بر گرفته از کتاب کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام (نخستین: ۱۳۶۳: مشهد)
عنوان و نام پدیدآور: مجموعه آثار نخستین کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام / مولف، رضا استادی
مشخصات نشر: [مشهد] : کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام ، انتشارات، ۱۳۶۵.
مشخصات ظاهری: ص ۶۳۸
فروست: (کنگره جهانی حضرت رضا (ع ؛ ۴)
وضعیت فهرست نویسی: فهرست‌نویسی قبلی
یادداشت: کتابنامه ص [] ۵۶۵ - ۵۶۴
موضوع: علی‌بن موسی علیهما‌السلام ، امام هشتم، ۲۰۳ - ۱۵۳ق -- کنگره‌ها
رده بندی کنگره: BP۴۷ / ۳۵ / ک‌۹ ۱۳۶۳
رده بندی دیویی: ۹۵۷ / ۲۹۷
شماره کتابشناسی ملی: م‌۶۵-۳۰۴

بسم الله الرحمن الرحیم
از کارهایی که به مناسبت کنگره‌ی حضرت رضا علیه‌السلام باید انجام شود معرفی و بررسی و نقد کتابهایی است که به نام آن بزرگوار مزین شده مانند: عیون أخبار الرضا، صحیفة الرضا، فقه الرضا، طب الرضا، و مسند الامام الرضا علیه‌السلام.
اینجانب معرفی کتاب پنجم را که توسط یکی از دانشمندان خدوم و پرکار معاصر تألیف و تنظیم شده انتخاب کردم تا علاوه بر عوض ادب به پیشگاه حضرت ثامن الحجج علیه‌السلام از زحمات و کوشش مؤلف این اثر پر ارج هم تقدیری شده باشد.

کلمه «مسند» گاهی صفت حدیث قرار می‌گیرد و گفته می‌شود: «حدیث مسند» و گاهی وصف و نام کتاب حدیث قرار می‌گیرد و مثلا گفته می‌شود: «مسند الامام الصادق علیه‌السلام» ، «مسند زید» ، «مسند الشافعی» و «مسند أحمد بن حنبل».
پیش از آن که در مورد این واژه و معنی اصطلاحی آن توضیحی داده شود بد نیست یادآوری کنیم که گویا اساس این واژه در آغاز از لسان خاندان وحی شنیده شده و به احتمال قوی این اصطلاح از آن ریشه ناشی، و میان محدثین و دانشمندان علم «درایة الحدیث» رواج یافته است.
[صفحه 500]
به این چند روایت توجه کنید:
عن السکونی عن ابی‌عبدالله علیه‌السلام قال: قال امیرالمؤمنین علیه‌السلام:
اِذَا حَدَّثْتُمْ بِحَدِیثٍ فَأَسْنِدُوهُ إِلَی الَّذِی حَدَّثَکُمْ فَإِنْ کَانَ حَقّاً فَلَکُمْ وَ إِنْ کَانَ کَذِباً فَعَلَیْه
وسائل الشیعه ج 18 ص 56 حدیث 14.
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام إِیَّاکُمْ وَ الْکَذِبَ الْمُفْتَرَعَ قِیلَ لَهُ وَ مَا الْکَذِبُ الْمُفْتَرَعُ قَالَ أَنْ یُحَدِّثَکَ الرَّجُلُ بِالْحَدِیثِ ِ فَتَتْرُکَهُ وَ تَرْوِیَهُ عَنِ الَّذِی حَدَّثَکَ عَنْه
وسائل الشیعه ج 18 ص 57 حدیث 22.
روی عن الباقر علیه‌السلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْحَدِیثِ یُرْسِلُهُ وَ لَا یُسْنِدُهُ فَقَال
إِذَا حَدَّثْتُ الْحَدِیثَ فَلَمْ أُسْنِدْهُ فَسَنَدِی فِیهِ أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه‌السلام عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل
ارشاد شیخ مفید ص 250 چاپ آخوندی.
عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ وَ غَیْرِهِ قَالُوا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام یَقُولُ
حَدِیثِی حَدِیثُ أَبِی وَ حَدِیثُ أَبِی حَدِیثُ جَدِّی- وَ حَدِیثُ جَدِّی حَدِیثُ الْحُسَیْنِ- وَ حَدِیثُ الْحُسَیْنِ حَدِیثُ الْحَسَنِ- وَ حَدِیثُ الْحَسَنِ حَدِیثُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ- وَ حَدِیثُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَدِیثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله و سلم وَ حَدِیثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله و سلم قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وسائل الشیعة ج 18 ص 58 حدیث 26.
عَنْ جَابِرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیهماالسلام :
[صفحه 501]
إِذَا حَدَّثْتَنِی بِحَدِیثٍ فَأَسْنِدْهُ لِی فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه‌السلام عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کُلُّ مَا أُحَدِّثُکَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ وَ قَالَ یَا جَابِرُ لَحَدِیثٌ وَاحِدٌ تَأْخُذُهُ عَنْ صَادِقٍ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا
امالی شیخ مفید ص 42، مجلس پنجم، حدیث دهم چاپ جدید.

اسناد حدیث به گوینده‌اش، یعنی ذکر کردن سند آن، خواه سند حدیث یک نفر باشد و خواه بیشتر، و اگر سند حدیث کاملا یاد شود آن حدیث «مسند» نامیده می‌شود.
شیخ بهائی علیه الرحمة گوید: «و سلسلة رواة الحدیث الی المعصوم سنده، و ان علمت سلسلته بأجمعها فمسند».
الدرة العزیزة فی شرح الوجیزة ص 15 چاپ سنگی.
و در مقابل مسند، به حدیثی که همه سلسله روات آن تا معصوم ذکر نشده باشد «مرسل» گفته می‌شود.
شیخ حسین (ره) پدر شیخ بهائی گوید: «و بعض العامة یجعل «المسند» ما اتصل سنده الی النبی صلی الله علیه و آله و عندنا یکون ما اتصل بالمعصوم».
وصول الاخیار ص 100 چاپ جدید.
و وجه این اختلاف نظر روشن است زیرا شیعه فاطمه زهرا و دوازده امام را مانند پیامبر، معصوم، و گفتار و کردار و تقریر آنان را حجت می‌داند و لازم نمی‌بیند که ایشان گفتار خود را با ذکر سند به رسول خدا صلی الله علیه و آله اسناد دهند. اما اهل تسنن چون گفتار و کردار و تقریر فاطمه‌ی زهرا و امامان علیهم السلام را حجت نمی‌دانند می‌گویند باید به رسول خدا صلی
[صفحه 502]
الله علیه و آله اسناد داده شود و اگر سند خود را تا رسول اکرم صلی الله علیه و آله یاد نکنند حدیث شان مرسل خواهد بود.
البته این که گفته شد اگر سلسله سند حدیث تا معصوم یاد نشود آن حدیث مرسل خواهد بود مبتنی بر این است که گفتار غیر معصوم حدیث نامیده نشود اما بنابر این که حدیث شامل گفتار غیر معصوم هم بشود باید چنین گفت:
اگر سلسله سند حدیث تا گوینده اصلی آن (چه معصوم باشد چه غیر معصوم) کاملا یاد شود آن حدیث مسند و در غیر این صورت مرسل خواهد بود.
