ص:2

سرشناسه : رحمتی شهرضا، محمد، 1358 - عنوان و نام پدیدآور : آینه ایام : ایام در آینه آیات، روایات، تاریخ، اشعار و نکات ویژه مدیران و فرماندهان / محمد رحمتی شهرضا.

مشخصات نشر : قم: مسجد مقدس جمکران 1389.

مشخصات ظاهری : 624ص.

شابک : 60000 ریال 978-964-973-140-7 : ؛ 60000 ریال(چاپ دوم)

وضعیت فهرست نویسی : فاپا

یادداشت : چاپ دوم: 1389.

یادداشت : کتابنامه : ص.620-624 ؛ همچنین به صورت زیرنویس.

موضوع : روزهای خاص -- ایران

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 14

شناسه افزوده : مسجد جمکران (قم)

رده بندی کنگره : BP259/ر3آ9 1389

رده بندی دیویی : 297/73

شماره کتابشناسی ملی : 1653098

ص:3

ص:4

تصویر

ص:6

تصویر

ص:7

تصویر

ص:8

ص:10

نمود. اگر آداب نوروز تا پیش از آن، خنیا گری، چنگ زنی، باده گساری و نظایر آن بود، آداب دینی جای آن را گرفت: راز و نیاز با معبود در هنگام تحویل سال و آرزوی بهترین دعاها؛ به قرآن نگریستن؛ زمزمه ذکرِ ارزشمند «یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول والاحوال، حوّل حالنا الی احسن الحال»؛ سنّت مؤکّد «صله رحم» (دید و بازدید) - که بسیار زیاد در این روزها رواج دارد همگی از نشانه های تأثیر پذیری نوروز از فرهنگ اسلامی است.

عید حقیقی «امام علی علیه السلام: کُلُّ یَومٍ لا یُعصَی اللَّهُ فیهِ فَهُوَ عِیدٌ؛(1) هر روزی که در آن خداوند نافرمانی نشود، عید است.»

* عید و نظافت

«امام صادق علیه السلام: اِذا کانَ یَومُ النَّیروزِ فَاغْتَسِل وَ البَس انظَفَ ثِیابِک؛(2) هرگاه نوروز فرا رسید، غسل کن و پاکیزه ترین لباس هایت را بپوش.»

* نوروز از روزهای ما

«امام صادق علیه السلام: ما مِنْ یَومِ نَیروزٍ الّا و نَحْنُ نَتَوَقَّع فیه لانَّهُ مِن ایّامِنا و ایّامِ شیعَتِنا؛(3) هیچ نوروزی نیست مگر آنکه ما در آن روز منتظر فرج (ظهور قائم آل محمّد «عج») هستیم؛ چرا که نوروز از روزهای ما و شیعیانِ ما است.»

* صله رحم

حضرتِ امیرعلیه السلام می فرماید: «مردی نزدِ رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم آمد و گفت: یا رسول اللَّه مرا به عملی راهنمایی کنید، به عملی که به سبب آن:

1- خدا مرا دوست بدارد. 2- مردم مرا دوست بدارند. 3- دارائیم فراوان شود. 4- بدنم سالم بماند. 5- عمرم طولانی شود.6- خدا مرا با تو محشور کند. رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: این 6 حاجت 6 خصلت می خواهد:

1- اگر می خواهی خدا تو را دوست بدارد از او بترس و از گناه پرهیز کن.

ص:12

2- اگر می خواهی مردم تو را دوست دارند به آنها خوبی و نیکی کن و به آنچه در دست آنهاست طمع نکن و چشم نینداز.

3- اگر می خواهی دارائیت فراوان شود زکوة بده.

4- اگر می خواهی بدنت سالم بماند فراوان صدقه بده.

5- و اگر می خواهی عمرت طولانی شود صله رحم کن «دید و بازدید خویشان».

6- و اگر می خواهی خدا تو را با من محشور کند سجده را برای خدا طولانی کن.

* آمدنِ عید

ساقیا آمدن عید مبارک بادت

وان مواعید که کردی مرود از یادت

* حافظ

درختِ دوستی

درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد

نهال دشمنی برکَن که رنج بی شمار آرد

* بهارِ عمر

بهار عمر خواه ای دل وگرنه این چمن هر سال

چو نسرین صد گل آرد بار و چون بلبل هزار آرد

* حافظ

* نوروز برای ما عبادت است … (مردم) این روزها را بهانه ای برای دید و بازدید و رفع کدورت ها و کینه ها و محبّتِ به یکدیگر قرار می دهند. این همان برادری و عطوفت و همان صله رحم اسلام است، بسیار خوب است … عید نوروز چیزِ خوبی است. وسیله ای است که با آن دل ها شاد می شود، انسان ها با یکدیگر ارتباط بر قرار می کنند. صله رحم و صله احباب می کنند … انسان باید با ارحام صله کند؛ یعنی ارتباط برقرار کند.(1)

* از آداب امروز روزه گرفتن است،از آداب امروز دعا کردن است،نماز خواندن است و این به ما می فهماند که ملتی بخواهد به ره راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را حفظ کند باید در عیدش و در غیر عیدش تذکر داشته باشد، ذکر خدا بکند.(2)

* تحویل حال الی احسن حال این است که انشاءاللَّه در این سال نو ما تغییرات روحی بدهیم؛ یعنی واقعاً تحوّل برایمان حاصل بشود و این تحوّل به این است که همان طوری که سیره انبیاء از اول تا آخر بوده است که جنگ و صلحشان برای خدا باشد … (3)

ص:13

وَ أُولَئک هُمُ الْفَائزُونَ؛(1) آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جان هایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!»

اهلِ جهاد و دانش

«پیامبرصلی الله علیه وآله: أقرَبُ النّاسِ مِن دَرَجَةِ النُّبوَّةِ أهلُ الجِهادِ و أهلُ العِلمِ(2)نزدیک ترین مردم به مقام نبوّت، اهل جهاد و دانش اند.»

فتح المبین یعنی فقط و فقط متوسّلیان و دوستانش

سردار سعید قاسمی درباره ویژگی های حاج احمد متوسّلیان گفت: کارهایی که حاج احمد انجام می داد در نوعِ خود نمونه و بی نظیر بود و نمی دانم این نبوغ را از کجا آورده بود، وقتی تفسیرِ قرآن می کرد انگار چندین سال در حوزه درس خوانده و وقتی از تاکتیک نظامی حرف می زد، انگار که چندین سال در دانشگاه های نظامی تدریس کرده بود. وی با اشاره به عملیات های انجام گرفته در دوران دفاع مقدّس توسّط حاج احمد متوسّلیان ابراز داشت: «عملیات فتح المبین یعنی فقط و فقط احمد متوسّلیان و دوستانش. در عملیات بیت المقدس نیز برای فتح خرمشهر باز هم فقط و فقط احمد متوسلیان و نیروهایِ او توانستند برای اوّلین بار روی جاده اهواز خرمشهر بایستد تا بقیه نیروها اضافه شدند.» (3)

سستی و جنگ

چو دشمن به جنگ تو یازید چنگ

شَوَد چیره اگر سستی آری به جنگ

اسدی

* پیروزی عظیمی که رزمندگان شجاع و متعهد ما … در فتح مبین به دست آوردند که همه جهان آن را با تمام کوشش تاکنون نتوانسته اند عرضه کنند … و آن چنان شکست آشکاری به دشمن وارد کرده اند که در تاریخ جنگ بی نظیر و کم نظیر بوده است.(4)

ص:15

در روز جمعه دوم فروردین 1342 مطابق با بیست و پنج شوّال، سالروز شهادت امام جعفر صادق علیه السلام مجالس در قم بویژه بیوت مراجع و علما در حالِ برگزاری بود. در این بین سه مجلس در کانون توجّه مردم و به تبع آن کارگزاران رژیم پهلوی بود. اوّل مجلس عزا از سوی آیت اللَّه شریعت مداری در مدرسه حجتیه. دوم مجلس عزا در بیت امام خمینی رحمه الله و سوم که اهمیت زیادی داشت، مجلس عزا در مدرسه فیضیه از سوی آیت اللَّه گلپایگانی رحمه الله بود. مأموران ویژه گارد پهلوی به طورِ هماهنگ و با لباسِ مبدّل قصد داشتند در هر سه مجلس اخلال ایجاد کرده و آنها را به خاک و خون بکشند.

استاد علی دوانی رحمه الله اوضاع مدرسه حجتیه را بدین صورت توصیف می کند: «در مدرسه حجتیه علاوه بر چند روضه خوان، آیت اللَّه مشکینی قرارِ سخنرانی داشت. در بین سخنرانی وی، ناگهان به شکل هماهنگ چند نفر صلوات می فرستند. این کار را هر چند دقیقه یک بار تکرار می کردند. وحشت مجلس را فرا گرفت. در این زمان یکی از پهلوانان قم به نام «میری» که در مجلس حاضر بود به طرف منبر آمد و گفت: هر حرامزاده ای که بخواهد مجلس را به هم بزند با مشت من مواجه خواهد شد. اخلال گران با این تهدید جا خوردند و در اجرای مأموریت خود ناکام ماندند.»

در بیت امام خمینی رحمه الله حضورِ افرادِ مشکوک در بینِ جمعیّت، قبل از شروع رسمی مجلس به امام گزارش می شود. در بینِ سخنرانی حجّت الاسلام حجّتی کرمانی و بعد از ایشان صلوات های نابجا به همراه برخی مسائل به گوش می رسد. واکنش حضرتِ امام علیه السلام جالب است، ایشان ابتدا پیام دادند: «هر کس غیر از گوینده اگر شعار دهد، کنار دستی اش دهان او را بگیرد.»

به این ترتیب اخلال گران نتوانستند در دو مجلس عزا که قبل از ظهر منعقد شده بود اخلالی ایجاد کنند. امّا این، همه ماجرا نبود. آنها بنابر دستور مقامات، به گروه مأموران مستقر در نزدیکی مدرسه فیضیه که در برخی اسناد کماندوهای با لباس نظامی را بیش از 16 کامیون ذکر کرده اند، ملحق شدند.

***

ص:17

حمله به فیضیه

بر اساس رسمی که از زمانِ مرحوم آیت اللَّه العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری رحمه الله - مؤسس حوزه علمیه قم - به جا مانده بود، آیت اللَّه گلپایگانی رحمه الله بعد از ظهر روز شهادت امام جعفر صادق علیه السلام، مجلس عزایی در مدرسه فیضیّه منعقد می کردند. به علّتِ همزمانی این روز با تعطیلات نوروز و از سویی دیگر تحریم این عید از سوی مراجع تقلید، عدّه زیادی از مردم سایر شهرها به قم آمده بودند. مردمی که برای حضور در این مجلس به طرف مدرسه فیضیّه در حالِ حرکت بودند، شاهد حضور غیرِ عادّی تعداد زیادی از نظامیان در بیرون مدرسه فیضیّه می شوند. از سویی دیگر بسیاری از روحانیان و طلّاب حاضر در مدرسه به برخی از افرادی که به شکل گروهی و با لباسی تقریباً متّحدالشّکل نزدیک منبر نشسته بودند مشکوک می شوند. جوِّ پر التهاب این مجلس را به استحضار آیت اللَّه گلپایگانی رحمه الله رسانده و از ایشان درخواست کردند در این مجلس حاضر نشوند. ایشان گفتند: «بنده صاحب این مجلس هستم و هر اتّفاقی که بیفتد باید در رأس جلسه باشم و ایشان در مکانی مشخّص می نشینند.»

سخنران اوّل مجلس حجت الاسلام آل طه به ایراد سخنرانی پرداخت. اگر چه در بالای سر سخنران، اعلامیه معروف امام خمینی رحمه الله که «ما امسال عید نداریم» از سوی شاگردان ایشان نصب شده بود، امّا انتقاد صریح آل طه از طرح انجمنهای ایالتی و ولایتی، جوِّ جلسه را سنگین تر کرد.

در خاطرات آل طه آمده است: «وقتی نوبت سخنرانی من رسید، به محضِ ایراد چند جمله، شخصی گفت صلوات و به دنبال آن جمعی صلوات فرستادند. این واقعه چندبار تکرار شد تا آنجا که مجبور شدم اعلام کنم فرستادن صلوات به عهده من است …» (1)

آل طه به سختی توانست جلسه را کنترل و سخنرانی خود را به پایان برساند. امّا پس از او سخنرانی اصلیِ جلسه به عهده مرحوم حاج انصاری قمی رحمه الله بود. «حاج انصاری تا حدودی در بیاناتش صراحت لهجه داشت و در منبرهای قبلی اش هم گاهی با صراحت به دولت حمله می کرد. ایشان که به منبر رفتند در ابتدا داستان آن شتر را از مولوی نقل کردند که:

آن یکی پرسید اشتر را که هی

از کجا می آیی ای اقبال پی

گفت از حمّام گرم کوی تو

گفت خود پیداست از زانویِ تو

ص:18

بعد از خواندن این شعر گفت: دولت می گوید ما طرفدار دین هستیم. در حالیکه ما نمی دانیم دم خروس را باید قبول کنیم یا قسم حضرت عبّاس را؟ با گفتن این جمله عدّه ای صلوات فرستادند و نظم جلسه به هم خورد …»

ایادی شاه با شعار «جاوید شاه» نظم جلسه را به هم زدند و پس از چند درگیری ظاهری، شروع به ضرب و شتم طلّاب نمودند.

بخشی از خاطرات طلّاب

وقتی که شعار های جاوید شاه شروع شد، طلاّب واکنشی از خود نشان ندادند و هنوز درگیری فیزیکی شروع نشده بود. گروهی که برای ضرب و شتم آمده بودند وقتی که دیدند طلاّب واکنشی از خود نشان نمی دهند، سنگ های درون باغچه فیضیّه را به سوی طلّاب پرت کردند. آنها در حین پرتاب سنگ ها شعار جاوید شاه و مرگ بر مرتجع سر می دادند. در این زمان ما به طبقه فوقانی رفته و با آجر و سنگ های دیواره بالا، به آنها حمله کردیم. جالب این بود که بعد از مدّتِ کوتاهی آن عدّه مغلوب شدند و مدرسه فیضیه را ترک کردند و ما احساس کردیم که پیروز شده ایم. امّا ناگهان کماندوهای تعلیم دیده و مسلّح خارج از فیضیه وارد شدند.» (1)

داد خدا

از داد خدا بترس و بیداد مکن!

ازرقی

* حمله کماندوها و مأموران انتظامی دولت با لباس مبدل و به معیت و پشتیبانی پاسبان ها به مرکز روحانیت، خاطرات مغول را تجدید کرد، با این تفاوت که آنها به مملکت اجنبی حمله کردند و اینها به ملت مسلمان خود و روحانیون و طلاب بی پناه … (2)

ص:19

شکر نعمت

یکی از آزادگانِ جنگ تحمیلی می گوید: «در دورانِ اسارت، اردوگاهها فقط اجازه داشتن یک جلد قرآن را داشتند و هر کدام از بچّه ها شاید با فاصله یکی دو ماهه توفیق دست یافتن به قرآن را پیدا می کردند. اگر عراقی ها کاغذی که بر آن آیة الکرسی نوشته بود را از جیب بچّه ها پیدا می کردند، با کابْل پشتِ او را سیاه می کردند. برخی بچّه ها با مخلوط کردن بعضی مایعات و مواد، به اصطلاح نوعی جوهر ساخته و آیاتِ قرآن را بر روی کاغذهای پودر رختشویی و کاغذ سیگار مراقب ها می نوشتند که این کارِ پُر زحمت و خطرناکی بود. این آزاده سخنِ تکان دهنده و معناداری گفت که: «ما قبل از اسارت حتّی برای یکبار، خدا را به این جهت که کتابِ او در دسترس ماست، شکر نکرده بودیم.» (1)

وحدت

چو هم پشت باشید و هم یکزبان

یکی کوه کَندن ز بُن می توان

فردوسی

* خدای تعالی بر ما منّت نهاد و رژیم استکبار را با دست توانای خود - که قدرت مستضعفین است - در هم پیچید و ملّت عظیم ما را پیشوای ملّت های مستضعف نمود.(2)

ص:21

فضیلتِ درختکاری

«پیامبرصلی الله علیه وآله: مَن غَرَسَ شَجَراً أو حَفَرَ وادِیاً بِدْءٍ لَم یَسبِقُهُ الَیهِ احدٌ أو أحیا أرضاً مَیتَةٌ فَهِی لَهُ قَضاءٌ مِنَ اللَّه وَ رَسولِهِ؛(1) هرکه درختی بکارد و یا آبراهی حفر کند که کسی در آن بر او پیشی نگرفته باشد و یا زمین مرده ای را آباد کند، آن زمین به حکم خدا و رسولش، از آن او است.»

اهمّیّت درختکاری

«پیامبرصلی الله علیه وآله: إن قامَتِ السَّاعَةُ و فِی یَدِ أحَدِکُم فَسیلَةٌ، فإنِ استَطاعَ أنْ لایَقومَ حَتّی یَغرِسَها، فَلیَغرِسْها؛(2) اگر قیامت فرا رسد و در دست یکی از شما نهالی باشد، چنانچه بتواند بر نخیزد تا آن را بکارد، باید آن را بکارد».

پاداشِ درختکاری

«پیامبرصلی الله علیه وآله: ما مِن رَجُلٍ یَغرِسُ غَرساً إلاّ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الأجرِ قَدرَ ما یَخرُجُ مِن ثَمَرِ ذلِکَ الغَرسِ(3) هرکه نهالی بکارد، خداوند به مقدار میوه ای که از آن درخت به دست می آید، در نامه اعمال او پاداش می نویسد».

صدقه بودن درختکاری

«پیامبرصلی الله علیه وآله: مَن نَصَبَ شَجَرةً و صَبَرَ عَلی حِفظِها و القِیامِ عَلَیها حَتّی تُثمِرَ کانَ لَهُ فی کُلِّ شَی ءٍ یُصابُ مِن ثَمَرها صَدَقَةٌ عِندَاللَّهِ؛(4) هر کس درختی بکارد و در نگهداری آن بکوشد تا میوه دهد، در برابر هر چه از آن میوه به دست آید، پاداشی نزد خدا خواهد داشت».

درختکاری،عمل خیر

«امام صادق علیه السلام: اِزرَعُوا و اغرِسُوا وَ اللَّهِ ما عَمِلَ النّاسُ عَمَلاً اَجَلَّ و لاأطیَبَ مِنهُ؛(5) کشت کنید و درخت بنشانید؛ به خدا قسم آدمیان کاری برتر و پاک تر از این نکرده اند».

روز نحس، روز نزول عذاب و خشم خداوند است نه سیزدهم

«فَأَرْسلْنَا عَلَیهِمْ رِیحاً صرْصراً فی أَیَّامٍ نحِساتٍ لِّنُذِیقَهُمْ عَذَاب الخِْزْیِ فی الحَْیَوةِ الدُّنْیَا وَ لَعَذَاب الاَخِرَةِ أَخْزَی وَ هُمْ لا یُنصرُونَ؛(6) سرانجام تندبادی شدید و هول انگیز و سرد و سخت در روزهایی شوم و پر غبار بر آنها فرستادیم تا عذاب خوارکننده را در زندگی دنیا به آنها بچشانیم؛ و عذاب آخرت از آن هم خوارکننده تر است، و (از هیچ طرف) یاری نمی شوند!»

ص:23

سیزده بِدر

سیزده را همه عالم به در امروز از شهر

من خود آن سیزدهم کز همه عالَم به درم

حافظ

* در هیچ جایی نوشته نشده که سیزدهمین روز فروردین نحس است. اتّفاقاً در صفحه 266 کتاب آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس بودن روزها آورده شده که در آن روز سیزده نوروز کلمه «سعد» آمده است.

* بهترین راه شادی و تفریح، استفاده از طبیعت است.

* اسلام دینِ فطرت است و با شادی کردن که خواسته غریزی انسان است، مخالفتی ندارد، آنچه مورد انتقاد است شادی های نابجا است که قرآن مواردی از آن را نقل می فرماید: 1. عدّه ای از این که به جبهه نمی رفتند شاد بودند. «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ» (توبه،81.) 2. شادی به خاطر کامیابی های دنیوی و همراه با غفلت از آخرت. «فَرِحُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا» (رعد، 26.) 3. شادی به خاطر کسب ثروت. به قارون گفته شد: «لا تَفْرَحْ» (قصص، 76) 4. شادی به خاطر سختی هایی که به مؤمنین می رسد. «إِنْ تُصِبْکُمْ سَیِّئَةٌ یَفْرَحُوا بِها» (آل عمران، 120.) 5. شادی به خاطر داشتن از علم. «فَرِحُوا بِما عِنْدَهُمْ مِنَ الْعِلْمِ» (غافر، 83.) امّا اگر شادی بر اساس حقّ و لطف الهی و خدمت به مردم و رسیدن به کمالات باشد یک ارزش است. «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا» (یونس، 58)

* شادی اگر بر حقّ باشد، پسندیده است ولی اگر بر اساس باطل باشد مورد انتقاد است.

* اگر شادی، انسان را از پیمودن راه تکامل بازدارد ارزش ندارد.

* جالب است بدانیم که معاون خدمات شهری شهرداری کرمانشاه اعلام کرد: «پس از پایان برگزاری مراسم روز سیزده بدر، پرسنل شهرداری بیش از 80 هزار کیلوگرم زباله از سطح محدوده کرمانشاه جمع آوری کردند!» (1)

ص:24

می رفت و در وعظ و گفتار خود، از انحرافات فرقه ضالّه بابیّت می گفت و مردم را از خطرِ نفوذ آنها هشدار می داد. عدّه ای از طرفداران فرقه بهایی در صدد توطئه برای قتلِ آن عالِم مجاهد برآمدند، و برای او احساسِ خطر می شد و حتّی بعضی از بستگان به او گوشزد می کردند که مراقب جانش باشد ولی او می گفت: «آرزوی شهادت دارم، امیدوارم به آرزویم برسم.»

سال 1264 هجری قمری بود، شبی در نیمه های آن از بستر برخاست و به سوی مسجد خود رفت، هوا تاریک بود و هنوز کسی به مسجد نیامده بود، او به محراب رفت و به نمازِ شب و مناجات و راز و نیاز پرداخت، در این وقت پیرزنی به مسجد آمد و چراغ مسجد را روشن کرد. ایشان در آن هنگام سر به سجده گذاشته و مناجات خمسه عشر را با نهایتِ خضوع و خشوع می خواند و گریه می کرد، ناگاه چند نفر از فرقه ضالّه بابی وارد مسجد شدند، در همان سجده، نیزه ای بر گردنِ او زدند، و سپس دومین زخم را زدند که ایشان سر از سجده برداشت و گفت: «چرا مرا می کشید؟» آنگاه نیزه به دهانش زدند که دهانش شکافته شد، خلاصه هشت زخم بر او وارد گردید که ناگاه آن پیرزن فریاد کشید، در همان هنگام ضاربین گریختند. ایشان برای این که خونش به مسجد نریزد، با زحمت زیاد، کشان کشان خود را به درِ مسجد رسانید، در همان جا بیهوش بر زمین افتاد و در خونِ خود غوطه ور گردید، آن گاه بستگانش متوجّه شده، آمدند و او را به خانه اش بردند و پس از دو روز به شهادت رسید. هنگامی که او را به منزل آوردند، بر اثر شکافته شدنِ دهانش، قدرتِ سخن گفتن نداشت، بسیار تشنه می شد و قدرتِ آشامیدن آب نداشت، زیرا وقتی که بر زخم دهان می رسید، می سوخت، در آن حال مکرّر از تشنگی امام حسین علیه السلام یاد کرده و گریه می کرد و می گفت: «ای اباعبداللَّه! جانم به فدایت، از تشنگی بر تو چه گذشت؟» سرانجام شهید شد. بستگان خواستند جنازه اش را به کربلا ببرند، ولی مردم قزوین اجتماع کردند و هجوم آوردند و نگذاشتند و جنازه او را در جوارِ حضرتِ امامزاده حسین، در مقبره جداگانه ای دفن کردند و اکنون قبرِ شریف او در آنجا زیارتگاه مردمِ مسلمان است. یکی از مؤمنین به نام میرزا جواد می گوید: چند روز قبل از شهادت او، به حضورش رفتم، ایشان به بنده گفتند: التماس دعا دارم، عرض کردم خداوند همه نعمت های دنیا و آخرت را از علم و اولاد و تألیفات و توفیق در نشر احکام و … به شما داده است، دیگر چه آرزویی دارید که از من التماس دعا می کنی. فرمود: «آرزوی شهادت دارم.» عرض کردم: شما همیشه در شهادت بلکه بالاتر از آن هستید زیرا طبق فرموده امامان علیهم السلام مداد

ص:28

علما، بهتر از خونِ شهیدان است. فرمود: «من آرزوی شهادت به معنی به خون آغشته شدن را می خواهم.» (1) از آن پس، این شهید والا مقام به عنوان «شهید ثالث» (شهید سوم) معروف گردید، زیرا دو مجتهد بزرگ، قبلاً به شهادت رسیده بودند و به عنوان شهیدِ اول صاحب کتاب لُمعه و شهید دوم صاحبِ کتاب شرح لُمعه خوانده می شدند: منظور از شهید اول «شمس الدّین محمّد بن مکّی دمشقی عاملی رحمه الله» مؤلف کتاب لمعه است که او را در جمادی الاولی سال 786 هجری قمری، به حکم علمای درباری اهل سنّت، در شام گردن زدند و بدنش را سوزانیدند. و منظور از شهید دوم «زین الدین علی بن احمد عاملی رحمه الله» مؤلّفِ کتاب شرح لمعه است که بر اثر توطئه قاضیِ کینه توز صَیداء، یکی از سلاطین عثمانی، فرمانِ جلب او صادر شد؛ مأمورین او را دستگیر کرده و در مسیرِ راه به استامبول، در کنارِ دریا گردن زدند و بدنش را به دریا افکندند و سرش را برای سلطان بردند، شهادت او در روز جمعه، ماه رجب سال 966 هجری قمری رخ داد.(2)

سلامت او

من و دل گر فدا شدیم چه باک

غرض اندر میان سلامت اوست

حافظ

* … این جرثومه های فسادی که به اسمِ اسلام … علمای اسلام را شهید می کنند، آن هم مثل سید محمد باقر صدر که مغز متفکر اسلامی بود و امید این بود که اسلام از او بهره برداریهای زیادتری کند و من امیدوارم که کتاب های این مرد بزرگ مورد مطالعه مسلمین قرار بگیرد.(3)

ص:29

سازش کاری

«عَنْ أَبِی جَعْفَرٍعلیه السلام فِی حَدِیثٍ قَالَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی شُعَیْبٍ النَّبِیِّ ع أَنِّی مُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِکَ مِائَةَ أَلْفٍ أَرْبَعِینَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّینَ أَلْفاً مِنْ خِیَارِهِمْ فَقَالَ علیه السلام یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْیَارِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِی وَ لَمْ یَغْضَبُوا لِغَضَبِی؛(1) امام باقرعلیه السلام فرمودند که خداوند متعال به شعیب پیامبر وحی فرمود: من صدهزار نفر از مردم تو را عذاب خواهم کرد: چهل هزار نفر از بدکاران شان را و شصت هزار نفر از نیکان شان را. شعیب عرض کرد: پروردگارا! بدکاران سزاوارند، امّا نیکان چرا؟ خداوند به او وحی فرمود که: آنان با گنهکاران سازش کردند و به خاطر خشم من به خشم نیامدند.»

ترس از آمریکا!

این خاطره را بارها نقل کرده ام که در یکی از مجامع بین المللی که نطق خیلی پُرشوری در آنجا علیهِ تسلّط قدرتها و نظام سلطه در دنیا ایراد کردم و آمریکا و شوروی را در حضور بیش از صد هیأت نمایندگی و رؤسای دولت ها، به نام کوبیدم و محکوم کردم، بعد از آن نطق، عدّه زیادی آمدند تحسین و تصدیق کردند و گفتند: همین سخنِ شما درست است. یکی از سران کشورها که یک جوانِ انقلابی بود - و البتّه بعد هم او را کشتند - نزدِ من آمد و گفت: همه حرفهای شما درست است، منتهی من به شما بگویم که به خودتان نگاه نکنید که از آمریکا نمی ترسید؛ همه اینهایی که در اینجا نشسته اند، از آمریکا می ترسند! بعد سرش را نزدیک من آورد و گفت: «من هم از آمریکا می ترسم!» (2)

عزّت و ذلّت

در سفری که سالِ 58 به خوزستان داشتم از دادستان خوزستان پرسیدم: چه خبر؟ ایشان فرمودند: چند ماهی از حرکت انقلابی ملّت مسلمان ایران نگذشته بود که مستشاران آمریکایی احساس خطر کرده یکی پس از دیگری ایران را ترک می کردند، یکی از مهره های آمریکایی نیز که کارشناس مسائل ایران در مسجد سلیمان بود، تصمیم به بازگشت گرفت. از تهران سفارش شده بود که از او احترام شود و با بدرقه رسمی، او را تا پای پلکان هواپیما همراهی کنید. ضمناً یک تخته قالی قیمتی توسّط استاندار خوزستان به عنوانِ هدیه شخص اعلی حضرت به او داده شود. مستشار

ص:31

آمریکایی هم به هنگامِ خداحافظی جعبه ای کادو پیچی شده را به استاندار داد تا به شخصِ شاه بدهد. بعد از پرواز هواپیما خبر دادند که کادویی توسّط مستشار آمریکایی داده شده است گفتند: باز کنید و ببینید چیست؟ وقتی کادو را باز کردند دیدند مقداری دستمال کاغذی است که مستشار آمریکایی در مستراح از آن استفاده کرده است!

ملاحظه کنید ذلّت یک ملّت را و تماشا کنید عزّت همین ملّت بیدار را. چند ماه پس از پیروزی انقلاب نخست وزیر وقت شهید رجایی به سازمان ملل رفت، رئیس جمهور آمریکا از او وقت ملاقات خواست، ایشان فرمود: از طرف ملّتم اجازه ندارم با کسی که این همه به ما ظلم کرده ملاقات کنم.(1)

شرمساری دوست!

دشمن به قصد حافظ اگر دم زند چه باک

منّت خدای را که نِیَم شرمسار دوست

* شرافتی نیست رابطه داشتن با امثال آمریکا، دولت آمریکا یک شرافت انسانی مع الأسف الان ندارد که ما بخواهیم به واسطه آن شرافت انسانی اش با آن رابطه داشته باشیم.(2)

* اگر کارتر در عمر خود یک کار کرده باشد که بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است، همین قطع رابطه است.(3)

* نظام آمریکا که امروز برای تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی ایران به انواع و اقسام روش های خباثت آمیز و شیطانی توسل جسته است، یک نظام ضدّ اخلاقی است.(4)

یاد ماندنی رزمندگان اسلام بود، به یادگار گذاشت. شهید آوینی از سال 1367 سردبیر مجلّه «سوره» بود. کتاب های آینه جادو، آغازی بر یک پایان، فتح خون و مقالات متعدّد که از آثار قلمی اوست. وی سرانجام در مسیر شهادت، در حالیکه برای ساخت مجموعه جدیدی از روایت فتح به یکی از مناطق جنگی رفته بود، در حین بررسی منطقه به همراه یکی از همراهانش (شهید محمد سعید یزدان پرست) با مین برخورد کرده، به شهادت رسید. آیة اللَّه خامنه ای، مقام معظم رهبری از ایشان با عنوان «سید شهیدان اهل قلم» تجلیل کرد.

منتظر شهادت

«مِنَ الْمُؤْمِنینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدیلاً؛(1) در میانِ مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده اند؛ بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راهِ او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند؛ و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند».

بالاترین نیکی

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ علیه السلام فَوْقَ کُلِّ ذِی بِرٍّ بِرٌّ حَتَّی یُقْتَلَ الرَّجُلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِذَا قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَیْسَ فَوْقَهُ بِرٌّ؛(2) فراتر از هر نیکی، نیکی است تا آنگاه که مرد در راه خدا کشته شود پس چون در راه خدا کشته شد، بالاتر از آن نیکی و ارزشی وجود ندارد.»

جهاد با زبان و گفتار و اندیشه

«قال الإمام علی علیه السلام: جاهِدُوا فی سَبیل اللَّهِ بأیدیکُم، فإنْ لم تقدِرُوا فجاهِدُوا بألسِنتکم، فإن لم تقدِرُوا فجاهِدُوا بقلوبِکم؛(3) در راهِ خدا با دست به نبرد برخیزید، اگر نتوانستید به وسیله زبان و گفتار جهاد کنید، و اگر قدرت و توان نداشتید پس با دل واندیشه تان با دشمنان مبارزه کنید.»

اندیشه کهکشانی!

گاهی می شده من سرِ مسأله ای ناراحت و گرفته می شدم و به ایشان شکایت می کردم، به من می گفت: ببین هزاران کهکشان راه شیری است. سیّاره های زیادی در آن هست که یکی از آنها زمین است. کره زمین قارّه های متفاوتی دارد که یکی اش

ص:33

آسیا است. قاره آسیا کشورهای زیادی دارد که یکی، همین ایران ماست. ایران شهرهای … از کل به جزء می آمد، بعد می گفت: ما هم ذرّه ای هستیم. حالا ببین این حرفی که شما می گویید، جایش در این مجموعه با شکوه کجاست؟ آدم در آن کلیّت می دید که چه قدر آن اتّفاق ناچیز و بی اهمیّت بوده است.(1)

فدای جان

رسید از غم به لب جانم، رخت بنما و جان بستان

که پیش آن رُخَت جان را فدا کردن توان؟ نتوان

فخرالدین عراقی

کسبِ هنر

روز در کسب هنر کوش که می خوردن روز

دل چو آینه در زنگ ظلام اندازد

حافظ

ارزش هنر

قلندرانِ حقیقت به نیم جو نخرند

قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است

حافظ

* سخنان رهبر انقلاب در دیدار با خانواده شهید آوینی

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. خداوند ان شاءالله این شهید را با پیغمبر محشور کند. من حقیقتاً نمی دانم چطور می شود انسان احساساتَش را در یک چنین مواقعی بیان و تعبیر کند؟ چون در دل انسان یک جور احساس نیست. در حادثه شهادتی مثلِ شهادت این شهید عزیز چندین احساس با هم هست. یکی احساسِ غم و تأسّف است از نداشتن کسی مثل سیّد مرتضی آوینی. امّا چندین احساسِ دیگر هم با این همراه است که تفکیکِ آنها از همدیگر و باز شناسی هر یک و بیان کردن آنها کار بسیار مشکلی است.

به هر حال امیدواریم که خداوند متعال خودش به بازماندگانش به شما پدرشان، مادرشان، خانم شان، فرزندانشان. همه کسان شان به شما که بیشترین غم، سنگین ترین غصه را دارید تسلی ببخشد. چون جز با تسلّی الهی دلی که چنین گوهری را از خودش جدا می بیند واقعاً آرامش پیدا نمی کند. فقط خدای متعال باید تسلّی بدهد و می دهد. من با خانواده های شهدا زیاد نشست و برخاست کرده ام و می کنم و از شرایط روحی آنان آگاهم. گاهی فقدان یک عزیز مصیبتی است که

ص:34

اگر مرگ او شهادت نبود تا ابد قابل تسلّی نبود. امّا خدایِ متعال در شهادت سرّی قرار داده که هم زخم است و هم مرهم و یک حالت تسلّی و روشنایی به بازماندگان می دهد … امیدواریم که خداوند متعال درجاتِ او را عالی کند. من با فرزند شما نشست و برخاست زیادی نداشتم. شاید سه جلسه که در آن سه جلسه هم ایشان هیچ صحبتی نکرده بود. من با ایشان خیلی کم هم صحبت شدم. منتها آن گفتار های تلویزیونی را از سالها پیش می شنیدم و به آنها علاقه داشتم. هر چند نمی دانستم که ایشان آنها را اجرا می کند. لکن در ایشان همواره نوری مشاهده می کردم. ایشان دو سه مرتبه آمد اینجا و رو به روی من نشست. من یک نور و یک صفا و یک حالت روحانی در ایشان حس می کردم و همین جور هم بود. همین ها هم موجب می شود که انسان بتواند به این درجه رفیع شهادت برسد … چند روز پیش توفیق زیارت مقبره این شهید را پیدا کردیم. پنج شنبه گذشته رفتیم آنجا و قبر مطهّر ایشان و آن همرزم و همراهشان - شهید یزدان پرست - را زیارت کردیم. ان شاءاللَّه که خداوند درجاتشان را عالی کند و روز به روز برکات آن وجود با برکت را بیشتر کند. کارهایی که ایشان داشتند ان شاءاللَّه نباید زمین بماند … نباید بگذارند که کار های ایشان زمین بماند. این کارها، کار های با ارزشی بود. ایشان معلوم می شود ظرفیت خیلی بالایی داشتند که این قدر کار و این همه را به خوبی انجام می دادند … (1)

ص:35

شهید صیّاد از نگاهِ خانواده

همسرِ شهید:

شهادت آرزوی همسرم بود، همه وجودِ او صرف خدمت به انقلاب و کشور شد و با وجود ساعت های متمادی کار شبانه روزی هرگز از کارِ زیاد خم به ابرو نیاورد. شهید صیّاد شیرازی فردی بسیار صبور بود و دعایش همیشه این بود که خداوند به او شهادت در راهش را نصیب کند و ما خانوادگی در امامزاده صالح آرزوی شهادت کردیم.

او عاشق ولایت بود و به بسیجی ها عشق می ورزید. چرا که خودش را هم یک بسیجی می دانست.

فرزندِ ارشد شهید، مهدی صیّاد شیرازی:

تصوّر می شد که ایشان فقط یک فرد نظامی است امّا واقعیت این بود که پدرم صرفاً یک نظامی نبود. آیت اللَّه بهاء الدّینی می گفتند: «پدرت یک روحانی بود در لباس نظامی.»

درباره ارتباط پدرم با من باید عرض کنم ایشان من را آزاد می گذاشت ولی از دور مراقبت می کرد. می گفت: بچّه ها را نباید حبس کرد. من 5 ساله که بودم برایم برنامه داشت و با توجّه به علاقه ای که خودم نشان می دادم لباس چریکی تنم می کرد و من را به سخنرانی می برد. برایم خیلی ارزش قائل می شد. با این برنامه ها روحیه شهامت را در وجودم پدید می آورد. من از همان کودکی شاهد بودم که ایشان چقدر شجاع هستند. حتّی محافظ هایش را قال می گذاشت. شاید بخاطر این بود که او اوّلاً از مرگ نمی هراسید ثانیاً می خواست ساده زیست باشد. یادم است که در دوران کودکی حتّی من را به منطقه نظامی و جبهه ها می برد تا با فرهنگ دفاع مقدّس بیشتر آشنا شوم. در جبهه ها بالگرد ها را که را می دیدم یک سرور و نشاط خاصّی در من ایجاد می شد. در جاهایی که شهدا بودند من را می برد و یا به خانه هایی که فرزندان بی سرپرست داشت من را هم می برد. همه اینها بخاطر این بود که من را با محیط اطراف خودم بیشتر آشنا سازد.

آخرین خاطره ای که از ایشان دارم مربوط می شود به شبِ شهادتش. آن شب حال عجیبی داشت. چون از مسافرت آمده بود؛ زیارت حرم مطهّر امام رضاعلیه السلام و عیادت مادر گرانقدرش در مشهد، زیارت مشهد شهیدان شلمچه؛ همه و همه روحیه ای تازه به او بخشیده بود. اصلاً انگار آماده بود. فردا شبش که دیگر ایشان شهید شده بود برای من

ص:38

شبی بسیار سخت و مصیبت باری بود. تازه به عظمتِ او فکر می کردم که در نبودنش چه کنم؟ برای همین بود که در روز تشییع جنازه وقتی خودم را روی پای آقا انداختم می خواستم تمام عقده هایم را خالی کنم. چون او را از پدرم بیشتر دوست دارم.

دختر شهید:

پدرم در هیچ حال از یاد خدا غافل نبود و قبل از انجام هر کاری وضو می گرفت و می گفت: کارم را در راهِ خدا انجام می دهم. او هنگامِ شهادت نیز وضو داشت و با پیکری مطهّر به آرزوی خود برای شهادت در راه خدا نایل شد. منافقین در حقیقت وسیله ای شدند تا پدرم به آرزویش برسد.

پدرم مرد جنگ و عمل بود و فکر و قلبش در جبهه ها بود و در دوران 8 سال جنگ هرگز حاضر به ترکِ جبهه ها نبود.

مردم انقلابی و نیروهایِ مردمی و سپاهی در سراسر کشور با نام پدرم به عنوان رزمنده ای شجاع و ارتشی دلاور آشنا هستند و محبّتِ او در دلِ همگان جای دارد.

داماد شهید:

شهید صیاد شیرازی بر خواندنِ نماز اوّل وقت تأکید داشت، بیشتر کارهای ایشان به گونه ای تنظیم می شد که یا با وقت نماز به پایان می رسید، یا پس از خواندن نماز شروع می شد. حتّی مراسم عروسی بنده نیز با نماز جماعت شروع شد.

وجودِ نظم و برنامه ریزی بسیار دقیق در امور فردی، اجتماعی، خانوادگی و عبادی از دیگر ویژگی های آن شهید بود که می تواند الگویی برای نسل جوان کشور باشد.

یکی از دلایل بسیار مهم در ارتقای کمالات و رسیدن به درجه شهادت در آن شهیدِ بزرگوار، وجود برنامه ریزی و نظم دقیق برای تمامی امور زندگی بود.

ایشان تنها یک سوم از حقوقِ ماهیانه خود را صرف معیشت زندگی خانوادگی می کرد و دو سوّمِ دیگرِ آن، صرف امور خیریه و صندوق قرض الحسنه شخصی ایشان می شد، خانواده و حتّی همسر ایشان، پس از شهادتشان متوجّه شدند که میزان واقعی حقوق آن شهید چقدر بوده است، زیرا در ایّامِ زندگیش، تنها ثلث حقوق خود را صرف امور خانوادگی می کرد.

ملاک های شهید صیاد شیرازی برای گزینش داماد خانواده، ساده زیستی و حضور در جبهه به عنوان بسیجی بود. ملاک های مادّی مدِّ نظرِ ایشان نبود چون قبلاً بزرگواران دیگری با موقعیتهای اجتماعی بهتر یا از فرزندان نزدیکان شان یا مسئولان دولتی دراین زمینه مطرح شده بودند و من در زمانِ ازدواجم دانشجو بودم و موقعیّتِ مالی مناسبی نداشتم.

ص:39

آن شهید اگر احیاناً مشکل خانوادگی در وابستگان و نزدیکان می دید، مستقیماً دخالت نمی کرد واز طریق نوشته و با واسطه مطالب را گوشزد می نمود.

آن شهید علیرغم درگیری های کاری گوناگون، روز جمعه را به طور کامل در اختیار خانواده بود، ایشان صبح جمعه پس از ورزش والیبال یا فوتبال و صرف صبحانه، شخصاً دستشویی، آشپزخانه و راه پله ها را - با این که بعضی معتقدند این امور مربوط به خانم ها بود - می شستند و سپس برای نماز جمعه آماده می شدند.(1)

چگونه تربیت کنیم؟

هیچ وقت یادم نمی رود، یک روز کفش های خودشان را واکس می زدند، کفش های مهدی (پسر ارشد مان) را هم واکس زدند. گفتم: چرا این کار را کردید؟

گفتند: من نمی توانم مستقیم به پسرم بگویم که این کار را انجام بده؛ چون جوان است و امکان دارد به او بر بخورد. می خواهم کفش هایش را واکس بزنم و عملاً این کار را به او بیاموزم.(2)

تابِ گیسو

کشیدم در برت ناگاه و شد در تاب گیسویت

نهادم بر لبت لب را و جان و دل فدا کردم

حافظ

* با تقدیر از زحمت های طاقت فرسای سرکار سرهنگ صیّاد شیرازی که با تعهد کامل به اسلام و جمهوری اسلامی در طول دفاع مقدّس، از هیچ گونه خدمتی به کشور اسلامی خودداری نکرده و امید است در آینده نیز در هر مقامی باشد موفّق به ادامه خدمت های ارزنده خود باشد.(3)

* برای فعال کردن هر چه بیشتر و بهتر قوای مسلح کشور ضرورت دارد از تجربه اشخاصی که در متن مسائل جنگ بوده اند استفاده هر چه بیشتر شود، بدین سبب سرکار سرهنگ صیاد شیرازی … را تا پایان جنگ به عضویت شورای عالی دفاع منصوب می نمایم.(4)

ص:40

ایثار، از عوامل مؤثّر در نشر دین

عن علی علیه السلام قال: خیر المکارم الإیثار(1)

حضرتِ علی علیه السلام فرموده: ایثار، بهترین کرامت اخلاقی برای انسان هاست.

بی گمان در صدرِ اسلام یکی از عوامل نشر دین حق و گسترش آیین الهی، ایثار و تفضّلِ مسلمانان بود که با خلوص نیّت و به انگیزه ایمان نسبت به یکدیگر انجام می دادند و برای این مطلب شواهدی در آیات و روایات و تاریخ وجود دارد که در این جا برای شاهد، پاره ای از آنها ذکر می شود.

