نام کتاب: نماز

نویسنده: هیأت تحریریه مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق

نوبت چاپ: هفتم تابستان 82

تیراژ:5000 جلد

چاپ خانه: سلمان فارسی

شابک:964 - 6425 - 92-9

مرکز پخش قم - خیابان آیت الله مرعشی نجفی رحمة الله کوچه شماره 20 پلاک 10

مؤسسه در راه حق

تلفن: 7743223

قیمت 600 تومان

ص: 2

همه ی ابر قدرت ها از تکبیر مومنان می ترسد و گریزان می شود، و بدین سان که مشت بر تانک غلبه کرد و تکبیر بر طاغوت...

***

دیگر مقدمات نماز همه و همه بگونه ایست که دل را به سوی خدا می برد و حتی تن و اندام آدمی در این عبادت به کاری خدایی مشغول می شود، و به دین ترتیب در شبانه روز مومن پنج بار با تمام وجود به سوی حق توجه می کند و هم چنان که قطب نما کشتی را در امواج دریا به سوی مقصد پیش می برد و از گم شدن نگاه می دارد نماز نیز مومن را به سوی هدف نهائى -لقاء الله- رهنمون می شود و از انحراف مسیر مصون می دارد...

هشتمین پیشوا و امام علی بن موسی علیهما السلام، در مکتوب گرامی خود علت وجوب نماز را چنین بیان می فرماید:

«... مداومت بر یاد خدای عز و جل در شب و روز برای آنست که بنده مولا و آفریدگار خود را فراموش نکند و طغیان نورزد، یاد خدا و ایستادن در پیشگاه او انسان را از گناهان و انواع فساد باز می دارد.» (1)

پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه و اله فرمودند. «هنگام که مومن به نماز می ایستد، خدای متعال بر او تا پایان به لطف می نگرد، و رحمت از آسمان بر او سایه می افکند، فرشتگان پیرامون او تا افق آسمان جای گیرند و خداوند فرشته ای را مامور می سازد که بالای سر او می ایستد و می گوید: ای نماز گزار! اگر بدانی چه کسی بر تو نظر افکنده است و با چه کسی به راز و نیاز مشغولی، جایت را ترک نمی کنی و به هیچ سوی

ص: 5

دیگر توجه نمی نمایی.» (1)

در روایتی دیگر چنین آمده است: «اگر نماز گزار بداند تا چه حد جلال خداوند او را فرا می گیرد مایل نخواهد بود که سر از سجده بردارد.» (2)

و باز پیامبر اسلام صل الله علیه و اله در پاسخ کسی که از نماز پرسیده بود فرمود: «نماز از راه های دین و راه پیامبران و موجب خشنودی و رضای پروردگار است. نماز برای نماز گزار وسیله ی دوستی فرشتگان و هدایت و ایمان، و نور معرفت، و برکت در روزی، و آسایش تن و نا خشنودی شیطان، و هم چون سلاحی در برابر کافران، و موجب اجابت دعا و پذیرش سایر اعمال است، نماز برای مومن توشه یی برای آخرت و شفیعی هنگام مرگ، و همدمی در قبر، و بستری برای تن او و پاسخی در برابر فرشتگان سئوال و جواب در قبر است، نماز بنده ی خدا در قیامت ناجی است بر سر او، نوری بر صورت او و لباسی است بر اندام او، و حائلی است میان او و دوزخ، و حجتی است بین او و پروردگار عز و جل، و موجب نجات تن اوست از آتش، و جواز عبور بر صراط و کلید بهشت و کابین حوریان و بهای بهشت جاوید است، با نماز، بنده به درجات عالی می رسد چرا که نماز تسبیح و تهليل و تمجيد و تكبير و تقديس و ذکر و دعاست» (3)

ص: 6

اصولاً نماز شکر و سپاس به پیشگاه خدای بزرگ است، خدایی که همه ی پدیده ها از او و هستی همه ی آفریدگان به هستی اوست، نعمت هایی که به ما ارزانی داشته در شمار نمی آید، و نماز سپاس نا چیزی است بر نعمت های او و ما نباید نا سپاس باشیم.

چهارمین امام زین العابدین علیه السّلام فرمود: «جدم پیامبر خدا صل الله علیه و اله چنان در عبادت و نماز کوشا بود که پایش از بسیاری ایستادن ورم می کرد، بدو عرض کردند: چنین خویشتن را به زحمت می داری در حالی که خداوند گذشته و آینده ی تو را بخشوده است؟! (1) فرمود: آیا بنده ی سپاس گزار نباشم؟» (2)

خدا شایسته ی ستایش و بندگی است، امیرمؤمنان علی علیه السّلام در دعای خویش می گوید: «خدایا ترا از بیم دوزخ و به شوق بهشت عبادت نمی کنم، ترا شایسته ی ستایش و سزا وار پرستش می دانم و عبادت می کنم.» (3)

ص: 7

امام عليه السّلام تکیه داده بود، پس راست نشست و فرمود: «سبحان الله، نماز واجب را ترک کرد؟ همانا ترک نماز نزد خداوند امری عظیم است.» (1)

امام صادق علیه السّلام، به هنگام وفات همه ی نزدیکان خود را فرا خواند و فرمود: ﴿ اِنَّ شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلوهِ ﴾ شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی رسد. (2)

نماز از اولین تکالیف اسلامی است که در همان روز های نخستین بعثت پیامبر صل اله علیه و اله، از طرف خداوند تشریع شد، پیامبر گرامی صل الله علیه و اله با امیرمؤمنان علی علیه السّلام که در آن هنگام ده ساله بود و بانوی فداکار خدیجه علیها السّلام در کنار کعبه به نماز می ایستادند. (3)

اهمیت نماز به حدی است که وقتی مردم طائف (4) ضمن شرایط خود برای پذیرش اسلام از پیامبر صل الله علیه و اله خواستند آنان را از نماز معاف دارد فرمود: ﴿ وَ أَمَّا الصَّلوة فَإِنَّهُ لَا خَيْرَ فِي دَيْنٍ لَا صَلَوةَ فیهِ ﴾ اما نماز، همانا در دینی که نماز نداشته باشد خیری نیست. (5)

قرآن کریم بر نماز تاکید بسیار دارد، در چهارده مورد با لفظ «اَقيمُوا» و «اَقِمْنَ»، (نماز را با مداومت بر انجام آن به پا دارید) و در پنج مورد با لفظ «اَقِم» (نماز را با مداومت بر انجام آن به پا دار) به نماز

ص: 9

توصیه و امر فرموده است، و در موارد بسیاری نیز با الفاظ «اَقامَ»، «اَقَامُوا»، «يُقِيمُوا»، «يُقِيمُونَ» و «مُقیمینَ»، نماز گزاران را یاد کرده و تمجید و ستایش نموده است.

