ص: 2

تحقیق ترجمه کتاب شریف

تفسير العياشي

تأليف محدّث تجلیل القدر

أبو النضر محمّد بْن مَسْعُود بن عَيَّاش السلمي السمرقندي معروف بِهِ عَيَّاشي

(رضوان الله تعالى عليه)

جزء چهارم

محقق و مترجم

عبدالله صالحی

ص: 3

سرشناسه : عیاشی محمّد بن مسعود ، 320 ق .

عنوان قراردادی : تفسير العياشي - فارسي

عنوان و نام پدیدآور: تحقیق و ترجمه کتاب تفسیر العياشي / تالیف ابو النضر محمّد بن مسعود

ابن عياش السلمي السمرقندی معروف به عیاشی ؛ محقق و مترجم عبدالله صالحی

مشخصات نشر : قم : ذوی القربى ، 1395

شابک ج 4 : 19 - 583 - 518 - 964 - 978

وضعیت فهرست نویس : فيها

یادداشت : کتابنامه : ص 7640 - 783؛ همچنین به صورت زیرنویس

موضوع : تفاسیر ماثوره

موضوع : تفاسیر شیعه -- قرن 3 ق .

شناسه افزوده : صالحی نجف آبادی ، عبدالله ، 1327 - ، مترجم

رده بندی کنگره : 1395 7041 ت 9 ع / 93

رده بندی دیویی : 1726 / 297

شماره کتابشناسی ملی : 4219642

دوى القُربى

قم - خیابان ارم - پاساژ قدس - پلاک 59

تلفن : 02537744663

تحقیق و ترجمه کتاب شریف

تفسير العيّاشي

مؤلف: محمّد بن مسعود عیاشی

محقّق و مترجم : عبدالله صالحی

چاپخانه: سلیمان زاده * تیراژ : 1500 جلد * تاریخ چاپ : 1395ه-. ش

نوبت چاپ: اول * شابک ج 4 : 19 - 583 - 518 - 964 - 978

ص: 4

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

1678 / [1] - عَنْ اِبْنِ سِنَانٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ::

﴿مَنْ قَرَأَ سُورَهَ «هود» فِی کُلِّ جُمُعَهٍ بَعَثَهُ اَللَّهُ یَوْمَ اَلْقِیمَهِ فِی زُمْرَهِ [المؤمنين ] اَلنَّبِیِّینَ وَ حُوسِبَ حِسَاباً یَسِیراً وَ لَمْ یُعْرَفْ لَهُ خَطِیئَهٌ عَمِلَهَا یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ﴾ . (1)

ص: 6

به نام خداوند بخشاينده مهربان

1) - از ابن سنان از جابر روایت کرده است:

امام باقر علیه السلام: فرمود: هر کس سورۀ «هود» را در هر جمعه بخواند، خداوند متعال در روز قیامت در گروه مؤمنین و پیامبران محشورش می نماید و حسابرسی آسانی خواهد داشت و در آن روز گناهی بر او دیده نخواهد شد.

ص: 7

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قوله تعالى: ﴿أَلَا إِنَّهُمْ يَثنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُواْ مِنْهُ أَلَا حِينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيَابَهُمْ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَ مَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ، عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿5﴾ وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللهِ رِزْقُهَا وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَبٍ مُّبِينٍ ﴿6﴾ وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ لَئن قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ ﴿7﴾ ﴾

1679 / [2] - عن سدير، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

﴿أخبرني جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ أَنَّ اَلْمُشْرِکِینَ کَانُوا إِذَا مَرُّوا بِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ طَأْطَأَ أَحَدُهُمْ رَأْسَهُ وَ ظَهْرَهُ هَکَذَا وَ غَطَّی رَأْسَهُ بِثَوْبِهِ حَتَّی لَا یَرَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و له، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی: (أَلَا إِنَّهُمْ يَتْنُونَ صُدُورَهُمْ ) - إلى: - ﴿وَ مَا يُعْلِنُونَ ﴾ ﴾ (1)

ص: 8

به نام خداوند بخشاینده مهربان

فرمایش خداوند متعال آگاه باش که آن ها (یعنی منافقین) صورت بر می گردانند تا راز دل خویش را پنهان دارند حال آن که بدان هنگامی که جامه های خود بر سر و صورت می کشند خدا (رازها و اسرار) آشکار و درونشان را می داند؛ زیرا او به راز دل ها (و اسرار) آگاه است (5) و هیچ جنبنده ای در روی زمین نیست مگر آن که روزی او بر عهده خداوند است و او موضع و جایگاهش را می داند؛ زیرا همه در کتاب مبین آمده است (6) و او همان کسی است که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید و عرش او بر روی آب ،بود تا بیازماید کدام یک از شما در عمل نیکوتر است و اگر بگویی که شما بعد از مرگ زنده می شوید کافران گویند: این جز جادویی آشکار نیست (7)

2) - از سدیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: جابر بن عبد الله (انصاری) برای من تعریف کرد:

هنگامی که مشرکین به رسول خدا صلی الله علیه و آله برخورد و عبور می کردند سر (و صورت) خود را پایین می انداختند و پشت خود را به حضرت می کردند و (چه بسا) سر (و صورت) خود را با پیراهن خود می پوشانیدند تا مبادا رسول خدا صل الله علیه و آله آن ها را ببیند. پس خداوند متعال این آیه (شریفه) را: «آگاه باش که این افراد (سر و صورت خود را بر می گردانند تا) راز دل خویش را پنهان دارند» -تا پایان - «و آن چه که آشکار می کنند» نازل نمود

ص: 9

1680 / [3] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ، عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:

﴿أَتَی رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ اَلْبَادِیَهِ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ إِنَّ لِی بَنِینَ وَ بَنَاتٍ وَ إِخْوَهً وَ أَخَوَاتٍ، وَ بَنِی بَنِینَ وَ بَنِی بَنَاتٍ وَ بَنِی إِخْوَهٍ وَ بَنِی أَخَوَاتٍ، وَ اَلْمَعِیشَهُ عَلَیْنَا خَفِیفَهٌ، فَإِنْ رَأَیْتَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَنْ تَدْعُوَ اَللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْنَا﴾

قَالَ: وَ بَکَی فَرَّقَ لَهُ اَلْمُسْلِمُونَ

فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله: ﴿ وَ مَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَبٍ مُّبِينٍ ﴾ ، مَنْ کَفَلَ بِهَذِهِ اَلْأَفْوَاهِ اَلْمَضْمُونَهِ عَلَی اَللَّهِ رِزْقُهَا صَبَّ اَللَّهُ عَلَیْهَا اَلرِّزْقَ صَبّاً کَالْمَاءِ اَلْمُنْهَمِرِ، (1)، إِنْ قَلِیلٌ فَقَلِیلاً، وَ إِنْ کَثِیرٌ فَکَثِیراً.

قَالَ: ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَمَّنَ لَهُ اَلْمُسْلِمُونَ.

قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فَحَدَّثَنِی مَنْ رَأَی اَلرَّجُلَ فِی زَمَنِ عُمَرَ فَسَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ؟

فَقَالَ: مِنْ أَحْسَنِ مَنْ خَوَّلَهُ حَلاَلاً وَ أَکْثَرِهِمْ مَالاً ؟ (2)

1681 / [4] - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

﴿إنَّ اللّهَ خَلَقَ الخَیرَ یَومَ الأَحَدِ،وما کانَ لِیَخلُقَ الشَّرَّ قَبلَ الخَیرِ، و فی یَومِ الأَحَدِ وَالاِثنَینِ خَلَقَ الأَرَضینَ، و خَلَقَ أقواتَها فی یَومِ الثُّلاثاءِ،و خَلَقَ السَّماواتِ یَومَ الأَربِعاءِ و یَومَ الخَمیسِ،وخَلَقَ أقواتَها یَومَ الجُمُعَهِ،و ذلِکَ قَولُهُ عز و جل: ﴿خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّهِ أَیّامٍ﴾، فَلِذَلِکَ أَمْسَکَتِ اَلْیَهُودُ یَوْمَ اَلسَّبْتِ﴾. (3)

ص: 10

3)- از محمّد بن فُضَیل به نقل از جابر، روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام: فرمود مردی بیابان نشین نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و اظهار داشت ای رسول خدا من دارای پسران و دخترهایی و نیز براداران و خواهرانی هستم همچنین نوادگان پسری و دختری و برادر زاده و خواهر زاده هایی دارم که نمی توانم معاش آن ها را تأمین کنم ای رسول خدا اگر صلاح می دانی به درگاه خداوند دعایی کن تا بر ما توسعه ای عطا نماید و سپس شروع به گریستن کرد و مسلمین دلشان به حال او سوخت.

پس رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود: «و هیچ جنبنده ای در روی زمین نیست، مگر آن که روزی او بر عهده خداوند است و او موضع (و موقعیّت زندگی) و مکانش (محل مرگ و دفن او) را می داند؛ زیرا همه آن در کتاب مبین آمده است».

سپس افزود: کسی که متکفل این افرادی که خداوند ضامن روزی آنان شده - ،بشود خداوند روزی اش را بر او ارزانی می دارد و آن را برایش همانند باران شدید سرازیر می نماید اگر کم و مختصر کمک کردید خداوند مختصر می فرستد و اگر زیاد بود او هم زیاد می فرستد.

پس از آن رسول خدا صلی الله علیه و آله دعا نمود و مسلمانان آمین گفتند. امام باقر علیه السلام :افزود کسی که آن مرد (بیابان نشین) را می شناخت برایم نقل کرد در زمان (حکومت) عمر او را دیدم و از وضعیّت او سؤال کردم؟ گفت چه کسی می تواند بهتر باشد از کسی که دنبال (روزی) حلال است و اموال بسیاری خواهد داشت؟

4) - از عبد از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام: فرمود به درستی که خداوند خوبی ها را در روز یکشنبه آفرید و پیش از آن که خوبی را بیافریند شری نیافریده بود و روز یکشنبه و دوشنبه زمین را آفرید روز سه شنبه (خوراک و نوشیدنی) موجودات را آفرید روز چهارشنبه آسمان ها را آفرید و روز پنج شنبه و جمعه اقوات خوراک و نوشیدنی آن ها را آفرید؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده «خداوند آسمان ها و زمین را در شش روز آفریده است» و بر همین اساس یهود روز شنبه از کار و تلاش خودداری می کنند.

ص: 11

1682 / [5] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

کَانَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ: ﴿ وَ كَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ﴾ ، وَ اَلْمَاءُ عَلَی اَلْهَوَاءِ: وَ اَلْهَوَاءُ لاَ یَجْرِی. (1)

1683 / [6] - قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ اَلْعِجْلِیُّ:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : أَیُّ شَیْءٍ کَانَ مَوْضِعُ اَلْبَیْتِ حَیْثُ کَانَ اَلْمَاءُ فِی قَوْلِ الله: ﴿وَ كَانَ عَرْشُهُ, عَلَى الْمَاءِ ﴾ ؟

قَالَ: کَانَ مَهَاهً بَیْضَاءَ یَعْنِی دُرَّهً (2)

قوله تعالى: وَلَنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَة لَّيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُ أَلَا يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَ حَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِءُونَ ﴿8﴾

1684 / [7] - عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِی مُسَافِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِ: ﴿وَلَئنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ ، یَعْنِی عِدَّهً کَعِدَّهِ بَدْرٍ ، ﴿ لَيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُ وَ أَلَا يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ ﴾ ، قَالَ: اَلْعَذَابُ (3)

1685 / [8] - عن عبد الأعلى الحلبي، قال:

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : أَصْحَابُ اَلْقَائِمِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ اَلثَّلاَثُمِائَهِ وَ اَلْبِضْعَهَ عَشَرَ رَجُلاً، هُمْ وَ اَللَّهِ اَلْأُمَّهُ اَلْمَعْدُودَهِ اَلَّتِی قَالَ اَللَّهُ فِی کِتَابِه: ﴿ وَلَئنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ﴾ ، قَالَ: یُجْمَعُونَ لَهُ فِی سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ قَزَعاً کَقَزَعِ اَلْخَرِیف (4)

ص: 12

5 - از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: تعریف و توصیف خداوند تبارک و تعالی آن چنانی که خود بیان نموده است (این گونه می باشد که): «و عرش او روی آب قرار داشت» و آب روی هوا می باشد و هوا جریان ندارد (و بدون حرکت است).

6)- همچنین با سند خود از محمّد بن عمران عجلی روایت کرده است که گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: موقعی که همه جا را آب فرا گرفته بود؛ همچنان که خداوند متعال فرموده است: «و عرش او روی آب قرار داشت» خانه (کعبه) کجا قرار داشت؟

فرمود: مهات (دُرّ) سفیدی بوده است.

فرمایش خداوند متعال و اگر چندگاهی عذابشان را به تأخیر بیفکنیم می:پرسند چه چیز مانع آن شده است؟ آگاه باشید که چون عذابشان فرا رسد از آنان بازگردانده نخواهد شد و آن چه را که مسخره اش می کردند آنان را در بر خواهد گرفت. (8)

7) - از ابان بن ابی مسافر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و اگر عذاب را از آن ها تأخیر بیندازیم تا زمانی معیّن و شمارش شده» فرمود: یعنی به تعداد افراد جنگ بدر یعنی زمانی مثل زمان جنگ بدر و در تفسیر این آیه «حتماً خواهند گفت: (خداوند) آن را محبوس و نگهداری نکرده آگاه باشند روزی را که عذاب بر آن ها وارد می شود و از آن ها روی گردان نخواهد بود» فرمود: منظور عذاب است

8) - از عبد الاعلی حلبی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیهالسلام فرمود: اصحاب (حضرت) قائم (آل محمّد علیهم السلام) - عجّل الله فرجه الشريف - سیصد و سیزده نفر خواهند بود به خدا سوگند! ایشان همان امت معدوده و شمارش شده خواهند بود که خداوند در کتاب خود فرموده:

«و اگر عذاب را از آن ها تأخیر بیندازیم تا آمدن افراد معین و شمارش شده» که برای حضرت در یک ساعت جمع می شوند همانند ابرهای پاییزی که در یک لحظه به هم متصل و متراکم می گردند

ص: 13

1686/ [9]- عَنِ اَلْحُسَیْنِ عَنِ اَلْخَرَّازِ [ الخزّاز] ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ﴿وَلَئنْ أَخَرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَة﴾، قال: هو القائم وأصحابه (1)

قوله تعالى: ﴿فَلَعَلَّكَ تَارِكُ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَ ضَائقُ بِهِ. صَدْرُكَ أَن يَقُولُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ كَنزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَكَ إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ وَاللهُ عَلَى كُلّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿12﴾ - إلى - مَثَلُ الْفَرِيقَيْنِ كَالْأَعْمَى وَالْأَصَمَ وَالْبَصِيرِ وَ السَّمِيعِ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ﴿24 ﴾ ﴾

1687 / [10] - عَنْ جَابِرِ بْنِ أَرْقَمَ ، عَنْ أَخِيهِ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ:

إِنَّ جَبْرَئِیلَ اَلرُّوحَ اَلْأَمِینَ نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِوَلاَیَهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَشِیَّهَ عَرَفَهَ فَضَاقَ بِذَلِکَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَخَافَهَ تَکْذِیبِ أَهْلِ اَلْإِفْکِ وَ اَلنِّفَاقِ، فَدَعَی قَوْماً أَنَا فِیهِمْ فَاسْتَشَارَهُمْ فِی ذَلِکَ لِیَقُومَ بِهِ فِی اَلْمَوْسِمِ فَلَمْ نَدْرِ مَا نَقُولُ لَهُ، وَ بَکَی صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: یَا مُحَمَّدُ أَ جَزِعْتَ مِنْ أَمْرِ اَللَّهِ؟

فَقَالَ: کَلاَّ یَا جَبْرَئِیلُ وَ لَکِنْ قَدْ عَلِمَ رَبِّی مَا لَقِیتُ مِنْ قُرَیْشٍ ، إِذْ لَمْ یُقِرُّوا لِی بِالرِّسَالَهِ حَتَّی أَمَرَنِی بِجِهَادِهِمْ وَ أَهْبَطَ إِلَیَّ جُنُوداً مِنَ اَلسَّمَاءِ فَنَصَرُونِی فَکَیْفَ یُقِرُّونَ لِعَلِیٍّ مِنْ بَعْدِی؟ فَانْصَرَفَ عَنْهُ جَبْرَئِیلُ فَنَزَلَ عَلَیْهِ: ﴿فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحی إِلَیْکَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُکَ ﴾ (2)

ص: 14

9)- از حسین به نقل از خَرّاز روایت کرده است:

که گفت امام صادق علیه السلام فرمود: «و اگر عذاب را از آن ها تأخیر بیندازیم تا آمدن قوم معین و شمارش شده» منظور حضرت قائم (آل محمّد علیهم السلام) - عجل الله الشريف - و اصحاب آن حضرت می باشند

فرمایش خداوند متعال: (ای رسول ما) مبادا برخی از آیاتی را که (در مورد کافران) بر تو وحی ،نمودیم تبلیغ ننمایی و به سبب گفتار آن ها که گویند چنان چه گنجی بر او وارد می گشت و یا فرشته ای (از آسمان) همراهش می بود دلتنگ و افسرده ،گردی تنها وظیفه تو هدایت و راهنمایی است و خداوند بر هر چیزی (و جریانی) وکیل و حاکم می باشد (12) - تا - مثل این دو گروه مثل کور و کر بینا و ،شنواست آیا این دو به مثل با هم برابرند؟ پس چرا پند نمی گیرید؟ (24)

10) - از جابر بن ،ارقم به نقل از برادرش زید بن ارقم روایت کرده است: که گفت روح الامين جبرئیل بر رسول خدا صلی الله علیه و اله همراه با ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام، در شب عرفه نازل شد ولی رسول خدا صلی الله علیه و اله به خاطر ترس از تكذيب مخالفین و ،منافقین دلتنگ ،گردید سپس از عدّه ای که من هم در بین آن ها بودم دعوت نمود و در این مورد با آنان مشورت نمود تا در موسم (حجّ) آن را اعلام نماید و ما ندانستیم که چه جوابی به او بدهیم و رسول خدا صلی الله علیه و اله به گریه افتاد، جبرئیل به حضرت گفت: تو را چه می شود ای محمّد؟ آیا از دستور خدا ناراحت و غمگین هستی؟ فرمود: هرگز - ای جبرئیل - ولی پروردگارم می داند که من از قریش چه (مصیبت ها و سختی هایی را) متحمل شده ام تا جایی که اقرار به رسالت من نکردند و خداوند به من دستور داد تا با آن ها جهاد و مبارزه نمایم و لشکریانی از آسمان به سوی من فرستاد تا مرا یاری و حمایت کنند پس این افراد چگونه بعد از من برای علی اقرار (به ولایت و امامت) می کنند؟! پس جبرئیل علیه السلام از نزد او بازگشت و (این آیه را): «پس چه بسا برخی از آن چه را که بر تو وحی می شود ترک می نمایی و سینه ات به وسیلۀ آن تنگ می گردد» نازل .نمود

ص: 15

1688 / [11] - عَنْ عَمَّارِ بْنِ سُوَیْدٍ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: فِی هَذِهِ اَلْآیَهِ: ﴿ فَلَعَلَّكَ تَارِكُم بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَ ضَائِقُ بِهِ ى صَدْرُكَ﴾ - إلى قوله : - ﴿ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَكٌ ﴾

قال: إنّ رسول الله صلی الله علیه و آله لما نزل غديراً ، قال لعليّ علیه السلام: إِنِّي سَأَلْتُ رَبِّي أَنْ يُوَالِيَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ فَفَعَلَ ، وَسَأَلْتُ رَبِّي أَنْ يُوَاخِيَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ فَفَعَلَ ، وَ سَأَلْتُ رَبِّي أَنْ يَجْعَلَكَ وَصِيِّي فَفَعَلَ

رَجُلاَنِ مِنْ قُرَيْشٍ : وَاللّهِ لَصَاعٌ مِنْ تَمْرٍ فِي شَنٍّ بَالٍ أَحَبُّ إِلَيْنَا مِمَّا سَأَلَ مُحَمَّدٌ رَبَّهُ ، فَهَلاَّ سَأَلَ رَبَّهُ مَلَكا يَعْضُدُهُ عَلى عَدُوِّهِ ، أَوْ کَنْزاً یَسْتَعِینُ بِهِ عَلَی فَاقَتِهِ؟، وَ اَللَّهِ! مَا دَعَاهُ إِلَی حقّ أو بَاطِلٍ إِلاَّ أَجَابَهُ له.

فأنزل الله عليه: ﴿ فَلَعَلَّكَ تَارِكُم بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ ﴾ - إلى آخر الآية -.

قَالَ: دَعَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی آخِرِ صَلاَتِهِ - افِعاً بِهَا صَوْتَهُ یُسْمِعُ اَلنَّاس - یَقُولُ اَللَّهُمَّ هَبْ لِعَلِیٍّ اَلْمَوَدَّهَ فِی صُدُورِ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْهَیْبَهَ وَ اَلْعَظَمَهَ فِی صُدُورِ اَلْمُنَافِقِینَ فَأَنْزَلَ اَللَّه: ﴿إِنَّ الذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا * فَإِنَّمَا يَسَّرْتَهُ بِلِسَائِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَ تُنذِرَ بِهِ قَوْمًا لُّدًّا﴾ (1) بني أمية.

فَقَالَ رُمَعُ وَ اَللَّهِ لَصَاعٌ مِنْ تَمْرٍ فِی شَنٍّ بَالٍ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا سَأَلَ مُحَمَّدٌ رَبَّهُ أَ فَلاَ سَأَلَ مَلَکاً یَعْضُدُهُ أَوْ کَنْزاً یَسْتَظْهِرُ بِهِ عَلَی فَاقَتِه؟ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ فِیهِ عَشْرَ آیَاتٍ مِنْ هُود - أَوَّلُهَا: - ﴿ فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحی إِلَیْک﴾ - إلى - ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ﴾ ولاية عليّ علیه السلام ، ﴿ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ ی مُفْتَرَيَت﴾ - إلى - ﴿فَإِلمْ يَسْتَجِيبُوا لَكُمْ﴾ ، في ولاية على علیه السلام، ﴿فَاعْلَمُوا أَنَّمَا أُنزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ وَ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ﴾؟ لعليّ ولايته، ﴿ مَن كَانَ

ص: 16

11)- از عمّار بن سُوید روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که درباره این آیه «پس چه بسا برخی از آن چه را که بر تو وحی می شود ترک می نمایی و سینه ات به وسیلۀ آن تنگ می گردد»- تا پایان آیه: «یا با او فرشته ای بیاید» می فرمود: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه واله به سرزمین «غدیر» آمد به علی علیه السلام فرمود: ای علی! من از پروردگار خویش خواستم که بین من و تو موالات برقرار نماید پس او انجام داد از پروردگارم خواستم تا میان من و تو برادری ایجاد کند پس خواسته ام را برآورده نمود از او خواستم که تو را وصی و جانشین من قرار دهد و او چنین کرد.

پس دو نفر از قریش گفت:ند به خدا سوگند! یک صاع خرما در یک مشک پوسیده نزد ما دوست داشتنی تر می باشد از آن چه که محمّد از خدای خود خواسته است؛ چرا او از خداوند فرشته ای را درخواست نکرد تا او را بر دشمنانش یاری دهد و یا گنجی را نخواسته تا از این بینوایی و تهی دستی نجات یابد؟ به خدا !سوگند هرگز برای او- بر حق و یا باطل - دعایی به درگاه خدا نکرده مگر آن که خدا دعایش را مستجاب کرده است پس خداوند این آیه را: «پس چه بسا برخی از آن چه را که بر تو وحی می شود ترک می نمایی و سینه ات به وسیله آن تنگ می گردد» - تا آخر آیه - بر آن حضرت نازل نمود.

(و امام صادق علیه السلام افزود:) و رسول خدا صلی الله علیه و اله بعد از نمازش با صدای بلند - که همه صدایش را می شنیدند - برای امیرالمؤمنین علیه السلام دعا می کرد خداوندا! در دل های مؤمنین مودّت علی را ایجاد گردان و هیبت و عظمت او را در دل های منافقین ایجاد فرما پس خداوند (این آیه را): «همانا کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند بزودی خدای رحمان برای ایشان مودت ایجاد می نماید * همانا ما آن را بر زبان تو آسان نمودیم تا پرهیزکاران را به وسیله آن بشارت دهی و گروه دیگری را که عنود و کینه توز ،هستند انذار نمایی»، نازل نمود که منظور بنی امیه می.باشند پس عمر اظهار داشت: به خدا سوگند یک صاع (3 کیلو) خرما در یک مشک پوسیده نزد ما دوست داشتنی تر می باشد از آن چه محمّد از خدایش خواسته است؛ پس چرا او از خداوند فرشته ای را درخواست نکرد تا او را یاری دهد و یا گنجی را نخواسته تا از این بینوایی و تهی دستی نجاتش دهد؟!

ص: 17

يُرِيدُ الْحَيَوْةَ الدُّنْيَا وَ زِينَتَهَا﴾ ، یَعْنِی فُلاَناً وَ فُلاَناً، ﴿نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَلَهُمْ فِيهَا﴾ ، ﴿ أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ﴾؟ رسول الله صلی الله علیه و آله، ﴿وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ﴾ أمير المؤمنين علیه السلام، ﴿ وَ مِن قَبْلِهِ ي كِتَبُ مُوسَىٰ إِمَامًا وَ رَحْمَةً ﴾

قال: كان ولاية علىّ علیه السلام في كتاب موسى، ﴿ أُوْلئكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ ى وَ مَن يَكْفُرْ بِهِ ى مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ، فَلَا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ ﴾ في ولاية عليّ علیه السلام، ﴿إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ﴾- إلى قوله: - ﴿وَ يَقُولُ الأشْهَدُ﴾ ، هم الأئمة علیهم السلام، ﴿هَؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ﴾ - إلى قوله : - هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ﴾ (1)

1689 / [12] - عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَهَ اَلْعِجْلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿اَلَّذِي عَلىٰ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ، رسول الله صلی الله علیه و آله، وَاَلَّذِي تَلَاهُ مِنْ بَعْدِهِ اَلشَّاهِدُ مِنْهُ أَمِيرُ اَلمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، ثُمَّ أَوْصِیَاؤُهُ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ ﴾. (2)

ص: 18

پس خداوند متعال در این باره ده آیه از سوره «هود» را (بر رسول خدا صلی الله علیه و اله) نازل ،نمود که اول آن ها: «پس مبادا برخی از چیزهایی را که بر تو وحی کرده ایم رها کنی» - تا - «یا آن که گویند: آن را از پیش خود می بافد و افترا می بندد» در رابطه با ولایت امام علی علیه السلام می باشد. (ای محمّد!) «بگو: پس اگر راست می گویید، جز خدا هر که را که می توانید به یاری طلب کنید و ده سوره مانند آن را به هم بافته و بیاورید * پس اگر شما را اجابت نکردند» همچنین در رابطه با ولایت امام علی علیه السلام می باشد. «پس بدانید که قرآن به علم خداوند نازل شده و هیچ خدایی جز او نیست پس آیا شما تسلیم می شوید؟» که این نیز پیرامون ولایت امام علی علیه السلام می باشد

«آنان که زندگی و زینت این دنیا را بخواهند» منظور فلان و فلانی هستند «همه مزد کردارشان را در این جهان به آنان عطا می کنیم». «پس آیا آن شخص که از جانب پروردگار خویش دلیلی روشن دارد»؟ منظور رسول خدا صلی الله علیه وآله است «و زبانش بدان گویا می باشد» منظور امیرالمؤمنین علیه السلام است «و پیش از این کتاب موسى که خود پیشوا و رحمتی بوده است بدان شهادت داده است» ولایت و امامت علی علیه السلام در کتاب حضرت موسی علیه السلام بیان شده است. «ایشان به آن کتاب روشن ایمان می آورند و هر گروه دیگری که به او کافر شود جایگاهش در آتش است، پس در آن شکّ و تردیدی نکن» که این نیز مربوط به ولایت امام علی علیه السلام می باشد «به درستی که آن حق است و از جانب پروردگارت آمده است»، - تا آیه - «و شاهدان گواهی خواهند داد» منظور از شاهدان امامان (راستین) علیهم السلام هستند «بر این که اینان بودند که بر پروردگارشان دروغ می بسته اند، لعنت خدا بر ستمکاران باد» - تا آیه - «آیا آن ها با هم یکسان و مساوی هستند پس آیا متذکر نمی شوید؟».

12)- از برید بن معاویه عجلی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: آن کسی که از طرف خداوند متعال بیّنه و برهان است رسول خدا صلی الله علیه و اله می باشد و کسی که بعد از او شاهد و گواه (این امّت) است، امیر المؤمنین علیه السلام می باشد و سپس اوصیای بعد از او – یکی پس از دیگری – خواهند بود.

ص: 19

1690 / [13] - عَنْ جَابِرٍ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ یَحْیَی قَالَ:

سَمِعْتُ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ یَقُولُ: مَا مِنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ إِلاَّ وَ قَدْ أُنْزِلَتْ فِیهِ آیَهٌ أَوْ آیَتَانِ مِنْ کِتَابِ اَللَّهِ ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ اَلْقَوْمِ: فَمَا نَزَلَ فِیکَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ؟!

فقال علیه السلام: أَمَا تَقْرَأُ اَلْآیَهَ اَلَّتِی فِی هُودٍ : ﴿ أَفَمَن كَانَ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ، وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ﴾؟ محمّد صلی الله علیه وآله على بيّنة من ربه، وأنا الشاهد (1)

1691 / [14] - عن أبي عبيدة، قال:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: ﴿ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا . أُوْلئكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِمْ ﴾ - إلى قوله : - ﴿ وَ يَبْغُونَهَا عِوَجًا﴾؟

فَقَالَ: هُمْ أَرْبَعَهُ مُلُوکٍ مِنْ قُرَیْشٍ یَتْبَعُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً (2)

1692 / [15] - عن أبي أسامة، قال:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : إِنَّ عِنْدَنَا رَجُلاً یُسَمَّی کُلَیْبَ ، لاَ یَجِیءُ عَنْکُمْ شَیْءٌ إِلاَّ قَالَ أَنَا أُسَلِّمُ فَسَمَّیْنَاهُ کُلَیْبَ تَسْلِیمٍ

فَتَرَحَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ: أَ تَدْرُونَ مَا اَلتَّسْلِیمُ فَسَکَتْنَا فَقَالَ: هُوَ- وَ اَللَّهِ! - اَلْإِخْبَاتُ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿ إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ وَ أَخْبَتُوا إِلَى رَبِّهِمْ ﴾ (3)

ص: 20

13) - از جابر بن عبد الله بن یحیی روایت کرده است که گفت:

از امیرالمؤمنین علیه السلام شنیدم که می فرمود هیچ مردی از قریش نیست؛ مگر آن که یک ،آیه یا دو آیه از کتاب خداوند درباره او نازل شده است.

مردی در میان جمعیت گفت: ای امیرالمؤمنین علیهالسلام! چه آیه ای در شان خودت نازل شده است؟ فرمود آیا آیه ای که در سوره «هود» است را نخوانده ای که خداوند می فرماید: «پس آیا آن شخص که از جانب پروردگار خویش دلیلی روشن دارد و شاهدی کنارش قرار می گیرد»؟ که حضرت محمّد صلی الله علیه و اله بیّنه از طرف پروردگارش می باشد و من همان شاهد هستم

14)- با سند خود از ابو عُبیده روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و چه کسی ظالم تر از کسی می باشد که به خداوند نسبت دروغ می دهد؟ چنین افرادی بر پروردگارشان عرضه خواهند شد» - تا - «و از روی ظلم راه خدا را کج می کنند» سؤال کردم؟

فرمود: منظور (1) آن ها چهار نفر از ملوک و بزرگان قریش بودند که بعضی از بعضی دیگر تبعیت و پیروی می کردند

15)- از ابو اُسامه روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم در نزد ما مردی است که نامش کُلیب می باشد او هر مطلبی که از شما به او می رسد می گوید من تسلیم هستم از این رو ما او را کُلیب تسلیم نامیده ایم حضرت برای او رحمت فرستاد و سپس فرمود: آیا می دانید منظور از تسلیم چیست؟

ما سکوت کردیم و حضرت فرمود: به خدا سوگند ،تسلیم تواضع و فروتنی (در برابر دستورات خداوند) است؛ زیرا خداوند می فرماید: «کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند و در برابر پروردگارشان کمال تواضع را دارند».

ص: 21

قوله تعالى: ﴿وَلَا يَنفَعُكُمْ نُصْحِيَ إِنْ أَرَدتُ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ إِن كَانَ اللَّهُ يُرِيدُ أَن يُغْوِيَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾ ﴿34﴾

1693 / [16] - عَنِ اِبْنِ أَبِی نَصْرٍ اَلْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: قَالَ اَللَّهُ فِی قَوْمِ نُوحٍ : ﴿ وَلَا يَنفَعُكُمْ نُصْحِيَ إِنْ أَرَدتُ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ إِن كَانَ اللَّهُ يُريدُ أَن يُغْوِيَكُمْ ﴾، قَالَ اَلْأَمْرُ إِلَی اَللَّهِ یَهْدِی وَ یُضِلُّ (1)

1694/[17] - عَنْ أَبِی اَلطُّفَیْلِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ، عن أبيه علیهما السلام، فِی قَوْلِ اَللَّ: ﴿ وَ لَا يَنفَعُكُمْ نُصْحِيَ إِنْ أَرَدتُّ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ ﴾ ، قَالَ: نَزَلَتْ فِی اَلْعَبَّاسِ. (2)

قوله تعالى: ﴿ وَ أُوحِيَ إِلَى نُوحٍ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلَّا مَن قَدْ ءَامَنَ فَلَا تَبْتَبِسْ بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ ﴿36﴾ وَأَصْنَع الْفُلْكَ بأَعْيُنِنَا وَ وَحْيِنَا وَلَا تُخَطِينِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إنَّهُم مُّغْرَقُونَ﴾ ﴿ 37 ﴾

1695 / [18] - عَنْ إِسْمَاعِیلَ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿کانَت شَریعَهُ نوحٍ علیه السلام أن یُعبَدَ اللّهُ بِالتَّوحیدِ وَالإِخلاصِ وخَلعِ الأَندادِ ، و هِیَ اَلْفِطْرَهُ اَلَّتِی فَطَرَ اَلنَّاسَ عَلَیْهَا، وَ أَخَذَ مِیثَاقَهُ عَلَی نُوحٍ وَ اَلنَّبِیِّینَ أَنْ یَعْبُدُونَ اَللَّهَ وَ لاَ یُشْرِکُونَ بِهِ شَیْئاً، وَ أَمَرَهُ بِالصَّلاَهِ وَ اَلْأَمْرِ وَ اَلنَّهْیِ وَ اَلْحَرَامِ وَ اَلْحَلاَلِ، وَ لَمْ یَفْرِضْ عَلَیْهِ أَحْکَامَ حُدُودٍ وَ لاَ فَرَضَ مَوَارِیثَ ﴾.

ص: 22

فرمایش خداوند متعال: و اگر خدا خواسته باشد که گمراهنان سازد پس اگر من بخواهم شما را اندرز دهم اندرزم سودی نخواهد کرد او پروردگار شماست و همه شمایه او باز می گردید. (34)

16)- از این ابی نصر بزنطی روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود. خداوند به عنوان حکایت از قول حضرت نوح علیه السلام، در مورد قومش فرموده است: «و اگر خدا خواسته باشد که شما را گمراه سازد، پس اگر من بخواهم شما را نصیحت کنم نصیحت من سودی نخواهد داشت». مقصود این است که همه امور به دست خداوند است، اگر بخواهد (در نتیجه کردار و گفتار) هدایت می نماید و گرنه گمراه می کند.

17)- از ابو الطُّفيل روایت کرده است که گفت امام باقر علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش (امام سجّاد) علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و اگر خدا خواسته باشد که شما را گمراه سازد پس اگر من بخواهم شما را نصیحت کنم برای شما سودی ندارد» فرمود: درباره عباس (عموی رسول خدا صلی الله علیه وآله) نازل شده است.

فرمايش خداوند متعال: و (خداوند) به نوع وحی نمود که از قوم تو جز آن گروهی که ایمان آورده اند دیگر ایمان نخواهند آورد پس از کردار آنان اندوهگین نباش (36) و کشتی را زیر نظر و الهام ما بساز و درباره (بخشش) این ستمکاران با من سخن مگوی که قطعاً همه غرق خواهند شد. (37)

18)- از اسماعیل جعفی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود شریعت و (دین) نوح علیه السلام چنین بود که باید خدا را به یگانگی و از روی اخلاص پرستش نمایند و از پرستس اشباه و مکان هایی که برای او ساخته اند. دست بردارند و این همان فطرت و سرشتی بوده است که مردم بر آن آفریده شده اند و خداوند از نوح و دیگر پیامبران علیهم السلام پیمان گرفته بود که خدی تبارک و تعالی را بپرستند و چیزی را شریک او نگردانند و نیز دستور داده بود که اقامه نماز و اجرای امر (به معروف) و نهی (از منکر) و رعایت حلال و حرام را انجام دهند. ولی احکام حدود و ارث را بر او مقرر نکرده بود

ص: 23

فهذه شريعته، فلَبِثَ فِیهِمْ نُوحٌ أَلْفَ سَنَهٍ إِلاَّ خَمْسِینَ عَاماً یَدْعُوهُمْ سِرّاً وَ عَلاَنِیَهً، فَلَمَّا أَبَوْا وَ عَتَوْا قَالَ: رَبِّ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ.

فأوحى الله: ﴿ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلَّا مَن قَدْ ءَامَنَ فَلَا تَبْتَئسْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ﴾، فلذلك قال نوح: ﴿وَلَا يَلِدُواْ إِلَّا فَاجِرًا كَفَّارًا﴾ (1) وأوحى الله إليه: ﴿أَنِ اصْنَعَ الْفُلْكَ﴾. (2) (3)

1696 / [19] - عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِالْکُوفَهِ أَیَّامَ قَدِمَ عَلَی أَبِی اَلْعَبَّاسِ فَلَمَّا اِنْتَهَیْنَا إِلَی اَلْکُنَاسَهِ فَنَظَرَ عَنْ یَسَارِهِ ثُمَّ قَالَ یَا مُفَضَّلُ هَاهُنَا صُلِبَ عَمِّی زَیْدٌ ثُمَّ مَضَی حَتَّی أَتَی طَاقَ اَلزَّیَّاتِینَ وَ هُوَ آخِرُ اَلسَّرَّاجِینَ فَنَزَلَ فَقَالَ لِی اِنْزِلْ فَإِنَّ هَذَا اَلْمَوْضِعَ کَانَ مَسْجِدَ اَلْکُوفَهِ اَلْأَوَّلَ اَلَّذِی کَانَ خَطَّهُ آدَمُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ أَنَا أَکْرَهُ أَنْ أَدْخُلَهُ رَاکِباً فَقُلْتُ لَهُ فَمَنْ غَیَّرَهُ عَنْ خِطَّتِهِ

فَقَالَ أَمَّا أَوَّلُ ذَلِکَ فَالطُّوفَانُ فِی زَمَنِ نُوحٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ثُمَّ غَیَّرَهُ بَعْدَهُ أَصْحَابُ کِسْرَی وَ اَلنُّعْمَانُ بْنُ مُنْذِرٍ ثُمَّ غَیَّرَهُ زِیَادُ بْنُ أَبِی سُفْیَانَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ کَانَتِ اَلْکُوفَهُ وَ مَسْجِدُهَا زَمَنَ نُوحٍ؟

فَقَالَ نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ وَ کَانَ مَنْزِلُ نُوحٍ وَ قَوْمِهِ فِی قَرْیَهٍ عَلَی مَتْنِ اَلْفُرَاتِ مِمَّا یَلِی غَرْبِیَّ اَلْکُوفَهِ.

قَالَ: وَ کَانَ نُوحٌ علیه السلام رَجُلاً نَجَّاراً فَجَعَلَهُ اَللَّهُ نَبِیّاً وَ اِنْتَجَبَهُ وَ نُوحٌ أَوَّلُ مَنْ عَمِلَ سَفِینَهً تَجْرِی عَلَی ظَهْرِ اَلْمَاءِ وَ إِنَّ نُوحاً لَبِثَ فِی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَهٍ إِلاّ خَمْسِینَ عاماً یَدْعُوهُمْ إِلَی اَلْهُدَی فَیَهْزَءُونَ بِهِ وَ یَسْخَرُونَ مِنْهُ

ص: 24

پس شریعت او همین بود و او در میان آن ،مردم پنجاه سال از هزار سال کمتر (950 سال) توقف کرد و در این مدّت به صورت مخفیانه و آشکارا مردم را به خدا پرستی دعوت می کرد و چون آنان سرباز زدند و سرکشی کردند گفت پروردگارا! من (در مأموریت خود) مغلوب شده،ام پس مرا یاری کن.

پس خدای عزّ و جلّ به او وحی فرستاد: «از قوم تو به غیر از همان هایی که ایمان آورده اند دیگر کسی ایمان نمی آورد و تو از اعمالی که انجام می دهند اندوهگین مباش» و بر همین اساس بود که نوح اظهار داشت: «و این افراد جز بدکار کفرانگر تولید نکنند» و خدای عزوجل به او وحی فرستاد «کشتی را بساز»

19)- از مفضّل بن عمر روایت شده است که گفت:

در موقعی که امام صادق علیه السلام برای دیدار ابو العباس (سفّاح) به کوفه آمد من نیز همراه حضرت بودم پس چون به محلۀ کُناسه رسیدیم به سمت چپ نگاهی نمود سپس فرمود ای مفصل در همین جا بود که عمویم زید - رحمت خداوند بر او باد -را به دار آویختند سپس به راه خود ادامه داد تا به طاق زیت فروشان- که آخر بازار چراغ سازان بود - رسید و از مرکب خود پیاده شد و به من فرمود پایین بیا این جا مکان اولیه مسجد کوفه است که آدم علیه السلام نقشه و طرح آن را ریخت و من دوست نمی دارم که سواره وارد آن شوم.

من عرض کردم: پس چه کسی آن نقشه و طرح را به هم زد؟

فرمود:: نخست در زمان طوفان حضرت نوح علیه السلام انجام گرفت.

سپس توسّط اصحاب کسری (پادشاه ایران) و نعمان بن منذر ( پادشاه حیره - شهری است در پنج کیلومتری کوفه -) تغییر داده شد و بعد از آن ها توسط زیاد بن ابی سفیان تغییر داده شد. عرض کردم فدای شما گردم! مگر کوفه و مسجد کوفه در زمان حضرت نوح علیه السلام بوده است؟

فرمود: بله ای مفضّل! و خانه نوح و قوم او در قریه ای در کنار فرات بوده و آن قریه در سمت غرب کوفه قرار داشته است و افزود: نوح علیه السلام مردی نجار بود و خدای عزّوجل او را به پیغمبری برگزید و او نخستین کسی بود که کشتی ساخت تا بر روی آب راه رود و او نهصد و پنجاه سال در میان قوم خود به سر برد و در این مدت آن ها را (به سوی سعادت و خوشبختی) هدایت می کرد ولی آن ها بر او مرور می کردند و مسخره اش می نمودند، بر

ص: 25

فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ مِنْهُمْ دَعَا عَلَیْهِمْ فَقَالَ: ﴿رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكَفِرِينَ دَيَّارًا﴾ - إلى قوله : - ﴿إِلَّا فَاجِرًا كَفَّارًا﴾، (1) قَالَ: فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: یَا نُوحُ! ﴿أَنِ اصْنَع الْفُلْكَ ﴾ (2) وَ أَوْسِعْهَا وَ عَجِّلْ عَمَلَهَا ﴿أبِأَعْيُنِنَا وَ وَحْيِنَا﴾ فَعَمِلَ نُوحٌ سَفِینَتَهُ فِی مَسْجِدِ اَلْکُوفَهِ بِیَدِهِ یَأْتِی بِالْخَشَبِ مِنْ بُعْدٍ حَتَّی فَرَغَ مِنْهَا

قَالَ مُفَضَّلُ ثُمَّ اِنْقَطَعَ حَدِیثُ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عِنْدَ ذَلِکَ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ فَقَامَ فَصَلَّی اَلظُّهْرَ ثُمَّ اَلْعَصْرَ ثُمَّ اِنْصَرَفَ مِنَ اَلْمَسْجِدِ فَالْتَفَتَ عَنْ یَسَارِهِ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی مَوْضِعِ دَارِ اَلدَّارِیِّینَ وَ هُوَ مَوْضِعُ دَارِ اِبْنِ حَکِیمٍ وَ ذَلِکَ فُرَاتٌ اَلْیَوْمَ وَ قَالَ لِی یَا مُفَضَّلُ هَاهُنَا نُصِبَتْ أَصْنَامُ قَوْمِ نُوحٍ یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً ثُمَّ مَضَی حَتَّی رَکِبَ دَابَّتَهُ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی کَمْ عُمِلَ نُوحٍ علیه السلام سَفِینَهُ حتّی فُرِغَ مِنْهَا؟

قَالَ فِی اَلدَّوْرَیْنِ فَقُلْتُ کَمِ اَلدَّوْرَان؟

قَالَ ثَمَانُونَ سَنَهً قُلْتُ فَإِنَّ اَلْعَامَّهَ تَقُولُ عَمِلَهَا فِی خَمْسِ مِائَهِ عَامٍ؟

قَالَ فَقَالَ کَلاَّ کَیْفَ وَ اَللَّهُ یَقُولُ ﴿وَ وَحْیِنا﴾ (3)

1697 / [20] - عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ:

﴿کَانَتِ اَلسَّفِینَهُ طُولُهَا أَرْبَعِینَ فِی أَرْبَعِینَ سَمْکِهَا وَ کَانَتْ مُطَبِّقَهً بِطَبَقٍ وَ کَانَ مَعَهُ خَرَزَتَانِ تُضِیءُ إِحْدَاهُمَا بِالنَّهَارِ ضَوْءَ اَلشَّمْسِ، وَ تُضِیءُ إِحْدَاهُمْ بِاللَّیْلِ ضَوْءَ اَلْقَمَرِ، وَ کَانُوا یَعْرِفُونَ وَقْتَ اَلصَّلاَهِ، وَ کَانَ عِظَامُ آدَمَ علیه السلام مَعَهُ فِی اَلسَّفِینَهِ، فَلَمَّا خَرَجَ مِنَ اَلسَّفِینَهِ صَیَّرَ قَبْرَهُ تَحْتَ اَلْمَنَارَهِ اَلَّتِی بِمَسْجِدِ مِنًی﴾. (4)

ص: 26

پس چون از آن ها چنان حرکاتی را دید بر آن ها نفرین کرد و گفت: «پروردگارا! روی زمین از کافران اثری باقی مگذار * به درستی که اگر رهایشان ،کنی بندگان تو را گمراه می کنند و به غیر از فاجر و کافر تولید نمی کنند».

پس خدای عزّ و جلّ به نوح وحی فرستاد «کشتی را بساز» و آن را وسیع قرار بده و «آن را زیر نظر ما و با وحی ما بساز» و در ساختن آن شتاب کن.

پس نوح به دست خود در مسجد کوفه کشتی را ساخت و چوب آن را از راه های دور دستی می آورد تا از ساختن آن فارغ شد.

مفضّل :گوید سپس در این موقع که زوال خورشید (ظهر) شده بود فرمایش امام صادق علیه السلام قطع شد و او برخاست، نماز ظهر و عصر را خواند و سپس از مسجد بیرون آمد و به سمت چپ خود متوجه شد و با دست خود به محل خانه داریّین اشاره نمود- که آن مکان جای خانه ابن حکیم بود که امروزه مجرای آب فرات است- و به من فرمود ای !مفضّل در این جا بت های قوم ،نوح به نام های: يغوث و يعوق و نسر نصب شده بود سپس پیش رفت تا به حیوان خود رسید و بر آن سوار شد پس به ایشان عرض کردم فدایت گردم! حضرت نوح علیه السلام کشتی خود را در چه مدتی ساخت تا از آن فارغ شد؟ فرمود: در دو دور انجام گرفت گفت:م و دو دور چه قدر بوده است؟ فرمود: هشتاد سال بوده است.

عرض :کردم عامّه (اهل سنّت) می گویند: در مدّت پانصد سال آن را ساخته است؟!

فرمود: هرگز (چنین نبوده است) چگونه (چنین بوده باشد)؟! با این که خداوند می فرماید: «(و کشتی را) به فرمان و وحی ما (بساز)».

20) - از عیسی بن عبدالله علوی به نقل از پدرش روایت کرده، که گفت: درازی (و گستردگی و) ارتفاع کشتی چهل ذراع در چهل ذراع بوده است و دارای چند طبقه بود و آن کشتی دارای دو مهره (و یا گوهر) بود که یکی در روز (با نور خورشید) و دیگری در شب (به وسیله نور ماه) روشنایی می دادند و آن ها وقت نماز را به همین وسیله می شناختند.

و استخوان های جسد حضرت آدم علیه السلام در کشتی همراه نوح علیه السلام بود پس موقعی که او از کشتی خارج شد آن ها را در زیر مناره مسجد منی دفن نمود.

ص: 27

قوله تعالى: ﴿حَتَّى إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا أَحْمِلْ فِيهَا مِن كُلّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ ءَامَنَ وَ مَا ءَامَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ﴾ ﴿40﴾

1698 / [21] - عن المفضّل قال:

قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: أرَأَيتَ قَولَ الله: ﴿حَتَّى إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ ﴾، ما هذا اَلتَّنُّورُ مَا هَذَا اَلتَّنُّورُ، وَ أَیْنَ کَانَ مَوْضِعُهُ، وَ کَیْفَ كان؟

فَقَالَ کَانَ اَلتَّنُّورُ حَیْثُ وَصَفْتُ لَکَ فَقُلْتُ فَکَانَ بَدْوُ خُرُوجِ اَلْمَاءِ مِنْ ذَلِکَ اَلتَّنُّورِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اَللَّهَ أَحَبَّ أَنْ یُرِیَ قَوْمَ نُوحٍ اَلْآیَهَ ثُمَّ إِنَّ اَللَّهَ بَعْدَهُ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ مَطَراً یُفِیضُ فَیْضاً وَ فَاضَ اَلْفُرَاتُ فَیْضاً أَیْضاً وَ اَلْعُیُونُ کُلُّهُنَّ فَیْضاً فَغَرَّقَهُمُ اَللَّهُ تَعَالَی وَ أَنْجَی نُوحاً علیه السلام وَ مَنْ مَعَهُ فِی اَلسَّفِینَهِ

فَقُلْتُ لَهُ فَکَمْ لَبِثَ نُوحٌ وَ مَنْ مَعَهُ فِی اَلسَّفِینَهِ حَتَّی نَضَبَ اَلْمَاءُ وَ خَرَجُوا مِنْهَا؟

فَقَالَ لَبِثُوا فِیهَا سَبْعَهَ أَیَّامٍ وَ لَیَالِیَهَا وَ طَافَتْ بِالْبَیْتِ ثُمَّ اِسْتَوَتْ عَلَی اَلْجُودِیِّ وَ هُوَ فُرَاتُ اَلْکُوفَهِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ مَسْجِدَ اَلْکُوفَهِ لَقَدِیمٌ

فَقَالَ نَعَمْ وَ هُوَ مُصَلَّی اَلْأَنْبِیَاءِ وَ لَقَدْ صَلَّی فِیهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَیْثُ اِنْطَلَقَ بِهِ جَبْرَئِیلُ عَلَی اَلْبُرَاقِ فَلَمَّا اِنْتَهَی بِهِ إِلَی دَارِ اَلسَّلاَمِ- وَ هُوَ ظَهْرُ اَلْکُوفَهِ وَ هُوَ یُرِیدُ بَیْتَ اَلْمَقْدِسِ- قَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ هَذَا مَسْجِدُ أَبِیکَ آدَمَ علیه السلام وَ مُصَلَّی اَلْأَنْبِیَاءِ فَانْزِلْ فَصَلِّ فِیهِ فَنَزَلَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَصَلَّی ثُمَّ اِنْطَلَقَ بِهِ إِلَی بَیْتِ اَلْمَقْدِسِ فَصَلَّی ثُمَّ إِنَّ جَبْرَئِیلَ عَرَجَ بِهِ إِلَی اَلسَّمَاءِ (1)

ص: 28

فرمایش خداوند متعال: تا این که فرمان ما فرا رسید و تنور جوشش نمود گفتیم: از هر نر و ماده ای دو تا و نیز خاندان خود را در کشتی قرار بده- مگر آن کسی را که حکم ما در باره اش از پیش صادر شده باشد (که نابود شدنی است)- و آن عدّه ای که ایمان آورده بودند و همراهان نوح ایمان نیاوردند مگر افراد اندکی (40)

21) - از مفضّل روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام (در ضمن فرمایشاتی از حضرت و سؤال و جواب ها)، عرض کردم نظر شما در مورد فرمایش خداوند: «تا هنگامی که امر ما آمد و (آب) تنور فوران کرد» چیست؟ این تنور چه چیزی بود؟ و در کجا قرار داشت؟ و با چه کیفیتی بود؟ فرمود تنور همان گونه بود که برایت توضیح دادم. (1)

عرض کردم: آیا شروع خروج آب از آن تنور انجام گرفته است؟

فرمود: بله خداوند دوست داشت که قوم حضرت را آیت و نشانه ای قرار دهد و خداوند بعد از آن (جوشش آب از تنور) باران شدیدی را از آسمان نازل نمود و نیز آب (رود) فرات و تمام چشمه ها طغیان کردند و خداوند (به این وسیله) آن ها را غرق نمود و نوح علیه السلام را با همراهانش در کشتی نجات داد.

عرض کردم پس نوح علیه السلام و همراهانش در کشتی چه مدّتی ماندند تا آب فروکش کرد و آن ها از کشتی بیرون آمدند؟ فرمود: هفت شبانه روز در آن ماندگار شدند و کشتی اطراف خانه (کعبه) طواف کرد و سپس بر (کوه) جودی استقرار یافت - و آن فرات کوفه ) بوده است - پس به ایشان عرض کردم آیا مسجد کوفه، مسجدی قدیمی است؟

فرمود: ،بله آن جا محل عبادت پیامبران علیهم السلام بوده و زمانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به وسیله مرکب سواری بُراق به معراج ،رفت در آن جا نماز خواند هنگامی که به دار السّلام رسید- که در پشت کوفه قرار داشت - و او قصد بیت المقدس را کرده بود جبرئیل علیه السلام گفت ای محمّد این جا مسجد پدرت آدم و جایگاه عبادت پیامبران می باشد پس تو هم فرود آی و در آن نماز بخوان، پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرود آمد و (در آن جا) نماز خواند، سپس با او به بیت المقدس رهسپار گردید و در آن جا هم نماز خواند بعد از آن جبرئیل حضرت را به آسمان بالا برد

ص: 29

1699 / [22] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

﴿جَاءَتِ اِمْرَأَهُ نُوحٍ إِلَیْهِ وَ هُوَ یَعْمَلُ اَلسَّفِینَهَ، فَقَالَتْ لَهُ: إِنَّ اَلتَّنُّورَ قَدْ خَرَجَ مِنْهُ مَاءٌ، فَقَامَ إِلَیْهِ مُسْرِعاً حَتَّی جَعَلَ اَلطَّبَقَ عَلَیْهِ، فَخَتَمَهُ بِخَاتَمِهِ، فَقَامَ اَلْمَاءُ، فَلَمَّا فَرَغَ نُوحٌ مِنَ اَلسَّفِینَهِ جَاءَ إِلَی خَاتَمِهِ فَفَضَّهُ، وَ کَشَفَ اَلطَّبَقَ، فَفَارَ اَلْمَاءُ﴾ (1)

1700 / [23] - أَبُو عُبَیْدَهَ اَلْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿مَسْجِدُ کُوفَانَ مِنْهُ فَارَ اَلتَّنُّورُ وَ نُجِرَتِ اَلسَّفِینَهُ وَ هُوَ سُرَّهُ بَابِلَ وَ مَجْمَعُ اَلْأَنْبِیَاءِ ﴾ (2)

1701 / [24] - عَنْ سَلْمَانَ اَلْفَارِسِیِّ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : ﴿فِی حَدِیثٍ لَهُ فِی فَضْلِ مَسْجِدِ اَلْکُوفَهِ فِیهِ نَجَرَ نُوحٌ سَفِینَتَهُ، وَ فِیهِ فَارَ اَلتَّنُّورُ، وَ بِهِ کَانَ بَیْتُ نُوحٍ علیه السلام وَ مَسْجِدُهُ﴾

وَ فِی زَاوِیَهِ اَلْیُمْنَی [زَاوِیَهِ اَلْیَمِینِ] فَارَتِ اَلتَّنُّورُ یَعْنِی فِی مَسْجِدِ اَلْکُوفَهِ (3)

1702 / [25] - عن الأعمش، رفعه إلى عليّ علیه السلام في قوله: ﴿ حَتَّى إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ ﴾ ، قَالَ أَمَا وَ اَللَّهِ مَا هُوَ تَنُّورُ اَلْخُبُزِ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی اَلشَّمْسِ فَقَالَ: طُلُوعِهَا (4)

ص: 30

22)- از حسن بن علی به نقل از بعضی از اصحاب خود روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: همسر نوح علیه السلام - در حالی که او مشغول ساختن کشتی بود - نزد او آمد و گفت آب از تنور بیرون می آید پس سریع برخاست و طبقی را روی آن نهاد و بر آن مُهرش را زد و آب ایستاد.

و پس از آن که او از ساختن کشتی فارغ شد به سوی مهرش آمد و سپس آن را گشود و طبق را برداشت و آب فوران کرد.

23) - از ابو عُبيده حَذّاء روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود تنوری که (آب) در آن فوران کرد، در مسجد کوفه بود و در همان ،مسجد کشتی نجّاری (و ساخته) شد و آن مسجد در وسط شهر بابل بود و محلّ تجمّع پیامبران بوده است.

24) - از سلمان فارسی روایت کرده است، که گفت:

امیرالمؤمنین علیه السلام- در ضمن حدیثی پیرامون فضائل مسجد کوفه - فرمود: نجّاری کشتی در مسجد کوفه انجام شد تنور در آن فوران کرد، خانه نوح علیه السلام و محل عبادت او در آن بود و در گوشه سمت راست ،آن (آب) تنور فوران کرد یعنی در مسجد کوفه

25) - از اعمش به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

امام علی علیه السلام درباره فرمایش خداوند (متعال): «تا زمانی که امر ما آمد و (آب) تنور فوران کرد»، فرمود:

به خدا سوگند! آن تنور نان پزی نبوده است سپس حضرت با دست (مبارک) خود اشاره به (سمت) خورشید نمود و فرمود در هنگام طلوع آن (فوران) کرد

ص: 31

1703 / [26] - عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

صَنَعَهَا فِی مِائَهَ سَنَهٍ، ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ یَحْمِلَ فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجَیْنِ اِثْنَیْنِ اَلْأَزْوَاجَ اَلثَّمَانِیَهَ اَلْحَلاَلَ اَلَّتِی خَرَجَ بِهَا آدَمُ علیه السلام مِنَ اَلْجَنَّهِ- لِیَکُونَ مَعِیشَهً لِعَقِبِ نُوحٍ علیه السلام فِی اَلْأَرْضِ، کَمَا عَاشَ عَقِبُ آدَمَ ، فَإِنَّ اَلْأَرْضَ تُغْرَقُ وَ مَا فِیهَا إِلاَّ مَا کَانَ مَعَهُ فِی اَلسَّفِینَهِ، قَالَ: فَحَمَلَ نُوحٌ فِی اَلسَّفِینَهِ

قَالَ: فَحَمَلَ نُوحٌ فِی اَلسَّفِینَهِ مِنْ اَلْأَزْوَاجِ اَلثَّمَانِیَهِ اَلَّتِی قَالَ اَللَّهُ: ﴿وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ اَلْأَنْعامِ ثَمانِیَهَ أَزْواجٍ﴾ (1) ﴿مِنَ اَلضَّأْنِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْمَعْزِ اِثْنَیْنِ... وَ مِنَ اَلْإِبِلِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اِثْنَیْنِ﴾ (2)

﴿فَکَانَ زَوْجَیْنِ مِنَ اَلضَّأْنِ زَوْجٌ یُرَبِّیهَا اَلنَّاسُ وَ یَقُومُونَ بِأَمْرِهَا وَ زَوْجٌ مِنَ اَلضَّأْنِ اَلَّتِی تَکُونُ فِی اَلْجِبَالِ اَلْوَحْشِیَّهِ أُحِلَّ لَهُمْ صَیْدُهَا، وَ مِنَ اَلْمَعْزِ اِثْنَیْنِ یَکُونُ زَوْجٌ یُرَبِّیهِ اَلنَّاسُ، وَ زَوْجٌ مِنَ اَلظِّبَاءِ [سُمِّیَ اَلزَّوْجَ اَلثَّانِیَ] وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اِثْنَیْنِ زَوْجٌ یُرَبِّیهِ اَلنَّاسُ، وَ زَوْجٌ هُوَ اَلْبَقَرُ اَلْوَحْشِیُّ وَ مِنَ اَلْإِبِلِ زَوْجَیْنِ وَ هِیَ اَلْبَخَاتِیِّ وَ اَلْعِرَابُ وَ کُلُّ طَیْرٍ وَحْشِیٍّ أَوْ إِنْسِیٍّ ثُمَّ غَرِقَتِ اَلْأَرْضُ (3)

1704 / [ 27] - عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: ﴿ أَنَّ نُوحاً حَمَلَ اَلْکَلْبَ فِی اَلسَّفِینَهِ وَ لَمْ یَحْمِلْ وَلَدَ اَلزِّنَاءِ﴾ (4)

ص: 32

26) - از اسماعیل بن جابر جُعفی روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت نوح علیه السلام این کشتی خود را در مدّت صد سال ،ساخت آن گاه خداوند به او وحی کرد که از هر جفت دو تا سوار کشتی کند - و مراد از جفت های هشتگانه حلال آن هایی هستند که همراه آدم از بهشت خارج شدند - تا معیشت زندگی و ارتزاق مردم در زمین پس از نوح به وسیله آن ها قرار ،گیرد همچنان که مردم پس از آدم به وسیله آن ها معیشت و ارتزاق می کردند؛ زیرا که بنا شد تمام آن چه که در زمین می باشد غرق شود، مگر آن چه که همراه نوح علیه السلام سوار کشتی شده باشند.

و همین جفت های هشتگاه را نوح علیه السلام سوار کشتی نمود همان هایی که خداوند (در قرآن) فرموده: «و (خداوند) برای شما هشت جفت از چهارپایان را نازل نمود» و «از گوسفند دو تا و از بز دو تا ... و از شتر دو تا و از گاو دو تا» که دو جفت از گوسفند یک جفت اهلی که مردم پرورش می دهند و با آن ها امرار معاش می کنند و یک جفت وحشی که در کوه ها و بیابان ها پرورش می یابند و شکار آن ها (برای مردم) حلال است همچنین از دو جفت بز یک جفت اهلی که مردم پرورش می دهند و یک جفت آهو (بز کوهی) می باشد و از گاو هم دو جفت یک جفت اهلی که مردم پرورش می دهند و یک جفت گاو وحشی می باشد و از شتر هم دو جفت بوده است که آن ها شتر بخاتی (خراسانی) و شتر عربی بوده اند و از پرندگان نیز وحشی و اهلی بوده که بعد از آن هر چه در زمین بود غرق شد.

27)- از ابراهیم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت نوح علیه السلام سنگ را نیز در کشتی سوار نمود، ولی حرام زاده را سوار نکرد.

ص: 33

1705 / [28] - عن عبيد الله [عبد الله ] اَلْحَلَبِیِّ عَنْهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿یَنْبَغِی لِوَلَدِ اَلزِّنَا أَنْ لاَ تَجُوزَ لَهُ شَهَادَهٌ وَ لاَ یَؤُمَّ بِالنَّاسِ لَمْ یَحْمِلْهُ نُوحٌ علیه السلام فِی اَلسَّفِینَهِ، وَ قَدْ حَمَلَ فِیهَا اَلْکَلْبَ وَ اَلْخِنْزِیرَ﴾ (1)

1706 / [ 29] - عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ وَ مَا ءَامَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ ﴾ ، قال : كانوا ثمانية (2)

قوله تعالى: ﴿وَ هِيَ تَجْرِى بِهِمْ فِي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ وَ نَادَىٰ نُوحٌ ابْنَهُ، وَ كَانَ فِي مَعْزِلٍ يَبُنَيَّ ارْكَب مَّعَنَا وَلَا تَكُن مَّعَ الْكَفِرِينَ﴾ ﴿42﴾

1707 / [30 ] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: ﴿ وَ نَادَىٰ نُوحٌ ابْنَهُ﴾ ، قال : إِنَّمَا فِی لُغَهِ طَیٍّ اِبْنَهُ بِنَصْبِ اَلْأَلِفِ یَعْنِی اِبْنَ اِمْرَأَتِهِ (3)

1708 / [ 31] - عَنْ مُوسَی عَنِ اَلْعُلاَ بْنِ سَیَابَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ وَ نَادَىٰ نُوحٌ أَبْنَهُ ﴾ ، قال:

﴿لَیْسَ بِابْنِهِ إِنَّمَا هُوَ اِبْنُ اِمْرَأَتِهِ، وَ هُوَ لُغَهُ طَیٍّ یَقُولُونَ لاِبْنِ اِمْرَأَتِهِ اِبْنَهُ قَالَ نُوحٌ﴾:

ص: 34

28) - از عبید الله حلبی روایت کرده است، که گفت:

آن حضرت (امام صادق) علیه السلام فرمود: حقّ است که حرام زاده شهادتش پذیرفته نشود و امام جماعت نشود؛ (به درستی که) نوح علیه السلام حرام زاده را سوار کشتی نکرد با این که سگ و خوک را سوار در آن نمود.

29)- از حُمران روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند و «کسی به او ایمان نیاورد، مگر افراد ،اندکی» فرمود: آن ها هشت نفر بودند.

فرمایش خداوند متعال: و کشتی آنان را در میان امواجی همچون کوه ها می برد و نوح پسرش را که در گوشه ای ایستاده بود ندا داد ای پسرم با ما سوار شو و با کافران مباش (42)

30) - از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند «و نوح پسرش را صدا کرد»، فرمود: همانا این بنابر لغت و اصطلاح قبیله طی می باشد که «ابنَه» را منصوب می خوانند، یعنی او پسر همسرش بوده است.

31) - از موسی به نقل از علاء بن سیابه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند «و نوح پسرش را صدا کرد»، فرمود: او پسرش ،نبود بلکه پسر همسرش بود و این بنابر لغت و اصطلاح قبیله طَیّ می باشد که پسر همسر را هم پسر مرد می گویند؛ و (دلیل آن اظهاراتی است که) نوح علیه السلام گفت: «پروردگارا! به تو پناه می برم - تا مگر به من رحم نکنی از خسارت دیدگان می گردم»

ص: 35

﴿رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ ﴾ - إلى - ﴿ مِنَ الْخَسِرِينَ ﴾ (1) (2)

1709 / [32] - عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی قَوْلِ نُوحٍ علیه السلام: ﴿و يَبُنَيَّ أَرْكَب معَنَا﴾، قال: ليس بابنه.

قال: قلت: إنّ نُوحاً علیه السلام قَالَ: یَا بُنَیَّ؟ قَالَ: فَإِنَّ نُوحاً قَالَ ذَلِکَ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ (3)

قوله تعالى: ﴿وَ قِيلَ يَأَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَ يَسَمَاءُ أَقْلِعِي وَ غِيضَ الْمَاءُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِى وَ قِيلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّلِمِينَ﴾ ﴿44﴾

1710 / [33] - عن إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: لَمَّا قَالَ اللَّهُ : ﴿ يَأَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَ يَسَمَاءُ أَقْلِعِي﴾ ، قَالَتِ اَلْأَرْضُ: إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَبْلَعَ مَائِی أَنَا فَقَطْ ، وَ لَمْ أُؤْمَرْ أَنْ أَبْلَعَ مَاءَ اَلسَّمَاءِ.

قَالَ فَبَلَعَتِ اَلْأَرْضُ مَاءَهَا وَ بَقِیَ مَاءُ اَلسَّمَاءِ فَصُیِّرَ بَحْراً حَوْلَ اَلدُّنْیَا (4)

ص: 36

32) - از زراره روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام درباره سخن حضرت نوح علیه السلام: «ای پسرم با ما سوار شو» فرمود: او پسرش نبود (به حضرت) عرض کردم: نوح گفته است: ای پسرم! (پس چطور پسرش نبوده است)؟

فرمود: نوح این سخن را گفت ولی (حقیقت) آن را نمی دانست.

فرمایش خداوند متعال و گفته شد ای زمین آب خود را فرو ببر و ای آسمان از باریدن باز ایست پس آب فروکش کرد و کار به پایان رسید و کشتی بر کوه جودی قرار گرفت و ندا :آمد لعنت بر مردم ستمکار باد (44)

33) - از ابراهیم بن ابی ،علاء به نقل از بسیاری از اصحاب روایت کرده ،است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرمودند: زمانی که خداوند (تبارک و تعالی) خطاب :نمود «ای !زمین آب ها را ببلع و ای آسمان از باریدن خودداری کن»

زمین اظهار داشت من فقط مأمور شده ام که آب های خودم را فروکش کنم ولی مأمور نشده ام که آب های آسمان را هم ببلعم پس زمین آب های خود را بلعید و آب های آسمان باقی ماند پس آن (دور زمین) به صورت دریا قرار گرفت.

ص: 37

1711 / [34] - عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿ يَأَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ ﴾ ،قَالَ: نَزَلَتْ بِلُغَهِ اَلْهِنْدِ اِشْرَبِی (1)

1712 / [35] - وَ فِی رِوَایَهِ عَبَّادٍ، عَنْهُ علیه السلام : ﴿يَأَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ ﴾ حَبَشِیَّهٌ (2)

1713/ [36] عَن اَلْحَسَنِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یُحَدِّثُ عَطَاءً قَالَ کَانَ طُولُ سَفِینَهِ نُوحٍ أَلْفَ ذِرَاعٍ وَ مِائَتَیْ ذِرَاعٍ وَ عَرْضُهَا ثَمَانَمِائَهِ ذِرَاعٍ وَ طُولُهَا فِی اَلسَّمَاءِ مِائَتَیْ ذِرَاعٍ وَ طَافَتْ بِالْبَیْتِ وَ سَعَتْ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَهِ سَبْعَهَ أَشْوَاطٍ ثُمَّ اِسْتَوَتْ عَلَی اَلْجُودِیِّ ﴾ (3)

1714 / [37] - عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿ اِسْتَوَتْ عَلَی اَلْجُودِیِّ » هُوَ فُرَاتُ اَلْکُوفَهِ﴾ (4)

1715 / [38] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ اَللَّهَ أَوْحَی إِلَی اَلْجِبَالِ أَنِّی مُهْرِقٌ سَفِینَهَ نُوحٍ عَلَی جَبَلٍ مِنْکُنَّ فِی اَلطُّوفَانِ فَتَطَاوَلَتْ وَ شَمَخَتْ وَ تَوَاضَعَ جَبَلٌ عِنْدَکُمْ بِالْمُوصِلِ یُقَالُ لَهُ اَلْجُودِیُّ ، فَمَرَّتْ اَلسَّفِینَهُ تَدُورُ فِی اَلطُّوفَانِ عَلَی اَلْجِبَالِ کُلِّهَا حَتَّی اِنْتَهَتْ إِلَی اَلْجُودِیِّ ، فَوَقَعَتْ عَلَیْهِ، فَقَالَ نُوحٌ علیه السلام یَا رَاتِقِی یَا رَاتِقِی [ بارات قِنِی بارات قِنِی] قَالَ: قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّ شَیْءٍ هَذَا اَلْکَلاَمُ فَقَالَ: اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ﴾ (5)

ص: 38

34)- از عبد الرّحمان بن حجّاج روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند «ای زمین! آب ها را ببلع» فرمود: این آیه به لغت هندی نازل شده و معنای آن بیاشام است.

35)- و در روایت عبّاد آمده است که گفت:

آن حضرت (امام صادق) علیه السلام فرمود: «ای زمین! آب ها را ببلع» (این لغت) حبشی است

36) - از حسن بن صالح روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: از (پدرم) امام باقر علیه السلام شنیدم که (ضمن فرمایشاتی) عطاء میفرمود: درازی کشتی نوح هزار و دویست ذراع ( حدود شش صد متر ) و پهنای آن هشت صد ذراع (حدود چهارصد متر) و ارتفاع آن دویست ذراع (حدود یک صد متر) بود که در اطراف خانه کعبه هفت دور طواف کرد و سعی بين (كوه) صفا و مروه را نیز هفت دور انجام داد و سپس بر فراز جودی استقرار یافت

37) - از مفضّل بن عمر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: منظور از استقرار بر «جودی»، همان فرات کوفه است.

38) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام کاظم علیه السلام: فرمود: ای ابا محمّد به درستی که خداوند به کوه ها وحی نمود من کشتی نوح را - بعد از طوفان - بر یکی از شما قرار می دهم، پس کوه ها بر خود بالیدند و تکّبر کردند ولی یک کوه در اطراف شما در (منطقه) موصل - که به آن جودی گفته شده - تواضع و فروتنی کرد.

پس کشتی مرور کرد و در طوفان روی تمام کوه ها دور زد تا به جودیّ رسید پس روی آن قرار گرفت.

سپس حضرت نوح علیه السلام به زبان سریانی گفت:: «بارات ،قنی بارات قنی» عرض کردم فدایت گردم معنای این سخن چیست؟

فرمود: خدایا اصلاح کن خدایا اصلاح کن

ص: 39

1716 / [39]- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿کَانَ نُوحٌ علیه السلام فِی اَلسَّفِینَهِ فَلَبِثَ فِیهَا مَا شَاءَ اَللَّهُ وَ کَانَتْ مَأْمُورَهً فَخَلَّی سَبِیلَهَا نُوحٌ فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی اَلْجِبَالِ أَنِّی وَاضِعٌ سَفِینَهَ عَبْدِی نُوحٍ عَلَی جَبَلٍ مِنْکُمْ فَتَطَاوَلَتِ اَلْجِبَالُ وَ شَمَخَتْ غَیْرَ اَلْجُودِیِّ -وَ هُوَ جَبَلٌ بِالْمَوْصِلِ- فَضَرَبَ جُؤْجُؤُ اَلسَّفِینَهِ اَلْجَبَلَ فَقَالَ نُوحٌ علیه السلام عِنْدَ ذَلِکَ یَا ماریا أتقن وَ هُوَ بِالْعَرَبِیَّهِ رَبِّ! أَصْلِحْ﴾ (1)

1717 / [40]- وَ رَوَی کَثِیرٌ اَلنَّوَّاءُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ:

﴿سَمِعَ نُوحٌ صَرِیرَ اَلسَّفِینَهِ عَلَی اَلْجُودِیِّ فَخَافَ عَلَیْهَا فَأَخْرَجَ رَأْسَهُ مِنْ کُوَّهٍ کَانَتْ فِیهَا فَرَفَعَ یَدَهُ وَ أَشَارَ بِإِصْبَعِهِ وَ هُوَ یَقُولُ ربعمان أَتْقِنْ تَأْوِیلُهَا: رَبِّ أَحْسِنْ﴾ (2)

1718 / [41] - عَنْ عَبْدِ اَلْحَمِیدِ بْنِ أَبِی اَلدَّیْلَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: لَمَّا رَکِبَ نُوحٌ علیه السلام فِی اَلسَّفِینَهِ ﴿قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ اَلظّالِمِینَ﴾ (3)

ص: 40

39)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام کاظم علیه السلام فرمود: نوح علیه السلام در کشتی بود و تا زمانی که خداوند (تبارک و عالی) می خواست در آن ماندگار بود و کشتی مأموریت داشت و نوح علیه السلام آن را آزاد گذاشت (که در هر مسیری خواست حرکت کند)، پس خداوند به کوه ها خطاب :نمود من کشتی بنده ام نوح را بر یکی از شما قرار می،دهم پس کوهها بر خود بالیدند و تکبّر کردند.

ولی کوه جودی در موصل تواضع و فروتنی نمود.

پس کشتی مرور کرد و سینه آن روی کوه (جودیّ) قرار گرفت.

سپس حضرت نوح علیه السلام داد در این هنگام گفت: ربّ اتقن و آن به عربی یعنی خدایا! اصلاح کن

40)- و از کثیر النواء روایت کرده است که گفت:

امام محمّد باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که نوح علیه السلام صدای ناله کشتی را بر (کوه) جودی ،شنید ترسید و سر خود را از سوراخی که در کنار آن بود بیرون کرد و دست خود را بلند نمود و با انگشت خود اشاره کرد و گفت: «ربّ! اتقن» که معنای آن این است !خدایا! احسان و نیکو گردان

41) - از عبد الحميد بن ابی دیلم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود:

زمانی که نوح علیه السلام سوار کشتی گردید «گفته شد: گروه ستم گران (از رحمت خداوند) دور باشند»

ص: 41

قوله تعالى: ﴿قَالَ يَنوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ, عَمَلٌ غَيْرُ صَلِح فَلَا تَسْئلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّى أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ الْجَهلِينَ ﴾ ﴿46﴾

1719 / [42] - عن الحسن بن علىّ الوشّاء، قال:

سَمِعْتُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام:

إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی قَالَ لِنُوحٍ: ﴿إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ﴾ ، لِأَنَّهُ کَانَ مُخَالِفاً لَهُ وَ جَعَلَ مَنِ اِتَّبَعَهُ مِنْ أَهْلِهِ.

قَالَ: وَ سَأَلَنِی کَیْفَ یَقْرَءُونَ هَذِهِ اَلْآیَهَ فِی نُوحٍ؟

قلت: يقرؤها الناس على وجهين: إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ، وَ إِنَّهُ عَمِلَ غَيْرَ صَالِحٍ، فَقَالَ: «کَذَبُوا، هُوَ اِبْنُهُ، وَ لَکِنَّ اَللَّهَ نَفَاهُ عَنْهُ حِینَ خَالَفَهُ فِی دِینِهِ . (1)

قوله تعالى: ﴿إِنِّى تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّي وَ رَبِّكُم مَّا مِن دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ اخِذُ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾ ﴿56﴾

1720 / [43] - عَنْ أَبِی مُعَمَّرٍ اَلسَّعْدِیِّ قَالَ:

قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: فِی قَوْلِهِ: ﴿إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾: يعني أَنَّهُ عَلَی حَقٍّ، یُجْزِی بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً، وَ بِالسَّیِّءِ سَیِّئاً، وَ یَعْفُو عَمَّنْ یَشَاءُ وَ یَغْفِرُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی (2)

ص: 42

فرمایش خداوند متعال: (خداوند) فرمود: ای نوح! او (یعنی پسرت) از خاندان تو نیست او عملی ناصالح است پس چیزی را که بر آن علم و آگاهی نداری از من درخواست نکن من تو را بر حذر می دارم که از مردم نادان باشی (46)

42)- از حسن بن علی و شّاء روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام شنیدم که میفرمود: امام صادق علیه السلام فرموده است:

به درستی که خداوند متعال به نوح خطاب نمود: «او از اهل و خانواده تو نیست» چون او مخالف (پدرش) بود، ولی کسانی که از او متابعت کردند از اهل او قرار گرفتند و فرمود: این آیه مربوط به نوح علیه السلام را، چگونه قرانت می کنند؟

عرض کردم: مردم آن را بر دو شکل قرائت می نمایند: «به درستی که او عملی غیر صالح می باشد» (1) و «به درستی که او عملی ناشایست را مرتکب شده است» (2) بعد از آن فرمود: آن ها (اشتباه قرائت می کنند و) دروغ می گویند، چون او فرزندش بود، ولی خداوند او را از پدرش جدا کرد هنگامی که در دین با او مخالفت کرده بود.

فرمایش خداوند متعال: (نوح اظهار نمود:) همانا من بر خدای یکتا که پروردگار من و پروردگار شماست توکل کردم هیچ جنبنده ای ،نیست مگر آن که خداوند زمام اختیارش را در دست گرفته به درستی که پروردگار من بر راه راست است. (56)

43)- از ابو مَعْمَر سعدی روایت کرده است که گفت:

امام علی بن ابی طالب علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «همانا پروردگار من بر راه راست است» فرمود: به درستی که خداوند (در تمام امور) بر حقّ است، در برابر عمل احسان و ،خوب پاداش نیک می دهد و در برابر عمل زشت و خلاف پاذاش زشت و ناپسند می دهد او می بخشد و هر که را بخواهد می،آمرزد او سبحان (از هر عیب و نقصی پاک و منزّه ) و متعال (بزرگوار و با گذشت) .است

ص: 43

1721 / [44]- عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

إنّ على بن الحسين علیهما السلام کَانَ فِی اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرَامِ جَالِساً، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ اَلْکُوفَهِ: قال على علیه السلام: إن إِخْوَانُنَا بَغَوْا عَلَیْنَا فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ علي علیه السلام : يا أبا عبد الله ! أَمَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ: ﴿ وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا﴾ (1)؟ فَأَهْلَکَ اَللَّهُ عَاداً وَ أَنْجَی هُوداً ﴿وَ إِلی ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحاً﴾ (2) فَأَهْلَکَ اَللَّهُ ثَمُودَ وَ أَنْجَی صَالِحاً (3)

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَىٰ قَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَمٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيدٍ ﴿69﴾ - إلى - يَإِبْرَهیم أَعْرِضْ عَنْ هَذَا إِنَّهُ، قَدْ جَاءَ أَمْرُ رَبِّكَ وَ إِنَّهُمْ ءَاتِيهِمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ﴾ ﴿76﴾

1722/ [45] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا قَضَی عَذَابَ قَوْمِ لُوطٍ وَ قَدَّرَهُ أَحَبَّ أَنْ یُعَوِّضَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام مِنْ عَذَابِ قَوْمِ لُوطٍ بِغُلامٍ عَلِیمٍ لِیُسَلِّیَ بِهِ مُصَابَهُ بِهَلاَکِ قَوْمِ لُوطٍ، قال: فَبَعَثَ اَللَّهُ رُسُلاً إِلَی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام یُبَشِّرُونَهُ بِإِسْمَاعِیلَ﴾.

قَالَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ لَیْلًا فَفَزِعَ مِنْهُمْ وَ خَافَ أَنْ یَکُونُوا سُرَّاقاً فَلَمَّا رَأَتْهُ اَلرُّسُلُ فَزِعاً مَذْعُوراً قالُوا ﴿سَلَامًا قَالَ إِنَّا مِنكُمْ وَ جِلُونَ * قَالُوا لَا تَوْجَلُ إِنَّا تُبَشِّرُكَ بِغُلَام عَلِيم﴾ (4).

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ اَلْغُلاَمُ اَلْعَلِیمُ هُوَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ هَاجَرَ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام لِلرُّسُلِ: ﴿أَبَشِّرْتُمُونِى عَلَى أَن مَّسَّنِيَ الْكِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ * قَالُوا بَشَّرْنَكَ بِالْحَقِّ

ص: 44

44)- از مفضّل بن عمر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: امام زین العابدین علیه السلام در مسجد الحرام نشسته بود، پس مردی از اهالی کوفه به حضرت عرض کرد امام علی علیه السلام فرموده است برادران ما بر ما ستم و تجاوز کردند (چرا آن ها را برادر می خواند؟)

امام زین العابدين علیه السلام به او فرمود: ای ابو عبد الله علیه السلام آیا کتاب خداوند (قرآن) را نخوانده ای (که می فرماید): «و برای قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم»؟ پس خداوند (قوم) عاد را هلاک گردانید و هود را نجات داد «و برای قوم ثمود، برادرشان صالح را فرستادیم»، پس خداوند (قوم) ثمود را هلاک کرد و صالح را نجات داد.

فرمایش خداوند متعال و به تحقیق رسولان ما برای ابراهیم مژده آوردند و گفت:ند سلام گفت ،سلام پس لحظه ای بعد گوسال های بریان شده را حاضر کرد

(69) - تا - ای ابراهیم! از این سخنان اعراض کن همانا فرمان پروردگارت فرارسیده است و بر آن ها عذابی که هیچ برگشتی ندارد فرود خواهد آمد (76)

45) - از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: به درستی که وقتی خداوند تبارک و تعالی اراده نمود که قوم لوط را عذاب نماید و آن را مقدر و معین ،نمود دوست داشت که عوض آن به حضرت ابراهیم علیه السلام فرزندی حلیم و بردبار عطا نماید تا برایش تسلای خاطری به سبب عذاب قوم لوط علیه السلام باشد. بر همین اساس فرشتگانی را به عنوان رسالت نزد ابراهیم علیه السلام فرستاد که به او بشارت دهند خداوند به زودی فرزندی به نام اسماعیل به او خواهد داد پس هنگامی که فرشتگان شبانه بر او وارد شدند، ترسید و پنداشت که دزدان به خانه اش آمده اند فرشتگان وقتی وحشت و ناراحتی او را ،دیدند گفتند: «سلام بر تو (ابراهیم) گفت: ما از شما (که بی موقع بر ما داخل شدید) بیمناک هستیم * گفتند: نترس ما رسولان پروردگارت هستیم آمده ایم تو را به فرزندی دانا بشارت دهیم» امام باقر علیه السلام فرمود و منظور از «غلام علیم» حضرت اسماعیل فرزند هاجر است

ص: 45

فَلَا تَكُن مِّنَ الْقَنِطِينَ﴾ (1)

قالَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام لِلرُّسُلِ: ﴿ فَمَا خَطْبُكُمْ أَيُّهَا الْمُرْسَلُونَ﴾ بَعْدَ اَلْبِشَارَهِ؟

﴿قَالُوا إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُجْرِمِينَ﴾ (2) قَوْمِ لُوطٍ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ لِنُنْذِرَهُمْ عَذَابَ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ،.

قال أبو جعفر علیه السلام: قال إبراهيم علیه السلام: ﴿ إِنَّ فِيهَا لُوطًا قَالُواْ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِيهَا لَنُنَخِيَنَّهُ، وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ ﴾ (3)، ﴿قَدَّرْنَا إِنَّهَا لَمِنَ الْغَبِرِينَ ﴾ (4).

فَلَمَّا عَذَّبَهُمْ اَللَّهُ أَرْسَلَ اَللَّهُ إِلَی إِبْرَاهِیمَ رُسُلاً یُبَشِّرُونَهُ بِإِسْحَاقَ وَ یُعَزُّونَهُ بِهَلاَکِ قَوْمِ لُوطٍ

و ذلك قوله: ﴿ وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ﴾ ، ﴿فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ﴾ ، يعني زكيّاً مشويّاً نضيحاً ﴿فَلَمَّا رَءَا أَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا لَا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَىٰ قَوْمِ لُوطٍ * وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ ﴾

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّمَا عَنَی سَارَهَ قَائِمَهً فَبَشَّرُوهَا بِإِسْحاقَ ﴿فَبَشَّرْنَهَا بِإِسْحَقَ وَ مِن وَرَاءِ إِسْحَقَ يَعْقُوبَ﴾ ، «فضحكت»، یَعْنِی فَعَجِبَتْ مِنْ قَوْلِهِمْ. (5)

ص: 46

پس ابراهیم علیه السلام به فرشتگان و رسولان خداوند گفت: «آیا مرا در این سنّ ،پیری به فرزند بشارت می دهید؟! نشانه این بشارت چیست؟ * گفتند: ما تو را به حقّ بشارت داده ایم پس هرگز از لطف خدا نا امید مباش، ابراهیم علیه السلام به رسولان خدا فرمود بعد از بشارتی که به من دادید «ای رسولان! برای چه بسوی من مبعوث شده اید؟»، «گفتند: ما به سوی گروهی مجرم و تبه کار فرستاده شده ایم» که آن ها قوم لوط می باشند آن ها افرادی فاسق هستند، ما آن ها را انذار و عظه می کنیم و (نیز ایشان را از عذاب) پروردگار می.ترسانیم

امام باقر علیه السلام افزود: حضرت ابراهیم علیه السلام به فرشتگان اظهار داشت: «در بین این ،قوم لوط می باشد فرشتگان گفت:ند ما به کسی که در بین آن ها هست آگاه تریم ما او و تمام اهل او را به غیر از همسرش نجات خواهیم داد»، «ما مقدّر کرده ایم که او (همسر لوط) با زشت کاران هلاک شود».

پس موقعی که خداوند آن ها را عذاب ،نمود فرشتگانی را نزد ابراهیم علیه السلام فرستاد تا او را به دنیا آمدن اسحاق بشارت دهند و نسبت به هلاکت قوم لوط تسلیت گویند و آن همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده «و به راستی که رسولان ما برای ابراهیم مژده آوردند و گفتند سلام (ابراهیم در جواب) گفت: سلام» و آنان به حالت ناشناس وارد شده بودند «پس لحظه ای بعد گوساله بریان شده ای را آورد» منظور (از بریان) تزکیه و ذبح شده و کباب و پخته شده بود، «پس چون دید که به آن دست دراز نمی کنند آنان را ناخوش داشت و در دل خود از آنان بیمناک شد گفتند: نترس ما برای (هلاکت) قوم لوط فرستاده شده ایم * (و در همین بین) همسرش که ایستاده بود خندید».

امام باقر علیه السلام افزود: منظور (همسرش) ساره بود که در حضور ایشان ایستاده ، «بود پس او را (به وسیله فرشته ها) به اسحاق و پس از ،اسحاق به یعقوب بشارت دادیم پس همسرش از گفتار و بشارت آنان شگفت زده شد و خندید.

ص: 47

1723 / [46] - وَ فِی رِوَایَهٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿ فَضَحِكَتْ ﴾، قَالَ: حَاضَتْ فَعَجِبَتْ مِنْ قَوْلِهِمْ وَ ﴿قَالَتْ يَوَيْلَتَى ءأَلِدُ وَأَنَا عَجُوزٌ وَ هَذَا بَعْلِى شَيْخًا إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عَجِيبٌ﴾ - إلى قوله : - ﴿ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ﴾، فَلَمَّا جَاءَتْ إِبْرَاهِیمَ اَلْبِشَارَهُ بِإِسْحَاقَ فَذَهَبَ عَنْهُ اَلرَّوْعُ، وَ أَقْبَلَ یُنَاجِی رَبَّهُ فِی قَوْمِ لُوطٍ وَ یَسْأَلُهُ کَشْفَ اَلْبَلاَءِ عَنْهُمْ، فَقَالَ اَللَّهُ: ﴿یا إِبْراهِیمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا إِنَّهُ قَدْ جاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ إِنَّهُمْ أَتَاهُمْ﴾ عَذَابِی بَعْدَ طُلُوعِ اَلشَّمْسِ مِنْ یَوْمِکَ مَحْتُوماً ﴿غَیْرَ مَرْدُودٍ ﴾ (1)

1724 / [47] - عَنْ أَبِی یَزِیدَ اَلْحَمَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿إِنَّ اَللَّهَ بَعَثَ أَرْبَعَهَ أَمْلاَکٍ بِإِهْلاَکِ قَوْمِ لُوطٍ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ کَرُّوبِیلَ،فَمَرُّوا بِإِبْرَاهِیمَ وَ هُمْ مُتَعَمِّمُونَ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ لَمْ یَعْرِفْهُمْ وَ رَأَی هَیْئَهً حَسَنَهً فَقَالَ لاَ یَخْدُمُ هَؤُلاَءِ إِلاَّ أَنَا بِنَفْسِی وَ کَانَ صَاحِبَ أَضْیَافٍ فَشَوَی لَهُمْ عِجْلاً سَمِیناً حَتَّی أَنْضَجَهُ ثُمَّ قَرَّبَهُ إِلَیْهِمْ. فَلَمَّا وَضَعَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ﴾ .

وَ رَأی ﴿أَیْدِیَهُمْ لا تَصِلُ إِلَیْهِ نَکِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَهً﴾ (2)، فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام حَسَرَ اَلْعِمَامَهَ عَنْ وَجْهِهِ فَعَرَفَهُ إِبْرَاهِیمُ فَقَالَ لَهُ أَنْتَ هُوَ قَالَ نَعَمْ وَ مَرَّتِ اِمْرَأَتُهُ سَارَهُ ﴿فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ﴾ (3)، قَالَتْ مَا قَالَ اَللَّهُ وَ أَجَابُوهَا بِمَا فِی اَلْکِتَابِ

فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام فِیمَا جِئْتُمْ قَالُوا فِی هَلاَکِ قَوْمِ لُوطٍ فَقَالَ لَهُمْ إِنْ کَانَ فِیهَا مِائَهٌ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَ تُهْلِکُونَهُمْ؟

ص: 48

46) - و در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمود:

منظور از «فَضَحِكَتْ» این است که خون حیض دید پس (از روی تعجّب) اظهار داشت: «ای بر من آیا من! زایمان می کنم با این که پیرزن شده ام و این هم شوهرم است که پیر مردی بزرگ می باشد همانا این مطلب چیز عجیبی است»- تا -«به درستی که خداوند ستودنی و بزرگوار است».

و هنگامی که به ابراهیم علیه السلام بشارت به دنیا آمدن اسحاق را دادند، وحشت و ترسی که داشت از بین رفت و شروع کرد درباره قوم لوط با خدای خود مناجات کند و درخواست نماید که عذاب را از آن ها بر طرف گرداند، که خداوند متعال فرمود: «ای ابراهیم! از این مطلب چشم پوشی کن به درستی که امر پروردگارت آمده است و بر ایشان عذاب وارد می شود و برگشتی در آن نیست»، عذاب من همین روزی که در آن بعد از طلوع خورشید حتماً واقع خواهد شد.

47)- از ابو یزید حمّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند متعال برای نابود کردن قوم لوط چهار فرشته را به نام های جبرئیل ،میکائیل اسرافیل و کروبیل علیهم السلام فرستاد آنان در حالی که داشتند بر حضرت ابراهیم علیه السلام گذر کردند و به او سلام نمودند و عمامه بر سر ابراهیم آنان را نشناخت ولی متوجه شد که نیکویی در چهره ایشان آشکار است لذا پیش خود چنین گفت: خدمت به ایشان را به غیر از من شایسته نیست.

