ص: 2

سرشناسه : عیاشی ، محمد بن مسعود ، 320 ق .

عنوان قراردادی : تفسير العياشي . فارسی

عنوان و نام پدیدآور: تحقیق و ترجمه کتاب تفسير العياشي / تالیف ابوالنضر محمد بن مسعود ابن عياش السلمى السمرقندی معروف به عیاشی ؛ محقق و مترجم عبدالله صالحی

مشخصات نشر : قم : ذوی القربی ، 1395

شابک ج : 22 - 582 - 518 - 964 - 978

وضعیت فهرست نویس : فيپا

یادداشت : کتابنامه : ص . 544 - 579؛ همچنین به صورت زیرنویس

موضوع : تفاسیر ماثوره

موضوع : تفاسیر شیعه - قرن 3 ق .

شناسه افزوده : صالحی نجف آبادی، عبدالله ، 1327 - ، مترجم

رده بندی کنگره : 1395 7041 ت 9 ع / 93

رده بندی دیویی : 1726 / 297

شماره کتابشناسی ملی : 4219642

ذوَى القُربى

قم - خیابان ارم - پاساژ قدس - پلاک 59

تلفن : 02537744663

تحقیق و ترجمه کتاب شریف

تفسير العّياشي

مؤلف : محمد بن مسعود عیاشی

محقق و مترجم : عبدالله صالحی

چاپخانه سلیمانزاده • تیراژ : 1500 جلد • تاریخ چاپ : 1395 ه . ش

نوبت چاپ: اول • شابک ج 3 : 22 - 582 - 518 - 964 - 978

ص: 3

ص: 4

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

1083 / [1] - عن أبي بصير قال :

سمعت أبا عبدالله علیه السلام يقول : إِنَّ سُورَهَ «اَلْأَنْعَامِ» نَزَلَتْ جُمْلَهً وَاحِدَهً وَ شَیَّعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ حِینَ أُنْزِلَتْ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَعَظَّمُوهَا وَ بَجَّلُوهَا، فَإِنَّ اِسْمَ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِیهَا فِی سَبْعِینَ مَوْضِعاً، وَ لَوْ یَعْلَمُ اَلنَّاسُ بِمَا فِی قِرَاءَتِهَا مِنَ اَلْفَضْلِ مَا تَرَکُوهَا

ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : مَنْ کَانَ لَهُ إِلَی اَللَّهِ حَاجَهٌ یُرِیدُ قَضَاءَهَا فَلْیُصَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ بِفَاتِحَهِ اَلْکِتَابِ وَ «اَلْأَنْعَامِ»، فَلْیَقُلْ فِی صَلاَتِهِ إِذَا فَرَغَ مِنَ اَلْقِرَاءَهِ: «یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ یَا أَعْظَمَ مِنْ کُلِّ عَظِیمٍ یَا سَمِیعَ اَلدُّعَاءِ یَا مَنْ لاَ تُغَیِّرُهُ اَلْأَیَّامُ وَ اَللَّیَالِی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اِرْحَمْ ضَعْفِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی وَ مَسْکَنَتِی فَإِنَّکَ أَعْلَمُ بِهَا مِنِّی وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِحَاجَتِی یَا مَنْ رَحِمَ اَلشَّیْخَ یَعْقُوبَ حِینَ رَدَّ عَلَیْهِ یُوسُفَ قُرَّهَ عَیْنِهِ یَا مَنْ رَحِمَ أَیُّوبَ بَعْدَ حُلُولِ بَلاَئِهِ یَا مَنْ رَحِمَ مُحَمَّداً عَلَیهِ وَ آلِهِ السَّلامُ وَ مِنَ اَلْیُتْمِ آوَاهُ وَ نَصَرَهُ عَلَی جَبَابِرَهِ قُرَیْشٍ وَ طَوَاغِیتِهَا وَ أَمْکَنَهُ مِنْهُمْ یَا مُغِیثُ یَا مُغِیثُ یَا مُغِیثُ» یَقُولُهُ مِرَاراً

فَوَ اَلَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ دَعَوْتَ اَللَّهَ بِهَا بَعْدَ مَا تُصَلِّی هَذِهِ اَلصَّلاَهَ فِی دُبُرِ هَذِهِ اَلسُّورَهِ ثُمَّ سَأَلْتَ جَمِیعَ حَوَائِجِکَ مَا بَخِلَ عَلَیْکَ وَ لَأَعْطَاکَ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ . (1)

ص: 6

به نام خداوند بخشاينده مهربان

1) - از ابوبصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: سوره «انعام» یک مرتبه نازل گردید و هفتاد هزار فرشته آن را همراهی می کردند پس آن را بزرگ بشمارید و تجلیل نمایید؛ زیرا که اسم خداوند تبارک و تعالی هفتاد بار در آن آمده است و اگر مردم می دانستند که در قرائت آن چه فضایلی هست (در هیچ حالتی) آن را ترک نمی کردند.

سپس امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که حاجتی از درگاه خداوند دارد و خواستار برآورده شدن حاجت خود باشد پس چهار رکعت نماز بخواند با «فاتحة الكتاب» و سوره «انعام».و در نماز چون از قرائت (سوره انعام) فراغت یافت بگوید: «ای کریم، ای کریم، ای کریم، ای عظیم، ای عظیم، ای عظیم، ای عظیم تر از هر عظیمی، ای شنونده هر دعایی ای کسی که مرور و گذشت شب ها و روز ها در او تغییری ایجاد نمی کند بر محمد و آل محمد درود و صلوات فرست و بر ضعف و نیازمندی و بیچارگی و درماندگی ام رحم نما، پس به درستی که تو نسبت به خواسته و حاجت من داناتری ای کسی که یعقوب کُهن سال را - با برگرداندن فرزند و نور چشمش یوسف - رحم نمودی ای کسی که ایّوب را - پس از گذشت آزمایش او – رحم نمودی ای کسی که محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) را در یتیمی رحم نمودی و پناهش دادی و بر ستمکاران قریش و طاغوت های زمان یاریش کردی، ای فریادرس ، ای فریادرس، ای فریادرس !»

آن را به طور مکرر می گویی پس به خدائی که جان من در دست قدرت اوست! اگر خدا را به وسیله این نام ها بخوانی سپس تمامی خواسته ها و نیاز هایت را از خداوند بخواهی به تو عطا خواهد نمود ان شاء الله.

1084 / [2] - عن أبي صالح، عن ابن عبّاس، قال :

ص: 7

مَنْ قَرَأَ سُورَهَ اَلْأَنْعَامِ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ کَانَ مِنَ اَلْآمِنِینَ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ وَ لَمْ یَرَ اَلنَّارَ بِعَیْنِهِ أَبَداً (1)

1085 / [3] - و قال أبو عبدالله علیه السلام :

﴿ نَزَلَتْ سُورَهُ اَلْأَنْعَامِ جُمْلَهً وَاحِدَهً شَیَّعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ حَتَّی أُنْزِلَتْ عَلَی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، فَعَظَّمُوهَا وَ بَجَّلُوهَا فَإِنَّ اِسْمَ اَللَّهِ فِیهَا فِی سَبْعِینَ مَوْضِعاً وَ لَوْ یَعْلَمُ اَلنَّاسُ مَا فِی قِرَاءَتِهَا [مِنَ اَلْفَضْلِ] مَا تَرَکُوهَا﴾. (2)

ص: 8

2)- از ابوصالح از ابن عبّاس روایت کرده است، که گفت:

هر شخصی که سوره «انعام» را هر شب بخواند (از سختی های) روز قیامت در امان خواهد بود و هرگز آتش را با چشم خود نبیند.

3)- و امام صادق علیه السلام فرمود:

سوره «انعام» (به طور مجموع) یک مرتبه نازل شده و هفتاد هزار فرشته آن را مشایعت و همراهی کردند تا بر حضرت محمد صلی الله علیه و اله و سلم وارد شدند، پس آن را تعظیم و تجلیل نمایید؛ زیرا که اسم خدای عزّوجلّ هفتاد بار در آن آمده است و چنان چه مردم می دانستند که در قرائت آن چه فضایلی هست (در هیچ حالتی) آن را ترک نمی کردند.