در آیاتی دیگر می فرماید: «مُخبِتينَ» فرو تنان را بشارت ده و مداومت بر نماز و به پا داشتن آن را یکی از صفات آنان می شمارد. (1) و نیز به پا دارندگان نماز را جزو کسانی معرفی می کند که تجارت شان هرگز تلف نمی شود و زیان نمی بیند. (2) و نیز «مومنان» را کسانی می داند که نماز گزارند و زکات می پردازند و به آخرت یقین دارند. (3)

در چنین مجلس با اهمیتی امام علیه السّلام در میان بحث به مامون رو کرد و فرمود «الصَّلوة قَدْ حَضَرَت» وقت نماز است... «عمران» یکی از دانش مندان که با امام به بحث مشغول بود عرض کرد: سرور من، پاسخ مرا نا تمام مگذار که دلم نرم شده و آماده ی پذیرشم...

امام فرمود: نماز می خوانیم و بر می گردیم... و بر خاست و دیگران نیز بر خاستند. (1)

امام صادق علیه السّلام چهار روز از بامداد تا نیم روز درس ویژه یی در توحید برای «مفضل بن عمر» یکی از شاگردان خود بیان می فرمود، و هر روز چون وقت نماز می رسید، درس را قطع می کرد و برای نماز بر می خاست. (2)

(3) اميرمؤمنان على عليه السلام حتی در «لَيْلَةُ الهِرّير» که تاریکی شب و غوغای جنگ هر گونه فرصتی را از جنگاوران گرفته بود نماز شب را ترک نکرد با آن که امام خود در آن شب از همه ی سپاهیان قاطع تر می جنگید.

در روزی دیگر از نبرد صفین، «عبد الله بن عباس» امیر مؤمنان را در هنگامه ی جنگ و در میانه ی میدان دید که آفتاب را می نگرد، به امام نزدیک شد و عرض کرد چه می کنید؟

فرمود: آفتاب را می نگرم تا اگر وقت در رسید نماز بگزاریم.

عبد الله با تعجب گفت: آیا در چنین هنگامه ای می توان نماز

ص: 11

خواند؟ جنگ ما را از نماز باز داشته است!

امام فرمود: ما برای چه با آن ها می جنگیم؟... ما برای نماز با آن ها می جنگیم. (1)

آفتاب عاشورا به میانه ی آسمان رسیده بود، دلاوران حماسه ی خونین کربلا از بامداد به نبردی نا برابر و سهمگین با سپاه طاغوت سر گرم بودند، تا آن هنگام برخی از ایشان شربت شهادت نوشیده، باز ماندگان گرداگرد سرور آزادگان با تمام توان خویش می جنگیدند و از هر سو دفاع می کردند، «ابو ثمامه صیداوی» یکی از یاران امام به آن گرامی نزدیک شد و عرض کرد:

جانم فدای جان تو باد... دشمنان نزدیک شده اند و تو کشته نمی شوی تا پیش از تو کشته شوم اینک دوست دارم در حالی به لقاء الله نائل آیم که نماز ظهر را با تو خوانده باشم...

امام عليه السّلام سر بر داشت و آفتاب را نگریست و فرمود: از نماز یاد کردی، خدا ترا از نماز گزاران قرار دهد... آری اینک وقت نماز است، از دشمن بخواهید دست از ما بدارند تا نماز بگزاریم.

و دشمن نپذیرفت، و امام با گروهی از یاران که باز مانده بودند نماز ویژه ی جنگ را بر گزار کرد گروهی از یاران در برابر دشمن ایستادند و جان خویش را سپر ساختند، و گروهی با امام نماز گزاردند، و بعد این گروه به استقبال خطر ایستادند و گروه اول با امام نماز

ص: 12

خواندند . (1)

***

اینک باید دید که نماز با این ارزش و اهمیت و با اثرات حیاتی آن در سازندگی معنوی انسان ها، در نظر ما مسلمانان چگونه است، و تا چه حد بدان ارج می نهیم و محترمش می داریم.

پیش از انقلاب اسلامی ایران، رژیم طاغوتی پهلوی برای خدمت به استعمار گران همه چیز ملت را فدای منافع اربابان خارجی می کرد احکام دین و آداب اسلامی را که سدی در برابر اهداف دشمنان بود به بازی چه می گرفت، تا آن جا که برای نماز که رکن دین است هیچ اهمیتی قائل نمی شدند در ادارات و مراکز دیگر برای هر چیز ممکن بود وقت ویژه یی قرار دهند جز نماز که هیچش به حساب نمی آوردند.

با یاری خدا و به حکم «غلبه خون بر شمشیر»، انقلاب شکوهمند اسلامی پیروز شد و اینک هنگام باز سازی مملکت از هر جهت فرا رسیده است، امید است با خواست و پشتیبانی اکثریت قریب باتفاق ملت که مسلمانند و با تائید و ارشاد روحانیت و مراجع که پاسداران ،اسلامند و به رهبری پدر ملت و پیشوای امت حضرت آية الله العظمى امام خمینی، وقت آن رسیده باشد که از پیاده شدن قوانین و احکام حیات بخش اسلام استقبال شود، و از جمله نماز نیز که

ص: 13

ستون دین است اهمیت و ارزش خود را در جامعه باز یابد.

انتظار می رود در تمام مراکز کار، آموزشی، اداری و نظامی، مکان ویژه یی برای بر گزاری این فریضه ی بزرگ اسلامی در نظر گرفته شود، و مسلمانان که با روح تعاون اسلامی در هر صنف و قشری به انجام وظایف خویش مشغولند در اوقات نماز کار را وا گذارند و نماز بگزارند و بدین ترتیب همواره ارتباط خود را با آفریدگار توانا پاس دارند و استمرار بخشند.

به راستی چه شیرین و حیات بخش است تعلیمات اسلام، که با توجه به ابعاد مادی و معنوی انسان وظایفی را بدو محول کرده است، دریغا که ملت های مسلمان تاکنون سستی کرده اسلام را بر پا نداشته اند تا از این نظام کامل بهره ور شوند، استعمار گران نیز همیشه کوشیده اند ملل اسلامی را از اندیشیدن به بعد معنوی باز دارند، و فقط به مادیات مشغول سازند، و دریغا که حتی در ابعاد مادی هم دنباله روی آنان شدند و بدین سان گروه هایی بی شمار از مسلمانان مصداق «خَسِرَ الدُّنْیا وَالْآخِرَهَ» گشتند، و دنیا و آخرت خویش را در دام حیله های استعمار باختند.

آنان مغز های مسلمین را چنان با خواسته های مادی و شهوات انباشتند که جوامع اسلامی نتوانند به اسرار و فواید بی شمار نماز، این عبادت بزرگ خدایی پی ببرند و فلسفه ی آن را درک کنند و درد آور تر آن که به تاثیر از تبلیغات مستقیم و بد آموزی های غیر مستقیم دشمن، نماز را عبادتی خشک و تشریفاتی پنداشتند؛

ص: 14

انقلاب شکوهمند اسلامی، تاریخ چند هزارساله ی طاغوتیان را ورق زد، و توطئه های رنگارنگ دشمنان دین را رسوا ساخت و به دنیا فهماند که تعالیم اسلام و معارف قرآن گنجینه هایی گران بهاست که جباران داخلی یا اربابان خارجی نمی خواستند ملت ها آن بهره ور شوند، و با شرایط طاغوتی مانع پیدایش آن می شدند، و دیدیم که امت مسلمان ایران به نیروی مذهب همان مذهب که ابر قدرت غربی به ملعبه اش گرفته بود و ابر قدرت شرقی به خود باختگان تلقین می کرد که «افیون ملت ها»ست- بر خاست، و با فریاد «الله اکبر» کاخ ستمگر را ویران کرد، با دست خالی طاغوت را از اریکه قدرت به زیر کشید، و بزرگ ترین حماسه ی قرن را در برابر چشمان متعجب ابر قدرت ها و حیرانی کامپیوتر ها شان آفرید.

