پري آن غرش نمايند ، صحرا و هر آنچه در ان است به وجد آيد. آنگاه تمام درختان جنگل مترنم خواهند نمود. » «اما منتظران خداوند وراث زمين خواهند شد ، ... اما حليمان وارث زمين خواهند شد. زيرا كه بازوران شرير شكسته خواهد شد و اما صالحان را خداوند تأييد مي كند. » «خداوند به وسيله حضرت محمد (ص) نبوت تشريعي را ختم كرد و ديگر تا روز قيامت پيامبري نخواهد آمد. همچنين خدا به وسيله فرزند صالح پيامبر (ع) همو كه داراي نام پيامبر (محمد) و كنيه پيامبر (ابوالقاسم) است ، ولايت تامه و امامت عامه را ختم خواهد كرد و اين ولي همان كسي كه مژده داده اند كه زمين را چنانكه از جور و ستم لبريز شده باشد ، از عدل و داد لبريز بسازد و ظهور او به كيهان اتفاق بيفتد. خداوند! اين همه پريشاني و گرفتاري را از اين امت به بركت ظهور و حضور او برطرف فرما! كساني ظهور او را بعيد و ناشدني مي پندارد و ما آن را شدني و نزديك مي دانيم. » 2-    توسعه اقتصادي و عدالت اجتماعي در حكومت مهدوي از دير زمان تا كنون برخورداري از نعمت هاي مادي يكي از دل نگراني هاي بشر بوده است و امروزه نيز جايگاه ويژه اي را در مباحث اجتماعي – سياسي به خود اختصاص داده ، به گونه اي كه برخي از كتله هاي سياسي ، اقتصاد را زير بنا و زيرساز برنامه هاي زندگي بشر قلمداد كرده است. از سوي ديگر با توجه به اينكه ثروتمندان مهار منابع اقتصادي را در دست گرفته

و به انباشتن ثروت از طريق تشديد فقر مشغول مي باشند و توسعه اقتصادي با جلوه هاي صوري رخ مي نماياند ، عدالت به سود اميال و منافع قدرتمندان اقتصادي و سياسي مصادره گرديده و نمود چنداني ندارد ، يكي از دانشمندان و اساتيد حوزه علم سياست مي نويسد: « در جهاني كه 80% موقعيت هاي مادي در اختيار 20% از جوامع بشري قرار دارد ، صحبت از عدالت ، گفتمان اتوپيايي را مي ماند كه در سطح خواست دروني جوامع بشري باقي مي ماند. » اما در شعاع حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) عدالت اجتماعي در شكل كاملش عينيت مي يابد و همگان از موقعيت هاي اقتصادي بهره مند خواهند شد. 4- دادگري فراگير در حكومت مهدوي وسعت و گستردگي عدالت حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) با توجه به رسالت جهان شمولش از مرز جغرافيايي اعتبار شده عبور كرده و همگان را بهره مند مي سازد. از امام حسين (ع) نقل شده : «آنگاه كه قائم به پاخيزد ، عدالتش بر نيكوكار و بدكار سايه افكند. » ممكن نيست اساس حكومت جهاني عدالت جهاني نباشد ، از رسول خدا (ص) نقل شده : «شما را به مهدي بشارت مي دهم كه هنگام اختلاف و تزلزل مردم ، در امت من برانگيخته شود و زمين را پر از عدل و داد كند ، همانگونه كه از ظلم وستم پر شده باشد و اهل آسمان و زمين از وي خوشنود و راضي شود. » در روايت ديگري قندوزي حنفي از حذيفه نقل كرده كه رسول خدا (ص) فرمود : «مهدي مردي از فرزندان من است ،

صورتش مانند ستاره درخشنده است ، رنگش رنگ عرب و جسم او جسم اسرائيلي است ، دو فرزند حضرت ابراهيم ، اسماعيل و اسحاق اند. نژاد عرب به اسماعيل و يعقوب (اسرائيل) و فرزندانش به اسحاق نسبت داده مي شوند ، بنابراين معناي حديث چنين است كه : آن حضرت از دو جهت به ابراهيم انتساب دارند : (اندام و چهره) زمين را پر از عدل و داد مي كند ؛ چنانكه پر از جور و ظلم شده باشد. اهل آسمان و پرندگان هوا به حكومت وي راضي هستند. او بيست سال فرمان خواهد راند. » 5- دادگري و تربيت عصر حضور بدون ترديد بسياري از رفتارهاي غيرعادلانه و استبدادي بر مبناي رغبت هاي نفساني ، سودجويي هاي شخصي ، عادات و پيروي از غرايز و امثال اينها تحقق پيدا مي كند و با توجه به اينكه تمامي اين امور ، حتي فطرت انساني متأثر از تربيت است ، مي توان گفت كه : «صلاح و فساد يا خوشبختي و بدبختي اجتماع و انسان درگرو تربيت پسنديده و ناپسند است ، يكي از ويژگي هاي زندگاني تربيتي عصر ظهور يا حكومت امام زمان (ع) اين است كه وسايل و لوازم محيط و شرايط تربيتي از سلامت كامل برخوردار خواهد شد ، زيرا وقتي بر طبق حديثي كه از امام باقر (ع) نقل شده است : «حكمت به انسانها داده شد ، چندان كه زنها در خانه اش به كتاب و سنت پيامبر (ص) قضاوت نمايند. » 6- اجراي عدالت در حكومت مهدوي (ع) يكي از مشكلات جدي كه باعث ناهنجاري هاي اجتماعي بوده و حكومت ها

را دچار چالش هاي فراواني كرده است ، اجراي عدالت در جامعه بشري بوده و خواهد بود. از امام رضا (ع) سوال شد : قائم شما اهل بيت كيست ؟ فرمود چهارمين نفر از فرزندانم كه از دامن پاك سرور كنيزان به دنيا خواهد آمد ، مي باشد. خداوند به وسيله او زمين را  از هر ستم و ناروايي پاك گردانيده و از هر ظلمي منزه خواهد ساخت... او زماني كه پس از ظهور به پا خيزد ، زمين به نورش روشن گرديده و در ميان مردم ميزان عدالت وضع نمايد. به گونه اي كه هيچ كسي بر ديگري ستم روا ندارد. » نقش علم و جهل زدايي در قضاوت حكومت مهدوي عدل و قسط از اموري است كه اجراي آن مورد ميل و علاقه همه انسانها است. همگان بالفطره مي خواهند عادل باشند وجدان انسانها آنان را وادار مي كند به حسن عدل و فضيلت شخص عادل اعتراف نمايد ، اما جهل به عنوان پرده سياه و ظلماني ، وجدان انسان را در بسياري از امور فطري از كار مي اندازد و در موارد فراواني فضيلت و حسن رذيلت و قبح و عدل را ظلم و بالعكس جلوه مي دهد. در حالي كه علم و آگاهي اين پرده تا را برداشته و انسان را به حقايق و واقعيات نزديك مي سازد و لذا قرآن مي فرمايد : «همانا واقعيت امر اين است كه از ميان بندگان خداوند ، تنها اهل علم و معرفت ، او را عبادت مي كنند ، جز اين نيست كه مي ترسند كه از خدا دانايان از بندگانش » زيرا

علوم و دانشها به انسانها كمال بخشيده و توجهش را از ظاهر اين عالم به باطن آن معطوف داشته و خدا ترسي ايجاد مي كند و لذا در راستاي اطاعت و فرمانبرداري از احكام اسلام و بندگي خداوند ، كمترين قدم ظالمانه بر نمي دارد و در مسير عدالته به حركت مي افتد. پيشرفت هاي قضايي در حكومت مهدوي تقويت پايه هاي ايمان و اخلاق افراد جامعه بشري ، ستم و تجاوز را به حداقل مي رساند. ايجاد سيستم نيرومند قضايي با احاطه كامل و همه جانبه بر احكام قضايي ، سرعت برق آسايي در امر قضاوت ايجاد ميكند. آموزش هاي عمومي جه براي مردم يا آموزش هاي قضايي براي قضات ، با وسايل ارتباط جمعي فوق العاده پيشرفته ، توسط حجت پيوسته به منبع وحي ، اين سرعت را مضاعف گردانيده و اكثريت قاطع مردم جهان را براي يك زندگي صحيح انساني و آميخته به پاكي و عدالت اجتماعي آماده مي سازد. دستگاه قضايي سالم و كاملا آگاه و مسلط به وجود مي آورد. علاوه بر اينكه در عصر حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) به موازات پيشرفت علوم و دانشها ، تكنوژي و صنعتي وسايل كشف جرم به گونه اي پيشرفت مي كند كه مجرمي  نتواند جرمش را كتمان نمايد. از عوامل ديگري كه در بر چيده شدن مفاسد اجتماعي بسيار مؤثر است ؛ ساده زيستي حاكم عدالت گستر اسلامي است. طرد نظامهاي سياسي توسط حكومت مهدوي از ميان برداشتن حكومت هاي متعدد و نظام هاي سياسي گوناگون و جايگزيني حكومت واحد جهاني مبتني بر عدالت و دادگري - با توجه به توانايي مختلف آنان-

چگونه ممكن خواهد شد؟  تجربيات كنوني و گذشته بيانگر آن است كه نظام و سيستم مبتني بر ظلم و بي عدالتي ناپايدار و متزلزل است. تا جايي كه پيامبر بزرگوار اسلام (ص) فرموده است : «نظام حكومتي مبتني بر كفر پايدار و حكومت بر پايه ظلم ناپدار و زوال ناپذير است. » با عنايت بر اين فرضيه و با توجه به اينكه ، مردم در آن هنگام (عصر ظهور و حاكميت حضرت مهدي (ع)) از ظلم و ستم و ناامني به ستوه آمده و از مرام ها ، مكتبها و حكومت هاي مختلف – كه هر يك با ادعاي رعايت حقوق بشر ، سعادت انسان و نجات آنان به ميدان آمده اند- نااميد گرديده و از بهبودي اوضاع نابسامان جهان مأيوس گشته ، در انتظار مصلح  عدالت گستر به سر مي برند. تا سند رهايي بشر را امضاء نمايند. در چنين شرايطي است كه با قيام مصلح بزرگ و منجي سترگ ، همه حكومت ها رنگ باخته و حاكميت حكومت جهاني حضرت مهدي (عج) عالمگير خواهد شد. ما اوضاع  نابسامان و ناهنجار جامعه همزمان با عصر ظهور را با بيان دو روايت به تصويبر مي كشيم : 1-    قندوزي حنفي از مشكاه المصابيح و مستدرك حاكم نيشابوري حديث صحيحي را از ابي سعيد خدري نقل مي كند كه گفت : « رسول خدا (ص) فرمود : بلايي به اين امت خواهد رسيد كه هيچ كسي پناهگاهي نمي يابد تا از ستم به آنجا پناه برد. در آن زمان است كه خداودن از فرزندان و خاندان من ، مردي را بر مي انگيزد تا زمين را

به واسطه او مالامال از عدل و داد كند ، بدان سا كه از جور و ستم لبريز شده باشد. » 2-    رسول خدا (ص) فرمود : « در آخر الزمان بلاي شديدي – كه سخت تر از آن شنيده نشده باشد- از سوي فرمانروايان اسلامي بر امت من وارد خواهد شد. به گونه اي كه فراخناي زمين بر آنان تنگ خواهد گشت و زمين از بيداد و ستم لبريز گردد ؛ آن چنان كه مؤمن براي رهايي از ستم ، پناهگاهي كه بدان پناهنده شود ، نمي يابد. » فصل سوم برابري و مساوات اسلامي در حكومت مهدوي فراگيري مساوات و دادگري يكي از خصوصيات و ويژگي هاي حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) مساوات گسترده و جهاني و زدودن نابرابري هاي اجتماعي است. پيش از هر بحثي يادآوري اين نكته لازم است كه برابري و مساوات به مفهوم رفع و برطرف كردن هر نوع امتياز و تبعيض كه امروز در جوامع بشري مرسوم استه ، تا جايي قابل اجرا و مورد تأييد اسلام است كه منافي با عدالت نباشد. اسلام دين مساوات اسلام دين برابري ، مساوات ، فضيلت ، شرف و احترام به انسان است. جامعيت شريعت اسلام ، ناظر بدين معني است كه اسلام جهت مديريت و ساماندهي امور ديني و دنيوي مسلمانان و كل بشريت ، مجموعه قوانين و دستورالعمل هاي خاصي را به صورت برابر و مساويانه براي همه مشمولين قانون مطرح نموده است. علل رسيدن به مساوات اسلامي در حكومت مهدوي الف – تساوي در پيشگاه قانون احكام اسلامي ، چه عبادات از قبيل : نماز و روزه ،

طهارت و جز اينها يا معاملات از قبيل : خريد و فروش ، طلاق ، اجاره ، مساقات ، مزارعه ، مضاربه ، نكاح و امثال اينها يا مسايل حكومتي و قضايي از قبيل : ديات ، ولايت ، قصاص ، حدود ، قضاوت ... بر اساس مساوات وضع گرديده و همگان اعم از سفيد و سياه ، مستمند و ثروتمند ، اهل دانش و عوام ، حاكم و رعيت ، در برابر قانون مساوي هستند. البته يك سلسله قوانين متغيري وجود دارد و لذا در زماني براي عده اي اطاعت مي آورد و اما زمان ديگر و براي عده اي ديگر رنگ قانوني خود را مي بازد. ب- تساوي در توزيع بيت المال برابري و مساوات در برخورداري از بهره منديهاي اقتصادي به خصوص بيت المال بسيار زياد مورد توجه اسلام قرار گرفته و سيره پيامبر بزرگوار اسلام (ص) به خوبي و روشني اين حقيقت را بازگو مي كند ، ساده زيستي و زهد حضرت پيامبر (ص) را بخوانيد و از زندگي ارباب جاه و منصب دنيا و كاخ هاي آنان (كاخ كرملين در مسكو ، كاخ سفيد در امريكا و اليزه و... ) و تصور اختصاصات كاخ نشينان و تشريفات آنان با هواپيماهاي اختصاصي و اسكورت هاي ويژه با خودروهاي آخرين سيستم و پيشرفته و بريگاردهاي آن چناني ، تعجب نمائيد! امام علي (ع) در جواب اعتراض طلحه و زبير آنگاه كه اظهار داشتند «چون قبل از حاكميت شما جانب ما را رعايت مي كردند شما نيز جانب ما را رعايت كند! فرمود: «آيا پيامبر (ص) حقوق مسلمين را به تساوي قسمت نمي

كرد؟ چون پيامبر بزرگوار اسلام (ص) به تساوي تقسيم مي كرد ما هم به او اقتدا ميكنيم. » و در جاي ديگر مي فرمايد: «تأسي كن به پيامبر خوشبو و پاك عترت (ص) بر روي زمين غذا مي خورد و مانند برده مي نشست و پارگي كفش خود را به دست خود مي دوخت و به دست خود جامه اش را وصله مي زد و بر مركب بي پالان سوار مي شد و كسي را هم رديف خود مي ساخت..» راه رسيدن به مساوات اسلامي تجربيات تاريخي ما را به اين نتيجه رهنمون مي شود كه تنها راهي كه به خوبي جهان مزبور را تأمين خواهد كرد ، قوانين و برنامه هاي دين مقدس اسلام و رهبري وابسته به خداست. رهبري كه خودش را از آلايش هاي احساسات حيواني ، خشم ، شهوت ، كبر و غرور و خودخواهي پالايش كرده و به همه ملت ها ، جمعيت ها ، نژادها ، رنگ ها ، با چشم عطوفت و تساوي و برابر كامل نظر مي اندازد. از ديدگاه او هيچ فضيلت و برتري براي عربي نسبت به عجمي نيست ، همه مردم همانند داندانه هاي شانه مساوي اند. رهبري كه دنيايي را اداره مي كند كه افرادش تشنه يك حكومت عدالتگرند و رهبر نيز همه افراد بشر – سياه و سفيد، آسيايي و اروپايي ، آفريقايي و آمريكايي – را در رسيدن به حقوق عالي انساني مساوي بداند. جلوه هايي از مساوات اسلامي 1-    اسلام همانگونه كه براي يك انسان كامل ، حقوقي را قايل گرديده ، تمام آن حقوق را براي شخصي كه به جنون

يا سفاهت مبتلا گرديده ، حتي مواردي را براي جنين - مثلا ديه جنين-. مسلم و قابل قبول دانسته است. 2-    در صفوف نماز جماعت ، مساوات و برابري در قالب پرستش خداوند متبلور است. صف اول جماعت مربوط به كسي است كه زودتر حضور پيدا كرده باشد خواه سياه پوست يا سفيد پوست ، حاكم باشد يا رعيت ، ثروتمند باشد يا مستمند. 3-    نماد ديگر مساوات اسلامي مسجد مسلمانان است كه نقطه نقطه آن مسجد است ، گذشته از اين اگر كسي در هر جايي نشست ، هيچ كس حق ندارد او را از جايش برخيزاند. 4-    جلوه مساوات و برابري در مراسم حج كه بزرگترين فرايض الهي است ، بسيار چشمگير و حساس است. با پوشيدن لباس احرام تمامي امتيازات طبقاتي ، نژادي ، قومي و.. كه سرچشمه و بنيان نابرابري ها است از بين مي رود. درطواف ، سعي ، وقوف در عرفات و مشعر و اعمال مني ، تمامي امتيازات پوچ ، تشريفات ، مقامات ، مشاغل اعتباري تحت تأثير اخوت اسلامي و پرستش خداوند قرار گرفته  و مضمحل مي گردد. مساوات اسلامي و گسترش اسلام زدودن نابراي و اجراي مساوات اسلامي كه فوق العاده جذاب و دلربا است  و بر تجلي جمال اسلام نيز افزوده و از سرچشمه توحيد آب خورده ، در هميشه تاريخ مورد توجه ملت ها بوده است. اسلام يگانه ديني است كه مساوات به معني صحيح كلمه را درجهان برقرار كرده ، چنانكه اصول مساوات را در غزوات صدر اسلام مراعات كرده. يكي از علل مهم پيروزي مسلمانان صدر اسلام بر ايران و روم همين

مساورات اسلامي بود. فصل چهارم توسعه علم و دانش در حكومت مهدوي توسعه علم و تكنولوژي و ايمان مذهبي پيشرفت علم و تكنولوژي عاري از ايمان مذهبي و اخلاق ديني وقتي در راستاي دنياطلبي قرار بگيرد فاجعه ايجاد مي كند. يك و نيم ميليون انسان بي گناه طي يك و نيم دهه (از سال 1358 تا 1372ش) در افغانستان توسط كمونيست ها و كشتار اتمي آمريكا در هيروشيما در سال 1945 م نمونه اي كوچكي است كه در تاريخ اتفاق افتاده است. علم و تكنولوژي همراه با عقلانيت از آنجايي كه امروزه علوم تجربي و تكنولوژي بشري با سرعت زيادي رو به رشد است و در عصر ظهور حضرت مهدي (ع) نيز براي ايجاد يك نظام جهاني و سپس كنترل آن  وسايل و ابزار مافوق مدرن لازم است. آيا اين پيشرفت علمي ، تكامل اخلاقي و عقلانيت را نيز همراه داشته است يا خير ؟ پاسخ اين سوال مهمترين جهت امتياز و برتري عصر ظهور است. زيرا واعقيت اين است كه در پرتو حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) همراه و همگام با پيشرفت علوم و تكنولوژي – چه  علوم عقلي يا طبيعي- عقول و اخلاق بشر نيز قله هاي كمال را فتح خواهد كرد كه همين نكته ، زمينه پذيرش چنان حكومتي را شكل مي  دهد. پيشرفت سريع علم و دانش جامعه عصر ظهور و تحت حاكميت حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) در متون ديني اسلام به گونه اي به تصوير كشيده شده كه جز در پرتور گسترش عيني تكنولوژي ، علم  اطلاعات كه بعنوان جهاني شدن مطرح گرديده قابل تفسير و فهم نخواهد بود.

به نمونه اي از اين تحول در كلام امام ضادق (ع) توجه فرمائيد : «علم و دانش 27 حفر (27 شعبه و شاخه) دارد ، تمام آنچه پيامبران الهي براي مردم آورده اند ، بيش از دو حرف نبود و مردم تا كنون جز آن دو حرف را نشناخته اند. اما هنگامي كه قايم ما قيام كند ، 25 حرف (25 شعبه) ديگر را آشكار مي سازد و در ميان مردم منتشر مي سازد و دو حرف را به آن ضميمه مي كند تا 27 حرف كامل و منتشر گردد. » برخورداري از دانش نهان در عصر غيبت پيشوايان و امامان آموزگاراني هستند كه با ارائه علم و دانش زمينه كمال نعمت هاي الهي را فراهم مي كنند چه اينكه با آگاهي كامل ، تمام منافع جلب و كليه مضرات ، مورد دفاع قرار خواهد گرفت : از علي (ع) نقل شده : «بدانيد! كه مثل آل محمد (ص) همانند اختران آسمان است ، وقتي ستاره اي غروب كند ، ستاره اي طلوع مي نمايد. پس گويي نعمتهاي خدا در شما به كمال رسيده و آنچه را آرزو داريد به شما نموده است.» پيشرفت تكنولوژي و صنعت پيشرفت صنعت و تكنولوژي ارتباطات و اطلاعات كه به مفهوم فشردگي زمان و فضا است و از مهمترين عامل جهاني شدن به اصطلاح امروزي ها به شمار مي رود ، در عصر ظهور و حاكميت حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) به مرحله كمال رسيده و نه تنها كارگزاران حكومت ، بلكه همگان در آن واحد ، پيام ها را از طريق امواج صوتي دريافت مي دارد. يعني وسايل

انتقال صدا و تصوير به آساني و به طور همگاني در اختيار همه قرار مي گيرد و حتي از طريق ماهواره و تسگاه هاي تصويري ، توان ديدن حركات و رفتار همديگر را پيدا خواهند كرد. از امام صادق نقل شده : « در زمان قايم ، شخص مؤمن در حالي كه در مشرق به سر مي برد ، برادر خود را كه در مغرب است ديده و نيز آنكه در مغرب است برادر خويش را در مشرق خواهد ديد.» در حديث ديگري چنين آمده است : «چون قايم ما قيام نمايد ، گوش و چشم شيعيان ما را چنان تقويت مي كند  كه بين آنها و امام پست و پيكي وجود نداشته باشد ، به گونه اي كه وقتي امام با آنها سخن مي گويد ، آنان سخن مي شنوند و او را مي بينند و امام در جايگاه خود قرار دارند.» فصل پنجم : رفاه و آسايش اقتصادي در حكومت جهاني حضرت مهدي يكي از ويژگيهاي حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) رفاه و آسايش اقتصادي است. ترديدي نيست كه تمام نهضت ها و اصلاح ها چه براي شروع يا گسترش و بقايش به هزينه نيازمند است. براي اداره جامعه ، زندگي خصوصي اشخاص ، حفظ و ترويج دين و فرهنگ ديني و گسترش و تبليغ دين ، نيازمند توان اقتصادي و تمكن مالي است. قرآن كريم «مال» را مايه ثبات و بر سر پايماني شمرده است :« اموال خود را كه خداوند وسيله قوام زندگي شما قرار داده ، به دست سفيهان نسپاريد و از آن ، به آنها روزي دهيد! و لباس

بر آنان بپوشانيد و به آنها سخن شايسته بگوييد!» امروزه با آنكه سخن اول از آن كساني است كه شاهرگ هاي اقتصاد جهان را دست دارند ، اما عدم آگاهي به منابع بالقوه زمين ، نبودن يك نظام صحيح براي تقسيم ثروت حتي در كشورهاي اسلامي ، سبب گرديده تا احساس كمبود براي انسانها روزافزون گشته و هر روز گروهي از آنان از گرسنگي بميرند. پيشرفت و شكوفايي اقتصاد در حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) اگر چه تلاش نيروهاي فكري در راستاي سامان بخشيدن به اوضاع جامعه ، عكس العمل طبيعي اش سامان يافتن اقتصاد و شكوفايي زندگي مردم است. ولي آنگاه كه همراه شود با عدالت اجتماعي و پاكي جامعه ، اقتصاد به شكوفايي رسيده و امور مالي عمومي بهبود كامل خواهد يافت. از ابوسعيد خدري نقل شده : «رسول خدا (ص) فرمود : كسي كه به سنت و روش من عمل مي كند ، ظهور خواهد كرد. بر او بركت آسماني فرود مي آيد ، زمين بركتش را بيرون مي دهد ؛ و او زمين را از داد مملو و پر مي كند چنانكه از ظلم مالامال شده است.» علل پيشرفت اقتصادي 1-    بركات زمين (معادن زيرزميني ) در پرتو حكومت جهاني حضرت مهدي كه عدالت و دادگري حكمفرما گرديده ، مفاسد اخلاقي و اجتماعي و معاصي به حداقل مي رسد. خداوند بركاتآماني و زميني را بر مردم روز افزون كرده و خيرات را براي آنان ارزاني مي دارد. امام علي (ع) مي فرمايد : « و زمين پاره هاي جگرش را (سيم و زر) بيرون مي آورد و كليدهايش را از روي

خشنودي به سوي وي مي اندازد. پس به شما مي نماياند ، كه شيوه عادلانه (كشورداري ) چگونه است و كتاب و سنت مرده را زنده مي سازد. گويي او را مي بينم كه در شام بانگ برداشته و با  پرچم هايش در اطراف كوفه مي گردد. پس مانند شتري بدخو كه دوشنده خود را به دندان گزد ، به آن (شام) روي مي آورد و زمين را با سرها مي پوشاند. دهانش گشاده است كه گامهايش بر زمين سنگين ، تك و تازش سخت و حمله اش عظيم ، سوگند به خدا كه شما را در اطراف جهان پراكنده مي سازد. تا مانند سرمه چشم جز اندكي از شما نماند! پيوسته چنين خواهد بود تا خردهاي گمشده عرب به آنان باز گردد. » 2-    سلامت كشاورزي و زارعت عوامل اصلي سلامت كشاورزي پاكي زمين از خس و خاشاك ، وجود آب و انرژي كافي و آفت زدايي درست ا ست. اگر علم به نهايت كمال مي رسد ، ترديدي نيست كه هر نوع آفت كشاورزي را مي تواند با آفت زدايي بدون ايجاد ضرر جانبي برطرف كند. 3-    تقسيم عادلانه ثروت بدون ترديد ريشه اكثر جرايم ، فقر و تجمل گرايي است و يكي از موجبات تنگدستي افراد جامعه به صورت مستقيم و غيرمستقيم مظالم ، تبعيضها ، بيدادگري ها ، تلف شدن نيروها و هدر دادن سرمايه هاست. رسول خدا (ص) فرمود : « به مهدي بشارت تان باد... اموال را صحيح و مساوي بين مردم تقسيم و دلهاي امت محمد را از بي نيازي آكنده مي سازد ، عدالت او آنان را در

بر خواهد گرفت ؛ تا جايي كه به نادي امر كند كه ندا در دهد : چه كسي را به من (به مال) نيازي است؟ هيچ كس نيايد ؛ مگر يك مرد كه نزد او آمده چيزي از او مي خواهد. مهدي به او مي گويد : نزد خزانه دار برو تا به تو بدهد. وي نزد خزانه دار رفته گويد : من از سوي مهدي نزد تو آمده ام. مرا نزد تو فرستاده است ، تا به من مال دهي ، خزانه دار گويد : برو هر چه مال مي خواهي ، برگير. مرد ، مي رود و آن قدر مال برمي دارد كه از عهده حملش بر نمي آيد. از آن ما در خزانه مي افكند تا به اندازه اي شود كه مي تواند حمل كند. مال را برداشته خارج مي شود ، ولي پشيمان گردد و گويد : من حريص ترين افراد امت محمدم ، چرا كه همه مردم را براي برداشتن از اين مال خواندند ، ولي جز من كسي نيامد. آنگاه مال را به خزانه دار بر مي گرداند. خزانه دار گويد : ما چيزي كه داديم پس نمي گيريم. » تجمل زدايي تجمل گرايي ، زياده روي در مصرف ، خوشگذراني ، ميهماني هاي پرخرج و وسايل نقليه و خانه هاي مسكوني مجلل ، ازعوامل مهم مشكلات زندگي و كاهش دخل نسبت به خرج استه ، چه كسي تا كنون يك گام عملي براي جلوگيري از تجملات بي فايده و رقابت هاي غيرعقلاني در پذيرايي ها كه مي توان گرفتاري اقتصادي جوانان دختر و پسرشان را با آن برطرف كرده

و سعادت اجتماعي را در سايه زندگي زناشويي آنان فراهم نموده است. 4- غناي مالي و روحي اگر چه در پرتو حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) اقتصاد جامعه سر و سامان پيدا مي كند ولي آنچه نقش مؤثرتري ايفا مي كند احساس بي نيازي (غناي روحي) است. رسول خدا مي فرمائيد : «مهدي در شرايطي مي آيد كه اختلاف در ميان بشر شديد و زلزله هاي برقرار مي شود( اصلا زمين توسط بشر تكان مي خورد) و خطر ، بشريت را تهديد ميكند كه زمين نيست و نابود شود. پس از آنكه پيمانه ظلم و جور پر شد ، دنيا را پر از عدل و داد مي كند ، از  او ، هم خداي آسمان راضي است و هم خلق خداي آسمان و مردم روي زمين (مي گويند : الحمدالله كه شر اين ظلم ها از سر ما كوتاه شد) ثروت را به طور صحيح تقسيم مي كند ، گفتند : يا رسول الله يعني چه به طور صحيح؟ فرمود : عادلانه و بالسويه تقسيم مي كند. خداوند دل امت اسلام را مملو از عنا مي كند. » فصل ششم : امنيت و صلح جهاني در حكومت حضرت مهدي (ع) اهميت و نقش امنيت آرامش ، امنيت و صلح جهاني يكي از ويژگي هاي حكومت جهاني حضرت مهدي (ع) است. ترديدي نيست كه نقش و اهميت امنيته در زندگي اجتماعي انسانها از هر آنچه كه مهم جلوه مي كند. بيشتر است. امنيت در پرتو حكومت مهدوي از روايات استفاده مي شود حكومت جهاني بر  مبناي امنيت كه در قرآن به آن وعده داده شده امري

است كه قطعا تحقق پيدا مي كند و نه تنها انسانها از امنيت برخوردار مي شوند ، بلكه حيوانات و حتي موجودات ديگر از حاكميت ، عدالت و امنيت حكومت مهدوي اعلان رضايت مي كنند. رسول خدا (ص) فرمود : «امت حضرت مهدي (ع) به سوي او پناه برند و گرداگرد او جمع شوند و در كنارش قرار گيرند. بدان سان كه زنبور عسل با ملكه خود در كندو منزل مي گيرند. او زمين را پر از عدل و داد كند همانگونه كه پر از بيداد شده است ، به طوريكه مردم همچون جامعه نخستين خود گردند. پس از اين خوابيدي (به ناحق) بيدار و خوني ( به ناحق) ريخته نشود.» امنيت عمومي و علل ناامني در زمان ظهور حضرت مهدي (ع) سراسر كره زمين غرق در امنيت و آرامش خواهد شد. به گونه اي كه هيچ كس از مظاهر ناامني از قبيل : غارت اموال و ثروتها و ربودن زنان كودكان و گروگان گيري ، اضطراب و وحشت نخواهد داشت و با اطمينان خاطر و آرامش كامل زندگي خواهد كرد. امنيت راهها يكي از مشكلات بسيار جدي راه گيري ها و غارت اموال تجارتي و ثروت هاي شخصي مردم بوده است. به ويژه هر چه به تاريخ گذشته بيشتر نزديك گرديده و پژوهش شود ، فراوان تر از آنگونه موارد ، توجه انسان را جلب مي كند. شايد دليل اين قضيه تأثير پيشرفت وسائل نقل و انتقال ، دانش بشري و فرهنگ ديني و انساني باشد. لذا به هر اندازه كه انسان به عصر حاكميت حكومت خدا محور و عدالت گستر همراه با آسايش و

رفاه بيشتر نزديك مي شود ، از راه زني ها و غارت گري ها فاصله مي گيرد. مهدي كيست ؟ او مؤسس حكومت جهاني با خصوصيات مزبور ،حجت بن الحسن المهدي فرزند امام علي الهادي ، فرزند محمد الجواد (عليهم السلام) است كه به گفته علي بن حسين مسعودي   شمس الدين ابن خلكان   شيخ عبدالله شبراوي  شيخ عبدالوهاب شعراني   شيخ سليمان قندوزي حنفي   بيش از 65 نفر از مورخان و محدثان اهل سنت و همه دانشمندان و عالمان ، مورخان و محدثان شيعه ، در 15 شعبان سال 255 يا 256 هجري قمري در شهر سامراء با تولدش سراسر گيتي را منور ساخت و شهره عالم گرديد. شهره نه آسمان مصدر هر هشت گردون ، مبداء هر هفت اختر خالق هر شش جهت ، نور دل هر پنج مصدر والي هر چهار عنصر ، حكمران هر سه دفتر پادشاه هر دو عالم ، حجت يكتاي داور آن كه جودش شهره نه آسمان ، بل لا مكان شد مصطفي سيرت ، علي فر ، فاطمه عصمت ، حسن خو هم حسين قدرت ، علي زهد و محمد علم ومه رو شاه جعفر فيض ، كاظم علم و هشتم قبله گيسو هم تقي تقوا ، نقي بخشايش و هم عسكري مو مهدي قائم كه در وي جمع اوصافي چنان شد پادشاه عسكري طلعت ، نقي حشمت ، تقي فر بوالحسن فرمان و موسي قدرت و تقدير جعفر علم باقر ، زهد سجاد و حسيني تاج افسر مجتبي حكم و رضيه عصمت و دولت چو حيدر مصطفي اوصاف مجلاي خداوند جهان شد.

نيا امام حسن عسكري(ع) در هشتم ماه ربيع الاوّل سال 260 هجري در 29 سالگي به شهادت رسيد و بدين سان، امامت فرزند موعودشان آغاز گشت و از همين زمان بود كه شيعيان براي نخستين بار طعم غيبت را چشيدند. آغاز غيبت صغرا مصادف با آغاز امامت حضرت مهدي(ع) بود تا مردم آرام آرام با مفهوم تلخ و دردناك غيبت آشنا شده، بتوانند تا آن زمان كه به اشتباه خود پي مي برند و به وظايف خود در برابر امامان آگاه مي شوند، همچنان ديندار بمانند. در دوران غيبت صغرا چهار نايب خاص، امر وساطت ميان امام(ع) و شيعيان را به عهده داشته و چنان كه خواهيم ديد، همة آنها معروف و سرشناس بوده اند. آنان احكام دين را از وجود اقدس امام زمان(ع) گرفته و در اختيار شيعيان مي گذاشتند. سؤالات [كتبي و شفاهي] ايشان را به حضور امام زمان(ع) برده و سپس پاسخ را به شيعيان مي رسانيدند و همچنين، وجوه شرعي شيعيان را با وكالتي، كه از امام داشتند، مي گرفتند [و به حضرت تحويل مي دادند يا با اجازة ايشان مصرف مي كردند] آنان جمعي بودند كه امام حسن عسكري(ع) در زمان حيات خود عدالتشان را تأييد فرمود و همه را به عنوان امين امام زمان(ع) معرفي كرد و بعد از خود، ناظر املاك و متصدي كارهاي خويش گردانيد، و آنها را با نام و نسب به مردم معرفي نمود. ابو عمرو عثمان بن سعيد العمير الأسدياولين نايب امام عصر (عج)، ابو عمرو عثمان بن سعيد العمير الأسدي است. عثمان بن سعيد براي 3 امام نيابت كرده است. يعني نايب امام علي النقي، امام حسن عسكري و حضرت مهدي (عج)بوده

است و نيابش براي امام زمان (عج) از سال 260 هجري آغاز شد و تا 280 قمري ادامه يافت. لقب هاي عثمان بن سعيد عبارتند از: عمري، اسدي، عسكري، سمّان و زيّات. از ميان اين پنج لقب، 3 لقب اول به سبب انتساب وي به قبيله بني اسد و منطقه نظامي سامراء و نسب خانوادگي اوست. اما دو لقب ديگر يعني سمّان و زيّات به اين دليل بوده است كه وي به سبب وحشت از حاكميت استبداد عباسي به منظور تقيّه و مخفي كردن امر نظارت خويش از جانب حضرت ولي عصر (عج) در ظاهر تجارت روغن مي كرد و در پوشش روغن فروشي به مسؤوليت خطير سفارت مي پرداخت و با قرار دادن نامه هاي مردم در ظرف هاي مخصوص حمل آب و پوست هاي مخصوص حمل روغن، به سوي حضرت مهدي (عج) ارسال و جواب اخذ مي كرد. يكي از افتخارات زندگي عثمان بن سعيد اين بود كه وي در زمان 3 امام معصوم (ع) مي زيست و آنها را درك كرد و از طرف آن امامان بزرگوار تأييد شده است. عثمان بن سعيد تنها 11 سال سن داشت كه افتخار خدمت به امام هادي (ع) نصيبش شد. از ديگر افتخارات وي اين بود كه پس از شهادت امام هادي (ع) وكالت خاص امام حسن عسگري را عهده شد. همچنين پس از تولد امام دوازدهم، امام حسن عسگري به عثمان بن سعيد دستور داد تا گوشت و نان بخرد و در ميان تهي دستان تقسيم كند و تعدادي گوسفند به سلامتي امام مهدي (عج) عقيقه كند. عثمان بن سعيد، مورد وثوق و اعتماد 3 امام بزرگوار بوده است و از ناحيه امام هادي (ع)،

امام حسن عسگري (ع) و حضرت حجت (عج) در مدج و امانت دار بودن و عفيف بودن وي توقيع صادر شده است. امام حسن عسگري (ع) در سخنانش به احمد بن اسحاق، فرموده است: «عمري و پسرش هر دو ثقه و مورد اعتماد هستند، هر آنچه از سوي من براي تو آوردند، ترديد مكن كه از سوي ما است و هر چه مي گويند از جانب ما است. بنابراين سخنان آن دو را بشنو و پيروي آنان نما و بدان كه هر دو امين و مورد اعتماد هستند.»(1) محمد بن عثمان عمرىدومين نايب خاص امام زمان- عليه السلام- محمد بن عثمان عمرى است. ايشان فرزند نايب اول است و او از همان دوران كودكى، همراه پدرش در خدمت حضرت هادى- عليه السلام- بوده و سپس در خدمت امام حسن عسكرى- عليه السلام- و سپس حضرت مهدى - ارواحنا فداه - بعد از درگذشت پدرش، وى را به عنوان نايب خود تعيين نمود، و حدود نيم قرن - طبق نظر اكثر علماء - نماينده و نايب حضرت مهدى - عليه السلام- در تمامى شئون شيعيان بود. بر نيابت وى، سه امام، يعنى امام هادى و امام حسن عسكرى و حضرت ولى عصر- عليهم السلام- تصريح نموده اند. به خاطر طولانى بودن دوران نيابت وى، توقيعات زيادى در زمنيه هاى مختلف، از طرف امام زمان- عليه السلام- در زمان ايشان صادر گشت. در زمان وى، مدعيان دروغين زيادى پيدا شد، و يكى از كارها و فعاليتهاى مهم او مبارزه مستمر با اين مدعيان دروغين نيابت بود، و با سعى و تلاش بى وقفه، توانست عموم شيعيان را از چنگال آنان برهاند و با رسوا

كردن آنها به وسيله اخراج توقيعات لعن از طرف امام زمان- عليه السلام- نيابت حقيقى خويش را اثبات بكند. دوران نيابت وى مقارن با بقيه خلافت «معتمد» و خلافت «معتضد» و ده سال از خلافت «مقتدر» بود. مرگ خود را پيشگويى نمود و در سال 305ه.ق. وفات يافتابوالقاسم حسين بن روح نوبختىسومين نايب خاص امام زمان- عليه السلام- حسين بن روح نوبختى مى باشد. بر خلاف ساير نواب خاص، بعضى از مورخين تنها به جنبه هاى سياسى زندگانى ايشان پرداخته اند و بعضى از ابهامات موجود در زندگى ديگر نواب، درباره ايشان كمتر مشاهده مى شود. وى به خاطر نسبتى كه با خاندان نوبختى داشت، در دستگاه عباسى از موقعيت خوبى بر خوردار بود و بسيارى از مشكلات شيعيان را از اين طريق حل مى نمود. وى قبل از وزارت حامد بن عباس از آزادى خوبى بهره مند بود؛ ليكن بعد از به وزارت رسيدن حامد بن عباس (306 تا 311) به خاطر كينه اين وزير با شيعيان، فعاليتهاى او محدود شد، و مجبور شد به صورت مخفيانه زندگى كند، و در اين مدت، شلمغانى را از طرف خود منصوب نموده بود كه واسطه بين او و شيعيان باشد، او هم، از استتار حسين بن روح سوء استفاده نموده و مدعى نيابت دورغين شد. بعد از عزل حامد بن عباس در سال 311 و وزارت سوم ابن فرات، وى موقعيت خود را باز يافت، ليكن بعد از عزل ابن فرات در سال 312 ه.ق. و كشته شدن او و پسرش، حسين بن روح توسط مقتدر تا سال 317ه.ق. زندانى گشت، و در سال 317ه.ق. از زندان آزاد و به فعاليت خود ادامه داد.وى

معاصر با بقيه خلافت «مقتدر) و قسمتى از خلافت «راضى» بود. مدت نيابت وى 21 سال به طول انجاميد و در سال 326ه.ق. وفات يافت* ابوالحسن علي محمد سمريابوالحسن علي محمد سمري، چهارمين نايب خاص امام مهدي (عج) است كه در سال 326 قمري و به دنبال وفات حسين بن روح به نيابت انتخاب شد و تا نيمه شعبان سال 329 قمري به مدت 3 سال وظيفه انتقال پيام بين شيعيان و امام زمان (عج) را به عهده داشت. علي بن محمد سمري كه كنيه اش ابوالحسن بود، شخصيت وارسته توأم با شكوه و عظمت داشت. وي از نظر تقوي داراي موقعيت خاص و فوق العاده بود. از كرامت هاي او اين بود كه در بغداد خبر از رحلت «ابن باويه قمي» پدر شيخ صدوق كه در ري زندگي مي كرد داد و گفت: «در اين ساعت ابن باويه قمي، چشم از جهان فرو بست» گروهي از شيعيان كه در حضورش بودند، ماه و روز و ساعتي را كه فرموده بود را يادداشت كردند و پس از 17 روز كه خبر رحلت ابن بابويه قمي به بغداد رسيد، ديدند كاملاً با نوشته آن روز كه جناب سمري فرموده بود، تطبيق دارد. نيابت خاص با رحلت او پايان يافت و پس از آن نيابت عامه آغاز شد و همزمان پايان يافتن غيبت صغري شيعه وارد دوران غيبت كبري شد. محل نيابت اين چهار تن در بغداد بوده و آنها در همان شهر مدفون شدند و مزارشان در حال حاضر نيز معروف و مشخص است. پرسش : ملاك ومعيار انتصاب نوّاب اربعه چه بوده است؟پاسخ : امامان معصوم: بر اساس حكمت

رفتار مى كردند وقطعاً در نصب ها يك سرى معيارها وملاك هايى را مد نظر داشتند از قبيل:1 - تقيّه ورازدارى در حدّ بالاسفير اوّل حضرت، عثمان بن سعيد براى رعايت تقيه مى كوشيد تا خود را از بازرسى هاى رژيم عباسى دور نگه دارد. او بدين منظور در هيچ بحث ومجادله مذهبى يا سياسى به صورت آشكار درگير نمى شد.( تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم، دكتر جاسم حسين، ص 149)حسين بن روح نيز در راستاى رعايت وحفظ تقيه، يكى از خدمتگزاران خود را تنها به اين دليل كه معاويه را لعن نمود عزل واخراج كرد.( الغيبة، طوسى، ص 237)2 - صبر واستقامت بسيار عالى وممتازعده اى از ابوسهل نوبختى پرسيدند: چرا تو نايب خاص حضرت نشدى؟ او در جواب گفت : «آنان (امامان:) بهتر از همه مى دانند كه چه كسى لايق اين مقام است. من آدمى هستم كه با دشمنان رفت وآمد دارم وبا آنان مناظره مى كنم. اگر آنچه را كه ابوالقاسم حسين بن روح درباره امام مهدى (ع) مى داند من مى دانستم، شايد در بحث هايم با دشمنان، آن گاه كه جدال ولجاجت آنان را مى ديدم، مى كوشيدم تا دلايل بنيادى را بر وجود امام ارائه دهم ودر نتيجه محل اقامت او را برملا مى ساختم. اما اگر ابوالقاسم حسين بن روح، امام را زير عباى خود پنهان داشته باشد، وبدنش را با قيچى قطعه قطعه كنند تا امام مهدى (ع) را نشان دهد، هرگز عباى خود را كنار نمى زند وامام را نشان نمى دهد».( الغيبة، طوسى، ص 240 ؛ بحارالأنوار، ج 51، ص 359)3 - نسبت به ديگران فهميده تر بودنشيخ طوسى در كتاب «الغيبة» به فهم ودرايت آنان اشاره كرده است.( همان، ص 236)4

- حسّاس نبودن حكومت نسبت به آنانامام مهدى (ع) در انتخاب نايبان خاص خود از افرادى استفاده مى كرد كه در دستگاه ظالمان عباسى نسبت به آنها حساسيتى نباشد، چون نيابت خاص، كارى بود بسيار مخفى ومبهم ومهم؛ ولذا هر يك از آنان داراى شغل بوده، كاسبى مى كرده اند تا شناخته نشوند. پرسش : چه عواملى باعث شد برخى ادعاى سفارت دروغين از طرف حضرت نمايند؟پاسخ : هنوز مدّتى از عهد سفارت ناحيه مقدسه نگذشته بود كه اين دستگاه مقدس مبتلا به مصيبت مدعيان دروغين سفارت گشت. آنان از اين ادعاى دروغين خود اهدافى را دنبال مى نمودند كه عبارت بود از:1 - از آنجا كه ايمان ضعيفى داشتند با اين ادعا درصدد انحراف مردم وجامعه شيعى بودند.2 - طمع به دست آوردن اموال مردم وحقوق شرعيه، زيرا از آنجا كه امام زمان (ع) در غيبت به سر مى بردند اينها مى توانستند در اموال تصرّف نمايند.3 - گسترش موقعيت خود در جامعه، زيرا با اين ادعا وانتساب خود به امام مهدى (ع) درصدد گسترش شهرت خود برمى آمدند.پرسش : مدعيان دروغين سفارت چه كسانى بوده اند؟پاسخ : شروع تزوير در امر سفارت به عصر سفير دوّم محمّد بن عثمان عَمْرى باز مى گردد؛ زيرا پدر او عثمان بن سعيد به قدرى معروف بود كه هيچ كس جرأت معارضه با او را نداشت.اول كسى كه ادعاى سفارت دروغين نمود ابومحمّد شريعى بود. وبعد از او محمدبن نصير نميرى واحمد بن هلال كرخى وابوطاهر محمد بن على بن بلال و بلالى وابوبكر محمّد بن احمد بن عثمان بغدادى واسحاق احمر ( بحارالأنوار، ج 51، ص و368و369367)ومردى معروف وبه باقطانى.( همان، ص 301)برخى از آنان

در ابتدا از مردان صالح بودند ولى به جهات مختلف راه انحراف را پيشه نمودند. سفير دوم با تمام قدرت به مقابله با آنها پرداخت، ونيز از ناحيه مقدسه توقيعات وبيانات شديد در لعن وتبرى از آنان صادر شد كه دلالت بر دروغگويى وسوء باطن آنان داشت.در زمان سفارت حسين بن روح -سفير سوم- مصيبت در اين زمينه بيشتر شد، زيرا شخصى به نام محمّد بن على شلمغانى غزافرى ادعاى سفارت نمود وبيشترين تأثير را در انحراف جامعه به جاى گذاشت. او گر چه در ابتداى امر، مردى مؤمن به نظر مى رسيد ووكيل حسين بن روح بود، ولى عاقبت به انحراف كشيده شد. آخرين كسى كه ادعاى دروغين سفارت داشت ابودلف كاتب بود كه بر اين ادعاى خود تا بعد از وفات سمرى -سفير چهارم- باقى بود.( الغيبة، طوسى، ص 303)پرسش : آيا امام زمان عليه السلام غير از سفرا، وكيل نيز داشته است؟پاسخ : از تاريخ به دست مى آيد كه امام زمان (ع) به جز چهار سفير معروف، وكلايى نيز داشته است كه در اطراف ممالك وشهرهاى اسلامى مشغول به انجام وظيفه بوده اند. ولى بين سفيران ووكيلان دو فرق اساسى وجود داشته است:1 - سفير با امام زمان (ع) به طور مستقيم مواجهه داشته واو را به طور شخصى مى شناخته است، در حالى كه وكلا اين چنين نبوده اند، وارتباطشان با حضرت از طريق سفيران انجام مى گرفت.2 - مسئوليّت سفير، عمومى بود وشامل تمام شيعيان مى شد، ولى مسئوليّت وكيل در محدوده منطقه خودش بود.پرسش : چه مصلحتى در وجود وكلاى ناحيه مقدسه بوده است؟پاسخ : در مورد سؤال فوق به دو مصلحت اساسى مى توان اشاره كرد:1 -

كار وكيل، سهيم شدن در تسهيل كارهاى گسترده اى بوده كه بر عهده سفير قرار گرفته بود. خصوصاً با در نظر گرفتن اين مطلب كه قرار بر سرّى بودن وكتمان كردن امور شيعيان در ارتباط با حضرت بود.2 - عملكرد آنها در مخفى نمودن سفير وكتمان اسم وشخص او تأثير بسزايى داشته است.پرسش : سازمان وكالت چه وظايف ومسئوليت هايى را برعهده داشته است؟پاسخ : با بررسى شواهد تاريخى چنين به دست مى آيد كه سازمان وكالت از آغاز تا پايان فعاليت آن، كاركردهاى گوناگونى را دارا بوده است كه از آن جمله عبارت است از:1 - دريافت، تحويل وتوزيع وجوه شرعى.2 - رسيدگى به اوقاف.3 - راهنمايى وارشاد شيعيان ومناظره با مخالفان.4 - ايفاى نقش سياسى سازمان وكالت.5 - ايفاى نقش ارتباطى سازمان وكالت.6 - كمك به نيازمندان وحلّ مشكلات شيعيان.وظايف نواب اربعه چه بود؟ وظايف ومحور كلّى فعاليت هاى نواب اربعه بدين قرار است:1 - زدودن شك وحيرت مردم درباره وجود امام مهدى (ع)مهم ترين وظيفه اى كه نواب اربعه به ويژه سفير اول يعنى عثمان بن سعيد عَمْرى بر عهده داشت اين بود كه براى شيعيان ثابت كند، امام عسكرى (ع) فرزندى دارد كه اكنون امام است واو نايب خاص آن حضرت مى باشد.2 - حفظ امام مهدى (ع) از راه پنهان داشتن نام ومكان آن حضرتامام مهدى (ع) در توقيعى به محمّد بن عثمان بن سعيد عَمْرى بيان داشت كه از ذكر نام ونشان آن حضرت خوددارى كند ودر جهت پنهان داشتن نام ومكان آن حضرت بكوشد.( همان، ص 222)ابوسهل نوبختى در جواب اين سؤال كه چرا تو سفير ناحيه مقدسه نشدى؟ فرمود: «من نمى توانم مانند حسين بن

روح سرّ نگهدار باشم».( همان، ص 240)3 - سازماندهى وسرپرستى سازمان وكالتاز طريق اين سازمان، شيعيان پرسش ها وشبهات دينى خود را با وكلا در ميان مى گذاشتند وآنان به واسطه سفير از ناحيه مقدسه پاسخ را به شيعيان مى رساندند، ونيز وجوه شرعى خود را به وكلا مى دادند ووكلا آن را به مسئول سازمان تحويل مى دادند.4 - پاسخ گويى به پرسش هاى فقهى ومشكلات عقيدتىآنان گاهى پرسش هاى فقهى ومسائل مستحدثه شيعيان را به عرض امام مهدى (ع) مى رساندند وپاسخ آن را دريافت وبه شيعيان ابلاغ مى كردند.( اعلام الورى، ص 452)5 - اخذ وتوزيع اموال متعلق به امام مهدى (ع)امام مهدى (ع) در روز بعد از رحلت امام حسن عسكرى (ع) ويا در همان روز، بعد از مراسم خاك سپارى امام عسكرى (ع) به هيئت قمى ها دستور داد كه از اين به بعد، اموال متعلق به آن حضرت را به وكيلش در بغداد (ابوعمرو، عثمان بن سعيد عَمْرى) تحويل دهند.( كمال الدين، ص 478)6 - مبارزه با غلات ومدعيان دروغين نيابت وبابيّتدر راستاى همين وظيفه، در اين دوره هفتاد ساله هر كسى كه به دروغ ادعاى بابيّت ووكالت نمود، مثل حلاج، شلمغانى وديگران، با آنان به مبارزه برخاستند واز ناحيه مقدسه توقيعاتى به واسطه آنان صادر شد، وبا روشن شدن ماهيّت آنان، شيعيان اماميه از اين نوع انحرافات مصون ماندند وبه سفارت نواب اربعه ووكالت بيشتر اعتماد نمودند.7 - مبارزه با وكلاى خائنگاهى برخى از وكلا منحرف مى شدند واز وظايف اصلى خود عدول مى كردند. در اين صورت مشكلاتى را براى سازمان مخفى وكالت به وجود مى آوردند، وگاهى وجوه شرعى را نزد خود نگه مى داشتند، در اين صورت نواب اربعه هر كدام

به نوبه خود مسئوليت داشتند تا با آن وكيل خائن مبارزه كنند.8 - آماده سازى مردم براى پذيرش غيبت كبرااين وظيفه بيش از همه بر دوش ابوالحسن على بن محمّد سَمَرى آخرين سفير امام مهدى (ع) سنگينى داشت. از اين رو امام مهدى (ع) از راه اعجاز به او كمك كرد وشش روز قبل از مرگش توقيعى صادر نمود وزمان دقيق وفات وى را بيان داشت تا اينكه حجت بر همگان تمام شود واذهان، آماده پذيرش دوره ديگرى از غيبت آن حضرت باشد.مطلب سّوم:تحقيق در شهادت نواب اربعه روايتهاى تاريخى براى جريانهاى ظاهرى بعد از مرگ حسن عسكرى مى گ_ويد كه حضرت عسكرى هيچ فرزندى از خود باقى نگ_ذاشته بود ، نه پسر ونه دختر ، حضرت عسكرى وصيت اموالش را به مادرش (حديث) كرد ، بهمين خاطر بود كه برادرش جعفر بن على ادعاى امامت كرد وعده اى از شيعيان پيرامون او جمع شدند.اما روايت (نواب اربعه) مى گ_ويد: حضرت عسكرى فرزندى داشت اما مخفى بود ، وآنها (نواب اربعه) نائب  يا وكيل او بودند. تصديق آنها منجر به قول به وجود (ابن الحسن) مى شود. آيا نواب اربعه صادق وراستگ_و بودند؟ آيا شيعيان روى اعتبار آنها اجماع داشتند؟ چه گ_ونه شيعيان انها را تصديق كردند؟ با چه دليلى ادعاى آنها را تصديق كنيم؟ آيا چيزى وجود دارد كه مارا وادار سازد كه به آنها به ديد شك وترديد نگ_اه كنيم؟ ودر ادعاى آنها در نيابت از (الامام المهدى) ترديد كنيم؟ خصوصا اگ_ر فهميديم كه آنها از ادعاى نياب سود مادى زيادى نصيبشان شد. قبل از اينكه رواياتيكه در مدح ودرست بودن نواب اربعه

مورد بحث وتدقيق وارزيابى قرار دهيم ، مى گ_وييم: آيا مسئله نيابت از مهدى مسئله نوين بوده؟ يا اينكه اين پديده قبلاً نيز وجود داشته بود؟ . ملاحظه مى كنيم قبل از نواب اربعه اشخاص زيادى ادعاى وكالت ونيابت از ائمه سابقين كه بعضى مدعى مهدويتشان شدند ، كردند . آنها ادعاى غيبت ومهدويت براى امام كردند بعد از آن ادعاى نيابت خاص آن امام غايب را ، مانند حضرت موسى كاظم ، كه عده زيادى از اصحابش معتقد به غيبت ومهدويت واستمرار حياتش شدند ، واز جمله آنها (محمد بن بشير) بود ، كه ادعاى نيابت از حضرتش كرد ، واين نيابت را بعنوان (ميراث) به فرزند انش وفرزندان آنها گ_ذاشت. بيش از بيست نفر ادعاى نيابت براى (الامام محمد بن الحسن العسكرى) كردند كه از ميان آنها: الشريعى ، النميرى ، العبرتائى ، الحلاج ، وغيرهم بود. چون ادعاى نيابت استفاده هاى مادى واجتماعى وسياسى به دنبال داشته ، مخصوصا مدعيان نيابت عامه اين مسئله را در سرّ وخفا تبليغ مى كردند ومردم را از تحقيق در اين مسئله نهى مى كردند!.. مدعيان نيابت از وجود علاقه ورابطه با ائمه اهل البيت سوء استفاده مى كردند ، و ادعاى ادامه حيات آنها و بالاخره خودش نائب يا وكيل امام ميشد، و اين ادعا معمولاً مورد قبول مردم ساده لوح مى شود، اما مردم روشن وبا هوش ومحقق ان را قبول ندارند . ملاحظه مى كنيم شيعيان همه مدعيان نيابت را رد كردند ، وبيش از بيست نفر آنها را قبول نكردند و آنها را به كذب و جعل كردن متهم ساختند و همچنين

در نيابت نواب اربعه شك كردند ، و در باره آنها مختلف بودند وهيچ دليل علمى و واضحى دال بر صدق وصحت ادعاى نواب اربعه در روايات يافت نمى شود، واين سبب مى شود آنها را به ليست مدعيان نيابت كذابين ملحق سازيم ، چون همه ميخواستند از مسئله نيابت مهدى قائم تجارت كنند وجيب خودشان را پركنند. طوسى براى توثيق عثمان بن سعيد العمرى روى چند روايت تكيه كرده است ، از قبيل روايت احمد بن اسحاق قمى در آن روايت آمده كه حضرت هادى وحضرت عسكرى عثمان بن سعيد العمرى را چه در زمان حيات يا مرگ مورد تأييد قرار داده. در اين روايت اشاره اى مبنى بر نيابت عمرى از حضرت مهدى وجود ندارد ، اما بعضى از روايات تصريح مى كردند كه حضرت عسكرى تأكيد بر وكالت العمرى از حضرت قائم مى كند . اما سند اين روايت بسيار ضعيف مى باشد ، چون در سلسله روات (جعفر بن محمد بن مالك الفزارى) وجود دارد . النجاشى وابن الغضائرى در باره فزارى گ_فتند: "او كذاب ومتروك الحديث ودر مذهب او غلو واعاجيب وجود دارد ، او از ضُعفا ومجاهيل نقل مى كند ، وهمه عيبهاى ضُعفا در او جمع شدند ، او حديث را ماهرانه وضع مى كرد وفاسد از نظر مذهب وروايت مى باشد". اما روايت قبلى كه از وثاقت وامانت و وكالت عمرى صحبت مى كند ، اين روايت مجهوله مىباشد ، ودر سلسله سندش (الخصيبى) مى باشد ، او يكى از تندروها (غُلات) مى باشد ، ورايت متضمن علم حضرت عسكرى به غيب است ، وآگ_اهى داشتن از

نمايندگ_ان يمن قبل از اينكه حضرتش آنها را ببينند. [1] واين از باورهاى غُلات مى باشد. روايت اول مى گ_ويد: حضرت عسكرى قبل از مرگ_ش خبر داد كه عمرى در آينده نيز انسان خوبى خواهد ماند. واين علمى است كه  بجز خدا كسى آن را نمى داند ، واين از علم غيب مى باشد. حالا كه اين روايت از لحاظ متن وسند فاقد اعتبار مى باشد ما نتيجه واحدى ميگ_يريم وآن اينكه (العمرى) وكيل امامين الهادى والعسكرى در گ_رفتن اموال بود، واين وكالت را مجددا به خويشتن داد. وادعاى فرزندى براى حضرت عسكرى كرد تا بر اساس آن بتواند ادعاى وكالت از (المهدى) بكند ، بدون اينكه به خودش زحمتى بدهد ويك دليل واضحى براى صحت مدعايش اظهار كند. مؤرخين مسئله وكالت العمرى از (ابن الحسن) را مورد تأكيد قرار ندادند ، و الطبرسى در كتاب (الاحتجاج) با اينكه او تدوين آنگ_ه به دستش رسيده حرص شديد داشته ، در باره العمرى بيشتر از اين نمى گ_ويد كه: "العمرى بأمر صاحب الزمان قيمومت داشت وتوقيعات وجواب مسائل از روى دستش بيرون مى آمد". [2] مؤرخين هيچ معجزه اى براى (العمرى) ذكر نكردند كه ادعاى نيابتش را ثابت كند . با اينكه سيد عبد الله شبر در كتاب (حق اليقين) مى گ_ويد:" شيعيان ادعاى نواب اربعه را نمى پيرفتند مگ_ر بعد از اينكه آيت ومعجزه اى روى دست يكا يك آنها از طرف صاحب الامر ظاهر شود كه دال بر صدق مدعايشان در نيابت باشد". [3] اما نايب دوّم: (محمد بن عثمان بن سعيد العمرى) مؤرخين شيعه هيچ نصى را ذكر نمى كنند كه دال بر

تعيينش بعنوان (نايب المهدى) باشد. طوسى مى گ_ويد:" او جاى پدرش را در نيابت اشغال كرد واين امر بنا به نص ابو محمد الحسن العسكرى ونص پدرش عثمان بن سعيد وبأمر حضرت قائم بود". [4] طوسى روايتى از عبد الله بن جعفر الحميرى القمى نقل مى كند مى گ_ويد: "حضرت المهدى به العمرى الابن نامه اى فرستاد كه در آن تسليت مرگ پدرش عثمان بن سعيد را به وى گ_فت ، المهدى خدا را  حمد وثناء مى كرد  براى قيام العمرى الابن مقام پدرش وبراى او آرزوى توفيق كرد". حميرى اضافه مى كند ومى گ_ويد: نامه ها باهمان دستخطى كه در زمان ابى جعفر عثمان بن سعيد بيرون مى آمدند. طوسى روايت ديگ_رى از محمد بن ابراهيم بن مهزيار الاهوازى ، وروايت ديگ_رى از اسحاق بن يعقوب از (المهدى) نقل مى كند: المهدى به وثاقت العمرى الابن تاكيد مى كند وبراى او طلب رضا ومغفرت از خداوند متعال مى كند ، همه اين روايتها بوسيله خود عمرى نقل شده ، واين سبب كافى مى باشد كه بگ_وييم اين روايتها ضعيفه مى باشند. دليلى در دست نيست كه ثابت كند كه عثمان بن سعيد العمرى بامر (القائم المهدى) وبه  فرزندش محمد بن عثمان وصيت كرده باشد ، حسب الظاهر اين تخمين وحدس از طرف طوسى بود. وهمچنين دليل تاريخى وجود ندارد كه ثابت كند (العمرى پدر) به (العمرى فرزند) وصيت كرده باشد بجز ميراث وادعا كردن يك طرفه پسر. مشكل اين است كه به چه شكل وصورت از صحت توقيعاتى كه عمريان انهارا بيرون مى ساختند ونسبت به (المهدى القائم) مى دادند مطمئن شويم. مخصوصا ان

توقيعى كه (الحميرى القمى) نقل كرده ، ودر روايت نقل شده كه به چه صورت به (القائم المهدى) نسبت داده شد. احتمال مى رود كه خود العمرى با دست خود نوشته وآن را به (المهدى القائم) نسبت داده ، مخصوصا ملاحظه مى شود در آن توقيع العمرى بيحساب مدح وثنا شده كه شبهه روى آن سايه مى افكند ، حتى اگ_ر المهدى حاضر باشند چه رسد (القائم المهدى) غائب هستند!! وكسى ديگ_رى وجود ندارد كه اين حديث را روايت كند جُز  خود العمرى. حميرى هم به ما نمى گ_ويد چرا زود توقيع مورد قبول وتصديق واقع شد ، با وجود جدل وبحث در ميان شيعيان آن زمان پيرامون صدق العمرى در ادعاى نيابت؟ شايد هم خود الحميرى توقيع را درست كرده وآن را به المهدى القائم نسبت داده است. اما روايت محمد بن ابراهيم بن مهزيار الاهوازى ، آن روايت هم ضعيفه مى باشد ، چون خودش اعتراف مى كند كه در بدو امر بوجود مهدى شك داشت ، وبعد از ملاقات با العمرى در بغداد ادعاى نيابت نمود. وبالاخره مشكوك به حساب مى آيد. براى ما توضيح نمى دهد به چه صورت توقيع را دريافت كردند، بشكل مستقيم يا از طريق العمرى بوده ، اگ_ر ادعا كند بصورت مستقيم از (القائم المهدى) توقيع را دريافت داشته ، به چه صورت؟ آيا او (قائم) را ديده ؟ خودش هم اين ادعا را نمى كند ، يا از طريق العمرى ؟ اين هم مارا وادار به شك مى كند. اما روايت سوّم روايت (اسحاق بن يعقوب) كه در آن تصريح مى شود كه از العمرى نقل

شده ، آن هم مشكوك است . واحتمال مى رود كه (توقيع) ساخته وپرداخته خود العمرى مى باشد ، ثانيا: مجهوليت وضعف اسحاق بن يعقوب . روايت تصريح نميكند كه به چه صورت از دستخط (مهدى) مطمئن شدند ، يا اينكه طوسى مى گ_ويد: دستخطهايى كه توقيعات با آن خارج مى شدند با همان دستخطى خارج مى شده كه در زمان عسكرى بود. [5] واما رؤيت محمد بن عثمان العمرى (القائم المهدى) در فصل حج ، يك ادعا مجرد است كه فاقد دليل مى باشد . او نميگ_ويد كه به چه شكل با (مهدى) ودر فصل حج آشنا شده، در صورتيكه قبلاً اورا نديده است ، شايد او را با شخصى ديگ_رى اشتباه كرده است. اينجاست كه احمد بن هلال العبرتائى – بزرگشيعيان در بغداد –  بر روى اين روايتها توقف مىكند. فزراى از او (عبرتائى) نقل كرده مى گ_ويد: او شاهد بود وقتيكه حضرت عسكرى مهدى را به اصحاب نشان دادند وشاهد تعيين العمرى بعنوان خليفه براى (مهدى) بود ، او (عبرتائى) در صحت مدعاى (العمرى الابن) در مورد (النيابة الخاصه) تشكيك كرد ، ومنكر اين شد كه وى شنيده بود (العسكرى) او را به عنوان وكيل تنصيب كرده باشد ، روى اين اصل العبراتائى وكالت العمرى دوّم را از (صاحب الزمان) به رسميت نمى شناسد. [6] مى دانيم عبرتائى نقش بزرگ_ى در تثبيت نيابت عثمان بن سعيد العمرى داشت ، واميدوار بود كه العمرى بعد از مرگ_ش به او وصيت كند، وقتيكه العمرى به پسرش محمد وصيت كرد ، او نيابت پسر عثمان بن سعيد را نپذيرفت ، وخودش ادعاى نيابت كرد ،

كه اين بحد ذاته پرده از يك نوع توطئه گرى ومصالح در دعواى نيابت بر ميدارد. در نتيجه عدم وجود نصوص صحيحه ومؤكده در باره نيابت محمد بن عثمان العمرى ، شيعيان در باره صحت مدعايش مشكوك شدند، مجلسى در (بحار الانوار) روايت مى كند مى گ_ويد: ابو العباس احمد السراج الدينورى از العمرى خواست دليلى بر صحت ادعايش ارائه دهد ، چون دينورى به نيابت العمرى شك داشت وبه العمرى ايمان نداشت مگ_ر اينكه معجزه اى نشان بدهد. [7] در آن وقت در ميان شيعيان اين حديث مشهور وشايع بود كه مى گ_ويد: (خادمين وقائمين به امور ما  شرور ترين خلق خدا مى باشند) . شيخ طوسى اين حديث را صحيح مى داند ، اما مى گ_ويد :"حديث را برعموم حمل نكنيد ، چون از ميان آنان كسانى بودند كه تغيير وتبديل وخيانت كردند". [8] بعضى از شيعيان كه مالى به العمرى داده بودند ، پشيمان شدند كما اينكه از وجود (مهدى) وصحت (تواقيع) كه العمرى آنان بيرون مى آورد  وبه (مهدى) نسبت مى داد مشكوك شدند. در ميان كسانيكه شك كرده بودند عده اى از اهل البيت بود ، واين مسئله العمرى را وادار ساخت كه كتابى يا (توقيعى) از زبان (مهدى) نشان دهد ، كه شاكّين ومنكرين المهدى را محكوم مىكرد. عده اى از شيعيان شك در صحت وكالت (النوبختى) نائب سوّم ، كردند ، ودر باره امواليكه بنام (مهدى) گ_رفته مى شد سؤال كردند وگ_فتند: "اموال وحقوق بشكل درست خرج نميشود". الصدوق والطوسى در اين رابطه مى گ_ويند: اما نوبختى توانست آنها را از طريق معجزه قانع سازد وبه آنها از

غيبيّات مى گ_فت ، از جمله تعيين وقت مرگ بعضى از اشخاص ، يا النوبختى دراهمى از صرّه شخصى برداشت آنهم از راه دور. [9] در واقع مؤرخين شيعه داستانهاى زيادى در باره شك مردم نسبت به مدعيان نيابت وتكذيب آنان همديگ_ر را نقل كرده. اما مؤرخين وعلماى اثنا عشريه فرق مى گ_ذاشتند بين (نواب اربعه) وبقيه مدعيان نيابت . علماى اثنا عشريه بقيه مدعيان را مورد ذم قرار دادند ، وشك داشتند كه آنها بتوانند معاجز يا علم به غيب داشته باشند. كلينى ومفيد وطوسى ده ها داستان در باره قيام (نواب اربعه) به معجزه وخوارق العادات وخبر از مغيبات ذكر كرده اند. الطوسى از (هبة الله) حفيد العمرى نقل مى كند مى گ_ويد: " معجزات امام روى دستش ظاهر شده ، و او (العمرى) صحبت از غيب مى كرد". [10] همچنين الطوسى خبرى از على بن احمد الدلال نقل مى كند ومى گ_ويد: " عمرى به او ساعت مرگ_ش  خبر داد ، وگ_فت از روز كذا وشهر كذا وسال كذا . وحرف العمرى در روز و ماه و سال وفات درست بود ، و آن در آخر جمادى الاولى از سال 305 هجرى بود". [11] اين اقوال با اصول ومبادىء شيعه وائمه اهل البيت مغايرت دارد ، اهل البيت هميشه علم به غيب را نفى مى كردند ، حتى طريقه اعجازيه براى اثبات امامتشان را نفى مى كردند. شيخ صدوق در كتاب (اكمال الدين) مى گ_ويد:" امام علم غيب را نمى داند اما او بنده صالحى مى باشد كه علم به كتاب وسنت دارد ، كسى كه علم غيب را به امام نسبت

دهد ، كفر به پروردگ_ار كرده ، وبنظر ما خارج از اسلام مى باشد ، والغيب لا يعلمه الا الله ، اگ_ر بشرى ان را ادعا كند او كافر يا مشرك مى باشد". [12] امام صادق مى فرمايد:" عجبا از مردميكه براى ما ادعاى غيب مى كنند.. بخدا سوگ_ند قصد تأديب جاريه ام فلانه داشتم ، او از من فرار كرد. و من نميدانم در كدام اطاق خانه مى باشد". [13] روزى ابو بصير نزد امام صادق مى آيد به وى گ_فت: انها مى گ_ويند: شما عدد دانه هاى باران وعدد ستارگ_ان وعدد برگ_هاى درختان و وزن آنچه در دريا وعدد ذرات تراب را مى دانيد. امام فرمودن: "سبحان الله.. سبحان الله..نه بخدا سوگ_ند كسى جز خدا اين را نمى داند". [14] يحيى بن عبد الله از حضرت موسى كاظم سؤال مى كند: جانم به قربانت ، آنها ادعا مى كنند كه شما علم به غيب داريد؟ امام فرمودند: "سبحان الله دستت را روى سرم  بگ_ذار ، بخدا سوگ_ند هيچ مويى در بدنم نمانده مگ_ر اينكه ايستاد . نه به خدا سوگ_ند اين بجز ارثى است از رسول خدا (ص) نبوده است". [15] الحر العاملى روايت ديگ_رى را نقل مى كند مى گ_ويد:" جاهلان واحمقهاى شيعه ما را اذيت كردند ، انهائيكه دينشان از پر پشه هم كمتر مى باشد.. من از انها به خدا ورسول تبرى مى كنم از كسانيكه علم غيب را به ما نسبت دهند". [16] بنا بر اين ما نمى توانيم ادعاى (نواب اربعه) را تصديق كنيم بمجرد يكه ادعاى نيابت از (مهدى) كردند ، وكلام آنها دليل بر وجودش بدانيم

، آنهم بر مبناى معاجز يا علم به غيب . ما نمى توانيم فرقى بينشان بگ_ذاريم وبين مدعيان نيابت كه از بيست وچهار نفر هم تجاوز كردند. اگ_ر ما مدعيان دروغين نيابت را متهم به (جرّ النار الى اقراصهم) كنيم ، يا آنها را مرتبط با خلافت عباسى بدانيم ، همين اتهام به نواب اربعه هم وارد مى باشد ، ونواب اربعه نيز دور از اتهام نيستند. محمد بن على الشلمغانى كه وكيل الحسين بن روح در بنى بسطام بود ، كه بعداً منشق ومنفصل شد وخودش ادعاى نيابت كرد ، مى گ_ويد:" ما با ابو القاسم حسين بن روح در اين امر وارد نشديم مگ_ر اينكه مى دانستيم براى چه وارد شديم ، وآنچنان باهم اختلاف ودعوا مى كرديم – بر تقسيم اموال- مانند دعواى سگ_انى بر سرِ مردارى وجيفه اى وقتيكه جمع مى شوند". [17] اگ_ر ما نتوانستيم ادعاى (نواب اربعه) ثابت كنيم ، ودر اقوال آنها شك كرديم ،چه طور مى توانيم وجود (امام محمد بن الحسن العسكرى) را اثبات كنيم؟ آنهم  با تكيه كردن روى شهادت (نواب اربعه) كه آنها مهدى را مشاهده كردند واز او وكالت اخذ كردند؟! علاوه بر اين ، دليل ديگ_رى وجود دارد ودال بر كاذب بودن ادعياى وكالت ونيابت آنان ، وآن: مدعيان نيابت هيچ نقش فرهنگ_ى يا سياسى ويا فكرى براى خدمت مسلمانان وشيعيان نداشتند ، بجز گ_رفتن حقوق از دست مردم وادعاى تسليم آنها به (امام مهدى) مى باشد ، اگ_ر ادعاى آنها مبنى بر اتصال خاص ميان خود والمهدى القائم باشد بايستى سعى در حل مشكلات طائفه شيعه مىكردند ونظر و راهنمائيهاى امام

را براى امت منتقل مى كردند ، اما ملاحظه مى كنيم كه نايب ثالث (الحسين بن روح النوبختى) براى حل مشكل خود با شلمغانى كه از وى منشق شده است ، پناه به علماى قم مى آورد وكتابش را (التأديب) به آنجا مى فرستد تا آن را تصحيح كنند و راست را از نا راست تصحيح كنند. [18] واين دليل ديگ_رى است كه نايب ثالث هيچ نوع اتصالى وارتباطى با (امام مهدى) نداشته است ، وإلاّ كتاب را به او عرضه مى داشت ، واز صحت كتاب مطمئن مى شد. چيزى كه شك را تبديل به يقين مى كند در مورد عدم وجود (حجت بن الحسن العسكرى) : عدم وجود نقشى براى مدعيان (نيابت خاصة) در پر كردن فراغ فقهى يا توضيح امور غامضه اى كه لازم بود آنها را از طرف (امام مهدى) در آن مرحله توضيح داده شود!..   همه ميدانيم كه كلينى كتابش (الكافى) را در ايام نايب سوّم حسين بن روح نوبختى نوشته. آن كتاب پر از احاديث ضعيف وموضوع كرده حتى صحبت از  تحريف قرآن وچيزهاى باطل ديگ_رى كرده ، مى بينيم (نوبختى نايب سوّم ، وسمرى نايب چهارم) هيچ اظهار نظرى يا تصحيحى پيرامون كتا ب مزبور انجام ندادند ، و اين سبب رنج شيعيان در طول تاريخ شد و آنها را در مشكله تعرف وشناختن احاديث درست ونا درست دچار كرد. يكى از ابداعات سيد مرتضى ، نظريه (لطف) بوده كه در آن مى گ_ويد: (امام مهدى) مى بايستى در اجتهادات فقها دخالت كند وآنها را تصحيح كند واجماع باطلى آنها را مختل سازد. ما مى گ_وييم اگر چنين

مىبود  (امام مهدى) مى بايستى در تصحيح كتاب (الكافى) دخالت كند، اگ_ر وجودش را قبول كرديم ، يا اينكه در عصر (غيبت كبرى) كتابى از خود بجا بگ_ذارد تا مردم وعلما به آن رجوع كنند ، واين چيزى است كه اصلاً حاصل نشد. ومدعيان نيابت چيزى در اين زمينه تقديم نكردند ، واين مارا وادار مى سازد كه با ديد شك وترديد نسبت به نواب اربعه ونيابتشان نگ_اه كنيم ، وحتى شك در وجود غائبى كه آنها از او وكالت گ_رفته اند كنيم. شيخ حسن فريد كه يكى از همدرسان امام خميني بود در كتابش (رسالة في الخمس) خيلى متعجب ومتحيّرانه مى گ_ويد:چه سرّى است كه كلينى از صاحب الامر از طريق وكيلش النوبختى در باره حكم خمس در عصر غيبت نپرسيده؟. [19] مطلب چهارم: تحقيق در باره نامه هاى (امام مهدى) طرفداران نظريه وجود (امام مهدى)  نامه هائيكه كه گ_فته شده كه (امام مهدى) آنها را به عده اى از مردم  فرستاده است را ، دليلى ديگ_رى بر صدق مدعايشان مبنى بر وجود (الامام محمد بن الحسن العسكرى) دانسته اند. من بعد از اينكه روى اين روايتها تحقيق كردم وسند آنها را مورد بررسى قرار دادم ، متوجه شدم كه سند اين روايتها تا حد زيادى ضعيف مى باشند واين نامه ها شايعاتى هستند كه  مدعيان نيابت از (امام مهدى) انرا پراكنده كرده بودند. نامه اولى كه طوسى ان را نقل مى كند از جماعتى كه نام آنهارا ذكر نمى كند عن محمد التلعكبرى عن احمد بن على الرازى كه علماى رجال شيعه در باره اش مى گ_ويند: ( ضعيف و مغالى) واحمد بن

اسحاق القمى ذكر نمى كند به چه شكل با (صاحب الزمان) نامه نگ_ارى كرده؟ وچه شخص جواب (مهدى) را به او رسانده؟ واحتمال مى رود كه خودش نامه را درست كرده باشد. نامه دوّمى كه طوسى ايضا از احمد بن على الرازى (الضعيف الغالى) نقل مى كند از عده اى از مجهولين است ، بعلاوه اين نامه متضمن امرى است غير معقول و آن قبول حكميت شخصى غير معروف ووجودش مورد اختلاف بوده ، تا اينكه خودش وجودش را ثابت كند. شايد هم جواب نامه را يكى از ادعياء نيابت داده ، با اينكه شك در وجود ابن الحسن مستلزم شك در صدق نواب اربعه مى شود ، بنا بر اين نمى توانيم به يكى از نواب اربعه رجوع كنيم قبل از اينكه از وثاقتش مطمئن شويم ، يا تصديق  به چيزهائيكه به ما نشان مىدهيد از قبيل نامه هاى منسوب به المهدى ، بكنيم. اما روايت صدوق كه معروف به (التوقيع) ، آن روايت ضعيفه مى باشد ، بخاطر مجهوليت وضعف اسحاق بن يعقوب ، وعلماء سابقين مانند كلينى اين روايت را نقل نكردند. ونامه متضمن امورى است غير صحيح ، از جمله:1-    1-      ناقل نامه نائب دوم محمد بن عثمان بن سعيد  العمرى بود ونامه شامل مدح وثناى زيادى نسبت به خودش وپدرش بوده ، واين مارا مجبور مى سازد با ديده شك وترديد به نامه نگ_اه كنيم ، ومسئله جعل از طرف العمرى را احتمال كنيم.2-    2-      اباحه خمس در عصر غيبت تا وقت ظهور ، اين مخالف است با استمرار احكام اسلام در هر وقت ، وعلماى شيعه از مسئله اباحه

خمس در عصر غيبت عدول كردند چون با مبادىء اسلام منافات دارد.3-    3-      مطالبه كردن مردم از سؤال نكردن از سبب غيبت ، با اينكه فلسفه غيبت از ضروريات دين مى باشد ، وبايد آن را دانست تا راهى ومقدمه اى براى ايمان به (مهدى) باشد . لذا مى توان يقين كرد كه اين نامه يا (توقيع) ضعيف وغير قابل اعتماد مى باشد. روايت دوم صدوق از العمرى عن عبد الله بن جعفر نقل مى كند مى گ_ويد: او (عبد الله بن جعفر) نامه را نزد سعد بن عبد الله يافته ، يعنى خودش بطور مستقيم نقل نكرده بلكه آن را در كتابى يافته. در علم روايت ، پيدا كردن در لا بلاى كتابها وبدون ذكر سند ، از ضعيفترين نوع روايت مى باشد ، به اضافه اينكه سعد بن عبد الله راه بدست آوردن نامه را ذكر نكرده ونمى گ_ويد چه كسى نامه را به او داده؟ وسعد اين نامه را از عمريين (عثمان بن سعيد وپسرش محمد) نقل نكرده، بلكه از شخصى كه نامش مشخص نشده است نقل مى كند ، او فرض مى كند (المهدى ) مى باشد. شايد هم نامه توسط عمريين درست شده بوده ، چون اين رساله نظريه آنها را مبنى بر وجود المهدى تقويت مى كند ، ونيابت آنهارا محكمتر مى سازد ، از اين رو نامه از اعتبار ساقط مى باشد. اما رسائل شيخ مفيد كه طبرسى وابن شهر آشوب آنهارا در كتابهايشان نقل كردند ، ملاحظه مى شود كه خود مفيد در هيچ يك از كتابهايش به آنها اشاره اى نكرده ، اگ_ر نسبت اين  رسائل

به شيخ مفيد هم صحيح باشد باز هم در آن هيچ دليلى نمى باشد ، مفيد مى گ_ويد: نامه هارا از شخصى اعرابى گ_رفته ، اعرابى نامه هارا از شخصى ديگ_رى گ_رفته كه او اين شخص را نمى شناخته ، و نامه ها با دستخط مهدى نبوده ، اعرابى مى گ_ويد: آنها ديكته المهدى  بوده اند. مفيد قبول نكرد نامه هايى كه اعرابى به او رسانده نشان بدهد ، مفيد مى گ_ويد: كه اين كار بأمر المهدى بود. اما مفيد نامه هايى با دستخط خودش به مردم ابراز داشت وگ_فت: المهدى چنين از او خواسته بوده. اگ_ر اين مسئله صحيح هم باشد در حقيقت ما بدنبال نامه هايى هستيم كه با دستخط مفيد باشد ، كه خود شيخ مفيد اعتراف دارد كه آنها نسخه اى از نامه هايى كه اعرابى مجهول به أو داد ، وحتى شيخ مفيد هم اورا نمى شناخت ، اعرابى مى گ_ويد: آن نامه ها از شخصى به املاء رسيد كه قبلا اورا  نمى شناخت ، آن شخص مجهول مى گ_ويد: (المهدى) رساله را به او ديكته كرده است. در واقع ما در قبال خبر آحادى مى باشيم كه مفيد ان را روايت از شخصى مجهول عن (المهدى) مى كند. اين هم بنوبه خود چند احتمال دارد:1-    1-      جعل نامه از طرف مفيد ، بالخصوص وقتيكه بفهميم نامه متضمن تزكيه ومدح فراوان نسبت به مفيد مى باشد.2-    2-      نامه از جعل شخص مجهول مى باشد.3-    3-      نامه از جعل شخصى سوّمى كه به نويسنده نامه كذباً گ_فته من (المهدى) مى باشم.در علم روايت ودرايت همچنين رواياتى مستحق توقف والتفات نمى باشد.

