ص: 2

د) جنبه خانوادگی ................................................................................................... 26

ه) جنبه شخصیتی .................................................................................................... 26

و) جنبه حقوقی ....................................................................................................... 26

8. روش تحقیق ............................................................................................................ 26

بخش دوم . ......................................................................................................................... 28

بررسی ابعاد قاچاق زنان..................................................................................................... 28

1. قاچاق زنان در متون دینی اسلام ............................................................................... 29

2. تاریخچه قاچاق زنان ................................................................................................ 33

3. بررسی وضعیت قاچاقچیان و قربانیان آن در ایران . .................................................... 36

وضیعت قاچاقچیان . ................................................................................................. 36

وضعیت قربانیان ...................................................................................................... 38

سن قربانیان قاچاق ............................................................................................. 38

طبقه اجتماعی..................................................................................................... 38

سطح تحصیلات قربانیان..................................................................................... 39

وضعیت خانوادگی ............................................................................................. 40

ویژگی های فردی و شخصیتی دختران فراری . ..................................................... 40

علل فرار دختران از خانه .................................................................................... 41

4. چگونگی قاچاق زنان ایرانی ..................................................................................... 45

فریب....................................................................................................................... 45

ص: 4

الف) وعده اعطای شغل پردرآمد و مناسب در کشورهای خارج . ......................... 45

ب) دادن قول ازدواج . .............................................................................................. 46

ج) فرزند خواندگی ............................................................................................ 47

د) شکار دختران فراری ...................................................................................... 48

ه ) طرح دوستی ................................................................................................. 49

ازدواج دروغین.............................................................................................. 49

توسل به زور ........................................................................................................... 50

الف) آدم ربایی . .................................................................................................. 50

ب) تهدید به آبرو ریزی ..................................................................................... 52

ج) تجاوز، اجبار و تحمیل .................................................................................. 52

از طریق اینترنت ...................................................................................................... 53

5. علل مشترک قاچاق زنان........................................................................................... 54

یک ضعف باورهای دینی...................................................................................... 54

دو نارسایی بین فرهنگ و ساخت اجتماعی . .......................................................... 56

سه نبود فرصت های شغلی مناسب ........................................................................ 57

6. علل قاچاق زنان توسط قاچاقچیان . ........................................................................... 59

الف) علل فرهنگی . .................................................................................................. 59

دگرگونی ارزش ها .............................................................................................. 59

ص: 5

متناسب نبودن نقش ها و پاداش ها ....................................................................... 62

ب) علل اقتصادی قاچاق ......................................................................................... 62

سودآور بودن قاچاق ........................................................................................... 62

ج) علل حقوقی قاچاق ............................................................................................ 63

عاری بودن از خطر............................................................................................. 63

خلأ قانونی ......................................................................................................... 64

7. علل قاچاق به لحاظ قاچاق شونده . ........................................................................... 65

الف) بررسی علل فرهنگی .................................................................................. 65

غرب زدگی ......................................................................................................... 65

خود کم بینی........................................................................................................ 67

انحراف های اخلاقی . ........................................................................................... 67

بررسی علت انحراف های اخلاقی در میان زنان و دختران .............................. 70

انحراف های فردی .................................................................................... 70

انحراف های گروهی ................................................................................. 71

تبیین رفتار انحرافی در میان زنان و دختران ایرانی . ......................................... 73

اختلال در جامعه پذیری: .......................................................................... 73

مهاجرت روستاییان به شهر . ...................................................................... 75

ازدیاد شکاف میان نسل ها ..............................................................................80

ص: 6

ب) علل خانوادگی .................................................................................................. 81

وضعیت ناهنجار خانوادگی . ................................................................................ 81

خشونت و آزار جنسی، جسمی و روحی در خانواده........................................... 82

خشونت جنسی در خانواده . ........................................................................... 84

خشونت روانی در خانواده . ............................................................................ 85

عدم امکان ازدواج ......................................................................................... 86

ج) علل اقتصادی ..................................................................................................... 86

فقر شدید مالی ................................................................................................... 86

توقعات فزاینده زنان و احساس محرومیت نسبی ................................................ 87

وجود تقاضا در کشورهای اروپای غربی و آمریکا ............................................... 88

8 . پی آمدهای فردی قاچاق زنان................................................................................... 90

یک تنزل شخصیت زن یا بردگی مدرن ................................................................. 90

ابتلا به وضعیت ناگوار و بهره کشی های گوناگون................................................. 91

برداشتن اندام . ..................................................................................................... 92

سردرگمی و فلاکت در کشور بیگانه . .................................................................. 93

ابتلا به بیماری های گوناگون جنسی نظیر ایدز ..................................................... 94

دو پی آمدهای خانوادگی قاچاق زنان . .................................................................... 95

سه پی آمدهای اجتماعی قاچاق زنان . ..................................................................... 97

ص: 7

9 . وضعیت قوانین مربوط به قاچاق زنان . ..................................................................... 99

تاریخچه وضع قوانین جهانی برای مبارزه با قاچاق زنان........................................... 99

وضعیت قوانین مربوط به قاچاق زنان در ایران ...................................................... 103

10 . راهکارهای مؤثر برای مقابله با قاچاق زنان .......................................................... 107

الف) راهکارهای حقوقی ...................................................................................... 107

وضع قوانین مناسب . ........................................................................................ 107

عملیاتی کردن قوانین موجود و اجرای جدی آن ها ........................................... 107

جلب اعتماد قربانیان برای همکاری با دستگاه قضایی ...................................... 108

همکاری دولت ها با یکدیگر ............................................................................ 109

ب) راهکارهای فرهنگی ....................................................................................... 109

نظارت اجتماعی .............................................................................................. 109

نظارت غیررسمی ............................................................................................ 110

عوامل نظارت اجتماعی غیر رسمی (جامعه پذیری) ......................................... 111

افزایش دانش و معرفت زنان............................................................................ 113

دادن آموزش های لازم به دختران دوره راهنمایی .............................................. 113

تلاش در بازپروری قربانیان قاچاق................................................................... 113

ارائه آگاهی های لازم به مسئولان مربوطه . ......................................................... 114

ج) راهکارهای اقتصادی ....................................................................................... 114

ایجاد فرصت های شغلی مناسب برای بانوان فاقد سرپرست ............................. 114

ص: 8

در نظر گرفتن بودجه ای برای قربانیان .............................................................. 115

بالا بردن هزینه های اجتماعی اقتصادی قاچاق زنان . ....................................... 115

بخش سوم: همراه با برنامه سازان . ................................................................................... 116

1. نقد عملکرد رسانه در خصوص قاچاق زنان .......................................................... 117

2. پیشنهادی کلی ....................................................................................................... 119

3. پیشنهادهای برنامه ای ............................................................................................. 122

4. معرفی مراکز و نهادهای مرتبط با موضوع .............................................................. 127

5. پرسش های کارشناسی ........................................................................................... 128

الف) پرسش های حقوقی ...................................................................................... 128

ب) پرسش های جامعه شناختی . ............................................................................ 128

ج) پرسش های روان شناسی .................................................................................. 129

6 . پرسش های مردمی .............................................................................................. 130

سخن پایانی .................................................................................................................... 131

معرفی منابع در خصوص قاچاق زنان.............................................................................. 132

پیوست ها ........................................................................................................................ 133

چند گزارش از قاچاق زنان برای استفاده در فیلم نامه نویسی ...................................... 133

الف) قضیه فریب خوردن دختری به نام فریبا ....................................................... 133

ب) گزارش روزنامه اعتماد، 29 تیر 1382 درباره دختر 18 ساله ای به نام «مریم» ... 135

ج) گزارش روزنامه انتخاب مورخ سه شنبه 11 شهریور 1382 درباره دختری

به نام «ملیحه» ....................................................................................................... 136

ص: 9

د) گزارشی درباره یک زن قاچاق شده از اروپای شرقی ........................................ 138

کتاب نامه . ........................................................................................................................ 140

کتاب ها ...................................................................................................................... 140

نشریات ..................................................................................................................... 141

سایت های اینترنتی ..................................................................................................... 143

ص: 10

فروخته است، امام علیه السلام حکم به قطع دست رباینده داد.(1)

بنابراین، آموزه های دینی ما بیانگر مخالفت جدی با چنین پدیده شومی است، ولی با این نکوهش ها و مخالفت های جدی، متاسفانه این عمل شنیع هم اینک کم و بیش در گوشه و کنار ایران اسلامی دیده می شود و گروه هایی نیز در این ارتباط فعالند؛ گروهی از زنان قواد، بنام و فاسد می کوشند پس از صید دختران و زنان جوان آنان را به دلالان دیگر کشورها بفروشند. گروه فعال دیگر جوانان اوباش و شرور هستند که در قالب باندهای زیرزمینی به ربودن دختران جوان اقدام می کنند. همچنین نقش برخی دلالان که نقش واسطه ای را برای قاچاق دختران و زنان به کشورهای حاشیه خلیج دارند را نمی توان نادیده گرفت. از آنجا که پیکان حمله این قاچاقچیان به ترکیب جمعیتی جوان است و جوانان از سرمایه های اصلی هر مملکتی هستند. توجه به این امر ضروری می نماید.

پژوهشگر ارجمند جناب آقای رضا رمضان نرگسی با درک این وضعیت حساس با ارائه تعریفی از پدیده شوم قاچاق زنان، بررسی تاریخچه آن در ایران و جهان، و عوامل مؤثر در وقوع این جرم و پی آمدهای فردی، خانوادگی و اجتماعی این پدیده را بررسی کرده و در پایان، با ارائه پیشنهادات و راهکارهای اساسی در زمینه برخورد قانونی و فرهنگی با این معضل کوشیده است تا فرهنگ سازان رسانه اسلامی را هرچه بیشتر

ص: 12

با این پدیده شوم آشنا کند و وظایف سنگین آنان را در زدودن این پدیده نامیمون یادآور شود. با امید به این که با هوشیاری و به کارگیری سیاست های تأثیرگذار در رسانه ملی، در آینده شاهد چنین پدیده های شومی در جامعه اسلامی نباشیم.

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص: 13

اندازند؛ درست مانند کالایی که تاریخ مصرف آن گذشته باشد.

امروزه در برخی از جوامع برای این که بتوانند از وجود زن در راه هدف های شیطانی استفاده کنند، لازم بود زن را از آغوش گرم خانواده جدا سازند و برای دور کردن او از آرامش طبیعی خود با طرح موضوع های فریبنده ای هم چون آزادی، فیمینیسم (برابری زن و مرد در همه عرصه ها) و... او را فریب دهند تا بتوانند از او در مسیر هدف های پلید خود بهره گیرند. در زمانی که غوغای عدالت طلبی و حقوق بشر گوش جهانیان را پر کرده است، بشریت شاهد بدترین نوع برده داری در طول حیات خود، یعنی برده داری جنسی است. اگر در زمان های گذشته و به گفته غربی ها در دوران بربریت بشر زنی که عنوان برده به خود می گرفت، تنها صاحب آن حق تمتع داشت، ولی امروزه (یعنی به گفته غربی مآب ها در عصر طلایی تمدن بشریت) زنان به عنوان برده های جنسی خرید و فروش می شوند، بی آن که خودشان حق انتخابی داشته باشند. حتی گاه زنی چندین بار خرید و فروش می شود. دولت ها نیز با همه کوشش ها و اجرای طرح هایی برای مبارزه با این پدیده شوم، هنوز نتوانسته اند در جلوگیری از خرید و فروش زنان و کودکان توفیقی به دست آورند. تقریبا هیچ نقطه ای از جهان را نمی توان یافت که به نوعی از این پدیده و پی آمدهای شوم آن به دور باشد.

در این تحقیق کوشیده ایم تا جنبه های این عمل شیطانی را بررسی و علل و عوامل گرایش عده ای به این شغل کثیف را روشن کنیم. هم چنین با نمایاندن عوامل سقوط در دام این شیادان، در حد توان بر آگاهی

ص: 15

هم وطنان عزیز درباره این پدیده شوم بیفزاییم تا در نهایت بتوانیم با ارائه راهکارهایی، قدمی هرچند کوچک در جهت از میان برداشتن آن برداریم. از آن جایی که این پدیده نوپاست و کمتر تحقیق علمی، به ویژه با دید جامعه شناسانه در این رابطه صورت گرفته است، انجام این تحقیق با مشکلات فراوانی همراه بود که امید می رود این تحقیق آغازی برای تحقیقات پربارتر و گسترده تر باشد.

ص: 16

شماره 885 در سال 1369 در گزارشی تکان دهنده عنوان کرد که دست کم یک میلیون نفر کودک زیر پانزده سال در آسیای جنوب شرقی، از راه فحشا ارتزاق می کنند.(1) براساس برآوردهای کمیسیون اروپا، سالانه 500 هزار زن و کودک به اروپای غربی قاچاق می شوند.(2)

در کشور ما نیز در سال های اخیر اخبار ناگواری از قاچاق دختران ایرانی به کشورهای پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس گزارش می شود. از جمله روزنامه مشرق چاپ بلوچستان پاکستان (3 آبان 81)، در کراچی، نوشت:

ماهانه 45 دختر کم سن ایرانی به پاکستان قاچاق می شوند. از این دختران برای فساد اخلاقی استفاده می شود. آنان در کراچی به فروش می رسند. در قاچاق این دختران، گروه بزرگی دست دارند. آن ها پس از اغفال دختران ایرانی، آنان را به فروش می رسانند. اکنون خرید و فروش دختران ایرانی در کراچی به اوج خود رسیده است.(3)

در کشورهای حاشیه خلیج فارس، هنگامی که خانواده ای در پی یافتن زن پیش خدمتی است یا مردی زن صیغه ای و غیر عرب می خواهد، به آدم هایی که در برآوردن این نیازها شناخته شده اند، رجوع می کنند.

ص: 19

آنان نخست مبلغی به عنوان پیش پرداخت می گیرند و پس از یک هفته آن چه را سفارش دهندگان خواسته اند به آنان تحویل می دهند.

بنابر گزارش شبکه خبری قسط مورخ 8/5/1382، چهار باند فساد و قاچاق دختران و زنان به خارج از کشور شناسایی و به دستور دادستان تهران اعضای این باندها دستگیر و بازداشت شدند. روابط عمومی دادسرای عمومی و انقلاب تهران با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد: شبکه های فوق در قالب آژانس های مسافرتی فعالیت داشتند و عمدتا دختران ایرانی را که بین 14 تا 16 سال بودند به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، ترکیه، پاکستان و کشورهای اروپایی انتقال می دادند.(1) قاچاق زنان در حال حاضر اگر رونق بیشتری از مواد مخدر و اسلحه نداشته باشد، کم رونق تر از آن نیست.(2)

جامعه ای نقش محوری دارند. به ویژه با توجه به اهداف بلند انسانی در انقلاب اسلامی ایران مشاهده موارد اندک قاچاق زنان و دختران ایرانی قابل تحمل نیست؛ زیرا این معضل می تواند پی آمدهای بی شمار دیگری به همراه داشته باشد و خود سرآغازی برای جرم های دیگر اجتماعی باشد. بنابراین، ضرورت دارد که پیش از هر اقدامی، با دید کارشناسانه موضوع را به صورت علمی بررسی کنیم تا روش درست برخورد با این مشکل مشخص شود و بهترین نتیجه به دست آید. چه بسا اگر تحقیق کارشناسانه صورت نگیرد، نیروها و امکانات صرف شده، به هدر رود.