اینک بر همه ی ما مسلمانان است که هشیار باشیم، و به دشمنان فرصت ندهیم که با تبلیغات مسموم، دین و مظاهر آن را کم اهمیت جلوه دهند و علی رغم دشمنان دین باید احکام و تعالیم اسلام را ارج نهیم و فراموش نکنیم که تنها در سایه ی اسلام می توانیم حیثیت از دست رفته را باز یابیم و به ویژه بر ماست که برای نماز این فریضه ی بزرگ الهی اهمیت بسیار قائل شویم باید بدانیم که نماز عبادتی تشریفاتی نیست و منافع فردی و اجتماعی و قدرت اصلاحی آن بسیار است، نماز به کار گیرنده تن و جان و اندیشه است، و این هر سه را برای سازندگی انسان و خوشبختی او به تحرک و کوشش و امید ارد. باید بکوشیم که نماز را با تفکر و اخلاص و حضور قلب به جای آوریم. پیامبر

ص: 15

گرامی اسلام صل الله علیه و اله به ابوذر فرمود: «دو رکعت کوتاه که با تفکر انجام گیرد از یک شب نماز بی توجه بهتر است.» (1)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «چون به نماز ایستادی بر توست که فروتنی نمائی و نماز را با توجه بگزاری، همانا خداوند -در ستایش مومنان- فرموده است: ﴿ الَّذينَ هُمْ فى صَلوتِهِمْ خاشِعُوَن ﴾. مومنان... آنانند که در نماز شان خاشع و فروتنند.» (2)

امیرمومنان علی علیه السّلام فرمود: «هیچ یک از شما با کسالت و چرت زدن به نماز نایستد و در خود نیندیشد زیرا در برابر خدا قرار گرفته، همانا بهره ی بنده ی خدا از نماز به قدر توجه و حضور قلب اوست.» (3)

و باز فرموده است: «در نماز باید خاشع بود زیرا کسی که دلش برای خدای عزیز و جلیل خاشع شود اعضاء و اندام او نیز خاشع می شوند و کار بیهوده نمی کند.» (4)

یکی از آثار بارز نماز آنست که نماز گزار را از زشتی ها باز می دارد، قرآن کریم بر این حقیقت تصریح می کند و می فرماید: « ...

ص: 16

﴿ وَ أَقِمِ الصَّلَوهَ إِنَّ الصَّلَوهَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ... ﴾ و نماز را بپا دار همانا نماز از زشتی و گناه باز می دارد، و یاد خدا بزرگ تر است. (1)

در روایتی آمده است مردی بر زنی نظر داشت، زن شوی خویش را آگاه ساخت، شوهر گفت به او بگو چهل بامداد در نماز جماعت حاضر شو و به شوهرم اقتدا کن آن گاه من تسلیم تو خواهم بود. مرد پذیرفت و چند روز پیاپی به نماز آمد و به زن پیغام داد که توبه کردم و تقاضائی ندارم. زن جریان را به شوی خویش باز گفت، شوهر گفت: -می دانستم که نماز او را اصلاح می کند- خدا فرموده است: ﴿ اِنَ الصَّلوهَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْکَرِ ﴾ (2)

شاید برخی کوته فکران ایراد بگیرند که اگر چنین است چرا برخی نماز می خوانند و از کار های زشت و ناپسند هم رو گردان نیستند، نماز می خوانند ر با هم می خورند، دزدی هم می کنند، رشوه هم می می گیرند و...؟!

پاسخ اینست که باید توجه داشت معالجات جسمی و تاثیر دارو های مادی در بدن به نیت و اراده بستگی ندارد مثلاً فلان آمپول محتوی ویتامین یا مسکن درد به هر صورت و در هر حال چه در خواب و چه بیداری چه با میل بیمار و چه بدون خواست او تزریق شود اثر خود را می بخشد و اگر تفاوتی هم داشته باشد نا چیز است... ولی

ص: 17

نماز که باید بیماری های فکری و روانی را معالجه کند به نیت و اراده و طرز فکر و رفتار انسان بستگی فراوان دارد، دقت و مراقبت نماز گزار در تاثیر نماز نقش به سزائی ایفا می کند چنان که پیامبر صل الله علیه و اله فرمود دو رکعت نماز با دقت و حضور قلب از یک شب نماز بی توجه بهتر است، نماز کسانی که ربا می خورند و دزدی می می کنند فقط کنند فقط خم و راست شدنی است و خم و راست شدن یک کار جسمی است و نباید توقع داشت که تأثیرات شگرف روحی از آن پدید آید... نمازی که جان را شست شو می دهد و انسان را از بدی ها دور می سازد نمازی است که جان و دل در سراسر آن به پروردگار بزرگ توجه کرده باشد، و ممکن نیست کسی در شبانه روز به راستی پنج بار خدا را در برابر خود و مخاطب خود ببیند و با او به راز و نیاز بپردازد و این رویا رویی جان و دل با خدا در سراسر نماز حکم فرما باشد، و روز ها و هفته ها هم چنان ادامه یابد و باز همین شخص در ساعات دیگر شبانه روز به ارتکاب زشتی ها بپردازد.

هرگز منحرف گناه کاری را نخواهید یافت که در آلودگی خویش اصرار ورزد و نیت اصلاح خویش را نداشته باشد و باز نماز هایش را با توجه و خلوص بخواند، و متقابلاً آلوده ی پشیمانی را نخواهید دید که به راستی به نماز پناه آورد و با جان و دل در برابر خدا بایستد و باز در شقاوت گناهان باقی بماند.

نماز یک دستور تربیتی و اصلاحی است برای رشد روح و تعالی افکار و پیراستگی از آلودگی ها و زشتی ها، نماز یک نوع توجه مستمر به خدا و وسیله ی ارتباط مداوم مومن با اوست، هرگز هم چون داروئی

ص: 18

نیست که با چند بار تکرار خشک و بی روح، انسان را به ترک گناه مجبور کند، یعنی انسان را به موجودی بی اراده و بی اختیار مبدل سازد که دیگر نتواند گناه کند.