ها و زمين است و نور استمرار هستي و حيات آنها و  نور انواع تأثير و تأثرات در آن هاست. آفريدگار جهان در هر عصر و زماني داراي نوري در زمين است، كه شباهت زياد به چراغ فروزان در چراغدان، دارد و هر كس را بخواهد به سمت آن رهنمون مي شود. چه بسا ترديدي نيست كه اين چرا درخشنده پس از پيامبر(ص) در وجود علي(ع) و امامان از نسل او تجسم  يافت در همان محدوده اي كه رسول خدا(ص) بدان خبر داده بودند. ما مي گوييم: اگر دليلي از كتاب خدا و سنّت پيامبر(ص) ما را رهنمون شد به اين كه برخي از افعال الهي به واسطه فرشتگان يا پيامبر انجام مي پذيرد ما آن را به گوش جان شنيده و اطاعت مي كنيم و بدان معتقد مي گرديم و اين عين توحيد است و به كساني كه ما را متهم مي سازند مي گوييم:«قبل از اين كه مردم را متهم كنيد توحيد را  درك كنيد» و آنانكه ما را متهم مي كنند براي قائل  شدن به توحيد و يگانگي خدا شرطي را بر خداوند قرار مي دهند!! و آن اينكه افعال خداي عزوجل  مستقيم و بدون  واسطه باشد و يا اين كه فقط بواسطه فرشتگان  انجام پذيرد، نه توسط انسانها و مخلوقات ديگر! برخي روايات مي گويد:موسي(ع) فرمود:«هنگاميكه  من و خضر كنار ساحل دريا بوديم،  پرنده اي مقابل ما فرود آمد و قطره اي از آب دريا در منقار خود گرفت و به سمت شرق انداخت بار دوم آن قطره را به غرب انداخت و بار سمت به سمت آسمان و در چهارمين

بار  به سمت زمين انداخت و بار پنجم به طرف دريا، من و خضر از اين كار در شگفت شدين و من در اين باره از خضر سوال كردم، او فرمود: نمي دانم. در همين حال  بسر مي برديم ناگهان صيادي متوجه ما شد و گفت:چرا نسبت  به كار اين پرنده در انديشه ايد؟ به او  گفتيم اين چنين است؟ آن مرد گفت: من صيادي هستم و اشاره آن پرنده را دانستم ولي شما كه دو پيامبر هستيد نمي دانيد؟! گفتيم عاجز آن چه خداوند عزوجل به ما ياد دهد چيزي نمي دانيم. از اين روايت مي توان دانست كه خداوند داراي تعداد زيادي اولياي مورداعتماد است كه هر يك از كارهايي را كه اراده كند و بخواهد، بدست آنها انجام مي پذيرد و خداي متعال مي فرمايد:«و لله جنودُ السموات و الارض» (لشكريان آسمان و زمين، از آن خداست. بنابراين  روايات ثابت و قطعي حاكي از اين است كه مسأله پيامبر و اهل بيت او، مسأله اي است كه از ريشه و اساس داراي مزيت و برتري است، و خداوند قبل از آن آدم را بيافريند نور محمد(ص) و اهل بيت او را آفريد. خضر وظيفه داشت به آن چه كه از علم باطن بدان مأموريت دارد عمل كند و موسي(ع)مكلف بود به علم ظاهر عمل نمايد و پيامبر (ص) و امامان ما، وظيفه داشتند به علم ظاهر و باطني كه مأمور بدان بودند عمل نمايند و گاهي گفته مي شود آيا از نظر عقل امكان   دارد يك انسان مكلف باشد به علم ظاهر و باطن باهم؟ چرا كه علم ظاهر و باطن نمي

توانند حتي در مدت كوتاهي در سرگذشت موسي  و خضر باهم باشند تا آن جا كه خضر به موسي گفت:« هذا فراقٌ بيني و بينكَ». در جواب مي توان گفت: آري، ممكن است. فصل 2 بررسي آيات موسي و  خضر(ع) در سوره ي كهف بعد از آن كه رسول خدا  داستان اصحاف كهف را براي قريش توضيح داد از پيامبر(ص) خواستند تا داستان مرد عالمي كه خداوند وسي (ع) را مأمور كرد تا از او پيروي كند را بگويد. آن چه در روايات شيعه آمده مؤيد اين ست كه مراد از نام موسي در آيه، موسي بن عمراه است و همچنين در قرآن 130 بار نام موسي برده شده كه در همه اين موارد مراد، موسي بن عمران است. در معناي لغوي«مجمع البحرين» آمده است كه محل جمع شدن دو دريا مي باشد و در آن جا احتمالات زيادي مطرح شده است لكن آنچه ظاهراً مورد نظر است مكان تلاقي دو درياي فارس و رم است. عده اي نظير بيضاوي معتقدند مراد از مجمع البحرين حضرت موسي و خضر مي باشد زيرا حضرت موسي(ع) درياي علم ظاهر و خضر(ع) درياي علم باطن است. در تفسير نور ثقلين روايتي از رسول اكرم(ص) نقل شده در مورد علت  رفتن موسي به مجمع البحرين مي فرمايد: پس از آن كه حضرت موسي با خداوند متعال صحبت نمود خداوند متعال الواح را تفصيل تمام علوم در آن بود را به موسي (ع) نازل كرد و موسي نزد قومش برگشته و به مردم اطلاع داد كه  خداوند تورات را بر او نازل كرده است. و پس از آن  موسي(ع) با

خودش صحبت مي كرد كه خداوند شخصي را اعلم از من نيافريده ، در اين هنگام خداوند به جبرئيل  وحي كرد كه به موسي بگو در مجمع البحرين  كنار صخره كسي هست كه از او اعلم تر است، نزد او برود و از او كسب علم نمايد. حضرت موسي از شنيدن پيام  الهي دچار خجالت شد و فهميد كه خطا نموده است لذا  هراسيده و به وصي خود  يوشع فرمود خداوند مرا امر نموده  به مجمع البحرين  بروم. موسي سوال  نمود: چگونه او را ملاقات نمايم؟ خطاب شد ماهي مرده اي را با خود  بردار و هر وقت ماهي  مفقود گشت آن عالم را در همانجا مي يابي موسي به همراه يوشع حركت نمودند تا به مجمع البحرين رسيدند، هنگام استراحت آن ماهي به اذن خداوند زنده شد و در آب  پريد، خود اين جريان نيز آياتي براي موسي بود. موضوع ديگري كه در اين جا قابل بحث است حكمت  خداوند بود كه مي بايست حضرت  موسي(ع) با اين كه از لحاظ مقام و ثروت در مرتبه اي بالا قرار داشت، ولي وقتي با يوشع به ديدار حضرت خضر مي رسد بدون پول و زادو توشه است و گويي اصلاً تقدير و برنامه اين بوده كما اينكه جريان سوار شدن  آن ها به كشتي و بي پولي آن ها در قريه ها حتي براي خريد طعام رازهايي است  كه از سوي خداوند متعال جهت اين سر و مأموريت(حضرت موسي (ع) به همراه حضرت خضر(ع)) در نظر گرفته  شده است. در تفسير عياشي روايتي از امام صادق(ع) نقل مي نمايد كه آن حضرت فرمود: وقتي موسي

و يوشع به مجمع البحرين رسيدند حضرت موسي گفت من نماز مي خوانم  و تو مواظب من باش در اين هنگام قطره اي آب از آسمان بر ماهي فرود آمد و ماهي تكاني خورد و زنده شد و در آب فرو رفت. «فلمّا جاوزا قال لفتاه آتنا غدأنا لقد لقينا من سفرنا هذا نصبا» و چون از اين مكان گذشتند به شاگردش گفت غذايمان را بياور كه از اين سفر خستگي بسيار ديده ايم. آنچه از ظاهر آيه بر مي آيد اين است كه حضرت موسي دچار خستگي زيادي شده است زيرا ضمن درخواست طعام با كلمه«هذا» به اين سفر اشاره مي كند كه بسيار خسته شده ام و در آيات قبلي هم فرمود:«اواحضي حقبا» و اينها دلالت مي كند كه حضرت موسي مسيري طولاني طي نموده است. يكي از رموز الهي در سفر حضرت موسي مسأله گرسنگي او مي باشد چرا كه حضرت موسي در بسياري از سفرها عليرغم گرسنگي كه حس مي نمود هيچگونه شكايتي به خداوند متعال ننمود مثلاً در جرين 40 روز مناجات خود  در ميقات عليرغم جوع و تعب فراوان  از خداوند درخواست غذا ننمود، اما در اين جا( منظور سفر حضرت موسي(ع)) از علائم الهي اين است كه گرسنگي او  سبب توجه اش  به طعام خويش(ماهي) گردد تا شاهد ناپديد  گشتن ماهي باشد و دريابد اينجا محل  ملاقات وي با حضرت خضر(ع) است. امام صادق(ع) در روايتي مي فرمايند: قطره آبي از آسمان در زنبيل فرود آمد و ماهي زنده شد و در دريا فرو رفت و اين همان قول خداوند است كه فرمود به صورت عجيبي ماهي راه

خود را به سوي دريا گرفت. سپس پرنده اي بر ساحل فرود آمد و منقارش  را در آب نمود و قدري آب نوشيد. آن گاه رو به موسي (ع) كرد و گفت: از علم خداوند بيشتر از آبي كه من با منقار خويش از دريا برداشتم ياد نگرفته اي، سپس حضرت موسي (ع) برخاست و حركت نمود و يوشع هم به دنبال او روانه شد. در تفسير نورالثقلين روايتي از حضرت علي(ع) است كه ملكي به نام رقائيل دوتس ذوالقرنين بود. به ذوالقرنين كه  در مورد عبادات اهل آسمان و زمين سؤال كرده بود مي گويد: در روي زمين چشمه اي وجود دارد كه او را عين الحياه  گويند هر كس از آن آب بخورد هميشه  زنده خواهد بود تا اين كه خودش از خدا طلب مرگ كند، بعد ذوالقرنين جوياي محل آن  مي شود كه ملكي مي گويد ما در آسمان مي دانيم كه محل اين عين الحيات در زمين تاريكي است  كه احدي از جن و انس به آن راه پيدا نكرده ، به هر حال بعد ر  اين حديث توضيح مي دهد كه ذوالقرنين  همراه عده اي از جمله حضرت خضر به آن مكان وارد مي شوند كه حضرت خضر(ع)  ابتدا وارد شده و از آن آب مي خورد  و لباس خود را در آن شستشو مي دهد و مي پوشد. در روايتي از امام صادق(ع) در تفسير عياشي  است كه او را در حاليكه دراز كشيده بود يافتند. حضرت موسي(ع) سلام نمود، حضرت خضر(ع)  تعجب ك رد، زيرا تصور مي كرد در زمين سلام نيست، پس حضرت سوال نمود تو كيسي؟

حضرت موسي(ع) پاسخ داد موسي هستم و فرمود تو همان موسي بن عمران هستي كه با خدا تكلم نموده اي؟ عرض كرد بلي. بعد سوال نمود چه حاجت داري؟ گفت: همراه تو باشم تا مرا علم بياموزي. خضر فرمود: من مأمور شده ام به علمي كه تو طاقت  آنرا نداري و تو مأمور شده اي به علمي كه من طاقت آنرا ندارم و اضافه كرد اي موسي تو نمي تواني در مقابل اعمال من صبرنمايي. در اين كه آيا حضرت خضر(ع) با وجود اين علم از حضرت موسي اعلم بوده يا نه  و آيا مي شود  يك نبي از نبيديگر در يك زمان كسب علم نمايد اقوابي مختلف مطرح است در پاسخ همه ي آن ها بايد گفت علم حضرت خضر از علوم قابل تعليم نبوده و حضرت موسي در تمام علوم الا همين يك علم اعلم از حضرت خضر بوده زيرا او كليم الله و صاحب لوح از سوي خدا بوده است. امام صادق(ع) مي فرمايد: حضرت موسي(ع)  اعلم از حضرت خضر بوده است. طبق آيه  گفت اگر خدا بخواهد  مرا شكيبا خواهي يافت مرا  در هيچ  بابي نافرماني نخواهي يافت. گفت اگر بدنبال من آمدي چيزي از من مپرس تا خودم درباره آن مطلبي را بگويم. «فانطلقاحتي اذا ركبا في السفينه خرقها قال اخرقتها لتغرق اهلها لقد جئت شيئا امرا قال الم اقل انك لن تستطيع معي صبرا قال لاتواخذني بما نسيت و لاترهقني من امري عسرا» پس برفتند تا به  سوار شدند  آنرا گفت آنرا سوراخ كردي تا مردمش را غرق كني حقا كه كار ناشايسته كردي گفت مگر نگفتم كه تو

تاب همراهي مرا نداري. گفت مرا به آن چه فراموش كرده ام بازخواست مكن و كارم را بر من سخت مگير. امام رضا(ع) مي فرمايد: سه نفر در ساحل دريا شروع به حركت نمودند تا اين كه مشاهده كردد كشتي اي در حال حركت است . صاحب كشتي آنها را ديد گفت اين سه نفر را سوار كنيد آنان مردم صالح و باديني هستند. بعد از اين كه سوار شدند وقتي كشتي شروع به حركت كرد حضرت خضر(ع) برخاست و به سمتي از كشتي رفت و قسمتي از كشتي را شكست و سپس محل تخريب را با گل  موقتاً تعمير كرد. اين جا بود كه حضرت موسي (ع) عصباني شد و گفت كشتي را خراب مي كني تا اهل آن را غرق كني؟ براستي كه كار بدي مرتكب شدي  و سپس  حضرت موسي(ع)  با پيراهن خويش دو پاره تخته اي كه حضرت خضر كنده بود را پوشاند و مانع آمدن آب به كشتي شد. «فانطلقا حتي اذا ايتا اهل قريه استطعما اهلها فابوا ان يفيفوهما فوجدا فيها جدارا يريد ان ينقض فاقامه قال لوشئت لتخذت عليه اجرا» پس برفتند تا به دهكده اي رسيدند و از اهل آن طعام خواستند و آن ها از مهمان كردنشان دريغ ورزيدند .سپس در آنجا ديواري يافتند كه در حال فرو افتادن بود پس آنرا بپاداشت و گفت كاش بر اين كار فردي مي گرفتي. حضرت خضر (ع) چون ديوار را در حال افتادن ديد، دست خود را بر ديوار نهاد و گفت بايست و به اذن خداوند متعال ايستاد، اينجا حضرت موسي(ع) اعتراض كرد كه مي بايست ديوار

را تعمير نمي كردي تا اين كه ما را پناه داده يا طعام مي دادند به هر حال حضرت خضر(ع) ديوار را فرور يخت و از نو بنا كرد. «قال هذا فراق بيني و بينك سانبئك بتاويل حالم تستطع عليه صبرا و اما السفينه فكانت لمساكين يعملون في البحر فاردت ان عيبها و كان ورائهم ملك ياخذ كل بسفينه عصبا» گفت اينك موقع جدايي ميان من و توس و تو را از توضيح آن چه كه توانايي شكيبايي اش  را نداشتي خبردار كنم، اما كشتي براي مستمنداني بود كه در دريا كار مي كردندم خواستم معيوبش  كنم چون در راهشان پادشاهي بود كه همه كشتي را غصب مي كرد. وقتي آن ها برمي گشتند با ماموران پادشاه مواجه شدند ماموران گفتند پادشاه كشتي شما را طلب نموده است البته اگر معيوب نباشد سپس وارد كشتي شدند وجايي را كه خضر سوراخ كرده بود ديد ومنصرف شدند وقتي ماموران رفتند خضر(ع) مجددا كشتي را ترميم نمود وبه قول مثنوي: گر خضر در بحر كشتي را شكست........................صد درستي در شكست خضر هست. حضرت خضر دراينجا رعايت نهايت ادب را نموده وكارهايي را كه خالي از نقص نبوده را به خود نسبت داده و فرموده خواستم كشتي را معيوب ونا سالم در نظر پادشاه جلوه دهم وهيچ گاه اراده غرق نمودن اهلش رانداشتم. «واما العلام فكان ابواه مومنين فخشينا ان يرهقعما طغيانا وكفرافاردنا ان يبداهما ربهما خيرا منه:كوه واقرب رحما» اما آن پسر، پدر ومادرش مومن بودند ترسيديم كه او ان ها را به طغيان و انكار دچار كند وخواستيم پروردگارشان پاكيزه ترمهربان تر از آن عوضشان دهد.

در روايتي از امام صادق (ع) نحوه قتل غلام را عنوان مي كند وسپس مي فرمايد بعد از كشتن غلام حضرت خضر كتف غلام را كند وديد براونوشته شده كافر. وبعد از آن خداوند به آن پدر ومادر فرزند دختري عطا كرد كه از آن هفتاد بني به وجود آمد. « واما الجدار فكان الغلامين يتيمين في المدينه وكان تحته كنز لهما وكان ابوهما صالحا فا رادربك ان يبلغا اشد هما ويستخرجا كنزهما رحقه من ربك» واما ديوار از دو پسر يتيم اين شهوبود وگنجي از مال ايشان زير آن بود وپدرشان مردي شايسته بود پروردگارت خواست كه به رشد خويش رسند وگيج خويش رابيرون آورند كه اين رحمتي از جانب پروردگارت بود. در هنگام جدايي موسي وخضر(ع) بعد از امتحان آخرين سفارش خضر به موسي(ع) اين بود كه هيچكس را به گناهش سرزنش نكند و براستي كه محبوبترين كارها در پيشگاه خداوند متعال سه چيز است: 1-    ميانه روي درجودو بخشش 2-     عفو درحال قدرت 3-     رفق ونرمي نسبت به بندگان خدا. هركس دردنيا با كسي مدارا و رفاقت كند.خدا هم درقيامت با او مدارا كند. امام صادق (ع) فرمود: كه حضرت موسي چون خواست كه از خضر جدا شود از وي سفارشي خواست از جمله وصايا وسفارشات خضر به موسي اين بود كه از لجاجت بركنار باش وبدون نياز به دنبال كاري نرو وبدون شگفتي نخند وخطاياي خود رايادآور رواز خطاهاي مردم بر حذر باش. فصل3                                        نام وشب حضرت خضر(ع) شيخ صدوق ره در علل الشرايع روايتي از امام صادق (ع)  نقل مي كند كه آن حضرت فرموده:حضرت خضر (ع) فرستاده خدابه سوي

مردم بود كه قوم خود را به توحيد و اقرار به پيامبري پيامبران وكتب آسماني فراخواند ونشانه هاي پيامبري آن حضرت اين بود كه وقتي روي چوب خشكي ويا زمين بايري نشست به بركت آن حضرت سرسبز وخرم مي شد به همين جهت آن حضرت خضر ناميده شد. خضر را بدين جهت خضر مي ناميدند كه هر كجا كه نماز به جا مي آوردآن جا سبز مي شد. دركتاب ناسخ التواريخ آمده است كه حضرت خضر(ع) پسر دختر فرعون وعده اي او را نوه حضرت عيسي (ع) دانسته اند.خضر كنيه اش ابوالعباس ونام او بلياپسر ملكان پسر عامر پسر ارفخشيد پسر سام پسر نوح (ع) است . فصل 4                                   تولد حضرت خضر بنا به بعضي از اقوال ظهور آن حضرت   3458 سال بعد از هبوط حضرت آدم (ع) بوده است. فصل 5                                    مراحل زندگي حضرت خضر(ع) درمورد فعاليت هايي كه از حضرت خضر(ع) قبل از مصاحبت با حضرت موسي(ع) صورت گرفته روايات واخباري موجود نيست كه دلالت كند خداوند دستور داده باشد. كه حضرت خضر (ع) فعاليت هاي خويش را براي مردم توضيح دهد واما درمورد حضرت موسي (ع) كه متوجه كارهاي غير عادي حضرت خضر(ع) گشت و بناي مخالف خويش را نهاد واعتراض مي نمود بر اعمال حضرت خضر(ع) دراين جا حضرت خضر اعمال ظاهري خويش را كه در ديدگاه موسي (ع) فكر جلوه مي نمودند توضيح داد و واقعيت آن ها كشف مي نمود واما بعد از حضور همراه موسي (ع) تا زمان پيامبر اكرم (ص) كم وبيش در ميان جامعه ظهور نيمه مخفي دارد وهدايت بسياري را در مراحل مختلف انجام مي

دهد ودر زمان خود پيامبر اكرم و ائمه اطهار(ع) حضور وظهور حضرت خضر(ع) در جامعه قدري پررنگ تر و بيش تر مي گردد. سير حيات حضرت خضر(ع) به طور كلي در سه مرحله مي باشد: 1-    مرحله ايكه حضرت خضر درخفا كامل بوده و بر احدي كشف نگشته بود. 2-    كشف حضرت خضر(ع) براي انبيا وبراي پيامبراكرم وائمه اطهار(ع). 3-    كشف حضرت خضر بعد از ظهور حضرت صاحب الزمان (ع) كه به نحو ظهور كامل مي باشد. حضرت خضر(ع) طبق روايات از ياران وصحابه حضرت حجت(ع) مي باشد ودر دولت وي به عنوان يكي از وزراءفعاليت مي نمايد. فصل 6                               حيات وطول عمر حضرت خضر(ع) الف- درمنابع شيعه: بحث اين فصل درمورد زنده بودن حضرت خضر(ع) است. دراين زمينه اجماع علما شيعه و علاوه نصوص زيادي است كه حضرت خضر(ع) هم اكنون زنده مي باشد ودر كتب زيادي از عامه به وضوح به آن اشاره شده و اكثر علماي آن ها به حياه او معتقدند. 1-    دركتاب الغيبه روايتي از امام صادق در مورد حيات حضرت خضر(ع) نقل شده است حضرت (ع) فرمودخداوند طول عمر به خضر(ع) عطا نموده است. 2-    صاحب تفسير نور الثقلين روايتي از امان رضا از حضرت علي (ع) نقل شده كه امام علي فرمود خضر از آب عين الحيات نوشيده وهركس از آن آب بنوشد براي هميشه (تا قيامت)زنده خواهد ماند.وهمچنين روايت از امام صادق (ع) است كه فرمود خضر همراه لشگر ذوالقرنين در پي طلب عين الحيات بودند وخضر(ع) آن عين الحيات را يافت ونوشيد. ب:درمنابع عامه دركتاب اهل سنت هم در مورد حضرت خضر فراوان آمده است كه

وي تا كنون زنده است. 1-    در تفسير روح البيان است كه مشهور و جمهور علما معتقدند كه حضرت خضر زنده است وصوفيه هم همين نظر را دارند و ثعلبي معتقد است كه خضر (ع) نبي بوده وداراي عمر طولاني است و ابن الصلاح گفته است كه خضر(ع) تا به امروز زنده است وجمهور علما وعامه براين متفق هستند. 2-    ابن عباس گويد خضر (ع) پسر آدم است ومرگ براي او نوشته نشده است تا اينكه دجال را تكذيب كند. 3-    روايتي از حضرت نوح (ع) مطرح مي كند كه فرموده حضرت آدم هنگام فوتش دعا كرد كه هر كدام از بچه هايش كه او را دفن كند عمر طولاني خدا بدهد و تا قيامت زنده باشد واز بين پسرانش خضر(ع) متكفل تدفين او شد و خداوند هم دعاي آدم (ع) را مستجاب نمود. 4-    ابن عساكر گويد الياس و خضر (ع) همه ساله در ماه رمضان در بيت المقدس روزه مي گيرند و حج بجاي آورند و از آب زمزم مي نوشد. فصل 7                                           سرنوشت يوشع در تفاسير علماي عامه از جمله تفسير روح المعاني آمده است كه وقتي قرار شد حضرت موسي وخضر حركت كنند موسي (ع) يوشع را به سوي قوم بني اسرائيل فرستاد.اما نيازي نبود به فرستادن يوشع به بني اسرائيل زيرا هارون در آن جا حضور داشت. فصل 8                                        تفاوت علم حضرت خضر(ع) با علم پيامبر اكرم(ص) وائمه اطهار(ع) آن چه از روايات خاصه به دست مي آيد اين است كه حضرت موسي (ع) در غير علم مخصوص حضرت خضر(ع) (علم لدني) اعلم ازآن حضرت بود. امام صادق (ع)در روايتي

مي فرمايد حضرت موسي (ع) اعلم از خضر بود و اما فرق علم حضرت خضر (ع) ونبي اكرم (ص) وائمه اطهار را طي رواياتي مشخص مي نماييم.آن چه از مجموع روايات به دست مي آيد اين است كه پيامبر (ص) وائمه اطهار(ع) تمام علوم را از زمان حضرت آدم (ع) تا زمان خودشان وحتي بعد از خودشان دارا هستند و هر لحظه بر علم آنان افزوده مي گردد. طبق تمام روايات ذكر شده در مورد علم حضرت نبي اكرم (ص) وائمه اطهار(ع) و نشان دادن وسعت علوم آنان عده اي از علماي عامه هم به اعلميت ائمه اطهار(ع) بر غير خودشان تصريح نموده اند به عنوان مثال مرحوم علامه مجلسي در بيان اعلميت امام علي (ع) به ابوبكر و سائر صحابه كلامي از ابن خطيب اعلم علماي اشعريين آورده است ومي گويد علي (ع) از نظر سرشت و فطرت در نهايت هوش و فهم و استعداد بود و به تحصيل علم كمال اشتياق داشت و پيامبر(ص) به تعليم وتربيت او نهايت علاقه و اشتياق را نشان داد. و علي (ع)از كودكي هميشه همراه پيامبر(ص) بود. پيداست كه چنين شاگردي در مكتب چنين استادي به بالاترين مقام علمي خواهد رسيد. و اما ابوبكر در پيري خدمت پيامبر (ص) رسيد و آن هم بعضي مواقع آن هم يك بار در طول شبانه روز. فصل 9                                           نبوت حضرت خضر(ع) به راستي آيا حضرت خضر (ع) پيامبر خدا بوده است؟ عده اي با مطرح نمودن شبهات بي مورد سعي داشته اند حضرت خضر را يك فرد عادي قلمداد نمايند و مقام نبوت را از او دور سازند. خوشبختانه در

كتب رواثي تفاسير شيعه احدي اين نظريات شبه ناك را تاييد نكرده، بلكه به استناد نصوص معتبر اين قول را رد نموده اند. 1-    شيخ صدوق در علل الشرائه در معرفي حضرت خضر از امام صادق مي گويد كه آن حضرت فرمود حضرت خضر پيامبر خدا بوده است كه خداوند اورا جهت هدايت قومش ودعوت آن ها به يگانه پرستي و گرايش به پيامبران و ايمان به كتب آسماني فرستاده بود. 2-    در تفسير قمي نيز روايتي از امام رضا نقل مي كند: كه آن حضرت در جواب عده اي كه از حضرت خضر و موسي پرسيدند كه كدام يك از اين دو اعلم از ديگري بوده مي فرمايد: حضرت خضر پيامبر خدا بوده است. فصل 10                                 نكات اخلاقي در مصاحبت خضر وموسي(ع) از اصيل ترين حركات تكاملي انسان در صحنه فراگيري علم مساله تواضع اوست كه به هر اندازه به علم او افزوده مي شود بر تواضع او هم همانگونه اضافه مي شود. درشان نزول آيه آمده است كه وقتي حضرت موسي (ع) كليم الله شد ولوح به او اعطا گرديد كسي از او سوال كرد كه آيا خداوند اعلم از تو آفريده است شايد حضرت موسي (ع) پيش خود مي گفت كسي اعلم از من آفريده نشده است. لذا خداوند براي اينكه به حضرت موسي بياموزد ،كه در عالم وجود هميشه كسي بالاتر از ديگري هست به او خطاب كرد به مجمع البحرين برود ودر آن جا بنده اي از بندگان ماست كه اعلم از تو مي باشد بنابراين اولين نكته اخلاقي اين قضيه اينست كه انسان تبايد به علم خويش مغرورشود و

دچار عجب گردد كه مغرور به علم خودشدن از موانع راه تكامل به سوي خداست. انسان در صحنه ي عمل بايد داراي آن چنان نيرويي گردد كه با ديدن هر عملي كه مقابل راه اوست او را منكر نشود و قبيح تلقي ننمايد بلكه از تفكر و تأمل مدد بگيرد چه بسا در انجام اين فعل حكمتي و دليلي وجود دارد كه انسان از درك آن عاجز است. در جهت كسب علم موسي (ع) همراهي خود را با خضر (ع) مصاحبت و همراهي نخواند بلكه تبعيت نمودن خواند و اين از بهترين نوع ادب شاگرد در همراه شدن با استاد است. حضرت موسي(ع) با كلام خود كه فرمود«مما علمت» ابراز مي نمايد كه خواهان قسمتي و جزئي از علم توهستم نه اين كه موسي خواهان تمام علم خضر باشد دراين جهت كه موسي قسمتي از علم خضر(ع) را خواست رموزي نهفته است كه بر ما مخفي است. از تبعيت نمودن حضرت موسي نتيجه گرفته مي شود كه شاگرد نبايد مدام در مقابل استاد اعتراض كند بلكه شرط ادب تسليم بودن در مقابل اوست به قول مثنوي: لانسلم و اعتراض از ما برفت                                                                چون عوض مي آيد از مفقود رفت چونكه بي آتش مراگرمي مي رسد                                                           راضيم گر آتشي ما را رسد بي چراغي چون دهد اوروشني                                                              كز چراغت شد چه افغان ميكني اما درس هايي كه ما از اين دو مي توانيم فرابگيريم عبارتند از: 1-    موقعيكه حضرت موسي(ع) در خواست شاگردي وطلب علم را از حضرت خضر(ع)  نمود حضرت خضر (ع) او را به صراحت رد ننمود و در تاييد و قبول نمودن او

هم صريحاً سخني نفرمود. 2-    حضرت خضر(ع)  تنها شرط مصاحبت حضرت موسي (ع) را با خود اين قرار داد كه نسبت به كاري كه انجام مي دهم حق سوال نداري نه اين كه مطلقاً سوال نمودن را نهي كند. 3-    در همه ي اعتراضاتي كه موسي (ع) برخضر(ع)  نمود حضرت خضر(ع)  او را متوجه به عهد و پيمانش مي نمود. 4-    حضرت خضر (ع) از ابتداي امر به طور قطع مي دانست كه حضرت موسي (ع) تاب و تحمل همراهي با او را ندارد، اما باز هم نگفت كه تو پيوسته اعتراض خواهي كرد بلكه او را در صحنه عمل مدام به سخن ابتداي خويش كه ياد مي آوري به تو گفتم كه تو تاب وتوان و صبر و تحمل و سكوت را نداري ارجاع مي داد. فصل 11                                                ملاقات هاي حضرت خضر(ع) از مطالب با ارزش در باره ي زندگي حضرت خضر ملاقات هاي آن بزرگوار با انبيا و ائمه و اوليا وديگران مي باشد كه در بردارنده ي مواعظ وپندهاي سودمندي است واينكه سير ملاقات هاي آن حضرت به ترتيب از زمان حضرت آدم (ع) تا زمان حضرت مهدي(ع) ذكر مي گردد. 1-    ملاقات هاي حضرت خضر با جبرئيل و اسرافيل و ميكائيل (ع) 2-    ملاقات با حضرت موسي بطور مفصل در باره ي آن بحث شد. 3-    ملاقات حضرت خضر با الياس 4-    ملاقات حضرت خضر(ع) با رسول اكرم (ص) نفل گرديده كه پيامبر اكرم (ص) روزي در مسجد صداي مردي را كه در حال مناجات و خواندن دعا بود شنيدند حضرت به انس بن مالك فرمود برو به اين مرد بگو

براي من استغفار نمايد و بار دوم پيامبر (ص) به انس فرمودبرو به او بگو از اين مكان برود. وقتي انس پيغام را به مرد رساند آن مرد برخواست و آمد خدمت رسول اكرم(ص) وعرض كرد يا رسول الله فضل تو مثل ماه رمضان است بر ساير ماه ها و فضل امت تو بر امت هاي ديگر مثل فضيلت روز جمعه است بر ساير ايام. مردم بعد از مشاهده او دانستند كه حضرت خضر (ع)است. 5-    ملاقات حضرت خضر (ع) با امر المومنين علي (ع): در روايتي از امام علي (ع) نقل شده است كه آن حضرت فرموده:رايت الخضر في العنام.... يك شب قبل از جنگ بدر خضر را در خواب ديدم به او گفتم چيزي به من بياموز تا بر دشمن پيروز گردم او اين ذكر را به من آموخت يا هو يا من لا هو الا هو. من فردا صبح خوابم را خدمت پيامبر (ص) نقل كردم حضرت فرمود يا علي اسم اعظم را ياد گرفتي. 6-    ملاقات خضر (ع) با امام حسن (ع) 7-    ملاقات خضر(ع) با امام سجاد(ع) 8-    ملاقات خضر (ع) با امام باقر(ع) 9-    ملاقات حضرت خضر با امام صادق(ع) 10-    ملاقات با خليفه دوم 11-    ملاقات با عمربن عبد العزيز 12-    ملاقات با وليدين عبدالملك مروان 13-    ملاقات حضرت خضر با مسكين 14-    ملاقات حضرت خضر با معصر المغربي فصل 12                                                       گوشه اي از اخلاق حضرت خضر(ع) آشنايي با چگونچي اخلاقيات فردي و اجتماعي حضرت خضر (ع) مي تواند راه گشاي خوبي براي زندگي دوستداران آن حضرت باشد در اين فصل نمونه هايي ازآن درياي بي كران آن

عزيز را جهت عمل به آن ها عنوان مي نمايم. سفارش هاي اخلاقي خضر به موسي(ع) از حضرت زين العابدين (ع) روايت شده كه  آخرين سفارش خضر به موسي(ع) اين بود: كه فرمود: هيچكس را به گناهش سرزنش مكن، و به راستي  كه محبوترين كارها در پيشگاه خداوند متعال سه چيز است: 1.    ميانه روي در جود و بخشش. 2.    عفود در حال قدرت 3.    رفق و نرمي نسبت به بندگان خد، هر كس در دنيا با كسي رفاقت و مدارا كند خداهم در قيامت با او مدارا كند. 4.    سرهمه حكومتها ترس از خداي تبارك و تعالي است. -حضور در مراسم حج از امام رضا(ع) روايت شده كه خضر(ع) از آب حيات نوشيده، روي همين اصل تا نفخ صور زنده است، نزد ما مي آيد و بر ما سلام مي دهد و ما صداي او را مي شنويم ولي شخص او را نمي بينيم و هر جا از او ياد شود حاضر مي شود، پس بر او سلام بدهيد، و هم  او در موسم حج حاضر مي شود. و مناسك حج را  بجا مي آورد و در عرفه وقوف مي كند و به دعاي مؤمني آمين مي گويد، در زمان غيبت قائم ما، او با حضرتش انس دارد و به نزد آن حضرت مي رود. - سخنان حكيمانه خضر با امام باقر(ع) - خضر و چشمه حيات - عرض تسليت به خاندان پيامبر اكرم(ص) از اما رضا(ع) نقل شده كه وقتي رسول اكرم(ص) قبض روح شد و رحلت فرمود: خضر آمد و به در خانه ايستاد، در حاليكه در ميان  آن خانه فقط علي

و فاطمه و حسن و حسين(ع) بودند و جامه اي روي رسول خدا (ص) افتاده بود. گفت: سلام بر شما اي اهل بيت، هر كس مرگ را خواهد چشيد و پاداش شما روز قيامت داده مي شود. و از جانب خدا براي هر از دست رفته اي جانشيني است و عزا در برابر  هر مصيبت و تدارك در برابر هر فوت شده اي مي باشد، پس به خدا توكل كنيد و به او اطمينان داشته باشيد و براي من و خودتان طلب آمرزش كنيد، حضرت علي(ع) فرمود: اين برادرم خضر است آمده در عزاي رسول الله به شما تسليت بگويد. - حديث نفس حضرت خضر(ع) از خضر حكايت شده كه هر وقت با خودم گفتم مقام اولياء خدا را شناختم همان روز ولي اي را ديدم كه نشناختم. تهيه و تنظيم: ابوالفضل رضوان

مي برند و با كسي كه به اين روزگار پر آشوب خاتمه دهد عشق مي ورزند و از صميم قلب فرياد مي زنند : كجاست آن منجي عالم بشريت و خاتمه دهنده اين بدبختي ها و بي عدالتيها ؟با توجه به اين كه جامعه انساني هميشه در انتظار روزي روشنتر و آينده اي بهتر بوده است ولي با همه ي انتظاري كه داشته كمتر به آن رسيده است و نه تنها شيعيان جهان در نتظار مهدي موعود هستند بلكه پيروان اديان الهي و مذاهب آسماني ، در هر دوره و زماني ، بر اثر مژده كتب مقدس و اخبار رهبران ديني خود منتظر طليعه اين افق نوراني و بامداد روشن بوده اند .گروهي اين اميد روح بخش و آرزوي طلائي را در وجود انساني فوق العاده  بنام «سوشيانت» يعني : نجات دهنده ي دنيا كه از دودمان ايرانيان است برآورده مي دانند . برخي تشكيل دهنده حكومت بي نظير تاريخ بشر را «مسيح موعود » مي پندارند كه از نژاد يعقوب است ، و موعود تورات ، و گروهي او را «پسر انسان» دانسته و عقيده دارند كه دامنه ي حكومت جهاني او از شرق تا غرب گسترش خواهد يافت و با امداد فرشتگان الهي بر سراسر گيتي فرمان مي راند ، چنانكه انجيل ها خبر مي دهند . ولي در اين ميان سهم مسلمانان جهان  بيش از ساير مذاهب و اديان و اقوام و ملل روي زمين است . زيرا مسلمانان اهل تسنن عقيده دارند چنين مرد فارغ العاده اي كه صحنه زندگي را دگرگون مي سازد و سراسر عالم را زير يك پرچم

گرد مي آورد «مهدي موعود » از سلاله ي پيامبر اسلام است كه در احاديث متواتر و معتبر از آمدن او خبر داده اند . شيعيان جهان يعني پيروان خاندان نبوت و اهل بيت عصمت و طهارت نيز با ادله و براهين عقلي و نقلي و شواهد و قرائن مسلم تاريخي ثابت مي كنند كه «سوشيانت » ايرانيان ، «مسيح موعود » تورات و « پسر انسان » ملل نصارا و« مهدي موعود » اهل تسنن و كسي كه اقوام و ملل در انتظار اويند يك نفر بيش نيست و او هم پيشواي دوازدهم آنها «محمد بن الحسن العسكري (ع)» است كه در سامره در نيمه شعبان به سال 255 هجري قمري متولد شده و همان جا به سال 260 ه . ق از نظر ها غائب گرديده است ، و اين واقعيت فقط در وجود اسرار آميز و استثنائي او قابل تطبيق است و بس .او از دودمان پيامبر اسلام و علي و حضرت زهرا دختر والا گوهر پيامبر و نهمين فرزند معصوم امام حسين (ع) است كه در انبوه روايات شيعه و سني آمده است ! تا جائي كه پيامبر فرموده است : « هر كس منكر وجود مهدي باشد كافر است ! »اين امام معصوم به طرزي اسرار آميز از نظرها غائب گرديده است كه از حوصله بحث اين جانب كه بررسي خصوصيات منتظران واقعي امام زمان (عج) است خارج است .قبل از اينكه خصوصيات و ويژگي هاي منتظران امام عصر (عج) را مورد بررسي قرار دهيم ابتدا به مفهوم واژه انتظار اشاره اي كوتاه مي كنيم و با چند حديث و

روايت از پيامبر و امامان معصوم عليه السلام در مورد وظايف و ويژگي هاي منتظران واقعي سخن خود را آغاز مي نمائيم . فصل اولمعني انتظار و وجوب انتظار انتظار حالتي است نفساني كه آمادگي براي آنچه انتظارش را مي كشيم از آن بر مي آيد و ضد آن يأس و نااميدي است . هر قدر انتظار شديدتر باشد ، آمادگي و مهيا شدن قوي تر خواهد بود و هر چه محبّت نسبت به كسي كه در انتظارش هستي شديدتر و دوستي بيشتر باشد مهيا شدن براي محبوب زياد تر مي شود و فراقش دردناك تر مي گردد به گونه اي كه منتظر از تمام اموري كه مربوط به حفظ خودش هست غافل مي ماند و دردهاي بزرگ و محنت هاي شديد را احساس نمي كند و بنابراين مؤمني كه منتظر آمدن مولايش مي باشد هر قدر كه انتظارش شديدتر است تلاشش در آمادگي براي آن به وسيله پرهيز از گناه و كوشش در راه تهذيب نفس و پاكيزه كردن درون از صفات نكوهيده و به دست آوردن خوي هاي پسنديده بيشتر مي گردد تا به فيض ديدار مولاي خويش و مشاهده جمال نوراني اش در زمان غيبت نائل شود همچنان كه براي عده بسياري از نيكان و اولياي حق اتفاق افتاده است .چنانچه حضرت صادق (ع) مي فرمايند : هر آن كس كه خواسته باشد از ياران قائم (عج) شود بايد منتظر باشد و بايد در حال انتظار به پرهيزگاري و خوي هاي پسنديده عمل نمايد كه هر گاه بميرد و قائم (عج) پس از مردنش بپاخيزد پاداش او همچون كسي خواهد بود كه

دوران حكومت آن حضرت را درك كرده باشد.وجوب انتظار حضرت ولي عصر (عج) كليني در روايتي به نقل از اسماعيل جعفي آورده كه : مردي بر امام باقر (ع) وارد شد و صفحه اي در دست داشت . حضرت باقر (ع) به او فرمود : اين نوشته مناظره كننده اي است كه پرسش دارد از ديني كه عمل در آن مورد قبول است . عرض كرد : رحمت خداوند بر تو باد همين را خواسته ام . امام باقر (ع) فرمود : گواهي دادن به اينكه هيچ معبود حقي جز خداوند نيست و اينكه محمد (ص) بنده و رسول او است و اينكه اقرار كني به آنچه از سوي خداوند آمده و ولايت ما خاند ان و بيزاري از دشمن ما تسليم به امر ما و پرهيزكاري و فروتني و انتظار قائم ما كه ما را دولتي است كه هر وقت خداوند بخواهد آن را خواهد آورد .و در روايتي ديگر از امام رضا (ع) كه به عبدالعظيم حسني فرمودند :اي ابوالقاسم به درستي كه قائم از ماست و او است مهدي كه واجب است در زمان غيبتش انتظار كشيده شود و در ظهورش اطاعت گردد و او سومين از فرزندان من است .كه در هر دوي اين روايات وجوب قبول ولايت و انتظار حضرت مهدي مورد تأكيد قرار گرفته آنچنان كه اعمال و عبادات مسلمين بدون ولايت و قبول وجود نازنين حضرت مهدي (عج) كه همه عالم در انتظار فرج ايشان هستند مورد اقبال و قبول درگاه الهي نخواهد بود.فصل دوم : وظايف منتظران از ديدگاه رواياتچند روايت از پيامبر اكرم (ص) و ديگر

معصومين در مورد غيبت امام زمان (عج) و وظايف منتظران در زمان غيبت :1-    حضرت رضا (ع) از پيامبر (ص) فرمود : «قسم به آن كس كه مرا به پيامبري مبعوث كرده است براي بشارت ، كه هرآينه قائم (ع) از اولاد من غيبت خواهد كرد به عهدي كه از من براي او معهود است و آن قدر طولاني شود كه بسياري از مردم بگويند خدا را حاجتي به آل محمد (ص) نيست و عده ي  ديگر در ولايت او شك كنند . آگاه باشيد هر كس زمان او را درك كند بايد متمسّك شود به دين خود و براي شيطان در خود راهي ندهد كه او را تشكيك كند و او را ملّت من زايل و از دين بيرون كند ، شيطان چنان است كه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد . خداوند شياطين را اولياء كساني قرار داده كه ايمان نياورند و تصديق نكند .2-    حضرت جواد (ع) از امير المؤمنين فرمود «قائم را غيبتي خواهد بود تا اين كه فرمود : پس هر كس ثابت بماند بر دين خود قساوت پيدا نكند به سبب طول مدت غيبت امامش ، پس او با من خواهد بود در درجه ي من ، روز قيامت »3-    حضرت صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرمود: « خوشا به حال كسي كه قائم اهل بيت مرا درك كند و پيش از قيام او به او اقتداء كند دوست او را دوست بدارد و از دشمن او بيزاري بجويد و به ولايت امامان و هاديان پيش از او قائل باشد ، آنان دفقاي من هستند

و صاحبان دوستي و مودّت من هستند و گرامي ترين امت من هستند بر من ».و از اين باب احاديث كه بسيار نقل شده است و هر فطرت بيدار و خداجويي كه ولايت پيامبر و اهل بيت پيامبر را در دل داشته باشد با تأمل در يكي از اين روايات و احاديث مي تواند ويژگيهاي بارز منتظران امام زمان (عج) را دريابد و بدانها عمل كند . فصل سوم : چند پرسشحال قبل از اينكه به دسته بندي ويژگيهاي منتظران امام زمان بپردازيم با طرح چند سؤال كه در ذهن اكثر شيعيان جهان و دوستدار ولايت وائمه ممكن است وجود داشته باشد به بحث ادامه مي دهيم .1-    آيا امام زمان (عج) درباره شيعيان و منتظران خود فرمايشي داشته اند ؟ مجموعه ي كلمات گهربار امام زمان (ع) گرچه بسيار اندك است ولي مي توان آنها را به سه بخش تقسيم كرد : بخش نخست ، فرمايشات و سخنان بخش دوم ، توقيعات و نامه هاي آن حضرت كه به دست خط و مهر ايشان ، براي ياران و نزديكان صادر شده است ؛ و بخش سوم ، ادعيه اي است كه از ايشان نقل شده است .درباره ي اين كه در گفتار امام زمان (عج) شيعه چگونه معرفي شده ، بايد گفت پس از مراجعه ي بسيار به منابع مختلف به اين نتيجه رسيديم كه آن حضرت به طور صريح به اين مسئله اشاره اي نفرموده اند؛ بلكه در ضمن برخي از توقيعات اشاره به صفات شيعه كرده كه در اين جا به صورت اختصار به برخي از اين فرمايشات اشاره مي كنيم :اسحاق

بن يعقوب مي گويد : از محمد بن عثمان عمري درخواست نمودم نامه اي را كه در آن  ، مسائل مشكل خود را نوشته بودم ، خدمت مولايم صاحب الزمان (ع) برساند . پس از مدتي توتوقيعي به خط آن حضرت صدور يافت كه قسمتي از آن ، چنين است :« ... اما رويدادهاي تازه كه در جامعه رخ مي دهد در حل و فصل آن به راويان احاديث ما رجوع كنيد كه ايشان حجت هاي من هستند بر شما و من حجت خدايم بر آن ها .... براي تعجيل فرج بسيار دعا كنيد كه گشايش كارهاي شما در آن است ».همچنين آن حضرت در توقيعي مفصل به عثمان بن سعيد و پسرش محمد بن عثمان نوشت :« شيعيان ما بايد پيروي هوا و هوس را ترك كرده و بر اصول اعتقادي و مذهبي خود استوار باشند و از چيزي كه از ايشان مستور است ، پرده برندارند كه پشيمان مي شوند و بدانند كه حق با ما و در ماست ، اين ادعا را كسي غير از ما نمي كند ، مگر آن كه دروغگو و افتراگر باشد ».و بالاخره ايشان در توقيع شريفشان به شيخ مفيد درباره ي شيعيان مي فرمايند :ما اگر چه هم اكنون مكاني دور از جايگاه ستم گران گزيده ايم كه خداوند صلاح ما و شيعيان با ايمانمان را تا زماني كه حكومت دنيا به دست تبه كاران مي باشد در اين به ما ارايه فرموده است ، با اين حال بر احوال و اخبار شما آگاهيم و هيچ چيز از اوضاع شما بر ما پوشيده نيست و از

خواري و مذلّتي كه دچار شده ايد و از آن زمان كه بسياري از شما به برخي كارهاي ناشايست ميل كردند كه پيشينيان صالح شما از آن دوري مي جستند و عهد و ميثاق گرفته شده ي خدايي را چنان پشت سرانداخته كه گويا به آن آگاه نيستند ، با خبريم . ما در رسيدگي و سرپرستي شما كوتاهي و اهمال نكرده و ياد شما را از خاطر نبرده ايم و اگر جز اين بود ، دشواري ها و مصيبت ها بر شما فرود مي آمد و دشمنان ، شما را ريشه كن مي كردند . پس تقواي خدا پيشه كنيد و ما را ياري دهيد تا از فتنه هايي كه به شما روي آورده ، شما را نجات بخشيم ..... ... بنابراين هر يك از شما بايد كاري كند كه وي را به محبت و دوستي ما نزديك كند و از آن چه كه خوشايند ما نبوده و باعث كراهت و خشم ماست دوري گزيند ؛ زيرا امر ما ناگهان فرا مي رسد ، در هنگامي كه توبه و بازگشت براي او سودي ندارد و پشيماني از گناه از كيفر ، نجاتش نمي بخشد و خداوند راه رشد و هدايت را به شما نشان دهد و به رحمت خود وسايل توفيق را به آساني برايتان فراهم فرمايد ».2-    چگونه مي توانيم از ياران واقعي امام زمان (عج) باشيم ؟براي اينكه از ياران واقعي امام زمان (عج) باشيم لازمه اش آن است كه از رهنمودهايي كه در زيارت حضرت در روز جمعه آمده است استفاده كنيم و خود را متصف به آن اوصاف كنيم .

در فرازي از آن زيارت آمده است « يجعلني من المنتظرين لك و التابعين و الناصرين لك علي أعدائك» يعني از كساني باشيم كه در انتظار ظهورت و از پيروانت و ياري كنندگان بر عليه دشمنانت بوده باشم .در اين فراز از زيارت 3 عنوان آمده است : 1-    انتظار                                2- تبعيت                          3- نصرتحالت انتظار حالت آمادگي است آمادگي فكري و روحي و داشتن برنامه براي رسيدن به هدف مرحله ي دوم تبعيت از آرمانهاي موعود و تخلق به اخلاق پسنديده و صفاي مورد نظر امام كه در تعليمات ائمه (ع) ديده مي شود و مؤمن منتظر تابع فرمانده است و خوني را به ناحق نمي ريزد و خاك متكاي آنان است و به اندك چيز در دنيا قانع هستند و براي خدا جهاد مي كنند اينها برخي از علائم و صفات ياران حضرت ولي عصر است كه از زبان اميرالمؤمنين ذكر شده است .3-انسانهاي وارسته اي كه رابطه ي بسيار نزديكي با امام زمان (عج) داشته اند چه ويژگي هايي داشته اند ؟ آيا ما هم مي توانيم چنين رابطه اي با امام زمان و مولايمان داشته باشيم ؟آنچه در پاسخ مي توان گفت به طور مسلم ، ما هم مي توانيم با امام زمان (عج) ارتباط داشته باشيم چنانچه امام صادق (ع) مي فرمايد: هر گاه كسي از شما تمناي (ديدن و رابطه ) قائم (عج) را داشت ، پس آرزويش چنين باشد كه در عافيت آن جناب را ببيند . ارتباط حضرت از جمله اموري است كه بايد به آن باور داشت ؛ البته ارتباط و ديدار نياز به طي مراحل و

شرايط دارد و پيمودن اين مراحل زمينه ساز وصال خواهد شد البته از اين مهم نبايد غافل شد كه به صورت قطعي نمي توان طي اين مراحل را منجر به ديدار حضرت دانست مهم آن است كه ما مورد توجه آن حضرت قرار خواهيم گرفت .در اين رابطه نكات زير را متذكر مي شويم :1-    پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد : « هر گاه بنده اي چهل روز اعمالش را براي خدا خالص گرداند چشمه هاي حكمت در قلبش به جوشش درآمده برزبانش جاري مي گردد »2-    چنانچه جسمش به امورات مشغول است باطنش بايد از هر گونه تمايل به غير خداوند دور باشد تا به رهبانيت شباهت پيدا نكند و از فيض خلوت گزيني نيز محروم نباشد .3-    مايحتاج و مصرف بايد از مال طيب و طاهر تهيه و آماده شود تا زحماتي را كه تقبل نموده هدر نرود و بي خاصيت نباشد .4-    وقتي بنا باشد كه از خوردن ، نوشيدن و پوشيدن شبه ناك اجتناب گردد مي بايستي از اسراف در اين موارد هم خودداري شود چنانكه در قرآن كريم نيز به آن اشاره شده است 5-    نبايد از كسب و كارش كه امرار معاش مي كند دست برداشته و تنها به اطاعت و عبادت مشغول گردد . حتي نبايد از وقتي كه بايد در خدمت اعضاء خانواده باشد مصرف عبادت نمايد زيرا نارضايتي اشخاص كه حقي بر انسان دارند در پي تأثيري اين دستور العمل اثر مستقيم دارد .6-    جز به هنگام ضرورت سخن نگويد . زيرا پرگويي انسان را به غيبت و تهمت و ... مي كشاند . لقمان به

فرزندش مي گويد : اگر سخن گفتن از نقره بودي خاموشي از زر است .امام صادق (ع) از حضرت عيسي فرمود : سخن بسيار نگوئيد در غير ياد خدا ، آن جماعتي كه بسيار سخن مي گويند دل هاي ايشان قساوت دارند و نمي دانند .7-    از خطا و معاصي توبه نمايد كه توبه ، نوعي طهارت است . و بايد دايم الوضو باشد زيرا وضو نور است و وضوئي بر وضو نور بر نور است .چنانچه انسان نكات فوق را رعايت نمايد و از ايماني استوار و كامل برخوردار باشد و همواره متواضع و فروتن و راهبان شب شير روز در اوج عرفان و آگاهي و در حال انجام وظيفه بودن باشد و همواره سعي در انجام واجبات و مستحبات و ترك محرمات و مكروهات الهي بوده باشد .يقيناً مي توان گفت كه مورد توجه حضرت قرار گرفته است . فصل چهارم : سير نهائي بر صفات منتظران واقعيبنابراين با توجه به احاديث و سؤالات يادشده مي توان چنين گفت: در زمان غيبت امام عصر (عج) منتظران واقعي حضرت وظايفي دارند كه بايد به اين وظايف بدرستي عمل نمود .اجمالاً معلوم است كه زمان غيبت با زمان حضور از جهت تكاليف فرق نمي كند و آنچه بر اين امر تصريح دارد اين است : به حضرت صادق (ع) عرض شد : بر ما روايت شده كه صاحب امر زماني مفقود خواهد شد پس در آن وقت چه بايد كرد ؟ فرمود : بر همان چه الان هستيد باشيد تا ستاره ي شما طلوع كند ».بلكه مقصود آن وظيفه اي است كه غيبت موجب آن

شده و يا مقدمات آن را فراهم كرده كه اگر غيبت نبود اين امور نبود تا در مقابل آن وظيفه و حكمي مقرر شود و مجموع اين وظايف را مي توان چنين نام برد :  1_ ثبات و استقامت در حفظ ايمان و عقيده 2- صبر و تحمل بر شدائد و بر شماتت دشمنان 3- تقيه و سكوت و اعتزال و لزوم بيت يعني خانه نشيني4- پرهيز از اهل بدعت و صاحبان داعيه و رايت1_ ثبات و استقامت در حفظ ايمان و عقيده :عمده همه وظايف حفظ ايمان است كه به زبان آسان ولي در عصر غيبت به خصوص در آخر زمان بسيار دشوار و گران است ، زيرا كه از طرفي زمان حيرت است چنان كه پيامبر (ص) از وي به حيرت تعبير فرمودند : يعني زمان تحيّر . از آن جهت كه آراء و عقايد بسيار و دعوت كنندگان از هر سوي بي شمار و پرچم هاي فرقه هاي ضالّه براي دعوت و تبليغ آشكار از هر گوشه سري برون آيد و از هر سري صدايي درآيد و از هر نايي ، نوايي به گوش رسد و از هر بابي ، بهائي بزايد و از هر صوفي شيخي درآيد و از طرف ديگر عشق و ومجوز و فجايع آزاد و رغبت نفس به فساد بيشتر ! است از رغبت به مجاهدت و جهاد ، با اين وصف چگونه مي شود استقامت ورزيد و چگونه نگهداري دين مانند نگهداري اخگر آتش در دست نباشد ؟ البته شيعيان در عمل به وظايف خويش داراي درجاتند . برخي از آنها پيشرو و مايه ي مباهات بشرند

و برخي ديگر دچار ضعف در عمل هستند . اگرچه اين دسته از شيعيان در اداي وظايف خود نسبت به امام زمان (عج) كم و كاست دارند ، با اين حال يقين داريم كه حتي همين دسته از شيعيان با ديگراني كه امام را نمي شناسند و امامت را از آن او نمي دانند و حتي گاهي وجودش را انكار مي كنند ، قابل مقايسه نيستند . شيعه در مقام عمل هر چه باشد ، ويژگي اش اين است كه در مقام ايمان از ديگران كاملتر است و بدين لحاظ هر شيعه اي بايد به تشيع خود افتخار  كند. سزاوار است كه ديگر طالبان سعادت نيز از اين بابت به شيعه شدن رغبت ورزند . پس از تكميل و تصحيح ايمان است كه عمل صالح ارزش مي يابد و خداوند عمل صالح را از غير مومن نمي پذيرد . خدائي متعال در آيات فراواني از قرآن به دوركن ايمان و عمل صالح در كنار هم اشاره كرده و به شكل نماياني ايمان را شرط قبول عمل صالح و مقدم بر آن ذكر فرموده است . لذا در ميان اعمال صالح اعمالي هست كه مربوط به خداست ، مانند نماز و اعمالي هست كه مربوط به خليفه خداست كه برترين اعمال به شمار مي روند . برخي از اعمال صالح كه بيانگر وظيفه منتظران نسبت به حجت حيّ پرودگار است و در پرتو ايمان بيان مي شود به شرح زير است :الف ) شناخت امام زمان (عج)بر همه ي مردم واجب است كه امام زمان خود را بشناسند . چه از حيث نام و آگاهي برخي

صفات و ويژگيهاي ايشان و اينكه اين امام از جانب خداوند معرفي شده و معصوم و مبرا از هر گونه خطا و اشتباه و گناه است . و از همه مردم زمان خود در همه ي ابعاد برتر است . چنانچه حضرت رسول (ص) مي فرمايند : هر كس امام زمان خود را نشناسد و از دنيا برود به مرگ جاهليت مرده است .ب) اقتدا به امام زمان (عج) و اطاعت بي چون و چرا از ايشان واجب است بر مردم از امام زمان خود اطاعت بي چون و چرا داشته باشند . و دوست بدارند آنچه امامشان دوست دارد و دشمن بدارند آنچه را كه دشمن مي دارد . تقيد به احكام شرعي و به خصوص اجتناب از گناهان كبيره از مهم ترين خواسته هاي امام زمان (عج) است . پ) زيارت امام زمان (عج) بر شيعيان واجب است كه در هر زمان قصد زيارت امام خود را بكنند و در صورت امكان به زيارت ايشان بشتابند . در روزگار غيبت گرچه باب زيارت جسم شريف امام زمان (عج) به كلي بسته نيست ، توصيه به تلاش در جهت اين گونه زيارت نشده در عوض بر عرض سلام و زيارت از راه دور تأكيد شده است . مادر اين زمان ، به زيارت امام زمان توسط زيارات رسيده همچون زيارت آل ياسين توصيه شده ايم .ت) تمسك به امام زمان (ع) :واجب است بر مسلمانان كه جهت اصلاح تمام امور خويش به امام زمان خود مراجعه كرده ، از ايشان كمك بگيرند . انجام اين كار حتماًٌ با مراجعه ي جسماني و حضوري به

محضر امام نبايد انجام شود . بلكه با توجه روحاني به روح قدسي امام نيز ميسر است . غيبت امام از شيعيان يك غيبت همه جانبه نيست بلكه فقط جسماني است لذا در ايام غيبت نيز مي توانيم از ايشان بخواهيم كه ما را تحت اشراف و تربيت روحاني و معنوي خويش قرار دهند . ث) خير خواهي نسبت به امام و مقدم داشتن ايشان بر خود بر مسلمانان واجب است كه امام زمان خود را بر خود مقدم بدارند يعني بهروزي مولاي خود را به بهروزي خود ترجيح دهند و آسايش او را بر آسايش خود مقدم دارند . و نيز به بركت اوست كه نعمت هاي الهي به ديگران مي رسد ؛ بدين ترتيب امام بر گردن همه ي خلق حق دارد . ج) دوستي و دشمني بخاطر امام زمان :بطور خلاصه و اجمالي يعني نسبت به امام بايد تولي و تبري داشته باشند چ ) شاد كردن امام و پرهيز از اندوهگين كردن ايشان البته پرواضح است كه امام زمان هر گاه شيعيان خود را در عبادت و بندگي خدا و پيروي از رسول خدا موفق ببيند . شاد مي شوند و آنچه باعث ناراحتي و اندوه ايشان مي شود اعمال زشت و شنيع محبان است بخصوص اگر ببيند شيعيان در ميان خود به خوبي رفتار نمي كنند و از خطاهاي يكديگر به خاطر خدا و رسول خدا و به احترام امامشان نمي گذرند . ح) انتظار فرج و آمادگي براي حمايت از ايشان به طور كلي انتظار فرج در هر امري يكي از اعمال صالحه است و انتظار فرج كلي كه

فرج آل محمد (ص) و شيعيان ايشان و فرج دين است ؛ افضل انتظار فرجهاست . حضرت رضا (ع) از پيامبر (ص) فرمود: افضل اعمال امت من انتظار فرج است .و نيز امير المومنين (ع) فرمود : منتظر فرج باشيد و مايوس از روح خدا ( يعني راحت رساني ) مشويد ، زيرا كه محبوب ترين عمل ها به سوي خداوند عز و وجل انتظار فرج است . خ ) دعا براي حفظ ايمان و درخواست تعجيل فرج .در باب اهميت دعا براي تعجيل در فرج امام زمان (عج) امام صادق (ع) فرمود : چون عذاب و شكنجه فرعون بر بني اسرائيل طول كشيد به ضجه درآمدند و گريه كردند ، چهل روز به خداوند زاري كردند ، پس خداوند به موسي و هارون وحي مي فرمود كه : ايشان را از چنگال فرعون و معاصي نجات دهد پس صد و هفتاد سال از ايشان برداشت . سپس فرمودند : هم چنين اگر شما هم چنين كنيد خداوند به ما فرج دهد ، پس اگر چنين نكنيد امر به منتهاي خود خواهد رسيد .و حضرت صاحب (عج) در جواب مسائل اسحاق بن يعقوب فرمود : "بسيار دعا كنيد براي فرج كه فرج شما در اين است" . و در روايتي حضرت صادق (ع) شيعيان را به خواندن دعاي غريق توصيه نموده اند و آن اين است : يا الله يا رحمن يا رحيم و يا مقلب القلوب ثبت قلبي علي دينك  و ادعيه فراوان ديگر كه در كتب ادعيه مي توان مراجعه نمود . د- دعا و تمني بر درك زمان آن حضرت و اين

كه از اصحاب او باشد از جمله اين ادعيه مي توان دعاي عهد را نام برد .حضرت صادق (ع) فرمود : هر كه چهل صباح اين عهد را بخواند از ياوران امام قائم (ع) شود و اگر پيش از او بميرد خداوند او را از قبرش بيرون آورد . 2- صبر و تحمل بر شدائد و بر شماتت دشمنان حضرت رسول (ص) فرمودند زماني بر مردم بيايد كه امامشان از ايشان غايب شود پس خوشا براي كساني كه در آن زمان بر امر ما ثابت باشد . عز و جل ايشان را ندا كند : اي بندگان من ايمان آورديد به سر من و تصديق كرديد غيب مرا پس بشارت باد شما را عفو مي كنم و شمار را مي آمرزم به خاطر شما باران خود را به بندگان نازل مي كنيم و بلا را از ايشان مي گردانم . 3- تقيه و سكوت و اعتزال و لزوم بيت يعني خانه نشيني .توضيح اينكه تقيه هم در فعل مي تواند باشد هم در قول لذا چون تقيه از مسائل فقهي مي باشد براي اطلاعات بيشتر به كتابهاي فقهي مراجعه شود . سكوت همان ويژگي خاصي است كه منتظران حضرت در بحث ثبات ايمان و استقامت به آن اشاره شد.اعتزال به معناي كناره گيري كه اين كناره گيري مي تواند كناره گيري از ظلم يا همراه نشدن با فتنه هاي آخر زمان باشد چه با خانه نشيني و گوشه عزلت گزيدن يا با ترك معاشرت با عوامل ظلم و فتنه براي در امان ماندن از بدعت هاي اهل معصيت ، و پيروي از هواي نفس .4-   

پرهيز از اهل بدعت و صاحبان داعيه و رايت . در اين باب ابتدا با تعريف بدعت بحث را شروع مي كنيم . بدعت بخاطر اين در روايات تاكيد شده است كه اهل بدعت  يعني وارد كردن آن چيزي كه در دين نيست به دين بنابراين به نظر اينجانب پرهيز از اهل بدعت از كساني هستند كه در آخرالزمان در مقابل امام زمان مي ايستند به اين دليل كه بدعت هاي آنها دين جديدي برايشان ايجاد كرده است و اين دين با ديني كه امام زمان مي آورد و تقاوت هاي زيادي دارد و پذيرش دين امام زمان براي اهل بدعت مشكل است .سخن پاياني :آنچه روشن و مبرهن است بر همه ي شيعيان و پيروان راه ولايت و ائمه معصومين (ع) اين است كه امام زمان (عج) از منتظران واقعي ظهور چيزي جز انجام واجبات و مستحبات الهي و ترك محرمات و مكروهات نمي خواهند  و منتظران واقعي ظهور همگي از حيث شكل ظاهري مانند همه ي انسانها و بنده گان ديگر خدا هستند و مثل همه ي مردم زندگي معمولي دارند ، كار مي كنند ، مي خورند و مي آشامند فقط تنها فرق آنان با مردم عادي ثبات در عقيده و راهشان است و اينكه هر چه را كه خداوند و رسول خدا و امامان خصوصاً امام زمان (عج) مي پسندند را دوست دارند و از هر چه خداوند و رسول خدا و ائمه را آزاد مي دهند پرهيز مي كنند . به اميد اينكه بتوانيم روزي از منتظران واقعي حضرت بوده و قلب مهربان و نازنين حضرتش را از خود راضي

كنيم يا رب سببي ساز كه آن ختم امامت                        باز آيد و برهاندم از غم به سلامتخاك ره آن يار سفر كرده بياريد                              تا چشم جهان بين كنمش جاي اقامتبي حجت حق كار جهان راست نيايد                       پيوسته شد اين سلسله تا روز قيامتفيض از در تو دور شد از شومي اعدا                       عصيان دگري كرده و بر ماست غرامت منابع و مآخذسايت گوگل كتاب پرسش و پاسخ پيرامون امام زمان (عج)   تأليف : سيد جعفر موسوي نسبكتاب مهدي منتظر(عج)       نوشته شيخ محمد جواد خراسانيكتاب شوق مهدي              نوشته سيد محمد علي علوي

مدرنيته نقش كليدي بازي مي كند. براي رابرتسون اين مفهوم چيزي است كه هم به فشرده شدن جهان و هم افزايش آگاهي از جهان به مثابه يك كل مربوط مي شود. در مدرنيته، ايده زمان جاي عمده اي را اشغال مي كند. تكنولوژي هاي ارتباطي در فرآيند فشردگي زمان و فضا نقشي مهم و حياتي دارند. اينترنت به عنوان يك تكنولوژي اطلاعاتي و ارتباطي درك ما را از زمان و فضا تغيير داده است . اينترنت امكانات و فرصت هاي جديدي را بواسطه كاهش هزينه ها ، مبادلات تجاري سريعتر و هماهنگي جهاني بهتر ارائه مي دهد. همچنين اينترنت امكاناتي را جهت انتشار اطلاعات در مقابل تمركز آن ارائه مي كند. شواهد زيادي درباره استفاده از تكنولوژي هاي نوين اطلاعاتي در جهت توانمند ساختن شهروندان وجود دارد.براي اغلب مفسران، شكاف ديجيتالي در وهله اول به دسترسي به اينترنت مربوط مي شود. تحقيقات، همبستگي نزديكي بين دسترسي به اينترنت و درآمد، اشتغال، نژاد، جنس و آموزش را نشان مي دهد.اگرچه اينترنت امكانات بالقوه اي را جهت پل زدن به شكاف ديجيتالي ارائه مي كند ولي گزارش هاي زيادي آنچه را كه ناظران و دانشمندان منتقدتر مبني بر اينكه فضاي سياسي و اقتصادي نوين اين شكاف را بيشتر خواهد كرد و اكثريت كشورها را به حاشيه خواهد راند تائيد مي كنند. طبق گزارش UNDP ( برنامه توسعه سازمان ملل متحد) در سال 1999 بيش از 90 درصد از كاربران اينترنت در كشورهاي OECD واقع اند كه تنها 19 درصد جمعيت جهان را دارا مي باشند. سند ديگري ( بانك جهاني ، 2000؛ نقل شده در خياباني، 2003)

اظهار مي دارد كه نزيك به دو سوم از كل كاربران اينترنت در ايالات متحده و كانادا زندگي مي كنند در حالي كه نيمي از جمعيت جهان هرگز از تلفن استفاده نكرده اند . در شهرهاي بزرگي مثل نيويورك و توكيو بيش از كل كشورهاي افريقا تلفن وجود دارد . زيرساخت هاي ارتباطات راه دور يكي از ضروريات اوليه براي دسترسي به اينترنت مي باشند. از اين رو در كشورهاي توسعه يافته براي هر 10000 نفر 1822 خط تلفن وجود دارد، در حالي كه اين رقم براي كشورهاي در حال توسعه تنها 163 خط مي باشد . 1989 كامپيوتر شخصي براي هر 10000 نفر در كشورهاي توسعه يافته در مقابل تنها 113 عدد در كشورهاي در حال توسعه وجود دارد. آسياي جنوب شرقي 23 درصد از جمعيت جهان را در خود جاي داده در حالي كه تنها 1 درصد از كاربران اينترنت را دارا مي باشد . بيش از 97 درصد از ميزبان هاي اينترنت در كشورهاي توسعه يافته واقع اند كه تنها 16 درصد جمعيت جهان را دارا هستند ( Main,2000) .زيرساخت هاي ضعيف ارتباطات راه دور در كشورهاي در حال توسعه به عنوان يك مانع عمده در دسترسي به اطلاعات عمل مي كنند. هزينه دسترسي به پهناي باند ارتباطات راه دور بين المللي متغير است. اين هزينه در كشورهايي مثل غنا 2500 دلار و كنيا 8000 دلار مي باشد. در ايالات متحده هزينه 40 ساعت دسترسي به اينترنت حدود 20 دلار و در اروپا همان مقدار دسترسي 45دلارهزينه دارد. در حالي كه هزينه پنج ساعت دسترسي به اينترنت درماه در افريقا ( بدون

احتساب هزينه تلفن) 60 دلار است . در مورد هزينه هاي كامپيوتر و سخت افزار نيز وضع به همين منوال است به طوري كه كامپيوترهاي شخصي در افريقا حداقل پنجاه درصد گران تر از امريكاست.حوزه ديگر در اين باره زبان اينترنت است. بيش از 58 درصد از كاربران اينترنت از زبان انگليسي استفاده مي كنند در حالي كه اين درصد براي زبان هاي ديگر بسيار ناچيز است ( اسپانيايي 7/8 درصد ، آلماني 6/8 درصد ، ژاپني 9/7 درصد و فرانسه 7/3 ). بررسي ديگري نشان مي دهد كه زبان اغلب وب سايت ها (4/68) درصد به زبان انگليسي است به وجود آنكه تنها 6/35 درصد كاربران وب به عنوان زبان اول شان به انگليسي صحبت مي كنند . با وجود آنكه بيش از 10 درصد كاربران وب به زبان چيني صحبت مي كنند ولي تنها 9/3 درصد از محتواي وب به زبان پيني است. همين تفاوت ها درباره ساير زبان ها و جمعيت ها نيز مشاهده مي شود . اين ارقام هنگامي جالب مي شوند كه بدانيم بسياري از كاربران وب در ايالات متحده ، كانادا و ساير كشورها با بالاترين نرخ نفوذ اينترنت به زبان انگليسي صحبت نمي كنند. نتايج و پيامدهاي تكنولوژي هاي اطلاعاتي جديد نابودي زمان و فضاست تا جايي كه عده اي از مرگ فاصله ها سخن گفته اند.جهاني شدن و جامعه اطلاعاتيدانيل بل ، جامعه شناس در سال 1973 ظهور جامعه اي را پيش بيني كرد كه « جامعه پسا صنعتي» ناميد . او حركت بشر را از تاكيد بر توليد كارخانه اي و صنعتي به پردازش و آمايش

، بازچرخه و خدمات مدنظر قرار داد. اشاره به اين نكته جالب است كه هرولد اينيس اقتصاد دان و تاريخ نگار كانادايي ، در 1951 به اين نكته پي برد كه آنچه در حال رخ دادن بود از تبديل شدن جامعه صنعتي به پسا صنعتي فراتر رفته است . به گفته او ، فن آوري ارتباطات است كه بر آينده تاثير مي گذارد. به گفته بل ، جامعه اطلاعاتي جديد سه ويژگي اصلي دارد:1) در گيروداردگرگوني حركت از توليد كارا به جامعه خدمات است؛2) بر كد گذاري دانش نظري براي ابداع و اختراع در فن آوري تاكيد مي ورزد؛3) « فن آوري فكري » تازه اي ايجاد مي كند كه به منزله كليد تحليل نظام ها و نظريه تصميم گيري به كار مي آيد.به نظر وي دانش نه كار، بلكه منبع ارزش است. به عبارت ديگر، در جامعه جديد، دانش كالاي اصلي است كه در بازار مبادله مي شود و درست همان گونه كه سرمايه و كار عامل هاي اصلي را در باره جامعه صنعتي تشكيل مي دادند، اطلاعات و دانش هم در جامعه اطلاعاتي امروزه همين كار را مي كنند (رجايي ، 1382). پيشگاهي فرد جهاني شدن را بارزترين وجه تمايز جهان ديروز و جهان امروز مي داند كه بذر آن در فرداي روز خاتمه جنگ جهاني دوم با عموميت يافتن ايده حل و فصل مسائل جهان و نه مردم جهان توسط يك خرد جمعي كاشته شد. وي معتقد است كه در فرآيند جهاني شدن فاصله مفهوم ديگري مي يابد و ازحالت مكاني و زماني خارج شده و ماهيت عملكردي به خود مي گيرد. به ميزاني

كه سطح توانمندي هاي اطلاعاتي افراد افزايش يابد از حاشيه كه در يك فاصله فضايي است خارج شده و به متن جهاني بودن داخل مي شوند اعم از اينكه در چه مكان و چه موقعيت جغرافيايي و يا چه فضاي ملي باشند و به همين نسبت نيز كثرت گرا مي شوند. دليل اصلي كثرت گرايي فزاينده دوره پست مدرن، اتحاد آن با تكنولوژي معاصر است كه درقالب جهان اطلاعاتي شبانه روزي ظاهر شده و جانشين جهان مدرن شده است. جهان به عصر جديدي از نظام فرهنگي – اجتماعي وارد مي شود كه آن را جامعه اطلاعاتي مي نامند( پيشگاهي فرد،1380).در پي تحولات شگرفي كه در عرصه فناوري رايانه اي و اطلاعات روي داد، جرياني پديدار گشت كه شكل گيري « بازار جهاني » نخستين نتيجه آن بود . در چنين عرصه اي دول شكست خورده اي چون ژاپن و آلمان توانستند مجددا براي خود جايگاهي بيابند و حتي بر دولتهايي چون انگلستان و فرانسه در جدول اقتصادي پيشي گيرند. اين تحول در مناطقي از جمله اتحاديه اروپا، چهار ببر آسيا، هند و اندونزي به چشم مي خورد. واژه جهاني شدن نخستين بار براي طرح تحولاتي كه در عرصه فعاليت هاي اقتصادي پديد آمده بود، مطرح گشت .ارتباطات فوق قلمروي، طي مرحله آغازين جهاني شدن با گسترش خط تلگراف و كوتاه شدن فاصله ها از دهه 1850 ، ارتباطات تلفني برون مرزي و ارتباطات راديوئي از دهه 1890 ؛ حمل و نقل هوايي بين قاره اي از 1919 شكل گرفته است. يكي از پيشرفت هاي چشمگير معاصر در جهاني شدن در زمينه ارتباطات الكترونيكي رخ داده

است. يكي ازعلل آن اين است كه زير بناي مربوط به آن بسيار توسعه يافته است، كابل هاي فرا اقيانوسي از سال 1956 و در سال 1990 امكان ارتباط مستقيم تلفني ميان بيش از 200 كشور جهان ؛ از اواخر دهه 1980 اينترنت به عنوان « ابر شبكه » فراجهاني شروع شد و در دهه 1990 گسترش فوق العاده اي پيدا كرد.(شولت ، 1382).جهاني شدن فرايندي سودمند ولي اجتناب ناپذير و غير قابل برگشت است. عده اي با اين برداشت كه جهاني شدن نابرابري ها را در درون و مابين ملت ها بيشتر كرده و اشتغال و استانداردهاي زندگي را تهديد مي كند و مانع پيشرفت اجتماعي مي شود، با عداوت و دشمني و حتي ترس به آن مي نگرند. جهاني شدن فرصت هاي زيادي را براي توسعه سراسر جهان ارائه مي كند. برخي كشورها سريعتراز ديگران در اقتصاد جهاني ادغام مي شوند. ازطرفي در دهه هاي 1970 و 1980 هنگامي كه بسياري از كشورها در امريكاي لاتين و افريقا سياست هاي توسعه برونزا را اتخاذ كردند، رشد اقتصادي شان راكد شده يا كاهش يافت، فقر افزايش يافته و نرخ تورم بالا به يك قاعده تبديل شد . در بسياري موارد بويژه افريقا ، توسعه برون زامشكلات را بدتر كرد. ولي وقتي اين مناطق سياست هاي اقتصادي خود را تغيير دادند درآمدهاي شان رو به رشد كردن گذاشت. بحران در بازارهاي نوظهور دهه 1990 كاملا روشن كرد كه فرصت هاي جهاني بدون خطر نيست . خطراتي كه ار جابجايي سرمايه هاي فرار، خطرات اجتماعي و اقتصادي و فرسايش محيطي ناشي مي شوند.مكنزي جهاني شدن را

فرآيندي توصيف مي كند كه بواسطه آن سرمايه داري به طور فزاينده اي بر اساس ساختارفراملي نه تنها در تجارت كالاها و خدمات بلكه حتي مهم ترازآن درجريان سرمايه و تجارت پول و ابزارهاي مالي تشكيل شد. (Nayyer,2002 ). در زمينه اطلاعات، جهاني شدن از جنبه رشد و تسهيل جريان اطلاعات در طول مرزها يا شايد بدون توجه به مرزها مورد استفاده قرار گرفته است. كيت خاطر نشان مي كند كه رشد اطلاعات ديجيتالي هم از جريان جهاني شدن سود مي برد و هم به آن سود مي رساند. گيلر امكانات و نويدهاي جهاني شدن را اينگونه بيان مي كند: « بازارها به شكلي جهاني شبكه اي شده اند. كامپيوترها نوع آوري و توليد را از محدوديت هاي فضاي جغرافيايي آزاد مي سازند. رسانه هاي ارتباطات راه دور مثل فاكس و اينترنت تيم هاي نوع آوري از چهار گوشه جهان را قادر مي سازند در يك آن در سراسر فضاي مجازي همكاري كنند. وب جهانگستر كانال هاي تعاملي نويني را بين ابداع كنندگان و توليد كنندگان از يك طرف و بازارهاي عمده و تخصصي شده از طرف ديگر گشوده است».يكي از اثرات روشن جهاني شدن اطلاعات وجود يك گرايش به سمت هماهنگ سازي يا استاندارد سازي قوانين مالكيت معنوي در جهت حمايت بيشترمي باشد. هرچند كه اين گرايش ممكن است به اثرات مثبت افتصادي مربوط باشد ولي متون چند سال اخيراين نكته را مطرح مي كنند كه اصولا اين اثرات مي تواند براي ملت هاي توليد كننده مالكيت معنوي و شركت هاي فرامليتي سودمند باشند. اين كار همچنين ممكن است حاكميت دولت ها را بواسطه

توانايي و قدرت نهادهاي خصوصي كاهش دهد. روزنبرگ (2005) جهاني شدن را تفكر غالب دهه 1990 مي داند. در علوم اجتماعي اين مفهوم به اين دليل بوجود آمد تا اعلان كند كه به هم پيوستگي روابط اساسا ماهيت اجتماع انساني را تغيير مي دهد و يك نظام حكومت جهاني چند لايه و چند جانبه جايگزين نظام دولت مقتدر شده است . درطول دهه 1990 فعالان و سياستمداران ، روزنامه نگاران و دانشمندان شاهد رشد سرمايه داري اقتصادي ، ظهور تكنولوژي هاي اطلاعاتي و ارتباطي و برتري فزاينده سازمان هاي بين المللي ، و تجديد حيات مباحث حقوق بشري جهاني بودند و بسياري از آنان بر اين باورند كه جهان در حال آغوش گشودن به شكل نويني از به هم پيوستگي است كه چند لايه بودن و نظام چند جانبه حكومت جهاني در حال ظهور از ويژگي هاي آن مي باشد.واژه جهاني شدن براي پروژه هاي مختلف مفاهيم و طنين هاي متفاوتي دارد، براي فعاليت هاي تجاري، چيزي است كه هيچ حد و مرزي ندارد . براي كساني كه كارهاي دفتري دارند، مي توانندازطريق تكنولوژي هاي اطلاعاتي دائما به همقطاران شان در اطراف جهان به مبادله اطلاعات بپردازند . بهر حال دانشمندان با اين مسئله كه جهاني شدن الزاما منجر به يكسان سازي مي شود موافق نيستند . رابرتسون تعبيرعام و خاص را بكار مي برد. برخي آن را به عنوان هژموني غرب، غربي شدن استانداردهاي زندگي وگسترش زبان انگليسي به عنوان بخشي از متحد سازي و امپرياليسم امريكايي مي دانند . گيدنزمعتقد است اولين مرحله جهاني شدن در اوايل قرن نوزدهم ابتدا از طريق توسعه