و ابراهیم مهمان دوست بود پس گوساله فربهی را برای آنان بریان کرد تا پخته شد و آن را پیش روی ایشان قرار داد هنگامی که گوساله بریان شده را در برابر آنان گذاشت «دید که دست آنان به گوساله دراز نمی شود پس آنان را ناشناس تشخیص داد و هراسی از آنان در دلش افتاد». جبرئیل که چنین ،دید عمّامه اش را از سر و چهره خود برداشت و ابراهیم او را شناخت و گفت: آیا تو همان هستی؟

جبرئیل گفت آری در همین بین ساره همسر ابراهیم از پیش روی آنان گذشت «پس ، ما او را به آمدن اسحاق بشارت دادیم و به دنبال اسحاق نیز به یعقوب بشارتش دادیم»، پس ساره همان سخنی را که خدای عزّ و جلّ از او نقل کرده است گفت و آنان همان پاسخی را به وی دادند که در کتاب عزیز (قرآن) آمده است. ابراهیم علیه السلام به آنان هم گفت: برای چه آمده اید؟ فرشتگان پاسخ دادند برای نابود کردن قوم لوط آمده ایم ابراهیم به آنان گفت اگر در میان آن ها صد مؤمن یافت شود باز هم آن ها را نابود خواهید کرد؟

ص: 49

فقال له جبرئيل علیه السلام: لَا قَالَ فَإِنْ كَانُوا خَمْسِینَ؟

قَالَ لَا قَالَ فَإِنْ كَانُوا ثَلَاثِين؟

قَالَ لَا قَالَ فَإِنْ كَانُوا عِشْرِين؟

قَالَ لَا قَالَ فَإِنْ كَانُوا عَشَراً؟

قَالَ لَا قَالَ فَإِنْ كَانُوا خَمْسَة؟

قَالَ لَا قَالَ فَإِنْ كَانُوا وَاحِداً ؟

قَالَ لَا، ﴿قَالَ إِنَّ فِيهَا لُوطًا قَالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِيهَا لَنُنَجِّيَنَّهُ، وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَبِرِينَ﴾، ثمّ مضوا.

قال: و قَالَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ (1) لا أَعْلَمُ هَذَا اَلْقَوْلَ إِلاَّ وَ هُوَ یَسْتَبْقِیهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ تعالى: ﴿ يُجَدِلُنَا فِي قَوْمٍ لُوطٍ ﴾ (2)

1725 / [48] - عن عَبْدُ اَللَّهِ بْنِ أَبِی هِلَالٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : مِثْلَهُ.

وَ زَادَ فِیهِ: فَقَالَ کُلُوا فَقَالُوا: إِنَّا لاَ نَأْکُلُ حَتَّی تُخْبِرَنَا مَا ثَمَنُهُ؟

فَقَالَ: إِذَا أَکَلْتُمْ فَقُولُوا: بِاسْمِ اَللَّهِ، وَ إِذَا فَرَغْتُمْ فَقُولُوا: اَلْحَمْدُ لِلَّهِ،

قَالَ: فَالْتَفَتَ جَبْرَئِیلُ إِلَی أَصْحَابِهِ وَ کَانُوا أَرْبَعَهً رَئِیسُهُمْ جَبْرَئِیلُ.

فَقَالَ حَقُّ للهِ أَنْ یَتَّخِذَ هَذَا خَلِیلاً (3)

ص: 50

جبرئیل جواب داد: خیر ابراهیم گفت: اگر پنجاه نفر باشند، چه طور؟

جبرئیل جواب داد: خیر ابراهیم گفت: اگر سی نفر باشند، چه طور؟

جبرئیل جواب داد: خیر ابراهیم گفت اگر بیست نفر باشند، چه طور؟

جبرئیل جواب داد: خیر ابراهیم گفت اگر ده نفر باشند، چه طور؟

جبرئیل جواب داد: خیر ابراهیم گفت اگر پنج نفر باشند، چه طور؟

جبرئیل جواب داد: خیر ابراهیم گفت: اگر یک نفر باشد چه طور؟

جبرئیل جواب داد: خیر در این هنگام ابراهیم اظهار داشت: «لوط که در میان آن ها است» در جواب گفتند: «ما به کسی که در بین آن ها می باشد ،آگاهیم ما او و تمام اهل او را به غیر از ،همسرش نجات خواهیم داد ولی همسرش از هلاک شوندگان خواهد بود» سپس برخاستند و رفتند

و حسن بن علی (بن فضّال) گفته است: من برای این مطلب وجهی و دلیلی ،نمی بینم مگر آن که او از آنان درخواست مهلت می کرده همچنان که خداوند می فرماید: (ابراهیم) «با ما دربارۀ قوم لوط مجادله می نماید».

48) - از عبد الله بن ابی هلال از امام صادق علیه السلام مانند همان را روایت کرده و در ادامه افزوده است:

(امام صادق علیه السلام فرمود:) پس (ابراهیم علیه السلام) به آنان گفت: میل نمایید.

گفت:ند ما نمی خوریم مگر آن که بگویی که قیمت آن چه قدر است؟

گفت: هنگامی که مشغول خوردن گشتید بگویید: «بسم الله» و چون فارغ شدید بگویید: «الحمد لله».

پس جبرئیل علیه السلام به همراهان خود- که چهار نفر بودند و جبرئیل رئیس آنان بود - خطاب کرد و گفت حقّ است که خداوند این (شخص) را به عنوان خلیل خود برگزیند.

ص: 51

1726 / [49] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام [يقول:] ﴿جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ﴾ (1)؟

قال: مشوياً نضيحاً (2)

1727 / [50] - عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّهَ قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: أَوْحَی اَللَّهُ إِلَی إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ سَیُولَدُ لَکَ فَقَالَ لِسَارَهَ فَقَالَتْ: ﴿ ءأَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ﴾؟ (3)

فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهَا سَتَلِدُ وَ یُعَذَّبُ أَوْلاَدُهَا أَرْبَعَمِائَهِ سَنَهٍ بِرَدِّهَا اَلْکَلاَمَ عَلَیَّ.

قَالَ فَلَمَّا طَالَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ اَلْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَکَوْا إِلَی اَللَّهِ تَعَالَی أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی مُوسَی وَ هَارُونَ علیهما السلام یُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِینَ وَ مِائَهَ سَنَهٍ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ هَکَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اَللَّهُ عَنَّا فَأَمَّا إِذَا لَمْ تَکُونُوا فَإِنَّ اَلْأَمْرَ یَنْتَهِی إِلَی مُنْتَهَاهُ (4)

1728 / [51] - عَنْ أَبِی عُبَیْدَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ،

قَالَ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَرَّ بِقَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا وَ عَلَیْکُمُ اَلسَّلاَمُ وَ رَحْمَهُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لاَ تُجَاوِزُوا بِنَا مَا قَالَتِ اَلْأَنْبِیَاءُ لِأَبِینَا إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنَّمَا قَالُوا: ﴿رَحْمَهُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ اَلْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ﴾.

وَ رَوَی اَلْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ : مِثْلَهُ غَیْرَ أَنَّهُ قَالَ مَا قَالَتِ اَلْمَلاَئِکَهُ لِأَبِینَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ (5)

ص: 52

49)- از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «آورد گوساله ای حنیذ را»، سؤال کردم؟ فرمود کباب و پخته شده بود.

50) - از فضل بن ابی قرّه روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود خداوند به ابراهیم علیه السلام وحی نمود به زودی فرزندی برایت متولد می شود پس او این مطلب را به (همسرش) ساره ،گفت لذا (با حالت تعجّب) گفت: «آیا من با این پیری زایمان می کنم!؟»

خداوند متعال به او وحی فرستاد همسرت زایمان می کند و فرزندان او به مدت چهار صد سال (از اُمّت های خود) عذاب و سختی می بینند به خاطر آن که او کلام مرا بر من باز گردانید.

(امام صادق علیه السلام) فرمود: چون بر بنی اسرائیل ،عذاب طولانی و سخت شد به درگاه خداوند به مدت چهل روز شیون و گریه کردند تا آن که خداوند به موسی و هارون علیهما السلام و حی:نمود او آن ها را از (شرّ) فرعون نجات می دهد پس (به خاطر آن شیون ها و گریه ها) صد و هفتاد سال از عذاب آن ها کاسته شد.

(راوی) گوید و امام صادق علیه السلام افزود: شما (شیعیان نیز) همچنین هستید، اگر همان رفتار را انجام دهید خداوند بر ما (اهل بیت رسالت) گشایش ایجاد می کند (و شما در امنیت کامل خواهید بود) و گرنه برنامه تا آخر (به همین شیوه) باید سپری گردد.

51)- از ابو عُبیده روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام: فرمود به درستی که امام علی بن ابی طالب علیه السلام بر گروهی مرور کرد و به آنان سلام ،نمود آن ها در جواب گفت:ند سلام و رحمت و برکات و مغفرت و رضوان خداوند بر شما باد پس امام علی علیه السلام فرمود: بیش از آن چه که پیامبران الهی برای پدر ما ابراهیم علیه السلام ، گفته اند ،نگویید، آنان گفتند: «رحمت و برکات خداوند بر شما اهل بیت ارزانی ،باد که خداوند ستودنی و بزرگوار است».

و حسن بن محمّد مانند این حدیث را روایت کرده است ولی در آخر آن آورده که حضرت فرمود: آن چه که فرشته های الهی برای پدر ما ابراهیم علیه السلام گفته اند.

ص: 53

1729 / [52] - عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَعَلِيمٌ أَوَّهُ مُّنِيبٌ ﴾، قال: دَعَاء.

عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : مِثْلَهُ (1)

1730 / [53] - عنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَحَدِهِمَا عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ جَادَلَ فِی قَوْمِ لُوطٍ ، وَ قَالَ: ﴿إِنَّ فِیها لُوطاً قالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَنْ فِیها﴾ (2) فَزَادَهُ إِبْرَاهِیمُ، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: ﴿یا إِبْراهِیمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا إِنَّهُ قَدْ جاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ إِنَّهُمْ آتِیهِمْ عَذابٌ غَیْرُ مَرْدُودٍ﴾ (3)

قوله تعالى: ﴿وَ جَاءَهُ, قَوْمُهُ، يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَ مِن قَبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ قَالَ يَقَوْمِ هَؤُلَاءِ بَنَاتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِيَ أَلَيْسَ مِنكُمْ رَجُلٌ رَّشِيدٌ﴾ ﴿78﴾ قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقِّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ﴾ ﴿79﴾ قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ ءَاوِى إِلَىٰ رُكْنٍ شَدِيدٍ ﴿80 ﴾ قَالُواْ يَلُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعِ مِّنَ الَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلَّا امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ﴾ ﴿81﴾

ص: 54

52)- از عبد الرحمان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «به درستی که ابراهیم بردبار، رئوف و فرمان بردار است» فرمود: (منظور از آن) بسیار دعاکننده است.

از زراره و حُمران و محمّد بن مسلم از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام، مانند آن را روایت کرده است.

53)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرمودند: حضرت ابراهیم علیه السلام ما درباره قوم لوط (با فرشته های الهی) مجادله کرد و گفت: «در بین این قوم لوط می باشد! فرشتگان گفت:ند ما به کسی که در بین آن ها می باشد آگاهیم» و (چون او بر گفته خود اصرار داشت) جبرائیل علیه السلام گفت: «ای ابراهیم! از این گفتار دست بکش به درستی که دستور پروردگارت صادر شده است و عذاب بر آن ها وارد می شود که برگشتی هم ندارد».

فرمایش خداوند متعال: و قوم او شتابان نزدش آمدند و آنان پیش از این هم مرتکب کارهای زشت می شدند لوط گفت ای قوم من این ها دختران من (در اختیار شما) هستند و برای شما پاکیزه تر می باشند پس از خدا بترسید و مرا در برابر مهمانان من خجالت زده نکنید آیا مرد خردمندی در میان شما نیست؟ (78) گفت:ند تو خود می دانی که ما را به دختران تو نیازی نیست و نیز می دانی که ما چه می خواهیم (79) لوط گفت: ای کاش در برابر شما قدرتی می داشتم یا می توانستم به تکیه گاهی ،استوار پناه ببرم (80) (میهمانان) گفتند ای لوط ما رسولان پروردگار تو هستیم این افراد هرگز به تو دست نخواهند یافت و چون پاسی از شب ،بگذرد خانواده خود را بیرون ببر و هیچ یک از شما روی برنگرداند جز زن تو که به او نیز آن چه به آن ها می رسد خواهد رسید. همانا وعده گاه آن ها صبحگاه است آیا صبح نزدیک نیست؟ (81)

ص: 55

1731 / [54] - عَنْ أَبِی یَزِیدَ اَلْحَمَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی بَعَثَ أَرْبَعَهَ أَمْلاَکٍ فِی هَلاَکِ قَوْمِ لُوطٍ : جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ کَرُّوبِیلَ ، فَأَتَوْا لُوطاً وَ هُوَ فِی زِرَاعَهٍ قُرْبَ اَلْقَرْیَهِ، فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ هُمْ مُتَعَمِّمُونَ فَلَمَّا رَآهُمْ رَأَی لَهُمْ هَیْئَهً حَسَنَهً، عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ بِیضٌ وَ عَمَائِمُ بِیضٌ

فَقَالَ لَهُمُ: اَلْمَنْزِلَ فَقَالُوا نَعَمْ، فَتَقَدَّمَهُمْ وَ مَشَوْا خَلْفَهُ فَنَدِمَ عَلَی عَرْضِهِ اَلْمَنْزِلَ عَلَیْهِمْ، فَقَالَ: أَیَّ شَیْءٍ صَنَعْتُ آتِی بِهِمْ قَوْمِی وَ أَنَا أَعْرِفُهُمْ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّکُمْ: لَتَأْتُونَ شِرَاراً مِنْ خَلْقِ اَللَّهِ

فَقَالَ الله تعالی لجَبْرَئِیلُ علیه السلام : لاَ تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ حَتَّی یَشْهَدَ عَلَیْهِمْ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام: هَذِهِ وَاحِدَهٌ، ثُمَّ مَضَی سَاعَهً ثُمَّ اِلْتَفَتَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ: إِنَّکَ لَتَأْتُونَ شِرَاراً مِنْ خَلْقِ اَللَّهِ،

فَقَالَ جَبْرَئِیلُ هَذِهِ اِثْنَتَیْنِ ثُمَّ مَشَی فَلَمَّا بَلَغَ بَابَ اَلْمَدِینَهِ اِلْتَفَتَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ: إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ شِرَاراً مِنْ خَلْقِ اَللَّهِ، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ : هَذِهِ اَلثَّلاَثَهُ، ثُمَّ دَخَلَ وَ دَخَلُوا مَعَهُ حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَهُ، فَلَمَّا رَأَتْهُمُ اِمْرَأَتُهُ رَأَتْ هَیْئَهً حَسَنَهً فَصَعِدَتْ فَوْقَ اَلسَّطْحِ فَصَعِقَتْ فَلَمْ یَسْمَعُوا، فَدَخَّنَتْ فَلَمَّا رَأَوُا اَلدُّخَانَ أَقْبَلُوا یُهْرَعُونَ حَتَّی جَاءُوا إِلَی اَلْبَابِ

فَنَزَلَتِ اَلْمَرْأَهُ إِلَیْهِمْ فَقَالَتْ عِنْدَهُ قَوْمٌ مَا رَأَیْتُ قَوْماً قَطُّ أَحْسَنَ هَیْئَهً مِنْهُمْ، فَجَاءُوا إِلَی اَلْبَابِ لِیَدْخُلُوهَا

فَلَمَّا رَآهُمْ لُوطٌ علیه السلام قَامَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُمْ: یَا قَوْمِ ﴿فَاتَّقُوا اَللّهَ وَ لا تُخْزُونِ فِی ضَیْفِی أَ لَیْسَ مِنْکُمْ رَجُلٌ رَشِیدٌ ﴾ وَ قَالَ: ﴿هؤُلاءِ بَناتِی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ ﴾ فَدَعَاهُمْ إِلَی اَلْحَلاَلِ فَقَالُوا ﴿ما لَنا فِی بَناتِکَ مِنْ حَقٍّ وَ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ ما نُرِیدُ﴾ قَالَ لَهُمْ ﴿لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّهً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ﴾

قَالَ: فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ أَیُّ قُوَّهٍ لَهُ.

قَالَ: فَکَابَرُوهُ حَتَّی دَخَلُوا اَلْبَیْتَ فَصَاحَ بِهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام﴾.

ص: 56

54)- از ابو یزید حمار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند برای نابود کردن قوم لوط چهار فرشته به نام جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و کروبیل علیهم السلام ، فرستاد، پس آنان در حالی که عمّامه بر سر داشتند بر لوط علیه السلام وارد شدند و او در کشتزار خود - نزدیک روستا - مشغول کشاورزی بود.

فرشتگان با عمّامه ای که بر سر داشتند به او سلام دادند لوط که آنان را با آن وضع ،دید دعوت کرد تا به منزلش آیند و آنان دعوت او را پذیرفتند لوط جلو افتاد و آنان در پی او به راه افتادند لوط در بین راه از این که ایشان را به منزلش خوانده بود پشیمان شد و با خود گفت عجب کاری کردم اینان را به میان قوم خود می برم با این که آن ها را می شناسم به همین خاطر به ایشان گفت شما نزد بدترین خلق خدا می روید. و خداوند به جبرئیل (قبلاً) گفته بود در عذاب این مردم شتاب نکن تا لوط سه بار به بدی آن ها گواهی دهد پس در این هنگام جبرئیل گفت این یک بار سپس لوط به راه افتاد و اندکی از مسافت را که پیمودند دوباره به ایشان رو کرد و گفت همانا که شما به سوی بدترین مردم خدا می روید جبرئیل گفت: این دو بار لوط به راه افتاد و چون به دروازه شهر رسیدند گفت: به راستی شما به سوی بدترین خلق خدا روانه هستید. جبرئیل گفت: این هم سه بار.

سپس لوط وارد شهر شد و فرشتگان نیز به همراه او وارد شدند زن لوط که آن ها را زیبا یافت بر بام خانه اش رفت و فریاد زد ولی قوم لوط صدای او را نشنیدند، لذا بر بام دودی را بر افروخت و چون مردم دودها را دیدند به سمت خانه لوط دویدند تا به درب منزل او رسیدند در این هنگام زن لوط پایین آمد و گفت: نزد لوط مردمی هستند که هرگز از آن ها زیباتر ندیده ام.

مردم به سوی خانه آمدند تا وارد شوند هنگامی که لوط آن ها را دید به سوی آن ها رفت و گفت ای قوم! «قوای خدا را در پیش گیرید و مرا در پیش مهمانانم رسوا نکنید آیا در بین شما مردی خردمند یافت نمی شود؟» سپس فرمود: «اینان دختران من هستند که برای شما پاکیزه تر می باشند» و آن ها را به حلال و شرعی دعوت کرد (تا دفع شهوت کنند) ولی آن ها گفتند: «تو خودت می دانی که ما را بر دختران تو رغبتی نیست و تو می دانی که ما چه مقصودی داریم» در این موقع او اظهار داشت: «ای کاش من در برابر شما توانایی داشتم و یا از پشتوانه ای قوی و استوار برخوردار می بودم».

جبرئیل علیه السلام گفت ای کاش (لوط) می دانست اکنون چه نیرویی دارد. پس آن قوم بر درب خانه افزونی یافته و فشار آورده تا (به زور) وارد خانه شوند.

ص: 57

فَقَالَ: یَا لُوطُ دَعْهُمْ یَدْخُلُونَ، فَلَمَّا دَخَلُوا أَهْوَی جَبْرَئِیلُ بِإِصْبَعِهِ نَحْوَهُمْ فَذَهَبَتْ أَعْیُنُهُمْ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ﴾ (1)

ثُمَّ نَادَي جَبْرَئِيلُ: ﴿ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعِ مِنَ الَّيْلِ﴾ وَ قَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ إِنَّا بُعِثْنَا فِي إِهْلَاكِهِمْ

فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ عَجِّلْ فَقَالَ: ﴿إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ﴾ ؟ فَأَمَرَهُ فَتَحَمَّلَ وَ مَنْ مَعَهُ إِلاَّ اِمْرَأَتَهُ ثُمَّ اِقْتَلَعَهَا- یَعْنِی اَلْمَدِینَهَ - جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِجَنَاحِهِ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ ثُمَّ رَفَعَهَا حَتَّی سَمِعَ أَهْلُ اَلسَّمَاءِ اَلدُّنْیَا نُبَاحَ اَلْکِلاَبِ وَ صُرَاخَ اَلدُّیُوکِ ثُمَّ قَلَبَهَا وَ أَمْطَرَ عَلَیْهَا وَ عَلَی مَنْ حَوْلَ اَلْمَدِینَهِ حِجارَهً مِنْ سِجِّیلٍ (2)

1732 / [55] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام لَمَّا أَتَی لُوطاً علیه السلام فِی هَلاَکِ قَوْمِهِ وَ دَخَلُوا عَلَیْهِ ، وَ جَاءَهُ قَوْمُهُ یُهْرَعُونَ إِلَیْهِ قَالَ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی اَلْبَابِ، ثُمَّ نَاشَدَهُمْ، فَقَالَ: ﴿ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِيَ﴾ ، ﴿قَالُوا أَوَ لَمْ تَنْهَكَ عَن الْعَلَمِينَ﴾ (3)

ثُمَّ عَرَضَ عَلَیْهِمْ بَنَاتِهِ بِنِکَاحٍ، فَقَالُوا: ﴿ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقِّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ ﴾ . قَالَ: فَمَا مِنْکُمْ رَجُلٌ رَشِیدٌ.

قال: فَأَبَوْا، فَقَالَ: ﴿ لَوْ أَنَّ لِى بِكُمْ قُوَّةً أَوْ ءَاوِى إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ﴾.

قَالَ وَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ.

فَقَالَ: لَوْ یَعْلَمُ أَیُّ قُوَّهٍ لَهُ! ثُمَّ دَعَاهُ وَ أَتَاهُ، فَفَتَحُوا اَلْبَابَ وَ دَخَلُوا، فَأَشَارَ جَبْرَئِیلُ

ص: 58

پس جبرئیل فریادی زد و گفت ای لوط بگذار وارد شوند.

موقعی که وارد خانه شدند، جبرئیل انگشت خود را به سوی آن ها اشاره نمود و بینایی آن ها از بین رفت (و دیگر جایی و چیزی را نمی دیدند) و این همان فرمایش خدای عزوجل است که فرموده است: «پس چشمان آن ها را نابینا گردانیدیم». سپس جبرئیل فریادی برآورد و به لوط گفت: «ما رسولان پروردگار تو آن ها به (مهمانان) تو دست نمی یابند پس در قسمتی از شب به همراه خانواده ات (از شهر) بیرون برو» و جبرئیل به لوط اعلام کرد که ما برای هلاکت و نابودی آن ها آمده ایم پس لوط علیه السلام به جبرئیل گفت: شتاب کنید. هستیم

جبرئیل گفت: «وعده گاه آن ها صبحگاه می باشد، آیا صبح نزدیک نیست؟» سپس جبرئیل به او دستور داد تا خود و خانوادهاش - به غیر از همسرش- را بیرون ببرد آن گاه جبرئیل آن شهر را با دو بال خود از هفتمین طبقهٔ زمین برکند و آن قدر بالا برد که اهل آسمان دنیا بانگ سگان و خروسان آن ها را می شنیدند و از همان جا آن شهر را واژگون ساخت و بر آن ها و ساکنانی که در حومه آن شهر ،بودند، سنگ سجیل ببارید

55) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرمودند: هنگامی که جبرئیل (به همراه دیگر فرشته ها) برای هلاکت قوم لوط آمدند و بر او وارد شدند، قوم او شتابان به طرف منزلش هجوم آوردند پس لوط علیه السلام دست خود را بر درب خانه نهاد و آن ها را موعظه نمود و فرمود: «تقوای الهی داشته باشید و مرا در مقابل میهمانانم شرمنده نکنید» «گفتند: و آیا ما تو را از جهانیان باز نداشتیم» پس دختران خود را بر آن ها عرضه کرد (که از راه حلال و مشروع از آنان استفاده کنند) ولی نپذیرفتند و گفت:ند: «ما با دخترهای تو کاری نداریم و تو خودت می دانی که چه می خواهیم» گفت: آیا در بین شما مردی رشید (و غیرتمند) وجود ندارد؟

(امام علیه السلام) فرمود: آن ها باز نگشتند (و بر خواسته خویش اصرار ورزیدند) لوط علیه السلام اظهار داشت: «ای کلش در برابر شما قدرتی می داشتم یا می توانستم به تکیه گاهی محکم و استوار پناه برم» و جبرئیل آن ها را نگریست و گفت: اگر او می دانست که چه نیروهایی در کنارش هستند آنان را می خواند و ایشان نیز اجابتش می کردند

ص: 59

بِیَدِهِ فَرَجَعُوا عُمْیَانَ یَلْمَسُونَ اَلْجُدْرَانَ بِأَیْدِیهِمْ، یُعَاهِدُونَ اَللَّهَ لَئِنْ أَصْبَحْنَا لاَ نَسْتَبْقِی أَحَداً مِنْ آلِ لُوطٍ.

الَ: فَلَمَّا قَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : ﴿إِنّا رُسُلُ رَبِّکَ﴾ قَالَ لَهُ لُوطٌ یَا جَبْرَئِیلُ عَجِّلْ، قَالَ: نَعَمْ، ثُمَّ قَالَ: یَا جَبْرَئِیلُ! عَجِّلْ .

قَالَ: اَلصُّبْحُ مَوْعِدُهُمْ ﴿أَ لَیْسَ اَلصُّبْحُ بِقَرِیبٍ﴾ ثُمَّ قَالَ جَبْرَئِیلُ : یَا لُوطُ اُخْرُجْ مِنْهَا أَنْتَ وَ وُلْدُکَ حَتَّی تَبْلُغَ مَوْضِعَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّ حُمُرَاتِی حُمُرَاتٌ ضِعَافٌ قَالَ: اِرْتَحِلْ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَارْتَحَلَ حَتَّی إِذَا کَانَ اَلسَّحَرُ نَزَلَ إِلَیْهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَدْخَلَ جَنَاحَهُ تَحْتَهَا، حَتَّی إِذَا اِسْتَقَلَّتْ قَلَبَهَا عَلَیْهِمْ، وَ رَمَی جَبْرَئِیلُ علیهالسلام اَلْمَدِینَهَ بِحِجَارَهٍ مِنْ سِجِّیلٍ، وَ سَمِعَتْ اِمْرَأَهُ لُوطٍ اَلْهَدَّهَ فَهَلَکَتْ مِنْهَا. قَالَ: ﴿هؤُلاءِ بَناتِی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ﴾

قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام: عَرَضَ عَلَیْهِمُ اَلتَّزْوِیجَ. (1)

1733 / [56] - عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ عَاوِى إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ ﴾ قَالَ: قُوَّهَ اَلْقَائِمِ وَ اَلرُّکْنُ اَلشَّدِیدُ اَلثَّلاَثُمِائَهِ وَ ثَلاَثَهَ عَشَرَ أَصْحَابُهُ. (2)

1734 / [ 57] - عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ إِتْیَانِ اَلرَّجُلِ اَلْمَرْأَهَ مِنْ خَلْفِهَا؟

ص: 60

در نهایت آن ها در را گشودند و داخل شدند و جبرئیل با دست خود به آن ها اشاره ای نمود و همگی نابینا شدند، به ناچار دست به دیوار می کشیدند تا راه نجاتی پیدا کنند و با خداوند عهد می کردند اگر صبح شود یک نفر از خاندان لوط را باقی نخواهیم گذاشت.

(امام علیه السلام) فرمود: پس موقعی که جبرئیل علیه السلام گفت: «ما رسولان و فرستادگان پروردگار تو هستیم» لوط اظهار داشت ای جبرئیل! (در عذاب آن ها) شتاب کن گفت: بله سپس دوباره لوط فرمود عجله کن.

جبرئیل گفت: وعده گاه آن ها صبحگاهان می باشد، «آیا صبح نزدیک نیست؟» جبرئیل گفت ای !لوط تو با فرزندانت از شهر بیرون روید تا به فلان محل برسید، نوح گفت: حُمره ها (بادهای سرخ) و عذاب های آتشین ما چندین برابر است سریع حرکت کن و از این جا برو؛ پس لوط حرکت کرد و رفت.

چون وقت سحر شد جبرئیل علیه السلام بر شهر فرود آمد و بال خود را زیر آن محل قرار داد و بالا ،برد سپس آن را بر اهالیش واژگون کرد و آن جا را به وسیله سنگ های ،سجیل سنگ باران نمود.

و هنگامی که همسر لوط صدای لرزش و غرش را شنید به هلاکت رسید و نوح گفته بود: این دختران من برای شما پاکیزه ترند امام صادق علیه السلام فرمود: او به آنان پیشنهاد ازدواج داده بود.

56)- از صالح بن سعد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام منظور از فرمایش خداوند متعال: «ای کاش در برابر شما دارای قدرت بودم یا به نیروی شدیدی پناه می بردم» نیرو و توان حضرت قائم علیه السلام می باشد و منظور از «رکن ،شدید» 313 نفر اصحاب آن حضرت هستند.

57) - از حسین بن على بن يقطين روايت کرده است که گفت:

از امام کاظم علیه السلام در مورد استفاده و استمتاع مرد با زن از پشت سؤال کردم؟

ص: 61

قَالَ أَحَلَّتْهَا آیَهٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ قَوْلُ لُوطٍ علیه السلام : ﴿هَؤُلَاءِ بَنَاتِى هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ﴾ وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّهُمْ لَیْسَ اَلْفَرْجَ یُرِیدُونَ (1)

1735 [58]- عَنْ أَبِی حَمْزَهَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ::

أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ سَأَلَ جَبْرَئِیلَ علیه السلام: کَیْفَ کَانَ مَهْلِکُ قَوْمِ لُوطٍ؟

فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ، إِنَّ قَوْمَ لُوطٍ کَانُوا أَهْلَ قَرْیَهٍ لاَ یَتَنَظَّفُونَ مِنَ اَلْغَائِطِ ، وَ لاَ یَتَطَهَّرُونَ مِنَ اَلْجَنَابَهِ، بُخَلاَءَ أَشِحَّاءَ عَلَی اَلطَّعَامِ، وَ إِنَّ لُوطاً لَبِثَ فِیهِمْ ثَلاَثِینَ سَنَهً، وَ إِنَّمَا کَانَ نَازِلاً عَلَیْهِمْ وَ لَمْ یَکُنْ مِنْهُمْ، وَ لاَ عَشِیرَهَ لَهُ فِیهِمْ وَ لاَ قَوْمَ، وَ إِنَّهُ دَعَاهُمْ إِلَی اَلْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ اِتِّبَاعِهِ، وَ کَانَ یَنْهَاهُمْ عَنِ اَلْفَوَاحِشِ، وَ یَحُثُّهُمْ عَلَی طَاعَهِ اَللَّهِ فَلَمْ یُجِیبُوهُ، وَ لَمْ یَتَّبِعُوهُ. وَ إِنَّ اَللَّهَ لَمَّا هَمَّ بِعَذَابِهِمْ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رُسُلاً مُنْذِرِینَ عُذْراً وَ نُذْراً، فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ أَمْرِهِ بَعَثَ اَللَّهُ إِلَیْهِمْ مَلاَئِکَهً لِیُخْرِجُوا مَنْ کَانَ فِی قَرْیَتِهِمْ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ.

فَمَا وَجَدُوا فِیهَا غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ فَأَخْرَجُوهُمْ مِنْهَا، وَ قَالُوا لِلُوطٍ علیه السلام: فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ فِی هَذِهِ اَللَّیْلَهِ ﴿بِقِطْعٍ مِنَ اَللَّیْلِ وَ اِتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ وَ لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ وَ اُمْضُوا حَیْثُ تُؤْمَرُونَ﴾ (2)

قَالَ: فَلَمَّا اِنْتَصَفَ اَللَّیْلُ سَارَ لُوطٌ علیه السلام بِبَنَاتِهِ، وَ تَوَلَّتِ اِمْرَأَتُهُ مُدْبِرَهً فَانْطَلَقَتْ إِلَی قَوْمِهَا تَسْعَی بِلُوطٍ ، وَ تُخْبِرُهُمْ أَنَّ لُوطاً قَدْ سَارَ بِبَنَاتِهِ. وَ إِنِّی نُودِیتُ مِنْ تِلْقَاءِ اَلْعَرْشِ لَمَّا طَلَعَ اَلْفَجْرُ: یَا جَبْرَئِیلُ، حَقَّ اَلْقَوْلُ مِنَ اَللَّهِ بِحَتْمِ عَذَابِ قَوْمِ لُوطٍ

ص: 62

فرمود: یک آیه در کتاب خداوند – از قول لوط علیه السلام- هست که آن را حلال نموده و آن آیه این است: «این ها دختران من هستند که این ها برای شما پاک تر می باشند» و حضرت لوط می دانست که آن ها استمتاع از طریق عورت و فرج را نمی خواهند.

58)- از ابو حمزه روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله از جبرئیل پرسید: هلاکت قوم لوط به چه کیفیتی بود؟

جبرئيل علیه السلام عرض کرد ای محمّد قوم لوط از قریه ای بودند که آن ها مخرج غایط خود را تمیز نمی کردند و نیز غسل جنابت انجام نمی دادند، آن ها افرادی بخیل و حریص بر طعام بودند و لوط سی سال در بین آن ها بود و او بر آن ها وارد شد ولی از آن ها ،نبود عشیره و خویشاوندی در بین آن ها نداشت و پیوسته ایشان را به خدا و ایمان به او و پیروی از احکام و دستوراتش دعوت می کرد و از انجام کارهای فحشا و ناشایست بازشان می داشت و آن ها را بر طاعت خدا وادار می کرد ولی آنان او را اجابت نمی کردند و از (حق تعالی) اطاعت نمی نمودند.

و هنگامی که خداوند خواست آن ها را عذاب ،کند رسولانی را - که حجّت و بیم دهنده بودند - فرستاد تا آن ها را از کردار قبیح و زشتی که مرتکب می شدند، بازشان دارند ولی آن ها همچنان به سرکشی و طغیان خود ادامه دادند و چون آن قوم امر و فرمان پروردگار را اطاعت نکرده و سرپیچی می نمودند، خداوند فرشتگانی را به سوی آن قوم فرستاد تا مؤمنین را از قریه آن ها بیرون کنند.

پس آنان غیر از یک خانواده از مسلمین و مؤمنین کسی دیگر در میان آن ها ،نیافتند لذا ،فرشتگان آن خانواده را بیرون برده و فرشتگان به لوط عرضه داشتند در دل شب با اهل خود از این قریه خارج شو «در مقداری از شب حرکت کنید و دنبالشان بروید و کسی از شما برنگردد و به همان مقصدی که مأمور به آن جا شده اید بروید». چون نیمه شب فرا رسید لوط به همراه دختران خود حرکت کرد ولی همسرش برگشت و به خویشاوندانش خبر داد که لوط دخترانش را از قریه خارج کرده است.

ص: 63

اَلْیَوْمَ فَاهْبِطْ إِلَی قَرْیَهِ قَوْمِ لُوطٍ وَ مَا حَوَتْ، فَاقْلَعْهَا مِنْ تَحْتِ سَبْعِ أَرَضِینَ ثُمَّ اعْرُجْ بِهَا إِلَی اَلسَّمَاءِ فَأَوْقِفْهَا حَتَّی یَأْتِیکَ أَمْرُ اَلْجَبَّارِ ثُمَّ قَلِّبْهَا وَ دَعْ مِنْهَا آیَهً بَیِّنَهً- مَنْزِلَ لُوطٍ- عِبْرَهً لِلسَّیَّارَهِ

فَهَبَطْتُ عَلَی أَهْلِ اَلْقَرْیَهِ اَلظَّالِمِینَ فَضَرَبْتُ بِجَنَاحِیَ اَلْأَیْمَنِ عَلَی مَا حَوَی عَلَیْهِ شَرْقُهَا، وَ ضَرَبْتُ بِجَنَاحِیَ اَلْأَیْسَرِ عَلَی مَا حَوَی غَرْبُهَا، فَاقْتَلَعْتُهَا یَا مُحَمَّدُ مِنْ تَحْتِ سَبْعِ أَرَضِینَ إِلاَّ مَنْزِلَ لُوطٍ آیَهً لِلسَّیَّارَهْ، ثُمَّ عَرَجْتُ بِهَا فِی جَوَافِی جَنَاحَیَّ إِلَی اَلسَّمَاءِ حَتَّی أَوْقَفْتُهَا حَیْثُ یَسْمَعُ أَهْلُ اَلسَّمَاءِ زُقَاءَ دُیُوکِهَا وَ نُبَاحَ کِلاَبِهَا فَلَمَّا أَنْ طَلَعَتِ اَلشَّمْسُ نُودِیتُ مِنْ تِلْقَاءِ اَلْعَرْشِ: یَا جَبْرَئِیلُ اِقْلِبِ اَلْقَرْیَهَ عَلَی اَلْقَوْمِ اَلْمُجْرِمِینَ، فَقَلَبْتُهَا عَلَیْهِمْ حَتَّی صَارَ أَسْفَلُهَا أَعْلاَهَا، وَ أَمْطَرَ اَللَّهِ عَلَیْهِمْ ِجارَهً مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ مُسَوَّمَهً عِنْدَ رَبِّکَ وَ ما هِیَ یَا مُحَمَّدُ مِنَ اَلظّالِمِینَ مِنْ أُمَّتِکَ بِبَعِیدٍ

قَالَ: فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ: یَا جَبْرَئِیلُ وَ أَیْنَ کَانَتْ قَرْیَتُهُمْ مِنْ اَلْبِلاَدِ؟

قَالَ: کَانَ مَوْضِعُ قَرْیَتِهِمْ إِذْ ذَلِکَ فِی مَوْضِعِ اَلْحِیرَهِ ، وَ بُحَیْرَهِ اَلطَّبَرِیَّهِ اَلْیَوْمَ، وَ فِی نَوَاحِی اَلشَّامِ ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : یَا جَبْرَائِیلُ أَ رَأَیْتَ حَیْثُ قَلَبْتَهَا عَلَیْهِمْ فِی أَیِّ مَوْضِعِ اَلْأَرْضِ وَقَعَتِ اَلْقَرْیَهُ وَ أَهْلُهَا؟

فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ! وَقَعَتْ فِیمَا بَیْنَ اَلشَّامِ إِلَی مِصْرَ فَصَارَتْ تِلاَلاً [تُلُولاً] فِی اَلْبَحْرِ (1)

1736 / [59] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ : ﴿إنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعِ مِنَ اليْل - مظلماً - ﴾، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هَکَذَا قِرَاءَهُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ (2)

ص: 64

(سپس جبرئیل علیه السلام افزود:) موقعی که صبح دمید از بالای عرش به من ندا رسید ای جبرئیل امروز عذاب قوم لوط از طرف خداوند حتمی شد پس به نزد قوم لوط وارد شو و قریه ایشان و اطراف آن را از زیر هفت طبقه زمین ریشه کن نما و آن را به آسمان بالا ببر سپس آن را نگه دار تا امر خالق جبّار فرا رسد و به تو فرمان دهد تا آن را واژگون ،گردانی ولی باید منزل لوط را از جا نکنی و به منظور عبرت برای عبور کنندگان بر جای خود (سالم) گذاری.

پس من بر زمین فرود آمدم و خود را به قریه ستمگران رسانده، سپس بال راستم را بر اطراف شرقی آن قریه زده و بعد بال چپ خود را بر مغرب آن زدم و شهر را با اطرافش از ریشه کندم و فقط منزل لوط را برای عبرت عابرین بر جای خود گذاردم پس - ای محمّد - آن شهر را به پشت بال هایم نگه داشته به حدی که اهل آسمان بانگ خروس ها و زوزه سگ های شهر را می شنیدند و هنگام طلوع آفتاب در بامداد از عرش به من ندا :رسید ای جبرئیل شهر را بر اهل معصیت کار ،آن واژگون گردان پس شهر را به طوری واژگون کردم که زیر آن بالا و بالای آن زیر قرار گرفت و بعد از آن خداوند بر آن ها سنگ های بلا که به امر خدا نشان دار و معین ،بود بر سر آن ها بارید البته ای محمّد این گونه بلا و هلاکت نیز از ستمگران امت تو دور نخواهد بود.

(امام باقر علیه السلام) افزود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرئیل! قریۀ آن ها از کدام بلاد و نواحی بود؟ جبرئیل عرض کرد جای قریه آن ها در مکانی از بحیره بود و امروزه به آن طبریه گفته می شود و آن در نواحی شام قرار داشت.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرئیل موقعی که شهر را بر ایشان واژگون نمودی در کدام نقطه زمین با اهلش پایین آمد؟ عرض کرد: ای محمّد! بین دریای شام و سرزمین مصر افتاد و در درون دریا غرق گردید

59)- از علی بن ابی حمزه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «همانا ما رسولان پروردگار تو هستیم آن ها به تو دست پیدا نمی کنند پس در ساعتی از شب - در حال تاریکی - با خانواده ات بیرون برو» فرمود: قرائت امیر المؤمنین علیه السلام چنین می باشد (که کلمۀ «مُظْلِمًا»، برای توضیح ،آمده که در مقداری از شب تاریک واقع شده است).

ص: 65

قوله تعالى: ﴿فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَلِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ ﴿82﴾ مُّسَوَّمَةٌ عِندَ رَبِّكَ وَ مَا هِيَ مِنَ الظَّلِمِينَ بَعِيدٍ ﴿ 83 ﴾ وَ إلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شعَيْبًا قَالَ يَنقَوْم اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهِ غَيْرُهُ، وَلَا تَنقُصُوا الْمِكْيَالَ وَ الْمِيزَانَ إِنّى أَرَدْكُم بِخَيْرٍ وَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ مُحِيطٍ﴾ ﴿84﴾

1737 / [60] - عَنْ مَیْمُونٍ اَللَّبَّانِ قَالَ:

کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَرَأَ عِنْدَهُ آیَاتٍ مِنْ هُودٍ فَلَمَّا، بَلغ: ﴿ وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيل مَّنضُودٍ * مُسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ وَ مَا هِيَ مِنَ الظَّلِمِينَ بِبَعِيدٍ ﴾ ، فَقَالَ : مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَی اللِّوَاطِ ، لَمْ یَمُتْ حَتّی یَرْمِیَهُ اللّهُ بِحَجَرٍ مِنْ تِلْکَ الْحِجَارَةِ ، تَکُونُ فِیهِ مَنِیَّتُهُ، وَ لاَ یَرَاهُ أَحَدٌ﴾ (1)

1738 / [61] - عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ (2)، عن أبيه علیهما السلام، قال :

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عَمِلَ قَوْمُ لُوطٍ مَا عَمِلُوا، بَکَتِ اَلْأَرْضُ إِلَی رَبِّهَا حَتَّی بَلَغَتْ دُمُوعُهَا إِلَی اَلسَّمَاءِ، وَ بَکَتِ اَلسَّمَاءُ حَتَّی بَلَغَتْ دُمُوعُهَا اَلْعَرْشَ، فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ أَنِ اِحْصِبِیهِمْ وَ أَوْحَی إِلَی اَلْأَرْضِ أَنِ اِخْسِفِی بِهِمْ. (3)

ص: 66

فرمایش خداوند متعال پس هنگامی که فرمان ما ،فرارسید آن جا را زیر و زبر کردیم و بر آن ،شهر بارانی از سنگ هایی از سجیل پی در پی فرو باریدیم (82) که بر آن ها نشانی نزد پروردگارت بود و چنین عذابی از ستمکاران دور نیست (83) و به سوی (اهالی شهر) ،مدین برادرشان شعیب را فرستادیم او گفت ای قوم من خدای یکتا را بپرستید که شما را هیچ خدایی جز او نیست و در پیمانه و ترازو نقصان نگذارید، اینک شما را در نعمت می بینم و از آن روزی که عذابش شما را فراگیرد بیمناک هستم (84)

60)- از میمون لبان روایت کرده است که گفت:

در محضر امام صادق علیه السلام بودم که (شخصی) تعدادی از آیات سوره «هود» را قرائت کرد پس موقعی که رسید به «و بر آن ها سنگ هایی از سجیل پی در پی باراندیم * که در پیشگاه پروردگارت علامت گذاری شده بود و چنین عذابی از ستمگران دور نیست» حضرت فرمود:

کسی که اصرار بر انجام لواط داشته باشد نمی میرد مگر آن که خداوند سنگی از آن سنگ هایی که بر قوم لوط فرود آورد بر او نیز فرود می آورد که مرگ و هلاکت او به وسیله آن (سنگ) می باشد ولی کسی آن (سنگ) را نمی بیند.

61) - از سکونی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرموده است: بعد از آن که قوم لوط آن اعمال (ناشایست) را مرتکب شدند زمین به درگاه خداوند ،گریست به طوری که اشک (و ناله) آن به آسمان رسید و آسمان نیز گریان شد تا جایی که اشک (و ناله) آن به عرش رسید.

پس خداوند به آسمان وحی نمود بر آن ها سنگ ببار و به زمین وحی نمود: آن ها را در خود فرو ببر

ص: 67

1739 / [62] - عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ في قول الله تعالى: ﴿إِنّى أَرَنكُم بِخَيْرِ﴾ ، قَالَ: کَانَ سِعْرُهُمْ رَخِیصاً (1)

قوله تعالى: ﴿وَ يَقَوْم اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَمِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَ مَنْ هُوَ كَذِبٌ وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾ ﴿93﴾

1740 / [63] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنِ اِنْتِظَارِ اَلْفَرَجِ؟

فَقَالَ: أَ وَ لَیْسَ تَعْلَمُ أَنَّ اِنْتِظَارَ اَلْفَرَجِ مِنَ اَلْفَرَجِ؟ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ: ﴿وَ اِرْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ﴾ (2)

قوله تعالى: ﴿ ذَلِكَ مِنْ أَنبَاءِ الْقُرَى نَقُصُّهُ، عَلَيْكَ مِنْهَا فَابِمٌ وَ حَصِيدٌ﴾ ﴿100﴾

1741 / [64] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قرأ: ﴿ فَمِنْهَا قَائِماً وَ حَصِیداً﴾ بِالنَّصْبِ، ثُمَّ قَالَ: یَا أَبَا مُحَمَّدٍ ، لاَ یَکُونُ حَصِیداً إِلاَّ بِالْحَدِیدِ (3)

1742 / [65] - و في رواية أخرى: فمِنْهَا قَائِمٌ وَ حَصِیدٌ، أيكون الحصيد إلّا بالحديد ؟ (4)

ص: 68

62)- از احمد بن محمّد بن عیسی به نقل بعضی از اصحاب ،ما روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «من شما را در خیر و خوبی می بینم» فرمود: قیمت (اجناس) آن ها رخیص و ارزان بود

فرمایش خداوند متعال: و ای قوم من! شما همچنان که هستید به کار خویش مشغول ،باشید من هم به کار خویش مشغول می شوم بزودی خواهید دانست که آن عذاب خوارکننده بر چه کسانی فرود می آید و چه کسی دروغگو می باشد و منتظر بمانید من نیز با شما منتظر می مانم (93)

63) - از محمّد بن فُضَیل روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام درباره انتظار فرج سؤال کردم؟

فرمود: آیا نمی دانی که خود انتظار فرج و گشایش نوعی گشایش (در رفع ناراحتی های فکری اجتماعی و ...) می باشد؟ سپس :افزود به درستی که خداوند متعال می فرماید: «و منتظر بمانید که من هم با شما منتظر می مانم».

فرمایش خداوند متعال: آن از اخبار (جریانات) قریه ها و آبادی هایی است که آن ها را برای (امّت) تو داستان سرایی می کنیم برخی از آن ها پا بر جا و برخی درو (و نابود) شده است (100)

64) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام این آیه شریفه را این چنین «فمنها قائِماً وحصيداً» قرائت نمود، (با افزودن حرف «ف» بر سر «منها» و منصوب خواندن) کلمه قائم و حصید، نه ،مرفوع گرچه مشهور مرفوع خوانده اند و سپس فرمود:: ای ابا محمّد! درو و ،برداشت صورت نگیرد مگر به وسیله آهن.

65)- و در روایتی دیگر آمده است: «فمنها قائِمٌ وحصيدٌ» (فقط حرف «ف» بر سر «منها» افزوده گشته یعنی) مگر درو کردن بدون آهن آلات امکان پذیر است؟

ص: 69

قوله تعالى: ﴿إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةٌ لِمَنْ خَافَ عَذَابَ الْآخِرَةِ ذَلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لهُ النَّاسُ وَذَلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ ﴿103﴾ وَ مَا خِرُهُ إِلَّا لِأَجَلٍ مَّعْدُودٍ ﴿104﴾ يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ، فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ ﴿105﴾ فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُواْ فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَ شَهِيقٌ ﴿106﴾ خَلِدِينَ فِيهَا مَادَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِمَا يُريدُ﴾ ﴿ 107﴾

1743 / [66] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَحَدِهِمَا عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ، قَالَ: فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ذَلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وَ ذَلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ ﴾ : فَذَلِکَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ وَ هُوَ اَلْیَوْمُ اَلْمَوْعُودُ (1)

1744 / [67] - عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ:

قَصَّ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قِصَصَ أَهْلِ اَلْمِیثَاقِ مِنْ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ وَ أَهْلِ اَلنَّارِ فَقَالَ فِی صِفَاتِ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ فَمِنْهُمْ مَنْ لَقِیَ اَللَّهَ شُهَدَاءَ لِرُسُلِهِ ثُمَّ مَنْ فِی صِفَتِهِمْ حَتَّی بَلَغَ مِنْ قَوْلِهِ ثُمَّ جَاءَ اَلاِسْتِثْنَاءُ مِنَ اَللَّهِ فِی اَلْفَرِیقَیْنِ جَمِیعاً فَقَالَ اَلْجَاهِلُ بِعِلْمِ اَلتَّفْسِیرِ إِنَّ هَذَا اَلاِسْتِثْنَاءَ مِنَ اَللَّهِ إِنَّمَا هُوَ لِمَنْ دَخَلَ اَلْجَنَّهَ وَ اَلنَّارَ وَ ذَلِکَ أَنَّ اَلْفَرِیقَیْنِ جَمِیعاً یَخْرُجَانِ مِنْهُمَا فَیَبْقَیَانِ فَلَیْسَ فِیهِمَا أَحَدٌ وَ کَذَبُوا بَلْ إِنَّمَا عَنَی بِالاِسْتِثْنَاءِ أَنَّ وُلْدَ آدَمَ کُلَّهُمْ وَ وُلْدَ اَلْجَانِّ مَعَهُمْ عَلَی اَلْأَرْضِ وَ اَلسَّمَاوَاتُ یُظِلُّهُمْ فَهُوَ یَنْقُلُ اَلْمُؤْمِنِینَ حَتَّی یُخْرِجَهُمْ إِلَی وَلاَیَهِ اَلشَّیَاطِینِ وَ هِیَ اَلنَّارُ فَذَلِکَ اَلَّذِی عَنَی اَللَّهُ فِی أَهْلِ اَلْجَنَّهِ وَ أَهْلِ اَلنَّارِ ﴿ما دامَتِ اَلسَّماواتُ وَ اَلْأَرْضُ﴾ یَقُولُ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیْسَ

ص: 70

فرمایش خداوند متعال: به درستی که در آن نوع عذاب ها برای کسانی که از عذاب آخرت بیمناک ،هستند عبرتی است آن روزی است که در آن مردم گرد آورده می شوند و آن روز همان روزی است که مردم را در آن احضار می کنند. (103) و ما آن را به تأخیر نمی اندازیم مگر برای مدت زمانی معلوم (104) روزی که چون بیاید هیچ کسی جز به فرمان او سخن نگوید و مردمان بعضی بدبخت و بعضی نیکبخت باشند (105) اما بدبختان در آتش خواهند بود و مردمان را در آن جا ناله و خروشی سخت دارند (106) تا آسمان ها و زمین باقی هستند در آن جا جاودانه بمانند مگر آن چه را که پروردگارت بخواهد؛ (107)

66)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام درباره فرمایش خدای عزّ و جلّ: «آن روزی است که در آن همۀ مردم جمع می شوند و آن همان روز مشهود است» فرمود: آن ،روز روز قیامت می باشد و آن همان روزی است (که وعده داده شده)است که فرا خواهد رسید.

67)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام ضمن بیان داستان های اهل میثاق از دوزخیان و بهشتیان، درباره صفات و ویژگی های اهل بهشت فرمود برخی از آنان کسانی هستند که خداوند را در حالتی ملاقات می کنند که بر (حقّانیت) رسولانش گواهی می دهند- سپس پیرامون او صاف ایشان مطالبی را بیان نمود تا رسید به جایی که فرمود:- سپس از طرف خداوند استثنایی درباره هر دو دسته (دوزخیان و بهشتیان) وارد شده پس جاهل نسبت به تفسیر قرآن :گوید این استثنا از طرف خداوند برای کسانی است که وارد بهشت و دوزخ شده اند به دلیل این که هر دو گروه از آن (بهشت و دوزخ) خارج خواهند شد، در نتیجه آن دو محل خالی می شوند و کسی در آن ها نمی ماند این افراد (نادان) دروغ می گویند بلکه منظور این است که تمامی افراد بنی آدم و جنّیان، همگی بر روی زمین هستند و آسمان بر آن ها سایه می افکند؛ پس همین حالت (ماندن روی زمین)، مؤمنین را (در اثر ارتکاب معصیت) به ولایت

ص: 71

بِمُخْرِجٍ أَهْلَ اَلْجَنَّهِ مِنْهَا أَبَداً وَ لاَ کُلَّ أَهْلِ اَلنَّارِ مِنْهَا أَبَداً، وَ کَیْفَ یَکُونُ ذَلِکَ وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ : ﴿ مَّكِثِينَ فِيهِ أَبَدًا ﴾ (1) لَیْسَ فِیهِمَا اِسْتِثْنَاءٌ.

وَ کَذَلِکَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَنْ دَخَلَ فِی وَلاَیَهِ آلِ مُحَمَّدِ (علیهم السلام)دَخَلَ اَلْجَنَّهَ ، وَ مَنْ دَخَلَ فِی وَلاَیَهِ عَدُوِّهِمْ دَخَلَ اَلنَّارَ ، وَ هَذَا اَلَّذِی عَنَی اَللَّهُ مِنَ اَلاِسْتِثْنَاءِ فِی اَلْخُرُوجِ مِنَ اَلْجَنَّهِ وَ اَلنَّارِ وَ اَلدُّخُولِ (2)

قوله تعالى: ﴿وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُواْ فَفِي الْجَنَّةِ خَلِدِينَ فِيهَا مَادَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ عَطَاءٌ غَيْرَ مَجْذُوذٍ﴾ ﴿108﴾

1745 / [68]- عَنْ زُرَارَهَ ، قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : عن قَوْلِ اَللَّهِ تعالی: ﴿وَ أَمَّا اَلَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی اَلْجَنَّهِ﴾- إِلَی آخِرِ اَلْآیَتَیْنِ- ؟

قال: هَاتَانِ اَلْآیَتَانِ فِی غَیْرِ أَهْلِ اَلْخُلُودِ مِنْ أَهْلِ اَلشَّقَاوَهِ وَ اَلسَّعَادَهِ، إِنْ شَاءَ اَللَّهُ یَجْعَلُهُمْ خَارِجِینَ. وَ لاَ تَزْعُمُ - یَا زُرَارَهُ - إِنِّی أَزْعُمُ ذَلِکَ (3)

1746 / [69] - عَنْ حُمْرَانَ، قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام [قلت:] جُعِلْتُ فِدَاکَ قَوْلُ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿ خَلِدِينَ فِيهَا مَادَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ﴾، لأهل النار، أفرأيت قوله لأهل الجنّة: ﴿خَلِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ﴾؟

ص: 72

شیطان می کشاند که همان ورود در آتش باشد؛ و بر همین اساس خداوند هر دو گروه اهل بهشت و دوزخ را قصد نموده و فرموده است: «تا زمانی که آسمان ها و زمین باقی و پا بر جا باشند» که این مربوط به عالم دنیا خواهد بود؛ زیرا که خداوند متعال به هیچ عنوان اهل بهشت را از آن مکان خارج نمی گرداند ولی (این طور نیست که) تمامی اهل دوزخ از آن خارج نگردند (بلکه عده ای با گذراندن مدّت مجازات نجات یافته و از آن خارج می گردند)، چطور ممکن است (که گفته شود همۀ اهل بهشت از آن خارج می شوند)؟! با این که خداوند در کتاب خود فرموده است: «در آن جا (بهشتیان) بطور جاوید خواهند ماند» و در این دو مورد استثنایی وجود استثنایی وجود ندارد.

و همچنین امام باقر علیهالسلام فرمود: کسی که در ولایت آل محمّد علیهم السلام وارد شده (و آن را با جان پذیرفته) وارد بهشت خواهد شد و کسی که در ولایت دشمنان ایشان داخل گشته (و تابع آن ها شده است) داخل دوزخ می شود، و این منظور و مقصود از استثنا در دخول و خروج از بهشت و دوزخ می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و اما نیک بختان تا آسمان ها و زمین باقی هستند، در بهشت جاویدان بمانند مگر آن چه را که پروردگارت بخواهد عطای او هیچ وقت منقطع نمی شود (108)

68)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و اما کسانی که سعادتمند و خوشبخت شدند در بهشت خواهند بود»- تا پایان دو آیه شریفه- ، سؤال کردم؟ فرمود: این دو آیه برای غیر از افراد جاوید اهل شقاوت (درون آتش) و سعادت (درون بهشت) می باشند که خداوند اگر بخواهد ایشان را خارج می گرداند و ای ،زراره گمان نکن که من چنان تفکری داشته باشم

69)- از حُمران روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم فدایت گردم! (آیا) فرمایش خداوند متعال: «در آن جا به طور جاوید تا زمانی که آسمان ها و زمین باقی باشند، خواهند بود مگر

ص: 73

قَالَ: نَعَمْ، إِنْ شَاءَ جَعَلَ لَهُمْ دُنْیَا فَرَدَّهُمْ، وَ مَا شَاءَ.

و سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿ خَلِدِينَ فِيهَا مَادَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ﴾؟

فَقَالَ هَذِهِ فِی اَلَّذِینَ یَخْرُجُونَ مِنَ اَلنَّارِ. (1)

1747 / [70] - عن أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ ﴾ ، قَالَ:فِی ذِکْرِ أَهْلِ النَّارِ اسْتِثْنَاءٌ وَ لَیْسَ فِی ذِکْرِ أَهْلِ الْجَنَّهِ اسْتِثْنَاءٌ، ﴿ وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خَسْلِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ عَطَاءٌ غَيْرَ مَجْذُودٍ ﴾ (2)

1748 / [71] - وَ فِی رِوَایَهِ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿عَطَاء غَيْرَ مَجْدُودٍ﴾ بِالذَّالِ. (3)

قوله تعالى: ﴿وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ مَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ ﴿113﴾ وَ أَقِم الصَّلَوةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَ زُلَفًا مِّنَ الَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيِئاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ﴾ ﴿114 ﴾

ص: 74

آن چه را که پروردگار تو خواستار آن باشد» برای اهل دوزخ می باشد، همچنان که برای اهل بهشت نیز می باشد؟ فرمود: بلی اگر (خداوند) بخواهد آن ها را به عالم دنیا بر می گرداند و آن چه را که او بخواهد (انجام می دهد).

از آن حضرت در (معنا و منظور) فرمایش خداوند متعال: «در آن جا به طور جاوید تا زمانی که آسمان ها و زمین باقی .باشند خواهند بود مگر آن چه را که پروردگار تو خواستار آن باشد» سؤال کردم؟

فرمود: منظور از این ،آیه کسانی هستند که (پس از تحمّل مجازات) از آتش (نجات یافته و) با خارج می گردند.

70) - از ابو مصير روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «پس برخی آن ها اهل شقاوت و برخی هم سعادت مند هستند» فرمود: در مورد اهل دوزخ استثنایی وجود دارد ولی نسبت به اهل بهشت چنین نیست ( دوزخیان ممکن است نجات یابد و خارج شوند ولی بهشتیان جایگاهی بهتر از آن ندارند پس در آن جاوید خواهند بود) همچنین خداوند می فرماید: «و اما افراد نیک بخت تا آسمان ها و زمین باقی .هستند در بهشت جاوید خواهند ،ماند مگر آن چه را که پروردگارت بخواهد؛ زیرا عطای او هیچ گاه قطع نمی شود».

71) - و در رواینی از حماد، به نقل از حریز وارد شده است که گفت:

امام صادق علیه السلام (آیه را چنین قرائت نمود:) «عطا و بخششی بدون آن که قطع گردد» که حرف دال به جای دال باشد.

فرمایش خداوند متعال: و به ستمکاران میل و اعتماد نکنید و گرنه آتشی سوزان به شما اصابت می کند و شما را جز خدا هیچ دوستی نخواهد بود و کسی (غیر از او) شما را یاری نکند (113) و در آغاز و پایان روز و ساعاتی از شب نماز بگزار؛ زیرا نیکی ها بدی ها را از میان می برد آن اندرزی است برای اندرز پذیران (114)

ص: 75

1749 / [72] - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا فَقَالَ أَحَدُهُمْ علیهما السلام

أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿ وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ ﴾ ؟ قال: هو الرجل من شيعتنا يقول بقول هؤلاء الجبارين. (1)

1750/ [73]- عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى، عَنْ رَجُلٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ﴿ وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ ﴾ ، قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَجْعَلْهَا خُلُوداً، و لَکِنْ تَمَسُّکُمُ اَلنَّارُ فَلاَ تَرْکَنُوا إِلَیْهِمْ. (2)

1751 / [74] - عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿أَقِمِ الصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ﴾ ، وَ طَرَفَاهُ الْمَغْرِبُ وَ الْغَدَاةُ، ﴿ وَ زُلَفًا مِّنَ الَّيْلِ﴾، وَ هِیَ صَلاَهُ اَلْعِشَاءِ اَلْآخِرَهِ (3)

1752 / [75] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَحَدَهُمَا علیهما السلام يَقُولُ: ﴿إِنَّ عَلِيًّا علیه السلام أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ، فَقَالَ: أَيُّ آيَةٍ فِي كِتَابِ اللَّهُ أَرْجَى عِنْدَكُمْ﴾؟

فَقَال بعضهم: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ، وَ يَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاءُ ﴾ (4)، قال: حَسَنَةٌ وَلَيْسَتْ إِيَّاهَا ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: ﴿ يَعِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللهِ﴾ (5)

ص: 76

72)- از بعضی از اصحاب ما روایت کرده است که گفت:

از یکی از ایشان (علیهم السلام) درباره فرمایش خداوند متعال: «و تکیه و اعتماد نکنید به کسانی که ظلم کردند که عذاب ،آتش شما را هم فرا می گیرد» سؤال شد؟

فرمود: این در مورد مردی از شیعیان و دوستداران) ما (اهل بیت رسالت) می باشد که معتقد بر گفته ها (و رفتار) این ستمگران می باشد.

73)- از عثمان بن ،عیسی به نقل از ،مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام (درباره فرمایش خداوند:) «و تکیه و اعتماد نکنید به کسانی که ظلم کردند که عذاب ،آتش شما را هم فرا می گیرد» فرمود: توجّه دارید که (خداوند متعال) آن (آتش) را جاوید و همیشگی نمی کند، ولی آتش شما را فرا می،گیرد پس مواظب باشید که به آن ها تمایل پیدا ننموده و اعتماد نکنید.

74) - از حریز روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام: فرمود: «نماز را در دو طرف روز اقامه کن»، و دو طرف روز، مغرب و بامداد می باشد «و در مقداری از شب گذشته» و آن نماز عشا است.

75) - از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

از یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام شنیدم که می فرمودند: (روزی) امیر المؤمنين على علیه السلام رو به مردم کرده و فرمود کدامین آیه از آیات کتاب خداوند برای شما امیدوارکننده تر می باشد؟

بعضی از آن ها گفتند آیه به درستی که خداوند نمی آمرزد (گناه) شریک قرار دادن برای او را ولی غیر از آن را برای هر کس که بخواهد می آمرزد

فرمود: این خوب است اما مقصود من این نیست

بعضی دیگر گفتند: آیه «ای بندگان من که بر خود اسراف کرده اید از رحمت خداوند مأیوس و ناامید نباشید»

فرمود: این خوب است اما مقصود من این نیست.

ص: 77

قَالَ حَسَنَهٌ وَ لَیْسَتْ إِیَّاهَا وَ قَالَ بَعْضُهُمْ: ﴿وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ﴾ (1)، قَالَ: حَسَنَةٌ وَلَيْسَتْ إِيَّاهَا .

قَالَ: ثُمَّ أَحْجَمَ اَلنَّاسُ، فَقَالَ: مَا لَكُمْ، يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ؟

فَقَالُوا: لَا -وَالله- مَا عِنْدَنَا شَيْءٌ

قال: سمعت رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ: أَرْجَی آیَهٍ فِی کِتَابِ اَللَّهِ : ﴿ وَأَقِمِ الصَّلَوٰةَ طَرَفَي النَّهَارِ وَ زُلَفًا مِنَ الَّيْلِ﴾- و قرأ الآية كلها -، وقال: يا عليا وَ الَّذِی بَعَثَنی بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَ نَذیرًا! إنَّ أحَدَکُم لَیَقومُ إلی وضوئِهِ فَتَساقَطُ عَن جَوارِحِهِ الذُّنوبُ،فَإِذَا استَقبَلَ اللّهَ بِوَجهِهِ وقَلبِهِ لَم یَنفَتِل عَن صَلاتِهِ وعَلَیهِ مِن ذُنوبِهِ شَیءٌ کَما وَلَدَتهُ امُّهُ،فَإِن أصابَ شَیئًا بَینَ الصَّلاتَینِ کانَ لَهُ مِثلُ ذلِکَ،حَتّی عَدَّ الصَّلواتِ الخَمسَ، ثُمَّ قالَ:«یا عَلیُّ،إنَّما مَنزِلَهُ الصَّلَواتِ الخَمسِ لِاُمَّتی کَنَهرٍ جارٍ عَلی بابِ أحَدِکُم،فَما ظَنُّ أحَدِکُم لَو کانَ فی جَسَدِهِ دَرَنٌ ثُمَّ اغتَسَلَ فی ذلِکَ النَّهرِ خَمسَ مَرّاتٍ فِی الیَومِ،أکانَ یَبقی فی جَسَدِهِ دَرَنٌ ؟ فَکذلِکَ وَاللّهِ الصَّلَواتُ الخَمسُ لِاُمَّتی (2)

1753 / [76] - عَنْ إِبْرَاهِیمَ اَلْکَرْخِیِّ قَالَ:

کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَدَخَلَ عَلَیْهِ مَوْلًی لَهُ فَقَالَ: یَا فُلاَنُ مَتَی جِئْتَ؟

فَسَکَتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : جِئْتَ مِنْ هَاهُنَا وَ مِنْ هَاهُنَا اُنْظُرْ بِمَا تَقْطَعُ بِهِ یَوْمَکَ، فَإِنَّ مَعَکَ مَلَکاً مُوَکَّلاً یَحْفَظُ عَلَیْکَ مَا تَعْمَلُ، فَلاَ تَحْتَقِرْ سَیِّئَهً وَ إِنِّ کَانَتْ صَغِیرَهً فَإِنَّهَا سَتَسُوءُکَ یَوْماً وَ لاَ تَحْتَقِرْ حَسَنَهً فَإِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ أَشَدَّ طَلَباً

ص: 78

و بعضی دیگر گفتند: آیه «و آن کسانی که اگر کار خلاف و فحشایی را انجام دهند و یا بر خود ستم ،کنند بیاد خداوند افتند و از درگاه او برای گناهان خود درخواست آمرزش نمایند» فرمود: این خوب است اما مقصود من این نیست سپس بعضی به سر و صدا ،پرداختند حضرت فرمود چه خبر است؟ ای مسلمانان شما را چه شده است؟ گفتند به خدا سوگند! ما اطلاعی غیر از آن چه مطرح کردیم .نداریم.

فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و اله شنیدم که می فرمود: امیدوارکننده ترین آیه از آیات کتاب خداوند (عبارت است از آیه:) «و نماز را در دو طرف روز و سر شب بر پا دار» و حضرت تمام آیه را تا پایان آن تلاوت نمود و فرمود: ای علی سوگند به کسی که مرا به عنوان بشیر و نذیر مبعوث نموده به راستی (هنگامی که) یک نفر از شما برای وضو بر می خیزد تمام گناهان اعضا و جوارحش می ریزد و هنگامی که با توجه و خلوص قلبی رو به سمت خداوند (در مقابل قبله) بایستد از نمازش فارغ نمی شود مگر آن که تمام گناهانش نابود گردد؛ همانند کسی که تازه از مادر متولد شده پس اگر در بین دو ،نماز گناه دیگری از او سر بزند به همان شیوه سپری گردد و بر همین منوال خواهد بود تا نمازهای پنجگانه را انجام دهد.

سپس فرمود ای علی جایگاه نمازهای پنجگانه برای امت من همانند نهر آبی می باشد که بر درب خانه یکی از شما جاری باشد پس چگونه فکر می کنید دربارهٔ کسی که بدنش چرک و کثیف باشد و روزی پنج مرتبه خود را در آن نهر آب شستشو ،کند آیا چرک و کثافت بر بدن او باقی می ماند؟ پس به خدا سوگند این نمازهای پنجگانه برای امت ،من همانند آن نهر آب می باشد (که اگر با رعایت شرایط انجام گردد روح و روان را شاداب نماید و اثری از گناهان باقی نماند)

76) - از ابراهیم کرخی روایت کرده است که گفت:

در محضر امام صادق علیه السلام بودم که یکی از غلامان و خدمتگزاران حضرت وارد شد و به او فرمود ای فلانی چه وقت آمدی؟ او ساکت ماند (و جوابی نداد) امام صادق علیه السلام فرمود: تو از این جا و آن جا آمده ای، مواظب باش که روز خود را چگونه (و با چه کارهایی) سپری می کنی؛ زیرا که همراه تو فرشته مأموری هست که آن چه را انجام دهی حفظ و ضبط می کند

ص: 79

وَ لاَ أَسْرَعَ دَرَکاً مِنَ اَلْحَسَنَهِ، أَنَّهَا لَتُدْرِکُ اَلذَّنْبَ اَلْعَظِیمَ اَلْقَدِیمَ فَتَذْهَبُ بِهِ، وَ قَالَ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ : ﴿إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ﴾، قال: قال: صَلَاةُ اَللَّيْلِ تَذْهَبُ بِذُنُوبِ النَّهَارِ، وَقَالَ: تَذْهَبُ بِمَا جَرَحْتُمْ. (1)

1754 / [77] - عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ:

﴿أَقِمِ الصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ﴾ - إلى - ﴿السَّيِّئَاتِ ﴾، فقال: صلاة المؤمن بالليل تذهب بما عمل من ذنب النهار. (2)

1755/ [78] - عَنْ سَمَاعَهَ بْنِ مِهْرَانَ ، قَالَ:

سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ اَلْجِبَالِ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مَالاً مِنْ أَعْمَالِ اَلسُّلْطَانِ، فَهُوَ یَتَصَدَّقُ مِنْهُ، وَ یَصِلُ قَرَابَتَهُ، وَ یَحُجُّ لِیُغْفَرَ لَهُ مَا اِکْتَسَبَ، وَ هُوَ یَقُولُ: ﴿إِنَّ اَلْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ اَلسَّیِّئاتِ﴾؟

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: ﴿إِنَّ اَلْخَطِیئَهَ لاَ تُکَفِّرُ اَلْخَطِیئَهَ، وَ لَکِنَّ اَلْحَسَنَهَ تُکَفِّرُ اَلْخَطِیئَهَ﴾. ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: «إِنْ کَانَ خَلَطَ اَلْحَلاَلَ حَرَاماً فَاخْتَلَطَ جَمِیعاً فَلَمْ یَعْرِفِ

ص: 80

پس سعی کن که خطایی را - هر چند جزئی و ساده باشد - کوچک و ناچیز نگیری چه بسا همان خطا بزودی سبب افسردگی و ناراحتی تو گردد.

و سعی کن کار نیک و حسنه ای را ناچیز و بی ارزش ندانی پس به راستی که هیچ چیزی مطلوب تر و سودمندتر و نتیجه دارتر از حسنه نیست، چه بسا حسنه ای گناه بزرگی که قبلاً بوده را نابود گرداند؛ و خداوند در کتاب خود فرموده است «به درستی که خوبی ها بدی ها را از بین می برند»

(راوی) گوید: امام علیه السلام افزود: نماز ،شب گناهان روز را نابود می گرداند.

و فرمود: منظور از بین بردن و نابود کردن لغزشها و خطاهای شما می باشد.

77) از ابراهیم بن ،عمر به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و در آغاز و پایان روز و ساعاتی از شب نماز بگزار؛ زیرا نیکی ها بدی ها را از میان می برد».

فرمود: نماز مؤمن در شب سبب می شود تا گناهانی را که او در روز انجام داده نابود گردند.

78) - از سماعة بن مهران روایت کرده است که گفت:

مردی از اهالی جبال از امام صادق علیه السلام سؤال کرد: شخصی مالی را از سلطان به دست می آورد و آن را صدقه می دهد و به خویشاوندانش کمک می نماید و حجّ (خانه خدا) انجام می دهد تا شاید آن چه را کسب کرده و به دست آورده آمرزیده شود و (برای اثبات حرف خود) می گفت: «به درستی که کارهای نیک جبران کننده خطاها می باشند».

امام صادق علیه السلام: فرمود: خطا نمی تواند کفاره و پوشاننده خطا باشد، بلکه حسنه است که می تواند خطا را بپوشاند و نابود گرداند.

سپس حضرت افزود: اگر مال حلال با حرام مخلوط شده به طوری که حلال

ص: 81

اَلْحَلاَلَ مِنَ اَلْحَرَامِ، فَلاَ بَأْسَ (1)

1756 / [79] - و عَنْهُ فِی رِوَایَهِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ مزيد [سُوَیْدٍ] أَنَّهُ قَالَ:

اُنْظُرْ مَا أَصَبْتَ بِهِ فَعُدْ بِهِ عَلَی إِخْوَانِکَ فَإِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ﴾

قَالَ اَلْمُفَضَّلُ کُنْتُ خَلِیفَهَ أَخِی عَلَی اَلدِّیوَانِ قَالَ وَ قَدْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ تَرَی مَکَانِی مِنْ هَؤُلاَءِ اَلْقَوْمِ وَ مَا تَرَی قَالَ لَوْ لَمْ یکُنْ کَتَبَ (2)

1757 / [80] - عَنْ مُفَضَّلِ اِبْنِ مَرْیَمَ اَلْکَاتِبِ قَالَ:

دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ قَدْ أُمِرْتُ أَنْ أُخْرِجَ لِبَنِی هَاشِمٍ جَوَائِزَ فَلَمْ أَعْلَمْ إِلاَّ وَ هُوَ عَلَی رَأْسِی فَوَثَبْتُ إِلَیْهِ فَسَأَلَنِی عَمَّا أُمِرَ لَهُمْ فَنَاوَلْتُهُ اَلْکِتَابَ فَقَالَ مَا أَرَی لِإِسْمَاعِیلَ هَاهُنَا شَیْئاً فَقُلْتُ هَذَا اَلَّذِی خَرَجَ إِلَیْنَا ثُمَّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ تَرَی مَکَانِی مِنْ هَؤُلاَءِ اَلْقَوْمِ فَقَالَ اُنْظُرْ مَا أَصَبْتَ فَعُدْ بِهِ عَلَی أَصْحَابِکَ فَإِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ : ﴿إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ﴾ (3)

ص: 82

از حرام قابل تشخیص نیست، (در آن چه که مطرح کردی) مانعی ندارد.

79)- و از او (سماعه) در روایتی از مفضّل بن مزید (سُوَید) روایت کرده است که گفت:

در آن چه که به دست آوردهای دقت کن و آن را به برادرانت باز گردان؛ زیرا که خداوند می فرماید: «به درستی که کارهای نیک جبران کننده خطاها می باشند» مفضّل گفت: من جانشین برادرم در دیوان محاسبات ،بودم پس به حضرت عرض کردم فدایت شوم همانا شما موقعیت مرا در میان این گروه می بینی پس چه نظری داری؟ حضرت فرمود ای کاش این طور نبود

80) - از مفضّل بن مَزيدِ كاتب روایت کرده است که گفت:

(روزی) امام صادق علیه السلام بر من وارد شد و من (در آن روز) مأمور شده بودم که هدایای بنی هاشم را بپردازم پس متوجه ورود حضرت نشدم فقط ناگاه دیدم که حضرت بالای سرم ایستاده است و من هم تنها بودم پس (به احترام او) از جای خود برخاستم بعد از آن ایشان در مورد برنامه ای که مأمور به آن بودم سؤال نمود و من نامه (لیست افراد) را خدمت ایشان دادم فرمود در آن برای اسماعیل (فرزندم) چیزی نمی بینم؟!

عرضه داشتم: (من بی تقصیرم) این چیزی است که به من گفته شده تا انجام ،دهم سپس به ایشان عرض کردم فدایت گردم شما موقعیت مرا در نزد این گروه می دانید (به نظر شما تکلیف من چیست؟)

فرمود: دقّت کن آن چه را که به دست می آوری به برادرانت باز گردانی؛ زیرا که خداوند متعال می فرماید: «به درستی که کارهای نیک جبران کننده خطاها (و لغزش ها) می باشند».

ص: 83

1758 / [81] - عن إبراهيم الكرخي، قال:

کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ، إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رجل من أهل المدينة، فقال له أبو عبد الله علیه السلام: [يا فلان] من أين جئت؟ ثم قال له: جنت من هاهنا و هاهنا لغير معاش تطلبه، ولا لعمل آخرة، انظر بماذا تقطع يومك وليلتك، واعلم أنّ معك ملكاً كريماً موكلاً بك يحفظ عليك ما تفعل، ويطلع على سرك الذي تخفيه من الناس، فاستحي ولا تحقرنّ سيّئة؛ فإنّها ستسوؤك يوماً، ولا تحقرن حسنة وإن صغرت عندك وقلت في عينك، فإنها ستسرك يوماً، واعلم أنه ليس شيء أضر عاقبة ولا أسرع ندامة من الخطيئة، وأنه ليس شيء أشدّ طلباً ولا أسرع دركاً للخطيئة من الحسنة، أما إنها لتدرك العظيم القديم المنسى عند عامله فتجذبه وتسقطه وتذهب به بعد إثباته، و ذلك قول الله: ﴿إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَىٰ لِلذَّاكِرِينَ﴾ (1)

1759 / [82] - عَنْ أَبِی خِدَاشٍ عَنْ أبي عبد الله علیه السلام قال:

﴿ إِنَّ الْحَسَنَتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ﴾ ، قال: صلاة الليل يكفّر ما كان من ذنوب النهار (2)

ص: 84

81) - از ابراهیم کرخی روایت کرده است که گفت:

در محضر امام صادق علیه السلام بودم که مردی از اهل مدینه بر ایشان وارد شد، پس حضرت به او فرمود ای فلانی از کجا آمده ای؟

او ساکت ماند (و جوابی نداد) سپس امام صادق علیه السلام به او فرمود: تو از این جا و آن جا ،آمده ای بدون این که به دنبال تأمین معاش زندگی خود باشی و یا برای آخرت توشه ای برگیری مواظب باش که روز و شب خود را چگونه (و با چه کارهایی) سپری می کنی و توجه داشته باش که همراه تو فرشته ای کریم موکل بر تو ،هست که آن چه را انجام می دهی حفظ و ضبط می کند و او بر اسراری که از مردم می پوشانی آگاه است پس حیا کن وسینه ای را کوچک نشمار، چه بسا همان خطا بزودی سبب افسردگی و ناراحتی تو گردد.

و سعی کن کار نیک و حسنه ای را- اگر چه در چشم تو کوچک باشد - ناچیز و بی ارزش ندانی که هیچ چیزی سودمندتر و نتیجه دارتر از حسنه نیست چه بسا همان حسنه بزودی تو را شادمان کند

و توجّه داشته باش که هیچ چیزی خطرناک تر و پشیمان کننده تر از گناه و خطا نیست که (انسان بیدار و با وجدان پس از آن) پشیمان می شود همچنین چیزی سودمندتر از حسنه نیست که تدارک کننده و از بین برنده خطا می باشد و چه بسا گناه ،بزرگی که نزد ،شخص گذشته و فراموش گشته به سبب حسنه ای نابود و ساقط شود بعد از آن که ثابت شده بود همچنان که خداوند متعال فرموده است: «به درستی که ،حسنات خطاها را از بین می برند این یک نوع یادآوری برای پندگیرندگان خواهد بود».

82) - از ابن خراش روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «به درستی که حسنات، سیئات را از بین می برند» فرمود نماز شب کفاره خطاها و لغزشهایی می شود که در روز انجام گرفته است.

ص: 85

قوله تعالى: وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةٌ وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ ﴿118 ﴾ إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿119﴾

1760 / [83] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ:

سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ: ﴿ وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً ﴾ - إلى - ﴿إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ ﴾؟

قال: کَانُوا أُمَّهً وَاحِدَهً، فَبَعَثَ اَللَّهُ اَلنَّبِیِّینَ لِیَتَّخِذَ عَلَیْهِمُ اَلْحُجَّهَ. (1)

1761 / [84] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رَجُلٍ قَالَ:

سَأَلْتُ عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ ﴾؟

قال: عَنَی بِذَلِکَ مَنْ خَالَفَنَا مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ مُخَالِفٌ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فِی دِینِهِمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ﴾ ، فَأُولَئِکَ أَوْلِیَاؤُنَا مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ، وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ مِنَ اَلطِّینَهِ طَیِّباً، أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ إِبْرَاهِیم علیه السلام: ﴿ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا عَامِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَتِ مَنْ ءَامَنَ مِنْهُم بِالله﴾ (2) ؟ قَالَ: إِیَّانَا عَنَی وَ أَوْلِیَاءَهُ وَ شِیعَتَهُ وَ شِیعَهَ وَصِیِّهِ، قَالَ: ﴿وَ مَن كَفَرَ فَأُمَيِّعُهُ، قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ﴾ (3)، قَالَ: عَنَی بِذَلِک [والله ! ] مَنْ جَحَدَ وَصِیَّهُ وَ لَمْ یَتْبَعْهُ مِنْ أُمَّتِهِ، وَ کَذَلِکَ وَ اَللَّهِ حَالُ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ. (4)

ص: 86

فرمایش خداوند متعال: و اگر پروردگار تو خواسته بود همه مردم را یک امت قرار داده بود ولی آنان همواره گوناگون و متفاوت خواهند بود (118) مگر آن هایی که پروردگارت بر آن ها رحمت نموده و آن ها را برای همین بیافریده است و سخن پروردگار تو بر این مقرر شده است جهنم را از همه جن و انس انباشته می کنم (119)

83) - از عبدالله سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و اگر پروردگارت می خواست تمامی مردم را یک امّت قرار می داد» سؤال کردند؟

حضرت فرمود: مردم همگی بر یک امت و مذهب بودند پس خداوند پیامبران را فرستاد تا بر مردم حجّت و دلیل اقامه کنند

84)- از عبد الله بن غالب به نقل از پدرش از مردی روایت کرده است که گفت: از امام زین العابدین علیه السلام درباره معنای فرمایش خداوند: «و آن ها همیشه در اختلاف و کشمکش هستند» سؤال کردم؟

فرمود: منظور کسانی از همین امّت ،هستند که با ما (اهل بیت رسالت) مخالفت کرده اند و تمامی آن ها در دین با یکدیگر اختلاف دارند؛ و اما در رابطه با فرمایش دیگر خداوند: «مگر کسی که پروردگارت او را رحم نماید و (خداوند) آن ها را برای همین مطلب آفریده است» پس آنان دوستان و پیروان ما - از مؤمنین - هستند و بر همین اساس آنان را از طینت و سرشتی پاک آفریده است آیا سخن ابراهیم علیه السلام را نشنیده ای پروردگارا! این سر زمین را امان قرار ده و اهل آن را از (انواع) منافع (مباح) روزی گردان آن کسانی که از آنان به خداوند ایمان آورده اند» ،منظور ما (اهل بیت رسالت) و دوستان پیروان و شیعیان ما و شیعیان وصی الهی می باشند؛ و فرموده: «و کسی که کافر گردد، او را از متاعی اندک بهره مند می گردانیم و سپس او را مجبور به (ورود در) آتش می گردانیم» به خدا سوگند منظور کسانی از امت او هستند که وصیّ ابراهیم علیه السلام را منکر باشند و از او پیروی نکنند.

(سپس افزود:) و به خدا سوگند! موقعیت این امّت نیز همچنان خواهد بود.

ص: 87

1762 / [85] - عن يعقوب بن شعيب [ سعيد] ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾ (1)؟ قَالَ: خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَهِ .

قال: قلت: و قوله: ﴿ وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ * إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَ لِذَلِكَ خَلَقَهُمْ ﴾؟ فقَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ بعد تِلْكَ (2)

1763 / [86 ] - عَن سَعیدِ بنِ المُسَیَّبِ،عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ): فِی قَوْلِهِ:

﴿ وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ * إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ ﴾ ، (قال:) فَأُولَئِکَ أَوْلِیَاؤُنَا مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ، وَ لِذَلِکَ خَلَقَهُمْ مِنَ اَلطِّینَهِ اَلطَّیِّبَهِ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام: ﴿رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا عَامِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ، مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ ءَامَنَ مِنْهُم بالله﴾ (3) و إِیَّانَا عَنَی بِذَلِکَ وَ أَوْلِیَاءَهُ وَ شِیعَهَ وَصِیِّهِ ﴿وَ مَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ، قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ﴾ (4)، عَنَی بِذَلِکَ مَنْ جَحَدَ وَصِیَّهُ وَ لَمْ یَتْبَعْهُ مِنْ أُمَّتِهِ وَ کَذَلِکَ وَ اَللَّهِ حَالُ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ (5)

ص: 88

85)- از یعقوب بن سعید روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام راجع به فرمایش خدای عزّ و جلّ: «و جنّ و انس را نیافریدم مگر این که مرا عبادت کنند» سؤال کردم؟

فرمود: مقصود این است که خداوند ایشان را برای عبادت و ستایش آفرید.

سپس (راوی) :گوید از آن حضرت دربارۀ فرمایش دیگر خدای عزّ وجلّ: «و همیشه در اختلاف و کشمکش هستند * مگر کسی که پروردگارت به او رحم نماید و برای همین مطلب آنان را آفریده است»، سؤال کردم؟

فرمود: این آیه بعد از آن نازل شده است.

86)- از سعید بن مسیّب روایت کرده است که گفت

از امام زین العابدین علیه السلام درباره معنای فرمایش خداوند: «و همیشه در اختلاف و کشمکش هستند * مگر کسی که پروردگارت به او رحم نماید»، فرمود: آنان دوستان و پیروان ما (از مؤمنین) هستند و برای همین آنان را از طینت و سرشتی پاک آفریده است آیا سخن ابراهیم علیه السلام را نشنیده ای: «پروردگارا! این سر زمین را امان قرار ده و اهل آن را از (انواع) منافع (مباح) روزی گردان آن کسانی که از آنان به خداوند و روز قیامت ایمان آورده اند» منظور ما (اهل بیت رسالت) و دوستان پیروان و شیعیان ما و شیعیان وصی الهی می باشد؛ و فرموده است: «و کسی که کافر ،گردد، او را از متاعی اندک بهره مند می گردانیم و سپس او را مجبور به (ورود در) آتش می گردانیم» به خدا سوگند منظور کسانی از امت او هستند که وصی ابراهیم علیه السلام را منکر باشند و از او پیروی نکنند.

(سپس افزود:) و به خدا سوگند! موقعیت این امّت نیز همچنان خواهد بود.

ص: 89

ص: 91

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

1764 / [1] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ، قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ قَرَأَ سُورَهَ یُوسُفَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ [فِی کُلِّ یَوْمٍ أَوْ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ بَعَثَهُ اَللَّهُ یَوْمَ اَلْقِیمَهِ وَ جَمَالُهُ عَلَی جَمَالِ یُوسُفَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ، وَ لاَ یُصِیبُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ مَا یُصِیبُ اَلنَّاسَ مِنَ اَلْفَزَعِ وَ کَانَ جِیرَانُهُ مِنْ عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِینَ.

ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَانَ مِنْ عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِینَ وَ أُومِنَ فِی اَلدُّنْیَا أَنْ یَکُونَ زَانِیاً أَوْ فَحَّاشاً (1)

1765/ [2] - عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ ، قَالَ: قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ:

قَالَ وَالِدِی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: وَ اَللَّهِ إِنِّی لَأُصَانِعُ بَعْضَ وُلْدِی، وَ أُجْلِسُهُ عَلَی فَخِذِی، وَ أُکْثِرُ لَهُ اَلْمَحَبَّهَ، وَ أُکْثِرُ لَهُ اَلشُّکْرَ، وَ إِنَّ اَلْحَقَّ لِغَیْرِهِ مِنْ وُلْدِی، وَ لَکِنْ مَخَافَهً عَلَیْهِ مِنْ غَیْرِهِ، لِئَلاَّ یَصْنَعُوا بِهِ مَا فُعِلَ بِیُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ، وَ مَا أَنْزَلَ اَللَّهُ سُورَهَ یُوسُفَ إِلاَّ أَمْثَالاً لِکَیْ لاَ یَحْسُدَ بَعْضُنَا بَعْضاً کَمَا حَسَدَ یُوسُفَ إِخْوَتُهُ وَ بَغَوْا عَلَیْهِ، فَجَعَلَهَا [رَحْمَهً] عَلَی مَنْ تَوَلاَّنَا وَ دَانَ بِحُبِّنَا وَ جَحَدَ أَعْدَاءَنَا، وَ حُجَّهً عَلَی مَنْ نَصَبَ لَنَا اَلْحَرْبَ وَ اَلْعَدَاوَهَ (2)

ص: 92

به نام خداوند بخشاينده مهربان

1) - از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که سورۀ «یوسف» را هر روز و یا هر شب بخواند، خداوند متعال او را در روز قیامت به زیبائی حضرت یوسف علیه السلام بر می انگیزد و هراس و ناراحتی را که در روز قیامت بر مردم وارد می شود، بر او وارد نخواهد شد و همسایگان او از بندگان نیکوکار خدا خواهند بود.

سپس افزود به راستی که یوسف علیه السلام از بندگان نیکوکار خدا بود و در دنیا در امان قرار گرفت از این که زناکار و یا اهل فحشا گردد.

2)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود پدرم می فرمود: به خدا سوگند! من با بعضی از فرزندانم سازش (و ظاهر سازی) می کنم و او را بر دامن و ران خود می نشانم و به او محبت می ورزم و گرامیش می دارم با این که حق با فرزند دیگر من می باشد ولی من نگرانم که مبادا او و دیگران کاری کنند که برادران یوسف با او انجام دادند و خداوند سوره «یوسف» را ،نفرستاده مگر برای نمونه و الگو، که مبادا بعضی از ما با یک دیگر حسادت و رزیم همانند حسادت میان یوسف و برادرانش که بر او ستم .کردند پس خداوند این سوره را برای پیروان و کسانی که به سبب ،دوستی به ما نزدیکند و دشمنان ما را انکار می کنند رحمت قرار داد و برای دشمنان ما که جنگ و دشمنی را در برابر ما روا می دارند حجّت و برهان قرار داد

ص: 93

1766 / [3] - عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

اَلْأَنْبِیَاءُ عَلَی خَمْسَهِ أَنْوَاعٍ:

مِنْهُمْ مَنْ یَسْمَعُ اَلصَّوْتَ مِثْلَ صَوْتِ اَلسِّلْسِلَهِ، فَیَعْلَمُ مَا عَنَی بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُنَبَّأُ فِی مَنَامِهِ مِثْلَ یُوسُفَ وَ إِبْرَاهِیمَ ، وَ مِنْهُمْ مَنْ یُعَایِنُ، وَ مِنْهُمْ مَنْ یُنْکَتُ فِی قَلْبِهِ وَ یُوَقَّرُ فِی أُذُنِهِ (1)

1767 / [4] - عَنْ أَبِی خَدِیجَهَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿إِنَّمَا اُبْتُلِیَ یَعْقُوبُ بِیُوسُفَ أَنَّهُ ذَبَحَ کَبْشاً سَمِیناً وَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ یُدْعَی بِقَوْمٍ مُحْتَاجٍ لَمْ یَجِدْ مَا یُفْطِرُ عَلَیْهِ فَأَغْفَلَهُ وَ لَمْ یُطْعِمْهُ فَابْتُلِیَ بِیُوسُفَ ، وَ کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ کُلَّ صَبَاحٍ مُنَادِیهِ یُنَادِی: مَنْ لَمْ یَکُنْ صَائِماً فَلْیَشْهَدْ غَدَاءَ یَعْقُوبَ ، فَإِذَا کَانَ اَلْمَسَاءُ نَادَی: مَنْ کَانَ صَائِماً فَلْیَشْهَدْ عَشَاءَ یَعْقُوبَ﴾ (2)

ص: 94

3) - از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبران (الهی) بر پنج دسته هستند: بعضی از ایشان صدای (وحی خداوند) را - همچون صدای دانه های زنجیر (که در طشت به حرکت در آید)- می شنود و می داند که مقصود از آن چیست و بعضی هم در خواب به او خبر داده می شود همانند یوسف و .ابراهیم و بعضی دیگر (آورنده وحی را) به عیان مشاهده می کند و بعضی دیگر هم به قلب او الهام می شود و در گوش او تثبیت می گردد.

4) - از ابو ،خدیجه به نقل از مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: همانا یعقوب به واسطه یوسف گرفتار شد، چون گوسفند فربهی را سر برید و یکی از اصحاب و یاران او به نام بقوم (بیوم و یا بنوم) تهی دست بود و چیزی نداشت که به وسیله آن افطار کند پس یعقوب از او غفلت کرد و به او خوراکی ،نرساند به همین خاطر به فراق و جدایی از یوسف گرفتار شد ولی پس از آن هر بامداد منادی با مداد منادی و جارچی او فریاد می زد هر که روزه نیست بر سر چاشت ،یعقوب حاضر شود پس چون شب می شد فریاد می زد هر که روزه هست بر سر سفره شام یعقوب بیاید.