و بنابراین، احادیث مرویه از امامان شیعه گر چه به رسول خدا صلی الله علیه و آله اسناد داده نشود به شرط این که سلسله سند آن تا خود امامان به طور کامل یاد شده باشد به عقیده اهل تسنن هم مسند نامیده می‌شود. چنانکه احادیث مرویه از اصحابه پیامبر و دیگران هم اگر سلسله سند آن تا خود آنها یاد شده باشد مسند به حساب می‌آید.

هر کتاب حدیث که شامل فقط احادیث مرو از یکی از صحابه پیامبر باشد و یا اگر احادیث چند نفر از اصحابه در آن جمع آوری شده احادیث هر یک از آنها جداگانه در یک باب قرار داده باشد مسند نامیده می‌شود. و در این اصطلاح، گاهی مسند به خود آن صحابی یا چند نفر صحابی نسبت داده می‌شود، و مثلا گفته می‌شود مسند ابی‌بکر، مسند
[صفحه 503]
ابی هریره، مسند العشره و گاهی به گردآورنده آن احادیث نسبت داده می‌شود مانند مسند احمد بن حنبل.
اصطلاح دیگر یا توسعه در اصطلاح اول
هر کتاب حدیث که شامل فقط احادیث مرویه از یکی از معصومین باشد نیز مسند نامیده می‌شود مانند مسند الرسول الأعظم، مسند فاطمة، مسند الامام الحسین علیه‌السلام.
اصطلاح سوم و یا توسعه در آن دو اصطلاح
هر کتاب حدیثی که شامل فقط احادیث مرویه از یکی از راویان باشد خواه آن راوی از اصحاب پیامبر باشد و یا اصحاب امامان معصوم، آن کتاب نیز مسند نامیده می‌شود مانند مسند عبدالعظیم الحسنی، مسند هشام بن الحکم.
در این اصطلاح هم گاهی کتاب به خود راوی و گاهی به گردآورنده روایات او نسبت داده می‌شود.
سؤال: آیا در کتاب‌های مسند لازم است که سند حدیث تا رسول خدا ذکر شده باشد؟
پاسخ: به نظر اهل تسنن که سخن هیچ کس جز رسول خدا را حجت نمی‌دانند، باید حدیث‌ها ی کتاب‌های مسند به رسول خدا اسناد داده شده باشد اعم از این که سند به طور کامل ذکر شده باشد یا به طور ناقص و مرسل.
اما به نظر شیعه که سخن فاطمه‌ی زهرا و ائمه‌ی هدی علیهم السلام را همانند سخن رسول خدا حجت می‌دانند لازم نیست که احادیث کتابهای مسند به رسول خدا اسناد داده شده باشد، بلکه به هر یک از چهارده معصوم که اسناد داده شده باشد کافی است.
[صفحه 504]
بنابراین اگر یک مؤلف شیعی بخواهد مسند الامام الصادق علیه‌السلام تألیف کند کل روایات مرویه از آن حضرت را گردآوری می‌کند اما اگر مؤلف از اهل تسنن باشد فقط روایاتی را جمع آوری می‌کند که توسط حضرت صادق علیه‌السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده باشد.

با مراجعه به دو فهرست معروف شیعه و سنی یعنی کتاب پر ارج «الذریعة الی تصانیف الشیعه» مرحوم علامه تهرانی و کتاب ارزنده «کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون» تألیف کاتب چلپی و ذیل آن: «ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون» با نام حدود 100 کتاب به نام مسند آشنا می‌شویم ولی نویسنده متتبع معاصر جناب آقای حسینی جلالی با تتبع گسترده خود نام حدود 80 کتاب دیگر به آن افزوده‌اند [1].
و اینک نام کتاب‌ها:
1- مسند الرسول الأعظم صلی الله علیه و آله از شیخ یحیی فلسفی دارابی شیرازی (معاصر).
2- مسند أمیرالمؤمنین علیه‌السلام از عبدالعزیز بن یحیی الجلودی البصری (سده سوم).
3- مسند امیرالمؤمنین علیه‌السلام از یعقوب بن شیبة السدوسی الحافظ متوفای 262.
4- مسند علی علیه‌السلام از احمد بن شعیب نسائی متوفای 303.
5- مسند علی علیه‌السلام از سید حسن بن علی القبانجی النجفی (معاصر).
[صفحه 505]
6- مسند فاطمة علیها السلام از ابوجعفر محمد بن جریر طبری متوفای 310.
7- مسند فاطمة مساوی مسند حدیث فاطمة علیهاالسلام از محمد بن احمد دولابی متوفای 320.
8- مسند فاطمة علیهاالسلام مجهول المؤلف، در معالم العلماء یاد شده است.
9- مسند الامام الحسن علیه‌السلام از محمد بن احمد الدولابی متوفای 320.
10- مسند الامام الحسین علیه‌السلام از محمد بن احمد الدولابی متوفای 320.
11- مسند الامام الباقر - از سید محمد کاظم کفائی (معاصر).
12- مسند الامام الصادق علیه‌السلام از عبدالله بن جعفر الحمیری متوفای حدود 300.
13- مسند الامام الصادق علیه‌السلام مساوی جامع المسانید از حسین بن بشر الاسدی.
14- مسند الامام الصادق علیه‌السلام از سید محمد کاظم کفائی (معاصر).
15- مسند الامام الکاظم علیه‌السلام از ابوعمران موسی بن ابراهیم المروزی البغدادی.
16- مسند الامام الکاظم علیه‌السلام از عبدالله بن جعفر الحمیری متوفای حدود 300.
17- مسند الامام الکاظم علیه‌السلام از ابونعیم الاصبهانی (گویا با شمار 15 متحد باشد).
[صفحه 506]
18- مسند الامام الرضا علیه‌السلام از عبدالله بن جعفر الحمیر متوفای حدود 19.300- مسند الامام الرضا علیه‌السلام مساوی صحیفة الرضا علیه‌السلام همان کتاب معروف.
20- مسند علی بن موسی الرضا علیه‌السلام. چلپی این کتاب را یاد کرده و گفته در فضائل اهل بیتا است. شاید با شماره 18 متحد باشد.
21- مسند الامام الرضا علیه‌السلام از شیخ عزیزالله عطاردی (معاصر) همان کتاب که در این مقال مورد معرفی قرار گرفته است.
22- مسند اهل البیت علیهم‌السلام از سید محمدرضا جلالی دامت افاضاته (معاصر).
23- مسند فاطمة بنت الحسین علیهماالسلام از سید ناصر حسین بن میر حامد حسین هندی.
24- مسند زید الشهید از عبدالعزیز بن اسحاق الباق البغدادی متوفای 313.
25- مسند ابراهیم بن ادهم از محمد بن مندة الاصفهانی متوفای 395.
26- مسند ابن ابی خثیمه، زهیر بن حرب الغسانی البغدادی متوفای 234.
27- مسند ابن ابی شیبه، أبوبکر عبدالله بن محمد الحافظ متوفای 235.
28- مسند ابن أبی زیاد شبیه، عثمان بن محمد الکوفی متوفای 239.