نماز اگر با توجه و خشوع انجام گیرد یک نوع آمادگی روحی و روشنی درون به انسان می بخشد که به کار های پسندیده علاقمند می شود و گرایش می یابد یابد و از زشتی ها دوری می گزیند. اما شخص بی نماز نمی تواند این آمادگی را تحصیل کند و با عشق و علاقه از گناهان دیگر دوری نماید، و به کار های شایسته روی آورد مضاف بر این که ترک نماز خود گناهی بزرگ است و موجب سقوط دین و عذاب واپسین. قرآن می فرماید در آخرت از برخی مجرمان می پرسند: «چه چیز شما را به دوزخ کشاند می گویند ما از نماز گزاران نبودیم.» (1)

نماز برای مومن موجب تحکیم تقوی و پیشرفت در درستی و رستگاری است هم چنان که بی نمازی برای گناه کار موجب تشدید گناه و پیشرفت در شقاوت و تاریکی است تا آن جا که مجرم را به دوزخ می کشاند.

حالت باز دارندگی نماز دارای مراتب و درجاتی است که به میزان ایمان نماز گزار و خضوع و حضور قلب او بستگی دارد، هر چه ایمان و توجه و حضور قلب بیشتر باشد این اثر حیاتی قوی تر می شود. می بینیم که پیامبر گرامی اسلام و ائمه طاهرین علیهم السّلام که به نماز بسیار توجه و دل بستگی داشتند و با نهایت خضوع و اخلاص نماز

ص: 19

خویش می گزاشتند از هر گونه زشتی و گناه منزه بودند. آن گرامیان علاوه بر نماز های واجب در انجام نماز های مستجی نیز کوشا بودند، خداوند در قرآن به پیامبر گرامی صل الله علیه و اله برای انجام عبادت شبانه و نماز شب که عبادتی مستحبی است توصیه می فرماید: ﴿ وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾ (1) شب هنگام به نماز شب بر خیز امید است خداوند ترا به درجاتی پسندیده نائل سازد.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به ابوذر فرمود: «خدا روشنی چشم مرا در نماز قرار داده، و آن را هم چون غذا برای گرسنه و آب برای تشنه محبوب من ساخته است، همانا گرسنه چون غذا بخورد سیر و چون آب بی اشامد سیراب می شود ولی من از نماز سیر نمی شوم.» (2)

آداب و دستوارت نماز هر یک در سازندگی انسان و تکمیل فضیلت او نقشی بزرگ دارد و در زندگی فرد و اجتماع آثاری ارزنده به بار می آورد. نماز گزار می داند که نماز در جای غصبی و با لباس غصبی باطل است، حتی آبی که برای وضو و غسل به کار می رود و ظرف و خاک تیمم باید پاک و حلال و غیر غصبی باشد. بنا بر این نماز گزار نا گزیر است از تجاوز و غصب اموال دیگران بپرهیزد و حقوق دیگران را محترم شمارد.

توجه و دقت در اوقات نماز و نیز وجوب ترتیب، قیام پیش از

ص: 20

رکوع و رکوع پیش از سجود و تکبیر در آغاز و سلام در پایان و... که هر یک از واجبات نماز را در جای خود باید به جا آورد و بر هم زدن این ترتیب باطل کننده ی نماز است می تواند آموزش نظم و انضباط برای نماز گزار باشد که در زندگی نیز امور خود را منظم و منضبط سازد.

نماز که نیایش و خضوع و حق شناسی در برابر خدای متعال است نماز گزار را حق شناس و متواضع و فرو تن بار می آورد، و از تکبر، حسد، خود خواهی و رذائل دیگر باز می دارد، پیش وایان گرامی دین فرموده اند: ﴿ فَرَضَ اللَّهُ الْاِيمَانَ تَطْهِيراً مِنَ الشِّرْكِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزِيهاً عَنِ الْكِبْرِ ﴾ خداوند ایمان را برای پاک شدن از پلیدی شرک و پرستش غیر خدا، و نماز را برای بر کناری از تکبر واجب کرده است (1)

نمازگزار ناچار است برای پذیرش نمازش در پیشگاه خدای متعال، اعمال دیگر خود را نیز تصحیح و مراقبت کند. زیرا هم چنان که اميرمؤمنان على عليه السّلام فرموده اند: «همه ی اعمال انسان تابع نماز اوست.» (2)

اسلام دین هم بستگی و اتحاد است و فشردگی صفوف مسلمین و تعاون و هم کاری مسلمانان را در همه ی امور ارج می نهد و خواستار است.

نماز جماعت امتیازات نژادی و طبقاتی را از میان بر می دارد در صف نماز همه ی مسلمانان از هر نژاد و رنگ و ملتی باشند برابرند و در کنار هم و همه در یک زمان هم نوا و هم دل به نیایش می ایستند و با خاک می افتند و با هم بر می خیزند... نماز جماعت برترین وسیله ی تفاهم برادرانه جامعه و مناسب ترین فرصت برای آگاهی از حال و گرفتاری یک دیگر است و به ویژه نماز جمعه عبادتی سیاسی است که صفوف مسلمانان را در برابر دشمن فشرده تر می سازد و دو خطبه اش نماز گزاران را با معارف اسلام آشنا و به پاسداری از تقوی و ایمان و توجه به مبدأ و آمادگی برای معاد راهنمائی می کند و به جامعه در امور اجتماعی و سیاسی آگاهی مستمر می بخشد، و برترین تجلی وحدت و یک پارچگی در برابر دشمنان و سلاحی کوبنده و موثر در مبارزه ی بی امان علیه ستم گران و مخالفان اسلام است و دیدیم رهبر خردمند و آگاه انقلاب اسلامی امام خمینی با توجه به اثرات راستین جماعت جمعه در تاکید بر پائی آن فرمودند:

«نماز جمعه که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است باید هر چه شکوهمند تر و پر محتوا تر اقامه شود و ملت ما گمان نکنند که نماز

ص: 22

جمعه یک نماز عادی است، نماز جمعه با شکوهمندی که دارد برای نهضت کوتاه عمر ما پشتوانه ی محکم و در پیش برد انقلاب اسلامی ما عامل بزرگی است. (1)

خاستگاه اسلام و خانه یکتا پرستی می دارد، و جان را در تجلی نیت به جلای از ما سوای حق می کشاند و در اولین کلام در خطاب با معبود یکتا تکبیر می گوید... الله اكبر -خدای متعال از وصف هر وصف کننده بزرگ تر است-... و این اعتراف راستین یکتا پرستان را لااقل پنج بار در ابتدای پنج نماز تکرار می کند، و ده بار با قرائت «حمد» به ستایش خدا می ایستد، دیگر ممکن نیست که در اندیشه و جان او قدرت های پوشالی دیگران را ارزش و وزنی باشد، چنین نماز گزاری در راه هدف های انسانی از هیچ مانعی و قدرتی نمی هراسد، کار ها را فقط با نام خدا می آغازد و از هر گونه شرک و چاپلوسی می گریزد.

آری نماز -اگر با خضوع و توجه خوانده شود- در سازندگی روح والای انسانی اثری شگرف دارد روحی تلاش گر و آزاد که جز بر خدا و فرمان او بر هیچ چیز سر تسلیم فرود نمی آورد، صبور و مقاوم است و در طوفان حوادث چون کوه پا بر جاست و در برابر مشکلات هم چون مردان راستین و نستوه -که در تاریخ اسلام بسیارند- پای مردی می کند.

