ص: 2

برخی از مسائل زندگی ساز اسلامی

از هیئت تحریریه ی مؤسسه ی در راه حق

ص: 3

با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی

( مؤسسة انتشارات فرانکلین سابق )

از انتشارات

مؤسسه در راه حق

قم - صندوق پستی 13-5

این جزوه در بیست هزار نسخه در فروردین ماه یک هزار و سیصد و شصت و یک در شرکت افست (سهامی عام) چاپ و صحافی شده است

ص: 4

ص: 5

ص: 6

نیاز به تفریح، تفریحات

خشم

بدبینی و بدگمانی

بررسی برخی از زیان های الکلیسم

مبارزه ی اسلام با می خوارگی

نظم و تدبیر در زندگی

ازدواج

لذت جوئی و بی بند و باری

قمار یک بازی تخدیری

ارزش کار و احترام کارگر

پدرم، مادرم دستتان را می بوسم اما چرا...؟

یکسو نگری

موسيقى

این ها عنوان نشریاتی است که تاکنون منتشر ساخته ایم، در هر یک از این نشریات کوشا بوده ایم نخست مشکل را بدرستی درک و طرح کنیم و آن گاه نظرات اسلام را پیرامون آن منعکس سازیم و راه درمان را بنمائیم و نیز سعی کرده ایم با صمیمیت، نزدیک ترین و مؤثرترین راه چاره را به جوانان تفهیم کنیم و به ویژه کارآمد بودن اسلحه ی ایمان را بازگو سازیم، چرا که به راستی اگر سطح ایمان جوان بالا برود مسلما سطح انحراف پائین می آید.

تأثیر مثبت هر شماره ی این نشریات و استقبال گرم جوانان از آن تشویق بزرگی بود که ما را روزاروز در ادامه ی این صراط و لزوم انجام این وظیفه استوارتر و کوشاتر می ساخت، انبوه نامه هایی که از دور و نزدیک رسیده و در بایگانی ما محفوظ است گویای همین حقیقت است و اینک برای نمونه به نقل فرازهایی از چند نامه می پردازیم:

1- آقای (ح - وزیری) از تهران نوشته اند:

هیئت مدیره ی محترم در راه حق

از این که اظهار محبت فرموده نشریات بسیار مفید و قابل استفاده و استفاضه را مرتبا برای فرزندم (ش - وزیری) ارسال می دارید تشکر نموده و توفیق روزافزون اساتید

ص: 2

و دانشمندان عالی قدر را برای خدمت به جامعه ی اسلام و تنویر افکار جوانان که احتیاج مبرم به هدایت و راهنمائی و استخلاص از گمراهی های تأثر آور دارند از درگاه خدای متعال خواهانم.

52/6/5

2 - آقای (1 - (فراهانی) از تهران:

... نشریات ارسالی شما «ازدواج در اسلام» و «اسلام بهترین عامل تحرک و جلوگیری از فساد» رسید، و بسیار سودمند واقع شد، زیرا برای یک معلم تعلیمات دینی که تعلیم و تربیت کودکانی را در این محیط پر از تباهی و بی ایمانی به عهده دارد چه چیز از این راهنمایی و ارشاد خیرخواهانه ی شما ارجمندتر و بالاتر می تواند باشد.

مجدداً از شما تشکر نموده و توفیق بیشتر شما را خواهانم

53/2/1

3 - آقای (ع - تازیکی) از رضائیه:

درود گرم و صمیمی من بر شما... نشریه ی «بی پناهی عصر حاضر و پناهگاه راستین» رسید و توجه مرا به خود جلب نمود من در عین حال که دانشجو هستم برای کمک هزینه تحصیل در یکی از دبیرستان های رضائیه هفته یی 5 ساعت تدریس می کنم، یک بار در حالی که نشریه ی «بی پناهی عصر حاضر» را در دست داشتم به کلاس درس در دبیرستان رفتم و آن را برای دانش آموزان خواندم، فوق العاده مورد توجه قرار گرفت و برای مدتی نشریه ی مذکور را به نوبت به خانه می بردند تا خانواده های آنان نیز بخوانند...

2/3/51

4- خانم (ع - سبزه چیان) از همدان:

سردبیر محترم انتشارات در راه حق

ضمن عرض سلام و ارادت از این که همه ماهه انتشارات آن مؤسسه به دست من می رسد بسیار سپاسگزارم. البته من و همسرم از دریافت این نشریات سودمند بسیار خرسندیم، چون هر دوی ما فرهنگی هستیم، بنابر این ضمن این که برای خودمان مفید است و بر اطلاعاتمان می افزاید، سعی می کنیم در کلاس هم برای ارشاد دانش آموزان از آن استفاده کنیم...

بار دیگر از خدمات ارزنده ی شما سپاسگزارم و سلامتی و سعادت کلیه کارکنان آن مؤسسه را از خداوند خواستارم.

54/8/29

ص: 3

5 - آقای (ن - م جهرمی) از جهرم:

ناشرین و گردانندگان محترم انتشارات در راه حق.

با درود و ادعیه ی خالصانه از صمیم قلب موفقیت بیشتر شما را از درگاه خداوند بزرگ مسئلت می دارم.

من نشریات شما را گاهی در کلاس برای دانش آموزان نیز می خوانم این نشریات هم بر معلومات دینی ما می افزاید و هم پاسخگوی بسیاری از مسائلی است که گاهی مورد بحث قرار می گیرد.

18/ 7 /56

6 - آقای (خسروشاهی) از مشگین شهر:

مدیریت محترم انتشارات در راه حق

با اهداء درودهای قلبی و لبالب از سپاس و دعای پیروزی برای آن برادران فداکار و بزرگان مصلحت اندیش و راهنمایان صادق.

سومین شماره ی نشریات بدستم رسید با آن که می دانم موانع مادی و معنوی بسیاری سر راه شما هست... و این زحمات وقتی کمبودهای مختلف و دردهای روحی بر آن ضمیمه شود حساس تر و غیر قابل تحمل تر می شود و ممکن است انسان های نیکوکار و زحمتکش را ناامید و دلسرد سازد ولی چشم ما جوانان به سوی شماست و ما به غیر از خدا و اولیاء عظام، بی شما تنهائیم و در تنهائی شکست است و گمراهی است و زبونی و بردگی و مرگ زشت و ننگین.

از عدم قدردانی ها، از عدم توجه ها، از موانع بیشمار سر راه، از... نهراسید و بفکر ماها باشید، چون خدا با شماست.

حرفی را که چون دانه یی در دلی می کارید، هزاران دانه می پرورد و میوه های شیرین ثمر می دهد.

29 /7/ 55

7- آقای (م - احمدی) از گلپایگان:

مدیریت محترم موسسه انتشارات در راه حق

امید است همواره مؤید و موفق و شادکام بوده باشید جزوه های جالب و تحقیقی آن موسسه مرتباً رسیده و سپاسگزارم.

ص: 4

شماره ی اخیر به نام «یکسونگری» نیز رسید، بسیار از مطالب دینی و علمی آن خرسند شدم، به ویژه که مکتب افراطی فروید و مکتب افراطی کارل مارکس را از دیدگاه اسلام عزیز «یک بعدی» دانسته اید.

شاید خودتان ندانید که انتشار این گونه مسائل مقایسه ی نظریات و مکاتب فلسفی و علمی دیگران با دستورات زنده اسلام عزیز چقدر در اجتماع کنونی برای طبقه ی دانش پژوه مسلمان مؤثر خواهد بود خصوصا که در شماره ی مزبور بدون هیچ گونه غرض ورزی و تعصبی مکتب مارکس و فروید را با اسلام مقایسه و اشتباه آن را اجمالا بیان کرده اید.

1356/2/1

***

برای سهولت مراجعه و نیز دسترسی آن دسته از خواستاران که به جهت تراکم تقاضا و کمبود امکانات ،ما نتوانسته اند این نشریات را دریافت دارند اینک، همه ی بیست شماره ی یاد شده را یک جا به صورت کتابی که هم اکنون در دست شماست گرد آورده ایم امیدواریم خدای بزرگ این خدمت ناچیز را از ما بپذیرد و نیز جوانان را سودمند و ثمر بخش باشد.

شورای نویسندگان موسسه در راه حق

قم - صندوق پستی شماره 5

1356/3/2

ص: 5

توسعه ی نگرانی و دلهره که ره آورد زندگی خشک ماشینی و معلول تمدن مادی غرب است آن چنان صاحب نظران را بیمناک ساخته است که آن را بزرگ ترین بیماری قرن نام نهاده اند.

نگرانی (ام الامراض) و سرچشمه ی تمام یا اغلب بیماری های روحی و جسمی می باشد سوء هاضمه زخم معده، زخم اثنی عشر، سرطان، ناراحتی های قلبی، بی خوابی، سردرد، فلج، ورم و درد مفاصل رماتیسم و.... حتی درد دندان و کرم خوردگی آن و یک سوم از امراض جلدی، ناشی از نگرانی و دلواپسی و هیجانات روحی است. (1)

دکتر الکسیس کارل می گوید: برای مبارزه با بیماری «آبله» در نیویورک که تنها هشت نفر بدان مبتلا شده و دو نفر تلفات داده بود همه ی نیروها بسیج شد در خانه ها را می زدند و مردم را مایه کوبی می کردند و متجاوز از دو هزار پزشک و پرستار بدون استراحت شبانه روز کار می کردند و علاوه بر بیمارستان ها مراکز آتش نشانی، کلانتری ها، حتى كارخانجات همه جا انبوه جمعیت پشت سرهم در نوبت ایستاده بودند تا مایه کوبی، شوند ولی با آن که بیماری نگرانی ده هزار بار بیش از آبله تلفات به بار آورده است و بزودی یک دهم ساکنین فعلی نیویورک را از پای در خواهد آورد کسی برای مبارزه با آن برنخاسته و در مدت عمرم حتی یک بار در خانه مرا برای مایه کویی بر ضد این بیماری خطرناک بصدا در نیاورده اند! (2)

بودن!) از نظر روانشناسی نوعی بیماری روانی و نشانه ی جنونی موسوم به «پسی کوپاتی» است. (1)

در این عصر، با پشت کردن جوامع صنعتی به دین و معنویت، موجبات نگرانی و دلهره در زندگی زیادتر از هر دوره و زمان دیگر به چشم می خورد؛ احساس تنهائی و هضم شدن و از دست دادن اصالت های انسانی در روند پیشرفت های صرفا صنعتی و احساس بی پناهی و بردگی ناخواسته در برابر غول ماشینیزم، وحشت و اضطراب از آینده ی مجهول و تاریک دلهره از عدم موفقیت در شؤون گوناگون زندگی در تحصیل شغل و نحوه ی کار انتخاب همسر و زندگی مشترک و نحوه ی سلوک و زندگی خانوادگی، وضعیت تحصیل و تربیت فرزندان و آینده ی آنان و...

بنابر این در چنین عصری که دلهره در ذات آن نهفته است خواه ناخواه، مبارزه با نیش ها، زشتی ها و تاریکی های زندگی از طریق صحیح و راه اصولی باید صورت گیرد تا زندگی سالم و سعادتمندانه هر فرد تضمین گردد. و ما باید این راه اساسی و نحوه ی غلبه و تسلط بر نگرانی ها را بیاموزیم و آن ها را مهار کنیم و از روشنایی و زیبایی و گل های زندگی بهره مند گردیم.

دنیا دریای ژرفی است که انسان های زیادی در آن غرق شده اند، تقوی و پرهیزگاری کشتی توست آن کشتی که پر از ایمان است. بادبان های آن، توکل به خدا، نگهبان و پاسدارش عقل و فکر راهنما و ناخدایش علم و تدبیر و سکان آن بردباری و تحمل است (1) که در برابر فشار توفان و امواج سهمگین دریای زندگی خرد نمی گردد.

راستی هم جز با چنین نیرویی نمی توان از ژرفای دریای پر تلاطم و پر خوف زندگی گذشت و از غرقاب نجات یافت و بدون ایمان، تحمل و بردباری، اراده ی محکم و توکل به قدرت و لطف پروردگار جهان در مبارزه با زندگی، نمی توان پیروز بود.

نگرانی، بلای عالم گیری که روزانه بیش از نه هزار نفر براثر آن، دست به خودکشی می زنند (2) نشان ورشکستگی تمدن مادی غرب و نمودار فقر اخلاقی و فضیلت در اجتماع امروز است. عقربه ایست نمودار نارسایی علوم و دانش مادی در پاسخگویی به نیازمندی های بشر و بازگو کننده ی عجز و ناتوانی قوانین بشری در حل مشکلات و اداره ی اجتماعات و رهبری انسان ها.

و گرنه چرا با پیشرفت علوم و تکنیک و فراهم شدن همه گونه وسایل رفاه و آسایش برای بشر و کام جویی و بهره گیری از همه ی پدیده ها به جای آن که انسان ها را شادکام تر و سعادتمندتر کند فرسوده تر و بیمارتر و بدبخت کرده است آسایش و آرامش سلب شده و جا به اضطراب و دلهره و نگرانی ها داده است. این جاست که نسل نگران و سرگشته به دنبال گمشده می گردد و چون آن را - که تنها در سایه ی ایمان است - نمی یابد، به الکل و افیون و قرص های مسکن و خواب آور پناه می برد یا سر انجام به دامن خود کشی پناهنده می شود؟ چرا چنین شد؟ جواب روشن است علوم مادی تنها به جنبه ی جسمی و نیازمندی های مادی انسان توجه کرده ولی به بخش عمده ی عرصه ی وجود انسانی یعنی روح و

ص: 9

نیازهای روانی و معنوی او توجه نکرده و آن را نادیده گرفته است. در نتیجه این همه آشفتگی ها و نگرانی ها و نابسامانی ها پدید آورده.

فقدان ایمان و نیاز بسیار بشر به آن آن چنان مهم است و نقش آن در زندگی انسان ها آن قدر احساس می شود که بزرگ ترین روانشناس معاصر و دکتر طبّ و حقوق استاد کرسی روانشناسی «پرفسور کارل یونگ» می گوید:

بیماری قرن ما بیماری مذهبی است. در اثر تکنولوژی و جمود تعالیم و کوته نظری و تعصب بشر قرن بیستم لا مذهب شده و سرگشته در جستجوی روح خود است و تا مذهبی نیاید آسایش ندارد.

بی مذهبی لا محاله پوچی و بی معنا بودن زندگی را سبب می شود و داشتن مذهب و آرمان به زندگی مفهوم و معنا می بخشد آن کس که با شهامت در راه خودشناسی گام گذاشت به خداشناسی می رسد و در مرحله ی آخر به تکامل نفس و فردیت خود و اصل می گردد. (1)

بدون مذهب و ایمان حقیقی آرامش وجود نخواهد داشت. قرآن کریم در این زمینه تعبیر بسیار جالبی دارد:

هر که از یاد خدا غفلت ورزد و از ایمان و دین روی بر تابد، مسلما زندگی او تنگ، رنج آور دردآلود و ناگوار خواهد بود. (2)

زندگی تنگ و توام با نگرانی، نتیجه ی بی ایمانی و نداشتن قرارگاه فکری و پناهگاه معنوی و براثر تنها کمبود بشر، در حیات فردی و اجتماعی در این قرن پر اضطراب است برای رهایی از این غرقاب هولناک و نجات از نگرانی ها ناگزیر از پذیرش عقیده ی خالص مذهبی هستیم.

«دکتر گیلورد هاوزر» در کتاب «گذر نامه برای یک زندگی نوین» می نویسد:

ما در زندگی به اعتدال و ایمان احتیاج داریم و من با ژ.ا. لیبمان

ص: 10

G.A.Liebman بزرگ ترین فیلسوف عصر حاضر هم عقیده هستم آن جا که می گوید «دین و مذهب در زندگانی به انسان اطمینان و تکیه گاه روحی می بخشد». (1)

قرآن کریم می فرماید:

آگاه باشید که آرامش دل ها و اطمینان خاطر تنها در سایه یاد خدا و ایمان است. (2)

راستی چرا آرامش و سکون و اطمینان خاطر مخصوص مؤمنان و افراد خداشناس باشد و دیگران از این نعمت بزرگ محروم بمانند؟

شما حساب کنید کسی که همیشه از یک قدرت بی پایان غیبی کمک می گیرد و خود را وابسته به خداوند قادر ،حکیم دانا و مهربان می داند و او را یاور و پناهگاه خویش می پندارد و نیروی غیبی و معنوی او را پشتوانه ی خود می داند و او را در هر حال ناظر و آگاه به کارهای خویش محسوب می کند و خواست و اراده اش را در سرنوشت خویش موثر می داند و طبق مصلحت خدا و با یاد او کارها را شروع می کند و در انتظار پاداش و اجر دنیوی و اخروی خداوند بزرگ می باشد نباید احساس آرامش و امنیت کند؟

در مقابل کسی که برای خود قرارگاه فکری و پناهگاه معنوی و مطمئن و آرمان مقدسی ندارد و همانند پرکاهی در فضائی بی پایان دستخوش گردباد و توفان های حوادث است و هر لحظه به سویی می گردد و سرگشته و حیران است؛ نباید دستخوش اضطراب و نگرانی گردد؟ راستی کدام دسته سزاوار آرامش روحی و امنیت خاطر هستند؟

قرآن کریم جواب روشن و قاطعی می دهد. آن جا که در مقام مقایسه ی مشرکین و کفار و مؤمنان می فرماید:

«کدام یک از این دو دسته سزاوار آرامش و امنیت حقیقی هستند؟ آنان که به خداوند گرویده و ایمان خود را به ستم و (شرک) نیامیخته اند تنها برای آنان

ص: 11

آسایش روحی است و هم آن ها هدایت یافتگانند» (1)

با کمک این پشتوانه ی معنوی یعنی ،ایمان می توان مشکلات را رفع و بر نگرانی ها غلبه کرد. حتی آن را به عنوان مؤثرترین داروها در معالجه ی روحی و جسمی بیماران بکار برد.

دکتر پول ارنست - آدولف P.E.Adolph متخصص جراحی عمومی و طب دانشگاه پنسیلوانیا می نویسد: «..... مهم ترین عامل شفای مریض ویتامین ها، دارو، معدنیات و جراحی و.... نیست بلکه امید و ایمان می باشد. من به این نکته پی بردم که از این پس باید جسم مریض را با بکار بردن وسایل طبی و جراحی و روح وی را با تقویت ایمانش نسبت به خدا معالجه کرد. ثابت شده است که اگر ایمان و توسل به خدا در معالجات منظور شود و از عوامل معالجه محسوب گردد، نتایج درخشانی به دست می آید». (2)

قدرت ایمان شگفت انگیز است و ای بسا افرادی که در اثر نداشتن ایمان دچار نگرانی ها شده و ناامید و مأیوس به کام مرگ و انتحار فرو رفته اند.

راه نیافت بلکه هر روز در مبارزه را سختر و سرسخت تر از روز پیش پایمردی کرد.

ایمان اسلامی این بزرگم رد و قاطبه ی ملت مسلمان بود که با دست های خالی توانست رژیمی را با میلیاردها دلار اسلحه و با برخورداری از حمایت ابر قدرت ها از اریکه قدرت به زیر کشد و طاغوت را سرافکنده و گریان و ذلیل فراری سازد...

آری براستی معجزه ی ایمان، مؤمن را چون کوه استواری می سازد که هیچ سیل و توفان را یارای در هم شکستن آن نیست.

ساختمانی را که در بستر رودخانه و مسیل قرار دارد؛ به نظر آورید. اگر بنیان آن سست باشد و با آجر و گچ و مصالح معمولی بنا شود، در اندک زمانی با اولین حمله و هجوم سیل از بیخ و بن کنده می شود و دیواره هایش فرو می ریزد. ولی اگر پی و بنیانش محکم باشد و با بتون آرمه و سیمان مسلح و آهن پایه ها و دیوارش را بنا کنیم امواج خروشان سیل در آن مؤثر نیست و نمی تواند مقاومت آن را در هم بشکند در نتیجه ساختمان محکم و پناهگاه مطمئنی خواهد بود.

قدرت مقاومت مردان با ایمان نیز، در برابر حوادث مشکلات و نگرانی ها، به کوه تشبیه شده است ﴿الْمُؤْمِنُ كَالْجَبَلِ الرّاسِخ لايُحَرَّ كُهُ الْعَواصِفُ﴾.

مؤمن روحی بزرگ و قلبی گسترده دارد نگرانی ها و حوادث نمی تواند او را هضم کند و یا همرنگ خود سازد با آن که نگرانی همانند اسیدی است که قطره قطره بر آهن ریخته و سرانجام آهن را سوراخ می کند، و یا چون موریانه یی است که جان انسان ها را از داخل می خورد و از پای در می آورد.

اما مؤمنان که خود را با ابدیت و بی نهایت پیوند داده اند و به خدای بزرگ و لطف و کمک بی پایانش امیدوارند روحشان بزرگ و چنان چون اقیانوس است و قطراتی که از ابرهای تیره و متراکم نگرانی می چکد در برابر پهنای دریای تحمل و صبر مؤمن شرمسار می شود.

امام صادق علیه السلام فرمود:

ص: 13

مؤمن از پاره های آهن محکم تر است چون پاره های آهن در آتش تغییر می یابد اما مؤمن اگر کشته شود و دوباره زندگی و باز کشته گردد، قلبش تغییر نمی یابد و هماره ثابت و پایدار است.

ص: 14

آنان هدیه می کنند!»

در نتیجه، واکنش گروه انقلابی و روشنفکر در برابر این گونه اعمال آن شد که دین را مانع پیشرفت و عامل رکود و مدافع منافع امپریالیست ها قلمداد کنند.

انقلاب این گروه آتشی افروخت که خشک و تر حق و ناحق را باهم سوزاند و مانند سیل بنیان کن زشت و زیبا خوب و بد را یک جا با خود برد.

پیداست که آیین حیاتبخش و انقلابی اسلام نیز از این تهمت ناجوانمردانه مصون نماند و آنان که از ماهیت اصلی و تعلیمات ارزنده ی اسلام بی اطلاع ،بودند پنداشتند اسلام هم مانند مسیحیت است. و انسان ها را به سکوت و تسلیم در برابر بی عدالتی ها و ستمگری ها و استعمار دعوت می کند.

گویی آنان روح اسلام را درک نکرده بودند و گرنه با کمی دقت در متن دستورات اسلامی و بررسی مسائل آن و مطالعه ی مدارک اسلامی می دیدند که اسلام با وضع قانون امر بمعروف و نهی از منکر و نظارت ملی و ایجاد مسؤولیت عمومی و فردی در کارها تدبیر و پیش بینی لازم را برای جلوگیری از فساد ركود و خفقان نموده است.

پیامبر اسلام می فرماید: همه مسؤوليد ﴿كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ ...﴾. (1)

اسلام امر به نیکی ها و جلوگیری از بدی ها و جهاد و مبارزه را چون نماز و روزه واجب دانسته و قرآن با قاطعیت تمام می می گوید:

«با آنان که تجاوز و ستم می کنند نبرد کنید تا به امر خدا بازگشت کنند». (2)

این نمونه یی از ده ها آیه و روایت است که مسلمانان را به مبارزه علیه کفر و فساد و ظلم و... فرا می خواند.

این است منطق اسلام و تعالیم آن که خود عامل تحرک است و اساسا ایمان بهترین عامل تحرک انسان ها به سوی هدف عالی انسانی است

ص: 16

شاهد زنده ی ما در تاریخ گذشته ی اسلام زندگانی پر ماجرای پیامبر عظیم الشأن اسلام و جانشینان پاک اوست پیامبر اسلام با دست خالی و یک تنه در برابر بی عدالتی، شرک، استثمار، رباخواری ها و ظلم و زورگویی ها و همه ی مفاسد محیط آن روز مکه و جهان قیام کرد بارها دچار شکنجه، آزار ارعاب و حتى تهدید به مرگ شد.

مدت زیادی در درهی معروف به «شعب ابی طالب» در محاصره ی اقتصادی به سر برد و مسلمانان در اثر اذیت و آزار قریش به خارج از کشور مهاجرت کردند خانه اش در معرض هجوم و شبیخون شمشیر زنان سران قریش- که منافع نامشروع خود را در خطر می دیدند- واقع شد. همه ی این ها یک لحظه آن حضرت را از هدف مقدس غافل نکرد و کوچک ترین سستی و کوتاهی در انجام مأموریت مقدس و الهی خود برای رهایی توده ها از قید اسارت و استثمار و برای رهایی افکار از قید اوهام و خرافات در او راه نیافت. پس از آن که از تهدید شکنجه و ... خسته شدند خواستند تا از راه تطمیع و وعده در این در نفوذ ناپذیر ایمان و اراده رخنه کنند سران قریش ثروت و سرمایه ی زیاد ازدواج با بهترین دوشیزگان ریاست و زمامداری قوم را (یعنی از عوامل مؤثری که اکثر داعیان و رهبران در برابرش تسلیم می شوند) به آن حضرت پیشنهاد کردند ولی شرمسار برگشتند چه آن حضرت فرمود اگر خورشید را به دست راست و ماه را به دست چپم بگذارید تا از این مأموریت دست بردارم... دست بردار نیستم. (1)

آیا این آیا این همه پایداری و مقاومت جز با نیروی ایمان میسر بود؟ آیا اصولاً پیامبر تکیه گاهی جز نیروی خدایی داشت؟ چه عاملی جز ایمان سبب تحمل آن همه فشارها و شکنجه ها شد؟ در جنگ احد که تنها پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و یکی دو نفر دیگر جانانه می جنگیدند و با همه ی زخم های کاری تا پیروزی نهایی به نبرد ادامه دادند و مانند دیگران فرار نکردند؛ پناهگاه و امید آنان چه بود؟ آیا

ص: 17

پشتوانه یی جز عقیده به خدا و ایمان به رسالت الهی داشتند؟ امام حسین (علیه السلام) چرا در شرایطی حساس و طاقت فرسا تا آخرین قطره ی خون خود و عزیزانش می جنگد و تسلیم نمی شود و حاضر به سازش با بی عدالتی، ستم، جنایت و فساد - که همه در وجود یزید پلید و عمالش مجسم شده بود - نمی گردد؟!

آیا درباره ی امامان پاک ما هیچ فکر کرده اید که چرا بیشتر عمر آنان در زندان های بیدادگران و ستم پیشگان گذشته است و سرانجام با زهر ستم آنان از پای درآمده اند و یا در میدان های جنگ تا آخرین قطره ی خون خود جنگیده و سر انجام کشته شده اند؟ آیا این ها نمودار ناسازگاری اسلام و تشیع در برابر زور و غارت و چپاول و بی عدالتی نیست؟

شاهد زنده ما در این ،عصر انقلاب اسلامی ملت مسلمان ایران است براستی تاریخ تکرارهای جالبی دارد؛ رهبر عظیم الشأن نهضت اسلامی ایران که به پیروی از پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) با رژیم جاهلی و دست نشانده ی خارجی به مبارزه، پرداخت با مشکلاتی از همان گونه که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) گذشته بود روبرو گردید.

این بزرگ مرد نیز دست خالی و یک تنه در برابر بی عدالتی فساد استثمار و ستمگری و زورگوئی برپا خاست و هیچ مشکلی نتوانست او را از مسیر مبارزه ی اسلامیش بیرون برد.

شبانه به خانه ی او هجوم آوردند او را به زندان افکندند و بالاخره از وطن و سرزمین خود بیرون راندند و علیه او توطئه ها کردند، و حتی شاه مخلوع در صدد تطمیع او برآمد اما در همه ی احوال همان که بود باقی ماند و بی تردید به کوبیدن نظام ظلم و زور ادامه داد تا ملت مسلمان یکباره بر آشفتند و بپا خاست و چنان که دیدیم همه ی نهادهای رژیم جبار را ویران کردند و جهان را شگفت زده ساختند...

راستی این گونه فداکاری ها که صفحات تاریخ اسلام و شیعه را پر کرده است به چه نیرو و قدرت انجام می پذیرد؟ با حمایت کدام قدرت خارجی یا داخلی وقوع می یابد؟ مگر اینان علاقه به حیات و زندگی و زن و فرزند و مال و مقام را

ص: 18

نمی فهمیدند؟ پس چرا همه را فدای هدف و دین و مبارزه با بیداد و ستمگری زمامداران خائن می کردند؟

اینان فقط با سرمایه ی ایمان به خدا و عقیده به رسالت آسمانی اسلام و با اتکاء به قدرت پروردگار دست از جان و دل شستند؛ اینان همان اولیاء و دوستان خدایند که خوف و ترس از هیچ چیز ندارند. ﴿الا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لأهم يَحْزَنُونَ﴾. (1)

چون فقط از خدا حساب می برند و به او متکی می باشند، از هیچ قدرتی، حتی از مرگ نمی هراسند.

این سخن پیشوای اول جهان تشیع علی (علیه السلام) است که در مقام جهاد و مبارزه در راه دین و هدف می گوید:

اگر تمام عرب برای قتل من متحد شوند و به جنگ من بیایند یک تنه به آنان حمله می کنم و پشت به جنگ نخواهم کرد. (2)

این منطق اسلام است در برابر خیانت و جنایت، ظلم و ستم، غارتگران و استثمار کنندگان.

مسلمان واقعی با پیمان با خدا و رسول و مؤمنان، خود را تنها وابسته به (حزب الله) می داند و اگر به اصول و دستوراتش عمل کند همیشه پیروز و غالب است، ﴿... فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ﴾. (3)

منظور از اسلام و ایمان، مذهب و ایمانی با چنین آرمان و هدف و رسالت است از این جهت مسلمانان صدر اسلام و مؤمنان حقیقی تسلیم مرگ سرخ و افتخار آمیز می شدند و در راه خدا شهید می گشتند و هرگز تسلیم زور و ستم نمی شدند و تن به خواری و ذلت نمی دادند و شعارشان چنین بود: ﴿اَلْقَتْلُ اَولی مِنْ رُكُوبِ الْغَارِ - وَالْغَارُ اَوْلَى مِنْ دُخُولِ النّارِ﴾. (4)

ص: 19

اسماعیل فرزند امام صادق (علیه السلام) فوق العاده بیمار بود، کمال، فضائل، اخلاق و زیبایی این پسر چنان بود که دوست و دشمن به او علاقمند بودند در بیماریش همه به ویژه پدر بزرگوارش امام ششم (علیه السلام) فوق العاده ناراحت و نگران بودند تا جایی که می پنداشتند اگر اسماعیل بمیرد حضرت نیز از کثرت اندوه از بین می رود. لیکن پس از مرگ او با تعجب دیدند آن حضرت جزع نمی کند و ناراحتی قبلی او برطرف گردید جریان را پرسیدند فرمود ما خاندان رسالت تا وقتی که بلا و حادثه نازل نشده دعا و نیایش می کنیم و از خدا می خواهیم که حادثه واقع نشود ولی وقتی که آن حادثه واقع شد صبر می کنیم. (1)

امام چهارم (علیه السلام) در ضمن دعای خود در سحرهای ماه رمضان می فرماید «خدایا به من ایمانی عطا کن که همواره با قلب و فکرم هماهنگ باشد یقینی ده که بدانم جز خواست تو واقع نمی شود و جز آن چه تو برایم خواسته ای بمن نمی رسد و مرا به آن چه که در زندگی نصیبم کرده ای راضی و خشنود ساز». (2)

صبر و شکیبایی، پذیرش و قابل انعطاف بودن در برابر حوادث اجتناب ناپذیر، برای بقای انسان در رویدادهای زندگی لازم است. گیاهان در برابر حوادث خم می شوند و با انعطاف خود توفان و تندباد و... را از خود عبور می دهند. و اگر در برابر آن ها مقاومت کنند به ناچار در هم می شکنند و از بیخ و بن برکنده می شوند سنبله ها بوته ها در زیر بار برف و توفان خم می شوند و پس از آن که برف آب شد و توفان گذشت کم کم سر بلند می کنند و به حیات خود ادامه می دهند.