29- مسند ابن أبی عمرو، أبوعبدالله محمد بن یحیی العدنی متوفای 243.
30- مسند ابن جمیع، محمد بن أحمد بن محمد الغسانی الصیداوی متوفای 402.
31- مسند ابن راهویه، اسحاق بن راهویه الحنظلی متوفای 238-237.
32- مسند ابن زیدان، عبدالله بن زیدان به برید البجلی.
33- منتخب مسند ابن زیدان از ابو طاهر السلفی الاصفهانی متوفای 576.
34- مسند ابن شاهین، ابو حفص عمر بن أحمد بن عثمان البغدادی الواعظ
[صفحه 507]
الحافظ متوفای 385.
35- مسند ابن‌عباس عن الصحابة از عبدالعزیز بن یحیی الجلودی (سده سوم).
36- مسند ابن الفرات، أبوالفضل جعفر بن فضل بن محمد بغدادی متوفای 391.
37- مسند ابن مردویه، أحمد بن موسی بن مردویه الاصفهانی متوفای 410.
38- مسند ابن نجار مساوی القمر المنیر فی المسند الکبیر از محمد بن محمود بن حسن معروف به ابن‌نجار بغدادی متوفای 643.
39- مسند أبی بکر از ابراهیم بن سعید، ابواسحاق الجوهری البغدادی الطبری متوفای 244-249.
40- مسند أبی بکر از یحیی بن محمد بن سعید الهاشمی متوفای 318.
41- مسند أبی بکر علی شرط الشیخین از أحمد بن علی بن ثابت الخطیب البغدادی متوفای 462.
42- مسند أبی بکر از ابراهیم بن اسحاق بن ابراهیم بن بشیر الحافظ متوفای 285.
43- مسند أبی حنیفة مساوی جامع المسانید از محمد بن محمود الخوارزمی متوفای 655.
44- مسند ابی زرعة عبیدالله بن عبدالکریم رازی قرشی متوفای 264.
45- مسند أبی عوانة، یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم نیشابوری اسفرایینی متوفای 313.
46- مسند أبی محمد یحیی بن محمد بن صاعد متوفای 318.
47- مسند أبی هریرة از ابراهیم بن حرب العسکری، ابواسحاق السمار متوفای 282.
48- مسند أبی هریرة از سلیمان بن أحمد طبرانی متوفای 360.
[صفحه 508]
49- مسند أبی یوسف یعقوب بن ابراهیم الأنصاری الکوفی القاضی متوفای 182.
50- مسند أحمد بن حنبل، أبوعبدالله الشیبانی متوفای 241.
51- مسند المناقب منتخبی است از مسند احمد بن حنبل تألیف آقای جلالی دامت افاضاته.
52- مسند الأحمد فیما یتعلق بمسند أحمد از شمس الدین محمد بن محمد الجزری [2].
53- مسند أحمد بن منصور بن سیار البغدادی متوفای 265.
54- مسند اسامة بن زید از عبدالله بن محمد بن عبدالعزیز البغوی متوفای 317.
55- مسند الأسدی، ابومحمد قیس بن ابی ربیع کوفی.
56- مسند الاسماعیلی، ابوبکر أحمد بن ابراهیم بن اسماعیل متوفای 371.
57- مسند الاصفهانی، عبدالرحمن بن حسن نیشابوری متوفای 307.
58- مسند الاصفهانی، احمد بن مهدی بن سلم متوفای 272.
59- مسند الأصم از ابو حفص أحمد بن منیع الأصم متوفای 244.
60- مسند الأعمش از سلیمان بن احمد طبرانی متوفای 360.
61- مسند الأموی از أسد بن موسی معروف به أسد السنة متوفای 212.
62- مسند انس بن مالک از محمد بن حسین بن موسی بن جعفر الحنینی.
63- مسند الأوزاعی از عبدالرحمن بن عمرو بن یحمد متوفای 157.
64- مسند الأوزاعی از سلیمان بن احمد طبرانی متوفای 360.
65- مسند البخاری مساوی المسند الکبیر از محمد بن اسماعیل بخاری متوفای 256.
[صفحه 509]
66- مسند البزاز مساوی المسند الصغیر از ابوبکر أحمد بن عمرو بن عبد الخالق بصری بزاز متوفای 292.
67- مسند البزاز مساوی المسند الکبیر از ابوبکر أحمد بن عمرو بن عبد الخالق بصری بزاز متوفای 292.
68- مسند البشتی، اسحاق بن ابراهیم بن نصر نیشابوری متوفای 304.
69- مسند البغدادی، اسماعیل بن اسحاق القاضی البصری البغدادی متوفای 282.
70- مسند البغدادی، عبدالله بن محمد بن ناجیة البریری البغدادی متوفای 301.
71- مسند البغوی مساوی المسند فی الحدیث از عبدالله بن محمد البغوی متوفای 317.
72- مسند البلخی، محمد بن عقیل بن الازهر متوفای 310.
73- مسند البلخی، أبوعبدالله محمد بن عقیل الحافظ متوفای 316 (ایضاح المکنون).
74- مسند البلخی محمد بن خسرو الحنفی متوفای 523.
75- مسند البلوی، علی بن عبدالعزیز المرزبان متوفای 286.
76- مسند التغلبی، ابو یاسر عماربن رجاء أستر ابادی جرجانی متوفای 267.
77- مسند التمیمی، الحارث بن محمد، ابن أبی أسامة الیمنی متوفای 282.
78- مسند التنوخی، اسحاق بن ابراهیم الانباری متوفای 252.
79- مسند الجرجانی، محمد بن عبدالله بن سنجر الحافظ متوفای 258.
80- مسند جعفر بن أحمد بن عبدالسلام القاضی الزیدی متوفای 573.
81- مسند الجوهری، علی بن جعد متوفای 230.
82- مسند الحبری، حسین بن الحکم بن مسلم الکوفی الوشاء متوفای 286 از آقای حسینی جلالی دامت افاضاته.
[صفحه 510]
83- مسند حسن بن سفیان ابوالعباس شیبانی متوفای 203 [3].
84- مسند الحضرمی، محمد بن عبدالله بن سلیمان مشهور به مطین متوفای 297.
85- مسند الحلوانی، حسن بن علی المکی متوفای 242.
86- مسند الحمانی، یحیی بن عبدالحمید الکوفی الحافظ متوفای 228.
87- مسند الحمیدی، ابوبکر عبدالله بن زبیر مکی متوفای 219.
88- المسند الحنبلی از احمد بن علی العسقلانی متوفای 852.
89- مسند الحنظلی، عبدالرحمن بن ابی حاتم متوفای 327.
90- مسند خلفاء بنی‌عباس از ابوطالب عبیدالله بن ابی زید الانباری متوفای 356.
91- مسند الخراسانی مساوی المسند الکبیر از ابراهیم بن محمد بن حمزة بن عمارة الخراسانی متوفای 353.
92- مسند الخوارزمی، ابوبکر أحمد بن محمد البرقانی الخوارزمی متوفای 425.
93- مسند الدارمی، عثمان بن سعید بن خالد السجستانی متوفای 280.
94- مسند الدارمی، ابومحمد عبدالله بن عبدالرحمن متوفای 255.
