عکس

ص: 2

عکس

ص: 3

سر شناسه : عیاشی ، محمد بن مسعود ، 320 ق .

عنوان قرار دادی : مستدرکات تفسير العياشی - فارسى

عنوان و نام پدید آور : تحقیق و ترجمه کتاب مستدركات تفسير العياشي / تالیف ابو النضر محمد بن مسعود

ابن عياش السلمى السمرقندی معروف به عیاشی ؛ محقق و مترجم عبد اللّه صالحی

مشخصات نشر : قم ؛ ذوی القربى ، 1395

شابک : 6 - 584 - 518 - 964 - 978

وضعیت فهرست نویس : فيپا

یاد داشت : کتاب نامه : ص . 444 - 479؛ هم چنین به صورت زیر نویس .

موضوع : تفاسیر ماثوره

موضوع : تفاسیر شیعه - قرن 3 ق .

شناسه افزوده : صالحی نجف آبادی ، عبد اللّه ، 1327 - ، مترجم

رده بندی کنگره : 1395 7041 ت 9 ع / 93

رده بندی دیویی : 1726 / 297

شماره کتاب شناسی ملی : 4219642

ذَوى القُرَبى

قم - خیابان ارم - پاساژ قدس - پلاک 59

تلفن : 02537744663

تحقیق و ترجمه کتاب شریف مستدرکات

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

ص: 6

بِسمِ اللّهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند بخشايندۀ مهربان

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

طبرسی، به نقل از (کتاب) عیاشی، روایت کرده است، که امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم، فرموده است:

به درستی که خداوند متعال به من فرمود: ای محمد! به تحقیق ما هفت تا از جُفتی ها و (نیز) قرآن با عظمت را به تو دادیم، پس خداوند به سبب «فاتحة الكتاب» بر من منّت نهاده و آن را در برابر قرآن قرار داده است، به درستی که «فاتحة الكتاب» شریف ترین (موجوداتِ) گنجینه های عرش خواهد بود، خداوند محمد را ممتاز گردانده و به وسیلهٔ «فاتحة الكتاب»، او را شریف قرار داده است و کسی از پیامبران در این (سوره فاتحة الكتاب) با او شریک نگشته مگر سلیمان (علیه السلام) که (خداوند متعال) «بسم اللّه الرحمن الرحيم» را عطایش نمود، آیا توجه نداری که خداوند از سخن بلقیس حکایت کرده که گفت: «همانا نوشته ای کریمانه بر من وارد شد * آن نوشته از سلیمان می باشد و آن بسم اللّه الرحمن الرحيم، است».

توجه داشته باشید که هر کسی آن را با ایمان و اعتقاد بر ولایت محمد و آل (پاک) او (علیهم السلام) قرائت کند و دستوراتش را جامۀ عمل بپوشاند (نیز) به ظاهر و باطن آن ایمان داشته باشد، خداوند در برابر هر حرفی، حسنه ای عطایش نماید، که هر حسنه از دنیا و آن چه - از اموال و خوبی ها - در آن باشد، ارزشمند تر خواهد بود.

و کسی که به قرائت کنندۀ آن گوش فرا دهد، به مقدار یک سوم پاداش قرائت کننده، به او داده می شود، پس از این (گنجینه) خیر (و سعادت) که بر شما عرضه شده، زیاد بهره مند شوید که یک غنیمت (ارزشمند) می باشد، از آن غفلت نکنید که دل های شما در بر دارنده حسرت خواهند گشت.

ص: 10

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که به آن چه بر تو نازل شده و آن چه که پیش از تو (بر دیگر پیامبران) نازل گردیده است، ایمان آورند و به قیامت هم یقین دارند. (4)

1) - ابو الحسن فتونی از عیاشی با سند او روایت کرده است، که امام حسن (مجتبی) علیه السلام فرمود:

کسی که فضیلت امیر المؤمنین علیه السلام را دفع و ردّ کند، کتاب های تورات، انجیل، ،زبور، صُحف ابراهیم و دیگر کتاب های خداوند را که نازل نموده، تکذیب و انکار کرده است؛ زیرا که چیزی از آن ها نازل نگشته مگر این که بعد از اهمیت بر اقرار م به توحید و یکتا پرستی و اقرار بر نبوّت و رسالت، اهمیت بر اعتراف به ولایت امام علی و پاکان از آل او علیهم السلام، نازل شده است.

فرمایش خداوند متعال: و نمار را اِقامه نمایید و زکات (اموال تان) را بپردازید و با رکوع کنندگان رکوع کنید. (43)

2) - شيخ صدوق به نقل از عیاشی و با سند او از زراره روایت کرده، که گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: بنده ای بین قومی قرار گرفته است (آیا) بر آن ها زکات فطره می باشد (تکلیف ادای زکات فطره برای او چگونه است)؟

فرمود: چنان چه هر فردی برای خود مستقل باشد، پس هر کدام باید زکات خود را بپردازند، ولی چنان چه تعدادی بنده و تعدادی ارباب باشند و تعداد اربابان هم مساوی باشند و همگی نسبت به هم دیگر نیز مساوی (و مستقل) باشند، باید هر فردی به مقدار سهم خود بپردازد، ولی اگر فردی (در آمدش) کم تر از دیگران باشد، چیزی بر او نمی باشد.

ص: 12

قوله تعالى: ﴿وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَقَكُمْ وَ رَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا مَآ ءاتَيْنَكُم بِقُوَّةٍ وَ اذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (63) ثُمَّ تَوَلَّيْتُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ فَلَوْلَا فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ، لَكُنتُم مِّنَ الْخَسِرِينَ﴾ (64)

4 / [3] - أبو علىّ الطبرسي:

روى العيّاشي أنّه سئل الصادق علیه السلام عن قول اللّه تعالى: ﴿خُذُواْ مَا ءاتَيْنَكُم بِقُوَّةِ»، أبقوّة الأبدان، أو بقوّة بالقلب﴾

فقال: بهما جميعاً. (1)

5 / [4] - ابن شهر آشوب : [عن العيّاشي]، قال ابن عبّاس:

«الفضل»، رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و «الرحمة»، أمير المؤمنين علیه السلام و فضل الأوصياء علیهم السلام. (2)

﴿ قوله تعالى: ﴿وَ كَذَلِكَ جَعَلْنَكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَ مَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ وَ إِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ﴾ (143)

6 / [5] - أبو الحسن الفتوني:

في تفسير العيّاشي عن الصادق علیه السلام، قال: نحن قبلة اللّه و نحن كعبة اللّه. (3)

ص: 13

فرمایش خداوند متعال: و (نیز به یاد آورید) زمانی را که از شما عهد و پیمان گرفتیم و کوه طور را بالای سر شما قرار دادیم (و به شما گفتیم:) آن چه را (از آیات و احکام) به شما داده ایم، با قدرت بگیرید و آن چه را که در آن قرار دارد به یاد داشته باشید (و به آن عمل کنید)، شاید پرهیزکار شوید! (63) سپس شما پس از این، پشت کردید و روی گردان شدید پس اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیان کاران می بودید. (64)

3) - ابو علی طبرسی از عیاشی با سند او روایت کرده است، که گفت:

به درستی که از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «آن چه را برای شما آورده ایم با قوّت و نیرو دریافت نمایید» سؤال کردند: آیا به وسیله نیروی بدن می باشد و یا به وسیلۀ نیروی قلب است؟

فرمود: به وسیلۀ هر دو است.

4) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از ابن عباس روایت کرده است، که گفت: منظور از «الفضل» رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و «الرحمة»، امير المؤمنين علیه السلام و فضیلت (دیگر) اوصیاء علیهم السلام می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و هم چنین شما را نیز، امت میانه و معتدلی قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر هم بر شما گواه خواهد بود و ما آن قبله ای را که قبلاً بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم که افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از آن افرادی که به جاهلیت باز می گردند، مشخص شوند و این حکم، جز بر کسانی که خداوند آن ها را هدایت کرده، دشوار بود و خدا هرگز ایمان (و نماز) شما را ضایع نمی گرداند؛ همانا خداوند، نسبت به مردم، رحیم و مهربان است. (143).

5) - ابو الحسن فتونی از عیاشی روایت کرده که در تفسیر خود از امام صادق علیه السلام آورده است، که فرمود: ما (اهل بیت رسالت) قبلۀ خداوند هستیم و ما كعبۀ خداوند می باشیم.

ص: 14

﴿ قوله تعالى: يَأَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَلاً طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَنِ إِنَّهُ، لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ﴾ (168)

7/ [6] - العلّامة المجلسي: و في (كتاب تفسير) العيّاشِي، عن الصادق علیه السلام، خطوات الشيطان وَلاية الأوّل و الثاني. (1)

﴿ قوله تعالى: إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ بِهِ، لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغِ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾ (173)

8/[7] - ابن شهر آشوب: عن العيّاشي، عن عمّار الدهني، عن أبي الصهباء:

قام ابن الكوّاء إلى عليّ علیه السلام و هو على المنبر، و قال: إنّي وطنت دجاجة ميتة فخرجت منها بيضة، فأكلها؟

قال: لا، قال: فإن استحضنتها فخرج منها فرخ، آكله؟

قال: نعم، قال: فكيف؟

قال: لأنّه حيّ من الميّت و تلك ميتة خرجت من ميتة. (2)

ص: 15

فرمایش خداوند متعال: ای مردم! از آن چه در زمین (موجود) است در کیفیتی حلال و پاکیزه بخورید و از گام های شیطان پیروی و تبعیت نکنید، همانا او برای شما دشمنی آشکار می باشد (168).

6) - علامه مجلسی به نقل از تفسیر عیاشی روایت کرده بر این که امام صادق علیه السلام فرموده است: مقصود از (فرمایش خداوند متعال:) «گام های شیطان»، ولایت (و حکومت) اولی و دومی است ....

فرمایش خداوند متعال: همانا بر شما (خوردن) مردار، خون و گوشت خوک و آن چه به غیر از نام خدا هنگام سر بریدن انجام گرفته حرام گردیده، ولی کسی که ناچار شود و تجاوز گر و ستم گر نباشد، منعی و گناهی برایش نیست (و می تواند برای حفظ جان و موقعیت خود از آن بخورد) همانا خداوند آمرزنده و مهربان است (173).

7) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی و با سند او از عمّار دهنی روایت کرده است، که ابو الصهباء گفت:

در هنگامی که امام علی علیه السلام بالای منبر (مشغول موعظه) بود، ابن کوّاء بر خاست و گفت: من بر روی مرغ مرده ای پا نهادم، پس تخمی از آن خارج گشت، آیا می توانم آن را بخورم؟

فرمود: نه. گفت: اگر آن تخم را نگه داری کنم تا جوجه شود، می توانم آن را بخورم؟

فرمود: بلی. گفت: پس (توضیح آن) چگونه است؟

فرمود: چون آن زنده ای است که از مرده خارج و تولید گشته است، اما در آن مورد اول، مرده ای از مرده بیرون آمده است.

ص: 16

﴿ قوله تعالى: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَيِّنَتٍ مِّنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُواْ اللَّهَ عَلَى مَا هَدَنَكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ (185)

9/ [8] - أبو الحسن الفتوني: في تفسير المذكور [العيّاشي]

عن الصادق علیه السلام، في الآية المذكورة، قال: «اليسر»، «الولاية» و«العسر»، الخلاف و موالاة أعداء اللّه. الخبر. (1)

10 / [9] - الشيخ الصدوق: حدَثنا أبو طالب المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي السمرقندي رحمة اللّه، قال : حدَثنا جعفر بن محمّد بن مسعود، عن أبيه أبي النضر محمّد بن مسعود العيّاشي، قال: حدَثنا جعفر بن أحمد، قال: حدَثنا عليَ بن محمّد بن شجاع، عن محمّد بن عثمان، عن حميد بن محمّد، عن أبى أحمد بن الحسن الصالح، عن أبيه، عن الفتح بن يزيد الجرجاني.

أنّه كتب إلى أبى الحسن علیه السلام يسأله عن رجل واقع امرأة في شهر رمضان من حلال، أو حرام في يوم واحد عشر مرّات.

قال علیه السلام: عليه عشر كفّارات، لكلّ مرّة كفّارة، فإن أكل أو شرب فكفّارة يوم واحد. (2)

ص: 17

فرمایش خداوند متعال: (روزه در) ماهِ رمضان است، ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم و نشانه های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده است، پس آن کسی که از شما در ماه رمضان در (وطن و منزل خود) حاضر باشد، باید روزه بگیرد و آن کسی که بیمار یا در سفر است، روز های دیگری را به جای آن، روزه بگیرد، (آری) خداوند، آسایش و راحتی شما را می خواهد، نه زحمت شما را، هدف این است که این روز ها را تکمیل کنید و خدا را بر این که شما را هدایت نموده است، بزرگ شمارید، باشد که (وظیفه) شکر گزاری (خود را) انجام دهید. (185)

8) - و نیز ابو الحسن فتونی به نقل از تفسیر عیاشی روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام - در مورد این آیه (شریفه ای که در حدیث مطرح شد) - فرمود: «اليسر»، ولایت (اهل بیت رسالت علیهم السلام) است و «العسر» بر خلاف آن - یعنی موالات و دوستی با دشمنان خداوند - می باشد.

9) - شیخ صدوق با سند خود از ابو نضر محمد بن مسعود عیاشی روایت نموده، که نامبرده با سند خود از فتح بن یزید گرگانی نقل کرده است:

نامه ای را به محضر امام هادی علیه السلام نوشت و در مورد مردی که در ماه رمضان با زنی - از حلال یا حرام - دَه بار عمل زنا شویی انجام داده، سؤال کرد.

امام علیه السلام در جواب فرمود: دَه کفّاره - برای هر یک بار یک کفّاره - بر او واجب شده است، ولی اگر (بهمان شیوه) بخورد و بیاشامد، کفّاره روز را باید بپردازد.

ص: 18

﴿ قوله تعالى: وَ أَتِمُّواْ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُ وسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدَى مَحِلَّهُ، فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ بِهِی أَدَّى مِن رَّأْسِهِ، فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكِ فَإِذَا أَمِتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَقِّ وَ سَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ، حَاضِرِى الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ (196) الْحَجِّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَتْ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجَ وَ مَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمُهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَ اتَّقُونِ يَأُوْلِي الْأَلْبَبِ﴾ (197)

11 / [10] - العلّامة المجلسي : شي (العيّاشي)، عن أحمد بن محمّد، عن أبي الحسن الرضا علیه السلام قال :

لا يضحّى بالليل. (1)

12 / [11] - العلّامة المجلسي: شي (العيّاشي) ، عن معاوية بن عمّار، عن أبي عبد اللّه علیه السلام في قول اللّه (تبارك و تعالى): ﴿ فَصِيَامُ ثَلَثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ﴾، قال علیه السلام:

قبل التروية يصوم و يوم التروية و يوم عرفة، فمن فاته ذلك فليقض ذلك في بقيّة

ص: 19

فرمایش خداوند متعال: و حج و عمره را برای خدا به اتمام رسانید و اگر محصور شدید، (و همانند ترس از دشمن یا بیماری، مانع از ورود شما به مکه شد،) آن چه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید و از احرام خارج شوید)، ولی سر خود را نتراشید، تا قربانی به محل خود برسد (و ذبح شود) و اگر کسی از شما بیمار بود و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود که سر خود را بتراشد) باید کفّاره ای از قبیل روزه گرفتن یا صدقه و یا گوسفندی (به فقیر) بدهد و هنگامی که (از بیماری و یا از دشمن) در امان بودید، هر کس با پایان یافتن عمره، حج را آغاز کند و آن چه از قربانی برای او امکان پذیر است (ذبح کند) و هر کسی که (قربانی) نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می گردد، روزه بدارد این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانوادۀ او، نزد مسجد الحرام نباشد (یعنی اهل مکّه و اطرافِ آن نباشد) و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، دارای کیفری سخت است (196)

حج، در ماه های معیّنی است و کسانی که (با بستن احرام و شروع به مناسک) حج را بر خود واجب کرده اند، (توجه داشته باشند که) آمیزش جنسی با زنان، انجام هر گناهی و جدال در حج نیست و آن چه که از کار های نیک انجام دهید، خدا آن را می داند، پس زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، تقوا و پرهیز کاری است و ای صاحبان خرد! از (عذاب) من بپرهیزید. (197)

10) - علامه مجلسی به نقل از تفسیر عیاشی، از احمد بن محمد (بن ابی نصر) روایت کرده است، که گفت: امام رضا علیه السلام فرمود: در شب قربانی نمی شود.

11) - هم چنین به نقل از تفسیر عیاشی از معاوية بن عمّار روایت کرده است، که گفت: از امام صادق علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «پس سه روز روزه در روز های حج»، سؤال کردم؟

فرمود: باید یک روز قبل از ترویه و روز ترویه و عرفه، (جمعاً سه روز) را روزه بگیرد، و کسی که این سه روز را از دست دهد، پس در باقی مانده روز های

ص: 20

ذي الحجّة، فإنّ اللّه يقول في كتابه: ﴿ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَتٌ﴾. (1)

﴿ قوله تعالى: فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ، فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَآ إِن ظَنَّآ أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾ (230)

13 / [12] - العلّامة المجلسي: شي، [تفسير العيّاشي] أحمد بن محمّد، عن المثنّى، عن زرارة و داود بن سرحان، عن عبد اللّه بن بُكير، عن أديم بيّاع الهروي عن أبي عبد اللّه علیه السلام أنّه قال:

الملاعنة إذا لا عنها زوجها لم تحلّ له أبداً و إن تزوّجت غيره، و كذلك الذي يتزوّج امرأة في عدّتها و هو يعلم أنّها حرام، يفرّق بينهما ولا تحلّ له أبداً، و الذي يطلّق الطلاق الذي لا تحلّ له المرأة فيه إلّا بعد زوج ثمّ يراجعها ثلاث مرّات و تتزوّج غيره ثلاث مرّات، لا تحلّ له بعد ذلك، و المحرم إذا تزوّج في إحرامه و هو يعلم أنّ التزويج عليه حرام، يفرّق بينه و بين التي تزوّج ثمّ لا تحلّ له أبداً. (2)

ص: 21

ذى الحجة باید جبران کند، همان طوری که خداوند فرموده است: «ایام حج در ماه های معیّن و معلومی است».

فرمایش خداوند متعال: اگر (بعد از دو مرحله طلاق و رجوع بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود مگر این که همسر دیگری را انتخاب کند (و با او آمیزش جنسی نماید)، پس اگر (همسر دوم) او را طلاق داد، گناهی ندارد که بازگشت کند (و با همسر اول، دوباره ازدواج نماید)، در صورتی که امیدوار باشند که حدود الهی را محترم می شمارند، این ها حدود الهی است که آن را برای گروهی که آگاه هستند، بیان می نماید. (230)

12) - علامه مجلسی به نقل از عیاشی با سند او از ادیم بیّاع الهروی (پوستین دوز یا پوستین فروش) روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: چنان چه مردی همسر خود را مورد لعان قرار دهد، دیگر برایش تا آخر حلال نمی باشد اگر چه به دیگری شوهر کند (و طلاق بگیرد)، هم چنین مردی که با زنی در عده اش ازدواج کند و بداند که ازدواج با او حرام می باشد، بین آن دو جدایی ایجاد خواهد شد و تا آخر بر او حلال نخواهد بود و نیز آن مردی که همسر خود را به نوعی طلاق دهد که بعد از آن ازدواج با او برایش حرام می باشد مگر این که مردی با آن زن ازدواج کند و سپس طلاقش دهد که اگر این برنامه را سه مرتبه انجام دهد، بعد از آن تا آخر برایش حرام خواهد شد، هم چنین اگر مردی در حال احرام با زنی ازدواج کند و بداند که او برایش حرام است، بین آن دو جدایی انداخته می شود و تا آخر برایش حلال نخواهد بود.

ص: 22

﴿ قوله تعالى: وَ إِن طَلَّقْتُمُو هُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّو هُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَن يَعْقُونَ أَوْ يَعْفُواْ الَّذِي بِيَدِهِ، عُقْدَةً النِّكَاحِ وَ أَن تَعْفُواْ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَلَا تَنسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (237) حَفِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَ الصَّلَوَةِ الْوُسْطَى وَ قُومُوا لِلَّهِ قَنِتِينَ﴾ (238)

14 / [13 ] - الشيخ الحويزي: في تفسير العيّاشي (بإسناده) عن أبي بصير، عن أبي جعفر علیه السلام في قول اللّه (تبارك و تعالى): ﴿ أَوْ يَعْفُواْ الَّذِي بِيَدِهِ، عُقْدَةُ النِّكَاحِ﴾، قال : هو الأخ و الأب و الرجل يوصى إليه، و الذي يجوز أمره في مال يقيمه.

قلت: أرأيت أن قالت: لا أجيز، ما يصنع؟

قال: ليس لها ذلك، أتجيز بيعه في مالها ولا تجيز هذا؟ (1)

15 / [ 14 ] - الشيخ الطوسي: عنه (أي عن محمّد بن مسعود العيّاشي)، عن محمّد بن نصير (حمدويه بن نصير)، قال: حدّثنا محمّد بن عيسى، عن ابن أبي عمير، عن حمّاد، عن الحلبي، عن أبي عبد اللّه علیه السلام....، و سألته عن رجل أمّ قوماً في العصر، فذكر و هو يصلّي بهم أنّه لم يكن صلّى الأولى؟

قال: فليجعلها الأولى التي فاتته و استأنف العصر، و قد قضى القوم صلاتهم. (2)

ص: 23

فرمایش خداوند متعال: و اگر زنان را پیش از آن که با آن ها تماس بگیرید و (آمیزش جنسی کنید)، طلاق دهید در حالی که مهری برای آن ها تعیین کرده باشید، نصف آن چه را که تعیین کرده اید (به آن ها باید بدهید) مگر این که آن ها (حق خود را) ببخشند یا (در صورتی که صغیر و سفیه باشند، ولیّ آن ها، یعنی) کسی که گرۀ ازدواج به دست اوست، آن را ببخشد و گذشت کردن شما (و بخشیدن تمام مهر به آن ها) به پرهیزکاری نزدیک تر است؛ و گذشت و نیکو کاری را در میان خود فراموش نکنید، که خداوند به آن چه انجام می دهید، بیناست (237) بر (اهمیت در اوقات و محتوای) نماز ها و نماز وُسطی محافظت نمایید و با حالت قنوت برای خدا بپا خیزید. (238)

13) - حویزی به نقل از تفسیر عیاشی، با سند او از ابو بصیر روایت کرده، که گفت:

امام باقر علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «یا این که هر کسی عقدۀ نکاح به دست اوست، بخشش نماید»، فرمود: منظور از آن برادر، پدر و آن مردی است که به دیگری وصیت کرده و (نیز) کسی که امر او در مورد حفظ اموال او نافذ می باشد، خواهند بود. عرض کردم: اگر (دختر) بگوید: اجازه نمی دهم (که او ببخشد، به نظر شما) باید چه کند؟

فرمود: او چنین حقی را ندارد، آیا اجازه فروش اموالش را می دهد ولی اجازه انجام این کار را نمی دهد؟

14) - شیخ طوسی به نقل از عیاشی - با سند از او حلبی روایت کرده، که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردم ... و از مردی که به عنوان امامت گروهی وارد نماز عصر می شود، پس در حالی نماز را با مأمومین می خواند، متوجه شد که نماز اول (یعنی ظهر) را نخوانده است؟

فرمود: آن را نماز اول (یعنی ظهر) قرار دهد و سپس نماز عصر شروع نماید و آن گروه هم نماز شان را بجا آورند (که صحیح می باشد).

ص: 24

16 / [15] - الشيخ الطوسي: محمّد بن مسعود العيّاشي، عن جعفر بن أحمد، عن عليّ بن الحسن، عن محمّد بن عيسى، عن يونس، عن معاوية، قال:

سألت أبا عبد اللّه علیه السلام عن رجل قام في الصلاة المكتوبة، فسها فظنّ أنّها نافلة، أو كان في النافلة، فظنّ أنّها مكتوبة؟

قال: هي ما افتتح الصلاة عليه. (1)

17 / [16] - ابن مسكان، عن الحسن الصيقل، عن أبي عبد اللّه علیه السلام : في الرجل يصلّى الركعتين من الوتر يقوم فينسى التشهّد حتّى يركع فيذكر و هو راكع.

قال: يجلس من ركوعه فيتشهّد ثمّ يقوم فيتمّ.

قال: قلت: أليس قلت في الفريضة : إذا ذكر بعد ما يركع مضى ثمّ يسجد سجدتين بعد ما ينصرف و يتشهّد فيهما؟

فقال: ليس النافلة مثل الفريضة. (2)

18 / [17] - الشيخ الطوسي: العيّاشي، عن حمدويه، عن محمّد بن الحسين، عن الحسن بن محبوب، عن سماعة، قال:

سألت أبا عبد اللّه علیه السلام عن الرجل يأخذه المشركون فتحضره الصلاة فيخاف منهم أن يمنعوه فيو می إيماءً ؟

قال: يومی إيماءً.(3)

ص: 25

15) - شیخ طوسی به نقل از عیاشی - با سند او - روایت کرده، که از یونس، از معاویه حدیث نموده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردم که مردی وارد نماز واجب شد، پس فراموش کرد آیا این نماز نافله است و (بعداً) گمان کرد که احتمالاً آن نماز واجب می باشد؟

فرمود: بنا را بگذارد بر همان نیتی که شروع نموده است.

16) - هم چنین شیخ طوسی از عیاشی با سند او از حسن صیقل روایت کرده، که گفت: امام صادق علیه السلام در مورد مردی که مشغول نماز وتر می شود و دو رکعت می خواند، به گونه ای که تشهد را فرموش می کند تا آن که به رکوع می رود و در حال رکوع متوجه فراموشی رکوع می گردد.

فرمود: در همان حالت می نشیند و تشهد را می خواند، سپس بر می خیزد و نماز را (با همین وضعیت) تمام می نماید.

روی گوید :گفتم: آین فرموده اید که در نماز واجب اگر بعد از انجام رکوع متوجه (اشتباه و فرمواموشی خود) بشود، نمازش را ادامه دهد و بعد از آن دو سجده سهو انجام دهد و تشهد بخواند؟

فرمود: حکم نماز نافله مانند فریضۀ واجب نیست.

17) - شیخ طوسی به نقل از عیاشی با سند او از سماعه روایت کرده، که گفت: از امام صادق علیه السلام در مورد مردی که مشرکین او را دست گیر کرده اند، سؤال کردم که چون موقع نماز فرا می رسد می ترسد، که مانع نماز او شوند، پس نماز را به حالت اشاره انجام می دهد؟

فرمود: به همان حالت اشاره انجام دهد.

ص: 26

﴿ قوله تعالى: اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ، يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ، إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَلَا يَودُهُ حِفْظُهُمَا وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ﴾ (255)

19/ [18] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلويّ العمريّ السمرقنديّ - رضي اللّه عنه - قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود العيّاشي، عن أبيه، عن الحسين بن إشكيب، عن محمّد بن عليّ الكوفي، عن أبي جميلة الأسدى، عن أبي بكر الحضرمي، عن سلمة بن كهيل رفعه، عن ابن عبّاس قال:

قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: سبعة في ظلّ عرش اللّه عزّ وجلّ يوم لا ظلّ إلّا ظلّه:

إمام عادل، و شابَ نشأ في عبادة اللّه عزّ وجلّ، و رجل تصدّق بيمينه فأخفاه عن شماله، و رجل ذكر اللّه عزّ وجلّ خالياً ففاضت عيناه من خشية اللّه عزّ وجلّ، و رجل لقي أخاه المؤمن فقال: إنّي لأحبّك في اللّه عز وجلّ، و رجل خرج من المسجد و في نيّته أن يرجع إليه، و رجل دعته امرأة ذات جمال إلى نفسها فقال: إنّي أخاف اللّه ربّ العالمين. (1)

﴿ قوله تعالى: مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَلَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنهبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللّهُ يُضَعِفُ لِمَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَسِعٌ عَلِيمٌ﴾ (261)

ص: 27

فرمایش خداوند متعال: خدایی غیر از خداوند (یکتا) وجود ندارد، او زنده و پایدار است، او را (خستگی و) چرت و خواب فرا نمی گیرد، آن چه در آسمان ها و زمین است از او خواهد بود، چه کسی می تواند جز به فرمان وی در نزد او شفاعت کند؟ او از آن چه پیش رو و پشت سر مردمان باشد، آگاه است و آنان به چیزی از دانش او احاطه ندارند مگر آن چه را که خود او بخواهد، کرسی (و قدرت استیلای) او به گسترش آسمان ها و زمین است، و نگه داری آن ها بر او گران و دشوار نیست و او بلند مرتبه و بزرگ است. (255)

18) - شیخ صدوق با سند خود از عیّاشی، از سلمة بن کهیل به طور مرفوعه از ابن عباس روایت کرده است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود:

در آن روزی که سایه ای غیر از سایۀ عرش خداوند نمی باشد، هفت نفر در سایۀ عرش خداوند جلیل قرار می گیرند: امام و پیشوای عادل، جوانی که در عبادت خداوند عزیز پرورش یابد، کسی که با دست راست خود صدقه دهد و آن را از (همگان حتی از) دست چپش پنهان نماید، کسی که در خلوت و پنهان به یاد خدا باشد و (از خوف عذاب خداوند9 اشک از چشمانش سرا زیر گردد، مردی که با برادر دینی خود ملاقات کند و به او بگوید: من تو را به خاطر خدا دوست دارم، مردی که از مسجد بیرون رود و در نیتّش باشد که دوباره (به مسجد) باز گردد و مردی که زن زیبایی او را به سوی خود بخواند و او بگوید: من از (عقاب و عذاب) پروردگار جهانیان می ترسم.

فرمایش خداوند متعال: مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند، همانند دانۀ بذری هست که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه، یک صد دانه باشد و خداوند آن را برای هر کسی که بخواهد (و شایستگی داشته باشد)، دو یا چند برابر می گرداند و خدا (از نظر قدرت و رحمت،) وسیع و (به همه چیز) دانا می باشد. (261)

ص: 28

20 / [19] - الحاكم الحسكاني: أبو النضر العياشي، عن جعفر بن أحمد، قال: حدّثني حمران و العمركي، عن العبيدي، عن يونس، عن أيّوب بن حرّ، عن أبي بصير، عن أبي عبد اللّه علیه السلام، قال:

﴿ مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَلَهُمْ﴾، نزلت في عليّ علیه السلام. (1)

ص: 29

19) - حسکانی به نقل از عیاشی (و با سند او) از أيوب بن حُر، از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: (فرمایش خداوند متعال ) «مَثَل کسانی که اموال خویش را برای رضایت و خوشنودی خداوند انفاق می نمایند»، دربارۀ (مقام و منزلت) امام علی علیه السلام، نازل شده است.

ص: 30

فرمایش خداوند متعال: آیا کسی که از رضای خدا (و دستوراتش) پیروی کرده باشد، همانند کسی است که به خشم و غضب خدا باز گشته؟! که جایگاهش جهنم خواهد بود و پایان کار او بسیار بد می باشد (162) هر یک از آنان درجه و مقامی در پیش گاه خداوند دارند و خداوند به آن چه انجام می دهند، بینا (و آگاه) است. (163)

2) - ابو الحسن فتونی از عیاشی نقل کرده است که با سند خود روایت کرده است:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «آیا پس کسی که پیروی کرد از رضوان خدا هم چون کسی است که به خشم خدا گرفتار شده و جایش دوزخ است ... آن ها درجاتی است در پیش گاه خداوند»، فرمود:

منظور از آن کسانی که از رضوان خداوند پیروی کردند، ائمه علیهم السلام می باشند و نیز ایشان میزان درجات مؤمنین خواهند بود و به وسیلهٔ ولایت و معرفت مؤمنین نسبت به ما، خداوند (ثواب) اعمال شان را مضاعف می نماید و درجات والایی برای آنان قرار خواهد داد.

ص: 32

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: ای مردم! از (مخالفت با دستورات) پروردگار تان بپرهیزید! همان کسی که همۀ شما را از یک انسان آفرید و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانی را (روی زمین) منتشر ساخت و از (عقاب) خدایی بپرهیزید که (همگی شما به عظمت او معترف هستید و) هنگامی که چیزی را از یک دیگر می خواهید، نام خدا را می برید و (از قطع رابطه با) خویشاوندان خود داری کنید؛ زیرا خداوند مراقب (رفتار و گفتار) شما است. (1)

1) - ابن شهر آشوب و ابو الحسن فتونی (هر دو) به نقل از عیاشی روایت کرده اند:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «ای مردم! از (عقاب) خداوند تان بپرهیزید، که شما را از یک نفر آفرید تا (به وسیله آن و خویشاوندان مورد سؤال و باز خواست قرار گیرید)»، فرمود: منظور خویشاوندان رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم هستند که امام علی علیه السلام سید و سرور ایشان می باشد، (مردم) مأمور به مودّت و علاقه مندی به ایشان شده اند ولی با آن چه که مأمور شده بودند، مخالفت کردند.

فرمایش خداوند متعال: و مهر زنان را (به طور کامل) به عنوان یک بدهی (يا هدیه)، به آنان بپردازید! (ولی) اگر آن ها چیزی از آن را با رضایت خاطر خود به شما ببخشند، حلال است، آن را با گوارایی میل کنید. (4)

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، به طور مرفوعه از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده است، که گفت:

مردی به آن حضرت عرضه داشت: در شکم و درون خویش دردی را احساس می کنم. حضرت به او فرمود: آیا ازدواج کرده ای و همسر داری؟

ص: 34

قال: نعم.

قال: استوهب منها شيئاً من مالها طيّبة به نفسها، ثمّ اشتر به عسلاً ثمّ اسكب عليه من ماء السماء ثمّ اشربه، فإنّي سمعت اللّه سبحانه، يقول في كتابه: ﴿ وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَرَكًا﴾ و قال: ﴿ يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَنُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ﴾ (1) ، و قال: ﴿ فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا﴾ (2) ، و إذا اجتمعت البركة و الشفاء و الهنيء المريء شفيت إن شاء اللّه تعالى، قال: ففعل فشُفى. (3)

﴿ قوله تعالى: أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَآ ءَاتَهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ ءَاتَيْنَآ وَ الَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ ءَاتَيْنَهُم مُّلْكًا عَظِيمًا﴾ (54)

24 / [3] - ابن شهر آشوب: [ عن العيّاشي ]:

قال أبو جعفر علیه السلام (في قوله تعالى) : ﴿ أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا ءَاتَهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ﴾، قال: نحن الناس و نحن المحسودون، و فينا نزلت. (4)

ص: 35

پاسخ داد: بلی.

فرمود: از او درخواست کن که چیزی از اموال خود را با رغبت خود به تو ببخشد، سپس با آن پول مقداری عسل خریداری نما و با مقداری آب باران مخلوط کن و بیاشام، که من شنیده ام خداوند سبحان در کتاب خود فرموده است: «و از آسمان آب مبارکی را فرستاده ایم» و نیز فرموده است: «از شکم و درون آن ها (زنبوران عسل)، شراب گوناگونی خارج می گردد که شفای (درد های) مردم است»، هم چنین فرموده: «پس اگر با طیب خاطر (و رضایت قلبی) چیزی را به شما دادند، پس آن را نوش جان کنید که گوارای تان باد»، (پس اگر آن را میل نمایی) ان شاء اللّه، شفا می یابی.

راوی گفت: آن مرد دستور حضرت علیه السلام را انجام داد و بهبود یافت.

فرمایش خداوند متعال: آیا نسبت به مردم (یعنی پیامبر و خاندانش) و بر آن چه که خداوند از فضل خود به آنان بخشیده، حسادت می ورزند؟ پس به درستی که ما به آل ابراهیم، (که یهود از خاندان او هستند نیز،) کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمی در اختیار آن ها قرار دادیم. (54)

3) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی، از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که (در مورد فرمایش خداوند متعال:) «آیا مردم حسادت می ورزند نسبت به آن چه که خداوند از فضل خود عطای شان نموده است»، فرمود:

منظور از «الناس» ما (اهل بیت رسالت) هستیم و ما حسادت شدگان می باشیم و (این آیه) در مورد ما نازل شده است.

ص: 36

25/ [4] - الحاكم الحسكاني: أبو النضر العيّاشي، قال: حدّثنا محمّد بن حاتم، قال: حدّثنا منصور بن أبي مزاحم، [قال:] حدّثنا أبو سعيد المؤدّب، عن ابن عبّاس في قوله تعالى: ﴿ أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ﴾، قال:

نحن الناس المحسودون، و فضلة النبوّة. (1)

26 / [5] - الحاكم الحسكاني: أبو النضر العيّاشي، قال: حدّثنا جعفر بن أحمد، قال: حدّثني ابن شجاع، عن محمّد بن الحسين، عن ابن محبوب، عن قريب، عن أبي خالد الكابلي، عن أبي جعفر علیه السلام في قول اللّه: ﴿ وَ ءَاتَيْنَهُم مُّلْكًا عَظِيمًا﴾ ، قلت: ما هذا الملك العظيم؟

فقال: أن جعل فيهم أئمّة، من أطاعهم أطاع اللّه، و من عصاهم فقد عصى اللّه، فهذا ملك عظيم. (2)

﴿ قوله تعالى: يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الْأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَزَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً﴾ (59)

27 / [6] - الحاكم الحسكاني: أبو النضر العياشي، قال: حدّثنا حمدان بن أحمد القلانسي، قال: حدّثنا محمّد بن خالد الطيالسي، عن سيف بن عميرة، عن إسحاق بن عمّار، عن أبي بصير، عن أبي جعفر علیه السلام، أنّه سأله عن قول اللّه تعالى:

ص: 37

4) - حسکانی به نقل از عیاشی، از ابو سعید مؤدّب روایت کرده است، که گفت: ابن عباس در مورد فرمایش خداوند متعال: «یا آن که مردم حسادت می ورزند»، گفته است: ما (اهل بیت نبوّت) حسادت شدگان هستیم و ما فضائل (شجرة) نبوّت می باشیم.

5) - حسکانی به نقل از عیاشی، از ابو خالد کابلی روایت کرده است، که گفت: از امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند «و ما ایشان را مُلک عظیمی عنایت کردیم»، سؤال کردم که منظور از مُلک عظیم چیست؟

فرمود: ائمه علیهم السلام هستند که در بین آنان قرار دارند و اطاعت از ایشان هم چون اطاعت از خدا می باشد و معصیت و مخالفت با ایشان، معصیت خدا خواهد بود، این همان مُلک عظیم می باشد.

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را اطاعت کنید، (هم چنین) پیامبر خدا و اولو الأمر (یعنی اوصیای بر حق پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم) را اطاعت کنید و هر گاه در مورد چیزی نزاع و اختلاف داشتید، آن را به خدا و پیامبر بار گردانید (و به ایشان مراجعه کنید)، که اگر به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشید این (کار) برای شما بهتر و عاقبت و پایانش نیکو تر است. (59)

6) - حسکانی به نقل از عیاشی، از اسحاق بن عمار روایت کرده است، که گفت:

ابو بصیر از امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «خداوند و رسول و صاحبان امر را اطاعت کنید»، سؤال کرد؟

ص: 38

﴿ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الْأَمْرِ مِنكُمْ﴾ ؟

قال: نزلت في عليّ بن أبي طالب علیه السلام.

قلت: إنّ الناس يقولون: فما منعه أن يسمّى عليّاً و أهل بيته في كتابه؟

فقال أبو جعفر علیه السلام قولوا لهم: إنّ اللّه أنزل على رسوله الصلاة ولم يسمّ ثلاثاً ولا أربعاً حتَى كان رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم هو الذي فسّر ذلك، و أنزل الحجّ فلم ينزل طوفوا سبعاً حتّى فسّر ذلك لهم رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و أنزل ﴿ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِى الْأَمْرِ مِنكُمْ﴾، فنزلت في عليّ و الحسن و الحسين (علیهم السلام).

و قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: أوصيكم بكتاب اللّه و أهل بيتي، إنّي سألت اللّه أن لا يفرّق بينهما حتّى يوردهما عليَّ الحوض فأعطاني ذلك. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ مَن يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّلِحِينَ وَ حَسُنَ أَوْلَبِكَ رَفِيقًا﴾ (69)

[28] / 7 - أبو الحسن الفتوني: في تفسير العيّاشي:

و في رواية أنس، عن النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم في قوله تعالى: ﴿ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّلِحِينَ ﴾، قال: «الشهداء»، عمّي حمزة. (2)

ص: 39

فرمود: در مورد امام علی علیه السلام نازل شده است.

عرض کردم: مردم گویند: چه چیزی مانع شده که علی و اهل بیت او ( علیهم السلام ) را در قرآن نام نبرده است؟

فرمود: به آن ها بگویید: خداوند (آیات) نماز را بر رسول خود نازل نمود، ولی مطرح ننمود که سه یا چهار رکعت است تا آن که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم (خصوصیات) آن را تفسیر نمود، هم چنین (آیات) حج را نازل نمود و بیان ننمود که هفت بار طواف کنید تا آن که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آن را تفسیر نمود. و خداوند آیه: «خداوند و رسول و صاحبان امر را اطاعت کنید» را در مورد امام علی، حسن و حسین (علیهم السلام) نازل نمود.

و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: شما را نسبت به (رعایت و حمایت) کتاب خدا و اهل بیت خود، توصیه و سفارش می کنم؛ زیرا من از خداوند درخواست کرده ام که بین آن دو جدایی نیندازد تا نزد حوض (کوثر) بر من وارد شوند و خداوند خواسته ام را بر آورده نمود.

فرمایش خداوند متعال: و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (روز قیامت) هم نشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده و آنان از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و صالحان هستند و آنان رفقای خوبی خواهند بود. (69)

7) - ابو الحسن فتونی به نقل از تفسیر عیاشی روایت کرده است، که گفت:

در حدیثی دیگر از انس وارد شده است، که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در مورد فرمایش خداوند متعال: «و شهیدان و نیکو کاران» (یا تصدیق کنندگان)، فرمود: منظور از «الشهداء» عمویم حمزه است.

ص: 40

[29] / 8 - أبو الحسن الفتوني: في تفسير العيّاشي:

عن أمّ سلمة، عن النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم في قوله تعالى: ﴿ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّلِحِينَ﴾ ، قال: إنّ «الصالحين»، التسعة من ذرّيّة الحسين علیهم السلام، و«الشهداء»، عليّ و الحسن و الحسين علیهم السلام . الخبر. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ مَا كَانَ لِمُؤْمِنِ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَا وَ مَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَاً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَن يَصُدَّقُوا فَإِن كَانَ مِن قَوْمٍ عَدَةٍ لَّكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَ إِن كَانَ مِن قَوْمِ، بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُم مِيثَقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ، وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِّنَ اللَّهِ وَ كَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا ( 92 ) وَ مَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَلِدًا فِيهَا وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا﴾ ( 93 )

30/ [9] - المحدّث النوري: العيّاشي، عن السكوني: أنّ ستّة نفر لعبوا في الفرات، فغرق واحد منهم، فشهد اثنان منهم على ثلاثة منهم أنهّم غرقوه، و شهد الثلاثة على الاثنين أنّهما غرقاه، فألزم علیه السلام الاثنين ثلاثة أخماس الدية و ألزم الثلاثة خمسي الدية بحساب الشهادة. (2)

ص: 41

8) - هم چنین ابو الحسن فتونی به نقل از تفسیر عیاشی، از امّ سلمه روایت کرده است، که گفت:

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در مورد فرمایش خداوند متعال: «و شهیدان و نیکو کاران» - (یا تصدیق کنندگان) - فرمود: «الصالحین» امامان نُه گانه از فرزندان (امام) حسين علیهم السلام هستند و «الشهداء»، (امام) علی، حسن و حسین علیهم السلام می باشند.

فرمایش خداوند متعال: و هیچ مؤمنی حق ندارد برادر مؤمن خود را به قتل رساند مگر این که از روی خطا و اشتباه واقع شود و کسی که مؤمنی را از روی اشتباه به قتل رساند باید یک بَرده مؤمن را آزاد کند و خون بهای قطعی او را به خویشاوندان نزدیکش بپردازد مگر این که ببخشند و اگر شخص مقتول از کسانی باشد که با شما عهد و میثاق بسته و دشمن هستند (نیز قاتل) باید یک بَرده مؤمنی را آزاد کند و اگر نیافت باید به عنوان توبه به درگاه خداوند، دو ماه متوالی روزه بگیرد و خداوند دانا و حکیم است (92) و کسی که مؤمنی را از روی عمد به قتل رساند، مجازات و پاداش او جهنم می باشد که در آن جاوید خواهد بود و خداوند بر او غضب و لعنت نموده و عذاب دردناکی را برایش فراهم ساخته است (93).

9) - محدّث نوری به نقل از عیاشی، از سکونی روایت کرده است، که شش نفر در نهر فرات شمنا و بازی می کردند، پس یک نفر آن ها غرق شد و دو نفر از آن ها علیه سه نفر شهادت داند که آن سه نفر او را غرق کرده اند و (نیز) آن سه نفر علیه این دو نفر شهادت دادند که این دو نفر او را غرق کرده اند، پس امام (امير المؤمنين) علیه السلام آن دو نفر را وا دار نمود تا سه پنجم خون بهای غرق شده را بپردازند و آن سه نفر را هم به پرداخت دو پنجم دیه محکوم نمود به حساب شهادتی که داده بودند.

ص: 42

31/ [10] - أبو علىّ الطبرسي:

و في قوله تعالى: ﴿ فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِداً فيها﴾، قال جماعة من التابعين:

إنّ قوله: ﴿ إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَآءُ﴾ ، نزلت بعد هذه الآية، و قال أبو محلز: هي جزاؤه إن جازاه.

و رواه العيّاشي بإسناده عن أبي عبد اللّه علیه السلام . (1)

31/ [11] - أبو علىّ الطبرسي:

و روي عن أبي صالح و بكر بن عبد اللّه و غير هما: أنّه كما يقول الإنسان لمن يزجره عن أمر: إن فعلت فجزاؤك القتل و الضرب، ثمّ إن لم يجازه بذلك لم يكن ذلك منه كذباً، و من تعلّق بها من أهل الوعيد فى أنّ مرتكب الكبيرة لا بدّ أن يخلد في النار، فإنّا نقول له: ما أنكرت أن يكون المراد به من لا ثواب له أصلاً بأن يكون كافراً أو يكون قتله مستحلاً لقتله، أو قتله لأجل إيمانه. (2)

ص: 43

10) - ابو علی طبرسی در رابطه با فرمایش خداوند متعال:

«پس مجازات و پاداش او جهنم می باشد که در آن جاوید خواهد بود»، گفته است: عده ای از تابعین گفته اند: این آیه بعد از این فرمایش خداوند متعال: «به درستی که خداوند (گناه) شریک قرار دادن برای او را نمی آمرزد ولی غیر از آن را برای هر کسی که بخواهد می آمرزد» نازل شده است. و ابو محلز گفته: این آیه مجازات آن افراد می باشد اگر مجازات شوند.

و همین مطلب را عیاشی با سند خود از امام صادق علیه السلام روایت کرده است.

11) - ابو علی طبرسی از ابو صالح و بکر بن عبد اللّه و غیر آنان روایت کرده است: هم چنان که انسان به کسی که در موردی زجر و ناراحتی ایجاد می کند، می گوید: اگر چنین کردی مجازات تو کشتن و شکنجه است، حال اگر او را (طبق وعده و تهدید) مجازات نکند، دروغ نگفته است و کسی که اهل وعید و تهدید است اگر (اراده اش) بر این تعلّق گرفته که مرتکب گناه کبیره باید جاوید در آتش باشد، ما خواهیم گفت: مراد کسی است که هیچ گونه ثوابی برایش نباشد به این که کافر بوده و یا قتل (عمدی) او سبب حلال بودن کشتنش شده یا این که او را به خاطر ایمانش کشته باشد، و (علامه مجلسی بعد از نقل آن افزوده است:) هم چنان که عیاشی همین را از امام صادق علیه السلام روایت کرده است.

ص: 44

1) - ابو علی طبرسی به نقل از تفسیر عیاشی، از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: سورۀ «مائده» به طور کامل یک جا نازل شده است و همراه آن هفتاد هزار فرشته فرود آمدند.

فرمایش خداوند متعال: ... دین شما را کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین شما بر گزیدم، اما هر کسی که از گرسنگی درمانده شود و مایل به گناه نباشد، خدا آمرزنده و مهربان است. (3)

2) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی روایت کرده است که:

امام صادق علیه السلام در مورد «دین شما را تکمیل کردم» فرمود: به وسیلۀ اقامه و برداشتن محافظ و نگهبان آن، «نعمت خود را برای شما به اتمام رساندم» به وسیلهٔ ولایت ما (اهل بیت رسالت) انجام گرفته است، و اسلام را برای شما راضی شده و برگزیده ام»، یعنی تسلیم محض در برابر اوامر (و نواهی) ما (محقّق) خواهد شد.

و امام باقر و امام صادق علیه السلام فرموده اند: این آیه در روز (عید) غدیر (خّم) نازل شده است.

فرمایش خداوند متعال: امروز (خوراک های) پاکیزه ها و خوراک اهل کتاب برای شما حلال و خوراک شما نیز برای آن ها حلال است و هم چنین زنان پاک دامن با ایمان و زنان پاک دامن اهل کتاب که پیش از شما دارای کتاب بودند، برای شما حلال است - در صورتی که حق آن ها را بپردازید - از راه پاک دامنی، نه زنا کاری و رفیق گرفتن پنهانی و نا مشروع، کسی که ایمان را انکار کند عملش باطل و در آخرت از زیان کاران خواهد بود. (5)

ص: 46

35/ [3] - العلّامة المجلسي: شي [ تفسير العيّاشي ] عن ابن سنان، عن أبي عبد اللّه علیه السلام ، قال (اللّه تبارك و تعالى): ﴿ وَ الْمُحْصَنَتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَبَ مِن قَبْلِكُمْ ﴾، قال:

هنّ المسلمات. (1)

﴿ قوله تعالى: يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَوَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُواْ بِرُءُوسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِن كُنتُمْ جُنَّبًا فَاطَّهَّرُوا وَ إِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَآءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَابِطِ أَوْ لَمَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُم مِّنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ (6)

36/ [4] - الشيخ الطوسي: محمّد بن مسعود (أبو النضر العيّاشي)، عن محمّد بن نُصَير، عن محمّد بن الحسين، عن جعفر بن بشير، عن عبد اللّه بن بُكَير، عن محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

صاحب البطن الغالب يتوضّأ في صلاته، فيتمّ ما بقي. (2)

ص: 47

3) - علّامه مجلسی به نقل از تفسیر عیاشی، از ابن سنان روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: (فرمایش خداوند:) و زنان پاک دامنِ با ایمان و زنان پاک دامنِ اهل کتاب»، فرمود: منظور از آن ها، زن های مسلمان هستند.