سوره ی حمد که در هر نماز خوانده می شود فهرست خطوط اصلی اسلام و رهنمود های برجسته ی قرآن کریم است:

اعتقاد به به ربوبیت مطلقه ی خداوند و تدبیر حکیمانه ی او.

حسن افعال خدا

معاد و حساب رسی اعمال

ص: 24

اصل رحمت خدا به آفریدگان به ویژه انسان

یکتائی معبود و نفی شرک

التزام به صراط مستقیم و پایداری در آن

دوری از هر گمراهی و انحراف

همه ی این مسائل در سر لوحه قرآن در سوره ی حمد یاد آوری شده و نماز گزار موظف است در هر نماز آن را تکرار کند تا در زندگی نیز مشی او جز بر این نباشد. و اینک نگاهی بر این فراز ها:

بسم اللّه الرحمن الرحیم: در آغاز همه ی کار ها فقط نام خدای بخشنده مهربان را می بریم و به حکم آیه ی شریفه ی ﴿ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ﴾ نام او را از اقتران با نام هر کس و هر چیز دیگر منزه می داریم چرا که اگر همراه نام او نام دیگری را برای آغاز کار و استعانت به کار بریم شرک است.

اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ : همه ی همه ی حمد ها و ستایش ها برای اوست که جهان و جهانیان را آفریده و همه را در مسیر تکامل نهاده است، همه ی عوالم در زیر پوشش تدبیر و پرورش او رشد می یابند، و کار او جز خوبی نیست، و هر خوب و خوبی از اوست و به او منتهی می گردد.

الرحمٰن الرَّحِيمِ : هم کس و همه چیز مورد مهر و رحمت اوست و رحمت خاص او شامل انسان ها به ویژه بندگان پاکش می شود.

ص: 25

مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ : خداوند مالک روز جزاست. و حاکمیت مطلق از آن اوست پس انسان با مرگ فانی نمی شود، و برای پاسخ در برابر عدل خداوند در روزی که جز خدا حاکمی نیست نتیجه ی اعمال خود را می بیند. نماز گزار که در هر نماز این اصل را بر خود تکرار می کند و بدان معتقد است از سر انجام گناه و ستم می هراسد و خود را از پلیدی و گناه دور می دارد.

إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ: تنها ترا می پرستیم و فقط از تو که برترین قدرت هایی یاری می جوییم. یعنی بندگی و پرستش ما فقط برای خداست و برترین قدرتی که هیچ قدرتی در برابر او نمی تواند عرض اندام کند و به طور مطلق شایسته ی آنست که از او یاری بطلبیم قدرت خداست و هر قدرتی که در راه خدا باشد قائم به خداست، و از او و منتهی به او و جلوه ای از قدرت اوست.

اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ: ما را به راه مستقیم هدایت فرما. کسی که در هر نماز راه مستقیم از خدا می جوید، در چپ و راست انحرافی قدم نمی گذارد و از تمایل به شرق و غرب می پرهیزد و در مسیر مستقیم -بدون افراط و تفريط- قرار می گیرد، مسیری که انحراف از آن سقوط و نابودی است.

هدایت به راه مستقیم برترین نیاز انسان است، هر روز چند بار از خدا می خواهیم که به این صراط راهنمائی یا در آن ثابت قدم شویم، و برای آن که هر کس با هر ایده یی ادعا نکند که راه راست همان است

ص: 26

که او می پوید، مشخصاتی از «صراط مستقیم» را بیان فرموده است:

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ: راه کسانی که برای شان انعام فرموده یی.

قرآن کریم خود در آیاتی دیگر (آیه ی 58 سوره ی مریم و 69 سوره ی نساء) آنان را که خدای متعال برای شان انعام فرموده پیامبران و صدیقان معرفی می کند، پس راهی که از خدامی خواهیم ما را بر آن هدایت فرماید راه پیامبران و صدیقان است، راه همانان که خداوند از نعمت لطف و عنایت خود بهرهمند شان ساخته است.

غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ : نه راه غضب شدگان و نه راه گمراهان و منحرفان.

نماز گزار می کوشد از پویندگان راه راست پیامبران باشد نه راه آنان که در برابر پیامبران و مردان خدا قیام کرده و مردم را از راه مستقیم بدر می برند، و نه راه آنان که فریب خورده اند و منحرف شده اند.

در این مقطع حساس زمانی که انقلاب مقدس اسلامی ایران در مسیر پیروزی نهایی است، نماز گزاران به این هدایت بسیار نیازمندند، از یک سو بی دینان که ضد مذهبند و می کوشند منافع محروم را به سود جهان خواران شرق و غرب پای مال کنند و از سوی دیگر فریب خوردگان که خود به انحراف و گمراهی افتاده اند و به اسم اسلام با برداشت های نا روایی که از دین دارند حق را می کوبند، جوانان ما را به سوی خود می کشانند، بر ماست که با هوشیاری کامل و با آموزش از نماز این تکلیف الهی بکوشیم در راه مستقیمی که نماز و قرآن

ص: 27

به ما معرفی و توصیه می کند گام برداریم تا به پیروزی نهایی یعنی حکومت راستین عدل اسلامی نایل آییم باید ایمان داشته باشیم جز این راه که همان راه پیامبران و صدیقان است راه های دیگر ما را به سقوط و نابودی می کشانند. سقوط از همه چیز، از سعادت و عزت در دنیا و رستگاری در آخرت.

بر نماز گزار است که پس از خواندن سوره ی حمد، سوره یی از سوره های قرآن را بخواند تا کتاب خدا متروک نشود، و مسلمانان از این کتاب آسمانی که برنامه ی سعادت است دور و بیگانه نمانند، آن گاه در برابر عظمت خالق رکوع می کند: سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ. پروردگار بزرگ من منزه است و من او را می ستایم.

سپس برای خضوع بیشتر به سجده می رود: سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ : منزه است پروردگار من که از همه چیز برتر است و من او را ستایش می کنم.

و بدین ترتیب در رکوع و سجود ذات پاک خدا را از هر گونه عیب و نقص تنزیه می کند و او را از هر نا شایستی بری می داند...رکوع نمایش گر خضوع انسان در برابر قدرتی فراتر از هر قدرت است و سجود نهایت خضوع و فرو تنی در برابر اوست از این رو به قصد عبادت و بندگی جبهه بر خاک می ساید، و این کار را ویژه ی خدا می داند و بر غیر خدا را نا روا می شمارد، و چون در سجده خویشتن را غرق در عظمت حق می بیند زبان به ستایش او می گشاید..