95- مسند الدغولی، محمد بن عبدالرحمن الشافعی متوفای 325.
96- مسند الدورقی، یعقوب بن ابراهیم بن کثیر العبدی متوفای 252.
97- مسند الدیلمی (کشف الظنون) [4].
98- مسند الذرقی، ابوالولید محمد بن عبدالله متوفای 297.
99- مسند الذکر از محمد بن منصور مرادی زیدی متوفای 290.
[صفحه 511]
100- مسند الذهلی، ابوالحسن علی بن الحسین الافطس متوفای 251.
101- مسند الرازی، ابواسحاق ابراهیم بن نصر الرازی متوفای 385.
102- مسند الرازی، ابراهیم بن یوسف الهسنجانی الرازی متوفای 310.
103- مسند الرازی، عبدالرحمن بن محمد بن یحیی متوفای 291.
104- مسند الرامهرمزی (کشف الظنون).
105- مسند الربیع الفراهیدی از ابویعقوب یوسف بن ابراهیم المغر بی‌القرطبی متوفای 670.
106- مسند الرویاتی، ابوبکر محمد بن هارون الحافظ متوفای 307.
107- مسند الزعفرانی، ابوسعید حسین بن محمد بن علی اصفهانی متوفای 369.
108- مسند السدوسی، محمد بن هشام بن شعیب بصری متوفای 251.
109- مسند السدوسی مساوی المسند الکبیر از یعقوب بن شیبة السدوسی متوفای 262.
110- مسند السراج، محمد بن اسحاق بن مهران نیشابوری متوفای 313.
111- مسند سفیان از سلیمان بن أحمد طبرانی متوفای 360.
112- مسند سعد بن أبی وقاص از أحمد بن ابراهیم الدورنی البغدادی متوفای 286.
113- مسند السمرقندی مساوی الجامع المسند از عمر بن محمد همدانی سمرقندی متوفای 311.
114- مسند الشاشی مساوی المسند الکبیر از هیثم بن کلیب الشاشی متوفای 335.
115- مسند الشافعی، محمد بن ادریس شافعی متوفای 204.
116- مسند الشامیین از سلیمان بن أحمد طبرانی متوفای 360.
117- مسند الشامیین از ابوزرعه شامی متوفای 157.
[صفحه 512]
118- مسند شعبة بن الحجاج از سلیمان بن أحمد طبرانی متوفای 360.
119- مسند الشهاب، محمد بن سلامة بن جعفر قضاعی شافعی متوفای 454.
120- مسند الشیبانی، ابوبکر أحمد بن عمر بن أبی عاصم متوفای 287.
121- مسند الشبانی مساوی المسند الکبیر از ابوالعباس حسن بن سفیان شیبانی متوفای 303.
122- مسند الشیخین از عماد الدین ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر متوفای 774.
123- مسند الصحابة الذین ماتوا فی زمان النبی (ص) از جلال الدین سیوطی متوفای 910.
124- المسند الصحیح الحسن من أحادیث السلطان أبی الحسن از شمس الدین محمد بن أحمد تلسمانی متوفای 781.
125- مسند الصنعانی، عبدالرزاق بن همام الحافظ متوفای 211.
126- مسند … ، أحمد بن الفرات بن خالد الراری متوفای 258.
127- المسند الصحیح علی التقاسیم و الأنواع از محمد بن حیان الحنظلی البستی متوفای 354.
128- مسند الصدیق از أحمد بن علی بن سعید القریشی المروزی متوفای 292.
129- مسند الصفار از أحمد بن عبید بن اسماعیل بصری متوفای 341.
130- مسند الطائی، أبوحفص عمر بن عبدالمنعم بن عمر متوفای 698.
131- مسند الطوسی مساوی شرح مسند المسدد از ابوعلی محمد بن اسلم طوسی متوفای 242.
132- مسند الطوسی، ابراهیم بن اسماعیل عنبری متوفای 289.
133- مسند الطوسی، تمیم بن محمد بن معاویه متوفای 291.
[صفحه 513]
134- مسند الطیالسی، سلیمان بن داود الطیاسی متوفای 204.
135- مسند عابس الغفاری و جماعة من الصحابة از أحمد بن حازم غفاری کوفی متوفای 275 یا 272.
136- مسند عائشة از عبدالله بن ابی‌داود السجستانی متوفای 316.
137- مسند عبدبن حمید متوفای 349 (کشف الظنون).
138- مسند عبدالله بن بکیر از احمد بن محمد بن سعید کوفی مساوی ابن‌عقده متوفای 333.
139- مسند عبدالله بن عمر از محمد بن ابراهیم طرطوسی متوفای 273.
140- مسند عبدالعظیم الحسنی از شیخ عزیزالله العطاردی دامت افاضاته (معاصر).141- مسند العبسی، عبیدالله بن موسی الکافی الحافظ متوفای 213.
142- مسند العدنی، ابوعبدالله محمد بن یحیی متوفای 243.
143- مسند العشرة از أحمد بن جعفر بن حمدان بن مالک قطیعی متوفای 368.
144- مسند العطار، محمد بن مخلد بن حفص متوفای 331.
145- مسند عمر بن الخطاب از أحمد بن سلمان بن الحسن النجار الحنبلی متوفای 348.
146- مسند عمر بن علی بن أبی‌طالب از ابن الجعابی محمد بن عمر بن محمد بن سلم متوفای 350.
147- مسند عمر بن عبدالعزیز از محمد بن محمد بن سلیمان الأزدی الواسطی متوفای 312.
148- مسند عمار بن یاسر از یعقوب بن شیبة السدوسی متوفای 262.
149- مسند عمار بن یاسر از یعقوب بن شعیب (الذریعة).
150-مسند العنبری، ابراهیم بن موسی بن اسماعیل طوسی متوفای 280.
[صفحه 514]
151- مسند الفردوس از شهردار بن شیرو یه الدیلمی الهمدانی متوفای 558.
152- مسند الفریابی از محمد بن یوسف الترکی متوفای 212.
153- مسند القبانی، حسین بن محمد بن زیاد عبدی نیشابوری متوفای 289.
154- مسند القرطبی، بقی بن مخلد الاندلسی متوفای 276.
155- مسند القطان، ابوجعفر أحمد بن سنان بن أسد واسطی متوفای 254.
156- مسند القهستانی مساوی المسند الکبیر از محمد بن جمعة بن خلف القهستانی متوفای 313.
157- مسند الکجی، أبو مسلم ابراهیم بن عبدالله بن مسلم بصری متوفای 292.
158- مسند الکسی (الکشی) ، عبد بن حمید متوفای 249.
159- مسند الکوسج، اسحاق بن منصور بن بهرام نیشابوری متوفای 251.
160- مسند الکوفی، أبوعبدالله محمد بن الحسین متوفای 277.
161- مسند الماسرجسی، حسین بن محمد بن أحمد بن محمد نیشابوری متوفای 365.
162- مسند مالک از أحمد بن شعیب نسائی متوفای 303.
163- مسند محمد بن صبیح، أبو السماک الکوفی متوفای 183.
164- مسند المحزمی، ابومحمد خلف بن سالم المسندی البغدادی متوفای 231.
