بسم الله الرحمن الرحیم

ص:2

سرشناسه : رشته احمدی، پروانه

عنوان و نام پدیدآور : روش اطلاع رسانی انبیاء از دیدگاه قرآن و حدیث/ گروه تحقیق پروانه رشته احمدی، جواد جعفری زوج، زهرا اسلامی ؛ با نظارت محمد بیستونی.

مشخصات نشر : قم: بیان جوان، 1387.

مشخصات ظاهری : [224] ص.؛ 14×10 س م.

شابک : 20000 ریال : 978-964-5640-70-3

وضعیت فهرست نویسی : فاپا

یادداشت : کتابنامه: ص. [204 - 206].

موضوع : پیامبران -- دعوت

موضوع : اطلاع رسانی -- جنبه های مذهبی -- اسلام

موضوع : وحی -- اسلام

شناسه افزوده : جعفری زوج، جواد

شناسه افزوده : اسلامی، زهرا

شناسه افزوده : بیستونی، محمد، 1337 -

رده بندی کنگره : BP220/2/ر5ر9 1387

رده بندی دیویی : 297/43

شماره کتابشناسی ملی : 1218045

ص:3

ص:8

را تحت تأثیر قرار می دهد. انتشار این اطلاعات در قالب ها و ابزارهایی مانند کتاب، روزنامه، مجله، تلفن، رادیو، تلویزیون، اینترنت و با توسعه شبکه های ارتباطی به صورت شبانه روزی تا اقصیٰ نقاط عالم، انقلاب ارتباطی اطلاعاتی را رقم زده است.

اطلاع رسانی با سرعت فراوان و با حذف فاصله زمانی و مکانی سبب توسعه و رشد دانش و آگاهی در دنیای امروز گردیده است و همین امر موجبات درهم آمیختگی فرهنگ ها، آداب و رسوم جوامع را فراهم نموده است.

تاریخچه این تحول نشأت گرفته از سیاست آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم در دهه های 1950 و 1960 می باشد که سیاست خود را بر جریان آزاد اطلاعات استوار و با دسترسی به منابع اطلاعاتی دنیا موجبات سلطه بلامنازع آن کشور را در زمینه اطلاعات بین المللی و ارتباطی جهان فراهم نمود.

از آن تاریخ به بعد، توسعه فناوری و رسانه ها تأثیر ویژه ای بر فرآیند اطلاع رسانی نهاد که قدرت های جهان سعی در بهره گیری از آن دارند.

ص:10

گسترش اطلاع رسانی در جوامع امروز به عنوان یک حرکت اجتناب ناپذیر توسعه ما را در بهره مندی و یافتن روش ها و شیوه های بهینه و اثربخش از این علوم جهت ارتقای علمی و فرهنگی جامعه و همچنین اثرگذاری در حوزه اطلاع رسانی فرهنگی و توسعه نگرش فرهنگی وادار می کنند.

از آن جا که خاستگاه این علوم جدید در کشورهای غربی می باشد لزوم بومی کردن و بهره مندی از منابع اصیل فرهنگ خودی در این راستا نیاز به تحقیق و بررسی فراوان دارد تا بتوان با ارائه الگوهای نوین و کاربردی، امر اطلاع رسانی را تقویت نمود.

پای بند فرهنگ ادیان الهی می باشند که در اقصیٰ نقاط عالم جلوه گری می نماید که این امر بیانگر نهادینه شدن پیام رسولان و رهبران ادیان الهی در عمق جان انسان ها در طول تاریخ است.

درک محتوای پیام انبیای الهی و چگونگی گسترش و نفوذ آنها در حوزه مطالعات معرفت شناسانه اهمیتی خاص دارد. بررسی ضرورت، اهداف، محتوای پیام و اخلاق

اطلاع رسانی انبیای الهی نیاز به تحقیق و پژوهش دارد. قرآن به عنوان آخرین پیام الهی برای همه نسل ها و عصرها می باشد که از تحریف به دور مانده و بیان کننده پیام ها و شیوه های بسیاری از پیام رسانان الهی و معتبرترین و مهم ترین منبع تحقیق ادیان به شمار می رود.

پژوهش حاضر با بهره مندی از آیات قرآن، رفتار پیامبر اعظم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و گفتار و احادیث به جا مانده از ایشان و ائمه معصومین علیهم السلام به دنبال دست یابی و

ص:12

شناساندن اجمالی شیوه نامه ای کاربردی در امر اطلاع رسانی از منظر قرآن توسط پیام رسانان و انبیای الهی می باشد تا با توجه به امکانات امروز مبنی بر بهره مندی از تکنولوژی های ارتباطی و آمادگی موجود در جوامع انسانی و رسانه ها مبتنی بر ایجاد، تنوع فرهنگی، در عین برقراری مجموعه ای از ارزش های متداول جهت معرفی

هنجارهای اخلاقی، ما نیز بتوانیم ضرورت ها، اهداف، شیوه ها و اخلاق اطلاع رسانی انبیا را با تعیین پیام آنها به گوش جهانیان برسانیم و با مبادله و انتقال داده های فرهنگ ادیان الهی، اطلاعات اخلاقی و معنوی آنان را به سیستم اطلاع رسانی دنیا و فرهنگ بین المللی وارد کنیم.

مسلما بهره گیری از تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی برای تبیین ابعاد معرفتی، انسان شناسانه و جامعه شناسانه انبیای الهی از نیازهای انسانِ حاضر می باشد.

پرداختن به این امر در جهانی که بیش از میلیون ها نفر از بیش از 150 کشور جهان

ص:13

به مبادله اطلاعات، کاوش در پایگاه های اطلاعاتی، انجام بازی های کامپیوتری و یا به گفتگو می پردازند برای پیروان و باورمندان انبیای الهی نیز لازم است تا در ایجاد، تولید و نشر و گسترش پیام های زیبای آنان به عنوان یک فرصت طلایی در جهت

آگاهی بخشی استفاده نمایند.

مسلما ورود به این مباحث نیاز به ادامه و تکمیل و توسعه آن توسط نخبگان فرهنگی و مذهبی دارد که با بهره مندی از علم اطلاعات، ارتباطات، رسانه و بهره گیری از معارف قرآنی در زمانی که در منطقه آفریقا نیز نظام اطلاع رسانی فرهنگی به نام شبکه «پیوند فرهنگی» (Culturing) تأسیس شده است خود را برای تبادل اطلاعات به شبکه های جهانی ارتباط دهند و با متخصصان تمامی مناطق جهان در زمینه تحقیق و توسعه فرهنگی ادیان الهی تبادل دانش و برای این منظور از شیوه نامه انبیای الهی، اهداف و اخلاق آنان پیروی نمایند.

ص:14

پرداخته شد.

در پایان پس از جمع بندی محورهای استنتاج شده، به تدوین شیوه نامه اطلاع رسانی انبیا و رسولان الهی از منظر قرآن کریم مبادرت شد.

سؤال های اساسی تحقیق

بهترین پرسش های موردنظر در این پژوهش به قرار زیر می باشد.

1- ضرورت اطلاع رسانی انبیای الهی چیست؟

2- اهداف اطلاع رسانی رسولان و انبیای الهی چیست؟

3- شیوه های اطلاع رسانی رسولان و انبیای الهی چیست؟

4- اخلاق اطلاع رسانی رسولان و انبیای الهی چیست؟

5- شیوه نامه اطلاع رسانی انبیا و رسولان الهی از منظر قرآن کریم کدام است؟

ص:16

«نبوت» خبر دادن و واسطه میان خدا و خلق بودن است و نیز نبی «خبر دهنده» است. «نبی کسی است که به او خبر رسیده و شریعتی به وی وحی شده هرچند مأمور تبلیغ نباشد». (1)

رسول به هریک از پیغمبران الهی نیز گفته می شود.

فرشتگان حامل وحی نیز «رسول» الهی هستند.

*****

فرستنده خداوند و فرستاده او، فرشته یا انسانی است که به وسیله وحی برای هدایت و اطلاع رسانی بشر برگزیده شده است.

«نبوت» خبر دادن و مطلع کردن از خداست و نبی خبر دهنده از خداوند به سبب وحی است.

ص:20

رسالت انبیای الهی در رابطه با انسان هدایت و راهنمایی انسان است تا وی بتواند مسیر کمال الهی را طی نماید.

و یا «آموزش و پرورش» می گذارند، یعنی انسان به صورت یک ماده خام را تبدیل کردن به یک انسان قابل استفاده برای خودش و برای جامعه خودش.

انسان یگانه موجودی است که از هر نظر باید ساخته شود. او یگانه موجودی است که حتی از نظر اهمیت هم ساخته و پرداخته به دنیا نیامده است. لذا اینکه واقعیت انسان

چه واقعیتی و ماهیت انسان چه ماهیتی باشد، همه گونه ممکن است از آب در بیاید و همه گونه ممکن است ساخته شود. ممکن است انسان فرشته شود و صد درجه از فرشته بالاتر

خیال حوصله بحر می پزد هیهات *** چه هاست در سر این قطره محال اندیش

حافظ

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند *** بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت

سعدی

ص:21

انسان می تواند از هر موجودی که تصور می شود منحط تر و پست تر شود و یا

صورتش صورت انسان باشد اما واقعیتش مثلاً یک گرگ و یا یک سگ باشد. قرآن می فرماید: «أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ: مانند چهارپایان هستند بلکه خیلی پست تر و منحط تر از چهارپایان» (179/اعراف) می تواند به درجات پایین سقوط کند. «ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلینَ» (5/تین).

به همین لحاظ انسان برای «شدن» علاوه بر اطلاعات و آگاهی نیاز به «الگو» و «مدل» و دستورالعمل روشن دارد تا اهمیت خود را بسازد تا خود را به شکل فرشته یا حیوان بسازد.

«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها، وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها: به درستی فردی که نفس خویش را پاک کرده رستگار شده و آن فرد که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخت، نومید و محروم گشته است» (9 / شمس)

ص:23

قرآن کریم وحی و ابلاغ پیام را به آسمان ها، زمین، زنبور عسل و ملائکه و افراد عادی و پیغمبران استناد می دهد. «اِذْ یُوحی رَبُّکَ اِلَی الْمَلآئِکَةِ اَنّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذینَ ءَامَنُوا: موقعی را که پروردگارت به فرشتگانی وحی کرد من با شما هستم کسانی را که ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید، (12 / انفال).

«رَبُّنَا الَّذی اَعْطی کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی: گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیزی را به او عطا کرده، سپس هدایتش نموده است» (50 / طه).

«وَ أَوْحی فی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها: و در هر آسمانی کار (مربوط به) آن را وحی نمود» (12/فصلت).

پیامبران از طریق «وحی» با مردم «سخن» می گویند و با روشن کردن نور فطرت

عقل و خرد را در وجود انسان ها بیدار می کنند و با اطلاع رسانی از نظام هستی خردها را به جنبش می آورند و رهبری و راهنمایی می کنند.

خالق هستی برای هر امتی رسول و پیامبری را مبعوث کرده است.

ص:26

«وَ لِکُلِّ اُمَّةٍ رَسُولٌ: هیچ امتی نبوده مگر که درآن هدایت گر و راهنمایی باشد.» (47/یونس).

«اِنَّما اَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ: (ای پیامبر!) تو فقط هشدار دهنده ای و هر قومی را راهنمایی است» (7 / رعد).

آن رسولان که از جنس خود انسان ها بوده و با زبان خود آنان سخن می گفتند.

«اِنْ نَحْنُ اِلاّ بَشَرٌ مِثْلُکُمْ: ما جز بشری مثل تو نیستیم» (11 / ابراهیم).

«وَ ما اَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ اِلاّ بِلِسانِ قَوْمِه لِیُبَیِّنَ لَهُمْ: و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم، تا (حقایق را) برای آب ها بیان کند» (4 / ابراهیم).

انسان ها را از ذات، صفات و افعال حضرت حق آگاه و مطلع می نمودند و آغاز و پایان این عالم و وضعیت انسان در این جهان و راه و روش و شیوه های کمال را به انسان ها نشان می دادند.

و این است راز و رمز دعوت همگی آنان به توحید و هشدار به رستاخیز و تجدید

ص:27

حیات مجدد عالم.

کرده ایم بعد از آن که آن را در کتاب آسمانی برای مردم روشن ساخته ایم کتمان می کنند خدا آنها را لعنت می کنند و لعنت کنندگان نیز لعنشان می کنند». (159 / بقره)

قرآن معیار و مقیاس سنجش همه منابع از جمله حدیث و سنت می باشد. در مسیر شناخت قرآن کشف نگرش قرآن نسبت به جهان و انسان یا «جهان بینی» کتاب یا به

تعبیری «دید کتاب» اهمیتی خاص دارد. اینکه قرآن چه طرحی برای زندگی و آینده انسان دارد و بالاخره اینکه «پیام کتاب خدا» چیست؟ اهمیتی خاص دارد.

در مسیر رویکرد به قرآن و به دنبال شناخت محتوایی آن دریافتن «پیام کتاب» و اینکه قرآن چه طرحی برای زندگی دنیایی و آینده انسان دارد و انسان و جامعه را بر اساس چه الگویی می خواهد بسازد اصلی ترین پیام کتاب الهی می باشد.