ص: 28

*****

آیا نماز با این ویژگی ها می تواند عامل تخدیر و رکود باشد؟! در واقع به عکس آن چه دشمنان دین نفهیمده می گویند، ستایش قدرت لایزال الهی و تواضع در برابر عظمت خدای جهان که همه ی هستی قائم به اوست به انسان خدا پرست چنان توان و نیرویی می بخشد که از هیچ چیز جز از خدای خویش نمی هراسد و می کوشد جز راه حق راهی نپوید و در این مسیر هیچ مانعی نمی تواند او را باز دارد و نماز عامل تحرک و روشن گر راه اوست نه عامل تخدیر و رکود، و وسیله یی است برای پاسداری تقوی و دوری از رذائل و زشتی ها و اکتساب فضائل و پاکی ها: ﴿ اِنَ الصَّلوهَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْکَرِ... ﴾

پیشوایان گرامی دین و یاران راستین ایشان در پرتو نماز و دیگر عبادات دل و جان را صفا می بخشیدند و حتی در شرایط سخت رنج ها و گرفتاری ها از آن غفلت نمی ورزیدند و هم چنان که قرآن می فرماید: ﴿وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبرِ و الصَّلوةِ﴾ از نماز و روزه یاری بجوئید... در برابر مشکلات از این عبادت سازنده کمک می گرفتند.

به امید آن که همه ی مسلمانان به ویژه جوانان و نوجوانان کشور نماز این ارتباط مستمر با خدای جهان را در هر شرایطی پاس دارند و با کوشش مداوم بر اخلاص و حضور قلب خویش در حال نماز بیفزایند و از انوار این نعمت بزرگ الهی که دین ما بر آن استوار است هر چه بیشتر بهره مند شوند.

اینک با زبان ابراهیم بزرگوار، موحد و بت شکن نام دار

ص: 29

تاریخ، از خداوند بخواهیم که توفیق این عبادت شیرین را بر ما ارزانی فرماید:

﴿رَبِّ اجْعَلْنی مُقیمَ الصَّلوةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ . . . ﴾ (1)

پروردگارا مرا بر پا دارنده ی نماز قرار ده و فرزندان مرا، و دعایم را بپذیر.

آمينَ رَبَّ العالَمينَ.

ص: 30

ص: 32

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

«نماز وسیله ی تقرب هر پرهیز کار به خدا است» (1)

امام رضا علیه السّلام

بایستد و با توجه و حضور قلب نماز بخواند و غفلت و کسالت را از خود دور سازد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: «به خدا سوگند ممکن است پنجاه سال بر کسی بگذرد و خدا یک نماز هم از او نپذیرفته باشد، چه چیز از این سخت تر و دشوار تر است؟! به خدا سوگند برخی از همسایگان و دوستان شما اگر نزد شما نماز بخوانند قبول نمی کنید! زیرا نماز را سبک می شمارند، خداوند جز خوب را نمی پذیرد و چگونه آن چه سبک شمرده شود بپذیرد». (1)

امير المؤمنان علی علیه السّلام می گوید «پیامبر (صل الله علیه و اله) مردی را دبد در نماز با ریش خود بازی می کند فرمود اگر قلب او خاشع می بود اعضاء و اندام او نیز چنین بود». (2)

شخصی به مسجدی که پیامبر (صل الله علیه و اله) در آن جا بود وارد شد و به نماز ایستاد، و سجده ی نماز را با شتاب و ناقص به جای آورد، پیامبر (صل الله علیه و اله) فرمود: «به جای سجده هم چون کلاغ نوک بر زمین می زند اگر این طور بمیرد بر غیر دین محمد (صل الله علیه و اله) مرده است». (3)

امام رضا علیه السّلام فرمود: «وقتی نماز می گزاری از کسالت و خواب و بازی و شتاب بپرهیز و با سکون و آرامش و وقار نماز بگزار و

ص: 34

بر تو باد که در پیشگاه خدای عزیز و جلیل متوجه و فروتن و متواضع باشی... در برابر مولای خود آن چنان بایست که بنده ای گناه کار در برابر سرور خود می ایستد، پا ها را منظم و قامت را استوار بدار، و به چپ و راست توجه مکن، و چنان باش که گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند.» (1)

اینک ببینیم نماز را چگونه باید بخوانیم؟ ما در این نوشتار اصول احکام نماز را به طور فشرده بیان می کنیم، و در جزئیات به کتاب های مفصل ارجاع می دهیم، هدف ما آن است که مختصری از احکام اصلی نماز را در دسترس همگان بگذاریم و در مسائل اختلافی راهی را پیشنهاد کنیم که برای همه مجزی و کافی باشد.

5- نماز را باید رو به قبله بخواند.

6- مکان نمازش غصبی نباشد، متحرک و لغزان نباشد، محل ایستادنش از محل سجده بیشتر از چهار انگشت بسته پایین تر و بالا تر نباشد.

7- هر نماز را در وقت آن بخواند وقت نماز صبح از سپیده ی صبح تا طلوع آفتاب، وقت نماز ظهر از اول ظهر شرعی (نصف النهار) تا چهار رکعت به غروب مانده، وقت نماز عصر چهار رکعت از ظهر گذشته تا غروب آفتاب (1) و وقت نماز مغرب و عشاء از اول مغرب تا نصف شب است . (2)

امام صادق علیه السّلام فرمود: فضیلت نماز اول وقت بر آخر وقت برای مؤمن از فرزندان و اموالش بهتر است (1) و نیز فرمود برتری اول وقت بر آخر وقت مثل برتری آخرت بر دنیاست (2)

امام رضا علیه السّلام فرمود: چون وقت نماز شد نمازت را بخوان، چه می دانی چه خواهد شد (3)

***

اینک به اختصار برخی مقدمات نماز را که بر شمردیم توضیح می دهیم و آنان که خواستار تمام جزئیات آن هستند لازم است به رساله های مراجع تقلید مراجعه فرمایند.

1- نیت می کنیم: برای اطاعت فرمان خدا وضو می گیریم، « قربةً إلي الله »

2- صورت را از بالا به پائین -از بالای پیشانی تا آخر چانه و به پهنای بین دو انگشت شست و میانه- می شوییم.

3- دست راست را از بالای آرنج تا سر انگشتان می شوییم.

4- دست چپ را مثل دست راست می شوییم.

5- جلوی سر را با رطوبت دست راست مسح می کنیم.

6- پای راست را از سرانگشتان تا روی پا و احتیاطاً تا مفصل با رطوبت دست راست مسح می کنیم.

7- پای چپ را با رطوبت دست چپ مثل پای راست مسح می کنیم. (1)

8- این کار ها را به ترتیب انجام می دهیم (یعنی اول شستن صورت بعد دست راست بعد دست چپ بعد مسح سر بعد مسح پای راست و چپ).

9 - این کار ها را پی در پی بدون آن که خیلی بین آن ها فاصله بیفتد و رطوبت اعضاء شسته شده یا مسح شده خشک شود انجام می دهیم.

پیش از وضو کار های مستحبی هم هست که انجام آن ها بسیار سودمند است، مثل شستن دو دست تا مچ، مسواک کردن مضمضه

ص: 40

کردن ( سه مرتبه آب تمیز در دهان گرداندن و بیرون ریختن) و استنشاق (سه مرتبه آب تمیز در بینی کردن و آن را شستن).

چپ بکشد.

برخی از علماء لازم دانسته اند در تیممی که به جای غسل انجام می شود یک بار دیگر هم کف دست ها را به زمین بزند و دوباره پشت دست ها را به همان ترتیب مسح کند، و در تیممی که به جای وضو است نیز بهتر است این کار را بکند.