گذار، با هدف نهایی واداشتن زنان و دختران به وضعیت بهره کشانه و ستمگرانه از لحاظ جنسی و اقتصادی به منظور سود به کار گیرندگان قاچاقچیان و سندیکاهای جنایت کار و نیز دیگر فعالیت های مرتبط با قاچاق هم چون کار خانگی اجباری، ازدواج دروغین، استخدام مخفیانه و فرزند خواندگی دروغین.(1)

سازمان غیر دولتی ائتلاف جهانی علیه قاچاق زنان نیز قاچاق زنان را چنین تعریف می کند:

همه اعمال متضمن به کارگیری و یا حمل و نقل یک زن در درون و در عرض مرزهای ملی، برای کار یا خدمات به وسیله خشونت یا تهدید به خشونت، سوء استفاده از اقتدار یا موقعیت مسلط، [همانند سوء استفاده ریاست اداره از منشی خود] اسارت وام، [اطاعت از قاچاقچیان به خاطر بدهی] فریب یا دیگر اشکال تحمیل.(2)

در پروتکل پیش گیری، سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص به ویژه زنان و کودکان مصوب سال 2000 در ماده سوم، قاچاق زنان بدین صورت تعریف شده است:

استخدام، انتقال، حمل و نقل، پناه دادن یا دریافت اشخاص به وسیله تهدید یا به کارگیری زور یا دیگر اشکال تحمیل، آدم ربایی، تقلب، فریب، سوء استفاده از قدرت یا موقعیت آسیب پذیری [قربانی]، دادن یا دریافت پرداخت ها یا منافع جهت کسب رضایت فردی که بر شخص دیگری کنترل دارد، به منظور بهره کشی جنسی، کار یا خدمات

ص: 22

اجباری، بردگی یا رویه های مشابه بردگی، بیگاری یا برداشتن اندام های بدن... .

هم چنین رضایت قربانی قاچاق اشخاص برای بهره کشی هیچ مناسبت و اهمیتی ندارد. در این تعریف چنین استدلال شده که قاچاق نباید بر حسب تحمیل یا نبود رضایت تعریف شود. به ویژه در چارچوب صنعت سکس قید رضایت هیچ اهمیتی ندارد؛ زیرا کار جنسی اصولاً بهره کشانه است. بنابراین، رضایت یا کنترل زن بر وضعیت خودش هیچ اهمیتی ندارد.(1)

از آن جایی که در این تعریف (پروتکل پیشگیری، سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص) رضایت قربانی قاچاق اهمیتی ندارد، تعریفی کامل تر به نظر می رسد؛ زیرا این تعریف روشن می کند که تمامی افراد ربوده شده، مجذوب قول های دورغین قاچاقچیان برای داشتن شغل های بهتر نمی شوند، بلکه برخی اشخاص از روی تمایل نزد قاچاقچیان می روند و به پیشنهاد آنان پاسخ مثبت می دهند، ولی چندی بعد پس از آن که خود را در دام آنان گرفتار می بینند و در شرایط سختی قرار می گیرند، از تصمیم خود پشیمان می شوند. قاچاقچی زنان به کسی اطلاق می شود که از راه اعمال زور، باج خواهی، فریبکاری یا به شیوه های دیگر به بهره برداری جنسی یا گونه های دیگری از استثمار زنان و دختران همانند کار اجباری، برداشتن اندام و... دست می زند.

ص: 23

5. روش های حقوقی، فرهنگی و اقتصادی برای مبارزه با پدیده قاچاق کدامند؟

هدف های اجتماعی و ابزار رسیدن به آن هدف ها، آگاه نبودن از شگردهای قاچاقچیان، هم چنین با ارزش شدن ثروت های نامشروع و بادآورده و ورود ارزش های غربی و عادی شدن روابط محرم و نامحرم و تأثیر این عوامل در رشد قاچاق زنان قابل بررسی است.

ج) جنبه اقتصادی

از آن جا که قاچاق زنان پس از مواد مخدر، سودآورترین تجارت نامشروع جهانی است، بنابراین، از این جنبه میدان برای مطالعه و بررسی بسیار گسترده است.

د) جنبه خانوادگی

افراد از هر خانواده ای قاچاق نمی شوند، بلکه هم قاچاقچیان و هم قربانیان زمینه های خانوادگی ویژه ای دارند.

ه) جنبه شخصیتی

همان گونه که در این نوشتار بحث خواهد شد، دختران فراری و زنانی که تن به فحشا می دهند، شخصیت هایی ویژه و قابل بحث دارند.

و) جنبه حقوقی

اگر قوانین محکم برای جلوگیری و مجازات این تجارت پلید وضع گردد و با شدت و دقت اجرا شود، بی شک از حجم این عمل کاسته خواهد شد.

موضوع پژوهش است.(1) با توجه به موضوع پژوهش و ماهیت آن، مدل مطالعه و تحقیق در این نوشتار از نوع توصیفی(2) است. هرچند تبیین هایی نیز در برخی موارد ارائهمی شود.

هدف از انجام تحقیق توصیفی، توصیف عینی، واقعی و منظم ویژگی های یک موقعیت یا یک موضوع است.(3)

در این پژوهش از روش های میدانی و پرسش نامه ای به لحاظ نوع و محتوای مباحث استفاده نشده و از روش پژوهش کتاب خانه ای (اسنادی) بهره گرفته شده است. هم چنین به دلیل ماهیت ویژه این تحقیق، از منابع ژورنالیستی هم چون روزنامه ها، مجلات و سایت های اینترنتی بسیار بهره برده ایم و کوشیده ایم از تازه ترین اطلاعات استفاده کنیم.

ص: 27

نجفی (صاحب جواهر)(1)، آیت اللّه محمد حسین اصفهانی(2)، آیت اللّه سید محسن حکیم(3)، آیت اللّه سید احمد خوانساری(4)، آیت اللّه سید ابوالقاسم خویی(5)، آیت اللّه محمد رضا موسوی گلپایگانی(6) و بسیاری دیگر از علمای شیعه و سنی حکم به حرمت آن داده اند و حتی بسیاری آن را از گناهان کبیره شمرده اند.(7) شیوه بیان حدیث های وارده در این زمینه بسیار تند است. برای نمونه، امام صادق علیه السلام درباره کسی که زنی را ربوده و فروخته بود، حکم

ص: 30

به قطع دست رباینده دادند.(1) یا در حدیثی دیگر، امام صادق علیه السلام درباره کسی که زن خودش را فروخته بود، حکم به قطع دست فروشنده دادند.(2) چنین حکمی از امام امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز درباره مردی که شخص آزادی را فروخته بود جاری شده است.(3)

این مسئله نزد شارع مقدس بسیار اهمیت دارد. تا آن جا که پیامبر فروختن انسان آزاد را از جمله گناهان کبیره ای برمی شمرد که خداوند هرگز آن را نخواهد آمرزید.(4)

حتی میرزای نوری در مستدرک الوسائل، در حدیثی از پیامبر نقل می کند که:

«فروشنده انسان آزاد توبه ندارد و توبه او پذیرفتنی نیست؛ مگر این که آن شخص فروخته شده را برگرداند تا توبه او قبول گردد.»(5) در حدیثی دیگر، رسول گرامی اسلام خود را در قیامت دشمن کسی معرفی می کند که دست به فروش انسان بزند.(6)

ص: 31

باید دانست که این حدیث ها همه گونه خرید و فروش انسان، از جمله خرید و فروش زنان و دختران به هر انگیزه و برای هر عملی را شامل می شود.

در این جا توجه به دو نکته اهمیت دارد:

نکته اول _ براساس فتواهای علما و فرمایش امام صادق علیه السلام، رضایت و اجازه قربانی نه تنها از قبح عمل نمی کاهد، بلکه بر زشتی عمل می افزاید و او نیز در صورت رضایت باید مجازات شود و در صورت اجبار باید به او کمک کرد تا خلاصی یابد.(1) بنابراین، نکته ای که اسلام بر آن تاکید می کند آن است که باید میان زنی که خودش سبب گرفتاری خود شده و زنی که مجبور شده است فرق گذاشت.

نکته دوم _ در این مسئله مسلمان بودن شرط نیست، بلکه فروختن زن کافری که برده نیست نیز حرام است. شهید اول در کتاب دروس و شهید ثانی(2) خرید و فروش کافر حربی (تا زمانی که به اسارت مسلمانان درنیامده است) را نیز حرام می داند. شهید اول می نویسد: «خرید و

ص: 32

فروش شخص آزاد حرام است و اجازه قربانی موجب جواز نیست؛ هرچند کافر حربی باشد.» بنابراین، اصل آزادی افراد، از حقوق اولیه انسان هاست که باید محترم شمرده شود.(1)

نتیجه ای که از مطالب به دست می آید این است که در روزگاری که جهان غرب در جهل و ستمگری دست و پا می زد و هیچ گونه حقوقی برای انسان ها قائل نبود، دین اسلام به این مسائل توجه داشت و فرمان های لازم را نیز صادر کرده بود. در واقع، بسیاری از مباحثی که امروزه با عنوان حقوق بشر مطرح می شود، در آموزش های پیامبران ریشه دارد که در جای مناسب باید به آن ها پرداخته شود.

به ویژه زنان فرانسوی به وسیله قوّادان به روسپی خانه های آمریکای جنوبی هدایت می شدند.(1)

در کشور ایران نیز نخستین گزارش قاچاق زنان مربوط به سال 1340 است که مأموران مرزی ایران، مرد عربی را که قصد خروج از ایران داشت، در نقطه ای ممنوعه دستگیر کردند. یازده زن و دختر جوان ایرانی نیز به همراه این مرد بودند که پس از تحقیق معلوم شد آنان را از نقاط گوناگون کشور جمع آوری کرده و می خواهد برای فروش در برخی کشورهای عربی، از ایران خارج کند.(2) هم چنین گزارش های دیگری از فروش دختران به وسیله پدر خانواده در سال های 1343 از سوی آقای منصور راستین به ثبت رسیده است.(3)

باید گفت این روند تا به امروز ادامه داشته و هم چنان ادامه دارد و در سال های اخیر نیز بر اثر عواملی که در ادامه این مقاله به آن ها اشاره خواهد شد، گسترش زیادی یافته است. اکنون به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:

روزنامه ایران در تاریخ 24/11/1379 از کشف یک شبکه گسترده قاچاق زنان و دختران خبر داد که در آن، تعدادی از زنان قواد، دختران و زنان جوانی را که خانواده هایشان مشکل مالی داشتند، شناسایی

ص: 34

می کردند و پس از فریب دادن آنان با گذرنامه و روادید به مدت سه هفته آنان را به شکل قانونی به دبی می فرستادند تا در آن جا از آن دختران برای هدف های شومشان استفاده کنند.

در سال های اخیر نیز این پدیده رواج بیشتری یافت. به گونه ای که روزنامه ایران گزارش می دهد:

«20 زن و مرد بلوچ که با شکار دختران جوان، آنان را با نقشه ماهرانه ای به خانه های فساد پاکستان قاچاق می کردند در ردیابی های فوق تخصصی پلیس خراسان دستگیر شدند».(1)

سایت زنان ایران هم خبر می دهد که «ماهانه 45 دختر ایرانی در کراچی به فروش می رسند.»(2) یا در خبر دیگر می خوانیم «یک دختر فراری پرده از قاچاق دختران جوان به کشورهای عربی برداشت.»(3) خبرگزاری فرانسه به نقل از روزنامه ایران گزارش داد «20 دختر جوان ایرانی که توسط یک باند خرید و فروش زنان به پاکستان فرستاده و مجبور به خودفروشی شده بودند، توسط مقامات پلیس ایران، به کشور بازگردانیده شده اند و در حال حاضر در شرایط روحی و جسمی ناگواری به سر می برند».(4)

به گزارش روزنامه ایران، در نیمه دوم سال گذشته (1381) به مقامات

ص: 35

قضایی اطلاع داده شد که: «اعضای یک شبکه مخوف، دختران کم سن و سال ایرانی را از شهرهای اهواز، شیراز، ورامین، کرج و تهران به کشورهای عربی از جمله دبی می بردند و آن ها را به شیخ نشین ها می فروختند».(1)

کشورهای همسایه می فروشند.(1)

این گونه جوانان، بیشتر در پی دختران بی پناهی هستند که به هر علت از خانه فرار کرده اند. برای نمونه، به گزارش روزنامه اعتماد، (29 تیر 82) دختر 18 ساله ای به نام مریم که یک ماه پیش، از خانه فرار کرده و در دام این باند فساد افتاده بود، به بازپرس توکلی گفت: «... از خانه فرار کردم تا به خانه اش بروم. یک روز تا شب در خیابان ها سرگردان بودم، ولی نتوانستم خانه مورد نظر را پیدا کنم. وقتی خسته و ناامید در پارک نشسته بودم با پسری آشنا شدم. او خودش را علی معرفی کرد و گفت: شب را می توانی در خانه ما بگذرانی. بعد گفت ساعت 9 شب، جلوی یک ساختمان نیمه کاره منتظرم باش می آیم دنبالت. سر ساعت با یک موتور سیکلت همراه با یک پسر دیگر به آن جا آمد و مرا سوار کردند و به خانه ای بردندکه چهار پنج جوان دیگر آن جا بودند...».(2)

ج) پیرمردهای ثروتمندی که عموما نقش خریدار را ایفا می کنند و دختران قاچاق شده را برای سوء استفاده به کشورهای قطر، کویت، دبی و... قاچاق می کنند(3) که بسیاری از آنان از شیوخ پولدار عرب هستند.(4)

لازم به یادآوری است که در بیشتر موارد این سه دسته (زنان قواد و جوانان شیاد و تجار) در این کار با هم همکاری می کنند. بر همین

ص: 37

اساس، می بینیم که یک زوج تبهکار در مدت 9 سال توانسته بودند 150 دختر و زن جوان را از کشور خارج کرده و به فروش برسانند.(1)

خانواده های مرفه و متوسط بالای جامعه تعلق دارند»(1).

تحقیق گرایش دختران فراری در مقایسه با دختران غیرفراری بیشتر به سبب پایین بودن هوش، نوروزگرایی، خلق نارس و وابسته، اطاعت و تسلیم، گسیخته خویی، حساسیت هیجانی، بی اعتمادی اضطراب آمیز و خودکفایی است.

هم چنین دختران فراری با وجود این که به ظاهر مستقل به نظر می رسند، (به دلیل اقدام به فرار)، ولی در واقع بی اختیار و وابسته اند. آنان با وجود این که اظهار بی باکی می کنند، ترسو و ناایمن هستند و نه تنها از نظر تحصیلی و شغلی، بلکه از لحاظ اجتماعی و ارتباطی خود را بی کفایت می دانند. عزت نفس دختران فراری پایین، افسردگی شدید و گرایش به خودکشی در آنان بالاست. این دختران از خانواده های ازهم گسیخته و آشفته اند که برای آنان حوادث ناگواری چون اضطراب، اختلال رفتاری، اختلال گسستی و ترس از دیگران به ویژه مردان اتفاق افتاده است. آنان هم چنین، تنیدگی هایی چون بدرفتاری، سوء رفتار جنسی در خانواده، فقر، رفتارهای خشونت آمیز و تعارض های خانوادگی، طرد شدن از سوی والدین، تنبیه ها و کیفرهای سخت، اعتیاد، زندانی شدن، رفتارهای ضد اجتماعی، ضربه های عاطفی و جدایی والدین را تجربه کرده اند.(1)

یکی از ساده ترین راه ها برای توجیه فرار بهانه کردن فقر اقتصادی است که بیشتر صاحب نظران بر این باورند.(1)

ولی آیا علت واقعی فرار دختران از خانه، فقر و آشفتگی های درون خانه است یا در این میان علل دیگری وجود دارد؟

ناگفته نماند که فقر و آشفتگی درون خانواده ها، پدیده جدیدی نیست. در حالی که پدیده فرار دختران از خانه پدیده ای نوظهور است که در سال های کنونی به صورت یک معضل اجتماعی درآمده است. بنابراین، بایستی علت فرار دختران را در جای دیگر جست و جو کرد:

1. رواج فرهنگ غرب در کشور: پیش از این از قول معاون اجتماعی ناجا نقل شد که 80 درصد دختران فراری در سنین بالا متعلق به خانواده های مرفه و متوسط به بالای جامعه هستند. درباره فرار این دسته از دختران، روشن است که عوامل مادی هم چون فقر، یا ناهنجاری های خانوادگی دخالتی ندارند، بلکه علت فرار این دسته از دختران را باید در عوامل فرهنگی جست وجو کرد.

