جواب استفتاء به شما ارسال مى شود براى شما حجيّت ندارد و نمى توانيد به آنها عمل كنيد.

س 5: در زمانى كه چندين مرجع براى تقليد وجود دارد و نظر اهل خبره بر اينكه كدام مرجع اعلم است مختلف مى باشد; تكليف شخصى كه وظيفه اش تقليد ازاعلم است چه مى باشد؟

ج: هو العالم; چنانچه اهل خبره عادل، متعدد باشند و هر كدام شخصى را غير از آن كه ديگران به اعلميت او شهادت مى دهند، معرفى و شهادت دهند، شخص مقلد در تقليد از هر كدام از كسانى كه اعلميت آنها محتمل است مخير است و چنانچه شهود بر اعلميت يكى از مجتهدين زيادتر باشد، احتياطاً او را براى تقليد انتخاب نمايد.

چيست؟

ج: هو العالم; ولايت فقيه به معناى حكومت فقيه است. مرجع تقليد كسى است كه در فروع دين قول او حجت است، بنابراين فرق واضح است.

س 12: آيا ولايت مراجع تقليد همان ولايت ائمه معصومين عليهم السلام مى باشد؟

ج: هو العالم; خير، ولايت امام معصوم (ع) خيلى اوسع از ولايت فقيه است.

س 13: توهين نمودن به مجتهد جامع الشرائط يا لعنت نمودن او از روى علم و عمد، چه حكمى دارد؟ آيا موجب كفر و خروج از دين اسلام مى گردد؟ در صورتى كه خود لعنت كننده قبول دارد او مجتهد جامع الشرائط است.

ج: هو العالم; امام زمان ارواحنا فداه فرموده است: الراد عليهم الراد علينا و الراد علينا كالراد على الله و هو على حدالشرك بالله.

س 14: آيا ناسزا گفتن و فحش دادن به مرجع تقليد به اين دليل كه درباره انقلاب يا اشخاص، حرف هايى زده است جايز است؟

ج: هو العالم; در صورتى كه اصل حكومت اسلامى را اهانت نكند، بلكه متعرض مسؤولين بشود به اين جهت كه بر طبق دستورات اسلامى عمل نمى كنند جائز نيست.

س 15: اگر مرجع تقليدى بدون ثابت شدن حق يكى، على الاعلان طرف مقابل را حمايت كند. دراين صورت آيا عدالتش باقى مى ماند و تقليد از او جائز است يا خير؟

ج: هو العالم; چنانچه احتمال بدهيد كه بر آن عالم ثابت شده است كه حق با او است، اين عمل موجب سلب عدالت نمى شود و تقليد او جائز است.

(ع) مريض شود، مداوا نمودن او چگونه است؟ آيا حرام است؟

ج : هو العالم; ناصبى انجس من الكلب است، يقيناً حفظ او از تلف واجب نيست.

س 18: آيا مال ناصبى را مى توان گرفت و تصرف نمود؟

ج : هو العالم; مال مطلق ناصب را خير. اما مال ناصب اهل البيت (ع) را، بلى! مى توان گرفت و تصرف نمود.

آب به صورت بريزد و يك دفعه دست بكشد كافى است.

س 25: آيا در وضوء مقدارى از عذار (قسمت بالاى فك) و عارض (گونه) جزء صورت است و بايد شسته شود؟

ج : هو العالم; آنچه دست باز از صورت مى گيرد لازم است و زيادى از آن لازم نيست. به عبارت ديگر پهناى صورت، يعنى مقدارى كه بين انگشت وسط و شست قرار مى گيرد، بايد شسته شود.

س 26: اگر در وضوء هنگام شستن صورت و دست ها اقدام به باز و بسته كردن شير آب نمايد چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد.

س 27: با توجه به مسأله 257 رساله عمليه شما، آيا در وضوء مى تواند صورت و دست ها را چند مرتبه آب بريزد و در آخرين مرتبه قصد شستن براى وضوء نمايد؟ برفرض مثبت بودن جواب آيا بين شستن مرتبه اول و دوم فرقى هست يا خير؟

ج : هو العالم; آب ريختن هر چند عدد باشد اشكال ندارد، ولى اگر تمام عضو شسته شد، مرتبه دوم مستحب است و مرتبه سوم جائز نيست.

س 28: اگر كسى تا مچ در وضوء بشويد و بعد از مچ تا سرانگشتان آب بريزد و به نيت وضوء بشويد آيا وضوى او صحيح است؟

ج : هو العالم; بلى، صحيح است.

س 29: اگر وضوء گيرنده در مسح پا، مانعى را بعد از مسح ديد آيا مى تواند مانع را برطرف كند و دوباره مسح كند؟

ج : هو العالم; بلى، مادامى كه موالات از بين نرفته باشد.

س 30: اگر در حال مسح سر، قسمتى از دست به آب صورت رسيد، آيا مى

تواند با بخش باقى دست كه متصل به آب صورت نشده پاها را مسح كند؟

ج : هو العالم; بلى، مى تواند مسح كند.

س 31: اگر رطوبت كف دست براى مسح باقى نمانده باشد، آيا مى تواند از ساير اعضاى وضوء رطوبت بگيرد؟

ج : هو العالم; بلى، مى تواند، ولى احوط استحباباً تقديم ريش و ابرو بر ساير اعضاء وضوء است.

س 32: حد مسح كشيدن پاى مرد و زن چگونه است؟ فرق دارد يا نه؟

ج : هو العالم; به يك نحو است هيچ فرقى ندارد.

س 33: آيا در وضوء براى مسح پاها جايز است يا دست راست پاى چپش را مسح كند و برعكس؟

ج : هو العالم; بنابر اقوى بايد مسح پاى راست با دست راست و پاى چپ با دست چپ باشد .

س 34: آيا در وضوء مسح منكوس جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; بلى جائز است.

س 35: در حال اضطرار آيا مسح نمودن پاها اگر حايل نازك روى آنها باشد جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; جايز است.

س 36: آيا در وضوء مسح كردن بر روى حايل همانند مقنعه يا جوراب در حال ضرورت يا تقيه يا سرماى شديد يا ترس از حيوان درنده، و يا ترس از دشمن، جايز است؟

ج : هو العالم; بلى جائز است ولى در خصوص مسح سر در حال تقيه احوط تيمم بعد از وضوء است.

س 37: در صورتى كه وضوء گيرنده روى پاها را دو مرتبه مسح كند، آيا وضويش باطل است؟

ج : هو العالم; اگر مسح اول صحيح باشد وضوء باطل نمى شود و اگر مسح اول

صحيح نباشد، در مسح دوّم اگر پا را خشك كند، صحيح والا باطل است.

س 38: آيا در وضوء تكرار عمدى يا سهوى مسح سر و پاها موجب بطلان وضوء مى شود؟

ج: هوالعالم;جواب اين مسأله ازجواب مسأله قبل معلوم مى شود.

قرآن بخواند آيا مى تواند با همان وضوء نماز بخواند؟

ج : هو العالم; بلى مى تواند.

س 45: اگر كسى با اعتقاد به اينكه مورد تقيه يا ضرورت است وضوى تقيه اى يا ضرورتى گرفت سپس خلاف آن روشن شد، آيا چنين وضويى در وقت يا خارج وقت صحيح است؟

ج : هو العالم; صحيح نيست.

واجب است.

س 52: آيا قضاى غسل جمعه چه در حال عذر نبودن آب يا با بودن آب كفايت از وضوء مى كند؟

ج : هو العالم; در مورد امر به قضاء غسل جمعه كفايت ازوضوء مى كند ولى اگر ثابت نباشد و رجاءاً قضاء كند كافى نيست.

نماز ندارد.

س 64: ميتى كه جنازه اش بعد از آنكه مدتى در بيابان افتاده و شديداً بو گرفته و متلاشى شده، به دست آمده و قابليت غسل و تيمم ندارد، چه بايد كرد؟ و ثانياً آيا كفن كامل براى او لازم است؟

ج : هو العالم; چنانچه استخوان هاى آن بدون گوشت باقى است، جميع اعمال واجب بر ميت غير از غسل كه در فرض سؤال ممكن نيست، واجب است.

آيا ثواب اول وقت از دست مى رود؟

ج : هو العالم; خود حضرت سيد الشهداء(ع) در جنگ كه از افضل عبادات بود از آن دست كشيد و نماز خواند، پس ما كه ادعاى تبعيت از آن بزرگوار را داريم بايد نماز اول وقت را رعايت كنيم.

س 69: در صورتى كه وقت نماز وسعت دارد، و تأخير نماز موجب قضا نمى شود تنها از وقت فضيلت خارج مى شود، آيا مردم مى توانند تأخير نماز كنند و به عزا و ماتم مشغول باشند، آيا اين فعل مانعى دارد؟

ج : هو العالم; خير، مانعى ندارد مگر جائى كه عنوان اهانت به فريضه الهى منطبق شودوبه عبارت ديگراستخفاف به صلاة باشد.

س 70: اگر شك كرديم روز باقى است يا نه؟ آيا مى توان استصحاب روز كرد و نماز را اداء خواند؟ آيا اصل مثبت نيست؟

ج : هو العالم; خير اصل مثبت نيست بلكه از موارد ضم وجدان به اصل است در موضوعات مركبه. بنابراين در حال شك مى توان نماز خواند و نماز اداء است نه قضاء.

«لباس نماز گذار»

س 71: در مواردى كه خانم ها با چادر سفيد نازك نماز مى خوانند اگر بدن آنها زير چادر نمايان باشد، اعم از اينكه نامحرمى باشد و يا نباشد، نماز آنها چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; چنانچه ساتر بدن نباشد نماز صحيح نيست ولو نامحرم نباشد. ميزان پيدا نبودن بدن در حال نماز است.

س 72: اگر نمازگذار در اثناى نماز يا بعد از آن متوجه شد كه موى گربه بر لباس او هست، آيا نماز او صحيح مى باشد؟

ج : هو العالم; صحيح است، ولى اگر در

وسط نماز باشد بايد آن را از خود جدا كرده و كنار بيندازد.

س 73: آيا براى خانم ها لازم است در حال نماز جوراب ضخيم بپوشند؟

ج : هو العالم; پوشاندن پا تا ساق لازم نيست. ولى از ساق به بالا بايد پوشيده باشد.

«مكان نمازگذار»

س 74: نماز خواندن در زمين هاى وقفى چه حكمى دارد؟ در خانه هاى ساخته شده در آن چه؟

ج : هو العالم; اگر وقف خاص نباشد و خانه هاى ساخته شده مخالف وقف واقف نباشد، اشكال ندارد.

س 75: در صورتى كه زن و مرد در دو اطاق مشغول نمازند لكن مكان زن جلوتر از مكان مرد است، نمازشان چه حكمى دارد؟ در حالتى كه درب اطاق ها باز باشد نمازشان چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; صحيح است چون واجب نيست زن عقب تر از مرد بايستد.بلى! مساوى ايستادن زن با مرد يا جلوتر ايستادن او مكروه است.

س 76: مغازه ما در منطقه اى از تهران _ ميدان كاه فروشان قديم _ مى باشد جدّ پدرى ما در آن ميدان كاه و جو و گندم مى فروخته، اما قبل از او اين ملك قبرستان اداره اوقاف بوده است كه بعداً به جد و پدر و خود ما رسيده است، شخصى با همكارى شهردارى تهران ميدان و قبرستان را به پروژه تجارى تبديل كردند و مغازه ما الان در اين پروژه است، با توجه به اينكه همه حقوق دولتى _ ماليات، عوارض و... را پرداخت مى كنيم، آيا اجازه مى دهيد نماز اول وقت را در اين ملك بخوانيم؟

ج : هو العالم; شما به حسب ظاهر حق استفاده داشته

ايد و فعلا هم داريد به هر حال من اجازه مى دهم همه نوع استفاده بنماييد.

كافى است.

: هو العالم; بلى مانعى ندارد.

س 99: در رساله توضيح المسائل آمده است: «اركان نماز اگر عمداً و يا سهواً كم يا زياد شود نماز باطل است» حال سؤال اين است كه زيادى در نيت چگونه متصور است؟

ج : هو العالم; در اجزاء غير ركن كم يا زياد شدن غير عمدى مبطل نيست، در نيت ولو زياد شدن ممكن نيست، ولى چون كم شدن ممكن است لذا از اركان ذكر شده است.

شاهد ظن از بين برود بايد به قول شاهد عمل كند و الا در عمل به ظن يا به قول شاهد ثقه مخيراست.

س 103: اگر نمازگذار بعد از اكمال سجدتين كه علم اجمالى پيدا كرد بعد از اكمال سجدتين، يا حمد را نخوانده و يا ركوع را انجام نداده، آيا نمازش را اعاده كند؟

ج : هو العالم; لازم نيست.

نماز را تمام خوانده يا شكسته با توجه به «الوقت حائل» بناى بر تمام قرار دهد يا خير؟

ج : هو العالم; بنا بگذارد بر اينكه تمام خوانده است.

س 109: شخص سربازى در مدت دو سال خدمت خود، هر روز رفت و آمد مى كند، حكم نماز و روزه اش را بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; قصر است

س 110: اگر پدر و مادر يا يكى از آنها از سفر فرزند خويش نهى كردند و فرزند شك كرد، آيا نهى آنان موجب عاق مى شود يا نه؟ حال اگر مسافرت رفت، نمازش تمام است يا شكسته؟

ج : هو العالم; چنانچه آنها ناراحت بشوند بايدتمام بخواند والا شكسته. به هر حال احتياط به جمع بين قصرواتمام ترك نشود.

س 111: اگر كسى براى سعايت مؤمنى به سفر رفت، در برگشتن اگر مسافت باشد، نمازش تمام است يا شكسته؟

ج : هو العالم; چنانچه برگشتن عرفاً جزء سفر معصيت باشد وجوب تمام بعيد نيست. ولى احتياط به جمع ترك نشود.

س 112: اگر كسى در سفرش با قصد مسافت شرعى، به سه فرسخ رفت و در آنجا نمازش را قصر خواند و روزه اش را افطار كرد، سپس ترديد در قصد كرده و يا از سفرش برگشت، آيا نمازش را در وقت اعاده كند؟ حكم روزه اش چيست، آيا قضاء آن لازم است؟

ج : هو العالم; اعاده نماز لازم نيست. و روزه را اگر افطار كرده است قضاء آن لازم است و كفاره ندارد، اگر افطار نكرده است روزه را تمام كند.

س 113: در صورتى كه صبّى سفر شرعى رفته باشد و در برگشت از سفر در جايى

كه سه فرسخ مانده به وطن بالغ شود، آيا نمازش را تمام بخواند يا شكسته؟

ج : هو العالم; بايد نماز را شكسته بخواند.

العالم; چنانچه بنا دارد مدت طولانى بماند، بلى! حكم وطن دارد.

س 117: شخصى اهل قم و فعلا در تهران ساكن است و از وطن اولش اعراض نكرده است. در وطن دوم ازدواج مى نمايد. در صورتى كه زن به همراه شوهرش به وطن اول شوهر مى آيد و كمتراز ده روز مى ماند آيا از باب تبعيت نماز زن تمام است يا قصر؟

ج : هو العالم; زن در آن محل مسافر است و نماز را بايد قصر بخواند. تبعيت زن، نسبت به شوهر در حكم تمام و شكسته خواندن وجود ندارد.

روزه پدرش را اعم از آنچه معذور بوده و يا معذور نبوده قضا كند و بجا آورد؟

ج : هو العالم; چنانچه از قول همسر دوم اطمينان پيدا كند، بلى! واجب است و الا واجب نيست.

س 123: در صورتى كه معلوم نباشد چه مقدار نماز قضا بر پدر است، پسرى كه نماز قضاى پدر به عهده او است چه مدت نماز قضا بخواند؟

ج : هو العالم; به مقدارى كه يقين دارد نخوانده، و اگر اصل اشتغال ذمه پدر معلوم نيست چيزى بر او واجب نيست.

س 124: آيا پسر بزرگتر كه نماز قضاى پدر به عهده او است، مى تواند نمازها را نشسته بخواند؟

ج : هو العالم; چنانچه قدرت ندارد ايستاده بخواند و مأيوس است از اين كه تمكن پيدا كند، بلى جائز است و الا جائز نيست.

آيا مى تواند نمازش را دوباره با جماعت بخواند، چه امام شود و چه مأموم؟

ج : هو العالم; بلى صلاة معادة با جماعت مستحب است. هم مى تواند امام شود. هم مى تواند مأموم شود.

س 128: كسى كه در نماز جماعت اقتدا كرده، حركت عمدى او موقع خواندن پيش نماز واجبات نماز را، چه صورت دارد؟

ج : هو العالم; لابد مراد حال قرائت است كه بر مأموم قرائت لازم نيست در آن مورد حركت عمدى اشكال ندارد.

س 129: اگر امام جماعت تا آخر نماز نفهميد كه مأمومين به او اقتدا كردند آيا آثار جماعت مترتب مى شود؟

ج : هو العالم; بلى، چون انعقاد جماعت بانيت مأموم است نه امام.

س 130: مأموم در نماز جماعت سر از سجده بر مى دارد و ملاحظه مى كند،امام هنوز در سجده است و به سجده مى رود و اين عمل چند بار تكرار مى شود. آيا بعد از نماز، سجده سهو تكرار مى شود و يا به خاطر وجوب متابعت امام سجده سهو ندارد؟

ج : هو العالم; در اين موردسجده سهونهواجب است نه مستحب.

دانسته اند نماز جماعت را به امامت اينجانب برگزار نموده و اينجانب نيز به دليل احترام خاصى كه براى لباس روحانيت كه لباس اجدادم است قائل هستم تنها در موقع نماز جماعت ملبس به آن لباس مقدس شده ام. بفرماييد آيا از نظر شرعى و عرفى اشكال دارد يا خير؟

ج : هو العالم; شرط درنماز جماعت، احراز عدالت امام است و لباس دخيل نيست، چنانچه مؤمنين شما را عادل مى دانند در تشكيل جماعت مجازيد، و لباس هم مجازيد بپوشيد. البته اگر نپوشيد باز هم جماعت صحيح است و پوشيدن هم اشكال ندارد. ضمناً به شما توصيه مى شود كه اگر بينك و بين الله خود را عادل نمى دانيد اقامه جماعت ننماييد مگر بعد از توبه و تهذيب نفس و تقيد به موازين شرعيه، به هر حال التماس دعا دارم.

س 132: در صورتى كه امام جماعت بعد از اتمام نماز متوجه شود كه نمازش باطل بوده، مثلا وضوء نداشته يا لباسش نجس بوده، تكليفش چيست؟ آيا بايد به مأمومين اطلاع دهد؟

ج : هو العالم; لازم نيست چون نماز مأمومين صحيح است.

س 133: آيا اقتدا كردن به شخص سنّى در نماز جماعت جايز است. در صورتى كه بعد نماز خويش را اعاده كنيم؟

ج : هو العالم; در غير صورت تقيه جايز نيست، در حال تقيه جايز است. ولى اعاده نماز لازم است.

است در مسجد ديگرى نبز به نام مسجدالحسين (ع) كه ما بين آن دو مسجد واقع شده است و فاصله آن با دو مسجد از طريق متعارف چهار كيلومترونيم است، نماز جمعه اقامه مى شود. وقتى كه به امام جمعه مسجد الحسين گفته شد كه اقامه نماز جمعه در اين مسجد به لحاظ فاصله شرعى جايز نيست و فاقد شرط است، عذر آوردند كه ترك نماز جمعه، باعث سوء ظن از علما و دين مى شود و محذور دارد. حال بفرماييد وظيفه شرعى امام جمعه، هيأت امناى مسجد و مأمومين چيست؟

ج : هو العالم; در صحت نماز جمعه شرط است كه بايد بين دو نماز جمعه فاصله كمتر از سه مايل كه يك فرسخ شرعى است، نباشد و هر فرسخ شرعى پنج كيلومتر و نيم است. در صورتى كه فاصله كمتر باشد، اگر هر دو امام با هم شروع به نماز كنند، نماز هر دو باطل مى شود.

و اگر يكى زودتر شروع كند، نماز او صحيح و نماز دومى باطل است. و چون نماز جمعه در زمان غيبت واجب عينى نيست،لذا ترك آن به واسطه فقد شرط صحت، باعث سوء ظن نمى شود.

در خاتمه معلوم باشد فتواى ما آن است كه در نماز جمعه شرط است كه با امام معصوم (ع) يا با اجازه او باشد، و در زمان غيبت مشروعيت نماز جمعه ثابت نيست، بنابراين بايد بنابر احتياط اگر نماز جمعه خوانده شود، نماز ظهر نيز خوانده شود.

در اثناء نماز قضاى نيابتى، غفلت حاصل شود و تصور كنيم نماز اداى خودمان را مى خوانيم. سپس در ركعت بعد متوجه اشتباه خود شده و نيت را اصلاح كنيم، آيا نماز نيابتى ما صحيح خواهد بود؟ و اگر بعد از نماز متوجه اشتباه خود شديم چطور؟

ج : هو العالم; در هر دو صورت نماز صحيح است و امتثال همان امرى كه اول شروع، قصد كرده ايد واقع مى شود. يعنى نماز قضاى نيابتى واقع مى شود.

خودش لازم است؟

ج : هو العالم; مداوا واجب نيست، فضلا از قرض گرفتن به عبارت ديگر نه مداوا واجب است و نه قرض گرفتن.

جايز است؟

ج : هو العالم; بدون استهلاك جائز نيست.

س 145: اگر كسى موقع مكيدن گازوئيل از شلنگ، اتفاقاً گازوئيل به دهان يا گلويش برسد و هر چه آب دهن بيندازد طعم گازوئيل از گلويش نرود روزه اش چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; در صورتى كه گازوئيل داخل معده نشود، گازوئيل موجب افطار نمى شود و اشكال ندارد.

س 146: آيا آمپول تقويتى روزه را باطل مى كند؟

ج : هو العالم; احتياطاً بلى.

نداشته يا نه؟

ج : هو العالم; باطل نمى شود بواسطه آنچه در استفتاء قبل بيان شد.

س 152: روزه دارى كه به مبطليت دروغ بستن به خدا و پيامبر جهل دارد، لكن حرام بودن آن را مى داند. آيا چنين شخصى چه جاهل قاصر و چه جاهل مقصر ملحق به عالم مى شود و كفاره بر او واجب است؟

ج : هو العالم; مطلقاً كفاره لازم نيست، چون روزه باطل نمى شود و خود اين معصيت موجب كفاره نيست.

آنهم در خصوص ماه رمضان. و در آن مورد هم قضاء روزه هايى كه بعد از غسل جمعه گرفته لازم نيست.

س 156: در صورتى كه شخص جنب، در آخر وقت با تيمم نمازش را مى خواند و روزه اش را مى گيرد ومعصيت مى كند و در اول وقت غسل نمى كند. آيا نمازها و روزه هايش صحيح است؟

ج : هو العالم; نمازها صحيح است، و در روزه بايد به جمع بين تيمم و روزه احتياط كند و قضاء آن را بعد از غسل به جا بياورد.

را باطل كند و اگر نهى كرد اطاعت او لازم نيست، زيرا (لاطاعة لمخلوق فى معصية الخالق).

و بعداً نيز تا مادامى كه بنا داريد بر دادن خمس در تصرفات مجازيد.

س 172: با توجه به اينكه منبع خريد وسائل زندگى من منحصر به همان مبلغ است، اگر بخواهم همه خمس را بدهم شايد نتوانم امكانات زندگى تهيه نمايم چه وظيفه دارم؟

ج : هو العالم; دستگردان نموده و به تدريج بپردازيد.

س 173: با توجه به گمشدن ته چك دفترچه بانك و ندانستن مقدار موجودى چگونه مقدار خمس را معين كنيم؟

ج : هو العالم; بعد از مراجعه به بانك بدهى تان معلوم مى شود، در صورتى كه معلوم نشود، قدر متيقن را بپردازيد، و مازاد را دستگردان نماييد و در صورت احتياج، من اجازه مى دهم بخشيده شود.

س 174: اگر مثلاً به زيد، ملكى از پدرش، و به پدرش نيز از جد ارث رسيده باشد و زيد نمى داند خمس ملك مذكور را داده اند يا نه، حال اگر ملك را فروخت تكليفش چيست؟

ج : هو العالم; خمس واجب نيست.

س 175: اگر كسى براى تشكيل زندگى، قبل از ازدواج اثاثيه منزل را وسط سال كم كم تهيه كند آيا به آن اثاثيه كه بعداً استفاده خواهد كرد، خمس تعلق مى گيرد؟

ج : هو العالم; چنانچه اثاثيه منزل را او بايد تهيه كند، دادن خمس لازم نيست. به شرط آنكه اثاثيه براى سالهاى بعد نباشد، يا آنكه قدرت تهيه دفعى آنها را نداشته باشد.

س 176: اگر خانمى طلايى را قبل از سر سال خمسى خود بخرد و در شأن او باشد، لكن هنوز نپوشيده، سال خمسى اش مى رسد، آيا خمس آن را بايد بدهد؟

ج : هو العالم; خمس ندارد.

س 177: اگر

كسى طلب خود را بعد از سال خمسى بگيرد، آيا خمس همان را بدهد، يا بعد از مؤنه زندگى، خمس مابقى را بدهد؟

ج : هو العالم; چون سر سال مالك است و زايد بر مؤنه است، خمس آن طلب را هم بايد بدهد.

س 178: شخصى در روستايى زندگى مى كند و چند سال پيش با پول تخميس شده ساختمانى در تهران خريده است و اكنون اين ساختمان را به بيشتر از قيمت خريدارى شده فروخته، و با پول آن ساختمان ديگرى خريده است، آيا به قيمت مازاد ساختمان فروخته شده خمس تعلق مى گيرد يا نه؟ با توجه به اينكه مى خواهد كوچ كند و آن ساختمان را سكنى گزيند.

ج : هو العالم; نظر به اينكه خريد خانه در وسط سال اول نبوده است، همان وقتى كه پول دستش آمده، زيادى قيمت، خمس دارد و خريد خانه بعد از آن، مسقط خمس نيست.

س 179: اگر شخصى در دو شهر مختلف، دو منزل دارد كه يكى به صورت ويلايى است، آيا لازم است به آن خمس بدهد؟

ج : هو العالم; چنانچه در سال مدتى در هر يك از آن دومنزل زندگى مى كند، براى هيچ كدام خمس دادن لازم نيست.

س 180: در صورتى كه شخصى در موقع سال خمسى، حساب اموالش را برسد، آيا مقدار خمس را از همان مال درآورد يا اينكه از مال مخمس بدهد؟

ج : هو العالم; لازم نيست از آن مال بدهد، از اموال ديگر بدهد كفايت مى كند.

س 181: جهيزيه اى كه در طول چند سال براى دختر خريده مى شود، يا ديگران هديه مى كنند و همچنين هدايايى

كه داماد در دوران نامزدى براى عروس خريده خمس دارد يا خير؟

ج : هو العالم; جهيزيه كه در وسط سال اخير، خريده شده، خمس ندارد و اما آنهايى را كه در سالهاى قبل خريده است، چنانچه تمكن نداشته است در يك سال بخرد و به تدريج بايد تهيه نمايد، خمس واجب نيست، والا خمس آنها را بايد بدهد.

