ص :2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص :3

جامع المسائل استفتائات آیت الله محمد فاضل لنکرانی

ص :4

مسائل متفرقۀ طهارت و نجاست 45

وضو 48

طریقۀ وضو 48

مسح 50

رفع مانع در وضو 51

کمک کردن دیگری در وضو 51

وضو گرفتن قبل از وقت 52

تجدید وضو 52

وضو در مقابل نامحرم 53

وضوی جبیره ای 53

زخم در محلّ وضو 54

وضوی بیمار و کسی که عضوی از او قطع شده است 54

مسائل متفرقۀ وضو 56

غسل 58

مسائل غسل 58

احکام بانوان 59

سنّ یائسگی 62

استفاده از دارو برای جلوگیری از حیض 63

مسّ اسماء و آیات خداوند و آیات قرآن و اسامی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و ائمه علیهم السّلام 63

تیمم 66

احکام اموات 69

غسل،کفن و دفن 69

ص:6

غسل دادن مصدومین و مجروحین 71

روش تیمّم دادن میت 72

نماز میت 73

مسائل دفن و نبش و تعمیر قبر 73

مسائل متفرقه اموات 75

شرایط نماز 77

وقت نماز 77

قبله 78

بدن و لباس نمازگزار 79

همراه داشتن چیز نجس در نماز 83

مکان نمازگزار 83

احکام مسجد 86

عنوان مسجد به چه چیز محقق می شود؟86

احداث،تعمیر،تجدید بنا،توسعه و کم کردن مسجد 86

تبدیل مسجد به غیر آن 88

داخل شدن جنب یا حائض در مسجد 89

ورود غیر مسلمان به مسجد 90

موقوفات،هدایا و نذورات مسجد 90

اشیای متعلّق به مسجد 91

جای گرفتن برای نماز 93

مسائل متفرقه مسجد 93

نماز 98

اذان و اقامه 98

ص:7

قرائت 99

رکوع و سجده 101

سجدۀ واجب قرآن 103

قنوت 103

عدول از نمازی به نماز دیگر 104

تعقیب نماز 104

نماز قضا 105

نماز قضای پدر و مادر 108

نماز استیجاری 109

نماز جماعت 112

عدالت امام جماعت 114

پرداخت اجرت به امام جماعت 115

امامت غیر روحانی 116

پیدا شدن خلل در نماز امام جماعت 116

امامت شخص ناقص 116

اقتدای به اهل سنت 117

مسائل متفرقه نماز جماعت 118

نماز جمعه 120

نماز آیات 123

نماز عید فطر 124

احکام نماز مسافر 125

حد ترخّص 125

ص:8

مسافت شرعی 126

کم شدن مسافت به جهت توسعه محلّ 126

وطن 126

عبور مسافر از وطن خود 128

اعراض از وطن 129

تبعیت زن و اولاد در وطن 129

قصد اقامت 131

کسی که محل کار یا تحصیل او در غیر وطن اوست 134

کسی که شغل او سفر کردن است 136

مسافری که نمی داند چند روز در محل می ماند 139

بلاد کبیره 141

سفر معصیت 141

مسائل متفرقه سفر 141

مسائل متفرقه نماز 142

احکام روزه 145

نیّت روزه 145

مبطلات روزه 146

روزه با حال جنابت 149

استفاده از قرص جلوگیری از حیض یا بارداری 150

روزۀ بیماران و ضعفا 150

روزۀ مسافر 152

نذر روزه در سفر و غیر آن 154

روزۀ استیجاری 154

قضا و کفارۀ روزه 155

ص:9

هلال ماه 158

اعتکاف 160

زکات 161

زکات غلاّت 161

زکات طلا و نقره 162

پرداخت و مصرف زکات 163

زکات فطره 165

خمس 167

مازاد بر مخارج سال 167

کسب و درآمد زن 169

کسب و پول کودک غیر بالغ 170

خریدوفروش و تعویض خانه 170

خریدوفروش زمین برای خانه 172

وام،قرض،پس انداز برای خانه 173

فروش یا پرداخت قسمتی از لوازم زندگی یا سرمایه کسب برای خرید خانه 175

خانۀ رهنی 175

مصالح ساختمانی 176

خانۀ اضافی و اجاره ای 177

ماشین سواری 178

ماشین برای کار 180

ابزار کار 181

مؤونه 183

جهیزیه 187

ص:10

زمین و باغ و محصولات کشاورزی 189

سرمایه کسب 192

تلف و جبران سرمایه 194

محلّ کسب 195

گوسفند و گاو 196

مال مخمّس 197

تصرف در مال متعلّق خمس 198

تلف شدن یا غصب مال متعلق خمس یا اصل خمس 201

سال خمسی حقوق بگیران و طلاب 202

حساب خمس 204

شک در تعلّق خمس 207

فرار از خمس 208

مطالبات 208

بدهی ها 210

خمس اموال میّت 212

موارد متفرقۀ خمس 214

ارث 214

مهریه زن 215

دیه و ارش جنایات 215

پول بیمه و بازنشستگی 216

طلا و زیور آلات زنان 216

هدیه و بخشش و صدقات مستحبی 217

خمس،زکات،ردّ مظالم 219

سود بانکی 219

ص:11

سرقفلی 220

معدن 220

مال حلال مخلوط به حرام 221

پرداخت خمس و دستگردان 221

بخشش و مصالحه خمس 223

مصرف خمس 224

مسائل حکومتی 225

ولایت فقیه 225

لزوم عمل به قوانین جمهوری اسلامی 226

تصرف در اموال بیت المال 227

زمینها و خانه هایی که از دولت گرفته می شود 227

خیابانهایی که توسط دولت احداث می شود 229

امر به معروف و نهی از منکر 230

شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر 230

ترک معاشرت به عنوان نهی از منکر یا امر به معروف 233

امر به معروف و نهی از منکر 235

کسبهای حرام 237

پاسور و شطرنج 237

ریش تراشی 238

سحر و جادو 239

شعبده بازی 239

مواد مخدر 239

ص:12

استفادۀ مردان از طلا 240

رشوه 241

فروش خون 241

غنا و خوانندگی 241

غیبت کردن 242

استمنا 243

موسیقی و آلات لهو 243

نقاشی و مجسمه سازی 248

خریدوفروش 250

فروش مال دیگران 250

اگر مبیع متعلّق حق غیر باشد 251

فرار از ربا 252

احکام پول و طلا و خریدوفروش آن 252

مسائلی مربوط به پول 253

خریدوفروش چک 256

معامله با چک جعلی 257

جلوگیری مشتری از تصرف در مبیع 258

نقد و نسیه 258

بیع شرط 259

خیار تأخیر 260

خیار غبن 260

خیار عیب 261

قرار دادن حق فسخ در معامله 263

انتقال سند 264

ص:13

مسائل متفرقۀ خریدوفروش 265

احکام بانکها 271

قراردادها و معاملات بانکی 271

وام بانکی 272

سپرده های ثابت 273

تصرف بانک در پس اندازها 274

جایزۀ بانکی 274

اجاره 275

غبن در اجاره 275

صحت اجاره بدون ذکر مدت 275

لزوم تخلیۀ مورد اجاره پس از تمام شدن مهلت 275

اجاره دادن مستأجر 277

رهن و اجاره 277

مسائل متفرقۀ اجاره 278

سرقفلی 281

صلح 285

مضاربه 288

مزارعه 291

شرکت 293

تصرف در مال شرکت 293

تقسیم مال شرکت 296

ص:14

مسائل متفرقۀ شرکت 296

دین و قرض 299

معنی دین و سبب آن 299

وجوب پرداخت دین 299

شرط زیاده در قرض 300

شرط قرض در ضمن عقد 302

فروش دین 302

تقاص 303

مستثنیات دین 303

پرداخت دین 304

خسارت تأخیر ادای دین 306

مخارج وصول دین 307

مسائل متفرقۀ قرض و دین 308

ضمان 310

هبه و بخشش 314

وقف 316

تحقق و اثبات وقفیت 316

نامعلوم بودن کیفیت وقف 318

تغییر وقف 318

متولی وقفی 322

اجارۀ موقوفه 323

فروش موقوفه 325

ص:15

مسائل متفرقۀ وقف 327

وصیت 330

اثبات وصیت 330

وصیت در ثلث نافذ است 332

معین نبودن مصرف ثلث 333

عمل نکردن به وصیت 334

تصرفات مریض 336

تبدیل وصیت 338

مسائل متفرقۀ وصیت 338

نذر 345

متعلّق نذر 346

صیغۀ نذر 346

تصرف در مال منذور 346

وجوب عمل به نذر 346

کفارۀ مخالفت با نذر 348

مسائل متفرقۀ نذر 348

مسابقات 351

سر بریدن حیوان 353

شرایط ذبح 353

ذبح به وسیلۀ دستگاه 354

گوشتهایی که از خارج آورده می شود 356

ص:16

مسائل متفرقۀ ذبح 356

خوردنیها و آشامیدنیها 358

گوشتهای حلال و حرام 358

غذای اهل کتاب 359

مسائل متفرقۀ خوردن و آشامیدن 360

غصب و سرقت 362

خرید مال غصبی با علم به غصب 362

سرقت در کودکی 362

املاک اصلاحات ارضی 363

ملاک قیمت در مال مغصوب 363

مسائل متفرقۀ غصب 364

احیای موات 366

حیازت و تحجیر 367

حریم 368

مشترکات 371

مجهول المالک 372

چیزی که انسان پیدا می کند 374

مسائلی پیرامون حق 376

گرفتن نوبت دیگران 376

خریدوفروش حق 376

ص:17

آیا جواز استفاده از چیزی موجب اثبات حق است؟377

حق تألیف کتاب و حق تکثیر نوار و فیلم 377

مسائل متفرقۀ حقوق 378

ازدواج 380

صیغۀ عقد نکاح 380

اولیای عقد 382

لزوم رضایت طرفین در عقد نکاح 383

محارم سببی 385

مواردی که موجب حرمت ابدی می شود 385

محارم رضاعی 389

ازدواج با اهل کتاب و فرقه های دیگر 390

مهریه 390

شیربها 394

تدلیس و فریب 396

عیوب موجب فسخ 398

شرط ضمن عقد نکاح 403

راههای محرمیت فرزندخوانده 407

ازدواج موقت 409

دعاوی زوجین 410

احکام اولاد 411

مسائل متفرقۀ ازدواج 415

ازدواج دو فامیل 416

طلاق 418

صیغۀ طلاق 418

ص:18

شرایط صحت طلاق 418

طلاق با حکم حاکم شرع 420

مفقود شدن شوهر 424

رجوع 427

طلاق خلع 428

عدّه 429

ظهار،ایلاء 429

مسائل متفرقۀ طلاق 430

احکام خانواده 431

خروج زن از منزل 431

کار کردن زن در خانه 435

احکام مقاربت 437

تمکین،اطاعت،نشوز 440

نفقه و مخارج زن و فرزند 444

پوشش زن و مرد 450

نظر به نامحرم و گفتگو و تماس با او 453

گوش دادن به آواز و تلاوت زنان نامحرم 454

فیلم و عکس نامحرم 455

دست زدن و رقص 456

ارتداد یا اعتقادات فاسد زن یا شوهر 457

کنترل جمعیت و جلوگیری از بارداری 458

کورتاژ(سقط جنین)459

صلۀ رحم 463

ارث 465

اگر میت دارای زن و فرزند باشد 465

ص:19

اگر میت دارای مادر و فرزند باشد 465

ارث زوجین 466

ارث اعمام و اخوال 469

ارث کسانی که تقدیم و تأخیر فوت آنها معلوم نیست 470

تصرف در ترکۀ میت بدون اجازۀ وارث 472

تقسیم ارث 473

مسائل متفرقۀ ارث 476

قضا 483

شرایط قاضی 483

تعدد قاضی در یک محاکمه 484

اعتبار علم قاضی 484

نظریۀ کارشناسی 485

محاکمۀ غیابی 486

تحت فشار قرار دادن متهم 487

ادّعای خسارت علیه شاکی توسط متهم 487

اقرار به امضا و انکار محتوا 487

مسائل متفرقۀ قضا 488

حدود 492

ارتداد 492

شرب خمر 493

قیادت 493

قذف 494

سرقت 494

ص:20

محاربه 496

انکار بعد از اقرار 497

اجرای حدود 497

تعزیرات 498

مسائل متفرقۀ حدود 500

قصاص و دیات 503

انواع قتل 503

جهل قاتل به حکم قصاص 504

قصاص پسر به جهت قتل عمدی پدر یا مادر 504

اذن فقیه در مورد قصاص قاتل 504

به هوش آمدن کسی که به عنوان قصاص نفس حلق آویز شده است 505

لوث و قسامه 505

تعدد جنایت با ضربه واحد 506

اگر قتل مجنی علیه علاوه بر جنایت به امور دیگر نیز مستند باشد 507

قصد قتل شخص معین و اشتباه در تطبیق 507

حکم انواع قتل 509

کفّارۀ قتل 509

تصرفات جانی در دیه 510

قتل کودک در اثر خطای مادر 510

احتمال جنون در قاتل 510

دیۀ جراحات وارده بر زن 511

دیۀ دندان 512

دیۀ شکستن استخوان 513

دیۀ سقط جنین 514

ص:21

اسقاط و دیۀ ولد الزنا 517

زدن فرزند 518

دیۀ سیلی و جراحات وارده به سر و بدن 519

دیۀ فلج عضو 521

جنایات وارده توسط کودکان 521

پرداخت دیه و مسائل مربوط به آن 523

مقدار دیه و مسائل مربوط به آن 524

موارد پرداخت دیه از بیت المال 526

اگر قتل مستند به چند نفر باشد 527

محدودۀ ولایت ولیّ نسبت به صغیر 528

ضمانت کارفرما نسبت به جراحات وارده بر کارگر 530

سهل انگاری پزشک و نجات غریق در نجات جان افراد 530

سهل انگاری تعمیرکاران و مسئولین کارگاهها 531

وارد کردن جراحت و سرایت آن 533

سرایت جنایت پس از عفو جانی توسط مجنی علیه 533

قتل در اثر تصادف با اتومبیل 534

مجروح و مصدوم شدن در اثر تصادف 536

عاقله 538

مسائل متفرقۀ دیات 539

معنای ارش 540

مسائل پزشکی 541

عوارض درمان 541

فراموشی و جهل پزشک 544

روشهای درمان 548

ص:22

درمان خانمهای باردار 549

آزمایشگاه و مسائل آن 551

شرط عدم ضمان 552

دارو و تحقیقات جدید 554

حق ویزیت 556

تماس با نامحرم 557

تلقیح 564

فروش و اهدای اعضای بدن،و وصیت بر آن 568

برداشتن اعضاء از بیمارانی که دچار ضایعۀ مغزی می شوند 573

تشریح و کالبد شکافی 575

عمل به دستورات پزشک 578

عزاداری 579

سینه زنی و زنجیرزنی 579

تعزیه و شبیه خوانی 580

استفاده از لباس سیاه 581

قمه زنی 582

استفاده از علم و علامت 582

استفاده از طبل و دهل و آلات موسیقی 582

مسائل متفرقۀ عزاداری 583

عناوین متفرقه 586

اصول اعتقادات 586

اطاعت از پدر و مادر 587

بیمه 587

ص:23

تجسّس در مسائل شخصی افراد 587

تقلب در امتحان 587

خانقاه 588

دعانویسی 589

روایات و کتب روایی 589

شک و وسوسه 590

قرآن 590

قرعه کشی 591

کتب ضالّه 592

مجبور شدن بر گناه 592

ورزش 592

هیپنوتیزم 593

مسائل متفرقه 594

ص:24

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم جایگاه و مرتبت رفیع و بلند علم فقه و بیان احکام شرعی بر هیچ صاحب اندیشه ای پوشیده نیست.بشر در جمیع حرکات و امور زندگی چه فردی و چه اجتماعی نیاز مبرم به هدایت و راهنمایی این علم دارد.این نیاز با پیشرفت زمان و بوجود آمدن موضوعات و مسائل جدید و رخداد حوادث بیشتر می شود و به تناسب احتیاجات و گسترده تر شدن جوامع بشری و پیچیده تر گشتن ارتباطات،دامنه علم فقه و پاسخ او به این گونه امور فزونی می یابد.

روحانیت بزرگوار شیعه خصوصا مراجع عالیقدر تقلید که در طول زمان مرزبانان همیشگی خستگی ناپذیر بوده و هستند،قافله سالار و صاحبان اصلی این علم و امانتداران مطمئن رسل و اوصیاء خدایند.شیعه در پرتو هدایتهای ائمه معصومین سلام اللّه علیهم اجمعین که در موارد متعدد امر بر رجوع به فقیهان فرموده اند،به خوبی آگاهند که اینان ابواب احکام الهی اند و برای بدست آوردن حکم خدا در هر زمینه ای باید به این طایفه مخصوص از علما مراجعه نمود و از رساله های علمیه آنان بهره مند گشت.

اینان به حکم آیه شریفۀ نفر: فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (1)بر خود مشقت و رنج هجرت از دیار را هموار ساختند تا اینکه در دین خدا تفقه کنند و مردم را بیم دهند.

اینان کتمان احکام خدا را جایز نمی دانند زیرا که خداوند فرموده است:

إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدی مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنّاهُ لِلنّاسِ فِی الْکِتابِ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ (2)

ص:25

اینان خود را مسئول و موظف در برابر زبانهای گویای که ملتمسانه به دنبال یافتن حکم خدایند،می دانند؛چرا که خداوند به مردم فرموده است: فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (1)

و از طرفی خداوند از کسانی که نیاموخته اند و سؤال نکرده اند و به احکام دین عمل ننموده اند مؤاخذه می کند،آنچنان که امام جعفر صادق علیه السّلام در ذیل آیه مبارکه قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ (2)فرموده است خداوند متعال در روز قیامت بندۀ خود را مخاطب قرار می دهد و می فرماید آیا می دانستی؟اگر بگوید بلی می فرماید چرا به آنچه می دانستی عمل نکردی و اگر بگوید جاهل بودم می فرماید چرا یاد نگرفتی تا عمل کنی،پس بنده جوابی ندارد و در برابر خداوند محکوم می شود. (3)

با توجه به فتوای سید الفقهاء در کتاب شریف عروة الوثقی مبنی بر وجوب تقلید در واجبات و محرمات و مستحبات و مکروهات و مباحات بلکه وجوب تعلیم و یادگیری حکم هر فعلی که از مکلف صادر می شود اعم از عبادات و معاملات و عادیات (4)لازم است انسان مسائل مورد ابتلا را یاد بگیرد تا آنجا که شیخ اعظم انصاری حکم به فسق کسانی فرموده است که چنین مسائلی را یاد نگیرند. (5)

مجموعه ای که به نام«جامع المسائل»در اختیار عموم اهل ایمان قرار دارد.با عنایت به تقاضای مکرر جمعی از علمای جلیل القدر بلاد و درخواست عده کثیری از مؤمنین و مقلدین، منتخبی از مجموعه عظیم استفتاءات و سؤالاتی است که از مرجع عالیقدر تشیع حضرت آیة اللّه العظمی آقای حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی مد ظله العالی گردیده و معظم له بدانها پاسخ داده اند و توسط حضرت مستطاب حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ علی عطایی دامت افاضاته تهیه و تنظیم گردیده است.ضمن تشکر از زحمات ایشان امید است مورد استفادۀ همگان قرار گیرد.

ص:26

نماید صحیح است یا خیر؟

جواب:تقلید همان عمل با استناد به فتوای مجتهد است.

جواب:چنانچه از اهل خبره نباشند شهادت آنها اعتبار ندارد.

سؤال 22:آیا کسانی که به فتوای حضرتعالی بر تقلید امام رحمه اللّه باقی هستند می توانند در بعضی از مسائل از خود جنابعالی تقلید کنند؟

جواب:چنانچه به اعتقاد آنها اعلمیّت حضرت امام رحمه اللّه نسبت به این جانب محرز نباشد مانعی ندارد.

سؤال 23:این جانب از حضرت امام خمینی رحمه اللّه تقلید می کردم،پس از رحلت ایشان بنابر فتوای مرحوم آیة اللّه اراکی رحمه اللّه بر تقلید امام رحمه اللّه باقی ماندم،جز مسأله بلاد کبیره که به آیة اللّه اراکی رجوع کردم و پس از فوت آیة اللّه اراکی به حضرتعالی رجوع کردم؛حال بنابر فرمودۀ شما که بقای بر تقلید از میت اعلم را واجب می دانید بر تقلید حضرت امام رحمه اللّه باقی ماندم،حال بفرمایید در مسأله بلاد کبیره به فتوای کدامیک از این دو بزرگوار عمل کنم؟

جواب:اگر اعلمیت حضرت امام رحمه اللّه محرز نباشد به فتوای هر یک می توانید باقی بمانید.

سؤال 24:این جانب از حضرت امام رحمه اللّه تقلید می کرده ام،سپس از آیة اللّه گلپایگانی رحمه اللّه و سپس از آیة اللّه اراکی رحمه اللّه تقلید کرده ام،آیا می توانم بر تقلید هر کدام باقی بمانم؟

جواب:می توانید باقی بمانید و اگر یکی از آن سه بزرگوار را اعلم بدانید لازم است بر تقلید او باقی بمانید.

جواب:اگر بداند مرجع تقلید خودش و سؤال کننده یکی است می تواند و همچنین است اگر مسأله گو اعلمیّت مجتهدی را که خود از او تقلید می کند احراز کرده باشد،ولی اگر احتمال دهد تقلید سؤال کننده صحیح است و اعلمیّت مجتهد خود را احراز نکرده است باید فتوای مجتهد او را بگوید.

سؤال 28:کسی از اوّل بلوغ بدون توجه به مسأله تقلید،اعمالی انجام داده است و اکنون از حضرتعالی تقلید می کند،تکلیف اعمالی که انجام داده چیست؟

جواب:اگر اعمالش مطابق با فتوای مجتهدی بوده که تقلید از او لازم بوده صحیح است.

سؤال 29:کسی که از مجتهدی تقلید کرده و پس از فوت او با اجازۀ مجتهد زنده به تقلید او باقی مانده است،وجوهات شرعی خود را به چه کسی باید پرداخت کند؟

جواب:باید به مجتهد زنده ای که به او رجوع کرده پرداخت کند.

سؤال 30:پسر بزرگتر که می خواهد نماز و روزۀ پدر را قضا کند،آیا باید به فتوای مرجع تقلید پدرش عمل کند یا به فتوای مرجع تقلید خودش؟

جواب:مطابق فتوای مرجع تقلید خودش عمل کند.

سؤال 31:کسی که نایب می شود برای انجام عباداتی چون نماز و روزه و حج،آیا باید به فتوای مرجع تقلید خودش عمل کند یا به فتوای مرجع تقلید منوب عنه؟

جواب:اگر هنگام عقد اجاره قید نکرده باشد که طبق فتوای مرجع تقلید منوب عنه عمل کند باید مطابق فتوای مرجع تقلید خودش عمل کند و در صورت امکان بهتر است طوری عمل کند که با فتوای هر دو آنها مطابق باشد.

سؤال 32:کسانی که شغلشان در سفر است با توجه به اینکه قبلا مقلّد حضرت امام رحمه اللّه بوده اند و بعد از رحلت ایشان به فتوای آیات عظام خوئی و گلپایگانی و اراکی رحمه اللّه بر تقلید امام باقی مانده اند نسبت به نماز و روزه چه وظیفه ای دارند؟

جواب:به نظر این جانب نماز این افراد در غیر از وطن خودشان بنابر احتیاط

ص:32

شکسته است،ولی این قبیل افراد که شغلشان در سفر است می توانند در این مسأله به فتوای یکی از این سه بزرگوار رضوان اللّه علیهم عمل کنند یا به فالاعلم مراجعه کنند و نماز را تمام بخوانند و روزه را بگیرند.

سؤال 33:شخصی به قصد قربت،عبادتی را انجام داده ولی طبق فتوای مجتهدی که از او تقلید می کرده باطل بوده است،بعد از فوت این مجتهد به مجتهد اعلم بعد از او رجوع کرده است؛حال اگر عمل مذکور بر طبق فتوای مجتهد دوّم صحیح باشد،آیا اعاده لازم دارد؟

جواب:در فرض سؤال،اعاده لازم نیست.

سؤال 34:در محله یا شهری یک فرد عالم و روحانی هست که یقین داریم از مجتهد جامع الشرائط تقلید نمی کند،تکلیف مردم در مراجعه به او در کارهایی مثل نماز جماعت،عقد نکاح و وجوهات شرعیه چیست؟

جواب:اگر اعمال او طبق نظر مرجع مردم صحیح است و وجوهات را هم نزد مرجع مردم می فرستد و قبض برای آنها می گیرد،مانعی ندارد.

شمسی کمتر است. (1)

سؤال 36:شخصی در سالهای قبل از 15 سالگی یقین به خروج منی پیدا کرده ولی از روی جهل به مسأله و نبود مسأله گو نماز نخوانده و روزه هم نگرفته است؛اکنون نسبت به عبادات آن زمان چه وظیفه ای دارد؟

جواب:در فرض سؤال که یقین دارد منی از او خارج شده،بالغ بوده و نماز و روزه های فوت شده اش را باید قضا کند و خوردن روزه ها اگر از روی جهل بوده و در یاد گرفتن مسائل کوتاهی نکرده کفاره ندارد.

سؤال 37:پسر بچه ای در سنّ 6 سالگی علائم بلوغ در او دیده شده از قبیل موی بالای عورت و زیر بغل و ضخیم و پر شدن صدای گلو و دیده شدن علامت جنابت بطور نادر در لباس زیرین،آیا او مانند افراد مکلف باید نماز و روزه و سایر واجبات را انجام دهد؟

جواب:چنانچه علاوه بر علائم مذکور دارای تمییز متناسب با بلوغ باشد، مکلف خواهد بود.

ص:34

جواب:بلی،ظاهرا با راه رفتن روی زمینی که با موزاییک فرش شده پاک می شوند ولی روی آسفالت مشکل است مگر اینکه خاک،روی آسفالت را گرفته باشد.

سؤال 42:آیا تینر پاک کننده است؟

جواب:تینر و امثال آن پاک کننده نیستند و مطهرات همانها است که در توضیح المسائل بیان شده است.

است که آن را طوری فشار دهند که آب داخل آن خارج شود.

سؤال 47:ماشینهای لباسشویی که لباس را شسته و خشک تحویل می دهند،با توجه به قطع و وصل شدن آب آیا لباس را پاک می کنند؟

جواب:به طوری که مطلعین می گویند آب در حال اتصال به کر لباس نجس را احاطه می کند و همۀ اجزای لباس را فرا می گیرد و در صورت قطع شدن چنانچه سه مرتبه آب لباس ها را فرا بگیرد و آبها را گرفته تخلیه کند،اگر عین نجاست در لباس باقی نمانده باشد،پاک می شود.

سؤال 48:آیا آرد،خمیر و شیر نجس قابل پاک شدن هستند؟

جواب:هیچ کدام قابل پاک شدن نیستند.

سؤال 49:آیا فرش یا ظرف نجس زیر باران پاک می گردد؟

جواب:در صورتی که عین نجاست در آن باقی نماند پاک می شود و در فرش فشار هم لازم نیست.

سؤال 50:پوست گوسفندی را در آب نمک گذارده اند موشی در آن مرده،کیفیت پاک کردن آن چگونه است؟

جواب:چنانچه احراز شود که آب نجس در باطن پوست گرچه بصورت رطوبت نفوذ کرده امکان تطهیر برای چنین پوستی وجود ندارد،و در غیر این صورت مثل سایر اشیاء قابل تطهیر است.

سؤال 51:اگر آب شیر به قدر شیر سماور معمولی باشد اتصال صدق می کند یا نه؟

جواب:بلی،صدق می کند.

سؤال 52:اگر نفت،گازوئیل،بنزین نجس باشد و بعد از سوختن بصورت دوده درآید، پاک می شود یا نه؟

جواب:پاک است.

سؤال 53:آیا شیره یا شربت نجس قابل پاک شدن می باشند یا نه؟

ص:37

جواب:خیر،قابل پاک شدن نیستند،مگر آنکه آنها را در آب کر بریزند یا به آب شیر متصل کنند و آن قدر آب در آنها داخل شود که مستهلک شوند به طوری که به آنها آب مطلق بگویند که در این صورت پاک و خوردن آنها بی اشکال است.

سؤال 54:آیا برنج و ماش و گندم و صابون نجس قابل تطهیر هستند؟

جواب:اگر ظاهر آنها نجس شده مثل چیزهای دیگر تطهیر می شوند،ولی اگر باطن آنها نجس شده قابل پاک شدن نیستند.

سؤال 55:لباس نجس بعد از ازالۀ نجاست،در ظرف آب قلیل که از طریق شیر متصل به آب کرّ است زده می شود،آیا پاک می گردد؟

جواب:پاک می شود.

سؤال 56:این جانب دندان مصنوعی دارم و دهانم خونی شد و عین خون زائل گشت،آیا دندان مصنوعی با دهانم پاک می شود؟

جواب:دندان مصنوعی اگر در داخل دهن نجس شده است،با زوال عین نجاست پاک می شود.

سؤال 57:دندانم را پر کرده ام و دهانم به خون لثه نجس شده،آیا پس از زایل شدن خون این دندان هم پاک می شود؟

جواب:بلی،در فرض سؤال پاک می شود. چون جزء دندان محسوب می شود.

سؤال 58:کسی که نمی تواند با آب تطهیر کند چه وظیفه ای دارد؟

جواب:برای نماز باید محل غائط را با سنگ و دستمال تمییز کند ولی اگر اعضای دیگر او نجس باشد بهمان صورت نماز بخواند.

سؤال 59:بیماری که امکان تطهیر را ندارد(قطع نخاع شدگان)برای نماز چه وظیفه ای دارد؟

جواب:در صورت امکان واجب است ازدواج کند و همسر او متکفل تطهیر او شود و اگر امکان ندارد تطهیر از او ساقط است.

ص:38

سؤال 68:آیا تخم مرغ و گوشت مرغ نجاست خوار نجس است؟

جواب:خیر،نجس نیست،ولی باید از خوردن آن اجتناب شود.

سؤال 69:موقع دوشیدن شیر روی آن کف جمع می شود،حال اگر لکّه یا ذرّۀ خون خشکی روی آن کف افتاد شیر نجس می شود؟

جواب:نجس می شود،مگر اینکه آن خون و کف اطراف آن را طوری بردارند که با شیر تماس پیدا نکند به نحوی که پس از برداشتن آن بازهم روی شیر کف باشد.

سؤال 70:آیا خون حیوان حلال گوشت نجس است؟

جواب:نجس است.ولی اگر کمتر از درهم باشد نماز با آن اشکال ندارد.

سؤال 71:اگر در تخم مرغ مقداری خون مشاهده گردد،حکمش چیست؟

جواب:نجس نیست،ولی باید از خوردن آن خون اجتناب شود.

سؤال 72:آیا خونی که درون شیر است نجس می باشد و آن را نجس می کند؟

جواب:اگر محرز باشد که خون در درون آن است،تمام آن نجس می باشد.

سؤال 73:آیا الکل زرد و سفید نجس است؟

جواب:الکل صنعتی و الکلهایی که در مداوا و آمپول زدن و امثال آن بکار می رود نجس نیست.

سؤال 74:غذاها یا مایعاتی مانند سرکه که بطور طبیعی مقدار دو یا سه درصد از آن را الکل تشکیل می دهد،آیا نجس است؟

جواب:وجود این مقدار الکل که با تجزیه و آزمایش مشخص می شود و بصورت طبیعی وجود دارد نه آنها را نجس می کند و نه حرام است.

سؤال 75:آیا مایعاتی که از کیسه آب جنین(مایع آمینوتیک)خارج می شود،حکم نجاست را دارد؟شایان ذکر است که کیسه آب جنین،ممکن است قبل از زایمان،پاره شود و از طریق مجرای تناسلی زن خارج گردد.

جواب:این مایع پاک است.

ص:40

سؤال 76:آیا تماس اشیاء با رطوبت بدن میّت،بعد و قبل از سرد شدن بدن،باعث نجاست اشیاء می شود یا نه؟

جواب:در هر دو صورت اگر رطوبت مسری باشد موجب نجاست است.

سؤال 77:آیا پوششی که روی زخمها به وجود می آید و معمولا متشکل از خون و ترشحات زخم می باشد،حکم نجاست را دارد یا نه؟

جواب:چنانچه عنوان پوست بدن را از نظر عرف داشته باشد حکم نجاست را ندارد؛مانند محلّی که خون زیر آن مرده باشد.

سؤال 78:اگر جزئی از بدن نجس العین مانند سگ و کافر را به بدن مسلمی پیوند بزنند چه حکمی دارد؟

جواب:حکم بدن مسلمان را پیدا می کند.

سؤال 79:اگر دهنده عضو،کافر و گیرنده مسلمان باشد عضو بریده شده قبل و بعد از دمیدن روح در بدن مسلمان حکمش چیست؟

جواب:بعد از دمیدن روح پاک می شود.

سؤال 80:پلاسما و سرم که از تصفیه و تجزیه خون در آزمایشگاه به دست می آید پاک است یا نجس؟

جواب:پلاسما و سرم که عرفا خون بر آن صدق نمی کند به واسطه استحاله ذاتا پاک است امّا چون در همان ظرفی که خون در آن ریخته شده،بدست می آید در اثر تماس با ظرف نجس نجس است.(متنجس می شود)

سؤال 81:ما هو حکم خرء الخفاش و بوله؟هل هی طیر ام حیوان؟

جواب:الظاهر ان الخفاش طیر من الطیور و حکمها،حکمها بالنسبة الی الخرء و البول.قال امیر المؤمنین علیه السّلام فی ذیل خطبة 155 نهج البلاغة،فی بدیع خلقة الخفاش«و جعل لها اجنحة من لحمها تعرج بها عند الحاجة الی الطیران...لها جناحان تطیر و ولدها لاصق بها،الخ.

ص:41

و فی مجمع البحرین،الخفاش کرمان طائر باللیل.

و فی العروة الوثقی فی النجاسات:الأقوی فی الطیور المحرمة عدم النجاسة (ای عدم نجاسة الخرء و البول)لکن الأحوط فیها الاجتناب خصوصا الخفاش و خصوصا بوله.

مضافا الی انها طایر عرفا و علی هذا فالحق أنها طایر و خرئها و بولها طاهر علی الأقوی نعم ورد روایة مرسلة(الوسائل ب 10 من ابواب النجاسات ح 4)امر فیها بغسل الثوب من بولها و لذا افتوا برجحان الاجتناب من خرئها و بولها،هذا و مع ذلک فقد ادعی انه اختبر الخفاش فوجدت انها مما لیس لها نفس سائلة و الأمر علی هذا اسهل مما تقدم.

سؤال 84:آیا زرتشتیها اهل کتاب آسمانی هستند؟

جواب:ظاهر این است که اهل کتاب می باشند.

سؤال 85:در استفتایی که به شما نسبت داده اند آمده است که یهود و نصاری و مجوس اگر مشرک نباشند طاهرند معنای مشرک بودن چیست؟آیا اعتقاد به دو خدا(مجوس)و سه خدا(نصاری)که اکنون معمول است شرک است؟

جواب:اگر به عنوان خدایی و الوهیت باشد شرک است.

سؤال 86:از کجا تشخیص داده می شود کدامیک از یهود و نصاری پاک و کدامیک نجس می باشند؟

جواب:در صورتی که مشرک نباشند و یا شک در شرک آنها داشته باشید پاک می باشند.

سؤال 87:این جانب مقلد حضرت امام بوده ام و با اجازۀ حضرتعالی به تقلید آن مرحوم باقی مانده ام؛اکنون شنیده ام شما اهل کتاب را پاک می دانید؛آیا می توانم در این مسأله از شما تقلید کنم چون با اهل کتاب زیاد سر و کار دارم!؟

جواب:اگر اعلمیت امام برای شما محرز نباشد،مانعی ندارد.

سؤال 88:آیا علیّ اللّهی ها که طریق خاصی برای خود دارند پاکند؟و ازدواج با آنان چه حکمی دارد؟و نیز معاشرت و هم غذا شدن با آنها چگونه است؟

جواب:اگر حضرت امیر علیه السّلام را العیاذ باللّه خدا بدانند یا منکر معاد و یا یکی از ضروریات دین مثل نماز و روزه باشند کافر و نجس هستند و ازدواج با آنان جایز نیست و معاشرت و هم غذا شدن با آنان صحیح نمی باشد چون به هر چیزی دست تر بزنند نجس می شود ولی اگر چنین عقیده ای ندارند و منکر معاد و ضروریات دین نیستند مسلمان و پاک می باشند و در جهات سؤال شده با دیگر مسلمانان فرقی ندارند.

سؤال 89:شخصی در حال ناراحتی و عصبانیت به خدا و پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله العیاذ باللّه ناسزا

ص:43

گفت ولی بعد پشیمان نشد؛آیا این دشنام و ناسزا موجب ارتداد و نجس شدن او شده است؟

جواب:اگر عصبانیت او به حدی بوده که از خود بی خود شده در این صورت مرتد نشده و نجس نیست؛ولی اگر عصبانیت به این حد نبوده مشکل است و باید توبه کند.

سؤال 90:آیا فرقه هایی از قبیل صوفیه و دراویش حتی شیخیه با وجود بدعتهایی که در اعمال آنها مشاهده می شود محکوم به طهارتند؟

جواب:محکوم به طهارت می باشند ولی بهتر آن است که کمتر با آنان معاشرت شود.

سؤال 91:اگر دست تر به درب یا دیوار یا اشیاء متعلق به مسیحیان،یهودیان یا هندوها بخورد،آیا نجس می شود؟

جواب:با عدم علم به نجاست،پاک است.

سؤال 92:تکلیف آموزگاران با دانش آموزان بهایی چیست،آیا جایز است قرآن را در اختیار آنان قرار دهند؟

جواب:باید با آنها معامله نجاست کرد و قرار دادن قرآن در اختیار آنان جایز نیست.

سؤال 93:شخصی است که عمدا نماز نمی خواند و تارک الصلاة است ولی منکر نماز نیست،آیا کافر و نجس است؟

جواب:چنین شخصی که منکر نماز نیست فاسق و معصیت کار است و محکوم به کفر و نجاست نمی باشد.

سؤال 94:آیا با توهین و فحاشی به قرآن(العیاذ باللّه)مسلمان مرتد می شود و تکلیف کسانی که می بینند او مکرّر توهین می کند چیست؟

جواب:اگر توهین و فحاشی از روی عصبانیت باشد و عصبانیت به حدی بوده که از خود بی خود شده باید توبه کند.اما اگر با قصد و اراده و ناشی از عداوت با

ص:44

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله یا ائمه علیهم السّلام باشد محکوم به نجاست است و اگر به انکار رسالت برگشت کند علاوه بر نجس بودن محکوم به ارتداد هم هست.در هر حال وظیفۀ کسانی که متوجه این عمل او می شوند نهی از منکر و اجتناب از اوست تا حاکم شرع تکلیف او را معین کند.

سؤال 95:آیا شش امامی مسلمان است؟

جواب:مسلمان است.

سؤال 96:کسی که به دادن خمس و زکات اعتقاد و اعتنایی ندارد و گاهی تمسخر هم می کند آیا تمام اعمال و عباداتش باطل و زندگیش نجس می باشد؟

جواب:تصرف در اموال او جایز نیست ولی عباداتی که ارتباط با این مسأله ندارد صحیح است.

پاک می باشد؟

جواب:محکوم به طهارت است.

سؤال 101:چیزهایی مانند کاپشن و کفش که از کشورهای غیر مسلمان می آورند و در آنها پوست و چرم حیوانات بکار رفته است چه حکمی دارد؟

جواب:اگر از مسلمان خریداری شود محکوم به طهارت است،ولی اگر بدانند که آن مسلمان از کافر گرفته و رسیدگی نکرده که از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده یا نه،نجس نیست،ولی نماز خواندن در آن جایز نمی باشد.

سؤال 102:بلند بودن موی عورت و زیر بغل چه حکمی دارد؟

جواب:ازاله آنها لازم نیست،فقط باید رعایت شود که مانع تطهیر و یا غسل نباشد.

سؤال 103:آیا بعد از پاک شدن بدن در حمام یا دستشویی قسمتهای داخلی آن مکانها نیز پاک می شود؟

جواب:موارد مختلف است.

سؤال 104:ماهیهایی هستند که در پوستشان دانه های ریزی می باشد که در فلس بودن آنها تردید است،خوردن آنها چگونه است؟

جواب:اگر افراد موثق اظهار کنند که دارای فلس است حلال می باشد.

سؤال 105:اگر سکه ای که روی آن نام امام معصوم علیه السّلام نقش بسته است در توالت بیفتد و بیرون آوردن آن،موقوف بر هزینه زیادی است که مقدور نیست،با توجه به انحصار دستشویی آیا می توان از آن استفاده کرد؟

جواب:در فرض مذکور مانعی ندارد.

سؤال 106:شخص وسواسی در طهارت و نجاست،چه حکمی دارد و آیا وسواس داشتن اشکال شرعی دارد؟

جواب:وسواسی در حقیقت به منزله قبول نداشتن حکم خدا و رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله

ص:46

در مورد طهارت می باشد و گاهی موجب بطلان وضو می شود.لذا شرعا و عقلا لازم است از این تخیلات شیطانی اجتناب شود و با بی اعتنایی مکرر می توان آن حالت را از خود دور کرد.

سؤال 107:استفاده از ادکلن و وسایلی از این قبیل که از خارج وارد می شود و نمی دانیم پاک است یا نجس،چه حکمی دارد؟

جواب:اگر علم نداشته باشید که از چیز نجس ساخته شده یا با نجسی ملاقات کرده،طاهر است.

سؤال 108:اگر دست تا آرنج نجس باشد و آن را تا مچ در آب فرو برده یا زیر شیر بگیرد-با توجه به ارتباط بین خشکی و تری-آیا دست از مچ به پایین پاک می شود یا خیر؟

جواب:بلی پاک شده است.

سؤال 109:گوشه ای از یک هندوانه یا خربزه نجس شده است،آیا تمامی آن نجس می شود یا خیر؟

جواب:خیر،تمامی آن نجس نمی شود مگر اینکه آب قسمت نجس شده به بقیه آن سرایت کند.

سؤال 110:اگر دست انسان تا آرنج نجس باشد و برای خوردن غذا دستش را با آب قلیل تا مچ آب بکشد،آیا تا مچ دست پاک می شود یا بخاطر اتصال به بالای دست که نجس است قابل پاک شدن نیست؟

جواب:پاک می شود چون سرایت،موجب تنجیس است نه اتصال.

سؤال 111:اگر تمام لباس یا پارچه ای نجس شده باشد؛آیا می شود قسمتی از آن را آب کشید،به صورتی که نیمی از آن پاک و نیمی دیگر نجس باقی بماند؛و آیا در این مورد فرقی بین تطهیر با آب قلیل یا کر و جاری وجود دارد؟

جواب:بلی پاک می شود و فرقی بین آب قلیل و کثیر وجود ندارد.چون ملاک در نجس شدن سرایت است نه اتصال.

ص:47

است؟

جواب:بلی،در فرض سؤال که دست چپ را هم سه مرتبه شسته وضو باطل و نمازهایی را که با این وضو خوانده باید اعاده و قضا کند.

سؤال 115:اگر دستها را زیر شیر بگیریم یا در آب فرو ببریم و به قصد وضو بیرون بیاوریم بدون دست کشیدن،آیا وضو صحیح است؟

جواب:اشکال ندارد و با همان تری کف دست مسح سر و پاها را بکشید.

سؤال 116:بعضی در مورد غسل وجه در وضو تصریح کرده اند که سفیدی دو طرف جلو سر که نزعتان باشد از حدّ وجه خارج است،بفرمایید این مطلب اتفاقی است یا مانند دخول عارض در وجه مورد خلاف است؟

جواب:بین علمای امامیه اتفاق است که نزعتان خارج از حدّ وجه است و شستن آن لازم نیست تنها برخی از علمای اهل سنت شستن آن را در وضو واجب دانسته اند.

سؤال 117:بیماری که عضو و یا بعضی از اعضای وضو را به دلایل پزشکی و یا عدم توانایی،نمی تواند حرکت دهد و یا مشکل می باشد،وظیفه طهارات ثلاث و چگونگی انجام آنها را در موارد زیر چیست؟

الف:حرکت نداشتن دست چپ.

ب:حرکت نداشتن دو دست.

جواب:الف:غسل که مسأله ای ندارد و برای وضو با دست راست صورت را می شوید و دست راست را وضوی ارتماسی می دهد و اگر ممکن نشد کمک می گیرد.و دست چپ را با دست راست وضو دهد و مسح سر و پای راست و پای چپ را با دست راست انجام دهد.و برای تیمم دست راست را به زمین بزند و اگر ممکن است کمک بگیرد و دست چپ را با دست راست به زمین بزند و با هم به پیشانی بکشد.و اگر نشد همان دست راست را به تمام پیشانی بکشد و بعد پشت دست راست را به زمین بکشد و سپس پشت دست چپ را با دست راست مسح کند.