این گروه از دختران، به سبب دسترسی به امکانات ارتباط جهانی هم چون استفاده از ماهواره، در معرض هجوم امواج تبلیغاتی غرب قرار می گیرند و به آنان چنین القا می شود که در غرب دختران پس از سنین خاصی، در روابط خود با جنس مخالف، چگونگی رفتار با خانواده (پدر و مادر) و انتخاب نوع زندگی خود کاملاً آزاد هستند. آنان این ولنگاری را مطلوب می دانند و جوانان دیگر جوامع را به پیروی از اندیشه و

ص: 42

باورهای خود فرامی خوانند و آن را تمدن و مدنیت می نامند. براساس این اندیشه، عفت و زندگی در چارچوب خانواده به ویژه پیروی از پدر و مادر را نوعی واپسگرایی می دانند. بنابراین، دیده می شود که این دسته از جوانان که به امکانات فرهنگی ویژه ای مانند ماهواره دسترسی دارند، بیشتر از دیگران ادعای استقلال می کنند. حتی گاهی برای هم شکلی کامل با الگوهای غرب به ویژه برای رهایی از یکنواختی زندگی یا تنوع طلبی به فرار از خانه دست می زنند.

2. عده زیادی از فراریان را جوانانی از خانواده های متوسط یا کم بضاعت تشکیل می دهند که در درون خانواده، دچار نابسامانی هایی هم چون آزار و اذیت ناپدری یا نامادری، اعتیاد والدین و... هستند. باید گفت علت فرار این دسته نابسامانی خانوادگی یا فقر نیست، بلکه فقر یا نابسامانی خانوادگی از عوامل زمینه ساز است. پس باید بازهم علت را در فرهنگ جست وجو کرد؛ زیرا بسیاری از جوانان با همین مشکلات دست به گریبانند، ولی فرار نمی کنند.

یکی از علت های اصلی فرار در آموزه های جدیدی است که به جوانان القا می شود که از آن جمله می توان به آزادی، انتخاب آزاد، تساوی پسر و دختر، در همه زمینه ها، کشاندن دختران و زنان به بازار کار، ایجاد فضاهای کاری برای دختران، تبلیغ خانه هایی که برای نگهداری دختران فراری در نظر گرفته شده، ستودن دختران فراری در بعضی از مطبوعات، تبلیغ الگوهای غربی برای دختران، کم رنگ شدن باورهای دینی، کم رنگ شدن قبح ارتباط با جنس مخالف، رواج ارتباط

ص: 43

کلامی و دیداری دختران و پسران (دوست دختر یا پسر) و... اشاره کرد. در حقیقت ما هرچقدر از آموزه های اصیل اسلامی فاصله گرفته ایم، به همان نسبت مشکلات اجتماعی ما بیشتر شده است. ایجاد خانه های ریحانه، حکم قرص مسکّن را دارد، ولی علاج واقعی زمانی است که زمینه های فرهنگی فرار دختران از خانواده نابود شوند.

3. زمینه های فرهنگی خانواده ها در نپذیرفتن دختران آلوده: یکی دیگر از عوامل فرار دختران از خانه، این است که در خانواده های ایرانی غیرت ناموسی به عنوان یک مولفه فرهنگی مطرح است؛ به گونه ای که بسیاری از مردم مرگ را بهتر از تحمل ننگ و بی آبرویی می دانند. هفته نامه جلوه شماره 76 مورخ 13/8/82 در گزارشی می نویسد: پدری وقتی فهمید دختر 15 ساله فراری اش در کانون دختران بی سرپرست نگهداری می شود، تصمیم به قتل دخترش گرفت. او به مسئولان کانون مراجعه می کند و خواهان دیدار با دخترش می شود، ولی با دیدن دخترش ناگهان چاقویی را از جیبش درآورده و به او حمله می کند. پس از این اتفاق، ماموران بهزیستی به کمک دختر شتافتند و یکی از آنان، مرد چاقو به دست را دستگیر کرد. این در حالی بود که مرد فریاد می زد: «ولم کنید من باید این لکه ننگ را از دامن خانواده ام پاک کنم».

در سال های اخیر با کم رنگ شدن قبح دوستی دختران و پسران و رواج دوست پسر یابی دختران، بعضی ها با گرفتن مدارکی از دختر هم چون تصویربرداری از آنان، او را تهدید می کنند که در صورت نپذیرفتن و تن ندادن به خواست های آنان، موضوع را با خانواده هایشان

ص: 44

مطرح خواهند کرد. این دختران نیز برای حفظ آبروی خود، بیشتر در منجلاب فرو می روند.

باقی مانده پیش روی آنان، خود فروشی است.(1) یکی دیگر از شگردهای این دلالان، ایستادن در کنار سفارت خانه ها و یا ادارات کاریابی و دادن پیشنهاد کار پردرآمد به کسانی است که به دلیل اطلاعات کم و احتیاج به یافتن شغل به سرعت جذب چنین افرادی می شوند.(2) قاچاقچیان انسان، زنان و دختران جویای کار را با وعده شغل مناسب و درآمد سرشار، فریب می دهند و آنان را چون بردگان و اسیران قرن های گذشته، در انبار کشتی ها پنهان می کنند و با وضع رقّت باری به کشورهای دیگر می رسانند، ولی بسیاری از این مهاجران غیرقانونی به چنگ باندهای مافیایی می افتند و سر از مراکز فساد درمی آورند.(3)

داده می شود و پس از نامزدی، آنان را به ایتالیا می برند و از آن به بعد است که در شبکه گسترده قاچاق دختران ، هدف سوء استفاده جنسی قرار می گیرند».(1)

خود را نجات دهند. این افراد حتی پس از محاکمه و مجازات نیز ناگزیر به این راه بازمی گردند. این افراد نمی توانند راه دیگری برای تامین اقتصادی خود بیابند. در عین حال، معمولا کسی نیز حاضر نیست با این زنان و دختران ازدواج کند تا آنان بتوانند در پناه خانواده، خود را نجات دهند.(1)

پاکستانی خود، به شهرهای کویته و کراچی پاکستان می برند و به باندهای فساد که در پاکستان به خرابات موسومند می فروشند.(1) به گزارش زیر توجه کنید:

چندی پیش مادر دختر جوانی به نام فریبا، با مراجعه نزد پلیس ادعا کرد دخترش را به عقد یک جوان بلوچی درآورده است، ولی از وقتی که آنان به ماه عسل رفته اند دیگر خبری از فریبا ندارد تا این که دخترش از خاک پاکستان تماس گرفته. این زن در بازجویی هایش به پلیس گفت: دخترم به من گفته است داماد ناخلف، او را به خانه فساد در پاکستان فروخته است و در وضعیت بغرنجی به سر می برد... کارآگاهان با به دست آوردن موارد مشابهی از این گونه ازدواج های فریبکارانه، دریافتند که با یک شبکه سازمان یافته روبه رو هستند.

مژگان، قربانی دیگر این باند گفت:

این باند ابتدا دخترانی چون مرا خواستگاری می کردند و در آن زمان با دادن پول به صاحب خانه ای در مشهد، آدرس آن خانه را به خانواده ها می دادند تا از آن جا تحقیق کنند. سپس به بهانه ماه عسل نه تنها عروس، بلکه خواهر و مادر وی را به زاهدان، سپس به پاکستان قاچاق می کردند.(2)

کم سن و سال است. معاون مبارزه با جرائم پلیسی آگاهی تهران، سرهنگ سید جواد کشفی، در این باره می گوید: در ماه، شاید 400 پرونده آدم ربایی دختر در دایره 11 اداره آگاهی تشکیل می شود.(1) به نمونه ای از این موارد که ناکام مانده است، توجه کنید:

هفته گذشته وقتی سه نفر از دانشجویان دختر دانشگاه صنعتی اصفهان، در ساعت نه شب با یک خودروی شخصی به سوی دانشگاه که در خارج از شهر قرار دارد می رفتند، در خیابان میر، یک خودروی سی یلو پس از کورس گذاشتن با آنان به راننده علامت داد که نگه دارند.

وی هم چنین افزود: فردای آن روز که به وزارت اطلاعات مراجعه کردیم گفتند: این شخص با یک باند قاچاق دختران مربوط بوده است که در یکی دو مورد دیگر هم با همین شگرد عمل کرده است.(2)

موضوع ربودن دختران، به کشور ایران محدود نمی شود، بلکه این معضل، دیگر کشورهای جهان سوم به ویژه کشورهای آسیای میانه را نیز دربرمی گیرد. چنان چه «مقامات دولتی در ولایت ختلان تاجیکستان، از افزایش ربوده شدن دختران از نواحی این ولایت به خارج از کشور ابراز نگرانی کرده اند. مرکز زنان موسوم به غمخواری در شهر قرغان تپه، مرکز استان ختلان، از حادثه ربوده شدن 12 دختر به وسیله یک ساکن این ولایت که به انتقال غیرقانونی دختران این ولایت به خارج از

ص: 51

تاجیکستان مشغول بوده جلوگیری کرده است.» در گفت و گو با برخی از این دختران آشکار شد که زنی در پی آن بوده است تا این 12 نفر دختر را به دبی انتقال دهد و آنان را به فحشا وادار کند».(1)

معمولا دختران فراری که از دختران دیگر آسیب پذیرترند، گرفتار این مصیبت می شوند. «قاچاقچیان دختران، بیشتر دختران جوانی را که به هر انگیزه ای از خانه خود گریخته اند، طعمه و وسیله درآمد خود قرار می دهند و آنان را به برقراری ارتباط جنسی و انجام کارهای خلاف مجبور می کنند».(1)

فرمانده نیروی انتظامی ناحیه خراسان، در این باره می گوید: «معمولاً طعمه هایشان را از میان دختران سرگردان و زنان خیابانی انتخاب می کنند. پس از ربودن، ابتدا آنان را دسته جمعی آزار می دهند. سپس این گروگان ها را که دیگر از شرم نمی توانند نزد خانواده هایشان بازگردند، در اختیار خانه های فساد قرار می دهند».(2)

بلیط و ویزا، آنان را به کشور مورد نظر هدایت می کنند. و در آن جا تحویل قاچاقچیان می دهند. به نمونه زیر توجه کنید: «مریم ص، 18 ساله که گاهی وقت خود را به گفت و گو با دیگران در شبکه اینترنت می گذارند، درباره خود چنین می گوید:

«چند وقت بود که هر روز با یک نفر که خودش می گفت در یکی از کشورهای اروپایی زندگی می کند، از راه اینترنت صحبت می کردم. او عکس خود را برایم فرستاد و من هم همین طور. بعد از آن از همدیگر خوشمان آمد و اظهار علاقه کردیم و او گفت که در صورت تمایل امکان فرستادن ویزا و بلیط برای من را دارد».(1)

خوشبختانه در این مورد خاص تلاش قاچاقچیان ناکام ماند و مریم به سبب مخالفت پدر و مادرش نتوانست به این مسافرت شوم برود، ولی چه بسا در موارد مشابه، قاچاقچیان در خارج کردن بی دردسر دختر بی گناهی از ایران موفق شده باشند.

یکی از عوامل بسیار مهم در بازدارندگی از انحراف های اجتماعی، دین و باورهای دینی است. مکانیزم پیش گیری از جرم، به وسیله دین، از راه های زیر امکان پذیر است:

1. تربیت دادن هنجارهای درست زندگی؛ زیرا هنجارها، روابط اجتماعی را تنظیم می کنند و از این راه، نظم اجتماعی به وجود می آید. تأثیر هنجار بر زندگی افراد به حدی است که حتی در تنهایی فرد نیز او را کنترل می کند و رفتارش براساس هنجارهای آموخته شده خواهد بود. (انسان در تنهایی احتیاج ندارد که فکر کند فلان کار را چطور انجام دهد) بدین ترتیب، هنجارها برای انسان ها به جای غریزه عمل می کنند.(1)

2. اعمال کنترل درونی: دین عامل مهمی در کنترل و نظارت افراد بر رفتار خودشان به شمار می رود. فرد دین دار، پیوسته رفتار خودش را ارزیابی می کند و می کوشد رفتاری که دین می پسندد انجام دهد و از انجام رفتارهای ناپسند بپرهیزد.

3. اعمال ساز و کارهای غیر رسمی نظارت اجتماعی: طیف گسترده ای از سازوکارهای غیر رسمی، برای نظارت اجتماعی به وسیله افراد باایمان اعمال می گردد. به عبارت دیگر، براساس وظیفه امر به معروف و نهی از منکر، واکنش افراد باایمان در برابر رفتار انحرافی دیگران در جلوگیری از عمل انحرافی مؤثر است.

ص: 55

از سویی روشن است که همه کسانی که به گونه ای در پدیده قاچاق زنان فعالیت می کنند، به انحرافی بودن عمل خود آگاهند. هم قربانیان و هم عاملان معترفند که این کار، خلاف قانون و شرع است. هم چنین این کار پی آمدهای حرام دیگری هم چون قوادی، لمس و نظر حرام، آدم ربایی، تدلیس و... دارد. حتی بسیاری از منحرفان، از این کار به عنوان تجارت کثیف یاد می کنند. بنابراین، روشن است که این عمل انحرافی تنها در جاهایی زمینه رشد دارد که باورهای دینی ضعیف شده باشد. برای تأیید مطالب بالا باید گفت چندی است که بنیان های مذهبی به وسیله عواملی در بعضی قشرهای جامعه سست شده و در پی آن، پدیده قاچاق زنان در کشور ایران نیز افزایش یافته است. در حالی که این پدیده از مدت ها پیش به صورت گسترده در بسیاری از کشورهای جهان به چشم می خورد. در ایران پیش از انقلاب مواردی از قاچاق زنان گزارش شده بود، ولی در ایران ده سال پیش اثری از این پدیده دیده نمی شد. حتی موارد انگشت شمار هم گزارش نشده بود و نخستین گزارش قاچاق زنان پس از انقلاب در تاریخ 24/11/79 توسط روزنامه ایران منعکس شد. بازهم در تأیید مطالب بالا باید گفت کشورهای عربی که بنیادهای مذهبی قوی دارند با چنین مشکلی روبه رو نیستند.

بنابراین، به عهده مصلحان اجتماعی است که پیش از هر چیز باید به فکر جبران ضعف های اعتقادی _ دینی جوانان باشند.

است. هنگامی که میان اهداف و ارزش های پذیرفته شده اجتماعی از یک سو و ابزارها، هماهنگی نباشد انحراف به وجود خواهد آمد. در چنین شرایطی که هنجارهای پذیرفته شده با واقعیت اجتماعی در ستیزند، نوعی فشار ساختاری بر افراد وارد می آید که در نتیجه بعضی از افراد جامعه، ارزش ها و اهداف مورد پذیرش اجتماع را می پذیرند، ولی برای دستیابی به آن ها از ابزارهای غیر مشروع یا غیرقانونی استفاده می کنند.(1) این نوع افراد در اصطلاح بدعت گذار یا (Tnnovator) نامیده می شوند.