س 182: آيا پولى را براى خريد خانه مسكونى پس انداز كرده اند خمس دارد يا خير؟

ج : هو العالم; بلى چنانچه سال بر آن بگذرد، خمس آن را بايد بدهد.

س 183: آيا هديه (چه نقدى و غير نقدى و چه بزرگ و كوچك) خمس دارد؟

ج : هو العالم; بلى خمس دارد. هديه هم مانند ساير فائده ها خمس به آن تعلق مى گيرد، در صورتى كه زايد بر مؤنه سال باشد.

س 184: اگر مالى كه به او ارث رسيده است را بفروشد با فرض اين كه قيمت آن بالا رفته، آيا خمس دارد يا نه؟ اگر مورث خمس آن مال را نداده لازم است خمس آن را بدهد؟

ج : هو العالم; ترقى قيمت خمس آن واجب است، ولى اصل مالى كه به ارث مى رسد خمس آن بر او واجب نيست، مگر آن كه بداند بر مورث خمس واجب شده بوده و نداده است، در اين فرض بايد خمس اصل مال را بدهد.

س 185: در صورتى كه حقوق كارمند يا كارگر را سرِ سالِ خمس دادند، بايد خمس آن را بدهد يا مى تواند صبر كند تا يك سال بر آن بگذرد و بعد از مؤنه خمس مازاد را بدهد.

ج : هو العالم; در صورتى كه زيادتر

از مؤنه سال قبل باشد بايد خمس آن را بدهد.

س 186: شخصى چند سال پيش زمينى را با سرمايه تخميس شده، خريده است و حالا مى خواهد ساختمانى جهت سكناى خود وخانواده اش بخرد و مى خواهد آن زمين را بفروشد و پول ساختمان را بپردازد. آيا خمس بر زياده از سرمايه اولش كه خمس آن را داده بود تعلق مى گيرد يا نه؟

ج : هو العالم; در سال خريد مسكن مقدارى كه زايد بر سرمايه اضافه شده خمس ندارد ولى بر آنچه در سالهاى قبل اضافه شده، خمس واجب است.

س 187: شخصى چوبهايى براى ساختن خانه از درخت چنار و غير آن تهيه كرده، است و بر آن سال گذشته است در حالى كه اين چوبها براى ساختن خانه أشدّ ضرورت دارد، آيا به محض تمام شدن سال، به آن خمس تعلق مى گيرد يا نه؟

ج : هو العالم; بلى تعلق مى گيرد.

س 188: شخص كارمندى جهت خريد منزل مسكونى مورد نياز ناچاراً به طور ماهيانه مبلغى از حقوق خود را كنار مى گذارد با توجه به نرخ تورمى (حدود 20 درصد) كه در جامعه وجود دارد و با فرض تعلق خمس عملا صد هزار تومان اين سال حدوداً برابر شصت هزار تومان سال آينده مى شود لذا خواهشمند است نظر مبارك را در مورد تعلق خمس بفرماييد؟

و نيز اگر پس انداز وى جهت خريد خانه مكفى نباشد و ايشان مثلا به صورت مضاربه اين پول را به كار بزند وسود آن را هم براى خريد خانه اختصاص دهد در اين فرض تعلق خمس چگونه خواهد بود؟

ج : هو العالم; پولى كه براى

خانه كنار مى گذارد، اگر در مقابل آن مديون نباشد مادامى كه خانه نخريده، خمس به آن تعلق مى گيرد و همچنين اگر به عنوان مضاربه بدهد هم به پول و هم به سود آن خمس تعلق مى گيرد.

س 189: شخصى با پول خمس داده، براى سكناى خود حياطى خريده كه دو باب دكان دارد. يكى را به پسرش هديه كرده و يك باب ديگر براى خودش باقيست، حكم خمس حياط و آن دو باب دكان را بيان فرماييد.

ج : هو العالم; حياط و آن دكان كه به پسرش داده خمس ندارد، يعنى برخود انسان خمس ندارد و اما پسر كه سرمايه او است بايد رعايت موازين را بكند. و اما دكان خودش اگر اضافه قيمت شده، زيادى آن مشمول دليل خمس است. يعنى در صورت زيادى قيمت آن دكان از مؤنه سال قبل خمس به آن تعلق مى گيرد.

س 190: كسى كه پول را براى رفتن به حج در بانك مى گذارد و چند سال مى گذرد آيا خمس به آن تعلق مى گيرد؟

ج : هو العالم; بلى با شرايط تعلق مى گيرد. يكى از شرايط زيادى بر مؤنه سال است.

س 191: كسانى كه آذوقه مصرفى منزل را تهيه كرده كه معمولا در خلال يكى دوماه مصرف مى شود، مجدداً خريدارى مى كنند. آيا خمس چنين آذوقه اى سال به سال لازم است؟

ج : هو العالم; چنانچه سر سال چيزى موجود باشد خمس همان با وجود شرايط واجب است.

س 192: اگر آذوقه را به ذمه خريدارى كرده، آيا تخميس آن سر سال واجب است يا نه؟

ج : هو العالم; خير واجب

نيست.

س 193: با فرض سؤال قبلى، بعد از پرداخت ذمه خود، آيا اين آذوقه از ارباح سال خريد حساب مى شود و يا از ارباح سال پرداخت؟

ج : هو العالم; از ارباح سال پرداخت حساب مى شود.

س 194: در مورد آذوقه منزل آيا معادل مخمس سال قبل (نه عين مخمس) در سال بعد، از خمس معاف خواهد بود؟

ج : هو العالم; بلى معاف است.

س 195: كسى كه درآمد او معمولا به مخارج زندگى او نمى رسد و كم مى آورد، مثلا حقوق ماهيانه او كمتر از خرج او است ولى سر سال خمسى او كه رسيده مبلغ پولى دارد، مثلا اول برج است، آيا خمس آن واجب است؟

ج : هو العالم; خير واجب نيست.

س 196: آيا تعيين سر سال بر هر مكلفى واجب است، با توجه به اينكه يقين دارد عين مال يك سال تمام نزد او نمى ماند؟

ج : هو العالم; لازم نيست هر مالى يك سال نزد او بماند بلكه اگر سال خود را اول محرم قرار داده، استفاده اى كه در آخر ذى حجه سال بعد نصيب او مى شود، ضم به بقيه فوائد او از اول محرم مى شود بعد از استثناء مؤنه، چنانچه زايد چيزى بود، خمس آن را بايد بدهد.

س 197: لطفاً نحوه تخميس اموال وتعيين سر سال خمسى، كه بعد از آن خمس اموال واجب مى شود را توضيح دهيد؟

ج : هو العالم; از جواب سؤال قبل جواب اين سؤال ظاهرمى شود.

س 198: در منهاج الصالحين فرموده است «لكل ربح سنة تخصّه» به اين كه مكلف مى تواند براى هر درآمد سالى جداگانه بگذارد. مقصود از

اين عبارت چيست؟ آيا معنايش اين است كه هر ربحى كه به دست او مى رسد مى تواند تا يك سال صبر كند و اگر زياد آمد خمس آن را بدهد، پس كسانى كه در آمد تدريجى دارند همانند حقوق ماهيانه يا روز مزدى، پس هيچ مالى از آنها يك سال تمام نمى ماند آيا از خمس معاف هستند؟

ج : هو العالم; مقصود را در همان مسأله بيان فرموده اند و اينجانب كه منهاج الصالحين را حاشيه زده ام و چاپ هم شده و فعلا تمام شده است، در حاشيه آن مسأله نوشته ام: «الظاهرانه لجميع المستفاد سنة واحدة فيتعين اختيار الاول» يعنى بر تمام درآمدها يك سال بايد بگذارند.

س 199: آيا از ربح سال مى تواند جبران خسارت سرمايه خود را بكند ولو اين كه مال ديگرى مانند ارث يا هبه يا غير آنها داشته باشد يا خير؟

ج : هو العالم; خود سرمايه را بايد فضلا از آنچه صرف در آن مى شود تخميس نمود.

س 200: آيا وديعه اى كه مستأجر به موجر مى سپارد و بدون آن تهيه مسكن برايش دشوار است، از مستثنيات دين است؟

ج : هو العالم; بلى از مستثنيات دين است.

پسرى از سادات محترم ومعتبر در اروميه كارمند دولت است، زمينى براى خانه نشيمن خود خريده و در بناى ساختمان آنجا محتاج مساعدت است، در حالى كه از پدرش جدا و معيل و كرايه نشين است، آيا از سهم سادات پدرش مى توان جهت بنا كردن ساختمان به او داد؟

ج : هو العالم; نمى شود. ولى من اجازه مى دهم، از طرف من قبول كنيد و از طرف من به او بدهيد.

س 203: مردم به نام سهم امام (ع) مقدار كمى پول مى دهندوشخص گيرنده اجازه از بيش از يك مجتهد ندارد، بنابراين مصرف آن پول براى شخص گيرنده جايز است يا نه؟ و در صورت جواز، يكى بودن مقلّد معطى و آخذ لازم است يا خير؟

ج : هو العالم; يكى بودن لازم نيست ولى بايد مورد مصرف به نظر هر دو مرجع و مقلد يكى باشد، يعنى هر دو در مورد خاص توافق داشته باشند. مثلا هر دو در حوزه به طلاب بدهند.

س 204: اكثر مردم شهرى در تقليد مرحوم مبرور حضرت آيت الله باقيمانده اند و از كسانى كه وجوهات واجب را پرداخت مى كنند سؤال نمى شود تقليدشان از كدام مرجع است، لذا پرداختى ايشان به حضرات مراجع فعلى فرستاده مى شود، اميد است حضرتعالى تا به حال هر چه بوده قبول فرموده و بعد از اين هم اجازه بفرماييد؟

ج : هو العالم; همه قبول است. و مِنْ بعد از اين هم، هرچه به هر كدام از مراجع كه حوزه علميه آنان را صالح براى تصدى مرجعيت بداند، بپردازند با احراز اين كه آن مرجع در جائى مصرف مى كند

كه من آن را مصرف سهم امام ارواحنا فداه مى دانم مجازند، يكى از آنها شهريه دادن به حوزه هاى علميه است.

نه؟

ج : هو العالم; اعاده لازم نيست و نمازها صحيح است.

س 209: بنام خداى متعال، كسانى كه كار مى كنند و اموالشان را با هم خرج مى كنند زندگانى آنها اشتراكى است، مال تفكيك شده ندارند و همه در يك كيسه است. مثل زن و شوهر شاغل يا پدر و فرزند و يا دو برادر، نحوه محاسبه خمس آنها چگونه است؟ آيا هر كدام بايد حساب خمس جدايى داشته باشند يا از مال مشترك آنچه افزون گردد، تخميس مى شود؟

ج : هو العالم; چنانچه مال ديگرى ندارند، وجوب خمس بر افزون شدن همان مال مشترك متوقف است و در آن صورت وجوب خمس بر هر كدام به مقدار حصه خودش متوجه به او است، چنانچه او خمس مال خودش را اداء كرد ولى شريك نكرد، اشكالى بر او متوجه نيست و مى تواند در مال مشترك تصرف نمايد.

و ستدى شد. ولى بعد از آن از پس دادن بقيه بدهى خبرى نيست، اكنون شنيده ام ايشان در سال 1380 بدون اطلاع وتحصيل رضايت من به حج تمتع رفته اند، وضعيت حج ايشان با بدهكارى كه خودشان به آن اقرار دارند، چگونه است؟

ج : هو العالم; با اين خصوصيات كه نوشته ايد، ندادن طلب شما خلاف دستور شرع است، ولى حج او صحيح است.

س 212: اينجانب مقلد حضرتعالى هستم، انشاء الله مى خواهم براى عمره مفرده عازم مكه معظمه شوم و در آنجا به مدت هفت روز اقامت دارم. آيا بنده مى توانم بعد از انجام دادن اعمال خود، براى پدر ومادرم، يك عمره از مسجد تنعيم انجام دهم؟

ج : هو العالم; بلى مى توانيد، مانعى ندارد.

س 213: اگر شخصى مستطيع بود و مريض شد آيا لازم است خودش را مداوا كند تا به حج برود؟

ج : هو العالم; بلى، لازم است.

س 214: آيا در حال احرام حج، زن مى تواند ظاهر پاها را مكشوف كند يا خير؟

ج : هو العالم; با تحفظ بر آنكه ناظر مرد نباشد مانعى ندارد.

س 215: اگر شخصى نذر كند كه پياده به حج برود، لكن مقدارى از راه را سواره و مقدارى از آن را پياده رود، آيا حج او صحيح است يا اعاده كند؟

ج : هو العالم; اگر حج ماشياً نذر كند، اعاده لازم است، اما ديگر كفاره ندارد. اگر نذر كند در حج معين پياده برود، كفاره واجب است، اما اعاده لازم نيست و در مورد لزوم اعاده، بايد تمام راه را پياده برود.

س 216: اگر فردى مستطيع شد و به مكه رفت،

لكن قبل از احرام ديوانه شد و او را به ايران برگرداندند. پس از مدتى كه حالش خوب شد، آيا حج بر گردن او مى باشد يا خير؟

ج : هو العالم; چنانچه قبلا مستطيع بوده است و با تمكن به مكه نرفته است، يا آنكه استطاعت باقى است، بلى! بايد برود و الا خير واجب نيست.

س 217: شخصى كه براى حج اجير شده، اگر در حالى كه مقدارى از اعمال را انجام داده مصدود و يا محصور شد آيا به همان مقدار استحقاق اجرت دارد؟

ج : هو العالم; مسأله صورى دارد، در صورتى كه اجاره منفسخ بشود، بلى استحقاق اجرت دارد.

س 218: در صورتى كه حاجيه خانمى در مكه وضع حمل نمايد و داراى فرزند شود، آيا طفل مذكور بعد از تكليف رسيدن بايد از ايران به مكه برود و طواف نساء و نماز طواف نساء انجام دهد؟ و اگر نرفت آيا نمى تواند ازدواج كند؟

ج : هو العالم; نخير، لازم نيست طواف نساء به جاى آورد و مى تواند بدون طواف ازدواج كند.

س 219: اگر نائى عمره تمتع را عمداً انجام نداد و وقت براى آن نبود آيا حج او مبدل به حج افراد مى شود، يا اينكه احرام او باطل مى شود و بايد سال ديگر به حج برود.

ج : هو العالم; بايد عمره را تمام كند و سال بعد حج به جا آورد.

احكام معاملات

هو العالم; با رعايت موازين شرعى اشكال ندارد.

س 221: سودى كه برخى از مغازه داران بر روى برخى اجناس قسطى مى گيرند و اينگونه توجيه مى كنند كه بانكدارى اسلامى هم همين سود را مى گيرد، آيا ربا محسوب مى شود؟ در صورت اشكال راه حل شرعى چيست؟

ج : هو العالم; پولى كه، به ازاء اجناسى كه قسطى مى فروشند مى گيرند، اشكال ندارد، اما دليلشان درست نيست.

س 222: معامله با افراد كافر غير حربى اعم از كسانى كه در كشور اسلامى زندگى مى كنند و يا در كشور غير اسلامى، چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد.

س 223: خريد و فروش چك به طور مطلق چه حكمى دارد؟ و همين طور آيا كم كردن چكى كه انسان بابت طلب خود از ديگرى دارد جايز است و مى تواند آن را به كمتر از مقدار طلب، به شخص بدهكار يا شخص ديگر بفروشد؟

ج : هو العالم; خود چك ماليت ندارد اگر از كسى طلب دارد و چك گرفته، پس آن چك را به كس ديگر مى فروشد، قهراً دين را به كمتر مى فروشد و اشكال ندارد، و جائز است به خود بدهكار هم بفروشد. اما نمى تواند چك بى محل را بفروشد.

س 224: امروزه در بازار متداول شده جنس ها را اينگونه معامله مى كنند، مى گويند: مثلاً به صورت نقد صد تومان و به مدت يك ماهه صد و ده تومان و به مدت دو ماهه صد و بيست تومان و... و مشترى اختيار دارد، يكى از آنها را انتخاب كند، آيا چنين معامله اى صحيح است يا خير؟

ج :

هو العالم; چنانچه معامله نباشد، بلكه اول مقاوله و اختيار دادن صاحب مال باشد مشترى را كه يكى معين را انتخاب كند و معامله بر آن قرار گيرد اشكال ندارد. يعنى بعد از آنكه مشترى يكى را انتخاب نموده، معامله بر آن قرار دهند در اين صورت صحيح است.

س 225: آپارتمانى با شرايط زير خريدارى شده است:

الف: براساس بند 1 قرارداد مبلغ يك ميليون و يكصد هزار تومان طى چك شماره 860759 برعهده بانك سپه تهران در زمان عقد قرارداد به فروشنده پرداخت گرديده است.

ب: براساس بند 2 قرارداد، باقيمانده بهاء آپارتمان درسه نوبت جمعاً به مدت 6 ماه به فروشنده پرداخت شده است.

ج: براساس بند 3 قرارداد مبلغ ششصد هزار تومان وام بانكى مربوط به آپارتمان مورد معامله به حساب جارى فروشنده نزد بانك تجارت شعبه صادقيه واريز نموده ام.

د: براساس بند 4 قرارداد فروشنده پاركينگ و تلفن آپارتمان را نيز به موجب سند عادى مورخ 23/11/70 به اين جانب فروخته و بهاء آنها را دريافت داشته است.

ه_ : براساس بند 5 قرارداد اينجانب در ازاء مبلغ 11 ميليون ريالى كه از بابت قسط اول بهاء آپارتمان پرداخت نموده ام، ازنظر تضمين انجام تعهديعنى تكميل و تحويل قطعى آپارتمان در پايان دو سال مهلت مقرره تعداد 20 فقره سفته جمعاً به مبلغ 20 ميليون ريال از فروشنده دريافت داشته ام، كه در صورت تخلف فروشنده از ايفاى تعهد سفته ها به وسيله اين جانب وصول و نواقص ساختمانى را شخصاً مرتفع نمايم.

اينك استدعا دارد با مطالعه دقيق مدارك تقديمى ذيلا مرقوم فرماييد قصدونيت متعاملين از تسليم و تسلم سفته ها ايجاد تضمين در جهت

تكميل ساختمان در فرجه مقرره بوده يا بمنظور فسخ و اقاله معامله و در شرايط مزبور فروشنده شرعاً مجاز بوده بعد از گذشت 64 ماه از تاريخ انجام معامله اوليه مجدداً آپارتمان را به شخص ديگرى منتقل نمايد يا خير؟ توضيحاً اولا اينكه آپارتمان در تصرف خود اين جانب مى باشد ثانياً مدارك تقديمى نيز عبارتند از مبايعه نامه آپارتمان سندى عادى مربوط به انتقال پاركينگ و تلفن آپارتمان حواله مربوط به پرداخت وام بانكى ثانياً سفته ها همچنان بلاوصول نزد اين جانب موجود مى باشد كه عندالمطالبه فروشنده مسترد شوند.

ج : هو العالم; آنچه از ظاهر اين نوشته فهميده مى شود، هيچ گونه حقى براى فروشنده در فسخ معامله نيست. بلى! چنانچه شرط باشد كه ظاهر هم اين است، در صورت تخلف فروشنده از پرداخت وجه تضمينى سفته، خريدار حق فسخ دارد، ولى بهر تقدير فروش فروشنده آپارتمان بعد از گذشت 64 ماه هيچ وجهى ندارد و كارى خلاف شرع است.

س 226: اگر گوشت حلال با حرام مخلوط شود و قابل تشخيص نباشد، آيا اجتناب از هر دو واجب است يا نه، و آيا فروختن آن گوشت به كافر جائز است يا نه؟

ج : هو العالم; اجتناب از هر دو لازم است، يعنى نمى تواند بخورد و به مسلمان بفروشد ولى فروختن به كافر مستحل للميتة جائز است.

س 227: اگر كسى قطعه گوشتى در بلاد اسلام پيدا كرد، آيااصالة الطهارة جارى مى شود و خوردن آن حلال و فروختن آن جائز است يا اصل عدم تذكيه جارى است؟

ج : هو العالم; خوردن، و فروختن آن جائز است، ولى نه بواسطه اصالة الطهارة، بلكه

به واسطه آنكه ارض اسلام اماره تذكية است و همان اماره مانع از جريان اصالة عدم التذكية است.

مى نمايند. حال از جنابعالى سؤال مى شود:

آيا خريد كالاهاى اساسى مورد نياز مردم از طريق بازاريابى و مشاركت مردمى در اين طرح به لحاظ شرعى صحيح مى باشد؟

ج : هو العالم; به اين گونه كه نوشته شده است اين عمل مركب از يك خريد مشروط است، و حدود آن شرط هم معلوم و جهالتى در هيچ كدام نيست و اشكالى ندارد، و چنانچه اين عمل را معامله مخصوصى بدانيم، چون چيزى از موانع صحت معاملات از قبيل جهالت و غرر و... در آن نيست، و به مقتضاى آيه شريفه «اوفوا بالعقود» من اين معامله را صحيح مى دانم. در نهايت اگر اين معامله زواياى ديگرى دارد و يا عناوين ثانوى ديگرى بر آن مترتب مى شود بنويسيد تا حكم آن هم بيان شود.

س 229: اخيراً، مشاركت مردم در شركت هاى خارجى توسط اينترنت مورد تبليغ قرار مى گيرد، كه منبع درآمد عده اى از مردم گشته است، اينك براى مقلدين حضرتعالى سؤالاتى در خصوص مشاركت در اين شركت ها مطرح است كه مستدعى است توضيح بفرماييد.

روش مشاركت: شخصى مقدارى پول مثلاً150 دلار به حساب شركت به عنوان پيش قسط در مقابل يك شىء قيمتى مثل تكه الماس، گردنبند، سكه طلا، كه مثمن آن مى باشد واريز مى نمايد، ولى انگيزه خريدار به هيچ عنوان مالك شدن اين مثمن نمى باشد، بلكه شركت به شخص وعده مى دهد كه اگر فلان تعداد مشترى براى او جلب كند (مثلا 6 نفر) از ثمن آنها مقدارى (مثلاً 100 دلار) به حساب او واريز نمايد و اين كار به همين نسبت تا آخر عمر ادامه يافته وحتى قابل

نقل به وارث شخص نيز مى باشد (اين واريز پورسانت «حق بازاريابى» به حساب شخص ممكن است تا ماهيانه بيست ميليون ريال پيش رود) و رسيدن به مجموع اين پول كه چندين برابر پول شخصى بوده، هدف و انگيزه اصلى خريدار است. البته شركت مثمن را در تاريخ خريد تحويل نمى دهد ومابقى قيمت آن را از همين حق بازاريابى كم مى كند تا تمام شود و سپس تحويل مى دهد، روشن است كه اگر كسى نتواند در اين شاخه بندى مشترى جلب نمايد نه به مثمن مى رسد و نه به حق بازاريابى.

س 230: با توجه به اينكه هدف خريدار، تملك مثمن نمى باشد و هدف اصلى رسيدن به اين حق دلالى ها (كه جزء ثمن خريداران بعد است) مى باشد، اولاً: اصل اين معامله چه حكمى دارد؟ و ثانيا: در صورت جواز تملك اين پولها (حق بازاريابى ها) تحت كدام يك از عناوين معاملات اسلامى واقع مى شود؟

ج : هو العالم; معامله صحيح است و در صحت معامله هدف اصلى دخالت ندارد. و تملك آن پول ها هم از باب شرط در ضمن عقد بى اشكال است. و همچنين مى شود با جعاله هم تطبيق نمود. به هر حال بى اشكال است.

س 231: باتوجه به اينكه در اين شركت ها (كه روز به روز در شكلهاى جديد و ثمن هاى متفاوت در كشور شروع به تبليغ مى كنند) مقدار زيادى ارز و بودجه مملكت اسلامى از كشورخارج شده و به فرض حداقل، نسبت ثمن هر شخص به حساب اين شركت هاى بيگانه واريز مى گردد بدون اين كه صنعتى وارد كشور شود

و يا اينكه حرفه توليدى به راه افتد و در بعضى از موارد موجب تعطيلى بعضى از توليدى هايى كه تعدادى كارگر داشته، شده است (شاهد عينى در استان اصفهان) و نيز با توجه به احتمال صهيونيستى بودن اين شركت ها و اينكه بيش از نيمى از اقتصاد دنيا در چنگ يهوديان غاصب است و همچنين احتمال اين كه ممكن است در بين خريدارهاى بعدى افراد سفيه اقتصادى واقع شده و متضرر گردند وجود اين مسأله كه در آخر اين بازاريابى قطعاً عده اى ضرر خواهند كرد، نظر حضرتعالى در مورد اين معاملات چيست؟

ج : هو العالم; با مترتب شدن اين مفاسد قهراً شركت در آنها ولو به نيت خير حرام است و با اين خصوصيات خيال نمى كنم هيچ مسلمان متعهدى دخالت كند، به هر حال حرام است.

س 232: در فرض حرمت اگر شخص كه مقلد جنابعالى است به خاطر جهل يا شهرت فتواى شما به خلاف و يا عمداً در اين شركت ها عضو شود و اكنون به حرمت آن واقف شود، با توجه به اينكه مسير ارسال اين پولها براى وى همچنان ادامه پيدا مى كند و برگرداندن اين پولها كه جزء ثمن بقيه خريداران است به خود آنها به علت نشناختن آنها محال است، آيا شخص مى تواند در اين پولها تصرف نمايد؟ آيا با دادن خمس، جواز تصرف ثابت است؟

ج : هو العالم; بلى مى تواند تصرف كند و تصرف در آن پولها حرام نيست.

س 233: شركت خارجى واقع در آلمان به نام مايرزمنت وشعبه آن در هنگ كنگ (بنام جستجوى طلا) محصولاتى به صورت سكه و گردنبند و ساعت

طلا و پلاتين با عيار 24 توليد مى كند. اين محصولات سنبليك هستند يعنى داراى طرح هاى مختلف مذهبى و فرهنگى و تاريخى از كشورهاى مختلف بوده از قبيل خانه كعبه، طرح حضرت عيسى، مهاتماگاندى، اهرام ثلاثه مصر و... كه تمامى آنها دست ساز مى باشد و هر كدام آنها داراى تعدادى خاص و محدود هستند (همانند تيراژ خاص يك تمبر) كه محدود بودن اين محصولات را بانك مركزى يكى از كشورها تضمين مى كند، مانند سكه بهار آزادى كه بانك مركزى جمهورى اسلامى ايران آن را محدود كرده وبه آن ارزشى بالاتر از ارزش وزن طلاى آن بخشيده است. حال محدود بودن و سنبليك بودن و ارزشى بودن اين محصولات، خود به خود باعث ارزش افزوده اين محصولات مى گردد و پس از مدتى به صورت يك شى قيمتى درمى آيد.

اين شركت اجناسى كه به مشتريان خود مى فروشد به قيمت وزن طلاى آنان نمى فروشد، زيرا اين اجناس دست ساز هستند و توسط هنرمندترين ضرابان سكه در دنيا ساخته مى شوند و يك اثر هنرى به شمار مى آيند. و براى ضرب هر كدام از اين آثار، اجازه نامه كتبى از كشور مربوط به آن را گرفته اند و همچنين اين اجناس توسط بانك هاى معتبر دنيا ضمانت شده اند.