ص: 9

بسم اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قوله تعالى : ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلمت وَ النُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ﴾ ﴿1﴾ هُوَ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ طِینٍ ثُمَّ قَضی أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ ﴾ ﴿2﴾

1086 / [4] - جعفر بن أحمد، عن العمركي بن علىّ، عن العبيدي، عن يونس ابن عبدالرحمن، عن علي بن جعفر، عن أبي إبراهيم علیه السلام قال :

لكلّ صلاة : وقتان وقت يوم الجمعة زوال الشمس ثم تلا هذه الآية :﴿الْحَمْدُ للَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَوتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَتِ وَ النُّور ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ﴾، قَالَ: یَعْدِلُونَ بَیْنَ اَلظُّلُمَاتِ وَ اَلنُّورِ وَ بَیْنَ اَلْجَوْرِ وَ اَلْعَدْلِ. (1)

1087 / [5] - عن مسعدة بن صدقة عن أبي عبدالله علیه السلام في قوله :﴿ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ﴾، قال :

أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ » قَالَ: اَلْأَجَلُ اَلَّذِی غَیْرُ مُسَمًّی مَوْقُوفٌ یُقَدَّمُ مِنْهُ مَا شَاءَ [وَ یُؤَخَّرُ مِنْهُ مَا شَاءَ] وَ أَمَّا اَلْأَجَلُ اَلْمُسَمَّی فَهُوَ اَلَّذِی یَنْزِلُ مِمَّا یُرِیدُ أَنْ یَکُونَ مِنْ لَیْلَهِ اَلْقَدْرِ إِلَی مِثْلِهَا مِنْ قَابِلٍ

ص: 10

به نام خداوند بخشاینده مهربان

فرمایش خداوند متعال: حمد و سایش مخصوص خداوندی است که آسمان ها و زمین را آفرید و تاریکی ها و نور را پدید آورد سپس کافران برای پروردگار خود شریک و شبیه قرار داده و از پروردگار خود بازگشته اند (1) او همان کسی است که شما را از گل آفرید سپس همانی را مقرر داشت (تا انسان تکامل یابد) و اجل حتمی نزد خداوند است با این همه سپس شما (مشرکان در وحدانیت و یگانگی و قدرت او) شک دارد. (2)

4) - جعفر بن احمد ، از عمرکی بن علی، از عبیدی، از یونس بن عبدالرحمان، از علی بن جعفر روایت کرده است که گفت:

امام كاظم عليه السلام فرمود: هر نمازی دارای دو وقت می باشد (یکی وقت اختصاصی و دیگری وقت اشتراكي) اما وقت نماز جمعه فقط موقع زوال خورشید (به سمت مغرب) است، سپس حضرت این آیه شریفه «سپاس و ستایش خدای را که آسمان ها و زمین را آفرید و تاریکی ها و روشنی ها را پدید آورد. سپس (با این همه نشانه ها) عدّه ای کافر شدند و از پروردگار خویش باز می گردند»،را تلاوت نمود و افزود: بین تاریکی و روشنایی و بین ستم و عدالت،(به سمت تاریکی و ستم) عدول می کنند.

5)- از مسعادة بن صدقة روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «مقدّر نمود مرگی را و (نیز) مقدّر کرد مرگی (دیگر) را که در نزد او معین گردیده است»، فرمود: مرگ (یک مرحله) موقوف می باشد که هر موردی را اراده کند جلو می اندازد و هر موردی را بخواهد تأخیر می اندازد و ما مرگ مسمّا (ی غیر موقوف) آن مرگی است که در شب قدر - برای یک سال - مقدّر و درک می شود؛

ص: 11

و ذلك قول الله تبارك و تعالى: ﴿فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةٌ وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ﴾ (1) . (2)

1088/ [6] - عن حُمران، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال :

سألته عن قول الله تعالى:﴿ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ﴾، قال:

لمُسَمّی ما سَمّی لِمَلَکِ المَوتِ فی تِلکَ اللَّیلَهِ ، وهُوَ الَّذی قالَ اللّهُ تعالى: ﴿فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَ لَا يَسْتَقْدِمُونَ﴾ (3) ، وَ هُوَ اَلَّذِی سُمِّیَ لِمَلَکِ اَلْمَوْتِ فِی لَیْلَهِ اَلْقَدْرِ ، وَ اَلْآخَرُ لَهُ فِیهِ اَلْمَشِیَّهُ، إِنْ شَاءَ قَدَّمَهُ وَ إِنْ شَاءَ أَخَّرَهُ. (4)

1089 / [7] - عن حمران قال:

سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قول الله :﴿قَضَى أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُّسَمًّى﴾؟

قال : فقال : هُمَا أَجَلاَنِ، أَجَلٌ مَوْقُوفٌ یَصْنَعُ اَللَّهُ مَا یَشَاءُ، وَ أَجَلٌ مَحْتُومٌ. (5)

1090 / [8] - و في رواية حمران، عنه علیه السلام:

أَمَّا اَلْأَجَلُ اَلَّذِی غَیْرُ مُسَمًّی عِنْدَهُ فَهُوَ أَجَلٌ مَوْقُوفٌ یُقَدِّمُ فِیهِ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ فِیهِ مَا یَشَاءُ وَ أَمَّا اَلْأَجَلُ اَلْمُسَمَّی هُوَ اَلَّذِی یُسَمَّی فِی لَیْلَهِ اَلْقَدْرِ، (6)

ص: 12

و این همان فرمایش خداوند متعال است پس موقعی که مرگ آنان فرا رسد لحظه ای عقب و جلو نمی افتد.»

6) - از حمران روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال «سپس مقدّر نمود مرگی را و (نیز) مقدّر کرد مرگی (دیگر) را که در نزد او معین گردیده است» سؤال کردم؟

فرمود: «مسمّی» آن مرگی است که در آن شب برای فرشته مرگ نامبرده و معرفی می شود همچنان که خداوند فرموده است: «پس موقعی که مرگ آنان فرا رسد لحظه ای عقب و جلو نمی افتد» و آن مرگی است که در شب قدر برای فرشته مرگ نامبرده می شود و مرگ دیگری هم هست که در مشیت و اراده خداوند می باشد اگر اراده نماید جلو و یا عقب می افتد.

7)- از حمران روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «مقدّر نمود مرگی را و (نیز) مقدر کرد مرگی (دیگر) را که معیّن گردیده است»، سؤال کردم؟

فرمود: آن ها دو نوع مرگ می باشند: مرگ موقوف، که خداوند هر اراده ای کند همان خواهد بود و مرگ حتمی (که تقدیم و تأخیری ندارد).

8)- و در روایتی دیگر نیز از حمران روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: اما آن مرگی که مسمّی نباشد، پس آن چنان مرگی است که موقوف (بر اجاری برنامه ای) می باشد و ممکن است مشیّت خدا تعلّق گیرد که جلو یا عقب بیفتد و اما مرگ مسمّی پس آن مرگی است، که در شب قدر نامیده و تعیین گردیده است.

ص: 13

1091 / [9] - عن حصين. عن أبي عبدالله علیه السلام فى قوله تعالى: ﴿قَضَى أَجَلاً وَ أَجَلٌ مُسمّى عِندَهُ﴾؛ قال : اَلْأَجَلُ اَلْأَوَّلُ هُوَ مَا نَبَذَهُ إِلَی اَلْمَلاَئِکَهِ وَ اَلرُّسُلِ وَ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ اَلْأَجَلُ اَلْمُسَمَّی عِنْدَهُ هُوَ اَلَّذِی سَتَرَهُ اَللَّهُ عَنِ اَلْخَلاَئِقِ. (1)

قوله تعالى:﴿وَلَوْ جَعَلْتَهُ مَلَكًا لَّجَعَلْنَهُ رَجُلاً وَ لَلَبَسنَا عَلَيْهم مَّا يَلْبِسُونَ﴾ (9)

1092 / [10] - عن عبد عبدالله بن أبي يعفور قال :

قال أبو عبدالله علیه السلام: لبسوا عليهم لبس الله عليهم، فإن الله يقول: ﴿وَ لَلَبَسنَا عَلَيْهم مَّا يَلْبِسُونَ﴾ (2)

قوله تعالى:﴿قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً ۖ قُلِ اللَّهُ ۖ شَهِيدٌ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ ۚ وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ ۚ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَىٰ ۚ قُلْ لَا أَشْهَدُ ۚ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ﴾ (19 )

1093 / [11] - عن هشام المشرقي ، قال :

کَتَبْتُ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ اَلْخُرَاسَانِیِّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ رَجُلٌ یَسْأَلُ عَنْ مَعَانٍ فِی اَلتَّوْحِیدِ.

قَالَ: فَقَالَ لِی: مَا تَقُولُ: إِذَا قَالُوا لَکَ أَخْبِرْنَا عَنِ اَللَّهِ شَیْءٌ هُوَ أَمْ لاَ شَیْءٌ ؟

قَالَ: فَقُلْتُ: إِنَّ اَللَّهَ أَثْبَتَ نَفْسَهُ شَیْئاً، فَقَالَ: ﴿ قُلْ أَیُّ شَیْءٍ أَکْبَرُ شَهادَهً قُلِ اَللّهُ شَهِیدٌ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ﴾ لاَ أَقُولُ شَیْئاً کَالْأَشْیَاءِ أَوْ نَقُولُ إِنَّ اَللَّهَ جِسْمٌ.

فَقَالَ: وَ مَا اَلَّذِی یَضْعُفُ فِیهِ مِنْ هَذَا إِنَّ اَللَّهَ جِسْمٌ لاَ کَالْأَجْسَامِ وَ لاَ یُشْبِهُهُ شَیْءٌ مِنْ اَلْمَخْلُوقِینَ.

ص: 14

9) - از حُصین روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «مقدّر نمود مرگی را و (نیز) مقدّر کرد مرگی (دیگر) را که در نزد او معیّن گردیده است»،و فرمود: (منظور از) مرگ اول آن مرگی است که برای فرشته ها و رسولان و پیامبران آشکار می باشد ولی مرگ مسمّی در نزد خداوند است و از اطلاع مخلوف مسور و پنهان است.

فرمایش خداوند متعال: و اگر او (پیامبر) را فرشته ای قرار می دادیم حتماً وی را به صورت انسانی در می آوردیم و (باز هم به گمان آن ها) بر آن ها مثنبه می شد همان گونه که آن ها کار را بر دیگران مشتبه می سازند. (9)

10)- از عبدالله بن أبي يعفور روایت کرده است. که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: جریان را بر خودشان و بر دیگران مشتبه می کردند.در نتيجه خداوند هم بر آنان مشتبه می کرد (تا از حقیقت و واقعیت بی خبر باشند): هم چنان که خداوند فرموده است: «و ما امور را بر آنان مشتبه می ساختیم»،همان طوری که امور را بر خودشان و بر دیگران مشتبه می کردند (و افرادی را به اشتباه می انداختند).