بنابراین، در جامعه اسلامی وقتی ارزش های معنوی، هم چون ایثار، فداکاری، گذشت، مردانگی، جوانمردی و... به اهدافی هم چون پول پرستی، جمع ثروت، خودپسندی و نمایش ثروت و غیره تبدیل شود، بی شک افرادی راه های تعریف شده ای برای به دست آوردن پول را کافی نمی دانند. (حال یا از فرصت های شغلی مناسب بهره مند نیستند یا دوست دارند راه چندین ساله را در چند ماه طی کنند و در فرصت اندک ثروت کلان به دست آورند) و در پی یافتن راه های نامشروع، به سراغ قاچاق و فحشا یا خرید و فروش زنان و دختران و حتی معامله اندام های بدن انسان می روند.

نبود فرصت های شغلی مناسب، سبب بازار گرمی مشاغل کاذب و نامشروعی هم چون قاچاق می شود که این امر هم درباره قاچاقچیان و هم قربانیان قاچاق صادق است.

قاچاقچیان: همه می دانیم که یکی از معضلات عمده کشور ما در سال های اخیر معضل نبود یا کمبود فرصت های شغلی است. این امر در استان های مرزی شدیدتر است. به گونه ای که بالاترین نرخ بیکاری در استان های مرزی به چشم می خورد. این امر سبب می شود که بعضی ها به سوی شغل های کاذب و نامشروع روی بیاورند. با توجه به موقعیت مرزی آنان، یکی از شغل های بسیار پردرآمد، شغل قاچاق است که در این میان از قاچاق کالا گرفته تا قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان به ویژه قاچاق زنان و دختران ایرانی به کشورهای همسایه رواج یافته است.

قربانیان قاچاق: در اجتماعی که زنان زیادی وجود دارند که توان کسب درآمد مشروع را ندارند و زمینه اشتغال مناسب نیز برایشان فراهم نشده باشد، طبیعی است که بعضی برای یافتن شغل پردرآمد، خطرهای احتمالی مهاجرت به کشورهای همسایه را بپذیرند.

بنابراین، دیده می شود که عده ای از مرزنشینان، به دلیل نبود کارهای مولد، به کارهای واسطه ای قاچاق روی آورده اند. با سیاستگذاری مطلوب به منظور ایجاد اشتغال مولد در نقاط مرزی می توان با این پدیده مبارزه کرد و اگر این مبارزه دیرانجام گیرد، رفته رفته این پدیده، به صورت یک هنجار اجتماعی درمی آید که در آن صورت مبارزه با آن به مراتب مشکل تر خواهد بود.

ص: 58

البته بلند پروازی و راضی نبودن به شغل های معمولی (که معمولا درآمد ناچیزی هم دارند) علت اصلی مهاجرت این دسته از زنان به خارج از کشور به شمار می رود.

در این میان، نقش صدا و سیما در این باره بسیار مهم است؛ زیرا در سریال ها و فیلم های سینمایی تولید شده از سوی سیما، کسانی که به خارج از کشور مهاجرت می کنند، افرادی خوشبخت نشان داده می شوند که می توانند به راحتی دارای ثروت سرشار شود و با سربلندی به کشور خود بازگردد.

وجود رنج و سختی بسیار دست به دزدی نمی زند و هر فرد بیکاری، به شغل حرام رو نمی آورد. پس عوامل دیگری در این میان دخالت دارد که نیازمند بررسی است.

یکی از پی آمدهای تمدن غرب، دگرگونی ارزش های معنوی و سنتی به ارزش های مادی است.

پیش تر به ویژه در ده سال اول انقلاب، ثروتمندان کمتر جرئت نمایش ثروت خود را داشتند. در آن زمان، دارندگی برازندگی نبود، ثروت یک ارزش به شمار نمی آمد، بلکه مردم فقر را به عنوان یک ارزش اجتماعی می دانستند، ولی در سال های اخیر به ویژه از سال 68 به بعد، ثروت، تبدیل به ارزش اجتماعی گردید و دارندگی، برازندگی شد.(1)

فقر به تنهایی برای نظام اجتماعی مسئله ای ایجاد نمی کند و هیچ نوع آسیبی به آن نمی رساند، بلکه براساس گفته دورکهایم و مرتون، حتی بر تحکیم و ثبات اجتماعی تأثیر مثبت هم می گذارد(2) این نابرابری و در پی آن دگرگونی ارزش هاست که یک جریان تهدیدآمیز به شمار می رود. به عبارت دیگر، براساس نظر دورکهایم و مرتون، فقر وقتی تأثیر خواهد داشت که در «برابر فقر» تصویر یا گفتار آرزوهای بلند پروازانه ارائه شود. در آن صورت است که فقر، غیرقابل تحمل می گردد.(3)

پی آمد مهم باارزش شدن ثروت این است که ثروتمندان بدون در

ص: 60

نظر گرفتن این که از چه راهی ثروت خود را به دست آورده اند، از حقوق اجتماعیِ (مثل احترام کارمندان در ادارات، احترام مردم، تعظیم دیگران در برابر آنان و غیره) بیشتری بهره مند می شوند که این از یک سو برای نظام اجتماعی سالم، خطرناک است و از سوی دیگر، خود عامل و محرکی است برای با ارزش شدن دو چندان ثروت در جامعه.(1)

این مسئله سبب می گردد که افراد، دیگر تنها در پی پول درآوردن از راه های حلال نخواهند بود، بلکه صرف پول داشتن ارزش می شود؛ حال از هر راهی که باشد، چه از راه دزدی، قاچاق مواد مخدر، خرید و فروش زنان و دختران یا فروش اعضای بدن. این روند همان نظام استعماری و سرمایه داری است که امروزه دست های خود را به سرقت و خرید و فروش کودکان، زنان و دختران معصوم جهان سوم آلوده اند. مراکز عمده و بورس خرید و تجارت کودکان، زنان، دختران و حتی اعضای بدن انسان، بیشتر در کشورهای به اصطلاح متمدن اروپایی و پیشرفته به چشم می خورند. همان هایی که عربده دموکراسی و دفاع از حقوق بشر دروغین آن ها، گوش فلک را کر کرده است.(2)

حال آیا فرهنگی را که خرید و فروش اعضای بدن انسان، قتل و تجاوز به کودکان، زنان، دختران یا سوء استفاده های جنسی از آنان جزء مولفه های اصلی آن باشد، می توان متمدن نامید؟

ص: 61

شرقی به عنوان بردگان هزاره سوم نشان می دهد که میزان درآمد ناشی از این تجارت سالانه تا 13 میلیارد دلار است. هم چنین زنان گاه تا 18 بار خرید و فروش می شوند.(1) آلمانی ها سالیانه 70 میلیارد مارک، خرج روسپی ها می کنند. درآمد این تجارت بیش از تجارت هروئین است.(2) چنان چه یونیسف یکی از دلایل عمده قاچاق زنان را سود سرشار آن دانسته است.(3) در ایران نیز بنا به گفته بعضی مسئولان، زنان و دختران پس از مواد مخدر، از سودآورترین گونه های قاچاق می باشد.(4)

ترسناک است و اگر کوچک ترین مقاومتی نشان دهند، به بدترین سرنوشت مبتلا خواهند شد. در بیشتر کشورهای اروپایی، اگر این گونه زنان بخواهند از اسارت دلالان رهایی یابند، سر از بازداشتگاه هایی درمی آورند که برای بازپس گرفتن مهاجران غیرقانونی در نظر گرفته شده است.(1)

قانونی و یا رضایت خود آنان صورت گیرد(1)، آن گاه در رسیدگی قضایی به پرونده قاچاقچیان، قاضی با یک مشکل جدی قانونی روبه رو خواهد بود؛ زیرا آنان در داخل کشور هیچ جرمی مرتکب نشده اند و اگر خلافی انجام داده اند در کشور دیگری بوده است. بنابراین، در چنین شرایطی اعضای این باندها را تنها می توان به اتهام قوادی محاکمه کرد و نمی شود حتی اتهام آدم ربایی و خارج کردن غیرقانونی دختران از کشور را به آنان نسبت داد».(2)

بنابراین، می بینیم که نبود قوانین جزایی لازم، زمینه مساعدی برای سودجویان و قاچاقچیان فراهم کرده است.

این روند غرب زدگی که در میان قشر منورالفکر سیر صعودی داشت، در زمان رضاشاه و محمدرضا به وسیله لژ همایونی به اوج خود رسید.(1)

در حقیقت 50 سال تلاش شد تا توصیه تقی زاده و میرزا ملکم خان جامه عمل بپوشد و همان گونه که تقی زاده گفته بود، روزی رسید که مردم شهرهای بزرگ به ویژه شمال تهران از فرق سر تا نوک پا به ظاهر اروپایی شدند. (ولی هم چنان از تکنولوژی پیشرفته خبری نبود.) البته با ظهور انقلاب اسلامی و آگاهی مردم از حقیقت فرهنگ غرب، جریان استحاله به هم خورد، ولی کم نبودند کسانی که هنوز در آرزوی فرهنگ غرب به سر می بردند و آرزویی جز زندگی فرنگی مآبی نداشتند؛ به گونه ای که غرب برای آنان کعبه آمال بود. در این جا در صدد برشماری علل شیفتگی بعضی ها به فرهنگ و زندگی غربی نیستیم، ولی باید اذعان داشت که شیفتگی به غرب پی آمدهایی دارد که یکی از پی آمدهایش کوچک شمردن خود و تمدن خودی و احساس نیاز و وابستگی به بیگانه(2) است. ازاین رو، دختران جوانی هستند که برای رفتن به کشورهای دیگر داوطلب می شوند و باندهای قاچاق زنان نیز از این فرصت های به

ص: 66

اصطلاح طلایی سوء استفاده می کنند و دختران را از مجاری قانونی به خارج می برند.(1)

بر اساس این گزارش، تعداد زیادی از زنان جوان به اختیار خودشان قدم در این مسیر می نهند و از آغاز می دانند که در صنعت سکس کار خواهند کرد، ولی در زمینه ماهیت و شرایط کار فریب می خورند. برخی از آنان موافقت می کنند تا در کار جنسی ملایم تر هم چون نمایش های برهنه یا کلوپ ها کار کنند، ولی پس از آن به روسپیگری وادار می شوند. حتی برخی از آنان می پذیرند که در خارج به عنوان روسپی کار کنند و انتظار دارند که به سرعت پول درآورده و پس از مدتی کوتاه به میهن خود بازگردند، ولی به جای آن در بازار به یک واسطه یا روسپی خانه فروخته می شوند، سپس با تهدید یا به سبب بدهی، در اوضاع و احوالی ناهنجار به دام می افتند.(1)

پلیس سازمان بین الملل در کوزوو نیز می گوید: «آنان این روزها کمتر با زنانی برخورد می کنند که از انتقال اجباری و غیرقانونی شان به کوزوو شکایت دارند».

بری فلچر سخن گوی واحد اعزامی سازمان ملل به کوزوو می گوید: «امروز بیشتر زنانی که برای اعمال خلاف اخلاق به این ایالت منتقل می شوند، با میل خود به کوزوو آمده اند».(2)

در تبیین علت روی آوری این زنان به فحشا، دلایل گوناگونی ارائه می شود. جانشین معاون اجتماعی ناجا درباره روی آوری دختران جوان

ص: 68

به فحشا براین باور است که امکانات رفاهی هم چون دسترسی به وسایل ارتباط جمعی چون اینترنت و ماهواره و ارتباط با دوستان ناباب و گروه همسالان منحرف و ترغیب آنان به هنجار شکنی و انجام تخلفات، سبب فساد جوانان گردیده است.(1) در مقابل، عده ای براین باورند که فقر سبب روی آوری اینان به فحشا است.(2)

رئیس سازمان غیردولتی مادر آقای بسکوف و نگینه محمد جانووا در تاجیکستان معتقدند که فقر و اقلیت قومی بودن، سبب فرورفتن در این منجلاب است.

ایشان درباره تأثیر اقلیت قومی بودن بر این امر می گوید:

زنانی که در دام قاچاقچیان می افتند و در نهایت، ناچار به خود فروشی می شوند، بیشتر از اقلیت های قومی هستند؛ زیرا اعضای گروه های اقلیت قومی اغلب کمتر از دیگران از روابط گرم خانوادگی بهره مند هستند و وجود محدودیت های ناشی ازاین روابط باعث می شود آنان راحت به سوی آنچه که انحراف های اجتماعی نامیده می شود، بلغزند.(3)

اما واقعیت این است که اقلیت های قومی، چون ارزش ها و هنجارهایی دارند که با فرهنگ جامعه هم خوانی ندارد، ازاین رو، به منظور حفظ هویت خود و رویارویی با فرهنگ غالب، هم بستگی

ص: 69

اجتماعی در میان آن ها زیادتر است. تحقیق انجام شده درباره حضور مردم در نهادهای دینی در انگلستان نشان می دهد با آن که آمار شرکت کنندگان در کلیسا روز به روز در حال کاهش است، ولی آمار شرکت کنندگان اقلیت های قومی در مجالس دینی خود، روز به روز افزایش می یابد. دین در اجتماعات اقلیت های قومی عالی و بسیار مهم است و بیشتر باورهای دینی و سنتی، برای این گروه ها هم چون ابزاری به منظور حفظ هویت و فرهنگ و سنت های خودشان به شمار می رود.(1) بنابراین، باید علت آسیب پذیری اقلیت های قومی در تاجیکستان را در جای دیگر جست وجو کنیم.

دارد. ویژگی فرد منحرف این است که به تنهایی کار می کند؛ به کمک هیچ فرد دیگری نقشه نمی کشد و فقط به شکل انفرادی عمل می کند. او می کوشد عمل انحرافی خودش را پنهان کند. انحراف فردی اگرچه عوارض و پی آمدهای ناخوشایندی برای فرد منحرف و جامعه دارد، ولی به نظر می رسد از آسیب های کمتری در مقایسه با انحراف گروهی برخوردار باشد. زمینه اصلاح در این نوع انحراف نیز بیشتر است. گاهی اتفاق می افتد پیش از این که چنین فردی گرفتار قانون شود، خودش را اصلاح کند.

ای کاش جای او بودند. حتی با دیدن مجازات منحرفان به جای عبرت گرفتن می کوشند از قانون و دستگاه حاکمه انتقام بگیرند. انحراف فردی، غالبا در زندان ها تبدیل به انحراف گروهی می شود؛ زیرا دیگر خودش را تنها احساس نمی کند و تعداد زیادی هم چون خود را می بیند. بنابراین، می کوشد شگردهای خلاف وارد تشکل های آنان شود.

تعریف خرده فرهنگ: خرده فرهنگ به شیوه رفتار، ارزش های غالب و تفاهم متقابل اطلاق می شود که میان اعضای یک گروه مشترک است، ولی جامعه رسمی آن را نمی پذیرد؛ یعنی افراد با هنجارها، ارزش ها و آداب و رسومی خو گرفته اند که با هنجارها و ارزش ها و آداب و رسوم جامعه اصلی بسیار متفاوت است. وقتی اقلیت هایی از سوی جامعه رسمی طرد می شوند، می کوشند تا همبستگی میان خودشان را افزایش دهند و با ارزش های حاکم بر جامعه به مخالفت برمی خیزند.(1) به عبارت دیگر، بر اثر عواملی هم چون دسترسی به وسایل ارتباط جمعی جهانی هم چون اینترنت، ماهواره و فیلم هایی که با ارزش های مسلط جامعه هم خوانی ندارد (اعم از مجاز و غیرمجاز) و مداومت بر استفاده از این وسایل، شخصیت اجتماعی فرد با ارزش ها و هنجارهای غیرخودی خو می گیرد. هنگامی که افراد هم سان او نیز در معرض این نوع آموزه ها باشند، با یاری یکدیگر، فرهنگی را تشکیل می دهند که با ارزش ها و هنجارهای اصلی جامعه مخالف و حتی گاهی در تضاد است.