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که برای نماز برخاستید، صورت های خود را با دست های تان تا آرنج (بشویید) و بر سر ها و پا های خود تا بر آمدگی روی آن مسح نمایید و چنان چه جُنب باشید، (با انجام غسل، خود را) تطهیر کنید و اگر بیمار یا مسافر بودید یا آن که بعضی از شما از (محل خروج) غائط (مستراح) آمده و یا با زنان ملامست و تماس داشته اید و آب (برای وضو یا غسل) نیافتید، با خاک پاک تیمم نمایید و به وسیله آن صورت (پیشانی تا ابرو ها) و دسته های خود را مسح نمایید، خداوند نمی خواهد برای شما مشکلی فراهم سازد، بلکه می خواهد شما را پاک نماید و نعمت خودش را بر شما کامل گرداند، شاید که شکر گزاری کنید. (6)

4) - شيخ طوسی از ابو نضر عیاشی، با سند وی روایت کرده است، که گفت: و محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

کسی که مبتلا به اسهال شدید باشد (و نتواند خود را کنترل کند و به تعبیری دیگر کسی که مبتلا به ضعف دستگاه گوارشی و معده باشد، چنان چه در بین نماز برایش مشکلی پیش آید)، در اثنای نماز وضو می سازد و نماز را - از همان جایی که باقی مانده و قطع شده - ادامه می دهد.

ص: 48

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: به درستی که اگر معصیت و نا فرمانی پروردگارم را کنم از عذاب روز عظیم (قیامت) می ترسم. (15)

1) - حویزی به نقل از تفسیر عیاشی، از منصور بن حازم روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم خواندن «همانا اگر معصیت و نا فرمانی پروردگارم را کنم از عذاب روز عظیم می ترسم» را ترک و رها ننمود، تا آن که سورۀ «فتح» نازل شد و حضرت به تلاوت آن باز نگشت.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: بالا ترین گواهی، گواهی کیست؟ (و خودت) بگو: خداوند، گواه میان من و شماست و (بهترین دلیل) این قرآن است که بر من وحی شده، تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آن ها ابلاغ می شود، بیم دهم (و از معصیت و نا فرمانی خدا بترسانم)، آیا به راستی شما گواهی می دهید که معبودان دیگری با خداست؟! بگو: من هرگز چنین گواهی نمی دهم، بگو: اوست تنها معبود یگانه و من از آن چه برای او شریک قرار می دهید، بیزار هستم. (19)

2) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی (به طور مرسّل) روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و این قرآن بر من وحی شد که شما و هر کسی را (این گزارش) به او ابلاغ شود، اِنذار نمایم»، منظور امامی است که از فرزندان (و نسل) حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم باشد که همانند رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به وسیلۀ قرآن (مردم را) اِنذار می نماید.

و گفته اند: فضل (و کرامت) بر سه حالت می باشد: فضل خداوند متعال هم چنان که فرموده است: «اگر فضل و رحمت خداوند برای شما نمی بود (هلاک می شدید)»، و فضل پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم، که فرمایش خداوند باشد: «بگو به سبب فضل خدا و رحمت او (پایدار هستید)».

ص: 50

قال ابن عبّاس: «الفضل»، رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و «الرحمة»، أمير المؤمنين علیه السلام و فضل الأوصياء علیهم السلام. (1)

﴿ قوله تعالى: أَوْلَئِكَ الَّذِينَ ءَاتَيْنَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَ كَلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُواْ بِهَا بِكَفِرِينَ﴾ (89)

39/ [3] - أبو الحسن الفتوني: في تفسير العياشي عن الصادق علیهم السلام، أنّه ذكر عنده جماعة لم يؤمنوا بعليّ علیه السلام و إمامته و ولايته، فقال: ﴿ فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَآءِ فَقَدْ وَ كَلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُواْ بِهَا بِكَفِرِينَ﴾ ، و أوماً إلى جماعة من أصحابه، الخبر، يعني أنّهم مصداق القوم في هذه الآية. (2)

ص: 51

ابن عباس گفته است: (منظور از) فضل (در آیه)، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و رحمت، امير المؤمنين علیه السلام علم و فضل اوصیاء علیهم السلام می باشد.

فرمایش خداوند متعال: آنان کسانی هستند که کتاب و حکم و نبوت را به آنان دادیم و اگر این نفرات نسبت به آن کفر ورزند، کسان دیگری را نگاهبان آن می سازیم که نسبت به آن، کافر نیستند. (89)

3) - ابو الحسن فتونی به نقل از تفسیر عیاشی روایت کرده است، که گفت:

نام تعدادی از افرادی که به امام علی علیه السلام و ولایت و امامت او ایمان نیاوردند، در حضور امام صادق علیه السلام مطرح شد، پس حضرت اظهار نمود: « اگر این نفرات نسبت به آن کافر شوند، ما گروهی را بر (ایمان به) آن می گماریم که نسبت به آن کافر نخواهند بود» و سپس اشاره به بعضی از اصحاب و اطرافیان خود کرد، یعنی این افراد مصداق «القوم» در آیه، هستند (که ایمان آورده اند).

ص: 52

فرمایش خداوند متعال: ای فرزندان آدم! زینت خود هنگام ورود به مسجد همراه خود بر دارید، و (از نعمت های خداوند) بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید، همانا خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد (31) (ای پایامبر!) بگو: چه کسی زینت های خداوند را که برای بندگانش آفریده و چیز های خوراکی پاکیزه را حرام گردانده؟! بگو: این ها برای زندگی دنیای کسانی است که ایمان آورده اند و روز قیامت هم خالص برای مؤمنین خواهد بود، ما این چنین آیات خود را برای افراد آگاه شرح می دهیم. (32)

1) - علامه مجلسی به نقل از طبرسی، از عیّاشی - با سند او - از یوسف بن ابراهیم روایت کرده است که گفت:

بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و من قبائی از جنس ابریشم و آستر آن (نیز) ابریشم بود و رو پوش (قبا، لَباده، پالتو) از جنس ابریشم بر خود انداخته بودم، اظهار داشتم: همانا من لباسی را پوشیده ام که خوش آیندم نمی باشد، فرمود: آن چیست؟

عرض کردم: همین رو پوش من است.

فرمود: روپوش چه مشکلی دارد؟

عرض کردم: از جنس ابریشم است.

فرمود: ابریشم چه مشکلی دارد؟

عرضه داشتم: تار آن از ابریشم می باشد.

فرمود: ابریشم چه مانعی دارد و افزود: تار لباس از ابریشم باشد، کراهتی نخواهد داشت.

ص: 54

﴿ قوله تعالى: وَ نَادَى أَصْحَبُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّلِمِينَ﴾ (44)

41 / [1] - الحاكم الحسكاني: أبو النضر العيّاشي، قال: حدّثنا محمّد بن نصیر، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد، عن الحسين بن سعيد، عن محمّد بن الفضيل، عن ابن أذينة في قوله: ﴿ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ بَيْنَهُمْ﴾ ، قال:

قال: المؤذّن، أمير المؤمنين علیه السلام. (1)

﴿ قوله تعالى: فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْكِتَبَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هَذَا الْأَدْنَى وَ يَقُولُونَ سَيُغْفَرُ لَنَا وَ إِن يَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ يَأْخُذُوهُ أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِم مِّیثقُ الكِتَبِ أَن لا يَقُولُوا عَلَى اللّهِ إِلَّا الْحَقَّ وَ دَرَسُواْ مَا فِيهِ وَ الدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾ (169)

42 / [2] - الشيخ الحويزي: [في تفسير العيّاشي: ] عن أبي السفاتج، قال:

قال أبو عبد اللّه علیه السلام: آيتين في كتاب اللّه، خصّ اللّه الناس أن لا يقولوا على اللّه ما لا يعلمون، قول اللّه: ﴿ أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِم مِّيثَقُ الْكِتَابِ أَن لا يَقُولُوا عَلَى اللَّهِ

ص: 55

فرمایش خداوند متعال: اهل بهشت، اهل دوزخ را آواز دهند: ما آن چه را که پروردگار مان وعده داده بود، به حقیقت یافتیم، آیا شما نیز به حقیقت یافته اید آن چه را که پروردگار تان وعده داده بود؟ گویند: آری. آن گاه منادی در آن میان ندا دهد: لعنت خدا بر کافران باد. (44)

2) - حسکانی به نقل از عیاشی، از ابن اُذینه روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «پس در بین آن ها اعلام کننده ای، اِعلام نماید»

گفت: حضرت فرمود:

آن اعلام کننده، امیر المؤمنين علیه السلام خواهد بود.

فرمایش خداوند متعال: پس بعد از اینان گروهی به جای شان نشستند و وارث آن کتاب شدند ولی به متاع دنیوی دل بستند و گفتند: به زودی آمرزیده می شویم و اگر همانند آن باز هم متاعی بیابند آن را بر گیرند، آیا از ایشان پیمان نگرفته اند که دربارۀ خداوند جز به راستی سخن نگویند؟ و حال آن که هر آن چه را که در آن کتاب آمده بود خوانده بودند؟ سرای آخرت برای کسانی که پرهیز می کنند بهتر است، پس آیا تعقل و اندیشه نمی کنید؟ (169)

3) - حویزی به نقل از عیاشی و با سند او از ابو سفاتج روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: دو آیه در کتاب خداوند است که خداوند مردم را به آن دو ممتاز نموده است، بر این که چیزی را که (در مورد) خداوند نمی دانند، نگویند (اولین آن دو) فرمایش خداوند متعال است که فرموده: «آیا بر ایشان در کتاب، عهد و میثاق گرفته نشده که بر خداوند چیزی را نگویند مگر آن که حق باشد؟».

ص: 56

إِلَّا الْحَقِّ﴾ ، و قوله (تبارك و تعالى): ﴿ بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ، وَ لَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ﴾ (1) . (2)

﴿ قوله تعالى: وَ إِذَا قُرِئَ الْقُرْهَانُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ و وَ أَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾ (204)

43 / [3] - أبو عليّ الطبرسي: و [ في كتاب العيّاشي بإسناده ] عن عبد اللّه بن أبي يعفور، عن أبي عبد اللّه علیه السلام، قال:

قلت له: الرجل يقرأ القرآن، أيجب على من سمعه الإنصات له والاستماع ؟

قال: نعم، إذا قرىء و عندك القرآن وجب عليك الإنصات والاستماع. (3)

ص: 57

و (دومین آیه این) فرمایش خداوند متعال است: «بلکه چیزی را که بر آن احاطه علمی ندارند تکذیب کردند و هنوز تأویل بر ایشان مطرح نشده است».

فرمایش خداوند متعال: موقعی که قرآن قرائت و خوانده شود، به آن گوش فرا دهید و سکوت نمایید، شاید که مورد رحمت (و لطف خداوند) قرار گیرید (204)

4) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، از عبد اللّه بن ابي يعفور گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: شخصی قرآن می خواند، آیا بر کسی که می شنود سکوت و توّجه واجب است؟

فرمود: بلی، اگر آن خوانده می شود و قرآن هم نزد تو می باشد، سکوت و توجّه بر تو واجب است.

ص: 58

فرمایش خداوند متعال: بر نا توانان و بیماران و آنان که هزینۀ خویش را نمی یابند، هر گاه در عمل برای خدا و پیامبرش اخلاص ورزند، گناهی نیست اگر به جنگ نیایند، بر نیکو کاران هیچ گونه عتاب و سر زنشی نیست، خدا آمرزنده و مهربان است (91) و آنان که نزد تو آمدند تا آنان را مهیا سازی، ولی گفتی که تجهیزاتی ندارم و آن ها برای خرج کردن هیچ نیافتند و اشک ریزان و محزون باز گشتند، پس گناهی (بر آن ها) نیست (92) همانا خشم و عذاب خدا بر کسانی است که در عین توان گری از تو رخصت می خواهند و بدان خشنودند که با خانه نشینان در خانه بمانند، خدا بر دل های ایشان را مُهر نهاده، ولی آنان نمی دانند. (93)

1) - علامۀ مجلسی به نقل از محاسن (برقی) از حمزة بن طیّار از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است، که گفت: آن حضرت به من فرمود: بنویس و سپس به من املا نمود (و من نوشتم): از قول و اعتقاد ما چنان می باشد که خداوند بر بندگانش احتجاج می نماید بر آن چه که بر ایشان وارد نموده و عطای شان کرده و به ایشان شناسانده است، پس رسولی را به سوی ایشان فرستاد و کتاب خویش را بر او نازل نمود و در آن اوامر و نواهی را مطرح نمود، در آن به نماز و روزه امر کرد پس یک بار رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم (هنگام نماز) خوابش برد (و نمازش قضا شد).

پس خدا فرمود: من تو را بخواب می برم و من تو را بیدار می نمایم، بنابر این اگر بر خاستی (قضای) نمازت را بجای آور تا مردم بدانند که چون چنین امری برای شان پیش آید، باید چه کنند و برنامه آن چنان نیست که ایشان می گویند: هر گاه کسی بخوابد و نمازش قضاء شود هلاک شده است.

و همین برنامه نسبت به روزه هم می باشد که من تو را بیمار می کنم و من تو را تندرست می گردانم و چون تو را از بیماری شفا دادم آن (روزه) را قضاء کن.

بعد از آن، امام صادق علیه السلام فرمود: و هم چنین هر گاه نظر کنی در همه چیز ها کسی را در تنگی نخواهی یافت و کسی را نیابی مگر آن که خداوند بر او حجت دارد و خداوند دربارۀ امور او مشیت و اراده دارد و من نمی گویم که مردم آن چه را که بخواهند می توانند انجام دهند.

ص: 60

ولا أقول: إنّهم ما شاءوا صنعوا .

ثمّ قال: إنّ اللّه يهدي و يضلّ.

و قال: ما أمروا إلّا بدون سعتهم و كلّ شيء أمر الناس به فهم يسعون له، و كلّ شيء لا يسعون له فموضوع عنهم، و لكنّ الناس لا خير فيهم، ثمّ تلا: ﴿ لَّيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنفِقُونَ حَرَجٌ﴾ ... ﴿ وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ﴾.

قال: فوضع عنهم لأنّهم لا يجدون ما ينفقون، و قال: ﴿ إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَذِنُونَكَ وَ هُمْ أَغْنِيَاءُ رَضُواْ بِأَن يَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾.

شي، [تفسير العيّاشي] عن زرارة و حمران و محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر، و أبي عبد اللّه عليها السلام مثله. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ ءَاخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صَلِحًا وَ ءَاخَرَ سَيّئًا عَسَى اللَّهُ أَن يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾ (102)

ص: 61

بعد از آن فرمود به درستی که خداوند (به راه راست) هدایت می نماید و نیز او گمراه می گرداند (یعنی خداوند، عاصی را در اثر کردار و گفتار نا شایستش به خودش وا می گذارد) و (نیز) فرمود: مردم مأمور نشده اند مگر به چیزی که کم تر و پایین تر از طاقت ایشان خواهد بود و هر چیزی را که مردم به انجام آن مأمور نشده اند می توانند آن را بجا آورند و هر چیزی که طاقت آن را ندارند از ایشان بر داشته شده است و لكن (بیش تر) مردم هیچ خیر و خوبی در ایشان نیست.

سپس آن حضرت علیه السلام (این آیات را) تلاوت نمود: «حرج و مشکلی نیست بر نا توانان و عاجزان و نه بر بیماران و نه بر آنان که نیابند چیزی را که خرج کنند اگر از جهاد باز ایستند، هر گاه خیر خواهی کنند از برای خدا و رسول او، برای نیکو کاران راه چاره ای نخواهد بود و خداوند اَمر زنده و مهربان است».

«و نیز ایرادی نیست بر آن افرادی که نزد تو آیند تا آن ها را (برای جهاد) سوار کرده و تجهیز نمایی و به آن ها گفتی: من وسیله ای ندارم که شما را تجهیز کنم، پس از نزد تو باز گشتند در حالی که چشمان شان اشک بار بود که چرا چیزی نداشتند تا در راه خدا انفاق کنند»، پس خداوند این هزینه و برنامه را از آن ها بر داشته، چون چیزی ندارند که انفاق کنند، «راه مؤاخذه تنها برای کسانی باز است که از تو اجازه خواهند (که بمانند) با این که توان مند می باشند و از امکانات کافی برخور دار هستند، ولی راضی شدند تا (با زنان و کودکان ناتوان) بمانند، خداوند بر دل های چنین افرادی مُهر زده و به همین خاطر آن ها چیزی نمی دانند».

(در پایان علّامه مجلسی رحمة اللّه افزوده است:) عیاشی مانند این حدیث را با سند خود از زرارة، حمران و محمد بن مسلم، از امام باقر و امام صادق علیها السلام، روایت کرده است.

فرمایش خداوند متعال: و گروهی دیگر به گناه خود اعتراف کردند که اعمال نیکو را با کار های زشت آمیخته اند، شاید خدا توبه شان را بپذیرد؛ زیرا خدا آمرزنده و مهربان است. (102)

ص: 62

45 / [2] - الحويزي: في تفسير العيّاشي: عن محمد بن خالد بن الحجّاج الكرخي، عن بعض أصحابه رفعه إلى خيثمة، قال:

قال أبو جعفر علیه السلام في قول اللّه: ﴿ خَلَطُوا عَمَلاً صَالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئَاً﴾ ، قال :

قوم اجترحوا (1) ذنوباً مثل قتل حمزة و جعفر الطيّار، ثمّ تابوا.

ثمّ قال: و من قتل مؤمناً لم يوفّق للتوبة إلّا أنّ اللّه لا يقطع طمع العباد فيه و رجاهم فيه. (2)

﴿ قوله تعالى: يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّدِقِينَ﴾ (119)

46/ [3] - ابن شهر آشوب: [ عن العيّاشي ]، قال جابر الأنصاري، عن الباقر علیه السلام في قوله (تعالى) : ﴿ وَ كُونُواْ مَعَ الصَّدِقِينَ﴾، [قال علیه السلام:] أي مع آل محمّد علیهم السلام. (3)

﴿ قوله تعالى: يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قَتِلُواْ الَّذِينَ يَلُونَكُم مِنَ الْكُفَّارِ وَ لْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾ (123)

ص: 63

2) - حویزی به نقل از عیاشی و با سند او از محمد بن خالد بن حجاج کرخی، از بعضی از اصحاب خود، به طور مرفوعه از خَیثَمه (جعفی) روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: (آن گروهی که به گناه خود اعتراف کردند) «اعمال نیکو را با کار های زشت آمیخته اند»، فرمود: گروهی در قتل حمزه و جعفر طیّار مرتکب گناه شدند ولی بعد از آن توبه کردند، سپس فرمود: هر کسی که مؤمنی را بکُشد، موفّق به توبه نمی شود، ولی خداوند امید و آرزوی بندگان را در مورد توبه قطع و نا امید نمی گرداند. (1)

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید! از (معصیت و عقاب) خدا بترسید و با راست گویان باشید. (119)

3) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و با صادقین همراه باشید» فرمود: یعنی (در تمامی امور) با آل محمد علیهم السلام باشید.

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید! با کافرانی که نزدیک شما می باشند، جنگ کنید و باید در شما شدت و خشونت حس کنند و بدانید که خدا با پرهیز کاران است. (123)

ص: 64

47 / [4] - العلّامة المجلسي: عن العيّاشي في تفسيره، عن عدّي بن حاتم، عن أمير المؤمنين علیه السلام قال - يوم التقى هو و معاوية بصفّين، فرفع بها صوته يسمع أصحابه -: و اللّه! لأقتلنّ معاوية و أصحابه.

ثمّ يقول في آخر قوله : إن شاء اللّه، يخفض بها صوته.

و كنت قريباً منه، فقلت: يا أمير المؤمنين ! إنّك حلفت على ما فعلت ثمّ استثنيت، فما أردت بذلك ؟

فقال: إنّ الحرب خدعة و أنا عند المؤمن غير كذوب، فأردت أن أحرّض أصحابي عليهم، لكي لا يفشلوا، ولكن يطمعوا فيهم، فأفقههم ينتفعوا بها بعد اليوم، إن شاء اللّه. (1)

ص: 65

4) - علامه مجلسی به نقل از تفسیر عیاشی و با سند او از عدّی بن حاتم روایت کرده است، که گفت:

امیر المؤمنين علیه السلام - روزی که دو لشکر حضرت و معاویه، در دو صفّ مقابل یک دیگر قرار گرفتند، با صدای بلند که تمام اصحاب می شنیدند - اظهار نمود: به خدا سوگند! معاویه و یاران او را به قتل می رسانم، سپس آهسته و آرام فرمود: إن شاء اللّه و من نزدیک حضرت بودم، عرض کردم: ای امیر المؤمنین! شما بر کاری که می خواستی انجام دهی سوگند یاد نمودی، سپس استثنا کردی و مطرح نمودی: اِن شاء اللّه، منظور تان چه بود؟

پاسخ داد: همانا جنگ، نوعی نیرنگ و حیله است و من نزد مؤمنین دروغ گو نیستم، پس خواستم که اصحاب و لشکر خود را علیه آن ها تحریک و تشویق نمایم که مبادا سست و ضعیف باشند و در ضمن نسبت به (پیروزی به) آن ها طمعی داشته باشند، پس آنان را آگاه نمودم تا بعد از امروز (بعد از خاموشی جنگ) منتفع و بهرمند گردند، اِن شاء اللّه.

ص: 66

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر! به مردم) بگو: آیا از این بتان شما، کسی هست که به حق راهنمایی نماید؟ بگو: خدا به حق راهنمایی می نماید، آیا آن که به حق راهنمایی می نماید به متابعت و پیروی سزاوار تر است یا آن که به حق راهنمایی نمی کند و خود نیز نیازمند هدایت است؟ شما را چه می شود؟! چگونه حکم می کنید؟ (35)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از تفسیر عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «آیا کسی که به سوی حق هدایت می نماید سزاوار تر است که تبعیّت شود یا آن کسی که راهنمایی نمی کند مگر این که هدایت شود؟»، فرمود:

اما آن کسانی که هدایت یافته اند حضرت محمد و آل محمد علیهم السلام هستند و اما کسانی که هدایت نمی یابند مگر این که کسی آن ها را راهنمایی کند، مخالفین ایشان - از قریش و دیگران - خواهند بود که با اهل بیت پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم بعد از او مخالفت و کار شکنی می کنند.

فرمایش خداوند متعال: برای آنان در زندگانی دنیا و آخرت بشارت خواهد بود، برای کلمات خداوند تبدیل و تغییری نمی باشد، این رستگاری و خوش بختی بزرگی خواهد بود. (64)

2) - أبو الحسن فتونى به نقل از تفسیر عیاشی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که در مورد فرمایش خداوند متعال: «برای کلمات خداوند تبدیل و تغییری نمی باشد» فرمود:

در (انتخاب و تعیین ولایت و) امامت، تغییری نخواهد بود.

ص: 68

﴿ قوله تعالى: فَهَلْ يَنتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِهِمْ قُلْ فَانتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾ (102)

50/ [3] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر المظفّر العلويّ السمرقنديّ - رضي اللّه عنه - قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود [ العيّاشي ]، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثني العمركيّ بن عليّ البوفكيّ، عن الحسن بن عليّ بن فضّال، عن ثعلبة بن ميمون، عن موسى النميري، عن العلاء بن سيّابة، عن أبي عبد اللّه علیه السلام قال:

من مات منكم على هذا الأمر منتظراً له، كان كمن كان في فسطاط القائم علیه السلام. (1)

ص: 69

فرمایش خداوند متعال: آیا آنان چیزی غیر از همان (بلا ها و مجارات شان را در روز های گذشته، انتظار می کشند، بگو (ای پیامبر!): شما منتظر آن باشید و من نیز با شما در انتظار (و ظهور فرج) خواهم بود. (102)

شیخ صدوق با سند خود از [ ابو نضر عیاشی ] نقل نموده، که وی با سند خود از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

هر کسی از شما (مسلمانان با ایمان و اعتقاد) بر انتظار ظهور (فَرج) این امر (ولایت (اهل بیت و ظهور حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه) بمیرد، همانند کسی خواهد بود که در خیمه گاه قائم (آل محمد علیهم السلام) بسر ببرد (یعنی هم چون کسی است که در جبهه جهاد و در رکاب آن حضرت می باشد).

ص:70

فرمایش خداوند متعال: و هیچ جنبنده ای در روی زمین نیست، جز آن که روزی او بر عهدۀ خداوند است و او موضع و جایگاهش را می داند؛ زیرا همه در کتاب مبين آمده است. (6)

1) - علامه مجلسی و محدّث نوری به نقل از تفسیر عیاشی و با سند او از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده اند، که فرمود:

ای فرزند آدم! بزرگ ترین تلاش و اندوهت برای آن روزی نباشد که اگر به آن نرسی از عمر تو نخواهد بود؛ زیرا هر روزی که در آن وارد شوی خداوند روزی تو را در آن روز می رساند و توجه داشته باش که همانا چیزی که بیش از خوراک و قوت تو باشد به چنگ نخواهی آورد مگر این که در آن چیز، خزینه دار دیگران هستی، رنج و سختی تو در دنیا برای آن بسیار است و بهره اش نصیب وارث تو می گردد و روز قیامت به خاطر آن، حساب تو به درازا کشیده می شود، پس در زندگی خود به سبب مال و اندوخته ات سعادت مند و خوش بخت شو و برای روز موعود (قیامت) توشه ای را در پیش فرست که آن توشه پیشا پیش تو باشد؛ زیرا که سفر دور است و وعده گاه قیامت می باشد و منزل گاه بهشت یا دوزخ خواهد بود.

فرمایش خداوند متعال: و چه کسی ستم کار تر از آن کسی است که به خدا دروغ می بندد؟ اینان را به پروردگار شان عرضه خواهند داشت و شاهدان، گواهی خواهند داد که اینان همان افرادی هستند که بر پروردگار شان دروغ می بستند، آگاه باشید که لعنت خدا بر ستم کاران خواهد بود. (18)

2) - بحرانی به نقل از عیاشی، با سند او از ابو عُبیده روایت کرده، که گفت: از امام باقر علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «و چه کسی ظالم تر است از آن افرادی که به خداوند نسبت دروغ می دهند؟ چنین افرادی بر پروردگار شان عرضه خواهند شد» - تا - «آن را کج و منحرف کنند»، سؤال کردم؟

فرمود: منظور این است که ثبات و استقامت ندارند، بلکه همیشه دنبال این می گردند که راه خدا را منحرف گردانند و با تأویل و توجیه، راه مستقیم خدا

ص: 72

قال: أي يطلبون لسبيل اللّه زيغاً عن الاستقامة، يحرّفونه بالتأويل و يصفونها بالانحراف عن الحقّ و الصواب. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ لَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةٌ وَحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ (118) إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَ لِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ﴾ (119)

53 / [3] - ابن شهر آشوب: تفسير العيّاشي، عن الباقر علیه السلام، قال في قوله تعالى: ﴿ لَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ﴾ : في الدين ﴿ إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ﴾ ، يعني آل محمّد و أتباعهم، يقول اللّه: ﴿ وَ لِذَلِكَ خَلَقَهُمْ﴾، يعني أهل رحمة لا يختلفون في الدين. (2)

ص: 73

را دگرگون و از مسیر حق و صحیح واژگون کنند.

فرمایش خداوند متعال: و اگر پروردگار تو خواسته بود، همۀ مردم را یک امت قرار می داد، ولی آنان همواره گوناگون و متفاوت خواهند بود (118) مگر آن هایی که پروردگارت بر آن ها رحمت نموده و آن ها را برای همین بیافریده است و سخن پروردگار تو بر این مقرّر گشته است که: حتماً (درون) جهنم را از همۀ جن و انس انباشته می کنم. (119)

3) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی، روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «آن ها پیوسته در تحولات و اختلافات هستند * مگر آن هایی که مورد رحمت پروردگارت قرار گیرند»، فرمود: منظور آل محمد علیهم السلام و پیروان (واقعی) ایشان هستند، «و ایشان را به همین منظور آفریده است»، یعنی اهل رحمت در (اصول و فروع) دین اختلافی ندارند.

ص: 74

فرمایش خداوند متعال: و هنگامی که (یوسف) به بلوغ و قوّت رسید، ما حکم (نبوّت) و علم را به او دادیم و این چنین نیکو کاران را پاداش می دهیم. (22)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، از علی بن اَسباط روایت کرده است، که گفت: وارد مدینه (منوّره) شدم و قصد داشتم که به مصر بروم، پس به محضر امام جواد علیه السلام شرف یاب گشتم و آن حضرت را در سنین پنج سالگی مشاهده کردم و (خصوصیاتش را) با دقت نگاه می کردم تا در مصر برای دوستانم توصیف و تعریف کنم.

پس حضرت نگاهی به من کرد و فرمود: ای علی! خداوند نسبت به امامت همان برنامه و شرایطی را قرار داده که برای نبوّت قرار داده است، بنابر این خداوند سبحان در رابطه با یوسف علیه السلام فرموده است: «و چون به سنّ رشد رسید، حکمت و علوم را به او دادیم» و (نیز) در مورد یحیی علیه السلام فرموده: «و ما در طفولیت و کودکی حکمت را به او دادیم»، پس جایز است (و امکان دارد) که کسی (همانند يوسف علیه السلام) در چهل سالگی حکمت عطایش گردد و جایز هم هست که در خُردسالی عطایش شود.

فرمایش خداوند متعال: (یوسف) گفت: مرا سر پرست خزائن سر زمین (مصر) قرار ده، که نگه دارنده و دانا هستم! (55)

2) - حویزی به نقل از عیاشی، از سلیمان روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا جایز نیست که انسان خود را تزکیه و پاک (معرفی و توصیف) نماید؟

فرمود: بله جایز است، (اما) موقعی که ناچار شود، آیا سخن یوسف علیه السلام را نشنیده ای که اظهار نمود: «مرا بر خزائن و گنجینه های زمین، قرار دهید همانا نگه دارنۀ امینی هستم» و (نیز سخن) بندۀ صالح و شایسته: «و من نصیحت کننده ای امین می باشم»؟

ص: 76

﴿ قوله تعالى: فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذْنَ مُؤَذِنْ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَرِقُونَ﴾ (70)

56 / [3] - ابن بابويه : حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي - رضي اللّه عنه - قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود، عن أبيه (العيّاشي)، قال: حدّثنا محمّد بن أبي نصر، قال: حدّثني أحمد بن محمّد بن عيسى، عن الحسين بن سعيد، عن عثمان بن عيسى، عن سماعة، عن أبي بصير، قال:

قال أبو عبد اللّه علیه السلام: التقيّة دين اللّه عزّ وجلّ، قلت: من دين اللّه؟

قال: فقال: إي، و اللّه! من دين اللّه، لقد قال يوسف: أَيَّتُهَا الْعِير. (1)

ص: 77

فرمایش خداوند متعال: پس هنگامی که (مأمور یوسف) بار های آن ها (برادرانش) را آماده کرد، ظرف آب خوری پادشاه را داخل بارِ برادرش گذاشت، سپس کسی صدا زد: ای اهل قافله! شما دزد هستید! (70)

3) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: رعایت تقیه، جزءِ دین خداوند عزیز و جلیل است، عرض کردم: از دین خداوند است؟

فرمود: بلی، به خدا سوگند! از (جزء) دین خداوند می باشد، به تحقیق يوسف علیه السلام (نسبت به برادران خود) اظهار نمود: «ای قافلۀ شتر داران» (و با آنان اظهار برادری ننمود).

ص: 78

فرمایش خداوند متعال: برای انسان، مأمورانی است که پی در پی، از پیش رو و از پشت سرش او را از امر خدا (نسبت به حوادث غیر حتمی) محافظت می کنند (اما) خداوند سر نوشت هیچ قومی (و ملتی) را تغییر نمی دهد مگر این که آنان، خود شان آن چه را که در خود شان می باشد تغییر دهند! و هنگامی که خدا اراده سویی به قومی (بخاطر کردار و گفتار شان) کند، هیچ چیزی مانع آن نخواهد شد و جز خدا، سر پرستی نخواهند داشت. (11)

1) - حویزی به نقل از عیاشی، از سلیمان بن عبد اللّه روایت کرده است، که گفت:

در محضر امام رضا علیه السلام بودم که زنی را آوردند، در حالی که صورتش به پشت بر گشته بود، پس حضرت دست راست خود را روی پیشانی او گذاشت و دست چپ را به پشت سرش نهاد و سپس صورت او را از راست فشار داد، بعد از آن فرمود: «به درستی که خداوند آن چه را که مربوط به گروهی می باشد تغییر نمی دهد مگر آن که خود شان نسبت به آن چه که در خود شان می باشد، تغییر ایجاد کنند» و صورت زن را به حالت اول بر گرداند و فرمود: مبادا چنین کاری را دو مرتبه انجام دهی.

فرمایش خداوند متعال: آن ها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل های شان به یاد خدا مطمئن و آرام است، آگاه باشید: تنها با یاد خدا دل ها آرامش می یابد. (28)

2) - بحرانی به نقل از عیاشی، از انس بن مالک روایت کرده است، که گفت:

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: «آن کسانی که ایمان آورده اند و دل های آنان به یاد و ذكر خدا مطمئن و پا بر جا است، آگاه باشند که دل ها (فقط) به ذِکر خدا مطمئن می باشد» و سپس به من فرمود: ای فرزند اُم سُلیم! آیا می دانی آن ها چه افرادی هستند؟

عرض کردم: ای رسول خدا! آن ها چه کسانی می باشند؟

فرمود: (منظور از آنان) ما اهل بیت (عصمت و طهارت) و شیعیان، هستیم.

ص: 80

﴿ قوله تعالى: وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَجًا وَ ذُرِّيَّةٌ وَ مَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِايَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ﴾ (38)

59 / [3] - الشيخ الحويزي: في تفسير العيّاشي: عن عليّ بن عمر بن أبان الكلبي، عن أبي عبد اللّه علیه السلام قال:

أشهد على أبي أنّه كان يقول: ما بين أحدكم و بين أن يغبط أو يرى ما تقرّبه عينه إلّا أن يبلغ نفسه هذه - و أهوى إلى حلقه -، قال اللّه في كتابه: ﴿ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَ ذُرِّيَّةٌ﴾، فنحن ذرّيّة رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم.

خلق الخلق قسمين: فألقى قسماً و أمسك قسماً، ثمّ قسمّ ذلك القسم على ثلاثة أثلاث، فألقى ثلثين و أمسك ثلثاً، ثمّ اختار من ذلك الثلث قريشاً، ثمّ اختار من قريش بني عبد المطّلب، ثمّ اختار من بني عبد المطّلب رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم، فنحن ذرّيّته، فإن قالت الناس: ليس لرسول اللّه ذرّيّة، جحدوا و لقد قال اللّه: ﴿ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَ ذُرِّيَّةً﴾، فنحن ذرّيّته.

قال: فقلت: أنا أشهد أنّكم ذرّيّته، ثمّ قلت له: ادع اللّه لي - جعلت فداك! - أن يجعلني معك في الدنيا و الآخرة، فدعا لي بذلك، قال: فقبّلت باطن يده. (1)

ص: 81

فرمایش خداوند متعال: ما پیش از تو (نیز) رسولانی را فرستادیم و برای آنان همسران و فرزندانی قرار دادیم و هیچ رسولی نمی توانست (از پیش خود) معجزه ای بیاورد، مگر به فرمان خداوند، هر چیزی زمانی دارد. (38)

3) - حویزی به نقل از عیاشی، از علی بن عمر بن ابان کلبی روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: من شهادت می دهم که پدرم می فرمود: میان هیچ یک از شیعیان ما و آن چه که خداوند به وسیله آن چشم او را روشن می کند و (دیگران) بر او حسرت می برند، فاصله ای نیست مگر آن که جانش به این جا برسد - و با دست اشاره به گلوی خود نمود -، خدای عزّوجلّ در کتاب خود (قرآن) فرموده است: «و هر آینه ما رسولانی را پیش از تو فرستادیم و برای آن ها همسران و ذریّه هایی قرار دادیم»، پس ما (اهل بیت رسالت) ذريّۀ رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم هستیم.

خداوند آفریده ها را به دو نوع آفریده: یک قسمت را کنار گذاشت و یک قسمت را نگاه داشت، سپس این قسمت را به سه قسمت دیگر تقسیم کرد و دو سوم آن را کنار گذاشت و یک سوم را نگاه داشت.

سپس از بین این یک سوم، قریش را انتخاب نمود و از بین قریش، فرزندان عبد المطّلب را بر گزید و از میان فرزندان عبد المطّلب، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم را انتخاب کرد، پس ما ذريّه او هستیم.

اگر مردم بگویند: برای رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و ذریّه ای نبوده است، حقیقت را انکار کرده اند؛ با این که خداوند متعال فرموده است: «و هر آینه ما رسولانی را پیش از تو فرستادیم و برای آن ها همسران و ذریّه هایی قرار دادیم»، پس ما ذریّه او هستیم.

راوی گوید: عرض کردم: من گواهی می دهم که شما ذریّه او هستید.

سپس اظهار داشتم: ای فرزند رسول خدا! فدای شما گردم! از خدا بخواه که مرا در دنیا و آخرت با شما قرار دهد.

سپس حضرت برایم دعا نمود و من کف دست حضرت را بوسیدم.

ص: 82

فرمایش خداوند متعال: آیا افرادی را ندیدی که نعمت خداوند را به کفران تبدیل کردند و قوم خود را به سرای نیستی و نابودی کشاندند؟! (28)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که پیرامون فرمایش خداوند متعال: «و (آن ها) قوم خود را به سرای نیستی و نابودی کشاندند»، فرمود:

منظور از آن، فرمایش رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم می باشد که فرموده است: بعد از من به حالت کافران باز نگردید که بعضی از شما گردن بعضی دیگر را بزند.

فرمایش خداوند متعال :پروردگارا! من بعضی از فرزندانم را در سر زمین بی آب و علف، در کنار خانه ای که حرم تو است، ساکن ساختم تا نماز را بر پا دارند، پس تو دل های گروهی از مردم را متوّجه آن ها گردان و از (انواع) ثمرات به آن ها روزی رسان، شاید آنان شکر تو را بجای آورند. (37)

2) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که در مورد سخنان حضرت ابراهيم علیه السلام: «همانا من ذریّۀ خود را در یک وادی و سر زمینی ساکن نمودم»، فرمود: ما باقی ماندۀ آن عترت هستیم.

و فرمود: دعوت ابراهیم علیه السلام مخصوص ما بوده است.

ص: 84

فرمایش خداوند متعال: و ما به تو هفت تا از جفتی ها (یعنی سورۀ حمد) و قرآن عظیم را عطا کردیم! (87)

1) - محدث نوری به نقل از عیاشی، از یونس بن عبد الرحمان، به نقل از کسی که نام او را متذکّر شده، به طور مرفوعه، روایت کرده است ،که گفت:

از امام صادق علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «و به تحقیق ما هفت تا از دو جفتی ها و قرآن عظیم را به شما دادیم»، سؤال کردم؟

فرمود: آن سورۀ «حمد» می باشد که دارای هفت آیه است و «بسم اللّه الرحمن الرحیم» از آن ها می باشد و علت این که به آن «مثانی» گفته شده، این است که دو بار در دو رکعت نماز خوانده می شود.

ص: 86

فرمایش خداوند متعال: و بر خداست که راه راست را (به بندگان خود) نشان دهد اما بعضی از راه ها بی راهه است و اگر خدا بخواهد، همۀ شما را (به طور اجبار) هدایت می کند (ولی اجبار سودی ندارد). (9)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از زید فرزند امام سجّاد علیه السلام ، روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و نمودار کردن راه بر خداوند است»، فرمود:

راه و روش ما اهل بیت (رسالت)، همان قصد و راهی است که واضح و روشن می باشد.

فرمایش خداوند متعال: آن ها باید روز قیامت، (هم) بار گناهان خود را به گونه ای کامل بر دوش خود حمل کنند و هم سهمی از گناهان کسانی را که به خاطر جهل و نادانی، گم راه شان می کنند؛ آگاه باشید آن ها بار سنگین و بدی را بر دوش خود حمل می کنند. (25)

2) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «تا روز قیامت گناهان ایشان را به طور کامل بر دوش گیرند»، فرمود:

یعنی کفر خود را به وسیله (ادعای) ولایت تکمیل می کنند، «و بخشی دیگر از گناهان کسانی که آن ها را بدون علم و آگاهی گم راه می کنند»، فرمود: بار گناه افرادی را که ولایت آن ها را بر عهده گرفته بودند و از دشمنان ائمه علیهم السلام می باشند، بر دوش خود حمل می کنند.

ص: 88

﴿ قوله تعالى: ثُمَّ كُلِى مِن كُلِّ الثَّمَرَتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ (69)

65/ [3] - أبو علىّ الطبرسي: روى العيّاشي مرفوعاً إلى أمير المؤمنين علیه السلام: أنّ رجلاً قال له: إنّي موجَع بطني.

فقال: ألك زوجة؟

قال: نعم. قال: استوهب منها شيئاً من مالها طيّبة به نفسها، ثمّ اشتر به عسلاً ثمّ اسكب عليه من ماء السماء ثمّ اشربه، فإنّي سمعت اللّه سبحانه يقول في كتابه: ﴿ وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَآءً مُبَرَكًا﴾ (1) و قال: ﴿ يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَنُهُ فِيهِ شِفَآءٌ لِلنَّاسِ﴾، و قال: ﴿ فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئاً﴾ (2) ، و إذا اجتمعت البركة و الشفاء و الهنيء المريء شفيت إن شاء اللّه تعالى، قال: ففعل فشُفي. (3)

﴿ قوله تعالى: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَنِ وَ إِيتَايِ ذِي الْقُرْبَى وَ يَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَ الْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾ (90)

ص: 89

فرمایش خداوند متعال: سپس از تمام ثمرات (و شیرۀ گل ها) بخور و راه هایی را که پروردگارت برای تو تعیین نموده است، به راحتی طی کن، از درون شکم آن زنبور ها، نوشیدنی با رنگ های مختلف خارج می شود که در آن، شفا برای مردم است به یقین در این امر، نشانۀ روشنی است برای جمعیّتی که می اندیشند. (69)

3) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، به طور مرفوعه از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده است، که گفت:

مردی به آن حضرت عرضه داشت: در شکم و درون خویش دردی را احساس می کنم. حضرت به او فرمود: آیا ازدواج کرده ای و همسر داری؟

پاسخ داد: بلی. فرمود: از او در خواست کن که چیزی از اموال خود را با رغبت به تو ببخشد، سپس با آن پول مقداری عسل خریداری نما و آن را با مقداری آب باران مخلوط کن و بیاشام، که من شنیده ام خداوند سبحان در کتاب خود فرموده:

«و از آسمان آب مبارکی را فرستاده ایم» و نیز فرموده: «از شکم و درون آن ها (زنبوران عسل)، شراب گوناگونی خارج می گردد که شفای (درد های) مردم است» و فرمود: «پس اگر با طیب خاطر (و رضایت قلبی) چیزی را به شما دادند، پس آن را نوش جان کنید که گوارای تان باد»، (اگر آن را میل نمایی) ان شاء اللّه، شفا می یابی.

راوی گفت: آن مرد دستور حضرت علیه السلام را انجام داد و بهبود یافت.

فرمایش خداوند متعال: به درستی که خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد و از فحشا و منکر (انواع کار های زشت) و ستم، نهی می کند، خداوند به شما اندرز می دهد شاید متذکّر (و بیدار) شوید. (90)

ص: 90

[66] / 4 - أبو الحسن الفتوني: في تفسير العيّاشي، عن الصادق علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ وَ يَنْهَى عَن الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَر وَ الْبَغْىِ﴾ ، قال:

هو من ظلم آل محمّد و قتلهم و منعهم حقّهم. (1)

[17]/5 - أبو الحسن الفتوني: في التفسير المذكور و غيره، عن الباقر علیه السلام في الآية المذكورة، قال: «الفحشاء»، الأوّل و «المنكر»، الثاني و «البغي»، الثالث. الخبر. (2)

ص: 91

4) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی در تفسیر خود از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و (خداوند) از (انجام) فحشاء، منکرات و بغی، نهی می نماید»، فرمود: منظور از «بغي»، ستم بر آل محمد علیهم السلام، کشتار ایشان و مانع شدن از رسیدن به حق خود شان می باشد.

5) - هم چنین ابو الحسن فتونی از تفسیر عیاشی و غیر آن در مورد آیه یاد شده (در حدیث قبل) از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که فرمود:

منظور از «الفحشاء»، اولی و «المنکر»، دومی و «البغي» سومی می باشند.

ص: 92

فرمایش خداوند متعال: به درستی که این قرآن، به راهی که استوار ترین راه هاست، هدایت می کند و به مؤمنینی که اعمال صالح و شایسته انجام می دهند، بشارت می دهد که برای آنان پاداش بزرگی (در پیش) است. (9)

1) - ابن شهر آشوب از عیاشی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که ضمن حدیثی فرمود: ما (اهل بیت رسالت) بر پا کنندگان امر خداوند متعال در بین آفریده هایش می باشیم.

فرمایش خداوند متعال: آن روزی را (به یاد آورید) که هر گروهی را با پیشوای شان می خوانیم (و احضار شان می کنیم)، پس کسانی که نامۀ اعمال شان به دست راست شان داده می شود، آن را (با شادی و سرور) می خوانند و به قدر رشتۀ شکاف هستۀ خرمایی به آنان ستم نمی شود. (71)

2) - حویزی به نقل از عیاشی، از جعفر بن محمد روایت کرده است، که گفت:

فضل بن شاذان حکایت کرد: نوشته ای از دست خط پدرش را یافته است، که ابو بصیر گفت: ران امام صادق علیه السلام را گرفتم و اظهار داشتم: من گواهی می دهم بر این که شما امام من هستی، پس فرمود: به درستی که هر کسی با امام خود دعوت و محشور خواهد شد، (حتی) اصحاب خورشید همراه خورشید و اصحاب ماه همراه ماه و اصحاب آتش همراه آتش و اصحاب سنگ (بُت) همراه آن خواهند بود.

فرمایش خداوند متعال: و اگر چه نزدیک بود که آن ها تو را (با وسوسه های خود) از آن چه بر تو وحی کرده ایم، بفریبند تا غیر آن را به ما نسبت دهی و در آن صورت تو را به دوستی خود بر گزینند! (73)

ص: 94

70/ [3] - أبو عليّ الطبرسي:

قال في قوله تعالى: ﴿ وَ إِن كَادُوا لَيَفْتِنُونَكَ﴾ : في سبب نزوله أقوال: ...

ثالثها: أن رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم أخرج الأصنام من المسجد، فطلبت إليه قريش أن يترك صنماً كان على المروة، فهمّ بتركه ثمّ أمر بكسره، فنزلت.

رواه العيّاشي بإسناده. (1)

﴿ قوله تعالى: قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَو ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً﴾ (110)

71/ [4] - الشيخ الحويزي: في تفسير العيّاشي:

عن زرارة و محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام في قوله: ﴿ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا﴾، قال: نسختها ﴿ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ﴾ (2) . (3)

72/ [5] - الشيخ الحويزي عن العيّاشي: عن زرارة، و حُمران، و محمد بن مسلم، عن أبي عبد اللّه علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا﴾، قال: نسختها ﴿ فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ﴾ (4) . (5)

ص: 95

3) - ابو علی طبرسی در مورد سبب نزول فرمایش خداوند متعال: «و اگر چه نزدیک بود که تو را مورد فتنه قرار دهند»، چند قول است: ...، سومين آن ها این است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم بُت ها را از مسجد بیرون ریخت، پس قریش از آن حضرت درخواست کردند تا آن بتی را که بالای (کوه) مروه است به حال خود رهایش کند، پس حضرت هم خواست که آن را رها نماید، (ولی پس از لحظه ای) دستور شکستن (و نابودی) آن را صادر نمود و این آیه نازل شد.

(در پایان) افزوده است: عیاشی همین مطلب را با سند خود روایت کرده است.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: «اللّه» را بخوانید یا «رحمان» را، هر کدام را بخوانید، (ذات پاکش یکی است و) برای او بهترین نام ها وجود دارد و نمازت را زیاد بلند، یا خیلی آهسته نخوان و در میان آن دو، برنامه و شیوه ای (معتدل) را انتخاب کن. (110)

4) - عیاشی از محمد بن مسلم روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «و نماز خود را زیاد بلند و زیاد آهسته نخوان»، فرمود: (حکم) این آیه، به وسیله «آن چه را که بر آن مأمور شده ای، آشکارا بیان کن و به مشرکین اعتنایی نکن» نسخ شده است.

5) - حویزی به نقل از عیاشی، از زرارة، حُمران و محمد بن مسلم، روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «و نماز خود را زیاد بلند و زیاد آهسته نخوان»، سپس فرمود: (حکم) این آیه، به وسیله «آن چه را که بر آن مأمور شده ای، آشکارا بیان کن»، نسخ شده است.

ص: 96

73/ [6] - العلّامة المجلسي: حدّث أبو المفضّل، عن ابن العيّاشي، عن محمّد بن نصر، عن محمّد بن عيسى، عن أبي الحسن عليّ بن يحيى، عن الحسين بن علوان، رفعه إلى النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم، قال: أمان لأمّتي من السيف: ﴿ قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ﴾، و «آية الكرسيّ ». (1)

﴿ قوله تعالى: وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُن لَّهُ شَرِيكَ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُن لَّهُ، وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيرَا﴾ (111)

74/[7] - السيّد ابن طاووس: حدّث أبو محمّد هارون بن موسى رحمة اللّه، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن نُعيم، قال: حدّثنا العيّاشي، قال: حدّثنا محمّد بن نصر، عن محمّد بن عيسى، عن أبي الحسين عليّ بن يحيى، عن الحسين بن علوان رفعه إلى النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم، قال :

أمان لأمّتي من السرق: ﴿ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا مَّا تَدْعُوا فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً ﴾ ، و ﴿ وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَ لَمْ يَكُن لَّهُ، شَرِيكَ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُن لَّهُ وَلَى مِنَ الذُّلِ وَ كَبَرْهُ تَكْبِيرَا﴾ .

و من قرأ هذه الآية عند منامه: ﴿ قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُواْ لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَلِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَا ﴾ (2) ، سطح له نور إلى المسجد الحرام حشو ذلك النور ملائكة يستغفرون له حتّى يصبح. (3)

ص: 97

6) - علامۀ مجلسی به نقل از عیاشی و با سند او از حسین بن علوان نقل نموده که به طور مرفوعه از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم روایت کرده است، که فرمود: (این دو آیه شریفه) «بگو: (خالق یکتا را به عنوان) «اللّه» یا «رحمان»، بخوانید» و «آية الکرسي» برای امّت من (سبب) امنیت از ( تأثیر) شمشیر می باشند.

