سرشناسه : تبریزی جواد عنوان و نام پديدآور : استفتائات جدید/ جواد تبریزی مشخصات نشر : قم سرور، 1378. مشخصات ظاهری : 512ص. شابک : 15000ریال 964-6314-00-7 ؛ 24000ریال( چاپ سوم ) يادداشت : چاپ سوم: 1385. موضوع : فتواهای شیعه -- قرن 14 موضوع : فقه جعفری -- رساله عملیه رده بندی کنگره : BP183/9 /ت 2الف 5 1378 رده بندی دیویی : 297/3422 شماره کتابشناسی ملی : م 78-13663
- آيا بعد از رسيدن به ميقات در مورد اشخاصى كه از دخول به مسجد معذورند امكان نذر وجود دارد؟
- احرام از خارج مسجد- دو طرف مسجد- كفايت مى كند، و اللّه العالم.
- مرد مسنّى كه در قيد حيات است و مستطيع بوده و قصد داشته براى حجة الاسلام خود كسى را نايب كند، حال اگر شخص ديگرى كه از اين موضوع با اطلاع بوده و به حج رفته بوده بدون اطلاع آن مرد مستطيع به نيابت از او حج تمتع انجام دهد، آيا اين نيابت، آن مرد را از حجة الاسلام بى نياز مى كند يا خير؟
- حجّ مزبور كفايت از حجة الاسلام نمى كند و در صورتى كه عاجز از رفتن به حج بوده باشد بايد شخصى را خودش براى انجام حج بفرستد ولو اجرتش را كسى ديگر بدهد، و اللّه العالم.
- شخصى است كه براى حج تمتع ثبت نام كرده ولى از نظر جسمى مشكل دارد، به گونه اى كه قادر بر انجام اعمال نمى باشد، آيا ايشان مى تواند فيش حجش را به كسى هبه كند، مشروط به اينكه از طرف ايشان حج بجا آورد؟ لطفا راهنمايى فرماييد.
- چنانچه شخص استطاعت مالى دارد و از جهت راه هم تمكن دارد به حج برود، و فقط به جهت ناتوانى جسمى قادر به انجام حج نيست بنا بر احتياط بايد كسى را به نيابت از خود به حج بفرستد- ولو به اينكه فيش حج را به او هبه كند- تا از طرف او حج انجام دهد، و اللّه العالم.
- جوان بالغ جاهل غير مختون به زيارت كعبه معظمه رفته طواف حج و طواف عمره و طواف نساء و نماز و ساير اعمال را بجا آورده، بعد از مراجعت به وطن ملتفت شده
- در فرض سؤال، حجّش باطل است و بعد از اختتان در صورتى كه استطاعت داشت يا استطاعت پيدا كرد، در سال بعد يا سالهاى ديگر به حج برود. و صغير چنانچه بعد از بلوغ مستطيع شد به حج مى رود و فرقى نيست كه قبل از بلوغ به حج برود يا نرود و حجّش صحيح باشد يا باطل، و اللّه العالم.
- كسى كه مستطيع شده است و در سال استطاعت قبل از موسم مال را كه توسط آن مستطيع شده هبه كند، يا شخص فوت كند، آيا حج ساقط مى شود يا خير؟
- اگر در سال استطاعت و قبل از موسم مال مزبور را هبه كند حج بر او مستقر شده و بايد به حج برود، و چنانچه در همان سال استطاعت قبل از موسم بميرد حج بر ذمه اش نيست، و اللّه العالم.
- با توجه به اينكه سه عمل حج بايد در روز عيد قربان انجام شود و از جهتى هم ترتيب بين آنها معتبر است، در صورتى كه رمى جمره عقبه يا قربانى در روز عيد مشكل شد، آيا بقيه اعمال مانند حلق يا تقصير را بايد در روز عيد انجام دهد؟
- عمدا نمى تواند تأخير كند به طورى كه ترتيب فوت شود. و اگر عمدا نبود و متمكّن از انجام رمى و قربانى نشد، حلق يا تقصير را در روز عيد انجام مى دهد و اعمال مكه را بعد از رمى و قربانى بايد بجا آورد، و اللّه العالم.
- در مسلخ فعلى آيا قربانى مجزى است؟
- بنا بر احتياط در محلّى كه اقرب به منى باشد ذبح كنند، و اللّه العالم.