ص: 95

قوله تعالى: ﴿إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَابَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَجِدِينَ ﴿4﴾ - إلى - وَجَاهُ و عَلَىٰ قَمِيصِهِ، بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ﴾ ﴿ 18﴾

1768 / [5] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ ، قَالَ:

صَلَّیْتُ مَعَ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ - صلوات الله عليهما -اَلْفَجْرَ بِالْمَدِینَهِ ، فِی یَوْمِ جُمُعَهٍ فَدَعَا مَوْلاَهً لَهُ- یُقَالُ لَهَا: وَ شِیکَهُ- فقال لها: لاَ یَقِفَنَّ عَلَی بَابِیَ اَلْیَوْمَ سَائِلٌ إِلاَّ أَعْطَیْتُمُوهُ فَإِنَّ اَلْیَوْمَ اَلْجُمُعَهُ

فَقُلْتُ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یَسْأَلُ مُحِقّاً جُعِلْتُ فِدَاکَ

فَقَالَ یَا ثَابِتُ أَخَافُ أَنْ یَکُونَ بَعْضُ مَنْ یَسْأَلُنَا مُحِقّاً فَلاَ نُطْعِمَهُ وَ نَرُدَّهُ فَیَنْزِلَ بِنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ مَا نَزَلَ بِیَعْقُوبَ وَ آلِهِ أَطْعِمُوهُمْ أَطْعِمُوهُمْ.

ثُمَّ قَالَ: إِنَّ یَعْقُوبَ کَانَ کُلَّ یَوْمٍ یَذْبَحُ کَبْشاً یَتَصَدَّقُ مِنْهُ وَ یَأْکُلُ هُوَ وَ عِیَالُهُ، وَ إِنَّ سَائِلاً مُؤْمِناً صَوَّاماً قَوَّاماً لَهُ عِنْدَ اَللَّهِ مَنْزِلَهٌ مُجْتَازاً (1) غَرِیباً اِعْتَرَّ (2) بِبَابِ یَعْقُوبَ عَشِیَّهَ جُمُعَهٍ عِنْدَ أَوَانِ إِفْطَارِهِ، فَهَتَفَ بِبَابِهِ: أَطْعِمُوا اَلسَّائِلَ اَلْمُجْتَازَ اَلْغَرِیبَ اَلْجَائِعَ مِنْ فَضْلِ طَعَامِکُمْ یَهْتِفُ بِذَلِکَ عَلَی بَابِهِ مِرَاراً وَ هُمْ یَسْمَعُونَهُ جَهِلُوا حَقَّهُ وَ لَمْ یُصَدِّقُوا قَوْلَهُ، فَلَمَّا أَیِسَ مِنْهُمْ أَنْ یُطْعَمَ وَ تَغَشَّاهُ اَللَّیْلُ اِسْتَرْجَعَ وَ اِسْتَعْبَرَ وَ شَکَا جُوعَهُ إِلَی اَللَّهِ وَ بَاتَ طَاوِیاً وَ أَصْبَحَ صَائِماً جَائِعاً صَابِراً حَامِداً لِلَّهِ، وَ بَاتَ یَعْقُوبُ وَ آلُهُ شِبَاعاً بِطَاناً وَ أَصْبَحُوا

وَ عِنْدَهُمْ فَضْلَهٌ مِنْ طَعَامِهِمْ

ص: 96

فرمایش خداوند متعال: (به خاطر بیاور) هنگامی را که یوسف به پدرش گفت ای پدر من در خواب یازده ستاره و خورشید و ماه را دیدم که در برابرم سجده می کنند (4)- تا جایی که فرمود: -و پیراهن او را با خونی دروغین (آغشته ،ساخته نزد پدر) آوردند گفت: بلکه هوس های نفسانی شما این کار را برایتان آراسته است پس من صبر جمیل (و شکیبایی خالی از ناسپاسی) خواهم داشت و در برابر آن چه می گویید از خداوند یاری می طلبم (18)

5) - از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

روز جمعه نماز صبح را در مدینه با امام زین العابدین علیه السلام خواندم، حضرت بعد از نماز کنیز خود را - به نام و شیکه - صدا زد و فرمود: هر سائلی بر درب منزل ما بیاید، حتماً به او طعامی بدهید؛ زیرا امروز جمعه است.

من عرض کردم فدایت گردم هر سائلی که مستحق نیست!

فرمود: ای ثابت می ترسم برخی از افرادی که از ما درخواست می کنند سائل مستحق باشند و ما به آن ها طعام نداده و ردّشان کنیم - و آن چه بر یعقوب و اهل بیت او نازل شد، بر ما اهل بیت نیز نازل ،گردد - آنان را خوراک دهید آنان را خوراک دهید.

سپس فرمود: همانا یعقوب هر روز قوچی را سر می برید و صدقه می داد و خود و خانواده اش نیز از آن تناول می کردند تا آن که سائلی مؤمن و اهل قیام لیل و غریب که روزه دار و مستحق بود و در پیشگاه خداوند مقام و منزلتی ،داشت شب جمعه ای هنگام غروب - در وقتی که یعقوب علیه السلام می خواست افطار کند - به خانه آن حضرت عبور کرد و چندین مرتبه اظهار داشت سائلی غریب و گرسنه را از زیادی طعام خود کمک کنید و اهل خانه صدای او را می شنیدند ولی حقّش را نادیده گرفته و چون به مستحق بودن او اطمینان ،نداشتند کلامش را تصدیق نمی کردند پس چون او از احسان و کمک اهل منزل مأیوس و ناامید شد و شب هم فرا رسیده بود، کلمه استرجاع (إنا لله و إنّا إليه راجعون) را بر زبان جاری کرد و اشکش جاری شد و از گرسنگی خود به خداوند متعال شکایت کرد و آن شب را با گرسنگی و صبر به صبح رساند و روز بعد را هم با گرسنگی روزه گرفت و حمد و سپاس خداوند تبارک و تعالی را بجا آورد.

و از طرفی هم یعقوب و اهل بیت او سیر و با شکم پر شب را به صبح رساندند، در حالی که مقداری طعام ،اضافی نزدشان ،بود، پس خدای عزّ و جلّ در صبح همان شب

ص: 97

قال: فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی یَعْقُوبَ فِی صَبِیحَهِ تِلْکَ اَللَّیْلَهِ: لَقَدْ أَذْلَلْتَ عَبْدِی ذِلَّهً اِسْتَجْرَرْتَ بِهَا غَضَبِی، وَ اِسْتَوْجَبْتَ بِهَا أَدَبِی وَ نُزُولَ عُقُوبَتِی وَ بَلْوَایَ عَلَیْکَ وَ عَلَی وُلْدِکَ یَا یَعْقُوبُ ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنْ أَحَبَّ أَنْبِیَائِی إِلَیَّ وَ أَکْرَمَهُمْ عَلَیَّ مَنْ رَحِمَ مَسَاکِینَ عِبَادِی، وَ قَرَّبَهُمْ إِلَیْهِ وَ أَطْعَمَهُمْ وَ کَانَ لَهُمْ مَأْوًی وَ مَلْجَأً؟

یَا یَعْقُوبُ أَ مَا رَحِمْتَ ذِمْیَالَ عَبْدِیَ اَلْمُجْتَهِدَ فِی عِبَادَتِی، اَلْقَانِعَ بِالْیَسِیرِ مِنْ ظَاهِرِ اَلدُّنْیَا عِشَاءَ أَمْسِ لَمَّا اِعْتَرَّ بِبَابِکَ عِنْدَ أَوَانِ إِفْطَارِهِ یَهْتِفُ بِکُمْ: أَطْعِمُوا اَلسَّائِلَ اَلْغَرِیبَ اَلْمُجْتَازَ فَلَمْ تُطْعِمُوهُ شَیْئاً، وَ اِسْتَرْجَعَ وَ اِسْتَعْبَرَ وَ شَکَا مَا بِهِ إِلَیَّ، وَ بَاتَ طَاوِیاً حَامِداً صَابِراً وَ أَصْبَحَ لِی صَائِماً، وَ بِتَّ یَا یَعْقُوبُ وَ وُلْدُکَ لَیْلَکُمْ شِبَاعاً وَ أَصْبَحْتُمْ وَ عِنْدَکُمْ فَضْلَهٌ مِنْ طَعَامِکُمْ وَ مَا عَلِمْتَ یَا یَعْقُوبُ إِنِّی بِالْعُقُوبَهِ وَ اَلْبَلْوَی إِلَی أَوْلِیَائِی أَسْرَعُ مِنِّی بِهَا إِلَی أَعْدَائِی وَ ذَلِکَ مِنِّی حُسْنُ نَظَرٍ لِأَوْلِیَائِی، وَ اِسْتِدْرَاجٌ مِنِّی لِأَعْدَائِی، أَمَا وَ عِزَّتِی لَأُنْزِلَنَّ بِکَ بَلْوَایَ وَ لَأَجْعَلَنَّکَ وَ وُلْدَکَ غَرَضاً لِمُصَابِی وَ لَأُؤَدِّبَنَّکَ بِعُقُوبَتِی، فَاسْتَعِدُّوا لِبَلاَیَ وَ اِرْضَوْا بِقَضَائِی وَ اِصْبِرُوا لِلْمَصَائِبِ

قَالَ أَبُو حَمْزَهَ فَقُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام: مَتَی رَأَی یُوسُفُ علیه السلام اَلرُّؤْیَا؟

فَقَالَ: فِی تِلْکَ اَللَّیْلَهِ اَلَّتِی بَاتَ فِیهَا یَعْقُوبُ وَ وُلْدُهُ شِبَاعاً، وَ بَاتَ فِیهَا ذِمْیَالُ جَائِعاً، رَآهَا فَأَصْبَحَ فَقَصَّهَا عَلَی یَعْقُوبَ علیه السلام مِنَ اَلْغَدِ، فَاغْتَمَّ یَعْقُوبُ لَمَّا سَمِعَ مِنْ یُوسُفَ اَلرُّؤْیَا مَعَ مَا أُوحِیَ إِلَیْهِ: أَنِ اِسْتَعِدَّ لِلْبَلاَءِ

فَقالَ یَعقوبُ لِیوسُفَ:لا تَقصُص رُؤیاکَ هذِهِ عَلی إخوَتِکَ؛ فَإِنّی أخافُ أن یَکیدوا لَکَ کَیداً. فَلَم یَکتُم یوسُفُ رُؤیاهُ و قَصَّها عَلی إخوَتِهِ

فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَکَانَ أَوَّلَ بَلْوَی نَزَلَتْ بِیَعْقُوبَ وَ آلِهِ اَلْحَسَدُ لِیُوسُفَ لَمَّا سَمِعُوا مِنْهُ اَلرُّؤْیَا اَلَّتِی رَآهَا، قَالَ: وَ اِشْتَدَّ رِقَّهُ یَعْقُوبَ عَلَی یُوسُفَ وَ خَافَ أَنْ یَکُونَ

ص: 98

شب به یعقوب وحی فرستاد بنده مرا خوار و ذلیل نمود و بدین سبب غضب مرا فراهم کردی و خود و فرزندانت مستوجب عقوبت و تنبیه و ورود انواع بلاها از طرف من گشتید ای !یعقوب آیا نمی دانی که محبوب ترین پیامبران و گرامی ترین آن ها نزد من آن پیامبری است که به مساکین از بندگان من ترحم و دل سوزی کند و آن ها را به خود نزدیک نماید و به آن ها طعام دهد و دهد و مکان و منزل برای آن ها فراهم گرداند؟ ای یعقوب چرا شب گذشته به بنده ما ذمیال - که در پرستش و عبادت ما سخت کوشا می باشد و از ظاهر دنیا به اندکی بسنده کرده بود - و هنگام افطار به درب منزل شما آمد و اظهار داشت:

به سائل غریب گرسنه و بنده تهیدست ترحمی کنید و طعامی بدهید، طعامی به او ندادید؟ و چون از درب خانه شما مأیوس و ناامید شد کلمه استرجاع بر زبان جاری کرد و اشک (از چشمانش) سرازیر شد و حال خود را به من شکایت نمود و شب را با گرسنگی - در حالی که حمد و ستایش مرا به جا می آورد - سپری کرد و به صبح رسانید و هنوز در حال روزه ،بود که تو ای یعقوب با فرزندانت سیر خوابیدید و صبح نمودید و شب را سپری کردید در حالی که از زیادی طعام برایتان مانده بود.

اي يعقوب! آیا نمی دانی که عقوبت و مؤاخذة من نسبت به دوستانم سریع تر از تنبیه و عقوبت من نسبت به دشمنانم می باشد؟ و این به خاطر آن است که نسبت به دوستانم حسن نظر دارم و نسبت به دشمنانم می خواهم در رفاه باشند و مرا یاد نکنند و به عزت و جلال خودم سوگند بلایم را بر تو نازل می کنم تو و فرزندانت را در معرض مصیبت ها و سختی هایم قرار می دهم و شما را با عقوبت خود تأدیب می نمایم پس همگی آماده بلا و مصیبت باشید و بر قضا و مقدرات من راضی و در برابر مصیبت ها شکیبا و بردبار باشید.

ابو حمزه :گوید پس به امام علیه السلام عرض کردم یوسف در چه وقت و چه زمانی آن خواب را دید؟ فرمود در همان شبی که یعقوب و اهل بیت او سیر خوابیدند و ذمیال (سائل) با شکمی خالی و گرسنه شب را سپری کرد هنگامی که یوسف آن خواب را دید صبح فردا آن را برای پدرش یعقوب بیان کرد وقتی یعقوب جریان خواب را شنید سخت ناراحت شد و او را اندوهی سخت فرا گرفت سپس خدای عزّ و جلّ بر او وحی فرستاد: خود (و خانواده ات) را آماده بلا گردان

پس از آن یعقوب به یوسف فرمود این خواب خودت را برای برادرانت تعریف نکن چون می ترسم برای تو مکر و حیله ای انجام دهند، ولی یوسف

ص: 99

مَا أَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ مِنَ اَلاِسْتِعْدَادِ لِلْبَلاَءِ إِنَّمَا ذَلِکَ فِی یُوسُفَ فَاشْتَدَّتْ رِقَّتُهُ عَلَیْهِ، وَ خَافَ أَنْ یَنْزِلَ بِهِ اَلْبَلاَءُ فِی یُوسُفَ مِنْ بَیْنِ وُلْدِهِ.

فَلَمَّا أَنْ رَأَوْا إِخْوَهَ یُوسُفَ مَا یَصْنَعُ یَعْقُوبُ بِیُوسُفَ مِنْ إِکْرَامِهِ وَ إِیثَارِهِ إِیَّاهُ عَلَیْهِمْ اِشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ، وَ اِبْتَدَأَ اَلْبَلاَءُ فِیهِمْ فَتَآمَرُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ قَالُوا: إِنَّ یُوسُفَ وَ أَخَاهُ ﴿أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنَّا وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ﴾، ﴿اقْتُلُوا یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً یَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِیكُمْ وَ تَكُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِینَ﴾ (1) أَیْ تَتُوبُونَ

فعند ذلك قالوا: ﴿ يَأَبَانَا مَا لَكَ لَا تَأْمَنَّا عَلَىٰ يُوسُفَ ﴾ ، ﴿ أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَ يَلْعَبْ﴾ ، قال يعقوب: ﴿إِنِّي لَيَحْزُنُنِى أَن تَذْهَبُوا بِهِ ى وَ أَخَافُ أَن يَأْكُلَهُ الذِّنْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَفِلُونَ ﴾ حَذَراً مِنْهُ عَلَیْهِ أَنْ یَکُونَ اَلْبَلْوَی مِنَ اَللَّهِ عَلَی یَعْقُوبَ فِی یُوسُفَ، وَ کَانَ یَعْقُوبُ علیه السلام مُسْتَعِدّاً لِلْبَلْوَی فِی یُوسُفَ خَاصَّهً.

قالَ:فَغَلَبَت قُدرَهُ اللّهِ وقَضاؤُهُ ونافِذُ أمرِهِ فی یَعقوبَ ویوسُفَ وإخوَتِهِ،فَلَم یَقدِر یَعقوبُ عَلی دَفعِ البَلاءِ عَن نَفسِهِ ولا عَن یوسُفَ ووُلدِهِ،فَدَفَعَهُ إلَیهِم وهُوَ لِذلِکَ کارِهٌ مُتَوَقِّعٌ لِلبَلوی مِنَ اللّهِ فی یوسُفَ خاصَّهً؛ لِمَوقِعِهِ مِن قَلبِهِ وحُبِّهِ لَهُ.

فَلَمَّا خَرَجُوا بِهِ مِنْ مَنْزِلِهِ لَحِقَهُمْ مُسْرِعاً فَانْتَزَعَهُ مِنْ أَیْدِیهِمْ فَضَمَّهُ إِلَیْهِ وَ اِعْتَنَقَهُ وَ بَکَی،ثُمَّ دَفَعَهُ إِلَیْهِمْ وَ هُوَ کَارِهٌ فَانْطَلَقُوا بِهِ مُسْرِعِینَ مَخَافَهَ أَنْ یَأْخُذَهُ مِنْهُمْ ثُمَّ لاَ یَدْفَعَهُ إِلَیْهِمْ، فَلَمَّا أَمْعَنُوا بِهِ مَالُوا بِهِ إِلَی غَیْضَهِ أَشْجَارٍ

فَقَالُوا: نَذْبَحُهُ وَ نُلْقِیهِ تَحْتَ هَذِهِ اَلشَّجَرَهِ فَیَأْکُلُهُ اَلذِّئَابُ اَللَّیْلَهَ

فَقَالَ کَبِیرُهُمْ: ﴿ لا تَقْتُلُوا یُوسُفَ ﴾ وَلَکِنْ ﴿وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ اَلْجُبِّ یَلْتَقِطْهُ

ص: 100

خواب را کتمان نکرد و بلکه آن را برای برادران خود تعریف نمود.

امام علیه السلام فرمود: اولین بلایی که بر یعقوب و اهل بیت او وارد شد، حسادتی بود که برادران یوسف بعد از شنیدن خواب ،او بر او بردند و از طرفی هم محبت و عطوفت يعقوب بر ،یوسف پس از آن افزایش یافت و پیوسته بیم آن داشت که آن چه را که خدای عزّ و جلّ به او وحی نموده و او را آماده برای بلا گردانده بود موردش تنها یوسف باشد از این جهت در بین فرزندان ،خود نسبت به یوسف محبت و مهربانی بیشتری نشان می.داد و چون برادران یوسف آن حالت را از (پدرشان) یعقوب نسبت به یوسف مشاهده کردند و دیدند که چگونه یوسف را تکریم و احترام می نماید و او را بر ایشان ترجیح می دهد بر ایشان گران آمد و بلا و گرفتاری (یکی پس از دیگری) پدید آمد و درباره یوسف با یکدیگر به گفتگو و مشاوره پرداختند و اظهار داشتند: «یوسف و برادرش (بنیامین) نزد ،پدرمان از ما محبوب تر است در حالی که ما گروه نیرومندی هستیم!»، «یوسف را بکشید و یا او را به سرزمین دور دستی بیندازید تا توجه ،پدر فقط به شما جلب شود و بعد از آن افراد صالحی خواهید ،بود» منظور این است که توبه می کنید و مردمی درستکار می شوید

در چنین وقتی فرزندان یعقوب به پدر عرض کردند: «ای پدر ما! چرا تو بر یوسف از ما ایمن نیستی؟ * فردا او را همراه ما به صحرا بفرست تا در چمن زار و مراتع بگردد و بازی کند» پس یعقوب فرمود: به درستی که من از آن ترسان و پریشان خاطرم که او را ببرید و او طعمه گرگ شود و شما از او غافل باشید» و او ترس از بلایی داشت که خدای عزّوجلّ وعده داده بود تا مبادا که آن بلاء بر یوسف وارد شود ولی یعقوب علیه السلام آماده رسیدن بلاء به یوسف علیه السلام شده بود.

(امام علیه السلام) فرمود: ولی قدرت خداوند و مقدرات او غالب شد و درباره يعقوب ويوسف و برادران او اراده الهی نافذ گردید و یعقوب نتوانست این بلاء و آزمایش را از خودش و یوسف و برادرانش دفع کند به همین خاطر بدون اختیار يوسف را به آن ها داد با این که از دادن او کراهت داشت و منتظر آزمایش خداوند درباره یوسف گردید با این که او در قلب یعقوب علیه السلام موقعیتی خاص داشت و او را بسیار دوست داشت. موقعی که برادران ،یوسف او را از منزل بیرون بردند یعقوب به سرعت خود را به آن ها رساند و یوسف را گرفت و به سینه خود چسبانید و در بغل گرفت و گریست سپس او را به آن ها سپرد. برادران موقعی که او را گرفتند با سرعت یوسف را همراه خود بردند چون بیم آن داشتند که مبادا يعقوب او را از دستشان بگیرد و دیگر به آن ها ندهد. پس چون از پدر دور

ص: 101

بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِن كُنتُمْ فَعِلِينَ ﴾ ، فَانْطَلَقُوا بِهِ إِلَی اَلْجُبِّ ، فَأَلْقَوْهُ فِی غَیَابَتِ اَلْجُبِّ وَ هُمْ یَظُنُّونَ أَنَّهُ یَغْرَقُ فِیهِ، فَلَمَّا صَارَ فِی قَعْرِ اَلْجُبِّ نَادَاهُمْ، یَا وُلْدَ رُومِینَ أَقْرِئُوا یَعْقُوبَ مِنِّی اَلسَّلاَمَ، فَلَمَّا سَمِعُوا کَلاَمَهُ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: لاَ تَفَرَّقُوا مِنْ هُنَا حَتَّی تَعْلَمُوا أَنَّهُ قَدْ مَاتَ

قَالَ فَلَمْ یَزَالُوا بِحَضْرَتِهِ حَتَّی أَیِسُوا وَ جاؤُ أَباهُمْ ﴿عِشاءً یَبْکُونَ قالُوا یا أَبانا إِنّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ وَ تَرَکْنا یُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا فَأَکَلَهُ اَلذِّئْبُ﴾

فَلَمَّا سَمِعَ مَقَالَتَهُمْ اِسْتَرْجَعَ وَ اِسْتَعْبَرَ، وَ ذَکَرَ مَا أَوْحَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ مِنَ اَلاِسْتِعْدَادِ لِلْبَلاَءِ، فَصَبَرَ وَ أَذْعَنَ لِلْبَلْوَی، وَ قَالَ لَهُمْ: ﴿بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِیلٌ﴾ وَ مَا کَانَ اَللَّهُ لِیُطْعِمَ لَحْمَ یُوسُفَ اَلذِّئْبَ مِنْ قَبْلِ أَنْ أَرَی تَأْوِیلَ رُؤْیَاهُ اَلصَّادِقَهِ

قَالَ أَبُو حَمْزَهَ : ثُمَّ اِنْقَطَعَ مَا قَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ علیهما السلام عِنْدَ هَذَا اَلْمَوْضِعِ (1)

1769/ [6] -عَنْ مِسْمَعٍ أَبِی سَیَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

لَمَّا أَلْقَی یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی اَلْجُبِّ نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ لَهُ: یَا غُلاَمُ، مَا تَصْنَعُ هَاهُنَا؟ مَنْ طَرَحَکَ فِی هَذَا اَلْجُبِّ؟

فَقَالَ: إِخْوَتِی، لِمَنْزِلَتِی مِنْ أَبِی حَسَدُونِی، وَ لِذَلِکَ فِی هَذَا اَلْجُبِّ طَرَحُونِی.

فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: أَ تُحِبُّ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ هَذَا اَلْجُبِّ؟

فَقَالَ: ذَلِکَ إِلَی إِلَهِ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ . فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ : فَإِنَّ إِلَهَ

ص: 102

شدند او را به جنگلی بردند و با یک دیگر گفت:ند یوسف را در همین مكان کشیم و کنار این درختان می اندازیم تا همین امشب گرگ او را بخورد.

برادر بزرگترشان گفت: «یوسف را نکشید بلکه او را در قعر چاه بیندازید تا برخی از کاروان ها که از این جا عبور می کنند او را بیابند البته اگر این کار را بکنید» برادران کلام او را تصدیق کرده و یوسف را بر سر چاهی بردند و او را به درون چاه انداختند و گمان داشتند که یوسف در آب چاه غرق و هلاک می شود ولی وقتی یوسف به عمق چاه رسید برادرانش را صدا زد و گفت ای فرزندان رومین! سلام مرا به یعقوب برسانید. برادران وقتی سخن او را شنیدند بعضی به بعضی دیگر گفتند: از این جا نروید، تا یقین کنید یوسف مرده است. بر همین اساس آن ها از اطراف چاه پراکنده نشدند تا شب فرا رسید آن گاه که از او ناامید شدند «در تاریکی شب با حالت گریه به سمت پدر برگشتند (و وقتی به او رسیدند) گفتند ای پدرا ما در صحرا برای مسابقه رفتیم و يوسف را بر سر وسایل خود گذاردیم و چون بازگشتیم یوسف راگرگ خورده بود».

هنگامی که یعقوب سخنان آن ها را شنید کلمه استرجاع (إنا لله وإنا إليه راجعون) را بر زبان جاری کرد و اشک ریخت و آن چه را که خدای عزّ و جلّ بر او وحی فرستاده بود به یاد آورد که باید آماده بلا ،باشد پس صبر کرد و خود را برای بلا آماده ساخت و به فرزندانش فرمود: (این طور که می گویید نیست) «بلکه این امر زشت و قبیح را نفس (شیطانی) شما در نظرتان زیبا جلوه داده است، پس صبر و شکیبایی (را پیشه خود) می نمایم» (بدانید) پیش از آن که یوسف تأویل و تحقق یافتن خواب صادقش را ببیند ممکن نیست خداوند گوشت او را خوراک گرگ گرداند ابو حمزه (ثمالی) :گوید سپس امام زین العابدین علیه السلام (به این جا که رسید دیگر لب از گفتار فرو بست و) فرمایش ایشان قطع شد.

6)- از مِسْمَع ابی سیّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی یوسف در چاه افتاد، جبرئیل بر او وارد شد و گفت: ای !جوان این جا چه می کنی؟ چه کسی تو را در این چاه انداخته است؟

يوسف جواب داد برادرانم (مرا به این چاه انداختند) چون منزلت و موقعیت خاصی پیش پدرم داشتم پس از روی حسادت مرا در این چاه انداختند

جبرئیل گفت: آیا دوست داری از این چاه خارج شوی؟ اظهار داشت این مطلب مربوط به (مشیّت و اراده) خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب است.

پس جبرئیل به او گفت همانا خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب به تو می فرماید :بگو «خداوندا! همانا از تو درخواست می نمایم پس به درستی که حمد و ستایش

ص: 103

إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ یَقُولُ لَکَ: قُلِ: اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّ لَکَ اَلْحَمْدَ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ اَلْمَنَّانُ، بَدِیعُ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ، ذُو اَلْجَلاَلِ وَ اَلْإِکْرَامِ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ تَرْزُقَنِی مِنْ حَیْثُ لاَ أَحْتَسِبُ. فَقَالَهَا یُوسُفُ ، فَجَعَلَ اَللَّهُ لَهُ مِنَ اَلْجُبِّ یَوْمَئِذٍ فَرَجاً، وَ مِنْ کَیْدِ اَلمَرْأَهِ مَخْرَجاً، وَ آتَاهُ مُلْکَ مِصْرَ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبْ.

وَ مِنْ رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْهُ وَ تَرْزُقَنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لاَ أَحْتَسِبُ (1)

1770 / [7] - عَنْ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿لتُنَبِّئَنَّهُم بِأَمْرِهِمْ هَذَا وَ هُمْ لَا يَشْعُرُونَ﴾، قَالَ: کَانَ اِبْنَ سَبْعِ سِنِینَ . (2)

1771 / [8] - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَنْصَارِیِّ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ تعالى: ﴿إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَأْبَتِ إِنِّى رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِى سَجِدِينَ ﴾ ، قَالَ: فِی تَسْمِیَهِ اَلنُّجُومِ هُوَ اَلطَّارِقُ وَ خَوْبَانُ وَ اَلرَّیَّانُ وَ ذُو اَلْکِنْفَانِ وَ وَابِسُ [قَابِسُ] وَ وَثَّابٌ وَ عَمْرُوَانُ وَ فَیْلَقُ وَ فَصِیحٌ وَ اَلصَّرْحُ وَ البدوع وَ اَلضِّیَاءُ وَ اَلنُّورُ- یَعْنِی اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ- وَ کُلُّ هَذِهِ اَلنُّجُومِ مُحِیطَهٌ بِالسَّمَاءِ (3)

1772 / [9] - عَنْ أَبِی جَمِیلَهَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

لَمَّا أُوتِیَ بِقَمِیصِ یُوسُفَ إِلَی یَعْقُوبَ فَقَالَ: اَللَّهُمَّ لَقَدْ کَانَ ذِئْباً رَفِیقاً حِینَ لَمْ یَشُقَّ اَلْقَمِیصَ ، قَالَ: وَ کَانَ بِهِ نَضْحٌ مِنْ دَمٍ (4)

ص: 104

مختص تو می باشد معبودی جز تو نخواهد بود تو بسیار بخشنده و مهربان هستی تو آفریننده آسمان ها و زمین ،هستی ای صاحب جلال و بزرگواری بر محمّد و آل محمّد درود فرست و در امر (نجات و آزادی) من گشایشی فراهم ساز و از آن جایی که گمان دارم و از آن جایی که گمان ندارم روزی مرا مقدّر بگردان» پس یوسف علیه السلام این کلمات را گفت لذا خداوند متعال او را از چاه نجات داد و از شرّ آن زن (زلیخا) نیز رهایی بخشید و او را عزیز مصر ،کرد با این که او حساب آن را نمی کرد.

و در حدیث دیگری از آن حضرت علیه السلام وارد شده ،است که (به جای جمله آخر) فرمود: و روزی مرا برایم مقدّر بگردان از آن جایی که گمان دارم و از جایی که گمان ندارم

7)- از زید شحّام روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: (به او وحی فرستادیم که) «همانا آن ها را در آینده از این کارشان با خبر خواهی کرد در حالی که آن ها درک و شعور ندارند، فرمود: (یوسف علیه السلام) در آن موقع هفت ساله بود.

8)- از جابر بن عبد الله انصاری روایت کرده است که او در معنای فرمایش خداوند متعال: «زمانی که یوسف به پدرش گفت ای پد را همانا من یازده ستاره را با خورشید و ماه دیدم که برای من سجده می کنند»، گفت:

نام آن ستاره گان (عبارتند از): طارق حوبان (یا جریان) ریان (یا ذیال) ذو الكنفان (يا ذو الكتاف) وابس (قابس يا ذو القرع)، وثاب عمودان (عمروان یا عروان)، فیلق (یا فلیق) ، فصیح (یا مصبح)، صرح فروع ( بدوع يا ضروح) و ضياء و نور یعنی خورشید و ماه و تمامی این ستاره ها اطراف آسمان را فرا گرفته اند.

9) - از ابو ،جمیله به نقل از مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام: فرمود هنگامی که پیراهن یوسف را برای (پدرش) یعقوب ،آوردند اظهار داشت !خدایا این گرگ چقدر رفیق و مهربان بوده که پیراهن را ندریده و پاره نکرده است حضرت فرمود و مقداری خون بر آن بود

ص: 105

قوله تعالى: ﴿وَ قَالَ الَّذِي اشْتَرَلَهُ مِن مِصْرَ لِامْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَنهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ، وَلَدًا وَ كَذَلِكَ مَكَنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ وَلِتُعَلَّمَهُ، مِن تَأْوِيل الْأَحَادِيثِ وَ اللهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ، وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾ ﴿21﴾

1773 / [10] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ قَالَ

قَالَ: ثُمَّ اِنْقَطَعَ مَا قَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عِنْدَ هَذَا اَلْمَوْضِعِ ، فَلَمَّا کَانَ مِنْ غَدٍ غَدَوْتُ إِلَیْهِ، فَقُلْتُ لَهُ: ججُعِلْتُ فِدَاکَ، إِنَّکَ حَدَّثْتَنِی أَمْسِ حَدِیثَ یَعْقُوبَ وَ وُلْدِهِ ثُمَّ قَطَعْتَهُ، فَمَا کَانَ مِنْ قِصَّهِ یُوسُفَ بَعْدَ ذَلِکَ؟

ف فَقَالَ: إِنَّهُمْ لَمَّا أَصْبَحُوا قَالُوا : اِنْطَلِقُوا بِنَا حَتَّی نَنْظُرَ مَا حَالُ یُوسُفَ مَاتَ أَمْ هُوَ حَیٌّ فَلَمَّا اِنْتَهَوْا إِلَی اَلْجُبِّ وَجَدُوا بِحَضْرَهِ اَلْجُبِّ اَلسَّیَّارَهَ قَدْ أَرْسَلُوا وَارِدَهُمْ فَأَدْلَی دَلْوَهُ، فَلَمَّا جَذَبَ دَلْوَهُ إِذَا هُمْ بِغُلاَمٍ مُتَعَلِّقٍ بِدَلْوِهِ، فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ: یَا بُشْرَی هَذَا غُلاَمٌ، فَلَمَّا أَخْرَجَهُ أَقْبَلَ إِلَیْهِ إِخْوَهُ یُوسُفَ فَقَالُوا هَذَا عَبْدُنَا سَقَطَ مِنَّا أَمْسِ فِی هَذَا اَلْجُبِّ ، وَ جِئْنَا اَلْیَوْمَ لِنُخْرِجَهُ فَانْتَزَعُوهُ مِنْ أَیْدِیهِمْ وَ تَنَحَّوْا بِهِ نَاحِیَهً، ثُمَّ قَالُوا لَهُ: إِمَّا أَنْ تُقِرَّ لَنَا بِأَنَّکَ عَبْدٌ لَنَا فَنَبِیعَکَ مِنْ بَعْضِ أَهْلِ هَذِهِ اَلسَّیَّارَهِ أَوْ نَقْتُلَکَ.

فَقَالَ لَهُمْ یُوسُفُ علیه السلام تَقْتُلُونِی وَ اِصْنَعُوا مَا شِئْتُمْ فَأَقْبَلُوا بِهِ إِلَی اَلسَّیَّارَهِ فَقَالُوا: هَلْ مِنْکُمْ أَحَدٌ یَشْتَرِی مِنَّا هَذَا اَلْعَبْدَ فَاشْتَرَاهُ رَجُلٌ مِنْهُمْ بِعِشْرِینَ دِرْهَماً وَ کَانَ إِخْوَتُهُمْ فِیهِ مِنَ اَلزَّاهِدِینَ، وَ سَارَ بِهِ اَلَّذِی اِشْتَرَاهُ حَتَّی أَدْخَلَ مِصْرَ فَبَاعَهُ اَلَّذِی اِشْتَرَاهُ مِنَ اَلْبَدْوِ مِنْ مَلِکِ مِصْرَ ، وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ ﴿وَ قالَ اَلَّذِی اِشْتَراهُ مِنْ مِصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَکْرِمِی مَثْواهُ عَسی أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً﴾ . (1)

ص: 106

فرمایش خداوند متعال و آن کسی (عزیز مصر) که او را در مصر خرید به همسرش گفت: جایگاه او را گرامی،دار شاید برای ما سودمند باشد و یا او را بعنوان فرزند انتخاب کنیم. و ما این چنین یوسف را در آن سرزمین توانمند نمودیم و از علم تفسیر خواب به او تعلیم دادیم و خداوند بر کار خود پیروز است ولی بیش تر مردم نمی دانند. (21)

10)- بازگشت به حدیث ابو حمزه ثمالی (در ادامه حدیث 5) از امام زین العابدین علیه السلام که راوی گوند بعد از آن که فرمایش حضرت قطع شد، بامداد روز بعد، خدمت آن حضرت شرفیاب شدم و عرض کردم قدایت گردم روز گذشته داستان یعقوب و فرزندانش را بیان نمودی و اچون به ماجرای یوسف و برادران او رسیدی سخنان را قطع نمودند بفرمائید که ادامه داستان یوسف چه شد؟ فرمود:: چون چون صبح شد (برادران) گفتند تا ببینیم وضعیت یوسف چگونه است آیا زنده می باشد یا مرده است؟ موقعی که به برویم چاه رسیدند کاروانی را در آن جا دیدند که سقای قافله را برای آب فرستاده اند چون سما دلوش را در چاه سرازیر نمود تا آب بکشد، اما وقتی دلو را بالا کشید. دند پسری به دلو آویزان است به همراهانش گفت به شما مژده باد بر این پسر وقتی بوسف را از چاه سرون ،آوردند برادران او جلو آمده و گفتند: این پسر بنده و غلام ما است که دیروز در این چاه افتاد و امروز آمده ایم با او را بیرون آوری پس بوسف را از دست کاروانیان گرفته و او را به گوشه ای برده و به او گفتند: یا اقرار کن که بنده ما هستی تا نوز به یکی از این کاروانیان بفروشیم و یا نو را خواهیم گشت. یوسف فرمود: من را نکشید و آن چه را خواستید انجام دهید. پس برادرانش او را نزد کاروانیان آورده و گفتند: آیا از شما کسی هست که این بنده و علام را از ما خریداری کند؟ مردی از میان آن ها يوسف را به پست در هم ،خرید ولی پسران بعقوب در این فروش می رعیت بودند.

و خریدار یوسف را از صحرا به شهر مصر آورد و او را به پادشاه مصر فروخت همچنان که خدای عز و جل در قرآن فرموده است «و کسی (پادشاه مصر ) که یوسف را خریداری نمود به همسر خود گفت: مقام او را بسیار گرامی ،بذار که امید است این غلام به ما نفع بسیاری بخشد و با او را به فرزندی برگزینیم».

ص: 107

1774 / [11] - عَنِ اَلْحَسَنِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿ وَ شَرَوْهُ بِثَمَنِ، بَخْسٍ دَرَهِمَ مَعْدُودَةٍ﴾ ، قَالَ: کَانَتْ عِشْرِینَ دِرْهَماً (1)

1775/ [12] - عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ : مِثْلَهُ وَ زَادَ فِیهِ:

﴿اَلْبَخْسُ: اَلنَّقْصُ، وَ هِیَ قِیمَهُ کَلْبِ اَلصَّیْدِ، إِذَا قُتِلَ کَانَتْ دِیَتُهُ عِشْرِینَ دِرْهَماً﴾ (2)

1776 / [13] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: ﴿قَدْ کَانَ یُوسُفُ بَیْنَ أَبَوَیْهِ مُکَرَّماً ثُمَّ صَارَ عَبْداً حَتَّی بِیعَ بِأَخَسِّ وَ أَوْکَسِ اَلثَّمَنِ ثُمَّ لَمْ یَمْنَعِ اَللَّهُ أَنْ بَلَغَ بِهِ حَتَّی صَارَ مَلِکاً ﴾ (3)

1777/ [14] - عَنِ اِبْنِ حُصَیْنٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَراهِمَ مَعْدُودَهٍ ﴾ قَالَ کَانَتِ اَلدَّرَاهِمُ ثَمَانِیَهَ عَشَرَ دِرْهَماً (4)

1778 / [15] - وَ بِهَذَا اَلْإِسْنَادِ عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

کَانَتِ اَلدَّرَاهِمُ عِشْرِینَ دِرْهَماً وَ هِیَ قِیمَهُ کَلْبِ اَلصَّیْدِ إِذَا قُتِلَ، وَ اَلْبَخْسُ اَلنَّقْصُ (5)

ص: 108

11) - از حسن به نقل از مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: (و سرانجام) او را به بهای درهم های اندکی فروختند»، فرمود: آن درهم ها، بیست درهم بود.

12)- همچنین از امام رضا علیه السلام مانند آن را روایت کرده اند و در آخر افزوده :است معنای «بخس»، ناقص (کم تر از قیمت و ارزان تر از آن) است و آن قیمتِ یک سگ شکاری می باشد که اگر کشته شود دیه و خون بهای آن بیست درهم خواهد بود.

13)- از عبد الله بن سلیمان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: یوسف نزد پدر و مادرش گرامی و از احترام خاصی برخوردار بود سپس او بنده و غلامی زرخرید گردید به طوری که با نازل ترین قیمت فروخته شد سپس خداوند متعال مانع او نشد (شاید منظور این باشد که مرگ او به تأخیر افتاد) تا آن که پادشاه (مصر) گردید.

14)- از ابن حُصَین روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند «و (سرانجام) او را به بهای درهم های اندکی فروختند» فرمود تعداد درهم ها هجده در هم بود.

15)- و با همین سند (قبل) روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود تعداد درهم ها بیست در هم بود و آن قیمت یک سگ شکاری می باشد که کشته شود و معنای «بخس»، ناقص (کم تر از قیمت و ارزان تر از آن) است

ص: 109

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ هَمَّتْ بهِ ى وَ هَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّءَا بُرْهَنَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ﴾ ﴿24﴾

1779 / [16] - قال أبو حمزة:

قلت لِعَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِما السَّلاَمُ اِبْنَ کَمْ کَانَ یُوسُفُ علیهم السلام یَوْمَ أُلْقِیَ فِی اَلْجُبِّ؟

فقَالَ کَانَ اِبْنَ سبع سِنِینَ قُلْتُ فَکَمْ کَانَ بَیْنَ مَنْزِلِ یَعْقُوبَ یَوْمَئِذٍ وَ بَیْنَ مِصْرَ ؟

قال: مَسِیرَهُ ثَمَانِیَهَ عَشَرَ یَوْماً، قال: وَ کَانَ یُوسُفُ علیهم السلام مِنْ أَجْمَلِ أَهْلِ زَمَانِهِ فَلَمَّا رَاهَقَ یُوسُفُ رَاوَدَتْهُ امْرَأَهُ الْمَلِکِ عَنْ نَفْسِهِ فَقَالَ لَهَا مَعاذَ اللَّهِ إِنَّا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ لا یَزنونَ، فَغَلَّقَتِ الأَبوابَ عَلَیها و عَلَیهِ و قالَت:لا تَخَف، و أَلقَت نَفسَها عَلَیهِ، فَأَفلَتَ هَارِباً إِلَی اَلْبَابِ فَفَتَحَهُ، وَ لَحِقَتْهُ فَجَذَبَتْ قَمِیصَهُ مِنْ خَلْفِهِ فَأَخْرَجَتْهُ مِنْهُ، وَ أَفْلَتَ یُوسُفُ علیه السلام مِنْهَا فِی ثِیَابِهِ. (1)

1780 / [17] - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

لَمَّا هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها قَالَتْ لَهُ: کَمَا أَنْتَ قَالَ: وَ لِمَ؟

قَالَتْ: حَتَّی أُغَطِّیَ وَجْهَ اَلصَّنَمِ لاَ یَرَانَا فَذَکَرَ اَللَّهَ عِنْدَ ذَلِکَ وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّ اَللَّهَ یَرَاهُ فَفَرَّ مِنْهَا (2)

1781 / [18] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ یُوسُفَ لَمَّا حَلَّ سَرَاوِیلَهُ رَأَی مِثَالَ یَعْقُوبَ [قَائِماً] عَاضّاً عَلَی إِصْبَعِهِ وَ هُوَ یَقُولُ لَهُ: یَا یُوسُفُ قَالَ فَهَرَبَ

ص: 110

فرمایش خداوند متعال و آن زن (همسر عزیز مصر) قصد او را کرد و او نیز - اگر برهان پروردگار را نمی دید - قصد وی را می نمود ما چنین کردیم تا بدی و فحشا را از او دور سازیم؛ چون که او از بندگان مخلص ما بود. (24)

16) - ابو حمزه (ثمالی) (در ادامه حدیث 10) گوید:

محضر امام زین العابدين علیه السلام عرض کردم روزی که یوسف را در چاه انداختند چند سال داشت؟ فرمود هفت سال از عمرش گذشته بود عرض کردم بین منزل یعقوب در آن روز تا مصر چقدر فاصله بود؟ فرمود: مسیر هیجده روز ،راه فاصله بود.

بعد از آن حضرت فرمود یوسف از زیباترین افراد اهل زمان خود بود و چون به سن نزدیک بلوغ رسید همسر عزیز مصر از روی هوای نفس بنای مراوده (و معاشقه) با او را ،نهاد ولی یوسف به او میفرمود به خدا پناه می برم من از اهل بیتی هستم که هرگز اهل زنا نبوده و نیستند ولی (همسر عزیز وقتی چنین دید) درب های قصر را روی خود و یوسف بست و گفت: و حشت نداشته باش و آن گاه خود را روی یوسف ،افکند یوسف به طرف درب قصر فرار کرد و چون به درب رسید و آن را گشود و همسر عزیز به او رسید و از پشت پیراهن یوسف را چنگ زد و گرفت و آن را از بدن یوسف بیرون آورد و یوسف از چنگال او گریخت

17) - بعضی از اصحاب ما روایت کرده اند:

امام صادق علیه السلام فرمود: بعد از آن که «زن قصد یوسف را کرد و او هم قصد او را ،کرد» (زلیخا) گفت: اگر مشکلی نداری لحظه ای صبر کن (یوسف که چاره ای نداشت) :پرسید و برای چه؟ جواب داد تا روی بُت را بپوشانم که ما را مشاهده نکند، پس (یوسف) در آن هنگام به یاد خدا افتاد که خداوند شاهد او می باشد پس (به فکرش رسید که چاره نجات او فرار ،است لذا) شتابان از کنار او فرار کرد.

18) - از محمّد بن قیس روایت کرده است که گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود همانا یوسف هنگامی که شلوارش (بیرجامه تُمبان) را باز کرد، تمثال و شبیه پدرش یعقوب را دید که ایستاده و (از روی تعجب) انگشت خود را دندان گرفته است و می گوید ای یوسف پس یوسف فرار کرد. (1)

ص: 111

ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لَکِنِّی وَ اَللَّهِ مَا رَأَیْتُ عَوْرَهَ أَبِی قَطُّ وَ لاَ رَأَی أَبِی عَوْرَهَ جَدِّی قَطُّ وَ لاَ رَأَی جَدِّی عَوْرَهَ أَبِیهِ قَطُّ قَالَ وَ هُوَ عَاضٌّ عَلَی إِصْبَعِهِ فَوَثَبَ فَخَرَجَ اَلْمَاءُ مِنْ إِبْهَامِ رِجْلِهِ (1)

1782 / [19] - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ

قَالَ: أَیَّ شَیْءٍ یَقُولُ اَلنَّاسُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ: ﴿لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ﴾ قُلْتُ: یَقُولُونَ رَأَی یَعْقُوبَ عَاضّاً عَلَی إِصْبَعِهِ فَقَالَ: لاَ لَیْسَ کَمَا یَقُولُونَ

فَقُلْتُ: فَأَیَّ شَیْءٍ رَأَی

قَالَ: لَمَّا هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِهَا قَامَتْ إِلَی صَنَمٍ مَعَهَا فِی اَلْبَیْتِ ، فَأَلْقَتْ عَلَیْهِ ثَوْباً فَقَالَ لَهَا یُوسُفُ : مَا صَنَعْتِ

قَالَ: طَرَحْتُ عَلَیْهِ ثَوْباً أَسْتَحْیِی أَنْ یَرَانَا، قَالَ: فَقَالَ یُوسُفُ علیه السلام: فَأَنْتِ تَسْتَحْیِینَ مِنْ صَنَمِکِ وَ هُوَ لاَ یَسْمَعُ وَ لاَ یَبْصُرُ وَ لاَ أَسْتَحِی أَنَا مِنْ رَبِّی (2)

قوله تعالى: ﴿وَ اسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرِ وَ أَلْفَيَا سَيْدَهَا لَدَا ألْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿25 ﴾ - إلى - قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ ﴿25﴾ - إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِيَ إِلَيْهِ وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّى كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَ أَكُن مِّنَ الْجَهلِينَ﴾ ﴿33﴾

ص: 112

سپس امام صادق علیه السلام فرمود ولی به خدا سوگند من هرگز عورت پدرم را ندیده ام و پدرم هم هرگز عورت جدم را ندیده است و جدم هم عورت پدرش را ندیده است بعد از آن :افزود و او انگشت خود را به دندان گرفت و فشار داد پس او پرید به طوری که آب از انگشت شصت پایش در آمد.

19) - بعضی از اصحاب ما روایت کرده اند:

امام باقر علیه السلام فرمود: مردم (اهل سنّت) در مورد فرمایش خدای عزّ و جلّ: «اگر برهان و امداد پروردگارش را نمی دید» چه می گویند؟ عرض کردم می گویند (یوسف) دید که یعقوب انگشت خود را به دندان گرفت ،فرمود ،نه چنین نیست که می.گویند عرض کردم پس (یوسف) چه چیزی را دید؟

فرمود: بعد از آن که با یک دیگر در افتادند (زلیخا) برخاست و به سمت بتی رفت که در گوشه اتاقش نهاده بود رفت پس روی آن را با لباسی پوشاند یوسف به او فرمود این چه کاری بود که انجام دادی؟

پاسخ داد پارچه ای را روی آن انداختم چون شرم و حیا می کنم که او ما را مشاهده کند. پس یوسف علیه السلام : فرمود: تو از (خدای) ساخته خودت شرم و حیا می کنی با این که او نه می بیند و نه می شنود ولی من از پروردگار خود (که شاهد و بیننده است)، شرم و حیا نکنم؟

فرمایش خداوند متعال و هر دو به سوی در دویدند (در حالی که همسر عزیز یوسف را تعقیب می کرد) و پیراهن او را از پشت (کشید و) پاره کرد و در این ،هنگام آقای آن ،زن او را دم در یافتند آن زن (پیش دستی کرد و) گفت کیفر کسی که بخواهد نسبت به اهل تو خیانت کند جز زندان و یا عذاب دردناک چه خواهد بود؟ (25) - تا جایی که فرموده: -(یوسف) گفت: پروردگارا زندان نزد من محبوب تر است از آن چه که این ها مرا بسوی آن می!خوانند و اگر مکر و نیرنگ آن ها را از من باز نگردانی بسوی آنان متمایل خواهم شد و از جاهلان خواهم گشت (33)

ص: 113

1783 / [20] - عاد إلى حديث أبي حمزة:

وَ أَفْلَتَ یُوسُفُ مِنْهَا فِی ثِیَابِهِ ﴿ وَ أَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَا أَلْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوَءَا إِلَّا أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴾ قال: ،فَهَمَّ المَلِکُ بِیوسُفَ لِیُعَذِّبَهُ،فَقالَ لَهُ یوسُفُ علیه السلام: و إله یَعقوبَ ما أرَدتُ بِأَهلِکَ سوءاً،بَل ﴿هِیَ راوَدَتْنِی عَنْ نَفْسِی﴾، فَسَل هذَا الصَّبِیَّ أیُّنا راوَدَ صاحِبَهُ عَنْ نَفْسِهِ؟

قَالَ: وَ کَانَ عِنْدَهَا صَبِیٌّ مِنْ أَهْلِهَا زَائِرٌ [فِی اَلْمَهْدِ، فَقَالَ: هَذَا طِفْلٌ لَمْ یَنْطِقْ.

فَقَالَ: کَلِّمْهُ یُنْطِقْهُ اَللَّهُ فَکَلَّمَهُ، فَأَنْطَقَ اَللَّهُ] لها فَأَنْطَقَ اَللَّهُ اَلصَّبِیَّ بِفَصْلِ اَلْقَضَاءِ

فَقَالَ لِلْمَلَکِ: اُنْظُرْ أَیُّهَا اَلْمَلِکُ إِلَی اَلْقَمِیصِ، فَإِنْ کَانَ مَقْدُوداً مِنْ قُدَّامِهِ فَهُوَ رَاوَدَهَا وَ إِنْ کَانَ مَقْدُوداً مِنْ خَلْفِهِ فَهِیَ اَلَّتِی رَاوَدَتْهُ عَنْ نَفْسِهِ، وَ صَدَقَ وَ هِیَ مِنَ اَلْکَاذِبِینَ

فَلَمَّا سَمِعَ اَلْمَلِکُ کَلاَمَ اَلصَّبِیِّ وَ مَا اِقْتَصَّ أَفْزَعَهُ ذَلِکَ فَزَعاً شَدِیداً فَجِیءَ بِالْقَمِیصِ فَنَظَرَ إِلَیْهِ فَلَمَّا رَآهُ مَقْدُوداً (1) مِنْ خَلْفِهِ قَالَ لها: ﴿إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ﴾ ، و قال لِیُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿أَعْرِضْ عَنْ هَذَا﴾، فَلاَ یَسْمَعْهُ مِنْکَ أَحَدٌ وَ اُکْتُمْهُ، فَلَمْ یَکْتُمْهُ یُوسُفُ ، وَ أَذَاعَهُ فِی اَلْمَدِینَهِ حَتَّی قَالَ نِسْوَهٌ مِنْهُنَّ: ﴿اِمْرَأَتُ اَلْعَزِیزِ تُراوِدُ فَتاها عَنْ نَفْسِهِ﴾ فَبَلَغَهَا ذَلِکَ، فَأَرْسَلَتْ إِلَیْهِنَّ وَ هَیَّأَتْ لَهُنَّ طَعَاماً وَ مَجْلِساً، ثُمَّ أَتَتْهُنَّ بِأُتْرُجٍّ (2) ﴿وَ آتَتْ کُلَّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ سِکِّیناً، وَ قَالَتْ لِیُوسُفَ : اُخْرُجْ عَلَیْهِنَّ فَلَمّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ وَ قُلْنَ﴾ مَا قُلْنَ

فَقَالَتْ لَهُنَّ: فَذلِکُنَّ ﴿اَلَّذِی لُمْتُنَّنِی﴾ فِیهِ فِی حُبِّهِ

قَالَ فَخَرَجَ اَلنِّسْوَهُ مِنْ عِنْدِهَا، فَأَرْسَلَتْ کُلُّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ إِلَی یُوسُفَ سِرّاً مِنْ

ص: 114

20)- بازگشت به حدیث (در ادامه حدیث (16 از) ابو حمزه (ثمالی) که گوید:

و چون یوسف از چنگال همسر عزیز مصر (زلیخا) فرار کرد (در این هنگام) «هر دو با عزیز که دَم درب قصر بود برخورد کردند همسر او گفت: مجازات کسی که نسبت به اهل و ناموس تو نظر بد داشته باشد یا زندان خواهد بود و یا عذاب دردناک».

(امام علیه السلام) فرمود پس عزیز مصر اراده کرد تا یوسف را مجازات کند، یوسف به او فرمود: به خدای یعقوب سوگند من نسبت به ناموس تو قصد سویی ،نداشته ام بلکه او از روی هوای نفس با من معاشقه نمود (و متعرّض من شد، از این کودک سؤال کن کدام یک از ما دو ،نفر متعرض دیگری شدیم؟).

(امام علیه السلام) افزود: و نزد آن زن کودکی از خانواده اش در گهواره بود - که به دیدن او آمده بود پس عزیز گفت: این طفل که سخن نمی گوید یوسف فرمود: با او سخن کن تا خداوند متعال او را به سخن بیاورد پس - وقتی عزیز از آن طفل سؤال کرد و توضیح خواست خداوند او را به حکم حتمی خود به سخن آورد و گفت: ای سلطان به پیراهن یوسف نگاه کن اگر از جلو پاره شده باشد او متعرض همسر تو شده ولی اگر از پشت پاره شده باشد، پس همسر تو متعرض او گردیده است و او راستگو و همسرت دروغگو می.باشد وقتی عزیز كلام طفل و بيان او را شنید سخت به فغان آمد و دگرگون شد و پیراهن را طلبید و به آن نگاهی کرد وقتی که دید پیراهن از پشت پاره شده به همسر خود گفت: «این از مکر و حیله شما زنان است که مکر و حیله شما زنان بسی عظیم (و خطرناک) است» و سپس رو به یوسف کرد و گفت: «ای یوسف! از این قصه درگذر» و نگذار کسی آن را از تو بشنود و آن را پنهان دار

(امام علیه السلام) فرمودند: یوسف این راز را پنهان نداشت و خبر (آن ها) در شهر منتشر ،گشت تا جایی که زنانی از شهر (آگاه شده و) گفتند: «همسر عزیز، قصد مراوده و معاشقه با غلام خویش را داشته است».

چون این خبر به گوش همسر عزیز ،رسید دنبال ایشان فرستاد و از آن ها دعوت کرد و طعامی را تهیه کرد و مجلسی آماده ساخت سپس چون زنان به مجلس وارد شدند و در آن مجلس نشستند به هر یک ترنجی (بالنگی) با کاردی داد و پس از آن به یوسف گفت: «بر مجلس زن ها وارد شو پس چون (زنان مصر) چشمشان به (چهره زیبا و دل آرای) یوسف افتاد زبان به تکبیر گشوده و به جای ترنج (بالنگ) دست های خود را بریدند و گفتند آن چه را که .گفتند بعد از آن همسر عزیز خطاب به زن ها کرد و گفت: «این همان غلامی است که مرا در عشق و محبت او ملامت و سرزنش می کردید».

ص: 115

صَوَاحِبِهَا، تَسْأَلُهُ اَلزِّیَارَهَ، فَأَبَی عَلَیْهِنَّ، وَ قَالَ: رَبِّ! ﴿إِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَ أَکُن مِّنَ الْجَهِلِینَ﴾

فَلَمَّا ذَاعَ أَمْرُ یُوسُفَ وَ أَمْرُ اِمْرَأَهِ اَلْعَزِیزِ وَ اَلنِّسْوَهِ فِی مِصْرَ ، بَدَا لِلْمَلَکِ بَعْدَ مَا سَمِعَ مِنْ قَوْلِ اَلصَّبِیِّ مَا سَمِعَ لَیَسْجُنَنَّ یُوسُفَ ، فَحَبَسَهُ فِی اَلسِّجْنِ، وَ دَخَلَ مَعَ یُوسُفَ علیه السلام فِی اَلسِّجْنِ فَتَیَانِ، فَکَانَ مِن قِصَّتِهِما وقِصَّهِ یوسُفَ علیه السلام ما قَصَّهُ اللّهُ فِی الکِتابِ، قَالَ أَبُو حَمْزَهَ ثُمَّ انْقَطَعَ حَدِیثُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام عِنْدَ ذلك (1)

1784 / [21] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ یُوسُفَ خَطَبَ اِمْرَأَهً جَمِیلَهً کَانَتْ فِی زَمَانِهِ، فَرَدَّتْ عَلَیْهِ: أَیَا عَبْدَ اَلْمَلِکِ إِیَّایَ تَطْلُبُ؟ قَالَ: فَطَلَبَهَا إِلَی أَبِیهَا

فَقَالَ لَهُ أَبُوهَا: إِنَّ اَلْأَمْرَ أَمْرُهَا

قَالَ: فَطَلَبَهَا إِلَی رَبِّهِ وَ بَکَی

قال: فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُکَهَا، ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَیْهَا إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَزُورَکُمْ فَأَرْسَلَتْ إِلَیْهِ أَنْ: تَعَالَ، فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهَا أَضَاءَ اَلْبَیْتُ لِنُورِهِ

فَقَالَتْ: مَا هذا إِلاّ مَلَکٌ کَرِیمٌ ، فَاسْتَسْقَی فَقَامَتْ إِلَی اَلطَّاسِ لِتَسْقِیَهُ، فَجَعَلَ یَتَنَاوَلُ اَلطَّاسَ مِنْ یَدِهَا فَتَنَاوَلَهُ فَاهَا، فَجَعَلَ یَقُولُ لَهَا: اِنْتَظِرِی وَ لاَ تَعْجَلِی قَالَ. فَتَزَوَّجَهَا (2)

ص: 116

هنگامی که زنان از نزد همسر عزیز بیرون رفتند هر کدام به طور پنهانی دنبال یوسف فرستاده و از او تقاضای ملاقات و دیدار کردند، ولی یوسف از این خواهش امتناع ورزید و اظهار داشت: (خداوندا!) «اگر خودت حیلهٔ این ها را از من دفع و بر طرف نکنی (ممکن است به آن ها میل نمایم و) در جمله جاهلین قرار گیرم» (پس خداوند مکر و حیله زنان را از او دفع و بر طرف نمود). پس از آن که داستان یوسف و جریان همسر عزیز و برنامه زنان ،مصر، در شهر شایع و منتشر شد و با این که پادشاه سخنان کودک را شنید چنین صلاح دانست که یوسف را چند روزی به زندان بفرستد به همین خاطر او را زندانی کرد و با یوسف دو جوان دیگر هم زندانی شدند و ماجرای آن دو با یوسف را خداوند در کتاب (قرآن حکیم) بیان فرموده است. ابو حمزه (ثمالی) :گوید سپس حضرت امام زین العابدين علیه السلام به این جا که رسیدند لب از گفتار فرو بستند.

21) - از محمّد بن مروان به نقل از ،مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت یوسف علیه السلام در زمان خود، زن زیبایی را برای خود خواستگاری نمود و آن زن نپذیرفت و به یوسف پیام داد: غلام پادشاه از من خواستگاری کرده است سپس یوسف آن زن را از پدرش خواستگاری نمود و پدرش پاسخ داد امر ازدواج او به دست خودش می باشد.

بعد از آن یوسف از درگاه خداوند آن زن را درخواست کرد و گریه کرد پس خداوند به او وحی فرستاد به درستی که من او را به ازدواج تو در آوردم پس از آن او به زن پیام داد که می خواهم به دیدار شما بیایم و زن پذیرفت و اظهار داشت مانعی .ندارد هنگامی که یوسف بر آن زن وارد شد خانه از نور وجودش روشن گشت و زن گفت: این نیست مگر یک فرشته ای ،بزرگوار، پس یوسف مقداری آب درخواست نمود زن برخاست که ظرف آب را برایش بیاورد وقتی ظرف آب را آورد و یوسف خواست ظرف را از دست زن بگیرد زن ظرف را به دهان او گذاشت (تا آب بنوشد) و یوسف به او فرمود منتظر باش و عجله و شتاب نکن؛ و سپس (در همان مجلس) او را به ازدواج خود در آورد.

ص: 117

1785 / [22] - عَنِ اَلْعَبَّاسِ بْنِ هِلاَلٍ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: ﴿إِنَّ یُوسُفَ اَلنَّبِیَّ علیه السلام، قَالَ لَهُ اَلسَّجَّانُ: إِنِّی لَأُحِبُّکَ. فَقَالَ لَهُ یُوسُفُ : لاَ تَقُلْ هَکَذَا. فَإِنَّ عَمَّتِی أَحَبَّتْنِی فَسَرَقَتْنِی، وَ إِنَّ أَبِی أَحَبَّنِی فَحَسَدَنِی إِخْوَتِی فَبَاعُونِی، وَ إِنَّ اِمْرَأَهَ اَلْعَزِیزِ أَحَبَّتْنِی فسجنت [فَحَبَسَتْنِی] ﴾ (1)

1786 / [23] - عن ابن سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

جاء جبرئيل إلى يوسف في السجنفَقَالَ: قُلْ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلاَهٍ فَرِیضَهٍ: ﴿اَللَّهُمَّ اِجْعَلْ لِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ اُرْزُقْنِی [مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ، وَ] مِنْ حَیْثُ لاَ أَحْتَسِبُ﴾ (2)

قوله تعالى: ﴿وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّي أَرَدْنِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَ قَالَ الْأَخَرُ إِنِّي أَرَننِيَ أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْرًا تأكلُ الطَّيْرُ مِنْهُ تَبنَنَا بِتَأْوِيلِهِ وَ إِنَّا نَرَنكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ﴿36﴾ ، قَالَ لَا يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِن إِلَّا نَباتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ، قَبْلَ أَن يَأْتِيَكُمَا ذَلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لَّا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ هُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَفِرُونَ﴾ ﴿37﴾

ص: 118

22)- از عباس بن هلال روایت کرده است که گفت

از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: زندانبان به یوسف علیه السلام گفت: به راستی من تو را دوست دارم

يوسف فرمود: این چنین نگو؛ زیرا که عمه ام مرا دوست داشت و مرا دزدید و پدرم مرا دوست داشت پس برادرانم به من حسادت ورزیده و مرا فروختند و همسر پادشاه مصر مرا دوست داشت و به زندانم انداخت.

23) - از ابن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: جبرئیل علیه السلام در زندان بر یوسف علیه السلام وارد شد و گفت: بعد از هر نماز واجب بگو !خداوندا! در امر (نجات) من گشایشی برایم قرار بده و از آن جایی که گمان دارم و آن جایی که گمان ،ندارم روزی مرا مقدّر بگردان.

فرمایش خداوند متعال: و دو جوان همراه او وارد زندان شدند یکی از آن دو گفت: من در خواب دیدم که (انگور برای) شراب می فشارم و دیگری گفت: من در خواب دیدم که نان بر سرم حمل می کنم و پرندگان از آن می خورند ما را از تعبیر این خواب آگاه کن که ما تو را از نیکوکاران می بینیم (36) (یوسف) گفت: پیش از آن که جیره غذایی شما فرا رسد شما را از تعبیر خوابتان آگاه خواهم ساخت این از دانشی است که پروردگارم به من آموخته است من آیین قومی را که به خدا ایمان ندارند و به سرای دیگر ،کافرند ترک کردم و شایسته چنین موهبتی گشتم) (37)

ص: 119

1787 / [24] - عَنْ طِرْبَالٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

مَّا أَمَرَ اَلْمَلِکُ فَحُبِسَ یُوسُفُ علیه السلام فِی اَلسِّجْنِ أَلْهَمَهُ اَللَّهُ عِلْمَ تَأْوِیلِ اَلرُّؤْیَا فَکَانَ یُعَبِّرُ لِأَهْلِ اَلسِّجْنِ رُؤْیَاهُمْ وَ إِنَّ فَتَیَیْنِ أُدْخِلاَ مَعَهُ اَلسِّجْنَ یَوْمَ حَبْسِهِ

فَلَمَّا بَاتَا أَصْبَحَا فَقَالاَ لَهُ إِنَّا رَأَیْنَا رُؤْیَا فَعَبِّرْهَا لَنَا

فَقَالَ وَ مَا رَأَیْتُمَا؟

فَقَالَ أَحَدُهُمَا: ﴿إِنِّی أَرانِی أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِی خُبْزاً تَأْکُلُ اَلطَّیْرُ مِنْهُ﴾

وَ قَالَ اَلْآخَرُ رَأَیْتُ أَنِّی أَسْقِی اَلْمَلِکَ خَمْراً فَفَسَّرَ لَهُمَا رُؤْیَاهُمَا عَلَی مَا فِی اَلْکِتَابِ

ثُمَّ قالَ ﴿لِلَّذِی ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اُذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ﴾

قَالَ وَ لَمْ یَفْزَعْ یُوسُفُ فِی حَالِهِ إِلَی اَللَّهِ فَیَدْعُوَهُ فَلِذَلِکَ قَالَ اَللَّهُ: ﴿فَأَنْساهُ اَلشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِی اَلسِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ﴾ (1)

قَالَ فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی یُوسُفَ فِی سَاعَتِهِ تِلْکَ یَا یُوسُفُ مَنْ أَرَاکَ اَلرُّؤْیَا اَلَّتِی رَأَیْتَهَا؟

فقَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ حَبَّبَکَ إِلَی أَبِیکَ ؟

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ وَجَّهَ اَلسَّیَّارَهَ إِلَیْکَ؟

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ عَلَّمَکَ اَلدُّعَاءَ اَلَّذِی دَعَوْتَ بِهِ حَتَّی جَعَلَ لَکَ مِنَ اَلْجُبِّ فَرَجاً؟

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ جَعَلَ لَکَ مِنْ کَیْدِ اَلمَرْأَهِ مَخْرَجاً؟

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ أَنْطَقَ لِسَانَ اَلصَّبِیِّ بِعُذْرِکَ؟

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ صَرَفَ عَنْکَ کَیْدَ اِمْرَأَهِ اَلْعَزِیزِ وَ اَلنِّسْوَهِ؟

ص: 120

24)- از طربال روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: چون پادشاه دستور زندانی کردن یوسف علیه السلام را صادر کرد خدا به آن حضرت دانش تعبیر خواب را الهام ،نمود، پس برای زندانیان خواب های آنان را تعبیر می کرد و در هنگام زندانی شدنش همراه او دو جوان نیز وارد زندان ،شدند پس چون خوابیدند و از خواب بیدار گشتند به او گفتند ما خواب دیده ،ایم آن را برای ما تعبیر .نما

یوسف علیه السلام فرمود چه خوابی دیده اید؟ یکی از آن ها گفت: «خواب دیدم که روی سرم نان منتقل می کنم و پرندگان از آن می خورند» و دیگری گفت: من در خواب دیدم که به پادشاه شراب می دهم.

یوسف علیه السلام بر مبنای آن چه که در کتاب (قرآن) آمده است آن را تعبیر نمود، «سپس به کسی که گمان داشت آزاد می شود اظهار داشت: (وقتی آزاد شدی) نزد اربابت (پادشاه) یادی از من هم بکن»

(امام صادق علیه السلام) فرمود: و در آن حال (یوسف) به درگاه خداوند ناله و توجّهی ننمود و به درگاه او دعایی نکرد همان طوری که خداوند می فرماید: «پس شیطان یادآوری پروردگارش را از خاطر وی برد در نتیجه (یوسف) چند سال در زندان باقی ماند» و خداوند در همان لحظه به یوسف وحی فرستاد ای یوسف چه کسی آن خوابی را که دیدی برایت ارائه نمود؟

گفت: ای پروردگار! تو بودی. فرمود: چه کسی تو را پیش پدرت محبوب قرار داد؟

گفت: ای پروردگار تو بودی فرمود چه کسی آن قافله را فرستاد و تو را از درون چاه نجات داد؟ گفت: ای پروردگار تو بودی فرمود: چه کسی آن دعا را به تو آموخت تا گشایشی برایت ایجاد شود و از درون آن چاه نجات پیدا کنی؟ گفت: ای پروردگار تو بودی فرمود چه کسی به تو برای نجات از مکر و حیله آن ،زن راه چاره ای اندیشید؟ گفت ای پروردگار تو بودی

فرمود: چه کسی آن طفل را به سخن آورد تا شهادت دهد تو معذور و بیگناه هستی گفت: ای پروردگار تو بودی فرمود چه کسی مکر و حیله همسر پادشاه مصر و دیگر زنان را از تو باز گردانید؟

ص: 121

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَمَنْ أَلْهَمَکَ تَأْوِیلَ اَلرُّؤْیَا

قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّی قَالَ فَکَیْفَ اِسْتَغَثْتَ بِغَیْرِی وَ لَمْ تَسْتَغِثْ بِی وَ تَسْأَلْنِی أَنْ أُخْرِجَکَ مِنَ اَلسِّجْنِ وَ اِسْتَغَثْتَ وَ أَمَّلْتَ عَبْداً مِنْ عِبَادِی لِیَذْکُرَکَ إِلَی مَخْلُوقٍ مِنْ خَلْقِی فِی قَبْضَتِی وَ لَمْ تَفْزَعْ إِلَیَّ اِلْبَثْ فِی اَلسِّجْنِ بِذَنْبِکَ بِضْعَ سِنِینَ بِإِرْسَالِکَ عَبْداً إِلَی عَبْدٍ.

قَالَ اِبْنُ أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ اِبْنُ أَبِی حَمْزَهَ فَمَکَثَ فِی اَلسِّجْنِ عِشْرِینَ سَنَهً. (1)

1788 / [25] - سَمَاعَهُ : عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ اذْكُرْنِى عِندَ رَبِّكَ ﴾ ، قَالَ هُوَ اَلْعَزِیزُ . (2)

1789 / [26] - اِبْنُ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : ﴿قالَ اَلْآخَرُ إِنِّی أَرانِی أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِی خُبْزاً﴾ قَالَ: أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِی جَفْنَهً فِیهَا خُبُزٌ تَأْکُلُ اَلطَّیْرِ مِنْهَا (3)

1790 / [27] - عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

قَالَ اَللَّهُ تعالی لِیُوسُفَ علیه السلام : ﴿أَ لَسْتُ اَلَّذِی حَبَّبْتُکَ إِلَی أَبِیکَ، وَ فَضَّلْتُکَ عَلَی اَلنَّاسِ بِالْحُسْنِ؟ أَ وَ لَسْتُ اَلَّذِی سُقْتُ إِلَیْکَ اَلسَّیَّارَهَ، فَأَنْقَذْتُکَ وَ أَخْرَجْتُکَ مِنَ اَلْجُبِّ ؟ أَ وَ لَسْتُ اَلَّذِی صَرَفْتُ عَنْکَ کَیْدَ اَلنِّسْوَهِ؟ فَمَا حَمَلَکَ عَلَی أَنْ تَرْفَعَ رَغْبَتَکَ، أَوْ تَدْعُوَ مَخْلُوقاً هُوَ دُونِی؟! فَالْبَثْ لِمَا قُلْتَ، فِی اَلسِّجْنِ؛ بِضْعَ سِنِینَ﴾ (4)

ص: 122

گفت: ای پروردگار تو بودی فرمود چه کسی علم تعبیر خواب را به تو آموخت و بر تو الهام نمود؟ گفت ای پروردگار! تو بودی.

فرمود: پس چگونه به غیر من توجه و استغاثه کردی؟! و به من استعاثه نکردی و از من نخواستی که تو را از زندان بیرون آورم و به بنده ای از بندگان من استغاثه و درخواست کمک کردی تا نزد یکی از آفریده های من- که خود او هم در دست قدرت من می باشد (و از خود اختیاری ندارد) - وساطت کند.

ولی به من توجه و استغاثه ای نکردی؟! پس به خاطر این خطا و اشتباهت چند سالی را در زندان باقی بمان.

ابن ابی ،عُمیر به نقل از ابن ابی حمزه روایت کرده است که گفت:

یوسف علیه السلام مدّت بیست سال در زندان ماند.

25)- از سماعه روایت کرده است که درباره فرمایش خداوند: «مرا نزد ارباب خود یادآور شو» گفته است:

منظور از «ربّ»، همان عزیز و پادشاه مصر است

26)- ابن ابی یعفور روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند:«دیگری گفت: همانا من در خواب دیدم که روی سر خود نان حمل می کنم» فرمود مقصود چنین است سینی روی سر خود داشتم که در آن نان بود و پرندگان از آن می خوردند.

27) - از یعقوب بن شعیب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند متعال به یوسف وحی نمود: آیا من تو را پیش پدرت محبوب قرار ندادم؟ و آیا من تو را بر مردم برتری و نیکویی نبخشیدم؟

و آیا قافله را نفرستادم تا تو را از چاه بیرون آورند و نجات یابی؟

و آیا آن مکر و حیله زنان را از تو دفع و بر طرف نکردم؟

پس چه چیزی سبب شد که به غیر از من توجّه و استغاثه کردی؟! و درخواست کمک از یکی از آفریده های من کردی؟ پس به خاطر این خطا و اشتباهت چند سالی را در زندان باقی بمان

ص: 123

قوله تعالى: ﴿وَ قَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِّنْهُمَا أَذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ فَأَنسَهُ الشَّيْطَنُ ذِكْرَ رَبِّهِ، فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ﴾ ﴿42﴾

1791 / [28] - عن عبد الله بن عبد الرحمن، عمّن ذكره عنه علیه السلام قال:

لَمَّا قَالَ لِلْفَتَی: ﴿اُذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ﴾. أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، فَضَرَبَ بِرِجْلِهِ حَتَّی کُشِطَ لَهُ عَنِ اَلْأَرْضِ اَلسَّابِعَهِ، فَقَالَ لَهُ: یَا یُوسُفُ ، اُنْظُرْ مَاذَا تَرَی؟ قَالَ: أَرَی حَجَراً صَغِیراً، فَفَلَقَ اَلْحَجَرَ، فَقَالَ: مَاذَا تَرَی؟

قَالَ: أَرَی حَجَراً صَغِیراً، فَفَلَقَ اَلْحَجَرَ، فَقَالَ: مَاذَا تَرَی؟

قَالَ: أَرَی دُودَهً صَغِیرَهً. قَالَ: فَمَنْ رَازِقُهَا؟

:قَالَ: اَللَّهُ، قَالَ: فَإِنَّ رَبَّکَ یَقُولُ: لَمْ أَنْسَ هَذِهِ اَلدُّودَهَ فِی ذَلِکَ اَلْحَجَرِ فِی قَعْرِ اَلْأَرْضِ اَلسَّابِعَهِ، أَ ظَنَنْتَ أَنِّی أَنْسَاکَ حَتَّی تَقُولَ لِلْفَتَی: ﴿اُذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ ﴾ لَتَلْبَثَنَّ فِی اَلسِّجْنِ بِمَقَالَتِکَ هَذِهِ بُضْعَ سِنِینَ

قَالَ: فَبَکَی یُوسُفُ عِنْدَ ذَلِکَ حَتَّی بَکَی لِبُکَائِهِ اَلْحِیطَانُ

قَالَ: فَتَأَذَّی بِهِ أَهْلُ اَلسِّجْنِ، فَصَالَحَهُمْ عَلَی أَنْ یَبْکِیَ یَوْماً، وَ یَسْکُتَ یَوْماً، فَکَانَ فِی اَلْیَوْمِ اَلَّذِی یَسْکُتُ أَسْوَأَ حَالاً (1)

1792 / [ 29] - عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

مَا بَکَی أَحَدٌ بُکَاءَ ثَلاَثَهٍ، آدَمَ وَ یُوسُفَ وَ دَاوُدَ ، فَقُلْتُ: مَا بَلَغَ مِنْ بُکَائِهِمْ؟

أَمَّا آدَمُ علیه السلام فَبَکَی حِینَ أُخْرِجَ مِنَ اَلْجَنَّهِ وَ کَانَ رَأْسُهُ فِی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ اَلسَّمَاءِ فَبَکَی حَتَّی تَأَذَّی بِهِ أَهْلُ اَلسَّمَاءِ، فَشَکَوْا ذَلِکَ إِلَی اَللَّهِ فَحَطَّ مِنْ قَامَتِهِ،

وَ أَمَّا دَاوُدُ علیه السلام فَإِنَّهُ بَکَی حَتَّی هَاجَ اَلْعُشْبُ مِنْ دُمُوعِهِ، وَ إِنَّهُ کَانَ لَیَزْفِرُ زَفْرَهً

ص: 124

فرمایش خداوند متعال: و (یوسف) به آن یکی از آن دو نفر که می دانست رهایی می یابد گفت مرا نزد صاحبت (سلطان مصر) یاد آوری کن ولی شیطان یاد آوری او را نزد صاحبش از خاطر وی برد و به دنبال آن (یوسف) چند سال در زندان باقی ماند (42)

28) - از عبد الله بن عبد الرحمان به نقل از کسی که نام او را متذکّر شده، روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که حضرت یوسف علیه السلام به آن جوان زندانی گفت: نزد اربابت راجع به من صحبت کن، جبرئيل علیه السلام نزد یوسف آمد و پای خود را کنار یوسف بر زمین کوبید که تا طبقه هفتم زمین برای یوسف آشکار شد و گفت: ای یوسف نگاه کن چه می بینی؟ یوسف علیه السلام: گفت: سنگ کوچکی را می بینم.

جبرئیل آن سنگ را شکافت و گفت: اکنون چه چیز می بینی؟ یوسف گفت: کرم بسیار کوچکی را می بینم گفت روزی دهنده این کرم چه کسی است؟

يوسف اظهار داشت خداوند جبرئیل گفت: پروردگارت می فرماید: ای یوسف من این کرم کوچک را در این سنگ در هفتمین طبقه زمین فراموش نکرده ام و نیازهای او را تأمین می نمایم آیا تو گمان کرده ای من تو را فراموش کرده ام؟ که به آن جوان می گویی مرا پیش اربابت یادآوری کن به خاطر همین جُرم باید چند سال در زندان بمانی.

(امام صادق علیه السلام) فرمود: یوسف متنبه شد و شروع بگریستن کرد و گریه یوسف به طوری شدید شد که در و دیوار با گریه او گریستند و زندانیان از گریه او متأثر و ناراحت شدند و از او خواستند که از گریه خود دست بردارد و قرار بر این شد که یک روز گریه کند و یک روز خاموش شود پس آن روزی که گریه نمی کرد حالش بدتر بود.

29)- از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کسی همانند سه نفر از پیامبران: آدم و یوسف و داود علیهم السلام گریه نکرده است سؤال کردم گریه ایشان چه مقدار بود؟

فرمود: امّا گریه آدم علیه السلام پس از خروج از بهشت و در حسرت آن بود و چون سر او بر دری از درهای آسمان قرار داشت فرشته ها از گریه او اذیت و ناراحت شدند و به همین خاطر به خداوند شکایت کردند پس خداوند از قامت او کاست.

ص: 125

فَیُحْرِقُ مَا نَبَتَ مِنْ دُمُوعِهِ .

وَ أَمَّا یُوسُفُ فَإِنَّهُ کَانَ یَبْکِی عَلَی أَبِیهِ یَعْقُوبَ وَ هُوَ فِی اَلسِّجْنِ فَتَأَذَّی بِهِ أَهْلُ اَلسِّجْنِ فَصَالَحَهُمْ عَلَی أَنْ یَبْکِیَ یَوْماً وَ یَسْکُتَ یَوْماً (1)

1793/ [30]- عَنْ شُعَیْبٍ اَلْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ یُوسُفَ علیه السلام أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا یُوسُفُ إِنَّ رَبَّ الْعَالَمِینَ یُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَكَ مَنْ جَعَلَكَ أَحْسَنَ خَلْقِهِ؟

قَالَ فَصَاحَ وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلَی اَلْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّ!

قَالَ ثُمَّ قَالَ لَهُ وَ یَقُولُ لَکَ مَنْ حَبَّبَکَ إِلَی أَبِیکَ دُونَ إِخْوَتِکَ؟

قَالَ فَصَاحَ وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلَی اَلْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّ !

قَالَ وَ یَقُولُ لَکَ مَنْ أَخْرَجَکَ مِنَ اَلْجُبِّ بَعْدَ أَنْ طُرِحْتَ فِیهَا وَ أَیْقَنْتَ بِالْهَلَکَهِ؟ قَالَ فَصَاحَ وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلَی اَلْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ أَنْتَ یَا رَبِّ!

قَالَ: فَإِنَّ رَبَّکَ قَدْ جَعَلَ لَکَ عُقُوبَهً فِی اِسْتِغَاثَتِکَ بِغَیْرِهِ فَالْبَثْ فِی اَلسِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ، قَالَ: فَلَمَّا اِنْقَضَتِ اَلْمُدَّهُ أُذِنَ لَهُ فِی دُعَاءِ اَلْفَرَجِ وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلَی اَلْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ ﴿اَللَّهُمَّ إِنْ کَانَتْ ذُنُوبِی قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِی عِنْدَکَ فَإِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِوَجْهِ آبَائِیَ اَلصَّالِحِینَ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ﴾

قَالَ: فَفَرَّجَ اَللَّهُ عَنْهُ

قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ نَدْعُو نَحْنُ بِهَذَا اَلدُّعَاءِ

فَقَالَ: اُدْعُ بِمِثْلِهِ ﴿اَللَّهُمَّ إِنْ کَانَتْ ذُنُوبِی قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِی عِنْدَکَ فَإِنِّی

ص: 126

و اما داود علیه السلام آن قدر گریه کرد که علفزارها از گریه سوزان او تکان خورده و سپس خشکیدند و از آه جگر سوز او گیاهان آتش گرفتند.

و اما يوسف علیه السلام آن قدر بر دوری از پدر و غربت و تنهایی خود در زندان گریه نمود که اهل زندان افسرده و غمگین شدند و چون به ستوه آمدند از او خواستند که یک روز گریه کند و یک روز ساکت باشد.

30) - از شُعَيْب عَقَرقُوفی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: جبرئیل نزد یوسف آمد و اظهار داشت: ای یوسف به راستی پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید چه کسی تو را از بهترین آفریده هایش قرار داد؟ پس ناگهان یوسف فریادی زد و گونه های خود را بر خاک نهاد و گفت: ای پروردگار تو بودی جبرئیل گفت: و می فرماید چه کسی تو را پیش پدرت - جدای از برادرانت - محبوب قرار داد؟ پس فریادی زد و گونه های خود را بر خاک نهاد و گفت ای پروردگار تو بودی

جبرئیل گفت: و می فرماید چه کسی تو را از درون چاه - که تو را در آن انداختند و یقین کردی که هلاک خواهی شد - نجات داد؟ پس فریادی زد و گونه های خود را بر خاک نهاد و گفت ای پروردگار تو بودی

جبرئیل گفت: پس پروردگارت برای عقوبت و مجازات تو که به غیر از خدا برای آزادیت متوسل شدی (قرار داد که آن مرد تو را فرموش کند و تو در زندان بمانی) پس باید (یوسف) چند سالی را در زندان باقی ماند.

(امام صادق علیه السلام) افزود: هنگامی آن مدت (مقرّر) پایان یافت، خداوند به او اجازه (توفیق) داد تا دعای گشایش و آزادی را بخواند، بنابراین صورت خود را بر خاک نهاد و (با حالت زاری و استغاثه) عرضه داشت خداوندا! اگر گناهان من روی مرا نزد تو ناخوشایند ،نمود هر آینه من به وسیلهٔ آبروي پدران صالح خود ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب، متوجه درگاه تو می شوم.

پس خداوند در کار او گشایش ایجاد نمود و او را از زندان نجات داد.

(راوی :گوید به حضرت) عرض کردم جانم فدایت باد! آیا ما نیز خداوند را با این دعا بخوانیم؟

ص: 127

تَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِوَجْهِ نَبِیِّکَ نَبِیِّ اَلرَّحْمَهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ وَ اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ وَ اَلْأَئِمَّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ (1)

1794 / [31] - عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ ﴾ ، قَالَ سَبْعَ سِنِینَ (2)

1795 / [32] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ :

رَأَتْ فَاطِمَهُ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ فِی اَلنَّوْمِ، کَأَنَّ اَلْحَسَنَ وَ اَلْحُسَیْنَ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ ذُبِحَا، أَوْ قُتِلاَ، فَأَحْزَنَهَا ذَلِکَ فَأَخْبَرَتْ بِهِ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، فَقَالَ: یَا رُؤْیَا. فَتَمَثَّلَتْ، بَیْنَ یَدَیْهِ، فَقَالَ: انت أَرَیْتِ فَاطِمَهَ هَذَا اَلْبَلاَءَ

قَالَتْ: لَا فَقَالَ: یَا أَضْغَاثُ أَنْتِ أَرَیْتِ فَاطِمَهَ هَذَا الْبَلَاءَ؟

قَالَتْ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَمَا أَرَدْتِ بِذَلِکِ؟

قَالَتْ: أَرَدْتُ أَنْ أُحْزِنَهَا، فَقَالَ لِفَاطِمَهَ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ اِسْمَعِی، لَیْسَ هَذَا بِشَیْءٍ (3)

1796 / [33] - عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْهُمَا علیهما السلام، قال : قَالاَ

إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ: لَوْ کُنْتُ بِمَنْزِلَهِ یُوسُفَ حِینَ أَرْسَلَ إِلَیْهِ اَلْمَلِکُ یَسْأَلُهُ عَنْ رُؤْیَاهُ مَا حَدَّثْتُهُ حَتَّی أَشْتَرِطَ عَلَیْهِ أَنْ یُخْرِجَنِی مِنَ اَلسِّجْنِ وَ عَجِبْتُ لِصَبْرِهِ عَنْ شَأْنِ اِمْرَأَهِ اَلْمَلِکِ حَتَّی أَظْهَرَ اَللَّهُ عُذْرَه (4)

ص: 128

فرمود: شما بگویید: خداوندا! اگر گناهان من رویم را نزد تو سیاه کرده هر آینه من به وسیله پیامبر ،تو پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله و به وسیله علی و فاطمه و حسن و حسين و ائمّه علیهم السلام ، متوجّه درگاه تو می شوم

31) - از یعقوب بن یزید به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «پس او چند سال در زندان ماند»، فرمود: (يوسف علیه السلام) هفت سال در زندان ماند.

32)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت فاطمه علیها السلام در خواب دید که گویا سر حسن و حسین علیهما السلام را بریده اند و یا آنان را (به نوعی دیگر) کشته اند، پس هنگامی که از خواب بیدار شد اندوهگین به نظر می رسید و آن چه را دیده بود برای رسول خدا صلی الله علیه واله نقل کرد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله از رؤیا خواست تا در حضورشان مجسّم شود، سپس به او فرمود: آیا تو چنین خواب خوفناک و ناراحت کننده ای را به فاطمه القاء نموده ای؟

گفت: هرگز پس حضرت خواب های پریشان کننده را احضار نمود و به او فرمود: آیا تو فاطمه را با این خواب مبتلا و ناراحت کرده ای؟

گفت ،آری ای رسول خدا فرمود مقصود تو از این کردار چه بود؟

گفت: قصد آزار و اندوه او را داشتم پس از آن رسول خدا صلی الله علیه و آله به فاطمه علیها السلام فرمود: کلام او را بشنو ولی بدان آن چه از نظر تو گذشته، چیزی نیست.

33) - از آبان از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام (باقر و صادق) علیهما السلام فرمودند به درستی که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: چنان چه من بجای یوسف می بودم در آن موقعی که پادشاه دنبال او فرستاد که درباره خوابش از او سؤال کند با او سخنی نمی گفتم مگر آن که با او شرط می کردم اول مرا از زندان آزاد کند.

و سپس :افزود من از صبر و شکیبایی یوسف در رابطه با همسر پادشاه شگفت زده شده ام (که تا زمانی که خداوند او را تبرئه کرد) صبور و شکیبا ماند.

ص: 129

قوله تعالى: ﴿وَ قَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَىٰ سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَ سَبْعَ سُنْبُلَاتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ يَابِسَاتٍ ۖ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِنْ كُنْتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ﴾ ﴿43 ﴾

1797 / [34] - عَنِ اِبْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : یَقْرَأُ ﴿سَبْعَ سَنَابِلَ خُضْرٍ ﴾ (1)

1798 / [35] - عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

كَانَ سِنِينَ يُوسُفَ الْغَلَاءُ الَّذِي أَصَابَ النَّاسَ وَ لَمْ يَتَمَنَّ الْغَلَاءَ لِأَحَدٍ قَطُّ قَالَ فَأَتَاهُ التُّجَّارُ فَقَالُوا بِعْنَا فَقَالَ اشْتَرُوا فَقَالُوا نَأْخُذُ كَذَا بِكَذَا فَقَالَ خُذُوا وَ أَمَرَ فَكَالُوهُمْ فَحَمَلُوا وَ مَضَوْا حَتَّى دَخَلُوا الْمَدِينَةَ فَلَقِيَهُمْ قَوْمٌ تُجَّارٌ فَقَالُوا كَيْفَ أَخَذْتُمْ

فَقَالُوا کَذَا بِکَذَا وَ أَضْعَفُوا اَلثَّمَنَ قَالَ فَقَدِمُوا أُولَئِکَ عَلَی یُوسُفَ علیه السلام فَقَالُوا: بِعْنَا فَقَالَ اِشْتَرُوا کَیْفَ تَأْخُذُونَ؟

قَالُوا بِعْنَا کَمَا بِعْتَ کَذَا بِکَذَا فَقَالَ مَا هُوَ کَمَا تَقُولُونَ وَ لَکِنْ خُذُوا فَأَخُذُوا ثُمَّ مَضَوْا حَتَّی دَخَلُوا اَلْمَدِینَهَ فَلَقِیَهُمْ آخَرُونَ فَقَالُوا کَیْفَ أَخَذْتُمْ؟

فَقَالُوا كَذَا بِكَذَا وَ أَضْعَفُوا الثَّمَنَ

قَالَ فَعَظَّمَ اَلنَّاسُ ذَلِکَ اَلْغَلاَءَ وَ قَالُوا اِذْهَبُوا بِنَا حَتَّی نَشْتَرِیَ قَالَ فَذَهَبُوا إِلَی یُوسُفَ علیه السلام فَقَالُوا بِعْنَا فَقَالَ اِشْتَرُوا

فَقَالُوا بِعْنَا کَمَا بِعْتَ فَقَالَ وَ کَیْفَ بِعْتُ؟

ص: 130

فرمایش خداوند متعال و پادشاه :(مصر) گفت: من در خواب هفت گاو چاق را دیدم که هفت گاو ،لاغر آن ها را می خورند و هفت خوشه سبز و هفت خوشه خشکیده (که خشکیده ها بر سبزها پیچیدند (و آن ها را از بین بردند) ای جمعیت اشراف درباره خواب من نظر دهید اگر خواب را تعبیر می کنید (43)

34) - از ابن ابی یعفور روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که (آیه را چنین): ﴿سَبْعَ سَنَابِلَ خُضْرٍ﴾ قرائت می نمود.

35) - از حفص بن غیاث روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: سال های بلای قحطی و خشک سالی و گرانی که به مردم (مصر) رسید آن قدر شدید بود که هرگز چنین بلایی با آن سختی برای کسی وارد نشده در آن سال های قحطی تجار نزد آن حضرت می آمدند و می گفتند: اجناس را به ما بفروش یوسف علیه السلام می فرمود بیایید بخرید.

می گفتند: با قیمتی عادلانه خریدار ،هستیم حضرت هم پذیرفت و فرمود: بیایید بگیرید و دستور داد تا برایشان کیل و پیمانه کنند و آن ها هم تحویل گرفتند و رفتند و چون وارد شهر ،شدند، عدّه ای از تجّار آن ها را دیدند و گفتند چگونه گرفته اید؟ پاسخ دادند با چنین و چنان قیمت (تحویل گرفته ایم) و مقداری بر قیمت آن افزودند سپس آن عده بر یوسف علیه السلام وارد شدند و گفتند به ما هم بفروشید فرمود بیایید و بخرید با چه قیمتی و چگونه خریداری می کنید؟

گفت:ند می خریم به همان قیمت چنین و چنانی که فروخته اید، فرمود: این چنین پس که می گویید نبوده است ولیکن مانعی ندارد می توانید تحویل بگیرید.

پس آنان مقداری که می خواستند خریداری کرده و تحویل گرفتند و رفتند چون وارد شهر شدند با عدّه ای دیگر از تجّار برخورد کردند، آن ها گفتند: چگونه و با چه قیمتی تحویل گرفته اید؟ پاسخ دادند با چنین و چنان قیمت (تحویل گرفته ایم) و مقداری بر قیمت آن افزودند.

(امام صادق علیه السلام) افزود: این افزایش قیمت برای مردم سخت آمد و اظهار داشتند: خودمان می رویم و (مستقیماً) از یوسف خریداری می کنیم پس موقعی که بر آن حضرت وارد شدند گفت:ند به ما هم ،بفروش فرمود بیایید و خریداری کنید.