165- مسند المدینی ابوجعفر محمد بن مهدی متوفای 272.
166- مسند المدینی، علی بن عبدالله بن جعفر متوفای 234.
167- مسند المرزبانی مساوی المسند المنتخب از علی بن عبدالعزیز البغوی المرزبانی متوفای 287.
168- مسند المروزی، أحمد بن علی بن سعید متوفای 292.
169- مسند المروزی، أبوعبدالله محمد بن نصر شافعی متوفای 294.
170- مسند المسندی، عبدالله بن محمد بن أبی‌جعفر البخاری متوفای 229.
171- مسند مسدد بن مسرهد أبوالحسن بصری متوفای 228.
[صفحه 515]
172- مسند مسلم از محمد بن عبدالله الجوزقی متوفای 388.
173- مسند المصیصی، ابوعلی حسین بن داود معروف به سنید متوفای 226.
174- مسند المطوعی، ابراهیم بن نصر متوفای 210.
175- مسند المعدل از علی بن حمشاد نیشابوری متوفای 338.
176- المسند المعلل از ابوالعباس ولید بن أبان اصفهانی متوفای 308 یا 310.
177- مسند المقلین ازدعلج بن أحمد سجستانی متوفای 351.
178- مسند الموصلی مساوی المسند الکبیر از أبویعلی أحمد بن علی موصلی متوفای 307.
179- مسند الموصلی مساوی المسند الصغیر از ابویعلی أحمد بن علی موصلی متوفای 307.
180- مسند النسفی، ابراهیم بن معقل متوفای 285.
181- مسند نعیم بن حماد الخزاعی المروزی متوفای 128.
182- مسند هشام بن الحکم مساوی هشام بن الحکم از مرحوم صفائی (معاصر).
183- مسند الهروی، قاسم بن سلام الهروی البغدادی متوفای 224.
184- مسند یحیی بن معین متوفای 233.
185- مسند الامام الحسین از احمد صابری همدانی (معاصر) [5].

این کتاب شامل شرح حال حضرت رضا (ع) و حدود دو هزار و چهارصد و سی حدیث رضوی است که درسی و دو بخش به شرح زیر دسته‌بندی شده است:
[صفحه 516]
1- کتاب عقل 19 حدیث.
2- کتاب توحید 27 حدیث.
3- کتاب نبوت 66 حدیث.
4- کتاب امامت 492 حدیث.
5- کتاب ایمان و کفر 145 حدیث.
6- کتاب آداب و مواعظ 61 حدیث.
7- کتاب تفسیر قرآن 209 حدیث.
8- کتاب دعا 102 حدیث.
9- کتاب احتجاجات 16 حدیث.
10- کتاب طهارت 75 حدیث.
11- کتاب صلاة 130 حدیث.
12- کتاب صوم 57 حدیث.
13- کتاب زکات 34 حدیث.
14- کتاب حج 81 حدیث.
15- کتاب زیارات 49 حدیث.
16- کتاب نکاح 118 حدیث.
17- کتاب طلاق 44 حدیث.
18- کتاب معیشت 59 حدیث.
19- کتاب صید و ذباحه 20 حدیث.
20- کتاب أطعمه 131 حدیث.
21- کتاب أشربه 45 حدیث.
22- کتاب تجمل 82 حدیث.
23- کتاب جهاد 12 حدیث.
24- کتاب حدود 14 حدیث.
25- کتاب دیات 11 حدیث.
26- کتاب قضا و شهادات 14 حدیث.
27- کتاب ایمان و نذور 6 حدیث.
28- کتاب وصایا 17 حدیث.
29- کتاب جنائز 26 حدیث.
30- کتاب مواریث 13 حدیث.
31- کتاب رجال 97 حدیث.
32- کتاب نوادر (متفرقات) 115 حدیث.

احادیث کتاب مسند الرضا علیه السلام از کتابهای زیر استخراج شده است:
1- مهج الدعوات ابن‌طاووس.
2- مزار کبیر ابن مشهدی. مخطوط.
3- فلاح السائل ابن‌طاووس.
4- تفسیر علی بن ابراهیم قمی.
5- فضائل الشیعه صدوق.
6- مجموعه ورام بن ابی فراس.
7- حلیة الأولیاء ابونعیم اصفهانی.
8- کنز الفوائد کراجکی.
9- الامامة و المتبصرة علی بن بابویه قمی.
10- کشف الغمه اربلی.
[صفحه 517]
11- صفات الشیعه صدوق.
12- اثبات الوصیة مسعودی.
13- ارشاد شیخ مفید.
14- فرج المهموم ابن‌طاووس.
15- جامع الأخبار (سده هفتم).
16- احتجاج شیخ طوسی.
17- قصص الأنبیاء راوندی.
18- مناقب خوارزمی.
19- خرائج راوندی.
20- توحید شیخ صدوق.
21- امالی شیخ مفید.
22- امالی شیخ صدوق.
23- مصباح المتهجد شیخ طوسی.
24- اقبال ابن‌طاووس.
25- کامل الزیارات ابن قولویه.
26- دعوات راوندی.
27- ثواب الأعمال شیخ صدوق.
28- محاسن برقی.
29- من لا یحضره الفیه شیخ صدوق.
30- غیبت شیخ طوسی.
31- اختصاص شیخ مفید.
32- تفسیر عیاشی.
33- رجال کشی.
34- کافی شیخ کلینی.
35- قرب الاسنا حمیری.
36- بصائر الدرجات صفار.
37- کمال الدین شیخ صدوق.
38- استبصار شیخ طوسی.
39- تهذیب شیخ طوسی.
40- معانی الأخبار شیخ صدوق.
41- خصال شیخ صدوق.
42- أمالی شیخ طوسی.
43- مکارم الأخلاق طبرسی.
44- تحف العقول ابن شعبه.
45- مناقب ابن شهر آشوب.
46- بشارة المصطفی طبری.
47- علل الشرایع شیخ صدوق.
48- بحارالانوار علامه مجلسی.
49- مستدرک الوسائل حاجی نوری.
50- عیون اخبار الرضا شیخ صدوق.
51- تفسیر برهان بحرانی.
52- نهایة الارب قلقشندی طبع مصر.
53- تاریخ بغداد خطیب.
54- اخبار اصفهان ابونعیم اصفهانی.
55- الثاقب فی المناقب مخطوط.
56- موالید الأئمة جهضمی طبع نجف.
[صفحه 518]
و چند کتاب دیگر که با واسطه از آنها نقل شده است.
از اینکه تعدادی از کتابهای حدیثی از جمله رساله «صحیفة الرضا» در فهرست مصادر «مسند الامام الرضا» دیده نمی‌شود می‌توان حدس زد که (گر چه مؤلف این کتاب در جمع‌آوری احادیث رضوی رنج و زحمت فراوانی تحمل کرده) این کتاب جامع جمیع احادیث رضوی موجود در مصادر حدیثی نیست بلکه شامل بخش عمده و اعظم آن است [6]
درجه اعتبار احادیث این کتاب
مؤلف در آغاز کتاب گوید: کتاب مسند الامام الرضا علیه‌السلام مانند سایر کتب حدیث شامل حدیث‌ها ی صحیح، موثق، حسن، ضعیف و متروک است.