برای پی بردن به این معانی بلند قرآنی ضمن دانستن معنی و فهم آیات الهی و دانستن شأن نزول آیات که تا حد زیادی در روشن شدن مضمون آیات مؤثر و راهگشاست، اگرچه شأن نزول آیات معانی آنها را محدود نمی کند با توجه به تأکید خود قرآن در آیه 44 سوره نحل که می فرماید: «ما این قرآن را بر تو نازل کردیم تا آنچه را

ص:30

که به سوی مردم نازل شده است برای آنها روشن سازی» نشان می دهد که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله

مبیّن و مفسّر این کتاب است و آنچه از پیامبر رسیده ما را در تفسیر قرآن یاری می دهد. برای شیعیان روایات معتبری که از ائمه اطهار علیهم السلام رسیده نیز همان اعتبار روایات نبوی را دارد.

از طرفی می توان قرآن را به کمک خود قرآن شناخت چون که آیات قرآن برخی مفسر برخی دیگر است. قرآن خودش را کتابی روشن گر و قابل فهم برای همه می داند که آیاتش همه نور و هدایت است.

الْحَمیدِ: این کتابی است که آن را به سوی تو نازل کردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی ها به سوی روشنایی درآوری، به راه آن شکست ناپذیر ستوده». (1 / ابراهیم)

فراوانی است مثلاً:

1- انسان در بهترین شکل خلق شده است. 4 / تین

2- انسان ضعیف آفریده شده. 28 / نساء

3- انسان از شتاب آفریده شده. 11 / اسراء، 27 / انبیاء

4- انسان حریص آفریده شده. 19 / معارج

5- انسان در خسارت است. 2 / عصر

6- انسان امانت خداوند را پذیرفت او ستمکار نادان بود. 72 / احزاب

7- ایمان در انسان ها سرشته خداوندی است، بر اساس فطرت است خلقت خداوند را تبدیلی نیست. 30 / روم

8- انسان دارای عزت و کرامت است. 70 / اسراء

انسان ها همگی دارای توانایی های فراوان هستند و به تعبیری «مردم معدن های

ص:34

گوناگون هستند مانند معادن طلا و نقره» جهت استخراج و بهره برداری از این معادن ارزشمند خالق هستی رسولان و انبیایی را گزینش نموده و با رشد آنها مقام رسالت و نبوت را به آنها اعطا نموده تا پیام خالق هستی را به انسان ها ابلاغ نمایند. رسالت این پیام رسانان الهی هدایت و راهنمایی مردم برای خارج شدن آنها از تاریکی ها به سوی نور می باشد.

«الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلی صِراطِ الْعَزیزِ الْحَمیدِ: این کتابی است که بر تو نازل کردیم به این منظور که مردم را به فرمان پروردگارشان از تاریکی ها به سوی نور خارج کنی». (1 / ابراهیم)

خارج کردن مردم از گمراهی و بردن آنها به سمت هدایت با اطلاع رسانی انبیاء الهی صورت می گیرد لذا مدیریت عالم هستی اولین انسان در نظام هستی را «پیامبر» و به عنوان رابط خدا با انسان گزینش می نماید.

ص:35

باایمان است قطعا ما حیات طیبه برای وی می بخشیم.» (97 / نحل)

آنان با برنامه های دقیق الهی درصدد رشد جوامع انسانی بوده اند. آنها افق دید انسان ها را از «سرای خاک» به «آن سوی افلاک» هدایت کردند.

خالق هستی انسان را به گونه ای آفریده است که با «عقل طبیعی» و «فطرت الهی» خود قادر است مبانی، اصول و ریشه های علوم و حقایق را دریابد اما انبیای الهی همه اطلاعات موردنیاز جوامع انسانی را در هر مرحله در اختیار آنان قرار می دادند تا جوامع بشری به دلیل داشتن اطلاعات ناقص از رشد همه جانبه باز نمانند.

آنان خود با طی مراحل سخت و دشوار «امتحانات» و آزمایش های الهی، به مقام «امامت» و «الگویی» جامعه رسیدند، تا مردم با الهام گرفتن از آنها بتوانند مسیرهای سخت و دشوار را طی کنند.

«وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً: به خاطر آورید

ص:40

هنگامی که خداوند ابراهیم را به وسایل گوناگونی آزمود و او به خوبی از عهده این آزمایش ها برآمد، خداوند به او فرمود من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم.» (124 / بقره)

می کند تبعیت نمی کنم.» (15 / یونس)

آن ها برگزیدگان حق هستند تا مردم را هدایت کنند و با کلام راستین و با تبلیغ حق مردم را با بیان حقایق روشن کنند.

«أُولئِکَ الَّذینَ هَدَی اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ: آنان را به وسیله کلام خود هدایت کرد تا آنان نیز

وسیله هدایت مردم گردند.» (90 / انعام)

وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لا تَأْتینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلی وَ رَبِّی لَتَأْتِیَنَّکُمْ عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرُ إِلاَّ فی کِتابٍ مُبینٍ:

کافران گفتند قیامت هرگز سراغ ما نخواهد آمد بگو آری به پروردگارم سوگند که به سراغ همه شما خواهد آمد خدایی که از غیب آگاه است و به اندازه سنگینی ذره ای در آسمان ها و زمین از علم او دور نخواهد ماند و نه کوچک تر از آن و نه بزرگ تر از آن مگر اینکه در کتاب مبین ثبت است.»

در این آیه وقتی کافران اطلاعات ناقص در اختیار مردم می گذارند پیام رسانان الهی مردم را آگاه می کنند و با دادن اطلاعات «موثق و مستند» مردم را راهنمایی می کنند.

در سوره احزاب آیه 70 می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیداً: ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا بترسید و سخن صواب بگویید.»

ص:43

آنان اطلاعات کذب و دروغ را به موقع خنثی می نمایند.

در سوره نور آیه 16 می فرماید:

وَ لَوْلا اِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما یَکُونُ لَنا اَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذا سُبْحانَکَ هذا بُهْتانٌ عَظیمٌ: چرا هنگامی که آن را شنیدید نگفتید ما حق نداریم آن را بازگو کنیم شما باید می گفتید این بهتان و دروغ بسیار بزرگ است.»

در این موارد نه تنها نباید سخنان کذب را پذیرفت و اشاعه داد بلکه نباید هم بی تفاوت بود بلکه باید درصدد تکذیب آن و روشن کردن حق بود.

«خریداری» می کنند تا مردم را از مسیر ادیان الهی خارج کنند. یعنی با صرف هزینه های بسیار سنگین به مبارزه پنهان می پردازند. در طول زندگی انبیای الهی نیز چنین بود، اما رسولان پیام رسان به تبیین اهداف خلقت و هدف داری آن می پرداختند تا مردم، فریب کافران را نخورند. سوره مؤمنون آیه 115 اشاره به این معنا دارد.

«قَدْ جاءَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ: به راستی شما را روشنگری هایی از سوی پروردگارتان آمده است.» (104 / انعام)

راه پیام رسانان الهی که بر اساس «وحدت و هماهنگی» است با «بصیرت» طی می شود.

قُلْ هذِهِ سَبیلی أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنی وَ سُبْحانَ اللَّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ: ای پیامبر بگو این است شیوه من. شما را بر اساس بصیرت به سوی خدا دعوت می کنم من هم و هر کس که تابع من است و پاک و منزه است خدا که من هرگز از مشرکین نیستم.» (108 / یوسف)

در سوره بقره آیه 228 می فرماید:

«وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَ بِالْمَعْرُوفِ: و برای این زنان به طور شایسته حقوقی است همپای آنچه از تکالیف بر عهده شان است.» (228 / بقره)

حق تکلیف در نظام الهی بر اساس عدالت استوار است و انبیای الهی در قالب های گوناگون این حقوق و تکالیف را جهت برقراری عدالت در جامعه انسانی بیان می کنند و به انسان ها گوشزد می کنند. این حقوق بر اساس مصلحت خالق حکیم است و با یکدیگر رابطه ای متقابل دارند آن چنان که حق مردم برخورداری از نعمت هدایت، دانایی، عقل، عدالت، آزادی، آگاهی، حیات طیب و معقول، بصیرت، تعلیم و … می باشد. وجود الگوهای الهی جهت اطلاع رسانی انسان ها ضروری است به همین لحاظ همه انبیا، الگوهای واقعی عصر و زمان خود و همه عصرها می باشند.

ص:49

8- پیشگیری از ارائه اطلاعات ناقص و بیهوده: 6 / لقمان، 5 / قصص، 33 / اعراف

9- پیشگیری از شیوع شایعه: 6 / لقمان

10- پیشگیری از تحریف و سوء استفاده از اطلاعات: 148 / اعراف، 41/مائده، 5 / یوسف

11- غلفت زدایی از انسان ها: 31 / یوسف

12- عبرت آموزی و پندگیری از تاریخ: 3 و 4 / فصّلت، 70 / توبه

13- ایجاد رشد در نسل ها: 4 / قمر، 5 / تغابن

14- توسعه بصیرت و معرفت و علم: 40 / نحل، 108 / یوسف، 104 / انعام 203 / اعراف

15- توسعه تعقل انسان ها: 9/آل عمران،3/ملک

ص:51

16- تبیین هدف داری خلقت: 2 / ملک، 115 / مؤمنون

17- پیشگیری و مبارزه با جهل و نادانی: 6 / لقمان

18- طرح موضوعات موردنیاز انسان ها از گذشته، حال و آینده: 6 / هود، 26 تا 37 / اسراء

19- اطلاع رسانی به منظور آگاهی نسبت به حقوق و تکالیف: 2 تا 4 / طلاق، 228 / بقره

20- هدایت انسان ها به سمت فطرت الهی: 30 / روم

21- عدم اشکال در امر اطلاع رسانی به منظور رعایت حق دریافت اطلاعات برای همه مردم: 228 / بقره

22- توسعه افق دید جهان بینی انسان ها: 1 تا 23 / دهر

ص:52

پیشگیری از تحریف حقایق و عدم ارائه اطلاعات گمراه کننده.

ارائه اطلاعات به منظور بیان حوادث گذشته، حال و آینده.

اطلاع رسانی به منظور آگاهی از حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی.

عدم اخلال در امر اطلاع رسانی به منظور رعایت حق دریافت اطلاعات برای همه مردم.

توسعه افق دید از سرای خاک تا آن سوی افلاک.

ص:54

* اطلاع رسانی انبیای الهی از منظر قرآن

اولین محصول بشری خالق هستی در جهان آفرینش، انسانی است که «خلیفة اللّه» است و مسجود فرشتگان و همسر او نیز از جنس او خلق می شود و بدین سان خلقت ادامه می یابد. خالق علیم با گزینش و تربیت صالحین و پاکان، آنان را واسطه و پیام رسان خود با بندگان قرار می دهد تا آنان با دریافت پیام و کسب اطلاعات لازم و موردنیاز مسیر «حیات معقول» و «طیب» را بیان و راه طی نمودن سعادت و فلاح را به گونه ای عملی و الگویی به انسان ها نشان دهند.

شما را شعبه ها و گروه ها قرار دادیم تا با یکدیگر به مقام معارفه برسید. با ارزش ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست».

آنچه از این آیه مبارکه استنباط می شود آن است که:

مبدأ تکوین و اصل خلقت همه انسان ها یکی می باشد که از این جهت بین هیچ کس فرقی وجود ندارد و هیچ برتری به این لحاظ وجود ندارد. نژاد، رنگ، زبان و قومیت وسیله برتری نمی باشد.

انسان ها دارای شعبه های گوناگون هستند که دارای مختصات و ویژگی ها و استعدادهای مختلف می باشند که نبایستی وسیله مباهات و فخرفروشی شود.

در «لِتَعارَفُوا» اشاره به تشکیل زندگی آگاهانه و با شناخت بین انسان ها می باشد.

بر اساس اطلاعات و شناخت و معرفتی که از استعدادها، مختصات و

ص:57

نیروهای یکدیگر که در یک زندگی عادلانه و حیات معقول اجتماعی استفاده نمایند.

معارفه به معنای «معرفت» و عرفان حقیقی انسان ها با یکدیگر برای برخوردار شدن آنان از استعدادها و مختصات و نیروهای متنوعی است که به آنها عنایت شده است که این معرفت قطعا بدون «اطلاعات» و «اطلاع رسانی» مناسب و به هنگام صورت نخواهد گرفت و شناخت حاصل نخواهد شد.

ملاک ارزش در این آیه «تقوا» می باشد که به عنوان عامل نگهدارنده ذات از

آلودگی های طبیعی و تمایلات حیوانی، خودخواهی، که مقدمه رسیدن به کمال انسانی است و مقدمه ای است برای رسیدن به صفات عالیه انسانی مانند صدق، اخلاص و حرکت در مسیر الی اللّه.

ص:58

به طور کلی آنچه از این آیه کریمه به دست می آید:

خلقت انسان از یک مرد و زن است.

تنوع استعدادها، مختصات و ویژگی های فردی هر دو جزء غیر اختیاری می باشند.

«معارفه» و «تقوا» دو جزء اختیاری و کسب کردنی و قابل حصول می باشند.

دو جزء «معارفه» و «تقوا» عوامل صعود به قله های انسانی می باشند.

نه وسیله استثمار دیگران بلکه وسیله شناسایی و بهره مندی است نه تفاخر، اختلاف ها نیز قابل شناخت هستند و با ورود در حوزه شناخت فرد و کسب اطلاعات از استعدادهای خود و سایرین بر اساس تقوا با یک تکاپوی جدی می توان خود را به اوج استعدادهای مفید و ممتاز خود برساند، انسان ها بدین وسیله خواهند توانست بر اساس وحدت در نظام اجتماعی با یکدیگر به رقابت سازنده بپردازند (در خیرات مسابقه دهید).