***

اذان و اقامه

اذان به دو گونه است:

1- اذانی که مستجب است برای اعلان وقت نماز در اول صبح و اول ظهر و اول مغرب گفته شود، این اذان از شعائر بزرگ اسلام است و اهمیت ویژه ای دارد.

جابر بن عبد الله می گوید پیامبر (صل الله علیه و اله) سه بار فرمود: «خدایا مؤذنان را ببخش»، گفتم ای رسول خدا ما با شمشیر می جنگیم تا اذان تحقق یابد و شما اين طور درباره ی مؤذنان دعا کردید و برای ما دعا نکردید؟!

فرمود: ای جابر! به زودی زمانی فرا می رسد که گفتن اذان را بر ضعیفان وا می گذارند، همانا بدن هایی است که از آتش دوزخ در است و آن بدن مؤذنان است. (1)

2- اذان برای نماز- متسحب است نماز گزار پیش از هر نماز اذان و اقامه بگوید و اگر هر دو را نمی گوید اقامه را پیش از هر نماز ترک نکند و اذان را لااقل برای نماز صبح و مغرب بگوید:

جملات اذان چنین است:

چهار مرتبه : اللَّهُ أَكْبَرُ (خدا از همه چیز بزرگ تر است).

دو مرتبه: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه (گواهی می دهم که خدایی جز الله

ص: 44

نیست).

دو مرتبه: أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله (گواهی می دهم محمد (صل الله علیه و اله) پیامبر و فرستاده ی خداست).

دو مرتبه: اَشْهَدُ انَّ عَلیّاً وَلیُّ اللّه (گواهی می دهم علی (علیه السّلام) پیشوایی است که خدا معین فرموده است) این جمله جزو اذان نیست و تنها به قصد تبرک و اظهار ولایت و اعلام اطاعت از فرمان پیامبر(صل الله علیه و اله) که به امر خدای متعال علی علیه السّلام را به امامت امت و خلافت بعد از خود تعیین و نصب فرمود، گفته می شود.

دو مرتبه : حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ (بشتاب به سوى نماز)

دو مرتبه: حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ (بشتاب به سوی رستگاری)

دو مرتبه : حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ (بشتاب به سوی بهترین عمل).

دو مرتبه: اللّهُ أکبَرُ (خدا از همه چیز بزرگ تر است).

دو مرتبه : لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (خدائی نیست جز الله).

اقامه نیز مانند اذان است با این تفاوت که در ابتداء فقط دو « اللّهُ أکبَرُ » و در آخر یک مرتبه «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» و بعد از « حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ » دو مرتبه ( قَدْ قَامَتْ الصَّلَاةُ نماز بر پا شد ) می گوییم.

ص: 45

سوره ی حمد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِبه نام خداوند بخشنده ی مهربان.

اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ سپاس مخصوص خدائی است که پروردگار جهانیان است.

الرَّحْمنُ الرَّحِيمِ که بخشنده و مهربان است.

مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ صاحب اختیار روز جزا و قیامت است.

إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ تنها ترا می پرستیم و تنها از تو یاری می جوییم.

اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ ما را به راه راست هدایت فرما.

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ راه کسانی که برای شان انعام فرمودی.

غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ نه کسانی که بر آنان غضب کردی.

وَلَا الضَّالِّینَ و نه گم راهان.

پس از حمد همان طور که گفتیم نماز گزار باید به انتخاب خود یک سوره ی دیگر از قرآن را بخواند، اما در این جا سوره ی توحید را که پس از حمد در نماز بیشتر از دیگر سوره ها خوانده می شود ترجمه می کنیم:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند بخشنده ی مهربان.

ص: 47

قُلْ هَوَالِلُهُ أَحَدُ بگو خدا یکتاست.

اللَّهُ الصَّمَدُ خدا از هر چیز و هرکس بی نیاز است.

لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ نزائیده و زائیده نشده است.

وَ لَمْ يَكُن لَّهُو كُفُوًا أَحَدٌ هیچ کس همتای او نیست.

5- رکوع: پس از قرائت سوره در رکعت اول و دوم و پس از تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم باید نماز گزار به رکوع رود، یعنی به قصد رکوع به قدری خم شود که کف دست ها به زانو برسد. و چون خم شد و بدن آرام گرفت یک بار یا بیشتر بگوید « سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ » (پاک و منزه است پرودگار من، و او را ستایش می کنم) و یا سه بار بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ » (خدا پاک و منزه است).

لازم است تا بدن آرام نگرفته شروع به ذکر ننماید و تا ذکر تمام نشده از رکوع سر بر ندارد. پس از تمام شدن ذکر باید بلند شود و بایستد و مستحب است در حالی که ایستاده بگوید «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» (خدا ستایش کسی که او را می ستاید می شنود) پس اللّهُ أکبَرُ بگوید و بعد به سجده برود .

6- در هر رکعت پس از رکوع واجب است دو سجده انجام دهد. در سجده باید هفت عضو بدن (پیشانی- دو سر زانو- کف هر دو دست- انگشت بزرگ پا) بر زمین قرار بگیرد و لازم است پیشانی را بر چیزی بگذارد که از جنس خوردنی ، پوشیدنی، و معدنی

ص: 48

نباشد (1) و بهتر از هر چیز برای سجده خاک است، زیرا سجده برای ابراز نهایت خضوع در برابر پروردگار متعال است و این خضوع بر خاک بهتر صورت می پذیرد.

چون در جا هایی که نماز می خوانیم معمولاً فرش افتاده است، شیعیان برای آن که همه جا جنس خاک را را در دسترس داشته باشند خاک را به صورت قطعاتی به نام مهر نماز در آورده و بر آن سجده کنند و بهترین خاک ها تربت پیشوای آزادگان و سرور شهیدان حسين بن على عليهما السّلام است که از آن بوی شهادت و ایثار به مشام جان می رسد و نماز و سجده با آن فضیلت بیشتری دارد.

(متأسفانه برخی از برادران سنی ما بی توجه به این حقیقت بزرگ، بر ما خرده گیرند و چنین پنداشته اند که این کار- العياذ بالله- شرک است! در حالی که نه تنها لطمه یی به توحید ندارد بلکه عملی تربیتی و آموزنده نیز هست زیرا تربت آن امام بزرگ وار برای هر مسلمان آگاه یاد آور ایثار آن گرامی و یاران پاک باخته اش در راه خدا و احیای اسلام است، وقتی خاک شهید بزرگواری چون حسین علیه السّلام را که پرچم دار خون و شهادت است، مسجد و مصلای عبادت خدا قرار می دهیم در واقع حماسه و عمل اسلامی آن عزیز را همراه با عبادت خود تداوم می بخشیم و زنده نگه می داریم.