کعبه مکرّمه معبد مقدّس و مَطافِ مردمِ بسیاری بود که همه ساله از دور و نزدیک برای حج و عمره به مکّه می آمدند. رسول گرامی صلی الله علیه وآله برای آنکه دعوتِ خود را به گوشِ اقوام مختلف برساند و آنان را از مأموریت خویش آگاه سازد در آن شهر توقّف نمود و ناملایمات گوناگون و آزارهای مختلفی را که از مشرکین می دید تحمّل می کرد و به تبلیغِ خود ادامه می داد. موقعی که دشمنان با هم متّحد شدند و به قتلِ آن حضرت همّت گماردند، ماندن در مکّه معظّمه برای پیشوای اسلام به مصلحت نبود، لِذا حضرتش بر آن شد که از مکّه خارج شود و به مدینه مهاجرت نماید. از این رو حضرت تصمیمِ خود را عملی نمود و به مدینه حرکت کرد. پیش از آنکه نبیِّ معظّم به مدینه برود، مبلّغی از طرفِ آن حضرت به مدینه رفته بود، اسلام را تبلیغ نموده بود و مردمِ مدینه از دعوتِ آن حضرت آگاهی داشتند و عدّه قابلِ ملاحظه ای به اسلام ایمان آورده بودند. از این رو پیشوای معظم اسلام هنگامِ ورود به مدینه موردِ استقبال واقع شد و اهالی مَقدمِ مبارکش را موردِ احترام و تکریم قرار دادند. مسلمانان که در مکّه ایمان آورده بودند، پس از هجرت آن حضرت در مَضیقه بیشتر قرار گرفته و موردِ تحقیر و اهانت زیادتری واقع شدند و به آنان اجازه توقّف در مکّه و انجام فرایض دینی داده نمی شد. ناچار به فکر افتادند که تدریجاً مکّه را ترک گویند و خویشتن را از آن محیط فاسد و شرک آلود برهانند و برای تحقّق بخشیدن به این هدف لازم بود از خانه و زندگی و از اموال و اثاث خود چشم بپوشند، زیرا مشرکین اجازه نمی دادند که آنان اموالِ خویش را از مکّه خارج کنند. این تهیدستان از وطن رانده شده، سرمایه ای با خود جز ایمان به خداوند و امید به فضلِ باریتعالی، نداشتند و هدفِ آنان اعلای حق و یاری پیشوای اسلام بود. قرآن شریف درباره اینان فرموده است:

ص:42

«لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِینَ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ اللَّهِ وَرِضْوَاناً وَیَنْصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِکَ هُمْ الصَّادِقُونَ(1)؛ فقرای مهاجرین که از دیار و اموالِ شان اخراج گشته اند، در طلبِ فضل و خشنودی باریتعالی بوده اند. اینان با خلوص و صداقت در اندیشه یاری خدا و پیامبرش هستند و این فکرِ مقدّس را در سر میپرورند.»

ایّامی که مهاجرین به مدینه آمده بودند و در فقر و تنگدستی به سر می بردند، مقدار قابل ملاحظه ای از اموالِ یهودی های بنی نضیر بدونِ جنگ و جَدل به دستِ مسلمانان افتاد. چون این اموال عنوانِ غنیمت جنگی نداشت و مشترک بینِ همه نبود، به امرِ باریتعالی در اختیار شخصِ رسول اکرم صلی الله علیه وآله قرار گرفت.

خداوند اموالِ بنی نضیر را اختصاص به رسولِ اکرم صلی الله علیه وآله داد تا هر طور که بخواهد عمل کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آن را بینِ مهاجرین تقسیم نمود و به انصار چیزی از آن نداد جز سه نفر که نیاز داشتند و آنان ابودجانه و سهل بن حنیف و حارث بن صمه بودند. جمعیّتِ انصار از اختصاص اموالِ بنی نضیر به مهاجرین نه تنها از پیشوای اسلام آزرده خاطر نگشتند بلکه داوطلب ایثار گردیدند و روی بزرگواری و تفضّل حاضر شدند از جهت مسکن و لباس و غذا آنان را یاری دهند، حتّی بعضی از انصار که خودشان از جهتی نیازمند بودند مهیّا گشتند مهاجرین را بر خود مقدّم دارند و این مطلب در قرآن شریف آمده است: «وَالَّذِینَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ(2)؛ انصار که پیش از آمدنِ مهاجرین مدینه را جایگاه ایمان ساخته بودند با ورود شان نسبت به آنان ابراز علاقه کردند، علاوه بر آنکه در دل احساسِ احتیاجی به اموال بنی نضیر داشتند، حاضر شدند از روی تفضّل به مهاجرین ایثار نمایند، هر چند بعضی از انصار، خود در مضیقه بودند ولی مهاجرین را بر خویشتن مقدّم داشتند.

ایثار و تفضّل از ناحیه انصار نسبت به مهاجرین بی بضاعت در صدرِ اسلام و نزولِ آیه: «وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» یکی از بزرگ ترین کرامات اخلاقی را پایه گذاری نمود. اولیایِ گرامیِ اسلام ضمنِ روایاتِ بسیاری با تعبیر های مختلف همواره قدر و منزلت این کرامت اخلاقی را خاطر نشان می ساختند و در بعضی از روایات در پایانِ حدیث آن آیه شریفه را نیز قرائت می نمودند.

امام صادق علیه السلام در وصفِ مؤمنینِ کامل چنین فرموده است: «هُمُ الْبَرَرَةُ بِالْإِخْوَانِ فِی

ص:43

حَالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ الْمُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ فِی حَالِ الْعُسْرِ کَذَلِکَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فَقَالَ «وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ» (1)؛ آنان نسبت به برادران در حالِ تنگدستی و در حال گشایش نیکوکارانند. اینان در حالِ مضیقه، دیگران را بر خود مقدّم می دارند و خداوند این گروه بزرگوار را این چنین توصیف نموده و فرموده است: «وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ»

شاگردان تربیت یافته مکتب ایثار کوشا بوده اند که این کرامت نفس را در ضمیر خود زنده نگاه دارند و در فرصت هایی که به دست می آورند دیگران را بر خویشتن مقدّم می داشتند.

«عَنْ أَنَسٍ قَالَ إِنَّهُ أُهْدِیَ لِرَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِ علیه السلام رَأْسُ شَاةٍ مَشْوِیٌّ فَقَالَ إِنَّ أَخِی فُلَاناً وَ عِیَالَهُ أَحْوَجُ إِلَی هَذَا حَقّاً فَبَعَثَ بِهِ [إِلَیْهِ فَلَمْ یَزَلْ یَبْعَثُ بِهِ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّی تَدَاوَلُوا بِهَا سَبْعَةَ أَبْیَاتٍ حَتَّی رَجَعَتْ إِلَی الْأَوَّلِ(2)؛ انس بن مالک می گوید: به یکی از اصحابِ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله کلّه گوسفند بریان شده ای اهدا گردید. مردِ صحابی با خود گفت: فلان برادرم و عیالَش به این غذا از من محتاج تر است؛ پس برای وی فرستاد. او نیز به تصوّرِ احتیاج بیشترِ برادرِ دیگری برای آن برادر اهدا نمود. و خلاصه کلّه بریان شده هفت دور چرخید و سرانجام به منزلِ مردِ صحابی یعنی آن کسی که به وی اهدا شده بود برگشت.

البتّه این چند نفر مسلمان نیازِ فوری به آن غذا نداشتند ولی با این عمل مراتِبِ ایثار تفضل آنان نسبت به یکدیگر روشن گردید.(3)

خُلدِ برین

حافظ خلدِ برین خانه موروث من است

اندر این منزل ویرانه نشیمن چه کنم؟

حافظ

* طبق بیانِ نورانی قرآن کریم مسکن، از نعمت هایِ ویژه الهی است.(4)

* دقّت کنیم رفاه، مسکن و قصر، اگر از یاد خدا جدا باشد زمینه فساد می شود.(5)

ص:44

اسامة بن زید را که در حدودِ بیست سال داشت، فرمانده لشکر نمود و فرمان داد که مهاجر و انصار از او اطاعت کنند و مدینه را به سوی سرزمین فلسطین و شام برای جلوگیری از دشمنِ متجاوز ترک گویند. لشکر تا یک فرسخی مدینه حرکت کرد، با این که حضرت اصرار داشت که سپاه از حرکت باز نایستد، منافقان سستی می کردند و می گفتند در این حال، پیامبرصلی الله علیه وآله را بگذاریم و به کجا برویم؟

اسامه به محضرِ رسولِ خداصلی الله علیه وآله آمد و عرض کرد: «آیا اجازه می دهی چند روزی به سوی جبهه حرکت نکنیم تا شما شفا یابید، زیرا من در این حالتی که شما به سر می برید اگر از مدینه بیرون روم قلبم نگران و مجروح است.» پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «ای اسامه، به راهِ خود ادامه بده، زیرا نشستن از جهاد در هیچ حالی از احوال، ساقط نمی گردد.» سپس پیامبرصلی الله علیه وآله شنید که بعضی از منافقان از تحتِ فرماندهی اسامه خارج شده اند، فلذا فرمود: «اسامه از محبوب ترین انسان ها در نزدِ من است، شما را در موردِ او، توصیه به خیر و نیکی می کنم. اگر در موردِ امارت و فرماندهی او سخن دارید، در موردِ پدرش، زید نیز ایراد داشتید، پدرش سزاوار و شایسته امارت بود. سوگند به خدا اسامه نیز سزاوار و شایسته فرماندهی است.» (1)

حفظ امنیت

پاسبان دین و ملک را تیغ است. امثال و حکم دهخدا

* ارتش و سپاه و بسیج و سایر قوای مسلح نظامی و انتظامی و مردم پیرو اولیایی هستند که همه چیز خود را در راه هدف و عقده فدا نموده و برای اسلام و پیروان معظم آن شرف و افتخار آفریده اند.(2)

ص:46

محرم اسرار خویش انتخاب ننمودند، (از دیگران) مشخصّ نشده اند؟! (باید آزمون شوید؛ و صفوف از هم جدا گردد؛) و خداوند به آنچه عمل می کنید، آگاه است!»

اقسام جهاد

«الْجِهَادُ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ؛(1) امام علی علیه السلام فرمودند: جهاد چهار شاخه دارد: امر به معروف، نهی از منکر، پایداری در جبهه های جنگ و دشمنی با تبهکاران.»

ثواب قلم عالمان

«پیامبرصلی الله علیه وآله: إنَّ مِدادَ العُلماءِ فِی المِیزانِ أثقَلُ مَن دَمِ الشُّهَداءِ و أکثَرَ ثَواباً یَومَ القِیامَةِ؛(2) در روز قیامت، مداد عالمان در ترازو از خون شهیدان سنگین تر، و پاداشش بیشتر است.»

سفارش پدرِ اقبال

اقبال لاهوری می گوید سخنی پدرم به من گفت که در سرنوشت من فوق العاده اثر بخشید. می گوید روزی در اطاق خود نشسته و مشغول خواندن قرآن بودم، پدرم آمد از جلوی اطاق من بگذرد، رو کرد به من و گفت: محمّد! قرآن را آنچنان بخوان که گویی بر خودت نازل شده است. از آن وقت من هر وقت به آیات قرآن مراجعه می کنم و آنها را مطالعه می کنم، چنین فرض می کنم که این خدای من است که با من که محمّد اقبال هستم دارد حرف می زند.(3)

شعری از اقبال

ای غنچه خوابیده چو نرگس، نگران خیز

کاشانه ما رفت به تاراج غمان خیز

از ناله مرغ سحر، از بانگ اذان خیز

وز گرمی هنگامه آتش نفسان خیز

از خوابِ گران، خوابِ گران، خوابِ گران خیز! از خواب گران خیز

دریای تو دریاست که آسوده چو صحراست؟!

دریای تو دریاست که افزون نشد و کاست؟!

بیگانه آشوب و نهنگ است چه دریاست؟!

از سینه چاکش صفت موج روان خیز!

از خوابِ گران، خوابِ گران، خوابِ گران خیز! از خواب گران خیز

فریاد ز افرنگ و دلاویزی افرنگ

فریاد ز شیرینی و پرویزی افرنگ

عالم همه ویرانه ز چنگیزی افرنگ

معمار حرم باز به تعمیر جهان خیز

از خوابِ گران، خوابِ گران، خوابِ گران خیز! از خواب گران خیز

ص:48

جان ها و اموالِ اهلِ ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده است.» نوجوانی برخاست و گفت: «قَدْ بِعْتُ نَفْسی وَ مالی لِلَّهِ بِاَنَّ لِیَ الْجَنَّةَ؛ من جان و مالِ خود را به خدا فروختم تا در مقابلش، بهشت از آنِ من باشد»، ما حرکت کردیم تا به بلاد و شهر های روم رسیدیم آن نوجوان رزمنده در میدان جنگ حاضر شد و شروع به جنگیدن کرد و آن قدر جنگید تا به شهادت رسید.(1)

امنیّت و آسایش

پاسبان دین و ملک را تیغ است.

امثال و حکم دهخدا

* سپاه پاسداران که رکن بزرگ در پیروزی انقلاب اسلامی است با اقتدا به مولای خود سید مظلومان، امام حسین علیه السلام نجات بخش ملت ایران و اسلام عزیز از شب های تاریک و ظلمانی ستم شاهی بوده و در پاسداری از انقلاب و هدف های آن عامل مؤثر و رکنی رکین بوده است.(2)

اعلام انقلاب فرهنگی

عدم همراهی فکری در برخی دانشگاه ها با حوادث انقلاب اسلامی و وجودِ عناصر وابسته به رژیم پهلوی در دانشگاهها و نیز حرکات خصمانه گروههای نفاق در تبدیل کلاس های درس، به ستادهای عملیاتی خود برای تعرّض مسلّحانه به جمهوری اسلامی، لزوم انقلاب فرهنگی در عرصه دانشگاهها را ایجاب می کرد. از این رو پس از اولتیماتوم سه روزه شورای انقلاب به گروهک ها مردم در 2 اردیبهشت 59 دانشگاه ها را تصرّف کردند و امام هم از این عمل حمایت نمودند و دانشگاه ها تا 27 آذر 61 تعطیل شد.

منّت خدا بر بندگان

«لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَی الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ؛(3) خداوند بر مؤمنان منت نهاد [=نعمت بزرگی بخشید]هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را

ص:50

بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند».

فقر جهل

«لا غنی أکبر من العقل و لا فقر مثل الجهل و لا وحشة أشد من العجب و لا عیش ألذّ من حسن الخلق؛(1) امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: هیچ بی نیازی بزرگ تر از عقل و هیچ فقری مانند جهل و هیچ وحشتی سخت تر از خود پسندی و هیچ عیشی لذّت بخش تر از خوش اخلاقی نیست.

فقر عقلی

«عَنْ حُمْرَانَ وَ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ قَالَا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَا غِنَی أَخْصَبُ مِنَ الْعَقْلِ وَ لَا فَقْرَ أَحَطُّ مِنَ الْحُمْقِ؛(2) دو راوی می گویند از امام صادق علیه السلام فرمود: خیر و برکت هیچ ثروتی به قدر عقل نیست و پستی و ذلّت هیچ فقیری به پایه حماقت که فقر عقلی است نمی رسد.»

اهمیت انسان سازی

در جنگِ خیبر، وضع فوق العاده حسّاس است، برای اینکه روزِ اوّل، مسلمان ها شکست خوردند، روزِ دوم و روزِ سوم شکست خوردند و یک حال شکستی در میان مسلمانها پیدا شده است. روحیّه ها بسیار ضعیف شده و برعکس روحیه دشمن بسیار قوی گردیده و اسلام در مخاطره عجیبی بود. شب بود، پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «فردا عَلَمْ و پرچم را به دستِ کسی می دهم که خدا او را دوست داشته و من هم او را دوست داشته باشم، او نیز من و خدا را دوست داشته باشد.» در این خصوصیّات تقاضا دارم یک مقداری توجّه کنید. تاریخ گفتن و تاریخ خواندن خیلی اهمیّت ندارد، بلکه نکته ای مفید از تاریخ برداشتن، اهمّیت دارد.

صبح فردا، چشمانِ مبارکِ امیرالمؤمنین علیه السلام درد می کرد. پیامبرصلی الله علیه وآله علی علیه السلام را به نزدِ خود خواند و با معجزه ای چشمانِ او را خوب کردند، یعنی آبِ دهان به چشم های علی علیه السلام مالیدند. چشمان امیرالمؤمنین علیه السلام خوب شد. پیامبر عَلَمْ را به دست علی علیه السلام

ص:51

دادند. وضعِ فوق العاده حسّاسی است. الان که امیرالمؤمنین علیه السلام مهیّایِ جنگ است، اگر پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله، که شخصِ اوّلِ اسلام است، برای شخصِ دومِ اسلام بخواهد جمله ای بگوید، باید خیلی حسّاس باشد، و الّا از نظرِ فصاحت و بلاغت درست نمی آید. اگر در وضعِ خیلی حسّاس، یک نفر که رئیسِ مذهبی باشد، رهبر جامعه ای باشد، برای کسی که بعداً رهبر می شود، جمله ای بخواهد بگوید، باید فوق العاده حسّاس باشد.

امیرالمؤمنین علیه السلام سواره، و پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله پیاده هستند. عَلَمْ در دستِ علی علیه السلام است. لشکر مهیّایِ به میدان رفتن است. جمله ای که پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند شاهدِ عرضم هست. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمودند: «یَا علی! لَإنْ یَهْدِیَ اللَّهُ بِکَ رَجُلاً خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فیهَا؛(1) یا علی! اگر خداوند بوسیله تو شخصی را هدایت کند، برای تو از دنیا و آنچه در دنیاست بهتر است.»

فرمودند: یا علی! کاری که اکنون می خواهی انجام بدهی خیلی مهم است، معلوم است که می خواهی اسلام را زنده کنی، امّا باید به تو بگویم که از این کار مهمتر هم هست. اگر بتوانی کسی را هدایت کنی و یا کسی را به راهِ مستقیم بیاوری و به عبارت دیگر اگر بتوانی یک آدم بسازی، اگر بتوانی یک بچّه مسلمان تحویلِ جامعه بدهی، نه فقط از این جنگ ثوابَش بیشتر است، بلکه «خَیرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فیهَا؛ یعنی پاداشش از دنیا و آنچه در دنیاست، بیشتر است.» (2)

رهبری و کار فرهنگی

مقام معظّم رهبری فرمودند: «کسی به یکی می گفت: چه می کنی؟ جواب داد: دهل می زنم. چرا صدایَش در نمی آید؟ گفت: فردا در می آیَد. اگر شما ملّت و عناصر فرهنگی خدای ناخواسته بیدار نباشید، صدای فرو ریختن ارزش های معنوی که ناشی از تهاجم پنهانی و زیرکانه دشمن است، هنگامی در می آید که دیگر قابل علاج نیست.» (3)

آداب ظاهری

بچّه ها برای من (مسعود رسولی) یک کت جیر نیم تنه بلندِ ترکیه ای آورده بودند. یک روز که به خاطرِ سرما آن را پوشیده و کلاهی روسی سرم گذاشته بودم و پیپ هم

ص:52

می کشیدم، شهید رجایی رحمه الله مرا دید. بلافاصله گفت: خجالت نمی کشی! این چه قیافه ای است برای خودت درست کرده ای؟ کلاه تو روسی است و این کُت خارجی است، با آن پیپی که می کشی، کدام یک به فرهنگ تو می خورد؟! همین نهیب چنان مرا به خود آورد که دیگر نه پیپ کشیدم و نه آن گونه لباس پوشیدم.(1)

اخلاق و ارزش های اخلاقی

اقوام روزگار به اخلاق زنده اند

قومی که گشت فاقد اخلاق، مردنی است

بهار

دیانت و فرهنگ

مُلکداری با دیانت باید و فرهنگ و هوش

مست و غافل کی تواند؟ عاقل و هشیار باش!

* ظلم به تفکر و فرهنگ انسان ها، بدترین ستم هاست. شرک، افترا به خدا، ادّعای نبوّت دروغین، بدعت، تفسیر به رأی، همه نمونه ای از این گونه ظلم هاست.

* با کمال جدّ و عجز از ملت های مسلمان می خواهم که از ائمه اطهار و فرهنگ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی نظامی این بزرگ راهنمایان عالم بشریت به طور شایسته پیروی کنند.(2)

* ملت عزیز ایران و سایر کشورهای مستضعف جهان اگر بخواهند از دام های شیطنت آمیز قدرت های بزرگ تا آخر نجات پیدا کنند چاره ای جز اصلاح فرهنگ و استقلال آن ندارند.

* و این میسر نیست جز با دست اساتید و معلمان متعهدی که از دبستانها تا دانشگاه ها راه یافتند و با تعلیم و کوشش در رشته های مختلف علوم و تربیت صحیح و تهذیب مراکز تربیت و تعلیم از عناصر منحرف و کج اندیش، نوباوگان را که از ذخایر کشور و مایه امید ملتند همدوش با تعلیم در همه رشته ها به حسب تعالیم اسلامی تربیت و تهذیب نمایند.

* و علوم اسلامی را که مربی اخلاق و مهذِّب نفوس است که به دست کارشناسان اسلامی داده تا نوباوگان و جوانان عزیز را بدین مکتب جامع روان بخش آشنا و از تعالیم علمی و عملی آن برخوردار سازند.(3)

ص:53

ای کسانی که ایمان آورده اید! نعمت خدا را بر خود به یاد آورید در آن هنگام که لشکرهایی (عظیم) به سراغ شما آمدند؛ ولی ما باد و طوفان سختی بر آنان فرستادیم و لشکریانی که آنها را نمی دیدید (و به این وسیله آنها را در هم شکستیم)؛ و خداوند همیشه به آنچه انجام می دهید بینا بوده است.* (به خاطر بیاورید) زمانی را که آنها از طرف بالا و پایین (شهر) بر شما وارد شدند (و مدینه را محاصره کردند) و زمانی را که چشمها از شدّت وحشت خیره شده و جانها به لب رسیده بود، و گمان های گوناگون بدی به خدا می بردید.* آنجا بود که مؤمنان آزمایش شدند و تکان سختی خوردند!* و (نیز) به خاطر آورید زمانی را که منافقان و بیمار دلان می گفتند: «خدا و پیامبرش جز وعده های دروغین به ما نداده اند!» و (نیز) به خاطر آورید زمانی را که گروهی از آنها گفتند: «ای اهل یثرب (ای مردم مدینه)! اینجا جای توقف شما نیست؛ به خانه های خود بازگردید!» و گروهی از آنان از پیامبر اجازه بازگشت می خواستند و می گفتند: «خانه های ما بی حفاظ است!»، در حالی که بی حفاظ نبود؛ آنها فقط می خواستند (از جنگ) فرار کنند.»

نصرت الهی

«وَ لَقَدْ نَصرَکُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تَشکُرُونَ؛(1) خداوند شما را در «بدر» یاری کرد (و بر دشمنان خطرناک، پیروز ساخت)؛ در حالی که شما (نسبت به آنها)، ناتوان بودید. پس، از خدا بپرهیزید (و در برابر دشمن، مخالفت فرمانِ پیامبر نکنید)، تا شکر نعمت او را بجا آورده باشید.»

توکّل بر خدا

«یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن یَبْسُطُواْ إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ عَلیَ اللَّهِ فَلْیَتَوَکلَ ِ الْمُؤْمِنُونَ؛(2) ای کسانی که ایمان آورده اید! نعمتی را که خدا به شما بخشید، به یاد آورید آن زمان که جمعی (از دشمنان)، قصد داشتند دست به سوی شما دراز کنند (و شما را از میان بردارند)، اما خدا دست آنها را از شما باز داشت! از خدا بپرهیزید! و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند!»

امنیّت ملی:

«پیامبرصلی الله علیه وآله: یا علیُّ لاخَیرَ فی … الوَطَنِ إلاّ مَعَ الأمنِ وَ السُّرورِ؛(3) ای علی! خیری نیست در … وطن مگر با امنیّت و دل خوشی».

ص:55

نعمت امنیت

پیامبرصلی الله علیه وآله: نِعمَتان مَکفُورَتانِ: الأمنُ و العافِیَةُ؛(1) دو نعمت است که شکر آنها گزارده نمی شود: امنیّت و سلامتی.»

نیاز به امنیت

«امام صادق علیه السلام: ثَلاثَةُ أشیاءَ یَحتاجُ النّاسُ إلَیها: الأمنُ و العَدلُ و الخِصبُ؛(2) سه چیز است که مردم به آنها نیاز دارند: امنیّت، عدالت و رفاه.»

چارلی فرمانده عملیات طبس و حقارت

پس از شکست عملیات و فرار کماندوهای لشکر هوا برد آمریکا از طوفان شن صحرای طبس، چارلی در یک مصاحبه گفت: «هیچ راهی نبود که اجساد را از درون آتش خارج کنیم … و من در آنجا نشستم و گریه کردم. خودم را بسیار حقیر دیدم و حس کردم دیگر آبرویی برایم باقی نمانده است.» (3)

بی دوامی ظلم

چراغ آدم ستمکار تا صبح نمی سوزد.

امثال و حکم دهخدا

* اکنون که شیطان بزرگ دست به کار احمقانه ای زده است، ملّت شریف و رزمنده ما باید به امرِ خدای تبارک و تعالی با تمام توان خود و با اتّکال به قدرت خدای متعال مهیّا شود و آماده نبرد با دشمنان خود گردد.(4)

ص:56

زندگی نامه استاد شهید مطهّری رحمه الله

ولادت: 13 بهمن 1298 ه.ش.

عزیمت به حوزه علمیّه مشهد: 1310.

هجرت به قم برای تحصیل علوم دینی: 1316.

ورود به محضر درس امام خمینی رحمه الله: 1319.

حضور در درس مرحوم آیه اللَّه العظمی بروجردی رحمه الله: 1323.

تشرّف به محضر مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی: 1325.

ورود به محضر درس مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی: 1329.

مهاجرت به تهران: 1331.

انتشار جلد نخست کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم»: 1332.

شروع به تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران: 1334.

آغاز همکاری با مجامع اسلامی و کانون های مذهبی از طریق هدایت امور، ایراد سخنرانی، نگارش کتاب و …: 1334.

دستگیری و انتقال به زندان موقّت شهربانی: 15 خرداد 1342.

آغاز همکاری با «جمعیت های مؤتلفه اسلامی» به صلاحدید و امر حضرت امام خمینی رحمه الله: 1343.

اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد به کمک چند تن از دوستان: 1346.

دستگیری به خاطر صدور اعلامیه ای مبنی بر جمع اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی: 1348.

کناره گیری از حسینیه ارشاد: 1349.

رهبری فعالیت های مسجد الجواد: 1349 1351.

دستگیری و بازداشت و تعطیل مسجد الجواد: 1351.

سخنرانی در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره: 1351 1353.

ممنوعیت از سخنرانی و حضور در منابر: 1354.

کناره گیری از دانشکده الهیات: 1355.

سفر به نجف اشرف و تشرف به محضر امام خمینی رحمه الله 1355.

پایه گذاری «جامعه روحانیت مبارز تهران»: 1356.

سفر به پاریس و عهده دار شدن مسئولیّت تشکیل شورای انقلاب اسلامی از طرف حضرت امام خمینی رحمه الله: 1357.

ص:59

مسئولیّت کمیته استقبال از امام رحمه الله: 1357.

شهادت: 11 اردیبهشت 1358.

از زبانِ مادر استاد

مادر استاد که از زنان بسیار محترم و از زنان تحصیل کرده امروزی نیز خیلی باسوادتر بودند و از نظر سخن گفتن بسیار جالب تر و گرمتر ادای سخن می کردند، در مورد شهید مطهّری که فرزندِ چهارم خانواده بودند، می گفتند در زمانی که استاد مطهّری را هفت ماهه حامله بودم، در خواب دیدم که در مسجد فریمان (که در همان محلّه خودمان بود) تمام زنان فریمان نشسته اند و من هم آنجا هستم. یکدفعه دیدم که خانم بسیار محترم و مقدّسی با مقنعه وارد شدند و دو خانم دیگر دنبال ایشان می آمدند، در حالی که گلاب پاش هایی را در دست داشتند. آن خانم مجلّلی که در جلو آن دو خانم بودند، به آنها گفتند گلاب بریز و آنها روی سر تمام خانم ها گلاب پاشیدند و وقتی به من رسیدند، سه دفعه روی سر من گلاب ریختند.

ترس مرا فرا گرفت که نکند در امور دینی و مذهبی ام کوتاهی کرده باشم. ناگزیر مجبور به سؤال کردن شدم و از آن خانم پرسیدم چرا روی من سه دفعه گلاب پاشیدند؟ ایشان در جواب گفتند به خاطر آن جنینی که در رحم شماست. این بچّه به اسلام خدمت های بزرگی خواهد کرد. وقتی مرتضی به دنیا آمد با بچّه های دیگر فرق داشت، به طوری که در سه سالگی کت مرا بر دوش می انداخت و به اتاقی دربسته می رفت و در حالی که آستین های کت من زمین می رسید، به نماز خواندن می پرداخت.(1)

جمال عشق

جمال عشق خواهی جان فدا کن

که هرگز کار جان از تن نیاید سیف فرغانی

* وی خدمت های ارزشمندی به اسلام و علم نمود و موجب تأسّف بسیار است که دست خیانت کار این درخت ثمر بخش را از حوزه های علمی و اسلامی گرفت و همگان را از ثمرات ارجمند آن محروم نمود.

* مطهّری فرزندی عزیز برای من و پشتوانه ای محکم برای حوزه های دینی و علمی و خدمتگزاری سودمند برای ملّت و کشور بود.

* من به دانشجویان و طبقه روشنفکران متعهّد توصیه می کنم که کتاب های این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود.(2)

ص:60

به جامعه نشان داد. از نظرِ تاریخ باید بگوییم که به راستی مردِ خوبی بوده، اگرچه غصب خلافت کرد، امّا عَلی کُل حال از نظرِ کارهایی که انجام داد، خدمتی به شیعه کرده است. در زمانِ خلافتِ عمر بن عبدالعزیز کار به اینجا رسیده بود که لعن بر امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام بعد از نماز، از واجبات شمرده می شد. حتّی تاریخ نویسان می نویسند که کسی در مسافرت بود و یادش رفت، بعد از نماز به علی علیه السلام لعن کند، دوباره به همان شهر و محل برگشت و لعن بر علی علیه السلام را انجام داد و برای کفّاره گناهش در آنجا یک مسجد ساخت.

این وضعِ محیط اسلامی بود. عمر بن عبدالعزیز این لعن را برداشت، خودِ عمربن عبدالعزیز می گوید: من اگر خوب شدم، یک معلّم مرا به اینجا رساند، آن هم یک نکته از درس های معلّم بود که در من انقلاب ایجاد کرد.(1)

ارزش معلم

والا نگشت هیچ کس و عالم

نادیده مر معلّم والا را

* نقش معلّم در جامعه نقش انبیاء است. انبیاء هم معلّمِ بشر هستند.(2)

* معلم امانت داری است که انسان امانت اوست.(3)

* همه سعادت ها و همه شقاوت ها انگیزه اش از مدرسه هاست و کلیدش دستِ معلّمین است.(4)

* باید معلّمین توجّه داشته باشند اوّلاً به شغلِ شریفِ خودشان که شغل انبیاست و ثانیاً به مسؤولیّت خودشان که همان مسؤولیّت انبیاست … شما هم همان مسئولیّت را دارید و همان شرافت را.(5)

ص:62

آرزوهای بی اساس مشرکین برای تحصیل عزت توسط معبودان نا حق

«وَ اتخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ ءَالِهَةً لِّیَکُونُوا لهَُمْ عِزًّا* کلا سیَکْفُرُونَ بِعِبَادَتهِمْ وَ یَکُونُونَ عَلَیهِمْ ضِداًّ؛(1) و آنان غیر از خدا، معبودانی را برای خود برگزیدند تا مایه عزّت شان باشد! (چه پندار خامی!)* هرگز چنین نیست! به زودی (معبود ها) منکر عبادت آنان خواهند شد؛ (بلکه) بر ضد ّشان قیام می کنند!»

رهِ عزّت

در این عزّت ره خواری مپویید

به جز آیین دینداری مجویید

* مجلس به پیشنهاد دولت سند بردگی ملّت ایران را امضاء کرد، اقرار به مستعمره بودن ایران نمود. سند وحشی بودن ملّت مسلمان را به آمریکا داد، قلم سیاه کشید بر جمیع مفاخر اسلامی و ملّی ما، قلم سرخ کشید بر تمام لاف و گزاف های چندین ساله سران قوم.(2)

* ملّت ایران را از سگ های آمریکایی پست تر کردند.اگر چنانچه کسی سگ آمریکایی را زیر بگیرد، بازخواست از او می کنند.اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد بازخواست می کنند و اگر چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، مرجع ایران را زیر بگیرد، بزرگ تر مقام ما را زیر بگیرد،هیچ کس حق تعرض ندارد.(3)

ص:64

وَ یُدْخِلْکمْ جَنّاتٌ تجْرِی مِن تحْتهَا الأَنْهارُ وَ مَسکِنَ طیِّبَةً فی جَنّاتٌ عَدْنٍ ذَلِک الْفَوْزُ الْعَظِیمُ* وَ أُخْرَی تحِبُّونهَا نَصرٌ مِّنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَرِیبٌ وَ بَشرِ الْمُؤْمِنِینَ؛(1) ای کسانی که ایمان آورده اید! آیا شما را به تجارتی راهنمایی کنم که شما را از عذاب دردناک رهایی می بخشد؟! به خدا و رسولش ایمان بیاورید و با اموال و جان هایتان در راه خدا جهاد کنید؛ این برای شما (از هر چیز) بهتر است اگر بدانید! (اگر چنین کنید) گناهانتان را می بخشد و شما را در باغ هایی از بهشت داخل می کند که نهرها از زیر درختانش جاری است و در مسکن های پاکیزه در بهشت جاویدان جای می دهد؛ و این پیروزی عظیم است! و (نعمت) دیگری که آن را دوست دارید به شما می بخشد، و آن یاری خداوند و پیروزی نزدیک است؛ و مؤمنان را بشارت ده (به این پیروزی بزرگ)!»

ارزش جهاد

«إِنَّ الْجِهَادَ أَشْرَفُ الْأَعْمَالِ بَعْدَ الْإِسْلَامِ وَ هُوَ قِوَامُ الدِّینِ وَ الْأَجْرُ فِیهِ عَظِیمٌ مَعَ الْعِزَّةِ وَ الْمَنَعَةِ وَ هُوَ الْکَرَّةُ فِیهِ الْحَسَنَاتُ وَ الْبُشْرَی بِالْجَنَّةِ بَعْدَ الشَّهَادَةِ؛(2) امام علی علیه السلام فرمود: همانا جهاد شریفترین کارها بعد از اسلام است. جهاد مایه پایداری دین است و علاوه بر آنکه عزّت و اقتدار می آورد اجری بزرگ دارد. جهاد، یورش آوردن است. در آن نیکیها و ثواب هاست و نوید به بهشت است بعد از رسیدن به شهادت.»

سخنان حاج احمد متوسّلیان در مصاحبه ای پس از فتح خرّمشهر

آرزو می کنم، زمانی برسد که کربلا و نجف و مدینه و مکّه و قدس عزیز را رها کرده باشیم، چرا که این اماکن نمودار سه چهره اند: کربلا و نجف ما در دست کافرین، مکّه و مدینه ما در دست منافقین و قدس عزیز در دست ظالمین است؛ یعنی سه چهره ای که ما با آن در جنگ هستیم.(3)

آه … محمره!

در واپسین روز های فتح خرّمشهر صدّام شبانه روز گریه می کرد و پزشکان مرتّب به عیادتِ او می رفتند و فشار خونش را گرفته و به او مُسَکّن تزریق می کردند و هروقت خبری از خرّمشهر می شنید فریاد می زد، آه … محمره (خرّمشهر) از دست رفته! وای از

ص:66

دستِ این افسرانِ بزدل! و در حالیکه شراب می نوشید می گفت: «ای محمره (خرمشهر) به خدا سوگند تمام این فرماندهان ترسو را خواهم کشت.» (1)

صدّام و اعطای نشان به فرماندهان، بعد از فتح خرمشهر

چند روز پس از آزادی خرّمشهر صدّام، فرماندهان خود را برای اعطای نشان شجاعت به کاخ ریاست جمهوری دعوت کرد و به آنان گفت من از عملکرد شما راضی نیستم، تنها برای تسکین افکار عمومی این مدالها را به شما می دهم، وجدان من آرام نخواهد شد مگر سرهای له شده شما را زیر شن های تانک ببینم.(2)

ایثار و شهادت

نوجوانان وطن بستر به خاک و خون گرفتند

تا که در بر شاهد آزادی و قانون گرفتند

شهریار

* این جانب با یقین به آنکه «ماالنّصر الا مِن عنداللَّه» از فرزندانِ اسلام و قوای سلحشور مسلّح که دستِ قدرت حق از آستین آنان بیرون آمد و کشور بقیة اللَّه الاعظم ارواحنا لمَقدمه الفدا را از چنگ گرگان آدمخوار که آلت هایی در دست ابر قدرتان خصوصاً آمریکای جهان خوار بیرون آورد و ندای اللَّه اکبر را در خرّمشهر عزیز طنین انداز کرد و پرچم پرافتخار لا اله الا اللَّه را بر فراز آن شهر خرّم که با دست پلید جنایتکاران قرن به خون کشیده شده و خونین شهر نام گرفت تشکّر کنم.

* آنان به یقین موردِ تقدیر ناجی بشریّت و برپا کننده عدل الهی در سراسر گیتی روحی لتراب مقدمه الفدا می باشند آنان به آرم «ما رمیت اذ رمیت و لکن اللَّه رمی» مفتخرند.

* مبارک باد و هزاران بار مبارک باد بر شما عزیزان و نورِ چشمان اسلام این فتح و نصر عظیم که با توفیق الهی و ضایعات کم غنائم بی پایان و هزاران اسیر گمراه و مقتولین و آسیب دیدگان بدبخت که با فریب و فشار صدام تکریتی این ابر جنایتکار دهر به تباهی کشیده شده اند سرافرازانه برای اسلام و میهن عزیز افتخار ابدی به هدیه آوردید.(3)

ص:67

نشانه سر آمدنِ دولت ها

«یستدل علی إدبار الدول بأربع تضییع الأصول و التمسک بالغرور و تقدیم الأراذل و تأخیر الأفاضل؛(1) امام علی علیه السلام فرمود: چهار چیز نشانه به سر آمدنِ دولت ها است: فرو گذاشتن اصول، چسبیدن به فروع، مقدّم داشتنِ فرومایگان و عقب زدنِ مردمان با فضیلت و لایق».

پیامبر با یاران خود مشورت می کند

سپاهیان کفّار، حدودِ بیست و سه روز بود که مدینه را محاصره کرده بودند. و چون مسلمانان با هم فکری سلمان فارسی، به دور شهر خندق کَنده بودند، لذا مشرکین نمی توانستند به شهر وارد شوند. با این حال درگیری های پراکنده ای به شکل تیراندازی یا صورت های دیگر، کمابیش وجود داشت.

مدّتِ محاصره طولانی شده بود و نزدیک بود که کافران پیروز شوند و شهرِ مدینه را به تصرف خود درآورند. با چنین وضعی پیغمبر اسلام صلی الله علیه وآله به طورِ مخفیانه کسی را به نزدِ غطفانی ها که یکی از قبایل متحد قریش بودند فرستاد و از سران ایشان که «حارث بن عوف» و «ابن حصن» نام داشتند، خواست که شما صلح کنید و ما در عوض ثلثی (یک سوم) از خرمای مدینه را به شما می دهیم.

سران قبیله «غطفان» راضی شدند و پیغمبر فرمود تا صلح نامه را نوشتند. پس از آنکه صلحنامه نوشته شد، حضرت محمّدصلی الله علیه وآله کسی را فرستاد تا دو تن از نمایندگان و سران مردم مدینه از انصار به نام های «سعد بن معاذ» و «سعد بن عباده» به محلِّ مذاکرات بیایند تا با آنان نیز به مشورت بپردازد.

وقتی که این دو نفر به خدمتِ پیامبرصلی الله علیه وآله رسیدند و از جریانِ صلح آگاه شدند، شروع به بحث و مجادله پیرامونِ آن نمودند. «سعد بن معاذ» گفت: «یا رسول اللَّه آیا به خاطرِ ما (مردم مدینه) صلح می کنی یا خداوند متعال تو را امر فرموده است؟»

پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: «نه خداوند نفرموده، بلکه من به خاطرِ شما صلح می کنم. برای اینکه می بینم مردم مدینه به رنج آمده اند و مدّتی است که مدینه را محاصره کرده و مسلمانان را به تنگ آورده اند و من هم به همین دلیل صلح کردم تا غطفانی ها به موجب صلح کنار روند و بازگردند و چون ایشان بروند، بقیّه لشکر قریش قدرتی ندارند و آنها نیز از ضعف و کم قدرتی خواهند رفت».

«سعد بن معاذ» در جوابِ پیامبر خداصلی الله علیه وآله عرض کرد: «یا رسول اللَّه! ما در آن زمان که

ص:69

کافر بودیم، هرگز یک دانه خرما باج و رشوه به هیچ آفریده ای نمی دادیم و خفت و خواری از طرف هیچ کسی را گردن نمی نهادیم، اکنون که خداوندِ دانا، اسلام را بر ما فرستاد و ما را به خاطرِ وجودِ شما عزیز کرد، برای چه و به چه دلیل خواری را بر خود بپذیریم و مالِ خود را به عنوان باج و رشوه به کافران بدهیم؟ به خدایی که تو را به راستی و درستی برای خلق فرستاد، یک دانه هم از خرمای مدینه به آنان نمی دهیم و با ایشان می جنگیم تا خداوند بزرگ خود چه تقدیر کرده باشد».

پیامبرصلی الله علیه وآله به سادگی فرمود: «خرمای مدینه مالِ شماست. بنابراین حقِّ شما است که درباره آن تصمیم بگیرید. اگر راضی نیستید، حق دارید که ندهید و (خلاصه) خود دانید.»

وقتی که پیامبر نظرِ خود را به آنان گفت، و سخنش تمام شد، «سعد بن معاذ» صلحنامه را که هنوز امضاء نشده بود، گرفت و پاره کرد.

اتّفاقاً پس از مدّتی که از محاصره مدینه گذشت، سپاهیان قریش خسته شدند و قصد داشتند به مکّه بازگردند که چند تن از سواران آنان به رهبری «عمرو بن عبدود» و «عکرمة بن ابی جهل» توانستند، خندق را دور زده و جای باریکتر آن را پیدا کرده و با اسب از روی آن بپرند و به سوی شهر (مدینه) بروند.

وقتی که به نزدیک مسلمانان رسیدند، «عمرو بن عبدود» مبارز طلبید. حضرتِ امام علی علیه السلام به نبرد با وی برخاست و او را به هلاکت رساند.

پس از کشته شدن عمرو بن عبدود، یارانَش از ترس پا به فرار گذاشته و مجدّداً با زحمت بسیار از خندق پریدند و به سوی قریشیان بازگشتند. وقتی که «ابوسفیان» سردسته کفار، وضع را چنین دید، و در ضمن دانست که از هم پیمانان داخلی شان (یهود بنی قریظه) نیز کاری ساخته نیست، خطاب به اشراف و سربازان مکه (قریش) گفت: «ای گروه قریشیان، به خدا اینجا دیگر جای شما نیست. اسب ها و چهارپایان تلف شدند و بنی قریظه به گفته وفا نکردند … حرکت کنید که من نیز حرکت می کنم».

پس از آن، قریش وسایل خود را جمع کرده و دست از پا درازتر به مکه بازگشتند.(1)

مشورت

مشورت ادراک و هشیاری دهد

عقل ها مر عقل را یاری دهد مولوی

* افرادی را انتخاب کنید که متعهّد به اسلام، شرقی و غربی نباشند، بر صراط مستقیم انسانیّت و اسلامیّت باشند.(2)

ص:70

1357 نظام شاهنشاهی را در ایران بر افکند. سال های 57 تا 68، سال های پر التهاب همراه با حوادث بسیار زیاد برای نظام جمهوری اسلامی ایران بود که مهمترین آن، هشت سال جنگ تحمیلی عراق در ایران بود. در همه این حوادث، امام خمینی توانست سکان هدایت جامعه را از بین گرداب های حوادث بگذراند. امام در پی بیماری دستگاه گوارش و قلب، خرداد 1368 در بیمارستان بستری شد و سرانجام در ساعت 30: 22 روز 13 خرداد 1368 روح خدا به ملکوت اعلی پیوست. جمعیت تشییع کننده امام در 15 خرداد را تا نه میلیون نفر برآورد کرده اند که بزرگترین تشییع در طول تاریخ به حساب می آید.

ترس علماء از خدا

«إِنَّما یَخْشَی اللّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَمؤُا؛(1) حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می ترسند؛ خداوند عزیز و غفور است!»

تبلیغ و رسالت

«الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلاَّ اللّهَ وَ کَفی بِاللّهِ حَسیبًا؛(2) (پیامبران) پیشین کسانی بودند که تبلیغ رسالت های الهی می کردند و (تنها) از او می ترسیدند، و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند؛ و همین بس که خداوند حسابگر (و پاداش دهنده اعمالِ آنها) است!»

مردی از قم!

امام کاظم علیه السلام: رَجُلٌ مِن أهلِ قُم یَدعُو النّاسَ إلَی الحَقِّ یَجتَمِعُ مَعَهُ قَومٌ کَزُبَرِ الحَدیدِ؛(3) مردی از قم مردم را به حق فرا می خواند و گروهی استوار، چون پاره های آهن، پیرامونِ او گرد می آیند.»