ص:59

وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ اَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمیعا اِنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ: هر طایفه ای قبله ای دارد که خداوند آن را تعیین کرده است (بنابراین زیاد درباره قبله گفتگو نکنید و به جای آن،) در نیکی ها و اعمال خیر بر یکدیگر سبقت جویید و هرجا باشید، خداوند شما را (برای پاداش و کیفر در برابر اعمال نیک و بد در روز رستاخیز) حاضر می کند، زیرا او بر هر کاری، توانا است. (148 / بقره)

«وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوی: و در راه نیکی و تقوا با یکدیگر همکاری کنید» (2/مائده)

و زمینه تقویت یکدیگر را فراهم نمایند و «جامعه انسانی» را علاوه بر «خود» به سمت تعالی حرکت داده و ظرفیت های معنوی و روانی انسان ها را شکوفا نمایند و با «تقوا» در جامعه انسانی و حوزه وجودی خود امنیت ایجاد کنند و خود را از گناه و فجور بازدارند چون که «تقوا» میوه درخت «ایمان» است و با تقویت ایمان محکم تر می شود.

ص:60

عرض کرد ایمان آورده ام اما می خواهم قلبم آرامش یابد. فرمود: در این صورت چهار نوع از مرغان را انتخاب کن و آنها را قطعه قطعه کن سپس بر هر کوهی قسمتی از آن را قرار بده بعد آنها را بخوان به سرعت به سوی تو می آیند و بدان خداوند قادر و حکیم است.» (260 / بقره)

در این آیه خالق هستی با «نشان دادن»، تردید حضرت ابراهیم را برطرف می نماید و معاد را به صورت کاملاً عملی به او نشان می دهد. سؤال حضرت ابراهیم از خداوند برای «دیدن» بوده اگرچه او به زنده شدن مردگان و قدرت پروردگار عالم ایمان دارد. این نحوه اطلاع رسانی خالق به ابراهیم علیه السلام تردید او را برطرف می کند و آرامش خاطر پیدا می کند. ضمنا امر اطلاع رسانی را به صورت پرسش و پاسخ انجام می دهد. انبیا و رسولان الهی به منظور تبیین اهداف و برنامه های خالق هستی و متناسب با نیاز انسان ها اطلاعات مناسب را از طریق وحی در اختیار آنها قرار می دادند.

مثلاً در آیه 21 سوره بقره می فرماید:

ص:63

اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ: پروردگاری را بپرستید که هم شما و هم پیشینیان شما را خلق کرد شاید متقی شوید» یعنی نیاز به شناخت

صلی الله علیه و آله خدای واحد و نفی خدایان دروغین و بدین وسیله جلو اطلاعات دروغ گرفته می شود.

و در سوره جمعه آیه 8 به سه واقعیت اشاره می کند:

اولاً امکان فرار از مرگ وجود ندارد.

ثانیا کراهت از مرگ به خاطر کراهت از لقاء اللّه است.

ثالثا هیچ کدام از اعمال بندگان از علم خدا بیرون نیست.

و خداوند آنها را از نتیجه اعمالشان باخبر می کند. یعنی پیامبر «اطلاعات صحیح» در رابطه با مرگ را به مردم اطلاع می دهد.

و در سوره شوری آیه 53 «صراط مستقیم» را بیان می کند همان راه خدایی «که تمام آنچه در آسمان ها و زمین است از آن اوست» و هشدار می دهد که «آگاه باشید بازگشت

ص:64

همه چیز به سوی خدا است.»

و در آیه 2 سوره بقره می فرماید: «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدیً لِلْمُتَّقینَ: این کتاب با عظمت که در حقانیت و اصالت آن هیچ تردیدی نیست تنها افرادی را هدایت می کند که متقی هستند».

و یا در آیه 92 سوره انعام می فرماید: «وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها وَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ: قرآن یکی از کتب آسمانی است که از ناحیه خدا نازل شده و ساخته ذهن هیچ انسانی نیست و تمام نشانه هایی که در کتب پیشین آمده بر قرآن تطبیق می کند و هدف آن است که مردم مکه و اطراف آن را بترسانی» و سپس می فرماید: «مؤمنین به آخرت آن هایی هستند که از نمازشان محافظت نمایند.»

ص:65

رسیدن به سعادت بیان می گردد.

سپس در ادامه آیه به یک خبر و پیش گویی می پردازد و آن:

«نعمت دیگری که آن را دوست دارید به شما می بخشد و آن یاری خدا و پیروزی نزدیک است.»

در آیه 2 سوره مائده مردم را دعوت می کند در نیکی ها (برّ) و اجتناب از بدی ها (تقوا) یکدیگر را یاری کنید.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّهِ وَ لاَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ لاَ الْهَدْیَ وَ لاَ الْقَلائِدَ وَ لاَ آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْواناً وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَ لا

یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ»

یعنی بدون ملاحظات شخصی، نژادی، خانوادگی مردم را به نیکی و

ص:67

تقوی دعوت می کند و تعصبات غیرالهی را از انسان ها دور می کند.

یعنی اطلاعاتی را که در جهت رشد و آگاهی های فرد و جامعه لازم است در اختیار آنها قرار می دهد تا بدین وسیله با تربیت انبیاء از گمراهی و ضلالت نجات یابند و با دادن «حق تعاون» و «مشارکت» به انسان ها آنها را به تعامل انسانی با یکدیگر دعوت می کند.

در سوره جمعه آیه 2 می فرماید:

هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ

الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ: او کسی است که در میان مردم بی سواد رسولی از جنس خود آنها مبعوث کرد تا آیاتش را بر آنها بخواند با آن که رسول نیز مانند خودشان امّی بود و سپس آنها را از هر گونه شرک و کفر و انحراف پاک نماید و به اخلاق و اعمال فاضله و صالحه عادتشان بدهد و سپس به آنها تعلیم بدهد.»

ص:68

اطلاع رسانی به منظور ابلاغ پیام ها با زبان فصیح

در سوره مائده آیه 99 می فرماید:

«ما عَلَی الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ: پیامبر هیچ مسئولیتی به جز ابلاغ رسالت و رساندن دستورات خدا ندارد»

آن ها کار پیام رسانی و اطلاع رسانی را با زبان و بیانی فصیح و روشن انجام می دادند.

در داستان حضرت موسی در سوره قصص آیه 34 حضرت موسی جهت رفتن به نزد فرعون و ابلاغ پیام از خداوند درخواست می کند که برادرش هارون را با او بفرستد چون که او از لحاظ بیان بهتر از او و فصیح تر صحبت می کند تا به او کمک کند.

«و برادرم هارون زبانش از من فصیح تر است او را همراه من بفرست تا یاور من باشد و مرا تصدیق کند می ترسم مرا تکذیب کنند و این کار بزرگ به انجام نرسد.»

ص:70

در سوره طه آیات 25 28 از قول موسی علیه السلام می فرماید:

قالَ رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أَمْری وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی: پروردگارا سینه ام را گشاده ساز و عقده ای را که نمی گذارد دیگران

سخنان مرا بفهمند از زبانم باز کن تا فصیح و بلیغ و رسا و گویا سخن گویم.»

آن ها در مقابل آن پیام ها اقدام به نشر اخبار دروغ می کنند در داستان حضرت یوسف در آیه 77 برادران وقتی باور کردند که بنیامین دست به سرقت زده برای تبرئه خود اینچنین گفتند:

«قالُوا إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ فَأَسَرَّها: اگر او امروز پیمانه پادشاه را دزدیده خیلی جای تعجب نیست برای اینکه او قبلاً برادری داشت که مرتکب دزدی شد.»

نشر اخبار دروغ از روش های مقابله با اطلاع رسانی انبیا بوده است. در داستان حضرت یوسف در آیه 27 وقتی حضرت یوسف در برابر توطئه زلیخا و تحریک غیرت

عزیز مصر قرار می گیرد که می گوید یوسف قصد سوئی درباره من داشته یوسف علیه السلام با صراحت پرده از روی ماجرا برمی دارد و می گوید:

«قالَ هِیَ راوَدَتْنی عَنْ نَفْسی: او نسبت به من قصد کرد و با اصرار و التماس مرا به سوی

ص:74

خود خواند.» و بدین وسیله نیاز به داشتن حقیقت در جامعه را پاسخ گویی می کند. و با فریب کاری مبارزه می کند.

می کنند. در سوره حدید آیه 25 می فرماید:

«لَقَدْ اَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ: به راستی ما پیامبران خود را با دلایل آشکار فرستادیم و با آنها کتاب و میزان (حق و باطل) نازل نمودیم تا مردم به عدل و انصاف برخیزند آنان زمینه سازان و بر پا کنندگان عدالت بین مردم هستند.»

در سوره شوری آیه 15 می فرماید:

«وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ: من مأمورم که میان شما عدالت برپا کنم.»

و در سوره نساء آیه 125 می فرماید:

«بر پا کنندگان عدل و داد باشید.»

در نظام انبیای الهی عدالت «رفتار» مطابق با قانون است که بر جهان هستی حکومت می کند و در راه برپایی عدالت حتی کینه توزی و خصومت هم نمی تواند سد راه عدالت گردد.

ص:76

«و البته نباید دشمنی عده ای از شما را بر آن دارد که عدالت نکنید دادگری کنید که آن به «تقوا» نزدیک تر است.» (81 / مائده)

اطلاع رسانی به منظور حل اختلافات: 213/بقره، 46/انفال، 159/آل عمران

اطلاع رسانی به منظور شناخت آیات الهی، بینات و براهین: (105 و 106/ آل عمران، 164 / بقره، 19 تا 25 / روم، 32 / مائده، 101/اعراف،87و92/بقره

اطلاع رسانی به منظور شناخت گمراهی ها و نجات از آن: 101 / جمعه، 69 / شعراء، 71 / یونس

اطلاع رسانی به منظور تزکیه و تعلیم: 1 تا 2 / جمعه، 151 / بقره

اطلاع رسانی به منظور حکمت آموزی: 17 / قمر، 2 / اعراف، 48 / شوری

اطلاع رسانی به منظور یادآوری و ذکر: 151 / بقره

اطلاع رسانی به منظور پیام رسانی شفاف: 99 / مائده، 34 / قصص،

25 28 / طه، 22 / دخان

اطلاع رسانی به منظور تبیین پاکی ها و ناپاکی ها: 157 / اعراف

ص:78

اطلاع رسانی به منظور دفع فتنه دشمن: 43 / سبأ، 69 / یس

اطلاع رسانی به منظور رشد آگاهی و علم وشناخت: 53/شوری، 52/حج، 122 / توبه

اطلاع رسانی به منظور تکمیل اهداف و برنامه های انبیا و رسولان قبل: 3 / مائده

اطلاع رسانی به منظور اتمام حجت. 165 / نساء

اطلاع رسانی به منظور عبرت گرفتن و پند دهی: 111 / یوسف، 70 / توبه، 5 / تغابن، 53 و 36 / نازعات، 4 / قمر

اطلاع رسانی به منظور رشد معنوی: 97/مریم، 1تا2/نحل،47و45/احزاب، 3 و 4 / فصلت

اطلاع رسانی به منظور غفلت زدایی: 3 / یوسف

اطلاع رسانی به منظور ارائه مطالب حق: 55 / انبیاء

ص:79

اطلاع رسانی به منظور مقابله با تحریف: 41 / مائده

اطلاع رسانی به منظور مقابله با شایعه سازی و اخبار دروغ: 41 تا 42/مائده، 77/یوسف، 6/لقمان،27/یوسف، 16/نور

اطلاع رسانی نسبت به نیازهای ثابت انسانی نه بر فرم و شکل و کیفیت: 3 / مائده، 80 / نحل، 31 / نور، 4 / انفال، 219 / بقره، 157 / اعراف، 26 / نور، 132 و 133 / بقره

اطلاع رسانی به منظور غفلت زدایی

اطلاع رسانی به منظور جلوگیری از تحریف حقایق

اطلاع رسانی به منظور پاسخ گویی به نیازهای خبری و معرفتی جامعه

اطلاع رسانی به منظور ایجاد اعتدال در جامعه و برپایی قسط و عدل

اطلاع رسانی به منظور برخورداری از حیات معقول و طیب

ص:81

ص:82

شیوه های اطلاع رسانی انبیا از منظر قرآن

انبیای الهی با توجه به شرایط زمان و مکان خود شیوه های گوناگونی را در ابلاغ پیام و اطلاع رسانی نسبت به مردم اتخاذ می نمودند.

این روش اطلاع رسانی هم پاسخ گوی نیازها و رویدادهای مردم می باشد و هم فهمش برای آنان آسان می باشد. یعنی در این مسأله به قابلیت پذیرش مخاطبین و دریافت کنندگان پیام توجه و اطلاع رسانی یک باره صورت نمی گیرد به فرموده رسول خدا صلی الله علیه و آله به قدر عقل مردم با آنها سخن می گویند و از طرف دیگر با توجه به حوادث جاری و نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت آیات به صورت تدریجی نازل گردیدند.

در سوره روم آیه 19 تا 25 آفریدن انسان از خاک و پراکنده شدن در روی زمین بیان شده واین که آنها را جفت آفریده تا با یکدیگر انس بگیرند و آرامش خاطر پیدا کنند و میانشان دوستی و دلسوزی ایجاد فرموده است. خلقت آسمان و زمین، اختلاف زبان ها، رنگ ها، شب و روز، برق که موجب ترس یا طمع می شود، نازل شدن باران که زمین های مرده را زنده می سازد را «آیات الهی» می داند.