فرمایش خداوند متعال: و (ای پیامبر!) بگو: ستایش برای خداوندی است که نه فرزندی برای خود انتخاب کرده و نه شریکی در حکومت دارد و نه به خاطر ضعف و ذلّت، (حامی و) سر پرستی برای او خواهد بود و او را بسیار بزرگ شمار (و مطرح نما)! (111)

7) - سید ابن طاووس به نقل از عیاشی، از حسین بن علوان نقل نموده که به طور مرفوعه از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم روایت کرده است، که فرمود: (این دو آیه شریفه) «بگو: (خالق یکتا را به عنوان) «اللّه» یا «رحمان»، بخوانید، هر کدام را بخوانید (نیک است و) نام های نیک برای او خواهد بود و نماز خود را زیاد بلند و زیاد آهسته نخوان، بلکه بین آن دو را عمل کن» و «بگو: حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که فرزند و شریکی در مُلک (و ملکوت خود) ندارد و ولیّی هم به جهت ضعف برایش نخواهد بود، او را بزرگ شمار، بزرگ شمردنی ویژه».

و کسی که هنگام خوابیدن این آیۀ (شریفه) «بگو: من انسانی همانند شما هستم، تنها این که بر من (از طرف خداوند) وحی می شود، همانا خدای شما خدای یکتا است پس کسی که منتظر ملاقات پروردگارش می باشد، اعمال شایسته و پسندیده انجام دهد و در عبادت و پرستش خداوند چیزی را شریک پروردگارش قرار ندهد» را بخواند، برای او نوری به سمت مسجد الحرام بر می خیزد و در موازات آن نور، فرشته ها برای او درخواست مغفرت می کنند تا صبح شود.

ص: 98

فرمایش خداوند متعال: آیا گمان کرده ای که اصحاب کهف و رقیم از آیات عجیب ما بودند؟! (9) زمانی را به خاطر بیاور که آن جوانان به غار پناه بردند و گفتند: پروردگارا! ما را از سوی خودت رحمتی عطا کن و راه نجاتی برای ما فراهم نما (10) پس ما (پردۀ خواب را) در غار بر گوش شان زدیم و سال ها در خواب فرو رفتند (11) سپس آنان را بر انگیختیم تا بدانیم (و این امر آشکار گردد) که کدام یک از آن دو گروه، مدّت خواب خود را بهتر حساب کرده اند؟ (12) ما داستان آنان را بر طبق حقیقت برای تو باز گو می کنیم، آن ها جوانانی بودند که به پروردگار خود ایمان آورده بودند و ما بر هدایت شان افزودیم. (13)

1) - راوندی با سند خود از عبد اللّه بن يحيى كاهلی روایت کرده، که گفت:

امام صادق علیه السلام ياد آور اصحاب کهف شد و فرمود: اگر قوم شما، شما را به همان چیزی که قوم آنان مأمور و مجبور شان کردند، مجبور تان می نمودند، شما هم برنامه آنان را انجام دهید.

سؤال شد: قوم آنان بر چه چیزی تکلیف و مجبور شان کردند؟

فرمود: آنان را وا دار و مجبور به شرک - به خدا - کردند، پس شرک را آشکار کرده و ایمان را پنهان داشتند تا زمانی که فرَج و گشایشی برای شان حاصل گردید.

و فرمود: اصحاب کهف (در ظاهر) دروغ گفتند و (خداوند) آنان را پاداش داد و (در نهان) راست گفتند و (باز هم خداوند) پاداش شان داد.

و فرمود: اصحاب کهف اهل صرّافی در کلام بودند نه در درهم (و دینار).

و فرمود: اصحاب کهف بدون میعاد و پیش بینی (از شهر) بیرون رفتند و چون به بیابان رسیدند از یک دیگر عهد و پیمان گرفتند (که اسرار و ایمان حقیقی خود را برای دیگران فاش نکنند)، سپس یکی از آن ها گفت: عقیده خود را ظاهر و آشکار نمایید، پس چون آشکار کردند همگی بر یک امر و یک عقیده بودند.

و فرمود: اصحاب کهف ایمان خود را پنهان داشته و کفر را آشکار کردند، پس پاداش و ثواب آنان نسبت به آشکار کردن کفر، نسبت به مخفی داشتن ایمان، عظیم تر بود.

ص: 100

و قال: ما بلغت تقيّة أحد ما بلغت تقيّة أصحاب الكهف، و إن كانوا ليشدّون الزنانير، و يشهدون الأعياد فأعطاهم اللّه أجرهم مرّتين.

تفسير العيّاشي عن الكاهلى مثله. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَكَةِ اسْجُدُوا لِأَدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ، أَفَتَتَّخِذُونَهُ، وَ ذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِى وَ هُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّلِمِينَ بَدَلًا﴾ (50)

76/[2] - العلّامة المجلسي: عن جميل بن درّاج، قال:

سألت أبا عبد اللّه علیه السلام، عن إبليس أكان من الملائكة؟ أو كان يلي شيئا من أمر السماء ؟

قال: [إنّه] لم يكن من الملائكة، و كانت الملائكة ترى أنّه منها، و كان اللّه يعلم أنّه ليس منها ولم يكن يلي شيئاً من أمر السماء، ولا كرامة، فأتيت الطيّار فأخبرته بما سمعت فأنكر و قال: كيف لا يكون من الملائكة؟

و اللّه (تبارك و تعالى) يقول للملائكة: ﴿ أسْجُدُوا لِأَدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ﴾ ، فدخل عليه الطيّار فسأله و أنا عنده، فقال له:

جعلت فداك! قول اللّه عزّ وجلّ: ﴿ يَا أَيُّهَا الذينَ آمَنُوا﴾، في غير مكان في مخاطبة المؤمنين، أيدخل في هذه المنافقون؟

قال: نعم، يدخل في هذه المنافقون و الضلّال و كلّ من أقرّ بالدعوة الظاهرة. (2)

ص: 101

و فرمود: تقیّه هیچ فردی به اندازه و اهمیت تقیّه اصحاب کهف نرسیده است، اگر چه آنان کمر بند هایی را (که مخصوص مراسم جشن بت پرستی بود) به کمر خود می بستند و در (مراسم) جشن ها شرکت می کردند و خداوند پاداش آنان را دو برابر عطای شان نمود.

و عیاشی نیز در تفسیر خود همین حدیث را روایت کرده است.

فرمایش خداوند متعال: زمانی را (به یاد آورید) که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده کنید! آن ها همگی سجده کردند جز ابلیس - که از جن بود - و از فرمان پروردگارش سر پیچی (و معصیت) کرد، آیا او و فرزندانش را به جای من، اولیای خود انتخاب می کنید؟! در حالی که آن ها (همگی) دشمن شما هستند، (این انتخاب) چه جایگزینی بدی برای ستم کاران خواهد بود! (50)

2) - علامۀ مجلسی به نقل از عیاشی از جمیل بن درّاج روایت کرده، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد ابلیس سؤال کردم: آیا از فرشته ها بود؟ و یا این که نسبت به بعضی از امور آسمان ها اختیاراتی داشت؟ فرمود: او از فرشته ها نبود اگر چه فرشته ها گمان می کردند که از آن ها می باشد و خداوند می دانست که از آن ها نمی باشد و نسبت به امور آسمان ها هم اختیار و کرامتی نداشت.

پس نزد طیّار آمدم و آن چه را که از حضرت شنیده بودم، گزارش دادم ولی او نپذیرفت و گفت: چگونه از فرشته ها نبوده؟ و حال آن که خداوند به فرشته ها می فرماید: «برای آدم سجده کنید، پس همگان غیر از ابلیس سجده کردند»، سپس طیّار بر حضرت وارد شد و من نیز حضور داشتم، پس اظهار داشت: فدایت گردم! فرمایش خداوند عزیز و جلیل: «ای کسانی که ایمان آورده اید»، در موارد متعددی (در آیات قرآن) وارد شده و مؤمنین مورد خطاب قرار گرفته اند، آیا منافقین هم داخل در این خطاب هستند؟ فرمود: بلی، منافقین، گم راهان و هر فردی که بر حسب ظاهر به آن دعوتی که شده اقرار نماید، داخل در این خطاب خواهد بود.

ص: 102

﴿ قوله تعالى: فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَهُ ءَاتِنَا غَدَآءَنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا﴾ (62)

77/ [2] - الشيخ الحويزي: عن العيّاشي:

عن ليث بن أبي سليم، عن أبي جعفر علیه السلام، [قال]: شكا موسى علیه السلام إلى ربّه الجوع في ثلاثة مواضع: ﴿ ءَاتِنَا غَدَآءَنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا﴾ ، ﴿ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْراً﴾، ﴿ رَبِّ إِنِّى لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ﴾ (1) ، قال: إنّما على الطعام. (2)

﴿ قوله تعالى: قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَى أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَة وَحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُواْ لِقَاءَ رَبِّهِ، فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَلِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا﴾ (110)

78/ [4] - العلّامة المجلسي: حدّث أبو المفضّل محمّد بن عبد اللّه، عن ابن العيّاشي، عن أبيه، عن جعفر بن أحمد بن معروف، عن العمركي بن عليّ ، عن عبد اللّه بن الوليد النخعي، عن فضيل بیّاع الملا (3) ، عن أبي حمزة الشمالي، عن أبي جعفر علیه السلام ، قال : ما نوى عبد أن يقوم أيّة ساعة نوى يعلم اللّه ذلك منه، إلّا و كّل به ملكين يحرّكانه تلك الساعة. (4)

ص: 103

فرمایش خداوند متعال: هنگامی که از آن جا گذشتند، (موسی) به یار هم سفر خود گفت: غذای ما را بیاور، که سخت از این سفر خسته شده ایم! (62)

3) - حویزی به نقل از عیاشی از لیث بن ابی سُلّیم روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: موسی علیه السلام در سه مورد از گرسنگی به پروردگار خود شکایت کرد: «غذای ما را بیاور که در این سفر خسته و گرسنه شده ایم»، «در مقابل آن، اُجرت (طعام و خوراک) دریافت می کردی»، «پروردگارا ! نسبت به آن چه بر من نازل نمودی فقیر و تهی دست هستم»، فرمود: همانا او اراده طعام کرده است.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: من فقط بشری همانند شما هستم (امتیاز من بر شما این است که) بر من وحی می شود بر این که تنها خدا و معبود شما، معبود یگانه است پس هر کسی که به ملاقات پروردگارش امیدوار باشد، باید کار شایسته ای را انجام دهد و هیچ کسی را در عبادت پروردگار خود شریک نگرداند! (110)

4)- هم چنین علامۀ مجلسی به نقل از عیاشی نقل نموده که با سند خود از ابو حمزۀ ثمالی روایت کرده است:

امام باقر علیه السلام فرمود: چنان چه بنده ای نیت کند که در ساعتی (از خواب بیدار شود و) برخیزد، خداوند نیت او را می داند و دو فرشته برای او مأمور می نماید تا او را در همان ساعت حرکت دهند.

ص: 104

فرمایش خداوند متعال: (موسی اظهار داشت:) پروردگارا! سینه ام را گشاده گردان (25) و کارم را برایم آسان نما (26) و گره از زبانم بگشای (27) تا (شنودگان) سخنان مرا بفهمند (28) و وزیری از خاندانم برای من قرار ده (29) برادرم هارون را (30) با او پشت (و پشتوانۀ عملی) مرا محکم کن (31) و او را در کارم شریک گردان (32) تا تو را بسیار تسبیح گوییم (33) و تو را بسیار یاد کنیم (34) چرا که تو همیشه از حال ما آگاه بوده ای. (35)

1) - حسکانی به نقل از اسماء بنت عُمیس روایت کرده است، که گفت:

از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم شنیدم که اظهار می داشت: خداوندا! همانا من هم چنان که برادرم موسی مطرح می کرد، مطرح می کنم: خداوندا! برای من وزیری از خانواده ام _ برادرم علی را - قرار بده، به وسیلۀ او پشت مرا محکم گردان، او را در امور (و برنامه های) من شریک نما، تا تو را بسیار تسبیح بگوییم و تو را بسیار یاد آور باشیم، همانا تو به (امور) ما آگاه و بینا هستی.

و هم چنین صبّاح بن مزنی به نقل از حارث این حدیث را روایت کرده، هم چنان که در کتاب عیاشی (1) و نیز کتاب فرات موجود است.

ص: 106

80/ [2] - الحاكم الحسكاني: و [رواه أيضاً] حصين [بن يزيد] ، عن أسماء، حدّثني عليّ بن موسى بن إسحاق، عن محمّد بن مسعود بن محمّد (أبي النضر العّياشي) المفسّر، قال: حدّثنا نصر بن محمّد البغدادي، قال: حدّثنا أحمد بن الحسين بن عبد الملك بن أبي الزاهرية الكوفي، قال: حدّثنا أحمد بن المفضّل، قال: حدثنا جعفر الأحمر، عن عمران بن سليمان، عن حصين، عن أسماء بنت عميس، قالت:

﴿ قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: أقول كما قال أخي موسى: ﴿ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَ يَسِّرْ لِيَ أَمْرِى﴾ ... ﴿ وَ اجْعَل لِى وَزِيرًا مِنْ أَهْلِى﴾ عليّاً أخى﴾. (1)

﴿ قوله تعالى: ﴿ وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا ثُمَّ اهْتَدَى﴾ (82)

81/[3] - ابو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي من عدّة طرق :

قال أبو جعفر الباقر علیه السلام: ﴿ ثُمَّ اهْتَدَى﴾ إلى ولايتنا أهل البيت علیهم السلام، فو اللّه ! لو أنّ رجلاً عبد اللّه عمره ما بين الركن و المقام، ثمّ لم يجيء بولايتنا لأكتبه اللّه في النار على وجهه.

رواه الحاكم الحسكاني بإسناده، و أورده العيّاشي في تفسيره من عدّة طرق. (2)

﴿ قوله تعالى: قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَيَوةِ أَن تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَ إِنَّ لَكَ مَوْعِدًا لَّن تُخْلَفَهُ، وَ انظُرْ إِلَى إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ مَاكِفًا لتحرفَنَّهُ, ثُمَّ لَتَنسِفَنَّهُ، فِي الْيَمَ نَسْفًا﴾ (97)

ص: 107

2) - هم چنین حسکانی به نقل از عیاشی، از اسماء بنت عُميس روایت کرده است، که گفت:

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم اظهار داشت: من هم چنان که برادرم موسی مطرح می کرد، مطرح می کنم: «پروردگارا! مرا شرح صدر و قلب عنایت فرما، امور مرا آسان گردان» ... نو برای من وزیری از خانواده ام» - برادرم علی را - قرار بده.

فرمایش خداوند متعال: و به درستی که من هر کسی را که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح و شایسته انجام دهد، سپس هدایت شود، او را می آمرزم. (82)

3) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، با سند های مختلفی روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام (در مورد فرمایش خداوند متعال): «سپس هدایت یافت» فرمود: بر (اقرار و پذیرش) ولایت ما اهل بیت (رسالت) هدایت یافته است، به خدا سوگند! چنان چه مردی خداوند را در تمام عمرش در محلِ بین رکن و مقام (حضرت ابراهیم علیه السلام) عبادت و پرستش کند و به ولایت گرایش نداشته باشد، خداوند او را بر رو و چهره در آتش می اندازد.

فرمایش خداوند متعال: (موسی به سامری) گفت: برو، که بهرۀ تو در زندگی دنیا این است که (هر کسی به تو نزدیک شود) بگویی: با من تماس نگیر! و تو وعده گاهی (از عذاب خدا) داری، که هرگز تخلّف نخواهد شد! (اکنون) بنگر به این معبودت که پیوسته آن را پرستش می کردی! و ببین ما آن را نخست می سوزانیم و سپس ذرات آن را به گونه ای در دریا می پاشیم. (97)

ص: 108

82/ [4] - الشيخ المفيد قال: أخبرني الشريف أبو عبد اللّه محمّد بن الحسن الجواني، قال: أخبرني أبو طالب المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي العمري، عن جعفر بن محمّد بن مسعود، عن أبيه [العيّاشي]، قال: حدّثنا نصر بن أحمد، قال: حدّثنا عليّ بن حفص، قال: حدّثنا خالد القطواني، قال: حدّثنا يونس بن أرقم، قال: حدّثنا عبد الحميد بن أبي الحنساء، عن زياد بن يزيد، عن أبيه، عن جدّه فروة الظفاري، قال:

سمعت سلمان رحمة اللّه يقول : قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: تفترق أمّتي ثلاث فرق، فرقة على الحقّ لا ينقص الباطل منه شيئاً، يحبّوني و يحبّون أهل بيتي، مثلهم كمثل الذهب الجيّد كلّما أدخلته النار فأوقدت عليه لم يزده إلاّ جودة، و فرقة على الباطل لا ينقص الحقِّ منه شيئاً، يبغضوني و يبغضون أهل بيتي، مثلهم مثل الحديد كلّما أدخلته النار فأوقدت عليه لم يزده إلاّ شرّاً، و فرقة مدهدهة على ملّة السامري لا يقولون: ﴿ لَا مِسَاسَ﴾، لكنّهم يقولون: لا قتال، إمامهم عبد اللّه بن قيس الأشعري. (1)

ص: 109

4) - شیخ مفید با سند خود از عیاشی روایت کرده که او نیز با سند خود از سلمان (فارسی) رحمة اللّه روایت کرده است، که گفت:

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: امّت من به سه گروه متّفرق و پراکنده خواهند شد: گروهی بر حقّ می باشند و باطل، کم ترین چیزی از (ایمان) آنان نکاهد، من و اهل بیت مرا دوست می دارند، مثل آنان همانند طلای خالص و نابی است که هر چند آن را در آتش بگذاری و آتش را بر آن شعله ور تر کنی بر میزان خوبی و خالص شدن آن افزوده گردد (چیزی از اصل آن نکاهد).

و گروهی بر باطل می باشند و حق، کم ترین چیزی از آن نکاهد، آن ها من و اهل بیت مرا دشمن می دارند، آن ها همانند آهنی هستند که هر چه آن را در آتش بیندازی و بر آن بدمی، بر بدی و نا خالصی آن افزوده گردد و گروهی مضطرب و متزلزل خواهند بود که بر آئین سامری هستند ولیکن نمی گویند: «به ما دست نزنید» بلکه می گویند: جنگ و جدالی نیست (و دست از آن بردارید)، پیشوای آنان عبد اللّه بن قیس اشعری است.

ص: 110

فرمایش خداوند متعال: اگر در آسمان و زمین، غیر از «اللّه» خدایان دیگری هم می بود، (نظام آسمان و زمین) فاسد می شد (و اوضاع جهان به هم می خورد)، منزه است خداوند پروردگار عرش، از توصیفی که آن ها برایش می کنند! (22)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی در تفسیر خود از فتح بن یزید جرجانی روایت کرده است، که گفت:

به امام رضا علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم! خداوند قدیم و سبحان، چیزی را که نبوده و ایجاد نگشته، آیا می داند که اگر می بود چگونه می بود؟

فرمودک وای بر تو! همانا (فهمیدن جواب) سؤال تو بسیار مشکل است، آیا فرمایش خداوند عزیز و جلیل را نخوانده ای که می فرماید: «اگر در آسمان و زمین خدایانی غیر خدای یکتا می بودند، هر آینه در آسمان و زمین فساد واقع می شد»، و (نیز فرموده است:) «اگر خدایان متعددی می بودند بعضی بر بعض دیگر برتری پیدا می کردند» (و در نتیجه اختلاف به وجود می آمد)؟

و حضرت افزود: و خداوند به نقل از گفتار اشقيا (اهل آتش جهنم) حکایت می نماید که می گویند: «پروردگارا! ما را به (دنیا) باز گردان تا کار های شایسته و پسندیده کنیم غیر از آن چه را که انجام می دادیم». و خداوند متعال می فرماید: «اگر باز گردند، همان کاری را که از (انجام) آن نهی شده بودند، مرتکب خواهند شد، همانا آن ها دروغ گو هستند»، پس (خداوند متعال) موقعیت و کیفیت چیزی را که نبوده و نیست، می دانسته که اگر می بود چه می بود، به درستی که او شنوا، آگاه و دانا است.

فرمایش خداوند متعال: آن افراد گفتند: خداوند رحمان، فرزندی را برای خود انتخاب کرده است، او (از هر نوع عیب و نقص و داشتن فرزند) منزّه است، آن ها (یعنی فرشته ها) بندگان شایستۀ او هستند (26) هرگز در گفتار بر او پیشی نمی گیرند و (پیوسته) به فرمان او عمل می کنند. (27)

ص: 112

84 / [2] - الكشّي: حدّثني محمّد بن مسعود [العيّاشي]، قال: حدّثني أسحاق بن محمّد البصري، قال: حدّثني عبد اللّه بن القاسم، عن خالد الجّوان، قال:

كنت أنا و المفضّل بن عمر و ناس من أصحابنا بالمدينة، و قد تكلّمنا في الربوبيّة، قال، فقلنا: مروا إلى باب أبي عبد اللّه علیه السلام حتّى نسأله.

قال: فقمنا بالباب، قال: فخرج إلينا و هو يقول: ﴿ بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ * لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِهِ، يَعْمَلُونَ﴾ . (1)

﴿ قوله تعالى: أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَهُمَا وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيْ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ﴾ (30)

85/ [3] - أبو علىّ الطبرسي:

روى العيّاشي بإسناده عن الحسين بن علوان، قال:

سُئل أبو عبد اللّه علیه السلام عن طعم الماء؟

قال: سل تفقّهاً ولا تسأل تعنّتاً، طعم الماء طعم الحياة، قال اللّه سبحانه: ﴿ وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيّ ﴾ (2)

﴿ قوله تعالى: إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ، مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنتُمْ لَهَا عَكِفُونَ﴾ (52 )

ص: 113

2) - ابو عمرو کشّی به نقل از عیاشی و با سند او از خالد الجوّان روایت کرده است، که گفت:

من و مفضّل بن عمر با تعدادی از اصحاب در مدینه بودیم و پیرامون ربوبیّت (در رابطه با ائمه علیهم السلام) گفت گو می کردیم، سپس گفتیم: نزد امام صادق علیه السلام برویم و از او سؤال کنیم.

پس بر خاستیم و به منزل حضرت رفتیم و حضرت نزد ما آمد و می فرمود: «بلکه ایشان بندگانی گرامی و اکرام شده هستند * بر خداوند در هیچ گفتاری سبقت نمی گیرند و به فرمان او عمل می کنند».

فرمایش خداوند متعال: آیا آن هایی که کافران شدند، ندیده اند که آسمان ها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آن ها را از یک دیگر باز کردیم و هر چیز زنده ای را از آب قرار دادیم؟! آیا ایمان نمی آورند؟! (30)

3) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از حسین بن علوان روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در رابطه با طعم و مزه آب سؤال کردند؟

فرمود: سؤال کردنت برای فهمیدن باشد نه برای رنج دادن، مزه آب مزه زندگی است، هم چنان که خدای سبحان فرموده: «و هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم».

توضیح این که فرموده: مزه زندگی است، یعنی بهترین مزه است و چون بزرگ ترین وسیله ای برای زنده بودن می باشد، پس گویا مزه زندگی دارد.

فرمایش خداوند متعال: آن هنگامی که (ابراهیم) به پدرش (یعنی آزر، که او را تحت تکفّل داشت و در حقیقت عمویش بود) و به قومش گفت: این مجسمه های بی روح چیست که شما همواره آن ها را پرستش می کنید؟! (52)

ص: 114

86 / [4] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده: عن الأصبغ بن نباتة [قال]:

إنّ عليّاً علیه السلام امر بقوم يلعبون الشطرنج، فقال: ﴿ مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنتُمْ لَهَا عَكِفُونَ﴾ ، لقد عصيتم اللّه و رسوله. (1)

ص: 115

4) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی و با سند او از اصبغ بن نباته روایت کرده است، که گفت:

امام علی علیه السلام به گروهی بر خورد کرد که به وسیلۀ شطرنج مشغول (و سرگرم) بازی بودند، فرمود: «این مجسمه ها (و پیکره هایی) که به آن ها مشغول گشته اید، چیست؟»، شما خداوند و رسولش را معصیت می کنید.

ص: 116

فرمایش خداوند متعال: و گروهی از مردم بدون هیچ دانش و هیچ هدایت و کتاب روشنایی بخش، دربارۀ خدا مجادله می کنند! (8) آن ها با تکبّر و بی اعتنایی (نسبت به سخنان الهی)، می خواهند مردم را از راه خدا گم راه گردانند، برای آن ها در دنیا رسوایی است و در قیامت عذاب سوزانی خواهد بود که به او می چشانیم. (9)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی روایت کرده است، که:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و برخی از مردم کسانی هستند که در راه خدا بدون علم و بدون هدایت و کتابی روشن گر، مجادله می کنند * تا افراد را از مسیر (دین) خدا منحرف و گم راه کنند»، فرمود: منظور همان فرد اولی است که (از روی اعتراض و خود خواهی) صورت خود را به طرف دومی بر گرداند و سبب آن این بود که چون رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم امام علی علیه السلام را به عنوان پرچم دار (اسلام) برای مردم تعیین و معرّفی نمود (آن دو نفر) گفتند: ما به این (عهد و بیعت) هرگز وفا دار نخواهیم ماند.

فرمایش خداوند متعال: و (به خاطر آور) زمانی را که جای خانه (کعبه) را برای ابراهیم آماده نمودیم (تا خانه را بنا کند و به او گفتیم:) چیزی را همتای من قرار مده! و خانه ام را برای طواف کنندگان و قیام کنندگان و رکوع کنندگان و سجود کنندگان (از آلودگی بت ها و از دیگر انواع آلودگی ها) پاک ساز! (26)

2) - و نیز ابو الحسن فتونی از عیاشی روایت کرده است، که امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و خانۀ (کعبه) مرا برای طواف کنندگان، معتکفان، ركوع و سجده کنندگان پاک و تطهیر نمایید»، فرمود: برای (ورود و حضور) آل محمد علیهم السلام (تطهیر از وجود بت ها انجام گیرد).

فرمایش خداوند متعال: سپس، باید آلودگی های خود شان را بر طرف سازند و به نذر های خود وفا کنند و در اطراف خانۀ گرامی کعبه، طواف کنند. (29)

ص: 118

89/ [3] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود (العيّاشي)، عن أبيه، قال: حدّثنا إبراهيم بن عليّ ، عن عبد العظيم بن عبد اللّه الحسني، عن الحسن بن محبوب، عن معاوية بن عمّار، عن أبي عبد اللّه علیه السلام في قول اللّه عزّ و جلّ: ﴿ ثُمَّ لْيَقْضُواْ تفَثَهُمْ﴾ ، قال:

هو الحفوف و الشعث قال: و من التفث أن تتكلّم في إحرامك بكلام قبيح، فإذا دخلت مكّة فطفت بالبيت و تكلّمت بكلام طيّب كان ذلك كفّارته. (1)

90 / [4] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي - رحمه اللّه - قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود (العيّاشي)، عن أبيه، عن حمدويه، قال: حدثّنا محمّد بن عبد الحميد، عن أبي جميلة، عن عمرو بن حنظلة، عن أبي عبد اللّه علیه السلام ، قال:

سألته عن التفث؟

قال: هو حفوف الرأس. (2)

91 / [5] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي - رحمه اللّه - قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود (العيّاشي)، عن أبيه، قال: حدّثنا محمّد بن نصير، قال: حدّثنا محمّد بن عيسى، عن ابن أبي عمير، عن حمّاد بن عثمان، عن الحلبي، عن أبي عبد اللّه علیه السلام قال:

سألته عن التفث؟

فقال: هو الحلق، و ما فى جلد الإنسان. (3)

ص: 119

3) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی، با سند او از معاوية بن عمّار روايت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام در تفسیر فرمایش خدای عزیز و جلیل: «باید آلودگی های خود را بر طرف سازند»، فرمود: منظور استعمال نکردن بوی خوش و روغن نزدن به موی سر است که خشک شده و ژولیده گردد.

و فرمود: منظور از جمله «تَفَتْ» آن است که اگر در حال احرام خود، سخن زشتی گفته باشی، چون وارد مکه شدی و اطراف کعبه طواف نمودی، سخن خوب و صواب گویی، تا کفّارۀ آن باشد.

4) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی، با سند او از عمرو بن حنظله روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در تفسیر مورد معنای «تفث» سؤال کردم؟

فرمود: منظور از کلمۀ «تفث»، کوتاه و پاک گرداندن (مو های) سر می باشد.

5) - هم چنین شیخ صدوق به نقل از عیاشی، با سند او از حلبی روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در تفسیر مورد معنای «تفث» سؤال کردم؟

فرمود: منظور از آن، تراشیدن (مو های سر و پاک گرداندن آن) و نیز آن چه در بدن (مانند زیر بغل و اطراف عانه) باشد.

ص: 120

﴿ قوله تعالى: ذَلِكَ وَ مَن يُعَظِّمْ حُرُمَتِ اللّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِى وَ أُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَمُ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَنِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ النُّورِ ﴾ (30)

92 / [6] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود (العيّاشي)، عن أبيه، عن الحسين بن إشكيب، قال: حدّثنا محمّد بن السرّي، عن الحسين بن سعيد، عن أبي أحمد محمّد بن أبي عمير، عن عليّ بن أبي حمزة، عن عبد الأعلى، قال:

سألت جعفر بن محمّد علیه السلام عن قول اللّه عزّ وجلّ: ﴿ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَنِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾ ؟

قال: ﴿ الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَنِ﴾ ، الشطرنج، و ﴿ قَوْلَ الزُّورِ﴾ ، الغناء.

قلت: قوله عزّ وجَلَّ: ﴿ وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلُّ عَن سَبِيلِ اللّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ﴾ (1) ؟

قال: منه الغّناء. (2)

﴿ قوله تعالى: الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَرِهِم بِغَيْرِ حَقٍ إِلَّا أَن يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَمِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللّهِ كَثِيرًا وَ لَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾ (40)

93/ [7] - ابن شهر آشوب: [ عن العيّاشي، عن ]، محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، ﴿ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَرِهِم﴾، قال: نزلت فينا. (3)

ص: 121

فرمایش خداوند متعال: (آن مناسک و برنامه های حج) این است (که بیان شد) و هر کسی که برنامه های الهی را بزرگ شمارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است و چهار پایان برای شما حلال شده، مگر آن چه که (ممنوع بودنش) برای شما خوانده شود، از پلیدی های بت ها اجتناب کنید و از سخن باطل (و نا حق) بپرهیزید. (30)

6) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی، با سند او از عبد الأعلى روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام دربارۀ تفسیر فرمایش خداوند عزیز و جلیل: «پس از (انواع) پلیدی بت ها و از گفتار زور و باطل (مانند: دروغ و سخنان لهو و غنا) دوری کنید»، سؤال کردم؟

فرمود: منظور از «پلیدی»، شطرنج است و منظور از «گفتار زور و باطل»، غنا و آوازه خوانی است. عرض کردم: (معنای) فرمایش خداوند عزیز و جلیل: «و بعضی از مردم کسانی هستند که سخنان لغو و باطل را بدست می آورند تا مردم را بدون علم و آگاهی از راه خدا باز دارند»، (چیست)؟

فرمود: غنا (و موسیقی) یکی از مصادیق آن می باشد.

فرمایش خداوند متعال: آن هایی که از خانه و شهر خود، به نا حق رانده شدند، غیر از این نبود که می گفتند: پروردگار ما، خدای یکتاست. و اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیلهٔ بعضی دیگر دفع نکند، دیر ها و صومعه ها و معابد یهود و نصارا و مساجدی که نام خدا در آن ها بسیار برده می شود، ویران می گشت! و خداوند کسانی که (دین) او را یاری (و از دین و حریم او دفاع) کنند، یاری می نمایند، خداوند قوی و شکست نا پذیر است. (40)

7) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «آن کسانی که از دیار و کاشانه خود رانده و بیرون شدند»، فرمود: در مورد ما (اهل بیت رسالت) نازل شده است.

ص: 122

﴿ قوله تعالى: فَكَأَتِن مِن قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَهَا وَ هِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَ بِئرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَّشِيدٍ﴾ (45)

94 / [8] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفرّ العلوي السمرقندي رحمة اللّه ، قال : حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود [ العيّاشي ]، عن أبيه، عن إسحاق بن محمّد، قال: أخبرني محمّد بن الحسن بن شمّون، عن عبد اللّه بن عبد الرحمان الأصمّ، عن عبد اللّه بن القاسم البطل، عن صالح بن سهل أنّه قال : أمير المؤمنين علیه السلام هو «القَصْرِ المَشِيدِ»، و «البِئرِ المُعَطَّلَةِ»، فاطمة و وُلدها معطّلين من الملك. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيِّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَنُ فِى أُمْنِيَّتِهِ، فَيَنسَخُ اللّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَنُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ ءَايَتِهِ، وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾ (52)

95/ [1] - رجال الكشّي: محمّد بن مسعود [ العيّاشي ] ، عن عليّ بن الحسن، عن العبّاس بن عامر، عن أبان بن عثمان، عن الحارث بن المغيرة، قال:

قال حُمران بن أعين: إنّ الحكم بن عُيينة يروي عن عليّ بن الحسين علیه السلام: إنّ علم عليّ علیه السلام في آية، نسأله فلا يخبرنا.

قال حُمران: سألت أبا جعفر علیه السلام، فقال : إنّ عليّاً علیه السلام كان بمنزلة صاحب سليمان و صاحب موسى، ولم يكن نَبِيّاً ولا رسولاً، ثمّ قال: ﴿ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيَّ ﴾ ولا مُحَدَّث.

قال: فعجب أبو جعفر علیه السلام. (2)

ص: 123

فرمایش خداوند متعال: چه بسیار شهر ها و آبادی هایی که آن ها را نابود و (اهالی آن ها را) هلاک کردیم و (مردمانش) ستم گر بودند، پس (ساختمان ها) بر سقف های خود فرو ریخت! (یعنی نخست سقف ها ویران گشت و بعد دیوار ها بر روی سقف ها فرو ریخت) و چه بسیار چاهی پر از آب و چه بسیار قصر های محکم و مرتفع که بی صاحب ماندند! (45)

8) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی، با سند او از عبد اللّه بن قاسم بطل روايت کرده است، که گفت: از صالح بن سهل نقل شده که مقصود از «کاخ استوار و سر بفلک کشیده»، امیر المؤمنین علیه السلام است و مقصود از «چاه معطّل مانده»، حضرت فاطمه و فرزندان او علیهم السلام ،هستند، که از رسیدن به زمام داری مسلمین باز داشته شده اند. (1)

فرمایش خداوند متعال: هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم مگر این که هر گاه آرزو می کرد (و طرحی برای پیش برد اهداف الهی می ریخت)، شیطان آرزو ها و القائاتی در آن می کرد، ولی خداوند القائات شیطان را از میان می برد، سپس (خداوند) آیات خود را استحکام می بخشید و خداوند علیم و حکیم است. (52)

9) - کشّی به نقل از عیاشی، با سند او از حُمران بن اعین روایت کرده، که گفت: حكم بن عُيّينه از امام سجّاد علیه السلام روایت کرده که فرمود: علوم امام علی علیه السلام در یک آیه است، که ما از آن حضرت سؤال می کنیم و او به ما خبر نمی دهد، حمران گوید: (این مطلب را) از امام باقر علیه السلام سؤال کردم و حضرت فرمود: همانا امام علی علیه السلام مانند صاحب سلیمان و صاحب موسی علیه السلام بود، ولی او پیامبر و رسول نبود، سپس افزود: «و پیش از تو رسولی و پیامبری را نفرستاده ایم» و نه (برای) حدیث (وحی) شنونده ای. راوی گوید: امام باقر علیه السلام (از طرح چنین مطلبی) شگفت زده شد. (2)

ص: 124

فرمایش خداوند متعال: و ما فرزند مریم (عیسی) و مادرش را آیت و نشانه ای قرار دادیم و آنان را در سر زمین مرتفعی که دارای امنیّت و آب جاری بود، جای دادیم (50) ای پیامبران! از غذا های پاکیزه بخورید و عمل صالح و شایسته انجام دهید، که من به آن چه انجام می دهید، آگاه هستم. (51)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی و با سند او از سعد اسکاف روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام به نقل از فرمایش امیر المؤمنین علیه السلام روایت نموده که در مورد فرمایش خدای عزّ و جلّ: «و مریم و پسرش را (وقتی که از یهود کناره گیری کردند) در زمینی بلند جای دادیم، جایی که می توان بر آن آرام گرفت، و آبی که روی زمین در جریان است»، فرمود: منظور از «ربوه» کوفه، و از «قرار» مسجد کوفه و از «معین» آب فرات می باشد.

2) - کشّی به نقل از عیاشی و با سند او به نقل از حنّان بن سدیر، از پدرش روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: گروهی معتقد هستند که شما خدایانی هستید و (برای اثبات ادعای خود) از قرآن برای ما تلاوت می کنند: «ای رسولان ما! از چیزی های پاک و پاکیزه بخورید و کار های شایسته انجام دهید، به درستی که من به آن چه انجام می دهید دانا هستم».

فرمود: ای سدیر! گوش ،چشم ، موی ، پوست، گوشت و خون من از این افراد بیزار است، خدا و رسولش از آن ها بیزار هستند، این ها بر دین من و دین پدران من نیستند، خداوند من و آن ها را در روز قیامت جمع نخواهد کرد مگر این که بر آن ها خشمگین خواهد بود.

ص: 126

قال: قلت: فما أنتم، جعلت فداك ؟!

قال: خزّان علم اللّه، و تراجمة وحي اللّه و نحن قوم معصومون، أمر اللّه بطاعتنا و نهى عن معصيتنا، نحن الحجّة البالغة على من دون السماء و فوق الأرض.

قال الحسين بن إشكيب: سمعت من أبي طالب، عن سدير إن شاء اللّه. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ لَقَدْ أَخَذْنَهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَكَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا يَتَضَرَّعُونَ﴾ (76)

98/ [3] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي السمرقندي رحمة اللّه، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود، عن أبيه [العيّاشي]، قال: حدّثنا محمد بن نصير، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن عيسى، عن الحسين بن سعيد، عن ابن أبي عمير، عن أبي أيوّب الخزّاز، عن محمّد بن مسلم، عن أبي عبد اللّه علیه السلام في قول اللّه عزّ وجلّ: ﴿ فَمَا اسْتَكَانُوا لِرَبِّهِمْ وَ مَا يَتَضَرَّعُونَ﴾.

قال: «التضرّع»، رفع اليدين. (2)

ص: 127

عرض کردم: فدایت گردم! پس شما چه هستید؟

فرمود: ما گنجینه های علوم خداوند، مترجمین وحی او هستیم، ما گروهی معصوم (از هر گناه و خطایی) هستیم که خداوند دستور فرمان برداری از ما را (به آفریده هایش) داده و نا فرمانی و مخالفت با ما را نهی نموده است، ما حجت بالغۀ خداوند - بر هر چیزی که پایین تر از آسمان و بالای زمین است - می باشیم. (1)

فرمایش خداوند متعال: و به تحقیق ما آن ها را به وسیلۀ عذاب و بلا گرفتار ساختیم (تا بیدار شوند)، پس آنان نه در برابر پروردگار شان تواضع کردند و نه به در گاهش تضرّع می کنند. (76)

3) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی و با سند او از محمد بن مسلم روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خدای عزیز و جلیل: «پس برای پروردگار خود فروتنی نکردند و زاری ننمودند»، فرمود: «تضرّع» بلند کردن دو دست (در حال دعا و قنوت نماز) می باشد.

ص: 128

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که کافر شدند، اعمال شان هم چون سرابی در صحرای کویر است که انسان تشنه از دور آن را آب می پندارد اما هنگامی که نزدیک آن می آید چیزی نمی یابد و خدا را نزد آن می یابد که حساب او را به طور کامل می دهد و خداوند سریع حساب رسی می نماید. (39)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که فرمود:

مقصود از «الذين كفروا»، بنی امیّه هستند، «هم چون سرابی می باشد که شخص تشنه آن را در زمینی هموار ببیند» منظور از «الظمأن» نعثل (عثمان) است که به همراه آن ها (بنی امیه) حرکت می کند، پس می گوید: شما را بر آب وارد می گردانم.

فرمایش خداوند متعال: خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده اند و کار های شایسته انجام داده اند وعده می دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آن ها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پا بر جا و ریشه دار خواهد ساخت و ترس شان را به امنیّت و آرامش تبدیل می نماید، آن چنان که تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند، آن ها افرادی فاسق هستند. (55)

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی روایت کرده است بر این که امام زین العابدین علیه السلام این آیه را «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کار های شایسته انجام داده اند، وعده می دهد که آنان را حاکمان روی زمین قرار خواهد داد،

ص: 130

الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِى ارْتَضَى لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا﴾، و قال: هم و اللّه! شيعتنا أهل البيت، يفعل اللّه ذلك بهم على يدي رجل منّا، و هو مهديّ هذه الأمّة، و هو الذي قال رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم : لو لم يبق من الدنيا إلّا يوم واحد لطوّل اللّه ذلك اليوم حتّى يلي رجل من عترتی، اسمه اسمي، يملأ الأرض عدلاً و قسطاً كما ملئت ظلماً و جوراً. (1)

ص: 131

همان گونه که به پیشینیان آنان خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پا بر جا و ریشه دار خواهد ساخت؛ و ترس شان را به امنیت و آرامش تبدیل می نماید، (آن چنان) که تنها مرا می پرستند و به من شرک نمی آورند: تلاوت نمود و فرمود:

به خدا سوگند! آنان شیعیان ما اهل بیت (رسالت) هستند، خداوند این کار را برای آنان به دست مردی از ما انجام می دهد که مهدی این امت است، او همان کسی است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در حق او فرموده: اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند خداوند آن روز را به قدری طولانی می کند تا مردی از دود مان من که نامش نام من است، حاکم بر زمین شود و آن را پر از عدل و داد کند آن گونه که از ظلم و جور پر شده باشد.

ص: 132

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که هر گاه انفاق کنند، نه اسراف می نمایند و نه سخت گیری می کنند بلکه در میان این دو، حدّ اعتدالی دارند. (67)

1) - بحرانی به نقل از عیاشی از جابر روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «و آنان که چون هزینه می کنند اسراف نمی کنند و خِسّت نمی ورزند»، فرمود: اگر اسراف و زیاده روی کند، گناه است و اگر هم تنگ و سخت بگیرد باز هم گناه می باشد، «و میان این دو، راه اعتدال را می گیرند»، که (حدّ متوسط و میانه رَوی) حسنه و خوب است، پس بر تو باد که آن حسنه ای را که بین دو سیّئه است، انتخاب نمایی.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: پروردگارم برای شما ارزشی قائل نیست، اگر دعای شما نباشد، شما (آیات خدا و پیامبران را) تکذیب کردید و (این عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد. (77)

2) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی، از بُرید بن معاویه عِجلی روایت کرده است، که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم: قرآن را بسیار قرائت کردن، فضیلت بیش تری دارد و یا زیاد دعا و درخواست کردن حاجت؟

فرمود: زیاد دعا کردن (به درگاه خداوند) ارزش و فضیلت بیش تری دارد و سپس حضرت این آیه «بگو: اگر دعای شما نباشد، پروردگارم برای شما ارزشی قائل نمی باشد» را قرائت نمود.

ص: 134

فرمایش خداوند متعال: پس شفاعت کنندگانی برای ما وجود نخواهد داشت (100) و نه دوست گرم و پر محبّتی (101) پس اگر بار دیگر (به دنیا) باز گردیم از مؤمنین خواهیم گشت. (102)

1) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، از حُمران بن اعیّن روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! ما برای شیعیان خود، شفاعت می کنیم، به خدا سوگند! ما برای شیعیان خود، شفاعت می کنیم (دو بار فرموده است)، تا جایی که مردم بگویند: «و اکنون ما را شفیعانی نیست * و ما را دوست مهربانی نیست * اگر بار دیگر به دنیا باز گردیم از مؤمنان خواهیم گشت».

و در روایتی دیگر فرمود: تا جایی که دشمن ما بگوید:...

2) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، از ابان بن تغلب روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: همانا مؤمن روز قیامت برای اهل بیت خود شفاعت می کند و شفاعتش برای ایشان پذیرفته می باشد، تا جایی که خادم او باقی (و بلا تکلیف) بماند، پس انگشت سبابۀ خود را (به عنوان اجازۀ سخن) بالا می برد و می گوید: پروردگارا ! خدمت کار من (مانده است)، او مرا از گرما و سرما محافظت و نگه داری می کرد، سپس او را هم شفاعت می نماید.

3) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی در روایتی دیگر گوید:

امام باقر علیه السلام فرمود: به درستی که مؤمن در روز قیامت برای همسایه اش با این که حسنه ای هم ندارد، شفاعت می کند و می گوید: پروردگارا ! این همسایه من است، او اذیت و آزار را از من دفع می کرد، پس او را هم شفاعت می نماید. و به درستی که مؤمن (حدّاقل) تا سی نفر (انسان) را (می تواند) شفاعت کند.

ص: 136

﴿ قوله تعالى: وَ الشُّعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ ) (224)

106 / [4] - أبو علىّ الطبرسي قال في قوله تعالى: ﴿ وَ الشُّعَرَاء يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ﴾ : روى العيّاشي بإسناده عن أبي عبد اللّه علیه السلام، قال: هم قوم تعلّموا و تفقّهوا بغير علم، فضلّوا و أضلّوا. (1)

ص: 137

فرمایش خداوند متعال: و شاعران افرادی هستند که گم راهان از آنان تبعیت و پیروی می کنند. (224)

4) - هم چنین ابو علی طبرسی دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «و شاعران افرادی هستند که گم راهان از آنان تبعیت و پیروی می کنند»، گفته است:

عیّاشی با سند خود از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که فرمود: آن ها افرادی هستند که علم آموخته اند ولی بدون دانش (واقعی دین و معارف الهی) فقیه شده اند، پس خود گم راه شده و دیگران را هم گم راه کرده اند.

ص: 138

فرمایش خداوند متعال: (سلیمان) در جستجوی آن پرنده (هدهد) بر آمد و گفت: چرا هدهد را نمی بینم، یا این که او از غایب و پنهان شنوندگان است؟! (20)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی - با سند - روایت کرده است، که گفت:

ابو حنیفه به امام صادق علیه السلام گفت: چگونه سلیمان از بین پرندگان در جست جوی پرندۀ هُدهُد بر آمد؟

حضرت فرمود: چون هُدهُد آب را در درون زمین می بیند، همان طوری که شما روغن را در داخل شیشه می بینید، پس ابو حنیفه نگاهی به اصحاب خود کرد و خندید، امام صادق علیه السلام به او فرمود: چرا می خندی؟ ابو حنیفه پاسخ داد: چون بر شما پیروز گشتم - فدایت گردم! - حضرت فرمود: چگونه بر من پیروز شدی؟

گفت: کسی که آب را درون زمین می بیند، چگونه دام را روی زمین نمی بیند تا گردن (و افسار) آن را بگیرد (و از آن، صدمه و آسیبی نبیند)؟!

امام صادق علیه السلام فرمود: ای نعمان! آیا نمی دانی هنگامی که قضا و قَدر (خداوند) فرا رسد، چشم نا بینا می گردد. (1)

فرمایش خداوند متعال: آن کسی که دانشی از کتاب (آسمانی) داشت گفت: پیش از آن که چشم بر هم زنی، آن (تخت بلقیس) را نزد تو خواهم آورد! و هنگامی که (سلیمان) آن (تخت) را نزد خود ثابت و پا بر جا دید گفت: این از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمایش کند که آیا شکر او را بجا می آورم یا کفران و نا سپاسی می کنم؟! و هر کسی که شکر کند، به نفع خود شکر می کند و هر کسی که کفران نماید (به زبان خودش خواهد بود، همانا) پروردگار من، بی نیاز و کریم است! (40)

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - روایت کرده است، که گفت:

روزی موسی (مبرقع) فرزند امام جواد علیه السلام با یحیی بن اکثم ملاقات نمود و يحیی سؤال هایی را از او پرسید، موسی گفت:

ص: 140

فدخلت على أخي عليّ بن محمّد عليهم السلام بعد أن دار بيني و بينه من المواعظ حتّى انتهيت إلى طاعته، فقلت له: جعلت فداك! إنّ يحيى بن أكثم سألني عن مسائل، أفتيه فيها؟

فضحك، فقال: فهل أفتيته فيها؟

قلت: لا، قال: ولِمَ؟

قلت: لم أعرفها، قال: و ما هي؟

قلت: قال: أخبرني عن سليمان أكان محتاجاً إلى علم آصف بن برخيا؟

ثمّ ذكر المسائل الأخر.

قال: اكتب، يا أخي: بسم اللّه الرحمن الرحيم، سألت عن قول اللّه في كتابه: ﴿ قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَبِ﴾ ، فهو آصف بن برخيا، ولم يعجز سليمان عن معرفة ما عرفه آصف، لكنّه أحبّ أن يعرّف أمّته من الإنس و الجنّ أنّه الحجّة من بعده، و ذلك من علم سليمان أودعه آصف بأمر اللّه، ففهّمه اللّه ذلك لئلّا يختلف في إمامته و دلالته كما فهّم سليمان علیه السلام في حياة داود علیه السلام ليتعرّف إمامته و نبوّته من بعده لتأكيد الحجّة على الخلق. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةٌ مِّنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُواْ بِنَايَتِنَا لَا يُوقِنُونَ﴾ (82)

109 / [3] - أبو عليّ الطبرسي: روى عليّ بن إبراهيم بن هاشم في تفسير عن أبي عبد اللّه علیه السلام: قال رجل لعمّار بن ياسر : يا أبا اليقظان! آية في كتاب اللّه أفسدت قلبي، قال عمّار: و أيّة آية هي؟

ص: 141

بعد از آن بر برادرم امام هادی علیه السلام، وارد شدم و بین ما مطالبی مطرح گردید و من از باب اطاعت و فرمان برداری، به ایشان عرض کردم: فدایت گردم! یحیی بن اکثم سؤال هایی را از من پرسید و من جواب آن ها را به او دادم.

پس حضرت خندید و فرمود: آیا نظر خود را در جواب سؤال ها دادی؟

عرض کردم: خیر، فرمود: برای چه؟ گفتم: (جواب) آن ها را نمی شناختم.

فرمود: آن سؤال ها، چه بود؟ عرض کردم: (یحیی بن اکثم) گفت: مرا از (جریان) سلیمان آگاه گردان، که آیا به دانش آصف (بن برخیا) نیاز داشت؟ و بعد از آن سؤال های دیگری را مطرح کرد.