ایمانِ امام رحمه الله

شهید آیت اللَّه استاد مطهّری رحمه الله پس از بازگشت از سفر پاریس و ملاقات با امام خمینی رحمه الله چنین فرمودند:

«من که قریب دوازده سال در خدمتِ این مردِ بزرگ تحصیل کرده ام، باز وقتی که در

ص:72

سفر اخیر به پاریس به ملاقات و زیارتِ ایشان رفتم چیزهایی از روحیه او را درک کردم که نه فقط بر حیرت من، بلکه بر ایمانِ من نیز افزود. پرسیدند چه دیدی؟

گفتم: چهار تا «آمَنَ»، دیدم:

1 - «آمَنَ بِهَدِفِه؛ به هدفش ایمان دارد.» دنیا اگر جمع بشود، نمی تواند او را از هدفش منصرف کند.

2 - «آمَنَ بِسَبیلِه؛ به راهی که برای وصول به هدف، انتخاب کرده ایمان دارد.» امکان ندارد بتوان او را از این راه منصرف کرد. شبیهِ همان ایمانی که پیغمبر به هدفش و به راهش داشت.

3 - «آمَنَ بِقِولِه؛ به سخنش ایمان دارد، در میانِ همه رفقا و دوستانی که سراغ دارم اَحَدی مثلِ ایشان به روحیّه مردمِ ایران ایمان ندارد. به ایشان نصیحت می کنند که آقا! کمی یواش تر، مردم دارند سرد می شوند، مردم دارند از پای در می آیند، می گوید: نه! و بالاخره بالاتر از همه: «آمَنَ بِرَبِّه؛ به خدایش ایمان دارد. در یک جلسه خصوصی، ایشان به من می گفت: فلانی! این ما نیستیم که چنین می کنیم؛ من دستِ خدا را به وضوح حس می کنم. آدمی که دستِ خدا و عنایت خدا را حس می کند و در راهِ خدا قدم بر می دارد خدا هم به مصداقِ «اِنْ تَنْصُروا اللَّه یَنْصُرُکُم؛(1) اگر خدا را یاری کنید شما را یاری می کند. بر نصرت او اضافه می کند. یا آن چنان که در داستان اصحاب کهف مطرح شده که قرآن می گوید: آنها جوانمردانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و به او اعتماد و تکیّه کردند، خدا هم بر ایمانشان افزود، آنها برای خدا قیام کردند و خدا هم دل های آنها را محکم نمود».(2)

انتظارِ فرج

سال ها می رود حادثه ها می آید

انتظار فرج از نیمه خرداد کشم

امام

* با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص و به سوی جایگاه ابدی سفر می کنم و به دعای خیر شما احتیاج مبرم دارم.(3)

* با رفتن یک خدمتگزار در سدِّ آهنین ملّت خللی حاصل نخواهد شد.(4)

ص:73

مقامِ اهل جهاد

«إِنَّ الْغُزَاةَ إِذَا هَمُّوا بِالْغَزْوِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُمْ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ؛(1) رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: وقتی مجاهدین راه حق به جنگ تصمیم می گیرند، خداوند به قلم خود آزادی آنان را از آتش دوزخ ثبت می نماید.»

شایستگی رهبری

حاج احمد آقا نقل کردند که وقتی ایشان (آیت اللَّه خامنه ای) در سفر کره (شمالی) بودند و از تلویزیون امام می دیدند، آن منظره ای که ایشان در کره با آن مردم و با سخنرانی ها و مذاکرات شان داشتند برایشان جاذب بود گفته بودند: «الحق ایشان شایستگی رهبری را دارد».(2)

سادگی

حجت الاسلام سیداحمد خمینی قدس سره فرمودند: «در اینجا بر خود واجب می دانم که این را شهادت بدهم که زندگیِ داخلی حضرت آیت اللَّه خامنه ای بسیار ساده است نه از بابِ این که رهبر عزیز انقلاب مان به این حرفها نیاز داشته باشند، بلکه وظیفه خود می دانم تا این مهم را به مردمِ انقلابی ایران بگویم، من از داخل منزل ایشان مطّلعم، در منزلِ شان بیش از یک نوع غذا بر سرِ سفره ندارند، خانواده ایشان روی موکت زندگی می کنند، روزی منزل ایشان رفتم یک فرش مندرس آنجا بود که از زبری آن به موکت پناه بردم.(3)

ارزش عدل

حاکم را بِه بود از طاعت صد ساله و زهد

قدر یک ساعتِ عمری که در او داد کند

حافظ

* جنابعالی را یکی از بازوهای توانای جمهوری اسلامی می دانم و شما را چون برادری که آشنا به مسائل فقهی و متعهّد به آن هستید و از مبانی فقهی مربوط به ولایت مطلقه فقیه جدّاً جانبداری می کنید، می دانم.(4)

* امام رحمه الله فرمودند: «خلاء رهبری پیش نمی آید، شما آدم دارید، … همین آقای خامنه ای».

ص:75

مسجد فقط حق داریم اذان بگوییم. اگر ممکن است دولت ایران از دولت ما بخواهد که اجازه دهند ما مسلمانان، بیرون از مسجد هم اللَّه اکبر بگوییم! و از من پرسید: راست است که در ایران در خیابان ها نماز جمعه می خوانند؟ گفتم: بله! گفت: شما در نور هستید و ما در ظلمت.(1)

«آیت اللَّه حاج شیخ عباس قوچانی قدس سره وصیِّ رسمی مرحوم آیت اللَّه العظمی آقا سیّد علی قاضی قدس سره در امر طریقت و اخلاق و سلوک إلی اللَّه بودند، می فرمودند: در نجف اشرف با مرحوم قاضی جلساتی داشتیم و غالباً افراد با هماهنگی وارد جلسه می شدند و همدیگر را هم می شناختیم. در یک جلسه ناگهان دیدم که سیّد جوانی وارد شدند، مرحوم قاضی بحث را قطع کردند و احترامِ زیادی به این سیّد جوان نمودند و به آن سیّد جوان فرمودند: آقا سیّد روح اللَّه! در مقابل سلطان جور و دولت ظالم باید ایستاد، باید مقاومت کرد، باید با جهل مبارزه کرد. این در حالی بود که هنوز زمزمه ای از انقلاب امام نبود! مرحوم آیت اللَّه قوچانی فرموده بودند که ما خیلی آن روز تعجّب کردیم ولی بعد از سال های زیاد، پس از انقلاب، فهمیدیم که مرحوم قاضی آن روز از چه جهت آن حرف ها را زد و نسبت به امام احترام کرد».(2)

فدای تو

همچو سپند پیش تو سوزم و رقص می کنم

خود به فدا چنین شود مرد برای چون تویی

خاقانی

* پانزده خرداد در عین حالی که مصیبت بود لکن مبارک بود برای ملت که منتهی شد به یک امر بزرگی و آن استقلال کشور و آزادی برای همه مملکت.(3)

* در حقیقت دستاورد نهضت پانزده خرداد 42 پیروزی بیست و دوم بهمن 57 بود.(4)

ص:77

وی که از ابتدا به امور مذهبی و ستیز با ظلم علاقه مند بود، پس از آموختن مقدمات علوم ادبی و عربی، نزدِ بزرگانی همچون ادیب نیشابوری، شیخ هاشم و شیخ مجتبی قزوینی به فراگیری منطق و اصول پرداخت. آیت اللَّه سعیدی پس از آنکه مقدمات و سطح را در مشهد گذراند، رهسپار حوزه علمیه قم شد و در درس خارج آیت اللَّه بروجردی شرکت کرد. بعد از مدتی آیت اللَّه سعیدی بتدریج در مکتب امام خمینی پرورش ویژه یافت و از نظر علمی و اخلاقی و دینی و از نظر احساس تکلیف نسبت به سرنوشت اسلام و مردم و میهن اسلامی، شخصیت ویژه ای پیدا کرد. علاقه بین امام خمینی و شهید سعیدی بتدریج چنان محکم شد که امام در نامه ای خطاب آیت اللَّه سعیدی نوشت: من از افرادی مثل شما آنقدر خوشَم می آید که شاید نتوانم عواطف درونی را آن طور که هست ابراز کنم. من قادر نیستم عواطف امثال شما را جواب بدهم، لکن خداوند متعال قادر است.

شهید به کویت عزیمت کرد. آیت اللَّه سعیدی پس از آنکه از کویت بازگشت، در ایران به عنوان یکی از سربازان پرشور امام خمینی در خطِّ مقدّم جهاد و مبارزه قرار گرفت. بعد از تبعید امام خمینی، شهید سعیدی مخفیانه به عراق رفت و در آنجا نیز با سخنرانی های خود به تشریح اهداف قیام امام خمینی رحمه الله پرداخت.

پس از مدّتی اقامت در عراق، شهید سعیدی احساس کرد، لازم است به ایران بازگردد و درباره قیام امام خمینی به روشنگری بپردازد. آیت اللَّه سعیدی چراغ مبارزه در مسجد امام موسی بن جعفرعلیه السلام را با زحماتِ زیادی چندین سال روشن نگه داشت.

گرچه ساواک در این مدّت به طور مرتّب به آزار و اذیّت آیت اللَّه سعیدی می پرداخت ولی وی به هر نحوی که ممکن بود این کانون را حفظ کرد و از مردم نیز به طور مداوم درخواست می نمود که دست از مقاومت برندارند. سال 1349 ه.ش، سال هجوم سرمایه داران آمریکایی به سوی ایران بود. آنها می خواستند آخرین رمق اقتصادی ایران را نیز از بین ببرند و در کنار غارت ذخایر و دارایی های ایران، فرهنگ اسلامی و بومی ایران را نیز غارت کنند. آیت اللَّه سعیدی با درک این موقعیّت حساس، به پا خواست و شجاعانه اعلامیه ای در این زمینه صادر کرد. اعلامیّه و نامه آیت اللَّه سعیدی در سکوت مرگبار آن زمان، چنان شوری در جامعه ایجاد کرد که از زمان تبعید امام خمینی سابقه نداشت.

آیت اللَّه سعیدی در بخشی از این اعلامیه چنین نوشت: هیأت حاکمه ستمگر و عامل استعمار، چنان در برابر استعمارگران خاضع گردید که طوق بندگی و عبودیّت

ص:79

آنان را بر گردن افکنده و درصدد برآمده است نوامیس ملّت ایران را نیز به آنها تقدیم کند … امروز، روز فریاد و اعتراض است، صدای خود را با اعتراض بلند کنید، داد بزنید، فریاد کنید، یکپارچه و متحد علیه این قرارداد خائنانه مبارزه نمایید … اعلامیه آیت اللَّه سعیدی چنان وحشتی در میان سران رژیم شاه افکند که فوراً دستور دستگیری آن عالم مبارز را صادر کردند.

بدین ترتیب، آیت اللَّه سعیدی روز 11 خرداد 1349 به زندان انتقال یافت و در 20 خرداد به طرز بسیار وحشیانه ای در تاریک خانه زندان به شهادت رسید. شهادت آیت اللَّه سعیدی، سبب پدید آمدن خشم و اندوه در میان اقشار مذهبی و حوزه های علمیه شد. امام خمینی؛ هم پس از شنیدن خبر شهادت آیت اللَّه سعیدی، پیامی فرستادند و در بخشی از پیام خود فرمودند:

«من شهادت فجیع این سیّد بزرگوار و فداکار را که برای حفظ مصالح مسلمین و خدمت به اسلام، جان خود را از دست داد، به ملّت اسلام عموماً و خصوصاً به ملّت ایران تعزیت می دهم و از خداوند متعال رفع ید دستگاه جبّار و عمال کثیف استعمار را مسئلت می نمایم.»

آیت اللَّه سعیدی و دنیا

ما سربازان امام حسین علیه السلام هستیم. قیام مالِ ماست، گرسنگی مال ماست، در به دری متعلّق ماست. ما سربازان شیعه از دنیا هیچ نمی خواهیم، تبعید مسافرت ماست، کتک خوردن کیف کردن و خوشگذرانی ما شیعه هاست و زندان استراحتگاه ما.(1)

برای آخرت

پا بر سر جان نهاده، دل کرده فدا

بگذاشته از بهر یکی هر دو سرا

فخرالدین عراقی

* کلام شهید روحانی: به خدا قسم اگر مرا بکشید و خونَم را به زمین بریزد هر قطر خون من نام مقدّس خمینی؛ را صدا خواهد زد.

* این تنها مرحوم سعیدی نیست که با این وضعِ اسف انگیز در گوشه زندان از پای در می آید بلکه چه بسا افراد مظلوم و بی گناه به جرم حق گویی در سیاه چال های زندان مورد ضرب و شتم و شکنجه های وحشیانه و رفتار غیر انسانی قرار می گیرد.(2)

ص:80

پس از اجرای ده دقیقه آتش هجوم رزمندگان اسلام در ساعت 15: 4 بامداد روز 21 خرداد به مواضع دشمن آغاز شد. اوّلین عکس العمل دشمن در ساعت 25: 8 صبح به ظهور رسید و یک واحد تانک دشمن آماده اجرای پاتک شد؛ با مشاهده پاتک دشمن ضمن اعزام یک دسته دیگر تانک به منطقه هدف به گردان 214 تانک دستور داده شد که با حداکثر توان از هدف تصرّف شده دفاع کند.

واحدهای پاتک کننده همچنان در طول روز 21 خرداد به پیشروی خود ادامه دادند و مواضع دشمن را که در خاکریزهای متناوب تهیّه شده بود فتح کردند و افراد دشمن را نابود یا اسیر ساختند و حدود ساعت 11 همان روز نیروها به آخرین حدِّ پیشروی تعیین شده رسیدند و منطقه را از وجود دشمن پاک کردند.

دشمن در برابر پاتک دلیرمردان ارتش اسلام از ساعت 12 به بعد شروع به پاتک کرد امّا تلاشِ مذبوحانه اش بر اثر آتش توپخانه و یگان های تانک و مقاومت دلیرانه رزمندگان اسلام خنثی شد.

حدودِ ساعت 12 روز 22 خرداد یعنی 36 ساعت پس از آغاز عملیات در حالی که رزمندگان ایرانی موفّق شده بودند حدود 3 کیلومتر پیشروی کنند و مواضعی را تصرّف و نگهداری نمایند وضعیّت منطقه حالت عادی و تثبیت شده پیدا کرد و هدفِ نهایی عملیات فرماندهی کل قوا که عقب راندن نیروهای دشمن به غرب کارون بود حاصل گردید.

خونِ شهید

«انّ علیّ ابن الحسین علیه السلام کانَ یَقول: قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله ما من قطره احبّ الی اللَّه عزّوجلّ من قطره دمٍ فی سبیل اللَّه؛(1) امام زین العابدین علیه السلام پیوسته از قول رسول خداصلی الله علیه وآله می فرمود: هیچ قطره ای در نزد خداوند دوست داشتنی تر از قطره خونی که در راه خدا ریخته می شود نیست.»

ص:82

می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: عمر بن مسلم چه کرد؟ عرض کردم او به عبادت خدا روی آورده و تجارت را ترک گفته است. حضرت از عمل او اظهار تأسف کرد و فرمود: مگر نمی داند که هر کس کار خود را در طلب معاش ترک کند، دعای مستجابی در پیشگاه الهی نخواهد داشت؟»

ارزش ایثار

خُنُک آنکه آسایش مرد و زن

گزیند بر آسایش خویشتن

سعدی

* اگر جهاد سازندگی در آن انحراف نباشد و برای خدا باشد این همه جهادی است که توأم با جهاد اکبر هم هست.(1)

* عشقِ جهاد در خدمت به اسلام و مردم، چشم دل عشّاق خدمت به دین و مردم را روشن نموده است.(2)

ص:84

مجاهدین در بهشت

«قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم: للجنّةِ بابٌ یُقالُ له بابُ المُجاهدینَ یمضوُن إلیه فإذا هُو مَفتوحٌ و هم مُتقلِّدون سُیوفَهم والجمعُ فی الموقفِ و الملائکةُ تُرحِّبُ بهم؛(1) بهشت را دری است به نام مجاهدان که به سوی آن می روند و آن را گشوده می یابند. آنان شمشیرهای خود را حمایل کرده و دیگر مردم در آن جایگاه ایستاده اند و فرشتگان مجاهدان را خوش آمد می گویند».

شهید چمران و ناسا

شهید مصطفی چمران دارای مدرک دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما از دانشگاه بروکلی آمریکا بود. مادر دکتر، به او سفارش کرده بود که پسرم هیچ وقت خدا را فراموش نکن. وقتی در آمریکا بود، سازمان فضایی آمریکا (ناسا) پیشنهاد عضویت در هیأت علمی این سازمان را به او می دهد ولی دکتر قبول نمی کند. وقتی به ایران می آید می گوید: مادر حرف تو را گوش کردم و به هیچ عنوان خدا را فراموش نکردم. آمدم ایران و نخواستم دانشم در دست دشمن باشد.(2)

دیدارِ تو

جان به دیدارِ تو یک روز فدا خواهم کرد

تا دگر برنکنم دیده به هر دیداری

سعدی

* چمران با عزّت و عظمت و با تعهّد به اسلام جان را فدا کرد و در این دنیا شرف را بیمه کرد و در آن دنیا هم رحمت خدا را بیمه کرد. ما و شما هم خواهیم رفت مثل چمران بمیرید.(3)

* او (چمران) در پیشگاه خدای بزرگ با آبرو رفت، روانش شاد و یادش د بخیر.(4)

ص:86

رابطه با یکی از این شهیدان توجّه فرمایید:

نامِ این شهید، اسداللَّه مرادی است که از سرداران شهید زرّین شهر اصفهان است، او قبل از شهادت، دارای دخترِ خردسالی به نام مرضیّه بود، این دخترک ناراحتی داشت و دائماً از گوشش، چرک و عفونت، خارج می شد، چندین پزشک او را معاینه کردند و بالاخره با عکسبرداری تشخیص داده شد که لوزه سوم دارد و تا کمی بزرگ تر نشود، قابلِ عمل جرّاحی نیست، و تا عمل هم نشود، مرتباً از گوشش چرک می آید، و به همین خاطر هفته ای یکی دو بار او را پیشِ دکتر می بردند تا چرک گوش او را بکشند، آنقدر او را نزد دکتر بردند که آقای مرادی می گفت: خسته شدم.

این کودک که یک سال بیشتر نداشت و همچنان بیماری گوشش ادامه داشت، با شهادت پدر روبرو شد.

پس از شهادت پدر، طبیعتاً بایستی مادرِ کودک، او را به دکتر ببرد.

مادر می گوید: در دعاها و مراسم روضه خوانی که شرکت می کردم، به یاد شوهر شهیدم می افتادم و خطاب به او می گفتم: «شما که شهید هستید و در محضر خداوند اعتباری دارید، از خداوند بخواهید که فرزند مان خوب شود».

تا اینکه دو روز به عید بعثت مانده بود، یکی از دوستان در خواب دیده بود که شهید اسداللَّه مرادی به اهل خانه عیدی می دهد، ولی به همسرش عیدی نداد، می پرسد چرا به همسرتان عیدی نمی دهید، او جواب می دهد که عیدی همسرم چند روز بعد داده می شود.

این قضیّه گذشت تا شبِ بعثت فرا رسید، در همان شب، مادر کودک شوهر شهیدش را در خواب می بیند، شوهر خطاب به همسر می گوید: «آیا عیدی من به دست شما رسید؟»

همسر متوجّه قضیه نمی شود و می گوید: خیر.

شهید می گوید: «شفای دخترمان مرضیه، عیدی این عید بعثت است که خداوند عنایت فرموده است».

مادر کودک (همان همسر شهید) وقتی صبح از خواب بیدار شد، به سراغ دخترش رفت و دید گوش او دیگر چرک ندارد، ابتدا شک و تردید داشت، ولی چند روز از این ماجرا گذشت و دید حال دختر خوبست، او را به دکتر برد و عکسبرداری کردند و از الطاف خداوند اینکه اصلاً آثاری از لوزه سوم در عکس دیده نشد.(1)

ص:88

در هوای تو

در هوای تو جان و تن بارَست

جان فدا کرد عاشق و وارست

فخرالدین عراقی

* شهید بهشتی که مظلوم زیست و مظلوم مرد و خار در چشم دشمنان اسلام بود.(1)

* ایشان را من بیست سال بیشتر می شناختم مراتب فضل ایشان و مراتب تفکّر ایشان و مراتب تعهد ایشان بر من معلوم بود.

* آنچه که من راجع به ایشان متأثّر هستم شهادت در مقابل او ناچیز است و آن مظلومیّت ایشان در این کشور بود.

* من او را یک فرد مجتهد متعهّد متدیّن علاقه مند به ملّت، علاقمند به اسلام و به درد بخور برای جامعه خودمان می دانستم.(2)

عاملِ ثبات دولت ها

«ثبات الدول بإقامة سنن العدل؛(1) پایداری دولت ها در گرو برپا داشتنِ راه و رسمِ دادگری است.»

از سخت ترین تکالیف

عبد الأعلی، پسر أعین، از کوفه عازمِ مدینه بود. دوستان و پیروانِ امام صادق علیه السلام در کوفه، فرصت را مغتنم شمرده مسائلِ زیادی که موردِ احتیاج بود، نوشتند و به عبد الأعلی دادند که جوابِ آنها را از امام علیه السلام بگیرد و با خود بیاورد. ضمناً از وی درخواست کردند که یک مطلب خاص را شفاهاً از امام بپرسد و جواب بگیرد؛ و آن مربوط به موضوعِ حقوقی بود که یک نفر مسلمان بر سایر مسلمانان پیدا می کند.

عبد الاعلی وارد مدینه شد و به محضرِ امام علیه السلام رفت. سؤالات کتبی را تسلیم کرد و سؤال شفاهی را نیز مطرح نمود، امّا بر خلافِ انتظارِ او، امام علیه السلام به همه سؤالات جواب داد، مگر درباره حقوقِ مسلمان بر مسلمان. عبد الأعلی آن روز چیزی نگفت و بیرون رفت. امّا در روزهای دیگر هم یک کلمه درباره این موضوع نگفت. عبد الأعلی عازمِ خروج از مدینه شد و برای خداحافظی به محضرِ امام علیه السلام رفت، فکر کرد مجدّداً سؤال خود را طرح کند؛ عرض کرد: یا ابن رسول اللَّه! سؤال آن روز من بی جواب ماند.

- من عمداً جواب ندادم.

- چرا؟

- زیرا می ترسم حقیقت را بگویم و شما عمل نکنید و از دینِ خدا خارج شوید. آن گاه امام علیه السلام این چنین به سخن خود ادامه داد: «همانا از جمله سخت ترین تکالیف الهی درباره بندگان سه چیز است: یکی رعایت عدل و انصاف میانِ خود و دیگران، آن اندازه که با برادرِ مسلمان خود آن چنان رفتار کند که دوست دارد او با خودش چنان کند. دیگر این که مالِ خود را از برادرانِ مسلمان مضایقه نکند و با آنها به مواسات رفتار کند. سوم یاد کردنِ خدا است در همه حال، امّا مقصودم از یاد کردنِ خدا این نیست که پیوسته سبحان اللَّه و الحمدللَّه بگوید، مقصودم این است که شخص آن چنان باشد که تا با کار حرامی مواجه شد، یاد خدا که همواره در دلش هست جلوی او را بگیرد.(2)

ص:90

رشوه به امیرالمؤمنین!

اشعث بن قیس مردی منافق و دو رو بود و با امیرالمؤمنین علیه السلام دشمن بود. او از طرفِ خلیفه سوم، حاکم آذربایجان بود. بعد از کشته شدنِ عثمان، امیرالمؤمنین علیه السلام برای او نامه ای نوشت و در آن متذکّر شد که این شغلِ تو امانتی در دستِ توست و اموالِ زیرِ دستِ تو، مالِ خداست و …

او شب هنگام به نزدیکانش گفت: نامه علی علیه السلام مرا متوحّش ساخته است، می ترسم که اموالِ آذربایجان را از من بگیرد، بهتر آن است که به معاویه ملحق گردم … (1) او یک شب جهتِ مساعد نمودن نظرِ امام علیه السلام، در کوفه به خدمتِ ایشان رسید که جریانِ آن را در زیر می خوانید:

امام علیه السلام می فرماید: شگفت تر از سر گذشتِ عقیل آن است که شخصی (اشعث بن قیس) شب نزدِ ما آمد، با ارمغانی در ظرفِ سربسته و حلوایی که آن را دشمن داشته و به آن بدبین بودم، به طوری که گویا با آبِ دهن مار خمیر شده بود. به او گفتم: «آیا این هدیه است یا زکات یا صدقه؟ که زکات و صدقه بر ما اهل بیت علیهم السلام حرام است؟» گفت: «صدقه و زکات نیست، بلکه هدیه (رشوه) است.» پس گفتم: «مادرت در عزایَت بنشیند، آیا از راهِ دینِ خدا آمده ای که مرا بفریبی؟ آیا نمی فهمی که از این راه قصدِ فریبِ مرا داری؟ یا دیوانه ای یا بیهوده سخن می گویی؟ سوگند به خدا اگر هفت اقلیم را با هرچه زیرِ آسمان های آنهاست، به من دهند، برای این که پوستِ جویی را از دهان مورچه ای بربایم و نافرمانی نمایم، انجام نمی دهم و دنیای شما نزدِ من پست تر از برگی است که در دهن ملخی باشد که آن را میجود».(2)

عدل و عدالت

عدالت کن که در عدل، آنچه در یک ساعت به دست آید

میسّر نیست در هفتاد سال اهل عبادت را

صائب

* قاضی پس از شرایط معتبره شرعیه باید در اجرای موازین قضایی سخت و استوار باشد، نه تحت تأثیر عواطف و جوسازیهای بی مورد واقع شود و از اجرای احکام خدا سرپیچد و نه با جوسازیهای منحرفان و انتقام جویان، برخلاف موازین الهی از رحمت بر بندگان خدا دریغ کند که هر دو طرف افراط و تفریط، برخلاف عدل الهی است.(3)

ص:91

برای نیروهای خودی جهت تغیر دادن وضعیت و به دست گرفتن مجدّد ابتکار عمل به این ترتیب بار دیگر ارتش عراق در لاک دفاعی فرو رفت. در این عملیات لشکر 27 محمد رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم به همراهِ 10 گردان رزمی به فرماندهی حاج محمّد کوثری از ابتدا شرکت فعّال داشت، لازم است یادی کنیم از شهید سرافراز سیّد رضا دستواره جانشین لشکر که در این عملیات نقش بسزایی در پیشبرد عملیات داشته است و از شهیدان سرافراز: ممقانی، صفر خانی، بختیاری و …

شفاعت شهید

«قَالَ رسول اللَّه صلی الله علیه وآله یشفع الشّهید فی سبعین من اهله؛(1) پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله: شهید هفتاد نفر از بستگان خود را شفاعت می کند».

ص:93

نامیده شده است، به آرزوی دیرین خود رسید و به معراج خود که شهادت بود، دست یافت.

شهید زنده است

«وَ لا تَقُولُوا لِمَن یُقْتَلُ فی سبِیلِ اللَّهِ أَمْوَات بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَکِن لا تَشعُرُونَ؛(1) و به آنها که در راه خدا کشته می شوند، مرده نگویید! بلکه آنان زنده اند،ولی شما نمی فهمید!»

وعده بهشت برای جهادگران راه خدا

«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ استَقَامُوا تَتَنزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائکةُ أَلا تخَافُوا وَ لا تحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالجَْنَّةِ الَّتی کُنتُمْ تُوعَدُونَ؛(2) به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند که: «نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است!»

از زبانِ شهید

«در سال 1287 شمسی در یزد متولّد شدم. پدرم آقا میرزا ابوطالب یکی از روحانیون معروف این شهر بود. در مسجد روضه محمدیه نماز می خواند و امام جماعت بود. پدرم مرجع دینی بود و دست خط بسیار خوبی داشت. مردم به پدرم اعتماد زیادی داشتند. هفت ساله بودم که پدرم را از دست دادم. از آن به بعد سرپرستی ما را پسر عمویم بر عهده گرفت و زندگی ما را اداره کرد. درس خواندن را از کودکی شروع کردم. تا 20 سالگی مقدّمات علومِ دینی را خواندم. بعد تصمیم گرفتم برای ادامه تحصیل به اصفهان بروم؛ یعنی در سال 1308.

قبل از مسافرت با دختر عمویم ازدواج کردم و زندگی مشترک ما از همان سال شروع شد. در مدرسه چهار باغ اصفهان مستقر شدم. برف سنگینی در اصفهان بارید نتوانستم دوام بیاورم و برگشتم یزد. برای ادامه تحصیل این بار راهیِ قم شدم. همسرم را هم با خودم بردم.

در سال 1309 رفتیم به شهر قم. 21 سال در آنجا بودیم. خوشبختانه خیلی زود با آیت اللَّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی آشنا شدم که بنیانگذار و مدیر حوزه علمیه

ص:95

قم بود. این آشنایی باعث که موردِ محبّتِ آقای حائری قرار گرفتم. علاقه من به ایشان تا حدّی بود که دیدن هر روزه ایشان را واجب می دانستم. من هم گرفتاری و مشکلات طلبه ها را به گوش ایشان می رساندم. در اطراف قم منطقه ای است به نام عبّاس آباد که در آنجا زراعت می کردم. به لطف خداوند، آنچنان حافظه ام قوی بود که اسم ده هزار طلبه ای که شهریه می گرفتند بی کم و کاست در ذهنم بود. آیت اللَّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال 1315 به رحمت حق پیوست. با مرگ بنیانگذار حوزه علمیه قم اوضاع بر روحانیان و طلبه ها سخت شد.

رضاخان پهلوی سختگیری های خود را شروع کرد. تلاش کرد لباس روحانیون را از آن بگیرد و می گفت: پوشیدن لباس روحانیت ممنوع است.

عاقبت به فکر افتادیم که آیت اللَّه سیّد حسین بروجردی را به قم بیاوریم. من همان روزهای اوّل با امام خمینی در ورودم به قم آشنا شدم. ایشان در مسجد سلماسی نزدیک محله یخچال قاضی قم درس می دادند. امام از اوّل به عنوان یک روحانی فوق العاده شناخته شده بودند.

در سال 1330 برای انجام کاری به یزد آمدم و در زادگاهم ماندم. در یزد شروع کردم به تدریس علوم دینی و تعمیر مدرسه ها.»

وقتی آقای صدوقی وارد یزد می شود مردم این شهر و آبادی های اطراف به استقبال ایشان می روند. جمعیت آن قدر زیاد بوده که از 8 کیلومتر مانده به یزد، مردم پیر و جوان و زن و مرد ایستاده بودند. پسر آیت اللَّه صدوقی رحمه الله که الان امام جمعه یزد هستند فرمودند: «وقتی پدرم داشت بر تعمیرات مسجد حظیره نظارت می کرد به بنّا می گوید در این گوشه مسجد یک قبر برای من بِکَن!» پدرم به بنا می گوید: «من این جا خواهم خوابید برای همیشه!» (1)

بعد از شهادت پدرم همان بنّا آمد و پیکرِ پدرم را در قبر گذاشت.

در سال 1341 ه. ش وقتی شکل مبارزه علنی شد و امام خمینی رهبری آن را به دست گرفت آیت اللَّه صدوقی مانندِ برخی دیگر از روحانیون واردِ میدان شد. در همین سال دولت محمّد رضا پهلوی لایحه ای را با نامِ «انجمن های ایالتی و ولایتی» به مجلس شورای ملّی داد تا تصویب کند. در سال 1341 دوّمین مخالفت آشکاری که امام خمینی علیه حکومت پهلوی کرد در زمینه انقلاب سفید بود. امام خمینی رحمه الله در سیزدهم خرداد

ص:96

ماه 1342 که عاشورای حسینی بود سخنرانی پرشوری کرد. امام تا آن روز علیه حکومتِ پهلوی این قدر کوبنده حرف نزده بود. حکومت پهلوی در پانزدهم خرداد امام را دستگیر و به تهران برد. مردم برخی از شهرها برای اعتراض به خیابانها ریختند از جمله تهران، قم و اطراف ورامین و گروهی از مردم به شهادت رسیدند. شهید صدوقی رحمه الله و تعدادی از روحانیون مدّتی در تهران ماندند و بعد با فشار ساواک به شهرهای خود رفتند. دولت شاه در مهر ماه 1343 لایحه ای را به طور پنهانی برای تصویب به مجلس شورای ملّی فرستاد برطبق این لایحه اگر آمریکایی ها در ایران خلاف قانون رفتار می کردند و جرمی مرتکب می شدند دستگاه قضایی ایران نباید آنها را محاکمه می کرد. امام به خاطر همین سخنرانی بسیار مهمّی در قم انجام دادند و حکومتِ پهلوی امام را دستگیر کرد. آیت اللَّه صدوقی رحمه الله بسیار ناراحت شد و گریه کرد و به مؤذن ها گفت که در مسجدها اذان بگویند.

در خانه ایشان به روی همه باز بود. با مردم بسیار صمیمی بود. کودکان و نوجوانان را بسیار دوست داشت. او علاقه مند بود که مردم در آسایش زندگی کنند. یکی از بزرگترین کارهای شهید صدوقی ساختن یک مرکز آموزشی بود. در سال 1361 شهادتشان در محراب بود که از مردم گذشت و به خدا رسید.

سال شمار زندگی شهید صدوقی رحمه الله

1287 ه. ش تولّد در شهر یزد

1294 ه. ش وفات پدر

1296 ه. ش وفات مادر

1308 ه. ش ازدواج و مسافرت به اصفهان برای ادامه تحصیل

1309 ه. ش مسافرت به قم و تحصیل در حوزه علمیه این شهر و آشنایی با امام خمینی رحمه الله

1329 ه. ش ارتباط با فداییان اسلام و کمک به نهضت اسلامی این گروه مبارز

1330 ه. ش بازگشت به شهر یزد و استقرار در زادگاه خود

1341 ه. ش همگامی با نهضت امام خمینی رحمه الله و شروع مبارزه علنی با حکومت پهلوی

1341 ه. ش بسیج مردم یزد علیه اصلاحات ارضی

1342 ه. ش فرستادن تلگراف به امام خمینی و تسلیت ایشان به مناسبت حمله حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه.

1342 ه. ش سفر به قم برای دیدار از امام خمینی رحمه الله که به تازگی از زندان آزاده شده بودند.

1344 ه. ش تلگراف به نجف برای امام خمینی رحمه الله که به تازگی به آنجا تبعید شده بودند.

ص:97

1346 ه. ش مخالفت با لایحه حمایت خانواده به دلیل رعایت نکردن موازین اسلامی در این لایحه.

1350 ه. ش مخالفت با جشن های 2500 ساله.

1352 ه. ش ممانعت از تشکیل جلسه نیایش برای محمد رضا پهلوی.

1356 ه. ش تشکیل چندین مراسم بزرگداشت برای شهادت آیت اللَّه سیّد مصطفی خمینی در یزد.

1356 ه. ش تشکیل مجالس بزرگداشت برای شهادت طلاب در 19 دی ماه شهر قم.

1357 ه. ش بزرگداشت چهلم شهدای شهر تبریز در یزد و شهادت عدّه ای از مردم یزد

1357 ه. ش صدور اعلامیه های پی در پی و سخنرانی های فراوان علیه رژیم پهلوی در طول این سال.

1357 ه. ش سفر به پاریس و دیدار با امام خمینی رحمه الله

1358 ه. ش عضویت در مجلس خبرگان برای تدوین قانونی اساسی جمهوری اسلامی ایران و احراز امامت جمعه شهر یزد

1361 ه. ش شهادت در محراب.(1)

دل و جان فدا

تا ز عشق تو جرعه ای خوردیم

دل بدادیم و جان فدا کردیم

فخرالدین عراقی

* چه کسی اولی به شهادت است در عصری که استکبار جهانی و فرزندان خلف آن در داخل و خارج، اسلام را تهدید می کند از امثال شهید بزرگوار ما و فقیه متعهد و فداکار اسلام شهید صدوقی عزیز رضوان اللَّه علیه.

* شهید بزرگی که در تمام صحنه های انقلاب حضور داشت و یار و مددکار گرفتاران و مستمندان بود و وقت عزیزش صرف در راه پیروزی اسلام و رفع مشکلات انقلاب می شد و برای خدمت به خلق و انقلاب سر از پا نمی شناخت.

* در جبهه ها او و دوستان او و امثال او بودند که هر چند یک دفعه سرکشی کرده و آرامش قلب خلق اللَّه بودند.(2)

ص:98

علّامه امینی رحمه الله بلافاصله رو به من کرد و فرمود: «حسان، تو هم اشعارت را در مدح حضرت رضاعلیه السلام بخوان!» من که قبلاً قرار نبود در مقابل آن جمعیّت انبوه که دامنه اش تا خیابان های اطراف کشیده شده بود شعری بخوانم و هرگز انتظارِ این دستورات بی مقدّمه را نداشتم، مضطربانه عرض کردم: «حضرت آقایِ امینی، قربانت گردم، شما که می دانید من اشعارم را همیشه از روی کتاب و یا دفترچه و یادداشت می خوانم، حالا که من، همراهم شعری برای خواندن ندارم!» ولی ایشان، بدون توجّه به عرایض من، باز پشت بلندگو تکرار فرمودند: «حسان! به عنوانِ پذیرایی از میهمان عزیز، تو هم باید شعری در مدح حضرت رضاعلیه السلام بخوانی!» در حالِ درماندگی، ناگهان متوجّه شدم اشعار نیمه تمامی را که شب گذشته در مدح حضرت امام رضاعلیه السلام سروده بودم در جیب دارم؛ با عجله عرض کردم: «حضرت آقای امینی، یک شعر نیمه تمام را که دیشب سروده ام در جیب خود یافتم و با اجازه شما همان را میخوانم:

قبله طوس

حاجتم بود حجّ بیت اللَّه

قسمتم شد حریم قبله طوس

وقتی شعرم را که بیش از بیست بیت بود خواندم، استاد مصری با تعجّب مرا در آغوش کشید و بوسید و گفت: «چگونه توانستی اشعار عربی مرا در این لحظه با همان قافیه سین به شعر فارسی برگردانی؟» تازه متوجّه شدم که این یک اعجاز از حضرت رضاعلیه السلام است. شعری که من شب قبل در مدح آن حضرت سروده بودم با شعری که آن استاد مصری در مشهد مقدّس گفته بود به طوری در قافیه و معنی هماهنگ و یکسان بودند که آن استاد مصری خیال کرده بود من در همان مجلس، اشعار عربی او را به شعر فارسی برگردانده ام و ضمناً یک کرامت از علّامه امینی رحمه الله است که با آن اصرار به من تأکید می فرمودند: «باید شعر را بخوانی!»، و من از دید معنوی آن عاشق دلخسته و پیرو وارسته علی علیه السلام غافل بودم.

جان فدا

دانی که چیست حاصل انجام عاشقی؟

جانانه را بینی و جان را فدا کنی

فروغی بسطامی

ص:100

سفارش علامه

مرحوم علاّمه جعفری رحمه الله می نویسد: یکی از خویشاوندان نزدیک این جانب در شهر اصفهان در خواب می بیند که در برابر مرحوم علّامه مجاهد آقایِ حاج شیخ عبدالحسین امینی رحمه الله در یک اتاق نشسته است. مرحوم آقای امینی رحمه الله به ایشان می گوید. آیا شما آقایِ جعفری را می شناسید؟ ایشان پاسخ می دهند: آری من ایشان را می شناسم، آقای امینی یک پاکتی که در میان آن نامه ای بوده است به ایشان می دهد و می گوید: این نامه را به آقایِ جعفری دهید و به ایشان بگویید: ما اکنون در عالم برزخ هستیم و دستمان از کار بسته است. (یعنی دیگر کاری نمی توانیم انجام دهیم کار در دنیا بود که ما پشت سر گذاشتیم) ولی شما که در آن دنیا هستید و در میدان کارید و می توانید کار کنید، درباره امیرالمؤمنین علیه السلام کار کنید. آقای جعفری می نویسد: وقتی این خواب را برایم نقل کردند، تصمیم گرفتم برای نوشتن «ترجمه و شرح نهج البلاغه» و شروع به کار کردم.(1)

من علی علیه السلام را دارم!

حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمّد هادی امینی (فرزند علامه امینی رحمه الله) می گوید: عشق و محبّت بیکرانه و سرشار امیرالمؤمنین علیه السلام چنان وجود و قلب علّامه امینی رحمه الله را مسخّر و منقاد و مطیع خود ساخته بود که جز وجود امیرالمؤمنین در نظر او دنیا و مردم مفهومی و یا توجّهی نداشت. یک روز هشت تن از علمایِ بزرگ اهل تسنّن بغداد آمدند خدمت آقا، هوا خیلی گرم بود، آن زمان مرحوم علّامه به خاطر گرمی هوا در زیرزمین می نشستند، بعد از تعارفات، صحبت های زیادی شد. هنگام رفتن گفتند: «شما 11 جلد درباره امام علی بن ابی طالب نوشتی، قدردانی و تجلیل شیعه از شما این است که در منزل کهنه ای زندگی می کنی، اگر یک جلد از این 11 جلد را درباره یکی از خلفا مینوشتی کاخی از طلا برای شما میساختیم. ولی ما هر چه نگاه می کنیم می بینیم وضع شما به جای بهتر شدن بدتر می شود. شما الآن یخچال ندارید، کولر ندارید، فرش ندارید، مبل ندارید، خلاصه وسایل راحتی تابستان و زمستان هیچ ندارید، چطور زندگی می کنید؟» ایشان تأمّلی کردند و بعد گفتند: «این اشکالاتی که بر من وارد می کنید

ص:101

درست است، این اشکالات را شما وقتی به من وارد می کنید، من به قلبم رجوع می کنم، قلبم به من می گوید: عوض یخچال، علی علیه السلام را دارم و علی علیه السلام مافوق تمامی این مواهب است. من علی علیه السلام دارم چه غم دارم و از زندگانی خودم اصلاً ناراحت نیستم و شاکرم.» (1)

پاداشِ الغدیر

فرزند علّامه امینی رحمه الله گوید: در سالِ 50 که خواستند عراق نباشم، برای خداحافظی نزد آیت اللَّه سیّد محمّد تقی - که از نواده های مرحوم بحرالعلوم بزرگ بود - رفتم. گفت: چطور شد که به اینجا آمدی؟

عرض کردم: می خواهم از عراق بروم ولی شما مثل اینکه مرا دیدید. اشک هایتان جاری شد!

فرمود: بعد از وفات پدرت پیوسته در این فکر بودم علّامه امینی رحمه الله که عمرش را وقف علی علیه السلام نموده، علی علیه السلام در آن عالم با علّامه امینی رحمه الله چگونه رفتار می فرمایند؟ این فکر مدّتها در ذهنم بود، تا شبی در عالم رؤیا دیدم مثل اینکه قیامت برپا شده و عالم حشر است و بیابان مملوّ از جمعیّت است و مردم همه متوجّه یک ساختمانی هستند. من پرسیدم: آنجا چه خبر است؟ گفتند: آنجا حوض کوثر است.

من جلو آمدم، دیدم حوضی است و باد، امواجی در آن پدید آورده و متلاطم است. وجودِ مقدّس علی بن ابیطالب علیه السلام کنارِ حوض ایستاده اند و لیوان های بلوری را پر می کنند و به افرادی که خود می شناسند، می دهند. در این اثنا همهمه ای برخاست. پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: امینی آمد. به خود گفتم: بایستم و رفتارِ علی علیه السلام با امینی رحمه الله را به چشم ببینم که چگونه خواهد بود. ده، دوازده قدم مانده بود که امینی به حوض برسد، دیدم حضرت امیرعلیه السلام لیوانها را به جای خود گذاشتند و دو مشت خود را از آب کوثر پر کردند، چون امینی به ایشان رسید، به روی امینی پاشیدند و فرمودند: «خدا روی تو را سفید کند که روی ما را سفید کردی.» بعد از خواب برخاستم و فهمیدم که علی علیه السلام پاداشِ تألیف الغدیر را به مرحوم امینی داده است».

ص:102

حالی که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان - که قدرت تشخیص کافی دارند - بازگردانند، از ریشه های مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه میشدید)».

شرایطِ رهبری

«قال الإمام صادق علیه السلام: فأمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقهاءِ صائناً لِنَفْسِهِ، حافظاً لِدینِهِ، مُخالِفاً علی هواه، مطیعاً لأمرِ مَولاهُ، فَلِلْعَوامِ أنْ یُقلّدوهُ؛(1) امّا هر کس از فقیهان که نگهدار نفس خود و پاسدار دین خویش، و مخالف با هوای نفس، و فرمانبردار خدای خویش باشد، بر عوام است که از او تقلید کنند.

مشورت در امر حکومت

«الامام علی علیه السلام - مِن کِتابٍ لَهُ الی معاویةَ -: انَّمَا الشّوری لِلمُهاجِرینَ وَ الأَنصارِ، فَإِنِ اجْتَمَعُوا عَلی رَجُلٍ وَ سَمّوهُ إِماماً کانَ ذلِک لِلّهِ رِضاً؛(2) امام علی علیه السلام - در نامه خود به معاویه -: مشورت، تنها حقِّ مهاجران و انصار است. اگر آنان درباره مردی توافق کردند و او را پیشوا نامیدند، خشنودی خدا نیز در آن است».