قرآن، شناخت آیات الهی، برای مردمی که فکر، عقل، علم و گوش شنوا دارند را

میسر می داند.

ابلاغ پیام و اطلاع رسانی را قرآن مجید توسط «آیه» و یا «بیّنه» می داند و مکرر ما را به تأمل در آنها دعوت می کند: «غَیْرُهُ قَدْ جاءَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ» (73 / اعراف) «قَدْ جاءَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُم» (85 / اعراف) «قالَ إِنْ کُنْتَ جِئْتَ بِآیَةٍ فَأْتِ بِها» (106 / اعراف).

لفظ آیه و بینه و آیات و بینات مکرر در قرآن تکرار شده است.

ص:86

در سوره بقره آیه 164 می فرماید: «إِنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْکِ الَّتی تَجْری فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فیها مِنْ کُلِّ دابَّةٍ وَ تَصْریفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ: همانا در آفرینش آسمان ها و زمین و اختلاف شب و روز و کشتی هایی که در آب دریا به سود مردم در حرکتند و آبی که خدا از

آسمان نازل کرده و با آن زمین را پس از مرگ زنده نموده و انواع جنبندگان را در آن گسترده ونیز در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که در میان زمین و آسمان معلق می باشند نشانه هایی از یگانگی خداست برای مردمی که عقل دارند.»

در این شیوه اطلاع رسانی، ضمن توجه انسان ها به عالم طبیعت همه آنها را اموری می داند که محتاج خالق و صانع می باشند. بر مجموعه این مخلوقات یک نظام حاکم است و یک نظم و تدبیر بر آنها حکومت می کند. این شیوه اطلاع رسانی ضمن توجه به

ص:87

علل طبیعی که همگی مخلوق خالق هستند، حرکت کشتی را نیز که با فعل و اراده انسان صورت می گیرد، منتسب به خدا داند که این ها همه از خداوند عالم است.

«وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلیمٌ» (64 / نور) «إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ: و او بر هر چیز قادر است» (35 / فاطر)

خالق عالم هستی، انبیا را از طریق وحی به کل نظام هستی آگاه نموده و برای هدایت انسان ها به آنها «بینات» می دهد.

«بینات» حجت را بر همه مردم تمام می کنند و برای هیچ کس عذری برای نپذیرفتن نمی گذارند.

گوناگون منطقی به احساس نیازمندی به «دانستن» پاسخ گویی می نماید و در این راستا

روشنگری هایی از جانب پروردگار صورت می گیرد.

«قَدْ جاءَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ: به راستی برای شما روشنگری هایی از سوی پروردگار آمده است.» (104/انعام)

و در سوره انسان می فرماید:

«ما انسان را از نطفه آمیخته ای خلق کردیم برای اینکه او را امتحان کنیم و بیازماییم و به جهت این امتحان او را سمیع و بصیر قرار دادیم» (2 / انسان)

می کنم من هم و هر کس که تابع من است و پاک و منزه است خدا، که من هرگز از مشرکین نیستم.» (11 / یوسف)

زمینه ساز وجود بصیرت و آگاهی بهره وری از قدرت تفکر و تعقل است که به کرات در اطلاع رسانی انبیا بر آن تأکید شده است.

ممتاز علمی برخوردار بودند. خالق هستی انسان را به گونه ای خلق کرده است که از همان ابتدای آفرینش به او «اسماء» را یاد می دهد.

«وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها: و همه نام ها را به آدم آموخت» (31 / بقره)

و خشوع در برابر پروردگار و عظمت او را ویژه علمای می داند.

«إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ: فقط بندگان عالم در برابر خدا خشیت دارند.» (28 / فاطر)

مبارزه جدی با آن بر اساس «دانایی محوری» و یادگیری مادام العمر بوده است.

صورت شفاهی می پرداختند و برای انتقال و رسیدن به فهم مشترک به فردفرد انسان ها بها می دادند و ارزش قائل بودند.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله برای انتقال مفاهیم و اطلاعات موردنظر نسبت به سران کشورهای بزرگ آن روزگار اقدام به ارسال نامه می نمودند.

در سوره نمل آیه 28 زمانی که سلیمان نبی می خواهد ملکه سبأ و قومش را هدایت نماید می فرماید: «این نامه مرا به سوی ملکه سبأ، و مردمش ببر و نزد ایشان بیفکن و خودت را کنار بکش. آن گاه از آنها دور شو بنگر چه پاسخ می دهند.»

و ملکه سبأ نامه را در برابر سران حکومتش مطرح می کند و می گوید:

«ای سران کشور نامه ای ارجمند به سوی من انداخته شده است.» (29 / سبأ)

تدبر و تفکر و تعقل بپردازند.

انبیای الهی در شیوه اطلاع رسانی به فهم و دریافت و نیاز مخاطبین توجه می نمودند پیامبر می فرماید:

«ما انبیای الهی، به اندازه عقل مردم با آنها صحبت می کنیم.»

با توجه به اهمیت فوق العاده زمان و ارزش آن در مکتب انبیا که قرآن «به عصر» و زمان سوگند یاد می کند در اطلاع رسانی، عصر و زمان و اقتضائات آن و سرعت آن مورد توجه بوده است.

از طرفی فرد باید به زمان و نیازمندی های آن آگاه باشد چون که عالم به زمان

زمانه به او هجوم نخواهد آورد.

«عالم به زمانه خویش، شبهات بر او هجوم نخواهد آورد.»

ص:95

توسط مردم مطرح شده است.

ضمنا حق تردید کردن نیز در آیات مورد توجه قرار گرفته است.

در آیه 94 سوره هود می فرماید:

«فَإِنْ کُنْتَ فی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ فَسْئَلِ الَّذینَ یَقْرَؤُنَ الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکَ لَقَدْ جاءَکَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ المُمْتَرینَ: و اگر در آنچه به سوی تو نازل کردیم تردید

داری از آنها که کتاب آسمانی پیش از تو را می خوانند سؤال کن، بدان که حق از جانب پروردگارت به سوی تو آمده است پس از تردیدکنندگان مباش» یعنی آنها به برقراری یک رابطه سؤال و جواب می پرداختند تا تردیدها برطرف گردد.

قرآن مجید در عین اینکه کتاب آموختن علومی مثل فیزیک، شیمی و یا اجتماعی و خانوادگی نمی باشد اما به تناسب نیاز انسان ها به مباحثی جدی در این موارد اشاره می کند. مانند امور علمی، اقتصاد، حکومت، اداره جامعه و … و انبیای الهی خود از این

ص:97

توانایی ها برخوردار بوده اند همچون یوسف علیه السلام، داود، سلیمان، موسی، عیسی، و … که قرآن به همه توانایی آنان اشاره دارد و بر اساس این توانایی به اطلاع رسانی اقدام می نمودند. مثلاً در سوره نمل آیه 88 به یکی از نکات اساسی علمی زمین شناسی اشاره می فرماید:

«وَ تَرَی الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ: و کوه ها را می بینی و آنها را ساکن می انگاری در حالی که مانند ابر در حرکتند.»

«اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر: هر چه می خواهید بکنید که او به آنچه می کنید بیناست.» (40 / فصلت)

الهی صورت می گیرد که در این صورت بازتاب و عکس العمل آن اعمال به خود انسان ها برمی گردد.

فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً: هرگز برای سنت خدا تبدیلی نخواهی یافت» (43 / فاطر)

«وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً: هرگز برای سنت خدا دگرگونی نخواهی یافت» (43/فاطر)

ضمن ارائه راه خود که بر اساس بصیرت است.

«ای پیامبر بگو این شیوه من شما را بر اساس بصیرت به سوی خدا دعوت می کنم.»

و مناظره کن» و این شیوه ها بستگی به شرایط مخاطبین دارد که باید توسط پیام رساننده از آنها استفاده گردد.

لذا نحوه تعامل افراد حتی با کسانی که با عقاید فرد مخالف هستند نباید با بی حرمتی باشد.

در سوره حجرات آیه 11 می فرماید:

«لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسی أَنْ یَکُونُوا خَیْراً: هیچ قومی قوم دیگر را مسخره نکند چه بسا که آن قوم دیگر برتر باشند»

حتی از دادن لقب زشت به یکدیگر نیز باید افراد اجتناب کنند.

«وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ: لقب بد به یکدیگر ندهید» (11 / حجرات)

لذا تعامل افراد در جامعه باید بر اساس تقوایی باشد که هم در گفتار آنها را «کنترل» نماید. به نحوی که کلام آنها لغو و بیهوده نباشد بلکه کلامی درست و صواب باشد هم عمل آنها منتهی به عمل اصلاح گردد.

ص:103

می باشد همچون روش برخورد حضرت موسی علیه السلام با فرعون که بارها در قرآن به آن اشاره می کند.

و از طرفی همراه با نصیحت در شرایطی که احتمال تأثیر دارد. در سوره اعراف آیه 62 می فرماید:

«أُبَلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبِّی وَ أَنْصَحُ لَکُمْ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ: پیام های پروردگار خویش را به شما می رسانم و اندرزتان می دهم و از خدا چیزها می دانم که شما نمی دانید.»

«نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَیْنا إِلَیْکَ هذَا الْقُرْآنَ وَ إِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلینَ: ما بهترین سرگذشت را به موجب این قرآن که به تو وحی کردیم بر تو حکایت می کنیم و تو بی تردید پیش از آن از بی خبران بودی.» (3 / یوسف)

قصه و ماجرای زندگی موسی علیه السلام و فرعون و قوم بنی اسرائیل بیش از 70 مرتبه در قرآن تکرار شده است. در سوره یوسف آیه 111 می فرماید:

«لَقَدْ کانَ فی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ ما کانَ حَدیثاً یُفْتَری وَ لکِنْ تَصْدیقَ الَّذی بَیْنَ یَدَیْهِ: در سرگذشت آنان درس عبرتی برای صاحبان اندیشه است. این ها

داستان دروغین نبود بلکه با مفاد کتاب های پیشین منطبق است.»

کردیم، کتابی است پربرکت که آنچه را پیش از آن آمده تصدیق می کند.» (92 / انعام)

آن تحریف می کنند.» (41/مائده)

«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنینَ مُحَلِّقینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرینَ لا تَخافُونَ فَعَلِمَ ما لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِکَ فَتْحاً قَریبا: حقا خدا رؤیای پیامبر خود را راست گردانید که شما حتما به خواست خدا سر تراشیده و موی سر کوتاه کرده بدون هیچ ترسی با خاطری آسوده به مسجدالحرام وارد خواهید شد، پس خدا چیزهایی می دانست که شما نمی دانستید لذا پیش از آن پیروزی نزدیک را فراهم نمود.» (27/فتح)

در سوره قصص نیز ورود مجدد پیامبر به مکه را پیش گویی می کند.

«إِنَّ الَّذی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ: بی تردید همان که این قرآن را برتو واجب کرد تو را به جایگاهت برمی گرداند.» (85 / قصص)

در سوره نساء آیه 26 خدا به پیامبر می فرماید که سنن پیشینیان را به شما ارائه می دهد و آنها را نسبت به راه و رسم آنها مطلع می کند.

«یُریدُ اللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ: خدا می خواهد برای شما بیان کند

ص:110

و راه و رسم پیشینیان را به شما ارائه دهد.»

در سوره تغابن نیز می فرماید:

«أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَبَأُ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ فَذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ: «آیا خبر کسانی که پیش از این کافر شدند و سزای کارشان را چشیدند و عذابی دردناک خواهند داشت به شما نرسیده است؟» (5 / تغابن)

در سوره حشر آیه 4 پیشگویی آینده را می کند که قوم بنی نضیر به علت در افتادن با خدا و رسول خدا، آنان از وطنشان خارج می شوند و به صورت دسته جمعی تبعید می شوند.

«قالُوا أَ جِئْتَنا بِالْحَقِّ أَمْ أَنْتَ مِنَ اللاَّعِبینَ: گفتند: آیا سخن حق را برای ما آورده ای یا از بازیگرانی؟» (55 / انبیاء)

به آوردن یک سوره مثل آن نمی باشد امر به خواندن آن به گونه ای زیبا می دهد.

«وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً» (4 / مزمل)

یعنی از هنر خوب خواندن و رعایت جوانب لازم در آن، بهره گرفتن و همچنین آیات را با تأمل و درنگ خواندن بهره گرفتن تا جاذبیت اطلاع رسانی بیشتر گردد مورد تأکید قرآن می باشد.

«وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزیلاً: و قرآنی که آیاتش را از هم جدا کردیم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی و آن را به تدریج نازل کردیم» (106 / اسراء)

نزول تدریجی قرآن به لحاظ آمادگی مردم در درک معارف و عمل به آیات می باشد.

آیات قرآن در هر قسمت با زیبایی هر مرحله برشی از زندگی انبیای الهی را بیان می کند و هیچ گاه تکرار آنها خسته کننده نمی باشد. «این کتاب با زبان عربی واضح بیان شده است.»

ص:113

عزیزم، داستان رؤیای خود را برای برادرانت شرح مده، که برای تو توطئه می کنند.» (5/یوسف)

یعنی اگر اطلاعات طبقه بندی نداشته باشد موجب افشای اسرار و اخبار مهم می شود. و افراد مریض، خائنین و بدخواهان از آن سوء استفاده می کنند.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ: ای کسانی که ایمان آورده اید نباید قومی قوم دیگر را استهزاء کند» (11 / حجرات)

و در قسمت دیگر از بردن لقب زشت به یکدیگر منع می فرماید:

«وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقاب: و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد مکنید.»