ص: 72

است که بتواند هر سال با سفر به خارج از کشور، هر بار مدها و الگوهای رفتاری غرب را تقلید کند.

حتی در بعضی از فیلم ها، افراد مذهبی را به عنوان افراد محروم از نعمت های دنیوی و فقیر معرفی می کنند. جوانان که بیشترین مخاطبان این فیلم ها هستند، به شدت از آن ها تأثیر می پذیرند و در نتیجه در فرهنگ و آیین خودشان شک می کنند و نسبت به ارزش ها و هنجارهای غربی بیشتر وابسته می شوند که اختلال در جامعه پذیری از پی آمدهای آن به شمار می رود. هم چنین این اختلال سبب سردرگمی جوانان در تشخیص رفتار فرهنگی مناسب و نامناسب می شود. به عبارت دیگر، پدیده آنومی (Anomie) اتفاق می افتد که در آن هنجارهای اجتماعی ضعیف می شوند یا به کلی از میان می روند یا در تضاد با یکدیگر واقع می شوند. در چنین شرایطی قواعد اجتماعی رفتار، برای افراد مشخص نیست. در نتیجه در اثر فشارهای ساختاری ناشی از آن شرایط، برخی افراد به رفتار انحرافی دست می زنند.(1) مسئله در این جا پایان نمی پذیرد، بلکه مشکل اساسی وقتی بروز می کند که دوباره جامعه پذیری اتفاق بیفتد؛ زیرا در موارد گذشته فرد دچار حیرت و سرگشتگی می شد، ولی وقتی دوباره جامعه پذیری اتفاق افتاد، همان گونه که تئوری انتقال فرهنگی (cullural transmission theory) تأکید می کند، انحراف همانند هم نوایی آموخته می شود؛ یعنی فرد منحرف ناهنجاری ها را از جامعه

ص: 74

می آموزد. همان گونه که افراد سالم، رفتار هنجارمند را از جامعه می آموزند.(1)

در این صورت، فرد عالمانه در برابر جامعه و فرهنگ جامعه موضع می گیرد و از رفتار انحرافی خود دفاع می کند.

امروزه رشد برخی از خرده فرهنگ ها در میان جوانان و زنان، زنگ خطر افزایش جرائم علیه اخلاق و عفت عمومی است. افزایش شاخص هایی هم چون سنت گریزی، فرهنگ گریزی، احساس تنهایی و بیگانگی اجتماعی، کاهش گرایش های مذهبی، اخلاقی و گرایش به تجملات و خوش گذرانی، طیفی است که از یک سو بزهکاران و مجرمان در آن قرار دارند که به جرائمی چون تجاوز به عنف، روابط نامشروع، زنا و... دست می زنند و از سوی دیگر جوانانی هستند که در حاشیه نشینی فرهنگی قرار دارند و رفتارهایی در قالب خرده فرهنگ های معارض از خود بروز می دهند. بدلباسی و بدحجابی، استفاده از نوارهای ویدئویی، برنامه های تلویزیونی و شبکه های ماهواره، نمونه هایی از آن رفتارها است.(2)

اجتماعی یاد می کنند. حال آیا صرف انتقال جمعی از افراد مناطق کوچک غیرشهری به مناطق بزرگ شهری شخصیت و نوع زندگی آنان را تغییر می دهد؟ برای روشن شدن این مطلب لازم است نخست بعضی از تفاوت های زندگی روستایی با زندگی شهری ذکر شود:

1. روابط اجتماعی در روستا و شهرهای کوچک، از نوع روابط چهره به چهره، اولیه، مستقیم، سنتی و همگون است. به این معنا که در روستا اشخاص به وسیله ارزش های مشترک و سنت های مقدس به هم نزدیک می شوند؛ در حالی که در شهرهای بزرگ، روابط میان شهرنشینان، بیشتر غیر خصوصی است و فرد بیشتر با کسانی ارتباط برقرار می کند که آنان را نمی شناسد؛ یعنی روابط میان افراد چنان نامتجانس و انبوه و گسسته است که شخص می تواند به آسانی ناشناخته باقی بماند و به شیوه دلخواه و براساس ذوق و سلیقه خود زندگی کند.(1)

2. هم بستگی اجتماعی در روستاها براساس ارزش ها، باورها و ناشی از هویت جمعی و خویشاوندی است؛ در حالی که همبستگی اجتماعی در شهرها براثر تقسیم کار صورت می گیرد.(2)

3. کنترل اجتماعی در روستا و شهرهای کوچک از نوع کنترل اجتماعی غیررسمی است؛ یعنی تک تک افراد، اعمال همدیگر را زیر ذره بین

ص: 76

قرار می دهند؛ به گونه ای که فرد خاطی به ستوه آمده و چه بسا از آن شهر مهاجرت کند. به ویژه کمی جمعیت، این امکان را فراهم می آورد که افراد بتوانند از زندگی خصوصی همدیگر کاملاً باخبر شوند؛ در حالی که در شهرهای بزرگ، کنترل اجتماعی از نوع کنترل اجتماعی رسمی و قانونی به وسیله پلیس و دادگاه است و افراد کاری به زندگی خصوصی یکدیگر ندارند.

افزون بر این، وقتی روستاییان به شهرها مهاجرت می کنند، معمولاً در نواحی حاشیه شهرها و قسمت های مهاجرپذیر اسکان می یابند و این نواحی به طور معمول دچار به هم ریختگی اجتماعی (social disorganization) است.

در این نواحی، مقاومت اجتماعی به حداقل خود می رسد و الگوهای بزهکاری و جرم رشد می کند و مثل هرالگوی دیگری منتقل می شود. رفته رفته این الگوها مسلط می گردند و نگرش ها و رفتار افرادی را که در این نواحی زندگی می کنند شکل می دهند.(1)

هم چنین روستاییانی که از محیط صمیمی روستا جدا و به محیط خشک شهری وارد شده اند، دچار مشکلات روانی هم چون افسردگی، نابهنجاری، از خود بیگانگی و انزواطلبی می شوند. به ویژه احساس تنهایی و زبونی بیشتر آنان را آزار خواهد داد.(2) و از سوی دیگر، کنترل

ص: 77

اجتماعی غیررسمی قوی و پی گیر وجود ندارد. پلیس هم نمی تواند در همه جا آنان را زیر نظر داشته باشد و راه های فرار از قانون هم کم نیست. بنابراین، ناگهان خود را از بسیاری قید و بندهای ناشی از اجتماع روستایی آزاد احساس خواهند کرد و اگر باورهای دینی و قومی نداشته باشند و فقر و بیکاری هم گریبانگیرشان باشد، احتمال فروافتادن این دسته از افراد به دام قاچاقچیان بسیار بالاست.

تجربه مکرر ناکامی: بسیاری از خواسته های طبیعی افرادی که بدون سرپرست اند و یا در خانواده های بدسرپرست و فقیر بزرگ می شوند، آن بی پاسخ می ماند. این تجربه مکرر ناکامی، آنان را به احساس درماندگی، یأس، بدبینی و ناتوانی می کشاند. آنان خود را در فعالیت های اجتماعی مؤثر نمی دانند، در نتیجه به اموری مانند روسپیگری روی می آورند که نه توان مندی ویژه ای را می طلبد و نه موازین روشنی دارد. به این ترتیب، وقتی احساس سازندگی و مؤثر بودن در آنان تقویت نمی شود. ازاین رو، به تخریب می گرایند تا بتوانند از اجتماعی که همیشه آنان را طرد کرده است، انتقام بگیرند.(1)

جست وجوی رهایی: بیشتر دختران جوان و زنان فراری از کانون هایی گریخته اند که بیشترین فشار، تنگنای اقتصادی، روانی و اجتماعی را در آن جا تجربه کرده اند. در این موقعیت، به تنها چیزی که می اندیشند، فرار از شرایط موجود است. آنان بی هیچ طرح و نقشه معینی، در خیابان ها

ص: 78

سرگردان می مانند. احساس تنهایی و ناامنی تمام وجودشان را فرامی گیرد. نیاز مادی و نداشتن سرپناه آنان را به دام انواع سوء استفاده ها می افکند. دام گستران نیز با تدبیری هم چون عکس گرفتن و فیلم برداری از صحنه های ارتباط جنسی، راه هرگونه بازگشتی را به روی آنان می بندند. از این پس، فرد پیوسته در پی توجیه موقعیتی است که بدون درخواست خود در آن قرار گرفته است.(1)

اثر هم نشینی با افراد کج رو: بیشتر مردم، برون داده های خود را براساس برون داده های دیگران تنظیم می کنند. وقتی فرد مطرود می بیند که برخی افراد برای حل مشکل خود به مصرف مواد مخدر روی آورده اند، او هم برای بهبود وضع خود به آن پناه می برد. البته او با این عمل، امتیازهایی را نیز به دست می آورد؛ برای مثال، عضو یک گروه می شود، احساس تنهایی او کاهش و امکانات ارتباطی او افزایش می یابد.

زمانی که می بیند دختران فراری برای رفع نیازهای خود به ارتباط جنسی نامشروع تن می دهند، او نیز آن عمل را تنها راه حل ارزیابی می کند. از سوی دیگر، چون معاشرت با افراد منحرف در گروه های شخصی صمیمی صورت می گیرد، یادگیری کارهای انحرافی نیز با شدت و عمق بیشتری صورت می گیرد.

ص: 79

هم چنین در این گونه معاشرت ها، فنون و تکنیک های ارتکاب جرم، انگیزه جرم (سائقه ها، برهان سازی و نگرش ها) و روش های فرار از قانون را می آموزند.

فرهنگی و یا شکاف فرهنگی مواجه هستند.»(1) این خطری است که خانواده های مذهبی را نیز تهدید می کند؛ زیرا سخت گیری بیش از حد، شکاف میان پدرها و مادرها و فرزندان را افزایش می دهد و این شکاف گاهی به حدی می رسد که فرزند، بیرون را بر خانه و محیط مذهبی آن ترجیح می دهد.

نماند بسیاری از دختران فراری در خانواده، رفتارهای خشونت آمیز و

تعارضات خانوادگی، طرد شدن از سوی والدین، ضربه های عاطفی و

جدایی والدین را تجربه کرده اند. (1)

دخترانی که به خاطر وضعیت ناهنجار خانواده از خانه فرار می کنند،

بیشتر گرفتار باندهای مافیایی و قاچاق زنان شده و از روسپی خانه های

کشورهای دیگر سردرمی آورند. رئیس شعبه 1308 مجتمع قضایی قدس

در این باره می گوید:

«قاچاقچیان دختران، بیشتر دختران فراری را که به هر انگیزه ای از خانه خود گریخته اند طعمه و وسیله کسب درآمد خود قرار می دهند»(2)

خشونت یکی از علل مهم فرار زنان و دختران از خانه به شمار

می رود. وقتی خانه جایگاه امن نباشد، آن وقت کوچه و خیابان به آن

ترجیح داده خواهد شد. برابر آمار، 80 تا 90 درصد زنانی که از دست

شوهران خود فرار کرده و به دنبال سرپناهی بودند و هم چنین 60 درصد

زنانی که به پلیس مراجعه کردند، قربانی خشونت بوده و جراحت های

عمیق داشته اند. (1)

براساس گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران، بیشتر دختران فراری

سوء رفتار جنسی در خانواده را تجربه کرده اند. حتی در مواردی گزارش

شده که توسط ناپدری یا یکی از بستگان نزدیک، مورد تجاوز جنسی

قرار گرفته اند. آمارها نشان می دهد که 50 درصد از زنان روسپی پیش از

15 سالگی تجربه جنسی داشته اند. (2) تحقیقات جدید نشان می دهد افرادی

که در نوجوانی و کودکی مورد تجاوز جنسی قرار می گیرند، دو برابر

دیگران در خطر ابتلا به مشکلات روانی... هستند. (3) برخی از این زنان نیز

از همان دوره بلوغ به سبب زندانی بودن والدین، اعتیاد آنان، داشتن

ناپدری، نامادری و یا سرپرستی به وسیله دیگران، به اجبار و برای کسب

پول، به وسیله بزرگ ترها به ارتباط جنسی آلوده شده اند.

ص: 83

بنابراین، یکی از عواملی که دختران و زنان جوان را به دامان قاچاقچیان و در نهایت به سوی بردگی مدرن سوق می دهد، تجربه خشونت خانگی است.

حال باید دید مصادیق واژه های خشونت جنسی و روانی در خانواده چیست؟

به عنف، آزار جنسی و مزاحمت و تماس بدنی، قاچاق زنان، فحشا و روسپیگری، تجارت جنسی، بهره برداری تجاری (تهیه عکس و فیلم مستهجن) زنای با محارم، قطع رابطه جنسی، اجبار به رابطه جنسی غیر طبیعی، اجبار به رابطه جنسی در زمان عادت ماهانه و بیماری و... (1) یکی از موارد خشونت جنسی که بعضی از دختران فراری آن را تجربه کرده اند، تجاوز به وسیله محارم است. دخترانی که به وسیله محارم خود مورد تعارض واقع می شوند، عموما بیرون را به خانه ترجیح می دهند.

طول دو دهه گذشته پیوسته افزایش یافته است. (1) برای همین است که نواحی فقیر نشین منبع صادرات برده های نوین به شمار می روند. مثلاً ناحیه فقرزده شرق دور در روسیه مهم ترین منبع تأمین کننده برده های جنسی در منطقه آسیا و اقیانوس آرام هستند.

مطلوب تر، هر خطری را به جان می خرند. (1)

گذاشته می شود. این ثابت می کند که هرچقدر به نفس و هواهای نفسانی میدان داده شود، به همان نسبت نفس آدمی سرکش تر و گستاخ تر می شود. در نتیجه آزادی های بیشتری طلب می کند؛ به گونه ای که دیگر هیچ حد و مرزی نمی شناسد و پیوسته بیش از آن را می خواهد.

در شرایطی که حتی هم جنس بازی هم در غرب رسمی و قانونی شده است، هم چنان تجاوز به زنان و کودکان و تقاضا برای بازار گرمی فاحشه خانه ها رواج گسترده ای دارد.

این موضوع می تواند درس خوبی برای برنامه ریزان داخلی ما باشد. در سال های اخیر به همان نسبت که روابط پسر و دختر آزاد گذاشته شده، به همان نسبت نیز آمارهای جنایت و انحراف های جنسی، همانند تجاوز، قاچاق زنان و دختران، ربودن زنان و دختران و...، بالاتر رفته

است.

دوم این که در کشورهای اروپای غربی به اسارت گرفتن زنان همان کشورها هزینه های گزافی دارد و از سوی دیگر تبعه های خارجی که بدون مجوز رسمی وارد این کشورها شده باشند و اوراق شناسایی نداشته باشند، مجرم به شمار می روند. بنابراین، زنانی که به صورت غیر رسمی و قاچاق قصد مسافرت به کشورهای اروپای غربی و آمریکا را دارند، طعمه خوبی برای قاچاقچیان و سودجویان هستند؛ زیرا اینان نمی توانند به سیستم قضایی آن کشورها مراجعه کنند و به محض مراجعه به سبب ورود غیرقانونی بازداشت می شوند. اینان هم چون مرغان بی بال و پری هستند که در معرض انواع آسیب ها قرار دارند.