اين شركت براى مشتريان خود اين اختيار را گذاشته است كه مى توانند در صورت تمايل با خريد از اين شركت وارد شبكه بازاريابى آن نيز بشوند و در صورت عدم تمايل نيز ميتوانند واردشبكه بازاريابى نشوند. امابه آن عده كه وارد شبكه بازاريابى مى شوند، يك كد بازاريابى داده مى شود كه

اين كد، يك زير شاخه راست و يك زير شاخه چپ دارد و به تعداد مشتريانى كه شخص بازارياب، براى شركت پيدا مى كند و آنها را در يكى از زيرشاخه هاى چپ و يا راست خود مى گذارد 40 دلار شركت به شخص بازارياب پورسانت مى دهد، لكن اين سود را وقتى به اشخاص بازارياب مى دهد كه تعداد زيرشاخه هاى چپ و راست آن به مضربى از 5 برسد و شركت به ازاى هر 10 مشترى، 400 دلار به آنها سود مى دهد و همچنين شركت به ازاى هر مشترى كه مشتريان شخص پيدا مى كند نيز به آن شخص سود مى دهد و اين روند به همين ترتيب ادامه دارد، البته با شرط موازنه بودن زير شاخه ها، حال خواهشمند است حكم شرع مقدس اسلام را درخصوص مبالغى كه شركت تحت عنوان پورسانت (حق بازاريابى) به خريداران خود پرداخت مى نمايد و همچنين خريد از شركت با شرايطى كه عنوان شد را اعلام فرماييد؟

ج : هو العالم; خريد از شركت بى اشكال است و شرائطى كه اشاره شده جايز است. و اما پورسانت كه به خريداران مى دهد مى توان با عنوان جعاله تصحيح نمود و مى شود تحت عنوان شرط در ضمن خريد از شركت به هر تقدير به نظر ما، اشكال ندارد والله العالم.

س 234: احتراماً به استحضار مى رساند شركت بين المللى با نام گلدكويست در سال 1998 ميلادى آغاز به كار نموده است و دفتر مركزى آن در برج تجارى سنترال پلاز هنك كنگ با مجوز رسمى دولت آن كشور به ثبت رسيده است. كار اين شركت ضرب

و فروش مسكوكات طلا به شكل سكه وساعت و گردنبند با نقش و نگارهاى مختلف از قبيل نقش مقدس كعبه و پاپ ژان پل دوم و... است كه با مجوز كتبى و رسمى از دولتها و اشخاصى كه نقش و نگار مربوط به آنها است انجام مى شود. هر كدام از اين محصولات 104 و 31 گرم برابر يك اونس طلاى جهانى وزن دارند و از خالصترين طلاى موجود دنيا مى باشند.

يك طرف اين محصولات نقش و نگار مى باشد و طرف ديگر اينها مهر يكى از بانكهاى مركزى دنيا به مبلغ پانصد دلار كه به منزله گارانتى حك شده است. هر كدام از محصولات به تعداد محدود ضرب مى شوند. مثلا 10 هزار عدد و بانكى كه آن محصول را گارانتى كرده اين ضمانت را مى دهد كه آن محصول براى بار دوم ضرب نشود تا آن محصول بعد از تمام شدن ارزش افزوده پيدا كند. يعنى ارزشى بالغ بر طلا پيدا كند. نحوه فروش اين محصولات توسط شركت از طريق شبكه جهانى اينترنت مى باشد. حال خواهشمند است بفرماييد اين گونه معامله ها از طريق شبكه جهانى اينترنت كه جنس از لحاظ كميت، كيفيت، قيمت معلوم، و مبلغ قابل پرداخت مشخص، و شرايط معامله به طور كامل مورد قبول خريدار و فروشنده قرار دارد و خريدار در جنس خريدارى شده كاملا دخل و تصرف دارد طبق موازين شرع مقدس اسلام حرام است يا حلال؟

ج : هو العالم; حلال است با اين خصوصيات كه نوشته شده است احتمال حرمت داده نمى شود كه محتاج به سؤال باشد.

س 235: هر شخصى كه از اين

شركت محصولى را خريدارى مى كند از طرف شركت كدى به عنوان كد شناسايى به آن شخص تعلق مى گرد. حال اگر شخصى كه محصولى خريدارى كرده است نفر جديدى را جهت خريد محصول از شركت به روشى كه قبلا ذكر شد معرفى كند شركت به معرف 40 دلار به عنوان حق الزحمه بازاريابى پرداخت مى كند. شركت مبلغ 40 دلار را از مشترى جديد اخذ نمى كند، بلكه توسط خود شركت به عنوان حق الزحمه و تلاش بازاريابى به شخص معرف پرداخت مى كند. در سيستمى كه ذكر شد هيچ گونه برد و باخت يا قمار وجود ندارد و هيچ كس متضرر نمى شود. همه افرادى كه پولى بابت خريد محصول پرداخت كرده اند به اندازه آن، محصولى كه خودشان درخواست كرده اند دريافت مى كنند. حال خواهشمند است بفرماييد دريافت حق الزحمه بازاريابى بابت تلاش ومعرفى مشترى جديد به شركت حلال است يا حرام؟

ج : هو العالم; هيچ اشكالى ندارد.

س 236: همانطور كه مستحضر مى باشيد شهردارى براى تفكيك زمين هاى بزرگ و تغيير كاربرى آن از حالت مزروعى به مسكونى عوارض دريافت مى كند. بنده به خاطر بى پولى مقدارى از زمين بدون رضايت قلبى را به عنوان عوارض دادم چون اگر نمى دادم كارم انجام نشده و شهردارى مانع مى شد.

حال شهردارى زمين را به هيأت امناى مسجد محله داده است تا براى مسجد استفاده كنند، بنده به آنها گفته ام زمين را بايد به اينجانب كه مالك اصلى هستم پس بدهيد، چون من راضى نيستم، آيا حق شرعى با اينجانب مى باشد يا خير؟

ج : هو العالم; ظاهراً

معامله با شهردارى صحيح بوده و رضايت به معناى ابتهاج نفس لازم نيست، بنابراين شما حق نداريد، به هر تقدير خوب است با رضايت كامل به مسجد واگذار كنيد و چنانچه حقى هم داشته باشيد در ثواب شريك باشيد.

بدون رضايت وجهى را پرداخت مى نمايند، لطفا بفرماييد آيا اينگونه دريافتى ها جنبه شرعى دارد؟

ج : هو العالم; رضايتى كه در حليت معتبر است و عدم آن موجب عدم جواز است اين رضايت نيست. لذا در موارد اضطرار مثلا كسى بچه اش در شرف مرگ است اضطراراً خانه مسكونى را مى فروشد، هيچ كس ترديد ندارد كه با نبودن رضايت تصرف در خانه براى مشترى جايز است.

به هر حال در مورد سؤال تصرف در آن پول اشكال ندارد.

مستأجر به موجر بپردازد ودر ضمن معامله شرط نموده اند كه مبلغ وجه الاجاره به طور دائم ثابت بوده و موجر حق زياد كردن وجه الاجاره را ندارد و طرفين قبول نموه اند. اكنون موجر ادعا دارد كه قانوناً مى تواند بر وجه الاجاره مبلغى را اضافه نمايد آيا شرعاً چنين حقى را دارد يا خير؟

ج : هو العالم; چنانچه سرقفلى معامله شده، معناى معامله اين است كه حق اجاره دادن و مقدار مال الاجاره با كسى است كه پول داده، بنابراين بدون رضايت اونمى تواند مال الاجاره را زياد كرد.

س 245: آنچه كه بين مردم متداول است كه به عنوان رهن منزل، مبلغ كلانى پيش پرداخت كرده و ديگر از اجاره ماهانه معاف هستند و در پايان انقضاى اجاره مبلغ را پس مى گيرند، آيا شرعيت دارد؟

ج : هو العالم; چنانچه پول را به عنوان قرض بدهند و شرط كنند كه اجاره منزل گرفته نشود جايز نيست و ربا است. ولى اگر خانه را به عنوان تصرف در آن و استفاده از آن مجاناً بدهند و در ضمن آن شرط كنند كه فلان مقدار به عنوان قرض بدهند و خانه هم رهن باشد، ظاهراً اشكال ندارد.

نمى كنم. بعد از گذشت مدتى، زيد انگشتر عمرو را برداشته، به خالد داد. عمرو گفت كه اين انگشتر يادگارى است به كسى نمى دهم پس زيد به عمرو مى گويد: شما براى خالد يك انگشتر ديگر بخريد و انگشتر يادگارى خود را پس بگيريد. عمرو هم براى خالد انگشترى مى خرد لكن خالد از گرفتن آن ابا مى كند و مى گويد آنرا دوست ندارم. عمرو هم به اجبار انگشتر يادگارى را پس مى گيرد. بعد از مدت طولانى زيد به عمرو مراجعه كرده مى گويد: من انگشترم را مى خواهم در حالى كه زيد انگشتر را فروخته است، وظيفه چيست؟

ج : هو العالم; زيد حق ندارد انگشترى كه با هبه صحيح داده و آن كسى كه به او هبه شده مال موهوب را از ملك خود با معامله خارج نموده، مطالبه كند.

به عبارت ديگر هبه لازم مى شود. بنابراين زيد حق نداشته است در اين فرض انگشتر را به خالد بدهد.

س 247: شخصى در قيد حيات قسمتى از اموال غير منقول خود را به يكى از فرزندانش مى بخشد، بعد از حيات، ميان فرزندان آن مرحوم اختلاف صورت مى گيرد كه اين ملك نيز مانند املاك ديگر بايد تقسيم شود، در حالى كه آن مرحوم در قيد حيات از سلامتى كامل برخوردار بوده ونيز اين ملك را با سند و با رضايت قلبى به آن فرزندش بخشيده است. سؤال اين است كه آيا عمل آن مرحوم از نظر شرعى صحيح بوده يا خير؟ وآيا اين ملك بايد مانند اموال ديگر ميان فرزندان آن مرحوم تقسيم شود يا خير؟

ج : هو العالم; ملك

مذكور كه در حال حيات پدر به يكى از فرزندان خود بخشيده شده است، عملى صحيح و غير قابل برگشت بوده و حتى خود آن مرحوم هم نمى توانسته برگرداند. بنابراين نبايد بين فرزندان آن مرحوم تقسيم گردد.

مبلغ يك ميليون تومان پول احتياج دارد كه يك ماهه پس بدهد، ايشان پس از گرفتن وجه تاكنون از برگرداندن آن ولو به اقساط خوددارى مى نمايد. اطلاع دقيقى دارم كه وضع مادى ايشان هم خوب است و زياده از حد ولخرجى و مهماندارى مى كند. وسائل منزل خوبى هم دارد، تكليف شرعى بنده با ايشان چيست؟ اقرار به بدهكارى را هم خودش و هم فاميلش دارند هيچ مدركى از ايشان ندارم.

ج : هو العالم; شما دستور شرع را مخالفت كرديد كه مى فرمايد به كسى كه قرض مى دهيد قبض بگيريد. راهى نيست مگر اين كه به دادگاه رجوع كنيد، اگر اقرار كرد دادگاه پول شما را مى گيرد و مى دهد، و اگر انكار كرد، اگر قدرت داريد تقاص كنيد، يعنى به مقدار همان پولى كه داده ايد از اموال او برداريد اگر آن را هم قدرت نداريد او را به خداى تعالى واگذار نماييد.

ديگرى نمى تواند بكند، دو سه سال است هم دولت ايران و هم كشورهاى خارجى، اجازه نمى دهند. ماشين هاى مدل پايين وارد كشور بشود. لذا دولت الزامى كرده كه ماشين نو بخريد و مبلغ سى ميليون تومان نقد از صاحب ماشين مى گيرند و پنجاه ميليون تومان نيز به صورت اقساط شركت مى دهد. حكم 4 تا 8 درصد سود پولى كه از بانك مى گيرد را مرقوم فرماييد؟

ج : هو العالم; اگر به عنوان مضاربه باشد، مانعى ندارد.

س 255: آيا مجازهستم وام بانكى را كه براى كسب از بانك به صورت مضاربه اى مى گيرم، بابت بدهكارى منزلى كه پيش خريد كرده ام، ونيمه كاره مى باشد، پرداخت نمايم؟

ج : هو العالم; مانعى ندارد.

س 256: اگر در قرض شرط كند كه مقروض هم بعد از مدتى بايد به من قرض بدهد، آيا قرض ربوى مى شود؟

ج : هو العالم; خير ربوى نمى شود.

س 257: سود سپردهاى بانكى كه بانك مدعى است با آنها معامله انجام مى دهد و سودى به صورت على الحساب به سپرده گذار مى دهد، چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; سپرده هاى بانكى و ربحى كه بانك مى دهد اشكال ندارد و حلال است.

س 258: پولى كه بانك به عنوان مضاربه به افراد مى دهد و سود مى گيرد، از نظر شرعى چه حكمى دارد؟ اگر به نظر حضرتعالى اشكال دارد راه حل را بفرماييد؟

ج : هو العالم; چنانچه شرائط مضاربه در پولى كه بانك مى دهد رعايت شود، حلال است.

س 259: گرفتن سود از بانك به صورتى كه سود را قبلا تعيين مى

كنند، و همچنين با بهره معين به ديگران وام مى دهند چه صورت دارد؟ آيا ربا است؟

ج : هو العالم; چنانچه گرفتن سود از بانك، با قرض دادن به بانك باشد، حرام است، و همچنين اگر با فروش اسكناس باشد، نيز حرام است، ولى اگر پول را وديعه بگذارد كه همان سپرده است، و يا پول را به بانك اباحه كند (به اباحه بعوض) كه يك معامله عقلائى است، جائز است و اشكال ندارد. بنابراين با قصد طرفين فرق مى كند.

س 260: از جمله كارهايى كه بانك انجام مى هد اين است كه گاهى تاجرى با طرف خود در ممالك ديگر مذاكره خريد جنس را مى نمايد و مقدار و قيمت و شرايط تسليم را نيز تمام مى كند، ولى چون دولت مانع از بيرون بردن پول از مملكت است مگر تحت نظر بانك; لذا تاجر و مقدارى از قيمت آن جنس را به بانك مى پردازد، مثلا پنجاه هزار تومان از جنسى را كه قرار است يك صد هزار تومان بخرد، نقد به بانك مى دهد، بانك تمام قيمت جنس را كه صد هزار تومان است به طرف تاجر مى پردازد و جنس را تحويل مى گيرد. آنگاه به تاجر اطلاع مى دهد، چنانچه بقيه پول را بدهد مى تواند جنس را تحويل بگيرد وگرنه خود بانك حق دارد آن متاع را بفروشد و حق خود را دريافت نمايد و بقيه را به تاجر بدهد و بانك در عوض اين كار، مبلغى از تاجر دريافت مى كند.

ج : هو العالم; ظاهراً چنين معامله اى اشكال ندارد هم مقدارى كه بانك مى گيرد، و

هم فروش جنس و برداشتن حق خود حلال است، اولى به اين جهت حلال است كه معامله اى كه تاجر با طرف خود مى كند بيعى مشروط به دخالت بانك است و كارى كه تاجر با بانك مى كند يا جعاله است به اين نحو كه تاجر به بانك مى گويد: اگر دين مرابه اصل دين اداء كنى، آن زيادى را كه قرار گذاشته ايم به تو مى دهم، و يا مصالحه است و در هر دو صورت پول زيادى براى دين نيست تا ربا باشد، بلكه در مقابل كارهايى است كه بانك انجام مى دهد و بى شك گرفتن چنين پولى حلال خواهد بود، دومى حلال است به واسطه اين كه در ضمن معامله تاجر با بانك چنين شرطى مى شود و در حقيقت تاجر بانك را وكيل در صورت نپرداختن پول در فروش جنس مى نمايد.

س 261: مؤسسه مالى و اعتبارى بنياد بدون نوبت وامى به مبلغ يك ميليون تومان به كارمندان دولت با سود 27 درصد به مدت 72 ماهه مى پردازد، با احتساب سود تقريباً مبلغ هشتصد و پنجاه هزار علاوه بر مبلغ اصلى مؤسسه براى خود سود كسب مى كند، حكم شرعى اين وام را بفرماييد؟

ج : هو العالم; چنانچه قرض باشد ربا و حرام است، ولى اگر مضاربه يا اباحه به عوض باشد، جائز است.

س 262: كار مزدى كه بعضى صندوق هاى قرض الحسنه مى گيرند،چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد.

س 263: يكى از برنامه هايى كه فعلا صندوق هاى قرض الحسنه براى خود عمل مى كنند، قرض دادنِ مشروط به سپرده گذارى است كه

شخص بايد مبلغى را به مدت معينى به عنوان سپرده در صندوق بگذارد تا بتواند از صندوق قرض بگيرد وتا انتهاى مدت هم حق برداشت سپرده را ندارد كه ظاهر اين عمل اشكال دارد چون قرض مشروط است. حال سؤال اين است كه بعضى از صندوق ها براى فرار از اين مشكل براى افراد حساب پس انداز باز مى كنند و به مقدار پول و مدت پس انداز امتياز حساب مى كنند. «البته هر وقت صاحب حساب بخواهد مى تواند پولش را بردارد» پس با محاسبه امتيازها به او قرض مى دهند آيا اين صحيح است يا نه؟ و اگر صحيح است با برنامه قبلى چه فرقى دارد؟

ج : هو العالم; ظاهراً هر دو بى اشكال است، چون اولا آن سپرده كه وديعه است مشروط به قرض دادن است، و قرض مشروط نيست تا ربا باشد. ثانيا در قرض، چنانچه زيادى مشروط عين باشد ربا و حرام است، زيادى حكميه اشكال ندارد و در فرض سؤال زيادى حكمى است.

يا اينجانب نيز شرعاً مقصر مى باشم؟

ج : هو العالم; اگر به عنوان ربا داده ايد مقصريد ولى مى توانيد پس بگيريد و اگر از طيب نفس داده ايد مقصر نيستيد، ولى نمى توانيد پس بگيريد.

س 267: در صورت اخذ رباى داده شده، تكليف اينجانب با آن پول

شرعاً چيست؟

ج : هو العالم; حلال است مگر اينكه به عنوان ربا نداده باشيد.

س 268: اينجانب از مقلدين حضرتعالى هستم ومبلغ پنج ميليون تومان پول نزد برادر خود دارم و برادرم هر ماه مبلغ دويست هزار تومان ثابت به من به عنوان سود پول سرمايه مى دهد و من هم نزد برادرم كار مى كنم و اصلا نمى گويم كه كم دادى يا زياد، اما او به طور ثابت حدود يكسال مى شود كه به من سود مى دهد.آيا اين امر از نظر حضرتعالى شرعاً اشكال دارد يا خير؟

ج : هو العالم; چنانچه شرط نكرده باشيد، يا به عنوان مضاربه باشد و رعايت شرايط مضاربه بشود، اشكال ندارد و اگر به عنوان قرض بدهيد و در حين قرض دادن صريحاً شرط سود بنماييد، حرام است.

س 269: اينجانب در بانك ثامن الائمه تبريز، حدود يك ميليون تومان نقد گذاشته ام وقرار است بانك در مقابل اين پول مبلغ ده ميليون تومان به من وام يك ساله بدهد و با 29 درصد از من مطالبه نمايد، ولى چون من قدرت بازپرداخت آن پول را ندارم، با خودم گفتم آن را به يك شخص ديگر واگذار نمايم، و حق و سودى كه پولم به عنوان شش ماه در بانك مانده به عنوان فروش سهميه خويش از آن

طرف مطالبه نمايم، آيا اين امر از نظر حضرتعالى جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; بلى! جائز است.

س 270: با احترام مستدعى است فتواى مبارك خويش را در خصوص مسأله زير مرقوم فرماييد، اشاره به دليل فتوى موجب مزيد امتنان و استفاده بيشتر خواهد بود:

در قرارداد قرض يا غير آن شرط مى شود كه «در صورت عدم تسويه كامل اصل بدهى ناشى از قرارداد در سر رسيد مقرر، علاوه بر اصل بدهى، مبلغى معادل 12 درصد مانده بدهى براى هر سال به ذمه متعهد اين قرارداد تعلق خواهد گرفت» آيا شرط مزبور با مشكل ربا و يا غير آن مواجه مى باشد يا خير؟ و آيا ميان قرض و غير آن همچون بيع نسيه يا سلف در اين باره فرق هست يا نه؟

ج : هو العالم; در مسأله چند صورت متصور است.

1_ قرار دادن اجل يعنى تأخير اداى دين در مقابل زيادى يا به نحو شرط ابتدائى، يا در ضمن عقد، يا مصالحه بر آن باشد، در اين صورت در جميع شقوق آن حرام و ربا است. چون حقيقت ربا عبارت است از قرار دادن زيادى در مقابل مهلت دادن در اداء دين به مقترض، بدون فرق بين ابتداء قرض يا بعد از گذشتن مدتى، و بدون فرق بين اينكه اين مهلت دادن به نحو شرط باشد يا غير آن.

2_ مجموع دين حال را به مجموع آن مبلغ با زيادى بفروشد، كه در اين صورت ربا نيست، ولى از ناحيه بيع دين به دين خالى از اشكال نيست.

3_ چيزى را به زيادتر از قيمت آن چيز به مديون بفروشد، معادل آن مقدارى كه

اضافه مى كند و تأخير در اداء دين را شرط كند، اين صحيح است و روايات هم دلالت بر آن دارد.

4_ مديون آن زيادى را به داين هبه كند و تأخير در اداء دين را شرط كند كه در اين صورت نيز صحيح است.

س 271: سودى كه برخى از مغازه داران بر روى برخى از اجناس قسطى مى كشند و اين گونه توجيه مى كنند كه بانكدارى اسلامى هم همين سود را مى گيرد، آيا ربا محسوب مى شود، در صورت اشكال راه حل شرعى چيست؟

ج : هو العالم; پولى كه مى گيرند به ازاء اجناسى كه قسطى مى فروشند اشكال ندارد اما دليلشان درست نيست.

س 272: عده اى با هيأت به زيارت حضرت امام رضا (ع) مشرف مى شوند گردانندگان هيأت بر اثر بى توجهى از افراد ربا خوار نيز ثبت نام مى كنند، تكليف بقيه كه با آنها هم غذا و هم منزل مى شوند و پول همه مخلوط مى شود چيست؟

ج : هو العالم; نسبت به بقيه اشكال ندارد.

س 273: اگر كسى نياز به پول نقد داشته باشد آيا جايز است جنسى را با قيمت بيشترى از صاحب پول بخرد و مجدداً به قيمت ارزانتر به صورت نقد به صاحب پول بفروشد و با اين روش به وجه نقد مورد نيازش برسد؟

ج : هو العالم; چنانچه در ضمن بيع اول شرط بكند كه نقداً به كمتر بفروشد، بيع باطل است، و همچنين اگر مؤجل بعد از حلول اجل باشد باطل است و الا صحيح است.

س 274: اسكناس كه جزو معدودات است و قرض دادن آن به زيادتر ربا و حرام است.

اما اگر آن را به قيمت بيشتر بفروشند مثلا يك ميليون تومان را به يك ميليون و يكصد هزار تومان، آيا جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; به نظر ما اگر نسيه به قيمت بيشتر بفروشد جائز نيست. چون در بيع ربوى اگرنسيه بفروشد شرط نيست كه مبيع مكيل و موزون باشد بلكه زيادتر فروختن تمام اجناس به بيع ربوى جايز نيست.

مقدار سى هزار تومان به او پرداخت نمودم، حال آيا اينجانب به ايشان بابت صدمه اى كه خودش به خودش وارد كرده است، به او بدهكارم يا خير؟ واگر بدهكارم ديه اين شكستگى چه مبلغ مى باشد؟

ج : هو العالم; با اين خصوصيات كه مرقوم داشته ايد، شما ضامن و بدهكار خساراتى كه خودش به خودش وارد كرده است نيستيد حتى اگر عمداً هم نكرده باشد، و هيچ گونه ديه بر شما نيست.

س 277: كسى در زمان صغير بودن دزدى كند و پس از بالغ شدن پشيمان شود و چنانچه بخواهد از صاحب مال حلاليت بطلبد مفسده ايجاد مى شود وظيفه اش چيست؟

ج : هو العالم; بايد به هرنحو ممكن و به هر عنوان مال را به او برساند. لازم نيست بگويد عوض مال تلف شده است.

س 278:آيا پول مثلى است يا قيمى؟ و تعريف جامع مثلى و قيمى چيست؟ و آيا ضمانت پول فرق مى كند بين مواردى كه اجناس گران شوند و مواردى كه ارزش پول تنزل يابد؟

ج : هو العالم; مثلى عبارت از جنسى است كه مانند آن در صورت و صفاتى كه قيمتها بواسطه اختلاف رغبات تفاوت پيدا مى كند، موجود است و در مقابل آن قيمى است، بنابراين پول مثلى است، و در ضمانت بين موارد فرق نيست.

س 279: شخصى موتورش را به نگهبان آپارتمان سپرده كه مواظب آن باشد لكن به سرقت رفته، آيا مى تواند قيمت آن را از نگهبان مطالبه نمايد؟

ج : هو العالم; اگر نگهبان محافظت نموده و در معرض سرقت قرار نداده است نمى تواند مطالبه قيمت آن را بنمايد و اگر سهل انگارى

كرده است مى تواند مطالبه قيمت بنمايد.

س 280: شخصى در يكى از كشورهاى بيگانه شيئى برداشته و مبلغ آن را نداده حال كه مى خواهد پول آن را بپردازد، آيا مى تواند رد مظالم بدهد يا بايد به آن كشور رفته و به آن فرد پرداخت نمايد؟ با توجه به اين كه مبلغ آن شئى قابل توجه نيست و در حدود ده هزار تومان مى باشد ولى هزينه سفر به آن كشور بسيار و حتى براى شخص فلج كننده است.

ج : هو العالم; در صورت امكان ولو به وسيله نامه يا تلفن و غيره او را پيدا كند و وجه را بپردازد، لازم نيست خودش برود و با وضع فعلى خيال نمى كنم قادر بر شناخت او و دسترسى به او نباشند به هرحال بايد رضايت او را جلب نمايد.

خريدار به موجب نوشته ديگرى متعهد مى شود در تاريخ معينى باقيمانده ثمن را به فروشنده اداء نمايد. حال با توجه به اين كه عقد بيع بدون قيد و شرط است و به طور مطلق منعقد شده است، چنانچه خريدار در تاريخ معين بقيه ثمن خود را اداء ننمايد آيا فروشنده حق فسخ معامله را دارد؟آيا فروشنده به استناد تعهدنامه مؤخر الصدور، شرعاً مجاز در فسخ بيع و تملك مجدد مبيع خواهد بود يا خير؟

ج : هو العالم;در معاملات در صورتى كه خريدار در موعدى كه بنا شده است ثمن را بپردازد پرداخت نكرد و تأخير انداخت، بايع مى تواند معامله را فسخ كند و از اين توانايى به خيار تأخير ثمن تعبير مى شود، بنابراين در فرض سؤال چون خريدار در مورد معين شده ثمن را نپرداخته ولو قدرت نداشته بايع خيار دارد و شرعاً مى تواند معامله را بهم بزند و آپارتمان را پس بگيرد و آن مقدار پولى كه گرفته برگرداند.