گفت:ند به همان قیمتی که به دیگران فروخته اید ما نیز خریدار هستیم

فرمود: چگونه و با چه قیمتی فروخته ایم؟

ص: 131

:قَالُوا كَذَا بِكَذَا فَقَالَ مَا هُوَ كَذَلِكَ وَ لَكِنْ خُذُوا

:فَأَخَذُوا وَ رَجَعُوا إِلَی اَلْمَدِینَهِ فَأَخْبَرُوا اَلنَّاسَ فَقَالُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ: تَعَالَوْا حَتَّی نَکْذِبَ فِی اَلرَّخْصِ کَمَا کَذَبْنَا فِی اَلْغَلاَءِ،

قَالَ: فَذَهَبُوا إِلَی یُوسُفَ فَقَالُوا لَهُ: بِعْنَا، فَقَالَ: اِشْتَرُوا

فَقَالُوا: بِعْنَا کَمَا بِعْتَ، قَالَ: وَ کَیْفَ بِعْت؟

قَالُوا: کَذَا بِکَذَا بِالْحَطِّ مِنَ اَلسِّعْرِ اَلْأَوَّلِ

فَقَالَ: مَا هُوَ هَکَذَا وَ لَکِنْ خُذُوا، قَالَ: فأخذوا وَ ذَهَبُوا إِلَی اَلْمَدِینَهِ فَلَقِیَهُمْ اَلنَّاسُ فَسَأَلُوهُمْ بِکَمِ اِشْتَرَیْتُم؟

فَقَالُوا: کَذَا بِکَذَا بِنِصْفِ اَلْحَطِّ اَلْأَوَّلِ، فَقَالَ اَلْآخَرُونَ: اِذْهَبُوا بِنَا حَتَّی نَشْتَرِیَ فَذَهَبُوا إِلَی یُوسُفَ علیه السلام فَقَالُوا: بِعْنَا فَقَالَ: اِشْتَرُوا

فَقَالُوا: بِعْنَا کَمَا بِعْتَ، فَقَالَ: وَ کَیْفَ بِعْت؟

فَقَالُوا: کَذَا بِکَذَا بِالْحَطِّ مِنَ اَلنِّصْفِ، فَقَالَ: مَا هُوَ کَمَا تَقُولُونَ وَ لَکِنْ خُذُوا، فَلَمْ یَزَالُوا یَتَکَاذَبُونَ حَتَّی رَجَعَ اَلسِّعْرُ إِلَی اَلْأَمْرِ اَلْأَوَّلِ کَمَا أَرَادَ اَللَّه (1)

قوله تعالى:﴿ثُمَّ يَأْتِي مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَفِيهِ يَعْصِرُونَ﴿49﴾ وَ قَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ، فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَسْئلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ الَّتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ﴾ ﴿50﴾

ص: 132

گفت:ند چنین و چنان ،قیمت فرمود این چنین که می گویید نبوده است ولیکن مانعی ندارد می توانید تحویل بگیرید. آن ها هم (مقداری را که می خواستند) خریداری کرده و تحویل گرفته و به شهر باز گشتند و به مردم گزارش دادند و (قبل از گزارش) با یک دیگر گفت:ند بیایید ما دروغ بگوییم و قیمت ها را کم تر و پایین تر بگوییم همان طور که قبلاً گران تر می گفتیم و بر قیمت افزایش می دادیم.

(امام صادق علیه السلام) :افزود: پس از آن مردم (خودشان) نزد یوسف علیه السلام آمدند و اظهار داشتند به ما هم بفروش فرمود بیایید و خریداری کنید.

گفتند به همان قیمتی که به دیگران فروخته اید ما نیز خریدار هستیم

فرمود: و چگونه و با چه قیمتی فروخته ایم؟

گفت:ند چنین و چنان - و قیمت را پایین تر مطرح کردند - فرمود این چنین که می گویید نبوده است ولیکن مانعی ندارد شما هم می توانید تحویل بگیرید.

پس آن ها هم خریداری کرده و به شهر باز گشتند مردم آن ها را دیدند که باز ،گشته اند سؤال :کردند با چه قیمتی خریداری و تحویل گرفته اید؟ پاسخ دادند با قیمتی چنین و چنان- و نصف قیمت اوّل را مطرح کردند- این افراد هم گفتند: شما هم با ما بیایید تا ما نیز خریداری نماییم پس نزد یوسف علیه السلام وارد شده و اظهار داشتند به ما هم (همانند دیگران) بفروشید فرمود شما هم خریداری کنید. گفتند: همچنان که به دیگران ،فروخته اید به ما هم ،بفروشید ،فرمود: چگونه و با چه قیمتی فروخته ایم؟ پاسخ دادند با قیمتی چنین و چنان - و نصف قیمت را پایین آوردند- فرمود: این چنین که می گویید ،نبوده ولیکن مانعی ،ندارد شما هم می توانید تحویل بگیرید و خلاصه این که مرتّب با یکدیگر دروغ می گفتند تا آن که در نهایت آن به همان قیمت (عادلانه) اول بازگشت که خداوند متعال اراده نموده بود.

فرمایش خداوند متعال: سپس بعد از آن سالی فرامی رسد که باران فراوانی نصیب مردم می شود و در آن سال مردم عصاره (میوه ها و دانه های روغنی را) می گیرند و سال پر برکتی است) (49) و پادشاه گفت او را نزد من !آورید پس هنگامی که فرستاده او نزد وی (یوسف) آمد گفت به سوی صاحبت بازگرد پس از او بپرس ماجرای زنانی که دست های خود را بریدند چه بود؟ که خدای من به نیرنگ آن ها آگاه است. (50)

ص: 133

1799 / [36] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ اَلصَّیْرَفِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: ﴿عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَ فِيهِ يُعْصِرُونَ﴾ -بِضَمِّ الْیَاءِ یُمْطَرُونَ ثُمَّ قَالَ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَهُ: ﴿ وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً تَجَاجًا (1)﴾؟ (2)

1800 / [37] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ في قول الله تعالى: ﴿عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَ فِيهِ يُعْصِرُونَ﴾ مضمومة، ثمّ قال: ﴿ أَنْزَلْنا مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً ﴾ (3). (4)

1801 / [38] - عَنْ سَمَاعَهَ ، قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ارْجِعْ إِلَی رَبّکَ فَسَلْهُ مَا بَالُ النّسْوَهِ ﴾؟

قَالَ: یَعْنِی اَلْعَزِیزَ(5)

قوله تعالى: ﴿قالَ اجْعَلْنی عَلی خَزائِنِ الاَْرْضِ اِنیّ حَفیظٌ عَلیمٌ﴾ ﴿55﴾

ص: 134

36) - از محمّد بن علی صَيْرَفی به نقل از ،مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام (در مورد قرانت این آیه شریفه) فرمود: ﴿عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَ فِيهِ يُعْصَرُونَ﴾ (1) ، كه با ضمة ياء و فتحه صاد (به صورت فعل مجهول) می باشد و نیز «يُمْطَرُونَ» چنین می باشد یعنی بعد از گذشت سال های قحطی باران باریده می شود؛ سپس :افزود آیا فرمایش خداوند: «و از ابرهای باران زا آب فراوانی را نازل کردیم» را نشنیده ای؟

37)- از علی بن مُعمَّر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: ﴿عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَفِيهِ يُعْصَرُونَ﴾، فرمود: با ضمه ياء و فتحه صاد می باشد.

و سپس افزود آیا فرمایش خداوند متعال: «و از ابرهای باران زا آب فراوانی را نازل کردیم» را نشنیده ای؟

38)- از سماعه روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (امام صادق علیه السلام و یا امام کاظم علیه السلام) درباره فرمایش خداوند متعال: «به ارباب خود مراجعه کن پس از او سؤال کن: ماجرای آن زنانی (که دست خود را بریدند) چه بود؟» سؤال کردم؟

فرمود: (منظور از «ربّك»،) عزیز پادشاه مصر است.

فرمایش خداوند متعال (یوسف علیه السلام) اظهار داشت: مرا بر (نگهداری) خزائن (حکومت) قرار دهید همانا من نگهدارنده ای امین و دانا هستم (55)

ص: 135

1802 / [39] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مُوسَی قَالَ: رَوَی أَصْحَابُنَا عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: ققَالَ لَهُ رَجُلٌ: أَصْلَحَکَ اَللَّهُ کَیْفَ صِرْتَ إِلَی مَا صِرْتَ إِلَیْهِ مِنَ اَلْمَأْمُونِ؟ - وَ کَأَنَّهُ أَنْکَرَ ذَلِکَ عَلَیْهِ - .

فَقَالَ لَهُ أَبُو اَلْحَسَنِ علیه السلام یَا هَذَا أَیُّهُمَا أَفْضَلُ اَلنَّبِیُّ أَوِ اَلْوَصِیُّ؟

فَقَالَ: لاَ بَلِ اَلنَّبِیُّ عَلَیهِ السَّلامُ قَالَ: فَأَیُّهُمَا أَفْضَلُ مُسْلِمٌ أَوْ مُشْرِکٌ؟

قَالَ لاَ بَلْ مُسْلِمٌ قَالَ فَإِنَّ اَلْعَزِیزَ- عَزِیزَ مِصْرَ -کَانَ مُشْرِکاً وَ کَانَ یُوسُفُ علیه السلام نَبِیّاً، وَ إِنَّ اَلْمَأْمُونَ مُسْلِمٌ، وَ أَنَا وَصِیٌّ، وَ یُوسُفَ علیه السلام سَأَلَ اَلْعَزِیزَ أَنْ یُوَلِّیَهُ، حَتَّی قَالَ: اِجْعَلْنِی ﴿عَلی خَزائِنِ اَلْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ﴾ وَ اَلْمَأْمُونُ أَجْبَرَنِی عَلَی مَا أَنَا فِیهِ (1)

1803 / [40] -قَالَ: وَ قَالَ: فِی قَوْلِهِ: ﴿ حَفِيظٌ عَلِيمٌ ﴾ ، قَالَ: حَافِظٌ لِمَا فِی یَدَیَّ، ﴿عَلِيمٌ ﴾ عَالِمٌ بِکُلِّ لِسَانٍ (2)

1804 / [41] - قَالَ سُلَیْمَانُ قَالَ سُفْیَانُ:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : مَا [هل] یَجُوزُ أَنْ یُزَکِّیَ اَلرَّجُلُ نَفْسَهُ؟

قَالَ: نَعَمْ إِذَا اُضْطُرَّ إِلَیْهِ، أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ یُوسُفَ: ﴿ أَجْعَلْنِي عَلَى خَزَايِنِ الْأَرْضِ إنِّى حَفِيظٌ عَلِيمٌ ﴾ وَ قَوْلَ اَلْعَبْدِ اَلصَّالِحِ: ﴿أَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ﴾ (3). (4)

ص: 136

39)- از حسن بن موسی روایت کرده است که گفت:

(بعضی از) اصحاب ما از امام رضا علیه السلام روایت کرده اند که مردی به حضرت عرضه داشت: خداوند (امور) شما را اصلاح نماید چگونه شما در چنین موقعیتی برای مأمون (ولیعهدی او را) قبول کرده ای و گویا آن شخص آن مطلب را بر حضرت ایراد گرفته بود.

حضرت فرمود فلانی کدام بالاتر می باشند پیامبر بالاتر است یا وصی او؟

آن مرد گفت: البته پیامبر بالاتر است.

حضرت فرمود: مسلمان برتر و بالاتر است یا مشرک؟

گفت:: البته مسلمان بالاتر می باشد

سپس حضرت فرمود به درستی که عزیز مصر مشرک بود ولی یوسف پیامبر با وجود ،این خودش از عزیز مصر درخواست نمود که تولیت خزینه داری را به او واگذار کند در حالی که مأمون (به صورت ظاهر) مسلمان است و من وصی رسول خدا صلی الله علیه و آله هستم.

و يوسف علیه السلام فرمود:: «خزاین زمین را به من واگذار زیرا من نگهدار دانا هستم» ولی مأمون مرا بر این مطلب مجبور کرده است (پس آن مرد ساکت شد).

40)- (حسن بن موسی) گفت:

و (امام رضا علیه السلام) درباره فرمایش خداوند: «من نگهدار دانا هستم» فرمود: نگهدار هستم آن چه را که در دست و اختیار من باشد «دانا هستم» به هر زبانی آشنا و آگاه می باشم.

41) - سلیمان به نقل از سفیان روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا جایز است کسی از خود تعریف کند؟

فرمود ،بلی هر کجا ناچار شود مانعی ندارد آیا نشنیده ای که یوسف (به عزیز مصر) فرمود: «مرا به خزانه داری مملکت بگمار که (نسبت به اموال و اشیاء) نگهدار و (نسبت به امور و زبان ها) دانا هستم» و سخن بنده صالح (هود علیه السلام) را (که فرموده): «من برای شما نصیحت کننده امینی هستم»؟

ص: 137

1805 / [42] - عن الثمالي، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

﴿مَلَکَ یُوسُفُ علیه السلام مِصْرَ وَ بَرَارِیَهَا لَمْ یُجَاوِزْهَا إِلَی غَیْرِهَا﴾ (1)

قوله تعالى: ﴿فَإِن لَّمْ تَأْتُونِي بِهِي فَلَا كَيْلَ لَكُمْ عِندِي وَلَا تَقْرَبُونِ ﴿560﴾ - إلى - قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَن نَّأْخُذَ إِلَّا مَن وَجَدْنَا مَتَعَنَا عِندَهُ إِنَّا إِذًا لَّظَلِمُونَ﴾ ﴿79﴾

1806 / [43] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یُحَدِّثُ قَالَ:

لَمَّا فَقَدَ یَعْقُوبُ یُوسُفَ اشْتَدَّ حُزْنُهُ عَلَیْهِ وَ بُكَاؤُهُ حَتَّی ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ وَ احْتَاجَ حَاجَةً شَدِیدَةً وَ تَغَیَّرَتْ حَالُهُ قَالَ وَ كَانَ یَمْتَارُ الْقَمْحَ مِنْ مِصْرَ لِعِیَالِهِ فِی السَّنَةِ مَرَّتَیْنِ لِلشِّتَاءِ وَ الصَّیْفِ وَ إِنَّهُ بَعَثَ عِدَّةً مِنْ وُلْدِهِ بِبِضَاعَةٍ یَسِیرَةٍ إِلَی مِصْرَ مَعَ رِفْقَةٍ خَرَجَتْ فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ علیه السلام- وَ ذَلِكَ بَعْدَ مَا وَلَّاهُ الْعَزِیزُ مِصْرَ- فَعَرَفَهُمْ یُوسُفُ علیه السلام وَ لَمْ یَعْرِفْهُ إِخْوَتُهُ لِهَیْبَةِ الْمَلِكِ وَ عِزِّهِ فَقَالَ لَهُمْ هَلُمُّوا بِضَاعَتَكُمْ قَبْلَ الرِّفَاقِ وَ قَالَ لِفِتْیَانِهِ عَجِّلُوا لِهَؤُلَاءِ الْكَیْلَ وَ أَوْفُوهُمْ فَإِذَا فَرَغْتُمْ فَاجْعَلُوا بِضَاعَتَهُمْ هَذِهِ فِی رِحَالِهِمْ وَ لَا تُعْلِمُوهُمْ بِذَلِكَ فَفَعَلُوا

ثُمَّ قَالَ لَهُمْ یُوسُفُ علیه السلام قَدْ بَلَغَنِی أَنَّهُ کَانَ لَکُمْ أَخَوَانِ لِأَبِیکُمْ فَمَا فَعَلَا؟

قَالُوا: أَمَّا اَلْکَبِیرُ مِنْهُمَا فَإِنَّ اَلذِّئْبَ أَکَلَهُ وَ أَمَّا اَلصَّغِیرُ فَخَلَّفْنَاهُ عِنْدَ أَبِیهِ وَ هُوَ بِهِ ضَنِینٌ وَ عَلَیْهِ شَفِیقٌ قَالَ: فَإِنَّی أُحِبُّ أَنْ تَأْتُونِی بِهِ مَعَکُمْ إِذَا جِئْتُمْ لِتَمْتَارُونِ، فَإِنْ لَمْ تَأْتُونِي بِهِ فَلَا كَيْلَ لَكُمْ عِنْدِي وَلَا تَقْرَبُونِ * قَالُوا سَنُرَاوِدُ عَنْهُ أَبَاهُ وَإِنَّا لَفَاعِلُونَ﴾

ص: 138

42) - از شمالی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: یوسف علیه السلام مالک و پادشاه مصر و تمام بیابان های اطراف آن شد و غیر آن را مالک .نبود

فرمایش خداوند متعال پس اگر او را نزد من ،نیاورید نه کیل (و پیمان های از غلّه) نزد من خواهید داشت و نه به من نزدیک خواهید شد! (60) - تا گفت: پناه بر خدا که ما غیر از آن کسی را که متاع خود را نزد او یافته ایم بگیریم که در آن ،صورت از ظالمان خواهیم بود (79)

43) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که (در ضمن بیان حدیث) فرمود: بعد از آن که یعقوب، يوسف علیه السلام را از داست داد غم و اندوهش بر او زیاد شد و مشغول گریستن گردید تا جایی که چشمانش از غصه سفید (و نابینا) شد و (از نظر امرار معاش و آذوقه) سخت نیازمند گردید و وضعیت (زندگی) او دگرگون گشت و سالی دو بار -برای تابستان و زمستان - از مصر گندم و آذوقه وارد می کرد

تا آن که فرزندانش را با سرمایه ای مختصر - به همراه قافله - راهی مصر کرد هنگامی که بر یوسف وارد شدند - و عزیز مصر تولیت امور را به یوسف واگذار کرده بود - یوسف آن ها را شناخت ولی آن ها او را به خاطر شوکت و عظمتی که ،داشت نشناختند پس به آن ها فرمود سرمایه خود را پیش از دیگر افراد ،قافله بیاورید و از طرفی هم به کارمندانش دستور داد با عجله پیمانه های این افراد را آماده کنید و تحویلشان دهید و موقعی که کارشان تمام شد سرمایه های آنان را نیز در بارهایشان بگذارید ولی آنان از این جریان آگاه نشوند و طبق فرمان برنامه را اجرا کردند. سپس یوسف علیه السلام فرمود شنیده ام شما دو برادر دیگر هم از پدرتان داشته اید آن دو چه کرده اند؟ پاسخ دادند اما برادر بزرگ را گرگ خورد و اما برادر کوچک را نزد پدر نهادیم چون پدرمان به او دلگرم و دلسوز می باشد.

فرمود همانا من دوست دارم که این دفعه وقتی آمدید، او را همراه خود بیاورید تا آذوقه بیش تری دریافت کنید و افزود: «پس اگر او را نزد من ،نیاورید کیل و پیمانه ای از غلّه و آذوقه نزد من نخواهید داشت و نزد من نیایید * گفتند: ما

ص: 139

بزودی با پدرش گفتگو خواهیم کرد و ما حتماً این کار را انجام خواهیم داد».

فَلَمَّا رَجَعُوا إِلی أَبِیهِمْ فَتَحُوا مَتاعَهُمْ فَوَجَدُوا بِضَاعَتَهُمْ فِیهِ، ﴿ قَالُواْ يَأْبَانَا مَا نَبْغِي هَذِهِ ي بِضَعَتُنَا﴾ قَدْ رُدَّتْ إِلَیْنا وَكِیلَ لَنَا كَیْلٌ قَدْ زَادَ حِمْلَ بَعِیرٍ ﴿فَأَرْسِلْ مَعَنَا أَخَانَا نَكْتَلْ وَ إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ * قَالَ هَلْ ءَامَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِتْكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِن قَبْلُ﴾ ؟

فَلَمَّا اِحْتَاجُوا إِلَی اَلْمِیرَهِ بَعْدَ سِتَّهِ أَشْهُرٍ بَعَثَهُمْ یَعْقُوبُ علیه السلام وَ بَعَثَ مَعَهُمْ بِضَاعَهً یَسِیرَهً ، وَ بَعَثَ مَعَهُمْ بِنْیَامِیلَ وَ أَخَذَ عَلَیْهِمْ بِذَلِکَ مَوْثِقاً مِنَ اَللَّهِ، لَتَأْتُنَّنِی بِهِ إِلاَّ أَنْ یُحاطَ بِکُمْ أَجْمَعِینَ.

فَانْطَلَقُوا مَعَ الرِّفَاقِ حَتَّی دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ فَقَالَ لَهُمْ مَعَکُمُ ابْنُ یَامِیلَ؟

قَالُوا: نَعَمْ هُوَ فِی اَلرَّحْلِ.

قَالَ لَهُمْ: فَأْتُونِی فَأَتَوْهُ بِهِ وَ هُوَ فِی دَارِ اَلْمَلِکِ، فَقَالَ: أَدْخِلُوهُ وَحْدَهُ فَأَدْخَلُوهُ عَلَیْهِ، فَضَمَّهُ یُوسُفُ علیه السلام إِلَیْهِ وَ بَکَی، وَ قَالَ لَهُ: أَنَا أَخُوکَ یُوسُفُ فَلا تَبْتَئِسْ بِمَا تَرَانِی أَعْمَلُ، وَ اُکْتُمْ مَا أَخْبَرْتُکَ بِهِ وَ لاَ تَحْزَنْ وَ لاَ تَخَفْ

ثُمَّ أَخْرَجَهُ إِلَیْهِمْ وَ أَمَرَ فِتْیَتَهُ أَنْ یَأْخُذُوا بِضَاعَتَهُمْ، وَ یَعْجَلُوا لَهُمُ اَلْکَیْلَ، فَإِذَا فَرَغُوا جَعَلُوا اَلْمِکْیَالَ فِی رَحْلِ اِبْنِ یَامِیلَ [یَامِینَ] فَفَعَلُوا بِهِ ذَلِکَ وَ اِرْتَحَلَ اَلْقَوْمُ مَعَ اَلرِّفْقَهِ فَمَضَوْا، فَلَحِقَهُمْ یُوسُفُ وَ فِتْیَتُهُ فَنَادَوْا فِیهِمْ: قَالَ ﴿أَیَّتُهَا اَلْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ قالُوا وَ أَقْبَلُوا عَلَیْهِمْ ما ذا تَفْقِدُونَ قالُوا نَفْقِدُ صُواعَ اَلْمَلِکِ وَ لِمَنْ جاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ قالُوا تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ ما جِئْنا لِنُفْسِدَ فِی اَلْأَرْضِ وَ ما کُنّا سارِقِینَ قالُوا فَما جَزاؤُهُ إِنْ کُنْتُمْ کاذِبِینَ﴾ قالُوا جَزاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ فَهُوَ جَزاؤُهُ.

قَالَ ﴿فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ قَبْلَ وِ عاءِ أَخِیهِ ثُمَّ اِسْتَخْرَجَها مِنْ وِعاءِ أَخِیهِ﴾ ﴿قالُوا إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ﴾

ص: 140

موقعی که نزد پدرشان بازگشتند و بارهای خود را ،گشودند دیدند که سرمایه های خود در بارهایشان موجود است اظهار داشتند: «ای پدر دیگر چه می خواهیم؟! این سرمایه ماست که به ما بازگردانده شده است!» و حتی پیمان های زیادتر برای ما گذاشته اند که خود آن یک بار شتر می باشد «پس برادر ما را با ما بفرست تا ما برای خانواده خویش آذوقه بیشتری بیاوریم و ما برادرمان را حفظ خواهیم کرد * گفت: آیا به شما در مورد او اطمینان کنم همان طوری که جلوتر برای برادرش به شما اطمینان کردم؟».

و چون شش ماه از این جریان گذشت مجدّداً سرمایه ای مختصر تهیه نمود و آن برادر کوچک را هم - به نام بنیامین - همراهشان فرستاد و در برابر او از آن ها عهد و میثاق الهی گرفت که حتماً او را به من باز گردانید مگر آن که مشکلی برای همه شما پیش آید پس همگی به همراه قافله ای حرکت کردند و چون بر یوسف وارد شدند به آن ها فرمود: آیا بنیامین را همراه خود آورده اید؟

گفت:ند ،بلی او در کنار بارها مانده است فرمود او را بیاورید.

هنگامی که بنیامین را آوردند یوسف علیه السلام در کاخ پادشاهی بود، فرمود: او را تنها وارد کنید پس به تنهایی وارد شد او را به سینه اش چسبانید و گریه کرد و فرمود: من برادرت یوسف هستم از این پس از آن چه انجام می هم نگران نباش و آن چه را به تو گفتم کتمان کن و مخفی نگاه دار و ناراحت نباش و نترس.

سپس او را نزد برادرانش فرستاد و به خدمتگزاران دستور داد تا سرمایه های آن ها را بگیرند و در تحویل پیمانه (آذوقه شان) شتاب کنند و بعد از آن که کار تمام ،شد ظرف پیمانه را در بار بنیامین قرار دهند پس برنامه طبق فرمان انجام شد.

بعد از آن (که کارها پایان یافت) آنان به همراه قافله حرکت کردند و مقداری راه که ،رفتند یوسف و تعدادی از کارمندان دنبال آن ها رفتند و چون به آن ها رسیدند فریاد زدند و گفتند: «ای اهل قافله شما دزد هستید! * آن ها رو به سوی آنان کردند و گفتند چه چیز گم کرده اید؟ * گفتند: ظرف پیمانهٔ پادشاه را! و هر کس آن را بیاورد، یک بارشتر (غلّه) به او داده می شود و من ضامن این (پاداش) هستم! * گفتند: به خدا سوگند! شما می دانید ما نیامده ایم که در این سرزمین فساد کنیم و ما دزد نبوده ایم! * گفتند اگر دروغ بگویید مجازات دزد چیست؟ * گفتند: هر کسی که (پیمانه) در بار او پیدا شود خودش کیفر آن خواهد بود» (و طبق قانون ما برده شما خواهد شد).

ص: 141

فَقَالَ لَهُمْ یُوسُفَ : اِرْتَحَلُوا عَنْ بِلاَدِنَا

﴿قَالُواْ يَأَيُّهَا الْعَزِيزُ إِنَّ لَهُ وَ أَبَا شَيْخًا كَبِيرًا ﴾، وَ قَدْ أَخَذَ عَلَیْنَا مَوْثِقاً مِنَ اَللَّهِ لَنَرُدَّ بِهِ إِلَیْهِ، ﴿ فَخُذْ أَحَدَنا مَکانَهُ إِنّا نَراکَ مِنَ اَلْمُحْسِنِینَ ﴾ إِنْ فَعَلْتَ، ﴿ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَن نَّأْخُذَ إِلَّا مَن وَجَدْنَا مَتَعَنَا عِندَهُ ﴾.

فَقَالَ کَبِیرُهُمْ: إِنِّی لَسْتُ أَبْرَحُ اَلْأَرْضَ حَتَّی یَأْذَنَ لِی أَبِی أَوْ یَحْکُمَ اَللَّهُ لِی، وَ مَضَی إِخْوَهُ یُوسُفَ حَتَّی دَخَلُوا عَلَی یَعْقُوبَ علیه السلام فَقَالَ لَهُمْ: فَأَیْنَ اِبْنُ یامیل؟

قَالُوا: اِبْنُ یَامِینَ سَرَقَ مِکْیَالَ اَلْمَلِکِ فَأَخَذَهُ اَلْمَلِکُ بِسَرِقَتِهِ فَحَبَسَ عِنْدَهُ فَسَلْ أَهْلَ اَلْقَرْیَهِ وَ اَلْعِیرِ حَتَّی یُخْبِرُوکَ بِذَلِکَ فَاسْتَرْجَعَ وَ اِسْتَعْبَرَ وَ اِشْتَدَّ حُزْنُهُ حَتَّی تَقَوَّسَ ظَهْرُهُ. (1)

1807 / [44] - أَبُو حَمْزَهَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْهُ علیه السلام ذَکَرَ فِیهِ اِبْنَ یَامِینَ وَ لَمْ یَذْکُرْ اِبْنَ یامیل. (2)

1808 / [45] - عَنْ أَبَانٍ اَلْأَحْمَرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

لَمَّا دَخَلَ إِخْوَهُ یُوسُفَ عَلَیْهِ وَ قَدْ جَاءُوا بِأَخِیهِمْ مَعَهُمْ وَضَعَ لَهُمُ اَلْمَوَائِدَ، ثُمَّ قَالَ: یَمْتَارُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ مَعَ أَخِیهِ لِأُمِّهِ عَلَی اَلْخِوَانِ، فَجَلَسُوا، وَ بَقِیَ أَخُوهُ قَائِماً. فَقَالَ لَهُ: مَا لَکَ لاَ تَجْلِسُ مَعَ إِخْوَتِکَ؟

ص: 142

(راوی) افزود: «پس قبل از بار برادرش به کاوش بارهای آن ها پرداخت و سپس آن را از بار برادرش بیرون آورد» «گفتند اگر او دزدیده باشد، (سابقه دارد و) جلوتر هم برادری داشت که دزد بود».

یوسف علیه السلام به آن ها فرمود: زود باشید و از دیار ما بیرون روید. گفتند: «ای پادشاه! او دارای پدری پیر و ناتوان است» و او از ما عهد و میثاق الهی گرفته که او را سالم به پدر باز گردانیم «پس یک نفر دیگر از ما را به جای او ،بگیر به درستی که ما تو را فردی نیکوکار می بینیم» البته اگر این کار را انجام دهی (چون در این صورت به ما و به پدر ناتوانش احسان کرده ای) «فرمود: به خدا پناه می برم! فقط همان کسی را که پیمانه مان را نزد او یافته ایم باید دستگیرش کنیم» پس برادر بزرگترشان گفت: من از این سرزمین بیرون نمی،روم مگر این که پدرم به من اجازه حرکت دهد و یا خداوند برای من حکمی را جاری نماید بعد از این (جریان) برادران یوسف رفتند و چون بر (پدرشان) یعقوب وارد شدند به آنان فرمود بنیامین را چه کردید؟ او کجاست؟

گفت:ند بنیامین مکیال پادشاه مصر را دزدیده بود و او را به جرم دزدی دستگیر کردند پس می توانی از اهالی قریه (قافله ایی که همراه آن ها بودند) سؤال کنی و آن ها حقیقت را برای شما مطرح می کنند پس یعقوب علیه السلام كلمه استرجاع ﴿إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ﴾ را بر زبان جاری کرد و اشکش جاری شد و غم و اندوهش افزایش یافت به طوری که کمرش خمیده گشت.

44)- ابو حمزه به نقل از ابو بصیر از آن حضرت علیه السلام روایت کرده است که در آن بنیامین ذکر شده ،است ولی در آن نامی از بنیامیل مطرح نگردیده است.

46) - از ابان احمر روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: بعد از آن که برادران یوسف علیه السلام بر او وارد شدند و آن ها برادر خود (بنیامین) را نیز همراه آورده بودند برای آن ها سفره هایی از طعام گسترانیدند و فرمود همه برادران مادری در کنار یک سفره بنشینید، همگی نشستند فقط برادرشان (بنیامین) ایستاده باقی ماند پس یوسف به او فرمود: چرا تو نمی نشینی؟

گفت: من در میان ایشان برادر مادری .ندارم یوسف فرمود: آیا تو پیش از این

ص: 143

قَالَ: لَیْسَ لِی مِنْهُمْ أَخٌ مِنْ أُمِّی

قَالَ: فَلَکَ أَخٌ مِنْ أُمِّکَ، زَعَمَ هَؤُلاَءِ أَنَّ اَلذِّئْبَ أَکَلَهُ؟

قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَاقْعُدْ وَ کُلْ مَعِی قَالَ فَتَرَکَ إِخْوَتُهُ اَلْأَکْلَ، وَ قَالُوا: إِنَّا نُرِیدُ أَمْراً، وَ یَأْبَی اَللَّهُ إِلاَّ أَنْ یَرْفَعَ وُلْدَ یَامِینَ عَلَیْنَا.

قَالَ: «ثُمَّ حِینَ فَرَغُوا مِنْ جِهَازِهِمْ، أَمَرَ أَنْ یُوضَعَ اَلصَّاعُ فِی رَحْلِ أَخِیهِ، فَلَمَّا فَصَلُوا نَادَی مُنَادٍ: ﴿أَیَّتُهَا اَلْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ﴾ - قَالَ - فَرَجَعُوا، فَقَالُوا: ﴿ما ذا تَفْقِدُونَ * قالُوا نَفْقِدُ صُواعَ اَلْمَلِکِ﴾ إِلَی قَوْلِهِ: ﴿جَزاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ فَهُوَ جَزاؤُهُ﴾ یَعْنُونَ اَلسُّنَّهَ اَلَّتِی تَجْرِی فِیهِمْ، أَنْ یَحْبِسَهُ، ﴿فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ قَبْلَ وِعاءِ أَخِیهِ ثُمَّ اِسْتَخْرَجَها مِنْ وِعاءِ أَخِیهِ﴾ ﴿فَقَالُوا: إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ ﴾

1809 / [46] - قَالَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ اَلْوَشَّاءُ:

فَسَمِعْتُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: یَعْنُونَ اَلْمِنْطَقَهَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ غَدَائِهِ قَالَ مَا بَلَغَ مِنْ حُزْنِکَ عَلَی أَخِیکَ ؟

قَالَ وُلِدَ لِی عَشَرَهُ أَوْلاَدٍ فَکُلُّهُمْ شَقَقْتُ لَهُمْ مِنِ اِسْمِهِ.

قَالَ فَقَالَ لَهُ مَا أَرَاکَ حَزِنْتَ عَلَیْهِ حَیْثُ اِتَّخَذْتَ اَلنِّسَاءَ مِنْ بَعْدِهِ

قالَ أَیُّهَا اَلْعَزِیزُ إِنَّ لِی أَباً شَیْخاً کَبِیراً صَالِحاً فَقَالَ یَا بُنَیَّ تَزَوَّجْ لَعَلَّکَ [أَنْ] تُصِیبَ وَلَداً یُثْقِلُ اَلْأَرْضَ بِشَهَادَهِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ.

قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ هَذَا مِنْ رِوَایَهِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ (1)

ص: 144

برادر مادری داشته ای که این ها گفته:اند گرگ او را خورده است؟

گفت: آری یوسف فرمود: تو بنشین و با من غذا میل کن برادران با مشاهده چنین صحنه ای دست از غذا خوردن کشیدند و اظهار داشتند ما جریانی را اراده کردیم ولی خداوند (امری) نخواسته است مگر آن که فرزندان یامین بر ما شرافت داشته باشند. سپس امام صادق علیه السلام افزود هنگامی که برنامه های آن ها تمام شد بارهای خود را تحویل گرفتند او دستور داد که صاع (مکیال و ظرف پیمانه) را درون بار برادرش (بنیامین) بگذارند پس چون مقداری راه رفتند و فاصله گرفتند جارچی فریاد زد: - ای قافله شتر داران شما سارق هستید - پس (بناچار) بازگشتند و گفتند: «چه چیزی را گم کرده اید؟ * پاسخ دادند صاع (ظرف پیمانه) پادشاه را (برده اید) ... (اگر چنین باشد) هر کسی که پیمانه پیش او باشد جزایش همان (سنّت و قانون) مجازاتش خواهد بود». (که طبق قانون ،آنان دزد باید اسیر صاحب مال ،گردد) که این همان سنّت و قانون آنان می باشد «پس (یوسف) شروع به بررسی بارهای آن ها پیش از بار برادرش (بنیامین) کرد، سپس آن (ظرف پیمانه) را از بار برادرش بیرون آورد در این موقع آنان گفتند: «اگر او (این ظرف پیمانه) را دزدیده ،باشد همانند خودش (نیز قبلاً) برادرش دزد بوده است».

(در ادامه حدیث) حسن بن علی و شاء گفته است از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: منظور از «پس به تحقیق که او برادری داشته که وی نیز دزدی کرده است» منظور منطقه (شال کمر کمربند) است و چون از خوردن غذا فارغ شدند به او گفت (1) چه اندازه نسبت به برادرت غمگین شدی؟ پاسخ داد: ده فرزند برای من به دنیا آمده پس برای هر کدام اسمی از همان نام او را نهاده ام.

پس به او گفت نمی بینم که بعد از گرفتن زنانی پس از او ناراحتی داشته باشی گفت: ای عزیز من پدر پیر صالحی ،دارم که به من سفارش نموده و فرموده است ای پسرم ازدواج کن تا دارای فرزندانی شوی که با گفتن و شهادت بسیار بر «لا إله إلا الله» به زمین ارج و اعتبار ببخشند.

ابو محمّد عبد الله بن محمّد گفته است این قسمت روایت از امام رضا علیه السلام می باشد.

ص: 145

1810 / [ 47] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام، قَالَ:

وَ قَدْ کَانَ هَیَّأَ لَهُمْ طَعَاماً، فَلَمَّا دَخَلُوا إِلَیْهِ قَالَ: لِیَجْلِسْ کُلُّ بَنِی أُمٍّ عَلَی مَائِدَهٍ قَالَ: فَجَلَسُوا وَ بَقِیَ اِبْنُ یَامِینَ قَائِماً، فَقَالَ لَهُ یُوسُفُ علیه السلام : مَا لَکَ لاَ تَجْلِسُ؟ قَالَ لَهُ: إِنَّکَ قُلْتَ لِیَجْلِسْ کُلُّ بَنِی أُمٍّ عَلَی مَائِدَهٍ وَ لَیْسَ لِی مِنْهُمُ اِبْنُ أُمٍّ

فَقَالَ یُوسُفُ علیه السلام: أَ مَا کَانَ لَکَ اِبْنُ أُمٍّ قَالَ لَهُ اِبْنُ یَامِینَ : بَلَی، قَالَ یُوسُفُ علیه السلام: فَمَا فَعَلَ قَالَ زَعَمَ هَؤُلاَءِ أَنَّ اَلذِّئْبَ أَکَلَهُ، قَالَ: فَمَا بَلَغَ مِنْ حُزْنِکَ عَلَیْهِ قَالَ: وُلِدَ لِی أَحَدَ عَشَرَ اِبْناً کُلُّهُمْ اُشْتُقَّ لَهُ اِسْمٌ مِنْ اِسْمِهِ

فَقَالَ لَهُ یُوسُفُ علیه السلام: أَرَاکَ قَدْ عَانَقْتَ اَلنِّسَاءَ وَ شَمَمْتَ اَلْوَلَدَ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ لَهُ اِبْنُ یَامِینَ : إِنَّ لِی أَباً صَالِحاً، وَ إِنَّهُ قَالَ: تَزَوَّجْ لَعَلَّ اَللَّهَ أَنْ یُخْرِجَ مِنْکَ ذُرِّیَّهً یَثْقُلُ اَلْأَرْضَ بِالتَّسْبِیحِ فَقَالَ لَهُ: تَعَالَ فَاجْلِسْ مَعِی عَلَی مَائِدَتِی، فَقَالَ إِخْوَهُ یُوسُفَ : لَقَدْ فَضَّلَ اَللَّهُ یُوسُفَ وَ أَخَاهُ، حَتَّی إِنَّ اَلْمَلِکَ قَدْ أَجْلَسَهُ مَعَهُ عَلَی مَائِدَتِه (1)

1811/ [48]- عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ لِمَ سُمِّیَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِین؟

قَالَ لِأَنَّهُ یَمِیرُهُمْ اَلْعِلْمَ أَ مَا سَمِعْتَ کَلاَمَ اَللَّهِ: ﴿وَ نَمِیرُ أَهْلَنا ﴾؟ (2)

ص: 146

47) - از علی بن مهزیار به نقل بعضی از اصحاب ما، از پدرش، روایت کرده ،است که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: (حضرت یوسف علیه السلام) برای آن ها طعامی برای پذیرایی آماده کرده بود پس موقعی که بر او وارد شدند به آن ها فرمود همه برادران مادری در کنار یک سفره بنشینید، همگی نشستند، فقط بنیامین ایستاده باقی ماند یوسف به او فرمود: تو چرا نمی نشینی؟

بنیامین گفت: شما فرمودی برادران مادری کنار هم سر سفره بنشینند و من در میان ایشان برادر مادری ندارم یوسف فرمود آیا تو پیش از این، برادر مادری داشته ای؟ گفت: ،آری فرمود: پس او چه شده است؟

گفت: این ها گفته اند گرگ او را خورده است یوسف فرمود: غصه و اندوه تو برای او چه مقدار است؟ گفت من یازده پسر دارم که اسم همه آن ها از نام او (برادرم یوسف) مشتقّ و برگرفته شده است (تا با نام آن ها یوسف را یاد کنم).

یوسف به او فرمود تو را می بینم که با این غم و اندوه (از دست دادن برادرت) بعد از او زنان زیادی گرفته ای و فرزندانی را بوئیده ای (کنایه از لذّت بردن او بعد از فراق برادرش می باشد) بنیامین گفت: من پدر صالحی دارم و او به من گفته است: ازدواج کن تا شاید خداوند از تو فرزندان و ذریه ای بیافریند که همگی با گفتن تسبیح (خدا) به زمین ارج و اعتبار .ببخشند یوسف به او فرمود: حال که چنین است تو بیا و در کنار سفره من بنشین برادران چون چنین دیدند اظهار داشتند به تحقیق که خداوند به یوسف و برادرش فضیلت خاصی ،داده تا جایی که پادشاه بنیامین را بر سر سفره کنار خود می نشاند!

48)- از جابر بن یزید روایت کرده است که گفت

به امام باقر علیه السلام عرض کردم فدایت گردم بر چه اساسی امیر المؤمنین را امیرالمؤمنین نامیده اند؟ فرمود: چون ایشان علوم (آذوقه های فکری اعتقادی اخلاقی و...) را به آنان تغذیه و تزریق می نماید آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که می فرماید: «و خانوادۀ خود را اداره و سرپرستی کنیم» (که آن ها غذا و آذوقه خانواده های خود را تهیه و در اختیارشان می گذاشتند).

ص: 147

1812/ [49] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: لاَ خَیْرَ فِیمَنْ لاَ تَقِیَّهَ لَهُ، وَ لَقَدْ قَالَ یُوسُفُ علیه السلام: ﴿أَیَّتُهَا اَلْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ﴾ وَ مَا سَرَقُوا. (1)

1813/ [50] - وَ فِی رِوَایَهِ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

التَّقِيَّةُ مِنْ دِينِ اللَّهِ وَ لَقَدْ قَالَ يُوسُفُ علیه السلام: ﴿ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَرِقُونَ ﴾ ، وَ وَ اَللَّهِ مَا کَانُوا سَرَقُوا شَیْئاً وَ مَا کَذَبَ (2)

1814 / [51] - وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: قِیلَ لَهُ - وَ أَنَا عِنْدَهُ-: إِنَّ سَالِمَ بْنَ حَفْصَهَ یَرْوِی عَنْکَ أَنَّکَ تَکَلَّمُ عَلَی سَبْعِینَ وَجْهاً لَکَ مِنْهَا اَلْمَخْرَجُ،

فَقَالَ: مَا یُرِیدُ سَالِمٌ مِنِّی أَ یُرِیدُ أَنْ أَجِیءَ بِالْمَلاَئِکَهِ، فَوَ اَللَّهِ! مَا جَاءَ بِهِمُ اَلنَّبِیُّونَ وَ لَقَدْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام: ﴿ إِنِّي سَقِيمٌ ﴾ (3) وَ وَ اَللَّهِ مَا کَانَ سَقِیماً وَ مَا کَذَبَ.

وَ لَقَدْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام: ﴿ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ ﴾ (4) وَ مَا فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ وَ مَا کَذَبَ.

ص: 148

49)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: کسی که (در برابر مخالفین) تقیه نکند خیری در او نخواهد بود و همانا حضرت یوسف علیه السلام فرمود: «ای قافله! همانا شما دزد هستید» با این که آنان هیچ چیزی را ندزدیده بودند.

50) - و در روایتی دیگر از ابو بصیر آمده است:

امام صادق علیه السلام فرمود: (رعایت) تقیه جزو دین خدا می باشد و به تحقیق یوسف علیه السلام گفت: «ای قافله! همانا شما دزد هستید» و به خدا سوگند! آنان هیچ چیزی را ندزدیده بودند (1) و او هم دروغ نگفت

51) - و در روایتی دیگر از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

من در محضر امام باقر علیه السلام بودم که شخصی از آن حضرت سؤال کرد: به راستی که سالم بن ابی حَفْصَه از شما روایت کرده است که شما به هفتاد زبان و لهجه سخن می گویی این چگونه قابل توجیه و قبول می باشد؟

فرمود: سالم از (جان) من چه می خواهد؟ آیا می خواهد که من برایش فرشته ها را احضار کنم پس به خدا سوگند پیامبران هم چنین کاری نکرده اند و به تحقیق حضرت ابراهیم علیه السلام اظهار داشت: «به راستی من بیمار و مریض احوال هستم» و به خدا سوگند! او بیمار نبود و دروغ هم نگفته است؛ و نیز اظهار داشت: «بلکه شکستن بُت ها را بُت) بزرگشان انجام داده است» با این که بُت بزرگ چنین کاری را نکرده بود و ابراهیم علیه السلام هم دروغ نگفت.

و همانا حضرت یوسف علیه السلام اعلام کرد: «ای قافله! همانا شما دزد هستید»، به خدا سوگند آن ها دزدی نکرده بودند و او هم دروغ نگفته است.

ص: 149

وَ لَقَدْ قَالَ یُوسُفُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : ﴿أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَرِقُونَ ﴾، وَ اَللَّهِ مَا کَانُوا سَرَقُوا وَ مَا کَذَبَ. (1)

1815 / [52] - عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تعالى فِی یُوسُفَ علیه السلام : ﴿ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَرِقُونَ﴾ ؟

قَالَ: إِنَّهُمْ سَرَقُوا یُوسُفَ مِنْ أَبِیهِ أَ لاَ تَرَی أَنَّهُ قَالَ لَهُمْ حِینَ قَالُوا: ﴿ماذا تَفْقِدُونَ ﴾: ﴿ قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ﴾ ؟ وَ لَمْ یَقُولُوا سَرَقْتُمْ صُوَاعَ اَلْمَلِکِ، إِنَّمَا عَنَی سَرَقْتُمْ یُوسُفَ مِنْ أَبِیهِ (2)

1816 / [53] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قال:

﴿سَمِعْتُهُ یَقُولُ: صُوَاعُ اَلْمَلِکِ طَاسٌ اَلَّذِی یَشْرَبُ فِیهِ﴾. (3)

1817 / [54] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ ، عَمَّنْ ذَکَرَهُ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿صُواعَ اَلْمَلِکِ قَالَ: کَانَ قَدَحاً مِنْ ذَهَبٍ﴾ .

وَ قَالَ: کَانَ صُوَاعُ یُوسُفَ إِذَا کِیلَ بِهِ قَالَ: لَعَنَ اَللَّهُ اَلْخَوَّانَ، وَ لاَ تَخُونُوا بِهِ، بِصَوْتٍ حَسَنٍ. (4)

1818/ [55] - عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ قَالَ:

قَالَ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿إن يَسْرِقُ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ ﴾ ، قَالَ: کَانَتْ لِإِسْحَاقَ اَلنَّبِیِّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ مِنْطَقَهٌ یَتَوَارَثُهَا اَلْأَنْبِیَاءُ

ص: 150

52)- از یکی از اصحاب ما روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال - در مورد يوسف علیه السلام- : «ای قافله! همانا شما دزد هستید» سؤال کردم؟

فرمود: آن ها برادرشان یوسف را از نزد پدرشان دزدیده بودند، آیا توجه نداری آن موقعی که او این سخن را به آن ها گفت آن ها گفتند: «چه چیزی را گم کرده اید؟» (مأمورین) «پاسخ دادند: ظرف پیمانه پادشاه را گم کرده ایم» و نگفتند: شما ظرف پیمانه پادشاه را دزدیده اید؟ پس مقصود این بوده که شما برادرتان یوسف را از پدرش دزدیده.اید

53) - از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: منظور از «صُواع الملك» ظرفی بود که در آن نوشیدنی می نوشید (که برای پیمانه هم استفاده می شده است).

54) - از محمّد بن ابی حمزه به نقل از کسی که نامش را یادآوری نموده روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال «صُواع الملك»، فرمود: آن قدحی از (جنس) طلا بوده است و افزود: هر موقع که با «صِواع» (ظرف پیمانه) يوسف علیه السلام، پیمانه می کردند او می گفت خدا خیانت کاران را لعنت کند شما به او خیانت نکنید این مطلب را با لحنی زیبا ادا می کرد.

55)- از اسماعیل بن همام روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: (برادران او گفتند:) «اگر او دزدی کرده پس برادرش (یوسف نیز) پیش از این دزدی کرده پس یوسف (این جریان را) در درونش پنهان کرد و آن را برای آن ها اظهار ننمود»

فرمود اسحاق علیه السلام مِنطقه ای (شال کمر کمربندی) داشت که از پیامبران بزرگ به او ارث رسیده بود و آن در نزد عمه يوسف علیه السلام بود و یوسف هم نزد او نگاهداری می شد و عمّه اش او را بسیار دوست می داشت روزی یعقوب علیه السلام یوسف را از خواهر خود طلب نمود و فرمود او را به تو باز می گردانم

ص: 151

وَ اَلْأَکَابِرُ، فَکَانَتْ عِنْدَ عَمَّهِ یُوسُفَ ، وَ کَانَ یُوسُفُ عِنْدَهَا، وَ کَانَ تُحِبُّهُ، فَبَعَثَ إِلَیْهَا أَبُوهُ: أَنِ اِبْعَثِیهِ إِلَیَّ، وَ أَرُدُّهُ إِلَیْکِ. فَبَعَثَتْ إِلَیْهِ: أَنْ دَعْهُ عِنْدِیَ اَللَّیْلَهَ، لِأَشُمَّهُ ثُمَّ أُرْسِلَهُ إِلَیْکَ غُدْوَهً. فَلَمَّا أَصْبَحَتْ، أَخَذَتِ اَلْمِنْطَقَهَ فَرَبَطَتْهَا فِی حِقْوِهِ ، وَ أَلْبَسَتْهُ قَمِیصاً، وَ بَعَثَتْ بِهِ إِلَیْهِ، وَ قَالَتْ: سُرِقَتِ اَلْمِنْطَقَهُ فَوُجِدَتْ عَلَیْهِ، وَ کَانَ إِذَا سَرَقَ أَحَدٌ فِی ذَلِکَ اَلزَّمَانِ، دُفِعَ إِلَی صَاحِبِ اَلسَّرِقَهِ، فَأَخَذَتْهُ، فَکَانَ عِنْدَهَا (1)

1819/ [56] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ اَلْوَشَّاءِ قَالَ:

سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام يَقُولُ: كَانَتِ الْحُكُومَةُ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ إِذَا سَرَقَ أَحَدٌ شَيْئاً أَسْتُرِقَ بِهِ، وَ كَانَ يُوسُفُ علیه السلام عِنْدَ عَمَّتِهِ وَ هُوَ صَغِيرٌ، وَكَانَتْ تُحِبُّهُ، وَ كَانَتْ لِإِسْحَاقَ مِنْطَقَةٌ أَلْبَسَهَا يَعْقُوبَ، وَ كَانَتْ عِنْدَ أُخْتِهِ، وَ إِنَّ يَعْقُوبَ طَلَبَ يُوسُفَ أَنْ يَأْخُذَهُ مِنْ عَمَّتِهِ، فَاغْتَمَّتْ لِذَلِكَ، وَ قَالَتْ لَهُ: دَعْهُ حَتَّى أُرْسِلَهُ إِلَيْكَ، فَأَرْسَلَتْهُ وَأَخَذَتِ الْمِنْطَقَةَ [فَشَدَّتْهَا فِي وَسَطِهِ تَحْتَ الشَّيَابِ، فَلَمَّا أَتَى يُوسُفُ علیه السلام أَبَاهُ جَاءَتْ فَقَالَتْ: سَرَقْتَ المِنْطَقَةَ، فَفَتَشَتْهُ فَوَجَدَتْهَا فِي وَسَطِهِ، فَلِذَلِكَ قَالَ إِخْوَةٌ يُوسُفَ حَيْثُ جُعِلَ اَلصَّاعُ فِي وِعَاءِ أَخِيهِ، فَقَالَ هُمْ يُوسُفُ: مَا جَزَاءُ مَنْ وَجَدْنَا فِي رَحْلِهِ؟

قَالُوا: جَزَاؤُهُ بِإِجْرَاءِ اَلسُّنَّهِ اَلَّتِی تَجْرِی فِیهِمْ فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ قَبْلَ وِعاءِ أَخِیهِ ثُمَّ اِسْتَخْرَجَها مِنْ وِعاءِ أَخِیهِ فَلِذَلِکَ قَالَ إِخْوَهُ یُوسُفَ: ﴿ إِن يَسْرِقُ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ﴾ یَعْنُونَ اَلْمِنْطَقَه، ﴿فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَ لَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ﴾

عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ اَلْوَشَّاءِ، عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (2)

ص: 152

خواهرش پیام داد که اجازه بده یوسف امشب را نزد من بماند تا او را خوب ببویم و او را با مداد نزد شما می فرستم و (چون نمی خواست یوسف از او دور شود) صبح که شد آن کمربند را به کمر یوسف بست و پیراهنی را هم روی آن بر اندامش پوشانید و سپس او را به خدمت یعقوب فرستاد و خودش نزد يعقوب علیه السلام آمده و گفت: کمربند (اسحاق) به سبب دزدی مفقود گشته است و (بعد از تفحص) آن را بر اندام یوسف یافتند و در آن زمان قانون چنین بود که دزد را به صاحب مال می سپردند تا بندۀ وی گردد عمّه یوسف او را گرفت و نزد خود باز گرداند.

56) - از حسن بن علی و شّاء روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام شنیدم که میفرمود در بنی اسرائیل قانون حکومت چنین بود که اگر کسی دزدی می کرد او را به عنوان بنده بر می داشتند و یوسف علیه السلام در کودکی نزد عمه اش بود و عمّه اش او را بسیار دوست می داشت.

و اسحاق علیه السلام دارای کمربندی بود که یعقوب علیه السلام آن را می پوشید و آن کمربند نزد دختر اسحاق - كه عمّه يوسف باشد - موجود بود.

روزی یعقوب علیه السلام، يوسف را از عمّه اش طلبید و خواست که او را از عمه اش بگیرد، پس عمّه اش بسیار ناراحت شد و تقاضا کرد او را بگذار تا خودم بفرستم پس آن کمربند را بر کمر یوسف - زیر لباس هایش – بست و او را نزد پدرش فرستاد موقعی که نزد پدرش ،آمد عمّه اش هم آمد آمد و اظهار نمود آن کمربند به سرقت رفته است پس یوسف را تفتیش کرد و کمربند را بر کمر او زیر لباسش بسته .یافت بر همین اساس بود که برادران یوسف هنگامی که ،پیمانه در بار برادرشان (بنیامین) پیدا شد و یوسف علیه السلام به آن ها فرمود جزای کسی که پیمانه را در بارش بیابیم چیست؟ در جواب گفتند جزایش همان است که سنت و ،قانون درباره آنان مطرح شده ،است پس مأمورین ابتدا بارهای برادران را بازبینی و جست وجو کرده و سپس به وارسی بار برادر یوسف (بنیامین) پرداخته و پیمانه را در آن جا پیدا کرده و بیرون آوردند؛ پس به خاطر همین بود که برادران یوسف علیه السلام گفتند: «اگر این پیمانه را او دزدیده باشد برادرش نیز قبلاً مرتکب سرقت گردیده است» که مقصود آنان (سرقت)، آن کمربند (توسّط یوسف) بود، پس یوسف (این اتّهام را شنید ولی) آن را در درونش مستور و پنهان داشت و آن را برای برادران ابراز نکرد» و (نیز) از حسن بن على و شّاء، از امام رضا علیه السلام همانند این حدیث را روایت کرده است.

ص: 153

1820 / [57] - عَنْ أَبِیهِ عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی اَلْعَلاَءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿ذَکَرَ بَنَی یَعْقُوبَ قَالَ: کَانُوا إِذَا غَضِبُوا اِشْتَدَّ غَضَبُهُمْ حَتَّی تَقْطُرَ جُلُودُهُمْ دَماً اِصْفَرَّ وَ هُمْ یَقُولُونَ: «فَخُذْ أَحَدَنا مَکانَهُ» یَعْنِی جَزَاءَهُ فَأَخَذَ اَلَّذِی وَجَدَ اَلصَّاعَ عِنْدَهُ﴾ (1)

قوله تعالى: ﴿فَلَمَّا اسْتَيْتَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِيًّا قَالَ كَبِيرُهُمْ أَلَمْ تَعْلَمُواْ أَنَّ أَبَاكُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَيْكُم مَّوْثِقًا مِّنَ اللَّهِ وَ مِن قَبْلُ مَا فَرَّطَتُمْ فِى يُوسُفَ فَلَنْ أَبْرَحَ الْأَرْضَ حَتَّى يَأْذَنَ لِي أَبِى أَوْ يَحْكُمَ اللَّهُ لِى وَ هُوَ خَيْرُ الْحَكِمِينَ﴾ ﴿80 ﴾

1821/ [58] - عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

لَمَّا اِسْتَیْئَسَ إِخْوَهُ یُوسُفَ مِنْ أَخِیهِمْ قَالَ لَهُمْ یَهُودَا- وَ کَانَ أَکْبَرَهُمْ- : ﴿فَلَنْ أَبْرَحَ اَلْأَرْضَ حَتّی یَأْذَنَ لِی أَبِی أَوْ یَحْکُمَ اَللّهُ لِی وَ هُوَ خَیْرُ اَلْحاکِمِینَ﴾ قَالَ: وَ رَجَعَ إِلَی یُوسُفَ یُکَلِّمُهُ فِی أَخِیهِ فَکَلَّمَهُ حَتَّی اِرْتَفَعَ اَلْکَلاَمُ بَیْنَهُمَا حَتَّی غَضِبَ یَهُودَا ، وَ کَانَ إِذَا غَضِبَ قَامَتْ شَعْرَهٌ فِی کَتِفِهِ وَ خَرَجَ مِنْهَا اَلدَّمُ

قَالَ: وَ کَانَ بَیْنَ یَدَیِ یُوسُفَ علیه السلام اِبْنٌ لَهُ صَغِیرٌ مَعَهُ رُمَّانَهٌ مِنْ ذَهَبٍ، وَ کَانَ اَلصَّبِیُّ یَلْعَبُ بِهَا

قَالَ: فَأَخَذَهَا یُوسُفُ ، مِنَ اَلصَّبِیِّ فَدَحْرَجَهَا نَحْوَ یَهُودَا ، قَالَ وَ حَبَا اَلصَّبِیُّ نَحْوَ یَهُودَا ، لِیَأْخُذَهَا فَمَسَّ یَهُودَا

فَسَکَنَ یَهُودَا ثُمَّ عَادَ إِلَی یُوسُفَ فَکَلَّمَهُ فِی أَخِیهِ حَتَّی اِرْتَفَعَ اَلْکَلاَمُ بَیْنَهُمَا

ص: 154

57)- از حسین بن ابی العلاء روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام متذکر فرزندان یعقوب شد و فرمود: آنان چنین حالتی داشتند، که وقتی عصبانی و خشمگین می گشتند از پوست بدنشان خونی زرد رنگ (خونابه) بیرون می آمد و برادران یوسف گفت:ند (ما پدری پیر و ناتوانی داریم) یکی از ما را به جای این پسر ،بگیر تا مجازات او محسوب شود ولی (باز یوسف) همان فردی را گرفت که ظرف پیمانه در بار او پیدا شد.

فرمایش خداوند متعال: پس هنگامی که (برادران) از او مأیوس شدند به کناری رفتند و با هم به نجوا پرداختند (برادر) بزرگشان گفت: آیا نمی دانید پدرتان از شما عهد و پیمان الهی گرفته و پیش از این درباره یوسف کوتاهی کردید؟ پس من از این سرزمین حرکت نمی کنم تا پدرم به من اجازه دهد یا خدا درباره من داوری کند و او بهترین حکم کنندگان است (80)

58)- از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: بعد از آن که برادران یوسف از برادرشان (بنیامین) مأيوس و ناامید شدند یهودا که برادر بزرگ ترشان بود گفت: «پس من این سرزمین را رها نمی کنم مگر آن که پدرم به من اجازه دهد و یا خداوند برایم حکم نماید و او بهترین حکم کنندگان است».

(امام صادق علیه السلام) فرمود و (یهودا) نزد برادرش یوسف بازگشت تا درباره بنیامین سخن بگوید پس مشغول صحبت شدند تا جایی که سر و صدای ایشان بلند شد و یهودا عصبانی و غضبناک گشت و هرگاه که او عصبانی و غضبناک می شد مویی در شانه اش راست می گشت و از آن خون بیرون می آمد

و در آن هنگام فرزند یوسف در نزد او بود و با اناری از جنس طلا، بازی می،کرد یوسف آن انار را از کودک گرفت و آن را به سوی یهودا پرتاب کرد و کودک به دنبال گرفتن انار به راه افتاد و دست او بر بدن یهودا خورد پس خشم یهودا بر طرف شد سپس کودک به سوی یوسف بازگشت. سپس یهودا باز هم درباره بنیامین با یوسف صحبت کرد و دو مرتبه سر و صدای ایشان بلند شد

ص: 155

حَتَّی غَضِبَ یَهُودَا وَ قَامَتِ الشَّعْرَةُ وَ سَالَ مِنْهَا الدَّمُ فَأَخَذَ یُوسُفُ علیه السلام الرُّمَّانَةَ مِنَ الصَّبِیِّ فَدَحْرَجَهَا نَحْوَ یَهُودَا وَ حَبَا الصَّبِیُّ

نَحْوَ یَهُودَا فَسَكَنَ یَهُودَا

فَقَالَ یَهُودَا إِنَّ فِی الْبَیْتِ مَعَنَا لَبَعْضَ وُلْدِ یَعْقُوبَ قَالَ فَعِنْدَ ذَلِكَ قَالَ لَهُمْ یُوسُفُ علیه السلام ﴿هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخِیهِ إِذْ أَنْتُمْ جاهِلُونَ ﴾ (1) ؟ (2)

1822/ [59] - وَ فِي رِوَايَةِ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْهُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

لَمَّا أَخَذَ یُوسُفُ أَخَاهُ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ إِخْوَتُهُ فَقَالُوا لَهُ خُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ وَ جُلُودُهُمْ تَقْطُرُ دَماً أَصْفَرَ وَ هُمْ یَقُولُونَ خُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ قَالَ فَلَمَّا أَنْ أَبَی عَلَیْهِمْ وَ أُخْرِجُوا مِنْ عِنْدِهِ قَالَ لَهُمْ یَهُودَا قَدْ عَلِمْتُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ ﴿فَلَنْ أَبْرَحَ الْأَرْضَ حَتَّىٰ يَأْذَنَ لِي أَبِي أَوْ يَحْكُمَ اللَّهُ لِي ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ ﴾ ،قَالَ فَرَجَعُوا إِلَی أَبِیهِمْ وَ تَخَلَّفَ یَهُودَا.

قَالَ: فَدَخَلَ عَلَی یُوسُفَ علیه السلام فَکَلَّمَهُ فِی أَخِیهِ حَتَّی اِرْتَفَعَ اَلْکَلاَمُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ، وَ غَضِبَ وَ کَانَ عَلَی کَتِفِهِ شَعْرَهٌ إِذَا غَضِبَ قَامَتِ اَلشَّعْرَهُ فَلاَ یَزَالُ تَقْذِفُ بِالدَّمِ حَتَّی یَمَسَّهُ بَعْضُ وُلْدِ یَعْقُوبَ

قَالَ فَكَانَ بَیْنَ یَدَیْ یُوسُفَ علیه السلام ابْنٌ لَهُ صَغِیرٌ فِی یَدِهِ رُمَّانَةٌ مِنْ ذَهَبٍ یَلْعَبُ بِهَا فَلَمَّا رَآهُ یُوسُفُ قَدْ غَضِبَ وَ قَامَتِ الشَّعْرَةُ تَقْذِفُ بِالدَّمِ أَخَذَ الرُّمَّانَةَ مِنْ یَدَیِ الصَّبِیِّ ثُمَّ دَحْرَجَهَا نَحْوَ یَهُودَا وَ ابْتَغَی الصَّبِیُّ لِیَأْخُذَهَا فَوَقَعَتْ یَدُهُ عَلَی یَهُودَا

قَالَ فَذَهَبَ غَضَبُهُ قَالَ فَارْتَابَ یَهُودَا وَ رَجَعَ اَلصَّبِیُّ بِالرُّمَّانَهِ إِلَی یُوسُفَ علیه السلام ثُمَّ اِرْتَفَعَ اَلْکَلاَمُ بَیْنَهُمَا حَتَّی غَضِبَ وَ قَامَتِ اَلشَّعْرَهُ فَجَعَلَتْ تَقْذِفُ بِالدَّمِ فَلَمَّا رَأَی یُوسُفُ دَحْرَجَ اَلرُّمَّانَهَ نَحْوَ یَهُودَا وَ أَتْبَعَهَا اَلصَّبِیُّ لِیَأْخُذَهَا فَوَقَعَتْ یَدُهُ

ص: 156

و يهودا عصبانی و غضبناک گشت و موی روی شانه اش راست گشت و از آن خون بیرون آمد و یوسف آن انار را از کودک گرفت و به سوی یهودا پرتاب کرد و کودک به دنبال گرفتن انار رفت و دست او بر بدن یهودا خورد پس خشم او آرام شد یهودا گفت در این خانه در کنار ما بعضی از فرزندان یعقوب حضور دارند. (امام علیه السلام) افزود: در این موقع یوسف به برادران خود فرمود: «آیا دانسته اید که با یوسف و برادرش چه کرده اید آن موقعی که شما جاهل و نادان بودید؟»

59) - و در روایتی دیگر از هشام بن سالم نیز روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که یوسف خواست برادرش (بنیامین) را بگیرد، برادران یوسف اجتماع کردند و به یوسف گفت:ند یکی دیگر از ما را به جای او بگیر - و این در حالی بود که خونی زرد رنگ (خونابه) از پوستشان جاری بود و به یوسف میگفت:ند یکی دیگر از ما را به جای او بگیر -

(امام صادق علیه السلام) فرمود: موقعی که یوسف پیشنهاد آن ها را نپذیرفت، از نزد او شدند یهودا به آن ها گفت: شما می دانید که با یوسف چه کرده اید، «من از این سرزمین حرکت نمی کنم تا پدرم به من اجازه دهد و یا خداوند برای من حکم نماید و او بهترین حکم کنندگان می باشد» پس همگی آن ها غیر از یهودا، به سوی پدرشان بازگشتند و او (به تنهایی) نزد یوسف آمد تا درباره برادرش (بنیامین) با يوسف صحبت کند (و او را قانع کند تا بنیامین را باز پس دهد) ولی سر و صدای آن ها بالا گرفت و یهودا غضبناک شد و بر شانه اش مویی بود که آن موی راست می شد و از آن خون بیرون می زد و این غضب آرام نمی شد، مگر آن که یکی از فرزندان یعقوب او را لمس کند

(امام صادق علیه السلام) افزود: در آن وقت کودک یوسف نزد او حضور داشت و در دستش اناری از جنس طلا بود که با آن بازی می کرد چون یوسف دید که یهودا غضبناک شده و موی روی شانه اش برخاسته و خون از آن جاری ،گشته آن انار را از کودک گرفت و به سوی یهودا پرتاب کرد و کودک به دنبال گرفتن انار جلو رفت و دست او بر بدن یهودا خورد و غضب او فروکش کرد یهودا به شکّ افتاد و کودک با انارش به نزد یوسف بازگشت و باز هم سر و صدای آن ها بالا گرفت و یهودا غضبناک شد و موی روی شانه اش راست شد و از آن خون بیرون زد

ص: 157

عَلَی یَهُودَا فَسَکَنَ غَضَبُهُ

قَالَ: فَقَالَ یَهُودَا : إِنَّ فِی اَلْبَیْتِ لَمِنْ وُلْدِ یَعْقُوبَ حَتَّی صَنَعَ ذَلِکَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ (1)

قوله تعالى: ﴿قَالُوا تَاللَّهِ تَفْتَوُا تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّىٰ تَكُونَ حَرَضًا أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهَلِكِينَ ﴿ 85﴾ قَالَ إِنَّمَا أَشْكُوا يَنِي وَ حُزْنِيَ إِلَى اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ ﴿86﴾

1823 / [60] - عَنْ جَابِرٍ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : رَحِمَکَ اَللَّهُ مَا اَلصَّبْرُ اَلْجَمِیلُ ؟

فَقَالَ: ذَاکَ صَبْرٌ لَیْسَ فِیهِ شَکْوَی إِلَی اَلنَّاسِ، إِنَّ إِبْرَاهِیمَ بَعَثَ یَعْقُوبَ إِلَی رَاهِبٍ (2) مِنَ اَلرُّهْبَانِ عَابِدٍ مِنَ اَلْعُبَّادِ فِی حَاجَهٍ، فَلَمَّا رَآهُ اَلرَّاهِبُ حَسِبَهُ إِبْرَاهِیمَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ فَاعْتَنَقَهُ، ثُمَّ قَالَ: مَرْحَباً بِخَلِیلِ اَلرَّحْمَنِ، قَالَ یَعْقُوبُ : إِنِّی لَسْتُ بِإِبْرَاهِیمَ وَ لَکِنِّی یَعْقُوبُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ ، فَقَالَ لَهُ اَلرَّاهِبُ: فَمَا بَلَغَ بِکَ مَا رَأَی مِنَ اَلْکِبَرِ؟

قَالَ: اَلْهَمُّ وَ اَلْحَزَنُ وَ اَلسُّقْمُ فَمَا جَاوَزَ صَغِیرَ اَلْبَابِ حَتَّی أَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: أَنْ یَا یَعْقُوبُ شَکَوْتَنِی إِلَی اَلْعِبَادِ فَخَرَّ سَاجِداً عِنْدَ عَتَبَهِ اَلْبَابِ یَقُولُ: رَبِّ لاَ أَعُودُ، فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: أَنِّی قَدْ غَفَرْتُهَا لَکَ فَلاَ تَعُودَنَّ إِلَی مِثْلِهَا، فَمَا شَکَا شَیْئاً مِمَّا أَصَابَهُ مِنْ نَوَائِبِ اَلدُّنْیَا إِلاَّ أَنَّهُ قَالَ یَوْماً: ﴿ إِنَّمَا أَشْكُوا بَنِى وَ حُزْنِي إِلَى اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ (3)

ص: 158

پس چون یوسف آن حالت را دید آن انار را (از کودک گرفت و) به سوی یهودا پرتاب کرد و کودک به سمت او رفت و دستش بر بدن یهودا خورد و غضب او فروکش کرد یهودا گفت در این خانه در کنار ما بعضی از فرزندان یعقوب حضور دارند و این برنامه سه بار تکرار شد

فرمایش خداوند متعال گفت:ند به خدا سوگند تو آن قدر یاد یوسف می کنی تا در آستانه مرگ قرار گیری یا هلاک گردی (85) گفت من غم و اندوهم را تنها به خدا می گویم و از خدا چیزهایی را می دانم که شما نمی دانید (86)

60)- از جابر روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرضه داشتم خداوند شما را مورد رحمت خویش قرار دهد! صبر جمیل چیست؟

فرمود:: صبر و تحملی است که ضمن آن به هیچ کسی شکوه و گلایه ای نکند همانا حضرت ابراهیم یعقوب را به سمت راهب و عابدی از راهبان و عابدان برای حاجتی فرستاد چون راهب او را دید گمان کرد که ابراهیم است به نزدش آمد و با او معانقه کرد سپس گفت خوش آمدی ای خلیل الرحمان یعقوب گفت: من خلیل الرحمان ،نیستم بلکه من يعقوب فرزند اسحاق فرزند ابراهیم هستم.

راهب به او گفت چه شده است که تو را این طور پیر و شکسته می بینم؟

گفت: این به سبب ،اندوه ناراحتی و مریضی است.

امام علیه السلام فرمود: یعقوب از منزل راهب بیرون نشده بود که خداوند متعال بر او وحی فرستاد ای یعقوب شکایت و گلایه مرا به بندگانم می کنی؟!

یعقوب در همان جا روی زمین به سجده افتاد و گفت ای پروردگارم دیگر این کار را تکرار نمی کنم خداوند به او وحی نمود من تو را آمرزیدم دیگر همانند آن را تکرار نکن پس از آن یعقوب علیه السلام آن چه که از سختی ها و تلخی های دنیا به او می،رسید شکوه و گلایه نمی کرد مگر آن که روزی اظهار داشت: «فقط گرفتاری و اندوه خود را به خداوند متعال شکوه می کنم و من از طرف خداوند چیزی را می دانم که شما نمی دانید»

ص: 159

1824 / [61] - عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا : مَا بَلَغَ مِنْ حُزْنٍ یَعْقُوبَ عَلَی یُوسُفَ؟

قَالَ: حُزْنُ سَبْعِینَ ثَکْلَی حَرَّی (1)

1825 / [62] - وَ بِهَذَا اَلْإِسْنَادِ عَنْهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿قِیلَ لَهُ: کَیْفَ یَحْزَنُ یَعْقُوبُ عَلَی یُوسُفَ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ جَبْرَئِیلُ أَنَّهُ لَمْ یَمُتْ وَ أَنَّهُ سَیَرْجِعُ إِلَیْهِ فَقَالَ: إِنَّهُ نَسِیَ ذَلِکَ﴾ (2)

1826 / [63] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ اَلْبَحْرَانِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ، قَالَ: ﴿الْبَكَّاءُونَ خَمْسَةٌ، آدَمُ و يَعْقُوبُ و يُوسُفُ و فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ و عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهم السلام، وَ أَمَّا یَعْقُوبُ فَبَکَی عَلَی یُوسُفَ حَتَّی ذَهَبَ بَصَرُهُ حَتَّی قِیلَ لَهُ: ﴿ تَاللَّهِ تَفْتَؤُاْ تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّى تَكُونَ حَرَضًا أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهَلِكِينَ﴾ (3)

1827 / [64] - عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ یَعْقُوبَ علیه السلام أَتَی مَلِکاً بِنَاحِیَتِهِمْ یَسْأَلُهُ اَلْحَاجَهَ، فَقَالَ لَهُ اَلْمَلِکُ: أَنْتَ إِبْرَاهِیمُ

قَالَ: لاَ، قَالَ: وَ أَنْتَ إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ؟

ص: 160

61)- از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت

بعضی از اصحاب ما به امام صادق علیه السلام عرض کردند: غم و اندوه یعقوب بر فراق فرزندش یوسف چگونه بود؟

فرمود به مقدار غم و اندوه هفتاد مادر فرزند از دست داده بوده است.

62)- و با همین سند (از هشام) روایت کرده است که گفت:

به حضرت عرض کردند چگونه یعقوب برای یوسف اندوه ناک و محزون ،گشت با این که جبرئیل به او خبر داده بود که یوسف نمرده و به زودی نزد او باز می گردد؟

فرمود: او آن نکته را فراموش کرده بود.

63) - از محمّد بن سهل بحرانی به نقل بعضی از اصحاب ما روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: بسیار گریه کنندگان پنج نفر بودند: آدم و یعقوب و یوسف و فاطمه دختر حضرت محمّد و علی بن الحسين علیهم السلام.

اما یعقوب آن قدر بر فراق یوسف گریه کرد تا چشمانش را از دست داد به طوری که به او گفتند: «به خدا سوگند! به قدری یاد یوسف هستی که خودت را نابود می کنی و یا هلاک خواهی شد».

64)- از اسماعیل بن جابر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام: فرمود همانا یعقوب نزد پادشاه ناحیه خود آمد و از او درخواست کمکی کرد پادشاه به او گفت تو ابراهیم هستی؟

فرمود: ،نه گفت و تو اسحاق فرزند ابراهیم هستی؟

فرمود: ،نه گفت پس تو چه کسی می باشی؟

ص: 161

قَالَ: لاَ، قَالَ: فَمَنْ أَنْتَ؟

قَالَ: أَنَا یَعْقُوبُ بْنُ إِسْحَاقَ قَالَ: فَمَا بَلَغَ بِکَ مَا أَرَی مِنْ حَدَاثَهِ اَلسِّنِّ؟

قَالَ: اَلْحُزْنُ عَلَی اِبْنِی یُوسُفَ ، قَالَ: لَقَدْ بَلَغَ بِکَ اَلْحُزْنُ یَا یَعْقُوبُ کُلَّ مَبْلَغٍ، فَقَالَ: إِنَّا مَعْشَرَ اَلْأَنْبِیَاءِ أَسْرَعُ شَیْءٍ اَلْبَلاَءُ إِلَیْنَا ثُمَّ اَلْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ مِنَ اَلنَّاسِ، فَقَضَی حَاجَتَهُ فَلَمَّا جَاوَزَ صَغِیرَ [صير] ،بَابِهِ هَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لَهُ: یَا یَعْقُوبُ رَبُّکَ یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ وَ یَقُولُ لَکَ: شَکَوْتَنِی إِلَی اَلنَّاسِ؟ فَعَفَّرَ وَجْهَهُ فِی اَلتُّرَابِ وَ قَالَ: یَا رَبِّ زَلَّهٌ أَقِلْنِیهَا فَلاَ أَعُودُ بَعْدَ هَذَا أَبَداً.

ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ: یَا یَعْقُوبُ اِرْفَعْ رَأْسَکَ رَبُّکَ یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ وَ یَقُولُ لَکَ: قَدْ أَقَلْتُکَ فَلاَ تَعُودُ تَشْکُونِی إِلَی خَلْقِی، فَمَا رُئِیَ نَاطِقاً بِکَلِمَهٍ مِمَّا کَانَ فِیهِ حَتَّی حَصَلَ بَنُوهُ فَضَرَبَ وَجْهَهُ إِلَی اَلْحَائِطِ وَ قَالَ: ﴿إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اَللّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اَللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ﴾ (1)

1828 / [ 65] - فِی حَدِیثٍ آخَرَ عَنْهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ:

﴿ جَاءَ یَعْقُوبُ إِلَی نُمْرُودَ فِی حَاجَةٍ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ وَ كَانَ أَشْبَهَ النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ قَالَ لَهُ أَنْتَ إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ الرَّحْمَنِ قَالَ لَا﴾- الْحَدِیثَ - (2)

1829 / [66] -اَلْفُضَیْلُ بْنُ یَسَارٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: ﴿ إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اَللّهِ﴾ مَنْصُوبَهً (3). (4)

ص: 162

اظهار داشت من یعقوب فرزند اسحاق .هستم گفت تو را چه شده است که با این عمر کوتاهی که داری شکسته و ناتوان گشته ای؟!

فرمود: این بخاطر اندوهی است که در رابطه با (دوری) یوسف بر من وارد شده است گفت ای یعقوب غم و اندوه طاقت فرسایی بر تو وارد گشته است فرمود: ورود بلاها بر ما پیامبران (الهی) از هر چیزی نزدیک تر و سریع تر می باشد و بعد از ما - با اولویت - هر که بیش تر (در ایمان گفتار و کردار) تابع و پیرو ما باشد (نیز مبتلا خواهد شد - هر که در این بزم مقرّب تر است، جام بلا بیش ترش می دهند-)، سپس پادشاه خواسته او را بر آورد.

هنگامی که (یعقوب) از درب منزل او بیرون رفت جبرئیل بر او وارد شد و اظهار داشت ای یعقوب پروردگارت سلام می رساند و می فرماید: شکایت مرا پیش مردم مطرح می کنی؟! پس یعقوب روی زمین افتاد و چهره خود را بر خاک نهاد و عرضه داشت پروردگارا لغزشی از من سر زد مرا مورد بخشش قرار ده، بعد از این دیگر هرگز تکرار نمی کنم بعد از آن جبرئیل نزد او آمد و گفت ای يعقوب سر خود را بلند کن به درستی که پروردگارت سلام می رساند و می فرماید تو را بخشیدم ولی دیگر شکایت مرا پیش مخلوق من مطرح نکن.

(امام صادق علیه السلام) فرمود: پس از آن دیده نشد که یعقوب سخنی بگوید (و درد دلی کند) تا آن که فرزندانش آمدند و صورت خود را به سمت دیوار گردانید و گفت: «فقط گرفتاری و اندوه خود را به خداوند متعال شکوه می کنم و من از طرف خداوند چیزی را می دانم که شما نمی دانید»

65)- در حدیثی دیگر از آن حضرت علیه السلام وارد شده است که یعقوب برای خواسته ای نزد نمرود آمد - و او شباهت بسیاری به ابراهیم علیه السلام داشت - موقعی که بر او وارد شد به او گفت تو ابراهیم خلیل الرحمان هستی؟ فرمود نه ... تا پایان حدیث قبل.

66) - از فُضیل بن یسار روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: ﴿إِنَّمَا أَشْكُوا بَنِى وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ﴾ منصوب می باشد (احتمالاً منظور، کلمه «بثّي و حزني» است که منصوب هستند تا مفعول برای فعل «أشكو» باشند که صیغهٔ سیزدهم فعل ماضی است).

ص: 163

قوله تعالى: ﴿يَنبَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِن يُوسُفَ وَ أَخِيهِ وَلَا تَأيْئَسُواْ مِن رَّوْح اللّهِ إِنَّهُ لَا يَايْسُ مِن روح اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَفِرُونَ ﴿87﴾ فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَيْهِ قَالُوا يَأَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنَا وَأَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنَا بِبِضَاعَةٍ مُزْجَاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنَا إِنَّ اللَّهَ يَجْزِى الْمُتَصَدِّقِينَ ﴿88﴾ قَالَ هَلْ عَلِمْتُم مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَ أَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جَهِلُونَ ﴿89﴾ قالُوا أَ إِنَّك َ لَأَنت َ يُوسُف ُ قال َ أَنَا يُوسُف ُ وَ هذا أَخِي قَد مَن َّ اللّه ُ عَلَينا إِنَّه ُ مَن يَتَّق ِ وَ يَصبِر فَإِن َّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ ﴿90﴾ قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ وَاثَرَكَ اللهُ عَلَيْنَا وَإِن كُنَّا لَخَطِئینَ ﴿91﴾ قَالَ لَا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّحِمِينَ﴾ ﴿92﴾

1830 / [67] - عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ:

قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : أَخْبِرْنِی عَنْ یَعْقُوبَ علیه السلام حِینَ قَالَ: ﴿ أَذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِن يُوسُفَ وَ أَخِيهِ﴾ ، أَ کَانَ عَلِمَ أَنَّهُ حَیٌّ، وَ قَدْ فَارَقَهُ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَهً، وَ ذَهَبَتْ عَیْنَاهُ مِنَ اَلْحُزْنِ؟

قَالَ: نَعَمْ عَلِمَ أَنَّهُ حَیٌّ، قَالَ: وَ کَیْفَ عَلِمَ؟

قَالَ: إِنَّهُ دَعَا فِی اَلسَّحَرِ أَنْ یَهْبِطَ عَلَیْهِ مَلَکُ اَلْمَوْتِ فَهَبَطَ عَلَیْهِ تربال - وَ هُوَ مَلَکُ اَلْمَوْتِ - فَقَالَ لَهُ تربال : مَا حَاجَتُکَ یَا یَعْقُوبُ ؟

قَالَ: أَخْبِرْنِی عَنِ اَلْأَرْوَاحِ تَقْبِضُهَا مُجْتَمِعَهً أَوْ مُتَفَرِّقَهً؟

قَالَ: بَلْ مُتَفَرِّقَهً رُوحاً رُوحاً، قَالَ: فَمَرَّ بِکَ رُوحُ یُوسُفَ؟

ص: 164

فرمایش خداوند متعال: ای !پسرانم بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید و از رحمت خدا مأیوس نشوید و تنها گروه کافران از رحمت خدا مأیوس می!شوند (87) پس هنگامی که بر یوسف وارد شدند گفتند ای عزیز! ما و خاندان ما را ناراحتی فرا گرفته است و متاع اندکی (برای خرید موادّ خوراکی) با خود آورده ایم پس پیمانه را برای ما تکمیل کن و بر ما تصدق و بخشش نما که خداوند بخشندگان را پاداش می دهد (88) گفت: آیا دانستید با یوسف و برادرش چه کردید آن گاه که جاهل بودید؟ (89) گفت:ند آیا همانا تو همان یوسف هستی؟ گفت (آری) من یوسف هستم و این برادر من است خداوند بر ما منت ،نهاد هر کسی که تقوا پیشه کند و شکیبایی و استقامت نماید (سرانجام پیروز می شود) چون خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی کند (90) گفتند: به خدا !سوگند خداوند تو را بر ما برتری بخشیده و ما خطاکار بودیم (91) (یوسف) گفت: امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست خداوند شما را می بخشد و او مهربان ترین مهربانان !است (92)

67) - از حنّان بن سَدیر روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم مقصود از سخن یعقوب عیه السلام که به پسرانش گفت: «بروید و از برای یوسف و برادرش جستجو کنید» چیست؟ آیا او پس از آن که بیست سال از یوسف دور شده بود و چشمانش در اثر غم و اندوه نابینا شده ،بود می دانست که او زنده است؟ فرمود ،بلی می دانست که او زنده است

عرض کردم و چگونه می دانست که او زنده است؟

فرمود: او هنگام سحر دعا کرد و از خدای عزّ و جلّ خواست که فرشته مرگ بر او نازل ،شود پس فرشته مرگ که نامش تربال (بربال) بود نزد او آمد و به یعقوب گفت: ای یعقوب چه می خواهی؟ فرمود: بگو :بدانم آیا جان هایی را که می گیری یک جا و دسته جمعی می گیری و یا جدا جدا؟ پاسخ داد جدا جدا می گیرم فرمود: در میان این جان هایی که گرفته ای آیا به جان یوسف هم برخورد کرده ای؟

ص: 165

قَالَ: لاَ قَالَ: فَعِنْدَ ذَلِکَ عَلِمَ أَنَّهُ حَیٌّ، فَقَالَ لِوَلَدِهِ: ﴿ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِن يُوسُفَ وَ أَخِيهِ﴾.

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: عَزْرَائِیلُ - وَ هُوَ مَلَکُ اَلْمَوْتِ - وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ عَنْهُ (1)

[1831 / [68] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَادَ إِلَی اَلْحَدِیثِ اَلْأَوَّلِ: قال: ﴿اِشتَدَّ حُزنُهُ - یَعنی یَعقوبَ علیه السلام- حَتّی تَقَوَّسَ ظَهرُهُ ، وأَدبَرَتِ الدُّنیا عَن یَعقوبَ و وُلدِهِ حَتَّی احتاجوا حاجَهً شَدیدَهً ، و فَنِیَت میرَتُهُم﴾

فَعِندَ ذلِکَ قالَ یَعقوبُ لِوُلدِهِ: ﴿ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ لَا تَأْیْئَسُوا مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لَا يَأْيْئسُ مِن رَّوْحِ اللّه إِلَّا الْقَوْمُ الْكَفِرُونَ﴾ فَخَرَجَ مِنهُم نَفَرٌ وبَعَثَ مَعَهُم بِبِضاعَهٍ یَسیرَهٍ،وکَتَبَ مَعَهُم کِتاباً إلی عَزیزِ مِصَر یَتَعَطَّفُهُ عَلی نَفسِهِ ووُلدِهِ،وأَوصی وُلدَهُ أن یُبدوا بِدَفعِ کِتابِهِ قَبلَ البِضاعَهِ،فَکَتَبَ:

بِسْمِ اَللَّهِ اَلرَّحْمَنِ اَلرَّحِیمِ إِلَی عَزِیزِ مِصْرَ وَ مُظْهِرِ اَلْعَدْلِ وَ مُوفِی اَلْکَیْلِ، مِنْ یَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اَلرَّحْمَنِ صَاحِبِ نُمْرُودَ اَلَّذِی جَمَعَ لَهُ اَلنَّارَ لِیُحْرِقَهُ بِهَا فَجَعَلَهَا اَللَّهُ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلاَماً وَ أَنْجَاهُ مِنْهَا، أُخْبِرُکَ اَیُّهَا اَلْعَزِیزِ أَنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَمْ یَزَلِ اَلْبَلاَءُ إِلَیْنَا سَرِیعاً مِنَ اَللَّهِ لِیَبْلُوَنَا عِنْدَ اَلسَّرَّاءِ وَ اَلضَّرَّاءِ، وَ أَنَّ مَصَائِبَ تَتَابَعَتْ عَلَیَّ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَهً، أَوَّلُهَا أَنَّهُ کَانَ لِیَ اِبْنُ سَمَّیْتُهُ یُوسُفَ وَ کَانَ سُرُورِی مِنْ بَیْنِ وُلْدِی وَ قُرَّهُ عَیْنِی وَ ثَمَرَهُ فُؤَادِی، وَ أَنَّ إِخْوَتَهُ مِنْ غَیْرِ أُمِّهِ سَأَلُونِی أَنْ أَبْعَثَهُ مَعَهُمْ یَرْتَعُ وَ یَلْعَبُ، فَبَعَثْتُهُ مَعَهُمْ بُکْرَهً فَجَاءُونِی عِشَاءً یَبْکُونَ وَ جاؤُ عَلی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ وَ زَعَمُوا أَنَّ اَلذِّئْبَ أَکَلَهُ، فَاشْتَدَّ لِفَقْدِهِ

ص: 166

عرض کرد نه یعقوب در این موقع دانست که یوسف زنده است و به همین خاطر به فرزندانش فرمود: «بروید و از برای یوسف و برادرش جستجو کنید»

و در روایتی دیگر (به جای) تربال (بربال) عزرائیل (فرشته مرگ) می باشد.

68)- از ابو بصیر - در ادامه حدیث 42 - روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود و غم و اندوه حضرت یعقوب افزون گشت تا جایی که کمرش خمیده شد و دنیا به او و فرزندانش پشت کرد و سخت تهی دست و نیازمند گردید و کلیه مایحتاج آنان از بین رفته بود در یک چنین موقعیتی به فرزندان خود فرمود:: «بروید و از برای یوسف و برادرش جست و جو کنید و از رحمت خدا مأیوس نباشید که تنها گروه ،کافران از رحمت خدا مأیوس می باشند».

پس تعدادی از آن ها حرکت کردند و او مقدار مختصری سرمایه (برای تهیه آذوقه) همراه آن ها فرستاد و (نیز) نامه ای برای عزیز و پادشاه مصر نوشت و به وسیله آن ها ارسال نمود و از او طلب عطوفت برای خود و فرزندانش کرد و به فرزندان خود سفارش کرد که هنگام ورود پیش از مختصر سرمایه شان نامه را تحویل او دهند پس (محتوای) نامه چنین بود:

به نام خداوند بخشاینده و مهربان - نامه ای به عزیز مصر و آشکار کننده عدالت و تکمیل کننده ،پیمانه از طرف یعقوب فرزند اسحاق فرزند ابراهیم خلیل الله، صاحب و همدم ،نمرود همان کسی که هیزم جمع کرد و آتش بر افروخت تا ابراهیم را در آتش ،بسوزاند ولی خداوند آتش را بر او سرد و سالم نمود و نجاتش داد.

من شما را - ای عزیز مصر! - در جریان (اموری) قرار می دهم ما خانواده ای هستیم که از قدیم بلاهای ،خداوند با شتاب بر ما وارد می شده و او از این طریق ما را در برابر سختی ها و مشکلات مورد آزمایش قرار می دهد و اکنون حدود بیست سال می شود که مصیبت ها یکی پس از دیگری بر ما وارد گشته است اولین آن ها این بود که فرزندی به نام يوسف داشتم و او در بین فرزندانم مایه شادی من بود، او نور چشم و میوه دل من ،بود تا آن که برادرانش- که از مادر با او جدا بودند - (روزی) از من درخواست کردند که او را (برای تفریح) به همراه آن ها به صحرا و چراگاه ،بفرستم پس بامدادان او را به همراه آن ها ،فرستاده ولی شبانگاه که بازگشتند در حالی که گریه می کردند و پیراهن خون آلود را دروغین آوردند و اظهار داشتند گرگ او را خورده است.

ص: 167

حُزْنِی وَ کَثُرَ عَلَی فِرَاقِهِ بُکَائِی، حَتَّی اِبْیَضَّتْ عَیْنَایَ مِنَ اَلْحُزْنِ، وَ أَنَّهُ کَانَ لَهُ أَخٌ وَ کُنْتُ بِهِ مُعْجَباً وَ کَانَ لِی أَنِیساً، وَ کُنْتُ إِذَا ذَکَرْتُ یُوسُفَ ضَمَمْتُهُ إِلَی صَدْرِی فَسَکَنَ بَعْضُ مَا أَجِدُ فِی صَدْرِی وَ أَنَّ إِخْوَتَهُ ذَکَرُوا أَنَّکَ سَأَلْتَهُمْ عَنْهُ وَ أَمَرْتَهُمْ أَنْ یَأْتُوکَ بِهِ فَإِنْ لَمْ یَأْتُوکَ بِهِ مَنَعْتَهُمْ اَلْمِیرَهَ فَبَعَثْتُهُ مَعَهُمْ لِیَمْتَارُوا لَنَا قَمْحاً، فَرَجَعُوا إِلَیَّ وَ لَیْسَ هُوَ مَعَهُمْ، وَ ذَکَرُوا أَنَّهُ سَرَقَ مِکْیَالَ اَلْمَلِکِ وَ نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ لاَ نَسْرِقُ، وَ قَدْ حَبَسْتَهُ عَنِّی وَ فَجَّعْتَنِی بِهِ، وَ قَدِ اِشْتَدَّ لِفِرَاقِهِ حُزْنِی حَتَّی تَقَوَّسَ لِذَلِکَ ظَهْرِی، وَ عَظَّمْتَ بِهِ مُصِیبَتِی مَعَ مَصَائِبَ تَتَابَعتْ عَلَیَّ، فَمُنَّ عَلَیَّ بِتَخْلِیَهِ سَبِیلِهِ وَ إِطْلاَقِهِ مِنْ حَبْسِکَ، وَ طَیِّبْ لَنَا اَلْقَمْحُ وَ اِسْمَحْ لَنَا فِی اَلسِّعْرِ، وَ أَوْفِ لَنَا اَلْکَیْلَ، وَ عَجِّلْ سَرَاحَ آلِ يعقوب.