فرمود: ای برادر! بنویس: به نام خداوند بخشایندۀ مهربان، نسبت به فرمایش خداوند متعال در قرآن: «و آن کس که از علم کتاب بهره ای داشت»، سؤال کرده ای؟

او آصف بن برخیا بود و سلیمان نسبت به آن چه که آصف انجام داد، عاجز و ناتوان نبود، ولی او دوست داشت که به امّت خود - از جنّ و انس - معرّفی کند بر این که آصف بعد از او حجت و جانشین او می باشد و آن کاری را هم که آصف انجام داد، از علوم خودِ سلیمان علیه السلام بود که او طبق فرمان خداوند متعال، به آصف آموزش داده بود و خداوند آن (علم) را به او تفهیم نمود تا مبادا در امامت (و جانشینی) و هدایت گری او اختلاف کنند، هم چنان که (خداوند متعال) به سلیمان در زمان حیات داود علیه السلام ، تفهیم کرده بود تا (مردم نسبت) به امامت و نبوّت بعد از داود علیه السلام آشنا شده باشند و (خداوند) حجّت را بر مردم تمام کرده باشد.

فرمایش خداوند متعال: و هنگامی که فرمان عذاب آن ها فرا رسد (و در آستانۀ قیامت قرار گیرند)، جنبنده ای را از زمین برای آن ها خارج می کنیم که با آنان تکلّم می کند (و می گوید:) مردم به آیات ما ایمان نمی آوردند. (82)

3) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از تفسیر قمی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که گفت:

مردی به عمّار یاسر گفت: ای ابا !الیقظان! آیه ای در قرآن قلب مرا فاسد (و آشفته) کرده است، عمّار گفت: آن کدام آیه است؟

ص: 142

فقال: هذه الآية، فأيّة دابّة هذه؟

قال عمّار: و اللّه! ما أجلس ولا آكل ولا أشرب حتّى أريكها، فجاء عمّار مع الرجل إلى أمير المؤمنين علیه السلام و هو يأكل تمراً و زبداً، فقال: يا أبا اليقظان! هلمّ، فجلس عمّار يأكل معه، فتعجّب الرجل منه، فلمّا قام عمّار قال الرجل: سبحان اللّه ! حلفت أنّك لا تأكل ولا تشرب حتّى ترينيها.

قال عمّار: أريتكها إن كنت تعقل.

وروى العيّاشي هذه القصّة بعينها عن أبي ذرّ رحمة اللّه أيضاً. (1)

ص: 143

پاسخ داد: این آیه (همان آیۀ صدر حدیث) است، این دابّه و جنبنده، چیست؟

عمّار گفت: به خدا سوگند! نمی نشینم و نمی خورم و نه می آشامم تا زمانی که آن را نشانت دهم، سپس عمار به همراه آن مرد نزد امیر المؤمنین علیه السلام وارد شد، در حالی که حضرت مشغول خوردن خرما و سر شیر بود، پس حضرت به عمار فرمود: ای ابا الیقظان! بیا (بخور)، عمار هم نشست و مشغول خوردن شد، آن مرد شگفت زده شده و چون عمار بر خاست، گفت: سبحان اللّه! تو سوگند یاد کردی که نمی خوری و نمی آشامی مگر این که آن (دابّه، جنبنده) را به من نشان دهی.

عمار گفت: من آن را به تو نشان دادم اگر تعقّل و اندیشه داشته باشی.

و (در پایان افزوده است:) عیاشی همین داستان را از ابوذر (غفاری) روایت کرده است.

ص: 144

فرمایش خداوند متعال: ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منّت گذاریم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم. (5)

1) - حسکانی به نقل از عیاشی، با سند او از ربيعة بن ناجذ روایت کرده است، که گفت:

از امام علی علیه السلام شنیدم که این آیه: «و ما اراده نموده ایم تا بر کسانی که در زمین مستضعف گشته اند منّت گذاریم» را تلاوت می نمود و می فرمود: دنیا به بنی هاشم روی می آورد همانند ماده شتری که به فرزند خود روی می آورد (آن ماده شتری که کمال حمایت را از فرزند خود دارد).

(نیز با سند خود از) یحیی بن ابی بکر - قاضی کرمان - ، همانند این (حدیث) را روایت کرده است.

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی- با سند خود - از ابو صباح کنانی، روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام (به فرزندش) امام صادق علیه السلام، نگاهی نمود و فرمود: به خدا سوگند! این از همان کسانی است که خداوند متعال فرموده: «و ما اراده نموده ایم تا بر کسانی که در زمین مستضعف گشته اند منّت گذاریم».

3) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - روایت کرده است، که گفت:

امام سجّاد علیه السلام فرمود: سوگند به کسی که حضرت محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم) را به عنوان بشیر و نذیر مبعوث نمود! همانا نیکان از ما اهل بیت (عصمت و طهارت علیهم السلام) و شیعیان ایشان به منزلهٔ موسی (علیه السلام) و شیعیانش خواهند بود و به درستی که دشمنان ما و پیروان شان هم چون فرعون و پیروانش می باشند.

ص: 146

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: الف، لام، میم (1) آیا مردم گمان کرده اند همین که بگویند: ایمان آوردیم، به حال خود رها می شوند و آزمایش نخواهند شد؟! (2) و همانا ما کسانی را که پیش از آنان بودند مورد آزمایش قرار دادیم (و این ها را نیز امتحان می کنیم) پس باید علم خدا دربارۀ کسانی که راست می گویند و کسانی که دروغ می گویند، تحقق یابد. (3)

1) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی، از محمد بن فضیل روایت کرده است، که گفت:

حضرت ابو الحسن علیه السلام (امام کاظم یا امام رضا علیهم السلام) فرمود: عباس نزد امير المؤمنین علیه السلام آمد و اظهار داشت: همراه ما بیا تا از مردم برایت بیعت بگیریم، حضرت علیه السلام فرمود: آیا فکر می کنی که آن ها انجام دهند؟

پاسخ داد: بلی.

فرمود: پس فرمایش خداوند متعال چه می شود (که فرموده است): «الف لام میم * آیا مردم گمان کرده اند که با گفتن (و اظهار): ایمان آوردیم رها می شوند و مورد آزمایش قرار نمی گیرند؟ * و همانا کسانی را که قبل از ایشان بوده اند مورد فتنه قرار شان داده ایم - یعنی آن ها را مورد آزمایش قرار داده ایم - پس به طور قطع خداوند کسانی را که راست گو و افرادی را که دروغ گو باشند (بشناسد و) بداند».

فرمایش خداوند متعال: و این (نمونه) مثَل ها را برای مردم مطرح می کنیم و کسی آن ها را درک نمی کند مگر افراد عاقل. (43)

2) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و آن را تعقّل و درک نمی کنند مگر دانایان»، فرمود: منظور از آن ما هستیم.

ص: 148

﴿ قوله تعالى: أَتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَبِ وَ أَقِمِ الصَّلَوَةَ إِنَّ الصَّلَوَةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ﴾ (45)

115 / [3] - الكشّي: محمّد بن مسعود [العيّاشي]، قال: حدّثني محمّد ابن نصير، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن عيسى:

كتب إليه (1) في قوم يتكلّمون و يقرؤون أحاديث ينسبونها إليك و إلى آبائك، فيها ما تشمئزّ منها القلوب، ولا يجوز لنا ردّها إذا كانوا يروون عن آبائك علیهم السلام، ولا قبولها لما فيها، و ينسبون الأرض إلى قوم يذكرون أنّهم من مواليك، و هو رجل يقال له: عليّ بن حسكة، و آخَر يقال له: القاسم اليقطيني.

من أقاويلهم أنّهم يقولون: إنّ قول اللّه تعالى: ﴿ إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَى عَن الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ﴾ (2) معنا ها رجل لا سجود ولا ركوع، و كذلك الزكاة معنا ها ذلك الرجل لا عدد درهم، ولا إخراج مال، و أشياء من الفراقض، و السنن، و المعاصى، تأوّلوها و صيّروها على هذا الحدّ الذي ذكرت، فإن رأيت أن تبيّن لنا و أن تمنّ على مواليك بما فيه السلامة لمواليك، و نجاتهم من هذه الأقاويل التي تخرجهم إلى الهلاك.

فكتب علیه السلام: ليس هذا ديننا، فاعتزله. (3)

116 / [4] - البحراني: العياشي قال:

قال أبو عبد اللّه علیه السلام: ﴿ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾، عند ما أحلّ و حرّم. (4)

ص: 149

فرمایش خداوند متعال: هر چه از این کتاب بر تو وحی شده، تلاوت کن و نماز بگزار، که نماز (با اخلاص و توجه، انسان را) از کار های زشت و گناه باز می دارد و ذکر خدا بزرگ تر (از هر چیزی در دور کردن از گناه) است و خدا به کار هایی که می کنید آگاه است. (45)

4) - ابو عمرو کشّی به نقل از عیاشی - و با سند او - از احمد بن محمد بن عیسی روایت کرده است که او نامه ای برای امام (هادی) علیه السلام نوشت در مورد گروهی که بحث می کنند و احادیثی را قرائت می نمایند و آن ها را به شما و پدران گرامی شما نسبت می دهند با این که انسان متنفّر از آن حرف ها است، ولی جایز هم نیست که آن احادیث را ردّ کنیم وقتی از پدران گرامی شما نقل می نمایند و (نیز) نمی توانیم قبول نماییم به خاطر مطالبی که در آن احادیث است، آن ها تدبیر زمین را نسبت می دهند به بعضی از غلامان شما که علی بن حسکه نام دارد و دیگری که به نام قاسم یقطینی می باشد.

از جمله اعتقادات آن ها این است که گویند: در آیه: «به درستی که نماز (انسان را) از فحشاء و منکرات باز می دارد» نماز به معنای یک شخص است نه این که رکوع و سجود باشد، زکات هم همان مرد است نه این که مقداری سکه نقره و یا پرداخت مقداری مال باشد و بسیاری از دیگر واجبات و دستورات و معاصی را به همین طریق که عرض شد تأویل نموده اند، اگر ممکن است بر من و ارادت مندان خود تان منت بگذارید و این مطلب را روشن نمایید تا موجب سلامتی دین ایشان گردد تا از چنین اعتقاداتی که باعث هلاکت می شود نجات یابند.

پس (امام علیه السلام) حضرت در جواب نوشت: این مطالب از دین ما نیست، از آن ها فاصله بگیر.

3) - بحرانی به نقل از عیاشی روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: «و ذِکر خداوند والا ترین است»، منظور از آن، یاد خدا بودن نزد (انجام) هر (کار) حلال و یا حرامی خواهد بود.

ص: 150

فرمایش خداوند متعال: و هر گاه آن دو (پدر و مادر)، تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری (بلکه می دانی باطل است)، از ایشان اطاعت مکن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز مناسب و شایسته رفتار کن و از راه کسانی پیروی کن که توبه کنان به سوی من آمده اند، سپس بازگشت همۀ شما به سوى من خواهد بود و من شما را از آن چه که عمل می کردید آگاه می کنم (15) ای پسرم! اگر (عمل نیک یا بد) به اندازۀ سنگینی دانۀ خردلی باشد و در دل سنگی یا در (گوشه ای از) آسمان ها یا زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت برای محاسبه و بررسی) می آورد، خداوند دقیق و آگاه است. (16)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «راه کسی را متابعت و پیروی کن که به سوی من (توبه و) انابه کرده باشد»، فرمود: منظور راه (و سیرۀ) حضرت محمد صلی اللّه علیه و اله و سلم و امام علی علیه السلام می باشد.

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از ابن مسکان روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: از گناهان حقیر و کوچک بپرهیزید؛ زیرا که برای آن ها طلب کنندگانی خواهد بود، مبادا فردی از شما بگوید: مرتکب گناه می شوم و توبه می کنم، به درستی که خداوند متعال می فرماید: «اگر عمل به قدر یک دانۀ خردلی باشد که درون صخره ای یا در آسمان ها یا در زمین باشد، خداوند آن را به حساب می آورد».

فرمایش خداوند متعال: آیا ندیده اید (و توجه نکرده اید) که خداوند آن چه در آسمان ها و زمین می باشد در تسخیر و اختیار شما قرار داده و نعمت های ظاهر و باطن را برای شما تجویز نموده است؟ ولی بعضی از مردم بدون علم و آگاهی، بدون هدایت و کتابی هدایت گر در مورد خداوند مجادله می کنند. (20)

ص: 152

119 / [3] - ابن شهر آشوب [عن العيّاشي]، الباقر علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَهِرَةً وَ بَاطِنَةٌ﴾، قال:

النعمة الظاهرة، النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم، و ما جاء به من معرفته و توحيده، و أما النعمة الباطنة، ولايتنا أهل البيت و عقد مودّتنا. (1)

120 / [4] - ابن شهر آشوب [عن العيّاشي]، محمّد بن مسلم، عن الكاظم علیه السلام: الظاهرة الإمام الظاهر و الباطنة الإمام الغائب. (2)

﴿ قوله تعالى: وَ لَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَمٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ، سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ كَلِمَتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ (27)

121 / [5] - أبو الحسن الفتوني: و في تفسير العيّاشي، عن الرضا علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ مَّا نَفِدَتْ كَلِمَتُ اللّهِ﴾، قال:

نحن كلمات اللّه التي لا تدرك فضائلنا ولا تستقصى. (3)

ص: 153

3) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و نعمت های ظاهری و باطنی خود را برای شما آشکار و تجویز نمود» فرمود: منظور از نعمت ظاهری، پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و آن چه که از طرف خداوند - نسبت به معرفت و یکتا پرستی - آورده است، می باشد و اما نعمت باطنی، (قبول) ولایت ما اهل بیت (رسالت) و عهد و میثاق بر مودّت ما خواهد بود.

4) - هم چنین ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است، که فرمود:

منظور از نعمت های ظاهر و آشکار، امامی است که ظاهر باشد و نعمت های باطنی امام غایب می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و اگر همۀ درختان روی زمین قلم (مداد) شوند و دریا برای آن مرّکب گردد و هفت دریای (دیگر) به آن افزوده شود، (این ها همه تمام می شود ولی) کلمات خدا پایان نمی پذیرد، همانا خداوند عزیز و حکیم است. (27)

5) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام رضا علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «کلمات خداوند پایان نا پذیر است»، فرمود: ما (اهل بیت رسالت) همان کلماتی هستیم که فضایل و مناقب ما قابل درک و استقصاء نمی باشد.

ص: 154

فرمایش خداوند متعال: و میان آن ها و شهر هایی که برکت داده بودیم، آبادی های آشکاری قرار دادیم و سفر در میان آن ها را به طور متناسب (با فاصلۀ نزدیک) مقرّر داشتیم (و به آنان گفتیم:) شب ها و روز ها در این آبادی ها با ایمنی (کامل) سفر کنید. (18)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از تفسیر عیاشی و احتجاج از امام باقر علیه السلام، روایت کرده اند، که - در حدیثی مفصّل - فرمود: خداوند متعال در مورد ما (اهل بیت رسالت) مثال هایی را مطرح نموده است، ما همان «القُری» هستیم که خداوند در آن ها برکت قرار داده است؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است که فرمود: «و بین آنان و قریه هایی که در آن ها برکت ایجاد نمودیم، قریه هایی که ظاهر هستند قرار دادیم (و مسافت و برنامه ها را در آن ها) مقدّر و معیّن گرداندیم».

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: شما را تنها به یک چیز نصیحت می کنم و آن این که: دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید که این دوست و هم نشین شما (یعنی حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم) هیچ گونه جنونی ندارد، او فقط بیم دهندۀ شما در برابر عذاب شدید (خداوند) است! (46)

2) - ابن شهر آشوب به نقل از عیاشی از امام باقر و امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: « (ای پیامبر)! بگو: شما را به (رعایت) یک چیز موعظه می نمایم» فرمود: منظور از آن ولایت می باشد که دو تا دو تا (و یا تک تک) و یا دسته جمعی باید به آن توّجه نمایید.

و افزود: ائمه از نسل و ذریه ایشان خواهند بود.

ص: 156

فرمایش خداوند متعال: کسی که خواهان عزّت است (باید از خدا بخواهد، چرا که) تمام عزّت از آنِ خداوند است، سخنان پاکیزه به سوی او صعود می کند و او عمل صالح را بالا می برد و آن هایی که نقشه های بد می کشند، عذاب سختی برای آنان در پیش است و مکر (و تلاش فساد گران) نابود می شود. (10)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی و از دیگران، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «کلمه های طیّب و عمل شایسته، به سوی او (خداوند) بالا می رود»، فرمود: منظور ولایت ما اهل بیت (عصمت و طهارت) است - و حضرت با دست خود، اشاره به سینه اش نمود و افزود: کسی که ولایت ما را نپذیرفته باشد، عملی از او بالا نمی رود.

2) - هم چنین از آن حضرت علیه السلام روایت کرده است، که فرمود: منظور از «کلمه های طیّب»، گفتن: «لا إله إلّا اللّه، محمد رسول اللّه، عليّ ولي اللّه و خليفة رسول اللّه» هستند و منظور از «عمل صالح و شایسته»، اعتقاد قلبی و درونی بر حقانیت این گفتار، می باشد.

فرمایش خداوند متعال: سپس این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیدۀ خود به میراث دادیم، ولی عده ای از میان آن ها بر خود ستم کردند و عده ای میانه رو بودند و گروهی هم به اذن خدا در نیکی ها (از دیگران) پیشی گرفتند و این، همان فضیلت بزرگ خواهد بود. (32)

3) - علی بن طاووس گوید: روایات بسیاری را یافته ام - که برخی از آن ها را در كتاب «البهجة» متذکّر شده ام - بر این که فرمایش خداوند متعال: «سپس این کتاب را به افرادی که ایشان را برگزیده ایم، به (عنوان) میراث داده ایم ولی عدّه ای از آنان بر خود ستم کرده و تعدادی از آنان میانه رو بودند و گروهی هم به اذن خداوند در (انجام) نیکی ها از دیگران سبقت گرفتند و این همان فضیلت بزرگ می باشد»،

ص: 158

إنّ المراد بهذه الآية جميع ذرّيّة النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم و إنّ الظالم لنفسه هو الجاهل بإمام زمانه، و المقتصد هو العارف به، و السابق بالخيرات هو إمام الوقت، فمن روينا ذلك عنه الشيخ أبو جعفر ابن بابويه من كتاب الفِرَق بإسناده إلى الصادق علیه السلام .

و رويناه من كتاب محمّد بن مسعود بن عيّاش في تفسير القرآن، و رويناه من الجامع الصغير ليونس بن عبد الرحمن، و رويناه من كتاب عبد اللّه بن حمّاد الأنصاري، و رويناه من كتاب إبراهيم الجزّار و غير هم ممّن لم يحضرني ذكر أسمائهم و الإشارة إليهم. (1)

﴿ قوله تعالى: إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَلَن زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا﴾ (41 )

127 / [4] - العلّامة المجلسي: روى أبو المفضّل، عن العيّاشي، عن عليّ بن محمّد، عن محمّد بن أحمد، عن محمّد بن عيسى، عن العبّاس بن هُليل، عن أبي الحسن الرضا، عن أبيه عاليه السلام ، قال:

لم يقل أحد إذا أراد أن ينام: ﴿ إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَ لَئِن زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِيَ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا﴾، فيسقط عليه البيت. (2)

ص: 159

مقصود از این آیه (مبارکه) تمامی ذریّه پیامبر خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم می باشند و مراد از شخص «ظالم» به خویشتن، کسی است که نسبت به امام (واجب الإطاعۀ ) خود جاهل باشد و مقصود از «مقتصد» کسی است که عارف به امام زمانش باشد و منظور از «السابق بالخیرات»، امام وقت (معصوم) می باشد.

و کسانی که این مطلب را از او روایت کرده ایم عبارتند از شیخ ابو جعفر ابن بابویه از کتاب «الفِرَق» با سند وی از امام صادق علیه السلام، هم چنین از کتاب تفسیر محمد بن مسعود عیّاشی و نیز از «جامع الصغير» يونس بن عبد الرحمان و کتاب عبد اللّه بن حمّاد انصاری و کتاب ابراهیم جزّاز و غیر ایشان که نام شان در خاطرم نیست.

فرمایش خداوند متعال: به درستی که خداوند آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا از نظام خود منحرف نشوند و هر گاه منحرف گردند، کسی جز او نمی تواند آن ها را نگاه دارد، او بردبار و آمرزنده است. (41)

4) - علامه مجلسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عباس بن هُلیل روایت کرده است، که گفت:

امام رضا علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام فرمود: هرگز کسی هنگام خوابیدن این آیه شریفه را «به راستی که خداوند، آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا (از مدار خود) خارج نشوند، و اگر (از مدار خود) رها گردند، جز او که می تواند آن ها را نگاه دارد؟ براستی که او بردبار و آمرزنده است» تلاوت نکرده است که خانه بر سر او خراب شود (پس هر کسی هنگام خوابیدن آن را بخواند، از خرابی خانه بر سرش در امان خواهد بود).

ص: 160

فرمایش خداوند متعال: و (ای پیامبر!) داستان اصحاب قریه (انطاکیه) را برای آن ها، مثال بزن هنگامی که فرستادگان خدا به سوی آنان آمدند (13) هنگامی که دو نفر از رسولان را به سوی آن ها فرستادیم، ولی آنان رسولان ما را تکذیب کردند پس برای تقویت آن دو، شخص سومی را فرستادیم، آن ها همگی گفتند: ما فرستادگان (خدا) به سوی شما هستیم! (14) اما آنان (در جواب) گفتند: شما جز بشری همانند ما نیستید و خداوند رحمان چیزی نازل نکرده است، شما فقط دروغ می گویید (15) (رسولان ما) گفتند: پروردگار ما آگاه است که ما حتماً فرستادگان (او) به سوی شما هستیم. (16) و بر عهدۀ ما چیزی جز ابلاغ آشکار نیست. (17)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از وهب بن مُنَبِّه روایت کرده است، که گفت:

حضرت عیسی علیه السلام این دو مرد را به شهر انطاکیه فرستاده بود و چون وارد شهر شدند نتوانستند نزد پادشاه بروند و مدّت زیادی را در آن جا ماندند، روزی پادشاه بیرون رفت و آن دو نفر تکبیر گفته و خداوند را یاد آور شدند، پادشاه عصبانی شد و دستور داد تا آنان را زندانی کنند و به هر یک صد شلاق بزنند.

بعد از آن که هر دو نفر تکذیب و زندانی شدند و شلاق خوردند، عیسی علیه السلام شمعون الصفا را - که سر کرده و بزرگ حواریّون - بود، فرستاد تا آن دو نفر را حمایت و یاری کند و شمعون با حالت نا شناخته وارد شهر شد و با اطرافیان پادشاه مأنوس گشت و خبر او را به پادشاه گزارش دادند و پادشاه او را دعوت کرد و از معاشرت و رفتارش خوشحال شد و با او مأنوس گشت و گرامیش می داشت.

روزی شمعون گفت: ای پادشاه! خبر دار شده ام که دو مرد را زندانی کرده ای و چون شما را به دین خود شان فرا خواندند، آنان را شلاق زده ای، آیا از خود آنان چیزی شنیده ای؟ پادشاه پاسخ داد: خشم و غضب مانع شد که با آنان سخن بگویم، شمعون گفت: اگر پادشاه صلاح بداند هر دو نفر را احضار نماید تا ببینیم آنان چه می گویند و چه دلیل و برهانی دارند، پس پادشاه هر دو نفر را احضار کرد و شمعون به آنان گفت: چه کسی شما را به این جا فرستاده است؟

ص: 162

قال لهما شمعون: فصفاء و أو جزا، فقالا: إنّه يفعل ما يشاء و يحكم ما يريد.

قال شمعون: و ما آيتكما؟

قالا له: ما تتمنّاه، فأمر الملك حتّى جاءوا بغلام مطموس العينين، موضع عينيه كالجبهة، فما زالا يدعوان ربّهما حتّى انشقّ موضع البصر فأخذا بندقتين من الطين فوضعا هما في حدقتيه فصارتا مقلتين يبصر بهما، فتعجّب الملك فقال شمعون للملك: إن أنت سألت إلهك حتّى يصنع صنيعاً مثل هذا فيكون لك ولإ لهك شرفاً.

فقال له الملك: ليس لي عنك سرّ، إنّ إلهنا الذي نعبده لا يبصر ولا يسمع ولا يضرّ ولا ينفع، و كان شمعون إذا دخل الملك بيت الصنم يدخل بدخوله و يصلّي كثيراً و يتضرّع حتى ظنّوا أنّه على ملّتهم، فقال الملك للرسولين: إن قدر إلهكما الذي تعبدانه على إحياء ميّت آمنّا به و بكما.

قالا: إلهنا قادر على كلّ شيء، فقال الملك: إنّ هاهنا ميّتاً مات منذ سبعة أيّام ابن لدهقان و أنا أخذته ولم أدفنه حتّى يرجع أبوه، و كان غائباً فجاءوا بالميّت و قد تغيّر و أروح، و جعلا يدعوان ربّهما علانية، و جعل شمعون يدعو ربّه سرّاً فقام الميّت و قال: إنّي قمت منذ سبعة أيّام و أدخلت في سبعة أودية من النار و أنا أحذّركم ما أنتم فيه، فأمنوا باللّه.

ثمّ قال: فتحت أبواب السماء، فنظرت فرأيت شابّاً حسن الوجه يشفع لهؤلاء الثلاثة، قال الملك: و من الثلاثة؟

قال شمعون: و هذان و أشار إلى صاحبيه فتعجّب الملك، فلمّا علم شمعون أنّ قوله قد أثّر في الملك، أخبره بالحال و دعاه فآمن قوم، و كان الملك فيمن آمن و كفر آخرون. انتهى.

ص: 163

پاسخ دادند: آن خدایی که همۀ موجودات را آفریده است و هیچ شریکی ندارد، شمعون گفت: آیا شما دلیل و نشانه ای (برای اثبات ادعای خود) دارید؟

پاسخ دادند: هر چه را شما مایل باشید، پس پادشاه دستور داد تا غلامی را که نا بینا و چشمانش با سطح پیشانیش صاف بود، آوردند و آن دو نفر به درگاه خداوند دعا کردند و محل چشم آن غلام شکافته شد و باز گردید، سپس آن دو نفر دو گلوله از گل بر داشتند و در دو کاسۀ چشمان او نهادند و آن دو گلوله گِلی تبدیل به دو چشم سالم شده و بینا گشت و پادشاه شگفت زده شد. در این هنگام شمعون به پادشاه گفت: آیا صلاح می دانی که تو هم از خدای خود درخواست کنی تا چنین کاری را انجام دهد و دلیلی برای (حقانیت) تو و شرافتی برای خدایت باشد؟

پادشاه گفت: من سرّ (و نکتۀ) پنهانی ندارم، خدایی را که ما پرستش می کنیم، نه زیانی دارد و نه سودی می رساند و بعد از آن پادشاه به آن دو نفر گفت: اگر خدای شما بتواند مرده ای را زنده کند، ما به او ایمان می آوریم.

گفتند: خدای ما توان و قدرت بر هر چیزی را دارد، پادشاه گفت: این جا مرده ای هست، که هفت روز از مرگ او گذشته است و هنوز او را دفن نکرده ایم تا پدرش (از سفر) باز گردد، سپس مرده را - که متغیر و متعفّن شده بود - آوردند و آن دو نفر مشغول دعا به درگاه خداوند شدند و به طور علنی و آشکار پروردگار خود را نام می بردند و شمعون به طور سرّی و پنهان خدای خود را می خواند، پس ناگهان مرده از جای خود برخاست و به حاضران گفت: من مدت هفت روز است که مرده ام و (روح) من در هفت وادی از آتش وارد گشته بود و من شما را از آن چه در آن هستید بر حذر می دارم و به خدای خود ایمان آورید.

سپس در های آسمان گشوده شد و چون نگاه کردم، جوان زیبا چهره ای را دیدم که برای این سه نفر شفاعت می کند، پادشاه سؤال کرد: آن سه نفر کیان هستند؟

گفت: شمعون و دو همراهانش، پس پادشاه مبهوت و شگفت زده شد و شمعون چون دید که گفتارش در پادشاه اثر کرده، او را دعوت کرد تا به خداوند ایمان آورد، پس او ایمان آورد و گروهی از اهالی مملکت او نیز ایمان آوردند و گروهی بر کفر خود باقی ماندند.

ص: 164

و ذكر الطبرسي رحمة اللّه هذه القصّة إلى هذا الموضع ثمّ قال: و قد روى مثل ذلك العيّاشي بإسناده عن الثمالي و غيره عن أبي جعفر و أبي عبد اللّه عليه السلام، إلّا أنّ في بعض الروايات: بعث اللّه الرسولين إلى أهل أنطاكية ثمّ بعث الثالث، و فى بعضها: أنّ عيسى أوحى اللّه إليه أن يبعثهما ثمّ بعث وصيّه شمعون ليخلّصهما، و أنّ الميّت الذي أحياء اللّه بدعائهما كان ابن الملك، و ساق الخبر إلى آخر ما أورده علىّ بن إبراهيم. (1)

﴿ قوله تعالى: لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا الَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ﴾ (40)

129/ [2] - أبو علىّ الطبرسي: روى العيّاشي في تفسيره بالإسناد عن الأشعث بن حاتم، قال: كنت بخراسان حيث اجتمع الرضا علیه السلام و الفضل بن سهل و المأمون في الإيوان الحيري بمرو فوُضعت المائدة، فقال الرضا علیه السلام: إنّ رجلاً من بني إسرائيل سألني بالمدينة فقال: النهار خلق قبل أم الليل؟ فما عندكم؟

قال: فأداروا الكلام ولم يكن عندهم في ذلك شيء، فقال الفضل للرضا علیه السلام : أخبرنا بها، أصلحك اللّه ! قال: نعم، من القرآن أم من الحساب؟

ص: 165

بعد از آن، ابو علی طبرسی گفته است:

و همانند این را عیّاشی با سند خود از ابو حمزۀ ثمالی و غیر او، از امام باقر و امام صادق علیهم السلام روایت کرده است ولی در بعضی روایات آمده: دو رسول را به انطاکیه فرستاد و سپس سومی را فرستاد.

و در بعضی دیگر چنین آمده: خداوند به عیسی وحی فرستاد که آن دو نفر را بفرستد و سپس وصیّ خود شمعون را بفرستد و آن مرده ای را که به دعای آنان زنده شد، پسر پادشاه بود و آنان آن جریان را همانند گذشته با اندک تفاوتی نقل کرده اند.

فرمایش خداوند متعال: نه خورشید می تواند که به ماه برسد و نه شب بر روز پیشی می گیرد و هر کدام در مسیر خود شناور هستند. (40)

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی، از اشعث بن حاتم روایت کرده است، که گفت:

در خراسان بودم، در همان جایی که امام رضا علیه السلام با فضل بن سهل و مامون (عباسی) در ایوان (حیری، و در شهر) مرو اجتماع کرده بودند، پس سفرۀ غذا را گستردند و امام رضا علیه السلام فرمود: مردی از بنی اسرائیل در مدینه (منوّره) از من سؤال کرد: روز جلو تر خلق شده یا شب؟ و نظر شما در این باره چیست؟

(راوی) گفت: سخن را (با یک دیگر) بررسی کرده و دَور زدند، ولی جوابی نداشتند و فضل بن سهل به امام رضا علیه السلام گفت: خداوند امور شما را اصلاح نماید! خودتان ما را آگاه فرما.

حضرت فرمود: بسیار خوب، آیا از قرآن جواب آن را بگویم یا از روی محاسبات؟

ص: 166

قال له الفضل: من جهة الحساب.

فقال: قد علمت یا فضل أنّ طالع الدنيا السرطان و الكواكب في مواضع شرفها فزحل في الميزان، و المشتري في السرطان، و الشمس في الحَمَل، و القمر في الثَّور، و ذلك يدلّ على كينونة الشمس في الحَمَل من العاشر من الطالع في وسط السماء فالنهار خُلق قبل الليل.

و أمّا في القرآن: فهو في قوله تعالى: ﴿ لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا أَلَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ﴾ أي قد سبقه النهار. (1)

ص: 167

فضل گفت: از روی محاسبات بفرما.

فرمود: ای فضل! تو خوب می دانی که طالع دنیا (ستارۀ) سرطان است در حالی که دیگر ستاره ها هر کدام در جایگاه شرافت خود بودند، پس ستارۀ زُحَل در میزان، مُشتری در سرطان، خورشید در حَمَل و ماه در ثَور واقع شده بودند و این دلالت دارد که خورشید در حَمَل بوده و در دهمین درجه طالع که در وسط آسمان باشد، واقع شده است، بنابر این روز جلو تر از شب خلق شده است.

و اما در قرآن، خداوند متعال فرموده: «نه خورشید می تواند که به ماه برسد و نه شب می تواند جلو تر از روز باشد»، یعنی روز جلو تر از آن بوده است.

ص: 168

فرمایش خداوند متعال: و آن ها را نگه دارید که آنان سؤال شوندگان می باشند و باید باز پرسی شوند. (24)

1) - حسکانی به نقل از عیاشی، با سند او از جَندل بن والق تغلبی، از مَندَل عَنزي، به طور مرفوعه از پیامبر خدا صلی اللّه علیه و اله و سلم روایت کرده است که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و آن ها را متوقّف نمایید، آن ها سؤال شوندگان هستند»، فرمود: (سؤال شوندگان) از ولایت امام علی علیه السلام خواهند بود.

فرمایش خداوند متعال: پس (ابراهیم) نگاهی به ستارگان افکند. (88) و گفت: من بیمار هستم (و با شما به مراسم جشن نمی آیم). (89)

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی - با سند - از ابن مسکان روایت کرده است که:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام (در مورد این دو آیه) فرموده اند: به خدا سوگند! (حضرت ابراهیم علیه السلام) نه مریض بود و نه دروغ گفت.

فرمایش خداوند متعال: پروردگارا! مرا فرزندی از صالحان عطا فرما. (100) پس ما او (ابراهیم) را به نوجوانی بردبار و صبور بشارت دادیم. (101) پس هنگامی که با او به مقام سعی و کوشش رسید، گفت: پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح می کنم، نظر تو چیست؟ گفت: ای پدر! هر چه دستور داری اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت! (102) - تا - ما او را به اسحاق - پیامبری از شایستگان - بشارت دادیم. (112) ما به او و اسحاق برکت دادیم و از دودمان آن دو، افرادی نیکو کار بودند و نیز افرادی که آشکارا به خود ستم کردند. (113)

ص: 170

132 / [3] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده، عن بريد بن معاوية العجلي، قال: قلت لأبي عبد اللّه علیه السلام: كم كان بين بشارة إبراهيم بإسماعيل علیهم السلام و بين بشارته بإسحاق علیه السلام؟

قال: كان بين البشارتين خمس سنين، قال اللّه سبحانه: ﴿ فَبَشِّرْنَهُ بِغُلَم حَلِيمٍ﴾، يعني إسماعيل، و هي أوّل بشارة بشّر اللّه بها إبراهيم في الولد، و لمّا ولد لإبراهيم إسحاق من سارة، و بلغ إسحاق ثلاث سنين، أقبل إسماعيل إلى إسحاق، و هو في حجر إبراهيم، فنحّاه و جلس في مجلسه، فبصرت به سارة، فقالت: يا إبراهيم! ينحّي ابن هاجر ابني من حجرك و يجلس هو في مكانه، لا و اللّه! لا تجاورني هاجر و ابنها في بلاد أبداً، فنحهّما عنّي.

و كان إبراهيم علیه السلام مكرماً لسارة، يعزّها و يعرف حقّها، و ذلك لأنّها كانت من ولد الأنبياء و بنت خالته ، فشقّ ذلك على إبراهيم، و اغتمّ لفراق إسماعيل علیه السلام، فلمّا كان في الليل أتى إبراهيم آت من ربّه، فأراه الرؤيا في ذبح ابنه إسماعيل بموسم مكّة، فأصبح إبراهيم حزيناً للرؤيا التي رآها.

فلمّا حضر موسم ذلك العام، حمل إبراهيم علیه السلام هاجر و إسماعيل في ذي الحجّة، من أرض الشام، فانطلق بهما إلى مكّة ليذبحه في الموسم، فبدأ بقواعد البيت الحرام، فلمّا رفع قواعده خرج إلى (مِنى) حاجّاً، و قضى نسكه بمنى، و رجع إلى مكّة فطافا بالبيت أسبوعاً.

ثمّ انطلقا إلى السعي، فلمّا صارا في المسعى.

قال إبراهيم علیه السلام الإسماعيل: يا بنيّ ! إنّي أرى في المنام أنّي أذبحك في موسم عامي هذا، فماذا ترى؟

قال: يا أبت! افعل ما تؤمر، فلمّا فرغا من سعيهما، انطلق به إبراهيم إلى منى - و ذلك يوم النحر - فلمّا انتهى به إلى الجمرة الوسطى، و أضجعه لجنبه

ص: 171

3) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی - و با سند او - از بُريد بن معاوية العِجلى روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چه مدت زمانی بین بشارت خداوند به ابراهيم علیه السلام برای اسماعیل و بشارت بر اسحاق، فاصله شد؟

فرمود: فاصله بین دو بشارت، پنج سال طول کشید، که خداوند سبحان فرموده: «ما او را به جوانی بردبار و شکیبا بشارت دادیم»، که منظور همان اسماعیل می باشد و این اولین بشارتی بود که خداوند در رابطه با فرزند، به ابراهیم بشارت داد و چون اسحاق از ساره به دنیا آمد و سه سال از عمر او گذشت در دامان پدرش ابراهیم نشسته بود که اسماعیل نزد او آمد و او را کنار زد و جایش نشست و ساره این بر خورد را دید و گفت: ای ابراهیم! فرزند هاجر، بچه مرا کنار می زند و جایش می نشیند، به خدا سوگند! من و فرزندم با هاجر و فرزندش در یک جا همسایه هم دیگر نخواهیم شد، آن دو نفر (هاجر و اسماعیل) را از من دور گردان.

و ابراهیم علیه السلام ساره را گرامی می داشت و حق او را کاملاً رعایت می نمود، چون از نوادگان پیامبران و نیز دختر خاله اش بود و این بر خورد (اسماعیل و اسحاق) برای ابراهیم گران تمام شد و نمی توانست غم دوری اسماعیل را تحمّل کند، چون شب فرا رسید ملّکی از طرف پروردگار آمد و آن خواب را - نسبت به ذبح و قربانی اسماعیل در بین اعمال حج - نشان او داد و او فردای صبح آن شب به خاطر خوابی که دیده بود، افسرده و ناراحت گشت. پس هنگام فرا رسیدن ایّام حج، هاجر و اسماعیل را در ماه ذی الحجه از سر زمین شام برداشت و راهی مکه شد تا در ایام حج، اسماعیل را ذبح و قربانی کند و (با کمک اسماعیل) به ساختن پایه های کعبه شروع نمود و چون پایه های آن بالا آمد، برای انجام مناسک، راهی منِی شدند و سپس به مکه باز گشتند و هفت دور اطراف خانۀ کعبه طواف کردند و بعد از آن برای سعی (بین کوه صفا و مروه) حرکت کردند و چون در محل سعی قرار گرفتند، به اسماعیل فرمود: ای فرزندم! من در خواب دیده ام که همین امسال تو را ذبح و قربانی می کنم، نظر خودت در این مورد چیست (آیا آمادگی آن را داری)؟

اسماعیل پاسخ داد: آن چه را مأمور شده ای، انجام بده، پس چون از سعی فارغ شدند،

ص: 172

الأيسر، و أخذ الشفرة (1) ليذبحه، نودي :﴿ أَن يَإِبْرَاهِيمُ * قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءيَآ﴾ - إلى آخره - .

و فُدي إسماعيل بكبش عظيم، فذبحه و تصدّق بلحمه على المساكين. (2)

133 / [4] - أبو عليّ الطبرسي: قيل: إنّ إبراهيم علیه السلام رأى في المنام أن يذبح ابنه و قد كان حجّ بوالدته، فلمّا انتهى إلى مِنى رمي الجمرة هو و أهله و أمر سارة أن زوري البيت، و احتبس الغلام فانطلق به إلى موضع الجمرة الوسطى، فاستشار ابنه و قال - كما حكى اللّه - : ﴿ يَبُنَىَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى﴾ ، فقال الغلام -كما ذكر اللّه - : امض لما أمرك اللّه به ﴿ يَأَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِيَ إِن شَاءَ اللّهُ مِنَ الصَّبِرِينَ﴾ و سلّما لأمر اللّه و أقبل شيخ فقال: يا إبراهيم! ما تريد من هذا الغلام؟

قال: أريد أن أذبحه، فقال: سبحان اللّه! تذبح غلاماً لم يعص اللّه طرفة عين.

فقال إبراهيم: إنّ اللّه أمرني بذلك.

فقال: ربّك ينهاك عن ذلك و إنّما أمرك بهذا الشيطان، فقال له إبراهيم: ويلك إنّ الذي بلّغني هذا المبلغ هو الذي أمرني به و الكلام الذي وقع في أذني.

فقال: لا، و اللّه! ما أمرك بهذا إلّا الشيطان.

فقال: إبراهيم: لا و اللّه ! لا أكَلّمك.

ثمّ عزم على الذبح.

ص: 173

در همان روز قربان راهی مِنی گشتند و چون به محلّ جَمَرۀ وُسطیٰ رسیدند، اسماعیل را بر پهلوی چپ خواباند و کارد را گرفت تا او را ذبح کند که ناگهان ندایی آمد: «ای ابراهیم * خواب را تصدیق (و اجرا) کردی» - تا آخر آیات - و در نهایت گوسفند قوچی فدای اسماعیل شد که همان ذبح عظیم باشد و چون قوچ را ذبح و قربانی کرد گوشت های آن را بین نیازمندان تقسیم نمود.

4) - ابو على طبرسی روایت کرده است که بعضی گفته اند:

ابراهیم علیه السلام در خواب دید که فرزند خود را ذبح می نماید، او به همراه مادرش به حج رفته بود، پس چون وارد مِنی گردید، او و خانواده اش به جمرۀ عقبه (هر کدام، هفت عدد) سنگ پرتاب کردند و به خانواده اش ساره فرمان داد: به زیارت خانۀ کعبه برو و فرزندش را همراه خود نگاه داشت و سپس (به همراه فرزندش) راهی جمرۀ وُسطی شد و در آن جا با فرزند خود (راجع به فرمان خداوند) مشورت و نظر خواهی کرد، هم چنان که خداوند متعال حکایت نموده: «ای پسرم! در خواب دیدم که تو را ذبح و قربانی می کنم، اکنون نظر خودت چیست» (آیا آماده ای؟) فرزندش همان طوری که خداوند بیان نموده، پاسخ داد: بر آن چه خداوند به تو فرمان داده جلو برو، «ای پدر! آن چه را که مأمور شده ای انجام بده و مرا از صبر کنندگان خواهی یافت»، بنابر این هر دو نفر، تسلیم امر خداوند گشتند.

در همین بین پیرمردی از راه رسید و گفت: ای ابراهیم! از این نوجوان چه می خواهی؟ (ابراهیم علیه السلام) پاسخ داد: می خواهم او را ذبح و قربانی کنم، پیر مرد گفت: سبحان اللّه! نوجوانی که لحظه ای معصیت خدا را انجام نداده، می خواهی سرش را بُبری؟! ابراهیم علیه السلام فرمود: خداوند مرا بر این کار امر نموده است، پیر مرد گفت: پروردگارت تو را از این کار نهی می نماید و حتماً شیطان تو را بر چنین کاری فرمان داده است. فرمود: وای بر تو! همان کسی که مرا به این جا رسانده، همان هم مرا بر انجام این کار امر نموده است با همان کلامی که در گوش من می باشد. پیر مرد گفت: نه به خدا سوگند! کسی به جز شیطان تو را فرمان نداده است، ابراهیم علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! دیگر با تو سخنی نخواهم گفت. و چون تصمیم ذبح فرزندش را گرفت.

ص: 174

فقال: يا إبراهيم! إنّك إمام يقتدى بك و إنّك إن ذبحته ذبح الناس أولادهم، فلم يكلّمه و أقبل على الغلام و استشاره في الذبح.

فلمّا أسلما جميعاً لأمر اللّه، قال الغلام: يا أبتاه! خمِّر وجهي و شُدّ وثاقي.

فقال إبراهيم: يا بنيّ ! الوثاق مع الذبح ؟ لا، و اللّه ! لا أجمعهما عليك اليوم.

فرمى له بقُرطان (1) الحمار، ثمّ أضجعه عليه و أخذ المُديَة فوضعها على حلقه و رفع رأسه إلى السماء.

ثمّ انتحى عليه المُديَة و قلب جبرئيل المُديَة على قفاها واجترّ الكبش من قِبَل ثَبير و أثار الغلام من تحته و وضع الكبش مكان الغلام و نودي من ميسرة مسجد الخيف: ﴿ يَإبْرَاهِيمُ * قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءَيَآ إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ * إِنَّ هَذَا لَهُوَ البَلَوُا المُبِينُ﴾ .

قال: و لحق إبليس باُمّ الغلام حين نظرت إلى الكعبة في وسط الوادي بحذاء البيت، فقال لها: ما شيخ رأيته؟

قالت: ذاك بعلي، قال: فوصيف رأيته معه؟

قالت: ذاك ابني، قال: فإنّي رأيته و قد أضجعه و أخذ المُديَة ليذبحه.

فقالت: كذبت، إنّ إبراهيم أرحم الناس، كيف يذبح ابنه؟

قال: فو ربّ السماء و الأرض ! و ربّ هذا البيت! لقد رأيته أضجعه و أخذ المُديَة.

فقالت: و لِمَ؟

قال: زعم أنّ ربّه أمره بذلك.

قالت: فحقّ له أن يطيع ربّه، فوقع في نفسها أنّه قد أمر في ابنها بأمر.

ص: 175

پیر مرد گفت: ای ابراهیم! تو امام و پیشوایی هستی که دیگران به تو اقتدا می کنند، اگر فرزندت را ذبح کنی، دیگر مردم هم باید فرزندان خود را ذبح کنند، ولی ابراهیم علیه السلام جوابی به او نداد و به سمت فرزندش جلو رفت و (مجدّداً) با او مشورت و نظر خواهی کرد و چون هر دو تسلیم فرمان خداوند شدند، نوجوان به پدر خود گفت: ای پدر! صورت مرا بپوشان و دست و پایم را محکم ببند.

ابراهیم علیه السلام اظهار داشت: ای فرزندم! بستن دست و پا با سر بریدن مناسبت ندارد و صحیح نیست، به خدا سوگند! هر دو را با هم انجام نخواهم داد، سپس پلاس (پالان) الاغ را روی زمین انداخت و فرزندش را روی آن خواباند و کارد را گرفت و بر گلوی او نهاد و سر خود را به سمت آسمان بلند کرد و خواست که کارد را بر گلوی او بکشد، که جبرئیل (فوراً) تیغۀ کارد را بر گرداند و گوسفند قوچی را از ثبیر (قُلۀ کوه) آورد و نوجوان را از آن جا بیرون کشید و قوچ را بجای او خواباند و از سمت چپ مسجد خیف ندایی رسید: «ای ابراهیم! * تو خواب خود را به حقیقت پیوستی و ما نیکو کاران را چنین پاداش می دهیم * این آزمایشی آشکار بود».

(راوی) گوید: ابلیس (همان پیر مرد، سریع) خود را به مادر نوجوان رساند - در حالی که در میان وادی، روبروی خانه کعبه بود و به آن نگاه می کرد - و به او گفت: بزرگ مردی را دیدم، او کیست؟ پاسخ داد: او شوهر من می باشد.

گفت: نوجوانی را همراه او دیدم، او کیست؟ پاسخ داد: او هم فرزند من است.

گفت: دیدم که او را خوابانده و کاردی را در دست گرفته بود و می خواست او را ذبح کند و سرش را ببُرد. مادرش گفت: تو دروغ می گویی، چون ابراهیم مهربان ترین مردم است، چگونه می تواند فرزندش را سر ببُرد؟!

ابلیس گفت: سوگند به پروردگار آسمان و زمین! سوگند به پروردگار این خانه! حتماً دیدم که او را خواباند و کاردی را در دست خود گرفته بود تا او را ذبح کند، مادر سؤال کرد: برای چه می خواست چنین کاری را انجام دهد؟

پاسخ داد: معتقد بود که پروردگارش فرمان چنین کاری را به او داده است، مادرش گفت: بنابر این سزاوار تر است که از فرمان پروردگارش اطاعت نماید.

ص: 176

فلمّا قضت نسكها أسرعت في الوادي راجعة إلى منى و هي واضعة يدها على رأسها تقول: يا ربّ! لا تؤاخذني بما عملت بأمّ إسماعيل.

فلمّا جائت سارة و أخبرت الخبر قامت إلى ابنها تنظر، فرأت إلى أثر السكّسين خدشاً فى حلقه، ففزعت و اشتكت بدو مرضها الذي هلكت به.

رواه العيّاشي و القمّي بإسنادهما في كتابيهما. (1)

134 / [5] - أبو عليّ الطبرسي: [ عن العيّاشي ] عن محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

سألته عن كبش إبراهيم علیه السلام : ما كان لونه؟

قال: أملح أقرن، و نزل من السماء على الجبل الأيمن من مسجد مِنى، بحيال الجمرة الوسطى، و كان يمشي في سواد، و يأكل في سواد، و ينظر في سواد، و يبعر في سواد، و يبول في سواد. (2)

135 / [6] - أبو عليّ الطبرسي: [ عن العيّاشي ] عن عبد اللّه بن سنان، عن أبي عبد اللّه علیه السلام: أنّه سُئل عن صاحب الذبح ؟

قال : هو إسماعيل علیه السلام. (3)

136 / [7] - أبو عليّ الطبرسي: [ عن العيّاشي ] عن زياد بن سوقة، عن أبي جعفر علیه السلام قال:

سألته عن صاحب الذبح ؟ فقال : إسماعيل علیه السلام. (4)

ص: 177

بعد از آن، ناگهان دلهره و ترسی به دل او افتاد که نکند در مورد فرزندش فرمانی رسیده باشد.

به همین خاطر موقعی که اعمال و مناسک خود را انجام داد، سریع راهی مِنی شد و در بین راه دست های خود را بر سر نهاده و می گفت: پروردگارا ! مرا بر آن چه که نسبت به مادر اسماعیل انجام دادم، مؤاخذه و مجازات نگردان.

پس چون آمد و از جریان با خبر شد، کنار فرزندش ایستاد و با دقت نگاه کرد، پس اثر و خراش کارد را بر گلوی اسماعیل دید و ناله کرد و ناراحتی نمود و همین جریان شروع مریضی او گردید و سبب مردنش شد.

سپس در پایان افزوده است: همین حدیث را عیاشی و قمی با سند های خود در کتاب (تفسیر) خود روایت کرده اند.

5) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی از محمد بن مسلم، روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام سؤال کردم که گوسفند ابراهیم علیه السلام دارای چه رنگی بود؟

فرمود: رنگ آن أملَح (سیاه و سفید) بود، که از آسمان بر کوهی در طرف راست مسجد مِنى روبروى جَمِرۀ وُسطی فرود آمد، در سواد (1) می خورد و در سواد راه می رفت و در سواد ادرار و سرگین می کرد.