غرب و موسساتي كه ريشه در غرب داشتند حكفرما گرديد. عده اي از طرفداران جهاني شدن از اينكه قدرت هاي بازار جهاني و شركت هاي چند مليتي جهان امروز را اداره مي كنند كه در آن دولت ملي و اتحاديه هاي كارگري به عنوان ساختارهاي سازمان هاي اجتماعي به خاشيه رانده شده و كارآيي خود را از دست مي دهند آن را به عنوان نشانه اي از پيشرفت تلقي مي كنند. درسوي ديگر برخي مخالفان معتقدند كه جهاني شدن در واقع همان كاپيتاليسم سنتي و امپرياليسم اقتصادي است كه از طريق استفاده از تكنولوژي هاي نوين سلطه خود را گسترش مي دهند(Block,2004). رايت (2004) نقش اينترنت را به عنوان يكي از عناصر اصلي جريان هاي جهاني شدن و حفظ زبان هاي مهجور و تجديد حيات آنها بسيار مهم مي داند. اينترنت به عنوان نمونه عمده ي تكنولوژي اطلاعاتي و ارتباطي الكترونيك نوين (ICT) در واقع روي الگوهاي كاربران زبان در بسياري ازجنبه ها تاثير مي گذارد. از طرف ديگر ، به نظر مي رسد از گرايش هاي استانداردسازي زبان شناختي كه با فرآيندهاي عمومي تر جهاني شدن همراه است پشتيباني مي كند ؛ گسترش انگليسي به عنوان يك زبان بين المللي (Lingua Franca ) اينترنت بي درنگ به ذهن مي رسد. از اين لحاظ به نظرمي رسد ويژگي هاي ديجيتالي و وضع جاري دانش و جامعه اطلاعاتي و استفاده نابرابراز زبان برروي اينترنت همديگر را تقويت مي كنند. از طرف ديگر اينترنت مي تواند عملا از حفظ زبان هاي محلي در موقعيت هايي كه دسترسي به فضاي ارتباطي ملي محدود بوده ومنابع سنتي براي ذخيره اطلاعات

چند زباني كمياب و نادراست، حمايت كند. در اين زمينه يونسكو چندين برنامه را بطور فعالانه جهت ترويج چند زبانگي بر روي اينترنت دنبال مي كند . بنابراين با پيگيري « بيانيه جهاني درباره تنوع فرهنگي » (2001) ، كنفرانس عمومي يونسكو اخيرا با عنوان « توصيه ها درباره ترويج و استفاده از چند زبانگي و دسترسي جهاني به فضاي مجازي» ( اكتبر 2003) را كه در آن چندين اصل و استراتژي براي توسعه محتوا و نظام هاي چند زبانگي، براي دسترسي راحت تر به شبكه ها و خدمات و براي رشد محتواي حوزه عمومي ارائه شد اتخاذ كرد.به عقيده وبستر(1384)، ابعاد فناورانه در جامعه اطلاعاتي به زمينه هاي رشد و توسعه رسانه ها نيز مي انجامد. بهشتي (1376) با اشاره بر خدمات رسانه هاي همگاني اظهار مي دارد كه بر همين اساس، جامعه اطلاعاتي جامعه اي است همراه با خدمات اطلاعاتي رسانه هاي همگاني كه با آهنگي سريع تر از ديگر جوامع و تفوق بر اندوخته هاي تجربي و دانش محض پيش مي رود؛ جامعه اي كه ارتباطات عامل انتقال دهنده واقعي براي ايجاد تغيير و تحول در هر فرد به منظور دستيابي عملي به اطلاعات بي حد و حصر است و در آن ارتباطات شبكه اطلاعاتي جهاني ، جايگزين ارتباطات تلفني جهان شده و توليد ارزش هاي اطلاعاتي عامل تعيين كننده اي در توسعه جامعه است . يك تعريف ديگر درپيدايش جامعه اطلاعاتي بر تغيير شغلي تاكيد دارد يعني ما زماني به يك جامعه اطلاعاتي مي رسيم كه برتري از آن مشاغل اطلاعاتي باشد ( افتاده،1383) .جهاني شدن و جامعه اطلاعاتيانديشه هاي مربوط

به پيدايش و گسترش جامعه اطلاعاتي براي نخستين بار در دهه هاي 1960 و 1970 در آثار علمي تني چند از اقتصاد دانان و جامعه شناسان دانشگاه هاي ايالات متحده و بيش از همه در كتاب ها و مقالات فريتز ماكاروپ و دانيل بل مطرح شدند. فرانك وبستر (1384، ص1) جامعه اطلاعاتي را در پنج محور فناورانه ، اقتصادي ، شغلي ، فضايي ( مكاني ) و فرهنگي معرفي مي كند وي سپس در بيان محور فناورانه اظهار مي دارد كه عمومي ترين تعريف از جامعه اطلاعاتي بر نوآوري چشمگير فناوري تاكيد دارد و تصور عمده براين است كه پيشرفت علمي در پردازش، ذخيره وانتقال اطلاعات، كاربرد فناوري هاي اطلاعاتي را در سطح جهان گسترش داده است. جامعه اطلاعاتي جامعه اي است كه از لحاظ زندگي فرهنگي و اقتصادي به طور كامل به فناوري ارتباطات و اطلاعات مرتبط است و نوعي جامعه است كه در آن دسترسي به اطلاعات ، به صورت اقتصادي، اجتماعي و فردي، نقشي برجسته ايفاء مي كند. فناوري اطلاعات و ارتباطات، مهم ترين عامل توسعه جامعه اطلاعاتي شمرده مي شود. حكومت ها تلاش مي كنند تا كشورها را به چنين حوزه اي وارد سازند. جريان آزاد اطلاعات، حقوق بشر، جهاني شدن، فناوري ارتباطات و اطلاعات و رسانه به عنوان پايه ها و ضرورت هاي جامعه اطلاعاتي به شمار مي روند. جامعه اطلاعاتي از پديده هاي مهم دنياي معاصر است كه به سرعت در عرصه جهاني به عنوان عاملي تاثير گذار و مهم نمايان شده است . دستيابي به اطلاعات براي ايفاي نقش فعاليت اجرايي در سطوح مختلف اجتماعي، سياسي، اقتصادي و

فرهنگي به رشد و توسعه جامعه اطلاعاتي ياري رسانده است. اطلاعات عنصرمهم و برجسته در جامعه اطلاعاتي است كه بيش از هر زمان ديگري سبب تغيير و دگرگوني در روش و منش زندگي انسان امروزي شده است . تشكيل اولين اجلاس سران جامعه اطلاعاتي در ژنو در سال 2003 و دومين اجلاس آن در تونس در سال 2005 با شركت بيشتر كشورهاي جهان حاكي از اهميت فزاينده اين پديده مهم است( درودي ، 1385).واژه Globalization را گاهي به جهاني شدن و زماني به جهاني سازي ترجمه كرده اند در حالي كه جهاني شدن در واقع واقعيتي ملموس و ضرورتي گريز ناپذير بوده كه هر جامعه اي براي رفاه شهروندان خود مجبور به همنوايي با اين جريان است ولي جهاني سازي بر تسلط كشورهاي قدرتمند به منظور ادامه تفوق اقتصادي، سياسي و نظامي بر ديگر كشورهاي عالم پافشاري مي كند اسماعيلي (1383). با اين حال بايد توجه داشت كه وابستگي و آگاهي كلي در سطح جهان، سابقه و زمينه ورود به عصر مدرنيته سرمايه داري به حساب مي آيد (لكنر ،2001) . با اين وجود، توسعه اروپايي و شكل گيري حكومت ها باعث رشد جهاني سازي پس از قرن هفدهم شد. شكل گيري معاصر جهان مرهون رشد دهه هاي بعد از سال 1875 مي باشد؛ هنگامي كه ارتباطات و حمل و نقل بين المللي، و ناسازگاري به طرز چشمگيري سبب ايجاد روابط نيرومند ي در ساير مرزهاي اجتماعي شد.به عقيده رايس 2001) وRays)، جهاني شدن نظريه اي است كه هدف آن تعبير و تفسير حوادث جاري درباره فضاي بين المللي از جنبه هاي توسعه ، شرايط اقتصادي

، مسائل اجتماعي و اثرات سياسي و فرهنگي است. جهاني شدن به عنوان يك سري دعوي هاي نظري بويژه بر دو گرايش عمده تاكيد دارد:الف) نظام هاي ارتباطي فعال در گستره جهاني ،ب) شرايط اقتصادي سيال ،فرض بر اين است كه از طريق فرآيند جهاني شدن ملت هاي بسياري از حيث ارتباطات، نظام مالي بين المللي و تجارت به شرايط جهاني وابسته اند، بنابراين برنامه جهاني در معاملات اقتصادي بين المللي ادغام مي شود. اثرات و تاثيراتي كه از بين جنبه هاي ادغام را مي توان از دو ديدگاه عمده مورد مطالعه قرار داد:1- سطح خارجي كشورها، يا رويكرد سيستمي،2 - شرايط داخلي درون ملت ها ، يارويكرد سيستمي فرعي.ازحيث فرآيند جهاني شدن كه تحت شرايط اقتصادي جديد جهاني رخ مي دهد، دو موضوع عمده در اقتصاد سياسي بين المللي وجود دارد:الف ) ساختار نظام اقتصادي بين الملليب تغييرات اين ساختار بين الملليمي توان از طريق به كارگيري نظريه جهاني سازي از ديدگاه توسعه به مسئله نگريست. اين رويكرد جهاني پيشنهاد مي كند كه ساختار نظام جهاني و نقش هايي كه كشورها در داخل تجارت و تقسيم كار بين المللي بازي مي كنند در درك گستره وسيعي از تغييرات اجتماعي، سياسي و اقتصادي درون كشوري خاص بسيار مهم و حياتي است. فرض اساسي جهاني شدن آن است كه درجه فزاينده اي از درهم تنيدگي در ميان جوامع نقش حياتي در انواع تغييرات اجتماعي و اقتصادي بازي مي كند. نزاع عمده در باره جهاني شدن در چهار جنبه اصلي بررسي مي شود:1- اين كه كشورها مي توانند بيش از سه سطح موقعيت داشته باشند: كشورهاي هسته،

نيمه پيرامون و پيرامون؛2- ويژگي هاي موقعيتي چندين كشور ازحيث سهيم بودن در الگوهاي روابط بين المللي مي تواند به ويژگي هاي گروه با ملت هاي ديگر در يك سطح منطقه اي مربوط باشند؛3- ويژگي هاي كشورها ممكن است از حيث اندازه اقتصادشان، تقاضاي موثر داخلي، ساختار صادرات، سطح تاريخي و يا رشد اقتصادي جاري متغيرهاي زيادي داشته است.4- عناصر اقتصادي و اجتماعي تحت تاثير پديده جهاني شدن امور مشخصي هستند كه براي استاندارهاي زندگي هر ملت خاص تاثير مي گذارند.از نظر توسلي (1385) جهاني شدن مفهومي است كه تا حدي با مسئله يكپارچگي جهاني و دهكده جهاني از يكسو و با مقولات مدرنيسم و پست مدرنيسم از سوي ديگر مرتبط است. امروزه پشت مدرنيسم مفهوم زماني مدرنيته را به چالش كشيده و در نتيجه ، جهاني شدن به سمت گسترش مكاني و زماني هدايت شده است. تا جايي كه Therborn جهاني شدن را به پرواز مدرنيته در فضا تعبير كرده است.گيدنز در مرحله اي ازجهاني شدن به مفهومي اشاره مي كند كه آن را « استعمار معكوس » نام مي نهد. بر اساس اين مفهوم جهاني شدن اين فرصت را به كشورهاي در حال رشد مي دهد تا از منابع فني و اطلاعاتي كشورهاي پيشرفته استفاده نموده و در جهت توسعه و ادغام خود در جهان امروز تلاش كنند. جهاني شدن برگرفته از يك منطق جديد نيست، بلكه همان منطق انباشت سرمايه درمقياس جهاني است.تصوري كه از جهاني شدن وجود دارد ، در بسياري از موارد مبتني بر اين مفهوم است كه فرايند جهاني شدن به شكل فزاينده اي مرزهاي ملي را مي فرسايد به

طوري كه حفظ استقلال سياسي، اقتصادي و ساختارهاي اجتماعي را براي يك كشور منفرد، دشوار و حتي غير ممكن ساخته است. به عبارت ديگر واژه دولت مركزي مفهوم خود را از دست داده به جاي آن يك دولت فراملي و جهاني شكل مي گيرد.از جنبه فرهنگي جهاني شدن بر مسئله ارتباطات جهاني و امواج ماهواره اي و توسعه جهاني اينترنت و آثار اين پديده ها بر نمادها، تصورات اجتماعي، رفتارهاي فرهنگي و آداب و رسوم و شيوه هاي زندگي تاكيد دارد.نتيجه گيريمناظرات جاري درباره تاثير اينترنت در سطح جهاني نياز به بررسي آن در يك زمينه تاريخي گسترده تر دارد. فرضيه مربوط به جهاني شدن ، عليرغم مربوط و مناسب بودن شان، بر پايه واقعيت استوار نيستند. ايده اي كه تكنولوژي هاي اطلاعاتي و پيشرفت هاي تكنولوژيكي به كشورهاي در حال توسعه كمك خواهد كرد تا بسياري از مراحل توسعه را با قدم هاي بلند طي كنند و به كشورهاي شمال نزديك شوند رويايي بيش نيست. در فضاي جديدي كه بر ليبراليزاسيون ومحدوديت زدايي تاكيد دارد كشورهاي در حال توسعه به وضوح متضرر خواهند شد و رقابت كامل و منصفانه يك افسانه بوده و ايده يك دهكده جهاني براي عموم انسان ها از هر نوع، طبقه، جنس و نژاد رويايي بسيار دور و دراز به نظر مي رسد. هرچند كه دسترسي نابرابر به تكنولوژي هاي اطلاعاتي مسئله عمده اي است، ولي چيزي جز بازتوليد ديجيتالي از نابرابري ها در قرون گذشته نمي باشد . به علاوه اينكه دسترسي به تكنولوژي هاي اطلاعاتي موجب برابر شدن فرصت ها در پيشرفت هاي اقتصادي ، سياسي و اجتماعي

خواهد شد خيالي بيش نبوده و اين ايده كه اينترنت يك رسانه دموكراتيك درسطح ملي و بين المللي است، افسانه اي بيش نيست. بايد بپذيريم كه فرايند جهاني شدن، در عين حال كه تهديدات و مخاطراتي به همراه دارد، مي تواند امكاناتي را نيز فراروي ما بگشايد. اما بهره جستن ما از امكانات آن منوط به شناخت دقيق ابعاد اين پديده و نيز منفعل نبودن ما و مشاركت فعالانه و اثر گذار در اين فرايند است .امروزه قرار گرفتن در فرايند جهاني شدن مستلزم داشتن تصويري درست از استانداردهاي جهاني و تن دادن به ميثاق ها و پيمان هاي بين المللي در عين حفظ ارزش ها و سرمايه هاي اجتماعي و فرهنگي است. بهره مندي از ابزارها و وسايل جديدي ( نظير وسايل ارتباط جمعي، ماهواره، كامپيوتر، اينترنت كه در يك جامعه پيشرفته از كارايي بالاتري برخوردار است و جذب و بهره بردن از امكانات جهاني از قبيل سرمايه هاي فراملي، توريسم، مبادله كالاهاي فرهنگي، كه اگر اين امكانات شناخته شود و به درستي در جاي خود به كار برده شود به خوبي مي تواند ما را از مزاياي جهاني شدن بهره مند سازد.پايانمنابع فارسي:استيگليتز، جوزف (1384). جهاني سازي و مسائل آن ؛ ترجمه حسن گلريز، تهران : نشر ني .اسماعيلي ،غلامرضا(1384). جهاني شدن يا جهاني سازي؟ تدبير ، سال شانزدهم، شماره 155. http://www.imi.ir/tadbir/tadbir-155/article-155/7.aspبهشتي، ملوك السادات(1376). جامعه اطلاعاتي و توسعه. اطلاع رساني. دوره 12، شماره 3. http.www.irandoc.ac.ir.ETELE-ART/12/12-3-1.htmپيشگاهي فرد، زهرا(1380) . ابعاد جهاني شدن، مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران ، بهار،ص ص.155-172.توسلي، غلامعباس (1385) . بررسي گفتمان هاي غالب در بحث جهاني شدن،

نامه علوم اجتماعي ، شماره 27، بهار، صص. 157- 178.تهرانيان ، مجيد ( 1380 ) جهاني شدن – چالش ها و ناامني ها ؛ تهران : پژوهشكده مطالعات راهبردي.درودي ، فريبرز (1385) ضرورت هاي جامعه اطلاعاتي ، كتاب ماه كليات ، سال دهم ، شماره يكم، دوم و سوم / دي بهمن و اسفند صص.19-30.رجايي ، فرهنگ ( 1382) پديده جهاني شدن : وضعيت بشري و تمدن اطلاعاتي ؛ ترجمه عبدالحسين آذرنگ ، تهران : آگاه.شعباني ، احمد (1384). جهاني شدن دنياي اطلاعات، فصلنامه علوم اطلاع رساني دوره 20، شماره سوم و چهارم، (بهار و تابستان) ، صص. 63-72.شولت ، يان آرت ( 1382) . نگاهي موشكافانه بر پديده جهاني شدن؛ ترجمه مسعود كرباسيان ، تهران : انتشارات علمي و فرهنگي .گيدنز،آنتوني (1377). پيامدهاي مدرنيته. ترجمه محسن ثلاثي، تهران:مركز نشر.وبستر، فرانك (1384). نظريه هاي جامعه اطلاعاتي ، ترجمه مهدي داودي .تهران : وزارت امور خارجه.منابع خارجي:

Anderson , K.(2006) .Globalization and the Internethttp://www.probe.org/current-issues/current-issues/globalization-and-the-internet.htmlBLOCK , D.( 2004) Globalization, Transnational Communication and the Internet , International Journal on Multicultural Societies (IJMS), Vol. 6, No. 1, 22 – 37 www.unesco.org/shs/ijms/vol6/issue1/art2Giddens, A. (1990). The consequences of modernity. Cambridge, England: Polity.Held , D.(editor)( 2000).A globalizing World ? Culture, Economics , Politics, London: Routledge.Khiabany , Gholam (2003) Globalization and the Internet:Myths and Realities, TRENDS IN COMMUNICATION 11(2),pp. 137–153. http://www.leaonline.com/doi/abs/10.1207/S15427439TC1102_05Lechner,F.(2001). Globalization theories.World Culture Theory . The globalization Website http://www.sociology.emory.edu/globalization/theories.htmNayyer,Kim (2002) Globalization of Information: Intellectual Property Law Implications , First Monday, volume 7, number 1 , January. http://firstmonday.org/issues/issue7_1/nayyer/index.htmlOgunsola ,L. A. (2005) Information and Communication Technologies and the Effects of Globalization: Twenty-First Century "Digital Slavery" for

Developing Countries--Myth or Reality? Electronic Journal of Academic and Special Librarianship ,v.6 no.1-2 (Summer) http://southernlibrarianship.icaap.org/content/v06n01/ogunsola_l01.htmReyes , G.E. (2001) Theory of Globalization: Fundamental Basis http://sincronia.cucsh.udg.mx/globaliz.htmRobertson, R.(1992) . Globalization: Social Theory and Global Culture. London: Sage.Rosenberg , J.(2005) Globalization Theory : A Post Mortem , International Politics, 42, (2–74).http://homepage.ntlworld.com/j.rosenberg/Globalisation%20Theory%20-%20a%20Post%20Mortem.pdfScheuerman , W.(2006) . Globalization, Stanford Encyclopedia of Philosophy . http://plato.stanford.edu/entries/globalization/What is globalisation ? http://www.globalisationguide.org/01.htmlWikipedia (2007) Globalization - Wikipedia, the free encyclopediahttp://en.wikipedia.org/wiki/GlobalizationWRIGHT ,S.(2004) Introduction,International Journal on Multicultural Societies (IJMS), Vol. 6, No. 1, pp. 5 – 13 www.unesco.org/shs/ijms/vol6/issue1/art2World Bank. (2000). World development indicators. http://www.worldbank.org/data/wdi/index.htmhttp://www.verdinejad.com/VisitorPages/show.aspx?IsDetailList=trueItemID=14593,8

قطار و نابرابرعمل كردن با نابرابرهاست؛ در همان حال كه صادرات كشورهاى صنعتى افزايش مى يابد، صادرات كشورهاى در حال توسعه نيز بايد افزايش يابد، بلكه بايد با نرخ بالاتر از كشورهاى صنعتى افزايش يابد تا به افزايش سهم اين كشورها در تجارت جهانى و كاهش شكاف بين كشورهاى فقير و غنى انجامد. با وجود اين، تا زمانى كه همه موانع از سر راه صادرات كشورهاى در حال توسعه به كشورهاى صنعتى برچيده نشده باشد، سهم آنها در صادرات جهانى افزايش مناسب، نخواهد يافت.گسترش صادرات كشورهاى در حال توسعه، بدون دست يابى به توسعه شتابان به گونه اى كه توانايى آنها را براى توليد، جهت صادرات با قيمت هاى رقابتى ارتقا دهد، امكان پذير نيست. با كمال تأسف، اين توسعه شتابان در حال شكل گيرى نيست. در اين صورت، حاصل آزادسازى چيزى جز افزايش واردات كشورهاى در حال توسعه و نابودكردن ظرفيت توليدى از پيش ايجاد كرده آنان نيست.نگاهي گذرا به آمارهاي رشد اقتصادي، نابرابري و فقر كشورهاي در حال توسعه ما را با اين واقعيت تلخ آشنا مي كند كه جهاني شدن اقتصاد نه تنها فقر و نابرابري را كاهش نداده كه حتي رشد اقتصادي را نيز به ارمغان نياورده است.1. حقايق رشد اقتصادي در جهاناگر رشد اقتصادي ابزاري ضروري براي كاهش فقر باشد، وضعيت رشد در دهه هاي اخير چگونه بوده است؟ آيا رشد در كشورهاي در حال توسعه تحقق يافته و همه آنها از نرخ رشد مثبت برخوردار بوده اند، يا اين كه خير؛ برخي از كشورها و مناطق جهان نه تنها رشد نداشته اند بلكه تنزل هم كرده اند؟براي درك بهتر روند رشد اقتصادي به آمارهاي گزارش توسعه جهاني در دهه 1990 مراجعه

مي كنيم. در جدول 1-2 ملاحظه مي شود كه كشورهاي كم درآمد و فقير دنيا در دهه 1990 از رشد سرانه 4/0 برخوردار بودند كه تداوم فقرشان را نشان مي دهد. كشورهاي با درآمد متوسط و پردرآمد هم در اين دهه نرخ رشد بالايي ندارند. بنابراين، از طريق رشد اقتصادي خيلي قادر به مبارزه با فقر نيستند. البته، از اين نكته هم نبايد غفلت كرد كه كشورهاي پردرآمد به علت حجم بالاي درآمد سرانه، باوجود نرخ رشد4 تا 5 درصدي نيز براي اشتغال زايي و مبارزه با فقر رشد مناسبي دارند.جدول 2_1 نرخ رشد DP سرانه كشورهاگروه كشورهادهه 1980دهه 1990نرخ رشد توليد ناخالص ملينرخ رشد جمعيتنرخ رشد توليد ناخالص ملي سرانهنرخ رشد توليد ناخالص ملينرخ رشد جمعيتنرخ رشد توليد ناخالص ملي سرانهكم درآمد4/43/21/24/20/24/0درآمد متوسط به پايين 0/4 6/1 4/2 4/3 1/1 3/2درآمد متوسط به بالا 5/2 8/1 7/1 6/3 4/1 2/2پردرآمد 1/3 6/0 5/2 4/2 6/0 8/1از لحاظ منطقه اي هم بررسي هاي آماري (جدول 2-2) نشان مي دهد كه به جز كشورهاي جنوب شرقي آسيا كه دو دهه رشد سرانه 4/6 و 1/6 درصدي داشته اند، بقيه مناطق جهان از رشد مطلوبي برخوردار نبوده اند. اروپا در دهه 90 در ركود بوده، و آسياي مركزي هم در بحران انتقال از اقتصاد متمركز به اقتصاد آزاد قرار داشته اند. وضعيت امريكاي لاتين و خاورميانه و افريقاي شمالي نيز با رشد حدود يك درصدي مساعد نبوده است، اما بدتر از همه رشد منفي فقيرترين منطقه جهان يعني افريقاي پايين صحرا مي نمايد. در مجموع، جهان در اين دهه بيش از يك درصد رشد سرانه درآمدي نداشته است.بهطوردقيق تر وجزئي تر، مي توان به جدول 3-2 نظر كرد كه در مورد كشورهاي خوش شانس و

بدشانس از لحاظ وضعيت رشد سرانه اشاره مي كند. چين و ويتنام در صدر كشورهاي خوش شانس دهه 1990 بوده اند، و كنگو و سيرالئون بدشانس ترين هاي اين دهه به شمار رفته اند. البته، در دهه 1990 كشورهاي بلوك شرق سابق در اروپاي شرقي و آسياي مركزي بدون استثنا رشد منفي از 3/11- تا 4/0- داشته اند و از فقر به سمت فلاكت تغيير جهت داده اند. بنابراين، ادعاي كساني مثل دالر و كراي كه عصر جهاني شدن را عصر افزايش رشد مي دانند، با موارد نقض بي شماري مواجه است. بلي، كشورهايي مثل هند و چين و سنگاپور كه امكان دسترسي به بازارهاي كشورهاي توسعه يافته را به هر علتي پيدا كرده اند، از مزاياي جهاني شدن تا حدي برخوردار شده اند.2. حقايق نابرابري در جهانبه طور معمول، مسئله نابرابري در چهار قلمرو بررسي مي شود. اين چهار قلمرو به ترتيب عبارت اند از:1. نابرابري در قلمرو ملي؛2. نابرابري در قلمرو بين گروه هاي قومي، نژادي و منطقه اي؛3. نابرابري درون خانوار بين جنس زن و مرد و بين دختر و پسر؛4. نابرابري بين ملل.اما آن چه در اين قسمت بدان توجه مي شود، مسئله نابرابري بين المللي است. شكل زير توزيع درآمد جهان را نشان مي دهد. جمعيت جهان به پنج بيستك تقسيم شده كه ثروت مندترين بيستك 83% درآمد دنيا را به خود اختصاص مي دهد، در حالي كه بيستك فقير فقط 4/1% درآمد دنيا را دارد. متأسفانه هر چقدر دنيا ثروت مندتر مي شود، وضعيت نابرابري بدتر مي شود؛ در دهه 1960 ميلادي، درآمد بيستك ثروت مند سي برابر بيستك فقير دنيا بود، اما امروزه اين نسبت هشتاد برابر شده است.مطابق تحقيق ارزنده اي كه فرانسيس بورگيگنون و كريستين موريسن در مورد توزيع درآمد مردم جهان از

سال 1992-1820 يعني براي دوره بعد از انقلاب صنعتي تا اواخر قرن بيستم انجام داده اند، مشخص شده كه سهم بيست درصد فقير شهروندان دنيا از درآمد جهان در سال 1820، 5/4% بوده در حالي كه در سال 1992 بدتر شده و به دو درصد رسيده است. اين در حالي است كه سهم ده درصد ثروتمند شهروندان دنيا از1/43% به 4/53% افزايش يافته است. همين طور وضعيت ضريب جيني،2 از 504/0 به 663/0 افزايش يافته كه بدتر شدن نابرابري در سطح جهان را نشان مي دهد.جدول 2_2_ درصد سهم درآمدي اغنيا و فقراي دنيا و ضريب جيني آنهااز سال 1992_1820سال18201850187018901910192919501960197019801990سهم درآمد 20% پايين5/446/33/39/28/24/23/229/12سهم درآمد 10% بالا1/436/45481/50511/504/518/499/504/514/53ضريب جيني504/0538/0565/0592/0614/0621/0641/0635/0654/0657/0663/03. حقايق فقر در جهانفقركه همواره قرين بشر بوده، از حقايق مزمني است كه قرن ها جزء سرنوشت و تقدير انساني به شمار آمده و در هر عصري به نحوي با آن دست و پنجه نرم كرده اند. اما به جز برهه هايي از دوران باشكوه صدر اسلام و تمدن اسلامي كه بنا به نقل، فقيري وجود نداشته تا از بيت المال زكات دريافت كند، بشر همواره در مبارزه با اين پديده شوم مشكل داشته و حتي صنعتي شدن و رشداقتصادي بلندمدت نيز نتوانسته ريشه فقر را بركند. البته رشد اقتصادي و انقلاب صنعتي و آگاهي فقرا از پيشرفت هاي مادي سبب شده كه آنها در حال حاضر فقر خويش را كشف كنند و به دنبال رفع آن از هر طريق ممكن باشند. مهاجرت به شهرها و كشورهاي ثروت مند يكي ازپي آمدهاي اين كشف است. به طور كلي از اوايل قرن نوزدهم ميلادي، تفاوت ميان نحوه زندگي مردم مناطق مختلف جهان شناخته شد و بروز نابرابري ها و بي عدالتي ها و عواقب آن، انديش مندان و نظريه پردازان

را به ارائه فرضياتي پيرامون علل و عوامل مؤثر در پيدايش فقر واداشت اين تلاش ها به ويژه پس از جنگ جهاني دوم و كشف فقر فزاينده كشورهاي جهان سوم اوج گرفت. راهبردهاي رشد اقتصادي، رشد اقتصادي همراه با توزيع، و راهبرد نيازهاي اساسي و...، به منظور بهبود شرايط زندگي مردم اين كشورها طراحي شدند، اما متأسفانه آثار توزيعي اين راهبردها آن چنان كه بايد سرريز نشد و به حاشيه قرارگرفتن كثيري از مردم و گسترش پديده فقر انبوه3 انجاميد. در دهه 1980 نيز با اتخاذ سياست هاي تعديل، اين اكثريت خاموش به فراموشي سپرده شد تا جايي كه بانك جهاني، اين دهه را دهه از دست رفته براي فقر4 ناميد. نتيجه اين راهبردها، بر اساس برآورد بانك جهاني در سال 1990، وجود بيش از3/1 ميليارد انسان فقير در اين كشورهاست. از اين رو، جهت حل اين معضل، دهه 1990 را دهه جنگ با فقر5 يا دهه تغيير راهبردهاي توسعه از راهبردهاي رشد به راهبردهاي فقرزدايي6 ناميدند.گزارش سازمان ملل به خوبي روشن مي كند كه در عصر جهاني سازي اراده سياسي لازم براي ايجاد عدالت اقتصادي علي رغم همه شعارهاياهداف هزاره توسعه7 وجود ندارد. در سال 2000ميلادي اعضاي سازمان ملل بر سر اهداف هزاره توسعه به توافق رسيدند. هدف از اين برنامه، كاهش پنجاه درصدي فقر در جهان تا سال 2015 اعلام شد. حل مشكلاتي نظيرگرسنگي، بيماري، بي سوادي، صدمه به محيط زيست و گسترش ويروس اچ آي وي و ايدز از جمله معيارهاي سنجش تحقق اين هدف بود. برنامه توسعه سازمان ملل مي گويد اين اهداف قابل تحقق است، اما تنها درصورتي كه كشورهاي فقير اصلاحات همه جانبه را پي گيري كنند و كشورهاي ثروت مند نيز با بهبود شرايط تجاري

و افزايش كمك به كشورهاي فقير به اين اصلاحات واكنش نشان دهند. اما واقعيت اين است كه نظام سرمايه داري دغدغة فقرزدايي ندارد. به گفته سازمان ملل شمار افرادي كه روزگار خود را در شرايط نكبت بار زاغه نشين ها سپري مي كنند، تقريباً به يك ميليارد نفر، يعني يك ششم جمعيت جهان رسيده است. سازمان ملل معتقد است كه بدون اعمال تغييرات بنيادي، شمار اين افراد طي سي سال آينده دوبرابر خواهدشد. اين سازمان مي گويد تا سال 2050، ممكن است 5/3 ميلياردنفر از جمعيت شش ميلياردي شهرنشين زمين در زاغه ها زندگي كنند.امروزه براي تفكيك فقرا از غيرفقرا از شاخص هاي رفاه اقتصادي خاصي به نام خطوط فقر مطلق و نسبي8 استفاده مي كنند.فقر نسبي:گاهي به تمركز بر فقيرترين جزء (يعني بيست، يا چهل درصد) جمعيت علاقه منديم؛ اين ها فقراي نسبي هستند. وقتي بدين صورت تعريف مي كنيم، روشن است كه فقرا هميشه با ما هستند. اغلب سودمند است كه چنين شاخصي داشته باشيم تا برنامه هايي كه براي كمك به فقرا آماده مي شوند، هدف گيري كنيم. همان طور كه كشورها وضعيت بهتري پيدا مي كنند، معمولاً خط فقر بالاتري انتخاب مي كنند. به طور مثال، اتحاديه اروپا به طور نوعي فقرا را به مثابه كساني كه درآمد سرانه شان زير پنجاه در صد ميانه است، تعريف مي كند. هنگامي كه درآمد ميانه افزايش مي يابد، خط فقر نيز بالا مي رود.9فقر مطلق:راواليون و ديگران سال (1991ميلادي) اولين بار فقر مطلق را تعريف كردند. آنان درك فقر را در فقيرترين كشورها، جاي گزين خط فقر 31 دلار در ماه نمودند. پس از آن تعريف مذكور به 42/30 دلار تغيير يافت و بعد از آن به يك دلار در روز تبديل گشت. بعد، خط فقر يك دلار در روز توسط بانك جهاني، به عنوان تعريف رسمي

فقر مطلق اتخاذ و پذيرفته شد. خط فقر ديگري كه در ادبيات مطرح گشت، ارقام اوليه را به دو دلار در روز افزايش داد.10با استفاده از دو شاخص يك دلار و دو دلار براي خط فقر مطلق تا سال 2000 ميلادي آمار زير به دست آمده است:تخمين1200 ميليوني جمعيت جهان كه با كمتر از يك دلار در روز زندگي مي كنند.متجاوز از دو ميليارد مردمي كه در سراسر جهان با كمتر از دو دلار در روز زندگي مي كنند.جدول 2-3 نرخ فقر مطلق و نسبي در مناطق گوناگون جهان11مناطق گوناگون جهان(فقر مطلق) درصد فقراي با كمتر از يك دلار در روز(در1998ميلادي)(فقر نسبي) درصد فقراي با كمتر از يك سوم ميانگين مصرف ملي سال 1993(در 1998 ميلادي)آسياي شرقي و پاسيفيك3/156/19همان بدون چين3/116/24اروپا و آسياي مركزي1/56/25امريكاي لاتين و كارائيب6/154/51خاورميانه و افريقاي شمالي9/18/10جنوب آسيا0/402/40افريقاي پايين صحرا3/465/50كل دنيا0/241/32كل دنيا بدون چين2/260/37 جدول 3-2 نرخ هاي مطلق و نسبي فقر را براي مناطق مختلف دنيا ارائه مي كند. براي چگونگي مقايسه مناطق با يك ديگر، بايد ديد كه چه معياري براي فقر به كار گرفته مي شود(خط فقر نسبي معيار باشد يا خط فقر مطلق). به طور مثال، با شاخص مطلق كمتر از يك دلار در روز، افريقاي پايين صحرا بالاترين نسبت جمعيت فقير را دارد. از سوي ديگر، كشورهاي امريكاي لاتين و كارائيب بالاترين نسبت جمعيتي را دارند كه زير ميانگين مصرف ملي زندگي مي كنند.مطابق آمار فوق، خاورميانه و شمال افريقا بهتر است بر كاهش فقر نسبي تأكيد كنند، زيرا فقر مطلق آنها بسيار ناچيز است. در عوض، افريقاي پايين صحرا و جنوب آسيا مي بايست بر كاهش فقر مطلق تأكيد كنند زيرا مشكل اصلي آنها فقدان غذا، و بهداشت كافي است.به هر

روي، آمارها نشان مي دهند كه اين نوع از جهاني شدن، نه تنها موجب رشداقتصادي پايدار نمي شود، بلكه نابرابري بين المللي را افزايش مي دهد و فقر را نيز ريشه كن نمي كند. برنامه توسعه سازمان ملل12 در گزارش سال 2003 ميلادي خود درباره توسعه انساني گفت با توجه به روند فعلي، برخي كشورهاي افريقايي تا سال 2165ميلادي قادر به غلبه بر فقر نخواهند بود. اين سازمان گفت پيشروي به سوي تحقق اهداف هزاره توسعه رضايت بخش نبوده و موفقيت در زمينه آن هنوز قطعي نيست.نياز به دكترين عدالت اقتصاديعدالت هدف نهايي نظام اجتماعي فرهنگي اسلام تعيين شده است. عدالت از فضايلي است كه به وسيله اسلام حيات و زندگي را از سر گرفت و ارزش فوق العاده يافت. اسلام به عدالت، تنها توصيه نكرد و يا تنها به اجراي آن قناعت نكرد بلكه ارزش آن را بالا برد و آن را هدف نهايي نظام اجتماعي فرهنگي خود در سطح محلي، ملي، منطقه اي و جهاني اعلام كرد. البته تحقق عدالت در سطوح جهاني، به وجود آمادگي جهاني و رهبر جهاني مشروط خواهد بود. از مصاديق بارز آمادگي جهاني، يأس و نوميدي از پارادايم غالب سرمايه سالارانه جهاني است؛ همان طوري كه يأس از نظام كمونيستي، به فروپاشي ابرقدرت شرق انجاميد، با وجود اين، رهبري جهاني بايد عظمتي داشته باشد كه فقط در امام زمان(عج) متحقق است.اما آمادگي جهاني در صورتي امكان مي پذيرد كه مردم دنيا با آموزه هاي عادلانه آن امام همام آشنا شوند. در مبحث اقتصاد، مهم ترين آموزه كه رفاه اقتصادي را به ارمغان مي آورد، بحث رشد عادلانه موافق فقراست، چرا كه اگر رشد اقتصادي تحقق يابد، نابرابري به طور مداوم كاهش يابد، فقر ريشه كن شود، و البته،

مصرف متعادل و بهينه گردد عدالت اقتصادي تام و تمام در جوامع حاكم مي شود؛ اين همان آرمان اسلام و اولياي الهي در طول تاريخ در قلمرو اقتصاد است. اين آرمان امروزه در كشور ما امكان تحقق نسبي را دارد، و مي توان آن را اجرايي كرد. و از اين طريق، بايد آن را به عنوان دكترين مهدويت در قلمرو اقتصاد به جهانيان عرضه كرد و به عنوان دكترين رقيب در مقابل دكترين تعديل اقتصادي يا اجماع واشنگتني و همين طور در مقابل دكترين اجماع فراواشنگتني مطرح نمود.آموزه هايي كه با آموزه هاي جهاني شدن سرمايه داري بتوانند مقابله كنند، چيستند و چگونه مي توان بين رشد اقتصادي پايدار و عادلانه هم آهنگي و هم سويي ايجاد كرد؟ اينها پرسش هايي است كه در اين مرحله از مقاله بايد بدانها پرداخته شود. از اين جهت، به نظر مي رسد كه بايد مراد از دكترين و آموزه هاي عدالت اقتصادي مهدوي را تبيين كرد و سپس اجزاي آن را تشريح نمود.مفهوم دكترينواژه دكترين13 در فرهنگ غربي _ مسيحي به معناي آموزه، و دستور العمل، اصل يا مجموعه اصول در يك شاخة دانش يا يك نظام اعتقادي (اعتقاد ديني) اصل حقوقي كه از طريق تصميمات گذشته اخذ شده، اعلان سياست بنيادين حكومت به ويژه درعرصة روابط بين الملل است.14 در مورد سياست خارجي و روابط بين الملل، در دائرة المعارف ويكي پديا آمده است:دكترين عبارت است از مجموعه اصول بنياديني كه در سياست خارجي يك كشور به كار گرفته مي شود. از اين رو، دكترين بيان گر توافق گسترده اي است كه آن چه حقيقت تلقي شده را در طول يك سلسله اقدامات و اعمال، محقق مي كند. دكترين در اين معنا همواره بيان گر ابتكارات يك رهبر سياسي خاص است كه به نام

وي خوانده مي شود، مثل دكترين مونروئه و دكترين آيزنهاور. در امريكا اين رسم رايج است كه هر رئيس جمهور دكترين خود را داشته باشد.نكته مهم در اين مفهوم سياسي آن است كه رئيس جمهورهاي ايالات متحده از آن در جنگ سرد عليه شوروي سابق استفاده مي كرده اند. امروزه نيز دكترين بوش در مورد مبارزه با تروريسم او در جنگ سرد با اسلام به كار مي رود. ويكي پديا همين طور معاني ذيل را براي واژه دكترين ذكر مي كند:گاهي دكترين تنها يك واژه بلندپروازانه است براي يك شعار؛دكترين هم چنين در فرآيند عمليات پيچيده در جنگ به كار مي رود. نمونه بارز اين معنا از دكترين، تاكتيكي است كه در آن مجموعه اي از مانورها، نيروها و تسليحات خاص به مثابه يك ره يافت پيش فرض در حمله خاص به كار گرفته مي شود.در نسخه كينگ جيمز عهد عتيق واژه آموزه شش بار و معمولاً در ترجمه واژه عبري leqakh به معناي دستورالعمل يا در معناي دقيق تر آن چه بايد دريافت شود، به كار رفته است. اين واژه در متن عهد جديد جيمزكينگ نيز بيش از پنجاه بار به كار رفته است كه اغلب در مورد تعليم يا دستورالعمل هاي عيسي مسيح و كمتر در مورد تعاليم ديگران به كار رفته است. دكترين در كاربرد مفرد خود تنها به تعاليم مسيح اطلاق شده است و در كاربرد جمع خود در مورد تعاليم ديگران كه از نظر مسيحيان باطل محسوب مي شوند، به كار رفته است.15با توجه به معاني واژه دكترين كه در فرهنگ مسيحي _ غربي، ميبايست بر نقش آموزههاي ديني در معناي اين واژه تأكيد كرد. ريشه اين لغت نيز به معناي دستورالعمل و راه نماست. با چنين محتوايي، واژه دكترين

در زندگي غير ديني نيز رواج مي يابد. در عرصه سياسي _ اجتماعي، واژه دكترين بيشتر بيانگر ديدگاه هاي اعلامي و سياست هاي رهبران سياسي در جنگ سرد با دشمن واقعي يا خيالي است.16حال اگر ما در عصر غيبت بخواهيم از دكترين مهدويت سخن بگوييم، مي توانيم به دو گونه از آن استفاده كنيم:اول اين كه ميبايست آن را به صورت آموزه هاي بنيادين اسلام، همانند سنت مسيحي به كار ببريم. از اين حيث دكترين مهدويت شامل آموزههاي اسلامي درباره منجي موعود و زندگي در مدينه فاضله اسلامي خواهد بود. طبيعي است با توجه به ويژگي كلان آموزه مهدويت اسلامي، ابعاد مختلفي از آن را ميتوان استخراج و تبيين نمود.گونه دوم استفاده از اين واژه، مي تواند اين باشد كه به طور مثال، رهبري سياسي ايران اسلامي در جنگ سرد عليه شيطان بزرگ و عليه راهبردهاي اقتصادي رشد ناعادلانه، از دكترين عدالت اقتصادي مهدوي فقر است كه حامل رشد اقتصادي پايدار، عادلانه، و موافق استفاده كند البته، زمان استفاده از اين واژه مهم است. به نظر مي رسد، زمان استفاده از اين واژه وقتي است كه نسيمي از اين نوع رشد عادلانه در ايران وزيده باشد، و مردم ايران موفقيت نسبي آن را احساس كرده باشند. در آن صورت، هنگامي كه اين دكترين اقتصادي در روابط بين الملل مطرح مي شود، هم مردم ايران احساس صداقت و افتخار خواهند داشت و از آن با جان و دل حمايت مي كنند، و هم اين متاع در بازار دنياي اسلامي و غيراسلامي مشتري فراوان خواهد داشت. در نتيجه، آن آمادگي جهاني براي ظهور حضرت عج) فراهم خواهد شد.به نظر مي رسد، دكترين مهدويت اگر بخواهد اثربخش باشد، بايد به همين معناي

دوم به كار برود. بنابراين، لازم است كه ابعاد اين دكترين بسط داده شود تا نخبگان فكري مستقر در جايگاه هاي رهبري و كارگزاري شيعه به شناخت عملياتي از آن رسيده باشند و تحقق آن را سياست اصلي خود قرار دهند. اين امر باعث مي شود تا زمينه سازي براي تحقق اين ايده جدي گرفته شود. چگونگي انتقال از وضع موجود به وضع موعود و مطلوب، كه در تعبير امروزي ها چشم انداز ناميده مي شود، رسالت اصلي دكترين مهدويت است.مفهوم عدالت اقتصاديعدالت اقتصادي به معناي فرآيند تصميم گيري مبتني بر اسلام است كه امور را به سه امر الهي، امور عمومي، و امور خصوصي تقسيم مي كند. عدالت اقتصادي، در زمينه توليد به عدالت در حفظ و گسترش ثروت يعني رشد اقتصادي پايدار، در زمينه توزيع به عدالت در توزيع ثروت، و در زمينه مصرف يا رفاه اقتصادي يا تقليل كمبود كالاها و خدمات كه هدف نهايي خرده نظام اقتصادي اسلام است، به آموزة كفايت مي رسد. عدالت اقتصادي متضمن نظم فردي و اجتماعي در حوزة اقتصاد است و اصول اخلاقي را به اعطا مي كند تا در سازوكارها و نهادهاي اقتصادي تجلي يابند. اين سازوكارها و نهادها تعيين مي كنند كه چگونه شخص در زندگي كار و كسب انجام دهد، وارد قراردادها شود، با ديگران كالاها و خدمات را مبادله كند و علاوه بر اين، بنياد مادي مستقلي را براي معيشت اقتصادي اش ايجاد كند.17دكترين عدالت اقتصادي مهدويدكترين عدالت اقتصادي مهدوي با چهار شاخص رشد اقتصادي پايدار، كاهش مداوم نابرابري، حذف فقر، و مصرف حد كفاف، شناسايي شده است.18رشد اقتصادي پايدار افزايش بلندمدت ظرفيت توليد به منظور افزايش عرضة كل است تا بتوان نيازهاى جمعيت را تأمين

كرد. صفت پايداري بر رشدي تأكيد دارد كه در آن نيازها و رضايت مندي افراد همراه با افزايش كيفيت زندگي انسان، تأمين مستمر مي شود. در حكومت امام زمان عج) اين ويژگي به نهايت حد خود مي رسد. ابوسعيدخدري از پيامبراكرم( نقل مي كند كه فرمود:امّت من در زمان مهدي عج) به گونه اي از نعمت برخوردار مي شوند كه هرگز پيش از آن مشابه آن بهره مند نبودهاند، آسمان پي درپي بر آنان مي بارد و زمين از روييدني هايش هيچ فروگذار نمي كند.19كاهش مداوم نابرابري به معناي كاهش انواع نابرابري هاي اقتصادي در سطح ملي، نژادي و قومي، خانوادگي و منطقه اي و بين المللي است. مضمون برخي از روايات نشان دهنده اين نكته است كه انواع تبعيض ها و تجاوزها در جامعه مهدوي مرتفع مي شود و عدل در هر جا كه جامعه اي انساني وجود داشته باشد، گسترش مي يابد. از امام باقر ع) نقل شده است:در حكومت قيام كننده اهل بيت پيامبر قسط و عدل(به معناى عدم تبعيض در تقسيم بيت المال و رعايت حقوق مردم) به طور كامل اجرا خواهد شد.20منسوب به اميرمؤمنان علي ع) است كه: لو تمثّل لي الفقر رجلاً لقتلته؛ اگر فقر در برابر من به صورت انساني مجسم گردد، البته او را مي كشم21. جامعه مهدوي موفق به حذف كامل فقر مي شود، زيرا از يك طرف سرمايه هاى مادى فوق العاده زياد مى گردد و رشداقتصادي پايدار پديد مي آيد، و ازطرف ديگر، اين امكانات به نحو عادلانه توزيع مى گردد و از اجحاف و تعدى سودجويان تكاثر طلب جلو گيري مى شود، و در نهايت، مردم نيز از نظر غناى روحى و سطح اخلاق و معرفت و تقوى چنان اوج مى گيرند كه دامنه حرص و آز كه سرچشمه تكاثر و بخل و احتكار و تنازع است، برچيده

مى شود. در حديثى از امام صادق ع) چنين مى خوانيم:هنگامى كه قائم ما قيام كند... زمين (باتدبير امام و تلاش صادقانه مردم) گنج ها و ذخاير گران ب هاى خود را آشكار مى سازد. آن چنان كه مردم آن را باچشم خود مى بينند (آن چنان غناى ظاهرى و معنوى مردم را فرا مى گيرد) كه نمى توانيد كسى را پيدا كنيد كه هديه شما را بپذيرد، و يا زكات مال را قبول كند. همه مردم به آن چه خدا از فضلش به آنها روزى داده مستغنى و بى نياز مى شوند.22از ديدگاه اسلام حتي اگر رشد اقتصادي پايدار، كاهش نابرابري، و حذف فقر تحقق يابد، ولي مصرف در نظام اقتصادي متعادل نباشد، عدالت اقتصادي تحقق نيافته است. سرزنش مترفين، مسرفين، و مبذّرين در قرآن كريم و سنت معصومان گواه صدق اين مدعاست، زيرا اين سرزنش اطلاق دارد، و زماني را شامل مي شود كه رفاه اقتصادي براي همه فراهم باشد. حرمت اتراف و اسراف و تبذير، اقتصاد اسلامي را از اقتصاد سرمايه داري و ديگر مكاتب مادّي اقتصادي جدا مي كند. از ديدگاه اسلام، مصرف گرايي و افسارگسيختگي در تأمين لذت هاي حيواني به شدت محكوم است. به همين دليل، تخصيص درآمد در مورد نيازهاي مشروع و امكانات مصرفي نبايد با سطح زندگي عموم مردم تفاوت بسياري داشته باشد؛ به گونه اي كه از نظر عرف، زندگي اشرافي و مترفانه محسوب شود. در واقع مي توان گفت اتراف نيز نوعي اسراف است؛ با اين تفاوت كه اسراف به معناي زياده روي در يك مورد معين از مخارج زندگي است. ولي اتراف، زياده روي در تنظيم سطح زندگي و گذشتن از حد مورد قبول زندگي اجتماعي است. از اين رو، حرمت اسراف، دليل ديگري بر حرمت اتراف خواهد بود. برخلاف عصر

جهاني سازي سرمايه سالارانه كه نيازهاي واقعي با نيازهاي كاذب، توسط بيشتر مردم دنيا تشخيص داده نمي شود و مصرف گرايي از طريق جامعة مصرفي جهاني به دو جامعه ديگر متوسط و فقير با تبليغات و چشم و هم چشمي سرايت مي كند.23در جامعه مهدوي، حكمت و عقل عملي بشر بر اثر تقوا به تكامل مي رسد و مردم به آن روشن بيني خاص قرآني مي رسند. امام باقر(ع) در روايت ابوخالد كابلى مى فرمايد:هنگامى كه امام قائم عج) ظهور كند، شعاع نورانيت و هدايتش همه بندگان خدا را فرا مى گيرد، و عقول مردم متمركز و اخلاقشان به واسطه آن امام بزرگوار كامل مي شود.24رفتار امام(عج) بمثابه انساني كامل به همراه ياران خالص و كامل خود در عرصة فردي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي، و اقتصادي به تدريج نهادهاي قديمي ضعيف يا شيطاني را اصلاح يا تغيير داده و نهادهاي جديدي ابداع كرده و ساختارهاي جديدي را به وجود مي آورد و آن ساختارها به تدريج تعداد انسان هاي كامل و نخبه و نوآور را تكثير مي كند. و اين فرايند تأثير متقابل نوآوران را در نهادهاي قديم و نهادهاي جديد را در افراد جامعه جهاني اهداف جهاني سازي مهدوي، در زمينه تشخيص نيازهاي واقعي از نيازهاي كاذب و قوام بودن مال و مصرف حد كفايت براي همگان محقق خواهد ساخت.در آن عصر، بشر قوام بودن مال را به طور كامل درك مي كند و ارزش ها و نهادهاي جديد، قدرت ترك اسراف و تبذير و اتراف را براي انسان ها امكان پذير مي كنند. هنگامي كه قوام بودن مال به نحو صحيح درك شود، عقلانيت اقتصادي با ارزش هاي واقعي هستي هم آهنگ مي شود و كارايي مطلق اقتصادي (كارايي بدون هزينة اجتماعي) تحقق مي يابد. رسول خدا( درباره درك عميق آدميان، حتي مجرمان

و گنهكاران آن عصر نسبت به اموال مي فرمايد:زمين بهترين چيزهايي كه در دل دارد، بيرون مي ريزد، مانند پاره هاي طلا و نقره. آن گاه قاتل مي آيد و چنين مي گويد: براي اين ها دست به قتل زدم و كسي كه قطع رحم كرده است، مي گويد: اين باعث قطع رحم شده بود. دزد مي گويد: براي اين دستم بريده شد. پس همگي طلا را رها مي كنند و چيزي از آن برنمي دارند.25حال با تبيين شاخص هاي عدالت اقتصادي مهدوي مي توان به تشريح وظايفي كه مردم و دولت در عرصة ايجاد و تحقق اين شاخص ها بايد انجام دهند پرداخت. در اين باره، احكام عدالت اقتصادي را با شاخص هاي پيش گفته، يعني رشد پايدار اقتصادي، كاهش مداوم نابرابري ها، حذف فقر بطور فهرست وار بررسي مي كنيم. اميد است كه در مجالي واسع بطور تفصيلي به اين مهم پرداخته شود.1. احكام رشد اقتصادي پايدارافزايش توليد و ثروت از يك سو به پيشرفت فنّ آوري و علوم جديد از جمله علم اقتصاد بومي بستگي دارد(جنبة عيني توليد)، و از سوي ديگر، به تطبيق اين پيشرفت ها با شرايط نهادي و هنجاري مرتبط با توليد مرتبط است (جنبة ذهني توليد).26 در قسمت اول، يعني جنبة عيني توليد، اسلام نه تنها بر وجوب كفايي يادگيري تمامي علوم و فنون مورد نياز جامعه تأكيد دارد، بلكه مسلمانان را به توان مندي و عزّت مندي كامل در روابط خود با ديگران و نقش رهبري در نظام جهاني فرا مي خواند.27 اما در قسمت دوم، يعني جنبة ذهني توليد، اسلام ضمن تشويق به كار و توليد و انباشت سرمايه هاي انساني و فيزيكي و مالي، و بهره وري كامل از اين سرمايه ها، احكام و قوانيني در معارف فقهي خود آورده است كه

وظايف بخش خصوصي، دولت و فقرا را روشن نموده است. اين وظايف به ترتيب عبارت اند از:يكم. وظايف بخش خصوصي:احكام رشد اقتصادي پايدار در حوزة تكاليف بخش خصوصي عبارت اند از:1. حرمت فعاليت هاي عقيم و تشويق به امور مولد؛2. حرمت اسراف، و تبذير، و تشويق به پس انداز و سرمايه گذاري؛3. حرمت كنز و زراندوزي، و وضع ماليات بر آن؛4. تحريم بيهوده كاري، حرمت سؤال و گدايي و ابراز نياز؛5. احكام ارث؛6. حرمت فعاليت هاي ربوي؛7. استفاده از عقود مورد تأييد اسلام در فعاليت هاي اقتصادي(نك: اقتصادنا، ص331 -320).دوم. وظايف بخش دولتي:وظايف دولت در بسترسازي براي رشد اقتصادي پايدار به ترتيب ذيل است:1. سرمايه گذاري براي پرورش نيروي انساني ماهر؛2. انباشت سرمايه فيزيكي به ويژه در امور زيربنايي؛3. نظارت بر بهره وري؛4. مداخلة مسئولانة دولت در مبادله(به مثابة جزيي از فرايند توليد)؛5. كاهش انواع نابرابري هاي اقتصادي(تأثير كاهش نابرابري در رشد)؛6. نظام جامع تأمين اجتماعي(تأثير تأمين بر كارايي نيروي كار)؛7. هزينه مند كردن گدايي، بيهوده كاري و كارهاي حرام.سوم. وظايف بخش سوم:در عصر جديد بخش سومي در حيات اقتصادي كشورهاي جهان در حال شكل گيري است كه پاسخي به ناكامي هاي بازار(بخش خصوصي: بخش اول)، و دولت(بخش عمومي: بخش دوم) است. بخش سوم كه بخش مستقل يا داوطلب يا بخش اجتماعي اقتصاد نيز ناميده مي شود، به دو صورت متصور است:نخست آن كه انسان ها وقت خويش را به يك ديگر اختصاص مي دهند كه طيف وسيعي از خدمات عمومي تا خدمات درماني، تعليم، آموزش و پرورش، هنر، مذهب، و وكالت را شامل مي شود، مانند هيئت ها و بنيادهاي خيريه، نهضت سوادآموزي و... در اين صورت، انباشت سرمايه انساني صورت مي گيرد و بهره وري فقرا افزايش مي يابد.ديگر آن كه انسان ها مال خويش را در اختيار ديگران قرار

مي دهند، بدون اين كه انگيزة سودجويي داشته باشند بلكه انگيزة ديگرخواهي در اين اعمال با شدت و ضعف وجود دارد.در مورد رشد اقتصادي پايدار، سه وظيفه براي بخش سوم تشخيص داده شد:1. امر به كار و تلاش(معروف)، و نهي از تنبلي و گدايي(منكر)؛2. افزايش سطح توليد و اشتغال از طريق گسترش امور عام المنفعه؛3. افزايش تقاضا و گسترش بازار(و در نتيجه، افزايش سرمايه گذاري و رشد) از طريق كمك به فقرا.چهارم. وظايف فقرا:فقير كسي است كه مخارج ساليانه خود و افراد تحت تكفل خودش را ندارد. او در رشد اقتصادي پايدار دو وظيفة عمده دارد كه به طور فهرست وار عبارت اند از:1. لزوم انجام كار اقتصادي(كسب رزق و روزي)؛2. تداوم بر كار درآمدزا و مورد علاقه.2. احكام كاهش مداوم نابرابريمسئله برابري اقتصادي از ديدگاه اسلام در سه سطح مطرح مي شود.1. عدم تبعيض در امكانات و فرصت ها(بلكه جانبداري از مناطق محروم و فقرا)، و به ديگر سخن، برابري اوليه يا برابري در فرصت ها و امكانات28 (عدالت توزيعي در مرحلة قبل از توليد.)؛292. برابري كاركردي (عدالت توزيعي در مرحلة پس از توليد؛)3. توازن اجتماعي يا هم سنگي در مصرف (نه درآمد)، يا برابري در وضعيت نهايي،30 يا برابري در نتيجه31 (توزيع مجدد كه به دليل اين كه مستلزم دخالت هاي تحمل ناپذير در آزادي هاي شخصي است، احتياط آميز مي شود و ممكن است كارايي را كاهش دهد).32به هر تقدير، مطابق با روش اتخاذشده در مبحث احكام رشد اقتصادي پايدار، وظايف چهار بخش خصوصي، دولتي، سوم، و فقرا در سه سطح فوق از عدالت توزيعي(برابري فرصت ها، برابري كاركردي، و برابري نهايي) فهرست وار بيان مي شود:الف) احكام ايجاد فرصت هاي برابريكم. وظايف بخش خصوصي:افراد و بنگاه هاي اقتصادي در صورت برابري فرصت ها

مي بايست به احكام ذيل توجه كنند:1. فقط كار مفيد و انتفاعي حق ايجاد مي كند؛2. كار احتكاري حقي ايجاد نمي كند؛3. حق عموم مردم بر منابع طبيعي؛4. محدوديت زماني حقوق مالكيت خصوصي(احكام ارث).دوم. وظايف بخش دولتي:قرآن در بيان فلسفه احكام مصرف في ء مي فرمايد: كَي لاَ يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ؛33 در اين آيه، غرض از تعلق في ء به خدا و رسول(امام مسلمانان)، جلوگيري از گردش ثروت فقط در دست اغنيا و به عبارت ديگر، جلوگيري از پديد آمدن اختلاف طبقاتي معرفي مي كند. بنابراين، دولت اسلامي در كاهش مداوم نابرابري ها در هر سه سطح وظايفي دارد كه اكنون وظايف دولت در سطح برابري فرصت ها فهرست وار ذكر مي شود:1. مبارزه با تبعيض و انحصارطلبي فرصت طلب ها؛2. حق محوري و قانون گرايي؛3. برابري عموم مردم در توزيع امكانات عمومي.سوم. وظايف بخش سوم:در عصر جديد، اصول كار بخش سوم برخلاف بخش اول (بخش خصوصي) كه بر سود مبتني است، و برخلاف بخش دوم ( بخش دولتي) كه مبتني بر منافع عمومي است، بر خيرخواهي، احسان، تعاون و محبت و كمك به ديگران مبتني است. از اين لحاظ، به طور طبيعي، در زمينة كاهش نابرابري و ايجاد فرصت هاي برابر، و برابري كاركردي، و برابري در نتيجه، از بخش سوم اين انتظار مي رود كه كمك شاياني به نيازمندان و طبقات ضعيف كند.از سوي ديگر، امروزه تقريباً همه اقتصاددانان نقايص كاركرد بازار رقابت كامل را پذيرفته اند، به ويژه اثر سوء عمل كرد اين بازار بر توزيع ثروت ها و درآمدها مورد اتفاق بيشتر اقتصاددانان است. لذا دخالت دولت تا حدى كه نقايض بازار رقابت كامل را مرتفع سازد، تجويز مى شود. اما دخالت دولت در امر توزيع كه عمدتاً از طريق ماليات ها انجام مي گيرد، نيز

با ناكارآمدي هايي همراه است. وجود بخش سوم در اقتصاد بسياري از نقايص مزبور را مرتفع مى سازد و دايره دخالت هاى دولت را كم تر مى كند.رفع اين نقايص، در فقه اسلام از طريق رابطة انفاق في سبيل الله و كار خير انجام مي گيرد، و عقودى چون قرض الحسنه، صدقه، عاريه، هبه، وقف، وصيت و واجباتى مانند زكات فطره و كفّارات مالى متكفل اجراي اين رابطه خيرخواهانه اند مي باشند.تبيين نقش هر يك از اين عقود در كاهش نابرابري در هر سه سطح نيازمند مقالات متعددي است. لذا در اين قسمت(سطح برابري فرصت ها)، وظايف بخش سوم در هر سه سطح عدالت توزيعي ارائه مي شود. اين وظايف عبارت اند از:1. انفاق در راه خدا(مواسات و ايثار)؛2. وقف و نظايرش؛3. وصيت به مال؛4. قرض الحسنه؛5. عاريه 6. هبه (هديه)؛7. استحباب واگذاري هر آن چه مازاد از سرمايه باشد؛8. اخلاق در بازار و نقش آن در ايجاد تبعيض قيمت ها.چهارم. وظايف فقرا:فقيران براي اين كه فاصله نابرابري خود را نسبت به سطح عمومي درآمد جامعه كاهش دهند، در هر سه سطح كاهش نابرابري تكاليفي بر عهده دارند. اما در سطح برابري فرصت ها وظايف آنها به قرار ذيل است:1. افزايش بهره وري؛2. استفادة مطلوب از فرصت ها و وقت شناسي؛3. حق طلبي و تلاش براي احياي حقوق؛4. ياري جستن از خداوند و توكّل؛5. افزودن بر سرمايه اجتماعي.ب) احكام ايجاد برابري كاركردياسلام در زمينة ايجاد برابري كاركردي براي هر يك از بخش هاي خصوصي، دولتي، عام المنفعه، و فقرا وظايفي در نظر گرفته است. در اين قسمت، به ترتيب، رفتارهاي اين بخش ها به طور فهرست وار بررسي مي شود:يكم. وظايف بخش خصوصي:احكام وضعي و تكليفي اسلام در مورد بازارهاي كار و سرمايه به نحوي وضع شده است كه مانع افزايش نابرابري بين

نيروي كار و صاحب سرمايه شده، بلكه موجب نزديك شدن اين طبقات به يك ديگر نيز مي شود. اين احكام به ترتيب عبارت اند از:1. قاعده اول برابري كاركردي: كارگر در حالتي كه روي ماده خام غيرمملوك كاري صورت دهد، تمامي ثروتي كه در فرايند توليد ايجاد مي شود به او داده مي شود، و عناصر مادي در آن شريك نيستند، زيرا آنها نيروهاي خادم انسان توليدكننده هستند، و در سطح او نيستند، بنابراين، آنها پاداششان را از اين انسان مي گيرند و با او در محصول شريك نيستند.2. پديده ثبات مالكيت: اگر ماده اوليه قبلاً در ملكيت ديگرى درآمده باشد، بنا بر قاعدة ثبات مالكيت هر قدر هم كه با كار بعدى مادّة اوليه تغيير شكل يابد، هم چنان مالكيت صاحب اوليه اش باقى خواهد ماند.3. تفكيك مالكيت از ارزش مبادله: اسلام مالكيت را از ارزش مبادله جدا گرفته است، حتى اگر قبول كنيم كه ابزار توليد به ميزان استهلاك خود در تكوين ارزش جديد دخالت دارند، اين امر موجب نمي شود كه براى صاحب ابزار در محصول توليدى حقوقى مالكانه بشناسيم.4. قاعده دوم برابري كاركردي: كار بر روي مادّة خام مملوك غير(مانند پشم در فرايند تبديل آن به نخ و پارچة پشمي) فقط موجب دست مزد مي شود، و پارچه در مالكيت غير باقي مي ماند، و نه كار و نه هيچ يك از عناصر مادي توليد سهمي از مالكيت ندارند.5. تعيين نوع پاداش منابع توليد: اكنون مي خواهيم از خلال بررسي احكام اسلامي، در حالت مملوك غير بودن مادّة خام، پاداشي را كه عناصر يا منابع توليد به دست مي آورند، تحقيق كنيم و حدود و كيفيت آن، و در نتيجه اساس نظري اين پاداش را

كشف كنيم. با تعيين نوع پاداشي كه به منابع توليد _ كار، زمين، ابزار توليد و سرمايه _ داده مي شود، به مقدار درآمد مجاز از سوي اسلام كه نتيجه مالكيت يكي از منابع توليد است شناخت پيدا مي كنيم، و به دلايل نظري اين درآمد مبتني بر اساس مالكيت آن منابع پي مي بريم.1. نيروي كار و دو روش پاداش:_ روش دستمزد با ويژگي ضمانت و عدم ريسك؛_ روش مشاركت در سود يا محصول با ويژگي ريسك و بازده بالا2. ابزار توليد و يك روش پاداش(اجاره)؛3. سرمايه تجاري و يك روش پاداش(مشاركت در سود همراه با تحمل بار خسارت)؛4. زمين و يك روش پاداش(اجاره).6. قاعده سوم برابري كاركردي: درآمد فقط مبتني بر اصل كار صرف شده (اصل ريزش كار) در خلال پروژه استوار است. براي اين قاعده دو مفهوم ايجابي و سلبي وجود دارد. اين قاعده از جنبة ايجابي اثبات مي كند كه درآمد بر مبناي كار صرف شده مجاز است، و از جنبة سلبي اثبات مي كند كه درآمدي كه مبتني بر اصل كار صرف شده در پروژه نباشد، ممنوع است.7. حرمت ربا يكي از مصاديق جنبة سلبي قاعده سوم.8. درآمد ريسكي از مصاديق جنبة سلبي قاعده سوم.9. قاعده چهارم برابري كاركردي: در اسلام محدوديت هاي متعددي براي سلطة مالك بر تصرف در مالش وجود دارد، و منابع نظري اين محدوديت ها متفاوت است.دوم. وظايف بخش دولتي:دولت اسلامي سازوكارهاي لازم را براي ايجاد هم آهنگي بين بخش هاي مختلف اقتصاد در راستاي اهداف نظام اقتصادي اسلام فراهم مي كند. در جهان امروز، يكي از ابزارهاي مجرّب و علمي براي كنترل سلطه سرمايه بر كار و كاهش نابرابري سازوكار برنامه ريزي ارشادي است. البته بدون نظريه صحيح علمي و

اسلامي از دولت و جامعه مدني اسلامي بحث حدود دخالت دولت در اقتصاد همواره در معرض برداشت هاي تفريطي و افراطي ليبرالي و مركانتاليستي است.به هر تقدير، در زمينة توزيع كاركردي، دولت مي بايست از يك سو، نارسايي بازارها34 را پوشش دهد، و از سوي ديگر، به تنظيم بازارهاي كار، كالا، سرمايه، و پول و ارز بپردازد.سوم. وظايف فقرا:فقيران براي كاهش نابرابري كاركردي وظايفي به ترتيب ذيل دارند:1. كار و تلاش بيشتر؛2. كار بر حسب استعدادهاي ذاتي؛3. مهاجرت هاى شغلى؛4. خطرپذيرى در برخى امور؛5. تدبير و برنامه ريزى دقيق.ج) حكام ايجاد برابري نهايييكم. وظايف بخش خصوصي:مي توان به وظايف ذيل براي افراد و بنگاه ها(بخش اول) در جهت ايجاد توازن اجتماعي و برابري در نتيجه تأكيد كرد:1. ماليات هاي اسلامي؛2. حرمت احتكار؛3. حرمت اعمالي كه موجب ضرر به ديگران است از جمله انحصارات مضرّ؛4. حرمت ربا؛5. قانون ارث.دوم. وظايف بخش دولتي:وظايف بخش دولتي در زمينة ايجاد برابري نهايي عبارت اند از:1. اخذ ماليات؛2. واگذاري منابع طبيعي به مردم (ترجيحاً طبقات محروم و كارآفرين خلاق)[خصوصي سازي]؛3. اعطاي اعتبارات به فقرا؛4. ابزارهاي ديگر بازتوزيع.سوم. وظيفة فقرا:در زمينة كاهش نابرابري هاي يا توازن اجتماعي، مي توان مهم ترين وظيفة فقرا را استغناي روحي دانست. مهم ترين دستور عملي ديني در مورد استغناي روح، نگريستن به آن است كه زندگى فروترى دارد.3. حكام فقرزداييحذف فقر يكي از اهداف نظام اقتصادي اسلام است كه بايد تا حد امكان در تحقق آن كوشيد. در زمينة حذف فقر، عقلانيت رفتاري حاكم بر احكام اسلامي در چهار بخش خصوصي، دولتي، سوم، و فقرا را فهرست وار بررسي كنيم:يكم. وظايف بخش خصوصي:اصل اوليّه و قاعده اصلي در اموال مردم به عنوان بنگاه هاي اقتصادي و افراد توليدكننده اين است كه

آنها سلطه كامل بر ثروتشان دارند، و كسي حق مصادره آنها را ندارد. با وجود اين، دو نوع واجب از اين اصل استثناء شده است. زكات و خمس از اين قبيل ا ند. زكات براي فقراست، اما براي سادات فقير ممنوع به شمار مي رود. از اين جهت، بخشي از خمس براي رفع فقرشان در نظر گرفته شده است. به نظر مي رسد كه واجبات مالي بخش خصوصي نسبت به فقرا، در سه محور زكات35، خمس، و تكافل عمومي مسئوليت مشترك همه مردم در مورد نيازهاي شديد ديگران باشد كه فهرست مي شود:1. زكات(زكات اموال و زكات ابدان يا زكات فطرة)؛2. خمس؛3. تكافل عمومي (مسئوليت مشترك اجتماعي).دوم. وظايف بخش دولتي:اسلام بر دولت اسلامي تأمين كامل زندگي شهروندان جامعه اسلامي را واجب كرده است. بدين صورت كه نخست فرصت كار و اشتغال را براي آنها فراهم مي كند و از اين طريق همة افراد جوياي كار و توانا بر آن مي توانند درآمد آبرومندانه اي كسب كنند، اما اگر وضعيت اقتصادي به نحوي باشد كه دولت قادر به تأمين اشتغال كامل نباشد، يا برخي افراد توانايي كار نداشته باشند، يا قادر بر كسب درآمد كافي نباشند، در اين صورت، دولت لازم است تا حدود امكاناتش كمترين رفاه نسبي براي همه اين افراد فراهم كند. اين مهم از سه طريق ذيل امكان پذير مي شود:1. ايجاد بسترهاي لازم فرهنگي، قانوني، اداري و تشويقي براي اجرايي شدن اصل تكافل عمومي؛2. وظيفة دولت و حق فقرا در درآمدهاي عمومي؛3. وظيفة دولت و تأمين(بيمه هاي) اجتماعي.سوم. وظايف بخش سوم:آمارها نشان مي دهند كه فقر در كشورهاي اسلامي نسبت به ديگر كشورهاي با درآمد مشابه پايين است، زيرا اين كشورها برخوردار از

يك سيستم منسجم مهم مسئوليت پذيري اجتماعي توسط مردم هستند كه تحت آن سيستم، از يك سو، خانواده ها كمك هايي را براي اعضاي خانواده خود به هنگام مواقع سخت زندگي فراهم مي آورند، و از سوي ديگر، بخشي از درآمد از طريق يك سيستم خيريه مذهبي بازتوزيع مي شود.36در اين قسمت، عناويني كه در فقرزدايي توسط بخش سوم نقش دارند، عرضه مي شود:الف) نقش نهاد خانواده در فقرزدايي:1. نقش نهاد ازدواج در فقرزدايي؛2. نقش صله رحم در فقرزدايي؛3. وجوب فقرزدايي از والدين و فرزندان؛4. استحباب فقرزدايي از ديگر خويشاوندان.ب) نقش نهاد خيريه مذهبي يا صدقات در فقرزدايي:1. تعريف صدقه؛2. آثار و بركات صدقه؛3. احكام صدقه؛4. مصارف صدقه؛5. سامان اقتصادي صدقه.چهارم. وظايف فقرا:همان طور كه قبلاً در مباحث وظايف فقرا در مورد رشد اقتصادي پايدار و كاهش نابرابري گفته شد، افزايش بهره وري، استفادة مطلوب از فرصت ها و وقت شناسي، حق طلبي و تلاش براي احياي حقوق، ياري جستن از خداوند و توكّل، افزودن بر سرماية اجتماعي، كار و تلاش بيشتر، كار بر حسب استعدادهاي ذاتي، مهاجرت هاى شغلى، خطرپذيرى در برخى امور، تدبير و برنامه ريزى دقيق، و نگريستن به آن كه زندگى فروترى دارد، از جملة اموري هستند كه مي توان به مثابة وظايف فقرا در رشد اقتصادي پايدار و عادلانه در نظر گرفت. اين امور، در مبحث حذف فقر هم كاربرد دارند، اما در اين قسمت، بر چند وظيفه تأكيد مي شود، كه به طور فهرست وار ذكر مي گردد:1. عزت نفس در برابر ثروتمندان؛2. قناعت و شكرگزاري؛3. كراهت سؤال حتي براي نيازمند.4. احكام آموزه كفايت در مصرفدر يك جامعه اسلامي مي بايست الگوي مصرف حد كفاف نهادينه گردد. اهميت اين نكته از دو جهت است: جهت اول آموزه هاي اسلامي مربوط به حرمت

اسراف و تبذير و اتراف است كه بدان اشاره شد؛ اما جهت دوم مسئله ضرورت زمان براي كشورهاي درحال توسعه است، زيرا اين كشورها هنوز به رشداقتصادي خودپويا نرسيده اند، لذا اگر بخواهند از توسعه يافته ها در مصرف تقليدكنند، لازمه اش گذشتن از مرحله بلوغ فني روستو(مرحله توليد انبوه) و رسيدن به مرحله مصرف انبوه است، در حالي كه كشورهاي كمتر توسعه يافته اي مانند ايران هنوز در مرحله خيز اقتصادي هستند و مي بايست به پس انداز و سرمايه گذاري و توليد بيشتر اهميت دهند تا به مصرف و خريد و ايجاد زباله بيشتر.37 اين نكته نيز نبايد فراموش شود كه يكي از راه كارهاي غربي كردن جهان سوم از طريق گسترش اقتصاد مصرف انبوه نخست در ميان نخبگان شهرى و سپس در ميان بخش هاى وسيعترى از مردم است.38 البته، نبايد مصارف عرفي و متناسب هر عصر را منع كرد، بلكه محروم كردن مردم و سركوب نيازهاي واقعي خودش نوعي ظلم است، لذا تنها از نيازهاي كاذب مي بايست به روش هاي مسالمت جويانه صرف نظر كرد.39حال مطابق با مباحث گذشته، وظايف بخش هاي خصوصي، دولتي، سوم، و فقرا در زمينة بهينه كردن مصرف مطالبي فهرست وار ارائه مي شود.يكم. بخش خصوصي و بهينه سازي مصرفحداقل وظايف بخش خصوصي(بنگاه هاي اقتصادي) يا بازار در يك نظاماجتماعي - فرهنگي اسلامي براي بهينه سازي مصرف در موارد زير نمودار است:_ عدم عرضه كالاهاي لوكس مترفانه_ تبليغ مجاز_ عدم عرضه كالاها و خدمات حرامدوم. بخش دولتي و بهينه سازي مصرفمصارف40 و هزينه هاي هر دولتي از جمله دولت اسلامي تابعي از اين است كه در چه مرحله اي از توسعة اقتصادي خود قرار دارد. با صرف نظر از چالش هايي كه مراحل توسعه روستو41 از لحاظ روش شناختي و عموميت با آنها مواجه است، مي توان از اين مراحل براي تبيين علل رشد مصارف

و هزينه هاي دولتي از لحاظ تاريخي مطالبي مطرح كرد. به طور مثال، در مرحله اول(جامعه سنتي) دولت وظايفي از قبيل امنيت، عدالت، و توليد كالاهاي عمومي مانند آموزش و پرورش، و بسط فرهنگ ترقي خواهي، و سرمايه گذاري هاي زيربنايي دارد. در مرحله دوم(مرحله انتقال و گذر) نيز علاوه بر تداوم وظايف قبلي به افزايش هزينه در سرمايه گذاري هاي زيربنايي اقدام مي كند. در مرحله سوم(مرحله خيز و جهش اقتصادي) بيشتر هزينه هاي دولت به سمت آموزش و بهداشت هدايت مي شود. در مرحلة چهارم (مرحلة بلوغ اقتصادي) بيشتر هزينه ها به سمت خدمات اجتماعي و تحقيقات مي رود. و در مرحله آخر (مرحله مصرف انبوه) توجه دولت به توزيع جلب مي شود، زيرا در اين مرحله نابرابري هاي كاركردي به اوج خود مي رسد. بنابراين، هزينه هاي هر دولت تابعي از مراحل رشد و توسعه اقتصادي آن كشور است و نمي توان بدون در نظر گرفتن اين مراحل در مورد ميزان مصارف دولتي اظهارنظر كرد. با وجود اين، آن چه ارزيابي مي پذيرد، اين است كه آيا اندازه دولت در هر مرحله بهينه است، و آيا دولت تا چه حد دچار فساد مالي است؟ آيا سياست هاي اقتصادي دولت در حمايت از مصرف كنندگان يا توليدكنندگان موجب بهينه شدن مصرف در سطح كلان مي شود؟ و آيا مصرف مكفي براي همه فراهم مي گردد؟در اين قسمت، فهرستي از وظايف دولت اسلامي در بهينه كردن مصرف ارائه مي گردد:1. اندازة بهينة دولت؛2. به حداقل رساندن فساد مالي؛3. صرفه جويي در وقت و اموال عمومي؛4. اجراي قانون از كجا آورده اي؛5. وضع ماليات بر مصرف كالاهاي لوكس مترفانه؛6. وضع يارانه هاي موافق فقرا؛7. معرفي الگوي مصرف شايان تقليد.سوم. بخش سوم و بهينه سازي مصرفدر يك جامعه اسلامي، به طور طبيعي، رهبري بخش سوم را نخبگان

دانشگاهي و حوزوي، به ويژه روحانيون بزرگ و بزرگوار بر عهده مي گيرند. تاريخ مبارزه روحانيان و شهداي فضيلت و آزادي نشان مي دهد كه پس از عصر غيبت، روحانيان پرچم عدالت خواهي و آزادگي را برداشته اند و امروزه نيز مي بايست همين طور باشد. البته، عصر جديد اقتضا دارد كه نخبگان دانشگاهي نيز با تعهد ايماني و ديني، در رهبري بخش سوم نقش بيشتر و بهتري را بر عهده بگيرند. به هرتقدير، رهبران بخش سوم جامعه اسلامي با رفتارهايي كه انجام مي دهند، و سازمان هايي كه براي دفاع از مصرف بهينه و مكفي تأسيس مي كنند، مي توانند به اين مهم اقدام كنند.چهارم. فقرا و بهينه سازي مصرفدر اين قسمت، به اين نكته توجه مي شود كه اگر فقرا نتوانند درآمدي كسب كنند تا با آن مصرفشان را سامان دهند، يا خانوادة حمايت گري نداشتند، يا به هر علتي دولت و بخش سوم به آنان نتوانست كمك كنند، چه بايد بكنند؟ آيا بايد رو به قبله دراز بكشند و منتظر عزرائيل بمانند تا آنها را از اين زندان دنيا خلاص كند، يا اين كه بايد به هر ترتيبي شده براي حفظ جانشان چاره اي كنند، چرا كه از اين ستون به آن ستون شايد فرجي حاصل شود؟در پاسخ بايد گفت كه متون ديني ما سرشار از اين مطلب است كه:_ اولاً حفظ جان بر خود شخص واجب است؛_ ثانياً اين هدف مي بايست در ابتدا از هر راه مشروع و قانوني حاصل شود؛_ ثالثاً اگر امكان تحقق اين هدف از راه مشروع و قانوني نباشد، بايد از راه هاي ديگري مانند اكل مردار به دست آيد، البته به شرط تقوا و عدم التذاذ و عدم تجاوز از حد ضرورت.جمع بندي

و نتايجاين مقاله در صدد بيان چند مطلب بود:1. جهاني شدن اقتصاد يك واقعيت است؛2. اين واقعيت با دكترين مكتب سرمايه داري رفاه و خوش بختي به ارمغان نيامده و نمي آيد، زيرا دكترين سرمايه داري به عدالت كمترين توجهي ندارد.3. نياز به دكترين جديدي است كه همه مردم دنيا آن را درك و مطالبه كنند؛ دكترين عدالت اقتصادي مهدوي.4. دكترين عدالت مهدوي ضمن تبيين شاخص هاي عدالت، احكام اسلام را در زمينة رشد اقتصادي پايدار و عادلانه به مردم شيفتة عدالت اعلام مي دارد و پياده كردن اين احكام را در سطوح ملي، منطقه اي و جهاني ضامن رفاه و خوش بختي همگان مي داند.عدالت اقتصادي مهدوي بر رشد اقتصادي پايدار، كاهش مداوم نابرابري، حذف فقر و رعايت حد كفايت در مصرف تأكيد مي كند. مكتب اقتصادي اسلام به سياست هاي تركيبي رشد و توزيع و سياست هاي اجتماعي مبتني بر نهادهاي خاص خود تكيه مي كند. رشد و توزيع در اين مكتب عقلاني و اقتصادي هيچ تضادي با يك ديگر ندارند، زيرا وظايف و مسئوليت هاي هر بخش از اقتصاد اعم از بازار، دولت، بخش اجتماعي، و فقرا مشخص است، و از سوي ديگر، محدوديت هاي ابزارهاي توزيعي متضاد با رشد در نظر گرفته شده است. به همين دليل، ابزارهاي توزيعي اسلام متنوع و متعدد است، تا هر يك در قلمرو معين خود مورد استفاده قرار بگيرند. رمز عدم تضاد رشد و كارايي با عدالت توزيعي از ديدگاه اسلام، همين است. احكام اسلام كه وظايف بخش هاي چهارگانة اول(بخش خصوصي)، دوم(بخش دولتي)، سوم(بخش اجتماعي)، و بخش مربوط به فقرا را تعيين مي كند، از ارزش هاي مورد قبول مسلمانان است، كه برخي از اين احكام به صورت نهادهايي مانند وقف، و قرض الحسنه، و