- كسى كه از نظر مالى مستطيع بوده و براى حج ثبت نام كرده ليكن در سال جارى كه زمان اعزام وى رسيده، پزشكى حج او را به دليل بيمارى و يا كهولت اذن نداده است، لطفا بفرماييد: آيا هنوز مستطيع است و حج بر وى واجب مى باشد؟ آيا تا وقتى زنده هست مى تواند نائب بگيرد؟
- چنانچه شخص مزبور تمكّن از رفتن به حج- ولو از طريق آزاد- را دارد بايد به استفتائات جديد، ص: 188
حج برود، و اگر به علت بيمارى يا كهولت سن خودش نمى تواند به حج برود بنا بر احتياط واجب بايد كسى را بفرستد از طرف او حج انجام دهد، و اللّه العالم.
- حاج يا معتمرى كه قبل از رسيدن به ميقات لباسهاى معمولى را عوض كرده و لباس احرام پوشيده و در ميقات فقط نيّت مى كند و تلبيه مى گويد و لباسهاى احرام را به قصد پوشيدن حركت نمى دهد، آيا احرام او صحيح است؟
- احرام او صحيح است و حركت دادن لباسهاى احرام لازم نيست، و اللّه العالم.
- در موسم حج با در نظر گرفتن كثرت جمعيت و نبود ماشينهاى روباز، سوار شدن ماشينهاى روبسته در شب چه حكمى دارد؟ آيا موجب كفاره مى شود يا نه؟ و آيا خدمه كه بيشتر با اين مسأله سر و كار دارند فرقى با ديگران دارند يا نه؟ و در صورت موجب كفاره شدن آيا حاجى مى تواند در موقع بازگشت از سفر در محل قربانى كند يا نه؟
- بنا بر احتياط واجب در حال احرام در شب سوار ماشينهاى سقف دار نشود، و در تعلق كفاره فرقى بين حال اختيار و اضطرار نيست، و مى تواند كفاره زير سايه رفتن را بعد از بازگشت در محل خودش ذبح كند و به فقراء مؤمنين صدقه بدهد، و اللّه العالم.
- در احاديث آمده كه سوره اى از قرآن وجود دارد كه اگر آن را يك سال مرتب بخوانيد، در عرض يك سال به خانه خدا مشرّف خواهيد شد، مى خواستم بپرسم آن سوره چه نام دارد؟
- به حسب آنچه در بعضى از روايات آمده كسى كه سوره نبأ (عمّ يتسائلون) را به مدت يك سال مداومت داشته باشد به اين مقصود نايل مى شود، و اللّه العالم.
- فردى قبل از غروب آفتاب شب اول ماه به احرام عمره مفرده محرم شده و طبعا اعمال مكه را در ساعات اوليه ماه جديد انجام داده است، آيا اين عمره به حساب كدام ماه لحاظ مى شود؟ در همين صورت اگر بعد از غروب آفتاب محرم شد، چگونه محاسبه مى شود؟
- در فرض اول كه شخص قبل از غروب آفتاب شب اول ماه محرم شده، عمره او از ماه سابق حساب مى شود، و در فرض دوم كه بعد از غروب آفتاب و شب اول ماه محرم استفتائات جديد، ص: 189
شده عمره او از ماه جديد حساب مى شود، و اللّه العالم.
- اگر زوج، زوجه عقد بسته خود را از رفتن به عمره منع كند، با توجه به اين نكته كه هنوز زوجه در خانه پدرش هست و نفقه خوار همسرش عرفا به حساب نمى آيد؛ عازم سفر عمره گرديد. آيا سفر زوجه سفر معصيت است يا نه؟ و آيا احرام او صحيح مى باشد؟ به هر حال وظيفه حاليه زوجه چيست؟
- در فرض سؤال كه زوجه در فاصله بين عقد و زفاف كه در خانه پدرش هست مى خواهد به عمره برود، سفر او براى عمره مانعى ندارد و منع زوج نسبت به آن اثرى ندارد، و اللّه العالم.
- اخيرا بعضى از زائران ايران قرآن را در دست گرفته و در حال طواف مشغول قرائت قرآن مى شوند تا حدّى كه بعضا از حالت طواف غافل مى شوند. آيا در اين موارد نصّى و دستورى از ائمه دين وارد شده است؟ و آيا در چنين مواقع تلاوت قرآن بهتر است و يا دعا؟
- افضل بودن قرائت قرآن در حال طواف مروى است هر چند در بعضى از روايات دعا و ذكر خداوند متعال هم در كنار قرائت قرآن ذكر شده است، و اللّه العالم.