6) - هم چنین به نقل از عیّاشی از عبد اللّه بن سنان، روایت کرده، که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردند: ذبیحه کدام (یک از اسماعیل و اسحاق) بودند؟

فرمود: اسماعیل بود.

7) - و نیز به نقل از عیّاشی از زیاد بن سوقه روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام سؤال کردم که صاحب ذبیحه چه کسی بود؟

فرمود: اسماعیل بود.

ص: 178

﴿ قوله تعالى: أَءُنزِلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّن ذِكْرِى بَل لَّمَّا يَذُوقُواْ عَذَابٍ (8) أَمْ عِندَهُمْ خَزَابِنُ رَحْمَةِ رَبِّكَ الْعَزِيزِ الْوَهَّاب﴾ (9)

138 / [2] - أبو الحسن الفتوني:

في تفسير العيّاشي، عنه [ أبي عبد اللّه ] علیه السلام، قال: نحن خزّان اللّه على دينه نخزنه و نستره و نکتتم به من عدوّنا كما اكتتم رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم حتّى أذن اللّه له في الهجرة و جاهد المشركين، فنحن على منهاج رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم حتّى يأذن اللّه لنا في إظهار دينه بالسيف و ندعو الناس إليه، فنضر بهم عليه عَوداً كما ضربهم رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم بدءاً. (1)

﴿ قوله تعالى: وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغثًا فَاضْرِبْ بِّهِ، وَلَا تَحْنَتْ إِنَّا وَجَدْنَهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ﴾ (44)

139 / [2] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده:

إنّ عبّاد المكّي قال: قال لي سفيان الثوري:

إنِّي أرى لك من أبي عبد اللّه علیه السلام المنزلة، فاسأله عن رجل زنى و هو مريض، فإن أقيم عليه الحدّ خافوا أن يموت، ما تقول فيه؟

فسألته، فقال لي: هذه المسألة من تلقاء نفسك أو أمرك بها إنسان؟

فقلت: إنّ سفيان الثوري أمرنى أن أسألك عنها.

فقال: إنّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم أتي برجل أحبن - يعني به الاستسقاء - قد استسقى و بدت عروقه، و قد زنى بامرأة مريضة.

ص: 181

فرمایش خداوند متعال: آیا از میان همۀ ما، قرآن تنها بر او (یعنی محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم) نازل شده؟! آن ها در حقیقت در اصل وحی من تردید دارند، بلکه آنان هنوز عذاب مرا نچشیده اند (و تنبیه نشده اند که این چنین جسورانه سخن می گویند) (8) مگر خزاین رحمت پروردگار توانا و بخشنده ات نزد آن ها می باشد (تا آن را به هر کسی که میل دارند بدهند)؟! (9)

2) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از آن حضرت (امام صادق) علیه السلام روایت نموده است که فرمود:

ما (اهل بیت رسالت) خزینه داران و نگهبانان دین خداوند هستیم که نگه داری می کنیم و دین خداوند را از دشمنان مان پنهان می نماییم هم چنان که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم دین خداوند را پنهان نمود تا زمانی که خداوند اجازه هجرت به او داد و با مشرکین جهاد کرد، ما نیز پیرو راه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم می باشیم تا خدا به اظهار دین اجازه دهد که با شمشیر مردم را دعوت به دین می کنیم و در این راه برای تداوم آن شمشیر می زنیم هم چنان که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در ابتدای اسلام چنین نمود.

فرمایش خداوند متعال: (و به او گفتیم:) بسته ای از ساقه های گندم (یا چوب های باریک) را بر گیر و با آن (همسرت را) بزن و سوگند خود را نشکن! ما او را شکیبا یافتیم، چه بندۀ خوبی که بسیار بازگشت کننده (به سوی خدا) بود. (44)

3) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی - با سند - از عبّاد مکّی روایت کرده، که گفت: سفیان ثوری به من گفت: من تو را در نزد امام صادق علیه السلام صاحب منزلت و موقعیتی می بینم، پس از او دربارۀ مرد زنا کار مریض سؤال کن که چگونه حدّ بر او جاری می شود، چون با اجرای حدّ بر او بیم مرگ برایش هست، در این مورد چه می فرماید؟ عبّاد گوید: آن را سؤال کردم و حضرت به من فرمود: این مطلب به ذهن خودت رسیده یا این که فردی تو را مأمور به پرسیدن آن کرده است؟

گفتم: سفیان ثوری مرا مأمور کرده که این مطلب را بپرسم، پس فرمود: مردی مبتلا به مرض عطش و استسقاء را به نزد پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم آوردند که با زنی مریضه زنا کرده بود،

ص: 182

فأمر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم فأتى بعرجون، فيه شمراخ، فضربه به ضربة و ضربها به ضربة و خلّى سبيلهما، و ذلك قوله تعالى: ﴿ وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغثَا فَاضْرِبْ بِّهِ ى وَلَا تَحنَث﴾ (1)

﴿ قوله تعالى: مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالًا كُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ الْأَشْرَارِ﴾ (62)

140 / [4] - ابو علي الطبرسي: روى العيّاشي بالإسناد عن جابر، عن أبي عبد اللّه علیه السلام أنّه قال:

إنّ أهل النار يقولون: ﴿ مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالًا كُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ الْأَشْرَارِ﴾ ، يعنونكم لا يرونكم في النار، لا يرون و اللّه أحداً منكم في النار. (2)

﴿ قوله تعالى: قَالَ يَآبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ﴾ (75)

141/ [5] - الشيخ الصدوق: بإسناده عن جعفر بن محمّد بن مسعود العیّاشي، عن أبيه قال: حدّثنا عليّ بن الحسن بن علىّ بن فضّال، قال: حدّثنا محمّد بن الوليد، عن عبّاس بن هلال، عن أبي الحسن الرضا علیه السلام أنّه ذكر :

أنّ اسم إبليس الحارث و إنّما قول اللّه عزّ وجل: ﴿ يَآبْلِيسُ﴾ ، يا عاصي ! و سمّي إبليس ، لأنّه أبلس من رحمة اللّه عزّ و جلّ. (3)

ص: 183

حضرت رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمان داد دسته ای از شاخه های نازک بیاورند و با آن دسته ضربه ای به بدن مرد و ضربه ای هم بر بدن زن زده و آنان را رها کردند؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است (که فرموده): «بسته ای از ساقه های گندم (یا چوب های باریک) را بر گیر و با آن (همسرت را) بزن و سوگند خود را نشکن!»

فرمایش خداوند متعال: (آن ها می گویند:) ما را چه شده است که مردانی را در بین خود نمی بینیم که آن ها را از اشرار می شمردیم؟! (62)

4) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند خود - از جابر، روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به درستی که اهل آتش می گویند: «چه شده که نمی بینیم کسانی را که ما آنان را از اشرار می شمردیم؟»، منظور شان شما (شیعیان و محبّان ما اهل بیت) هستید که در آتش دیده نمی شوید، به خدا سوگند! حتی یک نفر از شما را هم در آتش نخواهند دید.

فرمایش خداوند متعال: (خداوند) فرمود: ای ابلیس! چه چیز مانع شد که تو بر مخلوقی که من با قدرت خود او را آفریدم، سجده کنی؟! آیا تکبّر کردی و یا از برترین ها بودی؟! (75)

5) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی، با سند او از عباس بن هلال، روایت کرده است، که گفت:

امام رضا علیه السلام یاد آوری نمود بر این که نام ابلیس حارث است و همانا معنای فرمایش خداوند عزیز و جلیل: «یا ابلیس» یعنی ای معصیت کار! و او را ابلیس نامیدند، چون از رحمت خدا نا امید و غمگین شد.

ص: 184

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: ای بندگان من که ایمان آورده اید! از (معصیت و مخالفت) پروردگار تان بپرهیزید! برای کسانی که در این دنیا نیکی کرده اند پاداش نیکی است! و زمین خدا وسیع است، (اگر تحت فشار سران کفر و شرک بودید مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند! (10)

1) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از عبد اللّه بن سنان، روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام، به نقل از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم، فرمود: روزی که نامه های اعمال (بندگان) منتشر شوند و میزان ها نصب گردند، برای اهل بلا میزانی نصب نخواهد شد و نامه ای برای آن ها گشوده نمی گردد، سپس حضرت این آیه: «همانا پاداش صبر کنندگان و برد باران بدون محاسبه (اعمال) پرداخت خواهد شد» را تلاوت نمود.

فرمایش خداوند متعال: خداوند مَثلی زده است همانند مردی که غلام و مملوک چند نفر شریک است که دربارۀ او پیوسته با هم به مشاجره مشغول هستند و مردی که تنها تسلیم یک نفر است، آیا این دو یکسان می باشند؟ چه مثالی (آموزنده)!

حمد و سپاس مخصوص خداوند است ولی بیش تر آنان نمی دانند. (29)

2) - ابن شهرآشوب و فتونی به نقل از عیّاشی - با سند - از ابو خالد روایت کرده است که امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه: «و مردی که تسلیم در برابر مردی دیگر است»، فرمود:

در حقیقت مرد تسلیمِ واقعی، امام علی علیه السلام و شیعیانش هستند.

ص: 186

144 / [3] - ابو الحسن الفتوني: روى [ العيّاشي ] و في خبر آخر عن الحسن بن زيد، عن آبائه علیهم السلام: ﴿ وَ رَجُلاً سَلَمًا لِرَجُلٍ﴾، هذا مثلنا. (1)

﴿ قوله تعالى: فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللّهِ وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءَهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوَى لِلْكَفِرِينَ﴾ (32)

[145] / 4 - أبو الحسن الفتوني: تفسير العيّاشي، عن عليّ علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ﴾، قال: «الصدق» ولا يتنا أهل البيت. (2)

﴿ قوله تعالى: اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي فَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ (42)

146/ [5] - أبو علىّ الطبرسي: روى العيّاشي بالإسناد عن الحسن بن محبوب، عن عمرو بن ثابت - أبي المقدام -، عن أبيه، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

ما من أحد ينام إلّا عرجت نفسه إلى السماء و بقيت روحه في بدنه و صار بينهما سبب كشعاع الشمس، فإذا أذن اللّه في قبض الأرواح أجابت الروح و النفس، و إن أذن اللّه في ردّ الروح أجابت النفس و الروح، و هو قوله سبحانه: ﴿ اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا﴾، فمهما رأت في ملكوت السماوات فهو ممّاله تأويل، و ما رأت فيما بين السماء و الأرض فهو ممّا يخيّله الشيطان، ولا تأويل له. (3)

ص: 187

3) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیّاشی در حدیثی دیگر از حسن بن زید، به نقل از پدران (بزرگوارش) علیهم السلام، روایت کرده است، که در تفسیر این آیه: «و مردی که تسلیم در برابر مردی دیگر است»، فرمود:

این مثالی برای ما اهل بیت (رسالت) می باشد.

فرمایش خداوند متعال: پس چه کسی ستم کار تر از آن کسی است که بر خدا دروغ می بندد و سخن راست را هنگامی که به سراغ او آمده تکذیب می کند؟! آیا در جهنّم جایگاهی برای کافران نیست؟! (32)

4) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیّاشی، از امام علی علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و صدق را تکذیب و انکار کرد»، فرمود:

منظور از «الصدق» ولایت ما اهل بیت (عصمت و طهارت) می باشد.

فرمایش خداوند متعال: خداوند هنگام مرگ، جان ها را می گیرد و جان کسانی را که نمرده اند نیز به هنگام خواب می گیرد، سپس ارواح کسانی که فرمان مرگ شان را صادر کرده نگه می دارد و ارواح دیگرانی را (که باید زنده بمانند) باز می گرداند، تا مهلتی معیّن، در این امر نشانه های روشنی است برای کسانی که اندیشه کنند. (42)

5) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی - با سند او - از عمرو بن ثابت به نقل از پدرش، روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: هیچ کسی نیست که بخوابد مگر این که جان او به آسمان عروج می کند و بالا می رود، ولی روح او در بدنش باقی می ماند و میان آن ها سبب و پیوستی می باشد همانند شعاع (نور) خورشید، پس اگر خداوند به قبض ارواح فرمان دهد، نفس و روح (هر دو) می روند، ولی اگر به بازگشت روح فرمان دهد نفس، روح را جذب می کند و آن را می پذیرد؛ و این همان فرمایش خداوند سبحان است که فرموده: «خداوند جان ها را به هنگام مُردن شان می گیرد و نیز جان کسانی را که در خواب خود نمرده اند»، پس آن چه را که در خواب و در ملکوت آسمان ها ببیند تعبیر دارد و آن چه را در میان آسمان و زمین ببیند خیال شیطانی می باشد و تعبیری نخواهد داشت.

ص: 188

﴿ قوله تعالى: أَن تَقُولَ نَفْسٌ يَحَسْرَتَىٰ عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنبِ اللَّهِ وَ إِن كُنتُ لَمِنَ السَّخِرِينَ﴾ (56)

147 / [6] - ابن شهر آشوب: العيّاشي بإسناده إلى أبي الجارود، عن الباقر علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ مَا فَرَّطتُ فِي جَنبِ اللّهِ ﴾، قال: نحن جنب اللّه. (1)

148/ [7] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بالإسناد، عن أبي الجارود، عن أبي جعفر علیه السلام، أنّه قال: نحن جنب اللّه. (2)

﴿ قوله تعالى: وَ يَوْمَ الْقِيَمَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُم مُسْوَدَّةٌ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوَى لِلْمُتَكَبِرِينَ﴾ (60)

149/ [8] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده عن خيثمة، قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السلام يقول : من حدّث عنّا بحديث فنحن مسائلوه عنه يوماً، فإن صدق علينا فإنّما يصدق على اللّه و على رسوله، و إن كذب علينا فإنّما يكذب على اللّه و على رسوله؛ لأنّا إذا حدّثنا لا نقول: قال فلان و قال فلان، إنّما نقول: قال اللّه و قال رسوله، ثمّ تلا هذه الآية: ﴿ وَ يَوْمَ الْقِيَمَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى اللّهِ وُجُوهُهُم مُسْوَدُةٌ﴾ - الآية - ثمّ أشار خيثمة إلى أذنيه، فقال: صمّتا إن لم أكن سمعته. (3)

ص: 189

فرمایش خداوند متعال: (این دستور ها برای آن است که) مبادا کسی (روز قیامت) بگوید: افسوس بر من از کوتاهی هایی که در اطاعت فرمان خدا کرده ام و همانا از مسخره کنندگان (آیات خدا) بودم! (56)

6) - ابن شهر آشوب به نقل از عیّاشی - با سند او - از ابو الجارود، روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «وا حسرتا بر من! که در مورد (اطاعت) امر خدا، کوتاهی کرده ام»، فرمود: ما (اهل بیت رسالت)، «جنب اللّه» هستیم.

7) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابو الجارود، روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: ما (اهل بیت رسالت)، «جنب اللّه» هستیم.

فرمایش خداوند متعال: و در روز قیامت کسانی را که بر خدا دروغ بستند، می بینی که صورت های شان سیاه است، آیا در جهنّم جایگاهی برای متکبّران نیست؟! (60)

8) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از خَيثمة (ابن عبد الرحمان) روایت کرده است،که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: کسی که حدیثی را از ما مطرح نماید، روزی از او نسبت به همان حدیث، سؤال خواهیم کرد، پس اگر راست گفته باشد، بر خدا و رسولش راست گفته است، ولی اگر دروغ گفته باشد، پس بر خدا و رسولش دروغ گفته است؛ به خاطر آن که هر گاه ما حدیثی را بیان کنیم، نمی گوییم: فلانی از فلانی روایت کرده است، بلکه می گوییم: خداوند فرموده و رسول خدا می فرماید و سپس این آیه «روز قیامت افرادی را می بینی که بر خدا و رسولش دروغ گفته اند و صورت های شان سیاه گشته است» را تلاوت نمود.

بعد از آن خیثمه به گوش های خود اشاره کرد و گفت: این ها کَر شوند اگر (این حدیث را) از آن حضرت نشنیده باشم.

ص: 190

150/ [9] - أبو عليّ الطبرسي:

روى [ العيّاشي ] بإسناده عن سورة بن كليب، قال:

سألت أبا جعفر علیه السلام عن هذه الآية؟

فقال: كلّ إمام انتحل إمامة ليست له من اللّه.

قلت: و إن كان علويّاً؟

قال: و إن كان علويّاً.

قلت: و إن كان فاطميّاً؟

قال: و إن كان فاطمِيّاً. (1)

ص: 191

9) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی با سند او از سورة بن كُليب، روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام دربارۀ این آیه سؤال کردم؟

فرمود: منظور کسی است که گمان دارد امام می باشد و حال آن که (در واقع و حقیقت) امام نمی باشد.

عرض کردم: اگر چه علوی باشد؟

فرمود: اگر چه علوی باشد.

عرض کردم: اگر چه فاطمی باشد؟

فرمود: اگر چه فاطمی باشد.

ص: 192

فرمایش خداوند متعال: به یقین کسانی که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است! سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند (و می گویند): نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما، به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است! (30)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی و دیگران، از آن حضرت (صادق) علیه السلام، روایت کرده اند، که در رابطه با آیه قبل - فرمود: یعنی طاعت و فرمان برداری از خداوند متعال و رسولش صلی اللّه علیه و آله و سلم را به وسیله ولایت (اهل بیت رسالت) به کمال رسانده و بر ولایت استقامت کردند.

و هم چنین در حدیثی دیگر فرمود: منظور استقامت بر امامت امامان علیهم السلام یکی پس از دیگری است.

ص: 194

فرمایش خداوند متعال: آیا آن ها معبودانی دارند که بدون اذن خداوند آیینی برای آن ها ساخته اند؟! و اگر مهلت معیّنی برای آن ها نبود، در میان شان داوری می شد (و دستور عذاب صادر می گشت)، به درستی که برای ظالمان عذاب دردناکی است. (21)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام رضا علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و چنان چه کلمۀ فصل نمی بود»، فرموده است: منظور از «کلمة» امام (معصوم) است و دلیل بر آن فرمایش (دیگر) خداوند متعال: «و (خداوند) آن را کلمه ای باقی و ماندگار قرار داد»، که مقصود امامت می باشد.

ص: 196

فرمایش خداوند متعال: تا بر پشت آن ها بخوبی قرار بگیرید، سپس هنگامی که بر آن ها سوار شدید، نعمت پروردگار تان را متذکّر شوید و بگویید: پاک و منزّه است کسی که این را در تسخیر ما قرار داد و گر نه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم. (13)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که فرمود:

ذکر و یاد آوری (شکر و سپاس) نعمت این است که بگویی: «حمد و سپاس مخصوص خداوندی است که ما را بر (اسلام و ولایت اهل بیت عصمت و طهارت) هدایت نمود و قرآن را به ما تعلیم داد و به (افتخار وجود حضرت) محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم (و آل پاکش) بر ما منّت نهاد»؛ و بعد از آن بگویی: «منزه باد آن خدایی که این را در تسخیر ما قرار داد و ما خود توان تسخیر آن را نداشتیم».

فرمایش خداوند متعال: و به درستی که این (قرآن) مایۀ یاد آوری (و عظمت) تو و قوم تو است و به زودی (در مورد آن) سؤال خواهید شد. (44)

2) - ابو عمرو کشّی به نقل از عیاشی با سند او، از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام سؤال کردم: شهادت زنا زاده جایز است؟

فرمود: نه، عرض کردم: حکم بن عتيبه عقیده دارد که آن جایز و پذیرفته است.

فرمود: خدایا گناهش را نیامرز، خداوند متعال به حکّم نفرموده: «و قرآن برای تو و قوم تو یاد آور است» (بلکه نسبت به جدّ ما می باشد)، پس حکّم به راست یا به چپ رود (به هر دری بزند) به خدا سوگند! دانش جز از خاندانی که جبرئیل علیه السلام بر آن ها نازل شده، به دست نیاید.

ص: 198

﴿ قوله تعالى: وَ سُئَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رُّسُلِنَآ أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَن وَ ءَالِهَةً يُعْبَدُونَ﴾ (45)

155 / [3] - أبو الحسن الفتونّي: الشيخ الطوسي بإسناده عن محمّد بن عبد الرحمن الضبّي، قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السلام يقول: ولايتنا ولاية اللّه التي لم يبعث نبيّ قطّ إلاّ بها. و قد رواه الكليني، و العيّاشي في تفسيره. (1)

﴿ قوله تعالى: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذَا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ﴾ (57)

156/ [4] - الحاكم الحسكاني: و [ورد أيضاً] في الباب عن أبي رافع مولى النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم، أخبرناه أبو عبد اللّه الشيرازي، قال: أخبرنا أبو بكر الجرجرائي، حدّثنا أبو أحمد البصري، قال: حدّثني المغيرة بن محمّد، حدّثنا عبد الغفّار بن محمّد، حدّثنا علىّ بن هاشم بن البريد، عن محمّد بن عمر بن عليّ ابن الحسين، عن أبيه [عن جدّه] ، و عن محمّد بن عبيد اللّه بن أبي رافع، عن أبيه، عن جدّه أبي رافع، قالا:

قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم لعلىّ علیه السلام: إنّ فيك لخصلتين كانتا في عيسى ابن مريم، فقال بعض أصحابه: حتّى النبيّين شبّههم به، قال [عليّ علیه السلام : و ما الخصلتان؟

قال: أحبّت النصارى عيسى حتّى هلكوا فيه و أبغضته اليهود حتّى هلكوا فيه،

ص: 199

فرمایش خداوند متعال: و از رسولانی که پیش از تو فرستادیم سؤال نما، که آیا (برای پرستش) غیر از خدای رحمان، معبود های دیگری را قرار داده ایم که پرستش کنند. (45)

3)- ابو الحسن فتونی به نقل از شیخ طوسی با سند خود از محمد بن عبد الرحمان روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: ولایت ما (اهل بیت رسالت) همان ولایت خداوند است که هیچ پیامبری را مبعوث ننموده مگر بر (ابلاغ و دعوت برای آن بنابر این ولایت ایشان مختص به این شریعت نیست، بلکه در هر شریعتی لازم بوده است که مردم پذیرای آن باشند).

و همین حدیث را کلینی و عیاشی نیز روایت کرده اند.

فرمایش خداوند متعال: و هنگامی که دربارۀ فرزند مریم مثالی زده شد، ناگهان قوم تو به خاطر آن داد و فریاد راه انداختند. (57)

4) - حسکانی به نقل از عیّاشی، از محمد بن عمر بن علی بن الحسین، از پدرش، از جدّش و نیز از محمد بن عبيد اللّه بن أبي رافع، از پدرش، از جدّش ابو رافع، روایت کرده است، که گفته اند:

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به (امام) علی علیه السلام فرمود: به درستی که دو ویژگی در تو وجود دارد، هم چنان که در عیسی علیه السلام وجود داشت، پس بعضی از اصحاب گفتند: (مطلب تا کجا رسیده که) او را تشبیه به پیامبران می نماید.

علی علیه السلام اظهار داشت: آن دو ویژگی چیست؟

فرمود: نصاری طوری به او عشق و محبّت می ورزیدند که (گفتند: عیسی خدا است و) هلاک گشتند و یهود به گونه ای با او دشمنی کردند که به هلاکت رسیدند، پس شخصی آن چنان با تو دشمنی و کینه توزی کرده که به هلاکت رسیده و دیگری چنان به تو عشق و محبت ورزیده که او نیز هلاک می گردد.

این مطلب به (گوش) تعدادی از مردم (قریش) و منافقین رسید و گفتند:

ص: 200

و أبغضك رجل حتّى هلك فيك، و أحبّك رجل حتّى يهلك فيك.

فبلغ ذلك أناساً من قريش، و أناساً من المنافقين.

فقالوا: كيف يكون هذا؟ جعله مثلاً لعيسى ابن مريم.

فأنزل اللّه تعالى: «و لمّا ضرب ابن مريم مثلاً إذا قومك منه يضحكون»، هكذا قرأها أُبيّ .

و عن جعفر بن محمّد عليها السلام، عن أبيه، عن جدّه، عن عليّ علیهم السلام، [و] مثله في تفسير العيّاشي. (1)

157 / [5] - ابن شهر آشوب: [عن العيّاشي] عن أبي بصير، عن الصادق علیه السلام: لمّا قال النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم: يا عليّ ! لولا إنّني أخاف أن يقولوا فيك ما قالت النصارى في المسيح، لقلت اليوم فيك مقالة لا تمرّ بملإ من المسلمين إلّا أخذوا التراب من تحت قدمك.

قال الحارث بن عمر الفهري لقوم من أصحابه: ما وجد محمّد لابن عمّه مثلاً إلّا عيسى بن مريم، يوشك أن يجعله نبيّاً من بعده، و اللّه! إنّ آلهتنا التي كنّا نعبد خيراً منه، فأنزل اللّه تعالى: ﴿ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً - إلى قوله - وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنُ بهَا وَ اتَّبِعُونِ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾ (2) .

و في رواية: أنّه نزل أيضاً ﴿ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَيْهِ﴾ (3) الآية، فقال: النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم: يا حارث! اتّق اللّه و ارجع عمّا قلت من العداوة لعليّ بن أبي طالب، فقال: إذا كنت رسول اللّه و عليّ وصيّك من بعدك، و فاطمة بنتك سيّدة نساء العالمين و الحسن و الحسين ابناك سيّدا شباب أهل الجنّة، و حمزة عمّك

ص: 201

چگونه چنین می شود که او (یعنی امام علی علیه السلام) را همانند عیسی قرار می دهد؟!

پس خداوند متعال (این آیه را): «و چون برای فرزند مریم مثَلی مطرح گردید، قوم (و اطرافیان) تو (خندیدند و) از او (یعنی علی علیه السلام) اِعراض کرده و روی گردان شدند»، نازل نمود، که اُبّی (بن کعب آیه را) چنین قرائت می کرد. (1)

و این حدیث به نقل از امام صادق، به نقل از پدرش، از جدّش، از امام على علیهم السلام، هم چنین وارد شده است و همانند آن نیز در تفسیر عیاشی موجود می باشد.

11) - ابن شهر آشوب به نقل (از عیاشی) از ابو بصیر روایت کرده است که امام صادق علیه السلام فرمود: بعد از آن که پیامبر خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: ای علی! اگر نمی بود ترس من از این که مردم در باره ات بگویند آن چه را که مسیحیان در مورد (عیسی) مسیح گفتند، همانا امروز در مورد تو مطالبی مطرح می کردم که بر هیچ جمعی از مسلمین گذر نکنی مگر این که خاک زیر پایت را (به عنوان تبرک) بر می گرفتند.

حارث بن عمر فِهری به عده ای از اصحاب خود گفت: محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم برای پسر عمویش همانندی را غیر از عیسی بن مریم نیافت، که گمان می رود او را پیامبری بعد از خود قرار دهد، به خدا سوگند! همانا خدایانی را که ما می پرستیم از علی بهتر می باشند، پس خداوند متعال (این آیه را): «و چون پسر مریم به عنوان مثَل مطرح شد - تا فرمایش خداوند: - و او (عیسی مسیح علیه السلام) سبب آگاهی بر زمان (قیامت می باشد، هرگز در آن تردید نکنید و از من تبعیت و پیروی نمایید که راه مستقیم همین است» نازل نمود.

و در روایتی دیگر آمده است که هم چنین: «او نیست مگر بنده ای که بر او نعمت داده ایم» - تا آخر آیه - را نازل نمود. پس پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم(چون از گفته های حارث با خبر شد) فرمود: ای حارث! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیز و از (عقیده ات نسبت به) دشمنی با علی بن ابی طالب باز گرد، (حارث در جواب) گفت: اگر تو رسول خدا هستی و علی وصیّ بعد از تو و دخترت فاطمه سرور زنان جهان و دو فرزندت حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت و عمویت حمزة سرور شهیدان و جعفر طیار پسر عمویت

ص: 202

سيّد الشهداء، و جعفر الطيّار ابن عمّك يطير مع الملائكة في الجنّة، و السقاية للعبّاس عمّك، فما تركت لسائر قريش و هم ولد أبيك.

فقال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: ويلك، يا حارث! ما فعلت ذلك ببني عبد المّطلب، لكنّ اللّه فعله س بهم، فقال: إن كان هذا هو الحّق من عندك فأمطر علينا حجارة من السماء، فأنزل اللّه تعالى: ﴿ وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ﴾ (1) .

و دعا رسول اللّه الحارث فقال: إمّا أن تتوب أو ترحل عنّا، قال: فإنّ قلبي لا يطاوعني إلى التوبة، ولكنّي أرحل عنك، فركب راحلته فلمّا أصحر أنزل اللّه عليه طيراً من السماء في منقاره حصاة مثل العدسة، فأنزلها على هامته و خرجت من دبره إلى الأرض، ففحص برجله، و أنزل اللّه تعالى على رسوله: ﴿ سَأَلَ سَائِلُ بِعَذَابٍ وَاقِع﴾ (2) بولاية علىّ بن أبي طالب، قال: هكذا نزل به جبرئيل علیه السلام. (3)

﴿ قوله تعالى: وَ هُوَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ إِلَة وَ فِي الْأَرْضِ إِلَة وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ﴾ (84)

158 / [6] - الشيخ الطوسي: محمّد بن مسعود العيّاشي، قال: حدثّني عبد اللّه بن محمّد بن خالد، عن عليّ بن حسان، عن بعض أصحابنا، رفعه إلى أبي عبد اللّه علیه السلام، قال : ذكر عنده جعفر بن واقد و نفر من أصحاب أبي الخطّاب، فقيل: إنّه صار إليّ يتردّد (4) ، و قال فيهم: ﴿ وَ هُوَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ إِلَهُ وَ فِي الْأَرْضِ إلَهٌ﴾، قال: هو الإمام.

ص: 203

در بهشت به همراه ملائکة پرواز می کند و سقایت (آب رسانی حجاج) برای عمویت عباس باشید (و تمامی منسب های الهی را از آن خود قرار داده ای)، پس برای بقیه افراد قریش چه چیزی گذاشته ای با این که ایشان هم فرزندان پدر تو هستند.

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: وای بر تو ای حارث! (چه می گویی؟) من این امور را برای فرزندان عبد المطلب قرار نداده ام بلکه خداوند مقدّر نموده است.

(حارث) گفت: (ای خدا !) اگر این مطلب حق است و از جانب تو می باشد، سنگی از آسمان بر ما فرود فرست، پس خداوند متعال (این آیه): (ای پیامبر!) «تا زمانی که تو در میان آن ها هستی، خداوند آنان را عذاب نمی نماید» را نازل نمود.

و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود حارث را احضار نمود و فرمود: یا (از گفتار و عقیده خود) توبه کن و یا از پیش ما کوچ کن و برو.

حارث گفت: همانا قلبم در مورد توبه تبعیت و پذیرایی ندارد ولکن از کنار شما کوچ می کنم و می روم. سپس بر مرکب سواری خود نشست (و رفت) همین که (از شهر دور شد و) به صحرا رسید خداوند پرنده ای را از آسمان بر او فرستاد که سنگ ریزه ای هم چون عدس در منقار خود داشت، پس آن را بر مغز سر حارث فرود آورد که از نشیمن گاهش خارج شد و بر زمین افتاد و مرتب پا بر زمین می سایید (تا به هلاکت رسید) و خداوند متعال (این آیه را) بر پیامبرش: «درخواست کننده ای عذابی را درخواست کرد که بر کافران و انکار کنندگان ولایت (و امامت و وصایت) علی بن ابی طالب علیه السلام واقع می شود»، فرمود: جبرئیل علیه السلام (آیه را) این چنین نازل نمود.

فرمایش خداوند متعال: و او کسی است که در آسمان و در زمین معبود است و (هم چنین) او حکیم و علیم است. (84)

4) - شیخ طوسیی به نقل از عیاشی، از علی بن حسّان - با سند - از یکی از اصحاب ما، نقل کرد که در خدمت حضرت صادق علیه السلام صحبت از جعفر بن واقد و چند نفر از یاران ابو الخطاب شد و چند نفری از اصحاب حضور داشتند، پس گفته شد: او به سوی من تمایل یافته است و در مورد آنان می گفت: منظور از این آیه: «و او همان کسی است که خدای آسمان و زمین است»، امام است.

ص: 204

فقال أبو عبد اللّه علیه السلام: لا، و اللّه! الا يأويني و إيّاه سقف بيت أبداً، هم شرّ من اليهود و النصارى و المجوس و الذين أشركوا، و اللّه ما صفّر عظمة اللّه تصغیر هم شيء قطّ، إنّ عُزيراً جال في صدره ما قالت فيه اليهود، فمحا اللّه اسمه من النبوّة، و اللّه! لو أنّ عيسى أقرّ بما قالت النصارى لأورثه اللّه صمماً إلى يوم القيامة، و اللّه! لو أقررت بما يقول فيّ أهل الكوفة لأخذتني الأرض، و ما أنا إلّا عبد مملوك لا أقدر على شيء ضرّ ولا نفع. (1)

ص: 205

امام صادق علیه السلام فرمود: نه، به خدا سوگند! هرگز من و او در زیر یک سقف جمع نخواهیم شد، آن ها بد تر از یهود ،نصاری، مجوس و مشرکین هستند، به خدا سوگند! به قدری که این افراد توهین به خدا کرده اند، آن ها توهین به خدا نکرده اند، عُزیر در دلش خطور کرد آن چه را که یهود دربارۀ او می گفتند، پس خداوند نامش را از جمله پیامبران محو و پاک نمود، به خدا سوگند! اگر عیسی اقرار کند به آن چه که نصارا در باره اش می گفتند، خداوند او را تا روز قیامت کر و نا شنوا می کرد و من نیز آن چه را که اهل کوفه در باره ام می گویند، اگر بپذیرم زمین مرا فرو خواهد برد، من جز بنده ای فرمان بردار نیستم، به گونه ای که اختیار سود و زیانی را ندارم.

ص: 206

فرمایش خداوند متعال: این (موضوع) به خاطر آن است که آن ها از آن چه خداوند را به خشم می آورد پیروی کردند و آن چه را که موجب خشنودی او می باشد کراهت داشتند، از این رو (خداوند) اعمال شان را نابود کرد. (28)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، در حدیثی از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:

مقصود از فرمایش خداوند متعال: «از آن چه که خداوند را به غضب و خشم آورده، پیروی کردند»، تبعیت و پیروی از ولایت و حکومت فلانی و فلانی است - که در حق امیر المؤمنین علی علیه السلام ظلم کردند - .

ص: 208

فرمایش خداوند متعال: آن ها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از (زیارت) مسجد الحرام و رسیدن قربانی های شما به محل قربان گاه باز داشتند و هر گاه مردان و زنان با ایمانی نبودند، در این میان بدون آگاهی شما، زیر دست و پا، از بین نمی رفتند که از این راه عیب و عاری نا آگاهانه به شما می رسید، هدف این بود که خدا هر کسی را بخواهد در رحمت خود وارد کند و اگر مؤمنان و کفّار (در مکه) از هم جدا می شدند، کافران را عذاب دردناکی می کردیم! (25)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند - از ابراهیم کرخی روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: - و یا مردی به آن حضرت عرض کرد: - خداوند امور شما را اصلاح نماید، آیا امام علی علیه السلام در دین خدای عزّ و جلّ قوی و نیرومند نبود؟ پاسخ داد: آری. عرض کرد: پس چگونه آن قوم (و دشمنان) بر او غالب شدند و او آن ها را دفع نکرد؟ و چه چیزی آن حضرت را از این کار مانع می شد؟ فرمود: یک آیه در قرآن هست که آن حضرت را مانع شد.

عرض کرد: آن کدام آیه است؟

فرمود: این فرمایش خداوند متعال: «اگر (مؤمنان و کافران) از یک دیگر جدا می شدند، هر آینه افرادی را که کافر شدند، عذاب دردناکی می کردیم».

به درستی که خداوند متعال ودیعه ها و امانت های مؤمن را در صُلب کافران و منافقان قرار داده بود، پس به همین خاطر امام علی علیه السلام پدران (آنان) را نکشت تا این ودایع و امانت ها (از صُلب پدران شان) خارج شوند و پس از آن که این ودیعه ها خارج گشتند، امام علی علیه السلام بر کسانی که قبلاً غالب بودند، غلبه نموده و آن ها را کشت. و هم چنین است قائم ما اهل بیت (رسالت) علیهم السلام ، هرگز آن حضرت ظاهر نمی شود تا زمانی که ودیعه های خدای عزّ و جلّ ظاهر شوند و پس از ظهور آن ها، حضرت نیز بر کسانی که قبلاً ظاهر و غالب بودند، غلبه کرده و آن ها را می کشد.

ص: 210

161 / [2] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوى رحمة اللّه، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود، عن أبيه [العيّاشي]، قال: حدّثنا جبرئيل بن أحمد، قال: حدّثني محمّد بن عيسى بن عُبيد، عن يونس ابن عبد الرحمن، عن منصور بن حازم، عن أبي عبد اللّه علیه السلام قال في قول اللّه عزّ وجلّ: ﴿ لَوْ تَزَيَّلُواْ لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا﴾ :

لو أخرج اللّه ما في أصلاب المؤمنين من الكافرين و ما في أصلاب الكافرين من المؤمنين لعذّب الذين كفروا. (1)

ص: 211

2) - هم چنین شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند - از منصور بن حازم روایت کرده است ،که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «اگر (مؤمنان و کافران) از یک دیگر جدا می شدند، هر آینه افرادی را که کافر شدند عذاب دردناکی می کردیم»، فرمود: اگر خداوند متعال کفّاری را که در اصلاب مؤمنین هستند و مؤمنینی که در اصلاب کفّار می باشند، خارج نماید، به طور حتم کفّار را عذابی دردناک خواهد نمود.

ص: 212

فرمایش خداوند متعال: و از آسمان، آبی پر برکت نازل کردیم و به وسیلۀ آن باغ ها و دانه هایی را که درو می شوند ،رویاندیم. (9)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی، به طور مرفوعه از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده است، که گفت:

مردی به آن حضرت عرضه داشت: در شکم و درون خویش دردی را احساس می کنم. حضرت به او فرمود: آیا ازدواج کرده ای و همسر داری؟

پاسخ داد: بلی. فرمود: از او درخواست کن که چیزی از اموال خود را با رغبت خود به تو ببخشد، سپس با آن پول مقداری عسل خریداری نما و با مقداری آب باران مخلوط کن و بیاشام، که من شنیده ام خداوند سبحان در کتاب خود فرموده است: «از آسمان آب مبارکی را فرستاده ایم» و نیز فرموده است: «از شکم و درون آن ها (زنبوران عسل)، شراب رنگارنگی خارج می گردد که شفای (درد های) مردم است» و فرمود: «پس اگر با طیب خاطر (و رضایت قلبی) چیزی را به شما دادند، پس آن را نوش جان کنید که گوارای تان باد»، (اگر آن را میل نمایی) ان شاء اللّه، شفا می یابی.

راوی گفت: آن مرد دستور حضرت علیه السلام را انجام داد و بهبود یافت.

ص: 214

فرمایش خداوند متعال: و به درستی که قیامت (و دادن جزای اعمال) واقع شدنی است (6) سوگند به آسمانی که دارای چینش ها و شکن های زیبایی است! (7) به درستی که شما (دربارۀ قیامت) در گفتاری مختلف و گوناگون می باشید. (8)

1) - قمی با سند خود از حسین بن خالد روایت کرده است، که گفت:

به امام رضا علیه السلام عرض کردم: مرا از فرمایش خدای عزّوجلّ :« سوگند به آسمانی که صاحب حُبُک است!»، آگاه فرما.

فرمود: آسمان ها به زمین آمیخته و وابسته می باشند - سپس حضرت انگش تان دست خود را درون هم قرار داد-، عرض کردم: چگونه آسمان ها آمیخته و وابسته به زمین می باشند با این که خداوند می فرماید: (خداوند) آسمان ها را بدون ستونی که بینید، مرتفع نموده است»؟

فرمود: سبحان اللّه! مگر خداوند نمی فرماید: «بدون ستونی که قابل رؤیت باشد»؟

عرض کردم: بلی.

فرمود: بنابر این در بین آن ها ستون هایی هست، ولی آن ها را نمی بینید.

گفتم: خداوند مرا فدای شما گرداند! این امر چگونه ممکن می باشد؟

پس حضرت کف دست چپ خود را گشود و کف دست راستش را بر آن نهاد و فرمود: این زمین دنیا است که آسمان دنیا بالای آن (به حالت) گنبدی شکل قرار دارد و زمین دوم بالای آسمان دنیا است و آسمان دوم بالای آن (نیز به حالت) گنبد می باشد و زمین سوم بالای آسمان دوم است و آسمان سوم هم بالای آن گنبدی شکل است و زمین چهارم نیز بالای آسمان سوم قرار دارد و آسمان چهارم بالای آن گنبدی شکل است و زمین پنجم نیز بالای آسمان چهارم و آسمان پنجم نیز بالای آن می باشد (که هم چنین به حالت) گنبدی شکل است و زمین ششم بالای آسمان پنجم است و آسمان ششم بالای آن (به همان حالت) گنبدی شکل می باشد و زمین هفتم بالای آسمان ششم است و آسمان هفتم هم بالای آن گنبد است. و اما عرش خدای رحمان تبارک و تعالی بالای آسمان هفتم قرار دارد؛

ص: 216

و هو قول اللّه: ﴿ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَوَاتٍ طِبَاقًا﴾ (1) ، ﴿ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ﴾ (2) .

و أمّا صاحب الأمر فهو رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و الوصيّ بعد رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم قائم هو على وجه الأرض، فإنّما يتنزّل الأمر إليه من فوق السماء من بين السماوات و الأرضين، قلت: فما تحتنا إلّا أرض واحدة. فقال: ما تحتنا إلّا أرض واحدة و إنّ الستّ لهنّ فوقنا.

و قال العلّامة المجلسي (رحمة اللّه) بعد نقل الحديث: روى العيّاشي عن الحسين بن خالد، مثله. (3)

ص: 217

و این همان فرمایش خدای عزّوجلّ است که فرموده: «(خداوند) همان وجودی است که آسمان ها را طبقه طبقه آفریده است»، «و زمین را نیز همانند آن ها (آفریده)، که امر در بین آن ها فرود می آید».

و اما صاحب «الأمر»، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و اوصیای بعد از او هستند که روی زمین بر پا می باشند و فرمان از بالای آسمان ها و زمین ها بر او فرود می آید.

عرض کردم: زیر ما به غیر از یک زمین وجود ندارد؟

فرمود: زیر ما جز یک زمین نیست و به درستی که شش زمین دیگر، بالای سر ما قرار دارند.

و علامۀ مجلسی بعد از نقل این حدیث افزوده است: مثل همین حدیث را عیاشی از حسین بن خالد روایت کرده است.

ص: 218

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که ایمان آورده اند و فرزندان و ذریّه آنان در ایمان، پیروی شان کردند، ذریّه و فرزندان شان را به آن ها ملحق می کنیم و از پاداش عمل شان هیچ نمی کاهیم و هر کسی در گرو اعمال خویشتن می باشد. (21)

1) - حسکانی به نقل از عیاشی - با سند خود - از ولید بن محمد بن زید بن جذعان، از عمویش روایت کرده است، که گفت:

(عبد اللّه) ابن عمر اظهار داشت: هنگامی که خلفا را شمارش کنیم،گوییم: ابو بکر و عمر و عثمان.

مردی به او گفت: ای ابا عبد الرحمان! پس علی علیه السلام چه می شود؟

پاسخ داد: وای بر تو! علی علیه السلام از اهل بیت (عصمت و طهارت) است، کسی با ایشان قابل مقایسه نیست، علی علیه السلام در درجه و مقام رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم می باشد، به درستی که خداوند می فرماید: «و کسانی که ایمان آورده اند و ذریّه ایشان از آنان متابعت کردند»، بنابر این فاطمه علیها السلام در درجه و مقام رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم می باشد و على علیه السلام هم با ایشان خواهد بود.

2) - هم چنین حسکانی به نقل از عیّاشی - با سند خود - از زرارة و حمران و محمد بن مسلم، روایت کرده است، که گفتند:

امام باقر و امام صادق علیهم السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که ایمان آورده اند و ذریّه ایشان از آنان در ایمان متابعت کردند»، فرموده اند: اعمال پدران آنان را مثال زده است و (اعمال) فرزندان را به وسیلۀ اعمال پدران نگه داری می نماید، هم چنان که آن دو نوجوان را به مصلحت پدران شان محافظت نمود.

ص: 220

166 / [3] - الحاكم الحسكاني: و به عن أحدهما علیهم السلام قال: يكون دونهم، فيلحقهم اللّه بهم. (1)

ص: 221

3) - حسکانی به نقل از عیاشی، با همان سند روایت کرده است، که گفتند:

یکی از دو امام (باقر و صادق) علیهم السلام فرمود: آنان (یعنی ذریّه در مقامی) پایین تر می باشند، ولی خداوند ایشان را به پدران خود ملحق می نماید.

ص: 222

فرمایش خداوند متعال: به درستی که ما بر آن ها در روزی نحس و طولانی، باد سختی را فرستادیم. (19)

1) - ابو على طبرسی نقل کرده است: (که در مورد فرمایش خداوند متعال:) «روزی که نحس است و استمرار دارد» ...، گفته اند:

(منظور) روز چهار شنبه، آخر هر ماه خواهد بود که چرخش هم ندارد.

و عیاشی آن را - با سند خود - از امام باقر علیه السلام روایت کرده است.

ص: 224

فرمایش خداوند متعال: پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب. (17)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از ابو بصیر روایت کرده، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد (تفسیر) فرمایش خداوند متعال: «پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب»، سؤال کردم؟

فرمود: «المشرقَين»، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و امیر المؤمنين علیه السلام هستند و «المغربَين»، امام حسن و امام حسین علیهم السلام می باشند.

فرمایش خداوند متعال: آیا پاداش نیکی جز نیکی خواهد بود؟ (60)

2) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از حسین بن سعید، با سند او از علی بن سالم روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: آیه ای در کتاب خداوند ثبت گردیده است (که قابل مناقشه نیست)، عرضه داشتم: آن آیه چیست؟

فرمود: فرمایش خداوند تبارک و تعالی در کتابش می باشد که فرموده است: «آیا پاداش احسان و نیکی غیر از احسان خواهد بود؟»، که در مورد کافر، مؤمن و نیکو کار و فاجر است (یعنی) هر کسی که کار نیکی در حق کسی انجام دهد، بر او است که پاداش دهد و (باید توجه داشت که) پاداش به همان مقداری نیست که شخص انجام داده، بلکه باید بیش از نیکی آن شخص نیکی کند زیرا تلافی آغاز نیکی را نیز کرده باشد.

ص: 226

﴿ قوله تعالى: وَ مِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ﴾ (62)

170 / [3] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بالإسناد عن أبي بصير، عن أبي عبد اللّه علیه السلام، قال:

قلت له: جعلت فداك! أخبرني عن الرجل المؤمن تكون له امرأة مؤمنة، يدخلان الجنّة، يتزوّج أحدهما بالآخر؟

فقال: يا أبا محمّد! إنّ اللّه حكَم عدل، إذا كان هو أفضل منها خيّره، فإن اختارها كانت من أزواجه، و إن كانت هي خيراً منه خيّرها، فإن اختارته كان زوجاً لها.

قال: و قال أبو عبد اللّه علیه السلام : لا تقولنّ: (إنّ) الجنّة واحدة، إنّ اللّه يقول: ﴿ وَ مِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ﴾ ، ولا تقولنّ درجة واحدة، إنّ اللّه يقول: ﴿ وَ رَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَتٍ﴾ (1) إنّما تفاضل القوم بالأعمال.

قال: و قلت له: إنّ المؤمنَين يدخلان الجنّة فيكون أحدهما أرفع مكاناً من الآخر، فيشتهي أن يلقى صاحبه؟

قال: من كان فوقه فله أن يهبط، و من كان تحته لم يكن له أن يصعد؛ لأنّه لا يبلغ ذلك المكان، ولكنّهم إذا أحبّوا ذلك و اشتهوه التقوا على الأسرّة. (2)

171 / [4] - أبو عليّ الطبرسي: و [روى العيّاشي] عن العلاء بن سيّابة، عن أبي عبد اللّه علیه السلام قال:

قلت له: إنّ الناس يتعجّبون منّا إذا قلنا: يخرج قوم من جهنّم فيدخلون الجنّة، فيقولون لنا: فيكونون مع أولياء اللّه في الجنّة؟

ص: 227

فرمایش خداوند متعال: و غیر از آن ها، دو بهشت دیگری هم هست. (62)

3) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند خود - از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم! مرا آگاه فرما نسبت به مرد مؤمنی که دارای همسر با ایمانی است، هر دو وارد بهشت می شوند، (آیا) با یک دیگر ازدواج می کنند؟

فرمود: ای ابا محمد! خداوند حکیم و عادل است، پس اگر مرد فضیلت بیش تری نسبت به زن دارد، خداوند او را مخیّر می کند، اگر مایل بود با او ازدواج می کند و یکی از همسران او قرار می گیرد، اما اگر زن برتر از مرد باشد خداوند زن را مخیّر می گرداند که اگر خواست با همان مرد ازدواج کند.

(ابو بصیر) گوید: سپس امام صادق علیه السلام فرمود: هرگز نگویید که بهشت یکی می باشد؛ زیرا خداوند می فرماید: «و غیر از آن دو (بهشت)، دو تای دیگر هم هست»، هم چنین نگویید که درجه یکی است، به درستی که خداوند می فرماید: «و بعضی از آن ها را بر بعضی دیگر به درجاتی بالا تر بردیم» که افراد به وسیلۀ اعمال بر یک دیگر برتری درجه پیدا می کنند.

به حضرت عرض کردم: مؤمنین وارد بهشت می شوند و بعضی بر بعضی دیگر مقام و موقعیت بالا تری را دارند ولی شخص علاقه دارد که رفیق خود را ملاقات کند، پس چگونه می شود؟ فرمود: کسی که در درجه ای بالا تر باشد می تواند که فرود آید، ولی کسی که در درجه ای پایین تر می باشد حق بالا رفتن را ندارد، به خاطر این که به چنان مقامی نرسیده است، اما اگر هر دو متمایل و علاقه مند به دیدار باشند، می توانند روی تخت هایی (که مهیّا شده) ملاقات و دیدار کنند.

4) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از علاء بن سيابة روايت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: موقعی که بگوییم: گروهی از آتش جهنم خارج می شوند، مردم (اهل سنّت) تعجّب کرده و به ما می گویند: و آن آزاد شدگان از آتش در بهشت با اولیای خدا قرار می گیرند؟

ص: 228

فقال: يا علاء! إنّ اللّه يقول: ﴿ وَ مِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ﴾ ، لا و اللّه! لا يكونون مع أولياء اللّه. قلت: كانوا كافرين؟

قال علیه السلام: لا و اللّه! لو كانوا كافرين ما دخلوا الجنّة.