ص:49

ب:در فرض عدم حرکت دو دست نیز،صورت را وضوی ارتماسی دهد و برای وضوی دستها و مسح کمک بگیرد و همینطور برای تیمم،مانند آنچه گذشت.

سؤال 123:اگر روی پا نجس باشد و نتواند برای مسح آن را آب بکشد،وظیفه چیست؟

جواب:باید برای نماز تیمم کند.

سؤال 129:بیماران قلبی که در استراحت مطلق به سر می برند و حتی دستها را نمی توانند حرکت دهند برای وضو چه وظیفه ای دارند؟

جواب:اگر می توانند دستها را حرکت دهند گرچه با کمک دیگران،باید با دست خود هر چند با تر کردن باشد به صورت و دستها بکشند و مسح سر و پا را بکشند و اگر نمی توانند و یا ضرر دارد،نایب آنان را وضو بدهد؛به این نحو که دست تر کند و بر صورت و دستهای آنان بکشد و وضو دهد و نایب با دست خود از رطوبت کف دست آنان مسح سر و پای آنان را انجام دهد و اگر وضو به این نحو ممکن نشد یا مشقّت داشت آنان را تیمم دهند به این کیفیت که دست خودشان را اگر حرکت می کند به زمین یا روی خاک یا روی هر چیزی که تیمّم بر آن صحیح است بزنند و مریض را تیمم دهند و اگر نشد نایب دست خود را به زمین بزند و به پیشانی و پشت دست آنان بکشد.

سؤال 130:اگر کسی با آفتابه و امثال آن در دست دیگری آب بریزد،تا او وضو بگیرد،آیا این وضو صحیح است؟

جواب:اگر آنکه آب می ریزد به قصد وضو دادن کسی که وضو می گیرد نباشد، وضو اشکال ندارد.

شود خوف او بی مورد بوده است تکلیف او چیست؟

جواب:اعاده لازم نیست ولی اگر اعاده کند بهتر است.

است نایب صورت او را بشوید و سر و پاهای او را مسح کند و اگر از مرفق به پایین چیزی باقی مانده آن را خودش به قصد وضو بشوید و با همان مقدار سر و پاها را مسح کند و احتیاط این است که علاوه بر وضو تیمم هم کند به این نحو که پیشانی را خودش به زمین مسح کند و نایب نیز بگیرد تا با دست خود به زمین بزند و پیشانی او را مسح بکشد و اگر دو پا را از مچ ندارد مسح پاها ساقط است و اگر مقداری از روی پاها باقیمانده است همان مقدار از روی پاها را مسح کند و اگر یک دست از بالای مرفق ندارد شستن این دست در وضو ساقط است و دست دیگر را به همان روش که در صورت قبل گفته شد وضو بدهد و با همان یک دست سر و پاها را مسح بکشد و اگر از مرفق به پایین مقداری باقیمانده است آنچه تا مرفق مانده به قصد وضو بشوید و دست دیگر را نیز بشوید و برای مسح اگر دست راست ناقص است با همان باقیمانده سر و پای راست را مسح کند و با دست چپ پای چپ را مسح کند و اگر در یک پا از قدم(روی پا)چیزی باقی است همان مقدار را مسح بکشد و اگر از قدم چیزی نمانده مسح آن ساقط است و فقط پای دیگر را مسح بکشد.

سؤال 143:اگر به دست بیماری آنژیوکت (1)بسته شده باشد طریقه عملی انجام طهارت سه گانه چگونه است؟

جواب:آنژیوکت در فرض سؤال در حکم جبیره است و باید وضو و غسل جبیره انجام دهد.

سؤال 144:در فرض فوق نظر به اینکه در اغلب موارد،داخل لوله پلاستیکی و قسمت خارجی آن خون جمع می شود،وجود خون اشکالی برای نماز دارد یا نه؟

جواب:اگر مشقت ندارد لوله را تبدیل یا تخلیه و تطهیر نماید و الاّ با همان وضع نماز بخواند و صحیح است.

ص:55

سؤال 152:اگر انسان در اثنای نماز شک کند وضو گرفته یا نه،چه وظیفه ای دارد؟

جواب:اگر حالت سابق خود را نمی داند نماز را رها کند و پس از وضو،از اوّل نماز را بخواند و بهتر است این نماز را با همین حالت شک تمام کند و بعد وضو گرفته نماز را اعاده کند،امّا اگر حالت سابق خود را می داند بنابر حالت سابق بگذارد،پس اگر حالت سابقه او طهارت بوده نماز را ادامه دهد و اعاده لازم نیست و اگر حالت سابقه را می داند که وضو نداشته و بعد احتمال وضو گرفتن می دهد،نماز را رها کند و وضو بگیرد و از اول نماز را بخواند.

سؤال 153:آیا وضوی بچۀ غیر بالغ صحیح است و می توان قرآن به دست او داد؟

جواب:بلی وضویش صحیح است و قرآن دادن به دست او اشکال ندارد.

ص:57

جواب:بلی غسل واجب از غسل واجب دیگر کفایت می کند.

سؤال 157:آیا غسلهای واجب از غسل مستحب کفایت می کند؟عکس آن چطور؟

جواب:اگر نیت غسل مستحب نداشته باشد غسلهای واجب از غسل مستحب کفایت نمی کند.

سؤال 158:آیا غسل مستحب از غسل مستحب دیگر کفایت می کند؟

جواب:خیر کفایت نمی کند مگر نیت تمامی غسل ها را بکند.

سؤال 159:آیا رنگی که خانمها،برای موی سر،استفاده می کنند،مانع از رسیدن آب می گردد یا نه؟

جواب:اگر رنگ مذکور،جرم داشته باشد مانع رسیدن آب است و چون بنابر احتیاط واجب باید برای غسل موها نیز شسته شود.بنابراین لازم است رنگی را که جرم است برطرف کنند.اما،اگر رنگ تنها باشد مانعی ندارد.

سؤال 160:اگر بیمار به جهت خوف از ضرر غسل جبیره ای انجام دهد و پس از نماز معلوم شود خوف او بی مورد بوده تکلیف او چیست؟

جواب:اعاده لازم نیست ولی اگر اعاده کند بهتر است.

سؤال 163:زنی جنب بوده و قبل از غسل جنابت حیض شده آیا صحیح است که قبل از پاک شدن از حیض غسل جنابت کند و غسلهای دیگر چطور؟

جواب:بلی می تواند و اثر جنابت مرتفع می شود و غسلهای دیگر مثل غسل جمعه و غیره نیز از او صحیح است.

سؤال 164:زنی پس از شش روز از خون حیض پاک می شود و هیچ خونی نمی بیند و روز نهم ترشح خونی بسیار کمی می بیند بعد هم کاملا پاک می شود حکم این خون چیست؟

جواب:در فرض سؤال،خونی که روز نهم دیده خون حیض است و روزهایی که در بین پاک بوده،حکم حیض را دارد و اگر معمولا با چنین وضعی مواجه می شود و اطمینان دارد که ترشحی خواهد بود.بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است ترک کند و خوبست کارهای مستحاضه را نیز رجاء بجا آورد.

سؤال 165:زنی حیض شد،روز دوم حیض رحمش را با عمل جراحی در آوردند،که حیض سه روز نشد،آیا غسل حیض واجب است؟

جواب:خیر غسل حیض واجب نیست،چون موضوع احکام حیض خونی است که کمتر از سه روز نباشد،و در فرض سؤال غسل استحاضه بکند.

سؤال 166:رحم زنی را طی یک عمل جراحی برداشته اند،خونهایی که بعدا می بیند محکوم به چیست؟

جواب:اگر یائسه نشده و خون نشانه های حیض را دارا باشد،احتیاطا احکام حیض را بر آن جاری کند.

سؤال 167:آیا زن حائض می تواند در مجالس ختم قرآن که معمولا در ماه مبارک رمضان تشکیل می شود شرکت کند و قرآن را گوش بدهد و می داند در آن حال سوره های سجده دار را هم می خوانند

جواب:مانعی ندارد و خواندن سوره های سجده دار جایز نیست ولی گوش دادن به آنها اشکال ندارد،ولی اگر آیه سجده را شنید باید مانند دیگران سجده کند.

ص:60

سؤال 168:گاهی بانوان در مجالس ترحیم در مساجد با حالت عادت ماهانه شرکت می کنند و جهل به حکم آن دارند،باید چه کرد؟

جواب:لازم است آنها را آگاه کنند که در چنین حالی به مسجد وارد نشوند و در صورت جهل معصیتی نکرده اند.

سؤال 169:آیا زن در حال عادت می تواند در حرم امامزادگان برود؟

جواب:اشکال ندارد.

سؤال 170:بچه را بوسیله عمل جراحی از مجرای غیر طبیعی از رحم خارج کرده اند ولی خون از مجرای طبیعی خارج می شود آیا این خون احکام نفاس را دارد؟

جواب:بلی در فرض سؤال خون محکوم به احکام نفاس است.

سؤال 171:آیا داخل شدن حائض و جنب در رواقها و قسمتهای متصل به حرم امام رضا علیه السّلام جایز است؟

جواب:اگر مسجد نباشد مانعی ندارد.

سؤال 172:زنی حائض بوده و غسل حیض را فراموش کرده و مدتی نماز خوانده،البته برای نمازهای خود وضو می گرفته،آیا اگر در این مدت غسل مستحبی انجام داده باشد نمازهای خود را قضا کند؟

جواب:چون غسل مستحبی کفایت از واجب نمی کند باید غسل حیض کند و لازم است نمازهای خود را قضا کند.

سؤال 173:زنی حائض بوده و غسل حیض را فراموش کرده و مدتی نماز خوانده،البته برای نمازهای خود وضو می گرفته آیا نمازهای او صحیح است؟

جواب:لازم است نمازهایی که در این مدت خوانده قضا کند بلی اگر در این مدت یک غسل واجب صحیح انجام داده،نمازهایی که بعد از آن غسل انجام داده صحیح است.

سؤال 174:در صورتی که بعد از خروج ناقص جنین،خونی مشاهده شود،حکم این خون

ص:61

چیست؟

جواب:چنانچه در مسأله 504 توضیح المسائل آمده،این خون خون نفاس است.

سؤال 175:زنی جنب بوده و فراموش کرده و مدتی نماز خوانده ولی در این بین غسل حیض انجام داده است و فعلا متوجه شده،تکلیف او نسبت به نمازهای گذشته چیست؟

جواب:نمازی که بعد از غسل حیض خوانده اعاده و قضا ندارد.

سؤال 176:در صورت شک بین خون نفاس و خون زخم:الف-تکلیف زن در این مورد چیست؟ب-چنانچه لباس بیمار،آغشته به خون باشد،حکم خون نفاس دارد یا زخم؟

جواب:الف:در فرض سؤال بنابر احتیاط،خون احکام نفاس را دارد.

جواب:ب:از جهت نماز خواندن در آن لباس این خون حکم خون زخم را دارد و اگر بیش از درهم نیست معفوّ است.

سؤال 177:زنی برای جلوگیری از حاملگی از دستگاه آی یودی )DUI( استفاده می کند، اگر در این حالت خونریزی رخ دهد تکلیف چیست؟

جواب:اگر یقین دارد این خون مربوط به زخم است باید برای نماز تطهیر کند و حکم خاصی ندارد و در غیر این صورت اگر امکان حیض بودن آن وجود داشته باشد-به اینکه در زمان عادت باشد یا صفات حیض را داشته و اقل طهر بین حیض قبلی او و این خون فاصله شده باشد-محکوم به حیض بودن است و در غیر این صورت حکم استحاضه را دارد.

سؤال 178:زنی را که عمل جرّاحی می کنند جهت سقط جنین،خونی که از مجرای عادی او خارج می شود چه حکمی دارد؟

جواب:اگر خون مربوط به ولادت و سقط جنین باشد احکام نفاس را دارد.

چگونه محاسبه می گردد؟با توجه به اینکه در شناسنامه ها تاریخ به سال شمسی است؟

جواب:زنهای سیّده تا شصت سال قمری حیض می شوند که معادل 58 سال شمسی و 77 روز و 12 ساعت می شود.و زنهایی که سیّده نیستند تا پنجاه سال قمری که معادل 48 سال شمسی و 179 روز می باشد حیض می شوند.

سؤال 180:خانمی شک دارد که به سن یائسگی رسیده یا نه و خونی می بیند که نمی تواند یقین به ادامه آن تا سه روز پیدا کند وظیفه او نسبت به نماز و روزه چیست؟

جواب:در فرض سؤال اگر خون در ایام عادت اوست یا نشانه های حیض را دارا باشد محکوم به حیض بودن است و در غیر این صورت محکوم به استحاضه است.

غیره می باشد بدون وضو جایز است؟

جواب:بهتر است آنها را بدون وضو مسّ نکنند،بلی اگر مس آنها مستلزم هتک و بی احترامی باشد جایز نیست.

سؤال 184:آیا اسم مشتمل بر کلمه(اللّه)مانند عبد اللّه و حبیب اللّه و امثال آن را می توان بدون وضو مسّ کرد و همچنین برای زنانی که وضو ندارند و گردنبندی که روی آن کلمۀ مبارکه اللّه نقش بسته به گردن می آویزند و گاهی لفظ اللّه روی بدنشان قرار می گیرد چگونه است؟و نیز اسم پیامبران و ائمه علیهم السّلام چطور؟

جواب:خوب است اسم خداوند متعال را به هر نحو و در هرکجا و به هر زبانی که نوشته شده بدون وضو مسح نکنند.یعنی جایی از بدن را بدون وضو به آنها نرسانند و همچنین است اسامی پیامبران و ائمه علیهم السّلام ولی اگر هتک و بی احترامی باشد جایز نیست.

سؤال 185:دست کشیدن بر کلماتی نظیر ابلیس و غیر آن که در قرآن وجود دارد،بدون وضو و طهارت جایز است یا خیر؟

جواب:در صورتی که بعنوان قرآن و حکایت از آن باشد جایز نیست.

سؤال 186:آیا جایز است شخص جنب در حال جنابت،دست روی آرم جمهوری اسلامی، یا چیزهای دیگری که اسم خدا روی آنها نقش شده،بگذارد؟اسکناسها و بلیطها که کلمة اللّه روی آن چاپ شده چطور؟اسامی ائمه علیهم السّلام و پیامبران چه حکمی دارد؟

جواب:بر جنب حرام است که جایی از بدن خود را به اسم خدا برساند و بنابر احتیاط واجب اسامی پیامبران و ائمه علیهم السّلام هم حکم اسم خدا را دارند و فرق بین موارد نیست.

سؤال 187:زن حائض است و گردنبند او با نقش اللّه می باشد که گاهی بی اختیار روی بدنش قرار می گیرد،آیا جایز است چنین گردنبندی را گردن کند؟

جواب:اگر می داند اسم خدا به بدنش تماس پیدا می کند جایز نیست.

سؤال 188:کسانی که اسماء جلاله و آیاتی از قرآن را بر روی بدن خود خالکوبی کرده اند

ص:64

لطفا بفرمایید تکلیف این افراد نسبت به طهارت و جنابت و مسّ بدن خود بدون وضو چیست؟

جواب:اگر آیات قرآن را بر روی بدن خود خالکوبی کرده،مسّ آن قسمت، بدون طهارت جایز نیست.بلکه بعید نیست که قبل از محدث شدن محو آیات لازم باشد.و نیز اگر جنب باشد در موقع غسل کردن،مسّ اسماء جلاله حرام است.و در صورت امکان باید آنها را محو کند،یا با جاری کردن آب بدون دست کشیدن غسل کند و نیز لازم است بعد از محدث شدن فورا غسل کند یا وضو بگیرد و اگر خالکوبی زیر پوست باشد و مسّ آن هتک نباشد،مانعی ندارد.

سؤال 189:مس قرآن توسط دانش آموزانی که در کلاسهای قرآن در مدرسه شرکت می کنند،اما وضوی آنان تمام شرایط را دارا نیست چه حکمی دارد و وظیفۀ مربّی آنان چیست؟

جواب:فی نفسه اشکالی ندارد.ولی اگر عرفا بی احترامی تلقی شود مربّی آنان باید دستور رعایت کردن یا وضو گرفتن را بدهد و اگر مسّ کردن آنان هتک باشد، لازم است آنها را از مسّ کردن منع کند.

ص:65

جواب:اگر قبل از شروع به نماز عذر مجوز تیمم برطرف شود تیمّم باطل می شود و باید وضو بگیرد.

سؤال 194:شخصی که به علّت بیماری،برای انجام وضو و غسل،نمی تواند از آب سرد استفاده کند و آب گرم در دسترس نباشد،چنانچه تیمم کرد،تکلیف او در دو مورد زیر،بعد از امکان استفاده از آبگرم چیست؟

الف-قبل از نماز صبح؟

ب-بعد از نماز؟

جواب:الف:تیمم باطل است.

ب:نماز صحیح است.

سؤال 195:اگر بیمار به جهت خوف از ضرر،تیمم جبیره ای انجام دهد و پس از نماز معلوم شود خوف او بی مورد بوده است،چه تکلیفی دارد؟

جواب:اعاده نماز لازم نیست،ولی اگر اعاده کند بهتر است.

سؤال 196:آیا توصیه پزشک و پرستار،به بیمار مبنی بر ضرر داشتن روزه و یا حرکت اعضا و استعمال آب برای وضو و نماز،از نظر شرعی مجوّز محسوب می شود یا نه؟

جواب:چنانچه متخصص و متعهد باشد،گفته وی را لازم است قبول کرد.

سؤال 197:آیا با تیمم بدل از غسل جنابت می توان وارد مسجد شد و یا در نماز جماعت شرکت کرد؟

جواب:مادامی که عذر باقی است ورود به مسجد و شرکت در نماز جماعت اشکال ندارد.ولی اگر به علت ضیق وقت تیمم کرده تنها به مقدار خواندن نماز واجب می تواند در مسجد بماند.

سؤال 198:با توجّه به اینکه برخی از فتاوی،منوط به عنوان«ضرورت»و«عسر و حرج» می گردد،خواهشمند است مقصود از این دو عنوان را بیان فرمایید

جواب:ضرورت به معنای ناچاری و نیاز و احتیاج است و موارد فرق می کند و

ص:67

دارای مراتبی است.

عسر به معنای سختی و فشار و مشکل و دشوار بودن است و مراتبی دارد.

حرج به معنای تنگنا و جبر و واداشتن و گناه است.فعل حرجی یعنی کاری طاقت فرسا و مشقّت دار و حرج هم مراتبی دارد و موارد بکار بردن اینها متفاوت است که باید مورد توجه قرار داد،و اثر مترتب کرد.

ص:68

جواب:باید مادر را با همان حال غسل دهند و کفن کنند و مانند زنهای غیر حامله دفن کنند و بیرون آوردن بچه جایز نیست.

سؤال 203:شخصی دندان عاریه داشته و فوت کرده،آیا باید دندانها را از دهان او بیرون بیاوریم یا به همان حال او را غسل دهیم و دفن کنیم؟

جواب:در صورتی که برای میت اذیت نباشد می توانند دندانها را بیرون بیاورند ولی اگر صدمه داشته باشد به همان حال او را غسل دهند.

سؤال 204:فردی تصادف می کند و پایش می شکند هنگامی که او را عمل می کنند میله طلا در پای او می گذارند،آیا بعد از فوت می توان او را عمل کرد و میله طلا را خارج کرد.در صورتی که روکش دندان طلا یا دندان طلا داشته باشد چه حکمی دارد؟

جواب:اگر درآوردن میله طلا بدون شکافتن پا ممکن نباشد خارج کردن آن جایز نیست،کندن دندان هم جایز نیست،بله اگر دندان مصنوعی باشد که به راحتی می توانند از دهان مرده درآورند اشکالی ندارد.

سؤال 205:خانمی در حین وضع حمل در حالی که سر بچه از رحم خارج شده فوت کرده و بچه هم در همان حال مرده است.نسبت به غسل و کفن و دفن مادر و بچه چه باید کرد؟

جواب:در صورتی که خارج کردن بچه موجب مثله شدن او یا مادر نشود بچه را از رحم خارج کنند و جدای از هم غسل دهند و کفن کنند.وگرنه آنها را به همان حال با هم غسل دهند و کفن و دفن کنند و احتیاط این است که سر بچه را نیز جدا غسل دهند.

سؤال 206:خانمی فوت کرده و حامله بوده ولی یقین به زنده بودن یا مرده بودن حمل نیست،وظیفه چیست؟

جواب:باید صبر کنند تا معلوم شود و اگر احتمال عقلایی به زنده بودن بچه داده شود شکم مادر را بشکافند و بچه را درآورند.چون حفظ نفس محترمه واجب است.

سؤال 207:آیا کفن کردن با کفنهایی که روی آن سوره هایی از قرآن مثل یس و غیره

ص:70

نوشته شده و احتمال نجس شدن هم دارد اشکال دارد؟

جواب:مانعی ندارد.

کفن،نماز هم بر آن بخوانند.

سؤال 211:شخصی در یک حادثه رانندگی کشته شده و سر او از بین رفته و تمام بدنش له شده،او را در کیسه ای گذاشته اند،اکنون وظیفه نسبت به غسل او چیست؟

جواب:اگر غسل دادن او موجب تفرق و متلاشی شدن اعضا نمی شود،او را غسل دهند و در غیر این صورت اگر دستهای او هست،دستها را تیمم بدهند و اگر سر و دستها قابل غسل و تیمم نیست،غسل و تیمم هر دو ساقط است،با همان کیسه نماز بخوانند و دفن کنند.

سؤال 212:شخصی در آب خفه شده و مدتی در آب مانده و بدنش متورم شده،در رابطه با غسلش چه باید کرد؟

جواب:اگر با غسل دادن،اعضای میت متفرق و پراکنده نمی شود،غسل دهند و اگر متفرق می شود تیمم دهند.

سؤال 213:جنینی را که بیش از چهار ماه داشته به ناچار قطعه قطعه کرده اند و از رحم خارج کرده اند،وظیفه چیست؟

جواب:قطعاتی که استخوان ندارد،به همان صورت در پارچه ای بپیچید و دفن کنید ولی قطعاتی که استخوان دارد و سینه و قلب در آنها است غسل دهید و کفن کنید و دفن کنید.

سؤال 214:جنازه ای را کالبد شکافی کرده اند،پس از آن بدن را دوخته اند،مقداری از پوست مخفی و دوخته شده،بطوری که آب به تمام پوست نمی رسد،چه باید کرد؟

جواب:در فرض سؤال میت را به همان نحو که هست غسل دهند و احتیاطا تیمم هم بدهند.

صورت و پشت دستهای میت بکشد و بنابر احتیاط واجب اگر ممکن است با دست میت هم او را تیمم دهند.

نبش قبر کنند و جنازه را جهت تعیین علّت مرگ معاینه کنند؟

جواب:در صورتی که اثبات حق متوقف بر نبش باشد مانعی ندارد.

سؤال 220:ملاک در حرمت نبش قبر میت چیست؟

جواب:ملاک حرمت نبش قبر ظاهر شدن جسد میت یا هتک شدن حرمت او می باشد.پس اگر مقداری از خاک قبر را بردارند و جسد ظاهر نشود و عرفا هم صدق هتک نکند،نبش محقق نشده و حرام نیست.خلاصه،مدار در حرمت نبش محرّم ظاهر شدن جسد یا صدق هتک است که ممکن است این دو با هم جمع شوند و ممکن است ظهور تنها سبب باشد یا هتک تنها باشد.

سؤال 221:قبری است دو طبقه که در طبقه تحتانی آن خانمی دفن شده است آیا می توان در طبقه فوقانی آن مردی که هیچ گونه محرمیتی با آن خانم ندارد دفن کرد؟

جواب:اگر مستلزم نبش قبر میت طبقه پایین نباشد مانعی ندارد.

سؤال 222:مقبره ای در یکی از روستاها معروف به پیر غیب پیدا شده و سالمندان می گویند دارای ساختمان بوده ولی شجره نامه ندارد آیا احداث ساختمان بر روی آن مانعی ندارد؟

جواب:اگر افراد مزبور اطمینان دارند که صاحب قبر از امامزادگان صالح می باشد مانعی ندارد ساختمان روی قبر او احداث شود.

سؤال 223:آیا زینت کردن قبر از سنگهای مرمر سفید یا سیاه اشکال دارد؟

جواب:حرام نیست.

سؤال 224:قبرستانی در اثر جاده و فضای سبز از بین رفته و قبری کنار جوی آب پیدا شده و طوری است که موجب اهانت به او می شود آیا جایز است نبش باقیمانده قبر و بردن به قبرستان عمومی؟

جواب:اگر تغییر جوی آب امکان نداشته باشد در فرض مذکور جایز است انتقال داده شود.

ص:74

سؤال 225:شخصی وصیت کرده بعد از فوت از محل مدفون به اعتاب مقدسه حمل شود آیا جایز است؟

جواب:به نظر این جانب نبش قبر جهت حمل به مشاهد مشرّفه خلاف احتیاط است هر چند وصیت کرده باشد.بلی اگر وصیت کرده که جنازه اش را قبل از دفن به مشاهد مشرفه منتقل کنند و عمدا یا به هر جهتی بر خلاف وصیت او عمل شده است.جایز بلکه واجب است قبر را نبش و جنازه را به محل مورد وصیت منتقل کنند.مگر اینکه بدن فاسد شده باشد؛یا نبش مستلزم هتک باشد.

شناسایی شده و شهرستانی هستند و رفت و آمد برای آنان مشقت دارد و از سویی مادر و خویشان او آرام نمی گیرند و می خواهند مرتب سر قبر بروند.آیا در چنین صورتی نبش قبر و انتقال جنازه جایز است یا نه؟

جواب:در فرض سؤال نبش قبر مشکل است.

ص:76

اجازه تبعیت می فرمایید؟

جواب:برای کسانی که اطمینان پیدا می کنند،مانعی ندارد.

سؤال 235:در کشور سوئد در بعضی از مناطق به مدت 52 روز خورشید در آسمان غروب نمی کند.و در بعضی از مناطق دیگر طول روز 23 ساعت است.و در بعضی از مناطق دیگر طول روز 17 ساعت است.تکلیف نماز و روزه برادران مسلمان در این مناطق چیست؟

جواب:در فرض اوّل ملاک را برای نماز و روزه بلاد و شهرهای متعارفه که شب و روز آنها تقریبا مساوی است(مثل مکه و مدینه)قرار دهند،یعنی نماز ظهر و عصر را بخوانند،شش ساعت بعد نماز مغرب و عشاء را بخوانند و یازده ساعت بعد نماز صبح را بخوانند و روزه را هم به همین ملاک بگیرند و در همین فرض می توانند ملاک را وطن و شهر خود قرار دهند،مثلا اگر از تهران رفته اند با اذان ظهر تهران،نماز ظهر و عصر را بخوانند و با اذان مغرب و عشاء،نماز مغرب و عشاء را و با اذان صبح،نماز صبح را بخوانند و روزه را نیز به همین ملاک بگیرند و در عین حال اگر سفر به آن منطقه لزومی ندارد به مناطقی سفر کنند که بتوانند عبادات خود را در اوقات شرعیه انجام دهند.در فرض دوم و سوّم نماز صبح را قبل از طلوع خورشید بخوانند و نماز ظهر و عصر را در نیمه دوم روز (بعد از زوال)بخوانند و نماز مغرب و عشاء را بعد از غروب(مغرب)بخوانند و روزه را از قبل از اذان صبح تا مغرب بگیرند هر چند مقداری طولانی است و در فرض دوّم که روز 23 ساعت است،اگر سفر لزومی ندارد و ممکن است به منطقه ای سفر کنند که شب طولانی تر باشد تا بتوانند با فاصله بیشتر بین نمازها، نماز بخوانند و روزه بگیرند.

جواب:اگر از گفته صاحب منزل اطمینان پیدا کرده اید نمازتان صحیح است، مگر اینکه علم به خلاف پیدا کنید و بطور کلی در صورت قدرت،واجب است علم به قبله تحصیل کنید و با عدم قدرت و تنگی وقت نماز،به ظنّ قوی اکتفا کنید و اگر از گفته صاحب خانه گمان به قبله پیدا کنید ولی بتوانید از راه دیگر مثل قبله نما و غیره گمان قوی تری پیدا کنید،نباید به حرف صاحب خانه اکتفا کنید.

سؤال 237:نماز خواندن روی تختی که جهت قبله آن مخالف بوده و امکان تغییر آن مشکل است،چه حکمی دارد؟

جواب:در فرض سؤال هر مقدار که ممکن است به سمت قبله نماز بخوانند، ولی اگر نماز را به سمتی بخواند که نگویند رو به قبله نماز خوانده باید بعدا نماز را رو به قبله اعاده یا قضا کند.

سؤال 238:اگر بیمار به جهت خوف ضرر نماز را در جهت خلاف قبله بخواند و بعد از اتمام نماز متوجه شود خوف او بی مورد بوده است،تکلیف او چیست؟

جواب:باید اعاده کند.

سؤال 239:چنانچه برای بیمار،خواندن نماز به سوی قبله امکان نداشته باشد،آیا جهات دیگر،برایش یکسان است؟

جواب:در فرض سؤال به هر جهتی که به قبله نزدیکتر است نماز بخواند.در هر حال،نمازهایی را که به سوی قبله نخوانده است باید اعاده و قضا کند.

سؤال 240:در اثر بیماری سر شخصی بطور کامل معکوس شده و صورتش به پشت برگشته است وظیفه او در نماز چیست؟

جواب:باید صورتش به طرف قبله باشد و رکوع و سجود را با اشاره انجام دهد به گونه ای که صورتش را از قبله برنگردد.

که می خرد نمازش صحیح است؟

جواب:اگر با پولی که خمس به آن تعلق گرفته و خمس آن را نداده لباس بخرد نماز در آن باطل است و حکم لباس غصبی را دارد.

سؤال 242:آیا زن برای اقامۀ نماز باید چادر سر کند؟یا با روسری و لباس معمولی که جای چادر را می گیرد نماز صحیح است؟

جواب:برای نماز خواندن،زن باید بدنش را-همانگونه که در توضیح المسائل بیان شده-بپوشاند و شرط نیست ساتر خصوص چادر باشد،اگر چه چادر بهتر است،بلکه سزاوار است خانمها چه در نماز و چه در غیر نماز از چادر استفاده کنند خصوصا که چادر در کشور اسلامی ایران از مظاهر و شعائر اسلام می باشد «وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ» .

سؤال 243:کسی لباسش را که نجس بود شست و یقین به پاک شدن آن پیدا کرد و نماز خواند بعد فهمید که پاک نشده،آیا نمازش صحیح است؟

جواب:بنابر احتیاط واجب نماز را اعاده کند و اگر وقت گذشته قضا کند.

سؤال 244:اگر زن با بلوز و شلوار و جوراب و روسری(بدون چادر یا روپوش)نماز بخواند، آیا نمازش صحیح است؟

جواب:بهتر آن است که از چادر استفاده کند.

سؤال 245:شخصی آمپول زده و کمی خون آمده که آن را با پنبه برطرف و خشک کرده ولی موقع نماز فراموش کرده آنجا را تطهیر کند،آیا نمازش صحیح است؟

جواب:اگر خون را با پنبه یا پارچۀ خشک برطرف کرده است چنانچه محل نجاست خون بیشتر از درهم نباشد مانعی ندارد و نماز صحیح است ولی اگر خون را با پنبه الکلی یا دستمال مرطوبی برطرف کرده است چنانچه در اثناء یا بعد از نماز یادش بیاید باید پس از تطهیر نماز را اعاده کند.

سؤال 246:کسی که به علتی نتواند بعد از بول خود را بشوید،اگر با پارچه ای تمیز کند،آیا

ص:80

می تواند نماز بخواند؟

جواب:با فرض آنکه آب برای او ضرر داشته باشد می تواند با خشک کردن محل بول نماز بخواند،ولی محلّ نجس است و تطهیر آن منحصر به آب است.

سؤال 247:دندانهای مصنوعی به واسطۀ خون دهان یا به سبب دیگر نجس شده آیا تطهیر آن برای نماز لازم است یا نه؟

جواب:اگر ظاهر دهان پاک باشد نماز صحیح است.

سؤال 248:دندانم را پر کرده ام و دهانم نجس شده،آیا باید برای نماز دهانم را آب بکشم؟

جواب:اگر ظاهر دهان پاک است نماز صحیح است.

سؤال 249:شخصی بخاطر بیماری هر شب محتلم می گردد و قادر نیست هر روز غسل کند و لباس خود را تطهیر کند آیا می تواند با تیمم و لباس نجس نماز بخواند؟

جواب:با عدم تمکّن از غسل،وظیفۀ او تیمم است هر چند مدت عذر طولانی باشد.ولی باید لباس را برای نماز عوض کند و با لباس پاک نماز بخواند و اگر غیر از لباس نجس،ساتر دیگری نداشته باشد باید به دستوری که در توضیح المسائل- مسأله 802-در مورد نماز برهنگان گفته شده عمل کند.بلی اگر به خاطر سرما یا عذر دیگر نمی تواند برهنه نماز بخواند نماز خواندن او در همان لباس نجس صحیح است.

سؤال 250:لباسها و کفشهایی از خارج می آورند که قسمتهایی از آنها چرم است ولی نمی دانیم چرم مصنوعی است یا چرم طبیعی و آیا از حیوان حرام گوشت است یا حلال گوشت،پوشیدن و نماز خواندن در آنها چه حکمی دارد؟

جواب:در فرض سؤال که محتمل است چرم مصنوعی باشد محکوم به طهارت است و نماز در آنها اشکال ندارد.

سؤال 251:در صورتی که ملافه،لباس و یا وسایل پزشکی که همراه بیمار است،نجس و یا احتمال نجاست داده شود و تعویض آن برای بیمار غیر ممکن و یا مشکل باشد،نماز

ص:81

خواندن در آنها چه حکمی دارد؟

جواب:در فرض سؤال نماز خواندن با آنها،اشکالی ندارد و صحیح است.

سؤال 252:بیماری که مبتلا به خونریزی در زیر پوست می باشد،گاهی به علل گوناگون، خون از روی پوست جریان پیدا می کند،تکلیف نماز و طهارت ثلاث در حال خونریزی چیست؟

جواب:خونریزی مزبور مانع از صحّت نماز نیست و طهارت را در حالی انجام دهد که خونریزی نباشد و در صورت وقوع تکرار کند.

سؤال 253:نماز خواندن با کراوات چه حکمی دارد؟

جواب:کراوات مربوط به مسیحی ها و شعار آنها است لذا بهتر است مسلمانان از آن اجتناب کنند.گرچه با شیوع آن در بین مسلمانان از آن جنبه خارج شده است و لذا نماز خواندن با آن فعلا اشکالی ندارد.

سؤال 254:دندان طلا برای زینت حلال است یا حرام؟

جواب:زینت کردن مرد به طلا مطلقا حرام و نماز با آن باطل است.

سؤال 255:آیا استفاده از روکش طلا برای دندانها در مورد مردان اشکال دارد یا نه؟و نماز چنین اشخاصی چه حکمی دارد؟

جواب:اگر برای اصلاح دندان باشد-نه برای زینت-مانعی ندارد.

سؤال 256:آیا استفاده از حلقۀ پلاتین بر مرد حرام است؟و آیا نماز با آن صحیح است؟

جواب:اگر پلاتین فلز دیگری غیر از طلا محسوب می شود یا طلا بودن آن مشکوک است استعمال آن مانعی ندارد و نماز با آن صحیح است ولی چنانچه از جنس طلا باشد استعمال آن برای مرد حرام و مبطل نماز است.

سؤال 257:آیا نماز خواندن با چادرهای بدن نما صحیح است؟

جواب:اگر چادر نازک و بدن نما باشد نماز با آن باطل است.مگر اینکه زیر چادر لباسهای دیگری پوشیده باشد که ستر صلاتی موجود و حاصل باشد.

ص:82

سؤال 258:بطوری که مشهود است بسیاری از خانواده ها بر اساس یک سنّت غلط به دامادهای خود انگشتر طلا یا ساعت طلا یا گردنبند طلا یا صلیب هدیه می دهند و آنها نیز از آن استفاده می کنند،بفرمایید ساختن این چیزها و هدیه دادن آنها چه صورت دارد؟

جواب:استفاده مردان از انگشتر طلا و دیگر زیور آلات طلا حرام و نماز با آن باطل است و ساختن آنها چنانچه استفادۀ از آنها مشترک بین زن و مرد نباشد و همین طور خریدوفروش و هدیه دادن آنها حرام می باشد.

مانع ندارد و آب هم اگر مباح باشد وضو و غسل با آن صحیح است.

سؤال 263:زنی که از وظایف لازم زناشویی سرپیچی می کند و ناشزه شده به طوری که طبق دستور شرع حق نفقه و لباس و مسکن ندارد در صورتی که در خانۀ شوهر یا با لباسی که شوهر در اختیار او گذاشته است نماز بخواند آیا نمازش صحیح است؟

جواب:در فرض سؤال اگر شوهر راضی نباشد نمازش باطل است.

سؤال 264:منزل موروثی متعلق به چند وارث است،آیا نماز خواندن بعضی از ورثه در آن خانه بدون رضایت سایر ورثه صحیح است؟

جواب:به طور کلی در خانه و ملکی که مشترک است اگر بعضی از شریکها بخواهند نماز بخوانند یا تصرف دیگری بکنند بدون اجازۀ سایر شرکا جایز نیست و نماز در آن باطل است.

سؤال 265:برادرانم سهم الارث من و دیگر خواهرانم را نداده و تمام خانه را تصرف کرده در آن نشسته اند با آنکه ما راضی نیستیم،نماز خواندن آنها در خانه صحیح است یا نه؟

جواب:تصرف و نماز خواندن در مال مشترک بدون رضایت شریکهای دیگر جایز نیست و نماز در آن باطل است.

سؤال 266:آیا نماز خواندن در قبرستان جایز است؟

جواب:مانعی ندارد اگر چه کراهت دارد.

سؤال 267:آیا نماز خواندن در نمازخانه های اماکن عمومی و یا دولتی جایز است؟

جواب:جایز است.

سؤال 268:آیا خواندن،روی تخت بیمارستان صحیح می باشد یا نه؟

جواب:در صورتی که تخت بی حرکت و محل سجده ثابت و آرام باشد نماز خواندن روی آن اشکالی ندارد.

سؤال 269:مدتی در زمینهایی که توسط طاغوت از مالکین اصلی به کشاورزان داده شده بود بدون توجه در آنها نماز خوانده ام حال متوجه شده ام،نمازهای گذشته ام چه صورتی دارد؟

ص:84

جواب:اگر به کلّی غافل از حکم مسأله بوده اید نمازهای گذشته صحیح است و قضا ندارد،ولی فعلا که ملتفت شده اید باید مراعات کنید و احراز اباحۀ مکان نماز را بکنید.بلی چون در زمان حضرت امام خمینی رحمه اللّه به عنوان حکم ثانوی مالکیت زمینهای فوق نسبت به کشاورزان پذیرفته شده است نمازهایی که بعد از آن خوانده شده صحیح است.

سؤال 270:نماز خواندن بر سجّاده یا قالیچه هایی که بر آنها آیات قرآن نوشته شده است چه صورتی دارد،در حالی که در موقع نشستن و به سجده رفتن آیات قرآن زیر پا قرار می گیرند؟

جواب:اگر شخص متوجه است و از روی بی اعتنایی آن را زیر پا قرار می دهد، هتک حرمت قرآن است و جایز نیست.علاوه بر این،نماز هم اشکال دارد.

سؤال 271:آیا نماز خواندن در محلّی که صدای موسیقی بلند است صحیح است؟

جواب:نماز خواندن در محلی که آلات لهو و لعب مانند تار و غیره استعمال می کنند و نمازگزار می شنود محل اشکال است و اگر بعد از شروع در نماز صدای موسیقی مهیج که مناسب مجالس لهو و لعب است بگوش برسد و گوش ندهد نماز صحیح است.ولی اگر قبل از شروع به نماز از محل دیگر صدا به گوش برسد در صورت امکان نماز را جای دیگر بخواند.

ص:85

جواب:لازم است که همان مسجد مخروبه را تعمیر و مرمّت کنند و در بعض مواقع مناسب جلسات عزاداری و اقامه جماعت را در آن مسجد برپا کنند تا مسجد متروک نشود.

سؤال 274:موقع ساختن مدرسه یا مسجد یا حسینیه استخوان میتی از زیر زمین بیرون آمده است آیا وجود این استخوان دلیل بر وجود قبرستان قدیمی در آن مکان می باشد؟

جواب:مجرّد پیدا شدن استخوان،دلیل بر قبرستان بودن آن مکان نیست.و در فرض سؤال استخوان را در زیر زمین یا مکان دیگر دفن کنید.

سؤال 275:آیا عقب نشینی هنگام تجدید بنای مسجد طبق قوانین شهرداری جایز است به نحوی که چند متر از مسجد داخل خیابان واقع شود؟

جواب:اگر ضرورتی در کار نباشد جایز نیست.

سؤال 276:مسجد و حسینیه ای کنار هم قرار داشته و با تجدید بنای مسجد یک سالن حسینیه داخل مسجد قرار گرفته است آیا این عمل شرعا جایز است؟و آیا سالن جزء مسجد محسوب می شود و حکم مسجد را دارد؟

جواب:ساختن سالن مذکور اشکال ندارد ولی باید قسمت مسجد و حسینیه معین باشد و احکام هر یک در آن قسمت رعایت شود.

سؤال 277:مسجد متروکه و مخروبه ای در صد متری مسجد جامع قرار دارد آیا نذورات برای این مسجد صحیح است؟

جواب:مرمت و تعمیر این مسجد جایز است و بهتر است که نماز خواندن در آن نیز رعایت شود.

سؤال 278:اگر تعمیر این مسجد موجب لطمه به مسجد جامع بشود از لحاظ تعمیر آن و اقامه جماعت در آن چه حکمی دارد؟

جواب:سعی شود که به مسجد جامع به هیچ وجه لطمه ای وارد نشود.

سؤال 279:مسجدی است محتاج به توسعه یک طرف آن کوچه عمومی است که کلیه

ص:87

اهل محل راضی هستند جزء مسجد شود طرف دیگر خانه مسکونی است که قبلا برای مسجد خریداری شده می خواهند مسیر کوچه عام را تغییر داده و آن خانه را مسیر عبور قرار دهند آیا جایز است؟

جواب:بهتر آن است که خانه خریداری شده را جزء مسجد کنند و شارع عامر را به همان حال خود باقی بگذارند.

سؤال 280:مسجدی است که نیاز مبرم به تعمیرات کلی دارد،آیا از زکات فطره می شود صرف آن کرد؟

جواب:بهتر است فطره را به مصرف فقرای محل برسانند ولی در مسجد و مانند آن نیز مانعی ندارد.

جایی کرده است که بعدا معلوم شد آنجا مسجد بوده و در اثر زلزله ویران شده است و الآن هیچ استفاده ای از زمین مسجد نمی شود،آیا استفاده از چاه جایز است؟و در صورت جواز،آیا می شود اطراف آن را برای محافظت دیوارکشی کرد؟

جواب:در فرض سؤال جواز استفاده از آب بعید نیست،و برای نصب لوله و موتور آلات در زمین و چاه به حاکم شرع مراجعه شود.

سؤال 284:مسجد و حسینیه ای را در زمان سابق به مدرسه تبدیل کرده اند،آیا این عمل جایز است؟

جواب:لازم است به حالت اول برگردد.

سؤال 292:خادم مسجدی میان دو نماز پول به عنوان کمک برای مسجد جمع می کند،آیا می شود آن را به امام جماعت یا سخنران داد و یا در جهات دیگر صرف کرد؟

جواب:اگر مقصود پول دهندگان کمک به مخارج مربوط به مسجد باشد مانعی ندارد.

سؤال 293:چیزهایی که به مسجد به عنوان نذر داده می شود،مانند:پنکه،چراغ،استکان و نعلبکی چنانچه زاید بر احتیاج باشد،آیا متولی می تواند زیاده را بفروشد و به سایر هزینه های لازم مسجد برساند؟

جواب:در صورتی که مورد نیاز سایر مساجد نباشد مانعی ندارد.

سؤال 294:حسینیه ای بصورت مخروبه در آمده و مردم قدرت تعمیر آن را ندارند،آیا اجازه می دهید از موقوفات آن در تعمیر حسینیه استفاده شود؟

جواب:چنانچه موقوفات مزبوره برای خصوص روضه خوانی و عزاداری و مخارج آن وقف نشده باشد بلکه برای همه اموری که با امام حسین علیه السّلام ارتباط دارد وقف شده باشد در این صورت مانعی ندارد که از آنها جهت تعمیر و یا تجدید بنای حسینیه مزبور صرف شود.