- محرم جهت اجتناب از گناه و فرار از كفاره سر خود را از شيشه اتومبيل بيرون مى آورد، آيا استظلال حساب مى شود؟
- چنانچه محرم سوار ماشين مسقف شده بايد كفاره بپردازد و مجرد بيرون كردن سر از شيشه ماشين اثرى ندارد، و اللّه العالم.
- استفاده از پتو كه حاشيه آن را با دستگاه خياطى كرده اند در حال احرام چطور است؟
آيا به پتوى مذكور مخيط گفته مى شود؟
- استفاده از پتوى مذكور در حال احرام مانعى ندارد، و اللّه العالم.
- معذورين از رمى روز كه در شب بايد رمى كنند آيا شب يازدهم و يا شب دوازدهم مى توانند همه را در يك شب انجام دهند يا خير؟
- كسانى كه از رمى در روز معذور هستند بايد رمى هر روز را در شب قبل از آن روز
استفتائات جديد، ص: 190
انجام دهند و تأخير آن به شب بعد و نيز جلو انداختن آن از شب قبل جايز نيست، و اللّه العالم.
- معذورين كه طواف و سعى را بر وقوف مقدم مى دارند تقديم طواف نساء و نماز آن هم جايز است يا خير؟
- كسانى كه از آمدن به مكه بعد از اعمال منى خوف بر نفس دارند يا از انجام طواف بعد از اعمال منى خوف بر نفس دارند آنها مى توانند طواف نساء و نماز آن را هم مقدم كنند و نيز زنى كه علم دارد بعد از اعمال منى نمى تواند در مكه بماند تا حيضش تمام شود و نائب هم نمى تواند بگيرد، احتياط اين است كه طواف نساء و نماز آن را هم مقدم كند، و اللّه العالم.
- براى رمى سه سنگ قادر است و نسبت به چهار سنگ ديگر عاجز است ابتداءا يا در اثناء بايد براى كل نائب بگيرد يا براى بعضى؟
- در فرض مزبور شخص به مقدارى كه خودش مى تواند رمى مى كند و شخص ديگرى را نائب مى گيرد تا كل رمى را انجام دهد و هفت سنگ از طرف او بيندازد، و اللّه العالم.
- اگر ذبح قربانى در مكه جديد ميسّر باشد جايز است يا در وادى محسّر كه خارج از مكه است ذبح كنند؟
- در صورتى كه ذبح در منى ممكن نباشد ولو با تأخير آن تا آخر ذى الحجة، و ذبح در وادى محسّر هم ممكن نباشد، بايد در مكانى كه عرفا اقرب الاماكن به منى حساب مى شود ذبح نمود، و اللّه العالم.
- لزوم ترتيب در اعمال منى مجرّد تكليف است يا حكم ديگرى هم هست؟
- لزوم ترتيب در اعمال منى حكم وضعى هم هست لكن مخالفت با ترتيب اگر از روى جهل يا نسيان باشد ضررى ندارد، و اللّه العالم.
- كسى كه بعد از احرام سوار ماشين سر پوشيده شد و كفاره قربانى به ذمه اش آمد، و لكن براى كفاره قربانى استطاعت مالى ندارد، در اين صورت وظيفه چيست؟
- در فرض مزبور هر وقت متمكن شد بايد كفاره بدهد، و اللّه العالم.
- نصف شب را در بيتوته در منى و در احياء به عبادت در مكه بدل از بيتوته در منى را بيان نماييد؟
- بدل بيتوته در منى عبادت در مكه در تمام شب است، و نصف شب در مبيت در منى تا طلوع فجر حساب مى شود، و اللّه العالم.
- در قربانى كفاره حج آيا شرايط قربانى حج تمتع شرط است يا مجرد ذبح يك قربانى كفايت مى كند؟
- در كفاره حج شرايط قربانى حج معتبر نيست و رعايت آن شرايط لازم نيست، و اللّه العالم.
- طواف عمره را بجا آورده و در اثر خستگى و غفلت و يا اهميت ندادن به نماز طواف نماز نخوانده و سعى كرده و تقصير نموده، در اين حال تكليف چيست؟
- چنانچه از روى جهل يا نسيان نماز طواف را ترك كرده، در فرض سؤال فقط نماز طواف را بجا مى آورد و چنانچه در اثر خستگى يا اهميت ندادن نماز طواف را نخوانده، بايد اعمال را از طواف تا آخر اعاده كند، و اللّه العالم.