پس برای روشن شدن وضع هر حدیث آن باید سند و سائر قرائن مورد بررسی و ملاحظه قرار گیرد.
و نیز قسمت زیادی از این احادیث مرسله است یعنی یا اصلا سند آن در مصدر اصلی ذکر نشده و یا اگر ذکر شده تمام سلسله سند ذکر نشده است.

راویان احادیث به حسب نقل و روایات از یکدیگر به چند طبقه تقسیم می‌شوند:
طبقه‌ی اول، اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله که بدون واسطه از آن حضرت روایت می‌کنند.
طبقه‌ی دوم، تابعین که از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله بدون واسطه و از خود آن حضرت با یک واسطه نقل می‌کنند.
[صفحه 519]
طبقه سوم، تابعین تابعین که غالبا از رسول خدا صلی الله علیه و آله با دو واسطه روایت می‌کنند. مانند اصحاب امام سجاد علیه‌السلام.
طبقه‌ی چهارم، اصحاب حضرت باقر علیه‌السلام هستند که اگر روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کنند غالبا با سه واسطه است.
طبقه‌ی پنجم، اصحاب حضرت صادق و حضرت کاظم علیهماالسلام هستند که غالبا از تلامذه‌ی اصحاب حضرت باقر علیه‌السلام می‌باشند.
طبقه‌ی ششم، اصحاب حضرت رضا علیه‌السلام می‌باشند.
طبقه‌ی هفتم شاگردان اصحاب حضرت رضا هستند و به همین ترتیب تا زمان ما که طبقه سی و ششم هستیم یعنی اگر روایتی از حضرت رضا علیه‌السلام نقل کنیم غالبا با بیست و نه واسطه خواهد بود [7].
البته ممکن است برخی روات از دو طبقه و یا احیانا سه طبقه محسوب شوند و مثلا هم از اصحاب حضرت صادق و حضرت کاظم باشند و هم از اصحاب حضرت رضا علیهم‌السلام
اهل دقت از محدثین و فقها با در نظر گرفتن این طبقات می‌توانند در مورد روایاتی که سند دارد تشخیص دهند که آیا همه سند یاد شده و یا مثلا یکی دو نفر آن حذف شده و مرسله است.

با مراجعه به مجموع آن قسمت از روایات کتاب مسند الامام الرضا علیه‌السلام که تمام سلسله سند آنها یاد شده و یا اگر مرسله است راوی از حضرت رضا علیه‌السلام در آن یاد شده می‌توانیم با اکثر راویان از حضرت رضا علیه‌السلام که از طبقه‌ی ششم رجال شیعه محسوب می‌شوند آشنا شویم.
[صفحه 520]
مؤلف این کتاب گرانقدر فهرستی به ترتیب الفبا تنظیم کرده که خلاصه آن به شرح زیر است:
أبان (بن محمد البجلی المعروف بسندی البزاز).
ابراهیم بن ابی البلاد. طبقه‌ی پنجم و ششم.
ابراهیم بن ابی محمود.
ابراهیم بن بسطام.
ابراهیم بن شعیب
ابراهیم بن عباس الصولی
ابراهیم بن عبدالحمید
ابراهیم بن اسماعیل بن داود
ابراهیم بن محمد الهمدانی
ابراهیم بن محمد الخزاز
ابراهیم بن موسی بن جعفر علیهم‌السلام
ابراهیم بن موسی الفزاز
ابن أبی سعید المکاری
ابن أبی کثیر
ابن الکسیت طبقه ششم و هفتم.
ابن طیفور المتطبب
ابواحمد الغازی
ابو جریر القمی
ابو جمیلة الاسدی طبقه پنجم و ششم.
ابو حبیب النباجی
ابو حیون مولی الرضا علیه‌السلام
ابو زید المکی
ابوسعید الخراسانی
ابو الحارث
ابو الحسین الرازی
ابوالقاسم الفارسی
ابو قرة المحدث
ابو عاصم (الکاهلی)
ابو عباد (المدنی) طبقه‌ی پنجم و ششم.
ابومحمد الجزائری
ابومحمد المصری
ابومحمد الغفاری
ابومحمد الرقی
ابو مسروق
ابو یحیی الواسطی طبقه ششم و هفتم.
ابو یزید القسمی البصری
أحد بن ابی‌عبدالله طبقه ششم و هفتم.
أحمد بن الحسن المیثمی
أحمد بن زکریا طبقه‌ی ششم و هفتم أحمد بن عامر الطائی
أحمد بن عبدالله الجویباری
[صفحه 521]
أحمد بن عبدالله الکرخی
أحمد بن عبدالله الکوفی
أحمد بن عمر الحلال
أحمد بن عمر الحلبی
أحمد بن عمره
أحمد بن عیسی بن أسباط
أحمد بن مهدی بن صدقة الرقی
أحمد بن المعافا طبقه ششم و هفتم.
أحمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی
أحمد بن موسی بن سعد
ادریس بن یزید طبقه‌ی پنجم و ششم.
اسحاق بن ابراهیم
اسحاق بن راهویه الحنظلی المروزی
اسحاق بن صباح
اسحاق بن موسی
اسحاق صاحب الحیتان
اسماعیل بن ابی الحسن
اسماعیل بن سعد الاشعری
اسماعیل بن عیسی
اسماعیل بن محمد بن اسحاق
اسماعیل بن مهران طبقه پنجم و ششم.
اسماعیل بن موسی بن جعفر علیهم‌السلام
اسماعیل بن همام الکندی
اسماعیل بن یوشع
أشعث بن حاتم
أمیة بن علی
أیوب بن نوح طبقه‌ی ششم و هفتم.
أیوب بن یقطین
برید بن عمیر بن معاویه
بسطام بن سابور (او ابن‌مرة).
بشیر (الدهان)
بشر بن مسلمة طبقه پنجم و ششم.
بکر بن صالح طبقه‌ی پنجم و ششم.
الحسن بن علی
الحسن بن علی بن محمد
الحسن بن علی بن یحیی
الحسن بن القاسم
الحسن بن محبوب
الحسن بن محمد النوفلی
الحسن بن بابا القمی
الحسن بن النضر
الحسن بن محمد بن ابی طارق
الحسن بن موسی الوشاء البغدادی
الحسین بن بشر (بشار) طبقه‌ی پنجم و ششم.
الحسن بن الحسین صالح الخثعمی
الحسن بن راشد؟
الحسن بن سعید
[صفحه 522]
الحسن بن سلیمان الملطی
الحسن بن سهل
الحسن بن شاذان الواسطی
الحسن بن صدقة المدائنی طبقه پنجم و ششم.
الحسن بن عبدالله الرازی التمیمی
الحسن بن علی الوشاء
الحسن بن علی بن فضال
الحسن بن علی
الحسن بن علی بن محمد
الحسن بن علی بن یحیی
الحسن بن القاسم
الحسن بن محبوب
الحسن بن محمد النوفلی
الحسن بن بابا القمی
الحسن بن النضر
الحسن بن محمد بن ابی طارق
الحسن بن موسی الوشاء البغدادی
الحسین بن بشر (بشار) طبقه‌ی پنجم و ششم.
الحسین بن ثویر بن ابی فاختة.