س 283: ملكى به صورت خانه نيمه كاره بوده و از قرار مترى دو هزار و ششصد تومان فروخته شده و فعلا مترى پنجاه هزار تومان ارزش دارد. مبلغى از ثمن را خريدار براى تنظيم سند نگه داشته و ملك را هم به سود خوب فروخته و حاضر به اخذ سند نشده، و مى خواهد سند به نام آخرين فرد خريدار تنظيم شود. آيا فروشنده همين حق مطالبه وجه باقيمانده را دارد و يا چون عين ملك را فروخته است، حق مطالبه قيمت فعلى را دارد، چون كه در خود ملك حق دارد؟ و ارزش پول آن روز بيشتر بوده است.

ج :

هو العالم; در مورد سؤال، شما خيار تأخير ثمن داريد مى توانيد فسخ معامله كرده، بعد به قيمت روز بفروشيد، و مى توانيد مقدارى پول به قيمت فعلى به ازاء عدم فسخ از خريدار بگيريد.

س 284: معامله اى واقع شده و در آن چنين شرط شده:

«... شرط مى گردد كه معامله مرقومه عمرى است يعنى مادام عمر فروشنده، اختيار فسخ معامله با فروشنده مى باشد.»

همانطورى كه مستحضر مى باشيد در اين معامله خيار شرطى وجود دارد و آن در نظر گرفتن حق فسخ براى فروشنده براى تمام عمر وى مى باشد و از طرفى خيار شرط مى بايست مدت معين ومعلومى داشته باشد، حال اين كه در عقد مذكور مدت خيار معين و مشخص نمى باشد و باعث مجهول ماندن خيار شرط گرديده است.

و در اين رابطه قانون مدنى در ماده 401 چنين مى باشد «اگر براى خيار شرط، مدت معين نشده باشد هم شرط خيار و هم بيع باطل است» حال از نظر حضرتعالى چنين بيعى كه در آن شرط خيار بدون تعيين مدت در نظر گرفته شده است، چه حالتى دارد؟

ج : هو العالم; به نظر ما شرط خيار مادام العمر صحيح است، يعنى هم شرط و هم بيع صحيح است، و خيار هم ثابت است. و وجه آن را هم در فقه الصادق و هم در منهاج الفقاهة مفصلا نوشته ام.

و حرمت هم در وقتى است كه مسلمانان محتاج و آن اجناس هم كم باشد، و نگاه داشتن هم براى گران شدن جنس باشد.

: هو العالم; چنانچه شهادت شهود واجد شرايط قبول، هست ادعاء دختر قبول نيست و آن عقد با پسر عموى او صحيح و عقد اخير او باطل است.

س 290: زيد و عمرو مثلا هر دو برادر صلبى بودند، عمرو فوت كرد و در حالى كه او يك دختر نابالغ داشت و زيد هم يك پسر نابالغ داشت، زيد به خاطر هدف شخصى دختر عمرو را كه ولى شرعى نداشت، با پسر خودش عقد انقطاعى بست، بعد از رسيدن به حد بلوغ باز هم از دختر اجازه گرفته، عقد ازدواج او را با پسر نابالغ خودش بست، ولى او منكر اجازه است و دختر وقتى به حد 14 _ 15 سال رسيد، به ميل و رغبت خويش با كسى ديگر كه كفو شرعى و عرفى اوبوده ازدواج نموده با او زندگى مى كند، كداميك از عقدهاى ذكر شده صحيح است.

ج : هو العالم; عقد اول كه بى اشكال باطل است. عقد دوم كه زيد مدعى است با اجازه دختر بعد از بلوغ بوده، چون دختر منكر اجازه است، چنانچه اثبات نشود، آن هم باطل است. بنابراين عقد سوم كه دختر بالغ با ميل خود اجراء نموده صحيح است و آن عقد قبل كأن لم يكن است.

س 291: در همين مورد بعد از متهم كردن شهود از سوى دختر، عموى او با چرب زبانى و چاپلوسى از دختر تمام مايملك پدرش را به عنوان هبه طلب نموده و هبه نامه تحرير نموده است كه شاهد هم دارد و با اين كار دختر را از ارث پدر محروم نموده است. حكم هبه را بيان فرماييد؟

ج : هو

العالم; هبه صحيح است و دختر به عموى خود هبه نموده و خودش ارث نمى برد.

س 292: اگر شوهر زنى بعد از عقد بميرد يا شوهرش او را بعد از عقد طلاق بدهد، آيا اين زن حكم باكره را دارد؟

ج : هو العالم; بلى! حكم باكره را دارد، ولى ما ولايت پدر را بر باكره قبول نداريم، مطلقاً اذن پدر يا جد را لازم نمى دانيم.

نكاح بر مسلك سنى فرقى با مسلك شيعه ندارد غير از اعتبار حضور شهود كه در مسلك حق معتبر نيست ولى بودن شهود مضر نيست.

تواند آن را به صورت قسطى به همسرش پرداخت نمايد؟

ج : هو العالم; بلى مى تواند در صورتى كه نتواند يكجا بدهد.

س 304: مهر السنة كه مورد تأكيد پيامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) بوده است كه پانصد درهم باشد، به پول رايج ايران چه مقدار است؟ و آيا پانصد درهم براى استحباب موضوعيت دارد يا مقصود معادل ارزشى آن است كه مجمع البحرين و بعضى فقهاء آن را به پنجاه دينار تقدير كرده اند ؟

ج : هو العالم; پانصد درهم مساوى است و زنا با 262 مثقال متداول. چون درهم هفت عُشر مثقال شرعى است و مثقال شرعى سه ربع مثقال صيرفى است. اين از حيث وزن، و اما اگر از حيث قيمت سؤال بشود، اگر قيمت يك مثقال نقره سكه دار را ضرب در اين عدد بزنيد، آن معادل مهر السنة است، و موضوعيت آن ظاهراً معادل ارزشى آن است.

س 305:خانواده هايى هستند كه مهريه دخترشان را بالاى هزار سكه بهار آزادى قرار مى دهند كه بعضاً با مخالفت خانواده هاى مقابل همراه است. به نظر حضرتعالى اين مهريه صحيح است؟ و آيا افراط نمى كنند؟

ج : هو العالم; اشكال شرعى ندارد ولى آداب و رسوم اجتماع را رعايت نمودن بهتر است.

س 306: در حال حاضر قانونى وضع كرده اند كه مهريه را به نرخ روز حساب مى كنند. مثلا اگر پنجاه سال پيش مهريه پانصد تومان بوده است، حالا به نرخ روز دويست هزار تومان محاسبه مى شود. قانون مذكور از نظر شرعى چه صورت دارد؟

ج : هو العالم; با اين نحو مشروعيت ندارد. در عين حال بايد به حساب طلا حساب

شود. مثلا پانصد تومان در آن وقت چند مثقال طلا مى شود، به همان مقدار از قيمت فعلى طلا پرداخت شود، و بايد بنابر احتياط لزومى مصالحه هم بكنند.

س 307: امروزه براى ازدواج مهريه هاى سنگينى معين مى كنند كه توان پرداخت ممكن نيست، آيا زوج ملزم به پرداخت آن است؟ در صورتى كه توان پرداخت ندارد، آيا شرعاً مقصر است، اگر ناگهان مرگ او فرا رسيد و اموالى هم نداشته باشد آيا در جهان آخرت مؤاخذه خواهد شد؟ اگر مرگ زوج ناگهان فرا رسد و اموالى هم نداشته باشد، آيا بر پدر متوفى واجب است مهريه زوجه متوفى را بپردازد؟ يعنى مثل ساير بدهى هاى متوفى واجب الاداء است؟

ج : هو العالم; چنانچه زوجه مى داند كه زوج قدرت پرداخت پيدا نخواهد كرد، قهراً راضى به ازدواج با عدم اداء اين دين مى باشد، بنابراين هيچ اشكالى ندارد و به هر حال در آخرت مقصر نيست. و بر پدر او هم لازم نيست اداء كند مگر آنكه در عقد شرط كنند كه اگر پسر نتوانست مهر را بدهد پدر او دين را اداء كند.

س 308: پسرى از اول عمر با پدرش زندگى كرده و در مغازه پدرش كار مى كرد، پدر تمام مخارج زندگى پسر و عيال او و تمام هزينه هاى جانبى مثل هزينه ازدواج، مسافرت، معالجه و غيره را پرداخت نموده است، ناگهان پسر درگذشت. در صورتى كه پسر از خود اموالى ندارد و در كار مغازه اجرتى براى كار پسر تعيين نشده بود، عرفاً هر دو در مغازه كار مى كردند تا مخارج زندگى را تأمين نمايند و مغازه سود آورى

غير مترقبه هم نداشته است، آيا بر پدر واجب است كه مهريه زوجه متوفى را بپردازد؟ آيا در صورت عدم پرداخت پدر، فرزند متوفى در آن جهان مؤاخذه خواهد شد؟

ج : هو العالم; پسر در آن دنيا مؤاخذه نمى شود، ولى بعيد نيست بر پدر اداى دين لازم باشد چون ظاهر كار آنها اين است كه در اموال و سود و زيان و مخارج شريكند، از جمله مخارج هم مهريه زن است، در عين حال بايد مصالحه بشود.

س 309: مردى كه با زن معقوده خود وطى در دبر كرده و قبل از عروسى او را طلاق داده آيا بايد تمام مهر را بپردازد؟

ج : هو العالم; بلى تمام مهر را بايد بپردازد نه نصف.

س 310: در بعضى مناطق رسم است براى عروس شيربها تعيين مى كنند، آيا گرفتن و دادن شيربها جايز است؟

ج : هو العالم; بلى، دادن و گرفتن شيربها جايز است.

از مقلدين حضرتعالى هستم. چند ماه پيش دخترى را با شرايط متعه كردم و بر اثر مجامعت بكارت او آسيب ديد. با اينكه من در معالجه و جراحى او اقدام نمودم، بازهم به حساب آخرتم نگرانم. لذا از محضر حضرتعالى سؤالاتى را مى پرسم:

چون خانواده من به هيچ وجه با ازدواج من با اين دختر موافق نيستند، اگر اين دختر در اين شرايط رها شود، آيا اينجانب مرتكب گناهى شده ام؟

ج : هو العالم; در صورتى كه قبل از متعه كردن و يا قبل از ازاله بكارت وعده ازدواج دائمى نداده ايد، مرتكب گناه نشده ايد.

س314:اگرحرف پدرومادرراكناربگذارموبااوازدواج كنم آياعاقوالدين مى شوم؟

ج : هو العالم; چنانچه پدر و مادر از ازدواج شما ناراحت شوند، پس به حكم آيه كريمه در صورت ازدواج گناهكاريد.

س 315: آيا نفس اين كارم كه موجب ازاله بكارت او شده اشكال داشته است؟

ج : هو العالم; مسلماً كار صحيحى نبوده است خصوصاً اگر بدون رضايت دختر بوده باشد.

س 316: با توجه به اينكه در حين عقد متعه با اين دختر به او گفته بودم كه من با تو ازدواج نخواهم كرد و فعلا عقد موقت مى خوانم، حال اگر او خودكشى كند آيا من مقصر هستم؟

ج : هو العالم; خير مقصر نيستيد.

س 317: نظر به اينكه بكارت او ترميم شده و او مى تواند ازدواج كند، در صورتى كه او با شخص ديگرى ازدواج كند آيا من در مورد شوهر او مرتكب گناهى شده ام و لازم است از او طلب بخشش كنم؟

ج : هو العالم; خير شما گناهكار نيستيد. و لازم نيست طلب بخشش كنيد بلكه طلب

بخشش كار خوبى نيست.

دارد كه آيا عقد او صحيح و پا برجا است؟ يا از اصل باطل و زن بر او حرام ابدى شده؟ لطفاً حكم مسأله را در دو فرض يتيمه بودن دختر و عدم نياز به اذن ولى و فرض وجود ولى و عدم استيذان از او بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; زنا عده ندارد، متعه اولى كه با مرد دوم است صحيح است و عقد دوم او با مرد اول باطل است. و در اين حكم بين داشتن و نداشتن پدر فرقى نيست.

س 323: اگر دو دختر از ناحيه قسمتى از اندام يا سر، با هم چسبيده باشند و دو بدن دارند، آيا مى توانند هر يك معامله يا ازدواج كنند، با آنكه هر يك از آنها ديگرى را با خود دارد؟ اگر اين دو نفر پسر و دختر باشند چطور؟

ج : هو العالم; در معاملات محذورى ندارد، لكن در ازدواج بايد رعايت جهات شرعيه بشود.

اوقات سرش مى سوزد و درد مى كند و بيهوش مى شود. حال با توجه به اين كه زوجه قادر به زندگى و همسردارى نمى باشد و تفاهم در كار نيست، تكليف شرعى و دينى من چيست؟

ج : هو العالم; اگر جنون دارد شما مى توانيد فسخ كنيد و الا راه ديگرى جز طلاق نيست و در آن صورت بايد مهر را تمام بدهيد، ويا آنكه به طريقى او را راضى كنيد كه يك مقدارى از مهر را به شما ببخشد.

تأديب فرزند چه مقدار است بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; در باب حدود، اعمال موجب حد به طور مختلف روايت شده است و اما در غير آن باب در روايات تا حد پنج ضربه زدن را اجازه داده اند.

«احكام محرميت و شيردادن»

س 328: اگر دو برادر بخواهند زنهاى همديگر برايشان محرم شوند به چه سببى مى توانند محرم شوند؟

ج : هو العالم; چنانچه مادر زن هر كدام زن ديگرى بشود هر كدام به شوهر ديگرى محرم مى شود.

س 329: شخصى سه زن دارد كه يكى صغيره است، در صورتى كه دوزن ديگر، هر دو به صغيره شير بدهند، آيا هر سه زن به مرد حرام مى شوند؟

ج : هو العالم; زنى كه اول شير بدهد، چنانچه به آن دخول شده است، مرضعه و طفل هر دو به او حرام مى شوند و مرضعه دوم حرام نمى شود. واگر به مرضعه اول دخول ننموده، حكم مرضعه ثانيه در صورتى كه شيردادن درحال زوجيت صغيره بوده است، حكم مرضعه اولى مى باشد.

س 330: بنام خدا; لطفا حكم شرعى شير خوردن مرد را از پستان همسرش بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; جائز است.

جوان، همان مفسده بلكه بدتر و بالاتر از آن نمى باشد؟

آيا نبايد حكم استثناء وجه و كفين به صورت مطلق و در صورت عدم قصد لذت، هيچ تخصيصى بخورد تا جلو سوء استفاده برخى زنان و مردان لا ابالى گرفته شود؟

و چرا مرحوم صاحب جواهر (ره) از قول استاد اكبر (ره) مى فرمايند:

«فان الفقهاء قد اتفقت كلمتهم على ان بدن المرأة كلها عورة».

لطفا از حيرت رهايمان سازيد؟

ج : هو العالم; دعوى اتفاق بر اين كه «بدن المرأة كلها عورة الا على الزوج و المحارم» مردود است:

اولا: به دليل اينكه جماعتى از بزرگان فقهاء مانند شيخ طوسى و صاحب حدائق و محقق نراقى و شيخ اعظم انصارى و غيرهم فتوى داده اند به جواز نظر الى الوجه والكفين.

و ثانيا: مدرك مجمعين معلوم است و ما در كتاب فقه الصادق ج 21 متعرض آن شده ايم وجواب داده ايم.

و ثالثا: اينكه اجماع را _ اگر ثابت هم باشد _ به روايات تخصيص مى زنيم و از طرفى هر كس هم كه فتوى به جواز نگاه كردن داده و از جمله آنها حقير، حكم را به اينكه به قصد ريبة و تلذد نباشد مقيد كرده است.

اما وجه اعتبارى كه شما ذكر كرده ايد اگر تمام باشد، در پسر يا مرد خوش صورت هم جارى است، آيا به عدم جواز نظر ولو بدون ريبة و تلذذ فتوى مى دهيد؟، خيال مى كنم اگر به فقه الصادق ج 21 مراجعه كنيد قضيه روشن تر مى شود.

س 332: نگاه كردن زن به مرد نامحرم اشكال دارد يا نه؟

ج : هو العالم; بدون ريبة نگاه كردن به صورت وگردن

ودست هاى او اشكال ندارد.

س 333: شخصى در عكاسى شاغل مى باشد. ناچاراً بطور مداوم عكس هاى نامحرم را ظاهر مى نمايد و يا حتى گاهى فيلم هاى مراسم عروسى را مشاهده مى كند، لطفاً بفرماييد اين موارد چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; ديدن فيلم هايى كه خانم هاى غير محجبه را نشان مى دهد مشاهده آنها جائز نيست. و اما چنانچه عكس مهيج نباشد و نظر غير شهوى به آن بشود چنانچه صاحب عكس را مى شناسد، احتياط آن است كه نگاه نكند.

س 334: نگاه كردن به عكس زنان كافر يا اهل كتاب مثل مسيحى چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; نگاه به خود زنان كافر و اهل كتاب بدون قصد ريبه جائز است. بنابراين به عكس آنها بدون اشكال جائزاست.

س 335: نگاه كردن به عكس زنان مسلمان ولى نامحرم چه حكمى دارد؟

ج: هوالعالم; بنابر احتياط نگاه نكنيد، خصوصاً زنهايى را كه مى شناسيد.

س 336: آيا تزريقات مرد به زن و بالعكس جايز است؟

ج : هو العالم; تزريق غير همجنس چنانچه مستلزم نگاه به بدن و يا لمس نباشد، جائز است و الا جائز نيست.

امام هم از صوت او لذت غير مشروع نبرد، جائز است.

او را طلاق بدهد، بعد از عده دومى مى تواند او را تزويج كند، غرض اين كه حرام ابدى نمى شود و بچه هم چون وطى به شبهه بوده است اگر امكان الحاق به اولى نباشد، ملحق به شوهر دوم است، يعنى يك سال از نزديكى كردن شوهر اولى بيشتر گذشته باشد. و در صورتى كه كمتر گذشته و احتمال داده شود از شوهر اول است ملحق به او مى شود، بهر حال بچه حلال زاده است.

بذل نموده، مرادش قطعاً زمين بوده است و در خلع شرط نيست كه عين مهريه بذل شود، بنابراين فديه در فرض سؤال زمين بوده است لذا بعد از تمام شدن عده حقى به زمين ندارد و زمين مال شوهر است.

باشد، متعه باطل است، چون مطلقه رجعيه در حكم زوجه است و زوجه را نمى توان متعه نمود، بنابراين همان انقضاء عده اولى در ازدواج اوبا مرد ديگر كافى است، و اگر به قصد رجوع باشد، احتمالا رجوع نيست باز هم انقضاء عده اولى كافى است و احتمالا رجوع محقق مى شود بنابراين انقضاء عده كافى نيست، پس رعايت احتياط حسن است.

س 350: اگر در حال عده طلاق بائن، زن در مهرش رجوع نكند آيا زوج مى تواند با دادن يك مهرى كه رضايت زوجه را جلب كند او را به عقد دائم يا موقت خويش درآورد؟

ج : هو العالم; بلى مى تواند چون عده براى غير زوج است.

شدن سر و نبودن روح در بدن حلال نمى شود، و چنانچه روح دارد احتياط مستحسن است. والله العالم.

س 354: اگر حيوان حلال گوشت خمر بخورد و سپس آن سر را ببرند آيا جايز است روده ها و دل و كبد آن را بخورند يا نه.

ج : هو العالم; چنانچه زياد بخورد و مست شود و در حال مستى ذبح شود، خوردن آنچه در شكم آن است حرام است، و الا آنها را آب بكشند و خوردن آنها جايز است.

و احتمال عقلائى هم به توجه خطر نباشد، جائز است.

س 360: در صورت انتقال ژن حيوان حرام گوشت به گياه، خوردن محصول آن چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد، چون ژن حيوان حرام گوشت با انتقال به گياه استحاله مى شود و حرمت آن از بين مى رود.

373: آيا گذاشتن مدل هاى مختلف ريش همانند ريش پرفسورى، نوك مدادى وغير آن، اشكال دارد يا خير؟

ج : هو العالم;اگر مستلزم تراشيدن مقدارى از ريش نباشد اشكال ندارد و الا حرام است.

س 374: زدن موهاى صورت كه به صورت پراكنده يا غير پراكنده در صورت در مى آيد اشكال دارد يا خير؟

ج : هو العالم; مادامى كه صدق لحيه نكند اشكال ندارد.

س 375: تراشيدن قسمت هايى از ريش به اصطلاح غربى ها پرفسورى يا طرز ديگر آن مثل ستارى چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; تراشيدن ريش ولو بعض آن جائز نيست و

حرام است.

) است و هيچ اشكالى ندارد و باين عنوان سبك نيست.

س 385: خلاصه نظر مبارك را صريحا در موارد ذيل بيان فرماييد ولو تكرارى باشد.

1_ كف زدن در اعياد مربوط به اهل بيت (ع)؟

ج : هو العالم; فى نفسه اشكال ندارد.

2_ كف زدن در جشنها و شاديها؟

ج : هو العالم; بى اشكال است.

3_ كف زدن در اعياد مربوط به اهل بيت (ع) در مسجد؟

ج : هو العالم; كار خلافى نيست.

4_ كف زدن در اعياد مربوط به اهل بيت عليهم السلام در غير مسجد مثل حسينيه ها، هيأت ها و منازل ؟

ج : هو العالم; به شرط عدم انضمام كارهاى لهو ديگر عيب ندارد.

5_ بفرماييد كه حضور طلبه در اماكن كف زنى صحيح است يا خير؟

ج : هو العالم; در صورت عدم انضمام كارهاى خلاف

صحيح است.

س 386: با عنايت به اين كه قرآن كريم در وصف مؤمنين مى فرمايد «والذين هم عن اللغو معرضون»( ) آيا كف زدن «لغو» شمرده مى شود؟

ج : هو العالم; خير، لغو عبارت است از كارى كه بدون غرض انجام مى شود.

«دف زدن»

س 387: دف زدن در مجالس عيد الزهرا و ميلاد اهل بيت (ع) حرام است يا خير؟

ج : هو العالم; دف زدن جايز نيست.

و طرب آور كه حرام است چيست؟

ج : هو العالم; موسيقى محرم عبارت است از صوت لهوى كه فى نفسه موجب خفت مى شود و حالت رقص پيدا مى شود .

2_ بفرماييد آيا شنيدن موسيقى خاصى اشكال دارد، و يا اسلام به طور كلى موسيقى را رد مى كند و حرام مى داند؟

ج : هو العالم; اسلام به طور كلى موسيقى مطرب را كه فعلا در اذهان موسيقى، آن است حرام مى داند.

س 391: گوش دادن به موسيقى هاى سنتى كه فاقد لهو و لعب است چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; موسيقى سنتى و غير سنتى فرق ندارد، گوش دادن به موسيقى مطرب حرام است.

س 392: آيا در اسلام چيزى به نام موسيقى عرفانى وجود دارد كه شرعاً مجاز باشد؟

ج : هو العالم; موسيقى مطلقاً حرام است عرفانى و غير عرفانى فرق ندارد.

س 393: وزارت ارشاد مجوز تشكيل هر نوع كلاسهاى موسيقى را صادر كرده است و جوانان به دليل اين كه وزارت ارشاد اجازه داده، پس حتماً قانونى و شرعى است، در اين گونه كلاس ها شركت مى كنند، نظر حضرتعالى چيست؟

ج : هو العالم; اجازه وزارت ارشاد حرام را جائز نمى نمايد.

س 394: لطفاً بفرماييد كه حكم شنيدن سرودهايى كه از صدا و سيما پخش مى شود يا نوارهاى كاست موجود آنها با مجوز وزارت ارشاد جمهورى اسلامى ايران، چيست؟

ج : هو العالم; مجوز وزارت ارشاد حرام را حلال نمى كند.

س 395: برخى از آقايان مراجع مى فرمايند موسيقى حرام است، لطفاً دليل آن را بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; من موسيقى را حرام مى دانم و در

كتاب فقه الصادق دليل آن را مفصلا نوشته ام.

س 396: اكثر موسيقى ها مطرب است حال چه داراى مجوز باشد يا نباشد، حكم شنيدن آنها چيست؟

ج : هو العالم; حرام است.

كرد تا روحيه ظلم ستيزى معصوم(ع) نمايش داده شود.

ج : هو العالم; نمى شود و شرعاً حرام است.

س 401: به منظور تنبيه و توجه تماشاچى به نتيجه اعمال، آيا مى توان صحنه هاى روز قيامت را به تصوير كشيد و از آنجا كه نمايش اين صحنه مستلزم نمايش چهره فرشتگان رحمت و عذاب است، بازى هنرپيشگان در نقش فرشتگان چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; چنانچه به آن نحوى باشد كه با سند صحيح رسيده است، جايز است و الا جايز نيست.

س 402: نگاه كردن به فيلم زنان بى حجاب چه حكمى دارد و آيا در اين مسأله بين مسلمان و كافر و بين فيلم مستقيم و غير مستقيم تفاوتى هست؟

ج : هو العالم; نگاه كردن به فيلم زن بى حجاب مسلمان جايز نيست و غير مسلمان به مقدارى كه به خود زن كافر مى شود نگاه كرد جايز است.

س 403: آيا زن مى تواند با كلاه گيس به طورى كه موهاى خودش كاملا پوشيده باشد نقش زنان بى حجاب را بازى كند؟ و آيا در اين مسأله بين موى انسان، و موى حيوان و موى مصنوعى تفاوتى هست؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد، و فرقى بين اقسامى كه اشاره شده نيست، البته جواز آن در صورتى است كه موجب اغواء ديگران و وهن محرمات نباشد و الا جايز نيست.

س 404: در صورتى كه زنان غير مسلمان بدون مراعات حجاب اسلامى به ايفاى نقش بپردازند لطفاً بفرماييد:

حكمى دارد؟

ج : هو العالم; فرقى بين تماشاچيان و عوامل توليد نيست.

س 406: رعايت حجاب براى دختران نابالغ درفيلموغيرفيلم تاچه حدلازم است؟

ج : هو العالم; حد ندارد، بلى! به عورت آنها نمى شود نگاه كرد.

س 407: در صورت جواز تا چه حدى از بدن ايشان را مى توان نمايش داد، آيا جواز منحصر به موى سر است يا شامل ساير اعضاى بدن مثل پا و دست و بازو نيز مى شود؟ و در صورت دوم آيا عورتين را نيز شامل مى شود يا خير؟

ج : هو العالم; به مقدارى كه كشف آن در زمان سابق متعارف بوده است مانند گردن و مقدارى از سينه و مانند آنها جايز است، و به عورتين آنها جايز نيست، و بنابر احتياط لزومى به بقيه اعضاء نگاه نكنند.

س 408: لمس كردن دختران نابالغى كه در نقش زنان بالغ بازى مى كنند براى مردان نامحرم، و لمس پسران نابالغى كه در نقش مردان بالغ بازى مى كنند براى زنان نامحرم چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم;لمس مرد نامحرم، دختر غير بالغ را در صورتى كه در معرض ثوران شهوت باشد، جايز نيست و الا جايز است. و همچنين لمس پسران نابالغ زنهاى نامحرم را.