امیر مؤمنان على (علیه السلام) می فرماید: «کسی که صبر و بردباری موجب رهایی و خلاص او نشود بی تایی هلاکش می کند.» (3)

آن حضرت به فرزندش محمد توصیه می کند:

ص: 21

«ضربات خردکننده ی نگرانی را با استقامت و تحمل در هم شکن و آن را از خود دور کن. خویشتن را به بردباری و صبر عادت ده که صبر، خصلت نیکویی است، و نگرانی، ترس و حوادث دنیا را به وسیله ی آن بر خود هموار ساز» (1)

این نکته را نیز یادآور می شود که نباید خیال کنیم معنای صبر آنست که در برابر ستم و خیانت و زورگویی تسلیم شویم و به آن راضی باشیم و یا اگر سودجویان و استعمارگران وضعی به وجود آوردند ما نیز خود را با آن تطبیق دهیم و فقط به انتظار سرنوشت بنشینیم.

زیرا این پندار از نظر اسلام درست نیست اسلام تاکید می کند که مسلمانان باید بکوشند تا عوامل فساد و ستم را براندازند و هیچ گاه نمی توانند به آن تن بدهند یا راضی باشند.

امام صادق علیه السلام فرمود: ستمکار و کسی که به ستم کار کمک می کند و کسی که به کار او راضی و خوشنود است هر سه شریک ستم هستند. (2)

ص: 22

مثلا ناراحتی و نگرانی اگر در اثر امراض جسمی و بیماری هاست، باید پیش از آن که به مرحله ی غیر قابل علاج برسد به پزشک متخصص مراجعه کند تا با به کار بستن دستورها و راهنمایی های او و استراحت، بهبود یابد.

و نیز فراموش نکند که تلقین در ایجاد یا شدت بیماری خیلی مؤثر است؛ ممکن است انسان سالمی با این تلقین که بیمار است دچار نگرانی شدید شود و همین تلقین بی جا او را ناتوان سازد.

برعکس با تلقین سلامتی می تواند تدریجا بهبود یابد.

این شیوه در بسیاری از بیماری ها به ویژه بیماری های «روان تنی» خیلی مؤثر است. و اگر پس از مراجعه و مداوا در اثر تلقین بهبودی نیافت و یا مرضی، غیر قابل علاج تشخیص داده شد باید با بردباری خود را برای پذیرش و تحمل آن آماده سازد و با سرگرمی ها و مطالعه آن را فراموش کند تا با این روش، از بیماری جلوگیرد یا از شدت آن بکاهد.

ولی همان گونه که اشاره شد؛ اکثر نگرانی ها فکری است و همین نگرانی های فکری خود تولید انواع بیماری های روانی و جسمی می کند و برای چاره جویی باید نکات ذیل را مراعات کرد:

اگر عامل نگرانی مصیبتی دلخراش یا حادثه یی ناگوار باشد، گاهی اشک ریختن بسیار مفید است تا ناراحتی شدید را برطرف سازد. بارها دیده یا شنیده شده است که افراد از زن مرد پسر و دختر می گویند «چه راحت شدم اگر گریه نمی کردم، دق می کردم. خوب شد که چند قطره اشک ریختم.» مسلما این خود موجب آرامش روحی و تسکین قلب می باشد. البته معنای گریه گله نیست تا با مقام صبر نسازد. (1)

خواهی یافت، بدون آن که شخصیت خویش را نزد کسی خرد کنی و یا انسانی را از اعمال و اسرار نهان خویش باخبر سازی.

امام صادق علیه السلام می فرماید خداوند بزرگ راه هیچ روزی و درآمدی را بر مؤمنان نمی بندد مگر آن که راه بهتر و مفیدتری را می گشاید. (1)

همچنین اگر در شهری نتوانستید کسب و تجارت کنید می توانید به شهرهای دیگر کوچ کنید. رسول گرامی اسلام فرمود: آن گاه که گرفتاری زندگی و تنگی معیشت به کسی روی آورد باید برای کسب و کار بیرون برود و موجب غم و اندوه خود و خانواده اش نگردد. (2)

و اگر در تجارت با شکست روبرو شدید، روشن است که این شکست تجاری علل اقتصادی دارد و باید به متخصص فن تجارت و اقتصاد رجوع کنید تا عوامل شکست شما را بررسی کند. مشورت با تجار موفق و صاحب نظران اقتصادی در برخی موارد لازم و ضروری است چرا که از این راه می توانید از تجربه ی آنان درس بگیرید بدیهی است که بهترین راه موفقیت بهره برداری از تجربه دیگران است که سال ها در این فن آزموده شده اند.

بعلاوه شما باید توجه کنید که در شهر شما صدها نفر ثروتمند و سرشناس در یک لحظه تمام هستی خود را از دست داده و یا ورشکست شده اند و یا افرادی که زندگی را از هیچ شروع کرده و آه در بساط نداشته اند ولی در اثر پشتکار و تلاش با صبر و حوصله و استفاده از تجربیات دیگران و تکرار نکردن اشتباه های گذشته همه چیز را بازیافته و به موفقیت های بزرگی رسیده اند و شخصیتی ممتاز کسب کرده اند؛ شما چرا نتوانید چنین باشید مگر از دیگران چه کم دارید؟

زندگی را ساده و ساده تر کنید و احتیاجات خود را به حداقل محدود کنید تا زندگی برای شما شیرین و لذت بخش شود و بدانید که بیشتر ناراحتی ها و تشویش ها نتیجه ی آزمندی و بلندپروازی و نداشتن عقل معاش است.

امام علیه السلام فرمود: کسی که مراعات اقتصاد کند من ضمانت می کنم که فقیر نگردد. (1)

امام صادق علیه السلام فرمود: تقدیر و تنظیم برنامه ی اقتصادی و زندگی و داشتن عقل معاش از تمامی کمال انسانی است. (2)

امام باقر علیه السلام فرمود: «کسی که اقتصاد در معیشت و حساب صحیح دخل و خرج در زندگی نداشته باشد؛ خیری در او نیست...». (3)

چه خوب است که در زندگی اگر گنج زر نیست: گنج قناعت باشد، که فرموده اند ﴿الْقَنَاعَةُ مَالٌ لا يَنْفَدُ﴾ قناعت مالی است که تمامی ندارد. (4)

دانشمندان بپردازید. از سرگرمی های مهیج و غلط جنسی یا غیر آن، خواه به وسیله ی مطالعه ی کتاب های مربوط یا تماشای صحنه ها و فیلم های مهیج جداً پرهیز کنید چون مضر است و موجب ازدیاد نگرانی می شود.

ولی در عوض می توانید با ورزش و تفریحات خود را سرگرم کنید تنها یا با دوستی به گردش و تماشای مظاهر طبیعت باغ و چمنزار، کوه و صحرا، ساحل رودخانه و.... بروید به ویژه در بامداد و قدری درباره ی آن ها اندیشه کنید که چگونه آن ها با متانت و آهستگی همواره وظیفه ی خود را انجام می دهند خورشید آهسته آهسته از افق سر می زند و می درخشد آب ها آرام به راه خود می روند درخت ها با حوصله به خدمت ایستاده اند کوه ها با وقار و سنگینی به فرمان نشسته اند این همه آرامش و فرمانبرداری و تحمل بهترین پند و حکمت است و درس زندگی سالم به شما خواهد داد.

«تولستوی» نویسنده ی مشهور روسی، تیرگی خاطر را با گردش در هنگام غروب و تماشای فرو رفتن خورشید در صحراهای بیکران و منظره ی روح افزای غروب برطرف می ساخت. (1)

گردش و مسافرت و به ویژه مسافرت های مذهبی و زیارت ها که شاید به نظر برخی ها ساده جلوه کند برای رفع نگرانی ها و به دست آوردن آرامش فکری و سلامت روح و جسم بسیار سودمند و ضروري است.

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: مسافرت کنید تا سالم و تندرست باشید. (2)

به علاوه، شما می توانید با کار در باغچه خانه تهیه وسایل ابتدایی و دستی، تعمیر برخی از لوازم خانه و یا کارهای دیگر منزل که همه جا و در همه ی خانه ها امکان پذیر است خویشتن را سرگرم کنید و بدینوسیله دیو نگرانی را از تجاوز به حریم دل و فکر خویش برانید کار و ورزش های سبک به شما نیرو و سلامتی می بخشد و بدانید که کار کسی را از بین نمی برد بلکه مایه ی سلامتی

ص: 30

است و اندوه و غم است که انسان را تباه می سازد.

و نیز آن گرامی فرمود: داناترین مردم به خدا، راضی ترین آن هاست به آن چه خدا می خواهد . (1)

(و البته فراموش نشود که رضایت به خواست خداوند در مواردی است که مصیبتی بوقوع پیوسته و یا شکستی بر ما فرود آمده و زمان و یا عوامل پیشگیری آن گذشته و در دست ما نیست که بتوانیم فوراً آن را تغییر دهیم و بهیچ وجه این رضایت به معنای سکون و سکوت و واگذاشتن وظایف قطعی هر مؤمن نیست و دقیقاً به این معناست که پریشان و مأیوس نباشیم و خدا را حاضر و قادر بدانیم و با توکل و اعتماد بر او بی هیچ یأس و غم بازدارنده ای به راه ایمان و وظایف خود ادامه دهیم و نیز در موارد ویژه ای که بر اساس نظام کلی عالم رویدادهایی وقوع می یابد که کوشش بشر و دست او در آن راهی ندارد مانند فرزند داشتن یا نداشتن دختر داشتن یا پسر داشتن مدت عمر، از دست دادن پدر و مادر یا عزیزان دیگر و.... که در این موارد جز سر فرود آوردن در برابر خواست خداوند و دل بستن به او و بدور ماندن از یأس و کج فکری چاره ی دیگری نیست و این خود کاری شایسته و سازنده است.)

چرا فکر خود را به زیبایی های جهان و مظاهر نشاط انگیز زندگی جنبه های مثبت و سودمند نعمت های متعددی که در اختیار ما است مشغول نسازیم؟ آیا بهتر نیست عوض آن که کابوسی در فکر خود به وجود آوریم، بهشتی دل انگیز و روح افزا با افکار خویش در مغز خود ترسیم کنیم تا همیشه با نشاط و شاد خاطر باشیم.

وقتی کسی همه راه ها را مسدود می بیند حتی کمک و لطف خدا را نادیده می انگارد و تسلیم غم و غصه و نگرانی ها می شود زبانحالش این است که من هرگز از این غصه رهایی نخواهم یافت یا خدایی نیست تا مرا کمک و یاری دهد و این نشان بی ایمانی و نداشتن اعتقاد به وجود خداوند قادر و مهربان است.

باید توجه داشته باشیم که در پس این نظام طبیعی و محسوس نظام دیگری است خداوند آن را در بن بست های زندگی و در واپسین دقایق حیات به وجود می آورد و مسیر حوادث را عوض می کند و آن چه به صلاح ماست می آفریند. از این جهت می بینیم که بسا مریض های ناامید و انسان های مأیوس که تنها با فروغ ایمان و امید شفا یافته اند و یا به زندگی حیاتبخشی رسیده اند.

بنابر این باید در هر حال و هر شرایط به این مبداء هستی امیدوار باشیم و از او برای گشایش کارها و حل مشکلات نیرو بگیریم.

ص: 34

یا در مقام یک فرد عالی رتبه ی اداری و کشوری؟

یا همانند یک دانشمند متفکر، یک نویسنده ی بزرگ یک مخترع یا مكتشف و یا یک فیلسوف؟

یا قهرمان نامی جهان فوتبال یا بوکس و یا هنرمند یا هنر پیشه ی مشهور جهان؟

یا سلطان نفت و فولاد و یا صاحب ثروتی سرشار و یا گرداننده ی شرکتی عظیم یا سهامدار کارتل های بزرگ؟

و یا دارنده ی منشی بلند در زمینه های اخلاقی، روحی، معنوی و مذهبی؟ ناگفته پیداست که هر یک از مقام هایی که بر شمردیم در نزد گروهی مخصوص تابناک است و هر فرد بر اساس تمایلات و تربیت و ویژگی های روحی خویش یکی از آن موارد را الگوی ایده آل برای شخصیت خویش می داند.

اما به طور کلی می توان گفت همه می خواهند دارای منشی بلند و شخصیتی متعالی باشند تا در آن منشاء خدمات و پیشرفت هایی باشند و یا بر خود ببالند و یا به دیگران فخر بفروشند و چشم هر بیننده را به حسرت و غبطه به نظاره ی خویش و ادارند.

***

پوستی چند هزار دلاری (1) را ملاک عظمت و شخصیت خود می پندارند.

و برخی دیگر داشتن طرفداران زیاد را برای کسی، نشانه ی بزرگی منش او می دانند تا آن جا که به خاطر مرگ چنین کسی هزاران نفر خودکشی می کنند یا ته سیگار و چند تار موی او را صدها یا هزاران تومان خریداری می نمایند.

و یا به داشتن یک عکس و حتی یک امضاء و یا به دیدن او در لحظه یی اگر چه از دور، برخود می بالند...!

باری، به پرسش خویش، برگردیم که:

عرب را بر غیر عرب و سپید را بر سیاه برتری نیست مگر به تقوی و پرهیزگاری.

از دیدگاه اسلام شخصیتی که از «تقوی» تهی باشد، ارزشمند نیست. چرا که پرهیزگاری، باعث به وجود آمدن شخصیتی راستین و ژرف می.گردد آن که از خدا بیم دارد در کردار و برخوردها آن چه را که او و جامعه او را به نیکبختی می رساند رعایت می کند

آویزهای دیگر نیز که شخصیت افراد بدان آذین می یابد همه از لوازم پرهیزگاری است.

پرهیزگار؛ بدکردار و بد رفتار و تندخو و خشن و کثیف نمی تواند بود. پلشتی و ناپاکی و رذالت و خشونت با «پرهیزگاری» جمع نمی گردد.

اسلام این مکتب برتر تربیت و عمل اهتمامی ویژه دارد که افرادی با منش بلند پرورش دهد تا بتوانند در همه مراحل زندگی، سرفراز و مشخص و نمونه زیست کنند. پس همه ی مراحل زندگی را تحت کنترل گرفته است

ویژگی های پدر و مادر است بنابراین اسلام، با دستورهای لازم توجه دقیق والدین را به اهمیت این مرحله جلب می کند:

مثلا می گوید:

- اگر یک الکلیست (می خواره)، به خواستگاری آمد، با او ازدواج نکنید. (1)

- به بد اخلاق زن ندهید. (2)

از ازدواج با زن بی شعور بپرهیزید؛ که همنشینی او گرفتاری است و فرزندانش تباه و فاسد خواهند بود. (3)

- بهترین زنان شما کسانی هستند که عقیم نباشند مهربان، پاکدامن، محترم، فروتن در برابر شوی و نسبت به دیگران سنگین و بی اعتنا باشند. (4)

از ازدواج با زیبارویانی که در خانواده ای آلوده پرورش یافته اند، پرهیزید.

اِيَّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدِّمَنِ...؟ (5)

تلالؤ این همه باریک بینی و ژرف بینی، جز در چشم مهربان اسلام به هم نمی رسد این همه دقت آشکار می کند که اسلام چگونه با همه ی ریزه کاری هایی که در ساختن منش کودک از آغاز بسته شدن جنین مؤثر می باشد آشناست و بدانها توجه دارد.

در مراحل دیگر نیز چون ایام بارداری مادر، شیر خوارگی نوزاد و کودکی دستور العمل های مفیدی در زمینه ی خوراک بهداشت خواب استراحت و هم در کردار و رفتار و روابط زناشویی داده است

ص: 39

حتی در گزینش دایه و پرستار و شیری که نوزاد می نوشد شرایطی را گوشزد کرده است.

اسلام کردار و رفتار و برخورد والدین را در بدآموزی یا تربیت صحیح کودک، بسیار مؤثر می داند تا آن جا که آن ها را از آمیزش و عشق ورزی در برابر کودکان باز می دارد.

این نکات ارزنده را روانکاوان و دانشمندان زیست شناس و روانشناس به تازگی دریافته اند:

«دوران کودکی باید پاک و سالم و جدا از تحریک های جنسی بماند. کودک حساس است و همه می دانند که مبارزه با حساسیت کودک دشوار می نماید.

هیچ چیز برای روانکاو دشوارتر از این نیست که ببیند از آغاز کودکی، تحریک های جنسی یا دست کم چیزی مشابه آن با سلسله اعصاب کودک رویاروی بوده است.

ریشه ی همین تحریک ها در زمان کودکی است که بعدها به گونه ی عقده های روانی، بروز و طغیان می کند.

بیشتر کودکان را پدران و مادران به سوی فساد جنسی و طغیان غریزه می کشانند چون در برابر دیدگان آنان آمیزش می کنند.» (1)

وضع ظاهر، طرز گفتار و رفتار، پوشاک و حتی سلامت و دانش و بسیاری از جنبه های دیگر منش انسان تابع محیط است.

به ویژه کودک که همچون نهال نورس می باشد.

همچنان که رشد و بالیدن و ثمر دادن نهال وابسته است به این که در کجای بوستان و باغ قرار گیرد و چقدر از آفتاب بهره برد و چه اندازه آب به آن برسد و چگونه و از چه منبع آبیاری شود؛ کودک نوپا نیز از عوامل محیطی خود بسیار تأثیر پذیر است. و بلکه بسیار تأثیر پذیرتر.

اسلام، به این نکته ی حساس نیز بسیار توجه دارد. پیروان خود را از رفتن به مراکز آلوده باز می دارد و به رفتن در محافل دانشمندان ترغیب می کند.

و می گوید: با هر کس طرح دوستی میفکن که صفات دوست به دوست سرایت می کند.

حتی اسلام شرکت در بزمی را که در آن به میخواری نشسته اند نهی می کند درود بر اسلام با این همه واقع بینی و باریک اندیشی.

***

بلال به جای چرب زبانی و چاپلوسی فقط گفت:

﴿اِنْ تُزَوِّجُونَا فَالْحَمْدُلِلهِ وَإِنْ تَمْنَعُونَا، فَاللَّهُ أَكْبَرُ﴾ (1)

اگر با ما وصلت کنید، خدای را سپاس خواهیم گفت و گرنه خدا بزرگ است.

او می داند که عزت و بزرگی منش، ویژه ی بندگان راستین خداست او تربیت شده ی مکتبی است که می گوید: ﴿لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾ (2)

او به خود اجازه نمی دهد که در برابر خواسته دل خود و یا قدرت مالی خانواده دختر، خود را کوچک کند و زبان به تعلق بیالاید.

روح سترگ او زیر بار پذیرش خواری هایی در لفاف جمله هایی نظیر «ما را به غلامی بپذیرید» نمی رود.

پس چرا گریه می کنی؟

- گریه شوق و حسرت است:

شوق شهادت و حسرت از آن که بیش از یک جان ندارم تا در راه ایده ی خويش، فدا کنم...

آن سردار، از دلیری او به شگفت آمد و در دل او را بسیار ستود؛ و گفت: بیا سرم را ببوس و آزاد باش!

- هرگز.

- نصرانی شو تا دخترم را به عقد تو در آورم و نیمی از آن چه دارم نیز با تو واگذارم.

- هرگز.

- پس شرم را ببوس تا تو و هشتاد تن از مسلمانان را نیز با تو آزاد کنم.

عبدالله چون دریافت که جان دیگران از مسلمانان را خواهد خرید حاضر شد و سر او را بوسید و همه آزاد شدند... (1)

این نمونه یی است از منش یک جوان که تربیت اسلامی یافته است و در پرتو تربیت، شخصیتی چنان عظیم به هم رسانده که بی اختیار، همه ی ستایش آدمی را به کرنش خویش بر می انگیزاند. درود بر او باد و بر شخصیت پولادین و منش بلند او.

- امام محمد باقر علیه السلام می فرمایند:

شور بختی و حادثه ها و نکبت و شکست همه به دست انسان و بر اثر گناه آلودگی، پیش می آید... (1)

امير المؤمنين على علیه السلام می فرمایند:

﴿هَلَكَ مَنْ أَضَلَّهُ الْهَوى...﴾ (2)

آن که خواهش های تن گمراهش سازد، به هلاکت خواهد افتاد.

بزرگ ترین و در همان حال دلفریب ترین الگوی منش الگوی نهانی شخصیت است که هر کس در وجدان و ذات خود، بدان باید برسد.

و گناه هر چند پنهانی، این پیکره ی بلند و دلفریب را از درون می شکند و گرچه در بیرون، مردم آن را سالم بپندارند.

و نیز آن گرامی می فرماید:

«کسی که برای خود، شخصیتی قائل نیست و خویشتن را حقیر و پست می کند، از او امید نیکی مدارید چنین کس، از ارتکاب پلیدی ها باکی ندارد»:

﴿مَنْ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فَلا تُرْجَ خَيْرُهُ﴾ (3)

اسلام اجازه نمی دهد که مسلمانان به پلشتی گناه آلوده گردند و با دونان و نادانان و ناشایستگان در آمیزند.

ص: 44

لذت هاى معجون مسموم کننده ی ما در نیفتید.» (1)

این سیمای غرب است که می توان گفت سعادت در آن جا به بن بست رسیده ریشه های این بی سامانی را باید در حذف معنویات از زندگی و توجه نکردن به جنبه های اخلاقی، روانی، و اعتقادی جستجو کرد.

همه چیز را از پشت عینک مادی دیدن، نه تنها گرهی از مشکل ها نمی گشاید؛ بلکه در فرجام انسان را به گونه ی کرم پیله در تارهای خود خفه می کند.

مکتب ها و فلسفه های رنگارنگ که در جهان غرب از سرزمین اندیشه ها چون قارچ می روید و گروهی از جوانان را مدتی سرگرم می دارد، نشانه ی سرگردانی نسل جدید غرب و نشان دهنده ی ناتوانی غرب در پاسخگویی به خواسته های واقعی و بنیادی انسان هاست.

ظهور «هیپیسم» مؤید این نظر است.

اکنون بر آن نیستیم که بگوییم: چه دست های مرموزی، در نیل به هدف های استعماری، به تقویت این گونه مکتب ها کمک می کنند، ولی آن چه از گفتگو با جوانان سرخورده و دلمرده از زندگی ماشینی غرب که به سوی شرق سرازیر شده اند بر می آید این است که تمدن موهوم غرب، با همه مظاهر فریبای خود نتوانسته است به آنان آرامشی عنایت کند و حتی آنان به شرقی ها توصیه می کنند تا از نعمت آرامش روانی که برخوردارند رایگان دست نکشند

غرب دوخته بودند تا در مسابقه ی مد لباس کفش و کلاه و موی و سبیل و.. عقب نمانند و چنان بی اختیار بودند که بی اختیار آدمی به یاد حیرت و شیفتگی پرندگانی می افتاد که می گویند در برابر دیدگان نوعی مار زهر ناک چنین بی خود می گردند...

چنین افرادی به جای اقتباس از تجربیات سودمند دیگران، به جنبه های منفی توجه داشتند و صرف مشروبات الکلی بی بند و باری ولنگاری لاقیدی شب نشینی های زیان بخش و آزادی جنسی را نشان پیشرفت می پنداشتند. این گونه تقلیدها از نظر روانشناسان و جامعه شناسان یک بیماری خطرناک و حاکی از عقده های خود کم بینی افراد و ملت هاست که برای جبران عقب ماندگی خود برآنند همیشه از ملل پیشرفته تقلید کنند.

همه گیری این بیماری اجتماعی در برخی محیط های استعمار زده تا بدان پایه بود که یکی از نویسندگان نوشت: «در وطن و کشور خود شبیه به قومی از خود بیگانه ایم در لباس و خانه مان در خوراکمان در ادبمان در مطبوعاتمان و خطرناک تر از همه در فرهنگمان فرنگی مآب می پروریم و فرنگی مآب فکر می کنیم و راه حل هر مشکلی را فرنگی مآبانه می جوییم» (1)

بزرگ ترین خطری که این گونه تقلیدها به دنبال دارد رکود فکری و اضمحلال شخصیت فردی و اجتماعی است ملت مقلد، هماره متکی به دیگران است و از خود استقلال ندارد و نمی تواند بر پای خویش بایستد. روح اعتماد به نفس در آنان، کشته می شود و برای همیشه محکوم به نوعی بردگی خواهند بود.

فرهنگ، اخلاق، همه را شامل می شود.

ششمین امام، حضرت صادق علیه السلام می فرماید: «خدا به یکی از پیامبران وحی کرد که: به مؤمنین بگو در لباس خوراک و روش، دشمنان خدا را سرمشق نسازند که اگر چنین کنند همانند آنان دشمنان خدا محسوب می گردند.» (1)

پیروی از سنت و روش دشمنان اسلام انسان را ناخود آگاه همانند آنان می کند.

قرآن کریم پیامبر را از پیروی خواسته های کافران = (بیگانگان باز می دارد تا مردم وظیفه ی خود را بدانند.

می فرماید - ای پیامبر! ... از هوس های آنان پیروی مکن و از آنان برحذر باش که از برخی چیزها که خدا به تو نازل کرده است منحرفت نکنند... (2)

برای مبارزه با تقلید، باید انقلاب فکری و فرهنگی ایجاد کرد؛ نیروی خلاقه ی انسان ها را به تکاپو افکند و استعدادهای ذاتی آنان را پرورش داد.

باید گذشته ی تابناک اسلام را در ذهن ملت زنده و فروزان کرد. ابزارهای تحقیق و پژوهش علمی جوانان را آماده و صنایع و اختراع های ملی را ترویج نمود.

مگر ملل اسلامی مشعل افروزان دنیای تاریک دوران توحش غرب نبودند؟

مگر سبب اصلی «رنسانس» علمی اروپا، دانش مسلمانان نبود؟

اکنون چرا به خویشتن و استعداد ذاتی خود متکی نباشیم؟ مگر دیگران چه دارند که ما نداریم؟

ص: 48

«جرج سارتن» می گوید خورشید تمدن و دانش نیز از مشرق درخشید و مردم شرق به تمدن ما یاوری بزرگی کرده اند. (1)

آیا ستارگان تابان آسمان دانش بشری چون بو علی سینا، زکریا رازی، فارابی، خوارزمی، ابوریحان بیرونی، خواجه نصیر الدین طوسی، جابر بن حیان، يعقوب بن اسحق کندی، ابن رشد، استخری و .. از ما مسلمان نبودند؟ که هر یک فلسفه، تاریخ، جغرافی، ریاضیات، طب و ستاره شناسی، فیزیک و شیمی، از پایه گذاران علوم به شمار می روند.

پس چرا امروز ما مقلد باشیم و به گونه ی دنباله رو و یدک کش غرب در آییم و مصرف کننده ی بی چون و چرای بن جل های فکری و اجتماعی آنان بمانیم.

اینک که انقلاب عظیم اسلامی ملت مسلمان ،ایران جهان را شگفت زده کرده است اینک که به جهان ثابت شده ما ملت مسلمان با دست خالی و با تکیه برایمان اسلامی خود توانسته ایم یکی از جبارترین رژیم های تاریخ را با وجود حمایت همه ی ابر قدرت ها خلع سلاح کنیم و فرعون را از تخت ستمگری بزیر کشیم دیگر زمان آن که مقلد فرهنگ منحط غربی باقی بمانیم گذشته است.

آنان که می پنداشتند کار اسلام و مسلمانان تمام شده و ملت های مسلمان برده ی بی چون و چرا و عقب افتاده هایی دنباله روی دجال غرب است و یا در بوق های استعماری دیگری می دمیدند که: «مذهب افیون ملت هاست»، اینک سرافکنده اند.

آنان بسیار کوشیدند که ملت های مسلمان را از اسلام جدا سازند و گمان می کردند که در این کار موفق شده اند؛ آری کامپیوترهای آنان خون حسین (علیه السلام) را نمی دید و فریاد ابوذر را نمی شنید اینک ملت مسلمان ایران آن خون را از زخم های شهیدان انقلاب اسلامی به چشمان نابینایشان پاشید و آن فریاد را با مشت های گره کرده بر مغزهای تخدیر شده از الکلشان فرو کوفت: الله اکبر ...

ص: 49

انقلاب ملت کبیر مسلمان ایران پیروز شد پس جا دارد که غرب برای نجات جوامع خویش از بی پناهی های معنوی و رکودهای انسانی و اخلاقی از ما تقليد ،کند نه ما از مظاهر پر فساد و تحمیق کننده ی غربی

ولی قرآن با صراحت اعلام می دارد: ﴿لا إِكْرَاهَ فِى الدِّينِ قَد تَبَيَّنَ الرُشدُ مِنَ الغَیّ﴾ (1)

«اجباری در دین نیست راه نیکبختی از گمراهی آشکار است.»

قرآن در ده ها آیه، انسان های مقلد را که چشم بسته به مسائل پوچ و خرافی، پای در می بندند و از عقاید بی اساس پدران خود، کورکورانه و بدون دلیل تقلید می کنند، نکوهش می کند که چرا در این اعتقادات نمی اندیشند:

«هنگامی که به پیروی از خدا و رسول فراخوانده می شوند، می گویند روش پدران ما برای ما کافی است هر چند پدرانشان چیزی نمی دانستند و هدایت نیافته بودند» (2)

چون اسلام آیین اندیشه و دانش است و آزادی فکری برای انتخاب آیین و ایده ها قائل شده است با خرافات و تقلیدهای ناروا بسیار مبارزه می کند تا بندهای اوهام را از افکار و زنجیر اسارت و بردگی فکری و جسمی را از دست و پای مردمان بردارد.

قرآن عزیز می فرماید: «آنان که از پیامبر امی (درس نخوانده) - که چگونگی اش را در تورات و انجیل خود نوشته می یابند - پیروی کنند رستگارند. پیامبری که ایشان را به معروف و امی دارد و از زشتی ها و پلشتی ها باز می دارد و پاکیزه ها را حلال و پلیدی ها را حرام می کند پیامبری که بندهای سنگین اسارت را از (گردن های) ایشان بر می دارد... (3)

ص: 51

محبت، فداکاری، راستی، درستی، امانت و فاداری، از خود گذشتگی، و فروتنی... نیز خبری نمی یابیم.

از این رو تمدن کنونی نه تنها نتوانست بشر را از اقیانوس پهناور زندگی به ساحل خوشبختی و سعادت رهنمون شود بلکه توفانی هم برای وی پدید آورد.

دنیای امروز، راحتی جسمی را با خوشبختی واقعی اشتباه کرده و نیمی از خواسته های اصیل بشری را نادیده گرفته است و حال آن که نیکبختی آن گاه به دست می آید که به تمام خواسته های بشر به طور صحیح پاسخ داده شود.

از قربانی های تمدن کنونی، عاطفه ی مردم خواهی و مهرورزیدن به دیگران است که شور زندگی انسان ها از آن سرچشمه می گیرد، اما دریغا که در دنیای کنونی «مهر» ارزش راستین خود را از دست داده است زندگی ماشینی امروز- که آخرین وسیله های لذت جویی و کامیابی جسمی را به آدمی عرضه می دارد - این فرصت را از انسان ها می گیرد که به فکر دیگران باشند، چه رسد به آن که با دیگران روابط عاطفی برقرار سازند و به آنان مهر بورزند.

یکی از روانشناسان و جامعه شناسان معروف می گوید:

«انسان امروز با خود و همنوعانش و با طبیعت بیگانه شده است. او به كالا تبدیل شده و نیروی خود را نوعی سرمایه گذاری می داند که باید تحت شرایط بازار عرضه حداکثر سود را برایش تحصیل کند. روابط انسان ها همانند روابط آدم های مصنوعی، از خود بیگانه است».