... در جوامع اسلامي ساري و جارياند، هرچند براي اينكه با مقتضيات زمانه سازگار شوند، هنوز با اهداف عدالت اقتصادي اسلام فرسنگ ها فاصله دارند. اما برخي از احكام رشد عادلانه هستند كه هنوز در جوامع اسلامي نهادينه نشده اند و مي بايست اولاً به صورت ارزش درآيند، ثانياً هنجار شوند، يعني، ارزش تثبيت شده شوند، و ثالثاً به صورت نهادهاي اجرايي و معقول درآيند. به گفته ديگر، مي بايست در مورد آنها ابتدا فرهنگ سازي و سپس نهادسازي صورت گيرد. راهبرد رشد عادلانه موافق فقرا هنگامي كه نخبگان در آن وفاق ورزند و مردم آن را تاييد كنند، مي تواند توسط تركيب اقتصاددانان متعهد و اسلام شناسان بصير طراحي و به مرحلة اجرا درآيد. پي نوشت:1. جهاني شدن اقتصاد به معناي يك پارچگى اقتصادهاى جهان از راه تخصص و تقسيم كار در حال افزايش و برچيدن تدريجي موانع از سر راه عبور آزادانه كالا، خدمات، نيروى كار و سرمايه است.2. آمارشناسي به نام جيني با استفاده از منحني لورنز نوعي ضريب نابرابري از لحاظ عددي به دست آورده است. او با تقسيم مساحت زير خط 45 درجه و منحني لورنز بر كل مساحت مثلث زير خط 45 درجه _ كه در نمودار ذيل به صورت ABC مشخص گرديده است _ شاخصي به دست آورده كه به خاطر نامش به ضريب جيني يا نسبت تمركز جيني معروف شده است. ملاحظه مي شود كه هر چه فاصله خط 45 درجه و منحني لورنز بيشتر باشد مقدار ضريب جيني بزرگتر خواهد بود و لذا رقم بزرگ تر ضريب جيني به معناي نابرابري بيشتر است. ضريب جيني يك اندازه گيري عددي، از مجموع نابرابري درآمدي است كه بين صفر(در حالت برابري كامل)

و يك (در حالت نابرابري كامل) تغيير مي كند. هر چه ارزش اين ضريب بيشتر باشد، ميزان نابرابري در توزيع درآمدها بيشتر است، و هر چه ارزش اين ضريب كمتر باشد، توزيع درآمدها عادلانه تر است. ضريب جيني براى كشورهايي كه توزيع درآمد بسيار نابرابري دارند، عموماً بين پنج تا هفت دهم است. در حالي كه در كشورهاي با كه توزيع درآمد نسبتاً عادلانه، اين ضريب بين2/0 تا35/0است.3. Mass Poverty.2. Lost decade for the Poor.3. The fiht aainst Poverty.4. Chanin DeveloPment Strateies from rowth-Based Strateies to Poverty-BasedStrateies.7. Millennium DeveloPment oals.8. خط فقر با تعيين مجموعه مصرفي مكفي براي نيازهاي اساسي مصرفي و آن گاه با تخمين هزينه هاي اين نيازهاي اساسي به دست مي آيد، يعني خط فقر به مثابه حداقل استاندارد مورد نياز براي فرد جهت تأمين نيازهاي اساسي غذايي و غير غذائيش تحليل مي شود. هرگاه مصرف خانوار را حساب كرده باشيم، نيازمند ارزيابي مبلغي هستيم كه خانوار را در فقر قرار مي دهد، يا خانوار را به مثابه فقير تعريف مي كند. آستانه اي كه ما براي اين مبلغ به كار مي گيريم، خط فقر است. خط فقر سطح مصرف(يا درآمد) مورد نياز براي خانوار براي گريز از فقر را تعريف مي كند.9. (From Ravallion, Martin. 1998. Poverty Lines in Theory and Practice, Livin tandards Measurement Study Workin PaPer No. 133, World Bank, based on an earlier PaPer by Ravallion, Datt and van de Walle).10..Xavier Salai-i-Martin and Elsa v. Artadi, 2002.11. بانك جهاني، 2000.12. UNDP.13. doctorine.14. فرهنگ وبستر15. httP://web.linix.ca/Pedia/index.PhP/Doctrine.16 .httP://www.lihtPlanet.com/mormons/basic/doctrines/doctrine_eom.htm.httP://web.linix.ca/Pedia/index.PhP/Doctrine.httP://en.wikiPedia.or/wiki/Doctrine.17. نك: ناصر جهانيان، جهاني سازي، عدالت اقتصادي، و مهدويت، مجله انتظار، ش 14.18. نك: همان.19. بحارالانوار، ج 51، ص 83، ح 37.20. اذا قام قائم اهل البيت

قسّم بالسّويّة و عدل فى الرّعيّة (بحارالانوار، جلد 52، ص 351، حديث 103).21. نك: ناصرجهانيان، امنيت اقتصادي، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر، زمستان 81، ص25.22. بحارالانوار، ج 52، ص 337.23. نك: جهاني سازي، عدالت اقتصادي، و مهدويت، مجله انتظار، ش 14.24. اذا قام قائمنا وضع يده على رئوس العباد، فجمع به عقولهم و اكمل به اخلاقهم(بحارالانوار، ج 52، ص 336،حديث 71).25. نجم الدين طبسي ، چشم اندازي به حكومت مهدي(عج) ، ص186.26. محمدباقر صدر(، اقتصادنا، مكتب الإعلام الاسلامي، قم، 1375ش، ص 614.2. وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ(سوره انفال، آيه60).28. Equality of oPPortunity.دو تلقي از برابري فرصت وجود دارد: 1. اصل عدم تبعيض (nondiscrimination) بيان مي دارد كه در رقابت براي موقعيت هاي اجتماعي افراد را فقط بايستي بر اساس صفات مرتبط با انجام وظايف آن موقعيت ها مورد قضاوت قرار داد و صفاتي چون نژاد يا جنسيت را نبايستي به حساب آورد؛ 2. اصل هم سطح كردن عرصه بازي بيان مي دارد كه جامعه بايستي هر آن چه در توان دارد در راستاي هم سطح كردن عرصه بازي انجام دهد تا افرادي كه درجات يك ساني از تلاش را اعمال مي كنند به دست آورد برابري نيز _ صرف نظر از شرايطشان _ نايل آيند.2. توزيع ثروت در دو زمينه صورت مي گيرد: منابع مادي توزيع و ثروت هاي توليد شده. در اصطلاح شهيد صدر، توزيع منابع مادي طبيعي را توزيع قبل از توليد گويند، و به توزيع ثروت هاي توليدشده توزيع بعد از توليد گويند. برخلاف ديدگاه سرمايه داري كه از توزيع منابع مادي طبيعي چشم پوشي مي كند و از همان ابتدا به توليد و سپس توزيع درآمدها مي پردازد، اسلام به مسائل توزيع با ديدي

وسيع تر مي نگرد، زيرا به بررسي توزيع ثروت توليد شده اكتفا نمي كند، و از بعد عميق تر توزيع، يعني توزيع منابع توليد صرف نظر نمي كند، آن چنان كه مكتب سرمايه داري صرف نظر مي كند، زيرا منابع توليد را تحت سيطره قدرت مندان رها مي سازد، با اين شعار كه آزادي اقتصادي است، شعاري كه در خدمت قدرت مندان است و براي آنها راه احتكار طبيعت و مواهبش را فراهم مي كند. اما اسلام با وضع يك سلسله مقررات ايجابي، ثروت هاي طبيعي و منابع توليد ملحق به آن را به چند نوع تقسيم كرده و هر كدام را با عنوان هاي مالكيت خصوصي، مالكيت عمومي، و مالكيت دولتي، يا اباحه عمومي از يكديگر متمايز و براي آنها قواعدي خاص در نظر گرفته است.بدين جهت، نقطه شروع يا مرحله اول در اقتصاد اسلامي به جاي توليد، توزيع است. در واقع، برخلاف فرمول ابتدا توليد سپس توزيع در سرمايه داري، اسلام به فرمول توزيع، توليد، توزيع معتقد است.30. End state equality.31. Equality of outcome.32. Plant, Raymond, Equality, Markets and the State (1984) PP.24-25.33. سوره حشر، آيه7..34 دگرگونى هاى فنى در علم اقتصاد در دهه 1950 و به ويژه مباحث نظرى مربوط به نارسايى بازار (كالاهاى عمومى، اثرات خارجى، انحصارات طبيعى و بى قرينگى اطلاعات) توجيهات جديدى را براى حضور فعال تر و گسترده تر دولت و توسعه مداخلات آن در حوزه هاى وسيعى نظير بهداشت، آموزش، تحقيقات، حمل و نقل و... فراهم كرد.35. زكات و خمس مانند تمامي ماليات ها علاوه بر كاركرد كاهش نابرابري به كاهش فقر هم كمك مي كنند.1. Economic rowth and Investment in the Arab World، Xavier Salai-i-Martin and Elsa v. Artadi, 2002.37. نك: ناصر جهانيان، اهداف توسعه با نگرش سيستمي، فصل چهارم، درحال

حاضر حدود يك ميليارد و هفتصد ميليون نفر از مردم جهان درطبقة مصرف كننده جاي مي گيرند و يك سبك زندگي را در پيش گرفته اند كه زماني فقط منحصر به مردم در امريكاي شمالي، اروپا و ژاپن بود. سازمان ديده بان جهاني مي گويد مصرف گرايي در ميان طبقه متمول و بيش از پيش طبقه متوسط جوامع، از مرز رفع نياز فراتر رفته و خود به يك هدف در زندگي تبديل شده و اين روند در كشور هاي در حال توسعه، به خصوص چين و هند شتاب فزاينده اي يافته است. افزايش ميزان چاقي و بدهي شخصي، تنگ ترشدن وقت و تخريب محيط زيست، جملگي نشان مي دهند كه افراط در مصرف گرايي كيفيت زندگي بسياري از مردم را پايين آورده است. كريستوفر فلوين، رئيس اين سازمان گفت: مشاهدات ما در اين قرن جديد نشان مي دهد كه ولع رو به افزايش براي مصرف، طبيعت را، كه همه انسان ها به آنها متكي هستند، به تحليل مي برد و فقر را گسترش مي دهد (الكس كربي خبرنگار محيط زيست بي بي سي13/01/2004).38. همان، فصل سوم.1. منابع ممكن است به شدت مصروف ارتقاى رشد اقتصادى شوند، به طورى كه افزايش سطح مصرف به دوره هاى بعدى موكول شود. در موارد حاد، از قبيل جنبش اشتراكى كردن در دهه1930 در شوروى سابق، ميزان مصرف ممكن است طى دوره هاى طولانى به شدت كاهش يابد. هنگام سقوط نظام اتحاد شوروى در1991، مصرف كنندگان با بى صبرى فراوان منتظر ظهور دوران مصرف انبوه بودند. طبيعتاً قدرت سركوبى ميل به مصرف تا اين اندازه، آن هم به نام رشد اقتصادى، فقط در ختيار دولت هاى يكه تاز خواهد بود.2. هزينه مصرفي دولت ايالات متحده حدود 15% DP مي شود، كه شامل

هزينه هاي مربوط به كالاها و خدمات (دفاع، نظام قضايي، آموزش، و غيره) مي شود؛ بنابراين، اجزاء هزينه هاي انتقالي دولت (مانند تأمين اجتماعي، بيمه بيكاري، و غيره) جزء هزينه هاي مصرفي نيستند. مصرف دولت ايالات متحده بسيار كمتر از مصرف بخش خصوصي است كه حدود 60% DP مي باشد.overnment ConsumPtion (from NIPA accounts).41. روستو معتقد است كه توسعه اقتصادي پنج مرحله دارد: 1. جامعه سنتي، 2. مرحله انتقال و گذر، 3. مرحله خيز يا جهش، 4. مرحله بلوغ اقتصادي(توليد انبوه)، و بالاخره، 5. مرحله مصرف انبوه. چكيده اين مقاله درصدد بيان چند مطلب است: 1. جهاني شدن اقتصاد يك واقعيت است؛ 2. اين واقعيت با دكترين مكتب سرمايه داري، رفاه وخوش بختي به ارمغان نياورده و نمي آورد؛ زيرا دكترين سرمايه داري به عدالت توجهي ندارد. 3. نياز به دكترين جديدي است كه همه مردم دنيا آن را درك و مطالبه كنند؛ دكترين عدالت اقتصادي مهدوي. 4. دكترين عدالت مهدوي ضمن تبيين شاخص هاي عدالت، احكام اسلام را در زمينة رشد اقتصادي پايدار و عادلانه به مردم شيفتة عدالت اعلام مي دارد و تحقق اين احكام را در سطوح ملي، منطقه اي و جهاني ضامن رفاه و خوش بختي همگان مي داند. http://www.fatemiyon.ir

فرجه الشريف به آن مشروعيت مي بخشد. همچنين نقش مديران و شاخصه هاي مديريتي آن ها در رسيدن به رشد و پيشرفت كشور با توجه به الگوي مدينه فاضله مهم است.از نظر آيت الله جوادي آملي، اسلام در حوزه هاي فرهنگي، اقتصادي و حقوقي، داراي آموزه هاي روشنگرانه و سازنده اي براي تكامل و پيشرفت نظام اسلامي به واسطه الگوي مدينه فاضله است.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------كليد واژه ها: مدينه فاضله، امامت، رشد فرهنگي، رشد حقوقي، رشد صنعتي، آيت الله جوادي آملي.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------مقدمهآيت الله جوادي آملي، مفسر قرآن و از نظريه پردازان مبحث حكومت ديني و لوازم آن از منظر اسلام است. وي، پيشرفت و لوازم آن را از شؤون جامعه انساني مي داند، شؤوني كه در دين، بدون حكم نيستند.در اين پژوهش، سعي شده است با بررسي ديدگاه اين بزرگوار دربارة رشد و پيشرفت و ابعاد آن كه عمدتاً با استناد به منابع اسلامي است، اين سؤال بررسي شود كه: «آيا رشد و پيشرفت درالگوي مدينه فاضله اسلامي، مفهوم و جايگاهي دارد يا نه؟» اگر جواب مثبت است، چگونه و در چه محورهايي قابل طرح است؟ در پاسخ به اين سؤال، فرض كرديم با توجه به ديدگاه آيت الله جوادي آملي، در مدينه فاضله اسلامي، مفهوم رشد و پيشرفت، جايگاه معيني دارد و در شاخصه هاي فرهنگي، حقوقي و صنعتي مدينه فاضله، مي توان ويژگي ها و ابعاد آن را بررسي كرد.از نظر آيت الله جوادي آملي پيشرفت يا توسعه «فرايندي است كه متضمن رشد مداوم در ابزار و روابط مادي و معنوي و بنيان هاي اقتصادي _ اجتماعي مي باشد و انسان در اين جريان مي تواند به كمال برسد» (جوادي آملي، 1380: ص 213)؛ پس رشد در آموزه هاي اسلامي، جرياني پويا

و مداوم و همه جانبه با هدف به كمال رسيدن انسان است.برخي با انحراف از مسير صحيح رشد، همّ و غمشان در پيشرفت و توسعه، رشد مالي به منظور رفاه طلبي، رشد مصرفي، رشد و توسعه شخصي به معناي زراندوزي بيشتر و بخل و… است؛ لذا رشد سرمايه داري اگر به منظور جمع مال و رفاه و راحت طلبي و فخرفروشي است، در اين رده جاي مي گيرد: «كساني كه فقط به فكر توسعه شخصي اند، مسرفين، مترفين، مرفهين افرادي هستند كه چون چهارپايان مي خورند» (همان: ص219). اين گونه رفتارها به نام رشد و پيشرفت، مطرود است. زماني هم انسان براي رفع نياز خود و جامعه تلاش مي كند؛ ولي چون به منظور افزايش ثروت، حب مال و تكاثر نيست، اين رشد، معناي كوثر مي گيرد و مقبول است؛ براي نمونه: «توسعه اقتصادي به معناي افزايش سرمايه، بر اساس خودمحوري و تكاثر، مذموم و راه شيطان است؛ اما توسعه اقتصادي و داشتن كارخانجات و مزرعه و امكانات مادي به منظور رفع نياز نيازمندان، محبوب و مطلوب دين است» (همان: ص 223). اهداف حقيقي و نحوه استفاده از اين مواهب است كه تمايز بين اين دو مطلب (كوثر و تكاثر) را سبب مي شود.امامت و رهبري در مدينه فاضلهاز نظر آيت الله جوادي آملي، انگيزه نهايي بعثت پيامبران، پيروزي دين خدا بر همة مكتب هاي باطل و منسوخ است: (ليظهره علي الدين كله و لوكره المشركون) (توبه: 33 و صف: 9)، و مهم ترين عامل تحقق چنين حكومتي نيز رهبري انسان هاي كامل معصوم _ به ويژه وجود مبارك حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف _ است (جوادي آملي، 1387: ص 94).آيت ا… جوادي آملي

در توصيف اين انسان كامل كه خليفه خداوند در زمين است(اشاره به سوره بقره:30)، مي فرمايد:وجودي عنصري دارد كه در عالم طبيعت است و جامعه در خدمت اويند و وجودي مثالي دارد كه ملكوتيان در مشهد و محضر اويند و وجودي جبروتي دارد كه عقول عاليه در خدمت اويند و يك وجود خلافت مطلق دارد كه در مشهد و محضر مستخلف عنه خود، از همه مستور و غايب است (جوادي آملي، 1387: ص110).اين انسان كامل كه رهبري مدينه فاضله مهدوي را دارد يعني حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف، داراي دو ويژگي محوري است: 1. بعد علمي كه رأي او بر قرآن عرضه مي شود. 2. بعد عملي كه هواي نفس و… را تابع هدايت قرار مي دهد. (همان: ص111و112). رهبر با دو رسالت عمده و محوري، مدينه فاضله را تشكيل داده و پيشرفت و تكامل آن را مديريت مي كند: يكي رسالت حراست از وحي و اقامه معارف آن و ديگري رسالت حراست از سلامت عقل و بصيرت بشريت (رك: همان: ص251 _ 253). وي از اين دو مأموريت با عنوان نخستين سر فصل هاي حكومت حق مهدوي و مبناي هندسه دولت كريمه ياد مي كند (همان: ص254).از سوي ديگر، الگوي نظام اسلامي ايران در عصر غيبت، مدينه فاضله مهدوي است و در اين راستا، سلسله رهبري اسلام، اين گونه تبيين مي شود:واجبات و محرمات مقطعي در زمان رسول الله، به دست خود حضرتش بوده است و در زمان معصومين عليهم السلام به دست تواناي آن ها و در زمان غيبت، به دست كسي كه نايب ائمه معصومين هستند، خواهد بود (جوادي آملي، 1363: ص94).اين انقلاب اسلامي ايران، از جهات متعددي

آينه انقلا ب عظيم مهدوي مي باشد:1. اين انقلاب ها هر دو نقطه عطف تاريخ مي باشند كه به تغيير كل جهان و نظام طاغوتي آن، منجر مي شوند.2. در هر دو اين انقلاب ها قلب هاي انسان ها دگرگون مي شود. اين تحول قلوب، بر اساس كريمة «يهدون بامرنا (انبيا: 73)» در جهت هدايت انسان ها است (جوادي آملي، 1387، ص 159و160).در نظام اسلامي عصر غيبت نيز رهبري، نقش اساسي را ايفا مي كند و اعتبار و مشروعيت همه ساختار و اركان نظام به او است. آيت الله جوادي آملي درمفهوم و ضرورت اين مطلب، معتقد است:آن كه منوب عنه را نشناخت، به شناخت نايب راه نمي يابد. امام معصوم، نايب رسول اكرم است و ولايت فقيه، عهده دار نيابت عام امام معصوم؛ پس آن كه وحي و نبوت را نشناخت، امام شناس نمي شود و آن كه امام شناس نشد، نيابت عام و ولايت فقيه را نخواهد شناخت و شخص فقيه نيز تابع فقاهت خواهد بود (همان: ص152).از نظر وي:فقيه جامع شرايط در زمينه هاي مختلف اجتماعي _ چه در امور فرهنگي نظير تعليم و تربيت و تنظيم نظام آموزشي صالح، چه در امور اقتصادي مانند منابع طبيعي، جنگل ها، معادن و درياها و… چه در امور سياسي داخلي و خارجي مانند روابط بين الملل و در زمينه هاي نظامي همانند دفاع در برابر مهاجمان و تجهيز نيروهاي رزمي و در ساير امور لازم _ به تطبيق قوانين اسلام و اجراي آن مبادرت مي ورزد (جوادي آملي، 1378: ص 244-242).در همين راستا، ويژگي هاي اين دو نظام اسلامي در عصر ظهور و غيبت نيز با تفاوت درجات و توجه به اختصاصات آن ها در مسير هم مي باشد و نظام مبتني بر

ولايت عام امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف چشم انداز نظام و مدينه فاضله مهدوي را در پيشرفت و تكامل و زمينه سازي ظهور، در نظر دارد:برخي از افراد در انقلاب و تحول عميق عصر مهدويت كه با محدودي از شاگردان و سربازان ويژه آن حضرت آغاز مي گردد و سر انجام به تغيير نظام حاكم بر پهنه زمين خواهد انجاميد، تشكيك روا مي دارند و چنين تحول عظيمي را كه به ياري گروهي به ظاهر اندك انجام مي شود، بعيد مي دانند (جوادي آملي، 1387: ص58).2. ويژگيهاي مديران مدينه فاضلهابعاد رشد در نظام اسلامي را مي توان از زاويه تأثير شاخصه هاي شخصيتي مديران و نيز نوع مديريت آن ها در نظام اسلامي بررسي كرد. اين بخش، به ابعاد انساني و فردي مدير يا كارگزار مي پردازد. چه شاخصه هايي براي يك فرد يا كارگزار سياسي لازم است تا او را در مديريت و رهبري و سازماندهي رشد نظام هدايت كند؟ اين شاخصه، در سطوح مختلف كارگزاران و مديران اجرايي و تصميم گيري به طور كامل وجود خواهد داشت و هر چه مسؤوليت، بالاتر رود، عمق و تأكيد و ضرورت آن شاخصه ها بيشتر نمود مي يابد؛ اما وجود آن براي همه كارگزاران نظام اسلامي لازم است:تخصص و تعهد: اين ويژگي، در رشد كمي و كيفي امور مؤثر است و فردي كه تخصص و تعهد دارد، از انضباط و وجدان كاري برخوردار است. از طرفي جامعه اي كه كار را به كاردان نمي سپارد، همواره سير نزولي خود را طي مي كند، نه سير پيشرفت و توسعه. و از سوي ديگر، تعهد در كار موجب مي شود كه شخص، متوجه نياز جامعه باشد و از شغل هاي كاذبي كه

در عينِ داشتن درآمدهاي كلان شخصي، به پيكر اقتصادي جامعه خسارت وارد مي كند، بپرهيزد. چه در بخش خصوصي و چه عمومي، مديريت و سياست هاي نظام، بايد با تعهد و تخصص سياستگزار گره بخورد، تا پيشرفت به جاي خسارت باشد.اتقان در مسؤوليت: انجام هر مسؤوليتي بدون در نظر گرفتن ضوابط، جوانب و پيامدهاي آن، نافرجام و بي حاصل است. به طور عموم در اسلام از كم كاري، خيانت و تزوير در كار، نيرنگ و پنهان كردن حقيقت به شدت نكوهش شده است (جوادي آملي، 1380: ص 163-157).پايداري در مسؤوليت: شخص با استقامت، سختي هاي موقت و محروميت هاي مقطعي را ناديده مي گيرد و براي رسيدن به هدف، همه جانبه مي كوشد. از قرآن كريم (اعراف: 85) استفاده مي شود كه استقامت، موجب تقويت و آرامش دل و وسعت رزق است.اخلاص در كار: اخلاص، ضمن تقويت جنبة عبادي مسؤوليت، به آن، رنگ تقدس مي بخشد و به منزله زينت و زيور عمل است.انتخاب مسؤوليتي مناسب: اسلام، برخي شغل ها را واجب، بعضي را حرام، بخشي را مستحب و برخي را مكروه مي داند. خداوند متعال، كارهاي شكوهمند و عالي را دوست دارد و كارهاي پست را خوش ندارد.اعمال تخصص در طليعه كار: ممكن است فرد متخصص، مسؤوليتي بپذيرد؛ ولي در برخي بخش ها، از توجه به تخصص خودش غفلت كند. لازم است هر كاري از ورودي، نقشه، معيار، الگو و اندازه بگذرد، تا به وسيلة تخصص، از افزايش بي جا يا كاهش بي مورد جلوگيري شود. امام علي عليه السلام فرمود: «نخست اندازه بگير، آن گاه برش بده. ابتدا بينديش، سپس بگو. اول روشن و آگاه شو، آن گاه كار كن» (آمدي، بي تا: ج4، ص56).اين جا دو نكته به دست

مي آيد: 1. تلاش در توليد و كوشش در عرضه كالاهاي مورد نياز جامعه، نه تلاش در مصرف؛ 2. قناعت در مصرف، نه قناعت در توليد، و عكس آن، يعني تلاش در مصرف و قناعت در توليد، پسنديده نيست.خلاقيت در كار و مسؤوليت: اصل كار و مسؤوليت، به منزله دميدن روح هنر در كالبد طبيعت است، تا صنايع آدميان، تبلوري از حيات هنر و تجلي زنده بودن و زنده شدن باشد.دلپذير بودن مسؤوليت: اصل هر چيز را روح ملكوتي آن تشكيل مي دهد؛ لذا براي آن كه كار و مسؤوليت كارگزاران، صبغه ملكوتي پيدا كند، لازم است دلپذير و دلاويز بودن در ضمن آن مسؤوليت، ظهور يابد.كار و مسؤوليت هدفمند: كار و شغلي به صورت هنر مدرن متبلور مي شود كه از بدعت، سهل انگاري، سست رفتاري و بي رونق بودن رهايي يابد و به سنت نوآوري بودن برسند. در اين راستا بايد: 1. كار و مسؤوليت براي هدف برين باشد. 2. هدف، معقول و مقبول جامعه انساني باشد. 3. كارهاي متنوع همانند اعضاي يك پيكر زنده بالنده، مكمل هم باشند. 4. فرهنگ كار، جنبه ديني و مدني خود را تفسير و كارهاي گوناگون نسبت به يك ديگر تبلور دهد، تا مكمل هم باشند و تمام نيازهاي صادق جامعه بشري را به بهترين وضع برطرف كنند (همان).ويژگي هاي متوليان امور توسعه در نظام اسلامي و ساختار فكري و رفتاري آن ها، در تصميم گيري، اجرا و تكامل نظام، نقش اساسي دارد كه توجه به نهادينه كردن آن، ضروري است.در مجموع، شاخصه هاي فردي (جامعه يا مسؤولان) در مدينه فاضله يا الگوي نظام اسلامي عبارتند از:1. تخصص و تعهد، 2. اتقان و پايداري در مسؤوليت،

3. اخلاص در كار، 4. تناسب فرد با مسؤوليت، 5. خلاقيت، 6. نظم و محاسبه گري، 7. اصلاح و تحول به منظور پيشرفت، 8. هدفمند بودن.آيت الله جوادي آملي در شرح ابعاد رشد در مدينه فاضله، موارد متعددي را بر اي تحقق آن در مدينه فاضله و نظام اسلام قابل ذكر مي داند. چهار بعد اصلي كه لازمه رشد نظام اسلامي هستند، عبارتند از: 1. رشد فرهنگي، 2. رشد اقتصادي، 3. رشد در فرايند صحيح صنعتي، 4. رشد حقوقي (داخلي و بين المللي).در مباحث بعد به بيان ديدگاه اين عالم محترم و تبيين آن در اين موارد مي پردازيم.3. بررسي شاخصه هاي رشد فرهنگي در مدينه فاضلهدر تعريفي فرهنگ، «شامل آداب و رسوم، اطلاعات، تخصص ها، علم و هنر، زندگي خانوادگي و مذهب مي باشد» (راد، 1382: ص 29).رشد فرهنگي، در واقع پيشرفت ضابطه مند فرهنگ، يعني آداب و رسوم، پيشرفت اطلاعاتي، رشد تخصص ها، پيشرفت علم و هنر و توسعه زندگي خانوادگي و نقش مذهب را شامل مي شود.از نظر آيت الله جوادي، زمامدار حكومت اسلامي درباره تأمين و توسعه علمي و فن آوري مسؤول است: (هوالذي بعث في الأميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة و إن كانوا من قبل لفي ضلال مبين) (جمعه: 2).در موضوع فرهنگ، دو نكته مهم مد نظر وي عبارتند از: 1. رشد علمي و به دنبال آن، رفع جهالت. 2. رشد اخلاقي و تزكيه نفس كه به رفع ضلالت و گمراهي منجر مي شود. اين جا رشد علوم را مي توان به معناي جامع آن در نظر گرفت:رشد علوم تجربي: اسلام با ترغيب به علوم تجربي و رياضي و… هم به ترتيب منطقي مباحث آن

پرداخته و هم از اكتفاي به آن ها و اعتزاز به داشتن آن ها و اعمال نابجاي آن ها ترهيب نموده است. آيت الله جوادي اصل تحريص اسلام به فراگيري اين گونه از علوم را [به لحاظ روشني] نيازمند به طرح نمي دانند ولي بيان منطقي مسائل اين علوم به اين است كه سبك متداول تبيين آن ها به شرح سير افقي اشيا و تفسير غرضي اسرار طبيعي و رياضي است (جوادي آملي، 1380: ص 183).وي تبيين و شناخت رشد يافته علوم را با مثالي اين گونه مطرح مي كند:مثلاً فلان موجود زميني يا سپهري در گذشته دور چنين بوده است و هم اكنون نيز چنين است و پيش بيني مي شود در آينده به فلان صورت در آيد. در اين تفسير، فقط به نظام داخلي امور طبيعي و رياضي پرداخته مي شود؛ لكن اسلام به غير از اشاره كوتاه موضوعي به كيفيت ساختار دروني آن ها به تبيين نظام فاعلي و نظام غايي آن ها نيز همت مي گمارد و با رمز گوياي «هو الأول و الآخر» به مبدأ پيدايش اسرار جهان مي پردازد و به مبدأ غايي و هدف آن، كاملاً عنايت مي كند و علم تجربي و مانند آن را تفسير صحيح كتاب تكويني خداي سبحان دانسته و غفلت از آن را مايه ابتر بودن علوم مي داند (همان: ص 183_ 186).تأكيد زياد اين عالم بزرگوار به اين كه نقش نظام فاعلي و نظام غايي اگر در علوم تجربي غافل بماند، در واقع، علم ناقص است و اشاره وي به ابتر بودن آن، چيزي شبيه به عقب افتادگي علمي صاحبان چنين علوم و اطلاعاتي مي باشد؛ لذا عقب ماندگي يا پيشرفت علمي از نظر وي، علاوه بر

مسأله كمي علوم تجربي با تبيين و فهم آن علوم هم به گونه اي كه ذكر شد، مرتبط است و اين، شامل تمام علوم تجربي مي شود.[1]رشد علوم عقلي: در اين راستا نيز «تأملات عقلي بشر به تنهايي عقب ماندگي آن است و بايستي در كنار آن ها، متوجه ارسال انبيا و انزال وحي بود» (همان، ص 186). در نتيجه، رشد عقلي زماني در مسير صحيح و تشخيص درست است كه در كنار عقل، نسبت به كتاب و سنت، متوجه و متذكر باشد.علم شهودي: از نظر آيت الله جوادي آملي، علم شهودي، همان تزكيه است و اين دو جداي از هم نيستند:… برخي بايد به زحمت، تعليم خود را به تزكيه مرتبط كنند؛ يعني بگويند: «خدا، قيامت و حسابي هست؛ لذا من بايد پرهيز كنم»؛ ولي اگر كسي به علم شهودي رسيد، علم او همان تزكيه است و تزكيه او همان تعليم. چنين علمي مطلوب بوده و مقدور وارثان انبيا و اولياي الهي مي باشد (جوادي آملي، 1384: ص 166).در ارزش و جايگاه پيشرفت علمي و نقش كارگزاران آن، به نظر وي:هر دانشمندي كه با دانش و تحقيق خود در رفع مشكل علمي جامعه مي كوشد، يا پزشكي كه بيماران را مداوا مي كند، يا مهندسي كه طرح فني مي ريزد، يا دانش پژوهي كه در راه دانش رنج مي برد، هر كدام از اين كوشش هاي علمي و پژوهش هاي تحقيقي، مصداق بارزي از مصاديق كارند؛ اما ارزش آن ها يكسان نيست (جوادي آملي، 1380: ص 154).از طرفي نوع كاربرد علوم پيشرفته نيز مهم است؛ چرا كه بايد منجر به «پرهيز از تباهي محيط زيست و عدم محروم كردن ديگران از حقوق خداداد شود» (همان).هماهنگي

علم و تزكيه و نقش آن در پيشرفتمعيار ديگري كه وي در رشد فرهنگي تأكيد دارد، بحث تزكيه است كه راه رهايي از ضلالت مي باشد. در فرهنگ جامعه و نظام اسلامي، انحرافات عملي و اخلاقي، راهكاري براي درمان دارد و آن، رشد و ترويج تهذيب روحي انسان هاي آن است. به تبع آن، فرهنگي كه از انحرافات رفتاري و اخلاقي در هر بعدي از زندگي فردي و اجتماعي به وسيله رشد و نهادينه كردن علم توأم با تزكيه، پيشگيري مي كند، شاخصه فرهنگ مدينه فاضله و الگوي توسعه فرهنگي در نظام اسلامي است:گاهي انسان عالم است و مواظب است كه به علم خود عمل كند. او هميشه بايد اهل محاسبه باشد، تا علم خود را به عمل برساند؛ اما يك وقت او علمي دارد كه با تزكيه است؛ يعني دو لفظ و دو مفهوم است و يك مصداق. اين علم، رنجي ندارد. البته رسيدن به اين جا سخت است؛ ولي از اين پس، به آساني كار خير را انجام مي دهد (جوادي آملي، 1384: ص 165).توجه به هماهنگي علم و تزكيه در رشد فرهنگي جامعه اسلامي، مبحثي فراتر از همراهي علم و تزكيه است كه در نظام اسلامي رشد يافته مورد توجه قرار مي گيرد.شايد اين مطلب را بتوان در چيزي كه بسيار مورد تأكيد ايشان و از اهداف اصلي حكومت اسلامي است نيز بررسي كرد كه آن، راهنمايي انسان به سوي «خليفة الله» شدن است:خليفة الله، همان انسان كامل است كه از گزند هر گونه زوال، مصون است. اهميت پرورش روحي به گونه اي است كه مدينه فاضله، به مثابه جسم است و خليفة الله به مثابه روح آن

و مدينه فاضله را انسان كامل تأسيس مي كند (همان: ص 336).از طرفي وي، اين گونه رشد فرهنگي را بر اساس حركت فردي و اجتماعي انسان ها با مديريت و رهبري نظام اسلامي اصلي دانسته است كه نوراني شدن جامعه انساني را در پي دارد:هدف حكومت الهي، نوراني نمودن جامعه انساني است. انسان نوراني، از گزند تيرگي هوي و آسيب تاريكي هوس مصون بوده و از دسيسه وسوسه و پند و مغالطه محفوظ خواهد بود (همان).مفهوم نوراني كردن چيست؟ از نظر آيت الله جوادي «مردم نوراني، مردمي هستند كه حق را بدانند و طبق دانسته و علم خويش- يعني حق- عمل كنند… » (جوادي آملي، 1374: ص 364). نكته مهمي كه اين جا مطرح ميشود، مسأله پيروي از حق است كه بي توجهي به آن، سد راه علم و سبب زوال حق است:عدم پيروي از حق، انسان را دچار مشكلات فراوان علمي و عملي و مايه عبرت ديگران مي كند و حق، همان است كه از سوي خداي سبحان آمده است: (الحق من ربك فلا تكن من الممترين) (آل عمران: 60)و سر پيچي از آن، مانع كمال عقل است؛ بلكه سبب نقض و زوال آن مي گردد (جوادي آملي، 1384: ص122).ارتباط دقيق بين حق و مفهوم آن و در اين راستا سنجش ميزان صحت و سقم عقل انسان و جامعه، ما را ناگزير مي كند كه در مفهوم نقص و كمال عقل و حقانيت _ به خصوص در آنچه در علوم آكادميك طرح شده است _ به طور دقيق تر مروري بنماييم، تا به تمايزات عقلانيت و حقانيت در انديشه فاضله اسلام كه بر محوريت فرمان خدا است با ديگر مكاتب بشري واقف شويم.

از نظر آيت الله جوادي آملي: «تجلي گاه اهداف نهايي (نوراني كردن) و اهداف مياني (عدالت در جامعه) مدينه فاضله اي است كه افراد جامعه به يمن تمسك به دين، آن را ايجاد كرده و از وجودش بهره مي برند.»(جوادي آملي، 1381: ص26).در نتيجه تلاش براي رسيدن به اين اهداف فاضله، قسمت عمدة برنامه ريزي مرتبط با رشد فرهنگي نظامي اسلامي را به خود اختصاص مي دهد. آثار و نمود تلاش در جهت توسعه علم، رهايي از جهل، رشد تزكيه و رهايي از ضلالت را مي توان در ابعاد مختلف فرهنگي در آداب و رسوم، تخصص ها، هنر، زندگي خانوادگي، مذهب و… بررسي كرد. اين شؤون مختلف فرهنگي، در اثر پيشرفت و نهادينه شدن دو اصل محوري مذكور در حوزه فرهنگ براي تعالي و سعادت انسان ها تثبيت، تصحيح يا تكميل خواهند شد.در باب سياست گزاري فرهنگي در مدينه فاضله مي توان موارد زير را جمع بندي كرد:الف. رشد علمي:1. پيشرفت علوم تجربي كه با تفسير نظام فاعلي و غايي همراه باشد.2. رشد علوم عقلي كه همراه كتاب و سنت باشد.3. در مدينه فاضله، علم مطلوب و رشد يافته، با تزكيه هماهنگ است.ب. رشد بعد روحي و اخلاقي جامعه:1. اهميت رشد فضايل اخلاقي در مدينه فاضله --------- هدف مدينه فاضله2. تشخيص حق از باطل و عمل به حق در مدينه فاضله --------- هدف مدينه فاضله3. بررسي شاخصه هاي رشد اقتصادي در مدينه فاضلهجامعه اسلامي كه الگوي مدينه فاضله را دارد، از لحاظ سياست گزاري هاي اقتصادي نيز بايد به سوي رشد و پيشرفت حركت كند. از نظر آيت الله جوادي آملي: توسعه اقتصادي، به وضعيتي از اقتصاد اطلاق مي شود كه امكانات مادي براي رشد و

تعالي انسان فراهم آمده است. طبيعي است كه اين وضعيت، به معناي دسترسي بيشتر انسان به كالا و خدمات براي به كارگيري آن ها در جهت رشد و تعالي نوع بشر، مستلزم توليد بيشتر است و توليد بيشتر، درك و استفاده از روش هاي علمي و فني و بهره مندي از فناوري است. اسلام، به عنوان دين همه جانبه در رابطه با توسعه اقتصادي حقايقي را بيان كرده كه دولت اسلامي بايد در جهت رساندن جامعه به توسعه اقتصادي برنامه ريزي داشته باشند و از طريق كار و كوشش و تلاش و فعاليت، در اين راستا گام بردارند (جوادي آملي، 1380: ص 213).درباره نكاتي كه آيت الله جوادي مطرح فرمود، اموري قابل توجه است:1. اقتصاد يا عمل اقتصادي «عملي است كه در آن، عامل منحصراً به نحو مسالمت آميز از سيطره خود بر منابع استفاده مي كند، تا اهداف اقتصادي خاص را به دست آورد» (لاريجاني، 1377: ص 358).2. تأكيد بر توليد و رشد توليدي در اقتصاد در نظر وي در ذيل چند مبحث قابل بررسي است:1. چه توليد مي شود؟ در دولت اسلامي كالايي توليد مي شود كه براي ادامه زندگي در جامعه اسلامي ضروري و در واقع، واجب است؛ اما برخي كالاها در اسلام، مصرفش مجاز نيست و در نتيجه توليد آن هم وجهي ندارد. 2. چه مقدار توليد شود؟ اين جا توليد كالاهاي تجملي و مصرفي اسراف و اتلاف را به همراه دارد و…. 3. چگونه توليد شود؟ روش توليدي بايستي زيان جبران ناپذير به محيط زيست وارد نكند، با شؤونات اداره نظام اسلامي سازگار باشد و به نسل آينده ضرر نرساند (احمدي: 1378).نقش افراد در رشد اقتصادياز نظر آيت

الله جوادي آملي رشد اقتصادي در نظام اسلامي، گاهي اوقات در حيطه اختيارات فرد است كه:فرد، به اصلاح معيشت ديگران بپردازد كه زن و فرزند و والدين، از جمله آن ها هستند.همچنين فرد به تأمين نيازمندي هاي محرومان در جامعه اسلامي توجه داشته باشد كه واجب عيني يا كفايي است: «كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعيته» (علامه مجلسي، 1403: ج 72، ص 38). افراد، به تأمين نيازمندي محرومان در سراسر امت اسلامي مبادرت ورزند كه اين هم واجب عيني يا كفايي است: «من أصبح لايهتم بأمور المسلمين فليس بمسلم» (كليني، 1414: ج2، ص 164).تأمين نياز غيرمسلمانان كه از مسلمانان استمداد كنند؛ يعني بر مسلمانان متمكن لازم است براي نجات وي اقدام كنند. رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمايد: «من سمع رجلا ينادي ياللمسلمين فلم يجبه فليس بمسلم» (همان)؛ يعني اگر كافر و غيرمسلمان از مسلمان كمك خواست و راهي براي تأمين خود نداشت و نيز او مزاحم، رهزن و اهل توطئه بر ضد اسلام و مسلمانان نبود، بايد او را تأمين كرد و استمداد او را اجابت نمود.حتي اگر حيوان غير مزاحمي گرسنه يا تشنه باشد بايد براي رفع گرسنگي يا تشنگي او اقدام كرد «أفضل الصدقة إبراد كبد حري» (جوادي آملي، 1380: ص 216).افراد در نظام اسلامي، نقش مهمي در رشد اقتصادي و تأمين نيازهاي جامعه بشريت دارند. هر چه نيازهاي مادي به حكم اسلام، بيشتر و فراگيرتر برطرف شود، بسياري از موانع توسعه اقتصادي حذف و عوامل رشد اقتصادي فراهم مي شود و حيطه و گستره توجه به فقر و كاستي هاي اقتصادي از افراد، اجتماع، امت، بشريت به سطح همه موجودات

مي رسد و اين، تفاوت پيشرفت اقتصادي و دقت هاي مرتبط با آن، در نظام اسلامي و حكومت هاي ديگر مي باشد.وي در بيان اهميت رشد اقتصادي در سيره مديريت اسلامي، آن را بسان ستون فقرات جامعه و مايه قوام مي داند: «همان طور كه جاري نشدن خون در بعضي رگ ها، موجب فلج شدن آن عضو مي شود، مال نيز بايد در همه شرايين جامعه جريان داشته باشد» (همان: ص 221)؛ پس تفاوت ديگر نظام اسلامي و غير آن، در رشد و توسعه اقتصادي، موضوع عدم طبقاتي بودن و جمع آوري ميزان زيادي از منابع و اموال اقتصادي در سيطره گروه خاص مي باشد:در نظام سرمايه داري، ثروت هاي كلان و سنگين در دست گروه خاصي است. آن هايي كه در دنيا داد و ستدهاي مهم را انجام مي دهند، محدودند؛ به طوري كه گاه ممكن است شركت ها، تراست ها، كشتي ها يا هواپيماهاي مختلفي را خريداري كرده و بفروشند؛ ولي قرآن، مال را به منزله خون در پيكر جامعه مي داند…(همان: ص 222).قبل از اين كه وارد تأكيدها و معيارهاي آيت الله جوادي در پيشرفت اقتصادي توسط نظام اسلامي شويم، لازم است ويژگي كارگزاران نظام اسلامي را _ به ويژه در توسعه اقتصادي _ مطرح كنيم. معيار اين عالم بزرگوار «عقل» است و در مقابل آن، «سفاهت است». كارگزاران توسعه اقتصادي، نبايد سفيه باشند:انساني كه مال را از راه رشوه يا ربا و بدون توليد صحيح و كسب حلال به دست مي آورد و نيز كسي كه مال را از راه صحيح فراهم مي كند، ولي در مصرف، اسراف و اتراف دارد، هر دو سفيهند. (همان).همچنين درباره علائم عقل و عقلانيت كارگزاران پيشرفت اقتصادي، چنين آمده است: «معيار عقل و

سفاهت، اطاعت از خدا و تخلف از فرمان خدا است. مطيع فرمان خدا نيكو سرشت و عاقل مي باشد و مخالف فرمان خدا، سفيه است» (همان). شايد به نظر ما كسي كه از راه هاي اشرافي گري يا از راه ربا و توليد نامشروع مالي، سرمايه اي جمع مي كند، تفكر اقتصادي دارد، ولي لوازم شرعي را رعايت نمي كند؛ اما از نظر آيت الله جوادي، او عقل اقتصادي ندارد و سفيه است.از وظايف اصلي و مشترك حكومت و مردم، شناخت مفسدان اقتصادي و مقابله با آن ها است. آن ها دقيقاً خلاف رشد اقتصادي مطلوب در نظام اسلامي حركت مي كنند و خودشان و جامعه را دچار آسيب و آفت مي كنند:داستان حريص نسبت به دنيا، داستان كرم ابريشم است كه دائماً در خود مي تند كه خودش را دفن كند؛ چون محصول كرم ابريشم جز اين نيست كه دور خود مي تند و خود را خفه مي كند و قبل از هر چيزي، خودش مي ميرد و محصولش را ديگري استفاده مي كند[2] (جوادي آملي، 1380: ص 223).وظايف دولت در سياست گزاري هاي اقتصاديتأكيدات آيت الله جوادي آملي در مديريت پيشرفت اقتصادي توسط نظام اسلامي، شامل موارد زير مي شود:تلاش براي مديريت اسلامي در شؤون مختلفي كه يك اجتماع و نظام بايد داشته باشد (كاشت، داشت، برداشت و همه شؤون).تلاش براي مديريت اسلامي در حلال بودن تمام شؤون و مراحل مختلف توليد، توزيع، مصرف و… به عنوان ركن و شاخصه لازم اقتصاد سالم (جوادي آملي، 1378: ص 109 و 110).از نظر وي، سود اقتصادي حرام، نه فقط بر فرد، بلكه بر جامعه اثرات مخربي دارد. غذاي حلال و حرام، مثلاً در آينده نزديك به صورت بينش علمي يا گرايش عملي

در مي آيد و سبب جزم صائب يا عزم صحيح يا سقيم خواهد شد و از اين رهگذر، در فرزند كه حامل وراثت هاي بدني و روحي پدر و مادر است، ظهور مي كند. شايد گوشه اي از معناي آيه (و شاركهم في الأموال و الأولاد) (اسراء: 64) همين تحليل باشد. نيز امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «كسب الحرام يبين في الذرية» كسب حرام و آلوده، در نسل آينده ظاهر مي شود (جوادي آملي، 1380: ص173).در مجموع، وي لوازم سياست گزاري هاي اقتصادي را از نظر اسلام در موارد ذيل خلاصه مي كند:اصل مالكيت انسان ها در مقايسه با يك ديگر پذيرفته است؛ ولي تمام انسان ها در مقايسه با خداوند، امين و نايبند، نه مالك. مالكيت خصوصي، تا جايي است كه به فقر و حرمان جامعه منجر نشود.مجموع اموال، متعلق به مجموع انسان ها است. مال، به منزله خون در عروق تمام جامعه است.مال، به منزله خون بدن و به مثابه ستون فقرات جامعه انساني است.قرار دادن مال در اختيار سفيه، ممنوع است و صرف آن به نحو اسراف يا اتراف ناروا است.احتكار ثروت و اكتساء (پوشاندن) نان، ممنوع است و جريان آن لازم است.جريان ناقص مال، ممنوع مي باشد و دور كامل آن لازم است.جريان عمومي مال، گذشته از راه هاي پيش بيني شده در شرع مانند ارث و بخشش، همانا بر اساس تجارت با رضايت است؛ برخلاف تجارت بدون رضايت يا رضايت بدون تجارت: قمار و….5. بررسي شاخصه هاي رشد صنعتي در مدينه فاضلهآيت الله جوادي آملي از ديگر شاخصه هاي پيشرفت مدينه فاضله را با بعد سياست گزاري هاي صنعتي مرتبط مي داند كه لازم است نظام اسلامي در الگوي پيشرفت، به آن توجه كند.روندي كه در

مفهوم صنعت و صنعتي شدن لازم است، از صنايع دستي با قدمت چند هزار ساله را شامل مي شود تا صنايع مصرفي و توليدي كشاورزي، صنايع فضايي، هواپيمايي، الكترونيك و كامپيوترها «همچنين انقلاب صنعتي معاصر با محوريت ميكروپروسورها، رايانه هاي پيچيده تر، روبوت ها، انتقال از طريق فيبر نوري، مهندسي ژنتيك و كاربردهاي آن در كشاورزي، شيمي، انرژي و پزشكي و بهره گيري از ميكروپروسورها و رايانه ها در پزشكي و آموزش و ارتباطات… » (رزاقي، 1370: ص 51).پيش از بررسي انقلاب صنعتي در دوران معاصر، به دو انقلاب صنعتي گذشته و تأثير آن در فرايند، نوع و شيوه توليد صنايع نيز مي توان اشاره كرد كه در نيمه دوم قرن هجدهم ميلادي و اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بيستم به وقوع پيوست.صنايع را مي توان در تقسيم هاي مختلفي از جمله: الف. صنايع كوچك روستايي، صنايع كوچك شهري و صنايع بزرگ، ب. صنايع سبك و صنايع سنگين، ج. صنايع مصرفي (سبك يا سنگين) و صنايع توليدي قرار داد (همان: ص 130 و 196).آيت الله جوادي نقش فرايند صنعتي در پيشرفت همه جانبه نظام اسلامي را با توجه به آموزه هاي قرآني و قرائن آن در زندگي سليمان نبي، نوح عليه السلام و ذوالقرنين بررسي مي كند و اين كه فرايند صحيح صنعتي در سيره ائمه و پيشوايان ديني عليهم السلام مورد ترغيب است: «پيشوايان نظام اسلامي، عهده دار ترغيب به فراگيري كامل فرايند صحيح صنعتي و تعليم كيفيت بهره برداري از آن مي باشند» (جوادي آملي، 1378: ص 111)؛ پس:1. فراگيري، تحصيل، تحقيق و آموزش فرايند صحيح صنعتي، مد نظر نظام اسلامي است.2. در عرصه عمل هم آموزش بهره برداري خوب و بهينه

از صنايع در جهت رشد نظام اسلامي و رسيدن به اهداف آن، مورد سفارش است.آيت الله جوادي نمونه اي از رشد صنعتي در عصر حضرت سليمان عليه السلام را اين گونه مطرح مي كند: «جريان ورود ملكه صبا به ساحت قدس سليمان عليه السلام و مشاهده قصر ظريف شيشه اي و پندار آب و بالا زدن پوشش پا، شاهد بر پيشرفت صنعت معماري، هنري و صنعتي آن عصر است» (همان).وي، به طور خلاصه در باب شاخصه هاي پيشرفت صنعتي در نظام اسلامي به موارد زير اشاره مي كند:اصل فرايند صنعتي در حكومت اسلامي ممدوح و مورد ترغيب است.مهم ترين بهره درست از صنايع پيشرفته در هر عصر، عبارت است از نيازهاي علمي و عملي مردم آن عصر.آنچه در قرآن ياد شده است، جنبه تمثيل دارد نه يقين؛ يعني در قرآن، مثال بهره وري صحيح از صنعت بازگو شده است، نه اين كه استفاده درست از صنعت منحصر در همين چند مورد باشد.درباره الگوي صنعتي، صنعت كشتي سازي نوح عليه السلام الگويي براي ساخت و پرداخت هر گونه وسايل نقلي دريايي و زير دريايي _ اعم از وسيله نقليه مسافر، بار و مانند آن _ و نيز وسايل نقلي زميني و هوايي به طور عام است. صنعت زره بافي حضرت داوود عليه السلام، الگويي براي شناخت هر گونه وسائل دفاعي خواه برابر تير جنگي و مانند آن باشد و خواه برابر سموم شيميايي و مانند آن و صنعت معماري و كارهاي دستي و ظرايف هنري. نيز ساختن ظروف فلزي سليمان عليه السلام نمونه اي براي ساختن هر گونه لوازم زندگي است كه نيازمندي هاي فردي يا گروهي و همچنين نيازمندي هاي هنري و ادبي توسط آن

برطرف مي شود (همان: ص 113).شناخت تسليحات _ حتي نوع كشنده و تخريبي آن _ براي نظام اسلامي لازم است؛ اما از نظر آيت الله جوادي، تحقيق و آشنايي با انواع تكنولوژي پيشرفته، با استفاده از آن ها متفاوت است:استفاده از تكنولوژي در تمام امور سازنده و سودمند روا است؛ ولي بهره برداري از آن در امور تخريبي و تهاجمي و سوزنده و كشنده و تباه كننده زمين، دريا، هوا، گياهان، جانوران، انسان ها، مناطق معمور و… هرگز روا نيست. با اين مسأله مي توان فرق ميان كادر صنعتي در مدينه فاضله كه هدف حكومت اسلامي است را با كادر صنعتي كشورهاي مهاجم و مخرب و مدعي تمدن بررسي نمود (همان: ص 114).همچنين توجه به حفظ محيط زيست و حتي توسعه و رونق فضاي سبز و آباداني كشور، از وظايف مورد توجه كارگزاران پيشرفت صنعتي مي باشد. «صنايع تجربي موظفند در راستاي تأمين سعادت و سلامت همه بشر جهت گيري كنند؛ چنان كه مكلفند حقوق طبيعي هر موجود ديگر را اعم از دريا و آبزيان هوا و پرندگان و استنشاق كنندگان از آن و نيز هر پديده طبيعي ديگر را رعايت نمايند و هرگز به هلاكت نسل رضايت ندهند» (جوادي آملي، 1380: ص 195).با رعايت اين گونه موازين و رعايت حقوق ديگر موجودات است كه حوزه فعاليت در توليدات صنعتي «محدود به نقطه خاصي نيست؛ بلكه از اعماق درياها تا اوج آسمان ها و فراخناي خشكي و صحرا ميدان كار و تلاش است» (همان: ص 154). از طرفي خداوند، زمينه هر گونه نوآوري و ابداع را براي ما فراهم ساخته است: خداي سبحان، همه مواد خام و لازم براي هر گونه ابتكار

را در سفره سنت الهي قرار داده است و زمينه هر گونه صنعت بديع و هر نوع نوآوري را در نهان بشر نهادينه كرده است، تا اصل كار از سادگي صدف به پيچيدگي گوهر بار يابد و از تكرار پرهيز شود و به سمت خلاقيت، جهت گيري شود» (همان: ص 162).6. بررسي شاخصه هاي رشد حقوقي درمدينه فاضلههمان طور كه در بخش هاي قبل هم متذكر شديم، آيت الله جوادي آملي معتقد است: «قوانين اسلامي و مسؤولان ديني، عهده دار تبيين و تحقيق رشد حقوق داخلي و بين المللي هستند» (جوادي آملي، 1378: ص 114). سلاح هاي صنعتي و اقتصادي بدون صلاح حقوقي و اخلاقي، زمينه تباهي را فراهم مي كنند و جنگ جهاني اول و دوم، گواهي بر صدق همين مطلب است. حقوق، مجموعه قواعد و مقرراتي است كه به وسيله قوه مقننه وضع مي شود تا روابط بين مردم يك جامعه را تحت نظم درآورد و از طرفي نظم عمومي را در جامعه مستقر مي كند.حقوق، از لحاظ قلمرو حكومت و حدود تنظيم روابط، به دو دسته تقسيم مي شود:[3]حقوق داخلي (در داخل مرزها)حقوق خارجي يا بين الملل (در بين ملت ها و دولت ها)هر يك از اين دو دسته نيز به دو دسته تقسيم مي شوند و در مجموع چهار نوع را تشكيل مي دهند: 1. حقوق داخلي خصوصي (روابط افراد با هم) 2. حقوق داخلي عمومي (روابط افراد دولت) 3. حقوق بين الملل خصوصي (اتباع كشورها با هم) 4. حقوق بين الملل عمومي (روابط دولت ها). قصد ما، بحث تفصيلي درباره اين ها نيست؛ اما بايد دانست لازمه رشد حقوقي، توجه به همه ابعاد و زواياي حقوق داخلي و بين المللي است.در بُعد

حقوقي آيت الله جوادي اصول و عواملي را براي سياست گزاري در نظام اسلامي مي شمارند: )جوادي آملي، 1378: صص 116-114).نفي هرگونه سلطه گري و سلطه پذيري: (لاتَظلِمون و لاتُظلَمون) (بقره: 279).رعايت عهدها و مواثيق بين المللي: سيره و روش ابرار است كه وقتي عهدي مي بندند، به آن وفا مي كنند. از سوي ديگر، خداي سبحان مشركان و كافران را به دليل بي تعهدي و نقض عهد چنين نكوهش مي كند: (الذين عاهدت منهم ثم ينقضون عهدهم في كل مره) (انفال: 56).اهتمام حكومت اسلامي براي برقراري نظام تعهد و قانون و عمل به پيمان و احترام به ميثاق، براي آن است كه جامعه متعهد، از امنيت حقيقي برخوردار شود.به نظر اين عالم فرزانه، امنيت در پرتو رعايت حقوق فراهم مي شود. همچنين حقوق و رعايت آن، براي همه اقشار ضروري است و كسي اجازه ندارد با خوي استكبار و پيمان شكني به برتري جويي و ايجاد اختلال در تعادل اجتماعي بپردازد، تا جايي كه كفار نه به جهت بي ايماني شان، بلكه به لحاظ عدم تعهد، مطرود و مورد مبارزه هستند (رك: توبه: 12). وي، مشكل حقوق بين الملل را در پيمان شكني زورمداران عصر حاضر معرفي مي كند كه در پي آن، سازمان بين الملل هم نارسا شده است.رعايت امانت و پرهيز از خيانت در اموال و حقوق: دستور خداوند، لزوم رعايت امانت و بازگرداندن آن به صاحبش است.(نساء: 58) تأثير احترام متقابل به امانت هاي يك ديگر در برقراري امنيت و آزادي در تأسيس مدينه فاضله كاملاً واضح است.زواياي رشد حقوقياز زاويه اي ديگر، پيشرفت حقوقي را مي توان در سه بعد نظري، اجرا (يا ضمانت اجرا) و نظارت هم در الگوي مدينه فاضله بررسي كرد (جوادي آملي، 1378:

ص 88 و 89).بُعد نظري: در جامعه ديني و نظام الهي، قانونگذار، معصوم و مصون از جهل و خطا است. او منفعت طلب و سودجو نيست، تا به سود افراد يا گروهي قانون وضع كند و در اين قانون، عرب و عجم فرقي ندارند (مؤمنون: 37). سياه و سفيد و سرخ تفاوتي با هم ندارند: «و أرسلتُ إلي الأبيض والأسود والأحمر» (مجلسي، 1403ق: ج 16، ص 326) و انسان ها، مانند دندانه هاي شانه، يكسان و مساويند: «الناس سواء كأسنان المشط» (همان: ج 75، ص 251).در بُعد اجرا: مجريان نخستين اين قانون، انسان هاي وارسته و معصومند. در عصر غيبت نيز كارگزاران حكومت ديني، كساني هستند كه انگيزه حفظ قانون و عمل به آن را دارند و آن انگيزه، از همان اعتقاد و عبادت ايشان برمي خيزد. اگر بر اساس غفلت يا تغافل، شخص دنياطلبي در جامعه ديني مسؤوليتي را عهده دار شد و آخرت را با دنيا معامله كرد، مؤمنان متعهد چنين جامعه ديني اي، او را خلع كرده و از قلمرو پيش كسوتان ديني طرد مي نمايند.نقش مردم در رشد حقوقي: اسلام، براي اين كه نظام الهي از هر گزندي محفوظ بماند، مردم را نيز ناظر ملي معرفي كرده است. اين گونه نيست كه مردم، فقط مشمول قانون باشند و هيچ سمت ديگري نداشته باشند. اسلام، مردم را ناظر حسن اجراي قانون ديني و الهي قرار داده و امر به معروف و نهي از منكر را بر همه واجب كرده است. تذكر اين نكته لازم است كه قانون الهي، خود از منابع بسيار مهم حقوق و قانون گزاري در قوه مقننه است كه اعمال نظارت بر رعايت موازين آن از سوي

شوراي نگهبان صورت مي گيرد.از نظر آيت الله جوادي لازمه پيشرفت كشورهاي جهان _ به ويژه نظام هاي به اصطلاح توسعه يافته _ صلح عادلانه جهاني يا رشد حقيقي بعد حقوقي در اين جوامع است: «هرگونه توسعه جهاني خواه تجارت يا سياست يا امور ديگر، در پرتو صلح عادلانه جهاني جلوه مي كند، وگرنه توسعه آن امور، محصولي جز فساد و ناامني ندارد» (جوادي آملي، 1380: ص 191).راه رسيدن به صلح جهاني، جلوگيري از تعدي به حقوق ديگران و منع از گسترش فساد جهاني است:به منظور صلح جهاني پايدار [كه مورد تأكيد اسلام است]، نه تنها نبايد تن به تباهي ظلم داد و به آن مباهات كرد، بلكه بايد جلوي هرگونه تعدي را گرفت، وگرنه فساد اولًا زمينه ضعف مراكز عبادي – فرهنگي را فراهم مي كند و ثانياً به گستره زمين و اهل آن مي رسد (همان: ص 180).از نظر وي، راه تأمين صلح عادلانه به كيفيت بهره وري از علوم عقلي كامل شده توسط اسلام برمي گردد:اسلام با تكميل علوم عقلي، كيفيت بهره وري از آن ها را در تأمين صلح عادلانه جهاني بر عهده دارد. عناصر محوري علوم عقلي مانند كلام، حكمت، عرفان و… را معرفت خدا و شناخت اسما و صفات علياي او تشكيل مي دهد و سهم مؤثر ثقلين [قرآن و عترت] در طرح معارف، توسعه، تعليل و تبيين آن، به طوري كه از گزند اضلال، آسيب اغوا و خطر مغالطه مصون باشد… (همان، ص 182).شاخصه هاي ذيل از جمع بندي مباحث رشد سياست گزاري هاي مدينه فاضله در عرصه قانون و حقوق ذكر مي شود:تبيين و تحقيق براي رشد حقوق داخلي و بين المللي، به واسطه «قوانين اسلامي» و از

طريق «مسؤولان ديني» در مدينه فاضله صورت مي گيرد.تساوي حقوق و رعايت قوانين براي همه اقشار مدينه فاضله، ضروري است.صلح جهاني پايدار (عادلانه) در قوانين مدينه فاضله مورد تأكيد است.صلح جهاني عادلانه به كيفيت بهره گيري از علوم عقلي و تكميل آن توسط اسلام بر مي گردد.نتيجه گيريهمانطور كه در هر كشوري رشد و پيشرفت از موضوعات اساسي است، در مدينه فاضله هم از مسائل محوري مد نظر نظام اسلامي مي باشد. اما در اين نظام، پيشرفت، سطحي، تك بعدي يا منحصر به رفاه دنيايي نيست؛ بلكه راه و سياستي مي باشد كه با احكام و قوانين الهي آميخته شده است. در الگوي مدينه فاضله كه جمهوري اسلامي ايران به آن توجه دارد، رشد در تمام ابعاد آن، فقط با محوريت رهبري و مديريت الهي او پيگيري مي شود. سپس مي توان اين پيشرفت را با ياري كارگزاران و مديران شايسته، در ابعاد متعددي _ اعم از حوزه هاي فرهنگي و زير مجموعه هاي آن، ابعاد حقوقي و شاخه هاي آن و در بخش اقتصادي و صنعتي و مسائل مرتبط با آن _ در جامعه و نظام اسلامي ايجاد كرد. در واقع، اسلام و الگوي مدينه فاضله، از اين گونه محورهاي اساسي حيات متعالي بشريت در حوزه هاي مرتبط با مسؤوليت اجتماع و حكومت غافل نيست؛ لذا نظام اسلامي ايران هم با محوريت ولايت فقيه در عصر غيبت، در تمام اين ابعاد، پيرو نظام رشد يافته در مدينه فاضله با محوريت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف يا انسان كامل خواهد بود.--------------------------------------------------------------------------------پي نوشت:[1]. در تبيين درست و توسعه يافته مثالي مي زنند : «خدا است كه براي شما دريا را مسخر كرد، تا كشتي به

امر او در آن، جاري شود و از فضل خدا طلب كنيد شايد شكر نعمتش را به جا آريد...».[2]. اشاره به حديثي از امام باقر عليه السلام. ر.ك: كليني، پيشين: ص 316.[3]. جهت آگاهي ر.ك: واحدي، 1380؛ كاتوزيان، 1374.منبع: www.entizar.ir

آن حضرت  بسيار است كه معروفترين آنها عبارتست از :« مهدي، حجت، صاحب الزمان، صاحب الامر، منتظر، منظر، قائم» لقب را با توجه به معنا قرار مي  گيرد.كنيه امام: كنيه در فرهنگ عربي آن است كه به اَب (پدر) و اُم(مادر) نسبت داده شود. مثلاً امام علي را ابا الحسن مي گفتند چون پدر امام حسن (ع) بودو معمولاً نام فرزند بزرگ را مي گفتند بنابراين  به امام علي ابوالحسين نمي گويند. و يا به مادر حضرت عباس و برادران  دليرش ام البنين يعني مادر جوانان، تنها كنيه  آن حضرت اباصالح است. لازمه ي آن اين نيست كه آن حضرت پسري به نام صالح داشته باشند ، اباصالح يعني كسي كه صلاح و خوبي فراواني دارد تا آن جايي كه گويي صالح از او متولد مي شود.ولادت آن حضرت (ع):  امام زمان (ع) در شب جمعه پانزدهم ماه شعبان سال 255 هجري در شهر سامرا متولد  گرديد.پدر بزرگوار: امام حسن عسگري(ع)، امام يازدهم ما شيعيان مي باشد كه در سال 232 هجري در روز جمعه هشتم ماه ربيع الاول  در شهر مقدس  مدينه به دنيا آمد و در 22 سالگي به امامت رسيد . مدت امامت آن امام گرامي را 6 سال  گفته اند و در سال  260 هجري در سن 28 سالگي هنگام نماز صبح به شهادت رسيد و در كنار قبر پدرس در سامرا مدفون  گرديد . همن جا كه اكنون به نام حرم عسگرين  زيارتگاه شيعيان  جهان است. در اين هنگام  حضرت مهدي(عج) 5 ساله بودند.اما مادر گراميشان: نرجس در واقع همان مليكه يا مليكا دختر يشوعا(پسر قيصر روم) بوده است، بقدري

اين بانو با فضليت و داراي معنويت مي باشد كه  «حكيمه خاتون» دختر امام جواد(ع) و خواهر امام هادي(ع) و عمه امام حسن عسگري(ع) وي را سرآمد و رور خاندان خويش و خود را خدمتگزار وي مي ناميد. نرجس در سامرا در كنار قبر امام حسن عسگري(ع) به خاك سپرده شد در اين هنگام حضرت مهدي(عج) شش ساله بوده اند.سرگذشت نرجس خاتون(ع): بجاست سرگذشت آن بانوي گرامي را از زبان خود او بشنويم كه         مي گويد: « شبي در عالم خواب ديدم كه حضرت عيسي(ع) و وصي او شمعدان و تعدادي از حواريون آن حضرت  در قصر جدم جمع شده اند و منبري از نور نصب كرده اند، هما ن موقع پيامبر گرامي اسلام حضرت  محمد(ص) با وصي و دامادش حضرت علي ابن ابيطالب(ع) و جمعي از  امامان و فرزندان ايشان قصر را به قدوم خود منور ساختند. در آن هنگام حضرت عيسي(ع) به رسم احترام به استقبال پيامبر اسلام (ص) شتافت و دست در گردن  مبارك آن جناب درآورده بعد حضرت محمد(ص) خطاب به عيسي (ع) فرمودند: يا روح الله  آمده ايم كه مليكا  فرزند وصي تو شمعون را براي اين فرزند سعادتمند خود خواستگاري  كنيم و اشاره كرد به ماه آسمان امامت و خلافت حضرت امام حسن عسگري(ع)، آن وقت حضرت عيسي(ع) به شمعون نگاه كرد و فرمود:شرافت دو جهاني به تو روي آورده است با اين وصلت  با ميمنت و مبارك موافقت كن ، شمعون هم گفت: موافقم. بعد از آن  حضرت محمد مصطفي(ص) بالاي آن منبر نوراني رفتند و خطبه اي را قرائت فرمودند و مرا براي فرزند گرامي ايشان امام

حسن عسگري (ع)تزويج نمودند. وقتي آن شب از خواب شيرين برخواستم. موضوع را براي پدر و جدم نقل نكردم، اما بعد از آن شب چنان قلبم از محبت امام حسن عسگري(ع) موج مي زد، كه از خوردن و آشاميدن باز ماندم و كم كم لاغر و زنجور  شده بودم. خلاصه: جدم به من گفت:نور ديده ام از چه مشكلي رنج مي بردي و در دل چه نهان داري؟ به من بگو تا خواسته ات را برآورده كنم. من نيز ا ز فرصت استافده كردم گفتم: پدرجان از تو يك خواهش دارم و آن اينست مسلماناني كه  در حكومت تو اسير شده اند و در قيد و بند زندان تو گرفتار آمده اند، آزاد نمايي اميد است حضرت عيسي (ع) و مادرش حضرت مريم(س)  مرا شفا دهند. پدرم نيز تقاضاي مرا پذيرفت و من نيز به ظاهر اظهار بهبودي  كردم و كمي غذا خوردم.پدر از اين واقعه خشنود گرديد. شبي ديگر بعد از اين ماجرا در خواب ديدم كه حضرت فاطمه زهرا(س)  با حضرت مريم(س) و حوريان بهشتي به ديدن من آمده اند. حضرت مريم(س) رو به من كرد و با اشاره به حضرت زهرا(س) گفت: اين خانم بانوي بانوان جهان و مادر شوهر تو است. من از خوشحالي دامن او را گرفتم و گريه كردم و از اينكه امام حسن عسگري(ع) به ديدن من نمي آيد  به او شكايت كردم. خانم فرمودند: عليت اينكه فرزندم به دين تو نمي آيد اينست كه  تو در مذهب نصاري هستي اگر مي خواهي خدا عيسي (ع) و مريم(س) از تو خشنود باشند و ميل داري فرزندم به ديدنت

بيايد به يگانگي خداوند و اينكه محمد(ص) پدر من خاتم پيامبران است گواهي بده. در آن حال بالافاصله  و از روي محبت و ارادت  بر يگانگي خدا و به محمد(ص) خاتم پيامبران گواهي دادم. آنگاه حضرت زهرا(س) مرا در آغوش گرفت  و به اين ترتيب حالم  خوب شد. سپس فرمود اكنون منتظر فرزندم حسن عسگري(ع) باش كه او را نزد تو خواهم فرستاد. وقتي آن شب از خواب برخاستم شوق بسيار زيادي براي ديدن امام حسن  عسگري(ع) در دل خود حس مي كردم. شب بعد اما حسن عسگري(ع) را در خواب ديدم و در حاليكه از گذشته شكوه كردم گفتم: اي محبوب من چرا به ديدن من نيم آمدي؟ امام (ع) در جواب فرمودند: عليت اينكه به دين تو نمي آمدم مذهب سابق دين تو بود. اكنون كه اسلام آورده اي  هر شب به دينت خواهم آمد. از آن شب تا كنون شبي نيست كه وجود نازنينش را  در خواب نبينم .بالاخره شبي ديگر در عالم خواب امام(ع) را زيارت كردم  امام (ع) به من فرمودند: فلان روز  جدت قيصر، لشگري براي جنگ با مسلمانان خواهد فرستاد، تو به طور ناشناس در لباس خدمتكاران  همراه عده اي از كنيزان  از فلان راه بيا. دستور امام(ع) را مو به مو اجرا كردم و در همان روز به اسارت  سربازان اسلام درآمدم و مرا نزد امام هادي(ع) پدر امام حسن عسگري(ع) بردند. امام هادي(ع) از من پرسيد:  عزت  اسلام و شرف خاندان پيامبر را چگونه ديدي؟  جواب دادم: درباره ي چيزي كه  شما زا من داناتر مي باشيد چه عرض كنم. امام (ع) فرمودند:  مي خواهم ده

هزار دينار يا مژده ي خوشحال كننده اي به تو بدهم ، تو كدام يك را انتخاب مي كني؟  امام  فرمودند:  تو را مژده  به فرزندي مي دهم كه پادشاه مشرق و مغرب مي شود و زمين را از عدل و داد پر مي كند.عرض كردم: اين فرزند از چه شوهري خواهد بود؟ فرمود: از همان كس كه پيامبر اسلام در فلان شب و فلان ماه تو را براي او يعني پسرم حسن خواستگاري كرد. گفتم: فرزند دلپذير شما؟ فرمود: او را مي شناسي؟ عرض كردم: نيست كه او به ديدن من نيامده باشد . اين بود آشنايي من با خاندان پيامبر گرامي اسلام(ص) ، آربي به درستي  دست تقدير الهي  نرجس را از روم به عراق آورد و مادر امامي قرار داد كه دنياي اسلام به وجود او افتخار مي كند.نحوه توليد حضرت مهدي (عج) حكيمه خاتون، در خصوص توليد حضرت مهدي(عج) جنين مي گويد:« امام حسن عسگري(ع) به سراغ من فرستاند و فرمودند  عمه جان! امروز  افطار خود را در خانه ي ما  انجام بده زيرا امشب شب نيمه شعبان است و خداوند به زودي در همين شب حجت خويش را براي خلق روي زمين به وجود مي آورد» گفتم:« مادر او كيست» فرمودند:«نرجس» گفتم: «فدايت، من اثر بارداري در او نمي بينيم!» فرمود:                  « مطلب همان  است كه گفتم ، امشب مهدي موعود(عج) به دنيا مي آيد» آنگاه نزد نرجس رفته، پس از سلام و احوالپرسي  به وي گفتم:«تو سرور من و سالار خانواده ام هستي! امشب خداوند به تو فرزندي عطا  خواهد كرد كه سيد دنيا و آخرت  خواهد بود» خلاصه 

مهدي از نرجس به دنيا آمد. مولودي كه سر به سجده گذاشته بود و پروردگارش  را حمد مي گفت و نرجس به آن كودك لبخند مي زد.شمايل و سيرت امام مهدي(عج):شمايل  و ويژگي آن  حضرت  با دقت تمام از زبان پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) بيان شده است.  شايد به اين علت بوده كه جلو هر كسي را كه قصد داشته ادعاي مهدويت بكند بگيرند.خلاصه از خصوصيات  حضرت مهدي(عج) كه از مجموع روايات  برداشت شده است عبارتست از:•    از نظر سن پير و در قيافه و چهره جوان است به طوري كه هر كس او را نگاه مي كند مردي چهل ساله يا كمتر مي داند.•    رنگش سفيد و به سرخي مايل است.•    خالي در گونه ي راستش مي باشد كه  كوچك و مشكي مي باشد.•    صورتش نوراني و خوش چهره و زيباست.•    دندانهايش به سفيدي برف است.•    طاووس اهل  بهشت است.•    رنگ چشمانش سياه است.•    بوي او از مشك خوشتر است.•    ابروهايش باريك و به هم پيوسته است.•    پيشاني او بلند است.•    بدني نيرومند دارد.•    قدش نه بلند و نه كوتاه است بلكه قامتي متوسط دارد.•     از اولاد پيامبر و فاطمه و نسبش به امام حسين(ع) مي رسد.•    او از بني هاشم بوده و ستاره درخشاني در ميان اهل بيت.•    دانشمندترين، با تقواترين، پرتحمل ترين، شجاعترين و بخشنده ترين مردم است.•    مال بسيار به مردم مي بخشد و در تقسيم اموال عدالت را رعايت مي فرمايد.•    از پدر و مادر بر مردم مهربان تر است.•    چشمش  مي خوابد ولي دلش نمي خوابد.•    شيطان در خواب و بيداري به او راه ندارد.•    بر قبايل مشركين پيروز

مي شود.•    از ستمكاران  انتقام مي گيرد.•    خونخواه خون به ناحق ريخته ي اولياء خدا از جمله امام حسين(ع) و مادرش حضرت فاطمه(س) است.•    او وارث هر علمي و مسلطي به هر دانشي است.•    تمام امور در اختيار اوست و براي هر شهري و هر جايي كه صلاح بداند فرمانده اي از طرف خود تعيين مي كند.•    او خاتم امامان و حجت باقي است و ديگر بعد از او حجتي نخواهد آمد.•    او ياري گر دين و قرآن است.آيا وحي به ايشان مي رسد؟از امام محمد باقر(ع)  سوال شد آيا به مهدي (عج) وحي مي شود؟ فرمودند : همچنان كه به مريم دختر عمران و به مادر موسي وحي شد، چگونه مي شود كه به ايشان  از جانب خدا وحي برسد و به قائم (عج) نرسد.ياران امام زمان (عج)امام علي (ع) ياران امام (ع) همگي جوان هستند و پير در ميان آنها وجود ندارد، مگر فقط به مقدرا سرمه اي در چشم و نمك در غذا و كمترين چيز در ميان غذا نمك است.تعداد ياران امام (عج)رسول گرامي اسلام (ص) مي فرمايند ياران مهدي موعود سيصد و سيزده نفر مرد هستند كه به تعداد اصحاب بدرند. امام محمد تقي(ع) امام نهم شيعيان مي فرمايند: سيصد و سيزده نفر مرد از جاهاي دور روي زمين به نزد او جمع مي شوند . آن وقت به اذن خدا خروج مي كنند و از دشمنان خدا آن قدر به قتل مي رسانند كه خدا راضي شود.گنج هاي طالقان:امام صادق(ع) مي فرمايند: گنجينه اي در طالقان هست كه نه طلا و نه نقره است بلكه مرداني هستند كه دلهايشان

مانند پاره هاي آهن در ميان ايشان مردماني هستند كه شبها نمي خوابند از اول شب تا آخر آن  به نماز مي ايستند. ايشان پارسيان شب و شيران روزند. خلايق را به شهادت كلمه طيبه دعوت ميكنند و خود آرزوي شهادت در راه خدا را دارند.زنان ياري كننده ي آن حضرت (ع):در آن هنگام كه جهان مادي  براي زن هيچ  ارزش و حق و حقوقي قائل نيست مسلمانان با ارج نهادن براي برگ زرين آفرينش و به خدمات ارزشمند او سعي به آن دارند تا زن را به جايگاه اصليش  كه همان برابري حقوق او با مردان است بر مي گردانند . امام صادق(ع) در خصوص حضور  زنان در عصر ظهور حضرت مهدي(عج) چنين مي فرمايند: همراه با مهدي موعود(عج) سيزده نفر زن هستند آنها مجروحان را مداوا و از بيماران نگهداري و پرستاري  مي كنند. همچنان كه در زمان پيامبر(ص) چنين بودند»ياران مهدي اهل كجا هستند:صاحب كتاب منتخب التواريخ ذيل نام قبيله و شهداي اصحاب حضرت مهدي(عج) را ذكر است از اين  روايت اينگونه استفاده مي شود . بسياري از ياران و سربازان آن حضرت (عج) ايراني هستند 24 نفر از طالقان، 18 نفر از قم، 12 نفر از جرجان، 8 نفر از نيشابور، 7 نفر از ري، 5 نفر از طوس، 4 نفر از همدان، 2 نفر از سبزوار، و تعدايد نيز از شهرهاي اصفهان، كرمان، قزوين و اطراف قم از ياران آن حضرت هستند.امام محمد باقر(ع) فرمودند: اصحاب قائم(عج) سيصد وس يزده نفرند كه از عجم هستند . رسول اكرم(ص) فرمودند: و وزاراي مهدي (عج) از عجم ها هستند و هيچ فرد

عربي در بين آنان نيست  وزراي  آن حضرت گرچه عجمند ولي عربي تكلم مي كنند و بهترين و مخلصين وزرا  هستند.شهر قم:امام علي(ع) فرمودند: در آن هنگام شهر قم است كه سالمترين شهرهاست آن شهر را زهرا نيز مي گويند و آن شهري كه از آن ياران كسي كه بهترين مردم است بيرون مي آيند. امام حسن عسگري(ع)  مي فرمايد: پيامبر اكرم0ص) در شب معراج از جبرئيل درباره ي شهر قم سوال كرد. جبرئيل گفت: اينجا شهري بنا خواهد شد و بندگان مؤمن  خدا در آنجا جمع مي شوند و اميدوار به محمد(ص) و شفاعت او در قيامت برايشان هم و غم و مكاره وارد شوند سوال شد پس چه وقت  انتظار فرج خواهند داشت. فرمود: هرگاه آب بر روي زمين ظاهر شود امام صادق(ع) قم را قم گفتند چون اهل قم يا قائم آل محمد(ص) قيام مي كند و به ياري پشتيباني آن حضرت مي روند . شهر قم شهر ما و شهر شيعيان  ماست . شهري است پاكيزه و مقدس و مطهر  كه ولايت و دوستي ما و اهل بيت ما را قبول كرده است. هيچ جباري ظالمي به آنجا قصد بد نخواهد كرد. اهل قم انصار و ياران قائم ما و رعايت كنندگان  حقوق ما هستند. آنگاه سر مبارك خود را به سوي آسمان كرد و فرمود: خداوندا! اهل  قم را از هر فتنه و بلاء نگهداري  و آنها را از هلاكت نجات ده.ساخت مسجد جمكران به سفارش امام زمان(عج):در حدود پنج كيلومتري  جنوب شرقي شهر قم مسجدي به نام حضرت صاحب الامر(عج) مشهور است و آن را شيخ حسن مثله جمكراني

به امر حضرت حجت – اواحنا فداه- بنا نموده. اين مسجد به سفارش امام زمان (عج) ساخته شده و از آن زمان محل عبادت و راز و نياز  مشتاقان  آن حضرت بوده و بارها وجود مقدس امام زمان (عج) مشاهده شده است.در روايت آمده است كه حضرت (عج) مي فرمايد: هركس دو ركعت با اعمال آن در مسجد جمكران، بجا آورد مثل آن است كه در خانه كعبه خوانده است. و طريقه خواندن نماز زمان (عج)  ذيل وظيفه 75 از وظايف منتظران آمده است.نعمت فراوان در عصر امام زمان(عج)رسول اكرم (ص) مي فرمايند امت من در زمان مهدي(عج) از نعمت هاي فراواني كه پيش از آن مثل آن را نديده  اند بهره مند مي شوند. آسمان برايشان  مي بارد و زمين نباتات  خود را مي روياند ، چشمه ها جاري مي گردند و محصولات دو برابر خواهد بود در آن وقت مرغان در آشيانه ها و ماهيان در درياها بچه مي آورند  و از اين نعمت ها همه امت (چه بدكار و چه نيكوكار) استفاده مي كند. امام حسين(ع) در سخني شبيه  به سخن پيامبر اكرم(ص) چنين مي فرمايند:«بركت  از آسمان به زمين فرو مي بارد  بطوريكه به اراده خداوند درختان هميشه ميوه خواهند داشت  و ميوه زمستان در تابستان و ميوه تابستان در زمستان خورده مي شود.انواع غيبت: غيبت صغري «كوتاه» و كبري«طولاني»در حديثي از امام صادق(ع)  آمده است:«لّلقائِمِ غَيبتانِ اِحداهُما طويله و الاُخري  قَصيرهُ» : يعني : قائم دو غيبت دارد يكي طولاني و ديگري كوتاه ، امام صادق(ع) در ادامه اين حديث مي فرمايند:« در غيبت  كوتاه جايگاه آن حضرت را شيعيان

خاص او مي دانند و در غيبت دوم كه طولاني است از جايگاه او كسي خبر ندارد و به جز خواص از ياران ديني او» و همچنين در حديث  ديگري از امام صادق(ع) چنين آمده است:«يكي از غيبتها آنقدر طولاني مي شود كه بعضي مي گويند  او مرده است».غيبت صغريامام مهدي(عج) هنگام وفات پدرش امام حسن عسگري(ع) يعني سال 260 هجري قمري 5 ساله بود كه از ديده ها پنهان  شد و اين غيبت تا سال  329 هجري قمري ادامه پيدا كرد  كه به آن غيبت صغري مي گويند. در اين زمان اكثر مردم از ملاقات امامشان محروم بودند و عده  معدودي كه نايب او ناميده مي شوند با او در تماس بودند  و مشكلات مردم را از طريق امام حل مي كردند. تقاضاي كتبي مردم توسط خود امام پاسخ داده مي شد كه اصطلاحاً به آن  توقيع مي گويند. طبق تاريخ يكه نقل شد غيبت صغري 69 سال به طول انجاميد و نايبان خاص امام  در اين زمان چهار نفر بودند كه آنها را نواب اربعه مي گفتند و به عنوان رابط امام با مردم انجام وظيفه مي كردند.عثمان بن سعيد عمري: وي اولين نايب  خاص امام زمان بوده است در روايت است كه او در سن يازده سالگي  در خدمت امام هادي(ع) بوده و از افراد مورد اطمينان  و امين بوده است بعد از شهادت امام هادي(ع) و انتقال امامت به امام حسن عسگري(ع) عثمان بن سعيد هم در جرگه اصحاب وفادار  آن حضرت در مي آيد. بعد از شهادت امام حسن عسگري(ع)  و آغاز امامت  حضرت مهدي(عج) و شروع دوران غيبت  صغري

اين افتخار را پيدا كرد كه به عنوان اولين  نايب امام (عج) برگزيده شد مدت نيابت عثمان  بن سعيد به طور دقيق مشخص نمي باشد ولي آنچه مسلم است همانطور كه ذكر گرديد  حيات سه امام عزيز شيعيان را درك كرده است.نواب اربعه و مشخصات آنان: همانطور كه گفتيم نواب اربعه  امام زمان (عج) چهار نفر بودند كه به اختصار هر يك را معرفي مي كنيم:محمد بن عثمان: او دومين نايب خاص امام زمان (عج) بوده است محمد به عثمان بن سعيد «نايب اول» مي باشد بعد از وفات عثمان بن سعيد نامه اي از طرف امام زمان به محمد بن عثمان رسيد كه مضمون آن چنين است:«بدرستيكه ما از خداييم و بازگشت ما به سوي اوست. پدر تو سعادتمند زندگي كرد و در حاليكه پسنديده بود وفات يافت . خداوند او را رحمت كند و با اوليائ و سادات  عليهم السلام  محشور گرداند. پدر تو كسي بود كه هميشه در امر ائمه اطهار  و امور دين و آنچه كه مورد تقرب او بسوي خداي بزرگ  بود تلاش مي كرد. اكنون تو و ما مصيبت زده ايم. خداوند اجر تو را زياد كرده و صبر نيكو در مصيبت او به عطا نمايد از كمال سعادت پدر اين بود كه مثل تو فرزندي را خداوند به او عطا فرمود تا قائم مقام او باشي و براي او طلب آمرزش كني. از خداوند مي خواهم كه تو را ياري فرمايد و توفيق به تو عطا نموده و تو را حافظ و نگهبان  باشد و در نامه ي ديگري كه از طرف  امام زمان انشاء شده است آمده

است خداوند پسر«عثمان بن سعيد» را حفظ كند او در زمان پدرش نيز مورد اعتماد ما بود پسرش نزد ما مانند خود اوست و در جاي وي نشسته است آنچه از ما بگويد  گفته ماست و به فرمان ما عمل مي كند»  . به اين ترتيب  محمد بن عثمان به عنوان دومين نايب خاص امام  زمان(عج) انتخاب گرديد و از سال 266 تا سال 305 هجري  قمري تقريباً مدت 40 سال نيابتش به طول كشيد.حسين بن روح نوبختي: وقتي محمد بن عثمان عروج خود به ملكوت را احساس  كرد با اجازه و اشاره امام زمان (عج) حسين بن روح نوبختي را پس از خود به عنوان سومين نايب خاص حضرت مهدي(عج) معرفي كرد. ام كلثوم  دختر محمد بن عثمان  نقل مي كند:« حسين بن روح نوبختي چند سال قبل از فوت پدرش وكيل او بوده است و در امور او نظارت داشت و اسرار  دين را از محمد بن عثمان به شيعه مي رساند و از افراد مورداطيمنان  به شمار مي رفته است.