فَلَمّا مَضی وَلَدُ یَعقوبَ مِن عِندِهِ نَحوَ مِصرَ بِکِتابِهِ ، نَزَلَ جَبرَئیلُ علیه السلام عَلی یَعقوبَ علیه السلام فَقالَ لَهُ : یا یَعقوبُ ، إنَّ رَبَّکَ یَقولُ لَکَ : مَنِ ابتَلاکَ بِمَصائِبِکَ الَّتی کَتَبتَ بِها إلی عَزیزِ مِصرَ؟

قالَ یَعقوبُ علیه السلام : أنتَ بَلَوتَنی بِها عُقوبَهً مِنکَ وأدَبا لی . قالَ اللّهُ : فَهَل کانَ یَقدِرُ عَلی صَرفِها عَنکَ أحدٌ غَیری؟

قالَ یَعقوبُ : اللّهُمَّ لا ، قالَ : أفَمَا استَحیَیتَ مِنّی حینَ شَکَوتَ مَصائِبَکَ إلی غَیری ولَم تَستَغِث بی وتَشکو ما بِکَ إلَیَّ ؟

فَقالَ یَعقوبُ : أستَغفِرُکَ یا إلهی وأَتوبُ إلَیکَ ، وأَشکو بَثّی وحُزنی إلَیکَ.

فَقالَ اللّهُ تَبارَکَ و تَعالی : ﴿قَد بَلَغتُ بِکَ یا یَعقوبُ وبِوُلدِکَ الخاطِئینَ الغایَهَ فی أدَبی ، ولَو کُنتَ یا یَعقوبُ شَکَوتَ مَصائِبَکَ إلَیَّ عِندَ نُزولِها بِکَ ، وَاستَغفَرتَ وتُبتَ إلَیَّ مِن ذَنبِکَ ، لَصَرَفتُها عَنکَ بَعدَ تَقدیری إیّاها عَلَیکَ ، ولکِنَّ الشَّیطانَ أنساکَ ذِکری ، فَصِرتَ إلَی القُنوطِ مِن رَحمَتی ، وأَنَا اللّهُ الجَوادُ الکَریمُ ، اُحِبُّ عِبادِیَ المُستَغفِرینَ التّائِبینَ الرّاغِبینَ إلَیَّ فیما عِندی﴾

ص: 168

پس برای فقدان او غم و اندوه شدیدی بر من وارد شد و بسیار گریان گشتم به طوری که از غصه نابینا شدم و او دارای برادری - از خاله اش - بود که با او انس داشتم و مورد علاقه ام بود و هرگاه به یاد یوسف می افتادم او را به سینه خود می چسباندم و برخی از اندوه و ناراحتی های من از بین می رفت.

و برادران او برایم تعریف کردند که شما- ای عزیز مصر! - در مورد او سؤال کردی و به آن ها دستور داده ای تا آن برادرشان را نیز همراهشان بفرستم و اگر او را نیاورند از پرداخت آذوقه و گندم های مصر محروم خواهند بود، پس (به ناچار) او را همراه ایشان فرستادم تا گندمی برای آذوقه ما بیاورند، ولی موقعی که بازگشتند او را همراه خود نیاوردند و گفتند که او پیمانه پادشاه را دزدیده است.

و ما خانواده ای هستیم که دزدی نمی کنیم ولی شما او را بازداشت کرده اید و مرا آزرده خاطر گردانده اید و از شدت ناراحتی برای او کمرم (همچون کمان) خم گشته و مصیبت او و دیگر مصیبت ها برایم طاقت فرسا شده است که دیگر تحمّل آن همه مصیبت های پی در پی را ندارم پس بر من را ،ندارم پس بر من منت گذار و او را آزاد گردان و گندم شایانی به ما عطا نما و در قیمت و دریافت آن ملاحظه ای کن و هر چه سریع تر خاندان یعقوب را آماده بازگشت فرما

چون فرزندان یعقوب به سمت مصر و همراه با نامه پدرشان از نزد او بیرون ،شدند جبرئیل بر یعقوب وارد شد و اظهار داشت ای یعقوب پروردگارت به تو می فرماید چه کسی تو را به آن مصیبت ها مبتلا ،نمود که آن را برای عزیز مصر نوشتی و بازگو کرده ای؟ یعقوب پاسخ داد: (خداوندا!) تو مرا مبتلا گردانده ای تا عقوبت و تأدیبی از جانب تو برای من باشد.

خداوند فرمود پس آیا کسی غیر از من توان بر طرف کردن آن ها را دارد؟

یعقوب پاسخ داد ،نه ای !خداوند فرمود بنابراین آیا حیا نکردی که شکایت مرا با غیر از من مطرح و بازگو کردی؟ و از من درخواست کمک و یاری نکردی و درد دل و مشکلات خود را با من در میان نگذاشتی!

يعقوب اظهار داشت ای خداوند به درگاهت توبه و درخواست آمرزش می کنم و مشکلات و اندوه خود را با تو در میان می گذارم

ص: 169

یا یَعقوبُ،أنَا رادٌّ إلَیکَ یوسُفَ و أَخاهُ، و مُعیدٌ إلَیکَ ما ذَهَبَ مِن مالِکَ و لَحمِکَ ودَمِکَ،ورادٌّ إلَیکَ بَصَرَکَ،و مُقَوِّمٌ لَکَ ظَهرَکَ،فَطِب نَفساً وقَرَّ عَیناً،وإنَّ الَّذی فَعَلتُهُ بِکَ کانَ أدَباً مِنّی لَکَ،فَاقبَل أدَبی.

وَ مَضَی وُلْدُ یَعْقُوبَ علیه السلام بِکِتَابِهِ نَحْوَ مِصْرَ، حَتَّی دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ علیه السلام فِی دَارِ اَلْمَمْلِکَهِ، فَقَالُوا: ﴿یا أَیُّهَا اَلْعَزِیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا اَلضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَهٍ مُزْجاهٍ فَأَوْفِ لَنَا اَلْکَیْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا﴾ بِأَخِینَا بِنْیَامِینَ، وَ هَذَا کِتَابُ أَبِینَا یَعْقُوبَ إِلَیْکَ فِی أَمْرِهِ. یَسْأَلُکَ تَخْلِیَهَ سَبِیلِهِ، وَ أَنْ تَمُنَّ بِهِ عَلَیْهِ.

قَالَ: فَأَخَذَ یُوسُفُ کِتَابَ یَعْقُوبَ، فَقَبَّلَهُ، وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ، وَ بَکَی وَ اِنْتَحَبَ حَتَّی بَلَّتْ دُمُوعُهُ اَلْقَمِیصَ اَلَّذِی عَلَیْهِ.

ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْهِمْ، فَقَالَ: ﴿هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ﴾ مِنْ قَبْلُ ﴿وَ أَخِیهِ﴾ مِنْ بَعْدُ؟ ﴿قالُوا أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قالَ أَنَا یُوسُفُ وَ هذا أَخِی قَدْ مَنَّ اَللّهُ عَلَیْنا﴾ ، قالُوا تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اَللّهُ عَلَیْنا﴾ فَلاَ تَفْضَحْنَا، وَ لاَ تُعَاقِبْنَا اَلْیَوْمَ، وَ اِغْفِرْ لَنَا، ﴿قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ اَلْیَوْمَ یَغْفِرُ اَللّهُ لَکُم﴾

وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ نَحْوَهُ . (1)

ص: 170

پس خداوند تبارک و تعالی فرمود: به تحقیق من بر تو و فرزندان خطاکارت نهایت ادب را انجام داده ام ای یعقوب هنگام ورود مصیبت ها و ناراحتی ها بر خودت اگر آن را با من مطرح و بازگو می کردی و از خطای خود) توبه و استغفار می نمودی - با توجّه بر این که آن مقدّر شده بود -، (باز هم) آن را از شما بر طرف می کردم ولی شیطان مرا از یاد تو به فراموشی ،انداخت مثل این که از رحمت من مأيوس و ناامید شدی؟ ولی (بدان) من خدایی سخاوتمند و کریم هستم بندگان توبه گر و آمرزش طلبی را که به من امید دارند دوست دارم.

اى يعقوب! من يوسف و برادرش را به تو باز می گردانم و آن چه از اموال گوشت و خون (نیروی جسم) خود را که از دست داده ای برایت بر می گردانم و چشمانت را هم به تو باز می گردانم و کمرت را هم تقویت می کنم (که راست و مستقیم شود) آسوده خاطر باش و چشمت روشن ،باد، بدان آن چه را که با تو انجام دادم برایت تأدیبی بود، پس این را از من بپذیر.

(امام باقر علیه السلام) افزود و فرزندان یعقوب نامه پدرشان را به سمت مصر بردند و چون در کاخ بر یوسف وارد شدند گفتند: «ای عزیز! ما و خاندان ما را ناراحتی فرا گرفته و متاع کمی (برای خرید آذوقه) آورده ایم پس پیمانه را برای ما کامل گردان و بر ما تصدّق و بخشش نما» که برادرمان بنیامین را به ما برگردانی و این نامه پدرمان یعقوب است که درباره وضعیت خود برای شما فرستاده و از شما درخواست کرده که بر او منت گذاری و آزادش کنی.

(و نیز امام باقر علیه السلام ) افزود: پس یوسف نامه یعقوب را گرفت و بوسید و بر چشمان خود نهاد و به گریه افتاد به طوری که از اشک چشمانش پیراهنش تر شد سپس به آن ها خطاب :نمود: «آیا دانسته اید که جلوتر با یوسف و (اکنون با) برادرش چه کرده اید؟» پس گفت:ند «آیا همانا تو یوسف هستی؟! فرمود: (بله) من و یوسف هستم و این هم برادر من می باشد که خداوند بر ما منّت نهاده است» و «گفتند: به خدا سوگند! خداوند تو را بر ما برتری داده است»، پس ما را بی آبرو نکن و امروز تنبیه مان نکن و ما را ببخش «گفت: امروز (دیگر) بر شما باکی نخواهد ،بود خداوند شما را می آمرزد».

و در روایتی دیگر از ابو بصیر از امام باقر علیه السلام همانند آن وارد شده است.

ص: 171

1832 / [69] - عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا ، قَالَ:

قَالَ: لَمَّا قَالَ إِخْوَهُ یُوسُفَ : ﴿یا أَیُّهَا اَلْعَزِیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا اَلضُّرُّ﴾ قَالَ: قَالَ یُوسُفَ لَأَصْبِرُ عَلَی ضُرِّ آلِ یَعْقُوبَ ، فَقَالَ عِنْدَ ذَلِکَ: ﴿ هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخِیهِ ﴾ إِلَی آخِرِ اَلْآیَهِ (1)

1833/ [70] -عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ: ﴿وَ جِئْنَا بِبِضَعَةِ مُزْجَنَةٍ ﴾ ؟، قَالَ: اَلْمُقْلُ.

وَ فِی هَذِهِ اَلرِّوَایَهِ ﴿وَ جِئْنا بِبِضاعَهٍ مُزْجاهٍ ﴾ قَالَ: کَانَتِ اَلْمُقْلَ، وَ کَانَتْ بِلاَدُهُمْ بِلاَدَ اَلْمُقْلِ، وَ هِیَ اَلْبِضَاعَهُ (2)

قوله تعالى: ﴿اذْهَبُوا بِقَمِيصِي هَذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبي يَأْت بَصِيرًا وَ أُتُونِى بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ ﴿ 93 ﴾ وَ لَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّى لَأجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلَا أَن تُفَبِّدُونِ ﴿ 94 ﴾ قَالُوا تَاللَّهِ إِنَّک لَفِی ضلَلِک الْقَدِیمِ ﴿95﴾

1834 / [71] - عَنْ أَبِیهِ عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ:

کَتَبَ یَعْقُوبُ اَلنَّبِیُّ إِلَی یُوسُفَ علیهما السلام: مِنْ یَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ ذَبِیحِ اَللَّهِ اِبْنِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اَللَّهِ، إِلَی عَزِیزِ مِصْرَ . أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَمْ یَزَلِ اَلْبَلاَءُ سَرِیعاً إِلَیْنَا، اُبْتُلِیَ جَدِّی إِبْرَاهِیمُ ، فَأُلْقِیَ فِی اَلنَّارِ ، ثُمَّ اُبْتُلِیَ أَبِی إِسْحَاقُ بِالذَّبْحِ، فَکَانَ لِیَ اِبْنٌ وَ کَانَ قُرَّهَ عَیْنِی، وَ کُنْتُ أُسَرُّ بِهِ، فَابْتُلِیتُ بِأَنْ أَکَلَهُ اَلذِّئْبُ، فَذَهَبَ بَصَرِی حُزْناً عَلَیْهِ مِنَ اَلْبُکَاءِ، وَ کَانَ لَهُ أَخٌ، وَ کُنْتُ أُسَرُّ بِهِ بَعْدَهُ، فَأَخَذْتَهُ فِی سَرَقٍ، وَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَمْ نَسْرِقْ قَطُّ ، وَ لاَ یُعْرَفُ لَنَا سَرَقٌ، فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَمُنَّ عَلَیَّ بِهِ فَعَلْتَ

ص: 172

69)- از عمرو بن عثمان به نقل بعضی از اصحاب ما روایت کرده که گفت چون برادران یوسف گفت:ند: «ای عزیز (مصر)! مشکلات و سختی ما و خانواده ما را فرا گرفته است» یوسف فرمود: صبر و تحمّلی برای ضرر دیدن آل يعقوب نمانده است پس در چنین موقعیتی اظهار داشت: «آیا دانسته اید که جلوتر با یوسف و (اکنون با) برادرش چه کرده اید؟» - تا پایان آیه -.

70) - از احمد بن محمّد (بن ابی نصر) روایت کرده ،است که گفت:

از امام رضا علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و با بضاعتی ناچیز آمده ایم»، سؤال کردم؟ فرمود به معنای تنگ دستی .است و در همین روایت آمده است که در مورد آیه مذكور، حضرت فرمود سرمایه و بضاعت آن ها ناچیز و اندک بود چون در محل آن ها - در آن سال - فقر و تنگ دستی و خشک سالی بود و همان نتیجه بضاعت (مُزجات) شد.

فرمایش خداوند متعال این پیراهن مرا ببرید پس بر صورت پدرم بیندازید تا بینا (نزد من) بیاید و همۀ نزدیکان خود را نزد من بیاورید (93) و هنگامی که کاروان (از سرزمین مصر) فاصله گرفت پدرشان (یعقوب که در کنعان بود) گفت: من بوی یوسف را احساس می کنم اگر مرا به نادانی و کم عقلی نسبت ندهید (92) گفت:ند به خدا سوگند تو در همان گمراهی سابقت !هستی (95)

71)- از ابن ابی عُمیر به طور مرفوعه از بعضی اصحاب ما روایت کرده که گفت فرمود: حضرت یعقوب پیامبر علیه السلام نامه ای به این مضمون برای یوسف نوشت از يعقوب فرزند اسحاق ذبیح الله، فرزند ابراهیم خلیل علیه السلام به عزیز مصر، به عزیز مصر، اما بعد، همانا ما خانواده ای هستیم که بلاها شتابان به سمت ما وارد می شود جدّ من ابراهیم مبتلا گشت و در آتش افکنده شد پدرم اسحاق به کشته شدن و بریدن سر از بدنش مبتلا گردید و من پسری داشتم که نور چشمانم بود و به وسیله او شادمان ،بودم پس به سبب او مبتلا شدم چون گرگ او را خورد و از شدت اندوه و گریه برای او نابینا ،شدم همچنین او دارای برادری بود که بعد از او به وسیله وی شادمان ،بودم که شما او را در یک جریان دزدی بازداشت کرده اید ولی ما خانواده ای هستیم که هرگز اهل دزدی نبوده و نیستیم، پس اگر مصلحت دانستید بر من منت گذارید (و او را به من باز گردانید)

ص: 173

قَالَ: فَلَمَّا أُوتِیَ یُوسُفُ علیه السلام بِالْکِتَابِ فَتَحَهُ وَ قَرَأَهُ فَصَاحَ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ فَقَرَأَهُ وَ بَکَی، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثُمَّ خَرَجَ إِلَی إخِوْتِهِ ثُمَّ عَادَ فَقَرَأَهُ فَصَاحَ وَ بَکَی، ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ فَقَرَأَهُ وَ بَکَی ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ وَ عَادَ إِلَی إِخْوَتِهِ فَقَالَ: ﴿هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخِیهِ إِذْ أَنْتُمْ جاهِلُونَ﴾ وَ أَعْطَاهُمْ قَمِیصَهُ- وَ هُوَ قَمِیصُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام- وَ کَانَ یَعْقُوبُ علیه السلام بِالرَّمْلَهِ فَلَمَّا فَصَلُوا بِالْقَمِیصِ مِنْ مِصْرَ قَالَ یَعْقُوبُ : ﴿إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ * قالُوا تَاللّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ اَلْقَدِیمِ﴾ (1)

1835 / [72] - عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

لَیْسَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَهَ علیهم السلام یَمُوتُ وَ لاَ یَخْرُجُ مِنَ اَلدُّنْیَا، حَتَّی یُقِرَّ لِلْإِمَامِ بِإِمَامَتِهِ، کَمَا أَقَرَّ وُلْدُ یَعْقُوبَ لِیُوسُفَ علیهما السلام حِینَ قَالُوا: ﴿تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اَللّهُ عَلَیْنا ﴾ (2)

1836 / [73] - عَنْ أَخِی مُرَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ تعالى: ﴿ وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ ﴾ ، قال:

وَجَدَ یَعْقُوبُ رِیحَ قَمِیصِ إِبْرَاهِیمَ ، حِینَ فَصَلَتِ اَلْعِیرُ مِنْ مِصْرَ وَ هُوَ بِفِلَسْطِینَ (3)

ص: 174

فرمود: موقعی که نامه به دست یوسف ،رسید آن را گشود و خواند پس فریادی زد و سپس وارد منزل شد و آن را خواند و گریست بعد از آن صورت خود را شست و نزد برادرانش حضور یافت و (مجدّداً) آن را گشود و خواند و فریادی زد و با حالت گریان برخاست و وارد منزل شد و (دو مرتبه) آن را خواند و گریست و صورت خود را شست و نزد برادرانش بازگشت و به آن ها فرمود: «آیا دانسته اید که جلوتر با یوسف (و اکنون با) برادرش چه کرده اید؟ در حالی که نادان بودید»

و سپس پیراهن خود را - که همان پیراهن ابراهیم علیه السلام بود – به آن ها داد و يعقوب (با خانواده در آن زمان) در سرزمین رَمْلَه (در حوالی فلسطین) زندگی می کرد

پس هنگامی که برادران یوسف پیراهن را گرفتند: و از مصر بیرون رفته و دور شدند یعقوب اظهار نمود: «من بوی یوسف را می یابم اگر مراکم عقل و نادان ندانید * گفتند: به خدا سوگندا که تو در گمراهی قدیم خود هستی».

72)- از مفضل بن عمر روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود مردی از فرزندان حضرت فاطمه علیه السلام نمی میرد و از دنیا خارج نمی شود مگر آن که به امامت امام ( واجب الاطاعه خود) اقرار می نماید همچنان که فرزندان یعقوب به (نبوّت) یوسف اقرار کردند و گفتند: «به خدا !سوگند خداوند تو را بر ما برتری داد».

73) - از (حفص) برادر مُرازِم روایت کرده است: که گفت

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و هنگامی که قافله فاصله گرفت» فرمود: یعقوب وقتی بوی پیراهن ابراهیم را استشمام کرد که قافله از مصر بیرون آمده و دور شده بود و یعقوب در سرزمین فلسطین سکونت داشت.

ص: 175

1837/ [74]- عَنْ مُفَضَّلٍ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

سَمِعْتُه يَقُولُ: أتَدْرِي مَا كَانَ قَمِيصُ يُوسُف علیه السلام؟

قَال: قُلْتُ: لَا، قال: إِنَّ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام لَمَّا أُوقِدَتْ لَه النَّارُ أَتَاه جَبْرَئِيلُ علیه السلام ممِنْ ثِيَابِ الْجَنَّةِ فَأَلْبَسَه إِيَّاه فَلَمْ يَضُرَّه مَعَه حَرٌّ ولَا بَرْدٌ، فَلَمَّا حَضَرَ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام الْمَوْتُ جَعَلَه فِي تَمِيمَةٍ وعَلَّقَه عَلَى إِسْحَاقَ علیه السلام وعَلَّقَه إِسْحَاقُ على يَعْقُوبَ علیه السلام، فَلَمَّا وُلِدَ لیعقوب يُوسُفُ علیه السلام عَلَّقَه عَلَيْه، فَكَانَ فِي عَضُدِه حَتَّى كَانَ مِنْ أَمْرِه مَا كَانَ، فَلَمَّا أَخْرَجَه يُوسُفُ بِمِصْرَ مِنَ التَّمِيمَةِ وَجَدَ يَعْقُوبُ علیه السلام رِيحَه وهُوَ قَوْلُه:: ﴿ إِنِّي لأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ﴾، فَهُوَ ذَلِكَ الْقَمِيصُ الَّذِي أَنْزَلَه الله مِنَ الْجَنَّةِ.

قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِلَی مَنْ صَارَ ذَلِکَ اَلْقَمِیصُ ؟

فَقَالَ إِلَی: أَهْلِهِ ثُمَّ قَالَ: کُلُّ نَبِیٍّ وَرِثَ عِلْماً أَوْ غَیْرَهُ فَقَدِ اِنْتَهَی إِلَی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (1)

1838 / [75] - عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی اَلْبِلاَدِ، عَمَّنْ ذَکَرَهُ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: «کَانَ اَلْقَمِیصُ اَلَّذِی أُنْزِلَ بِهِ عَلَی إِبْرَاهِیمَ مِنَ اَلْجَنَّهِ فِی قَصَبَهٍ مِنْ فِضَّهٍ، وَ کَانَ إِذَا لَبِسَ کَانَ وَاسِعاً کَبِیراً، فَلَمَّا فَصَلُوا بِالْقَمِیصِ، وَ یَعْقُوبُ بِالرَّمْلَهِ وَ یُوسُفُ بِمِصْرَ، قَالَ یَعْقُوبُ: إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ عَنَی رِیحَ اَلْجَنَّهِ حِینَ فَصَلُوا بِالْقَمِیصِ وَ یَعْقُوبُ علیه السلام بِالرَّمْلَهِ ، قَالَ یَعْقُوبُ علیه السلام ﴿إِنِّي لأجِدُ رِيحَ يُوسُفَ﴾ ، عنَی رِیحَ اَلْجَنَّهِ حَتَّی فَصَلُوا بِالْقَمِیصِ لِأَنَّهُ کَانَ فِی اَلْجُنَّهِ (2)

ص: 176

74)- از مُفضّل جُعفی روایت کرده است که گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود آیا می دانی پیراهن یوسف چگونه بوده است؟

عرض کردم: ،خیر نمی دانم فرمود: هنگامی که برای ابراهیم آتش بر افروختند جبرئیل برای او از بهشت پارچه ای آورد و به او پوشانید پس گرما و سرما در وجود او ضرر و تأثیری نداشت پس چون مرگ ابراهیم فرا رسید آن (پارچه پیراهن) را در ظرف حرز مانندی نهاد و بر اسحاق آویزان کرد (1) و اسحاق هم آن را بر یعقوب آویزان نمود و یعقوب ،نیز چون یوسف به دنیا ،آمد آن را او بر آویزان کرد و آن حرز بر بازوی یوسف ماند پس موقعی که یوسف آن پارچه را از درون حرز بیرون آورد، یعقوب بوی آن را استشمام کرد؛ و این همان فرمایش او است: «من بوی یوسف را می یابم اگر مرا کم عقل و نادان ندانید».

سپس فرمود: این همان پیراهنی می باشد که از بهشت نازل گشته است.

عرضه داشتم فدای شما گردم آن پیراهن به چه کسی رسیده است؟

فرمود: به کسی که اهلیت آن را داشته باشد و سپس :افزود: هر پیامبری که وارث علوم و غیر علوم از پیامبر قبلی خود بوده همه آن ها به حضرت محمّد صلی الله علیه و اله رسیده است.

75) - از ابراهیم بن ابی ،البلاد به نقل از کسی که نام او را یادآور شده، روایت کرده که امام صادق علیه السلام فرمود: پیراهنی را که برای ابراهیم علیه السلام از بهشت نازل نمود در قلافی از نقره یا آهن بود و آن به شکلی بود که هرگاه او آن را می پوشید سیع و بزرگ جلوه می کرد و چون قافله از مصر فاصله گرفت - با این که یعقوب علیه السلام در سرزمین رمله (در حوالی شام) بود - یعقوب گفت: «همانا من بوی یوسف را استشمام می کنم» مقصود او بوی بهشت بود چون پیراهن از یوسف جدا شده بود و از بهشت آمده بود.

ص: 177

1839 / [76] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ رَفَعَهُ بِإِسْنَادٍ لَهُ علیه السلام قَالَ: إِنَّ یَعْقُوبَ علیه السلام وَجَدَ رِیحَ قَمِیصِ یُوسُفَ مِنْ مَسِیرَهِ عَشْرَهِ لَیَالٍ، وَ کَانَ یَعْقُوبُ بِبَیْتِ اَلْمَقْدِسِ وَ یُوسُفُ بِمِصْرَ ، وَ هُوَ اَلْقَمِیصُ اَلَّذِی نَزَلَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام مِنَ اَلْجَنَّهِ ، فَدَفَعَهُ إِبْرَاهِیمُ إِلَی إِسْحَاقَ وَ إِسْحَاقُ إِلَی یَعْقُوبَ : وَ دَفَعَهُ یَعْقُوبُ إِلَی یُوسُفَ عَلَیْهِم السَّلاَمُ (1)

1840 / [77] - عَنْ نَشِیطِ بْنِ صَالِحٍ اَلْبَجَلِیِّ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : أَ کَانَ إِخْوَهُ یُوسُفَ علیه السلام أَنْبِیَاءَ،؟

قَالَ: لاَ وَ لاَ بَرَرَهً أَتْقِیَاءَ، وَ کَیْفَ وَ هُمْ یَقُولُونَ لِأَبِیهِمْ یَعْقُوبَ: ﴿ تَاللَّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَلَلِكَ الْقَدِيم ﴾ (2)

1841 / [78] - عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلطَّلْحِیِّ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَا حَالُ بَنِی یَعْقُوبَ هَلْ خَرَجُوا عَنِ اَلْإِیمَانِ؟

فَقَالَ نَعَمْ قُلْتُ له: فَمَا تَقُولُ فِی آدَمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ دَعْ آدَمَ (3)

1842 / [79] - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ بَنِی یَعْقُوبَ بَعْدَ مَا صَنَعُوا بِیُوسُفَ علیه السلام أَذْنَبُوا فَکَانُوا أَنْبِیَاءَ !؟ (4)

ص: 178

76) - از محمّد بن اسماعیل بن بزیع با سند ،خود به طور مرفوعه روایت کرده ،است که گفت:

يعقوب بوی پیراهن یوسف را از فاصله مسافت ده شب (راه پیمودن) استشمام نمود و در آن زمان یعقوب در بیت المقدس (فلسطين) و یوسف در مصر بودند.

و این همان (پارچه و) پیراهنی بود که برای ابراهیم از بهشت فرود آمد و ابراهیم آن را به (فرزندش) اسحاق و او هم به (فرزندش) يعقوب داد و يعقوب هم آن را به یوسف تحویل داد.

77)- از نشیط بن صالح عجلی روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم آیا برادران یوسف از پیامبران بودند؟

فرمود: نه بلکه از خوبان و پرهیزکاران هم نبودند و چطور می توانند از آن ها ،باشند با توجه به این که (به پدر خود آن پیامبر الهی) می گفتند: «تو در ضلالت و گمراهی گذشته خود هستی!؟»

78) - از سلیمان بن عبد الله طَلْحی روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم موقعیت فرزندان یعقوب چگونه بود، آیا از ایمان خارج گشتند؟

فرمود: بلی عرض کردم بنابراین درباره آدم چه می فرمایی؟

فرمود: بحث آدم (جایگاه خاصی دارد آن را به حال خود) رها کن

79) - از بعضی از اصحاب ما روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام فرمود: به درستی که فرزندان یعقوب بعد از آن که آن برنامه را برای یوسف ایجاد کردند، گناه کار گشتند پس (چگونه) می توانند که پیامبر باشند؟!

ص: 179

1843 / [80] - عَنْ نَشِیطٍ (1) عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ أَ کَانَ وُلْدُ یَعْقُوبَ أَنْبِیَاءَ ؟

قَالَ: لاَ وَ لاَ بَرَرَهً أَتْقِیَاءَ، کَیْفَ یَکُونُ کَذَلِکَ وَ هُمْ یَقُولُونَ لِیَعْقُوبَ علیه السلام: ﴿ تَاللَّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَلَلِكَ الْقَدِيم﴾ ؟ (2)

1844 / [81]- عَنْ مُقْرِنٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿کَتَبَ عَزِیزُ مِصْرَ إِلَی یَعْقُوبَ علیه السلام أَمَّا بَعْدُ فَهَذَا اِبْنُکَ یُوسُفُ اِشْتَرَیْتُهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَراهِمَ مَعْدُودَهٍ وَ اِتَّخَذْتُهُ عَبْداً وَ هَذَا اِبْنُکَ اِبْنُ یَامِینَ أَخَذْتُهُ قَدْ سَرَقَ وَ اِتَّخَذْتُهُ عَبْداً قَالَ فَمَا وَرَدَ عَلَی یَعْقُوبَ علیه السلام شَیْءٌ أَشَدُّ عَلَیْهِ مِنْ ذَلِکَ اَلْکِتَابِ فَقَالَ لِلرَّسُولِ مَکَانَکَ حَتَّی أُجِیبَهُ فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَعْقُوبُ علیه السلام أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ فَهِمْتُ کِتَابَکَ أَنَّکَ أَخَذْتَ اِبْنِی بِثَمَنٍ بَخْسٍ وَ اِتَّخَذْتَهُ عَبْداً وَ أَنَّکَ اِتَّخَذْتَ اِبْنِی اِبْنَ یَامِینَ وَ قَدْ سَرَقَ فَاتَّخَذْتَهُ عَبْداً فَإِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لاَ نَسْرِقُ وَ لَکِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ نُبْتَلَی وَ قَدِ اُبْتُلِیَ أَبُونَا إِبْرَاهِیمُ بِالنَّارِ فَوَقَاهُ اَللَّهُ وَ اُبْتُلِیَ أَبُونَا إِسْحَاقُ بِالذَّبْحِ فَوَقَاهُ اَللَّهُ وَ إِنِّی قَدِ اُبْتُلِیتُ بِذَهَابِ بَصَرِی وَ ذَهَابِ اِبْنَیَّ وَ عَسَی اَللّهُ أَنْ یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعا﴾

قَالَ فَلَمَّا وَلَّی اَلرَّسُولُ عَنْهُ رَفَعَ یَدَهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ «یَا حَسَنَ اَلصُّحْبَهِ یَا کَرِیمَ اَلْمَعُونَهِ یَا خَیْراً کُلُّهُ اِئْتِنِی بِرَوْحٍ مِنْکَ وَ فَرَجٍ مِنْ عِنْدِکَ».

قَالَ فَهَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا یَعْقُوبُ أَ لاَ أُعَلِّمُکَ دَعَوَاتٍ یَرُدُّ اَللَّهُ عَلَیْکَ بِهَا بَصَرَکَ وَ یَرُدُّ عَلَیْکَ اِبْنَیْک؟

فَقَالَ بَلَی فَقَالَ قُلْ: «یَا مَنْ لاَ یَعْلَمُ أَحَدٌ کَیْفَ هُوَ وَ حَیْثُ هُوَ وَ قُدْرَتَهُ إِلاَّ هُوَ یَا مَنْ سَدَّ اَلْهَوَاءَ بِالسَّمَاءِ وَ کَبَسَ اَلْأَرْضَ عَلَی اَلْمَاءِ وَ اِخْتَارَ لِنَفْسِهِ أَحْسَنَ اَلْأَسْمَاءِ اِئْتِنِی بِرَوْحٍ مِنْکَ وَ فَرَجٍ مِنْ عِنْدِک»

ص: 180

80) - از نشیط به نقل از مردی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردم آیا فرزندان یعقوب، پیامبران بودند؟

فرمود: نه بلکه از خوبان و پرهیزکاران هم ،نبودند چطور می توانند از آن ها باشند با توجه به این که (به پدر خود آن پیامبر الهی) می گفتند: «به خداوند سوگند تو در ضلالت و گمراهی گذشته خود هستی».

81) - از مُقَرّن روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: عزیز مصر به یعقوب نوشت: اما بعد، این پسرت یوسف را به قیمتی ناچیز و بهایی بی ارزش خریداری کرده و او را غلام و بَرده خود قرار داده ام و این (دیگری) هم - فرزندت را - به جرم دزدی گرفته و برده خود قرار داده ام پس چیزی سخت تر از آن نامه بر یعقوب وارد نگشته بود و هنگامی که نامه را خواند به آوردنده نامه فرمود همین جا باش تا جواب آن را ،بنویسم سپس نوشت اما بعد از محتوای نوشته ات اطلاع یافتم بر این که فرزندم را به قیمتی ناچیز خریدهای و او را برده خود قرار داده ای و نیز فرزند دیگرم را - به نام بنیامین - به جرم دزدی گرفته و برده خود گردانده ای ولی ما خانواده ای هستیم که دزدی نکرده و نمی کنیم اما بلاها بر ما وارد گشته و می شود، پدرم ابراهیم به آتش مبتلا گشت و خداوند او را از آتش حفظ نمود و پدرم اسحاق به سربریدن مبتلا گردید و خداوند او را حفظ کرد و من هم با از بین رفتن چشم هایم و از دست دادن پسرانم مبتلا شده ام و به درگاه خداوند امیدوارم که او تمامی آن ها را به من باز گرداند.

فرمود: چون نامه بر نامه را گرفت و رفت یعقوب دست خود را به سمت آسمان بلند کرد و اظهار داشت ای بهترین ،همنشین ای بزرگوارترین یاور و ای بهترین معبود از جانب خود رحمت و گشایشی برای من فراهم آور. سپس جبرئیل نازل شد و به او گفت ای !یعقوب آیا می خواهی به تو دعاهایی را بیاموزم تا به وسیله آن خداوند بینایی و پسرانت را به تو باز گرداند؟ پاسخ داد بلی جبرئیل گفت: بگو ای آن که کسی نمی داند تو ،چگونه ای به غیر از خودت ای ،آن که آسمان را برافراشتی و زمین را بر روی آب گستراندی و برای خود بهترین نام ها را برگزیدی به من رحمت و گشایشی از جانب خود ارزانی بدار.

ص: 181

فَمَا اِنْفَجَرَ عَمُودُ اَلصُّبْحِ، حَتَّی أُتِیَ بِالْقَمِیصِ، فَطُرِحَ عَلَی وَجْهِهِ، فَرَدَّ اَللَّهُ عَلَیْهِ بَصَرَهُ وَ رَدَّ عَلَیْهِ وُلْدَهُ (1)

1845 / [82] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَادَ إِلَی اَلْحَدِیثِ اَلْأَوَّلِ اَلَّذِی قَطَعْنَاهُ: ﴿قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ اَلْیَوْمَ یَغْفِرُ اَللّهُ لَکُمْ ﴾ ، ﴿ اذْهَبُواْ بِقَمِيصِي هَذَا ﴾ اَلَّذِی بَلَّتْهُ دُمُوعُ عَیْنِی ﴿فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِى ﴾، يرتد بصيراً لو قد شمّ ﴿وَ أتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ﴾، وَ رَدَّهُمْ إِلَی یَعْقُوبَ علیه السلام فِی ذَلِكَ الْیَوْمِ وَ جَهَّزَهُمْ بِجَمِیعِ مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ .

فَلَمَّا فَصَلَتْ عِیرُهُمْ مِنْ مِصْرَ وَجَدَ یَعْقُوبُ رِیحَ یُوسُفَ علیهما السلام فَقَالَ لِمَنْ بِحَضْرَتِهِ مِنْ وُلْدِهِ ﴿إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ ﴾

قَالَ: وَ أَقْبَلَ وُلْدُهُ یَحُثُّونَ اَلسَّیْرَ بِالْقَمِیصِ فَرَحاً وَ سُرُوراً بِمَا رَأَوْا مِنْ حَالِ یُوسُفَ علیه السلام وَ اَلْمُلْکِ اَلَّذِی أَعْطَاهُ اَللَّهُ، وَ اَلْعِزِّ اَلَّذِی صَارُوا إِلَیْهِ فِی سُلْطَانِ یُوسُفَ ، وَ...کَانَ مَسِیرُهُمْ مِنْ مِصْرٍ إِلَی بَدْوِ یَعْقُوبَ تِسْعَهَ أَیَّامٍ فَلَمّا أَنْ جاءَ اَلْبَشِیرُ أَلْقَی اَلْقَمِیصَ عَلی وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیراً ، وَ قَالَ لَهُمْ: مَا فَعَلَ اِبْنُ یَامِینَ؟

قَالُوا خَلَّفْنَاهُ عِنْدَ أَخِیهِ صَالِحاً قَالَ: فَحَمِدَ اَللَّهَ یَعْقُوبُ عِنْدَ ذَلِکَ وَ سَجَدَ لِرَبِّهِ سَجَدَاتِ اَلشُّکْرِ وَ رَجَعَ إِلَیْهِ بَصَرُهُ وَ تَقَوَّمَ لَهُ ظَهْرُهُ، وَ قَالَ لِوُلْدِهِ: تَحَمَّلُوا إِلَی یُوسُفَ فِی یَوْمِکُمْ هَذَا بِأَجْمَعِکُمْ، فَسَارُوا إَلی یُوسُفَ وَ مَعَهُمْ یَعْقُوبُ علیهما السلام وَ خَالَهُ یُوسُفَ یَامِیلُ فَأَحَثُّوا اَلسَّیْرَ فَرَحاً وَ سُرُوراً فَسَارُوا تِسْعَهَ أَیَّامٍ إِلَی مِصْرَ (2)

ص: 182

هنوز سفیدی صبح نزده بود که پیراهن (یوسف) آورده شد و بر چشمان او افکنده شد و خداوند بینایی او و سپس پسرانش را به او باز گرداند.

82)- بازگشتی به حدیث ابو بصیر از امام باقر علیه السلام- در ادامه حدیث 42 و 67 - روایت کرده است که فرمود:

«گفت: امروز باکی بر شما ،نیست خداوند (خطای شما را) می آمرزد»، «این پیراهن مرا برایش ببرید» پیراهنی که اشک چشمانم آن را تر کرده است، «پس آن را بر صورت پدرم ،بیندازید تا بینا گردد» که اگر آن را ،ببوید بوی مرا بوییده و بینا می،گردد «و همگی با خانواده تان نزد من آیید» و سپس آن ها را در همان روز به سوی یعقوب روانه نمود و آن چه را که نیاز داشتند، برایشان فراهم کرد.

موقعی که قافله از مصر فاصله گرفت یعقوب بوی یوسف را استشمام نمود و به کسانی که در اطراف او بودند فرمود: «همانا من بوی یوسف را استشمام می کنم اگر مرا نادان ندانید».

(امام باقر علیه السلام) افزود: و فرزندان یعقوب به همراه پیراهن، شادان و شتابان به حرکت خود ادامه می دادند و از این که یوسف را در آن وضعیت دیدند و عظمتی که خداوند به او داده بود را مشاهده کردند خوش حال بودند

و مدّت زمان پیمودن از مصر تا شهر ،یعقوب نه روز فاصله داشته است، موقعی که بشیر (کسی که پیراهن همراه او بود وارد شد پیراهن را روی صورت یعقوب انداخت پس (چشمانش) بینا ،گشت سپس فرمود بنیامین کجا است؟

پاسخ دادند: او را نزد برادر نیکوکارش (یوسف) گذاردیم.

بعد از آن یعقوب شکر و سپاس خداوند را به جای آورد و در مقابل پروردگارش سجده شکر انجام داد و چون چشمانش بینا شد و کمرش راست و استوار گردید به فرزندانش فرمود:: آماده شوید و همین امروز به سمت (دیدار با) ،یوسف حرکت کنید پس همگی به همراه یعقوب و خاله یوسف - به نام یامیل - حرکت کردند و با شادی و خوش حالی مسیر را شتابان می پیمودند پس بعد از نُه روز حرکت، وارد مصر .شدند

ص: 183

قوله تعالى: قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾ ﴿98﴾

1846 / [83] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ ﴾، قَالَ أَخَّرَهُمْ إِلَی اَلسَّحَرِ قَالَ: یَا رَبِّ إِنَّمَا ذَنْبُهُمْ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَأَوْحَی اَللَّهُ: إِنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ. (1)

1847 / [84] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ ﴾، قَالَ أَخَّرَهَا إِلَی اَلسَّحَرِ لَیْلَهَ اَلْجُمُعَهِ. (2)

قوله تعالى: ﴿ وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّدًا ۖ وَ قَالَ يَا أَبَتِ هَٰذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا ۖ وَ قَدْ أَحْسَنَ بِي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاءَ بِكُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَ بَيْنَ إِخْوَتِي ۚ إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِمَا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ ﴿100﴾ رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَ عَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّلِحِينَ﴾ ﴿101﴾

ص: 184

فرمایش خداوند متعال گفت: بزودی برای شما از پروردگارم آمرزش می طلبم که او آمرزنده مهربان است. (98)

83)- از محمّد بن ابی عمیر به نقل از بعضی اصحاب ما روایت کرده که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «به زودی از درگاه پروردگارم برای شما درخواست آمرزش می کنم» فرمود: این درخواست را تا سحرگاه (شب جمعه) به تأخیر انداخت و اظهار داشت پروردگارا گناه آنان بین من و ایشان بوده (آنان در حقّ من ستم کردند و من ایشان را بخشیدم پس تو نیز گناهشان را بیامرز) پس خداوند وحی فرستاد به راستی که من آنان را آمرزیدم.

84) - از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «به زودی از درگاه پروردگارم برای شما درخواست آمرزش می کنم» فرمود: این درخواست را تا سحرگاه شب جمعه به تأخیر انداخت.

فرمایش خداوند متعال: و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند و همگی به خاطر او به سجده افتادند و گفت ای پدر این تعبیر خوابی است که قبلاً دیده ام پروردگارم آن را حق قرار داد و او به من نیکی کرد هنگامی که مرا از زندان بیرون آورد و شما را از آن بیابان (به این جا) ،آورد بعد از آن که ،شیطان میان من و برادرانم فساد کرد پروردگارم نسبت به آن چه که می خواهد (و شایسته می داند) صاحب لطف است؛ چون که او دانا و حکیم است (100) پروردگارا! بخشی (عظیم) از حکومت را به من بخشیدی و مرا از علم تعبیر خواب ها آگاه نمودی ای آفریننده آسمان ها و زمین تو ولی و سرپرست من در دنیا و آخرت ،هستی مرا مسلمان بمیران و به صالحان ملحق فرما (101)

ص: 185

1848 / [85] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ اَلْأَزْدِیِّ - صَاحِبِ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ اَلرِّضَا -عَنْ مُوسَی : قَالَ لِأَخِیهِ : إِنَّ یَحْیَی بْنَ أكثم کَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنْ مَسَائِلَ فَقَالَ: أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تعالی: وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّواْ لَهُ, سُجَّدًا ﴾ أسجد يعقوب و ولده ليوسف؟

یَعْقُوبُ وَ وُلْدُهُ لِیُوسُفَ قَالَ: فَسَأَلْتُ أَخِی عَنْ ذَلِکَ، فَقَالَ: أَمَّا سُجُودُ یَعْقُوبَ وَ وُلْدِهِ لِیُوسُفَ فَشُکْراً لِلَّهِ، لاِجْتِمَاعِ شَمْلِهِمْ أَ لاَ تَرَی أَنَّهُ یَقُولُ فِی شُکْرِ ذَلِکَ اَلْوَقْتِ: ﴿رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ اَلْمُلْکِ وَ عَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ اَلْأَحادِیثِ﴾- اَلْآیَهِ- ؟﴾ (1)

1849 / [86] - عَادَ إِلَی اَلْحَدِیثِ اَلْأَوَّلِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: فَسَارُوا تِسْعَهَ أَیَّامٍ إِلَی مِصْرَ ، فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ فِی دَارِ اَلْمَلِکِ اِعْتَنَقَ أَبَاهُ فَقَبَّلَهُ وَ بَکَی، وَ رَفَعَهُ وَ رَفَعَ خَالَتَهُ عَلَی سَرِیرِ اَلْمَلِکِ، ثُمَّ دَخَلَ مَنْزِلَهُ فَادَّهَنَ فَاکْتَحَلَ وَ لَبِسَ ثِیَابَ اَلْعِزِّ وَ اَلْمُلْکِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْهِمْ

فَلَمَّا رَأَوْهُ سَجَدُوا جَمِیعاً لَهُ إِعْظَاماً لَهُ وَ شُکْراً لِلَّهِ، فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ: ﴿ يَأَبَتِ هَذَا تَأْوِيلُ رُدْيَيَ مِن قَبْلُ﴾- إلى قوله : - ﴿بَيْنِي وَ بَيْنَ إِخْوَتِيَ﴾، قَالَ: وَ لَمْ یَکُنْ یُوسُفُ فِی تِلْکَ اَلْعِشْرِینَ سَنَهً یَدَّهِنُ وَ لاَ یَکْتَحِلُ وَ لاَ یَتَطَیَّبُ وَ لاَ یَضْحَکُ وَ لاَ یَمَسُّ اَلنِّسَاءَ حَتَّی جَمَعَ اَللَّهُ بِیَعْقُوبَ شَمْلَهُ، وَ جَمَعَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ یَعْقُوبَ وَ إِخْوَتِهِ. (2)

ص: 186

85)- از محمّد از محمّد بن سعید آزدی - صاحب و همدم موسی (مُبَرقع) - فرزند امام جواد علیه السلام - روایت کرده است که گفت:

موسی (مُبَرقع) به برادرش امام هادی علیه السلام عرضه داشت، که یحیی بن أَكْثَم نامه ای برایش نوشته و در آن نامه پرسش های مختلفی را مطرح کرده است (یکی از آن پرسش ها این بود): مرا از معنا و تفسیر فرمایش خداوند متعال: «و پدر و مادر خود را بالای تخت برد و آنان در برابر او به حالت سجده تعظیم کردند» آگاه فرما، که آیا سجده یعقوب و فرزندانش برای یوسف انجام گرفت؟!

پس حضرت در جواب فرمود سجده یعقوب و فرزندانش برای یوسف نبود بلکه برای تشکر از خداوند بود که ایشان را بار دیگر در کنار هم جمع نمود؛ آیا توجه نداری که یوسف در وقت شکر (این نعمت) می گوید: «پروردگارا! بخشی (عظیم) از حکومت را به من بخشیدی و مرا از علم تعبیر خواب ها آگاه ساختی»؟

86) - بازگشت به حدیث ابو بصیر از امام باقر علیه السلام، که حضرت فرمود:

پس ( یعقوب با خانواده و فرزندانش) نه روز - مسیر به مصر را – پیمودند و چون وارد کاخ یوسف ،شدند یوسف با پدر خود معانقه کرده و یک دیگر را به سینه چسباندند و او پدرش را بوسید و به گریه افتاد سپس پدر خاله خود را بر تخت پادشاهی نشانید و بعد از آن به سمت خانه اش رفت و مقداری روغن به (دست و صورت) خود مالید و (چشمان خود را) سرمه کشید و لباس های فاخر و سلطنتی پوشید و نزد ایشان بازگشت

در این لحظه چون آنان یوسف را با چنین موقعیتی دیدند، همگی به عنوان تعظیم و سپاس خداوند سجده کردند و او در این لحظه اظهار داشت: «ای پدر! این تأویل خواب پیشین من بود - تا آخر - بین من و بین برادرانم».

(امام باقر علیه السلام) فرمود: و در این مدت بیست سال نه به خود روغنی مالیده و نه سرمه ای کشیده بود و نه خود را خوش بو نمود و نه خنده ای کرده بود و حتی با زنان (متعدّد) نزدیکی ،نکرده تا موقعی که خداوند یعقوب و یوسف و آنان را کنار هم فراهم آورد.

ص: 187

1850 / [87] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی کَمْ دَخَلَ یَعْقُوبُ مِنْ وُلْدِهِ عَلَی یُوسُفَ؟

قَالَ: فِی أَحَدَ عَشَرَ اِبْناً لَهُ، فَقِیلَ لَهُ: أَسْبَاطٌ؟ قَالَ: نَعَمْ.

وَ سَأَلْتُهُ عَنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ أَ کَانَ أَخَاهُ لِأُمِّهِ أَمْ اِبْنَ خَالَتِهِ؟

فَقَالَ: اِبْنَ خَالَتِهِ (1)

1851 / [88] - عَنْ أَبِیهِ عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قول الله تعالى: ﴿وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ﴾ قال: اَلْعَرْشُ اَلسَّرِیرُ، وَ فِی قَوْلِهِ: ﴿وَخَرُّواْ لَهُ, سُجَّدًا﴾، قَالَ: کَانَ سُجُودُهُمْ ذَلِکَ عِبَادَهً لِلَّهِ (2)

1852 / [89] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بِهْرُوزَ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ : إِنَّ یَعْقُوبَ قَالَ لِیُوسُفَ علیهما السلام حَیْثُ اِلْتَقَیَا: أَخْبِرْنِی یَا بُنَیَّ کَیْفَ صُنِعَ بِکَ؟

فَقَالَ لَهُ یُوسُفُ علیه السلام: اِنْطَلِقْ بِی، فَأُقْعِدْتُ عَلَی رَأْسِ اَلْجُبِّ فَقِیلَ لِی اِنْزِعِ اَلْقَمِیصَ فَقُلْتُ لَهُمْ: إِنِّی أَسْأَلَکُمْ بِوَجْهِ أَبِی اَلصِّدِّیقِ یَعْقُوبَ لاَ تُبْدُوا عَوْرَتِی وَ لاَ تَسْلُبُونِی قَمِیصِی، قَالَ: فَأَخْرَجَ عَلَیَّ فُلاَنٌ اَلسِّکِّینَ، فَغُشِیَ عَلَی یَعْقُوبَ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ لَهُ یَعْقُوبُ علیه السلام: حَدِّثْنِی کَیْفَ صُنِعَ بِکَ؟

فَقَالَ لَهُ یُوسُفُ علیه السلام إِنِّی أُطَالَبُ یَا أَبَتَاهْ لَمَّا کَفَفْتَ فَکَفَّ (3)

1853/ [90] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : کَمْ عَاشَ یَعْقُوبُ مَعَ یُوسُفَ علیهما السلام بِمِصْرَ بَعْدَ مَا جَمَعَ اَللَّهُ یَعْقُوبَ شَمْلَهُ، وَ أَرَاهُ تَأْوِیلَ رُؤْیَا یُوسُفَ اَلصَّادِقَهِ؟

:قَالَ: عَاشَ حَوْلَیْنِ.

قُلْتُ: فَمَنْ کَانَ یَوْمَئِذٍ اَلْحُجَّهَ لِلَّهِ فِی اَلْأَرْضِ یَعْقُوبُ أَمْ یُوسُفُ؟

ص: 188

87) - از حسن بن أسباط روایت کرده است، که گفت:

از امام کاظم علیه السلام سؤال کردم که یعقوب علیه السلام به همراه چند نفر از فرزندانش، بر یوسف وارد شدند؟ فرمود با یازده .

پسرش پس به حضرت گفته شد آیا تمامی آسباط (نوادگان پیامبر) بودند؟

فرمود: بلی من سؤال کردم آیا یوسف و برادرش (بنیامین) از یک مادر هستند و یا پسر خاله همدیگر بودند؟

فرمود:: پسر خاله اش بود

88) - از ابن ابی عمیر به نقل از بعضی از اصحاب ، ما روایت کرده که گفت: امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و پدر و مادر خود را بالای تخت برد» فرمود منظور از «عرش» تخت می باشد «و در برابر او سجده تعظیم کردند» فرمود: سجده ایشان برای عبادت و ستایش خداوند بود.

89) - از محمّد بن بهروز روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که یعقوب و یوسف (علیه السلام) یک دیگر را ملاقات کردند یعقوب به او فرمود ای فرزندم مرا آگاه نما که با تو چه کردند؟

يوسف اظهار داشت: مرا بر سر چاهی بردند و گفتند پیراهنت را در آور به آن ها گفت:م شما را به حق پدرم یعقوب صدّیق بدن و عورت مرا برهنه نکنید و پیراهن مرا در ،نیاورید که ناگهان فلانی کاردی در آورد.

پس در این جا یعقوب (فریادی زد و) بیهوش گشت و چون به هوش آمد فرمود:: بگو با تو چه کردند؟

یوسف گفت: ای پدر خواهش می کنم کفایت کنید پس یعقوب کفایت نمود.

90) - از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم بعد از آن که خداوند یعقوب را در مصر به يوسف رساند و تعبیر خواب او راست در آمد (یعقوب) چه مدّتی را زندگی کرد؟

فرمود: دو سال زندگی کرد عرض کردم پس در آن زمان حجّت خداوند در زمین چه کسی بود یعقوب و یا یوسف؟

ص: 189

فَقَالَ: کَانَ یَعْقُوبُ اَلْحُجَّهَ وَ کَانَ اَلْمُلْکُ لِیُوسُفَ ، فَلَمَّا مَاتَ یَعْقُوبُ حَمَلَ یُوسُفُ عِظَامَ یَعْقُوبَ فِی تَابُوتٍ إِلَی أَرْضِ اَلشَّامِ ، فَدَفَنَهُ فِی بَیْتِ اَلْمَقْدِسِ ثُمَّ کَانَ یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ اَلْحُجَّهَ (1)

1854 / [91] - عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ:

إِنَّ اَللَّهَ بَعَثَ إِلَی یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ فِی اَلسِّجْنِ یَا اِبْنَ یَعْقُوبَ مَا أَسْکَنَکَ مَعَ اَلْخَطَّاءِینَ قَالَ جُرْمِی قَالَ فَاعْتَرَفَ بِجُرْمِهِ وَ أُخْرِجَ فَاعْتَرَفَ بِمَجْلِسِهِ مِنْهَا مَجْلِسَ اَلرَّجُلِ مِنْ أَهْلِهِ فَقَالَ لَهُ اُدْعُ بِهَذَا اَلدُّعَاءِ: «یَا کَبِیرَ [کُلِّ کَبِیرٍ] یَا مَنْ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ لاَ وَزِیرَ یَا خَالِقَ اَلشَّمْسِ وَ اَلْقَمَرِ اَلْمُنِیرِ یَا عِصْمَهَ اَلْمُضْطَرِّ اَلضَّرِیرِ یَا قَاصِمَ کُلِّ جَبَّارٍ [عَنِیدٍ] یَا مُغْنِیَ اَلْبَائِسِ اَلْفَقِیرِ یَا جَابِرَ اَلْعَظْمِ اَلْکَسِیرِ یَا مُطْلِقَ اَلْمُکَبَّلِ اَلْأَسِیرِ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ تَرْزُقَنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لاَ أَحْتَسِبُ قَالَ فَلَمَّا أَصْبَحَ دَعَا بِهِ اَلْمَلِکُ فَخَلَّی سَبِیلَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿وَ قَدْ أَحْسَنَ بِی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ اَلسِّجْنِ﴾ (2)

1855 / [92] - عَنْ عَبَّاسِ بْنِ یَزِیدَ ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: بَیْنَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ جَالِسٌ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ إِذْ قَالَ: أَحَبَّ یُوسُفُ أَنْ یَسْتَوْثِقَ لِنَفْسِهِ، قَالَ: فَقِیلَ بِمَا ذَا یَا رَسُولَ اَللَّهِ؟

قَالَ: لَمَّا عَزَلَ لَهُ عَزِیزُ مِصْرَ عَنْ مِصْرَ ، لَبِسَ ثَوْبَیْنِ جَدِیدَیْنِ - أَوْ قَالَ: لَطِیفَیْنِ - وَ خَرَجَ إِلَی فَلاَهٍ مِنَ اَلْأَرْضِ، فَصَلَّی رَکَعَاتٍ، فَلَمَّا فَرَغَ رَفَعَ یَدَهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ، فَقَالَ: ﴿ رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ )

ص: 190

فرمود: یعقوب حجّت خدا بود و یوسف پادشاهی داشت و موقعی که یعقوب از دنیا ،رفت یوسف جنازه او را در تابوتی نهاد و به سرزمین شام منتقل نمود و در بيت المقدس دفن کرد و بعد از آن یوسف فرزند یعقوب، حجّت خدا شد.

91)- از اسحاق بن یسار روایت کرده است که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که یوسف در زندان قرار گرفت خداوند برای او (پیامی) فرستاد ای یوسف چه کسی تو را همنشین با جنایتکاران قرار داد؟

پاسخ داد جُرم و خطایم سبب آن شد.

پس چون اعتراف به جرم و خطای خود کرد- که (جرم او) همچون مرد وقتی که در کنار خانواده اش قرار گرفته بوده است - به او گفته شد: (برای نجات خود) این دعا را بخوان: «ای بزرگ هر بزرگی! ای کسی که او را نه شریکی هست و نه !وزیری ای آفریننده خورشید و ماه تابان ای باز دارندهٔ ترسان پناه آورنده ای درهم شکننده و هلاک کننده هر ستمگرا ای روزی دهنده درمانده و نیازمند ای التيام بخش استخوان های شکسته ای آزاد کنند؛ هر دربنده اسیر! از تو درخواست می کنم که به حق محمّد و آل او برای این جریان و مشکل من، گشایش و راه نجاتی را فراهم نمایی و مرا روزی دهی از هر شکلی که به گمانم برسد و یا نرسد».

(امام صادق علیه السلام ) فرمود چون شب را به صبح ،آورد، پادشاه او را خواست و آزادش کرد؛ و این همان فرمایش خداوند است که (از قول یوسف) فرموده: «و (پروردگارم) به من احسان ،نمود چون که مرا از زندان نجات بخشید»

92) - از عباس بن یزید روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله در جمع خانواده خود نشسته بود پس فرمود یوسف دوست داشت برای خود وثیقه و اعتمادی فراهم ،کند گفتند: ای رسول خدا چگونه و با چه برنامه ای؟

فرمود: موقعی که عزیز مصر از سمتش کناره گیری کرد و یوسف را جایگزین خود کرد دو لباس جدید پوشید - یا فرمود: دو لباس تمیز - و به بیابان رفت و چند رکعت نماز خواند و چون فارغ شد دست های خود را به سمت آسمان بلند کرد و گفت: «پروردگارا! بخشی (عظیم) از حکومت را به من بخشیدی و مرا از علم تعبیر خواب ها آگاه ساختی ای آفریننده آسمان ها و زمین تو ولی و سرپرست من در دنیا و آخرت هستی»

ص: 191

قَالَ: فَهَبَطَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ: یَا یُوسُفُ مَا حَاجَتُکَ؟

فقال: ربّ! ﴿ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بالصَّلِحِينَ﴾

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ خَشِیَ اَلْفِتَنَ (1)

قوله تعالى: ﴿وَ مَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُم بِاللهِ إِلَّا وَهُم مُّشْرِكُونَ﴾ ﴿106﴾

1856 / [93] - عَنْ زُرَارَهَ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: ﴿ وَ مَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُم بِاللَّهِ إِلَّا وَهُم مُّشْرِكُونَ ﴾ ، قَالَ: مِنْ ذَلِکَ قَوْلُ اَلرَّجُلِ: لاَ وَ حَیَاتِکَ (2)

1857 / [94] - عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ:

سألت أبا عبد الله علیه السلام: ﴿وَ مَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُم بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُم مُّشْرِكُونَ﴾؟

قَالَ: کَانُوا یَقُولُونَ: نُمْطَرُ بِنَوْءِ کَذَا وَ بِنَوْءِ (3) کَذَا لا نُمطر وَ مِنْهُمْ أَنَّهُمْ کَانُوا یَأْتُونَ اَلْکُهَّانَ فَیُصَدِّقُونَهُمْ بِمَا یَقُولُونَ (4)

1858/ [95] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ ، عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، قَالَ:

شِرْکٌ لاَ یَبْلُغُ بِهِ اَلْکُفْرَ (5)

ص: 192

فرمود: پس جبرئیل بر او نازل شد و گفت ای یوسف! خواسته و نیازت چیست؟ اظهار داشت پروردگارا! «مرا مسلمان بمیران و به صالحان ملحق فرما».

امام صادق علیه السلام افزود: یوسف ترسید که (باز هم) در فتنه ها قرار گیرد.

فرمایش خداوند متعال و بیشترین آن ها که مدعی ایمان به خدا هستند، مشرک می باشند (106)

93) - از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و بیش ترین آنان به خداوند ایمان نمی آوردند بلکه مشرک خواهند بود» سؤال کردم؟

فرمود: از آن جمله است کلام کسی که بگوید نه به جان تو سوگند! ( که به غیر از خدا سوگند یاد کند).

94) - از یعقوب بن شُعیب روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام (درباره فرمایش خداوند متعال:) «و بیش ترین آنان به خداوند ایمان نمی آوردند بلکه مشرک خواهند بود» سؤال کردم؟

فرمود: آن ها می گفتند: در هنگام غروب فلان ستاره «نَوء» (1) و یا طلوع فلان ستاره «طلوع»، باران خواهد بارید و یا نخواهد بارید و این عقیده یکی از موارد شرک می باشد و برخی دیگر از آنان به کاهنان و جادوگران اعتقاد داشتند و ایشان را در گفتار و پیشگویی هایشان تصدیق می کردند

95)- از محمّد بن فضیل روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود: (منظور از آیه شریفه و تفسیرش) شرکی است که به حدّ کفر و انکار ،خداوند نرسد

ص: 193

1859/ [96] - عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

شِرْکُ طَاعَهٍ، قَالَ اَلرَّجُلُ لاَ وَ اَللَّهِ وَ فُلاَنٌ وَ لَوْ لاَ اَللَّهُ لَوَکَلْتُ فُلاَنَ وَ اَلْمَعْصِیَهُ مِنْهُ. (1)

1860 / [97] - و أَبُو بَصِیرٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ علیه السلام (2) قال:

هُوَ قَوْلُ اَلرَّجُلِ: لَوْلاَ اَللَّهُ وَ أَنْتَ مَا فُعِلَ بی کَذَا وَ کَذَا، وَ لَوْ لاَ اَللَّهُ وَ أَنْتَ مَا صُرِفَ عَنَی کَذَا وَ کَذَا وَ أَشْبَاهُ ذَلِکَ (3)

1861 / [98] - عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلامُ قَالَ :

شِرْکُ طَاعَهٍ و لَیْسَ بِشِرْکِ عِبَادَهٍ وَ اَلْمَعَاصِی اَلَّتِی یَرْتَکِبُونَ مِمَّا أَوْجَبَ اَللَّهُ عَلَیْهَا اَلنَّارَ شِرْکُ طَاعَهٍ، أَطَاعُوا اَلشَّیْطَانَ وَ أَشْرَکُوا بِاللَّهِ فِی طَاعَتِهِ، وَ لَمْ یَکُنْ بِشِرْکِ عِبَادَهٍ، فَیَعْبُدُونَ مَعَ اَللَّهِ غَیْرَهُ (4)

1862 / [99] - عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ في قوله تعالى: ﴿ وَ مَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُم بالله إلا و هُم مُّشْرِكُونَ ﴾، قال:

هُوَ اَلرَّجُلُ یَقُولُ: لَوْ لاَ فُلاَنٌ لَهَلَکْتُ، لَوْ لاَ فُلاَنٌ لَأَصَبْتُ کَذَا وَ کَذَا، وَ لَوْ لاَ فُلاَنٌ لَضَاعَ عِیَالِی، ألا تَرَی أَنَّهُ قَدْ جَعَلَ لِلَّهِ شَرِیکاً فِی مُلْکِهِ یَرْزُقُهُ وَ یَدْفَعُ عَنْهُ؟

قَالَ: قُلْتُ: فَیَقُولُ: لَوْ لاَ أَنَّ اَللَّهَ مَنَّ عَلَیَّ بِفُلاَنٍ لَهَلَکْتُ؟ قَالَ: نَعَمْ، لاَ بَأْسَ بِهَذَا (5)

ص: 194

96) - از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: شرک در طاعت آن است که شخص بگوید: نه، به خدا و فلانی سوگند و یا بگوید اگر خداوند نبود فلانی را وکیل خود می کردم در حالی که گناه از خود شخص صادر می گردد

97)- و از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

امام أبو اسحاق علیه السلام (امام صادق یا امام کاظم علیه السلام ) فرمود: شرک طاعت آن است که مردی بگوید اگر خداوند و تو نبودید من گرفتار فلان مشکل می شدم و یا بگوید اگر خداوند و تو ،نبودید فلان گرفتاری و مشکل از من بر طرف نشده بود و مانند این گونه سخنان

98)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود:: شرک ،طاعت غیر از شرک عبادت است و گناهانی که موجب می شوند انسان به جهنم وارد ،شود شرک طاعت به حساب می آیند آن افراد از شیطان اطاعت کرده اند و در طاعت خداوند مشرک ،شدند ولی آن طور نبوده که چیزی را غیر از خداوند و یا چیزی را همراه ،خداوند، عبادت کرده باشند.

99) - از مالک بن عطیه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و بیش ترین آنان به خداوند ایمان نمی آوردند بلکه مشرک خواهند بود» معنای آن این است که مردی به دیگری بگوید اگر فلان شخص نبود من نابود می شدم و اگر فلان کس مانع نمی شد من به مقصود خود می رسیدم و اگر آن شخص به داد من نرسیده بود خانواده ام از بین می رفتند آیا توجه نداری که او در ملک و قدرت خداوند شریک قرار داده و در دفع دشمنان و جلب ،روزی غیر از خداوند را عنوان کرده است؟

(راوی) :گوید گفت:م اگر بگوید: خداوند بر من منت نهاد و فلان شخص را به کمک من فرستاد و گرنه هلاک می شدم چگونه است؟

فرمود: ،بلی این چنین مانعی ندارد

ص: 195

1863 / [100] - عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ قَالُوا: سَأَلْنَاهُمَا، فَقَالاَ: شِرْکُ اَلنِّعَمِ (1)

1864 / [101] - عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

شِرْکُ طَاعَهٍ لَیْسَ شِرْکُ عِبَادَهٍ فِی اَلْمَعَاصِی اَلَّتِی یَرْتَکِبُونَ فَهِیَ شِرْکُ طَاعَهٍ أَطَاعُوا فِیهَا اَلشَّیْطَانَ فَأَشْرَکُوا بِاللَّهِ فِی اَلطَّاعَهِ غَیْرَهُ وَ لَیْسَ بِإِشْرَاکِ عِبَادَهٍ أَنْ یَعْبُدُوا غَیْرَ اَللَّهِ (2)

قوله تعالى: ﴿قُلْ هَذِهِي سَبِيلِيَ أَدْعُوَاْ إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَن اتَّبَعَنِى وَسُبْحَنَ اللَّهِ وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ ﴿108﴾

1865 / [102] -عَنْ إِسْمَاعِیلَ اَلْجُعْفِیِّ قَالَ:

قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿قُلْ هَذِهِ ي سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي ﴾، قال:

فَقَالَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام خَاصَّةً، وَ إِلَّا فَلَا أَصَابَنِی شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (3)

1866 / [103] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلثَّانِی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ، إِنَّهُمْ یَقُولُونَ فِی الحَدَاثَهِ [ فِی حَدَاثَهِ سِنِّکَ]؟!

قَالَ: أَیَّ شَیْءٍ یَقُولُونَ؟ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یقول: ﴿قُلْ هَذِهِ ي سَبِيلِيَ أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَن اتَّبَعَنِي﴾ فَوَ اَللَّهِ مَا کَانَ اِتَّبَعَهُ إِلاَّ عَلِیٌّ وَ هُوَ اِبْنُ تِسْعِ [سبع] سنين [وَ مَضَی أَبِی إِلاَّ ] وَ أَنَا اِبْنُ تِسْعِ [سبع] سِنِینَ، فَمَا عَسَی أَنْ یَقُولُوا؟

ص: 196

100) زرارة و حمران و محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفته اند:

از امام باقر و امام صادق علیهما السلام در این مورد سؤال کردیم، فرمودند: منظور مشرک شدن نسبت به نعمت می باشد.

101)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام: فرمود: شرک ،طاعت غیر از شرک عبادت است، گناهانی (که موجب می شوند انسان به جهنم وارد شود) شرک طاعت به حساب می آیند آن افراد از شیطان اطاعت کرده اند و در طاعت خداوند مشرک شده اند ولی آن طور نبوده که چیزی را غیر از خداوند و یا چیزی را همراه ،خداوند عبادت کرده باشند.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: این راه من است من و پیروانم با بصیرت کامل همه مردم را به سوی خدا دعوت می کنیم و خداوند منزّه است و من از مشرکان !نیستم (108)

102)- از اسماعیل جُعفی روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «بگو: این راه و روش من می باشد من و هر کسی که از من پیروی نماید با بصیرت به سوی خداوند دعوت می کنیم»، فرمود: منظور از «مَن اتَّبَعَنِي»)، فقط على بن ابى طالب علیه السلام می باشد و اگر غیر از این باشد شفاعت حضرت محمّد صلی الله علیه و اله شامل من نگردد.

103) - از علی بن اسباط روایت کرده است که گفت:

به حضرت ابو جعفر ثانی امام جواد علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم مردمان از شما انتقاد می کنند که در این سنین خردسالی ادّعا (ی امامت) می کنید

فرمود: این سخنی که می گویند چیزی نیست و ارزشی ندارد؛ زیرا خداوند متعال می فرماید: «بگو این راه و روش من می باشد که من و پیروانم با بصیرت به سوی خدا دعوت می کنیم» به خدا سوگند! در آن موقع فقط على علیه السلام تابع و پیرو رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و او فقط نه سال داشت و پدر من رحلت نمود و من نیز نه سال داشتم پس مردم می خواهند چه بگویند؟

ص: 197

قَالَ: ثُمَّ کَانَتْ أَمَارَاتٌ فِیهَا وَ قَبْلَهَا أَقْوَامٌ، اَلطَّرِیقَانِ فِی اَلْعَاقِبَهِ سَوَاءٌ، اَلظَّاهِرُ مُخْتَلِفٌ، هُوَ رَأْسُ اَلْیَقِینِ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ : ﴿فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ- إِلَی قَوْلِهِ تعالی: - وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً﴾ (1). (2)

1867 / [104] - عَنْ سَلاَّمِ بْنِ اَلْمُسْتَنِیرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : قَوْلُهُ: ﴿ قُلْ هَذِهِ ى سَبِيلِي﴾ - إلى قوله : - ﴿أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي﴾، قال: على علیه السلام، وَ زَادَ قَالَ: رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِیٌّ وَ اَلْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِمَا علیهم السلام. (3)

قوله تعالى: ﴿حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا فَنُجِّيَ مَنْ نَشاءُ وَ لا يُرَدُّ بَأْسُنا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ﴾ ﴿110﴾

1868 / [105] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی : ﴿حَتَّي إِذَا اسْتَيَْسَ الرُّسُلُ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُواْ﴾ ، مُخَفَّفَهً: قَالَ ظَنَّتْ اَلرُّسُلُ أَنَّ اَلشَّیَاطِینَ تَمَثَّلَ لَهُمْ عَلَی صُورَهِ اَلْمَلاَئِکَهِ (4)

ص: 198

فرمود: سپس در این مطلب نشانه هایی بود و قبل از آن نیز اقوامی بودند راه خیر و شرّ از حيث انتها یکی است ولی ظاهر آن دو متفاوت است و علىّ علیه السلام در مرتبه بالای یقین است به راستی که خداوند در قرآن می فرماید: «پس نه به پروردگار تو سوگند! آن ها ایمان نمی آورند مگر آن که تو را نسبت به آن چه که در بین آن ها به مشاجره و اختلاف کشانده شده، حاکم قرار دهند... و (در آن هنگام) تسلیم شوند».

104) - از سلّام بن مستنیر روایت کرده است. که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «بگو: این راه و روش من می باشد من و هر کسی که از من پیروی نماید»، فرمود: منظور از «أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی»، امام علی علیه السلام است و افزود: همچنین رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیر المؤمنين علیه السلام و دیگر اوصيا و جانشینان علیهم السلام به بعد از ایشان می باشند.

فرمایش خداوند متعال: (پیامبران به تبلیغ خود و دشمنان به مخالفت خود هم چنان ادامه دادند) تا آن موقعی که رسولان مأیون شدند و (مردم) گمان کردند که به آنان دروغ گفته شده است در این هنگام بازی ما به سراغ آن ها آمد پس آن کسانی را که خواستیم نجات یافتند و مجازات و عذاب ما از قوم گنهکار بازگردانده نمی شود. (110)

105)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «تا زمانی که رسولان مأیوس و ناامید شدند و (مردم) گمان کردند که به آن ها دروغ گفته شده»- «کذبوا» با تخفیف و بدون تشدید -فرمودند: پس رسولان گمان می کردند که شیاطین به صورت فرشته ها بر آن ها وارد شده اند.

ص: 199

1869 / [106] - عَنِ اِبْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

وَ کَلَهُمُ اَللَّهُ إِلَی أَنْفُسِهِمْ أَقَلَّ مِنْ طَرْفَهِ عَیْنٍ. (1)

1870/ [107] - عَنْ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:﴿ أَمَّا أَهْلُ اَلدُّنْیَا فَقَدْ أَظْهَرُوا اَلْکَذِبَ وَ مَا کَانُوا إِلاَّ مِنَ اَلَّذِینَ وَکَلَهُمْ اَللَّهُ إِلَی أَنْفُسِهِمْ لِیَمُنَّ عَلَیْهِمْ﴾. (2)

1871 / [108] -عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

﴿مَا عَلِمَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّ جَبْرَئِیلَ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ إِلاَّ بِالتَّوْفِیقِ﴾. (3)

1872 / [109] - عَنْ زُرَارَهَ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَیْفَ لَمْ یَخَفْ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِیمَا یَأْتِیهِ مِنْ قِبَلِ اَللَّهِ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِمَّا یَنْزِغُ بِهِ اَلشَّیْطَانُ؟

قَالَ: فَقَالَ: إِنَّ اَللَّهَ إِذَا اِتَّخَذَ عَبْداً رَسُولاً أَنْزَلَ عَلَیْهِ اَلسَّکِینَهَ وَ اَلْوَقَارَ، فَکَانَ [اَلَّذِی] یَأْتِیهِ مِنْ قِبَلِ اَللَّهِ مِثْلُ اَلَّذِی یَرَاهُ بِعَیْنِهِ . (4)

ص: 200

106) - از ابن شُعیب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند ایشان (رسولان خود) را به مقدار کم تر از یک لحظه چشم بر هم زدن به خودشان واگذار نمود.

107) - از یعقوب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر آینه اهل دنیا به راستی آشکارا دروغ می گفتند و این افراد همان هایی بودند که خداوند ایشان را به خودشان واگذار نمود تا بر ایشان منت گذارد (که اگر انسان لحظه ای رها و به خودش واگذار شود انواع خیالات و افکار باطل او را احاطه می کند).

108)- از محمّد بن هارون روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا نمی دانست که جبرئیل از طرف خداوند می باشد مگر با توفيقات (و الهامات) الهي.

109) - از زراره روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم چگونه رسول خدا صلی الله علیه و اله نمی ترسید که مبادا آن چه که برایش وارد و نازل می گشت از شیطان نباشد؟

فرمود به درستی موقعی که خداوند بنده ای را به عنوان رسول خود انتخاب نماید (روح) سکینه و وقار را در (قلب و اندیشه) او ایجاد می کند و در نتیجه آن چه از طرف خداوند برایش وارد و نازل می گشت همانند کسی بود که با چشم خود آن را ببیند (و هیچ شک و شبهه ای برایش پیش نخواهد آمد).

ص: 201

ص: 203

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

1873/ [1]- عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی ، عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی اَلْعَلاَءِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام قال:

مَنْ أَکْثَرَ قِرَاءَهَ سُورَهِ «اَلرَّعْدِ» لَمْ تُصِبْهُ صَاعِقَهٌ أَبَداً وَ إِنْ کَانَ نَاصِبِیّاً فَإِنَّهُ لاَ یَکُونُ أَشَرَّ مِنَ اَلنَّاصِبِ ، وَ إِنْ کَانَ مُؤْمِناً أَدْخَلَهُ اَللَّهُ اَلْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ شُفِّعَ فِی جَمِیعِ مَنْ یَعْرِفُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ إِخْوَانِهِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ. (1)

ص: 204

به نام خداوند بخشاينده مهربان

1) - از عثمان بن عیسی از حسین بن ابی العلاء روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کسی که سوره «رعد» را (با دقت و توجه) بسیار ،بخواند خداوند هرگز او را دچار صاعقه (آسمانی) نمی گرداند، اگر چه ناصبی (از دشمنان ما اهل بیت رسالت) باشد- که فردی شرورتر و خبیث تر از او وجود ندارد- ، ولی اگر مؤمن ،باشد خداوند او را بی حساب وارد بهشت می نماید و شفاعتش درباره تمام افراد خانواده و برادران مؤمنش- که آنان را می شناسد - پذیرفته می شود

ص: 205

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قوله تعالى: ﴿المَر * تِلْكَ ءَ ايَتُ الْكِتَبِ وَ الَّذِى أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿1﴾ اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَوَاتِ بِغَيْر عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْش وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِى لِأَجَلٍ مُّسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِلُ الْآيَتِ لَعَلَّكُم بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ﴾ ﴿2 ﴾

1874 / [2] - عَنْ أَبِی لَبِیدٍ (المخزومي)، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

یَا ابَا لَبِیدٍ إِنَّ فِی حُرُوفِ اَلْقُرْآنِ لَعِلْماً جَمّاً إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ: ﴿المَ * ذلِكَ الْكِتَبُ ﴾ (1)، فَقَامَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وسلم حَتَّى ظَهَرَ نُورُهُ، وَثَبَتَتْ كَلِمَتُهُ، وَ وُلِدَ يَوْمَ وُلِدَ وَ قَدْ مَضَى مِنَ الْأَلْفِ السَّابِعَ مِائَةُ سَنَةٍ وَثَلَاثُ سِنِينَ . ثُمَّ قَالَ: وَ تِبْیَانُهُ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فِی اَلْحُرُوفِ اَلْمُقَطَّعَهِ، إِذَا عَدَدْتَهَا مِنْ غَیْرِ تَکْرَارٍ، وَ لَیْسَ مِنْ حُرُوفٍ مُقَطَّعَهٍ حَرْفٌ تَنْقَضِی أَیَّامُهُ إِلاَّ وَ قَائِمٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ عِنْدَ اِنْقِضَائِهِ، ثُمَّ قَالَ: وَ تِبْیَانُهُ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فِی اَلْحُرُوفِ اَلْمُقَطَّعَهِ، إِذَا عَدَدْتَهَا مِنْ غَیْرِ تَکْرَارٍ، وَ لَیْسَ مِنْ حُرُوفٍ مُقَطَّعَهٍ حَرْفٌ تَنْقَضِی أَیَّامُهُ إِلاَّ وَ قَائِمٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ عِنْدَ اِنْقِضَائِهِ، ثُمَّ قَالَ: اَلْأَلِفُ وَاحِدٌ، وَ اَللاَّمُ ثَلَثُونَ، وَ اَلْمِیمُ أَرْبَعُونَ، وَ اَلصَّادُ تِسْعُونَ فَذَلِکَ مِأَهُ وَ أَحَدٌ وَ سِتُّونَ، ثُمَّ کَانَ بَدْوُ خُرُوجِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ «اَلَمَ» فَلَمَّا بَلَغَتْ مُدَّتُهُ قَامَ قَائِمُ وُلْدِ اَلْعَبَّاسِ عِنْدَ «اَلَمَصَ» وَ یَقُومُ قَائِمُنَا عِنْدَ اِنْقِضَائِهَا بِ «اَلَمَرَ» فَافْهَمْ ذَلِکَ وَ عِهْ وَ اُکْتُمْهُ (2)

ص: 206

به نام خداوند بخشاینده مهربان

فرمایش خداوند متعال: الف، لام، میم، راء * این ها آیات کتاب (آسمانی) است و آن چه که از طرف پروردگارت بر تو نازل شده حقّ است ولی بیش تر مردم ایمان نمی آورند (1) خدا همان کسی است که آسمان ها را بدون ستون هایی که برای شما دیدنی ،باشد برافراشت سپس بر عرش استیلا یافت و خورشید و ماه را مسخّر ،نمود که هر کدام تا زمان معینی حرکت دارند کارها را او تدبیر می کند آیات را تشریح می نماید شاید شما به لقای پروردگارتان یقین پیدا کنید. (2)

2)- از ابو لبید (مخزومی) روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: ای ابولبید در حروف (مقطّعه تک تک و قطعه قطعه) قرآن علم بسیاری است هنگامی که خداوند تبارک و تعالی «الف لام میم * آن کتاب» را نازل نمود حضرت محمّد صلی اله عله و اله قیام ،کرد، تا آن جا که نور وجودش والدور آشکار گشت و سخنانش در دل های مردم جای گرفت آن حضرت در هنگامی تولد یافت که هفت هزار و صد و سه سال از آغاز خلقت گذشته بود. سپس فرمود: بیان و توضیح این مطلب را در حروف مقطعه ،قرآن اگر بدون حرف های تکراری آن ها را شمارش کنی به دست خواهی آورد و (عدد ابجد) هیچ یک از این حروف پایان نمی یابد مگر این که یکی از بنی هاشم در موقع پایان یافتن آن قیام می کند.

بعد از آن فرمود: «الف» (به رمز ابجد) عدد یک «ل» عدد سی، «م» عدد چهل و «ص» در «المص» عدد نود می باشد که جمع آن ها صد و شصت و یک می شود بعد از آن شروع قیام امام حسین علیه السلام «الم * الله» بود و هنگامی که مدت او پایان یافت شخصی از بنی عباس قیام می کند که «المص» می باشد و چون آن عدد پایان یابد قائم ما اهل بیت رسالت) در «الر» قیام می نماید. (1)

پس این نکات را بفهم و در خاطر بسپار و (از دشمنان) پوشیده و پنهان بدار

ص: 207

1875/ [3] - عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ : أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ (تعالى): ﴿ وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبك﴾؟ (1)

قال: مَحْبُوکَهٌ إِلَی اَلْأَرْضِ - وَ شَبَّکَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ-، فَقُلْتُ: کَیْفَ تَکُونُ مَحْبُوکَهً إِلَی اَلْأَرْضِ، وَ هُوَ یَقُولُ: ﴿رَفَعَ السَّمَوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ﴾ ؟فَقالَ: سُبحانَ اللّهِ! ألَيسَ يَقولُ: ﴿ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا﴾ ؟ فَقُلْتُ: بَلَی، فَقَالَ: فَثَمَّ عَمَدٌ وَ لَکِنْ لاَ تُرَی، فَقُلْتُ: کَیْفَ ذَاکَ؟

فَبَسَطَ کَفَّهُ اَلْیُسْرَی ثُمَّ وَضَعَ اَلْیُمْنَی عَلَیْهَا، فَقَالَ: هَذِهِ اَلْأَرْضُ اَلدُّنْیَا وَ اَلسَّمَاءُ اَلدُّنْیَا عَلَیْهَا قُبَّهٌ (2)

قوله تعالى: ﴿وَ فِي الْأَرْضِ قِطَعْ مُّتَجَوِرَاتٌ وَ جَنَّتْ مِنْ أَعْنَبٍ وَ زَرْعٍ وَ نَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَ غَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَ نُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَىٰ بَعْضٍ فِى الأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾ ﴿4﴾

1876 / [4] - عَنِ اَلْخَطَّابِ اَلْأَعْوَرِ رَفَعَهُ إِلَی أَهْلِ اَلْعِلْمِ وَ اَلْفِقْهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ -عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ - قال: ﴿ فِی الأَرضِ قِطَعُ مُّتَجَوِرَتُ﴾

یَعْنِی هَذِهِ اَلْأَرْضُ اَلطَّیِّبَهُ تُجَاوِرُهَا هَذِهِ اَلْمَالِحَهُ وَ لَیْسَتْ مِنْهَا کَمَا یُجَاوِرُ اَلْقَوْمُ اَلْقَوْمَ وَ لَیْسُوا مِنْهُمْ . (3)

ص: 208

3)- از حسین بن خالد روایت کرده است که گفت:

به امام رضا علیه السلام عرض کردم مرا از معنا و تفسیر فرمایش خدای عزّوجلّ: «سوگند به آسمانی که داری اعتدال و زیبایی و آراستگی است»، آگاه فرما؟

فرمود: آسمان ها وابسته به زمین می باشند و (حضرت) انگشتان خود را داخل هم قرار داد سپس گفت:م چگونه آن ها وابسته به زمین هستند با این که خداوند می فرماید: «خداوند آسمان ها را با ستون هایی مرتفع گردانید بدون آن که آن ها را ببینید»؟ فرمود سبحان الله آیا خداوند نمی فرماید: «بدون ستون هایی که آن ها را ببینید»؟ گفتم چرا فرمود پس ستون هایی هست ولی دیده نمی شوند. عرضه داشتم خداوند مرا قربان شما نماید چگونه چنین چیزی ممکن می باشد؟

(راوی گوید:) حضرت کف دست چپ خود را گشود سپس کف دست راستش را بر آن نهاد و فرمود این زمین دنیا است و آسمان دنیا ،بالایش همانند گنبدی قرار دارد:

فرمایش خداوند متعال: و در روی زمین قطعاتی در کنار هم قرار دارد که با هم متفاوت می باشند و (نیز) باغ هایی از انگور و زراعت و نخل ها و درختان میوه های گوناگون که گاه بر یک پایه می رویند و گاهی هم بر دو پایه (و عجیب تر این که) همۀ آن ها از یک آب سیراب می شوند و با این حال بعضی از آن ها را از جهت میوه بر دیگری برتری می دهیم در آن ها نشانه هایی برای گروهی است که عقل خویش را به کار می گیرند. (4)

4)- از خطّاب ،اَعْوَر به طور مرفوعه از علما و فقهای آل محمّد علیهم السلام روایت کرده است که فرموده اند:

منظور از فرمایش خداوند: «روی زمین قطعه هایی است که در کنار یک دیگر هستند» زمین پاک ،گوارا در کنار زمین شوره زار است که ربطی به یکدیگر ندارند همچنان که گروهی از افراد در کنار گروهی دیگر زندگی می کنند و هیچ ارتباطی با هم ندارند

ص: 209

قوله تعالى: ﴿وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ وَ ايَةٌ مِّن رَّبِّهِ ى إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ﴾ ﴿7﴾

1877/ [5] - عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ اَلْآیَهُ: ﴿إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَا اَلْمُنْذِرُ وَ أَنْتَ اَلْهَادِی یَا عَلِیُّ! فَمِنَّا الهادی وَالنَّجاهُ وَالسَّعادَهُ إلی یَومِ القِیامَهِ﴾. (1)

1878 / [6] - عَنْ عَبْدِ اَلرَّحِیمِ اَلْقَصِیرِ قَالَ :

کُنْتُ یَوْماً مِنَ اَلْأَیَّامِ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ: یَا عَبْدَ اَلرَّحِیمِ! قُلْتُ: لَبَّیْکَ، قَالَ: قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ﴾، إِذْ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَا اَلْمُنْذِرُ وَ عَلِیٌّ اَلْهَادِی، فَمَنِ اَلْهَادِی اَلْیَوْمَ؟

قَالَ: فَسَکَتُّ طَوِیلاً ثُمَّ رَفَعْتُ رَأْسِی فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ هِیَ فِیکُمْ تَوَارَثُونَهَا رَجُلٌ فَرَجُلٌ حَتَّی اِنْتَهَتْ إِلَیْکَ، فَأَنْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ اَلْهَادِ

قَالَ: صَدَقْتَ یَا عَبْدَ اَلرَّحِیمِ ، إِنَّ اَلْقُرْآنَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ، وَ اَلْآیَهُ حَیَّهٌ لاَ تَمُوتُ، فَلَوْ کَانَتِ اَلْآیَهُ إِذَا نَزَلَتْ فِی اَلْأَقْوَامِ مَاتُوا فَمَاتَ اَلْقُرْآنُ ، وَ لَکِنْ هِیَ جَارِیَهٌ فِی اَلْبَاقِینَ کَمَا جَرَتْ فِی اَلْمَاضِینَ،

وَ قَالَ عَبْدُ اَلرَّحِیمِ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنَّ اَلْقُرْآنَ حَیٌّ لَمْ یَمُتْ، وَ أَنَّهُ یَجْرِی کَمَا یَجْرِی اَللَّیْلُ وَ اَلنَّهَارُ، وَ کَمَا تَجْرِی اَلشَّمْسُ وَ اَلْقَمَرُ، وَ یَجْرِی عَلَی آخِرِنَا

ص: 210

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که کافر شدند می گویند چرا آیه ای (و معجزه ای) از پروردگارش بر او نازل نشده است؟! (ای پیامبر!) تو فقط بیم دهنده هستی و برای هر گروهی هدایت کننده ای است (7)

5)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام، به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام ، از امیر المؤمنين علیه السلام، فرمود: فرمایش خداوند متعال: «همانا تو بیم دهنده هستی و برای هر قومی هدایتگری می باشد» در شأن و منزلت ما نازل شده است، پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من «منذر» هستم و تو ای علی! - هادی می باشی، پس هدایت گر و نجات دهنده و سعادت بخش تا روز قیامت از ما (اهل بیت رسالت) خواهد بود.

6) - از عبد الرحيم قصیر روایت کرده است که گفت:

روزی از روزها در محضر امام باقر علیه السلام بودم پس فرمود: ای عبد الرّحیم!

عرضه داشتم ،بله فرمود: (درباره) فرمایش خداوند: «همانا تو بیم دهنده هستی و برای هر قومی هدایت گری می باشد» چون که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است من مُنذر هستم و علی (علیه السلام) هادی می باشد، پس امروز هادی کیست؟

من مدّتی ساکت ،ماندم سپس سر خود را بلند کردم و اظهار داشتم فدایت گردم این امر (هدایت) در شما است که یکی پس از دیگری ارث برده اید تا شما رسیده است شما هادی هستی فدایت گردم!

فرمود: ای عبد الرّحیم! درست گفتی به درستی که قرآن (همیشه) زنده است و (هیچ گاه) نمی میرد و آیه (قرآن) هم زنده است و نمی میرد، پس اگر آیه ای در مورد گروه خاصی نازل شده باشد و آن گروه از بین بروند قرآن مرده است؟! (خیر چنین نیست) بلکه آن آیه در نسل های بعدی جاری خواهد بود، همچنان که در نسل های قبل جاری بوده است.

و عبد الرحیم گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: به راستی که قرآن (همیشه) زنده است و نمی میرد و همچون شب و روز (برای همگان) جاری می باشد همان طوری که خورشید و ماه برای تمام نسل ها جاری می باشد و قرآن نزد آخرین

ص: 211

كَمَا يَجْرِى عَلَى أَوَّلِنَا. (1)

1879 / [7] - عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: ﴿ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ﴾ ، قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : أَنَا اَلْمُنْذِرُ وَ عَلِیٌّ اَلْهَادِ، وَ کُلُّ إِمَامٍ هَادٍ لِلْقَرْنِ اَلَّذِی هُوَ فِیهِ (2)

1880/ [8] - عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ﴾، فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ: أَنَا اَلْمُنْذِرُ وَ فِی کُلِّ زَمَانٍ إِمَامٌ مِنَّا یَهْدِیهِمْ إِلَی مَا جَاءَ بِهِ نَبِیُّ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، وَ اَلْهُدَاهُ مِنْ بَعْدِهِ عَلِیٌّ ، ثُمَّ اَلْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ، أَمَا وَ اَللَّهِ مَا ذَهَبَتْ مِنَّا وَ لاَ زَالَتْ فِینَا إِلَی اَلسَّاعَهِ، رَسُولُ اَللَّهِ اَلْمُنْذِرُ، وَ بِعَلِیٍّ یَهْتَدِی اَلْمُهْتَدُونَ (3)

1881/ [9] - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:

قَالَ اَلنَّبِیُّ -صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ-: أَنَا اَلْمُنْذِرُ وَ عَلِیٌّ اَلْهَادِی إِلَی أَمْرِی (4)

ص: 212

شخص ما اهل بیت (رسالت) جاری می باشد همچنان که در اولین ما بوده است.

7)- از حنان بن سُدیر روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که در مورد فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «همانا تو بیم دهنده هستی و برای هر قومی هدایت گری می باشد» می فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است من مُنذر هستم و علی (علیه السلام) هادی می باشد و هر امام هادی برای قرنی است در همان ،زمان برای افراد آن همان زمان

8) از بُرید بن معاویه روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «همانا تو بیم دهنده هستی و برای هر قومی هدایت گری می باشد» فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: من مُنذر (انذار کننده) هستم و در هر زمانی از ما (اهل بیت)، امامی خواهد بود که افراد را بر آن چه که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از طرف خداوند آورده، هدایت می نماید و هدایتگران بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله، امام على علیه السلام و سپس دیگر اوصیا و جانشینان او یکی پس از دیگری می باشند

همانا به خدا سوگند! (امامت) از بین ما بیرون نرفته و تا قیام قیامت در بین ما (اهل بیت رسالت) خواهد بود؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله انذار کننده است و به وسیله امام علی علیه السلام هدایت یافتگان (در ایمان و معرفت و در احکام - اصول و فروع-) هدایت خواهند شد.

9)- از جابر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: من (از طرف خداوند) مُنذر (انذارکننده) هستم و (علی) به سوی امر من ( که از جانب خداوند می باشد) هادی خواهد بود.