﴿فرمایش خداوند متعال:(ای پیامبرا) بگو: بالاترین گواهی گواهی کیست ؟(و خودت پاسخ بده و) بگو خداوند گواه میان من و شماست و این قرآن (بهترین دلیل) است که بر من وحی شده تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آن ها ابلاغ می شود بیم دهم (و از معصیت و نافرمانی خدا ترسانم). آیا به راستی شما گواهی می دهید که معبودان دیگری با خداست بگو من هرگز چنین گواهی نمی دهم بگو: اوست تنها معبود یگانه و من از آن چه برای او شریک قرار می دهید. بیزار هستم. (19)

11)- از هشام مشرقی روایت کرده است که گفت:

در نامه ای به حضرت ابو الحسن خراسانی (امام رضا) علیه السلام نوشتم که شخصی از معانی توحید، سؤال می کند؟

امام علیه السلام به من فرمود: اگر افرادی در تو سؤال کنند که ما را از خداوند آگاه نما که آیا او «شی ء» و چیزیست و یا آن که هیچ چیزی نیست؟ چه جواب خواهی داد؟

ص: 15

قال : ثمّ قال : إِنَّ لِلنَّاسِ فِی اَلتَّوْحِیدِ ثَلاَثَهَ مَذَاهِبَ، مَذْهَبُ نَفْیِ، وَ مَذْهَبُ تَشْبِیهٍ، وَ مَذْهَبُ إِثْبَاتٍ بِغَیْرِ تَشْبِیهٍ، فَمَذْهَبُ اَلنَّفْیِ لاَ یَجُوزُ، وَ...مَذْهَبُ اَلتَّشْبِیهِ لاَ یَجُوزُ، وَ ذَلِکَ أَنَّ اَللَّهَ لاَ یُشْبِهُهُ شَیْءٌ، وَ اَلسَّبِیلُ فِی ذَلِکَ اَلطَّرِیقَهُ اَلثَّالِثَهُ، وَ ذَلِکَ أَنَّهُ مُثْبَتٌ لاَ یُشْبِهُهُ شَیْءٌ، وَ هُوَ کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ أَحَدٌ صَمَدٌ نُورٌ . (1)

1094 / [12] - عن زرارة، و حُمران ، عن أبي جعفر ، و أبي عبدالله علیهما السلام في قوله : ﴿وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْءَانُ لِأُنذِرَكُم بِهِ، وَ مَن بَلَغَ﴾، يعني الأئمة من بعده، و هم ينذرون به الناس. (2)

1095 / [13] - عن أبي خالد الكابلي، قال :

قلت لأبي جعفر علیه السلام:﴿وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْءَانُ لِأُنذِرَكُم بِهِ، وَ مَن بَلَغَ﴾ حقيقة أي شيء عنى بقوله :﴿وَ مَن بَلَغَ﴾؟

قال : فقال : مَنْ بَلَغَ أَنْ یَکُونَ إِمَاماً مِنْ ذُرِّیَّهِ اَلْأَوْصِیَاءِ فَهُوَ یُنْذِرُ بِالْقُرْآنِ کَمَا أَنْذَرَ بِهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (3)

1096 / [14]- عن عبدالله بن بكير، عن محمّد، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله : ﴿لِأُنذِرَكُم بِهِ، وَ مَن بَلَغَ﴾، قال : عليّ علیه السلام ممّن بلغ. (4)

ص: 16

عرض کردم: خداوند متعال خودش را به عنوان «شی ء» و چیز ثابت نموده و فرموده است: «بگو چه چیزی بزرگ ترین گواهی می باشد؟ بگو: خداوند، بین من و شما گواه خواهد بود» و (نیز) نمی گویم:خداوند چیزیست همچون دیگر چیز ها؛ و یا آن که بگویم خداوند جسم می باشد.

حضرت فرمود: از این گفتار چه چیزی (ثابت و یا) تضعیف می گردد، خداوند جسم هست ولی نه همچون دیگر جسم ها خداوند تشبیه به هیچ مخلوقی نمی شود، بعد از آن افزود: مردم در توحید دارای سه مذهب هستند:یکی مذهب نفی و دیگری مذهب تشبیه و (سومی) مذهب اثبات بدون تشبیه پس مذهب نفی (کردن چیز و شیئیت از خدا) جائز نیست.و مذهب تشبیه نیز روا نباشد؛ زیرا که خدای تبارک و تعالی چیزی به او شباهت (همه جانبه) ندارد و راه درست همان طریقه سوم می باشد که اثبات وجود خداوند بدون تشبیه باشد؛ زیرا که خداوند ثابت بوده و هست و هیچ چیزی شبیه او نمی باشد، او همچنانی است که خودش خود را توصیف نموده و فرموده است او یکتا است همه نیازمندان به او نیاز دارند ولی او به هیچ چیزی نیاز ندارد او نور و روشنی مطلق است.

12)- از زراره و حمران روایت کرده است که گفتند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و بر من این قرآن وحى شده است که شما و هر کسی (که سخن من) به او برسد انذار کنم و او را از دوزخ و عذاب برزخ و قیامت بترسانم» فرمودند منظور امامان بعد از آن حضرت (رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم)هستند که ایشان مردم را انذار می نمایند.

13)- از ابو خالد کابلی روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم: (در مورد این آیه) و بر من این قرآن وحی شده است که شما و هر کسی (که سخن من) به او برسد انذار کنم (و او را از دوزخ و عذاب برزخ و قیامت بترسانم) (خداوند متعال) چه واقعیت و حقیقتی را از فرمایش خود: «و هر کسی (که سخن من) به او برسد»، اراده نموده است؟

فرمود: هر کسی که به مرحله امام از ذرّیه اوصیا (و آل محمد علیهم السلام) برسد به وسیله قرآن (مردم را) انذار می کند همچنان که رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم انذار می کرد.

14) - از عبدالله بن بکیر، به نقل از محمد روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «که شما و هر کسی (که سخن من) به او برسد انذار کنم» فرمود امام علی علیه السلام از افرادی می باشد که به آن مرحله رسیده است.

ص: 17

قوله تعالى :﴿ثُمَّ لَمْ تَكُن فِتْنَتُهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا وَ اللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ﴾ (23)

1097 / [15] - عن هشام بن سالم، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال :

إِنَّ اَللَّهَ یَعْفُو یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ عَفْواً لاَ یَخْطُرُ عَلَی بَالِ أَحَدٍ، حَتَّی یَقُولَ أَهْلُ اَلشِّرْکِ :﴿وَ اللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ﴾. (1)

1098 / [16] - عن أبي معمر السعدي، قال:

أتى عليّا علیه السلام للرجل فقال : يا أمير المؤمنين! إِنِّی شَكَكْتُ فِی كِتَابِ اللَّهِ الْمُنْزَلِ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَ كَیْفَ شَكَكْتَ فِی كِتَابِ اللَّهِ الْمُنْزَلِ؟!

فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ لِأَنِّی وَجَدْتُ الْكِتَابَ یُكَذِّبُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ یَنْقُضُ بَعْضُهُ بَعْضاً قَالَ فَهَاتِ الَّذِی شَكَكْتَ فِیهِ فَقَالَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ :﴿يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلَيكَة صَفًّا لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَ قَالَ صَوَابًا﴾ (2) ،و يقول حيث استنطقوا فقالوا :﴿وَ اللهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ﴾ [فصواب ذلك ] و يقول :﴿يَوْمَ الْقِيَمَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا﴾ (3) ، و يقول :﴿إِنَّ ذلِكَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النّارِ﴾ (4) ، و يقول:﴿لَا تَخْتَصِمُواْ لَدَيَّ﴾ (5) ، و يقول :﴿الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ﴾ (6) .

فَمَرَّةً یَتَكَلَّمُونَ وَ مَرَّةً لَا یَتَكَلَّمُونَ وَ مَرَّةً یَنْطِقُ الْجُلُودُ وَ الْأَیْدِی وَ الْأَرْجُلُ،

ص: 18

فرمایش خداوند متعال: «سپس پاسخ و عذر آن ها چیزی غیر از این نیست که می گویند: به خداوندی که پروردگار ماست سوگند بر این که ما مشرک نبودیم». (23)

15)- از هشام بن سالم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به درستی که خداوند در روز قیامت عفو و بخششی (نسبت به بندگان) می نماید که به فکر و خاطره هیچ کسی خطور نمی کند تا جایی که اهل شرک گویند: «سوگند به خدا! ای پروردگار ما مشرک نبوده ایم» (که شاید بخشش خداوند شامل حال آنان گردد).

16)- از ابو معمّر سعدی روایت کرده است که گفت:

مردی نزد امام علی علیه السلام آمد و اظهار داشت: ای امیرالمؤمنین! به راستی دربارهٔ کتاب خداوندی که نازل شده است، شک پیدا کرده ام.

پس حضرت فرمود: مادرت به عزایت بنشیند! چگونه درباره کتابی که خداوند نازل کرده است شک پیدا نموده ای؟! آن مرد گفت: چون در آن کتاب دیدم که برخی (آیات)، برخی دیگر را تکذیب می کند! و برخی هم برخی دیگر را نقض و باطل می گرداند! حضرت فرمود: مواردی را که در آن ها شک کرده ای مطرح نما.