ما را دولتي است كه خداوند هر وقت بخواهد آن را (روي كار) مي آورد، هر كس دوست مي دارد از اصحاب قائم ع) باشد بايد كه انتظار بكشد، از گناه پرهيز كند و با اخلاق پسنديده رفتار نمايد. پس هر گاه از دنيا برود و قائم ع) به­پا خيزد، پاداش او همچون كسي خواهد بود كه دوران حكومت آن حضرت را درك كرده باشد».[2] در روايات متعددي بر اين موضوع تأكيد شده است كه «برترين عبادت مؤمن، انتظار فرج داشتن از خداوند است».[3 شيعيان تا سال260 ق. كه حضرت امام حسن عسكرى(ع) به شهادت رسيدند، مستقيماً و يا از طريق نمايندگان و افراد مورد اطمينانشان به امامان معصوم(ع) دسترسى داشتند، امّا در دوره غيبت، لزوماً با اين پرسش مواجه مى شوند كه، آيا غيبت امام معصوم  و حجّت خدا به مثابه رفع تكليف از مسلمانان و به­خصوص شيعيان است؟ برخى از علماى شيعه كتاب­هايى در اين زمينه تأليف كرده اند؛ از جمله مرحوم صدرالاسلام همدانى كه در كتاب خويش[4] تكاليف مردم در عصر غيبت را تشريح كرده است. همچنين مرحوم آيت­الله موسوى اصفهانى، در اثر گران­سنگ شان[5] وظايف بسيارى را براى منتظران برشمرده است. براساس اين وظايف است كه بايد بگوييم تكليف در عصر غيبت رفع نمى شود، بلكه براساس مقتضيات زمان و با تكيه بر قرآن، سنت نبوى(ص) و سيره اهل بيت(ع) تعيين و مشخص مى گردد.اكنون كه تكليف در عصر غيبت رفع نمي شود، پرسش ديگر اين است كه زندگي اجتماعي منتظران در روزگار غيبت چه نظامي مي يابد و چه راه هايي پيش روي آنان قرار دارد؟ آيا انتظار، پذيرش حكومت هاي موجود را كه غيرعادي و ظالمانه

است، ايجاب مي­كند تا پس از فراگيري عالم از ظلم و ستم، و گسترده شدن شب بيداد، خورشيد عدالت بردمد يا آنكه راه ديگري براي حيات اجتماعي در دوران غيبت متصور است؟اگر پاسخ به اين پرسش منفي است، راه ديگر، يعني تأسيس دولت اسلامي در عصر غيبت، چه نيازها و ضرورت هايي را به همراه دارد؟ به عبارت ديگر، انتظار چه گونه بايدها و نبايدهايي را براي زندگي اجتماعي دوران غيبت ايجاب مي كند؟شاخصه اصلي و كليدي انتظار امام غايب(ع) كه در بيانات مختلفي از منتظران خواسته شده، تحقق احكام اسلام در عمل فرد و اجتماع است. با نظر به كيفيت احكام اسلامي كه برخاسته از آيات و روايات است، روشن مي شود كه اجراي اين احكام بدون تشكيل حكومت اساساً امكان­پذير نمي باشد. براهين عقلي نيز تأسيس دولت را واجب و ضروري اثبات مي كنند. از همين رو، دلايل قائلان به تعطيلي حكومت در دوران غيبت معصوم غير قابل قبول است.علاوه بر دلايل بنيادين فوق، فرمايشات متعددي نيز از امامان معصوم(ع) بر ضرورت تشكيل دولت اسلامي تأكيد دارد. همچنين بخشي از روايات متعلق به امام دوازدهم(ع) درباره زمينه­سازان ظهور، به­ويژه حكومت و نهضتي است كه مقدمات حكومت آن حضرت(ع) را فراهم مي­كنند.با توجه به مجموعه مباحث، بايد گفت كه در دنياي فعلي اگر از آن دسته كه فراگيرشدن شب ظلمت را از شرايط ظهور مي دانند نباشيم، نمي توانيم وجوب و ضرورت تشكيل دولت اسلامي مقتدر و نيرومند را نپذيريم. زيرا اين اعتقاد منافي هرگونه زمينه سازي و آماده نمودن شرايط مي باشد. امروز، سرنوشت ملت­هايي كه به اين وظيفه مهم قيام نكردند و

هر روز بر سر اهداف و مطامع دشمنان اسلام قرباني مي شوند، روشن ترين دليل پيش روي ماست.تمجيد دولت زمينه ساز ظهور در روايات اهل بيت(ع)علاوه بر آنچه دربارة ضرورت ها، و ردّ موانع تأسيس دولت اسلامي در عصر غيبت امام(ع) گفته شد، دلايل ديگري مبني بر وجود و تأييد دولت اسلامي در قبل از ظهور امام(ع) وجود دارد. اين روايت­ها كه صورتي پيش­گويانه دارد، اما حقيقي است، به نحو عملي اولاً، برداشت هاي مبني بر منع تأسيس دولت را رد و ثانياً، بر لزوم و وجوب اقدام در جهت تأسيس چنين دولتي تأييد مي­كند. از اين روايات با تعبير «ممهّدون؛ زمينه­سازان» ياد مي­كنيم. به نظر عالم و محقق ارجمند، شيخ علي كوراني: «كليه منابع روايي شيعه و سنّي پيرامون حضرت مهدي (ع) اتفاق نظر دارند كه آن بزرگوار، بعد از قيام و نهضتي مقدماتي كه برايش به وجود آمده، ظهور مي كند... روايات بي­شماري در منابع شيعه وجود دارد كه به­طور عموم دلالت دارد كه قبل از ظهور آن حضرت، حكومت، يا نهضتي مبارز و انتقام گيرنده به­پا خواهد شد.[6]به عنوان نمونه، امام صادق(ع) در تفسير آية شريفه: «بعثنا عليكم عباداً لنا اولي بأس شديدٍ»[7]؛ فرمودند: خداوند، گروهي را پيش از ظهور قائم(ع) برمي انگيزد كه هيچ دشمني را از خاندان پيامبر(ص) فرا نمي خوانند، مگر اينكه او را به قتل مي رسانند» و ساير رواياتي كه بر مهياشدن مقدمه و زمينة ظهور آن حضرت(ع) به وسيله نيروي نظامي و تبليغاتي جهاني دلالت دارد.بنا بر آنچه گفته شد، روايات زمينه­سازان ظهور به سه دسته قابل تقسيم است:1- رواياتي كه حاكي از روي كار آمدن

ياران درفش هاي سياه است كه شيعه و سني بر آن اتفاق دارند؛2- روايات مربوط به حكومت يمني كه فقط در منابع شيعه وارد شده است؛3- رواياتي كه از ظاهر شدن زمينه سازان ظهور- بدون تعيين اشخاص- حكايت مي­كند.دولت ايراني عصر غيبت؛ زمينه ساز ظهور: در ميان سه دسته روايات زمينه سازان ظهور، دسته سوم به­طور عموم بر دولت ايراني اشاره دارد كه قبل از ظهور امام(ع)، زمينه هاي پذيرش و ظهور حضرتشان را فراهم مي­كنند. بر اساس روايات، حكومت ايراني مذكور، به دو مقطع و مرحله مشخص تقسيم مي شود:مرحله اول، آغاز قيام آنان به رهبري مردي از قم؛ كسي كه حركتش سرآغاز امر ظهور حضرت مهدي (ع) است. چنان­كه بر اساس روايات، «آغاز نهضت آن حضرت از ناحيه مشرق زمين است».[8]مرحله دوم، آشكار شدن دو شخصيت در بين آنان، به نام «سيد خراساني» و فرمانده نيروهاي آن حضرت، جوان گندم­گوني كه نامش «شعيب بن صالح» است.[9]نقش اين دولت اسلامي نيز، با توجه به حوادث و پيشامدهاي عصر غيبت، بر اساس روايات به چهار مرحله زير قابل تقسيم بندي است:1. آغاز نهضت – توسط مردي از قم – تا ورود به جنگ؛2. ورود به جنگي طولاني تا تحميل خواسته هايشان بر دشمن؛3. رد كردن خواسته هاي اوليه خود و قيام همه جانبه عليه دشمن؛4. سپردن زمام حكومت به دست تواناي امام (ع) و شركت در قيان آن حضرت (ع).نويسنده كتاب «عصر ظهور» مي نويسد: «روايات دلالت دارد كه سيد بزرگواري از ذريه اهل بيت(ع) پيش از ظهور حضرت قائم(ع) حكومت مي كند و مقدمات دولت آن حضرت را فراهم مي نمايد... اهل سازش و

رشوه گيري نيست، ... احتمال دارد مراد از او امام خميني(ره) باشد».[10]--------------------------------------------------------------------------------*  عضو گروه مطالعات جهان اسلام[1] علامه محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج51، ص 156؛ شيخ صدوق، حسين بن علي بابويه، كمال الدين و تمام النعمه، ج 2 ، ص 377.[2]  بحارالانوار، ج 52، ص 140؛ كليني محمد بن يعقوب، الكافي، ج 2 ص 23.[3]  بحارالانوار، ج 10، ص 94؛ همان، ج 27، ص 90؛ همان، ج 50، ص 318؛ همان، ج 51، ص 156[4]  تكليف الانام في غيبه الامام.[5]  مكيال المكارم في فوائد الدعاء للقائم، 2 جلد، انتشارات مسجد مقدس جمكران.[6]  كوراني، علي، مقاله «زمينه سازي ايرانيان»، قسمت سوم، ترجمه عباس جلالي، ماهنامه فرهنگي- اعتقادي- اجتماعي موعود، ش 28.[7] سوره اسرا (17)، آيه 5.[8]   در اين باره ر. ك: كوراني، علي، همان؛ همو، عصر ظهور، چاپ و نشر بين الملل[9]  ابن جماد، ابوعبدالله نعيم، فتن (نسخه خطي)، صص 74 و  84.[10]  عصر ظهور، به نقل از: بحار الانوار، ج52، ص 252. منبع: سياست ما

ديگر ادعا مي شود كه اين فرايند مردم را از تفاوت ها آگاه ساخته، اختلاط فرهنگي غني را موجب گرديده و حتي مي تواند احتمال بدفهمي و منازعات فرهنگي را نيز كاهش دهد. حتي عده اي ممكن است استدلال كنند كه طي اين فرايند فرهنگ جهاني نويني ظهور مي يابد. از سوي ديگر گفته مي شود كه اين امر مي تواند به افول رويه ها و ارزش هاي فرهنگي خاصي بيانجامد ولي نبايد ضرورتا آن را مورد نكوهش قرار داد. علاوه بر اين، كساني كه از نظريه نوسازي داد سخن سر مي دهند، ممكن است از اين رهگذر استدلال نمايند كه افول سنت و اشاعه جهاني شدن فرهنگي به سردمداري غرب، فراگير شدن فردگرايي، آزادي، دموكراسي و رفاه بيشتر را به دنبال خود مي آورد. شماري از تحليل گران نيز به همين منوال اصرار دارند كه اين فرايند نوعي تحميل از سوي غرب نيست؛ بلكه ساكنان كشورهاي كمترتوسعه يافته، غرب را به عنوان يك آرمان شهر مي بينند و به دنبال حفظ آداب و ارزش هاي فرهنگي خود نيستند. افزون بر اين، اغلب استدلال مي شود كه فاصله گيري از سنت هاي خاص به واسطه جهاني شدن- با دوري از احساس تعلق و تعهد شديد به اشكال خاص زندگي و اعتقادات- شايد به خودي خود پديده مثبتي نيز باشد. به عبارت ديگر، تعلق خاطر كمتر افراد به بعضي باورها مي تواند به معناي كاهش احتمال منازعه و احساسات كينه توزانه قلمداد گردد.ولي در مقابل اين مباحثات نيز اغلب استدلال مي گردد كه يكي از ويژگي هاي اساسي جهاني شدن فرهنگي معاصر، عبارت است از انتشار بيش از حد پوچ ترين و ويران گرترين ايده هاي غربي به واسطه صنعت فرهنگ هاي غربي كه اين امر خود به افول اجباري فرهنگ هاي ديگر منجر مي شود. از اين

رو، گونه اي امپرياليسم را مي توان در پيوند با جهاني شدن كنوني در سپهر فرهنگي مشاهده نمود. ماكاي[4] اين امپرياليسم فرهنگي را بدين گونه تعريف مي كند: «كالاهاي فرهنگي با جريان يافتن به بقيه نقاط جهان، ارزش هاي آمريكايي يا غربي را به ملت هاي دريافت كننده آن كالاها القا مي نمايند. اين فرايند، زمينه را براي وارد كردن ديگر كالاهاي غربي هموار مي سازد».بحث درباره امپرياليسم فرهنگي، در دهه 1960 آغاز و در دهه هاي 1970 و 1980 گسترش بيشتري يافت. گفته مي شد كه غرب و يا به ويژه آمريكا، نه تنها قدرت فرهنگي را توزيع مي كند؛ بلكه آن را در اختيار خود نيز دارد. از اين رو، در نتيجه جريان جهان پُرحجم فرهنگي، «هم سنخ شدن فرهنگي» و نوعي «استاندارد شدن جهان گستر سبك زندگي» نيز پديد خواهد آمد.اين هم سنخ شدن فرهنگي، به نوعي نظم اجتماعي مي انجامد كه بنيامين باربِر[5] آن را «جهانِ مَك[6]» مي نامد. بنا به استدلال وي، اين نظم اجتماعي جديد، يعني اقتصادهاي بي روح منفعت طلب، بر همه جاي جهان سيطره خواهد يافت. در اين جهان، سودآوري به كاركرد اصلي سازمان اجتماعي تبديل شده و فرد قبل از هر چيزي به عنوان يك مصرف كننده قلمداد مي گردد. در نتيجه، هر مفهومي همانند نفع دسته جمعي يا خير مشترك رخت برمي بندد و شهروندي، جامعه مدني و دموكراسي از درون تهي مي شود.ابتناي اقتصاد فرهنگي بر خدمات، دانش، ارتباطات، سبك زندگي و سرگرمي، يكي از ستون هاي اصلي جهانِ مك به شمار مي آيد. در اين اثنا، نوعي چرخش از تاكيد بر «كالاهاي سخت معطوف بر بدن» به سوي «فن آوري هاي نرم معطوف به روح» را شاهد هستيم كه باربِر آن را «بخش تِلِه سرگرمي اطلاعاتي» مي نامد كه روح

بشر به عنوان مناظر آن در نظر گرفته شده است. بنا به اذعان باربِر كساني كه بر اين بخش سلطه دارند، قدرتمداران اقتصادي قرن بيست و يكم خواهند بود. دنياي تبليغات تجاري كه از دهه 1950 به بعد رشد چشمگيري داشته، يكي از نمونه هاي بارز اين بخش محسوب مي شود. در سال 1950، در سرتاسر جهان قريب به 45 ميليارد دلار براي تبليغات تجاري هزينه شد. در سال 1988، اين رقم با يك افزايش نه برابري و نرخ رشدي سه برابر سريع تر از كل اقتصاد جهان به 413 ميليارد دلار افزايش يافت. در اثر اين رشد، مردم روزانه در معرض حجم عظيمي از تبليغات و آگهي هاي تجاري قرار مي گيرند- به طور ميانگين 254 آگهي در هر روز براي يك فرد معمولي آمريكايي. آمريكا خود بر اين بخش سلطه دارد، زيرا سازمان هاي آمريكايي در صدر فهرست 20 شركت تبليغات چي جهاني قرار دارند. دامنه اين تبليغات بسيار گسترده است. به عنوان مثال، تصاوير نوشابه هاي پپسي كولا در 40 كشور جهان به نمايش درآمده و از اين رو، در معرض تماشاي تقريبا يك پنجم جمعيت جهان بوده است.باربِر اذعان دارد كه گسترش تبليغات تجاري، سلطه ايماژ (تصوير) در جهانِ مك را نشان مي دهد. از نظر وي، شركت هايي همانند نايك[7] با تلفيق محصولات خود با احساسات، اوهام و سبك هاي زندگي، به جاي اينكه مصنوعات ورزشي باشند، بيشتر شبيه نوعي ايدئولوژي دولتي هستند. كاركرد تبليغات و بازاريابي به مثابه «كارخانجات نياز» با سرعتي سرسام آور، اميال و خواسته هاي جديدي را توليد كرده و آن ها را به كالاهايي خاص مرتبط مي سازند.«فقط اين را انجام بده» نه فقط شعار تبليغات تجاري به شمار مي آيد؛ بلكه

همچنين از تنها شيوه بودن كه نيازها و اميال مسلم افراد را معين مي سازد، حكايت مي كند. از نظر باربِر، اين نيازها و اميال نيز عمدتا آمريكايي هستند. تلويزيون، سينما و موسيقي آمريكايي در همه جاي اين كره خاكي حضور دارند. حتي اگر فيلمي در خارج از آمريكا نيز ساخته شود، باز هم آمريكايي است. زيرا به قول باربِر، تثليث آمريكايي مسائل جنسي، خشونت و پول بر درونمايه آن حكمفرمايي مي كند. باربِر اذعان دارد كه پيامدهاي بصري سازي فرهنگ در جهانِ مك، نامطلوب است. طي اين روند، استدلال، بردباري و تخيل همراه با جهان مكتوب رو به افول مي گذارند و به جاي مباحثات آگاهانه و تحليل هاي دقيق، مسائل حياتي به ايماژهاي ساده و به شدت سياسي شده، معطوف مي گردند. از سوي ديگر، تمايز بين تبليغات تجاري و سرگرمي نيز به تدريج از بين مي رود. علاوه بر اين، هم شكلي توليد و انحصار صنعت فرهنگ (توتاليتاريسم تجاري)، ادعاهاي نئوليبرال درباره گسترش تكثرگرايي و انتخاب فردي توسط بازار آزاد را به شدت بي اعتبار مي سازد.در اين بخش اجازه دهيد تا شماري از استدلال هاي ارائه شده توسط باربِر را بسط دهيم. اولا، وي بر اين باور است كه مردم در سرتاسر جهان هر چه بيشتر به مصرف كنندگاني بي فكر تبديل مي شوند. علاوه بر اين تعدادي از نظريه پردازان انتقادي استدلال مي كنند كه مسائل مرتبط با خير عام- مثلا توجه به فقر يا تهديدات زيست محيطي- به تدريج از دستور كار خارج شده اند. به جاي آرمان شهر قديمي ملهم از آزادي، برابري و هماهنگي متقابل، هم اينك ناكجاآباد مصرف گرايي فردي جايگزين شده است. نظريه پردازان انتقادي به همين منوال، از اين ايده ماركس[8] كه سرمايه داري همه چيز را

كالايي مي سازد، پيروي نموده اند. به بيان باربِر، رفته رفته چيزهاي بيشتر و بيشتري- همانند احساسات، عواطف، افكار و تخيلات- نيز تجاري سازي مي شوند. اين نوع كالايي سازي، اصالت فردي و پيوندهاي ناب بين افراد را نيز مورد تهديد قرار مي دهد؛ چرا كه همه ارزش ها ديگر صرفا با ارزش پولي سنجيده مي شوند. از نگاهي ديگر، همه كالاها به نوعي بت تبديل مي شوند. خواسته ها و اميدهاي فوق العاده اي در اين كالاها سرمايه گذاري مي شوند و از اين رو، كالاهاي مذكور قدرتي جادويي به دست مي آورند و اين نكته كليدي را كه خود ما آن ها را ساخته ايم و اينكه كالاها مستقل از افراد سازنده شان، هيچ گونه حياتي ندارند را از اذهان پنهان مي سازند. همان طور كه ماركس اذعان داشت در اين بت وارگي كالاها، ما انسان ها دچار ازخودبيگانگي شده و در برابر مصنوعات دست سازِ خود، زانو مي زنيم.با ابداع مصرف گرايي و كالايي شدن غربي يا آمريكايي، به نظر مي رسد كه شاهد ظهور يك فرهنگ انحصاري جهان گستر شده ايم كه در آن، روياها و تخيلات جهاني پيرامون بِرَندهاي آمريكايي و غربي- همانند نايك، مك دونالد، جنگ ستارگان، برينتي اِسپي ِيرز و ...- و ارزش ها و سبك هاي زندگي مرتبط با آنان سير مي كنند. در واقع، مروري بر جريان كالاهاي فرهنگي، نظريه امپرياليسم فرهنگي را مورد پشتيباني قرار مي دهد. جريان كالاهاي فرهنگي به شدت ناهموار و يكطرفه است. بيش از چهار پنجم از كل صادرات كالاهاي فرهنگي جهان، فقط از دوازده كشور صورت مي گيرد. ايالات متحده، آلمان، انگليس، فرانسه و ايتاليا كشورهايي هستند كه بر صادرات ادبيات مكتوب سلطه دارند. صادرات موسيقي نيز در اختيار ژاپن، ايالات متحده، ايرلند، آلمان و انگليس است. در هنرهاي ديداري نيز انگليس،

ايالات متحده، سوئد، آلمان و فرانسه پيشتاز هستند. در فن آوري هاي سينمايي، عكاسي، راديويي و تلويزيوني، عرصه كمي فراخ تر مي شود و كشورهايي همانند مكزيك، چين و مالزي نيز در كنار ژاپن و ايالات متحده قرار مي گيرند؛ و چين، ايالات متحده، ژاپن، آلمان و ايتاليا، بازار بازي[9] و كالاهاي ورزشي را زير سيطره خود دارند. افزون بر اين، چهار توليد كننده بزرگ- يعني ايالات متحده، انگليس، آلمان و فرانسه- تا مدت ها بر تجارت فرهنگي سلطه داشتند؛ تا اين كه اخيرا چين نيز به مجموعه پنج توليد كننده بزرگ پيوسته است.هم اينك، به داده هايي در مورد صنعت فرهنگ هايي اشاره مي كنيم كه غرب بر آنها استيلاي كامل دارد. در صنعت فيلم سازي، توليدات آمريكايي حدود 85 درصد از مخاطبين فيلم در سرتاسر جهان، 35 درصد درآمدهاي اين صنعت را در اختيار داشته و براي بسياري از كشورهاي جهان، اولين يا دومين منبع فيلم هاي وارداتي به شمار مي آيد. در مورد اينترنت، بخش اعظم ترافيك اينترنتي در خطوط آمريكايي جريان دارد. در سال 1999، 69 درصد از دامنه هاي «.com» در ايالات متحده، و 77 درصد از آن ها در ايالات متحده، كانادا و انگليس قرار داشتند و در سال 1997، 94 درصد از 100 سايت برتر جهان نيز مربوط به ايالات متحده بودند. در حوزه كانال هاي تلويزيوني فراملي، ام.تي.وي[10] 282 ميليون خانواده، ديسكاوري[11] 222 ميليون، سي.ان.بي.سي[12] 180 ميليون و سي.ان.ان بين المللي[13] 172 ميليون خانواده را تحت پوشش قرار داده است. شركت هايي همچون گروه موسيقي برتلزمن[14]، اي.ام.آي[15]، گروه موسيقي وارنر[16]، سوني[17] و موسيقي يونيورسال[18]، 80 درصد از فروش محصولات موسيقي در سرتاسر جهان را در اختيار خود گرفته اند. برگرفته از كتاب:Hayden, Patrick and Chamsy

el-Ojeili (2006), Critical Theories of Globalization, PALGRAVE MACMILLAN, Pp 139 –143. --------------------------------------------------------------------------------* كارشناس ارشد علوم سياسي پژوهشكده امام خميني (ره) و انقلاب اسلامي[1] Adorno[2] Horkheimer[3] cultural imperialism[4] Mackay[5] Benjamin Barber[6] Mc World[7] Nike[8] Marx[9] Game[10] MTV[11] Discovery[12] CNBC[13] CNN International[14] Bertelsmann Music Group[15] EMI[16] Warner Music Group[17] Sony[18] Universal Music منبع: سياست ما

ايجاد شود چرا كه ممكن است مردم در جامعه اي بفهمند كه مورد ظلم هستند اما به دليل ترس يا منافع يا كم ارادگي يا ... به دنبال رهايي از ظلم نباشند.انديشمندان علوم سياسي معتقدبه اين نظريه در تبيين سومين عامل بر اساس تحليل انقلاب كبير فرانسه و انقلاب اكتبر روسيه بر اين باورند كه غير از فضاي عمومي حاكم بر جامعه، بايد حدود 20 درصد از جامعه هوادار انقلاب باشند، براي آن كه در موقعي كه جريان انقلاب آغاز مي شود حضور فعال در صحنه داشته باشند.چهارمين، پنجمين و ششمين عامل وجود رهبري نهضت، گروه محدود ولي فعال معتقد به انقلاب كه براي آماده سازي شرايط تلاش مي كنند و شبكه ارتباطي كه امكان هماهنگي بين رهبري نهضت را با گروه فعال ممكن مي سازد و هفتمين عامل «جرقه نهضت» نامگذاري شده است و اتفاقي محسوب مي شود كه ممكن است كم اهميت تلقي شود، اما اگر به هنگام باشد (نه زودتر از شكل گيري كامل ديگر عوامل و نه ديرتر از موعد) باعث سيلان جريان انقلاب مي شود و با رهبري مدبرانه و همراهي هواداران نهضت به پيروزي مي رسد.تطبيق با يك تجربه ملموسبراي اين كه فهم بهتري از بحث داشته باشيم، مي توانيم عوامل مطرح شده را به خوبي در انقلاب اسلامي ايران كه با آن مانوس هستيم، بيابيم. ريشه «فهميدن وجود ظلم» در مردم ايران به سال هاي دور بر مي گردد، اما تكميل اين عامل و شكل گيري ديگر عوامل با قيام 15 خرداد 1342 آغاز شد و با فعاليت 15 ساله عده اي «انقلابي فعال» كه با «شبكه ارتباطي»

حساب شده اي توسط حضرت امام خميني(ره) «راهبري و مديريت» مي شدند، جامعه ايراني براي «رهايي از ظلم» آماده شد و با مشتعل شدن «جرقه نهضت» كه نامه توهين آميز رشيدي مطلق بود، هواداران انقلاب كه حداقل 20 درصد جامعه بودند به خيابان ها آمدند و با استقامت و تدبيرهاي هوشمندانه رهبري نهضت جامعه آماده براي رهايي را نيز به صحنه آوردند و انقلاب به سرمنزل مقصود رسيد.نهضت جهاني حضرت مهدي(عج) و جامعه شناسي نهضت هاپيش از اين وقتي نهضت جهاني حضرت مهدي را از منظر اين ديدگاه مطرح مي كرديم، مجبور بوديم تنها با بياني نظري اثبات كنيم كه قيام جهاني حضرت مهدي نه تنها با همين قواعد بشري ممكن است بلكه جدا به خطا رفته ايم اگر فكر كنيم قرار است اتفاق ماوراءالطبيعه، خاص و عجيبي روي دهد تا شاهد پيروزي نهايي حق بر باطل در عرصه جهان شويم اما به نظر مي رسد با آن چه مردم در انقلاب هاي منطقه شاهد بودند، بتوان از مفاهيم نظري مطروحه در عرصه نهضت جهان شمول حضرت ولي عصر تصوري ملموس تر داشت.اگر خودسوزي فردي جرقه اي شد براي به جريان افتادن اتفاقاتي كه مدت ها در جهان اسلام در حال شكل گيري بود و در نتيجه جهان شاهد تغييرات شگرفي شد كه سال هاي آينده نتايج واقعي آن عيني تر خواهد شد. آيا نمي توان جامعه جهاني آماده اي را تصور كرد كه «ظلم» - به مفهوم تمام آن- را درك كرده است، «مي خواهد» از اين ظلم رهايي پيدا كند و از همه تئوري هاي موجود قطع اميد كرده است؟اگر اسلام ناب بتواند

الگويي نه نزديك بلكه حتي تا حدي شبيه جامعه ناب مهدوي به دنيا ارائه كند، و اگر «گروهي محدود ولي فعال» و توانا در ايجاد جريان هاي اجتماعي در نقاط مهم دنيا وجود داشته باشند، كه يا باور به آخرين حجت الهي دارند يا آماده پذيرش چنين منجي پرجذبه اي هستند، آيا باز هم بعيد به نظر مي رسد كه «جرقه اي» - كه نمي دانيم چيست - جامعه جهاني را به حركت عليه حاكمان ظالم جهان وادارد؟چگونه يك روحاني با لباس رسمي شيعه يعني سيدحسن نصرا... علي رغم تصريح هاي رسمي و مكرر در شعار و بيانش مبني بر تبعيت محض از حضرت امام و آيت ا... خامنه اي بر اساس نظرسنجي ها به محبوب ترين چهره جهان عربي كه عمدتا يا سني هستند يا مسيحي تبديل مي شود آيا چهره دلرباي آن انسان كامل نمي تواند دنيا را مجذوب و شيفته خود كند و در صورت آماده بودن ديگر شرايطي كه ذكر شد با مديريتي خدامحور، ظالمان عالم را كه علاوه بر ظلم هاي ماده اجازه سعادت و كمال را از اكثريت جامعه بشري سلب كرده اند، از صحنه گيتي حذف كند؟تكليف ما به عنوان يك شيعهپس با اين وصف تكليف ما به عنوان يك داعيه دار و عاشق حضرت ولي عصر روشن است؟ ما باور داريم كه انبيا و امامان ما وارثي دارند و آن وارث در انتظار آماده شدن شرايطي است كه بتواند آفتاب روشنگرش را از پشت ابر خارج كند و با مديريت مستقيم خود، قرن ها تلاش انبيا و اولياي الهي را با پياده شدن عدل جامع در جهان

و براي تمام بشريت به سرانجام برساند. پس ما به عنوان يك شيعه واقعي تكليف داريم، در آماده سازي اين شرايط خود، منافع و خواسته هايمان را كنار بگذاريم و هر آنچه داريم براي رسيدن به اين مقصود هزينه كنيم. براساس آن چه ذكر شد غير از دعاي مستمر، جدي و اميدوارانه كه تاثير مستقيم بر تحولات جهان و ديگر موارد دارد، از 7 عامل لازم براي موفقيت نهضت جهاني حضرت مهدي (عج) مي توان در سه عامل تاثيرگذار بود.3 عاملي كه مي توانيم موثر باشيمابتدا با رشد كمالات معنوي در خود و انجام وظيفه (آمنوا و عملوا الصالحات) و گسترش اين نگاه در فرزندان و ديگران (تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر)، در ساختن شبكه اجتماعي ياران مهدوي بعنوان چهارمين عامل لازم تلاش كنيم.اما آنچه اهميت بسيار زيادي در آماده سازي شرايط ظهور دارد عوامل اول و دوم يعني فهميدن وجود ظلم توسط جامعه جهاني و خواستن براي رهايي است چراكه تا در جهان اشتياق پذيرش منجي وجود نداشته باشد امكان توفيق نهضت وجود ندارد، تا دنيا نداند نظام حاكم بر دنيا چگونه اجازه رشد عادلانه مادي را نمي دهد و تا مردم جهان نفهمند كه از لذت هاي معنوي و آرامش هاي دنيوي ناشي از آن به دليل منافع اقتصادي عده اي دور مانده اند نمي توان خيزش جهاني را عليه سردمداران كار كشته حاكم بر نظام فعلي بين المللي ايجاد و به نتيجه رساند. حال مي رسيم به اين سوال كه در ايجاد اين دو عامل كه ما آن را «بيداري جهاني» مي ناميم چه كاري از دست ما برمي آيد؟استدلال ها و

تبيين اين جواب فرصتي مبسوط مي طلبد اما تجربه موفق نظريه  ام القري كه در سال 63 براساس مباني حضرت امام ارائه شد و سال ها علي رغم هزينه ها و سختي ها بر آن پافشاري شد نشان دهنده درست بودن اين استراتژي است كه براي بيداري جهاني مهمترين اقدام ارائه جمهوري اسلامي به عنوان الگويي مبتني بر تفكر شيعه است كه ضمن آن كه قواعد حاكم بر نظام هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي دنيا را به چالش مي كشاند و دنيا را نسبت به ظلم هاي مادي و معنوي موجود آگاه مي كند، مي تواند تصويري هرچند مبهم و حتي پرنقص اما در جهت پركردن خلاء هاي واقعي جامعه جهاني ارائه كند. در اين صورت جهان «مي فهمد» و «مي خواهد» به راه حل ايده آل و آرماني آخرين حجت الهي كه تا حدي شبيه به آن يعني جمهوري اسلامي را ديده و پسنديده مشتاقانه روي بياورد.و باور به همين استراتژي است كه باعث مي شود جامعه عاشق اهل بيت شيعه، اين همه نقص ها، ضعف هاو مشكلات اقتصادي و اجتماعي را ببيند اما تا زماني كه جهت كلي نظام به صورت عيني در راستاي زمينه سازي ظهور است و جهان اسلام و جامعه جهاني را به انتظار منجي نهايي آماده تر مي كند، اعتقاد به كليت نظام پابرجا مي ماند و سختي ها، مشكلات و ضعف هاي حتي جدي منجر به انتقاد و ناراحتي باورمندان واقعي اهل بيت مي شود اما هيچ گاه باعث نمي شود تا منافع و رفاه خود را به هدف اصلي اسلام ترجيح دهند.اين افراد وقتي به تاريخ تشيع

و فداكاري هاي عظيمي كه در اين راه صورت گرفته، نگاهي مي اندازند و هنگامي كه مي بينند پافشاري رهروان امام خميني (ره) بر ادبيات و اصول عدالت خواهانه براي جهان، تا چه ميزان در فهماندن ظلم و خواستن براي رهايي جامعه بشري تاثير داشته است، سختي هايي كه گاه توجيهي براي آن پيدا نمي شود را تحمل مي كنند و با استقامت اميدوارانه خود از خدا مي خواهند تا مصداق قومي شوند كه به تعبير قرآن كريم «يحبهم و يحبونه» نه مشمول آن همه مردماني كه از استقامت در راه دين خدا بازمانده اند «من يرتد منكم عن دينه». (2)پي نوشت:

1 - در ارائه اين بحث از كتاب «قيام حضرت مهدي از ديدگاه جامعه شناسي نهضت ها» نوشته دكتر علي قائمي استفاده زيادي شده است.2 - يا ايهاالذين آمنوا من يرتدمنكم عن دينه فسوف ياتي الله بقوم يحبهم و يحبونه اذلة علي المومنين اعزة علي الكافرين يجاهدون في سبيل الله و لايخافون لومة لائم. ذلك فضل الله يوتيه من يشاء (مائده 54)اي كساني كه ايمان آورده ايد هركسي از شما از دين خدا بازگردد (به خدا زياني نمي رساند) خداوند گروهي را مي آورد كه آن ها را دوست دارد و آنان نيز او را دوست دارند در برابر مومنان متواضع، و دربرابر كافران سرسخت و نيرومند؛ در راه خدا جهاد مي كنند و از سرزنش هيچ ملامتگري هراسي ندارند. اين فضل خدا است كه آن را به هركس كه بخواهد (و شايسته ببيند) مي دهد.روزنامه خراسان

تاريخ» را نخستين بار «فرانسيس فوكوياما» فيلسوف پرآوازه و نظريه پرداز آمريكايي به كار برد و نظام ليبرال دموكراسي غربي آمريكايي را پايان تاريخ ناميد. او ادعا كرد، در شكل گرفتن اصول و نهادهاي بنيادي دموكراسي پيشرفت بيشتري به وجود نخواهد آمد و تاريخ به معناي داستان جهاني رشد و شكوفايي آدمي پايان يافته است. او با

ارائه فرضيه پايان تاريخ در جهان مشهور شد و سپس با مشاهده مشكلات اقتصادي غرب و آمريكا نظريه «پس از پايان تاريخ» را ارائه كرد و از فروپاشي پايان تاريخ سخن گفت!اكنون روشن شده است او در تعيين مصداق «پايان تاريخ» سخت در اشتباه بوده و در «پس ازپايان تاريخ» به واقعيت رسيده است. پايه هاي فرهنگي پايان تاريخ از آغاز بسيار سست و لرزان بنا شد به گونه اي كه مي توان گفت بي پايه بود.در منطق مادي «فوكوياما» پايان تاريخ بر پايه هاي قدرت سياسي، اقتصادي و نظامي استوار شده است كه تنها با سست شدن اين پايه ها فرو مي پاشد و اكنون نشانه هاي فروپاشي نظام ليبرال دموكراسي غربي آشكار شده است.پايان تاريخ در قرآن«پايان تاريخ» به معناي بهترين و آخرين حكومتي كه همه جهانيان بايد به استقبال آن بروند، «حكومت جهاني مهدوي» است. زيباترين، كامل ترين و بهترين حكومت ها، حكومت جهاني حضرت مهدي (عج) خواهد بود كه در همه ابعاد بالاترين و برترين حكومت در تاريخ زندگي بشر است.بيش از 14 قرن پيش در قرآن «حكومت جهاني مهدوي» با تعبير زيباي «والعاقبة للمتقين» توصيف و پايان تاريخ حقيقي پيش بيني و به جهانيان معرفي شد.در آيات قرآني سه بار «والعاقبة للمتقين» آمده

است (اعراف آيه 128 * قصص آيه 83* هود آيه 21) . مطابق اين آيات قرآني، سرانجام و پايان نيك و پايان تاريخ و پايان حكومت ها و حاكمان و بهترين دولت ها، در عصر ظهور قائم آل محمد (عج) تحقق خواهد يافت.پايان تاريخ در كلام امام باقر (ع)امام باقر (ع) در تفسير آيه «والعاقبة للمتقين» فرموده اند: دولتنا آخر الدول و لن يبقي اهل بيت لهم دولة الا ملكوا قبلنا لئلا يقولوا اذا راوا سيرتنا: اذا ملكنا سرنا مثل سيرة هولاء و هو قول ا... عزوجل: و العاقبة للمتقين (الغيبة، شيخ توسي، ص 114* بحارالانوار، ج 52، ص 332): دولت ما آخرين دولت هاست و هيچ خانداني كه براي آنان حكومت و قدرت و دولتي است باقي نخواهد ماند مگر اين كه پيش از دولت ما به حكومت مي رسند تا زماني كه سيره ما را ديدند نگويند: اگر ما به حكومت مي رسيديم مثل سيره آنان را برقرار مي كرديم و همين گفتار خداي عزوجل است: عاقبت و پايان جهان از آن متقين و پارسايان است!فلسفه غيبتدر فلسفه غيبت امام زمان عجل ا... تعالي فرجه الشريف، مباحث و دلايل و عوامل زيادي مطرح شده است. «آزمون» همه جهان بيني ها و ايدئولوژي ها وملت هاي مدعي نجات جهان و برقراري نظم نوين جهاني «در عمل» و آشكار شدن ناتواني آنان پيش از ظهور، از نشانه هاي ظهور است. بايد همه مكتب هاي پرحرف و ادعا در جهان رسوا شوند كه پس از مشاهده دولت جهاني مهدوي شرمگين و سرافكنده باشند. حكومت ماركسيسم و دولت مانيفست ماركس و انگلس درجهان سروصداي زيادي به پا

كرد و به سرعت در جهان پيش رفت ولي فروپاشيد. «سقوط ماركسيسم»كه از دستاوردهاي انقلاب اسلامي است، زمينه ساز ظهور در ايران اسلامي شيعي است. سقوط ماركسيسم بيانگر اين واقعيت است كه فرياد عدالت منهاي دين در جهان بيهوده است و برقرار نمي شود. ظهور دولت ليبرال دموكراسي غربي با انقلاب فرانسه بود و از آن بيش از دو قرن مي گذرد. انقلاب فرانسه و نظام ليبرال دموكراسي غربي، با پرونده اي بسيار سياه از جنايات بي سابقه و فساد و ظلم در جهان، اكنون در معرض داوري متفكران و حق طلبان و آزادي خواهان جهان قرار دارد و نفرت جهانيان از آن آشكار شده است. امام باقر(ع) در اين حديث شريف، برقراري دولت هاي باطل و فروپاشي آن ها و روشن شدن ماهيت همه جهان بيني ها و ايدئولوژي هاي فاسد بشري و سپري شدن دوران آن هاراه «فلسفه غيبت» دانسته اند، بايد مدعيان دروغين نجات بشر رسوا شوند. بايد جهانيان از مكاتب انحرافي و دولت هاي باطل نااميد شوند تا دوران غيبت به سرآيد و دولت  مهدوي پايان تاريخ ظاهر شود.دولت پايدار پايان تاريخدولت اهل بيت (ع) همان دولت حضرت مهدي (عج) است. اين دولت آخرين دولت در جهان خواهد بود، از اين رو اين دولت تا برپايي قيامت كبري پايدار است. حضرت مهدي (عج) امام و حجت وخليفه خدا در زمين و رهبر متقين است و متقين ياران قائم آل محمد (عج) هستند و انقلاب متقين انقلاب جهاني مهدوي است. عاقبت و پايان تاريخ و سرانجام دولت ها همان دولت متقين با رهبري امام زمان (عج) است.انسان كامل و واپسين حجت خدا

رهبر دولت پايان تاريخ است تنها دولتي كه حق ، صلح، صفا، عدالت، امنيت و ارزش هاي الهي را بر سراسر جهان برپا خواهد كرد و تا قيامت پايدار مي ماند.زمان ظهور در كلام امام صادق (ع)با رسوايي و پايان سلطه جهان بيني هاي رنگارنگ و ملت هاي گوناگون كه ثروت و قدرت و ادعاي برقراري «عدل جهاني» دارند، «عصر ظهور» حضرت مهدي (عج) پديدار خواهد شد. با آشكار شدن ناتواني ايدئولوژي هاي بشري و مادي و دولت هاي لائيك و سكولار، در رساندن بشريت به عدالت و سعادت و سرخوردگي جهان از رهبران دنياگرا و رفاه طلب، نياز به رهبري آسماني و الهي آشكار مي شود و با انقلاب جهاني مهدوي عدالت در جهان حاكم خواهد شد.امام صادق(ع) درباره عصر ظهور به هشام بن سالم فرمودند: مايكون هذا الامر حتي لايبقي صنف من الناس الا قدولوا علي الناس حتي لا يقول قائل: ان ولانا لعدلنا ثم يقوم القائم بالحق و العدل (كتاب الغيبة، محمد بن ابراهيم بن جعفر نعماني، ص 183): امر ظهور تحقق نمي يابد تا هيچ صنفي از مردم نماند مگر اين كه بر مردم حكومت كنند و نتوان گوينده اي بگويد: اگر به حكومت مي رسيديم عدالت را برقرار مي كرديم. سپس قائم به حق و عدل قيام خواهد كرد.مطابق اين حديث نيز با «آزمايش» همه مدعيان اجراي عدالت و آشكار شدن عجز و ناتواني آنان، حضرت مهدي (عج) ظهور مي كند. با مردود شدن تمامي مناديان عدالت جهاني و آمادگي بشريت براي ظهور خليفه و حجت الهي و حكومت رهبر آسماني عادل و قادر بر اجراي عدالت در جهان، امام

زمان (عج) براي برقراري حق و عدالت در سراسر جهان قيام خواهد كرد. روزنامه خراسان

كه به حسب اتفاق از محل بيت المال نيز ارتزاق مي كرد، دادم. در ذيل اهداف توجيهي اين طرح آمده بود كه انتشار اين كتاب مي تواند بسترهاي لازم را براي آشنايي جوانان جهان اسلام، پژوهشگران غربي و عربي و حتي سياستمداران كشورهاي مختلف با صورت و محتواي نظام مردمسالاري ديني در ايران فراهم كند. از سويي تاليف كتاب درآمدي بر مردمسالاري ديني و انتشار آن به زبان هاي عربي و انگليسي ضمن فتح باب ديالوگ سازنده بين انديشمندان سياسي در حوزه هاي فرهنگي و تمدني مختلف مي تواند مقدمه اي براي الگو سازي در كشورهايي قرار گيرد كه چگالي نارضايتي هاي عمومي در آنها درجه بالايي دارد.در آن زمان پاسخي كه از كارشناس تاييد كننده اين دست پروژه ها در آن موسسه شنيدم به مانند آب سردي بود كه روي تمام آمال وايده پردازي هايم در خصوص تبيين مفاهيم و مختصات مردمسالاري ديني در عرصه بين المللي ريخته شد. وي به بنده گفت كه آيا تو قبول داري كه مي توان دموكراسي را با دين جمع بست؟ سپس جناب كارشناس محترم با در هم آميختن احتجاجات صحيح و سقيم فلسفه سياسي غرب جسته و گريخته از كتاب لوياتان توماس هابز گرفته تا انديشه هاي جان لاك و منتسكيو و ماكس وبر و ... به زعم خودش من را متقاعد كرد كه مردمسالاري ديني نه يك تركيب انضمامي و نه حتي يك تركيب اتحادي است!بيانات مهم رهبر معظم انقلاب در ديدار اخير اعضاي مجلس خبرگان رهبري در خصوص نوشداروي مردمسالاري ديني براي تن زخم خورده بهار عربي و اسلامي در منطقه جرقه اي شد تا

نگذارد همه آن ايده ها به باد فراموشي سپرده شود. مقام معظم رهبري در اين ديدار فرمودند: "آن چيزي كه اينجا مي تواند به اين كشورها كمك كند، تفكر مردم سالاري ديني است. مردمسالاري ديني كه ابتكار امام بزرگوار ماست، ميتواند نسخه اي براي همه اين كشورها باشد؛ هم مردمسالاري است، هم از متن دين برخاسته است."واقعيت اين است كه علت موجده انقلاب هاي منطقه تفكر آزاديخواهانه، كرامت مدارانه، استقلال طلبانه و عدالت خواهانه مردم عربي بود كه با تاسي از رهبر كبير انقلاب ايران حضرت امام خميني(ره) اين باور در آنها به وجود آمد و روز به روز تقويت شد كه همه اين آمال و اهداف را مي توان ذيل اسلام خواهي به دست آورد.اما تجربه نشان داده كه پاسداري از دستاوردهاي انقلاب به مراتب دشوارتر از حدوث انقلاب است. امروز در تونس، مصر، ليبي و يمن انقلاب به پيروزي رسيده است ولي چگونه مي توان از اين انقلاب ها صيانت كرد. گرگ هاي بسياري دندان تيز كرده اند تا نوزاد بي دايه انقلاب در كشورهاي منطقه را بدرند و اهداف آن را مصادره به مطلوب كنند.در اين مسير دشمن دست به هر اقدامي مي زند تا اجازه ندهد مردم به اهداف اصيل خود از انقلاب دست يابند.يكي از توطئه هايي كه دشمنان منطقه در مقابله با حركت مردمي و اسلامي منطقه دنبال مي كنند ايجاد نااميدي از تغييرات انقلابي در بين جوانان است.يكي ديگر از تهديدهايي كه انقلاب مردمي و اسلامي منطقه را تهديد مي كند تداوم وابستگي اين كشورها پس از انقلاب است. غرب براي تداوم سلطه خود در منطقه با جابجايي مهره ها و چهره

سازي سعي دارد كاركردهاي مبارك و بن علي، قذافي، علي عبدالله صالح و... را حفظ كند.آنها بي تعارف در حال سوزن باني تحولات هستند.در اين گهواره بي ثبات و بستر پر خطر امري كه مي تواند كودك تازه متولد شده انقلاب هاي عربي و اسلامي را از آسيب هاي جميع بليات حفظ كند توسل به يك الگوي موفق براي دوران پسا انقلاب است. در واقع علت مبقيه انقلاب هاي منطقه تكيه بر يك بنيان مرصوص و متجانس با علل موجده اين انقلاب هاست. مردمسالاري ديني يكي از الگوهاي موفقي است كه طي 32 سال گذشته توانسته رهرو مطلوبي براي اهداف انقلاب اسلامي ملت ايران باشد. امروز جوانان انقلابي در كشورهاي عربي كنجكاو و مشتاق هستند كه بدانند ملت ايران چگونه توانستند سه دهه علي رغم توطئه هاي سنگين آمريكا، رژيم صهيونيستي، انگليس و ... استقامت كنند و روز به روز بالنده تر و زاينده تر از گذشته  به اهداف و آرمانهاي انقلاب اسلامي خود وفادار بمانند. قانون اساسي در ايران از چه قواعد و مباني پيروي مي كند كه ضمن انعطاف پذيري توانسته نيازهاي جامعه ايران را در 32 سال گذشته پوشش دهد. راز پيشرفت هاي علمي ملت ايران در عرصه هاي حساس و جهشي فناوري مثل هسته اي، سلول هاي بنيادين، ابر رايانه ها، نانو تكنولوژي، هوافضا، ... چيست؟پاسخ همه اين كنجكاوي ها را ملت هاي انقلابي منطقه مي توانند در نظام مردمسالاري ديني بيابند. نظامي كه كاملا دموكرات و بر مبناي دين مبين اسلام است.انقلاب هاي منطقه غلبه دين بر سكولاريسم است نه غلبه سكولاريسم بر دين. در اين انقلاب ها كه به

تعبير مقام معظم رهبري نمايش جنگ اراده هاست فرمول پيروزي تنها و فقط تكيه بر بنيان مرصوص اسلام خواهي ملت مسلمان منطقه است. امروز نقشه راه بهار عربي براي غلبه بر استبداد داخلي و استعمار خارجي يك نظام سياسي اسلامي مثل مردمسالاري ديني است. در واقع مردمسالاري ديني مي تواند علت مبقيه اين انقلاب ها و سپر دفاعي براي صيانت از دستاوردهاي بي بديل جوانان مسلمان منطقه باشد.البته هر چند نمي توان مدعي شد نظام مردمسالاري ديني مثل نسخه هاي سازمان بهداشت جهاني براي ريشه كن كردن برخي بيماري ها فراگير و همه گير است اما هيچ كس را نمي توان ازدرس آموزي از اين تجربه منع كرد. مي توان به مردمسالاري ديني جهاني انديشيد. نظامي كه بر مبناي فطرت بشري پايه گذاري شده است بسيار قابليت بيشتري براي جهاني شدن دارد تا الگوهاي نفساني و الحادي مثل ليبرال دموكراسي كه حتي امروز در زاد گاه و خاستگاه خود نيز باواكنش هاي عمومي مواجه هستند. البته اين جهاني شدن خود به خودي و يك پروسه نيست همان طور كه جهاني شدن مفاهيم ليبراليستي غرب نيز يك فراگرد خودكار نبوده و نيست. امروز ما نيازمند اهتمام مضاعف نخبگان، باورمندي پژوهشگران و دغدغه مندي سياستمداران وطني در جهاني سازي مفهوم مردمسالاري ديني هستيم.پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) نيزكه در سال ششم هجرت تصميم گرفتند دين اسلام را جهاني سازد اقدام به نامه نگاري با ملوك و امپراتوران بزرگ آن عصر نمودند.به گفته منابع تاريخي تعداد اين نامه ها شش عدد بوده و ظاهرا همه در يك روز ارسال شده اند .گفتني است برخي مسلمين اين كار رسول الله

(صلي الله عليه و آله) را خوش نداشته و از عواقب آن مي ترسيدند و سخني پيش از آن بين ايشان و پيامبر (صلي الله عليه و آله) پيش آمده و حضرت (صلي الله عليه و آله) از آنها خواسته بود مانند فرستادگان عيسي نباشند بلكه فرمانبرداري كامل و ايمان تمام داشته باشند.براي راقم اين سطور اما هنوز جاي اين پرسش باقي است كه وقتي كتاب هاي سكولاري نظير "درسهاي دموكراسي براي همه" و يا "كمونيسم به زبان ساده" و ... در اين كشور مجوز مي گيرند و منتشر مي شوند و حتي در برخي دانشگاه هاي كشور به عنوان منبع درسي به دانشجويان معرفي مي شوند اما يك كارشناس محترم پژوهشي اجازه حتي فكر كردن به تاليفي تحت عنوان آشنايي با مردمسالاري ديني در ايران را براي مخاطبان عرب زبان و انگليسي زبان نمي دهد، آيا اين نشان از بغض و غرض است و يا خودباختگي علمي؟ آيا اين دست رويكردها با اخلاق و انصاف علمي سازگار است؟

*رسالت

آنجا كه سكولاريسم رواج تمدن امروزي غرب است، لازمه اين گونه جهاني شدن، سكولاريزه شدن است و بنابراين بايد منتظر روزي بود كه تفكر سكولار غرب در عرصه فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي رخ نمايد و به عنوان يك الگوي واحد براي همه كشورهاي دنيا مطرح شود. برخي از انديشمندان جهاني شدن را يك پروسه و فرايند طبيعي مي دانند كه به لحاظ گستردگي و وسعت ارتباطات، ما را از آن گريزي نيست و ويژگي مهم آن را فراهم آوري زمينه تبادل فرهنگ ها و انديشه ها و در نتيجه تعالي آنها مي دانند. فارغ از مباحث نظري اين حوزه، تجربه عملي غرب در ايجاد سلطه فرهنگي بر ساير كشورهاي دنيا نشانگر آن است كه برداشت غربي ها از جهاني سازي به مفهوم حداكثري آن، بسيار نزديكتر است. در بيان اين تجربه عملي جهاني سازي غربي، اشاره به: "تاثير گسترده و شگرف رسانه هاي غربي بر فرهنگ ساير ملل"؛ "تهاجم انديشه هاي سكولار براي زدودن نقش اجتماعي دين در عرصه هاي گوناگون اجتماع"، "گسترش فرهنگ بي بند و باري و اباحي گري"، "تغيير رفتار و الگوهاي فراروي انسان در عرصه هاي متفاوت زندگي" مي تواند تا حدي مبين اين مسئله باشد، هر چند همه ما در زندگي روزمره خويش به قدري با پديده غربي سازي جهان درگير هستيم كه شايد نيازي به اقامه برهان و ارائه استدلال وجود نداشته باشد در پديده جهاني شدن سخن از تغيير رفتار و الگو در همه عرصه هاي زندگي انسان است. برخي از انديشمنداني كه به پيگيري پروژه غربي سازي در قالب جهاني سازي انتقاد دارند، گفته اند: "آنان(غربي ها) مي خواهند الگوي رفتاري و هنجاري را در ملتها تغيير دهند و به صورت نامرئي در

وراي همه مرزها عمل كنند. در اينجا مراد از جهاني شدن به وضوح همان غربي شدن است... تهاجم فرهنگي با همين رويكرد صورت مي گيرد كه فرهنگ آمريكايي و غربي را ارزش هاي جهاني بنامند و به همه ملتها تزريق و تحميل كنند"(1). جهاني شدن به اين مفهوم در پي حذف اغلب صداهاي مخالف است و طبيعي است كه انقلاب اسلامي نيز به عنوان پايه نهضت هاي ضد غرب در جهان، هدف اصلي جهاني سازي باشد. البته نبايد فراموش كرد كه به همان اندازه كه جهاني شدن غربي در حال بسط و گسترش است، جهاني سازي اسلامي با محوريت انقلاب اسلامي نيز در حال گسترش و نفوذ است. ابزار جهاني سازي غرب، تكنولوژي است و ابزار جهاني سازي اسلامي، پيام وحي، فطرت هاي پاك و دلهاي مستعد. بنابراين بايد دقت كرد كه شبكه جهاني سازي اسلام، پرنفوذتر، كاراتر و عميق تر است.به رغم برتري تكنولوژيك غرب در انتقال فرهنگ خويش، هرگز نبايد از جهاني سازي غربي هراسيد و بايد اين نكته را در نظر گرفت كه اين برتري، در حوزه روش ها متمركز است و نه در حوزه پيام و محتوا و بدين دليل بايد توجه داشت كه غرب به شدت از جهاني سازي اسلامي در وحشت است. انقلاب اسلامي را به درستي بايد نمونه اي از ايستادگي در برابر فرهنگ تحميلي جهاني شدن دانست. بي ترديد بايد مراقب جهاني سازي غربي بود، به دقت آن را مطالعه كرد و با تقويت مبناهاي خودي، جلوي گسترش و نفوذ آن را گرفت. جلوگيري از اين موج جز با تقويت تفكر انقلاب اسلامي ميسر نيست، چنان كه اين موج جهاني سازي نيز در

پي انهدام انقلاب اسلامي است(2). برخي از آثار منفي پديده جهاني شدن غربي عبارت است از: "جهاني شدن موجب گسترش سلطه غرب و افزايش رويكرد سكولار شدن فرهنگ كشورها مي شود؛ از اين رو فرهنگ كشورهاي جهان سوم، بخصوص كشورهاي اسلامي، با بحران هويت و تهاجم فرهنگي غرب روبه رو مي شوند" " كشورهايي چون ايالات متحده درصدند كه اطلاعات و ارتباطات جهان را در مسير سرمايه داري و در جهت نظم نوين و دلخواه خود هدايت كنند. از اين رو مسائلي چون مهاجرت پنهان، جنايات سازمان يافته، گسترش تبهكاري، جرم در سطح بين المللي، شيوع قاچاق و مواد مخدر و اعتياد، به سقوط ارزش هاي اجتماعي منتهي مي شود" ؛ "سلطه غرب بر رسانه ها و شبكه هاي ماهواره اي و اينترنت، موجب گسترش فساد و افزايش اقدامات غير قانوني و خلاف اخلاق در وراي مرزها مي شود" ؛ "جهاني شدن موجب تضاد طبقاتي و تقسيم كشورها به دارا و فقير و شكاف فراينده ميان كشورها مي شود"؛ "جهاني شدن در راستاي حمايت از سرمايه داري، بازار آزاد، تجارت آزاد، حقوق بشر، پلوراليسم سياسي، كثرت گرايي فرهنگي و... را مطرح مي كنند. عرصه جهاني شدن، قلمروها و ارزش هاي مذهب، تلويزيون، ويدئو، موزيك و ورزش را در بر مي گيرد و غرب كه منبع و مركز استيلاطلبي فرهنگي است، از عقلانيت ابزاري، پشتيباني ديپلماتيك و توان بالاي اقتصادي و تكنولوژيك خود براي غلبه بر ساير جهان استفاده مي كند" جهاني سازي اسلامي كه انقلاب اسلامي ايران منادي آن است بر محور حق و عدل در رابطه با انسان دور مي زند و با هر گونه مانعي براي دستيابي به حقوق انسانها مي ستيزد، همه زنجيرها و پايبندها را از دست و پاي

انسانها برمي دارد و بشر و حقوق او محوريت مي يابد و نه هيچ چيز ديگر.جهاني سازي اسلامي راهي به ميانه در پيش مي گيرد و فردگرايي افراطي سرمايه داري را پايه نمي داند و آزادي هاي عنان گسيخته در مالكيت فردي را تنها معيار نمي شناسد و اجازه نمي دهد كه اكثريت جوامع به صورت بردگاني براي صاحبان زر و زور جهاني درآيند و بايد استثمار شدگان، صاحبان سرمايه گردند. همچنين جامعه گرايي مطلق سوسياليستي را نيز نمي پذيرد كه ويژگي هاي فردي و رقابت هاي سالم و حركت هوشمندانه افراد ناديده گرفته شود و زمام امور همه انسانها به دست دولت هاي خودكامه و مطلق العنان بيفتد و كاروان ترقي و استعدادها و خلاقيت هاي فردي دچار ايستايي گردد؛ بلكه با گرايشي بنيادي و اصولي به محور حق و عدل در حيات انسان، زيانهاي هر گونه يكسونگري و يك جانبه گرايي را كنار مي زند و رشد و تعالي هويت فردي و آزادي هاي انساني را همراه و همگام با ارزشهاي جمع گرايي و منافع و حقوق اجتماعي منظور مي دارد. انقلاب اسلامي ايران پس از طرح رسالت جهاني خويش مبني بر "گسترش نفوذ اسلام در جهان"، به وضوح امپراتوري جهاني سازي(امپرياليسم جهاني) را به چالش كشيده و به سرعت مرزهاي جغرافيايي و فرهنگي را از آفريقا تا آمريكاي لاتين پيمود. پيروزي انقلاب اسلامي نشان داد كه فرهنگ اسلامي، ريشه هاي عميقي در درون ملت ايران دارد. در حقيقت اين انقلاب براي تحقق و احياي دوباره اسلام در جامعه ايران آغاز شد و هدف اصلي آن، احياي فرهنگ معنوي اسلام بود. با مراجعه به آنچه انقلابيون و افرادي كه در به وجود آوردن آن نقش مهمي داشتند، مي توان به اين

نكته مهم دست يافت. شهيد باهنر در اين خصوص مي نويسد: "در انقلاب اسلامي ما، انقلاب فرهنگي مطرح است و اگر انقلاب اقتصادي و انقلاب سياسي است بر بنيان انقلاب فرهنگي است، دين ريشه انقلاب را ما فرهنگي مي دانيم"(3). گفتمان انقلاب اسلامي با معيار قرار دادن آموزه هاي اسلام، در گامهاي نخستين جهاني سازي، به فرهنگ سازي اقدام مي كند و وحدت انديشه و نظر را در اين زمينه ميان همه انسانها پديد مي آورد. عوامل تفرقه افكن چون طايفه گرايي، نژادپرستي، امتياز خواهي و تبعيض طلبي را نفي مي كند و اين انديشه زيربنايي را حاكميت مي دهد كه همه انسانها برادرند و برابر و كسي را بر كسي برتري و امتيازي نيست. پيام ديگر اسلام، آن است كه خود و نژاد خويش را برترين نژادهاي انساني ندانيد و به معيارهاي پوچ امتيازخواهي و خودبرتربيني نگراييد، بلكه به انسانها بنگريد و انسانيت ها را معيار راستين بدانيد. انقلاب اسلامي در پرتو تعاليم اسلام به جهاني سازي علم، دانش، دانايي، فنا وري و بيداري مي انديشد و نفيهر گونه سلطه طلبي و خودكامگي و برتري طلبي و تشكيل طبقه حاكم فرادست و طبقه محكوم و فرودست و برده ساختن انسانهاي مظلوم در سح جهان و همه جوامع انساني را از اصول مسلم خود مي داند. از معيارهاي بسيار اصولي در جهاني سازي اسلامي "جهاني سازي عدالت" در روابط ميان افراد و ميان ملتها و نژادها و گروه ها است. اصول عدالت در اسلام، جهاني است و هيچ يك از حد و مرزها و فاصله هاي ساختگي دست زمامداران و منافع طلبان را به رسميت نمي شناسد و در جهاني سازي اسلامي، موازين عدالت ميان انسانها به دقت، عملي مي گردد(4).پي نوشتها در دفتر روزنامه

موجود است رسالت

اي كه « كاول گوستاو يونگ » آن را به عنوان قسمتي از ضمير ناخودآگاه مشترك آدمي به رسميت مي شناسد و از آن با عنوان كهن الگو ياد مي كند .در حقيقت « آخرالزمان» يك كهن الگوي عام و مشترك بشري است كه آدميان را صرف نظر از سرزمين و رنگ و نژاد ، حول محور يك باور مشترك در خصوص پايان عمر دنيا گردهم مي آورد . براساس اين باور آخر الزمان به عنوان آخرين فصل كتاب عالم ، به نوبه خود به سه مقطع زماني قابل تقسيم است . مرحله اول : « موعد آزمونهاي سخت و فتنه هاي آحر الزماني » است . طي اين مرحله كه به « عصر عسرت» موسوم است فتنه هاي آخر الزماني يكي از پي ديگري آشكار مي شوند . .مرحله دوم : مقطع « آشكار شدن منجي » و باز شدن دريچه اميد است . در اين مرحله جدال ميان حق و باطل به اوج مي رسد و نبرد نهايي آغاز مي شود . مرحله سوم در پي غلبه حق بر باطل و هزيمت اهريمن از گيتي آغاز مي شود و به عصر طلايي موسوم است . در اين مرحله انسان به نهايت رشد و كمال نايل مي شود و تمام ظرفيتهاي نهفته عالم هستي بروز مي كنند .در « آخرالزمان طبيعي » طبيعت صبور و مقهور انسان، به دلايل عمده (از جمله تخريب طبيعت به دست آدمي) بر عليه نسل بشر عصيان مي كند و وقايعي مانند ، گردباد ، سيل ، زلزله ، آتشفشان و برخورد شهاب سنگهاي عظيم به كره زمين ،

شرايط آخرالزماني را پديد مي آورند . گاهي نيز به دليل دخالتهاي نابجاي انسان در پروسه هاي طبيعي و دستكاريهاي ژنتيك ، هيولاهاي ناشناخته اي از دل طبيعت پديدار مي شودند و حيات بشر را به مخاطره مي افكنند . نشانه هايي از پايان :در خلال اعصار و قرون ، شماري از معلمان روحاني و غيبگويان ، بصيرت خاصي نسبت به آينده پيدا كرده اند . يكي از عميقترين اين بصيرتها كم حدود 2000 سال پيش در دامنه كوهي عطا شد اين بود « و همان طور كه ( عيسي) بر فراز كوه زيتونها نشست ، حواريون به سوي او آمدند گفتند : به ما بگو نشانه هاي آمدن تو و پايان دنيا چه خواهد بود ؟ » عيسي (ع) با شماري از مشخصات جوابشان را داد تا مراقب باشند . عبارت پايان دنيال به معناي پايان عمر كره زمين نيست بلكه منظور پايان سلطه غير انساني بشر بر روي زمين است . 1- افزايش جنگها : « از جنگها خواهيد شنيد و شايعات جنگها ؛ زيرا ملتي عليه ملتي بر خواهد خاست و مملكتي عليه مملكت ديگر» هيچ مقطعي از تاريخ مانند قرن بيستم شاهد افزايش تعداد جنگها نبوده است  طبق برآورد صليب سرخ جهاني بيش از 100 ميليون نفر جان خود را از د ست دادند . 2- گسترش خشكسالي : اواخر سال 1996 بانك جهاني گزارش كرد كه روزانه بيش از 800 ميليون نفر گرسته در جهان به سر مي برند و بيش از 500 ميليون كودك ، غذاي كافي براي رشد رواني و جسماني دريافت نمي كنند . معاون بانك جهاني

مي گويد : روزانه حدود 40 هزار نفر در جهان بر اثر گرسنگي مي ميرند كه غالبا در مناطق روستايي رخ مي دهد . 3- شيوع بيماريهاي مهلك : حرفه پزشكي بر بسياري از بيماريهاي باكتريايي و ويروسي فائق آمده است . اما امروزه مواردي از بيماريهاي عفوني بيداد كرده است . 4- افزايش زمين لرزه : در جاهاي متعدد زمين لرزه خواهد بود . سال نماي  جهاني به ما مي گويد : كه با گذشت سالها ، تعداد زمين لرزه ها افزايش مي يابد ، به طوري كه دانشمندان هشدار مي دهد كه ما در حال حاضر به دوره اي از بلاياي زمين لرزه اي وارد مي شويم . 5- گسترش خشونت : دنيايي « پر از خشونت» كه به همين ميزان آدم كشي و خودكشي افزايش مي يابد . 6- ابلاغ مژده انجيل « سرانجام وقتي مژده انجيل به گوش همه مردم جهان رسيد و همه از ان با خبر شدند ، آنگاه دنيا به آخر خواهد رسيد » بر خلاف رشد غم انگيز جنگها ، خشكسالي ، طاعون و زمين لرزه هايي كه به گفته عيسي(ع) آغاز غمهاست ابلاغ موعظه انجيل به تمام ملتها ، نشانه اي ويژه براي زماني است كه دنيال حقيقتا به پايان خود برسد . 7- افزايش مسافرتها : در آخر زمان بسيار به جلو و عقب خواهند دويد و دانش زياد خواهد شد » عبارت بسياري به جلو و عقب مي دوند به لحاظ لغوي يعني : به سرعت در اطراف در تكاپو هستند يا مسافرتها افزايش خواهد يافت . 8- فزوني دانش : افزايش دانش در

سالهاي اخير تقريبا خارج از تصور ماست . 9- ظهور ضد مسيح : « ضد مسيح مي آيد » نشانه اهميت و پاياني آخر الزمان كه چندين فصل انجيل به آن اختصاص يافته است – ظهور حكومت واحد جهاني به سركردگي يك مستبد اهريمني موسوم به ضد مسيح يا جانور است . به گفته كتاب مكاشفه تمام دنيال شيطان را در قالب اين رهبر حيوان منش جهاني ، پرستش خواهد كرد . 10- پيدايش نشانه جانور : « او موجب مي شود تا همگان نشاني بر روي دست راست يا روي پيشاني شان دريافت دارند . به طوري كه هيچ كس نمي تواند بخرد يا بفروشد مگر كسي كه نشان يا نام جانور يا شماره اسم او را داشته باشد . 11- ظهور ثانوي ( مسيح ) : تيره ترين ساعت دنيا به ناگاه با طلوع سپيده دم روز روشني كه عيسي مسيح باز مي گردد پايان مي يابد . در آن زمان خشم خوفناك خداوند بر ضد مسيح و پيروان اهريمني او خواهد افتاد و منجر به بازگشت عيسي (ع) به زمين مي شود . تا امپراطوري واحد جهاني را نابود سازد . و اين چنين حكمراني بي رحمانه انسان بر روي زمين پايان مي پذيرد . عيسي و نيروهاي مافوق بشري سلطنت و حكومت خواهند كرد . بدين ترتيب دوره اي موسوم به هزاره يا هزار سال صلح و فراواني و بهشت براي همگان آغاز خواهد شد. واقعه آرماگدون : Armageddon  واژه اي است اصلا يوناني ، به معني نبرد نهايي حق و باطل در آخرالزمان است همچنين اينواژه نام شهري است در

منطقه عمومي شام . آرماگدون همان حادثه عظيمي است كه پيش از ظهور مهدي عجل الله تعالي فرجه ، رخ خواهد داد . همان حادثه بزرگي كه ائمه ما نام « قرقيسيا» را بر آن اطلاق كرده اند . ائمه ما از اين نكته خبر داده اند كه ميليونها نظامي از كشورهاي مختلف  اروپا ، روسيه سرزمين شام شامل سوريه ، اردن ، لبنان و .. در اين محدوده تحت عنوان قرقيسيا با يكديگر برخورد كرده و پس از حصول درگيري اين سوفياني است كه پس از آن كه همگي را چونان كشتزاري درو شده در هم مي كوبد از صحنه نبرد پيروز بيرون مي آيد . اهداف آمادگي ظهور شريف و حوادث پيش از آن : 1- اين كه تنها يكبار در سال و آن هم در جشن ميلاد به حضرت حجت توجه مي شود كافي نيست . 2- تلاش در جهت فراهم آوردن برنامه هاي هفتگي يا دو هفته يكبار و شامل نشستها و مصاحبه ها درباره قضيه امام مهدي (عج) ظريف شريف آن حضرت و آنچه پيش از آن رخ خواهد داد . 3- دعوت از دانشمندان و صاحبان انديشه براي نگارش مقالاتي پيرامون اين قضيه در روزنامه ها ،مجلات و نشريات داخلي . 4- استفاده از يك كانال فعال ماهواره اي براي برگزاري نشستها و مصاحبه هاي روزانه و هفتگي5- بسن بيعتهاي دسته جمعي 6- بيعت عمومي با حضرت حجت (عج) در همه مناطق  شيعه نشين و تعيين يك روز به خصوص براي آن در سال به طوريكه اين بيعت با محتوايي يكسان و در ساعتي واحد ادا شود . 7-

تلاش به منظور فزوني بخشيدن به شمار مبلغان كه نزديك بودن ظهور حضرت جهت را تبليغ كند . زمزمه هاي ظهور اگر چه گسترش شور و شوق عمومي براي ظهور حضرت حجت (عج) پديده مباركي است و جاي اين دارد كه علاقه مندان آن حضرت ، اشتياق ظهور را بيش از پيش در جامعه ما گسترش دهند و مردم را براي ظهور آماد سازند ، اما اگر اين پديده به تعيين زمان براي ظهور و اميدوار ساختن مردم به ظهور حضرت حجت (عج) در زماني معين منجر گردد ، جاي تامل بسيار دارد ، زيرا بر اساس روايات نقل شده از ائمه اهل بيت (ع) هيچ كس جز خداي تبارك و تعالي از زمان دقيق ظهور آگاهي ندارد و لذا تعيين وقت براي ظهور ( توقيت ) جايز نيست و هيچ كس حق ندارد كه بر اساس برداشتهاي شخصي خود ، به پيش بيني زمان رخداد عظيم ظهور بپردازد . جوانب مختلف موضوع تعيين زمان براي ظهور : 1- انتظار رمز   پايداري و پويايي شيعيان : انتظار منجي از سوي عاملي براي پايداري و شكيبايي در برابر سخيتها و مشكلات عصر غيبت و از سوي ديگر عاملي براي پويايي و تحرك شيعيان و آماده باش هميشگي آنان است . براساس تعاليم ائمه معصومين (ع) منتظر بايد هر لحظه آماده ظهور باشد و زندگي خود را چنان سامان دهد كه هر زمان اراده خدا به ظهور تعلق گرفت با سربلندي در پيشگاه حجت خدا ظاهر شود . به عبارت ديگر انتظار ظهور حجت در آينده اي نامشخص هم بيم دهنده و هم نويدبخش است . بيم

دهنده است زيرا منتظر با خود مي گويد شايد همين سال ، همين ماه يا همين روز ظهور رخ دهد . پس بايد آماده حضور در پيشگاه حجت خدا و ارائه اعمال خود به آن حضرت باشيم . و اميد بخش است ؛ چرا كه منتظر مي انديشد شايد در آينده اي نزديك ظهور رخ دهد و سختيها و مشكلات او به پايان برسد و بايد پايداري و مقاومت وريد و تسليم جريانهاي نشد كه در پي غارت سرمايه هاي ايماني و اعتقادي اند . با توجه به مطالب ياد شده ، مي توان گفت كه تعيين زمان براي ظهور بر خلاف مفهوم و فلسفه انتظار است و چه بسا منتظر را به سستي و يا نا اميدي بكشد ؛ زيرا وقتي گفته شود كه تا فلان زمان مشخص ، هر چن___د آينده اي نه چندان دور ، ظهور به وقوع نخواهد پيوست ، ما به طور طبيعي دچار سكون و ركود مي ش___ويم و به اين ب____هانه كه هنوز فاصله داريم ؛ از به دست آوردن آمادگي لازم براي ظهور خودداري مي كنيم . از سوي ديگر اگر ظهور به هر دليل در زماني كه به ما وعده داده شده رخ ندهد ما دچار ياس و نااميدي مي شويم . 2- ظهور ناگهاني فرا مي رسد : در بسياري از روايات پيامبر گراي اسلام و امامان معصوم اين نكته مورد تاكيد قرار گرفته كه ظهور نيز همانند قيامت ناگهاني و غيره منتظره فرا مي رسد و زمان آن را هيچ كسي جز خداوند حكيم نمي داند . حضرت صاحب الامر(ع) نيز در يكي از

توقيعات خود بر اين نكته مي ورزند كه ظهور ناگهاني و دور از انتظار فرا مي رسد فرمان او به يكباره و ناگهاني فرا مي رسد و در آن زمان توجه به بازگشت براي كسي سود ندارد و پيشماني از گناه كسي را از كيفر ما نجات نمي بخشد . 3- نهي از تعيين وقت براي ظهور : تعيين وقت براي ظهور جايز نيست . ما نه تنها حق نداريم به استناد برخي از رويدادهاي اجتماعي و با حوادث طبيعي به پيش بيني زمان ظهور و تعيين وقت براي آن بپردازيم بلكه براي ما لازم است كه ادعاي كساني را كه مدعي دانستن زمان ظهورند تكذيب كنيم و جلوي نشر اين گونه ادعا ها را بگيريم . فلسفه اين حكم نيز روشن است ؛ شما تصور كنيد اگر هر از چندي زماني براي ظهور تعيين شود و ظهور به وقوع نپيوندد چه پيش خواهد آمد . آيا مردم رفته رفته نا اميد نمي شوند و اعتقاد خود را نسبت به اصل انديشه مهدويت و ظهور منجي از دست نمي دهند ؟! بنابراين بايد بسيار مواظب بود و اجازه نداد كه « انتظار فرج » به عنوان ارزشمندترين سرمايه اعتقادي شيعه در عصر غيبت بازيچه دست جاهلان و يا شهرت طلبان گردد . 4- ظهور را از نزديك ببينيم : ما بايد همواره خود را در چند قدمي ظهور ببينيم و اميدوار باشيم كه در زمان حيات خود ظهور حضرت حجت را درك كنيم . اين نكته اي است كه از مجموع رواياتي كه در اين زمينه از ائمه معصومين (ع) نقل شده استفاده مي شود

؛ كه از جمله مي توان به بخشي از دعاي عهد كه از امام صادق (ع) نقل شده ، اشاره كرد . در بخشي از دعاي ياد شده چنين مي خوانيم : اللهم اكشف هذه الغمه عن هذه الامه بحضوره و عجل لنا ظهوره انهم يرونه بعيدا و نريه قريبا ...بار خدايا ! اندوه و دلتنگي اين امت را با حضور ولي خود برطرف ساز و در ظهور او شتاب كن . ديگران ظهور او را دور مي بينند ولي ما آن را نزديك مي ببينيم ...5- توجه به نشانه هاي ظهور : بحش عمده اي از روايايي كه در زمينه مهدويت و انتظار از پيامبر گرامي اسلام و امامان معصوم نقل شده مربوط به نشانه هاي ظهور است كه اين نشانه هاي عبارتند از : برخي رويدادهاي اجتماعي مانند جنگها ، شورشها ، كشته شده افرادي خاص ، زوال برخي حكومتها و ... برخي رويدادها طبيعي مانند سيلها ويرانگر ، قحطي ، خشكسالي ، خورشيد گرفتگي ، ماه گرفتگي غير عادي و ... بنابراين همه ما وظيفه داريم كه نشانه هاي ظهور را براساس روايات صحيح و قابل اعتماد بشناسيم راز كم و كيف آنها به درستي آگاه شويم تا هر ادعايي را بدون دليل نپذيريم . 6- دعا براي تعجيل فرج : يكي ازوظايف اصلي ما در دوران غيبت ، دعا و استغاثه به درگاه الهي براي تعجيل فرج است و هيچ چيز نبايد ما را از اين وظيفه باز دارد . اين دعا و استغاثه ضمن اين كه اسباب نزديك شدن فرج مولايمان حضرت صاحب الامر را فراهم مي كند موجبات ارتباط

مستمر و هميشگي ما به آن حجت الهي را فراهم آورده و جلوي باس و نوميدي ما را در دوران طولاني غيبت مي گيرد . بنابراين ، شايسته است كه همه منتظران امام عصر (ع) كه اميدوارند در اين زمانها شاهد ظهور آن حضرت باشند ، بيش از پيش به دعا و توسل براي تعجيل فرج روي آورند و آتش سوزان سينه خود را با خنكاي دعاهاي دلنشيني همچون دعاي عهد ، دعاي ندبه ، زيارت آل ياسين و ديگر ادعيه و توسلات آرامش بخشند . باشد تا خداوند رحمان بر همه ما ترحم كند و ظهور پر بركت آن امام انس و جان را نزديك سازد . فيلمسازان آمريكايي و مهدويت : امروزه غرب به اهميت قدرت و تاكتيك تصويري پي برده و از آن در قالب سينما استفاده مي كند به دليل همين قدرت عظم سينماهاست كه غرب مباني نظري خود را كه محصول ايده ها و اهداف اوست به زبان تصوير ترجمه مي كند . به بيان ديگر بزرگترين ويژگي غرب ، ترجمه معنا به صورت تصوير است . روان شناسي مدرن نيز بيانگر اين است كه هيچ كلامي تائيد تصوير را ندارد . چون طبق يافته هاي اين علم ، هر تصوير معادل هزار كلمه است كار د يگر تصوير و سينما  درگير كردن توام احساسات و ادراك انسان است . سخنورها ادراك را مخاطب قرار مي دهند. فيلمهاي بي محتوا احساس را و فيلمهاي هدفمند ادراك و احساس را با هم ، در چنين قلمروي احساس جذابيت را ، ادراك معناپذيري را و جمع آنها سينما را مي سازد .