الحسین بن خالد الصیر فی طبقة پنجم و ششم.
الحسین بن عمر بن یزید
الحسین بن قیاما الصیر فی طبقه پنجم و ششم.
الحسن بن محمد الاشعری القمی.
الحسین بن محمد العلوی
الحسین بن مهران طبقه پنجم و ششم.
الحسین بن موسی بن جعفر علیهم‌السلام
الحسین النضر الارمنی
الحسین بن یسار المدائنی
الحسین بن یسار الواسطی
حکیمة ابنة أبی ابراهیم (موسی بن جعفر علیهماالسلام).
حماد بن عثمان طبقه‌ی پنجم و ششم.
حمد ان بن سلیمان النیسابوری
حمدان بن المعافا طبقه پنجم و ششم.
حمزة بن جعفر الارجانی.
حمزة بن عبدالمطلب الجعفی.
حنان بن سدیر طبقه پنجم و ششم.
خالد بن نجیح طبقه پنجم و ششم.
خلف بن سلمة البصری طبقه پنجم و ششم.
دارم بن قبیصة النهشلی
داود بن رزین
داود الرقی
داود بن سلیمان الفراء
[صفحه 523]
داود بن سلیمان الغازی
داود الصرمی طبقه‌ی ششم و هفتم و هشتم
داود بن القاسم ابوهاشم الجعفری طبقه ششم و هفتم و هشتم.
دعبل بن علی الخزاعی
رجاء بن أبی الضحاک الخراسانی
رحیم بن عبدوس الخلنجی
الریان بن شبیب
الریان بن الصلت
زروان المدائنی
زکریا بن آدم القمی
زکریا بن أبی یحیی طبقه پنجم و ششم.
زیاد القندی طبقه پنجم و ششم.
سعد ان بن عبدالرحمن
سعد بن سعد الأشعری
سعید بن جناح طبقه پنجم و ششم.
سعید بن بلال المدنی
سلیمان بن حفص المروزی
سلیمان بن جعفر الجعفری
سلیمان المروزی
سلیمان بن یحیی (بن أبی‌یحیی).
سهل بن القاس النوشجانی
سوادة القطان
صفوان بن یحیی
طلحة …
عباس بن معروف
عباس النجاشی الاسدی
عباس بن هلال
عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی طبقه ششم و هفتم.
عبید بن هلال مولی الرضا علیه‌السلام
عبدالرحمن بن ابی نجران
عبدالرحمن بن الحجاج البحلی طبقه‌ی پنجم و ششم.
عبدالرحمن بن یحیی طبقه پنجم و ششم
عبدالسلام بن صالح ابوالصلت الهروی
عبدالعزیز بن المهتدی
عبدالعزیز بن مسلم
عبدالله بن أبان الزیات
عبدالله بن ابراهیم (المدائنی)
عبدالله بن جندب البجلی طبقه پنجم و ششم.
عبدالله بن سمرة
عبدالله بن الصلت
عبدالله بن الطاووس
عبدالله بن قیس
عبدالله بن محمد التمیمی الرازی
عبدالله بن محمد الحجال
[صفحه 524]
عبدالله بن المغیرة
عبدالملک بن هشام الحناط
عبیدالله بن اسحاق المدائنی
عبیدالله بن علی بن سوارة
عثمان بن عیسی طبقه‌ی پنجم و ششم.
عطیة بن رستم
علی بن أبی حمزة البطائنی طبقه پنجم و ششم.
علی بن أحمد بن أشیم
علی بن ادریس
علی بن أسباط
علی بن بلال
علی بن جعفر علیهماالسلام طبقه‌ی پنجم و ششم.
علی بن حدید
علی بن خسان الواسطی
علی بن خطاب طبقه‌ی پنجم و ششم.
علی بن رباط
علی بن صاعد البربری
علی بن صدقة الرقی
علی بن عبدالله الزهری
علی بن عبدالله بن عمران
علی بن عقبة
علی بن فضال
علی بن الفضل الواسطی
علی بن المسیب
علی بن مهران
علی بن سوید السائی طبقه‌ی پنجم و ششم.
علی بن یونس بن بهمن
عمر الجعابی
عمران الصابی
عمرو بن عثمان
عمرو بن یزید طبقه‌ی پنجم و ششم.
عمیر بن یزید
عون بن محمد کاتب الرضا علیه‌السلام
فاطمة بنت علی بن موسی الرضا علیهم‌السلام.
الفتح بن یزید الجرجانی
فضالة بن ایوب
الفضل بن شاذان
الفضل بن کثیر
الفضل بن یونس طبقه‌ی پنجم و ششم.
الفضیل بن یسار طبقه‌ی پنجم و ششم؟
الفیاض بن محمد الطوسی
القاسم الصیقل طبقه ششم و هفتم.
القاسم بن محمد الزیات
الکاهلی مساوی عبدالله بن یحیی الکاهلی طبقه‌ی پنجم و ششم.
[صفحه 525]
مأمون الرشید
محمد بن أبادیة
محمد بن ابراهیم
محمد بن أبی جریر القمی
محمد بن أبی عباد
محمد بن أبی یعقوب البلخی
محمد بن أحمد الدقاق البغدادی
محمد بن اسحاق بن عماد طبقه‌ی پنجم و ششم.
محمد بن اسحاق الطالقانی
محمد بن اسماعیل بن بزیع طبقه پنجم و ششم.
محمد الأشعری
محمد بن جزک طبقه‌ی ششم و هفتم.
محمد بن الحسن الأشعری
محمد بن الحسین
محمد بن الحسین بن یزید
محمد بن حنان الجلاب
محمد بن داود؟
محمد بن زیاد، أبی عمیر الازدی طبقه ششم و هفتم.
محمد بن سنان
محمد بن سلیمان
محمد بن زید الطبری
محمد بن عاصم طبقه پنجم و ششم.
محمد بن عبدالرحمن الهمدانی طبقه ششم و هفتم.
محمد بن عبدالله الأشعری
محمد بن عبدالله القمی
محمد بن عبدالله الطاهری
محمد بن عبدالله بن علی بن الحسین بن زید
محمد بن عبدالله الخراسانی
محمد بن عبدالله الصیقل
محمد بن عبیدة الهمدانی
محمد بن عبیدالله
محمد بن عرفة
محمد بن علی بن ابی‌عبدالله
محمد بن علی ابوالقاسم
محمد بن علی …
محمد بن علی الهمدانی
محمد بن علی بن جعفر
محمد بن علی بن الحسین بن یزید
محمد بن عمرو …
محمد بن عمر بن یزید
محمد بن عیسی الیقطینی
محمد بن عمرو بن سعید
محمد بن عمارة
[صفحه 526]
محمد بن عیسی القمی
محمد بن الفضیل الصیرفی
محمد بن القاسم بن الفضیل
محمد بن القاسم بن العباس العلوی
محمد بن مضارب
محمد بن میمون
محمد بن منصور الکوفی
محمد بن یحیی بن حبیب
محمد بن یحیی بن عمر بن علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام
محمد بن یعقوب النهشلی
محمود بن أبی البلاد
محول السجستانی
المرزبان بن عمران الاشعری
مسافر مولی ابی الحسن علیه‌السلام
معاویة بن حکیم
معاویة بن سعد
معبد بن عبدالله الشانی
معمر بن خلاد
مقاتل بن مقاتل
موسی بن أبی الحسن الرازی
موسی بن سیار
موسی بن علی القرشی
موسی بن عمر بن بزیع
موسی بن مهران
موسی بن نصر الرازی
مهدی بن سابق
میسر (بن ابی البلاد) طبقه پنجم و ششم.