گفت: خداوند می فرماید: «روزی که فرشته روح و دیگر فرشته ها صف آرایی می کنند سخنی نمی گویند مگر آن که خدای رحمان به آنان اجازه دهد و (چون به سخن آیند) درست گویند»که منظور هنگامی است که از آنان استنطاق شود؛ و در جای دیگر فرموده: «سوگند به خدا ای پروردگار! ما مشرک نبوده ایم»؛ و (نیز در جایی دیگر) می فرماید: «روز قیامت بعضی (افراد) نسبت به بعضی دیگر کافر می شوند و بعضی (از ایشان) بعضی دیگر را لعن و نفرین می کنند»؛ (همچنین) می فرماید: «این گفتگوی خصمانه اهل دوزخ یک واقعیت است» و (در کلامی دیگر) می فرماید: «در پیشگاه من مخاصمه نکنید»؛ (همچنان که در جایی دیگر نیز) می فرماید: «امروز (در عالم برزخ و یا عالم قیامت) بر دهان افراد، مهر (سکوت) می زنیم و دستان ایشان سخن می گویند و پاهای شان گواهی می دهند بر آن چه که انجام می داده اند».

ص: 19

و مرة ﴿لا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَ قَالَ صَوَابًا﴾ (1) ، فأنّى ذلك يا أمير المؤمنين؟!

فقال له علىّ علیه السلام: إِنَّ ذَلِکَ لَیْسَ فِی مَوْطِنٍ وَاحِدٍ هِیَ فِی مَوَاطِنَ فِی ذَلِکَ اَلْیَوْمِ اَلَّذِی مِقْدَارُهُ خَمْسُونَ أَلْفَ سَنَهٍ فَجَمَعَ اَللَّهُ اَلْخَلاَئِقَ فِی ذَلِکَ اَلْیَوْمِ فِی مَوْطِنٍ یَتَعَارَفُونَ فِیهِ فَیُکَلِّمُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَسْتَغْفِرُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ أُولَئِکَ اَلَّذِینَ بَدَتْ مِنْهُمُ اَلطَّاعَهُ مِنَ اَلرُّسُلِ وَ اَلْأَتْبَاعِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَی اَلْبِرِّ وَ اَلتَّقْوی فِی دَارِ اَلدُّنْیَا وَ یَلْعَنُ أَهْلُ اَلْمَعَاصِی بَعْضُهُمْ بَعْضاً.

ثُمَّ یُجمَعُونَ فی مَوطِنٍ یَفِرُّ بَعضُهُم مِن بَعضٍ ، وَذلِکَ قَولُهُ:﴿ يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ * وَ أُمِّهِ، وَ أَبِيهِ * وَ صَحِبَتِهِ، وَ بَنِيهِ﴾ (2) ، إِذَا تَعَاوَنُوا عَلَی الظُّلْمِ وَ الْعُدْوَانِ فِی دَارِ الدُّنْیَا ، ﴿لِكُلِّ امْرِي مِنْهُمْ يَوْمَيذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ﴾ (3) ، ثُمَّ یُجْمَعُونَ فِی مَوْطِنٍ یَبْكُونَ فِیهِ فَلَوْ أَنَّ تِلْكَ الْأَصْوَاتُ بَدَتْ لِأَهْلِ الدُّنْیَا لَأَذْهَلَتْ جَمِیعَ الْخَلَائِقِ عَنْ مَعَایِشِهِمْ وَ صَدَعَتِ الْجِبَالَ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ فَلَا یَزَالُونَ یَبْكُونَ حَتَّی یَبْكُونَ حَتَّی یَبْكُونَ الدَّمَ ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ فِی مَوْطِنٍ یُسْتَنْطَقُونَ فِیهِ فَیَقُولُونَ : ﴿وَ اللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ﴾، وَ لَا یُقِرُّونَ بِمَا عَمِلُوا فَیُخْتَمُ عَلَی أَفْوَاهِهِمْ وَ یُسْتَنْطَقُ الْأَیْدِی وَ الْأَرْجُلُ وَ الْجُلُودُ ، فَتَنْطِقُ فَتَشْهَدُ بِكُلِّ مَعْصِیَةٍ بَدَتْ مِنْهُمْ

ثُمَّ یُرْفَعُ الْخَاتَمُ عَنْ أَلْسِنَتِهِمْ فَیَقُولُونَ لِجُلُودِهِمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلِهِمْ : ﴿لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَيْنَا﴾؟ فتقول:﴿أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ﴾ (4) .

ص: 20

پس می بینیم که یک جا می فرماید: سخن می گویند و جایی دیگر: سخن نمی گویند و در یک جا هم می فرماید پوست های بدن شان دست های شان و پاهای شان سخن می گویند و در کلامی دیگر هم می فرماید: «سخنی را نمی گویند مگر آن که خدای رحمان به آنان اجازه دهد و (چون به سخن آیند) درست گویند»؛ پس ای امير المؤمنین! آن ها چگونه می باشند (و چگونه قابل درک و فهم می باشند)؟!

امام علی علیه السلام فرمود: این مواردی که مطرح کردی، در یک محل و یک جایگاه نیستند بلکه نسبت به محل های مختلفی می باشند در آن زمانی که هر روزش به مقدار پنجاه هزار سال (از سال های این دنیا) می باشد که خداوند همه آفریده ها را در آن روز در یک محل احضار می نماید و همگی یکدیگر را می شناسند و بعضی از افراد با بعضی دیگر سخن می گویند و بعضی هم برای بعضی دیگر استغفار می کنند آنان کسانی هستند که از پیامبران (الهی) فرمان برداری و تبعیّت داشته اند در دنیا بر کار های نیک و رعایت تقوا به یکدیگر کمک می کرده اند و آن هایی را که اهل معصیت بوده و یا به ستمگران و دشمنان (اهل بیت رسالت علیهم السلام و پیروان ایشان) کمک و یاری می کرده اند مورد لعن و نفرین قرار می دادند همچنین مستکبرین و مستضعفین همدیگر را لعن و ناسزا می گفتند و یکدیگر را تکفیر و تکذیب می کردند سپس (خداوند متعال) مخلوقات را در محل دیگری احضار می نماید که بعضی افراد از دیگری گریزان و فراری هستند؛ همانند فرمایش خداوند: «روزی که مرد از برادرش فرار می کند و (از) مادر و پدرش و (از) همسر و فرزندانش» (فرار می کند) موقعی که در دنیا نسبت به ستمگر و دشمنان کمک و یاری کرده باشند! «در آن روز برای هر انسانی از آنان موقعیّت خاصّی است که او را (از هر جریان و برنامه ای) بی نیاز می کند». سپس (مخلوقات را) در محلی دیگر احضار می نماید و همه گریان اند که اگر اهل دنیا صدای آن گریه ها را بشنوند از زندگی دنیا دست می کشند و کوه ها متلاشی می گردند مگر آن چه را که خدا اراده کرده باشد؛ پس آن قدر گریه می کنند تا اشک چشمان شان تبدیل به خون شود.

آنان را در محلّی دیگر احضار می نماید و از آنان درخواست سخن گفتن می شود پس خواهند گفت: «به خدا سوگند! ای پروردگار! ما مشرک نبوده ایم» و بر آن چه انجام داده اند اقرار و اعتراف نمی کنند.

ص: 21

ثُمَّ یَجْتَمِعونَ فی مَوطِنٍ یُستَنطَقُ فیهِ جَمیعُ الخَلائِقِ ، فَلا یَتَکلَّمُ أَحَدٌ ﴿إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَ قَالَ صَوَابًا﴾ (1) ، وَ یَجْتَمِعُونَ فِی مَوْطِنٍ یَخْتَصِمُونَ فِیهِ وَ یُدَانُ لِبَعْضِ الْخَلَائِقِ مِنْ بَعْضٍ وَ هُوَ الْقَوْلُ وَ ذَلِكَ كُلُّهُ قَبْلَ الْحِسَابِ، فَإِذا أُخِذَ بِالحِسابِ شُغِلَ کُلُّ اِمرِیٍ بِما لَدَیهِ ، نَسأَلُ اللّه بَرَکَهَ ذلِکَ الیَومِ. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ لَوْ تَرى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿27﴾ بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ﴾ ﴿28﴾

1099 / [17] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی خُطْبَتِهِ فَلَمَّا وَقَفُوا عَلَیْهَا قَالُوا: ﴿يا لَيْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآياتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾- إلى قوله : -﴿وَ إِنَّهُمْ لَكَذِبُونَ ﴾ . (3)

1100 / [18] - عن عثمان بن عيسى عن بعض أصحابه، عنه علیه السلام، قال :

إنّ الله تعالى قال للماء : كُنْ عَذْباً فُرَانَا أَخْلُقَ مِنْكَ جَنَّتِي وَ أَهْلَ طَاعَتِي. وَقَالَ لِمَاءٍ: كُنْ مِلْحاً أُجَاجاً أَخْلُقَ مِنْكَ نَارِي وَ أَهْلَ مَعْصِيَتِي. فَأَجْرَى الْمَاءَيْنِ عَلَى القِينِ، ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَةٌ بِهَذِهِ- وَ هِيَ يَمِينٌ- ، فَخَلَقَهُمْ خَلْقاً كَالذَّرِ.

ثُمَّ أَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ وَ عَلَيْكُمْ طَاعَتِي؟

ص: 22

پس بر دهان آنان مُهر زده می شود و دست ها و پا ها و پوست های شان مورد استنطاق قرار می گیرند که به سخن می آیند و از هر کدام هر محصبتی انجام گرفته باشد شهادت و گواهی می دهند. سپس مهر از زبان هایشان برداشته می شود و آن ها به پوست ها دست ها و پا های خود اعتراض می کنند و می گویند: «چرا علیه ما شهادت و گواهی دادید؟» (در جواب) گویند: «خداوندی که هر چیزی را به سخن وا می دارد ما را به سخن را داشت!»