مشورت و حکومت

«الامام الحسن علیه السلام - من معاهَدَتِهِ مَعَ مُعاویةَ -: لَیْسَ لِمُعاویة بن أبی سُفیان أن یَعهد إلی أحَدٍ مِن بَعدِهِ عَهداً، بَل یکونُ الأَمرُ مِن بَعدِهِ شُوری بَینَ المُسلمینَ؛(3) امام حسن علیه السلام - از جمله شروطی که (در صلح نامه اش) برای معاویه گذاشت -: معاویة بن ابی سفیان، حق ندارد پس از خود هیچ کس را به خلافت برگزیند، بلکه پس از او موضوع خلافت به شورای مسلمانان واگذار خواهد شد».

انتخابِ خبرگان

مقام معظّم رهبری در موردِ انتخاب خویش برای مسؤولیت خطیر رهبری بعد از رحلت امام قدس سره در مجلس خبرگان می فرماید: «بعد از رحلت امام قدس سره، در آن روز اوّل که در مجلس خبرگان شرکت کردند، بنده هم عضو مجلس خبرگان بودم. و بالاخره اسم

ص:104

این بنده حقیر به میان آمد و بحث کردند چه کسی را انتخاب کنیم و اتّفاق کردند بر این که این موجود حقیر ضعیف را به این منصب خطیر انتخاب بکنند. من فعالیّت کردم. مخالفت جدّی کردم، نه این که می خواستم تعارف بکنم. خدا خودش می داند که در دل من، در آن لحظات چه می گذشت. رفتم آنجا ایستادیم و گفتم: «آقایان صبر کنید، اجازه بدهید!» این ها همه ضبط شده و موجود است، هم تصویر و هم صدایِ آن هست. شروع کردم به استدلال کردن که من را برای این مقام انتخاب نکنید. هرچه اصرار کردم قبول نکردند. هرچه من استدلال کردم، آقایان مجتهدین و فضلاء که در همان جا بودند، استدلال های ما را جواب دادند. من قاطع بودم که قبول نکنم؛ ولی بعد دیدم که چاره ای نیست. چرا چاره ای نبود؟ زیرا به گفته افرادی که من به آنها اطمینان دارم، این واجب، در من متعیّن شده بود؛ یعنی اگر من این بار را بر ندارم، این بار زمین خواهد ماند. این بود که گفتم قبول می کنم. چون دیدم بار برزمین می ماند؛ برای این که بار برزمین نماند آن را برداشتم. اگر کسی دیگری آنجا بود یا من می شناختم که ممکن بود این بار را بردارد و دیگران هم او را قبول می کردند، یقیناً من قبول نمی کردم که این بار را بردارم.» بعد هم گفتم: «پروردگارا توکّل بر تو و خدا هم تا امروز کمک کرد».(1)

حراست از دین

پادشاهان پاسبانند خفتن شرط نیست

یا مکن، یا چون حراست می کنی بیدار باش!

سعدی

ص:105

می کند تا با شما پیکار کنند. پس اگر از شما کناره گیری کرده و با شما پیکار ننمودند، (بلکه) پیشنهاد صلح کردند، خداوند به شما اجازه نمی دهد که متعرّض آنان شوید».

دستورِ به صلح و آرامش

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ*(1) ای کسانی که ایمان آورده اید همگی در صلح و آشتی درآیید! و از گام های شیطان، پیروی نکنید؛ که او دشمن آشکار شماست.

قبول صلح

«و إنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَح لَها و تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إنَّهُ هُوَ السَّمیعُ العَلیمُ؛(2) اگر به صلح مایل شدند تو نیز از در صلح وارد شو و بر خدا توکّل کن که او شنوای دانا است».

برتری صلح بر جنگ

«امام علی علیه السلام: وَجَدتُ المُسالِمَةَ ما لَم یَکُنْ وهنٌ لِلإسلامِ أنجَعَ مِنَ القِتال؛(3) من صلح را، تا آن گاه که مایه وهن اسلام نباشد، کارساز تر از جنگ یافتم».

ویژگی های رهبری

«قال الإمام الباقرعلیه السلام: لا تصلح الإمامةُ إلاّ لرجلٍ فیه ثلاثُ خصالٍ: ورعٌ یحجُزه عن معاصی اللَّه، وحلمٌ یملک به غَضبَه، و حُسن الولایةِ علی مَن یلی، حتّی یکونَ لهم کالوالدِ الرَّحیمِ؛(4) امامت (و رهبری) جز برای کسی که در او سه خصلت باشد، شایسته نیست: ورعی که او را از نافرمانی خدا باز دارد، حلمی که با آن بر خشم خویش چیره شود، و مدیریت شایسته در قلمرو ولایت خویش، تا حدی که برای مردم همچون پدری مهربان باشد».

چرا جنگ؟

در خیابان های مدینه قدم می زدم که یکی از ایرانی ها نظرم را به خود جلب کرد. او با یکی از کاسب های مدینه حرفش شده بود. بحث بر سر جنگ ایران و عراق بود. مردِ

ص:109

کاسب می گفت: قرآن می گوید: «والصّلح خیر» حالا که صدام پیشنهاد صلح داده، چرا شما صلح را نمی پذیرید؟ زائر ایرانی نمی توانست او را قانع کند. زائران ایرانی نگاهِ شان که به من افتاد گفتند: آقایِ قرائتی! بیا جوابِ این آقا را بده! من به یکی از ایرانی ها گفتم: یکی از طاقه های پارچه را بردار و فرار کن! او همین کار را کرد. صاحب مغازه خواست فریاد بزند، گفتم: «والصّلح خیر»! خواست ایرانی را تعقیب کند، گفتم: «والصّلح خیر»! گفت: پارچه ام را بردند. گفتم: حرف ما هم با صدام همین است. دزدی کرده و خسارت زده، می گوییم جبران کند، بعد صلح کنیم. گفت: حالا فهمیدم.(1)

صلح جویی

با آنکه در صُلح زند، جنگ مجوی. سعدی

* خدا می داند که اگر نبود انگیزه ای که همه ما و عزّت و اعتبار ما باید در مسیرِ مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ شهادت برایم گواراتر بود، امّا چاره چیست که همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم.(2)

* من باز می گویم که قبول این مسئله برای من از زهر کشنده تر است ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم.(3)

ص:110

انتقام خدا از ظالم

«یقول اللَّه عزّوجلّ: و عزّتی و جلالی لَأنْتَقِمَنَّ مِنَ الظّالِم فی عاجِله و آجِله، ولَأنْتَقِمَنَّ ممّن رأی مظلوماً فقدر أنْ ینصُره فلَمْ یَنْصُرْه؛(1) خداوند عزّوجلّ می فرماید: به عزّت و جلالم سوگند از ستمگر چه در این جهان، چه در آن سرای انتقام خواهم کشید، ونیز از کسی انتقام خواهم کشید که ستم دیده ای را ببیند و بتواند به او یاری رساند، ولی یاریش نکند».

فرمانروای بدکار

«قَالَ النَّبی صلی الله علیه وآله وسلم إِذا کانَ أُمَراؤکم خِیارکم وَ أغنیاؤکم سُمَحاءَکُم وَ أمْرُکُم شوری بَینَکُم فَظَهْرُ الأرْضِ خَیْر لَکُم مِن بَطْنِها وَ إِذا کَانَ أمَراؤکُم شِرَارَکُم وَ أَغْنِیَاؤُکم بُخَلاءکُم و أُمورُکُم إلی نِسَائِکُم فَبَطْنُ الأَرْضِ خَیْرٌ لَکُمْ مِنْ ظَهْرِهَا؛(2) پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم هرگاه فرمانروایان شما نیکان تان باشند و توانگران شما بخشندگان تان و کارهایتان با شور و مشورت، روی زمین برای شما بهتر است از درون آن و هرگاه فرمانروایان تان بدان شما و ثروتمندانِ تان بخیلان تان باشند و کار شما به دست زنانتان افتد، زیرِ زمین بهتر است برای شما از روی زمین».

گوشه ای از فساد دربار پهلوی

رضاخان، قبل از تولد، پدرش را از دست داد، مادرش بخاطر وضع بد مالی، قنداقه او را برداشت، و از سواد کوه مازندران به تهران گریخت، در تهران در کوچه ارامنه اطراف میدان مولوی، در بالاخانه ای سکونت نمودند.

مادر رضاخان در این محله رختشویی می کرد، و خوش نام نبود، رضاخان هم که بزرگ شد از لات های محله گردید، و بعد با زن سالخورده ای که صفیه نام داشت و رختشویی می کرد، رابطه جنسی برقرار کرد و از او صاحب دختری شد که او را «همدم» نام نهاد.

چون صفیه، بدنام بود، در انتساب این دختر به رضاخان اختلاف شد، رضاخان اظهار داشت که صفیّه را صیغه کرده است، به این ترتیب، «همدم» دختر رضاخان معرّفی شد.

همدم در نوجوانی، غوطه ور در فحشاء و آلودگی شد، وقتی که رضاخان، فرمانده آتریاد قزاق گردید، برای حفظ آبرویش، همدم را به پاریس فرستاد، او در پاریس فاحشه خانه باز کرد و خود خانم رئیس آن فاحشه خانه شد.

ص:113

از همدم تا سال 1356 نامی در میان نبود، و خاندان کثیف پهلوی از بردن نام او عار داشتند، سرانجام در همین سال عکسی از وی در ویژه نامه اطلاعات به مناسبت تولد شاه معدوم، به عنوان «همدم السلطنه» (جزء خاندان پهلوی) به چاپ رسید.(1)

امام رضاعلیه السلام در رؤیا

آقای میرزای مهدی آشتیانی که دختر زاده حاج میرزا محمّد حسن آشتیانی بوده است، او، از قراری که آقای آقا سیّد محمد تقی (خوانساری) نقل کرد در سفری که می رفته به مشهد مقدّس، خواب می بیند، در مجلسی هست که حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم و دوازده امام به ردیف نشسته اند در صدر، حضرت رسول صلی الله علیه وآله است، پس از آن حضرت امیر است، پس از آن حضرت مجتبی، پس از آن حضرت سیّدالشهدا، تا آخر حضرت حجة ابن الحسن در همچو مجلسی وارد شد. در خواب دو زانو خدمت حضرت رسول صلی الله علیه وآله نشست، عرض کرد آقا به داد امّت نمی رسید که گرفتارند؟ فرمود: برو پیشِ ثامن الائمّه، تو که می روی به زیارتِ او، برو پیشِ او. رفت آنجا دو زانو زد عرض کرد آقا به داد امّت نمی رسی؟ حضرت ثامن الائمه فرمودند ما آن دجّال امت، یعنی رضا شاه، را از میان برداشتیم. آمدند گرفتند و بردندنش، (جزیره موریس) آن وقت توی اتاقی که داشت در همان جایی که حبسش کرده بودند در آن جزیره قدم می زده و می گفته اعلا حضرتا، قدر قدرتا!؛ یعنی چطور شد آن همه!

آنجا با یک یهودی طرف حساب می شود، یهودی، گفته بود، این دزد در خانه من چکار هایی کرده است زیر پلّه پول گذاشته بودم، حالا آن پول نیست، این دزدیده، آن وقت برده بودنش به عدلیه جزیره موریس، برای محاسبه با یهودی، او می گفته این دزدیده، این می گفته ندزدیدم، این جور خدا گرفتارش می کند، حالا باید اینهایی که طرفدار او هستند عبرت بگیرند، از این طواغیت، از این دجال ها. ولی عبرت نمی گیرند.(2)

بدی و غم

زِ بَد کردن آید به حاصل زیان

اگر بد کنی، غم بَری از جهان

فردوسی

ص:114

* بحمد اللَّه در این نهضت نماز جمعه با محتوای حقیقی آن تحقّق یافت … نماز جمعه در رأس همه امور است.(1)

* نماز جمعه یک اجتماع سیاسی، نماز جمعه یک عبادت سرتاپا سیاسی است.(2)

خسران دنیا و آخرت

«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَجِدَ اللَّهِ أَن یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَ سَعَی فیِ خَرَابِهَا أُوْلَئکَ مَا کاَنَ لَهُمْ أَن یَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائفِینَ لَهُمْ فیِ الدُّنْیَا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فیِ الاَْخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ؛(1) کیست ستمکارتر از آن کس که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کرد و سعی در ویرانی آنها نمود؟! شایسته نیست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد این (کانون های عبادت) شوند. بهره آنها در دنیا (فقط) رسوایی است و در سرای دیگر، عذاب عظیم (الهی)!»

انتقام از ظالم

«یقول اللَّه عزّوجلّ: و عزّتی و جلالی لَأنْتَقِمَنَّ مِنَ الظّالِم فی عاجِله و آجِله، ولَأنْتَقِمَنَّ ممّن رأی مظلوماً فقدر أنْ ینصُره فلَمْ یَنْصُرْه؛(2) خداوند عزّوجلّ می فرماید: به عزّت و جلالم سوگند از ستمگر چه در این جهان، چه در آن سرای انتقام خواهم کشید، ونیز از کسی انتقام خواهم کشید که ستم دیده ای را ببیند و بتواند به او یاری رساند، ولی یاریش نکند».

عقوبت ظلم

«لَیْسَ أَسْرَعُ عُقُوبَةً مِنْ بَغْیٍ؛(3) هیچ کیفری سریع تر از کیفر ظلم نمی باشد».

درس عبرت از عاقبتِ محمّد رضاشاه

وقتی که محمّدرضا شاه مخلوع در سال 1358 شمسی به مصر رفت، انور سادات رئیس جمهوری معدوم مصر در آن وقت، طرح یک ویلای لوکس را در ساحل مدیترانه، نزدیک محل استراحت خودش در اسکندریه ریخت، که مخصوصِ شاه مخلوع ایران باشد، ساختن ساختمان آن ویلا نیز شروع شد، ولی وقتی که معالجه شاه به خاطر سرطان در بن بست قرار گرفت، آن ساختمان متوقّف گردید، و به جای آن، کار «مقبره لوکس» در مسجد رفاعی قاهره برای محمّد رضاشاه، شروع گردید.

دکتر ابراهیم باستانی، کاوشگر نکته سنج تاریخ در مورد پناه بردن محمد رضا شاه مخلوع (در سال 1358) به پاناما چنین می نویسد:

… پادشاهی که طی 38 سال سلطنت، توانسته بود با هشت نه رئیس جمهور آمریکا و سه چهار رهبر شوروی، ملاقات کند، ولی وقتی به زحمت توانستند در «پاناما» جایی برای شاه پیدا کنند؛ «عمر توریخوس» رئیسِ جمهور پاناما پس از دیدن این پناهندگان،

ص:117

گفته بود: «دو هزار و پانصد سال سلطنت شاهنشاهی، و پنجاه سال سلطنت پهلوی، به دوازده نفر آدم و مشتی بار و بندیل و دو سگ، منحصر شده است.» آری خداوند بر ما اهل تاریخ و معلمان تاریخ این مملکت، منّت عظیم داد که ما را دورانی حیات بخشیده است که توانسته ایم، این همه حوادث عبرت آموز را، به چشم خود ببینیم، حوادثی که برای هر کدام از آنها، مورخین امثال بیهقی و جوینی، صد سال و هزار سال می بایست انتظار بکشند، تا یکی از آنها اتفاق افتد.(1)

نمونه ای از چپاول محمّدرضا پهلوی

ارتشبد سابق حسین فردوست در خاطرات خود، داستان زیر را که تراژدی محمّدرضا در غصب املاک مردم است با اینکه دم از اصلاحات ارضی می زد، نقل می کند که مربوط به حدود پانزده سال قبل از پیروزی انقلاب (یعنی سال های 42 به بعد) است، اینک گوش جان فرا می دهیم:

محمّدرضا فردی بنام «منصور مزین» (سر لشکر باز نشسته ارتش) را طبق فرمانی رئیس املاک بنیاد پهلوی در گرگان کرده بود … مزین طبق دستور محمّدرضا به فروش این املاک و تبدیل آن به پول نقد پرداخت، او در سالی مبلغی به محمّدرضا می داد که به معاون مالی دربار پرداخت می شد، و او به حساب محمّدرضا می ریخت، و مبالغ هنگفتی خودش میدزدید، در نتیجه همه مقامات لشکری و کشوری و متنفّذین و تجّار و کلیّه افرادی که پولِ اضافی داشتند به گرگان روی آوردند.

مزین به تدریج در گرگان سازمان مفصّلی تشکیل داد و هر چه زمین مرغوب دارای مالک و یا بلا صاحب می دید، از زمین شهری و زراعی، درّه و کوه و تپه و جنگل، همه را تصرّف می کرد و می گفت: متعلّق به شاه است و فروخته خواهد شد، … صدها شکایت به دفتر ویژه اطلاعات و بازرسی به دستِ من می رسید، که اهالی گرگان به شدّت از مزین شکایت دارند و شاید دهها بار از طرف دفتر، افسرانی به گرگان برای تحقیق فرستادم و گزارش آنها را به محمّدرضا دادم، محمّدرضا هر بار دستور میداد «بدهید به مزیّن» (یعنی همان کسی که از وی شکایت شده بود!) … چند سال قبل از انقلاب یک افسر را از دفتر به گرگان فرستادم تا تحقیق محلّی کند و با مزین تماس بگیرد که مگر اراضی شاه چقدر بوده که شما ده سال است میفروشید و هنوز تمام نشده؟

ص:118

مزیّن پاسخ داده بود: «اراضی شاه تا مرز شوروی است» … مشتریان مزین اکثراً یا پولدار محلّی بودند و یا از تهران می رفتند و او به هر یک به دلخواه خود مقداری زمین میفروخت، قواره ها از 50 هکتار تا صد هکتار بود … خلاصه پس از حدودِ ده سال فروش زمین های گرگان، به همین منوال نوبت به اراضی گنبد و سپس زمین های بجنورد رسید، محمّد رضا از مزین رضایت کامل داشت، نیمی از اراضی بجنورد به فروش رفته بود که انقلاب شروع شد … (1)

ستم بر رعیّت

شاهی که بر رعیّت خود می کند ستم

مستی بود که می خورد از رانِ خود کباب

صائب

* «انْظُرْ کَیْفَ یَفْتَرُونَ عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ وَ کَفی بِهِ إِثْماً مُبِیناً»

در تزکیه و مدح خودشان ناچار بودند باطل را در جای حق بگذارند و بر خدا دروغ ببندند و آن، در گناه آشکار بودن کافی است.

باطل باک ندارد از اینکه بر خدا و رسول دروغ ببندد، محمّد رضا پهلوی با آنکه غرق در کفر و شرک و عیاشی بود، خود را کمر بسته حضرت رضا علیه السلام معرفی می کرد بنظرش حضرت ابوالفضل او را وقت افتادن از اسب نجات داده بود و امیرالمؤمنین علیه السلام را در بیداری با چشم خود دیده بود.(2)

ص:119

و نه قمری در قریه نورِ مازندران به دنیا آمد، مرحوم حاج میرزا حسین نوری رحمه الله صاحبِ مستدرک الوسائل، دایی او بود، توسّط او به نجف اشرف برای تحصیل رفت و بعدها داماد دایی خود حاج میرزا حسین نوری رحمه الله گردید. استعداد کافی و رشد سریع او در فقه و علومِ مذهبی او را از شاگردان طراز اوّلِ میرزای بزرگ - میرزا محمّد حسن شیرازی، صاحب فتوای معروف تحریم تنباکو - گرداند و سپس به نمایندگی از او به تهران آمد و در تهران به عنوانِ مجتهدی عالیقدر، موردِ توجّه مردم قرار گرفت و خانه اش مرکز فتق و رتق امور مردم گردید.

او پس از «انقلاب مشروطیّت» نظر به این که دید همان مستبدّین و فرنگی مآب ها زیرِ ماسک مبارزه با استبداد، قانونِ مشروطیّت را تنظیم کرده اند و می گردانند و قوانینِ اسلامی در آن حاکم نیست، مخالفت شدید کرد و خواهانِ «مشروطه مشروعه» گردید.

سرانجام مزدوران خارجی او را محکوم به اعدام کردند و این حکم در بعد از ظهر روزِ سیزدهم رجب - سالروز تولّد حضرتِ علی علیه السلام - سالِ هزار و سیصد و بیست و هفت ه.ق در سن شصت و هشت سالگی در میدانِ توپخانه تهران (میدان امام خمینی فعلی) در میانِ جمعیت بسیار اجرا گردید و آن بزرگمرد به دار آویخته شد و مرقد شریفش در صحن نو قم است.

قابل توجه این که وقتی مردمِ زیادی اجتماع کرده و انتظارِ آوردنِ آیت اللَّه شیخ فضل اللَّه را می کشیدند، او تا وارد گردید با نگاهی پر معنی به جمعیّت نگریست و گفت: «وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ» (1) این آیه بیانگرِ سخنِ «مؤمنِ آلِ فرعون» است که در خفا به موسی علیه السلام ایمان آورده بود و مردم را به خاطرِ اطاعتِ فرعون سرزنش می کرد و معنی اش این است که من امرِ خود را به خدای بزرگ وا می گذارم، چرا که خداوند به بندگانَش بینا است.

وقتی این شهیدِ بزرگ، بالای چوبه دار رفت سخنانی گفت، از جمله فرمود: «خدایا تو خودت شاهد باش که من آنچه را که باید بگویم به این مردم گفتم … خدایا خودت شاهد باش که من برای این مردم به قرآن تو قسم خوردم، ولی آنها گفتند قوطی سیگارش بود، خدایا خودت شاهد باش که در این دمِ آخر، باز هم به این مردم می گویم که موسسین این اساس، لامذهبین هستند که مردم را فریب داده اند … این اساس مشروطیّت مخالفِ اسلام است … محاکمه من و شما مردم بماند، پیشِ پیغمبر اکرم

ص:123

محمد بن عبداللَّه صلی الله علیه وآله …» هنوز صحبتش تمام نشده بود، دژخیمان آماده کشتن آن بزرگمرد شدند، او نگاهی به سراسرِ میدان و ازدحام جمعیّت کرد و آهسته گفت: «هذا کوفةُ الصَّغیرة؛ این منظره، کوفه کوچک است. اشاره به این که این حادثه نیز تداعی بی وفایی مردم کوفه را می کند.(1)

اسلام محوری

مرحوم آیت اللَّه العظمی اراکی رحمه الله فرمودند: «این را از آقایِ حاج شیخ محمّد تقی رحمه الله شنیدم که آن شب که بنا بوده است حاج شیخ فضل اللَّه را دار بزنند، همه می دانستند. حاج شیخ فضل اللَّه و خانواده ایشان هم می دانستند که فردا او به دار می رود. همان شب پیغام می آید از طرفِ سفیر روس که شما اجازه بدهید یک بیرق در خانه شما بزنیم، فردا احدی جرأت نمی کند به سایه شما نگاهِ بد کند. حاج شیخ فضل اللَّه هم می گوید با این ریش سفید، من نان و نمکِ اسلام خورده باشم و حالا بروم زیرِ بیرق روس! نه بگذار مرا به دار بزنند! دارش می زنند. آن وقت آنچه را باید بگوید گفت. در حالی که می خواستند دارش بزنند، گفتند وصیّت کن! اوّلاً مهر را در آورد به رفیقش داد اگر می خواهی بشکنی، بشکن! عمامه را برداشت گفت بگیر! ایستاد، بنا کرد شرح دادن که می دانید چه می خواهند بکنند اینها؟ می خواهند زنهای شما را بی حجاب کنند. می دانید چه می خواهند بکنند؟ می خواهند شراب را مثل دوغ سر کوچه ها بفروشند؛ دوغ چطور می فروشند؟ همینطور تمامی فسادها را می گفت. دارش که زدند، نُقل قسمت می کردند.(2)

نور افروزی

شمع شو شمع، که خود را سوزی

تا بدان بزم کسان افروزی

جامی

* مرحوم حاج شیخ فضل اللَّه نوری در ایران برای خاطر اینکه می گفت باید مشروطه مشروعه باشد و آن مشروطه ای که از غرب و شرق به ما برسد قبول نداریم در همین تهران به دار زدند.(3)

* مرحوم شیخ فضل الله رحمه الله ایستاد که مشروطه باید مشروعه باشد،باید قوانین موافق اسلام باشد.(4)

ص:124

دینِ خالص

«أَلا للَّهِ الدِّینُ الخَْالِص وَ الَّذِینَ اتخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلا لِیُقَرِّبُونَا إِلی اللَّهِ زُلْفَی إِنَّ اللَّهَ یحْکُمُ بَیْنَهُمْ فی مَا هُمْ فِیهِ یخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کَذِبٌ کفَّارٌ؛(1) آگاه باشید که دین خالص از آن خداست، و آنها که غیر خدا را اولیای خود قرار دادند و دلیل شان این بود که: «اینها را نمی پرستیم مگر بخاطر اینکه ما را به خداوند نزدیک کنند»، خداوند روز قیامت میان آنان در آنچه اختلاف داشتند داوری می کند؛ خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدایت نمی کند!»

ایراد به قانون مشروطه!

بهاء الواعظینِ معروف می گوید: در ابتدای مشروطه به خانه ای رفتم. پیرزن و دختر جوانی در آنجا بودند. پیرزن پرسید: منظور از مشروطیّت چیست؟ گفتم: قوانین جدیده! گفت: مثلاً چه؟ مرا شوخی گرفت، گفتم: مثلاً دخترِ جوان را به پیرمردان دهند و زنانِ پیر را به جوانان! دخترش گفت: این چه فایده دارد؟!

پیرزن بلافاصله گفت: «ای بی حیا حالا کار تو به جایی رسیده که بر قانون مشروطه ایراد کنی!» (2)

فضل و دانش

فلک بر مردم نادان دهد زمام مراد

تو اهل فضلی و دانش همین گناهت بس

حافظ

* اگر در صدرِ مشروطه علما آمده بودند در میدان، مؤمنین آمده بودند، روشن فکرهای متعهّد آمده بودند و مسلمان های متعهّد آمده بودند و قبضه کرده بودند مجلس را و نگذاشته بودند که دیگران بیایند و مجلس را بگیرند، ما به این روزگار نمی رسیدیم.(3)

* اگر روحانیون، ملّت، خطبا، علما، نویسندگان، روشنفکران متعهد سستی بکنند و از قضایای صدر مشروطه عبرت نگیرند،به سر این انقلاب آن خواهد آمد که بر سر انقلاب مشروطه آمد.(4)

ص:126

عملیّات نصر 7 (1366 هجری شمسی)

رمز عملیّات: یا فاطمه الزهرا علیها السلام

تاریخِ عملیّات: 14/5/1366 ساعت 00: 24

محلِّ عملیات: سر دشت

اهدافِ عملیّات: تصرّف ارتفاعات دو بازار و بافت

تابستان 1366 که همزمان بود با درگیری های محدود ایران و آمریکا در خلیج فارس دو نیروی دریایی و زمینی، سپاه را به تفکیک در دو جنگ درگیر کرده بود. نیروی دریایی سپاه جنگ دریایی را هدایت می کرد و نیروی زمینی در دو جبهه جنوبی و شمالی حضور فعّال داشت. طی این مدّت نبردهای نصر 4 و 5 و 7 در جبهه شمالی به اجرا در آمد. استقرار نیروهای دشمن روی ارتفاعات مرزی ارتفاعات مرزی منطقه سردشت که بر مواضع خودی سرکوب بود علاوه بر ایجاد مشکل در استقرار نیروهای خودی تردّد عناصر ضدّانقلاب را نیز تسهیل می کرد برای رفع تسلّط دشمن بر این منطقه عملیات نصر 7 با فرماندهی سپاه پاسداران انجام شد. نیروهایِ خودی در این عملیّات در دو مرحله موفّق شدند ارتفاعات مهم دو بازار و بافت را تصرّف کنند و به این ترتیب افزایش حضور خودی در منطقه سلیمانیه عراق، دید و تیر دشمن از منطقه عمومی سردشت نیز قطع شد. لشکر 27 به فرماندهی سردار حاج محمّد کوثری به استعداد 7 گردان در این عملیّات شرکت کرد.

گلگون کفنان

«عَن اسماعیل بن جابر و زُراره عن ابی جعفرعلیه السلام: قال: قلت له کیف رایت الشّهید یدفن بدمائه؟ قال: نعم فی ثیابه بدمائه و لایحنّط و لا یغسّل و یدفن کما هو؛(1) از اسماعیل بن جابر و زراره نقل شده است که: از امام صادق علیه السلام سوال کردم، نظر شما در این باره چیست که شهید با بدن خون آلود دفن شود؟ حضرت فرمود: آری شهید بدون غسل و حنوط، در لباس خونین خود همانگونه که هست دفن می شود».

ص:127

آتش افکنی، او را خوار و رسوا ساخته ای! و برای افراد ستمگر، هیچ یاوری نیست! * پروردگارا! ما صدای منادی (تو) را شنیدیم که به ایمان دعوت می کرد که: «به پروردگار خود، ایمان بیاورید!» و ما ایمان آوردیم پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بدی های ما را بپوشان! و ما را با نیکان (و در مسیر آنها) بمیران! * پروردگارا! آنچه را به وسیله پیامبرانت به ما وعده فرمودی، به ما عطا کن! و ما را در روز رستاخیز، رسوا مگردان! زیرا تو هیچ گاه از وعده خود، تخلّف نمی کنی. * خداوند، درخواست آنها را پذیرفت (و فرمود:) من عمل هیچ عمل کننده ای از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد شما هم نوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانه های خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، به یقین گناهانشان را می بخشم و آنها را در باغ های بهشتی، که از زیر درختانش نهرها جاری است، وارد می کنم. این پاداشی است از طرف خداوند و بهترین پاداش ها نزد پروردگار است».

عالمان با عمل

«قال الإمام الصادق علیه السلام: مَنْ تعلَّمَ العلْمَ و عَمِلَ به و عَلَّم للَّهِ، دُعِیَ فی ملکوتِ السّموات عظیماً، فقیل: تعلَّمَ للَّه و عَمِلَ للَّه و عَلَّم للَّه؛(1) هر کس دانش آموزد و آن را به کار بندد و برای خدا به دیگران بیاموزد، در ملکوت آسمان ها به بزرگی یاد گردد و گفته شود: برای خدا دانش فرا گرفت و برای خدا به آن عمل کرد و برای خدا به دیگران آموخت».

ابوعلی سینا و نماز

این را برای جوان ها می گویم: «من سالی ده روز همدان می روم، یکی از جاهایی که من انس دارم در بعضی اوقات که همدان هستم می روم، کنارِ قبرِ بو علی سینا یک کتابخانه ای هست که یک جای خوش منظره ای دارد. هم هوای خوابی دارد و یک جور تفریح است و هم می روم در کتابخانه اش و مطالعه می کنم. یادم نمی رود. یک روز که برای مطالعه رفته بودم، کتابی را برداشتم و تاریخچه حالاتِ بوعلی سینا را خواندم. شیخ الرّئیس بوعلی سینا یک آدمِ عادّی نیست. ملّایی بوده در ده قرنِ پیش که هنوز هم دنیا می گوید، بوعلی ملّا است. با اینکه دنیا این همه اوجِ علمی گرفته است، باز هم

ص:129

می گوید بوعلی سینا ملّاست و مدارک علمی هم که از او به یادگار مانده مثلِ برهان و شفاء و … حرفی در با سواد بودن و نابغه بودن او نگذاشته است.

بوعلی سینا - عمری هم نداشته است - با آن مغز متفکّر، با آن مغز شکافنده مشکلات علمی، هضم کننده معضلات، با آن فکر و هوش و استعداد می گوید: هر وقت به هر مشکلی از مشکلات علمی گیر می کردم و مغزم تیغَش کُند می شد، نمی توانست بِبُرد و می ماندم و معمّایی غیرِ قابلِ حل برای من می شد و به هدف و جانِ حرف نمی توانستم برسم، پا می شدم. می آمدم وضو می گرفتم، یک مقداری تربتِ امام حسین علیه السلام می گذاشتم جلویم و مقابلِ قبله می ایستادم و دو رکعت نماز می خواندم و پناه به خدای عقل، به خدای فهم می بردم. از دهنده عقل و مغز و فهم استمداد می کردم و حل این مشکل علمی را از او می خواستم. بعد از نماز با یک توجّه و توسّل به خدا، دوباره صفحه را مطالعه می کردم، الهامات مغزی و فکری به من می شد و مشکلات علمیِ من حل می شد. ببینید غرور علمی او را - با آن همه عِلم و دانش - نگرفته است. می گوید: هروقت به مشکلات عقلی و عِلمی گیر می کردم، پناه به نماز و بندگیِ خدا می بُردم … بوعلی و بوعلی ها درِ خانه خدا به خاک افتادند.(1)

ص:130

ما تا رسیدن به استقلال اجتماعی راه پر پیچ و خم و دور و درازی در پیش رو داریم. چرا باید ملّت تاوان این همه ریخت و پاش های اضافی من و شما را بدهد؟ صبر کنید هروقت ما در زمینه تولیدات صنعتی از جمله تولیدِ فیلم موفقیّت هایی به دست آوردیم و از نظرِ اقتصادی خودکفا شدیم، اگر من آن روز دوباره به این مرکز و سایرِ مراکز برای بازدید آمدم، شما آن روز در کمالِ سرافرازی از چند ژست من، عکس های مختلف بگیرید.

وی حتّی به مناسبت همین موضوع در بندِ 2 نامه 10842، مورّخ 15/1/60 نخست وزیری، خطاب به کلیّه کارکنان دولت نوشت: برای تداوم انقلاب، احتیاج به کار و تولیدِ بیشتر از یک سو و هزینه و مصرف کمتر از سوی دیگر می باشد. انقلاب فقط با شعار و تظاهر، قوام و تداوم نمی یابد، لذا هر چه بیشتر کار و تولید و هر چه کمتر خرج و مصرف برای بیت المال ایجاد کنیم.(1)

غمِ بیگانه و خویش

کوتَه نظران را نبوَد جز غم خویش

صاحب نظران را غمِ بیگانه و خویش

سعدی

* مرحوم آقای رجایی که همه می دانید چقدر مرد متعهدی و خدمتگزاری بود و واقعاً معلّمِ اخلاق بود و اعمال خودش. و همین طور آقای باهنر که مرد دانشمند متعهد و معلمی بود.(2)

* آقای رجایی و آقای باهنر هر دو شهیدی هستند که با هم در جبهه های نبرد با قدرت فاسد هم جنگ و همرزم بودند … و خداوند خواست که با هم از این دنیا هجرت کنند و به سوی او هجرت کنند.(3)

خبری از پیروزی یا شکست به آنها برسد، (بدون تحقیق،) آن را شایع می سازند؛ در حالی که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان -که قدرت تشخیص کافی دارند - بازگردانند، از ریشه های مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه میشدید).»

اهمّیّت رسیدگی به مردم

پیامبرصلی الله علیه وآله: مَن قضی لأخیهِ المُؤمِنِ حاجَةً کانَ کَمَن عَبَدَ اللَّهَ دَهرَهُ؛(1) کسی که حاجت برادر مؤمن خود را برآورده سازد، مانند کسی است که عمر خود را به عبادت گذرانده باشد.

دولت ضدّ آمریکایی

این خاطره را بارها نقل کرده ام که در یکی از مجامع بین المللی که نطق خیلی پُرشوری در آنجا علیهِ تسلّط قدرتها و نظام سلطه در دنیا ایراد کردم و آمریکا و شوروی را در حضور بیش از صد هیأت نمایندگی و رؤسای دولت ها، به نام کوبیدم و محکوم کردم، بعد از آن نطق، عدّه زیادی آمدند تحسین و تصدیق کردند و گفتند: همین سخنِ شما درست است. یکی از سران کشورها که یک جوانِ انقلابی بود - و البتّه بعد هم او را کشتند - نزدِ من آمد و گفت: همه حرفهای شما درست است، منتهی من به شما بگویم که به خودتان نگاه نکنید که از آمریکا نمی ترسید؛ همه اینهایی که در اینجا نشسته اند، از آمریکا می ترسند! بعد سرش را نزدیک من آورد و گفت: «من هم از آمریکا می ترسم!» (2)

خدمتِ محتاجان

تا توانی به جهان خدمت محتاجان کن!

به دمی، یا درمی، یا قدمی یا قلمی

پوریای ولی

* خدمتگزار باشید به این ملّتی که آن دست های خیانتکار را قطع کرد و این امانت را به شما سپرد. شما الان امانت بزرگی از دست این ملت تحویل گرفتید و مقتضای امانتداری این است که آن رابه طور شایسته حفظ کنید و به طور شایسته به نسل آینده و دولت های آینده تحویل بدهید.(3)

* ما باید خدمتگزار باشیم، واقعاً خدمتگزار باشیم و هر چه خدمت بکنیم باز کم است.(4)

* امروز حفظ این دولت یک واجب شرعی است.(5)

ص:133

ربا ناسازگار با ایمان و تقوا

«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ؛(1) ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید؛ اگر ایمان دارید!»

سلب برکت از اموال ربوی

«وَ مَا ءَاتَیْتُم مِّن رِّباً لِّیرْبُوَا فی أَمْوَلِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِندَ اللَّهِ وَ مَا ءَاتَیْتُم مِّن زَکَوةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئک هُمُ الْمُضعِفُونَ؛(2) آنچه بعنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت؛ و آنچه را بعنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را می طلبید (مایه برکت است؛ و) کسانی که چنین می کنند دارای پاداش مضاعفند».

ربا اعلام جنگ با خدا و رسول

«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ* فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسولِهِ وَ إِن تُبْتُمْ فَلَکمْ رُءُوس أَمْوَلِکمْ لا تَظلِمُونَ وَ لا تُظلَمُونَ* وَ إِن کانَ ذُو عُسرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسرَةٍ وَ أَن تَصدَّقُوا خَیرٌ لَّکمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛(3) ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید؛ اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آنِ شماست [=اصل سرمایه، بدون سود] نه ستم می کنید، و نه برشما ستم وارد می شود. و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایی، مهلت دهید! (و در صورتی که براستی قدرت پرداخت را ندارد،) برای خدا به او ببخشید بهتر است؛ اگر (منافع این کار را) بدانید!»

توبه از ربا صرف نظر کردن از سود است

«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ* فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسولِهِ وَ إِن تُبْتُمْ فَلَکمْ رُءُوس أَمْوَلِکمْ لا تَظلِمُونَ وَ لا تُظلَمُونَ* وَ إِن کانَ ذُو عُسرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسرَةٍ وَ أَن تَصدَّقُوا خَیرٌ لَّکمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛(4) ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید؛ اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آنِ شماست [اصل سرمایه بدون سود] نه ستم می کنید، و نه بر شما ستم وارد می شود. و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام

ص:135

توانایی، مهلت دهید! (و در صورتی که براستی قدرت پرداخت را ندارد،) برای خدا به او ببخشید بهتر است؛ اگر (منافع این کار را) بدانید!»

هلاکت قوم با ربا

«عَن الصادق علیه السلام إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ هَلَاکاً ظَهَرَ فِیهِمُ الرِّبَا؛(1) امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که خداوند بخواهد ملّتی را هلاک کند رباخواری در میانِ آنها آشکار می گردد.»

گناهِ عظیم ربا

«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ دِرْهَمٌ رِبًا أَشَدُّ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ؛(2) گناه یک درهم ربا بدتر است از هفتاد بار زنا که با محارم انجام شود».

بدترین کسب ها

«قال رَسُولِ اللَّهِ شَرُّ الْمَکَاسِبِ کَسْبُ الرِّبَا؛(3) بدترین کسب ها کسبی است که آمیخته با ربا باشد».

ربا از گناهان کبیره

«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْکَبَائِرُ سَبْعَةٌ مِنْهَا قَتْلُ النَّفْسِ مُتَعَمِّداً وَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ أَکْلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً قَالَ وَ التَّعَرُّبُ وَ الشِّرْکُ وَاحِدٌ؛(4) ابوبصیر گفت از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: گناهان کبیره هفت تا است. قتلِ عمد، شرک به خدای بزرگ، تهمت به زن پاک، ربا خواری پس از علم به حرمت آن، گریختن از جهاد، بازگشت از هجرت، نافرمانی پدر و مادر، به ستم خوردن مال یتیم، امام فرمودند و بازگشت از هجرت با شرک یکی است.»

ترس پیامبرصلی الله علیه وآله بر امت

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَی أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْمَکَاسِبُ الْحَرَامُ وَ الشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةِ وَ الرِّبَا؛(5) پیامبر فرمود: آنچه که بر امتم بسیار می ترسم بعد از خودم، مکاسب حرام و شهوات پنهانی و ربا است.»

صدقه در ربا

«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَرْبَعَةٌ لَا یَجُزْنَ فِی أَرْبَعٍ الْخِیَانَةُ وَ الْغُلُولُ وَ السَّرِقَةُ وَ الرِّبَا لَا یَجُزْنَ فِی حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ وَ لَا جِهَادٍ وَ لَا صَدَقَةٍ؛(6) امام صادق علیه السلام فرمودند: چهار چیز است که در چهار چیز دیگر اجازه داده نشده است: 1. خیانت و 2.غل در معامله و 3. سرقت و 4.ربا را در 1.حج و 2.عمره و 3.جهاد و 4. صدقه روا ندانسته اند».

ص:136

ربا و علم فقه

«عَن علی علیه السلام مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ فِقْهٍ فَقَد ارتطم فیِ الرِّبا؛ هر کس بدون آگاهی از علم فقه تجارت کند، در ربا خواری افتد».

بی برکتی حرام

«قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَا دَاوُدُ إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمی وَ إِنْ نَمی لَا یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ؛(1) حضرت ابا الحسن علیه السلام فرمودند: یا داود! حرام رشد نمی کند و اگر رشد کند و افزایش پیدا کند، برکت ندارد».

ملعونین در ربا

«عَنْ عَلِیٍ علیه السلام قَالَ لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ فِی الرِّبَا خَمْسَةً آکِلَهُ وَ مُؤْکِلَهُ و بایعه وَ مُشْتَریه و شَاهِدَیْهِ وَ کَاتِبَهُ؛(2) امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: رسول خداصلی الله علیه وآله پنج گروه را در ربا لعنت کرده است: رباخوار و وکیل و فروشنده و مشتری و نویسنده و شاهدان در ربا».

ربا حرامِ همیشگی

«عن الرِّضَاعلیه السلام: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ الرِّبَا حَرَامٌ سُحْتٌ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ مِمَّا قَدْ وَعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْهَا وَ هُوَ مَحْرَّمٌ عَلَی لِسَانِ کُلِّ نَبِیٍّ وَ فِی کُلِّ کِتَابٍ؛(3) امام رضاعلیه السلام فرمود: بدان - خداوند تو را رحمت کند - همانا ربا حرام است، و گناهی از کبائر است و از آن چیزهایی است که خداوند بر آن وعده آتش داده است پس پناه می بریم به خدا از آن و ربا در زبان هر پیامبر و در هر کتاب آسمانی حرام است».

عظمتِ گناهِ ربا

«عَنِ النَّبِیِ صلی الله علیه وآله أَنَّهُ قَالَ الرِّبَا سَبْعُونَ جُزْءاً أَیْسَرُهُ مِثْلُ أَنْ یَنْکِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ؛(4) پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: ربا هفتاد قسم است. کوچکترین آن گناهش مثل کسی است که با مادرش در خانه خدا زنا کند».

ربا از گناهان کبیره

«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْکَبَائِرُ سَبْعَةٌ مِنْهَا قَتْلُ النَّفْسِ مُتَعَمِّداً وَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ أَکْلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً قَالَ وَ التَّعَرُّبُ وَ الشِّرْکُ وَاحِدٌ؛(5) ابوبصیر گفت از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: گناهان کبیره هفت تا است. قتل عمد، شرک به خدای

ص:137

بزرگ، تهمت به زن پاک، ربا خواری پس از علم به حرمت آن، گریختن از جهاد، بازگشت از هجرت، نافرمانی پدر و مادر، به ستم خوردن مال یتیم. امام فرمودند: و باز گشت از هجرت با شرک یکی است».

اثرِ ربا خوری

در اصفهان یک نفر متجاوز بود؛ علاوه بر گرانفروشی، رباخوار بود و احتکار می کرد، بالأخره مثلِ زالو خونِ مردم را می مکید. بچّه ها و طایفه او نکبت ها و بدبختی های عجیبی گرفتارند. قضیّه ای از او نقل می کنند که در اصفهان قحطی آمده بود و گندم کم شده و گرانی بود، نانوا های اصفهان فهمیدند که او گندم دارد، پیشِ او آمدند که گندم هایَت را به مردم بده! گفت: یک مَن چند می خرید؟ (مثلاً) گفتند: نرخش دو تومان است. گفت برو بابا! گفتند بیست و دو قِران، گفت: نه، برو بالا! خلاصه نرخ را بالاتر بُرد تا جایی که راضی نشد، لِذا گفت: صبر کنید تا فردا فکری بکنم. فردا هم گندم را به مردم نداد. بالأخره مشکل گذشت، آن کسانی که از ظلم دیگران باید بمیرند، مردند و کسانی هم زنده و قحطی هم نیز تمام شد. طولی نکشید که پای آن مرد درد گرفت، دکتر آوردند، خوب نشد، بالأخره شورای پزشکی تصمیم گرفت که پایش را ببرد. دست گذاشت روی انگشتِ پا، گفت: از اینجا؟ دکتر گفت: نه! برو بالا، قدری بالاتر آمد، گفت: از این جا؟ گفت: نه برو بالا! دلش نمی آمد، مثلِ همان گندم که خودش می گفت برو بالا، الان تجّسم عمل شده و می گوید برو بالا، خلاصه تمامِ پول ها را داد و پا را هم قطع کردند.(1)

ربا و علم

نباشد چو کس آگه از علم دین

نداند چو احکام را با یقین

بیفتد سرانجام اندر ربا

شود او گرفتار خشم خدا

* وقتی به امام صادق علیه السلام خبر دادند که فلانی رباخوار است، فرمود: اگر قدرت می داشتم گردنش را می زدم. (وسائل الشّیعة، ج 12، ص 429.) هم چنان که حضرت علی علیه السلام وقتی با رباخواری مواجه شد، از او خواست توبه کند، وقتی توبه کرد او را رها نمود و به دنبال آن فرمود: رباخوار را باید از عمل خود توبه دهند، هم چنان که از شرک توبه می دهند.