اگر می بینیم جوامع کنونی با بی سامانی های فراوانی دست و پنجه نرم می کند و نمی تواند راهی به سوی سعادت بیابد یک علتش آنست که انسان امروزی با دیگران بیگانه شده و تنها به خویش و برای خویشتن فکر می کند.

از این روست که باید عاطفه ی «محبت» در انسان پرورش پیدا کرده نیرومند گردد و اگر این غریزه در آدمی سرخورده شود، و این احتیاج اصیل انسانی برآورده نگردد، شوربختی های فراوانی برای بشر به بار خواهد آورد که هرگز جبران پذیر نخواهد بود.

ص: 53

نخستین اثر آن که آدمی را از خود و دیگران بیگانه ساخته و او را انسانی تنها می سازد. در سایه ی شوم از خود بیگانگی است که تمام بی سامانی های روانی، اجتماعی لاقیدی، ناتوانی، انزواطلبی، بدبینی و از دست دادن ارزش ها و اعتقادها پدید می آید. (1)

از این رو اگر جامعه یی بخواهد نیکبختی را بیابد، راه آن پرورش نیروی محبت و دگر دوستی در انسان هاست اگر این نیرو در آدمی تقویت شد نه تنها به دیگران مهر خواهد ورزید بلکه خواسته های غریزی وی هم ارضاء شده خود نیز از محبت دیگران بهره مند خواهد شد.

«فرزندم به تمام انسان ها نیکی کن همان گونه که انتظار داری نسبت به تو نیکی کنند

آن چه را برای خود می پسندی برای دیگران پسند و آن چه را از دیگران زشت و ناپسند می شماری برای آنان نیز قبیح و ناپسند بشمار.

با مردم چنان خوش خلقی کن که چون از آنان دور شدی مورد مهر آنان قرار گیری.

و آن گاه که مردی بر تو گریان و سوگوار باشند...» (1)

می بینیم که: اسلام نه تنها به انسان ها احترام می گذارد بلکه بشر دوستی را به جایی رسانده است که به پیروان خود دستور می دهد همچنان که به نیکبختی و پیروزی خویش علاقه مند هستید برای دیگر انسان ها هم همان گونه باشید.

یک مسلمان واقعی هماره خدمتگزار جامعه می باشد و آن قدر که توان او اجازه می دهد به انسان ها کمک فکری، اعتقادی، اخلاقی و اقتصادی می کند، همین احساس ها و محبت های اصیل است که بار ارشاد و راهنمایی و نیز امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان وظیفه یی سنگین بر دوش مسلمانان می گذارد؛ و این جاست که مسلمان نمی تواند در برابر رفتار دیگران بی تفاوت باشد.

از پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه و آله) پرسیدند:

«چه کسی در پیشگاه خدا از همگان محبوب تر است؟» فرمود:

«آن که سودش به مردم بیشتر می رسد» (2)

و می پرسیم: کدام سود از کوشیدن در راه زنده ساختن ارزش های انسانی و اخلاقی جامعه ی بشریت بالاتر است؟

نیز آن گرامی فرمود:

«... آن که ندای کسی را می شنود که می گوید: «مسلمانان! به من کمک کنید» و به فریاد او پاسخ نمی دهد مسلمان (واقعی) نیست.» (3)

ص: 55

نمی توان تمام برنامه های عالی و انسانی اسلام را در زمینه ی بشر دوستی در این جا بیان داشت ولی از همین چند نمونه ی کوتاه می توانیم روش آموزشی اسلام را در این باره بشناسیم و آیین اسلام را «آیین محبت» اعلام نماییم.

یا در سعادت و حیات معنوی آنان نکوشید؟ نه، هرگز این منطق اسلام - اسلامی که پیامبرش رحمت جهانی و آیینش همگانی است - نخواهد بود.

بلکه باید گفت همه ی این آیه ها و آیات دیگری که در این زمینه هست هشداری است به مسلمانان تا با کفار آن چنان نزدیک نشوند که همانند یک روح در دو جسم باشند زیرا در این گونه دوستی هاست که جدایی ها از میان رفته اخلاق، اراده عمل و عقیده همه و همه یک رنگ و یک شکل می شود و به یک می شود سو قرار می گیرد و بدیهی است این گونه دوستی و محبت با دشمنان اسلام غیر از آن که تأثیری ژرف بر روحیه مسلمانان می گذارد و عقیده ی اسلامی و یکتاپرستی آنان را متزلزل می سازد سیر جامعه ی اسلامی را هم از حرکت به سوی تکامل باز می دارد و هم دشمن هماره در کمین است تا از فرصت های مناسب بهره گیرد و ضربه های شدید خود را بر طرف مقابل خویش فرود آورد و چه فرصتی مناسب تر از رابطه های عاطفی که از این گونه دوستی ها پدید می آید؟

از این رو اسلام به مسلمانان هشدار داده است که: همواره، بینا و بیدار باشید! و با دشمن با احتیاط رفتار کنید و مواظب باشید دوستی های صمیمانه یی که موجب پیروی از آنان و تزلزل جامعه ی اسلامی است برقرار نسازید.

اسلام نگفته است مسلمانان روابط خویش را با گروه های غیر مسلمان قطع کنند و با آنان خوش رفتار و مهربان نباشند ولی این گونه روابط باید با ژرفنگری توأم باشد و احتیاط را از دست ندهند تا دشمن نتواند از این موقعیت ها به سود خویش - که همان نقشه های ضد بشری و استعماری است بهره بردارد.

اگر اسلام می گوید با دشمنان پیمان دوستی نبندید بدین معنا نیست که به گروه های ضد اسلامی نیکی و محبت نکنید چرا که دانستیم انسان به حساب انسان بودن شایسته ی نیکی و دوستی است و اسلام هم خود پیشر و مکتب های بشر دوستی واقعی است.

ص: 57

بلکه آن گونه دوستی که در سایه ی آن پیروی از کفار در زمینه ی عقیده و راه و رسم زندگی پدیدار شود و یا باعث سوء استفاده ی آنان گردد در مکتب اصیل اسلامی جلوگیری شده است و مسلمان همواره باید در این زمینه سخت گیر باشد و بداند که از آن جا که عضو جامعه ی اسلامی است باید رابطه اش با بیگانگان به گونه یی نباشد که به یگانگی و استقلال پیکر اسلام آسیب برساند.

قرآن بدین روشنی بیان می کند:

«خدا شما را از نیکی کردن و عدالت ورزیدن با کسانی که با شما سر جنگ و ستیز ندارند و شما را از سرزمینتان نرانده اند، منع نکرده است چه آن که خدا دادگستران را دوست می دارد. خدا فقط از دوستی با کسانی که در کار دین با شما به ستیزه برخاسته اند و در بیرون راندن شما از دیارتان با هم کمک کرده اند جلوگیری کرده است...» (1)

در سخنی کوتاه: اسلام به پیروان خود می آموزد همه ی انسان ها تا زمانی که بر ضد آیین انسانی اسلام به پا نخاسته اند انسان و شایسته ی نیکی و دوستی هستند؛ ولی آن که بر ضد عدالت اسلامی قیام کرد شایسته ی دوستی نیست. (2)

از همین رهگذر است که اسلام می گوید اگر کسی رنگ اسلامی دارد ولی بیدادگر و جنایت پیشه است، نمی توان به وی علاقه مند بود و به او دوستی کرد. اسلام دوستدار بیدادگران را بیدادگر و ظالم می داند. (3)

خواهیم یافت که چرا حضرتش پیامبر رحمت نام گرفته است:

جوانی غیر مسلمان، با این که پیرو پیامبر اسلام نیست شبانه روز ساعت های زیادی را در خدمت رسول گرامی می گذراند. آن قدر رفت و آمد می کند، که از شدت یگانگی و هم بی اعتقادی عظمت و بزرگواری پیامبر را فراموش می کند و احترامات لازم را هم به جای نمی آورد.

با تمام این ها پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) سخت به وی اظهار علاقه می کند و به او مهر می ورزد تا جایی که آن جوان در کارهای روزانه ی خویش از پیامبر کمک می گیرد؛ دنبال ماجرا را از زبان تاریخ بشنوید:

..... چند روز بود که این جوان خدمت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیامده بود. پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) از یاران خود پرسید: «چند روزی است جوان غیر مسلمان را نمی بینم؟» گفتند:

«يا رسول الله ! مریض شده، و شاید آخرین لحظه های عمر را می گذراند»

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) از جای برخاست و به یاران فرمود: «برخیزید تا به دیدار جوان برویم.» هنگامی به بالین جوان رسیدند که در بستر خوابیده، مرگ را انتظار می برد.

پیامبر با آهنگی پر از مهر و ملاطفت نام او را صدا زد. جوان چشم های خود را باز کرد پیامبر را در خانه ی خویش دید. از شوق دیدار حضرت خنده یی لبانش نقش بست. شاید در دل می گفت «شگفتا! من که بر پیامبر ارجی نمی نهادم چگونه وی به دیدار من آمده است؟»

پیامبر از چهره شادمان جوان دریافت که وی در این لحظه های حساس آماده ی پذیرش اسلام است.

از این رو فرمود:

«ای جوان! اسلام را بپذیر»

گوشه ی اطاق پدر آن جوان نشسته بود جوان به پدر خویش نگاهی افکند و چیزی نگفت.

ص: 59

دگر بار آن گرامی فرمود:

«اسلام بیاور و شهادتین را بر زبان جاری ساز»

باز جوان به پدر خویش نگاهی کرد و چیزی نگفت چنین می نمود که از پدر خویش شرم دارد که در آخرین لحظه های زندگی از کیش وی بیرون رود.

سوم بار همان جمله ها را پیامبر تکرار کرد. این بار پدرش گفت:

«فرزندم، اگر بخواهی آیین اسلام را بپذیری آزادی.»

در این هنگامه، جوان با شتاب هر چه بیشتر، كلمه ى «لا اله إلا الله - مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ» را با صدای ضعیف و ناتوان ولی با دلی سرشار از شوق بر زبان جای ساخت و به رسالت آن گرامی شهادت داد و چشم از جهان فرو بست و روحش به سوی مینوی جاودان پرواز کرد.

پیامبر عزیز دستور داد جوان تازه مسلمان را غسل و کفن کنند، و پس از آن خود بر او نماز گزارد و از خانه بیرون آمد؛ خدای را سپاس و ستایش می کرد که توانست بدین گونه انسانی را از گمراهی برهاند. (1)

این یک نمونه ی کوچک از مهربانی و دوستی های پیامبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله) نسبت به جامعه بشریت است.

ولی آن جا که پای عقیده و ایمان و ستیزه ی مخالفان به میان می آمد، نه تنها دوستی و محبت در کار نبود بلکه در هنگامه ی ضرورت به جای نوازش و نیکی شمشیرها گردن ها را نوازش می داد.

و این است لازمه ی یک مکتب اصیل و جهانی که باید همیشه هدف و عقیده را بر همه چیز حتی جان گرامی مقدم شمارد.

ص: 60

و این ویژگی آیین جاویدان اسلام است که زیر بنای همه چیز را ایمان قرار داده است. در این مکتب اصیل و ارزنده دوستی و دشمنی هایی که بر پایه ی ایمان استوار باشد - یعنی فقط برای خدا باشد نه چیز دیگر - نیرومندترین رشته های ارتباط بین آفریننده ی جهان و آفریدگان به شمار می آید.

پیامبر بزرگ اسلام - که هماره از سوی خدا بر او درود - برای آموزش یک چنین اصالتی به پیروانش پرسشی این گونه طرح می فرماید:

«از دیدگاه شما کدام یک از رشته های پیوند دهنده ی بین پروردگار و بندگانش محکم تر است؟»

یکی در پاسخ گفت:

- «به پیشگاه خدا نماز گزاردن.»

دیگری گفت:

- «زکات و مالیات اسلامی را پرداختن.»

سومی بیان داشت:

- «روزه داشتن.»

چهارمی گفت:

- «آیین خدایی حج را به جا آوردن.»

پنجمین گفت:

- «در راه خدا پیکار نمودن.»

پیامبر فرمود: «این ها که گفتید همه در اسلام ارزشمند و ارج دارند ولی محکم ترین رشته های ایمان نمی تواند باشد. محکم ترین پیوندهای ایمان، دوستی برای خدا و دشمنی برای خداست. دوستان خدا را دوست داشتن؛ و دشمنان خدا را دشمن داشتن.» (1)

ششمین امام، حضرت صادق - که درود خدا بر او - از پیامبر بزرگوار نقل می کند که پیامبر فرمود:

ص: 62

«در پیشگاه پروردگار انسان هایی هستند که روی آنان از برف سفیدتر و از خورشید نیم روزی تابناک تر است می پرسند: اینان چه کسانی هستند؟ گفته می شود: کسانی که به خاطر عظمت و بزرگواری پروردگار یکدیگر را دوست می داشته اند.» (1)

و نیز امام صادق می فرماید: «هر که در راه دین دوستی و دشمنی نداشته باشد دیندار نیست شد.» (2)

این چنین آموزشی اصیل می تواند انسان هایی صمیمی و با صفا پرورش دهد که زیستن آنان در کنار هم بر اساس تعلق و هم بستگی محکم است به گونه یی که هرگز متزلزل و هیچ گاه از هم گسسته نمی گردد.

آن گاه که اسلام پدیدار گشت، آتش اختلاف، میان قبیله ها فروزان بود. اسلام نه تنها اختلاف های پوچ نژادی، قبیله یی و سرمایه داری را از بین برد؛ و به دشمنی ها پایان داد بلکه آن چنان دل های مسلمانان را به یکدیگر نزدیک کرد که همانند برادر پشتیبان یکدیگر شدند اسلام این برنامه را به جهان عرضه داشت که می توان در سایه ی ایمان به خدا همگان را با هم برادر کرد.

قرآن می فرماید: «مؤمنین - در هر جا که باشند و از هر نژادی- برادر یکدیگرند.» (1)

آری دوست دوست داشتن برادران دینی و از صمیم قلب و جان مهرورزیدن به آنان وظیفه ی حتمی مسلمانان است. باید روح محبت در بین گرویدگان به اسلام و مذهب پرورش یابد و در سایه ی تعالیم عالیه ی دین باهم برادر باشند.

اینست که شخص همان طور که به سرنوشت خویش علاقه دارد به سعادت دوست خود نیز علاقمند باشد و او را به سوی خوشبختی رهنمون گردد. هرگاه لغزشی از وی دید دوستانه او را یادآوری کند و او را از کارهای زشت باز دارد و به کارهای پسندیده وادارد. (1)

و اینک دوباره به گرامی گفتار امام صادق (علیه السلام) نگاهی می افکنیم که فرمود: «مسلمانان چونان پیکری واحدند که هرگاه عضوی از آن به درد آید دیگر عضوها را قراری نمی ماند.» این گفته ی نورانی - که نشان دهنده ی روابط عمیق و اصیل مسلمانان است - به ما می فهماند که آن گونه دوستی در اسلام ارزشمند و ارجدار است که کردار و رفتار مسلمانان بر صمیمیت و واقعیت آن گواه راستین باشد اگر محبتی چنین پدید آمد نابسامانی هایی که در اثر ناآگاهی و تک روی مسلمانان در زمان کنونی به چشم می خورد همه ریشه کن می شود و مسلمانان می توانند در سایه ی «انس و علاقه به هم» جامعه یی واحد و مترقی، تشکیل دهند.

از این رو بر پیروان قرآن و اسلام لازم است جغرافیای اسلامی را به دقت مطالعه کنند و نیازهای جوامع خود را دریابند و پیوند ارتباط را بین جوامع اسلامی محکم کنند.

رهبران اسلامی برای تشکیل چنین جامعه یی برنامه های عالی و با ارزشی داده اند که مسلمانان در هیچ زمانی از به کار بستن آن برنامه ها بی نیاز نخواهند بود.

نبر چرا که اگر حق کسی را ضایع کنی او دیگر برای تو، برادر نیست.» (1)

امام صادق علیه السلام درباره حقوق برادران ایمانی می فرماید: «برخی از حقوق مؤمن بر مؤمن ،دیگر این است که دوستی او را در سینه (قلب) جای دهد در اندوخته و مال خود با او به مواساة عمل کند (یعنی به وی کومک مالی بنماید) در غیاب او جانشین وی و سرپرست خانواده اش باشد، هرگاه کسی به او ستم کرد او را یاری کند و بدو خیانت نکند در هنگام نیاز او را رها نسازد بدو دروغ نگوید با او با گفتار ناهنجار (حتی کوچک ترین کلمه یی زشت و ناپسند) صحبت نکند، چه آن که اگر کلمه ای زشت و ناپسند به برادر ایمانی خود بگوید رشته ی دوستی آن دو گسسته می شود و اگر به او بگوید: «تو دشمن من هستی» این گفتار با مسلمان بودن هر دو سازش ندارد: (زیرا مسلمان دشمن مسلمان نیست) و اگر تهمتی بدوزند ایمان از قلبش می رود بدانگونه که نمک در آب حل می شود و از بین می رود.» (2)

در جایی دیگر می فرماید: «مسلمان با مسلمان برادر است به برادر خود ستم نمی کند هنگام نیاز او را رها نمی کند و بدو خیانت نمی ورزد و بر مسلمانان است که در راه همبستگی و ایجاد وحدت بر پایه ی عواطف و کومک به نیازمندان، کوششی پیگیر داشته باشند و با هم با عطوفت رفتار کنند تا آن گونه باشند که خدا بدان امر کرده است...» (3)

امام باقر - که درود خدا بر او - در این زمینه می فرماید: «حق مؤمن بر مؤمن دیگر، این است که اگر گرسنه بود او را سیر کند. اگر برهنه بود او را بپوشاند. اگر اندوهناک بود او را شاد کند اگر وامی برگردنش بود و توانایی پرداخت آن را نداشت آن را بپردازد و هنگامی که از جهان رفت (و خانواده اش سرپرستی نداشتند) سرپرستی آنان را بر عهده گیرد.» (4)

ص: 66

حقوق برادران ایمانی در اسلام - که بر پایه ی ایمان و دین استوار است - به همین چند و چون که بر شمردیم خلاصه نمی شود بلکه چنان وسیع و گسترده و در تمام شؤون زندگی ریشه دوانده است که نمی توان آن ها را در یک مقاله ی کوتاه آورد؛ ولی می توان بزرگ وظیفه ی اسلامی را در این گفتار پر ارج - که از امام صادق علیه السلام به ما رسیده است - بیان کرد:

حضرت در زمینه حقوق مسلمانان به معلی بن خنیس - یکی از یاران برجسته ی خود - می فرماید: «آسان ترین حقوق برادران مسلمان این است که: آن چه را برای خود دوست داری برای برادر خود هم دوست بداری و آن چه را برای خود زشت و ناپسند می داری (و نمی خواهی) برای او هم ناپسند بداری.» (1)

پس دانستیم که «دوستی» در اسلام تنها یک امر قلبی نیست بلکه باید به وظایفی که اسلام تعیین فرموده است نیز آشنا شویم و در جایی که وظیفه ایجاب می کند حقوق برادران مسلمان را مراعات نماییم. و آن گاه که مصالح جامعه ی اسلام تقاضا می کند از انجام وظایف دریغ نکنیم و هماره در تحقق آن مصالح سخت پیگیر باشیم و با هم مهربان بوده و از جان و دل - هنگام توانایی - نیازهای برادران ایمانی رسیدگی کنیم و در خدمتگزاری آنان کوشا باشیم.

امام ششم- که درود خدا بر او- به یاران خود می فرماید: «از خدا بپرهیزید. با یکدیگر، برادران نیکوکار و در راه خدا دوستان هم و با یکدیگر همبسته و مهربان باشید به ملاقات و دیدار یکدیگر بروید و درباره ی امر ما (ولایت) گفتگو نموده و آن را زنده بدارید.» (2)

ص: 67

شاید سالیان طولانی تری را در ظلمات ظلم و استعمار سپری می ساختیم.

خدای را سپاس شایسته، که طومار ستم را به دست توانای بندگان ستمدیده ی خویش در هم پیچید و روزی نو و حیاتی تازه به این آب و خاک ارزانی داشت و اینک ما ستمدیدگان مسلمان شیعه چشم براه عزیز غائب خویش داریم و از خدای توانا خواستاریم تا همراه با این بهار زیبای آزادی زیباترین گل بوستان خدا رهبر رهبران، امام معصوم غائب و حجت قائم خویش را - که از جان همه ی تشنگان دریای امامت و کرامت بر او درود- به ما باز گرداند باشد که در طلیعه ی آزادی ایران، طلوع آزادی جهان را دریابیم... آمین يا رب المستضعفين.

***

باری: سخن از خدعه های شوم دشمن داشتیم و کوشش رژیم که روزاروز ملت را سرگرم تر سازد و مفهوم «تفریح سالم» را از میان بر دارد و به جای آن عیاشی و بی بند و باری و بی فکری و خامی و بی عاری را جایگزین سازد و دیدیم با آن که روستاها از جاده و بهداشت و بسیاری چیزهای لازم دیگر محروم بود و روستائی در خانه هایی می زیست که زلزله های خفیف نیز دیوارش را بر سر او آوار می ساخت رژیم با چه بودجه هایی سعی داشت رادیو و تلویزیون را در همه ی آن ها پاگیر و مستقر سازد و آن گاه از بلندگوی رادیو و چشم انداز تلویزیون چه چیزهائی به آن ها تحویل می داد؟

در شهرها نیز وضع بدتر بود نوجوان از ابتدای بلوغ و حتی پیش از بلوغ با فحشا آشنائی کامل داشت و جوان پس از سرخوردن از همه ی سرگرمی ها و تفریحات سالم پهلوی به مواد مخدر روی می آورد.

اینک مجال بررسی همه ی ابعاد تفریحات سالم کذائی نیست و تنها می توان گفت بیشتر جوان ها، جوانی خود را می باختند و پدران و مادران دلواپس

ص: 70

رفتار و کردار دختران و پسران خود و عاقبت شوم انحرافات آنان در یأس و دلهره روزگار می گذراندند.

در این جزوه بر آنیم که گفتاری اگر چه کوتاه پیرامون مفهوم حقیقی «تفریح» و کاربرد آن در سازندگی فرد و جامعه و نیز تعریفی از «تفریحات سالم» بیاوریم، با این امید که با شکوفائی انقلاب مقدس اسلامی، رهبران و دولت ها بر این مهم نیز توجه شایسته ای مبذول دارند.

اسراف و تندروی به دور باشد و با این کار برای کارهای دنیا کمک بگیرید.» (1)

غریزه ی نیاز به تفریح چون دیگر غرایز اگر آزاد و کنترل نشده باشد؛ به طور حتم زیان هایی به دنبال خواهد داشت. لذا آن گرامی شرایطی را تذکر می دهد همچون منافی نبودن با مردانگی و اجتناب نمودن از زیاده روی تا مردم تفریحات سالم را از ناسالم باز شناسند و راه غلط را نپویند.

امیر مؤمنان - که پیوسته درود خدا بر او - نیز تفریح را یکی از وظایف روزانه ی مردم با ایمان می داند:

می فرماید: «شبانه روز افراد مؤمن باید سه قسمت شود: قسمتی برای راز و نیاز با پروردگار و قسمتی برای اصلاح امر معاش و تأمین زندگی و بخشی هم برای بهره برداری از چیزهای حلال و نیکو.» (2)

مجال اندیشه، بی اراده به سوی آن ها روان است. اجتماع ما بدبختانه هر روز برای غرب زدگی بیشتر آماده می شد به خود می بالید که چون غربیان باشد و مانند کسی که محکم ترین برهان را در اختیار دارد در جواب می گفتند غرب چنین کرده است ما نیز می کنیم!!

اگر قدرت فکر و اندیشه را به کار می انداختند در می یافتند که این نوع سرگرمی ها نتیجه معکوس دارد؛ به جای استراحت اعصاب و روان ناراحتی پدید می آورد و به جای جلوگیری از مفاسد بر آن ها می افزاید و خود عامل ازدیاد جنایات و فساد اخلاق می گردد.

اگر جامعه ما می اندیشید چون گله یی بی چوپان بدون اراده و توجه ی به نتایج این گونه تفریحات به سوی مراکزی که نام فریبنده ی تفریح دارند هجوم نمی برد و گوهر گران بهای وقت را رایگان از کف نمی نهاد.

على - که از لب پاکان بر او درود - می فرماید: «در لذتی که پشیمانی آورد و در شهوت و میلی که دردی را به دنبال داشته باشد؛ خیری نیست.» (1)

اگر اجتماعی خواهان نیک روزی است باید به این گفته توجه کند و دور اندیش باشد و عواقب کارها را بسنجد. شهوت ها و لذت های زودگذر را از دریچه عواقب و نتایجش مطالعه کند و پایان تفریحات ناسالم و شهوترانی های نابجا را در نظر بگیرد و از آن دوری گزیند.

علی - که هماره بر او درود می فرماید: «در شگفتم از کسی که عواقب بد لذت ها را می شناسد؛ چگونه راه عفت و پاکدامنی را نمی پوید...؟!» (2)

***

اینک، هنگام آن در رسیده است که به پاره یی از «تفریحات سالم» اشارتی بکنیم:

ص: 74

گفتار حکیمانه که از راه مطالعه و یا نشست و برخاست با دانشمندان به دست می آید؛ به روح نشاط می بخشد و نیروی فکر را زیاد می کند.

جوانان باید مقداری از ساعات فراغت را به مطالعه ی مفید اختصاص دهند؛ و اگر در آغاز کار انس و علاقه یی نداشته باشند، تکرار و تمرین و انتخاب کتاب های سودمند و موافق با ذوق می تواند آن ها را علاقمند سازد.

ما اگر بتوانیم نسل جوان را به مطالعه عادت دهیم؛ گامی بزرگ در راه پیشرفت فکری آن ها برداشته ایم و در برابر انحراف و فسادشان سدی نیرومند و بلند قرار داده ایم. اصولا عادت نداشتن به مطالعه باعث می شود که ساعت های فراغت جوانان به انجام تفریح های غلط بگذرد.

کارگران نیز که با کارهای یکنواخت و خسته کننده یی سر و کار دارند می توانند با مطالعه سرگرمی آموزنده یی داشته باشند تا در بیرون از محیط کار باعث به کار افتادن هوش آنان گردد و بسیاری از مطالب مذهبی و علمی را بیاموزند.

است تا به وضع حال مردم قرن های گذشته آشنا شوند و علل انحراف و انحطاط آنان را دریابند و با دل هایی زنده و بیدار و گوش هایی شنوا زندگی کنند.

می فرماید: «چرا مردم سیر نکرده اند تا دل هایی داشته باشند که با آن بفهمند یا گوش هایی که بدان بشنوند...» (1)

یعنی: سیر و گردش باید برای پیدا کردن دلی بیدار و به منظور تقویت روحی پندآموز باشد.

آنان که برای رفع خستگی کار و تجدید نیرو در ایام بیکاری به سفر می روند؛ هم تفریحی مسرت بخش انجام داده اند و هم به یکی از عوامل تندرستی دست یازیده اند زیرا:

«... امروز از نظر پزشکی ثابت شده است که زندگی کار و خوراک يكنواخت برای شخص ضرر دارد و اعضاء زودتر فرسوده و ناتوان می گردند پس تغییر زندگی و تنوع باید جزء برنامه ی بهداشتی قرار گیرد...» (2)

اما مسافرت هایی که به منظور هوسرانی و عیاشی است و به جای بیداری دل و شنوایی گوش با کوفتگی اعصاب و خستگی فکر و جسم همراه است؛ نمی توان تفریح سالم نامید و اسلام هم شدیداً از آن ها جلوگیری کرده است.

مسافرت اگر صحیح، و با هدفی مشروع انجام یابد؛ یکی از عوامل پیشرفت اخلاقی و صنعتی جامعه محسوب می شود و بدین وسیله به ترقی و رشد ملت افزوده می گردد راستی امروز که مردم با رفاه و آسایش بیشتری مسافرت می کنند همه جا می روند و به ممالک مترقی سر می زنند؛ اگر، از آن چه می بینند و می شنوند عبرت بگیرند موجبات پیشرفت های علمی و صنعتی خود را فراهم خواهند کرد.

اما متأسفانه مردم در بیشتر گردش ها و مسافرت ها به جای این که از پیشرفت های علمی و صنعتی دیگران بهره گیرند هوسرانی عیاشی، طرح نوین

ص: 77

مدها و جز آن را به ارمغان می آورند!

جوانی به تیراندازی می پرداختم و بعد از دوران جوانی رها کردم.» (1)

مسابقه و تیراندازی گشوده است؛ و کارشناسان فقه در پیرامون ارزش و شرایط آن یادآوری های لازم را به دست داده اند.

خشم، حالت ایستادگی و تعرض موجود زنده است به هنگام روبرو شدن با انگیزه یا عاملی که منافع و مصالحش را تهدید می کند و این چگونگی از «حس صیانت ذات» (1) که یک حس و میل فطری است؛ سرچشمه می گیرد و خداوند آن را برای حفظ جان و تأمین مصالح زندگی، در نهاد هر موجود زنده به ودیعت نهاده است (2) و با بیانی روشن تر: خشم واکنش هر موجود زنده است در برابر رویدادهایی که از خواسته هایی او جلو می گیرند. کانن W.B.Cannon فیزیولوژیست معروف می گوید: «خشم را برای آمادگی مبارزه و بپاخاستن، در موجود زنده، نهاده اند.» (3)

در رفتارهای دینی، گاه خشم «فریضه» است چنان که در هنگام رویارو شدن با بزهکاران و دشمنان دین

حضرت علی امیر المؤمنین - که درود خدا پیوسته بر او - در نامه یی که به مردم مصر نگاشته و در آن مالک اشتر - سردار دلیر و بزرگ اسلام- را بدیشان باز شناسانده اند می نویسند: «... مالک بر گناهکاران از آتش سوزان سخت گیرتر و شدیدتر است.» (1)

در همین حالت اگر نیرویی چون ایمان یا عقل خشم را مهار کند هرگز حادثه یی پیش نخواهد آمد تا پشیمانی به بار آید...

حضرت علی- راهبر آزادگان که از خدا بر او هماره درود - می فرمایند: «بزرگ ترین دشمن آدمی خشم و شهوت اوست هر که این دو را مهار کند و بر آن ها چیره گردد، والایی خواهد یافت و به هدف های نهایی خواهد رسید.» (1)

و هم می فرمایند:

«خویشتنداری به هنگام خشم، انسان را از سقوط در پرتگاه هلاکت باز می دارد.» (2)

شعله های خانمان سوز جنگ ها که دنیا را به آتش و خون کشیده است، همه از ریشه خشمی نابجا و کنترل نشده جوشیده اند.

امام ششم حضرت صادق - درود خدا بر او - می فرمودند:

از پدرم شنودم: مردی بیابانی نزد پیامبر آمد و گفت: من در بیابان زندگی می کنم چیزی به من بیاموزید که در بردارنده ی همه ی سخن های نیک باشد. پیامبر فرمود خشمگین مشو آن مرد تا سه بار سؤال خویش باز گفت و پیامبر همان پاسخ را فرمود سپس امام صادق اضافه فرمود که: پدرم می فرمود: چه چیز از خشم نیرومندتر است؟ چون مرد خشمگین شود به ناحق آدم می کشد و به ناروا نسبت می دهد. (3)

و باز امام می فرمود: «خشم کلید همه ی بدی هاست.» (4)

پس در مبارزه با خشم باید خرد را تقویت کنیم و آن را نیرو بخشیم.

حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «عقل چون شمشیر بران است، با آن به ستیز «هوای نفس» برو.» (1)

پیامبر - که درود خدا و فرشتگان بر او باد - می فرمایند:

«از خرد، راه جویید تا راهنمایی گردید و از فرمانش سر متابید که پشیمان می گردید.» (2)

آدمی می تواند از دریچه ی عقل و اندیشه فرجام و آثار خشم را ببیند و با تأمل در عاقبت آن از به کار بردن خشم، چشم بپوشد. زیرا بررسی و وارسی فرجام کارها، انسان را از بسیار خطرها می رهاند.

و هم آن گرامی در سفارشی اکید فرمودند:

«چون بر کاری عزم کردی، فرجام آن را ببین و بسنج، اگر پایان آن خوشایند بود، بکن و گرنه واگذار!» (3)

اما اگر اراده نیرو گیرد به کومک خرد می تواند شتافت تا دست در دست هم، خشم را از پا درآورند و ایمان، بهترین عامل تقویت اراده است. آن گاه که عقل دچار اشتباه می گردد، ایمان می تواند آن را راهنمایی کند.

پس بشر، علاوه بر نیاز حتمی که به راهبری های خرد، دارد به رهبری های دینی و مذهبی نیز بسیار نیازمند است.

على امير المؤمنين عليه السلام فرمود:

«عقل: دین درونی و دین: عقل بیرونی است.» (1)

پس برای پیشگیری از عواقب خشم نابجا هم خرد نیرومند لازم است و هم ایمان راستین.

امام ششم - درود خدا بر او - فرمود:

«با ایمان کسی است که در هنگامه خشم، از حق عدول نکند.» (2)

آن مرد گفت: «نه، نمی شوم.»

- «چرا؟»

- «چون تو جسارت و بدی را که بر خودت وارد کرده باشند به بدی پاسخ نمی دهی!»

پیامبر خندید و فرمود: «شترانش را از جو و خرما بار کنند.» (1)

2 - مالک اشتر، یاور وفادار علی و سردار بزرگ اسلام که شعله های خشم اسلامیش در جنگ ها هر باطلی را خاکستر می ساخت، روزی از بازار کوفه می گذشت. یکی از بازاریان کلوخی خرد را به سوی او افکند تا اهانت رسانده و مسخره کرده باشد.

مالک - که متانت را از مکتب علی آموخته بود - بی هیچ توجهی از او گذشت. کسی به آن بازاری گفت:

- «هیچ می دانی که با که چنین کردی؟»

- «نه»

- «او مالک اشتر، یار صمیم علی و سردار اسلام است.»

مردک بر خود لرزید و به دنبالش شتافت او را در مسجد یافت که نماز می خواند خود را بر پای او افکند و بوسه ها زد.

مالک گفت: «چه می کنی؟»

- «برای عذرخواهی آمده ام.»

- «ترا بخشیده بودم، تنها چیزی که مرا به مسجد کشاند همین بود که بیایم و از خدا آمرزش تو را بخواهم.» (2)

آری، این نمونه ی راستین مسلمانی است که برای مصالح جامعه ی اسلامی و در برابر زبردست کینه توز ستمگر بی گذشت و سخت گیر و استوار می بود، اما در امور شخصی و در برابر زیر دست ناتوان و نادان بردبار و نرم و

ص: 87

مهربان می نمود، و این نمونه ی گویایی است از تسلط یک مرد راستین مسلمان بر خشم خویش و شایسته است پیروان پیامبر و امامان پاک (علیه السلام) از شیوه ی آن گرامیان و یاران تربیت یافته در مکتب آنان پیروی کنند و به گاه خشم چشم به عواقب آن بدوزند و با توجه به رضای خداوند با مردم راه گذشت و نیک رفتاری بپویند.

قرآن عزیز نیز، یکی از کردارهای مردمان با ایمان را خویشتنداری در خشم، می شمارد. در این کتاب گرامی هنگامی که مؤمنان را می شناساند. می فرماید:

«... آنان که گاه خشم، گذشت دارند...» (1)

و جای دیگر می فرماید:

«... آنان- پرهیزگاران - خشم خود را فرو می نشانند و از مردم می گذرند...» (2)

«ما می توانیم در تنفس خود دخالت کنیم و یک حالت استراحت به عضلات خود بدهیم پاها را در از کنیم. مشت های گره شده را از هم باز نماییم گردن را پایین آوریم اخم ها را بگشاییم. اگر این کارها را انجام دهیم چناست که در قسمتی از اعمال غیرارادی که نتیجه خشم است. دخالت کرده ایم.» (1)

و نیز «آب سرد، التهاب و هیجانات بدنی را تسکین می دهد: گردش خون را کند و ضربان قلب را آرام می کند.» (2)

پیامبر گرامی اسلام، ضمن بیان جالبی به این هر دو کار اشاره فرموده است:

«.... اگر یکی از شما دچار خشم شد اگر ایستاده است بنشیند و اگر است بخوابد و اگر خشمش فرو ننشست با آب سرد وضو بگیرد یا بدن را شستشو دهد که آتش را جز آب خاموش نمی کند.» (3)

کوشش برای فراموش کردن حادثه ی خشم آفرین نیز به فرو نشاندن خشم کمک می کند. مثلاً اگر در خیابان با کسی گفتگویی کرده ایم و به نزاع افتاده ایم دائما لحظه های آن دعوا به ذهن خطور می کند و موجب بروز هیجان و دوام آن می گردد؛ پس اگر بکوشیم که به آن حادثه نیندیشیم و آن را فراموش کنیم؛ باید گفت خشم خود را فراموش کرده ایم و آرامش را بازیافته ایم.

عامل دیگر که بیش از هر چیز می تواند موجب آرامش روان گردد و طغیان خشم را فرو نشاند؛ یاد خداوند مهربان و ارتباط روحی با پروردگار است.

خداوند به یکی از پیامبران خود به وحی فرموده است:

«ای فرزند آدم! در هنگامه ی خشم مرا بیاد آور تا من نیز هنگام غضب به یاد تو باشم.» (4)

ص: 89

عذابی درونی خرد می شود از همنشینی با دوستان و رفت و آمدهای مفید گریزان است و به تنهایی و گوشه گیری بیشتر تمایل دارد و بدین جهت از نشاط روحی بی بهره است و شاید کار به جایی برسد که از همه کس و همه چیز هراسناک شود؛ و همۀ پدیده ها و کارهای دیگران را به ضرر خود ببیند و چنین تصور کند که همه بر نابودی او کمر بسته اند.

قرآن مجید درباره منافقان می فرماید: ﴿.... يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ﴾ (1) هر صدا و فریادی را بر ضد خود می پندارند.

آدم بدگمان، در اثر دوری از معاشرت های سودمند و فاصله گرفتن از افکار ،دیگران از تکامل و رشد فکری باز می ماند و نیز خود را در میان هزار نفر تنها می بیند و تا پایان عمر در تنهایی به سر می برد.

بدبین، صفای روح ندارد و همیشه در دل به بدگویی و غیبت دیگران مشغول و از این جهت است که برخی از علمای اخلاق از «سوءظن» زیر عنوان «غیبت قلبی» بحث کرده اند.

یکی از علل گرایش مردم به ویژه نسل جوان در کشورهای متمدن، به مکتب های بی قیدی چون هیپیسم و .... همین بیماری اخلاقی می باشد با توجه به آثار شوم فردی و اجتماعی این انحراف اخلاقی، روانشناسان آنرا یک بیماری خطرناک می دانند انسان بدبین زندگی خود را به گونه ی دوزخی می سازد و خود را در جهنم خودساخته آزار و شکنجه می دهد و هماره در خشم و نفرت و کینه توزی به سر می برد.

که بسیاری از خوش بینی ها در اثر صفای باطن و پاکی دل است. زیرا انسان مطابق اصل کلی «مقایسه ی به خویش» انسان ها را خوب یا بد می پندارد و محور بدی و خوبی مردم و رویدادها را «خود» قرار می دهد که گفته اند: «کافر همه را به کیش خود پندارد»

2- گاهی بدبینی در اثر پیش داوری به وجود می آید: مثلا: شخصی می بیند که دوستش بی تفاوت با او برخورد کرد و بدون این که احتمال دهد شاید توجه نداشته است؛ قضاوت می کند که دوستش با وی خوب نیست و عمداً بدو اعتنا نکرده و و... در صورتی که اگر تأمل کند چه بسا روشن خواهد شد که این بی تفاوتی در اثر متوجه نشدن آن رفیق بوده است نه بی اعتنایی.

3- تکبر و خودخواهی هم عامل بدگمانی می تواند شد، چون تمایل به برتری و بزرگی فروختن در بسیاری از افراد موجود است و چون مردمان در همه جا و نسبت به همه کس نمی توانند برتری و بزرگی برای خود احراز کنند می کوشند از راه کوبیدن اشخاص و کوچک نمودن آنان، بزرگی و والایی خود را ثابت و تمایل بی جای خود را ارضا نمایند و بدین منظور در ذهن خویش برای دیگران نقاط ضعفی می تراشند تا آنان را کوچک سازند و خود را برتر گردانند.

4- همنشینی با مردم فاسد و ناسالم اثر مستقیمی در بدبینی دارد؛ چون نفس انسان رنگ می گیرد و به صفت همنشین خود در می آید و سرانجام نسبت به خوبان که با او همرنگ نیستند بدبین می شود چنان که در روایت آمده است که: «همنشینی با بدان بدگمانی به نیکان را در پی دارد.» (1)

خیال آن را دنبال می کند و از مقدماتی که خود می سازد نتیجه می گیرد و سعی می کند رفتار و کردار خود را بر اساس همان خیال های خودساخته به ظهور برساند.

از این جهت است که پیامبر اسلام می فرماید: «راه نجات از سوءظن آن است که آن را تصدیق نکند و به آن ترتیب اثر ندهد.» (1)

اکنون به راه های درمان این بیماری اخلاقی می پردازیم:

1 - باید خود را اصلاح کنیم تا در مقام مقایسه ی دیگران با خود به فساد و بدی آنان حکم نکنیم و در مرحله ی اصلاح خویش علاوه بر زدودن صفات زشت و ناپسند باید به خود تلقین کنیم که نه تنها دیگران بد نیستند بلکه شاید روحیات عالیتر و برتر از ما نیز داشته باشند.

و این نکته را هم نباید از یاد برد که اصل «مقایسه به خویش» از خود - دوستی سرچشمه می گیرد و پایه ی منطقی و علمی ندارد و نمی توان آن را منشاء داوری قرار داد.

2 - باید محیط زندگی را (که ممکن است عامل بدبینی شود) پاک کنیم یعنی از همنشینی با افراد نادرست و ناشایسته بپرهیزیم و بکوشیم با افراد ارزشمند معاشرت کنیم تا فکر خوش بینی نسبت به دیگران در ما به وجود آید و ضمنا از افکار عالی و صفات برجسته ی آنان بهره مند شویم.

از شتابزدگی در داوری یعنی «پیش داوری بی جا» بپرهیزیم و توقعات خود را از دیگران کاهش دهیم؛ هر گاه دیدیم دوست یا یکی از افراد خانواده و دیگران سلام ما را پاسخ نگفتند یا از کنار ما بی تفاوت گذشتند و یا ما را به مهمانی خویش دعوت نکردند؛ به جای این که کینه در دل جا دهیم و یا درباره ی آنان بدگمان شویم و هزار خیال بی جا کنیم و به اصطلاح در دادگاه ذهن آنان را محکوم سازیم؛ بهتر است قضایا را با بی نظری بررسی و رفتار آنان را نیکو توجیه کنیم آن گاه خواهیم دید نود درصد از بدبینی های معمولی درمان می شود و از

ص: 94

بین می رود؛ چون پس از بررسی در اطراف موضوع به این نتیجه می رسیم که آن کس که ما به رفتار او بدبین بوده ایم؛ در حقیقت متوجه نبوده یا فراموش کرده و یا آن چنان در عالم افکار و خیال ها فرو رفته که ندانسته و نفهمیده چه کسی بدو سلام کرده بوده است تا پاسخ گوید و....

گاهی نیز، انسان می پندارد که عامل شکست و عقب ماندگی او، دیگران بوده اند در نتیجه به آنان بدبین می شود اما پس از بررسی می فهمد که آنان بی تقصیرند و شکست او عامل دیگری داشته است.

بسا از این پیش داوری ها در رویدادهای زندگی هر کس پیش آمده که پس از بررسی جز پشیمانی نتیجه یی نداشته است.

روایات اسلامی سفارش می کند که: مسلمانان، رفتار و گفتار برادران مسلمان خود را به صحت حمل کنند و احتمال هایی درست بیابند تا بدینوسیله بدبینی را از ذهن خود دور سازند.

امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید: «کار برادر دینی خود را به بهترین توجیه حمل کن مگر آن که دلیل بر فساد آن داشته باشی و تا زمانی که توجیه نیکویی برای گفتارش می یابی، از گمان بد دوری کن» (1)

ششمین امام، حضرت صادق علیه السلام فرمودند: «آن گاه که مؤمن برادر دینی خود را متهم سازد، ایمان در قلب او چون نمک در آب، حل می شود.» (2)

این نکته را هم باید متوجه باشیم که:

بر مسلمان لازم است کارهایی که باعث بدبینی دیگران می شود؛ انجام ندهد تا دیگران به این خطا دچار نگردند مثلا: از جاهای تهمت انگیز و یا رفتار و گفتاری که موجب بدگمانی دیگران می شود؛ دوری جوید؛ چنان که رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) به مسلمانان می فرمود: «از جاهای تهمت انگیز بپرهیزید» (3)

ص: 95

و على عليه السلام می فرماید: «کسی که خود را در معرض تهمت و بدگمانی قرار دهد؛ حق ندارد کسی را که به او بدگمان شده است سرزنش کند.» (1)

متهم کنی و یا کسی را که خائن است و آزموده یی، امین بدانی!» (1)

و نیز نباید عیب جویی بی جا را (که از خوی زشت بدبینی و بدگمانی تولید می شود و خطرهایی به دنبال دارد) با انتقاد صحیح اشتباه کرد.

عیبجویی بی جا همان «تجسس» نام دارد که قرآن پیروان خود را از آن بازداشته (2) اما انتقاد صحیح عبارتست از گوشزد کردن و یادآور نمودن دیگران به کارهای ناپسندی که دارند انتقاد به این معنا برای جامعه یی که خواهان پیشرفت در راه مادی و معنوی است لازم است البته انتقاد باید تنها به منظور اصلاح جامعه صورت پذیرد تا سود بخشد و نباید از روی غرض و ابراز دشمنی باشد.

ص: 97

چرا مشروب می خوری؛ کشت.

در بازجویی از چهار پدری که فرزندان خود را کشته بودند معلوم شد که هر چهار الکلی بوده اند.

«جراید»

نکند دانا مستی، نخورد عاقل، می *** ننهد مرد خردمند سوی پستی پی

چه خوری چیزی کز خوردن آن چیز *** نی چنان سرو نماید به نظر، سرو چو نی

«حکیم سنائی غزنوی»

هرگز طغیان خروشناک رودهای بزرگ را دیده اید؟ رود طغیان گری که سدی پیش روی ندارد؛ کف بر لب آورده توفنده غران، می خروشد و پیش می رود و هر چه بر سر راه می یابد از صخره های عظیم تا درختان انبوه و تناور همه را یک جا می روبد و در هم می شکند و با خویش می برد...

چنان چون اسب توسن که رمیده باشد؛ سم می کوبد و یال می جنباند و می جهد و چهار نعل می تازد و هر چه بر سر راه می یابد، زیر سم ضربه های هلاکت بار خویش خرد می کند و به پیش می رود تا مگر خود نیز به مانعی بزرگ تر از خویش برخورد، و هلاک گردد:

الکل، اثری دارد نظیر طغیان رود و رسیدگی اسب سرکش؛ آن که مست می شود، می غرد، می توفد، عربده می کشد، ناسزا می گوید کف بر لب می آورد و در مستی به تباهی می نشیند یا تباه می کند...

چه بسیار دوستان همدل و یک دل که بر سر یک میز صمیم و همراه، می نشینند، به شادی و شادخوارگی؛ اما چون به می خوارگی می افتند، اندک اندک سرها گرم می شود، خرد از سر می گریزد و هیجان و خشم و بی خودی جای آن می نشیند... رگ های چشم به سرخی می زند و دوست خواهی با دشمن کامی جا عوض می کند...

ناسزا و جدال آغاز و چه بسا خون ها که ریخته می شود...

ص: 99

چرا الكل حرام است؟

مفضل از امام صادق علیه السلام می پرسد:

ی چرا خداوند شراب را حرام کرده است؟

فرمود:... چون شراب معتاد به آن را، به ارتعاش مبتلا می سازد، روشنی و بینش را از او می گیرد، شرف و غیرت و جوانمردی اش را زایل می کند و او را به گناهکاری و به کشتن بی گناهان و ارتکاب زنا دلیر می سازد بر میگسار جز بدی و پلیدی چیزی افزوده نمی شود... (1)

مردی که به خدا ایمان نداشت از امام (علیه السلام) پرسید:

چرا خدا شراب را حرام کرده است (؟)

فرمود: چون سرچشمه و ریشه ی همه پلیدی ها و فتنه ها و فسادهاست ساعتی بر می خوارگان می گذرد که زمام عقل از کف می دهند، خدا را نمی شناسند.... پیرو شیطان می گردند، چون سر رشته خرد را در کف او نهاده اند هر چه او فرمان دهد می کنند هر چند بگوید به بت سجده کنید... (2)

مبارزه با الکل درباره ی تأثیر آن بر روان و خرد چنین گفت:

«بیماری هشتاد درصد از دیوانگان و چهل درصد از بیماران آمیزشی، در نتیجه ی استعمال مشروبات الکلی بوده است. طبق تحقیق دانشمندان انگلیسی، ثابت شده است که نود و پنج درصد از دیوانگان بر اثر استعمال مواد الكلى دیوانه شده اند». (1)

«شدت رابطه ی جنون و الکل، از مطالعات روانی و آمار مبتلایان... به خوبی آشکار می گردد تا جایی که دکتر پارکر امریکایی نیمی از حوادث جنون و روانپریشانی ها را به الکل نسبت می دهد و معتقد است که در کشورهای بزرگ تعداد میخانه ها با شماره ی دیوانگان تناسب مستقیم دارد بنابراین نخستین ضایعه ی الکل از نظر روانی همین زوال خرد و ادراک است» (2)

اسلام با توجه کامل به این زیان هاست که چنین جدی و با قاطعیت با الکلیسم مبارزه می کند و حرمت آن را اعلام می دارد.

طبق آماری که از بررسی وضع 353 کودکی که در خانواده های الکلی پدید آمده اند بدست آمده 142 نفر بیمار و ولگرد و مستمند و 74 نفر علیل و ناتوان و 76 نفر تبهکار و 61 زن رقاصه بوده اند! (1)

زنان آبستن باید بدانند که علاوه بر زیان هایی که خود از مصرف الکل خواهند برد، کودکی که در شکم دارند نیز در امان نمی ماند. حتی بچه را نباید به دایه ی الکلی سپرد زیرا شیری که به او می دهد الكل دارد !

الكل اثر مستقیم و نامطلوب بر اعضای تناسلی دارد و از این راه سلامتی نسل های آینده را تهدید می کند که ذکر یک رقم در زیر نمونه ای از این زیان است:

طبق آخرین آمار در سال 1961 تعداد 25000 کودک ناقص الخلقه در آمریکا متولد شده اند. (2)

علاوه بر تأثیرات مستقیم الکل باید زیان های روحی پرورش یافتن کودک در محیط ناسالم یک خانواده ی الکلی را نیز از نظر دور نداشت. (3)

الکل با بروز سل نیز ارتباط زیادی دارد آمار تلفات بیمارستان «کوت» شیکاگو، نشان می دهد که از 3422 نفری که به بیماری سل مرده اند 49% شرابخوار افراطی و 34% معتاد به الکل بوده اند. (1)

کمپانی های بیمه عمر می گویند که با تجربه دریافته ایم که عمر معتادان به الکل 25 تا 35 سال کم تر است. تنها در ایران گذشته از ده ها هزار مورد بیماری ناشی از میخوارگی هر ساله 1300 نفر بر اثر استعمال الكل می میرند. (2)

طبق آمارهای اخیر نشریه فرانسوی «آ. وتر. سانته»، الکل در فرانسه در هر 26 دقیقه یک نفر را می کشد و در سال 1962، 14194 نفر، تنها به جهت تشمع کبدی (سیروز) که بیماری مبتلایان به الکل است، مرده اند به این ارقام می توان مرگ هایی را که به ظاهر عنوان های دیگری دارند اما در واقع علت اصلی وقوعشان الكل است، افزود: مثلا:

80 درصد سرطان های مری

75 درصد حوادث رانندگی

3 درصد حوادث کار بر اثر مصرف الکل پیش آمده اند. (3)

مجله ی علمی «نظام پزشکی» می نویسد:

«امروزه معلوم شده است که الکل یک محرک مرکزی مغزی نیست بلکه تضعیف کننده ی (دپرسور) آنست و حتی با مقدار متوسط موجب تخریب کفایت عمل شعوری می شود».

الكليسم مزمن باعث کار دیوپاتی الکلیک می گردد که یک نارسایی قلبی است و بیماران الکلی به تدریج بدان دچار می شوند فشار وریدی گردن بالا می رود؛ کبد بزرگ می شود کم کم آسیت و در پی آن خیز پاها بروز می کند؛ گاهی

ص: 104

علت بروز این عارضه نقص متابولیسم و در واقع یک سوء تغذیه است که غالب بيماران الکلی بدان دچارند. (1)

امام صادق علیه السلام با توجه به همه ی زیان های خانمان سوز الکل می فرماید: خداوند بر همه گناهان و کارهای زشت و پلید قفلی گذارده که کلید آن میگساری است. (1)

مشروبات الکلی، 62 میلیارد فرانک (قدیم) و در همان سال به علت آزادی شرابخواری هزینه و زیان وارده بر دولت و ملت از این رهگذر جمعا 1125 میلیارد فرانک قدیم بوده است! (1)

***

این نمونه یی است از زبان اقتصادی که به دولت و ملت وارد می آید: و این به جز زیان های بسیار دیگری است که از این رهگذر به هم می رسد نظیر هزینه های سنگین زندان ها، بیمارستان ها، تیمارستان ها و و...

هیچ جامعه ای که آتش الکل به خرمن هستی آن گرفته است از چنین زیان هایی در امان نیست و اینک شکوه کلام خداوند را در مورد شراب (و قمار) چشمگیرتر می بینیم که منافع مادی آن ها را در برابر زیان های مادی و معنوی که ببار می آورند، ناچیز شمرده و امر به پرهیز کامل از آن ها فرموده است:

﴿قُلْ فِيهِمَا اِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما ...﴾ (2)

***

برخی می پرسند که بدن ما نیاز به الکل دارد و روزانه مقداری الکل برای آن ضروری است پس چرا حرام باشد؟

می گوییم: نیازمندی های، بدن از طریق طبیعی با صرف غذاها تأمين می گردد بدین معنی که اندام داخلی چون آزمایشگاهی منظم، نیازمندی های بدن (از قبیل آهن، مس و ...) را، خود با تجزیه و تحلیل موادی که در غذاها وجود دارد، به دست می آورد و به نقاط مورد لزوم می فرستد؛ آیا هیچ عاقلی به حکم

ص: 107

نیازی که بدن به آهن یا آهک، دارد براده ی آهن می خورد؟! یا کاسه ی آب آهک سر می کشد؟ به همین قیاس، نیاز به الکل نیز به طور طبیعی در بدن بر آورده می شود و هیچ خردمندی نباید به بهانه ی این ،نیاز شراب بنوشد چرا که همچنان که سرکشیدن آب آهک زیان های مرگبار به همراه دارد، نوشیدن الکل نیز سخت مضر و مرگبار است.

مگر میلیون ها انسان که در عمر خویش لب به مشروبات الکلی نمی زنند، نیاز به الکل ندارند؟

اگر این نیاز چندان زیاد است که باید از خارج تأمین گردد پس چرا اینان بی آن که در عمر خود لب به آن بزنند زنده مانده و بلکه بسیار سالم تر از کسانی هستند که مشروب می نوشند؟ و از آنان بیشتر عمر می کنند؟

این بهانه ها توجیه شخصیت های پوشالی افراد کم اراده و بی ایمان است و هرگز مجوز نوشیدن الکل هر چند هم که کم باشد نباید بشود زیرا طبع افزون طلب انسان؛ چون سد شکسته شود، به کم بسنده نمی کند.

امام صادق علیه السلام از قول ،رسول خدا فرموده است:

«هر مست کننده ای حرام است.»

کسی پرسید: حتی یک جرعه؟

فرمود: آری، حتی یک جرعه از آن نیز حرام است. (1)

و همو فرمود: خداوند شراب را چه کم و چه زیاد حرام فرموده است همچنان که مردار و خون و گوشت خوک را ... (2)

***

ص: 108

زیبنده باد؛ کامی که سپیده ی پاک و نیالوده ی اندام داخلی را به پلیدی تیره ی مشروبات حرام آلوده نکرده است... و درود بر آن که اگر به نشیب جهل و غفلت در غلتیده از این پس با گام استوار خود را از ورطه بیرون آورد و تن و جان را پاک گرداند.

ص: 109

اندلس (=اسپانیا)، فلسطین، سوریه و و... در دوران استعمار فرانسه و انگلیس و... نمونه یی از آنست.

برخی از مردم نیز بر اثر تبلیغاتی که از همین مراکز نامرئی استعمار رهبری می شود به علامت روشنفکری و به ادای روشنفکرانه الکل می نوشند.

آیین شکوهمند اسلام با اطلاع کاملی که از زیان های الکل دارد، از چند سو به مبارزه جدی با آن برخاسته است:

1- نخست آن را پلید، شیطانی و برانگیزنده ی دشمنی معرفی و تحریم کرده است.(1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله ده گروه را که مستقیم یا غیر مستقیم در کار شراب دخالت دارند لعنت فرموده است:

1- کسی که درخت انگور را به نیت شراب گیری، بنشاند.

2- آن که آن را نگهبانی می کند.

3 و 4- فروشنده ی شراب و خریدار.

5 - آن که می نوشد.

6- مصرف کننده ی پولی که از فروش مشروبات به دست آمده است.

7 - فشارنده ی انگور برای شراب اندازی اش.

8- حامل آن.

9- تحویل گیرنده ی آن

10- ساقی یا کسی که به دیگران شراب می دهد تا بنوشند. (2)

و هم آن حضرت می فرمود:

آن که مقدار کمی از آن چه زیادش مستی می آورد، در رگی از رگ های خویش

ص: 111

داخل کند (اگرچه آن مقدار کم مستی نیاورد) خدا آن رگ را به سیصد و شصت گونه عذاب بیازارد (1)

2- با یادآوری ضررهای معنوی آن مردم را از نوشیدن مسکرات بازداشته است.

امام باقر علیه السلام می فرمودند: آن که مست شود تا چهل روز نمازش پذیرفته نیست و اگر در این فاصله نماز نخواند- بدین بهانه که چون نمازم قبول ،نیست پس نمی خوانم؛ برای نخواندن نماز دو چندان عذاب خواهد یافت (2)

در روایتی دیگر آمده است که نماز چنین کسی بین آسمان و زمین می ماند، تا اگر توبه کرد بپذیرند. (3)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) به حضرت علی (علیه السلام) فرمود: گناهان همه در خانه یی فراهم آمده اند و کلید آن خانه، شراب است. (4)

امام صادق عليه السلام فرموده است:

هر کس جرعه ای می بنوشد خدا، فرشتگان پیامبران و مؤمنان او را لعنت می کنند و اگر شراب بنوشد تا مست شود روح ایمان از پیکرش می گریزد و روحی پست و پلید و لعنت شده جای آن می نشیند. (5) در روایتی دیگر می خوانیم آن که همیشه می نوشد بت پرست است. (6)

رمز عمده ی پیروزی اسلام در پیشگیری از استعمال الکل و سایر مفاسد اخلاقی، در بین گروندگان راستین قرآن، همان بهره گیری از نیروی ایمان آنانست؛ اما جامعه ای که از آفاق روشن دین دور و در تاریکی جهل و غفلت فرو افتاده باشد، نمی تواند از این آتش که در خرمن هستی مردمان در افتاده است؛ دوری بجوید.

ص: 112

3 - از راه های پیشگیری اسلام، در این امر مجازات شرابخوار است. «حد» (1) شرابخوار هشتاد تازیانه است و چگونگی اجرای حد چنین است که او را برهنه سازند و تنها عورت او را بپوشند و تازیانه را بر بدنش فرو کوبند، اما باید از زدن بر صورت و بر جای های خطرناک پرهیز کنند. برای بار دوم نیز همین حد است اما در بار سوم بر اساس گفته ی بیشتر فقها باید کشته شود. (2)

4- مبارزه ی منفی

اسلام برای ایجاد نفرت ذهنی و عملی نسبت به الکلیسم به یک رشته مبارزه های منفی نیز دست یازیده است تا مگر باده خواران در جامعه خود را خوار و تنها و سرافکنده ببینند و از آن پرهیز کنند و نیز هشداری برای دیگران باشد.

در این زمینه، پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و اله دستور می دهد که:

میگسار اگر بیمار شد به عیادتش نروید و اگر مرد در تشییع جنازه اش حاضر نگردید و اگر به چیزی گواهی داد تصدیقش نکنید و چون به خواستگاری آمد برانیدش و اگر امانتی طلبید درستکارش ندانید.

در روایتی دیگر آمده است که گفتارش تصدیق نمی گردد و شفاعتش پذیرفته نیست و....

هم در جای دیگر آمده است از او دختر نگیرید و با او ننشینید... (3)

امام صادق علیه السلام می فرماید... آن که دختر را به میگسار تزویج کند، چنانست که او را در آتش افکنده. (4)

هم از آن حضرت پرسیده اند در مورد سفره یی که بر آن شراب یا مسکری نهاده اند چه می فرمایید؟

ص: 113

فرموده اند: حَرَّمَتِ الْمَائدةُ... آن سفره حرام است.

هم آن گرامی فرموده است با شرابخوار همنشینی نکنید که چون لعنت خدای فرود آید، همه ی اهل آن مجلس را فرا می گیرد. (1)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده اند... با میخواره دوستی نکنید پشیمان خواهید شد. (2)

5- اسلام برای میخوارگان عذاب دردناک اخروی نیز پیش بینی می کند و به آنان هشدار می دهد:

از امام ششم (علیه السلام) نقل شده است که فرمود حق است بر خدا که به میخواره چرک و خون و کثافاتی که از روسپیان می رود؛ بیاشاماند (3)

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند:

آن که شراب بیاشامد خداوند در رستخیز زهر مار و عقرب به او می آشاماند، زهری چنان خطرناک که پیش از آشامیدن تمام گوشت های صورت او در ظرف خواهد ریخت... و اگر شرابخوار بی تو به بمیرد در ازای هر جرعه خداوند چرک و خون دوزخ بدو می آشاماند. (4)

همان عزیز می فرمایند:

شرابخوار تشنه می میرد و تشنه در گور می رود و تشنه بر انگیخته می شود و هزار سال فریاد تشنگی بر می دارد؛ آن گاه آبی جوشنده همچون فلز گداخته - که صورت ها را کباب می کند - پیش رویش می نهند و لهیب آن گونه هایش را می پزد و دندان ها و چشمانش را فرو می ریزد و چون بیاشامد، همه و هر چیز که در اندرون اوست می گدازد. (5)

امام پنجم علیه صلوات الله می فرمایند:

به رستاخیز چون میخواره را می آورند، رویش سیاه و زبانش از کام

ص: 114

درآمده و لعاب دهان بر سینه اش جاری است... (1)

امام ششم صادق (علیه السلام) می فرمایند: بین ما و آن که مسکرات می نوشد ارتباطی نیست (یعنی به رشته ی ولایت چنگ نزده است و ما ملزم به حفظ او نیستیم). (2)

به راستی اگر سازمان های جهانی بهداشت و مسئولان امور کشورها تنها به قطعنامه، سمینار و سمپوزیوم اکتفا نورزند و با مبارزه یی پیگیر بر ضد الکلیسم دلسوزانه خطرهای ناگوار و زیان های مرگبارش را از طریق وسایل ارتباط جمعی به صورت یادآوری های هر روزه گوشزد کنند؛ خدمت بزرگی به سلامتی، اخلاق، اقتصاد، جامعه و افراد کرده اند اما دریغا که این برنامه ها با سیاست استعماری کشورهای اسم و رسم دار چندان موافق نیست.