ص: 89

قاچاقچیان تا آن جا پیش می روند که حتی ویزا و پاسپورت کسانی که به شکل رسمی وارد کشورهای غربی می شوند را می ربایند. در نتیجه،باعث می شوند تا ورود آنان بدون مدرک و غیرقانونی تلقی و مجرم شناخته شوند.

آور است در حالی که به کودکانمان در مدارس درباره اشکال بردگی در قرن ها پیش درس می دهیم، این نسخه مدرن هنوز باید با ما باشد.»(1) توماس بودستروم، وزیر دادگستری سوئد در اجلاس استکهلم بیان داشت که این، چیزی غیر از تجارت برده نیست. وی گفت که در یک مأموریت حقیقت یابی به بوسنی، با یک قربانی قاچاق انسان دیدار کرده بود که دست کم 18 بار در محافل روسپیگری فروخته شده بود.(2)

نینا کاراپاچو، نایب رئیس کمیسیون حقوق بشر پارلمان اوکراین، چنین می گوید: «ده ها هزار زن اوکراینی در بسیاری از کشورها به ویژه در یونان، ترکیه، اسرائیل، آلمان، بلژیک، هلند و غیره به برده های سفید تبدیل شده اند».(3)

محیط هایی که زنان قاچاق شده به کار واداشته می شوند، کارفرمایان گذرنامه ها و مدارک شناسایی یا اجازه تردد آنان را ضبط می کنند تا مانع از فرار آنان شوند. به ویژه این که در بسیاری از کشورها، نداشتن اوراق شناسایی و گذرنامه برای اتباع خارجی مجازات سنگینی دربرخواهد داشت.(1) مدیر آردیانه می گوید: «درحالی که بسیاری از زنان ممکن است چیزهایی درباره خطرهای قاچاقچیانی که صنعت سکس اروپا را تغذیه می کنند، شنیده باشند، امکان دارد آگاهی نداشته باشند که به چه آسانی در کشورهای خارجی و دور از وطن، ممکن است به دام آنان بیفتند. در واقع در صورت قصور از رعایت کردن ظرافت های گوناگون قانونی پیشنهاد شغلی در جایی، در یک شرکت و یا کار کردن به عنوان پرستار بچه، می تواند آنان را به بردگی کامل بکشاند».(2)

شهرهای کلکته، بمبئی و مَدرس هندوستان، چشم انسان به بهای هشت هزار مارک و کلیه، به بهای سه هزار مارک به دست دلالان و سازمان های معاملاتی اعضای بدن عرضه می شوند.(1)

روزنامه کیهان در تاریخ 15 آذر 1372 نوشت «رئیس یک مؤسسه خیریه آمریکایی که مدتی را در کشورهای آمریکایی لاتین گذرانده است با همکاری یک کارگردان تلویزیونی فیلمی تهیه کرده که در آن صحنه هایی از فروش اجزای بدن به نمایش گذاشته شده بود.»(2)

آه در بساط ندارند و حتی به قاچاقچیان بدهکار هستند، ولی آن زمان دیگر کار از کار گذشته و تنها راه باقی مانده پیش روی آنان خودفروشی است».(1)

حتی نزدیکان خود به این بیماری کشنده می شوند.

بنابراین، «قاچاق زنان افزون بر این که یک موضوع حقوق بشر به شمار می رود. به دلیل ابتلای گسترده به ویروس اچ. آی. وی (H.I.V) و دیگر بیماری های مقاربتی تبدیل به یک نگرانی عمومی برای سلامت جامعه شده است».(1)

به خانه بازمی گردند، دوباره به دام قاچاقچیان انسان می افتند. همه آنان با احساس شرم و عدم اطمینان از آینده دست و پنجه نرم می کنند».(1)

احتمال بازگشت این زنان در کشورهایی هم چون کشور ما بسیار ضعیف است؛ زیرا ساختار خانواده در نظام فرهنگی ما به گونه ای است که هیچ گونه انحراف اخلاقی را برنمی تابد. این زنان پس از بازگشت با واکنش بسیار تند اطرافیان روبه رو خواهند شد. بنابراین، قاچاق زنان یا به طور کلی «جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی» کیان و بقا خانواده را تهدید می کند.

افزایش این جرایم اگرچه بر اجتماع اثر می گذارد و مسئولان انتظامی و قضایی جامعه را به جای اهتمام به امنیت اموال و نفوس مردم، متوجه مقوله اعراض و عفت عمومی می کند، ولی خانواده ها را در رنج قرار می دهد. پی آمدهای این گروه از جرایم افزون بر به خطر انداختن سلامت اخلاقی و روانی جوانان جامعه، ارتباط مقدس خانوادگی میان زوجین یا فرزندان و والدین را سخت تهدید می کند.

خطر فروپاشی خانواده در اثر ارتکاب جرایم ناموسی (از جمله گرفتار آمدن در فحشای اجباری) بسیار جدی تر از دیگر جرایم است؛ زیرا خانواده ها چه بسا اعضای خود را به دلیل ارتکاب جرایم مالی، خلاف یا جرایم غیرعمدی جانی و... طرد نکنند، ولی در برابر جرایم حیثیتی به احتمال قریب به یقین طرد می کنند. برای مثال، دختری که

ص: 96

مرتکب یک نوبت فرار از منزل می شود و دستگیر می گردد یا زن شوهرداری که به سبب رابطه نامشروع دستگیر می شود، احتمال طرد شدنش از سوی خانواده بسیار جدی تر از مردی است که به سبب صدور چک بی محل متواری و تحت تعقیب یا زندانی است. به ویژه آن که اگر زنی به دلیل فرار از منزل مدتی گرفتار باندهای فحشا شده باشد که در این صورت احتمال پذیرش مجدد او بسیار ضعیف خواهد بود.

می کنند.(1) این در حالی است که این امر در ایران بسیار نادرست بوده و تنها یک مورد گزارش شده است که به شرح زیر است:

«یک دختر 13 ساله به دلیل اعتیاد پدر به مرد 35 ساله ای که فروشنده مواد مخدر بود، در مقابل 100 هزار تومان فروخته شد».

ماجرا وقتی برملا شد که زن همسایه به مادر دختر خبر داد و مادر، دخترش را از خانه خریدار نجات داد. مادر این دختر که از شوهر خود جدا شده بود، در حالی که به شدت می گریست، به خبرنگار زنان ایران گفت: با داشتن 5 فرزند و تحمل 15 سال زندگی مشقت بار و به دلیل اعتیاد همسرم مجبور به طلاق و جدایی شدم و چون شاغل نبودم و نمی توانستم از نظر مالی بچه ها را تأمین کنم، آنان را به پدرشان سپردم. تا این که خانم همسایه به من خبر داد که شوهرم، دختر اولم را فروخته است. به سرعت خودم را به منزل خریدار رساندم و با کمک همسایه، دخترم را بیرون آوردم. در حالی که خواهرانش به عنوان نگهبان او را کنترل می کردند و مثل عروس او را اصلاح و آماده کرده بودند.

ص: 98

سرانجام با تلاش برخی از مقامات دولتی، دختر 13 ساله و بقیه فرزندان تحت پوشش کمیته امداد قرار گرفت و به مادر سپرده شد».(1)

بیشتر موارد قاچاق زنان ایرانی، به دختران فراری از خانه،(2) دختران فریب خورده(3) و دختران و زنان ربوده شده(4) مربوط می شود.

قاچاق شده یا فروخته شده، الزاما با میل و خواست خود آنان باید صورت بگیرد و نمی توان این زنان را به اجبار از کشور مقصد اخراج کرد؛ در حالی که این ماده مترقیانه در سال 1904 در این کنوانسیون تصویب شده بود، رویه بسیاری از دولت ها حتی در حال حاضر خلاف آن است که همین خود یکی از موانع عمده معرفی داوطلبانه این زنان به نیروهای پلیس و دیگر نیروهای مجری قانون به شمار می رود.

هم چنین در ماده ششم مفاد پیش گیرانه ای مطرح می شود تا اساسا قاچاق و خرید و فروش زنان رخ ندهد. براساس این ماده دولت های متعاهد در حدود قانونی تعهد می کنند که تا حدی که ممکن است مواظب ادارات و آژانس های مسافرتی و بنگاه های کاریابی که برای زنان و دختران در خارج کار پیدا می کنند، باشند. بیشتر عاملان قاچاق را همین بنگاه ها و آژانس هایی تشکیل می دهند که با وعده یافتن کار و شغل مناسب برای زنان در دیگر کشورها، عملا آنان را به صورت برده خرید و فروش کنند.

این مقاوله نامه نقص هایی داشت که برای رفع این نقص ها شش سال بعد، در 4 مه سال 1910 قرارداد بین المللی دیگری تصویب کردند. مهم ترین نقطه ضعفی که در مقاوله نامه پیشین وجود داشت، موضوع تعیین نشدن مقررات و مفاد مربوط به مجرمان قاچاق و خرید و فروش زنان بود. همین امر موجبات عدم سرکوب این جرم را کاملاً فراهم آورد. برای رفع این نقص، در قرارداد جدید مقرر گردید که:

«هرکسی برای انجام هوا و هوس دیگری، زنی را ولو با رضایت خودش باشد یا دختر صغیری را برای فسق اجیر و جلب و یا از راه

ص: 100

عفت منحرف سازد، ولو این که عملیات مختلف که مبانی جرم محسوب می شود در ممالک مختلف صورت گرفته باشد، باید مجازات شود».

یکی از مهم ترین کمبودهای قرارداد دوم این بود که قاچاق زنانی که برای کار اجباری و کار سخت یا ازدواج اجباری صورت می گرفت، از گستره این قرارداد خارج بود و از همه مهم تر این که وقوع جنگ جهانی اول تردیدهای جدی درباره اعتبار اسناد بین المللی که پیش از آن وجود داشت ایجاد کرد. ازاین رو، دولت ها تصمیم گرفتند تا در 30 سپتامبر سال 1921 موادی را به قراردادهای گذشته ضمیمه سازند.

دو نکته جالب در این قرارداد وجود دارد: نخست این که بیشتر کشورهای مستقل جهان از جمله ایران، این قرار داد را امضا کردند و دوم این که در این سند، موضوع قاچاق منحصر به زنان سفید پوست نمی شد.

سند بعدی که دوازده سال بعد از سوی دولت ها تصویب شد، قرارداد 11 اکتبر 1933 بود. این قرارداد در ایران در تاریخ 20 دی 1313 به تصویب رسید که «قرارداد بین المللی راجع به جلوگیری از این معامله نسوان کبیره» نامیده شد. علت تصویب این قرارداد این بود که در آن زمان، تجارت و قاچاق زنان در سطح جهانی چنان گسترده شده بود که جامعه ملل لازم دید تا سند دیگری تصویب و کمیته ای را به نام کمیته «معامله نسوان و اطفال» مأمور رسیدگی به این کار کند.

با شروع جنگ جهانی دوم، بار دیگر تردیدهای جدی درباره اعتبار حقوقی اسناد بین المللی موجود صورت گرفت. این بار سازمان ملل

ص: 101

متحد کوشید تا بار دیگر به وسیله پروتکل اصلاحی سال 1949، چهار سند پیشین را اعتبار ببخشد. در هفتمین نشست شورای اقتصادی _ اجتماعی سازمان ملل متحد، شورا از دبیر کل درخواست کرد تا پیش نویس یک کنوانسیون جدید و فراگیر را برای سرکوب قاچاق زنان و کودکان و پیش گیری از روسپیگری تهیه کند تا چهار سند موجود (سابق الذکر) را برای سرکوب قاچاق زنان و کودکان یکپارچه سازد. سرانجام متن پیش نویس توسط شورای اجتماعی و اقتصادی به مجمع عمومی ارائه شد و مجمع آن را به تصویب رساند. اشکال این کنوانسیون این بود که برخلاف بسیاری از کنوانسیون های بعدی ملل متحد، تعریفی از واژه های کلیدی مثل «روسپیگری» و «قاچاق اشخاص» ارائه نشده است.(1)

معاهده مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی و 2 پروتکل ضمیمه آن، یعنی پروتکل قاچاق انسان و پروتکل انتقال غیرقانونی مهاجران، در سال 2000 تدوین شد و به امضای حدود 132 کشور رسید، ولی تاکنون تنها در 3 کشور تصویب شده است. این معاهده، تنها زمانی قدرت اجرایی خواهد یافت که دست کم در 40 کشور تصویب شود.

ص: 102

به طور کلی، پیش از انقلاب اسلامی، قوانین نسبتا مناسبی برای مبارزه با قاچاق زنان وجود داشت، ولی مشکل اصلی اجرا نشدن این قوانین بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، قانون مجازات عمومی جای خود را به قانون مجازات اسلامی داد که قوانین مجازات اسلامی مصوب سال 1361 در ماده 135 و قانون مصوب 2/3/1375 مجلس شورای اسلامی در ماده 639 برای تشکیل روسپی خانه و نیز واداشتن دیگران به روسپیگری مجازات تعیین شد، ولی به مسئله قاچاق زنان تصریح نشده است. تنها چیزی که در قوانین کیفری ایران وجود دارد، درباره قوادی است _ به معنی تلاش برای ایجاد ارتباط یک زن روسپی با یک مرد _ که در سال 1370 برای آن مجازات به نسبت ساده ای در نظر گرفته شده است. به این صورت که اگر زن باشد 75 ضربه شلاق و اگر مرد باشد 75 ضربه شلاق به همراه 3 ماه تا یک سال تبعید برای او در نظر گرفته شده است. مورد دیگر در ماده 639 قانون مجازات اسلامی است که در سال 1375 به تصویب رسید که بر اساس آن، اداره کردن یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا، چه به صورت فردی یا جمعی 1 تا 10 سال حبس دارد. هم چنین در بند (ب) همین ماده، هرگونه تشویق به فساد یا فحشا یا فراهم کردن موجبات آن، این افراد را مشمول مجازات می سازد. از این بند می توان برای مجازات قاچاقچیانی که بهره کشی جنسی از زنان دارند را نیز استفاده کرد. قید احتمالاً ازاین روست که هنوز محاکمه این گونه افراد به صورت آشکار صورت نگرفته است تا مشخص شود دادگاه

ص: 104

مربوطه برای مجازات مجرمان به چه مواد قانونی استناد خواهد کرد. این در حالی است که از سال 1379 تا کنون چندین مورد از قاچاق زنان به طور رسمی در مطبوعات و رسانه ها اعلام شده است.

نکته قابل توجه این که با وضع این ماده نمی توان دیگر گونه های قاچاق زنان مانند: بیگاری، کار اجباری، کار سخت خانگی یا در کارگاه ها، برداشتن اندام ها، و دیگر اهداف غیراخلاقی جدای از فساد و فحشا که برای بهره کشی از آنان صورت می گیرد را مجازات کرد.(1)

بنابراین، باید اعتراف کرد که متأسفانه این پدیده وحشتناک بی هیچ ضمانت اجرایی کیفری مستقل، در مملکت ما در حال شیوع است و قانون جداگانه ای برای جلوگیری از آن و یا قانونی برای حمایت از قربانیان وجود ندارد.

ممکن است گفته شود با استفاده از ماده قانون های دیگر همچون احکام مربوط به آدم ربایی، کلاه برداری، قوادی و مفسد فی الارض بودن، می توان به این مسئله رسیدگی کرد، ولی در پاسخ باید گفت در فقه، بابی به نام بیع الحر و الحرة (فروش شخص آزاد)(2) داریم.