س 409: آيا زن و مرد محرم _ مثل زن و شوهر _ مى توانند در فيلم، همديگر را لمس كنند، ببوسند يا در آغوش بگيرند؟ آيا حكم اين مسأله در صورتى كه زن و مرد محرم، نقش دو محرم يا دو نامحرم را بازى كنند متفاوت است؟ ديدن اين گونه روابط براى بيننده فيلم چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم;در صورتى كه موجب

تهيج شهوت نشود، جايز است. مگر آنكه اشاعه فحشاء شود و يا سبب بى اهميت جلوه دادن محرمات گردد كه در اين دو صورت جائز نيست.

س 410: ساختن فيلم در ارتباط با آموزش مسائل جنسى چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

س 411: بازى كردن مرد در نقش زن و زن در نقش مرد چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; مانعى ندارد.

س 412: نمايش زنان بى حجاب با هنر پيشه هاى مصنوعى (نقاشى متحرك و تصاوير كامپيوترى) چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; فى نفسه اشكال ندارد مگر آنكه موجب ثوران شهوت. يا موجب استخفاف به محرمات گردد.

س 413: 1_ مونتاژ بدن برهنه زنان كافر با چهره هنرپيشه هاى مسلمان به وسيله كامپيوتر به طورى كه خيال شود همان زن است كه برهنه شده چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

2_ و اگر به جاى بدن زن كافر با تصاوير كامپيوترى مونتاژ شود چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد.

س 414: به تصوير كشيدن تخيلات و داستان هايى كه دستمايه آنها تخيل و اوهام مى باشد، چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

س 415: ساخت فيلم هاى ترسناك براى سرگرمى چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; فى نفسه اشكال ندارد.

س 416: نمايش صحنه هاى ترسناك يا صحنه هاى فجيح كشتار و شكنجه در فيلم به عنوان بخشى از داستان و ماجراى يك فيلم چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; فى نفسه بى مانع است.

س 417: نمايش رقص بر فرض اين كه اصل رقص را حرام بدانيم يا در خصوص موارد حرام، در فيلم چه حكمى دارد؟ و آيا

بين رقص هاى آيينى و غير آيينى تفاوتى هست؟

ج : هو العالم; اشكال دارد. و فرقى بين آيينى و غير آيينى نيست.

س 418: نمايش محرمات بدون اين كه در واقع حرامى انجام شود، مثل نمايش شرب خمر به وسيله آب، يا نمايش قمار بدون شرط بندى و قصد بازى، چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; در صورتى كه موجب موهون شدن محرم شود، مانند اشاعه فحشا شود، جائز نيست.

س 419: نمايش مجامعت حيوانات در فيلم هاى مستند چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اگر موجب ثوران شهوت نشود جايز است.

س 420: گوش دادن به صداى زن خواننده براى مردان چه حكمى دارد (در صورتى كه آواز از باب غنايى حرام نباشد)، مونتاژ اين گونه تصنيفات بر روى فيلم يا تصوير خود خواننده چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; گوش دادن به شرط آنكه موجب ثوران شهوت نشود جايز است و همچنين مونتاژ آن.

بفرماييد اين ورزش ها چه حكمى دارند؟

ج : هو العالم; ورزش هاى مشتمل بر سب و شتم و ايراد جرح بر طرف، همه اينها حرام است، و جراحات وارده نيز ديه دارد به نحوى كه در كتب فقهاء مقادير آنها ذكر شده است.

س 427: ورزش يا بازى با حيوانات كه در بسيارى از موارد در حد فجيع باعث كشته شدن حيوانات مى شود، مثلا ورزش بُزكشى، ورزشى است كه در آن سواركارانى با اسب به دنبال حيوان زنده (مثل بز) مى روند وآن را گرفته در صدد انداختن در يك نقطه خاص هستند و اين عمل به صورتى است كه در بسيارى از موارد حيوان جان مى سپارد، بفرماييد اين بازى ها چه حكمى دارند؟

ج : هو العالم; به نظر ما اين نوع ورزش ها كه موجب ايذاء حيوانات مى شود، جايز نيست.

«بازى هاى قمارى»

س 428: بفرماييد آيا بازى بيليارد حرام است؟

ج : هو العالم; چنانچه با برد و باخت باشد، بلى! حرام است.

س 429: آيا به نظر حضرتعالى شطرنج از آلت قمار خارج شده است؟

ج : هو العالم; خير، بازى با شطرنج ولو بدون برد و باخت از محرمات اكيده استولوازآلت قمارهم خارج شود،كه نشده است.

س 430: آيا بازى هاى كاغذى مانند اسم فاميل، منچ، شطرنج، دوز و غيره حرام است يا نه؟

ج : هو العالم; با برد و باخت حرام است، و بدون برد و باخت بازى با بعضى از آنچه ذكر شده است مانند شطرنج حرام است و در موارد ديگر جايز است.

س 431: اين كه در رساله هاى عمليه چنين نوشته شده است:

«در صورتى كه بازى يا ورزشى از

آلات قمار بودن خارج شده باشد اشكال ندارد» سؤال اينجانب اين است كه: ملاك خروج از آلات قمار بودن چيست؟

1_ آيا ملاك همه مردم دنيا هستند يا اكثريت آنها؟

2_ آيا ملاك همه مردم مسلمان هستند يا اكثريت آنها؟

و نيز سؤال اين است كه: آيا نبايد احدى در اين دنيا با اين آلات، قمار كند؟

ج : هو العالم; قمار محرم عبارت است از لعب به هر چيزى كه معد براى برد وباخت است، و يا براى اين كار معد نيست، لكن با برد و باخت بازى شود. و اما اگر بدون برد و باخت بازى كنند كه از آن در اصطلاح به مغالبه بغير عوض و مسابقه بغير رهان تعبير مى شود. اين مغالبه چند مورد دارد:

1_ مغالبه به آلات غير معد بر قمار; اين عمل در بعضى موارد مستحب است همانند موارد سبق و رمايه و در بقيه موارد فى حد نفسه جايز است، اگر عنوان اضرار به نفس يا غير بر آن صادق نباشد. اگر عنوان اضرار بر آن منطبق شود حكم آن بدين گونه مترتب مى شود، كه به نظر ما اگر اضرار به نفس به نحو هلاكت و يا فلج شدن عضوى باشد، حرام است و الا حرام نيست. و اما اضرار به غير اگر ابتدايى باشد حرام است، و اگر در مقابل اضرار شخص به حد مماثل آن به او باشد اشكال ندارد، مثل كسى به شما سيلى بزند شما حق داريد به همان گونه كه او سيلى زده است، سيلى بزنيد.

2_ مغالبه با آلت معد بر قمار باشد بعضى از موارد آن مانند شطرنج و همچنين نرد به مقتضاى

روايات كثيره حرام است.

و در بقيه موارد جماعتى از فقهاء به حرمت فتوى داده اند مادامى كه صدق آلت قمار بكند. اما به نظر ما اگر عنوان محرمى بر آن لعب و بازى صدق نكند، حرام نيست.

س 432: آيا برد وباختى كه موجب حرمت انواع بازى ها مى شود تنها به گرفتن و دادن مبلغى پول و...محقق مى شود؟

و آيا بازى هايى كه هيچ فايده اى بر آنها نيست و ثمره اى جز تضييع اوقات و اتلاف نيروها ندارند و بعضاً باعث ايجاد بغض و عداوت كه مقصود اصلى شيطان است مى شود و صرفاً جهت برد وباخت انجام مى شود ولو پولى مبادله نشود آيا محكوم به حليت اند؟ و آنگاه مفهوم مسأله اى كه مرحوم شيخ در مكاسب مى فرمايد: «اگر بازى هاى بيهوده و بى فايده موجب شادى و غفلت مفرطى شود كه انسان را از خدا بى خبر و لا ابالى سازد حكم قمار را دارد»، چيست؟

ج : هو العالم; بازى هاى بدون برد وباخت با آلات، حرام نيست و جواب فرمايشات شيخ اعظم را در كتاب فقه الصادق و منهاج الفقاهة نوشته ام، بلى در خصوص بازى با شطرنج بدون برد و باخت هم حرام است.

همان خراج و مقاسمه اى است كه به امام (ع) بايد بابت زمين هاى مفتوحه عنوه داده شود؟

ج : هو العالم; خير، زكات غير خراج و مقاسمه است.

س 435: چراگاهى (قطعه زمينى) بين دو قريه از قديم الايام مشترك بوده و هست و نيز در كاغذهاى دولتى هم بنام هر دو قريه مى باشد.وچراندن گوسفندان، آوردن چوب سوختنى و بردن گاوها در تابستان به آنجا به صورت مشترك صورت مى گرفته است. اكنون با توجه به موارد ذكر شده فوق لطفاً بفرماييد:

آيا اهالى يك قريه مى توانند ديگرى را از آوردن چوب و چرانيدن گاوها و گوسفندان منع كنند؟

ج : هو العالم; خير نمى توانند.

س 436: در فرض نزاع آيا بعضى از افراد اهل قريه مى توانند بدون اجازه همه اهل قريه از حقشان دست بردارند يا خير؟

ج : هو العالم; مانعى ندارد.

س 437: اگر طرفين در حين نزاع به عالم آن منطقه رجوع كنند. آيا آن عالم حق دارد يكى را مجبور به دست برداشتن از حقشان كند؟ يا خير؟

ج : هو العالم; مى تواند تقاضاكند،ولى مجبورنمى تواندبنمايد.

س 438: اگر عالمى بدون ثابت شدن حق يكى، على الاعلان طرف مقابل را حمايت كند. دراين صورت آيا عدالتش باقى مى ماند يا نه؟ نماز خواندن پشت سر آنها جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; چنانچه احتمال بدهيد كه بر آن عالم ثابت شده است، اين عمل موجب سلب عدالت نمى شود.

س 439: اگر حيوانى را بكشند، قيمت آن را ضامن مى شوند يا خير؟

ج : هو العالم; بلى ضامن مى شوند.

س 440: به علت نزديك بودن چراگاه ها، اگر حيوانات در چراگاه

هاى يكديگر بروند در اين فرض كشتن و اذيت كردن حيوانات جايز است ياخير؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

س 441: آيا اهل قريه يا چراگاه يا مالك راه را مى توانند از آمدن حيوانات به ملكشان ببندند و يا ديوار بزنند؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد.

س 442: چراگاهى در دفاتر دولت بنام يك قريه مخصوص مى باشد و در تصرف آن قريه است. قريه ديگرى در مقابل آن چراگاه و آن طرف رودخانه است. فقط در زمستان كه رودخانه كم آب مى شود براى عبور پل چوبى به رودخانه مى زنند حالا گروهى از آن قريه دعوى مى كنند كه، ما قبلا چون وقت خريف گوسفندان مى چرانيديم پس چراگاه مال ماست. آيا اهالى آن قريه چنين حقى را دارند يا خير؟

ج : هو العالم; خير ندارند.

س 443: پل زدن در زمستان براى عبور مردم، حق كلى را ثابت مى كند يا خير؟

ج:هوالعالم;پل زدن فى نفسه اشكال ندارد.ولى حقى ايجادنمى كند.

س 444: با وجود عدم رضايت مالكين چراگاه، پل زدن روى رودخانه جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; چنانچه از سابق چنين بوده، جايز است.

س 445: بر فرض گفته آنان، چرانيدن و چوب بردن در غير وقت مخصوص جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

س 446: تقسيم بندى دولت و در دفتر آنان به نام يك قريه بودن اثرى در حكم شرعى دارد يا خير؟

ج : هو العالم; بلى دارد.

انصراف به چه معامله اى دارد؟

2_ آيا وصيت حساب مى شود؟

3_ برفرض صحت، اگر پول مزبور درآمد نداشت تكليف چيست؟

ج : هو العالم; در وقف شرط است كه مال موقوفه تبديل نشود، پس وقف پول به عنوان ذكر شده، باطل است. و وصيت هم حساب نمى شود و اگر هم وصيت باشد چون كار شرعى مورد وصيت نيست، در صورت نداشتن درآمد قهراً باطل است و بنابراين مال ورثه است.

س 448: زمينى است كه براى امور خيريه وقف شده. و حال به خاطر خشكسالى و كم آبى و بعضى مسائل ديگر، هيچ كس حاضر نيست اين زمين وقفى را احياء نمايد، در نتيجه بعد از چند سال اين زمين از بين مى رود. آيا مجاز هستيم اين زمين را بفروشيم و وجه آن را صرف امور خيريه بنماييم؟

ج : هو العالم; جايز است به فروش برسانيد. چون موقوفه از حيز انتفاع افتاده است.

س 449: ظروفى هستند كه وقف عمومى محل شده، حال تبديل به احسن كردن اين ظروف و ظروف كهنه شده ديگر چه صورت دارد؟

ج : هو العالم; اشكال ندارد.

س 450: به عرض حضرتعالى مى رساند شخصى در يك روستا باغ مشجرى را وقف كرده كه عايد آن را هر سال در مسجد محل خرج نمايند و آن باغ وصل به همان مسجد است. و از طرفى، آن روستا غسالخانه ندارد آيا مى شود در زمين آن باغ غسالخانه ساخت يا نه؟

ج : هو العالم; چنانچه غسالخانه مضر به عايدى آن باغ باشد، ساختن آن جايز نيست، ولى اگر مضر نباشد ولو به اينكه مبلغى را از اولياء اموات براى مصرف در

مسجد بگيرند، در اين صورت اشكال ندارد مگر آن كه در آن وقف نامه تصريح شده باشد كه بايد درخت كاشته و از عايدى خصوص درخت كارى صرف مسجد شود كه در اين صورت مطلقاً جايز نيست.

س 451: قطعه زمينى موقوفه به حدود هزار متر است، كه به بهاى بسيار ناچيز اجاره داده شده است. و وجه الاجاره آن توسط متولى، صرف روضه خوانى حضرت خامس آل عبا (ع) مى شود. وضعيت موقوفات در بعضى از شهرها اين گونه است كه ثلث قيمت رقبه آن را اداره اوقاف از مشترى مى گيرد و مابقى آن را به خود مشترى اجاره مى دهد. اما موقوفه مشاراليها چنين موقعيتى ندارد.

از طرفى، اداره برق در نظر دارد در آن زمين دكل تقويت و توزيع برق نصب نمايد، با توجه به مطالب فوق، فروختن مقدارى لازم از اين موقوفه و صرف وجه آن در روضه خوانى يا احداث بناء در باقيمانده زمين، به صورتى كه اين عمل موجب افزايش اجاره بها هم خواهد شد، چگونه است؟ لطفاً به طور مشروح نظر مبارك را بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; چنانچه ممكن است اجاره طويل المدت به اداره برق بدهيد و پول تمام مدت را جلو بگيريد، و اگر ممكن نيست اجازه مى دهم بفروشيد و پول آن را به همان مصرفى كه معين شده است برسانيد و اگر معلوم نيست به چه مصرف بايد برسد در مطلق وجوه بِرّ صرف شود و بهتر اين است كه به همان روضه و احداث بناء در باقى مانده زمين اختصاص يابد.

س 452: آيا شخصى كه ملكى را وقف مى كند بايد وقف نامه

جداگانه داشته باشدكه در آن نوشته باشد كه در حال حيات عمل به وقف نموده است يا عمل به وقف در حال حيات شرط نيست همين كه در وصيت نامه نوشته است كه وقف بر امام حسين (ع) كردم كافى است؟

ج : هو العالم; همان كه در حال حيات وقف كند ولو چيزى ننويسد وقف صحيح است و عمل به آن هم شرط نيست.

س 453: شخصى از دنيا رفته است كه اولادى ندارد و ورثه او عيال ومادرش مى باشند. متوفى در زمان حيات يك باب خانه براى عيالش خريده وسند آن را به نام او زده است و يك خانه ديگر نيز داشته كه در آن زندگى مى كردند. شخص متوفى وصيت نامه اى با خط و امضاى خودش دارد كه دو نفر را وصى خود قرار داده و دو نفر را هم ناظر تعيين نموده و در آن وصيت نامه نوشته است كه اين خانه مسكونى خود را وقف بر امام حسين (ع) قرار دادم كه بعد از فوتم وصى هاى من آن را بفروشند و پولش را در هر سال در عزادارى ابا عبدالله الحسين و ساير ائمه اطهار (ع) خرج بنمايند، اينك در اين موضوع چند سؤال داريم، از جنابعالى تقاضا مى شود جواب آن را مرقوم بفرماييد.

نحو كه در سؤال نوشته شده وصيت به وقف نيست. بلكه در حال حياة خودش وقف نموده و وصيت كرده است آن را بعد از مردن خودش بفروشند، بنابراين هيچ مانعى از عمل به وصيت نيست. بعد بفروشند و صرف در عزادارى كنند.

س 455: بر فرض صحيح بودن وقف منزل آيا بايد همان را باقى گذاشت و در آمد اجاره آن را صرف در عزادارى نمود يا به همان نحو كه در وصيت نامه است، وصى ها موظفند بفروشند و پولش را در عزادارى خرج نمايند؟

ج : هو العالم; با فرض آن كه در وقف شرط كرده وصى بفروشد، باقى گذاشتن ملك وجهى ندارد. بايد بفروشند و صرف عزادارى بنمايند.

س 456: اگر فروش خانه درست باشد آيا تمام پول خانه را صرف در عزادارى بنمايند يا ثلث پول آن را؟

ج : هو العالم; بايد تمام پول خانه را صرف در عزادارى بنمايند بلى اگر در حال حيات وقف نكرده است و وصيت نموده، كه بايد ثلث قيمت را صرف در عزادارى بنمايند و بقيه را به ورثه بدهند ولى اين خلاف فرض سؤال است.

س 457: شخص مسلمانى انبار بزرگى را به مؤسسه اى به نام مركز «ايرانى اسلامى امام على (ع)» در شهر تورنتو كانادا واگذار مى نمايد به اين منظور كه جهت امور عبادى و اجتماعى جامعه ايرانيان مسلمان ساخته و مورد بهره بردارى قرار گيرد.

در حين انجام صيغه وقف دائم، مسؤول مركز «ايرانى اسلامى امام على (ع)»، آقاى....، مادام العمر به عنوان متولى از سوى واقف تعيين مى شود. ايرانيان هم از روى اعتمادى كه به مسؤول مركز مذكور داشته و

دارند كمك هاى خود را در اختيار مؤسسه ايشان قرار داده وايشان شخصاً اقدام به ساختن بنايى شامل مسجد، كتابخانه، سالن اجتماعات، سالن غذاخورى، آشپزخانه، بخش آموزشى، سالن ورزشى و همچنين غسالخانه مى نمايد.

اينك حدود دو سال است كه مورد بهره بردارى قرار گرفته و مورد استقبال ايرانيان مسلمان مى باشد و تاكنون افراد كثيرى از اديان و يا مرتدين را به اسلام آشنا نموده ومسلمان كرده است. با توجه به مقدمه فوق خواهشمند است نظر خود را راجع به سؤالات ذيل اعلان فرماييد: آيا نماز خواندن و عبادت در مسجد ساختمان مزبور منوط به رضايت واقف زمين مى باشد و يا آنكه پس از خروج از ملكيت به دليل وقف، تابع رضايت او نمى باشد؟

ج:هوالعالم;نمازخواندنوعبادت منوط به رضايتواقف نيست.

س 458: آيا جايز است ساختمان مزبور كه با صرف حدود يك ميليون دلار توسط مركز مذكور بنا شده است توسط واقف زمين (مالك پيشين) باز پس گرفته شود و يا از تصرف مركز «ايرانى اسلامى امام على (ع)» و مسؤولش خارج شده، و بدون رضايت مسؤول مركز در اختيار گروه ديگر قرار گيرد؟

ج : هو العالم; واقف چنين اختيارى ندارد.

س 459: آيا دخالت واقف زمين (مالك پيشين) يا نمايندگان او در ساختمان مزبور شرعاً جايز مى باشد؟

ج : هو العالم;جايز نيست، مگر آنكه آن مؤسسه در اول أمر در ضمن عقد چنين اختيارى به او داده باشند كه ظاهر سؤال اين است كه نداده اند، پس جايز نيست.

س 460: آيا تصرف گروه هاى ديگر اعم از ايرانى و غير ايرانى در ساختمان مزبور كه توسط مركز مذكور بنا شده است، بدون اجازه مسؤول مركز

جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

س 461: با توجه به اهميت و خدمات چشمگير مركز كه يكى از موفقترين مراكز دينى در امريكا و كانادا محسوب مى شود و محل وحدت مسلمانان در جهت احياى اهداف دينى و عبادى بوده است، آيا ايجاد شكاف و تفرقه بين مسلمانان از گناهان صغيره يا كبيره مى باشد؟

ج : هو العالم; ايجاد شكاف و تفرقه بين مسلمانان با اعمال خلاف وظيفه شرعيه، مسلماً جايز نيست و گناه كبيره است.

س 462: شخص نيكوكارى قصد دارد منزلش را حسينيه كند، لكن طبقه فوقانى آن را براى خود و فرزندانش نگهدارد، نحوه وقف او بايد به چه نحوى باشد؟

ج : هو العالم; وقف را به همانگونه كه قصد دارد اظهار مى كند و طبقه فوقانى وقف نمى شود .

س 463: در خرمشهر رسم است يك اتاق منزل را به عنوان حسينيه در نظر مى گيرند آيا با اقامه عزاى حسينى در آن، وقف خواهد شد و از ملكيت آنها بيرون خواهد رفت يا مثل نمازخانه در منزل خواهد بود؟

ج : هو العالم; به مجرد اين جهت، وقف محقق نمى شود مگر اين كه قصد وقفيت بنمايد ولو به عمل اظهار هم بنمايد.

س 464: زمينى موقوفه (امام حسين (ع)) است كه فرزندان مرحوم واقف قصد اجاره دادن به شهردارى، فروختن آن زمين و در عوض آن، خريد زمينى كه از موقعيت بهترى در شهر برخوردار است، جهت ساخت و ساز دارند كه منافع در هر دو صورت جهت مصارف حسينيه و عزادارى امام حسين (ع) صرف خواهد شد. خواهشمنديم در صورت شرعيت اين اعمال تصريح بر

مطلب بفرماييد و ضمناً در صورت عدم جواز شرعيت اين اعمال، شهردارى اقدام به مصادره آن خواهد نمود كه در اين صورت جزء اموال عمومى خواهد شد كه بر خلاف نظر مرحوم واقف بوده است؟

ج : هو العالم; با اطمينان به اينكه موقوفه در معرض مصادره است فروختن آن و خريد محلى ديگر براى صرف در عزادارى امام حسين (ع) و در بناى حسينيه جايز است.

ديگرى غير از مكان مسجد فعلى بنا نهاد يا خير؟

ج : هو العالم; ساختن مسجد در محل ديگرى مانعى ندارد، ولى آن مسجد كوچك را نمى توان به آنجا منتقل نمود.

س 469: در صورت مجاز بودن آيا تخريب مسجد جايز است يا خير؟ در صورت بدون استفاده ماندن مسجد قبلى به علت عدم تكافوى جمعيت، چه حكمى خواهد داشت؟

ج : هو العالم; اگر ممكن است همان مسجد را توسعه دهند بهرحال مسجد با موقوفه هاى ديگر فرق دارد و قابل خروج از مسجديت نيست ولى استفاده هاى ديگر مى توان از آن نمود.

س 470: در صورت تخريب مسجد به هر علتى، آيا زمين همان مسجد حكم مسجد را دارد يا خير؟

ج : هو العالم; بلى حكم مسجد دارد ولى معلوم نيست ازاله نجاست واجب باشد و نمى شود فروخت، ولى استفاده ديگر ولو به اجاره دادن مانعى ندارد.

س 471: آياهيأت امناءمسجداجازه فروش زمين به منظوردفن افرادرادارندياخير؟

ج : هو العالم; نخير ندارند.

س 472: اگر زمين مذكور توسط فرد خيرى به منظور ايجاد قبرستان وقف براى صرف در مصالح مسجد شده باشد، در اين صورت فروش زمين قبرستان چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; بايد به نحوى كه وقف شده است عمل شود و اگر نمى شود استفاده از آن زمين نمود، مى توانند با اجازه حاكم شرع بفروشند و خرج مسجد نمايند.

س 473: به محضر مبارك مى رسانيم كه ما يك مسجد قديمى به نام انصار المهدى داريم اما چندين سال است كه شهردارى از نوسازى و تعمير اين مسجد جلوگيرى كرده است. به همين جهت بعضى جوان ها مى گويند كه نماز

خواندن در اين مسجد جايز نيست، شهردارى مى خواهد مسجد را خراب كند و خيابان درست كند بفرماييد كه فعلا وظيفه ما چيست؟

ج : هو العالم; نماز خواندن در آن مسجد صحيح است و تخريب بر شهردارى تا مجوزى از يك مجتهد نداشته باشد حرام است.

س 474: از قديم الايام در روستايى مسجدى بوده كه چند سال پيش بر اثر زلزله ديوارهاى آن ترك خورده بود و اخيراً بر اثر بارندگى خراب گرديده است، از طرف وزارت راه و جهاد و بخشدارى زمين آن حريم جاده تعيين شده است كه به متراژ هفت متر و نيم در محدوده جاده قرار مى گيرد با اين حال اهالى روستا براى نوساز نمودن آن پول جمع آورى نمودند و خودشان به متراژ پانزده متر و نيم براى جاده از زمين مسجد بيرون انداخته و در تهيه آن ستون ها را گذاشته اند و ديوارها را بالا آورده اند، لكن از طرف وزارت راه مانع احداث آن شده اند و مى گويند بايد خراب شود.

حضرتعالى بفرماييد آيا اجازه دارند اين مقدار بناى مسجد كه با پول مردم با زحمت ساخته شده است را خراب كنند، آيا تخريب مسجد جايز است؟

ج : هو العالم; در فرض سؤال حق ندارند مسجد را خراب كنند، و اگر هم اين خلاف را مرتكب شوند، ضامن هستند و بايد مصارفى كه مردم كرده اند برگردانند.

س 475: عده اى از مؤمين محل جمع شدند زمينى را به عنوان حسينيه خريده اند و براى احداث آن در اولين جلسه عده اى پول نقد دادند و عده اى هم نسيه اسم نويسى كردند اما پس از پى

ريزى كردن عده اى از همان مؤمنين گفته اند اينجا را مسجد كنيم، پس اكثر اهل محل به مسجد شدن رأى دادند و ساختمان آن به اسم مسجد على اكبر با كمك هاى مردمى به اتمام رسيده و اكنون پنج سال است بناى آن به اسم مسجد داير و مورد استفاده مى باشد، حال چند نفر مى گويند ما به اسم حسينيه پول داديم تا اين بناء حسينيه باشد لطفا نظرتان را مرقوم فرماييد؟

ج : هو العالم; مسجد بودن با حسينه كه مراد عزادارى امام (ع) درآنجا باشد منافات ندارد، بنابراين مسجد است ولى بايد مانع از عزادارى هم در آنجا نشوند.