در دهه نود در ادامه تلاش هميشگي غرب براي فرهنگ سازي و طرح خود به عنوان آرمان شهر» موعود شاهد دو رويداد مهم بوديم ، يكي كاربرد اصطلاح « نظم نوين جهاني» و ديگري طرح نظريه « پايان تاريخ» فوكوياما . نظريه پايان تاريخ فوكوياما مي گويد : « دموكراسي ليبرال آرزوي نهايي است كه با فروپاشي سرسخت ليبرالها ، يعني كمونيسم در حال تحقق كامل است و تاريخ با تحقق اين آرمان عملا پروسه تكاملي خود را در حد نهايي طي مي كند . اين دو مسئله به نحوي از نيت سياسي غرب در جهاني شدن و ايجاد يك فرهنگ جهاني و تحميل آن بر جهان پرده برداشت . امروزه رسانه ها مهمترين و اصلي ترين ابزار تسلط فرهنگي غرب محسوب مي شود چون بر خلاف زبان كه اگر كسي انگليسي نداند نمي تواند با فرهنگ غرب ارتباط برقرار كند ، تصوير از ويژگي بين المللي برخوردار است . اما يكي از اهداف اصلي غرب جلب افكار عمومي است . در فضايي كه دموكراسي اصل مي شود راي عمومي قدرت ساز است . به همين دليل بايد روي جلب آراء عمومي كار كنيد . لذا غرب هدف جدي خود را جلب افكار عمومي قرار داده و در فيلمهايش نيز همين هدف را دنبال مي كند . يكي از كارهاي غرب اين است كه قبل از اينكه به عمليات گسترده دست بزند از طريق رسانه ها كار خودش را توجيه مي كند . تافلر در كتاب جابه جايي قدرت مي گويند : بسياري از فرهنگها و مردم جهان تشنه اقتباس از زندگي ، مد و

فرهنگ غربي هستند به نحوي آن را تبليغ مي كند گرچه به ظاهر نقادانه است . ثانيا بستر اين جهاي سازي و اين معنا كه جهان را تحت چنين  مدينه فاضله اي تسخير كنند رسانه ها هستند . سينما تقريبا از سال 1964 وارد مرحله جديدي شد كه اين مرحله توجيه كننده افزايش قدرت تسليحاتي شرق و غرب است . يعني ساخت فيلمهاي مانند بشقاب پرنده ها و موجودات فضايي مانند فيلمهاي « جنگ ستارگان »از همان زمان شروع شد و مشخص شد كه شرق و غرب در ساخت اين فيلمها تعهد دارند . اگر انسان از يك قدرت فضايي بسيار قدرتمند ترسانده شود تلاش در جهت افزايش قدرت تسليحاتي شرق و غرب توجه پذير مي شود و ديديم كه شد . يك دروغ اگر به حد تواتر برسد مي شود حقيقت . وقتي ده نفر مرتب يك دروغ را تكرار مي كنند از نظر رواني تحت تاثير آن قرار مي گيرند. در اين زمينه هم غرب ابتدا با ساخت فيلمهاي متعدد مردم را نسبت به خطر موجودات فضايي مي ترساند و بعد نتيجه مي گرفتند كه با توجه به اين شرايط ما بايد قدرت تسليحاتي خود را توسعه دهيم . پس طرح غرب در ارائه مطلوب هايش و جا انداختن آن ها در سطح جهان با تصوير ، مسئله كاملا روشني است كه تاريخ سينما و همچنين گذر زمان اهداف پشت پرده غرب را روشن مي كند . آينده گرايي در غرب واقعيت اين است كه بحث آينده گرايي در غرب بسيار جدي است و عبارتي جدي تر از جامعه ما . علتش هم

اين است كه ما به مسئله انتظار و ظهور امام زمان (عج) فقط بعد از مذهبي و ديني خودمان نگاه مي كنيم و به ابعاد سياسي و اجتماعي و اين مسئله كمتر توجه داريم . اما در غرب بحث آينده نگري در تمامي ابعاد فوق العاده جدي است . به همين دليل متفكران بخش مهمي از افكارشان را صرف اين مسئله مي كنند زيرا قلمرو علمي غرب بالاست . شما در علون تجربي وقتي به دو فرمول برسيد ميتوانيد مطلبي را پيش بيني كنيد . وقتي با چهار مورد استقرار آزمايش كرديد و به يك نتيجه رسيديد قانون مي سازيد كه پس در اين شرايط اگر چنين شود چنان مي شود . اين مي شود مربوط به آينده است امر زماني فرحال و فراگذشته است در تمدنهاي به شدت علم گرايي متاثر از آينده نگري جامعه هم آينده نگر مي شود وهم به دنبال سيستمهايي مي گردد كه به آينده نفوذ كند . بنابراين از بعد مذهبي و هم از بعد علمي مسئله آينده و انتظار و اتفاقاتي كه در آينده مي افتد براي اينها خيلي مهم است نكته ي ديگر اينكه غرب به خوبي دانسته است تمدني كه گذشته خود را نقد و سعي مي كند امروزش را بفهمد به استقبال فردا مي رود ، اين تمدن قطعا در اهداف خودش موفق است . تمدن امروز توانسته است با نفوذ بر آينده بسياري از مشكلات را حل كند . البته در بعد تكنولوژي واگرنه در بعد اخلاق وضعيت امروز غرب فاجعه است . در هر حال نفوذ در آينده نه تنها گرايش فطري آنها

كه گرايش ما نيز هست . البته مساله انتظار در همه تمدنها هست . بودائيان و هنديان « گوتمه» يا بوداي پنجم را منتظرند و زرتشتيان « سوشيانت» را و مسيحيان معتقدند كه عيسي مجددا  بر مي گردد . يهوديان مي گويند عيساي واقعي هنوز نيامده است . اما انتظار در تمدن شيعه بسيار عيني است به طوري كه تمدن هويتش با آن نفس مي كشد . تمدنهاي ديگر منجي شان را قاب كرده اندو زده اند سينه ي آسمان . يعني يك موجود ذهني است . اعتقاد هست ، اما عيني نيست . و در زندگي تجلي ندارد . بر خلاف موعود و منجي شيعه كه كاملا عيني است . منتهي ما نياز به مترجماني داريم كه اين تجلي باطني مذهب شيعه را بياورد و وارد جامعه كند . اين مشكل ما در اين قلمرو و اين فضاست . شما مي دانيد دليل حجيت اجماع در شيعه بر خلاف اهل سنت ،حضور معصوم (ع) است اين را اگر از لحاظ روان شناسي مذهبي با ديدگاه « ميرچاالياده» و اصول ديني شناسي معاصر نگاه كنيم مي شودحضور زنده . اين مسئله از لحاظ روانشناسي خيلي مهم است . در مسئله ي سياست هم همين طور شما نقش ا مام زمان (عج) در پيروز انقلاب اسلامي را ديديد . در بحثهايي كه ا مثال «ميشل فوكو» و «كلر برير»و ديگران دارند نقش امام حسين و ا مام زمان (عج) را در انقلاب اسلامي مطرح مي كنند و اساسا هويت سياسي شيعه به دليل اعتقاد به منجي است و جمله بسيار مشهوري دارند كه « اينها به

اسم امام حسين (ع) قيام مي كنند و به اسم امام زمان (عج) قيامشان را حفظ مي كنند نگاه سرخ شيعيان به عاشورا ونگاه سبزشان به انتظار است . ما بر خلاف غربيها اين معنا و مفهوم را به زبان و برهان عامه ترجمه نكرده ايم ما نياز به حكيم داريم ، فعل حكيم ، ترجمه تنزيل و تمثيل معناست . چه بسيار بزرگاني كه خيلي عالي مي فهمند ولي نمي توانند با عوام رابطه ايجاد كنند . ما به يك واسطه نياز داريم كه همه حامل و جامع معنا باشد و هم قدرت تبين معنا را براي عامه داشته باشد وشيعه بايد روي مسئله ي عرضه معاني مباني خود خيلي كار كنند . قدرت غرب به بيانش است به محتوايش باور كنيد بزرگترين متفكران غرب را بياوريد يك ساعت به طور جدي با متفكران ما بنشيند و بحث كنند شكست خواهند خورد چرا گفت و گوي تمدنها پذيرفته شد ؟ چون نگاه آنها با تمدنهاي شرقي به ويژه اسلامي طور ديگري است به دليل اينكه مي دانند اينجا محتواهست  تفاوت ما با غربيها اين است كه آنها فاقد محتوا هستند ولي بيان بسيار قوي دارند . با اين بيان بسيار قوي محتواي خالي خود را جبران مي كنند . در مقابل ما محتواي بسيار بلندي داريم . اما قدرت ترجمه و بيانش را نداريم . غربيها متوجه شدند ما در اعتقادات اسلامي منجي اي داريم كه زماني ظهور مي كند . لذا غرب هر جا پا گذاشته تاثير اعتقاد به مهدويت را ديده كه انقلاب اسلامي اوجش بود از الان روي تخريب مفهوم مهدويت

در جهان كار مي كند . از يك طرف مهدويت ما را مي كويد از طرف د يگر مهدويت تخيلي خودش را تروج مي دهد . امروزه مردم در هند « گوتمه» را طلب مي كنند زرتشتها معقتدند دنيا تمام مي شود و زمان ظهور « سوشيانت» فرا مي رسد در يهود دو مسيحيت هم اين مسئله مطرح است و بدين ترتيب انگيزه ها و پتانسيل و پذيرش جهاني وجود دارد . لازم هم نيست كه ما بگوئيم شما بياييد جاي مسيح امام زمان ما را بشناسيد . بلكه امام زمان (عج) را جوري مطرح كنيد كه مسيح زير مجموعه اش بشود و بتواند به تمام نيازها پاسخ بدهد . اتفاقا اگر بتوانيم در اينترنت سايت بزنيد و با جهان وارد مذاكره بشويد . مطالب زيادي از سوي جهانيان مطرح خواهد شد . اما اين دغدغه و دل مشغولي هميشگي بشر آنگاه كه با علوم غيبي و دانشهاي خداداد پيامبران و اولياي الهي پيونده خورده ، رنگ ديگري يافته است و از حالت گمانه زدنيهاي بي پايه و پيشگوييهاي دروغين در مورد وقايعي كه بشر راهي براي پي بردن به آنها ندارد ، خارج و به اخبار صادق مبتني بر آموزه هاي و حياني تبديل شده است . آخرالزمان شناسي در آثار اسلامي : پيشگويي در مورد آينده همواره يكي از دغدغه ها و دل مشغوليهاي بشر بوده و در طول تاريخ انگيزه هاي مختلفي باعث شده است كه انسانها به پيشگويي درباره ي رويدادهايي بپردازند كه در آينده دور و يا نزدكي واقع مي شوند در اين ميان ، پيشگويي در مورد حوادث آخ

الزمان از جايگاه و اهميت خاصي برخوردار بوده و اقوام و ملل گوناگون با همه اختلافي كه در باورها و اعتقادات خود داشته اند موضوع آخر ا لزمان و رويدادهاي  اين عصر را مورد  توجه جدي قرار داده اند . با نگاهي اجمالي به كتابهاي مقدس اديان الهي به موارد فراواني بر مي خوريم كه از سوي انبياي الهي و يا جانشينان آنها نسبت به رويدادهاي آينده پيشگويي و به ويژه از حوادث مختلف سياسي ، فرهنگي ، اجتماعي ، نظامي ، زيست محيطي و ... به عنوان نشانه هاي آخر الزمان ياد شده است اما اگر بخواهيم مجموعه معارفي را كه در اديان مختلف الهي در زمينه آخر الزمان وجود دارد با يكديگر مقايسه كنيم به جرات مي توان گفت كه در هيچ دين و آئيني به اندازه اسلام در مورد رويدادهاي آخرالزمان پيشگويي نشده است . پيامبر گرامي اسلام (ص) از همان سالهاي آغازين بعثت خود براساس دانش ماورايي خود به پيشگويي رويدادهاي مختلف فرهنگي ، سياسي و اجتماعي كه در آينده هاي دور و نزديك در جامعه اسلامي روي خواهد داد مي پرداختند و تعبير برخي از روايات ، مسلمانان را از كليه حوادثي كه تا آستانه قيامت رخ خواهد داد خبر مي كردند . آن حضرت گاه مسلمانان را نسبت به رخدادهاي مباركي كه در آينده رخ خواهد نمود ، مژده و بشارت مي دادند و گاه آنان را نسبت به وقايع شومي كه در پيش روي آنهاست ؛ بر حذر مي داشتند . اين رويه مستمر پيامبر اكرم (ص) در مورد پيشگويي رويدادهاي مختلف ، به ويژه رويدادهايي كه در

آخرالزمان رخ خواهد داد موجب شد كه مسلمانان در طول سالهاي پر بركت حيات رسول گرامي اسلام(ص) از گنجينه ارزشمندي از روايات مربوط به حوادث آينده برخوردار شوند ؛ گنجينه ارزشمندي از روايات مربوط به حوادث آينده برخوردار شوند ، گنجينه اي كه از همان سده هاي آغازين گسترش اسلام به دست مولفان ، مورخان و محدثان جمع آوري و در اختيار نسلهاي آينده گذاشته شد .

اين نويد كلي جهاني انساني ,در زبان روايات '' انتظار فرج''  خوانده و افضل عبادات شمرده شده است.اصل'' انتظار فرج'' از يك اصل كلي اسلامي و قرآني ديگر به نام'' حرمت ياس از روح الله'' استنتاج شده است.دو گونه انتظار                                               انتظار فرج دو گونه است :•    انتظاري كه سازنده ,نگهدارنده,تعهد آور,نيروآفرين وتحرك بخش است و نوعي عبادت و حق پرستي شمرده مي شود.•    انتظاري كه گناه,ويرانگر و اسارت بخش است.اين دو نوع انتظار فرج، معلول دو نوع برداشت از ظهور عظيم حضرت مهدي موعود است؛ و اين دو نوع برداشت به نوبه خود از دو نوع بينش درباره تحولات و انقلابات تاريخي ناشي مي شود.قرآن و تاريخمسئله «انتظار فرج» كه ضمن اينكه بحثي فلسفي و اجتماعي است، بحثي ديني و اسلامي است وهمانچنان كه گفتيم ريشه ي قرآني دارد. پس قبل از اينكه درباره ي چگونگي انتظار به بررسي بپردازيم باييد نظر قرآن را درباره ي تاريخ روشن كنيم.به طور خلاصه، قرآن تاريخ را به عنوان يك درس و يك منبع معرفت و شناسايي، يك موضوع تفكر و مايه ي تذكر وآيينه ي عبرت ياد مي كند.در عين آنكه كه تاريخ با يك سلسله نواميس قطعي و لايتخلّف اداره مي شود، نقش انسان و آزادي و اختيار او به هيچ وجه محو نمي گردد. قرآن آيات زيادي در اين زمينه دارد؛ براي نمونه  در آيه ي 11 سوره ي مباركه رعد  مي فرمايد:«اِنَّ اللهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّي يّغَيِّروا ما بِاَنفُسِهِم».خداوند وضع حاكم و مستولي بر قومي را تغييرنمي دهد مگر آنكه آنچه در خلق و خوي و رفتار خود دارند تغيير دهند.    توجيه

و تفسير تمامل تاريخقرآن مجيد، هم بر شخصيت و واقعيت جامعه تاكيد دارد و هم بر سير صعودي وكمالي آن.از سوي ديگر مي دانيم مكتبهاي ديگر هم بوده اند و هستند كه ضرورت و جبر تاريخ را بدين سو مي دانند، پس لازم است بدانيم كه چه از نظر قرآن مجيد و چه از نظر برخي مكتبهاي ديگر،تكامل تاريخ را چگونه بايد توجيه و تفسيير كرد؟ و مخصوصاً انسان ها چه مسئوليتي دارند و چه نقشي بايد ايفا نمايند؟ بالاخص«انتظار بزرگ» به چه شكل و چه صورت باشد؟دو نوع بينش•    ابزاري يا ديالكتيكي: بر اساس اين نوع طرز تفكر است كه انسان در آغاز پيدايش يك ماده خام است و كار و ابزار كار است كه به اين ماده خام، شكل مناسب با نوع كار و شكل ابزار توليد مي دهد.بر اين عقيده اند كه مبارزه و انقلاب باعث به كمال رسيدن و جهش مي شود، از اين رو با افرادي كه گام هاي اصلاحي بر مي دارند به ديد افراد خيانتكار مي نگرد چون آنها باعث تسكين اجتماع مي شوند وآنها را از رسيدن به تكامل باز مي دارد.•    انساني يا فطري:در نظر اين بينش، هر چند انسان در آغاز پيدايش، شخصيت انساني بالفعل ندارد ولي بذر يك سلسله بينش ها و گرايشها درنهاد او نهفته است. انسان مانند يك نهال است كه استعداد ويژه اي براي برگ و بار ويژه اي در او نهفته است.حركت انسان به سوي كمالات انساني اش از نوع حركت ديناميكي است نه از نوع حركات مكانيكي. تنها از نظر اين نوع بينش است كه «خود» در انسان مفهوم

پيدا مي كند.دو نوع تلقي از انساناين دو نوع بينش نتيجه دو نوع تلقي يا برداشت از انسان و هويت واقعي او و استعدادهاي نهفته اوست.•    بنا بر بينش ابزاري انسان در ذات خود فاقد شخصيت انساني است، هيچ امر ماوراء حيواني در سرشت او نهاده نشده است و آنچه در انسان اصالت دارد و به صورت غريزه در او موجود است جنبه حيواني اوست.•    بنا بر بينش فطري انسان موجودي است داراي سرشت الهي ،مجهز به فطرتي حقجو و  حق طلب، حاكم بر خويشتن و آزاد از جبر طبيعت و جبر محيط و جبر سرشت و جبر سرنوشت.جامعه ايده آلآرمان قيام وانقلاب مهدي (ع) يك فلسفه بزرگ اجتماعي اسلامي است.اين نويد، اركان و عناصر مختلفي دارد كه برخي فلسفي و جهاني است و جزئي از جهان بيني اسلامي است، برخي فرهنگي و تربيتي،  سياسي، اقتصادي،برخي اجتماعي است.مشخصات جامعه بزرگ       خوشبيني به آينده بشريت: درباره ي آينده بشريت نظرهاي مختلف است؛ بعضي معتقدند كه شر و فساد و بدبختي لازمه ي لاينفك حيات بشري است و بنابراين زندگي بي ارزش است و عاقلانه ترين كارها خاتمه دادن به حيات بشري است.بعضي ديگر اساساً حيات بشر را ابتر مي دانند؛ معتقدند كه بشر در اثر پيشرفت حيرت آور تكنيك و ذخيره كردن انبارهاي وحشتناك وسايل تخريبي، رسيده به مرحله اي كه به اصطلاح با گوري كه با دست خود كنده يك گام بيشتر فاصله ندارد.نظريه سوم اين است كه شر و فساد، لازمه لاينفك طبيعت بشر نيست.نظريه چهارم اين است كه ريشه ي فسادها و تباهيها نقص روحي و  معنوي انسان است.  پيروزي نهايي صلاح و

تقوا و صلح و عدالت و آزادي و صداقت بر زور و استكبار و استعبداد و ظلم و اختناق و دجل حكومت جهاني واحد. عمران تمام زمين در حدي كه نقطه خرابي باقي نماند.  بلوغ بشريت به خردمندي كامل و پيروي از فكر و ايدئولوژي و آزادي از اسارت شرايط طبيعي و اجتماعي و غرائز حيواني. حداكثر بهره گيري از مواهب زمين. برقراري مساوات كامل ميان انسانها در امر ثروت. منتفي شدن كامل مفاسد اخلاقي از قبيل ربا، شرب خمر، خيانت، دزدي و ... منتفي شدن جنگ و برقراري صلح و صفا و محبت و تعاون. سازگاري انسان و طبيعت.انتظار ويرانگربرداشت قشري از مردم از مهدويتو قيام و انقلاب مهدي موعود اين است كه صرفاً ماهيت انفجاري دارد؛ فقط و فقط از گسترش و اشاعه و رواج ظلم ها وتبعيض ها و اختناق ها و حق كشي ها و تباهيها ناشي مي شود؛ نوعي سامان يافتن است  كه معلول پريشان شدن است. آنگاه كه صلاح و حق به نقطه صفربرسد، اين انفحار رخ مي دهد و دست غيب براي نجات حقيقت - نه اهل حقيقت، زيرا حقيقت طرفداري ندارد – از آستين بيرون مي آيد. پس بهترين كمك به تسريع در ظهور و بهترين شكل انتظار، ترويج و اشاعه ي فساد است، و اينجاست كه مي گويند: «اَلغاياتُ تُبَرِّرُالمَبادي»(هدفها وسيله هاي نامشروع را مشروع ميكنند)و اين شعر مصداق وافعي خود را پيدا مي كنددردل دوست به هر شيوه رهي بايد كردطاعت ازدست نيايد گنهي بايد كرد شبه ديالكتيكي:اين نوع از برداشت از آن جهت كه با اصلاحات مخالف است و فسادها و تباهيها را به

عنوان مقدمه يك انفجار مقدس، موجه و مطلوب مي شمارد بايد «شبه ديالكتيكي» خوانده شود، با اين تفاوت كه در تفكر ديالكتيكي با اصلاحات از آن جهت مخالفت مي شود و تشديد نابسامانيها از آن جهت اجازه داده مي شود كه شكاف وسيعتر شود و مبارزه پيگيرتر و داغتر گردد، ولي اين تفكر عاميانه فاقد اين مزيت است؛ فقط به فساد و تباهي فتوا مي دهد كه خودبه خود منجر به نتيجه ي مطلوب بشود.انتظار سازنده                                          ظهور مهدي موعود حلقه اي است ازحلقه هاي مبارزه ي اهل حق واهل باطل كه به پيروزي نهايي اهل حق منتهي مي شود .ظهور مهدي موعود منّتي است بر مستضعفان و خوارشمردگان، و وسيله اي است براي پيشوا و مقتدا شدن آنان، و  مقدمه اي است براي وراثت آنها  خلافت الهي را در روي زمين:« وَنُريدُ اَن نَمُنَّ عَلَي الَّذين استُضعِفوا فيِ الارضِ وَ نَچعَلهُم ائمةً وَ نَچعَلهُمالوارِثينَ»(قصص\5).ظهور مهدي موعود،تحقق بخش وعده اي است كه حدارند متعال از قديم ترين زمانها در كتب آسماني به صالحان و متقيان داده است كه زمين از آن آنان است و  پايان تنها به متقيان تعلق دارد:« وَ لقد كتبنا في الزبور من بعدالذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحونَ»(انبيا\105).در روايات اسلامي سخن از گروه زبده است كه به محض ظهور امام به آن حضرت ملحق مي شوند.بديهي است كه اين گروه ابتدا به ساكن خلق نمي شوند. معلوم مي شود در عين اشاعه و  رواج ظلم و فساد،زمينه هايي عالي وجود دارد كه چنين گروه زبده را پرورش مي دهد. اين خود مي رساند كه نه تنها حق و حقيقت به صفر نرسيده

است، بلكه فرضاً اگر اهل حق از نظر كميت قابل توجه نباشند از نظر كيفيت ارزنده ترين اهل ايمان اند و در رديف ياران سيدالشهداء.از مجموع آيات و روايات استنباط مي شود كه قيام  مهدي موعود(عج) آخرين حلقه از مجموع حلقات مبارزات حق و باطل است كه از آغاز جهان برپا بوده است.مهدي موعود تحقق بخش ايده آل همه ي انبيا و اولياء و مردان مبارز راه حق است. شهيد         وَلاتَحسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلوا في سَبيلِ اللهِ امواتاً بَل احياءُ عِندَ رَبِّهِم يُرزَقونَ«آل عمران\169».قداست شهيددر عرف عام يعني عرف عموم جهان و در عرف خاص مسلمانان ،برخي كلمات و واژه ها مانند دانشجو،استاد،مؤمن،مجاهد،نبي واز اين قبيل كلمات از نوعي عظمت و احترام و احياناً قداست برخوردارند.اما كلمه اي كه در همه عرف ها توأم با قداست و عظمت است واژه ي شهيد است .از نظر اسلام هر كس به مقام و درجه شهادت نائل آيد كه اسلام با معيار هاي خاص خودش او را شهيد بشناسد،يعني واقعاً در راه هدف هاي عالي اسلامي به انگيزه ي برقراري ارزش هاي واقعي بشدي كشته بشودبه حق پيوستگي شهيدقر آن مجيد در مورد به حق پيوستگي شهيد مي فرمايد:وَلاتَحسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلوا في سَبيلِ اللهِ امواتاً بَل احياءُ عِندَ رَبِّهِم يُرزَقونَ.گمان مبر آنان را كه در راه حق شهيد شده اند مرده اند؛خير، آنها زندگاني هستند نزد پروردگارشان و متنعم به انعامات او.در اسلام وقتي مي خواهند مقام كسي يا كاري را بالا ببرند مي گويند مقام فلان شخص برابر است با مقام شهيد ويا فلان كار اجرش برابر است با اجر شهيد .مثلاً در مورد طالب علم اگر

واقعاً انگيزه اش تقرب به خدا باشد و درخخلال دانشجوويي يا طلبگي بميرد شهيد از دنيا رفته است.اين تعبير، قداست و علو مقام طالب علم را مي رساند.حق شهيدتمام كساني كه به بشريت به نحوي خدمت كرده اند، حقي به بشريت دارند،   ولي هيچ كس حقي به اندازه ي حق شهدا بر بشريت ندارد زيرا همه اين گروه ها نيازمند محيطي مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند ولي شهيد است كه با فداكاري و از خودگذشتگي خود مانند شمع مي سوزد تا محفل بشريت را روشن كند و محيط مساعدي را براي ديگران محيا سازد.قرآن كريم پيامبر اكرم را «سراج منير» (چراغ نور افشان) مي خواند.در اين تعبير مفهوم ظلمت زدايي كه توأم با سوختن و روشن كردن است گنجانيده شده است .مي فرمايد:«يا اَيُّهَا النَّبِيُّ اِنّا اَرسَلناكَ شاهِداً وَ مُبَشِراً وَ نَذيراً وَ داعياً اِلَي اللهِ بِاِذنِه وَ سِراجاً مُنيراً»(احزاب\46و45). اي پيامبر تو را فرستاديم گواه و نويد دهنده و بيم رساننده و دعوت كننده به حق با اذن حق و چراغي نورافشان.بدن شهيداسلام ديني حكيمانه است؛ دستوري خالي از مصلحت و راز و رمز ندارد. يكي از دستورهاي اسلامي اين است كه هر فرد مسلمان كه مي ميرد، بر ديگران واجب است كه بدن او را به ترتيب مخصوص غسل دهند و شستشو نمايند، در جامه هايي پاك به ترتيب مخصوص كفن كنند و سپس نماز بخوانند و دفن نمايند ولي اين دستور يك استثنا دارد؛ آن استثنا شهيد است.از اين دستورها فقط نماز و دفن در مورد شهيد اجرا مي شود.اين استثنا نشانه اين است كه روح و شخصيت

شهيد آنچنان پاك و وارسته شده كه در بدنش و در خونش و حتي در جامه اش اثر گذاشته است.بدن شهيد يك «جسد متروّح»است،يعني جسدي كه احكام روح بر آن جاري شده است،همچنانكه جامه ي شهادتش «لباس متجسّد»است؛ يعني روح بر بدن جاري شده و حكم جاري شده بر بدن، بر لباس و جامه جاري شده است.خون شهيدان را ز آب اولي تر استاين خطا از صد صواب اولي تر استمنشأ قداستبديهي است كه شهادت از آن جهت كه كشته شدن است تقدس ندارد. بسياري از كشته شدنهاست كه به جاي اينكه افتخار باشد ننگ است.مي دانيم مرگ و ميرهاي اشخاص انواع و اقسام دارد:1)مرگ طبيعي: شخصي عمر طبيعي خود را به پايان مي رساند و به طور طبيعي مي ميرد.2)مرگ اخترامي: در اثر بيماريهايي مانند حصبه ،وبا و غيره،يا در اثر حوادث يا سوانحي از قبيل زلزله و سيل.3)مرگ هايي كه پاي يك جنايت در كار است: مرگ هايي كه در آن قتلي اتفاق افتاده باشد.4)مرگ هايي كه خود آن مرگها جنايت است: مرگ هايي از قبيل خودكشي5)مرگ هايي كه شهادت است: مرگي است كهانسان باتوجه به خطرات احتمالي يا يقيني فقط به خاطرهدفي مقدس و انساني و به تعبير قرآن «في سبيل الله» از آن استقبال كند.در ميان انواع مرگها تنها اين نوع مرگ است كه از حيات و زندگي،برتر و مقدس تر و عظيم و فخيم تر است.جهاد يا مسؤوليتدر اسلام آنچه منجر به شهادت يعني مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس مي گردد، به صورت يك اصل درآمده است و نام آن «جهاد» است.اسلام ديني نيست كه ايده ي مقدس اجتماعي

نداشته باشد ويا كوشش در راه دفاع يا بسط آن ايده را لازم نشمارد.در اينجا به چند جمله از يك خطبه ي نهج البلاغه اكتفا مي كنيم:    «اِنَّ الجِهادَ بابٌ مِن اَبوابِ الجَنَّةِ فَتَحَهُ اللهُ لِخاصَّةٍ اولِيائِهِ»همانا جهاد دري از درهاي بهشت است    «وَهُوَلِباسُ التَّقوي»جهاد جامه ي تقواست.    «وَدرعُ اللهِ الحَصينَةُ وَ جُنَتُهُ الوَثيقَةُ»جهاد زره نفوذناپذير خدا و سپر مطمئن خداست.آثار منفي ترك جهاد1) ذلت و خواري 2 ) شدايد و گرفتاري ها3) حقارت روحي 4) از دست دادن بينش وبصيرت5) گرفته شدن حق از آنها6) محروميت از انصاف ديگران : ديگران براي او شخصيتي قائل نمي شوند و از هر گونه انصافي درباره اش مضايقه مي كنند. حديثي ازرسول اكرم«مَن لَم يَغزُ وَ لَم يُحَدِثُ نَفسَهُ بِغَزوٍ ماتَ عَلي شُعبَةِ مِنَ النِفاقِ».آنكس كه جهاد نكرده و لااقل انديشه جهاد را در دل خود نپروريده باشد با نوعي از نفاق خواهد مرد.حديث ديگري است كه از پيامبر پرسيده شد:چرا شهيد در قبر مورد آزمايش (سوال و جواب قبر و برزخ) واقع نمي شود؟پيامبر فرمودند:شهيد در زير برق شمشيري كه بالاي سرش بود آزمايش خويش را انجام داد و پيشاپيش پاسخ همه پرسشها را داد. نشاط شهيديكي از خصوصياتي كه در تاريخ صدر اسلام در بين مسلمانان مشهود است،روحيه اي است كه «نشاط شهيد » نام دارد.در رأس همه ي اين افراد امام علي (ع) را مي بينيم كه مي فرمايند:«لَاَلفَ ضَربَةٍ بِاسَّيفِ اَحَبُّ اِلَيَّ مِن مَيتَةٍ عَلي فِراشٍ».اگر هزار ضربت به فرق من فرود بيايد كه به اين وضع كشته بشوم،بهتر است كه در بستر با يك بيماري بميرم.همچنين امام حسين (ع) در غالب اشعاري

فرمودند:اگرچه دنيا زيبا و دوست داشتني است و آدم را به طرف خودش مي كشد،اما خانه ي آخرت خيلي از دنيا زيباتر و عاليتر است.اگر مال دنيا را آخر بايد گذاشت و رفت، پس چرا آن را در راه خدا انفاق نكند؟و اگر اين بدنهاي ما ساخته شده است كه آخر كار بميرد، پس چرا در راه خدا با شمشير قطعه قطعه نشود؟منطق شهيدشهيد منطق ويژه اي دارد و نمي شود آن را با منطق افراد معمولي سنجيد، منطق او بالاتر است،منطقي است آميخته با منطق عشق از يك طرف، و منطق اصلاح و مصلح از طرف ديگر،يعني اگر شور يك عارف عاشق پروردگار را با منطق يك نفر مصلح با هم تركيب كنيد از آنها منطق شهيد در مي آيد.خون شهيد هيچ وقت خون شهيد هدر نمي رود، به زمين نمي ريزيد. بلكه هر قطره اش تبديل به دريايي از خون مي گردد و در پيكر اجتماع وارد مي شود.لهذا پيغمبر فرمودند:ما مِن قَطرَةٍ اَحَبُّ اِلَي اللهِ مِن قَطرةِ دَمٍ في سَبيلِ اللهِ.هيچ قطره اي در مقياس حقيقت و در نزد خدا از قطره ي خوني كه در راه خدا ريخته شود بهتر نيست.حماسه ي شهيددر ملت هايي كه روح حماسه ، مخصوصاً حماسه الهي مي ميرد بزرگترين خاصيت شهيد اين است كه حماسه مرده را از نو زنده كند.لهذا اسلام هميشه نيازمند به شهيد است، چون هميشه نيازمند به حماسه آفريني است.جاودانگي شهيدشهيد از راه خونش  خودش را در اجتماع جاويد ميكند يعني خون جاويد در اجتماع به وجود مي آورد.لهذا پيغمبر فرمودند:«فَوقَ كُلِّ ذي بِرٍّ بِرٌّ حَتّي يُقتَلُ في سَبيلِ اللهِ وَ

اِذا قُتِلَ في سَبيلِ اللهِ فَلَيسَ فَوقَهُ بِرٌّ»بالا دست هر نيكوكاري نيكوكار ديگري است تا آنگاه كه در راه خدا شهيد شد ديگر بالا دست ندارد.شفاعت شهيددر حديث است كه خداوند شفاعت سه طبقه را در قيامتقبول ميكند:يكي طبقه انبيا بعد از آنها طبقه علما و طبقه ي ديگر طبقه شهدا هستند.گريه بر شهيدجناب حمزة بن عبدالمطّلب عموي بزرگوار رسول اكرم بود كه در احد شهيد شد. وقتي پيامبر از احد به مدينه برگشتند، ديدند كه همه شهدا گريه كننده دارند جز حمزه(چون حمزه از مكه به مدينه مهاجرت كرده بود،تنها بود و كسي را نداشت) و حضرت فرمودند: همه شهدا گريه كننده دارند جز حمزه ،در اين هنگام صحابه رفتند به خانه هايشان و سخن پيامبر را براي آنها هم گفتند، و در اين هنگام زناني كه براي شهادت خانواده شان مي گريستند به احترام پيامبر و حمزه به خانه ي حمزه رفتند و براي حمزه گريستند.اين جريان نشان داد كه اسلام با اينكه با گريه بر ميّت (ميّت عادي) چندان روي خوشي نشان نداده است، مايل است كه مردم بر شهيد بگريند، زيرا شهيد حماسه آفريده است وگريه بر شهيد شركت در حماسه او و هماهنگي با روح او و موافقت با نشاط او و حركت در موج اوست.فلسفه گريه بر شهيددر عصر ما بسياري از مردم نسبت به گريه بر امام حسين معترض اند.آنها مدعي هستند كه اين كار معلول يك تفكر و برداشت غلط از امر شهادت است و آثار اجتماعي بدي دارد ونشان دهنده اين است كه شهادت را شكست و امر نبايستي ميدانند ولي يك ملت (مسيحيان) براي شهادت

شهيدش(مسيح ،البته به عقيده خودشان) جشن مي گيرد، زيرا آن را موفقيت و مايه ي سرافرازي و افتخار مي شمارد.ولي مسئله اين طور نيست و قضيه بر عكس است؛ شادي كردن در شهادت شهيد از بينش فرد گرايي مسيحيت ناشي مي شود وگريه بر شهيد از بينش جامعه گرايي اسلام.مي دانيم كه در اسلام گريه بر شهيد توصيه شده است.براي تحليل اصل مطلب ابتدا بايد مسئله مرگ  و شهادت را از جنبه فردي بررسي كنيم.سه نظريه درباره ي ارتباط روح با بدن و يا زندگي با مرگ وجود دارد.1)ارزش مرگ ارزش مثبت است: رابطه روح با بدن  مانند رابطه ي زنداني با زندان است و در اين نظريه خودكشي مجاز است.2)مرگ فناي كامل است: در اين نظريه زندگي هرچه باشد و به هر شكل باشد بر مرگ ترجيح دارد3)مرگ انتقال از اين جهان به جهان ديگر است: مرگ نيستي و نابودي نيست و رابطه روح با بدن  و دنيا با آخرت از نوع رابطه كشاورز با مزرعه است؛ درست است كه كشاورز خانه و خانواده را رها كرده و در مزرعه مشغول كشاورزي است، اما مزرعه و كار  در مزرعه است كه وسيله ي معيشت خوش او را درهمه ي سال در آغوش خانواده فراهم مي كند.و مردمي كه جهان بيني شان درباره روابط انسان چنين رابطه اي باشد به دو دسته تقسيم مي شوند:•    كساني كه عمر خود را به تباهي گذرانده اند، اينها از مرگ مي ترسند زيرا از خود و كرده هاي خود مي ترسند.•    و عده اي ديگر كه مانند يك كشاورز موفق سخت كوشيده اند و منتظر برداشت محصول اند

تا به آغوش خانواده برگردند.اوليا به منزله ي همان كشاورزان موفق اند كه انتقال به جهان ديگر كه نامش مرگ است، براي آنها يك آرزو است ولي در عين حال هرگز به استقبال مرگ نميروند، زيرا مي دانند تنها فرصت كار و عمل و تكامل،عمر است؛ و هرچه بيشتر بمانند بهتر كمالات انساني را طي مي كنند.طبق اين بينش محبوب بودن مرگ با طلب طول عمر در تناقض نيست.اوليا در دو صورت است كه از خواستن طول عمر صرف نظر مي كنند:•    يكي آنگاه كه احساس كنند وضعي دارند كه هرچه بمانند توفيق بيشتري نمي يابند و به جاي تكامل، تناقض مي يابند.•    و ديگري شهادت است. آنها مرگ به صورت شهادت را بلا شرط از خدا طلب مي كنند، زيرا شهادت هردو خصلت را دارد: هم عمل و تكامل است و از طرف ديگر انتقال به جهان ديگر است.پس شهادت از نظر اسلام بزرگترين موفقيت و آرزوست و براي شهيد؛ جشن و شادماني دارد.مسئله شهادت از ديد اجتماعياما از نظر اسلام آن طرف سكه را هم بايد خواند. عكس العملي كه جامعه درمورد  شهيد نشان مي دهد صرفاً به خود شهيد تعلق ندارد. عكس العمل جامعه مربوط است به اينكه مردم جامعه نسبت به شهيد و جبهه شهيد چه موضع گيري داشته باشند  وهمچنين نسبت به موضع مخالف شهيدرابطه شهيد با جامعه اش دورابطه است:•    رابطه اي كه اگر زنده بود مردم از وجودش بهره مند مي شدند.•    رابطه اش با كساني كه به مبارزه عليه آنها برخاست و به دست آنها شهيد شده است.بديهي است كه از نظر پيروان شهيد كه از فيض

بهره مندي از حيات او بي بهره اند،شهادت شهيد تأثر آور است. آنكه بر شهادت شهيد اظهار تاثر مي كند در حقيقت به نوعي بر خود مي گريد و ناله مي كند.اما از نظر زمينه اي شهادت شهيد يك امر مطلوب است به علت وجود يك جريان نامطلوب.از اين جهت مانند يك عمل جراحي موفقيت آميز است كه مطلوب است اما در زمينه ي زخم معده .بديهي است كه اگر چنين زمينه هايي در كار نباشد، جراحي ضرورتي ندارد، بلكه كار غلطي است.درسي كه از جنبه ي اجتماعي، مردم بايد از شهادت شهيد بگيرند اينست كه نگذارند آنچنان زمينه هايي پيدا شود، همانطور كه مي بينيم نام يزيد و امثال آن به صورتي درآمده كه هركس در مكتب عزاداري واقعي امام حسين تربيت شده باشد از كوچكترين تشبه به آنها در عمل ابا دارد و درس ديگر اينكه عمل قهرمانانه ي شهيد را يك عمل آگاهانه كه به او تحميل نشده است بازگو شود، و احساسات مردم رنگ و شكل احساس آن شهيد را بگيرد. اينجاست كه مي گوييم:گريه بر شهيد شركت در حماسه او و هماهنگي با روح او و موافقت با نشاط او و حركت در موج اوست.تربت شهيدحضرت فاطمه (س) وقتي پدر بزرگوارشان دستور تسبيحات معروف را به ايشان دادند، بر سر قبر عمويشان حمزه رفتند و از تربت شهيد براي خود تسبيح درست كردند.اين نشان دهنده اين است كه خاك شهيد محترم است.همچنين پيشوايان ما گفته اند: حال كه بايد بر خاك سجده كرد بهتر است كه آن خاك تربت شهيد باشد؛ و اگر مي توانيد از خاك كربلا تهيه كنيد

زيرا كه سجده كردن برتربت امام حسين حجاب هاي هفتگانه را پاره ميكند وخاكش اجروثواب نماز را صد برابر ميكند.روز شهيددر دنياي امروز معمول است كه روزي از روزهاي سال را به نام يك گروه يا فرقه يا جنسي اختصاص مي دهند در اسلام يك روز است كه روز شهيد است وآن روز عاشوراست.قيام و انقلاب مهدي (ع) از ديدگاه فلسفه ي تاريخنويسنده: متفكر شهيد استاد مرتضي مطهريچاپ بيستم: مهر 1378 مطابق جمادي الثاني 1420تعداد: 000\7 نسخهليتوگرافي: چاپ و صحافي: مؤسسه ي چاپ فجر(1001395).تلفن: 3119796ناشر: انتشارات صدرا (با كسب اجازه از شوراي نظارت بر نشر آثار استاد شهيد)تعداد صفحه: 110        شابك:  8-27-5600-964  ISBN:964-5600-27-8     تهيه كننده: مهسا حزب الهي

بر نشر آثار استاد شهيد)تعداد صفحه: 110شابك:  8-27-5600-964  ISBN:964-5600-27-8مهدويت يا انديشه ي پيروزيانديشه اي كه كم و بيش همه ي مذاهب اسلامي به آن مومن و معتقدند انديشه ي پيروزي نهايي نيروي حق و صلح و عدالت بر نيروي باطل و ستيز و ظلم,گسترش جهاني ايمان اسلامي,استقرار كامل و همه جانبه ارزش هاي انساني,تشكيل جامعه ايده آل,و بالاخره اجراي اين ايده عمومي و انساني به وسيله شخصيتي مقدس وعاليقدر كه در روايات متواتر اسلامي از او به ''مهدي'' تعبير شده است.و همچنين قرآن مجيد با قاطعيت تمام ,پيروزي نهايي ايمان اسلامي1,غلبه قطعي صالحان ومتقيان2,كوتاه شدن دست ستمكاران و جباران براي هميشه3,و آينده درخشان وسعادتمندانه ي بشريت4 را نويد داده است.« هُوَ الَّذي اَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدي وَدين الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلَي الدِّين كُلِّه وَلَو كَرِهَ المُشرِكونَ »(توبه\33وصف\9).« وَ لقد كتبنا في الزبور من بعدالذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحونَ»(انبيا\105).« وَنُريدُ اَن نَمُنَّ عَلَي الَّذين استُضعِفوا فيِ الارضِ وَ نَچعَلهُم ائمةً وَ نَچعَلهُمالوارِثينَ.وَنُمَكِّن لَهُم و فِي الاَرضِ وَ نُرِيَ فِرعَونَ وَ هامانَ وَ جُنودَهُما مِنهُم ما كانوا يَحذَرونَ»( قصص\5و6).« قال موسي لقومه استعينوا بالله واصبروا ان الارض لله يورثها من يشاء من عباده والعاقبة للمتقين»(اعراف\128).انتظار فرجاميد وآرزوي تحقق اين نويد كلي جهاني انساني ,در زبان روايات '' انتظار فرج''  خوانده و افضل عبادات شمرده شده است.اصل'' انتظار فرج'' از يك اصل كلي اسلامي و قرآني ديگر به نام'' حرمت ياس از روح الله'' استنتاج شده است.دو گونه انتظارانتظار فرج دو گونه است :•    انتظاري كه سازنده ,نگهدارنده,تعهد آور,نيروآفرين وتحرك بخش است و نوعي عبادت و حق پرستي شمرده مي شود.•    انتظاري كه گناه,ويرانگر و اسارت بخش است.اين دو

نوع انتظار فرج، معلول دو نوع برداشت از ظهور عظيم حضرت مهدي موعود است؛ و اين دو نوع برداشت به نوبه خود از دو نوع بينش درباره تحولات و انقلابات تاريخي ناشي مي شود.قرآن و تاريخمسئله «انتظار فرج» كه ضمن اينكه بحثي فلسفي و اجتماعي است، بحثي ديني و اسلامي است وهمانچنان كه گفتيم ريشه ي قرآني دارد. پس قبل از اينكه درباره ي چگونگي انتظار به بررسي بپردازيم باييد نظر قرآن را درباره ي تاريخ روشن كنيم.به طور خلاصه، قرآن تاريخ را به عنوان يك درس و يك منبع معرفت و شناسايي، يك موضوع تفكر و مايه ي تذكر وآيينه ي عبرت ياد مي كند.در عين آنكه كه تاريخ با يك سلسله نواميس قطعي و لايتخلّف اداره مي شود، نقش انسان و آزادي و اختيار او به هيچ وجه محو نمي گردد. قرآن آيات زيادي در اين زمينه دارد؛ براي نمونه  در آيه ي 11 سوره ي مباركه رعد  مي فرمايد:«اِنَّ اللهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّي يّغَيِّروا ما بِاَنفُسِهِم».خداوند وضع حاكم و مستولي بر قومي را تغييرنمي دهد مگر آنكه آنچه در خلق و خوي و رفتار خود دارند تغيير دهند.    توجيه و تفسير تكامل تاريخقرآن مجيد، هم بر شخصيت و واقعيت جامعه تاكيد دارد و هم بر سير صعودي وكمالي آن.از سوي ديگر مي دانيم مكتبهاي ديگر هم بوده اند و هستند كه ضرورت و جبر تاريخ را بدين سو مي دانند، پس لازم است بدانيم كه چه از نظر قرآن مجيد و چه از نظر برخي مكتبهاي ديگر،تكامل تاريخ را چگونه بايد توجيه و تفسيير كرد؟ و مخصوصاً انسان ها چه

مسئوليتي دارند و چه نقشي بايد ايفا نمايند؟ بالاخص«انتظار بزرگ» به چه شكل و چه صورت باشد؟دو نوع بينش•    ابزاري يا ديالكتيكي:بر اساس اين نوع طرز تفكر است كه انسان در آغاز پيدايش يك ماده خام است و كار و ابزار كار است كه به اين ماده خام، شكل مناسب با نوع كار و شكل ابزار توليد مي دهد.بر اين عقيده اند كه مبارزه و انقلاب باعث به كمال رسيدن و جهش مي شود، از اين رو با افرادي كه گام هاي اصلاحي بر مي دارند به ديد افراد خيانتكار مي نگرد چون آنها باعث تسكين اجتماع مي شوند وآنها را از رسيدن به تكامل باز مي دارد.•    انساني يا فطري:در نظر اين بينش، هر چند انسان در آغاز پيدايش، شخصيت انساني بالفعل ندارد ولي بذر يك سلسله بينش ها و گرايشها درنهاد او نهفته است. انسان مانند يك نهال است كه استعداد ويژه اي براي برگ و بار ويژه اي در او نهفته است.حركت انسان به سوي كمالات انساني اش از نوع حركت ديناميكي است نه از نوع حركات مكانيكي. تنها از نظر اين نوع بينش است كه «خود» در انسان مفهوم پيدا مي كند.دو نوع تلقي از انساناين دو نوع بينش نتيجه دو نوع تلقي يا برداشت از انسان و هويت واقعي او و استعدادهاي نهفته اوست.•    بنا بر بينش ابزاري انسان در ذات خود فاقد شخصيت انساني است، هيچ امر ماوراء حيواني در سرشت او نهاده نشده است و آنچه در انسان اصالت دارد و به صورت غريزه در او موجود است جنبه حيواني اوست.•    بنا بر بينش فطري انسان موجودي است

داراي سرشت الهي ،مجهز به فطرتي حقجو و  حق طلب، حاكم بر خويشتن و آزاد از جبر طبيعت و جبر محيط و جبر سرشت و جبر سرنوشت.جامعه ايده آلآرمان قيام وانقلاب مهدي (ع) يك فلسفه بزرگ اجتماعي اسلامي است.اين نويد، اركان و عناصر مختلفي دارد كه برخي فلسفي و جهاني است و جزئي از جهان بيني اسلامي است، برخي فرهنگي و تربيتي،  سياسي، اقتصادي،برخي اجتماعي است.مشخصات جامعه بزرگ       خوشبيني به آينده بشريت: درباره ي آينده بشريت نظرهاي مختلف است؛ بعضي معتقدند كه شر و فساد و بدبختي لازمه ي لاينفك حيات بشري است و بنابراين زندگي بي ارزش است و عاقلانه ترين كارها خاتمه دادن به حيات بشري است.بعضي ديگر اساساً حيات بشر را ابتر مي دانند؛ معتقدند كه بشر در اثر پيشرفت حيرت آور تكنيك و ذخيره كردن انبارهاي وحشتناك وسايل تخريبي، رسيده به مرحله اي كه به اصطلاح با گوري كه با دست خود كنده يك گام بيشتر فاصله ندارد.نظريه سوم اين است كه شر و فساد، لازمه لاينفك طبيعت بشر نيست.نظريه چهارم اين است كه ريشه ي فسادها و تباهيها نقص روحي و  معنوي انسان است.  پيروزي نهايي صلاح و تقوا و صلح و عدالت و آزادي و صداقت بر زور و استكبار و استعبداد و ظلم و اختناق و دجل حكومت جهاني واحد. عمران تمام زمين در حدي كه نقطه خرابي باقي نماند.  بلوغ بشريت به خردمندي كامل و پيروي از فكر و ايدئولوژي و آزادي از اسارت شرايط طبيعي و اجتماعي و غرائز حيواني. حداكثر بهره گيري از مواهب زمين. برقراري مساوات كامل ميان انسانها در امر ثروت. منتفي شدن

كامل مفاسد اخلاقي از قبيل ربا، شرب خمر، خيانت، دزدي و ... منتفي شدن جنگ و برقراري صلح و صفا و محبت و تعاون. سازگاري انسان و طبيعت.انتظار ويرانگربرداشت قشري از مردم از مهدويتو قيام و انقلاب مهدي موعود اين است كه صرفاً ماهيت انفجاري دارد؛ فقط و فقط از گسترش و اشاعه و رواج ظلم ها وتبعيض ها و اختناق ها و حق كشي ها و تباهيها ناشي مي شود؛ نوعي سامان يافتن است  كه معلول پريشان شدن است. آنگاه كه صلاح و حق به نقطه صفربرسد، اين انفحار رخ مي دهد و دست غيب براي نجات حقيقت - نه اهل حقيقت، زيرا حقيقت طرفداري ندارد – از آستين بيرون مي آيد. پس بهترين كمك به تسريع در ظهور و بهترين شكل انتظار، ترويج و اشاعه ي فساد است، و اينجاست كه مي گويند: «اَلغاياتُ تُبَرِّرُالمَبادي»(هدفها وسيله هاي نامشروع را مشروع ميكنند)و اين شعر مصداق وافعي خود را پيدا مي كنددردل دوست به هر شيوه رهي بايد كردطاعت ازدست نيايد گنهي بايد كرد شبه ديالكتيكي:اين نوع از برداشت از آن جهت كه با اصلاحات مخالف است و فسادها و تباهيها را به عنوان مقدمه يك انفجار مقدس، موجه و مطلوب مي شمارد بايد «شبه ديالكتيكي» خوانده شود، با اين تفاوت كه در تفكر ديالكتيكي با اصلاحات از آن جهت مخالفت مي شود و تشديد نابسامانيها از آن جهت اجازه داده مي شود كه شكاف وسيعتر شود و مبارزه پيگيرتر و داغتر گردد، ولي اين تفكر عاميانه فاقد اين مزيت است؛ فقط به فساد و تباهي فتوا مي دهد كه خودبه خود منجر به نتيجه

ي مطلوب بشود.انتظار سازندهظهور مهدي موعود حلقه اي است ازحلقه هاي مبارزه ي اهل حق واهل باطل كه به پيروزي نهايي اهل حق منتهي مي شود .ظهور مهدي موعود منّتي است بر مستضعفان و خوارشمردگان، و وسيله اي است براي پيشوا و مقتدا شدن آنان، و  مقدمه اي است براي وراثت آنها  خلافت الهي را در روي زمين:« وَنُريدُ اَن نَمُنَّ عَلَي الَّذين استُضعِفوا فيِ الارضِ وَ نَچعَلهُم ائمةً وَ نَچعَلهُمالوارِثينَ»(قصص\5).ظهور مهدي موعود،تحقق بخش وعده اي است كه حدارند متعال از قديم ترين زمانها در كتب آسماني به صالحان و متقيان داده است كه زمين از آن آنان است و  پايان تنها به متقيان تعلق دارد:« وَ لقد كتبنا في الزبور من بعدالذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحونَ»(انبيا\105).در روايات اسلامي سخن از گروه زبده است كه به محض ظهور امام به آن حضرت ملحق مي شوند.بديهي است كه اين گروه ابتدا به ساكن خلق نمي شوند. معلوم مي شود در عين اشاعه و  رواج ظلم و فساد،زمينه هايي عالي وجود دارد كه چنين گروه زبده را پرورش مي دهد. اين خود مي رساند كه نه تنها حق و حقيقت به صفر نرسيده است، بلكه فرضاً اگر اهل حق از نظر كميت قابل توجه نباشند از نظر كيفيت ارزنده ترين اهل ايمان اند و در رديف ياران سيدالشهداء.از مجموع آيات و روايات استنباط مي شود كه قيام  مهدي موعود(عج) آخرين حلقه از مجموع حلقات مبارزات حق و باطل است كه از آغاز جهان برپا بوده است.مهدي موعود تحقق بخش ايده آل همه ي انبيا و اولياء و مردان مبارز راه حق است. شهيدوَلاتَحسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلوا في

سَبيلِ اللهِ امواتاً بَل احياءُ عِندَ رَبِّهِم يُرزَقونَ«آل عمران\169». قداست شهيددر عرف عام يعني عرف عموم جهان و در عرف خاص مسلمانان ،برخي كلمات و واژه ها مانند دانشجو،استاد،مؤمن،مجاهد،نبي واز اين قبيل كلمات از نوعي عظمت و احترام و احياناً قداست برخوردارند.اما كلمه اي كه در همه عرف ها توأم با قداست و عظمت است واژه ي شهيد است .از نظر اسلام هر كس به مقام و درجه شهادت نائل آيد كه اسلام با معيار هاي خاص خودش او را شهيد بشناسد،يعني واقعاً در راه هدف هاي عالي اسلامي به انگيزه ي برقراري ارزش هاي واقعي بشدي كشته بشودبه حق پيوستگي شهيدقر آن مجيد در مورد به حق پيوستگي شهيد مي فرمايد:وَلاتَحسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلوا في سَبيلِ اللهِ امواتاً بَل احياءُ عِندَ رَبِّهِم يُرزَقونَ.گمان مبر آنان را كه در راه حق شهيد شده اند مرده اند؛خير، آنها زندگاني هستند نزد پروردگارشان و متنعم به انعامات او.در اسلام وقتي مي خواهند مقام كسي يا كاري را بالا ببرند مي گويند مقام فلان شخص برابر است با مقام شهيد ويا فلان كار اجرش برابر است با اجر شهيد .مثلاً در مورد طالب علم اگر واقعاً انگيزه اش تقرب به خدا باشد و درخخلال دانشجوويي يا طلبگي بميرد شهيد از دنيا رفته است.اين تعبير، قداست و علو مقام طالب علم را مي رساند.حق شهيدتمام كساني كه به بشريت به نحوي خدمت كرده اند، حقي به بشريت دارند،   ولي هيچ كس حقي به اندازه ي حق شهدا بر بشريت ندارد زيرا همه اين گروه ها نيازمند محيطي مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند ولي شهيد است كه

با فداكاري و از خودگذشتگي خود مانند شمع مي سوزد تا محفل بشريت را روشن كند و محيط مساعدي را براي ديگران محيا سازد.قرآن كريم پيامبر اكرم را «سراج منير» (چراغ نور افشان) مي خواند.در اين تعبير مفهوم ظلمت زدايي كه توأم با سوختن و روشن كردن است گنجانيده شده است .مي فرمايد:«يا اَيُّهَا النَّبِيُّ اِنّا اَرسَلناكَ شاهِداً وَ مُبَشِراً وَ نَذيراً وَ داعياً اِلَي اللهِ بِاِذنِه وَ سِراجاً مُنيراً»(احزاب\46و45). اي پيامبر تو را فرستاديم گواه و نويد دهنده و بيم رساننده و دعوت كننده به حق با اذن حق و چراغي نورافشان.بدن شهيداسلام ديني حكيمانه است؛ دستوري خالي از مصلحت و راز و رمز ندارد. يكي از دستورهاي اسلامي اين است كه هر فرد مسلمان كه مي ميرد، بر ديگران واجب است كه بدن او را به ترتيب مخصوص غسل دهند و شستشو نمايند، در جامه هايي پاك به ترتيب مخصوص كفن كنند و سپس نماز بخوانند و دفن نمايند ولي اين دستور يك استثنا دارد؛ آن استثنا شهيد است.از اين دستورها فقط نماز و دفن در مورد شهيد اجرا مي شود.اين استثنا نشانه اين است كه روح و شخصيت شهيد آنچنان پاك و وارسته شده كه در بدنش و در خونش و حتي در جامه اش اثر گذاشته است.بدن شهيد يك «جسد متروّح»است،يعني جسدي كه احكام روح بر آن جاري شده است،همچنانكه جامه ي شهادتش «لباس متجسّد»است؛ يعني روح بر بدن جاري شده و حكم جاري شده بر بدن، بر لباس و جامه جاري شده است.خون شهيدان را ز آب اولي تر استاين خطا از صد صواب اولي تر استمنشأ قداستبديهي است كه

شهادت از آن جهت كه كشته شدن است تقدس ندارد. بسياري از كشته شدنهاست كه به جاي اينكه افتخار باشد ننگ است.مي دانيم مرگ و ميرهاي اشخاص انواع و اقسام دارد:مرگ طبيعي: شخصي عمر طبيعي خود را به پايان مي رساند و به طور طبيعي مي ميرد.مرگ اخترامي: در اثر بيماريهايي مانند حصبه ،وبا و غيره،يا در اثر حوادث يا سوانحي از قبيل زلزله و سيل.مرگ هايي كه پاي يك جنايت در كار است: مرگ هايي كه در آن قتلي اتفاق افتاده باشد.مرگ هايي كه خود آن مرگها جنايت است: مرگ هايي از قبيل خودكشيمرگ هايي كه شهادت است: مرگي است كهانسان باتوجه به خطرات احتمالي يا يقيني فقط به خاطرهدفي مقدس و انساني و به تعبير قرآن «في سبيل الله» از آن استقبال كند.در ميان انواع مرگها تنها اين نوع مرگ است كه از حيات و زندگي،برتر و مقدس تر و عظيم و فخيم تر است.جهاد يا مسئوليتدر اسلام آنچه منجر به شهادت يعني مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس مي گردد، به صورت يك اصل درآمده است و نام آن «جهاد» است.اسلام ديني نيست كه ايده ي مقدس اجتماعي نداشته باشد ويا كوشش در راه دفاع يا بسط آن ايده را لازم نشمارد.در اينجا به چند جمله از يك خطبه ي نهج البلاغه اكتفا مي كنيم:    «اِنَّ الجِهادَ بابٌ مِن اَبوابِ الجَنَّةِ فَتَحَهُ اللهُ لِخاصَّةٍ اولِيائِهِ»همانا جهاد دري از درهاي بهشت است    «وَهُوَلِباسُ التَّقوي»جهاد جامه ي تقواست.    «وَدرعُ اللهِ الحَصينَةُ وَ جُنَتُهُ الوَثيقَةُ»جهاد زره نفوذناپذير خدا و سپر مطمئن خداست. آثار منفي ترك جهاد ذلت و خواري شدايد و گرفتاري هاحقارت روحي از

دست دادن بينش وبصيرت گرفته شدن حق از آنها محروميت از انصاف ديگران : ديگران براي او شخصيتي قائل نمي شوند و از هر گونه انصافي درباره اش مضايقه مي كنند.حديثي ازرسول اكرم«مَن لَم يَغزُ وَ لَم يُحَدِثُ نَفسَهُ بِغَزوٍ ماتَ عَلي شُعبَةِ مِنَ النِفاقِ».آنكس كه جهاد نكرده و لااقل انديشه جهاد را در دل خود نپروريده باشد با نوعي از نفاق خواهد مرد.حديث ديگري است كه از پيامبر پرسيده شد:چرا شهيد در قبر مورد آزمايش (سوال و جواب قبر و برزخ) واقع نمي شود؟پيامبر فرمودند:شهيد در زير برق شمشيري كه بالاي سرش بود آزمايش خويش را انجام داد و پيشاپيش پاسخ همه پرسشها را داد. نشاط شهيديكي از خصوصياتي كه در تاريخ صدر اسلام در بين مسلمانان مشهود است،روحيه اي است كه «نشاط شهيد » نام دارد.در رأس همه ي اين افراد امام علي (ع) را مي بينيم كه مي فرمايند:«لَاَلفَ ضَربَةٍ بِاسَّيفِ اَحَبُّ اِلَيَّ مِن مَيتَةٍ عَلي فِراشٍ».اگر هزار ضربت به فرق من فرود بيايد كه به اين وضع كشته بشوم،بهتر است كه در بستر با يك بيماري بميرم.همچنين امام حسين (ع) در غالب اشعاري فرمودند:اگرچه دنيا زيبا و دوست داشتني است و آدم را به طرف خودش مي كشد،اما خانه ي آخرت خيلي از دنيا زيباتر و عاليتر است.اگر مال دنيا را آخر بايد گذاشت و رفت، پس چرا آن را در راه خدا انفاق نكند؟و اگر اين بدنهاي ما ساخته شده است كه آخر كار بميرد، پس چرا در راه خدا با شمشير قطعه قطعه نشود؟منطق شهيدشهيد منطق ويژه اي دارد و نمي شود آن را با منطق افراد معمولي سنجيد،

منطق او بالاتر است،منطقي است آميخته با منطق عشق از يك طرف، و منطق اصلاح و مصلح از طرف ديگر،يعني اگر شور يك عارف عاشق پروردگار را با منطق يك نفر مصلح با هم تركيب كنيد از آنها منطق شهيد در مي آيد.خون شهيدهيچ وقت خون شهيد هدر نمي رود، به زمين نمي ريزيد. بلكه هر قطره اش تبديل به دريايي از خون مي گردد و در پيكر اجتماع وارد مي شود.لهذا پيغمبر فرمودند:ما مِن قَطرَةٍ اَحَبُّ اِلَي اللهِ مِن قَطرةِ دَمٍ في سَبيلِ اللهِ.هيچ قطره اي در مقياس حقيقت و در نزد خدا از قطره ي خوني كه در راه خدا ريخته شود بهتر نيست.حماسه ي شهيددر ملت هايي كه روح حماسه ، مخصوصاً حماسه الهي مي ميرد بزرگترين خاصيت شهيد اين است كه حماسه مرده را از نو زنده كند.لهذا اسلام هميشه نيازمند به شهيد است، چون هميشه نيازمند به حماسه آفريني است.جاودانگي شهيدشهيد از راه خونش  خودش را در اجتماع جاويد ميكند يعني خون جاويد در اجتماع به وجود مي آورد.لهذا پيغمبر فرمودند:«فَوقَ كُلِّ ذي بِرٍّ بِرٌّ حَتّي يُقتَلُ في سَبيلِ اللهِ وَ اِذا قُتِلَ في سَبيلِ اللهِ فَلَيسَ فَوقَهُ بِرٌّ»بالا دست هر نيكوكاري نيكوكار ديگري است تا آنگاه كه در راه خدا شهيد شد ديگر بالا دست ندارد.شفاعت شهيددر حديث است كه خداوند شفاعت سه طبقه را در قيامتقبول ميكند:يكي طبقه انبيا بعد از آنها طبقه علما و طبقه ي ديگر طبقه شهدا هستند.گريه بر شهيدجناب حمزة بن عبدالمطّلب عموي بزرگوار رسول اكرم بود كه در احد شهيد شد. وقتي پيامبر از احد به مدينه برگشتند، ديدند كه همه شهدا گريه

كننده دارند جز حمزه(چون حمزه از مكه به مدينه مهاجرت كرده بود،تنها بود و كسي را نداشت) و حضرت فرمودند: همه شهدا گريه كننده دارند جز حمزه ،در اين هنگام صحابه رفتند به خانه هايشان و سخن پيامبر را براي آنها هم گفتند، و در اين هنگام زناني كه براي شهادت خانواده شان مي گريستند به احترام پيامبر و حمزه به خانه ي حمزه رفتند و براي حمزه گريستند.اين جريان نشان داد كه اسلام با اينكه با گريه بر ميّت (ميّت عادي) چندان روي خوشي نشان نداده است، مايل است كه مردم بر شهيد بگريند، زيرا شهيد حماسه آفريده است وگريه بر شهيد شركت در حماسه او و هماهنگي با روح او و موافقت با نشاط او و حركت در موج اوست.فلسفه گريه بر شهيددر عصر ما بسياري از مردم نسبت به گريه بر امام حسين معترض اند.آنها مدعي هستند كه اين كار معلول يك تفكر و برداشت غلط از امر شهادت است و آثار اجتماعي بدي دارد ونشان دهنده اين است كه شهادت را شكست و امر نبايستي ميدانند ولي يك ملت (مسيحيان) براي شهادت شهيدش(مسيح ،البته به عقيده خودشان) جشن مي گيرد، زيرا آن را موفقيت و مايه ي سرافرازي و افتخار مي شمارد.ولي مسئله اين طور نيست و قضيه بر عكس است؛ شادي كردن در شهادت شهيد از بينش فرد گرايي مسيحيت ناشي مي شود وگريه بر شهيد از بينش جامعه گرايي اسلام.مي دانيم كه در اسلام گريه بر شهيد توصيه شده است.براي تحليل اصل مطلب ابتدا بايد مسئله مرگ  و شهادت را از جنبه فردي بررسي كنيم.سه نظريه درباره ي ارتباط

روح با بدن و يا زندگي با مرگ وجود دارد.ارزش مرگ ارزش مثبت است: رابطه روح با بدن  مانند رابطه ي زنداني با زندان است و در اين نظريه خودكشي مجاز است.مرگ فناي كامل است: در اين نظريه زندگي هرچه باشد و به هر شكل باشد بر مرگ ترجيح داردمرگ انتقال از اين جهان به جهان ديگر است: مرگ نيستي و نابودي نيست و رابطه روح با بدن  و دنيا با آخرت از نوع رابطه كشاورز با مزرعه است؛ درست است كه كشاورز خانه و خانواده را رها كرده و در مزرعه مشغول كشاورزي است، اما مزرعه و كار  در مزرعه است كه وسيله ي معيشت خوش او را درهمه ي سال در آغوش خانواده فراهم مي كند.و مردمي كه جهان بيني شان درباره روابط انسان چنين رابطه اي باشد به دو دسته تقسيم مي شوند:•    كساني كه عمر خود را به تباهي گذرانده اند، اينها از مرگ مي ترسند زيرا از خود و كرده هاي خود مي ترسند.•    و عده اي ديگر كه مانند يك كشاورز موفق سخت كوشيده اند و منتظر برداشت محصول اند تا به آغوش خانواده برگردند.اوليا به منزله ي همان كشاورزان موفق اند كه انتقال به جهان ديگر كه نامش مرگ است، براي آنها يك آرزو است ولي در عين حال هرگز به استقبال مرگ نميروند، زيرا مي دانند تنها فرصت كار و عمل و تكامل،عمر است؛ و هرچه بيشتر بمانند بهتر كمالات انساني را طي مي كنند.طبق اين بينش محبوب بودن مرگ با طلب طول عمر در تناقض نيست.اوليا در دو صورت است كه از خواستن طول عمر صرف

نظر مي كنند:•    يكي آنگاه كه احساس كنند وضعي دارند كه هرچه بمانند توفيق بيشتري نمي يابند و به جاي تكامل، تناقض مي يابند.•    و ديگري شهادت است. آنها مرگ به صورت شهادت را بلا شرط از خدا طلب مي كنند، زيرا شهادت هردو خصلت را دارد: هم عمل و تكامل است و از طرف ديگر انتقال به جهان ديگر است.پس شهادت از نظر اسلام بزرگترين موفقيت و آرزوست و براي شهيد؛ جشن و شادماني دارد.مسئله شهادت از ديد اجتماعياما از نظر اسلام آن طرف سكه را هم بايد خواند. عكس العملي كه جامعه درمورد  شهيد نشان مي دهد صرفاً به خود شهيد تعلق ندارد. عكس العمل جامعه مربوط است به اينكه مردم جامعه نسبت به شهيد و جبهه شهيد چه موضع گيري داشته باشند  وهمچنين نسبت به موضع مخالف شهيدرابطه شهيد با جامعه اش دورابطه است:•    رابطه اي كه اگر زنده بود مردم از وجودش بهره مند مي شدند.•    رابطه اش با كساني كه به مبارزه عليه آنها برخاست و به دست آنها شهيد شده است.بديهي است كه از نظر پيروان شهيد كه از فيض بهره مندي از حيات او بي بهره اند،شهادت شهيد تأثر آور است. آنكه بر شهادت شهيد اظهار تاثر مي كند در حقيقت به نوعي بر خود مي گريد و ناله مي كند.اما از نظر زمينه اي شهادت شهيد يك امر مطلوب است به علت وجود يك جريان نامطلوب.از اين جهت مانند يك عمل جراحي موفقيت آميز است كه مطلوب است اما در زمينه ي زخم معده .بديهي است كه اگر چنين زمينه هايي در كار نباشد، جراحي ضرورتي ندارد،

بلكه كار غلطي است.درسي كه از جنبه ي اجتماعي، مردم بايد از شهادت شهيد بگيرند اينست كه نگذارند آنچنان زمينه هايي پيدا شود، همانطور كه مي بينيم نام يزيد و امثال آن به صورتي درآمده كه هركس در مكتب عزاداري واقعي امام حسين تربيت شده باشد از كوچكترين تشبه به آنها در عمل ابا دارد و درس ديگر اينكه عمل قهرمانانه ي شهيد را يك عمل آگاهانه كه به او تحميل نشده است بازگو شود، و احساسات مردم رنگ و شكل احساس آن شهيد را بگيرد. اينجاست كه مي گوييم:گريه بر شهيد شركت در حماسه او و هماهنگي با روح او و موافقت با نشاط او و حركت در موج اوست.تربت شهيدحضرت فاطمه (س) وقتي پدر بزرگوارشان دستور تسبيحات معروف را به ايشان دادند، بر سر قبر عمويشان حمزه رفتند و از تربت شهيد براي خود تسبيح درست كردند.اين نشان دهنده اين است كه خاك شهيد محترم است.همچنين پيشوايان ما گفته اند: حال كه بايد بر خاك سجده كرد بهتر است كه آن خاك تربت شهيد باشد؛ و اگر مي توانيد از خاك كربلا تهيه كنيد زيرا كه سجده كردن برتربت امام حسين حجاب هاي هفتگانه را پاره ميكند وخاكش اجروثواب نماز را صد برابر ميكند.روز شهيددر دنياي امروز معمول است كه روزي از روزهاي سال را به نام يك گروه يا فرقه يا جنسي اختصاص مي دهند در اسلام يك روز است كه روز شهيد است وآن روز عاشوراست.