3- باید از آمیختن با افراد آلوده به الکل شدیداً پرهیز کرد و به جای آن با افراد برومند و سالم و پاک و شایسته آمیزش نمود نیز باید از شرکت در مجالس و جشن هایی که در آن مواد الکلی مصرف می شود، دوری جست، به جهت تأثیر ناپسند همین مجالس است که اسلام - چنان که ازین پیش نوشتیم- حتی شرکت در چنین مجالس را اكيداً منع فرموده است.

با این کار علاوه بر آن که هر فرد بیزاری و تنفر عملی خود را از افراد الکلیست اعلام می دارد؛ از خطر ابتلا نیز مصون می ماند و هم موجب تنبیه دیگران می شود.

4- از جمله روش های ترک اعتیاد روشی است که بیشتر از عهده ی قوای انتظامی بر می آید یعنی گرفتن عکس هایی از افراد مست در حالات ویژه ی مستی و به هنگام تلوتلو خوردن و بدمستی کردن و نیز ضبط کردن عربده ها و سخنان ناهنجار و شرم آوری که در آن حال از آنان صادر می شود «به وسیله ی نوار ضبط صوت» تا پس از آن که به حال عادی بازگشتند خود ببینند و بشنوند؛ قهراً این روش نیز در پاره ای از افراد بی اثر نخواهد بود و البته اگر این کار همراه با اندرزهای صمیم و دلسوزانه باشد، تأثیر عمیق تری می کند.

5- باید دولت ها و سازمان های مبارزه با اعتیاد الکل راه های ترک آن را با وسایل سهل در دسترس معتادان بگذارند و از طریق دارو درمان ایجاد سرگرمی های سودمند و راهنمایی های دقیق علمی و طبی به معالجه ی چنین کسان بنشینند. البته باید توجه داشت که در مقام درمان باید با اینان چنان چون یک بیمار رفتار کرد نه یک منحرف

ص: 116

خمر، مستی آورد و هستی ببرد؛ حرام و نوشیدن آن از نظر اسلام ممنوع است. کلام را با این یادآوری به پایان ببریم که مسلمانان به حکم وظایف دینی و برای خرسندی خداوند توانا و بینا باید از آشامیدن هر گونه مسکر بپرهیزند؛ یا دست کم اگر از خدای شرم نمی کنند (که چنین مباد) و به خاطر خدا دست برنمی دارند؛ به خاطر سلامت جسم و روح خویش از آن پرهیز کنند که اضافه بر سلامتی اجر و پاداش هم دارد زیرا ترک میخوارگی چندان مورد توجه اسلام است که اگر کسی تنها برای سلامت جسم و روح خویش از نوشیدن آن خودداری کند؛ از مزد معنوی نیز محروم نمی گردد این روایت را در همین مورد با هم بخوانیم که پیشوای گرامی اسلام حضرت پیامبر صلی الله علیه و اله در وصیت خویش به حضرت امیر علیه السلام فرمودند کسی که برای غیر خدا نیز از آشامیدن هر گونه مست کننده یی خویشتن داری کند؛ خدای از نوشابه های سر به مهر بهشتی بدو می آشاماند حضرت (علیه السلام) با شگفتی پرسیدند: برای غیر خدا هم؟

پیامبر فرمودند آری؛ به خدا سوگند اگر برای نگهداشت جسم و جان خویش نیز باشد، خدا او را سپاس می گوید و پاس می دارد. (1)

ص: 118

در همه ی امور منظم باشیم.

نظم بزرگی که بر سرتاسر جهان هستی حکم فرماست، چنان دقیق و شگفتی آفرین است که با پیشرفت دانش بر حیرت و اعجاب دانشمندان می افزاید مهم تر از آن ارتباط و هماهنگی ویژه ای است که در نظم پدیده های کوچک و نامرئی با جهان های بسیار دور کهکشان ها و کرات و با جهان جانداران دیده می شود اجزا و ملکول های سازنده ی یک چیز کوچک (مثلا یک قطره آب) در زیر میکروسکوپ آن گونه شگفتی زا و اعجاب آفرین است که تماشای دورترین ستاره ها و کهکشان ها و تلسکوپ های قوی!

ریزه کاری ها و نظم کیهان و کرات، حرکت و گردش آن ها نظم در جهان گیاهان و جانوران نظم دقیق و خودکار در وجود انسان و سلسله ی اعصابش .... هر یک شاهکاری است در آفرینش که با مطالعه و دقت در آن باور می کنیم که:

جهان چون چشم و خد و خال و ابروست *** که هر چیزی به جای خویش نیکوست

قرآن مجید نیز گویای همین حقیقت است آن جا که می فرماید: ﴿اَلشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبَان...﴾ خورشید و ماه بر محاسبه یی (دقیق) قرار دارند...» (1)

مطالعه، تحصیل و تحقیق به چنان پیروزی هایی رسیده باشند؟

آيا آلمانی ها و ژاپنی ها پس از شکست در جنگ جهانی دوم که همه چیز را از دست دادند جز در سایه ی نظم و پشتکار می توانستند خرابی ها را ترمیم کنند و همه چیز را از نو بسازند و صنعت و اقتصاد شانرا احیاء نمایند؟ آره

در جنگ های اسلام به ویژه در جنگ «بدر» و «احد» پیامبر گرامی اسلام صلى الله علیه و آله با تدبیر کامل سپاه اندک و بی ساز و برگ مسلمانان را به گونه یی آراست که هم در چشم دشمن بزرگ جلوه کند و هم دشمن از هر سو که یورش آرد، با شمشیرهای مسلمانان روبرو باشد. (1)

مطالعه ی کتب سودمندی چون قرآن و نهج البلاغه (با نگرشی عمیق و سازنده)، اختصاص دهند.

در طبقات مختلف مردم نمونه های زیادی یافت می شوند که واقعا در زندگی موفقند هم با نظم ویژه ای به زندگی و همه کارهای خویش می رسند و هم در محافلی سازنده و دینی شرکت می کنند و نیز به مطالعه ی کتاب های سودمند می پردازند.

دانش آموز منظم می تواند در ساعت های معین درسش را بخواند و تکلیفش را انجام دهد و حتی بازی و تفریح هم داشته باشد و در عین حال در وقت خود صرفه جوئی کند و به مطالعات مفید دیگری بپردازد، به ویژه اگر سحر خیز باشد و چنین کسی در وقت حساس امتحانات دچار هیجان و اضطراب نمی شود و به خوبی از عهده ی امتحان بر می آید و نیز در مسائل اسلامی و علمی بی اطلاع و بی مایه نمی باشد.

***

راستی که زندگی پر از شگفتی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، برای ما درس بزرگی است؛ آن حضرت با همه رنج ها و گرفتاری ها به تنهایی بار ده ها مسئولیت را بردوش داشت هم پیام آور خدا بود و هم پیشوا و رهبر خلق، و در عین حال فرماندهی جنگ و سرباز مدافع و پاسخگوی درخواست ها و نیازمندی های مردم او به امور داخلی و خارجی مسلمانان و امور شخصی و خانوادگی خود نیز رسیدگی می کرد و به بندگی خدا و عبادت های سنگین نیز می پرداخت. آیا این ها همه جز با برنامه یی صحیح و منظم، امکان پذیر بوده است؟

حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام نیز شبانه روز را به ساعت های معین تقسیم می کرد و بطور منظم به عبادت و بندگی خدا، رسیدگی به امور مسلمین دستگیری از مستمندان کار و فعالیت (کشاورزی در بوستان و نخلستان)، و

ص: 123

رسیدگی به امور خانه و تربیت فرزندان و... می پرداخت و همه را به خوبی انجام می داد. شایسته است ما نیز از آن حضرت سرمشق بگیریم و پیروی کنیم

***

تقدير معیشت (اندازه گیری در زندگی) فقر و بیچارگی می آورد. (1)

امام باقر علیه السلام «تقدیر معیشت» را نشان کمال و رشد می داند که مراد از آن اندازه گیری دخل و خرج و با حساب زندگی کردن است. (2)

و امام صادق علیه السلام در پایان حدیثی می فرماید تدبیر در امر معیشت از دین است. (3)

اشتباه نشود، نمی گوییم مسلمان برای بهتر زیستن تلاش نکند و یا زندگی خود را توسعه ندهد نمی گوییم باید خسیس باشد و به زن و فرزند خویش سخت بگیرد، نه بلکه می گوییم با چشم و هم چشمی ها با تشریفات سنگین و غلط که به دست غول های اقتصاد و اربابان سرمایه داری ایجاد می گردد و جامعه را تا گردن در قرض (و ربا) فرو می برد باید مبارزه کرد؛ با تشریفاتی سنگین که ملت ها و جامعه ها را برده ی اقتصادی و مصرف کننده ی چشم و گوش بسته سرمایه داران ساخته است.

چنان که گذشت، حضرت امام موسی کاظم علیه السلام می فرماید با برآوردن خواسته های مشروع و حلال که با مروت و مردانگی انسان منافاتی ندارد و اسراف هم نیست نفس خویش را بهره مند ساز و بدین کار بر امور دینی و خدمت های مذهبی کمک بگیر.

حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید برای مسرف سه نشانه است، در خوراک خرید لوازم زندگی و لباس زیاده روی و برخلاف آن چه شایسته ی اوست عمل می کند. (4)

جلوگیری از اسراف در خوراک لوازم زندگی و لباس می تواند کشور و ملتی را از نو بسازد و دست بیگانه و استعمار را (از سیاست و اقتصاد) آن ها کوتاه کند، تا به خود و ثروت خود متکی باشند و از دیگران بی نیاز.

ص: 126

پاسخ به عواطف و خواست های معنوی و انسانی خود نیز برنامه ای منظم داشته باشد. هدف اسلام از نظم آن گونه نظمی است که به کمک آن مسلمان هم به زندگی دنیا و مادی خویش برسد و هم از زندگی انسانی و معنوی و اخروی خود باز نماند و هیچ یک را فدای دیگری نسازد.

امام ششم علیه السلام می فرماید: «از ما نیست کسی که دنیای خود را برای آخرت و آخرت خویش را برای دنیا ترک گوید» (1)

می دانیم که از دیدگاه اسلام دنیا زودگذر و بی دوام است و مسلمان باید در این فرصت کوتاه (عمر) برای تأمین نیازهای مادی و بهبود زندگی این جهانی خود و دیگران تلاش کند و در عین حال از جهان دیگر غافل نماند و برای زندگی جاودانه ی آخرت - که هدف اصلی است- حداکثر کوشش و بهره گیری را بکند رسیدن به این دو هدف در این فرصت زودگذر برای مؤمن جز با داشتن یک برنامه منظم، امکان پذیر نیست.

از این روست که روایات اسلامی مسلمانان را به کسب تجارت، حرفه کار و فعالیت تشویق و از زراندوزی و حرص در جمع آوری مال و ثروت باز می دارد و دستور می دهد که کسب روزی حلال و شایسته و نیک را پیشه سازید و صبحگاهان برای طلب روزی حرکت کنید. (2)

و نیز پیشوایان دین فرموده اند بیش از کسی که به کسب و کار اهمیت نمی دهد و کم تر از کسی که حرص می ورزد به دنبال روزی باش. (3) یعنی میانه روی را فراموش نکن تا نه به افراط دچار گردی و نه به سستی و تنبلی مبتلا شوی.

***

ص: 128

لازم است یادآور شویم آن چه در بالا خواندیم، (آثار نظم و تدبیر در بهتر زیستن و خوشبختی) با توکل منافاتی ندارد زیرا مفهوم صحیح تو کل آن است که یک مسلمان تا آن جا که قدرت دارد جزئیات کار را پیش بینی کند، مقدمات علل و اسباب ظاهری را فراهم سازد پی آمد و نتیجه اش را بررسی کند و سرانجام با اتکا به نیروی ایمان و به امید پشتیبانی خدا، دست به کار شود و برای جلوگیری از اضطراب، دودلی، نگرانی های وسوسه زا و یا حوادث احتمالی به خدا توکل کند و به اصطلاح با توکل «زانوی اشتر» را ببندد که گفته اند: «در توکل از سبب غافل مشو».

آری وقتی همه پیش بینی های لازم را کرد و مقدمات و وسایل را فراهم کرد و تصمیم گرفت آن گاه با توکل اقدام کند.

﴿فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكَّلِينَ﴾ (1)

«پس آن گاه که تصمیم گرفتی، به خدا توکل کن که خدا توکل کنندگان را دوست می دارد»

ص: 129

و جاذبه در آدمی نبود تن به ازدواج نمی داد و در نتیجه نسل بشر به نابودی می گرایید شیرینی همین کشش و جاذبه است که زن و مرد را وا می دارد تا زحمات همسر گزینی و همسرداری و مسئولیت های گوناگون ازدواج را تحمل کنند.

2- غریزه ی جنسی یک خواسته ی طبیعی است که اگر پاسخ درستی به آن داده نشود ممکن است در جان و تن و تعدیل غرائز اثر نامطلوبی داشته .باشد به ویژه در این زمانه که وسایل تهییج و موجبات تحریک این غریزه از زمان های پیشتر، بیشتر است.

پس با توجه به اهمیت این غریزه باید در پاسخ به آن راهی را انتخاب کرد که این غریزه خود در مسیر تکامل انسان قرار گیرد آن چه مسلم است نمی توان این خواسته ی طبیعی را نادیده گرفت و بدان بی اعتنا ماند و نیز نباید آن را به کلی نابود کرد؛ چه دوام نوع انسان به آن وابسته است و هم نمی توان آن را بی قید و شرط آزاد گذارد و بی بند و بار شد؛ چه آدمی و جامعه را از راه صحیح زندگی انسانی بیرون می برد و به منجلاب سقوط های اخلاقی می کشاند و راه صحیح جز تن دادن به ازدواج و همسرگیری.

گروهی به غلط تصور کرده اند که اگر غریزه جنسی را در خود محکوم کنند و به حال تجرد و عزوبت به سر برند کار بجا و شایسته ای انجام داده اند. و حتى مجرد ماندن را فضیلت بزرگی پنداشته اند.

در صورتی که اسلام این کوشش را پسندیده نمی داند و مسلمان را موظف می سازد که در پرتو ازدواج و بهره یایی از لذت های آن تربیت فرزند و تحمل مشکلات آن فضیلت روحی و معنوی خویش را تحصیل و تکمیل کند و به همین منظور، تجرد و خودداری از زناشوئی را ناپسند دانسته و ازدواج را برای همه لازم تشخیص داده و آن را نیکو و مستحب معرفی کرده است. (1)

ص: 131

بنابراین معتقدات مسیحیت در مورد ازدواج- به پیروی از انجیل متی (1) و رساله ی پولس به کوزنتیان و شورای «الویرا»- که خودداری از زناشوئی را بهتر پنداشته اند در منطق اصیل قرآن و اسلام بی پایه و مردود است. در بین کاتولیک ها، گروهی بنام «گروه دینی»، به زعم خویش برای وصول به مقام قدس و تقوی از لذت جنسی صرف نظر می کنند... (2)

در کلیساهای غرب، کشیش ها راهب ها و راهبه ها نذر می کنند که مجرد بمانند و همسر نگیرند. در کلیساهای شرقی نیز، اسقفان تقریبا همیشه در میان روحانیونی انتخاب می شوند که ازدواج نکرده باشند و کشیشان پس از رسیدن به سمت کشیشی حق ازدواج ندارند و کسانی هم که قبلا ازدواج کرده اند اگر همسرشان بمیرد حق ازدواج ثانوی نخواهند داشت... (3) اما تا چه اندازه به تجرد خویش پایبندند و تا کجا به مقام قدس و تقوی رسیده اند و نیز در اثر این ممنوعیت ها دچار چه مفاسدی شده اند موضوعاتی است که محتاج به گفتن نیست و فعلا از بحث ما خارج است...

آن چه ما می خواهیم بگوییم این است که اسلام ازدواج را با شرایط آن با خدا و مقام قدس و تقوی ناسازگار نمی بیند بلکه می خواهد مسلمانان، فضیلت روحی خود را در ازدواج و مشکلات آن دریابند.

برای نابودی جوانان مسلمان طرح کرده اند.

دقت کنید:

رهبران صهیونیزم، در تشریح و ترسیم سیاست جهانی یهود تصریح کرده اند:

«بر ما لازم است که در راه گسترش فساد اخلاق در همه جا سعی بیشتری نماییم تا بهتر بتوانیم قدرت به دست آوریم. فروید از ماست و او پیوسته مطالب جنسی را آشکارا نشر می دهد تا در نظر جوانان چیز مقدسی باقی نمانده یگانه اندیشه ی آن ها این باشد که غرائز جنسی خود را اشباع کنند و سرانجام انسانیت خود را از دست دهند»! (1)

اشتباه آنان که از افکار فاسد فروید تقلید می کنند در این است که تصور کرده اند اشباع نامحدود غریزه می تواند آن را آرام کند. اینان محدودیت غریزه و عواقب سوء آن را دیده و معتقد شده اند که قید و بند غریزه جنسی را به عصیان و انحراف می کشاند پس باید آن را آزاد گذاشت و به زن و مرد اجازه ی هر نوع تماس و ارتباطی را داد و توجه نکرده اند همان طور که ممنوعیت به طور مطلق، تولید عقده و انحراف می کند؛ آزادی بی قید و شرط جنسی نیز منحرف کننده و نکبت بار است و این رازی پوشیده نیست بلکه حقیقتی آشکار است که هم اکنون در جوامع شرق و غرب به روشنی نتایج آن را می بینیم.

گاهی نیز چون تمام خواسته های افراد بی بند و بار برآورده نمی شود. غریزه ی آنان بدتر و بیشتر سرکوب شده و دچار عقده های بزرگتر و زشت تری می شوند بنابراین برای آرامش غریزه جنسی باید از افراط و بی بند و باری نیز جلوگیری شود.

محدودیت ها و عقده های ناشی از آن به دور است و هم نتایج نکبت بار آزادی و بی بند و باری دامنگیر آن نمی شود.

اسلام از یک سو مسلمان را از تجرد و تنهایی و کناره جویی از اجتماع باز می،دارد و از سوی دیگر برای ارضاء میل جنسی- در حد نیاز طبیعی - ازدواج و همسرگزینی را پیشنهاد می کند و حتی در آن جا که خطر طغیان غریزه و انحراف باشد، ازدواج را واجب می داند ...

آن گرامی چون شنید یکی از یارانش - عثمان بن مظعون - زن و زندگی را رها کرده و به روزه گرفتن و شب زنده داری پرداخته است؛ خشمگین از منزل آمد و خود را به او رسانید و فرمود:

«خداوند مرا برای رهبانیت نفرستاده، بلکه مرا با دینی معتدل و آسان و بدون دشواری بر انگیخته است؛ من روزه می گیرم نماز می خوانم و با زنان نیز آمیزش دارم هر کس دین فطری مرا دوست دارد باید به سنت و روش من عمل کند؛ و ازدواج از روش ها و سنت های من است...» (1)

«هر کس ازدواج کند نیمی از دین خود را احراز کرده است.» (1)

آری، آن گاه که با ازدواج غریزه جنسی مهار شد و روح پر اضطراب جوان اعتدال و آرامش یافت حقایق زندگی را بهتر درک می کند و به سوی دین و سعادت خود سریع تر گام بر می دارد و برای رسیدن به این هدف بر همگان لازم است که با همکاری عمومی وسائل ازدواج و شرایط آن را فراهم سازند تا ،جوانان از جوانی پر نشاطی برخوردار شوند و در آغوش خوشبختی گل های مهر را ببویند... تا در بهار جوانی باران رحمت بر آن ها ببارد و پاکیشان را لکه ی گناهی آلوده نسازد و جانشان در ظلمات اندوه سرگردان نماند و دیدگانشان به هرزگی نگراید... تا غرورشان نشکند و شورشان به شر تغییر نیابد.

هفت میلیون جمعیت دارد، هر سال هفده هزار کودک نامشروع متولد می شود. (1) و ...

این ها سندهای زنده ی انحطاط فرهنگ غربی و نتایج شوم بی عفتی و بی بندوباری در جوامع بظاهر پیشرفته ی آن هاست.

بدیهی است اگر موانع راه ازدواج برداشته شود و پسران و دختران زودتر اختیار کنند این گونه فجایع از بین می رود متفکران غربی خود نیز نگرانند و دریافته اند که تنها راه حل همان است که اسلام توصیه کرده است «ویل دورانت» می گوید اگر راهی پیدا شود که ازدواج در سال های طبیعی انجام گیرد، فحشاء، بیماری های خطرناک، تنهایی بی ثمر و عزلت ناپسند و انحرافات که زندگی معاصر را لکه دار کرده است تا نصف تقلیل خواهد یافت. (2)

رفع نشده است باید با توجه به واقعیت های زندگی، زنجیر تشریفات نابجا را از دست و پای خود باز کنند چشم هم چشمی ها و تقلیدهای غلط را کنار بگذارند و همین که احساس کردند شرایط اولیه و عاقلانه ی ازدواج برایشان فراهم است اقدام کنند.

قرآن کریم می فرماید وسائل ازدواج پسران و دختران مجرد را فراهم آورید، چنان چه آنان تهیدست باشند خداوند به فضل خود آنان را بی نیاز می کند. (1)

2 - بالا رفتن هزینه ی ازدواج

مشکل دیگر، بالا رفتن هزینه ازدواج است زیاد شدن مهریه ها، توقعات بی جا و اشکال تراشی عروس ها و اولیاء آنان و تشریفات و پیرایه های دیگری که به ازدواج بسته اند جوانان را نسبت به زناشوئی بدبین و از اقدام به آن ناامید می.سازد آیا مسئول این سنت های غلط کیست؟

شایسته است دختران و پدران و مادرانشان، پیام رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را بشنوند و با پیروی از آن واقعیت را دریابند و از هوا و هوس بپرهیزند.

آن گرامی فرمود: آن گاه که کسی (خواستگاری نزد شما آید که از اخلاق و دین او راضی هستید (و می پسندید) با او وصلت کنید، اگر سرباز زنید فتنه و فساد بزرگی در زمین روی می دهد... (2)

و نیز فرمودند: بهترین زنان امت من زیبارویان کم مهریه اند... (3)

امام صادق علیه السلام فرمودند: از برکت زن این است که کم خرج باشد... (4)

است چه بسیاری از مردم چیزهایی را از ویژگی های هم شان بودن می پندارند که با جز پیرایه و تشریفات نیست و از آن چه ملاک همشان بودن واقعی است غفلت دارند. برخی می گویند چطور دخترمان را شوهر بدهیم!... هنوز یک شوهر ایده آل که از نظر زندگی، ثروت، مقام، فامیل، وسایل لازم و... هم شأن دخترمان باشد پیدا نکرده ایم.

گروهی هم که از این همه قید و بند به ستوه آمده اند گناه را به گردن اجتماع می افکنند و نمی اندیشند که خود ماییم که سازنده ی چنین اجتماعی هستیم.

در اسلام هم شان بودن برابری از نظر مال و مقام و دیگر جهات مادی نیست بلکه اگر دو نفر از نظر دینی و اخلاقی همانند باشند هم شأن یکدیگرند.

جویبر، مردی از اهل یمامه بود که در مدینه به حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) شرفیاب شد و به اسلام اعتقاد نیکویی پیدا کرد و چون مردی کوتاه نیازمند برهنه سیاه چرده و زشت منظر بود؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) بسیار از او دلجویی می کرد و نیز به فرمان آن گرامی، جویبر شب ها در مسجد می خوابید.

به تدریج بر شماره ی مهاجران و غریبان بی پناهی که خوابگاهی جز مسجد نداشتند افزوده شد.

به پیامبر (صلی الله علیه و آله) وحی شد که آنان را در جائی بیرون از مسجد مسکن دهد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به فرمان خدا عمل کرد و دستور داد برای (بی پناهان) جایگاهی جداگانه بنا کردند که بعدها «صفه» نام گرفت و آنان را بدین جهت اصحاب صفّه می نامیدند.

روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به رأفت و دلجویی در جویبر نگریست و به او پیشنهاد فرمود برای خود همسری برگزیند.

جویبر گفت: پدر و مادرم فدایت باد، کدام زن به همسری من رغبت می کند؟ به خدا قسم نه حسب و نسبی دارم و نه ثروتی و از زیبایی نیز بی بهره ام.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: اسلام رسوم جاهلیت را از میان برداشت آنان که در

ص: 139

آن هنگام ناچیز بودند اینک با گرویدن به اسلام عزیزند و آنان که در جاهلیت در پناه پول و قدرت و قبیله خود را عزیز می پنداشتند امروز (اگر به فرمان خدا سر فرود نیاورند) از ديدگاه اسلام بدبخت و سرافکنده و ناچیزند.

جویبر! انسان ها همه از سپید و سیاه و عرب و عجم، فرزند آدمند و آدم را خدا از خاک آفرید در رستاخیز بهترین آدمیان کسی است که فرمانبردارتر و پرهیزگارتر باشد. بنابراین هیچ یک از مسلمانان را امتیازی بر تو نیست مگر به تقوی و پرهیزگاری...

آن گاه فرمود: به خانه ی زیاد بن لبید که از اشراف قبیله ی خویش است برو و بگو رسول خدا مرا فرستاده است تا دخترت ذلفا را به همسری من درآوری.

جویبر به فرموده ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به خانه ی زیاد بن لبید رفت و اجازه خواست و داخل شد و پیام پیامبر را رسانید...

زیاد با شگفتی پرسید: آیا پیامبر (صلی الله علیه و آله) ترا فقط به همین منظور فرستاده است؟

جويبر گفت: من بر رسول خدا دروغ نمی بندم.

زیاد گفت: ما دخترانمان را فقط به کسی تزویج می کنیم که هم شأن خودمان و از انصار بوده باشد؛ تو بازگرد تا من خود پیامبر را ملاقات کنم و عذرم را معروض دارم.

جویبر بازگشت در حالی که با خود می گفت به خدا قسم این رفتارتان با فرمان قرآن و گفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله) سازگار نیست...

ذلفا، دختر زیاد در گوشه ای ایستاده بود و گفتار جویبر را می شنید. پدر را به خلوت خویش خواند و جویا شد که: با جویبر چه می گفتی؟

زیاد گفت: جویبر به خواستگاری تو آمده بود و می گفت پیامبر فرموده است تو را به همسری جویبر درآورم!

ذلفا گفت: زود او را بازگردان، به خدا سوگند او بر پیامبر دروغ نمی بندد...

ص: 140

زیاد جویبر را باز گرداند و خود به حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) شرفیاب شد و گفت: پدر و مادرم قربانت باد جویبر چنین پیغامی از جانب شما آورده شما می دانید که ما جز به هم شأنمان دختر نمی دهیم...

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:

جویبر مؤمن است و مرد مؤمن هم تر از زن مؤمنه و مرد مسلمان هم پایه ی زن مسلمان است ﴿الْمُؤْمِنُ كُفَرُ لِلْمُؤْمِنَةِ، وَالْمُسْلِمُ كُفُرُ لِلمُسلِمَةِ﴾... جويبر را به دامادی پپذیر و او را از خویش مران و بهانه میاور.

زیاد بازگشت و آن چه را که رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرموده بود به دختر باز گفت.

ذلفا با ایمان کامل از پدر خواست تا فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را عملی سازد و گفت: اگر نافرمانی کنی کافر می شوی!

زیاد چون دختر را بدین وصلت راضی و خشنود دید، جویبر را میان بستگان خود آورد و ذلفا را بدو تزویج کرد و چون جویبر خانه یی برای سکونت نداشت، خانه یی هم به او بخشید تا جویبر و ذلفا زندگی تازه ی خود را به آسودگی در آن آغاز کنند... (1)

***

باید یادآور شویم، آنان که طولانی بودن دوران تحصیل را موجب تأخير ازدواج و مانع آن می دانند در اشتباهند زیرا ازدواج نه تنها لطمه یی به تحصیل نمی زند، بلکه آسودگی و آرامش به دست آمده از زناشویی به تحصیل و ادامه ی آن کمک می کند. این که می گویند تا جوان مدرک تحصیلی نگیرد و کاری دست و پا نکند و اوضاع مالیش را سر و سامان نبخشد نباید ازدواج کند؛ حرف بی پایه و اساسی است؛ زیرا چنان که گفتیم موانع اقتصادی بیشتر زاییده ی سنت های غلط و خودساخته است. اگر خانواده ها به دستورات اسلام عمل کنند و سطح توقعات

ص: 141

را پایین بیاورند و دست از خرافات و چشم و هم چشمی ها بردارند؛ ازدواج که برای جوانان نیازمند مهلک و ترسناک جلوه می کند، آرام و ساده و دلپذیر می شود.

به تعبیر روشن تر اگر دانش پژوهان دست از خواسته ها و هوس های بی جا بشویند و ارزش های واقعی را از بنیان های خرافی و موهوم تمیز دهند و پدر و مادر دختران نیز با شناخت صحیح آداب اسلام و رسوم واقعی دین هر چه بیشتر سطح هزینه و مخارج و چشمداشت ها را کم کنند خود به خود راه ازدواج محصلین هموار شده و آنان می توانند در ضمن تحصیل اقدام به ازدواج نمایند.

دانش امروز و متفکران غربی که از انحطاط جوامع خود رنج می برند نیز ازدواج موقت را پذیرفته و به این اصل اسلامی سر فرود آورده اند:

برتراند راسل، بعد از بررسی مشکلات جنسی دوران جوانی می نویسد: «راه صحیح برای حل این مشکل این است که قوانین مدنی برای این بخش حساس از عمر یک نوع ازدواج موقتی را برای دختران و پسران روا دارند که موجب تحمیل بار مشکلات زندگی عائلی و ازدواج دائم نباشد و در عین حال ایشان را از مفاسد مختلف و اعمال نامشروع و تحمل رنج روحی بار گناه و تخلف از اصول و قوانین و نیز از بیماری های گوناگون محفوظ دارد... »

***

در پایان به همه جوانان مجرد (دختران و پسران) سفارش می کنیم پیش از ازدواج آگاه و بیدار باشند تا غریزه ی جنسی اختیار و آزادیشان را سلب نکند و آنان را برده و بنده ی هوس ها نسازد.

جوانان، نخست باید بکوشند با توجه به خداوند اراده و تقوی (خودداری) را در خود نیرومند سازند، زیرا شرط اصلی در پاک ماندن تقوای درونی انسان است و چه بسا اگر در جوان نیروی تقوی نباشد حتی بعد از ازدواج نیز هوس ها و خواهش های شیطانی او را به هرزگی و ناپاکی بکشانند.