س 476: به يكى از مساجد بازار تبريز گازرسانى شده و چندين مغازه هم كه متصل به همان مسجد هستند و از نظر ملك هم مال همان مسجد هستند، مى خواهند از مسجد انشعاب گاز بگيرند. حال بفرماييد: آيا صاحبان مغازه ها كه سرقفلى مغازه ها براى خودشان است، شرعاً مى توانند از شبكه گاز مسجد، براى مغازه ها انشعاب ببرند و استفاده كنند؟

ج : هو العالم; چنانچه فوائد آن مغازه ها درمسجدصرف مى شود و به واسطه انشعاب دادن گاز، نفعى ولو به زياد كردن اجاره عائد مسجد مى شود، انشعاب مانعى ندارد، والا جايز نيست.

478: اگر كسى نذر كند كه چند روز اول ماه محرم را روزه بگيرد و درماه محرم يادش برود و بعد يادش بيايد لكن از روى ندانستن مسئله روزه را نگيرد به اميد اينكه سال آينده آن را مى گيرد. اما حالا كه روزها طولانى شده نمى تواند روزه بگيرد با اينكه شخص مى توانسته مسئله را بپرسد تكليف او چه مى باشد؟

ج : هو العالم; شخص مذكور چنانچه يادش برود خلاف شرع نكرده والا خلاف شرع است. به هر حال بايد قضاء نمايد و در فرض دوم كفاره هم لازم است. يعنى اگر يادش نرفته و از روى جهل روزه نگرفته كفاره هم لازم است چون به آن نحو كه سؤال شده جاهل مقصراست.

(ت) س 479: اگر كسى به جاى نامعلومى برود كه خانواده اش نگران شوند و يكى بگويد: اگر پيدا شد به زيارت مشهد مقدس برود، آيا براى شخص مذكور كه برايش نذر شده است عمل به نذر واجب است يا نه؟

ج : هو العالم; خير واجب نيست.

س 480: اگر كسى براى امام يا امام زاده يا زوار آنها چيزى مانند گوسفند، شيرينى و غيره، نذر نمود به چه وجهى بايد مصرف شود؟

ج : هو العالم; خرج هر كار خيرى مى شود نمود كه ثوابش عايد همان كسى باشد كه نذر شده است.

(جواب گنگ) س 481: لطفاً بفرماييد باقيمانده نذورات يا هداياى مجلس امام حسين (ع) را چه بايد كرد؟

ج : هو العالم; بايد صرف در مطلق وجوه بريه نمود.

(گنگ) س 482: كسى كه نذر كرده روز پنج شنبه روزه بگيرد اگر روز جمعه يادش بيايد و شك كند آيا پنج شنبه

را روزه گرفته است يا نه؟ در اين فرض از شك آيا قاعده اشتغال ذمه جارى است يا به دليل اينكه «الوقت حائل» قاعده حيلوله؟

ج : هو العالم; قاعده فراغ جارى است و به مقتضاى قاعده بنا مى گذارد كه گرفته است جاى قاعده اشتغال و قاعده حيلولة نيست.

س 483: شخصى گوسفند معينى را نذر كرده كه در فرض برآورده شدن حاجت قربانى كند، اما مدت طولانى است كه حاجتش روا نگرديده و از طرفى اين گوسفند مشكل آفرين شده و توليد دردسر مى كند. آيا مى تواند آن را بفروشد و در فرض قضاى حاجت، مشابه آن را بخرد و اداى نذر نمايد؟

ج : هو العالم; خير، مگر آنكه نگه داشتن آن موجب ضرر و حرج گردد، در اين صورت مى تواند بفروشد و به معادل قيمت آن در فرض قضاء حاجت گوسفندى را خريده ذبح نمايد.

صاحبش پيدا شد به او دهد، اگر پيدا نشد سه نحو مى تواند عمل كند: 1_ مال را براى خودش بردارد بقصد آنكه وقتى كه صاحبش پيدا شد عوض آن را به او بدهد 2_ براى او نگهدارى كند هر وقت صاحبش پيدا شد عوض آن را به او بدهد 3_ از طرف صاحبش صدقه بدهد.

س 487: اگر براى مديون صاحب دين مجهول شد آيا مى تواند از طرف او صدقه بدهد يا به حاكم شرعى بدهد؟

ج : هو العالم; با اجازه حاكم شرع صدقه بدهد، مشروط به اينكه اگر صاحبش پيدا شد به او بدهد.

او باشد حلال است و آن ديگران چنانچه نتوانند آنها را پيدا كنند بايد به عنوان مجهول المالك به دست مجتهد يا وكيل او به مصرف برسانند.

س 490: بر فرض يافتن، ايشان با توجه به آن سوابق از او تقاضاى خلاف مى كنند و براى او دردسر درست مى كنند، در اين صورت چه وظيفه دارد؟

ج : هو العالم; آن پول ها را چنانچه نمى تواند رضايت مالكين را جلب كند به هر وسيله ممكن به آنها برگرداند. و يا رضايت آنها را ولو در همان وقت عمل احراز كند كه در اين صورت اشكال ندارد.

ضامن منافعى است كه استفاده كرده است و هم منافعى كه هدر رفته مثلا در خانه زندگى نموده يا درب خانه را بسته و استفاده نكرده است.

س 493: آيا مى توان در خانه هاى نيمه مخروبه كه شهردارى براى احداث خيابان، خراب كرده است واز مالك خريده است موقتاً تصرف و سكونت كرد؟

ج : هو العالم; چنانچه خريده است، لابد مالك مى شود، پس بدون اجازه اونمى شودسكونت نمودمگردرصورت علم به رضا.

را از اصل مال او مى دهند يا از ثلث مال؟

ج : هو العالم; از اصل مال.

خود نموده، و علم وظن وصى پدر وبازماندگان هم بيش از علم وظن نوعى ديگران نيست؟

ج : هو العالم; چنانچه از قرائن اطمينان پيدا كنند كه پسر قبل از پدر شهيد شده است او از پدرارث نمى برد، بلكه پدر از او ارث مى برد، و اگر اطمينان پيدا نكنند، چنانچه از موقع مفقود شدن پسر كه قهراً راهى براى كشف فوت او نداشته اند، تا وقتى كه پدر درگذشته است، چهار سال تمام گذشته باشد، از ارث پدر به او نمى رسد، بلكه پدر ارث مى برد، واگر كمتر از چهار سال باشد او از پدر ارث مى برد و پدر از پسر ارث نمى برد.

س 500: چنانچه فرزند و پدر هر دو در يك زمان رحلت كنند ارث پدر به اولاد و فرزند مرحوم به چه صورت مى باشد نظر مبارك را بفرماييد؟

ج : هو العالم; چنانچه معلوم نباشد كه كدام يك قبل از ديگرى فوت شده است، هر كدام از ديگرى ارث مى برد يعنى فرض مى شود بعد از او فوت شده است. و اگر مى داند كه در يك زمان و يك آن فوت شده اند هيچ كدام از ديگرى ارث نمى برد.

س 501: اگر زوجه دائمى تنها وارث مرد باشد و مرد همه مايملك خود را براى همان زوجه اش وصيت كند اين وصيت تا چه ميزان نافذ است؟

ج : هو العالم; در فرض سؤال ربع مال ميت از باب ارث به زوجه مى رسد و وصيت نيز تا ثلث مال نافذ است و در مازاد بايد وارث تنفيذ كند. و در مورد سؤال وارث امام (ع) است بنابراين

مازاد بر ثلث به امام (ع) مى رسد، كه در حال غيبت بايد به مجتهد پرداخت شود، يا او وصيت را تنفيذ نمايد.

س 502: اگر وصيت كننده وارث نداشته باشد و همه مايملك را به نفع غير وصيت كند اين وصيت تا چه ميزان نافذ است؟

ج : هو العالم; در فرض سؤال دو ثلث مال به امام (ع) مى رسد و يك ثلث به همان كسى كه وصيت شده داده مى شود و در دو ثلثِ امام (ع) به مجتهد رجوع شود.

س 503: شخصى فوت كرده و وارثش در طبقه سوم به اين قرار است:

1_ سه نفر خال «دايى» پدرى.

2_ دو پسر عمه پدر و مادرى.

3_ يك پسر عموى پدر و مادرى.

حال كدام گروه مقدم است بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; اين مسأله معركه آراء و اقوال مختلفه است، به نظر اينجانب با وجود خال، پسرهاى عمه و پسر عمو ارث نمى برند. تمام ما ترك مال خال «دايى» است.

2_ «ارث غرقى و مهدوم عليهم»

س 504: در ارث غرقى و مهدوم عليهم كه با شرائطى بين آنها توارث است لكن مشهور توارث را فقط از اصل تركه مى دانند نه از آنچه به ارث از طرف آخر به آنها منتقل شده ولى شيخ مفيد و سلار توارث را هم از اصل تركه و هم از ارثيه احد هما من الاخر مى دانند كه يكى از ادله آنها تقديم اضعف و اقل نصيباً بر اقوى و اكثر ارثاً هست كه فرموده اند: فائده اش تنها در اين صورت ظاهر مى شود كه از ما ورث احد همامن الاخر نيز توارث باشد. حال سؤال اين

است كه:

درتفسير تقديم اضعف مى فرمايد مثلا اگر زوج و زوجه اى يا اب و ابنى با يكى از اين دو سبب بميرند بايد موت اكثر نصيباً را مقدم بداريم و حال آنكه وقتى محاسبه مى كنيم در اين فرض به ضرر اضعف خواهد بود، در صورتى كه اگر موت اضعف را مقدم بداريم به نفعش مى شود. مثلا: اگر زوجه 60 دينار و زوج 100 دينار داشته باشد، اگر زوج را ميت اول فرض بگيريم و ربع مال او را به زوجه منتقل كنيم، يعنى 25 دينار، با مال زوجه مجموعا 85 دينار مى شود، و بعد كه زوجه را ميت فرض مى كنيم ونصف مال او را به زوج مى دهيم نصف 85 دينار مى شود 42 دينار و نيم كه با 75 دينار كه قبلا داشت 117 و نيم دينار مى شود و كل نصيب زوجه مى شود 42 و نيم. ولى اگر به عكس عمل كنيم اول زوجه را ميت بدانيم، نصف 60 مى شود30 و با 100 دينار زوج مى شود 130 دينار، و بعد ربع 130 را به زوجه مى دهيم يعنى 32 و نيم دينار كه با 30 دينار خودش 62 و نيم دينار مى شود، و حال آنكه سهم زوجه در فرض قبلى مى شد 42 و نيم دينار. لطفاً رفع شبه فرماييد كه چرا مع الوصف فرموده اند مرگ اكثر نصيباً را اول فرض مى گيريم با آنكه با اين محاسبه به ضرر اضعف تمام مى شود.

ج : هو العالم; اولا: ما اصل فرمايش را قبول نداريم و در فقه الصادق جلد 24 مفصلا بحث كرده

ايم. ثانيا: آنهايى كه فتوى داده اند استناد به سه روايت نموده اند: _ خبر صحيح محمدبن مسلم عن الامام الباقر (ع): عن رجل يسقط عليه و على أمرئته بيت» فقال عليه السلام: «تورث المرئة من الرجل ثم يورث الرجل من المرئة»

خبر 2 و 3 نيز مثل آن است، و ما هم در آن كتاب از اين دليل جواب داده ايم. بنابراين بحث دراين مسئله دراينجاموردندارد.

ارث است و به نرخ همان شانزده سال پيش مى باشد.

س 511: اگر شوهر توان پرداخت مهريه را نداشت، آيا مى توان از حق ارث او كسر كرد؟

ج : هو العالم; بلى، مى توان كسر نمود و مهريه حكم مابقى اموال او را دارد.

س 512: تكليف ارث او چيست و پس از پرداخت دين او چه مقدار به

وارث مى رسد؟

ج : هو العالم; شوهر يك چهارم مى برد و بقيه مال شش قسمت مى شود پدر و مادر هر كدام يك قسمت از آن و پسر چهار قسمت ديگر را مى برد.

س 513: آيا نذورات ميت را از اصل مال او مى دهند يا از ثلث مال؟

ج : هو العالم; از اصل مال بايد پرداخت شود.

او چيست؟

ج : هو العالم; چنين شخصى متجاهر به فسق است، غيبت او جايز است و حاكم شرع در صورت ثبوت مى تواند او را تعزير كند، و در خصوص افطار به جماع روايت است كه بيست و پنج تازيانه به او بزنند، تعزير در صورتى كه انكار وجوب صوم نكند و افطار را حلال نداند و الا مرتد و واجب القتل است.

متيقن اسراف عبارت از انفاق مال در معصيت است، و به نظر ما تجاوز از حد در صرف مال در غير وجوه خير نيز اسراف است، به شرطى كه فائده مقصوده عقلائيه مانند تجملات و زينت و لذت جسمانى و عقلائى بر آن مترتب نشود. تفصيل احتياج به وقت فارغى دارد.

( ) مى باشد؟

ج : هو العالم; اگر حديث صحيح باشد، معنايش اين است كه موفق به توبه نمى شود و مربوط به آيه كريمه نيست.

النفس بالنفس كافى است يا بايد نصف ديه مرد را هم بپردازد؟

ج : هو العالم; بلى، بايد نصف ديه را بپردازد.

رهايى يابند؟

ج : هو العالم; چنانچه مسلمانند بايد به آنها تذكر داده شود كه حكم الله را كه از حضرات معصومين (ع) رسيده است رعايت كنند ولو آنها اعتنا نكنند، به هر حال هر كسى وظيفه دارد، در صورت احتمال تأثير نهى از منكر بنمايد.

س 537: وظيفه ما در قبال اين گونه افراد چيست؟

ج : هو العالم; نهى از منكر است

س 538: نظر حضرتعالى در مورد برخورد با مظاهر علنى فساد چيست؟

ج : هو العالم; در مورد برخورد با مظاهر فساد، عمل به وظيفه شرعيه ثابته به ادله اربعه داله بر وجوب نهى از منكر است.

باشد و دولت هم ضبط نكرده است، چنانچه از عبور مردم كشف رضايت بكنيد و يا آنكه ملك آنها به اين نحوباشد كه عبور مردم جايز باشد، باز رضايت معتبر نيست، در غير اين صور بايد رضايت احراز شود.

س 544: يكى از دوستان در يكى از دانشگاه هاى غرب، كلاس درس اسلامى دائر نموده است و نمى داند آيا لازم است حضور بانوان مسلمان را با رعايت حجاب شرط كند يا اينكه حضور آنها بدون حجاب نيز جايز است؟ شايان ذكر است كه بسيارى از بانوان مسلمان ساكن در غرب، در جلساتى كه پوشيدن حجاب قيد شده باشد حاضر نمى شوند و از طرفى هم امر به معروف و نهى از منكر در آنها اثر نمى كند. اما استاد چون از رجال دين است، حضورش در جلسات در حالى كه زنانى بى حجاب حاضر هستند، ممكن است به وجهه روحانيت لطمه بزند، پاسخ اين سؤال را از محضر مباركتان جويا شديم؟

ج : هو العالم; در صورتى كه مى توانيد شرط كنيد، بلى!اين شرط از باب امر به معروف متعين است و حضور بانوان در دروس اسلامى خصوصيتى ندارد كه جايز باشد بدون حجاب حاضر شوند، البته مراد از حجاب مستور بودن خانم است و لباس مخصوص شرط نيست.

تا مدتى صاحب اولاد نشد و فوت كرد ولى قبل از مردن، خودش ماده منويه خود را محفوظ گرداند، سپس بعد از فوتش زوجه اش با همان ماده با تلقيح مصنوعى يك بچه به دنيا آورد، آيا اين فعل جايز است؟ و آيا بچه به پدر ملحق مى شود؟ و آيا حق وراثت دارد؟

ج : هو العالم; بچه به صاحب منى ملحق است و آثار شرعيه از قبيل محرمات نكاح و غيرها بر آن مترتب است، ولى ارث نمى برد، چون ارث متعلق است به اولاد متكون در حال موت به شرط سقوطه حياً و شامل مورد سؤال نمى شود.

«احكام مسائل جديد (مستحدثه)»

و مقدمات رسيدن به مقام والاى انسانى است.

در هلاكت، همه در بعد از دميدن روح در آن است.

مى شود.

س 557: آيا تغيير ژنتيكى در حيوانات و استفاده از آنها به عنوان مدل آزمايشگاهى جهت مطالعه و بررسى مراحل بيمارى هاى انسانى و نحوه اثر گذارى داروها بر آنها، جايز است؟ به عنوان مثال برخى از مراكز تحقيقاتى در كشورهاى غربى، با تغيير ساختار ژنتيكى موش اين حيوان را نسبت به ابتلا به بيمارى سرطان حساس كرده و از آن به عنوان مدلى جهت بررسى اين بيمارى در انسان استفاده مى كنند، آيا اين كار با توجه به آسيب و زيان وارده به حيوان و مخاطرات احتمالى آن براى محيط زيست جايز است؟

ج : هو العالم; لا اشكال در اين كه اين عمل نسبت به حيوان فى نفسه حرام است. ولى چنانچه اين عمل مقدمه براى تعلم درمان نسبت به انسان و مقدمه حفظ حيات مسلمين و نجات دادن آنها از امراض باشد كه مصلحت آن اقوى از مفسده ايذاء حيوان است، به عنوان ثانوى جايز است.

س 558: آيا استفاده از سلول هاى بنيادين استخراج شده از جنين انسان قبل از لانه گزينى در رحم براى مقاصد درمانى جايز است؟ لازم به ذكر است كه مراكز تحقيقاتى معمولا نمونه هاى خود را از جنين هاى دور ريخته شده در مؤسسه هاى بارورى (IVF) به دست مى آورند.

ج : هو العالم; بلى، جايز است و وجهى بر حرمت آن نمى دانم.

س 559: آيا تغيير ژنتيكى جنين انسان به منظور اصلاح نژاد و ايجاد اوصاف دلخواه درآن مانند انتخاب رنگ پوست،افزايش ضريب هوشىوغيره جايزاست؟

ج:هوالعالم;ازجواب مسائل قبل،جوازاين عمل هم ظاهرمى شود.

س 560: آيا مى توان از نمونه هاى بيولوژيكى افراد مانند نمونه خون، سلول و

بافت كه معمولا جهت آزمايش گرفته مى شود، بدون كسب رضايت آنها براى مقاصد علمى يا درمانى بهره بردارى كرد؟

ج : هو العالم; در صورت امكان كسب رضايت آنها، بايد كسب رضايت نمود و در صورت عدم امكان چنانچه مصلحت اقوائى از قبيل ياد گرفتن درمان مبتلايان، متوقف بر آن باشد تكليفاً جايز است .

دليلى بر حرمت آنها نيست.

حركت رو به تزايد است. الان يك مشكل پيدا شده است و اينكه بعضى ها در آنجا شايع كرده اند كه در مكتب تشيع احترام به سادات نيست! و ازدواج شيعه را به غير هاشمى جايز مى دانند! ما هر چه مى گوييم، چنين نيست احترام به سادات در مكتب تشيع در حد بالا است و در هر مورد كه به واسطه ازدواج به غير هاشمى، اهانت به سادات شود در آن مورد ازدواج هاشميه به غير هاشمى جايز نمى باشد، ترتيب اثر نمى دهند. البته ما از بعضى علماء شنيده ايم كه آنها اين مسئله را ازحضرت آيت الله العظمى سيد محسن حكيم چنين نقل كرده اند: «در هر مورد كه عقد سيده به غير سيد سبب هتك و اهانت به سادات محسوب شود از ازدواج سيده با غير سيد خوددارى شود، چون كرامت سادات اهميت بسيار دارد» اكنون به نظر به اينكه علماء اهل سنت اخيراً كتابى چاپ كرده اند كه در آن فتاواى دو هزار نفراز مفتيان اهل سنت از گذشته و حال را با ذكر ادله، نقل نموده اند كه «ازدواج هاشميه به غير هاشمى جايز نمى باشد». لطفا حضرتعالى اين مشكل را حل فرماييد تا بتوانيم سادات را مستبصر نماييم؟

ج : هو العالم;مشهور بين اصحاب جواز تزويج هاشميه به غير هاشمى است، لكن بعضى از علماء ما به عدم جواز تزويج قائل شدند، و بعضى روايات هم دال بر آن است مانند خبر صدوق ره قال: «و نظر النبى صلى الله عليه و آله، الى اولاد على عليه السلام و جعفر، فقال: بناتنا لبنينا»( ) و خبر ابن شهر آشوب.

ولى

به واسطه روايات ديگر اين روايات بر كراهت حمل شده است و اما آن خبرى كه منقول است كه حضرت امير(ع) ام كلثوم را به ازدواج عمر درآورد به نظر ما قطعاً دروغ است، همانگونه كه سيد مرتضى (ره) و ديگر از قدماء اصحاب قائلند. به هر حال اگر عنوان ثانوى مانند اهانت و هتك سادات بشود مسلما همه علماء به عدم جواز قائلند.

س 579: از پيامبر اكرم (ص) احاديثى( ) پيرامون احترام به ذريه آن حضرت رسيده است مثل «من اكرم اولادى فقد اكرمنى و من اهانهم فقد اهاننى» ( ) و مثل «من رأى اولادى و لا يقوم قياما تاما ابتلاه الله تعالى ببلاء لا دواءله» ( ) آيا اين احاديث شامل معصوموغيرمعصوم،مؤمنوكافر،عادلوفاسق ازذريه پيامبرمى شود؟

ج : هو العالم; البته شامل مى شود، ولى بر كافر و منافق و فاسق عناوين ديگرى منطبق مى شود كه اين حكم از بين مى رود.

س 580: لطفاً جواب سؤالات زير را نيز بيان فرماييد:

عنوان سادات به چه كسانى اختصاص دارد؟

ج : هو العالم;به كسانى كه از اولاد هاشم مى باشند و در اين زمان منحصر است به اولاد عبدالمطلب.

س 581: آيا احترام به سادات از لحاظ اينكه آنها از سلاله پيغمبر هستند لازم است يا خير؟

ج : هو العالم; بلى، لازم است.

س 582: اهانت كردن به سيدى كه غير صالح است، چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; از معصوم(ع) روايت است كه سيد بد را به خاطر پيغمبر احترام كنيد.

س 583: در صورتى كه سيدى صالح باشد آيا ثواب اعمال نيك او دو برابر است يا مساوى با ديگران؟ همچنين عقاب

اعمال بد و گناهان او آيا دو برابر ديگران است يا مساوى؟

ج : هو العالم; بعضى روايات دال بر اين است. لكن معارض هم دارد. اما من اين مطلب را قبول ندارم توضيحش به محل ديگر موكول است.

س 584: در مناطقى كه تزويج سيده به غير سيد اهانت به خانواده سادات محسوب شود، آيا تزويج جايز است يا خير؟

ج : هو العالم; جايز نيست.

س 585: بين سادات اين مطلب به قدرى اهميت دارد كه اگر مرد سيدى دخترش را به عقد غير سيد درآورد يا دختر خودسرانه با غير سيد ازدواج كند، اطرافيان، آن دختر و پسر را مى كشند، با نظر به اين تبعات، آيا عقد سيده به غير سيد جايز است؟

ج : هو العالم;چون تالى فاسد مهمى دارد، جايز نيست.

س 586: بعضى از قبايل معروف كه اجدادشان توسط سادات مسلمان شده بودند، از اسلاف خود اين وصيت كتبى را دارند كه از خانواده سادات براى پسرانشان دختر نگيرند، البته اگر از سادات براى پسرانشان خواستگارى كنند به آنها دختران خود را بدهند، آيا عمل نمودن بر اين وصيت لازم است يا خير؟ و اصلا اين طور وصيت ها شرعاً چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اين وصيت جايز و نافذ است.

روزى است؟ و آيا كف زدن و شادى كردن در اين روز وارد شده است؟

ج : هو العالم; روز نهم ربيع الاول است، در كتاب «زوائد الفوائد» تأليف سيد ابن طاوس مفصلا در اين باره نوشته و رواياتى هم نقل مى كند، مراجعه كنيد.

س 589: اگر در مجلس عيدالزهراء و ميلاد ائمه عليهم السلام، تنها نشسته باشيم ولى خودمان دست نزنيم چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اگر مجلس محرم نباشد، اشكال ندارد.

س 590: دف زدن و رقصيدن در مجلس عيدالزهراء و ميلاد اهل بيت (ع) چه حكمى دارد؟ آيا حرام است؟

ج : هو العالم; دف زدن جايز نيست، رقصيدن مرد براى زن نامحرم و زن براى مرد نامحرم جايز نيست.

س 591: دست زدن در مجلس عيد الزهراء و ميلاد ائمه عليهم السلام چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; اگر توأم با كارهاى خلاف ديگر نباشد اشكال ندارد.

گرفتن كفار نمى باشد.

گفتن كلمه «الله اكبر» و امثال آن، تشويق كنيم؟ و آيا از سنت است يا نه؟

ج : هو العالم; جايز است ولى دليلى به خصوص بر سنت بودن آن نديدم.

بجويد، قائل به احترام آنها باشد و بگويد كه خلفاء مثل پيغمبر (ص) بودند، آيا چنين شخصى مؤمن و شيعه است؟

ج : هو العالم; خير، يقيناً شيعه نيست و يا آنكه از اسلام و تشيع و شخصيات شيعه هيچ گونه اطلاعى ندارد.

طى خبر صحيحى تمام ارواح خمسه را توضيح داده مى فرمايد: «روح المدرج الذى به يذهب الناس و يجيئون» و به عبارت اخرى، عالم المدرج عالم الملك. به هر حال رجوع كنيد به آن محل، مفصلا بيان شده است.

س 613: روايتى از امام كاظم (ع) كه مى فرمايد: «من اخذ دينه من افواه الرجال ردّته الرجال» ( ) مدركش چيست؟

ج : هو العالم; روايت كرده از امام صادق (ع) حرعاملى در كتاب «الفصول المهمه فى اصول الائمه» ج 1ص125،همچنين شيخ صدوق اين روايت را از امام على (ع) نقل كرده است.

س 614: در كتاب معانى الاخبار و وسايل الشيعه حديثى از ابن عباس است «قال ابن عباس عن معنى قول النبى (ص) حين رأى من يحتجم فى شهر رمضان، «افطر الحاجم و المحجوم»( ) مراد از عبارت «افطر الحاجم و المحجوم» آيا اين كه هر دو نفر حجامت كننده و حجامت شده بر پيامبر (ص) دروغ بستند به واسطه حجامت خود يا اين كه هر دو نفر داخل در سنت و فطرت شدند چون حجامت از سنت هاى پيامبر اكرم (ص) است؟ بفرماييد مراد كدام معنى است؟

ج : هو العالم; مراد همان معناى اخير در جامع الاخبار قال «اى دخلا بذلك فى فطرتى و سنتى لان الحجامة مما أمر عليه السلام به فاستعمله» اقرب است. و در ذيل خبر از ابن عباس نقل شده است كه قال «انما افطرا لانهما تسابا و كذبا فى سبّهما على نبى الله صلى الله عليه و آله لا للحجامه» و لا بأس به.