قلت: كانوا مؤمنين؟

قال: لا و اللّه! لو كانوا مؤمنين ما دخلوا النار، ولكن بين ذلك. (1)

ص: 229

حضرت فرمود: ای علاء! به درستی که خداوند متعال می فرماید: «و غیر از آن دو (بهشت)، دو تای دیگر هم هست»، نه به خدا سوگند! آن ها با اولیای خدا جمع نخواهند شد. عرض کردم: آن ها (آزاد شوندگان) کافر هستند؟ فرمود: نه، به خدا سوگند! اگر کافر می بودند داخل بهشت نمی شدند. عرض کردم: مؤمن می باشند؟

فرمود: نه، به خدا سوگند! اگر مؤمن می بودند هرگز داخل دوزخ نمی شدند، بلکه آن ها دارای حالتی بین کفر و ایمان بوده اند.

ص: 230

﴿ قوله تعالى: فَأَصْحَبُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَة﴾ (8)

174 / [3] - الكشّي: محمّد بن مسعود [العيّاشي]، قال: حدّثني عليّ ابن محمّد، قال: حدّثني محمّد بن أحمد، عن محمّد بن موسى الهمداني، عن منصور بن العبّاس، عن مروك بن عبيد، عمّن رواه، عن زيد الشحّام، قال:

قلت لأبي عبد اللّه علیه السلام: اسمي في تلك الأسامي - يعني في كتاب أصحاب اليمين - ؟

قال: نعم. (1)

﴿ قوله تعالى: فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾ (74)

175 / [4] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده عن عقبة بن عامر الجهني، قال:

لمّا نزلت: ﴿ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾ ، قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: اجعلوها في ركوعكم، و لمّا نزلت: ﴿ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى﴾ (2) ، قال: اجعلوها في سجودكم. (3)

ص: 233

فرمایش خداوند متعال: پس اصحاب یمین هستند (که اهل سعادت می باشند)، اصحاب یمین دارای چه موقعیت (های عالی) هستند! (8)

3) - ابو عمرو کشّی به نقل از عیاشی - با سند - از زید شحّام روایت کرده است،که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: (آیا) نام من در آن اسامی وجود دارد - یعنی در رديف «أصحاب اليمين» - ؟

فرمود: بلی.

فرمایش خداوند متعال: پس به نام پروردگار بزرگ خود، تسبیح بگو. (74)

4) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عقبة بن عامر جهنی روایت کرده است، که گفت:

بعد از آن که «پس به نام پروردگار بزرگوارت تسبیح گوی» نازل شد، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: (قرائت) این (سوره) را در رکوع خود قرار دهید و چون «پس به نام پروردگار والا و عالیت تسبیح گوی» نازل شد، فرمود: (قرائت) این (سوره) را در سجود خود قرار دهید.

ص: 234

فرمایش خداوند متعال: (خداوند) شب را در روز وارد می نماید و روز را در شب وارد می گرداند و او به هر چه در دل ها و اندیشه ها می گذرد آگاه است. (6)

1) - سید بن طاووس به نقل از عیاشی - با سند او - از ابو سعید آدمی روایت کرده است، که گفت:

امام رضا و امام جواد علیهم السلام در رکعت سوم نافله های مغرب سورۀ «الحمد» و ابتدای (آیات) سورۀ «الحديد» را تا ﴿ وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾ و در رکعت چهارم سورۀ «الحمد» و آخر (آیات) سورۀ «الحشر» را قرائت می نمودند.

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند، راست گویان و درست کاران خواهند بود و شهیدان در نزد پروردگار شان می باشند، که صاحب پاداش و نور (روشنایی اعمال) خویش هستند و آن هایی که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کرده و می کنند، در جهنم خواهند بود. (19)

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیّاشی - با سند او - از حارث بن مغيرة روايت کرده است، که گفت:

در محضر امام باقر علیه السلام بودیم که فرمود: کسانی که از شما، عارف به این امر (ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام) هستند و در انتظار (ظهور آن ولایت) باشند و آرزوی پاداش نیک داشته باشند - به خدا سوگند! - همانند کسی است که با شمشیر خود به همراه قائم آل محمد علیهم السلام جهاد کرده است.

سپس فرمود: بلکه - به خدا سوگند! - همانند کسی است که با رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم با شمشیر خود جهاد کرده. و برای مرتبه سوم فرمود: به خدا سوگند! همانند کسی است که در خیمه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به شهادت رسیده باشد و دربارۀ شما آیه ای در کتاب خدا هست، من عرض کردم: فدایت گردم! کدام آیه است؟

ص: 236

قال: قول اللّه تعالى: ﴿ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَبِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَدَاءُ عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ﴾، ثمّ قال: صرتم - و اللّه! - صادقين شهداء عند ربّكم. (1)

178 / [3] - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بالإسناد عن منهال القصّاب، قال: قلت لأبي عبد اللّه علیه السلام: ادع اللّه أن يرزقني الشهادة، فقال: المؤمن شهيد، ثمّ تلا: ﴿ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولَبِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَدَاءُ عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ﴾ (2)

﴿ قوله تعالى: مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن تُبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللّهِ يَسِيرٌ﴾ (22)

179/ [4] - الشيخ الصدوق: حدّثنا المظفّر بن جعفر بن المظفّر العلوي - رضي اللّه عنه - قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود [العيّاشي]، عن أبيه، قال: حدّثنا عليّ بن الحسن، قال: حدّثنا محمّد بن عبد اللّه بن زرارة، عن عليّ بن عبد اللّه، عن أبيه، عن جدّه، عن أمير المؤمنين علیه السلام، قال:

تعتلج النطفتان في الرحم فأيّتهما كانت أكثر جاءت تشبهها، فإن كانت نطفة المرأة أكثر جاءت تشبه أخواله، و إن كانت نطفة الرجل أكثر جاءت تشبه أعمامه، و قال: تحول النطفة في الرحم أربعين يوماً فمن أراد أن يدعو اللّه عزّ وجلّ

ص: 237

فرمود: فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که به خداوند و رسولانش ایمان آورده اند، ایشان همان افراد صدّیق می باشند و شهیدان در پیشگاه پروردگار شان هستند». و بعد از آن افزود: - به خدا سوگند! - شما در پیش گاه پروردگار تان از صادقین و شهیدان محسوب خواهید شد.

3) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از منهال قصاب روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: از (درگاه) خداوند درخواست نما که شهادت را روزی من گرداند، فرمود: مؤمن (در هر حالتی که در اطاعت خداوند باشد)، شهید است و سپس فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که به خداوند و رسولش ایمان آورده اند، آنان راست گویان (تصدیق کنندگان) هستند که در پیش گاه پروردگار شان شهید می باشد» را تلاوت نمود.

فرمایش خداوند متعال: هیچ مصیبتی در زمین (به مال شما) یا به جان تان نمی رسد، مگر پیش از آن که آن را بیافرینیم، در کتابی نوشته شده است و این (کار) بر خداوند آسان است. (22)

4) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند او - از علی بن عبد اللّه، از پدرش،از جدّش روایت کرده است، که گفت:

امیر المؤمنين علیه السلام فرمود: نطفه مرد و زن در رحم جمع می شوند و هر کدام که بیش تر باشد، مولود شبیه به صاحب آن می گردد، بنابر این اگر نطفه زن بیش تر بود فرزند شبیه به دایی و خاله اش می گردد و در صورتی که نطفه مرد بیش تر باشد، مولود به عمو و عمّه ها شباهت پیدا می کند.

سپس حضرت فرمود: نطفه به مدت چهل روز در رحم به حالت نطفه می ماند، اگر کسی بخواهد برای سر نوشت آن دعا کند و از خداوند عزّوجلّ مقدّرات او را خواهان باشد، ظرف همین مدّت پیش از آن که خلق شود و به مرحله دیگر وارد شود باید اقدام کند، بعد از قرار گرفتن نطفه در رحم، خداوند تبارک و تعالی فرشتۀ موکّل بر ارحام را می فرستد تا آن را گرفته و به آسمان نزد خدای عزّوجّل بالا

ص: 238

ففي تلك الأربعين قبل أن تخلق، ثمّ يبعث اللّه ملك الأرحام فيأخذها فيصعد بها إلى اللّه عزّ وجلّ فيقف منه حيث يشاء اللّه .

فيقول: يا إلهي! أذكر أم أنثى؟

فيوحي اللّه عزّ وجلّ ما يشاء، و يكتب الملك، ثمّ يقول: يا إلهي ! أشقي أم سعيد؟

فيوحي اللّه عزّ وجلّ من ذلك ما يشاء و يكتب الملك، فيقول: إلهي كم رزقه و ما أجله؟ ثمّ يكتبه و يكتب كلّ شيء يصيبه في الدنيا بين عينيه.

ثمّ يرجع به فيردّه في الرحم، فذلك قول اللّه عزّ وجلّ: ﴿ مَا أَصَابَ مِن مُصِيبَةٍ فِى الْأَرْضِ وَلَا فِى أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبرَأَهَا﴾ (1)

ص: 239

می برد، پس نطفه به مقداری که خداوند بخواهد در آن جا توقَف می کند و فرشته موکّل به درگاه خداوند عرضه می دارد: خداوندا ! این نطفه، نر است یا مادّه؟

از طرف خداوند وحی می شود (و آن چه را که اراده نماید همان می شود)، لذا فرشته خواسته خداوند را می نویسد.

سپس عرضه می دارد: خداوندا ! آیا شقاوت مند خواهد بود یا سعادت مند؟

باز وحی می شود: آن چه را که خداوند اراده کرده و برایش بخواهد، همان می شود، لذا فرشته ای خواسته خداوند را مکتوب می کند.

پس از آن عرضه می دارد: روزی او چه مقدار است و مرگش چه وقت می باشد؟

پس جواب به همان نحو داده می شود و فرشته آن جواب و تمام آن چه را که در دنیا بنا است به آن مولود برسد و نصیبش شود را بین دو دیده اش نوشته و سپس آن را به رحم باز می گرداند و این همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده: «هر رنج و مصیبتی که در زمین یا نفس خود تان به شما رسد، همه در کتاب (لوح محفوظ) پیش از آن که شما را ایجاد کنیم و به دنیا آوریم، ثبت است».

ص: 240

فرمایش خداوند متعال: مردمی را نخواهی یافت که به خدا و روز قیامت ایمان آورده باشند، ولی با کسانی که با خدا و پیامبرش ستیزگی کرده و مخالفت می ورزند، دوستی کنند، هر چند آن مخالفان، پدران یا فرزندان یا برادران و یا قبیلۀ آن ها باشند، خداوند بر دل های ایشان ایمان را نوشته است و به وسیلۀ روحی از خود، یاری شان کرده است و ایشان را به بهشت هایی که در آن نهر ها جاری است، وارد می نماید و در آن جا جاودانه خواهند بود. خدا از آن ها خشنود است و آنان نیز از خدا خشنودند، ایشان حزب خدا هستند، آگاه باشید که حزب خدا، همان افراد رستگار می باشند. (22)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابان بن تغلب روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: مؤمنی وجود ندارد مگر اینکه قلب او در سینه اش دارای دو گوش است، بر یکی از دو گوش او (شیطان) وسواسِ خنّاس می دمد و بر گوش دیگرش فرشته ای می دمد، پس خداوند متعال مؤمن را به وسیلۀ فرشته تأیید (و حمایت) می نماید؛ و این همان فرمایش خداوند سبحان است که فرموده: «خداوند ایشان را به وسیله روحی از جانب خودش تأیید می نماید».

ص: 242

فرمایش خداوند متعال: او همان خدایی است که پیامبر خود را همراه با هدایت و دین راستین فرستاد، تا او را بر همۀ ادیان پیروز گرداند، هر چند مشرکان را خوش نیاید. (9)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عمران بن میثم، روایت کرده است، که گفت:

عبایه (اسدی) از امیر المؤمنین علیه السلام شنید که می فرمود: «او همان کسی است که رسول خود را بر هدایت و دین حق فرستاد تا دین (خدا) را بر تمام دین ها ظاهر و غالب گرداند»، آیا دین خداوند هنوز ظاهر و غالب گشته است؟

گفتند: بلی. فرمود: نه، هرگز (نشده است) سوگند به کسی که جانم به دست (قدرت) اوست! فقط زمانی دین خداوند غالب غالب شده است که قریه ای نباشد، مگر این که در آن، هر صبح و شب ندای: «أشهد أن لا إله إلّا اللّه» بر خيزد.

ص: 244

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که ندای نماز جمعه سر داده شود به سرعت به یاد خدا پرداخته و معامله را کنار بگذارید این کار برای شما بهتر است اگر بفهمید. (9)

سید ابن طاووس با سند خود از عیاشی ... از امام صادق علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام ، رویات نموده است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: کسی که بعد از نماز جمعه سورۀ «حمد» را یک بار و سورۀ «قل هو اللّه أحد» را هفت بار و (نیز) سورۀ «حمد» را یک بار و سورۀ «قل أعوذ بربّ الفلق» را هفت بار، (هم چنین) سورۀ «حمد» را یک بار و سورۀ «قل أعوذ بربّ الناس» را هفت بار بخواند، تا جمعۀ بعد هیچ گونه بلا و آفتی به او نرسد.

ص: 246

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: ای پیامبر! اگر زنان را طلاق می دهید، پس در وقت عدّه طلاق شان دهید و شمار عدّه (آن ها) را نگه دارید و از (عذاب) خداوند - پروردگار تان - بترسید و آن ها را از خانه های شان بیرون نکنید و از خانه بیرون نروند، مگر آن که به آشکارا مرتکب کاری زشت شوند، این ها احکام خداوند است و هر کسی که از این احکام تجاوز کند به خود ستم کرده است، تو چه می دانی، شاید خدا از این پس امری تازه پدید آورد. (1)

1) - شیخ مفید به نقل از عیاشی - با سند - از حریز روایت کرده است، که گفت:

وارد بر ابو حنیفه شدم و جلوی او کتاب های انبوهی ریخته بود که بین من و او حائل می شد، پس به من گفت: تمام این کتاب ها دربارۀ احکام طلاق و قَسم است، سپس شروع کرد تا با دست خود آن ها را زیر و رو کند.

من گفتم: ما همۀ این کتاب ها را در یک جمله (و بلکه) در یک حرف جمع کرده ایم، گفت: آن جمله چیست؟

گفتم: این فرمایش خداوند متعال: «ای (امّت) پیامبر! هر گاه خواستید زن ها را طلاق دهید، آن ها را با محاسبه و رعایت عدّه طلاق دهید و عدّۀ آن ها را حساب و رعایت نمایید». گفت: تو هیچ اطلاعی از خود نداری مگر روایتی را که برایت نقل کرده باشند، گفتم: آری، چنین است.

گفت: دربارۀ بنده و برده ای که قرار داد نوشته اند که هزار درهم بپردازد تا آزاد شود، اگر نهصد و نود و نه درهم را پرداخت کرده باشد، سپس مرتکب زنا شود، حدّ خدا چگونه بر او جاری می شود؟ گفتم: در خصوص همین مورد حدیثی دارم که محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام نقل کرده که امام على علیه السلام حدّ را با شلاق یا نصف یا ثلث یا کم تر از آن را به مقداری که استحقاق داشت، اجرا می نمود.

ص: 248

فقال لي: أما إنّي أسألك عن مسألة لا يكون عندك فيها شيء، ما تقول في جمل أخرج من البحر؟

فقلت: إن شاء فليكن جملاً و إن شاء فبقرة، إن كانت عليه فلوس أكلناه، و إلّا فلا. (1)

﴿ قوله تعالى: اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَوَاتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمَاء﴾ (12)

184 / [2] - أبو عليّ الطبرسي: و قد روى العيّاشي بإسناده عن الحسين بن خالد، عن أبي الحسن علیه السلام، قال:

بسط كفّيه ثمّ وضع اليمنى عليها فقال: هذه الأرض الدنيا و السماء الدنيا عليها قبّة، و الأرض الثانية فوق سماء الدنيا و السماء الثانية فوقها قبّة، و الأرض الثالثة فوق السماء الثانية و السماء الثالثة فوقها قبّة حتّى ذكر الرابعة و الخامسة و السادسة، فقال: و الأرض السابعة فوق السماء السادسة و السماء السابعة فوقها قبّة، و عرش الرحمن فوق السماء السابعة، و هو قوله: ﴿ سَبْعَ سَمَوَاتِ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ﴾ ، و إنّما صاحب الأمر النبّي صلی اللّه علیه و آله و سلم و هو على وجه الأرض، و إنّما ينزل الأمر من فوق من بين السماوات و الأرضين، فعلى هذا يكون المعنى: تتنزّل الملائكة بأوامره إلى الأنبياء علیهم السلام. (2)

ص: 249

ابو حنیفه گفت: اکنون مسأله ای را از تو سؤال می کنم که در مورد آن دیگر روایت نداشته باشی، چه می گویی دربارۀ شتر دریایی که از آب بیرون آورده شود؟

گفتم: خواه شتر باشد یا گاو، اگر فلس (پولک) داشته باشد حلال است و اگر نداشت حرام است.

فرمایش خداوند متعال: خدا همان کسی است که هفت آسمان و همانند آن ها زمین را بیافرید، فرمان او در میان آسمان ها و زمین جاری است تا بدانید که خداوند بر هر چیزی توانمند است و از نظر علم، بر همه چیز ها احاطه دارد. (12)

2) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از حسین بن خالد روایت کرده است، که گفت:

امام رضا علیه السلام کف دست (چپ) خود را گشود و (کف) دست راستش را بر آن نهاد و فرمود: این زمین دنیا است که آسمان دنیا بالایش همانند گنبدی قرار دارد.

و دومین زمین بالای آسمان دنیا قرار دارد و آسمان دوم بالای آن گنبد می باشد و سومین زمین بالای آسمان دوم مستقر است و آسمان سوم بالای گنبد آن خواهد بود (و ادامه داد) تا این که چهارم، پنجم و ششم را نیز یاد آور شد و سپس فرمود: هفتمین زمین بالای آسمان ششم استقرار دارد و آسمان هفتم بالای گنبد آن می باشد و عرش خداوند رحمان بالای آسمان هفتم قرار دارد؛ و این همان فرمایش خداوند است: «هفت آسمان ها و زمین نیز همانند آن ها می باشد و (خداوند) امر (برنامه های خود) را از بین آن ها نازل می نماید».

و به درستی که صاحب امر، پیامبر اکرم صلى اللّه عليه و آله و سلم می باشد که بر روی زمین خواهد بود، ولی امر از بالای و از بین آسمان ها و زمین ها نازل می گردد، بنابر این معنا چنین می باشد: فرشته ها اوامر خداوند را بر پیامبران علیهم السلام فرود می آورند.

ص: 250

فرمایش خداوند متعال: و آن موقعی که پیامبر با یکی از زنان خود رازی را در میان نهاد، پس چون آن زن، آن راز را با دیگری باز گو کرد، خداوند پیامبرش را از آن (سخن چینی و افشای اسرار) آگاه ساخت که او پاره ای از آن راز را بر آن زن (سومی) آشکار کرد و از افشای پاره ای دیگر سر باز زد، چون (پیامبر) او را از آن جریان خبر داد، گفت: چه کسی تو را از این ماجرا آگاه کرد؟ فرمود: همانا خداوند دانای آگاه به من خبر داده است. (3)

1) - ابو على طبرسی روایت کرده بر این که بعضی گفته اند:

به درستی که در آن روزی که مربوط به عایشه بود، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم با مادر ابراهیم - ماريه قبطيه - خلوت نمود و حفصه از این جریان آگاه شد، پس رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم به او فرمود: عایشه را از این جریان آگاه نگردان و سپس (هم خوابی با) ماریه را بر خود حرام نمود، ولی حفصه عایشه را با خبر کرد و از او خواست که آن را از آن حضرت کتمان و پنهان دارد، اما خداوند پیامبرش صلی اللّه علیه و آله و سلم را از (شیطنت و سخن چینی حفصه) آگاه نمود؛ و این همان فرمایش خداوند است که فرموده: «و زمانی که پیامبر حدیث و جریانی را از برخی همسراش مخفی و پنهان می دارد»، که منظور حفصه می باشد.

این مطلب به نقل از زجاج است و او افزوده: بعد از آن که (حضرت صلی اللّه علیه و آله و سلم هم خوابی) ماریه را بر خود حرام نمود، به حفصه خبر داد که ابو بکر و بعد از او، عمر (پس از آن حضرت صلی اللّه علیه و آله و سلم و به نا حق)، مالک و حاکم خواهند شد.

پس حفصه بعضی از آن گزارش را افشا کرد و از (افشای) بعضی خود داری کرد که ابو بکر و عمر پس از من، مالک و حاکم خواهند شد.

و نزدیک به همین مضامین را عیاشی به نقل از عبد اللّه بن عطاء مکی، از امام صادق علیه السلام روایت نموده و افزوده است: هر یک از آن دو ( حفصه و عایشه)، جریان را به پدران خود گزارش دادند و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آن ها را در رابطه با جریان ماریه و آن چه را که افشا کردند، مورد عتاب و سر زنش قرار داد و نسبت به جریان دیگر (سکوت نمود) و از عتاب آن ها اِعراض نمود.

ص: 252

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: اگر آب های شما در زمین فرو رود، چه کسی شما را آب روان خواهد داد؟ (30)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند خود - از علی بن جعفر روایت کرده است، که امام کاظم علیه السلام فرمود: از امام صادق علیه السلام شنیدم که در مورد فرمایش خدای عزّ وجلّ: « (ای پیامبر!) بگو: اگر آب های سر زمین شما در زمین فرو رود، چه کسی می تواند آب جاری و گوارا برای شما فراهم آورد؟» می فرمود: (منظور این است) اگر امام (واجب الإطاعۀ) شما پنهان و نا پدید گشت، چه کسی برای شما امام جدیدی خواهد آورد؟

ص: 254

فرمایش خداوند متعال: و به درستی که برای تو پاداشی پایان نا پذیر می باشد (3) و به درستی که برای تو خُلقی عظیم می باشد (4) پس بزودی می ببینی و آن ها نیز می ببینند. (5)

1) - حسکانی به نقل از عیاشی - با سند - از جعفر بن محمد خزاعی، به نقل از پدرش روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: (این آیه این چنین) نازل شده است: «و به درستی که برای تو پاداشی پایان نا پذیر می باشد، در مورد تبلیغ (و نصب امامت) علی (علیه السلام) نسبت به آن چه که تبلیغ نموده ای - تا جایی که فرموده:- که کدامین یک از شما مجنون می باشید».

ص: 256

فرمایش خداوند متعال: پس سوگند به پروردگار مشرق ها و مغرب ها! که ما (بر هر امری) توان مند هستیم. (40)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی و دیگران، از امام صادق علیه السلام روایت کرده اند، که:

حضرت در مورد فرمایش خداوند متعال: «سوگند به پروردگار مشرق ها و مغرب ها»، فرمود: منظور از «المشارق» الأنبياء علیهم السلام و از «المغارب»، الأوصياء علیهم السلام هستند.

ص: 258

فرمایش خداوند متعال: و نام پروردگارت را یاد کن و از همه قطع امید کن و به او بپیوند. (8)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند - از علی بن جعفر روایت کرده است، که گفت:

امام كاظم علیه السلام فرمود: «تبتّل» گردانیدن کف دست ها است در دعا، در وقت خواندن دعا و «ابتهال» (زاری کردن و اخلاص ورزیدن در دعا) آن است که دست ها را بگشایی و جلو آوری، و «رغبة» (خواهش نمودن) آن است که دو پنجۀ دست را رو به آسمان نموده و آن ها را رو به صورت خود بگیری و «رهبة» (ترسیدن) آن است که کف دست هایت را سرا زیر سازی و به همان شکل آن ها را تا صورت بلند نمائی و «تضرّع» (لابه و زاری) آن است که دو انگشت خود را حرکت دهی و به آن دو اشاره کنی.

و در حدیث دیگری آمده است که (حضرت علیه السلام) فرمود: «بصبصه» (عاشقانه نگاه کردن) آن است که هر دو انگشت شهادت خود را به سوی آسمان بلند کنی و آن ها را حرکت دهی و دعا کنی.

ص: 260

سورة «المدّثّر» - [74]

﴿ قوله تعالى: ذَرْنِى وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا﴾ (11)

[190] /1 - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده عن زرارة، و حُمران، و محمد بن مسلم، عن أبي عبد اللّه، و أبي جعفر علیهم السلام (أنّهما قالا): أنّ الوحيد ولد الزنا.

قال زرارة: ذكر لأبي جعفر علیه السلام عن أحد بني هشام أنّه قال في خطبته: أنا ابن الوحيد، فقال: ويله ! لو علم ما الوحيد ما فخر بها، فقلنا له: و ما هو؟

قال: من لا يعرف له أب. (1)

ص: 261

فرمایش خداوند متعال: مرا با آن که تنهایش آفریده ام، (به حال خود) وا گذار. (11)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از زراره و حُمران و محمد بن مسلم، روایت کرده است، که گفته اند:

امام باقر و امام صادق علیهم السلام فرموده اند: به درستی که منظور از «وحید»، حرام زاده است.

زراره گفت: به امام باقر علیه السلام گفته شد: یک از افراد بنی هشام در سخنرانی خود گفته است: من فرزند وحید هستم، پس حضرت فرمود: وای به حال او! اگر معنای وحید را می دانست، به آن افتخار نمی کرد، عرض کردیم: معنای آن چیست؟

فرمود: کسی است که پدری برای او شناخته شده نیست.

ص: 262

فرمایش خداوند متعال: بلکه آدمی خود و درون خودش را، نیک می شناسد. (14)

1) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از محمد بن مسلم روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: چه می کند یکی از شما، هنگامی که حسنه ای (برایش) ظاهر و آشکار گردد و سیّئه ای مخفی و پنهان بماند؟ آیا چنین نیست که چون به (وجدان) نفس خود مراجعه کند می داند که به این گونه نیست؟ و خداوند سبحان فرموده است: «بلکه انسان بر نفس (و درون) خود بینا می باشد»، به درستی که اگر سریره (و باطن انسان) اصلاح گردد، ظاهر نیز تقویت نیکو خواهد شد.

2) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عمر بن یزید روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام این آیه (یاد شده در حدیث قبل) را تلاوت نمود، سپس فرمود: انسان چه می کند در آن هنگامی که در پیش مردم عذر خواهی می نماید، بر خلاف آن چه را که خداوند نسبت به (درون و حقیقت) او می داند؟ همانا رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم می فرمود: کسی که سریره ای (و پنهانی) را پنهان بدارد، خداوند آن را به همان گونه می پوشاند، اگر خیر و خوب است که خوب خواهد بود و اگر شر و تبه کاری باشد، شرّ خواهد بود.

3) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از زراره روایت کرده است، که گفت: از امام صادق علیه السلام سؤال کردم: محدودۀ مرضی که صاحبش باید (روزۀ خود را) بخورد، چیست؟

فرمود: «بلکه انسان بر نفس (و درون) خود بینا می باشد»، او خودش (از هر کس دیگری) آشنا تر به توان و طاقت خود می باشد.

و در روایتی دیگر وارد شده است: او خود نسبت به (وظایف و موقعیت) خود آشنا تر می باشد.

ص: 264

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: آیا بر انسان مقدار زمان گذشته (بیاد) می آید که چیزی در خور یاد نبود؟ (1)

1) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از زراره روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام در رابطه با فرمایش خداوند متعال: «او (انسان) چیز یاد شده ای نبود»، سؤال کردم؟

فرمود: او چیزکی بود، ولی نام و نشانی (به عنوان انسان) نداشت.

2) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از سعید حدّاد روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: (انسان) در علم (خداوند متعال) مذکور بود، ولی در بین آفریده ها نام و نشانی برایش وجود نداشت.

3) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عبد الأعلى - مولى آل سام - روایت کرده است، که از امام صادق علیه السلام، همانند آن وارد شده است.

4) - و ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از حمران بن اعین روایت کرده است، که گفت:

از آن حضرت (امام صادق) علیه السلام (در مورد آن آیه) سؤال کردم؟

فرمود: (انسان) یک چیز مقدور (توان مند و فرض شده ای در علم خداوند متعال) بود، ولی تکوین و ایجاد نگشته بود.

ص: 266

﴿ قوله تعالى: إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَنَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجِ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْتَهُ سَمِيعًا بَصِيرًا (2) إِنَّا هَدَيْنَهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا (3) إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَفِرِينَ سَلَسِلَا وَ أَغْلَلاً وَ سَعِيرًا (4) إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا (5) عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا (6) يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ, مُسْتَطِيرًا (7) وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ ی مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا (8) إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا (9) إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا (10) فَوَقَهُمُ اللّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ لَقْهُمْ نَضْرَةٌ وَ سُرُورًا (11) وَ جَزَتْهُم بِمَا صَبَرُواْ جَنَّةٌ وَ حَرِيرًا﴾ (12)

[198] / 5 - الحاكم الحسكاني: أبو النضر [العيّاشي] في تفسيره [قال:] حدّثنا أبو أحمد محمّد بن أحمد بن روح الطرطوسي، حدّثنا محمّد بن العبّاسي، حدّثنا إسحاق بن نجيح ، عن عطاء، عن ابن عبّاس في قوله تعالى: ﴿ وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ)، قال:

مرض الحسن و الحسين علیهم السلام مرضاً شديداً حتّى عادهما جميع أصحاب رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم ، فكان فيهم أبو بكر و عمر فقالا: يا أبا الحسن! لو نذرت اللّه نذراً.

فقال عليّ علیه السلام: لئن عافى اللّه سبطَي نبيّه محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم ممّا بهما من سقم، لأصو منّ اللّه نذراً ثلاثة أيّام، و سمعته فاطمة علیها السلام فقالت: و للّه عليَّ مثل الذي ذكرته، و سمعه الحسن و الحسين علیهم السلام فقالا: يا أبه ! و اللّه علينا مثل الذي ذكرت.

فأصبحا و قد عافاهما اللّه تعالى [فصاموا] فغدا عليّ علیه السلام إلى جارٍ له،

ص: 267

فرمایش خداوند متعال: به درستی که ما انسان را از نطفه ای آمیخته (از عناصری مختلف) آفریده ایم، تا او را (برای سرنوشتش) امتحان کنیم، پس او را شنوا و بینا قرار دادیم (2) ما راه را به او نشان داده ایم، تا سپاس گزار یا نا سپاس باشد (3) ما برای کافران زنجیر ها و غُل ها و آتش افروخته، آماده کرده ایم (4) به درستی که نیکان از جام هایی می نوشند که آمیخته به کافور است (5) چشمه ای که بندگان خدا از آن می نوشند و آن را به هر جایی که بخواهند، روان می سازند (6) به نذر (و عهد خود) وفا می کنند و از آن روزی که شر آن همه جا را فرا گرفته است، می ترسند (7) و طعام را در حالی که خود (نیاز داشته و) دوستش دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می خورانند (8) (و گویند:) جز این نیست که شما را برای (رضای) خدا اطعام می کنیم و از شما پاداش و سپاسی نمی خواهیم (9) ما از پروردگار خود می ترسیم، روزی که آن روز عبوس و سخت هولناک است (10) خداوند ایشان را از شر آن روز نگه داشت و آنان را طراوت و شادمانی بخشید (11) پاداش ایشان را به خاطر صبری که کرده اند، بهشت و (لباس های) حریر قرار داد. (12)

5) - حسکانی به نقل از عیاشی، با سند او از اسحاق بن نجیح، به نقل از عطاء روایت کرده است که گفت:

ابن عباس در مورد فرمایش خداوند متعال: «و طعام می خورانند»، گفته است: امام حسن و حسین علیهم السلام مریض شدند به گونه ای که تمام اصحاب رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم که ابو بکر و عمر نیز در جمع آن ها بودند، به عیادت و دیدار ایشان آمدند، پس اظهار داشتند: ای ابا الحسن! چنان چه (جهت بهبودی ایشان) برای خدا نذری کنی (نیکوست).

امام علی علیه السلام فرمود: چنان چه خداوند این دو سبط و نواده های پیامبرش حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم، را عافیت دهد، سه روز روزه برای خداوند نذر می کنم و فاطمه علیها السلام این جریان را شنید و اظهار داشت: من نیز برای خدا سه روز روزه هم چنان که یاد آور شدی انجام می دهم و چون (امام) حسن و حسین علیهم السلام شنیدند، گفتند: ما نیز برای خدا سه روز روزه هم چنان که یاد آور شدید، انجام می دهیم. پس چون شب را به صبح رساندند، خداوند متعال بهبودی عطای شان نمود و (طبق نذر خود) روزه گرفتند.

ص: 268

فقال: أعطنا جزّة من صوف تغزلها لك فاطمة، و أعطنا كراء ما شئت، فأعطاه جزّة من صوف و ثلاثة أصوع من شعير.

و ذكر الحديث بطوله مع الأشعار إلى قوله: إذ هبط جبرئيل فقال: يا محمّد! يهنّئك ما أنزل فيك و في أهل بيتك: ﴿ إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ﴾ - إلى آخره -، فدعا النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم [عليّاً علیه السلام] و جعل يتلوها عليه و عليّ علیه السلام يبكي و يقول: الحمد للّه الذي خصّنا بذلك. [و الحديث طويل] اختصرته. (1)

و تمام الحديث بطوله هكذا سنداً و متناً على ما في رواية أمير المؤمنين علیه السلام فيه، أي في نزول هذه السورة المباركة :

[199] /6 - الحاكم الحسكاني: أخبرنا أحمد بن الوليد بن أحمد بقراءتي عليه من أصله، قال: أخبرني أبو العبّاس الواعظ، حدّثنا أبو عبد اللّه محمّد بن الفضل النحوي ببغداد - في جانب الرصافة، إملاء سنة إحدى و ثلاثين و ثلاثمائة ، حدّثنا الحسن بن عليّ بن زكريا البصري، حدّثنا الهيثم بن عبد اللّه الرمّاني، قال: حدّثني عليّ بن موسى الرضا، حدّثني أبي موسى، عن أبيه جعفر بن محمّد، عن أبيه محمّد، عن أبيه عليّ ، عن أبيه الحسين، عن أبيه عليّ بن أبي طالب علیه السلام ، قال:

لمّا مرض الحسن و الحسين عادهما رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم فقال لي: يا أبا الحسن! لو نذرت على ولديك للّه نذراً أرجو أن ينفعهما اللّه به.

فقلت: عليَّ للّه نذر لئن برأ حبيباي من مرضهما لأصومنّ ثلاثة أيّام.

فقالت فاطمة (علیها السلام) : و عليَّ للّه نذر لئن برأ ولداي من مرضهما لأصومنّ ثلاثة أيّام.

ص: 269

پس امام علی علیه السلام نزد همسایه خود رفت و فرمود: مقداری پشم تحویل ما بده تا فاطمه برایت بریسد و هر مقداری که خواستی مزد آن را بپرداز، پس او هم مقداری پشم و مقدار سه صاع (9 کیلو) جو به آن حضرت داد.

و حدیث را که طولانی است همراه با اشعاری ادامه داده تا جایی که گفت: جبرائیل علیه السلام نازل شد و گفت: ای محمد! به آن چه که بر شما و خانواده ات نازل شده، تهنیت باد: «به درستی که نیکان می نوشند از کاسه ای» - تا آخر آیات -.

پس پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم امام علی علیه السلام را فرا خواند و شروع به تلاوت آن آیات نمود و امام علی علیه السلام (گوش می داد و) می گریست و می گفت: حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این ویژگی ها ممتاز نمود.

(مؤلف گوید:) حدیث طولانی است و من آن را مختصر کردم. و تمام حدیث بطور کامل از جهت سند و متن بنا بر آن چه در روایت أمير المؤمنين علیه السلام در مورد شأن نزول این سوره مبارکه، بدین شرح است:

6) - حسکانی با سند خود از هیثم بن عبد اللّه رمانی روایت کرده که گفت:

امام رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش علیهم السلام به نقل از امام علی علیه السلام فرمود:

چون حسن و حسین علیهم السلام مریض شدند، رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم از ایشان عیادت و دیدار نمود و فرمود: ای ابا الحسن! اگر جهت دو فرزندت برای خداوند نذری کنی، امیدوارم که خداوند به خاطر نذرت، به حال ایشان سودی برساند، پس اظهار داشتم: برای خداوند بر عهده و ذمّه من است که اگر دو حبیب من از مریضی خود، بهبود یافتند سه روز روزه بگیرم، پس فاطمه علیها السلام هم اظهار نمود: برای خداوند بر عهده و ذمّه من است که اگر دو حبیب من از مریضی خود بهبود یافتند سه روز روزه بگیرم، هم چنین کنیز شان (به نام) فضّه اظهار داشت: برای خداوند بر عهده و ذمّه من است که اگر دو سید و سرور من از مریضی خود بهبود یافتند سه روز روزه بگیرم، پس خداوند هم هر دو نوجوان را (لباس) عافیت پوشاند و به حالت بهبودی صبح کردند. از طرفی هم نزد آل محمد علیهم السلام (هیچ خوراکی) کم و زیادی وجود نداشت. پس همگی آن روز را روزه گرفتند و امام علی علیه السلام به بازار رفت و شمعون یهودی را در بازار دید - که با هم دوست بودند - به او فرمود: ای شمعون! سه صاع (9 کیلو) جو و (مقداری)

ص: 270

و قالت جاريتهم فضّة: و عليَّ للّه نذر لئن برأ سيّداي من مرضهما لأصومنّ ثلاثة أيّام، فالبس اللّه الغلامين العافية، فأصبحوا و ليس عند آل محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم قليل ولا كثير.

فصاموا يومهم و خرج عليّ علیه السلام إلى السوق، [فأتى شمعون بن حانا اليهودي فاستقرض منه ثلاثة أصوع من شعير] - و كان له صديقاً - فقال له: يا شمعون أعطني ثلاثة أصوع شعيراً و جزّة صوف تغزله فاطمة.

فأعطاه [شمعون] ما أراد، فأخذ الشعير في ردائه و الصوف تحت حضنه و دخل منزله، فأفرغ الشعير و ألقى الصوف.

فقامت فاطمة علیها السلام إلى صاع من الشعير فطحنته و عجنته و خبزت منه خمسة أقراص، و صلّى عليّ مع رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم المغرب و دخل منزله ليفطر، فقدّمت إليه فاطمة علیها السلام خبز شعير و ملحاً جريشاً و ماء قراحاً، فلمّا دنوا ليأكلوا وقف مسكين بالباب فقال: السلام عليكم أهل بيت محمّد، مسكين من أولاد المسلمين، أطعمونا أطعمكم اللّه من موائد الجنّة.

فقال عليّ علیه السلام:

فاطم ذات الرشد و اليقين *** يا بنت خير الناس أجمعين

أما ترين البائس المسكين *** جاء إلينا جائع حزين

قد قام بالباب له حنين *** يشكو إلى اللّه و يستكين

كلّ امرئ بكسبه رهین

فأجابته فاطمة علیها السلام، و هي تقول:

أمرك عندي يا ابن عمّ! طاعة *** ما بي لؤم لا ولا ضراعة

فأعطه ولا تدعه ساعة *** نرجو له الغياث في المجاعة

و نلحق الأخيار و الجماعة *** و نُدخل الجنّة بالشفاعة

ص: 271

پشم تحویل من بده تا فاطمه برایت بریسد.

پس شمعون آن چه را که حضرت درخواست نمود عطایش کرد، پس جو ها را در عبای خود ریخت و پشم ها را هم زیر بغل گرفت و وارد منزل شد و آن ها را (بر زمین) نهاد و فاطمه علیها السلام بر خاست و یک صاع از جو ها را (به وسیله دستاس) آرد نمود و آن ها را خمیر کرد و تعداد پنج قرص نان پخت. پس امام علی علیه السلام نماز مغرب را با رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم (در مسجد) خواند و به منزل آمد تا افطار کند، پس فاطمه علیها السلام نان و مقداری نمک جریش (خُرد کرده) با مقداری آب قراح (خالص) آورد و چون نزدیک (ظرف و سفره) شدند تا مشغول خوردن شوند، مسکینی درب منزل آمد و اظهار داشت: سلام بر شما اهل بیت محمد! مسکینی از اولاد مسلمین هستم، ما (خانواده) را اِطعام کنید، خداوند شما را از مائده های بهشت اِطعام نماید. پس امام علی علیها السلام (این اشعار را) سرود:

ای فاطمه! که صاحب رشادت و یقین هستی، ای دختر برترین تمامی مردمان!

آیا نمی بینی درماندۀ مسکینی، به سوی ما آمده که گرسنه و اندوهناک می باشد؟

(شخصیت و ارزش) هر مردی در گرو آن چه می باشد که تحصیل می کند.

پس فاطمه علیها السلام درخواست آن حضرت را اجابت نمود و (این اشعار را) سرود:

ای پسر عمو! فرمان تو نزد من شنیدنی و پذیرفتنی است، برای من ملامت و سر زنش و کار نکوهشی نخواهد بود. او را عطایش کن و لحظه ای وا گذارش منما، امید فریاد رسی را داریم در سیر کردن گرسنه ای. و به نیکان و برگزیدگان ملحق شویم، و به وسیلهٔ شفاعت (افراد را) وارد بهشت گردانیم. (1)

سپس قرص های نان را به آن مسکین دادند و آن شب را گرسنه خوابیدند (2) و چیزی به غیر از مختصری آب خالص نچشیدند و چون (شب را) صبح کردند

ص: 272

فدفعوا إليه أقراصهم و باتوا ليلتهم لم يذوقوا إلّا الماء القراح.

فلمّا أصبحوا عمدت فاطمة علیها السلام إلى الصاع الآخر فطحنته و عجنته و خبزت خمسة أقراص و صاموا يومهم، و صلّى عليّ مع رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم المغرب، و دخل منزله ليفطر فقدّمت إليه فاطمة خبز شعير و ملحاً جريشاً و ماء قراحاً، فلمّا دنوا ليأكلوا، وقف يتيم بالباب فقال: السلام عليكم يا أهل بيت محمّد! [أنا] يتيم من أولاد المسلمين، استشهد والدي مع رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم يوم أحد، أطعمونا أطعمكم اللّه على موائد الجنّة، فدفعوا إليه أقراصهم و باتوا يومين وليلتين لم يذوقوا إلّا الماء القراح.

فلمّا أن كان في اليوم الثالث عمدت فاطمة إلى الصاع الثالث و طحنته و عجنته و خبزت منه خمسة أقراص، و صاموا يومهم و صلّى عليّ مع النبّي صلی اللّه علیه و آله و سلم المغرب، ثمّ دخل منزله ليفطر، فقدّمت فاطمة إليه خبز شعير و ملحاً جريشاً و ماء قراحاً.

فلمّا دنوا ليأكلوا، وقف أسير بالباب فقال: السلام عليكم يا أهل بيت النبوّة! أطعمونا أطعمكم اللّه، فأطعموه أقراصهم فباتوا ثلاثة أيّام ولياليها لم يذوقوا إلّا الماء القراح.

فلمّا كان اليوم الرابع عمد عليّ و الحسن و الحسين يرعشان كما يرعش الفرخ و فاطمة و فضّة معهم، فلم يقدروا على المشي من الضعف، فأتوا رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم، فقال: إلهى ! هؤلاء أهل بيتي يموتون جوعاً، فارحمهم يا ربًّ! و اغفر لهم [إلهي!] هؤلاء أهل بيتي، فاحفظهم ولا تنسهم.

ص: 273

فاطمه علیها السلام برخاست و یک صاع دیگر از آن ها را آرد نمود و خمیر کرد و پنج قرص نان پخت کرد و آن روز را روزه گرفتند. امام علی علیه السلام نماز مغرب را (در مسجد) با رسول خدا علیه السلام خواند و به منزل وارد شد تا افطار نماید، پس فاطمه علیها السلام نان جو و مقداری نمک خرد شده با مقداری آب خالص نزد آن حضرت آورد و چون نزدیک (هم دیگر) نشستند تا مشغول خوردن شوند ناگهان یتیمی جلوی درب منزل ایستاد و گفت: سلام بر شما باد ای اهل بیت محمد! من یتیمی از اولاد مسلمین هستم، پدرم در رکاب رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در جنگ اُحد شهید شد، به ما طعام دهید، خداوند از مائده های بهشت به شما اِطعام دهد، پس قرص های نان خود را به آن یتیم دادند و دو شب و دو روز را بدون آن که چیزی غیر از مختصری آب خالص نوشیده باشند، گرسنه ماندند. و چون روز سوم شد، فاطمه علیها السلام بر خاست و یک صاع (باقی مانده جو ها) را آرد نمود و خمیر کرد و پنج قرص نان دیگر پخت (1) و همگی (طبق عهد و نذر خود) روزه گرفتند و (چون شب فرا رسید) امام علی علیه السلام نماز مغرب را (در مسجد) با رسول خدا علیه السلام خواند و سپس به منزل وارد شد تا افطار نماید، پس فاطمه علیها السلام نان جو و مقداری نمک خرد شده با مقداری آب خالص نزد آن حضرت آورد و چون نزدیک (هم دیگر) نشستند تا مشغول خوردن شوند ناگهان اسیری درب منزل ایستاد و گفت: سلام بر شما باد ای اهل بیت نبوّت! به ما طعام دهید، خداوند به شما اِطعام دهد، پس قرص های نان خود را به آن اسیر دادند و سه روز و شب هایش را بدون آن که چیزی غیر از مختصری آب خالص نوشیده باشند، گرسنه ماندند.

ص: 274

فهبط جبرئيل و قال: يا محمّد! إنّ اللّه يقرأك عليك السلام و يقول: قد استجبت دعاءك فيهم و شكرت لهم و رضيت عنهم، و اقرأ: ﴿ إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا﴾ - إلى قوله : - ﴿ إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَ كَانَ سَعْيُكُم مَّشْكُورًا﴾ (1) [و الحديث] اختصرته في مواضع. (2)

ص: 275

و چون روز چهارم شد امام علی، حسن و حسین علیهم السلام همانند لرزیدن جوجه (گرسنه و تشنه) می لرزیدند و فاطمه علیها السلام و فضه (نیز) با آن ها بودند و از شدت ضعف، توانایی راه رفتن نداشتند (و به هر شیوه ای که بود) نزد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آمدند، (حضرت رسول صلی اللّه علیه و آله و سلم) اظهار داشت: خداوندا! ایشان اهل بيت من هستند، از گرسنگی می میرند، پروردگارا! به آنان رحم کن و آنان را بیامرز، خدایا! ایشان اهل بیت من هستند، آنان را حفظ کن و فراموش شان منما.

پس جبرئیل علیه السلام فرود آمد و گفت: ای محمد! خداوند، تو را سلام می رساند و می فرماید: دعای تو را دربارۀ آنان مستجاب کردم و از آنان قدر دانی نموده و از آنان راضی هستم و بخوان: «به درستی که نیکان از کاسه و ظرفی می نوشند که مزاج و طبع آن هم چون کافور خواهد بود» - تا جایی که فرموده است: - «به درستی که این پاداش شما می باشد و سعی و تلاش شما مورد شکر و قدر دانی است».

(مؤلّف گوید:) حدیث بسیار مفصّل و طولانی بود، ما آن را به طور مختصر و خلاصه در موارد مختلفی آورده ایم.

ص: 276

فرمایش خداوند متعال: آیا زمین را جایگاهی (برای آسایش شما) نساختیم؟ (25) برای زندگان و مردگان (قرار ندادیم)؟ (26)

1) - ابو عمرو کشّی به نقل از عیاشی روایت کرده است، که گفت:

از علی بن الحسن شنیدم که می گفت: یونس بن یعقوب در مدینه وفات یافت، پس امام رضا علیه السلام، حنوط و کفن و دیگر ما يحتاج (و تجهیزات) او را برایش فرستاد و به دوست داران خود و دوست داران پدر و جدش دستور داد تا در مراسم تشییع و تدفین جنازۀ او شرکت کرده و حضور یابند و به آنان فرمود: این شخص از موالیان امام صادق علیه السلام می باشد ولی در عراق ساکن شده بود، هم چنین به آنان فرمود: در (قبرستان) بقیع برای او (قبری را) حفر کنید و چنان چه اهل مدینه مانع شوند و بگویند: این از اهالی عراق است و ما او را در بقیع دفن نمی کنیم، به آن ها بگویید: این شخص از موالیان امام صادق علیه السلام است و در عراق ساکن بوده، اگر مانع شوید که او را در بقیع دفن کنیم، ما نیز مانع می شویم که شما موالیان خود تان را در بقیع دفن کنید.

و (نیز) امام رضا علیه السلام برای محمد بن حباب که یکی از دوستان یونس و از (شیعیان و) اهالی کوفه بود، پیام فرستاد که تو نماز بر (جنازۀ) او بخوان.

ص: 278

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: از چه چیزی سؤال می کنند؟ (1) از آن خبر و جریانی که عظیم است. (2)

1) - حسکانی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابان بن تغلب روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد (تفسیر) فرمایش خداوند: «از نبأ (خبر و گزارش) عظیم»، سؤال کردم؟

فرمود: (منظور از) «النبأ العظيم»، امام علی علیه السلام می باشد که مردم در مورد (امامت و خلافت) او اختلاف (و جدال) کردند؛ زیرا که بر (اصل نبوّت) رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم، اختلافی وجود نداشت.

فرمایش خداوند متعال: (طاغوت ها) زمان طولانی در آن جا خواهند ماند. (23)

2) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از حمران روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام در مورد (تفسیر) این آیه، سؤال کردم؟

فرمود: این آیه در مورد افرادی است که (در قیامت پس از مجازات) از آتش بیرون می آیند.

و (نیز) از احول مانند همین حدیث روایت شده است.

فرمایش خداوند متعال: روزی که فرشتۀ روح و دیگر فرشتگان به صف می ایستند و کسی سخن نمی گوید مگر آن که خداوند رحمان به او اجازه دهد و او سخن را به حالت صحیح و درست گوید. (38)

ص: 280

[203] / 3 - أبو عليّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده عن معاوية بن عمّار، عن أبي عبد اللّه علیه السلام، قال:

سئل عن هذه الآية؟

فقال: نحن - و اللّه ! - المأذون لهم يوم القيامة و القائلون.

قال: قلت: جعلت فداك! ما تقولون؟

قال: نمجّد ربّنا و نصلّي على نبيّنا صلی اللّه علیه و آله و سلم و نشفع لشيعتنا، فلا يردّنا ربّنا. رواه العيّاشى [أيضاً] مرفوعاً. (1)

[204] / 4 - أبو الحسن الفتوني: روى العيّاشي عن الكاظم علیه السلام، أنّه قال في قوله تعالى: ﴿ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ﴾ الآية:

نحن - و اللّه ! - المأذون لهم يوم القيامة. (2)

ص: 281

3) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از معاوية بن عمار روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد این آیه سؤال کردند و حضرت فرمود: به خدا سوگند! ما (اهل بیت رسالت) هستیم که روز قیامت مأذون و گویندگان صواب و بر حق می باشیم.