مولای ما امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید: بر نیروی شهوت، پیش از آن که نیرومند شود پیروز شو چه اگر نیرومند شود بر تو حکومت می کند و تو را (تا دیار پستی و خواری) می کشاند و آن گاه دیگر توان ایستادگی در برابرش را داری... (1)

و نیز همان گرامی فرمود مغلوب شهوت از برده خوارتر است... (2)

ص: 143

به امید آن که جامعه ی انقلابی ما با پیاده کردن نظام اسلامی و با چنگ زدن به تعلیمات اصیل مذهب، هر چه زودتر همه ی موانع ازدواج بموقع جوانان را از میان بردارد و بر همه ی تشریفات غلط و رسوم و آداب دست و پا گیر- که در شرایط طاغوتی و یا از سوی دست های پنهان و آشکار استعمار تحمیل شده اند- خط بطلان بکشد و سپاس خدای را که طلیعه ی انوار اسلام از هم اکنون در زندگی جوانان دیده می شود و در همین مدت کوتاه که از انقلاب مقدس اسلامی می گذرد نمونه هایی راستین از «ازدواج اسلامی» جوانان را شاهد بوده ایم که در کمال عفت و تقوی و بدور از تشریفات غلط زندگی مشترک را آغاز کرده اند.

ص: 144

می دیدند به کمین نشستند و با کینه یی بی تسکین به طرح نقشه های شوم و فریبنده برای نابودی مسلمانان اندلس پرداختند.

آنان در ابتدا با زمامداران بی خبر اندلس پیمانی بستند که به موجب آن امتیازاتی از قبیل:

1 - آزادی مذهب

2 - آزادی تعلیم و تربیت

3- توسعه ی روابط بازرگانی

به مسیحیان داده شد دشمن از این پیمان حداکثر استفاده را برد و با رخنه در اجتماع اسلامی اندلس با جوانان مسلمان ارتباط مستقیم برقرار ساخت و با استفاده از ماده ی دوم قرارداد (آزادی تعلیم و تربیت) به آموزش جوانان مسلمان پرداخت و برای ایشان تفریح گاه هایی ترتیب داد که در آن دختران مسیحیا با شور و شراب از ایشان پذیرایی می کردند...

با تعلیم آیین مسیحیت، پایه های عقیده و ایمان جوان مسلمان سست شد و باهم آغوشی دختران مسیحی، نیروهای اخلاق اسلامی در توده ی جوان فرو ریخت. (1) جوانی که تا چند صباح پیشتر به اصول و به پاکی و تقوی و به حقیقت آیین خویش پابند بود و در دفاع از ایمان و سرزمین اسلامی جان خود را ارجی نمی نهاد اکنون در غرقاب شهوت پرستی و لذت جویی چنان فرو رفته بود که دیگر ایمانی جز رویای زیبارویان مسیحی در دل و شوری جز خمار شراب در نداشت.

و بدین سان بود که فاجعه آغاز شد و دشمن که بالبخند دوستی پیش آمده بود ناگهان تیغ دشمنی برکشید و از سستی و ضعف مسلمانان استفاده کرد و با همراهی عوامل دیگر به قتل عام مسلمانان پرداخت و به اسلام در اسپانیا پایان داد.

***

ص: 146

این برنامه ی شوم تنها در اندلس پیاده نشده است هم اکنون نیز مؤثرترین وسیله ایست که استعمارگران کهنه و نو برای کوبیدن جوامع اسلامی از آن بهره ها می گیرند و مسیر ناهموار هدف های پنهانی خود را با آن هموار می سازند.

استعمار در هر زمان و هر مکان ابتدا کوشش می کند جلوی هر گونه فعالیت اصیل و سازنده ی فکری را بگیرد و برای این منظور انسان ها را به جای فکر کردن به مسائل جدی و به جای اندیشیدن به مسؤولیت ها به سرگرمی و تفریح های مبتذل و غیر سازنده و به بی بندوباری و شهوت پرستی وا می دارد و چون جامعه یی به این راه افتاد دیگر استعمارگران را خیال آسوده است.

استعمار برای باقی ماندن خویش در هر ملتی جوانان را بیشتر از سایر طبقات هدف قرار می دهد زیرا جوان هم خام تر است و هم به غفلت و بی بند و باری و لذت جویی مایل تر و هم جوانانند که جامعه ی فردا را می سازند، پس بهترین جای پا برای هر مهاجم استعمارگر فکر و روح جوانان خواهد بود.

اگر استعمار در جامعه یی بتواند دیواری از انواع سرگرمی های تباه کننده در پیش روی جوانان بنا کند که جوان در ظلمت آن از آفتاب تکامل معنوی خویش محروم بماند دیگر راه برای دشمن هموار و استعمارگر بر مرکب مراد سوار است.

زینت بخش شهوتند انسان در کشاکش این هر دو گرفتار است هر کدام پیروز شوند به همان سو کشیده می شود.» (1)

بنابراین فریب جوانان برای دست های پنهان استعمار بسیار آسان است چرا که غریزه جنسی در ابتدای جوانی بارور شده و به طور طبیعی به تکامل خویش می رسد ولی تا رسیدن به تکامل عقل سال ها وقت و تجربه لازم است؛ و در این سنین اگر تمام توجه جوان به غریزه جنسی باشد و از خارج نیز وسایل تحریک او فراهم گردد شکست، خرد در او حتمی و گریز ناپذیر است و در این حال جوان چون مزرعه ی آماده ایست که دانه های رنگین فساد را به راحتی می پذیرد و در خویش می پرورد و بارور می سازد و دریغا دریغ که خرد آن زمان از راه می رسد که دیگر از مزرعه ی جان جوان جز کویر بی حاصلی بر جای نیست و بدین ترتیب جوانی که از آغاز بلوغ تنها پاسخ خواسته های غریزه ی جنسی را می،دهد در قلمرو جان وی تنها این غریزه حکمفرماست و از رشد و تکامل فکر و اندیشه باز می ماند و وسایل فنا و نابودی خود را فراهم می سازد و چنین است که انسانی (تک بعدی) بار می آید...

و باز این کلام را از علی علیه السلام بشنوید که می فرمود:

پیروزی شهوت، بزرگ ترین نابودی و هلاکت است. » (2)

آری انسانی که در منجلاب لذت جویی و بی بندوباری غوطه می خورد و خوشبختی را در ارضای نامحدود غرایز می جوید کجا می تواند به ندای وجدان و فرمان خرد که بار تعهد و مسؤولیت را بر دوش او می گذارد پاسخ دهد؟

انسانی که در محیط عفن لذت جویی تنها به شهوترانی و پر کردن شکم می اندیشد ممکن نیست که مشکلات فردی و اجتماعی دیگران برایش مفهومی داشته باشد.

جوانی که هر شامگاهان با رویای هم آغوشی تصویرهای رنگی به خواب

ص: 148

می رود و بامدادان نیز با همان خیال سر از خواب بر می دارد هرگز نمی تواند دردهای زمان خویش را بشناسد و به درمان آن ها بکوشد!

جوانی که با خواندن نوشتارهای هوس انگیز و اندیشه کش مغز و چشم خویش را پر می کند، کجا فرصت و حوصله آن دارد که نوشته های سازنده و رشد دهنده را بخواند؟!

آن که شب ها را در میان میگساران و در آغوش روسپیان به روز رساند و در راه تأمین لذت جویی های پلید خویشگاه انسان هایی را نیز لگدمال کند...کجا می تواند با انسان کشی مبارزه کند و انسانیت را زنده سازد؟

آری، آنان که همه ی وجود خویش را به خدمت شهوت گرفته اند و برده وار لذت جویی و آزادی بی قید و شرط جنسی را پذیرفته اند در حقیقت خدمتگزاران بی مزد و پاداش استعمارگرانند که جان خود و جامعه ی خویش را به نابودی و هلاکت می کشانند. به همان گونه که در اندلس، جوانان بی بند و بار مسلمان، با گردن نهادن به نقشه ی دشمنان و با غوطه خوردن در شراب و شهوت دشمن را یاری کردند و خود و اسلام را تباه و نابود ساختند و خاطره ی جانکاه آن فاجعه را برای همیشه در دل های مسلمانان جهان باقی گذاشتند... و این پایان غم انگیز سرنوشت حتمی همه جوامعی است که در شهوت و فساد فرو رفته و از اندیشه و خرد به دور بمانند.

پس دریافتیم که دست استعمار با رواج بازار شهوت و عیاشی راه رشد کری انسان ها را می بندد و جامعه یی می پرورد با افرادی (تک بعدی)، افرادی که تنها به خواسته های غریزی و به ارضای غرایز می اندیشند و به همین منظور استعمار پشتیبان مسلم مرام هایی است که آزادی بی قید و بند جنسی را تجویز می کنند.

رهبران صهیونیست جهانی می گویند:

«ما باید کاری کنیم که اخلاق در همه جا ویران شود تا راه سیطره ی ما در آن جا باز گردد

ص: 149

فروید از ماست و به زودی روابط جنسی زن و مرد چنان آشکار و بر ملا انجام می شود که در نظر جوان دیگر هیچ چیز مقدسی مفهوم نداشته باشد» (1)

این بررسی کوتاهی بود از یک بیماری که جامعه ی ما نیز پیش از انقلاب مقدس اسلامی سخت گرفتار آن بود و هنوز برخی از عواقب و آثار آن دیده می شود و مکتب های انحرافی و دشمنان خارجی و مزدوران داخلی آنان می کوشند که همان انحرافات را از نو زنده کنند و گسترش دهند و بر امت مسلمان ما لازم است که هشیار باشند و با تمام قوا با چنین کجروی ها و انحرافات مبارزه کنند.

اینک ببینیم بر این بیماری خطرناک درمانی تواند بود؟:

بدیهی است که خدا ما را برای نابودی و نیستی نیافریده و به ما نیرویی عطا فرموده که با آن هم خوبی را می شناسیم و هم زشتی و پلشتی را در می یابیم؛ و مسلما هر انسان آزاد است که راه راستین را در پیش گیرد و با رستن از پلیدی ها رستگار شود و یا به بیراهه ی کژی و انحراف روی آورد و خویشتن را در چاه گمراهی و هلاکت سرنگون سازد.

قرآن عزیز گویای همین حقیقت است آن جا که می فرماید:

«سوگند به جان و به آن که جان را مرتب و کامل ساخت، پس بدی ها و پرهیزگاریش را به او الهام کرد...» (2)

و آن جا که می فرماید:

«... و دو راه خوبی و بدی را به او (انسان) نشان دادیم» (3)

و از سوی دیگر، خداوند پیامبران پاک را نیز به راهنمایی انسان ها برانگیخت تا خرد مردمان را یاری دهند و با تعالیم خدایی خویش بشر را به راه سعادت رهنمون شوند؛ و این دیگر وظیفه ی خود ماست که فرمان خرد و ندای وجدان و راهنمایی پیشوایان راستین را به جان پذیرا شویم و زمینه را برای

ص: 150

شكوفا ساختن انسانیت در خویش آماده سازیم.

خدا می فرماید:

«همانا رستگار شد آن که جان خویش را (از پلیدی ها) پاک ساخت». (1)

اما آگاهیم که در هنگامه ی فشار غریزه ها و به ویژه غریزه ی جنسی، پایداری آسان نیست مگر برای آنان که در جان خویش از ایمان سدی ساخته اند و بر گرد خویشتن از وجدان راستین مذهبی حصاری بر آورده اند گرامی پیشوای پنجم امام باقر علیه السلام می فرماید: «مؤمن (آن که واقعا به خدا ایمان دارد) از کوه هم پایدارتر است؛ زیرا کوه نقصان می یابد اما مؤمن نقصان ناپذیر است». (2)

آری تنها مؤمنان واقعی هستند که در برابر طوفان وسوسه و هوس چون کوه پایدار می مانند و اصولا برای کنترل غرایز و تعدیل آن تنها خرد و دانش و وجدان اخلاقی کافی نیست بلکه باید از وجدان مذهبی که در سرشت آدمی ریشه یی اصیل دارد بهره مند شد؛ و می توان گفت در هنگامه ی درگیری شهوت و هوس با عقل تنها وسیله ی نجات همان ایمان است و هر چه ایمان نیرومندتر باشد ایستادگی انسان هم در برابر طغیان غرایز بیشتر خواهد بود.

چه خوبست جوان که به اقتضای سن بیشتر از دیگران در معرض حملات غریزه است بیش از هر چیز دیگر وجدان مذهبی خویش را تقویت کند و در جان خود از ایمان راستین، سدی استوار در برابر موج های توفنده ی غرایز بسازد؛ و در این راه یقینا خدای بزرگ نیز او را یاری خواهد کرد زیرا:

«اوست که آرامش را به دل های مؤمنان فرو می فرستد تا ایمانی بر ایمانشان افزون سازند...» (3)

***

ص: 151

ما در این نوشتار و نوشته های دیگر بر آنیم که از هر گونه شعار و ذهنیت به دور بمانیم و برای اثبات آن که یک جوان می تواند در راه هدف و ایمان از لذت های گذران در گذرد گوشه یی از تاریخ پر افتخار اسلام را بازگو می کنیم:

«حنظله» شب را انتظار می برد شب عروسی را شبی را که قرار بود پای به حجله بگذارد، اما اوضاع عمومی مدینه به هیچ وجه با شادی او همراه نبود.

مردان مبارز و مسلمان همان روز آماده ی حرکت به سوی «احد» بودند؛ به فرمان پیامبر عزیز (صلی الله علیه و آله) بسیج عمومی اعلام شده بود هر مرد که توان برداشتن اسلحه و جنگ داشت به قانون اسلام می بایست آماده ی نبرد شود. شهر پر جنب و جوش بود، و بسیجی پرخروش در کار بود زنان و کودکان نگران بودند و خبرهایی که می رسید همه از انبوهی دشمن حکایت می کرد و هر چه بود سپاهیان اسلام در برابر دشمن اندک بودند و شتابی پر اضطراب مردان را به آراستن اسلحه و زاد و توش جنگ وا می داشت...

همه فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را برای خروج از شهر و مقابله با دشمن ستیزه جو شنیده بودند و در هر خانه اگر صحبتی بود تنها صحبت از نبرد فردا بود و نتایج نبرد و امیدها و نگرانی ها...

«حنظله» پیش از آن که صحبت از جنگ باشد مقدمه ی عروسی را فراهم ساخته بود و خاندان عروس و داماد آماده ی برگزاری این عروسی بودند، از سویی به عروسی و نشاط آن می اندیشید و از سوی دیگر فرمان ایمان بود که او را به جای لباس عروسی به پوشیدن اسلحه جنگ فرا می خواند... پس به خدمت پیامبر شتافت، و با جانی آکنده از انوار ایمان به عرض رسانید:

یا رسول الله ! امشب شب عروسی منست، اگر اجازه دهید یک امشب را در مدینه بمانم تا عروسی برگزار گردد و صبحگاهان مرا در صفوف دیگر برادران مسلمان در نبرد خواهید دید...

پیامبر اجازه داد که حنظله شب را در مدینه بماند.

حنظله به خانه آمد؛ اگر چه شهر در تب جنگ می سوخت اما در خانه ی

ص: 152

حنظله موقتا شادی عروسی حکمفرما بود... شب به پایان آمد و با برآمدن سپیده حنظله آماده ی رفتن به میدان شد؛ عروس چهار تن را گواه گرفت که اگر فرزندی بیاورد از حنظله است و حنظله گواهی آنان را تصدیق کرد و با شتاب به سوی (احد) به راه افتاد.

سپاهیان گرم نبرد بودند که (داماد) از راه رسید و بر دشمن یورش برد و پس از نبردی مردانه شربت شهادت نوشید... درود خدا بر او باد. (1)

این تصویری است از چهره ی جوانی که دلش از ایمان لبریز بود و در راه ایمان و اسلام به آسانی از زندگی نوین خود چشم پوشید و در عنفوان جوانی و در هنگامه ی عیش و کامرانی، مرگ در راه ایمان را، بر زندگی و لذت زودگذر ترجیح داد.

به امید آن که همه ی جوانان مسلمان ما خود را این گونه بسازند تا بتوانند در راه هدف و ایمان و سامان دادن به جهان اسلام از لذت ها و بی بند و باری های ویرانگر چشم بپوشند.

ص: 153

جامعه نیز در خطر زوال و نابودی قرار می گیرد زیان های مالی زیان های ناچیزی است و از دست دادن ذخایر معنوی زیانی است که هرگز نمی توان آن را با از دست دادن ثروت ها و زیان های مالی مقایسه کرد.

جامعه یی که تنها ثروت را از دست داده ولی نیروی تفکر و اندیشمندی را دارا باشد به زودی می تواند با به کار انداختن نیروها و اندیشه ها زیان های مالی را جبران و شوکت و شکوه گذشته را بازیابد.

مغزهای متفکر و اندیشمند گران بهاترین اندوخته و سرمایه های هر ملت است اگر اندیشمندان نباشند هیچ اجتماعی روی رستگاری نمی بیند.

استعمارگران در هر زمان و موقعیتی با لباس تازه یی رخنه می کنند در گذشته بیشتر به استعمار نظامی، سیاسی و اقتصادی ملت ها می پرداختند و اکنون تلاش و کوشش سازمان هایشان بر آنست که اندیشه ی ملت ها را قبضه کنند تا از آنان مردمی بسازند که افکارشان کپیه ی خواسته های استعمارگران باشد و در تمایلات و تلقینات آنان بیندیشند و بدین ترتیب بردگان واقعی و مسير مصرف کنندگان سرگرم و سر به زیری باشند.

بهترین گواه آن چه گفتیم وضع آشفته ی ملت های جهان سوم و به ویژه ملل تحت نفوذ غرب است و می بینیم که عیاشی، سکس، شکم پرستی، شهوترانی، و سرگرمی های تخدیری در این گونه ملت ها رواجی سرسام آور دارد و مهم ترین مسایلی که به آن می اندیشند همین هاست و این ها همه ره آوردی است که دست های استعمار سخاوتمندانه به ایشان تقدیم کرده است و در سایه ی شوم همین درخت فساد است که فرصت ها و نیروهای فکری و بدنی آنان به بیهوده از دست می رود، و در زبونی و عقب افتادگی خویش هر چه بیشتر فرو می روند...

بازی های موسمی، تاسیس کلوپ ها و باشگاه های غیر مفید نیز نموداری از همین وضع پریشان و اسف آور است.

می بینیم که چگونه این برنامه های مبتذل و سرگرمی های تخدیری را در سطح جهانی رواج می دهند و چه با اهمیت تلقی و با آب و تاب دنبال می کنند، و در

ص: 155

این رهگذر چه زیان هایی که دامن گیر ملت ها می شود و چه نیروها و فرصت هایی که ضایع می گردد...

نقشه ها را به گونه یی طرح کرده اند که در ذهن جوان آن اندازه که ورزش و مسابقات ورزشی اهمیت دارد مسائل علمی و مسابقات در زمینه های دانش اهمیت نداشته باشد و اصولا جوانان را به مسیری بکشانند که به ورزش و مسابقات ورزشی به صورت یک هدف بنگرند نه یک وسیله و در رژیم طاغوتی گذشته شاهد بودیم که عموما ارج و احترام و شهرتی که یک قهرمان ورزشی داشت هرگز برای یک استاد و دانشمند قائل نبودند.

این ها همه برای آنست که ملت ها کم تر بیندیشند و یا هرگز فرصت اندیشیدن نداشته باشند و نتوانند پیرامون مشکلات زندگی و عوامل آن و مسایل حیاتی دیگری که در سرنوشتشان مؤثر است دقت کنند و مغز خویش را برای درمان و چاره ی آن به کار گیرند...

آری، خطرناک ترین نوع استعمار استعمار فکری است.... در این گونه استعمار افکار و نیروی دماغی جامعه را تخدیر می کنند و افراد را بی اراده بار می آورند و ملتی که بدین گونه استعمار مبتلا باشد برده وار برای دشمنان خویش کار می کند و کورکورانه در راه تحصیل منافع و مقاصد شوم استعمارگر می کوشد.

سرگرمی های تخدیری را آن گاه به خوبی در می یابیم که بیندیشیم اگر این فرصت ها و نیروهای فکری به جای آن که تباه شود صرف مطالعه و یا تمرین و آزمایش در علوم و یا کار و صنعت می شد چه بهره های بزرگی به بار می آورد.

با بررسی زندگی مردان بزرگ به روشنی در می یابیم که پیروزی های خود را مرهون آن بوده اند که وقت را بیهوده از دست نمی دادند تا آن جا که در زندان نیز بیکار نمی ماندند و از فراغت و فرصت حداکثر استفاده را می بردند و حتی برخی از آثار بزرگ خویش را در همین گونه فرصت ها تألیف و تنظیم کرده اند.

«شهید اول، جمال الدین مکی فقیه بزرگوار و مجاهد عالی قدر شیعه در سال 734 هجری ،متولد و در سال 786 هجری شهید گردید.

این بزرگ مرد تألیفات گرانمایه یی دارد که از آن جمله کتاب «لمعة الدمشقيه» یکی از بهترین کتاب های درسی فقه شیعه است، کتاب «لمعه» را شهید در زندان تألیف کرد و اصولا موفقیت این دانشمند به خاطر آن بود که قدر عمر خویش را می شناخت، و می کوشید تا وقت را به بیهوده از دست ندهد. (1)

تاریخ دانشمندان از این گونه کوشش های سازنده و بهره برداری از فراغت ها - حتی در زندان ها- بسیار دیده می شود و هم اکنون زندگی رهبر عالی قدر انقلاب حضرت آیة الله العظمی امام خمینی بهترین نمونه ی زندگی چنین بزرگوارانی ،است رهبر گرامی امت با وجود آن که هشتاد سال از عمر را پشت سر گذاشته اند و در چنین سنی هر انسانی به استراحت نیازمند است در عین حال شبانه روز کم تر از 5 ساعت استراحت می کنند و سایر ساعات را تماما به اداره ی امور و ارشاد و رهبری و رسیدگی به کارها و یا به عبادت مشغولند... بنابراین دستاویز سرگرمی جز دامی برای ربودن و از بین بردن وقت ها نیست و بسیاری از چیزهایی که به عنوان سرگرمی معرفی می شوند نه تنها برای رشد فکری سودمند نیستند بلکه خود زیان های بسیاری دارند که از آن جمله اند زیان های اقتصادی، از دست رفتن فرصت ها و اندیشه ها، خدمت به استعمار و استثمار، عملی ساختن

1 - ص: 157

آرمان های دشمنان که ناخودآگاه افکار را در جهت منافع خود سوق می دهند و نیروی درست اندیشیدن را از ملت ها می ربایند و زمینه را برای هدف های شوم خویش آماده می سازند.

ای کسانی که ایمان آورده اید! همانا «شراب» و «قمار» و «بت ها» و «ازلام» (1) پلید و از کارهای شیطان است، از آن ها دوری کنید تا رستگار شوید. شیطان می خواهد با شراب و قمار میان شما بغض و دشمنی بیفکند و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد آیا شما از این پلیدی ها دست بردار هستید؟»

در این آیه علاوه بر آن که قمار پلید و زشت و همسنگ دو گناه بزرگ - شراب و بت پرستی - یاد شده به دو نکته نیز اشاره شده است که ذیلا توضیح می دهیم:

1 - قمار عامل تفرقه و دشمنی است، اگر دقت کنیم در می یابیم که در هر «باخت» برای بازنده حسرت و تأثر و در نتیجه بغض و نفرتی نسبت به برنده وجود دارد و در هر «برد» برای برنده شوق و حرصی جهت چپاول بیشتر بازنده و مآلا بی اعتنائی به حقوق دیگران به وجود می آید و این ها همه مؤثرترین وسیله ایست که می تواند دوستی ها و همبستگی ها را نابود سازد و به جای آن نفاق و بغض و کینه قرار دهد.

چه بسیار اتفاق افتاده که دوستان صمیمی و یاران دیرین در پایان قمار با نفرت و دشمنی از هم جدا شده اند و حتی گاهی به جنگ و ستیز و ضرب و قتل یکدیگر نیز دست یازیده اند نشریه انجمن «امور همگانی نیویورک» که خود سند مدون گوشه یی از فاجعه های اجتماعی غرب و انحطاط روزافزون فرهنگ و تمدن غربی است، می نویسد:

«در شهرکی از نیوانگلاند، یک نفر سرب کار که زندگیش از همه بهتر بود به یک رشته بازی های سنگین «پوکر» گرفتار شد و برای جبران باخته های خود همچنان به بازی ادامه داد تا سرانجام در اثر بدهی و سهل انگاری شغل کاملا پیشرفته ی خود را از دست داد او به یکی از دوستانش گفت: نمی توانم خودم را نگهدارم باید انتقام خود را بگیرم.» (2)

ص: 159

خشم و نفرت های حاصل از ،قمار در زندگی خصوصی قمار باز نیز اثرات شومی دارد؛ اختلافات خانوادگی طلاق و جدایی میان زن و شوهر و از هم پاشیدگی کانون خانواده خطراتی است که همواره زندگی قمار باز را تهدید می کند.

2- قمار باز با گرفتار شدن به این بازی ،پلید خدا را از یاد می برد و می دانیم که در اسلام توجه به خدا و به یاد او بودن اساس دین و پایه ی همه سعادت هاست و به راستی نیز همچنان که قرآن می فرماید: «تنها یاد خدا آرامش بخش دل هاست» (1)

توجه به خدا و یاد «او» استوارترین پناهگاه و پشتوانه ی انسان در برابر مشکلات است و می بینیم که انسان های مضطرب و بی خبر از خدا با همه ی وسائل مادی خود را بی پناه می بینند و گاه برای نجات از پریشانی ها به انتحار و خودکشی نیز پناه می برند و به همین جهت جنون و خودکشی و اضطراب و هیجان های عصبی در قماربازان بسیار است تا آن جا که می توان قمار را دشمن خطرناک آرامش نامید.

نشریه ی «انجمن امور همگانی نیویورک» می نویسد: «ناظر صحنه هایی بوده ایم که زنی مرتعش و رنگ پریده ساعت ها در برابر یکی از ماشین های قمار ایستاده و یا مردی با قیافه ی گرفته و عبوس دسته ی این دستگاه را می چرخاند چنان که گویی چرخ های متحرک او را به خواب مصنوعی فرو برده است» (2)

یک قمار باز به خبرنگار «نیویورک تایمز» گفت:

«من چنان در این سوراخ گیر کرده بودم که می بایست یا بیرون آیم یا خودکشی کنم.» (3)

زیان های اجتماعی و مالی آن که در نشریه ی «انجمن امور همگانی» بررسی شده است اشاره می کنیم البته در این نشریه محیط آمریکا در نظر گرفته شده ولی بررسی آن برای همه ملت ها مفید است.

این نشریه می نویسد:

«یکی از کارمندان شهر لس آنجلس، در مدت یک سال بیش از 50 هزار دلار از صندوق شهرداری بالا کشید تا بدهی های (لاتاری) خود را با آن بپردازد.

در نیویورک سیتی، یک کارگر لنگرگاه که در بازی روزانه نرد (بازی در بندر) مرتب شرکت می کرد، مقدار زیادی باخت و ناچار از یک کلاهبردار وام بده وام گرفت، سپس برای پرداخت وام آن ها به دله دزدی از کالاهای بندر پرداخت و یکی از کارگرانی را که مسئول نگهبانی کالاها بودند، به سرقت متهم ساخت.

تعداد بی شماری از این قبیل حوادث محنت بار در زندگی افراد رخ داده است که سرچشمه ی همه ی آن ها قمار بوده است.

تأثیر قمار بر روی زندگی ملی ما بسیار زیان بار شده است قمار یک مشکل اجتماعی بسیار سختی ایجاد کرده است، مشکلی که هم اکنون در حال رشد و افزایش است.

تخمین زده اند: مجموع مبلغی که هم اکنون سالیانه صرف قمار می شود پنجاه بیلیون دلار یا بیشتر است، وقتی در نظر بگیرید که سرتاسر ملت ما (منظور آمریکاست) سالانه فقط حدود 25 بیلیون دلار صرف امور درمانی می کند می توانید جوانب و ابعاد واقعی قمار را در ایالات متحده امروز مشاهده کنید.

می گویند از بلیون ها دلاری که در جلسات قمار ریخته می شود نه تا ده بیلیون آن به جیب دایر کنندگان حرفه یی می ریزد بنابراین تنها سود این افراد حرفه یی خیلی بیشتر از پنج بلیون دلاری است که سالانه صرف هر گونه تحقیق و تعلیم و تربیت خصوصی می شود و نیز بسیار بیشتر از مبلغی است که به کلیه ی فعالیت های دینی و رفاه اجتماعی اختصاص یافته است....

تردیدی نیست که قمار یک اثر تخریبی روی حیات خانوادگی دارد

ص: 161

«پترسون» پژوهشگر سابق F.B.I قمار را یکی از علل اساسی اختلاس مأموران و مستخدمان شغلی می داند، (علت دیگر زندگی افراطی است).

سیلوانوس دوئل SYLVANUSDUVALL که در مشکله ی قمار به تحقیق پرداخته می گوید: (- گاهی خانواده های فقیر و متوسط خیال می کنند تنها راه رهایی از قیود زندگی ذلت بار زدن جک پوت (نوعی بازی پوکر) است، برای این قبیل خانواده ها این بیماری مضاعف می شود کوشش برای «برد» نه تنها معمولا این خانواده ها را در تنگدستی بیشتر غرق می کند بلکه غالبا فرصت های مناسبی را هم که برای اصلاح شرایط زندگی پیش آمده از دست می دهند از قبیل فعالیت یکنواخت و متحد تکمیل تخصص های شغلی.... و دیگر کارها).

Lycurgus-Stroakeyjr استاد در یکی از مدارس «سن پول» می گوید: (به طور کلی قمار باز معتاد، به عنوان یک گریز یا تلافی و جبران برای مشکلات شخصی خویش و.... به قمار نگاه می کند... قمار باز عصبی در صدد آنست که در انداختن یک ورق، یا گرداندن یک چرخ راه حلی برای همه ی مشکلات خویش پیدا کند مشکلات از این راه به ندرت حل می شود بلکه در واقع چند برابر می گردد...)

... در 1783 «جرج واشنگتن» در مورد قمار بررسی تحلیلی کرد و به این نتیجه رسید که بسیار دقیق و از نظر روانی بسیار معتبر است: (قمار مایه ی ویرانی بسیاری از خانواده های آبرومند و محترم و سبب از دست دادن شرف و حیثیت و علت خودکشی است قمار برای همه کسانی که جزء این دسته ها در آمده اند یکسان فریبنده است، قمار باز برنده همچنان به برد ادامه می دهد تا گرفتار شکست شود بازنده هم به امید جبران بدشانسی گذشته... به باخت ادامه می دهد تا همه چیز خود را ببازد عده ی کمی هستند که از قمار چیزی به دست می آورند و هزارها تن زیان می بینند).

ص: 162

اساسی لطمه وارد آورد مبارزه می کند و برای ریشه کن ساختن فساد همه ی راه های نفوذ آن را می بندد و هرگونه گرایش بدان را هر چند جزئی و ناچیز باشد محکوم می کند.

اسلام همان طور که برای پیشگیری از اعتیاد به الکل و مفاسد میخوارگی حتی نوشیدن یک قطره شراب را حرام کرده است برای نابود ساختن قمار و مفاسد آن نیز همه ی راه هایی را که بدان منتهی می شود بسته است و حتی ساختن و خریدو فروش آلات قمار و نشستن در مجالس قمار را اجازه نمی دهد تا افکار مسلمانان از گرایش به این مفسده ی خطرناک مصون بماند و هرگز مسلمانی به این کار نزدیک نشود.

اساسا در اسلام، هرگونه تصرف در اموال دیگران که به گونه ی تجارت و داد و ستد درست و حلال انجام نگیرد، باطل و حرام است.

قرآن می فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ ﴾ (1)

«ای کسانی که ایمان آورده اید اموال یکدیگر را به باطل (همچون ربا و قمار) نخورید مگر آن که به صورت داد و ستد صحیح و با رضایت طرفین باشد.»