پس از آن در محلّی احضار می شوند که تمام مخلوقات استنطاق می شوند و هیچ مخنوقی سخن نخواهد گفت مگر آن که خداوند به و اذن دهد که سخن صحیح و پر حق بیان کند. بعد از آن در محلی احضار می شوند که در آن جا به خصومت با یکدیگر بر می خیزند و برخی افراد برخی دیگر را مورد محاکمه قرار می دهند که آن با نوعی سخن و کلام انجام می شود؛ و تمام این مراحل و موارد قبل از روز محاسبه (اعمال و گفتار) می باشند. اما هنگامی که افراد برای محاسبه (اعمال و گفتار) احضار شوند هر فردی به برنامه های خود مشغول می گردد. از خداوند برکت آن را تقاضامندیم (که آن را شامل ما نیز بگرداند.)

فرمایش خداوند متعال: و چنان چه هنگامی که آن ها در برابر آتش (دوزخ) ایستاده اند می دیدی که می گویند: ای کاش (بار دیگر به دنیا) بازگردانیده می شدیم و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی کردیم و از مؤمنین قرار می گرفتیم (27) (آن ها در واقع پشیمان نیستند) بلکه اعمال و نیّاتی را که قبلاً پنهان می کردند در برابر آن ها آشکار شده (و به وحشت افتاده اند) و اگر بازگردند. به همان اعمالی که از آن ها نهی شده بودند باز می گردند و به درستی که آن ها دروغگویان هستند. (28)

17) - از محمد بن مسلم روایت کرده است. که گفت:

امام صادق علیه السلام، به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام فرمود: امير المؤمين علیه السلام در خطبه ای فرمود: هنگامی که (کفّار و مخالفان) در برابر آتش قرار گیرند پس گویند: «ای کاش ما را باز گردانند تا آیات پروردگارمان را تکذیب نکنیم و از مؤمنین باشیم * - تا جایی که فرموده:- و آنان دروغگویان هستند».

ص: 23

قَالُوا: بَلَی. فَقَالَ لِلنَّارِ : کُونِی نَاراً . فَإِذَا نَارٌ تَأَجَّجُ، وَ قَالَ لَهُمْ: قَعُوا فِیهَا. فَمِنْهُمْ مَنْ أَسْرَعَ، وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْطَأَ فِی اَلسَّعْیِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَبْرَحْ مَجْلِسَهُ، فَلَمَّا وَجَدُوا حَرَّهَا رَجَعُوا، فَلَمْ یَدْخُلْهَا مِنْهُمْ أَحَدٌ.

ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَةً بِهَذِهِ ، فَخَلَقَهُمْ خَلْقاً مِثْلَ الذَّرِ - مِثْلَ أُولَئِكَ- ثُمَّ أَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ مِثْلَ مَا أَشْهَدَ الْآخَرِينَ. ثُمَّ قَالَ لَهُمْ: قَعُوا فِي هَذِهِ النَّارِ. فَمِنْهُمْ مَنْ أَبْطَأَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَسْرَعَ وَ مِنْهُمْ مَنْ مَرَّ بِطَرْفِ الْعَيْنِ، فَوَقَعُوا فِيهَا كُلُّهُمْ. فَقَالَ: اخْرُجُوا مِنْهَا سَالِمِينَ ، فَخَرَجُوا لَمْ يُصِبْهُمْ شَيْءٌ

وَ قَالَ اَلْآخَرُونَ: یَا رَبَّنَا أَقِلْنَا نَفْعَلْ کَمَا فَعَلُوا

قَالَ: قَدْ أَقَلْتُکُمْ فَمِنْهُمْ مَنْ أَسْرَعَ فِی اَلسَّعْیِ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْطَأَ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَبْرَحْ مَجْلِسَهُ مِثْلَ مَا صَنَعُوا فِی اَلْمَرَّهِ اَلْأُولَی، فَذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكَذِبُونَ﴾ (1) .

1101 / [19] - عن خالد، عن أبي عبدالله علیه السلام قال (في قوله تعالى): ﴿وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ﴾، إنّهم ملعونون في الأصل. (2)

ص: 24

18) - از عثمان بن ،عیسی به نقل از اصحاب روایت کرده است که گفت امام صادق علیه السلام فرمود: به راستی که خدای عزّوجلّ (پیش از آفرینش مخلوقات) به آب خطاب نمود: شیرین و گوارا باش تا از تو بهشت و فرمانبران خودم را بیافرینم و نیز به آب خطاب نمود: شور و تلخ باش تا از تو دوزخ و اهل معصیت و مخالفان خویش را بیافرینم سپس پس آن ها را در هم آمیخت و آب های مخلوط شده را روی خاک ریخت و چون گل شد مشتی از آن را با قدرت - راست خداوندی اش - بر گرفت و از آن همچون ذرّاتی بسیار ریز را آفرید و از آن ها شهادت و گواه طلبید آیا من پروردگار شما نیستم؟ و آیا طاعت و فرمان برداری من بر شما لازم نیست؟ همگی پاسخ دادند: بلی.

پس از آن امر نمود: آتش ایجاد شو! که ناگهان آتشی بر افروخته شد و به آن ها خطاب نمود که در آن وارد شوید پس برخی با سرعت و برخی به آرامی حرکت کردند و برخی هم با بی حالی و برخی از جای خود تکان نخوردند و هنگامی که حرارت آن را احساس کردند برگشتند و هیچ کدام وارد آن نشدند.

بعد از آن مُشتی دیگر از گل ها را بر گرفت و نیز همچون ذراتی بسیار ریز از آن آفرید و از آن ها همانند قبلی ها شهادت و گواه طلبید و خطاب نمود درون آن (آتش) وارد شوید پس برخی با کُندی و برخی با سرعت و عده ای همچون سرعت بر هم خوردن پلک چشم؛ همگی وارد آن گشتند و خداوند خطاب نمود: با سلامت از آن بیرون آئید و بدون آن که آسیبی به آن ها رسیده باشد بیرون آمدند.

در این لحظه آن قبلی ها اظهار داشتند پروردگارا اجازه بفرما تا آن چه اینان انجام دادند ما نیز انجام دهیم خطاب شد مانعی ندارد، پس برخی با سرعت و برخی به آرامی حرکت کردند و برخی هم با بی حالی و برخی دیگر از جای خود تکان نخوردند و همانند مرحله اول عمل کردند (و وارد نشدند)؛ و این همان فرمایش خداوند است که فرمود: «و اگر آن ها (به دنیا) برگردانده شوند، باز هم به همان کار ها که منع شان کرده بودند بر می گردند.»

19)- از خالد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام (درباره فرمایش خداوند متعال): «و اگر آها (به دنیا) برگردانده شوند، باز هم به همان کار ها که منع شان کرده بودند بر می گردند»، فرمود: به خاطر آن که در ابتدا لعنت و نفرین شده اند.

ص: 25

قوله تعالى: ﴿قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذى يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَکِنَّ الظَّلِمِینَ بَِایَتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ﴾ (33)

1102 / [20]- عن عمّار بن ميثم، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال:

قرأ رجل عند أمير المؤمنين علیه السلام: ﴿فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَکِنَّ الظَّلِمِینَ بَِایَتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ﴾، فقَالَ بَلَی وَ اللَّهِ لَقَدْ كَذَّبُوهُ أَشَدَّ الْمُكَذِّبِینَ [التكذيب]، ولكنّها مخفّفة، «لَا يُكَذِّبُونَكَ» لا یَأْتُونَ بِبَاطِلٍ یُکَذِّبُونَ بِهِ حَقَّکَ. (1)

1103 / [21] - عن الحسين بن المنذر عن أبي عبدالله علیه السلام في قوله: ﴿فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ﴾، قَالَ: لاَ یَسْتَطِیعُونَ إِبْطَالَ قَوْلِکَ. (2)

قوله تعالى: ﴿فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ (44)، فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ ﴾ (45)

1104 / [22] - عن أبي الحسن علي بن محمّد علیهما السلام:

أَنَّ قَنْبَرَ مَوْلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أُدْخِلَ عَلَی اَلْحَجَّاجِ بْنِ یُوسُفَ فَقَالَ لَهُ :

ص: 26

فرمایش خداوند متعال: در حقیقت ما می دانیم که گفتار آن ها تو را غمگین می کند ولی (غمگین مباش و بدان که) آن ها تو را تکذیب نمی کنند بلکه ظالمان آیات خدا را انکار (و تکذیب) می نمایند. (33)

20)- از عمار بن میثم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: مردی برای امیر المؤمنین علیه السلام (این آیه شریفه را ) قرائت کرد: «پس به درستی ایشان تو را تکذیب نمی کنند ولی ظالمان آیات خداوند را انکار می کنند»؛ پسر حضرت به او فرمود: ولی به خدا سوگند! آن ها پیامبر را به شدید ترین نوع تکذیب کردند ولی (جمله: «لَا يُكَذِّبُونك»يا تشديد نیست بلكه «لَا يُكَذِّبُونك») با تخفیف است. یعنی چیز باطلی را نیاوردند که به وسیله آن دعوت به حقّ تو را دروغ سازند و از بین ببرند.

21)- از حسین بن مُنذر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «پس به درستی ایشان تو را تکذیب نمی کنند» فرمود: آنان توان باطل کردن فرمایشات تو را ندارند.