را دارند فرد به قصد خبردار شدن آن را پیگیری کند و سپس آشکار نماید.

کاملاً فاصله بگیرند. آشکار کردن بدی های فرد که خدا آن را پنهان کرده است سبب می شود همکاری، تعاون و مشارکت افراد کاملاً کاهش یابد و این امر قطعا به ضرر فرد و جامعه می باشد.

در حالی که در این آیه، امر به عدم تجسس شده است، اما وقتی اطلاع آورنده و خبر دهنده فرد با سلامتی نباشد دقیقا باید اطلاعات و اخبار او وارسی گردد تا موجبات آسیب رساندن به جامعه را فراهم ننماید.

کرده اید پشیمان شوید».

وسوسه های شیطانی آنان را با آمادگی کامل بگیرند تا گرفتار حملات غافل گیرانه دشمنان خارجی نگردند و بتوانند از همه مرزهای اعتقادی، فرهنگی و جغرافیایی خود دفاع کنند و این امر زمانی میسر است که رعایت امر تقوی بشود تا از هر خودخواهی ریاکاری، اغراض شخصی در ارتباطات به دور باشند و در این صورت به رستگاری می رسند.

«وَ کَذلِکَ أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا: و این گونه قرآنی عربی بر تو نازل کردیم» (113 / طه)

«لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها: و کسانی را که اطراف مکه و حومه آن هستند انذار کنی» (92 / انعام)

«وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ: و تو را جز به سوی همه مردم نفرستادیم» (28 / سبأ)

«وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ: این قرآن مایه تذکر تو و قوم تو است» (44 / زخرف)

«قُرْآناً عَرَبِیًّا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ: این قرآن است عربی برای قومی که می فهمند و درک می کنند» (3 / فصلت)

«وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشیراً وَ نَذیراً وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ: و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم تا آنها را بشارت دهی و بترسانی ولی اکثر مردم نمی دانند» (28 / سبأ)

«وَ ما اَرْسَلْناکَ اِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ: ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم» (107/انبیاء)

ص:122

انبیای الهی افق دیدشان در اطلاع رسانی به تناسب رسالتشان بوده است. رسول مکرم اسلام که بشیر و نذیر برای همه مردم است و رحمت برای جهان افق دید مبارکش در تبلیغ کل زمین بوده است.

پیروان و شیفتگان انبیای الهی نیز با این نوع نگاه زمین را وسیع می بینند و خود را محدود به یک منطقه نمی دانند و اطلاع رسانی و پیام رسانی و اطاعت خدا را با افقی جهانی نگاه می کنند.

در سوره عنکبوت آیه 56 می فرماید:

«إِنَّ أَرْضی واسِعَةٌ: زمین و ملک من وسیع است»

همین نگاه به هستی سبب می گردد با پیروان و هم کیشان خود در سرتاسر عالم احساس برابری، برادری و همدلی داشته باشد و به اصطلاح «جهان وطنی» باشد.

ص:123

اطلاع رسانی با رعایت عدم اجبار: 156 / بقره، 3 / دهر، 8 / عنکبوت

اطلاع رسانی با پرهیز از منازعه: 46 / انفال

اطلاع رسانی با مجادله و محاجه احسن: 20/ آل عمران، 125/نحل، 53 / اسراء، 46 / عنکبوت، 43 و 44 / طه، 106 / نساء

اطلاع رسانی نسبت به همه نیازهای روز: 88 / نمل، 177 و 178 / بقره

اطلاع رسانی با طرح اخبار گذشته و حوادث آینده: 33/توبه، 27و28/فتح، 49/آل عمران، 2/روم، 5/تغابن، 85/قصص، 49/آل عمران، 128/طه، 94/ توبه

اطلاع رسانی بر اساس انذار و تبشیر: 189 / اعراف، 45 و 47 / احزاب، 9 / احقاف، 1 و 2 / نحل، 87 / مریم

اطلاع رسانی با عدم کتمان اخبار و اطلاعات انبیای گذشته: 159 / بقره

اطلاع رسانی با احترام به مخاطبین و شناخت انتظارات آنان: 63 / مائده، 108 / انعام، 54 / زخرف، 86 / نساء

ص:125

اطلاع رسانی بر اساس تمثیل: 21 24 / حشر، 33 / فرقان

اطلاع رسانی بر اساس فصاحت و بلاغت و هنر: 34 و 35 / قصص، 25 28 / طه، 106 / اسراء، 17 / یس، 192 195 / شعراء

اطلاع رسانی با دادن اطلاعات نو: 215 / بقره، 30 / انفال

اطلاع رسانی با استدلال و برهان عقلی و منطقی: 125 / نحل، 53 / اسراء

اطلاع رسانی با طبقه بندی اطلاعات: 5 / یوسف، 83 / نساء

اطلاع رسانی با روش تدریجی: 106 / اسراء، 3 / فصلت

اطلاع رسانی با اولویت بندی مخاطبین: 214/شعراء،54/کهف،33/فرقان،

46 / عنکبوت، 4 / بقره

اطلاع رسانی با قابلیت فهم مخاطبین: 3 / قصص، 214 / شعراء

اطلاع رسانی با دادن خبر درست و با صداقت: 18 / انبیاء، 49 / سبأ،

ص:126

2 / فصلت، 70 / احزاب، 133 / بقره، 46 / حدید، 76 و 77 / ابراهیم

اطلاع رسانی مستند و موثق: 3 5 / قصص، 56 / انبیاء، 3 / یوسف، 10 و 11 / ذاریات، 260 / بقره، 42 / قصص، 6 / حجرات، 70 / احزاب

اطلاع رسانی با استفاده از قصه گویی و برشی از زندگی واقعی: 3 تا 111 / یوسف،

اطلاع رسانی با تبیین حالات روحی، روانی انسان ها: 2 و 13 / حشر

اطلاع رسانی با استفاده از قوه بیان: 251 / بقره، 4 / رحمن

اطلاع رسانی با نوشتن و نامه: 1 و 2 / قلم

اطلاع رسانی با دعوت از اهل علم: 3 / فصلت

اطلاع رسانی با آگاهی فرد و مسئولیت مستقیم وی: 7 تا 10 / شمس، 1 / نساء، 6 / توبه، 55 / ذاریات

ص:127

اطلاع رسانی با آگاهی خانواده: 6 / تحریم، 195 / فرقان

اطلاع رسانی به محله و منطقه: 6 / تحریم، 214 / شعراء

اطلاع رسانی با انطباق با واقعیت: 18 / انبیاء، 49 / سبأ، 55 / انبیاء، 192 / شعراء، 2 / فصلت

اطلاع رسانی بر اساس حق: 27 111 / یوسف

اطلاع رسانی با رعایت احترام و ادب: 148 / نساء، 63 و 32 / مائده،

108 / انعام

اطلاع رسانی با پند آموزی و پند دهی: 26/نازعات، 4/قمر

اطلاع رسانی با پیشگیری از پخش و گسترش اطلاعات نامناسب اخلاقی عمومی: 19 / نور، 33 / اعراف، 156 / اعراف

اطلاع رسانی با مقابله با تحریف اطلاعات: 16 / نور، 41 و 42 / مائده،

ص:128

6 / لقمان، 12 / نور

اطلاع رسانی با مقابله با ارتجاع و سیر قهقرایی

اطلاع رسانی با جدال احسن: 46 / انفال، 125 / نحل، 46 / عنکبوت

اطلاع رسانی جهانی: 11 / رعد، 40 / قلم، 107 / انبیاء، 87 / ص

اطلاع رسانی بشارت و انذار (بیم و هراس): 188/اعراف، 45و47/احزاب،

9 / احقاف، 1 و 2 / نمل، 97 / مریم، 1 تا 2 / نمل

اطلاع رسانی با حفظ اطلاعات و مقابله از دزدی اطلاعات: 5 11 / جن

اطلاع رسانی با حفظ کیان جامعه و عدم لطمه به آن: 60 و 61 / احزاب

اطلاع رسانی با ارائه الگو: 45/احزاب، 105/نساء، 47/قصص، 134 / طه، 22 / دخان، 47 / ص

اطلاع رسانی با تقویت نظارت و کنترل فردی و اجتماعی: 110/آل عمران، 11 / رعد

ص:129

اطلاع رسانی با صبر و حوصله و دلسوزی: 85 و 86 / انبیاء، 6 / کهف، 10 / مزمل

اطلاع رسانی شفاف: 17 / یس، 192 تا 195 / شعراء

اطلاع رسانی متناسب با مخاطبین

اطلاع رسانی بر اساس پرسش و پاسخ

اطلاع رسانی با پرهیز از منازعه و با جدال احسن

اطلاع رسانی بر اساس انذار و تبشیر

اطلاع رسانی تدریجی

اطلاع رسانی بر اساس خلاصه گویی

اطلاع رسانی با طبقه بندی اطلاعات

اطلاع رسانی با استفاده از زیبائی های هنری، فصاحت و بلاغت بیان

اطلاع رسانی با استفاده از برهان عقلی در اطلاع رسانی

اطلاع رسانی با استفاده از اخبار گذشته و آینده در اطلاع رسانی

ص:131

اطلاع رسانی با عدم اجبار در پذیرش اطلاع رسانی

اطلاع رسانی به منظور پاسخ به نیاز مخاطبان

اطلاع رسانی فرا منطقه ای

اطلاع رسانی با تقویت نظارت و کنترل فردی و اجتماعی: 110/آل عمران، 11 / رعد

اطلاع رسانی با طبقه بندی مخاطبین: یوسف

اطلاع رسانی شفاف: یس

ص:132

انبیای الهی به تلاش برای پرورش انسان هایی «کریم» و برخوردار از تعادل در رفتارها و تعاملات اجتماعی بودند.

دهکده جهانی امروز نیازمند اخلاق انبیاست تا بتوانند در صلح، آرامش و بدون فقر و تهی دستی زندگی کند. انتقال فرهنگ انبیای الهی از طریق رسانه های پرقدرت به منظور تبادل عقاید و نظرها یکی از بهترین وسایل برای اطلاع رسانی می باشد.

دلباختگان و پیروان انبیای الهی باید از همه امکانات کوچک و بزرگ جهت ارتباط و انتقال پیام آنان استفاده نمایند و بدین وسیله در دگرگونی های جدی در هزاره سوم در امور انسانی، اجتماعی و فرهنگی نقش اساسی ایفا نمایند.

آنچه مسلم است انتقال اخلاق انبیاء با امکانات اطلاع رسانی هزاره سوم در پرتو

پیوند اذهان توسعه یافته، زمینه بهره برداری و اثربخشی بیشتری را فراهم خواهد نمود. تولید اطلاعات با کیفیت، روزآمد و متناسب با فهم و درک مخاطبین از رسالت های

ص:135

پیروان اخلاق و سیره انبیا می باشد که بدین منظور با پردازش اطلاعات فرهنگ انبیا، از منابع موثق همچون قرآن، برون داد آن قابل فهم و دریافت انسان های تشنه معاصر می باشد و موجبات تقویت و غنای تمدن معاصر گردد و این امر منتهی به جهانی شدن قوی تر فرهنگ انبیا می شود. انتقال پیام انبیا نیاز به تلاشی مضاعف دارد چون که دین، انسان را از حوزه مادیات خارج می نماید و دریچه ای از عالم غیب را به روی آنها می گشاید.

رونق خریداران پیام دین در بازار آزاد ارتباطات امروز نیاز به هزینه ای چند برابر دارد و این از رسالت متولیان و پیروان فرهنگ انبیا است که گام های مناسب را بردارند.

رفتار اجتماعی انسان ها معمولاً تحت تأثیر دو عامل اصلی قرار دارد یکی عامل درونی انسان ها (aptitude) که طرز تلقی فرد از امور محیطی است و دیگر عامل بیرونی یا هنجارها (norms) که خود شامل رسوم (عرف یا ضوابط و مقررات نانوشته جامعه) و

ص:136

قوانین و مقرراتی است که جامعه از طریق مکانیسم های قانون گذاری خود آگاهانه وضع می کند. در جامعه امروز به دلیل حجم زیاد اطلاعات تولید شده این دو عامل تأثیر بسیار گرفته اند. جهت اثرگذاری بر این دو عامل باید شرایط اجتماعی لازم موجود باشد. به همین دلیل یکی از مبانی مهم اطلاع رسانی را باید آگاهی از عرف جوامع دانست. شناخت رفتارهای اجتماعی امکان می دهد که شیفتگان فرهنگ انبیای الهی قادر باشند با سهولت بیشتر در سایه مشارکت اجتماعی فرهنگی آن جامعه با بهره برداری از اطلاعات پردازش شده بر این دو حوزه اثرگذاری نمایند.

همان طور که در قرآن مجید به قلم سوگند یاد شده، انتقال فرهنگ انبیای الهی نیز نیاز به قلم دارد. باید پیروان و شیفتگان این فرهنگ داشته ها و منابع خود را با بهره گیری از امکانات روز عرضه نموده و به نقد بگذارند.

اطلاع رسانی انتقال مجموعه کنش ها و واکنش های موجود در سطح جامعه است که

ص:137

جهت شفافیت افکار مردم انجام می گیرد و در نهایت، منتهی به آگاهی و افزایش مشارکت مردم خواهد شد و این امر که مبتنی بر توسعه فرهنگی به منظور غالب کردن فرهنگ و حرکت به سمت جهانی شدن آن است، میسر نمی باشد مگر از طریق رشد و آگاهی های فرهنگی و این مهم زمانی میسر است که آگاهی های تمام مردم جهان با بهره گیری از تکنولوژی های ارتباطی رشد یابد.