ص: 213

قوله تعالى: ﴿اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَ مَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَ كُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارِ﴾ ﴿8﴾

1882 / [10] - عَنْ حَرِیزٍ رَفَعَهُ إِلَی أَحَدِهِمَا عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: ﴿ اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَىٰ وَ مَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ وَ مَا تَزْدَادُ﴾، قال:

اَلْغَیْضُ: کُلُّ حَمْلٍ دُونَ تِسْعَهِ أَشْهُرٍ، ﴿ وَ مَا تَزْدَادُ﴾ کُلُّ شَیْءٍ یَزْدَادُ عَلَی تِسْعَهِ أَشْهُرٍ، وَ کُلَّمَا رَأَتِ اَلدَّمَ فِی حَمْلِهَا مِنَ اَلْحَیْضِ یَزْدَادُ بِعَدَدِ اَلْأَیَّامِ اَلَّتِی رَأَتْ فِی حَمْلِهَا مِنَ اَلدَّمِ . (1)

1883 / [11] - عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ فِی قَوْلِهِ تعالى: ﴿مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى﴾ یَعْنِی اَلذَّکَرَ وَ اَلْأُنْثَی ﴿ وَ مَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ ﴾

قَالَ: اَلْغَیْضُ مَا کَانَ أَقَلَّ مِنَ اَلْحَمْلِ، ﴿وَ مَا تَزْدَادُ﴾ مَا زَادَ عَلَی اَلْحَمْلِ، فَهُوَ مَکَانٌ مَّا رَأَتْ مِنَ اَلدَّمِ فِی حَمْلِهَا (2)

1884 / [ 12] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، وَ حُمْرَانَ ، وَ زُرَارَهَ ، عَنْهُمَا عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالاَ [قالا] ﴿مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى﴾ أَوْ ذَکَرٍ، ﴿وَ مَا تَغِيضُ الْأرْحَامُ ﴾ اَلَّتِی لاَ تَحْمِلُ ، ﴿وَ مَا تَزْدَادُ﴾ مَنِ أُنْثَی أَوْ ذَکَرٍ (3)

ص: 214

فرمایش خداوند متعال: خداوند از جنین هایی که هر (انسان یا حیوان) مادّه ای حمل می کند آگاه است و نیز از آن چه که رحم ها کم می کنند (و پیش از موعد مقرّر می زایند) و هم از آن چه که افزون می کنند (و بعد از موقعش می زایند) و هر چیزی نزد او مقدار معیّنی دارد (8)

10)- از حریز به طور مرفوعه روایت کرده ،است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلم درباره فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «خداوند می داند که هر ماده ای چه چیزی را آبستن شده است و رحم ها چه چیزی را در بر گرفته اند و نیز آن چه را که زیاد می کنند» فرمودند: معنای «تَغِيضُ» هر حملی است که کمتر از 9 ماه باشد «وَ مَا تَزْدَادُ»، هر چیزی است که بر 9 ماه افزایش یابد و هرگاه زن خون خالصی در حمل خود ،ببیند به تعداد روزهایی که خون دیده بر مدت حمل او افزایش می یابد.

11)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «آن چه را که هر ماده ای آبستن می شود» فرموده اند: (منظور از حمل، جنس) نر و ماده است «و آن چه را که رحم ها در بر می گیرند» غَیض مدّت زمانی است که کم تر از مدّت حمل (9) ماه) باشد و آن چه را زیادتر کنند» منظور زیادتر از مدّت (معمولی) حمل است پس حمل در موقعیتی می باشد که در زمان آن خون (حيض) دیده نمی شود

12)- از محمّد بن مسلم و حمران و زراره روایت کرده است، که گفته اند:

آن دو امام (باقر و صادق) علیهما السلام فرموده اند: «آن چه را که هر ماده ای آبستن می شود» (منظور از حمل (جنس) ماده و یا نر می باشد «و آن چه را که رحم ها در بر می گیرند» و آن رحم هایی که عقیمند و آن چه را که زیادتر کنند» منظور از زیادتر (جنس) ماده و یا نر می باشد (از هر کدام به تنهایی و یا با دیگری دوقلو سه قلو و ... باشند).

ص: 215

1885 / [13] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَي: ﴿ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَىٰ وَ مَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ ﴾؟

: قَالَ: مَا لَمْ یَکُنْ حَمْلاً ، ﴿وَ مَا تَزْدَادُ ﴾، قَالَ: اَلذَّکَرُ وَ اَلْأُنْثَی جَمِیعاً (1)

1886/ [14]- عَنْ زُرَارَهَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى ﴾، قَالَ: اَلذَّکَرُ وَ اَلْأُنْثَی، ﴿وَ مَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ﴾ ، قَالَ مَا کَانَ دُونَ اَلتِّسْعَهِ فَهُوَ غَیْضٌ ، ﴿ وَ مَا تَزْدَادُ﴾، قَالَ: مَا رَأَتِ اَلدَّمَ فِی حَالِ حَمْلِهَا اِزْدَادَ بِهِ عَلَی اَلتِّسْعَهِ اَلْأَشْهُرِ، إِنْ کَانَتْ رَأَتِ اَلدَّمَ خَمْسَهَ أَیَّامٍ أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ زَادَ ذَلِکَ عَلَی اَلتِّسْعَهِ اَلْأَشْهُرِ (2)

قوله تعالى: ﴿لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوَءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ, وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ ى مِن وَالٍ ﴾ ﴿11 ﴾

1887 / [15] - عَنْ بُرَیْدٍ اَلْعِجْلِیِّ ، قَالَ:

سَمِعَنِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ أَنَا أَقْرَأُ: ﴿لَهُ، مُعَقِبَتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِى يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ ﴾ ، فَقَالَ: مَهْ، وَ کَیْفَ تَکُونُ اَلْمُعَقِّبَاتُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ؟ إِنَّمَا تَکُونُ اَلْمُعَقِّبَاتُ مِنْ خَلْفِهِ إِنَّمَا أَنْزَلَهَا اَللَّهُ لَهُ رَقِیبٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ خَلْفِهِ. یَحْفَظُونَهُ بِأَمْرِ اَللَّهِ﴾ (3)

ص: 216

13) - از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «خداوند می داند که هر ماده ای چه چیزی را آبستن شده است و رحم ها چه چیزی را در بر گرفته اند»، سؤال کردم؟

فرمود: آن موقعی است که حملی نبوده باشد «و آن چیزی را که زیاد می کنند» منظور (جنس) ماده و نر - هر دو - می باشد.

14)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «خداوند می داند که هر ماده ای چه چیزی را آبستن شده است» فرمود: چه جنس نر و چه مادّه «و رحم ها چه چیزی را در بر گرفته اند» فرمود به آن حملی که کمتر از 9 ماه شود، غیض گفته می شود.

و دربارۀ «و آن چیزی را که زیاد می کنند» فرمود: هر گاه در زمان داشتن ،حمل خون ،ببیند به مقدار (مدّت خون) بر مدّت 9 ماه ،حمل افزوده می گردد پس اگر پنج روز یا کم تر و یا بیش تر خون ،ببیند به همان تعداد روزها بر 9 ماه افزوده می شود.

فرمایش خداوند متعال: برای انسان مأمورانی است که پی در پی از پیش رو و از پشت سرش او را از امر خدا (نسبت به حوادث غیر حتمی) محافظت می کنند (اما) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملتی) را تغییر نمی دهد مگر آن که آنان خودشان آن چه را در خودشان می باشد تغییر دهند و هنگامی که خدا اراده بدی به قومی (بخاطر کردار و گفتارشان) کند هیچ چیزی مانع از آن نخواهد شد و آنان جز ،خدا سرپرستی نخواهند داشت. (11)

15) - از بُرید عجلی روایت کرده است که گفت:

در حالی که امام صادق علیه السلام می شنید من این آیه «برای او می باشد مأمورهایی از پیش رو و از پشت سر که او از امر خداوند حفظ می کنند» را قرائت کردم فرمود: آرام !باش و چگونه تعقیب کننده و پیگیر در جلوی رویش است؟ همانا تعقیب کننده باید از پشت سرش تعقیب .کند خداوند آیه را چنین نازل نموده است برای خداوند نگهبان هایی از جلو و پیش رویش و تعقیب کنندگانی از پشت سرش خواهند بود.

ص: 217

1888/ [16]- عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ﴾، قَالَ: بِأَمْرِ اَللَّهِ، ثُمَّ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ إِلاَّ وَ مَعَهُ مَلَکَانِ یَحْفَظَانِهِ فَإِذَا جَاءَ اَلْأَمْرُ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ خَلَّیَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَمْرِ اَللَّهِ (1)

1889 / [17] - عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ سُکَّرَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: فِی هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿وَلَهُ مُعَقِّبَتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ﴾- الآية - الَ: هُنَّ اَلْمُقَدِّمَاتُ اَلْمُؤَخِّرَاتُ اَلْمُعَقِّبَاتُ اَلْبَاقِیَاتُ اَلصَّالِحَاتُ (2)

1890 / [18] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ:

کُنْتُ عِنْدَ أَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَاعِدًا فَأُتِیَ بِامْرَأَهٍ قَدْ صَارَ وَجْهُهَا قَفَاهَا، فَوَضَعَ یَدَهُ اَلْیُمْنَی فِی جَبِینِهَا وَ یَدَهُ اَلْیُسْرَی مِنْ خَلْفِ ذَلِکَ، ثُمَّ عَصَرَ وَجْهَهَا عَنِ اَلْیَمِینِ، ثُمَّ قَالَ ﴿إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ﴾ فَرَجَعَ وَجْهُهَا فَقَالَ: اِحْذَرِی أَنْ تَفْعَلِینَ کَمَا فَعَلْتِ قَالُوا: یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ مَا فَعَلَتْ؟

فَقَالَ: ذَلِکَ مَسْتُورٌ إِلاَّ أَنْ تَتَکَلَّمَ بِهِ، فَسَأَلُوهَا فَقَالَتْ: کَانَتْ لِی ضَرَّهٌ فَقُمْتُ أُصَلِّی فَظَنَنْتُ أَنَّ زَوْجِی مَعَهَا، فَالْتَفَتُّ إِلَیْهَا فَرَأَیْتُهَا قَاعِدَهً وَ لَیْسَ هُوَ مَعَهَا، فَرَجَعَ وَجْهُهَا عَلَی مَا کَانَ (3)

ص: 218

16) - از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «او را نسبت به امر خداوند حفظ می کنند» فرمود یعنی به سبب امر خداوند سپس افزود: بنده ای نیست مگر آن که دو فرشته همراه او هستند که او را محافظت می نمایند ولی هنگامی که امری (تقدیری) از طرف خداوند برسد آن دو او را به حال خود با تقدیر الهی رها می نمایند.

17) - از فُضیل بن عثمان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام دربارۀ «برای او مأمورهایی از پیش روی او می باشند»، فرمود: آن ها مقدّمات (عبادات) هستند که در آخر (عبادات به عنوان) تعقیبات انجام می شوند (1) و آن ها نیز باقیات الصالحات می باشند.

18) - از سلیمان بن عبد الله روایت کرده است که گفت:

در محضر امام کاظم علیه السلام نشسته بودم که زنی را آوردند، در حالتی که صورتش به پشت برگشته بود پس حضرت دست راست خود را روی پیشانی او گذاشت و دست چپ را به پشت سرش نهاد و سپس صورت او را از طرف راست فشار داد بعد از آن فرمود: «به درستی که خدا چیزی را که از برای مردم است دگرگون نمی کند تا وقتی که آن ها (حالات روحی و معنوی) خود را دگرگون سازند» پس صورت زن را به حالت اول برگرداند و فرمود مبادا چنین کاری را دو مرتبه انجام دهی

(افراد حاضر) عرض کردند ای فرزند رسول خدا! مگر چه کرده بود؟

فرمود: آن یک کار سری است اگر خودش خواست می تواند بگوید.

پس از خود زن سؤال کردند و او گفت: من هوویی داشتم پس چون مشغول نماز شدم خیال کردم شوهرم با او است (در نماز) صورتم را برگرداندم تا آن ها را ببینم که چه می کنند؟ ولی دیدم آن زن تنها نشسته و شوهرم آن جا نیست پس صورت من به همان حالت .ماند

ص: 219

1891 / [19] - عَنْ أَبِی عَمْرٍو اَلْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ أَبِی کَانَ یَقُولُ: إِنَّ اَللَّهَ قَضَی قَضَاءً حَتْماً لاَ یُنْعِمُ عَلَی عَبْدِهِ بِنِعْمَهٍ فَسَلَبَهَا إِیَّاهُ قَبْلَ أَنْ یُحْدِثَ اَلْعَبْدُ ذَنْباً یَسْتَوْجِبُ بِذَلِکَ اَلذَّنْبِ سَلْبَ تِلْکَ اَلنِّعْمَهِ، وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ ﴿إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ﴾ (1)

1892/ [20] - عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّي يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ﴾ (قال علیه السلام) فَصَارَ اَلْأَمْرُ إِلَی اَللَّهِ تَعَالَی (2)

1893 / [21] - عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ اَلْمَکْفُوفِ (3)، کَتَبَ إِلَیْهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی کِتَابٍ لَهُ. جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا سَیِّدِی عَلِّمْ مَوْلاَکَ مَا لاَ یُقْبَلُ لِقَائِلِهِ دَعْوَهٌ، وَ مَا لاَ یُؤَخَّرُ لِفَاعِلِهِ دَعْوَهٌ، وَ مَا حَدُّ اَلاِسْتِغْفَارِ اَلَّذِی وَعَدَ عَلَیْهِ نُوحٌ وَ اَلاِسْتِغْفَارِ اَلَّذِی لاَ یُعَذَّبُ قَائِلُهُ وَ کَیْفَ یُلْفَظْ بِهِمَا، وَ مَعْنَی قَوْلِهِ: ﴿وَ مَنْ یَتَّقِ اَللّهَ﴾ (4) وَ ﴿مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اَللّهِ﴾ (5) وَ قَوْلِهِ: ﴿فَمَنِ اِتَّبَعَ هُدایَ﴾ (6) وَ ﴿مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی﴾ (7) وَ ﴿ إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ﴾ وَ کَیْفَ تُغَیِّرُ اَلْقَوْمُ مَا بِأَنْفُسِهِمْ؟

فَکَتَبَ- صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ-: کَافَأَکُمُ اَللَّهُ عَنِّی بِتَضْعِیفِ اَلثَّوَابِ وَ اَلْجَزَاءِ اَلْحَسَنِ اَلْجَمِیلِ، وَ عَلَیْکُمْ جَمِیعاً اَلسَّلاَمُ وَ رَحْمَهُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ، اَلاِسْتِغْفَارُ أَلْفٌ، وَ اَلتَّوَکُّلُ مَنْ تَوَکَّلَ عَلَی اَللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ، ﴿وَ مَنْ یَتَّقِ اَللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ یَرْزُقْهُ

ص: 220

19)- از ابو عمرو مدائنی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود پدرم (علیه السلام) میفرمود: به درستی خداوند اراده حتمی نموده که نعمتی به بنده ای نمی دهد که بخواهد آن را از او سلب کند و پس ،بگیرد مگر آن که آن ،بنده گناهی را مرتکب شود که سبب آن سلب گردد و سپس خداوند آن را دگرگون و سلب می نماید؛ و آن همان فرمایش خداوند است که فرمود: «به درستی که خدا چیزی را که از برای مردم است دگرگون نمی کند تا وقتی که آن ها (حالات روحی و معنوی) خود را دگرگون سازند».

20)- از احمد بن محمّد روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام درباره فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «به درستی که خدا چیزی را که از برای مردم است دگرگون نمی کند تا وقتی که آن ها (حالات روحی و معنوی) خود را دگرگون سازند و اگر خدا برای مردمی بدی ،بخواهد هیچ چیزی نمی تواند مانع از آن شود» فرمود: پس تمام امور به خداوند متعال بازگشت می کند.

21) - از حسین بن سعید مکفوف روایت کرده که نامه ای به حضرت علیه السلام نوشت ای سرورم! فدایت !گردم به غلامت چیزی را بیاموز که دعای گوینده آن پذیرفته و مستجاب نمی گردد (مگر به آن) و چیزی را که دعای گوینده آن (سریع مستجاب گردد و) به تأخیر نیفتد و بفرما حدّ و تعریف استغفار و توبه ای که حضرت نوح علیه السلام وعده ،داده چیست؟ و آن استغفاری که صاحب آن (آمرزیده می شود و) عذاب نمی گردد چگونه است؟ و چگونه باید آن ها را مطرح کند؟ و معنا و مقصود این سخنان خداوند: «و کسی که تقوای الهی پیشه کند» و «و کسی که بر خداوند توکّل نماید» و «کسی که از هدايت من تبعيت و پیروی کند» و «و کسی که از یاد و ذکر من روی گرداند و اعراض کند» و «به درستی که خدا چیزی را که برای مردمی است دگرگون نمی کند تا وقتی که مردم (حالات درونی و معنوی) خود را دگرگون کنند» چیست؟ و چگونه مردم آن چه را در خود دارند دگرگون می سازند؟ حضرت - درود و تحیّت خدا بر او باد - (در جواب) نوشت: خداوند شما را از طرف من ثوابی دو چندان عطا نماید و پاداشی نیک و زیبا مرحمت فرماید و سلام و رحمت خداوند بر تمامی شما (شیعیان و دوستان ما) باد! استغفار و توبه هزار بار و خداوند برای کسی که بر او توکّل کند و امور خود را به خدا را گذارد کفایت می نماید؛ «و کسی که تقوای الهی را (در همه امور) رعایت کند خدا برایش راه نجات (از انواع مشکلات) را فراهم سازد

ص: 221

مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ﴾ (1)

وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿ فَمَن اتَّبَعَ هُدَاىَ﴾ أَیْ مَنْ قَالَ بِالْإِمَامَهِ وَ اِتَّبَعَ أَمْرَهُمْ بِحُسْنِ طَاعَتِهِمْ، وَ أَمَّا اَلتَّغَیُّرُ فَإِنَّهُ لاَ یُسِیءُ إِلَیْهِمْ حَتَّی یَتَوَلَّوُا ذَلِکَ بِأَنْفُسِهِمْ بِخَطَایَاهُمْ، وَ اِرْتِکَابِهِمْ مَا نُهِیَ عَنْهُ وَ کَتَبَ بِخَطِّهِ (2)

قوله تعالى: ﴿وَ يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَ يُرْسِلُ الصَّواعِقَ فَيُصِيبُ بِها مَنْ يَشاءُ وَ هُمْ يُجادِلُونَ فِي اللَّهِ وَ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ ﴾ ﴿13﴾

1894 / [22] - عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ أَنَّ دَاوُدَ قَالَ:

کُنَّا عِنْدَهُ فَارْتَعَدَتِ اَلسَّمَاءُ فَقَالَ هُوَ سُبْحَانَ مَنْ یُسَبِّحُ اَلرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ اَلْمَلائِکَهُ مِنْ خِیفَتِهِ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِیرٍ : جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ لِلرَّعْدِ کَلاَماً ؟

فَقَالَ: یَا أَبَا مُحَمَّدٍ سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ وَ دَعْ مَا لاَ یَعْنِیکَ (3)

1895 / [23] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّعْدِ أَیَّ شَیْءٍ یَقُولُ ؟

قَالَ: إِنَّهُ بِمَنْزِلَهِ اَلرَّجُلِ یَکُونُ فِی اَلْإِبِلِ فَیَزْجُرُهَا هَایْ هَایْ کَهَیْئَهِ ذَلِکَ.

قُلْتُ: فَمَا اَلْبَرْقُ قَالَ لِی: تِلْکَ مِنْ مَخَارِیقِ اَلْمَلاَئِکَهِ تَضْرِبُ اَلسَّحَابَ [فَتَسُوقُهُ] إِلَی اَلْمَوْضِعِ اَلَّذِی قَضَی اَللَّهُ فِیهِ اَلْمَطَرَ (4)

ص: 222

و از راهی که گمان نبرد روزیش دهد.

و اما در رابطه با: «کسی که از هدایت من تبعیت و پیروی کند»، مقصود این است که معتقد به امامت ائمه علیهم السلام باشد و به خوبی دستورات ایشان را تبعیت و پیروی کند و اما (آیه) تغییر و دگرگونی پس به راستی که خداوند به بندگانش بدی نمی کند مگر آن که خودشان به وسیله گناه و نافرمانی به خدا پشت کنن و آن چه را که خداوند نهی نموده مخالفت کرده و آن را مرتکب شوند - و حضرت علیه السلام (این جواب را) با دست خط مبارک خود مرقوم نمود -.

فرمایش خداوند متعال و رعد (و برق) تسبیح و حمد او می گوید و فرشتگان از ترس او (تسبیح و حمد او می گویند)! و صاعقه ها را می فرستد تا هر کس را که بخواهد گرفتار آن گرداند (ولی آن ها با مشاهده این ها باز هم) درباره خدا به مجادله مشغول می باشند و او قدرتی بی انتها (و مجازاتی دردناک) دارد! (13)

22) - از یونس بن عبد الرحمان روایت کرده است که گفت:

داود مطرح کرد که در محضر حضرت (امام صادق علیه السلام و یا امام کاظم علیه السلام) که آسمان رعد و برق ،زد پس حضرت اظهار داشت منزه است کسی که رعد (آسمانی) به ستایش او و فرشتگان از بیم او (همگی) تسبیح می گویند پس ابو بصیر به ایشان عرض کرد فدایت گردم! رعد هم سخن می گوید؟!

حضرت فرمود:: ای ابا !محمّد از چیزی سؤال کن که برایت سودمند باشد و آن چه را که به تو سودی نمی رساند رها کن

23)- از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام پیرامون «رعد» سؤال کردم که چه می گوید؟

فرمود: به درستی که او همانند مردی است که دنبال شتری باشد و بخواهد آن را (سریع) حرکت دهد و براند پس فریاد می زند هی هی که مانند آن است.

عرض کردم: پس «برق» چگونه است؟ فرمود آن از تازیانه های فرشته ها است که ابرها را می زنند و می رانند تا به آن مکانی که خداوند می خواهد ببارد برسند.

ص: 223

قوله تعالى: ﴿وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ﴾ ﴿15﴾

1896 / [24]- عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ اَلْقَدَّاحِ قَالَ:

سَمِعْتُ زَیْدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُ یَا مَعْشَرَ مَنْ یُحِبُّنَا لاَ [الا] یَنْصُرُنَا مِنَ اَلنَّاسِ أَحَدٌ، فَإِنَّ اَلنَّاسَ لَوْ یَسْتَطِیعُوا أَنْ یُحِبُّونَا لَأَحَبُّونَا وَ اَللَّهِ لَأَحِبَّتُنَا أَشَدُّ خِزَانَهٍ مِنَ اَلذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّهِ، إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ مَا هُوَ خَالِقٌ ثُمَّ جَعَلَهُمُ أَظِلَّهً، ثُمَّ تَلاَ هَذِهِ اَلْآیَهَ ﴿وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً﴾- اَلْآیَهِ-، ثُمَّ أَخَذَ مِیثَاقَنَا وَ مِیثَاقَ شِیعَتِنَا ، فَلاَ یَنْقُصُ مِنْهَا وَاحِدٌ، وَ لاَ یَزْدَادُ فِینَا وَاحِدٌ (1)

قوله تعالى: ﴿أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَى إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ﴾ ﴿19﴾

1897/ [25]- عَنْ عُقْبَهَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ:

دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَأَذِنَ لِی وَ لَیْسَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ، فَخَرَجَ عَلَیْنَا مِنْ جَانِبِ اَلْبَیْتِ مِنْ عِنْدِ نِسَائِهِ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ جِلْبَابٌ، فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْنَا رَحَّبَ بِنَا ثُمَّ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ: أَنْتُمْ أُولُوا اَلْأَلْبَابِ فِی کِتَابِ اَللَّهِ قَالَ اَللَّهُ: ﴿إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا اَلْأَلْبابِ﴾ (2)

ص: 224

فرمایش خداوند متعال و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند - از روی اطاعت یا اکراه - و همچنین سایه هایشان هر صبح و عصر برای خدا سجده می کنند (15)

24) - از عبد الله بن میمون قداح روایت کرده است، که گفت:

از زید بن علی شنیدم که می فرمود ای جمعیتی که دوست دار ما (اهل بیت) هستید آیا هیچ یک از مردم ما را حمایت و یاری نمی کند؟ به درستی که مردم اگر می توانستند دوست دار ما ،باشند می شدند به خدا سوگند ارزش دوست داران ما از ارزش گنج های طلا و نقره والاتر می باشد.

به درستی که خداوند آن چه را که اراده ،نموده، آفریده است و سپس آن ها را در سایه بانی (در کنار عرش) قرارشان داد (که همان عالم ذرّ باشد).

سپس این آيه: «و کسانی در آسمان ها و زمین هستند از روی اجبار یا اختیار برای خدا سجده می کنند» - تا آخر - را تلاوت نمود بعد از آن (خداوند) عهد و ميثاق ما و شیعیان ما را گرفت پس از آن ها (یی که عهد و میثاق گرفته شده) حتّی یک نفر هم کاسته نخواهد شد و افزایش هم نخواهند یافت

فرمایش خداوند متعال: پس آیا کسی که می داند آن چه که از طرف پروردگارت بر تو نازل شده حق است همانند کسی است که نابینا باشد؟ تنها صاحبان اندیشه و ،شعور متذکّر می شوند (19)

25) - از عُقْبَة بن خالد روایت کرده است که گفت:

(خواستم) به محضر مبارک امام صادق علیه السلام شرفیاب شوم، حضرت اجازه داد ولی خودشان در مجلس حضور نداشتند پس از گوشه ای از خانه از نزد خانواده اش بیرون آمد و وارد مجلس شد و عبایی روی شانه هایش نبود، موقعی که ما را دید فرمود: من ملاقات با شما را دوست دارم سپس نشست و فرمود: شما صاحبان عقل و درایت هستید که خداوند در کتاب خود شما را ذکر کرده و فرموده است: «همانا صاحبان عقل و اندیشه، متذکّر می شوند».

ص: 225

1898 / [26] - عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی اَلْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

تفكّر ساعة خير من عبادة سنة، قال الله: ﴿إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُواْ الْأَلْبَب﴾ (1)

قوله تعالى: ﴿وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللهُ بهِ أَن يُوصَلَ وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يَخَافُونَ سُوَءَ الْحِسَابِ﴾ ﴿21﴾

1899/ [27]- عَنِ اَلْعَلاَءِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ يقول:

اَلرَّحِمَ مُعَلَّقَهٌ بِالْعَرْشِ تَقُولُ: اَللَّهُمَّ! صِلْ مَنْ وَصَلَنِی، وَ اِقْطَعْ مَنْ قَطَعَنِی ، وَ هِیَ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ وَ رَحِمُ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ﴾ (2)

1900 / [28] - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ

قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: بِرُّ اَلْوَالِدَیْنِ وَ صِلَهُ اَلرَّحِمِ یُهَوِّنُ اَلْحِسَابَ. ثُمَّ تَلاَ هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿ وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللهُ بهِى أن يُوصَلَ وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يَخَافُونَ سُوَءَ الْحِسَابِ ﴾ (3)

ص: 226

26) - از ابو العباس روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: یک ساعت فکر و اندیشه بهتر از یک سال عبادت (بدون اندیشه و محتوا) است همچنان که خداوند فرموده: «همانا صاحبان عقل و اندیشه متذکّر می شوند».

فرمایش خداوند متعال: و آن افرادی که پیوندهایی را که خداوند دستور به برقراری آن ها داده است برقرار می دارند و از پروردگارشان می ترسند و از بدی حساب (روز قیامت( بیم دارند (نیز یاد آور می شوند) (21)

27)- از علاء بن فُضیل روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به درستی که (روز قیامت) رحم به عرش آویخته خواهد شده و می گوید خداوندا! بپیوند با هر کسی که با من پیوند کرده و جدا باش از هر کسی که از من جدا گشته است.

و این رحِم آل محمّد علیهم السلام و رحم هر مؤمنی خواهد بود؛ و او همان فرمایش خداوند متعال است: «و کسانی که آن چه را خداوند فرمان به رسیدگیش داده صله و رسیدگی کنند».

28) - از جابر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است:

احسان و نیکی به پدر و مادر و صله رحم به خویشاوندان بررسی حساب روز قیامت را آسان می نماید

سپس حضرت این آیه را: «و کسانی که آن چه را خداوند فرمان داده صله و رسیدگی کنند و از پروردگارشان خوف و وحشت دارند و از سختی حساب و بررسی اعمال می ترسند» قرائت .نمود

ص: 227

1901 / [29] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ ، قَالَ:

سَمِعْتُ اَلْعَبْدَ اَلصَّالِحَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: ﴿وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ الله بين أن يُوصَلَ﴾ قَالَ هِیَ رَحِمُ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ مُعَلَّقَهٌ بِالْعَرْشِ تَقُولُ اَللَّهُمَّ صِلْ مَنْ وَصَلَنِی وَ اِقْطَعْ مَنْ قَطَعَنِی وَ هِیَ تَجْرِی فِی کُلِّ رَحِمٍ. (1)

1902 [30] - عَنْ عُمَرَ بْنِ مَرْیَمَ ، قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿ وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللهُ بهِ ى أَن يُوصَلَ﴾؟

قَالَ: مِنْ ذَلِکَ صِلَهُ اَلرَّحِمِ، وَ غَایَهُ تَأْوِیلِهَا صِلَتُکَ إِیَّانَا (2)

1903/ [31]- عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ اَلْجَمَّالِ قَالَ

وَقَعَ بَیْنَ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْحَسَنِ وَ بَیْنَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَلاَمٌ حَتَّی اِرْتَفَعَتْ أَصْوَاتُهُمَا وَ اِجْتَمَعَ اَلنَّاسُ ثُمَّ اِفْتَرَقَا تِلْکَ اَلْعَشِیَّهَ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ غَدَوْتُ فِی حَاجَهٍ لِی فَإِذَا أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام عَلَی بَابِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْحَسَنِ ، وَ هُوَ یَقُولُ: قُولِی یَا جَارِیَهُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ هَذَا أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ بِالْبَابِ فَخَرَجَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلْحَسَنِ وَ هُوَ یَقُولُ: یَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ مَا بَکَّرَ بِکَ؟

قَالَ: إِنِّی مَرَرْتُ اَلْبَارِحَهَ بِآیَهٍ مِنْ کِتَابِ اَللَّهِ فَأَقْلَقَنِی.

قَالَ: وَ مَا هِیَ؟

قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿اَلَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اَللّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ اَلْحِسابِ﴾

ص: 228

29)- از محمّد بن فُضیل روایت کرده است که گفت:

از امام کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود: «و کسانی که آن چه را خداوند فرمان داده صله و رسیدگی کنند» این رحِم آل محمّد علیهم السلام است که (روز قیامت) به عرش آویخته می شود می گوید خداوندا! بپیوند با هر کسی که با من پیوند کرده و جدا باش از هر کسی که از من جدا گشته است و این وضعیت برای هر رحِم (مؤمنی) جاری خواهد بود.

30) - از عمر بن مریم روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام پیرامون فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که آن چه را خداوند فرمان به رسیدگیش داده صله و رسیدگی کنند» سؤال کردم؟

فرمود: از آن ،موارد، صله رحم و رسیدگی به خویشاوندان است و نهایت و مهم ترین ،آن صله و ارتباط تو با ما (اهل بیت رسالت) می باشد.

31)- از صفوان بن مهران جمال روایت کرده است که گفت:

بین امام صادق علیه السلام و عبد الله بن الحسن، مختصر اختلاف و گفت و گویی پیش آمد تا آن که به سر و صدا و جنجال کشیده شد و مردم اطراف ایشان جمع شدند و هنگام شب با همین وضعیت از هم جدا شدند و من بامدادان برای کاری از منزل بیرون شدم که ناگاه دیدم امام صادق علیه السلام جلوی درب خانه عبد الله بن الحسن می باشد و می فرماید: ای کنیزک! به ابو محمّد (عبد الله) بگو من بر درب منزل هستم.

پس او بیرون آمد و گفت ای ابا عبد الله برای چه در این بامداد بیرون آمده ای؟ در پاسخ فرمود: من دیشب آیه ای را از قرآن خدای عزّوجلّ خواندم که مرا پریشان کرد (عبد الله) گفت و آن آیه چه بود؟

فرمود فرمایش خدای عزّ و جلّ: «آن کسانی که بپیوندند با آن چه را که خداوند فرمان داده که پیوست شود و از پروردگار خود بترسند و از حساب سخت ترس داشته باشند».

ص: 229

قالَ: فَاعْتَنَقَا وَ بَکَیَا جَمِیعاً ثُمَّ قَالَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلْحَسَنِ : صَدَقْتَ وَ اَللَّهِ یَا بَا عَبْدِ اَللَّهِ کَأَنِّی لَمْ أَقْرَأْ هَذِهِ اَلْآیَهَ قَطُّ کَأَنِّی لَمْ یَمُرَّ بِی هَذِهِ اَلْآیَهُ قَطُّ [کَتَبَ إِلَیْنَا] (1)

1904 / [32] - اَلْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ:

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدِ اَلْحَمِیدِ عَنْ سَالِمَهَ مَوْلاَهِ أُمِّ وَلَدٍ- کَانَتْ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام- قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ حِینَ حَضَرَتْهُ اَلْوَفَاهُ فَأُغْمِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ: أَعْطُوا اَلْحَسَنَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ- وَ هُوَ اَلْأَفْطَسُ - سَبْعِینَ دِینَاراً، قُلْتُ: أَ تُعْطِی رَجُلاً حَمَلَ عَلَیْکَ بِالشَّفْرَهِ؟

قَالَ: وَیْحَکَ أَ مَا تَقْرَءِینَ اَلْقُرْآنَ قُلْتُ: بَلَی قَالَ: أَ مَا سَمِعْتِ قَوْلَ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: ﴿ وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوَءَ الْحِسَابِ﴾؟ (2)

1905 / [33] - قال : و قال ﴿يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِىَ أَن يُوصَلَ ﴾ ، قَالَ: هُوَ [صِلَة] اَلْإِمَامِ (3)

ص: 230

گفت سپس یک دیگر را در آغوش گرفته و گریستند و عبد الله اظهار داشت: به خداوند سوگند راست می فرمایی گویا من این آیه از قرآن را هرگز نخوانده ام.

32) - فضل بن شاذان از ابو عبد الله از ابراهیم بن عبد الحمید روایت کرده است که گفت:

سالمه - أم ولد ، کنیز امام صادق علیه السلام گفته است: هنگام وفات آن حضرت نزد وی بودم که حضرت از هوش رفت پس موقعی که به هوش آمد فرمود به حسن بن علی ،اَفطس هفتاد دینار بدهید من گفتم به مردی دینار می دهی که با شَفْره (شمشیر خنجر و یا کارد) به شما حمله کرد؟!

فرمود: وای بر تو مگر قرآن نمی خوانی؟

گفت:م چرا فرمود مگر نشنیده ای فرمایش خداوند تبارک و تعالی را (که می فرماید): «و آن کسانی که بپیوندند با آن چه را که خداوند فرمان داده که پیوست شود و از پروردگار خود بترسند و از حساب سخت ترس داشته باشند»؟

33) - (راوی) گوید: و حضرت درباره «و کسانی که آن چه را که خداوند فرمان به وصلش ،داده صله و رسیدگی کنند» فرمود: منظور صله و ارتباط با امام (بر حقّ) است.

ص: 231

1906 / [34] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مُوسَی، قَالَ رَوَی أَصْحَابُنَا، أنّه قال:

سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ الَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِه ِى أن يُوصَل﴾؟

قَالَ: هُوَ صِلَهُ اَلْإِمَامِ فِی کُلِّ سَنَهٍ بِمَا قَلَّ أَوْ کَثُرَ، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : وَ مَا أُرِیدُ بِذَلِکَ إِلاَّ تَزْکِیَتَکُمْ (1)

1907 / [35] - عَنْ سَمَاعَهَ ، قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿الَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ يَ أَن يُوصَلَ ﴾؟

فَقَالَ: هُوَ مَا اِفْتَرَضَ اَللَّهُ فِی اَلْمَالِ غَیْرَ اَلزَّکَاهِ، وَ مَنْ أَدَّی مَا فَرَضَ اَللَّهُ عَلَیْهِ فَقَدْ قَضَی مَا عَلَیْهِ . (2)

1908 / [36] - عَنْ سَمَاعَهَ قَالَ:

إِنَّ اَللَّهَ فَرَضَ لِلْفُقَرَاءِ مِنْ أَمْوَالِ اَلْأَغْنِیَاءِ فَرِیضَهً لاَ یُحْمَدُونَ بِأَدَائِهَا وَ هِیَ اَلزَّکَاهُ، بِهَا حَقَنُوا دِمَاءَهُمْ، وَ بِهَا سُمُّوا مُسْلِمِینَ، وَ لَکِنَّ اَللَّهَ فَرَضَ فِی اَلْأَمْوَالِ حُقُوقاً غَیْرَ اَلزَّکَاهِ، وَ مِمَّا فَرَضَ اَللَّهُ فِی اَلْمَالِ غَیْرَ اَلزَّکَاهِ قَوْلُهُ: ﴿اَلَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اَللّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ﴾ وَ مَنْ أَدَّی مَا فَرَضَ اَللَّهُ عَلَیْهِ فَقَدْ قَضَی مَا عَلَیْهِ وَ أَدَّی شُکْرَ مَا أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ مَالِهِ، إِذَا هُوَ حَمِدَهُ عَلَی مَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ، بِمَا فَضَّلَهُ بِهِ مِنَ اَلسَّعَهِ عَلَی غَیْرِهِ، وَ لِمَا وَفَّقَهُ لِأَدَاءِ مَا اِفْتَرَضَ اَللَّهُ وَ أَعَانَهُ عَلَیْهِ (3)

ص: 232

34) - از حسن بن موسی به نقل از اصحاب ما روایت کرده است که گفت از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که آن چه را که خداوند فرمان به وصلش داده صله و رسیدگی کنند» سؤال کردند؟

فرمود ،آن صله و کمک به امام (بر حقّ) است در هر سال خواه اندک باشد و خواه زیاد و سپس حضرت فرمود و به وسیله این (برنامه چیزی) اراده نشده مگر آن که شما (نسبت به اموال و نفوس خود) تزکیه شوید.

35) - از سُماعه روایت کرده است که گفت از حضرت (امام صادق علیه السلام و یا امام کاظم علیه السلام) در مورد فرمایش خداوند: «و کسانی که آن چه را که خداوند فرمان به وصلش ،داده صله و رسیدگی کنند» سؤال کردم؟

فرمود: این حقوقی است غیر از زکات که خداوند آن را در اموال واجب نموده است و اگر کسی آن چه را که خداوند بر او واجب گردانیده بپردازد پس آن تکلیفی را که بر عهده اش بوده ادا کرده است.

36) - از شماعه روایت کرده است که گفت:

حضرت (امام صادق علیه السلام و یا امام کاظم علیه السلام) فرمود: به درستی که خداوند حقوقی را برای فقیران در اموال ثروتمندان قرار داده که با پرداخت آن شکر و سپاس به جا نمی آورند و آن (حقوق عبارت از) زکات است که (به وسیله پرداخت آن) خون و جانشان محفوظ می ماند و به وسیله آن مسلمان نامیده می شوند ولی خداوند غیر از زکات حقوق دیگری را هم در اموال واجب نموده و از آن موارد این فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که آن چه را که خداوند فرمان به وصلش ،داده صله و رسیدگی کنند» می باشد.

و اگر کسی آن چه را که خداوند بر او واجب نموده بپردازد پس آن تکلیفی را که بر عهده اش بوده ادا کرده است و چنان چه خداوند را برای نعمت هایی که به او عطا کرده حمد و سپاس ،گوید در نتیجه شکر نعمت خداوند را نسبت به اموالش ادا نموده است و به خاطر فضلی که خداوند در اموالش برای دیگری قرار داده سپاس او را به جا آورده است و نیز به خاطر توفیقی که بر ادای حقوق الهی نصیبش گشته است تا دیگران در آسایش باشند و در نتیجه خداوند او را بر این کار کمک خواهد نمود.

ص: 233

1909 / [37] - عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ قَالَ:

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: فِی ﴿سُوءَ اَلْحِسابِ﴾ لاَ یَقْبَلُ حَسَنَاتِهِمْ وَ یُؤْخَذُونَ بِسَیِّئَاتِهِمْ (1)

1910/ [38] - عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿ يَخَافُونَ سُوَءَ الْحِسَابِ﴾، قال:

تُحْسَبُ عَلَیْهِمُ اَلسَّیِّئَاتُ، وَ لاَ تُحْسَبُ لَهُمْ اَلْحَسَنَاتُ، وَ هُوَ اَلاِسْتِقْصَاءُ (2)

1911 / [39] - عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿ وَ يَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ﴾ قَالَ اَلاِسْتِقْصَاءُ وَ اَلْمُدَاقَّهُ، وَ قَالَ: تُحْسَبُ عَلَیْهِمُ اَلسَّیِّئَاتُ وَ لاَ تُحْسَبُ لَهُمْ اَلْحَسَنَاتِ (3)

1912 / [40] - عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ: یَا فُلاَنُ، مَا لَکَ وَ لِأَخِیکَ؟

قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاکَ، کَانَ لِی عَلَیْهِ شَیْءٌ فَاسْتَقْصَیْتُ فِی حَقِّی، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ:

أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ یَخافُونَ سُوءَ اَلْحِسابِ أَ تَرَاهُمْ خَافُوا أَنْ یَجُورَ عَلَیْهِمْ أَوْ یَظْلِمَهُمْ؟ لاَ، وَ لَکِنَّهُمْ خَافُوا اَلاِسْتِقْصَاءَ وَ اَلْمُدَاقَّهَ﴾ (4)

ص: 234

37) - از ابو اسحاق روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت امام کاظم علیه السلام شنیدم که درباره: «بدی (و سختی) محاسبه (اعمال)» می فرمود حسنات و کارهای نیک آن ها پذیرفته نمی شود و به وسیله سيّئات و لغزش هایشان مؤاخذه می شوند.

38)- از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «از بدی (و سختی) محاسبه (اعمال) می هراسند» فرمود سيّئات و لغزش های آن ها محاسبه و بررسی می شود ولی حسنات و کارهای نیک آنان به حساب نمی آید؛ و این همان حسابرسي بدون ملاحظه و بدون محبّت می باشد.

39)- از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «از بدی (و سختی) محاسبه (اعمال) می هراسند» فرمود مقصود دقّت در حساب رسی است.

و (نیز) فرمود: سيّئات و لغزش های آن ها محاسبه و بررسی می شود ولی حسنات و کارهای نیک آنان به حساب نمی آید

40)- از حمّاد بن عثمان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام از مردی پرسید ای فلانی بین تو و برادر (دینی) تو چه ماجرایی پیش آمده است؟ عرض کرد فدایت گردم چیزی را از او طلب داشتم پس تمامی آن را از او گرفتم

امام صادق علیه السلام به او فرمود به من بگو که در مورد فرمایش خدای عزّوجلّ: «و از بدی (و سختی) محاسبه (اعمال) می هراسند» آیا به گمان تو ترس آن ها از این است که به آنان ستم می شود و یا بر خلاف عدالت با آنان رفتار می گردد؟ نه به خداوند سوگند! (چنین گمانی ندارند) بلکه ایشان می ترسند که در بررسی حسابشان خرده گیری و نهایت دقّت و موشکافی انجام شود.

ص: 235

1913 / [41] - قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی :- وَ بِهَذَا اَلْإِسْنَادِ- أَنَّ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ لِرَجُلٍ شَکَاهُ بَعْضَ إِخْوَانِهِ: مَا لِأَخِیکَ فُلاَنٍ یَشْکُوکَ.

فَقَالَ: أَ یَشْکُونِی أَنِ اِسْتَقْصَیْتُ حَقِّی!

قَالَ: فَجَلَسَ مُغْضَباً ثُمَّ قَالَ: کَأَنَّکَ إِذَا اِسْتَقْصَیْتَ لَمْ تُسِئْ؟ أَ رَأَیْتَ مَا حَکَی اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: ﴿ وَ يَخَافُونَ سُوَءَ الْحِسَابِ﴾، أَ خَافُوا أَنْ یَجُورَ عَلَیْهِمُ اَللَّهُ لاَ وَ اَللَّهِ مَا خَافُوا إِلاَّ اَلاِسْتِقْصَاءَ فَسَمَّاهُ اَللَّهُ سُوءَ اَلْحِسَابِ فَمَنِ اِسْتَقْصَی فَقَدْ أَسَاءَ (1)

1914 / [42] - عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ صِلَهَ اَلرَّحِمِ تُزَکِّی اَلْأَعْمَالَ وَ تَنْمِی اَلْأَمْوَالَ وَ تُیَسِّرُ اَلْحِسَابَ، وَ تَدْفَعُ اَلْبَلْوَی وَ تَزِیدُ فِی اَلْأَعْمَارِ (2)

ص: 236

41) - از محمّد بن عیسی و با همان سند ،قبل روایت کرده است، که گفت: امام صادق علیه السلام به مردی که یکی از دوستانش نسبت به او شکایت کرده بود، فرمود: با برادرت فلانی چه چیزی پیش آمده که از تو شکایت دارد؟

گفت: آیا از من به خاطر این که همۀ حقی را که از او طلب داشتم دریافت کردم گلایه و شکایت دارد؟

پس حضرت با حالت غضب نشست و فرمود: گویا تو با گرفتن حق خود از او بدی نسبت به او نکرده ای؟!

آیا می دانی در مورد آن چه که خدای تبارک و تعالی بیان نموده: «و از بدی (و سختی) محاسبه (اعمال) می هراسند» آیا می ترسند که خداوند جلیل بر آن ها ستم کند؟ نه به خدا سوگند از آن نمی ترسند بلکه می ترسند که خدا بر آن ها خرده بگیرد و خداوند آن را بدی حساب نامیده است آری هر که (به برادرش) خرده گیری کند به او بدی کرده است.

42)- از حسین بن ،عثمان به نقل از کسی که نامش را یاد آورش شده روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: صله رحم و رسیدگی به خویشاوندان، اعمال را تزکیه می نماید به اموال برکت و رشد می دهد حساب رسی (قیامت) را آسان می گرداند بلا و گرفتاری ها را بر طرف می کند و عمر انسان را طولانی می کند

ص: 237

قوله تعالى: ﴿سَلَامٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ﴾ ﴿24﴾

1915 / [43] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلاَّدٍ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : جُعِلْتُ فِدَاکَ، إِنَّ رَجُلاً مِنْ أَصْحَابِنَا وَرِعاً مُسْلِماً کَثِیرَ اَلصَّلاَهِ، قَدِ اُبْتُلِیَ بِحُبِّ اَللَّهْوِ، وَ هُوَ یَسْمَعُ اَلْغِنَاءَ؟ فَقَالَ: «أَ یَمْنَعُهُ ذَلِکَ مِنَ اَلصَّلاَهِ لِوَقْتِهَا، أَوْ مِنْ صَوْمٍ، أَوْ مِنْ عِیَادَهِ مَرِیضٍ، أَوْ حُضُورِ جِنَازَهٍ، أَوْ زِیَارَهِ أَخٍ؟

قَالَ: قُلْتُ: لاَ، لَیْسَ یَمْنَعُهُ ذَلِکَ مِنْ شَیْءٍ مِنَ اَلْخَیْرِ وَ اَلْبِرِّ.

قَالَ: فَقَالَ: هَذَا مِنْ خُطُوَاتِ اَلشَّیْطَانِ ، مَغْفُورٌ لَهُ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ ثُمَّ قَالَ: إِنَّ طَائِفَهً مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ عَابُوا وُلْدَ آدَمَ فِی اَللَّذَّاتِ وَ اَلشَّهَوَاتِ، أَعْنِی لَکُمُ اَلْحَلاَلَ لَیْسَ اَلْحَرَامَ قَالَ فَأَنِفَ اَللَّهُ لِلْمُؤْمِنِینَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ مِنْ تَعْیِیرِ اَلْمَلاَئِکَهِ لَهُمْ قَالَ فَأَلْقَی اَللَّهُ فِی هَمِّ أُولَئِکَ اَلْمَلاَئِکَهِ اَللَّذَّاتِ وَ اَلشَّهَوَاتِ، کَیْلاَ یَعِیبُوا اَلْمُؤْمِنِینَ قَالَ فَلَمَّا جَرَی ذَلِکَ فِی هَمِّهِمْ، عَجُّوا إِلَی اَللَّهِ مِنْ ذَلِکَ، فَقَالُوا: رَبَّنَا عَفْوَکَ عَفْوَکَ، رُدَّنَا إِلَی مَا خَلَقْتَنَا لَهُ وَ اِخْتَرْتَنَا عَلَیْهِ، فَإِنَّا نَخَافُ أَنْ نَصِیرَ فِی أَمْرٍ مَرِیجٍ.

قالَ - فَنَزَعَ اَللَّهُ ذَلِکَ مِنْ هَمِّهِمْ قَالَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ ، وَ صَارَ أَهْلُ اَلْجَنَّهِ فِی اَلْجَنَّهِ ، اِسْتَأْذَنَ أُولَئِکَ اَلْمَلاَئِکَهُ عَلَی أَهْلِ اَلْجَنَّهِ ، فَیُؤْذَنُ لَهُمْ، فَیَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ فَیُسَلِّمُونَ عَلَیْهِمْ، وَ یَقُولُونَ لَهُمْ: ﴿سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ﴾ فِی اَلدُّنْیَا عَنِ اَللَّذَّاتِ وَ اَلشَّهَوَاتِ اَلْحَلاَلِ. (1)

1916 / [44] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْهَیْثَمِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿سَلَم عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ ﴾ عَلَی اَلْفَقْرِ فِی اَلدُّنْیَا ، ﴿ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ ﴾ ، قَالَ: یَعْنِی اَلشُّهَدَاءَ (2)

ص: 238

فرمایش خداوند متعال: «و به آنان می گویند:) سلام بر شما باد بخاطر صبر و استقامتی که داشتید که سرانجام آن سرا (ی جاویدان) چه نیکوست (24)

43)- از حسن بن محبوب، به نقل از ابو وَلّاد روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم فدایت گردم! به راستی مردی است از اصحاب ما که پارسا و مسلمان است و بسیار نماز می خواند ولی گرفتار لَهو و لَعِب شده و به سرود و آهنگ های موسیقی گوش می دهد فرمود آیا این کاری که مرتکب می،شود او را از نماز در وقت و از روزه و از دیدار بیمار و از حضور در تشییع جنازه و دیدنی کردن با برادر (دینی و خویشاوند) باز می دارد؟

گفت:م نه او را از کار خیر و نیک باز نمی دارد فرمود: این کار از وسوسه های شیطان است و اگر خداوند بخواهد برایش آمرزیده می شود.

سپس فرمود: گروهی از فرشته ها بر بنی آدم در لذّت بردن و شهوت رانی او - یعنی از راه حلال نه از راه حرام - عیب گرفتند و سرزنش می کردند پس خداوند این سرزنش فرشته ها را درباره مؤمنین از بنی آدم نپسندید

فرمود: خداوند در خاطر و اندیشه آن فرشته ها لذت و شهوت ایجاد نمود تا بر مؤمن عیب نگیرند و چون آن را احساس کردند از آن حالت به درگاه خدا نالیدند و اظهار :داشتند پروردگارا! ما را عفو نما و ببخش و به همان آفرینش خودمان بازگردان که برای ما اختیار کرده بودی؛ زیرا می ترسیم در کاری ناخوشایند و ناروائی وارد شویم. فرمود: پس خداوند آن حالت را از خاطر و اندیشه آن ها برداشت.

و فرمود چون روز قیامت بر پا شود و اهل بهشت در بهشت وارد ،گردند همان فرشته ها اجازه می گیرند و نزد اهل بهشت می روند و بر آنان تحیت و سلام گویند و اظهار می دارند: «سلام بر شما باد به خاطر آن که صبر و بردباری کردید» در برابر شکیبائی هایی که شما در دنیا در جهت خودداری از لذت ها و شهوت رانی های حلال داشتید.

44) از محمّد بن هَيْثم به نقل از ،مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: «سلام بر شما باد به خاطر آن که صبر کردید» منظور بردباری در برابر تحمّل فقر و تنگدستی در دنیا است «پس خانۀ آخرت بهترین می باشد» منظور برای شهیدان (و جان باختگان در راه خدا) است.

ص: 239

قوله تعالى: ﴿الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ تَطْمَنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَينُ القُلُوبُ ﴿28﴾ اَلَّذینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصّلِحتِ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَأبٍ﴾ ﴿29﴾

1917 / [45] - عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَيِنُ الْقُلُوبُ﴾ ، فَقَالَ: بِمُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ تَطْمَئِنَّ اَلْقُلُوبُ وَ هُوَ ذِکْرُ اَللَّهِ وَ حِجَابُهُ . (1)

1918 / [46] - عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ، عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ:

بَیْنَمَا رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله جَالِسٌ ذَاتَ یَوْمٍ، إِذْ دَخَلَتْ عَلَیْهِ أُمُّ أَیْمَنَ وَ فِی مِلْحَفَتِهَا شَیْءٌ، فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یَا أُمَّ أَیْمَنَ!، أَیُّ شَیْءٍ فِی مِلْحَفَتِکِ؟

فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ ، فُلاَنَهُ بِنْتُ فُلاَنَهَ أَمْلَکُوهَا فَنَثَرُوا عَلَیْهَا، فَأَخَذْتُ مِنْ نِثَارِهَا شَیْئاً. ثُمَّ إِنَّ أُمَّ أَیْمَنَ بَکَتْ، فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَا یُبْکِیکِ؟

فَقَالَتْ: فَاطِمَهُ زَوَّجْتَهَا فَلَمْ تَنْثُرْ عَلَیْهَا شَیْئاً!.

فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ تَبْکِینَ فَوَ اَلَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً لَقَدْ شَهِدَ إِمْلاَکَ فَاطِمَهَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ فِی أُلُوفٍ مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ، وَ لَقَدْ أَمَرَ اَللَّهُ طُوبَی فَنَثَرَتْ عَلَیْهِمْ مِنْ حُلَلِهَا وَ سُنْدُسِهَا وَ إِسْتَبْرَقِهَا وَ دُرِّهَا وَ زُمُرُّدِهَا وَ یَاقُوتِهَا وَ عِطْرِهَا، فَأَخَذُوا مِنْهُ حَتَّی مَا دَرَوْا مَا یَصْنَعُونَ بِهِ، وَ لَقَدْ نَحَلَ اَللَّهُ طُوبَی فِی مَهْرِ فَاطِمَهَ ، فَهِیَ فِی دَارِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) (2)

ص: 240

فرمایش خداوند متعال: کسانی که ایمان آورده اند دل های ایشان به یاد خداوند اطمینان و آرامش یافته است آگاه باشید که که به وسیله نام و یاد خداوند دل ها آرامش و آسایش می یابد (28) آن هایی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند گوارایشان باد (پاکیزه ترین زندگی را دارند) و بهترین سرانجام ها را خواهند داشت. (29)

45)- از خالد بن نَجیح روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال «هر آینه دل ها به وسیله ذکر خدا آرامش می یابند» فرمود: به حضرت محمّد - صلوات و درود خداوند بر او و خاندانش باد - دل ها آرام می گیرد و آن حضرت (وسیله) ذکر و یاد و حجاب (و نجات از مشکلات و دغدغه ها) خدا می باشد

46)- از عمرو بن شمر به نقل از جابر روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام، به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله (در مجلس) نشسته بود که اُمّ ایمن در حالی که خود را با پارچه ای و چیزی را زیر آن گرفته بود وارد شد پس رسول خدا به او فرمود: ای اُمّ ایمن! این چیست که همراه داری؟

اُمّ ایمن گفت: ای رسول خدا به عروسی فلان دختر فرزند فلان زن رفته بودم از آن چیزهایی که بخشش او کرده و نثارش می کردند مقداری برداشته ام.

و پس از این سخنان ام ایمن به گریه افتاد و عرضه داشت ای رسول خدا! تو فاطمه (علیها السلام ) را تزویج کردی ولی چیزی برایش نثار نکردی!

رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: گریه نکن سوگند به کسی که مرا بر حق به عنوان بشیر و نذیر مبعوث نموده هنگام ازدواج فاطمه (با علی علیهما السلام) فرشته هایی همانند جبرئیل و میکائیل و اسرافیل به همراه هزاران فرشته دیگر حضور یافتند و به ،تحقیق خداوند دستور داد به درخت طوبی تا از ثمرات ،خود زیورآلات ،سندس ،ابریشم ،در ،زمرد یاقوت و عطر بریزد و منتشر کند و آنان به قدری از آن ثمرات برگرفتند که حساب ندارد و نمی دانستند آن ها را چه کنند؟ و خداوند درخت طوبی را جزء مهریه فاطمه (علیها السلام) قرار داده و آن را در خانه علی (علیه السلام در بهشت) نهاد.

ص: 241

1919 / [47] - عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ:

کانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یُکْثِرُ تَقْبِیلَ فَاطِمَهَ علیها السلام فَعَاتَبَتْهُ عَلَی ذَلِکَ عَائِشَهُ فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ لَتُکْثِرُ تَقْبِیلَ فَاطِمَهَ!

فَقَالَ لَهَا إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ مَرَّ بِی جَبْرَئِیلُ عَلَی شَجَرَهِ طُوبَی فَنَاوَلَنِی مِنْ ثَمَرِهَا فَأَکَلْتُهُ فَحَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ مَاءً إِلَی ظَهْرِی فَلَمَّا أَنْ هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَهَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَهَ علیها السلام فَمَا قَبَّلْتُهَا إِلَّا وَجَدْتُ رَائِحَهَ شَجَرَهِ طُوبَی مِنْهَا (1)

1920 / [48] - عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی حَمْزَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

طُوبَی هِیَ شَجَرَهٌ تَخْرُجُ مِنْ جَنَّهِ عَدْنٍ غَرَسَهَا رَبُّنَا بِیَدِهِ. (2)

1921 / [49] - عَنْ أَبِی قُتَیْبَهَ تَمِیمِ بْنِ ثَابِتٍ عَنِ اِبْنِ سِیرِینَ : فِی قَوْلِهِ: ﴿ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ﴾ ، قال:

طُوبَی شَجَرَهٌ فِی اَلْجَنَّهِ أَصْلُهَا فِی حُجْرَهٍ عَلِیٍّ (علیه السلام) ، وَ لَیْسَ فِی اَلْجَنَّهِ حُجْرَهٌ

ص: 242

47) - از ابان بن تغلب روایت کرده است، که گفت:

رسول خدا صلی الله علیه و آله دخترش فاطمه علیها السلام را خیلی (دوست می داشت و او را) می،بوسید عایشه از این موضوع اظهار ناراحتی می کرد و می گفت ای رسول خدا! بیش از حدّ فاطمه را می بوسی!

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وای به حال تو در آن شبی که مرا به آسمان بردند (داخل بهشت شدم و) جبرئیل دست مرا گرفت و نزدیک درخت طوبی برد و مقداری از میوه آن را به من داد و من آن میوه را خوردم، پس خداوند از آب آن، نطفه ای در پشت من ایجاد نمود هنگامی که به زمین بازگشتم و با خدیجه همبستر ،شدم او به فاطمه حامله شد پس هیچ گاه فاطمه را نبوسیده ام مگر این که بوی درخت طوبی را از او استشمام کرده ام

48)- از ابو حمزه روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: طوبی درختی است که از بهشت عدن بیرون می آید و خداوند متعال آن را با دست (قدرت) خود کاشته است.

49)- از ابو قُتیبه تمیم بن ثابت به نقل از ابن سیرین روایت کرده که گفت: فرمایش خداوند (تبارک و تعالی): «طوبا برای ایشان می باشد و خوب بازگشتی خواهد بود»، «طوبی» درختی در بهشت می باشد که ریشه و تنه آن در حجره امام علی علیه السلام خواهد بود و در بهشت حجره ای نیست، مگر آن که شاخه ای از آن درخت در آن وجود دارد.

ص: 243

إِلاَّ فِیهَا غُصْنٌ مِنْ أَغْصَانِهَا (1)

1922 / [50] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

قَالَ: قَالَ: إِنَّ اَلْمُؤْمِنَ إِذَا لَقِیَ أَخَاهُ فَصَافَحَا لَمْ تَزَلِ اَلذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْهُمَا مَا دَامَا مُتَصَافِحَیْنِ کَتَحَاتِّ اَلْوَرِقِ عَنِ اَلشَّجَرِ، فَإِذَا اِفْتَرَقَا قَالَ مَلَکَاهُمَا: جَزَاکُمَا اَللَّهُ خَیْراً عَنْ أَنْفُسِکُمَا، فَإِنْ اِلْتَزَمَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ نَادَاهُمَا مُنَادٍ: طُوبَی لَکُمَا « وَ حُسْنُ مَآبٍ » ، وَ طُوبَی شَجَرَهٌ فِی اَلْجَنَّهِ أَصْلُهَا فِی دَارِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ فَرْعُهَا فِی مَنَازِلَ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ ، فَإِذَا اِفْتَرَقَا نَادَاهُمَا مَلَکَانِ کَرِیمَانِ أَبْشِرَا یَا وَلِیَّیِ اَللَّهِ بِکَرَامَهِ اَللَّهِ وَ اَلْجَنَّهِ مِنْ وَرَائِکُمَا (2)

1923 / [51] - عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

اَلْبُخْلِ، وَ صِلَهَ اَلْأَرْحَامِ وَ رَحْمَهَ اَلضُّعَفَاءِ، وَ قِلَّهَ اَلْمُوَاطَاهِ لِلنِّسَاءِ، وَ بَذْلَ اَلْمَعْرُوفِ وَ حُسْنَ اَلْخُلُقِ وَ سَعَهَ اَلْحِلْمِ، وَ اِتِّبَاعَ اَلْعِلْمِ فِیمَا یُقَرِّبُ إِلَی اَللَّهِ زُلْفَی لَهُمْ وَ « طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ » ، وَ طُوبَی شَجَرَهٌ فِی اَلْجَنَّهِ أَصْلُهَا فِی دَارِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، فَلَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلاَّ وَ فِی دَارِهِ غُصْنٌ مِنْ أَغْصَانِهَا لاَ یَنْوِی فِی قَلْبِهِ شَیْئاً إِلاَّ أَتَاهُ ذَلِکَ اَلْغُصْنُ، وَ لَوْ أَنَّ رَاکِباً مُجِدّاً سَارَ فِی ظِلِّهَا مِائَهَ عَامٍ مَا خَرَجَ مِنْهَا، وَ لَوْ أَنَّ غُرَاباً طَارَ مِنْ أَصْلِهَا مَا بَلَغَ أَعْلاَهَا حَتَّی یَبْیَاضَّ (3) هَرَماً

ص: 244

50) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام فرمود به راستی اگر مؤمن به برادر (و دوست) خود برخورد کند و با هم دست دهند و مصافحه ،نمایند تا دست در دست هم دارند، پیوسته گناهان آن ها ریخته شود همچون ریزش برگ از درخت

و چون از یکدیگر جدا شوند هر دو فرشته آن دو گویند خداوند متعال شما پاداش خوب دهد و اگر یک دیگر را در بغل گیرند و به هم بچسبند، منادی به آن ها گوید (درخت) طوبی از برای شما با جایگاهی نیک خواهد بود.

و طوبی درختی است در بهشت که تنه و ریشه آن در خانه امیر المؤمنین علیه السلام و شاخه هایش در خانه دیگر بهشتیان می باشد.

پس چون از هم جدا شوند دو فرشته کریم به آن ها گویند: ای دو دوست خدا! بر شما بشارت باد به کرامت های خدا و بهشتی که به دنبال شما می باشد.

51)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام: فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام می فرمود به راستی که اهل ورع نشانه هایی دارند که به وسیله آن ها شناخته شوند راست گوئی، بازگرداندن امانت، وفای به عهد عجز کم و نداشتن بخل صله رحم و رسیدگی به خویشاوندان، مهر و محبت به بینوایان کمتر زنان را مراقب بودن و زیر نظر داشتن و یا فرمود با زنان کم آمیختن ، بخشیدن خوبی ها خوش اخلاقی صبر زیاد، پیروی کردن از علم و آن چه که (انسان را) به خداوند نزدیک می گرداند طوبی و جایگاه (عالی در قیامت) برای ایشان خواهد بود و «طوبی» درختی است در بهشت که ریشه و تنه آن خانه حضرت محمّد صلی الله علیه و آله است و مؤمنی نیست، مگر آن که در خانه اش شاخه ای از آن درخت هست چیزی بر دلش خطور نکند، مگر آن که (آن درخت) همان را برایش بیاورد و چنان چه سوار ،تندرو صد سال در سایه آن راه برود از آن بیرون نخواهد رفت و اگر کلاغی از پائین آن به بالایش پرواز کند به بالای آن نمی رسد مگر این که از پیری به زیر خواهد افتاد.

توجّه داشته باشید پس در این نعمت (بزرگ) رغبت کنید به راستی که مؤمن

ص: 245

أَلاَ فَفِی هَذَا فَارْغَبُوا، إِنَّ لِلْمُؤْمِنِ فِی نَفْسِهِ شُغُلاً وَ اَلنَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَهٍ، إِذَا جَنَّ عَلَیْهِ اَللَّیْلُ فَرَشَ وَجْهَهُ وَ سَجَدَ لِلَّهِ بِمَکَارِمِ بَدَنِهِ یُنَاجِی اَلَّذِی خَلَقَهُ فِی فَکَاکِ رَقَبَتِهِ أَلاَ فَهَکَذَا فَکُونُوا (1)

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَ ذُرِّيَّةٌ وَ مَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِشَايَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ ﴿38﴾ يَمْحُواْ اللهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الکتاب﴾ ﴿39﴾

1924/ [52] - عَنْ مُعَاوِیَهَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ:

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ، نَافِعٌ عَبْدُ آلِ عُمَرَ کَانَ فِی بَیْتِ حَفْصَة (2) وَ یَأْتِیهِ اَلنَّاسُ وُفُوداً، فَلاَ یُعَابُ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ، وَ لاَ یُقَبَّحُ عَلَیْهِمْ، وَ إِنَّ أَقْوَاماً یَأْتُونَّا صِلَهً لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، فَیَأْتُونَّا خَائِفِینَ مُسْتَخْفِینَ، یُعَابُ ذَلِکَ وَ یُقَبَّحُ عَلَیْهِمْ، وَ لَقَدْ قَالَ اَللَّهُ ﴿فِی کِتَابِهِ: وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلاً مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّهً ﴾

ص: 246

به خود مشغول و سرگرم است و مردم از (شرّ و اذیّت) او در آسایش و امان هستند، چون شب او را فرا گیرد چهره خود را بر زمین نهد و برای خدای عزّ و جلّ با شریف ترین اندام های وجود خود سجده کند، با کسی که او را آفریده، درباره آزاد کردن خود (از عذاب برزخ و عقاب آخرت) راز و نیاز کند، پس سعی نمایید که چنین باشید

فرمایش خداوند متعال: و ما پیش از تو (نیز) رسولانی را فرستادیم و برای آنان همسران و فرزندانی قرار دادیم و هیچ رسولی نمی توانست (از پیش خود) معجزه ای ،بیاورد مگر به فرمان خداوند هر زمانی نوشته ای دارد (38) خداوند هر چه را بخواهد محو و نابود می نماید و هر چه را بخواهد ثابت می دارد و «امّ الكتاب» (لوح محفوظ) نزد او می باشد! (39)

52)- از معاوية بن وهب روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت علیه السلام شنیدم که می فرمود: سپاس خداوند را که نافع غلام آل عمر در خانه حفصه بود و مردم دسته دسته به دیدار او می آمدند و کسی به آن ها عیب و ایرادی نمی گرفت و این کار را بد نمی شمرد.

اما مردمی که به خاطر احترام رسول خدا صلی الله علیه و آله به دیدار ما می آیند، مخفیانه و با حالت ترس انجام می شود و این کار را بر آن ها عیب می گیرند و زشت می شمرند و به راستی که خداوند در کتاب خود فرموده است: «و هر آینه ما رسولانی را پیش از تو فرستادیم و برای آن ها همسران و ذریه هایی قرار دادیم» پس چیزی برای رسول خدا صلی الله علیه و آله نیست مگر همان امتیازاتی که برای هر پیامبری بوده است خداوند به او نیز همسران و ذریّه عنایت نموده است.

ص: 247

ثُمَّ لَمْ یُسْلِمْ مَعَ أَحَدٍ مِنَ اَلْأَنْبِیَاءِ مَنْ أَسْلَمَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ ، أَکْرَمَ اَللَّهُ بِذَلِکَ رَسُولَهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (1)

1925 / [53] - عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

مَا آتَى اللَّهُ أَحَداً مِنَ الْمُرْسَلِينَ شَيْئاً إِلَّا وَ قَدْ آتَاهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ قَدْ آتَى اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله كَمَا آتَى الْمُرْسَلِينَ مِنْ قَبْلِهُ ثُمَّ تَلَا هَذِه الآيَة ﴿وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّيَّةً﴾ (2)

1926 / [54] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ اَلْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

أَشْهَدُ عَلَی أَبِی أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ: مَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یُغْبَطَ أَوْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُهُ إِلاَّ أَنْ یَبْلُغَ نَفْسُهُ هَذِهِ، وَ أَهْوَی إِلَی حَلْقِهِ قَالَ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ : ﴿وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلاً مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّهً ﴾ فَنَحْنُ ذُرِّیَّهُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (3)

1927/ [55]- عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : خَلَقَ اَللَّهُ اَلْخَلْقَ قِسْمَیْنِ، فَأَلْقَی قِسْماً، وَ أَمْسَکَ قِسْماً، ثُمَّ قَسَمَ ذَلِکَ اَلْقِسْمَ عَلَی ثَلاَثَهِ أَثْلاَثٍ، فَأَلْقَی ثُلُثَیْنِ وَ أَمْسَکَ ثُلُثاً، ثُمَّ اِخْتَارَ مِنْ ذَلِکَ اَلثُّلُثِ قُرَیْشاً ، ثُمَّ اِخْتَارَ مِنْ قُرَیْشٍ بَنِی عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ ، ثُمَّ اِخْتَارَ مِنْ بَنِی

ص: 248

سپس به هیچ کدام از پیامبران به آن اندازه که به پیامبر ما از اهل بیتش ایمان ،آوردند ایمان نیاوردند و خداوند این امتیاز را به پیغمبر خود عطا نموده است.

53)- از بشیر دَهّان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند چیزی را به پیامبران نداده، مگر آن که همان را به حضرت محمّد صلی الله علیه و آله عطا نموده است و خداوند به پیامبر اموری را داده همچنان که به پیامبران قبل از او هم داده بود و سپس (امام علیه السلام) این آیه را: «و هر آینه ما رسولانی را پیش از تو فرستادیم و برای آن ها همسران و ذریّه هایی قرار دادیم» تلاوت نمود.

54)- از علی بن عمر بن ابان کلبی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: من شهادت می دهم که پدرم می فرمود میان هیچ یک از شیعیان ما و آن چه خدا به وسیله آن چشم او را روشن می کند و (دیگران) بر او حسرت می برند فاصله ای ،نیست مگر آن که جانش به این جا برسد - و با دست مبارکش اشاره به گلوی خود نمود - خدای عزّوجلّ در کتاب خود (قرآن) می فرماید: «و هر آینه ما رسولانی را پیش از تو فرستادیم و برای آن ها همسران و ذریّه هایی قرار دادیم» پس ما (اهل بیت رسالت) ذریّه رسول خدا صلی الله علیه و آله هستیم

55)- از مُفضّل بن صالح روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود: خداوند آفریده ها را به دو نوع :آفرید یک قسمت را کنار گذاشت و یک قسمت را نگاه داشت سپس این قسمت را به سه قسمت دیگر تقسیم کرد پس دو سوم آن را کنار گذاشت و یک سوم را نگاه داشت.

سپس از بین این یک سوم قریش را انتخاب نمود و از بین ،قریش فرزندان عبد المطلّب را برگزید

ص: 249

عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَحْنُ ذُرِّيَّتُهُ فَإِنْ قَالَ النَّاسُ لَمْ يَكُنْ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذُرِّيَّةٌ جَحَدُوا وَ لَقَدْ قَالَ اللَّهُ ﴿وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّيَّةً فَنَحْنُ ذُرِّيَّتُهُ﴾.

قَالَ: فَقُلْتُ: أَنَا أَشْهَدُ أَنَّکُمْ ذُرِّیَّتُهُ، ثُمَّ قُلْتُ لَهُ: اُدْعُ اَللَّهَ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْ یَجْعَلَنِی مَعَکَ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ، فَدَعَا لِی ذَلِکَ قَالَ: وَ قَبَّلْتُ بَاطِنَ یَدِهِ (1)

1928/ [56] - وَ فِی رِوَایَهِ شُعَیْبٍ ، عَنْهُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ:

﴿نَحْنُ ذُرِّیَّهُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، وَ اَللَّهِ مَا أَدْرِی عَلَی مَا یُعَادُونَنَا إِلاَّ لِقَرَابَتِنَا مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ﴾ . (2)

1929 / [57] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ ، قَالَ:

قَالَ لِی أَبُو اَلْحَسَنِ اَلْعَسْکَرِیُّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ- یَا أَیُّوبُ إِنَّهُ مَا نَبَّأَ اَللَّهُ مِنْ نَبِیٍّ إِلاَّ بَعْدَ أَنْ یَأْخُذَ عَلَیْهِ ثَلاَثَ خِلاَلٍ [خِصَالٍ]: شَهَادَهَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ، وَ خَلْعَ اَلْأَنْدَادِ مِنْ دُونِ اَللَّهِ، وَ إِنَّ لِلَّهِ اَلْمَشِیَّهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ، وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ أَمَا إِنَّهُ إِذَا جَرَی اَلاِخْتِلاَفُ بَیْنَهُمْ لَمْ یَزَلِ اَلاِخْتِلاَفُ بَیْنَهُمْ إِلَی أَنْ یَقُومَ صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ. (3)

1930 / [58] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

مَا بَعَثَ اَللَّهُ نَبِیّاً حَتَّی یَأْخُذَ عَلَیْهِ ثَلاَثَ [خِلاَلٍ]: اَلْإِقْرَارَ لِلَّهِ بِالْعُبُودِیَّهِ، وَ خَلْعَ اَلْأَنْدَادِ، وَ أَنَّ اَللَّهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ (4)

ص: 250

و از میان فرزندان عبد المطلب رسول خدا صلی الله علیه و آله را انتخاب کرد و ما ذریّه او هستیم اگر به مردم بگویی: برای رسول خدا صلی الله علیه و آله ذریّه ای هست انکار می کنند؛ با این که خداوند فرموده است: «و هر آینه ما رسولانی را پیش از تو فرستادیم و برای آن ها همسران و ذریّه هایی قرار دادیم» پس ما ذریّه او هستیم.

راوی :گوید عرض کردم من گواهی می دهم که شما ذرّيّه او هستید. سپس گفت:م ای فرزند رسول خدا فدایت گردم از خدا بخواه که مرا در دنیا و آخرت با شما قرار دهد پس حضرت برایم دعا نمود و من کف دست حضرت را بوسیدم.

56)- و از شُعیب روایت کرده است که گفت:

آن حضرت (امام صادق) علیه السلام فرمود: ما (اهل بیت رسالت) ذرّيّه رسول خدا صلی الله علیه و آله هستیم به خدا سوگند! من می دانم که تمام دشمنی هایی که با ما می شود فقط به خاطر خویشاوندی ما با رسول خدا صلی الله علیه و آله است.

57)- از علی بن عبد الله بن مروان از ایّوب بن نوح روایت کرده که گفت:

من در محضر امام هادی علیه السلام- در شهر مدینه - ایستاده بودم که حضرت بدون مقدّمه و بدون این که من سؤالی را مطرح کنم به من فرمود: ای ایّوب! به درستی که خداوند هیچ پیامبری را به پیامبری نرسانده مگر آن که در مورد سه خصلت از او (اقرار) گرفته: شهادت بر این که خدایی غیر از خدای یگانه وجود ندارد و تمام شریک ها (بُت ها و مدعیان خدا) را به غیر از خدای (آفریننده) برطرف کرده و دور بریزد و این که خداوند دارای خواست و مشیتی است که هر چه را بخواهد جلو و یا به تأخیر می اندازد توجه داشته باش که چنان چه اختلافی در بین ایشان ایجاد گردد آن اختلاف باقی خواهد ماند تا صاحب امر (ولایت و حکومت مطلق ظهور و) قیام نماید.

58)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند هیچ پیامبری را به پیامبری مبعوث ننموده، مگر آن که در مورد سه خصلت از او (اقرار) گرفته: اقرار به بندگی برای خداوند (یگانه) و تمام شریک ها (بُت ها و مدعیان خدا) را به غیر از خدای (آفریننده) برطرف کرده و دور بریزد و این که خداوند دارای خواست و مشیّتی است که هر چه را بخواهد جلو و یا به تأخیر می اندازد

ص: 251

1931/ [59] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

سَأَلتُهُ عَن لَیلَهِ القَدرِ؟

فَقَالَ: یَنْزِلُ فِیهَا اَلْمَلاَئِکَهُ وَ اَلْکَتَبَهُ، إِلَی اَلسَّمَاءِ اَلدُّنْیَا فَیَکْتُبُونَ مَا یَکُونُ مِنْ أَمْرِ اَلسَّنَهِ، وَ مَا یُصِیبُ اَلْعِبَادَ، وَ أَمْرٌ عِنْدَهُ مَوْقُوفٌ، لَهُ فِیهِ اَلْمَشِیئَهُ، فَیُقَدِّمُ مِنْهُ مَا یَشَاءُ، وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ، وَ یَمْحُو وَ یُثْبِتُ، وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْکِتَابِ (1)

1932 / [60] - عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِما اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: لَوْ لاَ آیَهٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ ، لَحَدَّثْتُکُمْ بِمَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ. فَقُلْتُ لَهُ: أَیَّهُ آیَهٍ؟

قال: قول الله تعالى: ﴿ يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُنْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ﴾ (2)

1933 / [61] - عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُنْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ ﴾ ، قال :

ص: 252

59)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت

از امام باقر علیه السلام درباره شب قدر، سؤال کردم؟

فرمود: در آن شب فرشته ها به همراه نویسندگان به آسمان دنیا وارد می شوند و تمام امور یک سال را (که مقدّر و معیّن گشته) و نیز هر آن چه را (از حوادث و آفات) که به کسی نصیب می شود، می نویسند.

و بعضی از امور هم نزد خداوند متوقّف می باشد که اراده و خواست او در آن ها دخیل خواهد بود، پس آن چه را بخواهد جلو می اندازد و یا به تأخیر می اندازد و نابود کرده و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته نزد خداوند موجود می باشد.

60)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: امام زین العابدین علیه السلام می فرمود: چنانچه آیه ای در کتاب خداوند نمی بود برای شما تمام آن چه را که تا قیامت رخ خواهد داد بیان می کردم.

عرض کردم کدام آیه است؟

فرمود: فرمایش خداوند متعال: «خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود».

61)- از جمیل بن درّاج روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود» فرمود: آیا غیر این است که خداوند ثبت می گرداند آن چه را که نبوده باشد و آیا (اساساً) غیر از آن چه که موجود باشد قابلیت محو و نابودی را دارد؟

ص: 253

هَلْ یُثْبِتُ إِلاَّ مَا لَمْ یَکُنْ، وَ هَلْ یَمْحُو إِلاَّ مَا کَانَ؟ (1)

1934 / [62] - عَنِ اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ اَللَّهَ لَمْ یَدَعْ شَیْئاً کَانَ أَوْ یَکُونُ إِلاَّ کَتَبَهُ فِی کِتَابٍ، فَهُوَ مَوْضُوعٌ بَیْنَ یَدَیْهِ یَنْظُرُ إِلَیْهِ، فَمَا شَاءَ مِنْهُ قَدَّمَ، وَ مَا شَاءَ مِنْهُ أَخَّرَ، وَ مَا شَاءَ مِنْهُ مَحَا، وَ مَا شَاءَ مِنْهُ کَانَ، وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ (2)

1935 / [63] - عن حُمران، قال:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿ يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ﴾؟

فَقالَ : یا حُمرانُ ، إنَّهُ إذا کانَ لَیلَهُ القَدرِ ، ونَزَلَتِ المَلائِکَهُ الکَتَبَهُ إلَی السَّماءِ الدُّنیا ، فَیَکتُبونُ ما یُقضی فی تِلکَ السَّنَهِ مِن أمرٍ ، فَإِذا أرادَ اللّهُ أن یُقَدِّمَ شَیئا أو یُؤَخِّرَهُ ، أو یَنقُصَ مِنهُ أو یَزیدَ ، أمَرَ المَلَکَ فَمَحا ما یَشاءُ ثُمَّ أثبَتَ الَّذی أرادَ

قالَ : فَقُلتُ لَهُ عِندَ ذلِکَ : فَکُلُّ شَیءٍ یَکونُ فَهُوَ عِندَ اللّهِ فی کِتابٍ ؟

قالَ : نَعَم . قُلتُ : فَیَکونُ کَذا وکَذا ثُمَّ کَذا وکَذا حَتّی یَنتَهِیَ إلی آخِرِهِ ؟

قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ فَأَیُّ شَیْءٍ یَکُونُ بِیَدِهِ [بَعده] ؟

قَالَ: سُبْحَانَ اَللَّهِ، ثُمَّ یُحْدِثُ اَللَّهُ أَیْضاً مَا شَاءَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَ (3)

ص: 254

62) - از فُضیل بن یسار روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: به درستی که خداوند چیزی را که گذشته یا می آید فروگذار نکرده مگر آن که در کتاب ثبت نموده و آن کتاب نزد او موجود است که در آن نظر می نماید و هر چه را بخواهد جلو و هر چه را بخواهد تأخیر می اندازد و هر چه را بخواهد پاک (و یا ثبت) می گرداند پس آن چه را اراده نماید و بخواهد واقع خواهد شد و آن چه را که نخواهد واقع نخواهد شد.

63) - از حُمران روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره (فرمایش خداوند متعال:) «خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود» بسوى سؤال کردم؟

فرمود: ای حُمران! چون شب قدر فرا رسد فرشتگان به همراه نویسندگان آسمان دنیا فرود آیند و آن چه را که برای دوران یک سال مقدّر می شود می نویسند پس اگر خداوند اراده نماید که چیزی را جلو و یا به تأخیر بیندازد و یا کم و یا زیاد کند به فرشته ( مأمور) دستور می دهد که آن چه را خداوند نخواهد، پاک و آن چه را که بخواهد، ثبت گرداند.

پس در این هنگام عرض کردم: بنابراین هر چیزی که واقع می شود در نزد خداوند در کتابی نوشته شده است؟

فرمود: ،بلی (همین طور است) عرض کردم: پس (آیا ممکن است) چنین و چنان گردد و سپس چنین و چنان شود تا در نهایت (به مرحله) وقوع برسد؟

فرمود: ،بلی امکان دارد.

عرض کردم پس چه چیزی به دست مشیت و اراده او خواهد بود؟

فرمود: خداوند منزه است بعد از آن ،هم هر چه را بخواهد و اراده کند حادث و

ایجاد می شود خداوند گرامی و والا است.

ص: 255

1936 / [64] - عن الفضيل، قال:

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: اَلْعِلْمُ عِلْمَانِ عِلْمٌ عَلَّمَهُ مَلاَئِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ عِلْمٌ عِنْدَهُ مَخْزُونٌ لَمْ یَطَّلِعْ عَلَیْهِ أَحَدٌ یُحْدِثُ فِیهِ مَا یَشَاءُ (1)

1937 / [65] - عن الفضيل بن يسار، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

إِنَّ اَللَّهَ کَتَبَ کِتَاباً فِیهِ مَا کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ، فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ، فَمَا شَاءَ مِنْهُ قَدَّمَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ أَخَّرَ، وَ مَا شَاءَ مِنْهُ مَحَا، وَ مَا شَاءَ مِنْهُ أَثْبَتَ، وَ مَا شَاءَ کَانَ، وَ مَا لَمْ یَشَأْ مِنْهُ لَمْ یَکُنْ (2)

1938 / [66] - عن الفضيل، قال:

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: مِنَ اَلْأُمُورِ أُمُورٌ مَحْتُومَهٌ کَائِنَهٌ لاَ مَحَالَهَ، وَ مِنَ اَلْأُمُورِ أُمُورٌ مَوْقُوفَهٌ عِنْدَ اَللَّهِ، یُقَدِّمُ فِیهَا مَا یَشَاءُ وَ یَمْحُو مَا یَشَاءُ ، وَ یُثْبِتُ مِنْهَا مَا یَشَاءُ لَمْ یُطْلِعْ عَلَی ذَلِکَ أَحَداً یَعْنِی اَلْمَوْقُوفَهَ، فَأَمَّا مَا جَاءَتْ بِهِ اَلرُّسُلُ فَهِیَ کَائِنَهٌ لاَ یُکَذِّبُ نَفْسَهُ وَ لاَ نَبِیَّهُ وَ لاَ مَلاَئِکَتَهُ (3)

1939/ [67] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : یَا بَا حَمْزَهَ إِنْ حَدَّثْنَاکَ بِأَمْرٍ أَنَّهُ یَجِیءُ مِنْ هَاهُنَا فَإِنَّ اَللَّهَ یَصْنَعُ مَا یَشَاءُ، وَ إِنْ حَدَّثْنَاکَ اَلْیَوْمَ - بِحَدِیثٍ وَ حَدَّثْنَاکَ غَداً بِخِلاَفِهِ فَإِنَّ اَللَّهَ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ (4)

ص: 256

64)- از فُضیل (بن یسار) روایت کرده است که گفت

از امام باقر علیه السلام شنیدم که میفرمود: علم بر دو نوع است: یک نوع علمی است که خداوند به فرشته ها و رسولان و پیامبران خود آموخته است و نوع دوم علمی است که نزد خودش نهفته و هیچ کسی را بر آن آگاه نکرده است پس آن چه را که بخواهد و اراده کند حادث می شود

65) - از فضیل بن یسار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود به درستی که خداوند تبارک و تعالی کتابی را نوشته و ( در آن چیزی را فروگذار نکرده بلکه تمام آن چه که واقع شده و یا واقع خواهد ،شد در آن ثبت گردیده و آن کتاب را نزد خود نهاده و در آن نظر می نماید و هر چه را که بخواهد جلو و هر چه را که بخواهد به تأخیر می اندازد و هر چه را که بخواهد پاک و یا ثبت می گرداند پس آن چه را که اراده نماید و بخواهد، واقع خواهد شد و آن چه را که نخواهد واقع نخواهد شد.

66) - از فضیل روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که میفرمود بعضی از امور قسمتی است که نزد خدا حتمی و قطعی می باشد و برخی از امور هم در پیشگاه خداوند معلق و متوقف هستند آن چه را که او ،بخواهد جلو می اندازد و آن چه را که بخواهد محو و یا تثبیت می نماید و کسی بر این امور معلق و متوقف) اطلاع و آگاهی ندارد و آن چه را که پیامبران بیان کرده اند از اموری می باشد که وقوع آن ها حتمی است چون که خداوند نه خودش و نه پیامبرش و نه فرشته هایش تکذیب نمی شوند

67)- از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

امام باقر و امام صادق علیهما السلام فرمودند: ای ابا حمزه اگر برای تو مطلب و جریانی

را ،گفتیم که از این سو جاری و واقع می گردد پس از همان سو جاری می شود بدان جهت ،است که خداوند هر چه را بخواهد و مصلحت بداند همان را انجام می دهد و اگر امروز برای شما حدیثی را بیان کردیم و فردا خلاف آن را گفتیم به خاطر آن است که خداوند هر چه را که بخواهد و مصلحت بداند محو و نابود و هر چه را که بخواهد تثبیت می گرداند

ص: 257

1940 / [68] - عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: اَلْعِلْمُ عِلْمَانِ فَعِلْمٌ عِنْدَ اَللَّهِ مَخْزُونٌ لَمْ یُطْلِعْ عَلَیْهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ، وَ عِلْمٌ عَلَّمَهُ مَلاَئِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ فَأَمَّا عِلْمُ مَلاَئِکَتِهِ فَإِنَّهُ سَیَکُونُ لاَ یُکَذِّبُ نَفْسَهُ وَ لاَ مَلاَئِکَتَهُ وَ لاَ رُسُلَهُ، وَ عِلْمٌ عِنْدَهُ مَخْزُونٌ یُقَدِّمُ فِیهِ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ وَ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ مَا یَشَاءُ . (1)

1941 [69]- عَنْ عَمْرِو بْنِ اَلْحُمْقِ قَالَ:

دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ حِینَ ضُرِبَ عَلَی قَرْنِهِ، فَقَالَ لِی: یَا عَمْرُو إِنِّی مُفَارِقُکُمْ، ثُمَّ قَالَ: سَنَهُ [إلی] اَلسَّبْعِینَ فِیهَا بَلاَءٌ قَالَهَا ثَلاَثاً، فَقُلْتُ: فَهَلْ بَعْدَ اَلْبَلاَءِ رَخَاءٌ فَلَمْ یُجِبْنِی وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ، فَبَکَتْ أُمُّ کُلْثُومٍ فَأَفَاقَ فَقَالَ: یَا أُمَّ کُلْثُومٍ لاَ تُؤْذِینِی فَإِنَّکِ لَوْ قَدْ تَرَیْنَ مَا أَرَی لَمْ تَبْکِی، إِنَّ اَلْمَلاَئِکَهَ فِی اَلسَّمَاوَاتِ اَلسَّبْعِ بَعْضُهُمْ خَلْفَ بَعْضِهِمْ، وَ اَلنَّبِیُّونَ خَلْفَهُمْ، وَ هَذَا مُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَخَذَ بِیَدِی وَ یَقُولُ: اِنْطَلِقْ یَا عَلِیُّ فَمَا أَمَامَکَ خَیْرٌ لَکَ مِمَّا أَنْتَ فِیهِ،

فَقُلْتُ: بِأَبِی وَ أُمِّی قُلْتَ لِی: إِلَی اَلسَّبْعِینَ بَلاَءٌ فَهَلْ بَعْدَ اَلسَّبْعِینَ رَخَاءٌ

فَقَالَ: نَعَمْ یَا عَمْرُو ، وَ إِنَّ بَعْدَ اَلْبَلاَءِ رَخَاءً، وَ ﴿یَمْحُوا اَللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْکِتابِ﴾ (2)

1942 / [70] - قَالَ أَبُو حَمْزَهَ : فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنَّ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَانَ یَقُولُ إِلَی اَلسَّبْعِینَ بَلاَءٌ وَ بَعْدَ اَلسَّبْعِینَ رَخَاءٌ فَقَدْ مَضَتِ اَلسَّبْعُونَ وَ لَمْ یَرَوْا رَخَاءً

فَقَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَا ثَابِتُ إِنَّ اَللَّهَ کَانَ قَدْ وَقَّتَ هَذَا اَلْأَمْرَ فِی اَلسَّبْعِینَ فَلَمَّا قُتِلَ اَلْحُسَیْنُ علیه السلام اِشْتَدَّ غَضَبُ اَللَّهِ عَلَی أَهْلِ اَلْأَرْضِ فَأَخَّرَهُ

ص: 258

68) - از حماد بن عیسی از ،ربعی از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت

از امام باقر علیه السلام شنیدم که میفرمود: علم بر دو نوع است: یک نوع علمی است که نزد خداوند نهفته است و هیچ کسی از آفریده هایش را بر آن آگاه نکرده است و دیگری علمی می باشد که به فرشته ها و رسولان و پیامبران خود آموخته است و آن چه را که به فرشته هایش آموخته پس به راستی تحقق خواهد یافت خداوند خود و فرشته ها و رسولان خود را تکذیب نمی کند

و اما آن علمی که نزد خودش نهفته می باشد هر چه را که بخواهد جلو و هر چه را که بخواهد به تأخیر می اندازد و هر چه را هم که بخواهد محو یا ثبت می نماید.

69)- از عمرو بن حَمِق روایت کرده است که گفت:

هنگامی که امیرالمؤمنین علیه السلام در مسجد کوفه شمشیر به فرق سرش خورد، بر او وارد شدم پس به من فرمود ای عمرو! من از بین شما می روم سپس افزود در سال هفتاد بلایی می آید - و این نکته را سه بار تکرار نمود .

عرض کردم آیا بعد از بلا و ،گرفتاری آسایش و نعمت خواهد بود؟

پس امام علیه السلام جوابی نداد و از هوش رفت و اُمّ کلثوم به گریه افتاد و موقعی که حضرت به هوش آمد فرمود: ای ام کلثوم مرا با گریه های خود اذیت نکن پس آن چه را که من می بینم اگر تو هم ببینی گریه نمی کنی فرشته ها در آسمان های هفتگانه پشت سرهم ایستاده اند و پیامبران نیز پشت سرشان ایستاده اند و این رسول خدا صلی الله علیه و اله است که دست مرا گرفته و به من می فرماید ای علی بیا چیزی که در پیش رو داری بهتر از چیزی است که اکنون در آن بسر می بری

من گفت:م ای امیر المؤمنین پدر و مادرم فدای شما باد به من فرمودی در سال هفتاد بلایی می آید آیا بعد از سال هفتاد آسانی خواهد بود؟

فرمود ،بلی ای عمرو بعد از بلا آسانی است و «خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود».

70)- از ابو حمزه روایت کرده است که گفت به امام باقر علیه السلام عرض کردم همانا امام علی علیه السلام میفرمود: تا سال هفتاد بلا و گرفتاری است و بعد از سال هفتاد، فراوانی و آسایش خواهد بود و اکنون سال هفتاد گذشت و مردم آسایشی ندیدید؟!