سؤال 296:سماور ذغالی را فردی وقف مسجد کرده و اکنون مورد استفاده قرار نمی گیرد، آیا می شود آن را فروخت و به جای آن فرش تهیه کرد؟

جواب:اگر مسجد دیگری نیاز به چنین سماوری داشته باشد به آنجا داده شود و اگر چنین نیست آن را تبدیل به سماور گازی و مثل آن کنند و در صورت عدم نیاز پول آن را صرف در آبدارخانه مسجد کنند.

سؤال 297:آیا وسایل مسجد و حسینیه را می توان به جای دیگر برای استفاده عمومی انتقال داد؟

جواب:اگر وقف بر مسجد یا حسینیه باشد تغییر و انتقال آن جایز نیست.

سؤال 298:مسجدی است گاهی در آن نماز خوانده می شود تا خراب نشود،آیا می توان لوازم آن مانند:فرش،آهن و آجر را به مسجد دیگری انتقال داد؟

جواب:جایز نیست،بلکه باید همان مسجد را مرمت و تعمیر کرد و بر مؤمنین لازم است که حرمت مسجد را حفظ کنند.

سؤال 299:مسجدی فقط یک خط تلفن در اطاق خادم دارد به طوری که اگر نباشد کسی جوابگوی مردم نخواهد بود،آیا می توان از آن سیمی به مغازه ای کشید که همیشه از آن استفاده شود؟

جواب:در صورتی که هیأت امنا مصلحت را در این ببینند مانعی ندارد.

سؤال 300:مسجد جامعی خراب شده که در حال تجدید بنای آن می باشیم و فعلا از آن مسجد و لوازم آن استفاده نمی شود،آیا می توان از وسایل مسجد در مهدیه ای که نزدیک مسجد است استفاده کرد؟

جواب:مانعی ندارد مشروط به اینکه به مجرد امکان استفاده در مسجد به آنجا انتقال داده شود.

سؤال 301:فرشهای مسجدی فرسوده شده و در صورت عدم تعویض از بین می رود،آیا جایز است آنها را فروخته یا تبدیل به احسن کنیم؟

ص:92

جواب:اگر فرشها را به مسجد اهدا و یا تملیک کرده اند تعویض آن در صورت حاجت مانعی ندارد.اما اگر برای مسجد وقف کرده اند،بدون مجوّز شرعی تغییر و تبدیل آن جایز نیست.

سؤال 302:اجناسی مانند قند و چای را که در مساجد و غیره زیاد می آید و در اثر گذشت ایام احتمال فاسد شدن آنها وجود دارد،آیا می توان فروخت و پول آن را خرج همان مسجد کرد،یا باید به مسجد دیگر برد؟

جواب:اگر بشود از عین آن در مساجد دیگر و یا در وقت دیگر استفاده کنند این امر تقدّم دارد.

سؤال 303:مسجدی است پنجاه سال پیش درست شده و فعلا چون در مسیر سیل قرار دارد امکان تعمیر ندارد،آیا می توان مسجد دیگری ساخت و از امکانات مسجد مخروبه صرف آن کرد؟

جواب:باقی ماندن مسجد حدود 50 سال،دلیل بر این است که امکان بقا دارد مگر اینکه جدیدا در راه سیل قرار گرفته باشد که در این صورت چنانچه تغییر راه سیل امکان نداشته باشد و سیل خطری برای مسجد باشد می توان از امکانات آن در مسجد دیگر استفاده کرد.

سؤال 304:آیا آوردن مهر از مسجد به منزل و نماز بر روی آن جایز است؟

جواب:جایز نیست.

است؟

جواب:احترام مساجد لازم است و باید رعایت شود و تأسیس کلاسهای مذهبی منافاتی با حرمت مسجد ندارد،اما پخش برخی فیلمها مناسب نیست.

سؤال 307:در اعیاد مذهبی و جشن ولادت ائمه در مسجد یا حسینیه مجلس جشن گرفته می شود و اشعار مذهبی خوانده می شود،آیا کف زدن در این مجالس جایز است؟

جواب:بطور کلّی کف زدن در مساجد و حسینیه ها و اماکن مقدس،به هر عنوان که باشد جایز نیست،و در غیر آنها هم با توجّه به اینکه در طول تاریخ اسلام و تشیّع،شعار مسلمانان ذکر صلوات بوده است،خصوصا در مجالسی که به نام و یاد ائمّه علیهم السّلام تشکیل می شده،لذا مناسب است مسلمانان احساسات و علایق مذهبی خویش را با فرستادن صلوات ابراز دارند.

سؤال 308:اگر برگزاری مجالس ترحیم در مساجد مزاحم نمازگزاران یا کسانی که مشغول تعقیب نمازند باشد،از نظر شرعی چه صورت دارد؟

جواب:جایز نیست،مگر اینکه تعقیب بیش از حد معمول طول بکشد.

سؤال 309:مسجدی است که در آن فعالیتهای فرهنگی،ورزشی انجام می پذیرد و کتابخانه و نوارخانه در زیرزمین آن تأسیس شده و هیچ گونه تضاد و مزاحمتی با موضوع وقف و موقوف علیهم ندارد و در ساعات غیر نماز فعالیتهای مزبور و احیانا ورزش در زیرزمین انجام می شود.نظر مبارک را در این مورد بیان فرمایید.

جواب:در صورتی که موجب هتک مسجد و اهانت به آن نباشد مانعی ندارد.

سؤال 310:در صورت جایز نبودن،رفتن و ماندن در چنین مجالسی(بدون دست زدن) چه حکمی دارد؟

جواب:اگر در مساجد و حسینیه ها باشد شرکت مانعی ندارد ولی دست نزنید و در صورت احتمال اثر،نهی کنید چون دست زدن در چنین مکانهای مقدس نوعی هتک و بی احترامی است و با شئون آنها منافات دارد.

سؤال 311:گذاشتن عکس یا کشیدن تصویر انسان یا حیوان در مسجد چه حکمی دارد؟

ص:94

جواب:گذاشتن عکس به جهت اینکه می خواهند در مسجد نماز بخوانند، مکروه است و احتیاط واجب آن است که صورت ذی روح در مسجد نکشند.

سؤال 312:مسجدی را بازسازی کرده و توسعه داده اند و معمار مقداری از مال خود را خرج کرده است و مزد کارگر و بنّاء هم پرداخت نشده است و افراد طلبکار می گویند تا پول ما را ندهید،راضی نیستیم در مسجد نماز بخوانید،حکم آن را روشن کنید.

جواب:نماز خواندن در مسجد منوط به رضایت کسی نیست و دیون مسجد را اگر مسجد موقوفه دارد از آن پرداخت کنید و اگر ندارد مؤمنین باید بپردازند.

سؤال 313:کتابخانه ای در قسمت بالکن مسجد قرار دارد و چون راه پله آن غیر اصولی و ناراحت کننده بود برای خوب ساختن آن،آن را تخریب کرده ایم؛البته برای اجرای طرح جدید مقداری دیگر از مسجد تخریب شده است،حال متوجه شده ایم این امر نیاز به اجازۀ حاکم شرع دارد،چه می فرمایید؟

جواب:پله را به طور اصولی بسازید و سعی کنید از خرابی جلوگیری شود.

سؤال 314:سالها فردی در مسجد اقامه جماعت می کرده است و بعد از فوت او فرزندش چند سالی اقامه جماعت کرده است و فعلا امام جمعه شهر طبق مصالحی مسجد را توسعه داده و امام جماعت جدیدی نصب کرده است و امام جماعت قبلی اظهار نارضایتی می کند؛ نماز در این مسجد چه حکمی دارد؟

جواب:نسبت به امامت مسجد هیچ کس حق پیدا نمی کند و رضایت و عدم رضایت کسی معتبر نیست.

سؤال 315:آیا روی زمین اصلاحات ارضی می توان مسجد و سایر اماکن عمومی از قبیل:

حمام،مدرسه دینی طلاب و اماکن فرهنگی درست کرد؟

جواب:ظاهرا حضرت امام رحمه اللّه به عنوان حکم ثانوی تصرف در این اراضی را اجازه داده اند.لذا احداث اماکن مذکور در این زمینها مانعی ندارد.

سؤال 316:اگر در مسجد روضه برقرار باشد،آیا می توان برای ضبط شخصی از برق آن استفاده کرد؟

ص:95

جواب:جایز نیست،مگر آنکه پول برق مصرف شده را بدهند.

سؤال 317:چندین سال قبل 12 نفر به قصد زیارت به کربلا رفته اند مجتهد برای تیمّن حکم هیأت امنایی مسجد به نام حضرت ابو الفضل علیه السّلام را به آنها می دهد،ولی فعلا مجتهد و هیأت فوت کرده اند،آیا اولاد آنان حقّ دارند ادعا کنند که جزء هیأت امناء می باشند؟

جواب:اولاد آنها حقّی ندارند.

سؤال 318:مدت چهل سال است در خدمت مسجد هستم،آیا می توانم وصیت کنم در آستانه آن(کفش کن)دفنم کنند؟

جواب:جایز نیست.

سؤال 319:زمینی را به عنوان مسجد در اختیار مسجد گذاردم مبنی بر اینکه قیمت نصف آن را به من بدهند امّا وقتی دیوار کشیده شد از ادامه کار انصراف پیدا کردند،آیا می توان آن را تبدیل به زمین کرد با توجه به اینکه نه صیغه خوانده شده و نه تحویل نمازگزاران داده شده؟

جواب:با توجه به خصوصیات ذکر شده بهتر آن است که زمین را تدریجا بصورت مسجد درآورند و از آن استفاده کنند.

سؤال 320:در بعضی از مساجد معمول است هنگام مجالس ختم و فاتحه صدای بلندگو در فضای بیرون مسجد پخش می شود با توجه به اینکه چه بسا بیماران و سالخوردگانی از صدای بلندگو اذیت می شوند،آیا این عمل جایز است؟

جواب:محلّ اشکال است.

سؤال 321:تخریب بناها و مکانهایی که آیات قرآن بر آنها نوشته شده یا حک شده است به قصد تعمیر چه حکمی دارد؟و در صورت تخریب با خاک و باقیماندۀ آنها به چه نحو عمل شود؟

جواب:در صورتی که تعمیر و بازسازی لازم باشد،تخریب مانعی ندارد و خاک باقیمانده را در جایی بریزند که بی احترامی نشود یا در آب روان بریزند یا دفن کنند یا در بیابان دوردست بریزند.

ص:96

سؤال 322:آیا تشکیل مجلس عروسی در مسجد یا حسینیه فقط برای غذا خوردن عیب دارد؟

جواب:بطور کلی هر چه موجب هتک و وهن مسجد شود حرام است،لذا انشاء عقد ازدواج و اجرای صیغۀ عقد در مساجد،مانعی ندارد اما انجام مراسم عقد و عروسی به نحوی که امروزه متعارف است جایز نیست.

ص:97

جواب:جملات مذکور جزء اذان و اقامه نیست ولی گفتن آنها بدون قصد ورود و جزئیت مانعی ندارد بلکه رجحان هم دارد.

سؤال 328:بلند کردن صدای اذان و غیر آن در صورتی که موجب آزار همسایگان می شود چگونه است؟

جواب:صدای اذان در موقع نماز جماعت مانعی ندارد و غیر آن جایز نیست.

سؤال 329:در نمازهای یومیه که باید اذان و اقامه گفته شود اگر اذان را از رادیو بشنود و خود اقامه بگوید نماز چگونه است؟

جواب:اذان برای نماز واجب نیست،ولی برای درک استحباب بعید نیست اذان رادیو کفایت کند اگر پخش مستقیم باشد و الا کفایت نمی کند.

جواب:تلفّظ حرف ضاد به این کیفیت است که زبان را به جانب دندانهای طرف راست یا چپ می برد و با تکیه به آنها ادا می کند و در صورت عدم امکان یا مشکل بودن به همان صورت معمولی تلفظ مانعی ندارد.

سؤال 334:اگر نون «وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ» و«اشهد ان لا اله الا اللّه»بطور ادغام تلفظ نشود، صحیح می باشد یا نه؟

جواب:بهتر این است که در موارد ذکر شده ادغام کنند،ولی بدون ادغام هم صحیح است و در هر حال باید نون یا بنحو ادغام یا بدون آن ادا شود.

سؤال 335:اگر کسی در تسبیحات اربعه شک کند،3 تا گفته یا 2 تا،وظیفه اش چیست؟

جواب:بنا را بر اقل بگذارد و یک مرتبه دیگر بگوید.

سؤال 336:اگر در رکعت سوّم یا چهارم سهوا تسبیحات اربعه را 4 بار بگوییم،وظیفه چیست؟

جواب:مانعی ندارد.

سؤال 337:اگر انسان بفهمد شخصی نماز خود را غلط می خواند آیا لازم است به او تذکر دهد؟

جواب:لازم نیست.

سؤال 338:کسی که روز جمعه نمازش را فرادی می خواند آیا مستحبّ است حمد و سوره را بلند بخواند؟و همچنین امام جماعت در روز جمعه که نماز را به جماعت می خواند؟

جواب:بلی،مستحب است خصوص حمد و سورۀ نماز ظهر روز جمعه بلند خوانده شود،چه نماز فرادی باشد،چه جماعت.

سؤال 339:آیا در نماز ظهر و عصر غیر از حمد و سوره باید ذکرهای نماز را آهسته خواند؟

جواب:فقط واجب است حمد و سوره را آهسته بخواند.

سؤال 340:آیا حرکت دادن سر در حال قرائت و سایر ذکرهای نماز اشکال دارد؟

جواب:اگر حرکت کم باشد مانعی ندارد.

ص:100

سؤال 341:آیا قرائت سوره های طویل،مثل بقره،در نمازهای واجب سبب خروج از حالت نمازگزار نمی شود؟حتی اگر هر رکعت یک ساعت طول بکشد؟

جواب:خیر،قرائت سوره های طولانی موجب خروج از نماز نمی شود؟

جواب:در فرض سؤال بنا را بر این می گذارد که در حال رکوع است و ذکر رکوع را می گوید و بقیۀ اعمال نماز را ادامه می دهد.

سؤال 347:اگر در موقع گذاردن پیشانی روی مهر در حال سجده،قسمتی از موی سر انسان پیشانی را فراگیرد و مانع چسبیدن پیشانی روی مهر گردد چه باید کرد؟آیا باید سر را از روی مهر جدا ساخت و مجدّدا سر را بگذارد یا در همان حالت ذکر سجده را بگوید؟

جواب:لازم است در حال سجده خود پیشانی روی مهر قرار گیرد و چنانچه موی سر مانع از این امر باشد باید به کیفیتی مانع را برطرف کند که تعدّد سجده لازم نیاید یا بکشیدن پیشانی و یا بکشیدن موهای مانع.

سؤال 348:آیا ناخن می تواند بعنوان محلّ سجده و سجده گاه قرار گیرد؟

جواب:عنوان ناخن محلّ سجده نیست،بلکه محل سجده پشت دست است آن هم در صورت نبودن زمین و گیاهان و پنبه و کتان و سایر لباسها.

سؤال 349:گاهی در پیشانی انسان جوشهایی پیدا می شود که هنگام سجده درد می گیرد، آیا می توان برای سجده صورت را کج روی مهر گذاشت و اگر بعد از سر برداشتن از سجده، مهر آلوده به خون جوشها شود،نماز چه حکمی دارد؟

جواب:در فرض سؤال یکی از دو طرف پیشانی را روی مهر بگذارید و اگر بعد از سر برداشتن متوجه شدید روی مهر از جوش پیشانی کمی خونی شده نماز صحیح است.ولی برای سجده های بعدی به قسمت خون آلود مهر سجده نشود.

سؤال 350:روی بعضی از سجاده ها و مهرهای نماز،عکس بارگاه ائمه علیهم السّلام کشیده شده است،آیا نماز روی آنها جایز است؟

جواب:نماز اشکال ندارد،ولی با توجه به اینکه بعضی از مغرضین و مخالفین در مقام تهمت زدن به شیعه هستند و این قبیل چیزها را شاهد تهمت های خود قرار می دهند و می گویند شیعه«العیاذ باللّه»بر گنبد و بارگاه سجده می کند،لذا بهتر است سجاده و مهر،ساده و بدون نقش باشد.گذشته از اینکه این چیزها سبب به

ص:102

هم خوردن حواس و عدم حضور قلب می شود.

سؤال 351:بعضی اوقات انسان در سجدۀ اوّل پیشانیش دو بار به مهر می خورد،آیا دو سجده حساب می شود؟

جواب:اگر مرتبۀ دوم قابل کنترل و جلوگیری نباشد مجموعا یک سجده حساب می شود و در غیر این صورت دو سجده.

جواب:به هر دو صورت صحیح است.بلی اگر ترتیب نمازهای قضای خود را بداند لازم است به ترتیب قضا کند.

سؤال 364:شخصی نماز مغرب را خواند ولی نماز عشا را فراموش کرد یا خوابش برد و نمازش قضا شد،آیا روزۀ فردای آن شب بر او واجب است؟

جواب:اگر خوابش برد و نماز عشا قضا شد،احتیاط مستحب آن است که فردایش را روزه بگیرد.

سؤال 365:کسی می خواهد نمازهای خود را که زیاد هم هست قضا کند،آیا اذان و اقامه لازم است؟

جواب:واجب نیست بلکه مستحب است و اگر هر مرتبه که شروع به قضا می کند یک اذان و یک اقامه بگوید و بعد برای هر نمازی یک اقامه بگوید به مستحب عمل کرده است.

سؤال 366:عده ای در شبهای قدر ماه مبارک رمضان نماز قضا می خوانند،و گاهی با جماعت خوانده می شود،آیا افضل نافله شبهای قدر است یا نماز قضا و آیا به جماعت خواندن صحیح است یا خیر؟

جواب:خواندن نمازهای قضا اهم است،خصوصا اگر احتمال دهند که بعدا توفیق قضای نمازهایشان را پیدا نمی کنند،هر چند که نماز قضا جای نافله را نمی گیرد و خواندن به جماعت نیز در صورتی صحیح است که امام جماعت هم نماز قضا داشته باشد و یا به نیابت از کسی که فوت شده و نماز قضای حتمی دارد نماز بخواند.

سؤال 367:مریضی روی تخت افتاده و قادر به حرکت نبوده و نتوانسته خود را تطهیر کند، و با همان بدن و لباس نجس،با تیمم نمازش را خوانده،آیا فعلا که خوب شده باید آن نمازها را قضا کند؟

جواب:در فرض سؤال که به وظیفۀ خود عمل کرده،قضا لازم نیست.

سؤال 368:شخصی چهار روز بیهوش بوده،آیا نمازهایی را که در این چند روز نخوانده،

ص:106

قضا دارد؟

جواب:اگر تمام وقت بیهوش بوده،و سبب بیهوشی،خودش نبوده،قضا ندارد.

سؤال 369:شخصی سکته کرده و مدتی قدرت بر حرکت نداشته و حواسش هم بجا نبوده، آیا نمازهای این مدتش قضا دارد؟

جواب:اگر حواس نداشته بطوری که اوقات نماز را تشخیص نمی داده، نمازهای فوت شده اش قضاء ندارد،ولی اگر ملتفت بوده و مسامحه کرده قضای نمازها را بجا آورد و چنانچه از دنیا رفته است،برایش قضا کنند.

سؤال 370:این جانب،از مرجعی تقلید می کردم که به فتوای او نماز با غسل جمعه،صحیح بوده و فعلا از جنابعالی تقلید می کنم که فرمایید با غسل جمعه،بدون وضو،نماز صحیح نیست.اکنون آن نمازهایی که با غسل جمعه خوانده ام،قضا دارد؟

جواب:صحیح است و اعاده هم لازم نیست.ولی فعلا با غسل جمعه لازم است وضو هم بگیرید.

سؤال 371:شخصی اطلاعی از قرائت نماز نداشته و کسی هم به او نگفته،فعلا فهمیده که نمازش غلط بوده،آیا باید نمازها را قضا کند؟

جواب:اگر برای یادگرفتن دنبال کرده و نماز خود را صحیح می دانسته و بعد فهمیده غلط خوانده لازم نیست دوباره بخواند.

سؤال 372:شخصی چندین سال نماز خوانده و فعلا فهمیده که نمازهایش غلط بوده،آیا لازم است نمازها را قضا کند؟

جواب:اگر می توانسته یاد بگیرد و صحیح بخواند ولی کوتاهی کرده و غلط خوانده باید آنها را قضا کند.

سؤال 373:مسافری در بازگشت از سفر،نماز ظهر و عصر را در راه نخوانده و یک ساعت به روز به وطنش رسیده،ولی فراموش کرده نماز ظهر و عصر را بخواند اکنون قضای آنها را

ص:107

شکسته بخواند یا تمام؟

جواب:در فرض سؤال که وقت نماز ظهر و عصر باقی بوده و به وطن رسیده، نماز ظهر و عصر را تماما قضا کند.

سؤال 374:شخصی اول ظهر در وطن بوده و نمازش را نخواند و به مسافرت رفت در سفر هم نمازش را تا مغرب به هر علت نخوانده و قضا شده،حال که به وطن برگشته آن نماز را شکسته قضا کند یا تمام؟

جواب:چون در آخر وقت که نماز قضا شده مسافر بوده است لذا قضای آن را شکسته بخواند.

سؤال 379:اگر پدر یا مادر نماز آیات را ترک کرده یا فراموش کرده باشند اگر بر پسر بزرگتر آنها واجب است بعد از فوت آنان قضای نماز آیات را بخواند؟

جواب:بلی فرقی بین قضای نمازهای واجب یومیه و نماز آیات نیست.

سؤال 380:آیا پسری که هنوز به تکلیف نرسیده می تواند نماز قضای پدر و مادر خود را بخواند؟

جواب:اگر ممیز باشد و مسائل وضو و نماز را بداند که نمازها را صحیح بخواند،بلی جایز و صحیح است.

سؤال 381:شخصی در اواخر عمر بهایی شده و به همان حال از دنیا رفته،آیا بر پسر بزرگش واجب است نمازهای او را قضا کند؟

جواب:خیر،واجب نیست و هر کس به هر عنوان منکر نماز و روزه شد و با حال انکار از دنیا رفت،نماز و روزه اش بر کسی نیست و قضا ندارد.

سؤال 382:برادر بزرگتری داشتم که قبل از پدر این جانب فوت کرده است،آیا فعلا که پدرم فوت شده نماز و روزه او بر من واجب است یا خیر؟

جواب:در فرض سؤال که برادر بزرگتر شما قبل از پدر فوت کرده،فعلا شما فرزند پسر بزرگتر هستید که واجب است قضای نماز پدر خود را بخوانید و همچنین روزه قضای او را بگیرد.

سؤال 383:مسلمانی حدود 45 سال قبل با زن کافره ازدواج کرده و صاحب پسری شده است و سپس آنها را رها کرده و سی و پنج سال قبل ازدواج مجدد کرده است و صاحب پسری شده است و فعلا که فوت شده،از زن و پسر اول او هیچ اطلاعی در دست نیست،آیا نماز و روزه او بر پسر زن دوم او واجب است یا خیر؟

جواب:در فرض سؤال قضای نماز و روزۀ پدر بر پسر زن دوّم با فرض بزرگتر بودن پسر زن اول وی واجب نیست.هر چند خوب است تبرعا انجام دهد.

جواب:اگر علم به ترتیب نمازهای فوت شده داشته باشد،لازم است ترتیب رعایت شود.

سؤال 385:شخصی نماز و روزه پدر و مادرش که بر او واجب بوده انجام نداده،آیا می تواند برای غیر اجیر شود؟

جواب:مانعی ندارد،مگر اینکه اجیر شدن او موجب تأخیر بیش از حد نماز و روزه والدین او بشود،که در این صورت نماز و روزه والدین را مقدم بدارد.

سؤال 386:شخصی روزه و نماز قضایی از خودش دارد،آیا می تواند برای غیر اجیر شود و نماز و روزه استیجاری بگیرد؟

جواب:نماز مانعی ندارد ولی در مورد روزه باید زمانی را معین کند که تا آن زمان امکان گرفتن روزه های واجب خود را داشته باشد.

سؤال 387:پدر این جانب 75 سال عمر کرد و اهل نماز هم بود و در عین حال وصیت کرد که ثلث مالش را هرچه از مخارج کفن و دفنش زیاد آمد برایش نماز و روزه استیجاری بگیریم، اکنون که مخارج معمولی کفن و دفن را پرداخته ایم حساب کردیم،باقی مانده ثلث بقدری است که می شود 80 تا 85 سال نماز و روزه استیجاری گرفت در حالی که مقدار نماز و روزه او بر فرض که هیچ هم نخوانده حدود 60 سال است،آیا واجب است به وصیت او عمل کنیم و همه را بابت استیجار نماز و روزه بدهیم یا بقدر 60 سال کافی است و اگر 60 سال کافی است باقی مانده را کجا و به چه صورت مصرف نماییم؟

جواب:این مسأله دارای وجوهی است:

1-اگر مقصود میت این بوده که ثلث مالش مصرف خودش بشود،مازاد را به نیت خودش صرف خیرات کنید.

2-اگر احتمال عقلایی داده شود که علاوه بر نماز و روزۀ خودش نماز و روزه غیر یا کفاره و امثال آن به عهده اش بوده باید تمام باقیمانده را برای نماز و روزه استیجاری بدهید.

3-اگر احتمال داده شود که غرض ایشان این بوده که نماز و روزه های

ص:110

فوت شدۀ او انجام شود و علت اینکه اینگونه وصیت کرده این بوده که خواسته مطمئن شود حتما به مقداری که در ذمه دارد انجام شود و شاید به این معنی توجه داشته که بعضی از اجیرها به وظیفه خود عمل نمی کنند یا صحیح نمی خوانند در این فرض نیز باید همۀ مازاد را برای نماز و روزۀ استیجاری بدهید.

4-اگر ورثه یقین دارند که هیچ کدام از موارد فوق نبوده و میت از روی بی توجهی اینگونه وصیت کرده مازاد بر مقدار یقینی را بین خود تقسیم کنند، اگر چه احتیاط در این است که با اجازۀ ورثه به نیت میت صرف خیرات کنند.

سؤال 388:این جانب نماز و روزۀ قضاشدۀ زیادی دارم،که می دانم نمی توانم خودم تا آخر عمر،آنها را قضا کنم،آیا اجازه می فرمایید،خودم اجیر و نایب بگیرم؟

جواب:تا زنده هستید،اجیر گرفتن برای نماز و روزه،صحیح نیست.و باید وصیّت کنید تا هر مقداری که خود نخوانده اید بعد از فوت شما،برایتان نایب بگیرند و قضا کنند.

سؤال 389:کسی که خودش نماز قضا در ذمه دارد،آیا می تواند برای قضای نماز اموات اجیر شود؟

جواب:بلی،اجیر شدن برای غیر در فرض سؤال مانعی ندارد،ولی جایز نیست در قضای نماز خود مسامحه کند.

سؤال 390:شخصی از گرفتن وضو معذور است و نماز خود را با تیمم می خواند،آیا می تواند اجیر شود؟

جواب:نمی تواند،بلکه لازم است که اجیر در غسل و وضو و نماز معذور نباشد.

سؤال 391:آیا جایز است زن را برای قضای نمازهای میت اجیر کرد؟

جواب:اگر قرائت و مسائل نماز را که مورد ابتلا است بداند و انجام نماز میت با حقوق و وظایف مربوط به زناشویی منافات نداشته باشد،اشکالی ندارد.

ص:111

جواب:در صورتی که نرده مشبک باشد جماعت آنهایی که در بالکن نماز می خوانند چه مأمومین زن باشند چه مرد صحیح است و اگر مشبک نباشد و مانع از دیدن امام باشد اقتدای زنها صحیح ولی اقتدای مردها صحیح نیست.

سؤال 396:اگر وقت اقامه جماعت کسی به قصد ساقط کردن امام از اعتبار،در همان مکان مسجد بصورت فرادی نماز بخواند،آیا نماز این شخص اشکالی دارد؟

جواب:اگر عمل او بقصد هتک امام جماعت باشد یا موجب هتک جماعت یا امام شود جایز نیست و چنانچه نماز فرادی خواندن تفسیق عملی امام جماعت باشد نماز هم محل اشکال است؟

سؤال 397:اگر امام جماعت پشت سر هم سه سجده انجام دهد،آیا به نماز او خللی وارد می شود؟

جواب:اگر عمدی نباشد نماز صحیح است.

سؤال 398:آیا ثوابی که برای نماز جماعت گفته شده به کسانی که بوسیله تکبیر مأمومین را آگاه می سازند داده می شود؟

جواب:امید است خداوند ثواب مأموم و یا بیش از آن را به مکبّر عنایت فرماید.

سؤال 399:اگر در نماز جماعت مکبر نباشد،آیا می شود یکی از مأمومین به قصد ذکر، تکبیرات نماز خود را بلندتر بگوید که سایر مأمومین،استفاده کرده به اشتباه نیفتند؟

جواب:اشکالی ندارد.

سؤال 400:اگر مأموم در رکعت سوّم یا چهارم به نماز جماعت برسد،کیفیت اقتدا کردن چگونه است؟

جواب:اگر قبل از رکوع اقتدا کند واجب است حمد و سوره را بخواند و اگر فرصت برای خواندن سوره نیست فقط حمد را بخواند و اگر بداند که در صورت اقتدا مهلت برای خواندن حمد نیز وجود ندارد بنابر احتیاط واجب باید بعد از

ص:113

اینکه امام به رکوع رفت اقتدا کند.و اقتدا کردن بعد از تمام شدن تسبیحات و قبل از رکوع امام خلاف احتیاط وجوبی است.

سؤال 401:آیا بیماری که روی تخت یا ویلچر نماز می خواند،موجب به هم خوردن اتصال صفوف نماز جماعت می شود یا نه؟

جواب:خیر اشکالی ندارد.

سؤال 406:امامت زن در نماز آیا صحیح است؟

جواب:امامت زن برای مأمومین مرد جایز نیست و برای زنها خلاف احتیاط وجوبی است.

سؤال 407:شخصی استحقاق حد شرعی پیدا کرده ولی قبل از اجرای حد توبه کرده است یا تعزیر شده یا زندان و یا تبعید شده ولی فعلا توبه کرده است،آیا می تواند امام جماعت شود و ما می توانیم به او اقتدا کنیم؟

جواب:بلی،در فرض سؤال مانعی ندارد.ولی کسی که حد شرعی خورده است بنابر احتیاط واجب نباید امام جماعت شود.

سؤال 408:آیا در مواردی که انسان امام جماعت را نمی شناسد و از عدالت یا فسق او اطلاعی ندارد اقتدا صحیح است؟و آنچه برای اثبات عدالت کفایت می کند چیست؟

جواب:با عدم احراز عدالت اقتدا صحیح نیست.ولی در اسلام حسن ظاهر اماره شرعی برای عدالت است.یعنی با فردی معاشرت متعدد داشته باشد و خلاف شرعی از او ندیده باشد.

سؤال 409:آیا اقتدای ظهر به نماز عصر امام جمعه در روز جمعه صحیح است یا خیر؟

جواب:صحیح است.

جواب:نقص عضو اگر ارتباطی به خصوصیات نماز نداشته باشد،مثل اینکه امام جماعت مثلا نابینا باشد اشکالی در نماز جماعت وجود ندارد و اگر مانند قطع پا و یا دست باشد به گونه ای که در سجده نتواند هفت عضو را روی زمین بگذارد مقتضای احتیاط وجوبی عدم اقتدای به او است.

سؤال 419:شخصی پایش از مچ قطع شده،آیا می تواند بدون اطلاع دادن به مأمومین امام جماعت بشود،در صورتی که مأمومین اطلاع ندارند؟

جواب:خیر،جایز نیست.

سؤال 420:در فرض فوق اگر اطلاع نداد و امامت کرد،آیا لازم است بعد از نماز به مأمومین اطلاع دهد تا نمازهایشان را اعاده کنند؟

جواب:در فرض سؤال که نمی دانسته اند،نمازشان اعاده و قضا ندارد و لازم نیست اطلاع دهد.

سؤال 421:کسی که بعضی انگشتان دست را فاقد باشد می تواند اقامه جماعت کند؟

جواب:جواز بعید نیست،گرچه احتیاط در ترک است.

سؤال 422:این جانب جانبازم و از ناحیه دست مجروح می باشم که برای نماز نمی توانم کف دست راستم را بطور کامل روی زمین قرار دهم،آیا می توانم امامت جماعت کنم؟

جواب:اگر نمی توانید کف دست را بطور معمول روی زمین بگذارید، نمی توانید امامت جماعت کنید.

اهل سنّت لازم است مهر بگذاریم یا بدون آن مجزی است؟

جواب:لازم نیست مهر بگذارید،بلکه می توان از حصیر و یا از سنگهای مسجد استفاده کرد.

سؤال 425:آیا اقتدا به جماعت اهل سنت در صورتی که رعایت فاصله نشده باشد جایز و مکفی است؟

جواب:از ناحیه شما لازم است رعایت شود.

سؤال 430:کسی که موقع اقامه جماعت در مسجد خوابیده،آیا می شود او را بیدار کرد؟

جواب:اگر مزاحمتی با نماز جماعت داشته باشد بیدار کردن او مانعی ندارد.

سؤال 431:آیا دست دادن مأمومین با یکدیگر بعد از نماز استحباب دارد؟

جواب:استحباب امر مذکور ثابت نشده است،ولی رجاء مانعی ندارد (1).

سؤال 432:آیا امام جماعت می تواند در یک روز در دو مسجد یا بیشتر نماز جماعت برپا کند؟اگر بتواند نماز را چگونه باید نیّت کند؟

جواب:با وجود اختلاف مأمومین فقط دو بار می تواند امامت کند و نماز دوم را بعنوان استحباب انجام می دهد.

ص:119

سؤال 438:اعاده نماز ظهر بدنبال نماز جمعه،بعد از تمام شدن نماز جمعه چگونه است؟و اقتدای به امام جمعه در نماز عصر برای کسی که نماز ظهر را احتیاطا خوانده چگونه است؟

جواب:اعاده مانعی ندارد و اقتدای نماز عصر به امام جمعه در هر حال صحیح است.

سؤال 439:آیا در کشورهای خارجی خواندن نماز جمعه را اجازه می فرمایید؟

جواب:با وجود شرایط آن مانعی ندارد.

سؤال 440:اگر مأموم در رکعت دوّم نماز جمعه پس از قنوت اشتباها به رکوع رفت و متوجّه شد که اشتباه کرده و باید همراه جماعت به سجده می رفت،لذا سر از رکوع برداشته و به سجده رفت،آیا این زیادی رکوع مبطل نماز است؟

جواب:بلی،در فرض سؤال نماز جمعۀ او به واسطۀ زیاد کردن رکن باطل شده،چون در این فرض تبعیّت نیست و این شخص باید نماز ظهرش را بخواند.

سؤال 441:اگر در رکعت اوّل نماز جمعه،مأموم اشتباها به رکوع رفت و در رکوع متوجّه شد که امام مشغول قنوت شده،سر از رکوع برداشت و قنوت را با امام خواند و دو مرتبه به رکوع رفت،آیا این زیادی رکوع مبطل نماز است؟

جواب:در فرض سؤال که به قصد تبعیّت از رکوع برگشته،زیادی رکوع مبطل نیست.

سؤال 442:گوش دادن خطبه ها،بر مأمومین واجب است یا نه؟آیا در اثنای خطبه، خواندن نماز مستحب یا واجب صحیح است؟

جواب:واجب است که خطبه ها را گوش بدهند و از نماز خواندن خودداری کنند.

سؤال 443:اگر کسی به خطبه های نماز جمعه نرسید و فقط به نماز جمعه رسید و اقتدا کرد،آیا از نماز ظهرش کفایت می کند؟

جواب:بلی،کفایت می کند.

ص:121

سؤال 444:اگر نمازگزار تنها یک رکعت از نماز جمعه را درک کرد و وظیفه اش چیست،آیا باید رکعت دوم را فرادی بخواند و یا باطل است و باید نماز ظهر را هم بخواند؟

جواب:باقی نماز را خودش بجا آورد و مستحب است احتیاطا نماز ظهر را هم بخواند.

ص:122

فرموده اید چیست؟

جواب:مقصود از وطن اصلی جایی است که شخص در آنجا متولد شده و جایگاه پدری او بوده است.

سؤال 459:در صورت اتخاذ وطن جدید،چه مدت باید در آن اقامت کرد تا وطن صدق کند؟

جواب:بعد از قصد توطن دائمی مقداری که عرفا بگویند آنجا ساکن شده،و ظاهرا شش ماه کافی است.

سؤال 460:منظور از مدّت زمانی که مردم محل بگویند اینجا وطن اوست چقدر است؟

جواب:میزان صدق عرفی است.

سؤال 461:در توضیح المسائل مسأله 1353 فرموده اید:«تا انسان قصد ماندن همیشگی در جایی که غیر وطن اصلی خودش است،نداشته باشد،وطن او حساب نمی شود،مگر آنکه بدون قصد ماندن آن قدر بماند که مردم محل بگویند وطن اوست»،اکنون با توجه به این مسأله این جانب که مدت 8 سال است در قم مشغول تحصیل هستم و ازدواج هم کرده ام،ولی قصد حتمی ماندن دائم در قم را ندارم،وظیفۀ من چیست،البته قصد رفتن حتمی هم ندارم و فعلا نمی توانم برای آینده ام تصمیم جدی بگیرم

جواب:در صورتی که قصد رفتن گرچه در چند سال آینده نداشته باشید و مردم شما را اهل قم بشمارند،قم برای شما حکم وطن را دارد،هر چند که قصد ماندن همیشگی را نداشته باشید.

سؤال 462:این جانب ساکن تهران می باشم و در 36 کیلومتری تهران در منطقه ای کوهستانی باغ و خانه دارم،که گاهی برای تفریح و استفاده از آب و هوا به آنجا می روم،با توجه به اینکه در آن محل بدنیا نیامده ام،نماز و روزه ام در آنجا چه حکمی دارد؟

جواب:در فرض سؤال نماز شما قصر است و روزه تان صحیح نیست،مگر اینکه قصد ده روز یا قصد توطن دائمی-اگر چه سالی چند ماه باشد-در آنجا بکنید.

ص:127

سؤال 463:اگر پسر در وطن اوّلی پدر به دنیا بیاید و مدت کمی در همانجا باشد و بعد بجای دیگر برود و آنجا را محل سکونت قرار دهد،کدام محل وطن او محسوب می شود؟

جواب:مکان دوم.

سؤال 464:زنانی که بدون توجه به اعراض و عدم اعراض از وطن اصلی شان به شهر دیگر به منزل شوهر می روند و پس از توجه و التفات هم نوعا قصد دارند که اگر زناشویی شان تا آخر عمر برقرار و باقی بماند در وطن شوهر اقامت کنند و الاّ به وطن خودشان برگردند، بفرمایید که حکم نماز و روزۀ این زنها در وقتی که به وطن اصلی شان می آیند چگونه است؟

جواب:تا از وطن اصلی چشم نپوشیده و اعراض نکرده اند حکم وطن باقی است و نمازشان در آنجا تمام است.

سؤال 465:اگر مسافر بعد از ظهر از وطن خود به قصد مسافت شرعی حرکت کند حکم نماز و روزۀ او چگونه است؟

جواب:روزه آن روز صحیح است ولی نماز خود را اگر بخواهد در سفر بخواند باید شکسته بخواند.

خواه ناخواه با مادر و در وطن مادر زندگی کند و در آنجا بزرگ شود،وطن مادر او هم خواهد بود اگر چه وطن پدر محسوب نشود و پدر در آنجا مسافر باشد و این تبعیت تا زمانی است که فرزند در زندگی و اراده مستقل شود و به میل خود تصمیم ماندن یا اعراض بگیرد.

سؤال 473:تابعیت زن و فرزند از شوهر و پدر در توطن و اعراض قهری است یا اختیاری و مربوط به نظر و تصمیم خود زن و فرزند است یا نه؟

جواب:زن و فرزند در توطن و اعراض تابعیت ندارند،مگر اینکه بنا داشته باشند هرکجا شوهر و پدر زندگی می کند زندگی کنند و خود در تصمیم گیری استقلال عرفی نداشته باشند،در این صورت تابعیت عرفی در توطن و اعراض هست.ولی در صورتی که خود مستقل در تصمیم گیری هستند و زن از وطن اصلی خود چشم نپوشیده اعراض محقق نمی شود،اگر چه شوهر مثلا چشم پوشیده باشد و همینطور است فرزند.پس فرزند وقتی در زندگی مستقل شد،از تابعیت خارج می شود.

سؤال 474:شخصی از قم به تهران رفته است و در آنجا ساکن شده و ازدواج کرده است، ولی از وطن خود(قم)اعراض نکرده،اکنون بفرمایید اگر همسرش را از تهران برای دو یا سه روز زیارت و صله رحم به قم بیاورد در حالی که خودش نماز را در قم تمام می خواند،همسرش چه وظیفه ای دارد؟

جواب:در فرض سؤال،نماز همسر در قم قصر است،مگر اینکه قصد ماندن ده روز بکند.

سؤال 475:دختری که شوهر کرده،آیا در انتخاب وطن تابع شوهر است و یا خود باید مستقلا تصمیم بگیرد و اگر به وطن اصلی خود برود،چه وظیفه ای دارد؟

جواب:زن در انتخاب وطن تابع شوهر نیست و در صورتی که از وطن اصلی خود اعراض نکرده باشد،نماز وی در آنجا تمام و روزه واجب است.

سؤال 476:آیا زن در وطن یا اعراض از وطن تابع شوهر خود می باشد یا می تواند مستقل

ص:130

باشد؟

جواب:زن در وطن تابع شوهر خود نیست،بلکه در صورتی که بخواهد همراه شوهر و در محل زندگی او زندگی کند،وطن زوج وطن او هم می شود.ولی اگر بخواهد با توافق شوهر یا حتی بدون توافق شوهر در جای دیگری زندگی دائمی داشته باشد،همانجا وطن او می باشد.

سؤال 477:آیا فرزند در وطن یا اعراض از آن تابع پدر است یا می تواند مستقل باشد؟

جواب:فرزند تا وقتی مستقل نشده،در وطن تابع سرپرست خود می باشد.اما هرگاه زندگی مستقل پیدا کرد،می تواند برای خود وطن انتخاب کند یا اعراض کند.

سؤال 478:اگر انسان از شهر دیگر زن بگیرد،وطن زن شهر خودش می باشد یا شهر شوهرش؟

جواب:اگر قصد شوهر این باشد که تا آخر عمر در وطن خودش زندگی کند و قصد زن هم این باشد که تا آخر عمر همراه شوهر و در شهر او زندگی کند،شهر شوهر وطن زن می شود و شهر خود زن دیگر وطن او نیست.

عادتش باقی است،و بنا دارد جمعا ده روز در مشهد بماند،آیا باید صبر کند تا پاک شود و قصد کند یا اینکه از اوّل ورود قصد ده روز کند،به طوری که 3 روز اوّل جزء ده روز باشد؟

جواب:مجرّد قصد ده روز کافی است.اگر چه مقداری از آن را در حال عادت بگذراند.بلکه اگر از اوّل ورود تا دهم حائض باشد،قصد ده روز کافی است که بعد از آن اگر یک روز هم بماند،باید نماز را تمام بخواند.

سؤال 482:شخصی به مشهد مقدس رفته است و بنا دارد ده روز در آنجا بماند،در کجا می تواند نماز را تمام بخواند؟

جواب:وقتی به شهر مشهد رسید نماز را تمام بخواند.ولی اگر بخواهد قبل از رسیدن به مشهد مقدس در جایی که دیوارهای شهر پیداست یا صدای اذان به گوش می رسد نماز بخواند،احتیاط واجب آن است که نماز را هم تمام بخواند و هم شکسته.

سؤال 483:اگر شخصی قصد کرده ده روز در محلّی بماند،ولی بعدا برای کاری پیش بینی نشده بخواهد چندین بار،و چندین ساعت تا کمتر از مسافت 22/5 کیلومتر از محلّ اقامت خود خارج شود،آیا به اقامت او ضرر می زند؟

جواب:به قصد اقامت ضرر نمی زند،حتی اگر از ابتدا قصد داشته باشد، مشروط بر اینکه شب در محل قصد اقامت بماند و رفت و آمد کمتر از 6 ساعت باشد.

سؤال 484:اگر شخصی احتمال بدهد که به دلیل پیش آمدن کاری نتواند ده روز بماند تکلیف او چیست،آیا می تواند قصد کند و اگر آن کار پیش آمد،از قصد خود اعراض کند؟

جواب:اگر پیش آمد احتمالی،امری غیر منتظره باشد،لطمه ای بقصد اقامت ده روز نمی زند.