در مورد نوع چهارم یعنی «بازی بدون وسایل قمار و بدون پول و شرط بندی» باید دانست: در اسلام، هر نوع سرگرمی سودمند و سالم که باعث رشد و یا وسیله ی تفریح درست و تجدید نیروی جان و تن باشد، و انسان را برای نبرد با مشکلات زندگی و رویدادهای ناگوار و نیز برای نظام جنگ و جهاد ورزیده و آماده سازد جایز و پسندیده است و این موضوع در بحث «تفریحات سالم» جداگانه و گسترده بیان شده است.

اما بازی های بیهوده و بی ثمر که موجب رکود و عقب ماندگی است، نه سود مادی همگانی دارد و نه ،معنوی از دیدگاه اسلام کار خوبی به شمار نمی رود، چرا

ص: 165

که در آن اتلاف وقت و نیرو هست و رشد و سلامت و نتایج مثبت نیست.

قرآن در توصیف مؤمنان می فرماید:

﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾ (1) (مؤمنان) کسانی هستند که از لغو و بیهوده روگردانند.

اگر بازی های بیهوده و بی فایده موجب شادی و غفلت مفرطی شود که انسان را از خدا بی خبر و لا ابالی سازد حکم قمار را دارد (2)، و از نظر اسلام ممنوع و حرام است: ﴿كُلُّ ما اَلهَى عَنْ ذِكْرِ اللهِ فَهُوَ مِنَ الْمَيْسِرِ ﴾ (3)

***

نهی از منکر» همه ی افراد را موظف می سازد که از گناهان جلوگیری کنند و این خود مؤثرترین راه مبارزه با هرگونه فساد و گناه است. هی است سه

برای پیشگیری از این بیماری چند راه پیشنهاد می کنیم:

1 - توجه دادن جامعه به مبانی اخلاقی و بالا بردن سطح ایمان و عقیده ی آن هاست، که این اولین و بهترین راه پیشگیری است.

2- مبارزه ی شدید و پیگیر با عوامل گسترش قمار و کلوپ ها و مراکز آن است و برای این منظور باید مراکزی را هم که برای قمار و با نام های فریبنده تشکیل می دهند از بین برد و افراد متخلف را مجازات کرد و نباید مبارزه را تنها به مراکزی که به طور قاچاق برای قمار تشکیل می شود محدود نمود، بلکه باید مبارزه همه جانبه و عمومی باشد و هیچ کلوپ و مرکزی را به عذر رسمی بودن نباید باقی گذاشت.

3- باید از بیکاری ها، هرزگی ها و عیاشی ها که خود از عوامل توسعه ی انحراف اخلاقی و گرایش به قمار است نیز جلوگیری کرد و مردم را به جای آن که به بخت و شانس .... فکر کنند به مسایل سازنده و فعالیت های اصیل دعوت نمود.

3- در صورت لزوم اگر نجات از محیط و معاشرین آلوده ممکن نشد باید «هجرت» کرد، در شرایطی که ایمان و عقیده و معنویت در خطری حتمی قرار گیرد، اسلام برای بهتر و سالم تر زیستن، فرار از محیط آلوده را لازم می داند.

4- باید زیان های گوناگون قمار را یادآوری کرد و در این راه بر دانشمندان و نویسندگان و گویندگان است که آلوده شدگان را راهنمایی کنند.

5- پدران و مادران باید فرزندان خود را از شرکت در مجالس قمار، بازدارند، و با مراقبتی پیگیر همراه با مهربانی و خوشرویی آنان را به کارهای دیگر علاقمند ،سازند و خود نیز هرگز قمار نکنند.

«وقتى والدین قمار می کنند کودکان نیز به این کار و ادار و تشویق می شوند ممکن است پدر و مادر بکوشند تا فرزند را قانع کنند که او چنین نکند اما اگر فرزندان ناظر قمار بازی پدر و مادر باشند در این کار موفق نخواهند شد.» (1)

6 - همسران در پای بند ساختن شریک زندگی خود به خانه و زندگی و جلوگیری از این گونه هوسرانی ها و سرگرمی های شیطانی مسئولیت بیشتری دارند و می توانند نقش مؤثری ایفا کنند.

7- از مهم ترین راه های جلوگیری از قمار و هر گناه دیگر آگاه ساختن گناهکار به عواقب وخیم آن گناه و توجه دادن او بر عذاب و مجازاتی است که پس از مرگ و در دنیای دیگر دامنگیر او خواهد شد.

قمار خود گناه بزرگی است و اموالی که از این راه به دست آید مال قمار باز نیست و هرگونه تصرف او در آن اموال حرام و گناه دیگری محسوب می شود و هر گناه خود گناه دیگری بر می انگیزد. نتیجه آن که قمار باز در انجام فرمان های الهی و سایر دستورات دین نیز لاابالی می شود و بدین ترتیب روزاروز بر جرم و گناه خویش می افزاید و بدبختی و عذاب بزرگ تری برای آخرت خویش به بار می آورد.

ص: 168

﴿و مَنْ جاءَ بِالسَّيِّةِ فَكُبت وُجُوهُهُمْ فِى النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ (1)

و آنان که گناه ورزند با روهای خود در آتش سرنگون شوند، آیا جز آن چه کرده اید پاداشی می گیرید؟

ص: 169

وا می دارد و گوشه گیری و رهبانیت را ناروا می شمارد.

در اخبار پیشوایان اسلام آمده است «ایّاک وَ الْكَسَل...» از کسالت و سستی بپرهیز (1) چرا که انسان باید در این جهان زندگی کند و برای زندگی نیز ناگزیر از کار کردن است.

حضرت علی (علیه السلام) در ذیل این آیه فرموده است: «خدا ایشان را به آباد کردن زمین فرمان داد تا حبوبات، میوه ها و نظایر آن را که برای زندگی آفریدگان قرار داده وسیله ی معیشت آنان باشد». (1)

و نیز قرآن می فرماید: ﴿فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلوةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللهِ...﴾ پس آن گاه که نماز گزارده شد در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبيد.. (2)

امیر مؤمنان علی (علیه السلام) می فرمود: ﴿إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْاَمينَ﴾ خدا پیشه ور درستکار را دوست می دارد. (3)

شخصی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد مردی می گوید «من در خانه می نشینم نماز می خوانم روزه می گیرم و پروردگار را عبادت می کنم و اما روزی من می رسد»

امام فرمود: «او یکی از سه دسته یی است که دعا و خواسته شان مستجاب نمی شود» (4)

و نیز فرمود: «اگر کسی به خانه برود و در را بر خود ببندد آیا از آسمان چیزی برای او فرود می آید؟» (5)

امام هفتم (علیه السلام) می فرمود: «کسی که برای اداره ی خود و خانواده اش از راه حلال جویای روزی باشد همچون مجاهد در راه خداست». (6)

از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله پرسیدند: چه مالی نیکوتر است؟ فرمود کشتی که کشاورز بکارد و به آن رسیدگی کرده آماده اش سازد، و

ص: 173

هنگام برداشت حق شرعی آن را بپردازد. (1)

و امام صادق علیه السلام در مورد کشاورزان می فرمود: «آنان گنجینه های خدا در زمینند، در کارها چیزی محبوبتر از کشاورزی نزد خدا نیست» (2)

و نیز می فرمود: «کشاورزی و درختکاری کنید به خدا سوگند مردم کاری حلال تر و پاکیزه تر از آن ندارند..... همانا خدای عزیز و جلیل از میان کارها کشاورزی را برای پیامبرانش انتخاب کرده است» (3)

امیر مؤمنان على علیه السلام می فرمود: «کسی که آب و خاک داشته باشد و فقیر بماند. خدا از رحمت خود او را دور بدارد» (4)

پیشوایان ما عليهم السلام نه تنها در گفتار «کار» و «کارگر» را محترم می شمردند که خود نیز با تن خویش کار می کردند و دیگران را نیز به کار کردن تشویق می فرمودند.

امیر مؤمنان علی علیه السلام با دسترنج خود هزار برده را آزاد ساخت. (5)

آن گرامی به کشاورزی بسیار توجه داشت یکبار او را دیدند که کیسه های انباشته از هسته خرما را برای کاشتن در باغ بدوش می کشید و در پاسخ کسی که پرسیده بود این چیست که حمل می کنید فرمود: «خرماست انشاء الله» و همه ی هسته ها را کاشت و هیچ یک را دور می فکند. (6)

«محمد بن منکدر» (7) می گوید: در ساعتی گرم از مدینه بیرون رفتم ابو جعفر (امام باقر علیه السلام) به من برخورد و او مردی سنگین و تنومند بود و دیدم بر دو غلام تکیه داده است با خود گفتم: سبحان الله! بزرگی از بزرگان

ص: 174

قریش در این ساعت با چنین حالی در طلب دنیا می رود باید او را پند دهم.

نزدیک شدم و سلام کردم در حالی که با سختی و ناراحتی نفس می زد و عرق می ریخت پاسخم داد، گفتم خدا خیرت دهد آیا بزرگی از بزرگان قریش این ساعت و این حالت به طلب دنیا می رود؟ اگر در این حال اجل فرا رسد چه می کنی؟

فرمود: «اگر مرگ در رسد در حالی رسیده که در فرمانبرداری خدای عزیز و جلیل هستم، در حالی که خود و خاندانم را از تو و از مردم بی نیاز می سازم...»

گفتم: راست گفتی، می خواستم تو را پند دهم تو مرا پند دادی. (1)

«عبدالاعلی» می گوید: روز بسیار گرمی در یکی از راه های مدینه با امام صادق (علیه السلام) روبرو شدم گفتم:

فدایت شوم! با مقامی که نزد خداوند داری و با خویشاوندی پیامبر (صلی الله علیه و آله) چرا در چنین روزی خود را به زحمت انداخته یی؟.

فرمود: «ای عبدالا علی! من در طلب روزی بیرون آمده ام تا از مثل تو بی نیاز باشم» (2)

این که «کار» را برای گذران زندگی و تأمین معیشت لازم می داند به اثرات اخلاقی «کار» و نقش آن در ساختمان شخصیت مسلمان نیز توجه دارد

«معلی بن خنیس» می گوید: امام صادق (علیه السلام) دریافت من دیر به بازار رفته ام، فرمود:

«أُغْدُ إِلى عِزّک» اول روز به سوی سربلندی و عزت خود برو (1)

مردی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: من نمی توانم با دستم به خوبی کار کنم و تجارت را نیز به درستی بلد نیستم و نیازمند و بیچاره ام چه کنم؟

فرمود: «کار کن و بر سرت چیزی را بار کن و به این وسیله از مردم بی نیازی بجوی» (2)

امام (علیه السلام) می فرماید با سر باربری کن و دست نیاز به سوی مردم در از نکن چرا که بیکاری و در نتیجه نیاز به دیگران شرف و عزت آدمی را نابود می سازد.

چه گویاست این سخن:

دست نیاز پیش کسان چون کنی دراز *** پل بسته یی که بگذری از آبروی خویش

آری بی کاری مورث نیازمندی و باعث چشم دوختن به دست دیگران است که خواری و سرشکستگی را به همراه دارد.

امام کاظم (علیه السلام) می فرمود:

«نومیدی و یأس از آن چه مردم دارند موجب عزت مؤمن و جوانمردی او، و شرافت در دنیا و بزرگی در چشم مردم و احترام نزد بستگان و هیبت نزد خانواده است چنین کسی پیش خود و همه از بی نیازترین مردمان به شمار می رود» (3)

یادآوری این نکته را لازم می دانیم که «کار» با همه ی ارزش و سودمندیش

ص: 176

انگیزه های گوناگونی دارد که برخی از آن ها پسندیده نیست.

نخستین انگیزه رفع نیازمندی های شخصی است، ولی تنها انگیزه ی کار نباید این باشد بلکه به همراه نیازهای خود باید به نیازهای اجتماع نیز توجه داشته باشیم و به ویژه تأمین نیازهای بستگان و خویشان و همسایگان را تا حدی که می توانیم نباید فراموش کنیم اگر با چنین هدفی در پی کار و ثروت باشیم پسندیده است و دیگر دنیا پرستی نکرده ایم بلکه در حقیقت به آخرت پرداخته ایم.

مردی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: به خدا سوگند ما سخت جویای دنیا شده ایم و دوست داریم به مال و ثروت دست یابیم وضع ما چگونه است؟

فرمود: دوست داری با مال و ثروت چه کنی؟

گفت: می خواهم زندگی خود و خانواده ام را تأمین نمایم و به بستگان خود رسیدگی و کمک کنم و مستمندان را دریابم و حج و عمره به جا آورم.

امام فرمود: این دنیا جویی نیست، این طلب آخرت است. (1)

ولی اگر انگیزه ی انسان در کار نه خدمت دیگران باشد و نه رفع نیازها، کار او پسندیده و شایسته نخواهد بود.

و دسته یی نامشروع و حرام مانند فروش شراب قمار کردن و فروش آلات قمار و موسیقی رباخواری... و کارهای دیگری که در جای خود به طور گسترده بررسی شده است.

اسلام لازم می داند مسلمان پیش از شروع به کار، کسب های حلال و حرام را بشناسد و دستورات دینی خود را در مورد تجارت و معاملات بیاموزد تا بعداً دچار کجروی و انحراف در کسب نشود.

امیر مؤمنان علی (علیه السلام) در منبر می فرمود:

﴿یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ، الْفِقْهَ ثُمَ الْمَتْجَرَ، الْفِقْهَ ثُمَ الْمَتْجَرَ، الْفِقْهَ ثُمَ الْمَتْجَر، وَ اَللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ اَلْأُمَّهِ أَخْفَی مِنْ دَبِیبِ اَلنَّمْلِ عَلَی اَلصَّفَا﴾.

«ای گروه بازرگانان اول آموزش دین سپس تجارت اول آموزش دین سپس تجارت، اول آموزش دین سپس تجارت به خدا سوگند رباخواری در این امت از نرم رفتن مورچگان بر سنگ سخت صاف پنهان تر است.» (1)

یعنی تا مسلمان به شرایط دقیق تجارت دانا نباشد و احکام معاملات را به درستی نداند نمی تواند از ربا رهایی یابد.

هرگز نمی تواند شخص با شرف و فضیلتی باشد ولی یک کاسب درست کار و یا یک آموزگار زحمتکش و خدمتگزار و یا هر کارمند و کارگر و پیشه وری که از راه های انسانی و با حرفه یی شایسته زندگی می کند از شخصیت و حیثیتی ممتاز برخوردار است که از نظرها پنهان نمی ماند. آری در انتخاب شغل باید بیدار بود زیرا شغل دیر یا زود در شخصیت انسان اثر می گذارد و تغییراتی به وجود می آورد و باید دقت کنیم کارمان مشروع و محیط کارمان مناسب باشد تا در شکل گیری و سوق اخلاقمان به سوی فضیلت و تقوی یاریمان دهد، و از پستی و رذیلت و معیشت حرام به دور بمانیم و حتی بهتر است نه تنها به کسب های نامشروع نپردازیم بلکه در کارهای مشروع هم کوششمان بر آن باشد که به کارهای عالی تر و پر نتیجه تر دست یابیم.

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: ﴿إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يُحِبُّ مَعَالِى الأمُورِ وَ يَكْرَهُ سَفْسافَها﴾ خدای عزیز و جلیل کارهای شکوهمند و عالی را دوست می دارد و کارهای پست و سبک را خوش ندارد. (1)

و این خود از مسایل مهم تربیتی است که پدران هرگز نباید از آن غافل بمانند.

بیاموز فرزند را دسترنج *** اگر دست داری چو قارون به گنج

به پایان رسد کیسه ی سیم و زر *** نگردد تهی کیسه ی پیشه ور (1)

ص: 180

بدیهی است هر چند هنوز هم ممکن است در برخی گوشه ها کم و بیش آثار فساد آن زمان باقی باشد ولی آن چه از آلودگی محیط و ناروائی مطبوعات و وسایل ارتباط جمعی و دیگر مظاهر فساد رژیم در این جزوه ذکر شده مربوط به آن دوره است....

سپاس خدای را که ایمان اسلامی، امت ما را از یوغ حرامیان نجات داد و جوانان دردمند با خون خویش مهر پایان بر طومار سلطه ی استعمار و سلطنت طاغوت نهادند و کشور را از ننگ بسیاری از فسادها رهاندند، و امید است سرزمین اسلامی ما به برکت نظام اسلام روز اروز به نور و پاکی و پیروزی بیشتر نائل آید و همه ی فرزندان این آب و خاک و بویژه جوانان و نوجوانان در سعادتی روزافزون زیست کنند و دیگر هرگز چنان روزهای سیاه و پر رنجی را که در رژیم منفور سابق شاهد آن بودیم نبینند.

مؤسسه در راه حق

30/ 1/ 1358

ص: 182

پدر مادر! شما را می ستایم و مهرتان را هرگز از یاد نمی برم. وجودم از شماست و جان و تنم مرهون زحمت های بی دریغ شما بس منتها که بر من دارید و شرمسارم که هرگز نمی توانم چنان که سزاوار شماست سپاستان گزارم و شکر رنج هاتان را به جای آرم... خرد بودم و ناتوان و سراپا زحمت و شما با جان و دل بر من رحمت آوردید و دستم بگرفتید و با عرق جبین و شیره ی جان پرور دید. بی طمع هیچ منفعتی منافع خود را فدای من می کردید و بی چشمداشت هیچ سپاسی، پرستارم بودید آن گاه که دست و پایم را یاری گرفتن و رفتن نبود خواب و بیداریتان را بر من فدا کردید تا راحتم را پرواز مگسی پریشان نسازد و آن گاه که مغز و دلم را خبری از خویشتن نبود سراپا هوشیار من بودید تا خطری بر من نتازد...

چنان والایید که قرآن نامتان را همراه نام خدا و نیکی به شما را همراه پرستش خداوند یادآوری کرده است: ﴿قَضَی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً ...﴾ (1) پروردگارت حکم کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر احسان کنید...»

و چنان محترمید که خدا به مهربانی و خدمت به شما فرمان داده و از آزردنتان حتی به «اف» گفتنی نهی فرموده: ﴿اِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الكِبَرَ أَحَدُهُما أو كلاهُمَا فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا وَ قُلْ لَهُمَا قَوْلاً کَریماً﴾ «اگر یکی از آنان یا

ص: 183

هر دو نزد تو به پیری رسیدند به آنان «اف» نگو و برایشان فریاد مزن، و به نرمی و احترام با آنان گفتگو کن».

چه نیکوست کلام چهارمین امام، زین العابدین علیه السلام:

«حق مادر بر تو آنست که بدانی تو را در جایی - شکم خود- حمل کرد که دیگری چنین نمی کند و به تو از میوه ی دلش - خون خود - داد که دیگری نمی دهد و با همه ی وجود از تو پرستاری کرد و دریغ نورزید که خود گرسنه بماند و تو را سیر کند و خود تشنه باشد و تو را سیراب سازد خود برهنه باشد و تو را بپوشاند خود در آفتاب بماند و تو را در سایه گذارد برای تو بی خوابی بکشد و تو را از سرما و گرما نگهدارد تا تو برایش بمانی و باقی باشی بنابر این تو نمی توانی سپاس او را به جا آری مگر با کمک خدا و به توفیق او». (1)

«و حق پدرت این است که بدانی او ریشه و اصل تو است اگر او نبود تو نبودی، هرگاه از خود چیزی پسندیده دیدی بدان پدرت ریشه ی آن نعمت است، پس خدا را سپاس کن و او را بر آن نعمت شاکر باش». (2)

آری پدرم، مادرم! مقامتان را خوب می شناسم و ارزشتان را دریافته ام، می دانم در همه حال باید مطیع شما باشم و به فرموده هایتان گوش فرادهم تنها اگر مرا خدای نخواسته به کاری زشت و حرام و ناپسند فرمان دهید نباید بپذیرم چون فرمان خدا از خواسته های شما برتر است و خدا می فرماید: ﴿وَانْ جَاهَدَاكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُمَا وَ صَاحِبُهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً ...﴾ (3) «و اگر پدر و مادر - کوشیدند که بر من مشرک شوی فرمانشان را مپذیر و در دنیا با آنان به نیکی رفتار کن...»

ص: 184

کوتاهی در انجام هر یک از این وظایف در سرنوشت فرزندانتان کاملا اثر گذاشت چرا آن ها را مراعات نکردید و با بی توجهی هایتان باعث شدید من در محیطی منحرف تربیت شوم من هم اکنون گرفتارم به جای آن که مرا به باد ملامت بگیرید به دردم برسید به درد دلم گوش کنید، دستی به یاریم بگشایید و از این گرداب پرخطر نجاتم دهید... من خودم به قدر کافی از شکست ها و ناکامی هایم آزرده و ناراحت هستم شما دیگر با سرزنش و نفرین نا امیدم نکنید می بینید ده ها عامل دیگر همچون محیط آلوده بدآموزی های وسایل ارتباط جمعی فیلم های کذائی و مطبوعات کثیف و منحرف همه مرا به سقوط می کشانند لا اقل شما با ترش رویی و زخم زبان مرا از خود مرانید و این قدر با کلمات بی «دین» «هرزه»، «کثیف» و... بر زخمم نمک نپاشید و به بدبختیم کمک نکنید... من پس از این همه در بدری و گمراهی سرم به سنگ خورده و به اشتباه خود پی برده ام و اکنون دریافته ام که به لطف خدا راه سعادت من باز است، البته مجاهده و کوشش بیشتری لازم است و من باید با تلاش پیگیر خودم راه را هموار کنم به هر صورت من تصمیم خودم را گرفته ام و می خواهم برگردم و حتما بر می گردم و گذشته را جبران می کنم ولی با پوزش و عذرخواهی می خواهم وظایف اخلاقی دینی و انسانی را که یک پدر و مادر در برابر سرنوشت فرزند به عهده دارند بازگو کنم شاید برای شما و برای سایر پدران و مادران راه گشای مشکلی باشد و فرزندان آینده به سرنوشت شوم من دچار نشوند.

من تا چه اندازه وظیفه ی خود را انجام دادید؟ آیا رفتارتان با اعضاء خانواده اسلامی و دوستانه و صمیمی بود؟ آیا از دروغ دورویی، خیانت بی شرمی و هرزه گویی دوری می کردید؟ آیا به کارهای خوب و پسندیده و اسلامی خو گرفته بودید؟ و آیا به دنبال گفتن ها عمل نشان می دادید تا گفته هایتان را تأیید کند و یا اثر گفته های خوب خود را با کردار برخلاف نقش بر آب می ساختید؟

سختگیری لازم است.

پدرم، مادرم! شما اگر از مسایل اخلاقی و تربیت اسلامی آگاهی داشتید و به آن اهمیت می دادید و به درستی به کار می بستید به خوبی من توانستید زیر بنای اعتقادی و اخلاقی فرزندانتان را استوار سازید شما می توانستید با برقراری صفا، محبت، مساوات و صمیمیت در محیط خانواده بذر صفا، عاطفه و فضایل اخلاقی را در دل های مستعد آنان بکارید و آنان را مسلمان بار بیاورید. آیا این پیام پیامبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله) را شنیده اید که می فرماید:

«در نیکی و مهربانی با فرزندان خود به عدل و مساوات رفتار کنید همان طور که دوست می دارید با شما در نیکی و مهربانی به عدل و مساوات عمل شود» (1)

بر شما لازم بود که از خشونت بی جا و تبعیض بی جهت میان فرزندان اجتناب کنید تا آنان عصیانگر و بزهکار نشوند پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«خدا رحمت کند کسی را که فرزند خویش را به احسان و نیکی نسبت به خود وادارد»، پرسیدند: چگونه می توان فرزند را به احسان و نیکی نسبت به خود واداشت؟ فرمود: آن چه در توانایی فرزند و بر او آسان است از او بپذیرد و از آن چه بر او دشوار و سخت است در گذرد و کارهای دشوار و طاقت فرسا بر او تحمیل نکند» (2)

و باز می فرمود: «بدی هایش را عفو کند و بین خود و خدا برایش دعا نماید». (3)

تنها در خانه خوب تربیت نشدم رفت و آمدها، معاشرت ها و دید و بازدیدها نیز موجبات بدآموزی و انحراف مرا فراهم ساختند گاهی این برخوردها به ویژه در محافل عیش و شب نشینی- چنان انحراف آمیز بود که مرا سر تا پا تحت تأثیر قرار می داد.

آخر نه این است که کودک خیلی حساس است حساس تر از یک دستگاه گیرنده ی بسیار دقیق؟ آخر نه این است که ذهن کودک آن چه را بگیرد چون نقشی است که بر سنگ بکنند؟

اما شما نه تنها در پی ریزی اخلاق و اعتقاد من در خانه توجه و دقت نداشتید، این حقیقت را هم نادیده گرفتید و آسان شمردید و به جای کنترل معاشرت و برخوردهای من، به جای آن که مرا با دانشمندان پرهیز کار آشنا سازید به جای آن که مرا به محافل علمی و به مجالس دینی ببرید و راهنمایی کنید و... بی هیچ گونه احساس مسئولیتی مرا همراه خود به هر گونه محفل بدآموز و منحرفی بردید آیا هرگز فکر کردید این کودک بیگناه همه ی اطوار، حرکات گفته ها و ژست های بدآموز فیلم هایی را که با خود به تماشایش می بردید می گیرد و در ذهن پاک خود بایگانی می کند و در جوانی و بزرگی از همین اندوخته ها و بایگانی ها الهام می گیرد و مسیر زندگی خود را به همان سو و طبق همان الگوها جهت یابی می کند؟

راستی پدران و مادرانی که تنها به خوشگذرانی می اندیشند و به سعادت خویشتن توجهی ندارند لااقل به فکر سرنوشت کودکان خود که دوران نقش پذیری حساسی را می گذرانند باشند و آنان را در مجالس گناه و انحراف مجالس رقص و شراب و قمار .... و دیگر تبهکاری های خود شرکت ندهند و آینده ی آنان را همچون زندگی خودشان تیره نسازند شما را به خدا به کودکان بیگناه خود رحم کنید کدام پدر و مادر ممکن است دانسته و به دست خویش غذای مسمومی به فرزند بخوراند و یا اگر در او بیماری خطرناکی دید به درمانش نکوشد؟ مسلما هیچ کس این طور نیست و اگر چنین باشد انسان نیست.

ص: 189

پس چرا همین پدر و مادرهای مهربان هرگز در اندیشه ی مسمومیت های فکری و بیماری های اخلاقی کودکان خود نیستند؟ چرا عزیزان نورس خود را از مرض های روانی محافظت نمی کنند؟ چرا خوراک های فکری و روحی آنان را کنترل نمی کنند؟ آیا توجه ندارند که مسمومیت فکری و بیماری اخلاقی از مسمومیت های غذائی و بیماری های جسمی خطرناک تر است؟ آیا نمی دانند که این سرگرمی های منحرف فضیلت کش این مجلات و نشریات رنگین و ننگین این برنامه های وقت پرکن و بدآموز تلویزیون و رادیو این فیلم های کذائی... و دیگر زایده ها و زاییده های فساد همه و همه خطرناک ترین مسمومیت های فکری و بیماری های روحی را به دنبال دارند؟

پدرم، مادرم! چرا به این بدبختی ها نیندیشیدید؟ چرا فکر نکردید که با این برنامه ها با این لذت جویی ها و با مصرف این همه غذاهای آلوده ی فکری، سرنوشت خود و فرزندانتان را تباه می سازید پدر چرا به جای خرید «رنگین نامه ها» کتاب های سودمند و سازنده به خانه نیاوردی؟ چرا هرگز فرزندان را با کتاب های مذهبی و اخلاقی و علمی آشنا نساختی و هرگز به خواندن این گونه کتاب ها تشویقمان نکردی؟ چرا هرگز در خانه کتابی که زندگی پیامبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله) و زندگی امامان راستین علیهم السلام و رفتار و گفتار آن گرامیان را به ما بیاموزد نداشتیم؟

چرا در حالی که نام رقاص ها و رقاصه های دلقک داخلی و خارجی را کودکان کوچک خانه می دانستند نام شخصیت هایی چون «سلمان» و «ابوذر» و مقداد» و «عمار یاسر و دیگر رادمردان پهندی تاریخ برای ما ناشناخته بود؟... چرا باید اطلاعات من پیرامون اسلام فقط در چند مطلب ساده و تقلیدی خلاصه شده باشد؟ من یک عمر ،قرآن کتاب خدا، کتاب عمل و برنامه ی کار و زندگی اسلامی را تنها در گوشه طاقچه و یا در مجلس فاتحه دیده و شنیده بودم، دریغا کتابی که ریشه ی همه ی معارف گسترده ی اسلامی است کتابی که به گفته ی پیامبر بزرگوار (صلی الله علیه و آله): «در مشکلات و تاریکی های زندگی باید به آن پناهنده شد و به

ص: 190

روشنی آن راه را یافت» (1) من از این کتاب عزیز نه چیزی آموختم و نه هرگز آن را به درستی شناختم... آيا تنها من تقصیر کارم؟ یا شما هم...؟

من در کودکی در دست شما همچون مومی بودم که آمادگی پذیرش هر شکلی را دارد شما می توانستید از من فردی درست، مسلمان، با تقوی خداپرست و خدمتگزار جامعه بسازید چرا در چنان موقعیت و شرایط به سود من و به نفع آتیه ی من گامی برنداشتید؟ می دانم محیط پر آشوب است و مراکز فساد کم نیست و می دانم عوامل انحراف و آلودگی فراوان است... ولی محافل سودمند و کانون های روشنگر علمی و مذهبی و تربیتی نیز هست چرا در این گونه محافل مرا شرکت ندادید؟ چرا با دانشمندان آگاه و با تقوی آشنایم نساختید؟ چرا مرا به مکتب آموزنده ی آنان که مکتب قرآن و اهل بیت است راهنمایی نکردید؟ تا به نیازهای روحیم پاسخ گویند تا به اشتباهاتی که در اثر تبلیغات دشمنان برایم پیش آمده بود جواب دهند تا دیگر به تلقین بیگانگان دین خود را افیون توده ها و عامل عقب ماندگی ندانم.

پدرم مادرم! چه خوب بود لااقل در مجالس هفتگی و ماهانه که طبق عادت تشکیل می دادید از روحانیون با سواد، با تقوا، دلسوز و آگاه که بتوانند اسلام را درست بشناسانند دعوت می کردید تا در این فرصت که ناچار و ناگزیر از شرکت بودم به دستوراتی از اسلام و دین آشنا شوم، افسوس که این کار آسان را نیز انجام ندادید و اصولا از این مرحله ها به دور بودید و فکر آن را هم نمی کردید.

اکنون دریافته ام که در گوشه و کنار اجتماعمان، انجمن های دینی مجالس سازنده و سودمند کتاب های مفید و افراد دلسوز و آگاه نیز وجود دارند که من از آن ها بیگانه بوده ام آیا این وظیفه ی شما نبود که مرا آشنا سازید و به این مراکز و این گونه کتاب ها راهنماییم کنید؟..

ص: 191

با آن که اسلام ازدواج را آسان ساخته و تشریفات بی جا و کمر شکن را لغو کرده است شما به فکر آن بودید که برای فرزندتان از خانواده های ثروتمند سرشناس و صاحب مقام و موقعیت همسر بگیرید و در نتیجه او را در کام شعله های غریزه رها ساختید و به پی آمدهای ننگین و شوم آن فکر نکردید. وقتی پدران و مادران ازدواج را از نیازهای حیاتی فرزند ندانند و در انتخاب همسر برای فرزند در قید زیبایی ظاهر و ثروت و مقام باشند و از اخلاق و نجابت چشم فرو پوشند، نتیجه جز گرفتاری در دام تشریفات غلط نخواهد بود و بدین ترتیب ازدواج جوانان هر چه بیشتر به تأخیر می افتد و دختران و پسران در خطر آلودگی های مختلف قرار می گیرند و روز بروز بر جرائم و جنایات افزوده می شود.