هم چنین در وسائل الشیعه یک باب به نام باب کسی که زن خودش را

ص: 105

بفروشد وجود دارد که برای کسی که زنش یا زن مسلمانی را بفروشد مجازات بسیار سنگین یعنی قطع دست قرار داده شده است. چنان چه آیت اللّه سید احمد خوانساری، آیت اللّه خویی (در مبانی تکلمة المنهاج، ج 1، ص 317)، آیت اللّه گلپایگانی (در تقریرات الحدود و التعزیرات ج 1، صص 381 _ 383) درباره کسی که شخص آزادی را بفروشد، به قطع دست فروشنده حکم کرده اند. در این میان به دو روایت معتبری که سکونی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است اشاره می کنیم. امام علیه السلام درباره کسی که زنی را ربوده و بفروشد و هم چنین کسی که زن خودش را فروخته بود حکم کرد در هر دو مورد دست آن شخص بریده شود.(1)

بنابراین، می توانیم با استفاده از این منابع غنی و با استفاده از فتاوای فقهای فعلی و شرایطی که امروزه به وجود آمده، به ویژه بدنامی و لطمه ای که این امر به حیثیت ملی و اسلامی نظام وارد می کند، قوانین جامع و مستقلی دراین باره (قاچاق زنان) وضع کنیم.

ص: 106

قضات تبانی می کنند و آن ها را می خرند».(1)

خانم سوفی موسکو سخنگوی مؤسسه بین المللی حمایت از حقوق کودکان عنوان کرد که: «10 درصد دخترانی که از کشورهای مشترک المنافع به آلبانی قاچاق می شوند با همکاری مستقیم و غیر مستقیم پلیس آلبانی به این کشور آمده اند و در شهر اشکودرا مستقر شده اند».(2)

نکته دوم این که به طور معمول قربانیان قاچاق به جای عاملان، تعقیب و مجازات می شوند.

در برخی از کشورها زنان و دختران به جرم ورود غیرقانونی، نداشتن مدارک شناسایی، ( که معمولا به وسیله قاچاقچیان از آنان گرفته می شود) و روسپیگری _ ولو اجباری _ مورد تعقیب و مجازات قرار می گیرند. هم چنین در مواردی _ که تعداد آن هم کم نیست _ زنان قاچاق شده پیش از رسیدن به مرحله اخراج، مورد آزار و اذیت و سوء رفتار عوامل مجری قانون قرار می گیرند.(3)

وقتی برای نخستین بار قربانی بی حرمتی های اخلاقی و جنسی می شوند به حمایت قانون و دستگاه قضایی پناه می آورند، ولی در اثر دفاع نادرست و ناتوانی از اثبات بی گناهی خود، عامل مجازات و بی آبرویی خویش می شوند. به نظر یکی از محققان «بسیاری از زنان و دوشیزه گان، همین که مورد تهدید مرد متجاوز قرار می گیرند، به سبب ترس از عواقب وخیم، مغلوب او شده و بی هیچ مقامتی تسلیم وی می شوند».(1)

بنابراین، برای تحقق این امر باید تلاش کرد تمامی مجازات های مربوط به افراد قاچاق شده در همه شکل های آن حذف شود. هم چنین باید کوشید تا فعالیت گروه های بشر دوستانه علیه این تجارت یکنواخت و یک دست باشد.

می رود.(1)

نظارت اجتماعی بر دو گونه است: نظارت رسمی و نظارت غیر رسمی.

نظارت رسمی از قبیل مقررات یا قوانینی که نظام جامعه را تشکیل می دهند. این مقررات همواره مکتوب هستند که به طور کامل درباره آن سخن گفتیم.

از آن جا که بخش زیادی از نظارت اجتماعی در فرایندی به نام جامعه پذیری انجام می گیرد، لازم است تا جامعه پذیری را شرح دهیم و عوامل آن را برشماریم.

جامعه پذیری یا اجتماعی شدن عبارت است از این که فرد در روند اجتماعی شدن می آموزد که در موقعیت های گوناگون چه رفتاری قابل قبول و چه رفتارهایی غیرقابل قبول است. هم چنین فرامی گیرد که الگوهای رفتار مناسب را از نامناسب بازشناسد.

مورد پسند واقع شدن، یکی از آرزوهای مهم نوجوانان می شود و پذیرش ارزش های گروه هم سالان به گونه ای گسترده به پذیرش فرد در گروه کمک می کند. ازاین رو، والدین باید هر چه بیشتر مراقب دوستان فرزند خود باشند. چه بسا فرزند ایشان هیچ مشکلی نداشته باشد و صرفا چون می خواهد همانند دوستان خود رفتار کند در دام قاچاقچیان انسان گرفتار می آید.

رسانه های جمعی: رسانه های گروهی با فراهم کردن الگوهای رفتاری و طرد کردن اشکال رفتار انحرافی، آن ها را تحت تأثیر قرار می دهند.

رسانه های گروهی می توانند وسیله بسیار مناسبی برای رواج یا مبارزه با مفاسد اخلاقی باشند که این امر مسئولیت دست اندرکاران صدا و سیما و مطبوعات را سنگین تر می کند.(1)

دین: دین یکی از عوامل بازدارنده بسیار قوی نسبت به انحراف های اخلاقی است. ازاین رو، دیده شده آمار قاچاق زنان در کشورهایی همانند اندونزی در مقایسه با همسایگانش بسیار پایین است. در ایران نیز هرجا درصد دین داری در منطقه بالاتر است، به همان نسبت اعمال خلاف کمتر گزارش می شود. برای همین است که هر زن فقیر هرچند ناچار باشد خودفروشی نمی کند، یا هر محتاجی دست به دزدی نمی زند.

نکته ای که یادآوری آن ضروری است این که آن چه از انحراف جلوگیری می کند، دین داری واقعی و باورهای دینی است؛ نه اجرای

ص: 112

اجباری دین. اگر دختران را بی جهت در محدودیت بیش از حد قرار دهیم یا آنان را به ادای یک سری اعمال دینی مجبور کنیم، بدون این که از پیش آنان را توجیه کرده باشیم، نتیجه ای منفی خواهیم گرفت.

برای تحقق این امر، انجام مشاوره، بازپروری و اعطای توانمندی به قربانیان از قبیل برنامه بازپروری قربانیان، ارائه پاره ای آموزش های لازم با هدف بازسازی روحی، روانی و ایجاد امید و ثبات در قربانیان و توانمند کردن افراد قاچاق شده توصیه می شود و از سویی باید باورهای دینی مانند توبه و غفران الهی را در قربانیان تقویت کرد.

درباره کودکان بی سرپرست یا فراری نیز باید خانه هایی همانند خانه ریحانه(1) برای حفظ و نگهداری در نظر گرفت.

هم چنین با گسترش مطالعات مربوط به رفع فقر از زنان، باید کوشید تا فقر بر سر زنان بی سرپرست سایه نیفکند.

ارزیابی ارزش ها را ندارند کشانده شود، نظام ارزشی جامعه تغییر می یابد(1) و روشن است که دگرگونی به چه سمتی خواهد بود.

هدف از این مقدمه، یادآوری این نکته بود که صدا و سیما درباره مسائل زنان براساس افکار عمومی یا شاید جریحه دار نشدن عواطف مردمی، بسیار با احتیاط عمل می کند؛ به گونه ای که از بسیاری منافع چشم می پوشد. ازاین رو، در این راه، کمتر دیده می شود که اطلاع رسانی همه جانبه ای در این زمینه صورت گرفته باشد. وقتی که صدا و سیما اطلاع رسانی نمی کند، میدان برای رسانه های دیگر خبری هم چون مجله ها و روزنامه ها خالی می ماند. که در این میان مجله «زنان» در شماره 99 با ارائه گزارشی بسیار جهت دار به نوعی به دفاع از این پدیده شوم دست زده است که در بحث «ارائه راه کارهای اصلاحی» مواردی از آن ذکر خواهد شد.

ازاین رو جا دارد که صدا و سیما برنامه هایی برای افزایش آگاهی های عمومی و مقابله با این پدیده شوم تهیه کند. عملکرد صدا و سیما تاکنون درباره قاچاق زنان بسیار ناچیز و کمرنگ بوده است؛ زیرا هرچند فیلم ها و گزارش هایی که درباره فرار دختران از خانه تهیه شده، ولی درباره قاچاق زنان و خرید و فروش آنان در کشورهای همسایه ایران و دیگر کشورها تا کنون چندان فعالیتی صورت نگرفته است. بنابراین، لازم است صدا و سیما نقش مؤثر و محوری خودش را ایفا کند.

امروزه نه تنها کارهای این سازمان برای مبارزه با این پدیده شوم

ص: 118

چندان چشم گیر نیست، بلکه به عکس مواردی در فیلم ها و سریال ها نشان داده می شود که ناخواسته شور و هیجان هر فردی را برای رفتن به آن سوی مرزها برمی انگیزد. وقتی به خارج رفتن دختران خیلی عادی و بسیار با جاذبه نشان داده می شود که مثلا «فلان فرد رفته و در خارج درسش را در رشته دلخواهش تمام کرده و الآن آبرومند برگشته»، آیا این نمی تواند آرزوی بسیاری از دختران ما قرار بگیرد. وقتی رفتن به خارج از کشور به صورت یک موضوع مهم در تلویزیون نمایش داده می شود که حتی «در داستان های فیلم ها زن حاضر است برای رفتن به خارج از شوهرش جدا شود»، آن وقت ما چه انتظاری می توانیم از دختران جوان و زنان جامعه خود داشته باشیم.

است. بنابراین، استفاده از روش های غیرمستقیم برای خط دهی و نفوذ در درون مخاطبان، بسیار بهتر و کارآمدتر است.

هم چنین یکی دیگر از مواردی که اثر زیادی بر روی دختران و زنان جوان دارد، میزان تبلیغ لوازم و اشیای لوکس و زندگی اشرافی در تلویزیون است.

باید گفت این تبلیغ ها، به گونه ای غیر مستقیم سبب علاقه زنان برای رفتن به خارج از کشور و کسب درآمدهای بیشتر و در نتیجه بر بهره مندی از زندگی لوکس می شود که هرچه تلویزیون در سال های اخیر به سوی اشرافیگری و نشان دادن اشیای لوکس پیش رفته است، به همان نسبت نیز از عرق دینی و حیای عمومی کاسته شده است. در همین راستا، قاچاق زنان و دختران ایرانی برای فحشا به کشورهای همسایه نیز افزایش یافته است.

مسئله دیگر این که وقتی بینندگان به یک محرک ارزشی عادت کنند، دیگر آن ها را «بد» یا «منفی» نمی دانند. بسیاری از انسان ها می دانند که مواد مخدر یک چیز بدی است؛ زیرا توانایی جسمی و فکری و قدرت تصمیم گیری را کاهش می دهد، ولی اگر به همان انسان ها با روش های گوناگون بی آن که آنان درک نمایند به تدریج مقدار کمی تریاک خورانده شود و به آن مقدار عادت کنند، آنان دیگر آن را چیز بدی نمی دانند. به همین ترتیب نیز افراد یک جامعه پیش از دگرگون شدن ارزش هایشان، ارزش هایی را که قرار است به آنان انتقال یابد، منفی ارزیابی می کنند، ولی پس از مدتی که ارزش های جدید با ظرافت و

ص: 120

زیرکی، بدون آگاهی به آنان انتقال داده شد به آن عادت می کنند و آن را چیز خوبی می دانند. به همین دلیل، عده ای نخست ماهواره را چیز بدی می دانند، ولی مدتی که آن را تماشا کردند، با انواع روش ها و استدلال ها آن را مفید و قابل استفاده می نامند. به همین شیوه، نیز دیگر ارزش ها مانند: روحیه ایثار و انسان دوستی در جامعه زیرکانه به روحیه سودجویانه تبدیل می گردد؛ بدون آن که انسان ها عموما خود متوجه این دگرگونی شوند.(1) بنابراین، باید توجه داشت که مسائل ضد ارزش اسلامی، اگرچه به مقدار کم آن ها و در حاشیه دیگر برنامه ها زیان آور باشد و باید به هر شیوه ممکن از آن جلوگیری شود. افزون بر این که باید بکوشیم در هر برنامه تلویزیونی، ارزش های اسلامی اگرچه به مقدار کم هم که شده در برنامه ها گنجانیده شود.

مسئله دیگر برنامه سانسور است که باید به آن توجه ویژه ای شود. سانسور و خود سانسوری را غالبا واژه ای زشت و منفی می شماریم، آن قدر زشت که هیچ گاه جرئت نکرده ایم دقیقا به معنا و مفهوم آن نزدیک شویم. امروزه نغمه آزادی بیان را کسانی ساز می کنند که خود به پیچیده ترین ابزار اطلاعاتی مسلح اند و بر رسانه های جمعی و افکار عمومی جهان سلطه ای بی رقیب دارند. در چنین وضعیتی سخن از نفی سانسور و ارتباط آزاد، معنای دیگرش برداشتن هرگونه مانع از سر راه کارتل های خبری است. از پژوهش هایی که به ویژه در چند دهه گذشته

ص: 121

صورت گرفته، این نکته به خوبی برمی آید که در رسانه های آمریکا (که به اصطلاح آزادترین کشور جهان است) به صورتی پنهان و مرموز شدیدترین کنترل اطلاعاتی اعمال می شود. درگیری های اخیر درباره سانسور و ممیزی، متأسفانه در همان رویه ها و ظواهر ماند و بحث هرگز به مبانی اصول و قلمرو آن نینجامید.

بنابراین، اگرچه دروغ گفتن حرام است، ولی ذکر همه چیز واجب نیست و چه بسا افشای یک خبر خود مفسده آمیز باشد. چنان چه افشای فحشا سبب شیوع فحشا می شود؛ زیرا وجود فحشا و منکرات در هر جامعه ای کم و بیش امری عادی است. مهم این است که نهادینه نشود و هر امری برای نهادینه شدن لازم است تا مقبولیت عمومی پیدا کند و لازمه مقبولیت عمومی افشای آن و کاستن از زشتی آن است. بنابراین، لازم است تا در نقل یک خبر یا ساختن یک گزارش یا فیلم و سریال، همه جنبه ها را در نظر گرفت و از بیان چیزی که ممکن است سبب مفسده شود، چشم پوشید.

درباره قاچاق زنان رسانه های جمعی به ویژه صدا و سیما باید نقش محوری ایفا کنند و ایفای این نقش بدون در نظر گرفتن اهدافی ویژه ابتر و ناموفق خواهد بود. ازاین رو، نخست رسانه باید هدف خودش را در این زمینه مشخص کند که چه هدفی از این اطلاع رسانی دارد؛ زیرا اطلاع رسانی امری خنثی نیست، بلکه یک خبر را هم می توان به شکلی منعکس کرد که تحسین شنونده و تشویق او را نسبت به حادثه ویژه ای برانگیزاند و هم می توان به شکلی گزارش داد که مخاطب از آن واقعه متنفر گردد. برای مثال، گزارشی که مجله زنان شماره 99 درباره قاچاق زنان داده، هرچند در صدد آگاه کردن زنان و دختران ایرانی از خطرهای احتمالی است، ولی گزارش گر طوری گزارش داده تا هر دختری که مقید به اخلاق دینی نبوده و خواهان هرزگی است آرزو می کند که بتواند به آن جا برود؛ زیرا به جای این که از وضعیت رقت بار بردگی جنسی آنان گزارش تهیه کند و روی موارد سختی هایی که با آن ها روبه رو هستند انگشت بگذارد، مواردی را ذکر می کند که شاید منتهای آرزوی بعضی ها باشد. برای نمونه، قسمتی از گزارش او را در این جا می آوریم:

«تلفن همراهش را از کیف بیرون می آورد. شماره ای می گیرد: «سلام فرزانه، من الان آمدم بیرون. مشتری نداری؟ تنهایم».