- مستحاضه قبل از انجام غسل مى تواند وارد مسجد الحرام شود يا نه؟
- احتياط مستحب اين است كه بعد از انجام غسل براى طواف وارد مسجد الحرام شود، و اللّه العالم.
- شخصى خانه خود را فروخت و موسم حج فرا رسيد، آيا حج بر او واجب مى شود يا خير؟
- چنانچه احتياج به خانه دارد و نداشتن آن براى او حرجى است، در اين صورت حج بر او واجب نيست، و اللّه العالم.
- كسى كه حجّ نيابتى انجام مى دهد و در مكه معظمه ملتفت مى شود كه انجام رمى جمرات يا طواف نساء بواسطه پيرى يا مريض بودن مشكل مى باشد، آيا ديگرى را مى تواند وكيل نمايد؟
- چنانچه از ابتدا و قبل از نائب شدن معذور نبوده بعد از آن معذور شده مى تواند كسى را نايب بگيرد كه رمى جمرات يا طواف را انجام دهد، و اللّه العالم.
- در رمى جمرات در آن ازدحامى كه بعضا خيلى سخت و دشوار مى شود كه انسان يقين به اصابت سنگريزه نمايد وظيفه چيست؟
- بايد به مقدارى سنگريزه بيندازد كه يقين نمايد هفت تا از آنها به جمره اصابت نموده است، و اللّه العالم.
- در سال جارى گوشت قربانى را ذخيره و به كشورهاى فقير در سال بعد مى دهند. آيا كفايت از سهم فقير مؤمن مى كند؟
- چنانچه شخص احراز نكند كه گوشت قربانى او به فقير مؤمن مى رسد، احتياط اين است كه از فقير مؤمن قبل از ذبح وكالت بگيرد تا از طرف او اخذ كرده و بعد از آن اعراض كند، و اللّه العالم.
- در اثناء طواف مردّد مى شود كه از حدّ مطاف خارج شده يا نه. آيا لازم است مقدار مردّد را تدارك كند يا نه؟
- چنانچه قبلا در حدّ مطاف بوده به شكّش اعتنا نمى كند، و اللّه العالم.
- زنى كه از رمى عاجز است و بايد نائب بگيرد آيا مى تواند زن را نائب خود قرار دهد يا بايد نائب مرد باشد؟
- مى تواند زن را نائب خود قرار دهد كه از طرف او رمى كند، و اللّه العالم.
- اگر زنى هنگام طواف قبل از رسيدن به دور چهارم حائض شود با اينكه عادت او هفت روز است، وظيفه او چيست؟ و چه موقع طواف را انجام دهد؟ و اگر بعد از دور چهارم باشد تكليف چيست؟
- در هر دو صورت بايد بعد از پاك شدن از حيض يك طواف كامل به قصد اعم از تمام و اتمام انجام دهد، البته اين در صورتى است كه وقت براى اين كار باشد، و الّا اگر در طواف عمره تمتع حائض شد و وقت براى تدارك نباشد با همان حال حيض سعى و تقصير مى كند و محرم به احرام حج مى شود و بعد از برگشت از منى و قبل از انجام طواف حج،
طواف عمره و نماز آن را قضا مى كند، و اللّه العالم.
- شخص هنگام ثبت نام مستطيع بوده ولى حالا كه اسم او درآمده مقروض است و نياز به پول دارد، آيا حج بر او واجب است يا خير؟
- چنانچه در آن زمان تمكّن از رفتن به حج ولو از طريق آزاد را داشت حج بر او مستقر شده و به هر نحو ممكن- در صورتى كه حرجى نباشد بايد به حج برود- و لو با قرض گرفتن باشد، و اللّه العالم.
- شخصى هنگام استطاعت ثبت نام كرده (استطاعت پول) ولى حالا كه اسم او در آمده نياز به خانه دارد و فرزندش به او اصرار مى كند كه من زن مى خواهم و الّا در حرام مى افتم. آيا بايد به حج برود يا نه؟
- چنانچه در آن زمان تمكّن از رفتن به حج ولو از طريق آزاد را داشت حج بر او مستقر شده و بايد به حج برود- مگر اينكه از رفتن به حج به حرج بيفتد- و اگر در آن زمان تمكّن از رفتن به حج را نداشت چنانچه از نداشتن خانه در حرج است، حج بر او واجب نيست و اصرار فرزند به ازدواج تأثيرى در حكم ندارد، و اللّه العالم.