سؤال 485:مسافری قصد کرده ده روز در محلّی بماند،بعد از آنکه ده روز در آنجا اقامت کرد روز یازدهم به قریه ای رفته که فاصلۀ آن تا محل اقامت 2 فرسخ است و روز یا شب را در آنجا ماند،آیا در آن یک روز یا شب که آنجا مانده،نمازش شکسته است یا نه؟و همچنین

ص:132

پس از بازگشت به محل اقامت،آیا لازم است دوباره قصد ده روز بکند؟

جواب:اگر موقع رفتن به آن محل،قصد سفر جدید ندارد،و قصد دارد به همان محلّی که اوّل قصد ماندن کرده برگردد،نمازش در آن محل و در محلّ اقامت تمام است و نیازی به تجدید قصد اقامت نیست.

سؤال 486:دانشجویی قصد کرده ده روز در محلی بماند،سپس به دلیل ملغی شدن کلاس روز پنجشنبه می خواهد به مسافرت برود،آیا این مسافرت جایز است؟

جواب:مانعی ندارد.

سؤال 487:طلاّبی که بنا دارد در ماه رمضان در یک قریه بمانند و از اول بنا دارند به روستاهای اطراف که در پنج کیلومتری یا پانزده کیلومتری قرار دارند برای تبلیغ روزانه بیشتر از چندین ساعت بروند و گاهی شب هم آنجا می مانند.لطفا راه تمام خواندن نماز و گرفتن روزه شان را بفرمایید؟

جواب:در صورتی که در یک محل قصد اقامه کنند که ده روز در آنجا بمانند، اگر بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی از جاهای دیگر او را دعوت کنند،نماز و روزه آنان در محل اقامت و روستاهای اطراف تا به چهار فرسخی نرسد تمام و صحیح است،هر چند شب در آن روستاهای دیگر بمانند،و نیز اگر ده روز در یک محل با قصد اقامت بمانند از روز یازدهم به بعد می توانند به اطراف و قریه های مجاور که به چهار فرسخی نمی رسد رفت و آمد کنند و نماز و روزه آنان تمام و صحیح است،هر چند شبها هم در آن روستاها بمانند.

سؤال 488:این جانب برای تبلیغ در دو قریه نزدیک به هم می مانم،آیا قصد اقامت در این دو قریه جایز است؟

جواب:اگر آن دو قریه به نظر عرف یک محل حساب شود قصد اقامت صحیح است.ولی اگر یکی محسوب نشود چنانچه در یکی از آن دو قریه قصد اقامت کنید و بنا داشته باشید همه روزه به قریه دیگر بروید ولی شب آنجا نمانید،در این صورت قصد اقامت محقق می شود و اگر بخواهید چهار فرسخ بروید باز قصد

ص:133

اقامت محقق نمی شود.

سؤال 489:کسی که در غیر وطن اصلی اش زندگی می کند و برای رفتن به محلّ کار باید از حدّ ترخص بگذرد،حکم نماز و روزۀ او در محلّ زندگی و محلّ کار چیست؟

جواب:اگر قصد اقامت ده روز در محلّ سکونت فعلی نداشته باشد،در هر دو محلّ نماز او شکسته و روزه اش باطل است.

سؤال 490:شخصی در غیر وطن اصلی خود برای تحصیل آمده است.اگر این شخص در محلّ تحصیل خود قصد اقامت ده روز کند،آیا می تواند در طول اقامت خود به شهرهای هم جوار محل تحصیل خود مسافرت کند؟

جواب:اگر به حد مسافت شرعی مسافت کند قصد اقامت او به هم می خورد.

ولی اگر حدود چند ساعت در کمتر از مسافت شرعی سفر کند،قصد اقامت او به هم نمی خورد.

سؤال 491:این جانب از وطن اصلی خود به تهران آمده ام و قصد اقامت ده روز کرده ام و از اوّل بنا داشته ام همه روزه برای کار به بهشت زهرا بروم،آیا نماز و روزه ام صحیح است؟

جواب:نماز شکسته و روزه صحیح نیست،چون قصد اقامت ده روز در یک مکان را ندارید.

به فتوای یکی از این سه بزرگوار«رضوان اللّه علیهم»عمل کنند یا به فالاعلم رجوع کنند.و نماز را تمام و روزه را بگیرند.

سؤال 493:آیا حکم کثیر السفر و دائم السفر یکی است،یعنی مثلا افرادی که برای تحصیل از شهری به شهر دیگری می روند با کسی که شغل او سفر است در تمام خواندن نماز و گرفتن روزه برابرند؟

جواب:ملاک در اتمام نماز و صحت روزه این است که شغل او سفر باشد، مانند راننده و خلبان و امثال آنها و دوام و کثرت سفر برای کسی که شغل او سفر نیست اثری ندارد،بلکه نماز این افراد به احتیاط واجب شکسته و روزه صحیح نیست.

سؤال 494:پاسداری هستم که محل سکونتم گلپایگان و خدمتم در اصفهان می باشد و هر هفته از شنبه تا دوشنبه در محل خدمت و مابقی هفته در شهر و وطنم می باشم.نماز و روزه من چگونه است؟

جواب:در محل خدمت و در بین راه نماز به احتیاط واجب شکسته و روزه صحیح نیست.

سؤال 495:کسی که در طول سال پانزده روز در جایی کار می کند و پانزده روز در وطن می ماند.نماز و روزۀ او چگونه است؟

جواب:در وطن که حکمش معلوم است و در محل کار چنانچه در یک محل 15 روز بماند نمازش تمام است.

سؤال 496:کسی که در غیر وطنش کار می کند،یعنی هر هفته یک بار یا بیشتر می رود و برمی گردد،آیا در بین راه که عبور و مرور می کند نمازش تمام است؟بعضی از معلّمین در غیر وطن تدریس می کنند و هر هفته یک بار به دانشگاه برای درس خواندن می روند،نمازشان چه صورت دارد؟

جواب:در هر دو صورت نماز به احتیاط واجب شکسته و روزه صحیح نیست.

سؤال 497:افرادی که به عنوان کارمند و کارگر در شرکت ذوب آهن کار می کنند،که سابقه

ص:135

کار آنها گاهی بیش از 20 سال است.اگر فاصله وطن و محلّ کار آنها چهار فرسخ یا پیش از آن باشد و هر روز این مسیر را رفت و آمد کنند،حکم نماز و روزۀ آنها در محلّ کار چگونه است؟

جواب:در فرض سؤال،نماز به احتیاط واجب قصر است و روزه صحیح نیست.

سؤال 498:دانشجویی که در هفته یک یا دو بار مسافت شرعی را طی می کند،مثلا پنج روز در شهری برای تحصیل سکونت دارد و دو روز آخر هفته را به شهر خود بازمی گردد ،آیا حکم دائم السفر را دارد؟

جواب:در فرض سؤال،نماز به احتیاط واجب شکسته است و روزه صحیح نیست.

سؤال 499:استادی بین دو شهر که هیچ کدام وطن او نیست و با وطن او بیش از هشت فرسخ فاصله دارند رفت و آمد دارد و در یک جا تحصیل و در جای دیگر تدریس می کنند،آیا هر دو به عنوان شغل او محسوب می شود؟

جواب:بلی هر دو شغل او محسوب می شود و نماز او در هر یک از این دو شهر و نیز در مسیر به احتیاط واجب شکسته و روزه صحیح نیست.

یدکی،با ماشین دیگری به شهرستانی در پنج فرسخی برود و برگردد.با توجه به اینکه ماشین،وسیلۀ شغل و کار او می باشد،آیا در این سفر،که برای تهیّۀ لوازم ماشین سفر کرده نمازش قصر می شود یا این سفر جزء سفر شغلی محسوب می شود؟

جواب:این سفر شغل محسوب نمی شود و احکام مسافر را دارد.

سؤال 502:فرموده اید:کسی که شغلش مسافرت است اگر ده روز یا بیشتر در وطن خود بماند چه قصد ماندن ده روز را داشته باشد و چه بدون قصد بماند،باید در سفر اول که می رود نماز را شکسته بخواند.حال اگر کسی در غیر وطن خود ده روز بماند وظیفه اش در سفر اول چیست و آیا فرقی بین قصد ده روز و عدم قصد وجود دارد؟

جواب:اگر قصد ده روز در غیر وطن کرده،در سفر اولی که بعد از ده روز می رود نماز را شکسته بخواند.ولی اگر ده روز در غیر وطن بدون قصد اقامت مانده در سفر اول بنابر احتیاط واجب نماز را هم تمام و هم شکسته بخواند.

سؤال 503:این جانب اهل قم می باشم و شغلم رانندگی است که مسافر به تهران می برم.

در یکی از سفرها ده روز با قصد اقامه در تهران ماندم و مجددا مسافر به قم آوردم و بنا دارم باز مسافر ببرم،بفرمایید سفر اول من تا کجا پایان می یابد؟

جواب:وقتی از تهران سفر خود را آغاز کردید و به قم رسیدید سفر اول شما محقق شده و همین که مجددا و بدون ماندن ده روز در قم،مسافر بردید سفر دوّم شما شروع و نماز تمام و روزه صحیح است.

سؤال 504:شخصی که شغلش مسافرت بوده،بعد از ماندن ده روز در وطن جنسی را از شهر خود به اصفهان که فاصله آن بیش از هشت فرسخ است برده و جنس در آنجا فروش نرفته لذا آن را به شهرکرد برده،آیا همین که به شهر کرد رفته،سفر دوم است و نماز را تمام بخواند؟

جواب:سفر اول از وطن به مقصد(اصفهان)است و از آنجا به مقصد دیگر (شهرکرد)سفر دوم محسوب می شود و باید نماز را تمام بخواند.

سؤال 505:شخصی که شغلش سفر است و اهل آبادان می باشد،در سفر شغلی به

ص:137

بندرعباس رفته است و تا یک ماه در حال تردد مانده تا اینکه کشتی آمده و با او به سفر دریا رفته،آیا در سفر اول نمازش شکسته است یا تمام؟

جواب:در فرض سؤال نماز در سفر اول قصر است.(چون سی روز متردّدا ماندن بمنزله قصد اقامت عشرة و قاطع سفر است)

سؤال 506:در فرض فوق اگر بدون قصد،ده روز مانده در سفر اول چه وظیفه ای دارد؟

جواب:در این صورت،در سفر اول احوط جمع بین قصر و اتمام است.

سؤال 507:پیله ورها که هر روز یا هر هفته در مسافرت می باشند و کارشان پیله وری است، تکلیف آنان نسبت به نماز و روزه چه می باشد؟

جواب:پیله ور حکم راننده را دارد.

سؤال 508:سربازی از شهرستان به یکی از پادگانهای تهران آمده و مأموریتش گشت زنی در اطراف تهران تا شعاع بیش از مسافت شرعی است و مقرّش در تهران است.نماز و روزه او چگونه است و سفر اول وی چه وقت و کجا پایان می یابد،که از سفر دوم نماز را تمام و روزه را بگیرد؟

جواب:در فرض سؤال وقتی از شهرش به مقصد تهران حرکت کرد و به پادگان رسید،سفر اولش محقق شده و با شروع گشت زنی،سفر دوم شروع و باید نماز را تمام و روزه را بگیرد.

سؤال 509:این جانب در پاسگاه نگهبان می باشم و عدّه ای در حوزۀ محل کار بیش از چهار فرسخ به گشت زنی مشغول می باشند.لطفا وظیفۀ ما را نسبت به نماز و روزه بیان فرمایید؟

جواب:افرادی که شغلشان نگهبانی در پاسگاه است،در صورتی که از وطنشان چهار فرسخ یا بیشتر فاصله دارند و رفت و آمد می کنند،حکم مسافر را دارند و نمازشان در پاسگاه قصر است.مگر اینکه قصد ده روز کنند.ولی افرادی که شغل آنها گشت زنی در حوزۀ محل کار است،و تا مسافت چهار فرسخ و بیشتر گشت زنی می کنند،در گشت زنی،نمازشان تمام و روزه صحیح است.

سؤال 510:برادران سپاهی که کارشان گشت زنی با اتومبیل در محدودۀ بیش از چهار

ص:138

فرسخ خارج از شهر می باشد،حکم نماز و روزۀ آنها به چه صورتی است؟

جواب:اگر شغلشان گشت زنی است،نمازشان تمام و روزه صحیح است.

سؤال 511:افرادی که در مسافت شرعی،نامه های پستی را ردّ و بدل می کنند،و یا سیم های تلفن و یا لوله های گاز و امثال آن را تعمیر می کنند.یا برای تعمیر راه آهن در حال گشت زنی در مسافت شرعی هستند،حکم نماز و روزۀ آنها چیست؟

جواب:اشخاصی که مانند نامه رسان و یا مسئول تدارکات هستند که باید چیزهایی را با خود ببرند بطوری که کار آنان به نحو دوره گردی است،نمازشان تمام و روزه آنها صحیح است و همچنین افرادی که مانند کارمند یا مهندس راه آهن و غیره که بین راهها سرکشی می کنند به طوری که صدق کند کار آنان به نحو دوره گردی است،نمازشان تمام و روزه صحیح است.

سؤال 512:شخصی از اهل«اصفهان»در«شهرضا»که حدود 20 فرسخ است باغی خریده و در آنجا لوازم زندگی فراهم کرده و دورۀ سال،روزهای جمعه به آن باغ می رود و گاهی شب جمعه هم در آنجا می ماند،و فقط برای تفریح و آب و هوا به آنجا رفت و آمد می کند،نماز و روزۀ او چگونه است؟

جواب:چون شغل او سفر نیست،نمازش شکسته است و روزه اش را هم در آنجا باید افطار کند.

سؤال 513:اگر کسی بدون نیاز به سفر دائما سفر کند تا کثیر السفر شود،آیا حکم کثیر السفر را دارد؟

جواب:مناط در قصر و اتمام این است که سفر شغل شخص محسوب شود مثل راننده و دوره گرد که نمازش تمام است.ولی اگر شغل شخص سفر نباشد بلکه شغل او در سفر است،مثل دانشجویان،معلمان،کارگران کارخانه ها نمازشان به احتیاط واجب شکسته است،هر چند کثیر السفر باشند.

کیلومتری شهر او قرار دارد و نمی داند حبس او چه مقدار طول می کشد،حکم نماز و روزۀ او چیست؟

جواب:اگر زندانی نمی کند که به کجا برده شده،نمازش را تمام بخواند و اگر می داند ولی او بدون اختیار در ماشین گذاشته اند و برده اند،باید احتیاط کند و نماز را هم تمام و هم شکسته بخواند.مگر اینکه سی روز مردّد در آنجا بماند که پس از آن باید نماز را تمام بخواند.

روزه را هم در مواردی که نماز را تمام می خواند باید بگیرد و در مورد جمع هم باید روزه ماه مبارک رمضان را بگیرد و قضای آن را هم بگیرد.

سؤال 515:اگر زندان در فاصله 22/5 کیلومتری شهر قرار داشته باشد،نماز و روزۀ زندانی چگونه است؟

جواب:در تمام موارد نمازش را تمام می خواند و روزه را هم می گیرد.چون قصد مسافرت نکرده است.

سؤال 516:اگر زندان در فاصله کمتر از 22 کیلومتری شهر واقع شده باشد،حکمش چیست؟

جواب:نماز او تمام است و باید روزه بگیرد.

سؤال 517:اگر زندانی را از زندان به جای دیگر مثل بیمارستان بردند که با زندان فاصله دارد و دو مرتبه به آن برگرداندند،حکم نماز و روزۀ او چیست؟

جواب:اگر فاصله بیمارستان و زندان هشت فرسخ باشد و او را بی اختیار به آنجا برده باشند،باید احتیاط کند و جمع بخواند و روزه را هم بهمان نحو که ذکر شد بگیرد.مگر اینکه سی روز در آنجا مردد بماند،که بعد از آن نمازش تمام است.یا از ابتدا بداند که ده روز در آنجا می ماند.

سؤال 518:بیماری که در شهری غیر از وطن خود بستری است و مدت یک ماه از بستری شدن او می گذرد و معلوم نیست که درمان او چه مدت دیگر طول می کشد تکلیف نماز و روزۀ او چیست؟

جواب:بعد از گذشت سی روز نماز او تمام و روزۀ او صحیح است.

ص:140

جواب:اگر از آخر تهران تا اول باقرآباد چهار فرسخ باشد،نماز شکسته و روزه را باید افطار کند و اگر فاصله بین آن دو کمتر باشد،نماز تمام و روزه صحیح است.

سؤال 524:شخصی که اهل تهران است اگر به قم بیاید،در برگشت که به مرقد حضرت امام یا بهشت زهرا می رسد،نماز او در این دو محل قصر است یا تمام؟

جواب:تا وقتی به تهران نرسیده،نمازش قصر است.

سؤال 525:نیت نماز مسافر چگونه است؟

جواب:همان نیت نماز غیر مسافر است و فرقی نمی کند و در نیت نماز ذکر قصر یا اتمام لازم نیست.

سؤال 529:آیا می شود نماز شب یا سایر نمازهای مستحبّی را در حال حرکت خواند؟

جواب:مانعی ندارد.

سؤال 530:کسانی که می دانند اگر تا آخر شب بیدار بمانند برای نماز صبح بیدار نمی شوند، آیا جایز است بیدار بمانند؟

جواب:در فرض سؤال احوط ترک بیدار ماندن است،مگر اینکه مطمئن بشوند برای نماز بیدار می شوند.

سؤال 531:در صورتی که بیمار به خاطر خوف ضرر،یا عذر دیگری،نماز را در فروض زیر انجام دهد،ولی بعد از اتمام،متوجّه شود که خوف او بی مورد بوده است،تکلیف در موارد زیر چیست؟

الف-به جای غسل و وضو،تیمّم نماید.

ب-طهارات ثلاث را به صورت جبیره انجام دهد.

ج-نماز را در حالت نشسته یا اشاره بخواند.

د-در جهت خلاف قبله نماز بخواند.

جواب الف-اعاده لازم نیست.

جواب ب-اعاده لازم نیست،اما اگر اعاده کند بهتر است.

جواب ج-اعاده لازم است.

جواب د-اعاده لازم است.

سؤال 532:تکلیف شخصی که به دلایلی نتواند و یا مشکل باشد،طهارات ثلاث را خود یا توسط نایب انجام دهد چیست؟آیا لازم است،نمازی که بدون طهارت خوانده شده،اعاده گردد؟

جواب:در فرض سؤال،اعاده لازم است.

سؤال 533:چنانچه ضرورت ایجاب کند،در حال نماز به بیمار دارو خورانده شود،در صورت امکان اعاده نماز،آیا خواندن دوباره آن لازم است؟

جواب:اگر صورت نماز به هم بخورد،نماز باطل و اعاده لازم است و اگر

ص:143

صورت نماز به هم نخورد،احتیاط واجب آن است که نماز را اعاده کند.

سؤال 534:به عقیده من نماز برای پیامبر به زبان عربی نازل شده چون زبان پیامبر عربی بوده است و آن را درک می کرده اند،اما ما که زبان فارسی داریم چرا نتوانیم به زبان فارسی بخوانیم که بهتر آن را درک کنیم؟

جواب:فرزند عزیزم (1)قسمت اول سخن شما کاملا صحیح است،ولی از لحاظ دلیل شرعی آنچه پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله به ما دستور داده است این است که همه نماز را به زبان عربی بخوانند،حتی کسانی که زبان مادری آنها عربی نباشد،راه حلّ مشکل شما این است که لااقل معنای نماز را یاد بگیرید و همانطور که عربی می خوانید، معنای آن را هم درک کنید و شاید یک علت آن این باشد که اگر همه مسلمانها نماز را به زبان عربی بخوانند،اتحاد و هماهنگی کامل در نماز که مهمترین فریضه الهی است واقع می شود و علاوه بر این،مقدمۀ آشنایی با زبان قرآن خواهد بود.

ص:144

سؤال 539:آیا می توان قبل از ظهر نیت روزۀ استیجاری کرد؟

جواب:در صورتی که مفطری انجام نداده باشد،مانعی ندارد.

سؤال 540:شخصی بعد از طلوع فجر محتلم شده و قبل از ظهر غسل کرده و چیزی نخورده است،آیا می تواند نیت روزۀ استیجاری کند؟

جواب:اگر قبل از ظهر نیت کند،صحیح است.

سؤال 541:شخصی در غیر ماه رمضان قصد روزه کرد،بعد منصرف شد ولی چیزی نخورده است،آیا می تواند دوباره قبل از ظهر نیت روزه قضای ماه رمضان کند؟

جواب:اگر پیش از ظهر نیّت کند،روزه صحیح است.

سؤال 542:شخصی احتمال می دهد که روزه قضایی داشته باشد و روزه گرفته است،به این نیت که اگر قضا بر ذمّه او است قضای واجب باشد وگرنه مستحب باشد،آیا این روزه صحیح است؟

جواب:اگر قصد ما فی الذّمة کند،بی اشکال است.

سؤال 546:شخصی در ماه رمضان یک ربع به اذان صبح بیدار شده و جنب است و این مدت برای خوردن سحری و غسل کفایت نمی کند،وظیفۀ او چیست؟

جواب:اگر می تواند بدون سحری روزه بگیرد،غسل کند.ولی اگر بدون سحری نمی تواند روزه بگیرد و خوف ضرر دارد،سحری بخورد و قبل از اذان تیمم کند.

سؤال 547:در روزۀ استیجاری شخص بیدار شد و معلوم شد پیش از طلوع فجر محتلم بوده،آیا روزه او صحیح است؟

جواب:بلی صحیح است.

سؤال 548:آیا غلط خواندن قرآن،در ماه مبارک رمضان روزه را باطل می کند یا خیر؟

جواب:خیر،روزه باطل نمی شود.ولی سعی کند قرآن را صحیح بخواند.

سؤال 549:روضه که بعنوان زبان حال خوانده می شود،یا اشعار که معمولا زبان حال است،آیا مبطل روزه است؟

جواب:اگر مناسبت داشته باشد و به امام علیه السّلام نسبت ندهند مبطل نیست و اگر اطمینان به صحت آنها ندارند،نام کتابی که آنها را نقل کرده ببرند و از آن کتاب نقل کنند.

سؤال 550:شخصی مبتلا به«آسم»و نفس تنگی شدید است و نوعی داروی طبّی استعمال می کند و آن دارو به صورت پودر گاز از راه دهان به ریه ها می رسد و باعث تسکین می گردد،و گاهی روزانه چندین بار،از آن استفاده می کند،و بدون آن نمی تواند براحتی تنفس کند،آیا روزه اش باطل می شود؟

جواب:داروی نامبرده در فرض سؤال،که بر استعمال آن اکل و شرب صدق نمی کند مبطل روزه نیست.

سؤال 551:مقصود از بخار غلیظ که در رساله فرموده اید مبطل روزه است،چه بخاری است؟

ص:147

جواب:مقصود بخاری است که مانند دود است و از نزدیک دیده می شود و مشتمل بر ذرّات آب است،مانند بخار سماور در حال جوش و امثال آن،و امّا بخار داخل حمام معمولی مانعی ندارد.

سؤال 552:این جانب می توانم روزه بگیرم،ولی برای تنفس از وسیله ای استفاده می کنم که بصورت بخار به حلقم می رسد،آیا روزه ام صحیح است؟

جواب:بلی،در فرض سؤال که ناچار از استعمال آن هستید،روزه صحیح است.

سؤال 553:آیا وارد کردن دستگاه آندوسکوپی در معده برای عکسبرداری-بدون این که چیزی که مبطل روزه است همراه آن داخل معده شود-روزه را باطل می کند؟

جواب:مبطل نیست.بلی اگر وارد کردن دستگاه آندوسکوپی مستلزم ارتکاب یکی از مبطلات روزه باشد روزه را باطل می کند مثلا به لولۀ آن آب دهان و خلق بچسبد و بعد از خروج از دهان مجددا با همان رطوبت وارد حلق شود.

سؤال 554:اخلاط سر و سینه وقتی وارد محوطۀ دهان می شود،اگر قهرا فرو داده شود، روزه را باطل می کند؟

جواب:اگر بی اختیار فرو داده شود،روزه را باطل نمی کند.

سؤال 555:آیا موزیک زدن در ماه مبارک رمضان با کیفیتی که در پایین می آید روزه را باطل می کند و قضا و کفاره دارد؟

الف-تعدادی از سازها زیر زبان رفته و در آورده می شود و مجدّدا به داخل دهان می رود و فرصتی برای پاک کردن رطوبت یا بیرون ریختن آب دهان نیست.

ب-دسته دیگر سازها روی لب گذاشته و مدام باید زبان زد و بعد از برداشتن از لب و گذاشتن مجدد بر لب آب داخل لوله آنها در نتیجه دم و بازدم به داخل دهان آمده و فرو بردن آن اجتناب ناپذیر است و امکان دور انداختن نیست.

جواب:بطور کلی اگر ساز با آب دهان تر شود و پس از در آوردن،مجدّدا داخل دهان برده شود و رطوبت آن را فرو برند،روزه باطل می شود و در صورتی

ص:148

که از روی عمد و با اختیار این کار را انجام دهند قضا و کفاره دارد.ولی اگر اجبار باشد کفاره ندارد،فقط قضا دارد.بلی اگر رطوبت بطوری با آب دهان مخلوط و در آب دهان از بین برود که رطوبت خارج به آن گفته نشود مبطل نیست و روزه صحیح است و قضا و کفاره ندارد.

سؤال 556:در صورت اجبار فرماندهان ارتش به زدن موزیک،تکلیف دانش آموزان و پرسنل موزیک چه می باشد؟

جواب:در فرض سؤال،سعی کنند آب دهان را که مجدّدا به دهان برمی گردد در آب دهان مستهلک و مخلوط کنند که رطوبت خارجی به آن گفته نشود،در این صورت روزه صحیح است و در غیر این صورت قضا دارد،هر چند که کفاره ندارد.

باید بکند؟

جواب:در فرض سؤال تکلیف او تیمم بدل از غسل است و با تیمّم روزه او صحیح است.

سؤال 560:اگر کسی در ماه مبارک رمضان با آب نجس غسل کند و پس از سه روز بفهمد که آب نجس بوده،نمازهای این مدت و روزه اش چه حکمی دارد؟

جواب:روزه هایش صحیح است.ولی باید پس از غسل نمازهایش را قضا کند.

سؤال 561:اگر خانمی با همسر خود در ماه مبارک رمضان شوخی و مزاح کند بعدا ترشّحی در خود ببیند،وظیفه چیست؟

جواب:ترشح مزبور اگر منی باشد و زن بداند که با این عمل منی خارج می شود روزه را باطل می کند.

سؤال 562: هرگاه زنی با شوهر خود در شب معاشقه کند و بعد بخوابد و در خود ترشحی را ببیند،وظیفه چیست؟

جواب:زن نیز مانند مرد محتلم می شود ولی تا یقین پیدا نکرده است که آن ترشح منی است،لازم نیست غسل کند.

می شوم و در عین حال راضی نمی شوم روزه ام را بخورم،آیا اگر با این حال روزه بگیرم صحیح است؟

جواب:اگر روزه باعث پیدایش مرض یا شدید شدن بیماری شود صحیح نیست و باید روزه را افطار کنید.

سؤال 566:این جانب مبتلا به ضعف چشم می باشم و خیلی مایلم روزه بگیرم،ولی می ترسم برای چشمانم ضرر داشته باشد،آیا روزه بگیرم؟

جواب:در صورتی که خوف و ترس ضرر برای چشم داشته باشید،روزه گرفتن جایز نیست.

سؤال 567:کسی که در اثر روزه گرفتن دچار کم خونی یا سردرد شدید می شود،آیا می تواند روزه نگیرد؟

جواب:اگر ضعف و کم خونی و سردرد به گونه ای باشد که عادتا نمی تواند تحمل کند،روزه واجب نیست.

سؤال 568:دختر این جانب نه سالش شده،ولی روزه گرفتن برایش مشکل است و گاهی به ضعف شدید مبتلا می شود،آیا افطار کند؟در صورت افطار آیا قضا بر او لازم است؟

جواب:اگر روزه موجب ضعف غیر قابل تحمل بشود و برای او مشقت و حرج داشته باشد روزه نگیرد.ولی بعدا در صورت تمکن و قدرت قضا کند.

سؤال 569:دکتر،این جانب را از روزه گرفتن منع کرده و اظهار داشته که روزه برایت ضرر دارد،آیا باید به گفته او روزه ام را افطار کنم؟

جواب:اگر خوف ضرر باشد،نباید روزه بگیرد.

سؤال 570:چنانچه دکتر شخصی را از گرفتن روزه منع کند،آیا نظر او قابل اجرا است؟

جواب:اگر دکتر متخصص باشد و از گفتۀ او اطمینان حاصل شود،گفتار او حجت است. (1)

ص:151

جواب:چنانچه شروع به مسافرت قبل از ظهر باشد و خروج از حدّ ترخص بعد از ظهر،احتیاط واجب جمع بین گرفتن روزه و قضای آن است.

سؤال 577:اگر شخصی در ماه مبارک رمضان هنگام مراجعت از سفر،پیش از ظهر به حدّ ترخّص وطنش یا جایی که می خواهد ده روز در آنجا بماند برسد،ولی بعد از ظهر به وطن یا محلّی که می خواهد بماند برسد،و کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد،آیا روزۀ آن روز بر او واجب است یا نه؟

جواب:در فرض سؤال،احتیاط واجب جمع بین گرفتن روزه و قضای آن است.

سؤال 578:شخصی که در ماه مبارک رمضان مسافر است برای اینکه بتواند روزه بگیرد اگر قبل از ظهر به حدّ ترخص بیاید و نیت روزه کند و همین که ظهر شد از همانجا مجددا مسافرت کند،آیا روزه اش صحیح است یا نه؟

جواب:اگر بخواهد روزه اش صحیح باشد و قضا نداشته باشد باید قبل از ظهر وارد وطنش شود و بعد از ظهر از وطن خارج شود،و الاّ بنابر احتیاط واجب لازم است بین گرفتن روزه و قضای آن جمع نماید.

سؤال 579:آیا حکم نماز و روزۀ مسافر در باب حدّ ترخص فرق می کند؟

جواب:بلی،در خصوص مسافرت از وطن،اگر بخواهد در فاصلۀ بین وطن و حدّ ترخص نماز بخواند معینا نماز تمام است.ولی نسبت به روزه در این فاصله به نحوی که در دو مسأله قبل بیان شد باید احتیاط کند.اما در محلی که قصد اقامت کرده،اگر مسافرت کند و بخواهد پیش از حد ترخص نماز بخواند،بنابر احتیاط واجب باید نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.همانگونه که روزه را نیز بنابر احتیاط واجب باید بگیرد و قضای آن را هم بگیرد.

سؤال 580:شخصی در ماه مبارک رمضان به خارج از کشور مسافرت می کند،آیا این مسافر باید با اذان ایران افطار کند یا به اذان محل ورود؟نماز وی چگونه است؟

جواب:طبق اذان محلّ ورود باید افطار کند و نماز بخواند.

ص:153

سؤال 587:آیا بچۀ نابالغ می تواند برای گرفتن روزه اجیر شود؟

جواب:خلاف احتیاط است.

سؤال 588:کسی که روزۀ کفّاره بر عهده دارد و برای او مقدور نیست بطور متوالی روزه بگیرد،آیا می تواند روزۀ استیجاری بگیرد؟

جواب:مانعی ندارد.

سؤال 589:اگر پسر بزرگ میت نابالغ باشد،آیا می تواند قبل از بلوغ روزه های پدر خود را بگیرد؟

جواب:اگر ممیز باشد و شرایط صحت روزه را مراعات کند،مانعی ندارد.

سؤال 590:اگر کسی روزۀ استیجاری را بعد از ظهر افطار کند،کفاره دارد؟

جواب:کفاره ندارد.

و نباید روزه بگیرد،لذا صبح،قبل از حرکت در منزل افطار کرد(صبحانه خورد)آیا فقط قضای آن روز را بگیرد یا کفّاره هم دارد؟

جواب:روزه را باید قضا کند و کفّاره هم بدهد.مگر اینکه احتمال هم نمی داده که نباید افطار کند،که در این صورت فقط قضا دارد.

سؤال 595:اگر انسان،در روزۀ واجب،سهوا چیزی بخورد و به خیال اینکه روزه اش باطل شده است،افطار کند،آیا غیر از قضا کفّاره هم بر او واجب است؟

جواب:اگر جاهل مقصّر بوده،یعنی در یاد گرفتن مسأله،کوتاهی کرده و روزۀ مورد سؤال،روزۀ ماه رمضان بوده،قضا و کفّاره واجب است.

سؤال 596:شخصی به جهت مریضی روزۀ ماه رمضان را نگرفته،آیا می تواند پول کفارۀ تأخیر آن را به فقیر بپردازد؟

جواب:پول دادن کفایت نمی کند.ولی در صورتی که به فقیر وکالت دهد که با آن پول،از جانب پرداخت کننده طعام خریداری کند و خودش تملک کند،مانعی ندارد.البته باید فقیر مورد اطمینان باشد.

سؤال 597:شخصی به سنّ پانزده سال قمری رسیده و به او تذکر داده اند که مکلّف شده، ولی باور نکرده و خیال می کرده که سن تکلیف تمام شدن پانزده سال شمسی است،لذا روزۀ آن سال را نگرفته،فعلا چه وظیفه ای دارد؟

جواب:اگر در سؤال و تحقیق سهل انگاری و بی اعتنایی کرده،علاوه بر قضا، کفّاره هم واجب است.

سؤال 598:کسی که کفارۀ روزه به گردن او است،اما درآمدی ندارد و تحت تکفل پدر است،چگونه باید آن را بدهد؟

جواب:هر وقت قدرت پیدا کرد بدهد.

سؤال 599:شخصی برای قضای روزۀ ماه رمضان اجیر شده و بعد از ظهر افطار کرده،آیا کفاره دارد؟

ص:156

جواب:خیر،کفاره ندارد.

سؤال 600:کسی که روزۀ ماه مبارک رمضان را بدون عذر شرعی باطل کند،اگر بخواهد بعنوان کفّاره شصت فقیر را اطعام کند،آیا می تواند قیمت آن را حساب کرده و پول آن را به فقیر بدهد؟

جواب:می تواند پول آن را به فقیر مورد اطمینان بدهد و او را وکیل کند تا از طرف او نان بخرد و مصرف کند.

سؤال 601:دختری 4 سال روزه های خود را نگرفته و از طرفی می باید برای خودش جهیزیّه تهیه کند،اگر بخواهد برای هر روز 60 فقیر اطعام کند جمعا چقدر می شود؟آیا دادن کفاره مقدّم است یا تهیّه جهیزیه؟

جواب:قضای روزه هایی را که نگرفته است انجام دهد و برای کفاره هر روز حدود 45 کیلو گندم یا قیمت آن را در نظر گرفته و تدریجا به فقرا برای صرف نان بپردازد و به تأخیر انداختن کفاره اگر به قصد بی اعتنایی و مسامحه نباشد،مانعی ندارد.

سؤال 602:آیا غیر سید می تواند کفارۀ روزه اش را به سید بدهد؟

جواب:خلاف احتیاط استحبابی است و مستحب است صدقات واجبه اعم از کفارات مربوط به روزه و غیره را،غیر سید به سید ندهد.

سؤال 603:آیا در کفاره می توان به جای آرد یا نان و گندم،برنج به فقیر داد؟

جواب:بلی،جایز است ولی مقدار برنج باید از جهت وزن به همان مقداری باشد که در مورد گندم لازم است،یعنی به جای یک مد گندم یک مد برنج بدهند نه کمتر.

سؤال 604:آیا می توان یک مد نان از نانوایی خرید و جهت کفاره روزه به فقیر داد،یا حتما باید یک کیلو باشد؟

جواب:بلی،یک مد(750 گرم)نان کفایت می کند ولی بهتر است یک کیلو بدهد.

ص:157

سؤال 605:شخصی مدتی غسل جنابت خود را باطل انجام داده است،روزه های او چه حکمی دارد؟

جواب:روزه ها صحیح است و قضا و کفاره ندارد.

سؤال 606:شخصی با آب نجس یا مضاف غسل کرده و بعد از چند روز متوجه شده آیا نماز و روزه های او صحیح است؟

جواب:روزه صحیح است،ولی نمازهایش باطل است.

بر خلاف عمل کرده اند باید روزۀ خود را قضا کنند و اگر در یاد گرفتن کوتاهی کرده اند،کفاره هم دارد.

سؤال 610:آیا متطوّق و مرتفع بودن هلال دلالت بر شب دوم می کند؟

جواب:شرعا دلالت نمی کند.

سؤال 611:آیا رؤیت هلال در بلاد بعیده کفایت از سایر بلاد می کند؟

جواب:اگر قریب الافق باشند کافی است.

سؤال 612:در صورتی که عید فطر مشکوک باشد و معلوم نیست ماه مبارک 29 روز می باشد یا 30 روز،حکم حاکم هم دیر می رسد،وظیفه چیست؟

جواب:اول ماه به چند چیز ثابت می شود،که در توضیح المسائل مسأله 1780 بیان شده و روزی را که نمی داند آخر رمضان است یا اوّل شوّال،واجب است روزه بگیرد.

سؤال 613:روزی که در ایران عید فطر اعلام می شود،آیا مردم افغانستان می توانند عید بگیرند؟اگر نمی شود،چطور با عید در تهران،مردم خرمشهر و آبادان و بندرعباس می توانند عید بگیرند،ولی افغانستان نمی توانند؟

جواب:حکم حاکم شرع در مورد اول ماه در شهر محل اعلام و شهرهایی که با آن شهر هم افق یا قریب الافق هستند یا در غرب آن شهر واقع شده اند مجزی است و حتی برای مقلدین همان حاکم که در شهرهای شرقی ساکن هستند ثابت نمی شود.لذا با اعلام رؤیت هلال در تهران،در بندرعباس و بوشهر و آبادان اول ماه ثابت می شود.ولی در شرق ایران،مثل مشهد و افغانستان ثابت نمی شود.

سؤال 614:اگر در ایران هلال رؤیت شد،آیا در افغانستان هم اول ماه ثابت می شود یا خیر؟

جواب:اگر رؤیت هلال در ایران باشد برای افغانستان ثابت نمی شود.بلی اگر رؤیت هلال در شرق ایران باشد،در شهرهای غربی افغانستان که هم افق شهرهای

ص:159

شرقی ایران یا قریب الافق با آنها باشد،ثابت می شود.

سؤال 615:شخص معتبری تلفن می کند که فردا عید فطر است،آیا قبول می شود؟

جواب:اگر موجب اطمینان بشود،ترتیب اثر داده شود.

برسد،آیا متعلق زکات می شود؟

جواب:گندمی که بابت مال الاجاره می گیرد متعلق زکات نمی شود.اگر چه به حد نصاب برسد.بلی اگر گندمی که از زراعت و زمین در دست خودش برداشت می کند به تنهایی به حد نصاب برسد،زکات دارد.

سؤال 623:این جانب در زمین خود گندم و جو کشت کرده ام و برای بدست آوردن محصول خرجهایی کرده ام،که از جملۀ آنها خرید یک تراکتور و مقداری وسایل کشاورزی است،آیا می توانم اینها را از حاصل کسر کنم و بعد اگر گندم به حدّ نصاب رسید،زکات بدهم؟

جواب:بلی،تمام مخارجی که برای بدست آوردن گندم و جو کرده اید استثنا کنید و اگر بدون تراکتور نمی توانید زراعت کنید،فقط استهلاک آن کسر می شود و نیز اگر مقداری از قیمت آن کاسته شود می توانید آن مقدار را جزء مخارج حساب کنید،ولی باید توجه داشته باشید که اگر پیش از کم کردن اینها حاصل شما به حد نصاب برسد،یعنی به 288 من،45 مثقال کم برسد،بنابر احتیاط واجب باید زکات باقیماندۀ آن را بدهید.

سؤال 624:در برخی روایات زکات برنج را مطرح کرده اند که حمل بر استحباب شده است، آیا با وضع فعلی که در بعضی مناطق به صورت وسیعی برنج می کارند،نمی توان حکم به وجوب زکات آن داد.نظر مبارک خود را بیان فرمایید.

جواب:فعلا،فتوا عدم وجوب زکات در مثل برنج است.

است ولی هیچ دولتی آن را به رسمیّت نمی شناسد،آیا زکات به آن سکّۀ طلا تعلّق می گیرد؟

جواب:به نظر این جانب زکات طلا در صورتی واجب است که علاوه بر سایر شرایط،سکّه دار و معامله با آن رایج باشد و رایج بودن به این است که با آن مانند روبل(اسکناس)معامله شود و همانطور که در هنگام معامله گفته می شود این جنس را به چند روبل یا چند تومان می فروشی،گفته شود این جنس را به چند روبل طلا می فروشی.و ظاهرا روبل طلای قدیم یا زمان حاضر به این نحو معامله نمی شود،بلکه خود آن مانند اجناس خریدوفروش می شود و قیمت آن مانند اجناس مختلف کم و زیاد می گردد.بنابراین،رایج نیست و زکات به آن تعلّق نمی گیرد.

ضمنا نقره هم همین حکم را دارد.و سکّه های بهار آزادی نیز که فعلا در ایران معامله می شود همین حکم را دارد و زکات به آن تعلق نمی گیرد.

پول آنها را بپردازد،آیا می تواند جنس دیگری مثل لباس و...پرداخت کند؟

جواب:در فرض سؤال،جنس دیگر را به عنوان قیمت یکی از غلاّت چهارگانه حساب کرده و بپردازد.ان شاء اللّه مجزی است.

سؤال 632:از گذشته قبری به عنوان امامزاده شهرت یافته،اما شجره نامه آن دقیقا معلوم نیست،آیا تعمیر آن از زکات جایز است؟

جواب:اگر مقبره مزبوره در میان عامّه مردم محلّ،مورد احترام و تجلیل است و بعنوان امامزاده می شناسند،صرف زکات در تعمیر آن بقدر حاجت مانع ندارد.

سؤال 633:مصرف زکات اهالی روستا جهت ساختن انبار برای نگه داری کالاهای سهمیّه متعلّق به عموم روستا-با توجه به نیاز مبرم مردم برای آن و نبودن بودجه غیر از وجوهات- جایز است یا خیر؟

جواب:جایز است.

سؤال 634:شخصی که حتی حدود 500 تومان پول ندارد.ولی از لحاظ خوراکی چندان در مضیقه نیست،آیا می توان به او زکات داد یا خیر؟

جواب:میزان فقر عدم قدرت تأمین هزینه زندگی مطابق با شأن خودش در طول یک سال می باشد.

سؤال 635:شخصی که زکات باید بپردازد،اگر فرزند یا دامادش و یا یکی از بستگانش طلبه باشد،آیا می تواند به صورت هدیه،لوازم خانه و یا کتاب مورد نیاز او را خریده و از زکات خود محاسبه کند یا خیر؟

جواب:مانعی ندارد،مگر اینکه طلبه مذکور فقیر نباشد.

سؤال 636:آیا جایز است غیر سید کفارات و مظالم و صدقات خود را به سید بدهد یا نه؟

جواب:احتیاط واجب این است که غیر سید زکات مال و زکات فطره خود را به سید ندهد.بلی پرداخت صدقات واجب و مستحبی و نذورات به آنان جایز است،گرچه بهتر است حتی المقدور از گرفتن صدقات هم خودداری کنند.

ص:164

جواب:زکات فطره بر آنها واجب نیست و شما می توانید فطریه خودتان را به آنها بدهید.

سؤال 644:در یک روستایی که 600 نفر جمعیّت دارد،می شود زکات فطره خودشان را در زدن چاه آب و حمّام و...به مصرف برسانند.با اینکه می توانند از جای دیگر تأمین کنند؟در صورت مثبت بودن جواب،آیا می توانند پول جمع شده را بعد از چند ماه به مصرف برسانند؟

جواب:می توانند از زکات فطره جهت امور مذکوره استفاده کنند و چنانچه استفاده متوقف بر گذشتن مدتی باشد،مانعی ندارد.

ص:166

بخشش باشد بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازد.

سؤال 649:مواد لازم مانند صابون و پودر لباسشویی و حبوبات که با بن کارمندی به ما می دهند اگر از مصرف سال زیاد بیاید،آیا خمس دارد؟

جواب:اگر آنها را از درآمد سال خریداری کرده اید و اضافه آمده است باید خمس آن را به قیمت فعلی بازار بپردازید و اگر آنها را به شما بخشیده اند و اضافه آمده است بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازید.

سؤال 650:دانشجویی که برای تأمین هزینه تحصیلی خود مدتی سر کار می رود،آیا خمس درآمد خود را باید بپردازد؟

جواب:اگر تمامی درآمد خود را صرف هزینه تحصیل و زندگی کرده،خمس ندارد و اگر چیزی از آن در آخر سال اضافه بیاید،باید خمس آن را بپردازد.