فرمایش خداوند متعال: پس هنگامی که (اندرز ها برای آن ها سودی نبخشید و) آن چه که به آن ها یاد آوری شده بود چون فرامونی کردند. در های همه چیز (از انواع نعمت ها) را به روی آن ها گشودیم تا (کاملا سرگرم و) خوشحال شدند ناگهان آن ها را گرفتیم. پس همگی مایوس و سرگردان شدند (44) پس (به این ترتیب) دنباله (زندگی) جمعیتی که ستم کرده بودند قطع شد و (در هر حال) حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. (45)

22)- از ابوالحسن امام هادی علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

قنبر غلام أمير المؤمنين علیه السلام در مجلس حجّاج بن یوسف احضار شد، حجّاج به او گفت چه کاری برای علی بن ابی طالب علیه السلام انجام می دادی؟

ص: 27

مَا اَلَّذِی کُنْتَ تَلِی مِنْ أَمْرِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ کُنْتُ أُوَضِّیهِ فَقَالَ لَهُ مَا کَانَ یَقُولُ إِذَا فَرَغَ مِنْ وُضُوئِهِ؟

قال : كان يتلو هذه الآية: ﴿فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَا أُوتُواْ أَخَذْنَهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ * فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِينَ﴾.

فَقَالَ اَلْحَجَّاجُ : کَانَ یَتَأَوَّلُهَا عَلَیْنَا؟

فَقَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ: مَا أَنْتَ صَانِعٌ إِذَا ضَرَبْتُ عِلاَوَتَکَ؟

قَالَ: إِذاً أَسْعَدُ وَ تَشْقَی فَأَمَرَ بِهِ [فقتله]. (1)

1105 / [23] - عن أبي حمزة الثمالي، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله :﴿فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ﴾، قال :

لمّا تركوا ولاية على علیه السلام وقد أُمِروا بها ﴿أَخَذْتَهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُبْلِسُونَ * فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِينَ﴾، قال : نزلت في ولد العبّاس. (2)

1106 / [24] - عن منصور بن يونس، عن رجل، عن أبي عبدالله علیه السلام في قول الله تعالى: ﴿فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُوا بِهِ - إلى قوله - فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ﴾، قَالَ: أَخَذَ بَنِی أُمَیَّهَ بَغْتَهً، وَ یُؤْخَذُ بَنِی اَلْعَبَّاسِ جَهْرَهً. (3)

ص: 28

اظهار داشت: آب وضویش را فراهم می کردم.

گفت: هنگامی که از وضویش فارغ می شد چه می گفت؟

پاسخ داد: این آیات (شریفه) «چون فراموش کردند، در های همه چیز (از انواع نعمت ها) را به روی آن ها گشودیم تا (کاملاً سرگرم و) خوشحال شدند، ناگهان آن ها را گرفتیم پس همگی مأیوس و سرگردان شدند * پس دنباله (زندگی) جمعیتی که ستم کرده بودند قطع شد و (در هر حال) حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است» را تلاوت می نمود.

حجّاج گفت: (آیا آن آیات را درباره ما) تأویل می کرد؟ پاسخ داد: آری گفت: هنگامی که (رگ های) گردنت را بزنم و سرت را جدا کنم چه خواهی کرد؟

پاسخ داد: من سعادتمند و خوشبخت می گردم و تو شقیّ و بدبخت خواهی شد. پس حجّاج دستور کشتن او را داد و کشته شد (رحمت خداوند بر او باد).

23)- از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «پس چون فراموش کردند آن چه را که یادآور شده بودند» ، فرمود: هنگامی است که ولایت علی علیه السلام را رها نموده و با او مخالفت کردند با این که (بر اهمیّت و رعایت آن) مأمور شده بودند پس ناگاه تمامی آن ها را برگرفتیم و همگان ناامید گردیدند * پس حمد و ستایش پروردگار جهانیان را که ریشه ستمکاران قطع و نابود شد» که درباره فرزندان عباس نازل شده است.

24)- از منصور بن یونس روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «پس چون فراموش کردند آن چه را که یادآور شده بودند - تا پایان - پس به ناگاه تمامی آن ها را برگرفتیم و همگان ناامید گردیدند)، فرمود: بنی امیّه ناگهان غافلگیر و مؤاخذه شدند،ولی بني العباس آشکار مؤاخذه خواهند شد.

ص: 29

1107 / [25] - عن الفُضيل بن عياض قال :

سَألْتُ أبَا عَبْدِاللهِ عَلَیْهِ السَّلامُ: من الْوَرِعِ مِنَ النَّاسِ؟

فَقَالَ اَلَّذِی یَتَوَرَّعُ مِنْ مَحَارِمِ اَللَّهِ وَ یَجْتَنِبُ هَؤُلاَءِ وَ إِذَا لَمْ یَتَّقِ اَلشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِی اَلْحَرَامِ وَ هُوَ لاَ یَعْرِفُهُ ، وَ إِذَا رَأَی اَلْمُنْکَرَ فَلَمْ یُنْکِرْهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ [يقوى] عَلَیْهِ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَی اَللَّهُ، وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَی اَللَّهُ فَقَدْ بَارَزَ اَللَّهَ بِالْعَدَاوَهِ، وَ مَنْ أَحَبَّ بَقَاءَ اَلظَّالِمِ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَی اَللَّهُ، إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَمِدَ نَفْسَهُ عَلَی هَلاَکِ اَلظَّالِمِینَ فَقَالَ : ﴿فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِينَ﴾. (1)

1108 / [26] - عن الأصبغ بن نباتة، قال :

بَیْنَمَا عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَخْطُبُ یَوْمَ اَلْجُمُعَهِ عَلَی اَلْمِنْبَرِ فَجَاءَ اَلْأَشْعَثُ بْنُ قَیْسٍ یَتَخَطَّی رِقَابَ اَلنَّاسِ: فقال يا أمير المؤمنين! حالت الحمراء (2) بينى و بين وجهك.

قال : فقال عليّ علیه السلام: مَا لِی وَ مَا لِلضَّیَاطِرَهِ (3) ؟ أَطْرُدُ قَوْماً غَدَوْا أَوَّلَ اَلنَّهَارِ یَطْلُبُونَ رِزْقَ اَللَّهِ، وَ آخِرَ اَلنَّهَارِ ذَکَرُوا اَللَّهَ، أَ فَأَطْرُدُهُمْ فَأَکُونَ مِنَ اَلظَّالِمِینَ. (4)

قوله تعالى: ﴿وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ (54)

ص: 30

25)- از فُضیل بن عیاض روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردم: انسان با ورع (و پرهیزکار) چه کسی است؟

فرمود: آن کسی است که از محرّمات الهی دوری کند و از (شبهات و) معاشرت با مخالفان و دشمنان ما (اهل بیت رسالت) اجتناب ورزد و هرگاه کسی از امور شُبهه ناک پرهیز نکند، ندانسته و ناخودآگاه گرفتار حرام می گردد.

و اگر کار خلاف و زشتی را ببیند و بتواند از آن جلوگیری نماید ولی اقدامی نکند چنین شخصی دوستدار انجام معصیت و نافرمانی از دستورات خداوند می باشد و کسی که دوست داشته باشد فرمان خدا برده نشود، آشکارا به دشمنی خدا برخاسته است؛ و کسی که پایدار ماندن ستمکاران را دوست داشته باشد خواستار رایج شدن معصیت خدا می باشد به درستی که خداوند تبارک و تعالی بر هلاک نمودن ستمکاران خود را ستوده و ستایش نموده و فرموده است:﴿پس بریده شد دنباله آن گروه که (بر خود) ستم کردند؛ و شکر و سپاس در هلاک نمودن ظالمان﴾،مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان می باشد.

26)- از اصبغ بن نباته روایت کرده است که گفت:

در ضمنی که امیرالمؤمنین علیه السلام در روز جمعه ای بالای منبر خطبه می خواند اشعث بن قیس از بین جمعیت جلو آمد و گفت: ای امیر مؤمنان! بین من و وجود شما فاصله و مانع هست.

حضرت فرمود: مرا با شخصّیت هایی که ثروتمند می باشند و نیازی به آن ها نیست چه کار و چه رابطه ای است؟

آیا من گروهی را از خویش دور گردانم که اول روز به دنبال تحصیل معاش می روند و در آخر روز هم مشغول یاد خدا (و عبادت و ستایش) هستند؟ پس اگر من ایشان را از خود طرد و دور نمایم از ستمگران خواهم بود.

فرمایش خداوند متعال: و (ای پیامبر!) هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند به آن ها بگو سلام بر شما باد پروردگارتان رحمت را بر خود فرض کرده هر کسی از شما کار بدی از روی نادانی مرتکب شود سپس توبه و اصلاح نماید (مشمول رحمت خدا می شود) به درستی که او آمرزنده و مهربان است.(54)

ص: 31

1109 / [27] - عن أبي عمرو الزبيري، عن أبي عبدالله علیه السلام

قَالَ: رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً تَابَ إِلَی اَللَّهِ قَبْلَ اَلْمَوْتِ، فَإِنَّ اَلتَّوْبَهَ مُطَهِّرٌ مِنْ دَنَسِ اَلْخَطِیئَهِ، وَ مُنْقِذَهٌ مِنْ شَقَاءِ اَلْهَلَکَهِ، فَرَضَ اَللَّهُ بِهَا عَلَی نَفْسِهِ لِعِبَادِهِ اَلصَّالِحِینَ، فَقَالَ: ﴿کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ اَلرَّحْمَهَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهالَهٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اَللّهَ یَجِدِ اَللّهَ غَفُوراً رَحِیماً﴾ (1) .