الا نفاق فى سبيل الله و زيارة رسول الله صلى الله عليه و آله» آيا سند معتبر دارد؟ بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; در مستحبات اعتبار سند لازم نيست، روايت ضعيفه هم باشد استحباب ثابت مى شود.

س 616: در روايتى آمده است كه: حضرت زهراء (س) درايام مريضى به اصرار امير المؤمنين (ع) تقاضاى انار كرد، و حضرت امير (ع) بعد از تهيه آن از شمعون يهودى، آن انار را در بين راه به فقيرى بخشيد، آيا سند معتبر دارد؟

ج : هو العالم; مضمون آن يقيناً صحيح نيست.

س 617: روايتى كه مى گويد امير المؤمنين (ع) هنگام غسل دادن بدن حضرت زهراء سلام الله عليها گريست، پس علت گريه را از حضرت پرسيدند فرمود اثر تازيانه كه هنوز در بدن باقى است مرا به گريه آورد، آيا سند معتبر دارد؟

ج : هو العالم; روايت را قبلاً ديده ام وبه نظرم آن زمان معتبربود.

س 618: حضرت زهراء سلام الله عليها در چه سنى به شهادت رسيدند؟

ج : هو العالم; مرحوم كلينى و ابن شهر آشوب نوشته اند كه آن حضرت عليها السلام پنج سال بعد از مبعث متولد شده است و همين امر بين اصحاب ما مشهور است، و از امام باقر عليه السلام روايت شده است. اما مشهور بين اهل سنت اين است كه آن حضرت (س) پنج سال قبل از مبعث متولد شده است، و ظاهراً اين كلام اهل سنت از روى اشتباهى است در روايت آنها بين كلمه «قبل» و «بعد».

بنابراين سن مبارك ايشان حين شهادت همانگونه كه معروف بين شيعه است هجده سال بوده است.

ملائكه امام حسين (ع) را بعد از ولادت به آسمان بردند، آيا صحيح است؟

ج : هو العالم; ظاهراً تمام ائمه (ع) چنين بوده اند به نحوى كه در روايت است.

س 620: مراد از خوردن گل قبر سيد الشهداء امام حسين (ع) براى شفا همان از خود قبر و اطراف آن يا تا چهار فرسخ و بيشتر جايز است.

ج : هو العالم; متيقن خود قبر و اطراف آن است و محتمل است تا هفتاد ذراع فاصله با قبر كافى باشد، ضابط صدق عرفى قبر امام است، و روايات متعددى در بيشتر از اين مقدار هست ولى ضعيف است و اما من روايتى نديدم كه دلالت بر چهار فرسخ كند.

س 621: آيا امام توانست به اهداف خود جامعه عمل بپوشاند؟!

ج : هو العالم;چنانچه يكى از نويسندگان اشاره دارد، بذر افشانى يك نهضت و فراهم سازى زمينه هاى تحول اجتماعى مى تواند در كوتاه مدت و بلند مدت مطرح باشد. طبيعى است كه يك انقلاب در طولانى مدت آثار و ثمرات خود را پس مى دهد و افراد جامعه و يك ملت را بيدار مى كند. اين حقيقت در نهضت امام (ع) نيز صادق است.

بعد از شهادت امام حسين (ع) نخستين آثار نهضت حسينى آشكار شد. و توابين در سال 64 هجرى بر ضد سلطنت اموى قيام كردند و بنيان نظام فرزندان ابوسفيان را به لرزه درآوردند. در حقيقت خون سيد الشهداء (ع) خون بهايى براى هر نهضت آزادى خواهانه بود. در سال 121 زيد شهيد قيام كرد و در سال 125 يحيى فرزند او بر عليه بنى اميه شورش نمود. در نهضت زيد، علويان، ايرانيان و عراقيان

شركت داشتند و مبارزه با ستم و برافراشتن پرچم عدل را خواستار بودند، اين نهضت ها زمينه را براى قيام كلى ايرانيان و ابومسلم خراسانى فراهم ساخت كه سرانجام دولت اموى ساقط گرديد.

براى توضيح بيشتر به كتاب «شيعه علوى در دو قرن دوم و سوم» نوشته فضلية الشامى ترجمه چاپ دانشگاه شيراز، مراجعه شود.

س 622: بهترين اهداف قيام امام حسين (ع) چه بود بيان فرماييد؟

ج : هو العالم; نويسندگان اسلامى، عمده ترين اهداف قيام امام حسين (ع) را در چند هدف مشخص تصوير كرده و بيان داشته اند كه اينك به اختصار به هر يك از آنها اشاره مى شود:

1_ نهضت امام حسين(ع) در راستاى ايفاى وظيفه امر به معروف و نهى از منكر بوده و اصلاح امت اسلامى از بزرگترين اهداف آن حضرت بوده است.

يكى از نويسندگان اين نظريه را اظهار كرده است. او مى نويسد:

«يك آدم «مهاجم» نمى خواهد فقط خودش را حفظ كند، مى خواهد طرف مقابل را از بين ببرد ولو به قيمت شهادتش باشد. منطق امر به معروف و نهى از منكر، منطق حسين (ع) را منطق شهيد كرد. منطق شهيد، منطق كسى است كه براى جامعه خود، پيام دارد و اين پيام را جز با خون با چيز ديگرى نمى خواهد بنويسد».

2_ عده اى آن را حركتى ضد استبدادى عليه رژيم يزيدى براى استقرار حكومت اسلامى، دانسته اند. آيت الله ميرزاى نائينى در رساله «تنبيه الامه و تنزيه المله» چنين نظريه اى را ارائه مى دهد. او مى گويد:

«خضوع نفس قدسيه حضرتش (امام حسين (ع)) از آن (استبداد) اباء فرموده از براى حفظ حريت خود و توحيد پروردگارش

و تمام هستى و دارائى را فدا و اين سنت كريمانه (آزادى) را براى احرار امت استوار و از شوائب عصبيت مذمومه تنزيهش فرمود».( )

3_ بعضى هم هدف عمده نهضت امام حسين (ع) را «عدالت خواهى» دانسته اند، چنانچه درباره نهضت عاشورا چنين مى نويسد:

«نه فقط على، شهيد راه عدالت و فريادرساى دادگرى است. بلكه حسين (ع) نيز شهيد راه عدالت است. به گفته خود امام حسين (ع) «نمى بينيد كه به حق عمل نمى شود و از باطل جلوگيرى به عمل نمى آيد.» در چينن شرايطى مؤمن بايد مشتاق لقاى پروردگار باشد.»

مجموع اين اهداف و انگيزه ها مى تواند نهضت عظيم امام حسين (ع) را توجيه كند و براى هدايت امت، چراغ راه و الگوى زندگى گردد.

س 623: چرا امام حسين (ع) همانند برادرش با يزيد از در آشتى برنيامد؟

ج : هو العالم; رابطه اين دو امام با دودمان بنى اميه رابطه خصمانه بود و چنانچه امام حسن(ع) در مدائن با معاويه پيكار كرد. اما بعد از امضاى قرارداد آتش بس و صلح نامه، به جهت رعايت عقد صلح نامه ايشان بامعاويه از در پيكار برنيامدند، پس از آن كه امام حسن (ع) از دنيا رفت، امام حسين (ع) به جهت رعايت احترام امام حسن(ع) و امضاى صلح، هرگز به معاويه تعرضى نداشت. تنها در چند مورد مانند قتل حجر بن عدى و يارانش نامه تند و اعتراض آميزى به او نوشت. ولى بعد از آن كه معاويه پسرش يزيد را به عنوان ولايت عهدى بر مسلمين تحميل كرد، امام حسين(ع) نيز همانند بعضى ديگر زير بار آن نرفت تا آن كه معاويه از

دنيا رفت. يزيد خام و ناپخته از سر بى شعورى با نامه اى تهديدآميز به حاكم مدينه (مروان) امام حسين(ع) را به اخذ بيعت و دستگيرى دستور داد، امام حسين (ع) از بيعت امتناع كرده و از مدينه خارج شد. در اين هنگام نامه هاى كوفيان فراسوى او روانه گرديد كه از او براى تشكيل حكومت اسلامى،دعوت كرده بودند. امام (ع)، پسر عموى خود مسلم بن عقيل را، براى بررسى اوضاع كوفه به سوى آن شهر گسيل داشت. مسلم ضن تأييد دعوت كوفيان، تأكيد كرد كه حضرتش به عراق بيايد و در كوفه حكومت تشكيل دهد و از اين جهت امام (ع) در نهم ذى الحجة سال 60 از مكه خارج شد و رهسپار عراق گرديد. ولى متأسفانه اوضاع كوفه به جهت فرماندار جديد زياد بن اميه و اعزام نيرو، تغيير يافت. حضرت مسلم به شهادت رسيد. امام حسين (ع) پس از اطلاع از شهادت مسلم، همانند قبل از آن مصمم بود كه به راه خود ادامه دهد و وظيفه امر به معروف و مبارزه با خاندان غاصب استبدادى را ادامه دهد. برخورد با نيروهاى حرّ بن يزيد رياحى، تلاشى تازه بود و امام مى خواست با هماهنگى او، وارد كوفه شود و كار را يكسره نمايد. او دعوت خود را علنى ساخته بود و فضايح بنى اميه را افشا مى كرد و در ضمن اصحاب خود را براى برخورد با نيروى بنى اميه آماده مى ساخت. وقتى كه حر از طرف ابن زياد براى نزول به كوفه و تسليم به حاكم آن، او را فراخواند، امام حسين (ع) از موضع شجاعت و كرامت خاندان

هاشمى، سخت از اين دعوت امتناع كرد. راه شهادت را كه در جنگ هاى اسلامى يكى از دو پيروزى حساب مى شد (احدى الحسينين) انتخاب فرمود و به شهادت رسيد.

مى توان گفت ابن زياد و دارو دسته بنى اميه مهم ترين عامل در موضوع قضيه «طف» و داستان كربلا بودند و امام حسين (ع) و يارانش را به شهادت رساندند.( )

س 624: چرا مسلمانان نتوانسته اند با عبرت گرفتن از قيام امام حسين (ع) وضعيت نابهنجار خود را سامان بخشند؟!

ج : هو العالم; جهان اسلام به دو بخش جغرافيايى عقيدتى تقسيم مى شود. اكثريت اهل سنت در بيشتر كشورهاى اسلامى و اقليت تشيع در ايران و عراق و برخى كشورهاى ديگر.

اكثريت اهل سنت از يك طرف به جهت برخوردار نبودن از اعتقاد به امامت اهل بيت(ع) و نبود سنت عاشورايى در ميان آنها و از طرف ديگر اعتماد به حاكمان و توجيه سياسى كار ايشان را كه اگر حاكم اسلامى عادل شد بايد شكر گذار و اگر ظالم شد، بايد صبر پيشه كرد و تحمل نمود كه يك فلسفه سياسى غلطى است كه از دوران قديم در ميان اهل سنت حاكم بوده و همواره نظم را بر تحقق عدالت تقديم بخشيده اند، در نهضت هاى اسلامِ سنى مانند اخوان المسلمين، و جماعت مسلمين، چندان موفقيتى به دست نياورده و نهضتشان به شكست انجاميده است.

اما اهل تشيع در چند مورد در كشورهاى شيعه نشين با الهام گيرى از نهضت امام حسين (ع) توانسته اند استقلال طلبى و نهضت اجتماعى بپا دارند و هويت سياسى خود را اعلام نمايند. نهضت استقلال طلبى مسلمانان عراق به رهبرى علماى

شيعه و مراجع تقليد در انقلاب 1920 كه به استقلال عراق از استعمار انگليس انجاميد، نمونه اى از اين باب است. اما متأسفانه با اين كه ابتدا شيعيان استقلال عراق را به دست آوردند، ولى بعداً عقب نشينى كرده و موضوع حكومت به دست اقليت اهل سنت در عراق افتاد كه در مدت زيادى حاكمان بعثى ناسيوناليست بااستبداد كامل آن را اداره كردند.

اما ايرانيان مسلمان در نهضت مشروطيت و انقلاب اسلامى، با الهام گيرى از نهضت حسينى با اين كه توانسته اند حكومت تشكيل دهند، ولى متأسفانه انحراف نهضت مشروطيت از اهداف اسلامى خود به وسيله لائيك ها و روشنفكران وابسته، مسلمانان به ويژه عالمان دينى را منفعل ساخته و سرانجام به انزوا كشاند. چنانچه آيت الله نائينى تئوريسين جناح اسلامى نهضت مشروطه كتاب خود (تنبيه الامه و تنزيه المله) را جمع كرده و از نهضت دور نشسته است.

س 625: چگونه مى توان از عاشورا در راستاى توحيد امت اسلامى و اقامه حكومتى به دور از خشونت و همراه با عفو و گذشت استفاده كرد؟

ج : هو العالم; تحولات اجتماعى به دو گونه و صورت تحقق مى يابد: 1_ رفرم و اصلاح، 2_ انقلاب و جهش.

در تحول اصلاحى، جامعه آرام آرام به اهداف اصلاحى فرهنگى، اجتماعى، سياسى و... خود دست مى يابد و هرگز دست به خونريزى نمى زند. چنانچه اين تحول در آغاز نهضت اسلامى پيامبر اكرم (ص) در مكه و هجرت او به مدينه رخ داده است و پيامبر عرصه هاى فرهنگى و سياسى را بدون خونريزى فتح كرده است. كه مسيح نيز همين طور است . اما انقلاب اجتماعى، همواره همراه با

خشونت و خونريزى صورت مى گيرد. زيرا تضاد ميان نيروهاى ارتجاعى و نيروهاى اصلاح گر و انقلابى شديد مى باشد و در نتيجه به خونريزى و مقاومت منتهى مى شود. امثال آن در انقلاب بازگشت به اهداف اسلامى دوره عثمان _ انقلاب فرانسه ،الجزاير _ در دنيا مشاهده مى شود. به نظر من اين موضوع بستگى به شرايط جامعه مسلمين دارد كه در چه مرحله اى از تمدن و شرايط اجتماعى بسر مى برند، اگر آگاهانه باشد، قطعاً خون بر شمشير پيروز است، چنانچه در ايران اتفاق افتاد و يا، برخورد و خشونت ظهور مى يابد، چنانچه در مورد انقلاب فرانسه (17 اكتبر) الجزاير ديده مى شود.

س 626: مفهوم جمله «ان لم يكن لكم دين و كنتم لاتخافون المعاد فكونوا احراراً فى دنيا كم» (اگر دين نداريد و از معاد نمى هراسيد در دنيا آزاده باشيد) چيست و مفهوم اين كلام را چگونه تعبير مى كنيد؟!

ج : هو العالم; به نظر ما اين جمله بسيار گويا است و آن رعايت اصول آزادى خواهى و كرامت انسانى است. زيرا اصل آزادى خواهى، يكى از اصول انسانى و حقوق طبيعى انسان است و چندان ارتباطى باعقيده و مذهب ندارد اگر چه اسلام به عنوان يك عقيده آن را تأييد كرده وبراى عمل به آن تأكيد مى كند ولى اصل آزادى خواهى چنانچه در اعلاميه جهانى حقوق بشر و انقلاب فرانسه نيز آمده است اصلى انسانى و مربوط به كرامت او است.

امام حسين (ع) مى گويد اگر عراقيان معتقد به اسلام و معاد نباشند، لااقل اصل انسانيت خود را حفظ نمايند و در جنگ تن به تن با

آن كه مى جنگد مقابله نمايند و به كودكان و زنان كه در حال جنگ نيستند تعرض نكنند.

س 627: چگونه مى توان از «امر به معروف و نهى از منكر» كه خود از مكانيزم هاى بازدارنده ايجاد قدرت مطلقه است به عنوان ابزارى در قبال حاكميت هاى مطلق استفاده كرد؟

ج : هو العالم; به نظر من كتاب «افضل الجهاد» پاسخ اين سؤال را به حد كافى ارائه مى دهد. زيرا وقتى قدرت مطلقه حاكميت و سلطه پيدا كرد، قطعاً ابزار امر به معروف و نهى از منكر، كارائى خود را پيدا مى كند، اين كه در كلام پيامبر «افضل الجهاد كلمة حق عند سلطان جائر» (بهترين جهاد، گفتن سخن حق در نزد پادشاه ستمگر است) بهترين وسيله براى مبارزه با ظلم اعلام شده است، خود شاهد گويايى است بر مسأله ياد شده. به جهت اين كه هرگز انسان ستمگر خود را در محدوده خود قانع نمى بيند و به دنبال سلطه بيشتر و استثمار است در نتيجه سلاح امر به معروف، افضل الجهادى است كه مى توان جلوى سلطه گرى او را گرفت و او را به قانونمندى و اطاعت از قانون واداشت و يا ساقط كرد.

س 628: عده اى بر اين عقيده اند كه اگر امام حسين (ع) مى دانست كه در كربلا به شهادت مى رسد اقدام به سفر نمى كرد، زيرا قتل نفس است و آن را حرام مى دانند. در قبال اين طرز تفكر چه مى توان گفت؟!

ج : هو العالم; آگاهى امام از سرنوشت خود، واقعيتى است كه پيشاپيش از طرف پيامبر (ص) و پدرش امام على (ع) به او

رسيده بود. ولى علم به سرنوشت و آينده، هرگز او را وادار نمى كند كه مسير طبيعى خود را طى نكند. او در مكه اعلام كرد راهى كه او در پيش دارد راه پر مخاطره است و فداكارى و از خود گذشتگى لازم دارد. طبيعى است كه كسى كه با حكومتى مبارزه مى كند و ادعاى استقلال طلبى دارد، و قيام مى كند حتى در عصر حاضر آماده شهادت است و مى داند كه ممكن است در اين راه به شهادت برسد، چنانچه اين مسأله نه در مورد امام، بلكه در حق بسيارى از مبارزان و انقلابيون نيز صادق است و نسبت به امام حسين (ع) قضيه بالاتر از اين حرفها است، امام حسين(ع) مى دانست كه كشته شدنش سبب بقاء دين است، چون فساد مخالفين را ظاهر مى نمود پس بايد راه خود را ادامه دهد و سرانجام به پيروزى نائل شود.

س 629: عده اى اين گونه مى انديشند كه حادثه كربلا در مقطعى از زمان اتفاق افتاده و امروزه چه نيازى به احياى آن است. نظر جنابعالى در اين زمينه چيست؟!

ج : هو العالم; اين كه در روايات ائمه اهل بيت آمده كه «شيعيان ما عمل ما را احياء مى كنند، رحم الله من احيا امرنا» تنها مربوط به آموزش هاى اهل بيت نيست بلكه سيره امامان در زندگى، براى مسلمانان و جامعه همه انسانها اسوه و الگو مى باشد.

قطعاً امام حسين (ع) يكى از رادمردان و آزادى خواهان دنيا است. مهاتماگاندى در نهضت استقلال طلبى خود در هند، از نهضت كربلاى حسين (ع) الهام گرفته است، چنانچه مارتين لوتركينگ رهبر سياه پوستان

آمريكا از نهضت گاندى الهام گرفته است. اخذ و اقتباس از روشها، سيره ها، الگوها، ويژه جامعه و اشخاص معين نيست و تنها اختصاص به جهان اسلام ندارد. شواهد تاريخى اين مسأله را ثابت مى كند. چه اين مبارزه و نهضت، مبارزه منفى باشد يا مثبت، سياسى باشد يا اقتصادى، پس نهضت و قيام امام حسين (ع) به عنوان مرد آزادى خواه، نه تنها در گذشته بلكه در هر عصر و زمان زنده بوده و براى آزادى خواهان پيام دارد. به قول آن نويسنده، قيام مسيح پيام ندارد اما نهضت و قيام حسين(ع) داراى پيام است. قطعاً اين پيام نه در انحصار يك قوم و نه مخصوص يك زمان معين است، بلكه حتماً اين پيام فرازمانى و فرامكانى مى باشد.

س 630: گفته مى شود كه براى احياى انديشه سيد الشهداء و در نتيجه اجراى احكام الهى احتياجى به اقامه شعائر حسينى (از قبيل سينه زنى، زنجير زنى، قمه زنى) نيست كه امروزه به گونه اى گسترده در ميان شيعه و همچنين ساير فرق مذهبى ديگر از قبيل هندوها مطرح است اين مسأله، امرى مطابق با قوانين شرعى و عرفى نبوده، بلكه وسيله اى براى تمسخر ديگران است و لذا ازتوانايى هاى خود جهت جلوگيرى از اقامه آن، بيشترين استفاده را مى كنند، اين سياست استعمارى را چگونه تفسير مى كنيد؟!

ج : هو العالم; ابلاغ پيام يك نهضت و انتقال آن به نسل ها و ملت ها، قطعاً بايد با نوعى تجمع، شعار و ابراز احساسات خاص همراه باشد، چنانچه اين مراسم در ابلاغ پيام مسيح از سوى كاتوليك ها و احياى آيينهاى خاص در روز

جهانى كار، پيام آزادى ابراهام لينكن (فروزاندن مشعل آزادى) با تجمع در زير مجسمه آزادى، در همه ملت ها با آداب و رسوم مختلف ديده مى شود. طبيعى است كه ابلاغ پيام عاشورا به ملت هاى مسلمان و آزاديخواه، لازم است از طريق يادآورى شعارها، كلمات، و خطبه هاى شهداى عاشورا باشد و اين به جز از طريق اقامه مراسم عزادارى و ياد يادآوران، راه ديگرى ندارد. اگر امروزه وسايل ارتباط جمعى گسترده شده است، بهتر است از آنها نيز استفاده شود.

اما اين كه عده اى اين مراسم را به نحو خاص اقامه مى كنند، چنانچه در سؤال يادآورى شده است، طبعاً آنها نوعى آداب و رسوم محلى، قومى مى باشد.

ولى در عين حال، حتى در آن نوع مراسمى كه ضرر جانى مهلك براى انسان نداشته باشد، بى اشكال است، بلكه ابراز آن همان گونه كه جمعى از علماى بزرگ شيعه همه آنها را از شعائر مذهبى مى دانند بدون شك بسيار مؤثر مى باشد... و از كارهاى بسيار خوب است، بلكه بعضى از بزرگان دين آنها را در بعضى موارد واجب دانسته اند.

س 631: نقش امام حسين (ع) در جنبش هاى آزادى بخش و اصلاح طلب را چگونه ارزيابى مى كنيد؟

ج : هو العالم; چنانچه قبلا اشاره شد، نهضت امام حسين (ع) نقش اول را در نهضت هاى آزادى بخش و عدالت خواهانه قرن هاى اول و دوم هجرى ايفاء كرده و در عصر ما نقش اول را در نهضت آزادى هندوستان و الهام گيرى مهاتماگاندى و نهضت مشروطيت و انقلاب اسلامى ايران به روشنى مى بينم و شواهد تاريخى نيز بر اين مطلب

دلالت دارند.

س 632: امام حسين (ع) كه مى دانست به شهادت مى رسد، به چه دليل خاندان خويش را به همراهى خود به رزمگاه برد؟!

ج : هو العالم; قيام امام حسين (ع) و مبارزه جويى او با حكومت بنى اميه اگر توأم با اسارت خاندان نبوت نبود، به نتيجه مطلوب نمى رسيد و اگر اسارت خاندان امام حسين (ع) نبود قطعاً آن نهضت به نتايج مطلوبه تمام نتايجى كه به آنها اشارت رفت نمى رسيد.

س 633: نقش حضرت زينب (س) در واقعه عاشورا چه بود؟

ج : هو العالم; قطعاً فداكارى و شهادت طلبى امام حسين (ع) و يارانش، در يك شرايط بسيار سخت صحراى كربلا، با وضع فجيعى به پايان رسيد و امام حسين(ع) شهيد شد. ولى تكميل رسالت او و ابلاغ پيام شهدا، اگر چه به طور ظاهرى به وسيله وقايع به مانند «حميد بن مسلم» صورت گرفته اما ايصال اصل پيام و ابلاغ آن به قوم خواب رفته كوفه و شام و در طول تاريخ به نسل هاى مسلمان، به وسيله حضرت زينب (س) بوده است.

حضرت زينب (س) قافله سالار خيل اسيران است. شير زنى است سخنور و شجاع كه در مراحل حساس اسارت در كوفه و شام سخنرانى هاى آتشين در دفاع از نهضت حسينى ايراد كرده است. بهتر است كه سخنرانى او و خواهرش ام كلثوم را در كوفه در كتاب هاى تاريخى ملاحظه شود تا حقيقت نقش حضرت زينب (س) در تكميل رسالت حسينى روشن گردد.

س 634: چگونه مى توان الگويى از شخصيت حضرت زينب كبرى (س) براى بانوان اين عصر ترسيم كرد؟!

ج : هو العالم; بنا به يك

اصل روانشناختى، الگو پذيرى، يكى از انگيزه ها و عوامل رفتار انسانى است. نقش قهرمانان تاريخ و شخصيت هاى برجسته در عرصه علم و هنر و اجتماع، در تربيت انسان، واضح تر از آن است كه توضيحى داده شود.

امروزه در جهان اسلام سخن از الگوى زن مسلمان است كه چه نمونه و شخصيتى مى تواند روش هاى زندگى و روش هاى حيات اجتماعى، فرهنگى را به زن مسلمان نشان دهد. و از نظر تفكر و شخصيت او را بسازد و تربيت نمايد. قطعاً حضرت زينب(س) نمونه والاى اين قلمرو است كه با الهام گيرى از شخصيت او، زنان عصر ما مى توانند او را پيشواى آزاده و حفظ كرامت انسانى، بدانند و از او تبعيت كنند و انديشه اجتماعى، فكرى خود را از انديشه اسلامى كه زينب (س) نيز از ثمرات ان است، الهام بگيرند.

س 635: گاندى رهبر آزادى خواه هند مى گويد: «از حسين بن على (ع) آموختم چگونه مظلوم باشم تا پيروز گردم». اين كلام نغز را چگونه تحليل مى كنيد و چرا مسلمانان، چنين پيامى را دريافت نكرده و نتوانسته اند خود را از چنگال حكومت هاى استبدادى و داراى حاكميت فردى و مطلقه نجات دهند؟

ج : هو العالم; به نظر اينجانب مفهوم جمله گاندى تنها در بعد مقاومت در برابر ستمگر خلاصه شده است. اما روش مقاومت را خود گاندى ابداع كرده است. و در نتيجه كشور هند به استقلال رسيده و يكى از نمونه هاى كشورهاى دموكراتيك در جهان امروز است.

اگر مسلمانان نتوانسته اند از پيام آزادى خواهى امام حسين (ع) عبرت بگيرند به نظر مى رسد كه هنوز ريشه

هاى استبداد در فرهنگ و ذهنيت مسلمانان خشك نشده استوهنوزكه هنوز است روابط اجتماعى بر مبناى تحميل و تقلب مبتنى مى باشد.

مسأله اصلى جوامع مسلمان استبداد است كه در قرن هاى اخير از سوى اصلاحگران مسلمان، در مصر، ايران و هند، دنبال شده است. مادامى كه اين ريشه شجره خبيثه (به تعبير آيت الله نائينى) خشك نشده است. مسلمانان هرگز چهره يك حكومت مطلوب را مشاهده نخواهند كرد. ولى اين هرگز به آن معنا نيست كه ملتهاى ما رشد نداشته و نمى توانند آزادى و دموكراسى را تمرين نمايند. اگر ملت هايى در حيات اجتماعى خود به مرحله اى از دموكراسى رسيده اند، قطعاً آنها، اين آزمايش هاى اجتماعى را، جلوتر از مسلمانان آغاز كرده اند و به آن مرحله از رشد اجتماعى نائل شده اند. پيمودن اين راه براى ما مسلمانان نيز ميسر است.