سؤال 651:این جانب منزلی خریداری کردم،چون سند آن آماده نبود مبلغی از پول را به عنوان گرو نزد خود نگه داشتم تا سند آماده شود ولی سند آماده نشد و سال خمسی ام رسید، آیا به این مقدار خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:خیر،خمس ندارد مگر اینکه به منزل مذکور احتیاج نداشته باشید.

سؤال 652:شخصی مبلغی پول از کسی گرفته تا برای او کاری انجام دهد و سال خمسی او فرا رسیده در حالی که مقداری از پولها باقی مانده و هنوز در مقابل آن کار نکرده است،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:مقداری که در مقابل آن کار نکرده،فعلا خمس ندارد.

سؤال 653:مقداری پول در یک صندوق قرض الحسنه گذاشته ام تا پس از گذشت مدتی به من وام بدهند و سال خمسی ام رسیده است،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:خمس پس انداز لازم است.

سؤال 654:این جانب از مهاجرینی هستم که داخل ایران زندگی می کنم و خانواده ای تحت تکفّل خود دارد،اگر پولی جمع آوری کنم به این امید که وقتی به کشور خود بازگشتم بتوانم

ص:168

برای خود مایحتاج زندگی تأمین کنم آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:چنانچه برای تهیه مایحتاج جز این طریق،راه دیگری نداشته باشید خمس ندارد.

سؤال 655:پولی که انسان از درآمد سال برای حساب حج تمتّع واریز کرده و پس از چند سال مشرف می شود،آیا خمس دارد؟

جواب:پولی که برای حج واجب واریز می کنند،چنانچه از درآمد همان سال باشد خمس ندارد؛اما اگر متعلق خمس بوده مثل این که سال خمسی نداشته و از سرمایه برداشته یا بر آن پول سال گذشته است باید خمس آن را بدهند؛همچنین اگر پول را سال بعد پس بگیرند باید خمس آن را بدهند.اما پولی را که برای حج مستحبی یا عمرۀ مفرده واریز کرده و سال بعد می روند باید خمس آن را بدهند چون مؤونه نشده است.

سؤال 656:در حسابرسی سالانه صندوق قرض الحسنه مقداری پول اضافه آمده است، آیا به این مبلغ خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر پول مذکور از درآمد صندوق است خمس ندارد.ولی اگر مجهول المالک است یعنی به صورت اشتباه از مردم گرفته شده است بنابر احتیاط واجب باید با اجازۀ مجتهد جامع الشرائط به فقرا داده شود.

سؤال 657:حجاجی که مبلغی از درآمد سال خمسی خود را همراه دارند و در اثنای حج، سال خمسی آنها فرا می رسد،آیا باید خمس آن را بپردازند؟

جواب:هرگاه سال خمسی برسد هر مقدار که مصرف نشده خمس دارد.و همچنین است نسبت به آذوقه ای که همراه برده اند.

جواب:بلی،آنچه از حقوق ایشان که در مؤونه زندگی مصرف نشود و سال بر آن بگذرد خمس دارد.

سؤال 659:زنی قالی بافی می کند،آیا به درآمد او خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر در مؤونه زندگی مصرف نشود و سال بر آن بگذرد،باید خمس آن را بپردازد.

سؤال 660:اگر زن با سرمایه شوهر قالی بافی می کند،آیا باید خمس درآمد خود را بپردازد؟

جواب:بلی،آنچه از درآمد او در مؤونه صرف نشود و سال بر آن بگذرد، خمس دارد.

ندارد.ولی اگر سال بر آن بگذرد و مصرف مؤونه نشود خمس دارد.

سؤال 664:شخصی خانه ای جدید خریده است و برای پرداخت قیمت آن،خانۀ سابق خود را فروخته است،آیا به پول آن خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر خانه جدید را برای سکونت خود خریده است و در خانه سابق هم سکونت داشته است،خمس ندارد.

سؤال 665:کارمندی به شهرستان دیگر منتقل شده است،به همین جهت خانۀ خود را می فروشد تا در شهر جدید خانه ای خریداری کند،آیا به پول حاصل از فروش خانۀ اوّل خمس تعلق می گیرد؟

جواب:در فرض مذکور لازم نیست خمس پول فروش خانه را بدهد.

سؤال 666:اگر کسی خانۀ کوچکتر خود را با خانه ای بزرگتر تعویض کند و تفاوت قیمت آن را از درآمد سال خود بپردازد،آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟

جواب:در صورتی که خانۀ بزرگتر مطابق شأن او باشد،خمس ندارد.

سؤال 667:اگر کسی خانۀ بزرگ خود را با خانۀ دیگری تعویض کرده و مقداری پول نیز دریافت کند،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر خانۀ اوّل را از درآمد سالهای قبل خریده باشد باید بلافاصله خمس این پول را بپردازد.و اگر از پول مخمس خریداری کرده پولی که دریافت کرده جزء درآمد امسال اوست.

سؤال 668:فرزند این جانب قرار است جهت تحصیل چند سال به شهر دیگری برود،آیا به خانه ای که برای استفادۀ او در آن شهر خریداری می کنم،خمس تعلق می گیرد؟

جواب:اگر به گونه ای باشد که عرفا مورد نیاز او و در شأن اوست،تا زمانی که از آن استفاده می کند خمس ندارد.

سؤال 669:شخصی منزل مسکونی خود را که چند سال قبل با پول مخمس و مبلغی قرض تهیه کرده،به علت تنگدستی می فروشد که هم بدهکاری خود را بپردازد و هم مبلغی از

ص:171

آن را سرمایه کسب قرار دهد،آیا باید خمس قیمت اضافی منزل را بپردازد؟

جواب:خمس قیمت اضافی در صورتی لازم است که سال خمسی وی برسد و مصرف نشده است.

سؤال 670:خانه ای را برای استفاده شخصی،از درآمد سال خریداری کردم،ولی فروشنده گفته است 3 ماه بعد خانه را تخلیه می کنم.حال سال خمسی این جانب رسیده است،ولی هنوز خانه در دست فروشنده است و من نتوانسته ام از آن استفاده کنم،آیا به این خانه خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر مورد نیاز شما بوده خمس ندارد.مگر اینکه مدت تحویل منزل به اندازه ای طولانی باشد که عرفا جزء مؤونه سال خمسی بحساب نیاید.

سؤال 671:این جانب در اداره ای بکار مشغولم،از طرف اداره مذکور خانه ای در اختیارم گذارده شده است.ولی چون خانۀ شخصی ندارم از درآمد سال خود خانه ای تهیه کرده ام تا پس از بازنشستگی از آن استفاده کنم،آیا به این خانه خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:چون فعلا مورد احتیاج نیست،خمس دارد.

سؤال 672:شخصی منزل مسکونی مورد نیاز خود را می فروشد و پول آن را به عنوان تضمین قرارداد خرید خانه می گذارد و یا نزد خود نگه می دارد تا موقع مناسب خانه مناسب با شأن خود بخرد،آیا این پول متعلّق خمس می شود؟

جواب:اگر منزل خود را فروختید،پول آن جزء درآمد سال شما واقع می شود که اگر تا آخر سال صرف تهیه منزل یا مؤونه دیگر شد خمس ندارد و الاّ باید خمس آن را بپردازید.

رسانده و خانه خریده است خمس ندارد.و همین طور اگر پس از گذشت سال برای تهیه خانه مورد نیاز فروخته و چنانچه با پول مخمّس خریداری کرده،ترقّی قیمت خرید،از منافع سال فروش است که اگر تا پایان سال صرف مؤونه نشود خمس دارد.

سؤال 674:تهیه خانه مورد نیاز برای این جانب مقدور نیست،آیا می توانم از درآمد امسال خود زمینی تهیه کنم و در سالهای آینده هر وقت تمکّن پیدا کردم در آن ساختمان بسازم؟

جواب:در صورتی که تهیه خانه منحصر به همین راه باشد،مانعی ندارد.

جواب:اگر در مقابل این پول به او خانه می دهند و راهی جز این ندارد،خمس به آن تعلق نمی گیرد.

سؤال 679:معلّمی هستم که با پدر و مادرم زندگی می کنم و هر ماه مبلغی از حقوق خود را پس انداز می کنم تا بتوانم برای خود مسکن تهیه کنم،آیا به این پول خمس تعلق می گیرد؟

جواب:اگر برای تهیه منزل مورد نیاز،راهی غیر از این ندارید و نتوانید خانه را به تدریج تهیه کنید،خمس ندارد.

سؤال 680:این جانب معلّم هستم.مبلغی پول که در سال قبل خمس آن را پرداخت کرده ام به صورت علی الحساب به شرکت تعاونی مسکن فرهنگیان واریز کرده ام تا در آینده قطعه زمینی به این جانب بدهند.اکنون سال خمسی ام فرارسیده،آیا به این پول خمس تعلق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال،خمس لازم نیست.

سؤال 681:شخصی جهت منزل مورد نیاز خود،قطعه زمینی خریده است و نمی تواند یکجا آن را بسازد و ناچار است از درآمد و حقوق تدریجی خود پس انداز کند تا مصالح ساختمانی را سال بعد تهیه و بسازد.و اگر بخواهد در همین سال مصالح را خریداری کند ضایع می شود و چه بسا دزد ببرد.آیا اگر این درآمد را پس انداز کند به آن خمس تعلق می گیرد یا خیر؟

جواب:در فرض سؤال که برای تهیه منزل مورد نیاز خود راهی غیر از این ندارد و خرید مصالح ساختمانی هم به ضرر تمام می شود یا در معرض تلف شدن است،خمس به پس انداز تعلق نمی گیرد.

سؤال 682:این جانب خانه ندارم و فعلا اجاره نشین هستم و عائله مند و کم درآمد هستم و مختصر حقوق و درآمدم را پس انداز کرده ام.ناچار هستم چند سال پس انداز کنم تا بتوانم زمین لازم برای خانه را بخرم یا خانه کوچکی خریداری کنم تا از اجاره نشینی نجات پیدا کنم، آیا به این پس انداز خمس تعلق می گیرد یا نه؟

جواب:در فرض سؤال،خمس به پس انداز تعلق نمی گیرد.

ص:174

ضمن اجاره به این صورت است که صاحب منزل،خانۀ خود را به مبلغ کمی به مستأجر برای مدت معین اجاره دهد و در ضمن عقد اجاره شرط کند که مستأجر مبلغی را برای مدت مذکور به او قرض دهد.اما نسبت به خمس پول مذکور،در صورتی که پول از درآمد سال باشد و تهیه منزل منحصر به همین راه باشد فعلا خمس ندارد.

سؤال 687:این جانب خانه ای را با پول وام و قرض،رهن کردم و بعد بتدریج قرض مذکور را در مدت چند سال پرداخت کردم،آیا به آن پول خمس تعلق می گیرد؟

جواب:اگر راه تهیه منزل برای شما منحصر به همین است فعلا خمس ندارد.

ولی پس از اینکه پول را از راهن گرفتید هر مقدار از پول که در همان سال دریافت،در مؤونه صرف نشد،باید خمس آن پرداخت شود.

سؤال 688:این جانب چند سال از طریق وام و قرض و پس انداز مبلغی پول جمع آوری کردم و بالأخره اقساط و بدهی های مربوط به آن را پرداختم.اکنون این پول را برای رهن منزل در اختیار صاحب خانه گذارده ام،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال،که ظاهرا برای تهیه منزل مورد نیاز خود راهی غیر از این نداشته اید،فعلا به این پول خمس تعلق نمی گیرد.

سؤال 689:این جانب منزلم را که کوچک بود دادم و منزل دیگری که مناسب شأنم بود گرفتم و تفاوت قیمت آن را از درآمد سالم دادم،آیا خمس دارد؟

جواب:تبدیل منزل به منزل دیگر موجب تعلق خمس نمی شود.

نتوانید تهیه کنید،خمس ندارد.

سؤال 691:آیا مصالح ساختمانی که شخص به علت نداشتن قدرت مالی نتوانسته است آنها را در تعمیر یا نوسازی منزل خود استفاده کند و سال خمسی او فرا رسیده است،باید خمس آنها را بپردازد؟

جواب:در فرض سؤال،اگر تعمیر یا نوسازی منزل مورد نیاز و در شأن او باشد،خمس ندارد.

درآمد سال فروش بوده و اگر تا آخر سال مصرف نشود،خمس دارد.

سؤال 695:این جانب دارای خانه ای هستم که آن را اجاره داده ام،آیا پولی که صرف تعمیرات منزل می کنم،همانند اصل خانه متعلّق خمس است؟

جواب:تعمیراتی که برای بقای منزل مذکور لازم باشد جزء مؤونه است و خمس ندارد.ولی تعمیراتی که موجب افزایش قیمت منزل یا مال الاجاره باشد- مثل سنگ کاری و نوسازی و تجدید بنا-باید خمس مقداری را که به قیمت منزل یا مال الاجاره آن از جهت تعمیرات افزوده شده بپردازد.

سؤال 696:این جانب خانه ای برای سکونت خود تهیه کردم،پس از مدتی که در آن سکونت داشتم به جهت دور بودن فاصلۀ خانه تا محل کارم ناچار شدم خانه را اجاره داده و با پول آن در محلی نزدیک به محل کارم خانه ای اجاره کنم،آیا به خانۀ من خمس تعلق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال خمس ندارد.بلی اگر از درآمدهای دیگر بتوانید مال الاجاره منزل اجاره ای را بدهید و خانه خودتان از مؤونه بودن خارج شود و سرمایه شود باید خمس آن را به قیمت فعلی بدهید.

سؤال 697:این جانب منزل مسکونی مورد نیازم را تبدیل به منزل بزرگتر در حدّ نیاز و شأن خود کردم،و تفاوت آن را از درآمد سالم دادم،آیا باید خمس منزل را بدهم؟

جواب:در فرض سؤال،خمس به آن تعلق نمی گیرد.

سواری مورد نیاز پرداختم و سایر اقساط آن را بطور ماهیانه از درآمدم پرداخت می کنم.آیا به این اتومبیل خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال چنانچه اتومبیل از شأن شما زیاد نباشد،خمس ندارد.

سؤال 700:این جانب اتومبیل سواری خود را که مورد نیازم بود فروختم و با پول آن اتومبیل نو و مدل جدید خریداری کردم و بقیه پول آن را نیز از درآمد سالم پرداختم.آیا باید خمس بپردازم؟

جواب:چنانچه اتومبیل در شأن شما بوده،خمس ندارد.

سؤال 701:آیا به کپسول آتش نشانی و تایر زاپاس و یخ شکن که برای اتومبیل شخصی خود خریداری کرده ام و ممکن است در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد خمس تعلق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال،چون در معرض استفاده است به آن خمس تعلق نمی گیرد.

سؤال 702:چند سال قبل با گرفتن وام،یک اتومبیل سواری تهیه کردم و بعد وام را پرداختم و امسال با فروش آن اتومبیل،یک ماشین مدل جدید به اقساط خریداری کردم و مقداری از پول ماشین اول را صرف زندگی کردم و مقداری از آن نیز موجود می باشد،آیا باید خمس بپردازم؟

جواب:خمس مبلغی که موجود است باید بپردازد.

سؤال 703:این جانب مقداری پول جهت خرید اتومبیل سواری مورد نیازم به حساب شرکت اتومبیل سازی واریز کردم و پس از دو سال به من اتومبیل دادند.آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر پول مذکور از درآمد سال شما بوده و ماشین مذکور مطابق با شأن شما بوده و طریقه تهیه آن منحصر به این راه باشد،خمس ندارد.

سؤال 704:شخصی از درآمد سال خود یک دستگاه اتومبیل سواری که مورد نیاز زندگی او

ص:179

بوده خریداری کرده و در همان سال آن را بفروش رسانده و اتومبیل گرانتری خریداری کرده و بقیه پول آن را از درآمد همان سال پرداخته است،آیا به این اتومبیل ها خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال که خریدوفروش اتومبیل در اثنای سال بوده،در صورتی که اتومبیل در شأن او باشد،خمس ندارد.

آن را نیز بپردازید مگر اینکه اتومبیل وسیله امرار معاش شما باشد و درآمد آن از مخارج زندگی زیاد نیاید،که در این صورت فعلا خمس ندارد.

سؤال 710:وسیلۀ نقلیه مانند وانت که گاهی برای استفاده شخصی و گاهی برای باربری و اجرت و کسب و کار است،آیا خمس دارد؟

جواب:به نسبت استفاده برای باربری و اجرت،متعلّق خمس است.

سؤال 711:تراکتور و اتومبیل وانت که برای کسب خریداری شده و خمس آن پرداخت نشده است،آیا قیمت خرید ملاحظه می شود یا قیمت فعلی؟

جواب:لازم است به قیمت فعلی حساب شود.

سؤال 712:این جانب دارای اتومبیلی سواری هستم که با آن مسافرکشی می کنم و از این طریق مخارج زندگی خود را تأمین می کنم.آیا مخارجی که اتومبیل مذکور دارد مانند اصل اتومبیل متعلّق خمس است یا جزء مؤونه است و خمس ندارد؟

جواب:اگر مخارج مذکور برای بقای اتومبیل و استفاده از آن است-مانند خرج بنزین و روغن و لوازم یدکی مورد نیاز-خمس ندارد.ولی اگر مخارج بگونه ای است که موجب افزایش قیمت اتومبیل می شود جزء سرمایه است.و مانند اصل اتومبیل خمس به آن تعلّق می گیرد.و باید خمس مقداری که به قیمت اتومبیل افزوده شده پرداخت شود.

سؤال 713:این جانب قبل از فرارسیدن سال خمسی تراکتوری خریداری کرده ام تا در ارتباط با کشاورزی خود از آن استفاده کنم،آیا خمس آن را باید بپردازم؟و اگر از این تراکتور برای انجام کارهای دیگران استفاده کنم و اجرت بگیرم،آیا تراکتور خمس دارد؟

جواب:اگر تراکتور را از درآمد سال خریداری کرده اید باید خمس آن را بپردازید، خواه فقط مربوط به کشاورزی خودتان باشد یا برای کارهای دیگران نیز باشد.

جواب:بلی،باید خمس آن پرداخت شود.

سؤال 715:کارمندی که برای بهبود وضع مالی خود یک باب مغازه باز می کند،آیا به ابزار کاری که برای کار در مغازه تهیه می کند،خمس تعلق می گیرد؟

جواب:بلی،خمس تعلّق می گیرد.

سؤال 716:این جانب دانشجوی رشتۀ پزشکی می باشم.اگر برای استفادۀ آیندۀ خود بعضی از دستگاهها و لوازم پزشکی را خریداری کنم،با توجه به اینکه فعلا به آنها نیازی ندارم،آیا باید خمس آنها را بپردازم؟اگر از دستگاههای مذکور برای یادگیری دروس خود یا مثلا سنجش فشار خون اعضای خانواده خود استفاده کنم،خمس آن چگونه است؟

جواب:اگر دستگاههای فوق مربوط به کسب شما باشد خمس دارد.و اگر بگونه ای است که در امر تحصیل و یا سنجش فشار خون اعضای خانواده مورد نیاز باشد،خمس ندارد.

سؤال 717:اگر کسی ماشین کار یا ابزار خود را به صورت قسطی خریداری کند،خمس آن چگونه است؟

جواب:هرچه از اقساط را که پرداخت خمس آن را نیز بپردازد.

سؤال 718:مبلغ سی هزار تومان وام گرفتم و با آن یک دستگاه کلیدسازی تهیه کردم و با آن کار می کنم.سال بعد وام مربوط به آن را پرداختم،آیا خمس باید بپردازم؟

جواب:بلی،خمس مبلغ مزبور باید پرداخته شود.

سؤال 719:این جانب قسمتی از لوازم زندگی مورد نیاز خود را فروخته و با آن ابزار کار تهیه کرده ام.آیا به پول آن خمس تعلق می گیرد؟

جواب:اگر لوازم زندگی را از درآمد سال،یا با مال غیر مخمس خریداری کرده اید،باید خمس آنها را بپردازید.و اگر با مال مخمس خریداری کرده اید،باید خمس ترقی قیمت آن را بپردازید.

سؤال 720:شخصی اتومبیل وانت خود را که جهت کار و کسب استفاده می کرده بفروش

ص:182

رسانده تا خانه ای خریداری کند،آیا به پول آن خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اصل پول اتومبیل در صورتی که خمس آن را قبلا داده،خمس ندارد.

ولی ترقی قیمت آن اگر در سال فروش مصرف نشود خمس دارد.و اگر اتومبیل را از درآمد سال خریداری کرده،و در سال بعد بفروش رسانده،باید خمس قیمت فعلی آن را بلافاصله بپردازد.

سؤال 721:شخص کشاورزی با یک تراکتور که جزء ضروری اسباب کار او بوده زندگی می کرده و فعلا نمی تواند کار کند و تراکتور را-با اینکه احتیاج به آن دارد-فروخته تا با پول آن به مکّه مشرّف شود،آیا این پول خمس دارد؟

جواب:اگر تراکتور را از درآمد سالهای قبل تهیه کرده،لازم است به مجرّد فروش خمس همۀ قیمت آن را بپردازد و اگر از پول خمس داده شده خریده است مازاد بر قیمت خرید آن،جزء درآمد سال فروش است،که اگر تا پایان سال مصرف در مؤونه نشود،خمس دارد.

جزء مؤونه بحساب نیامده و باید خمس آن پرداخت شود.و نیز مخارجی که در راه تحصیل فایده مصرف می شود جزء مؤونه است،مثل:مزد کارگر،خرج آبیاری،گازوئیل برای تراکتور و بنزین اتومبیل.

سؤال 723:آیا تلفن جزء مایحتاج زندگی انسان است،یا خمس دارد؟

جواب:تلفن منزل اگر در شأن انسان باشد جزء مایحتاج است و خمس ندارد.

ولی تلفن محل کسب در حکم سرمایه است و خمس دارد.

سؤال 724:آیا چرخ خیاطی مورد احتیاج،خمس دارد؟

جواب:اگر فقط برای حاجت خانه باشد خمس ندارد و اگر برای کسب باشد خمس دارد.

سؤال 725:آیا به وسایل زینتی داخل منزل مثل گل و گلدان و قاب عکس و لوستر خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر بیش از حدّ متعارف نباشد و از درآمد سال تهیه شود،خمس ندارد.

سؤال 726:کشاورزی است یک گاو شیرده دارد که از درآمد سال خود خریداری کرده است.

آیا به آن خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر برای استفادۀ خود و خانوادۀ خود از شیرش خریداری کرده،جزء مؤونه حساب می شود و خمس ندارد.

سؤال 727:آیا پولی که حجّاج به عنوان ارز همراه می برند،خمس دارد؟

جواب:اگر از درآمد همین سال باشد و در سال خمسی مصرف شود،خمس به آن تعلّق نمی گیرد.

سؤال 728:شخصی مقداری از درآمد سال خود را برای خرید نوارهای مبتذل ویدیویی مصرف کرده است،آیا این پول جزء مؤونه او بحساب می آید؟

جواب:پولی که در راه حرام صرف شود جزء مؤونه نیست و باید خمس آن پرداخت شود.

ص:184

سؤال 729:آیا به پولی که در راه اسراف و یا خرید اشیای غیر ضروری و چیزهایی که در شأن انسان نیست-مثل بعضی دکورها و قابهای نفیس-مصرف می شود،خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:بلی،باید خمس آنها را بپردازد.

سؤال 730:شخصی برای پسرش که هنوز ازدواج نکرده و تحت تکفّل او می باشد خانه ای خریداری می کند که مقداری از آن غیر مخمّس بوده است.آیا این پول از مخارج او محسوب می شود؟

جواب:مقداری از پول که از قبل به آن خمس تعلّق گرفته باید خمس آن را بپردازد.و مقداری که از درآمد سال بوده در صورتی که هبه مناسب شأن او بوده خمس ندارد.

سؤال 731:لباسی جهت پوشیدن خریداری کرده ام،با وجود اینکه مورد احتیاج بوده یک سال بدون استفاده مانده است،آیا خمس دارد؟

جواب:در فرض سؤال که مورد احتیاج بوده،خمس ندارد.

سؤال 732:آیا به اشیای جزئی،مثل:شیشۀ عطر،مهر،تسبیح کربلا و جانماز که انسان خریداری کرده و در اثنای سال مورد استفاده قرار نگرفته،خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر از منافع سال خریداری کرده و در معرض استفاده باشد،خمس ندارد.

سؤال 733:آیا به کتابهایی که اهل علم خریداری می کنند و بعضی از آنها ممکن است هیچ گاه مورد استفاده قرار نگیرند خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر در معرض استفاده باشند و امکان نیاز به آنها وجود داشته باشد، خمس به آنها تعلّق نمی گیرد.

سؤال 734:سال خمسی این جانب اول فروردین است.در اسفند ماه اجناسی خریداری کردم تا در ایّام عید به بستگانم هدیه بدهم،آیا به این اجناس خمس تعلّق می گیرد؟

ص:185

جواب:اگر در وقت متعارف خریداری کرده اید و مناسب با شأن شما است، خمس ندارد.

سؤال 735:آیا طلا و زیورآلاتی که بانوان خریداری می کنند جزء مؤونه است؟

جواب:اگر از درآمد سال باشد و بیشتر از شأن آنها نباشد و از آن استفاده کنند، خمس ندارد.

سؤال 736:کسی که سال خمسی نداشته و مقداری پول صرف ساختمان مسجد و حسینیه و بیمارستان و حمّام کرده،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر از درآمد سال او بوده و صرف در موارد مذکوره مطابق شأن او بوده،خمس ندارد.ولی اگر یقین دارد سال بر آن گذشته است،خمس دارد.

سؤال 737:پیرزنی که فرزندانش مخارج او را می دهند مبلغی پول دارد و با اینکه از استفاده زینت افتاده با آن پولها طلا می خرد تا زمانی که راه کربلا بازشد خرج سفر کربلا کند، آیا این طلاها خمس دارد؟

جواب:در فرض سؤال،اگر سال از آنها بگذرد خمس دارد.

سؤال 738:آیا پولی که انسان برای بیمه می پردازد جزء مؤونه است،یا باید خمس آن پرداخته شود؟

جواب:اگر پرداخت پول برای بیمه مورد نیاز شخص باشد،خمس ندارد.

سؤال 739:امسال عازم زیارت بیت اللّه الحرام می باشم،مبلغی پول به مدیر کاروان دادم که در عربستان پول و ارز آنجا را به من بدهد و هنوز مشرف نشده ام و سال خمسی ام فرا رسیده است.آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال،خمس تعلّق می گیرد.

سؤال 740:کسی که در بین سال خمسی چیزی را برای رفع احتیاجات خود و خانواده اش خریداری می کند و بعد از سال خمسی آن را می فروشد تا چیز دیگری تهیه کند یا تبدیل به احسن کند،آیا به پول فروش آن خمس تعلّق می گیرد؟

ص:186

جواب:پول فروش جزء درآمد سال فروش محسوب می شود بنابراین اگر قبل از گذشت سال صرف مؤونه شود خمس ندارد و اگر باقی بماند باید تخمیس شود.

سؤال 741:جنسی را به صورت سلف خریداری کرده ام و پول آن را پرداخته ام ولی پیش از تحویل جنس،سال خمسی ام فرا رسیده است،آیا باید خمس پول را بپردازم؟

جواب:اگر جنس خریداری شده مربوط به مؤونه باشد و در وقت آن نتوانید تهیه کنید،خمس ندارد.و در غیر این صورت پرداخت خمس لازم است.

سؤال 742:خانمی مقداری طلا و زیورآلات خریداری کرده و از آن استفاده کرده است و بعد از چند سال آنها را می فروشد،آیا به محض فروش باید خمس آنها را بپردازد؟

جواب:اگر از درآمد سال خریداری کرده و در سالهای بعد فروخته قیمت آن جزء درآمد سال فروش محسوب می شود،که اگر تا پایان سال صرف مؤونه نشود، خمس دارد.

سؤال 745:دختری کارمند است و در خانۀ پدر زندگی می کند.مقداری از حقوق ماهیانه خود را جهت تهیه جهیزیه و سایر لوازم زندگی پس انداز می کند،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:خمس تعلّق می گیرد.مگر اینکه برای تهیه جهیزیۀ مورد نیاز و در حد شأن خود،راهی غیر از این نداشته باشد و نتواند یکجا تهیه کند.که در این صورت به پس انداز،خمس تعلق نمی گیرد.

سؤال 746:این جانب برای دخترم دفترچه حساب پس انداز بانکی باز کرده ام و هر ماه مقداری پول به حساب آن واریز می کنم تا پس از گذشت چند سال که موقع ازدواج او فرا می رسد برایش جهیزیه و لوازم زندگی تهیه کنم.آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟و اگر از طرف بانک سودی مشروع به این پول تعلق بگیرد،آیا متعلّق خمس است؟

جواب:اگر برای تهیه جهیزیه مورد نیاز و در حدّ شأن راهی غیر از این نداشته باشید و در موقع نیاز نتوانید تهیه کنید،که در این صورت خمس به آن تعلق نمی گیرد.

سؤال 747:آیا حکم جهیزیه دختر در مورد پسر نیز جاری است؟یعنی اگر پسر از درآمد سال لوازم مورد نیاز زندگی آیندۀ خود را خریداری کند یا پدر و مادر برایش خریداری کنند،آیا خمس ندارد؟

جواب:حکم جهیزیه را دارد.و همچنین است نسبت به پس انداز خود پسر یا پدر برای او،در صورتی که بموقع باشد و نتوانند یکجا تهیه کنند و در حدّ شأن باشد.

سؤال 748:این جانب مقداری وام برای تهیه جهیزیۀ دخترم از بانک گرفتم تا اقساط آن را در مدت چهار سال بپردازم.آیا می توانم اقساط آن را از درآمد سالهای آینده بپردازم؟

جواب:می توانید بپردازید.

سؤال 749:اگر پدری جهیزیه دختر را از مال غیر مخمّس تهیه کرده باشد و خمس آن را نپردازد،پرداخت خمس بر دختر لازم است؟

ص:188

جواب:بلی،در فرض سؤال،لازم است دختر خمس جهیزیه را بپردازد.

سؤال 750:این جانب جهیزیه مورد نیاز خود را خریده ام و پول آنها را قرض کرده ام آیا لازم است طلای زینتی خود را که از درآمد سال خریده ام بفروشم و بلافاصله قرض خود را پرداخت نمایم و آیا باید خمس آن را بپردازم؟

جواب:اگر به مقدار شأن شما باشد واجب نیست بفروشید و اگر هم بفروشید لازم نیست خمس آن را فورا بدهید.

سؤال 751:این جانب دختری دارم که ناچارم برایش جهیزیه تهیه کنم و نمی توانم آن را یکجا خریداری کنم و از طرفی اگر جهیزیه را از درآمد سال بتدریج خریداری کنم نوعا ضایع می شود و بموقع از قابلیت استفاده خارج می شود و باصطلاح از رواج و مطلوبیت می افتد و چه بسا نگهداری آنها مشکل است و جای حفظ آن را نداریم.در این صورت اگر پول را پس انداز کنم تا بموقع مایحتاج را تهیه کنم،آیا خمس به آن تعلق می گیرد یا نه؟

جواب:در فرض سؤال،با توجه به مشکلات مزبور،خمس به آن تعلق نمی گیرد.

جواب:در فرض سؤال،اگر باغ زاید بر مؤونه نیست خمس آن واجب نیست.

ولی میوۀ آن اگر زاید بر مؤونه باشد،خمس دارد.

سؤال 754:شخصی حساب سال نداشته است و زمین موروثی خود را به صورت باغ در آورده تا از میوۀ آن استفاده کند.پس از چند سال،مقداری محصول میوۀ باغ،زائد بر احتیاج او شده است.اکنون می خواهد حساب سال قرار دهد،خمس این باغ چگونه است؟

جواب:در فرض سؤال،اگر مخارج باغ از درآمد سال او بوده باغ مذکور خمس ندارد ولی میوه آن مقداری که زاید بر مؤونه است خمس دارد.

سؤال 755:شخصی با مقداری پول خمس داده زمینی خریداری کرده و به صورت باغ در آورده تا از میوۀ آن جهت تجارت استفاده کند،آیا به این باغ خمس تعلق می گیرد؟

جواب:خمس تفاوت قیمت زمین و نیز خمس درختها را باید بپردازد.

سؤال 756:این جانب زمین مواتی را احیاء کرده ام،آیا به این زمین خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر زمین را به صورت باغ در آورده اید تا از میوۀ آن برای خود و خانواده تان استفاده کنید و قصدتان فروش میوه نبوده و زاید بر حاجت نیز نباشد، خمس ندارد.بلی اگر باغ را بفروشید باید خمس قیمت فعلی آن را بپردازید.و اگر زمین را به منظور زراعت یا به عنوان باغی که میوه آن را بفروشید آباد کرده اید، خمس قیمت فعلی آن باید پرداخت شود.هر چند باغ را نفروخته باشید.

سؤال 757:آیا زمین های کشاورزی خمس دارد؟

جواب:زمین کشاورزی در حکم سرمایه است و خمس دارد.ولی چنانچه زمین به مقداری است که فقط برای تأمین زندگی و معاش اوست و اگر خمس آن را بدهد قادر به ادامۀ زندگی نخواهد بود،لازم نیست فعلا خمس آن را بپردازد.و در صورتی که بعدا متمکن شد بپردازد.اگر چه تدریجی باشد.

سؤال 758:شخصی زمینی را برای زراعت گندم مورد نیاز خانوادۀ خود خریداری کرده است و چیزی از آن را بفروش نمی رساند.آیا این ملک متعلق خمس است؟

ص:190

جواب:بلی خمس آن را باید بپردازد.مگر اینکه بمقدار امرار معاش باشد که فعلا خمس ندارد.

سؤال 759:این جانب دارای چند هکتار زمین کشاورزی هستم که خمس آن را پرداخته ام.و هر ساله مقداری گندم از آن برداشت می کنم که قسمتی از آن را جهت تأمین معاش خانوادۀ خود مصرف می کنم و بقیه را به فروش می رسانم.لطفا کیفیت خمس آن را بیان فرمایید.و آیا مخارجی که برای کشت و برداشت گندم مزبور صرف کرده ام می توانم از حاصل کسر کنم؟

جواب:مقداری از محصول گندم مزبور که از مخارج سال خود و خانوادۀ شما زیاد بیاید،باید خمس آن را بپردازید.و مخارجی که برای بدست آوردن محصول مصرف کرده اید اگر چیزی است که عین آنها باقی نیست می توانید از حاصل کسر کنید و اگر چیزی است که عین آنها باقی است،مثل ابزار و آلاتی که برای شخم زدن و درو کردن،از درآمد سال خریداری کرده اید باید خمس آنها را بپردازید و نمی توانید از حاصل کسر کنید.

سؤال 760:این جانب هر ساله مقدار مشخصی بذر گندم کشت می کنم،آیا هر سال باید خمس آن را بپردازم؟

جواب:سال اوّل که خمس آن را دادید،آن مقدار در سالهای بعد خمس ندارد.

سؤال 761:شخصی از درآمد سال،ملک یا چیز دیگری را برای تجارت و سرمایه خریده، و تا آخر سال ترقی کرده و 100 هزار تومان ارزش پیدا کرده و خمس آن را نداده است.در پایان سال دوم،ارزش آن 200 هزار تومان شده است،فعلا خمس آن چگونه محاسبه می شود؟

جواب:در فرض سؤال،خمس آن 56 هزار تومان می شود.چون آخر سال اوّل،خمس آن را که 20 هزار تومان بوده،نداده است.و همانگونه که سهم صاحب سرمایه ترقی کرده،خمس هم ترقی کرده است.لذا فعلا باید خمس سال اول و ترقی سال دوم آن را،باضافۀ خمس ترقی سهم صاحب سرمایه بدهد.و اگر سال دوم نیز آن را نپرداخت،باید همینطور خمس را بصورت تصاعدی محاسبه و

ص:191

بپردازد.

بنابراین،در فرض سؤال،خمس سال اول 20 هزار تومان بوده،که در سال دوم 20 هزار تومان ترقی و سود داشته،جمعا 40 هزار تومان می شود.و سهم صاحب سرمایه که سال اول 80 هزار تومان بوده،در سال دوم 80 هزار تومان ترقی و سود داشته،که خمس آن 16 هزار تومان می شود.در نتیجه خمس سرمایۀ فعلی 56 هزار تومان است و سرمایۀ خالص 144 هزار تومان می باشد.

سؤال 762:شخصی زمینی دارد که قیمت آن بالا رفته و بواسطه همین زمین مستطیع شده است.حال قسمتی از زمین را فروخته تا صرف حج کند،آیا باید پول آن را تخمیس کند؟

جواب:در فرض سؤال،اگر اصل زمین متعلّق خمس نباشد،مثل اینکه ارث یا صداق بوده خمس ندارد ولی اگر آن را از پول مخمس خریداری کرده ترقی قیمت مقداری که بفروش رسانده جزء درآمد سال اوست که اگر تا پایان سال در مؤونه صرف نشود خمس دارد(ترقی قیمت نسبت به زمانی که خریده است ملاحظه می شود)ولی اگر به عنوان مال التجاره و استفاده از ترقی قیمت، خریداری کرده در صورتی که با پول مخمس خریداری کرده باید خمس ترقی قیمت زمین را همه ساله بپردازد.و در همین فرض اگر با پول غیر مخمس خریداری کرده،باید خمس زمین را به قیمت فعلی بپردازد.و در سالهای بعد نیز خمس ترقی قیمت آن را بپردازد.

سؤال 763:این جانب زمینی خریداری کرده ام تا پس از ترقی قیمت بفروشم،آیا پس از فرا رسیدن سال خمسی خمس قیمت فعلی آن را باید بپردازم یا خمس قیمت خرید را؟

جواب:خمس قیمت فعلی را لازم است بپردازید.

را بپردازد نتواند با بقیۀ آن امرار معاش کند،که در این صورت خمس ندارد.ولی اگر تمکن پیدا کرد یا سرمایه را فروخت،باید خمس آن را پرداخت کند.

سؤال 765:این جانب مقداری سهام خریداری کرده ام و خمس آنها را نیز پرداخته ام،حال اگر بخواهم این سهام را چند سال نگهداری کنم،آیا خمس ترقی قیمت آن را همه ساله باید بپردازم یا پس از فروش آنها؟

جواب:در صورت افزایش قیمت،باید خمس مقدار اضافه شده در هر سال را در همان سال بپردازید.

سؤال 766:اشخاصی که شغل آنها طلافروشی و زرگری است گاهی ممکن است مثلا در اول سال یک کیلوگرم طلا دارند ولی در آخر سال به جهت افزایش بی رویه قیمت،مقدار طلای آنها به نیم کیلوگرم رسیده ولی قیمت آن نسبت به یک کیلوگرم اول سال بیشتر است و اگر به همین ترتیب چند سال بگذرد سرمایه از بین رفته و چیزی به عنوان موجودی ندارند.

آیا این افراد می توانند مقداری طلا را سرمایه خود قرار دهند و میزان در سود و زیان را بر اساس خود طلا محاسبه کنند،بدون اینکه به قیمت کاری داشته باشند؟

جواب:اوّلا این سؤال تنها در مورد طلافروشی مطرح نیست،بلکه در مورد سایر تجّار و کسبه نیز مطرح است و ثانیا معیار در وجوب خمس،قیمت و ثروت است نه وزن و مقدار و ثالثا ترقی قیمت هر چند ممکن است موجب کم شدن سرمایه از نظر وزن بشود ولی هیچ گاه منجر به از بین رفتن آن نمی شود بنابراین در مفروض سؤال،شخص باید خمس زاید را بپردازد.

سؤال 767:شغل این جانب کاسبی است و دارای سال خمسی می باشم،سال گذشته حدود یکصد گونی برنج داشتم که سرمایه کسبم بوده و آن را نیز تخمیس کرده ام،امسال قیمت برنج افزایش یافته و موجب شده است که سرمایۀ کسب من به مقدار دوازده گونی کاهش پیدا کند، آیا خمس بدهکارم؟

جواب:ملاک و معیار در باب خمس،قیمت و ثروت است نه وزن و مقدار.

بنابراین هر مقدار بر قیمت برنجها افزوده شده خمس دارد.هر چند که به حسب

ص:193

وزن کمتر شده باشد و اگر مسأله بر عکس شود یعنی مقدار جنس افزایش یابد ولی قیمت اضافه نشود،خمس به مقدار اضافی تعلّق نمی گیرد.

سؤال 768:آیا تخمیس سرمایه باید از آغاز کسب باشد یا بعد از گذشتن سال؟

جواب:اگر سرمایه از درآمد همان سالی است که می خواهد در آن تجارت و کسب کند،ملاک آخر سال خمسی است و اگر می خواهد درآمد سالهای قبل را به عنوان سرمایه کسب قرار دهد،باید در آغاز کسب آن را تخمیس کند.

سؤال 769:شخصی لوازم زندگی خود را با وجود احتیاجی که به آنها داشته فروخته تا سرمایه کسب قرار دهد،آیا تا زمانی که مثل آنها را خریداری نکرده،به این سرمایه خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال،اگر لوازم زندگی را از درآمد سال یا مال غیر مخمس خریداری کرده،مازاد بر قیمت خرید لوازم زندگی که جزء سرمایه شده،متعلّق خمس است.

سؤال 770:اشخاصی که سرمایۀ کسب آنها غیر مخمس بوده و از درآمد آن لوازم زندگی مورد نیاز خود را خریداری کرده اند،آیا به این لوازم زندگی نیز خمس تعلق می گیرد؟

جواب:در فرض سؤال،باید خمس سرمایه و آنچه از درآمد این سرمایه خریده شده به قیمت فعلی بپردازند.

سؤال 771:این جانب بعد از چند سال کار در یک کارخانه،خود را بازخرید کردم و مبلغی را که به عنوان بازخرید گرفتم،آن را به عنوان مضاربه به کسی داده ام و با سود آن امرار معاش می کنم و راه دیگری برای تأمین معاش ندارم،آیا باید خمس مبلغ بازخرید را بدهم؟

جواب:در فرض سؤال که مبلغ مزبور تنها به مقداری است که معاش شما را تأمین می کند،خمس ندارد.

جواب:می توانید جبران کنید و خمس ندارد.

سؤال 773:پولی مخمّس به عنوان مضاربه در اختیار بانک قرار داده ام،پس از مدتی آن پول را گرفته و مصرف زندگی کرده ام،آیا می توانم از منافع همین سال آن را جبران کنم؟

جواب:می توانید جبران کنید و خمس ندارد.

سؤال 774:اگر سرمایۀ تجارت انسان که مخمّس بوده در اثنای سال مصرف یا تلف شود و در سال آینده سرمایه تهیه کند،آیا خمس دارد؟

جواب:بلی،خمس دارد.

جواب:چیزهایی چون تلفن و یخچال که عین آنها باقی است،حکم سرمایه را دارد،و باید خمس آنها پرداخت شود.و تعمیر مغازه در صورتی که موجب زیاد شدن قیمت مغازه یا مال الاجارۀ آن گردد،خمس مقداری که به قیمت مغازه یا مال الاجاره از جهت تعمیرات افزوده شده،باید پرداخت.

جواب:اگر علوفه را از پول خمس داده شده خریداری کنند می توانند.

سؤال 783:گاو و گوسفندی که بیش از یک سال عمر دارند،اگر در بین سال خمسی فروخته شوند چه موقع متعلّق خمس واقع می شوند؟

جواب:اگر از درآمد سالهای قبل به عنوان استفاده شخصی از شیر آنها خریداری شده است جزء درآمد سال فروش قرار می گیرد یعنی اگر تا آخر سال خمسی صرف مؤونه نشده باید تخمیس شود.

سؤال 784:کشاورزی یک گاو داشته که با زاد و ولد افزایش پیدا کرده و پس از حدود پنج سال،چهار گاو شده است.سپس آنها را فروخته و برای مخارج جهیزیه دخترش هزینه کرده است.پس از آن یک گاو شیرده خریده که گوساله آن بزرگ شده،حکم خمس آن را بیان فرمایید.

جواب:لازم است به مجرّد فروش،خمس مجموع قیمت را بپردازد.و چنانچه گاو شیرده را از پول خمس داده نشده خریده باشد،باید خمس آن و گوساله آن را بپردازد.

در این سال می تواند از درآمد سال آن را جبران کند؟و آیا حکم چیزهای دیگر مانند گندم، برنج و پول نقد چگونه است؟

جواب:بلی،می تواند جبران کند.و در این حکم فرقی بین طلا و پول نقد و گندم و غیره نیست.

سؤال 788:شخصی دارای مقداری پول است که خمس آنها را سال قبل پرداخته است و در سال بعد مقداری از آن را صرف کرده است،آیا می تواند آخر سال خمسی خود،کسری آن مال مخمّس را جبران کند؟

جواب:بلی،می تواند جبران کند.