- شخصى محرم به احرام عمره تمتع وارد مكه مى شود و طواف عمره تمتع را انجام مى دهد بدون خواندن نماز، چون به دل او نچسبيده مجددا طواف را تكرار و بعد نماز طواف را مى خواند و اعمال بعدى را انجام مى دهد، چه صورت دارد؟ و اگر بعد از انجام طواف شك در صحت طواف نمود و بدون خواندن نماز طواف مجددا تكرار نمود و بعد نماز را انجام داد، حكم او چيست؟
- چنانچه از اعمال حج فارغ شده با فرض احتمال خلل در طواف اول حج او مجزى است، و اللّه العالم.
- شخصى در زمانى كه بدهكارى زيادى به بانكها و يا اشخاص داشته به مكه مشرّف شده و مستطيع نيست، آيا حج او از حجة الاسلام مجزى است است يا بايد دوباره حج انجام دهد؟
- اگر بعدا مستطيع شد بنا بر احتياط حج را اعاده كند، و اللّه العالم.
- حكم طلبه اى كه نياز به شهريه داشته به حج مشرّف شده و با توجه به نظر بعضى از مراجع محترم در صورت نياز به شهريه اين شخص را مستطيع از حيث رجوع به كفايت نمى دانستند در حج خود قصد امر اعم از وجوب و استحباب نموده و اكنون بى نياز و مستغنى از شهريه مى باشد و حالا در صورت تشرّف، نيّت او چه بايد باشد؟
- در فرض سؤال، هرچند حجّى كه شخص انجام داده مجزى از حجة الاسلام است و نياز به شهريه داشتن مانع از استطاعت نيست، لكن اگر بخواهد به احتياط عمل كند حجّى را كه بعد از استغناء از شهريه انجام مى دهد به قصد وظيفه فعليّه و به نيّت اعم از وجوب و استحباب انجام دهد، و اللّه العالم.
- رفتن بعضى از افراد به حج با پول بيت المال و يا از طرف اداره در صورتى كه باعث تبعيض بين ديگران مى شود چه حكمى دارد؟ و آيا آن حج مقبول واقع مى شود يا خير؟
- چنانچه براى اعزام اشخاص به حج قرعه بيندازند مانعى ندارد، و اللّه العالم.
- كسانى كه هر سال به حج مشرّف مى شوند مثل كسانى كه كاروان دار يا مسئوليتى دارند، آيا فقط براى همان دفعه اول اعمال حج را انجام مى دهند يا هر دفعه اى به حج مشرّف مى شوند بايد اين اعمال را انجام دهند تا مورد قبول واقع شود؟
- چنانچه حجة الاسلام را انجام داده اند مى توانند در سالهاى بعد حجّ استحبابى يا فقط عمره مفرده انجام دهند، و اللّه العالم.
- پدر اينجانب جانباز 70% جنگ تحميلى مى باشد، ايشان از طرف بنياد جانبازان امسال براى حجّ تمتع در نظر گرفته شده است و اين در حالى است كه اگر امسال نرود نوبت و سهميه ايشان باطل مى شود و ديگر هيچ وقت نمى تواند برود. ايشان حدودا 5/ 1 ميليون تومان قرض به مردم دارد اگر نتواند قرضهاى خود را پرداخت نمايد و حلاليت بگيرد با توجه به مطلب بالا، وظيفه او چيست؟
- چنانچه بنياد مخارج سفر را مى دهد بايد حج را انجام بدهد، و اگر خرج سفر يا بعضى از آن را خودش بايد بپردازد و فعلا آن مخارج را ندارد، حج بر او واجب نمى شود،
استفتائات جديد، ص: 195
و اللّه العالم.
- زنى در شوط ششم سعى حالش خراب شده و جهت ادامه معالجه به ايران اعزام شده، تكليف او در فرض مذكور چيست؟
- با فرض انقضاء وقت عمره تمتع، عمره اش باطل است، و بنابر اظهر از احرام خارج شده است، و اللّه العالم.
- اگر احرام حج را فراموش كرد و متذكّر نشد مگر بعد از اعمال منى و قبل از اعمال خمسه مكّه تكليف چيست؟ اگر به همين حال باقى اعمال را انجام دهد حج مجزى است يا خير؟ حكم آن را بيان نماييد.