(راوی گوید:) عرض کردم: فدایت گردم! (هنگامی که سخن بگویید) چه می فرمایید؟ فرمود: پروردگار مان را حمد و ستایش می کنیم، بر پیامبر مان صلوات و تحیت می فرستیم و برای شیعیان و پیروان خود شفاعت می نماییم و پروردگار هم شفاعت ما را رد نمی فرماید.

و عیاشی همین حدیث را نیز به طور مرفوعه روایت کرده است.

4) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام کاظم علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «مگر افرادی که خدای رحمان به ایشان اجازه دهد»، فرمود:

به خدا سوگند! ما (اهل بیت رسالت) هستیم که در روز قیامت، مأذون (در شفاعت) می باشیم.

ص: 282

فرمایش خداوند متعال: جز این نیست که تو بیم دهندۀ کسانی هستی که از آن روز (سخت و هولناک) بترسند. (45)

1) - ابو علی طبرسی از ابو جعفر و عباس، هم چنین به نقل از عیاشی از ابو عمرو (روایت کرده است که آنان کلمۀ مُنذرٌ) را با تنوین قرائت کرده اند و دیگران بدون تنوین (و فقط با حرکت ضمّه) قرائت نموده اند.

ص: 284

فرمایش خداوند متعال: هرگز چنین نیست به درستی که این (قرآن)، اندرز و یاد آورنده ای است، (11) پس هر کسی که خواهد از آن پند گیرد. (12) در صحیفه ها و نامه هایی گرامی، (13) بلند مرتبه و پاکیزه، (14) به دست سفیرانی، (15) بزرگوار و نیکو کار خواهد بود. (16)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «هرگز چنین نیست، بلکه این ها یاد آوری و موعظه است»، فرمود: منظور (آیات) قرآن می باشد - و در روایتی دیگر آمده که منظور ولایت است - و فرمایش دیگر خداوند متعال: «در صحیفه هایی که ارجمند * و گران قدر می باشند»، فرمود: یعنی نزد خداوند (والا و ارجمند) هستند، «پاک و پاکیزه * در دست سفیرانی * که گرامی و نیک خو (و نیک رفتار) هستند»، فرمود: منظور در دست و در اختیار ائمه علیهم السلام است.

فرمایش خداوند متعال: پس آدمی باید به طعام خود دقت نظر کند. (24)

2) - ابو عمرو کشّی به نقل از عیاشی - با سند - از زید شحّام روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «پس انسان باید به طعام خود دقت نظر داشته باشد»، (سؤال کردم که منظور از طعام چیست؟).

فرمود: آن علمی است که دریافت می کند، (باید دقت کند که چگونه و) از چه کسی دریافت می نماید.

ص: 286

فرمایش خداوند متعال: پس سوگند به ستارگان بازگشت کنند! (15) سیر کنندۀ غایب شونده! (16)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند او - از امّ هانی ثقفیه روایت کرده است، که گفت:

بامدادان خدمت سید و مولای خود امام باقر علیه السلام رسیدم و عرضه داشتم: ای مولای من! یک آیه در کتاب خدای عزّ و جلّ بر قلب من عرضه شده است و مرا پریشان دل ساخته و چشمانم را بی خواب کرده است.

فرمود: ای امّ هانی! سؤال کن.

عرض کردم: ای آقای من! آن فرمایش خدای عزّ و جلّ است که فرموده: «پس سوگند به ستاره هایی که باز می گردند * حرکت می کنند و از چشم ها نا پدید می شوند».

فرمود: ای امّ هانی! چه مسأله خوبی را از من سؤال کردی، این مولودی است که در آخر الزمان تولّد می یابد، او همان مهدی است که از این خاندان می باشد، برای او یک حیرت و غیبتی باشد که مردمانی در آن گم راه شوند و مردمانی هدایت یابند، خوشا به حال تو اگر او را درک کنی و دریابی و خوشا به حال آن کسی که او را درک کند و دریابد.

ص: 288

فرمایش خداوند متعال: هرگز چنین نیست، بلکه به سبب کار هایی که (آن فساد کاران) انجام داده بودند، (تیره گی و وسوسه های شیطان) بر دل های شان مسلط شده است. (14)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از زراره روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: بنده ای نیست مگر این که در قلب او [نکته ای (لکه ای) سفید هست، پس اگر مرتکب گناهی شود، آن لکۀ سفید به حالت] لکه ای سیاه در می آید، پس اگر (از گناهی که مرتکب شده) توبه کند آن سیاهی زایل و بر طرف می گردد، ولی اگر به گناهانش ادامه دهد، آن لکۀ سیاه افزایش می یابد به گونه ای که روی آن لکۀ سفید را می پوشاند و چون روی آن سفیدی پوشانده شود، صاحب آن به هیچ برنامۀ خیر و صلاحی روی نمی آورد؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده: «هرگز چنین نیست، بلکه به سبب کار هایی که مرتکب شده بودند بر دل های شان مسلّط گشته است».

2) - هم چنین به نقل از عیّاشی - با سند خود - روایت کرده است:

امام صادق علیه السلام فرمود: قلب (در اثر برخی کردار ها و گفتار ها) زنگار پیدا می کند، پس چون نعمت های الهی را (نسبت به دنیا و آخرت) یاد آور شود، (قلب) جلا (و صيقل) داده خواهد شد.

فرمایش خداوند متعال: به درستی که آن دسته افرادی که مرتکب جرم و گناه شده بودند به آن هایی که ایمان آورده بودند، می خندیدند. (29) و چون بر آنان می گذشتند، با چشم و ابرو اشاره می کردند. (30)

3) - حسکانی به نقل از عیاشی - با سند او - از عبد الرحمان بن سالم روایت کرده است، که گفت:

ص: 290

عبد الرحمن، عن عبد الرحمن بن سالم، عن أبي عبد اللّه علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ إِنَّ الَّذِينَ أَجْرَمُواْ كَانُوا﴾ - إلى آخر السورة - ، قال:

نزلت في عليّ ، و الذين استهزءوا به من بني أمیّة.

إنّ عليّاً علیه السلام مرّ على نفر من بني أميّة و غيرهم من المنافقين، فسخروا منه، ولم يكونوا يصنعون شيئاً إلّا نزل به كتاب، فلمّا رأوا ذلك مطوا بحواجبهم، فأنزل اللّه تعالى: ﴿ وَ إِذَا مَرُّواْ بِهِمْ يَتَغَامَزُونَ﴾. (1)

ص: 291

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «همانا کسانی که مرتکب حرم شدند،...» - تا پایان سوره - فرمود: در مورد امام علی علیه السلام و افرادی از بنی امیّه نازل شده که حضرت را مورد استهزاء قرار می دادند.

به درستی که روزی امام علی علیه السلام از کنار جمعی از بنی امیّه و افراد دیگری از منافقين عبور می کرد، پس آن گروه، به مسخره و استهزاء آن حضرت پرداختند، آن ها چیزی را انجام نمی دادند مگر این که (آیه ای از) کتاب برای آن نازل می شد و چون متوجّه آن شدند، بعد از آن (بدون این که سخنی بگویند) به وسیلۀ ابروان خود (افکار پلید خود را) انجام می دادند، پس خداوند متعال (این آیه): «و چنان چه (مؤمنین) بر آن ها مرور کنند، با چشم و ابرو اشاره می کنند» را نازل نمود.

ص: 292

فرمایش خداوند متعال: هر آینه حتماً شما از حالی به حالی دیگر منتقل خواهید شد و تحوّل می یابید. (19)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی و با سند او از حُنان بن سُدیر، به نقل از پدرش روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت قائم علیه السلام از ما (اهل بیت عصمت و طهارت) می باشد، او دارای غیبتی طولانی خواهد بود، عرضه داشتم: ای فرزند رسول خدا ! برای چه چنین می باشد؟!

فرمود: به خاطر آن که خداوند می خواهد سنّت های پیامبران علیهم السلام را که در غیبت های خود داشته اند، در مورد او اجرا نماید، ای سُدیر! همانا (خداوند) ناچار است که مدت غیبت ایشان علیه السلام را استیفا نماید، هم چنان که خداوند متعال فرموده است: «شما همواره از حالتی به حالتی دیگر منتقل خواهید شد» (تا به مرحلۀ کمال و سعادت برسید)، یعنی سنّت هایی که پیش از شما بوده است.

ص: 294

فرمایش خداوند متعال: به درستی که آن کسانی که مردان و زنان مؤمن را شکنجه کرده و مورد فتنه قرار دادند و توبه نکردند، عذاب جهنم و عذاب آتش برای آن ها خواهد بود. (10)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از جابر روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: امام علی علیه السلام (شخصی) را نزد اُسقف نجران فرستاد تا از او در مورد اصحاب اُخدود سؤال نماید، پس او هم نکاتی را به حضرت گزارش داد، حضرت علیه السلام فرمود: آن چه را که تو یاد آور شدی، صحیح نیست بلکه به زودی برایت گزارش (صحیح) آن را بیان می کنم: به درستی که خداوند مردی از اهالی حبشه را به سوی قومش - که از اهالی حبشه بودند - فرستاد و آن ها را (بر ایمان) به خداوند دعوت نمود، ولی آن ها او را تکذیب کردند، پس با آن ها مقاتله و جنگ نمود و آن ها هم اصحاب او را کشته و (یا) اسیر کردند، سپس گودال ها و شکاف هایی را (در زمین) ایجاد کرده و هیزم هایی را در آن ها ریخته و آتش زدند و چون آتش هیزم ها شعله ور گشت، مردم را جمع کرده و گفتند: افرادی که بر دین و آیین ما می باشند جدا گشته و کنار بایستند و افرادی که بر دین او هستند خود را به همراه او در آتش بیندازند.

پس عده زیادی از او جدا گشته و کناره گیری کردند و اصحاب او، خود را در آن آتش افکندند تا آن که زنی آمد که یک بچۀ یک ماهه همراه داشت، به او گفتند: یا از دین خود باز می گردی و یا خود (و فرزندت) را در آتش می اندازی، پس آن زن تلاش کرد که خود را در آتش بیاندازد، اما موقعی که به کودک خود نگاه کرد، رحمت و محبت، او را فرا گرفت (و خواست که منصرف شود)، ولی خداوند آن کودک را به سخن گفتن در آورد، کودک به او گفت: ای مادر! نترس و خودت و مرا در آتش بیانداز؛ زیرا به خدا سوگند! این عمل در برابر خداوند (عظیم)، عملی اندک و نا چیز است، پس مادر خود و کودکش را در آتش انداخت و (این کودک از آن هایی بود که) در گهواره سخن گفت.

ص: 296

214 / [2] - أبو عليّ الطبرسي: و عنه أيضاً عن ميثم التمّار، قال:

سمعت امير المؤمنين علیه السلام ، و ذكر أصحاب الأخدود، فقال: كانوا عشرة و على مثالهم عشرة يقتلون في هذا السوق. (1)

﴿ قوله تعالى: بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي تَكْذِيبٍ (19) وَ اللّهُ مِن وَ رَابِهِم مُّحِيطُ (20) بَلْ هُوَ قُرْءَانٌ مَّجِيدٌ (21) فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظ﴾ (22)

215 / [3] - الحاكم الحسكاني: أبو النضر العيّاشي، قال: حدّثنا محمّد بن حاتم، قال: حدّثني أبو بهر محمّد بن نصر، قال: حدّثني الحسين بن إسحاق، قال: حدّثني أبو معمّر، قال: حدّثني عبد الوارث، قال: حدّثني أيّوب، عن محمّد ابن سیرین، قال:

لمّا مات النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم جلس عليّ علیه السلام في بيته فلم يخرج، فقيل لأبي بكر: إنّ عليّاً لا يخرج من البيت كأنّه كره إمارتك.

فأرسل إليه فقال: أكرهت إمارتي؟

فقال: ما كرهت إمارتك و لكنّي أرى القرآن يزاد فيه، فحلفت أن لا أرتدي برداء إلّا للجمعة حتّى أجمعه.

قال ابن سيرين: فنبّئت أنّه كتب المنسوخ و كتب الناسخ في أثره. (2)

ص: 297

2) - هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از او (عیاشی)، از میثم تمّار روایت کرده است، که گفت: از امیر المؤمنین علیه السلام شنیدم که جریان اصحاب اُخدود را مطرح می نمود و می فرمود: آن ها ده نفر بودند و به همان تعداد ده نفر دیگر در این بازار کشته خواهند شد.

فرمایش خداوند متعال: بلکه آن افرادی که کافر شده اند در تکذیب هستند (19) و خداوند به تمامی آن ها احاطه دارد (20) بلکه آن قرآن مجید است (21) که در لوح محفوظ قرار دارد (و ماندگار می باشد). (22)

2) - حسکانی به نقل از عیاشی، از محمد بن سیرین روایت کرده، که گفت:

بعد از آن که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم (به جهان ابدی) رحلت نمود امام علی علیه السلام در خانۀ خود نشست و بیرون نیامد، برخی به ابو بکر گفتند: به درستی که علی (علیه السلام) از خانه اش بیرون نمی آید چون از امارت و حکومت تو نا خرسند می باشد.

پس (ابو بکر) شخصی را نزد آن حضرت فرستاد و گفت: آیا از اِمارت من ناراحت هستی؟ (حضرت از باب تقیه) فرمود: من از امارت تو ناراحت نیستم، بلکه چون دیدم در قرآن زیاد (تغییر و تصرّف) می شود، سوگند یاد کرده ام که عبا بر دوش نیندازم (و از خانه بیرون نروم) مگر هنگام (نماز) جمعه، تا زمانی که قرآن را جمع آوری (و تألیف) نمایم.

ابن سیرین افزود: خبر دار شده ام که (آن حضرت تمام آیات) ناسخ و منسوخ را در همان دوران نوشت. (1)

ص: 298

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: نام پروردگار بلند مرتبه خویش را به پاکی یاد کن. (1)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابو حَميصه ، روایت کرده است، که گفت:

مدت بیست شب، پشت سر امام علی علیه السلام نماز (جماعت) خواندم و ایشان غیر از سورۀ «سبّح اسم ربّك الأعلى» را نمی خواند و فرمود: اگر (مردم) می دانستند که در آن چه چیز هایی نهفته است، هر شخصی در هر روز بیست بار آن را تلاوت می کرد، کسی که آن را قرائت کند همانند کسی است که صُحف موسی و ابراهيم عالیهم السلام - که وفای به عهد نمود - را قرائت کرده است.

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عقبة بن عامر جهنی روایت کرده است، که گفت:

بعد از آن که «پس به نام پروردگار بزرگوارت تسبیح گوی» نازل شد، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: (قرائت) این (آیه) را در رکوع خود قرار دهید و چون «پس به نام پروردگار والا و عالیت تسبیح گوی» نازل شد، فرمود: (قرائت) این (آیه) را در سجود خود قرار دهید.

ص: 300

فرمایش خداوند متعال: و اما انسان، چون پروردگارش او را بیازماید، گرامی اش دارد و نعمتش دهد، پس گوید: پروردگار من، مرا گرامی داشت. (15) ولی هنگامی که او را بیازماید و رزق را بر او تنگ گیرد، گوید: پروردگار من مرا خوار گردانید. (16)

1) - ابو علی طبرسی روایت کرده است، که گفت:

اهل مدینه (در قرائت خود)، «أكرمني» و «أهانني» را با اثبات حرف یاء در حال اتصال به کلمۀ بعد و با حذف یاء در حال وقف تلاوت کرده اند، ولی آقایان قوّاس، بزیّ و یعقوب با اثبات حرف یا در هر دو حالت، تلاوت کرده اند و اما ابو عمرو برای آن اهمیتی قائل نیست که با یاء یا بدون آن تلاوت کند.

ولی عیاشی از ابو عمرو روایت کرده است که او با حذف حرف ياء تلاوت کرده است بدون این که به تخییری قائل باشد.

ص: 302

فرمایش خداوند متعال: سوگند به پدر و فرزندانی که پدید آورد! (3)

1) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام علی علیه السلام روایت کرده است که در مورد آیه یاد آوری شده: «سوگند به والد و آن چه را که متولد نموده است!»، فرمود: منظور از «والد»، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و «ما ولد»، ائمّه علیهم السلام هستند.

2) - حسکانی به نقل از عیاشی - با سند او - از حسین بن ابی یعفور، از برخی از اصحابش روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام در رابطه با فرمایش خداوند متعال: «سوگند به والد و آن چه را که متولد نموده است!»، فرمود: (منظور از) «الوالد» أمير المؤمنين علیه السلام «و ما ولد»، امام حسن و حسین علیهم السلام می باشند.

ص: 304

فرمایش خداوند متعال: اما کسی که بخشندگی و پرهیز کاری کرد، (5) و بهترین را (برگزید و) تصدیق کرد، (6) پس او را (برای بهشت و زندگی آسوده) آماده اش می کنیم (7) اما آن کسی که بخل و بی نیازی ورزید (8) و آن بهترین را تکذیب کرد، (9) او را برای دوزخ آماده می سازیم (10) و چون هلاک شدنش فرا رسد، (ثروت و) دارایی اش به حالش سودی نبخشد. (11)

1) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند - از سعد اِسكاف روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: «پس اما کسی که بخشندگی کرد»، از آن چه که خداوند به او داده است، «و پرهیز کار شد * و به خوبی (احسان و نیکی را) تصدیق نمود»، یعنی تصدیق و باور کرد که خداوند در برابر یکی، ده برابر و (بلکه) بیش از آن را عطا می نماید - و در روایتی دیگر وارد شده: تا صد هزار و بیش تر از آن ، «پس به زودی برای او آسان می گردانیم»، فرمود: بگو نه ای که کار خیر و خوبی را اراده نمی کند مگر اینکه خداوند (انجام آن را) برایش آسان می گرداند، «و اما کسی که بخیل و خسیس شد»، نسبت به (احسان از) آن چه که خداوند به او داده است، «و احساس خود کفایی و بی نیازی کرد * و احسان (و نیکی خداوند) را تکذیب نمود»، که (خداوند) در برابر یک، ده برابر و بلکه بیش تر عطا می نماید - و در روایتی وارد شده: تا صد هزار و بیش تر از آن -، «پس به زودی آن را برایش سخت می گردانیم»، فرمود: بگو نه ای که (انجام کار) شری را اراده نمی کند مگر این که خداوند آن را برایش آسان می گرداند.

(روای) گوید: سپس امام باقر علیه السلام در ادامۀ فرمایش خود فرمود: «و از اموالی که ذخیره کرده است، بی نیاز نخواهد شد، هنگامی که سقوط کند»، به خدا سوگند! از بالای کوه، دیوار و یا در چاه سقوط نمی کند، بلکه در آتش دوزخ سقوط می کند (و اموال او توان نجاتش را ندارند).

ص: 306

فرمایش خداوند متعال: آیا تو را یتیم نیافت، پس پناهت داد؟ (6) آیا تو را گم گشته نیافت و راه نمائیت نمود؟ (7) آیا تو را درمانده نیافت، پس توان گرت گردانید؟ (8) بنابر این یتیم را میازار (9) و گدا را (دست خالی) مَران (10) و اما نسبت به نعمت پروردگارت، سخن بگوی. (11)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از امام رضا علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «آیا تو را یتیم نیافت؟ پس پناه و جایگاهت داد»، فرمود: تنها بودی و در بین آفریده ها همانند نداشتی، پس مردم را به تو مهربان نمود و «تو را گم گشته (و سر گردان) یافت»، یعنی در بین قوم و قبیلهٔ خود سر گردان بودی و آن ها فضیلت و موقعیت تو را نمی شناختند، پس خداوند آن ها را به سوی تو هدایت نمود، «و تو را عائله مند یافت»، که قبیله ها و گروه هایی را به وسیلۀ علوم و دانش سر پرستی می نمایی و خداوند آن ها را به وسیلۀ تو بی نیاز شان نمود.

و از پیامبر گرامی صلی اللّه علیه و آله و سلم وارد شده است، که فرمود: پروردگارم بر من منّت نهاد و او اهل و شایسته منّت می باشد.

2) - ابو الحسن فتونی به نقل از عیاشی، از امام رضا علیه السلام روایت کرده است، که در مورد فرمایش خداوند متعال: «و تو را تنگ و تهی دست یافت پس بی نیازت نمود»، فرمود: منظور این است که تو گروه هایی را به وسیلۀ علوم و معارف سر پرستی و تکفّل می نمایی و خداوند آن ها را به وسیلۀ تو بی نیاز نمود.

3) - هم چنین در حدیثی دیگر روایت کرده است، که فرمود: خداوند تو را به وسیلۀ وحی بی نیاز نمود، پس هیچ چیزی را، از هیچ فردی (غیر از خداوند) سؤال نكن.

ص: 308

فرمایش خداوند متعال: پس چون (از کار خود) فارغ شدی، برای عبادت و بندگی کوشش کن. (7)

1) - حسکانی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «پس هنگامی که فارغ شدی، (به امر مهّم دیگری) بپرداز»، فرمود: منظور این است که علی (علیه السلام) را برای ولایت (و خلافت) منصوب نما.

ص: 310

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: همانا ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل نمودیم (1) و تو چه می دانی که شب قدر چیست؟! (2) (فضیلت) شب قدر برتر از هزار ماه است (3) فرشته ها و روح در آن (شب) به اذن پروردگار شان برای (تقدیر) هر امر و کاری نازل می شوند (4) (آن شب) شبی سر شار از سلامتی (رحمت و برکت) است تا طلوع سپیده. (7)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از زراره، به نقل از عبد الواحد بن مختار روایت کرده است، که گفت:

از امام باقر علیه السلام در مورد شب قدر سؤال کردم؟

فرمود: در یکی از دو شب - شب بیست و سوم یا شب بیست و یکم - خواهد بود.

عرض کردم: آن را برایم مشخص و معیّن فرما.

فرمود: چه می شود که در هر دو شب (اعمال آن را) عمل نمایی؟ آن (شب قدر) یکی از آن دو شب می باشد.

2) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند خود - از شهاب بن عبد ربّه، روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مرا از شب قدر آگاه فرما.

فرمود: در یکی از دو شب، شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم خواهد بود.

3) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از حماد بن عثمان، به نقل از حسّان ابو علی روایت کرده است، که گفت:

ص: 312

سألت أبا عبد اللّه علیه السلام عن ليلة القدر؟

قال: اطلبها في تسع عشرة و إحدى و عشرين و ثلاث و عشرين. (1)

[229] / 4 - السيّد ابن طاووس: روى أبو الفضل محمّد بن عبد اللّه، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسعود العيّاشي، قال: حدّثنا أبي، عن جعفر بن أحمد، قال: حدّثني العمركي بن عليّ ، عن يعقوب بن يزيد، عن أحمد بن عبدوس الخلنجي، عن محمّد بن دادنة، عن محمّد بن الفرج (2) أنّه كتب إلى الرجل علیه السلام يسأله عمّا يقرأ في الفرائض و عن أفضل ما يقرأ به فيها؟

فكتب علیه السلام إليه: إنّ أفضل ما يقرأ في الفرائض ﴿ إِنَّا أَنزَلْتَهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾ و ﴿ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾. (3)

ص: 313

از امام صادق علیه السلام در مورد شب قدر سؤال کردم؟

فرمود: آن را در (یکی از سه شب) نوزدهم و بیست و یکم و یا بیست و سوم جست جو نما.

4) - سید ابن طاووس به نقل از عیاشی - با سند او - از محمد بن دادنه روایت کرده است، که گفت:

محمد بن فرَج نامه ای به امام کاظم علیه السلام و یا به امام هادی علیه السلام نوشت و از آن حضرت نسبت به این که چه چیزی در نماز های واجب خوانده می شود، سؤال کرد؟

حضرت در جواب مرقوم فرمود: با فضیلت ترین چیزی که در نماز های واجب خوانده می شود، سورة ﴿ إنّا أنزلناه في ليلة القدر﴾، و (نيز سورۀ) ﴿ قل هو اللّه أحد﴾ می باشد.

ص: 314

فرمایش خداوند متعال: سپس در آن روز (قیامت) شما را از نعمت ها باز خواست می کنند. (8)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند خود در حدیثی طولانی - روایت کرده است، که گفت:

ابو حنیفه از امام صادق علیه السلام پیرامون این آیه: [ «سپس در آن روز از نعمت ها مورد باز خواست قرار می گیرید»]، سؤال کرد؟

حضرت فرمود: ای نعمان! به نظر تو معنای «النعیم»، چیست؟

ابو حنیفه گفت: خوراکی و آب سرد.

فرمود: اگر خدا تو را در روز قیامت نگاه دارد و نسبت به هر طعامی که خورده ای و آب سرد گوارایی که نوشیده ای، سؤال کند، باید در پیش گاه خداوند مدت زیادی را توقّف کنی.

عرض کرد: فدایت گردم! پس منظور از «النعیم» چیست؟

فرمود: منظور از آن، ما اهل بیت (رسالت) هستیم که خداوند بر مردم ارزانی داشته است، مردم به وسیلۀ ما با یک دیگر اُلفت گرفته و برادر (و مأنوس) شده اند، با این که قبلاً با هم اختلاف داشتند و به وسیلۀ ما دل های آن ها را به هم نزدیک نمود و با هم برادر شدند، با این که قبلاً دشمن یک دیگر بودند و به وسیلۀ ما آن ها را به اسلام هدایت کرد، این همان نعمت پایداری است که قطع و (از مردم) جدا نمی شود و خداوند از مردم راجع به حقانیت این نعمت سؤال خواهد کرد که منظور از آن پیامبر و عترت او علیهم السلام می باشند.

2) - محدّث نوری به نقل از عیاشی (با سند خود) از امام صادق علیه السلام روایت کرده است، که فرمود: چنان چه فردی به مقدار هزار درهم (نقره) برای خوراک، هزینه و انفاق کند و مؤمن از آن تناول نماید، اسراف نخواهد بود (و مورد باز خواست قرار نمی گیرد).

ص: 316

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: وای به حال هر عیب جو و مسخره کننده ای (1) همان کسی که مال فراوانی را (از طریق مشروع و غير مشروع) جمع نموده و شمارش کرده است (2) او گمان می کند که اموال او، او را جاوید می گرداند. (3)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از محمد بن نعمان احوّل، از حُمران بن اعیّن، روایت کرده است، که گفت :

امام باقر علیه السلام فرمود: به درستی که کفار قریش و مشرکین در آتش، اهل توحید را عیب جویی و سر زنش می کنند و می گویند: ما نمی بینیم که توحید، شما را نسبت به چیزی بی نیاز و کمک کرده باشد، ما و شما یکسان می باشیم، پس پروردگار متعال آن ها را خوار و ذلیل می گرداند و به فرشته ها می فرماید: شفاعت کنید، آن ها هم هر کسی را که خداوند خواسته باشد ، شفاعت می کنند، بعد از آن به پیامبران می فرماید: شفاعت کنید، آن ها نیز هر کسی را که خداوند خواسته باشد، شفاعت می کنند، بعد از آن به مؤمنین می فرماید: شفاعت کنید و آن ها هم هر کسی را که خداوند خواسته باشد، شفاعت می کنند، سپس می فرماید: من رحم کننده ترینِ رحم کنندگان می باشم (ای اهل توحید! از آتش) به سبب رحمت من خارج شوید، پس (اهل توحید، از آتش) خارج می گردند هم چنان که پروانه ها (از گرد آتش و نور) خارج می شوند.

امام باقر علیه السلام افزود: ستون ها کشیده می شوند و آن سرزنش کنندگان را در بر می گیرند و به خدا سوگند! آن ها همیشه در آتش خواهند ماند.

ص: 318

سورة «الفيل» - [105]

﴿ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قوله تعالى: أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَبٍ الْفِيلِ (1) أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِى تَضْلِيل (2) وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ (3) تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ (4) فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مأْكُول﴾ (5)

232 / [1] - أبو علىّ الطبرسي: روى العيّاشي بإسناده عن هشام بن سالم، عن أبي عبد اللّه علیه السلام قال: أرسل اللّه على أصحاب الفيل طيراً مثل الخطّاف و نحوه في منقاره حجر مثل العدسة، فكان يحاذي برأس الرجل فيرميه بالحجارة فيخرج من دبره، فلم تزل بهم حتّى أتت عليهم.

قال: فأفلت رجل منهم فجعل يخبر الناس بالقصّة فبينا هو يخبرهم إذ أبصر طيراً، فقال: هذا هو منها.

قال: فحاذی فطرحه على رأسه فخرج من دبره.

و قال عبيد بن عمير الليثي: لمّا أراد اللّه أن يهلك أصحاب الفيل فبعث عليهم طيراً نشأت من البحر كأنّها الخطاطيف، كلّ طير منها معه ثلاثة أحجار، ثمّ جاءت حتّى صفت على رؤوسهم ثمّ صاحت و ألقت ما في أرجملها و مناقير ها فما من حجر وقع منها على رجل إلّا خرج من الجانب الآخر. (1)

233 / [2] - أبو عليّ الطبرسي : [روى العيّاشي بإسناده] عن عكرمة، عن ابن عبّاس، قال:

ص: 319

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: آیا ندیدی که پروردگارت با (لشکر ابرهه) فیل سواران، چه کرد؟! (1) آیا حیله و نقشه آن ها را در تباهی و گمراهی قرار نداد (2) پرندگانی را - دسته دسته - بر (سر) آن ها فرستاد (3) که با سنگ های ریزی آن ها را مورد هدف (و حمله) قرار می دادند (4) و سر انجام آن ها را هم چون گاه خورده شده (و متلاشی) قرار دادند. (5)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از هشام بن سالم روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بر اصحاب فیل، پرندگانی را هم چون پرستو و مشابه آن فرستاد که در منقار هر یک سنگی همانند عدس بود، پس چون محاذی و بالای سر هر مردی قرار می گرفتند یکی از آن سنگ ریزه ها را پرتاب می کردند (و بر سرش فرود می آمد و) از نشیمن گاهش خارج می گردید و این برنامه تا آخرین نفر شان ادامه یافت. حضرت علیه السلام افزود: یک نفر از آن ها رهایی یافت تا جریان را به دیگر مردم و افراد گزارش دهد، پس در همان حالی که مشغول گزارش دادن بود ناگهان یکی از آن پرنده ها را دید و گفت: این یکی از آن ها می باشد، پس آن پرنده آمد تا بالای سر او قرار گرفت و سنگی بر سرش پرتاب کرد که از نشیمن گاه او بیرون شد.

و عُبید بن عُمیر لیثی گفته است: بعد از آن که خداوند اراده نمود تا اصحاب فیل را هلاک نماید پرندگانی را - که از دریا هم چون پرستو هایی بودند - به سمت آن ها گسیل داد و همراه هر یک سه عدد سنگ ریزه بود (یکی به منقار و دو تا هم به چنگال هایش)، سپس هجوم آورده و آمدند تا بالای سر هر مردی قرار گرفتند و فریادی را سر می دادند و آن سنگ ها را از منقار و چنگال های خود بر آن ها می ریختند و (بر سر شان فرود می آمد و) از طرفی دیگر خارج می گشت.

2)- هم چنین ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از عِکرمه روایت کرده است، که ابن عباس گفت:

ص: 320

دعا اللّه الطير الأبابيل فأعطاها حجارة سوداء عليها الطين، فلمّا حاذت بهم رمتهم، فما بقى أحد منهم إلّا أخذته الحكّة، و كان لا يحكّ الإنسان منهم جلداً إلّا تساقط لحمه، قال: و كانت الطير نشأت من قبل البحر لها خراطيم الطيور و رؤوس السباع لم تر قبل ذلك ولا بعده. (1)

ص: 321

خداوند پرندگانی را دعوت نمود و به هر یک سنگ سیاهی داد که بر آن گِل (مالیده شده) بود، پس چون محاذی و بالای سر آن افراد قرار گرفتند، سنگ ها را بر (سر) آن ها فرو ریختند و هیچ یک از آن ها باقی نماند، مگر این که خارشی در (بدن) او ایجاد می گشت و چون جای آن خارش را می خاراند، (پوست و) گوشتش می ریخت.

(ابن عباس) افزود: این پرندگان از سوی دریا بر خاستند و دارای منقار پرندگان بودند و سری (هم چون سر) درندگان داشتند و پیش از آن و بعد از آن، دیده نشدند.

ص: 322

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: (هدف هجوم فیل سواران این بود که) قریش (با این سر زمین اُلفت يابند) (1) اُلفت آن ها در کوچ کردن های زمستانی و تابستانی بوده باشد (2) بنابر این (به شکرانه این نعمت و امداد خداوندی) باید پروردگاه این خانه (کعبه) را عبادت کنند (3) همان خدایی که آن ها را از گرسنگی اطعام نمود و (از نا امنی) در امان شان قرار داد. (4)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از مفضّل بن صالح روایت کرده است، که گفت :

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: در یک رکعت نماز، (بعد از حمد) بین (قرائت) دو سوره جمع نکن، مگر نسبت به سورۀ «الضحی» با «الم نشرح» و سورۀ «فیل» با «لإيلاف قریش».

2) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابو العباس روایت کرده است، که گفت :

یکی از دو امام (باقر یا صادق) علیهم السلام فرمود: سورۀ «الم تر كيف فعل ربّك» با «لإيلاف قریش»، یک سوره محسوب می شوند.

ص: 324

فرمایش خداوند متعال: پس وای بر آن نماز گزارانی (4) که در نماز خود، سهل انگاری و بی توجهی می کنند. (5)

1) - ابو على طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از یونس بن عمّار، روایت کرده است، که گفت :

از امام صادق علیه السلام پیرامون فرمایش خداوند متعال: «کسانی که نسبت به نماز خود فراموش کار هستند»، سؤال کردم، که آیا منظور وسوسۀ شیطان است؟

فرمود: نه، این مورد را هر انسانی مبتلا می شود، بلکه منظور غفلت (و بی اعتنایی) از انجام آن در اول وقت (و کیفیت آن) می باشد.

2) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابو اُسامه، زید شحّام روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام پیرامون فرمایش خداوند متعال: «کسانی که نسبت به نماز خود فراموش کار هستند»، سؤال کردم؟

فرمود: منظور ترک کردن و بی اعتنایی نسبت به آن (و کیفیّت آن) می باشد.

3) - و نیز ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از محمد بن فُضیل روایت کرده است، که گفت:

امام كاظم علیه السلام فرمود: منظور از آن تضییع و ضایع کردن نماز است.

ص: 326

به نام خداوند بخشایندۀ مهربان

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: آن (خدای آفریننده) خداوند یکتا و یگانه است (1) خداوندی که همه نیازمندان، قصد او را می کنند (2) (او) نزاییده و نه زاده شده است (3) و برای او هیچ گاه شبیه و مانندی نبوده است. (4)

1) - شیخ صدوق به نقل از عیاشی - با سند او - از هشام بن سالم روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کسی که چهار رکعت (دو تا، دو رکعت) نماز بجای آورد و در هر رکعت پنجاه مرتبه سورۀ «قل هو اللّه أحد» را بخواند ،نماز حضرت فاطمه علیها السلام را بجای آورده و این همان نماز اوّابین خواهد بود.

ص: 328

فرمایش خداوند متعال: از شر وسوسۀ وسوسه گر درونی و نهانی، (به پروردگار پناه می برم). (4)

1) - ابو علی طبرسی به نقل از عیاشی - با سند او - از ابان بن تغلب روایت کرده است، که گفت :

امام صادق علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: مؤمنی وجود ندارد، مگر این که قلب او دارای دو گوش است، بر یکی از دو گوش (شیطان) وسواس خنّاس می دمد می دمد و بر گوش دیگرش فرشته ای می دمد، پس خداوند متعال مؤمن را به وسیلۀ فرشته تأیید (و حمایت) می نماید؛ و این همان فرمایش خداوند سبحان است که فرموده: «خداوند ایشان را به وسیلهٔ روحی از جانب خودش تأیید می نماید ».

*****

مستدرکات کتاب شریف تفسیر عیاشی، همراه با ترجمه آن در روز نیمه شعبان، سال 1344 هجری قمری ،سال روز ولادت دوازهمین امام و نهمین فرزند از فرزندان امام حسین علیهم السلام، که (با ظهور خود) تمام گیتی را پُر از عدل و داد خواهد نمود، با حمد و ستایش خداوند در تمام مراحل پایان یافت.

جمع 481 صفحه

ص: 330

ص: 331

﴿ أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّهِ كَمَن... وَ اللّه بَصِيرُ، بِمَا يَعْمَلُونَ﴾...162-163/ 26.

سورة «النساء» - [4]

﴿ يَأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَحِدَةٍ﴾...28/1 .

﴿ وَ ءَاتُواْ النِّسَاءَ صَدُقَتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ﴾...28/4.

﴿ أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَآ ءَاتَنهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ، فَقَدْ﴾...30/54 .

﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِى﴾...32/59.

﴿ وَ مَن يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم﴾...34/69.

﴿ وَ مَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا... وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا﴾...92-93/ 36.

سورة «المائدة» - [5]

﴿ ...الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمْ﴾...40/3.

﴿ الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَت وَ طَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ﴾...40/5.

﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَوةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ﴾...42/6.

سورة «الأنعام » - [6]

﴿ قُلْ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ﴾...44/15.

﴿ قُلْ أَى شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَدَةً قُلِ اللّهُ شَهِيدُ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ﴾...44/19.

﴿ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ ءَاتَيْنَنهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ فَإِن يَكْفُرْ﴾...46/89.

سورة «الأعراف» - [7]

﴿ يَنبَنِي ءَادَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلَّ ... نُفَصِّلُ الْأَيْسَتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾...31 - 32 / 48.

﴿ وَ نَادَى أَصْحَبُ الْجَنَّةِ أَصْحَب النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا﴾...50/44.

﴿ فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُواْ الْكِتَبَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هَذَا﴾...50/169.

﴿ وَ إِذَا قُرِئَ الْقُرْءَانُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ, وَ أَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾...52/204.

سورة «التوبة » - [9]

﴿ لَّيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى...قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾...91-93 / 54.

ص: 334

﴿ وَءَاخَرُونَ أَعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَلِحًا وَ ءَاخَرَ سَيْئًا﴾...56/102.

﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ كُونُواْ مَعَ الصَّدِقِينَ﴾...58/119.

﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قَتَتِلُواْ الَّذِينَ يَلُونَكُم مِّنَ الْكُفَّارِ﴾...58/123.

سورة «يونس» - [10]

﴿ قُلْ هَلْ مِن شُرَكَا بِكُم مِّن يَهْدِى إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ يَهْدِی﴾...62/35.

﴿ لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَوَةِ الدُّنْيَا وَ فِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَنتِ﴾...62/64.

﴿ فَهَلْ يَنتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِهِمْ قُلْ فَانتَظِرُوا﴾...64/102.

سورة «هود» - [11]

﴿ وَ مَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرُهَا﴾...66/6.

﴿ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْلَئِكَ يُعْرَضُونَ﴾...66/18.

﴿ وَ لَوْ شَآءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ...جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ﴾...118-119/ 68.

سورة «يوسف» - [12]

﴿ وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ, وَ ءَاتَيْنَهُ حُكْمًا وَ عِلْمًا وَ كَذَلِكَ نَجْزِى﴾...70/22.

﴿ قَالَ أَجْعَلْنِي عَلَىٰ خَزَايِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ﴾...70/55.

﴿ فَلَمَّا جَهْزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذُنَ﴾...72/70.

سورة «الرعد» - [13]

﴿ لَهُ, مُعَقِبَتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ، يَحْفَظُونَهُ و مِنْ﴾...74/11.

﴿ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ تَطْمَيِنُ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللّهِ﴾...74/28.

﴿ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَ ذُرِّيَّةً﴾...76/38.

سورة «إبراهيم» - [14]

﴿ أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللّهِ كُفْرًا وَ أَحَلُوا قَوْمَهُمْ﴾...78/28.

﴿ ربَّنَا إِنّى أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ﴾...78/37.

سورة «الحجر» - [15]

ص: 335

﴿ وَ لَقَدْ مَاتَيْنَكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَ الْقُرْءَانَ الْعَظِيمَ﴾...80/87.

سورة «النمل» - [16]

﴿ وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَ مِنْهَا جَابِرٌ وَ لَوْ شَاءَ لَهَدَنكُمْ﴾...82/9.

﴿ لِيَحْمِلُواْ أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيِّمَةِ وَ مِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ﴾...82/25.

﴿ ثُمَّ كُلِى مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِن﴾...84/69.

﴿ إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَنِ وَ إِيتَآيِ ذِي الْقُرْبَى وَ يَنْهَى﴾...84/90.

سورة «الإسراء» - [17]

﴿ إِنَّ هَذَا الْقُرْءَانَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ﴾...88/9.

﴿ يَوْمَ نَدْعُوا كُل أَنَاسِ، بِإِمَيهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَبُهُ بِيَمِينِهِ ي﴾...88/71.

﴿ وَ إِن كَادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَن الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتَفْتَرَى عَلَيْنَا﴾...88/73.

﴿ قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ﴾...90/110 .

﴿ وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَ لَمْ يَكُن لَّهُ, شَرِيكَ فِى﴾...92/111.

سورة «الكهف» - [18]

﴿ أمْ حَسِبْتَ أَنْ أَصْحَابَ الْكَهْفِ ... ءَامَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْنَهُمْ هُدًى﴾...9-13/ 94.

﴿ وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلبِكَةِ أسْجُدُوا لِأَدَمَ فَسَجَدُواْ إِلَّا إِبْلِيسَ﴾...96/50.

﴿ فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَنهُ ءَاتِنَا غَدَآءَنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا﴾...98/62.

﴿ قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَى أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهُ﴾...98/110.

سورة «طه» - [20]

﴿ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِى ... إِنَّكَ كُنتَ بِنَا بَصِيرًا﴾...25-35/ 100.

﴿ وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا ثُمَّ اهْتَدَى﴾...102/82.

﴿ قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَيَوَةِ أَن تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَ إِنَّ لَكَ﴾...102/97.

سورة «الأنبياء» - [21]

﴿ لَوْ كَانَ فِيهِمَا الهَةً إِلَّا اللّهُ ... بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِوِي يَعْمَلُونَ﴾...26-27/ 106.

ص: 336

﴿ أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا﴾...108/30.

﴿ إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ ي مَا هَذِهِ الثَّمَائِيلُ الَّتِي أَنتُمْ لَهَا﴾...108/52.

سورة «الحجّ» - [22]

﴿ وَ مِنَ النَّاسِ مَن يُجَندِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا﴾...112/9.

﴿ وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَن لَّا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا﴾...112/26.

﴿ ثُمَّ لْيَقْضُواْ تَقَتَهُمْ وَ لْيُوفُواْ نُذُورَهُمْ وَ لْيَطُوفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾...112/29.

﴿ ذَلِكَ وَ مَن يُعْظِمْ حُرُمَتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ ى﴾...116/30.

﴿ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَرِهِم بِغَيْرِ حَقِّ إِلَّا أَن يَقُولُوا رَبُّنَا﴾...116/40.

﴿ فَكَأَیِّن مِّن قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَهَا وَ هِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا﴾...118/45.

﴿ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيَّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى﴾...118/52.

سورة «المؤمنون» - [23]

﴿ وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ ءَايَةٌ ... إِنِّى بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ﴾...50-51/ 120.

﴿ وَ لَقَدْ أَخَذْنَهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَكَانُوا لِرَبِّهِمْ وَ مَا يَتَضَرَّعُونَ﴾...122/76.

سورة «النور» - [24]

﴿ وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَعْمَلُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظُّمْئَانُ﴾...124/39.

﴿ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ﴾...124/55.

سورة «الفرقان» - [25]

﴿ وَ الَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كَانَ بَيْنَ﴾...128/67.

﴿ قُلْ مَا يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ﴾...128/77.

سورة «الشعراء» - [26]

﴿ فَمَا لَنَا مِن شَفِعِينَ ... أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾...100-102/ 130.

﴿ وَ الشُّعَرَاهُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ﴾...132/224.

سورة «النمل» - [27]

ص: 337

﴿ وَ تَفَقَّدَ الطَّبْرَ فَقَالَ مَا لِي لا أَرَى الْهَدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَالبِينَ﴾...134/20.

﴿ قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا ءَاتِيكَ بِهِ ي قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ﴾...134/40.

﴿ وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةٌ مِّنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ﴾...136/82.

سورة «القصص» - [28]

﴿ وَ نُرِيدُ أَن نَّمُنْ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ﴾...140/5.

سورة «العنكبوت» - [29]

﴿ الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا... صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكَذِبِينَ﴾...1-3/ 142.

﴿ وَ تِلْكَ الأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَلِمُونَ﴾...142/43.

﴿ أئلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَ أَقِمِ الصَّلَوَةَ إِنَّ الصَّلَوَةَ تَنْهَى﴾...144/45.

سورة «لقمان» - [30]

﴿ وَ إِن جَهَدَاكَ عَلَى أَن تُشْرِكَ ... بِهَا اللّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ﴾...15-16/ 146.

﴿ أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي السَّمَوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ﴾...146/20.

﴿ وَ لَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَمٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن﴾...148/27.

سورة «سبا» - [34]

﴿ وَ جَعَلْنَا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بَرَكْنَا فِيهَا قُرًى ظَهرَةٌ﴾...150/18

﴿ قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُم بِوَحِدَةٍ أن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَ فُرَدَى ثُمَّ﴾...150/46.

سورة «فاطر» - [35]

﴿ مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ﴾...152/10.

﴿ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ﴾...152/32.

﴿ فإِنَّ اللّهَ يُمْسِكُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَ لَئِن زَالَتَآ﴾...154/41.

سورة «يس» - [36]

﴿ وَ أضْرِبْ لَهُم مَّثَلاً أَصْحَب ... عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾...13-17/ 156.

﴿ لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَآ أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَ لَا أَلَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ﴾...160/40.

ص: 338

سورة «الصافّات» - [37]

﴿ وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُم مُسْئُولُونَ﴾...164/24 .

﴿ فَنَظَرَ نَظْرَةً فِى النُّجُوم ... فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ﴾...88-89/164.

﴿ رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّلِحِينَ ... إِن شَآءَ اللّهُ مِنَ الصَّبِرِينَ﴾...100-102/ 164.

﴿ وَ بَشِّرْنَهُ بِإِسْحَقَ نَبِيًّا مِّنَ ... مُحْسِنٌ وَ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ﴾...112-113/ 164.

﴿ لِتَسْتَوُواْ عَلَىٰ ظُهُورِهِ، ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَيْتُمْ﴾...192/13.

﴿ وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْتَلُونَ﴾...192/44.

﴿ وَ سئَل مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رُّسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَنِ﴾...194/45.

﴿ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذَا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ﴾...194/57.

﴿ وَ هُوَ الَّذِى فِى السَّمَاءِ إِلَة وَ فِي الْأَرْضِ إِلَهُ وَ هُوَ الْحَكِيمُ﴾...198/84.

سورة «محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم» - [47]

﴿ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَ كَرِهُوا رِضْوَنَهُ, فَأَحْبَطَ﴾...202/28.

سورة «الفتح» - [48]

﴿ هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفًا﴾...25 / 204.

سورة «ق» - [50]

﴿ وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَرَكًا فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّتٍ وَ حَبُّ الْحَصِيدِ﴾...208/9.

سورة «الذاريات» - [51]

﴿ وَ إِنَّ الدِّينَ لَوَقِعٌ ... إِنَّكُمْ لَفِى قَوْلٍ مُخْتَلِفِ﴾...6-8/ 210.

سورة «الطور» - [41]

﴿ وَ الَّذِينَ امَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم بِإِيمَانِ الْحَقْنَا بِهِمْ﴾...214/21.

سورة «القمر» - [54]

﴿ إنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمٍ نَحْسٍ مُسْتَمِرٌ﴾...218/19.

سورة «الرحمن» - [55]

﴿ رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ﴾...220/17.

﴿ هَلْ جَزَاء الْإِحْسَنِ إِلَّا الْإِحْسَنُ﴾...220/60.

﴿ وَ مِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ﴾...222/62.

﴿ فَأَصْحَبُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ﴾...228/8.

﴿ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ العَظِيمِ﴾...228/74.

سورة «الحديد» - [57]

﴿ يُولِجُ الَّيْلَ فِى النَّهَارِ وَ يُولِجُ النَّهَارَ فِي الْيْلِ وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ﴾...230/6.

﴿ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ، أَوْلَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَدَاهُ﴾...230/19.

﴿ و مَا أَصَابَ مِن مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَبٍ﴾...232/22.

سورة «المجادلة» - [58]

﴿ لَّا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللهِّ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادٌ اللَّهَ﴾...236/22.

سورة «الصفّ» - [61]

﴿ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ﴾...238/9

سورة «الجمعة» - [62]

﴿ يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَوَةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا﴾...240/9.

سورة «الطلاق» - [65]

﴿ يَأَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا﴾...242/1.

﴿ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَوَاتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ﴾...244/12.

سورة «التحريم » - [66]

﴿ وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَباتُ بِهِ، وَ أَظْهَرَهُ﴾...246/3.

سورة «الملك » - [67]

﴿ قُلْ أَرَءَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاءٍ مَّعِينٍ﴾...248/30

سورة «القلم» - [68]

﴿ وَ إِنَّ لَكَ لَأَجْرًا غَيْرَ مَمْنُونٍ ... بِأَيْكُمُ الْمَفْتُونُ﴾...3-6/ 250.

سورة «المعارج » - [70]

﴿ فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ﴾...252/40.

ص: 341

سورة «المزّمَل» - [73]

﴿ وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلاً﴾...254/8.

سورة «المدّثر» - [74]

﴿ ذَرْنِي وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا﴾...256/11.

سورة «القيامة » - [75]

﴿ بَلِ الْإِنسَنُ عَلَى نَفْسِهِى بَصِيرَةٌ﴾...258/14.

سورة «الدهر» - [76]

﴿ هَلْ أَتَى عَلَى الإِنسَننِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مُذْكُورًا﴾...260/1

﴿ إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَيْنَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجِ ... إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا﴾...2-3/ 262.

﴿ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَفِرِينَ مَلَسلا ... رُبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا﴾...4-10/ 262.

﴿ فَوَقَتَهُمُ اللّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْم ... بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَرِيرًا﴾...11-12/ 262.

سورة «المرسلات» - [77]

﴿ أَلَمْ نَجْعَل الأَرْضَ كِفَاتًا ... أَحْيَاهُ وَ أَمْوَتًا﴾...25-26/ 272.

سورة «النبأ» - [78]

﴿ عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ... عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ﴾...1-2/ 274.

﴿ لنبِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا﴾...274/23.

﴿ يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلَئِكَةُ صَفًّا لا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَن أَذِنَ﴾...274/38.

سورة «النازعات » - [79]

﴿ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ مَن يَخْشَئهَا﴾...278/45.