سؤال 789:شخصی دارای دو نوع پول است،یکی پولی که خمس آن را قبلا پرداخته یا خمس به آن تعلّق نمی گیرد و دیگری پولی که از درآمد سال اوست،اگر این پولها با یکدیگر مخلوط باشند،آیا می تواند با نیّت،یکی از آنها را مشخص کند؟مثلا از پولی که درآمد سال اوست در مؤونه صرف کند تا پول دیگر برای او باقی بماند.اگر پولهای مذکور در بانک باشد چطور؟

جواب:در فرض سؤال که پولها با یکدیگر مخلوط شده اند به مجرّد نیت نمی تواند یکی را معین کند.بلکه باید به حاکم شرع مراجعه کرده و مصالحه کند و در مورد بانک نیز حکم همین است.مگر اینکه در دو حساب جداگانه واریز شده باشند.

سؤال 791:گوسفندی را که خمس به آن تعلّق گرفته صاحب گوسفند به قصّاب فروخته است،کسانی که از گوشت آن خریداری کرده اند بعد از اینکه علم پیدا کردند،آیا باید خمس آن را بدهند؟

جواب:باید خمس آن را بپردازند.

سؤال 792:فردی نود و نه درصد احتمال می دهد پدرش خمس نمی دهد،تکلیف پولهایی که از او می گیرد یا غذایی که در خانۀ او می خورد چیست؟

جواب:چنانچه اطمینان داشته باشد که موارد فوق متعلّق خمس است،باید خمس چیزهایی را که استفاده می کند بپردازد.

سؤال 793:اگر کسی با پول خمس داده نشده لباس خریداری کند و در آن نماز بخواند، حکم آن چیست؟

جواب:نماز او اشکال دارد.

سؤال 794:رفتن به منزل افرادی که انسان علم دارد خمس اموال خود را نپرداخته اند،چه حکمی دارد؟

جواب:اصل رفتن مانعی ندارد.خصوصا اگر برای صله رحم و امر به معروف و نهی از منکر باشد.ولی اگر چیزی مصرف کرد که می داند متعلّق خمس است، باید خمس آن را بپردازد.

سؤال 795:شخصی دارای سال خمسی است اگر در اثنای سال فوت کند،آیا ورثه او می توانند قبل از پرداخت خمس او از ترکۀ او در تجهیز و تکفین و سایر مخارج میت مصرف کنند؟

جواب:آنچه از درآمد سال فوت صرف مؤونه نشده،باید خمس آن پرداخت شود.و از مال خمس داده شده به مصرف تجهیز و تکفین میت برسانند و حتی کفنی را که خود میت از درآمد سال فوت خریده باید خمس آن را بپردازند.

سؤال 796:آیا تصرف در مال متعلّق خمس مطلقا جایز نیست؟حتی اگر به ارث به انسان

ص:199

برسد یا کسی به انسان هبه کند و یا پدری جهیزیه دختر را با آن خریداری کند؟

جواب:خیر،مطلقا جایز نیست.

سؤال 797:شخصی که وجوهات و مظالم عباد و کفارات در مالش هست و می خواهد به حج برود،آیا می تواند فقط مخارج حج را تخمیس کند و به مکه برود و پس از مراجعت خمس تمام اموال خود را بدهد.آیا حج او صحیح است؟

جواب:همانطور که قبلا اشاره شد،تصرف در مال متعلق خمس قبل از ادای خمس جایز نیست و شما همین مقدار که می خواهید از اموال خود بردارید و خمس آن را بدهید و با آن به حج بروید،تصرف در مال غیر مخمس است و جایز نیست.لذا این کار منع از تصرف را بر طرف نمی کند.

بلی می توانید مقداری از مال را با اجازۀ مرجع تقلید خود جدا کنید و سپس خمس آن را بپردازید.و یا اگر اموال شما عبارت از اشیای مختلفه باشد،مانند خانه،باغ و غیر اینها خمس یک نوع معین را بپردازید و یا اگر پول است و در بانکهای متعدد وجود دارد خمس پول مربوط به بانک معین را بپردازید و یا در فرض سؤال مقداری از مال را به قصد ادای خمس به مرجع تقلید یا وکیل او بدهید و او بعد از قبول،آن را به شما قرض بدهد و مخارج حج خود را از این پول یا پولی که اصلا خمس به آن تعلق نگرفته بدهید.در این صورت حج شما صحیح است.

سؤال 798:شخصی که اموال خود را تخمیس نکرده و عازم سفر عمره است،آیا می تواند فقط مخارج عمره را تخمیس کند و بدون تخمیس بقیه اموال به عمره برود؟و آیا عمرۀ وی بدین صورت صحیح است؟و در صورت عدم صحت،آیا راه حلی برای این موارد وجود دارد؟

جواب:تصرف در مالی که خمس به آن تعلّق گرفته،قبل از پرداخت خمس آن،جایز نیست و برداشت مخارج عمره و دادن خمس آن،تصرف در مال غیر مخمس است و جایز نیست.و این کار منع از تصرف را برطرف نمی کند.بلی می توانید مقداری از مال را به قصد ادای خمس به مرجع تقلید یا وکیل او بدهید و او بعد از قبول آن را به شما قرض بدهد و شما آن را صرف مخارج عمره کنید،در

ص:200

این صورت عمره شما صحیح است.یا فروضی را که در مسأله قبل ذکر شده رعایت کنید.

و اگر خمس ندهید گرچه تصرف در مال حرام است اما همراه داشتن پول غیر مخمس و خرج آن موجب بطلان عمره نمی شود.مشروط بر اینکه لباس احرام از مالی که خمس به آن تعلق نگرفته تهیه شود،یا به ذمه خریده شود،که در این صورت عمره صحیح است.

منافع آن به مالک زمین بدهند،آیا خمس این زمین بر مالک واجب است؟

جواب:اگر قبل از غصب،خمس به آن تعلّق گرفته،باید خمس آن را بپردازد و می تواند به مقدار خمس از همان زمین به مرجع تقلید واگذار کند.

سؤال 803:این جانب طلبه ام،در ماه رمضان که به تبلیغ رفته بودم بعضی از مؤمنین مقداری پول خمس جهت ایصال به دفتر حضرتعالی به من دادند،ولی متأسفانه پول مذکور در راه مفقود شد،آیا من ضامن می باشم یا نه؟و آیا ذمّۀ پرداخت کننده بری شده است؟

جواب:اگر در نگهداری و محافظت از پول کوتاهی نکرده اید ضامن نمی باشید.و نسبت به برائت ذمّۀ پرداخت کننده،اگر به عنوان وکالت شما از مرجع تقلید،پول را به شما داده است و شما نیز وکالت داشته اید بری الذّمة شده است.و اگر فقط به عنوان واسطه در رساندن پول به شما داده است بری الذّمة نیست و باید دوباره بپردازد.

سؤال 804:طلاب و اهل علمی که جهت تبلیغ و غیره به منزل افرادی می روند که می دانند اهل خمس نیستند و در خانه و روی فرش آنها نماز می خوانند و از غذای آنها مصرف می کنند،بفرمایید در این موارد چه وظیفه ای دارند؟

جواب:به طلاب و اهل علم اجازه داده می شود که در این موارد تصرف کنند و لازم نیست خمس موارد مذکور را خود بدهند.

سال خمسی قرار دهد؟

جواب:لازم نیست.بلی اگر در اثنای سال منفعتی برای او حاصل شد و تا یک سال صرف مؤونه نشد،باید خمس آن را بپردازد.

سؤال 807:آیا برای تعیین سال خمسی،بهتر است سال شمسی محاسبه شود یا قمری؟

جواب:سال شمسی را قرار دهد.

سؤال 808:آیا می توان سال خمسی را تغییر داد؟چگونه؟

جواب:در صورتی که ضرری به اهل خمس وارد نشود،جایز است.به این طریق که در اثنای سال،منافع خود را تخمیس کند و پس از گذشت یک سال تمام از تخمیس مذکور به حساب سال خود رسیدگی کند.

سؤال 809:حقوق بگیران و افرادی که ماهیانه مبلغی دریافت می کنند،آیا می توانند برای هر حقوق دریافتی،سال جداگانه ای قرار دهند؟

جواب:بلی می توانند.

سؤال 810:بنیاد شهید مبلغی را به عنوان خانواده شهید به این جانب می دهد،بفرمایید که وظیفۀ من راجع به خمس چیست؟

جواب:بطور کلی کسانی که حقوق ماهیانه می گیرند می توانند برای خود سال خمسی قرار دهند و از موقعی که اوّلین حقوق ماهیانه خود را دریافت کردند، یک سال که گذشت مقداری که از خرج سالشان زیاد آمد خمس آن را بدهند.و نیز جایز است برای دریافتی هر ماه و برج،سال قرار دهند،و دریافتی هر برج را جدا نگهدارند.پس اگر تا سال آینده از خرجشان زیاد آمد خمس آن را بدهند.ولی در مورد پولی که بنیاد شهید به خانوادۀ شهید می دهد چون ظاهرا بعنوان هبه و بخشش است نه بعنوان حقوق و ماهیانه در برابر عمل و کار،تعلق خمس بنحو احتیاط وجوبی است نه فتوا.

سؤال 811:این جانب سال خمسی خود را اول محرّم قرار داده ام و فعلا که اول محرّم شده

ص:203

مقداری از درآمد تبلیغی ماه رمضان مانده است،آیا باید خمس آن را بدهم؟

جواب:می توانید خمس زاید را بدهید.ولی جایز است پرداخت خمس درآمد تبلیغی ماه رمضان را تا ماه رمضان آینده تأخیر بیندازید و اگر چیزی از آن باقی ماند،خمس آن را بدهید و نیز درآمد محرّم هم تا محرّم سال آینده در نظر گرفته شود،که اگر زیاد آمد خمس آن را بدهید.

سؤال 812:این جانب طلبه ای هستم که سال خمسی ام رسیده و مقداری از شهریه ام مانده است و نیز با پول شهریه مقداری برنج و حبوبات خریده ام که مانده است،آیا به اینها خمس تعلق می گیرد یا نه؟

جواب:به هیچ کدام خمس تعلق نمی گیرد.

سؤال 813:کارمندی که سال خمسی او رأس یکی از ماههای شمسی است و بطور عادی حقوق او به زحمت تا پایان ماه کفاف مخارج او را می دهد،اگر حقوق خود را یک یا دو روز قبل از رسیدن سال خمسی دریافت کند،آیا باید خمس آن را بپردازد؟

جواب:حقوق بگیر می تواند برای خود سال خمسی قرار دهد و از موقعی که اولین حقوق خود را گرفت یک سال گذشت مقداری که از خرج سالش زیاد آمد خمس آن را بدهد و نیز جایز است برای دریافتی و حقوق هر ماه و برج،سال قرار دهد و حقوق هر برج را جدا نگهدارد.پس اگر تا سال آینده از خرجش زیاد آمد خمس آن را بدهد.بنابراین کارمند مورد سؤال لازم نیست خمس حقوق خود را فعلا بدهد.

سؤال 815:تاجری جنسی را به قیمت ارزان خریداری می کند و تا سال بعد در مغازه می ماند و قیمت آن بالا می رود و خمس آن را نمی دهد،در سال بعد حکم خمس آن چگونه است؟

جواب:خمس جنس موجود را باید بپردازد.مگر اینکه در اثنای سال قیمت آن خیلی بالا رفته باشد و به طمع زیادتر شدن،آن را نفروخته باشد و سپس قیمت آن تنزل کرده باشد،که در این صورت خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب است.

سؤال 816:کسی که سال خمسی نداشته و ماشین سواری و لوازم زندگی خریداری کرده، آیا به این وسایل خمس تعلّق می گیرد؟و اگر خمس دارد،آیا قیمت فعلی را باید بپردازد یا قیمت خرید را؟

جواب:اگر اجناس مذکور را از پول خمس داده نشده خریداری کرده،باید خمس آنها را به قیمت فعلی بپردازد و اگر از درآمد سال خریداری کرده،در صورتی که لوازم فوق مورد نیاز زندگی او بوده،خمس ندارد

سؤال 817:شخصی که سال خمسی ندارد و می خواهد برای خود سال خمسی قرار دهد و چند روز قبل مبلغی درآمد داشته،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:اگر قبل از آن درآمدی نداشته،پس از دریافت این مبلغ تا یک سال فرصت دارد و چنانچه قبلا درآمد دیگری داشته،ملاک گذشتن یک سال از درآمد اوّل است.

سؤال 818:شخصی خمس اموال خود را حساب کرده و پرداخته است ولی برای سالهای بعد حساب خود را نگاه نداشته.بعد از چند سال می خواهد اموال خود را حساب کند،آیا خمسی که قبلا پرداخت کرده کسر می شود؟

جواب:بلی،تمام اموال را حساب کند و آنچه قبلا خمس داده از خمس فعلی کسر کند.

سؤال 819:خمس قالی که بافتن آن ممکن است چند سال طول بکشد،چگونه حساب می شود؟

ص:205

جواب:اگر بگونه ای است که آن را می خرند و ضرر غیر قابل تحمّلی ندارد باید خمس آن را سر سال حساب کند و در سالهای بعد نیز خمس مقداری که در آن سال بافته است پرداخت کند و همچنین است اگر صاحب کار بخواهد به او مزد پرداخت کند و او قبول نکند و بگوید مزدم را آخر کار می گیرم.بلی اگر مزد خود را در اثنای سال دریافت کند و در مؤونه خرج کند،خمس ندارد.

سؤال 820:شخصی دارای مغازه ای است و برای او ممکن نیست سر سال حساب خود را رسیدگی کند،تکلیف خمس او چیست؟

جواب:در فرض سؤال باید در آخر سال منافع خود را بطور حدسی تعیین کرده و خمس آن را بپردازد و بعد رسیدگی کند،اگر بیش از مقدار تعیین شده بود بقیه را نیز بپردازد و اگر کمتر بود از آن کسر کند.

سؤال 821:شخصی می خواهد خمس اموال خود را حساب کند،آیا اموال را به قیمت خرید حساب کند یا به قیمت فعلی بازار؟

جواب:قیمت روز پرداخت خمس را باید محاسبه کند.

سؤال 822:در صورت تعلّق خمس به چیزی و اختلاف قیمت خرید با قیمت روز،کدام قیمت میزان است؟

جواب:قیمت روز.

سؤال 823:این جانب سال گذشته صد هزار تومان داشتم مبلغ بیست هزار تومان آن را به عنوان خمس دستگردان کردم و تمام صد هزار تومان را در بانک گذاشتم اکنون سال خمسی ام فرا رسیده،آیا اگر بیست هزار تومان از درآمد امسال پرداخت کنم کافی است؟

جواب:در فرض سؤال باید اوّل خمس درآمد امسال را که مانده است بدهید و بعد بدهی سال گذشته را بپردازید.در نتیجه برای اینکه صد هزار تومان سال قبل متعلّق به خود شما گردد باید مبلغ بیست هزار تومان به عنوان خمس صد هزار تومان سال قبل و مبلغ پنج هزار تومان به عنوان خمس بیست هزار تومانی که از درآمد امسالتان پرداخت کرده اید بپردازید.(که جمعا 25 هزار تومان می شود)

ص:206

سؤال 824:الف-در مورد سرمایۀ مخمس که استهلاک پیدا کرده و فرسوده شده و در نتیجه قیمت آن کمتر شده است،آیا جایز است که استهلاک و تفاوت قیمت را از سود و ربح سال کسر کرد؟ب-چنانچه قیمت و سرمایۀ مخمس،تنزّل کرده،آیا از ربح و سود بین سال جبران می شود؟

جواب:الف-بلی جبران و کسر کردن تفاوت قیمت و استهلاک از سود بین سال مانعی ندارد.

جواب:ب-حکم مسأله سابق را دارد و می توانند کسر کنند.

سؤال 825:اگر شخصی چیزی را به عنوان مال التجاره خریداری کرده باشد یعنی خریده باشد تا با افزایش قیمت بفروشد و سود ببرد.آیا در موقع حساب خمس قیمت خرید حساب می شود یا قیمت فعلی؟

جواب:قیمت فعلی ملاحظه می شود.

سؤال 833:مقداری از مطالبات کارهایی که در سال خمسی انجام داده ام هنوز وصول نشده و سال خمسی ام فرارسیده است،آیا خمس اینها را باید بپردازم؟

جواب:آن را از درآمد سال دریافت قرار دهید.

سؤال 834:پولی از کسی طلب دارم و سال خمسی ام فرارسیده و بدهکار نمی تواند بپردازد،آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:لازم نیست قبل از وصول بپردازید.

سؤال 835:مقداری پول به کسی قرض داده ام و چند سال است آنها را پس نداده است،آیا باید خمس آن را بپردازم؟

جواب:اگر بعد از گذشت سال و استقرار خمس پولها را قرض داده اید،باید خمس آن را بپردازید و اگر قبل از گذشت سال قرض داده اید در صورتی که اطمینان به پس گرفتن آن دارید،باید خمس آن را بپردازید و در غیر این صورت پس از وصول،خمس آن را پرداخت کنید.

سؤال 836:در سر سال خمسی،قبل از دریافت حقوق ماه قبل،خمس مال خودم را محاسبه کردم و پرداخته ام و بعد از چند روز حقوق خود را گرفته ام،آیا این حقوق مربوط به سال آینده است یا باید همین سال محاسبه شود؟

جواب:افراد حقوق بگیر می توانند برای هر حقوق خود سال جداگانه قرار دهند لذا می توانند برای حقوق ماه آخر،سال مستقل قرار دهند و پرداخت خمس آن الان واجب نیست.

سؤال 837:مقداری اضافه کار در مهر و آبان داشته ام که حقوق آن را در اسفند داده اند.با توجه به اینکه سال خمسی این جانب اوّل دی ماه است،آیا هنگام دریافت حقوق اضافه کاری باید خمس آن را بدهم؟

جواب:حکم این سؤال از جواب قبل معلوم شد.

سؤال 838:اگر حقوق کارمند با تأخیر پرداخت شود و در این مدت سال خمسی او فرا رسد،

ص:209

آیا این حقوق از درآمد سال قبل به حساب می آید یا از درآمد سال دریافت؟

جواب:از درآمد سال دریافت است و می تواند پرداخت خمس آن را تا سال آینده تأخیر بیندازد،پس از آن اگر در مؤونه خرج نشد خمس آن را بدهد.

سؤال 839:در یک کارخانه هر ماه مقداری از حقوق کارکنان کسر می شود و مجموع آن پس از چند ماه به آنها پرداخت می شود،آیا اگر این پول بعد از سال خمسی دریافت شود از درآمد سال دریافت به حساب می آید یا از درآمد سال کسر حقوق؟

جواب:از درآمد سال دریافت است.

سؤال 840:مقداری جنس به صورت نسیه و اقساط فروخته ام.بعضی از اقساط آن مربوط به سال بعد است آیا موقع حساب سال منافع این معامله جزء منافع سال فروش است یا از درآمد سال دریافت اقساط؟

جواب:منافع اقساط دریافت شده در سال فروش مربوط به سال فروش و منافع اقساط بعدی جزء درآمد سال بعد است.

سؤال 841:مقداری پول به کسی قرض دادم تا قبل از فرارسیدن سال خمسی ام به من برگرداند ولی او بعد از سال خمسی برگرداند،آیا این پول خمس دارد؟

جواب:اگر از درآمد سال شما بوده است خمس دارد.

پول خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:خمس تعلّق می گیرد.

سؤال 844:کسی بدهی اقساطی دارد و اقساط آن چند سال طول می کشد،آیا می تواند همۀ بدهی را از درآمد سال کسر کند؟

جواب:نمی تواند.بلکه در صورتی که بدهی مربوط به مایحتاج زندگی او بوده اقساط هر سال در صورت پرداخت جزء مؤونۀ سال پرداخت حساب می شود.

سؤال 845:مغازه داری هنگام حساب سال خود،مقداری بدهی و مقداری طلب و مقداری پول نقد دارد تکلیف خمس او چیست؟

جواب:آنچه بدهکار است از موجودی کسر می شود و آنچه طلبکار است در صورتی که بداند اگر از مشتری طلب کند وصول می شود،باید خمس آن را حساب کند.ولی اگر با مطالبۀ او مشتری پول را نمی دهد هر وقت نقد شد،باید بلافاصله خمس آن را بپردازد.

سؤال 846:شخصی در اثنای سال مهریۀ همسر خود را می پردازد و سپس از او قرض می کند تا با آن کسب و کار کند آیا باید خمس مبلغ مذکور را بپردازد؟

جواب:در فرض سؤال خمس ندارد.

سؤال 847:سال خمسی شخصی فرا رسیده،آیا می تواند مهریه همسر خود را-که عند المطالبه باید بپردازد-جزء قرض حساب کرده و از موجودی کسر کند؟

جواب:نمی تواند.

سؤال 848:مغازه داری مقداری جنس به صورت نسیه خریداری کرده و هنوز پول آن را نپرداخته و سال خمسی او فرا رسیده است،حساب خمس او چگونه است؟

جواب:مقداری از اجناس که به فروش رفته است،لازم است خمس سود حاصل از آن را در صورتی که از مؤونه او زیاد بیاید بپردازد و مقداری که به فروش نرفته،در صورتی که قیمت سوقیه بالا رفته باشد مقدار ترقی قیمت سوقیه

ص:211

متعلّق خمس است.

سؤال 849:به وام دانشجویی که به افراد به عنوان کمک هزینه تحصیلی داده می شود و بعد از فارغ التحصیل شدن پس گرفته می شود،آیا خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:خمس ندارد.

هر دو کافی نیست،وظیفه چیست؟

جواب:اگر عین موجود متعلّق خمس است خمس مقدم است و در غیر این صورت دین مقدم است.

سؤال 855:شخصی مال غیر مخمّس خود را به دیگری هبه نموده و موهوب له،خمس آن را بدون اطلاع او پرداخت است.آیا خمس از عهدۀ واهب ساقط است؟آیا بری الذّمة شده یا نه؟و اصولا پرداخت خمس دیگری تبرّعا چه حکمی دارد؟و آیا تکلیف از صاحب خمس ساقط می شود هر چند مال متعلّق خمس نزد او موجود باشد؟مثلا شوهر خمس مال همسرش را تبرّعا بدهد با اینکه مال متعلق خمس نزد زن موجود است.

جواب:به طور کلّی پرداخت تبرّعی خمس شخص دیگر و لو بدون اطلاع وی باشد.مبرء ذمّه او می باشد و از عهدۀ او ساقط می گردد هر چند از ثواب این عبادت محروم شده است لذا در فرض سؤال خمس از عهده هبه کننده و دیگری که خمس او را تبرعا پرداخته اند ساقط و او بری الذّمة شده است حتّی اگر مال متعلق خمس نزد صاحب مال موجود باشد.

ص:213

به عهده می گیرم.سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله برخاست و بر او نماز خواند.بعد به حضرت امیر علیه السّلام فرمود:خداوند جزای خیر به تو عطا کند و آزادت کند،همانگونه که برادر ایمانی خود را از بدهی آزاد کردی (1).

سؤال 858:عینی که متعلّق خمس است و به ارث رسیده،آیا برای پرداخت خمس باید قیمت فعلی آن را حساب کرد،یا وقت اشتغال ذمّۀ مورّث را؟

جواب:در فرض سؤال قیمت فعلی را باید حساب کرد.

سؤال 859:زمینهای موروثی که متعلّق خمس نیست،اگر قیمت آن بالا رود،آیا ترقی قیمت آن خمس دارد؟

جواب:از فرض سؤال ترقی آن هم خمس ندارد.

سؤال 860:زمینی است موروثی است که به آن خمس تعلّق گرفت و قبل از پرداخت خمس تقسیم شده است،الآن وظیفه چیست؟

جواب:لازم است هر یک از ورثه به نسبت سهم خود،خمس آن را بپردازند.

جواب:خمس ندارد.بلی احتیاط مستحب این است که خمس آن پرداخت شود.و در این حکم فرقی بین دیۀ عضو و دیۀ نفس وجود ندارد.

زندگی خود نمودند خمس ندارد و اگر یک سال باقی ماند باید تخمیس کنند.

سؤال 868:پیرزنی که فرزندانش مخارج او را می دهند،مبلغی پول دارد.و با اینکه وقت زینت او گذشته است،با آن پولها طلا می خرد تا زمانی که راه کربلا بازشد خرج سفر کربلا کند آیا این طلاها خمس دارد؟

جواب:در فرض سؤال اگر سال از آنها بگذرد،خمس دارد.

سؤال 869:خانمی مقداری طلا و زیور آلات خریداری کرده و از آن استفاده کرده است و بعد از چند سال آنها را می فروشد،آیا به محض فروش باید خمس آنها را بپردازد؟

جواب:اگر از درآمد سال خریداری کرده و در سالهای بعد فروخته باید خمس همۀ آنها را فورا بپردازد و اگر از مال مخمّس خریداری کرده،ترقی قیمت آن جزء درآمد سال فروش محسوب می شود،که اگر تا پایان سال صرف در مؤونه نشود، خمس دارد.

سؤال 870:شوهری با مال متعلّق خمس مقداری طلا و زیور آلات برای همسرش خریداری کرده و به او بخشیده است،اگر شوهر خمس آنها را نپردازد،آیا پرداخت خمس بر همسر او واجب است؟

جواب:بلی،در فرض سؤال،لازم است همسر خمس طلا و زیورآلات را بپردازد.

سؤال 873:شخصی زنی را برای خود عقد کرده و پس از مدتی او را طلاق می دهد و طلا و هدایایی که به او داده پس می گیرد،با توجه به اینکه اینها را در سال قبل خریداری کرده،آیا خمس دارد؟

جواب:اگر به او هبه کرده،وقتی پس گرفت در صورتی که تا پایان سال خمسی آنها را در مؤونه مصرف نکند،باید خمس آنها را بپردازد.و اگر به او هبه نکرده،بلکه به عنوان اینکه زن اوست به او اجازۀ تصرف داده،باید پس از گرفتن فورا خمس آنها را بپردازد.

سؤال 874:این جانب قبل از رسیدن سال خمسی برای فرزندانم که سن آنها کمتر از یازده سال است خانه ای تهیه کرده و به آنها هدیه کرده ام،آیا به این خانه خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:در صورتی که شرایط شغلی و شأنی شما مناسب با تهیه خانه برای فرزندان زیر یازده سال نباشد،لازم است خمس قیمت فعلی ساختمان را بپردازید و اگر توان پرداخت ندارید،می توانید بعد از دستگردان،بتدریج بپردازید.

سؤال 875:هبه و بخشش و هدایا و صدقات مستحبی در صورتی که از مخارج سال انسان زیاد بیاید،آیا خمس دارد؟

جواب:بنابر احتیاط واجب خمس دارند.

سؤال 876:اگر مقداری از پولی را که شوهر برای خرجی خانه به زن می دهد،پس انداز کند،آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟

جواب:در صورتی که از مخارج سال زیاد بیاید،باید خمس آن را بپردازد.

سؤال 877:پدر این جانب قسمتی از زمین زراعتی خود را که خمس آن را پرداخته،به این جانب بخشیده است و من در آن کشاورزی می کنم،آیا به این زمین خمس تعلّق می گیرد؟

جواب:بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازید.و زمان پرداخت آن گذشت یک سال از زمان بخشش است.مگر اینکه به مقدار امرار معاش شما باشد و زیاد نیاورید.

سؤال 878:حضرت امام رحمه اللّه مبلغ پرداختی بنیاد شهید به خانوادۀ شهدا را هدیه دانسته و

ص:218

مشمول خمس نمی دانند،نظر حضرتعالی چیست؟

جواب:به نظر این جانب اگر از مخارج سال زیاد بیاید،بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازند.

سؤال 879:اگر کسی چیزی که متعلّق خمس است به دیگری هبه کند،آیا بر شخص گیرنده واجب است خمس آن را بپردازد؟

جواب:اگر هبه کننده خمس آن را نمی دهد،بر گیرنده واجب است پرداخت کند.

مخارج سال انسان زیاد بیاید،متعلّق خمس است.

سؤال 885:اگر انسان مقداری پول مخمّس یا پولی که به آن خمس تعلّق نمی گیرد در بانک داشته باشد و سودی مشروع به آن تعلّق بگیرد،آیا این سود متعلّق خمس است،یا همانند اصل پول خمس ندارد؟

جواب:اگر از مخارج سال انسان زیاد بیاید،خمس دارد.

سؤال 886:این جانب مقلّد حضرت امام رحمه اللّه هستم مقداری پول به من بخشیده شده است و آنها را در بانک گذاشته ام و هر سال مقداری سود به آنها تعلّق گرفته است،آیا خمس آنها را باید بپردازم؟

جواب:هر یک از سودهای ذکر شده که سال بر آن گذشته است،خمس دارد.و نسبت به اصل پول نیز به نظر آقا بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازید.

هر چند طبق فتوی امام رحمه اللّه خمس ندارد.

تقلید خود دستگردان کرده،آیا می تواند بطور مستقیم به دفتر مرجع تقلید ارسال کند؟

جواب:مانعی ندارد.

سؤال 896:بعضی از علمای محل ضمن،محاسبه خمس آن را اخذ کرده و خود قبض می دهند،نظر حضرتعالی چیست؟

جواب:لازم است سهمین مبارکین به مرجع تقلید یا نماینده مسلّم وی پرداخت شود.

سؤال 897:زن می داند شوهرش خمس نمی دهد،آیا می تواند خمس چیزی که در خانه از مخارج سال زیاد آمده بدون اجازۀ شوهر بپردازد؟

جواب:اگر مرد از پرداخت امتناع کند و مفسده ای در کار نباشد،زن می تواند با اجازۀ حاکم شرع،خمس آن را بپردازد.

سؤال 898:پول به کسی داده می شود تا بابت خمس به مرجع تقلید برساند،آیا می تواند آن پول را برای خود برداشته و از پول خود به جای آن بگذارد؟

جواب:اگر به عنوان امانت به او داده نمی تواند،بلکه باید عین آن پول را بپردازد.مگر اینکه بداند صاحب پول به این امر راضی است.

سؤال 899:کسی از اوّل تکلیف بنا داشته خمس بدهد ولی مسامحه کرده و خمس نداده و اکنون فقیر شده و توانایی پرداخت خمس ندارد،تکلیف او چیست؟

جواب:لازم است استغفار کند و تصمیم بگیرد هر وقت تمکن پیدا کرد،بپردازد.

سؤال 900:این جانب خانه ای به فرزندم بخشیدم و در اختیار او گذاردم،پس از مدتی که در خانه بود به جهت بعضی اختلافات خانه را از او گرفتم و فروختم،سپس پول را به او دادم تا برای خود خانه ای تهیه کند و از طرفی خمس این پول را پرداختم سپس متوجه شدم که چون خانه را به فرزندم بخشیده بودم حق رجوع نداشته ام و خانه شرعا متعلق به او بوده است،آیا خمسی را که پرداخت کرده ام می توانم از خمس سال بعد کسر کنم؟

جواب:نمی توانید کسر کنید،بلی اگر عین پولی که داده اید موجود باشد می توانید آن را بگیرید.

ص:222

سؤال 901:در موقع رسیدن سال خمسی مبلغ ده هزار تومان خمس بدهکار شدم و با وکیل مجتهد دستگردان کردم،آیا می توانم از منافع سال آینده بپردازم؟

جواب:در صورتی که از منافع سال آینده پرداختید،باید خمس مبلغی را که می پردازید نیز بپردازید و در فرض سؤال اگر دوازده هزار تومان بپردازید بری الذّمة خواهید شد.

سؤال 902:معنی دستگردان در خمس و ثمرۀ آن چیست؟

جواب:دستگردان به معنی این است که کسی که خمس به مال او تعلق گرفته، خمس مال خود را به مجتهد جامع الشرائط یا وکیل او می دهد و بعد همان مقدار را از او قرض می کند تا در آینده بدهد.

و ثمرۀ آن این است که شخص قبل از دستگردان،حق تصرف در اموال خود را ندارد و اگر با آن کار کند اموال او به مقداری که رشد می کند به صورت تصاعدی متعلق خمس می شود یعنی سود مقدار خمس داخل مال خود را هم باید بدهد.ولی بعد از دستگردان می تواند در مال خود تصرف کند و اگر هم کار کند، خمس آن تصاعدی محاسبه نمی شود.

سؤال 903:کسانی که سال قرار می دهند و دستگردان می کنند و بعدا وجه دستگردان شده را نمی دهند یا مقدار کمی از بدهکاری خود را داده و بقیّه را نمی دهند،آیا تصرّف در خانه و اثاث خانه و بقیّۀ اموالشان جایز است یا نه؟

جواب:اگر از اوّل،که دستگردان کرده،قصد دادن نداشته،اموال او متعلّق خمس است و تصرّف در آن،جایز نیست و امّا اگر در موقع دستگردان قصد پرداختن داشته و بعد،مسامحه می کند.تصرّف در آن اموال،مانعی ندارد.ولی باید بدهی خود را بپردازد.

جواب:مجاز نیستند.بلی در مواردی که تعلّق خمس مشکوک است،می توانند مصالحه کنند.

سؤال 905:آیا با فرض اشتغال ذمّه به خمس و تمکّن از ادای آن،مصالحه به کمتر جایز است؟

جواب:در فرض سؤال،جایز نیست.چون بر خلاف وضع خمس است.

جواب:اطاعت از ولیّ فقیه لازم است و مخالف با وی صلاحیّت تصدی هیچ سمتی را ندارد.

سؤال 914:کسی که ولایت فقیه را منکر شود،آیا عباداتش اشکال دارد؟

جواب:خیر،اشکال ندارد،هر چند انکار آن کاملا بی مورد است،زیرا که ولایت فقیه امری مسلّم است.

سؤال 915:بعضی از خطبا که امام جمعه یا جماعت هستند حکومت اسلامی و ولایت فقیه را حکومت اختراعی قلمداد می کنند آیا اقتدا به اینگونه افراد و گوش دادن به تبلیغشان جایز است؟

جواب:شرکت در مجالس چنین اشخاصی و گوش دادن به تبلیغات سوء آنها جایز نیست.

سؤال 916:آیا از نظر حضرتعالی ارتکاب هر معصیتی(صغیره-کبیره)شرعا قابل تعزیر است؟و آیا حکومت اسلامی هر موردی را که اختلال در نظام است می تواند مورد عقوبت تعزیری قرار دهد؟

جواب:ارتکاب صغیره فی نفسه موجب تعزیر نمی شود مگر این که با اصرار بر آن تبدیل به کبیره شود.

ب:بلی

ازدواج نکنم.تکلیف بنده چیست؟

جواب:از قضیه مورد سؤال خبری ندارم،ولی بطور کلی لازم است قوانین مصوب جمهوری اسلامی رعایت شود.

سؤال 919:این جانب در سال 1365 به عنوان برادر شهید،طبق قانون بنیاد شهید و با رضایت پدرم که قیم شرعی فرزندان برادرم بود،از معافیت سربازی استفاده کردم،حال آنها بزرگ شده اند،در صورتی که من استفاده نکرده بودم آنها می توانستند استفاده کنند.آیا حقی به گردن من وجود دارد؟

جواب:اگر استفاده شما بر خلاف قانون جمهوری اسلامی نبوده هیچ گونه حقی به شما ندارند.

سؤال 920:آیا نصب دکّه در پیاده رو خیابانها و خریدوفروش در آنها اشکالی دارد؟

جواب:اگر مزاحمت با عابرین نداشته و مخالف با قوانین جمهوری اسلامی نباشد،مانعی ندارد.

خانه سازمانی سکونت می کند،آیا مانعی ندارد؟رفت و آمد خویشان به آنجا چگونه است؟

جواب:در صورتی که طبق ضوابط و مقررات در اختیار ایشان قرار داده شده باشد،سکونت وی و رفت و آمد به آنجا مانعی ندارد.

سؤال 924:شخصی خانه مجهول المالک را از دولت جمهوری اسلامی خریده،ولی قصدش این است هر وقت مالک مشخص گردید ملک را مسترد کرده و پول را ارجاع کند سکونت و نماز در آن چه حکمی دارد؟و آیا بهای فعلی را می توان در مقابل واگذاری به شهرداری از او گرفت؟

جواب:لازم است ملاحظه شود که دولت به چه عنوانی خانه مزبور را فروخته اگر بعنوان مجهول المالک فروخته علی القاعده احکام بعدی را در نظر گرفته و بر خریدار لازم نیست چیزی بدهد،اگر چه مالک بعدا مشخص شود.زیرا دولت لازم است از عهدۀ ضمان او برآید.و اگر بصورت مصادره بوده چنانچه مصادره واجد شرایط باشد در این صورت نیز خانه ملک خریدار شده و انواع و اقسام تصرفات در آن جایز است.

سؤال 925:زمینهای دایر یا بایر که از طریق سازمان زمین شهری به افراد برای ساخت منزل واگذار می شود،از لحاظ تصرف شرعا چگونه است؟

جواب:چون با توجه به ضوابط شرعی است مانعی ندارد.

سؤال 926:در مملکت غیر اسلامی زمینهایی را از طرف حکومت به مردم می دهند،آیا خریدار لازم است جستجو کند؟

جواب:اگر بداند زمین مال مردم است جایز نیست و در آنها تصرف کند،مگر اینکه صاحبان آنها را بشناسد و از آنان اجازه بگیرد.

سؤال 927:ملک مزروعی است بدون معارض،که دارای سند مالکیّت قانونی بوده و با رعایت جمیع جوانب شرعی لا ینقطع همه ساله توسط مالکین کشت آبی و دیمی گردیده است،آیا ارگانهای دولتی یا شخصی می توانند شرعا از آنان سلب مالکیت کنند؟

جواب:چنانچه بعضی از عناوین مصوبۀ نظام اسلامی بر آن منطبق نباشد سلب

ص:228

مالکیت به هیچ وجه جایز نیست.

پنجم:آنکه در امر و نهی او مفسده و ضرری برای خود او یا مسلمان دیگری نباشد،پس با احتمال عقلایی به ضرر و مفسده،ساقط می شود.

سؤال 930:مراتب امر به معروف و نهی از منکر را بیان کنید.

جواب:چون مقصود از امر به معروف و نهی از منکر آن است که مرتکب فعل حرام و ترک واجب،این عمل را ترک کند،پس اگر به مجرّد اظهار کراهت از این عمل-و لو به اعراض و ترک معاشرت و مراوده-مرتکب،مرتدع می شود و ترک می کند،کافی است و ادای وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر شده است و حاجت به امر و نهی بیشتر نیست.و این،درجۀ اوّل از امر به معروف و نهی از منکر است.

-درجۀ دوّم از امر به معروف و نهی از منکر آن است که اگر مرتکب منکر،با اظهار کراهت،ترک معصیت نکرد با حسن خلق و کلام حسن او را امر به معروف و نهی از منکر کند و مصالح ترک منکر و فعل معروف و مفاسد عکس آن را بیان کند تا مرتکب،متنبّه شود و ترک معصیت کند،و اگر به همین مقدار مرتکب،متنبّه شد و معصیت را ترک کرد ادای وظیفه شده است.

-درجۀ سوّم از امر به معروف و نهی از منکر آن است که اگر معصیت کار،به زبان خوش و کلام حسن،ترک معصیت نکرد،با غلظت و کلام خشن و تعییر و سرزنش،امر و نهی کند.با مراعات ترتیب درجات زبری و خشونت.

درجۀ چهارم از امر به معروف و نهی از منکر در موردی است که معصیت کار،از درجات مذکوره،ترک معصیت نکند و مصرّ باشد،در این صورت اگر بداند به زدن،ترک می کند و یا اقلا احتمال عقلایی باشد که زدن،مؤثّر است و از ضرر به جان و مال و عرض خود یا مسلمان دیگری ایمن باشد،واجب است زدن به مقداری که ترک معصیت کند.به شرط آنکه منجرّ به جرح و قتل یا سرخی و کبودی که دیه دارد،نشود.

سؤال 931:افرادی که مخالف نظام جمهوری اسلامی هستند یا رعایت حجاب و اصول اسلامی-کلّی و جزئی-را نمی کنند یا وضع کسب و درآمدشان از نظر شرعی مشکوک یا حرام

ص:231

و یا مخلوطی از حرام و حلال است،نظر مبارکتان راجع به رفت و آمد و سایر ارتباطات با آنان، همچون:گفتگو و مصافحه،صله رحم،صرف غذای آنان،نماز خواندن در منزل ایشان،هدیه دادن و گرفتن،چیست؟

جواب:گفتگو و رفت و آمد با آنان اشکال ندارد،بخصوص اگر موجب هدایت آنها شود.ولی تصرّف در اموال آنها در صورتی جایز است که علم به وجود مال حرام در آنچه مورد تصرّف است نباشد.

سؤال 932:تنبیه دانش آموزان جایز است یا نه؟

جواب:با اذن ولیّ در موارد نهی از منکر و جلوگیری از فساد،به نحوی که دیه واجب نشود با اقتصار به مقدار ضرورت،جایز است.

سؤال 933:ما برای خریداری اجناس و لوازم زندگی ناچار به مسافرت می باشیم و همیشه با راننده هایی برخورد می کنیم که ساز و آواز گوش می کنند،آیا نهی از منکر بر ما واجب است یا نه؟

جواب:اگر مفسده ای مترتّب نشود به قدر امکان،نهی از منکر کنید و حتّی الامکان با وسایل دیگری که توأم با معصیت نباشد،مسافرت کنید.

سؤال 934:زنی از نظر روابط و معاشرت با نامحرمان و پوشیدن لباس به شیوۀ نامناسب پروایی ندارد و در این باره به حرفهای شوهر اعتنا نمی کند وظیفۀ شوهرش چیست؟

جواب:لازم است با موعظه و نصیحت یا به هر وسیلۀ دیگری که ممکن است او را به احکام شرع ارشاد و از معصیت کردن جلوگیری کند.

سؤال 935:پدری دارای چند فرزند است که بعضی از آنها با آنکه بزرگ و بالغ می باشند از فرائض دینی روگردانند،از این راه ناراحتی پدر را فراهم می کنند،آیا پدر راجع به امر عبادات آنها مقصّر است یا نه؟

جواب:وظیفۀ پدر آن است که تا وقتی احتمال تأثیر می دهد اولاد را به اتیان واجبات و ترک محرّمات به هر نحوی که صلاح بداند خواه به موعظه و نصیحت باشد خواه به تهدید یا به نحو دیگر،وادار کند و چنانچه پدر به وظیفۀ شرعی خود

ص:232

عمل کند و در آنان اثر نکند،پدر،گناهکار نیست.

سؤال 936:اگر زنی در زندگی،اولا اطاعت از شوهر نکرد،ثانیا برای شوهرش ارزش قائل نبود،ثالثا اسرار زندگی را در همه جا فاش کرد،رابعا در زندگی مرتب دروغ گفت،تکلیف مرد از نظر شرعی با چنین زنی چیست؟

جواب:باید او را امر به معروف و نهی از منکر کند.

سؤال 937:این جانب پدری دارم که خوش اخلاق نیست و مغرور و خودپسند می باشد،در حق خانوادۀ خود ظلم روا می دارد و من از وقتی که به تکلیف رسیده ام در حال مبارزه با پدرم هستم،اگر جوابش را همان موقع در حضور دیگران بدهم،کار نادرست و ناشایست انجام داده ام و اگر تنها با پدرم صحبت کنم حرفم را قبول نمی کند و می گوید در مقابل پدرت درشتی نکن،خلاصه نمی دانم چه کنم؟وظیفه ام چیست؟

جواب:حفظ احترام والدین و مراعات ادب در صحبت با آنان لازم است و در موارد لزوم امر به معروف و نهی از منکر،اگر مأیوس از تأثیر باشید،تکلیف ساقط است.

سؤال 938:کسانی هستند که هرچه از رادیوهای بیگانه می شنوند قبول می کنند و برای دیگران هم نقل می کنند.آیا لازم است که ما به این رادیوها گوش کنیم و جواب این افراد را بدهیم یا خیر؟(چون از بعضی ها شنیده ام که حرام است حال می خواستم نظر حضرت عالی را بدانم).

جواب:اگر موجب انحراف و مفسده است،نباید گوش کنید.

مرتبه معاشرت با ایشان لازم است؟

جواب:صلۀ رحم منحصر به رفت و آمد نیست.اگر این طریق معاشرت موجب فساد است،به طریق دیگر از قبیل:مکاتبه و احسان،صله کنید،و ضمنا از موعظه و نصیحت،تا ممکن است خودداری نکنید که بزرگترین صله و احسان در حقّ آنها،بازداشتن آنها از معصیت است.