سجده در پیش گاه خدا بر خاک حسین پاسداری از توحید است

ص: 49

که آن شهید خون خویش را در راه توحید خدا نثار کرد، سجده در پیشگاه خدا بر خاک شهیدی چون حسین بزرگ ترین سپاس و تشویق از جان بازان است که حسین وار در راه خدا و اسلام از مرگ نهراسند و با جان خویش حق را یاری دهند و با باطل بستیزند، سجده بر خاک شهیدی چون حسین (علیه السّلام) نقطه ی مقابل شرک است، عین دوست داری توحید است و پاسداری توحید است... سجده بر تربت خونین حسین هر مسلمان شرافتمندی را با شهیدان راه خدا آشنا می سازد و برمی انگیزد که در زندگی خویش با پیروی از آیین شهیدان، پاسدار اسلام باشد.

مكتب تشيع مكتب اسلام راستین است که با حماسه های شهادت و فداکاری در راه خدا در آمیخته است، و شیعه به رهبران بر جسته ی خود می بالد که هرگز در برابر طاغوت ها سر فرود نیاوردند و حسین علیه السّلام نمونه ی بارز فداکاری و شهادت در این مکتب است، و لذا در مکتب تشیع برای زیارتش بسیار توصیه شده و سجده ی نماز بر تربتش فضیلت بسیار دارد...

نماز گزار در سجده واجب است بگوید: « سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ » (پاک و منزه است پروردگار بلند مرتبه ی من، و او را ستایش می کنم)، و یا بگوید « سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللهِ».

پس از تمام شدن ذکر سجده ی اول سر بر می دارد و می نشیند و مستحب است بگوید « اللَّهُ أَكْبَرُ » و سپس استغفار کند و باز بگوید « اللّهُ أکبَرُ ».

ص: 50

آن گاه دوباره به سجده می رود، و سجده ی دوم را نیز مثل سجده ی اول انجام دهد و بعد بنشیند و مستحب است پس از نشستن بگوید «اللّهُ أکبَرُ » و بعد برای رکعت دوم، برخیزد و در حال برخاستن مستحب است بگوید « بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ » (به حول و قوه ی خدای متعال بر می خیزیم و می نشینیم )

رکعت دوم مثل ركعت اول است، فقط پس از تمام سوره، مستحب است «اللّهُ أکبَرُ» بگوید و قنوت بخواند.

قنوت- برای خواندن قنوت دست ها را برابر صورت بالا بیاورد و کف دست ها را رو به آسمان بدارد و دعا بخواند، مثلا این آیه قرآن را که مشتمل بر دعاست بخواند:

﴿ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النّارِ ﴾ (پروردگارا در دنیا و آخرت به ما نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش محفوظ بدار)

آن گاه رکوع و دو سجده ی رکعت دوم را به جا می آورد و تشهد می خواند.

7- تشهد- در نماز های دو رکعتی مثل نماز سبح یک بار تشهد واجب است که پس از سجده های رکعت دوم خوانده می شود، و در نماز سه رکعتی و چهار رکعتی لازم است یک تشهد دیگر هم در پایان رکعت آخر خوانده شود.

برای تشهد باید بنشیند و بگوید:

﴿ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً

ص: 51

عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد ﴾ (گواهی می دهم که خدایی جز الله نیست یکتاست و شریکی ندارد و گواهی می دهم که محمد بنده ی او و فرستاده اوست، خدایا بر محمد و آل او درود و رحمت بفرست).

8- سلام- در نماز های دو رکعتی بعد از تشهد اول و در نماز های سه رکعتی و چهار رکعتی بعد از تشهد دوم در حالی که نشسته است باید سلام نماز را بدین ترتیب بگوید:

﴿ السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبیّ وَ رَحْمَهُ الله وَ بَرَکَاتُه، السَّلامُ عَلَیْنَا وَ عَلی عِبَادِ اللهِ الصَّالِحین اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَهُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ﴾ (سلام بر تو ای پیامبر و رحمت و برکت های خدا نیز -سلام بر و بر بندگان شایسته ی خدا -سلام بر شما و رحمت و برکت های خدا نیز).

و عصر آهسته بخوانند و فقط مستحب است «بِسْمِ اللَّهِ الرحمٰن الرَّحِيمِ » آن را مردان بلند بخوانند.

ج- بر مرد و زن لازم است تسبیحات اربعه یا حمد را در رکعت های سوم و چهارم آهسته بخوانند.

***

9- لازم است اجزاء نماز به ترتیب و پی در پی انجام گیرد و بین آن ها خیلی فاصله نیفتد.

زدن، حرکت دادن بدن به طوری که از حالت نماز گزار خارج شود.

6- کار هایی که وضو را باطل کند.

7- انحراف از قبله یعنی پشت کردن به قبله یا به طرف چپ و راست قبله منحرف شدن.

8- دست روی هم گذاردن مثل برخی از اهل تسنن در حال نماز در صورتی که عمدا و با اختیار این کار را بکند.

9- گفتن کلمه ی «آمین» بعد از سوره حمد، در صورتی که عمدا و با اختیار باشد.

10- شک در رکعات نماز، در نماز های واجب دو رکعتی و سه رکعتی و در رکعت اول و دوم نماز های چهار رکعتی (برای آگاهی از تفصیل آن به رساله های مراجع تقليد رجوع کنید).

11- کم یا زیاد کردن ارکان نماز چه عمدا و چه سهوا.

12- کم و زیاد کردن واجبات دیگر نماز (غیر ارکان) عمدا.

13- از دست دادن یکی از شرایط نماز مثل پوشش عورت در مردان و پوشش تمام بدن در زنان.

ایستادن در حال تکبیرة الاحرام و ایستادن قبل از رکوع یعنی ایستاده به رکوع رفتن (قيام متصل به ركوع)

4 - ركوع

5- دو سجده

***

در پایان توصیه می کنیم برای آگاهی بیشتر از مسائل نماز به رساله های مراجع تقلید مراجعه شود و یاد آور می شویم که بسیار شایسته است برادران و خواهران مسلمان کوشا باشند، آداب و سنن نماز را انجام دهند و به ویژه شرایط واجب آن را به طور کامل رعایت نمایند، در غیر این صورت نماز شان ناقص و نا تمام خواهد بود، و اگر خدای نخواسته چنین باشد در واقع نماز را سبک شمرده اند و مسلمانی که به خدا ایمان دارد و برای ارتباط با خدا ارزش قائل است نباید به کیفیت این ارتباط بی توجه باشد. ما باید از پیشوایان معصوم و بزرگان اسلام بیاموزیم، و در این کار تا سر حد توان از آنان پیروی کنیم و بیندیشیم که آن بزرگواران گذشته از رعایت شرایط ظاهری نماز و آداب و سنن آن تا چه حد نماز را ارجمند می داشتند و چگونه نماز می گذاشتند و در نماز چه حالی داشتند؟

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: ﴿ لِکُلِّ شَیْءٍ وَجْهٌ، وَ وَجْهُ دِینِکُمُ اَلصَّلاَهُ، فَلاَ یَشِینَنَّ أَحَدُکُمْ وَجْهَ دِینِهِ ﴾ (1) هر چیز

ص: 55

چهره یی دارد و چهره ی دین شما نماز است، مبادا کسی از شما چهره ی دین خود را زشت سازد.

پایان

ص: 56