- حج مجزى است ولى بنا بر احتياط اگر شخص در فرض مزبور نائب از ديگرى و اجير باشد در اجرت به نسبت ترك احرام حج با مستأجر مصالحه نمايد، و اللّه العالم.
- پسر 12 ساله اى را محرم كرده اند به احرام حج و براى رعايت حالش شب مشعر او را از عرفات با ماشين بانوان و ضعفا فرستاده اند و در تمام شب خواب بوده و پس از منقضى شدن وقت وقوف اضطرارى مشعر متوجه مسأله شده اند، آيا مجرد عبور از مشعر الحرام كفايت از وقوف مى كند يا خير؟ و بر فرض ثانى آيا وقوف اختيارى عرفه تنها كفايت نمى كند؟ و در هر حال حج را با اين نحو به اتمام رسانده چه تكليفى بر اين صبّى مميّز است؟ و آيا تكليفى بر ولى وجود دارد؟
- اگر قبل از خواب قصد وقوف مشعر را داشته، مجزى است، و گرنه وظيفه اتيان به عمره مفرده بوده، و در فرض مزبور كه طفل عدول به عمره مفرده نكرده و ماه ذى حجه گذشته چيزى بر او نيست، و اللّه العالم.
- قرشيّه و غير قرشيّه بعد از پنجاه سال تا شصت سال احتياط بايد كند به جمع بين حائض و اعمال مستحاضه، در طواف وظيفه او چيست؟
- به مقدار لازم براى طواف و نماز آن داخل مسجد شود و براى آن نائب هم بگيرد و در فرض امكان تأخير بايد اعمال را تأخير بياندازد و اگر در طواف عمره تمتع باشد چنانچه در هنگام احرام بستن اينگونه باشد و تا آخر وقت ادامه پيدا كند طواف و نماز
استفتائات جديد، ص: 196
و سعى و تقصير را رجاء بجا آورد و به كيفيت حج تمتع رجاء محرم شود و اعمال حج را به نيّت ما فى الذمّه بجا آورد و قبل از طواف حج احتياطا طواف و نماز طواف عمره را اعاده كند و پس از اعمال حج احتياطا عمره مفرده بجا آورد، و چنانچه پس از احرام خون ديده طواف و نماز عمره را رجاء بجا آورد و قبل از طواف حج تمتع طواف و نماز آن را احتياطا اعاده كند، و اللّه العالم.
- نائب بعد از اعمال منى و قبل از اعمال مكّه سكته كرد و فوت كرد، در فرض مزبور حج مجزى است يا خير؟
- حج مجزى است، و اللّه العالم.
- پدرى فرزند خود را در حال طواف بغل كرده است، آيا پدر مى تواند ضمن طواف دادن به طفل خود نيز نيّت طواف كند؟
- مانعى ندارد، و اللّه العالم.
- شخصى با فرزندان به زيارت عتبات مقدسه مى رود و خرج برابر با حج مى شود، آيا حج بر او واجب است؟
- اگر آن مقدار مال كافى براى حج بود و با رفتن حج زندگى را مى تواند پس از آن بگرداند و حج رفتن در همان سال براى وى يا در سالهاى گذشته ممكن بوده، حج بر وى واجب است، و اللّه العالم.
- چرا اگر نماز طواف باطل بود زن بر شوهر خود حرام است؟
- به جهت اينكه با باطل شدن نماز طواف، طواف هم اشكال پيدا مى كند، البته اگر از روى جهل و به اعتقاد صحت نمازش را غلط خوانده نمازش صحيح است، و اگر متمكّن از خواندن به صورت صحيح نباشد به مقدارى كه خودش مى تواند نماز را مى خواند و احتياطا نائب هم مى گيرد، و اللّه العالم.
- شركتى شخصى را با تمام مخارج به حج مى برد، آيا مجزى از حجة الاسلام است؟
- چنانچه با تكفّل ساير مصارف لازم در حج به حج ببرند حجة الاسلام مى باشد، و اللّه العالم.
- مهريه ام مرا به استطاعت مى رساند يعنى اگر در دست خودم بود قطعا حج بر من واجب بود ولى هنوز كه شوهرم نداده، آيا واجب است طلب كنم و به حج روم يا خير؟
- اگر شوهرتان متمكّن از اداء مهريه است، و مطالبه آن براى شما موجب مشكل غير قابل تحملى نيست، و با مطالبه او مهريه را اداء خواهد كرد، و با گرفتن آن در همان سال مى توانيد حج برويد مستطيع هستيد، و اللّه العالم.