قوله تعالى:﴿وَ عِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَ يَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَبٍ مُّبِينٍ﴾ (59)

1110 / [28] - عن أبي الربيع الشامي، قال :

سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قول الله تعالى:﴿ وَ مَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا﴾ إلى قوله: ﴿إِلَّا فِي كِتَبٍ مُّبِينٍ﴾؟

قال: «الورقة» السقط، و «الحبّة» الولد، و «ظلمات الأرض» الأرحام، و «الرطب» ما يحيا، و «اليابس» ما يغيض ، و كلّ ذلك في كتاب مبين. (2)

1111 / [29] - عن الحسين بن خالد، قال :

سألت أباالحسن علیه السلام عن قول الله جلّ و عزّ: ﴿وَ مَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَبٍ مُّبِينٍ﴾؟

ص: 32

27)- از ابو عمرو زبیری روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند رحمت کند بنده ای را که پیش از مردن (و مرگ) توبه کند پس به درستی که توبه پاک کننده چرکی های خطا ها و گناهان می باشد و نجات دهنده از هلاکت ها خواهد بود که خداوند، رحمت نمودن بندگان صالح را بر خود لازم دانسته و فرموده: «خداوند بر خویش مقرّر نموده که شما را رحمت کند زیرا هر کسی از شما از روی نادانی کاری بدی را مرتکب شود. آن گاه تو به نماید و نیکوکار شود (بداند که) خدا آمرزنده و مهربان است﴾.

فرمایش خداوند متعال: و کلید های (علم) غیب تنها نزد او می باشد و جز او کسی آن ها را نمی داند و او آن چه را در خشکی و دریاست می داند و هیچ برگی (از درختی) نمی افتد مگر این که از آن آگاه است و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین و هیچ تری و خشکی وجود دارد مگر این که در کتابی آشکار (در علم خداوند متعال) ثبت است. (59)

28)- از ابوالربیع شامی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خدای عزّوّجلّ: «و هیچ برگی از درختی نمی افتد مگر آن که از آن آگاه است و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین و هیچ تری و خشکی نیست مگر آن که در کتاب (قرآن) بیان شده است»، سؤال کردم ؟

فرمود: (منظور از) «وَرَقَةٍ» (نوزادی است که) سقط می شود؛ و «حَبَّةٍ» فرزند است؛ و «ظُلُمَتِ الأَرْضِ»، رحم های (مادران) هستند؛ و «رَطبٍ» هر فرزندی است که زنده بماند؛ و «یَابِسٍ» هر چیزی است که در رحم ( مادران) کمتر از هفت ماه بماند که تمامی آن ها در کتاب (قرآن حکیم) بیان شده است.

ص: 33

فَقَالَ: «اَلْوَرَقَهُ» اَلسِّقْطُ یَسْقُطُ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُهِلَّ اَلْوَلَدُ.

قال : فقلت : و قوله:﴿وَ لَا حَبَّةٍ﴾؟ قال : یَعْنِی اَلْوَلَدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ إِذَا أَهَلَّ وَ یَسْقُطُ مِنْ قَبْلِ اَلْوِلاَدَهِ.

قال : قلت : قوله :﴿وَ لَا رَطبٍ﴾؟ قال : یَعْنِی اَلْمُضْغَهَ إِذَا أُسْکِنَتْ فِی اَلرَّحِمِ قَبْلَ أَنْ یَتُمَّ خَلْقُهَا، قَبْلَ أَنْ یَنْتَقِلَ.

قال : قلت : قوله :﴿وَ لَا یَابِسٍ﴾؟ قال : الولد التامّ.

قال : قلت :﴿فِي كِتَبٍ مُّبِينٍ﴾، قال : في إمام مبين. (1)

قوله تعالى: ﴿ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ أَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبِينَ﴾(62)

1112 / [30] - عن داود بن فرقد، عن أبي عبدالله علیه السلام قال :

دَخَلَ مَرْوَانُ بْنُ اَلْحَکَمِ اَلْمَدِینَهَ قَالَ فَاسْتَلْقَی عَلَی اَلسَّرِیرِ، وَ ثَمَّ مَوْلًی لِلْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) فَقَالَ: ﴿ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ أَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبِينَ ...﴾ قال : فقال الحسين علیه السلام المولاء : ما ذا قال هذا حين دخل؟

قال : استلقى على السرير، فقرأ ﴿رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ﴾- إلى قوله :- ﴿الْحاسِبِينَ﴾ قال : فقال الحسين علیه السلام: نَعَمْ وَ اَللَّهِ! رُدِدْتُ أَنَا وَ أَصْحَابِی إِلَی اَلْجَنَّهِ ، وَ رُدَّ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ إِلَی اَلنَّارِ . (2)

ص: 34

29)- از حسین بن خالد روایت کرده است که گفت:

از امام کاظم علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و هیچ برگی از درختی نمی افتد، مگر آن که از آن آگاه است و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین و هیچ تری و خشکی نیست مگر آن که در کتاب (قرآن) بیان شده است» سؤال کردم؟

فرمود: (منظور از) «وَرَقَةٍ»، سقط (نوزاد) است که پیش از جیغ زدن در شکم مادر سقط می شود. راوی گوید: عرض کردم: منظور از «وَ لَا حَبَّةٍ»، چیست؟

فرمود: فرزند در شکم مادر است که وقت جیغ زدن او رسیده باشد، ولی پیش از زایمان (طبیعی) سقط کند.راوی گوید: عرض کردم: منظور از «وَ لَا رَطْب»،چیست؟

فرمود: مُضْغِه (خون بسته) است که پیش از تکمیل آفرینش (شکل و قیافه اش) در رحم مادر استقرار یافته و پیش از آن که (به حالت دیگری) منتقل شده باشد.

راوی گوید: عرض کردم: منظور از «وَ لَا يَابِسٍ»، چیست؟

فرمود: فرزندی است که آفرینش او تکمیل شده باشد. عرض کردم: منظور از «فِی كِتَبٍ مُّبِینِ»چیست؟ فرمود: امامی است که بیان گر می باشد.

فرمایش خداوند متعال:سپس (تمام بندگان) به سوی خدا که مولای حقیقی آن ها می باشد باز می گردند توجه داشته باشید که حکم و داوری مخصوص اوست و او سریع ترین حسابگران است. (62)

30)- از داود بن فرقد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: روزی که مروان بن حکم وارد شهر مدینه شد، روی تخت خوابید و این آیه شریفه را تلاوت کرد: «سپس به نزد خدا مولای حقیقی خویش باز گردانیده می شوند؛ بدان که حکومت و حکمرانی از برای اوست و او سریع ترین حساب گران می باشد»، در همین بین یکی از دوستان امام حسین علیه السلام حضور داشت، پس حضرت به او فرمود: هنگامی که (مروان) وارد شد چه سخنی را گفت؟

پاسخ داد: زمانی که وارد شد روی تخت خوابید و این آیه «سپس به نزد خدا مولای حقیقی خویش بازگردانیده می شوند ... حساب گران می باشد» را خواند.

امام حسین علیه السلام فرمود: بلی به خدا سوگند! همین طور است، من و اصحاب من به بهشت برده خواهیم شد ولی او و اصحاب و پیروانش به دوزخ برده خواهند شد.

ص: 35

قوله تعالى: ﴿وَ إِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي ءَايَتِنَا فَأَعْرِضْ عنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيرِهِ، وَ إِمَّا يُنسِیَنِّكَ الشَّيْطَنُ فَلَا تَقْعُدُ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِينَ﴾ (68)

1113/ [31] - عن ربعي بن عبدالله، عمّن ذكره، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله تعالى :﴿وَ إِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي ءَايَتِنَا﴾ قال: الكلام في الله والجدال في القرآن ﴿فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ﴾، قال: منه النصاص [قال : قال أبو عبدالله صلی الله علیه و اله و سلم]. (1)

قوله تعالى : ﴿وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْناماً آلِهَةً إِنِّي أَراكَ وَ قَوْمَكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ (74) وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ﴾ (75)

1114/ [32] - عن عن أبي بصير ، قال:

سألت أباعبدالله علیه السلام عن قول الله :﴿وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ ءَازَرَ﴾؟

قال : كان اسم أبيه أزر. (2)

ص: 36

فرمایش خداوند متعال: و هرگاه کسانی را دیدی که فرو می روند در آیات ما (استهزا و مسخره می کنند) از آن ها روی بگردان تا به سخن دیگری بپردازند و چنان چه شیطان از یاد تو ببرد، هرگز پس از یاد آمدن با این جمعیت ستمگر همنشین نباش. (68)

31)- از ربعی بن عبدالله، به نقل از شخصی که منذکر شده روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و هنگامی که افرادی را می بینی که در آیات ما فرو رفته و غرق (در اندیشه) شده اند»، فرمود: منظور کلام درباره خداوند و مناظره پیرامون قرآن است، «پس از آن ها دوری کن تا در حدیثی دیگر فروروند»، [امام صادق علیه السلام فرمود:] از موارد آن قصّه گویی و داستان سرایی می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و (به خاطر بیاورید) آن هنگامی که ابراهیم به پدرش (یعنی به عمویش) آزر گفت: آیا بت هایی را معبود های خود انتخاب می کنید؟! من تو و قوم تو را در گمراهی آشکاری می بینم (74) و این چنین ملکوت آسمان ها و زمین (حکومت مطلقه خداوند) را به ابراهیم نشان دادیم (تا به وسیله آن استدلال کند) و اهل یقین گردد. (75)

32)- از ابوبصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند:«و هنگامی که گفت ابراهیم به پدرش آزر»، سؤال کردم؟

فرمود: نام پدرش ازر بود.