سؤال 940:بعضی از بستگان ما بکلّی،توجّه به نماز و روزه و سایر واجبات ندارند و موعظه و نصیحت هم در آنها اثر نمی کند،اکنون صلۀ رحم با آنها چه صورت دارد؟

جواب:اگر ترک صله،موجب تنبّه و ارتداع آنها از معصیت می شود ترک کنید و اگر به معاشرت و نصیحت،احتمال ارتداع آنان از معصیت بدهید معاشرت و صلۀ رحم کنید،تا آنان را وادار به اطاعت خداوند سبحان کنید.

سؤال 941:آیا قطع رابطه از ارحامی که تجاهر به گناهان می کنند جایز است یا نه؟

جواب:اگر قطع مراوده،موجب تنبّه و ارتداع آنها از معصیت باشد،لازم است قطع مراوده شود.

سؤال 942:آیا انسان می تواند از نظر شرعی با خویشاوندانی که بی تقوا و بی نماز و ضد انقلابند از قبیل:پدر و مادر،خواهر و غیره قطع رحم کند؟

جواب:قطع رحم جایز نیست.ولی باید آنها را با مراعات موازین،امر به معروف و نهی از منکر کند.

سؤال 943:کمک به کسی که نماز نمی خواند ولی اعتقاد به وجوب آن دارد،چگونه است؟

جواب:در صورتی که ترک اعانت به او موجب تنبّه و خواندن نماز شود اعانت نکنند.مگر در مواردی که ترک اعانت،موجب تلف او شود که این صورت،حفظ نفس او لازم است.

سؤال 944:اگر در محیط کار و اداره خلاف شرعی دیده شد و اگر تذکر بدهیم مؤثر واقع نمی شود یا اصلا تذکر دادن ممکن نباشد،تکلیف ما چیست؟

ص:234

جواب:در تخلفات اداری باید به مقامات مربوطه گزارش شود و در خلاف شرعهای دیگر شرایط امر به معروف و نهی از منکر ملحوظ گردد و اطاعت در اموری که خلاف شرع است جایز نیست.

سؤال 945:اصولا در فقه اسلام برای پیشگیری از وقوع جرم در جامعه و تأمین جامعه از خطر مجرمین چه راههای حقوقی وجود دارد و این اقدامات در صورت وجود،تحت چه عناوین فقهی و مطابق کدام دلیل می باشند؟

جواب:اساس سؤال عبارت است از اینکه پیشگیری از وقوع جرم آیا مشروعیت دارد یا نه؟و در صورت اوّل،تحت چه عنوانی قرار می گیرد؟جواب این است که اصولا مسأله نهی از منکر که یکی از فرائض مهمّه اسلام است و حتی بعنوان ستون برای واجبات دیگر معرفی شده است.زیرا بعد از تحقق جرم و ارتکاب عمل نامشروع جایی برای نهی و زجر باقی نمی ماند.کسی که مثلا شرب خمر انجام داد و یا خدای ناکرده زنا کرد،پس از وقوع عمل،وی را از چه چیز نهی می کنند؟و آیا نهی می تواند تأثیری در ما وقع داشته باشد و انقلاب محال را بوجود آورد؟از اینجا استفاده می کنیم که نهی از منکر در رابطه با آینده و یا ادامۀ فعل واقع شده می باشد.در این صورت پیدا است که مورد آن اشخاصی است که زمینۀ ارتکاب جرم در آنان وجود دارد و در غیر این اشخاص محلّی برای آن وجود ندارد.با توجه به این مطلب تمام مراتب موجود در نهی از منکر در مورد سؤال قابل پیاده شدن می باشد و بعید نیست که حتی جریمه های مالی در صورتی که تنها راه ترک منکر و عدم ارتکاب فحشا باشد،بعنوان نهی از منکر مشروعیت داشته باشد.البته تعیین مقدار جریمه مالی و همینطور تعیین مقدار زندان و سایر کیفرهای مربوطه به عهدۀ حاکم شرع است.

جواب:اگر احتمال تأثیر در ارشاد و نصیحت خود بدهید،باید نهی از منکر کنید.بلی باید با ملایمت و مهربانی تذکر دهید،شاید نتیجه بگیرید.

سؤال 947:اگر شخصی در اتومبیلی سوار شده که نوار موسیقی یا غنا گذاشته اند و بداند نهی از منکر سودی ندارد،وظیفه چیست؟

جواب:در صورت امکان از اتومبیل پیاده شود و اگر ممکن نباشد توجه خود را معطوف به امور دیگر کند.

سؤال 948:در شرایط کنونی در برخی از مراسم عروسی از نوارهای مبتذل استفاده می شود،با توجه به اینکه ممکن است عدم شرکت در مراسم موجب تیرگی روابط فامیلی شود و از طرف دیگر نهی از منکر هم مفید نیست،شرکت در این مجالس چگونه است؟

جواب:شرکت جایز نیست،اگر چه موجب تیرگی روابط شود.

سؤال 949:تماس گرفتن با افرادی که سر و کار با نوارهای مبتذل و فیلمهای نامشروع دارند چگونه است؟اگر امر به معروف و نهی از منکر باعث مسخره خود آمر و ناهی شود چطور است؟

جواب:اگر تماس موجب تشویق و یا بی اعتنایی به حرام باشد،جایز نیست.

سؤال 950:شخصی یکی از اقوامش علاوه بر تارک الصلاة بودن،به بعضی از مقدسات بی احترامی می کند و او برای احترام پدر و مادر حرفی به او نمی زند ولی قلبا از او ناراضی و ناراحت است،آیا همین مقدار در نهی از منکر کافی است؟

جواب:اگر می توانید او را نصیحت کنید و امر به معروف و نهی از منکر نمایید و ناراحت شدن پدر و مادر مسقط تکلیف نمی شود و اگر رفت و آمد با چنین افرادی تأیید آنان باشد ترک کنید.

ص:236

جواب:بنابر احتیاط واجب نباید ریش را بتراشند،ولی تا ریش بیرون نیامده تیغ به صورت کشیدن مانع ندارد و تراشیدن سبیل اشکال ندارد.

سؤال 965:کسی که هرویین فروش بوده و مبالغی از این راه به دست آورده و الآن توبه کرده،آیا آنچه از این راه پیدا کرده،باید به صاحبان وجوه برگرداند و در صورت عدم شناسایی آنان صدقه دهد،یا اینکه مالک است؟

جواب:مالک نیست و باید پولهایی را که گرفته،به صاحبان آنها برگرداند و در صورت عدم شناخت آنان،به نیت صاحبان آن به فقیر صدقه دهد و احتیاطا هم از حاکم شرع اجازه بگیرد.

سؤال 966:کشیدن سیگار به صورت تفریحی در صورتی که اعتیاد نیاورد چه حکمی دارد؟

جواب:بهتر،بلکه مقتضای احتیاط،اجتناب است.

سؤال 967:استعمال تریاک برای جوانان و پیران چه حکمی دارد؟

جواب:برای جوانان جایز نیست و در پیران در صورت عدم اعتیاد جایز نیست.

سؤال 968:آیا خریدوفروش و استفادۀ هرویین،حشیش و سایر مواد مخدر،جایز است؟

جواب:جایز نیست.

فقط حرام است یا علاوه بر حرمت،معامله نیز باطل است؟

جواب:اگر مختص مردان باشد فروش آن باطل است.مگر به ملاحظه ماده آن بدون ملاحظه قیمت هیأت آن.

رعایت مسائل محرم و نامحرمی بشود،مانعی ندارد.

سؤال 978:غنا چیست و حکم آن را بیان کنید؟

جواب:غنا آوازی است که در آن صدا را در گلو می گردانند.که به زبان عرفی چهچهه می گویند،و طرب انگیز هم باشد و مناسب مجالس لهو و لعب هم باشد که این حرام است.

سؤال 979:آیا غنا و موسیقی دو مقولۀ جدا از هم هستند؟و طرب به چه معناست؟و معاملۀ آلات موسیقی چگونه است؟

جواب:غنا و موسیقی دو مقوله می باشند.ولی علت حرمت در هر دو،یک چیز است و آن ایجاد طرب است.و مقصود از طرب تحول غیر اختیاری است که در مستمع پیدا می شود.و معامله آلات لهو و لعب حرام است.

محکوم به عدالت هستند و کار هر کدام محکوم به صحت است.ولی اگر معلوم است که غیبت کننده بدون مجوز غیبت می کند،از عدالت ساقط می شود.

جواب:موسیقی که مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرامست و اگر صدای زن باشد حرمت مؤکد می شود.

سؤال 990:شرکت در مجالس عروسی یا جشنهایی که در آن برنامه های موسیقی اجرا می شود،چگونه است؟

جواب:جایز نیست.

سؤال 991:استعمال آلات موسیقی در دسته های عزاداری،آیا جایز است؟

جواب:استعمال آلات لهو و لعب مطلقا حرام است.

سؤال 992:آیا تعلیم ارگ که یک وسیله موسیقی است و خریدوفروش آن و همچنین استفاده از آن آزاد است و در رادیو و تلویزیون هم استفاده می شود،جایز است؟این جانب معلّم این وسیله موسیقی هستم نظر حضرتعالی در مورد تعلیم آن چیست؟

جواب:اگر به صورت مطرب و مناسب مجالس لهو و لعب نواخته شود اصل آن حرام و تعلیم آن هم حرام است و الا حرام نیست.

سؤال 993:این جانب علاقه وافری در زمینه فراگیری موسیقی به عنوان وسیله ای برای پر کردن بخشی از اوقات فراغت بصورت تئوری و عملی را دارم،نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟

جواب:صرفنظر از اینکه موسیقی لهوی و مناسب مجالس خوشگذرانی چه از نظر تعلیم و تعلم و چه از نظر عملی حرام است باید توجه داشت که وقت چقدر ارزش دارد و در کنار آن اطلاعات نسبت به مسائل اسلامی بسیار کم.آیا بهتر نیست که از وقت برای آشنا شدن هرچه بیشتر به مسائل مختلف اسلامی استفاده کرد؟مخصوصا برخی از آنها نشاط انگیز می باشد،مانند قصه های قرآن و تاریخ اسلام و شخصیتهای اسلامی از زمان رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله به بعد.و آیا صحیح است که یک مسلمان دهها سال بر او بگذرد و سالهای آخر عمرش فرا رسد و با دست تهی از اطلاعات اسلامی از این جهان رخت بربندد!

سؤال 994:استفاده تنبک و دایره در مجالس عروسی چه حکمی دارد؟

ص:244

جواب:جواز آن،محل اشکال است.

سؤال 995:نظر حضرتعالی در مورد آهنگهایی که از رادیو و تلویزیون پخش می شود چیست؟

جواب:آهنگهای مناسب مجالس لهو و لعب و مهیج حرام است و اگر چنین نیست،مانعی ندارد.

سؤال 996:اگر کسی هیچ نوع آهنگی برای او ایجاد تحریک نکند،گوش دادن او به آهنگها چگونه است؟

جواب:ملاک نوع مردم است،نه شخص انسان.

سؤال 997:لطفا حکم دایره و دف زدن در عروسی زنان و مجلس عقد و مجلس جشن بعد از عقد و خواندن زن در مجالس زنانه و زدن دایره در مراسم ختنه کردن فرزند را بیان فرمایید؟

جواب:تنها غنا و آواز در مجالس عروسی زنانه مستثنی است و در بقیه موارد حرام است.

سؤال 998:حکم نگاه کردن به فیلمهای تلویزیونی که برخی اوقات زنهای بی حجاب نیز دارد و نیز گوش دادن به صدای تاری که نواخته می شود،چه صورت دارد؟

جواب:نگاه کردن به فیلم اجنبیه که او را نمی شناسد،به شرطی که ریبه و فساد در آن نباشد اشکال ندارد.و موسیقی مطرب حرام است و صداهای مشکوک مانع ندارد.

سؤال 999:بعضی از سرودهایی که از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می شود آهنگهای تندی دارد که حتی انسان را از حالت طبیعی خارج می کند،شنیدن این نوع سرودها چه حکمی دارد؟و آیا شنیدن کلیه آهنگهایی که از رادیو پخش می شود موافق شرع است؟

جواب:موسیقی مطرب حرام است و صداهای مشکوک مانع ندارد.

سؤال 1000:گیتار و یا سایر وسایلی را که هم اکنون ما در منزل داریم-اگر چه اصلا از آنها

ص:245

استفاده نمی شود-چه کار کنیم؟

جواب:آلات لهو را باید از بین ببرید.

سؤال 1001:آیا خرید و نصب آنتن های ماهواره ای در منازل جایز است؟و ثانیا استفاده افراد از برنامه ها چگونه است؟و ثالثا آیا منع کودکان از دیدن برنامه ها،مجوّز تهیه و نصب آنتن و استفادۀ بزرگترها(پدر و مادر)می باشد یا خیر؟

جواب:اولا،با توجه به آنچه مطّلعین اظهار می دارند برنامه های ماهواره اکثرا موجب شیوع فحشا و منکر مخصوصا در رابطه با نسل جوان می باشد.لذا خرید و نصب آنتن های ماهواره ای جایز نیست.

ثانیا،صرف استفاده از برنامه ها،اگر خارج از برنامه های فوق الذکر باشد و موجب انحراف اخلاقی و یا اعتقادی و غیره نباشد،مانعی ندارد.

ثالثا،اگر استفاده بزرگترها در همان محدوده ای باشد که در جواب دوم ذکر شد،مانعی ندارد.ولی در عین حال عدم جواز خرید و نصب به قوّت خود باقی است.

سؤال 1002:این جانب پای تلویزیون می نشینم و بچه ها از 5 ساله تا 20 ساله،از دختر و پسر،از محصل مدرسه تا طلبه همه به تلویزیون نگاه می کنند.و بنده مواردی خلاف شرع مشاهده می کنم و به خاطر اینکه فرهنگ اسلامی بچه ها خراب نشود و حرام را حلال ندانند و منکر را معروف نشناسند،این موارد را به آنان گوشزد می کنم.امّا بعضی از طلاّب برخورد شدیدی با بنده می کنند.می گویند حضرت امام رحمه اللّه همۀ برنامه های تلویزیون را حلال می دانند.

حال بفرمایید در مقابل نشان دادن زنهای نامحرم با آرایش و خنده و نازی که می کنند و موسیقی که پخش می کنند تکلیف چیست؟

جواب:هنوز برنامه های تلویزیون و رادیو صد در صد اسلامی نیست و در میان آنها احیانا برخی از موارد غیر مشروع وجود دارد،که با عنایت خاص مسئولان اصلاح خواهد شد.ولی لازم است در برخورد با جوانها و نوجوانها بگونه ای عمل شود که اعتقاد آنها نسبت به اصل نظام مقدس جمهوری اسلامی تزلزل پیدا نکند.زیرا که نظام مذکور حافظ اساس اسلام و تشیع است همانطور که در صدر

ص:246

اسلام احکام الهی بصورت تدریج نازل و پیاده می شد،در این نظام هم که مسبوق به رژیم ضد اسلامی طاغوت بوده،نباید انتظار داشت که جمیع احکام اسلام در زمان کوتاهی پیاده شود.بلکه نیاز به مرور زمان دارد،امید است در آیندۀ نزدیک شاهد پیاده شدن همۀ احکام اسلام در سایه حکومت اسلامی باشیم.در عین حال از مواردی که اطمینان به حرمت دارید اجتناب کنید و چنانچه مفسده ای در کار نباشد،دیگران را ارشاد کنید.

سؤال 1003:نظر حضرتعالی پیرامون موزیکهای غم انگیز چیست؟

جواب:موزیکهای غم انگیز که برای ایجاد غم و حزن و اندوه وضع شده،حرام نیست.

سؤال 1004:آیا گوش دادن به موسیقی رادیو و تلویزیون،حرام است؟

جواب:برخی از آنها حرام است و ان شاء اللّه در آینده نزدیک مشکل آنها حل می شود.

سؤال 1005:موسیقی چیست؟و آیا همه انواع آن از نظر اسلام حرام است؟

جواب:موسیقی به یک تعریف،ترکیب اصوات است به نحوی که خوش آیند باشد،لذا اگر مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است،وگرنه اشکالی ندارد.

سؤال 1006:بفرمایید موسیقی مطرب یعنی چه؟

جواب:معنای مطرب این است که حالت غیر عادی از نظر وجد و نشاط بوجود آورد.

سؤال 1007:غنا به چه معناست؟چه حالاتی بر آن مترتب است؟

جواب:غنا عبارت از صوتی است که علاوه بر مطرب بودن به معنایی که ذکر شد،مشتمل بر ترجیع یعنی زیر و بم و فرو بردن و بیرون آوردن صدا باشد.

سؤال 1008:هل یحرم السفر من اجل اللهو؟

جواب:نعم یحرم اذا کان لأجل اللهو المحرم بحیث لو لم یکن ذلک لم یسافر

ص:247

اصلا و وجب ح اتمام الصلاة و المشهوران السفر لأجل الصید اللهوی ایضا حرام و لکن فی حرمته تأمل و اشکال و ان وجب فیه التمام للنصوص المعتبرة کما حقق فی محله.

سؤال 1009:هل هناک تعریف محدد اللهو؟هل هناک لهو مباح و آخر حرام؟

جواب:علی نحو الاجمال و التخلیص،اللهو ما یشغل الإنسان عما یعینه و یهمّه یقال لهوت بکذا و عن کذا،اشتغلت عنه بلهو،و له اصناف و اسباب مختلفة فمنها مباح بالضرورة کاللعب بالسبحة و اللحیة و کالاشتغال بامور الدنیا من المال و الأولاد ما لم یصدّا عن ذکر اللّه «وَ ما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ» (العنکبوت، ی 64)، «لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللّهِ» (المنافقون،ی 9)،و منها حرام بالضرورة کالاشتغال بالتغنی و المیسر و ضرب الأوتار «اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» (الحج، ی 32) «إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ» (المائدة،ی 93).

مقام مقدسشان نمی شود؟

جواب:نقاشی عکسهای تخیّلی معصومین علیهم السّلام در صورتی که برجستگی نداشته باشد و موجب هتک آنان نباشد،فی نفسه حرام نیست.ولی اعتقاد به آنها بی وجه است.

سؤال 1014:نگهداری مجسمه در منزل و نصب آن در میادین و معابر چگونه است؟

جواب:نگهداری آن محل اشکال ندارد.

سؤال 1015:ساختن مجسمه چه حکمی دارد؟

جواب:حرام است.

سؤال 1016:آیا ساختن مجسمه و عروسک،بوسیله خمیر توسط کودکان و یا خریدن آن برای کودک اشکال دارد؟

جواب:کودکان مکلّف نیستند.و امور مذکوره نسبت به آنها مانعی ندارد.

ص:249

سؤال 1020:اگر کسی جنسی را نسیه بخرد و بعد پول آن را از مال حرام بدهد،آیا معامله او صحیح است؟

جواب:معامله او صحیح است.ولی باید پول حلال بدهد و پول حرام را گرفته و به صاحب آن برگرداند.حتی اگر فروشنده متوجه شد،باید پول حرام را به صاحب آن برگرداند و قیمت جنس خود را از مشتری بگیرد.

بدون رضایت پسران باطل است و معامله فقط در سهم پدر صحیح است.هر چند خریدار می تواند کل معامله را فسخ کند.

بپردازد.آیا این ربا محسوب نمی شود و حال آنکه در بازار هم همین کار را می کنند؟

جواب:آنچه در این مسأله ذکر شده است صحیح است و خریدوفروش بصورت نسیه می باشد و مطابق موازین شرعی است.بلی اگر ربا باشد یعنی قرض بدهد به شرط اینکه شش ماه دیگر دویست تومان زیادتر بگیرد ربا می باشد و حرام است.

بطور کلی گاه دو چیز در نظر عرف یکسان می باشد،ولی در اثر وجود مصالحی که بر ما معلوم نیست،از لحاظ شرعی یکی حرام و دیگری حلال است.

و در همین مورد آیه شریفه می فرماید: «قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا» (1)یعنی:«گفتند بیع مثل ربا است،ولی اینطور نیست.چون خدای سبحان بیع را حلال کرده است و ربا را حرام»،و مسلمانان باید تابع امر خدای سبحان باشند.

سؤال 1029:نظر حضرتعالی پیرامون خریدوفروش پول چیست؟لطفا پاسخ را همراه با دلیل مرقوم فرمایید؟

جواب:گرچه خریدوفروش اسکناس از نظر موازین فقهی مانعی ندارد،و فرقی بین کم و زیاد،و وجود و عدم مدت،و کوتاه و دراز بودن مدت نمی کند.

زیرا که اسکناس از مکیل و موزون نیست.و ربای معاوضی تنها در مکیل و موزون جریان دارد.ولی بهتر آن است که از انجام آن اجتناب شود.

سؤال 1030:تبدیل طلا و گرفتن مبلغی به عنوان مزد ساخت چه حکمی دارد؟

جواب:فروش طلا به طلا و گرفتن مبلغی اضافه،گرچه به عنوان مزد ساخت جایز نیست و ربا محسوب می شود و راه تخلص از ربا این است که طلا را به قیمت معین بخرد و طلای دیگر را با قیمت مورد توافق بفروشد.

قدرت خرید،آن رقم به یک صدم و احیانا کمتر کاهش یافته است!آیا ادای بدهی مطابق با رقم پیشین،امروز او را بریء الذّمة می کند؟یک نمونۀ عام البلوی از این دیون،مهریۀ همسران است،که معمولا بعد از فوت شوهر یا طلاق،پس از دهها سال محاسبه و پرداخت می شود.

ب-اگر سرمایۀ کسی مخمس شد و با گذشت یک سال مالی،در اثر تورم ناشی از افزایش حجم پول در گردش،ارزش پولی آن افزایش یافت،آیا در اینجا ربح صدق می کند و مشمول خمس می شود یا خیر؟

ج-اگر کسی مبلغی را به مدت یک سال به دیگری قرض داد و تورم ناشی از افزایش حجم پول در گردش،قدرت خرید پول او را به شدت کاهش داد،آیا حق مطالبۀ ما به التفاوت را دارد یا خیر؟

د-با توجه به اینکه افزایش حجم پول با سیاستهای انبساطی پول،موجب کاهش قدرت خرید پول در دست مردم می شود،این اقدامات از سوی دولت،آیا مطلقا مجاز و مشروع است؟یا در صورت ضرورت،و با وجود مصلحت ملزمه و احیانا با اعمال ولایت،مجاز شمرده می شود؟

ه-آیا خریدوفروش اسکناس صحیح می باشد؟و آیا احکام ربای معاملی در آن جریان می یابد یا نه؟

و-آیا دیگر احکام صرف(معامله نقدین)مانند وجوب قبض و اقباض در مجلس عقد،در مورد پول اعتباری هم مترتب است؟

ز-آیا زکات-که بر درهم و دینار تعلق می گیرد-شامل اسکناس و سکه های ریالی نیز می شود؟

ح-طبق فتوای مشهور،در مضاربه،سرمایه باید درهم و دینار باشد،آیا اسکناس می تواند جایگزین درهم و دینار در سرمایه گذاری گردد؟

ط-آیا پول از مثلیات است یا قیمیات،و اصولا ملاک مثلی و قیمی چیست؟

جواب:الف و ب و ج-پول رایج روز گرچه دارای ارزش اعتباری است،ولی ارزش اعتباری مستقل دارد و ارزش اعتباری آن ارتباطی به قدرت خرید ندارد.به عبارت دیگر پول گرچه از نظر مصرف استقلال ندارد به خلاف کالا،ولی از نظر

ص:254

ارزش اصالت دارد.به نحوی که ارزش اشیاء دیگری با آن معلوم می شود.البته این ارزش تا زمانی است که اعتبار همراه آن است و امّا کالاهایی که با پول معامله می شوند،ارزش آنها با مقایسه پول مطرح است و از این جهت این معنا مورد بحث است که در قیمیات مضمونه با تفاوت قیمت سوقیه،آیا قیمت یوم الضمان ملاک است یا قیمت یوم التلف و یا قیمت یوم الاداء؟و اعتبار نیز با این معنا مساعد است.زیرا اگر کسی یک سال قبل صد تومان مدیون باشد،نمی توان به اعتبار ارزانی و گرانی هر روز مقدار دین را تعیین کرد.بطوری که یک روز صد تومان بدهکار باشد و روز دیگر دویست تومان و روز سوم صد و پنجاه تومان.و نیز لازم می آید نوعا ربای قرض تحقق پیدا نکند.زیرا که قدرت خرید هزار تومان قرض از هنگام آن،با قدرت خرید هزار و پانصد تومان هنگام ادای دین مساوی است،و التزام به این معنا جایز نیست.و معیار در تعلق خمس نیز،همین ارزش مالی متناسب با پول است.

در جواب سؤال«د»باید گفت پیداست که این معنا در صورتی مجاز و مشروع است که ناشی از مصلحت باشد و بالاخره به ولایت فقیه برمی گردد.

در جواب سؤال«ه»چنین گفته می شود که چون ربای معاوضی در مکیل و موزون است و اسکناس و امثال آن از معدودات می باشد،لذا ربای معاوضی در آن راه ندارد.

در جواب از سؤال«و»گفته می شود که ادلّۀ دالّه بر وجوب قبض و اقباض در مجلس عقد مربوط به درهم و دینار است.

در جواب از سؤال«ز»گفته می شود که مورد ادلۀ وجوب زکات،درهم و دینار است.یعنی طلا و نقرۀ مسکوک،آن هم در صورتی که شمش باشند.لذا به سکه های موجود زمان ما که عنوان کالا دارند نه ثمن،زکات تعلق نمی گیرد.

و در جواب از سؤال«ح»اسکناس می تواند سرمایه در مضاربه باشد،زیرا اجماع بر عدم صحّت مضاربۀ به کالا است،نه بر عدم صحت در غیر از درهم و دینار.

ص:255

در جواب از سؤال«ط»گفته می شود که پول از مثلیات است و از این جهت به هیچ وجه ارتباطی به قدرت خرید ندارد و باید مثل پرداخت شود.

سؤال 1036:خریدوفروش چک با رعایت مدت معامله اش اشکال ندارد.خریدوفروش پول مثلا فروش هزار تومان به مدت شش ماه به هزار و دویست تومان آیا مانعی ندارد،یا مشمول ادلۀ ربا است؟به عبارت دیگر آیا خریدوفروش مذکور ظاهرا بیع است و در واقع قرض ربوی و یا واقعا بیع است و مشمول ادلّه ربای قرضی نمی باشد؟

جواب:معاملات بالمعنی الاعم عناوین اعتباریه و قصدیه می باشند و هر کدام دارای موضوع و آثار و احکام خاصی می باشند.در موضوع فروش پول،چنانچه مقصود معامله بیعی باشد،با توجه به اینکه عنوان بیع در فرض مزبور جریان دارد، بیع تحقق پیدا می کند و احکام آن مترتب می شود.و یکی از احکام آن این است که جریان ربا در بیع،مشروط به این است که مورد بیع مکیل و موزون باشد و چون اسکناس از معدودات است نه از مکیل و موزون،لذا ربای معاوضی در آن جریان ندارد.ولی احکام بیع از هر نظر جاری می شود.و این منافات ندارد با اینکه اگر اسکناس را بصورت قرض بدهد با فرض زیاده،ربای قرضی تحقق پیدا می کند زیرا که در ربای قرضی مسأله مکیل و موزون نقش ندارد.

سؤال 1043:شخصی جنسی را از مغازۀ خودش نقدا به شخص دیگر می فروشد-بدون تحویل جنس به مشتری-سپس همان جنس را به صورت نسیه به مدت سه ماه،با قیمت بالاتر خودش بر می دارد،آیا جایز است؟

جواب:اگر قصد جدّی معامله را داشته باشند و سایر شرایط معامله محقق باشد و در معاملۀ اول،شرط بر معامله دوم نکرده باشند،اشکال ندارد.

سؤال 1044:زمینی در چند سال قبل بر اساس قراردادی فروخته شده است و پرداخت مبلغ آن بصورت مشروط به نه سال بعد موکول شده،امّا علاوه بر پرداخت نشدن این مبلغ از طرف خریدار،هیچ گونه مشورت و یا تقاضای مهلتی برای تمدید پرداخت آن نشد و از پایان تاریخ مهلت پرداخت حدودا چهار سال می گذرد،حال آیا فروشنده می تواند معامله را فسخ کرده و زمین را از خریدار تقاضا کند؟

جواب:ظاهر این سؤال این است که شما زمین را نسیه فروخته اید و شرط نکرده اید که اگر در مدت تعیین شده پول آن را نداد حق فسخ داشته باشید،لذا طبق ظاهر سؤال شما حق فسخ ندارید و تنها می توانید طلب خود را مطالبه کنید.

سؤال 1047:شخصی منزل خود را به بیع شرط می فروشد،به این صورت که هرگاه بایع پول را پس داد معامله فسخ شود،آیا این معامله صحیح است؟

جواب:حکم کلی مسأله این است که در بیع شرط باید مدت معلوم باشد وگرنه شرط فاسد است.و شرط فاسد گرچه مفسد نیست،ولی در مورد سؤال چون شرط مجهول است و جهل آن به معامله سرایت می کند،لذا این نوع معامله باطل است.

سؤال 1051:شخصی زمین مزروعی خود را با شخص دیگر معاوضه می کند و بعد معلوم می شود که مغبون شده و چند سال هم گذشته است،آیا خیار فسخ تا حال باقی است؟

جواب:اگر واقعا در حین معاوضه مغبون بوده است خیار غبن دارد و خیار غبن فوریت دارد و چنانچه شخص مغبون بعد از علم به غبن اعمال خیار نکند، خیار او ساقط می شود.مگر اینکه جاهل به فوریت باشد و در نزاع موضوعی محتاج به مرافعه شرعیه است.

سؤال 1052:زمینی که حدود شش میلیون تومان قیمت داشت،در اثر غفلت و ندانستن قیمت روز،به چهار میلیون فروخته ام.حال با توجه به اختلاف دو میلیون تومان که من مغبون شده ام،آیا حق دارم معامله را فسخ کنم؟

جواب:غبن به مقدار مزبور موجب خیار و حق الفسخ می باشد،به شرطی که در معامله اسقاط خیار نشده باشد و مغبون از قیمت واقعی بی اطلاع باشد.

جواب 2-علم و جهل بایع در فرض سؤال تأثیری ندارد.

جواب 3-گرفتن واقولی در خصوص مورد سؤال مشروع نیست و اکل مال به باطل است.

جواب 4-در صورتی که در ضمن عقد،اسقاط کافه خیارات نشده باشد،خیار محفوظ است.و بودن در قولنامه کفایت نمی کند.

سؤال 1055:شخصی منزلش را بدون خیار فروخته است و برای انتقال سند به شهرداری مراجعه کرده است،ولی شهرداری با توجه به اضافه بنا وی را جریمه کرده و دستور تخریب بالکن را داده است،که با تخریب آن،یک متر از اطاق بالا هم خراب می شود و بدون دادن جریمه و تخریب انتقال سند ممکن نیست.لذا فروشنده باید جریمه را بدهد و اضافه بنا را خراب کند و خانه را با کمتر از قیمت مورد معامله به خریدار بدهد و این ضرر برای فروشنده است.آیا فروشنده حق دارد معامله را بهم بزند و پول خریدار را پس بدهد؟

جواب:خیر،فروشنده در فرض سؤال حق فسخ نداشته و حق فسخ با مشتری است و در صورت عدم فسخ،می تواند به نسبت تفاوت قیمت،از ثمن استرداد کند.

سؤال 1056:شخصی گاوی را خریده و برای ذبح به کشتارگاه برده است.بعد از ذبح به دلیل مرضی که داشته،طبق تشخیص دامپزشک،گوشت آن غیر قابل استفاده بوده و سوزانده شده است.و فقط از پوست گاو استفاده شده است.بایع و مشتری هر دو مدعی هستند که از مرض گاو اطلاعی نداشته اند.بر فرض اینکه گاو،غیر قابل درمان بوده،یا اینکه قابل درمان بوده، ولی بدون درمان ذبح شده است،آیا معاملۀ مزبور صحیح است؟و آیا خریدار می تواند اعمال خیار کند؟

جواب:در هر دو فرض سؤال که طبق نظر دامپزشک،گاو معیوب بوده است و مشتری مطلع نبوده است،معامله صحیح است و چنانچه اسقاط خیار عیب نشده، مشتری خیار عیب دارد.گاو ذبح شده است،حق فسخ ساقط است و مشتری می تواند ارش بگیرد که در فرض سؤال،کل قیمت به جز قیمت پوست آن می باشد.و در فرض دوم،احوط مصالحه است.

ص:262

است که تحت یکی از موارد مذکوره در توضیح المسائل مسأله 2186 تا 2203 باشد و ظاهرا مورد سؤال از آن موارد نیست.

سؤال 1059:شخصی ملک خود را فروخته و مقداری از قیمت آن را نقدا دریافت کرده و با رضایت طرفین قرار بر این شده که بقیه آن را بعد از سه ماه بپردازد،ولی خریدار در موعد مقرر پول را نپرداخته است؛آیا فروشنده می تواند معامله را فسخ کند یا خیر؟

جواب:در فرض سؤال،حق فسخ ندارد.فقط می تواند بقیه قیمت را مطالبه کند،بلی اگر در ضمن عقد بیع شرط کرده باشند که باید مشتری در موعد مقرر بقیه پول را پرداخت کند،در این صورت،اگر خریدار به شرط عمل نکرد،فروشنده به عنوان خیار تخلف شرط،حق فسخ دارد.

سؤال 1060:شخصی ملک خود را به کسی فروخته،خریدار مبلغی را نقدا پرداخته و قرار شده بقیه را به اقساط و در سه نوبت پرداخت کند،ولی خریدار اقساط را رأس موعد معین نپرداخته و هر قسط از موعد معین آن گذشته است،آیا فروشنده حق فسخ معامله را به عنوان خیار تخلف شرط یا خیار تأخیر دارد؟

جواب:مورد از موارد خیار تأخیر نیست.بلی اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که ثمن در مواعد مقرره به اقساط معینه پرداخت شود و مشتری تخلف کرده است،فروشنده می تواند به خیار تخلف شرط،معامله را فسخ کند.

سؤال 1067:حکم پوسترهایی که در بازار به عنوان تمثال معصومین علیهم السّلام به فروش می رسد،چیست؟

جواب:خریدوفروش آنها به عنوان مشابهت مانعی ندارد.

سؤال 1068:در بعضی از کشورها دختران توسط والدین به فروش می رسند،آیا از لحاظ شرعی می توان گفت حکم کنیز را دارند؟و استفاده از آنان به هر گونه جایز است؟

جواب:به هیچ وجه جایز نیست و پولی که در مقابل فروش آنان گرفته می شود حرام است و آنان حکم کنیز را ندارند و این از ضروریّات فقه است.

سؤال 1069:شخصی مقداری پول به دندان ساز داد،ولی دندانها به دهانش نخورد،آیا می تواند پول خود را پس بگیرد؟

جواب:در فرض سؤال،اگر دندان ساز در شغل خود خبرویّت و مهارت داشته به صورتی که پزشک مقصر نباشد اجرت عمل و مصالح مصرف شده را حق دارد.

بلی اگر دندانساز متخصص در شغل خود نبوده و در صرف مصالح مضایقه کرده یا به هر علتی مقصر بوده است باید تدارک کند و در نزاع موضوعی محتاج به مرافعه شرعیه است.

سؤال 1070:دو نفر به شراکت زمینی را خریدند و بعد از مدتی زمین را با نظر مهندس شهرداری و اداره ثبت تقسیم کردند.که در سند یکی از آنها متراژ زمین 460 متر نوشته شده است.بعدا این زمین را فروخته است،ولی فعلا 17 متر کمتر از متراژ مزبور است و خریدار ادعا می کند که باید قیمت 17 متر را به او پس بدهند،آیا فروشنده-با اینکه خود در این نقصان دخیل نبوده است-مدیون است؟

جواب:در فرض سؤال،اگر معامله روی سهم معیّن این فرد واقع شده باشد، بدون توجه به مقدار دقیق زمین و طرفین به اشتباه خیال می کرده اند 460 متر بوده، فروشنده ضامن کسری مساحت زمین نیست.ولی اگر زمین به حساب 460 متر فروخته شده است و طبق متراژ زمین،پول رد و بدل شده است،فروشنده ضامن کسری است و باید جبران کند.

ص:266

سؤال 1071:کسی که چیزی را به قیمتی می فروشد اما برای اینکه سود بیشتری ببرد به مشتری می گوید به قیمت بیشتری خریده ام و فلان مقدار هم سود می خواهم.آیا این کار حلال است؟

جواب:دروغ گفتن حرام است و پول اضافی که می گیرد حرام است.ولی معامله باطل نیست و در این فرض اگر مشتری فهمید می تواند معامله را بهم بزند.

بلکه اگر فروشنده اشتباها قیمت بیشتری گفته باشد مشتری وقتی فهمید می تواند معامله را بهم بزند و پول خود را پس بگیرد.

سؤال 1072:خرید جنس از کودک و یا فروش جنس به کودک صحیح است یا خیر؟

جواب:معامله با بچه نابالغ باطل است،اگر چه با اجازه پدر یا جد کودک باشد.

اما اگر کودک ممیز باشد و چیز کم قیمت،که معاملۀ آن برای بچه ها متعارف است معامله کند اشکال ندارد.و اگر طفل فقط وسیله رد و بدل کردن جنس و پول باشد و معامله در واقع بین دو فرد بالغ انجام گرفته باشد،مانعی ندارد.

سؤال 1073:کسی که از طریق نوبت گذاری یا شرکت تعاونی،ماشین یا وسیله ای را به نرخ رسمی می خرد،آیا می تواند آن را در بازار آزاد با قیمتی بیشتر بفروشد،بدون اینکه روی آن کاری انجام داده باشد؟

جواب:در صورتی که شرکت شرطی در ضمن معامله مبنی بر عدم فروش نداشته باشد.جایز است و اگر شرط کرده باشد باید مشتری به شرط عمل کند و در صورت تخلف،شرکت حق دارد معامله را فسخ کند.

سؤال 1074:شخصی جنسی را می فروشد و قیمت و مدت تحویل جنس معین می شود و تمامی پول را فروشنده تحویل می گیرد و خریدار در ضمن معامله شرط می کند که اگر تا تاریخ معین شده جنسها را تحویل ندهد خسارت وارده به عهده فروشنده باشد.حال اگر فروشنده جنس را تحویل ندهد و جنس تنزل کند،خسارت به عهده کیست؟

جواب:در فرض سؤال،خریدار حق ندارد خسارت را از فروشنده بگیرد.

سؤال 1075:شخصی با صاحب کالا قرار می گذارد که مشتری بیاورد و جنس را به او گرانتر

ص:267

بفروشد و آنچه گرانتر فروخت به این واسطه بدهد،آیا این عمل و معامله شرعا اشکال دارد؟

جواب:اشکال ندارد،ولی چنانچه مشتری مغبون شود حق فسخ دارد.

سؤال 1076:آیا خرید سه کیلو آرد از نانوایی جهت درست کردن حلوا جایز است؟

جواب:ظاهرا این مقدار و امثال آن از محدودۀ منع بیرون است.

سؤال 1077:شخصی به نجار یا آهنگر یا آلومینیوم کار مقداری پول می دهد تا برای او درب یا پنجره بسازد و بعد نجار یا آهنگر درب را برای او می سازد.حال آیا می تواند درب یا پنجره ساخته شده را به دیگری بفروشد و دوباره برای او بسازد؟و اگر این کار را کرد مشتری می تواند معامله را فسخ کند؟و همینطور آیا نجار و آهنگر می توانند در بیعانه تصرف کنند؟و آیا مشتری می تواند از خرید درب و پنجره ساخته شده منصرف شود؟

جواب:نجار و آهنگر تا درب و پنجره را نفروخته است ملک خودش است و می تواند آن را به دیگری بفروشد،به شرط اینکه درب و پنجره دیگری تهیه کرده و در زمان مورد نظر به مشتری بدهد و تصرف در بیعانه هم موکول به اذن صاحب پول و نحوه قرار داد است.و مشتری هم می تواند از خرید درب و پنجره منصرف شود.

سؤال 1078:خریدوفروش اجناسی که دولت از قاچاقچیان و محتکرین می گیرد یا اموال گران فروشان را که می گیرد و به قیمت ارزان می فروشد و پول آن را به صاحبان آن می دهد،چه حکمی دارد؟

جواب:مقررات و ضوابط حکومت اسلامی مشروع و لازم الاتباع است.

سؤال 1079:خریدوفروش اجناس قاچاق که بدون اجازه دولت،مخفیانه وارد کشور می شود،چه حکمی دارد؟

جواب:چنانچه مخالف مقررات جمهوری اسلامی ایران باشد وارد کردن و خریدوفروش آن حرام است.

ص:268

سؤال 1080:آیا خریدوفروش زمین موات و احیای آن جایز است؟و احیای آن به چه صورتی محقق می شود؟

جواب:زمینی که در اصل موات بوده چنانچه حریم نباشد،تا زمانی که احیا نشود قابل فروش نیست،و هر کسی حق احیای آن را دارد،و به احیاء مالک آن می شود و بعد می تواند بفروشد مگر اینکه بر خلاف مقررات نظام باشد.و احیاء اگر به منظور سکنی باشد به ساختن بنای قابل سکونت تحقق پیدا می کند و اگر به منظور زراعت باشد به آماده کردن آن برای کشت و زرع و اجرای آب و امثال آن می باشد.

سؤال 1081:یک مزرعه و چشمه ای واقع در آن،چند مالک داشته است.چشمه خشک می شود و تعدادی از مالکین به خرج خود قناتی حفر می کنند،یکی از مالکین که در مخارج قنات،دخالت نداشته است؛بعد از چندی زمین خود را می فروشد،حال خریدار به حساب اینکه زمین مذکور از چشمه سابق آب داشته،ادعای حق آب از قنات را دارد،آیا او چنین حقی را دارد؟

جواب:در فرض سؤال،که خریدار یکی از مالکین زمین مذکور را بعد از خشک شدن آب چشمه و با علم به آن خریده است،نسبت به آب قنات،حقی ندارد و از آن سهمی نمی برد و اگر اختلاف وجود دارد به دادگاه مراجعه شود.

سؤال 1082:شخصی خانۀ خود را به مبلغ معین،مسلوب المنفعه مادام العمر،می فروشد،آیا چنین معامله ای صحیح است؟

جواب:این معامله باطل است چون مسلوب المنفعه بودن،مجهول و غرری است و جهل آن به اصل بیع سرایت می کند و بیع را غرری می کند و موجب بطلان آن می شود.

سؤال 1083:مقادیری زمین کشاورزی به همراه آب مربوطه،موافق عرف محلی،طبق سند عادی در سال 70 خریداری و عوض و معوّض به قبض طرفین رسیده است و به همین مناسبت در اجرای تصرف مالکانه،خریدار اقدام به احداث تأسیساتی،کرده است.در سال 72 دادگاه انقلاب اسلامی اقدام به مصادره اموال فروشنده،از جمله،اراضی مزبور کرده است.با توجه به موارد فوق،حقوق خریدار در خصوص اهل زمین،توسعه آب و آبادانی،و تأسیسات

ص:269

احداثی به چه کیفیت قابل استیفا است؟

جواب:در فرض سؤال،که مصادرۀ زمین،طبق موازین شرع،انجام شده است.

اگر فروشنده،خریدار را فریب داده باشد،فروشنده ضامن اصل پول و تمام خسارات وارده است و نسبت به تأسیسات و توسعۀ آب و آبادانی هم مصادره کننده با خریدار توافق کنند و زمین را به او اجاره دهد.یا تأسیسات و توسعۀ آب و غیره را از او اجاره کند و بدین طریق خریدار،حق خود را استیفا کند.ولی در صورت عدم توافق، مصادره کننده می تواند تأسیسات و هرچه هست جمع آوری و به خارج زمین منتقل کند و هر خسارتی از این بابت وارد شد،خریدار می تواند از فروشنده بگیرد.

و اگر فریب در کار نبوده و طرفین می دانسته اند که زمین در معرض مصادره است و در عین حال اقدام به معامله کرده اند در این فرض خریدار می تواند به فروشنده مراجعه کند و هر مقدار پول زمین را که موجود است از وی پس بگیرد و هرچه که تلف شده یا مصرف شده نمی تواند مطالبه کند،چون خودش تسلیط مجانی کرده است و تأسیسات و آبادانی هرچه هست مال خریدار است که می تواند مانند فرض سابق با مصادره کننده توافق و عمل کند.ولی در این فرض اگر خسارتی وارد شد به عهدۀ خود خریدار است چون خود اقدام کرده و خسارت مستند به فروشنده نیست.

و اگر هیچ یک از طرفین نمی دانسته اند و بعدا متوجه شده اند و هنگام معامله، زمین ملک طلق فروشنده بوده است.در این فرض خریدار می تواند پول اصل زمین را که داده از فروشنده بگیرد و تأسیسات و غیره مال خریدار است که یا زمین را اجاره کند یا به مصادره کننده اجاره دهد که حق خود را بدین طریق استیفا کند و متضرر نشود و در عین حال مصادره کننده،می تواند تأسیسات را جمع و به خارج منتقل کند و در این فرض خسارات وارده به عهده کسی نیست چون کسی مقصر نیست و مستند به فروشنده نمی باشد.