ص:138

این حادثه موجب شد تا ایشان در پانزده سالگی (سال 1321) واردِ حوزه علمیّه قم شود و در مدرسه فیضیّه حجره ای تهیّه نماید.

از زبانِ رهبر

آیة اللَّه العظمی خامنه ای درباره ایشان فرموده است: «چند خصوصیّت در ایشان وجود داشت که نه تنها من، بلکه همه را جذب می کرد، یکی از آنها صداقت و صفای این مرد بود … خصوصیّتِ دوم پرکاری و پشتکاری ایشان بود … اگر ریاست مدرسه حقّانی با کسی غیر از آقایِ قدّوسی بود من باور نمی کردم که این مدرسه به این اندازه از ارزش و آثار می رسید.

رندانِ بلاکش

ناز پرورد تنعّم نبرد راه به دوست

عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد

*بسم اللَّه الرحمن الرحیم. انا اللَّه و انا الیه راجعون. با کمالِ تأسّف و تأثّر، حجة الاسلام شهید قدّوسی به دوستانِ شهید خود پیوست. شهیدی عزیز که سالیان دراز در خدمتِ اسلام بود و اخیراً مجاهداتِ او در راهِ انقلاب بر همگان روشن است. اینجانب سالیانِ طولانی از نزدیک با او سابقه داشتم و آن بزرگوار را به تقوا و حسن عمل و استقامت و تعهّد در راهِ هدف می شناختم. شهادت بر او مبارک، و فوزالی اللَّه و خروج از ظلمات به سوی نور بر او ارزانی باد … (1)

ص:141

کشته او

زیرِ شمشیرِ غمش رقص کنان باید رفت

کانکه شد کشته او نیک سرانجام افتاد

* 17 شهریور مکرِّر عاشورا و میدان شهدا مکرّر کربلا و شهدای ما مکرر شهدای کربلا و مخالفان ملّت ما مکرّر یزید و وابستگان او هستند.(1)

* هفدهم شهریور که گزارشگر جنایات شاهنشاهی ضد انسانی و اسلامی است و از ایام اللَّه و نشانگر مقاومت و شجاعت و ایستادگی ملت در مقابل ستمگران و جنایتکاران است در خاطره ملت مبارز ایران زنده است و زنده خواهد بود.(2)

ص:143

ص:146

ص:147

اندیشمندان آمریکایی و پیشنهاد بازدید از بهشت زهراعلیها السلام

مایکل ایگناتیف نویسنده نیویورک تایمز و مدرس حقوق بشر در سفر خود به ایران آورده است: در جنوب تهران، گورستان بزرگی است که برای کشته شدگان جنگ اختصاص داده شده است. جوانانی که در سال های 1980 تا 1988 جانِ خود را از دست داده اند. به نظر می رسد این قبر های کوچک برای همیشه باقی خواهد ماند. او می افزاید: هر محافظه کارِ آمریکایی که شرط می بندد رژیم ایران تحت تأثیر انزوا، محاصره، تحریم و محکومیت بین المللی فرو می ریزد، از این مزار شهدا دیدن کند.(1)

سستی و چیرگی

چو دشمن به جنگ تو یازید چنگ

شَوَد چیره اگر سستی آری به جنگ

اسدی

* هر روز ما در جنگ برکتی داشته ایم که در همه صحنه ها از آن بهره جسته ایم:

* ما انقلاب مان را در جنگ به جهان صادر نموده ایم.

* ما مظلومیت خویش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نموده ایم.

* ما در جنگ پرده از چهره تزویر جهانخواران کنار زدیم.

* ما در جنگ دوستان و دشمنانمان را شناخته ایم.

* ما در جنگ به این نتیجه رسیده ایم باید روی پای خودمان بایستیم.

* ما در جنگ ابهّتِ دو ابر قدرت شرق و غرب را شکستیم.

* ما در جنگ ریشه های انقلاب پر بارِ اسلامی مان را محکم کردیم.

* ما در جنگ حسِ برادری و وطن دوستی را در نهاد یکایک مردمان باور کردیم.

* ما در جنگ به مردمِ جهان و خصوصاً مردم منطقه نشان دادیم که علیهِ تمامی قدرت ها و ابرقدرت ها سالیان سال می توان مبارزه کرد.

* از همه اینها مهم تر استمرار روح اسلام انقلابی در پرتو جنگ تحقّق یافت.

* جنگ ما جنگ حق و باطل بود و تمام شدنی نیست.(2)

* جنگ ما جنگ فقر و غنا بود، جنگ ما جنگ ایمان و رذالت بود و این جنگ از آدم تا ختم زندگی وجود دارد.(3)

* … ما در جنگ برای یک لحظه نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. راستی مگر فراموش کرده ایم که ما برای ادای تکلیف جنگیده ایم و نتیجه فرع آن بوده است.(4)

* جنگ با همه سختی هایی که دارد، آثار مثبت و فوایدی نیز دارد. از جمله: الف) توان رزمی بالا می رود. ب) دشمن جسور نمی شود. ج) روح تعهّد و ایثار در افراد جامعه بوجود می آید. د) قدرت و عزّت اسلام و مسلمین در دنیا مطرح می شود. ه) امدادهای غیبی سرازیر می گردد. و) روحیّه استمداد از خدا پیدا می شود. ز) اجر و پاداش الهی بدست می آید. ح) روحیّه ابداع و اختراع و ابتکار بوجود می آید.(5)

* در جهاد قرار نیست حتماً پیروز شویم. ما مأمور به تکلیفیم، نه ضامن نتیجه. جهاد می کنیم، ولی مقدّرات به دست خداست.(6)

ص:150

ص:151

بهره مندی از علم

«لیت شعری أی شی ء أدرک من فاته العلم بل أی شی ء فات من أدرک العلم؛(1) امام علیه السلام فرمود: کاش می دانستم کسی که از علم بی نصیب مانده است، چه چیز به دست آورده است و آن کسی که از علم بهره مند شده، چه چیز را به دست نیاورده است».

خواری نادانی و جهالت

«پیامبرصلی الله علیه وآله: مَن لَم یَصبِر عَلی ذُلِّ التَّعلُّمِ ساعَةً بَقِیَ فی ذُلِّ الجَهلِ أبداً؛(2) آنکه ساعتی، خواری فرا گرفتن علم را تحمّل نکند، برای همیشه در خواری نادانی خواهد ماند».

وجوبِ طلبِ علم

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِ ّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ؛(3) طلبِ علم برهر مسلمانی واجب است. همانا خداوند دانشجویان را دوست دارد».

وسعت ظرف علم

«امام علی علیه السلام: کُلُّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلاّ وِعاءَ العِلمِ فَإنَّهُ یَتَّسِعُ؛(4) گنجایش هر ظرفی با آنچه در ان نهند، تنگ می شود، جز ظرف دانش که (هر چه در آن نهند) گسترش می یابد».

فضیلتِ دانش آموزی

«پیامبرصلی الله علیه وآله: طالِبُ العِلمِ، مَحفُوفٌ بِعِنایَةِ اللَّهِ؛(5) جوینده دانش، در پناه عنایت خداوند است».

در یکی از این حالات …

«عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اغْدُ عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً أَوْ أَحِبَّ أَهْلَ الْعِلْمِ وَ لَا تَکُنْ رَابِعاً فَتَهْلِکَ بِبُغْضِهِمْ؛(6) امام صادق علیه السلام به ابوحمزه ثمالی فرمودند: یا دانشمند باش و یا دانشجو و یا دوستدار دانشمندان و چهارمی مباش (دشمن علم و اهل آن) که به سببِ آن هلاک می شوی».

مرثیّه عِلم و فضیلت

«ابواسحاق» از فضلا و نویسندگانِ معروف قرنِ چهارم هجری است. مدّتی در دربار خلیفه عبّاسی و مدّتی در دربار آلِ بویه مستوفی بود. ابواسحاق دارای کیش صابی بود که به اصلِ «توحید» ایمان دارند، ولی به اصلِ «نبوّت» معتقد نیستند. عِزّ الدّوله از فرمانروایان آلِ بویه سعی فراوان کرد بلکه بتواند ابواسحاق را راضی کند که اسلام اختیار کند، امّا میسّر نشد. ابواسحاق در ماهِ رمضان به احترامِ مسلمانان روزه می گرفت، و از قرآن کریم زیاد حفظ داشت.

ص:152

در نامه ها و نوشته های خویش از قرآن زیاد اقتباس می کرد. ابواسحاق، مردی فاضل و نویسنده و ادیب و شاعر بود و با سیّد شریف رضی که نابغه فضل و ادب بود دوست و رفیق بودند. ابواسحاق در حدودِ سالِ 384 هجری قمری از دنیا رفت، و سیّد رضی قصیده ای عالی در مرثیه وی سرود که مضمون سه شعرِ آن این است: «آیا دیدی چه شخصیّتی را روی چوبهای تابوت حرکت دادند؟ و آیا دیدی چگونه شمع محفل خاموش شد؟ کوهی فرو ریخت که اگر این کوه به دریا ریخته بود دریا را به هیجان می آورد و سطحِ آن را کف آلود می ساخت. من قبل از آنکه خاک، تو را در بر گیرد باور نمی کردم که خاک می تواند روی کوه های عظیم را بپوشاند.» بعدها بعضی از کوته نظران سیّد را موردِ ملامت و شماتت قرار دادند که کسی مثلِ تو که ذریّه پیغمبرصلی الله علیه وآله است شایسته نبود که مردی صابی مذهب را، که منکرِ شرایع و ادیان بود، مرثیه بگوید و از مردنِ او اظهارِ تأسّف کند.

سیّد گفت: «من به خاطرِ علم و فضلش او را مرثیّه گفتم، در حقیقت علم و فضیلت را مرثیه گفته ام.» (1)

توسّل در مسائلِ علمی

درباره مرحوم ملّاصدرا داریم که ایشان اسفار آنچنانی را در کهک قم نوشت. ایشان از شیراز به کهک آمد و مدّتی در همین کهک بوده است. مرحوم ملّاصدرا می فرمود: وقتی شبهه ای برای من جلو می آمد به قم می آمدم و سرِ قبرِ حضرت معصومه علیها السلام می رفتم و از روح حضرتِ معصومه علیها السلام استمداد می گرفتم و شبهه فلسفی برایم حل می شد. مرحوم ملاصدرا برای عالَمِ تشیّع افتخار است؛ نه فقط در فلسفه متخصّص بوده، در تفسیر و روایاتِ اهل بیت علیهم السلام نیز تخصّص داشته است، به علاوه در حکمتِ متعالیه هم تخصّص داشته است؛ یعنی می توانیم بگوییم سیر فلسفه را ملّاصدرا عوض کرد.

این آقایی که می تواند فلسفه و عرفان به جامعه عرضه بدارد خود می فرماید: وقتی شبهه ای برای من پیش می آمد سرِ قبر حضرت معصومه علیها السلام می آمدم و از حضرتِ معصومه علیها السلام استمداد می کردم و شبهه برای من حل می شد.(2)

***

ارزش علم

حافظا علم و ادب ورز که در مجلس شاه

هر که را نیست ادب لایق صحبت نبود

* ما دوستدار علم نیستیم؛ چون عِلم به کامِ ما شیرین نیست، همانندِ مریضی که دهان او آفت دارد و شیرینی به کامَش تلخ است، ما نیز همین گونه هستیم، لِذا طعم شیرینی علم را احساس نمی کنیم و لذّت علم را نمی چشیم و آن چنان که باید طالب و تشنه آن نیستیم، به عکس مال و ثروت دنیا.(3)

* آن کمالی که خداوندِ متعال می خواهد به بشر بدهد و به آن کمال در دورانِ زندگی نائل بشود، آن کمال از جمله بستگی به علم و کار دارد. جامعه بی کار، مردمِ بی کار یا کم کار یا بدکار یا بی علم یا بی سواد، نمی توانند آن چنان که باید، خودشان را به مراتب کمالِ بشری برسانند، یعنی زندگیِ دنیای شان هدر خواهد رفت.(4)

ص:154

ص:155

بعد فرماندهی لشکر 12 زرهی ارتش عراق با فراخوانی یگان های احتیاط پاتک های متعدّدی را تدارک و اجرا کرد، امّا با مقاومت رزمندگان اسلام رو به رو شد و ناکام ماند. بدین ترتیب قوای خودی ضمن تثبیت موقعیّت، بیش از 150 کیلومتر مربّع از مناطق اشغالی ایران را آزاد و نزدیک به 30 کیلومتر از خاکِ عراق را تصرّف کردند و علاوه بر تأمین دشت سومار بر تنگه های مرزی تسلّط یافتند. همچنین شهر مندلی در دید و تیر رأس آنان قرار گرفت. در نتیجه امکان پیشروی در خاک عراق فراهم گردید.

هزار ضربه شمشیر به از مرگ در بستر

«قالَ امیرالمؤمنین علیه السلام: وَالَّذی نَفس ابن ابی ابیطالب بیده لالف ضربه بالسیف اهون علی من میته علی الفراش؛(1) حضرت علی علیه السلام فرمود: قسم به کسی که جان فرزند ابیطالب در دست اوست، هزار ضربه شمشیر بر من آسانتر از مرگ در بستر است».

شهادت، نه مرگ در بستر

«قال امیرالمؤمنین علیه السلام ایها الناس ان الموت لا یفوته المقیم و لایعجزه الهارب لیس عن الموت محیص و من لم یمت یقتل و ان افضل الموت القتل، والذی نفسی بیده لالف ضربه بالسیف اهون علی من میته علی فراش؛(2) حضرت علی علیه السلام فرمود: ای مردم همانا ایستادگان و فراریان را از مرگ گریزی نیست و هر کس به مرگ طبیعی نمیرد کشته می شود و شهادت بهترین مرگ است و سوگند به خدائی که جانم در دست اوست، هزار ضربه شمشیر آسان تر است بر من از مرگ در بستر».

ص:158

ص:159

ارزش صبر

بُردباری، نشانه مردی است

هر که را صبر نیست نامرد است

مولوی

* من هم یک تعهّداتی با اسلام دارم و با ملّت ایران، من هم نمی توانم از تعهّداتم دست بردارم.(1)

* عراق تحتِ فشار شاه مرا در فشار قرار داد و من وظیفه شرعی و الهی خود دیدم که برای انجام مبارزات خود بناچار آن کشور را ترک کنم. در فرانسه موقتاً می باشم و مکان هم برای من مطرح نیست.(2)

دقّت در مسائل کوچک

شهید حاج آقا مصطفی خمینی رحمه الله می فرمودند: در خدمتِ حضرت امام در شهر همدان قدم می زدیم، به پارکی رسیدیم که چمن بود. حضرت امام رحمه الله مسافت بسیار طولانی را طی کرد تا پایش را روی چمن نگذارد و فرمود: ما رژیم طاغوت را قبول نداریم، ولی این چمن ها با پول مردم درست شده و من پا روی آن نمی گذارم.(1)

نماز در زیر رگبار تیر

رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم با سربازان اسلام برای سرکوبی عدّه ای از مشرکین حرکت نمود. در این پیکار زنی تازه عروس اسیر مسلمانان شد که شوهرش در مسافرت بود. هنگامی که از سفر برگشت اسارتِ زنش را به او خبر دادند، او در تعقیب لشکر اسلام راه افتاد.

پیغمبر اسلام در محلّی فرود آمد و دستور داد عمار پسر یاسر و عباد پسر بشر نگهبانی کنند.

این دو سرباز شب را به دو قسمت تقسیم کردند. بنا شد قسمت اوّل شب را عباد و قسمت دوم را عمار پاسداری کنند.

عمار به خواب رفت و عباد از فرصت استفاده نمود و به نماز ایستاد که در آن دل شب راز و نیازی با آفریدگار خود داشته باشد.

در آن وقت شوهرِ زن رسید، شبهی را دید ایستاده است. از تاریکی شب نفهمید که او انسان است یا چیز دیگر.

تیری به سوی او شلیک کرد، تیر بر پیکر عباد نشست، عباد نماز را ادامه داد و قطع نکرد. پس از آن تیری دیگر انداخت. آن هم بر پیکر وی رسید.

عباد نمازش را کوتاه نمود، به رکوع و سجود رفت و سلام گفت و نماز را تمام کرد. آنگاه عمار را بیدار کرد و او را از آمدنِ دشمن باخبر ساخت.

***

وقتی که عمار او را در آن حال دید که چند تیر بر بدنش اصابت کرده او را سرزنش کرده و گفت: چرا در تیرِ اوّل بیدارم نکردی؟ عباد گفت: هنگامی که تیرها به سوی من شلیک شدند من در نماز بودم و مشغول خوانده سوره (کهف) بودم و نخواستم آن سوره را ناتمام بگذارم. چون تیرها پی در پی آمد به رکوع و سجود رفته و نماز را تمام

ص:161

کردم و تو را بیدار نمودم. اگر نمی ترسیدم از این که دشمن به من رسیده و به پیغمبرصلی الله علیه وآله صدمه ای برساند و در پاسداری که به عهده من گذاشته شده کوتاهی کرده باشم، هرگز نماز را کوتاه نمی کردم اگر چه کشته می شدم.

دشمن که فهمید مسلمانان از آمدنِ او باخبرند پا به فرار گذاشت و رفت.(1)

دین و ملک

پاسبان دین و ملک را تیغ است.

امثال و حکم دهخدا

* قوای انتظامی برای انتظام یک کشور است، برای حفظ مردم است،برای حفظ جان و مال مردم است.(2)

ص:162

بیان ساحرانه

«پیامبرصلی الله علیه وآله: إنَّ مِنَ الشِّعرِ لَحِکَماً و إنَّ مِنَ البَیانِ لَسِحراً؛(1) همانا پاره ای از شعرها حکمت، و برخی از بیان ها سحرآمیز است.»

جهاد با شمشیر و زبان

«قیلَ یا رسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ماذا تَقولُ فِی الشُّعَراءِ؟ قالَ إنَّ المُؤمنَ مُجاهِدٌ بِسَیفِهِ و لِسانِهِ؛(2) از پیامبر خداصلی الله علیه وآله سؤال شد: «درباره شاعران چه می فرمایید؟» حضرت فرمودند: «مؤمن با شمشیر و زبانش جهاد می کند».

بهترین شعر

«امام علی علیه السلام: خَیرُ الشِّعرِ ما کانَ مَثَلاً؛(3) بهترین شعر، آن است که مَثَل شود.»

پاداش شعر گویی درباره اهل بیت علیهما السلام

«امام صادق علیه السلام: مَن قالَ فِینا بَیتَ شِعرٍ بَنَی اللَّهُ تَعالی لَهُ بَیتاً فِی الجَنَّةِ؛(4) هر کس درباره ما یک بیت شعر بگوید، خدای بزرگ برای او در بهشت خانه ای می سازد.»

فال حافظ!

فال زدن به دیوان حافظ (شاعر معروف شیرازی که حافظ قرآن بود) در ایران شهرت دارد، در این که آیا فال زدن به دیوان حافظ اساسی دارد یا خرافه می باشد، بین صاحب نظران گفتگو است. بعضی معتقدند که چون حافظ، همه قرآن را در حفظ داشت و لقب «لسان الغیب» بر او صدق می کرد، فال زدن به دیوانش ممکن است، صحیح باشد، و بعضی بر آن، اصل و اساسی نمی یابند، به هر حال در اینجا مناسب است، به سه مورد از فال حافظ که نقل شده توجه کنید:

1- می گویند: مرحوم علامه طباطبائی (صاحب تفسیر المیزان متوفی 25 آبان 1360 شمسی) هنگامی که از تبریز وارد حوزه علمیه قم شد و خواست کتاب اسفار ملاصدرا (که در علم فلسفه است) تدریس کند، در زمان مرجعیت حضرت آیت اللَّه العظمی بروجردی بود، و این مرجع بزرگ برای علامه پیام فرستاد که کتاب فلسفه را در قم تدریس نکند …

به هر حال، تا روزی که علامه طباطبائی کنار کرسی نشسته بود و در این فکر بود که آیا کتاب اسفار را تدریس کند یا نه؟ سرانجام دیوان حافظ را که روی کرسی بود برداشت و به آن فال زد و آن را به طور ناگهانی باز کرد و دید در طرف راست صفحه این اشعار است:

عهد و پیمان فلک را نیست چندان اعتبار

عهد با پیمانه بستم شرط با ساغر کنم

ص:164

من که دارم در گدائی گنج سلطانی بدست

کی طمع بر گردش گردون دون پرور کنم

دوستان را گر درآتش می پسندد لطف دوست

تنگ چشمم گر طمع بر چشمه کوثر کنم

از این اشعار، الهام گرفت و به تدریس اسفار پرداخت و کم کم موفقیت شایانی در این جهت پیدا کرد.

2- گویند: یکی از شخصیت های نیکوکار در شیراز از دنیا رفت و جنازه او را برداشتند تا طبق وصیتش در حافظیه (کنار قبر حافظ) دفن کنند، به دیوان حافظ فال زدند ببینند آیا حافظ، راضی است یا نه؟

این شعر آمد:

رواق منظر چشم من آشیانه تو است

کرم نما و فرود آی که خانه خانه تو است

3- باز نقل می کنند: بعد از سقوط شاه سلطان حسین صفوی، و غلبه افغانها بر ایران، محمود افغان یکی از اقوام خود را که «مگس خان» نام داشت، فرماندار شیراز کرد.

وی پس از چند روزی که در شیراز بود، روزی کنار قبر حافظ رفت، بر اثر تعصبات غلطی که داشت تصمیم گرفت قبر حافظ را خراب کند، هر چه اطرافیانش او را نصیحت کردند که از این تصمیم بگذرد، او گوش نکرد، سرانجام قرار بر این شد که از دیوان حافظ، در این مورد، فالی بگیرند، وقتی که دیوان را باز کردند، این شعر در آغاز صفحه راست آن آمد:

ای مگس! عرصه سیمرغ نه جولانگه تو است

عِرض خود می بری و زحمت ما می داری

مگس خان، با خواندن این شعر، سخت تحت تأثیر قرار گرفت، و از روح حافظ طلب عفو و بخشش کرد.(1)

شرکت بزرگان در تشییع جنازه حافظ

خواجه حافظ شیرازی در زندگی بسیار ساده می زیست، و در سلک فقیران و روش خاک نشینان بوده و هیچ تعینی برای خود قائل نبود.

هنگامی که از دنیا رفت، رجال و بزرگان در تشییع جنازه او شرکت نمی نمودند و قدر او را کوچک می شمردند.

گویند: سرانجام قرار بر این شد تا اشعار او را که در کوزه یا کاسه گلی های بارها نوشته شده بود جمع آوری کنند، و کودکی، یکی از آن شعرها را (مانند قرعه کشی) از میان آن مجموعه قطعه های شعر نوشته شده بردارد، تا به معنی آن شعر عمل گردد.

ص:165

کودک یکی از آن قطعه ها را برداشت، دیدند در آن، این شعر نوشته شده است:

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ

اگر چه غرق گناهست می رود به بهشت

آنگاه بزرگان بر جنازه او حاضر شدند و با احترام بر جنازه او نماز خواندند و او را به خاک سپردند، از آن روز، خواجه حفظ را «لسان الغیب» خواندند.(1)

محقّق شریف و شعر حافظ

سیّد علی بن محمّد بن علی جرجانی معروف به شریف جرجانی و میر سیّد شریف به حق او را محقّق شریف خوانده اند. به دقت نظر و تحقیق معروف است. شهرت بیشترش به ادبیات و کلام است، ولی جامع بوده است. حوزه درس فلسفه داشته و در فلسفه، شاگردان بسیار تربیت کرده و در نگهداری و انتقال علوم عقلی به نسل های بعد نقش مؤثّری داشته است. محقق شریف آثار و تألیفات فراوان دارد و همه پرفایده است و به قول قاضی نوراللَّه همه علمای اسلامی بعد از میرسید شریف طفیلی و عیال افاداتِ اویند …

میرسیّد شریف از بیست سالگی به کار تدریس و تحقیق مشغول بود؛ مخصوصاً به تدریس فلسفه و حکمت اهتمام زیاد داشت و حوزه درسِ قابل توجّهی از فضلا تشکیل داده بود. گویند یکی از کسانی که در حوزه درسِ او شرکت می کرد خواجه لسان الغیب حافظ شیرازی بود. هرگاه در مجلس او شعر خوانده می شد می گفت: به عوض اینها به فلسفه و حکمت بپردازید، امّا چون شمس الدّین محمّد (حافظ) می رسید. خود سیّد می پرسید: بر شما چه الهام شده است؟ غزل خود را بخوانید. شاگردان او اعتراض کردند که این چه رازی است که ما را از سرودن شعر منع می کنی ولی به شنیدن شعر حافظ رغبت نشان می دهی؟ او در پاسخ می گفت: «شعرِ حافظ همه الهامات و حدیث قدسی و لطائف حکمی و نکات قرآنی است».(2)

عنایت اهل بیت:

حافظ اگر قدم زنی در راه خاندان بصدق

بدرقه رهت شود، همت شحنه نجف

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق

ثبت است بر جریده عالم دوام ما

*** حافظ

* بی گمان شعر به سخن لطافت می بخشد. چه بسا یک بیت شعر که می تواند ساعت ها سخنرانی را در خود جای دهد.(3)

ص:166

1 آبان

دعوت صاحب باغی، به آن باغ می روند، تا آن روز که هوا گرم بود، اندکی تغییر آب و هوا دهند.

پس از ساعتی، چند نفر عیّاش بی دین که یکی از آنها سرهنگ رژیم قلدر شاهنشاهی بود، سرزده وارد باغ می شوند و بساط عیش و نوش را در گوشه باغ پهن کرده و حتّی شراب می خورند و به عربده کشی مشغول می شوند.

حاج آقا مصطفی، وقتی این وضع را می بیند، به صاحب باغ می گوید: چرا این افراد را به این باغ جا داده ای؟ صاحب باغ می گوید: «من به آنها اجازه نداده ام و قدرتِ آن را هم ندارم که آنها را بیرون کنم».

حاج آقا مصطفی، آن وضع را تحمّل نمی کند، بلند می شود و آن چند نفر طاغوتی را سنگباران می کند، یک سنگ به پیشانی سرهنگ می خورد که خون از آن مثل فواره به درخت می پاشد، بناچار آنها از باغ فرار می کنند.

با توجّه به اینکه این زمان، زمان اقتدار طاغوتیان بوده، و هنوز مردم غیر از طلاب خاص، نامی از امام خمینی قدس سره را نشنیده بودند.(1)

کنارِ دوست

مائیم و آستانه عشق و سر نیاز

تا خواب خوش که را بَرَد اندر کنار دوست

حافظ

* اینطور قضایا مهم نیست خیلی، پیش می آید، برای همه مردم پیش می آید و خداوند تبارک و تعالی الطافی دارد به ظاهر و الطافی خفیّه.(2)

ص:170

8 آبان

9 آبان

بعد از آنان در زمین سکوت خواهیم داد، این (موفقیّت)، برای کسی است که از مقام (عدالت) من بترسد و از عذاب (من) بیمناک باشد!» * و آنها (از خدا) تقاضای فتح و پیروزی (بر کفار) کردند و (سرانجام) هر گردن کش منحرفی نومید و نابود شد!* به دنبال او جهنم خواهد بود و از آب بد بوی متعفّنی نوشانده می شود!* بزحمت جرعه جرعه آن را سر می کشد و هرگز حاضر نیست به میل خود آن را بیاشامد و مرگ از هر جا به سراغ او می آید ولی با این همه نمی میرد! و بدنبال آن، عذاب شدیدی است!»

مهلت دادن به ستمگر

«قَالَ النَّبی صلی الله علیه وآله إنَّ اللَّه یُمهِلُ الظّالِمَ حَتّی یَقولَ قَد أَهْمَلَنی! ثُمَّ یَأخُذُهُ أَخْذَةً رابِیَةً إِنَّ اللَّهَ حَمِدَ نفسَهُ عِنْدَ هَلاکِ الظّالِمینَ فَقَالَ «فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»؛(1) پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمود: خداوند به ستمگر چنان مهلت می دهد که می گوید مرا واگذاشته است، سپس او را سخت کیفر می دهد. خداوند پس از نابود کردن ستمگران خود را حمد و سپاس گفته و فرموده است: «و بنیاد گروهی که ستم می کردند قطع شد و خدا را سپاس که پروردگار جهانیان است».

اوّلین اتومبیل در ایران

پادشاهان قاجار، هفت نفر بودند که حدود 135 سال در ایران سلطنت کردند به این ترتیب:

1 - آقا محمدخان - که در نوروز سال 1210 قمری تاجگذاری کرد (و آغاز سلطنتش حدود 1169 شمسی بود.)

2 - فتحعلی شاه (برادرزاده آقا محمّدخان) که مدّتِ 38 سال سلطنت کرد.

3 – محمّد شاه (فرزند عباس میرزا پسر چهارم فتحعلی شاه) که 14 سال سلطنت کرد و در سال 1264 براثر بیماری «نقرس»، درگذشت.

4 - ناصرالدین شاه، پسر محمد شاه که مدت پنجاه سال (یک روز کم) سلطنت کرد و در شب جشن پنجاهمین سالگرد سلطنتش بدست یکی از شاگردان انقلابی سیّد جمال الدین اسد آبادی، یعنی «میرزا رضا کرمانی» به قتل رسید.

5 - مظفّرالدین شاه، پسر ناصرالدین شاه، که 9 سال، سلطنت کرد و انقلاب مشروطیت در زمان سلطنت او، برقرار شد.

6 - محمّد علی شاه پسر مظفرالدین شاه که یکی از مستبد ترین شاه قاجار بود که به ناچار به خارج از ایران فرار کرد.

7 - احمدشاه که پس از کودتای 1299 شمسی، در سال 1304 شمسی از سلطنت، خلع شد

ص:173

و بدین وسیله سلسله قاجار منقرض گردید ناصرالدّین شاه، چند بار به اروپا رفت، تا اینکه به یکی از فرمانروایان سفارش اکید کرد که اتومبیلی خریداری کرده و به ایران بفرستد.

اوّلین اتومبیل خریداری شد و توسط یک راننده بلژیکی به ایران وارد گردید، ولی در کنار یکی از کوه های شهرهای مرزی ایران، به کوه برخورد و تصادف کرد و همانجا ماند، بعدا با گاری آن را به تهران آوردند.

و در زمان مظفّرالدّین شاه (سال 1324 قمری) تعداد اتومبیل ها به دو عدد رسید، پس از او، محمّدعلی شاه روی کار آمد، و او نیز دو، سه اتومبیل سفارش داد، جالب اینکه: اوّلین ترور مدرن در این زمان رخ داد، که محمّدعلی شاه سوار اتومبیلش بود، بمبی به اتومبیل او زدند.

و او از آن پس تصمیم گرفت، که در راه های طولانی از اتومبیلش استفاده نکند.

این است، دنیای ناپایدار، که چون کاروانسرایی است، و افراد دسته دسته می آیند و می روند.(1)

چاپلوسان دربار ناصری

روزی ناصرالدّین شاه قاجار با گروهی از درباریان به دیدنِ «طاق کسری» (که در مدائن نزدیک بغداد واقع است و از آثار انوشیروان می باشد) رفتند، در آنجا ناصرالدّین شاه از همراهان پرسید: «به نظرِ شما من عادل ترم یا انوشیروان؟!»

آنها دیدند اگر بگویند تو، دروغ گفته اند و اگر بگویند انوشیروان، کلاه شان پس معرکه است، در سکوت فرو رفتند و چیزی نگفتند، ناصرالدّین شاه پس از مکث طولانی آنها گفت: «من خودم به این سؤال پاسخ می دهم، من خیلی از انوشیروان عادل ترم.»

درباریان چاپلوس همگی از این پاسخ نفس راحتی کشیدند و تقریباً همگی یکصدا گفتند: «صحیح است، کاملاً همینطور است که می فرمایید».

ناصرالدّین شاه با حالتی طعن آلود گفت: «شما بی آنکه منتظر بمانید تا من دلایلم را ذکر کنم، حرفم را تصدیق می کنید و این کارتان یک کار صد در صد احمقانه است، اکنون من دلیل های خود را ذکر می کنم.»

او پس از لحظاتی سکوت، گفت: «انوشیروان دارای وزیری دانشمند و آگاه مثل بوذرجمهر بود که هر وقت از عدالت منحرف می شد به او گوشزد می کرد و او را از انحراف باز می داشت، ولی وزیر مشاور من شماها هستید که همیشه سعی دارید که مرا از جاده صاف، منحرف سازید بنابراین من در همین حد هم مانده ام جای تعجّب است، و اگر نسبت انوشیروان و راهنمایی های وزیرش را با نسبت من و مشاور هائی که شما باشید، بسنجید، من ولو عادل نباشم ولی از انوشیروان عادل ترم.»

ص:174

نویسنده در اینجا حاشیه ای دارد و آن اینکه گر چه ناصرالدّین شاه زیرکانه خواست خود را تبرئه کند، امّا می بایست از او پرسید که تو اگر مرد درست بودی، چرا چنان مشاورانی برای خود برگزیدی؟ و چرا جلو چاپلوسی آنها را نگرفتی؟ و چرا اگر کسی با گوشه چشمی به تو چپ چپ نگریست جانش به خطر می افتاد و چرا و چرا؟(1)

شهادت آقا علی، و سرنگونی غائله نایب حسین کاشی

محمّد علی شاه قاجار (ششمین شاه قاجار که در سال 1327 از سلطنت خلع شد) مخالفت مشروطیّت بود، در کاشان برای سرکوبی آزادیخواهان، عدّه ای از اشرار را به ریاست «نایب حسین کاشی» مأمور کرده بود، نایب حسین، جنایات هولناکی انجام داد، و تنها در قرسه نشلج از توابع کاشان 36 نفر از دهقانان بدست مزدوران مهاجم نایب حسین کشته شدند.

حجة الاسلام آقا علی نراقی امام جماعت معروف مسجد کاشان از بیدادگریهای نایب حسین به ستوه آمد، مخفیانه نامه ای به آیت اللَّه سیّد حسن مدرس نوشت و از وی دادخواهی کرد.

دست های مرموز این نامه را به دست عین الدّوله (وزیر کشور زمان) که طرفدار نایب حسین بود، رساند، وی نیز برای انتقام از آقا علی، نامه را به نزد نایب حسین فرستاد، و اصلاً نامه بدست شهید مدرّس نرسید.

نایب حسین طرح قتل آقا علی را ریخت، و سرانجام آقا علی بدست نایب علی (پسر نایب حسین) مخفیانه کشته شد و جسد او را برای نایب حسین به مزرعه «دوک» (در شش فرسخی کاشان) بردند و در آنجا به چاه افکندند.

مدّتی بعد که از آقا علی خبری نشد، مادر او به دادخواهی پرداخت و نامه های متعددی به تهران فرستاد و نتیجه نگرفت و سرانجام خودش به تهران رفت و دنبال قضیه را بطور جدی گرفت، گروهی از کاشان به کمک او شتافتند و مطالب کم کم در روزنامه ها نوشته می شد …

تا اینکه با روی کار آمدن «مستوفی الممالک» (به عنوان نخست وزیر) عین الدوله به کنار رفت، و مستوفی فرمان جدی دستگیری و سرکوبی نایب حسین و اشرار تحت فرماندهی او را صادر کرد، چراغ علی خان بختیاری که جوانی نیرومند بود، مأمور سرپرستی این کار شد.

کوتاه سخن آنکه: خیلی سریع، اشرار نایب حسین، خلع سلاح شدند، نایب حسین به قلعه کره شاهی پناه برد و در حوالی جوشقان، درگیری شدیدی به وجود آمد، در این درگیری نایب علی (پسر نایب حسین که قاتل آقا علی بود) به قتل رسید، سرش را جدا کرده و به تهران فرستادند.

ص:175

و قلعه را نیز محاصره کردند ولی نایب حسین و ماشاءاللَّه خان به قم گریختند و در حرم حضرت معصومه علیه السلام متحصن شدند، سه سال موضوع به همین منوال گذشت و بعد با روی کار آمدن «وثوق الدوله» در سال 1337 قمری، سرکوبی راهزنان نایب حسین به طور جدی ادامه یافت و نایب حسین دستگیر شد و در روز 20 ذیحجه سال 1337 قمری در تهران به دار آویخته شد، به این ترتیب غائله محمد علی شاه دزد پرور پایان یافت و نایب حسین و پسرش و اشرار تحت فرماندهی او به مجازات شدید رسیدند، آری اگر جلادان یک روحانی مدافع حقوق مردم؛ یعنی حجة الاسلام آقا علی نراقی را آنگونه کشتند، و جسدش را به چاه افکندند، و با مؤمنین آنگونه رفتار نمودند و آنها را کشتند و تنها در قریه نشلج 36 تن را کشتند، طولی نکشید که قاتل آقا علی؛ یعنی نایب علی (پسر نایب حسین) را سر بریدند و سرش را به تهران فرستادند و بعد پدر جنایت کارش را به تهران فرستادند و در آنجا به دار آویختند، و از سوی دیگر جنازه پاک حجة الاسلام آقا علی را از چاه بیرون آورده با احترام در مقبره خاندان نراقی (واقع در مدرسه آقا بزرگ کاشان) به خاک سپردند.

هر بد که می کنی تو مپندار که آن بدی

ایزد فروگذار و گردون رها کند

قرض است فعل های بدت نزد پروردگار

تا هر زمان که خواسته باشد ادا کند(1)

یادگار ما

بد و نیک ماند ز ما یادگار

تو تخم بدی تا توانی مَکار

فردوسی

* انقراض و نابودی ستمگران، حتمی است.(2)

* شناخت تاریخ و عوامل پیشرفت یا انقراض امّت ها، در جهت گیری حرکت ها لازم است. «فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُنْذَرِینَ» (3)

* استقرار یا انقراض امّت ها، بدون حساب و تصادفی نیست، بلکه تابع یک سری سنّت هایی است که خداوند حاکم فرموده است. «یَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْماً غَیْرَکُمْ» (شرک، گناه و مخالفت با انبیا، از عوامل نابودی جامعه ها و تحوّلات تاریخی است.)(4)

* سنّت خداوند، انقراض و هلاکت اقوام ستمگر و روی کار آمدن قومی دیگر است.(5)

ص:176

10 آبان

غیور و مجاهد آذربایجان و خصوصِ بازماندگان این شهید سعید تسلیت عرض و از خداوندِ متعال صبر انقلابی برای مجاهدین راه حق و اسلام خواستارم.

ملّت عزیز و برومند ایران و آذربایجان غیرتمند عزیز، در این مصیبت های بزرگ که نشانه شکست حتمی دشمنانِ اسلام و کشور، عجز و ناتوانی و خود باختگی آنان است هر چه بیشتر مصمم و در راهِ هدفِ اعلای اسلام و قرآن مجید بر مجاهدات خود افزوده و از پای ننشینید …» (1)

* ایشان پس از شهادت آیت اللَّه شهید مطهّری رحمه الله همواره به اطرافیان خود می فرمود: «کاش بنده هم مثلِ استاد مطهّری رحمه الله روزی به فیضِ شهادت برسم.(2)

* باید برای آشپز آمریکایی، اداری امریکایی، اداری فنّی، کارمندان فنّی آمریکایی و خانواده هایشان مصونیت باشد، لکن آقای قاضی در حبس باشد … این خدمتگزاران اسلام، علمایِ اسلام باید در حبس باشند … (3)

عملیات آفندی محرّم(1361 هجری شمسی)

عملیّات محرم پس از عملیّات رمضان،(4) دوّمین عملیات آفندی نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران است که در تأمین هدف هایی در خاک عراق و در راستای استراتژی جدید جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به اهداف سیاسی نظامی و وادار ساختن رژیم عراق به قبول شرایط ایران برای خاتمه جنگ به اجرا در آمد. این عملیات در شامگاه 10 آبان 1361 با شرکت تیپ 84 خرّم آباد و تیپ 1 لشکر 21 پیاده و یک گردان از تیپ 58 ذوالفقار ارتش با همراهی 6 تیپ از سپاه پاسداران با هدایت قرارگاه قائم (عج) در غرب رودخانه دویرج، ارتفاعات حمرین و منطقه زبیدات عراق به اجرا گذاشته شد و به مدّتِ 6 روز با موفّقیت ادامه یافت در این عملیّات در حدود 350 کیلومتر مربّع از خاک میهن اسلامی و 250 کیلومتر مربّع از خاکِ عراق آزاد شد و تلفات و ضایعات بسیاری بر دشمن وارد آمد. همچنین نیروهایِ عراقی به دنبالِ این عملیّات مواضِع پدافندی مناسب خود را از دست داده و مجبور به پدافند در زمین ها باز می گردند.

آمرزش گناهان شهید

قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله: لِلشَّهید سبع خصال من اللَّه اوّل قطره من دمه مغفور له کلّ ذنب؛(5) حضرت پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: به شهید هفت امتیاز از طرف خداوند عطا می شود، اوّلین آنها بخشیدن تمام گناهان اوست به واسطه اوّلین قطره خونش».

ص:178

گردید، فقیه بزرگ قرن چهارده بود که در 13 شوال 1380 قمری (مطابق با 10 فروردین 1340 شمسی) از دنیا رفت، در مجلسی که جمعی از علماء از جمله امام خمینی «مدّ ظله العالی» حضور داشتند، در هنگامی که مجلس تمام شد و قصد خروج از مجلس را داشتند، امام خمینی «مدّظله العالی» را بر خود مقدّم داشت، و به هنگامی که با اعتراض بعضی ها روبرو شد این جمله را فرمود:

«بله بله، می گویم سلام اللَّه علیه، می گویم سلام اللَّه علیه، همانگونه که علّامه حلی در هنگامی نام سید مرتضی قدس سره در محضرش برده شد فرمود: «سلام اللَّه علیه» (سلام خدا بر سیّد مرتضی) من هم می گویم: «سلام خدا بر خمینی».

با توجّه به اینکه این سخن آقای بروجردی حدود سه سال قبل از 15 خرداد 42 (آغاز قیامِ امام خمینی قدس سره) بوده است.(1)

جانان پسندد!

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

* پانزده سال قبل که شاه قصد داشت به دستور آمریکا لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی را به تصویب مجلسین برساند، من این خیانت شاه را نسبت به ملّت ایران، در طی یک سخنرانی و صدور یک اعلامیه محکوم نمودم و ملت ایران را از این سیاست استعماری آمریکا مطّلع ساختم که پس از چند روز مرا پس از آنکه شبانه به منزلم در قم حمله کردند، دستگیر و سپس به ترکیه تبعید نمودند.(2)

و پرید آن طرف دیوار. خودش گفته بود: داداشی ما کار کوچکی نکردیم، بالای نرده ها که بودم احساس می کردم فرشته های هفت آسمون دارن نگاهمون می کنن. داداشی! ما یا از روی این نرده ها به آسمون چنگ می زنیم یا با کله می ریم ته جهنم.(1)

سستی در جهاد

چو دشمن به جنگ تو یازید چنگ

شود چیره اگر سستی آری به جنگ

اسدی

* مرکز توطئه و جاسوسی به اسم سفارت آمریکا و اشخاصی که در آن بر ضد نهضت اسلامی ما توطئه نموده اند، از احترام سیاسی بین المللی برخوردار نیستند.(2)

دوست ندارم جوانی از شما را ببینم جز در دو حال: یا دانشمند یا دانش آموز، اگر چنین نکند کوتاهی کرده است، و چون کوتاهی کند خود را ضایع کرده، و اگر چنین کند گناه کرده است، و به خدایی که محمّد را بحق بر انگیخته سوگند در این صورت گرفتار آتش دوزخ است».