تلفن را توی کیفش می گذارد.

موهایش را پریشان می کند روی صورتش. سیگارش را روشن می کنم.

_ یک سال پیش آمدم این جا. مادرم تازه مرده بود. کسی را نداشتم. پدرم هم رفته بود سراغ زنی که دوستش داشت. مدام می رفت مأموریت.

ص: 123

دفعه اول با پریسا آمدم. آن قدر توی گوشم خوانده بودند دختر زشتی هستم که هیچ وقت به هیچ مردی نگاه نکرده بودم. دروغ نگویم، مردها هم هیچ وقت به من نگاه نمی کردند. وقتی روسری سرم است، صورتم کامل دیده می شود، ولی این جا می توانم موهایم را بریزم روی صورتم. مردهای این جا اول به هیکل نگاه می کنند. انگار پوشیه ای که زن های خودشان می زنند، عادتشان داده که به صورت نگاه نکنند.

_ حالا چه کار می کنی؟

_ می پلکم، یک سری مشتری ثابت دارم که هر چند وقت یک مرتبه می آیند سراغم. یکی دو تا هم رابط دارم. کفیلم آدم بدی نیست. تا وقتی پولش را سروقت بدهی، هوایت را دارد.

... یک خبر دیگر هم شایع شد که نمی دانم شوخی بود یا جدی. می گفتند: یک کارمند بانک خیلی کار باحالی کرد، 400 میلیون درهم از بانک دزدید و در عرض شش ماه خرج دخترهای ایرانی کرد. وقتی بانک فهمید، بدبخت را اخراج کرد! این مردها در برابر زن نه غرور دارند نه شخصیتی. همه اش به دنبال فحشا هستند... همه لباس ها دقیقا اندازه مریم بود. سایز 38. مریم هر یک از شب های باقی مانده اقامتش را در هتل، یک لباس جدید داشت. لباس هایی شبیه لباس سایر دختران ایرانی که به هتل می آمدند، مد روز و شیک».(1)

ص: 124

مواردی در این گزارش است که تأثیر سوء آن به مراتب بیشتر است. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تصریح می کند که قربانی تلفن همراه دارد. بنابراین، می تواند به راحتی با هرکس ولو در ایران یا جای دیگر تماس بگیرد.

2. از این که مشتری ندارد ناراحت است و این نشان می دهد که او با میل و رغبت خود خواهان مشتریان بیشتر و بیشتر است و دوست دارد همواره افراد به سراغ او بیایند.

3. از او نقل می کند که یک سال پیش آمدم؛ یعنی کسی او را به زور نیاورده و فریب نخورده، ربوده نشده، بلکه خودش با میل خود این کار را انتخاب کرده و زندگی خصوصی خودش لابد به خودش باید مربوط باشد.

4. از او نقل می کند که «مردها هم هیچ وقت به او نگاه نمی کردند»؛ یعنی این که محتاج نگاه دیگران بوده، ولی این نیاز در ایران پاسخ گفته نشده است. بنابراین، لازم بود که برای رفع این نیاز به کشور دیگری برود.

5. کفیلش هم آدم بدی نیست، بلکه هوایش را دارد.

6. عرب ها تا بتوانند خرج دختران ایرانی می کنند؛ هرچند از راه دزدی.

7. در هتل اقامت می کند و لباس های گران قمیت و مد روز برایشان تهیه می کنند.

ازاین رو، گاهی دیده می شود رفتن بعضی از دختران و زنان فاسد به کشورهای همسایه برای آنان در حد یک آرزوی دست نیافتنی شده

ص: 125

است. چنان چه ملیحه قربانی یک باند بزرگ قاچاق دختران در تهران در اعتراف های خود تصریح می کند که «هر خانه فساد یک رئیس داشت که علاوه بر تقسیم کردن پول بچه ها، دخترهایی را که در طول ماه خوب کار می کردند، برای سفر به کشورهای عربی به رئیس بزرگ باند معرفی می کرد. دخترها برای این که بتوانند به خارج بروند حاضر بودند هرکاری بکنند».(1)

این نوشتار درصدد نقد یا بررسی این گزارش نیست، وگرنه در موارد بی شمار برخلاف ادعای نویسنده (که قصد دارد با ارائه گزارشی از دختران ایرانی که به دبی قاچاق شده اند، وضعیت ناهنجار آنان را برای مردم ایران شرح دهد)، گزارشی تهیه کرده که بیشتر زنان و دختران فاسد را به رفتن به دبی از هر طریق ممکن تشویق می کند.

بنابراین، در ساخت برنامه تلویزیونی یا تهیه گزارش، باید از نمایش مواردی که ممکن است تحسین بیننده یا شنونده را برانگیزاند یا تبلیغی برای کسانی که مشکل اخلاقی دارند، بشود، به شدت خودداری کرد. بلکه سیما باید بکوشد روی مواردی انگشت بگذارد که جنبه های منفی و سختی های عمل خلاف حتی برای کسانی که با میل خودشان به این وادی روی می آورند را نشان دهد.

برای نمونه، در شهر دوشنبه، نمایشنامه جدیدی با نام اشباح روی صحنه رفته است که به موضوع قاچاق زنان اختصاص دارد.

ص: 126

نویسنده نمایشنامه اشباح می گوید: «اکثر قهرمانان اثر وی، افراد واقعی هستند که مشکل زندگی در غربت و پی آمد نامطلوب آن را پشت سر گذاشته اند... با این نمایشنامه، ما می خواستیم به خواهرانمان هشدار بدهیم که پیش از هر اقدامی اندیشه کنند؛ یعنی می خواستیم بگوییم که ای خواهر، تو که در خارج کسی را نداری، کسی را نمی شناسی، آن یک نفر که تو را می برد بالاخره گرفتار بدبختی ها می کند و در آن زمان تأسف و مناجات خواندن ها دیگر فایده ای ندارد. (شرح کامل این نمایشنامه در بخش ضمائم آمده است).

4. چه تدابیری باید اندیشید تا شکاف بین نسل ها (جوانان و بزرگسالان) به حداقل برسد؟ (برای ارتقای جامعه پذیری نسل جدید چه تدابیری باید اندیشید؟)

5. چگونه می توان با استفاده از کنترل های غیر رسمی قاچاقچیان را مهار کرد؟

6. چه عواملی موجب شده تا تقاضای اشتغال از طرف زنان افزایش یابد؟

7. برای کاهش تقاضای اشتغال زنان چه تدابیری باید اندیشید؟

8. چگونه می توان از فشارهای هنجاری برای جذب جوانان به مذهب را افزایش داد؟

9. چه فشارهای هنجاری بدحجابی و لاابالی گری را افزایش می دهد؟

10. برای بازگرداندن قربانیان قاچاق به زندگی سالم و عادی چه تدابیری باید اندیشید؟

ج) پرسش های روان شناسی

1. قربانیان قاچاق از نظر روانی چه ویژگی هایی دارند؟

2. آیا می توان با انجام روان کاوی، قربانیان قاچاق را به زندگی سالم تشویق کرد؟

3. آیا قربانیان قاچاق، به لحاظ عاطفی کمبود دارند، (چند درصد)؟

ص: 129

شرکت را به فریبا داد و فریبا در دلش قند آب شد که «فالم چه زود تعبیر شد!»

همه چیز مثل باد اتفاق افتاد. از راضی کردن پدر از کار افتاده و خواهر و برادر کوچک تر، تا بستن چمدان و گرفتن بلیط و... که هیچ کدام برای فریبا خرجی نداشت؛ چون مخارج را شرکت تقبل کرده بود. فریبا حتما کور بود، شاید هم کر، زنی را توی فرودگاه دید، موهایش قرمز بود. پلیس فرودگاه از آن زن پرس و جو کرد و همین عوامل باعث شد تا آن زن از پرواز جا بماند! فریبا نفهمید چرا، ولی با این حال سوار هواپیما شد. وقتی به فرودگاه دبی رسید، پلاکاردی را با نام خودش دید: «فریبا»، مردی سیاه چرده و عبوس پلاکارد را در دست داشت. فریبا کمی ترسید. با یک ماشین به طرف شرکت رفت، همه چیز آن ها برایش غریب بود. حتما یک کابوس بود و شاید یک واقعیت غیر قابل جبران. آن ها اول پاسپورتش را خواستند، بعد هم بلیطش را گرفتند و آن وقت هر دو را جلوی چشمان فریبا توی کشویی گذاشتند و کلید کشو را برداشتند.

فریبا دیگر هیچ وقت به ایران برنگشت و هیچ کس حتی پدر و خواهر و برادر از او خبری نداشتند و ندارند، ولی همان نزدیکی ها، زن آرایشگری است که می گوید: «یک دختری را می شناختم که رفت خارج و الان داره پول پارو می کنه، تو هم می خواهی بروی؟» و چشم می دوزد به برق شادی چهره دختری که اسمش «نازنین» است.(1)

ص: 134

دلش به حال من سوخت و گفت تو باید برگردی پیش خانواده ات. تو برو ما به علی می گوییم تو فرار کرده ای! بعد یکی از آنان که لهجه کردی داشت به خانه مان زنگ زد و به پدرم گفت که روز دوشنبه به پارک لاله بیاید و مرا آن جا تحویل بگیرد.

البته من خبر نداشتم که او به پدرم زنگ زده، چون من اصلا حاضر نبودم به خانه پدرم برگردم؛ چون می دانستم آبرویم رفته است و فکر می کردم پدرم مرا می کشد، ولی روز دوشنبه که آن سه پسر مرا به پارک لاله برده بودند، ماموران، من و دو تا از پسرها را گرفتند... به گفته بازپرس توکلی در حال حاضر 5 تن از پسرها دستگیر شده اند و تلاش برای دستگیری بقیه آنان ادامه دارد.

شوم مرا به بازار بردگی برد و در آن جا برایم لباس های گران قمیت خرید. پس از پوشیدن آن لباس زیبا، مرد میان سال مرا به خانه ای دیگر برد و تحویل زنی داد که همه او را خانم صدا می کردند. خانم بسیار زن کم حرف و بداخلاقی بود و تنها چیزی که می توانست برای او مهم باشد، پول بود. در این خانه نیز برای چند روز کارهای جدیدی از 6 دختری که در آن جا کار می کردند یاد گرفتم و بعد با راهنمایی های خانم کم کم کارم را در کنار 6 دختر دیگر شروع کردم.

خانم هر هفته ما 7 نفر را صدا می کرد و به ترتیب پول هایی را که در طول هفته به دست آورده بودیم به طور مساوی میان ما تقسیم می کرد.

چند ماه گذشت و هرماه در خانه ای جدید با آدم های جدید سروکار داشتیم. آنان هرکدام مثل خانم به پول فکر می کردند و شبانه روز از من و دخترهای دیگر کار می کشیدند. حالا دیگر می دانستم که اسیر یک باند بزرگ شده ام و هر روز باید در خانه فساد جدید آنان کار می کردم.

هر خانه فساد یک رئیس داشت که او علاوه بر تقسیم کردن پول بچه ها، دخترهایی را که در طول ماه خوب کار می کردند برای سفر به کشورهای عربی به رئیس بزرگ باند معرفی می کرد.

دخترها برای این که بتوانند به خارج بروند، حاضر بودند هرکاری بکنند و رئیس باند که از این موضوع خیلی خوشحال بود، هر روز شرط و شروط بیشتری برای سفر آنان می گذاشت. با وجود این که ماه های زیادی بود در آن خانه کار می کردم، ولی هنوز نمی دانستم که رئیس این

ص: 137

خانه های فساد کیست. ما فقط وظیفه داشتیم با اسم رمز افراد را به خانه راه بدهیم.

ص: 139

18. سبحانی، محمد تقی، «موانع حضور اخلاق در صحنه مطبوعات»، مندرج در (مجموعه مقالات) رویکرد اخلاقی در رسانه ها، جمعی از نویسندگان ، مرکزمطالعات و تحقیقات رسانه ها، تهران، 1375.

19. سرخسی، شمس الدین، المبسوط، دارالمعرفة، بیروت، 1406 ه . ق.

20. شهید ثانی، مسالک الافهام، مؤسسه معارف اسلامی قم، 1414 ه . ق.

21. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، دارالکتب الاسلامیه، 1365.

22. طبرسی، نوری، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم،1408ه . ق.

23. کوئن، بروس، مبانی جامعه شناسی، ترجمه و اقتباس غلامعلی توسلی _ رضا فاضل،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، تهران، 1372.

24. گیدنز، آنتونی، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، چاپ دوم، تهران1374.

25. محسنی، منوچهر، مقدمات جامعه شناسی، انتشارات علامه، چاپ دوازدهم.

26. مکارم شیرازی، حمید، غربزدگی جوانان، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1372.

27. موسکو، سوفی، «فریب کودکان با هدف سوء استفاده جنسی»، مترجم: نمایندگی فرهنگی ج.ا.ایران _ تیرانا نشریه غرب در آینه فرهنگ، دی، 1380.

28. نبوی، سید عبدالحسین، «بررسی عوامل اجتماعی _ اقتصادی مؤثر در شیوع جرائم درجامعه شهری اهواز، پایان نامه دکتری جامعه شناسی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، بهمن 1374.

29. Moore, Stephoen: Sociology Alive, Stanley Thornes, publishers, L.T.P.1987.

30. Traffiching in Human Beings: Implications for the Organization for security and cooperation in Europe. Op cit.

آبان1381 شماره 59.

3. روزنامه آفرینش، 7/9/81.

4. روزنامه اطلاعات، یکشنبه 27/5/1381.

5. روزنامه اعتماد، 9/11/1381.

6. روزنامه اعتماد، «سکوت قانون در برابر قاچاق»، ... 30/9/1381.

7. روزنامه انتخاب، جرائم کثیف، 12/10/1381.

8. روزنامه انتخاب، شماره 1260، سه شنبه 11 شهریور 1382.

9. روزنامه ایران، 2/2/81.

10. روزنامه ایران، 2/6/1381.

11. روزنامه ایران، شماره 1741، 24/11/1379.

12. روزنامه جام جم، «بازار پر رونق قاچاق انسان»، 30/11/1381.

13. روزنامه خراسان، 15/4/1381.

14. روزنامه عدالت، 23/10/1381.

15. روزنامه کیهان، 21/7/1381.

16. روزنامه مردم سالاری، 26/11/1381.

17. روزنامه همشهری، 2/12/1381.

18. شهبازی حامد، «انسان های گمشده»، همشهری 7/6/1381.

19. صدیق سروستانی، رحمت الله، «انسان و شهرنشینی»، نامه علوم اجتماعی، شماره 1،زمستان 1369.

20. عزیزی، محمدرضا، «قاچاق انسان تجارت قرن»، روزنامه جام جم 30/11/1381.

21. کریستین ساینس مانیتور، «انتهای سرزمین فقر»، روزنامه همشهری 7/8/1381.

22. لیاقت، غلامعلی، جزوه آسیب شناسی اجتماعی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.

23. مجله زنان سال دوازدهم اردیبهشت 1382، شماره 99.

24. مریم احمدیه و فاطمه بداغی، «خلأهای قانونی و انحرافات اجتماعی»، کتاب زنان،شماره 17، پاییز 1381.

25. میهن، شماره 57، آذر 1381، اکتبر 2002.

26. وارسته، عذرا، قاچاق انسان، روزنامه همشهری، 9/8/1381.

ص: 142