س 636: چگونه مى توان از فلسفه قيام امام حسين (ع) در جهت احياى تعاليم اسلامى در غرب بهره جست؟

ج : هو العالم; فضاى فرهنگى مغرب زمين با كشورهاى اسلامى متفاوت است، امروزه كشورهاى غربى از آزادى سياسى، فرهنگى نسبتاً مطلوبى برخوردارند و از دانشگاه هاى علمى وسيع بهره مند مى باشند. آنچه به نظر مى رسد اينكه از چند راه مى توان اين مهم را انجام داد.

1_ همچنان كه دانشمندان، و مستشرقان با اقامه سمينارها و كنفرانس ها در دانشگاه ها به ارائه نظريات خود مى پردازند. دانشمندان مسلمانومسلمانان انديشمندمى توانندازاين ابزارها در ارائه علمى فلسفه قيام امام حسين (ع) استفاده نمايند.

2_ از طريق ترجمه آثار نويسندگان مسلمان در اين زمينه، چنانچه حامد الگار نويسنده مسلمان كه اخيراً نيز به

كرامت تشيع نائل شده است، همين كار را انجام مى دهد.

3_ ايجاد راديو و تلويزيون كه از آن طريق مى توان پيام اسلام و نهضت امام حسين (ع) را به نسل هاى بعدى ابلاغ كرد.

4_ راه اندازى نشريات و مجلات تبليغى، چنانچه مسيحيان و ديگر گروه ها استفاده مى كنند. مانند plan truth

5_ تهيه فيلم و نمايشنامه از نهضت كربلا و تبليغ پيام شهدا از اين طريق.

س 637: متضمن چند سؤال است راجع به شهادت حضرت سيد الشهدا (ع): آيا روز عاشورا (جمعه) سال 61 بود؟

ج : هو العالم; اتفاق مؤرخين و محدثين بر اين است كه روز عاشورا روز جمعه بود است و بيشتر مورخين سال شهادت را(61) دانسته اند، همانگونه كه ابوالفرج و الحافظ عبدالعزيز و الطبرى و الجزمة و المفيد و الاربلى فى كشف الغمة و القمقام و غير اينها از عامه و خاصة به آن تصريح كرده اند .

س 638: آيا امام حسين (ع) در روز عاشورا نماز ظهر و عصر را جمعاً و بطور خوف نخواند؟

ج : هو العالم; چون مستفاد از روايتى كه مفيد نقل فرموده و روايات ديگر اين است كه شهادت امام در آخر روز عاشورا بوده و به حساب اهل فن تقريبا يك ساعت قبل از غروب شمس بوده، بنابراين امام نماز ظهر و عصر را جمعاً خوانده و صلاة خوف بوده است كما اينكه در روايات تصريح شده است .

س 639: آيا روز عاشورا بعضى شهداء كربلاء نماز عصر قضاء كرد؟

ج : هو العالم; آن را نمى دانم.

س 640: آيا امام در نماز عصر شهيد شده يا در سجده شكر؟

ج : هو العالم;امام درسجده شكرشهيدشدنه

درحال نمازعصر.

س 641: آيا مغلوب بودن امام يعنى شهادت غير حال نماز ممكن بود روز عاشورا و غير آن؟

ج : هو العالم; امام مغلوب نشد بلكه غالب شد چون با شهادت دين را زنده كرد، لذا اسلام را حسينى البقاء مى دانند، و خود شهادت بزرگترين عبادت بوده است و امام روحش متصل به مبدأ اعلى شده بود من و امثال من ممكن نيست بتوانيم بفهميم كه امام حسين (ع) در آن حالت چه مقامى داشته و هر چه بگوييم كم گفته ايم.

س 642: روايتى بيان مى كنند كه امام حسين (ع) هنگام راز و نياز به درگاه خدا فرمود «صبراً على قضائك يا رب لا اله سواك يا غياث المستغيثين»چگونه است؟

ج : هو العالم; درست است.

س 643: اين كه مشهور است شريح قاضى فتوى به قتل امام حسين (ع) داده، آيا سند معتبر دارد؟

ج : هو العالم; ظاهراً چنين نيست و لذا مختار هم به او تعرض شديد نكرد.

س 644: روايتى كه مى گويد حضرت زينب (س) بر سرنعش برادرش امام حسين (ع) رسيد و عرض كرد «آيا تو برادر منى، آيا تو فرزند مادر منى؟» چگونه است؟

ج : هو العالم; ظاهراً همين طور است و منبرى ها كه نسبت مى دهند به حضرت زينب (س)، اشكال ندارد.

س 645: روايتى كه مى گويد حضرت زينب (س) در قتلگاه اين جمله را به خدا عرض كرد: «الهى تقبل منا هذا القربان» چگونه است؟

ج : هو العالم; از جواب مسأله قبل، جواب اين مسأله و سه مسأله بعد معلوم مى شود.

س 646: روايتى كه مى گويدوقتى حضرت زينب(س)برسرنعش مطهرامام حسين (ع) رسيد

و عرض كرد «السلام عليك يا ذبيحاً من القفا، اختك لك الفداء، يا بن محمد المصطفى (ص) و يا قرة عين فاطمة الزهراء (ع)» آيا اعتبار دارد؟

ج : هو العالم; بلى اعتبار دارد و براى سند آن مراجعه شود به:

1_ اللهوف على قتلى الطفوف ص 130

2_ المناقب ج 4 ص 113

3_ بحار الانوار ج 45 ص 59

س 647: روايتى كه مى گويد حضرت زينب (س) در قتلگاه خطاب به بدن امام حسين (ع) عرض كرد «اگر تمام مصيبت هاى تو را فراموش كنم اين مصيبت تو را از ياد نبرم كه تو را ميان دو نهر آب با لب تشنه شهيد كردند و هر چه آب خواستى ندادند» چگونه است؟

ج : هو العالم; از جواب سؤالات قبل، جواب اين سؤال هم معلوم مى شود.

س 648: روايتى نقل مى كند امام زمان ارواحنا فداه موقع ظهور چنين مصيبت مى خواند «الا يا اهل العالم ان جدّى الحسين عليه السلام قتلوه عطشانا و...» اين روايت چگونه است؟

ج : هو العالم; مراجعه شود به شجره طوبى ج 2 ص 397

س 649: با اينكه محدث نورى (ره) در كتاب لؤلؤ و مرجان از شيخ مفيد و شيخ كفعمى و شيخ طوسى و علامه حلى رضوان الله عليهم اجمعين نقل نموده كه اهل بيت پيامبر (ص) روز اربعين از شام به طرف مدينه حركت كردند. ولى عده اى از علما چون علامه مجلسى (ره) در زاد المعاد، فاضل بيرجندى (ره) در «وقايع الشهور»، محدث قمى (ره) در «منتهى الامال»، دكتر آيتى (ره) در «بررسى تاريخ عاشورا» ورود اهل بيت در روز اربعين به كربلا را فرموده اند، نظر حضرتعالى چيست؟

ج : هو العالم; اين امر مورد اختلاف است ولى به نظر من ورود اهل بيت به كربلا در همان اربعين اول بوده است.

كه در مجالس سينه زنى، بعضى از مردم لباس هاى خويش را بيرون آورده و به صورت لخت سينه مى زنند، آيا چنين عملى منافى شأن ائمه (ع) نمى باشد؟ و آيا اصلا چنين عملى جايز است؟

ج : هو العالم; بلى جايز است، نه تنها منافى شأن ائمه (ع) نيست بلكه موافق با مقام عالى آن بزرگواران مى باشد.

س 654: آيا حضور در چنين مجالسى توصيه مى گردد؟

ج : هو العالم; بلى، بالاتر از توصيه.

س 655: حكم قمه زنى در روز عاشورا و در ايام وفات ائمه (ع) چيست؟

ج : هو العالم; عمل مستحسنى است و از شعائر است.

س 656: احترام به شعائر حسينى چه حكمى دارد آيا لازم است؟

ج : هو العالم;چون مهمترين چيزى كه موجب بقاء دين است شعائر حسينى است، بنابراين بر هر فرد شيعى است كه آنها را احترام نمايد.

س 657: با توجه به شبهه هايى كه در سال هاى اخير در مورد حلال و حرام بودن قمه زنى به وجود آمده است، خواهشمندم در ضمن بيان استدلال خود مبنى بر حلال بودن اين كار، فلسفه اين كار را نيز بيان نماييد.

ج : هو العالم; قمه زدن از شعائر مذهبى است و عزادارى بر سيد الشهداء (ع) است.

آيه كريمه( ) «و من يعظم شعائر الله...» و ادله مطلوبيت عزادارى آن حضرت دلالت بر حلال بودن و از اعمال حسنه بودن آن مى نمايد.

س 658: چيزهايى كه در ترويج عزادارى سيد الشهداء (ع) به كار برده مى شوند از ماتم، نوحه، علم، ضريح، تعزيه و لباس سياه و ديگر منسوبات حسينيه، آيا احترام آنها مشروع هست يا خير؟

ج :

هو العالم; همه آنها شرعاً خوب و حسن است مگر چيزهايى كه حرمت شرعى دارد مانند غناء.

س 659: حكم شخصى كه شعائر حسينى و گفتن يا على، و يا حسين را بدعت و غير جايز مى داند چيست؟

ج : هو العالم; چنين شخصى منحرف است و بايد تعلم نموده و خود را موافق با مستحبات و واجبات كفائيه قرار دهد.

مذهبى در مسجد برگزار مى كنيم و مداحان و شاعران اهل بيت، سرودى در وصف آن بزرگواران مى خوانند و مردم هم براى تنوع مجلس كف مى زنند، بفرماييد اين كف زدن، آن هم در مسجد چه صورتى دارد؟

ج : هو العالم; كف زدن تنها چنانچه توأم با حركات سبك كه منافى با احترام به آن بزرگواران است نباشد، اشكال ندارد.

س 665: آيا كف زدن در ميلاد ائمه اطهار (ع) همانند سينه زدن در شهادت آن بزرگواران، ثواب دارد؟

ج : هو العالم; بلى، چنانچه توأم با حركات و اعمالى كه مناسب مقام شامخ آنان نيست نباشد، چون از امام معصوم (ع) روايت شده است: «شيعتنا خلقوا من فاضل طينتا يفرحون لفرحنا و...»

س 666: مولودى خوانى همراه با كف زدن كه نوعى آهنگ ايجاد مى كند و انسان را به وجد مى آورد چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; وجد غير از خفت است كه از استعمال آلات لهو و غنا حاصل مى شود. كف زدن به شرطى كه عنوان محرم ديگرى بر آن مترتب نشود مانعى ندارد.

س 667: دف زدن در مجلس ميلاد اهل بيت (ع) چه حكمى دارد؟

ج : هو العالم; دف زدن جايز نيست.

مرز به طور غير مجاز جهت پاسدارى از حرمين شريفين و دفاع از ملت عراق، شرعا جهاد فى سبيل الله محسوب است يا خير؟

ج : هو العالم; مسلماً خروج به اين قصد يعنى پاسدارى از حرمهاى چهارگانه اهل البيت (ع) و دفاع از مسلمانان بى دفاع، مصداق بارز دفاع فى سبيل الله است. و كسى كه در آن راه كشته شود ولو اينكه نتواند كارى انجام دهد شهيد است.

حرعاملىص360

2_ شجره طوبى ج 1 ص 33.

س 676: نظرتان راجع به دعاى «نادعلى» چيست؟ آيا معتبر است يا خير؟

ج : هوالعالم; روايت دارد در مستحبات اعتبار روايت لازم نيست.

س 677: آيا مى توان با زيارت جامعه، نبى مكرم (ص) را زيارت نمود؟

ج : هو العالم; زيارت جامعه به حسب الروايات مختص به ائمه معصومين (ع) است و مؤيد آن هم جمله «و الى جدّكم بعث الروح الامين» مى باشد كه در ذيل آن نوشته شده است كه اگر حضرت امير (ع) زيارت شود به جاى «و الى جدكم»، «و الى اخيك» خوانده شود.

س 678: در ادعيه ماه رجب هنگام قرائت اين فراز «حرم شيبتى على النار» براى زن هاكه محاسن ندارند وظيفه چيست و به جاى آن چه بگويند؟

ج : هو العالم; باب استعاره در كلمات عرب واسع است و اين هم يكى از آن موارد است و مراد تحريم شخص است و الامردها هم درخواست حرمت خصوص شيبه را نمى كنند و در آن معنى فرقى بين زن و مرد نيست. و به عبارت ديگر اين جملات از قبيل استعاره است مانند «زيد كثير الرماد» كه مراد جواد بودن اواست در حالى كه اصلا خاكستر ندارد و عبارت صحيح است .

بنابراين مراداز اين جملات اين است كه آتش نزديك من نيايد. و الله العالم.

س 679: حركت دادن انگشت سبابه دست راست هنگام خواندن اين فراز «يا ذا الجلال و الاكرام، يا ذا النعماء و الجود...» از دعاى ماه رجب به چه منظور و حكمت است؟

ج : هو العالم; حكمت احكام را نمى دانم.

س 680: آيا مى شود زيارت امين الله را براى غير

اميرالمؤمنين (ع) از معصومين (ع) ديگر به قصد ورود خواند به دليل «السلام عليكم يا امناء الله على وحيه» كه در زيارت جامعه كبيره آمده است.

ج : هو العالم; مى شود به قصد ورود خواند نه به واسطه آنچه اشاره شده است بلكه بواسطه تصريح به آن در روايت.

اگر چنين باشد مشمول آن روايتى مى شويد كه مى فرمايد طالب علم كه به طرف تعلم مى رود ملائكه پرهايشان را زير پاى او پهن مى كنند، كنايه از اينكه ملائكه كه اشرف مخلوقات از غير از انبياء و اولياء مى باشند در حال عروج طالب علم اين ملائكه در مرتبه نازله از مقام او مى باشند. و چنانچه برنامه تان را طورى ترتيب دهيد كه نماز شب هم بخوانيد نور على نور مى شود، موفق باشيد.

س 683: خطاب به جوانان چه نصيحتى داريد؟

ج : هو العالم; مراعات وظايف شرعيه و بيكار نبودن.

خود را، در ارتباط با مسأله اظهار مى نمايم. در كلمات فقهاء به جواز و رجحان آن و بلكه به وجوبش تصريح شده است.

1_ مفيد (ره) در مسأله جواز اذان قبل از دخول فجر، مى گويد: قبل از دخول وقت گفتن اذان براى بيدار كردن نائم و واداشتن به نماز، مانعى ندارد.

2_ علامه در اين مسأله بعد از اختيار جواز مى گويد: به عقيده ما در گفتن اذان فائده هست،كه نائم بيدارشودواقامه نمازنمايد.

3_ محقق اردبيلى مى فرمايد: در احاديث وارد شده كه تكرار فصول اذان براى انجام جماعت و اخبار ناسى و نائم، جايز است و اين بر جواز ايقاظ نائم براى اقامه نماز، دلالت مى كند.

تعداد ديگرى از فقهاء هم در كلماتشان همين را قبول كرده اند.

و در كتب حديث دو باب آورده شده و در آنها احاديث زيادى است كه به مطلوبيت ايقاظ نائم دلالت مى كند: 1_ باب حكم ايقاظ نائم براى نماز، (در ابواب مواقيت صلوة آمده).

2_ (بابى است در مورد كسى كه نماز شب مى خواند لازم است خانواده اش را متوجه كند و آنها را براى نماز بيدار نمايد.)

به هر حال براى رجحان بيدار كردن و بلكه بر وجوبش چند وجه و دليل وجود دارد: دليل اول: ادله امر به معروف و نهى از منكر است. دلالت ادله امر به معروف و نهى از منكر بعد از بيان دو مقدمه آشكار مى شود:

مقدمه اول: اين از قواعد قطعى است كه امتناع اختيارى منافى اختيار نيست و براى اين قاعده دو مورد وجود دارد

1_ امتناع فعل اختيارى به خاطر عدم تعلق اراده و اختيار به آن،

با خود اختيار منافاتى ندارد و اشاعره در اين خصوص مخالفند و به جبر قائل اند، مدعايشان اين است هر فعلى از افعال ممكنات به علتى نياز دارد و آن يا موجود است و يا معدوم، به حسب اول وجود فعل واجب مى شود و نسبت به دومى ممتنع مى گردد. پس هيچ اختيارى نخواهد بود كه توضيح مطلب و پاسخش در محل مناسبى بايد داده شود.

2_ فعل اختيارى با واسطه، امتناعش به خاطر اختيار واسطه، منافى اختيار نيست، مانند اين كه كسى خودش را از بلندى پرتاب مى كند، سقوط قبل از القاء هم يك كار ممكن است به واسطه قدرتى كه او نسبت به القاء و عدم آن دارد.

پس امتناع او از اختيار القاء، با اختيار منافاتى ندارد چون همين امتناع خودش به اختيار باز مى گردد و اين مسأله بيشتر در خصوص عقاب و مجازات مورد توجه است و عقلاء مولا را مذمت نمى كنند، اگر چنين شخصى را مجازات كند چون اين كار را درست مى دانند و اما در مورد خطاب، امتناع منافى آن است هر چند كه با اختيار است و در اين مورد ابوهاشم مخالف است زيرا وى معتقد است كه امتناع اختيارى، با اختيار در خطاب هم منافاتى دارد و احدى از عقلاء در عدم منافاتش، با اختيار اختلافى ندارد.

مقدمه دوم:

گاهى قدرت اصلا دخالتى در ملاك حكم ندارد بلكه خود فعل به مصلحت توصيف مى شود مكلف قادر باشد يا نباشد، و در اين مورد، مسئله قدرت، يك شرط عقلى است.

و گاهى قدرت شرط و دخيل در ملاك حكم و هم چنين توصيف فعل را به مصلحت

بودن به خود اختصاص مى دهد، در اين مورد قدرت، شرط شرعى مى گردد، مانند باب وضوء، كه قدرت داشتن بر وجود آب، شرط شرعى است كه اين از آيه كريمه( ) هم استفاده مى شود ليكن به قرينه آنچه در تفصيل موجود، در ميان، (وجدان الماء، و عدم وجدان آن) آمده، بر واجب بودن وضوء و غسل در صورت اول، و تيمم در صورت دوم دلالت دارد.

و اما مقام، يعنى وجوب نماز بر نائم، از قبيل اولى است به اين معنا كه نائم در حال نوم به خاطر قدرت نداشتن بر نماز، نسبت به آن مكلف نمى باشد، ولى قدرت در وجوب نماز شرعاً هيچ تأثير ندارد بلكه تقيد به حكم عقل است چون اطلاق ادله وجوب نماز را شامل مى شود، روى همين قاعده، كسى كه قدرت را مؤثر در حكم نمى داند، نسبت به حكم و تكليف براى غير مقدور مانعى نمى بيند و هنگامى كه بر اين مطلب ثمره عملى مترتب شود، (كه ما هم بعيد ندانستيم) شكى در وجوب صلاة بر نائم نيست، و اين مضافاً بر دليل وجوب قضاء برنائم، كه متوقف بر صدق فوت است و تفاوت نمى كند، فائت، خود واجب باشد يا ملاك ملزم آن. بنابراين ترديدى نيست كه نماز نسبت به نائم ملاك ملزم دارد ولى عدم قدرت او در حال خواب منشأ مى گردد براى عدم حكم به وجوب، بعد از آنكه اين دو مقدمه ملاحظه گرديد.

ظاهر مى شود كه كسى كه مى خوابد و مى داند يا احتمال مى دهد كه براى نماز صبح بيدار نمى شود چنانچه بيدار نشود و نماز ترك

شود مستحق عقاب مى شود و او از خداوند دور مى گردد، پس ادله امر به معروف و نهى از منكر، به اطلاق يا به فحوى بر وجوب ايقاظ نائم دلالت مى كند تا نمازش را اقامه كند و معاقب نشود.

به علاوه عقل هم به حسن امر به معروف و نهى از منكر حكم مى كند و همين حكم مستلزم آن است كه شرعاً هم به اين دو موضوع امر شود. به خاطر ملازمه اى كه در ميان حكم عقل و حكم شرع وجود دارد، همين عقل مستقلا بر خوبى نجات دادن كسى از عقاب و دورى از پروردگار، حكم مى كند.

اين را هم مى توان وجه ديگرى، بر وجوب بيدار كردن نائم، غير از ادله امر به معروف لفظى قرار داد، چون براى خودش دليل است.

دليل سوم: بيدار كردن رجحان دارد، چون بدين وسيله در حق نائم احسان مى شود و عذاب از او رفع مى گردد و تعاون بر عمل خير است و غير از اين از عناوينى كه در شريعت به مقتضاى اطلاق احاديث مطلوبيت دارند. پس تمام آن روايات بر مطلوب بودن بيدار كردن دلالت دارد.

دليل چهارم: آيه كريمه: (ولتكن منكم امة يدعون الى الخير و يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون)( ) ظاهر آيه بر وجوب دعوت به خير و امر به معروف و نهى از منكر دلالت مى كند و در ذيل آن تأكيد مى كند كه رستگارى و سعادت اجتماع و اصلاحشان بر اين است كه منحرفين از طريق حق بسوى آن، دعوت شوند و كسانى كه در پرتگاه سقوط واقع شده اند آنها

را نجات دهند و خلاصه آيه شريفه رستگارى را در دعوت به خير و امر به معروف و نهى از منكر محصور كرده است و بديهى است كه نماز براى نائم خير است و بيدار كردنش دعوت به خير است پس به دليل همين حكم در آيه، بيدار كردن واجب مى شود.

دليل پنجم: نصوص زيادى كه به اين مسئله تصريح دارند.

1_ صحيح معاوية عن الامام الصادق (ع) قال لى، اقرأ فى الوتر فى ثلاثتهن بقل هو الله و سلم فى الركعتين توقظ الراقد و تأمر بالصلاة( ).

2_ معتبره الاخرعنه (ع) فى التسليم فى ركعتى الوتر _ فقال توقظالراقد و تكلم بالحاجة( ).

3_ معتبريعقوب بن سالم بن ابى عبدالله(ع)عن الرجل يقوم من آخر الليل فيرفع صوته بالقرآن، فقال (ع): ينبغى للرجل اذا صلى فى الليل ان يسمع اهله لكى يقوم النائم و يتحرك المتحرك( ). (و اين حديث در علل و نظيرش در تهذيب آمده است).( )

4_ و خبر الجعفريات باسناده عن جعفر بن محمد عن ابيه عليهما السلام _ قال ان عليا (ع) كان يخرج الى صلاة الصبح و فى يده درة فيوقظ الناس بها فضربه ابن ملجم لعنه الله _ الخبر ( )

5_ و نحوه خبر قرب الاسناد عن السندى بن محمد البزاز عن ابى البخترى عن جعفر بن محمد عن ابيه (ع).

6_ خبر لوط بن يحيى عن اشياخه و اسلافه فى خبر طويل فى كيفية شهادة اميرالمومنين على (ع) الى ان قال _ و كان صلوات الله عليه اذا اذن لم يبق فى بلدة الكوفة بيت الا اخترقه صوته الخبر( ).

7_ خبر ابى سعيد الخدرى عن النبى (ص): اذا ايقظ الرجل اهله

من الليل فتوضئا وصليا، كتبا من الذاكرين الله و الذاكرات( ).

8_ خبر البكرى در بيان شهادت اميرالمؤمنين (ع) كه راوى گويد: و كان من كرم اخلاقه(ع)انه يتفقد النائمين فى المسجد و يقول للنائم الصلاة يرحكم الله، الصلاة مكتوبة عليك الخ ( )

9_ خبر عبدالرحمن الوارد فى الدعاء و السواك عند القيام بالليل _ و كان ابوعبدالله (ع) اذا قام آخر لليل يرفع صوته حتى يسمع اهل الدار ( ).

10_ و خبر القطب الراوندى فى لب اللباب عن النبى (ص)، رحم الله عبداًقام من الليل فصلى و ايقظ اهله فصلوا( ).

11_ خبر محمد بن يحيى الصولى قال حدثنى امى و اسمها عذر _ قال اشتريت مع عدة جوار من الكوفة و كنت من مولداتها قالت فحملنا الى المأمون و كنا فى داره فى جنة من الأكل والشرب و الطيب و كثرة الدنانير فوهبنى المأمون للرضا (ع) فلما صرت فى داره فقدت جميع ما كنت فيه من النعيم و كانت علينا قيمة، 1_ تنبهنا بالليل 2_ و تأخذ نا بالصلاة و كان ذلك من اشد شىء علينا( ).

دليل ششم: ممكن است بر موضوع مذكور استشهاد شود به نصوصى كه در اذان وارد شده.

1_ احاديثى كه دلالت مى كند بر جواز اذان قبل از دخول وقت در هنگام صبح مانند معتبر ابن سنان در مورد صدا زدن قبل از طلوع فجر ملاحظه شود. حضرت در اين رابطه فرمود: عيب ندارد ولى سنت اين است كه به موقع فجر اين كار انجام داده شود و همين عمل (يعنى اذان قبل از فجر) به نفع همسايگان مى انجامد( ).

2_ معتبرة ديگر از امام صادق (ع) قال قلت له، ان

لنامؤذنا يؤذن بالليل فقال (ع) اما ان ذلك ينفع الجيران لقيا مهم الى الصلاة، و اما السنة فانه يتادى مع طلوع الفجر (الخبر) به حضرت عرض كردند ما مؤذنى داريم كه در شب (قبل از طلوع فجر) اذان مى گويد فرمود: اين كار به سود همسايه ها تمام مى شود چون به نماز برمى خيزند، و اما سنت اين است كه اذان با طلوع فجر همزمان باشد ( ).

و به اين حديث عده اى از فقهاء مانند، مفيد و علامه ،در جواز ايقاظ نائم و مطلوبيت آن استناد نموده اند.

3_ آنچه بر تكرار فصول دلالت مى كند، مقصود اينكه همه(حى على الفلاح) را، به جاى (الصلاة خير من النوم) در اذان صبح بگويند و محقق اردبيلى به آن در جوز ايقاظ استدال نموده.

4_ حديثى كه دلالت دارد بر استحباب قيام مؤذن در مكان مرتفع، و اين كه وى بايد صداى مناسب اذان را داشته و با صداى بلند گويد ( ).

5_ از ميان نصوصات، آن حديثى كه در مورد حضرت امير المؤمنين على (ع) وارد شده كه حضرت هر وقت اذان مى گفت در شهر كوفه منزلى پيدا نمى شد كه صداى ايشان را نشنود( ).

6_ احاديثى كه متضمن اين معناست كه در اذان صبح جايز است اين جمله را گفتن (الصلاة خير من النوم) يا بعد از (حى على الصلاة) و يا بعد از اتمام اذان، نه به نسبت اين كه آن از وظايف و شئونات نماز است، بلكه بخاطر ايقاظ نائم است كه در معناى اين جمله آمده است( ).