برداشتي است از موضوع موعود در دين زرتشتي، يهود، مسيحي، اسلام و به بيان دقيق شيعه ي دوازده امامي و نشان دادن همسانيها و ناهمسانيهاي اين اعتقاد در دين هاي ياد شده كه به ترتيب زماني در پي يكديگر آمده است.نجات بخشي در دين زرتشت، انديشه رسيدن به پيروزي نهايي و وصول به جهاني كه در آن مدادهاي آدمي برآورده شود و بر همه ي خواسته هايش پيروز گردد درگاهان آشكار ديده مي شود. درست انديشان و پيروان راستين هر مزد با اعتقاد به نيروي لايزال او پيوسته در تلاشت و جستجوي نجات بخشي هستند كه اين آرزوي آنان را برآورده و پرهيزكار به نعمت جاوداني و كافران را به رنجي جانكاه و مداوم دچار كند.((زندگان و آنهايي كه بوده اند و خواهند بود نجاتي خواهند جست كه از سوي او مي آيد، آن كه اميد مي دهد كه روان پرهيزگاران در بي مرگي نيرومند بود و آن دردمندان در رنج جاوداني. اين ها را مزدا اهورا به شهرياري (= نيروي)  ]خويش[ آفريد. (سين 45 ب 75) از سوي ديگر هر فرد، سرود جهان هستي و پناهگاه امن گروندگان با ايمان، اين اميد را در دل آنان زنده نگاه مي دارد و منتظران را به نجات دهنده اي، كه خواهد فرستاد نويد مي دهد : ((كسي كه در اين راه با ديوان و مردمان، كه به نوبه خود با او (زرتشت) مخالفت مي كنند ستيزه كرده است. يعني از آن مردمي است كه به او (= زرتشت) وفا دارند – چنين كسي با دينش (= وجدانش) تو را دوست، برادر يا پدر است، اهوار مزدا

سرور خانه ي ما را نجات خواهد داد. (سين 45 ب 11) نجات بخشي كه هر مزد به مردمان نيك وعده داده است، وظيفه اش پاييدن و نگهباني اين جهان راستي است. جهاني كه اندكي پيش از رستاخيز آراسته خواهد شد و در آن راستگو بر دروغگو چيره خواهد شد. جهاني كه در آن حق غالب است و باطل و دروغ مغلوب – نجات بخش يا نجات بخشاني كه نوگري هستي را انجام مي دهند در اوستا با واژه اي مشخص مي شوند كه اصلاً (آن كه پيش خواهد برد، آن كه پيشرفت خواهد دادم معني مي دهد. تفسير هاي اوستا كاربردهاي مفرد اين واژه اوستايي را ((سودمند)) و كاربردهاي جمع آن راه سودمندان ترجمه و به "فرشگرد كردار" تفسير كرده اند. ترجمه هاي فارسي ميانه و تفسيرهاي اوستا را فرودين مثبت نيز تاييد مي كند : ... از اين جهت سوشيانس ]ناميده خواهد شد[ يعني : (استوت ارت) زيرا كه سراسر جهان مادي را سود خواهد داد. (بخشي از بند 29، فروردين يشت). به هر صورت هر چند "سود رسانندگي" معني دقيق واژه نيست. اما يكي از جنبه هاي توانايي نجات بخش يا نجات بخشان هست. واژه در فارسي ميانه "سوشيانس" و در فارسي نو "سوشيانس/ سوشيانت" و در فارسي زردشتي، ساوشيوس، سوشيوس، سياوشانس و نيز ضبط شده است.جهان پاياني : جهاني كه پس از ظهور آخرين نجات بخش يعني سوشيانس، ساخته مي شود، با جهان آغازين، يعني آن گاه كه از اهريمن و يارانش خبر نبود همانند است، در اين جهان همه چيز بر مبناي دين است و در زير قدرت كامل هر

فرد و بر وفق دستور او اداره مي شود. اين جهان به مدد تلاش ها و كوشش هاي نيك مردان آراسته شده و از خونريزي نيز خالي نبوده است. حق در سايه تيغه تيز، كارد و شمشير استوار شده است.نجات بخشي در دين مسيحي و يهودي : اميد بستن به جهاني روشني و نوراني كه در آن آدمي بر همه ي خواستنهاي خود كامياب شود و از گناهان پاك و از همه بستگيهاي مادي و جلوه هاي ناخوب آن رهايي يابد و ايمان به وجود نجات دهنده اي كه برآورنده ي اين آرزوها و نياز ما باشد در كتاب عهدين آشكارا ديده مي شود. جهان مطلوبي كه همه خواستار آن هستند و براي رسيدن به آن در تلاشند با همت و كوشش و اداي نجات بخشان راستين نظام مي گيرد و تحقيقاتي مي پذيرد. نجات دهنده واقعي خداي مقتدر و دانا و آگاه بر همه چيز است كه به بندگان خود نيروي نجات روحاني مي بخشد و جز او نجات بخشي نيست : زيرا من يهو خداي تو و قدوس اسرائيل نجات دهنده تو هستم. (اشعياء 43، 3.) من يهو هستم و غير از من نجات دهنده اي نيست (اشعياء باب 43 آيه 43 آيه ي 12). و تنها اوست كه مي تواند اميد آدميان را برآورده سازد و آنان را از گناه برهاند و در سختي ياري كند : و الان اي خداوند براي چه منتظر باشيم اميد من بر تو مي باشد مرا از همه ي گناهم برهان. (مزامير 8،39( اي خداي نجات دهنده ما به خاطر جلال نام خود ما را ياري

فرما. (مزامير 9،79) هر چند نجات دهنده ي واقعي خواست و بس اما آنان كه او بر مي كشد و بر مي كشد و به درجه اي از نيرو و قدرت برساند كه كاميابي و نجات قومشان را سبب شوند نيز نجات دهنده اند مانند يوشعه بنانون. اما در عهد جديد نجات دهندگي به عيسي (ع) نسبت داده شده است زيرا او مأمور شده است كه امت خويش را از گناه نجات بخشد- : او پسري مي خواهد زاييد، و نام او را عيسي خواهد نهاد زيرا او امت خويش ار از گناهشان خواهد رهانيد. (ا.متي 21،1). زيرا در حقيقت شنيده ايم كه او (= مسيح) در حقيقت مسيح و نجات دهنده ي عالم است. (ا.يوضا 42،4). مسيح نجات دهنده آخرين نيز هست. مسيحي كه به اعتقاد پيروان خويش به سليب كشيده شده. (خداي پدران ما، آن عيسي را برخيزاند كه شما به صليب كشيده، كشتيد. او را خدا بر دست راست خود بالا برده8 سرور و نجات دهنده ساخت تا اسرائيل را توبه و آمرزش گناهان بدهد. (اعمال رسولان 5،31).نجات دهنده كيست : نجات دهنده ي پاياني، بر مبناي معتقدات يهوديان، مسيح (= ماشيم) است كه جهان درخشان و با شكوه آينده را مي سازد. و اعتقاد بيشتر دانشمندان يهود بر اين است كه ظهور مسيح و فعاليت او براي بهبود وضع جهان و تامين خواستها و نيازهاي مردمان بخشي از نقشه هاي خداوند در آغاز آفرينش بوده است.و لزوم وجود نجات بخشي كه كسي جز مسيح نيست، پيش از آفرينش كائنات به ذهن خداوند خطور كرده است. مسيح به اعتقاد مسيحيان نيز آخرين

نجات بخش است و در مورد آفرينش او به چنين انديشه اي برخورد مي كنيم. آنجا كه عيسي (ع) با يهوديان گفتگو مي كند ظاهر به وجود خويش در آغاز آفرينش اشاره مي كند.يهوديان بدو (= مسيح) گفتند : "هنوز پنجاه سال نداري و ابراهيم را ديده اي؟ عيسي به ايشان گفت : آمين آمين به شما مي گويم كه پيش از آن كه ابراهيم پيدا شود من هستم" (ا.يومنا 57،56،8).به اعتقاد همه يهوديان نجات دهنده انساني است همانند ديگران اما برخوردار از جلوه و جبروت خدايي است و جهان را با نور خويش كه جلوه اي از نور خداست روشن خواهد كرد : و بار ديگر آفتاب در روز نور تو نخواهد بود و ماه با درخشندگي براي تو نخواهد تابيد، زيرا كه يهوه نور جاوداني تو و خدايت زيبايي تو خواهد بود (اشعياء 19،60).برخي، اين ماشيح يعني نجات دهنده ي آخرين، را همان داوود مي شمارند : ... و بعد از آن بني اسرائيل بازگشت نموده يهوه خداي خويش و پادشاه خود داوود را خواهند طلبيد. (هوشع 5،3).و باز برخي ديگر مي گويند كه خداوند در پايان جهان داوود ديگري را براي نجات مردم مي فرستد : و ايشان خداي خود يهوه و پادشاه خويش داوود را كه براي ايشان بر مي انگيزانم خدمت خواهند كرد. (ارمياء 9،30)گرچه در اين زمينه آراء متفاوتي اظهار شده است كه گاه يكديگر نقض مي كند اما آنچه روشن است اين كه مسيح از خاندان داوود است كه در پايان جهان براي نو ساختن جهان و نجات آن ظهور خواهد كرد. به اعتقاد مسيحيان و به اشاره

هاي آشكار مطلب عهد جديد نجات بخشي پايان همان عيسي مسيح است كه بار ديگر زنده خواهد شد و جهان را از نابساماني خواهد رهانيد. برخي مي پندارند كه مسيح، فرزند داوود رخاني ظهور مي كند كه مردم يا مجرم اند يابي گناه گروه نخست به آيه اي در كتاب اشعياء نبي استناد مي كنند كه مي گويد : و او ديد كه كسي نبود و تعجب نمود كه شفاعت كننده اي وجود نداشت و از اين جهت باز وي را براي او نجات آورد و عدالت او وي را دستگيري نمود – (اشعياء 16،59) و يا در جاي ديگري كه مي گويد : به خاطر ذات خود، اين را مي كنم زيرا كه اسم من چرا بايد بي حرمت شود و جلال خويش را به ديگري نخواهم داد (اشعياء 11،48). گروه دوم به آيه ي زير استناد مي كنند : و جميع قوم تو عادل خواهند بود. و زمين را تا به ابد متصرف خواهند شد (اشعيا 21،60).جهان پيش از ظهور : جهاني كه مقارن ظهور مسح يا پيش از آن در عهدين توصيف مي شود ، مجموعه اي است كه هيچ نظمي بر آن حاكم و هيچ اصلي در آن پايدار نيست. رنجها و دردهايي كه پيش از ظهور مسيح رخ مي دهد، به "دردهاي زايمان "تعبير مي شود : اي خداوند ايشان درحين تنگي تو را خواهند طلبيد و چون ايشان را تأديب نمايي دعاهاي خفيه خواهند ريخت. مثل زن حامله اي كه نزديك زاييدن باشد و درد زه او را گرفته از آلام خود فرياد كنتد. و هم چنين ما نيز

اي خداوند در حضور تو هستيم. حامله شده درد زه ما را گرفت و باد را زاييديم و در زمين هيچ نجات به ظهور نياورديم. (اشعياء 26،16 تا 18). .... و زلزله حادث خواهد شد و تحطيها و اغتشاشها پديد مي آيد، اينها ابتداي دردهاي زه مي باشد. (ا. مرقس، 8،13). بر مبناي برخي اشارات تورات، جهان پيش از ظهور درست همان حالات و موقعيت را خواهد داشت كه پيش از قيام ابراهيم داشت.جهان پس از ظهور نجات بخش :چهان پس از ظهور مسيح به كلي با جهان پيش از ظهور دارد. دنيايي است با قانون هاي نو. جهاني كه در آن آسايش همگاني فراهم شده و نيروي رشد و بالندگي جامعه به اوج خويش رسيده است. جهاني بس شگفت انگيز و داستاني، درخشان هر روز ميوه مي دهد. زمين پر از گنجينه هاي گرانبهاست.... آبها در بيابان و نهرها در صحرا خواهد جوشيد و سراب به بركه و مكانهاي خشك به چشمه هاي آب مبدل خواهد گرديد در مسكني كه شغالها مي خوابند علف و بوريا و ني خواهد بود و در آن جا شاهداهي و طريقي خواهد بود. و به طريقي مقدس ناميده خواهد شد و نجسان از آن عبور نخواهند كرد، بلكه آن به جهت ايشان خواهد بود. و هر كه در آن راه سالك شود اگرچه هم جاهل باشد گمراه نخواهد گرديد. شيري در آن نخواهد بود و حيوان درنده اي بر آن پر نخواهد شد و در آن جا يافت نخواهد شد بلكه ناجيان بر آن سالك خواهند گشت. (اشعياء 7،35 تا 10) و زمين ايشان از نقره و طلا

پر شده و خزان ايشان رو انتهايي نيست. زمين ايشان از آسيابان پر شده و ارابه هاي ايشان رو انتهايي نيست (اشعياء 7،2). جهان نوراني و روشن است و اين روشني و جلا جلوه هميشه تابان خلاست و خورشدي و ماه از نور بيشتر بهره ورند : و در روزي كه خداوند شكستگي قوم خود را ببندد و ضرب جراحات ايشان را شفا دهد روشنايي ماه مثل روشنايي آفتاب و روشنايي هفت چندان مثل روشنايي هفت روز خواهد بود. (اشعياء 26،30).در انجيل از خرابي "اورشليم" و مصيبت عظيمي كه در جهان خاصه براي قوم يهود پديد مي آيد سخن رفته است و مي گويد در آن موقع پر آشوب و آشفته ناگهان پسر انسان با جلال و جبروت مخصوصي در ميان ابرها آشكار مي شود و از جانب خداوند به سلطنت باشكوهي نائل مي گردد كه تا آنروز كسي نديده است."انجيل متي" باب 24 مي گويد : چون عيسي به كوه زيتون نشسته بود، شاگردانش در خلوت نزد وي آمده گفتند : بما بگو كه اين امور كي واقع مي شود و نشان آمدن تو و انقضاي عالم چيست؟ عيسي در جواب ايشان گفت : زنهار كسي شما را گمراه نكند، آن آن رود كه بسا بنام من آمده خواهند گفت كه من مسيح هستم و بسياري را گمراه خواهند كرد، و جنگلها و اخبار جنگلها خواهيد شنيد. زنهار مظطرب مي شويد زيرا كه وقوع اين همه لازم است ليكن انتها هنوز نيست.درمان بيماريها با طلوع  آفتاب عدالت آسان است و آبي كه از اورشليم جاري مي شود داروي دردهاي شفا نيافته و زنده گر

مردگان است.جنگ و خونريزي از جهان رخت بر خواهد بست و قومي بر قوم ديگر تيغ نخواهد كشيد : و امتي بر امتي شمشير نخواهد كشيد و بار ديگر جنگ رو نخواهد آموخت (اشعياء 4،2)هيچ كس بيجا زحمت نخواهد كشيد و يكي دست و رنج ديگري را نخواهد برد و براي آسايش ديگران بر خويشتن رنج هموار نخواهد ساخت. بنا نخواهد كرد تا ديگران سكونت نمايند و آن چه را كه غرس مي نمايند ديگران نخواهند خورد زيرا كه ايام قوم من مثل ايام درخت خواهد بود و برگزيدگان من از عمل دستهاي خود تمتع خواهند برد – زحمت بي جا نخواهند كشيد و اولاد به جهت اظطراب نخواهند زاييد (اشعياء 22،66).جهان پاياني بر پايه ي اوصاف پراكنده اي كه از آن شده است جهاني است بي مرگ، بي غم و رنج، بي درد و ماتم و جاويد خداي بزرگ هر كه را تشنه است از آب حيات سروري سيراب مي سازد و همه نابكاران و دروغگويان را نابود مي كند "و خدا هر اشكي را از چشمان ايشان پاك خواهد كرد و بعد از آن موت نخواهد بود و ماتم و ناله و درد ديگر رو نخواهد نمود زيرا كه چيزهاي اول درگذشت ... من به هر كه تشنه باشد از چشمه آب حيات مفت خواهم داد و هر كه غالب آيد وراث هم چيز خواهد شد و او را خدا خواهم بود و او مرا پسر خواهد بود (مكاشفه يوحنا 8،7،4،21).جهان پر است از آب و ميوه و آدميان تنها خدا رو مي پرستند. هميشه روز است و حكومت با فرمانرواي توانايي است

كه فرمانروايش بر دوام است و نهري از آب حياط به من نشان داد. كه درخشنده بود مانند بلور و از تخت خدا و بره جاري مي شد. و در وسط شارع عام آن و بر هر دو كناره ي نهر درخت حياط رو كه دروازه ميوه مي آورد ... (مكاشفه يوحنا).و از رويدادهاي مهم، ظهور جنگ فرشتگان با اژدهاي بزرگ يعني شيطان و راندن از بارگاه كبريان و فرو افتادنش بر زمين و ناكار شدن اوست. و در آسمان جنگ شد ميكائيل و فرشتگان با اژدها جنگ كردند.ولي غلبه نيافتند بلكه جاي ايشان ديگر در آسمان يافت نشد و اژدهاي بزرگ انداخته شد يعني آن مار قديمي كه به ابليس و شيطان سمي است كه تمام ربع مسكون را مي فريبند. او بر زمين انداخته شد و فرشتگان بادي انداخته شدند و آوازهاي بلند در آسمان شنيدم كه مي گويد اكنون نجات و قوت و سلطنت خداي ما و قدرت مسح او ظاهر شد زيرا كه آن مدعي برادران ما كه شبانه روز در حضور خداي ما بر ايشان دعوي مي كند. به زير افكنده شد. (مكاشفه يوحنا 7،12 تا 10).دوران حكومت مجدد مسيحم بر مبناي عهد جديد يا تفسيرهاي آن متفاوت است و به طور كلي از چل سال كمتر و هفت هزار سال بيشتر نيست. برخي تفسيرها اين مدت را به ابهام ياد كرده اند و مدت آن را برابر آفرينش جهان تا ظهور، از طوفان نوح تا ظهور و يا به اندازه ي عمر سه نسل دانسته اند. و بنابر يك پندار دين دوران تنها يك دوران انتقالي ميان زندگي اين

جهان در رستاخيز است. عهد جديد اين دوره را ظاهراً هزار سال مي داند.مهدي موعود در منابع معتبر اهل تسنن : با اينكه دانشمندان بزرگ و محدثان نامي اهل تسنن احاديث منقول از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مراجع به مهدي موعود اسلام را به همان گونه كه شيعه معتقد است و خود روايت كرده اند – در منابع معتبر خود آنهم بنقل از صحابه مشهور آورده اند. مع الوصف عده اي از نويسندگان گذشته و كنوني آنان كه شابعه غرض ورزي و تعصب و لجاج بر كنار نبوده و هستند چنين وانمود كرده اند كه8 اعتقاد به وجود مهدي به عنوان نجات دهنده دنيا، يك عقيده صد درصد شيعي است و هيچگونه ارتباطي با اهل تسنن ندارد. بسياري از مردم تصور مي كنند كه وجود امام زمان عليه السلام را بايد از دريچه عقلي و مسئله طول عمر و فلسفه غيبت و امثال اينها شناخت و پاسخ اشكالات وارده را از اين طريق داد و ديگر اطلاع ندارند كه زمزمه مخالفت با اين مسئله نخست از طرف سني ها ابراز شد و آنها بودند كه با شك و ترديد و انكار و تنقيد موضوع مهدي موعود اسلام نگريستند.حتي امروز هم برخي از بدخواهان آنها دست بردار نيستند  و گاه و بيگاه با كتابها و مقالاتي كه مي نويسند اذهان را نسبت به اين مسئله مسلم اسلامي مشوب مي سازند و باعث انحراف بيشتر مردم مي گردند. نوشته هاي مغرضانه ي اين دسته از اهل تسنن بود كه دستاويز برخي از خاورشناسان غربي و ايادي بيگانه و عناصر مرموز داخلي گرديد. و

بالطائف الحيل به گمراه ساختن مسلمانان و افراد بي اطلاع پرداختند. براي درك اين حقيقت لازم است دوازده قرن به عقب برگرديم و قديمي ترين منابع حديث سني ها را از نظر بگذرانيم و ببينيم آيا آنها كه مصادر اوليه حديث عامه مي باشد ذكري از مهدي موعود به ميان آورده اند؟!1-    احمدبن حنبل پيشواي فرقه ي ((حنبلي)) متوني به سال 241 هجري هم عصر امام نهم و دهم – در كتاب معروف ((مسند)) كه قديمي ترين و معتبرترين مدرك حديث اهل تسنن است، اخبار مهدي و هم اخبار مهدي آخر زمان از دودمان پيامبر (ع) رو نقل كرده است.2-    محمدبن اسماعيل بخاري : (256) : نامي ترين محدثان عام و معاصر حضرت عسگري (ع) با همه ي تعصبي كه دارد و با اينكه سعي كرده است كه حتي يك روايت از حضرت صادق (ع) نقل نكند مع الوصف در جزء چهارم كتاب ((صحيح)) خود يعني معتبرترين كتب حديث اهل تسنن ((كتاب الاحكام)) احاديث دوازدهم پيشواي بعد از پيغمبر و نيز در همين جزء "باب نزول عيسي بن مريم" از همكاري عيسي با مهدي موعود اشاره نموده است.3-    مسلم بن حجاج نيشابوري (261)نيز با اينكه مانند بخاري اصرار دارد نامي از مهدي نبرد، معهذا در (كتاب الفتن و اثراط اساعه" و "باب نزول عين" جلد اول كتاب "صحيح" كه دومين صحاح است قسمتي از اين روايات را نقل كرده است. 4-    ابن ماجه قزريني (273) : در كتاب ((سنن)) جلد دوم با صراحت اين اخبار را از عبداله، ابوسعيد خدري، ثوبان غلام عمر، محمدبق صنفيه ام سلمه زوج پيامبر، انس بن مالك و عبداله بن

حارث در بخش مخصوص بعنوان باب خروج المهدي آورده است.5-    ترمذي (279) در كتاب الفتن از ((سنن)) خود "باب ماجاء في المهدي رضي الله عنه" روايات مربوطه را از عبدالله عمر و ابوسعيد خدري ذكر نموده است.از مجموع اين اخبار كه در مستند احمد جنبل و پنج صحيح از صحاح شش گانه اهل تسنن نقل شده اين نتيجه به دست مي آيد كه : بعد از پيغمبر دوازده پيشوا خواهد بود، آخرين آنها مهدي است، مهدي از دودمان پيغمبر و علي و زهرا و حسين (ع) است. مهدي دين اسلام را زنده مي كند و در ميان مردم به عداالت رفتار مي نمايد – عيسي بن مريم از آسمان فرود مي آيد و پشت سر مهدي نماز مي گذارد و در قتل دجال مظهر رذالت، بي ديني به وي كمك مي كند.كتابهايي كه پيرامون مهدي موعود تأليف شده :كتابهايي كه ذيلاً نام مي بريم همگي توسط دانشمندان اهل تسنن پيرامون امام زمان و مهدي موعود اسلام تاليف شده است.1-    احوال صاحب الزمان تأليف : سعدالدين حموئي (722)2-    اخبار المهدي تاليف : حمادبن يعقوب رواجني. 3-    اربعين تاليف : ابونعيم اصفحاني سابق الذكر.4-    ابراز الموهم من كلام ابن حزم تاليف : احمدبن صديق بخاري.5-    اربعين حديث في المهدي تاليف : ابولعلاء همداني.6-    البرهان في علامات مهدي آخر الزمان – تأليف : علي متقي هندي مؤلف كنزالعمال (975)7-    ابيان في اخبار صاحب الزمان تأليف : كنجي شافعي 658.8-    تلخيص البيان في علامات مهدي آخر الزمان تاليف ....9-    جمع الاحاديث الوارده في المهدي – تاليف ابوبكر بن خيثمه.10-    العرف الوردي في اخبار المهدي – تاليف : جلال الدين

سيوطي.11-    اكنون چند روايت مورد بحث را از مدارك معبتر و مهم عافه نقل مي كنيم : (روايت هاي اهل تسنن راجع به مهدي موعود).صحيح بخاري، جابربن سمره مي گويد : پيغمبر فرمود : "دوازده امير خوانده بود" سپس سخني فرمود كه من نشنيدم، پدرم گفت: پيغمبر فرمود : همگي آنها از قريش مي باشند.صحيح مسلم : جابربن سمره گفت : با پدرم حضور پيغمبر رسيدم و شنيدم كه مي فرمود : دين اسلام به پايان نمي رسد مگر اينكه دوازده خليفه در ميان آنها به خلافت برسند. سپس پيغمبر سخني گفت كه بر من پوشيده ماند از پدرم پرسيدم پيغمبر چه فرمود؟ گفت : پيغمبر فرمود : همگي از قريش هستند.منتخب كنترل العمال : در حاشيه مسند جمل – جابرين سمره گفت : پيغمبر فرمود : براي اين امت دوازده سرپرست خواهد بود كه آزار دشمنان زياني به آنها نمي رساند و همگي از قريش مي باشند. طبراني هم آنرا را در معجم كبير از جابر روايت كرده است. اينك همين روايت را با پنج طريق از منابع شيعه نقل مي كنيم :خصال صدوق : جابربن سمره گفت در حضور پيغمبر بودم، فرمود : دوازده تن به جانشيني من مي رسند. مردم فرياد برآوردند و من نفهميدم ديگر پيغمبر چه گفت : از پدرم كه نزديك حضرت بود پرسيدم چه فرمود؟ گفت فرمود : همگي آنها از قريش م باشند و همگي نيز مانند ندارند.كفايه الاثر : سلمان فارسي گفت : پيغمبر فرمود : امامان بعد از من دوازده تن مي باشند به عدد ماه هاي سال. مهدي اين امت نيز از ماست كه

داراي هيبت موسي و نورانيت عيسي و داوري داوود و صبر ايوب است.كفايه الاثر : امام حسن عليه السلام در روز شهادت پدرش اميرالمؤمنين عليه السلام در حاليكه خطبه مي خواند و سخت اندوهگين بود فرمود : جرم رسول خدا به من فرمود : پيشوائي مسلمانان را دوازده امام از اهل بيت من خواهند داشت هر يك از ما نيز يا كشته و يا مسموم مي شويم.كفايه الاثر : امام حسن (ع) فرمود : از جد بزرگوارم رسول خدا سؤال كردم امامان بعد از او چند نفر خواهند بود ؟ فرمود : امامان بعد از من دوازده نفر به عدد  نقباء بني اسرائيل مي باشند. خداوند علم و فهم مرا به آنها ارزاني فرموده است و يا حسين تو نيز از آنها هستي. عرض كردم : يا رسول الله قائم ما كي ظهور مي كند؟ فرمود : ظهور او مانند رستاخيز است كه به طور ناگهاني پديد مي آيد.نجات بخشي در اسلام. (شيعه ي 12 امامي). (اثنا عشري).به اعتقاد شيعيان، جهان پر از ستم و كينه، فقط تهيدستي و تبهكاري را آزاد مردمي سامان مي دهد كه ظهورش مسلم و قيامتش قطعي است. حتي اگر از عمر دنيا فقط يك روز مانده باشد. ... رسول خدا فرمود : در آخر الزمان مردمي از فرزندان من ظهور مي كند كه نامش نام من است و كينه اش كينه من و زمين را از عدل پر مي كند آن چنان كه از جور آكنده بود. و آن "مهدي" (ع) است. ... ابن مسعود گفت : رسول خدا (ص) گفت : دنيا به پايان نمي رسد تا اينكه

مردي از خاندان من كه نامش موافق نام من است عرب را حاكم شود.اين موعود كه "مهدي" ناميده مي شود، آخرين امام از امامان دوازده گانه و فرزند بلافصل (امام حسن عسگري (ع). امام يازدهم شيعيان است و از اين طريق نسبش به دختر پيامبر اكرم (ص) فاطمه زهرا (س) مي رسد. بدين ترتيب ترديد مي ماند كه مهدي از خاندان نبوت است.دولت مهدي (استقرار حكومت عدل و قسط) :الف : جهان در عصر مهدي (ع) از همبستگي و ارتباط وسيعي برخوردار است. ب : مقارن ظهور حضرت مهدي (ع) قطبهاي قدرت و اهرمهاي زور و قلدري به سبب جنگهاي داخلي و مكرر از يكديگر گسيخته اند.ج : علم در عصر حضرت مهدي (ع) پيشرفت زيادي كرده است.شيعه تشكيل يك حكومت جهاني واحد را با چنين جو اجتماعي و سياسي و با در نظر گرفتن آمادگي و آگاهي عمومي جامعه تحت رهبري نيرويي مدد گرفته از الطاف الهي، در عصر مهدي (ع) منتظر است و پيامدهاي چنين حكومتي را آبادي زمين و آسايش و امنيت براي همه موجودات و بهره برداري از همه مواهب طبيعي و تشكيل جامعه اي بر بنياد مساوات مي داند.باشد كه هر يك از ما دست در دست هم دهيم تا زمينه ساز ظهور مولايمان قائم آل محمد (ص) باشيم.(( الهم عجل لوليك الفرج )) تمام راه ظهور تو را با گناه بستم                     دروغ گفتم آقا كه منتظر هستمكسي به فكر شما نيست، راست مي گويم                دعا براي تو باز است راست مي گويماگرچه شهر براي شما چراغان است                براي

كشتنتان نيزه هم فراوان استمن از سرودن شعر ظهور مي ترسم                دوباره بيعت و بعدش عبور مي ترسممن از سياهي شبهاي تار مي گويم                من از خزان شدن اين بهار مي گويمدرون سينه ي ما عشق يخ زده آقا                    تمام مزرعه ما ملخ زده آقاكسي كه با تو بماند به جانت آقا نيست                براي آمدنت اين جمعه هم مهيا نيستمنبع : نجات بخشي در اديان تأليف : محمد تقي راشد محصل.

و پدر و جد او در زمان خود معروف به ابن الرضا بودند .                              نام مادر ايشان نرجس خاتون و پدر بزرگوارشان امام حسن عسگري (ع ) است .                      ب- ولادت حضرت مهدي (عج ) ولادت حضرت مهدي (عج) در صبح روز دوازدهم شعبان بود.ج- آغاز امامت امام زمان (عج)پس از شهادت امام يازدهم حضرت حسن بن علي عسگري (ع)در ربيع الاول سال 260 ه.ق امامت به دوازدهمين و آخرين امام خاتم الاوصياء حضرت صاحب الامر حجه بن الحسن (عج) فرجه رسيد. عمر مبارك آن بزرگوار هنگام شهادت پدر بزرگوارش پنج سال و چند ماه مي باشد.اگرسال ولادت آن حضرت را سال 255 بدانيم چنانچه كليني مي گويد حضرت صاحب(ع) در نيمه شعبان سال دوست وپنجاه وپنج متولد شده است.                                                                    د-وقايعي كه در آغاز امامت حضرت قائم اتفاق افتاددر آغاز امامت حضرت صاحب الامر عجل الله تعالي فرجه الشريف,وقايع و حوادث فراواني روي داد كه به طور اجمال به برخي از آنها اشاره مي كنيم:البته ذكر تمام رويدادهاي عصر آغاز امامت آن حضرت كه مقارن با غيبت صغراي آن بزرگوار است,ضروري به نظر مي رسد.مقصود از ذكر رويدادهاي مهم آن عصر,بيان حساسيت هاي آن زمان و توضيح و تبيين اين امر است كه اين رويدادها و حوادث چه مقدار در غيبت آن حضرت نقش داشته است.  شيخ مفيد مي گويد:ولادت آن حضرت را پدرش مخفي و امر او را مستور نگه داشت,به جهت اين كه زمان سخت و صعب بود.سلطان آن زمان به شدت در طلب و تعقيب آن بزرگوار بود و تلاش مي نمود كه از آن حضرت اطلاعي پيدا كند و براي اينكه

اعتقاد شيعه ي اماميه درباره ي آن حضرت شايع شده بود و سلطان مي دانست كه شيعيان در انتظار او هستند,امام عسگري در زمان حيات خود فرزندش را ظاهر نكرد و بيشتر مردم بعد از وفات امام عسگري فرزندش امام عصر (ع)را نشناختند.لذا جعفربن علي برادر حضرت ابو محمد عسكري(ع)تركه و اموال او را تصرف كرد و تلاش كرد كنيزان آن حضرت را زنداني كند و اصحاب آن حضرت را كه در انتظار فرزند او بودند و يقين به وجود او داشتند و قائل به امامت او بودند مورد تعدي قرار داده و آنان را مي ترسانيد و پراكنده مي كرد.از اين روسختي زيادي بر خاندان حضرت ابومحمد وارد شد,از دستگيري و زندان و تهديد و كوچك شمردن اما سلطان به نتيجه اي دست پيدا نكرد.      ه- مدعيان نيابت پس از وفات امام عسكري(ع)و آغاز امامت حضرت صاحب الامر(عج) كه همراه با غيبت صغري بود,نواب خاصي از طرف ناحيه ي مقدسه تعيين شدند و اينها كساني بودند كه از قبل و در زمان امامت حضرت هادي و عسكري(ع) شناخته شده و از بزرگان شيعه و اصحاب آن دو امام و مورد تاييد آنان بودند,مانند عثمان بن سعيد,و محمدبن عثمان,در اين دوران گروهي به دروغ خود را نايب خاص حضرت صاحب الامر(عج)معرفي كردند و از اين طريق در صدد فريب مردم و انحراف ايشان برآمدند كه از طرف ناحيه ي مقدسه در رابطه با نادرست بودن ادعاي آنان توقيعاتي بيرون آمد و دروغ بودن ادعاي ايشان به مردم اعلام شد و شيعيان آنها را شناختند و از آنان تبري جستند كه به ذكر نام برخي از

آنها و شرح مختصري در رابطه با آنان مي پردازيم.  1-شريعي2-نميري3-احمد بن حلال كرخي4-محمد بن علي بن بلال5-حلاج6-ابن ابي العزاقر شلمغانيو-اوصاف و ويژگي هاي حضرت مهدي(عج):حضرت مهدي(عج)خاتم الاوصياء و آخرين امام و حجت الهي است همانگونه كه رسول خدا(ص)خاتم انبيا و افضل رسل بود لذا صاحب الامر(عج) همچون پيامبر اكرم(ص)صاحب ويژگي هاي خاص مي باشد كه به بعضي از آنها اشاره مي كنيم.                                                 محمد بن مسلم ثقفي مي گويد:من بر حضرت ابوجعفرمحمد بن علي الباقر(ع)وارد شدم و قصد داشتم كه از قائم آل محمد (ع) سوال كنم . امام (ع) فرمود : اي محمد بن مسلم همانا در وجود قائم آل محمد(ص) ويژگيهايي از 5 نفر از رسولان را مي باشد ,1- يونس بن متي 2- يوسف بن يعقوب 3-موسي 4- عيسي 5– محمد (ص) . اما شباهت او به يونس بن متي اين است كه او بعد از غيبت رجوع كند و جوان باشد بعد از آنكه سن او سن بزرگسالان است و اما شباهت او به يوسف بن يعقوب غيبت او از خاص و عام است او و يارانش پنهان و با وجود قرب مسافت بين او وپدر و اهل و پيروانش , پدرش يعقوب از او اطلاعي نداشت . و اما شباهت او به موسي (ع) دوام خوف و طولاني شدن غيبت و مخفي بودن ولادت و سختي و ناراحتي پيروان او بعد از او ميباشد كه آزار و اذيت را تحمل كنند تا اينكه خداوند اذن در ظهورش دهد و او را ياري نمايد و او را بر دشمن پيروز گرداند . و اما شباهت او به عيسي (ع) اختلاف كساني

است كه درباره او اختلاف كردند تا اينكه گروهي گفتند كه او متولد نشده و دسته اي گفتند كه او از دنيا رفته و طائفه ديگري گفتند كه او كشته و به دار آويخته شد ,و اما شباهت او به جدش محمد مصطفي (ص) خروج با شمشير وكشتن دشمنان خدا و او با شمشير و رعب ياري شود و هيچ رايتي از او بازنگردد.   غيبت صغري , نواب و توقيعات الف – غيبت صغري : براي حضرت مهدي 2 غيبت است . 1- غيبت صغري 2- غيبت كبري كه در روايات به هر دو غيبت تصريح شده است و علاوه برآنچه در روايات آمده , در خارج نيز تحقق يافته است . غيبت صغري در اصطلاح به آن مدت گفته ميشود كه ارتباط مردم با حضرت توسط نواب چهارگانه بود كه قريب هفتاد سال به طول انجاميد و پس از وفات نائب چهارم علي بن محمد سمري در سال 329, غيبت كبري آغاز گرديد و ديگر ارتباط مردم از طريق نواب خاص قطع و از آن پس كه فقهاء و مراجع جامع الشرايط عهده دار نيابت عامع مي باشند.      ب- غيبت صغري چرا ادامه نيافت؟1-يكي از دلايل در مورد ادامه نيافتن غيبت صغري اين است كه نواب خاص كه از طرف حضرت به طور مستقيم مامور اداره امور مردم و رابط ظاهري و خاص حضرت بودند از امكانات و قدرت لازم براي برخورد با حاكمان جائر برخوردار نبودند و پيوسته مورد آزار اذيت و محدوديت از جانب ايشان قرار ميگرفتند و طبيعي بود كه اين امر نمي تواند ادامه يابد و قطعا حاكمان ظالم براي

برداشتن موانع از مسير حركت خودكامه خود آنان را محبوس و يا حتي به شهادت ميرسانند .  2-ديگر نكته اي كه ميتوان در اين باب اشاره كرد سوء استفاده منحرفين و فريب كاري آنان بود .كساني كه از فرصت استفاده كرده و خود را نايب خاص حضرت معرفي ميكردند و باعث انحراف عده اي از مردم مي شمنو كه به برخي از آنان اشاره شد .           3-اراده ذات اقدس الهي بر وجود دو غيبت صغري و كبري باشد كه اين مطلب از احاديث بسياري به دست مي آيد كه فرمودند براي حضرت قائم عجل الله تعالي فرجه الشريف دو غيبت است . كوتاه مدت و دراز مدت كه شايد بايد بندگان خدا در دوران بر يك از غيبتها به نوعي در امتحان بزرگ الهي قرار گرفته و از اين آزمون سربلند يا سرافكنده بيرون آيند همچون ديگر آزمايشهاي الهي. ج- تفاوتهاي غيبت صغري و غيبت كبري 1-در غيبت صغري تنها گروه خاصي از ياران و نزديكان حضرت امام حسن عسگري (ع) آن حضرت را زيارت نمودند .2-در غيبت صغري ارتباط مردم با حضرت توسط نواب چهارگانه بود و بعد از وفات آنها اين ارتباط تمام شد .           د- نواب خاص ابتدا به ذكر نواب خاص و تعداد آنان ميپردازيم و سپس وظايفي كه آنها در عصر غيبت بر عهده داشتند.   1-عثمان بن سعيد 2-محمد بن عثمان3-حسين بن روح4-علي بن محمد ه-مسئوليت نواب خاص1-بردن سوالهاي مردم از احكام شرعي و مسائل ديني و ديگر درخواستهاي آنان خدمت حضرت و گرفتن جواب و ارائه آن به سوال كنندگان .                                                               2-مشخص نمودن حق و باطل , اعم از

اشخاص يا مواضع آنان در دوران غيبت صغري كه بستر آگاهي مردم را براي شناخت راه حق از باطل براي آن دوران و نيز دوران پس از آنكه ايام غيبت كبري بود فراهم مي ساخت. 3-ابلاغ توقيعاتي كه از ناحيه مقدسه درباره امري از امور و يا شخصي از اشخاص صادر مي شد .     4-ابلاغ پيامهايي از حضرت براي افراد به گونه اي كه هيچ كس جز پيام گيرنده از آن ماجرا اطلاع نداشته است.                                                                                                                  5-رفع مشكلات فردي و يا اجتماعي كه ايجاب مي كرده از طريق آن حضرت توسط نواب خاص انجام پذيرد .         6-دريافت اموال و وجوهي كه مردم براي حضرت مي آوردند و يا رد و عدم قبول برخي از آنها ابلاغ اخبار صادره از ناحيه حضرت نسبت برخي از امور سريه كه آورندگان آن اموال نسبت به آنها مالها داشتند.          و- كيفيت ارتباط نواب با حضرت مهدي (عج)از نكاتي كه مناسب است مورد بررسي قرار گيرد ، كيفيت ارتباط نواب اربعه و وكلاء در عصر غيبت صغري با حضرت ولي عصر مي باشد . كه در اين زمينه بايد به موارد ذيل توجه كرد:       1-ارتباط و ملاقات وكلا و نواب با عصر (ع) در يك زمان مخصوص و در شرايط خاص صورت ميگرفته است ، مثلا ملاقات محدود به چند مرتبه در سال و آن هم در وقت خاصي بوده است نه اينكه به صورت دائم و در اختيار نواب باشد تا هر وقت بخواهند ملاقات كنند و هر زمان اراده نمايند بتوانند با آن حضرت تماس داشته باشند.  2-ملاقات حضوري و زيارت آن حضرت براي نواب فقط در مكانهاي خاصي

بوده است ، نه در هر جايي مثل اين كه نواب در موسم حج در مكه با آن حضرت ملاقات داشتند آن هم در مكه و بيت الله الحرام كنار كعبه و يا در مشاعر مثل عرفات و مشعر و منينه در غير از ايام حج ونه در جاي ديگر و اينگونه ملاقات ها مضمون و مستفاد از بعضي از روايات است.3-اين ملاقاتها فقط در شرايطي انجام ميشد كه لازم و ضروري بود مثل اينكه حادثه مهم رخ داده باشد و يا مردم در امر مهمي نياز به راهنمايي و هدايت شخص امام (ع) را دانسته باشند و يا مسئله مهم شرعي پيش آمده باشد كه نواب قادر به پاسخ گويي نباشند به هر حال در هر شرايط و طبق خواست نواب صورت نمي گرفت .     4-آنگونه كه از برخي روايات بدست مي آيد اكثر ارتباطات به صورت سمعي بوده و نواب فقط صداي مبارك حضرت را مي شنيدند بدون آنكه وجود مبارك ايشان را روايت كنند . البته چون نواب صداي مبارك حضرت آشنا بودند ترديدي در اينكه صدا مربوط به حضرت مي باشد نداشتند به علاوه در اكثر اوقات كه پاسخ سوال و ارتباط به گونه اي بود كه جز حضرت از آن مطلع نبودند .5-نوع ديگري از ارتباط نواب خاص با حضرت از طريق مكاتبه بوده است كه امام پاسخ ها و اوامر و نواهي خود را به صورت مكتوب براي نواب مي فرستادند و ايشان براساس دستور حضرت آن را ابلاغ مي فرمودند . غيبت كبري:براساس آنچه در روايات آمده براي حضرت مهدي دو غيبت است. از جمله اين روايات ،

روايت ابو بصير از امام صادق (ع) است كه مي گويد : به حضرت گفتم حضرت امام ابو جعفر باقر (ع) مي فرمود : براي آل محمد (ص) دوغيبت است يكي طولاني و ديگري كوتاه . امام صادق (ع) فرمود : آري اي ابو بصير ! يكي از آن غيبتها طولاني تر از ديگري است .با پايان گرفتن غيبت صغري كه زمان ان قريب 70 سال بود ، غيبت كبري آغاز شد كه در سال 329 پس از وفات چهارمين نايب خاص آن حضرت ، علي بن محمد سمري شروع شد و پايان آن براي كسي معلوم نيست و اگر از ائمه هم در رابطه با زمان ظهور سوال ميشد جواب مي دادند كساني كه تعيين وقت مي كنند ، دروغ مي گويند . و در توقيع اسحاق بن يعقوباز محمد بن عثمان عمري ، نايب خاص حضرت صاحب الامر به خط آن بزرگوار چنين امده است : اما ظهور فرج ، به مشيت و خواست خداي تعالي خواهد بود و كساني كه براي آن زمان تعيين كرده اند دروغ گفته اند.      رابطه امام و مردم در دوره غيبت كبرياما با وجود ادله و قرائن شكي نيست كه هر گاه امام (ع) صلاح بدانند زمينه ارتباط يا ديدار خود را براي بعضي در زمان و مكان نامعلوم به وجود مي آورند و لذا بعضي از اوتاد و علماء و بزرگان و يا افراد عادي اما داراي صلاحت به گونه اي خدمت مولاي خود شرف ياب شده اند و حضرتش را زيارت نموده اند كه اين تشرف گونه هايي مختلف داشته كه در اينجا به

چند مورد اشاره خواهيم كرد .    الف- چگونگي ارتباط :

در برخي از روايات آمده است كه براي افراد مشاهده ميسر نيست اما اين به آن معنا نيست كه براي هيچكس و در هيچ شرايطي ارتباط امكان پذير نمي باشد ، بلكه از مجموعه آنچه در اين زمينه وارد شده است ، مي توان نتيجه گرفت كه ارتباط با آن حضرت به طور كلي منتفي نيست .اقسام ارتباط1-ارتباط رويايي :در عصر غيبت كبري يك نوع ارتباط ممكن است با امام عصر وجود داشته باشد كه از ان به ارتباط رويايي و يا ارتباط در خواب تعبير مي شود و ترديدي نيست كه اين نوع ارتباط در عصر غيبت كبري نه تنها ممكن بلكه در موارد بسياري تحقق يافته است .2-ارتباط سمعي :در عصر غيبت كبري نوعي ديگر از ارتباط بين مردم و حضرت مهدي ممكن است وجود داشته باشد و آن ارتباط سمعي بدون رويت ومشاهده است .     3-ارتباط به صورت علائم ونشانه ها :ممكن است در عصر غيبت كبري شخصي نشانه و علامتي را از حضور امام و يا حتي وجود مقدس صاحب الامر را زيارت كند بدون آنكه صحبتي با حضرت داشته باشد و يا كلامي از حضرت بشنود .  4-ارتباط سمعي و بصري :اين نوع ارتباط مردم با حضرت مهدي در عصر غيبت كبري نيز ممكن است وقضايا وحكايات فراواني در اين رابطه دركتب ومصادر ذكر شده،به طوري كه جاي هيچگونه ترديدي براي شخص باقي نميگذارد وبه درستي وصحت ان اذعان پيدا ميكند.                                              5-ارتباط قلبي وزباني:اين شكل ديگري از ارتباط است كه براي هركس ودر هر زمان ممكن وميسر است و ان توجه

با دل التفات با قلب است و بدون ترديد اين نحوه ارتباط آثار و فوايد زيادي دارد كه اولا آن بزرگوار به كسي كه با قلب و زبان او را ياد مي كند و به او توجه نمايد ، عنايت مي كند .          6-ارتباط نوشتاري:نوع ديگري از ارتباط , ارتباط نوشتاري است كه نمونه هايي از آن در دوران غيبت صغري به وقوع پيوسته چنان كه در بعضي منابع آمده است مثل اينكه كليني نقل كرده است كه قاسم بن علاء گفت: من سه نامه به صاحب الزمان (ع) در مورد حوائجي كه داشتم , نوشتم و به آن حضرت عرض كردم كه من مردي هستم كه پير شده ام و اولادي ندارم . امام(ع)حوائج مرا پاسخ داد,اما درباره ي فرزند جوابي از آن حضرت به من داده نشد.مرتبه ي چهارم نامه اي را براي حضرت نوشتم و از آن بزرگوار سوال كردم كه دعا كند و از خدا بخواهد كه خدا فرزندي را روزي من نمايد.حضرت پاسخ داد و حوائج من را نوشت و مرقوم فرمود:خدايا فرزندي او را روزي كن كه چشمش روشن شود و اين حمل را براي او فرزند پسر قرار بده.قاسم بن علاء مي گويد:وقتي نامه ي آن حضرت به دستم رسيد,من نمي دانستم كه همسرم حامله است.پس بر جاريه ي خود وارد شدم و از او سوال كردم,او مرا خبر داد كه مشكلي كه داشتم بر طرف شد و بعد از چندي فرزند پسري از او متولد شد:انتظار چيست؟رويدادي كه علم و اطمينان و يا احتمال تحقق آن در آينده,در وجود انسان حالتي راپديد مي آورد كه آن حالت

نفساني را انتظار نامند.البته اين انتظار اگر در رابطه با فردي خاص باشد آن را انتظار خاص و اگر آن امر جنبه عمومي داشته باشد و مربوط به فرد يا گروهي خاص نباشد آن را انتظار عام مي خوانند و نقطه مقابل انتظار ياس و نااميدي است كه هرگاه از نظر شخص تمام زمينه هاي تحقق امري از دست برود و يا ناكارامد جلوه كند,حالتي در شخص پديد مي آورد كه آن را ياس نامند. دو گونه انتظارانتظار و اميد به آينده دو گونه است:1-انتظاري كه سازنده و نگهدارنده است,تعهد آور است,نيرو آفرين و تحرك بخش است؛اين انتظار مي تواند نوعي عبادت و حق پرستي شمرده شود.{را كه اين نوع انتظار در منتظر انگيزه اي را اينجاد مي كند تا خود و ديگران را به گونه اي آماده سازد كه زمينه ساز ظهور موعود الهي باشند. 2-انتظاري كه ويرانگر است،اسارت بخش است،فلج كننده استو نوعي((اباحيگري))محسوب مي شود.كه اين انتظار قطعاً گناهي بزرگ محسوب مي گردد.در اين نوع انتظار عدم تحرك و تنبلي در قالب واژه هاي نااميد كننده ي كار از دست بار نمي آيد و بايد منتظر بود تا موعود بيايد و بدتر از آن اشاعه فكر پليد و شيطاني بعضي از نادانان يا فريب كاران است كه مي گويند بايد فساد و تباهي را افزون كرد تا امام بيايد پس اين نوع انتظار از يك نوع بينش غلط منشاء مي گيرد كه توسط شياطين و استعمارگران به جوامع ناآگاه تلقين مي شود. اهميت انتظارمي توان اهميت انتظار را از آن كسي كه انتظار او برده مي شود دريافت و بر آن پايه ارزيابي

كرد،كسي يا چيزي كه انتظار آن برده مي شود اگر از اهميت بالايي برخوردار باشد انتظار نيز داراي اهميت خواهد بود و اهميت آن چه كه مورد انتظار است به آثار و فوائد و بركاتي است كه تحقق آن در بر خواهد داشت و هر مقدار آن فوائد و آثار بيشتر باشد،تحقق آن انتظار بيشتر مورد توجه قرار مي گيرد و از اهميت بيشتري برخوردار خواهد بود.ويژگيهاي منتظرانمنتظران مصلح موعود(ع)بايد از ويژگيها و خصوصياتي برخوردار باشند تا عنوان منتظر واقعي بر آنها صدق كند و بدون داشتن آن خصوصيات،شايسته نباشد كه آنها را در شمار منتظران واقعي به حساب آورد برخي از آن ويژگي ها را كه در روايات ذكر شده است در اين جا مي آوريم.الف-تولياز حضرت موسي بن جعفر(ع)نقل شده است كه فرمود:خوشا بر حال شيعيان ما كه در دوران غيبت قائم ما (ع)بر ريسمان چنگ مي زنند و ثابت و پايدار بر موالات مابوده و از دشمنان ما دوري مي كنند.آنها از ما و ما از آنها هستيم آنان راضي شدند به امامت ما و ما به شيعه بودن آنها راضي شديم،پس خوشا بر احوال آنان،سوگند به خدا ايشان روز قيامت در درجات ما خواهند بود     ب-استقامت و پايداريمفضل بن عمر مي گويد:از حضرت ابو عبدالله(ع) شنيدم كه فرمود:از شهرت دوري گزينيد و بدانيد. سوگند به خدا كه امام شما سال ها غيبت خواهد كرد و شما مورد آزمايش قرار خواهيد گرفت تا اين كه گفته مي شود او از دنيا رفته يا هلاك شده است و يا به راهي نامعلوم رفته است و چشم هاي مؤمنان بر او بگريد و شما

همانند واژگون شدن كشتي در امواج دريا دچار شويد و نجات پيدا نكند مگر آن كسي در پيمان خدا باشد و در دل او ايمان را نوشته و به وسيله ي روح خود او را تاييد كرده باشد ، و دوازده پرچم بلند شود كه شبيه يكديگر است، كه هر يك از ديگري تميز داده نشود. مفصل مي گويد: من گريستم. حضرت فرمود: چرا گريه مي كني؟ گفتم چگونه نگريم در حاليكه شما مي گوييد دوازده پرچم شبيه به يك ديگر كه حق و باطل آن معلوم نمي شود، پس ما چه كنيم؟ امام(ع)نگاهي به نور خورشيد كردكه داخل خانه تابيده بود و فرمود:اي ابا عبدالله ! اين خورشيد را مي بيني؟ گفتم آري. فرمود: سوگند به خدا هر آينه امر ما از اين خورشيد واضح تر است. ج- اخلاصامام رضا (ع) از پدرانش و ايشان از اميرالمونين علي بن ابي طالب (ع) نقل كرده است كه آن حضرت به فرزندش حسين (ع) فرمود: نهمين از فرزندان تو اي حسين ! كسي است كه به حق قيام كند و دين را اظهار نمايد و عدل را بگسترد . حسين (ع) مي فرمايد : عرض كردم يا اميرالمونين ! چنين امري خواهد بود ؟ فرمود : به آن كس كه محمد (ص) را به نبوت اختيار فرمود و او را بر همه مردم برگزيد , آري خواهد بود . و لكن بعد از غيبت حيرتي خواهد بود. پس در دين استوار و ثابت نمي ماند , مگر كسي كه داراي اخلاص باشد و با روح يقين مباشر شده و آنان كساني هستند كه خداوند پيمان به

ولايت ما از آنها گرفته و ايمان در قلب آنان نوشته شده و به روح الهي مويد هستند . د- معرفت و ايمان :فضيل بن يسار مي گويد : از حضرت ابو جعفر باقر (ع) شنيدم كه مي فرمود : هر كس بميرد و براي او امامي نباشد مردنش مانند مردن جاهليت باشدو هر كس بميرد و او عارف به امامش باشد به او آسيبي نرسد اين امر مقدم و يا موخر شود و هر كس بميرد و اوعارف به امام خود باشد او همانند كسي است كه با قائم (ع) در خيمه اش باشد .ه- اخلاق پسنديده :كسي كه در انتظار مهدي موعود است , بايد داراي اخلاق نيك و پسنديده باشد زيرا در انتظار كسي است كه مظهر اخلاق پسنديده و احياء كننده مكتب پيامبر و سيره و سنت او مي باشد . همانگونه كه پيامبر (ص) فرموده : من مبعوث شدم تا مكارم اخلاق را تمام نمايم .                    و- تقوااز ديگر ويژگي هايي كه شخص منتظر بايد در عصر انتظار داشته باشد , تقوا و وَرَع است .        هاني تمار مي گويد , حضرت صادق (ع) فرمود : همانا براي صاحب اين امر غيبتي خواهد بود هر كس به دين چنگ زند و به آن تمسك جويد همانند كسي است كه دست بر درخت خاردار بكشد و با دست خود اشاره كرد اين چنين و آنگاه فرمود : همانا براي اين امر غيبتي خواهد بود پس بنده بايد تقوي خدا را پيشه سازد و به دين خدا چنگ زده و تمسك جويد .                 ز- امر به معروف و نهي از منكر امر

به معروف ونهي از منكر از جمله تكاليف عمده ديني است و چنان كه در حديث آمده است اگر به آن عمل شود و اقامه گردد فرايض الهي برقرار مي ماند و كسي كه در انتظار مهدي موعود بسر مي برد ممكن نيست كه نسبت به اين دو فريضه الهي بي تفاوت باشد . از اميرالمومنين (ع) نقل شده است كه فرمود : به درستي كه خداوند سبحان قرون گذشته را مورد لعن قرار نداد , مگر به سببب اينكه امر به معروف و نهي از منكر را ترك كردند . پس سفيهان ونابخردان آنها به سبب انجام معصيت و حليمان خردمندان آنها به سبب ترك نهي از منكر مورد لعن خدا قرار گرفتند . و امام مهدي براي امر به معروف كه همان اقامه عدل و نهي از منكر كه بر چيده شدن بساط ظلم است , قيام خواهد كرد . بنابراين , كسي كه در انتظار او به سر مي برد بايد به او اقتدا كند.   ح- آمادگي رزمي از ديگر ويژگي ها كه بايد در شخص منتظر وجود داشته باشد آمادگي نظامي است .مومنا بايد هميشه آمادگي نظامي داشته باشند تا در هنگام درگيري با دشمنان اسلام بتوانند با آنها مقابله كنند .  ط- حفظ زبان از جمله خصلتهايي كه بايد در عصر غيبت حضرت ولي عصر در منتظر وجود داشته باشد حفظ زبان از سخناني است كه اظهار آن جايز نيست و اگرچه اين ويژگي مانند برخي ديگر از ويژگيها اختصاص به عصر غيبت نداردو هر كس بايد در همه اوقات زبان خود را از گفتار ناپسند حفظ كند. اما در

برخي از روايات مربوط به عصر غيبت به اين امر تصريح شده است و اين خود تاكيدي بر اين امر است كه حفظ زبان در عصر غيبت از اهميت بيشتري برخوردار است .         ي- حفظ دين امام صادق (ع) فرمود :چگونه خواهيد بود هنگاميكه از عمرتان زماني باقي باشد و امام خود را نمي شناسيد ؟به آن حضرت گفته شد در آن هنگام چه كنيم فرمود : به امر اول تمسك كنيد و آن را حفظ نماييد اينكه امر براي شما روشن گردد. ك- اظهار محبت و مودت به امام عصر (عج)از ديگر ويژگيهايي كه بايد منتظر داشته باشد محبت و علاقه و اظهار آن نسبت به وجود مقدس امام عصر مي باشد كه علاوه بر اينكه مودت خاندان پيامبر (ص) اجر رسالت است و خداي عزوجل مي فرمايد : نشانه شوق و علاقه به ظهور آن بزرگوار و تشرف به لقاء و زيارت آن حضرت خواهد بود .  ل-دعا از ديگر خصوصيات منتظر , دعا براي فرج حضرت صاحب الزمان ارواحنا فداء مي باشد و در حقيقت دعا براي فرج و ظهور آن بزرگوار نتيجه محبت و شوق به لقاء و زيارت او مي باشد و در نقل آمده است و اكثر الدعا بتعجيل الفرج فان في ذلك فرجكم – براي تعجيل فرج زياد دعا كنيد كه فرج شما در آن است – و در حقيقت دعا براي فرج آن حضرت فوائدي به همرا دارد كه برخي از آنها را ذكر مي كنيم . 1-اظهار محبت باطني است .2-نشانه انتظار است .3-باعث زيادي نعمت ميشود .4-نجات از فتنه هاي آخر الزمان است .5-سبب آمرزش

گناهان ميگردد .6-در خواب و يا بيداري تشرف به خدمت آن حضرت فراهم ميگردد.م- مقام و جايگاه منتظران حمران بن اعين از حضرت صادق (ع) نقل كرده است كه آن برزگوار به يكي از مواليناش فرمود : آيا نمي داني آن كسي كه در انتظار امر ما باشد و صبر و شكيبايي پيشه سازد بر آن چه از آزار و ترس مي بيند چه جايگاهي دارد؟ او فردا در زمره ما خواهد بود .وضعيت جهان و اتفاقات قبل از ظهور الف- از نظر اجتماعي قبل از ظهور مهدي موعود (ع) حوادث و رخدادهايي در سراسر جهان پديدارخواهد شد چنانكه از روايات بسياري استفاده مي شود كه اين حوادث گوناگون علامت و نشانه ظهور قريب الوقوع و نزديك حضرت صاحب الامر مي باشد و تحقق اين رويدادها پايان گرفتن فساد و ظلم وجور را نويد مي دهد و طلوع شمس امامت پس از دوران غيبتي طولاني اميد را در قلبهاي مستضعفان جهان بشارت مي دهد كه برخي از آن رويدادها را ذكر مي نماييم.         1-كثرت فتنه ها1-از رسول خدا (ص)نقل شده است كه فرمود:فتنه ها زياد شود و هرج افزون گردد گفتيم هرج چيست؟فرمود:قتل و كشتاروعلم و دانش كاهش مي يابد فرمود:اما از سينه ها گرفته نمي شود بلكه مراد گرفته شدن دانشمندان است.   2-غربت اسلام امام صادق (ع) از پيامبر نقل كرده است كه فرمود اسلام با غربت آغاز شد و به زودي غريب مي گردد همانگونه كه اغاز شد . پس خوشا بر احوال كساني كه غربت را تحمل كرده و بر سختيها صبر كردند و دين خود را حفظ نمودند .3-ظاهر آراييسكوني از

حضرت صادق (ع) و او از رسول خدا(ص) نقل كرده است كه فرمود : به زودي بر امت من زماني فرا رسد كه ضمائر و درون آنها بد و خراب و ظاهر و بيرون آنها به جهت طمع در دنيا نيكو گردد .   4-حب دنيااحمد نقل كرده است از رسول خدا (ص) كه به ثوبان فرمود : اي ثوبان ! چگونه خواهي بود هنگامي كه امتها با يكديگر بر آسيب رساندن به شما هماهنگ شوند همانند كساني كه براي خوردن غذا بر ظرف غذا گردآيند .ثوبان مي گويد ك من به رسول خدا (ص) عرض كردم پدر و مادرم فدايت شود اي رسول خدا آيا آن زمان تعداد ما اندك است ؟ فرمود : چنين نيست بلكه در آن وقت تعداد شما بسيار خواهد بود ولي در دلهاي شما وهن افتاده شده است . به حضرت عرض كردم : اي رسول خدا وهن چيست ؟ فرمود : علاقه و محبت دنيا و ناخوش داشتن جنگ و مبارزه با دشمنان . 5-قتل و كشتار ابو هريره از رسول خدا (ص)نقل كرده است كه فرمود قيامت برپا نمي شود تا اينكه هرج زياد گردد . گفتند يا رسول الله هرج چيست ؟ فرمود : قتل قتل !6- ظلم و بيرحمي امام علي (ع) فرمود : رسول خدا (ص) بعد از شمردن ائمه (ع) فرمود : سپس از مردم , امام ايشان غائب گردد , به مقداري كه خدا بخواهد و براي او دو غيبت است كه يكي طولاني تر از ديگر خواهد بود . سپس رسول خدا (ص) رو به ما كرد و در حالي كه صداي

خود را بلند كرد ,فرمود : الحَذَر الحَذَر ! هنگامي كه پنجم از فرزندان هفتم از اولاد من ناپديد شود . علي (ع) گفت : يا رسول الله حال او هنگام غيبت چگونه خواهد بود ؟ حضرت فرمود : صبر پيشه سازد تا اين كه خداوند به او اذن خروج دهد . پس از يمن قريه اي بنام كرعه خارج شود و بر سرش عمامه من باشد و زره من را بر تن و شمشير من و ذوالفقار را حمايل نمايد و منادي ندا دهد اين مهدي خليفه خدا مي باشد . از او متابعت كنيد . پس زمين را پر از عدل و داد سازد چنان كه پر از ظلم و جور شده است و اين در هنگامي است كه دنيا دچار هرج و مرج و كشت و كشتار و فساد گردد و برخي ديگر تعددي كنند و نه بزرگ بر كوچك ترحم نمايد و نه نيرومند بر ضعيف رحم كند . پس در اين هنگام خداوند به او اذن خروج دهد.                                      7- ابتلاء امت اسلامي از پيامبر (ص) نقل شده است كه فرمود : بلاي شديدي از سلطان بر امت من در آخر الزمان فرود ايد كه همانند آن شنيده نشده باشد تا اين كه زمين با همه پهناوري براي آنها تنگ شود و ان را ظلم و جور فرا گيرد به طوري كه مومن پناهگاهي نيابد كه به آن پناهنده شود . تا اينكه خداوند مردي از عترت من برانگيزاند كه زمين را پر از عدل و داد كند چنان كه پر از ظلم و جور شده باشد و ساكنان آسمان و

زمين از او راضي شوند و زمين در خود بذري را جاي ندهد مگر اين كه آن را برياند و اسمان پي در پي باران خود را بر آنها ببارد .   ب-از نظر جغرافيايياز روايات فراواني استفاده مي شود كه ظهور حضرت مهدي ارواحنا فداه در مكه مكرمه خواهد بود در منطقه ي ظهور ,دو دولت در ايران و يمن تشكيل ميشود كه از مواليان حضرت مهدي (عج) خواهد بود. 1-ايراندولت و حكومت ياران ايراني آن بزرگوار مدتي قبل از ظهور حضرت مهدي (عج)تشكيل خواهد شدو نبردي طولاني كنند پيروز شوند و سپس در ميان آنها  قبل از ظهور حضرت مهدي (عج)به فاصله كمي دو شخصيت ظاهر ميشوند:  - سيد خراساني كه رهبر سياسي آنها خواهد بود.- شعيب بن صالح كه فرماندهي سپاه و لشكر را عهددار است.و ايراني ها با رهبري اين دو نقش مهمي را در ظهور آن حضرت ايفا مي كنند.2-يمنو اما نصار و ياران يماني آن حضرت,انقلاب و قيام آنها چند ماه قبل از ظهور حضرت مهدي (عج) خواهد بود.3-حجاز و در آن هنگام در حجاز يك  فراغ سياسي حاكم خواهد بود و سبب اين فراغ سياسي در حجاز اين است كه پادشاهي از خانداني كه نام او عبد الله است كشته ميشود و او اخرين پادشاه حجاز است و بعد از او مردم در مورد جانشين او اختلاف كنند و اين اختلاف تا ظهور حضرت مهدي (عج) ادامه ميابد .  بدانيد هنگامي كه عبد الله بميرد , مردم ديگر بعد از او بر كسي اتفاق نكند و اين امر بدون صاحب شما پايان نپذيرد انشا الله و حكومت پادشاهي از

ميان برود و هر كس كه به ملك و حكومت رسد فقط براي ماه ها و روزها باشد. ابوبصير مي گويد: گفتم:اين امر طولاني شود ؟فرمود:چنين نخواهد بود؟ 4-عراققبل از ظهور حضرت مهدي (ع)سرزمين عراق دچار نا ارامي و جنگ وخونريزي وقتل مي گرددجابر مي گويد:به حضرت ابو جعفر باقر (ع) عرض كردم اين امر در چه زمان خواهد بود؟فرمود:اي جابر اين امر رسيده است در حاليكه هنوز ميان و كوفه كشته ها زياد نگرديده است.5-رومذكر روم در احاديث زيادي از روايات عصر ظهور آمده است كه از آن جمله احاديث سيطرفتنه و سيطره و تسلط آنها بر بلاد مسلمانان است.از امام صادق (ع)نقل شده است كه فرمود:هنگامي كه فتنه را در بلاد شام ديدي پس مرگ خواهد بود تا اين كه بنو الاصفر (روميان)به سوي بلاد عرب بيايند و بين آنها وقايعي پديد آيد.و امام باقر (ع)نقل شده است كه فرمود:سپس به دست او (مهدي)مسلمان شود و او براي آنها مسجدي بنا نمايد و مردي را اصحاب خود را بر آنها جانشين خود قرار دهد و آنگاه بازگردد.       6-شرق وتركبه نظر مي رسد كه مقصود از ترك در احاديث مردم كشورهاي تازه استقلال يافته شوروي سابق و اروپاي شرقي و آسياي شرقي باشند كه از آنها به قبايل ترك يا امتهاي ترك تعبير شده است . از امام صادق (ع) نقل شده است كه فرمود : به ناچار براي ما از آذربايجان ياراني خواهد بود كه كسي در برابر آن قدرت ايستادگي ندارد . هنگامي كه حركت كنند شما نيز روانه گرديد پس به سوي او آئيد اگرچه بر روي يخ باشد .   از

اين كه فرمود : به ناچار براي ما از آذربايجان ...معلوم ميشود كه حركت هدايت در آذربايجان و يا از اهالي آنجا خواهد بود .  علائم ظهور هنگام ظهور ولي عصر ارواحنا فداه علامتهايي ظاهر مي شود كه حكايت نزديك بودن ظهور آن حضرت دارد . اين نشانه ها بر دو قسم است :     1-علائم حتمي و قطعي كه ظهور آن حضرت را به دنبال دارد . 2-علائمي كه حتمي نيست يعني علائمي كه قبل از ظهور ولي عصر ممكن است روي دهد اما حكايت از نزديكي ظهور آن حضرت ندارد. الف- نداي آسماني نداي اسماني يكي از آيات ونشانه هاي حتمي است در بيست و سوم ماه مبارك رمضان نام مقدس حضرت صاحب الامر از آسمان شنيده ميشود .      حُذَيفه مي گويد : از رسول خدا (ص) شنيدم كه مي فرمود : هنگامي كه خروج قائم فرا رسد منادي از آسمان ندا دهد , اي مردم ! ايام و دوران حكومت جباران به پايان رسيده و امر را بهترين امت محمد (ص) به دست گرفته است . پس به مكه ملحق شويد . پس نُجَبا از مصر و ابدال از شام و عراق كه عبادت كنندگان شب و شيران صحنه نبرد در روزند و گويا دلهاي آنان قطعه اي از آهن است با او ميان ركن و مقام بيعت كنند.  ب- خروج يماني محمد بن مسلم ثقفي از حضرت ابوجعفر باقر (ع) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود : همانا از علامات خروج قائم (عج) , خروج سفياني از شام و خروج يماني از يمن و صيحه آسماني در ماه مبارك رمضان است

كه كسي از آسمان به اسم او و اسم پدرش ندا كند.  ج- خسف ببداء مقصود از خسف ببداء فرو رفتن زميني به اسم ببدائ است و آن زميني ميان مدينه و مكه مي باشد و از جمله علامات حتمي ظهور كه در روايات آمده است فرو رفتن سفياني و سپاه او در زمين ببداء مي باشد! كه در اخبار آن تصريح شده و برخي از آنها را در اين جا ذكر ميكنيم.       د- قتل نفس زكيه از علامات و نشانه هاي قبل از قيام حضرت كه در روايات ذكر شده است كشته شدن انسان پاك و تزكيه شده مي باشد و روايات فراواني در اين رابطه وارد شده است كه در آنها به كشته شدن چنين شخصي به طور حتم قبل از قيام حضرت مهدي اشاره شده است به عنوان مثال:سفيان بن ابراهيم جريري مي گويد : از پدرم شنيدم كه مي گفت : نفس زكيه فرزندي از خاندان محمد (ص) است كه نامش محمد بن الحسن باشد و بدون جرم وگناه كشته مي شود و هنگامي كه او كشته شود در آسمان عذر و در زمين ياوري براي ظالمان و همراهان آنان باقي نمي ماند و در اين هنگام خداوند قائم آل محمد را در ميان جمعي اندك مبعوث گرداند. پس هنگامي كه آنها خروج كنند مردم براي آنها گريه كنند . مردم نمي بينند كه انها پيروز مي شوند . خداوند مشارق و مغارب زمين را براي آنها فتح كند و بدان كه هم آنها مومنان واقعي هستند و بدان كه بهترين جهاد در آخرالزمان خواهد بود.    ه- خروج سفياني از ديگر

علائم ظاهر شدن سفياني است كه او با لشكر و اعوان خود در زميني به نام ببداء ميان مكه و مدينه هلاك شود و زمين آنها را در خود فرو برد و روايات زيادي به سفياني تصريح يا اشاره كرده است . بشير بن غالب گفت :سفياني از بلاد روم , در حالي كه بر مذهب نصاري است روي مي آورد و بر گردن او صليب باشد و او رهبر آن جماعت است .  و- طلوع خورشيد از مغرب از ديگر علائم طلوع خورشيد از مغرب است كه از اشراط ساعت و نشانه هاي قيامت نيز شمرده است و از آنجايي كه ظهور حضرت امام مهدي (ع) در آخرالزمان است طلوع خورشيد از مغرب هم از جمله نشانه هاي ظهور حضرت مهدي و نزديك بودن قيامت است كه در اينجا يكي از اين روايات را ذكر ميكنيم . از رسول خدا (ص) نقل شده است كه فرمود : سه چيز است كه هر گاه ظاهر گردد هيچ كسي را كه قبل از آن ايمان نياورده است , ايمانش سود نبخشد طلوع خورشيد از مغرب و دجال و دابه مي باشد .  ز- دابة الارضدابة الارض (جنبنده زمين ) از ديگر نشانه ها است .از حذيفه نقل شده است كه گفت : دابه دو مرتبه قبل از روز قيامت بيرون خواهد امد و مرتبه سوم نزد بزرگترين مساجد شما بيرون آيد .  ح- خروج دجال 1-از رسول خدا(ص)  نقل شده است كه مي فرمود : خدايا من به تو از شر فتنه دجال پناه مي برم .2-هشام بن عامر انصاري , مرداني را ديد كه نزد

عمران بن حصين و ديگر اصحاب پيامبر (ص) مي روند در خشم شد و گفت : سوگند به خدا شما به سوي كساني مي رويد كه بيش از من از رسول خدا (ص) حديث نشنيده و حفظ نكرده اند و به تحقيق من از رسول خدا (ص) شنيدم كه مي فرمود : ما بين خلق آدم تا وقتي قيامت برپا مي شود , فتنه اي بزرگتر از فتنه دجال نباشد .      زمان ومكان ظهور تعدادي از روايات متضمن زمان و مكان امام عصر (عج) مي باشد كه به ذكر برخي از آن روايات مي پردازيم .1-از امام محمد باقر (ع) نقل شده است كه فرمود : سپس مهدي (ع) در مكه هنگام عشاء ظاهر مي شود در حالي كه پرچم رسول خدا (ص) و پيراهن و شمشير آن حضرت همراه اوست و علامات و نشانه ها نيز با او مي باشد . پس هنگامي كه نماز عشاء را به جاي آورد , با صداي بلند فرياد زند : اي مردم ! من شما را يارآوري مي كنم كه خدا را به يادآوريد و براي خدا مقاومت كنيد و اوحجت خود را بر شما تمام كرد و انبيا را فرستاد و كتاب را نازل كرد و شما را فرمان داد و امر نمود كه هرگز به او شرك نورزيد و بر فرمانبرداري و طاعت او و رسولش (ص) بكوشيد و آن چه را كه قرآن آورده و احياء نموده است زنده نگاه داريد و هر چه را كه قرآن ميرانده آن را بميرانيد و يار و مددكار هدايت باشيد و تقوا را پاسداري كنيد كه فناي

دنيا نزديك شده و اعلام وداع و جدايي نموده است و من شما را به سوي خدا و رسولش (ص) و عمل به كتاب خدا و به كار گرفتن احكام و دستورات آن , ميراندن باطل و نابود كردن آن و احياي سنت و روش پيامبر (ص) كه متروك مانده و از ميان رفته است دعوت مي كنيم.           2-مفضل بن عمر از امام صادق (ع) در مورد مكان ظهور امام مهدي (عج) نقل كرده است كه امام صادق (ع) فرمود : سوگند به خدا اي مفضل !گويا به او نگاه ميكنم كه داخل مكه شده و بُرد و جامه رسول خدا (ص) را در بر دارد و بر سرش عمامه زرد رنگي است و كفش رسول خدا (ص) در پايش و در دست او عصايي باشد و پيشاپيش او گوسفنداني است و حركت مي كند به سوي بيت خدا و كسي او را در آنجا نمي شناسد و او ظاهر شود , در حالي كه جوان است . مفضل عرض كرد : اي سيد من ! او به صورت جوان باز مي گردد يا اين كه درهيأت پيري ظاهر مي گردد ؟ امام (ع) فرمود : سبحان الله ! هنگامي كه فرمان از طرف خداي تعالي بيايد هر گونه كه بخواهد و به هر صورت كه بخواهد ظاهر مي شود .مفضل عرض ميكند اي سيد من ! از كجا و چگونه ظاهر مي گردد؟ حضرت فرمود : اي مفضل ! او به تنهايي ظاهر مي شود و به تنهايي به سوي بيت الله مي آيد و به تنهايي وارد كعبه مي شود و در تنهايي

روز را به شب مي رساند . پس هنگامي كه چشمها به خواب رفت و تاريكي همه جا را فرا گرفت , جبرئيل و ميكائيل و ملائكه كه در صفوف هستند , بر او فرود ايند و جبرئيل او را گويد : اي سيد من ! كلام تو مقبول و فرمان تو متاع خواهد بود . پس آن حضرت دست بر صورت مبارك خود مي كشد و مي گويد :خدا را حمد كه وعده خود را تحقق بخشيد و زمين را به ارث به ما عطا كرد كه از بهشت هر كجا را كه خواهيم , براي خود قرار دهيم و اجر عمل كنندگان نيكو باشد . و آن گاه ميان ركن و مقام بايستد و فرياد زند كه : اي گروه نقيبان و خواص من و اي كساني كه خداوند شما را براي من ذخيره كرده تا مرا قبل از ظهورم مياري دهيد ! نزد من آييد و فرمان بريد . پس اين فرياد به آنان مي رسد در حالي كه آنها در محرابهاي خدا يا در بستر خود در شرق و غرب زمين هستند پس به سوي او حركت كنند و زماني به مقدار چشم بر هم زدن نگذرد كه تمام آن ياران برابر حضرت ميان ركن و مقام قرار گيرند .     در اين هنگام خداي عزوجل امر كند , نوري به صورت عمودي از زمين تا آسمان پديد آيد تا آن نور خانه هر مومني كه روي زمين است را روشن سازد و مومنان به آن نور شاد و مسرور شوند در حالي كه هنوز از ظهور قائم ما اهل بيت (ع)

خبردار نشده اند.    سپس صبح كند , در حالي كه سيصد و سيزده مرد به تعداد اصحاب رسول خدا (ص) در جنگ بدر در برابر آن حضرت استاده باشند .آنگاه سيد ما قائم (ع) تكيه بر كعبه مي نمايد و مي گويد : اي مردم ! بدانيد هر كه خواهد نظر برآدم و شيث كند , پس بر من نظر كند .   مقابله امام (ع) با دشمنان تا دندان مسلح همانگونه كه از روايات فراوان استفاده مي شود , حضرت ولي عصر جهان را پر از عدل و داد خواهد كرد و مستكبران و ظالمان را سركوب نموده و عدل داد را حاكم مي نمايد .اما در اينجا سوالي مطرح مي شود كه امام (ع) با چه نوع يا انواع سلاحي به مقابله با دشمن مي پردازد و با چه امكاناتي بر ايشان غلبه پيدا مي كند .  در پاسخ بايد گفت : امكاناتي كه حضرت در اختيار دارند تا ماموريت الهي خويش را محقق سازند مركب از امكانات معنوي و مادي است . قطعا امام (ع) نيروهاي خود را مجهز و مسلح به سلاحهاي روز ميگرداند چنانكه در روايات ابن حجاج آمده است كه امام صادق فرمودند : وقتي قائم ما قيام مي كند به سرزمين نزديك كوفه به نام رحبه مي آيند و به نقطه اي اشاره كرده و مي فرمايند : اين محل را حفر كنيد چون آن زمين را حفر مي كنند سلاحهاي بسياري در انجا ميبينند كه بيرون آورده و حضرت لشگري با دوازده هزار نيرو را با آن سلاحها مسلح و مجهز كرده به سوي دشمن ميفرستد .  امام

مهدي (ع) پس از ظهور از مكه مكرمه با سپاه خود كه بالغ بر ده هزار نفر خواهد بود به سوي مدينه منوره حركت خواهد كرد و پس از رسيدن به مدينه با نيروهاي دشمن كه در مدينه تجمع كرده اند درگير شده و آنان را شكست داده و آنجا را آزاد مي كند و به تصرف خود درمي آورد و با آزاد شدن حرمين , حجاز براي آن حضرت فتح ميگردد و با سرزمين يمن تحت لواي آن حضرت قرار ميگيرد . عراقهنگامي كه سرزمين حجازو يمن آزاد شد ,حضرت به سوي عراق حركت مي نمايد و در مسير حركت امام (ع) از حجاز به عراق ,سپاه ايرانيان و جماعت آنها به فرماندهي خراساني و شيع بن صالح به آن حضرت ملحق ميشوند و با ايشان بيعت مي كنندو امام مهدي (ع) وارد سرزمين عراق شده و اوضاع عراق را سامان ميدهد و با باقيماندگان از لشكر سفياني مي جنگد و آنها را شكست مي دهد و منزهم ميسازد و با گروه هاي متعدد خوارج نيز درگير شده , بر آنها غلبه مي كند . چگونگي تشكيل حكومت پس از شكست دشمنان توسط امام مهدي (ع) و استيلاي امام بر عراق, يمن حجاز و ايران كشور هاي خليج نيز در تصرف ايشان قرار ميگيرد و آنگاه آن بزرگوار عراق را مركز دولت خود و كوفه را پايتخت قرار مي دهد.در اين زمينه روايات بسياري وارد شده است كه به تعدادي از آنها اشاره مي كنيم :1-صالح بن ابي الاسود از حضرت ابوعبدالله صادق (ع) روايت كرده است كه آن بزرگوار مسجد سهله را ذكر

كرد و فرمود :بدان كه آنجا منزل صاحب ما خواهد بود , هنگامي كه با اهل خود بيايد. 2-عبدالاعلي (حلبي)مي گويد: حضرت ابو جعفر (ع) فرمود:براي صاحب اين امر غيبتي است او در بعضي از كوه ها و شعاب خواهد بود و سپس با دست خود اشاره به ناحيه ذي طوي نمود تا اين كه دو شب قبل از خروجش خادم حضرت با بعضي از يارانش ملاقات مي نمايد و به آنها مي گويد تعداد شما در اينجا چقدر است ؟  مي گويند: نزديك چهل نفر هستيم . خادم مي گويد :  چگونه خواهيد بود اگر صاحب خود را ببينيد؟مي گويند: سوگند با خدا اگر او ما را با خود در اين كوه ها ماوي دهد ما با او در اين كوه ها پناه بگيريم و با او باشيم. سال بعد باز نزد آنها مي ايد و مي گويد : برگزيدگان و نياكان خود را به من معرفي نمائيد پس از معرفي آنان را با خود نزد صاحبانشان مي برد و حضرت ايشان را به شب آينده وعده مي دهد.... 3-از عباية بن ربعي نقل شده است كه ز امير المومنين (ع) شنيدم در رابطه با آيه ((هو الذي ارسل رسوله)) مي فرمود: نه چنين است به آن كس كه جانم در دست اوست,(پس از ظهور قائم عجل الله تعالي فرجه )هيچ قريه اي باقي نمي ماند, مگر اين كه در آنجا صبح و شام اين ندا فرياد شود ((اشهد ان لا اله الا الله و ان محمد رسول الله)).  مدت حكومت حضرت ولي عصر (عج)و چگونگي پايان آن در رابطه با مدت حكومت حضرت

قائم (ع) روايات مختلفي وجود دارد كه در اينجا به ذكر برخي از آنها مي پردازيم: 1-ابو جارود از حضرت ابوجعفر (ع) روايت كرده است كه فرمود كه همانا دوران حكومت قائم عجل الله تعالي فرجه 309 سال خواهد بود , به همان مقدار كه اصحاب كهف در غار خود ماندند ... 2- ابن ابي يعفوز از حضرت صادق (ع) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود : حكومت قائم(ع) 19 سال و چند ماه خواهد بود. 3- عبدالكريم خثعمي روايت كرده است كه به حضرت ابو عبدالله (ع) عرض كردم: ملك قائم (ع) چند سال خواهد بود ؟فرمود: هفت سال و روزها و شب ها طولاني شود , به طوري كه يك سال آن برابر ده سال از سال هاي شما خواهد بود . بنابراين ,ملك او هفتاد سال ازسال هاي شما خواهد بود.

فرهنگي جوامع در تقابل با جهاني شدن. در اين باره سؤال اين است كه جهاني شدن چگونه و در چه سطحي بر امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران تأثير مي گذارد. مؤلفه هايي چون تنوع و تعدد بازيگران جهاني شدن يا جهاني سازي، انتزاعي بودن تعابيري كه از مفهوم جهاني شدن استنباط مي شود، وجود منافع و محدوديتها، نيتها و پروژه هايي براي اهداف مشخص و اينكه جهاني شدن را در چارچوب تئوريكي با سه رويكرد پروژه، پروسه و پديده مورد توجه قرار داده مي شود. از سويي موقعيت منطقه اي و بين المللي ايران، شرايط اقتصادي، قرابتهاي فرهنگي، موقعيت ژئوپلتيك سبب مي شود رهيافتهاي مختلفي در پاسخ به سؤال فوق پيش روي مخاطب خواهد بود كه اين امر بستگي دارد به مرتبط ساختن فرض هاي احتمالي مورد نظر در دو متغير مستقل و وابسته ي موضوع جهاني شدن و امنيت ملي جمهوري اسلامي.در اين مقاله سعي شده است با توجه به پاسخ سؤال اصلي فرضيه ي طراحي و ارائه شده تحت عنوان ذيل معرفي شود.جهاني شدن چه به مثابه پروسه و پروژه و يا پديده بر امنيت ملي جمهوري اسلامي تأثير گذار است. اين تأثيرات بستگي به ايفاي نقش بازيگران و نخبگان جمهوري اسلامي و سيستم مديريتي كلان كشور دارد.با توجه به زمينه هاي مناسب و امكانات فرهنگي، سياسي، ژئوپليتكي ايران، جهاني شدن مي تواند فرصتهاي جدي و مناسبي كه تضميني است بر امنيت ملي را براي كشور فراهم كند. در غير اين صورت به حذف فرصتها و تهديد امنيت ملي جمهوري اسلامي منجر خواهد شد.مقدمهمنطقه گرايي راهبردي ميانه در حد فاصل ناسيوناليسم اقتصادي و

جهاني شدن از سوي ديگر است، به طوري كه منطقه گرايي و جهاني شدن يكديگر را به طور متقابل تقويت مي كنند. دولتها از طريق وارد شدن در اتحاديه هاي اقتصادي و تجاري منطقه اي توان رقابتي و قدرت اتصال و توليد ملي را پيش از پيش افزايش مي دهند تا بتوانند با وضعيت و قابليت بهتر در سطح جهاني ايفاي نقش نمايند.اين در حالي است كه انواع جديدي از تقسيم كار منطقه اي در حال ظهور است مثلث رشد (جوهور در مالزي، ريود در اندونزي و دولت شهر سنگاپور) هلال شكوفايي (ژاپن، چين، تايوان، لائوس و...)(2)اگر قسمتي از جهاني شدن يا راهكاري براي استفاده از آن را منطقه گرايي بدانيم در آن صورت ايران داراي امتياز خاصي است. واقع شدن بين در منطقه حساس جهان و اتصال چندين منطقه (خليج فارس، قفقاز، آسياي ميانه، شبه قاره هند، آسياي صغير) كه هر كدام داراي مباحث خاص خود هستند ايران را از حساسيت منطقه اي بالايي برخوردار ساخته است. از سويي ايران داراي اشتراكات تاريخي، قرابت فرهنگي در عرصه مذهب، زبان، موقعيت ژئوپلتيكي با همسايگان خود مي باشد همسايگاني كه از نظر تعداد و تنوع كم نظير است.در برابر چنين شرايطي تهديدات منطقه اي را براي ايران فراهم كرده است تا جائيكه مركز مطالعات امنيتي استراتژيك كاخ سفيد در جهت اجراي طرح امنيتي تازه (امنيت انرژي) اين موضوع را به عنوان يك دستور كار عمده در سايت خارجي مورد تأكيد قرار دادهاست و به تهديدات عليه ايران افزوده است.در برابر همه تهديدات منطقه اي و جهاني سازي عوامل جغرافيايي در خليج فارسي به سود ايران است.