سورة «العبس» - [80]

﴿ كَلَّا إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ ... فَمَن شَاءَ ذَكَرَهُ﴾...280/12.

﴿ فِي صُحُفِ مُكَرَّمَةٍ ... كِرَامِ بَرَرَةٍ﴾...13-16/ 280.

﴿ فَلْيَنظُرِ الْإِنسَنُ إِلَىٰ طَعَامِهِ﴾...280/24.

ص: 342

سورة «التكوين» - [81]

﴿ فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنُسِ ... الْجَوَارِ الْكُنَّسِ﴾...282/16.

سورة «المطفّفين» - [63]

﴿ كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ﴾...284/14.

﴿ إِنَّ الَّذِينَ أَجْرَمُواْ كَانُواْ مِنَ الَّذِينَ ... وَ إِذَا مَرُّوا بِهِمْ يَتَغَامَزُونَ﴾...29-30/ 284.

سورة «الانشقاق» - [84]

﴿ لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ﴾...288/19.

سورة «البروج» - [85]

﴿ إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُواْ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ﴾...290/10.

﴿ بَلِ الَّذِينَ كَفَرُواْ فِي تَكْذِيبٍ ... فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظِم ﴾...19-22/ 292.

سورة «الأعلى» - [87]

﴿ سَبِّح اسْمَ رَبِّكَ الأَعْلَى﴾...294/1.

سورة «الفجر» - [89]

﴿ فَأَمَّا الْإِنسَنُ إِذَا مَا ابْتَلَنهُ رَبُّه ... فَيَقُولُ رَبِّي أَهَننَنِ﴾...15-16/ 296.

سورة «البلد» - [80]

﴿ وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ﴾...298/3.

سورة «الليل» - [92]

﴿ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَ اتَّقَى ... وَ أَمَّا مَن بَخِلَ وَ اسْتَغْنَى﴾...5-8 /300.

﴿ وَ كَذَّبَ بِالْحُسْنَى ... إِذَا تَرَدَّى﴾...9-11/ 302.

سورة «الضحى» - [93]

﴿ أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَتَاوَى ... وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِث﴾...6-11/ 302.

سورة «الشرح» - [94]

﴿ فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ﴾...304/7.

ص: 343

سورة «القدر» - [97]

﴿ إِنَّا أَنزَلْتَهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ... سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ﴾...1-5/ 306.

سورة «التكاثر» - [102]

﴿ ثُمَّ لَتُسْتَلُنْ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ﴾...310/8.

سورة «الهمزة» - [104]

﴿ وَيْلٌ لِكُلّ هُمَزَةٍ أُمَزَةٍ ... الَّذِى جَمَعَ مَالاً وَ عَدَّدَهُ﴾...1-2/ 312.

﴿ يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ﴾...312/3.

سورة «الفيل» - [105]

﴿ أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَب الفيلِ﴾...314/1.

﴿ أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِى تَضْلِيلٍ ... وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ﴾...2-3/ 314.

﴿ تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ ... فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مأْكُولِ﴾...4-5/ 314.

سورة «القريش» - [106]

﴿ لِإيلَفِ قُرَيْشٍ ... إِى لَفِهِمْ رِحْلَةَ الشَّتَآءِ وَ الصَّيْفِ﴾...1-2/ 318.

﴿ فَلْيَعْبُدُوا رَبِّ هَذَا البَيْتِ ... الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَ ءَامَنَهُم﴾...3-4/ 318.

سورة «الماعون» - [107]

﴿ فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ ... الَّذِينَ هُمْ عَن صَلاتِهِمْ سَاهُونَ﴾...4-5/ 320.

سورة «الإخلاص» - [112]

﴿ قُل هُوَ اللّهُ أَحَدٌ ... وَلَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدُ﴾...1-4/ 322.

سورة «الناس» - [114]

﴿ مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ﴾...324/4.

ص: 344

اكتب، فأملى: أنّ من قولنا: إنّ اللّه يحتجّ على العباد...الإمام الصادق علیه السلام-54.

ألك زوجة ؟...الإمام عليّ علیه السلام-...28، 208،84 .

ألم تر كيف فعل ربّك» و «لإيلاف قريش» سورة واحدة...أحدهما علیهم السلام-318.

ألم يكن عليّ علیه السلام قويّاً في دين اللّه عزّ و جلّ؟ قال: بلى...الإمام الصادق علیه السلام -...204.

إلى علمه الذي يأخذ، عمّن يأخذه...الإمام الباقر علیه السلام-...280.

أما أنّه سيدعى كلّ أناس بإمامهم، أصحاب الشمس...الإمام الصادق علیه السلام-...88.

أمان لأمّتى من السرق: ﴿ قُل أدْعُوا اللّه أوِ أدْعُوا الرَّحْمَنَ﴾...النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم-...92.

أمان لأمّتي من السيف: ﴿ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا ...﴾...النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم-...92.

أملح أقرن، و نزل من السماء على الجبل الأيمن من مسجد...الإمام الباقر علیه السلام-...172.

أنّ اسم إبليس الحارث و إنّما قول اللّه عزّ وجلّ: ﴿ يَابْلِيسُ﴾... الإمام الرضا علیه السلام -...178

إنّ أفضل ما يقرأ في الفرائض ﴿ إنّا أنزلناه في ليلة القدر﴾... الإمام الكاظم و الهادي علیهم السلام -... 308

إنّ «البصبصة» أن ترفع سبّابتيك إلى السماء...الإمام الکاظم علیه السلام-...254.

إنّ «الصالحين»، التسعة من ذريّة الحسين...النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم-..36.

إنّ الكفّار و المشركين يعيّرون أهل التوحيد في النار...الإمام الباقر علیه السلام-...312.

إنّ اللّه تعالى قال لي: يا محمّد! و لقد آتيناك سبعاً...النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم-4.

إنّ المراد بقوله : ﴿ أتَّبَعُواْ مَا أَسْخَطَ اللّهَ﴾، يعني موالاة...الإمام الصادق علیه السلام -...202.

إن المؤمن ليشفع لجاره و ما له حسنة، فيقول: يا ربّ!...الإمام الباقر علیه السلام -...130.

إن المؤمن ليشفع يوم القيامة لأهل بيته، فيشفّع فيهم...الإمام الصادق علیه السلام -....130.

إنّ أهل النار يقولون: ﴿ مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالًا ...﴾...الإمام الصادق علیه السلام-178.

﴿ إنّ اللّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا...﴾...الإمام الرضا علیه السلام-...74.

أن جعل فيهم أئمّة، من أطاعهم أطاع اللّه...الإمام الباقر علیه السلام-...32.

إنّ رجلاً من بني إسرائيل سألني بالمدينة...الإمام الرضا علیه السلام-...160.

إن علم عليّ علیه السلام في آية...الإمام السجّاد علیه السلام-...118.

ص: 346

أنّ عليّاً علیه السلام كان يضرب بالسوط و بثلثه و بنصفه...الإمام الباقر علیه السلام-...242.

إنّ فيك لخصلتين كانتا في عيسى ابن مريم....النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم-...194.

إنّ للقائم منّا غيبة يطول أمدها...الإمام الصادق علیه السلام-...288.

أنّ الوحيد ولد الزنا...الإمام الباقر و الصادق علیهم السلام-...256.

أنّ كلّ واحدة منهما حدّثّ أباها بذلك، فعاتبهما رسول اللّه...الإمام الباقر علیه السلام-...246.

أي لا تغيّر الإمامة...الإمام الصادق علیه السلام-...62.

أي يطلبون لسبيل اللّه زيغاً عن الاستقامة، يحرّفونه...الإمام الباقر علیه السلام-...68.

إنّه كان في يوم الأربعاء في آخر الشهر، لا تدور...الإمام الباقر علیه السلام-...218

[إنّه] لم يكن من الملائكة، و كانت الملائكة ترى أنّه منها...الإمام الصادق علیه السلام-...96.

أي مع آل محمّد :...الإمام الباقر علیه السلام-...58

خطوات الشيطان وَلاية الأوّل و الثاني...الإمام الصادق علیه السلام-...10.

كانوا عشرة و على مثالهم عشرة يقتلون في هذا السوق...الإمام عليّ علیه السلام-...292

كثرة الدعاء أفضل، و قرأ هذه الآية: ﴿ قُلْ مَا يَعْبَؤُا ...﴾...الإمام الباقر علیه السلام-...128

كلّ إمام انتحل إمامة ليست له من اللّه...الإمام الباقر علیه السلام-...186.

﴿ کَلَّاً إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ﴾، قال: القرآن...الإمام الصادق علیه السلام-...280

كلّا، فو الذي و نفسي بيده! حتّى لا تبقى قرية إلّا و ينادي...الإمام عليّ علیه السلام-...238

﴿ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ﴾، قول: «لا إله إلّا اللّه، محمّد رسول اللّه...الإمام الصادق علیه السلام-...152

الكلمة، الإمام، و الدليل على ذلك قوله...الإمام الرضاء علیه السلام-...190.

ليس هذا ديننا، فاعتزله...الإمام الهادي علیه السلام-...144

ليعطفنّ هذه الآية على بني هاشم عطف الناب الضروس...الإمام عليّ علیه السلام-...140

من قرأ سورة «ص» في ليلة الجمعة أعطي من خير الدنيا....الإمام الباقر علیه السلام-...174

من قرأ في كلّ ليلة جمعة «الواقعة»، أحبّه اللّه و حبّبه...الإمام الصادق علیه السلام-...226

من مات منكم على هذا الأمر منتظراً له، كان كمن كان في....الإمام الصادق علیه السلام-...64

«الوالد» أمير المؤمنين علیه السلام، «و ما ولد» الحسن و الحسين علیهم السلام...الإمام الباقر علیه السلام-...298

الوالد، رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم و ما ولد، فالأئمّة علیهم الاسلام...الإمام عليّ علیه السلام-...298

الولاية أن تقوموا مثنى...الإمام الباقر علیه السلام-...150

و الذي بعث محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلم بالحقّ بشيراً و نذيراً! إنّ الأبرار...الإمام السجّاد علیه السلام-...140

و اللّه ! لأقتلنّ معاوية و أصحابه...الإمام عليّ علیه السلام-...60

و اللّه ! لنشفعنّ لشيعتنا، و اللّه! لنشفعنّ لشيعتنا حتّى...الإمام الصادق علیه السلام-...130

و اللّه ! ما كان سقيماً و ما كذب...الإمام الباقر و الصادق عليهم السلام-...164

﴿ وَ رَجُلاً سَلَمًا لِرَجُلٍ) ، هذا مثلنا...آبائه علیهم السلام-...182

﴿ وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ﴾، قال: عن ولاية عليّ ...النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم-...164

ولايتنا أهل البيت - و أهوى بيده إلى صدره - فمن لم يتولّنا...الإمام الصادق علیه السلام-...152

ولا يتنا ولاية اللّه التي لم يبعث نبيّ قطّ إلّا بها...الإمام الصادق علیه السلام...194

﴿ هوَ لَذِكْرُ اللّهِ أَكْبَرُه﴾، عند ما أحلّ و حرّم...الإمام الصادق علیه السلام-144

و ما هو ؟ قلت: طيلساني هذا، قال: و ما بال الطيلسان؟...الإمام الصادق علیه السلام-...48

﴿ وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَّا ...﴾، فقال: نحن...الإمام الصادق علیه السلام-...142

و يحك! إنّ مسئلتك لصعبة، أما قرأت قوله عزّ وجلّ...الإمام الجواد علیه السلام-...106

هنّ المسلمات...الإمام الصادق علیه السلام-...42

هو إسماعيل...الإمام الصادق علیه السلام-...172

هو الأخ و الأب و الرجل يوصى إليه، و الذي يجوز أمره...الإمام الباقر علیه السلام-... 18

هو الأوّل ثاني عطفه إلى الثاني...الإمام الصادق علیه السلام-...112

هو الترك لها و التواني عنها...الإمام الصادق علیه السلام-...320

هو التضييع لها...الإمام الكاظم علیه السلام-...320

هو الحفوف و الشعث، قال: و من التفث أن تتكلّم في...الإمام الصادق علیه السلام-...114

هو الحلق، و ما في جلد الإنسان...الإمام الصادق علیه السلام-...114

هو أعلم بنفسه ذاك إليه...الإمام الصادق علیه السلام-...258

هو حفوف الرأس...الإمام الصادق علیه السلام-...114

هو من ظلم آل محمّد و قتلهم و منعهم حقّهم...الإمام الصادق علیه السلام-...86

هي سورة الحمد، و هي سبع آيات، منها...الإمام الصادق علیه السلام-...80

هي ليلة إحدى و عشرين أو ليلة ثلاث و عشرين...الإمام الصادق علیه السلام-...306

هي ما افتتح الصلاة عليه...الإمام الصادق علیه السلام-...20

هي محبوكة إلى الأرض...الإمام الرضاء علیه السلام-...210

«اليسر»، الولاية» و«العسر»، الخلاف و موالاة أعداء اللّه...الإمام الصادق علیه السلام-...12

يصدأ القلب، فإذا ذكّرته بآلاء اللّه انجلى عنه...الإمام الصادق علیه السلام-...284

يعني استكملوا طاعة اللّه و رسوله و الولاية...الإمام الصادق علیه السلام-...188

يعني بذلك قول النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم: لا ترجعوا بعدي كفّاراً يضرب... الإمام الصادق علیه السلام-...78

يعني بهم آل محمّد :الإمام الصادق علیه السلام-...112

يعني يستكملوا الكفر بالولاية...الإمام الباقر علیه السلام-...82

يعني [انصب] عليّاً، للولاية...الإمام الصادق علیه السلام-...304

يكون دونهم، فيلحقهم اللّه بهم...أحمدهما علیهم السلام-...216

يمثّل أعمال آبائهم و يحفظ الأطفال بأعمال آبائهم...الإمام الباقر علیه السلام-...214

يومئ إيماءً...الإمام الصادق علیه السلام-...20

ص: 355

558، 578، 588، 608، 622، 636، 640، 642، 654، 658، 660، 662، 666، 688، 690، 696، 700، 704، 718، 722، 734. (ج 3): 6، 16، 46، 58، 64، 66، 84، 90، 96، 106، 112، 114، 128، 148، 154، 164، 178، 186، 214، 218، 224، 238، 246، 252، 254، 258، 264، 268، 270، 272، 294، 300، 302، 304، 312، 316، 328، 330، 336، 344، 356، 364، 374، 378، 384، 386، 390، 392، 406، 408، 418، 426، 438، 440، 442. (ج 4): 8، 10، 14، 28، 62، 78، 128، 190، 198، 200، 210، 212، 226، 240، 246، 248، 266، 282، 286، 298، 304، 316، 332، 348، 356، 360، 366، 368، 376، 378، 380، 398، 402، 408، 424، 436، 444، 452، 456، 458، 460، 482، 486، 488، 494، 496، 514، 516، 522، 524، 528، 536، 538، 540، 548، 552، 556، 560، 566، 568، 570، 572، 574، 604، 624، 630، 634، 638، 650، 658. (ج 5): 4، 8، 22، 34، 44، 54، 74، 76، 90، 100، 102، 104، 112، 126، 176، 180، 194، 198، 212، 214، 220، 228، 230، 236، 240، 246، 258، 264، 266 ،268، 294.

النبيّ صلی اللّه علیه و آله و سلم: (ج 1): 94، 162، 260، 266، 274، 328، 336، 408، 430، 438، 594، 604، 610، 634. (ج 2): 74، 98، 126، 136، 146، 150، 154، 162، 164، 172، 198، 222، 266، 302، 314، 360، 388، 444، 456، 458، 460، 546، 548، 642، 646، 656، 666، 686. (ج 3): 46، 50، 62، 88، 128، 196، 308، 314، 332، 352، 388، 412، 420، 452، 462، 490، 514. (ج 4): 242، 266، 296، 450، 454، 460، 516، 532، 548، 612، 662. (ج 5): 6، 34، 36، 44، 78، 92، 148، 164، 196، 244، 246، 264، 268، 292، 302، 310.

النبيّ المرسل صلی اللّه علیه و آله و سلم: (ج 3): 522.

نبی اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم: (ج 1): 268، 408. (ج 2): 246. (ج 3): 290.

نبيّ الرحمة صلی اللّه علیه و آله و سلم: (ج 4): 128.

ص: 359

اسرائیل صلی اللّه علیه و آله و سلم: (ج 1): 180.

*****

أمیر المؤمنین علیه السلام: (ج 1): 42، 52، 66، 68، 146، 196، 256، 270، 412، 474، 478، 512، 514، 550، 636. (ج 2): 8، 10، 22، 44، 60، 66، 80، 86، 146، 148، 172، 194، 208، 214، 218، 222، 268، 294، 306، 314، 382، 398، 426، 428، 438، 462، 474، 500، 544، 602، 604، 624، 664، 666، 704. (ج 3): 18، 26، 66، 104، 108، 112، 124، 144، 152، 170، 188، 206، 222، 228، 236، 242، 258، 260، 262، 270، 298، 326، 336، 338، 356، 374، 422، 436، 482، 484، 498، 500، 516. (ج 4): 16، 30، 52، 64، 146، 244، 258، 276، 282، 298، 332، 334، 340، 358 ،378، 420، 466، 472، 500، 528، 538، 620، 634، 662، 666، 670، 692، 694، 696. (ج 5): 4، 8، 28، 50، 60، 66، 84، 118، 138، 142، 208، 220، 232، 238، 264، 292، 298.

أمير المؤمنين عليّ بن أبي طالب علیه السلام: (ج 1) : 30، 542. (ج 2): 208.

أمیر المؤمنین عليّ علیه السلام: (ج 3): 336، 350، 446.

عليّ علیه السلام: (ج 1): 34، 68، 60، 72، 76، 96، 114، 148، 168، 170، 180، 202، 208، 222، 236، 254، 268، 314، 374، 376، 402، 408، 452، 454، 546. (ج 2): 42، 60، 64، 68، 70، 122، 136، 146، 352، 360، 364، 378، 394، 398، 458، 480، 496، 498، 500، 516، 528، 546، 554، 578، 590، 596، 602، 604، 618، 624، 642، 656، 662، 686، 690، 694. (ج 3): 16، 20، 28، 30، 62، 102، 114، 124، 154، 178، 198، 206، 214، 224، 252 ،258، 264، 268، 304، 310، 332، 342، 356، 402، 410، 442، 458، 466، 484، 490، 536. (ج 4): 30، 76، 128، 198، 278، 364، 368، 382، 412، 420، 424، 434، 436، 480، 482، 490،

ص: 360

492، 548، 552، 592، 594، 604، 618، 636، 644، 664، 670. (ج 5): 10، 102، 110، 140، 146، 182، 194، 196، 204، 214، 262، 264، 268، 274، 286، 290، 292، 294، 298.

عليّ أمیر المؤمنین علیه السلام: (ج 1): 304، 406، 556، 588، 640. (ج 3): 222، 414. (ج 5): 202.

عليّ وليّ اللّه: (ج 5):152.

عليّ بن أبي طالب علیه السلام: (ج 1): 34، 248، 604. (ج 2): 74، 78، 82، 124، 130، 168، 238، 290، 302، 310، 314، 342، 350، 352، 360، 382، 440، 456، 498، 512، 638، 646، 652، 654، 656، 658، 662، 696. (ج 3): 28، 78، 200، 202، 264، 278، 282، 318، 344، 358، 406، 442، 446، 496، 504. (ج 4): 14، 42، 52، 196، 268، 284، 292، 300، 320، 380، 402، 414، 472، 566، 612، 648، 674. (ج 5): 34، 198، 264.

عليّ بن أبي طالب أمیر المنین علیه السلام: (ج 1): 596.

*****

فاطمة علیها السلام: (ج 1): 168، 254، 276، 512، 584. (ج 2): 42، 44، 54، 60، 64، 186، 246، 294، 344، 472. (ج 3): 306. (ج 4): 128، 240، 484، 486، 488، 540، 552، 634، 658. (ج 5): 118، 262، 264، 266، 268، 322.

فاطمة بنت رسول اللّه علیها السلام: (ج 4) : 552، 658 .

فاطمة بنت محمّد علیها السلام:(ج 4) : 160 .

فاطمة سيّدة نساء العالمين: (ج 5) : 196.

*****

الحسن علیه السلام: (ج 1) :70، 168، 254، 512، 584. (ج 2): 60، 64، 186، 342، 344، 348، 350، 354، 372، 554. (ج 3): 50، 214، 306، 322، 350، 466، 502.

ص: 361

(ج 4) : 128، 316، 464، 500، 536، 552، 568، 644 . (ج 5) : 34، 36، 196، 220، 262، 264، 268، 298.

الحسن بن عليّ علیهم السلام : (ج 1) : 38، 518 . (ج 2) : 344، 350، 372، 374 . (ج 3) : 140.

الحسن بن عليّ بن أبي طالب علیهم السلام: (ج 5) : 6.

*****

الحسين علیه السلام: (ج 1) : 70، 168، 254 ، 268، 354، 512، 584 . (ج 2) : 60، 64، 184، 186، 342، 344، 346، 348، 372،354،350، 554، 636. (ج 3) : 34، 50، ،214، 306، 322، 350، 466، 502 . (ج 4) : 128 ، 258، 316، 464، 498، 536، 552، 568، 620، 644، 656 . (ج 5) : 34، 36، 196 ، 220 ، 262، 264، 268، 298.

الحسين بن عليّ علیهم السلام: (ج 2) : 92، 294، 346، 350، 374. (ج 3) : 114، 122، 144. (ج 4 ): 206 ، 384، 420، 468، 502، 644، 656.

الحسين [الحسن] بن عليّ عليهم السلام : (ج 1) : 496 .

*****

عليّ علیه السلام: (ج 5): 264.

عليّ بن الحسين علیهم السلام : (ج 1) : 102، ،134، 244 ، 268، 334، 424، 496، 610 . (ج 2): 70، 190، 346، 348، 350، 368، 402، 498، 682، 706. (ج 3) : 90،68، 102، 142، 146، 164، 264، 294، 300، 334، 336، 374، 404، 438، 440، 466، 502. ( ج 4) : 44، 86، 88، 96، 98، 106، 110، 116، 160، 322، 338، 398، 526، 558، 568، 588 . (ج 5) : 118، 124 .

سيّد العابدين علیه السلام: (ج 5) : 140 .

*****

أبو جعفر علیه السلام: (ج 1) : 36، 40، 42، 48، 50، 54، 56، 58، 64، 66، 80، 84، 92،

ص: 362

112، 116، 120، 138، 148، 164، 166، 170، 172، 174، 182، 184، 190، 196، 202، 208، 210، 212، 216، 216، 228، 232، 238، 240، 250، 254، 256، 262، 274، 276، 278، 280، 286، 292، 296، 300، 302، 304، 316، 318، 322، 324، 330، 350، 352، 358، 360، 362، 376، 380، 382، 384، 388، 392، 394، 400، 402، 406، 410، 414، 418، 430، 440، 454، 458، 460، 462، 464، 466، 468، 470، 476، 486، 500، 504، 506، 508، 510، 512، 518، 522، 530، 534، 552، 564، 570، 582، 586، 588، 590، 594، 600، 606، 610، 614، 616. (ج 2): 12، 14، 16، 20، 24، 26، 28، 32، 34، 38، 40، 42، 48، 50، 60، 72، 76، 78، 80، 86، 88، 96، 98، 100، 110، 116، 124، 134، 136، 138، 142، 146، 148، 156، 162، 170، 174، 178، 180، 186، 188، 190، 192، 196، 200، 202، 204، 210، 212، 226، 234، 236، 244، 248، 250، 252، 256، 258، 264، 266، 268، 274، 278، 280، 292، 300، 302، 304، 306، 308، 312، 314، 316، 318، 322، 324، 326، 330، 334، 336، 338، 340، 342، 348، 354، 358، 362، 370، 372، 374، 376، 380، 382، 386، 394، 412، 416، 418، 420، 426، 430، 432، 434، 436، 444، 446، 448، 454، 460، 466، 474، 476،

478، 482، 484، 486، 500، 502، 508، 510، 512، 524، 528، 532، 534، 536، 540، 542، 546، 548، 554، 560، 562، 568، 570، 572، 578، 586، 588، 596، 600، 604، 620، 624، 632، 634، 640، 644، 650، 652، 656، 662، 676، 680، 692، 702، 704، 716، 726، 728، 732. (ج 3): 16، 28، 36، 42، 50، 54، 58، 60، 62، 68، 70، 76، 78، 80، 82، 86، 90، 92، 96، 100، 102، 104، 110، 114، 122، 126، 132، 138، 142، 154، 158، 162، 178، 182، 190، 194، 198، 202، 214، 220، 222، 224، 226، 228، 232، 236، 242، 244، 246، 248، 250، 252، 256، 260، 266، 270، 272، 274، 276، 290، 302، 320، 330، 336، 340، 354، 358، 370، 372، 378، 386، 390، 398،

ص:363

400، 416، 418، 420، 436، 442، 444، 454، 456، 458، 460، 466، 472، 474، 478، 482، 484، 488، 492، 494، 502، 506، 516، 528. (ج 4): 6، 8، 10، 12، 18، 20، 22، 34، 38، 40، 44، 52، 54، 62، 72، 94، 108، 112، 138، 146، 150، 158، 164، 166، 170، 182، 186، 188، 192، 196، 206، 210، 212، 226، 242، 252، 254، 256، 258، 260، 262، 266، 268، 278، 280، 290، 296، 302، 304، 306، 310، 314، 318، 322، 326، 330، 332، 336، 342، 348، 356، 358، 360، 362، 364، 366، 372، 378، 382، 386، 388، 390، 392، 396، 398، 404، 410، 412، 418، 420، 434، 450، 458، 464، 466، 470، 474، 476، 478، 480، 498، 500، 508، 510، 514، 516، 518، 520، 524، 526، 530، 534، 544، 554، 558، 578، 582، 584، 586، 588، 592، 594، 604، 612، 614، 618، 622، 630، 632، 634، 648، 660، 664، 666، 690، 692، 702. (ج 5): 18، 28، 32، 42، 62، 66، 90، 98، 116، 118، 120، 128، 130، 140، 160، 164، 172، 174، 182، 186، 192، 214، 218، 226، 230، 242، 246، 256، 260، 274، 280، 284، 290، 298، 300، 306، 312.

أبو جعفر الباقر علیه السلام: (ج 1) : 488. (ج 3) : 318. (ج 5) : 102.

أبو جعفر محمّد بن عليّ علیه السلام: (ج 2) : 658 . (ج 3) : 104، 164 . ( ج 4) : 240.

محمّد علیه السلام: (ج 5) : 264 .

محمّد بن عليّ علیه السلام: (ج 1) : 242 ، 268 . (ج 2) : 172، 346، 350، 456. (ج 3) : 110، 114، 176. (ج 4): 398، 568.

محمّد بن عليّ الباقر علیه السلام: (ج 5) : 282 .

محمّد بن عليّ بن الحسين علیه السلام: (ج 1) : 104 .

محمّد بن عليّ أبو جعفر علیهم السلام: (ج 1) : 350 .

الباقر علیه السلام: (ج 5) : 40 ،58 ، 68، 78، 86،82، 124، 148، 150، 180 .

ص: 364

*****

أبو عبد اللّه علیه السلام: (ج 1) : 36 ، 38، 40، 42، 46، 48، 50، 54، 56، 58، 62، 64، 72، 74، 76، 78، 80، 82، 86، 90، 92، 96، 100، 102، 104، 112، 116، 128، 132، 136، 138، 140 ،142، 144، 168، 172، 176، 178، 180، 184، 186، 188، 190، 194، 198، 204، 210، 226، 230، 232، 234، 240، 244، 246، 248، 252، 254، 260، 272، 276، 278، 280 ،284، 286، 290، 292، 296، 300، 302، 304، 306، 308، 312، 316، 318، 320، 324، 326، 328، 330، 332، 334، 338، 340، 342، 346، 348، 350، 356، 358، 360، 362، 364، 366، 370، 372، 374، 376، 378، 380، 382، 384، 388، 390، 392، 394، 396، 398، 400، 406، 408، 410، 416، 418، 420، 426، 428، 432، 434، 438، 440، 442، 444، 448، 450، 452، 460، 462، 464، 472، 474، 476، 478، 480، 482، 484، 486، 490، 492، 494، 496، 500، 502، 504، 506، 510، 512، 514، 516، 518، 520، 524، 528، 534، 536، 538، 540، 546، 548، 550، 552، 554، 558، 560، 566، 568، 574، 578، 580، 584، 588، 592، 598، 600، 602، 606، 608، 610، 612، 614، 616، 618، 622، 624، 626، 630، 636، 640، 642. (ج 2): 6، 8، 10، 14، 16، 18، 20، 24، 26، 30، 36، 40، 46، 48، 56، 58، 60، 62، 66، 68، 72، 80، 82، 86، 90، 94، 98، 100، 102، 104، 106، 108، 114، 118، 120، 122، 124، 126، 130، 132، 140، 144، 150، 152، 154، 162، 166، 168 ،170، 172، 176، 178، 182، 184، 186، 188، 194، 198، 200، 210، 214، 216، 218، 220، 222 ،224، 228، 232، 234، 236، 238، 240، 242، 242، 244، 248، 250، 252، 256، 258، 260، 262، 266، 270، 272، 276، 278، 280، 284، 286، 288، 292، 294، 296، 298، 300، 302، 308، 312، 320، 328، 334، 338، 340، 346، 348، 350، 356، 358، 362، 364، 368، 366، 370، 372، 378، 382، 384، 388، 392، 396، 398، 400، 402، 406،

ص: 365

410، 412، 414، 416، 420، 422، 430، 434، 438، 442، 444، 448، 452، 454، 456، 460، 462، 464، 470، 472، 474، 476، 480، 484، 496، 500، 504، 510، 512، 514، 516، 518، 520، 522، 524، 526، 528، 530، 550، 556، 560 ،576، 578، 582، 584، 588، 592، 594، 602، 604، 612، 614، 616، 620، 624، 626، 628، 632، 634، 638، 640، 644، 648، 650، 658، 666، 668، 672، 676، 678، 682، 686، 690، 692، 694، 698، 702، 704، 706، 710، 712، 716، 718، 720، 724، 728، 732، 734. (ج 3): 6، 8، 10، 12، 14، 16، 18، 24، 26، 28، 30، 32، 36 ، 38، 40، 44، 46، 48 ، 50، 52، 56، 58، 60، 62، 64، 66، 70، 72، 74، 76، 80، 82، 84، 86، 88، 94، 96، 100، 104، 106، 108، 110، 112، 114، 118، 124، 128، 130، 132، 136، 138، 140، 144، 148، 150، 156، 158، 160، 170، 176، 178، 180، 182، 184، 186، 190، 194، 198، 206، 210، 212، 214، 218، 226، 228، 230، 232، 234، 236، 238، 242، 244، 246، 248، 252، 254، 264، 266، 268، 270، 274، 276، 288، 290، 292، 294، 298، 302، 304، 310، 314، 322، 326، 328، 334، 336، 334، 336، 342، 344، 346، 352، 354، 356، 360، 362، 366، 368 ، 370، 378، 380، 382، 384، 390، 392، 394، 398، 402، 412، 414، 420، 428، 430، 432، 434، 436، 438، 440، 442، 444 ، 446، 448، 450، 458، 460، 462، 466، 468، 472، 474، 478، 482، 488، 502، 504، 510، 516، 536. (ج 4): 10، 12، 16، 20، 24، 28، 32، 38، 40، 44، 48، 50، 52، 56، 60، 64، 66، 70، 74، 76، 78، 80، 82، 86، 92، 94 ،102، 104، 108، 116، 118، 120 ،122، 124، 126، 130، 134، 142، 146، 148، 150، 154، 160، 162، 174، 176، 178، 180، 184، 188، 190، 192، 200، 204، 210، 216، 218، 220، 224، 226، 228، 230 ،232، 236، 244، 248، 250، 256، 260، 264، 272، 274، 276، 278، 280، 284، 288، 296، 298، 302، 304، 316، 318، 324، 330، 332، 336، 338،

ص: 366

342، 346، 356، 362، 366، 368، 372، 374، 376، 378، 380، 386، 388، 390، 392، 394، 398، 400، 404، 406، 408، 410، 412، 416، 418، 424، 428، 430، 432، 434، 436، 438، 440، 444، 448، 450، 452، 454، 456، 460، 462، 464، 468، 472، 474، 478، 484، 486، 488، 490، 492، 494، 496، 498، 500، 504، 506، 510، 516، 518، 520، 530، 532، 536، 538، 540، 544، 546، 548، 554، 558، 560، 568، 572، 574، 576، 578، 580، 584، 586، 590، 592، 594، 598، 602، 604، 606، 610، 612، 614، 616، 622، 626، 632، 636، 642، 648، 650، 652، 654، 656، 660، 662، 666، 690، 692، 698، 700، 702. (ج 5): 14، 18، 20، 42، 44، 50، 54، 64، 70، 72، 76، 80، 88، 90، 94، 96، 108، 114، 120، 122، 130، 134، 140، 144، 160، 164، 172، 176، 180، 184، 188، 194، 198، 204، 206، 214، 220، 222، 226، 232، 250، 256، 258، 260، 276، 284، 286، 288، 304، 306، 308، 310، 318، 314، 320، 322.

أبو عبد الّله جعفر بن محمّد علیهم السلام: (ج 1) : 28. (ج 2) : 150 . (ج 3) : 258.

الصادق علیه السلام :(ج 1) : 98 ، 342. (ج 2) : 328، 502 . (ج 3) : 392. (ج 4) : 694 . (ج 5) : 10،8، 12، 40، 62، 78، 86، 112، 146، 152، 154، 196، 202، 252، 280 .

جعفر علیه السلام: (ج 1) : 74، 106، 174، 370 ، 424 . (ج 2) : 350، 394، 618،606. (ج 3) : 64، 466. (ج 4) : 66 .

جعفر بن محمّد علیهم السلام: (ج 1) : 98، 128، 160، 196، 198، 282، 314، 412، 504، 544، 572، 576، 586، 596 . (ج 2) : 10، 26 ، 72 ، 230، 272، 298، 314، 386، 390، 424، 448، 468، 496، 516، 546، 604 ، 628 . (ج 3) : 22، 52، 94، 104، 106، 114، 120، 154، 208، 238، 296، 336، 364، 438، 474 . (ج 4) : 92، 108، 188، 210، 240، 248، 260، 266، 282، 342، 380، 414، 466، 512، 562، 596، 610، 618، 648، 662. (ج 5): 116، 196، 236، 240، 264، 324.

ص: 367

جعفر بن محمّد الصادق علیهم السلام: (ج 1) : 72.

*****

أبو الحسن علیه السلام: (ج 1) 98، 174، 178، 188، 272، 370، 380، 404، 428، 524 . (ج 2) : 22، 92،88، 124، 134، 216، 220، 232، 238، 240، 300، 316، 352 ، 374، 382، 392، 406، 420، 436، 674،540، 722 ، 730. (ج 3) : 32، 64، 140،66، 148، 262، 290 ، 390 ، 444، 462 . (ج 4) : 38، 60، 188، 364، 380، 544 . (ج 5) : 12، 230، 244، 320.

أبو الحسن الأوّل علیه السلام: (ج 2) : 120، 360، 420. (ج 3) : 64، 208.

أبو الحسن موسى علیه السلام: (ج 1) : 146، 434، 520، 622. (ج 2) : 244، 614 . (ج 3) : 188 . (ج 4) : 40، 218، 298 .

أبو الحسن موسى بن جعفر علیهم السلام: (ج 1) : 368،90. (ج 4) : 308. (ج 5) : 248 .

أبو الحسن الماضي علیه السلام: (ج 4) : 560 .

أبو إبراهيم علیه السلام (ج 2) : 544، 678 . (ج 3) : 10، 246، 450. (ج 4) : 496، 574 .

أبو إسحاق علیه السلام: (ج 4) : 194، 470 .

العبد الصالح = عبد صالح علیه السلام: (ج 1) : 50، 468. (ج 2): 322، 382، 526 . (ج 3): 134 ، 148. (ج 4) : 228، 444.

موسى علیه السلام: (ج 1): 378 ، 610. (ج 2) : 102 ، 408، 498. (ج 5) : 264 .

موسی بن جعفر علیهم السلام: (ج 1): 372، 498 . (ج 2) : 94 . (ج 4) : 414، 690 . (ج 5) : 254.

الكاظم علیه السلام: (ج 5): 148، 276 .

بعض الصالحين علیهم السلام: (ج 3) : 172 .

*****

ص: 368

أبو الحسن علیه السلام: (ج 1): 62 ، 240، 340، 598. (ج 3): 146، 384. (ج 5): 142.

أبو الحسن الثاني علیه السلام : (ج 1) 346. (ج 3) : 66، 376 . (ج 4) : 196.

أبو الحسن الخراساني علیه السلام: (ج 1) : 648 . (ج 3) : 14.

أبو الحسن الرضا علیه السلام: (ج 1) 168، 296، 298، 348، 380، 452، 464 468، 508، 540، 600، 686، 714 . (ج 2) 96،84، 182، 190، 442، 532، 570 . (ج 3) : 60، 68، 136،88، 144، 152، 162، 290، 314، 416، 470، 534، 538 .(ج 4) : 22، 108 ، 118، 172، 208، 220، 310، 344، 396، 432، 588، 660 . (ج 5) : 14، 74، 106، 154، 178، 210، 272، 302.

الرضا علیه السلام: (ج 1) : 34، 160، 282، 306، 366، 376، 558، 614، 692. (ج 2) 38، 46، 444، 452، 464، 524، 618. (ج 3) : 52، 142،84، 180، 228. (ج 4) : 42، 68، 108، 136، 144، 150، 152، 192 ، 344 ، 542 ، 662 . (ج 5) : 148 ، 160، 190.

عليّ بن موسى الرضاء علیهم السلام: (ج 5) : 264 .

*****

أبو جعفر علیه السلام: 166 . (ج 1) 624.

أبو جعفر محمّد بن عليّ الرضاء علیهم السلام: (ج 1) : 590. (ج 5) : 70.

أبو جعفر محمّد بن عليّ بن موسى علیهم السلام: (ج 1) : 606.

محمّد بن عليّ علیهم السلام: (ج 1) : 608 .

*****

أبو الحسن علیه السلام : (ج 3) : 358.

أبو الحسن العسكري علیه السلام: (ج 4) : 250 .

أبو الحسن الثالث علیه السلام: (ج 3) : 126،92، 294 .

أبو الحسن عليّ بن محمّد علیهم السلام: (ج 3) : 26 .

عليّ بن محمّد علیهم السلام: (ج 2) : 422 . (ج 3) : 514 . ( ج 5) : 136.

ص: 369

عليّ الهادي علیه السلام: (ج 4): 212.

العسكري علیه السلام : (ج 3) : 396.

*****

محمّد علیه السلام : (ج 1) : 70 . (ج 2) : 670 .

ابن الحسن علیه السلام: (ج 2) : 554 .

القائم علیه السلام: (ج 1) : 252، 266، 534، 584 . (ج 2) : 44، 86، 324، 326، 372، 510. (ج 3) : 256 ،280، 336، 370. (ج 4) : 12 ، 318، 362، 364، 374، 390، 392، 464، 618 . (ج 5) : 288،64 .

قائم أهل بيتي علیه السلام: (ج 1) : 414.

قائم آل محمد علیهم السلام: (ج 3) : 198 ، 280، 286 . (ج 5): 230.

قائمنا علیه السلام : (ج 3) : 122، 366. (ج 4) : 206، 340.

قائمنا أهل البيت علیهم السلام: (ج 5) : 204.

المهديّ علیه السلام: (ج 1) : 70، 264 . (ج 2) : 324. (ج 3) : 286 . (ج 5) : 282.

مهديّ - علیه السلام - هذه الأمّة : (ج 5) : 126 .

صاحب هذا الأمر علیه السلام : (ج 3) : 276 . (ج 4) : 250 .

الحجّة القائم علیه السلام: (ج 4) : 466 .

*****

أحدهم علیه السلام: (ج 3) : 206. (ج 4) : 76.

أحدهما علیه السلام: (ج 1): 298، 310، 314، 354، 384، 550، 640. (ج 2) : 40، 48، 154، 240، 246، 266، 276، 284، 394، 328، 438، 498، 528، 552، 594، 606، 630، 642، 674، 708. (ج 3): 40، 56، 106، 236، 248، 260، 268، 288، 326، 356، 438، 440. (ج 4): 36، 54، 58، 76، 214، 316، 362، 366، 376، 478، 514، 530، 536، 542، 546، 550، 556، 572، 584، 636، 652،

ص: 370

654. (ج 5) : 216 ، 318.

*****

آل محمّد علیهم السلام: (ج 1) : 38، 162، 184، 202، 252، 264، 266 ، 268، 278، 352، 580. (ج 2) : 124،36،32 ، 128 ،230، 330 ،300، 362، 382، 478، 510، 630، 650. (ج 3) : 6، 102، 156، 256 ، 268، 494 . (ج 4) : 104 ، 208، 226، 228، 304، 314، 356، 390 ،464 ،578، 634 ، 638 ، 668 . (ج 5) : 58، 62، 68، 112.

الأئمّة علیهم السلام: (ج 1) : 76، 232، 236، 254، 352. (ج 2) : 8، 66، 168، 198، 202، 306، 332 ،348،340 ،352 ، 382 ، 644 . (ج 3) : 16، 228. (ج 4) : 128، 268، 282، 356، 364، 380، 406 ،582، 584، 702 . (ج 5) : 26، 280،82 .

الأئمّة المهتدين علیهم السلام: (ج 1) : 124 .

الأئمّة المهديّون علیهم السلام: (ج 4) : 334 .

أئمّة الحقّ علیهم السلام: (ج 3) : 148 .

أئمّة الهدى علیهم السلام: (ج 3) : 466 .

أئمّة الهداة علیهم السلام: (ج 2) : 10. (ج 4) : 406، 578

أهل البيت علیهم السلام: (ج 1) : 38. (ج 2) : 28، 168، 294. (ج 3) : 110. (ج 4) : 304، 418، 422، 618 . (ج 5) : 74، 102،82 ، 129، 140، 148، 182، 214.

أهل بيت الرحمة علیهم السلام: (ج 2) : 186 .

أهل بيت محمّد علیهم السلام: (ج 5) : 266 .

العترة علیهم السلام: (ج 2) : 30 . (ج 5) : 78.

عترتي أهل بيتي علیهم السلام: (ج 1) : 34، 38 .

ذرّيّة رسول اللّه علیهم السلام: (ج 4) : 248، 250 . ( ج 5) : 76 .

ذرِّيَّة محمّد علیهم السلام: (ج 4) : 540 .

ولد محمّد علیهم السلام : (ج 1) : 70 .

ص: 371

ولد آل محمّد علیهم السلام: (ج 5) : 44 .

ولد فاطمة علیها السلام: (ج 4) : 174 .

الأوصياء علیهم السلام: (ج 2) : 22، 128، 296 ، 342، 352. (ج 3) : 102، 154، 268 . (ج 4): 198، 360، 378. (ج 5): 8، 252.

الصادقين علیهم السلام: (ج 3) : 466 .

الصدّيقين علیهم السلام: (ج 3) : 468 .

ص: 372

إسحاق علیه السلام: (ج 4 ) : 46 ، 102، 126، 152، 172، 176، 180، 316، 354، 444.

إسحاق النبيّ علیه السلام: (ج 4) : 150 .

إسحاق بن إبراهيم علیهم السلام : (ج 4) : 160 .

إسماعيل علیه السلام: (ج 1): 246 ، ،248 ،390 ،392. (ج 2) : 102. (ج 4) : 44، 126، 304، 308، 316، 346، 444. (ج 5) : 166، 168، 172 .

إسماعيل بن هاجر علیه السلام : (ج 4) : 44 .

ذبيح اللّه بن إبراهيم علیه السلام: (ج 4) : 172.

إسرائيل علیه السلام : (ج 2) : 40، 92

أيّوب علیه السلام: (ج 3) : 6 .

ثمود علیه السلام: (ج 3) : 202.

الخضر علیه السلام : (ج 1): 132 . (ج 4) : 636، 648 ، 650، 668، 686 .

خَر قاسیل (حِر قاسيل) علیه السلام: (ج 2) : 570.

داود علیه السلام: (ج 1) : 536، 538 . (ج 2) : 58، 668 . (ج 4) : 124، 262، 666 . (ج 5 ) : 136 .

ذو القرنين علیه السلام: (ج 3) : 42. (ج 4) : 636 ، 662، 664، 666، 668 ، 670، 672، 674، 678، 684، 690.

ذو القرنين عيّاش علیه السلام: (ج 4) : 666 ، 690 .

روح اللّه = عيسى علیه السلام: (ج 2) : 728.

زكريّا علیه السلام: (ج 2) : 38، 48،44

سام علیه السلام: (ج 2) : 570 .

سليمان علیه السلام: (ج 1): 214، 276 . (ج 4): 648، 666 . (ج 5): 136،118 .

سلیمان بن داود علیهم السلام: (ج 1): 214، 246. (ج 2) : 432 . (ج 3) : 42 .

شعیب علیه السلام: (ج 1): 246 . (ج 3) : 176 .

ص: 374

شمعون : (ج 5) : 158، 160 .

شمعون الصفا علیه السلام : (ج 5) : 156 .

شيث علیه السلام : (ج 2) : 564 .

شيث بن آدم علیه السلام: (ج 2) : 580، 582 .

صاحب موسى علیه السلام : (ج 5) : 118 .

صالح علیه السلام: (ج 3) : 164، 166 . (ج 4) : 44 .

العبد الصالح (الخضر) علیه السلام: (ج 3) : 162 . (ج 4) : 136. (ج 5) : 70 .

عُزير علیه السلام: (ج 3) : 364. (ج 4) : 566.

عمران علیه السلام : (ج 2) : 40 .

عيسى علیه السلام: (ج 1) : 202 . (ج 2) : 50، 54، 56 60، 76، 18، 458 ،652، 654، 670، 728، 730 ، 732، 734 . (ج 3): 50، 278 ، 470 . (ج 4) : 418، 564، 570، 574. (ج 5) : 156 ، 160، 200.

عیسی ابن مریم علیها السلام: (ج 2) : 42 ،56، 58، 668 . (ج 3) : 50، 298 . (ج 4 ) : 336. (ج 5) : 194، 196.

قينان علیه السلام: (ج 2) : 568 .

كالب بن يافنا [يوفتا] علیه السلام: (ج 2) : 554 .

لوط علیه السلام: (ج 4) : 44، 48، 56، 60، 62، 66 ، 350 .

لوط ابن خالة إبراهيم علیه السلام : (ج 4) : 350 .

مريم علیها السلام: (ج 2) : 40، 44، 50، 52، 60 .

المسيح علیه السلام: (ج 3) : 366.

موسى علیه السلام: (ج 1): 68، 192، 202، 246، 264 ، 532 . (ج 2) : 58، 76، 98، 554 ، 558، 654، 656، 734 . (ج 3): 128 ،174، 176، 182، 186، 190، 194، 198، 200، 224، 278، 388، 452، 510، 512 . (ج 4) : 52، 418، 550، 562، 570، 574،

ص: 375

632 ، 642 ، 648، 654 . (ج 5) : 98، 100، 140.

موسى بن عمران علیهم السلام: (ج 2) : 324، 334. (ج 3) : 176، 184 (ج 4) : 634.

موسى النبّي علیه السلام: (ج 4) : 636 .

مهلائيل علیه السلام : (ج 2) : 570 .

نوح (ج 1) : 230، 246 ، 248، 266، 416، 418. (ج 2) : 58، 476، 566، 568، 574، 576، 734 . (ج 3) : 278، 518 . (ج 4) : 22 ، 24، 32، 40، 42، 404، 462، 464، 562، 570، 574، 666، 670، 690.

هارون علیه السلام: (ج 2) : 554، 656. (ج 3) : 176، 510، 534 . (ج 4) : 52، 550 .

هبة اللّه علیه السلام (ج 2) : 212، 564، 566، 568، 572، 574، 576، 580.

هبة اللّه بن هابيل علیهم السلام: (ج 2) : 580

هود علیه السلام: (ج 4) : 44 .

يحيى علیه السلام: (ج 2): 38، 40، 48. (ج 5):70.

يَرْد (بُرد) علیه السلام : (ج 2) : 570 .

يعقوب علیه السلام: (ج 1) : 254 . (ج 2) : 472،88. (ج 4) : 94، 97، 100، 102، 110، 114، 126، 138، 152، 156، 158، 160، 164، 174، 180، 190.

يعقوب بن إسحاق علیهم السلام: (ج 4) : 162 .

يعقوب بن إسحاق بن إبراهيم علیهم السلام: (ج 4) : 158، 166 .

يعقوب النبيّ علیه السلام : (ج 4) : 172 .

الشيخ يعقوب علیه السلام : (ج 3) : 6 .

الصدّيق يعقوب علیه السلام : (ج 4) : 188 .

يوسف علیه السلام: (ج 1) 268، 556 . (ج 3) : 258 ، 472 ،558. (ج 3) : 6. (ج 4) : 92، 94، 98، 100، 102، 106، 112، 114، 116، 124، 130، 136، 138، 142، 150، 152، 156، 160، 164، 170، 176، 666. (ج 5):70.

ص: 376

يوسف بن يعقوب علیهم السلام: (ج 3) : 144 . (ج 4) : 190 .

يوسف بن يعقوب بن إسحاق بن إبراهيم علیهم السلام: (ج 1) : 556 .

يوسف النبيّ علیه السلام : (ج 4) : 118 .

يوشع علیه السلام: (ج 3) : 198. (ج 4) : 642 .

يوشع بن نون علیه السلام: (ج 2) : 554 . (ج 4) : 634.

يونس علیه السلام: (ج 1): 226 . (ج 3) : 518، 522، 530، 532 .

يونس بن متّى علیه السلام: (ج 3) : 516 .

آل إبراهيم علیهم السلام: (ج 2) : 32، 332،36.

آل عمران علیهم السلام: (ج 2) : 36.

الأنبياء علیهم السلام: (ج 1) : 210 ، 254 ،530، 532، 616. (ج 2) : 8، 22، 32، 50، 88، 332، 338 ،348، 376، 460، 476، 662 . (ج 3) : 14، 50، 218، 224، 360، 538 . (ج 4): 30، 52، 94، 150، 162، 180، 248، 262، 618، 666 ، 690. (ج 5) : 166، 244 ،252، 288.

الرسل علیهم السلام: (ج 1): 202، 416 . (ج 2) : 84. (ج 3) : 14، 224، 494 .

النبيّون علیهم السلام: (ج 1): 124، 266 ، 418 412، 420، 636. (ج 2) : 38، 58، 76، 476،82. (ج 3) : 188، 516 . (ج 4) : 6، 148، 334،258 .

الأوصياء علیهم السلام: (ج 1): 532. (ج 3) : 224 .

المرسلون علیهم السلام: (ج 1) : 636 . (ج 4) : 334.

نبيّ مرسل، علیه السلام : (ج 4) : 452. (ج 5) : 174.

ص: 377