ص:270

اسلامی است.لذا سود از هر طرف برای طرف دیگر حلال است و مجالی برای تقاص وجود ندارد.

سؤال 1092:وامهایی را که بانکها به شرط بهرۀ چند درصدی می دهند،چه صورتی دارد؟

جواب:بانکها موظفند طبق مقررات اسلامی عمل کنند و برای کسی که علم به خلاف ندارد،اشکالی نیست.

سؤال 1093:دریافت دیرکرد توسط بانکهای دولتی و ادارات دولتی چه حکمی دارد؟

جواب:گرفتن دیرکرد جایز نیست.و فرقی بین بانک و غیر بانک نیست.

صورت جواز اخذ اگر صاحب سپرده بدون توجه یا اطلاع از این قرارداد سپرده را در بانک بگذارد حکم سود چنین سپرده ای را هم بیان فرمایید؟

جواب:در فرض توجه به قرارداد،سود مزبور حلال است و در صورت عدم توجه یا بی اطلاعی از قرارداد،نظر به اینکه صاحب سپرده اباحه و اجازه تصرف می دهد،لذا سپرده قهرا قرض یا ودیعه می شود و چون شرط صریح یا ضمنی سود نکرده است،لذا آنچه را بانک مطابق مقررات خود می دهد حلال است هرچند صاحب پول می دانسته که بانک به رسم خود مبلغی به او می دهد.

با اضافه کردن اجاره بها قرارداد اجاره تجدید شده است.امّا امسال در مورد اجاره بها به توافق نرسیدیم و مالک می گوید بعد از تمام شدن قرارداد سال قبل،راضی نیستم در منزل بمانید و باید منزل را روز آخر طبق قرارداد تخلیه کنید.و من هم با تمام تلاشی که کرده ام به نتیجه نرسیده ام و نتوانسته ام منزلی پیدا کنم.البته در نظر عرف بعد از پایان سال مدتی معقول مهلت می دهند تا مستأجر منزل جدید پیدا کند،لطفا وظیفه مرا بیان کنید.

جواب:در فرض سؤال،در پایان مدت اجاره اختیار با مالک است و مستأجر بدون رضایت او شرعا حق ندارد و در منزل وی بماند و در صورت اضطرار و ناچاری رضایت او را تحصیل کنید و نظر عرف در این قبیل موارد مشروعیت ندارد.

سؤال 1102:در روابط موجر و مستأجر عدم تخلیۀ مورد اجاره،بعد از انقضای مدت اجاره با عدم رضایت موجر غصب می باشد،آیا این صحیح است؟

جواب:با منقضی شدن مدت اجاره،حق تخلیه برای موجر ثابت است و مستأجر باید مورد اجاره را تخلیه و در اختیار مالک قرار دهد و با عدم تخلیه بدون رضایت موجر،حکم غصب را دارد.

سؤال 1103:در مسأله قبل،آیا فرقی بین إعسار مستأجر و عدم اعسار او وجود دارد؟

جواب:در این مورد اعسار و عدم اعسار فرقی نمی کند.

سؤال 1104:اگر کسی محل کسبی را از کسی اجاره کرده باشد و در آنجا مشغول به کسب مشروع باشد،آیا قبل از انقضای مدت اجاره مالک یا کسی دیگر می تواند مزاحم او شده و محل کسب را از او بگیرد یا نه؟

جواب:در اثنای مدت اجاره،مالک بدون حق فسخ نمی تواند از مستأجر بخواهد محل را تخلیه کند.

سؤال 1105:نظر مبارک در مورد مالکین منازلی که حکم تخلیه می گیرند،چیست؟و چنانچه مالک دارای بیش از یک منزل باشد،آیا مستأجر می تواند تخلیه نکند؟چون مازاد بر

ص:276

احتیاج شخص مالک است،و جنبه انتفاعی دارد!

جواب:مستأجر بعد از مدّت اجاره در صورت مطالبۀ مالک،باید مورد اجاره را تخلیه کند.

صورت موقت در مقابل پول،در صورتی که مخالف مقررات جمهوری اسلامی نباشد،مانعی ندارد.

سؤال 1112:آیا در شرع مقدس اسلام اجاره دادن«جواز»جایز است؟

جواب:اجارۀ جواز معنا ندارد.ولی صاحب جواز می تواند در مقابل استفادۀ دیگری از جواز او،در صورتی که مخالف مقررات جمهوری اسلامی نباشد،پول بگیرد.

سؤال 1113:در صورتی که دو نفر با قرارداد رسمی و سرمایۀ مساوی به مدّت یک سال و با توافق طرفین شریک شوند،به این صورت که یکی در مغازه شاغل باشد و روزانه مبلغ دویست تومان به عنوان حقوق برداشت کند،پس از انقضای یک سال از مدت قرارداد،با توجه به زیاد شدن اجرت کارگر و گران شدن دستمزد و کرایه مدتی شخص شاغل بیشتر از دویست تومان تعیین شدۀ قبلی را به امید اینکه به توافق روزمرّه خواهند رسید به طور علی الحساب برداشت کرده است.حال طرف مقابل می گوید که باید پس از انقضای قرارداد هم همان دویست تومان تعیین شده قبلی را برداشت می کردی.بفرمایید وضع حقوقی شخص شاغل با در نظر گرفتن یک ساله بودن قرارداد قبلی،چگونه خواهد بود؟

جواب:پس از پایان مدت قرارداد اگر شاغل به دستور شریک به کار ادامه داده است،اجرت المثل کار انجام شده را استحقاق دارد.

سؤال 1114:مدیر و آموزگارانی در یک مدرسه مشغول انجام وظیفه می باشند.آموزگار و مدیر طبق آیین نامه موظف هستند هفته ای 28 ساعت کار کنند و مدیر هم باید اگر آموزگار نیاید گزارش بدهد.حال اگر آموزگاری یک روز نیامد و به مدیر مدرسه گفت کار داشتم و مدیر هم گزارشی نداد،از ترس اینکه مبادا برخوردی پیش بیاید یا کم رویی کرد.آیا مسئولیت شرعی دارد؟و مسئولیت بر گردن آموزگار است که نیامده یا مدیر یا هر دو؟

جواب:هر دو مسئولیت شرعی دارند.علاوه آموزگار که غیبت کرده، استحقاق اجرت روز غیبت را ندارد و اگر بگیرد ضامن است.

سؤال 1115:اگر مدیر مدرسه گزارش غیبت را نداد و به آموزگار گفت من گزارش نمی دهم

ص:279

امّا مسئولیت شرعی آن به گردن خودت باشد،آیا با این بیان سلب مسئولیت از مدیر می شود یا خیر؟

جواب:خیر،از مدیر سلب مسئولیت نمی شود.

سؤال 1116:آموزگاری پیمان بسته است که در مقابل 24 ساعت کار در هفته،حقوق دریافت کند؛حال اگر بعضی ساعتها کارهای شخصی انجام داده،و دانش آموزان بدون معلم بوده اند،یا معلم دیگری به جایش بوده،آیا حق استفاده از حقوق دارد؟و اگر بگیرد جایز است یا خیر؟و اگر چنانچه مریض شود و سر کلاس حاضر نشود،گرفتن آن مقدار پولی که در برابرش هیچ گونه کاری انجام نداده است جایز و قابل تصرف است یا خیر؟

جواب:تابع مقرّرات استخدامی است و اگر بر خلاف عمل کرده،استحقاق اجرت ندارد.

سؤال 1117:شخصی یک قطعه زمین خود را به مدت پنج سال به دیگری اجاره داده است، آیا مستأجر بعد از انقضای این مدت از درختهایی که از سابق بوده و بزرگ شده یا خود کاشته است حق دارد یا نه؟

جواب:در فرض مسأله مستأجر به درختهایی که قبلا بوده حقی ندارد و درختهایی که خود مستأجر غرس کرده،اگر اصل نهالش ملک خودش بوده، درخت هم ملک او است.و اگر اصل نهالش از مالک بوده،درخت هم ملک مالک است.

سؤال 1118:این جانب مغازه ای را با پرداخت سرقفلی آن به نرخ روز در سی سال قبل اجاره کردم.چون مدّت اجاره سر آمده بود،چند سال با توافق طرفین مال الاجاره زیاد شده و پرداخت گردید.ولی در یکی دو سال اخیر توافق حاصل نشده و قراردادی فیما بین نبوده است.مالک از طریق دادگاه درخواست اجرة المثل مغازۀ خود را کرده و در عرف مردم اجارۀ مغازه با خرید حقّ سرقفلی آن به مراتب کمتر از اجارۀ آن بدون خرید حق سرقفلی می باشد و اصولا سرقفلی را می خرند تا از مزایای آن که از جمله اجارۀ کمتر است استفاده کنند،آیا در این فرض مالک می تواند اجرة المثل مغازۀ خود را بدون واگذاری سرقفلی آن به مستأجر مطالبه کند؟

ص:280

جواب:روشن نیست که آیا سرقفلی را به مالک پرداختید یا به مستأجر قبلی و آیا مستأجر قبلی حق گرفتن سرقفلی را داشته است یا نه و ظاهرا به مالک پرداخت نشده و مالک اصولا سرقفلی نگرفته و در این صورت می تواند مال الاجاره را به هر مقداری که می خواهد بالا ببرد.

سؤال 1119:شخصی خانه ای را اجاره کرده و قرار بوده که یک سال در آن اقامت کند.اما بعد از هشت ماه خانه را تخلیه کرده است بفرمایید مستأجر باید آن چهار ماهی که زودتر رفته اجاره اش را بدهد یا لازم نیست؟

جواب:چنانچه مدت اجاره یک سال تعیین شده باشد و مستأجر قبل از پایان مدت،خانه را بدون اینکه خانه از قابلیت سکونت خارج شده باشد،تخلیه کند لازم است اجارۀ همۀ مدت را بپردازد.

مستأجر حق رجوع به مالک را ندارد.

2-اگر مستأجر حق داشته باشد(طبق قرارداد اولیّه اجاره)محل را به شخص ثالثی اجاره دهد،می تواند از او مبلغی به عنوان سرقفلی بگیرد که محل را به او اجاره دهد نه به دیگری و این نحو سرقفلی نیز حلال و بی مانع است و در این صورت نیز مستأجر دوم حق رجوع به مستأجر اوّل را برای پس گرفتن سرقفلی ندارد.

3-اگر مستأجر در ضمن عقد اجاره یا غیر آن با موجر شرط کند که مال الاجاره را تا مدتی معین زیاد نکند و علاوه حق بیرون کردن او را نداشته باشد.در این فرض اگر مالک بخواهد او را خارج کند،مستأجر می تواند مبلغی بعنوان سرقفلی از مالک برای اسقاط حق خود و تخلیه محل بگیرد.این قسم سرقفلی نیز حلال و مشروع است.

4-اگر مالک حق بالا بردن مال الاجاره و یا حق تخلیه محل اجاره را داشته باشد در این صورت پس از پایان مدت اجاره،مستأجر حق گرفتن سرقفلی ندارد و بدون رضایت و اذن مالک نمی تواند در محل بماند و اگر مالک اجازه ماندن در محل را نداد،مستأجر شرعا موظف به تخلیه محل است و ماندن او در محل حرام می باشد و در این فرض فرقی نیست بین اینکه اجاره کوتاه مدت بوده یا بلند مدت،چه بودن مستأجر در مدت اجاره موجب زیاد شدن ارزش محل شده باشد یا نه،چه بیرون رفتن او از محل،موجب ضرر و زیان در کسب او بشود یا نشود و خلاصه در چنین فرضی گرفتن مبلغی به عنوان سرقفلی نامشروع،و گیرنده مدیون و ضامن است.

5-در صورتی که مالک مغازه ای را که مثلا مال الاجاره ماهانه اش ده هزار تومان است ولی چون نیاز به مبلغی پول دارد با رضایت مغازه را به مدت مثلا یک سال به ماهی دو هزار تومان اجاره می دهد به علاوه مبلغ پانصد هزار تومان یا کمتر یا زیادتر بعنوان سرقفلی نقد می گیرد و در ضمن شرط می کنند تا زمانی که مستأجر در محل مزبور ساکن است ماه به ماه و سال به سال اجاره را به همان دو

ص:282

هزار تومان تمدید کند و حق افزودن بر مال الاجاره نداشته باشد و چنانچه مستأجر بخواهد محل را به دیگری اجاره دهد حق داشته باشد و مالک هم حق داشته باشد که از شخص ثالث که مغازه را اجاره کرده همان مال الاجاره اول یعنی فقط دو هزار تومان را بگیرد نه بیشتر و سال به سال اجاره را با همان مال الاجاره تمدید کند،در این صورت مستأجر اول می تواند محل را به مستأجر دوم اجاره دهد و واگذار کند و مبلغی هم بعنوان سرقفلی به همان مقدار که خودش داده یا بیشتر یا کمتر،در مقابل رفع ید و تخلیۀ محل از آن شخص که به او اجاره داده و تحویل داده بگیرد و در این فرض مالک حق مخالفت ندارد،چون مستأجر طبق شرطی که کرده ذی حق بوده و حق گرفتن سرقفلی و واگذاری به غیر را داشته است.

سؤال 1121:چه راهی برای تصحیح معاملۀ سرقفلی وجود دارد؟

جواب:برای مالک جایز است مقداری به عنوان ماهیانه مال الاجاره قرار بدهد و مقداری هم نقدا بگیرد و این سرقفلی فی الحقیقه جزء مال الاجاره است و برای غیر مالک جایز نیست مگر آنکه در ضمن عقد اجاره یا عقد خارج لازم ملتزم شود که تا مستأجر راضی نشود به دیگری اجاره ندهد و او هم قبول کند.در این صورت اگر مستأجر بگوید چنانچه این مقدار بدهی راضی می شوم و خلع ید می کنم،مانع ندارد.

سؤال 1122:شخصی مغازه ای را بدون سرقفلی اجاره کرده است،آیا حق دارد بعد از انقضای مدت اجاره،از موجر تقاضای سرقفلی کند؟

جواب:در فرض سؤال،مستأجر حقی نخواهد داشت و باید محل مورد اجاره را تخلیه کند.

سؤال 1123:شخصی مغازه ای را با سرقفلی معین،اجاره کرده است،حال بعد از انقضای مدت اجاره که می خواهد سرقفلی را پس بگیرد،به موجر می گوید سرقفلی امروز مغازه را باید بدهی،نه سرقفلی سابق را که من به تو دادم،آیا مستأجر می تواند سرقفلی روز را بگیرد،یا

ص:283

باید همان مقدار که داده بگیرد نه بیشتر؟

جواب:در صورت گرفتن سرقفلی هنگام تخلیه،تنها پولی را که داده طلبکار است و نمی تواند پول بیشتری طلب کند.اگر چه قیمت سرقفلی بالاتر رفته باشد.

ص:284

ولی شرط سوّم فاسد است و لزوم وفا ندارد.چون منافی با مقتضای عقد صلح است.زیرا مقتضای عقد صلح،سلطنت مالک یعنی متصالح لها بر ملک خویش می باشد و حق واگذاری آن را به غیر دارد.در حالی که این شرط چنین حقّی را از او سلب کرده است،به همین جهت فاسد می باشد.ولی ظاهرا شرط فاسد موجب فساد عقد نیست و اصل صلح مزبور به لحاظ شرط سوّم نیز محکوم به صحت است.هر چند که این شرط لازم الوفا نیست.

شرط چهارم نیز منافی با مقتضای عقد صلح است.چون مقتضای عقد نقل ملک از مالک اوّل که مصالح است به متصالح لها و عدم عود آن به ملک مالک اوّل می باشد.مگر به سبب ناقل شرعی،مثل بیع یا صلح یا هبه و امثال آن.و شرط تقسیم نصف آن بین ورثه مصالح و صرف نصف در خیرات،در حقیقت شرط عود و برگشت ملک از متصالح لها به ورثه مصالح بدون تحقیق سبب ناقل است.

بنابراین چنین شرطی فاسد بوده و لازم الوفا نیست.ولی موجب فساد عقد صلح نمی شود.در نتیجه صلح مزبور محکوم به صحت است.

بلی اگر صلح به این صورت واقع شود که مصالح مایملک خود را صلح کند به شرط اینکه متصالح لها آن را واگذار نکند(نه اینکه حق واگذار کردن نداشته باشد)و یا به شرط اینکه بعد از فوت متصالح لها،ورثۀ او نصف آن را به سبب یکی از طرق شرعی از قبیل صلح یا هبه یا بیع به ورثه مصالح برگردانند و واگذار کنند(نه اینکه خودبخود به آنها برگردد)و نصف را در خیرات مصرف کنند،در این صورت شرطها صحیح و لازم الوفا می شوند و عدم دقت بعضی موجب شده است که بین این دو نوع شرط فرقی نگذاشته و به اشتباه بیفتند.

سؤال 1125:اگر کسی یک حیاط مسکونی،به انضمام تمامی مخلّفات خانه از هر قبیل که بوده باشد،کائنا ما کان،در هر محلّی که موجود است مطلقا،و کلیّۀ مطالبات و نقود را-از هر کس و به هر عنوان،خواه به موجب سند رسمی و یا عادی و یا سفتۀ تجارتی که در ذمّۀ اشخاص بوده باشد-در مقابل دویست و پنجاه هزار ریال مصالحه کند.که مبلغ دویست هزار ریال آن را ابراء کرده و مبلغ پنجاه هزار ریال دین ثابت می باشد،در صورتی که مقدار وجه

ص:286

سفته ها و مطالبات از اشخاص و نقد موجودی چندین برابر وجه المصالحه است-آیا این معامله در دین مقدس اسلام صحیح است یا باطل؟

جواب:با فرض اینکه به صورت مصالحه معامله شده،اشکال ندارد.

سؤال 1126:هرگاه شخصی منافع اموال منقول و غیر منقول خود را به کسی صلح کند.که «مصالح له»مادامی که زنده است از منافع آن به هر نحو که خواسته باشد استفاده کند،در صورتی که شخص مصالح قبل از مصالح له فوت شود،آیا مفاد صلح مزبور به قوّت خود باقی است یا محتاج به تنفیذ ورثۀ مصالح خواهد بود؟

جواب:صلحی که طبق ضوابط شرعی در حیات مصالح انجام گرفته،پس از فوت او نیز به قوت خود باقی است و نیاز به تنفیذ ورثه ندارد.

سؤال 1127:در سال 1316 شمسی،ملکی از پدرم به این جانب و برادرم به ارث رسیده،در مدرکی که از آن زمان مانده چون سهم بنده کمی بیشتر از برادرم بوده،قید شده که مبلغ ده تومان و نیم باید به برادرم بدهم و این مبلغ به برادرم پرداخت شد،ولی رسیدی ندارم،چون برادرم رسید نداده.حالا چون متأسفانه نه مادرم در قید حیات است و نه برادرم،برادرزاده هایم اظهار طلب ملک می کنند.خواهشمندم بفرمایید اکنون چه مبلغی باید بپردازم.آیا همان ده تومان و نیم را یا بیشتر؟

جواب:بیش از مبلغی که در ضمن مصالحه قرارداد شده را حق ندارند و چنانچه مدعی پرداخت آن هستید باید شرعا اثبات نمایید و اختلاف باید در دادگاه حلّ شود یا به طوری با هم مصالحه نمایید.

سؤال 1128:شخصی نصف یک ماشین نفت کش را خریده است،تا با آن کار کند و سهم شریک خود را به مبلغ ماهی 20 هزار تومان،مصالحه کرده است و قرار شده که کل مخارج ماشین هم به عهده این فرد باشد،آیا این معامله و مصالحه صحیح است؟

جواب:مصالحه مزبور با اطمینان به اینکه سهم شریک این حدود می شود، مانعی ندارد و شرط در ضمن آن که تمام خرجها و کم وکاستها را به عهده می گیرد،اشکالی ندارد.

ص:287

متوجه سرمایه شد،عامل ضامن باشد که از مال خودش جبران کند،مانعی ندارد و گرفتن سود جایز است.و چنین شرطی در ضمن عقد مضاربه هم صحیح و لازم الوفاء است.

سؤال 1132:کسی مبلغ صد تومان وام می گیرد و به شخص دیگری می دهد،به شرط اینکه ماهیانه قسط آن را بپردازد و بعد اصل پول را به وی بازپس دهد،آیا این ربا محسوب می شود؟

جواب:اگر بصورت مضاربه به دیگری واگذار کرده باشد و اطمینان داشته باشند که لا اقل این مقدار سود حاصل می شود،مانعی ندارد.

سؤال 1133:شخصی مبلغ صد هزار تومان به یک نفر کاسب می دهد و شرط می کند که هر ماه پنج هزار تومان بدهد،آیا گرفتن پول مذکور جایز است؟

جواب:چنانچه به عنوان مضاربه باشد و اطمینان داشته باشند که لا اقل این مقدار سود حاصل می شود،مانعی ندارد.

سؤال 1134:آیا در مضاربه قبل از آنکه سودی بدست آید،می توان سود احتمالی را مصالحه کرد؟و اگر بعدا سود کمتر از مقدار احتمالی شد،چه حکمی دارد؟

جواب:در صورتی که اطمینان به حصول سود دارند،می توانند سود احتمالی را به مبلغ مورد توافق مصالحه کنند.و این مصالحه لازم الوفاء است حتی اگر سود حاصله کمتر از مقدار تخمینی باشد.بلی اگر اصلا سود حاصل نشود نمی توان مقدار مورد مصالحه را گرفت.

سؤال 1135:شخصی پولی به دوستش داده به عنوان مضاربه،با توجه به اینکه دوست وی فعالیتهای شغلی متعدد دارند،آیا این شخص در کل فعالیتهای او شریک است یا تنها در یکی شریک است؟ضمنا شرط کرده که فقط در سود سهیم باشد نه در ضرر!حکم آن چگونه است؟

جواب:لازم است نوع عمل مشخص شود و اگر همه را ذکر کند در همه سهیم است و ضرر مربوط به مالک است،مگر اینکه شرط کند که در صورت ضرر عامل

ص:289

از مال خود جبران کند.

سؤال 1136:شخصی به عنوان واسطه پولی را از چند نفر گرفته تا به کاسبی بدهد که با آن پول کار کند و نصف فایده را به صاحبان پول بپردازد.پس از مدتی کسب اظهار ورشکستگی می کند،آیا واسطه ضامن است یا کاسب؟

جواب:اگر واسطه به عنوان امین مطرح بوده و با تحقیق کافی این کار را انجام داده،ضامن نیست.

سؤال 1137:آیا لازم است در مضاربه سود به صورت درصد حاصله برای صاحب مال و عامل معین شود(کسر مشاع)یا اگر هم مقداری معین شود کافی است؟

جواب:تعیین به نحو کسر مشاع و به صورت درصد لازم نیست و می توانند مقداری را که اطمینان دارند عادتا حاصل می شود،تعیین کنند.

ص:290

ملک دیگران بدون رضایت مالک جایز نیست.

سؤال 1140:اگر صاحب زمین تمام خرج یک صیفی را تا هنگام محصول فراهم کند و برای این زمین چند کارگر را به عنوان شریک-که تمام کار این صیفی کاری را انجام دهند-به کار گیرد(مالک زمین فقط خرج محصول را می دهد و دیگر کاری انجام نمی دهد)و در موقع برداشت محصول،هرچه خرج کرده از فروش محصول بردارد و بعدا بقیه محصول را بین خود و کارگران به نام شریک نصف کند.آیا از نظر اسلام حلال و جایز است یا خیر؟

جواب:اگر مطابق شروط مزارعه قرارداد بستند،اشکال ندارد.

سؤال 1141:این جانب پیرمردی هشتادساله هستم مدت شصت سال است که در زمین شخصی مشغول کشاورزی می باشم و سهم مالکانه را نیز سالیانه به او پرداخت می کنم و در زمین مذکور تعداد شش درخت گردو کاشته ام که بارور شده اند و سالیان قبل نصف محصولات گردو و زمین را به ایشان می دادم،اکنون صاحب زمین می گوید طبق قانون اسلام چون درختان گردو در زمین این جانب می باشد تمام محصول گردو مربوط به من است،با توجه به اینکه محصول گردوی مذکور در انجمن اسلامی به طور امانت گذاشته شده تا پاسخ شرعی اخذ گردد،تمنا دارم برای حفظ حقوق دو مسلمان بفرمایید محصول گردو به صاحب زمین می رسد یا به کسی که درختان گردو را غرس کرده است؟و اگر به صاحب زمین می رسد به چه عنوان؟

جواب:درخت گردو ملک هر کس هست گردو هم ملک او است.اگر از مال مالک زمین غرس کرده اید از او است و اگر از مال خودتان غرس کرده اید از شما است و در صورت اول مالک باید اجرت عمل شما را بدهد و در صورت دوم شما اجرت زمین مالک را باید به او بدهید.

ص:292

جواب:از قضیه شخصیه اطلاع ندارم ولی بطور کلی اگر بعضی از شرکا فوت کردند بقیۀ شرکا بدون اجازه و رضایت ورثۀ شریک فوت شده نمی توانند در مال مشترک تصرف کنند و اگر هم از مال مشترک منافعی بدست آمد،باید سهم میّت را به ورثه او بدهند.

سؤال 1145:خانه ای است مشترک بین چند نفر،اگر یکی از شرکا از بعض دیگر تقاضا و طلب کند که اجازۀ تصرف در آن خانه را بدهد،آیا بر آن بعض اجازۀ تصرف در آن خانه واجب است یا اینکه برای او امتناع هم جایز است؟

جواب:منع شریک به نحو کلی از تصرف در مال مشترک جایز نیست،باید اجازۀ در تصرف به مقدار سهم او بدهد و یا حاضر به قسمت شود و سهم هر یک مفروز گردد و یا حاضر به قسمت مهایاتی شود.یعنی تقسیم به حسب ازمنه که مثلا مدتی یکی تصرف کند و مدتی را دیگری.یا حاضر به خریدوفروش شود و چنانچه از همۀ شقوق استنکاف کند،حاکم شرع او را به اختیار یکی از امور مذکوره مجبور می کند.

سؤال 1146:چه می فرمایید در این مسأله که شخصی فوت کرده در حالی که دارای باغات و زراعات بوده،فرزند ارشدش بعد از فوت پدر،محصولات و زراعات را بوسیلۀ خود و کارگر و غیره جمع آوری کرده و مخارج خود و عائله اش هم از مال پدری بوده،آیا در صورت عدم شرط اجرت می تواند برای عمل خودش اجرت از سایر وراث بگیرد یا خیر؟

جواب:در صورتی که بدون اجازۀ سایر ورثه محصول را جمع آوری کرده باشد،حق مطالبۀ اجرت از آنها ندارد.

سؤال 1147:زمین لم یزرعی مال سه نفر است به نحو مشاع.یکی از این سه نفر قسمتی از آن را آباد کرده و بقیۀ آن به صورت لم یزرع باقی است،آیا آن دو نفر دیگر از قسمت آباد شده با بودن قسمت آباد نشده سهمی دارند یا خیر؟و تکلیف این دو نفر نسبت به آبادکننده چیست؟

جواب:در فرض مسأله،اگر زمین را قبل از تقسیم آباد کرده باشد،همۀ شرکا

ص:294

کما فی السابق در آن شریک می باشند.در نهایت اگر با اذن آنها آباد کرده حق الزحمۀ آباد کردن سهم آنها را طلب دارد و اگر بدون اذن آباد کرده حق الزحمه را طلب ندارد و اگر شرکا اذن داده اند که این قسمت را آباد کن برای خود بدون تقسیم،فعلا می توانند از اذن برگردند و بگویند همه باید تقسیم شود.ولی حق الزحمۀ آباد کردن را باید بدهند و آنچه اشجار و زراعت و بنا ایجاد کرده مال خود آبادکننده است.ولی اگر اذن داده اند برای خود احداث بنا و غرس اشجار نماید.تا هنگامی که از اذن خود برنگشته اند حق مطالبۀ چیزی ندارند و هر وقت از اذن خود برگردند از آن موقع به بعد برای بقای بنا و اشجار در زمین،حق مطالبۀ اجرت المثل زمین را نسبت به سهم خودشان دارند و چنانچه نزاع موضوعی در بین باشد،لازم است به دادگاه مراجعه شود.

سؤال 1148:چند نفر با هم شریک شدند که تجارت کنند.یک نفر از آنها فوت کرده است و مقدار اموال شرکتی را تعیین کردند و مال چندین برابر شده است و می خواهند شرکت را به هم بزنند،آیا به ورثۀ متوفی باید سهم روز فوت پدرشان را بدهند یا روزی که شرکت به هم می خورد.

جواب:اگر از مال میت شریک در نزد شرکا باقی بوده و با آن معامله کرده اند، به نسبت مالی که در شرکت باقیمانده،باید منافع آن را در موقع تفکیک شرکت،به ورثۀ شریک بدهند.

سؤال 1149:دو نفر با یکدیگر شروع به کار می کنند،به این کیفیت که پول و سرمایه از یکی و کار از دیگری و استفاده هم به نصف،بعد از مدتی یکی از این دو حاضر می شود سهمیّۀ استفادۀ دیگری را به ماهی یک هزار تومان بخرد،[این خرید]چگونه است؟

جواب:خرید مذکور صحیح نیست.بلی می توانند با همدیگر به این مبلغ مصالحه کنند.

سؤال 1150:اگر زمینی را دو نفر به طور مشاع شریک باشند و یکی از شریکها بدون اجازۀ شریک دیگر اقدام به احداث بنا کند،آیا شریک دیگر می تواند او را اجبار به خراب کردن کند یا

ص:295

نه؟و اگر نمی تواند تکلیف او چیست؟

جواب:مالک ساختمان باید رضایت شریک را به هر نحو شده جلب کند.

سؤال 1151:دو قطعه زمین در بین دو شخص مشاع بوده،یکی از مالکین یک قطعۀ آن را فروخته و قرینه ای بر تعیین هم ندارد بعد از چند سالی مالک دیگر ادعا کرده که این دو قطعه زمین مشاع بوده،این زمین مبیعه از طرف یکی از شرکا چه صورت دارد؟

جواب:اگر مقدار حصۀ مشاعۀ خود را فروخته بیع صحیح و نافذ است و مشتری با شریک سابق شریک است ولی اگر قطعۀ معینی را فروخته معامله در حصه شریک در آن قطعه فضولی و موقوف بر اجازۀ شریک است.

کرده درخت متعلق به هر سه نفر است و اما اگر پول مشترک را غصب کرده و با آن برای خودش نهال خریده و برای خودش غرس کرده،فعلا درخت مال غارس است.هر چند که در زمین مشترک غرس کرده و معصیت هم کرده است و در این فرض دو شریک می توانند اجرت زمین را به سهم خود بگیرند و درخت را نیز می توانند ریشه کن و به خارج آن منتقل کنند.

سؤال 1155:دو نفر با هم در یک قالی شریک بودیم و آن را به دو میلیون تومان فروختیم و مقداری پول نقد و بقیه را چک گرفتیم،شریک من که بعد از مدتی برای گرفتن به بانک مراجعه کرد،متوجه شد که پول در حساب صاحب چک وجود ندارد،لذا به خریدار مراجعه کرده و گفت یا پول را بده و یا فرش را و خریدار فرش را پس داده است و فعلا فرش ارزان شده و من حدود 500 هزار تومان ضرر کرده ام،آیا این ضرر را باید خریدار بدهد یا شریک من؟و آیا شریک من حق فسخ معامله را داشته است؟

جواب:در مورد سؤال حق فسخ معامله وجود نداشته و بر فرض وجود حق فسخ،شریک به تنهایی حق نداشته معامله را فسخ کند.به هر حال قالی مربوط به مشتری است و لازم است چکها را بپردازد.

سؤال 1156:منزلی توسط مادرم خریداری شد و حقیر مقدار پنجاه هزار تومان تحویل ایشان دادم و مدت دو سال در آنجا بودم و بعد نقل مکان کردم با توجه به اینکه یک سوم وجه خانه را من داده ام،آیا سهمی از آن دارم؟

جواب:اگر منزل بصورت اشتراک با مادر خریداری شده به اندازۀ پول سهم شما از خانه محفوظ است و اگر پول را به مادر قرض داده و یا هبه کرده اید سهمی از خانه ندارید.

سؤال 1157:شخصی یک ساختمان و دو زن و ده فرزند پسر و دختر در شهری داشته است،بعد از فوت او یکی از پسرها و یکی از زنها و یکی از نوۀ پسرهایش از آن زمان در آن خانه نشسته اند و یک اطاق هم خالی بوده که یکی از دخترهایش این اطاق را به تصرف درآورده و به یک زن بی شوهر و بی بچه داده،آن پسری که از زمان پدر تا حالا در آن خانه

ص:297

نشسته به آن دختر می گوید این زن را از خانه بیرون کن یا او باید ماهانه مبلغ 5000 تومان کرایه بدهد،آیا اولا از نظر شرعی در این مدت که پدر آن شخص فوت کرده و خودش در خانه می نشسته و وارث های دیگر راضی نبوده اند،چه حکمی دارد؟و ثانیا این کرایه ای که می خواهد از آن زن بی سرپرست بگیرد،به او می رسد یا نه؟و از طرف دیگر نماز و روزه آن زن صحیح است یا خیر؟و ضمنا حاضر نیستند اموال این مرحوم را تقسیم بکنند و هر کدام از این بچه ها مقداری از ملک و باغ را تصرف کرده و حاصلش را می برند.از نظر شرعی این مسأله چه حکمی دارد؟

جواب:الف-تصرف در مال مشترک باید با اجازۀ همه شرکا باشد و بدون اجازه غصب و موجب ضمان اجرت المثل است.

ب-خیر کرایه به همۀ ورثه می رسد و او به مقدار سهم الارث خود حق دارد.

ج-بدون اجازه تمام ورثه اشکال دارد.

د-اشکال دارد.

سؤال 1158:اهالی یک منطقه بابت هزینۀ لوله کشی محل،مبلغی را جمع کرده و تحویل شورای محل دادند.پس از پایان کار لوله کشی،مقداری از آن پول اضافه آمد،که با تصویب کلیه صاحبان وجه،مقرر شد مبلغ اضافی جهت تعمیر لوله ها و هزینه های جنبی آن،نزد شورا باقی بماند.

با توجه به اینکه این مبلغ در یکی از بانکها پس انداز شده،آیا می توان آن را تحت عنوان یکی از عقود اسلامی به جریان انداخته،و از سود حاصلۀ آن،در جهت خدمات عمومی آن منطقه استفاده کرد؟و آیا می توان این پول را به عنوان قرض الحسنه در اختیار هیئت عزاداران حضرت امام حسین علیه السّلام قرار داد،تا صرف رونق بخشیدن به اینگونه جلسات مذهبی گردد؟در صورت مثبت بودن جواب،آیا رضایت اکثریت صاحبان پول شرط است،یا رضایت کلیۀ آنان؟

جواب:در فرض مزبور،کل پول بین تمام افراد مشاع می باشد و تصرف در آن به هر نحو،چه به صورت سرمایه گذاری یا قرض دادن به مسجد و غیره،منوط به رضایت کلیه افراد است و رضایت اکثریت افراد کفایت نمی کند،مگر اینکه همه روی نظر اکثریت توافق کرده باشند.

ص:298

سؤال 1161:مدیونی که در عسرت است و نمی تواند دین خود را بپردازد،آیا طلبکار می تواند او را تحت فشار قرار دهد و مطالبۀ دین کند یا خیر؟و اگر مدیون قدرت دارد ولی به تأخیر می اندازد،آیا گناهی مرتکب شده؟

جواب:در فرض سؤال،مطالبۀ دین بر طلبکار حرام است و باید مدیون را مهلت دهد تا وقتی که متمکن از پرداخت شود.و در صورتی که مدیون قدرت بر ادای دین داشته باشد،مسامحه و تأخیر در ادای آن معصیت کبیره است.بلکه لازم است مدیون در موقعی که قدرت بر ادای دین ندارد،نیت ادای دین عند التمکن را داشته باشد.

جواب:این عمل رهن نیست،بلکه قرض با شرط است و ربا می باشد،بلی راه صحیح و بی اشکال آن است که منزل را به مال الاجاره کمی اجاره کند و در ضمن عقد اجاره،شرط کنند که مبلغی هم قرض الحسنه به صاحب منزل بدهد.

سؤال 1166:ملکی را مالک در اثر پریشانی و ضرورت نزد شخصی به رهن ربوی گذاشته و قیمت ملک چندین برابر وجه الرهانه است و راهن برای حفظ آبروی خود آنچه مرتهن بعنوان ربا از او مطالبه کرده لاعلاج پرداخته و چندین برابر عایدات ملک بوده و عین مرهونه هم مطلقا به تصرف مرتهن در نیامده است.سر انجام چون راهن قدرت پرداخت وجه الرهانه را پیدا نکرده مرتهن بدون اجازۀ راهن و بدون پرداخت قیمت واقعی،ملک را مطابق مقررات اداری به همان مبلغ وجه الرهانه که در حدود عشر قیمت واقعی ملک بوده تملک نموده است، چنانچه دیگران بخواهند این ملک را از مرتهن خریداری کنند آیا شرعا بدون رضایت راهن حلال و جایز است یا نه؟

جواب:از موضوع شخصی اطلاع ندارم.بطور کلی قرض ربوی خواه رهن داشته باشد یا بدون رهن،باطل و حرام است.ولی به نظر حقیر قرض دهنده می تواند به مقداری که واقعا طلبکار است و بدهکار از ادای آن امتناع دارد به قیمت عادله از عین مذکوره تقاص کند و احتیاط لازم آن است که از حاکم شرع هم اجازه بگیرد.پس اگر بیش از مقداری که به قیمت عادله مساوی با طلب او است تقاص کرد مالک نمی شود.و اگر معامله به نحو دیگر مثل بیع شرط بوده حکم دیگر دارد.و در فرض مذکور در سؤال،آنچه را که مرتهن از راهن علاوه بر قرض گرفته چون ربا و حرام است مقابل دین محسوب می شود.و اگر نزاع موضوعی در بین باشد به دادگاه مراجعه شود.

سؤال 1167:شخصی به منظور سرمایه گذاری پول قرض می کند و در شرایط کنونی مجبور است که به ازای آن ربحی بپردازد.اگر این عمل شخص بصورت نیمه اجباری باشد،مثلا شرکت مسافربری داشته و هر دو یا سه سال هم باید ماشین را عوض کند،یعنی خرید قدیمی را چون مستهلک می شود مجبور است که تجدید کند،و الاّ احتمال ورشکستگی می رود و برای این موضوع پول به اندازۀ کافی ندارد و ناچار است متوسل به وام با بهره بشود و در

ص:301

صورت عدم اخذ وام،متحمل زیان فراوان در شغل مشروع خودش که به آن مشغول است خواهد شد.بنابراین آیا شخص مرتکب گناه شده و در نتیجه این وام بصورت پول حرام وارد اموالش خواهد شد یا نه؟

جواب:اینگونه اضطرار موجب جواز ربا نمی شود و اگر از اشخاص قرض می تواند به نحو بیع شرط معامله کند.یا اینکه یکی از ماشینها را به قرض دهنده به مبلغی که مورد حاجت او است بفروشد و بعد از او به مبلغ بیشتر نسیه بخرد.

جواب:فروش ما فی الذمۀ مدیون به نقد کمتر اشکال ندارد.مگر آنکه ما فی الذمه مکیل یا موزون باشد و به مثل خودش بفروشند به کمتر که ربا و حرام است.

مثل نقره به نقره یا گندم به گندم و فرض دوّم که زیادی را بعنوان جعاله بردارند، اشکال ندارد.

هر وسیلۀ دیگری که برای سوار شدن به آن محتاج باشد،و لوازم منزل،از قبیل فرش و پرده و ظروف برای خوردن و آشامیدن و پختن غذا برای خود یا میهمان با در نظر گرفتن مقدار حاجت به حسب شأن.بطوری که اگر آنها را بفروشد در زحمت و مضیقه قرار می گیرد و موجب منقصت او می شود،بلکه کتب علمیه نیز برای کسی که اهل استفاده از آنها می باشد به مقدار احتیاج و به حسب شأن و مرتبه علمی،از مستثنیات دین می باشد.

سؤال 1175:آیا تلفن و ماشین جزء مستثنیات دین محسوب می شوند یا خیر؟

جواب:ماشین اگر مطابق شأن او باشد و تلفن اگر مورد نیاز باشد،بصورتی که بدون آن به عسر و حرج می افتد،از مستثنیات دین می باشد.

با پست بفرستد و بنویسد که مال شما است بدون اینکه خود را معرفی کند و یا در پاکت بگذارد و داخل منزل او بیندازد و راههای دیگر.اما تبدیل آن به کادو یا چیزی دیگر مبری ذمّه نیست.مگر اینکه احراز کند که او راضی می شود.و اگر دین پول نبوده باید به هر نحو ممکن مثل آن را-اگر مثلیست-یا قیمت آن را-اگر قیمی بوده-به او برساند.

سؤال 1179:شخصی با کسی قراردادی برای انجام کاری بسته است.ولی بعد از تمام شدن از پرداخت وجه خودداری می کند.با توجه به اینکه مالی از کارفرما نزد کارگر موجود است،آیا می تواند به اندازۀ طلب در آن تصرف کند؟

جواب:چنانچه قرارداد شرعی باشد و شما از پرداخت وی مأیوس باشید، مجازید به اندازۀ طلب از مال سپرده شده نزد شما،بردارید.

سؤال 1180:در صورت علم به صاحب دین و جهل به مقدار آن وظیفه چیست؟

جواب:مقداری را که یقین دارد مدیون است بپردازد.

سؤال 1181:کسی از دیگری مبلغی اسکناس یا چک به قرض الحسنه می گیرد و پس از دو سال که عین همان اسکناس را پس می دهد در حدود سی درصد قدرت خرید خود را از دست می دهد؛حال اگر داین و مدیون در اوّل قرض الحسنه شرط کنند که مدیون در بازپرداخت دین، مبلغی را ادا کند که قدرت خریدی معادل مبلغ فعلی قرض الحسنه داشته باشد،آیا چنین قراردادی شرعا مجاز و قابل اجرا است؟

جواب:شرط مذکور نافذ نیست و همان مبلغی را که قرض گرفته ضامن است و قدرت خرید پول در این مسأله اثر ندارد.

سؤال 1182:این جانب کاسب بودم و برادر کوچکی داشتم که به تقاضای پدرم بنا شد نزد من زندگی کند و از کلاس چهارم ابتدایی کلیه مخارج او را پرداخته ام تا این که دیپلم گرفت،در این مدت کمکهای زیادی در امور خانه و مغازه به من کرده است،و از قبل هم قراردادی برای گرفتن و دادن اجرت در بین نبوده.پس از مدتی بنا شد بیست هزار تومان به او بدهم و الآن از آن تاریخ چند سالی می گذرد.اما ایشان چون به این مبلغ رضایت نداشت برای گرفتن آن به

ص:305

من مراجعه نکرد،با اینکه من بارها جریان پول را به ایشان متذکر شده بودم.با توجه به مطالب فوق به سؤالات ذیل پاسخ بفرمایید:

1-آیا بر اثر گذشت زمان به پول او چیزی اضافه شده یا نه؟

2-اکنون او مدعی است که چون با پول من کاسبی کرده ای،به پول من هم اضافه شده، آیا این ادعای او صحیح است یا نه؟

جواب 1 و 2-اگر سرمایه از شما است،منافع سرمایه از خود شما است و او فقط پول خود را حق دارد و اگر در سرمایه شریک است به نسبتی که شرکت دارد،در سود هم شریک است.

جواب:شرط پرداخت خسارت در ضمن عقد لازم،در صورتی که مقدور طرف باشد و حدود آن تقریبا معین گردد،ظاهرا بی اشکال است.و اخذ آن در این فرض مانعی ندارد.

سؤال 1187:با توجه به اینکه ارزش پول در حال کاهش می باشد،آیا می توان خسارت تأخیر تأدیه را گرفت؟

جواب:به نظر این جانب پولهای فعلی مثلی است.و اخذ تفاوت قیمت به عنوان خسارت مشروع نیست.

علیه از روی علم و عمد موجب تضمین نمی شود.چون تسبیبی و تعزیری در کار نیست و او با اختیار خود برای اخذ حق خود خرج کرده.مثلا اگر کسی شخصی را در آب بیندازد و ثالثی برای انجام وظیفۀ شرعی خود و نجات دادن غریق، مخارجی را متحمل شود،نمی تواند از سبب اصلی مطالبه کند.و تسبیب در جایی موجب ضمان است که مباشر فاعل غیر ذی شعور باشد.