برات آزادی از دوزخ

روایت نموده اند که رسول خداصلی الله علیه وآله روزی از قبرستانی گذر می نمود. به نزدیک قبری رسیدند به اصحابِ خویش فرمودند: «عجله کنید و بگذرید!» اصحاب تعجیل کردند و از آنجا گذشتند و در وقتِ مراجعت چون به قبرستان و آن قبر رسیدند خواستند زود بگذرند. حضرت فرمودند: «عجله نکنید!» اصحاب عرض کردند: «یا رسول اللَّه! چرا در وقتِ رفتن امر به عجله کردن فرمودید؟» حضرت فرمودند: «صاحبِ این قبر را عذاب می کردند و من طاقت شنیدنِ ناله و فریاد او را نداشتم اکنون خدای تعالی رحمتش را شامل حالِ او کرد.» گفتند: «یا رسول اللَّه! سببِ عذاب و رحمت به او چه بود؟» حضرت فرمودند: «این مرد، مردِ فاسقی بود که به سببِ فسقش تا این ساعت در اینجا معذَّب بود. کودکی از وی باقی مانده بود در این وقت او را به مکتب بردند و معلّم به این فرزند «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» را تعلیم نمود و کودک آن را بر زبان جاری نمود، در این هنگام به فرشتگانِ عذاب خطاب رسید که دست از این بنده فاسق بردارید و او را عذاب نکنید. روا نباشد که پدر را عذاب کنیم در حالی که پسرش به یاد ما باشد.(1)

ارزش جوانی

درختی کز جوانی کوژ برخاست

چو خشک و پیر گردد کی شود راست؟

نظامی

* شما جوان های محصّل، سایر جوان ها امید من هستید، نوید من هستید، امید من به شما توده جوان است، به شما توده محصّل است.(2)

* من امید این را دارم که مقدّرات مملکت بعد از این به دست شما عزیزان بیفتد و مملکت ما شما عزیزان حفظ کنید.(3)

ص:182

24 آبان

عروج شهید بهشتی

پس از واقعه هفتم تیر که اطرافیان علامه نمی خواستند خبر شهادت این سیّد مظلوم رابه علت کسالت علامه به ایشان بدهند، در همین حال یکی از اطرافیان علامه به اتاق ایشان می روند و علامه عبارتی بدین مضمون می فرمایند: «چه به من بگویید و چه نگویید، آقای بهشتی را می بینم که در حال صعود و پرواز است.» (1)

عبور از کنارِ جنّت

آیت اللَّه علامه حسن زاده آملی می نویسد: روزی به محضر علامه طباطبایی تشرّف حاصل کردم. عرض نمودم حضرت آقا امشب شب جمعه و شب عید است (شب هفتم شعبان 1387 ه.ق) لطفی بفرمایید. فرمودند: سوره ی مبارکه «ص» را در نمازهای «وتیره» بعد از حمد بخوانید که در حدیث است: سوره ی «ص» از ساق عرش نازل شده است. سپس فرمود: من در مسجد سهله (کوفه) در مقام ادریس نماز می خواندم. در نماز وتیره سوره ی مبارکه «ص» را قرائت می کردم که ناگهان دیدم از جای خود حرکت کردم؛ ولی بدنم در زمین است به قدری با بدنم فاصله گرفتم که آن را از دورترین نقطه مشاهده می کردم تا پس از چندی … نهر آبی دیدم چنانچه در روایت آمده است: «نهر فی الجنه» (2)

ملاقات ادریس نبی

علامه طباطبایی می گویند: به یاد دارم هنگامی که در نجف اشرف در تحت تربیت اخلاقی و عرفانی مرحوم حاج میرزا علی آقای قاضی رضوان اللَّه علیه بودیم، سحرگاهی بر بالای بام بر سجاده عبادت نشسته بودم. دراین موقع چرتی به من دست داد و مشاهده کردم دو نفر در مقابل من نشسته اند؛ یکی از آنها حضرت ادریس علیه السلام و دیگری برادر عزیز و ارجمندم آقای حاج سیّد محمد حسن طباطبایی بود.

حضرت ادریس با من به مذاکره و سخن مشغول شدند ولی طوری بود که ایشان القاء کلام می نمودند و تکلم و صحبت می کردند ولی سخنان به واسطه کلام آقای اخوی استماع می شد … و این اوّلین انتقالی بود که عالم طبیعت را برای من به جهان ماورا پیوست و رشته ارتباط ما از اینجا شروع شد.(3)

ص:184

روابط خانوادگی

دختر شان می گوید: ایشان با وجودی که مقیّد بودند همسر و فرزندانشان در راحتی باشند ولی به هیچ وجه از تجمّلات خوششان نمی آمد. در خوردن غذا در عین تمیزی جانب اختصار را رعایت می کردند. هر چند انواع غذا بر سر سفره بود به خوردن یک نوع غذا اکتفا می کردند …

علامه مایل نبود در خانه کارهای شخصی او را دیگری انجام دهد و مادرم هم سعی می کرد پیش دستی کند. حتّی این اواخر که بیمار بودند و من به خانه شان می رفتم با آن حالت بیمار برای ریختن چای از جای خود برمی خاستند و اگر من می گفتم: چرا به من نگفتید که برایتان چای بیاورم؟ می گفتند: «تو مهمانی»؛ سیّد هم هستی و من نباید به تو دستور بدهم.» (1)

علم و دانش

علم و دانش، جمله ارث انبیاست

انبیاء را علم از نزد خداست

* آفتابی در حجاب خویشتن داری بود؛ اما در هر تکبیر نمازش، حجابی از غیب را کنار می زد و به دروازه های آسمان نزدیک تر می شد. روزی از آسمان، جامی از شراب های بهشتی برایش می آورند؛ اما نگاه از او محجوب می دارد و می گوید: «اگر بهشت شیرین است، بهشت آخرین شیرین تر است».(2) عجب سرّ سترگی را در سینه نهفته بود که عقل را به حیرت وا داشت. روزه اش را در ماه ضیافت الهی فقط با بوسه بر ضریح مطهر حضرت کریمه اهل بیت فاطمه معصومه علیها السلام افطار می کرد و تشنگی را جز از سرچشمه زلال کوثر نمی نوشاند. اکنون نیز سالهاست که در کنار آن سرچشمه همیشه جاری مهمان کوثر است و در جوار آن ضریح ملکوتی آرمیده و به آب بقا دست یافته است. نامش همیشه گرمی مجلس عارفان!

روزِ کتاب و کتاب خوانی

تعلیم حکمت

«هَو الّذی بَعَثَ فِی الاُمِّیّنَ رَسولاً مِنهُم یَتلُوا عَلَیهِم آیاتِهِ و یُزَکِّیهِم و یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ و الحِکمَةَ(3) اوست خدایی که در میان مردم درس نخوانده پیامبری از خودشان مبعوث کرد تا آیاتش را بر آنها بخواند و آنها را تزکیه کند و کتاب حکمت بیاموزد.»

ص:185

آرامش با کتاب

«امام علی علیه السلام: مَن تَسَلّی بِالکُتُبُ لَم تَفُتهُ سَلوَةٌ؛(1) کسی که با کتاب آرامش یابد، هیچ آرامشی را از دست نداده است.»

بوستان دانشمند

«امام علی علیه السلام: الکُتبُ بَساتینُ العُلَماءِ؛(2) کتاب ها بوستان های دانشمندان اند.»

ماندگاری علم با نگارش

«پیامبرصلی الله علیه وآله: قَیِّدُوا العِلمَ بِالکِتاب؛(3) عِلم را با نوشتن در بند کشید.»

فواید کتاب در فتنه ها

«امام صادق علیه السلام: یأتی عَلَی النّاسِ زَمانُ هَرجٍ لا یأنِسونَ فِیهِ إلاّ بِکُتُبِهِم(4) روزگار پر آشوبی فرا می رسد که در آن روز مردم جز با کتاب های خود انس نمی گیرند.»

کتاب، سخن گوی خوب

«امام علی علیه السلام: نِعمَ المُحَدِّثُ الکِتابُ(5) چه سخن گوی خوبی است کتاب!»

مطالعه و تنهایی

روزی بلخی شاعر نشسته بود و کتابی را مطالعه می کرد. جاهلی آمد پیشِ او نشست و سلام کرد و گفت: خواجه تنها نشسته ای؟ گفت: تنها اکنون شدم که تو آمدی زیرا بواسطه آمدنِ تو از مطالعه بازماندم.(6)

عشق به مطالعه

یکی از علما و نویسندگان معاصر تعریف می کرد: در نجف خدمت آیت اللَّه شیخ آقا بزرگ تهرانی رسیدم، در حالی که از پیری کمرش خمیده بود و دائماً در حال نوشتن بود، به ایشان عرض کردم کتابی در حالات حضرت عبدالعظیم نوشته ام، ولی اکنون همراهم نیست، فردا تقدیم شما می کنم. ایشان که به سختی حرف می زدند فرمودند: فردا دیر است، اکنون بگویید بیاورند تا آن را مطالعه کنم.(7)

نمونه از عشق به مطالعه

استاد شهید مطهّری رحمه الله نمونه ای از عشق به دانش اندوزی را چنین ذکر می کند: «مرحوم سیّد محمّد باقر اصفهانی [از دانشمندان معروف شیعه]، شبِ زفافش بود،

ص:186

زن ها وارد اطاق عروس و داماد شدند، مرحوم سیّد فوراً از اطاق خارج گردید و به اطاق دیگری رفت. دید برای مطالعه موقع مناسبی است، فرصت را غنیمت شمرده بدون تأمّل مشغول مطالعه شد. اواخر شب زن ها از اطاق عروس خارج گردیدند و به سوی خانه هایِ خود رفتند و عروس بیچاره تنها ماند! و هرچه منتظر ماند که سیّد بیاید، نیامد. تا یک وقت متوجّه شد که صبح است؛ یعنی جاذبه علم این مرد را طوری کشید که شبِ زفاف، عروسش را فراموش کرد.(1)

قم؛ شهرِ مطالعه!

پروفسور فرانکوامتو در سال 1313 هجری شمسی در ایتالیا متولّد شد. در سال 1325 ه.ش به مدرسه شبانه روزی روحانیون مسیحی پیوست و در سن 16 سالگی عازم فلسطین شد و در طی چهار سال زبان عربی و فلسفه محض را آموخت. در سال 1333 ه.ش به ایران آمد و پس از چهار سال اقامت و فراگیری زبان فارسی، بار دیگر به فلسطین برگشت و در آنجا الهیات مسیحی را فراگرفت. او در سالِ 1346 ه.ش مجدّداً به ایران آمد و تابعیت ایرانی را پذیرفت و نامِ خود را کوروش مهرآوند نهاد. در سال 1365 ه.ش به ایتالیا برگشته، تابعیّت ایتالیایی خود را بازیافت. او با مشاهده شهرِ قم در وصفِ این شهر چنین گفت: وقتی واردِ شهر قم شدم دنبال آدرسی می گشتم. یک جوان اهل مطالعه که کتاب قطور زیر بغل و پالتویی که به تنش گریه می کرد نزد من آمد.

آدرس را به او نشان دادم. همراه او سوار تاکسی شدم. از او پرسیدم به تحصیل چه رشته ای مشغولید؟ جواب داد، فلسفه. باز پرسیدم سال چندمید؟ گفت نمی دانم، پنج، شش سال است ولی تا آنجایی که دلم می خواهد نرسم دست بردار نیستم. گفتم مگر دوره لیسانس فلسفه چهار سال نیست؟ جواب داد: من دنبالِ یک تکّه کاغذ پاره نمی گردم. علم چیز دیگری است. وقتی رفتار یک دانش پژوه را در قم با خودم دیدم، من که به مدارک تحصیلی خود در الهیات و ریاضی و زبانشناسی میبالیدم؛ برای اوّلین بار در عمرم پی بردم که اینها تکه های کاغذ پاره است نه علم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی از من دعوت کرده بودند تا دورهای از الهیات مسیحی و تاریخ مسیحیّت را برگزار نمایم. با دریافت دعوت تدریس در قم عدّه ای تعجّب می کردند و می پرسیدند چطور ممکن است در مرکز جهانی تشیع که غربی ها آنرا منبع تعصّب مذهبی و تروریسم بین المللی می دانند، از یک فردِ مسیحی جهت تدریس اصول یک دین

ص:187

دیگر آن هم دین جنگ های صلیبی، دین دشمن دعوت کنند؟ یک پدر روحانی زروئیت مرد سالخورده و باتجربه و عالمی که کتاب هایش و مقالاتش عقیده ساز است به من گفت: حتماً شما اشتباه می کنید جایی را که شما تعریف می کنید، آن شهر قم معروف نیست، یک قم دیگری است. شما هنوز جوانید، شیعیان آدم هایی نیستند که به مسیحیت با حُسن نظر بنگرند و اگر ظاهراً توجهی به دین مسیحی بکنند منظور شان صرفاً کوبیدن مسیحیت است. فراموش نکنید که آنها دشمن اند. در قم آنچه که بیشتر از همه مرا تحت تأثیر قرار داد، کتابخانه حضرت آیت اللَّه مرعشی نجفی بود. بین طلاّب حوزه های علمیه قم و مسئولین کتابخانه بویی از تعصب دینی را احساس نکردم بلکه افرادی را دیدم که می توانند به عنوانِ نمونه در زمینه عدم تعصّب در دنیا معرّفی شوند. از آنچه که در این باب گفته شد می توان نتیجه گرفت جایی که آدم هایِ مؤمن و فرهیخته باشند، تعصّب وجود ندارد. در مقاله ای که چند سال پیش در یک مجله پر تیتراژ ایتالیا نوشتم، از شهر قم به عنوانِ «شهر عبادت و مطالعه» یاد کردم، شهری که در آن خودِ مطالعه به صورت عبادت پدید می آید.(1)

جاهل و حقیقت

جاهل ز کجا راه حقیقت داند

طی کردن این مرحله او کجا بتواند

هرچند زند چرخ، به جایی نرسد

مانند خری که آسیا گرداند

* در فرهنگ قرآن، علم و جهل معنایی گسترده تر از دانستن و ندانستن دارد. عالم کسی است که اندیشه و عمل او بر اساس حقّ و حقیقت باشد، گرچه قدرت خواندن و نوشتن هم نداشته باشد و جاهل کسی است که فکر و عمل او بر باطل باشد، گرچه همه علوم را نیز بداند.(2)

* جهل عذر نیست، پرسیدن و دانستن وظیفه است.(3)

* ریشه شرک مردم، جهل است.(4)

* جهل و ناآگاهی، بستر انحراف است.(5)

* ای عزیز! همت کن و پرده جهل و نادانی را پاره کن و از این ورطه هولناک، خود را نجات ده!(6)

ص:188

امام علی علیه السلام به آنها فرمود: «ما تکفوننی انفسکم فکیف تکفوننی غیرکم …: شما قادر نیستید که از عهده مشکلات خودتان برآیید، بنابراین چگونه مشکل دیگران را از من دفع می نمایید؟ اگر ملت های قبل، از ستم فرمانروایان خود، شکایت داشتند، من امروز از ستم ملت خودم شکایت دارم، گویی من پیرو و فرمانبر هستم و آنها رهبر و فرمانروا می باشند …»

در این میان که علی علیه السلام ناراحتی خود را نسبت به سستی و سهل انگاری ملت، اعلام داشت، دو نفر از اصحابش به حضور علی علیه السلام آمدند و یکی از آنها عرض کرد:

«من جز اختیار خود و برادرم را ندارم، فرمان بده تا آن را اجرا کنیم.»

امام علی علیه السلام در پاسخ فرمود: «این تقعان مِمّا ارید: شما در برابر آنچه من می خواهم چه کاری می توانید انجام دهید؟»

یعنی: با یک نفر و دو نفر، کاری ساخته نیست، باید بسیج عمومی نمود، و با سپاه مجهّز و بسیار، برای سرکوبی متجاوزان، حرکت کرد.(1)

اثرِ اتّحاد

کشور الجزائر یک وقتی کلّاً ده پانزده میلیون بیشتر جمعیّت نداشته است ولی در عینِ حال با یکی از کشورهایِ مترقی جهان به نام فرانسه هفت سال می جنگید. از نظرِ قدرت، ثروت، عنوان، جمعیّت، سوخت و اسلحه و خلاصه همه چیزِ فرانسه با الجزائر قابلِ مقایسه نبود. امّا الجزائر هر سال بهتر می جنگید تا بالأخره پیروز شد. سرِّ پیشرفت و پیروزی آنها می دانید چه بوده است؟ یکی از الجزائری ها یک مقاله نوشته و این تکّه را نوشته که «سِر پیروزی ما این بود که همین مقدار کم همه با همدیگر بودیم و در خودمان یک خائن نداشتیم.» (2)

سستی در جهاد

چو دشمن به جنگ تو یازید چنگ

شود چیره اگر سستی آری به جنگ

اسدی

* بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پر ثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین حدیث عشق می دهد.(3)

* بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اوّلین تا آخرین امضا نموده اند.(4)

ص:190

الْإِبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ حَتَّی یَخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ؛(1) سفیان عیینه از امام صادق علیه السلام درباره این آیه: (تا بیازماید تان که کدامتان نیکوکارتر هستید. (هود: 7) روایت کرده که فرمودند: مقصود، کثرت عمل نیست بلکه درستکار ترین است و همانا درستی کار، ترس از خدا، نیّتِ راست و نیکی است. سپس فرمود: پایداری بر کردار تا خالص شدنش، دشوارتر از خود کردار است».

آزاد مردی شهید مدرس

شهید آیت اللّه سیّد حسن مدرّس (که توسّط دژخیمان رضاشاه در تبعیدگاه خواف در دهم آذر ماه 1317 شمسی هنگام افطار روز 27 ماه رمضان 1356 قمری به شهادت رسید) از آزاد مردان بی بدیل تاریخ است.

از حماسه های زندگی او اینکه:

شب هنگام، «یزدان پناه» از جانب رضاخان پهلوی، ده هزار تومان پول (به ارزش آن زمان) نزد مدرّس آورد که: «بگیر و ساکت باش!»

مدرّس پاسخ داد: پول را زیر تشک بگذار و برو به اربابت رضاخان بگو: تا دینار آخر، خرج نابودی تو خواهد شد، اگر رضا داد که هیچ و گرنه بیا و از همانجا که پول را گذاشتی بردار و برو!»

از سخنان مدرّس است: «اگر من نسبت به بسیاری از اسرار، آزادانه اظهار عقیده می کنم و هر حرفِ حقّی را بی پروا می زنم، برای آن است که چیزی ندارم و از کسی هم نمی خواهم، اگر شما هم بار خود را سبک کنید و توقّع را کم نمایید، آزاد می شوید، باید جان انسان از هر گونه قید و بند آزاد باشد تا مراتب انسانیّت و آزادگی خود را حفظ نماید».

هنگامیکه مدرّس در قمشه، درس می خواند، یکی از ثروتمندان نزدِ او آمد و خواست قطعه زمینی را به او بدهد.

مدرّس با اینکه در نهایت فقر و تهیدستی به سر می برد، به او گفت: مگر شما در میان فامیل خود، فقیر نداری؟

ثروتمند پاسخ داد، چرا، فقیر داریم.

مدرس گفت: چرا آن قطعه زمین را به آنها نمی بخشی؟

او گفت: «بهتر است آن زمین را به خویشان فقیر خودت ببخشی».

ص:193

و از گفتار میرزای شیرازی در مورد مدرّس است: «این سیّد (مدرس) پاکدامنی اجدادش را دارا است و در هوش و فراست، گاهی مرا به تعجّب می افکنند، و قوّه قضاوت او در حد کمال و نهایت درستکاری و تقوی است».(1)

ساقی مه رو

طاق و رواق مدرسه و قال و قیل علم

در راه جام و ساقی مَه رو نهاده ایم

حافظ

* مدرّس مردی بود که با منطق قوی و اطلاعات خوب و شجاعت و همه اینها موصوف بود.(2)

* ملّت ما مرهون خدمات و فداکاری های اوست و اینک که با سربلندی از بین ما رفته بر ماست که ابعاد روحی و بینش سیاسی و اعتقادی او را هر چه بهتر بشناسیم و بشناسانیم.(3)

ارزشیابی نظرات در مشورت

«قال علی علیه السلام: اضْمُم آراءَ الرجال بعضَها إلی بعضٍ، ثمَّ اخْتَرْ اَقربَها مِن الصَّوابِ و اَبعدَها مِنَ الارتیاب … قد خاطر بنفسِه مَن استغنی برأیهِ و مَن استقبل وجوه الآراءِ عرف مَواقعَ الخَطاء؛(1) امیرمؤمنان علیه السلام ضمن سفارش هایی به فرزند خود محمّد بن حنفیه فرمود: آرا و نظریّات دیگران را در کنار هم قرار بده و آنگاه نزدیک ترین آنها به صواب و دورترین شان از خطا را برگزین … بی گمان کسی که خود را از نظریات دیگران بی نیاز می پندارد، به خود زیان زده است و کسی که به طرز تفکرهای گوناگون توجّه دارد موارد خطا و اشتباه را می شناسد».

مشورت امام علیه السلام

هنگامی که معاویه از بیعتِ با امیرالمؤمنین علیه السلام خودداری کرد، قصد داشت کشورِ اسلامی را تجزیه کند. امام علیه السلام با فرستادن نامه هایی کوشش کرد او را از مخالفت باز دارد و قانع سازد که تمرّد نکند.

معاویه هم به هیچ وجه زیرِ بار نمی رفت و بر جنگ کردن اصرار می کرد. امیرالمؤمنین علیه السلام مهاجر و انصار را به یک جلسه عمومی دعوت کرد و مسئله جنگ با معاویه را به مشورت گذاشت و از آنها خواست تا نظرِ خود را بگویند. هر کدام سخنان مفصّلی گفتند. بیشترِ آنها معتقد بودند که باید جنگ کرد.

عدّه ای مخلص هم مانندِ عدّی بن حاتم می گفتند با نامه باید مشکل سیاسی را حل کرد. امّا دلیلِ اینان نتوانست اکثریّت را قانع کند. امام علیه السلام نظرِ اکثریّت را پذیرفت و نامه ای به کارگزاران خود در اطرافِ کشور نوشت و از آنها برای رفتن جنگ با اهلِ شام کمک خواست و سپس به طرفِ صفّین حرکت نمود.(2)

مشورت

عقل را با عقل دیگر یار کن

أمرهم شوری بخوان و کار کن

مولوی

* باید به اشخاصی که احتمالِ انحراف در آنان می رود رأی ندهند، چه احتمال انحراف عقیدتی، اعمالی و یا اخلاقی باعث می شود که به چنین اشخاصی اعتماد نمی شود کرد و رأی به آنان موجب مسؤولیّت خواهد بود.(3)

ص:195

می سازیم (به طوری که) اگر هر آیه و نشانه ای را ببینند، به آن ایمان نمی آوردند، و اگر راهِ هدایت را ببینند آن را انتخاب نمی کنند و اگر طریقِ گمراهی را ببینند، آن را راه خود انتخاب می کنند.

هارون گفت: پس این خانه، خانه کیست؟ امام علیه السلام فرمود: این خانه، مدّتی برای شیعیان ما بود و برای غیر آنها آتش شعله ور است. هارون گفت: چرا صاحب خانه (شیعیان) آن را تصرّف نمی کنند؟ امام علیه السلام (قریب به این مضمون) فرمود: در وقتِ خودش که تعمیر آن امکان دارد، خواهند گرفت، و اکنون هنوز وقتش نرسیده است!

هارون گفت: شیعیان تو کجایند؟ امام علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود: «لَمْ یَکُنْ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَالْمُشْرِکِینَ مُنفَکِّینَ حَتَّی تَأْتِیَهُمْ الْبَیِّنَةُ؛(1) آن کسانی که از اهل کتاب و مشرکان، کافر شدند (از انحراف) باز نایستند تا حجّت روشن برای آنها بیاید».

هارون گفت: آیا ما از کافران هستیم؟ امام علیه السلام فرمود: نه! بلکه آن هستید که خداوند می فرماید: «أَلَمْ تَرَی إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَةَ اللَّهِ کُفْراً وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ؛(2) آیا ندیدی آن کسانی را که نعمت خدا را بدل به کفر کردند و قوم خود را به سرای هلاکت فرود آوردند.

اینجا بود که هارون خشمگین شد و نسبت به ساحتِ مقدّس امام علیه السلام گستاخی کرد.(3)

کوتاه سخن آنکه: ایستادگی امام کاظم علیه السلام در برابر هارون، از روی ملایمت و ملاحظه کاری نبوده است، چرا که آن حضرت، هارون را غاصب خلافت، و دیکتاتوری که با زور بر مسند سلطنت نشسته، می دانست.(4)

ارثِ انبیا

علم و دانش، جمله ارث انبیاست

انبیاء را علم از نزد خداست

* سعی کنید در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید، تبلیغات مذهبی بکنید. مسجد بسازید، اجتماعاً نماز بخوانید، تظاهر به نماز خواندن بکنید، وحدت مذهبی لازم است، وحدت مذهبی است که این اجتماع عظیم و فشرده را ایجاد می کند، اگر علاقه به استقلال ایران دارید، وحدت مذهبی داشته باشید.(5)

* شما دانشجویان عزیز خودتان در صدد این باشید که از غرب زدگی بیرون بیایید. این گمشده خودتان را پیدا کنید، آنها درصددند که با هر ترتیبی شده است خودشان رابه ما تحمیل کنند و شما باید مقاومت کنید.(6)

ص:197

جام بلا

هر که در این بزم مقرّب تر است

جام بلا بیشترش می دهند

* در یکی از روزهای پاییزی، آن روزها که در برگ ریزان، شاخه های طراوت برهنه می شدند، مردی از قبیله نور طراوتی بهاری به پاییز بخشید و رایحه دل انگیز شهادت را در اعماق حفره های سرد، به مشام گل بوته های خشک رساند و آنها را شادابی دیگری داد. مردی که نگاهی فراتر از آفتاب داشت و پرتوهای آن، همه پنجره ها را روشن می کرد؛ آن هم در روزگار خزان زده نان و آتش که هر لحظه، خبرِ پر کشیدن پرستویی عاشق، قلب بهار را جریحه دار می کرد. ساعاتی پیش از شهادت در محراب آدینه، رؤیایی صادقه دیدگانش را فرا می گیرد و ناآرام، از خواب بر می خیزد. او رؤیای خوش پرواز را در آینه پندار می بیند. خرسند و ناآرام، بر بستر می نشیند و مدام ذکر و زمزمه سر می دهد. کفش های تقدیر را می پوشد و به آغوش رضای الهی می شتابد. وعده دیدار، در محراب نماز بود. شالش را محکم به کمر می بندد و علی وار خود را برای مرگی سرخ آماده می سازد و لحظه ای بعد، صدایی مهیب بر می خیزد و از میان دود و آتش، صدای بال ملائک به گوش می رسد که به استقبال روح ملکوتی او می آمدند و دسته ای دیگر، بال هایشان را بر رواق شهادت و سجاده نیایش او میساییدند. سلام بر سجده واپسین نمازش!

شمالی الحاق کنند. عملیات در روز 20/9/1360 آغاز شد و ابتدا ارتفاعات شیاکوه و چرمیان در محور جنوبی به تصرف نیروهایِ خودی در آمد. امّا در محورهای شمالی به رغم موفقیّت اولیه تلاش رزمندگان ناکام ماند، لِذا به دلیل نبودِ جاده تدارکاتی و عدم الحاق با محورهای شمالی موقعیت تصرّف شده در محور جنوبی نیز تثبیت نشد. این در حالی بود که دشمن نیز برای باز پس گیری منطقه پی در پی پاتک می کرد. در نتیجه پس از هفده روز مقاومت، در روز هجدهم، نیروهای محور جنوبی نیز به موقعیت قبلی خود بازگشتند.

کشته راه خدا

«عن ابی عبداللَّه علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله: من قتل دون عیاله فَهُوَ شهید؛(1) از امام صادق علیه السلام نقل شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: هر کس در راه دفاع از بستگان خود کشته شود شهید است.»

شهادت آرزوی اولیاء

«قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم وَالذی نفسی بیده «لولا ان رجالا من المومنین لاتطیب انفسهم» لوددت انی اقتل فی سبیل اللَّه، ثم احیا ثم اقتل ثم احیا ثم اقتل، ثم احیا ثم اقتل؛(2) پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: قسم به آنکه جانم به دست اوست «اگر نبود اینکه جمعی از مؤمنین خوش ندارند» دوست داشتم که در راه خدا نه یکبار و دوبار، که چندین بار زنده گشته و بار دیگر کشته گردم».

ص:200

و تَعلیمَهُ لِمَن لا یعلَمُه صَدَقَةٌ، و هُوَ أنیسٌ فی الوَحشَةِ، و صاحبٌ فی الوحدَةِ و سِلاحٌ علی الأعْداءِ؛(1) دانش را فرا گیرید، زیرا آموختن دانش حسنه، یادگیری (ومذاکره) آن تسبیح، و جستجوی آن در حکم جهاد است و آموزش آن به کسی که نمی داند، صدقه. دانش در حال وحشت انیس، در تنهایی رفیق و سلاحی است علیه دشمنان».

دانشجوی بزرگسال

سکّاکی، مردی فلزکار و صنعت گر بود. توانست با مهارت و دقّت، دواتی بسیار ظریف با قفلی ظریف تر بسازد که لایق تقدیم به پادشاه باشد. او با این کار انتظارِ همه گونه تشویق و تحسین از هنر خود داشت. پس با هزاران امید و آرزو آن را به پادشاه عرضه کرد.

در ابتدا همان طوری که انتظار می رفت موردِ توجّه قرار گرفت، امّا حادثه ای پیش آمد که فکر و راهِ زندگی سکّاکی را به کلی عوض کرد. در حالیکه شاه مشغول تماشای آن صنعت بود و سکّاکی هم سرگرم خیالات خویش، خبر دادند عالِمی - ادیب یا فقیهی - وارد می شود. همین که او وارد شد، شاه چنان سرگرم پذیرایی و گفتگو با آن شد که سکّاکی و صنعت و هنرش را یکباره از یاد برد. مشاهده این منظره تحوّلی عمیق در روح سکّاکی به وجود آورد. دانست که از این کار تشویق و تقدیری که می بایست نمی شود و آن همه امیدها و آرزوها بی موقع است. ولی روح بلند پرواز سکّاکی آن نبوده که بتواند آرام بگیرد. حالا چه بکند؟

فکر کرد همان کاری را بکند که دیگران کردند و از همان راه برود که دیگران رفتند. باید به دنبالِ درس و کتاب برود و امیدها و آرزوهای گمشده را در آن راه جستجو کند.

هرچند برای یک مردِ عاقل که دوره جوانی را طی کرده، با طفلان نورس هم درس شدن و از مقدّمات شروع کردن، کارِ آسانی نیست؛ ولی چاره ای نیست، ماهی را هر وقت از آب بگیرند تازه است. از همه بدتر اینکه، وقتی که شروع به درس خواندن کرد، در خود هیچ گونه ذوق و استعدادی نسبت به این کار ندید. شاید هم اشتغال چندین ساله او به کارهای فنّی و صنعتی ذوق علمی و ادبی او را جامد کرده بود، ولی نه گذشتن سن و نه خاموش شدنِ استعداد، هیچ کدام نتوانست او را از تصمیمی که گرفته بود باز دارد. با جدیت فراوان مشغول کار شد، تا اینکه اتّفاقی افتاد و آموزگاری که به او فقه

ص:204

شافعی می آموخت، این مسأله را به او تعلیم کرد: «عقیده استاد این است که پوستِ سگ با دبّاغی پاک می شود».

سکّاکی این جمله را ده ها بار پیشِ خود تکرار کرد تا در جلسه امتحان خوب از عهده ان برآید، ولی همین که خواست درس را پس بدهد، این طور بیان کرد: «عقیده سگ این است که پوستِ استاد با دبّاغی پاک می شود.»

خنده حضّار بلند شد. بر همه ثابت شد که این مردِ بزرگسال که در پیری هوس درس خواندن کرده، به جایی نمی رسد. سکّاکی که دیگر نتوانست در مدرسه و در شهر بماند، سر به صَحرا گذاشت. جهانِ پهناور بر او تنگ شده بود. از قضا به دامنه کوهی رسید، متوجّه شد که از بلندی قطره قطره آب بر روی صخره ای می چکد و در اثرِ ریزش مداوم، صخره را سوراخ کرده است. لحظه ای اندیشید و فکری مانندِ برق از مغزش عبور کرد، با خود گفت: دل من هر اندازه غیرِ مستعد باشد، از این سنگ سخت تر نیست.

ممکن نیست مداومت و پشتِ کار بی اثر بماند. برگشت و آن قدر فعّالیّت و پشت کار به خرج داد تا استعدادش باز و ذوقش زنده شد. عاقبت یکی از دانشمندان کم نظیر ادبیّات گشت.(1)

تفاوت انسان و حیوان

با دانش است فخر، نه با ثروت و عقار

تنها هنر تفاوت انسان و چارپاست

* لازم است تمام بیسواد ان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران باسواد برای یاد دادن بپا خیزند.(2)

* برادران و خواهران ایمانی! برای رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بُن، بَر کَنید.(3)

* من از ملّت عزیز امید دارم که با همّت والای خود، بدون فوت وقت ایران را به صورت مدرسه ای درآورند.(4)

ص:205

اسلام فیروز دیلمی

هنگامی که رسول اکرم صلی الله علیه وآله برای شاهان و رؤسای کشورها نامه نوشت و آنها را دعوت به اسلام کرد یکی از آن نامه ها را برای کسری (خسروپرویز) پادشاه ایران نوشت که طبق نقل مشهور، وقتی نامه به او رسید، گفت او (پیامبر) نامش را بر نام من مقدّم داشته است، از روی غرور نامه رسول خداصلی الله علیه وآله را پاره کرد.

جالب اینکه روایت شده: «خسروپرویز نامه ای برای «فیروز دیلمی» (که از بقیه اصحاب سیف بن ذی یزن در گیلان بود) به این مضمون نوشت: «به مدینه برو و این بنده ای که نامش را بر نام من مقدم داشته است و با کمال گستاخی مرا به غیر دین خودم دعوت می کند دستگیر کن و به سوی من بیاور».

وقتی که نامه او بدست فیروز دیلمی رسید، فوراً برای اجرای فرمان شاه، به سوی مدینه رفت و به حضور پیامبر(ص) رسید و گفت: «صاحب من (شاه ایران) به من فرمان داده که تو را به نزد او ببرم».

پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «اما پروردگار من به من خبر داد که شب گذشته، صاحب تو کشته شده است».

بعدا خبر رسید که «شیرویه» پسر خسرو پرویز، پدرش (خسرو) را در همان شب کشته است.

فیروز و همراهان از این جریان و غیب گویی، به حقانیت اسلام، پی بردند و قبول اسلام کردند.

نابینا و چاه

اگر بینی که نابینا و چاه است

اگر خاموش بنشینی، گناه است

دهخدا

* مشکل شما عدم اعتقاد به خداست. همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن بست کشیده و یا خواهد کشید. مشکل اصلی شما مبارزه طولانی و بیهوده با خدا مبدأ هستی و آفرینش است.(1)

* از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد چرا که مارکسیسم جوابگوی هیچ نیازی از نیازهای واقعی انسان نیست، چرا که مکتبی است مادّی و با مادّیت نمی تواند بشریّت را از بحران عدم اعتقاد به معنویت که اساسی ترین درد بشری در غرب و شرق است، به در آورد.(2)

ص:208

* از شما جدّاً می خواهیم که در شکستن دیوارهای خیالات مارکسیسم گرفتار زندان غرب و شیطان بزرگ نشوید.(1)

* آقای گورباچف! وقتی از گلدسته های مساجد بعضی از جمهوری های شما پس از هفتاد سال بانگ اللَّه اکبر و شهادت به رسالت ختمی مرتب - صلی اللَّه علیه و آله - به گوش رسید، تمامی طرفداران اسلام ناب محمّدی (ص) را از شوق به گریه انداخت.(2)

* درباره اسلام به صورت جدّی تحقیق و تفحّص کنید و این نه به خاطر نیاز اسلام و مسلمین به شما، که به جهت ارزش های والا و جهان شمول اسلام است که می تواند وسیله راحتی و نجاتِ همه ملّت ها باشد و گره مشکلات اساسی بشریت را باز نماید.(3)

* … صریحاً اعلام می کنم که جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین و قدرتمندترین پایگاه جهان اسلام به راحتی می تواند خلأ اعتقادی نظام شما را پر نماید.(4)

ص:209

أُخَیِّرَکَ وَاحِدَةً مِنْ ثَلَاثٍ فَاخْتَرْهَا وَ دَعِ اثْنَتَیْنِ فَقَالَ لَهُ آدَمُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا الثَّلَاثُ فَقَالَ الْعَقْلُ وَ الْحَیَاءُ وَ الدِّینُ فَقَالَ آدَمُ إِنِّی قَدِ اخْتَرْتُ الْعَقْلَ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ لِلْحَیَاءِ وَ الدِّینِ انْصَرِفَا وَ دَعَاهُ فَقَالَا یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّا أُمِرْنَا أَنْ نَکُونَ مَعَ الْعَقْلِ حَیْثُ کَانَ قَالَ فَشَأْنَکُمَا وَ عَرَجَ؛(1) اصبع بن نباته از علی علیه السلام روایت می کند که جبرئیل بر آدم نازل شد و گفت: ای آدم من مأمور شده ام که تو را در انتخاب یکی از سه چیز مخیر سازم، پس یکی را برگزین و دو تا را واگذار، آدم گفت آن سه چیز چیست؟ گفت عقل و حیا و دین. آدم گفت عقل را برگزیدم. جبرئیل به حیا و دین گفت: شما باز گردید و او را واگذارید. آن دو گفتند: ای جبرئیل! ما مأموریم هر جا عقل باشد، با او باشیم. گفت: خود دانید و بالا رفت».

آیا حیا نمی کنید!

«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَکُمْ یُدَافِعْنَ الرِّجَالَ فِی الطَّرِیقِ أَمَا تَسْتَحْیُونَ؛(2) امام علی علیه السلام فرمودند: ای مردمِ عراق! خبردار شده ام که زنان شما در راه به مردان برخورد می کنند. آیا شرم و حیا نمی کنید».

قلدری رضاخان به یک روحانی برجسته و وارسته

آیت اللَّه شیخ محمّد تقی بافقی رحمه الله از علمای ربّانی و عارفان وارسته و مجاهد بود، و در عصر مرجعیت آیت اللّه شیخ عبدالکریم حائری، از مدرّسین معروف حوزه علمیه قم بود و به سالِ 1322 شمسی در تبعیدگاه خود (شهر ری) رحلت کرد و قبر شریفش در مسجد بالا سر در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام است.

عید نوروز سال 1306 شمسی (برابر با 27 ماه رمضان 1346 ه ق) بود زائرانِ بسیاری در حرم حضرت معصومه علیها السلام حضور داشتند، خانواده رضاخان پهلوی بدون حجاب برای زیارت مرقد مطهّر حضرت معصومه علیها السلام به قم آمده بودند و می خواستند با همان وضع واردِ حرم شوند، این گستاخی و بی احترامی خانواده شاه، موجب خشم مردم می شود، و یک نفر روحانی به نام «سیّد ناظم واعظ»، مردم را به امر به معروف و نهی از منکر فرا می خواند.

در این میان خبر به آیت اللَّه شیخ محمّد تقی بافقی (اعلی اللّه مقامه) رسید، ایشان نخست به خانواده رضاخان پیام داد که «اگر مسلمان هستید نباید با این وضع در این مکانِ مقدّس حضور یابید، و اگر مسلمان نیستید باز هم حق ندارید.» (زیرا کافر نباید در حرم باشد.)

ص:211

خانواده رضاخان به پیام آیت اللّه بافقی، ترتیبِ اثر نمی دهند، آنگاه مرحوم آیت اللَّه بافقی شخصاً به حرم آمده و به خانواده رضاخان شدیداً اخطار کرد، و همین حادثه نزدیک بود موجب شورش مردم بر ضد حکومت شاه شود.

از طریق شهربانی قم به رضاخان اطّلاع دادند که خانواده شما (یعنی همسر و دو دختر شما شمس و اشرف) به دستورِ روحانیون در اطاقی محبوس شده اند، و به آنها اخطار شده که حق ندارند بدون حجاب وارد حرم گردند.

رضاخان شخصاً با یک واحد نظامی به قم آمد و خانواده خود را نجات داد، او با چکمه وارد صحن مطهّر شد، آیت اللّه بافقی را موردِ ضرب و شتم داد.

سپس به اشاره شاه، شیخ محمّد تقی بافقی را دمر خوابانیدند و شاه با عصای ضخیم بر پشتِ او می نواخت، و شیخ فریاد می زد:

«یا امام زمان به فریاد برس!» سپس آن عالمِ ربّانی مدّتی زندانی بود و پس از زندان تا آخر عمر تحت نظر اداره آگاهی به عبادت اشتغال داشت.(1)

حجاب

ای زن به تو از فاطمه این گونه خطاب است

ارزنده ترین زینت زن، حفظ حجاب است

با حجابت پاسدار گوهر جان باش

حرمت خون شهیدان را نگهبان باش

* آن روزها، غیرت و مردی، جایی نداشت و اهریمن به دنبال تو بود تا پوشش عفاف را از تو بسترد. چنگال کثیف خود را به سوی تو دراز کرد؛ اما تو از او میگریختی و پیچه چادرت را محکم تر می گرفتی. سایه به سایه، دنبالت می آمد. به رویت پنجه کشید و خواست پوشش حجابت را بگیرد؛ اما تو راضی نمی شدی که از حجاب خویش دست برداری. شانه هایت را خونین نمود و تو را در خون خود غلطاند؛ اما همچنان دستت بر پیچه چادرت بود. ای ساکن دیار ستر و عفاف! چه عارفانه به میدان آمده ای و چه با وقار و متانت، در نگاه اغیار ظاهر گشته ای. چادرت یادگار زهراعلیها السلام بود و یاد آور حماسه های زینب علیها السلام که سربلند از جهاد اکبر، به استقبال جهاد اصغر می شتافت و پشتِ دشمنِ زبون را بر خاک نیستی و نابودی می کشاند. حجاب تو، زره جهاد اکبر توست و خلعتی بهشتی است که از آسمان ها برای تو فرستاده اند تا شأن والای تو، بیشتر حفظ گردد. مبارک بادت برترین پوشش تو که لباس پارسایی و پاکدامنی است.

ص:212

یکی از یارانِ امام علیه السلام تحقیق نمود و گفت: این خیمه متعلّق به «زهیر بن قین» می باشد که از مکّه باز می گردد و مناسک خود را به جای آورده و اکنون عازم کوفه است.

آنگاه امام علیه السلام به یکی از یارانِ خود فرمود تا برود و «زهیر» را به نزدِ امام دعوت کند.

«زهیر» دعوتِ امام حسین علیه السلام را رد نمود و حاضر نشد که خدمتِ امام علیه السلام بیاید.

همسرِ وی که زنی مؤمن و آزاده بود، خطاب به وی گفت: «سبحان اللَّه! پسرِ رسول خدا تو را دعوت نموده و کسی را به دنبال تو فرستاده و تو حاضر نیستی که نزدِ او بروی؟»

این سخنان در زهیر بن قین اثر کرد، برخاست و خدمتِ امام حسین علیه السلام رفت. مدّتی با امام علیه السلام بود و به سخنان او گوش داد. پس از مدّتی که سخنان امام علیه السلام تمام شد، زهیر با چهره ای برافروخته به خیمه خود بازگشت و دستور داد تا لوازم را جمع کردند و نزدیک اردوگاه امام حسین علیه السلام مجدّداً برپا نمودند.

سپس با اراده ای مصمّم که جز در افرادِ موحّد عینیّت نمی یابد، همسرِ خویش را طلاق داد تا از آن به بعد به اختیار خود باشد و وی را همراهِ برادرش روانه کوفه نمود. آنگاه روی به یاران خود نمود و گفت: «هر کسی آرزوی شهادت دارد، با من باشد و همراهِ من به خدمتِ امام حسین علیه السلام درآید و هر کسی که به فکرِ زندگی و شهر و خانه خود می باشد و در شهادت خود، سودی نمی بیند دوری اختیار کند و برود».

وقتی که سخنان زهیر تمام شد، همه یاران و همراهان وی از او جدا شدند و رفتند. امّا زهیر، مرد و مردانه، و با اطمینان از این که کشته شدن حتمی خواهد بود، در خدمتِ امام علیه السلام ماند و بی باکانه شهادت را بر زندگی ننگین انتخاب نمود.(1)

دادنِ جان

لعل سیراب به خون تشنه لب یار من است

وز پی دیدن او دادن جان کار من است

حافظ

* علم، مرکزش قم است و از قم دارد نشر می شود، نه علم، علم و عمل … مرکز فعالیّت اسلامی است، مرکز تحرّک اسلامی است، تحرّک از قم … از توده قم که سربازهای وفادار به اسلام هستند، از آنجا تحرّک دارد سرایت می کند به همه جا … (2)

* قم نمونه بود و من مفتخرم که در قم هستم من 15 سال یا قدری بیشتر از شما دور بودم لکن دلم اینجا بود با شما بودم، شما غیرتمندان، شما پاک جوانان سرمشق همه شدید و الحمدللَّه تمام ملّت ایران، سرتاسر ملّت ایران با هم همصدا شدند و این قدرت الهی بود که این طاغوت را شکست.(3)

ص:214

یکی از موثّقین، مطلبی در این رابطه نقل کرد، که خلاصه اش چنین است:

«یکی از علماء از طرف مرحوم آیت اللّه العظمی بهبهانی (ساکن اهواز) نزدِ دکتر اقبال (رئیس شرکت نفت آن روز) رفت، و با او در موردِ آزاد شدن منبر آقای فلسفی رحمه الله صحبت کرد، او جواب داد: «این موضوع مربوط به اجازه شخص شاهنشاه است»، بنابراین شد که دکتر اقبال در این ارتباط با شاه صحبت کند.

وقتی که دکتر اقبال جریان را به شاه گفته بود، شاه چنین پاسخ داد: «فلسفی دیگر در این کشور مرد.»

یعنی دیگر تا من زنده ام فلسفی نباید منبر برود، و تصوّر می کرد که آقای فلسفی دیگر پیر شده و زودتر از او می میرد، پس فلسفی دیگر تا آخرِ عمر نباید منبر برود.