بيشترين جمعيت، طويل ترين كرانه ساحلي، كنترل برآبراه با جزاير متعدد، عظمت حضور جغرافيايي، استراتژيك و اقتصادي و... نمونه هايي از اهميت استراتژيك ايران است. در چنين شرايطي ابعاد مختلف جهاني شدن با حضور بازيگران جهاني تهديه هاي جدي را براي ايران فراهم كرده است. در اين مقاله ضمن بستر سازي عوامل و زمينه سازي تهديد ناشي از فرايند جهاني شدن تأثير روند جهاني شدن بر امنيت ملي ايران بررسي خواهد شد.آشنايي با مفهوم و كاركرد جهاني شدندر آغاز بحث جهاني شدن چندان دشوار به نظر نمي رسد چرا كه با توجه به گستردگي آن به نظر مي رسد هر نقطه اي را مي توان به عنوان مدخل برگزيد و عملاً نيز با توجه به علائق و دلمشغوليهاي مختلف پژوهشگران، اين موضوع از منظرهاي مختلف به بحث گذاشته شده است.اما آيا چنين رويكردهايي مفيد، كافي و مناسب نظام بين المللي مي باشند؟ چنين شرايطي از بحث جهاني شدن مطلوب نيست، چرا كه به افوتي بدل گشته كه براي موافق و مخالفتش توامان هم مفيد و هم زيانبار است. هم مخالفان از آن بهره مي برند و هم موافقان متحمل خسارت مي شوند و در اين ميان آنچه كه مسأله ساز گشته نه جهاني شدن (سازي) بلكه بازيگران به طور كلي اعم از افراد و ملت دولتها مي باشند.اين موقعيت و توانايي بازيگران است كه موضوع را طرح و توصيف مي كند و بعد نسبت به چگونگي رابطه اش با آن استدلال مي نمايد. لذا بسته به تنوع و تعدد بازيگران، جهاني شدن يا جهاني سازي خواهيم داشت. همچنانكه انبوه ادبياتي كه تاكنون در مورد اين

موضوع پديد آمده، تائيدي بر اين مدعاست.از سويي در بحث جهاني شدن با يك موضوع هم روبرو نيستيم بلكه با مجموعه موضوعات مشابهي مواجهيم كه در كل به آنها جهاني شدن گفته مي شود و ما به جاي آنكه به اصل موضوع شناخت پيدا كنيم با موقعيتها و تأثيرات وارد بر آن آشنا مي شويم و هر پژوهشگري از دريچه اي محدود به بررسي آن مي پردازد. لذا به طور خلاصه مي توان گفت ضعف عمده اي كه سبب عدم كفايت تلاشهاي نظري در اين خصوص گشته همانا فراموشي «نسبيت» پديده هاي اجتماعي در معناي كلان آن مي باشد. نتيجه آنكه تمايلات، خواسته ها، ضعفها و ناتوانيها به عنوان واقعيت جهاني شدن (سازي) ارائه و معرفي مي شوند.همين ابهام و تضاد در آن علت جذابيت و كثرت استعمال اين مفهوم مي باشد. ابهام و تضادي كه در مفاهيم منتج از دوران مدرن همواره وجود داشته است. علاوه بر اين مفهوم جهاني شدن به لحاظ سطح تحليل از چنان گستردگي برخوردار گشته كه قابليت تحليلي آن را زير سؤال مي برد.در مجموع، گستردگي و بي حدي سطح تحليل و بي توجهي به نسبيت مفاهيم علوم اجتماعي در برخي موارد، اين مفهوم را در عين برخورداري از محتوا، تهي و پوچ مي نماياند آنچنانكه يك نوع عدم تشخص در بررسي موضوع به چشم مي خورد و واقعيت جهاني شدن همچون توهم و خيال جلوه گر مي شود.اين حالت نيز نشان دهنده ي خصيصه سياليت اين فرآيند بوده كه باعث شده، موضوع دائما از زير نگاه كالبد شكافانه ي محققان بگريزد و هر لحظه صورتي از خود را

به نمايش بگذارد و مانع از ارائه يك نگاه جامع، دقيق و فراگير شود. مروري بر ادبيات موضوع نشان مي دهد كه يكي شدن جهان مورد پذيرش اكثريت پژوهشگران مي باشد. جهاني شدن و جهاني سازي دو روي يك سكه، مفهومي نو براي فرآيندي كهن است.گويي جهان با تمام فزايش از خرد تا كلان مسيري غير قابل پيشگيري را طي مي كند و بحثها و بر سر چرايي و فرجام آن اگر قابل تصور باشد بوده لاكن فراتر از همه ي اين بحثها، اين شدن چه در معناي فرايند يا پروژه اجباري و تحميلي از سوي برخي قدرتها مسير خود را مي پيمايد و توقفي براي آن متصور نيست.با اين اوصاف مي توان گفت جهاني شدن (سازي) يك مفهوم انتزاعي است كه براي مشخص نمودن روند كلان سياستهاي فني، علمي، اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي، امنيتي و زيست محيطي در سطح جهان وضع شده است. جهاني شدن يا جهاني سازي در واقع مفهومي ذهني است و واقعيت بيروني مشخص ندارد بلكه صرفا از طريق آثار و تبعات آن روند كلان به اين مفهوم استناد مي شود.مثلاً اگر جهاني سازي را تشديد روابط اجتماعي ميان انسانهاي كره ارض بدانيم در اين صورت پديده ي اينترنت براي ما خيلي جالب توجه و تأمل خواهد بود. اما نمي توانيم بگوييم، جهاني سازي مساوي با اينترنت است در حاليكه مي توان گفت اينترنت زمينه ساز و وسيله اي براي تشديد روابط اجتماعي است. همچنين در نگاه منفي به جهاني شدن كه در مفهوم جهاني سازي مستتر است احساس مي شود كه نيتها و پروژه هايي براي اهداف كاملاً مشخص در

دست اجرا مي باشد كه به مجموعه ي آنها جهاني سازي اطلاع مي شود، اما از اين منظر نيز با توجه به نشانه هاي عيني و اثرات بيروني آن روند كلان مثلاً گفته مي شود كه جهاني سازي يعني گسترش فقر در جهان و افزايش فاصله ي دارا و ندار، در حاليكه فقر و گسترش آن در سطح جهان معلول آن روندهاي كلان بوده و لذا نمي توان ادعا كرد جهاني سازي مساوي با گسترش فقر است.در نتيجه تعاريفي از اين دست نمي تواند از غرضهاي پژوهشگر بركنار بماند و نتيجه آن بيشتر توجيه يا تقبيح اين پديده را مدنظر دارد. از اين رو مي توان اذعان داشت كه جهاني شدن (جهاني سازي) در مفهوم جديد مي باشند اما نو بودنشان به معناي تازگي اين پديده نيست و به نظر ما اينها صرفا مفاهيمي نو براي فرايندي كهن هستند.جهاني شدن آرمان هميشگي بشر بوده و همواره براي تحقق آن تلاش كرده، هر چند كه با موانع بسياري روبرو بوده است. اين كوششها و فعاليتها از زماني كه بشر قدرت مقابله ي جدي با طبيعت و تغيير در آن را پيدا كرد به صورت جهاني سازي جلوه كرده است.به اين معني كه وجود منافع و محدوديتها، بازيگران را به برنامه ريزي وا مي دارد اما روند تغييرات به گونه اي فرابرنامه اي خود را به برنامه ها تحميل مي نمايد كه در اين وضعيت بازيگران نهايت تلاش خود را به كار مي برند كه از وضعيتهاي جديد و احيانا پيش بيني نشده، حداكثر بهره برداري را بنمايد.از همين روست كه مفاهيم جديدي از مديريت ارائه مي

گردد و پيشنهاداتي در خصوص تغيير معناي مديريت و حدود و وظايف آن در جهت سازگاري بيشتر و توان بهره برداريافزون تر از موقعيتها داده مي شود. اين چالش (چالش توانايي و سازگاري) سابقه اي طولاني دارد و گذر موفقيت آميز از اين چالشها به عنوان رمز بقاي هر بازيگر است.به هر صورت چه قايل به جهاني سازي باشيم و چه موافق جهاني شدن، بي ترديد كارگزار آن اراده، فعل و برنامه ي انسان است هر چند كه نمي توان فارغ از برخي محدوديتها باشد. بنابراين شايد بهتر باشد كه در تحليهايمان در عرصه ي جهاني شدن بيشتر به كارگزاران روند كلان آنها توجه شود و در اين راستا از تقسيم بنديهاي بي فايده دست برداشت.از آنجا كه موتور محركه پديده ي جهاني شدن چه در معناي مثبت و چه در معناي منفي آن يكي علم است و ديگري منافع (اقتصادي) و عملاً نفع اقتصادي با رشد علمي گره خورده است بنابراين در يك تحليل مي توان نفع اقتصادي را متغير مستقل دانست و تحولات نظامهاي فرهنگي را متغير وابسته آن دانست. به عبارت ديگر گسترانيده شدن نفع اقتصادي گره خورده به علم در سراسر جهان آثار متفاوتي بر جاي مي گذارد كه از آنها با عنوان جهاني شدن يا جهاني سازي ياد مي شود و امروزه اين پديده، خود به عنوان يك «داده» براي نظامهاي مختلف منطقه اي بين المللي تلقي مي شود. و پاسخ بسياري از سؤالات موجود با ملاحظه ي تحليل فوق نتايج روشن و آينده نگرانه اي بدنبال دارد.با توجه به تحليل فوق از مفهوم جهاني شدن در قالب نظريه سازي

سه رويكرد را براي آن ارائه داده اند و «پروژه» و «پروسه» و «پديده». مطالعه هر يك از رويكردها نشان مي دهد كه جهاني شدن به سان شمشير دو دم عمل مي كند. همين دوگانگي از ارزيابي جهاني شدن ترديدي است بر اينكه امنيت سوز يا امنيت ساز است. براي مطالعه جهاني شدن رهيافتي چند بعدي ضروري است چرا كه رهيافت تك بعدي جهاني را توصيف مي كند كه يا خوب است يا بد، مثبت يا منفي است. اما رهيافت چند بعدي منطق علي واحد را رد مي كند.اين اصطلاح جهاني شدن كه برانگيزنده واكنشهاي ابهام انگيزي شده، چالش ها خطرها و فرصت هايي را پيش آورد كه نه مطلقا جذب و نه صرفا بد هستند، و اين اراده و خواست ملتها و دولتهاست كه جهاني شدن را رقم خواهد زد. با اين توضيح تجزيه و تحليل تأثير جهاني شدن بر امنيت ملي جمهوري اسلامي ميسر مي باشد. براين اساس فرضيه مقاله چنين است.تأثير جهاني شدن بر امنيت جمهوري اسلامي ايران از سويي متأثر از كاركرد مفهوم جهاني شدن از سوي دولتها، قدرتها و جامعه جهاني و از سوي ديگر اراده ملت ايران در استفاده از مناسب از امكانات فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي خويش است.امنيت و امنيت ملي(3)امنيت و امنيت ملي از جمله مفاهيمي هستند كه پس از پيدايش دولتهاي ملي رايج شده اند. استفاده از اين واژه در ادبيات سياسي همواره متداول بوده است اما منجر به تعريف مشخص نگرديده است. پس از جنگ جهاني دوم پژوهشگران علوم سياسي به عنوان يك واژه كاربردي به مطالعه ي آن روي آوردند و در قالب نظريه

هاي مختلف مسأله امنيت ملي را كارشناسي بررسي كردند.بسياري از پژوهشگران امنيت ملي را «توانايي يك كشور در حفظ ارزشهاي فردي در برابر تهديدهاي خارجي» مي دانند.(4) به تعبيري امنيت ملي يعني دستيابي به شرايطي كه به يك كشور امكان مي دهد از تهديدهاي بالقوه يا بالفعل خارجي و نفوذ سياسي و اقتصادي بيگانه در امان باشد و در راه پيشبرد امر توسعه اقتصادي، اجتماعي، انساني و تأمين وحدت و موجوديت كشور و رفاه عامه فارغ از مداخله بيگانگان گام بردارد. حفاظت يك ملت در مقابل انواع تجاوزات خارجي، جاسوسي، عمليات شناسايي، خرابكاري و...(5) تعريف ديگري است كه امنيت ملي شده است.امروزه مفهوم اصلي امنيت ملي براي بسياري از كشورها حاكي از نياز به حفظ استقلال و تماميت ارضي، حفظ شيوه ي زندگي ملي و جلوگيري از مداخله بيگانه در امور داخلي كشور از طريق افزايش توان نظامي است.به هر حال پس از جنگ جهاني دوم تهديدات گسترده اي كه جهان را فرا گرفت مسأله امنيت ملي را به مخاطره انداخت خصوصا خليج فارس كه دائما مواجه با جنگهاي فيزيكي و رواني قرار داشت و تلاش دولتها دائما در ايجاد طرح هاي امنيتي معطوف بود. اما هيچگاه نتوانسته اند امنيت را به ارمغان آورند. دخالت و رقابت دولتهاي خارجي در جهت حفظ منافع و مطامع بين المللي خود موجب ناامني و بي ثباتي گرديد.بروز ناامنيهاي منطقه اي از ديدگاه كشورهاي منطقه با توجه به برداشتهاي متفاوت هر يك از مفهوم امنيت قابل تحليل مي باشد به طوري كه امنيت هر يك از دولتهاي منطقه اي مي تواند با ناامني ديگر كشورها تعريف شود و هر

كشوري با تعريف خاص امنيت ملي خود با امكانات و منابع موجود در چارچوبي كه از تعريف منطقه وارند، دفاع كنند.امنيت ملي با تماميت ارضي رابطه مستقيم دارد و در نهايت به دفاع ملي منتهي مي شود. استراتژي هاي دراز مدت اقتصادي، نظامي و سياسي مي تواند مرزهاي امنيت ملي را تا حد مناطق نفوذ يك كشور وسعت بخشد و ظرفيتهاي اقتصادي يك كشور كه سرچشمه تمام قدرتهاي اوست باضافه وضع نمادهاي سياسي و حقوقي كشور مي تواند در تحكيم امنيت ملي بسيار مؤثر باشد از سويي به قول والترليپمن امنيت ملي در معني عام كلمه هميشه همراه با قدرت نظامي خواهد بود. به طوري كه بود و نبود امنيت وابسته به توانايي كشور در رفع و از بين بردن حمله نظامي است.(6)«گزارش كميسيون ويژه زمامداري جهاني» معتقد است كه تحولات عرصه بين الملل به توليد مفهوم «امنيت مشترك» Common Security و به امنيت دسته جمعي Collective Securiy و سپس به «امنيت فراگير» Compre nensire secrity و در نهايت به «امنيت جهاني» دست يافت. البته امنيت همواره در بحث جهاني شدن مورد توجه قرار داده شده است. «اسوير لودگارد» Swere Lodgrd يكي از شاخصه هاي اصلي فضاي امنيتي جهان معاصر را در «توليد انبوه ناامني»(7) داشته است. با اين توضيح كه زندگي انسان معاصر از حيث امنيتي بسيار آسيب پذير مي نمايد و ما با هر قدمي كه در جهت توسعه به جلو برمي داريم به صورت مستقيم تهديد تازه اي را براي خود پديد مي آوريم.به عقيده «رامونه» اين تهديد فقط مختص به پيرامون نيست بلكه جوامع غربي نيز آينده روشني را در آئينه

زمان نمي بينند، آنها نگران بيكاري، بهت از عدم اطمينان، وحشت زده به لحاظ تكنولوژيهاي جديد، مشوش از جهاني شدن اقتصاد، دلمشغولي صدمات محيط زيست و فساد لجام گسيخته شديدا مأيوس و نااميد هستند.(8)امنيت ملي در عرصه ي جهاني شدامروزه در دنياي جهاني شده، امنيت ملي با سطوح فردي، منطقه اي و بين الملل(9) در ارتباط است و بدون آن محقق نمي شود. يك عامل مهمل نما (Paradoxica) در امنيت سياسي، فرهنگي اين است كه خود تهديدها، اغلب موجب تقويت و تحكيم همان هويت هاي مورد تهاجم مي گردد. چنانكه درجه وفاداري نسبت به برخي باورها نيز احتمالاً در واكنش به فشارهاي خارجي افزايش مي يابد.(10) دولت براي تحقق امنيت نياز به وضعيتي دارد كه جامعه به سطح قابل قبولي از اطمينان براي تحصيل و پاسداري از منافع ملي اش دست يافته باشد.جامعه ما داراي امتيازاتي است كه باعث توسعه سياسي گرديد و همچنين حكومت همگام با تغييرات و تحولات دست به تغيير و تحول جهت دستيابي به ثبات و دوام زده است. اين شاخصها هر چند وجود داشته و به ماهيت تحولات ساختار اجتماعي جامعه مرتبط بوده است اما جهاني شدن باعث آگاهي و توجه به آنها شده است و نظام چند قطبي اش ناشي از جهاني شدن به ما كمك مي كند كه بدور از سلطه تك قطبي يا دوقطبي به تلاش جهت انطباق توانائيهاي خود را نظام بين الملل برآمده است. در روند جهاني شدن كشورهائيكه نتوانند خود را با شرايط جهاني وفق دهند محكوم به نابودي هستند چرا كه وسايل و نهادهاي غيردولتي با دور زدن حكومتها به مردم آگاهي داده

و آنها را به تحرك وادار مي كنند يا دولتهايي كه آگاهانه مي كوشند جهان را به گونه اي كه بود مجددا مستقر كنند به حاشيه رانده مي شوند يا مي كوشند از طريق تلاشهايي براي حصار كشيدن به دور خود به درجه اي از خودبسندگي دست يابند كه اكثرا موفق نمي شوند.در اين صورت به گفته انديشمندان حوزه جهاني شدن دولت ملت از بين مي روند. اما كشورهائيكه از دولت و ملتي قوي برخوردارند قادر خواهند بود تندبادهاي جهاني شدن را با موفقيت پشت سر بگذارند. چنين دولتهايي در عرصه جهاني مي توانند به بازيگري فعال تبديل شوند. به عقيده «باري بوزان» كشورهائيكه داراي «قدرت محدود» ولي «انجام و پشتوانه مردمي» داشته باشند هر چند دامنه حاكميت ملي كاهش مي يابد ولي اين كشورها فعالانه وارد بازي جهاني شدن مي گردند و آگاهانه نسبت به سازوكارهاي آن عكس العمل نشان مي دهند و داراي «مزيت» خواهد بوددولت هاي ياد شده با تن دادن به اصطلاحات رفتاري موجوديت خود را در تحولات آتي همچنان با استحكام و اقتدار حفظ خواهند كرد. اين دولتها كه برخوردار از بالاترين و ارزشمندترين سرمايه اجتماعي يعني انسجام ملي هستند مناسب ترين وضع را در مواجهه با جهاني شدن خواهند داشت.(11) جمهوري اسلامي ايران در همين قسم از دولتها قرار دارد كه بخاطر پشتوانه مردمي نه تنها زوال پذير نيست بلكه به همراهي و ايفاي نقش در روند جاري مي پردازد.انديشه «مردم سالاري ديني» امكانات و پتانسيل لازم و منطقي را براي مواجهه فعالانه با شاخصهاي مطرح شده از سوي طرفداران جهاني شدن داراست. شيوه مردم سالاري ديني متضمن پويايي

هاي فراواني در ساختار سياسي جمهوري اسلامي ايران است به نحوي كه آن را برخوردار از توانايي «انعطاف» و «انطباق» با شرايط متغير، متحول بيروني و بين المللي مي سازد. براي ساختارهاي مردم سالارانه تنها تهديد نيست بلكه فرصت بالقوه نيز فراهم مي سازد.هر چند اجماع كلي در مورد مردم سالاري ديني از طرف نخبگان وجود ندارد و جامعه دچار انتخاباتي است اما در حال ثبات يافتن مي باشد تا بتواند ضمن آرامش و تعادل و انرژي و تحرك هر چه بيشتر و با استفاده از محيط جديد بين المللي ضمن كمال جويي در توسعه سياسي، از فرصت هاي موجود نهايت بهره برداري را به عمل آورد.(12)چرا كه ما مسالمت جوتر از همسايگان در منطقه خليج فارس هستيم بنابراين انعطاف پذير عمل مي كنيم. دولت مي تواند با تكنولوژيهاي ارتباطي بر قدرت خويش بيفزايد با دولت هاي همسطح به تشكيل ايده هاي مشترك دست بزند و در نهايت با جو اقتصادي حاكم بر جهان به همكاري بيشتر اقدام كند تا در مقابل تهديدات دچار ضربه پذيري مي شود.سايت خارجي امروزه در ارتباط با جهان دچار تغييرات سياسي شده است كه ما را به اهداف نزديك تر مي كند. اقداماتي نظير تنش زدايي با شعار «عزت، حكمت و مصلحت» نگرش «ديپلماسي تجاري» به روابط بين الملل بجاي سياست و ايدئولوژي صرف، ايجاد ارتباط با ملل مختلف و ايفاي نقش هاي متعدد و...اين تغييرات در طي دو دهه گذشته نظير گروگانهاي امريكايي، جنگ تحميلي، بحران خليج فارس و افغانستان، دستگاه ديپلماسي را عميقا ورزيده و مستحكم نموده است.بنابراين جمهوري اسلامي با برخورداري از شاخصهاي متعدد انسجام ملي

موقعيت استراتژيك، ذخاير غني نفت و گاز، شور و حرارت ايدئولوژيك، ميل شديد به استقلال خواهي، بازار اقتصادي وسيع، نسل انقلاب ديده، طعم جنگ چشيده، تجربه تاريخي، فرهنگ و ادب غني، نسل جوان تحصيل كرده و... نه تنها در حال قوام بخشيدن به مردم سالاري ديني است بلكه اغراق نخواهد بود اگر بگوييم «هژمون منطقه اي» و يكي از بازيگران بالقوه عرصه جهاني مي باشد. چرا كه از مهم ترين خصلت يك موجود زنده، يعني تغيير و دگرگوني برخوردار است و مطابق نظام بين الملل حركت مي كند.امنيت ملي و آسيب پذيري اقتصاديشايد وجود هيچ گسستي به اندازه شكاف اقتصادي از حيث رواني براي شهروندان كشورهاي مختلف تأثير سوء بر جاي نگذاشته است. ملاحظات اقتصادي نظير گسست فقر و غنا، عدم استفاده از قابليتهاي انساني، استفاده بي رويه از طبيعت و ملاحظات سازماني و قانوني است كه باري بوزان مي گويد: «جهاني شدن دچار طاعون ابهام است».مهمترين تهديد امنيت ملي در بعد اقتصادي قابل تأمل مي باشد. اگر چه جهاني شدن اقتصاد امكانات جديدي را براي همه كشورها فراهم ساخته است و برخي مصاديق وجود دارد كه كشورهايي كه نظام جهاني را پذيرفته اند و سعي در سهم خواهي با آن برآمدند توانستند به اوضاع اقتصادي خود سامان دهند و مطالعه ي كشورهاي آسيايي جنوب شرقي و برخي كشورهاي امريكايي نشان مي دهد كه در طي سالهاي گذشته رشد اقتصادي به مراتب بيشتر از كشورهاي غربي داشتند.(13)آمارها نشان مي دهد كه در نظام اقتصاد جهاني به روي كشورها بسته نيست و جهاني شدن اقتصاد امكانات جديدي را براي همه كشورها فراهم ساخته است. از سويي

ايران همانند برخي كشورهاي جهان سوم دچار اغتشاش و بحرانهاي شديد اقتصادي نمي شود. اما براي رسيدن به جايگاه خاص خود نياز به همكاري جهاني است.جمهوري اسلامي از طرفي داراي منابع عظيم زيرزميني جمعيت زياد و هوش و استعداد ايراني مي باشد و اگر محور اصلي اقتصاد جهاني شده را دانش و اطلاعات بدانيم و ثروت را هوش و استعداد انساني، امكان ورود ايران به صحنه فن آوري مبتني بر دانش باز است و ايران توانايي آن را نيز دارد.بنابراين، تهديد امنيت ملي ناشي از اقتصاد از در حاشيه قرار دادن ايران از سوي مخالفان جمهوري اسلامي است. تهديد اصلي زماني است كه حاشيه نشيني جمهوري اسلامي بيشتر شود. فشار جهاني شدن باعث گرايش ايران به حضور فعال در عرصه بين المللي و ايجاد همكاري با كشورهاي همسايه و كسب منافع وادار شد.سياست ايران در عرصه جهاني شدن به مثابه سوار شدن بر كشتي جهاني شده مي ماند. به طوري كه بايد از آن استفاده كرد هر چند در بدترين نقطه آن جاي داشت چرا كه سوار نشدن به كشتي ممكن است ما را دچار طوفانهاي مهيب گرداند. كسب موفقيت هاي بسيار از نظر وجهه بين المللي، قراردادهاي مختلف، پذيرش سرمايه گذاري، مذاكرات مختلف و تأمين امنيت سرمايه گذاري، كاهش موانع گمركي، تأمين خسارت صادركنندگان، روابط با كشورهاي همسايه قابل توجه و اندازه گيري است.ايران از نظر اقتصادي توانايي كسب سود را دارا مي باشد و سعي در شفافيت سياستهاي اقتصادي، هماهنگي با اقتصاد جهاني و رقابت در عضويت «سازمان تجارت جهاني» فعال كردن مناطق آزاد تجاري، صادرات غيرنفتي، اعطاي اعتبار به خريداران كالاهاي ايراني

در خارج، تقويت شبكه بانكي در جهت تأمين اعتبار، تقويت شبكه اطلاع رساني بازرگاني، گسترش فرهنگ صادراتي و... عكس العمل ايران در قبال تأثيرات جهاني شدن است.امروزه تأثير جهاني شدن بر جمهوري اسلامي ايران در برخي از شاخصه هاي جهاني مشهود است. از قبيل افزايش كيفيت كالاهاي داخلي، از بين رفتن رانت، رشد بر مبناي توانايي و منابع و منطقه حداقل سرمايه گذاري غيرمستقيم، استفاده بهينه از منابع و امكانات، رشد اتحاديه هاي توليدي و تجاري، واكنش انعطاف پذير در برابر بازار جهاني، نقل و انتقال نيروي كار، توجه به نيروي انساني، رقابت، رفاه، بهبود شرايط زندگي، كاهش تصدي گري دولت و افزايش خصوصي سازي و غيره مي باشد.اشاره به چند مؤلفه اقتصادي تأثير جهاني شدن را نشان مي دهد. از جمله رقابت، شركتها همه جا را بازار خود مي دانند، بنابراين در پي كسب سود بيشتر سعي در رقابت و كاهش قيمت و افزايش كيفيت جهت كسب بازارها مي باشند كه در آن مردم مي توانند انتخاب كنند. اين عامل در بعضي از بخشها باعث رشد شد و در بعضي از بخشها بخاطر ترس رقيب و عدم توانايي محصولات داخلي (مثل اتومبيل) باعث كيفيتي پايين و قيمت بالا شد. در صورتيكه رقابت در صنايع مخابراتي بين المللي باعث كاهش هر پالس مكالمه تلفن از 30 دلار به 1 دلار شد. اشتغال، ايجاد اشتغال چه از طريق مهاجرت به مناطق ديگر (ژاپن، كانادا) و چه با ورود سرمايه و ايجاد كار (فولاد مباركه و كابل شهيد قندي و...) مهيا مي شود.بررسي وضعيت جهان معاصر و تأثيرات عميق جوامع از فرايندهاي جهاني شدن سياست دلالت دارد

بر اقبال مردم به حضور در عرصه اداره امور جامعه كه از آن به مشاركت سياسي ياد شده است كه در برخي جوامع باعث نابودي حكومتهاي «پاتريموينال» شده است.رشد جمعيت، گسترش روابط و ظهور فناوريهاي ارتباطي و... از ايجادكنندگان روندي هستند كه اداره جامعه را بر عهده دارد. همچنين دستيابي به اطلاعات، بهبود شرايط و فرصت ها براي زنان، ارتقاي سطح تحصيلات و ايجاد آگاهي سياسي معطوف به قدرت با توجه به رشد فزاينده جمعيت و تقويت و افزايش سازمانهاي غيردولتي و شكل گيري اپوزيسيون دلالت بر شأن مردم در اداره امور حكومتي مي باشد كه به يكي از نمودهاي مردم سالاري مي انجامد.(14)در نظام مدرن دولت مركب از حاكميت، مردم و سرزمين و نهادهاي حكومتي است كه حاكميت در درجه نخست قرار دارد. حاكميت است كه حتي در صورت نارضايتي مردم مي تواند تا مدت زيادي باعث دوام حكومت گردد. اما در دوران جديد اين حاكميت از طريق عوامل مختلف جهاني شدن به چالش كشيده شده است (مانند سرمايه گذاري وسايل ارتباطي و انتقاد بين المللي و...) و باعث استانداردسازي و بسط آزاديهاي سياسي، برگزاري انتخابات آزاد گسترش و تبليغ مباني دموكراسي و باعث كاهش دامنه اقتدار و حاكميت كشورها را فراهم مي آورد و دگرگوني جهان سياست در عرصه، جهاني شدن.امنيت ملي و جهاني شدن فرهنگجهاني شدن در بعد فرهنگي براي ما كه از گذشته اي با پشتوانه قوي تاريخي فرهنگي و نيز دين اسلام كه مخاطب جهاني وارد يك فرصت است. اگر نمي توانيم به كالبدشكافي ساختارهاي فرهنگي و يا تقويت عناصر مثبت فرهنگي دست بزنيم در راه رشد، تكامل و بروز

هويت ايراني كه تركيبي از تاريخ و مذهب است مانع ايجاد نكنيم تا اين هويت را از حركت متوقف كند. در آن صورت راه براي پذيرش فرهنگ هاي ديگر با تأثير يكجانبه همواره خواهد شد. اين مانع شدن همانا ساختن انسانهايي مسخ شده است كه فقط پيروي مي كنند. در مراحل بعدي مي توان به «پروژه مصون سازي» و مواجهه تأثيرگذار پرداخت.تجربه تاريخي به ما مي آموزد كه نبايد وارد جنگ ايدئولوژيك با جهان و مخصوصا غرب گرديد. چرا كه غرب نياز به يك دشمن ايدئولوژيك حتي تخيلي براي توجيه و ادامه پروژه سلطه خود نياز دارد. چنانچه مفاهيمي نظير شرق، غرب، جنگ تمدنها، نظم نوين جهاني، تروريزم، و شمال و جنوب و... در همين راستا قرار دارد كه علاوه بر صرف وقت و هزينه بهره برداري ايدئولوژيك را نيز در پي دارد. همانطوريكه برخورد تمدنها باري نظم نوين آمريكايي و تداوم سروري امريكا ضروري مي باشد. بنابراين نبايد وارد اين مفهوم سازي ها شده و بستر لازم را براي غرب فراهم سازيم.در بعد داخلي، با توجه به امكانات انساني، منابع زيرزميني، موقعيت ژئوپلتيك و ارتباطي و تجربه هاي مختلف (انقلاب، جنگ، سازندگي) به تدوين برنامه هاي راهبردي بپردازيم. و همه شرايط را براي تقويت و به حداكثر رساندن مشروعيت به كار گيريم كه قوي ترين عامل در مقابل تهديدات و نيز با انگيزه ترين مؤلفه براي رشد و توسعه در دنياي جديد مي باشد. كشوري كه دچار بحران مشروعيت نگردد هيچ بحراني آن را تهديد نمي كند. در ادامه مشروعيت زايي، بايد به نهادمنديهاي سياسي و اداري جهت تصميم سازي و پاسخ به مطالبات

و نيز توجه به هويت ملي و همگوني ملي و همگوني اجتماعي، انتخاب و جابجايي نخبگان كارامد و تقويت تواناييهاي سياسي و نظامي پرداخت. جهت فعاليت در جهاني كه از سلطه ابرقدرتها و استعمارگارن تقريبا رها شده و به «جهاني شدن» شهرت يافت، سياست خارجي داراي نقش به سزايي است. جمهوري اسلامي مي تواند با تدوين اصول جديد، عوامل تأثيرگذار، نهادهاي مسئول در تصميم گيري و روند برنامه ريزي و تكنيك ها و ابزارها در قالب سياستهاي خارجي زير با اهرم وزارت خارجه به بازيگري بپردازد.برخي مسائل ربط به اين سياستگذاريها كه در تقويت امنيت ملي تأثيرگذار مي باشد و نياز به اقدام جدي دارد به تشريح ذيل است:همكاري و دوستي با كشورهاي معمولي و مرتبط جهت تأثيرگذاري و رسيدن به اهداف و گرفتن حقوق مردمتداوم تنش زدايي با همسايگان و ساير كشورهااستفاده بهينه از امكانات و منابع در جهت حفظ منافع ملياصلاح مباني نظري كه در طي دو دهه علي رغم عوض شدن شرايط جهاني همچنان مستقر است (مفاهيمي چون استكبار،...)مشاركت جدي و ايفاي نقش مؤثر در تحولات اما بايد توجه داشت مشاركت ارادي داراي منافع مي باشد كه عنصر زمان و موقعيت مناسب از اولويتهاي اين مشاركت است.دخالت خيرخواهانه مؤسسات اقتصادي و سازمانهاي فرهنگي در روند تصميم گيريهاي سياست خارجي جهت تحقق اهداف و منافع مليبررسي و تجديد نظر سياستهاي گذشتهبررسي حفظ منافع ملي و صيانت از امنيت ملي بايد از امكانات و توانائيهاي داخلي استفاده كرد از جمله: فرهنگ غني، امكانات مادي بيشمار، تجربيات تاريخي متعدد (مشروطه، كودتاي 28 مرداد، انقلاب اسلامي، جنگ تحميلي) رشد جمعيت و شهرنشيني، افزايش سطح سواد، دين

اسلام به عنوان مكتب انسان گرا و عالم گير، استعداد و توانائيهاي انساني و...ارزيابي درست تهديدات، شناخت فرصت ها و كاهش و كنترل تهديد و كاهش آسيب پذيري داخلياستراتژي فرهنگي جمهوري اسلامي بايد بر اساس تأكيد بر استقلال ملي و هدايت هويت يابي مركب مشروعيت تاريخي بر اساس مرزبنديهاي طبيعي باشد.پي نوشت ها:1. عضو هئيت علمي دانشگاه بين المللي امام خميني (ره).2. رابرتسون، رولاند، جهاني شدن، ترجمه كمال پولادي (تهران: نشر ثالث، 1380، ص 3)3. Security, National Security4. Jeffery M.Elioz, the Arms Countrol, Disarmament and Milifary Security Ditionary, USA, California state university, 19895. جان ام گالينز، استراتژي بزرگ، ترجمه كورش باليزر، (تهران: وزارت خارجه، 1370)، ص 4756. سيف زاده، حسين، اصول روابط بين الملل، تهران: نشر دانشگر، 1378، ص 170.7. به نقل از: مك كين لاي، رابرت و ريچارد لتيل، امنيت جهاني، ترجه اضدانتخاري، (تهران: راهبرد، 1380) ص 218. رامونه، اگناسيو، آيا جهان به سوي هرج و مرج مي رود؟ ترجمه پريچهر شاهسوند، (تهران: انتشار عطا، 1377) ص 119. بوزان، باري، مردم، دولتها و هراس، ترجمه پژوهشكده مطالعات راهبردي، راهبرد، 1378، ص 39910. ماندل، رابرت، چهره متغير امنيت ملي، ترجمه مطالعات راهبردي (تهران: راهبرد، 1377) ص 14911. قريب، حسين، «جهاني شدن و چالشهاي امنيتي ايران»، ماهنامه اطلاعات سياسي و اقتصادي، سال پانزدهم مرداد شهريور 1380، ص 80 16712. قريب، حسين، جهاني شدن و چالشهاي امنيتي ايران، ماهنامه اطلاعات سياسي و اقتصادي، سال پانزدهم مرداد شهريور، 1380 ، ص 7113. به نقل از: ماندل، مارابرت، چهره متغير امنيت ملي، ترجمه مطالعات راهبردي، (تهران، راهبرد، 1377، ص 214)14. تهرانيان، مجيد و ديگران، جهاني شدن (چالشها و ناامني

ها) (تهران: راهبرد، 1380، ص 80)

و اين راه، از آزمون، موفق به درآمده است.[1]يكي از مباني مشترك ميان اديان در موضوع مهدويت، باور به يك حكومت واحد جهاني است. اثبات اين امر، از دو راه ممكن است:الف. راه تحليليبا تحليل و بررسي مباني مشترك اديان، ضرورت حكومت واحد جهاني آشكار مي شود. اگر از پيروان اديان سؤال شود: اميد به نجات در پرتو موعود و منجي چگونه محقق مي­شود؟ آيا اين نجات و رهايي از نارسايي­ها و بيداد و فساد، خودجوش و بدون رهبري و سازمان است؟ آيا اصولاً چنين چيزي امكان دارد؟ آيا كمال­خواهي و عدالت­خواهي كه مبناي مشترك اديان و مهم­ترين ارمغان منجي موعود است، در فقدان يك تشكيلات و سازمان كارآمد ميسر است؟ آيا كمال و عدالت بدون يك نيروي كمال­خواه و عدالت­خواه، ممكن است؟در همه اين موارد، پاسخ منفي است؛ چون اگر جامعه بشري بدون برنامه و رهبر الهي توان نجات كامل و نجات حقيقي را داشت، تاكنون چنين كرده بود يا در آينده نزديك انجام مي­داد. اين كه هنوز نجات كامل را انتظار مي­كشد و آن را در سايه منجي موعود جست وجو مي­كند، گواه بر مطلب است. نيز منجي موعود بدون استمداد از نيروهاي موفق وكارآمد و بدون ايجاد سازمان و تشكيلات منظم (حكومت) توان برقراري كمال و عدالت را ندارد. چون در هر برهه مخالفان و فاسداني حضور دارند كه مقابله با آنان در گرو حكومت و تشكيلات است.با يك تحليل كوتاه و رويكرد سياسي اجتماعي، ضرورت حكومت آن هم از نوع حكومت واحد و جهاني، براي تحقق آرمان­هاي موعود اديان، آشكار مي­شود. بهبودي حيات اجتماعي و آينده تاريخ و سامان يافتن سرنوشت انسان­ها، از نظر

بيشتر فلاسفه و سياستمداران به دست خود انسان­ها است. روند شكل­گيري تاريخ و حكومت­ها يك امر قهري و اجباري نيست؛ بلكه در اختيار و اراده انسان­ها است؛ لذا مي­توان گفت: همه پيروان اديان و مكاتب كه در انتظار منجي موعود و تحقق وعده­ها هستند، بايد دست به كار شوند. آغاز كار و تحقق آرمان­ها، در سايه تحقق حكومت قدرتمند است؛ چون:1. سياست[2] يعني علم و هنر راهبري يك دولت و در معناي عام، يعني هر نوع روش اداره يا بهبودي امور شخصي يا اجتماع(آقابخشي، 1374: ص262). سياست، يكي از حقايق اجتناب ناپذير زندگي بشر است. انسان ها در هر لحظه از زمان، به نوعي با مسائل سياسي درگيرند (رابرت دال، 1374: ص11). تنها از راه روند سياسي است كه انسان مي­تواند اميدوار باشد زندگي خود را بر پايه خرد و كمال مطلوب­ها قرار دهد (عالم، 1379: ص24).2. دولت چارچوبي از ارزش­ها است كه در درون آن زندگي جريان مي­يابد. و خود قدرت عمومي را در جهت تحقق آن ارزش­ها به كار مي­برد (كارگر، 1383: 78). افراد، درون دولت زندگي مي­كنند و رشد و رفاه آنان، به دولت بستگي دارد. از نظر علمي مشكل مي توان زندگي را بدون دولت تصور كرد (قاضي، 1372: ص177). دولت، تجلي و نتيجه قدرت ناشي از تشكّل سياسي يك جامعه است كه از عناصر مردم (ملت يا امت)، سرزمين (كشور و مملكت)، حكومت(سازمان و تشكيلات) و حاكميت(اقتدار داخلي و خارجي) برخوردار است (عالم، همان: ص139؛ عميد زنجاني، 1377: ج1، ص70).نتيجه اين دو امر _ يعني سياست و تدبير حيات انسان­ها _ با دولت و حكومت، پيوند ناگسستني دارد. نجات و استقرار كمال و

عدالت، مهم­ترين ارمغان منجي موعود است كه به برقراري حكومت نياز دارد؛ از اين رو، لازمه رسيدن به نجات فردي و اجتماعي، نجات كامل و نجات همگاني در گرو حضور رهبر و تشكيلات است و نيز لازمه تحقق كمال و عدالت، تشكيل يك نظام كارآمد و جهاني است؛ چون كمال و عدالت، جهاني است.ب. راه استقراييمطالعه اهداف، ويژگي­ها، برنامه­ها و ديگر مناسبات منجي موعود در اديان، نشان مي­دهد ظهور و پيروزي آن، با تشكيل حكومت همراه است. اخبار، نشانه­ها و اوصافي كه در اديان براي منجي حكايت شده است، مي­رساند كه تشكيل حكومت و سيطره بر اوضاع سياسي، از لوازم كار منجي است. از اين استقرا و بررسي سيره منجي موعود و برنامه­هاي او كه در اديان و مكاتب نقل شده است، به خوبي مي توان نتيجه گرفت كه تشكيل حكومت، آن هم از نوع واحد و جهاني آن، از برنامه­هاي اصلي منجي است. اين امر، مورد پذيرش پيروان اديان موجود و يكي از مباني مشترك است.آيين زرتشت و حكومت واحد جهاني[3]طبق عقايد اين دين، بعد از زرتشت، سه نجات دهنده به صورت پياپي و هر كدام به فاصله يك هزار سال خواهند آمد. نخستين ايشان به نام اوشيدر[4] است كه يك هزار سال بعد از زرتشت پديدار گشت. دومين كه اوشيدر ماه[5] نام داشت، دوهزار سال بعد از زرتشت به جهان آمد. سرانجام آخرين ايشان كه سوشيانت[6] نام دارد، در پايان سه هزاره چهارم هزاره دوازدهم كه آخرالزمان است، مي آيد و روزگار با او پايان مي­پذيرد (جان بي ناس، 1354: ص319). بر اساس منابع زرتشتيان تاريخ، به قول مشهور، دوازده هزاره است كه به چهار تا

سه هزاره تقسيم مي شود. موعودهاي سه گانه، در سه هزاره چهارم خواهند آمد؛ يعني در هزاره دهم، اوشيدر، در هزاره يازدهم، اوشيدر ماه و در هزاره دوازدهم، سوشيانت خواهد آمد (شاكري، 1388: ص182-213). سوشيانت (نجات دهنده بزرگ) دين را به جهان رواج دهد و فقر و تنگدستي را ريشه كن سازد. ايزدان را از دست اهريمن نجات داده، مردم جهان را هم فكر و هم گفتار و هم كردار كند (كامل سليمان، 1405: ص13).از اين ديدگاه، آخرالزمان، يك دوره هزار ساله شكوهمند است؛ بر خلاف نظريه هاي بدبينانه كه پايان تاريخ را تاريك و با تباهي مي­بينند. آخرالزمان، عصر دين و دين باوري است؛ چون سوشيانت دين را در جهان رواج مي­دهد و رواج جهاني، بدون فرمانروايي بر همه جهان و تشكيل حكومت جهاني ممكن نيست. ارمغان مهم اين حكومت جهاني، رفاه عمومي و ريشه كني فقر است. مسلماً چنين موهبتي بدون عدالت و دولت عدالت گستر، ممكن نيست. ارمغان مهم ديگر اين حكومت، برقراري هم فكري و هم سخني و هم دلي است. اين ارمغان عالي­ترين كمال براي بشريت است. آخرالزمان كه عصر دينداري است، داراي دين واحد است؛ يعني آنچه سوشيانت شايسته مي­داند، همان رايج مي­شود؛ پس جايي براي سكولاريزم (دين زدايي) و پلوراليزم(اديان متعدد با تعدد صراط ها) نيست.در منابع مربوط به زرتشتيان، سخن از آخرين پيكار ميان اهورامزدا و سپاهش با اهريمن و لشكريانش است كه به پيروزي اهورامزدا مي­انجامد (جان بي ناس، همان، ص319). مسلم است جنگ و پيروزي بدون تشكيل سپاه كارآمد و تدبير جامعه، بي­معنا است. حفظ پيروزي، در گرو حكومت كارآمد است. در جاي ديگر آمده است: اداره جهان، حكومت و رهبري

آن، در دست سوشيانت خواهد بود. او كه فرمانروايي «خونيره» را بر عهده دارد، با ياري شش ياور نزديك خويش كه افراد خاصي هستند، بر جهان حكمراني خواهد كرد.[7]آيين هندو و حكومت واحد جهانيكلكي يا كلكين، منجي موعود هندوان چنان توصيف و معرفي شده كه عهده داري حكومت و نوع حكومت جهاني، از برنامه­هاي اصلاحي او است. دهمين و آخرين تنزل (اوتاره) ويشنو[8] كه كلكي يا كلكين نام دارد، سوار بر اسبي سفيد و با شمشير آخته و شهابگون ظهور مي ­كند، تا شرارت و ظلم را ريشه كن و عدالت و فضيلت را برقرار سازد. اسب سفيد، نماد قدرت و فراگيري است. او يمه[9] يا مرگ را در هم مي­شكند و تار و مار مي­كند و بر همه نيروهاي مخالف پيروز مي­شود (موحديان، عطار، 1383: ش21). او كسي است كه بر تمام نيروهاي بشر پيروز مي­شود…. و زمين را به برهمنان مي­بخشد… همه اشقياي جهان، نابود خواهند شد (جلالي مقدم، 1381: ص293-294).از اين اوصاف، به خوبي اصل حكومت و نوع آن در منجي موعود هندو نمايان است. بر خلاف ظاهر نژادمدارانه دين هندو، انديشه موعودگرايي هندو به هيچ روي، قوم مدار نيست؛ بلكه كاملاًً جهان شمول است (موحديان عطار، همان: ص117). در كتاب باسك، از كتب آسماني هندوان، آمده است: «دور دنيا تمام شود به پادشاه عادلي در آخرالزمان كه پيشواي ملائكه و پريان و آدميان باشد و حق و راست با او باشد…» (صادقي، همان: ص246). در كتاب شاكموني آمده است:پادشاهي و دولت دنيا به فرزند سيد خلايق دو جهان «كشن» بزرگوار تمام شود. او كسي باشد كه بر كوه­هاي مشرق و مغرب دنيا

حكم براند و فرمان كند. بر ابرها سوار شود، فرشتگان، كاركنان او باشند. جن و انس، در خدمت او باشند. از سودان كه زير خط استوا است، تا سرزمين تسعين كه زير قطب شمال است و ماوراي بحار را صاحب شود و دين خدا يك دين شود… (صادقي، همان: ص242).آيين بودا و حكومت واحد جهانيآيين بودا، با وجود آن كه به آداب و رياضت­هاي فردي توجه دارد و به مسائل اجتماعي و سياسي كمتر مي پردازد، دربارة پايان تاريخ و برقراري يك حكومت كارآمد، سخن و برنامه دارد.در دين بودا يك دور مكرر از انحطاط اخلاقي و باخيزش[10] وجود دارد. اسطوره با فرمانروايي به نام «دالهانمي»[11] آغاز مي­شود كه بدون نياز به زور و خشونت، به درستي و عدالت بر جهان حكم مي­راند؛ اما بين وارثان او در نسل سوم، جريان امور به نقص و اشتباه دچار مي­شود. فرمانرواي اين نسل، قانون و نظم را محفوظ نگه مي­دارد؛ اما دربارة انتقال ثروت به مستمندان كوتاهي مي­كند. به دنبال اين امر، دزد و دزدي و در پي اعدام دزد، دروغ گويي و نهايتاً اعدام­ها به خشونت متقابل دامن مي­زند و انحطاط اخلاقي و كاهش طول عمر به وجود مي­آيد. اين انحطاط، تا آن جا مي­رسد كه طول عمر بشر، از هشتاد هزار سال به ده سال خواهد رسيد و طعم­هاي لذت بخش هم از بين خواهد رفت و در نهايت، حضيض ذلت فرا خواهد رسيد. به مدت يك هفته هر كس براي ديگري به صورت حيواني وحشي در خواهد آمد و به شكستن همديگر دست خواهند زد.در اين ميان، عده­اي كه به كوه­ها و جنگل­ها پناه برده و مخفي شده اند

و از ريشه گياهان تغذيه كرده اند، پس از يك هفته از مخفي گاه ها بيرون مي آيند و يك ديگر را در آغوش مي­كشند و به هم تبريك گفته، به پاس زنده ماندن، نغمه­هاي شادي سر خواهند داد. و به ياد خواهند آورد كه بر اثر شرارت و بدكاري دچار اين امر شده بودند. لذا مصمم مي­شوند كه از هر گونه كشتار و تبه كاري خودداري كنند. بدين ترتيب، تسلسل جهنمي به جهت مخالف مي­افتد و مردم دست از بدكاري بر مي­دارند. طول عمر، دوباره به هشتاد هزار سال قبلي مي­رسد و سن بلوغ به پانصدسالگي. در اين زمان، بودايي به نام «مني يه» تولد يافته و به اشراق نايل مي شود و پس از سير و سلوك به نيروانا خواهد رسيد. همچنين فرمانرواي بزرگي در هند(بنارس كه آن زمان به «كتوماني» شهرت خواهد داشت) حكومت خواهدكرد. اين فرمانروا را با همان كلمات و عبارات توصيف خواهند كرد كه در آغاز، فرمانروايي« دالهانمي» را وصف مي كردند (آلن وين، 1374: ص232-235).در الهيات بودايي او را( منجي) يا بوداي پنجم و آخرين بودا مي­دانند كه هنوز نيامده و خواهد آمد، تا همگان را نجات دهد. برخي او را بوداي هفتم نامند (لنگستر، 1383: ص222). آيين بودا هر چند به وظايف و اخلاق فردي توجه دارد، اصلاح نهايي را در گرو يك خيزش جمعي و يك حركت حساب شده اجتماعي مي­بيند. اين خيزش، ماهيت اصلاحي دارد و پس از فراگيري خشونت و ظلم، پا به ميدان مي گذارد. همزمان با اين خيزش و نهضت اصلاحي، فرمانروا و رهبري پا به عرصه وجود مي­گذارد كه مانند همان رهبر اوليه بودايي است (كامل و مطلوب).يهود و

حكومت واحد جهانيمنجي و موعود باوري در فرهنگ ديني يهود و مسيحيت، با موضوع حكومت و پادشاهي و قدرت سياسي عجين شده است. واژه«مسيحا باوري» از كلمه«مسيح»[12] گرفته شده كه ترجمه واژه عبري ماشيح[13] (تدهين شده) است و در اصل بر پادشاهي دلالت مي­كرد كه سلطنت او با مراسم مسح با روغن مقدس اعلام مي­شد. در كتاب هاي مقدس يهودي(عهد عتيق) هميشه براي اشاره به پادشاه وقت بني اسرائيل به كار رفته است (طالوت، داود و سليمان)؛ اما در دوره بين دو عهد، اين واژه به پادشاه آينده اطلاق مي­شد كه انتظار مي­رفت پادشاهي بني اسرائيل را اصلاح كند و مردم را از شر تمام شياطين نجات دهد. يكي از اشكال اميد به مسيح موعود در يهوديت اين است:مسيح، فرزند داوود است. او با خرد و عدل، حكومت خواهد كرد. قدرت­هاي بزرگ جهان را شكست خواهد داد، مردم را از قيد حكومت بيگانه رها خواهد ساخت و سلطنتي جهاني وضع خواهد كرد كه در آن، مردم در صلح و سعادت زندگي خواهند كرد (جندقي، 1381: ص265).جاي ديگر، از ميراث بردن منتظران عدل و پيروزي جهاني صالحان سخن مي­گويد:از وجود شيطان و اشرار، دلتنگ مباش كه به زودي ريشه ظالمان بريده خواهد شد و منتظران عدل الهي، زمين را به ميراث برند. و آنان كه لعنت شده­اند، پراكنده شوند و صالحان از مردم همان كساني هستند كه زمين را به ميراث برند و تا فرجام حيات جهان، در آن زندگي كنند (مزامير داود، 37: ص9).در كتاب تورات دربارة منجي آخرالزمان آمده است:… مسكينان را به عدالت داوري خواهد كرد و به جهت مظلومان زمين به راستي حكم خواهد كرد

و جهان را به عصاي دهان خويش زده، شريران را به نفخة لب­هاي خود خواهد كشت؛ زيرا كه جهان از معرفت خداوند پر خواهد بود؛ مثل آب هايي كه دريا را مي­پوشاند (اشعياي نبي، 11: 1-10).از اين عبارت نكات زير به دست مي­آيد: داوري عادلانه، بدون در دست داشتن حكومت ممكن نيست؛ حكم به راستي كردن، شامل مظلومان جهان است «جهان را به عصاي خويش مي­زند و جهان از معرفت خدا پر خواهد شد»؛ يعني برنامه او جهاني است و عدالت و داوري او، همراه معرفت خدايي است.در جاي ديگري از تورات آمده است: «و يهوه )= خداوند( بر تمام زمين پادشاه خواهد بود. آن روز، يهوه واحد خواهد بود و اسم او واحد» (زكرياي نبي، 14: 9-10). اين فراز به خوبي دو نكته مهم را مي­رساند: دين واحد الهي، عالم گير است؛ حكومت جهاني كه از نوع حكومت الهي است. جايي براي حكومت اومانيستي، سكولاريستي، ليبراليستي، كمونيستي و… نمي­گذارد.در جاي ديگر تورات آمده است: «و او (= منجي موعود) امت­ها را داوري خواهد كرد و قوم­هاي بسياري را تنبيه خواهد كرد…) (اشعياي نبي، 2: 4و5). مسلماً داوري امت­ها و تنبيه اقوام، بدون حكومت واحد ممكن نخواهد بود. در قسمت­هايي از تورات، حوادث ظهور منجي، بسيار جالب بيان شده است: «و بسياري از آنان كه در خاك زمين خوابيده­اند، بيدار خواهند شد؛ اما اينان براي حيات جاوداني و آنان براي خجالت و حقارت جاوداني» (دانيال نبي، 12: 2و3). اين فقره، به خوبي از رجعت نيكان و بدان و فلسفه رجعت سخن مي­گويد.در پايان كار، خداوند منتظران را وارث زمين معرفي مي­كند (مزامير داوود، 37: 9 و10 و29

و30).قرآن مجيد نيز از زبان حضرت موسي عليه السلام نقل مي­كند كه به پرهيزكاران عاقبت به خيري و وراثت زمين را مژده مي­دهد: (قَالَ مُوسَي لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) (اعراف، 128). كتاب اشعياي نبي، پس از بشارت بهروزي براي قوم خدا مي­گويد:زيرا فرزندي براي ما به دنيا آمده است؛ پسري براي ما بخشيده شده و بر ما سلطنت خواهد كرد. نام او عجيب، مشير، خداي قدير، پدر جاوداني و سرور سلامتي خواهد بود. او بر تخت پادشاهي داوود خواهد نشست و بر سرزمين او تا ابد سلطنت خواهد كرد. پايه حكومتش را بر عدل و انصاف استوار خواهد كرد و گسترش فرمانروايي صلح­پرور او را انتهايي نخواهد بود. خداوند قادر متعال، چنين اراده فرموده است و اين را انجام خواهد داد (اشعياي نبي، 9 1-7).در كتاب حزقيال نيز آمده است: «در زمان ماشيح، تمام شهرهاي ويران شده، از نو آباد خواهد شد و در جهان، جايي ويرانه يافت نخواهد شد. حتي شهرهاي سدوم و عمورا نيز آباد خواهد شد» (حزقيال، 47: 12). در فصل هفتم كتاب حيقوق نبي آمده است: «… و گرچه تاخير كند، برايش منتظر باش؛ زيرا البته خواهد آمد و درنگ نخواهد كرد؛ بلكه جميع امت­ها را نزد خود جمع خواهد كرد و همه را براي خويش فراهم مي­سازد» (مكارم شيرازي، بي تا، ص55). در فصل دوم كتاب حكّاي نبي آمده است: «تمام امم را به هيجان مي آورم و مرغوب همگي طوايف خواهم آمد و پركنم اين خانه را از جلال، امر خداي لشكرهاست» (صادقي، همان: 338).مسيحيت و حكومت واحد جهانينجات عالم و

ايجاد عصر با شكوه به دنبال ظهور دوم[14] (بازگشت عيسي عليه السلام) از اعتقادات جدي مسيحيان است. «كمرهاي خود را بسته، چراغ­هاي خود را افروخته بداريد… مستعد باشيد، زيرا در ساعتي كه گمان نمي­بريد، پسر انسان مي­آيد» (لوقا، 12: 35 و36 و41). برخي از مسيحيان باور دارند كه پيش از بازگشت مسيح عليه السلام آخرين نبرد تاريخ، جنگ آخرالزمان(آرماگدون يا هارمجدون)[15] اتفاق خواهد افتاد…(هال سل، 1377: ص50). طبق مباحث كتاب مكاشفه، نبرد عصر ظهور، جنگي بسيار وحشتناك است كه برخي آن را نبرد«هسته اي» تفسير مي­كنند (هال سل، همان: ص37-49). در يكي از كتب مقدس مسيحيان آمده است:و ديدم آسمان را گشوده و ناگاه اسبي سفيد كه سوارش امين و حق نام دارد و به عدل، داوري و جنگ مي­نمايد. چشمانش چون شعله آتشي است و بر سرش افسرهاي بسيار است. اسمي مرقوم دارد كه جز خودش هيچ كس آن را نمي­داند. جامه خون آلوده در بر دارد و نام او را كلمه خدا مي­خوانند. لشكرهايي كه در آسمانند، بر اسب­هاي سفيد و به كتان سفيد و پاك ملبّس از عقب او مي­آيند. از دهانش شمشيري تيز بيرون مي­آيد، تا به آن، امت­ها را بزند و آن ها را به عصاي آهنين حكمراني خواهد نمود (مكاشفه يوحنا، 19: 11-17).از بررسي اجمالي فرازهاي مذكور، مطالب زير به دست مي­آيد: اعلام آمادگي سراسري براي استقبال از منجي موعود؛ اعلام نبرد آخرين و سرنوشت ساز؛ رهبر اين قيام، امين و حق نام دارد كه به عدل، داوري و جنگ مي­كند؛ مرحله نهايي حكمراني بر مردمان است.پس حكومت واحد جهاني از نظر مسيحيت، بار معنوي و عدالت­منشي دارد. جاي ديگر، انجيل

از رجعت[16] و پرستش توحيدي سخن مي­­گويد كه در حكومت آخرالزمان محقق مي­شود؛ يعني اصل حكومت نيز جهاني و الهي بودن آن را تاييد مي­كند:و تخت­ها ديدم و بر آن­ها نشستند و به ايشان حكومت داده شد و ديدم نفوس آناني را كه به سبب شهادت عيسي و كلام خدا سر بريده شدند … و نشان او را بر پيشاني و دست خود نپذيرفتند، زنده شدند و با مسيح هزار سال سلطنت كردند (مكاشفه يوحنا، 20: 4-5).هنگامي كه من، مسيح موعود، با شكوه و جلال خود و همراه تمام فرشتگانم بيايم، آن گاه بر تخت با شكوه خواهم نشست. سپس تمام قوم­هاي روي زمين، مقابل من خواهند ايستاد و من ايشان را جدا خواهم كرد… (متي، 26: 31-32).مورمون­ها (فرقه­هاي مذهبي مسيحي) مي­گفتند: «ما اعتقاد داريم كه صهيون (حكومت يهود) بر اين قاره (آمريكا) بنا مي­شود. عيسي شخصاً بر زمين حكومت خواهد كرد. زمين از نو ساخته خواهد شد و شكوه بهشتي خود را باز خواهد يافت» (استفان، 1378: ص142). عموم مسيحيان براين عقيده اند كه در آينده، روزي فرا خواهد رسيد كه حكومت اخلاقي خداوند، بر سرتاسر زمين جاري شود. عبارت «حكومت و سلطنت الهي» و «سلطنت آسمان ها» و «ملكوت الهي» به طور مكرر در انجيل­ها به چشم مي­خورد. واقعيت حكومت نهايي خدا(سلطنت يا ملكوتي الهي) بدون شك مهم ترين اعتقاد مسيحيان است. سلطنت خدا[17] يعني «برقراري حكومت خداي بر زمين و غلبه نيروي الهي بر نيروي شيطان». در برخي از انجيل­ها(متي) سخن از «دولت آسماني و قلمرو روحاني» نيز به ميان آمده است؛ اما در بيشتر روايات انجيل­هاي هم نوا، سخن از وارد شدن به حكومت خدا

يا قلمرو دولت خدا است.در منابع مسيحي و يهودي- كه بين سال هاي 200 ق.م تا 150 م نوشته شده­اند، دنيا ميدان نبرد بين نيروهاي خير و شر معرفي مي­شود. نويسندگان، درباره عذاب دردناك و بي عدالتي و درباره انتظار طولاني براي مداخله الهي و آوردن عصري جديد كه معمولاً سلطنت خدا ناميده مي­شود و در آن، قوم نيكوي خدا در كمال سعادت زندگي مي­كنند، مطالب مي­نويسند (كارگر، همان: ص100-101).تحليل و تطبيق منجي موعوددر اين مقال، چهره منجي موعود در قالب تشكيل حكومت و رهبري سياسي جامعه ترسيم شد. نتيجه گفتار و باور يهود و مسيح دربارة حكومت آن موعود اين شد كه او حكومت واحد جهاني را بر پايه عدل و داد تاسيس مي­كند؛ ظالمان و گردنكشان را سركوب مي­كند و بشر را به سعادت رهنمون مي­شود.اكنون نوبت اين پرسش است كه آيا آن موعود، ظهور كرده و آن وعده­ها محقق شده است؟ اگر آن موعود، همان مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف باشد، چه مشكلي پيش مي آيد؟برخي از نظريه­پردازان يهود و مسيح به جاي جست وجوي راه­حل درست، دست به تأويل و توجيه عقيده مسلم دين خود زده، و از حكومت و سلطنت منجي موعود، عدول كرده­اند. در طول دو قرن قبل از تولد عيسي عليه السلام، حجم وسيعي از نوشته­ها درباره آمدن سلطنت خدا و زوال نيروهاي شيطاني موجود بود و تصور رايجي از آنچه اتفاق خواهد افتاد، وجود داشت؛ جهان كه تحت سلطه نيروهاي شيطاني است، جاي درد و رنج­هاي فراوان است، تا اين كه خدا برخيزد و بر سلطنت شيطان غلبه كند. در اين حال، بسياري از انديشه­ها درباره «مسيحا»، متوجّه فتح و

پيروزي نظامي بود. ممكن است مسيحا خردمند باشد؛ اما بيشتر از هر چيز بايد پادشاهي جنگجو و مقتدر باشد كه بتواند بر شيطان غلبه كند و عصري از بركت و سعادت را آغاز كند. «اسني­ها (فرقه­اي از يهوديان) زندگي خود را در بيابان مي­گذراندند و براي آمدن سلطنت خدا آماده بودند. به اعتقاد آنان، پايان جهان نزديك است و خدا در شرف آغاز سلطنت مسيحايي روي زمين و پيمان جديدي با آنان است» (كارگر، همان: ص108).كليسا در آغاز، همان سلطنت مسيح و پادشاهي خداوندگار را مطرح مي كرد؛ همان گونه كه در مكاشفه يوحنا به سلطنت هزارساله مسيح اشاره شده است (كارگر، همان). پس چون قرن­هاي متمادي گذشت و از سطلنت مسيح خبري نشد و هنوز هم پس از دو هزار سال اثري ظاهر نشده است، با استفاده از تذكر انجيل لوقا، حكومت خدا را يك دولت روحاني تعبير كرد كه به زمان و مكان مقيد نيست و دردل مومنان برپا خواهد شد. در انجيل لوقا آمده است:روزي بعضي از فريسيان از عيسي پرسيدند: «ملكوت خدا كي آغاز خواهد شد؟» عيسي جواب داد: «ملكوت خدا با علايم قابل ديدن آغاز نخواهد شد و نخواهند گفت در اين گوشه يا آن گوشه زمين آغاز شده است؛ زيرا ملكوت خدا، ميان شما است (لوقا، 7: 20 و11). در انجيل متي به صراحت از «دولت آسماني و قلمرو روحاني» سخن گفته مي­شود؛ نه از پادشاهي خداوند. در انجيل­هاي ديگر نيز _ همان گونه كه در مرقس ديده مي­شود _ اين قلمرو به نحوي توجيه مي شود كه حاكميت از سلطنت يك فرد شبيه نظام شاهنشاهي و حكومت­هاي انساني -كه در آن

خدا فرمانروا و او شاه باشد – به نظر نيايد؛ بلكه اشاره به يك دوران الهي و روحاني و يك دولت آسماني است (آشتياني، 1379: ص2940). در بيشتر روايات انجيل­هاي هم نوا، سخن از وارد شدن به حكومت خدا يا قلمرو دولت خدا است.گفتني است كليسا هيچ گاه اميد آمدن مجدد عيسي را از دست نداد و هنوز هم به آن اعتقاد دارد؛ اما رفته رفته تأكيد تعاليم خود را از اين اميدواري برگرفت و به آينده افكند و بيشتر و بيشتر به سوي اين باور رفت كه عيسي قادر است اكنون مؤمنان را رستگاري دهد (كارگر، همان: ص109).خود عيسي عليه السلام نيز به صراحت اشاره مي­كند كه براي پادشاهي نيامده است: «من يك پادشاه دنيوي نيستم. اگر بودم، پيروانم مي­جنگيدند، تا در جنگ سران قوم يهود گرفتار نشوم. پادشاهي من، متعلق به دنيا نيست» (يوحنا، 18: 36). اصولاً حضرت عيسي عليه السلام در دوران پيامبري خود، تنها به ابلاغ پيام الهي و ارتباط با مستمندان و نيازمندان بسنده كرد و از در ستيزه­جويي و پرخاشگري نيامد. از طرفي برخي نشانه­ها و علامات مورد انتظار يهود دربارة «منجي­گري» و «مسيحايي» در او محقق نشد و وضع آن ها بهبود نيافت؛ پس، از در مخالفت با او در آمدند و او را به عنوان «مسيحاي موعود» نپذيرفتند. در واقع نيز چنين بود؛ چون بعضي از علايم و معيارهاي مطرح در كتب عهد قديم، در او وجود نداشت؛ براي مثال، او جنگ نكرد و پادشاهي تشكيل نداد.يكي از مطالبي كه با حكومت خدا پيوند يافته است، بازگشت عيسي مسيح عليه السلام است؛ اما سؤال اين است كه اين

بازگشت براي چيست؟ براي تشكيل حكومت خدا؛ پادشاهي مسيح؛ نجات­بخشي و رهايي مؤمنان؛ داوري بين گناه كاران و مؤمنان يا…؟! با توجه به متون كتب مقدس مي توان اين موارد را يافت؛ مثلاً در انجيل متي آمده است:هنگامي كه من، مسيح موعود با شكوه و جلال خود و همراه تمام فرشتگانم بيايم، آن گاه بر تخت باشكوه خود خواهم نشست. سپس تمام ملت هاي روي زمين، مقابل من خواهند ايستاد و من ايشان را از هم جدا خواهم كرد؛ همانطور كه يك چوپان، گوسفندان را از بزها جدا مي كند. گوسفندها را در طرف راستم قرار مي دهم و بزها را در طرف چپم (متي، 25: 31-33).نيز در روميان آمده است: «زمين از تباهي آزاد خواهد شد با آمدن مسيح …» (روميان، 8: 21) يا در متي آمده است: «من با فرشتگان خود در شكوه جلال پدرم خواهم آمد و براي هر كس از روي اعمالش داوري خواهم كرد» (متي، 16: 27) و ده ها نمونه ديگر. در اين رابطه توجه به انگاره­هاي زير ضروري است:1. ملكوت خدا (سلطنت الهي) در دنيا تحقق خواهد يافت؛ اما چگونگي آن از نظر مسيحيان مبهم است.2. پيوند ميان بازگشت مسيح عليه السلام و تحقق سلطنت خدا نيز روشن است و مسيحيان به آن اعتقاد دارند.3. خود عيسي عليه السلام بيان كرده است كه پادشاهي من در دنيا نيست؛ پس ممكن است اين مطلب به ذهن­ها برسد كه او براي تشكيل دولت نمي­آيد. حتي از ديدگاه برخي، ملكوت خدا در آن جهان است.4. «پادشاهي مسيح» تا كنون تحقق نيافته است. عده­اي به غلط مي­پنداشتند بعد از مرگ مسيح عليه السلام، او به زودي براي برپايي

حكومت خواهد آمد كه چنين نشد و حتي ديدگاه هزاره گرايان نيز نادرست از آب درآمد.5. خود عيسي مسيح عليه السلام، هيچ وقت ادعاي پادشاهي نكرده است. تنها در بعضي از متون (مثل مكاشفه)[18] به صورت رمزي به سلطنت هزارساله او اشاره شده است كه معتبر و روشن به نظر نمي­رسد و دليل ديگري نيز براي اثبات آن ارائه نشده است.6. طبق تفسير برخي اربابان كليسا، مسيح سلطان دل­ها است و سلطنت او دنيايي نمي­باشد؛ بلكه در ملكوت آسمان­ها است؛ يعني بازگشت زميني ندارد، بلكه فرازميني است (تسالونيكان اول، 4: 16).7. خود عيسي عليه السلام نيز منتظر ظهور قريب الوقوع حكومت خدا بوده و عباراتي كه در اين باره بيان مي كرده، براي شخص غايب بوده است (نه خودش). ويژگي­ها و صفات بر شمرده شده دربارة منجي موعود، با شخص ديگري تطبيق مي­يابد و آن، كسي جز حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف نيست كه عيسي عليه السلام نيز به ياري او خواهد شتافت و در بازگشت نهايي خود، در جايگاه وزير و مشاور او عمل خواهد كرد.نگاه گذرا به آيات قرآن كه درباره حضرت عيسي عليه السلام آمده است، اين حقيقت را مي­رساند كه اهل كتاب(يهود و مسيحيت) در همين دنيا به حقيقت عيسي عليه السلام ايمان مي­آورند؛ يعني يهود به حقانيت عيسي عليه السلام پي مي­برند و مسيحيت نيز از ادعاي الوهيت او دست بر مي­دارند و به اين ترتيب، زمينه ظهور فراهم مي­شود.(وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَي ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ

وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا وَإِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا) (نساء، 157-159).از اين آيه چند نكته به دست مي­آيد: حضرت عيسي  عليه السلام كشته نشده و نمرده است؛ او به آسمان نزد خداوند رفته است؛ اهل كتاب(يهود و مسيح) قبل از مرگ حضرت عيسي عليه السلام، به او ايمان مي­آورند؛ ايمان همه اهل كتاب به حضرت عيسي عليه السلام هنوز اتفاق نيفتاده است و اين پديده سترگ، قبل از مرگ آن حضرت عليه السلام محقق مي­شود. اين، يعني يك انتظار و يك تحول و چون از مقام خلافت و زعامت حضرت عيسي عليه السلام چيزي نگفته است، معلوم مي­شود او سمت وزير و معاون را خواهد داشت. امام باقر عليه السلام در تفسير آيه مي­فرمايد: «ان عيسي عليه السلام ينزل قبل يوم القيامه الي الدنيا فلايبقي اهل ملة يهودي و لاغيره إلا آمنوا به قبل موتهم و يصلّي عيسي خلف المهدي. عيسي عليه السلام قبل از فرا رسيدن قيامت به دنيا نزول خواهد كرد و هيچ ملّتي نيست اعم از يهودي و غير يهودي (مسيحي) كه به او قبل از مرگشان ايمان مي آورند، و اين در حالي است كه عيسي عليه السلام در نماز به امام مهدي عليه السلام اقتدا خواهد كرد» (قندوزي، 1385: ص237).گفت وگوي يكي از دانشمندان اسلامي معاصر با يك دانشمند برجسته كاتوليك در اين باره خواندني است:در انجيل نوشته است مسيح، ظهور خواهد كرد. اين، يك حقيقت است؛ ولي آنان(مسيحيان) همين بحث را غالباًً به حكومت جهاني تعبير نمي­كنند. آقاي رات سينگر بزرگ ترين شخصيت علمي كاتوليك است و

پاپ و امثال او نظر علمي را از وي مي گيرند. وقتي با او صحبت كردم، ديدم زير بار حكومت نمي­رود و حكومت جهاني را نمي­پذيرد. او مي­گفت: «مسيح، ظهور خواهد كرد»؛ ولي آن را به اسكاتولوژي – كه همان عالم آخرت باشد- وصل مي­كرد مي­گفت: «در عالم آخرت است كه عدل خداوند، ظهور تام دارد و حضرت مسيح، مجري عدل خداوند است. آن جا است كه همه به كيفر و پاداش مي­رسند» (امامي كاشاني، بي تا: ش5420).دين اسلام و حكومت واحد جهانيهمه اديان، داعيه دار حكومت واحد جهاني در آخرالزمان هستند؛ اما در اين ميان، اسلام به صورت جدي و بسيار روشن نظريه­پردازي كرده است. اسلام، حكومت واحد جهاني را بسيار روشن ترسيم كرده، راه هاي رسيدن به آن را بيان و رهبري و اهداف قيام، سرزمين­هاي استراتژيك، نشانه­هاي نزديك شدن و… را كاملاً بيان كرده است. قرآن و سنت دو منبع اصلي اسلام، درباره حكومت واحد جهاني سخن فراوان دارند: (وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ) (انبياء، 105). طبق روايت، «عباد صالح»، قائم عليه السلام و اصحاب اويند (قمي، 1411: 2، ص77). آيه، به صراحت مي­فرمايد: «الأرض»؛ يعني همه زمين در قلمرو حكومت صالحان است؛ چنان كه در آيه ديگر آمده است: (الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ) (حج، 42). حضرت باقر عليه السلام در تفسير اين آيه فرمود: «هذه لآل محمد المهدي و اصحابه يملكهم الله تعالي مشارق الأرض و مغاربها (صافي گلپايگاني، 1419، ج3، ص134)؛ اين (مژده) براي آل محمد است مهدي و يارانش خداي تعالي ايشان را در مشارق و مغارب زمين پادشاهي مي دهد». در آيه

ديگر، غلبه جهاني حق طلبان با دين حق همراه شده است: (هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَي وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَي الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ) (توبه، 33: صف، 9). امام صادق  عليه السلام مي­فرمايد:فوالله يا مفضل! ليرفع عن الملل و الأديان الاختلاف و يكون الدين كله واحداً كما قال جل ذكره: «ان الدين عندالله الاسلام» و قال الله تعالي: «من يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه و هو في الآخرة من الخاسرين؛ پس به خدا سوگند اي مفضل! همانا كه از آيين ها و دين ها اختلاف را برطرف مي كند و دين همه اش يكي خواهد شد همان گونه كه او _ كه يادش والا باد _ فرمود: همانا دين نزد خدا اسلام است و خداي تعالي (باز) فرمود: هركس از ديني جز اسلام پيروي كند از او پذيرفته نمي شود و او در آخرت از زيانكاران خواهد بود (مجلسي، 1404: ج53، ص4-5).آيه ديگر، علاوه بر تأييد حكومت جهاني، به برخي اهداف آن نيز اشاره مي­كند:(وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمْ الَّذِي ارْتَضَي لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا…) (نور، 55).طبق روايتي از امام صادق عليه السلام در تفسير اين آيه، معلوم مي­شود اين آيه، مربوط به حكومت آخرالزمان است كه هم جهاني است و هم به دست منجي موعود مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف است.لم يجئ تاويل هذه الآية و لو قام قائمنا بعد، سيري من يدركه مايكون من تاويل هذه الآية و ليبلغنّ دين محمد صلي الله عليه و آله ما بلغ الليل، حتي لايكون مشرك علي ظهر الأرض كما

قال الله تعالي: «يعبدونني لا يشركون بي شيئاً؛ تأويل اين آيه نيامده است و اگر بعد از اين قائم ما برخيزد هر كه او را درك كند آنچه از تأويل اين آيه مي شود را خواهد ديد و دين محمد صلي الله عليه و آله به هرجا كه شب (به آن) مي رسد به يقين مي رسد به حدي كه مشركي بر پشت زمين نباشد، همانگونه كه خداي تعالي فرموده است: مرا بپرستند و چيزي را با من شريك قرار ندهند (مجلسي، همان: ج51، ص55؛ طباطبايي، 1411: ج15، ص168).آيه ديگر، از اراده حتمي خداوند مبني بر امام و پيشوا قرار گرفتن مستضعفان و به ارث رسيدن زمين و تمكن بر زمين حكايت دارد. (وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمْ الْوَارِثِينَ وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ) (قصص، 5و6). امام باقر  عليه السلام و امام صادق عليه السلام در تفسير آيه فرمودند:ان هذه الآية مخصوصة بصاحب الأمر الذي يظهر في آخر الزمان و يبيد الجبابرة و الفراعنة و يملك الأرض شرقاً و غرباً، فيملأ ها عدلاً كما ملئت جوراً؛ اين آيه مخصوص صاحب الامر است كه در آخرالزمان ظهور مي كند و جباران و فرعون ها را ريشه كن مي نمايد و زمين را از شرق و غرب در اختيار گيرد و آن را از عدل پر كند همان گونه كه از ستم پرشده است (بحراني، 1417: ج3، ص230).در اين روايت، سخن از نابودي جباران و فرعون ها و برقراري عدالت جهاني است. اسلام، براي تثبيت حكومت صالح دستور مي­دهد: (قَاتِلُوهُمْ حَتَّي لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ) (انفال، 39). دستور جهاد، مطلق و فتنه بدون قيد است و هر دو، به

مقصد سلطنت بخشيدن به دين الهي است. امام فرمود:لم يجئ تأويل هذه الآية، فاذا جاء تأويلها، يقتل المشركون حتي يوحّدوا الله عزوجل و حتي لايكون شرك، و ذلك في قيام قائمنا؛ تأويل اين آيه نيامده است وقتي تأويل آن آمر مشركان كشته مي شوند تا خداي عزوجل را به يگانگي عقيده بورزند و تا آنكه شركي (در ميان) نباشد و آن در مورد قيام قايم ماست (بحراني، 1398: ص78).مهم ترين تأييد براي مفهوم اين آيه و تاييد جهاني بودن حكومت منجي موعود، آيات و روايات متواتري است كه خاتميت و جهاني بودن اسلام را اعلام مي­كند (تكوير، 27؛ اعراف، 158)؛ چون حكومت مهدوي، ادامه حكومت نبوي است كه هم قابليت­هاي جهاني شدن را دارد و هم تجربه آن را. امام عسكري  عليه السلام ولادت حضرت مهدي را به مادر او چنين مژده مي­دهد: «أبشري بولد يملك الدنيا شرقاً و غرباً و يملأ الأرض قسطاً و عدلاً» (طوسي، 1411: ص128؛ صدوق، 1390: ج2، ص423). امام باقر عليه السلام فرمود: «لوقد خرج قائم آل محمد صلي الله عليه و آله يفتح الله له الروم و الصين و الترك و السند و الهند و كابل شاه و الخزر» (نعماني، 1383: ص122). مخاطب پيام و نداي حضرت مهدي عليه السلام تمام جهانيانند. «الا يا اهل العالم انا الامام القائم» (حايري، 1404: ج2، ص282).تحليل و بررسي اوصاف، برنامه­ها، دستاوردها و كاركردهاي حكومت واحد مهدوي در چشم­انداز مكتب اسلام و تشيع، اين حقيقت را تأييد مي­كند كه هدف حكومت مهدوي، برقراري عدل و انصاف بر اساس دين اسلام است. اين هدف نيز براي زمينه­سازي عبادت و عبوديت است و تحقق عبادت و مقام عبوديت

نيز هدف نهايي خلقت است؛ بنابراين ظهور دولت مهدوي ريشه در هدف آفرينش دارد. اين جا است كه موعود باوري در اسلام و شيعه بسيار فراتر از دنياي مادي و حيات فردي است. دولت مهدوي حركت همه انبيا را به نتيجه مي­رساند.توضيح اين كه هر فاعل حكيمي در كارش داراي هدف است. خداوند حكيم نيز از خلقت جهان و انسان هدف داشته است (أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ) (مؤمنون، 115). هدف از خلقت جهان خدمت به انسان بوده است (خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا) (بقره، 29) و هدف از خلقت انسان هم رسيدن به مقام عبوديت (وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون) (ذاريات، 56) و برگشت به سوي خدا است (إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ) (بقره، 156). اين هدف به شكل عمومي و همگاني اش در دولت مهدوي محقق مي شود (وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم… يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا) (نور، 55)، (الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ…) (حج، 41) عبادت خالصانه خدا و نماز كه تجسّم عبادت است، در عصر حكومت مهدوي همگاني مي شود.قالب و نمودار كلي حكومت مهدوي بر اساس «عدالت» است و همين عامل موجب جهاني شدن و مقبوليت دولت او مي­شود. جامعه شناسان، همواره آرمانشهر و مدينه فاضله خود را بر عدالت پايه گذاري كرده­اند. افلاطون، با طرح مدينه فاضله در صدد آفرينش پيوندي عميق ميان جامعه بشري بود. وي وحدت بخشيدن به جوامع متفرق را هدف اوليه خود مي­دانست (كويره، 1360: ص51). مسلماً چنين ايده اي بدون استقرار عدالت، نشدني است.جمع بندياصولاً رسيدن به نجات و كمال و عدالت فراگير بدون يك نظام واحد

هم گرا و يكسان، دشوار، بلكه چه بسا ناممكن مي باشد. از همين روي ادياني كه خواهان موارد فوق هستند به دنبال يك نظم واحد و يك حكومت واحد جهاني هستند؛ زيرا مقوله هائي نظير عدالت، كمال، نجات، سعادت و… گم شد و اميد ديرباز بشر بوده اند و همه انسانها در طول تاريخ در آرزوي تحقق آنها به سر مي برند. البته ممكن است در برخي آئين ها تصريح به حكومت واحد نشده باشد؛ اما ملازمه ميان تحقق آرزوها و آرمانهاي موعود با تشكيل حكومت مي گويد، حكومت مطلوب آنان است، چنانچه در فرهنگ سياسي جهان مشاهده مي شود كه هر ايده و انديشه اي براي بسط و ترويج افكار خود بايد به تشكيل حكومت و در دست گرفتن قدرت همّت گمارد.اديان به ويژه اديان ابراهيمي همه با توجه به آموزه هايشان جدّي ترين مطالبات موعود منجي را اقامه عدل و داد و برپايي نظامي عادلانه و استقرار حكومت و بسط قدرت الهي مي دانند؛ چون تمام پيامبران به دنبال تحقق هدف واحدي بودند كه بر مبناي آن، همه گروه ها و طيف هاي مختلف اجتماع بشر با هر نوع رنگ و نژاد و سليقه اي، در يك جا و زير يك پرچم جمع شوند. اديان غير ابراهيمي نيز همين اهداف را در مراتب پايين تري دنبال مي كنند.اديان ابراهيمي بعضاً مثل يهوديت اگرچه در ابتداء يك نگاه قومي و بعضاً نژادي و محدود به جهان نگريسته، ولي به تدريج از اين انديشه قوم مدار بيرون آمده و جهاني مي نگرد و امروزه داعيه حكومت موعود بر تمام گيتي را دارد. در مقابل اسلام از بدو تولد، دعوت جهان شمولي داشته و در تمامي قرون گذشته اين ايده تداوم داشته و

دارد. لذا با توجه به آيات و رواياتي كه مطرح شد مي توان گفت: اولاً هرگز ترديدي نخواهد بود كه حكومت حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف بر تمامي زمين فراگير خواهد شد، و ثانياً «به حكم ضرورت، آينده جهان روزي را در بر خواهد داشت كه در آن، جامعه بشري پر از عدل و داد شده و با صلح و صفا همزيستي نمايند و افراد انساني غرق فضيلت و كمال شوند» (طباطبايي، 1374: ص308) و اين امر در پرتو حكومت واحد جهاني محقق خواهد شد.منابع1.  آشتياني، جلال الدين، تحقيقي در دين مسيح، تهران، نشر نگارش، چاپ دوم، 1379 ش.2.  آقابخشي، علي و…، فرهنگ علوم سياسي، تهران، مركز اطلاعات و مدارك، 1374ش.3.  آلن وين، لئوها واو، پيش گويي آينده، ترجمه ناصر موفقيان، تهران، نشر ني، 1374ش.4.  امامي كاشاني، محمد، نحوه نگرش مسيحيت به موضوع مهدويّت، رسالت، شماره 5420.5.  بحراني، هاشم، البرهان في تفسير القرآن، قم، مؤسسه بعثت، 1417ق.6.  بحراني، هاشم، المحجّة فيما نزل في القائم الحجّة، قم، 1398ق.7.  بي ناس، جان، تاريخ اديان، ترجمه علي اصغر حكمت، تهران، نشر پيروز، چاپ سوم، 1354ش.8.     جلالي مقدم، مسعود، مقالات و بررسي ها، تهران، دانشكده الهيات دانشگاه تهران، سال 1381ش، دفتر71.9.  جندقي، بهروز، مهدويّت از ديدگاه دين پژوهان و اسلام شناسان غربي، انتظار موعود، سال دوم، 1381ش، شماره6، چاپ دوم.10.  جوويور، مري، درآمدي به مسيحيت، ترجمه حسين قنبري، قم، مركز مطالعات اديان و مذاهب، 1381ش.11.  جي گولد، استفان و…، سال 2000 (چهار گفتگو دربارة آخرالزمان)، ترجمه حسن مرتضوي، تهران، بهنام، چاپ اول، 1378ش.12.  حائري يزدي، علي، الزام الناصب في اثبات الحجة الغائب، نشر اعلمي للمطبوعات، بيروت، 1404ق.13.  دال، رابرت،

تجزيه و تحليل جديد سياست، ترجمه حسين ظفريان، تهران، نشر مترجم، 1364 ش.14.  راسل، برتراند، آيا بشر آينده دارد؟ ترجمه: م.منصور، تهران، مرواريد، 1344ش.15.  روسو، ژان ژاك، قرارداد اجتماعي، ترجمه مرتضي كلانتريان، تهران، نشر آگاه، چاپ دوم، 1380ش.16.  شاكري، روح الله، منجي در اديان، نشر بنياد فرهنگي حضرت مهدي موعود عجل الله تعالي فرجه الشريف، قم، 1388ش.17.  شاملي، پيامبر اعظم از ديدگاه برخي از دانشمندان، ترجمه حسين مسعودي، معارف، شماره35، 1385ش.18.  شيخ صدوق، محمدبن علي بن بابويه، كمال الدين و تمام النعمه، تصحيح علي اكبر غفاري، تهران، نشر مكتبه الصدوق، 1390ق.19.  شيخ طوسي، محمد بن الحسن، الغيبة، قم، مؤسسه معارف اسلامي، 1411ق.20.  صادقي، محمد، بشارات عهدين، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1336ش.21.  صافي گلپايگاني، لطف الله، منتخب الاثر، قم، مؤسسه انتشاراتي حضرت معصومه عليها السلام، 1419ق.22.  طباطبائي، محمدحسين، شيعه در اسلام، قم، انتشارات اسلامي، 1374ش.23.  طباطبايي، محمدحسين، الميزان، بيروت، مؤسسه اعلمي، چاپ اول، 1411ق.24.  عالم، عبدالرحمن، بنيادهاي علم سياست، تهران، نشر ني، چاپ ششم، 1379ش.25.  عميد زنجاني، عباسعلي، فقه سياسي، تهران، نشر اميركبير، 1377ش.26. فلسفي، محمدتقي، حكومت جهاني امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف، تهران، بنياد فرهنگي حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، چاپ دوم، 1379ش.27. قاضي، ابوالفضل، حقوق اساسي و نهادهاي سياسي، تهران، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1372ش.28.  قمي، علي بن ابراهيم، تفسير قمي، تصحيح موسوي جزايري، بيروت،دارالسرور، 1411ق.29.  قندوزي حنفي، سليمان بن ابراهيم، ينابيع الموده، تحقيق محمدمهدي خراسان، كاظميه، دارالكتب العراقيه، 1385ق.30. كارگر، رحيم، آينده جهان، قم، بنياد فرهنگي امام مهدي موعود عجل الله تعالي فرجه الشريف، 1383ش.31.  كامل، سليمان، روزگار رهايي، ترجمه علي اكبر مهدي پور، تهران، نشر آفاق، سال 1405ق.32.  كويره، الكساندر، سياست

از نظر افلاطون، ترجمه حسين جهانبگلو، تهران، خوارزمي، 1360ش.33.  گريس، هال سل، تدارك جنگ بزرگ براساس پيشگويي هاي انبياي بني اسرائيل، ترجمه خسرو اسلامي، تهران، نشر رسا، 1377ش.34.  لوئيس، لنكستر، ميتريه موعود بودايي، علي اصغر شجاعي، هفت آسمان، سال ششم، بهار1383، شماره21.35.  مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1404ق.36. مطهري، مرتضي، قيام و انقلاب مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف از ديدگاه فلسفه تاريخ، قم، صدرا، چاپ پانزدهم، 1374ش و مجموعه آثار، نشر صدرا، جلد دوم.37.  مكارم شيرازي، ناصر، مهدي انقلابي بزرگ، قم، انتشارات مطبوعاتي هدف، بي تا، بي جا.38.  موحديان عطار، علي، گونه شناسي انديشه مهدويّت ، هفت آسمان، سال ششم، بهار1383ش، شماره21.39. نعماني، ابوعبدالله محمدبن ابراهيم، الغيبة، تبريز، 1383ق. [1]. مانند: تحقق مفاد سوره كوثر،هفتاد وسه گروه شدن امت اسلام و...[2]. Politics.[3]. مشروح ديدگاه آيين زرتشت، در كتاب هاي اين آيين قابل بررسي است. اين جا فقط به بعد حكومتي و اداره اجتماعي آن مي پردازيم.[4]. Aushetar.[5]. Aushetar mah.[6]. Saoshyan.[7]. يشت نوزدهم، بند 94؛ صادقي، بشارات عهدين، 1336: صص243-237-273 از منجي موعود به گونه اي سخن گفته كه كاملا بر مهدي موعود اسلام مطابق است.[8]. Vishnu.[9]. Yama.[10]. Resurgence.[11]. Dalhanemi.[12]. Messiah.[13]. Mashiah.[14]. second coming.[15]. Armageddon.[16]. «... آن گاه پيش از همه، مسيحياني كه مرده اند، زنده خواهند شد، تا خداوند را ملاقات كنند» (تسالونيكان اول، باب4، آيه16).[17]. Kingdom of God.[18]. آن گاه در آسمان صدايي بلند شنيدم كه اعلان مي كرد: «زمان نجات و قدرت و سلطنت خدا و حكومت برحق«مسيح» فرا رسيده است...» (مكاشفه: 12، بند10).[مجله شماره 29 : - مقالات]

http://www.entizar.ir/page.php?page=showarticlesid=407