آنچه که در جهان امروز در حال انجام است، بهره گیری از تکنولوژی های ارتباطی

و تسلط بر افکار عمومی در جهت اعتماد زدایی و صدمه زدن نسبت به اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله است که بزرگ ترین تهدید علیه حیات معنوی کشورهای اسلامی و امت اسلام می باشد. آنچه در حال انجام است پروژه های «ذهن سازی» و دسترسی از راه دور و «سودهی» به افکار عمومی هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی می باشد. لذا باورمندان مکتب انبیای الهی نیز نیازمند نظام اطلاع رسانی پر قدرتی می باشند که با

ص:138

توجه به توانایی اطلاع رسانی در فشرده کردن زمان و گستره مکان از تهدید موجود به عنوان فرصت استفاده نمایند تا از استثمار فرهنگ ادیان الهی و یا تضعیف آن توسط مخالفین آنها به منظور «همکاری فرهنگی» و دست یابی به «عدالت» بهره برداری نمایند و زمینه جهانی سازی فرهنگ انبیای الهی را با بهره گیری از تکنولوژی ارتباطات فراهم نمایند.

آنچه مسلم است وجوه اشتراک بین ادیان الهی فارغ از مباحث حاشیه ای و پیرایه ها و زوائدی که خارج از حوزه ادیان می باشد به حدی است که می توان در آینده ای نه چندان دور منتظر ارتباطات و تعاملات جدی تر ادیان الهی با یکدیگر در جهت تقویت اصول مورد اتفاق بود تا بدین وسیله با تقویت آگاهی های عمومی و جذب دل خستگان از مادی گرایی با برجسته نمودن و به روز کردن ابعاد شخصیت انبیای الهی، جان تشنگان را سیراب کرد و موجبات تقویت اخلاق عملی انبیاء در جوامع انسانی شد و

ص:139

بدین وسیله منتظر تعالی و تکامل اخلاقی انسان ها در کنار توسعه تکنولوژی باشیم.

«أُبَلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبِّی وَ أَنَا لَکُمْ ناصِحٌ أَمین: پیام های پروردگار را به شما می رسانم و من برای شما خیرخواهی امینم.»

یعنی در ابلاغ رسالت رعایت امانت را می نمایم و خائن نیستم و چیزی از اطلاعات را از آن کم و زیاد نمی کنم و هر چه می گویم به خیر و صلاح شماست. در اخلاق عملی نیز رعایت کامل دلسوزی و برخورد از موضع مهربانی در ابلاغ توأم با «امانت پیام» از ویژگی اخلاق پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می باشد. به همین لحاظ در سوره انفال آیه 27 نیز قرآن تأکید بر عدم خیانت در امانت ها را می نماید و می فرماید:

«ای افرادی که ایمان آورده اید به خدا و پیامبر خیانت نکنید و در امانات خود خیانت روا ندارید در حالی که متوجه هستید و می دانید.»

خیانت در امانت نسبت به «اموال» و «اسرار» مؤمنین به صورت آگاهانه از منفورترین گناهان است. رفتار عملی موسی علیه السلام از نظر دختران شعیب ضمن

ص:141

دارا بودن قدرت، امانت بوده است. «قالَتْ إِحْداهُما یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ (صفحه 165)

الْقَوِیُّ الْأَمینُ: یکی از آن دو دختر گفت: ای پدر! او را استخدام کن، همانا بهترین کسی که استخدام می کنی، کسی است که نیرومند و امین است». (26 / قصص)

جهت و از روی جهل به گروهی آسیب برسانید و سپس از کار خود پشیمان شوید.»

بخشی از کلمات امام به تحولات و تغییرات انسان ها در جوامع آینده برمی گردد و امام اشاره به آن اخبار می نمایند اما سیره و تأکید امام در عمل به اطلاعات و اخبار است نه فقط شنیدن و خواندن آن ها.

اطلاعات مستند و موثق

در رابطه با موثق و مستند بودن منبع خبر در سوره قصص آیه 3 می فرماید:

«ما بعضی از اخبار موسی و فرعون را به حق بر تو می خوانیم. یعنی خالی از هر گونه خرافات و اباطیل و اساطیر است و هیچ شکی در آن نیست. این آیات را به خاطر قومی می خوانیم که در آن تدبر کنند.» لذا کلامی اعتبار دارد و اطلاعاتی قابل تأمل است که «حق» باشد.

در سوره احزاب آیه 70 می فرماید:

«یا اَیُّهَاالَّذینَ امَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیدا: ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا بپرهیزید و سخن حق و درست بگویید.»

یعنی داشتن اطمینان از درست بودن اطلاعات و حق بودن و موافق واقع بودن آن مورد توجه می باشد.

ص:146

افزایش آگاهی های موردنیاز، در جهت حفظ حیا و عفت عمومی می باشد.

در قالب داستان نیز علی رغم اینکه به فرموده علامه طباطبایی داستان یوسف در قرآن یک داستان عشقی است اما طرح موضوع به گونه ای است که ضمن حفظ حدود ادب و حیا، عبرت گیری از ماجرا بسیار مهم است.

«ما بهترین سرگذشت ها را از طریق این قرآن که به تو وحی کردیم بر تو بازگو می کنیم که مسلما پیش از این از آن خبر نداشتی.» (3 / یوسف)

در چنین ماجرایی که زلیخا از یوسف تقاضای خلاف دارد. قرآن از طرف یوسف توجه به خدا و زشتی عمل وی و عاقبت کار را مورد توجه قرار می دهد. قرآن، شیوع و آشکار نمودن زشتی ها در جامعه را خلاف منش انبیای الهی می داند.

«کسانی که دوست دارند در بین مردم مؤمن زشتی ها و امور فساد آور را اشاعه دهند برای آنان در دنیا و آخرت عذاب دردناکی است.» (19 / نور)

ص:150

قطعا از ستمکاران نمی شوم» تقوای الهی عامل نگهداری یوسف از وسوسه می شود یعنی بر خود و نفس خود مدیریت و کنترل دارد. فصاحت و بلاغت قرآن زمانی آشکار می گردد که بدون طرح کلیه ماجرا و جزء جزء آن فرازهای مهم و اساسی را به خواننده تفهیم می نماید تا بر اساس آن قادر به نتیجه گیری و پندآموزی از ماجرا باشد. مثلاً در داستان یوسف فرازهای مهم به اطلاع می رسد اما فرد خود قادر به نتیجه گیری می باشد.

برای پیشگیری از شیوع و گسترش امور خلاف، انبیاء مأموریت حفظ حدود فرد و جامعه را ضمن خدا ناظری و معصوم ناظری به فرد فرد انسان ها می دهند که خود از

محیط فردی، خانوادگی و اجتماعی نگهبانی نمایند و این امر با تقویت باورمندی ها و پای بندی ها و آراستگی به فضیلت ها و پرورش تقوی میسر است تا با بهره گیری از اخلاق حسنه، صبر و شکیبایی به اطلاع رسانی مناسب بپردازند.

در سوره آل عمران آیه 110 می فرماید:

ص:152

«شما بهترین امتی هستید که به سود انسان ها و برای خدمت به جامعه انسانی، آفریده شدید چون امر به معروف و نهی از منکر می کنید.»

در آیه 104 آل عمران می فرماید:

«باید از میان شما جمعی دعوت به نیکی کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند و آنها را رستگارانند.»

در سوره اسراء آیه 53 می فرماید:

«به بندگانم بگویید که بهترین باشد.»

در جای دیگر می فرماید:

«بدی را از راهی که بهتر است دفع کن و پاسخ بدی را به نیکی ده ما به آنچه آنها توصیف می کنند آگاه تریم.» (96 / مؤمنون)

بهره گیری از اصل عفو و دفع بدی ها به خوبی ها و مدارا و عبور باکرامت از

اعمال لغو بیهوده از رموز جذابیت انبیا است. این شیوه عملی در رفتار انبیا سبب می گردد که بسیاری از دشمنی ها به دوستی های گرم و صمیمی تبدیل گردد.

بر این هدف محسوب گردد. شیوه عملی رفتار انبیا در راه اطلاع رسانی، برخورد با سعه صدر بوده است.

یعنی با وسعت روح و پای بندی فکر به اصول همراه با گسترش افق عقل.

«أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ: آیا ما سینه تو را فراخ نکردیم» (1 / انشراح)

مقابل «شرح صدر» پیام رسانان «ضیق صدر» است، سعه صدر از مواهب الهی و ضیق صدر یکی از کیفرهای الهی شمرده می شود.

پیامبر فرمودند: «سعه صدر نوری است که خدا در قلب هر کس بخواهد می افکند و در پرتو آن روح او وسیع و گشاده می شود.»

موسی علیه السلام وقتی برای مبارزه با فرعون به امر خدا دعوت می شود از خداوند درخواست سعه صدر می کند.

«قالَ رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری، وَ یَسِّرْ لی أَمْری: پروردگارا سینه ام را گشاده کن و کارم را

ص:155

آسان کن» (25 و 26 / طه)

در سوره فصلت آیه 34 می فرماید:

«وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمیمٌ: و نیکی با بدی یکسان نیست بدی را با آنچه نیکوتر است دفع کن که ناگاه خواهی دید همان کسی که میان تو و او دشمنی بود چون دوستی صمیمی گشته است.» (34 / فصلت)

کاری است دشوار مگر برای افرادی که در دل نسبت به پروردگار خاشعند.

«وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ: از صبر و نماز یاری بگیرید.» (45 / بقره)

لذا در سوره انفال آیه 66 ملاک پیروزی بر دشمنان را «صبر» می داند.

«پس اگر از شما صد نفر با استقامت باشند بر دویست نفر پیروز می گردند و اگر از شما هزار نفر باشند به خواست خدا بر دو هزار نفر غلبه می کنند و خداوند با صابران است.»

صبر در پیام رسانی، از ویژگی های اخلاقی همه انبیای الهی بوده است که در برابر همه سختی ها مقاومت کنند.

«فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ: پس صبر کن همان گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند و شتاب (در عقوبت) آنان مکن» (35 / احقاف)

به همین لحاظ علاوه بر اینکه همه انبیاء در ابلاغ پیام الهی تحمل سختی های فراوان را می نمودند و بر این سختی ها صبورانه استقامت و بردباری می نمودند.

ص:158

آنها همگی دارای سینه های گشاده بودند و از خداوند نیز جهت ادای تکالیف خود درخواست شرح صدر داشتند.

«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری: پروردگارا سینه ام را گشاده نما»

و در سوره انشراح خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

«أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ: آیا سینه ات را گشاده نکردیم» (1 / انشراح)

«فَإِنْ حَاجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلَّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ وَ قُلْ لِلَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْأُمِّیِّینَ أَ أَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ وَ اللَّهُ بَصیرٌ بِالْعِباد: اگر با تو به گفتگو ستیز برخیزند، (با آنها مجادله نکن،) و بگو من و پیروانم در برابر خداوند و فرمان او تسلیم شده ایم و به آنها که اهل کتاب هستند (یهود و نصاری)

و بی سوادان (مشرکان) بگو آیا شما هم تسلیم شده اید؟ اگر (در برابر فرمان و منطق حق) تسلیم شوند هدایت می یابند و اگر سرپیچی کنند (نگران مباش) زیرا بر تو تنها ابلاغ رسالت است و خدا نسبت به اعمال و عقاید بندگان بینا است.» (20 / آل عمران)

را فرمان برید و پیامبر را فرمان برید پس اگر روی بگردانید بر پیامبر فقط پیام رسانی آشکار است.» (12 / تغابن)

اما در آیه 13 با تشریح موضعی که افراد به لحاظ ایمانشان باید داشته باشند آنها را امر به عفو و چشم پوشی می نماید.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ: ای کسانی که ایمان آورده اید بی تردید برخی از همسران شما و فرزندانتان به خاطر ایمانشان دشمن شمایند از آنها برحذر باشید و اگر از خلاف آنها در گذرید و چشم بپوشید و ببخشایید بی گمان خدا نیز آمرزنده مهربان است.» (14 / تغابن)

لذا افراد بایستی تلاش نمایند بر اساس سیره عملی انبیاء بدی ها را به خوبی ها دفع نمایند.

ص:161

«ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ: بدی را با آنچه نیکوتر است دفع کن» (34 / فصلت)

بهره گیری مداوم از مشاوره و مشارکت مردم از اخلاق انبیای الهی می باشد.

«و در کارها با آنها مشورت کن، اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.» (159 / آل عمران)

داشتن عفو، نرمش و انعطاف از جلوه های زیبای رفتار پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله بوده است که اگر غیر از آن رفتار می نمود زمینه برای پراکندگی مردم کاملاً فراهم بود.

رسول اکرم در زندگی مبارک مکرر با اصحاب و یاران مشورت می نمود. ایشان فرمودند: هیچ کس هرگز با مشورت بدبخت و با استبداد رأی خوش بخت نشده است».

مشورت پیامبر در کارها اگرچه در بعضی از موارد نتایج مثبتی نداشته است از جمله در جنگ احد اما رسول اکرم باز هم مشورت می نمود از جمله در جنگ بدر در انتخاب محل اردوگاه به نظر یکی از یاران عمل نمودند.