ولی همه دیدیم که شاه جنایتکار چگونه - آنهم در خارج از کشور - مُرد و دفن گردید، ولی حضرت آقای فلسفی سال های سال منبر رفت و مردم از بیانات پرفیضش بهره مند شدند. فاعتبروا یا اولی الابصار.(1)

بدی

مکن بد که بینی به فرجام بد

ز بد گردد اندر جهان نامْ بد

فردوسی

* فرار محمّدرضا پهلوی طلیعه پیروزی ملّت و سرلوحه سعادت و دست یافتن به آزادی و استقلال است.(2)

* این ستمگر با دست آغشته به خون جوانان ما و جیب انباشته از ذخایر ملت از دست ما گریخت.(3)

ص:218

ویژگی های رهبری

«قال الإمام الباقرعلیه السلام: لا تصلح الإمامةُ إلاّ لرجلٍ فیه ثلاثُ خصالٍ: ورعٌ یحجُزه عن معاصی اللَّه، و حلمٌ یملک به غَضبَه، و حُسن الولایةِ علی مَن یلی، حتّی یکونَ لهم کالوالدِ الرَّحیمِ؛(1) امامت (و رهبری) جز برای کسی که در او سه خصلت باشد، شایسته نیست: ورعی که او را از نافرمانی خدا باز دارد، حلمی که با آن بر خشم خویش چیره شود، و مدیریت شایسته در قلمرو ولایت خویش، تا حدی که برای مردم همچون پدری مهربان باشد».

سخنان یک آمریکایی و یک اسرائیلی در کنفرانس شیعه شناسی 1383 هجری شمسی

یک آمریکایی مطالبِ زیادی در رابطه با شیعه و اعتقاداتش می گوید. بعد از آن یک اسرائیلی صحبت می کند که: «احمق تو یک ساعت و نیم داری صحبت می کنی و می گویی شیعه! یک اسم از (امام) خمینی نبردی، در حالی که مصیبت ما با شیعه وقتی شروع شد که شیعه یکی مثل (امام) خمینی را رو کرد، و الّا تا قبل از (امام) خمینی خیلی خوب داشتیم نسخه شیعه را میپیچیدیم. آخه تو چه جور کارشناسی هستی که این را نمی فهمی؟!» (2)

امام خمینی رحمه الله از نظر استاد

از خاطرات جالب و فراموش نشدنی نگارنده(3) اینکه: در سال های 1343 تا 1345 شمسی به تفسیرِ حضرت آیت اللَّه شیخ ابوالقاسم خزعلی (دامت برکاته) می رفتم، این جلسه عصرها در مسجد فاطمیه قم (واقع در گذر خان) از جمعیّت بسیار از طلاب فاضل تشکیل می شد، جلسه پربار و ثمر بخشی بود، ایّامی بود که مدّت ها حضرت امام خمینی قدس سره توسّط رژیم منحوس پهلوی، تبعید شده بود، خفقان و سانسور در همه جا به چشم می خورد، در این شرایط سخت، روزی استاد معظّم آقای خزعلی در جمع شاگردان که نگارنده نیز حاضر بودم و مطالب ایشان را مینوشتم، فرمود:

«… من امید دارم که خداوند برای ما روزگاری پیش بیاورد که در آن روزگار، به استقبال امام خمینی قدس سره برویم، با پای پیاده به زیارتش بشتابیم، سپس با گوشه عمامه خود، غبار نعلین امام را پاک کرده و بدینوسیله، عمامه خود را متبرّک کنیم، و سپس با همین عمامه، دو رکعت نماز بخوانیم قربة الی اللَّه و دعا کنیم لفرج ولیه حجة بن الحسن العسکری علیه السلام».(4)

ص:220

دشمنِ و دوست

ساقیا می بده و غم مخور از دشمن و دوست

که به کام دل ما آن بشد و این آمد

حافظ

* من خادمِ شما و مملکت هستم. آمده ام که بزرگواری شما را حفظ کنم و آمده ام که دشمنِ شما را از بین ببرم.(1)

* من آمده ام تا دولت یک مستقل باشد.(2)

* من آمده ام که دستِ اجانب را از این مملکت جدا کنم.(3)

* من آمده ام که رسوا کنم اینهایی که به اسم ملیت، به اسم قانون اساسی به اسم کذا می خواهند مسائل سابق را عود بدهند.(4)

ص:221

جنوبی اروند شروع شد. نیروهایِ موج دوم که داخل قایق ها - در نهرهای منشعب از اروند - منتظر بودند، به ساحل جنوبی برای مقابله با پاتک های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سر پل ذهاب اولیه، دو حرکت عمده ضروری بود:

- دور زدن و محاصره شهر

- حضور قوی در محور ساحلی واقع در جناح شمالی

در این بین نقش مؤثّر و پرتوان لشکر 27 محمد رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم در محور فاو - ام القصر و در هم شکستن پاتک های بسیار سنگین عراق در این محور نقش بسزایی در تثبیت این عملیات داشته است. جا دارد یادی از فرماندهان شهید لشکر 27 در عملیات والفجر 8 شود: اسداللَّه پازوکی، ابراهیم اصفهانی، فروزش، پیر بداغی، جعفر تهرانی، گره گشا، شیخ آذری و …

مقام شفاعت

«عَنِ الصّادق علیه السلام عم ابائه علیه السلام انّ رسول اللَّه قال: ثلاثه یشفعون الی اللَّه یوم القیامه فیشفّعهم: الانبیاء ثمّ العلماء ثمّ الشّهداء؛(1) امام صادق علیه السلام از پدران خود از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل فرمود: سه گروهند که روز قیامت شفاعت می کنند و شفاعت آنها مورد پذیرش خداوند قرار می گیرد، انبیاء و علما و شهداء.»

شهادت طلبی

«قَالَ رَسول اللَّه صلی الله علیه وآله من طلب الشّهادة صَادِقاً اعطیها و لو لم تصبه؛(2) پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: هر کس از روی صدق شهادت را طلب کند، خداوند به او «ثواب» آن را عطا خواهد کرد، هر چند به شهادت نرسد».

ص:224

را رها کرده و هر سال به حجّ می روید و حال آنکه خداوند در ستایش از جهاد فرموده اند: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنْ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمْ الْجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقّاً فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَی بِعَهْدِهِ مِنْ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمْ الَّذِی بَایَعْتُمْ بِهِ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛(1) خداوند از مؤمنان جانها و اموالِ شان را خریداری کرده که (در برابرش) بهشت برای آنها باشد (به این گونه که) در راه خدا پیکار می کنند می کشند و کشته می شوند این وعده حقّی است بر او که تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا به عَهدش وفادارتر است؟ اکنون بشارت باد بر شما به داد و ستدی که با خدا کرده اید و این است آن پیروزی بزرگ.» بنابراین آیا بهتر نیست به جای حجّ، جهاد کنید؟! امام سجّادعلیه السلام به او فرمودند: دنباله آیه را هم بخوان که در اوصاف رزمندگان می فرماید: «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنْ الْمُنکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرْ الْمُؤْمِنِینَ؛(2) توبه کنندگان، عبادت کاران، سپاس گویان، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف و نهی کنندگان از منکر و حافظان حدود (و مرز های) الهی (مؤمنان حقیقی اند)؛ بشارت ده به (این چنین) مؤمنان.

من اگر چنین رزمندگانی با چنین اوصافی که در این آیه آمده است داشتم، برای جهاد اقدام می کردم، لیکن من افرادِ لایقی که رهبری مرا بپذیرند و از من اطاعت نمایند، نمی بینم و لذا دست به جهاد نزده ام و به حج می روم.(3) از این حدیث استفاده می شود که جهاد اسلامی با جنگ های عادّی و لشکرکشی های کشور گشایانه، تفاوت داشته و نیاز به سپاهیانی با تقوا، خداشناس، بصیر و مکتبی دارد تا به گسترش عقیده دینی کمک کند و اسلام و انقلاب را صادر نماید.(4)

وضعیّتِ طاغوت

در زمان طاغوت مرا به دبیرستانی بردند تا سخنرانی کنم. به من گفتند: اینجا دبیرستانی مذهبی است. وقتی وارد جلسه شدم و گفتم: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم» سر و صدا کردند و هورا کشیدند، قدری آرام شدند گفتم: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم» باز هورا کشیدند، مدّت زیادی طول کشید هر چه کردم حتّی موفّق نشدم یک بسم اللَّه بگویم. شگفت زده بودم، دوستان گفتند: حاج

ص:226

آقای قرائتی چرا تعجّب می کنید؟ آیا می دانید که حدود 73 یهودی و 54 بهایی مسئولیّت آموزش تعلیمات دینی دانش آموزان را به عهده دارند؟(1)

عزّت و ذلّت

در سفری که سالِ 58 به خوزستان داشتم از دادستان خوزستان پرسیدم: چه خبر؟ ایشان فرمودند: چند ماهی از حرکت انقلابی ملّت مسلمان ایران نگذشته بود که مستشاران آمریکایی احساس خطر کرده یکی پس از دیگری ایران را ترک می کردند، یکی از مهره های آمریکایی نیز که کارشناس مسائل ایران در مسجد سلیمان بود، تصمیم به بازگشت گرفت. از تهران سفارش شده بود که از او احترام شود و با بدرقه رسمی، او را تا پای پلکان هواپیما همراهی کنید. ضمناً یک تخته قالی قیمتی توسّط استاندار خوزستان به عنوانِ هدیه شخص أعْلی حضرت به او داده شود. مستشار آمریکایی هم به هنگامِ خداحافظی جعبه ای کادو پیچی شده را به استاندار داد تا به شخصِ شاه بدهد. بعد از پرواز هواپیما خبر دادند که کادویی توسّط مستشار آمریکایی داده شده است گفتند: باز کنید و ببینید چیست؟ وقتی کادو را باز کردند دیدند مقداری دستمال کاغذی است که مستشار آمریکایی در مستراح از آن استفاده کرده است!

ملاحظه کنید ذلّت یک ملّت را و تماشا کنید عزّت همین ملّت بیدار را. چند ماه پس از پیروزی انقلاب نخست وزیر وقت شهید رجایی به سازمان ملل رفت، رئیس جمهور آمریکا از او وقت ملاقات خواست، ایشان فرمود: از طرف ملّتم اجازه ندارم با کسی که این همه به ما ظلم کرده ملاقات کنم.(2)

ناخدای اتّحاد

کشتی امّت رسد بر ساحل امن و مراد

گر بود فرمانده او ناخدای اتّحاد

غلامرضا قدسی

* من این جشن بزرگ را فی الحقیقه عید اسلامی بزرگ را بر همه ملت های اسلامی بلکه محرومان تمام دنیا تبریک عرض می کنم، تبریک برای اینکه این انقلاب (تنها) انقلاب ایران نیست.(3)

* انقلاب ما معجزه بود از این بچّه های کوچک تا آن پیرمرد هایی که در بیمارستانها خوابیده بودند یک صدا برای اسلام فریاد کردند این یک اعجازی بود که در ایران واقع شد همین بود که پیروز کرد اینها را بر یک همچو قدرت هایی که تخیّل این در ذهن کسی در عالم پیدا نمی شد.(4)

ص:227

عرض کرد: بلی! حضرت فرمود: ای عمار! مال فانی می شود، بدن میپوسد، عمل باقی می ماند و حاکم زنده است. آنچه را که پیشتر از خود فرستادی از تو سبقت نمی گیرد و آنچه را که بعد از خودت گذاردی به تو ملحق نمی شود».

صحبت امام علی علیه السلام با پول

علی علیه السلام پولی به دستِ شان رسید. ایشان این پول را در دستشان حرکت می دادند و می فرمودند که: «ای پول! ای دینار! ای درهم! تو آن وقت مالِ من هستی که تو را خرج کنم. بر عکس آنچه معمولاً خیال می کنند که می گویند پول تا وقتی در دستِ من است، مالِ من است.» ایشان فرمودند پول تا در دستِ من است مالِ من نیست وقتی که پول را خرج کردم، آن وقت است که مال من می شود.(1)

محلِّ انفاق

رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: کسی که چند دانه خرما یا چند قرص نان یا چند دینار دارد و قصد انفاق آنها را دارد، در درجه اوّل بر پدر و مادر خود باید انفاق کند و در درجه دوم خودش و زن و فرزندش و در درجه سوم خویشاوندان و برادران مؤمنش و در درجه چهارم خیرات و مبرات(2)

پیامبرصلی الله علیه وآله و مردِ بخیل

رسولِ اکرم صلی الله علیه وآله در دوره اسلام در حالِ طواف بودند. مردی را دیدند که در حالِ طواف چنین دعا می کند: «خدایا مرا بیامرز گرچه می دانم که مرا نمی آمرزی!» فرمودند: «چرا خدا تو را نیامرزد؟» عرض کرد: «یا رسول اللَّه! گناهِ من خیلی زیاد است. از کوه ها و از زمین و از آسمان هم بیشتر است.» فرمودند: «آیا گناهِ تو از خدا هم بزرگتر است؟ گناه تو از خدا که دیگر بزرگتر نیست. گناهت چیست؟» گفت: «یا رسول اللَّه! من آدمی هستم که اگر کسی سراغِ من بیاید و از من یک درهم بخواهد جانِ من می خواهد بیرون بیاید. اگر بفهمم کسی چیزی از من می خواهد این چنین ناراحت می شوم». حضرت فرمودند: «دور شو! آیا نمی دانی کسی که این چنین باشد بوی بهشت را نمی شنود؟ آیا این آیه قرآن را نشنیده ای: «وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمْ الْمُفْلِحُونَ؛(3) و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند!» (4)

بی توجّهی به همسایه

به نقلِ شهید مطهری رحمه الله سیّد جواد آملی - فقیه و صاحبِ مفتاح الکرامة - شبی در

ص:231

منزل مشغول صرف شام بود که درِ خانه اش به صدا درآمد. وقتی فهمید که پیش خدمتِ استادش، سیّد مهدی بحر العلوم پشت درب است، با عجله به طرفِ او دوید و منتظرِ صحبت با او شد. پیشخدمت گفت: «حضرتِ استاد بر سر سفره شام نشسته اند، امّا دست به غذا نخواهند برد تا شما را ببینند.» جای معطّلی نبود. سیّد جواد بدونِ آنکه غذا را به آخر برساند با شتاب تمام به طرفِ خانه بحرالعلوم حرکت کرد. تا چشمِ استاد به سیّد جواد افتاد، با خشم و تغیر بی سابقه ای گفت: «سید جواد! از خدا نمی ترسی؟ از خدا شرم نداری؟» سیّد جواد غرق حیرت گردید که چه شده و چه واقعه ای رخ داده که استادش او را این چنین موردِ عتاب قرار داده است. هرچه فکر کرد، نتوانست علّتِ ناراحتی را بفهمد. سرانجام از استاد سؤال کرد. استاد فرمود: «هفت شبانه روز است که فلان همسایه ات با آن عائله زیاد، گندم و برنج ندارند و در این مدّت از مغازه محلِّ شان خرما نسیه کرده و با آن به سر برده اند. امروز نیز که برای نسیه کردنِ خرما رفته، قبل از آنکه اظهار کند، مغازه دار گفته است که حسابِ شما زیاد شده است. او هم خجالت کشیده و دستِ خالی به خانه برگشته است و امشب خودش و عائله او بی شام مانده اند. سیّد جواد گفت: «به خدا قسم که من از این جریان خبر نداشتم و اگر می دانستم، حتماً به احوالَش رسیدگی می کردم.» استاد گفت: «همه داد و فریاد های من برای آن است که تو چرا از احوال همسایه ات بی خبر و غافلی؟! چرا باید آنها هفت شبانه روز به این وضع بگذرانند و تو متوجّه نباشی؟ اگر با خبر بودی و اقدام نمی کردی که اصلاً مسلمان نبودی!» سیّد جواد هم به دستورِ آقا، غذا به منزلِ آن شخص برده و آن شخص هم متوجّه می شود که غذا از خانه سیّد جواد نیست، دست به غذا نمی زند و جویای ماجرا می شود و پس از اطّلاع از جریان، می گوید: «من رازِ خود را به احدی نگفتم و تعجّب می کنم که سیّد بحرالعلوم چگونه از این امر مطلع شده است».(1)

فدای مال و جان

گر صرف مالی می کنی در پای او منّت منه

جایی که باشد جان فدا، قدری ندارد مال را

اوحدی

* باید این عمل با یک ظرافتی انجام بگیرد که مستمندان، محرومان خیال نکنند که آنها از بابِ اینکه در صف پایین جامعه واقع شده اند مورد امداد واقع شده اند. آنها در صف مقدم جامعه اند.(2)

* آنهایی که دارای یک مکنتی هستند توجّه داشته باشند که به این مستمندان که ولی نعمت ما هستند رسیدگی کنند.(3)

ص:232

او، خطبه او، شعر خواندنِ او، خبر مرگ دادن او، صحبت کردن با خواهر، با برادرها با عزیزان، همه اینها مصیبت است تا برسد به شب عاشورا …

راوی می گوید که فَلَمّا لَمْ یَبْقِ مَعَهُ سِوی اَهْلِ بَیْتِه؛(1) یعنی وقتی که همه اصحاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند و غیر از خانواده او کسی با او باقی نماند. خَرَجَ عَلِیّ بن الحسین علیه السلام علی اکبر از خیمه گاه خارج شد وَ کانَ مِنْ اَشْبَهِ النّاسِ خَلْقاً؛ یعنی علی اکبر شبیه ترین مردم به پیامبر بود. فَاسْتَأذَنَ اَباهُ فیِ القِتال آمد پیش پدر و گفت: پدر! اجازه بده من بروم بجنگم و جانم را قربانت کنم. فَأَذِنَ لَهُ؛ یعنی هیچ مقاومتی نکرد و به او اجازه داد. این دیگر اصحاب و برادرزاده و خواهر زاده نیست که امام به او بگوید نرو، بایست. این پاره تن خود اوست. پاره جگر خود اوست حالا که می خواهد برود باید امام حسین علیه السلام اجازه بدهد. این انفاق امام حسین علیه السلام است. این اسماعیل حسین علیه السلام است که می رود به میدان. فَأَذِنَ لَهُ اجازه داد که برود. امّا همین که علی اکبر راه افتاد به طرف میدان، ثُمَّ نَظَرَ اِلَیْهِ نَظَرَ یائِسٍ مِنْه (گریه حضار) یک نگاهی از روی ناامیدی به علی اکبر انداخت وَ اَرْخی علیه السلام عَیْنَهُ وَ بَکی ثُمَّ قالَ اللّهُمَّ اشْهَد؛ خدایا خودت شاهد باش! فَقَدْ بَرَزَ اِلَیْهِ غُلامٌ اَشْبَهَ النّاسِ خَلْقاً وَ خُلقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسولِکَ؛ یعنی جوانی را به جنگ فرستادم و به کامِ مرگ از همه مردم شبیه تر بود به پیغمبرصلی الله علیه وآله، هم در چهره، هم در حرف زدن و هم در اخلاق. از همه جهت. بَه بَه! چه جوانی است! اخلاقش هم به پیغمبرصلی الله علیه وآله از همه شبیه تر است. قیافه اش هم به پیغمبرصلی الله علیه وآله از همه شبیه تر است، حرف زدنش هم به حرف زدنِ پیغمبرصلی الله علیه وآله شبیه تر است. شما ببینید که امام حسین علیه السلام به چنین جوانی چقدر علاقمند است. به این جوان عشق می ورزد. نه فقط به خاطر اینکه پسرش است. به خاطرِ شباهت، اینجور شباهتی، آن هم به پیغمبرصلی الله علیه وآله. آن هم حسینی که در بغل پیغمبرصلی الله علیه وآله بزرگ شده است. به این پسر خیلی علاقه دارد، خیلی برایش رفتن این پسر به میدانِ جنگ سخت است. بالاخره رفت. حالا عبارات دیگری دارد که آنها را نمی خوانم. نقل می کند مرحوم ابن طاوس که وقتی این جوان به میدانِ جنگ رفت و آن جور جنگید و پیشِ پدرش برگشت و گفت: پدر جان! تشنگی مرا می کُشد. اگر آبی داری به من بده! حضرت هم آن جواب را به او دادند و برگشت رفت بطرف میدان.

حالا از این جا می خوانیم: فَتَقَدَّمَ نَحْوَ الْقَدَم(2) حضرت به او در جواب فرمود که برو بجنگ! و طولی نخواهد کشید که سیراب خواهی شد. به دستِ جدّت سیراب خواهی شد.

ص:235

فَرَجَعَ الی موضِعِ النَّزال علی اکبر برگشت به جای جنگ به صحنه جنگیدن وَ قاتَلَ اعظَمَ القِتال این ابن طاوس آدم ثقه ای است اینجور نیست که حالا برای گریه گرفتن، به صورتِ مثلاً گرم کردن مجلس بخواهد حرفی بزند؛ نه! عباراتش عبارات متقنی است می گوید: قاتَلَ اَعْظَمَ القِتال علی اکبر بزرگترین جنگ را کرد. در نهایتِ شجاعت و شهامت جنگید، بعد از آنکه مقداری جنگید و اینها، فَرَماهُ مُنْقذ بن مُرّة العبدی لَعَنَهُ اللَّه یکی از افرادِ دشمن او را بِسَهمٍ با یک تیری هدف قرار داد، هدف گرفت آن حضرت را.

فَصَرَعَهُ با آن تیر او را از روی اسب بر روی زمین انداخت. فَناداهُ یا اَبَتاه عَلَیْکَ السَّلام صدای جوان بلند شد که پدر خداحافظ! هذا جَدّی یَقرَءُکَ السَّلام و یَقول عَجِّلِ القُدومَ اِلَیْنا می گوید: زود بیا فرزندم حسین! بر ما وارد شو.

همین یک کلمه را علی اکبر بر زبان جاری کرد ثُمَّ شَهِقَ شَهْقَةً فَمات بعد آهی کشید یا فریادی کشید و جان از بدنش بیرون رفت.

فَجاءَ الْحُسَیْنٌ علیه السلام امام حسین تا صدایِ فرزند را شنید، آمد به طرف میدانِ جنگ، آنجایی که جوانش روی زمین افتاده است. حَتّی وَقَفَ عَلَیْهِ … آمد تا بالای سر این جوان رسید وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلی خِدِّهِ(1) صورتش را روی صورت علی اکبر گذاشت وَقالَ قَتَلَ اللَّه قوماً قَتَلوکَ ما اَجْرَأَهُمْ عَلَیَ اللَّه(2) حضرت شروع کردند این کلمات را چند جمله ای نقل کردند. که حضرت صورتشان را گذاشتند روی صورتِ علی اکبر و این کلمات را بنا کردند گفتن؛ قالَ الرّاوی راوی نقل می کند: کسی که این قضایا را از نزدیک به چشم خود دیده است و نقل کرده است می گوید که وَ خَرَجَتْ زینَبُ بِنْت عَلِی صلی الله علیه وآله می گوید: یک وقتی دیدیم زینب علیها السلام از خیمه خارج شد «گریه مقام رهبری و حضّار» تَنادی یا حَبیباه! یَابنَ اَخاه! صدایش بلند شد ای عزیز من! ای برادر زاده من! وَ جاءَت فَأَکَبَّتْ عَلَیْه؛ آمد خودش را انداخت روی پیکر بی جان علی اکبر و جاء الحسین علیه السلام فَأَخَذَها وَ رَدَّها اِلَی النِّساء حضرت آمدند بازوی خواهرشان را گرفتند او را از روی جسد علی اکبر بلند کردند، فرستادند پیش زنها. من یک مطلبی به ذهنم رسید از این عبارت ابن طاوس که می گوید: فَاَکَبَّت عَلَیْهِ یعنی زینب که آمد، آنکه در این جمله ابن طاوس هست و در اخبارِ صحیحی هم نقل کردند، امام حسین علیه السلام را نمی گوید که خودش را روی بدن علی اکبر صلی الله علیه وآله انداخت، بلکه امام حسین علیه السلام فقط صورتش را روی صورتِ جوانش گذاشت. امّا آن کسی که

ص:236

خودش را روی بدن علی اکبر صلی الله علیه وآله از روی بی تابی انداخت، او حضرتِ زینب کبری علیها السلام هست. من به نظرم رسید که خُب این زینب بزرگوار علیها السلام، این عمّه سادات، این عقیله بنی هاشم، دو تا جوانِ خودش هم در کربلا شهید شدند.

دو پسرِ خودش، دو تا علی اکبر خودش هم شهید شدند یکی عون و یکی محمّد. بنده در هیچ کتابی، در هیچ مقتلی ندیدم که وقتی پسرهای زینب کبری علیها السلام به شهادت رسیدند زینب کبری علیها السلام عکس العملی نشان داده باشد. مثلِ اینکه فریاد کشیده باشد، صدایی بلند کرده باشد، گریه بلندی کرده باشد، یا خودش را روی بدنِ اینها انداخته باشد.

این مادرهای شهدای زمان ما حقیقتاً نسخه زینب علیها السلام را دارند عمل می کنند و پیاده می کنند. «گریه مقام رهبری».

بنده ندیدم یا کمتر دیدم، مادری را، مادرِ دو شهید، مادر یک شهید، مادرِ سه شهید که وقتی انسان او را می بیند احساس ضعف و عجز در او بکند. مادرها واقعاً شیر زنانی هستند که انسان می بیند. این زینب کبری علیها السلام نسخه اصلیِ این رفتارِ مادرانِ شهدای ماست.

دو پسرِ جوانش، عون و محمّد شهید شدند و حضرت زینب علیها السلام عکس العملی نشان ندادند. امّا دو جای دیگر غیر از موردِ پسران خودش، دارد که خودش را انداخت روی جسد شهید. یکی همین جاست که آمد بالای سر علی اکبر و بی اختیار خودش را روی بدن علی اکبر انداخت. یکی هم عصر عاشوراست «گریه رهبری». آن وقتی که خودش را روی بدنِ برادرش حسین انداخت، «گریه شدید حضّار و رهبری» صدایش بلند شد: یا رَسولَ اللَّه! هذا حُسَیْنک مُرَمَّلٌ بِالدِّماء؛(1) یعنی ای پیغمبر خدا! این حسین توست، این عزیزِ توست، این پاره تن توست، چه مصیبت هایی را تحمّل کرده است.(2)

* شهدا در قهقهه مستانه شان و در شادی وصول شان «عند ربهم یرزقون» و از نفوس مطمئنه ای هستند که موردِ خطابِ «فادخلی فی عبادی و ادخلی جنَّتی» پروردگارند. این جا صحبت عشق است و عشق و قلم در ترسیمش بر خود می شکافد.(3)

ص:237

وی در شانزده سالگی همراه پدرش به نجف اشرف رفت و در حوزه علمیه نجف به تحصیل ادامه داد و به مقام رفیع اجتهاد نائل شد.

پس از اشغال عراق توسّط انگلیسی ها، آیت اللَّه کاشانی در راستای فتوای مرجع عالیقدر مرحوم آیت اللَّه العظمی میرزا محمّد تقی شیرازی مبنی بر قیامِ مسلّحانه بر ضدِّ انگلیسی ها، به عنوان رهبر قیام مسلّحانه در پیشاپیش مسلمین بود، تا آنجا که آیت اللَّه کاشانی از طرف انگلیسی ها به عنوان رهبر مجاهدین ضد انگلیسی، محکوم به اعدام شد، از این رو مخفیانه به ایران آمد و آغازگر نهضت اسلامی در ایران آن عصر (حدود 1320 تا 1330) بر ضدِّ استعمار انگلیس گردید.

قیامِ او بر ضدّ دولت های دست نشانده، در ایران موجب شد که مکرر او را حبس و تبعید کردند.

او در 21 خرداد سال 1326 پس از یکسال تبعید به قزوین، آزاد شد و به تهران بازگشت و به مبارزات خود ادامه داد.

در این ایّام جریان تشکیل حکومت غاصب اسرائیل پیش آمد، آیت اللَّه کاشانی به عنوان رهبر مبارزه بر ضد استعمار غرب، مردم را به حمایت از مسلمین دعوت کرد، هزاران نفر در مسجد امام خمینی (مسجد شاه سابق) در تهران، اجتماع کردند و آمادگی خود را برای رفتن به فلسطین برای حمایت از مردم مسلمان اظهار کردند، که بوسیله دولت شاهنشاهی وقت، از رفتن آنها به سوی فلسطین جلوگیری شد.

مبارزات بی امان آیت اللَّه کاشانی و اعلامیه های شدید اللحن او بر ضد دولت انگلیس و دولت دست نشانده آن در ایران موجب شد، که در بهمن سال 1327 شمسی با برقراری حکومت نظامی، ساعت یک بعد از نیمه شب، منزل آیت اللَّه کاشانی در محاصره مأمورین به فرماندهی سرتیپ دفتری قرار گرفت، و در همان شب او را دستگیر کرده و با یک جیب ارتشی به طرف خرم آباد و قلعه فلک الافلاک برده و بعد از چند روز از آنجا به لبنان تبعید کردند.

او یکسال و چهار ماه در تبعیدگاه لبنان به سر برد، پیامها و اعلامیه های او در این ایّام به ملّت مسلمان ایران می رسید، او همچنان مردم را به مقاومت و مبارزه دعوت می کرد و آنان را بر ضدِّ استعمار انگلیس می شوراند.

اعتراضات شدید مردم به دولت ایران موجب شد که آیت اللَّه کاشانی در 20 خرداد 1329 از تبعید به تهران باز گشت و بیش از نیم میلیون نفر (در آن روز) در استقبال پرشکوه ورودِ آیت اللَّه کاشانی شرکت کردند، او پس از ورود به تهران، رهبری

ص:239

مبارزات را همچنان در دست داشت و با حمایت مسلمین، در موضوع ملّی کردن نفت ایران، و قطع ید انگلیسیها از نفت ایران، پیروزی های چشمگیری بدست آورد، مهمترین شعار استقبال کنندگان آیت اللَّه کاشانی این بود: «خدا، استقلال، آزادی!»

او در فرازی از اعلامیه خود در رابطه با قطع استعمار انگلیس می گوید:

«… ملّی شدن صنعت نفت در ایران، تنها چاره بیچارگی های ما است، زیرا بدین وسیله:

اوّلاً: ثروت بیکرانه که خداوند تبارک و تعالی به ملّت ایران عطا فرمود، از دست دشمنان بشر که مقصدی جز منفعت طلبی و مکیدن خون ملل ضعیف ندارند بیرون آمده و به صاحبان حقیقی آن می رسد.

ثانیاً: با عملی شدن حاکمیت ملّی، شرکت غاصب انگلیسی نتواند عمّال خود را به جان و مال و ناموس مردم مسلّط کند، و بدین وسیله مقاصد پلید خود را انجام دهد …»

مبارزات هوشیارانه و پرصلابت این روحانی مجاهد باعث شد که مداخلات صد و پنجاه ساله انگلستان بر جان و مال ملت ایران، قطع گردید، گرچه بعداً با خیانت جبهه ملّی و کودتای سپهبد زاهدی در 28 مرداد سال 1332، استعمار آمریکا با قیافه ای نو وارد کشور گردید و آیت اللَّه کاشانی خانه نشین شد، ولی پیام او در پیشانی تاریخ معاصر ایران همواره می درخشد که: «زنده باد استقلال در پرتو اسلام، مرگ بر هرگونه استعمار و سلطه خارجی.» (1)

مردمِ نیکو نهاد

حافظ نهاد نیک تو کامَت برآورد

جان ها فدای مردم نیکو نهاد باد

* یک گروهی که با اسلام و روحانیت اسلام سرسخت مخالف بودند، از اولش هم مخالف بودند، اولش هم وقتی که مرحوم آیت اللَّه کاشانی دید که اینها خلاف دارند می کنند و صحبت کرد. اینها کاری کردند که یک سگی را نزدیک مجلس عینک به آن زدند اسمش را آیت اللَّه گذاشته بودند.(2)

ص:240

طفیلی عشق

جهان فانی و باقی فدای شاهد و ساقی

که سلطانی عالم را طفیلی عشق می بینم

حافظ

* امروز ملّت ایران با همه وجود، منافقین را لعن و نفرین می کنند و تکرار جنایات آنها، نفرت هر چه بیشتر آحاد مردم را به دنبال خواهد داشت.(1)

* شما می آیید نماز جمعه را می زنید، نماز جمعه را که می زنید خیال می کنید ملّت ما عقب می نشیند! می بینید که در نماز جمعه چه کردند. این یک مطلبی است گفتنی تاریخی، تا کسی نبیند آن جا را، آن منظره را نبیند، باورش نمی آید که زن و بچّه اش تو بغلش است، مرد بچّه اش پهلویش است، هیچ حرکت نکنند، این همه فشار، هیچ حرکت نکند.(2)

عملیات والفجر 10 (1366 هجری شمسی)

رمز عملیّات: یا محمّد ابن عبداللَّه صلی الله علیه وآله

محلِّ عملیّات: منطقه عمومی حلبچه

اهداف عملیّات: تصرف سد دربندی خان - بستن جاده سلیمانیه - بغداد

منطقه عمومی حلبچه که بارها مورد توجّه طراحان نظامی قرار گرفته بود، سرانجام برای عملیات گسترده زمستانی سال 1366 انتخاب شد. طی دو ماه تلاش شبانه روزی و طاقت فرسا، یگان های مهندسی از یک سو، و واحدهای اطلاعاتی و عملیاتی از سوی دیگر، منطقه را برای اجرای عملیات گسترده آماده کردند. یگان های سپاه پاسداران اجرای عملیّات را که برای چهار مرحله طرّاحی شده بود در ساعت 2 بامداد روز 24/12/1366 با رمز یا محمد ابن عبداللَّه صلی الله علیه وآله در سه محور آغاز کردند. رزمندگان اسلام ضمن تلاش برای رعایت اصل غافلگیری و با وجود سرمای سخت و شدید زمستانی ارتفاعات مرزی را پشت سر گذاشتند و شهرهای بیاره، طویله، دوجیله، خرمال و حلبچه را تصرّف کردند. بدین ترتیب مقدّمات تصرّف سد در بندیخان و نیز بستن جاده مهم سلیمانیه - بغداد فراهم شد. با تصرّف بیش از 1200 کیلومتر مربع از خاک عراق به دست رزمندگان اسلام، پیش بینی می شد. فرماندهی ارتش عراق یگان های مستقر در جنوب را به این منطقه گسیل کند، امّا عراق با اطمینان از

ص:242

حمایت های جهانی روش مقابله نظامی را تغییر داد و با استفاده از سلاح های شیمیایی، به جبران شکست های خود در صحنه نبرد بر خاست. ارتش عراق علاوه بر به کارگیری سلاح شیمیایی برای مقابله با رزمندگان، در روز 26/12/1366 انبوه مردم حلبچه را در حالی که خانه و کاشانه خود را به قصد ایران ترک می کردند، هدف بمب های شیمیایی قرار داد و هزاران تن از مردم کرد عراق را به شهادت رساند.

موجب آمرزش گناهان

«قَالَ الصَّادق علیه السلام مَن قُتِلَ فی سَبیل اللَّه، لَم یعرّفه اللَّه شیئاً مِن سیئاته؛(1) امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که در راه خدا کشته شود، خداوند هیچیک از گناهان او را به روی او نمی آورد.»

امید شهادت در جبهه

«قَالَ امیرالمؤمنین علیه السلام واللَّه لولا رجائی الشّهاده عند لقائی العدوّ لوقد حمّ لی لقاءه لقرّبت رکابی، ثمّ شخصت عنکم فلا اطلبکم ما اختلف جنوب و شمال؛(2) حضرت امام علی علیه السلام فرمود: به خدا قسم اگر آرزوی شهادت را در پیکار با دشمن نمی داشتم، (که ای کاش زودتر فراهم آید) بر مرکب خود سوار می شدم و از میان شما کوچ می کردم و تا باد شمال و جنوب بوزد (برای همیشه) در جستجوی شما نمی پرداختم».

ص:243

سفر شروع شد!

برای من مغلق بود آنهایی که به حالت کُما می روند ظاهر اعضای آنها از کار می افتد امّا برزخ آنها سرِ جای خودش است. بیهوش که ما می گوییم، بیهوش جسمی می شوند، بیهوش معنوی نمی شوند. فهمِ این سخن برای من مشکل بود که اتّفاقاً در وفاتِ مرحوم آقا سید احمد آقا رحمه الله آقازاده امام این مشکل برای من حل شد. مرحوم آقا سیّد احمد آقا که به آن حال رفته بود، همسرِ محترمه ایشان به مرحوم جعفر آقا مجتهدی (ایشان هم کمی بعد از احمد آقا مرحوم شدند) زنگ زده بود می گوید که برای احمد آقا دعا کن! مرحوم جعفر آقا گفته بود که سیر برزخی ایشان شروع شده است و نمی شود کاری کرد. از نظر طبّی می گویند که نبض از کار می افتد و این بحث دیگری است چون بالاخره آدم می میرد و در این شکّی نیست. امّا آن روح و هوشیاری باطنِ ما از بین نمی رود.(1)

درد و درمان

دردم از یار است و درمان نیز هم

دل فدای او شد و جان نیز هم

حافظ

* سایه بادهای پاییزی بر آینه ایام، گرد اندوهی نشاند و گلی از باغ امت را در مسیر خود پژمرد. در آخرین روزهای زمستانی سرد، آن جا که دل ها در طپش انتظار بهاری نو نفس نفس می زد، پرنده ای خسته و زخم خورده از آشیانه پر کشید و از تیرگی این دنیا، به سمت بی نهایتی از نور پرواز کرد. پرنده ای دلتنگ از کوچ پرستوهای مهاجر که آشیانه برایش کوچک و گرفته می نمود رفت و خود را به جمع فرشتگانی که گرد «روح خدا» حلقه زده بودند رساند. او عاشق روح اللَّه و تربیت یافته دامان پاک او بود. هماره در غم فقدان پدر می سوخت. روزی که جسم خسته خورشید را به آغوش تیره و سرد خاک می سپردند، کسی نمی دانست که یادگار او اندوه کدام درد را بر سینه داغدار خویش تحمل می کند. کسی نمی دانست که روح خسته او را مرهمی جز وصال خورشید نیست. هنوز هجران خورشید در باورها نمی گنجید که آهنگ حزن آلود هجرتی دیگر دل را در تب و تاب انداخت. سال ها بود که در فراق پدری مهربان میسوختیم و این داغ را بر سینه هموار می کردیم. هر گاه دلمان هوای پیر جماران می کرد،نظر به چهره یادگارش میدوختیم؛ اما رحلت نابهنگام یادگار او، عواطف پاک و غم دیده امت را جریحه دار کرد. گلاب یاد به مهمانی گل رفت و دل ها را در غمی دیگر واگذاشت. بر بلندای روح او سلام می فرستیم و هجرانش را تسلیت می گوییم.

ص:245

شایسته نیست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد این (کانون های عبادت) شوند. بهره آنها در دنیا (فقط) رسوایی است و در سرای دیگر، عذاب عظیم (الهی)!»

گناهِ نابخشودنی

«وَ أَمَّا الذَّنْبُ الَّذِی لَا یُغْفَرُ فَمَظَالِمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا بَرَزَ لِخَلْقِهِ أَقْسَمَ قَسَماً عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یَجُوزُنِی ظُلْمُ ظَالِمٍ وَ لَوْ کَفٌّ بِکَفٍّ وَ لَوْ مَسْحَةٌ بِکَفٍّ وَ لَوْ نَطْحَةٌ مَا بَیْنَ الْقَرْنَاءِ إِلَی الْجَمَّاءِ فَیَقْتَصُّ لِلْعِبَادِ بَعْضِهِمْ مِنْ بَعْضٍ حَتَّی لَا تَبْقَی لِأَحَدٍ عَلَی أَحَدٍ مَظْلِمَةٌ؛(1) امّا گناهی که بخشیده نمی شود، آن ظلم و ستم بندگان به یکدیگر است، خداوند روز جزا هنگام احقاق حق مظلومان و کیفر ستمگران عزت و جلالش سوگند یاد می کند و می فرماید: به عزت و جلالم سوگند که ظلم هیچ ظالمی را بدون بررسی و سنجش نادیده نمی گیرم؛ هر چند آن ظلم کوچک و ناچیز باشد. خداوند حقوق ضایع شده افراد را بطور کامل استیفاء می کند تا از کسی نزد دیگری مظلمه ای باقی نماند».

انتقام امام مهدی علیه السلام از ظالمان

«امام حسین علیه السلام: یَظهَرُ اللَّهُ قائِمَنا فَیَنتَقِمُ مِنَ الظّالمینَ؛(2) خداوند قائم ما را از پس پرده غیبت بیرون می آورد و آنگاه او از ستم گران انتقام می گیرد».

بی جرم

چندین سر بی جرم به دار است آن کو

یک بار سر از ناز به بالا نکند کس

وحشی بافقی

* اگر اسلام را به حال خود گذاشته بودند، هرگز فرمان جنگی را صادر نمی کرد، و این همه جنگهایی که در اسلام واقع شد همه اش تحمیل به اسلام بود و او را به این وا داشتند. و به همین جهت است که اسلام حتی در حال جنگ نیز شریف ترین روش را طی کرد، از تخریب خانه ها شدیداً جلوگیری نمود، همانطور که در حال صلح جلوگیری کرده بود و همچنین از اعمال ناشایستی چون آتش سوزی راه انداختن و زهر در آب دشمن ریختن و آب را به روی دشمن بستن و زنان و اطفال و اسیران جنگی را کشتن و … جلوگیری نموده و دستور اکید صادر فرمود که مسلمانان با اسرای جنگی به نرمی و ملاطفت رفتار کنند و به ایشان احسان نمایند حتّی به هر درجه ای از دشمنی و کینه که رسیده باشند.

ص:247

و نیز ترور کردن دشمن را ممنوع کرد، چه در حال جنگ و چه در حال صلح، و کشتن پیر مردان و عاجزان و کسانی را که به جنگ آغاز نکردند و هجوم شبانه بر دشمن را تحریم نموده و نیز اجازه نداد که مسلمانان کافری را به صرف احتمال و تهمت، بکشند و یا قبل از آنکه جرمی را مرتکب شود کیفر دهند و از هر کار دیگری که از قساوت و پستی و وحشی گری انسان سرچشمه گرفته باشد و شرف انسانیت و جوانمردی آن را نپذیرد منع نمود.

شرف اسلام اجازه نمی دهد که هیچیک از این اعمال را درباره دشمن روا بدارند، چنانچه دیدیم در هیچیک از معرکه های جنگ (هر قدر هم که سخت و هول انگیز بود) اجازه ارتکاب به چنین اعمالی را نداد ولی مردمی که امروز خود را متمدن می دانند به همه این جنایات دست می زنند، هول انگیزترین و وحشت زا ترین رفتار را با دشمن خود می کنند. آنهم در عصری که خودشان، عصر نور نامیدند.

آری عصر نور! کشتن زنان و اطفال و پیر مردان و بیماران و شبیخون زدن و بمباران کردن شهرها و مردم بی سلاح و قتل عام دشمن را مباح کرده است!.

مگر این آلمان نبود که در جنگ بین المللی دوم بمب های خوشه ای خود را بر سر مردم لندن ریخت و ساختمان ها را ویران و زنان و اطفال و ساکنان شهر را نابود کرد؟ و مگر این آلمان نبود که هزاران اسیر را به قتل رسانید؟! و مگر این دول متفق (آمریکا و انگلستان و شوروی) نبودند که هزاران هواپیمای جنگی را برای تخریب شهرهای آلمان به پرواز در آوردند و آیا این آمریکای متمدن! نبود که بمب اتمی خود را بر سر مردم ژاپن ریخت (و هیروشیما را با ساکنانش خاکستر کرد؟!).

و این اعمال در روزگاری بود که تمدن آقایان! به اختراع وسایل تخریبی خطرناک تر نرسیده بود، حال که دولت های متمدن! مجهز به سلاح های جدید ویران کننده مانند: موشکها (ی مختلف)، بمب های اتمی و ئیدروژنی و … شده اند، خدا می داند که هنگام شروع جنگ جهانی سوم چه بر سر کره زمین خواهند آورد و چه عذاب ها و خرابی ها و مصیبت ها و دردها به بار خواهد آمد.