نادر الخادم
نضر بن علی الجهضمی
نعیم بن صالح الطبری
الولید بن أبان
هارون بن موسی طبقه پنجم و ششم.
هشام بن ابراهیم الراشدی
هشام بن ابراهیم المشرقی
هشام بن ابراهیم الأحمر
الهیثم بن عبدالله الرمانی
الهیثم الفارسی ابوخالد
یاسر الخادم
یحیی بن ابراهیم بن أبی البلاد
یحیی بن حبیب الزیات
یحیی بن سعید البلخی
یحیی بن المبارک
یحیی بن محمد بن ابی حبیب
یحیی بن محمد بن جعفر
یحیی بن موسی الصنعانی
الیسع بن حمزة
یعقوب بن یقطین
[صفحه 527]
یونس بن بکیر
یونس بن بهمن طبقه‌ی پنجم و ششم.
یونس بن عبدالرحمن طبقه پنجم و ششم.
این بود نام 312 نفر از کسانی که بدون واسطه از حضرت رضا روایت کرده‌اند و در مسند الامام الرضا علیه‌السلام روایاتشان یاد شده است.
در کتاب رجال شیخ طوسی (ره) حدود 320 نفر از اصحاب حضرت رضا یاد شده است که عده‌ای از آنها در فهرست بالا دیده نمی‌شود.
برای استقصاء اصحاب آن حضرت لازم است کتاب معجم رجال الحدیث و رجال ممقانی با دقت بررسی و نام آنان استخراج گردد [8].
در پایان این مقال به منظور تیمن و تبرک دو روایت از روایات کتاب مسند الامام الرضا علیه‌السلام نقل می‌شود امید است که در عداد اهل توحید و ولایت باشیم:
1- عن الصدوق قال:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الصَّوْلِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ عَقِیلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ رَاهَوَیْهِ قَالَ: لَمَّا وَافَی أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه‌السلام نَیْسَابُورَ وَ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ مِنْهَا إِلَی الْمَأْمُونِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ أَصْحَابُ الْحَدِیثِ فَقَالُوا لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ تَرْحَلُ عَنَّا وَ لَا تُحَدِّثُنَا بِحَدِیثٍ فَنَسْتَفِیدَهُ مِنْکَ وَ کَانَ قَدْ قَعَدَ فِی الْعَمَّارِیَّةِ فَأَطْلَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ
سَمِعْتُ أَبِی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ یَقُولُ
[صفحه 528]
سَمِعْتُ أَبِی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیِّ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ [سَمِعْتُ جَبْرَئِیلَ ع یَقُولُ ] سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَال
فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا
رواه الصدوق فی عیون الاخبار: 134 / 2 و التوحید: 25-24 و معانی الاخبار: 371 و الأمالی: 142.
و رواه أبونعیم فی حلیة الأولیاء: 192 / 3 و قال: هذا حدیث ثابت مشهور بهذا الاسناد من روایة الطاهرین عن آبائهم الطیبین. و کان بعض سلفنا من المحدثین اذا روی هذا الاسناد قال: لوقری‌ء هذا الاسناد علی مجنون لأفاق …
2- عن الصدوق فی الامالی قال:
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِیُّ قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ عِیسَی بْنِ أَبِی مُوسَی الْعِجْلِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ الْعَزْرَمِیُّ قَال
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحُسَیْنِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ یَحْیَی الْأَهْوَازِیُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَمْرٍو قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم‌السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ مِیکَائِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ علیهم‌السلام عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ نَارِی.
پایان
روز بیست و یکم ماه رمضان سال 1404 ه- ق
قم - رضا استادی

[1] ده کتاب از این هشتاد کتاب در مقدمه «مسند علی» تألیف مرحوم قبانچی به قلم مرحوم بحرالعلوم یاد شده است که گویا نسخه خطی آن در اختیار آقای جلالی دات افاضاته بوده است.
[2] شرح مسند احمد است.
[3] شاید همان المسند الکبیر باشد.
[4] شاید با شماره 151 متحد باشد.
[5] چون در تنظیم این فهرست ممکن است مرتکب اشتباهاتی شده باشم می‌توانید به کتابهای کشف الظنون ج 2 ص 1685-1678 و ایضاح المکنون ج 2 ص 483-481 و ألذریعة ج 20 ص 28-25 و مقدمه مرحوم سید محمد صادق بحرالعلوم بر «مسند علی» مرحوم سید حسن قبانچی که شاید نسخه خطی آن در اختیار آقای حسینی جلالی باشد و مقاله حضرت آقای حسینی جلالی دامت افاضاته در شماره 4 و 5 مجله نور علم چاپ قم مراجعه و اشتباهات این فهرست را اصلاح فرمایید.
[6] نویسنده این سطور با یک مراجعه بدوی به احادیثی از حضرت رضا علیه السلام برخورد که در کتاب مسند الامام الرضا نیامده است با اینکه آن احادیث مثلا در تهذیب شیخ طوسی و امثال آن می‌باشد.
[7] به عنوان نمونه به سلسله سند روایت محدث قمی از امام رضا علیه‌السلام در اوائل کتاب نفس المهموم مراجعه کنید.
[8] نویسنده به برخی جلدهای معجم رجال الحدیث مراجعه و به نامهایی از اصحاب حضرت رضا برخورد که نه در رجال شیخ آمده است و نه در فهرست راویان مسند الامام الرضا علیه‌السلام.

بسم الله الرحمن الرحیم
جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)
با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براى شما بهتر است اگر بدانيد حضرت رضا (عليه السّلام): خدا رحم نماید بنده‌اى كه امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را ياد گيرد و به مردم ياد دهد، زيرا مردم اگر سخنان نيكوى ما را (بى آنكه چيزى از آن كاسته و يا بر آن بيافزايند) بدانند هر آينه از ما پيروى (و طبق آن عمل) مى كنند
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159
بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.
مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.
اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.
از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :
الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی
ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه
ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازيهاي رايانه اي و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...
د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رايگان نرم افزار هاي تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر
ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای
و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)
ز)طراحی سيستم هاي حسابداري ، رسانه ساز ، موبايل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...
ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...
ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه
ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال
دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگي مذهبي قائميه اصفهان
تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026
وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: Info@ghaemiyeh.com فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com
تلفن 25-2357023- (0311) فکس 2357022 (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)
نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.
شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خيابان مسجد سید
ارزش کار فکری و عقیدتی
الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت‌ها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوست‌تر می‌داری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش می‌رَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچه‌ای [از علم] را بر او می‌گشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه می‌دارد و با حجّت‌های خدای متعال، خصم خویش را ساکت می‌سازد و او را می‌شکند؟».
[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بی‌گمان، خدای متعال می‌فرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».
مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».