***

من پس از سال ها بدبختی، گمراهی و انحراف دریافته ام که تنها به خود زیان می رسانم و عمرم را تباه می سازم و اکنون که با پشیمانی و تأسف به گذشته خویش می اندیشم ، مصمم هستم که بکوشم خود همچون شما نباشم و وظایفم را نسبت به فرزندانم انجام دهم.

من به همه ی پدران و مادران هشدار می دهم که مواظب باشند و با دست خود نقشه ی تیره روزی فرزندانشان را ترسیم نکنند و یادآور می شوم که به ویژه نکات زیر بیندیشند و در مراعات آن ها بکوشند:

* در برنامه های تربیتی فرزندان بسیار دقت کنند.

* بر امور تحصیلی محیط آموزش، شغل و حرفه ی فرزندان نظارت کامل داشته باشند.

* متوجه معاشرت ها، رفت و آمدها برخوردها و دوستیابی های آنان باشند و خطرات این زمینه ها را به آنان گوشزد کنند.

* سعی کنند ساعت های تفریح فرزندان به تفریحات سالم، مطالعه ی

ص: 193

کتاب ها و نشریات سازنده ی علمی دینی و اخلاقی و سرگرمی های سودمند بگذرد.

* نیاز پسران و دختران را به ازدواج فراموش نکنند و بی جهت در این کار تأخیر نیندازند و سعادت و مصلحت آنان را فدای خواهش های پوشالی خود نسازند.

* بکوشند خود صالح باشند تا فرزندان صالح نیز بار بیایند، و توجه داشته باشند که حتی ساده ترین گفتار و رفتار پدر و مادر نیز ناخود آگاه در روحیه ی طفل اثر می گذارد.

* تغذیه ی فکری فرزندان را با تهیه ی کتاب ها و نشریات سودمند و شرکت در مجالس سودمند و معاشرت با دانشمندان آگاه و متدین تأمین کنند.

***

پدرم، مادرم!

اگر حقایق را بی پرده گفتم و از شما به تندی انتقاد کردم پوزش می طلبم، شاید همه تقصیرها از شما نباشد. عوامل فساد و گمراهی بسیار است محیط فاسد، بد آموزی های اجتماع، وسایل ارتباط جمعی، قلم های مسموم برخی از مطبوعات و دیگر دست های مرموز استعمار که با کوششی بیامان جوانان را به تباهی می کشانند همه و همه در گمراهی ما جوانان نقش عمده دارند، در عین حال اگر از تربیت درست و اعتقاد استوار و شناسایی لازم نسبت به اسلام برخوردار بودیم این طور نمی لغزیدیم و منحرف نمی شدیم و به نیروی ایمان از غرقاب های محیط نجات می یافتیم.

در پایان الطاف بی پایان خدا را سپاسگزارم که بخشنده و پوزش پذیر است و گمگشتگان را از رحمت خویش محروم نمی دارد، و عفو و دستگیریش را از توبه کنندگان دریغ نمی کند و راه سعادت را برای همه باز گذارده است، تا آن جا که لغزیدگانی همچون من نیز می توانند بازگردند، و به کمال خویش دست یابند اگر چه در محیط های نامناسب پرورش یافته باشند.

ص: 194

در عصر «سعدی» شاعر و سخنور شیراز، معیار شخصیت بر اساس تسلط بر ادبیات بود در آن ،زمان ،ارزش سودمندی، والانی شخصیت از آن کسی بود که در علم نحو و ادبیات استادی آگاه و ژرف کاوی استوار بوده باشد، و تکامل انسان ها را نیز با همین قاعده در سایه ی دانایی و توانایی بر همین فن ارزیابی می کردند و به همین جهت مردم با سختی های زمان و عواقب سوء پیروزی بیگانگان بر دین و چاره جویی برای فقراء خاک نشین و ده ها مسائل ضروری دیگر بیگانه بودند. آری آن گاه که مرضی در جامعه، عمومی باشد مردم از درک آن بیماری عاجزند و می پندارند در جامعه یی سالم زندگی می کنند.

درون آدمی خبری نیست. از دیدگاه مارکس و پیروانش انسان ابزار تولیدی است در ردیف داس و چکش و آچار!

البته این مکتب نخستین و واپسین مکتبی نیست که تحولات جهان را تنها با یک معیار و یک ضابطه به تحلیل می برد و خشم ها و محبت ها جذبه ها و گریزها همزیستی ها و تضادها، تقدیرها و تنقیدها و دگرگونی های تاریخ انسان را در واپسین تحلیل به یک سو و یک جهت پایان می بخشد.... می بینیم «فروید» نیز با مکتبی دیگر، مکتبی ننگین و هولناک یکسره در دام ابر انگیزه ی دیگری گرفتار می شود و جهان بشری را فقط از یک زاویه - غریزه ی جنسی - می نگرد.... او با نگاهی جستجوگر به دنبال رویدادها تلاش ها گریزها و گرایش ها می رود تا مگر ردپایی از یک عامل جنسی بیابد و تفسیر گرانه واقعه را به توجیه برد.

فروید معتقد است که همه ی عقده ها و احساس کمبودها واکنشی از واپس زدگی نیاز جنسی است در صورتی که می دانیم انسان مجموعه ای است از غرائز و انگیزه ها که هر یک در زندگی و ساختمان شخصیت آدمی نقش مؤثری دارد و برای کاوش نیازهای انسان و پاسخ درست به آن و تأمین سعادت همه جانبه ی فرد و اجتماع نمی توان هیچ یک را نادیده گرفت.

بی رحمانه ی آنان در سرزمین های دیگران گواهی می دهد. (1)

«هیتلر» رهبر آلمان نازی نیز یکی از رهبران یک سونگر و خطرناک نژاد پرست بود که «نژاد ژرمن» را برترین نژاد و حکومت و سروری را تنها شایسته ی این نژاد می دانست و می دانیم که در راه این عقیده چه جنگ خانمان سوزی را بر بشریت تحمیل نمود و در پایان نیز نه تنها نژاد «ژرمن» و سرزمین این نژاد - آلمان - را به برتری و پیروزی نرسانید بلکه باعث تجزیه ی آلمان به دو کشور شرقی و غربی، و باعث شکست و سرافکندگی نژاد مورد پرستش خود شد.

هم اکنون نیز در برخی از کشورهای غربی مسأله ی نژاد سیاه یکی از مشکلات حل نشده است زیرا در برخی از ایالات و استان ها سفیدپوستان به هیچ وجه حاضر به همزیستی با سیاهان نیستند و سیاهپوستان در محرومیت و فشار بسر می برند و این تبعیض و محرومیت را باید فقط به جهت رنگ پوست خود تحمل کنند در حالی که هیچ عاقلی نمی تواند بپذیرد که انسانی به جهت رنگ سفید پوستش در رفاه و آسایش باشد و انسان دیگری به جهت رنگ تیره ی پوست خود محروم بماند.

آری نژاد تأثیری در انسانیت کسی ندارد و برتری از نظر نژاد خرافه ای بیش نیست انسان با دانش و خرد و فضیلت انسان است نه با رنگی روشن یا قدی موزون یا بازویی زورمند.

***

اینک با نگاهی کوتاه به حوزه های اجتماعی معاصر خودمان به توضیح یکسونگری هایی که دور و بر خود می بینیم می پردازیم:

گروهی از مردم از اسلام فقط عبادت های مرسوم در این آیین را

ص: 198

دریافته اند و بی آن که به ارزش ها و بایست های دیگر اسلامی بیندیشند و بپردازند بکباره همه جوانب دین را در سجاده و تسبیح خلاصه کرده اند.

ما منکر این حقیقت نیستیم که اعمال عبادی یکی از ارکان اسلام است و به جای خود وظیفه ای است عالی و شیرین و پر رمز و راز، اما نه آن چنان که سایر مسائل حیاتی را نادیده بگیریم و کسب و کار و زن و فرزند و وظایف بزرگ تر فردی و اجتماعی را وا نهیم و همه ی نیرویمان را یکسره در عبادت به کار بریم و تکلیف های دیگر را به بهانه های گوناگون به فراموشی بسپاریم و حتی یک صدم آن چه به سجاده و تسبیح می اندیشیم و می گذرانیم مثلاً به امر به معروف و نهی از منکر و «خودسازی» و «دیگرسازی» نپردازیم.

این همان یکسونگری غلط است که انسان را از سوی ها و جانب های دیگر دور می سازد.

گروهی دیگر «اصحاب طهارتند» که طهارت و شست و شو را که از سهل ترین احکام اسلام است تا سرحد وسواس رعایت می کنند اما از غیبت و دروغ و زشتی های دیگر واهمه و هراسی ندارند.

دسته ای دیگر دین را فقط به «پاکی دل» وابسته می دانند و تلاش و فعالیت و کوشش های علمی و عملی اسلامی را به کلی غیر لازم می شمارند این درون گرایان برای فرار از هر مسئولیت و وظیفه ای تنها دلیلشان این است که «قلبت صاف باشد»

مثلاً اگر به او بگویند شراب نخور می گوید: «ای با با دلت پاک باشد» و با همین جمله ی بی معنا شانه از بار انجام هر وظیفه ای خالی می کند و خود را تبرئه شده نیز می پندارد و خود را همراه با هزارها آلودگی و رذیلت اخلاقی پاکدل می نامد و معتقد است اگر بیرونش آلوده و خرابست ولی باطنی دارد که از پاکی و صفا آیینه را شرمنده می سازد.

برخی نیز از دوستی حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام و خاندان گرامی او دم می زنند و با آن که محبت آن گرامیان را زیر بنای اسلام می پندارند

ص: 199

آداب و سنن اسلامی را در پناه این محبت نادیده می گیرند و می گویند محبت داشته باش و هر کاری دلت می خواهد بکن یا یک قطره اشک برای امام حسین علیه السلام بریز و دیگر از انجام گناه باکی نداشته باش.

اینان در حقیقت به معنای واقعی دوستی و محبت پی نبرده اند چرا که هرگز یک دوست واقعی نباید راهی را بپوید که محبوبش نمی پسندد.

ما معترفیم که دوستی و وابستگی قلبی به پیامبر و خاندان گرامی او از اولین وظایف هر مسلمان آگاه و موجب نجات انسان است اما نه چنان که از این دوستی سوء تعبیر و سوء استفاده شود و به دستاویز آن در انجام آداب و سنن اسلامی سستی ورزند و از گناهان باکی نداشته باشند.

امام باقر علیه السلام در حدیثی طولانی فرمود: «... هر که فرمانبر خداست دوست ما و هر که نافرمان خداست او دشمن ماست جز با عمل و ترک حرام و گناه به ولایت ما دسترسی نیست» (1)

***

فاجعه ی هولناکی که امروز بیش از هر چیز دیگر زندگی مردم را در کام خود فرو کشیده زندگی ماشینی است به راستی در رابطه ی ماشین با اجتماع انسان به مقیاسی بسیار گسترده به ابزار ماشین تبدیل شده است، زندگی ماشینی ریشه ی پدیده ها و روابط را در جامعه ی امروز در وسایل تکنیک توجیه می کند.

انسان وجودی است با نیازهای گوناگون ولی «ماشینیزم» او را بر آن می دارد که شکل و فرم ویژه یی از کار را برای خود بپذیرد و با این شکل کار به صورت تکراری تا پایان عمر و آخرین نفس همچون گردونه یی می گردد بی آن که بتواند به نیازهای دیگر خود برسد انسانی چنین ابزاری است در اختیار

ص: 200

ماشین نه انسانی دارای خواست ها و نیازهای متفاوت می کوشد برای خوردن و می خورد برای کار کردن مصرف برای تولید، تولید برای مصرف.

در جامعه یی که «ماشینیزم» فرمانرو است افراد بی آن که قدرت تفکر داشته باشند به اسارت در می آیند و از سازندگی باز می ایستند، هر روز را همچون هزاران روز دیگر می آغازند و به پایان می برند در چنین جامعه یی به سرعت نظام صنعتی جانشین هرگونه تفکرهای مسلکی و ایدئولوژیکی انسان می شود و افراد ناخودآگاه شکل می گیرند و بی تفاوت شخصیتشان رشد می کند تنها تفاوتی که به چشم می خورد میزان پول و قدرت مصرف است در زندگی...

یک شکل لباس می پوشند یک جور ژست می گیرند و تغییر شکل لباس و رفتار را تنها از وسائل ارتباط جمعی می آموزند دیگر خود سازنده متفکر اندیشمند و مبتکر نیستند.

معمولاً از یک نوع آزادی مصنوعی و ماشینی برخوردار و شادمانند و بی آن که خود بدانند در همه شئون زندگی پای بند و اسیر ماشینند.

***

برای نجات جامعه از این گونه بیماری ها باید به همه ی ابعاد و جوانب وجود آدمی توجه شود به هیچ گرفتن واقعیات انکار نیازهای انسانی ندیده گرفتن انگیزه های مختلف و تنها به یک جانب نظر دوختن براستی یک نوع بیماری است و متأسفانه زمانه ی ما به صورت بسیار گسترده ای به این بیماری مبتلاست کدام بیماری خطرناک تر از این است که در مجتمعی تنها پول معیار روابط و زیربنای زندگی محسوب شود.

در چنین شرایطی همگان به جای دریافت و درک درست نیازهای اجتماع و همبستگی دینی و عاطفی باهم و کوشش صمیمانه و مرتبط برای ترقی و بهزیستی و به جای توجه به افق های روشن فضیلت و گذشت و فداکاری و دیگر-

ص: 201

دوستی، تنها برای پر کردن جیب و برخورداری بیشتر از مواهب مادی می کوشند و می دوند پزشک بی توجه به مسئولیت دینی و اجتماعی خود به سوداگری سودجو تبدیل می شود قاضی با اخذ رشوه های کلان به ساختن کاخ می پردازد تاجر به جای آن که با خرید و فروش اجناس مفید تجارت کند فقط به آن می اندیشد که کدام جنس بیشتر سود می دهد سرمایه دار باکی ندارد که با تشکیل مراکز فساد و گمراه کردن یک مشت جوان ثروت بیندوزد دانشجو به خاطر به چنگ آوردن پول تحصیل می کند نه به خاطر خدمت.

در این جامعه برتری ها ارزش ها و انحطاط ها با میزانی این چنین پوچ سنجیده می شود وجود شخص را در اجتماع موجودی بانکی و ملکی او مشخص می سازد و ارزش های راستین و انسانی فراموش می گردد و در گیر و دار این مسابقه ی پول اندوزی اندیشه ها نازا و استعدادها عقیم می ماند و نبوغ ها به هرز می رود و هرچه پوچ تر و بی ارزش تر است روی آب می آید و سنگ های قیمتی زیر رسوب لایه های زیرین دفن می شود.

ژرفای وجود همه ی افراد، طرح ریزی و ارائه کرده باشد؟

اسلام قانون خداست خدایی که می داند فرد فرد انسان ها در سراسر گیتی در تمامی قرون و در شرایط مختلف زمان و مکان و محیط و آب و هوا و نژاد با چه مسائلی روبرو خواهند بود خدایی که از ضربان قلب هر جنبنده آگاه است و از نیاز جنین در رحم تا مرده در گور بیش از خود نیازمند خبر دارد خدایی که امروز هر کس و فردای هر کس را می داند خدایی که امسال هر جامعه و سال های بعد هر جامعه را می داند خدایی که با دانش بیکران خود همراه همه کس و دانای رازهای نهفته و نگفته ی هر بنده است... آری چنین قانونگزاری صلاحیت ارائه ی قانونی همیشگی برای سعادت انسان ها را دارد و اسلام قانون اوست:

﴿ فَاقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفاً فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا﴾ (1)

«بدون انحراف به سوی دین (اسلام) روی آور، دینی فطری که خداوند انسان ها را مطابق آن سرشته است»

اسلام جسم و روح بشر هر دو را در نظر می گیرد و نیازهای هر دو را مهم می شمارد و پاسخ به نیازهای روح و تکامل معنوی و دستیابی به سعادت های جاویدان اخروی را مهم تر و هدف اصلی می داند.

اسلام به نیازهای جسمی توجه دارد چرا که اگر جسم نباشد روح نمی تواند به پیشرفت خود ادامه دهد به حفظ بدن و بهداشت آن دستور می دهد زیرا اگر بدن سالم نباشد روح از فعالیت باز می ماند.

اسلام سرکوبی غرایز و نادیده گرفتن آن ها را کاری ناپسند می داند، و پیروان خود را از رهبانیت و ریاضت های باطل منع می کند و برای پاسخ به همه ی غرایز راه های صحیح و اصولی پیشنهاد می نماید تا از بی بند و باری و آزادی بی حد و مرز و زیانبار آن ها نیز جلوگیری کرده باشد.

دستورات اسلام در مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، عبادی و.... خود شاهد گویایی است که این دین پاک هیچ حکم لازمی را فروگذار نکرده است.

ص: 203

برای نیازهای اقتصادی به کار و کوشش کشاورزی، آباد کردن زمین های بایر، دامداری، تجارت، حرفه و صنعت دستور داده و از بیکاری و تنبلی مذمت فرموده است و از سوی دیگر برای اعتدال بشر در کار و تحصیل مال و برای از بین بردن فاصله طبقاتی راه هایی برای تعدیل ثروت تعیین کرده و به پیروان خویش می آموزد که «کار و مال» وسیله است نه هدف تا تنها به ثروت چشم ندوزند و از پرداخت حقوق شرعی خود شانه خالی نکنند.

اسلام هر نوع درآمدی را جایز نمی داند و از رباخواری و مکیدن خون بی بضاعتان اکیداً نهی می فرماید و ربا را گناه بزرگ و مبارزه ی با خدا معرفی می کند. اسلام به نماز دستور می دهد تا مسلمان همواره رابطه اش را با خدا حفظ کند و در مادیات غرق نشود. به روزه فرمان می دهد تا به لذت های تن خو نگیرد و اسیر شکم نماند و روح و عقلش فرمانروای تن باشد.

به دعا و عبادت های مستحب دستور می دهد چرا که دعا و راز و نیاز با خدا غذای روح است و جان را به فرازهای قرب می برد و از بندهای زمین وامی رهاند و در مشکلات به مسلمان توان و شکیبایی می بخشد و در عین حال زیاده روی در عبادات مستحبی را که به سایر وظایف لطمه وارد سازد ناپسند می داند.

اسلام محبت و دوستی قلبی نسبت به خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) و خاندان گرامی پیامبر و دوستان آنان و انزجار و تنفر از دشمنان خدا و پیامبر و خاندان پیامبر را لازم می داند تا آن جا که ایمان را همان «حب و بغض» (1) معرفی می کند و در عین حال برای آن که گروهی نپندارند تنها دوستی بدون «عمل صالح» وسیله ی نجات است پیروی از سایر دستورات دین را نیز دستور می دهد و برای دوستی آن گاه ارزش قائل است که همراه با عمل و پیروی از فرمان خدا و پیامبر و خاندان گرامی او باشد:

﴿قُلْ إِنْ كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي﴾ (2)

ص: 204

«ای پیامبر بگو اگر مدعی هستید که خدا را دوست می دارید از من و دین من تبعیت کنید»

و نیز امام صادق علیه السلام به هنگام وفات می فرماید: ﴿إِنَّ شَفَاعَتَنَا لا تَنالُ مُسْتَخِفّاً بالصَّلوة﴾ (1) شفاعت ما به آن که نماز را سبک شمارد نمی رسد.

***

آری اسلام قانون کاملی است که با نهاد انسان منطبق است و به همه ی جوانب و ابعاد وجود آدمی توجه و در همه ی زمینه ها دستورات کاملی دارد. به امید آن که ما مسلمانان نیز با توجه به حقیقت این آیین پاک تنها به «یکسو» ننگریم و زندگی خود را بر اساس روش صحیحی که اسلام برایمان خواسته است بنا کنیم.

ص: 205

ولی آدمی با برخورداری از نعمت عقل و راهنمایی پیامبران اگر باز هم تنها پای بند خور و خواب و خواهش تن باقی بماند براستی از حیوان فرومایه تر است... ﴿أُولَئِكَ كَالاَنَعَام بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ﴾ (1) آنان همچون چارپایان بلکه گمراه ترند آنان بی خبرانند.... و ﴿إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ﴾ (2) همانا در پیشگاه خداوند بدترین جنبندگان کران و گنگان ناخردمندند.

به خدمت حضرتش شرفیاب می شود و دیری نمی پاید که بال های ایمانش او را تا اوجی بالا می برد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) او را از خاندان پاک خویش محسوب می دارد ﴿سَلْمَانُ مِنا أَهْلَ الْبَيْتِ﴾ (1) و در معرفیش می فرماید ﴿سَلْمَانُ بَحْرُ لا يَنْزَحُ﴾ (2) سلمان دریایی است (که هر چه از آن بردارند) به پایان نمی رسد.

* ابوذر: چوپان گمنامی است در صحرای ربذه (3) بی خبر از داستان آفریدگار و آفرینش، بی نشان از انسان بی ارتباط با خدای جهان و به همین جهت ناآشنا با فضایل و طبعاً بی هیچ تأثیر در نظام اجتماع... اما همین ابوذر در سال هایی دیگر پیامبر را می بیند و خدا را می شناسد و جان را به پیوندی راستین. ناگسستنی با خدا پیوند می زند و آن گاه در آیینه ی تاریخ می بینیم که دیگر او آن چوپان ناشناخته نیست بلکه توفانی است که در برابر شلاق بی امان حملات شجاعانه اش کاخ معاویه می لرزد و اندام تکیده و لاغرش زبانه ی شعله یی است که از هیچ ناراستی و دروغ جز خاکستری بر جای نمی گذارد و زبان حقگوی صریحش شمشیری که جز بر تارک نامردمان و نامردمی ها فرو نمی آید...

* اویس: شتربان صحرانشینی است بینام با مادری پیر در یمن در تابش خورشید اسلام چون نهالی از زمینه ی بی نامی سر بر می آورد و با پذیرش اسلام راستین بدان جایگاه می رسد که پیامبر عظیم اسلام به دوستی او می فرماید:

﴿واشوْقَاهُ إِلَيْكَ يا أُوَيْسُ﴾ (4) تا چه حد مشتاق توام ای اویس...

شب ها چشمان خدا بینش از چشم ستارگان صحرا شب زنده دار تر است و قامت استوارش گاه با سجودی غروب را به طلوع پیوند می زند و گاه به قیامی و گاه با رکوعی.

***

ص: 208

و چهره های بسیاری از این دست که اگر تاریخ را ورق بزنیم شمارش آنان کار آسانی نیست...

«برخی از مردمان گفتاری بیهوده (غنا) را می خرند تا دیگران را بدون علم از راه خدا گمراه سازند و راه خدا را به مسخره می گیرند برای آنان عذابی خوارکننده است»

موسیقی اثری همچون الکل و افیون دارد یعنی با رخوتی که در اعصاب ایجاد می کند موجب می شود که انسان موقتاً از واقعیت های زندگی خود فاصله بگیرد و اگر این خاصیت دلیل آنست که موسیقی را غذای روح بدانیم الکل و هروئین شایستگی بیشتری دارند که «غذای روح» نامیده شوند!!

موسیقی لذت و تخدیری آنی و زودگذر ولی بدبختی ها و نابسامانی های بسیار در پی دارد و مهم تر از همه ی زیان ها شنونده را از خدا بی خبر و لاابالی می سازد و این زیان برای آن که به خدا و پیامبر و آخرت ایمان دارد زیانی بس عظیم محسوب می شود.

در برخی روایات چنین می خوانیم:

... آن گاه که انسان به غناء (و موسیقی) گوش فرا دهد حیا و عقلش نقصان می پذیرد. و آن چه را زشت می پنداشت در نظرش نیکو جلوه می کند...» (1)

می گذارد» (1)

گذشته از این موسیقی های تند گاهی چنان هیجان آور است که ضررهای آنی در پی دارد:

«پنجاه هزار نفر از جوانان در ملبورن پس از استماع یک کنسرت موسیقی چنان به هیجان آمدند که ناگهان همه به هم ریختند و بدون جهت یکدیگر را زخمی و مصدوم ساختند و حتی به اعمال منافی عفت نیز پرداختند» (2)

«آهنگ های تند و افراطی موسیقی اعصاب را چنان تحریک و تهییج می کند که شنونده به تدریج دچار ناراحتی های روانی می شود این ناراحتی های روانی در نتیجه بیداری های شبانه یا شب زنده داری های زیاد فعالیت های بی موقع خوشی های ناگهانی خنده های بی جا، پرگوئی، عصبانیت و ناراحتی های دیگر که لازم و ملزوم ارکست ها و جلسات موسیقی و تکرار آن هاست پدید می آید و با ادامه این وضع ممکن است شخص به مرض Manie که نوعی جنون است مبتلا شود» (3)

گاهی موسیقی دانان چنان هنری! به خرج می دهند که صحنه را به تیمارستان مبدل می کنند: «.... روزی در گلاسکو (در کنسرتی هیجان انگیز) سیصد دختر یک جا غش کردند که هنوز مردم انگلیس این ماجرا را به یاد دارند. در جریان کنسرت پر شور دیگری مردی از شدت هیجان برهنه شد و با حالت جنون آمیزی بر سروکول انبوه خلائق به راه افتاد... و بالاخره پلیس او را دستگیر کرد و روانه زندان نمود» (4)

به همین علت هاست که روانپزشکان معتقدند یکی از موجبات بسیاری جنون جوانی و دیوانگی موسیقی است

ص: 212

نوازندگان خودشان نیز در معرض همین زیان ها و بیماری ها هستند، یکی از آنان می نویسد: «.... من اکنون برای همیشه انتظار زمانی را می کشم که زندگی به انتها رسد و رشته ی حیاتم پاره شود»... دیگری در نامه یی می نویسد: «دستگاه اعصابم از ضعف روز افزون مرا آسوده نمی گذارد... بیشتر دلم می خواهد بمیرم».

یکی از نوازندگان روسی می گوید: «در بعضی قسمت ها چنان ترس و وحشتی احساس می کنم که ممکن نیست شنوندگان حتی قسمتی از آن چه را من احساس می کنم درک کنند» (1)

نمی دهد، پس ناچار عیاشان و شهوترانان جز آن که کمبودها را از راه فساد و خیانت تأمین کنند چاره ی دیگری نمی یابند و می دانیم چنین افرادی با چنان عیاشی ها هرگز پای بند دین و در یاد خدا نیستند تا از خیانت و جنایت دست بازدارند و این خود خطر بزرگی است که جامعه را از درون می پوساند.

بشود یا نشود.

به عبارت دیگر باید گفت دو صورت فوق الذکر هر دو لهو و لعب محسوب می شود و لهو و لعبی که در اسلام حرام است همین است که گاهی با زدن تار و گاهی با دمیدن در نی و امثال آن و گاهی با آواز خواندن و گاهی با حراکاتی همچون رقص و گاهی با چیزهای دیگر حاصل می شود و روایات از طریق شیعه و سنی بر حرمت استعمال آلات لهو و سرگرمی با آن ها بسیار و متواتر است و از گناهان هلاک کننده محسوب می گردد و حتی از بین بردن و شکستن آلات لهو در صورت امکان لازم است و «ضمان» هم نمی آورد. (1)

البته هر بازی و کار لغوی حرام نیست بلکه آن چه مانند رقص و موسیقی و.... برای فرو رفتن در عیش و شادی انجام می شود حرام است (2) و روشن ترین نمونه های لهو همان آواز و ترانه خوانی زنان و مردان خواننده و ادا و اطوار بدآموز آنان و ساز و نوای موسیقی است که در رژیم منفور پهلوی، شب و روز توسط وسائل ارتباط جمعی به مردم ارائه می شد و هنوز برخی از همان لهويات توسط نوار ضبط صوت در گوشه و کنار شنیده می شود و یا در سینماها در معرض نمایش است و آنان که هشیارند می دانند چه دست هایی بر این کارهای انحرافی دامن می زنند و بر ملت مسلمان و دولت اسلامی است که جلوی چنین کجروی ها و انحرافات آریامهری را بگیرند و کاملاً مراقب برنامه های رادیو و تلویزیون باشند که در مسیر آموزندگی و تربیت جوانان و کودکان و سازندگی افراد کشور و گسترش اسلام به سراسر جهان گام بردارد و مبادا خدای ناکرده بار دیگر برنامه های بدآموز و مبتذل اجرا کنند و موجب فساد اخلاق مردم شوند و باید توجه داشت که هم اکنون بیشتر خانواده ها از رادیو و تلویزیون استفاده می کنند و در کم تر خانه یی است که یکی از این دو نباشد و بی تفاوت بودن در برابر برنامه هایی که این دو ارائه می دهند با سقوط حتمی مردم مسلمان همراه است.

ص: 215

بر همگان است که با ملاحظه ی هر برنامه ی غیر صحیح و فاسد زبان به انتقاد بگشایند.

این یادآوری را لازم می دانیم که «غنا» غیر از خوب خواندن است، یعنی اگر اشعار خوب، موعظه قرآن، مراثی و مدایح با لحنی خوب خوانده شود که مانند لحن اهل فسق (یعنی آن طور که آوازخوانان ترانه و آواز می خوانند) نباشد، حرام نیست و تشخیص این دو نوع برای مسلمانان آگاه به آسانی ممکن است و نیز بدیهی است که استماع الحان خوش مرغان و نغمه های شیرین بلبلان و آهنگ نشاط آور و آرامش بخش آبشارها و سایر عوامل طبیعت حرام نیست.

- ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾ (1)

«مؤمنان کسانی هستند که از لغو اعراض می کنند» و مسلماً «غنا و موسیقی» همان لغوی است که مؤمن باید از آن بپرهیزد.

4 - ﴿وَالَّذِينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً﴾. (2)

«و بندگان خدا کسانی هستند که در محافل باطل حاضر نمی شوند و چون به لغوی برخورد کنند بزرگوارانه می گذرند»

«الزور» و «اللغو» در روایات و گفتار مفسرین به غنا و موسیقی تفسیر شده است» (3)

وای بر تو آیا نترسیدی که فرمان خدا «مرگ» در رسد و تو در چنان حالی باشی، همانا «غنا» مجلسی است که خدا به اهل آن نظر نمی افکند (1)

در برخی روایات لهو و طرب از کارهای شیطانی و گوش کردن آن بندگی شیطان به حساب آمده و در روایتی دیگر می خوانیم: زن خواننده و کسی که از كسب او استفاده کند ملعون است. (2)

و نیز امام ششم علیه السلام به مردی که برای انجام کارهای ضروری توقفش را در مکانی طول داده بود تا ضمن انجام کار به ساز و آواز منزل همسایه گوش دهد فرمود:

«... چه حال بدی داشتی اگر بر آن حال می مردی، از خدا طلب آمرزش کن و از آن چه او دوست ندارد تو به کن همانا خدا جز زشتی را مکروه نمی دارد. زشت و ناپسند را برای اهلش واگذار زیرا هر چیز قبیحی اهلی دارد» (3)

***

در پایان آرزو می کنیم که همه ی مسلمانان به ویژه جوانان برای حفظ مقام انسانی خود برای استحکام رشته ی ارتباطشان با خدا و قرآن برای رسیدن به آرمان های بزرگ انقلاب اسلامی ایران برای رهایی از بندگی شیطان و طاغوت و بازگشت به اطاعت و بندگی خدا از موسیقی و ساز و آواز و شرکت در مجالس عیاشی بپرهیزند و جسم و جان خویش را از این خوراک های مسموم محفوظ بدارند.

ص: 218