خدای تعالی بشریت را به سوی راه صواب و صراط مستقیم هدایت فرماید.(1)

ص:248

گذاشت تا به فنِّ سماور سازی بپردازد. امیر بدین گونه صنعت گران را دلگرم می ساخت تا نیازی به وارد کردنِ وسایل منزل از خارج کشور نباشد. امّا جانشین امیر، میرزا آقا خان نوری، جز به جمع آوری ثروت به چیزی دیگری نمی اندیشید. در عصرِ او، همان سماور ساز هنرمند سرنوشتی دردناک داشت حسین مکّی از قول سرتیپ عبدالرّزاق خان مهندس سرگذشت زیر را در کتاب زندگانی میرزا تقی خان امیر کبیر می آورد:

«جمعی در ایّامِ نوروز در باغ چهل ستون اصفهان به تفریح نشسته بودند. در این بین گدایی پیش آمده، از آنها استمداد مادّی نمود و چون ایّامِ عید بود هر یک از آن جمع مقداری به گدا کمک کردند وی در این هنگام جمعیّت را مخاطب قرار داده اظهار داشت: قصد من گدایی نیست و شخصاً هم فقیر نبوده و نیستم و این مبلغ هم کفاف چند روز مرا می کند. اگر حوصله شنیدن دارید سرگذشت خود را که تا حدّی شیرین و شگفت آور است برای شما نقل کنم. چون از طرف آنها روی خوش به او نشان داده شد، شروع به سخن کرد و سرگذشت خود را بدین گونه بیان کرد: چندین سال قبل (در زمان صدارت امیر کبیر) یک روز حاکم اصفهان صنعتگران را که من یکی از آنها بودم احضار کرد. وقتی به نزد وی رفتیم ما را مخاطب قرار داد و گفت: آیا می توانید کسی را که در میان شما از همه استادتر و ماهرتر است معرّفی کنید. صنعت گران دو نفر را که یکی از آن دو من بودم از بینِ خود به سمتِ استادی انتخاب کرده اظهار داشتند که این دو نفر از همه ما استاد ترند. حاکم اصفهان بقیّه را مرخّص کرد و سپس به ما دو نفر چنین گفت: کدام یک از شما دو نفر ماهرترید؟ رفیقم مرا معرّفی کرد و اضافه نمود که این شخص در فنِّ خود سرآمد است و یکی از صنعتگران خوب این شهر است. حاکم وی را هم مرخّص کرد آنگاه رو به من کرد و گفت: میرزا تقی خان امیرکبیر صدر اعظم ایران برای انجام کار مهمّی تو را به تهران خواسته است. باید هرچه زودتر به خرج ما به تهران بروی. من قبول کردم. به منزل بازگشتم و خود را آماده سفر ساختم. چند روز بعد در تهران به حضورِ امیر رسیدم. امیر ابتدا در مورد شغل و سال هایی که به صنعتگری مشغول بودم پرسش هایی کرد. آن گاه به سماوری که در جلویش بود اشاره ای کرد گفت: آیا می توانی مانندِ این را بسازی؟ چون اوّلین باری بود که سماوری را می دیدم با تعجّب به آن نگریستم. آن گاه با اجازه امیر برخاستم جلو رفتم و پس از ملاحظه کاملِ سماور جواب دادم: آری، می توانم بسازم. امیر لبخندی زد و گفت: این سماور را به عنوانِ نمونه ببر مانندش را بساز و بیاور. من سماور را برداشتم و بیرون آمدم و در دکان یکی از آشنایان به ساختن سماور مشغول شدم.

پس از اتمام کار، سماور را برداشته، نزدِ امیرکبیر بردم. کار من موردِ پسند واقع شد. ضمناً پرسید: این سماور با مزد و مصالح به چه قیمت تمام شده است؟ من در پاسخ عرض کردم: روی هم رفته 15 ریال. امیر کبیر با تبسّم به منشی خود دستور داد تا امتیاز

ص:250

نامه ای برای من بنویسد که فنِّ سماور سازی به طورِ کلّی برای مدّتِ 16 سال منحصر به من باشد و بهای فروش هر سماور را 25 ریال تعیین کرد. پس از صدور این فرمان، امیر کبیر روی به من کرد و گفت: برو به اصفهان! دستور کار تو را به حکومتِ اصفهان داده ام که وسایل کارَت را از هر حیث فراهم نماید. من از تهران حرکت کرده وارد اصفهان شدم. بلافاصله پس از ورودم، حاکم اصفهان مرا احضار کرده، گفت: باید فوراً مشغول ساختن سماور شوی. امیر در این مورد تأکید فراوان دارد. کارگاه سماور سازی را با خرج حکومت فراهم نما و به اندازه کافی کارگر استخدام کن. من بنا به دستور حاکم چند دکان را از صاحبش اجاره کردم. آنها را به یکدیگر راه دادم و بنا بر موقعیّت و لزوم در هر یک از دکان ها تغییراتی دادم. به طوری که در یکی از دکان ها کوره ای جهت ریخته گری ایجاد کردم در یکی دیگر لوازم صنعت گری و در سوّمی سکو هایی ساخته شد تا شاگردان روی آنها بنشینند برای ساختن چنین کارگاهی مجموعاً مبلغ 200 تومان خرج شد. امّا بدبختانه من هنوز مشغول کار نشده بودم تا یک نفر فراش حکومتی مثل اجل معلّق به دنبالِ من آمد و مرا هم چون دزدان نزد حاکم برد. به محض آنکه چشم حاکم به من افتاد با خشونت گفت: میرزا تقی خان امیرکبیر از صدارت خلع شده و او دیگر کاره ای نیست تو باید هر چه زودتر مبلغ 200 تومان را به خزانه دولت برگردانی. معلوم نیست امیر چرا این قدر امتیاز برای تو قائل شده بود! و چون در آن هنگام من پولی نداشتم دستور حراج اموال من صادر شد. با وجود حراج همه اموال، بیش از 170 تومان فراهم نشد. برای 30 تومان دیگر مرا سر بازار برده و در انظار مردم چوب زدند، تا این که مردم ترحّم کرده و سکّه های پول را به سوی من که مشغول چوب خوردن بودم پرتاب می کردند. سرانجام آن 30 تومان هم پرداخته شد. امّا در نتیجه آن چوب ها و صدمات بدنی، امروز چشم هایم تقریباً نابینا شده و دیگر نمی توانم به کارگری مشغول شوم؛ از این رو به گدایی افتادم. در صورتی که امیر همچنان بر سر کار بود من تا به حال سماور های زیادی ساخته بودم.(1)

«… ملّی شدن صنعت نفت در ایران، تنها چاره بیچارگی های ما است، زیرا بدین وسیله: اوّلاً: ثروت بی کرانه که خداوند تبارک و تعالی به ملّت ایران عطا فرمود، از دست دشمنان بشر که مقصدی جز منفعت طلبی و مکیدن خون ملل ضعیف ندارند بیرون آمده و به صاحبان حقیقی آن می رسد.

ثانیاً: با عملی شدن حاکمیت ملّی، شرکت غاصب انگلیسی نتواند عمّال خود را به جان و مال و ناموس مردم مسلّط کند، و بدین وسیله مقاصد پلید خود را انجام دهد …».(2)

ص:251

قوام شریعت

«امام علی علیه السلام: قِوامُ الشَّریعَةِ الأمرُ بِالمَعرُوفِ و النَّهیُ عَنِ المُنکَرِ و إقامَةُ الحُدودِ؛(1) استواری شریعت، به امر به معروف و نهی از منکر و بر پا داشتن حدود است».

توجّه شهید رجایی رحمه الله به امر به معروف و نهی از منکر

یکی از اقدامات مهم شهید رجایی رحمه الله، تشکیل جلسات ماهانه معلّمان بود که به گفته ساواک سالهای طولانی سابقه داشت. او رهبر و اداره کننده آن بود. در یکی از جلسات قرار شد این مجمع راجع به امر به معروف و نهی از منکر، تحقیقاتی کند. شهید رجایی رحمه الله اهدافِ مهمّی را از این جلسات و طرح موضوعاتی مثلِ امر به معروف و نهی از منکر دنبال می کرد. یکی از گزارش های ساواک را پیرامون اهداف او با کمی تلخیص می خوانیم: «طبق قرار قبلی، جلسه دبیران در منزلِ آقایِ صحی زاده تشکیل گردیده، آن گاه در موردِ دو مادّه تبادل نظر گردید. مادّه اوّل این که افراد راجع به امر به معروف و نهی از منکر صحبت کنند و مادّه دوم آنکه یک چهارم اوّلِ جلسه به بحثِ آزادی برای کتبِ منتشره و غیره اختصاص یابد … در پی این تصمیم مباحث امر به معروف و نهی از منکر از تاریخ 22/2/50(2) آغاز شد.» «… ابتدا متن اساس نامه ای که اسدی تهیّه کرده بود قرائت و پس از غلط گیری تا حدودی مقدمه آن تصویب گردید و پیش بینی و سمت فعالیت ها در آینده به هر اندازه ای که لازم باشد، منظور گردیده و دست های آنها برای فعالیت های اجتماعی باز باشد و چون امکان دارد بوسیله رجایی که غیبت داشته تغییراتی در آن حاصل شود، لذا فعلاً برای ماشین و امضاء حاضر نشده است و در این موقع اسدی گفت: ان شاءاللَّه این اساسنامه هر چه زودتر تهیه گردد تا بتوانیم از مفاد جریمه و غیبت و تأخیر استفاده کرده و آقایان را بیشتر موظف نماییم. در ضمن چه بهتر که موضوع امر به معروف و نهی از منکر را ظاهراً خودمان حفظ کرده و جرأت این را داشته باشیم که به یکدیگر امر کنیم و معارف اسلامی را اجرا نماییم و در سطح کلاس های درس فعالیت کنیم. تا روح بچّه ها و جوانان را به سوی خود سوق دهیم. بهروزی گفت باید قدرتی بدست آورد که اساس کار را دگرگون کرد تا بتوان حقایق را روشن ساخت و نتیجه گرفت که و الّا با گفتنِ جملات عبیدم و عبدم کار درست نمی شود.

خوشنویسان اظهار داشت: من که موقع خروج از منزل خود زن همسایه را می بینم لخت و عریان بیرون می آید آیا وظیفه دارم …»

ص:253

علاوه بر این، گذشت ایّام نشان داد این گروه برنامه ای بسیار مترقّی برای احیای امر به معروف در پیش گرفته است. «حقیقت این است که این گروه از معلّمین تنها هدفشان امر به معروف و نهی از منکر نیست، بلکه بیشتر هماهنگی کردن هدفِ سیاسی در دبیرستان است».

آن گاه در مورد زد و خورد های پراکنده و دزدی اشرار با رغبت و میل صحبت شد … میر هاشمی اظهار داشت: از طریقِ بزرگ ترها واردِ معرکه شویم. محمد علی رجایی در پاسخ اظهار نمود: بگذار همین جلسات ما جان بگیرد تا چند سال دیگر آن وقت اقدامات اوّل را به عهده تو می گذاریم. به طوری که از اظهارات محمد علی رجایی استنباط می گردد، در آینده اقدامات بزرگی هدف خاص این جلسه می باشد».(1)

نابینا و چاه

اگر بینی که نابینا و چاه است

اگر خاموش بنشینی گناه است

* امر به معروف و نهی از منکر دو اصلی است در اسلام که همه چیز را می خواهد اصلاح کند؛ یعنی با این دو اصل می خواهد تمام قشر های مسلمین را اصلاح کند، به همه مأموریت داده، به همه، تمام افراد زیر پرچم مأموریت داده که باید وادار کنید همه را به کارهای صحیح و جلوگیری کنید از کارهای فاسد.(2)

* همانطوری که هر شخص و هر فردی موظّف است که خودش را اصلاح کند، موظّف است که دیگران را هم اصلاح کند. اصل امر به معروف و نهی از منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کند.(3)

ص:254

علیُ ولد آدم … فمن کان فینا باذلاً مهجته موطناً علی لقاء اللَّه نفسه فلیرحل معنا فانی راحلٌ مصبحاً ان شاء اللَّه» و روز ترویه هشتم ذی الحجّه سمتِ عراق حرکت نمودند.

در بین راه خبرهایی به امام می رسد و از همان دروازه مکّه مواجه با افرادی می شوند که تقاضای انصراف می نمایند ولی امام قبول نمی فرماید. ابن عباس گفت: صلاح نیست. فرمود: باید بروم. عرض کرد چرا؟ گفت: خواب دیده ام. چه خوابی؟ فرمود: نمی گویم. عرض کرد: پس این زن و بچه را همراه نبرید که زینب سر از محمل بیرون کرد. فرمود: ای پسر عباس چه می گویی! مگر من از حسین دست بر می دارم و مگر روزگار جز او برای من کسی باقی گذاشته است؟

سرزمین ثعلبیه خبر شهادت مسلم و هانی را می شنود می گوید: «رَحِمَ اللَّه مُسْلِماً فَلَقَدْ صارَ اِلیَ روحِ اللَّه وَ رِیْحانَه و رحمته و غُفرانه اما انه قد قضی ما علیه و بقی ما علینا» که با این جملات، اصحاب وظیفه خود را می فهمند و برای اطّلاع بانوان به خیمه می روند و دخترِ مسلم را نوازش می کنند. امّا بمیرم برای غربتِ آن آقایی که وقتی خبرِ شهادتش به دخترش رسید کسی دختر را نوازش نکرد و او را دلداری نداد بلکه با تازیانه … (1)

زلف چون کمند

در زلف چون کمندش ای دل مپیچ کآنجا

سرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت

حافظ

* ماه محرّم، ماه حماسه و شجاعت و فداکاری آغاز شد، ماهی که خون بر شمشیر پیروز شد … ماهی که باید مشت گره کرده آزادی خواهان و استقلال طلبان و حق گویان بر تانک ها و مسلسل ها و جنود ابلیس غلبه کند و کلمه حق، باطل را محو نماید.(2)

* محرّم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.(3)

* باید محرّم و صفر را زنده نگه داریم به ذکر مصائب اهل بیت علیهم السلام.

با مصائب اهل بیت علیهم السلام زنده مانده است این مذهب.(4)

ص:256

الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ؛(1) او کسی است که این کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد، که قسمتی از آن، آیات «محکم» [صریح و روشن]است که اساس این کتاب می باشد (و هر گونه پیچیدگی در آیات دیگر، با مراجعه به اینها، برطرف می گردد.) و قسمتی از آن، «متشابه» است [آیاتی که به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفی در آن می رود ولی با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها آشکار می گردد.]اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه انگیزی کنند (و مردم را گمراه سازند) و تفسیر (نادرستی) برای آن می طلبند در حالی که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی دانند. (آنها که به دنبال فهم و درکِ اسرار همه آیات قرآن در پرتو علم و دانش الهی) می گویند: «ما به همه آن ایمان آوردیم همه از طرف پروردگارِ ماست.» و جز صاحبان عقل، متذکر نمی شوند (و این حقیقت را درک نمی کنند)».

خوابِ شیخ مفید

شبی شیخ مفید فاطمه زهراعلیها السلام را در خواب دید که دست امام حسن و امام حسین علیهما السلام را در حالی که دو کودک خردسال هستند گرفته و نزد او آورد و فرمود: «ای شیخ به این دو کودک من علم فقه بیاموز!»

شیخ مفید پس از بیدار شدن، از این خوابِ خود شگفت زده شد. صبح همان روز مادر سیّد رضی و سیّد مرتضی دست دو کودک خود را گرفته و نزد او آورده و گفت: «ای شیخ به این دو کودک من علم فقه بیاموز!»

شیخ مفیدرحمه الله از این حادثه منقلب و گریان گشت و خواب خود را برای آنان تعریف کرده و مسئولیت تربیت و تعلیم این دو سیّد بزرگوار را عهده دار گردید.(2)

ارزش دانش

تو را گرچه در مال افزایش است

به اندازه دانشت ارزش است

ادیب

* سیّد رضی رحمه الله گردآورنده نهج البلاغه، استادی غیرِ مسلمان داشت. وقتی این استاد از دنیا رفت او را در قبرستان غیر مسلمان ها دفن کردند. هروقت سیّد رضی از این قبرستان عبور می کرد، از اسب پیاده می شد و تا آخر قبرستان به احترام استاد پیاده می رفت، بعد از آن سوار می شد و به راه خود ادامه می داد. علّتِ این کار را پرسیدند، فرمود: آخر معلّم من در این قبرستان خوابیده است.(3)

ص:258

10 محرم

است که جبرئیل از طرف خداوند برای جدّم رسول خدا آورده و گفته است که این خاک از موضع تربت حسین است. سپس آن خاک را بر زمین نهاد و فرمود: عطر هر دو خاک یکی است.(1)

در این روز حر بن یزید ریاحی طیّ نامه ای، عبیداللَّه بن زیاد را از ورود امام علیه السلام به کربلا آگاه ساخت.(2)

حضرت برادران و فرزندان و اهل بیت علیهم السلام خود را جمع کرد و سپس گریست و فرمود: خدایا! ما عترت پیامبر تو محمد صلی اللَّه علیه و آله هستیم، ما را از حرم جدّمان راندند و بنی امیه در حقّ ما جفا کردند، خدایا! حقّ ما را از ستمگران بگیر و ما را بر بیدادگران پیروز گردان.

ام کلثوم به امام علیه السلام گفت: برادر! در این سرزمین احساس عجیبی دارم و اندوه زیادی بر دلم سایه افکنده است. پس امام علیه السلام خواهر خود را تسلی دادند.(3)

در این روز امام علیه السلام نامه ای به اهل کوفه نوشت و گروهی از بزرگان کوفه که می دانست مورد اعتماد هستند را از حضور در کربلا آگاه ساخت، حضرت پس از آنکه نامه را نگاشتند به «قیس بن مسهّر» دادند تا عازم کوفه شود.

متن نامه امام به مردم کوفه در روز دوم محرم

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

از حسین بن علی به سوی «سلمان بن صرد»، «مسیب بن نجبه»، «رفاعة بن شداد» و «عبداللَّه بن وال» و گروه مؤمنین امّا بعد، شما می دانید که رسول خداصلی الله علیه وآله در حیات خود فرمود: هر کس سلطان ستمگری را ببیند که حرام خدا را حلال نماید و پیمان خود را شکسته و با سنت من مخالفت کند و در میان بندگان خدا با ظلم و ستم رفتار نماید، و اعتراض نکند قولا و عملا، سزاوار است که خداوند متعال هر عذابی را که بر آن سلطان بیدادگر مقدّر می کند برای او نیز مقدّر دارد.

شما می دانید و این گروه (بنی امیّه) را می شناسید که از شیطان پیروی نموده و از اطاعت خدا سرباز زده و فساد را ظاهر و حدود الهی را تعطیل و غنائم را منحصر به خود دانسته اند، حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده اند.

نامه های شما به من رسید و فرستادگان شما نزد من آمدند و گفتند که شما با من بیعت کرده اید و مرا هرگز در میدان مبارزه تنها نخواهید گذاشت و مرا به دشمن تسلیم

ص:260

نخواهید کرد، حال اگر بر بیعت و پیمان خود پایدارید که راه صواب هم همین است، من با شما و خاندان من با خاندان شما و من پیشوای شما خواهم بود.

و اگر چنین نکنید و بر عهد خود استوار نباشید و بیعت مرا از خود برداشتید به جان خودم قسم که تعجّب نمی کنم، چرا که رفتار تان را با پدرم و برادرم و پسر عمویم مسلم دیده ام، هر کس فریب شما را خورد نا آزموده مردی است، شما از بخت خود روی گردان شدید و بهره خود را در همراه بودن با من از دست دادید، هر کس پیمان بشکند، زیانش را خواهد دید و خداوند به زودی مرا از شما بی نیاز گرداند. والسلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته.(1)

امام علیه السلام نامه را مهر کرد و بست و به «قیس بن مسهر صیداوی» داد تا عازم کوفه شود؛ امّا ستمگران پلید این سفیر جوانمرد را دستگیر کرده و به شهادت رساندند.

همین که خبر شهادت قیس به امام علیه السلام رسید، بغض در گلوی او پیچید و اشک بر گونه اش سرازیر شد و فرمود: خداوندا! برای ما و شیعیان ما در نزد خود جایگاه والایی قرار ده و ما را با آنان در جوار رحمت خود مستقر ساز که تو بر انجام هر کاری قادری.(2)

شهادت پیک امام علیه السلام

مزدوران ابن زیاد، قیس بن مسهّر را دستگیر کردند، وی به خاطر آنکه دشمنان از مضمون نامه مطّلع نشوند، نامه را پاره کرده بود.

همین که او را نزد عبیداللَّه آوردند، ابن زیاد پرسید: تو کیستی؟ پاسخ داد: مردی از شیعیان امیر المؤمنین حسین بن علی علیه السلام. عبیداللَّه پرسید: چرا نامه را پاره کردی؟ پاسخ داد: برای آنکه از مضمونش آگاه نشوی.

عبیداللَّه: نامه را چه کسی فرستاده و گیرنده آن کیست؟

قیس: نامه از طرف حسین بن علی علیه السلام است برای گروهی از اهل کوفه که من آنها را نمی شناسم.

عبیداللَّه خشمناک شد و فریاد زد: به خدا قسم! تو را هرگز رها نمی کنم مگر آنکه اسامی آن افراد را که حسین برایشان نامه فرستاده بگویی و یا اینکه بر بالای منبر رفته و حسین و پدر و برادرش را دشنام دهی.

قیس گفت: چون آن گروه را نمی شناسم، پیشنهاد دوم تو را می پذیرم.

ص:261

عبیداللَّه فکری کرد که قیس از مرگ ترسیده، پس دستور داد تا مردم کوفه در مسجد بزرگ آن شهر جمع شده و به سخنان قیس، فرستاده امام گوش فرا دهند.

سرانجام قیس بن مسهّر بر فراز منبر قرار گرفت و پس از حمد و ثنای خداوند و درود بر رسول خدا و رحمت بسیار بر علی و فرزندانش، بر عبیداللَّه و پدرش و سردمداران حکومت از کوچک و بزرگ، لعنت فرستاد و با صدای بلند گفت:

ای مردم! حسین بن علی بهترین خلق خدا و فرزند فاطمه دختر رسول خداست و من فرستاده او به سوی شما هستم، من در یکی از منزل های بین راه از او جدا شدم و نزد شما آمدم تا پیام او را به شما برسانم، به ندای او لبیک بگویید.

مأموران ابن زیاد خبر سخنان قیس را برای او بردند، عبیداللَّه که تمام نقشه های خود را نقش بر آب دیده بود، سخت خشمگین شد و فریاد زد:

او را به بالای قصر دارالاماره ببرید و به زیرش افکنید، مأموران مزدور عبیداللَّه دستور او را اجرا کردند و قیس را به شهادت رساندند.

وقتی خبر شهادت قیس به امام علیه السلام رسید بسیار محزون شد و در حالی که اشک از دیدگان مبارکش می ریخت فرمود:

بار خدایا! برای ما و شیعیان ما جایگاهی والا نزد خود قرار ده و ما و شیعیان ما را در جوار رحمت خود مستقر فرما که تو بر انجام هر کاری قادری.(1)

روز سوم محرم ورود عمر بن سعد به کربلا

عمر بن سعد یک روز پس از ورود امام علیه السلام به کربلا؛ یعنی روز سوم محرم با چهار هزار سپاه از اهل کوفه وارد کربلا شد.(2)

برخی از نزدیکان عمر بن سعد او را از رفتن به کربلا منع کردند و خواستار استعفای او شدند، او نیز ابتدا پذیرفت و نزد عبیداللَّه رفته و استعفا کرد؛ امّا عبیداللَّه نپذیرفت و سرانجام عمر بن سعد تسلیم او شد.

از وقایعی که در روز سوم ذکر شده است این است که امام حسین علیه السلام قسمتی از زمین کربلا که قبرش در آن واقع می شد را از اهالی نینوا و غاضریه به شصت هزار درهم خریداری کرد و با آنها شرط کرد که مردم را برای زیارت قبرش راهنمایی نموده و زوّار او را تا سه روز میهمان نمایند.(3)

ص:262

حفاظت از امام علیه السلام

«ابوثمامه صائدی» همان کسی است که ظهر عاشورا نماز را به یاد آورد و امام علیه السلام او را دعا کرد، وی از یاران مخلص امام علیه السلام است که هنگام ورود سپاه عمر بن سعد کنار امام علیه السلام قرار داشت.

عمر بن سعد مردی را فرستاد تا از امام بپرسند: شما برای چه به اینجا آمده اید؟ ابتدا «عزرة بن قیس احمسی» را مأمور کرد؛ ولی او نپذیرفت و گفت من خود برای حسین دعوتنامه فرستاده ام.

امّا «کثیر بن عبداللَّه» که مردی گستاخ بود پذیرفت و گفت: اگر بخواهید در همین ملاقات حسین را به قتل برسانم. ولی عمر نپذیرفت و گفت: فعلاً چنین تصمیمی نداریم.

«ابوثمامه صائدی» که کنار امام علیه السلام ایستاده بود، همین که او را دید، رو به امام علیه السلام کرد و گفت: این شخص که می آید بدترین مردم روی زمین است.

پس جلو رفت و گفت: شمشیرت را بگذار و نزد امام علیه السلام برو. گفت: هرگز چنین نمی کنم.

ابوثمامه گفت: پس دست من روی شمشیرت باشد، تا تو پیامت را ابلاغ کنی.

گفت: هرگز چنین نمی کنم.

ابوثمامه گفت: پیامت را به من بده تا برای امام ببرم، تو مرد زشت کاری هستی و من نمی گذارم بر امام علیه السلام وارد شوی.

او قبول نکرد و برگشت و ماجرا را برای عمر بن سعد بازگو کرد. سرانجام عمر بن سعد با فرستادن پیکی دیگر از علت آمدن حسین علیه السلام پرسید؛ امام علیه السلام در جواب فرمود: مردم کوفه مرا دعوت کرده اند و پیمان بسته اند؛ به سوی کوفه می روم، اگر خوش ندارید باز می گردم … (1)

روز چهارم محرم و اعزام سپاه دشمن

در روز چهارم محرم، عبیداللَّه بن زیاد مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و سخنرانی نمود و ضمن آن مردم را برای شرکت در قتل امام حسین علیه السلام ترغیب و تشویق نمود. سپس از منبر پایین آمد.

پس از این ماجرا بود که سیزده هزار نفر در قالب چهار گروه که عبارت بودند از:

1- شمر بن ذی الجوشن با چهار هزار نفر

ص:263

2- یزید بن رکاب کلبی با دو هزار نفر

3- حصین بن نمیر با چهار هزار نفر

4- مضایر بن رهینه مازنی با سه هزار نفر

به سپاه عمر بن سعد پیوستند و مجموع نیروهای دشمن تا آن زمان بالغ بر بیست هزار نفر می شد.(1)

روز پنجم محرم و نقشه های دیگر

روز پنجم ماه محرم عبیداللَّه بن زیاد شخصی به نام «شیث بن ربعی» که پیامبر را درک کرده بود ولی در آن زمان مرتد شده و خود را به عنوان مؤذن فردی به نام «سجاح» که ادعای نبوت کرده بود قرار داد و سپس به اسلام بازگشت و سرانجام در جنگ صفین بر علیه امیر مؤمنان علیه السلام شمشیر زد و در کربلا نیز از لشکریان یزید بود، را به همراه هزار سوار به طرف کربلا گسیل داد.(2)

عبیداللَّه در روز پنجم دستور داد تا شخصی به نام «زجر بن قیس» بر سر راه کربلا بایستد و هر کسی را که قصد یاری امام حسین علیه السلام را داشت و می خواست به سپاه امام علیه السلام ملحق شود را به قتل برساند. همراهان این مرد پانصد نفر بودند.

با توجه به تمام محدودیتهایی که عبیداللَّه و دستگاه حکومتش برای مانع شدن از اینکه کسی به امام ملحق نشود، شخصی به نام «عامر بن ابی سلامه» در این روز خود را به امام رساند و سرانجام در کربلا به شهادت رسید.(3)

روز ششم محرم دعوت از بنی اسد برای یاری امام

روز ششم محرم «حبیب بن مظاهر» به امام حسین علیه السلام عرض کرد: یا بن رسول اللَّه! در این نزدیکی طائفه ای از بنی اسد سکونت دارند، اگر اجازه دهی آنان را به سوی شما دعوت کنم، شاید خداوند شرّ این گروه را با حضور بنی اسد از تو دفع کند.

امام علیه السلام اجازه دادند و شبانگاه حبیب بن مظاهر برای دعوت آنان به راه افتاد. همین که وارد بر بنی اسد شد خطبه ای خواند و آنان را برای پیوستن به امام علیه السلام تشویق نمود.

پس مردی از بنی اسد که او را «عبداللَّه بن بشیر» می نامیدند، برخاست و گفت: من اولین کسی هستم که این دعوت را اجابت می کنم، سپس مردان قبیله که تعدادشان به

ص:264

نود نفر می رسید برخاسته و همگی برای یاری امام علیه السلام حرکت کردند.

جاسوسان و نگهبانان ماجرا را برای عمر بن سعد خبر دادند، سپس او مردی را با چهار هزار نفر بر سر راه آنان فرستاد و چون بنی اسد دریافتند که تاب مقاومت در برابر آنان را ندارند، از هم پاشیدند و جمع شان بر هم خورد. آنان پس از آنکه در تاریکی شب پراکنده شدند، به قبیله خود بازگشته و از ترس اینکه مبادا لشکر عمر بن سعد متعرض آنها شود، شبانه آن محل را ترک کردند.

حبیب بن مظاهر بازگشت و ماجرا را برای امام علیه السلام بازگو کرد، پس امام علیه السلام فرمود: «لا حول و لا قوة الا باللَّه.» (1)

همچنین در این روز، یعنی ششم محرم، عبیداللَّه طی نامه ای عمر بن سعد را به جدیّت تشویق نمود و ضمن آن گفت: من از نظر تعداد لشکر اعم از سواره و پیاده و تجهیزات، چیزی از تو کم نگذاشته ام، مواظب باش که هر روز گزارش کار تو را برای من می فرستند.(2)

روز هفتم محرم آب را بر سپاه امام علیه السلام بستند

روز هفتم محرم از عبیداللَّه دستور رسید تا عمر بن سعد آب را به روی سپاه امام علیه السلام بسته و فاصله ایجاد کند و اجازه نوشیدن حتّی قطره ای را به امام علیه السلام و یارانش ندهند.

عمر بن سعد نیز گروهی را با پانصد سوار در کنار شریعه فرات مستقر کرد و مانع دست یابی امام و یارانش به آب شد.

این ماجرا سه روز قبل از شهادت امام علیه السلام صورت گرفت.

مردی به نام «عبداللَّه بن حصین» فریاد زد: ای حسین! این آب را بسان رنگ آسمان نخواهی دید. به خدا قسم! قطره ای از آن را نخواهی نوشید تا از عطش جان دهی.

امام علیه السلام فرمود: خدایا! او را از تشنگی هلاک کن و هرگز مشمول رحمت خود قرار مده.

حمید بن مسلم می گوید: به خدا قسم! پس از این گفتگو به دیدار او رفتم در حالی که بیمار بود، قسم به آن خدایی که جز او پروردگاری نیست، دیدم عبداللَّه آنقدر آب می آشامید تا شکمش بالا می آمد ولی باز فریاد می زد: العطش! باز آب می خورد ولی سیراب نمی شد. این چنین بود تا به هلاکت رسید.(3)

ص:265

روز هشتم محرم حفر چاه و موعظه به عمر بن سعد

روز هشتم محرم، تشنگی بر اصحاب و یاران امام علیه السلام روی آورده بود، پس امام علیه السلام در پشت خیام به فاصله نود قدم به طرف قبله، زمین را کند و آبی گوارا بیرون آمد، همه نوشیدند و مشک ها را پر کردند، سپس آن آب ناپدید شد، دیگر نشانی از آن دیده نشد.

این خبر به سرعت به عبیداللَّه رسید و او ضمن نامه ای نوشت که بیشتر مراقب باش و کاری کن که هرگز دست آنها به آب نرسد. و عمر بن سعد بیش از پیش مراقبت کرد تا سپاه امام علیه السلام به آب دست نیابند.(1)

یکی از اصحاب امام به نام «یزید بن حصین» با اجازه امام با عمر بن سعد ملاقات کرد و او را از عواقب خطرناک این کار برحذر داشت، امّا عمر بن سعد در پاسخ او گفت: ای برادر همدانی! من در خودم این گذشت و فداکاری را نمی بینم که بتوانم از حکومت ری چشم بپوشم، او ماجرا را برای امام علیه السلام بازگو کرد.(2)

مذاکره امام با عمر بن سعد

امام حسین علیه السلام در کربلا از هر فرصتی برای نجات دشمنان استفاده می کرد و آنان را موعظه می نمود، و گاه برای اتمام حجت از آنان درخواست ملاقات می کرد و آنان را از عواقب شوم و خطرناک جنگ برحذر می داشت.

در یکی از ملاقات های آن حضرت با سر کرده لشکر؛ یعنی عمر بن سعد، پرده از واقعیات برداشت و او را از دست زدن به کاری که نتیجه اش رسوایی و آتش جهنم است، آگاه ساخت.

بیست نفر از لشکر عمر سعد به همراه خودِ او در ملاقاتی با سید الشهداءعلیه السلام و بیست نفر از یاران فداکار آن حضرت حاضر شدند.

حضرت به یاران خود فرمود: از جلسه بیرون بروید، جز عباس و علی اکبر علیهما السلام، عمر بن سعد نیز به یاران خود گفت: همه خارج شوید و فقط پسرم «حفص» و غلامم بمانند. آنگاه گفتگو آغاز شد.

امام: وای بر تو ای پسر سعد! از خداوندی که بازگشت همه به سوی اوست، نمی ترسی؟ می خواهی با من بجنگی؟ تو مرا می شناسی که من فرزند رسول خداصلی الله علیه وآله و فاطمه و علی علیهما السلام هستم.

ای پسر سعد! اینها را رها کن و به ما بپیوند، که این کار برای تو بهتر است و تو را مقرّب پیشگاه خدا می کند.

ص:266

عمر بن سعد: می ترسم خانه ام را خراب کنند.

امام: اگر خراب کردند من آن را می سازم.

عمر بن سعد: می ترسم باغ مرا تصرف کنند.

امام: اگر گرفتند من به جای آن بهتر از آن را در حجاز که دارای چشمه عظیمی است به تو می دهم، چشمه ای که معاویه حاضر شد به هزار هزار دینار بخرد ولی به او فروخته نشد.

عمر بن سعد: من اهل و عیال دارم و در مورد آنها می ترسم.

حضرت ساکت شد و دیگر به او جوابی نداد و در حالی که می فرمود: تو را چه کار، خدا تو را روی بسترت بکشاند و در قیامت نیامرزد، امیدوارم از گندم ری جز اندکی نخوری.

عمر بن سعد، از روی تمسخر گفت: اگر از گندمش نخورم، جو آن برای من کافی است. حمید بن مسلم می گوید: پس از حادثه عاشورا، نزد عمر بن سعد رفتم و احوالش را پرسیدم، گفت: از حالم مپرس، هیچ مسافری به خانه اش برنگشته که مانند من بار گناه به خانه آورد، من قطع رحم کردم و مرتکب گناه بزرگی شدم.(1)

تاسوعای حسینی ورود شمر به کربلا

پیش از ظهر روز پنجشنبه نهم محرم الحرام، شمر بن ذی الجوشن وارد کربلا شد و نامه عبیداللَّه را برای عمر بن سعد قرائت کرد.(2)

از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود:

تاسوعا (روز نهم محرم) روزی است که امام حسین علیه السلام و اصحابش محاصره شدند و لشکر کوفه و شام در اطراف او حلقه زده و «ابن مرجانه» و عمر بن سعد به خاطر زیاد بودن سپاه خود شادی می کردند. در این روز حسین علیه السلام را تنها و غریب یافتند و دانستند که دیگر یاوری سراغ او نخواهد آمد و اهل عراق او را کمک نخواهند کرد.

سپس امام صادق علیه السلام فرمود: پدرم فدای کسی که او را غریب و تنها گذاشته و در تضعیف او کوشیدند.(3)

اعلان جنگ و مهلت خواستن امام

عمر بن سعد فریاد زد: ای لشکر خدا! سوار شوید و شاد باشید که به بهشت می روید! و سواره نظام لشکر بعد از نماز عصر عازم جنگ شد.

ص:267

پس از اتفاقات دردآوری که در این روز رخ داد، امام حسین علیه السلام برادرش «عباس بن علی» را مأمور کرد تا نزد سپاهیان دشمن بازگشته و از آنان شب عاشورا را مهلت بگیرد. عمر بن سعد اوّل تردید داشت که چه کند؛ امّا سرانجام با مشورت اصحاب خود آن شب را مهلت داد.(1)

جلسه شب عاشورا

امام علیه السلام نزدیک غروب روز تاسوعا (شب عاشورا) اصحاب خود را فرا خواند و ضمن خطبه ای جانسوز اصحاب خود را بین رفتن و ماندن مخیّر نمود.

پس هر کدام از اصحاب و یاران حضرت سخنی گفت که دلیل بر استقامت و پایداری در رکاب امام علیه السلام بود.

در همین جلسه بود که «قاسم بن الحسن» به امام علیه السلام عرض کرد:

آیا من هم از شهداء هستم؟

امام علیه السلام با مهربانی فرمود: مرگ در نظر تو چگونه است؟

عرض کرد: عمو جان! از عسل شیرین تر است.

امام علیه السلام فرمود: عمو به فدای تو باد! آری تو نیز از شهیدان خواهی بود، آن هم پس از رنجی سخت و بلایی عظیم.

یکی دیگر از کارهای شب عاشورا، کندن خندقی بود که به دستور امام علیه السلام در پشت خیمه ها انجام گرفت؛ زیرا هر لحظه احتمال شبیخون دشمن از پشت خیمه ها می رفت. پس از کندن خندق آن محل را از هیزم و خار و خاشاک پر کردند تا به محض بروز حادثه آن را آتش بزنند.(2)

پس از آن امام دستور دادند تا خیمه ها را نزدیک به هم قرار دهند و طناب های بعضی دیگر را در بعض دیگر قرار دهند.

پس امام علیه السلام و یارانش آن شب را تا صبح به عبادت مشغول شدند و نخوابیدند.(3)

از جان می گذریم!

«بریر بن حضیر» از معلمان قرآن و شیعیان خالص امیر مؤمنان علیه السلام بود، وی از قبیله همدان و از پارسایان زمان خود بود. او در ماجرای عاشورا به یاران امام حسین علیه السلام

ص:268

پیوست و سرانجام در رکاب آن حضرت به شهادت رسید.

بریر در کربلا خطاب به امام حسین علیه السلام عرض کرد: ای پسر رسول خدا! پروردگار بر ما منّت نهاد تا در رکاب تو بجنگیم تا بدن های ما قطعه قطعه شود. ما برای رسیدن به شفاعت جدّت رسول خداصلی الله علیه وآله در راه تو کشته خواهیم شد.(1)

از حضرت سکینه علیها السلام نقل شده است که فرمود: شب نهم محرم آب در خیام امام حسین علیه السلام تمام شد و ظرفها و مشک ها خشکید. آنقدر تشنگی بر ما چیره شده بود که لبهای مان خشکیده و تمنّای یک جرعه آب می کردیم، ولی نمی یافتیم.

کودکان از فرط تشنگی و عطش بی حال شده بودند، بریر و سه نفر دیگر از اصحاب که این وضع را مشاهده کردند، سکوت و دست روی دست گذاشتن را جایز ندانسته و گفتند: آیا رواست که در دست شمشیر داشته باشیم و کودکان رسول خداصلی الله علیه وآله این گونه تشنه باشند.

مردی از اصحاب گفت: به نظر من هر یک از ما یکی از این کودکان را برداریم و کنار شریعه برده و سیراب نماییم.

بریر گفت: این نظریه درست نیست، زیرا ممکن است درگیری رخ دهد و خدای ناکرده کودکان صدمه ببینند. به نظر من مشکی برداریم و آب بیاوریم، اگر دشمنان مانع شدند با آنها می جنگیم و خود را فدای امام حسین علیه السلام و فرزندانش می کنیم.

سرانجام بریر و چند نفر دیگر مشک ها را برداشتند و روانه شریعه فرات شدند و خود را به آب رساندند. یکی از دشمنان فریاد زد: شما کیستید؟ بریر گفت: من بریر هستم، ما آمده ایم آب برداریم. او گفت: بیاشامید؛ ولی حق ندارید قطره ای از آب را برای حسین ببرید.

بریر گفت: وای بر شما، ما آب بنوشیم ولی حسین علیه السلام و فرزندان رسول خداصلی الله علیه وآله تشنه باشند؟ هرگز چنین نخواهد شد. سپس به اصحاب خود رو کرد و گفت: هیچ کدام از شما آب ننوشد و به یاد تشنگان خیام باشید.

سپس بریر مشک را پر از آب کرد و از شریعه فرات بیرون آمد، در همین میان سپاه دشمن سر راهش را گرفته و آنها را محاصره نمودند.

بریر همچنان شمشیر زد و آنان را موعظه می کرد، تا سرانجام با کمک گروهی از یاران امام حسین علیه السلام توانست مشک آبی را به خیام برساند، همین که وارد خیام شدند کودکان به سوی آب هجوم آوردند و مشک باز شد و تمام آب آن ریخت.

ص:269

بریر در این حال آهی کشید و فریاد زد: ای وای بر من! در مورد جگرهای سوخته دختران رسول خداصلی الله علیه وآله.(1)

شما آزادید

از امام سجادعلیه السلام نقل شده است که فرمود: «من در شبی که فردای آن پدرم به شهادت می رسید، با او بودم. در آن شب به اصحاب خود فرمود: اینک شب فرا رسیده است و راه گریختن بر شما باز است، پس از تاریکی شب استفاده کنید و فرار کنید، این گروه جفاکار مرا می طلبند و با دیگری کاری ندارند؛ اگر مرا بکشند، کاری به شما ندارند، من بیعت خود را از شما برداشتم.

اصحاب گفتند: به خدا قسم! هرگز از تو جدا نخواهیم شد. حضرت فرمود: فردا کشته می شوید و یک نفر از شما جان سالم در نمی برد. گفتند: خدا را شکر می کنیم که ما را این چنین لیاقتی داده که با تو شهید شویم.

پس پدرم آنان را دعا نمود و فرمود: بر آسمان نگاه کنید؛ چون نگاه کردند، درجات و منازل خود را در بهشت دیدند، پس حضرت منزل هر کس را به او نشان داد و هر کدام متوجه جایگاه خود شد.

فردای عاشورا از شوق رسیدن به مقام ابدی و جایگاه بهشتی با اشتیاق به سوی مرگ می رفتند و هر کدام شربت شهادت نوش جان می کردند».(2)

غسل در شبِ عاشورا

شب عاشورا امام علیه السلام، «علی اکبر» را با سی نفر سواره و بیست نفر پیاده برای آوردن آب فرستاد، پس از آنکه موفق شدند مقداری آب به خیام بیاورند، امام علیه السلام فرمود: برخیزید و آب بنوشید که این آخرین توشه شماست و وضو گرفته و غسل نمایید و لباس های خود را بشویید تا کفن شما باشد.(3)

امام علیه السلام دستور دادند تا خیمه ای را جهت استحمام و غسل اختصاص دادند. «عبدالرحمان» و «بریر» بر در خیمه به نوبت ایستاده بودند تا داخل شده و غسل نمایند. بریر با عبدالرحمان شوخی و مزاح می کرد. عبدالرحمان گفت: الان چه وقت شوخی است. بریر گفت: خویشاوندان من می دانند که من اهل شوخی نبوده ام، ولی الان چون

ص:270

بشارت سعادت را به من داده اند، سر از پا نمی شناسم و فاصله میان خود و بهشت را جز شهادت نمی بینم.(1)

ایثار و از خود گذشتگی

از حضرت زینب کبری علیها السلام نقل شده است، که فرمود: نیمه شب عاشورا به خیمه برادرم حضرت عباس علیه السلام رفتم. جوانان بنی هاشم دور او حلقه زده بودند و آن حضرت با آنها مذاکره می کرد و می فرمود: «برادران و پسر عموهایم! فردا هنگامی که جنگ با دشمن در گرفت، شما باید برای نبرد پیش قدم شوید و به عنوان اوّلین رزمندگان به میدان بروید تا مبادا مردم بگویند بنی هاشم ما را به یاری دعوت می کنند ولی زندگی خود را بر مرگ ما ترجیح داده اند».

جوانان بنی هاشم با حالت وصف ناپذیری گفتند: ما مطیع فرمان تو هستیم.

زینب علیها السلام می گوید: از آنجا به خیمه «حبیب بن مظاهر» رفتم، دیدم گروهی از یاران خود را جمع نموده و با آنها اینگونه سخن می گوید: ای یاران! فردا که جنگ درگرفت، شما باید از نخستین افرادی باشید که برای نبرد عازم میدان رزم می شود. مبادا فردا بگذارید بنی هاشم زودتر از شما به میدان بروند، زیرا بنی هاشم از سادات و بزرگان ما هستند و ما باید خود را فدای آنان کنیم.

اصحاب و یاران حاضر همگی گفتند: سخن تو درست است و به آن وفا کردند و روز عاشورا زودتر از بنی هاشم به میدان رفته و به شهادت رسیدند.(2)

وفا

«محمد بن بشیر حضرمی» یکی از یاران باوفا و مخلص امام حسین علیه السلام است که در کربلا به شهادت رسید.

شب عاشورا به او خبر رسید که پسرت در مرزی به اسارت دشمن درآمده است. محمد گفت: پاداش این مصیبت را از درگاه خداوند می طلبم.

امام حسین علیه السلام که سخن او را شنید، خطاب به او فرمود: خدا تو را رحمت کند، من بیعت خود را از تو برداشتم، تو آزادی، پس برای آزادی پسرت می توانی از ما جدا شوی.

محمد بن بشیر گفت: «اَکَلْتنی السّباعُ حیّاً اِن فارَقْتُکَ؛ درندگان بیابان مرا زنده زنده بخورند اگر از تو جدا شوم».

ص:271

امام حسین علیه السلام چند لباس که از برد یمانی بود و هزار دینار قیمت داشت به او داد و فرمود: این لباس ها را به پسر دیگرت بده تا با آن برادرش را از قید اسارت دشمن آزاد نماید.(1)

پرسش و پاسخ در روز عاشورا

روز عاشورا امام حسین علیه السلام ضمن پیکار و جنگ با دشمنان، برای اتمام حجت لشکر دشمن را موعظه می نمود. یک بار آن حضرت با صدای بلند فرمود: شما را به خدا آیا مرا می شناسید؟