در سوره شعراء آیات 3 و 4 نیز می فرماید:

«لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ أَلاَّ یَکُونُوا مُؤْمِنینَ، إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعینَ: گویی می خواهی خود را هلاک کنی که چرا این ها ایمان نمی آورند. غم مخور، ما آنها را آزاد قرار داده ایم و اگر بخواهیم آیه ای از آسمان فرو می فرستیم که گردن هایشان بی اختیار در برابر آن فرود آید.»

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ: محمد فرستاده خدا است و کسانی که با او هستند در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند.» (29/فتح)

آموزه قرآن به پیام رسانان، حذف فاصله با دوستان و رفع کینه توزی و خون ریزی آنان است.

«وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ: بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می کنند بگستر.» (215 / شعراء)

معتقدین به آیین حضرت موسی و عیسی و محمد صلی الله علیه و آله است که جهان را فتح نموده اند. در دورترین نقاط عالم عاشقانه به آنها عشق می ورزند و در راه

اعتقادات خود حاضر به گذشتن از مال و جان می باشند.

جامعه انسانی مجذوب صدق و صداقت، حُسن خلق، عمل به گفتار و وفای به عهد و پیمان پیام رسانان الهی است.

در آیه دیگر خداوند می فرماید:

«وَ إِبْراهیمَ الَّذی وَفَّی: و از صفات حضرت ابراهیم آن بود که وفای به عهد و پیمان خود داشت.» (37 / نجم)

حتی منکرین و مخالفین انبیای الهی صدق و راستگویی آنان را به عنوان ویژگی ممتاز آنها پذیرفته اند. تکیه آنان بر وفای به عهد و پیمان و عامل بودن به این امر از ویژگی های شاخص پیام رسانان الهی است. مقام نیک و مقبول آنها در طول قرن ها همچنان در تاریخ مانده است چون «صدق» آنها قبل از «نبوت» آنها است و با عمل آنان آمیخته و برای همیشه تاریخ جاذبیت دارد.

ارزانی داشتیم و برای آنها نام نیک و مقام مقبول و چهره (در میان همه امت ها) قرار دادیم.» (50 / مریم)

در سوره شعراء ابراهیم علیه السلام پیام رسان الهی از خداوند درخواست زبان صدق را دارد.

«وَ اجْعَلْ لی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرینَ» (84 / شعراء)

وجود همین زبان صدق آوازه ابراهیم را در بین مردم بر سر زبان ها انداخت و به عنوان اسوه و الگوئی از خداشناسی، جهاد، پاکی، تقوا، مبارزه شناخته

می شود. یاد نیک او در طول تاریخ عالی و برجسته است.

انبیای الهی سعی در تربیت خانواده خود می نمودند به نحوی که آنان نیز الگوی عملی جامعه باشند. لذا دعوت پیام رسانان الهی از خود و خانواده بوده است و در این راه شکیبایی می نمودند.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً: ای مؤمنین خود و خانواده خود را از

ص:169

آتش نگه دارید.» (6 / تحریم)

آنان خانواده را در امر عبادت خدا تبلیغ و تشویق می نمودند.

پیامبر از همسر خود خدیجه و پسر عموی خود علی علیه السلام اطلاع رسانی خود را آغاز نمود و پیام را به آنها ابلاغ فرمود.

«وَ أْمُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها: خانواده خود را به نماز دعوت کن و بر انجام

نماز شکیبا باش.» (132 / طه)

نماز عالی ترین جلوه عبودیت سفارش آنها به خانواده و پیروان خود بوده است.

«وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا: او (اسماعیل) خانواده خود را به نماز و زکات دعوت می کرد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.» (55 / مریم)

نماز نماد کامل عبودیت و بندگی دستور کار انبیای الهی چون ابراهیم، موسی، عیسی و خاتم انبیاء صلی الله علیه و آله بوده است. چون پاک کننده انسان ها از ناپاکی ها و

ص:170

سوق دهنده به سوی همه خیرات است.

إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ: که نماز (آدمی را) از زشتکاری و ناشایست باز می دارد» (45 / عنکبوت)

با توجه به اهمیت نماز همه آن پیام رسانان پس از استقرار حکومت دینی در زمین نماز را به پای داشتند.

«اَلَّذینَ اِنْ مَکَّنّاهُمْ فِی الاَْرْضِ اَقامُوا الصَّلوةَ: کسانی که چون در زمین به آنها توانایی دهم نماز برپای دارند» (41 / حج)

«سَلامٌ عَلی إِبْراهیمَ، سَلامٌ عَلی مُوسی وَ هارُونَ، سَلامٌ عَلی إِلْ یاسینَ، سَلامٌ عَلی

نُوحٍ فِی الْعالَمینَ، وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلینَ» (109، 120، 130، 79، 181 / صافات)

و این بالاترین تقدیر خالق از پیام رسانان و اطلاع رسانان خود است. سلامی که در میان جهانیان باقی می ماند و پیام رسانان الهی را ابدی می نماید.

سلام بر نوح پیامبر آن چنان گسترده است که می گوید: «سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمینَ» که نه تنها انسان ها بلکه همه فرشتگان و ملکوتیان را نیز ممکن است دربرگیرد.

لوح تقدیر بر عملکرد راستین پیامبر اعظم سلام و صلوات خداست و فرشتگان او.

«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً: خداوند و ملائکه درود می فرستند بر پیامبر و شما مؤمنین هم به ایشان درود بفرستید» (56 / احزاب)

و این همه تقدیر به لحاظ رساندن پیام است به کامل ترین صورت.

ص:172

«اُبَلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبّی وَ اَنْصَحُ لَکُمْ وَ اَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ: رسالت های پروردگارم را به شما ابلاغ می کنم و خیرخواه شما هستم از خداوند چیزهایی می دانم که شما نمی دانید.» (62 / اعراف)

حضرت نوح خود بیان می کند که در راه پیام رسانی و اطلاع رسانی از هیچ گونه خیرخواهی فروگذاری نکرده است و هود پیامبر نیز چنین می فرماید:

«أُبَلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبِّی وَ أَنَا لَکُمْ ناصِحٌ أَمینٌ» (68 / اعراف)

یعنی کاری جز تبلیغ پیام های پروردگارم ندارم. من خیرخواهی امین برای شما هستم و در آنچه شما را به سوی آن می خوانم حیله گر نبوده ام و نسبت به دین حقی که به آن مبعوث شده ام خائن نیستم و چیزی از آن کم و زیاد نمی کنم و هر چه می گویم به خیر و صلاح شماست.

یعنی برخوردی نرم و از موضع دلسوزی و مهربانی با مخالفین لجوج شیوه

ص:173

همه انبیا بوده است.

و بهترین الگو، پیامبر رحمت حضرت محمد صلی الله علیه و آله است که الگوی عملی رفتار و اخلاق است.

«لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیراً: قطعا برای شما در رسول خدا سرمشقی نیکوست برای کسی که به خدا و روز واپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می کند.» (21 / احزاب)

«إِلاَّ بَلاغاً مِنَ اللَّهِ وَ رِسالاتِهِ: آنچه می توانم تنها ابلاغی از جانب خدا و رساندن پیام های اوست.» (23 / جن)

«وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما أَشْرَکُوا وَ ما جَعَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً وَ ما أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِوَکیلٍ: اگر خدا می خواست (همه به اجبار ایمان می آوردند و هیچ یک) مشرک نمی شدند و ما تو را مسئول اعمال آنها قرار ندادیم و وظیفه نداری آنها را مجبور به ایمان سازی.» (107 / انعام)

روش تأثیرگذار در ابلاغ پیام اخلاق حسنه پیامبر صلی الله علیه و آله است.

«وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ: و به راستی تو بر خلق و خوی بس بزرگی هستی.» (4 / قلم)

پیامبر رحمت وقتی که با مؤمنین برخورد دارد، پیام رسان رحمت و غفران الهی است.

«و چون کسانی که به آیات ما ایمان دارند پیش تو آیند بگو سلام بر شما پروردگارتان رحمت را بر خود مقرر داشته است که هر کس از شما به نادانی کار بدی انجام دهد و سپس از

ص:175

آن کار توبه کند و به صلاح آید بداند که خدا مسلما آمرزنده مهربان است.» (54 / انعام)

برخورد و پیام رسانی با فرعون به نرم گفتاری دعوت شده بودند.

«اذْهَبا إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی، فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی

: به سوی فرعون بروید که او به سرکشی برخاسته است و با او سخنی نرم گویید، شاید پند گیرد یا بترسد.» (43 و 44 / طه)

انبیای الهی علی رغم اینکه به تناسب زمان هر کدام از اهداف و برنامه های خاص زمان و مکان خود بهره می گرفتند اما اصول و موازین عملی و رفتاری همگی یکسان بوده است. و هر کدام برنامه بعدی را دنبال می نمودند و یکدیگر را ردّ نمی کردند و این شیوه را بر پیروان خود می آموختند یعنی در عین تفاوت با یکدیگر فرقی نداشتند.

سوره بقره آیه 285 می فرماید:

«لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ

: میان هیچ یک از پیامبران او فرق ننهیم»

ص:177

و برای مبارزه با جدال و کشمکش اسلام زبانی را هم کافی می دانستند.

«وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقی إِلَیْکُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً

: به آنها که اظهار اسلام می کنند نگویید که مسلمان نیستی.» (94 / نساء)

اظهار نظر نمایند.

«وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ

» (36 / اسراء)

و جلو اطلاعات گمراه کننده سوء استفاده کنندگان را بگیرند.

جهت گیری، با بهره گیری از گوهر عقل از آنها بهره مند شوند.

باید بهترین ها را شنید و آنها را یاد گرفت و با پرهیز از هر گونه تنگ نظری «نظر احسن» را مربوط به هر منطقه و بخشی از عالم که باشد را انتخاب نمود.

برای این منظور جامعه همیشه باید در حال پویایی و «انتخاب احسن» باشد و از علم و دانش بشری غافل نباشد و تا با بهره گیری از آنها به شناخت عمیق تر معارف انبیاء الهی بپردازد و بدین وسیله انسان ها راه تعالی را طی نمایند.

یعنی به منظور دفاع از حریم اعتقادات نباید به اعتقادات دشمنان دشنام و فحش داد چون این عمل توسط آنها هم صورت می گیرد و آنها از روی جهل و ظلم مرتکب این اعمال می شوند و به حریم مقدس الهی توهین می کنند چون اصولاً نمی توان با دشنام

دادن فردی را از مسیر غلط بازداشت.

لذا اگر عهد و پیمانی هم با یکدیگر بسته می شود باید به آنها وفا نمود و از شکستن عهد و پیمان شدیدا خودداری نمود.

«الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ

یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ: همانان که پیمان خدا را پس از تأکیدش می شکنند و آنچه را خدا به پیوستن آن امر کرده می گسلند در زمین فتنه به پا می کنند. همین ها زیانکارانند.» (27 / بقره)

اطلاع رسانی با رعایت عدم تجسس: 27 / نور

اطلاع رسانی با رعایت اصل عفو و گذشت: 61 / ص، 14 / تغابن، 199 و 178 / بقره، 40 و 42 / شوری

اطلاع رسانی با رعایت صبر و بردباری و شرح صدر: 45/بقره، 35/احقاف، 46 / بقره، 6 / انفال، 1 / انشراح

اطلاع رسانی با پرهیز از افشای اسرار: 27 / انفال، 12 / حجرات

اطلاع رسانی با حفظ اسرار: 27 / انفال، 12 / حجرات

آزادی افراد: 3 / دهر

اطلاع رسانی با عدم درخواست مزد از مردم: 88 / حجر، 57 / فرقان

اطلاع رسانی با توجه به مظاهر مادی: 88 / حجر

اطلاع رسانی با رعایت الگوی عملی در رفتار: 21 / احزاب

اطلاع رسانی با رعایت ارزش ها و محاسن اخلاقی و ادب: 4 / قلم، 2 / جن،

ص:184

63 / مائده، 108 / انعام، 18 / لقمان

محبت، عفو و چشم پوشی: 54/انعام، 14/تغابن، 178 / بقره، 34 / فصلت

اطلاع رسانی با رعایت رحمت، تألیف قلوب: 61/توبه،107/انبیاء، 86/نساء

اطلاع رسانی با رعایت عدم گسترش و اشاعه امور ناپسند: 19/نور، 33/اعراف

اطلاع رسانی با رعایت سخن نیکو گفتن و پرهیز از مجادله سخیف:

125/نحل،53/اسراء،43و44/طه،46/عنکبوت

اطلاع رسانی با رعایت دفع بدی ها به خوبی ها: 46 / انفال، 125 / نحل، 36 / فصلت، 40 / شوری، 96 / مؤمنون

اطلاع رسانی با رعایت ارزش ها و محاسن اخلاقی وادب انسانی: 63/مائده، 108 / انعام، 148 / نساء، 32 / مائده

اطلاع رسانی با رعایت عدم تمسخر دیگران: 11 و 12 / حجرات

ص:185

اطلاع رسانی با رعایت آشکار نکردن عیوب دیگران: 11 / حجرات، 33 / اعراف

اطلاع رسانی با نداشتن گمان بد: 11 / حجرات

اطلاع رسانی با رعایت غیبت نکردن و بدگویی از افراد: 11 و 12/ حجرات

اطلاع رسانی با ممنوعیت اشاعه فحشاء: 19 / نور، 33 / اعراف

اطلاع رسانی با ممنوعیت لطمه زدن به کیان جامعه: 60 و 61 / احزاب

اطلاع رسانی با پرهیز از سخنان لغو و بیهوده: 125 / نحل، 53 / اسراء، 43 و 44 / طه، 20 / نجم، 26 / یس