پس امام باقر علیه السلام به من فرمود ای ثابت به راستی خداوند این موضوع را در سال هفتاد موقت نموده و چون امام حسین علیه السلام شهید ،گشت خشم و غضب خداوند بر اهل

ص: 259

إِلَی أَرْبَعِینَ وَ مِائَهِ سَنَهٍ، فَحَدَّثْنَاکُمْ فَأَذَعْتُمُ اَلْحَدِیثَ، وَ کَشَفْتُمْ قِنَاعَ اَلسِّتْرِ فَأَخَّرَهُ اَللَّهُ وَ لَمْ یَجْعَلْ لِذَلِکَ عِنْدَنَا وَقْتاً ثُمَّ قَالَ : ﴿يَمْحُو اللَّهُ ما يَشاءُ ويُثْبِتُ وعِنْدَهُ أُمُّ الكِتابِ﴾ (1)

1943/ [71] - عَنْ أَبِی اَلْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ اَللَّهَ إِذَا أَرَادَ فَنَاءَ قَوْمٍ أَمَرَ اَلْفَلَکَ فَأَسْرَعَ اَلدَّوْرَ بِهِمْ، فَکَانَ مَا یُرِیدُ مِنَ اَلنُّقْصَانِ فَإِذَا أَرَادَ اَللَّهُ بَقَاءَ قَوْمٍ أَمَرَ اَلْفَلَکَ فَأَبْطَأَ اَلدَّوْرَ بِهِمْ فَکَانَ مَا یُرِیدُ مِنَ اَلزِّیَادَهِ فَلاَ تُنْکِرُوا، فَإِنَّ اَللَّهَ یَمْحُو « ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْکِتابِ (2)

1944/ [72] - عَنِ اِبْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ:

إِنَّ اَللَّهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ وَ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ مَا یَشَاءُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْکِتَابِ ، وَ قَالَ: لِکُلِّ أَمْرٍ یُرِیدُهُ اَللَّهُ فَهُوَ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ یَصْنَعَهُ، وَ لَیْسَ شَیْءٌ یَبْدُو لَهُ إِلاَّ وَ قَدْ کَانَ فِی عِلْمِهِ أَنَّ اَللَّهَ لاَ یَبْدُو لَهُ مَنْ جَهِلَ (3)

1945 / [73] - عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی یَحْیَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ : مَا مِنْ مَوْلُودٍ یُولَدُ إِلاَّ وَ إِبْلِیسٌ مِنَ اَلْأَبَالِسَهِ بِحَضْرَتِهِ، فَإِنْ عَلِمَ اَللَّهُ أَنَّهُ مِنْ شِیعَتِنَا حَجَبَهُ عَنْ ذَلِکَ اَلشَّیْطَانِ ، وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ شِیعَتِنَا أَثْبَتَ اَلشَّیْطَانُ إِصْبَعَهُ اَلسَّبَّابَهَ فِی

ص: 260

زمین شدّت گرفت لذا آن را تا سال صد و چهل به تأخیر انداخت پس ما برای شما سخن (محرمانه) گفتیم ولی شما آن را فاش و آشکار کردید و پرده سر را باز کردید پس خداوند آن را به تأخیر انداخت و دیگر برای آن نزد ما وقت معینی نمی باشد سپس حضرت افزود: «خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود.

71) - از ابو الجارود روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: همانا خداوند اگر هلاکت و نابودی گروهی را اراده نماید چرخش فلک را دستور دهد تا آنان را با سرعت بچرخاند پس آن چه را که بخواهد از عمرشان کسر می شود ولی اگر بقاء و تداوم گروهی را بخواهد، چرخش فلک را دستور دهد تا آنان را با کندی و آرام بچر بچرخاند پس آن چه را که بخواهد بر (عمرشان افزوده می.شود پس به) سادگی و به سرعت چیزی را انکار نکنید؛ زیرا خداوند متعال آن چه را که بخواهد و مصلحت (بداند محو می گرداند و آن چه را که بخواهد ثبت و تأیید می گرداند و اصل کتاب در پیشگاه خداوند موجود می باشد.

72) - از ابن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام میفرمود: به راستی خداوند هر چه را بخواهد مقدم می دارد و آن چه را بخواهد به تأخیر می اندازد و آن چه را که بخوهد محو می کند و آن چه را هم که بخواهد ثابت می دارد و اصل کتاب نزد او هست

و حضرت افزود هر چیزی را که خداوند اراده کند پیش از ایجاد آن چیز در علم خداوند بوده است و چیزی نیست که برای او ظاهر شود مگر آن که نسبت به آن دانا و آگاه بوده به طور کلی چیزی برای خداوند ظاهر نمی گردد مگر آن که همان چیز را می دانسته است و برای او هیچ گونه جهلی مفهوم ندارد.

73) - از ابراهیم بن ابی یحیی روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام فرمود مولودی به دنیا نمی،آید مگر آن که ابلیسی از ابلیس ها به حضور او می آید پس اگر از شیعیان ما باشد خداوند او را از آن ابلیس محجوب و پنهان می،دارد ولی اگر از شیعیان ما ،نباشد، ابلیس انگشت سبابه خود را در نشیمنگاه او فرو می کند، پس ابنه ای خواهد شد چون پسر با طرف جلوی بدن و صورت از شکم (مادرش بیرون می آید و اگر دختر باشد انگشت خود را در فرج و عورت او فرو می کند

ص: 261

دُبُرِهِ فَکَانَ مَأْبُوناً [وَ ذَلِکَ أَنَّ اَلذَّکَرَ یَخْرُجُ لِلْوَجْهِ] فَإِنْ کَانَتِ اِمْرَأَهً أَثْبَتَ فِی فَرْجِهَا فَکَانَتْ فَاجِرَهً، فَعِنْدَ ذَلِکَ یَبْکِی اَلصَّبِیُّ بُکَاءً شَدِیداً إِذَا هُوَ خَرَجَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ، وَ اَللَّهُ بَعْدَ ذَلِکَ یَمْحُو ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْکِتابِ (1)

1946 / [ 74] - عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَهْبَطَ إِلَی اَلْأَرْضِ ظُلَلاً مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ عَلَی آدَمَ ، وَ هُوَ بِوَادٍ یُقَالُ لَهُ اَلرَّوْحَاءُ ، وَ هُوَ وَادٍ بَیْنَ اَلطَّائِفِ وَ مَکَّهَ [قَالَ: فَمَسَحَ عَلَی ظَهْرِ آدَمَ ] ثُمَّ صَرَخَ بِذُرِّیَّتِهِ وَ هُمْ ذَرٌّ، قَالَ: فَخَرَجُوا کَمَا یَخْرُجُ اَلنَّمْلُ مِنْ کُورِهَا، فَاجْتَمَعُوا عَلَی شَفِیرِ اَلْوَادِی فَقَالَ اَللَّهُ لِآدَمَ : اُنْظُرْ مَا ذَا تَرَی

فَقَالَ آدَمُ : ذَرّاً کَثِیراً عَلَی شَفِیرِ اَلْوَادِی، فَقَالَ: اَللَّهُ یَا آدَمُ هَؤُلاَءِ ذُرِّیَّتُکَ أَخْرَجْتُهُمْ مِنْ ظَهْرِکَ لِآخُذَ عَلَیْهِمْ اَلْمِیثَاقَ لِی بِالرُّبُوبِیَّهِ، وَ لِمُحَمَّدِ بِالنُّبُوَّهِ کَمَا أَخَذْتُ عَلَیْهِمْ فِی اَلسَّمَاءِ قَالَ آدَمُ : یَا رَبِّ وَ کَیْفَ...وَسِعَتْهُمْ ظَهْرِی

قَالَ اَللَّهُ: یَا آدَمُ بِلُطْفِ صُنْعِی وَ نَافِذِ قُدْرَتِی، قَالَ آدَمُ : یَا رَبِّ فَمَا تُرِیدُ مِنْهُمْ فِی اَلْمِیثَاقِ ؟

قَالَ اَللَّهُ: أَنْ لاَ یُشْرِکُوا بِی شَیْئاً قَالَ آدَمُ : فَمَنْ أَطَاعَکَ مِنْهُمْ یَا رَبِّ فَمَا جَزَاؤُهُ ؟

قَالَ اَللَّهُ: أُسْکِنُهُ جَنَّتِی ، قَالَ آدَمُ فَمَنْ عَصَاکَ فَمَا جَزَاؤُهُ؟

قَالَ: أُسْکِنُهُ نَارِی ، قَالَ آدَمُ : یَا رَبِّ لَقَدْ عَدَلْتَ فِیهِمْ، وَ لَیَعْصِیَنَّکَ أَکْثَرُهُمْ إِنْ لَمْ تَعْصِمْهُمْ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ : ثُمَّ عَرَضَ اَللَّهُ عَلَی آدَمَ أَسْمَاءَ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ أَعْمَارَهُمْ، قَالَ: فَمَرَّ آدَمُ بِاسْمِ دَاوُدَ اَلنَّبِیِّ، عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَإِذَا عُمُرُهُ أَرْبَعُونَ سَنَهً، فَقَالَ: یَا رَبِّ مَا أَقَلَّ عُمُرَ دَاوُدَ وَ أَکْثَرَ عُمُرِی یَا رَبِّ إِنْ أَنَا زِدْتُ دَاوُدَ مِنْ عُمُرِی ثَلاَثِینَ سَنَهً أَ یُنْفَذُ ذَلِکَ لَهُ

قَالَ: نَعَمْ یَا آدَمُ ، قَالَ: فَإِنِّی قَدْ زِدْتُهُ مِنْ عُمُرِی ثَلاَثِینَ سَنَهً، فَأَنْفِذْ ذَلِکَ لَهُ وَ أَثْبِتْهَا لَهُ عِنْدَکَ وَ اطْرَحْهَا مِنْ عُمُرِی!

قَالَ: فَأَثْبَتَ اَللَّهُ لِدَاوُدَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلاَثِینَ سَنَهً، وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ عِنْدَ اَللَّهِ مُثْبَتَهً، وَ مَحَا مِنْ عُمُرِ آدَمَ ثَلاَثِینَ سَنَهً، وَ کَانَتْ لَهُ عِنْدَ اَللَّهِ مُثْبَتَهً

ص: 262

پس او فاجر و بدکاره خواهد شد پس نوزاد هنگامی که از شکم مادرش بیرون ،آید گریه سختی می نماید به خدا سوگند خداوند بعد از آن هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود.

74) - از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود به درستی که خداوند تبارک و تعالی جمعیتی از فرشته ها را بر آدم علیه السلام- در سرزمین «رَوحاء» که بیابانی بین طائف و مکه است - فرستاد تا کمر و پشت آدم را مسح کنند مالش) (دهند پس ذریّه او با این (مسح که به حالت ذر بودند خارج شده و نمایان ،گشتند همچنان که مورچه ها از لانه خود خارج می گردند و تمامی آن ها بر لبه وادی اجتماع ،کردند سپس خداوند به آدم خطاب کرد ای آدم چه می بینی؟

آدم پاسخ داد ذره های بسیاری را می بینم که بر لبه وادی اجتماع کرده اند.

خداوند فرمود ای آدم این ها ذریه تو هستند آن ها را از پشت تو بیرون کردم تا از آن ها بر ربوبیت خود و نبوّت محمّد عهد و میثاق ،بگیرم همچنان که در آسمان از آن ها عهد و میثاق گرفته ام. آدم عرضه داشت ای پروردگارم و چگونه همه آن ها را در پشت من جای داده ای؟ خدای متعال فرمود این به لطافت سازندگی و آفرینش قدرت خودم انجام گرفته است آدم گفت: پروردگارا! در مورد عهد و . میثاق از آنان چه می خواهی؟ خداوند فرمود: این که برای من شریک قرار ندهند و مشرک نشوند آدم گفت: پروردگارا! کسی که از تو اطاعت کند، چه پاداشی خواهد داشت؟ خداوند فرمود او را در بهشت خود ساکن می.گردانم آدم گفت: پروردگارا کسی که معصیت و نافرمانی تو را کند چه می شود؟ خداوند فرمود: او را در آتش دوزخ وارد می نمایم آدم عرضه داشت ای پروردگار !من دربارۀ آن ها عدالت کرده ای ولی اگر آن ها را نگه داری و کمک ،نکنی بیشترین آن ها تو را معصیت و نافرمانی می کنند.

امام باقر علیه السلام افزود: سپس خداوند نام های همۀ پیامبران و مدت عمر ایشان را به آدم علیه السلام عرضه کرد، هنگامی که او به نام داود علیه السلام رسید، دید عمر او چهل سال ،است اظهار داشت پروردگارا! چقدر عمر داود کوتاه و عمر من طولانی است ای پروردگار من! اگر من سی سال از عمر خود را به داود بدهم آیا این عمر را در اجل او ثبت و از عمر من کسر می کنی؟ پس خداوند این پیشنهاد را پذیرفت و سی سال به عمر داود ،افزود با این که آن در پیشگاه خدا ثبت نشده بود پس سی سال از آدم کسر نمود، با این که آن برایش در پیشگاه خدا ثبت شده بود.

ص: 263

فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : فَذلِکَ قَولُ اللّهِ: ﴿ يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ﴾ قَالَ فَمَحَا اَللَّهُ مَا کَانَ عِنْدَهُ مُثْبَتاً لِآدَمَ وَ أَثْبَتَ لِدَاوُدَ مَا لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مُثْبَتاً، قَالَ فَمَضَی عُمُرُ آدَمَ فَهَبَطَ مَلَکُ اَلْمَوْتِ لِیَقْبِضَ رُوحَهُ، فَقَالَ لَهُ آدَمُ ، یَا مَلَکَ اَلْمَوْتِ إِنَّهُ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمْرِی ثَلَثِینَ سَنَهً؟ فَقَالَ لَهُ مَلَکُ اَلْمَوْتِ یَا آدَمُ أَ لَمْ تَجْعَلْهَا لاِبْنِکَ دَاوُدَ اَلنَّبِیِّ وَ طَرَحْتَهَا مِنْ عُمُرِکَ حِینَ عُرِضَ عَلَیْکَ أَسْمَاءُ اَلْأَنْبِیَاءِ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ وَ عُرِضَتْ عَلَیْکَ أَعْمَارُهُمْ وَ أَنْتَ یَوْمَئِذٌ بِوَادِی الروحاء؟

فَقالَ آدَمُ : یا مَلَکَ المَوتِ ، ما أذکُرُ هذا ، فَقالَ لَهُ مَلَکُ المَوتِ : یا آدَمُ ، لا تَجهَل !...ألَم تَسأَلِ اللّهَ أن یُثبِتَها لِداوُدَ ویَمحُوَها مِن عُمُرِکَ فَأَثبَتَها لِداوُدَ فِی الزَّبورِ ومَحاها مِن عُمُرِکَ مِنَ الذِّکرِ

قالَ : فَقالَ آدَمُ : فَأَحضِرِ الکِتابَ حَتّی أعلَمَ ذلِکَ . قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : و کانَ آدَمُ صادِقاً لَم یَذکُر ، قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : فَمِن ذلِکَ الیَومِ أمَرَ اللّهُ العِبادَ أن یَکتُبوا بَینَهُم إذا تَدایَنوا وتَعامَلوا إلی أجَلٍ مُسَمّیً ، لِنِسیانِ آدَمَ وجُحودِهِ ما جَعَلَ عَلی نَفسِهِ (1)

1947 / [75] - عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ [قال]

سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ ﴾؟

قَالَ: إِنَّ ذَلِکَ اَلْکِتَابَ کِتَابٌ یَمْحُو اَللَّهُ فِیهِ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ، فَمِنْ ذَلِکَ اَلَّذِی یَرُدُّ اَلدُّعَاءُ اَلْقَضَاءَ، وَ ذَلِکَ اَلدُّعَاءُ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ: اَلَّذِی یُرَدُّ بِهِ اَلْقَضَاءُ، حَتَّی إِذَا صَارَ إِلَی أُمِّ اَلْکِتَابِ، لَمْ یُغْنِ اَلدُّعَاءُ فِیهِ شَیْئاً (2)

ص: 264

سپس امام باقر علیه السلام فرمود به همین دلیل خداوند فرموده است خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود بنابراین خداوند آن چه را که برای آدم ثبت شده محو و نابود کرد و آن چه را که برای داود ثبت نشده بود برایش ثبت کرد

و چون عمر آدم به پایان رسید و فرشته مرگ برای قبض روح او آمد آدم گفت: هنوز سی سال از عمر من باقی مانده است فرشته مرگ پاسخ داد: آیا به یاد نداری که در وادی روحاء بود که خداوند نام های پیامبران و مدت عمر ایشان را بر تو عرضه ،نمود، پس تو سی سال از عمر خود را به فرزندت داود بخشیدی؟

آدم گفت: من چنین چیزی را به یاد نمی آورم فرشته مرگ به او گفت ای آدم نادان و فراموشکار ،نباش آیا از خداوند درخواست نکردی که آن را برای داود ثبت نماید و از عمر تو بکاهد و خداوند نیز چنین کرد؟

آدم گفت: آن نوشته را حاضر کن تا این مطلب را بدانم و به یاد آورم.

امام باقر علیه السلام فرمود آدم در گفتار خود صادق بود ولی او این مطلب را از یاد برده بود و انکار هم نکرد و از آن روز به بعد خداوند بندگانش را فرمان داد تا هنگام معامله و قرض گرفتن مدت آن را تعیین کنند و میان خود نوشته ای ،بنویسند تا همانند آدم در اثر ،فراموشی مطالب را انکار نکنند.

75) - از عمّار بن موسی روایت کرده است که گفت

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش: «خداوند خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا تثبیت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود» سؤال کردند؟

فرمود: این کتاب همان کتابی است که خداوند از آن محو و پاک می نماید و یا در آن ثبت می کند پس برای همین است که دعا کردن قضا و قدر (الهی) را تغییر داده و دگرگون می کند - با این که آن دعا برایش نوشته شده بوده - پس تا زمانی که آن به نوشته اصلی «امّ الکتاب» منتقل نشده قابل تغییر می باشد، ولی پس از آن، دعا هم بی نتیجه خواهد بود.

ص: 265

1948 / [76] - عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ، قال :

قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : إِنَّ اَلْمَرْءَ لَیَصِلُ رَحِمَهُ وَ مَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ إِلاَّ ثَلاَثُ سِنِینَ فَیَمُدُّهَا اَللَّهُ إِلَی ثَلاَثٍ وَ ثَلاَثِینَ سَنَهً وَ إِنَّ اَلْمَرْءَ لَیَقْطَعُ رَحِمَهُ وَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلاَثٌ وَ ثَلاَثُونَ سَنَهً فَیُقَصِّرُهَا اَللَّهُ إِلَی ثَلاَثِ سِنِینَ أَوْ أَدْنَی

قَالَ اَلْحُسَیْنُ وَ: کَانَ جَعْفَرٌ یَتْلُو هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿ يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَبِ﴾ (1)

قوله تعالى: ﴿وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللهِ شَهِيدَ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ ﴿43﴾

1949/ [77]- عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَهَ (اَلْعِجْلِیِّ)، قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ): قَوْلُهُ تَعَالَی: ﴿قُلْ كَفَى بِاللهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ ﴾، قَالَ: إِیانَا عَنَی وَ عَلِی أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَیرُنَا بَعْدَ النَّبِی صلی الله علیه و اله (2)

1950 / [ 78] - عن عبد الله بن عطاء، قال:

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : هَذَا اِبْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سَلاَّمِ [بْنِ عِمْرَانَ] یَزْعُمُ أَنَّ أَبَاهُ اَلَّذِی یَقُولُ اَللَّهُ: ﴿قُلْ كَفَى باللهِ شَهِيدَ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَب﴾

ص: 266

76)- از حسین بن زید بن علی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام این حدیث نمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است چه بسا شخصی سه سال از عمرش باقی مانده ولی چون صله رحم کند، خداوند سی سال عمر او را افزایش دهد و عمر او سی سی و سه سال گردد و چه بسا از عمرش سی و سه سال باقی مانده ولي قطع رحم می نماید پس خداوند متعال آن را به سه سال و یا کم تر از آن می رساند.

راوی گوید و امام صادق علیه السلام این آیه را خداوند هر چه را که بخواهد نابود و یا نثییت می نماید و اصل نوشته در اختیار او خواهد بود تلاوت می نمود.

فرمایش خداوند متعال و آن هایی که کافر شدند گویند تو (پیامبر) مرسل نیستی بگو كافی است که خداوند و کسی که علم کتاب او آگاهی به قرآن نزد اوست میان من و شما گواه باشند

77) - از برید بن معاويه نجلی روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم (منظور از فرمایش خداوند متعال ) بگو:

خداوند به عنوان گواه بین من و شما کافی است و نیز کسی که نزد او علم کتاب وجود دارد چیست ؟؟

فرمود:: منظور خداوند ما (اهل بیت عصمت و طهارت) هستیم و علی علیه السلام، با فضیلت ترین اولین و برترین ها بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می باشد.

78)- از عبدالله بن عطا روایت کرده است که گفت

به امام باقر علیه السلام عرض کردم این فرزند عبد الله بن سلام است که گمان كند علم کتابی که خداوند می فرماید: «بگو خداوند به عنوان گواه بین من و شما کافی است و نیز کی که نزد او علم کتاب وجود دارد نزد پدرش بود

ص: 267

قال: كذب هو عليّ بن أبي طالب علیه السلام (1)

1951 / [ 79] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ عَجْلاَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ علیه السلام، قال:

سألته عن قوله تعالى: ﴿ قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدَ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمٌ الْكِتَبِ ﴾؟

فقال: نزلت في على علیه السلام بعد رسول الله صلی الله علیه و اله، و في الأئمة علیهم السلام بعده، وعلى علیه السلام عنده علم الكتاب . (2)

1952 / [80 ] - عَنِ اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ): فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَبِ ﴾، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ، أَنَّهُ عَالِمُ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ بَعْدَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (3)

ص: 268

فرمود: نه، (چنین نیست) او دروغ می گوید بلکه (آن کسی که دارای علم کتاب است) علی بن ابی طالب علیه السلام می باشد.

79) - از عبد الله علیه السلام بن عجلان روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال «بگو: خداوند به عنوان گواه بین من و شما کافی است و نیز کسی که نزد او علم کتاب وجود دارد، سؤال کردم؟

فرمود: این آیه درباره علی بن ابى طالب علیه السلام نازل شده است که بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و دارای علم کتاب می باشد و امامان بعد از او نیز (دارای علم کتاب هستند.

80)- از فضیل بن یسار روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال و کسی که نزد او علم کتاب وجود دارد فرمود این آیه درباره علی علیه السلام نازل شده است که او بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله عالم این امت می باشد

ص: 269

ص: 271

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

1953 / [1] - عَنْ عَنْبَسَهَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

مَنْ قَرَأَ سُورَهَ «إِبْرَاهِیمَ» وَ «اَلْحِجْرَ» فِی رَکْعَتَیْنِ جَمِیعاً فِی کُلِّ جُمُعَهٍ لَمْ یُصِبْهُ فَقْرٌ أَبَداً وَ لاَ جُنُونٌ وَ لاَ بَلْوَی. (1)

ص: 272

به نام خداوند بخشاينده مهربان

1)- از عَنبَسَة بن مُصْعَب روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس سوره «ابراهیم» و سوره «حجر» را در دو رکعت ،نماز در هر جمعه بخواند هیچ موقع فقیر و تنگ دست نخواهد شد و به دیوانگی و حادثه ناگوار مبتلا نمی گردد

ص: 273

قوله تعالى: ﴿وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَىٰ بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ﴾ ﴿5 ﴾

1954 / [2] - عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ، عَمَّنْ ذَکَرَهُ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ تعالى: ﴿ وَ ذَكَرْهُم بِأَيَّم اللَّهِ ﴾، قَالَ: بِآلاَءِ اَللَّهِ یَعْنِی نِعَمَهُ. (1)

قوله تعالى: ﴿وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَبِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ﴾ ﴿7﴾

1955 / [3] -عَنْ أَبِی عَمْرٍو اَلْمَدَائِنِیِّ (2)، قال:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: أَیُّمَا عَبْدٍ أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَیْهِ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ - وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی فَأَقَرَّ بِهَا بِقَلْبِهِ- وَ حَمِدَ اَللَّهَ عَلَیْهَا بِلِسَانِهِ لَمْ یَنْفَدْ کَلاَمُهُ حَتَّی یَأْمُرَ اَللَّهُ لَهُ بِالزِّیَادَهِ (3)

1956 / [4] - وَ فِی رِوَایَهِ أَبِی إِسْحَاقَ اَلْمَدَائِنِیِّ : حَتَّی یَأْذَنَ اَللَّهُ لَهُ بِالزِّیَادَهِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: ﴿لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ ﴾ (4)

ص: 274

فرمایش خداوند متعال: و همانا ما مونی را با آیات خود فرستاديم (و دستور دادیم:) قوم خود را از تاریکی ها به نور بیرون آور! و «روزهای خداوند» را به آنان یاد آوری کن در آن شانه هایی است برای هر صبر کننده شکر گزار ! (5)

2)- از ابراهیم بن ،عمر به نقل از کسی که نامش را یادآور شده روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال ، و ایشان را به ایام الله یادآوری کن فرمود: منظور از «ايّام الله» نعمت های خداوند .است

فرمایش خداوند متعال: و (به یاد آورید) آن هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت اگر شکرگزاری کنید (نعمت های خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسیاسی کنید همانا مجازا تم شدید است. (7)

3)- از ابو عمرو مدائنی روایت کرده است. که گفت

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: هر بناره ای که خداوند بر او نعمتی را ارزانی دارد پس قدر آن را با قلبش بشناسد را با قلبش بشناسد- و در روایتی دیگر آمده است: افراز و اعتراف بر آن کند - و ( کسی که) خداوند را با زبانش سپاس گوید کلامش به پایان نمی رسد مگر آن که خداوند دستور می دهد تا (نعمتش را) برای او افزایش دهند -

4)- و در روایت ابو اسحاق مدائنی آمده است تا آن که خداوند برایش اذن زیاد شده بدهد و آن همان فرمایش خداوند است: «چنان چه شکر و سپاس بجا آوردید حتماً برایتان می افزایم»

ص: 275

1957 / [5] - و عن أبي ولاد، قال:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَرَأَیْتَ هَذِهِ اَلنِّعْمَهَ اَلظَّاهِرَهَ عَلَیْنَا مِنَ اَللَّهِ، أَ لَیْسَ إِنْ شَکَرْنَاهُ عَلَیْهَا وَ حَمِدْنَاهُ زَادَنَا، کَمَا قَالَ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ : ﴿لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ ﴾؟

فَقَالَ: نَعَمْ، مَنْ حَمِدَ اَللَّهَ عَلَی نِعَمِهِ وَ شَکَرَهُ، وَ عَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ مِنْهُ لاَ مِنْ غَیْرِهِ، [زَادَ اَللَّهُ نِعَمَهُ] (1)

قوله تعالى: ﴿وَ مَا لَنَا أَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا عَاذَيْتُمُونَا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّل الْمُتَوَكَّلُونَ﴾ ﴿12﴾

1958 / [6] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ مُحَمَّدِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ سُبْحَانَهُ ﴿ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِلُونَ ﴾ ، قال: الزارعون (2)

قوله تعالى: ﴿يَتَجَرَّعُهُ، وَ لَا يَكَادُ يُسِيغُهُ، وَ يَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلّ مَكَانٍ وَ مَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَ مِن وَرَابِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ﴾ ﴿17﴾

1959 / [7] - عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عن أَبِی عَنْ جَدِّه علیهم السلام ، قال :

قال أمير المؤمنين علیه السلام: إنَّ أهلَ النّارِ لَمّا غَلَی الزَّقّومُ وَالضَّریعُ فی بُطونِهِم کَغَلیِ الحَمیمِ سَأَلُوا الشَّرابَ ، فَأُتُوا بِشَرابٍ غَسّاقٍ وصَدیدٍ ﴿یَتَجَرَّعُهُ وَ لَا یَکَادُ

ص: 276

5)- و از ابو ولاد روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم به نظر شما این نعمت های ظاهری (که در اختیار ما قرار گرفته است) از طرف خداوند می باشد؟ آیا این طور نیست که اگر ما او را حمد و سپاس ،گوییم بر ایمان افزایش می دهد همچنان که خداوند در قرآن فرموده: «چنان چه شکر و سپاس بجا آوردید، حتماً برایتان می افزایم؟»

فرمود: ،بلی کسی که شکر و سپاس نعمت های خداوند را بجای آورد و معتقد باشد که این نعمت ها از سوی خداوند است نه از دیگری خداوند نعمت هایش را می افزاید

فرمایش خداوند متعال و چرا بر خدا توکل ،نکنیم با این که ما را به راه های (سعادت) راهنمائی کرده است؟ و ما بطور مسلّم در برابر آزارهای شما بر خودمان صبر خواهیم کرد (و دست از رسالت خویش بر نمی داریم) و توکّل کنندگان باید فقط بر خدا توکّل کنند (12)

6)- از حسن بن ،ظریف به نقل از محمّد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند سبحان: «و توکل کنندگان، باید بر خداوند توکل کنند» فرمود زراعت کنندگان هستند (که با توکّل بر خدا شخم می،زنند بذر می پاشند و امید به جایی و چیز دیگری ندارند).

فرمایش خداوند متعال: با زحمت آن را جرعه جرعه سر می کشد و هرگز حاضر نیست به میل خود آن را بیاشامد و مرگ از هر جا به سراغ او می آید ولی با این همه او نمی میرد و به دنبال او عذاب شدیدی خواهد بود! (17)

7)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش از جدّ گرامی اش علیهما السلام، حدیث نمود که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هنگامی که زقوم و ضریع در دل های اهل دوزخ همچون آب جوش به جوش آید آنان درخواست نوشیدنی کنند، پس پس از آب های گندیده و چرکین برای آن ها آورده می شود «که جرعه جرعه آن را می نوشد و هیچ

ص: 277

يُسِيعُهُ، وَ يَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَ مَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَ مِن وَرَابِهِ ى عَذَابٌ غَلِيظٌ﴾ وحَمیمٌ یَغلی بِهِ جَهَنَّمُ مُنذُ خُلِقَت ﴿كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَ سَاءَتْ مُرْتَفَقًا﴾ (1). (2)

قوله تعالى: ﴿وَ قَالَ الشَّيْطَنُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ مَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُم مِّن سُلْطَنٍ إِلَّا أَن دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِى فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُواْ أَنفُسَكُم مَّا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ مَا أَنتُم بِمُصْرِخِيَّ إِنِّى كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظَّلِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ ﴿22﴾

1960 / [8] - عَنْ حَرِیزٍ ، عَمَّنْ ذَکَرَهُ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: فِی قَوْلِ اَللَّهِ:

﴿وَ قَالَ الشَّيْطَنُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ ﴾ ، قَالَ: هُوَ اَلثَّانِی وَ لَیْسَ فِی اَلْقُرْآنِ شَیْءٌ ﴿وَ قَالَ الشَّيْطَنُ ﴾ إِلاَّ وَ هُوَ اَلثَّانِی (3)

1961/ [9] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ:

إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ یُؤْتَی بِإِبْلِیسَ فِی سَبْعِینَ غُلاًّ وَ سَبْعِینَ کَبْلاً ، فَیَنْظُرُ اَلْأَوَّلُ إِلَی زُفَرَ فِی عِشْرِینَ وَ مِائَهِ کَبْلٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَهِ غُلٍّ، فَیَنْظُرُ إِبْلِیسُ ، فَیَقُولُ: مَنْ هَذَا اَلَّذِی أَضْعَفَ اَللَّهُ لَهُ اَلْعَذَابَ، وَ أَنَا أَغْوَیْتُ هَذَا اَلْخَلْقَ جَمِیعاً؟

فَیُقَالُ: هَذَا زُفَرُ . فَیَقُولُ: بِمَا حُدِّدَ لَهُ هَذَا اَلْعَذَابُ؟

فَیُقَالُ: بِبَغْیِهِ عَلَی عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ. فَیَقُولُ لَهُ إِبْلِیسُ : وَیْلٌ لَکَ وَ ثُبُورٌ لَکَ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اَللَّهَ

ص: 278

گوارایش نمی باشد و مرگ از هر سو بر او وارد می گردد اما او نمی میرد و عذابی سخت در انتظارش می باشد» همچنین برای آن ها آب جوشانی می آورند که از ابتدای آفرینش جهنم در حال جوشش بوده و این همان فرمایش خداوند است «(آبی که) همچون فلز گداخته شده که (پوست و گوشت) صورت آن ها را بریان می کند چه نوشیدنی (خبیث) و چه جایگاه بدی است».

فرمایش خداوند متعال: و شیطان هنگامی که کار تمام می شود می گوید خداوند به شما وعده حق داد و من به شما وعده ای (باطل) دادم پس من (از وفای به عهد با شما) تخلف کردم من بر شما تسلطی نداشتم جز این که دعوتتان کردم پس شما دعوت مرا پذیرفتید بنابر این مرا سرزنش نکنید بلکه خود را سرزنش کنید نه من فریادرس شما هستم و نه شما فریادرس من می باشید من نسبت به شرک شما درباره خودم که از قبل داشتید بیزار و کافر !هستم به درستی که ستمکاران عذاب دردناکی خواهند داشت (22)

8)- از حریز به نقل از کسی که نامش را برده روایت کرده است که گفت: امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و شيطان بعد از آن که حادثه واقع شد، گفت، فرمود: منظور از آن همان دومی است (و به طور کلی) در قرآن موردی از «و شیطان گفت» نیست مگر آن که منظور دو می می باشد

9) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به راستی چون روز قیامت ابلیس را در بند هفتاد غُل و زنجیر بیاورند، پس اولی نگاه به زُفَر (دومی) می کند که در صد و بیست غُل و صد و بیست زنجیر قرار دارد سپس ابلیس به او نگاه می کند و می گوید این کیست که عذابش از من افزون تر می،باشد با این که تمامی مخلوقات را من فریب داده و گمراه کرده ام؟ گفته می شود این زُفَر می باشد (ابلیس) گوید برای چه این همه عذاب را بر او تحمیل کرده اند؟

گفته می شود به خاطر ظلم و ستمی است که بر علی الله روا داشته است (ابلیس) گوید وای و هلاکت بر تو باد آیا نمی دانستی که خداوند مرا به سجده

ص: 279

أَمَرَنِی بِالسُّجُودِ لِآدَمَ فَعَصَیْتُهُ، وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَجْعَلَ لِی سُلْطَاناً عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ شِیعَتِهِ فَلَمْ یُجِبْنِی إِلَی ذَلِکَ، وَ قَالَ: ﴿إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ إِلاّ مَنِ اِتَّبَعَکَ مِنَ اَلْغاوِینَ﴾. (1) مَا عَرَفْتُهُمْ حِینَ اِسْتَثْنَاهُمْ إِذْ قُلْتُ: ﴿وَ لا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شاکِرِینَ ﴾ (2) فَمَنَّتْکَ بِهِ نَفْسُکَ غُرُوراً فَتَوَقَّفْ بَیْنَ یَدَیِ اَلْخَلاَئِقِ فَقَالَ لَهُ: مَا اَلَّذِی کَانَ مِنْکَ إِلَی عَلِیٍّ وَ إِلَی اَلْخَلْقِ اَلَّذِی اِتَّبَعُوکَ عَلَی اَلْخِلاَفِ؟

فَیَقُولُ اَلشَّیْطَانُ- وَ هُوَ زُفَرُ- لِإِبْلِیسَ : أَنْتَ أَمَرْتَنِی بِذَلِکَ، فَیَقُولُ لَهُ إِبْلِیسُ : فَلِمَ عَصَیْتَ رَبِّکَ وَ أَطَعْتَنِی ؟

فَیَرُدُّ زُفَرُ عَلَیْهِ مَا قَالَ اَللَّهُ:: ﴿إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ ۖ وَ مَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ﴾ - إلى آخر الآية- (3)

قوله تعالى: ﴿أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ ﴿24﴾ تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿25﴾ وَ مَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِنْ قَرَارٍ﴾ ﴿26﴾

1962/ [10]- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ في قول الله: ﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ﴾ قال:

ص: 280

برای آدم دستور داد و مخالفت کردم و از خداوند درخواست کردم تا (به جهت پاداش عبادت هایم) مرا بر محمّد و اهل بیت و شیعیان او مسلّط گرداند، ولی او خواسته مرا برآورده نکرد و فرمود: «به درستی که تو بر بندگان من تسلّطی نخواهی ،داشت مگر آن هایی که از تو پیروی کنند که گمراه گشته اند» و در آن موقعی که او ایشان را استثنا و جدا ،نمود آنان را نمی شناختم و به همین دلیل گفتم: «و بیش ترین آنان را شاکر و سپاسگزار نخواهی یافت» پس امیال و هواهای نفسانیت تو را مغرور کرد و (اکنون سزای تو می باشد که) این چنین در حضور خلایق قرار بگیری. سپس (ابلیس) به او گوید چه چیزی سبب شد که از علی علیه السلام روی گردانی و با بندگانت که از تو در راه مخالفت (با خداوند) پیروی کردند بر او ستم نمایی؟

شيطان - که همان زُفَر می باشد - به ابلیس :گوید تو مرا به این کار دستور دادی ابلیس پاسخ دهد به چه دلیلی دستور پروردگارت را مخالفت کردی و دستور مرا اطاعت نمودی؟ پس زُفَر آن چیزی را که خداوند بیان نموده، در جواب به ابلیس خواهد گفت: «به راستی که خداوند به شما وعده داد و وعده او درست بود و من نیز به شما وعده دادم ولی در وعده خود با شما خلاف کردم و برایتان هیچ دلیل و برهانی نیاوردم» - تا پایان آیه -

فرمایش خداوند متعال: آیا ندیدی که چگونه خداوند مثال «کلمه طیّبه» و گفتار پاکیزه را به درخت پاکیزه ای تشبیه کرده که ریشه آن (در زمین) ثابت و شاخه های آن در آسمان می باشد؟! (24) هر زمان میوه خود را به اذن پروردگارش می دهد و خداوند برای مردم مثل هایی را می زند تا شاید متذکر شوند (و پند گیرند)! (25) و (همچنین) «کلمۀ خبیثه» و سخن پست و آلوده را به درخت ناپاکی تشبیه کرده است که از روی زمین برکنده شده و قرار و ثباتی ندارد (26)

10) - از محمّد بن علی حلبی به نقل از زراره و ،حُمران روایت کرده که گفتند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «خداوند مثَلی را به عنوان «کلمه طیّبه» مطرح نموده که همانند «شجره طیّبه» می باشد که اصل آن (در زمین) ثابت و شاخه هایش در آسمان خواهد بود» فرموده اند: منظور

ص: 281

یَعْنِی اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَلْأَئِمَّهَ علیهم السلام مِنْ بَعْدِهِ هُمُ اَلْأَصْلُ اَلثَّابِتُ وَ اَلْفَرْعُ اَلْوَلاَیَهُ لِمَنْ دَخَلَ فِیهَا (1)

1963/ [11] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ الله عليه السلام عَنْ قَوْلِ الله: ﴿ وَ فَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ﴾؟

فَقَالَ : رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أَصْلُهَا ، وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَرْعُهَا ، وَ الْأَئِمَّهُ علیهم السلام مِنْ ذُرِّیَّتِهِمَا أَغْصَانُهَا ، وَ عِلْمُ الْأَئِمَّهِ ثَمَرَتُهَا ، وَ شِیعَتُهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَرَقُهَا ، هَلْ فِیهَا فَضْلٌ ؟

قُلْتُ : لَا [وَ اللّهِ!] ، قَالَ : وَ اللّهِ! إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُولَدُ ، فَتُورَقُ وَرَقَهٌ فِیهَا ، وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَمُوتُ ، فَتَسْقُطُ وَرَقَهٌ مِنْهَا

:قال: قلت: ﴿تُؤْتِي أُكْلَهَا كُلَّ حِين بِإِذْنِ رَبِّهَا﴾؟

قَالَ: یَعْنِی مَا یَخْرُجُ إِلَی اَلنَّاسِ مِنْ عِلْمِ اَلْإِمَامِ فِی کُلِّ حِینٍ یُسْأَلُ عَنْهُ (2)

1964 / [12] - عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: فِی رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ یَصُومَ زَمَاناً قَالَ اَلزَّمَانُ خَمْسَهُ أَشْهُرٍ وَ اَلْحِینُ سِتَّهُ أَشْهُرٍ لِأَنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ ﴿تُؤْتِی أُکُلَهٰا کُلَّ حِینٍ﴾ (3)

ص: 282

رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان بعد از او هستند که ایشان اصل و ریشه ثابت می باشند و فرع ،آن ولایت می باشد برای کسانی که (آن را بپذیرند و) وارد آن شوند.

11)- از محمّد بن یزید روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند و شاخه های آن در آسمان می باشد سؤال کردم؟

فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله اصل و ریشه و امیر المؤمنين علیه السلام تنه آن درخت می باشند و امامان از ذریّه آن دو بزرگوار شاخه های آن هستند و علوم ایشان میوه هایش خواهد بود و شیعیان ایشان برگ های آن خواهند بود، پس آیا (درخت) چیز دیگری هم دارد؟

عرض کردم نه به خدا سوگند! (چیز دیگری ندارد)

فرمود: به خدا سوگند هرگاه یکی از شیعیان (ما اهل بیت رسالت) از دنیا ،برود یک برگ از آن درخت می افتد و اگر فرزندی از ایشان متولد شود یک برگ بر آن درخت می روید

گفت:م نظر شما درباره این (قسمت) آیه: «آورده و مهیا می شود میوه های آن در هر لحظه با اذن پروردگارش« چیست؟

فرمود منظور آن علومی ،است که ائمه علیهم السلام، آن ها را برای شیعیان خود در هر وقت که از ایشان سؤال شود بیان می کنند

12)- از اسماعیل بن ابی زیاد سکونی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام، به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام ، فرمود: امام علی علیه السلام در مورد مردی که نذر کرده زمانی را روزه بگیرد فرموده است «زمان» پنج ماه می باشد و «حین» شش ماه خواهد بود؛ چون که خداوند می فرماید: «آورده و مهیا می شود میوه های آن در هر لحظه».

ص: 283

1965 / [13] - عن الحلبي، قال:

سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ رَجُلٍ جَعَلَ اَللَّهُ عَلَیْهِ صَوْماً حِیناً فِی شُکْرٍ،؟

قَالَ: فَقَالَ قَدْ سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ هَذَا فَقَالَ: فَلْیَصُمْ سِتَّهَ أَشْهُرٍ، إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿ تُؤْتِيَ أُكْلَهَا كُلَّ حِينِ بِإِذْنِ رَبِّهَا﴾ وَ اَلْحِینُ سِتَّهُ أَشْهُرٍ (1)

1966 / [14] - عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ:

سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِلَّهِ عَلَیَّ أَنْ أَصُومَ حِیناً وَ ذَلِکَ فِی شُکْرٍ؟

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ : قَدْ أَتَی عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مِثْلَ هَذَا، فَقَالَ: صُمْ سِتَّهَ أَشْهُرٍ، فَإِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿ تُؤْتِيَ أُكْلَهَا كُلَّ حِينِ ﴾ ، یَعْنِی سِتَّهَ أَشْهُرٍ (2)

1967 / [15] - عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ اَلْأَشَلِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةٌ طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ ﴾ اَلْآیَتَیْنِ قَالَ هَذَا مَثَلٌ ضَرَبَهُ اَللَّهُ لِأَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّهِ وَ لِمَنْ عَادَاهُمْ، هُوَ: ﴿ مَثَلُ کَلِمَهٍ خَبِیثَهٍ کَشَجَرَهٍ خَبِیثَهٍ اُجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ اَلْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ ﴾ (3)

قوله تعالى: ﴿يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ فِي الآخِرَةِ وَ يُضِلُّ اللهُ الظَّلِمِينَ وَ يَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ﴾ ﴿27﴾

ص: 284

13) - از حلبی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال شد در مورد مردی که گفته است: بر عهده من است، که به شکرانه خداوند زمانی را برای خدا روزه بگیرم؟ فرمود: مانند همین سؤال را برای امام علی علیه السلام مطرح کردند پس حضرت فرمود شش ماه را روزه بگیرد؛ زیرا خداوند فرموده است: «آورده و مهیا می شود میوه های آن در هر لحظه با اذن پروردگارش» و افزود که «حین» شش ماه می باشد.

14) - از خالد بن جریر روایت کرده است که گفت

از امام صادق سؤال شد در مورد مردی که گفته است: بر عهده من است که به شکرانه خداوند زمانی را برای خدا روزه بگیرم؟ فرمود: مانند همین سؤال را برای امام علی علیه السلام مطرح کردند پس حضرت فرمود: شش ماه را روزه بگیر؛ زیرا خداوند می فرماید: «آورده و مهیا می شود میوه های آن در هر لحظه» یعنی مقدار «حین» شش ماه می باشد

15)- از عبد الرحمان بن سالم ،اشل به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد دو آیه: «خداوند مثل «کلمه طیّبه» را مطرح نموده که همانند «شجره طیّبه» می باشد» (تا آخر آیه بعد) فرمود: این مثالی است که خداوند برای اهل بیت پیامبرش علیهم السلام مطرح نموده است و برای دشمنان ایشان :(فرموده) «مثال «كلمة خبيثة»، همانند «شجره خبیثه» است که از بالای زمین رشد کرده و هیچ ثبات و قراری ندارد» خواهد بود

فرمایش خداوند متعال: خداوند کسانی را که ایمان ،آوردند به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان استوار می دارد هم در این جهان و هم در سرای دیگر ولی ستمگران را (در اثر گفتار و کردار ناشایستشان) گمراه می سازد و خداوند هر کاری را بخواهد (و مصلحت بداند) انجام می دهد (27)

ص: 285

1968 / [16] - عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ اَلشَّیْطَانَ لَیَأْتِی اَلرَّجُلَ مِنْ أَوْلِیَائِنَا [فَیَأْتِیهِ] عِنْدَ مَوْتِهِ، یَأْتِیهِ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ یَسَارِهِ لِیَصُدَّهُ عَمَّا هُوَ عَلَیْهِ، فَیَأْبَی اَللَّهُ لَهُ ذَلِکَ، وَ کَذَلِکَ قَالَ اَللَّهُ ﴿ یُثَبِّتُ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ اَلثّابِتِ فِی اَلْحَیاهِ اَلدُّنْیا وَ فِی اَلْآخِرَهِ﴾ (1)

1969 / [17] - عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالاَ:

إِذَا وُضِعَ الرَّجُلُ فی قَبْرِهِ أتَاهُ مَلَکَانِ - مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ مَلَکٌ عَنْ یَسَارِهِ - و أُقِیمَ اَلشَّیْطَانُ بَیْنَ یَدَیْهِ، عَیْنَاهُ مِنْ نُحَاسٍ، فَیُقَالُ لَهُ: مَا تَقُولُ فِی هَذَا اَلرَّجُلِ اَلَّذِی خَرَجَ مِنْ بَیْنِ ظَهْرَانَیْکُمْ یَزْعُمُ أَنَّهُ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله؟

فَیَفْزَعُ لِذَلِکَ فَزْعَهً فَیَقُولُ - إِنْ کَانَ مُؤْمِناً-: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ.

فَیُقَالُ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ: نَمْ نَوْمَهً لاَ حُلُمَ فِیهَا، وَ یُفْسَحُ لَهُ فِی قَبْرِهِ تِسْعَهَ أَذْرُعٍ، وَ یَرَی مَقْعَدَهُ مِنَ اَلْجَنَّهِ ، وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیَوهِ الدُّنْیَا وَ فِی الْأخِرَهِ﴾

وَ إِنْ کَانَ کَافِراً، قَالُوا: مَنْ هَذَا اَلرَّجُلُ اَلَّذِی کَانَ بَیْنَ ظَهْرَانَیْکُمْ، یَقُولُ إِنَّهُ رَسُولُ اَللَّهِ ؟ فَیَقُولُ: مَا أَدْرِی. فَیُخَلَّی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلشَّیْطَانِ (2)

ص: 286

16)- از صفوان بن مهران روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود به درستی که چون مرگ شخصی از دوستان ما نزدیک شود شیطان از سمت راست و چپ او وارد می شود تا او را نسبت به آن چه که پای بند و معتقد بوده متزلزل و منحرفش کند ولی خداوند از این جریان امتناع می ورزد (و او را ثابت و استوار نگاه می دارد) همچنان که فرموده است: «خداوند کسانی را که ایمان آورده باشند بر سخن ثابت در دنیا و آخرت پایدار می گرداند».

17)- از زراره و حُمران و محمّد بن مسلم روایت کرده که گفته اند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام فرموده اند: هنگامی که انسان در قبر گذارده شود، دو فرشته نزد او می آیند:

یکی سمت راست و دیگری سمت چپ او قرار می گیرند و شیطان هم - حالتی که چشمانش همچون (فلز) مس (سرخ) می باشد - در برابرش می ایستد پس به او گفته می شود درباره این شخص که خودش را فرستاده خداوند می دانست چه می گویی؟ که در دنیا پشت سر شما بود.

پس ناگهان نگرانی بسیار عظیمی بر او وارد می شود سپس – اگر مؤمن بوده باشد - خواهد گفت: ،محمّد رسول خدا می باشد.

پس دو فرشته به آن شخص گویند بخواب خوابیدنی که بیداری در آن نباشد؛ و قبرش به مقدار نه ذراع (حدود 4/5 متر) گسترش و توسعه یابد؛ و جایگاه خود را در بهشت مشاهده کند؛ و این همان فرمایش خداوند می باشد که فرموده است: «خداوند کسانی را که ایمان آورده باشند بر سخن ثابت در دنیا و آخرت پایدار می گرداند».

و چنانچه کافر باشد فرشته ها به او گویند: (نظرت در مورد) این شخصی که پشت سر شما بود و می گفت من فرستاده خدا هستم، چگونه است؟

گوید نمی دانم پس او را تنها با شیطان رها می کنند

ص: 287

1970 / [18] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ [قال: ]

أَنَّ الْمَيِّتَ إِذَا أُخرِجَ مِن بَيتِهِ شَيَّعَتهُ المَلائِكَةُ إِلَى قَبرِه، يَتَرَحَّمُونَ عَلَيهِ، حَتَّى إِذَا انتَهَى بِهِ إِلَى قَبرِهِ قَالَت الأَرضُ لَهُ: مَرحَباً بكَ وَ أَهلاً وَ سَهلاً وَ اللَّهِ لَقَد كُنتُ أُحِبُّ أَن يَمشِىَ عَلَيَّ مِثلُكَ لا جَرَمَ لَتَرَىَ مَا أَصنَعُ بِكَ فَيَوَسَّعُ لَهُ مَدَّ بَصَرِهِ وَ يَدخُلُ عَلَيهِ فِي قَبرِهِ قَعِيدَا القَبرِ [مَلَكَا القَبرِ وَ هُمَا قَعِيدَا القَبرِ] مُنكَرٌ وَ نَكِيرٌ فَيُلقِيَانِ فِيهِ الرُّوحَ إِلَى حَقوَيهِ فَيُقعِدَانِهِ فَيَسأَلانِهِ فَيَقُولانِ لَهُ مَن رَبُّكَ؟؟

فَيَقُولُ: اللَّهُ، فَيَقُولانِ: و مَا دِينُكَ

فَيَقُولُ: الإِسلامُ فَيَقُولانِ: وَ مَن نَبِيُّكَ

فَيَقُولُ: مُحَّمَدٌ صلي الله عليه و آله فَيَقُولانِ: وَ مَن إِمَامُكَ؟

فَيَقُولُ: عَلِيٌّ عليه السلام فَيُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ: صَدَقَ عَبدِي افرُشُوا لَهُ فِي القَبرِهِ مِنَ الجَنَّةِ، وَ أَلبِسُوهُ مِن ثِيَابِ الجَنَّةِ، وَ افتَحُوا له فِي قَبرِهِ بَاباً إِلَى الجَنَّةِ حَتَّى يَأتِيَنَا و ما عِندَنَا خَيرٌ لَهُ ثُمَّ َيَقُولانِ: لَهُ نَم نُومَةَ العَرُوسٍ نَم نُومَةً لا حُلُمَ فِيهَا.

وَ إِن كَانَ كَافِراً أُخرِجَتِ لَهُ مَلائِكَةُ يُشَيِّعُوُنه إِلىَ قَبرِهِ يَلعَنُونَهُ حَتَّى إِذَا انتَهَى إِلَى الأَرضُ قَالَت الأَرضُ: لا مَرحَباً بِكَ وَ لا أَهلاً، أَمَا وَ اللَّهِ لَقَد كُنتُ أُبغِضُ أَن يَمشِيَ عَلَّيَ مِثلُكَ لا جَرَمَ لَتَرَيَنَّ مَا أَصنَعُ بَكَ اليَومَ، فَتَضِايقُ عَليَهِ حَتَّى تَلتَقِيَ جَوَانِحُهُ، وَ يَدخُلُ عَلَيهِ مَلَكَا القَبرِ- وَ هُمَا قَعِيدَا القَبرِ- مُنكَرٌ وَ نَكِيرٌ

قَالَ: قُلتُ لَهُ جُعِلتُ فِدَاكَ يَدخُلانِ عَلَى المُؤمِنِ وَ الكَافِرِ فِي صُورَةٍ وَاحِدَةً؟

فَقَالَ: لا، فَيُقعِدَانِهِ فَيَقُولانِ لَهُ: مَن رَبُّكَ؟

فَيَقُولُ: سَمِعتُ النَّاسَ يَقُولُون، فَيَقُولانِ لَهُ: لا دَرَيتَ فَمَا دِينُكَ؟

فَيَقُولُ: سَمِعتُ النَّاسَ يَقُولُونَ و يَتَلَجلَجُ لِسانه، فَيَقُولانِ لا دَرَيتَ قَمَن نَبِيُّكَ؟

فَيَقُولُ سَمِعتُ النَّاسَ يَقُولُونَ و يَتَلَجلَجُ لِسانه، فَيَقُولانِ لا دَرَيتَ ، وَ فَيُنَادِي مُنَادٍ

ص: 288

18) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود:

چون (جنازه) مؤمن از خانه اش (به سمت قبرستان) خارج شود فرشتگان او را تا قبرش مشایعت و همراهی می کنند و بر او رحمت می فرستند تا آن که او را درون قبر ،گذارند پس چون درون قبر نهاده شود زمین به او گوید خوش آمدی و گرامیت باشد به خدا سوگند دوست می داشتم که همچون مثل تو بر روی من قدم گذارد (و زندگی کند) و خواهی دید که برای تو چه خواهم کرد پس تا جایی که چشم او دید دارد قبرش گشاد خواهد شد و دو فرشته- به نام های نکیر و منکر که هر دو جایگاهشان در قبر است - بر او وارد می شوند و روح به بدنش باز می گردد پس او را می نشانند و از او سؤال می کنند و می گویند: پروردگار تو کیست؟ خواهد گفت: خداوند .است گویند: دین تو چیست؟ خواهد گفت: دین اسلام است گویند پیغمبر تو کیست؟ گوید: حضرت محمّد صلی الله علیه و آله پیامبر خداوند می باشد گویند امام و پیشوای تو کیست؟ خواهد گفت: علی علیه السلام است

(امام صادق علیه السلام) فرمود: پس در این هنگام منادی از آسمان ندا می دهد: بنده من راست می گوید از (فرش های) بهشت برای او در قبرش بیندازید و دری از درهای بهشت به رویش بگشائید و از لباس های بهشتی بر او بپوشانید تا آن وقتی که بر ما وارد خواهد شد و آن چه برای او نزد ما موجود است برایش بهتر می باشد؛ سپس به او گفته می:شود همچون عروس در جایگاه خود ،بخواب که ترس و وحشتی برای تو نمی باشد.

(سپس) فرمود اما اگر کافر ،باشد جنازه اش را از خانه خارج کنند پس فرشته ها او را تا قبرش تشییع و همراهی کنند و در مسیر راه او را لعنت می نمایند و چون در قبر نهاده شود، زمین به او گوید: خوش نیامدی و گرامیت ،نباشد به خدا سوگند! ناراحت بودم و دشمن داشتم که همچون تو بر من قدم ،گذارد اکنون خواهی دید که با تو چه خواهم کرد. پس قبر بر او تنگ ،شود به طوری که استخوان هایش در هم فرو روند و بعد از آن دو فرشته- به :نام نکیر و منکر که هر دو جایگاهشان در قبر است - بر او وارد می شوند.

ابو بصیر گوید عرض کردم فدایت گردم آیا (این دو فرشته) بر مؤمن و کافر، به یک شکل وارد می شوند؟ فرمود نه و افزود (و روح در بدنش باز می گردد) پس او را می نشانند و از او سؤال می کنند و می گویند پروردگار تو کیست؟ پس زبانش بند می آید (و به پت پت می افتد) و می گوید از مردم شنیدم که می گفتند به او گویند آری ندانسته ای پس دین و آئین تو چیست؟ باز هم زبانش بند می آید (و به پِت پِت می افتد) و می:گوید از مردم شنیدم که می گفتند به او گویند آری ندانسته ای، پس پیغمبر تو کیست؟

همچنین زبانش بند می آید (و به پِت پِت می افتد) و می گوید: از مردم شنیدم که می گفتند به او گویند آری ندانسته ای سپس از امام زمانش سؤال می کنند.

ص: 289

مِنَ السَّمَاءِ كَذَبَ عَبدِي افرُشُوا لَهُ فِي قَبرِهِ مِنَّ النَّارِ، وَ أَلبِسُوهُ مِن ثِيَابِ النَّارِ وَ افتَحُوا لَهُ بَاباً إِلَى النَّارِ حَتَّى يَأتِيَنَا وَ مَا لَهُ عِندَنَا شَرٌ لَهُ.

قَالَ ثُمَّ يَضرِبَاِنِه بِمِرزبَةٍ معهما ثَلاثَ ضَرَبَاتٍ لَيسَ مِنهَا ضَربَةٌ إِلاَّ تَطَايَرُ قَبرُهُ نَاراً وَ لَو ضُرِبَت تِلكِ الضَربَةٌ عَلَى جِبَالُ تَهَامَةَ لَكَانَت رَمِيماً.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ یُسَلِّطُ اَللَّهُ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ اَلْحَیَّاتِ وَ اَلْعَقَارِبَ تَنْهَشُهُ نَهْشاً وَ اَلشَّیَاطِینَ تَغُمُّهُ غَمّاً یَسْمَعُ عَذَابَهُ مَنْ خَلَقَ اَللَّهُ إِلاَّ اَلْجِنَّ وَ اَلْإِنْسَ، وَ إِنَّهُ لَیَسْمَعُ خَفْقَ نِعَالِهِمْ وَ نَفْضَ أَیْدِیهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿یُثَبِّتُ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ اَلثّابِتِ فِی اَلْحَیاهِ اَلدُّنْیا ﴾ قَالَ: عِنْدَ مَوْتِهِ ﴿وَ فِی اَلْآخِرَهِ ﴾ قَالَ: فِی قَبْرِهِ، ﴿وَ یُضِلُّ اَللّهُ اَلظّالِمِینَ وَ یَفْعَلُ اَللّهُ ما یَشاءُ﴾ (1)

1971 / [19] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ :

إِذَا وُضِعَ اَلرَّجُلُ فِی قَبْرِهِ أَتَاهُ مَلَکَانِ: مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ، وَ مَلَکٌ عَنْ شِمَالِهِ، وَ أُقِیمَ اَلشَّیْطَانُ بَیْنَ یَدَیْهِ، عَیْنَاهُ مِنْ نُحَاسٍ، فَیُقَالُ لَهُ: کَیْفَ تَقُولُ فِی هَذَا اَلرَّجُلِ اَلَّذِی خَرَجَ بَیْنَ ظَهْرَانَیْکُمْ؟؟

قَالَ فَیَفْزَعُ لِذَلِکَ، فَیَقُولُ إِنْ کَانَ مُؤْمِناً: عَنْ مُحَمَّدٍ تَسْأَلاَنِّی؟

فَیَقُولاَنِ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ: نَمْ، نَوْمَهً لاَ حُلُمَ فِیهَا، وَ یُفْسَحُ لَهُ فِی قَبْرِهِ خَمْسَهُ [سَبْعَهُ] أَذْرُعٍ، وَ یَرَی مَقْعَدَهُ مِنَ اَلْجَنَّهِ ، وَ إِنْ کَانَ کَافِراً قِیلَ لَهُ: مَا تَقُولُ فِی هَذَا اَلرَّجُلِ اَلَّذِی خَرَجَ بَیْنَ ظَهْرَانَیْکُمْ؟

ص: 290

بعد از آن منادی از آسمان ندا می دهد این بنده من دروغ می گوید از( فرش های) آتشین برای او در قبرش بیندازید و از لباس های آتشین بر او بپوشانید و دری از درهای دوزخ به رویش بگشائید تا وقتی که بر ما وارد خواهد شد و آن چه برای او نزد ما موجود است برایش سخت تر و بدتر می باشد، سپس با گرز آتشین سه بار بر او می زنند که در هر بار شعله های آتش از قبرش شعله ور می گردد ولی افراد چشم بصیرت و توان دیدن آن را ندارند و اگر یکی از آن گرزها بر کوهای تهامه نواخته شود خاکستر گردند.

امام صادق علیه السلام افزود و خداوند مارها و عقرب هایی را در قبرش بر او مسلط می،گرداند که نیش های سخت و خطرناکی بر او وارد می کنند و شیطان ها از چنین صحنه و جریان او بسیار افسرده و غمگین می گردند و عذاب او را همه متوجه می شوند، مگر جنّیان و ،انسان ها تا جایی که حتی او صدای پا و حرکت دست های مردم را می شنود؛ و این همان فرمایش خدای عزوجل است که فرمود: «خداوند کسانی را که ایمان آورده باشند بر سخن ،ثابت در دنیا و آخرت پایدار می گرداند» حضرت فرمود: این مطلب هنگام مرگ او خواهد بود، «وَ فِي الْآخِرَةِ» فرمود: منظور در قبر او می باشد: «و خداوند ظالمان را (در نتیجه گفتار و کردارشان) گمراه می نماید و او هر چه را که بخواهد همان را انجام می دهد».

19)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که انسان در قبرش گذارده شود، دو فرشته نزد او می:آیند یکی سمت راست و دیگری سمت چپ او قرار می گیرند و شیطان هم - در حالتی که چشمانش همچون (فلز) مس (سرخ) می باشد - در برابرش می ایستد، پس به او گفته می شود درباره این شخص - که در دنیا پشت سر شما بود - چه می گویی؟

پس ناگهان نگرانی بسیار عظیمی بر او وارد می شود سپس - اگر مؤمن بوده باشد - خواهد گفت: آیا درباره محمّد رسول خدا صلی الله علیه و اله از من سؤال می کنید؟

پس دو فرشته به آن شخص گویند بخواب خوابیدنی که بیداری در آن نباشد؛ و قبرش به مقدار هفت ذراع (حدود 3/5 متر) گسترش و توسعه یابد؛ و جایگاه خود را در بهشت مشاهده می.کند و چنان چه کافر ،باشد فرشته ها به او گویند در مورد این شخصی که پشت سر شما بود چه می گویی؟

ص: 291

فَیَقُولُ: مَا أَدْرِی وَ یُخَلَّی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلشَّیَاطِینِ ، وَ یُضْرَبُ بِمِرْزَبَهٍ (1)

مِنْ حَدِیدٍ یَسْمَعُ صَوْتَهُ کُلُّ شَیْءٍ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ تعالى: ﴿ یُثَبِّتُ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ اَلثّابِتِ فِی اَلْحَیاهِ اَلدُّنْیا وَ فِی اَلْآخِرَهِ وَ یُضِلُّ اَللّهُ اَلظّالِمِینَ وَ یَفْعَلُ اَللّهُ ما یَشاءُ﴾ (2)

1972 / [20] - عَنْ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَهَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

إِنَّ ابْنَ آدَمَ إِذَا کَانَ فی آخِرِ یَوْمٍ مِنَ الدُّنْیَا وَاوّل یَوْمٍ مِنَ الآخِرَهِ مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ وَوَلَدُهُ وَعَمَلُهُ فَیَلْتَفِتُ إِلَی مَالِهِ فَیَقُولُ وَ اللهِ إِنِّی کُنْتُ عَلَیْکَ لَحَرِیصاً شَحِیحاً فَمَا لِی عِنْدَکَ فَیَقُولُ خُذْ مِنِّی کَفَنَکَ ثُمَّ یَلْتَفِتُ إِلَی وَلَدِهِ فَیَقُولُ وَ اللهِ إِنِّی کُنْتُ لَکُمْ لَمُحِبّاً وَإِنِّی کُنْتُ عَلَیْکُمْ لَمُحَامِیاً فَمَا ذَا لِی عِنْدَکُمْ فَیَقُولُونَ نُؤَدِّیکَ إِلَی حُفْرَتِکَ وَنُوَارِیکَ فِیهَا ثُمَّ یَلْتَفِتُ إِلَی عَمَلِهِ فَیَقُولُ وَ اللهِ إِنِّی کُنْتُ فِیکَ لَزَاهِداً وَإِنَّکَ کُنْتَ عَلَیَّ لَثَقِیلًا فَمَا ذَا عِنْدَکَم؟

فَيَقُولُونَ نُؤَدِّيكَ إِلَي حُفْرَتِكَ وَ نُوَارِيكَ فِيهَا فَيَلْتَفِتُ إِلَي عَمَلِهِ فَيَقُولُ وَ اللَّهِ! إِنِّی کُنْتُ فِیکَ لَزَاهِدٌ وَ إِنَّکَ کُنْتَ عَلَیَّ ثَقِیلاً فَمَا لِی عِنْدَکَ؟

فَیَقُولُ أَنَا قَرِینُکَ فِی قَبْرِکَ وَ یَوْمَ نَشْرِکَ حَتَّی أُعْرَضَ أَنَا وَ أَنْتَ عَلَی رَبِّکَ قَالَ فَإِنْ کَانَ لِلَّهِ وَلِیّاً أَتَاهُ أَطْیَبَ خَلْقِ اَللَّهِ رِیحاً وَ أَحْسَنَهُمْ مَنْظَراً وَ أَحْسَنَهُمْ رِیَاشاً فَیَقُولُ أَبْشِرْ بِرَوْحٍ وَ رَیْحَانٍ وَ جَنَّهِ نَعِیمٍ وَ مَقْدَمُکَ خَیْرُ مَقْدَمٍ فَیَقُولُ لَهُ مَنْ أَنْتَ ؟

فَیَقُولُ أَنَا عَمَلُکَ اَلصَّالِحُ اِرْتَحِلْ مِنَ اَلدُّنْیَا إِلَی اَلْجَنَّهِ وَ إِنَّهُ لَیَعْرِفُ غَاسِلَهُ وَ یُنَاشِدُ حَامِلَهُ أَنْ یُعَجِّلَهُ فَإِذَا دَخَلَ فِی قَبْرِهِ جَاءَهُ مَلَکَا اَلْقَبْرِ تَجُرَّانِ أَشْعَارَهُمَا وَ تَخُدَّانِ اَلْأَرْضَ بِأَنْیَابِهِمَا وَ أَصْوَاتِهِمَا کَالرَّعْدِ اَلْقَاصِفِ وَ أَبْصَارُهُمَا کَالْبَرْقِ اَلْخَاطِفِ فَیَقُولاَنِ لَهُ مَنْ رَبُّکَ وَ مَا دِینُکَ وَ مَنْ نَبِیُّکَ؟

ص: 292

گوید: نمی دانم پس او را تنها با شیطان رها می کنند و با گرز آهنین چنان بر او نواخته می،شود که هر چیزی صدایش را می شنود؛ و این همان فرمایش خداوند متعال می باشد که فرموده است: «خداوند کسانی را که ایمان آورده باشند بر سخن ثابت در دنیا و آخرت پایدار می گرداند و ستمگران را (در اثر اعمالشان) گمراه می گرداند و خداوند هر آن چه را که بخواهد (و مصلحت بداند) انجام می دهد».

20) - از سوید بن غَفَلَه روایت کرده است که گفت:

علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: هنگامی که فرزند آدم در آخرین روز از روزهای دنیای خود و اولین روز از روزهای آخرت (در حال احتضار) قرار گرفت مال و اولاد و عملش برای او (در عالم مثال) به صورت مثالی تجسّم یابند، پس متوجّه مالش شود و به او گوید به خدا سوگند من بر (جمع کردن) تو حریص و (بر انفاقت) بخیل ،بودم اکنون چه سود و بهره ای از تو برای من می باشد؟

پس مالش (در جواب) :گوید کفن خود را از من برگیر (یعنی استفاده تو از من در این حال فقط کفنی بیش نیست) سپس متوجه فرزندان خود می شود و می:گوید به خدا سوگند من برای شما پدری دوستدار و حمایت کننده شما ،بودم اکنون در این حالت چه نفع و فائده ای از شما برای من خواهد بود؟ می گویند ما تو را به قبر و گودالی که آرامگاه تو است، می رسانیم و تو را در آن پنهان می نماییم حضرت فرمود سپس متوجه عمل خود می شود و می گوید: به خدا سوگند من نسبت به (انجام) تو میل و رغبت نداشتم و تو بر من گران و سنگین بودی اکنون در این موقعیت چه نفع و فائده ای از تو برای من می باشد؟

می گوید من قرین و همنشین تو در قبر ،هستم تا روز رستاخیز و تا زمانی که من و تو بر پروردگارت عرضه شویم

و افزود پس اگر آن ،شخص ولی و دوست خدا باشد (اعمال صالح او) همچون انسان خوش بو خوش منظر و ،زیبائی با بر تن داشتن لباسهای فاخر و قیمتی با نیکوترین ،سیما نزد او حضور یابد پس به او :گوید تو را به راحتی و آسایش و زندگی دائم و روزی پاک و پاکیزه و بهشتی پر از نعمت ها بشارت باد و قدوم و ورودت گرامی باد، پس شخص مُحتضَر (که در حال جان دادن است) به او می گوید: تو کیستی؟

در پاسخ گوید من عمل صالح تو هستم از دنیا به سوی بهشت کوچ کن.

و همانا او غسل دهنده خود را می شناسد و حمل کننده (جنازه) خود را سوگند

ص: 293

فَیَقُولُ: رَبِّی اَللَّهُ وَ دِینِیَ اَلْإِسْلاَمُ وَ نَبِیِّی مُحَمَّدٌ ، فَیَقُولاَنِ: ثَبَّتَکَ اَللَّهُ فِیمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی، وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿یُثَبِّتُ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ اَلثّابِتِ فِی اَلْحَیاهِ اَلدُّنْیا وَ فِی اَلْآخِرَهِ﴾ ثُمَّ یَفْسَحَانِ لَهُ فِی قَبْرِهِ مَدَّ بَصَرِهِ ثُمَّ یَفْتَحَانِ لَهُ بَاباً إِلَی اَلْجَنَّهِ ، ثُمَّ یَقُولاَنِ لَهُ: نَمْ قَرِیرَ اَلْعَیْنِ نَوْمَ اَلشَّابِّ اَلنَّاعِمِ فَإِنَّهُ یَقُولُ اَللَّهُ: ﴿ أَصْحابُ اَلْجَنَّهِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلاً﴾ (1)

وَ أَمَّا إِنْ کَانَ لِرَبِّهِ عَدُوّاً فَإِنَّهُ یَأْتِیهِ أَقْبَحُ مِنْ خَلْقِ اَللَّهِ رِیَاشاً وَ أَنْتَنُهُمْ رِیحاً فَیَقُولُ: أَبْشِرْ بِنُزُلٍ مِنْ حَمِیمٍ، وَ تَصْلِیَهِ جَحِیمٍ وَ إِنَّهُ لَیَعْرِفُ غَاسِلَهُ وَ یُنَاشِدُ حَامِلَهُ أَنْ یَحْبِسَهُ فَإِذَا أُدْخِلَ فِی قَبْرِهِ أَتَاهُ مُمْتَحِنَا اَلْقَبْرِ فَأَلْقَیَا أَکْفَانَهُ ثُمَّ قَالاَ لَهُ: مَنْ رَبُّکَ وَ مَا دِینُکَ وَ مَنْ نَبِیُّکَ

فَیَقُولُ: لاَ أَدْرِی، فَیَقُولاَنِ: لاَ دَرَیْتَ وَ لاَ هَدَیْتَ فَیَضْرِبَانِ یَافُوخَهُ (2) بِمِرْزَبَهٍ ضَرْبَهً مَا خَلَقَ اَللَّهُ مِنْ دَابَّهٍ إِلاَّ تَذْعَرُ لَهَا مَا خَلاَ اَلثَّقَلَیْنِ، ثُمَّ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَی اَلنَّارِ ثُمَّ یَقُولاَنِ لَهُ: نَمْ بِشَرِّ حَالٍ فَإِنَّهُ مِنَ اَلضَّیْقِ مِثْلُ مَا فِیهِ اَلْقَنَاهُ مِنَ اَلزُّجِّ (3) حَتَّی إِنَّ دِمَاغَهُ لَیَخْرُجُ مَا بَیْنَ ظُفُرِهِ وَ لَحْمِهِ، وَ یُسَلِّطُ اَللَّهُ عَلَیْهِ حَیَّاتِ اَلْأَرْضِ وَ عَقَارِبَهَا وَ هَوَامَّهَا، فَتَنْهَشُهُ حَتَّی یَبْعَثَهُ مِنْ قَبْرِهِ وَ إِنَّهُ لَیَتَمَنَّی قِیَامَ اَلسَّاعَهَ مِمَّا هُوَ فِیهِ مِنَ اَلشَّرِّ . (4)

ص: 294

می،دهد که در بردن او (به سوی قبر) شتاب کند پس چون در قبر خود وارد ،شود فرشتگان قبر (نکیر و منکر) نزد او آیند - در حالی که موهای خود را بر زمین کشند و با دندان های نیش خود زمین را می شکافند صدای ایشان همانند صدای رعد و چشم هایشان همچون ،برق خیره کننده است - سپس به او گویند: پروردگار تو کیست؟ و دین تو چیست؟ و پیغمبر تو کیست؟

پاسخ می دهد پروردگار من خدا و دین من اسلام و پیغمبر من محمّد صلی الله علیه و اله است پس به او می گویند خداوند تو را در آن چه که دوست می داری و به آن (عقایدی که) راضی و خشنود هستی ثابت و استوار گرداند»؛ و این همان فرمایش خدای عزیز و جلیل است که فرموده: «خداوند کسانی را که ایمان آورده باشند بر سخن ،ثابت در دنیا و آخرت پایدار می گرداند» بعد از آن گشایشی برای او در قبرش ایجاد می کنند که به اندازۀ دید چشمانش می باشد سپس دری از بهشت برای او می گشایند و به او می گویند با چشمی روشن ،بخواب همچون خواب جوانی که از نعمت ها بهره مند است؛ به درستی که خدای متعال می فرماید: «اهل بهشت در آن ،روز دارای بهترین جایگاه و نیکوترین آسایشگاه و آرامگاه خواهند بود».

حضرت :افزود و اما اگر دشمن پروردگارش باشد پس (آن دو فرشته) با بدترین و زشت ترین شکل و قیافه و با بدبوترین حالت بر او وارد می شوند و به او می گویند تو را به ورود در آتشی سوزان بشارت باد و به درستی که او (نیز) غسل دهنده خود را می شناسد و از بردارندگان جنازه اش می خواهد که او را نگاه دارند و به قبر منتقل ننمایند (ولی) او را می برند تا بر لبه قبرش می گذارند) و چون او را درون قبر نهادند دو آزمایش گر قبر (نکیر و منکر) وارد می شوند و کفن او را می گشایند و می گویند پروردگار تو کیست؟ و دین تو چیست؟ و پیغمبر تو کیست؟ پاسخ می دهد .نمی دانم خواهند گفت: ندانسته ای و هدایت نیافته ای و سپس با گرزی بر فرق سر او می زنند که تمام حیوانات به وحشت می افتند به جز جنیان و انسان ها ( که بر مبنای مصلحت و هدف در آفرینش و حکمت ثواب و عقاب گوش شنوایی این فریاد را ندارند) بعد از آن دری از درهای آتش به رویش باز می گردد سپس - همچون کسی که بر او نیزه فرو می کنند - به او :گویند به بدترین حالت ،بخواب مثل این که مغز سرش از زیر گوشت و ناخن هایش بخواهد خارج شود و خداوند مارها و عقرب ها و گزندگانی را بر او مسلط می گرداند و مرتب او را نیش می زنند تا زمانی که خداوند او را از قبرش خارج کند و به قدری در سختی می باشد که هر لحظه آرزوی برپایی قیامت را دارد.

ص: 295

قوله تعالى: ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللهِ كُفْرًا وَ أَحَلُواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ﴿ 28 ﴾ جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَ بِئْسَ الْقَرَارُ﴾ ﴿29﴾

1973 / [21] - قَالَ جَابِرٌ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ :

إِنِّی کُنْتُ لَأَنْظُرُ إِلَی اَلْغَنَمِ وَ اَلْإِبِلِ وَ أَنَا أَرْعَاهَا- وَ لَیْسَ مِنْ نَبِیٍّ إِلاَّ قَدْ رَعَی- فَکُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا قَبْلَ اَلنُّبُوَّهِ وَ هِیَ مُتَمَکِّنَهٌ فِی اَلْمَکِینَهِ مَا حَوْلَهَا شَیْءٌ یَنْشُرُهَا حَیٌّ فَأَنْظُرُ فَأَقُولُ: مَا هَذَا وَ أَعْجَبُ حَتَّی حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّ اَلْکَافِرَ یُضْرَبُ ضَرْبَهً مَا خَلَقَ اَللَّهُ شَیْئاً إِلاَّ سَمِعَهَا وَ یَذْعَرُ إِلاَّ اَلثَّقَلاَنِ، فَعَلِمْتُ أَنَّ ذَلِکَ إِنَّمَا کَانَ بِضَرْبَهِ اَلْکَافِرِ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ عَذَابِ اَلْقَبْرِ (1)

1974 / [22] - عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تعالی: ﴿ الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَ أَحَلُواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ﴾ ؟

قَالَ: فَقَالَ: مَا تَقُولُونَ فِی ذَلِکَ ؟

فَقُلْتُ: نَقُولُ: هُمَا اَلْأَفْجَرَانِ مِنْ قُرَیْشٍ : بَنُو أُمَیَّهَ وَ بَنُو اَلْمُغِیرَهِ . فَقَالَ: بَلَی، هِیَ قُرَیْشٌ قَاطِبَهً، إِنَّ اَللَّهَ خَاطَبَ نَبِیَّهُ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ: إِنِّی قَدْ فَضَّلْتُ قُرَیْشاً عَلَی اَلْعَرَبِ ، وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْهِمْ نِعْمَتِی، وَ بَعَثْتُ إِلَیْهِمْ رَسُولاً، فَبَدَّلُوا نِعْمَتِی وَ کَذَّبُوا رَسُولِی. (2)

ص: 296

فرمایش خداوند متعال: آیا ندیدی افرادی را که نعمت خداوند را به کفران تبدیل کردند و قوم خود را به سرای نیستی و نابودی کشاندند؟! (28) (سرای نیستی و نابودی همان) جهنم است که آن ها در آتش آن وارد می شوند و آن بد قرارگاهی است (29)

21) - جابر :گوید امام باقر علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و اله فرموده است:

همانا من مشغول چوپانی گوسفندان و شترها بودم - و هیچ پیامبری نیست مگر آن که شتر و گوسفند چرانی کرده است - پس پیش از رسیدن به مقام نبوّت (گاهی) به آن ها نگاه می کردم و آن ها در مکنت و آسایش بودند و چیزی هم نزدیک و اطراف آن ها نبود (که سبب وحشت و ترس آن ها گردد) ولی ناگاه می دیدم که صدا می کنند و از جای خود می جهند پس با خود می گفتم این چه حالتی است؟! و شگفت زده می شدم تا آن که جبرئیل علیه السلام در این باره برایم سخن گفت که کافر (در قبر) ضربتی بر او نواخته می شود که تمام آفریده ها آن را می شنوند و وحشت زده می شوند، مگر جنیان و انسان ها پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله افزود: پس دانستم که این ضربت بر (جسم) کافر است و از عذاب قبر به خداوند پناه می بریم

22)- از عمرو بن سعید روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «کسانی که نعمت خداوند را تبدیل به کفر کرده اند و قوم خود را در دیار هلاکت وارد کردند» - تا پایان آیه - سؤال کردم؟ فرمود شما درباره آن چه می گویید؟

عرض کردم ما می گوییم: مقصود دو طائفه فاجر از قریش – بنی امیّه و بنی مُغیره- هستند فرمود بلکه مقصود تمامی افراد قریش هستند همانا خدای تبارک و تعالی پیامبرش صلی الله علیه و آله را مورد خطاب قرار داده و فرموده است به راستی که من قریش را بر عرب برتری دادم و نعمت خودم را بر ایشان تمام کردم و رسول و پیامبر خویش را به سوی ایشان فرستادم ولی آن ها نعمت مرا به کفر؛ تبدیل و انکار کردند و رسول مرا تکذیب کردند

ص: 297

1975/ [23]- وَ فِی رِوَایَهِ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ ، عَنْهُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

قُلْتُ لَهُ: بَلَغَنِی أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ سُئِلَ عَنْهَا؟

فَقَالَ: عَنَی بِذَلِکَ اَلْأَفْجَرَیْنِ مِنْ قُرَیْشٍ : أُمَیَّهَ وَ مَخْزُومٍ ، فَأَمَّا مَخْزُومٌ فَقَتَلَهَا اَللَّهُ یَوْمَ بَدْرٍ ، وَ أَمَّا أُمَیَّهَ فَمُتِّعُوا إِلَی حِینٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: عَنَی اَللَّهُ - وَ اَللَّهِ!- بِهَا قُرَیْشاً قَاطِبَهً، اَلَّذِینَ عَادَوْا رَسُولَ اَللَّهِ صل الله علیه و آله وَ نَصَبُوا لَهُ اَلْحَرْبَ. (1)

1976 / [24] - عن الأصبغ بن نباتة [قال:]

قال أمير المؤمنين - صلوات الله عليه - في قول الله تعالى: ﴿ أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا ﴾ قَالَ: قَالَ: نَحْنُ نِعْمَهُ اَللَّهِ اَلَّتِی أَنْعَمَ اَللَّهُ بِهَا عَلَی اَلْعِبَادِ (2)

1977/ [25]- عَنْ ذَرِیحٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: جَاءَ اِبْنُ اَلْکَوَّاءِ إِلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَسَأَلَهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ ﴾ ؟ قَالَ: تِلْکَ قُرَیْشٌ بَدَّلُوا نِعْمَهَ اَللَّهِ کُفْراً وَ کَذَّبُوا نَبِیَّهُمْ یَوْمَ بَدْرٍ . (3)

1978 / [26] - عن محمّد بن سابق بن طلحة الأنصاري، قال:

کَانَ مِمَّا قَالَ هَارُونُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ حِینَ أُدْخِلَ عَلَیْهِ: مَا هَذِهِ اَلدَّارُ؟ وَ دَارُ مَنْ هِیَ ؟

ص: 298

23)- از زید شحّام روایت کرده است که گفت:

به آن حضرت (امام صادق) علیه السلام عرضه داشتم: خبردار شده ام که از امیرالمؤمنین علیه السلام پیرامون آیه: «آن کسانی که نعمت خداوند را تبدیل و دگرگون کردند» سؤال کردند پس فرمود مقصود دو فاجرترین قریش - (فرزندان) امیّه و مخزوم - می باشند اما بنی مُغیره را خداوند در جنگ بدر دمار از روزگارشان برآورد (و قطع نسل شدند) ولی بنی امیّه تا مدتی از نعمت آزادی بهره مند خواهند بود. پس امام صادق علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! خداوند تمامی افراد قریش را قصد کرده است همان هایی که با رسول خدا صلی الله علیه و آله دشمنی می کردند و عليه او جنگ برافراشتند.

24) - از اصبغ بن نباته روایت کرده است که گفت:

امام علی علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «آیا نمی بینی کسانی را که نعمت خداوند را تبدیل به کفر کرده اند»؟ فرمود آن نعمتی که خدا به بندگانش ارزانی داشته ما (اهل بیت رسالت) هستیم

25) - از ذُریح روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود ابن گواء خدمت امير المؤمنين علىّ علیه السلام آمد و پیرامون فرمایش خداوند: «آیا نمی بینی کسانی را که نعمت خداوند را تبدیل به کفر کرده اند و قوم خود را در دیار هلاکت وارد کردند» سؤال کرد؟

حضرت امير المؤمنين (علیه السلام) فرمود: منظور قريش هستند که به نعمت (رسالت ولایت خلیفه رسول الله صلی الله علیه و اله) کفر ورزیدند و آن ها در جنگ بدر پیامبرشان صلی الله علیه و اله را تکذیب کردند.

26) - از محمّد بن سابق بن طلحه انصاری روایت کرده است که گفت:

از سخنانی که هارون (الرّشيد) به امام موسی کاظم علیه السلام- موقعی که ایشان را نزد او آوردند - گفت این بود این خانه چیست؟ و خانه مال کیست؟

ص: 299

قَالَ: لِشِیعَتِنَا فَتْرَهٌ وَ لِغَیْرِهِمْ فِتْنَهٌ، قَالَ: فَمَا بَالُ صَاحِبِ اَلدَّارِ لاَ یَأْخُذُهَا؟

قَالَ: أُخِذَتْ مِنْهُ عَامِرَهً وَ لاَ یَأْخُذُهَا إِلاَّ مَعْمُورَهً، فَقَالَ: أَیْنَ شِیعَتُکَ؟

فَقَرَأَ أَبُو اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : ﴿لَمْ یَکُنِ اَلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ اَلْکِتابِ وَ اَلْمُشْرِکِینَ مُنْفَکِّینَ حَتّی تَأْتِیَهُمُ اَلْبَیِّنَهُ﴾ (1) قَالَ: فَنَحْنُ کُفَّارٌ؟

قَالَ: لاَ وَ لَکِنْ کَمَا قَالَ: ﴿أَ لَمْ تَرَ إِلَی اَلَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اَللّهِ کُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ اَلْبَوارِ﴾ فَغَضِبَ عِنْدَ ذَلِکَ وَ غَلَّظَ عَلَیْهِ. (2)

1979 / [27] - علي بن حاتم، قال:

وَجَدْتُ فِی کِتَابِ أَبِی عَنْ حَمْزَهَ اَلزَّیَّاتِ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّهَ : قَالَ:

قَالَ اِبْنُ عَبَّاسٍ لِعُمَرَ : یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ هَذِهِ اَلْآیَهُ ﴿ أَ لَمْ تَرَ إِلَی اَلَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اَللّهِ کُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ اَلْبَوارِ﴾

قَالَ: هُمَا اَلْأَفْجَرَانِ مِنْ قُرَیْشٍ أَخْوَالِی وَ أَعْمَامُکَ فَأَمَّا أَخْوَالِی فَاسْتَأْصَلَهُمُ اَللَّهُ یَوْمَ بَدْرٍ ، وَ أَمَّا أَعْمَامُکَ فَأَمْلَی اَللَّهُ لَهُمْ إِلَی حِینٍ . (3)

1980 / [28] - عَنْ مُسْلِمٍ اَلْمَشُوبِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ في قوله تعالى:

﴿وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ اَلْبَوارِ﴾ قَالَ: هُمَا اَلْأَفْجَرَانِ مِنْ قُرَیْشٍ بَنُو أُمَیَّهَ وَ بَنُو اَلْمُغِیرَهِ (4)

ص: 300

فرمود: در اصل مدت زمانی متعلق به شیعیان ما می باشد و برای آزمایش و ،امتحان در اختیار دیگران قرار گرفته است.

گفت: پس چرا صاحب خانه منزل خود را پس نمی گیرد؟

فرمود از دست آن ها ساخته شده گرفته اند و صاحبش آن را پس نخواهد ،گرفت مگر آن که آباد باشد. هارون گفت: شیعیان شما کجا هستند؟

پس امام کاظم علیه السلام این آیه: «کسانی که- از اهل کتاب- کافر شده اند و (نیز) مشرکان (بت پرست) دست از کفر و شرک خود بر نمی دارند مگر آن که دلیل و برهان روشنی برای آن ها بیاید» را قرائت نمود.

هارون به حضرت گفت: پس ما کافر می باشیم؟!

فرمود: ،نه ولی شما مشمول این آیه هستید که خدای عزو جل فرموده است: «آیا نمی بینی کسانی را که به نعمت خدا کفر ورزیده و مردم خود را به دیار هلاکت برده اند»؟

پس هارون در آن هنگام غضبناک شد و بر آن حضرت سخت خشمگین گشت

27) - از علی بن حاتم روایت کرده است که گفت:

در کتاب ،پدرم به نقل از حمزه زيّات از عمرو بن مُرّه یافتم که ابن عباس به عمر گفت: ای امیرالمؤمنین منظور از این: «آیه آیا نمی بینی کسانی را که به نعمت خداوند کفر ورزیده و مردم خود را به دیار هلاکت برده اند»، چه کسانی هستند؟

پاسخ داد: آنان دو گروه فاجرترین قریش - دائی های من و عموهای شما - می باشند و اما دائی های من در جنگ بدر به دست خداوند قطع نسل شدند و اما عموهای تو را ،خداوند تا مدتی به آن ها مهلت داده تا از زندگی بهره مند باشند

28)- از مسلم مشوب (1) روایت کرده است که گفت:

امام علی بن ابی طالب علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و قوم خود را در دیار هلاکت وارد کردند» فرمود: آنان دو گروه از فاجرترین قریش - بنی امیّه و بنی مُغیره - هستند.

ص: 301

قوله تعالى: ﴿قُل لِعِبَادِيَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ يُقِيمُواْ الصَّلَوٰةَ وَ يُنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِيَةً مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لَّا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خِلَلٌ﴾ ﴿31 ﴾

1981 / [29] - عن ،زرعة، عن ،زرعة عَنْ سَمَاعَهَ قَالَ:

إِنَّ اَللَّهَ فَرَضَ لِلْفُقَرَاءِ فِی أَمْوَالِ اَلْأَغْنِیَاءِ فَرِیضَهً لاَ یُحْمَدُونَ بِأَدَائِهَا وَ هِیَ اَلزَّکَاهُ، بِهَا حَقَنُوا دِمَاءَهُمْ، وَ بِهَا سُمُّوا مُسْلِمِینَ، وَ لَکِنَّ اَللَّهَ فَرَضَ فِی اَلْأَمْوَالِ حُقُوقاً غَیْرَ اَلزَّکَاهِ وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ﴿وَ یُنْفِقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً ﴾ (1)

قوله تعالى: ﴿وَ آتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ ۚ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا ۗ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ ﴿34﴾ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ ﴿35﴾ رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ ﴿36﴾

1982 / [30] - عَنْ حُسَیْنِ بْنِ هَارُونَ - شَیْخٍ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ:

سَمِعْتُهُ یَقْرَأُ هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿ وَءَاتَنكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ﴾

قَالَ: ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : «اَلثَّوْبَ، وَ اَلشَّیْءَ لَمْ تَسْأَلْهُ إِیَّاهُ أَعْطَاکَ (2)

1983/ [31]- عَنِ اَلزُّهْرِیِّ قَالَ:

أَتَی رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَسَأَلَهُ عَنْ شَیْءٍ فَلَمْ یُجِبْهُ.

فَقَالَ لَهُ اَلرَّجُلُ: فَإِنْ کُنْتَ اِبْنَ أَبِیکَ فَإِنَّکَ مِنْ أَبْنَاءِ عَبَدَهِ اَلْأَصْنَامِ،

ص: 302

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) به بندگان من که ایمان آورده اند بگو: نماز را برپا دارند و از آن چه به آن ها روزی داده ایم - پنهان و آشکارا - انفاق کنند. پیش از آن که روزی فرا رسد که نه در آن خرید و فروشی هست و نه دوستی! (و مال و ثروت و پیوندهای مادی نجات بخش نخواهند بود). (31)

29)- از زُرعه از سماعه روایت کرده است که گفت:

خداوند برای تهی دستان در اموال ثروتمندان و بیچارگان حقوقی را واجب نموده است که ستایش نمی شوند با پرداخت آن (زیرا وظیفه شان را انجام داده اند) و آن ،حو زکات می باشد که به وسیله (پرداخت) آن خون های ایشان محفوظ گشته و مسلمان محسوب می شوند و به تحقیق خداوند تبارک و تعالی فرموده است: «و از آن چه که به ایشان روزی داده ایم نهان و آشکارا اتفاق می کنند».

فرمایش خداوند متعال: و از هر چیزی که درخواست کردید به شما داد و اگر (بخواهید) نعمت های خداوند را شمارش کنید نمی توانید آن ها را حساب نمایید. همانا انان ستمگری ناسپاس است (34) و (به یاد آور) زمانی را که ابراهیم گفت: پروردگار! این شهر (مکه) را شهر امنی قرار ده و من و فرزندانم را از پرستش بت ها دور نگاه دار (35) پروردگارا به درستی که این بت ها بسیاری از مردم را گمراه ساختند پس هر کسی که از من پیروی کند از من است و هر کسی که از من نافرمانی کند تو بخشنده و مهربان هستی (39)

30)- از حسین بن هارون - یکی از بزرگان اصحاب امام باقر علیه السلام- روایت کرده است که گفت از امام باقر علیه السلام شنیدم که این آیه شریفه را: «و هر چه که از او خواستید به شما ارزانی داشته است» فرانت نمود سپس فرمود لباس و دیگر : چیزهایی که حتی از او درخواست نکرده اید به شما عطا نموده است.

31)- از زهری روایت کرده است که گفت:

مردی به حضور امام صادق علیه السلام آمد و در مورد چیزی سؤال کرد ولی حضرت (شاید بخاطر تقيّه) جواب او را نداد پس عرضه داشت: اگر تو فرزند پدرت می باشی، پس از فرزندان پرستش کنندگان بت ها می باشی

ص: 303

فَقَالَ لَهُ: کَذَبْتَ إِنَّ اَللَّهَ أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ أَنْ یُنْزِلَ إِسْمَاعِیلَ بِمَکَّهَ فَفَعَلَ، فَقَالَ ﴿إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اِجْعَلْ هَذَا اَلْبَلَدَ آمِناً وَ اُجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ اَلْأَصْنامَ﴾ فَلَمْ یَعْبُدْ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ صَنَماً قَطُّ وَ لَکِنَّ اَلْعَرَبَ عَبْدَهُ اَلْأَصْنَامِ وَ قَالَتْ بَنُو إِسْمَاعِیلَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اَللّهِ » فَکَفَرَتْ وَ لَمْ تَعْبُدِ اَلْأَصْنَامَ (1)

1984 / [32] - عَنْ أَبِی عُبَیْدَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

مَنْ أَحَبَّنَا فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْکُمْ؟

قَالَ: مِنَّا وَ اَللَّهِ، أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿ فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ ، مِنِّى ﴾ ؟ (2)

1985 / [33] - عَنْ مُحَمَّدٍ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

مَنِ اِتَّقَی اَللَّهَ مِنْکُمْ وَ أَصْلَحَ فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ ، قَالَ: مِنْکُمْ أَهْلَ اَلْبَیْتِ؟

قَالَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ قَالَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام: ﴿ فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي﴾.

قَالَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ : قُلْتُ لَهُ مِنْ آلُ مُحَمَّدٍ ؟

قَالَ: إِی وَ اَللَّهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدِ ، إِی وَ اَللَّهِ مِنْ أَنْفُسِهِمْ أَ مَا تَسْمَعُ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿ إِنَّ أَوْلَی اَلنّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُ﴾ (3)، و قول إبراهيم الله: ﴿فَمَن تَبِعَنِي ﴾؟ (4)

1986 / [34] - عَنْ أَبِی عَمْرٍو اَلزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

مَنْ تَوَلَّی آلَ مُحَمَّدٍ وَ قَدَّمَهُمْ عَلَی جَمِیعِ اَلنَّاسِ بِمَا قَدَّمَهُمْ مِنْ قَرَابَهِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، فَهُوَ مِنْ آلِ مُحَمَّدِ لِتَوَلِّیهِ آلَ مُحَمَّدٍ لاَ أَنَّهُ مِنَ اَلْقَوْمِ بِأَعْیَانِهِمْ ،

ص: 304

حضرت فرمود: دروغ می گویی به درستی که خداوند به ابراهیم علیه السلام دستور داد، که اسماعیل را در مکه ساکن گرداند و او هم چنین کرد پس اظهار داشت: «ای پروردگار من! این سرزمین را ایمن گردان و من و فرزندان مرا از پرستش بت ها دور گردان» بنابراین هیچ یک از فرزندان اسماعیل هرگز بُت نپرستیده اند ولی عرب ها بُت پرستیده اند و فرزندان اسماعیل گفتند این ها شفیعان ما نزد خداوند هستند پس به آن ها کافر شدند و هرگز بت نپرستیدند.

32)- از ابو عبیده روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود کسی که ما (اهل بیت رسالت) را دوست بدارد، پس از ما اهل بیت خواهد بود عرض کردم فدایت شوم از شما می باشد؟

فرمود: به خدا سوگند! از ما می باشد آیا سخن ابراهیم علیه السلام: «پس هر کسی که از من پیروی کند از من خواهد بود» را نشنیده ای؟

33)- از محمّد حلبی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس از شما (شیعیان) تقوای الهی را رعایت نماید و اعمال صالح و خوب انجام دهد از ما اهل بیت می باشد (راوی) گفت: از شما اهل بیت می باشد؟ فرمود (بلی) از ما اهل بیت می باشد در این مورد ابراهیم علیه السلام فرموده است: «پس هر کسی که از من پیروی کند از من خواهد بود».

عمر بن یزید :گوید به حضرت عرض کردم از خاندان محمّد علیهم السلام می باشد؟

فرمود ،بلی به خدا سوگند از خاندان محمّد خواهد ،بود ،بلی به خدا سوگند جزو همان ها خواهد بود آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که می فرماید: «به راستی آن کسانی به ابراهیم نسبت به دیگر افراد سزاوارترین هستند که از او متابعت و پیروی کرده اند» نیز سخن ابراهیم علیه السلام که گفت: «پس هر کسی که از من پیروی کند از من خواهد بود»؟

34)- از ابو عمرو زُبیری روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که آل محمّد علیهم السلام را دوست بدارد و ایشان را بر تمامی افراد جامعه (و حتی بر دیگر خویشاوندان رسول خدا صلی الله علیه و اله) مقدّم بدارد، او از آل محمّد علیهم السلام می باشد؛ به خاطر آن که ولایت ایشان را پذیرفته است نه این که چنین فردی جزو خود ایشان خواهد بود.

ص: 305

وَ إِنَّمَا هُوَ مِنْهُمْ بِتَوَلِّیهِ إِلَیْهِمْ وَ اِتِّبَاعِهِ إِیَّاهُمْ

وَ کَذَلِکَ حُکْمُ اَللَّهِ فِی کِتَابِهِ : ﴿ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ﴾ (1) وَ قَوْلُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام: ﴿ فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ﴾ (2)

قوله تعالى: ﴿رُبَّنَا إِنّى أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَوةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوى إلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾ ﴿37﴾

1987/ [35]- عَنْ رَجُلٍ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ إِنِّي أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْع﴾ - إلى قوله:- ﴿لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾

قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ نَحْنُ هُمْ وَ نَحْنُ بَقِیَّهُ تِلْکَ اَلذُّرِّیَّهِ (3)

1988 / [36] - وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : وَ نَحْنُ بَقِیَّهُ تِلْکَ اَلْعِتْرَهِ. (4)

ص: 306

بلکه او ولایتشان را پذیرفته و از ایشان تبعیّت و پیروی کرده است

و حکم خداوند در قرآن هم چنین است که می فرماید: «و هر کس از شما که ولایت ایشان را بپذیرد از ایشان می باشد» و سخن ابراهیم علیه السلام «پس هر کس که از من پیروی و متابعت .کند از من می باشد و هر کس فرمان مرا نبرد (خداوندا!) همانا تو آمرزنده مهربان هستی».

فرمایش خداوند متعال: ای پروردگار ما! من بعضی از فرزندانم را در سرزمینی آب و علف در کنار خانه ای که حرم تو است ساکن باختم خداوندا تا نماز را بر پا دارند. پس تو دل های گروهی از مردم را متوجه آن ها گردان و از (انواع) نمرات به آن ها روزی ،ربان شاید آنان شکر تو را بجای آورند. (37)

35)- از مردی که نام او را برده است روایت کرده که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایشی :خداوند: «به راستی که من برخی از فرزندانم را و در مکانی که هیچ زراعتی در آن نیست - نزدیک خانه گرامی تو - جای دادم» - تا جایی که فرموده:- «باشد که سپاسگزار باشند» فرمود: ما آنان هستیم و ما باقی مانده آن ذریّه می باشیم

36)- و در روایتی دیگر از حنان بن شدیر روایت کرده است، که گفت:

آن حضرت (امام باقر علیه السلام) فرمود: و ما (اهل بیت رسالت) بقيه عشرت او (حضرت ابراهيم علیه السلام) هستیم.

ص: 307

1989 / [37] - عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مُوسَی الْكَاتِبِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ :

إنَّ إبراهیمَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ لَمّا أسکَنَ إسماعیلَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ وهاجَرَ مَکَّهَ ، وَدَّعَهُما لِیَنصَرِفَ عَنهُما ؛ بَکَیا ، فَقالَ لَهُما إبراهیمُ علیه السلام: ما یُبکیکُما؟ فَقَد خَلَّفتُکُما فی أحَبِّ الأَرضِ إلَی اللّهِ ، وفی حَرَمِ اللّهِ!

فَقالَت لَهُ هاجَرُ : یا إبراهیمُ، ما کُنتُ أری أنَّ نَبِیّا مِثلَکَ یَفعَلُ ما فَعَلتَ!

قالَ : و ما فَعَلتُ؟ فَقالَت : إنَّکَ خَلَّفتَ امرَأَهً ضَعیفَهً و غُلاما ضَعیفا لا حیلَهَ لَهُما ، بِلا أنیسٍ مِن بَشَرٍ ، ولا ماءٍ یَظهَرُ ، ولا زَرعٍ قَد بَلَغَ ، ولا ضَرعٍ یُحلَبُ؟!!

قَالَ: فَرَقَّ إِبْرَاهِیمُ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ عِنْدَ مَا سَمِعَ مِنْهَا، فَأَقْبَلَ حَتَّی اِنْتَهَی إِلَی بَابِ بَیْتِ اَللَّهِ اَلْحَرَامِ ، فَأَخَذَ بِعِضَادَتَیِ اَلْکَعْبَهِ ، ثُمَّ قَالَ: ﴿اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ اَلْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقِیمُوا اَلصَّلاهَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ اَلنّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ اُرْزُقْهُمْ مِنَ اَلثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ﴾

قَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : «فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَی إِبْرَاهِیمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) أَنِ اِصْعَدْ أَبَا قُبَیْسٍ فَنَادِ فِی اَلنَّاسِ: یَا مَعْشَرَ اَلْخَلاَئِقِ، إِنَّ اَللَّهَ یَأْمُرُکُمْ بِحَجِّ هَذَا اَلْبَیْتِ اَلَّذِی بِمَکَّهَ مُحَرَّماً مَنِ اِسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً فَرِیضَهً مِنَ اَللَّهِ؟ - قَالَ - فَصَعِدَ إِبْرَاهِیمُ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) أَبَا قُبَیْسٍ ، فَنَادَی فِی اَلنَّاسِ بِأَعْلَی صَوْتِهِ، یَا مَعْشَرَ اَلْخَلاَئِقِ، إِنَّ اَللَّهَ یَأْمُرُکُمْ بِحَجِّ هَذَا اَلْبَیْتِ اَلَّذِی بِمَکَّهَ مُحَرَّماً مَنِ اِسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً فَرِیضَهً مِنَ اَللَّهِ - قَالَ - فَمَدَّ اَللَّهُ لِإِبْرَاهِیمَ فِی صَوْتِهِ، حَتَّی أَسْمَعَ بِهِ أَهْلَ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ وَ مَا بَیْنَهُمَا مِنْ جَمِیعِ مَا قَدَّرَ اَللَّهُ وَ قَضَی فِی أَصْلاَبِ اَلرِّجَالِ مِنَ اَلنُّطَفِ، وَ جَمِیعِ مَا قَدَّرَ اَللَّهُ وَ قَضَی فِی أَرْحَامِ اَلنِّسَاءِ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ ، فَهُنَاکَ - یَا فَضْلُ - وَجَبَ اَلْحَجُّ عَلَی جَمِیعِ اَلْخَلاَئِقِ، فَالتَّلْبِیَهُ مِنَ اَلْحَاجِّ فِی أَیَّامِ اَلْحَجِّ هِیَ إِجَابَهٌ لِنِدَاءِ إِبْرَاهِیمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) یَوْمَئِذٍ بِالْحَجِّ عَنِ اَللَّهِ (1)

ص: 308

37) - از فضل بن موسی کاتب روایت کرده است که گفت:

امام کاظم علیه السلام فرمود: هنگامی که ابراهیم علیه السلام، اسماعیل و هاجر را در سرزمین مکه قرار داد با آنان وداع کرد تا (به سمت ساره) بازگردد، پس آن دو شروع به گریه کردند، ابراهیم علیه السلام به آنان فرمود: چرا گریه می کنید؟ همانا من شما را در حرم امن خداوند و محبوب ترین زمین ها در پیشگاه خداوند قرار دادم.

هاجر به او گفت ای ابراهیم می بینم که کاری کرده ای که هیچ پیامبری آن کار را انجام نداده است پس ابراهیم فرمود و چه کاری کرده ام؟ گفت تو زنی ،ضعیف به همراه کودکی ناتوان را تنها رها می کنی که هیچ راه نجات و انیس و مونسی ندارند و آب و زراعتی هم که در این جا پیدا نمی شود و حیوانی هم که نیست تا از شیر آن بدوشیم و استفاده کنیم ابراهیم علیه السلام با شنیدن سخنان ،هاجر گریان شد پس به سمت درب خانه خدا حرکت کرد و چون به درب آن جا رسید دو طرف چهار چوب آن را گرفت و اظهار داشت خداوندا! «به راستی که من برخی از فرزندانم را به مکانی که هیچ زراعتی در آن نیست - نزدیک خانه گرامی تو - جای دادم ای پروردگار ما تا نماز بگزارند پس دل های مردمان را چنان کن که میل به آن ها کنند و از هر ثمره ای روزی آن ها گردان باشد که سپاسگزار باشند».

امام کاظم علیه السلام افزود: پس خداوند به ابراهیم وحی فرستاد بالای کوه ابو قُبیس برو و فریاد بر آور و بگو ای آفریده ها همانا خداوند به شما دستور داد تا هر کسی که استطاعت و توان داشته باشد باید حج این خانه را در مکه به حالت ،احرام به عنوان یک فریضه الهی به جای آورد پس ابراهیم علیه السلام بالای کوه ابو قُبیس رفت و با صدای بلند فریاد زد ای آفریده ها همانا خداوند به شما دستور داد تا هر کسی که استطاعت و توان داشته باشد باید حج این خانه را در مکه به حالت احرام به عنوان یک فریضه الهی به جای آورد.

حضرت فرمود: پس خداوند صدای او را کشانید تا به گوش ،همگان در شرق و غرب و حتی آن هایی که در صلب پدران و رحم مادرانشان بودند، رسید و تا روز قیامت در مقدرات خداوند بوده که هر آفریده ای که زنده به دنیا ،آید صدای او را شنیده و آن را درک کند ای فضل از همان زمان حج خانه خدا بر همگان واجب و لازم گردید پس تلبیه گفتن ،حاجیان پاسخی است به ندای خداوند در آن رو توسط حضرت ابراهیم علیه السلام

ص: 309

1990 / [38] - عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلُ اَلرَّحْمَنِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ سَأَلَ رَبَّهُ حِینَ أَسْکَنَ ذُرِّیَّتَهُ اَلْحَرَمَ قَالَ: رَبِّ ﴿ اُرْزُقْهُمْ مِنَ اَلثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ﴾ فَأَمَرَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قِطْعَهً مِنَ اَلْأُرْدُنِّ حَتَّی جَاءَتْ فَطَافَتْ بِالْبَیْتِ سَبْعاً

ثُمَّ أَمَرَ اَللَّهُ أَنْ تَقُولُ اَلطَّائِفُ فَسُمِّیَتِ اَلطَّائِفَ لِطَوَافِهَا بِالْبَیْتِ (1)

1991 / [39] - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تهوى إِلَيْهِمْ ﴾ [قال:]

أَمَّا إِنَّهُ لَمْ یَعْنِ اَلنَّاسَ کُلَّهُمْ أَنْتُمْ أُولَئِکَ وَ نُظَرَاؤُکُمْ إِنَّمَا مَثَلُکُمْ فِی اَلنَّاسِ مَثَلُ اَلشَّعْرَهِ اَلْبَیْضَاءِ فِی اَلثَّوْرِ اَلْأَسْوَدِ أَوْ مَثَلُ اَلشَّعْرَهِ اَلسَّوْدَاءِ فِی اَلثَّوْرِ اَلْأَبْیَضِ، یَنْبَغِی لِلنَّاسِ أَنْ یَحُجُّوا هَذَا اَلْبَیْتَ وَ یُعَظِّمُوهُ لِتَعْظِیمِ اَللَّهِ إِیَّاهُ، وَ أَنْ یَلْقَوْنَا حَیْثُ کُنَّا، نَحْنُ اَلْأَدِلاَّءُ عَلَی اَللَّهِ (2)

1992 / [40] - عَنْ ثَعْلَبَهَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُیَسِّرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ أَبَانَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام کَانَ مِمَّا اِشْتَرَطَ عَلَی رَبِّهِ فَقَالَ: رَبِّ! ﴿فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ اَلنّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ﴾ (3)

ص: 310

38)- از احمد بن محمّد بن ابی نصر روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام شنیدم که میفرمود همانا ابراهیم خلیل الرحمان علیه السلام هنگامی که خانواده خود را در حرم ،نهاد از پروردگار خود تقاضایی کرد و گفت: پروردگارا! «از انواع میوه ها روزی ایشان گردان باشد که شکرگزار تو باشند».

پس خداوند تبارک و تعالی به قطعه ای از زمین اردن دستور داد تا بیاید و اطراف کعبه طواف ،کند پس آمد و هفت دور طواف کرد.

سپس خداوند دستور داد که آن قطعه زمین «طائف» نامیده شود چون که در اطراف کعبه طواف کرده بود.

39) - از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که درباره فرمایش خداوند متعال: «پس دل های مردمان را چنان کن که میل به آن ها کنند» فرمود:

همانا حضرت ابراهيم علیه السلام تمامی مردمان را اراده نکرد، بلکه شما و امثال شما را اراده کرده است همانا مثال ،شما همچون موهای سفیدی است که در بدن گاومیش سیاه نمایان می باشد یا همچون موهای سیاهی است که در بدن گاومیش سفیدی باشد؛ بر مردم لازم است که حج خانه خدا را انجام دهند و آن را به خاطر بزرگ شمردنش از سوی خداوند تعظیم و احترام نمایند و ما (اهل بیت رسالت) در هر کجا و در هر حالتی که بودیم به ملاقات و دیدار ما آیند؛ زیرا که ما راهنمایان به سوی خدا (و احکام و شریعت او) هستیم

40) - از ثعلبة بن میمون به نقل از میّسر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: به درستی که پدر ما حضرت ابراهیم علیه السلام از کسانی است که با پروردگار خود شرط کرد و گفت: «پس دل های مردمان را چنان کن که هوای ما را نمایند».

ص: 311

1993 / [41] - وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْهُ، قال:

کُنَّا فِی اَلْفُسْطَاطِ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) نَحْواً مِنْ خَمْسِینَ رَجُلاً، قَالَ

فَجَلَسَ بَعْدَ سُکُوتٍ کَانَ مِنَّا طَوِیلاً فَقَالَ: مَا لَکُمْ لاَ تَنْطِقُونَ، لَعَلَّکُمْ تَرَوْنَ أَنِّی نَبِیٌّ؟ لاَ وَ اَللَّهِ مَا أَنَا کَذَلِکَ، وَ لَکِنْ فِیَّ قَرَابَهٌ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) قَرِیبَهٌ، وَ وِلاَدَهٌ، مَنْ وَصَلَهَا وَصَلَهُ اَللَّهُ، وَ مَنْ أَحَبَّهَا أَحَبَّهُ اَللَّهُ، وَ مَنْ أَکْرَمَهَا أَکْرَمَهُ اَللَّهُ، أَ تَدْرُونَ أَیُّ اَلْبِقَاعِ أَفْضَلُ عِنْدَ اَللَّهِ مَنْزِلَهً

فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ، فَکَانَ هُوَ اَلرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ، فَقَالَ: تِلْکَ مَکَّهُ اَلْحَرَامُ، اَلَّتِی رَضِیَهَا لِنَفْسِهِ حَرَماً، وَ جَعَلَ بَیْتَهُ فِیهَا

ثُمَّ قَالَ أَتَدْرُونَ أَيُّ بُقْعَةٍ أَفْضَلُ مِنْ مَکَّهَ؟

فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ فَکَانَ هُوَ اَلرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ، فَقَالَ: مَا بَیْنَ اَلْحَجَرِ اَلْأَسْوَدِ إِلَی بَابِ اَلْکَعْبَهِ ذَلِکَ حَطِیمُ (1) إِبْرَاهِیمَ نَفْسِهِ اَلَّذِی کَانَ یَذُودُ فِیهِ غَنَمُهُ وَ یُصَلِّی فِیهِ، فَوَ اَللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً صَفَّ قَدَمَیْهِ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ قَامَ اَلنَّهَارَ مُصَلِّیاً حَتَّی یَجُنَّهُ اَللَّیْلُ وَ قَامَ اَللَّیْلَ مُصَلِّیاً حَتَّی یَجُنَّهُ اَلنَّهَارُ ثُمَّ لَمْ یَعْرِفْ لَنَا حَقّاً أَهْلَ اَلْبَیْتِ ، وَ حَرَمَنَا حَقَّنَا لَمْ یَقْبَلِ اَللَّهُ مِنْهُ شَیْئاً أَبَداً، إِنَّ أَبَانَا إِبْرَاهِیمَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ کَانَ فِیمَا اِشْتَرَطَ عَلَی رَبِّهِ أَنْ قَالَ: ﴿فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ اَلنّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ ﴾ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَقُلِ اَلنَّاسَ کُلَّهُمْ أَنْتُمْ أُولَئِکَ رَحِمَکُمُ اَللَّهُ وَ نُظَرَاؤُکُمْ، إِنَّمَا مَثَلُکُمْ فِی اَلنَّاسِ مَثَلُ اَلشَّعْرَهِ اَلْبَیْضَاءِ فِی اَلثَّوْرِ اَلْأَسْوَدِ، أَوِ اَلشَّعْرَهِ اَلسَّوْدَاءِ فِی اَلثَّوْرِ اَلْأَبْیَضِ

ص: 312

41) - و در روایتی دیگر از آن حضرت علیه السلام روایت کرده است، که فرمود: ما حدود پنجاه نفر در خیمه امام باقر علیه السلام بودیم و حضرت بعد از سکوتی طولانی از جانب ،ما نشست و فرمود چرا حرف نمی زنید شاید شما مرا پیامبر می دانید؟ نه به خدا سوگند من پیامبر ،نیستم ولی خویشاوندی نزدیکی از جهت خویشاوندی و ولادت یافتن با رسول خدا صلی الله علیه و آله دارم، هر کس به ایشان بپیوندد خدا به او می پیوندد و هر کس ایشان را دوست بدارد خدا او را دوست خواهد داشت و هر کس آن ها را گرامی شمارد خداوند او را گرامی می دارد؛ آیا می دانید کدام قطعه زمین مقام و منزلتش نزد خداوند از دیگر قطعات بالاتر است؟

کسی چیزی در جواب حضرت مطرح نکرد و به ناچار خود حضرت جواب این سؤال را بیان نمود و فرمود آن زمین مکه می باشد که خداوند آن را برای حرم خویش پسندیده و خانه اش را در آن قرار داده است.

سپس افزود آیا می دانید که کدام قطعه از زمین مکه بالاتر و برتر (از دیگر قطعات مکه) است؟ باز هم کسی جوابی نداد و جواب بر عهده خود حضرت قرار گرفت لذا فرمود ،آن فاصله بین حجر الأسود تا درب خانه کعبه می باشد که آن حطيم حضرت ابراهیم علیه السلام است، همان جایی که به گوسفندان خود علف می داد و در آن جا نماز می خواند پس به خدا سوگند اگر بنده ای در این مکان بر دو پای خویش بایستد و روز را تا شب مشغول نماز شود و شب را (نیز) نماز بگزارد تا روز گردد ولی حق و حرمت ما اهل بیت (رسالت) را نشناسد، خداوند هیچ گاه از او چیزی را نمی پذیرد.

به درستی از شرط هایی که پدر ما حضرت ابراهیم علیه السلام با پروردگار خویش نمود این بود که گفت: خداوندا! پس دل های مردمان را چنان کن که میل به ما نمایند همانا او نگفت تمام مردم را به سوی آنان متمایل گردان (بلکه خواسته او بعضی از مردم بوده است) و آن مردم شما (شیعیان و پیروان ما) و افرادی همچون شما هستند رحمت خدا بر شما باد همانا مثل شما در میان مردم همچون یک موی سفید در بدن گاومیش سیاه یا موی سیاه در بدن گاومیش سفید است.

ص: 313

وَ یَنْبَغِی لِلنَّاسِ أَنْ یَحُجُّوا هَذَا اَلْبَیْتَ ، وَ أَنْ یُعَظِّمُوهُ لِتَعْظِیمِ اَللَّهِ إِیَّاهُ، وَ أَنْ یَلْقَوْنَا أَیْنَمَا کُنَّا، نَحْنُ اَلْأَدِلاَّءُ عَلَی اَللَّهِ (1)

1994 / [42] - وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ

أَ تَدْرُونَ أَیُّ بُقْعَهٍ أَعْظَمُ حُرْمَهً عِنْدَ اَللَّهِ؟

فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ وَ کَانَ هُوَ اَلرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ: ذَلِکَ مَا بَیْنَ اَلرُّکْنِ اَلْأَسْوَدِ [وَ اَلْمَقَامِ] إِلَی بَابِ اَلْکَعْبَهِ ذَلِکَ حَطِیمُ إِسْمَاعِیلَ اَلَّذِی کَانَ یَذُودُ فِیهِ غَنَمَهُ- ثُمَّ ذَکَرَ اَلْحَدِیثَ - (2)

1995 / [43] - عن الفضيل بن يسار، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

اُنْظُرْ إِلَی اَلنَّاسِ یَطُوفُونَ حَوْلَ اَلْکَعْبَهِ ، فَقَالَ: هَکَذَا کَانُوا یَطُوفُونَ فِی اَلْجَاهِلِیَّهِ ، إِنَّمَا أُمِرُوا أَنْ یَطُوفُوا ثُمَّ یَنْفِرُوا إِلَیْنَا فَیُعْلِمُونَا وَلاَیَتَهُمْ، وَ یَعْرِضُونَ عَلَیْنَا نُصْرَتَهُمْ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ اَلْآیَهَ ﴿ فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ اَلنّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ ﴾ فَقَالَ: آلُ مُحَمَّدِ آلُ مُحَمَّدٍ ، ثُمَّ قَالَ: إِلَیْنَا إِلَیْنَا (3)

ص: 314

و سزاوار است که مردم این خانه (کعبه) را زیارت کنند و آن را گرامی و بزرگ شمارند؛ چون خداوند آن را بزرگ دانسته است و باید ما (اهل بیت رسالت) را در هر کجا و موقعیتی که بودیم ملاقات ،نمایند که ما راهنمایان به سوی خداوند هستیم

42)- و در روایتی دیگر آمده است آیا میدانید کدام قطعه زمین احترامش نزد خداوند بیش تر است؟

کسی حرفی نزد و پاسخی نداد و حضرت خودشان پاسخ دادند و فرمود آن قطعه زمین فاصله بین حجر الأسود و مقام تا درب خانه کعبه است که آن جا حطیم اسماعیل است که غذای گوسفندانش را در آن جا می گذاشت ... سپس بقیه روایت را بیان نموده است.

43)- از فضیل بن یسار روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: به مردم- که اطراف خانه کعبه، طواف می کردند - نگاهی بکن و سپس فرمود زمان جاهلیت ،هم این چنین طواف می کردند به این افراد فرمان داده اند که اطراف خانه کعبه بگردند و سپس به سوی ما کوچ کنند و وابستگی و علاقه خویش را به ما اعلام و اظهار کنند و نیز یاری و کمک خویش را بر ما عرضه نمایند.

بعد از آن حضرت این :آیه «پس دل هایی از مردمان را به سوی آنان مایل گردان» را تلاوت نمود پس دوبار فرمود: (منظور) آل محمّد هستند سپس دوبار :افزود به سوی ما (باید تمایل و گرایش داشته) باشند

ص: 315

قوله تعالى: ﴿رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي وَمَا نُعْلِنُ وَ مَا يَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِن شَيْءٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ﴾ ﴿38﴾

1996 / [44] عن السدّي [السريّ]، قال:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ: ﴿ رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي وَ مَا نُعْلِنُ وَمَا يَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِن شَيْءٍ ﴾ ، شَأْنِ إِسْمَاعِیلَ ، وَ مَا أُخْفِیَ أَهْلُ اَلْبَیْتِ (1)

قوله تعالى: ﴿رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَى وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ﴾ ﴿41﴾

1997 / [45] - عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَحَدِهِمَا عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ : أَنَّهُ کَانَ یَقْرَأُ هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَلِدَيَّ﴾ یَعْنِی إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ (2)

1998 / [46] - وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی: عَمَّنْ ذَکَرَهُ ، عَنْ أَحَدِهِمَا (عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ) أَنَّهُ قَرَأَ: ﴿رَبَّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ﴾، قَالَ: آدَمَ وَ حَوَّاءَ (3)

1999 / [47] - عن جابر، قال:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: ﴿ رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ﴾؟

قَالَ: هَذِهِ کَلِمَهٌ صَحَّفَهَا اَلْکُتَّابُ، إِنَّمَا کَانَ اِسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِیمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) لِأَبِیهِ عَنْ مَوْعِدَهٍ وَعَدَهَا إِیَّاهُ، وَ إِنَّمَا قَالَ: ﴿رَبَّ اغْفِرْ لِي وَلِوَلِدَيَّ﴾، یَعْنِی إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ . وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ وَ اَللَّهِ اِبْنَا رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (4)

ص: 316

فرمایش خداوند متعال: ای پروردگار ما تو آن چه را که ما پنهان و یا آشکار می کنیم می دانی و چیزی در زمین و آسمان بر خداوند پنهان نیست. (38)

44)- از سُدی (سریّ) روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که این آیه را «ای پروردگار ما هر چه را که ما پنهان می داریم و با آشکار می سازیم تو بدان آگاه هستی و چیزی بر خداوند پوشیده نیست». قرائت می نمود (و می فرمود:) منظور شأن و منزلت اسماعیل است و آن چه نسبت به اهل بیت (عصمت و طهارت علیهم السلام) پنهان می ماند

فرمایش خداوند متعال: ای پروردگار ما مرا و پدر و مادرم و دیگر مؤمنین را در روزی که محاسبه اعمال بر پا می شود بیامرز (41)

45) - از حریز بن عبد الله به نقل از کسی که یادآور نامش شده، روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام درباره فرمایش خداوند: «پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را بیامرز» فرمود: منظور اسماعیل و اسحاق است.

46) - و در روایتی دیگر به نقل از کسی که یادآور نام او شده روایت کرده است که گفت یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام این آیه را: «پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را بیامرز» قرائت نمود و فرمود منظور آدم و حوا بوده اند.

47) - از جابر روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را بیامرز»، سؤال کردم؟

فرمود: این کلمه را نویسندگان (و نسخه برداران) تصحیف کرده اند؛ همانا که استغفار ابراهیم علیه اسلام برای پدرش به خاطر و عده ای بوده که به او داده بود و همانا ابراهیم چنین گفته است: «پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را بیامرز» (یعنی دو فرزندم) که اسماعیل و اسحاق علیهما السلام باشند و به خدا سوگند! که امام حسن و امام حسین علیهما السلام پسران رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده اند.

ص: 317

قوله تعالى: ﴿وَ أَنذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذَابُ فَيَقُولُ الَّذِينَ ظَلَمُواْ رَبَّنَا أَخِرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ نُجِبْ دَعْوَتَكَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَكُونُواْ أَقْسَمْتُم مِّن قَبْلُ مَا لَكُم مِّن زَوَالٍ ﴿44﴾ وَسَكَنتُمْ فِي مَسَكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ وَ تَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ وَ ضَرَبْنَا لَكُمُ الْأَمْثَالَ ضَرَبْنَا لَكُمُ الْأمْثَالَ ﴿45﴾ وَقَدْ مَكَرُواْ مَكْرَهُمْ وَ عِندَ اللَّهِ مَكْرُهُمْ وَإِن كَانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبَالُ﴾ ﴿46﴾

2000/ [48]- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی:

﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلَوَةَ وَ وَاتُوا الزَّكَوٰةَ﴾ (1)، (قال ): إِنَّمَا هِیَ طَاعَهُ اَلْإِمَامِ وَ طَلَبُوا اَلْقِتَالَ، ﴿ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ﴾ (2) ، مَعَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قالُوا ربنا لَوْلا أَخَّرْتَنَا إِلَی أَجَل قَرِیب، ﴿ تُجِبْ دَعْوَتَكَ وَ نَتَّبِع الرُّسُلَ﴾ ، أَرَادُوا تَأْخِیرَ ذَلِکَ إِلَی اَلْقَائِمِ (3)

2001 / [49] - عَنْ سَعْدِ بْن عُمَرَ، عَنْ غَيْر وَاحِدٍ مِمَّنْ حَضَرَ أبَا عَبْدِ اللهِ عليه السلام وَ رَجُلٍ يَقُولُ: قَدْ ثَبَتَ دَارُ صَالِح وَدَارُ عِيسَى بْن عليًّ وَذَكَرَ دُورَ الْعَبَّاسِيَّينَ، فَقَالَ رَجُلٌ: أرَانَاهَا اللهُ خَرَاباً أوْ خَرَّبَهَا بِأيْدِينَا.

فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : لَا تَقُلْ هَکَذَا! بَلْ یَکُونُ مَسَاکِنَ الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ، أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: ﴿ وَ سَكَنتُمْ فِي مَسَكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ ﴾ (4)

ص: 318

فرمایش خداوند متعال: و مردم را از روزی که عذاب الهی به سراغشان می آید انذار کن و بترسان پس ظالمان می گویند پروردگارا مدت کوتاهی ما را مهلت ده تا دعوت تو را بپذیریم و از پیامبران پیروی کنیم (و پاسخ می شنوند:) مگر قبلاً سوگند یاد نکرده بودید که زوال و فنایی برای شما نیست؟! (44) و (شما بودید که) در منزل ها (و کاخ های) کسانی که به خویشتن ستم کردند ساکن شدید و برای شما آشکار شد که ما چگونه با آنان رفتار کردیم و برای شما مثل هایی را از سرگذشت پیشینیان بیان کردیم (ولی باز هم بیدار و متنبه نشدید) (45) و آن ها نهایت مکر (و نیرنگ) خود را به کار بستند و همۀ مکرها (و توطئه هایشان) نزد خدا آشکار است و هر چند مکرشان چنان باشد که کوه ها را از جا برکَند (46)

48)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال آیا ندیدی کسانی را که به آن ها گفته شد دست (از ستم و معصیت) بردارید و نماز را اقامه کنید و زکات بپردازید»؟ فرمود همانا فرمانبری از امام وظیفه آنان است ولی ایشان خواهان جنگ شدند، «پس موقعی که بر ایشان جنگ و جهاد» در رکاب امام حسین علیه السلام- واجب گردید - گفت:ند پروردگارا چرا ما را تا مدتی کوتاه فرصت ندادی؟ «تا دعوت تو را اجابت کرده و از رسولان تو پیروی کنیم» که مقصود آن ها از تأخیر همان زمان ظهور حضرت قائم (آل محمّد علیهم السلام )- عجل الله تعالى فرجه الشریف - بوده است.

49) - از سعد بن عمر به نقل عده ای از افرادی که امام صادق علیه السلام را درک کرده اند روایت کرده است که آنان گفتند:

شخصی در محضر امام صادق علیه السلام- در ضمن کلماتی پیرامون خانه های بنی عبّاس- گفت: خانه صالح و خانه عیسی بن علی ثابت و پایدار مانده است پس مردی (دیگر) گفت: ای کاش خداوند ویرانی و خرابی آن ها را به ما ارائه نماید یا این که آن به دست ما ویران شود. امام صادق علیه السلام فرمود: این چنین نگو، بلکه آرزو کن تا آن محل سکنای قائم (آل محمّد علیهم السلام) و اصحابش قرار گیرد؛ آیا فرمایش خداوند متعال را نشنیده ای که فرموده است و در خانه های کسانی ساکن ،گشتید که بر خویشتن ستم کرده اند؟

ص: 319

2002 / [50] - عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ: ﴿ وَإِن كَانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبَالُ﴾ ، وَإِنْ كَانَ مكر ولد العباس بالقائم لِتَزُولَ مِنْهُ قلوب الرجال (1)

2003 / [51] - عَنِ اَلْحَارِثِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ نُمْرُودَ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی مُلْکِ اَلسَّمَاءِ، فَأَخَذَ نُسُوراً أَرْبَعَهً فَرَبَّاهُنَّ حَتَّی کُنَّ نُشَّاطاً وَ جَعَلَ تَابُوتاً مِنْ خَشَبٍ وَ أَدْخَلَ فِیهِ رَجُلاً، ثُمَّ شَدَّ قَوَائِمَ اَلنُّسُورِ بِقَائِمِ اَلتَّابُوتِ ثُمَّ أَطَارَهُنَّ

ثُمَّ جَعَلَ فِی وَسَطِ اَلتَّابُوتِ عَمُوداً وَ جَعَلَ فِی رَأْسِ اَلْعَمُودِ لَحْماً فَلَمَّا رَأَی اَلنُّسُورُ اَللَّحْمَ طِرْنَ و طِرْنَ وَ طِرْنَ بِالتَّابُوتِ وَ اَلرَّجُلِ، فَارْتَفَعْنَ إِلَی اَلسَّمَاءِ، فَمَکَثَ مَا شَاءَ اَللَّهُ، ثُمَّ إِنَّ اَلرَّجُلَ أَخْرَجَ مِنَ اَلتَّابُوتِ رَأْسَهُ فَنَظَرَ إِلَی اَلسَّمَاءِ فَإِذَا هِیَ عَلَی حَالِهَا وَ نَظَرَ إِلَی اَلْأَرْضِ فَإِذَا هُوَ لاَ یَرَی اَلْجِبَالَ إِلاَّ کَالذَّرِّ، ثُمَّ مَکَثَ سَاعَهً فَنَظَرَ إِلَی اَلسَّمَاءِ فَإِذَا هِیَ عَلَی حَالِهَا وَ نَظَرَ إِلَی اَلْأَرْضِ فَإِذَا هُوَ لاَ یَرَی إِلاَّ اَلْمَاءَ.

ثُمَّ مَکَثَ سَاعَهً فَنَظَرَ إِلَی اَلسَّمَاءِ فَإِذَا هِیَ عَلَی حَالِهَا وَ نَظَرَ إِلَی اَلْأَرْضِ فَإِذَا هُوَ لاَ یَرَی شَیْئاً، فَلَمَّا تَرَی سَفَلَ اَلْعَمُودُ وَ طَلَبَتِ اَلنُّسُورُ اَللَّحْمَ وَ سَمِعَتِ اَلْجِبَالَ هَذِهِ اَلنُّسُورُ فَخَافَتْ مِنْ أَمْرِ اَلسَّمَاءِ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿وَ إِنْ کانَ مَکْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ اَلْجِبالُ﴾ (2)

قول تعالی: ﴿يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ﴾ ﴿48﴾

ص: 320

50)- از جمیل بن درّاج روایت کرده است که گفت

از امام صادق علیه السلام شنیدم که (درباره فرمایش خداوند): «و اگر چه مکر و حیله آنان چنان بود که کوه ها را ریشه کن می کرد» می فرمود منظور مکر و حیله بنی العباس است که خواستند محبت و علاقه را از دل های مردم نسبت به (قائم آل محمّد علیهم السلام) خالی و نابود کنند

51)- از حارث (حرث) روایت کرده است که گفت:

امير المؤمنين علیه السلام فرمود همانا نمرود اراده کرد تا به ملک آسمان نظر ،کند پس چهار کرکس را بر گرفت و آن ها را تعلیم داد و جایگاه و صندوقی چوبی تهیه کرد و مردی را در آن قرار داد سپس پایه های آن را به پاهای کرکسها بست و در وسط آن ،صندوق، ستونی قرار داد و بر سر آن ،ستون تکه گوشتی نصب کرد پس کرکس ها به طمع رسیدن به گوشت پرواز کردند و آن صندوق و مرد را با خود به آسمان بردند سپس آن مرد آن مرد سر خود را از صندوق بیرون آورد و به آسمان نگاه کرد دید آسمان همچنان بر فراز سرش ادامه دارد و چون به زمین نظر انداخت کوه ها را همچون ذره ای ،دید بعد از ساعتی دوباره به آسمان نگاه کرد و مشاهده نمود که آسمان به همان صورت سابق می باشد.

اما وقتی دوباره به زمین نگاه کرد چیزی جز آب ندید، باز هم ساعتی درنگ کرد و سپس به آسمان نظر کرد و آن را به همان صورت دید ولی هنگامی که به زمین نگاه کرد، دیگر هیچ چیزی را ندید آن گاه گوشت را به پایین ستون انداخت پس کرکس ها به دنبال آن به پایین بازگشتند و کوه ها چون صدای کرکس ها را ،شنیدند به وحشت افتاده و نزدیک بود از ترس امر آسمانی به لرزه درآیند؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده: «و اگر چه ممکن بود کوه ها از مکر و حیله آن ها به لرزه درآیند و نابود شوند».

فرمایش خداوند متعال: در آن روزی که این زمین به زمینی دیگر و آسمان ها (به آسمان هایی دیگر) تبدیل می شوند و آنان در پیشگاه خداوند یکتای قدرتمند ظاهر می گردند (48)

ص: 321

2004 / [52] - عَنْ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَهَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ:

﴿تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ﴾ ، یَعْنِی بِأَرْضٍ لَمْ تُکْتَسَبْ عَلَیْهَا اَلذُّنُوبُ، بَارِزَهً لَیْسَتْ عَلَیْهَا جِبَالٌ وَ لاَ نَبَاتٌ، کَمَا دَحَاهَا أَوَّلَ مَرَّهٍ (1)

2005 / [53] - عن زرارة قال:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: ﴿ يَوْمَ تُبَدِّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ﴾؟

قَالَ تُبَدَّلُ خُبْزَهً نَقِیَّهً یَأْکُلُ اَلنَّاسُ مِنْهَا حَتَّی یَفْرُغَ مِنَ اَلْحِسَابِ قَالَ اَللَّهُ تَعَالَی: ﴿وَ مَا جَعَلْنَهُمْ جَسَدًا لَّا يَأْكُلُونَ الطَّعَامَ ﴾ (2). (3)

2006 / [54] - عَنْ مُحَمَّدٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَاشِمٍ ، عَمَّنْ أَخْبَرَهُ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ:

قَالَ: قَالَ لَهُ اَلْأَبْرَشُ اَلْکَلْبِیُّ : بَلَغَنِی أَنَّکَ قُلْتَ فِی قَوْلِ اَللَّهِ تبارك و تعالى: ﴿ يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ﴾ أَنَّهَا تُبَدَّلُ خُبْزَهً؟

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : صَدَقُوا تُبَدَّلُ اَلْأَرْضُ خُبْزَهً نَقِیَّهً فِی اَلْمَوْقِفِ یَأْکُلُونَ مِنْهَا، فَضَحِکَ اَلْأَبْرَشُ وَ قَالَ: أَ مَا لَهُمْ شُغُلٌ بِمَا هُمْ فِیهِ عَنْ أَکْلِ اَلْخُبْزِ؟

فَقَالَ: وَیْحَکَ أَیُّ اَلْمَنْزِلَتَیْنِ هُمْ أَشَدُّ شُغُلاً وَ أَسْوَءُ حَالاً؟ إِذَا هُمْ فِی اَلْمَوْقِفِ أَوْ فِی اَلنَّارِ یُعَذَّبُونَ؟

فَقَالَ: لاَ فِی اَلنَّارِ

ص: 322

52)- از ثُویر بن ابی فاخته روایت کرده است که گفت:

امام سجّاد علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «زمین تبدیل می شود به غیر از زمینی که بوده»، فرمود: منظور زمینی است که روی آن گناهی علنی انجام نگرفته، زمینی که مسطح است کوه و درختی روی آن نمی باشد همچنان که در ابتدای آفرینش این گونه بوده است.

53)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «روزی که زمین تبدیل می شود به غیر از زمینی که بوده» سؤال کردم؟

فرمود: زمین تبدیل به نانی پاک (بدون زواید) می شود که مردم از آن می خورند تا از حساب فارغ شوند خداوند متعال فرموده است: «و آن ها را به صورت جسد قرار نداده که طعام نخورند»

54)- از محمّد بن هاشم از کسی که نامش را برده روایت کرده که گفت:

ابرش کلبی به امام باقر علیه السلام عرض کرد شنیده ام که شما در مورد فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «روزی که زمین تبدیل می شود به غیر از زمینی که بوده» فرموده ای زمین تبدیل به قطعه نانی می شود؟

حضرت فرمود: درست گفته اند در روز قیامت زمین تبدیل به قطعه نانی خالص می گردد و مردم آن را می خورند

پس ابرش با شنیدن این سخن خنده اش گرفت و گفت با آن همه ،گرفتاری آیا فرصت پیدا می کنند که بخواهند نان بخورند؟

فرمود: وای بر تو (چه قدر بی اطلاع هستی)؟ در کدام منزلگاه از دو منزل بیشتر گرفتار و ناراحت هستند در موقف (صحرای) محشر یا در آتش دوزخی که در حال چشیدن عذاب و عقابش می باشند؟

گفت: نه بلکه در ،آتش سخت تر گرفتار خواهند بود.

ص: 323

فقال: ويحك! و إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: ﴿ لَأكِلُونَ مِن شَجَرٍ مِن زَقُومٍ * فَمَالِئونَ مِنْهَا الْبُطُونَ * فَشَرِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ * فَشَرِبُونَ شُرْبَ أَلْهِيمِ﴾ (1) قَالَ: فَسَکَتَ (2)

2007/ [55]- وفي خبر آخر، عنه علیه السلام فقال:

وَ هُمْ فِی اَلنَّارِ لاَ یُشْغَلُونَ عَنْ أَکْلِ اَلضَّرِیعِ وَ شُرْبِ اَلْحَمِیمِ وَ هُمْ فِی اَلْعَذَابِ فَکَیْفَ یُشْغَلُونَ عَنْهُ فِی اَلْحِسَابِ؟ (3)

2008 / [56] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ): فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿ يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ﴾، قَالَ: تُبَدِّلُ خُبْزَهً نَقِیَّهً یَأْکُلُ اَلنَّاسُ مِنْهَا حَتَّی یَفْرُغَ مِنَ اَلْحِسَابِ، فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ: إِنَّهُمْ یَوْمَئِذٍ فِی شُغُلٍ عَنِ اَلْأَکْلِ وَ اَلشُّرْبِ.

فَقَالَ لَهُ: اِبْنُ آدَمَ خُلِقَ أَجْوَفَ لاَ بُدَّ لَهُ مِنَ اَلطَّعَامِ وَ اَلشَّرَابِ، أَ هُمْ أَشَدُّ شُغُلاً أَمْ هُمْ فِی اَلنَّارِ فَقَدِ اِسْتَغَاثُوا فَقَالَ: ﴿وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ﴾ (4) . (5)

ص: 324

فرمود: وای بر تو و به درستی که خداوند متعال می فرماید: «(پس شما ای کفار!) از درخت زقّوم خواهید خورد * پس شکم های خود را از آن پر خواهید کرد * پس بعد از آن آب جوشان خواهید نوشید * پس چنان می نوشید» که شتر تشنه آب می نوشد» پس از آن ابرش ساکت گشت

55)- و حدیثی دیگر از آن حضرت علیه السلام وارد شده است که فرمود:

و آن ها در آتش (سوزان) از خوردن بی نیاز نخواهند بود و بلکه از ضریع (که گیاهی است خاردار بسیار تلخ و بدبو) می خورند و از حمیم (آب چرکین جوشان) می نوشند با این که در حال عذاب و عقاب به سر می برند، پس چطور ممکن است که در حال حساب و بررسی اعمال بی نیاز از خوردن باشند؟

56) - از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خدای متعال «روزی که زمین تبدیل می شود به غیر از زمینی که بوده» فرمود زمین تبدیل به نان پاک (بدون زواید) می شود که مردم از آن می خورند تا از حساب فارغ شوند.

شخصی به حضرت عرض کرد مردم در آن ،روز گرفتار هستند و فرصت خوردن و آشامیدن نخواهند داشت!

حضرت به او فرمود خداوند متعال آدمیزاد را میان تهی آفریده و ناچار به خوردن و آشامیدن می باشد آیا این ها در هنگام محاسبه و بررسی اعمال بیش تر گرفتار ،هستند یا آن موقعی که در آتش دوزخ به سر می برند و فریاد رس می طلبند؟ همچنان که خداوند می فرماید: «و اگر کمک طلب کنند به وسیله آبی همچون مس گداخته به فریادشان می رسند».

ص: 325

2009 / [57]- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: لَقَدْ خَلَقَ اَللَّهُ فِی اَلْأَرْضِ مُنْذُ خَلَقَهَا سَبْعَهَ عَالَمِینَ لَیْسَ هُمْ مِنْ وُلْدِ آدَمَ، خَلَقَهُمْ مِنْ أَدِیمِ اَلْأَرْضِ فَأُسْکِنُوهَا وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ مَعَ عَالَمِهِ، ثُمَّ خَلَقَ اَللَّهُ آدَمَ أَبَا هَذَا اَلْبَشَرِ وَ خَلَقَ ذُرِّیَّتَهُ مِنْهُ، وَ لاَ وَ اَللَّهِ مَا خَلَتْ اَلْجَنَّهُ مِنْ أَرْوَاحِ اَلْمُؤْمِنِینَ مُنْذُ خَلَقَهَا اَللَّهُ، وَ لاَ خَلَتِ اَلنَّارُ مِنْ أَرْوَاحِ اَلْکَافِرِینَ مُنْذُ خَلَقَهَا اَللَّهُ لَعَلَّکُمْ تَرَوْنَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ وَ صَیَّرَ اَللَّهُ أَبْدَانَ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ مَعَ أَرْوَاحِهِمْ فِی اَلْجَنَّهِ ، وَ صَیَّرَ أَبْدَانَ أَهْلِ اَلنَّارِ مَعَ أَرْوَاحِهِمْ فِی اَلنَّارِ ، إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لاَ یُعْبَدُ فِی بِلاَدِهِ وَ لاَ یَخْلُقُ خَلْقاً یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ [بَلَی وَ اَللَّهِ لَیَخْلُقَنَّ خَلْقاً مِنْ غَیْرِ فُحُولَهٍ وَ لاَ إِنَاثٍ یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ] وَ یُعَظِّمُونَهُ وَ یَخْلُقُ لَهُمْ أَرْضاً تَحْمِلُهُمُ وَ سَمَاءً تُظِلُّهُمْ أَ لَیْسَ اَللَّهُ یَقُولُ: ﴿یَوْمَ تُبَدَّلُ اَلْأَرْضُ غَیْرَ اَلْأَرْضِ وَ اَلسَّماواتُ﴾ وَ قَالَ اَللَّهُ: ﴿ أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ اَلْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ (1)﴾؟ (2)

ص: 326

57)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود همانا خداوند در زمین از زمانی که آن را خلق کرد هفت جهان را آفریده که از اولاد آدم ،نبودند، بلکه همه را از روی زمین آفرید و هر طبقه را پس از طبقه ای دیگر در عصر خود در روی زمین جای داد.

و سپس خداوند آدم را که پدر همین بشر فعلی ،است آفرید و ذریّه و نژادش را از او آفرید؛ نه به خدا سوگند از موقعی که خداوند بهشت را آفریده از ارواح مؤمنین خالی نبوده و همچنین دوزخ را از موقعی که آن را خلق کرد، از ارواح کفار و گنهکاران خالی نگذاشته است شاید شما چنین می پندارید که چون روز قیامت فرا رسد و خداوند پیکرهای اهل بهشت را با ارواحشان در بهشت جای دهد و پیکرهای دوزخیان را به همراه روحشان در آتش قرار دهد، دیگر خدای عز و جل در زمین پهناور خود پرستش نگردد و مردمی که او را بپرستند و به یگانگی او را بشناسند و به بزرگی یادش کنند را نخواهد آفرید؟

بلکه به خدا سوگند! حتماً خداوند آفریدگان دیگری را - نه از طریق نر و مادّه- خواهد آفرید که او را می پرستند و او را به یگانگی می شناسند و زمینی جداگانه برای آنان می آفریند که آنان بر روی آن قرار می گیرند و آسمانی جدا که بر سرشان سایه می افکند مگر خداوند نمی فرماید: «روزی که زمین تبدیل می شود به غیر از زمینی که بوده و آسمان ها»؟ و فرموده است: «پس مگر ما از آفرینش نخستین عاجز ماندیم؟ بلکه آنان نسبت به آفرینش تازه در اشتباه هستند».

ص: 327

ص: 329

بسم اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قوله تعالى: ﴿الر * تِلْكَ ءَايَتُ الْكِتَبِ وَ قُرْءَانٍ مُّبِينٍ ﴿1﴾ رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كَانُوا مُسْلِمِينَ﴾ ﴿2﴾

2010/ [1] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ اَلْمَکِّیِّ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ : ﴿ رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كَانُوا مُسْلِمِينَ﴾ ؟ قَالَ: یُنَادِی مُنَادٍ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یُسْمِعُ اَلْخَلاَئِقَ: إِنَّهُ لاَ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ إِلاَّ مُسْلِمٌ ثُمَّ یَوَدُّ سَائِرُ اَلْخَلْقِ أَنَّهُمْ کَانُوا مُسْلِمِینَ﴾ (1)

2011 / [2] - وَ بِهَذَا اَلْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فَثَمَّ یَوَدُّ اَلْخَلْقُ أَنَّهُمْ کَانُوا مُسْلِمِینَ (2)

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ ﴿16﴾ وَحَفِظْنَاهَا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ ﴿17﴾ إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ ﴿18﴾ وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْزُونٍ﴾ ﴿19﴾

ص: 330

به نام خداوند بخشاینده مهربان

فرمایش خداوند متعال الف لام راء * این است آیات و نشانه های کتاب و قرآن بیانگر (1) آن کسانی که کافر شدند (هنگامی که آثار شوم اعمال خود را ببینند) چه بسا آرزو کنند که ای کاش مسلمان بودند! (2)

1) - از عبد الله بن عطاء مکی روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام پیرامون فرمایش خداوند: «چه بسا (روزی فرا رسد که) کسانی که کافر شدند دوست خواهند داشت که ای کاش مسلمان بودند» سؤال کردم؟

فرمود چون روز قیامت ،شود منادی از جانب خدا طوری که همه مردم می شنوند فریاد زند کسی داخل بهشت نمی شود مگر آن که مسلمان باشد پس در آن روز تمام مخلوقین آرزو می کنند که ای کاش مسلمان می بودند.

2)- و با همین سند روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: پس در آن روز بقیه مخلوقین آرزو می کنند که ای کاش مسلمان می بودند.

فرمایش خداوند متعال: و همانا ما در آسمان برج هایی را قرار داده ایم و آن ها را برای بینندگان آراسته ایم (16) و آن ها را از (ورود و دستبرد) هر شیطان رانده شده ای حفظ کردیم (17) مگر آن کسی که استراق سمع (و دزدانه) گوش دهد پس شهاب مبین (تیرهای آسمانی آشکار) او را تعقیب می کند (و می راند) (18)

ص: 331

2012 / [3] - عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلْأَزْدِیِّ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اَلسَّلاَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ یَا عَبْدَ اَلسَّلاَمِ : اِحْذَرِ اَلنَّاسَ وَ نَفْسَکَ

فَقُلْتُ: بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَمَّا اَلنَّاسُ فَقَدْ أَقْدِرُ عَلَی أَنْ أَحْذَرَهُمْ، فَأَمَّا نَفْسِی فَکَیْفَ؟ قَالَ: إِنَّ اَلْخَبِیثَ اَلْمُسْتَرِقَ اَلسَّمْعِ یَجِیئُکَ فَیَسْتَرِقُ ثُمَّ یَخْرُجُ فِی صُورَهِ آدَمِیٍّ، فَقَالَ عَبْدُ اَلسَّلاَمِ

فَقُلْتُ: بِأَبِی وَ أُمِّی هَذَا مَا لاَ حِیلَهَ لَهُ قَالَ: هُوَ ذَاکَ . (1)

قوله تعالى: ﴿وَ أَرْسَلْنَا الرِّيحَ لَوَقِحَ فَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَكُمُوهُ وَ مَا أَنتُمْ لَهُ بِخَزِنِينَ﴾ ﴿22 ﴾

2013 / [4] - عَنْ اِبْنِ وَکِیعٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ﴿ لاَ تَسُبُّوا اَلرِّیحَ فَإِنَّهَا بُشْرٌ وَ إِنَّهَا نُذْرٌ، وَ إِنَّهَا لَوَاقِحُ فَاسْأَلُوا اَللَّهَ مِنْ خَیْرِهَا، وَ تَعَوَّذُوا بِهِ مِنْ شَرِّهَا﴾ (2)

2014/[5] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

لِلَّهِ رِیَاحُ رَحْمَهٍ لَوَاقِحُ یَنْشُرُهَا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ (3)

ص: 332

3)- از بکر بن محمّد ،ازدی به نقل از عمویش عبد السّلام روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: ای عبد السّلام از خود و دیگران بر حذر باش.

پس عرض کردم پدر و مادرم فدای شما باد از مردم و دیگران می توانم بر حذر باشم و دوری کنم ولی از خودم چگونه دور شوم؟ فرمود: این خبیث (ابلیس) گوش می ایستد و می آید پس از تو سخنی می شود سپس به صورت آدمی بیرون می رود و می گوید عبد السلام (چنین و چنان) می گفت.(1)

عرض کردم پدر و مادرم فدای شما باد این که چاره و راه نجاتی برایش نیست فرمود: آن همین است: (که اشاره کردم).

فرمایش خداوند متعال: و ما بادها را برای بارور ساختن (ابرها و گیاهان) فرستادیم پس از ،آسمان آبی را نازل کردیم پس شما را با آن سیراب نمودیم در حالی که شما توانایی حفظ و نگهداری آن را نداشتید (22)

4) - از ابن ،وکیع به نقل از ،مردی روایت کرده است که گفت:

امیر المؤمنين علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: باد را دشنام ندهید که آن بشارت آورنده (بر رحمت و باران) می باشد و (یا) آن که دهنده است و (یا) بیم آبستن کننده (درختان) خواهد بود پس از خداوند (باد) خیر را درخواست کنید و از باد شرّ به خدا پناه ببرید (منظور این است که سودش را از خدا بخواهید و دعا کنید که شرّش را از شما بازگرداند).

5)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند دارای بادهایی است که رحمت و آبستن کننده (درختان) می باشند که آن ها را از باب رحمتش به حرکت در می آورد.

ص: 333

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنكُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَخِرينَ﴾ ﴿24﴾

2015/ [6] - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:

﴿وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنكُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَخِرین﴾.

قَالَ: هُمُ اَلْمُؤْمِنُونَ مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ (1)

قوله تعالى: ﴿وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ﴿28﴾ فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ﴾ ﴿29﴾

2016/ [7]- عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:

قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: قَالَ اَللَّهُ تَعَالَی لِلْمَلاَئِکَهِ: ﴿إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ * فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ﴾ .

وَ کَانَ ذَلِکَ مِنَ اَللَّهِ تَقْدِمَهً مِنْهُ إِلَی اَلْمَلاَئِکَهِ اِحْتِجَاجاً مِنْهُ عَلَیْهِمْ، وَ مَا کَانَ اَللَّهُ لِیُغَیِّرَ مَا بِقَوْمٍ إِلاَّ بَعْدَ اَلْحُجَّهِ عُذْراً وَ نُذْراً، فَاغْتَرَفَ اَللَّهُ غُرْفَهً بِیَمِینِهِ - وَ کِلْتَا یَدَیْهِ یَمِینٌ - مِنَ اَلْمَاءِ اَلْعَذْبِ اَلْفُرَاتِ، فَصَلْصَلَهَا فِی کَفِّهِ فَجَمَدَتْ، ثُمَّ قَالَ: مِنْکَ أَخْلُقُ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلْمُرْسَلِینَ وَ عِبَادِیَ اَلصَّالِحِینَ، اَلْأَئِمَّهَ اَلْمَهْدِیِّینَ، اَلدُّعَاهَ إِلَی اَلْجَنَّهِ ، وَ أَتْبَاعَهُمْ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ وَ لاَ أُبَالِی، وَ لاَ أُسْأَلُ عَمَّا أَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْأَلُونَ.

ثُمَّ اِغْتَرَفَ اَللَّهُ غُرْفَهً بِکَفِّهِ اَلْأُخْرَی مِنَ اَلْمَاءِ اَلْمِلْحِ اَلْأُجَاجِ، فَصَلْصَلَهَا فِی کَفِّهِ فَجَمَدَتْ، ثُمَّ قَالَ لَهَا: مِنْکِ أَخْلُقُ اَلْجَبَّارِینَ، وَ اَلْفَرَاعِنَهَ، وَ اَلْعُتَاهَ، وَ إِخْوَانَ اَلشَّیَاطِینِ ،

ص: 334

فرمایش خداوند متعال: و همانا ما می دانیم که چه کسانی از شما پیش قدمند و چه کسانی عقب ماندند (24)

6)- از جابر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و همانا ما می دانیم که چه کسانی از شما پیش قدمند و چه کسانی عقب ماندند» فرمود: آنان مؤمنین از این امّت هستند.

فرمایش خداوند متعال: و (به یاد آور) آن هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت: همانا من بشری را از گِل خشکیده ای که از گِل بدبویی (همچون لجن) گرفته شده، می آفرینم (28) پس هنگامی که (آفرینش) او را به پایان رساندم و در او از روح خود دمیدم همگی برای او سجده کنید (29)

7) - از جابر روایت کرده است که گفت

امام باقر علیه السلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام فرموده است: خداوند متعال به فرشته ها فرمود: «به درستی که من می خواهم بشری را از گل خشک از لجن مانده و متعفّن بیافرینم * پس چون آفرینش او را به پایان رساندم و از روح خود در او ،می دم در برابر او به سجده بیفتید» و این از طرف خداوند، حجت و مقدّمه چینی برای فرشته ها بود و خداوند چیزی را دگرگون نمی سازد و تغییر نمی دهد مگر پس از اتمام حجت و تشویق (بر انجام واجبات و کارهای خوب) و یا بیم دادن در ترک (گناهان و کارهای خلاف) پس خدا با دست (قدرت و رحمت) راست خود - که هر دو دست او راست می باشد چون برای خداوند جهت و سمت معنا ندارد - مشتی از آب شیرین فرات را برگرفت و آن را در کف (قدرت) خود ،ساخته به طوری که سفت و منجمد گردید، سپس به آن خطاب نمود و فرمود پیامبران و رسولان و بندگان صالح و پیشوایان هدایتگر (راستین) خود و پیروان شما را -تا روز قیامت - از تو می آفرینم که دعوت کننده (و هدایت گر) به سوی بهشت خواهید بود و هیچ باکی نخواهم داشت و من هر آن چه را که انجام دهم مورد سؤال و بازخواست قرار نمی گیرم ولی آفریده هایم مورد سؤال و بازخواست قرار می گیرند سپس با دست (قدرت) دیگر خود مشتی از آب شور بدمزّه را برگرفت و آن را در کف (قدرت) خود ،ساخته به طوری که سفت و منجمد گردید سپس به آن خطاب نمود.

ص: 335

وَ أَئِمَّهَ اَلْکُفْرِ، وَ اَلدُّعَاهَ إِلَی اَلنَّارِ وَ أَتْبَاعَهُمْ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیمَهِ وَ لاَ أُبَالِی وَ لاَ أُسْأَلُ عَمَّا أَفْعَلُ « وَ هُمْ یُسْئَلُونَ »، وَ اِشْتَرَطَ فِی ذَلِکَ اَلْبَدَاءَ فِیهِمْ وَ لَمْ یَشْتَرِطْ فِی أَصْحَابِ اَلْیَمِینِ اَلْبَدَاءَ لِلَّهِ فِیهِمْ، ثُمَّ خَلَطَ اَلْمَاءَیْنِ فِی کَفِّهِ جَمِیعاً فَصَلْصَلَهَا ثُمَّ أَکْفَأَهُمَا قُدَّامَ عَرْشِهِ وَ هُمَا بِلَّهٌ مِنْ طِینٍ. (1)

2017/ [8] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تعالى: ﴿ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُوا لَهُ سَجِدِينَ﴾ ؟قَالَ: رُوحٌ خَلَقَهَا اَللَّهُ فَنَفَخَ فِی آدَمَ مِنْهَا . (2)

2018 / [9] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ اَلْأَحْوَلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرُّوحِ اَلَّتِی فِی آدَمَ علیه السلام في قَوْلُهُ تعالی: ﴿ فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن رُوحِي﴾؟

قَالَ: هَذِهِ رُوحٌ مَخْلُوقَهٌ لِلَّهِ، وَ اَلرُّوحُ اَلَّتِی فِی عِیسَی اِبْنِ مَرْیَمَ مَخْلُوقَهٌ لِلَّهِ (3)

2019/ [10] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ): فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِى﴾، قال:

خَلَقَ خَلْقاً وَ خَلَقَ رُوحاً، ثُمَّ أَمَرَ اَلْمَلَکَ فَنَفَخَ فِیهِ، وَ لَیْسَتْ بِالَّتِی نَقَصَتْ مِنَ اَللَّهِ شَیْئاً، هِیَ مِنْ قُدْرَتِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی(4)

ص: 336

و فرمود: ستمگران و فرعونیان و سرکشان خودسر و دوستان و رفقای شیاطین و پیشوایان کفر و دعوت کنندگان به آتش همه را تا روز قیامت از تو می آفرینم و ، هیچ باکی ندارم و من هر آن چه را که انجام دهم مورد سؤال و بازخواست قرار نمی گیرم ولی آفریده هایم مورد سؤال و بازخواست قرار می گیرند. سپس خداوند دربارهٔ (سرنوشت) این ها (یعنی اصحاب شمال) مسأله بدا (1) را شرط قرار داده که جاری می شود ولی در مورد برای آنان (یعنی اصحاب یمین) شرط نکرده سپس آن دو آن دو آب را مخلوط یک دیگر نمود و در دست (قدرت) ،خود آن را حرکت داد و سفت و منجمد گردیدند سپس آن ها را در حالتی که گلی مرطوبی بود جلوی عرش خود قرار داد.

8)- از محمّد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از امام باقر ان در مورد فرمایش خداوند متعال: «و از روح خود در او دمیدم پس در برابر او به سجده بیفتید»، سؤال کردم؟

فرمود: همان روحی است که خداوند (با قدرت خود) آفرید سپس در آدم علیه السلام دمید

9)- از محمّد بن ،اورمه، به نقل از ابو جعفر أحول روایت کرده که گفت:

از امام صادق علیه السلام در رابطه با روحی که در آدم علیه السلام قرار گرفته و خداوند متعال در موردش فرموده است: «پس چون آفرینش او را به پایان رساندم و از روح خود در او دمیدم» سؤال کردم؟

فرمود این همان روحی است که با قدرت خداوند آفریده شده و نیز آن روحی که در عیسی بن مریم علیها السلام دمیده شده مخلوق و آفریده خداوند می باشد.

10) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش :خداوند «پس چون آفریش او را به پایان رساندم و از روح خود در او دمیدم» فرمود خداوند مخلوقی را آفرید و روحی را نیز آفرید، سپس فرشته را دستور داد تا در آن دمید و آن روح مخلوقی نبود که از خداوند چیزی را کم کرده باشد یا آن را بر هم زده باشد بلکه از (آفرینش) قدرت خداوند متعال است.

ص: 337

2020/ [11] - و فِی رِوَایَهِ سَمَاعَهَ عَنْهُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ:

خَلَقَ آدَمَ فَنَفَخَ فِیهِ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرُّوحِ؟

قَالَ هِیَ مِنْ قُدْرَتِهِ مِنَ اَلْمَلَکُوتِ. (1)

قوله تعالى: ﴿قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ ﴿36﴾ قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ ﴿37﴾ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ﴾ ﴿38﴾

2021/ [12] - عن أبان، قال:

قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : إِنَّ عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِذَا أَتَی اَلْمُلْتَزَمَ قَالَ: اَللَّهُمَّ اِنَّ عِنْدِی أَفْوَاجاً مِنَ اَلذُّنُوبِ وَ أَفْوَاجاً مِنْ خَطَایَا وَ عِنْدَکَ أَفْوَاجٌ مِنْ رَحْمَهٍ وَ أَفْوَاجٌ مِنْ مَغْفِرَهٍ، یَا مَنِ اِسْتَجَابَ لِأَبْغَضِ خَلْقِهِ إِلَیْهِ إِذْ قَالَ: ﴿فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ » اِسْتَجِبْ لِی وَ اِفْعَلْ بی کَذَا.﴾ (2)

2022 / [13] - عَنِ اَلْحَسَنِ [اَلْحُسَیْنِ] بْنِ عَطِیَّهَ قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: إِنَّ إِبْلِیسَ عَبَدَ اَللَّهَ فِی اَلسَّمَاءِ اَلرَّابِعَهِ فِی رَکْعَتَیْنِ سِتَّهَ آلاَفِ سَنَهٍ، وَ کَانَ مِنْ إِنْظَارِ اَللَّهِ إِیَّاهُ إِلَی یَوْمِ اَلْوَقْتِ اَلْمَعْلُومِ بِمَا سَبَقَ مِنْ تِلْکَ اَلْعِبَادَهِ (3)

ص: 338

11) - و در روایتی از سماعه وارد شده است که گفت:

آن حضرت (امام صادق و یا امام کاظم) علیه السلام فرمودند: خداوند، آدم علیه السلام را آفرید و در او (از روح آفریده خود) دمید

و از آن حضرت سؤال کردم روح چیست؟

فرمود این روح از قدرت خداوند متعال است که در ملکوت آن را آفریده است.

فرمایش خداوند متعال: (ابلیس) گفت: پروردگارا مرا تا روز قیامت مهلت ده (و زنده بگذار) (36) (و خداوند متعال) پاسخ داد: تو از مهلت یافتگان می باشی (37) (امّا نه تا روز قیامت بلکه) تا روز وقت معیّنی (38)

12)- از ابان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به درستی که (امام) علی بن الحسین علیهما السلام هنگامی که کنار مُلتزم کعبه (ما بين حجر الأسود و درب کعبه) وارد می شد، اظهار می داشت خداوندا نزد من گناهان و خطاهای بسیاری هست و نزد تو رحمت ها و آمرزش های بی شماری می باشد.

ای کسی که (دعای) دشمن ترین مخلوقش (ابلیس) را مستجاب نمود آن موقعی که گفت: «پس مرا تا روز وقت معلوم مهلت بده» (خداوندا! پس خواسته مرا نیز برآور و برای من چنین و چنان قرار بده

13)- از حسن بن عطیّه روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که میفرمود به راستی که ابلیس در آسمان چهارم دو رکعت نماز را در مدت شش هزار سال انجام داد و به همین خاطر - دادن پاداش اعمال گذشته اش (که فردای قیامت طلبکار نباشد) - خداوند او را تا روز وقت معلوم مهلت داد

ص: 339

2022 / [14] - عَنْ وَهْبِ بْنِ جُمَیْعٍ مَوْلَی إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ ، قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) عَنْ قَوْلِ إِبْلِیسَ : ﴿رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَىٰ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ﴾ ؟

قَالَ لَهُ وَهْبٌ : جُعِلْتُ فِدَاکَ، أَیُّ یَوْمٍ هُوَ؟

قَالَ: یَا وَهْبُ ، أَ تَحْسَبُ أَنَّهُ یَوْمُ یَبْعَثُ اَللَّهُ فِیهِ اَلنَّاسَ؟ إِنَّ اَللَّهَ أَنْظَرَهُ إِلَی یَوْمِ یَبْعَثُ فِیهِ قَائِمَنَا ، فَإِذَا بَعَثَ اَللَّهُ قَائِمَنَا کَانَ فِی مَسْجِدِ اَلْکُوفَهِ ، وَ جَاءَ إِبْلِیسُ حَتَّی یَجْثُوَ بَیْنَ یَدَیْهِ عَلَی رُکْبَتَیْهِ، فَیَقُولُ: یَا وَیْلَهُ مِنْ هَذَا اَلْیَوْمِ، فَیَأْخُذُ بِنَاصِیَتِهِ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ، فَذَلِکَ اَلْیَوْمُ هُوَ اَلْوَقْتُ اَلْمَعْلُومُ (1)

قوله تعالى: ﴿قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَى مُسْتَقِيمٌ ﴿41﴾ إِنَّ عِبَادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَنْ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ ﴿42﴾ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿43﴾ لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَبٍ لِكُلِ بَابِ مِنْهُمْ جُزْءٌ مُقْسُومٌ﴾ ﴿44﴾

2024/ [15] - عَنْ أَبِی جَمِیلَهَ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ أَبِی جَعْفَرٍ ، عَنْ أَخِیهِ علیه السلام عن قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ هَذَا صِرَاطٌ عَلَى مُسْتَقِيمٌ﴾؟

قَالَ هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ (2)

ص: 340

14)- از وهب بن جُميع علام اسحاق بن عمار، روایت کرده است. که گفت:

از امام صادق علیه السلام نماینده در رابطه با گفته ابلیس: «پروردگارا پس مرا مهلت بده تا روزی که (مردم) مبعوث شوند * فرمود پس تو از مهلت داده شدگان هستی * تا روز وقت معلوم سؤال کردم (و) و به حضرت عرضه داشت: فدایت گردم أن ،روز چه روزی است؟

فرمود ای وهب! یا فکر می کنی که آن روز محشور شدن مردم (در صحرای قیامت) است؟

به درستی که خداوند او را مهانت داده تا روزی که قائم ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام ) ظهور کند پس چون خداوند قائم ما را در مسجد کوفه ظاهر نماید ایلیس می آید و در برابر آن حضرت زانو می زند و می گوید: ای وای بر من از این روز!

پس حضرت قائم علیه اسلام موی پیشانیش را می گیرد و گردانش را می زند، بنابراین آن روز، این روز است که همان وقت معلوم می باشد.

فرمایش خداوند متعال: (خداوند) فرمود: این راه راستی است که بر عهده من است (تا آن را برای پویندگانش آشکار کنم) 41) به درستی که تو بر بندگان (مخاص) من تسلّط نخواهی یافت مگر گمراهانی که از تو پیروی می کنند (42) و به دوستی که دوزخ میعادگاه همه آن ها خواهد بود (43) برای آن هفت درب می باشد و برای هر دربی گروه معینی از آن ها تقسیم شده اند. (44)

15)- از ابو ،جمیله به نقل از عبد الله بن ابی جعفر - بندر امام جعفر صادق علیه السلام- روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «این راه راستی است که بر عهده من است» فرمود: او امير المؤمنين على علیه السلام است.

ص: 341

2025/ [16] - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:

قُلْتُ أَ رَأَیْتَ قَوْلَ اَللَّهِ: ﴿إِنَّ عِبَادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَنَ ﴾، مَا تَفْسِیرُ هَذَا ؟

قال: قَالَ اَللَّهُ: إِنَّکَ لاَ تَمْلِکُ أَنْ تُدْخِلَهُمْ جَنَّهً وَ لاَ نَاراً (1)

2026/ [17] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلنُّعْمَانِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ

فِی قَوْلِ اَللَّهِ تعالى: ﴿ إِنَّ عِبَادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَنٌ﴾، قال:

لَیْسَ [له] عَلَی هَذِهِ اَلْعِصَابَهِ خَاصَّهً سُلْطَانٌ.

قَالَ: قُلْتُ: وَ کَیْفَ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ فِیهِمْ؟

قَالَ: لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا قَوْلُهُ: ﴿ لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ ﴾ أَنْ یُحَبِّبَ إِلَیْهِمْ اَلْکُفْرَ وَ یُبْغِضَ إِلَیْهِمْ اَلْإِیمَانَ. (2)

2027 / [18] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ ، قَالَ:

سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ یَقُولُ: نَحْنُ أَهْلُ بَیْتِ اَلرَّحْمَهِ وَ بَیْتِ اَلنِّعْمَهِ وَ بَیْتِ اَلْبَرَکَهِ، وَ نَحْنُ فِی اَلْأَرْضِ بُنْیَانٌ وَ شِیعَتُنَا عُرَی اَلْإِسْلاَمِ وَ مَا کَانَتْ دَعْوَهُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِلاَّ لَنَا وَ لِشِیعَتِنَا ، وَ لَقَدْ اِسْتَثْنَی اَللَّهُ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ إِلَی إِبْلِیسَ فَقَالَ: ﴿إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ﴾ (3)

ص: 342

16)- از جابر روایت کرده است که گفت

به امام باقر علیه السلام عرض کردم به نظر شما تفسیر این فرمایش خداوند متعال: «به درستی که تو بر بندگان من تسلّطی نخواهی داشت» چیست؟

فرمود: خداوند (خطاب به ابلیس) فرموده است تو نمی توانی ایشان را وارد بهشت و دوزخ گردانی.

17)- از علی بن ،نعمان به نقل از بعضی اصحاب ،ما روایت کرده که گفت امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «به درستی که تو بر بندگان من تسلّطی نخواهی داشت» فرمود بر این گروه (شیعه) به خصوص سلطه و قدرتی ندارد (غیر از قدرت خداوند متعال قدرتی وجود ندارد).

عرضه داشتم فدایت گردم و چگونه چنین چیزی ممکن است با این که در بین ایشان چیزهایی وجود دارد که می بینیم؟!

فرمود: این چنین که تو فکر می کنی نیست همانا (منظور از) فرمایش خداوند: «تو تسلّطی بر آنان نخواهی داشت». این است که او کفر (به خداوند) و (به اهل بیت رسالت) را در پیش ایشان محبوب گرداند و ایمان به ایشان را در نزدشان مبغوض بدارد

18)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود ما اهل بیت رحمت و نعمت و برکت هستیم و ما بر روی زمین بنیان (محکم و ثابت) می باشیم و شیعیان ما رشته های محکم و قوی اسلام خواهند بود و دعوت حضرت ابراهیم علیه السلام برای غیر از ما (اهل بیت رسالت) و شیعیان ما نبوده و کسی دیگر منظور نبود و همانا خداوند هم برای ابلیس تا روز قیامت استثناء نمود سپس فرمود: «به درستی که تو بر بندگان من تسلّطی نخواهی داشت».

ص: 343

1228 / [19] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عنه عن [ جعفر بن محمّد ] علیه السلام قال:

یُؤْتَی بِجَهَنَّمَ لَهَا سَبْعَهُ أَبْوَابٍ بَابُهَا اَلْأَوَّلُ لِلظَّالِمِینَ وَ هُوَ زُرَیْقٌ وَ بَابُهَا اَلثَّانِی لِلْحَبْتَرِ وَ بَابُهَا اَلثَّالِثُ لِلثَّالِثِ، وَ اَلرَّابِعُ لِمُعَاوِیَهَ وَ اَلْخَامِسُ لِعَبْدِ اَلْمَلِکِ وَ اَلسَّادِسُ لِعَکَرِ بْنِ هُوسِرٍ ، وَ اَلسَّابِعُ لِأَبِی سَلاَمَهَ فَهُمْ أَبْوَابٌ لِمَنِ اِتَّبَعَهُمْ. (1)

2029/ [20]- عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ اَلْجُزْءِ وَ جُزْءِ اَلشَّیْءِ؟

فَقَالَ: مِنْ سَبْعَهٍ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ: ﴿لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزءٌ مَقْسُومٌ ﴾ (2)

2030 / [21] -عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ اَلْکُوفِیِّ قَالَ:

قَالَ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی رَجُلٍ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ: جُزْءٌ مِنْ سَبْعَهٍ، إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ : ﴿ لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَبٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَّقْسُومٌ﴾ (3)

قوله تعالى: ﴿وَ نَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِّنْ غِلَّ إِخْوَانًا عَلَىٰ سُرُرٍ مُتَقَبِلِينَ﴾ ﴿47﴾

ص: 344

19)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود جهنم دارای هفت درب می باشد (1) اولین درب آن مخصوص ظالم می باشد که او زُرَیق است و درب دوم مخصوص حَبْتَر می باشد و درب سوم مخصوص سومین (شخص) خواهد بود و چهارمین درب هم برای معاویه است و پنجمین درب برای عبد الملک و ششمین درب برای عسکر بن هو سر می باشد و اما درب هفتم مخصوص ابو سلامه است پس پیروان هر کدام نیز همراه آن ها خواهند بود.

20)- از احمد بن محمّد بن ابی نصر روایت کرده است که گفت:

مردی از امام رضا علیه السلام پیرامون جزء و جزء شيء، سؤال نمود؟

فرمود: ،آن هفت تا خواهد بود؛ همان طوری که خداوند متعال در قرآن بیان فرموده است: «برای آن هفت درب می باشد که برای هر درب از آنان جزئی و گروهی معین شده اند».

21) - از اسماعیل بن همام کوفی روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام درباره مردی که جزئی از اموالش را وصیّت کرده، فرمود: جزء سهمی از هفت سهم می باشد؛ همچنان که خداوند در کتاب خود فرموده: «برای آن هفت درب می باشد که برای هر درب از آنان جزئی و گروهی معیّن شده اند».

فرمایش خداوند متعال: و هر گونه حسد و کینه و دشمنی را از سینه آن ها بر می کنیم (و روحشان را پاک می گردانیم) در حالی که همه برادرند و بر تخت ها رو به روی یکدیگر قرار می گیرند (47)

ص: 345

2031 / [22] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ): فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿ إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَبِلِينَ ﴾ ، قَالَ: وَ اَللَّهِ مَا عَنَی غَیْرَکُمْ. (1)

2032 / [23] - عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی اَلْمِقْدَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: أَنْتُمْ وَ اَللَّهِ اَلَّذِینَ قَالَ اَللَّهُ: ﴿ وَ نَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْوَانًا عَلَىٰ سُرُرٍ مُتَقَابِلِينَ﴾، إِنَّمَا شِیعَتُنَا أَصْحَابُ اَلْأَرْبَعَهِ أَعْیُنٍ: عَیْنَیْنِ فِی اَلرَّأْسِ، وَ عَیْنَیْنِ فِی اَلْقَلْبِ، أَلاَ وَ اَلْخَلاَئِقُ کُلُّهُمْ کَذَلِکَ، إِلاَّ أَنَّ اَللَّهَ فَتَحَ أَبْصَارَکُمْ وَ أَعْمَی أَبْصَارَهُمْ (2)

2033 / [24] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

لَیْسَ مِنْکُمْ رَجُلٌ وَ لاَ اِمْرَأَهٌ إِلاَّ وَ مَلاَئِکَهُ اَللَّهِ یَأْتُونَهُ بِالسَّلاَمِ وَ أَنْتُمُ اَلَّذِینَ قَالَ اَللَّهُ ﴿وَ نَزَعْنا ما فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ﴾. (3)

2034 / [25] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْقَاسِمِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

إِنَّ سَارَهَ قَالَتْ لِإِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : قَدْ کَبِرْتَ فَلَوْ دَعَوْتَ اَللَّهَ أَنْ یَرْزُقَکَ وَلَداً فَتُقِرَّ أَعْیُنَنَا؟ فَإِنَّ اَللَّهَ قَدِ اِتَّخَذَکَ خَلِیلاً وَ هُوَ مُجِیبٌ دَعْوَتَکَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ، فَسَأَلَ إِبْرَاهِیمُ رَبَّهُ أَنْ یَرْزُقَهُ غُلاَماً عَلِیماً، فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: أَنِّی وَاهِبٌ لَکَ غُلاَماً عَلِیماً، ثُمَّ أَبْلُوکَ فِیهِ بِالطَّاعَهِ لِی.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فَمَکَثَ إِبْرَاهِیمُ بَعْدَ اَلْبِشَارَهِ ثَلَثَ سِنِینَ، ثُمَّ جَائَتْهُ اَلْبِشَارَهُ مِنَ اَللَّهِ بِإِسْمَاعِیلَ مَرَّهً أُخْرَی بَعْدَ ثَلَثِ سِنِینَ (4)

ص: 346

22) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «همه برادرند که بر تخت ها رو به روی هم خواهند بود» فرمود به خدا سوگند! به غیر از شما (شیعیان) کسی دیگر مقصود نیست

23)- از عمرو بن ابی المقدام روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود به خدا سوگند! شما همان کسانی هستید که خداوند فرموده: «و هر نوع کینه ای را از دل ایشان برکنده ایم همه برادرند که بر تخت ها رو به روی هم خواهند بود» همانا شیعیان ما چهار چشم دارند دو چشم در سر و دو چشم در دل آگاه باشید که همه این گونه اند ولی خدای سبحان چشم های شما را بینا و دارای بصیرت قرار داده و چشم های آنان را بسته است.

24)- از محمّد بن مروان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ یک از مردان و زنان شما (شیعیان و علاقه مندان ما) نیست مگر این که فرشته ها بر شما وارد می شوند و سلام می کنند و شما همان هایی هستید که خداوند فرموده: «و هر نوع کینه ای را از دل ایشان برکنده ایم، همه ،برادرند که بر تخت ها رو به روی هم خواهند بود».

25)- از محمّد بن قاسم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود به درستی که ساره به حضرت ابراهیم علیه السلام عرض کرد: سن تو بالا ،رفته ای کاش از خداوند درخواست می کردی تا فرزندی به تو عطا نماید که چشمان ما به آن روشن گردد؛ زیرا که خداوند تو را خلیل خود قرار داده و او دعای تو را - اگر بخواهد - مستجاب می گرداند

پس ابراهیم علیه السلام از پروردگارش درخواست کرد تا فرزندی دانا عطایش کند لذا خداوند به او وحی فرستاد من پسری بردبار (و دانا) برای تو مقرّر نموده ام و سپس شما را به واسطه اطاعت و فرمان برداری از من مورد امتحان و آزمایش قرار می دهم.

امام صادق علیه السلام افزود: ابراهیم علیه السلام بعد از این بشارت، مدّت سه سال صبر کرد و پس از آن از جانب خداوند متعال بشارتی دیگر بعد از سه سال - به عنوان تولّد اسماعيل - آمد.

ص: 347

قوله تعالى: ﴿إِذْ دَخَلُواْ عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ إِنَّا مِنكُمْ وَ جِلُونَ ﴿52﴾ - إلى - وَ قَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الْأَمْرَ أَنَّ دَابِرَ هَؤُلَاءِ مَقْطُوعٌ مُصْبِحِينَ﴾ ﴿66﴾

2035 [26]- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ

قُلْتُ لَهُ: أَصْلَحَکَ اَللَّهُ، أَ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَتَعَوَّذُ مِنَ اَلْبُخْلِ؟

قَالَ: نَعَمْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فِی کُلِّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ، وَ نَحْنُ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ اَلْبُخْلِ، إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ : ﴿وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ﴾ (1) وَ سَأُنَبِّئُکَ عَنْ عَاقِبَهِ اَلْبُخْلِ، إِنَّ قَوْمَ لُوطٍ کَانُوا أَهْلَ قَرْیَهٍ بُخَلاَءَ أَشِحَّاءَ عَلَی اَلطَّعَامِ، فَأَعْقَبَهُمُ اَللَّهُ دَاءً لاَ دَوَاءَ لَهُ فِی فُرُوجِهِمْ

قُلْتُ: وَ مَا أَعْقَبَهُمْ؟

قَالَ: إِنَّ قَوْمَ [قَرْیَهِ] لُوطٍ کَانَتْ عَلَی طَرِیقِ اَلسَّیَّارَهِ إِلَی اَلشَّامِ وَ مِصْرَ ، فَکَانَتِ اَلْمَارَّهُ تَنْزِلُ بِهِمْ فَیُضِیفُونَهُ، فَلَمَّا أَنْ کَثُرَ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ ضَاقُوا بِهِ ذَرْعاً وَ بُخْلاً وَ لُؤْماً، فَدَعَاهُمْ اَلْبُخْلُ إِلَی أَنْ کَانَ إِذَا نَزَلَ بِهِمْ اَلضَّیْفُ فَضَحُوهُ مِنْ غَیْرِ شَهْوَهٍ بِهِمْ إِلَی ذَلِکَ، وَ إِنَّمَا کَانُوا یَفْعَلُونَ ذَلِکَ بِالضَّیْفِ حَتَّی تَنْکُلَ اَلنَّازِلَهُ عَلَیْهِمْ

فَشَاعَ أَمْرُهُمْ فِی اَلْقُرَی وَ حَذَّرَتْهُمُ اَلْمَارَّهُ فَأَوْرَثَهُمُ اَلْبُخْلُ بَلاَءً لاَ یَدْفَعُونَهُ عَنْ أَنْفُسِهِمْ فِی شَهْوَهٍ بِهِمْ إِلَیْهِ، حَتَّی صَارُوا یَطْلُبُونَهُ مِنَ اَلرِّجَالِ فِی اَلْبِلاَدِ، وَ یُعَطِّوُنَهُمْ عَلَیْهِ اَلْجُعْلَ، فَأَیُّ دَاءٍ أَعْدَی أَدْأَی مِنَ اَلْبُخْلِ، وَ لاَ أَضَرَّ عَاقِبَهً وَ لاَ أَفْحَشَ عِنْدَ اَللَّهِ

قَالَ أَبُو بَصِیرٍ : فَقُلْتُ لَهُ: أَصْلَحَکَ اَللَّهُ هَلْ کَانَ أَهْلُ قَرْیَهِ لُوطٍ کُلُّهُمْ هَکَذَا مُبْتَلَیْنَ

ص: 348

فرمایش خداوند متعال: هنگامی که بر او وارد شدند و سلام کردند (ابراهیم) گفت ما از شما بیمناک هستیم! (52)- تا این فرمایش - (65) و ما به لوط این موضوع را وحی فرستادیم که صبحگاهان همۀ آن کافران ریشه کن خواهند شد. (66)

26)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

به محضر مبارک امام باقر علیه السلام عرض کردم خداوند امر شما را اصلاح فرماید آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله از بُخل ورزی به خدا پناه می برد؟

فرمود: ،بلی ای ابا محمّد در هر صبح و شام (به خدا پناه می برد) و ما نیز از بخل به خدا پناه می بریم به راستی که خداوند در کتاب خود می فرماید: «و هر کسی که خود را از خوی بخل و حرص به دنیا نگه دارد، در حقیقت رستگار خواهند بود» و به زودی تو را از عاقبت بخل باخبر خواهم نمود قوم لوط اهل قریه ای بودند که بر طعام ،دادن بخل و حرص می ورزیدند و به خاطر همین خداوند آن ها را به یک نوع بیماری در عورت هایشان که دوایی نداشت، مبتلا نمود.

عرض کردم و بیماری ای که به دنبال حرص و بخل در آن ها پیدا شد چه بود؟ فرمود قریه ای که قوم لوط در آن زندگی می کردند سر راه مسافرین به سمت شام و مصر ،بود لذا مسافرین بر این قوم وارد می شدند و آن ها هم ایشان را ضیافت و پذیرایی می کردند موقعی که نفرات مسافرین و میهمانان زیاد ،شدند اهالی این قریه - یعنی قوم لوط - در اثر ،دلتنگی بخل و فرومایگی که داشتند میهمانان را در مضیقه و سختی قرار می دادند و بخل آن ها را وادار می کرد که چون میهمانان بر آن ها وارد می شدند، با آن ها عمل شنیع و زشت نموده و ایشان را رسوا ،کرده بدون این که هیچ شهوتی و علاقه ای نسبت به ایشان داشته باشند و همانا مقصود آن ها از این کار زشت آن بود که مسافرین از آن ها بیمناک گشته و دیگر بر آن ها وارد نشوند و این برخورد و اعمال زشت از آن ها در بلاد منتشر شد و مسافرین و عابرین را از ورود بر آن ها باز داشت و همین بخل آن ها بلایی بود که آن ها را به آفتی که قادر بر دفع آن ،نبودند مبتلا ،نمود، بدون این که شهوتی به این کار داشته باشند و کارشان به جایی رسید که در شهرها و مناطق می گردیدند و از مردان می خواستند که به این کار زشت مبادرت ورزند و در قبال آن عوض می پرداختند سپس امام علیه السلام افزود چه دردی دردناک تر از بخل و بد عاقبت تر و زشت تر از آن نزد خداوند می باشد؟ ابو بصیر می گوید به حضرت گفت:م خداوند امور شما را اصلاح نماید تمام اهل قریه لوط چنین می کردند و به این عمل زشت و ناپسند مبتلا بودند؟

ص: 349

قال: نَعم إلّا أهلَ بَیتٍ مِن المُسلِمینَ، أما تَسمَعُ لِقولِهِ: ﴿ فَأَخْرَجْنَا مَن كَانَ فِيهَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ * فَمَا وَجَدْنَا فِيهَا غَيْرَ بَيْتٍ مِّنَ الْمُسْلِمِينَ﴾ (1)؟

ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنَّ لُوطاً لَبِثَ مَعَ قَوْمِهِ ثَلاَثِینَ سَنَهً یَدْعُوهُمْ إِلَی اَللَّهِ وَ یُحَذِّرُهُمْ عِقَابَهُ، قَالَ: وَ کَانُوا قَوْماً لاَ یَتَنَظَّفُونَ مِنَ اَلْغَائِطِ وَ لاَ یَتَطَهَّرُونَ مِنَ اَلْجَنَابَهِ، وَ کَانَ لُوطٌ وَ آلُهُ یَتَنَظَّفُونَ مِنَ اَلْغَائِطِ وَ یَتَطَهَّرُونَ مِنَ اَلْجَنَابَهِ.

وَ کَانَ لُوطٌ اِبْنَ خَالَهِ إِبْرَاهِیمَ ، وَ إِبْرَاهِیمُ اِبْنِ خَالَهِ لُوطٍ ، وَ کَانَتِ اِمْرَأَهُ إِبْرَاهِیمَ سَارَهُ أُخْتَ لُوطٍ ، وَ کَانَ إِبْرَاهِیمُ وَ لُوطٌ نَبِیَّیْنِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ مُرْسَلَیْنِ مُنْذِرَیْنِ، وَ کَانَ لُوطٌ رَجُلاً سَخِیّاً کَرِیماً یَقْرِی اَلضَّیْفَ إِذَا نَزَلَ بِهِ وَ یُحَذِّرُهُ قَوْمَهُ.

قَالَ: فَلَمَّا أَنْ رَأَی قَوْمُ لُوطٍ ذَلِکَ قَالُوا: إِنَّا نَنْهَاکَ عَنِ اَلْعَالَمِینَ لاَ تَقْرِی ضَیْفاً نَزَلَ بِکَ، فَإِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ فَضَحْنَا ضَیْفَکَ وَ أَخْزَیْنَاکَ فِیهِ وَ کَانَ لُوطٌ إِذَا نَزَلَ بِهِ اَلضَّیْفُ کَتَمَ أَمْرَهُ مَخَافَهَ أَنْ یَفْضَحَهُ قَوْمُهُ، وَ ذَلِکَ أَنَّ لُوطاً کَانَ فِیهِمْ لاَ عَشِیرَهَ لَهُ.

قَالَ: وَ إِنَّ لُوطاً وَ إِبْرَاهِیمَ لاَ یَتَوَقَّعَانِ نُزُولَ اَلْعَذَابِ عَلَی قَوْمِ لُوطٍ ، وَ کَانَتْ لِإِبْرَاهِیمَ وَ لُوطٍ مَنْزِلَهٌ مِنَ اَللَّهِ شَرِیفَهٌ، وَ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَانَ إِذَا هَمَّ بِعَذَابِ قَوْمِ لُوطٍ أَدْرَکَتْهُ فِیهِمْ مَوَدَّهُ إِبْرَاهِیمَ وَ خَلَّتُهُ وَ مَحَبَّهُ لُوطٍ فَیُرَاقِبُهُمْ فِیهِ فَیُؤَخِّرُ عَذَابَهُمْ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ : فَلَمَّا اِشْتَدَّ أَسَفُ اَللَّهِ عَلَی قَوْمِ لُوطٍ وَ قَدَّرَ عَذَابَهُمْ وَ قَضَاهُ أَحَبَّ أَنْ یُعَوِّضَ إِبْرَاهِیمَ مِنْ عَذَابِ قَوْمِ لُوطٍ بِغُلاَمٍ حَلِیمٍ فَیُسَلِّی بِهِ مُصَابَهُ بِهَلاَکِ قَوْمِ لُوطٍ ، فَبَعَثَ اَللَّهُ رُسُلاً إِلَی إِبْرَاهِیمَ یُبَشِّرُونَهُ بِإِسْمَاعِیلَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ لَیْلاً فَفَزِعَ مِنْهُمْ وَ خَافَ أَنْ یَکُونُوا سُرَّاقاً