اطلاع رسانی با رعایت احترام به همه ادیان الهی و پیوند آن ها: 108 / انعام، 11 / حجرات، 92 / انعام

اطلاع رسانی با رعایت عدم تبعیض بین افراد،رنگ ها،نژادها: 13/حجرات، 11 / اعراف

ص:186

اطلاع رسانی با رعایت حق جویی و حق گویی: 132 / بقره، 76و77/ابراهیم

اطلاع رسانی با رعایت ایجاد آرامش در فرد و جامعه: 10 و 11 / ذاریات

اطلاع رسانی با رعایت ممنوعیت اظهارنظر و پافشاری بر اطلاعات بدون آگاهی: 71 / آل عمران، 10 و 11 / ذاریات

اطلاع رسانی با رعایت پای بندی بر پیمان ها: 1/مائده،177/بقره،58/نساء

اطلاع رسانی با رعایت افشای اطلاعات دروغ با صبر: 77/یوسف،10/مزمل

اطلاع رسانی با پرهیز از ارائه اطلاعات گمراه کننده: 6/لقمان، 6/حجرات

اطلاع رسانی با رعایت عدم هتک حرمت افراد: 46/انعام

اطلاع رسانی با برخورد با سلام: 63 / فرقان

اطلاع رسانی با رعایت عدم غلو: 77 / مائده

اطلاع رسانی با رعایت ارزش گذاری به انسان: 32 / مائده، 86 / نساء

ص:187

اطلاع رسانی با عدم تشخیص و رعایت حق دریافت اطلاعات برای همه

اطلاع رسانی با عدم تبعیض و رعایت حق نظارت و کنترل اطلاعات

اطلاع رسانی با عدم تبعیض و رعایت حق جستجوی اطلاعات

اطلاع رسانی با رعایت عهدها و پیمان ها

بالندگی فردی و اجتماعی می نماید و با مواجهه صریح و روشن با عقاید دیگران ضمن رعایت «احترام» و «ادب» و اجتناب از بدگویی و ناسزاگویی و با بهره مندی از استدلالات منطقی به ابلاغ پیام های خود می پردازد.

(قرآن مجید در اطلاع رسانی ضمن توجه به آینده به ذکر حوادث اساسی گذشته و نیازهای حال می پردازد و با مبارزه جدی با جهل و ناآگاهی و با پرهیز از تجاهل عمومی و ارتجاع اقدام به ارتقای تشخیص فردی و اجتماعی با تکرار مطالب معتبر و موثق پرداخته و با نگاهی جهان شمول همراه با عنایت به رشد فردی انسان ها و با

اهمیت خاص به خانواده گستره اطلاع رسانی خود را همه انسان ها در همه سرزمین ها و با همه رنگ ها و نژادها می داند.

غرض و هدف اطلاع رسانی انبیا، حفظ شرافت و کرامت انسان به عنوان احسن مخلوقات نظام هستی با بیداری فطرت الهی وی در پرورش باور توحیدی همراه با

ص:190

رشد فضائل و رذائل در درون انسان می باشد تا وی بتواند در سهل ترین شکل مسیر صراط مستقیم الهی را طی نماید.

تلاش و کوشش همه انبیا در اطلاع رسانی، آگاه سازی و متقاعد کردن انسان ها برای پذیرفتن «حق» و «عمل صالح» بوده است و هریک از انبیای الهی با یادآوری مکرر مطالب تلاش عمده خود را صرف نشر فرهنگی نمودند که با توسعه اندیشه، انسان ها صاحب دل هایی پاک و پاکیزه و قلبی سلیم گردند آنها این تلاش و کوشش را بی وقفه و با دل سوزی فوق العاده و بدون طمع و نظر به مادیات با وحدت در هدف و هماهنگی و متناسب با نیازهای زمان خود انجام دادند.

شخصیت فاخر و ارزشمند آنان به عنوان الگوهایی واقعی برای انسان های همه زمان ها بوده است آنان با بهره مندی از جذابیت های فیزیکی و ظاهری، رفتاری و اخلاقی، باطنی و معنوی مورد علاقه مخاطبین بوده و با بهره مندی از علم فراوان به

ص:191

تناسب عقل مخاطبین با آنان برخورد و گفتگو می نمودند.

انبیای الهی با سعه صدر، صبورانه به تشریح سؤالات انسان ها و رفع شبهات و تردیدهای آنان می پرداختند. آنان با روش های گفتگوهای رو در رو، ارسال مکاتبات و دعوت از اهل علم و دانش زمینه بحث و گفتگو را در همه اقشار فراهم می نمودند و به نشر و ترویج فرهنگ صداقت، امانت، راستگویی، وفای به عهدها و

پیمان ها مشاورت، مشارکت، تعاون، سبقت در امور خیر و نیکی، عدم تبعیض می پرداختند که قرآن همه این امور را صراط مستقیم می داند.

تلاش عمده آنان اصلاح زندگی انسان ها و بهره مندی آنان از یک حیات معقول و طیب به روش خود مدیریتی، خود کنترلی و خود نظارتی با نهادینه کردن ایمان و تقوا همراه با اشاعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر بوده است.

انبیای الهی حقوق و تکالیف را تبیین نموده و با تلاش گسترده، سعی بر جلوگیری از ظلم به انسان ها با آشنا نمودن آنان به حقوق خود کردند تا آنان مورد بهره برداری

ص:192

مستکبران و استثمارگران قرار نگیرند و قادر به رفع استضعاف خود در شکل های مختلف آن باشند و از استبعاد و عبودیت هر قدرتی بیرون آیند و تنها به بندگی خدای واحد بپردازند تا عزیز و ارزشمند زندگی کنند.

و به فرموده قرآن به فلاح و رستگاری رسند: قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا

پژوهش حاضر با عنایت به ضرورت اطلاع رسانی انبیا به اهداف، شیوه ها و اخلاق اطلاع رسانی آنان پرداخته که با بهره مندی از آیات قرآن مجید به محورهای زیر به عنوان شیوه نامه اطلاع رسانی انبیا دست یافته است:

و مستند با حق جستجو گری و شک کردن.

ارائه اطلاعات به منظور رشد همه جانبه جوامع انسانی با رعایت اختیار و آزادی.

پیشگیری از ارائه اطلاعات ناقص و کذب.

پیشگیری از تحریف حقایق و عدم ارائه اطلاعات گمراه کننده.

ارائه اطلاعات به منظور بیان حوادث گذشته، حال و آینده.

اطلاع رسانی به منظور آگاهی از حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی.

عدم اخلال در امر اطلاع رسانی به منظور رعایت حق دریافت اطلاعات برای همه مردم.

توسعه افق دید از سرای خاک تا آن سوی افلاک.

ص:194

اطلاع رسانی با طبقه بندی اطلاعات

اطلاع رسانی با استفاده از زیبایی های هنری، فصاحت، و بلاغت بیان

اطلاع رسانی با استفاده از برهان عقلی

اطلاع رسانی با استفاده از اخبار گذشته و آینده

اطلاع رسانی عدم اجبار و پذیرش اطلاع رسانی

اطلاع رسانی به منظور پاسخ به نیاز مخاطبان

اطلاع رسانی فرا منطقه ای

اطلاع رسانی با تقویت نظارت و کنترل فردی و اجتماعی

اطلاع رسانی با طبقه بندی مخاطبین

اطلاع رسانی شفاف

ص:197

اطلاع رسانی با رعایت حق نظارت و کنترل اطلاعات

اطلاع رسانی با جستجوی اطلاعات

اطلاع رسانی با وفای به عهدها و پیمان ها

امکانات فناوری اطلاعات این فرصت را فراهم نموده است که ناکامی های پیروان ادیان الهی که مانند گروه های ناتوان و حاشیه نشینان بعضا قادر به انتقال معارف عالی و بلند پیامبران الهی نبودند، با بهره گیری از امکانات جدید با سهولت و سرعت فزاینده به انتقال اطلاعات پرداخته، از توزیع و نشر اطلاعات غلط جلوگیری نمایند.

جهت ایجاد ارتباط در حوزه انتقال فرهنگ الهی و پیام انبیا و رسولان می توان از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی جدید برای این آرمان بلند و عالی بهره برداری کرد و

به فرمایش رسول مکرم اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله مبنی بر «یادگیری مادام العمر» تحقق بخشید و با تدوین «اهداف و اخلاق» انبیای الهی با بهره گیری از شیوه های عملی آنان زمینه دسترسی عموم علاقه مندان را به آموزش و گسترش اطلاعات فراهم نمود و این امر زمانی میسر است که پیروان ادیان الهی با نگاه بلند و فراملیتی و با بهره مندی از خلاقیت های نوین اقدام به نشر مواریث باارزش فرهنگ انبیا نمایند.

ص:200

مسلما تحقق این آرمان نیازمند عزم های جدی، همت های والا و قلب های پرشور و انسان های عالم و دانشمندی است که با کارهای تیمی با حل مشکلات مالی به سازماندهی شبکه های فرهنگی ادیان الهی اقدام نمایند و با تولید اطلاعات لازم به نشر آنها در قالب های گوناگون و متناسب با نیاز مردم کشورهای مختلف در قالب نرم افزارهای مناسب اقدام نمایند. و بدین وسیله در دنیایی که بر «محور دانایی» و

«خلاقیت»، «مشاورت و مشارکت» در حال تحول، تغیر و حرکت است «اصول اخلاقی» و «ارزش های معنوی» رسولان الهی را که بر «محور خدا گرایی» قرار دارد، جهت حرکت جوامع در مسیر «عدل» و «عدالت» و «اعتدال» به دنیا عرضه نمایند. دین داران با تدوین و بهره مندی از شیوه نامه اطلاع رسانی انبیای الهی به ارائه «مدل» های متعالی به دنیا بپردازند تا با توجه به اقتضائات زمان و مکان به تلاش اسلام که بر پایه «تعالی انسانی» است به «عدالت اجتماعی» دست یابند.

ص:201

با توجه به مطالعات انجام شده پژوهش گر، «نظریه غالب» در اطلاع رسانی انبیا و رسولان الهی از منظر قرآن و نهج البلاغه بر مبنای «اعتدال» در حوزه فردی و اجتماعی استوار است به گونه ای که با اطلاع رسانی رسولان الهی رشد و بالندگی در زندگی فردی و اجتماعی در راستای تحقق «عدل» و «عدالت» حاکمیت پیدا می کند و با مخالفت

شدید با فرهنگ «استکبار»، «استضعاف»، «استخفاف» و «استعباد» و «تبعیض» «مستقیم و غیرمستقیم» که منتهی به خوار و کوچک کردن و ضعیف نمودن انسان ها است مبارزه شود و با مبارزه با فرهنگ «تملق و چاپلوسی» با پرورش انسان هایی «علیم» و «بصیر» و «شایسته» در محیطی «سالم و امن» با در اختیار داشتن «قلب ها و مغزها» و «ارتباط مناسب» و اطلاع رسانی به هنگام به هدایت و رهبری انسان ها پرداخته شود تا آنان با انگیزه های متعالی بر اساس «تقوی» و «خود مدیریتی» به عمل

ص:202

بیشتر به معارف متعالی انبیا بپردازند و بر اساس سیستم عادلانه اطلاع رسانی در ساختن فرهنگ و تمدن ها حرکت به سمت «حیات معقول» با «روابط عادلانه» و «اشتراک» همه افراد و گروه ها به پیشبرد اهداف «مادی و معنوی» همت گمارند و با اطلاع رسانی مناسب «به حق و مستند» موجبات به فعلیت رساندن استعدادهای

سازنده انسان آن «خلیفه خدا» در زمین را فراهم و قلوب انسان ها را تسخیر کنند و مغزهای آنان بهره مند گردند.

والسلام علی من اتبع الهدی

ص:203

10- اوصاف انبیاء در قرآن، نور الدینی، علی، انتشارات قم، 1378

11- وحی و نبوت، فرهنگ و هنر خراسان، شریعتی، محمدتقی، 1349

12- مدیریت تبلیغات، محمدیان، محمود، انتشارات حروقبه، 1382

13- خبر و خبررسانی در قرآن، پویا، علیرضا، دانشکده صدا و سیما، 1384

14- اطلاع رسانی و فرهنگ، نجاتی حسینی، محمود، خانه کتاب، 1380

15- کتاب و فناوری اطلاعات، چکیده مقالات، دومین گردهمایی نقش اطلاع رسانی و توسعه فرهنگی

(239)

16- چکیده مقالات اولین همایش بین المللی نقش اطلاع رسانی در توسعه فرهنگی خانه کتاب

ص:205

17- المعجم المفهرس، عبدالباقی، محمد فؤاد

18- رسانه ها، ارتباطات، فرهنگ رهبانیتی جهانی، لال، جیمز، ترجمه مجید نکودست، روزنامه ایران، 1379

19- درآمدی بر ارتباطات شمسی در ایران، فرقانی، محمدمهدی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1382

20- مبانی ارتباط، تبلیغ و اقناع، کیا، علی اصغر، سعیدی، رحمان، روزنامه ایران، 1383

21- مخاطب شناسی، مک کوایل، دتیس، مهدی منتظر قائم، مرکز مطالعات و

تحقیقات رسانه ها، 1380

22- نهج البلاغه، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، ترجمه محمد دشتی، انتشارات مشهور، چاپ نهم، 1380

ص:206