ص: 37

1115 / [33] - عن زرارة، قال :

سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قول الله سبحانه و تعالى :﴿وَ كَذَلِكَ نُرِى إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ﴾؟

قال :کُشِطَ لَهُ عَنِ اَلْأَرْضِ حَتَّی رَآهَا وَ مَا فِیهَا، وَ اَلسَّمَاءِ وَ مَا فِیهَا، وَ اَلْمَلَکِ اَلَّذِی یَحْمِلُهَا، وَ اَلْعَرْشِ وَ مَا عَلَیْهِ.. (1)

1116 / [34] - عن عبدالرحيم القصير، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله: ﴿وَ کَذلِکَ نُرِی اِبْراهیمَ مَلَکُوتَ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ﴾، قال :

کُشِطَ لَهُ اَلسَّمَاوَاتُ اَلسَّبْعُ حَتَّی نَظَرَ إِلَی اَلسَّمَاءِ اَلسَّابِعَهِ وَ مَا فِیهَا، وَ اَلْأَرَضِینَ اَلسَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ، وَ فُعِلَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَمَا فُعِلَ بِإِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ، وَ إِنِّی لَأَرَی صَاحِبَکُمْ قَدْ فُعِلَ بِهِ مِثْلُ ذَلِکَ (2)

1117 / [35]- عن زرارة، عن أبي جعفر و أبي عبدالله علیهما السلام في قول الله:

﴿وَ كَذَلِكَ نُرى إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ﴾.

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : ﴿کُشِطَ لَهُ عَنِ اَلسَّمَاوَاتِ حَتَّی نَظَرَ إِلَی اَلْعَرْشِ وَ مَا عَلَیْهِ﴾.

قَالَ: وَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَلْعَرْشِ وَ اَلْکُرْسِیِّ.

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : ﴿کُشِطَ لَهُ عَنِ اَلْأَرْضِ حَتَّی رَآهَا، وَ عَنِ اَلسَّمَاءِ وَ مَا فِیهَا، وَ اَلْمَلَکِ اَلَّذِی یَحْمِلُهَا، وَ اَلْکُرْسِیِّ وَ مَا عَلَیْهِ﴾. (3)

ص: 38

33)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و این چنین به ابراهیم، ملکوت آسمان ها و زمین را نشان دادیم تا از اهل یقین قرار گیرد»، سؤال کردم؟

فرمود: برای ابراهیم علیه السلام پرده از اسرار زمین و آن چه در زمین است برداشته شد و نیز از آسمان و آن چه در آسمان است برداشته شد به طوری که هر چه در آسمان بود مشاهده کرد حتّی فرشته ای که آن را حمل می کرد و عرش و آن چه بر عرش بود همه را مشاهده نمود.

34)- از عبد الرحیم قصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و این چنین به ابراهیم ملکوت آسمان ها و زمین را نشان دادیم»، فرمود: برای ابراهیم علیه السلام پرده از اسرار آسمان های هفت طبقه برداشته شد به طوری که همه آسمان های هفت طبقه و نیز هر آن چه که درون آن ها می باشد را مشاهده نمود و همچنین (این مطلب) نسبت به هفت طبقه زمین انجام گرفت؛ و نیز برای حضرت محمد صلی الله علیه و اله و سلم همانند حضرت ابراهیم علیه السلام واقع شد و من می بینم که برای صاحب و پیشوای شما نیز انجام گرفته است.

35)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و این چنین به ابراهیم ملکوت آسمان ها و زمین را نشان دادیم تا از اهل یقین قرار گیرد»، (چنین) فرموده اند:

امام باقر علیه السلام فرمود: برای ابراهیم علیه السلام پرده از اسرار آسمان ها برداشته شد، به طوری که عرش و آن چه که بر آن بود را مشاهده کرد و افزود (حتّی) آسمان ها ، زمین عرش و کرسی (را هم مشاهده نمود)-

و امام صادق علیه السلام فرمود: برای ابراهیم علیه السلام پرده از اسرار زمین برداشته شد و (تمامی) آن را مشاهده کرد و نیز آسمان و آن چه در آسمان است و حتی فرشته ای که آن را حمل می کرد و کرسی و آن چه که بر آن بود، همه را مشاهده نمود.

ص: 39

1118 / [36]- و في رواية أخرى، عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام: ﴿وَ كَذَلِكَ نُرِى إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ﴾، قال: أَعْطَی بَصَرَهُ مِنَ اَلْقُوَّهِ مَا نَفَذَ اَلسَّمَاوَاتِ فَرَأَی مَا فِیهَا وَ رَأَی اَلْعَرْشَ وَ مَا فَوْقَهُ وَ رَأَی مَا فِی اَلْأَرْضِ وَ مَا تَحْتَهَا . (1)

1119 / [37] - عن أبي بصير، عن أبي عبدالله علیه السلام ، قال:

إنّ إبراهيم علیه السلام لما رأى مَلَکوتَ السَّماواتِ وَالأَرضِ ، التَفَتَ فَرَأی رَجُلاً یَزنی ، فَدَعا عَلَیهِ فَماتَ ، ثُمَّ رَأی آخَرَ فَدَعا عَلَیهِ فَماتَ ، حَتّی رَأی ثَلاثَهً فَدَعا عَلَیهِم فَماتوا فَأَوحَی اللّهُ عَزَّ ذِکرُهُ إلَیهِ : یا إبراهیمُ إنَّ دَعوَتَکَ مُجابَهٌ ؛ فَلا تَدعُ عَلی عِبادی ؛ فَإِنّی لَو شِئتُ لَم أخلُقهُم ، إنّی خَلَقتُ خَلقی عَلی ثَلاثَهِ أصنافٍ : عَبدا یَعبُدُنی لا یُشرِکُ بی شَیئا فَاُثیبُهُ ، وعَبدا یَعبُدُ غَیری فَلَن یَفوتَنی ، وعَبدا عَبَدَ غَیری فَاُخرِجُ مِن صُلبِهِ مَن یَعبُدُنی . (2)

1120 / [38] - عن محمّد بن مسلم عن أحدهما علیهما السلام، قال في إبراهيم علیه السلام:

إِذْ رَأَی کَوْکَباً قَالَ: إِنَّمَا کَانَ طَالِباً لِرَبِّهِ وَ لَمْ یَبْلُغْ کُفْراً، وَ إِنَّهُ مَنْ فَکَّرَ مِنَ اَلنَّاسِ فِی مِثْلِ ذَلِکَ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَتِهِ. (3)

ص: 40

36)- و در روایتی دیگر زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام (درباره فرمایش خداوند): «و این چنین به ابراهیم ملکوت آسمان ها و زمین را نشان دادیم، فرمود: به اندازه ای بر نور بینایی چشم او نور و قوّت عطا نمود که در آسمان ها نفوذ یافت و آن چه که در آن ها و در عرش و در مافوق عرش بود مشاهده کرد و نیز هر آن چه که در زمین و درون زمین وجود داشت.

37)- از ابوبصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که ابراهیم علیه السلام ملکوت آسمان ها و زمین را مشاهده نمود مردی را دید که زنا می کند بر آن مرد نفرین کرد و آن مرد هلاک شد سپس مرد دیگری را در حال زنا دید او را نیز نفرین کرد و هلاک گردید و تا سه نفر که همچنان آنان را نفرین کرد و آن ها مردند.

پس خداوند جلیل به او وحی فرستاد ای ابراهیم! دعای تو مستجاب است بر بندگان من نفرین نکن؛ زیرا اگر می خواستم (که این گونه با آنان رفتار کنم) آن ها را خلق نمی کردم من بندگانم را سه گونه آفریده ام بنده ای که مرا می پرستد و چیزی را شریک من قرار نمی دهد به چنین بند های پاداش نیک می دهم و بنده ای که غیر مرا را می پرستد و مرا نیز فراموش نمی کند و بنده ای که غیر مرا می پرستد ولی (چه بسا) از پشت و (ذرّیه) او کسی را می آفرینم که مرا عبادت و پرستش می کند.

38)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرمودند: هنگامی که حضرت ابراهیم علیه السلام ستاره ای (را در آسمان) دید در جستجو (برای شناخت) پروردگارش بود و در مقام کُفرگویی نبود ولی هر شخصی دیگری که آن چنان بیندیشد و سخن بگوید در حکم کافر خواهد بود.

ص: 41

قوله تعالى: ﴿فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ (76) فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ (77) فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّي هَذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ (78) إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ (79)

1121 / [39]- عن أبي عبيدة، عن أبي جعفر علیه السلام في قول إبراهيم صلوات الله عليه : ﴿لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ﴾: أَیْ نَاسٍ لِلْمِیثَاقِ. (1)

1122 / [40]- ععَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْهُمْ علیهم السلام: أَنَّهُ كَانَ مِنْ حَدِیثِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام أَنَّهُ وُلِدَ وَلَدٌ فِی زَمَانِ نُمْرُودَ بْنِ كَنْعَانَ وَ كَانَ قَدْ مَلَكَ الْأَرْضَ أَرْبَعَةٌ مُؤْمِنَانِ وَ كَافِرَانِ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ وَ ذُو الْقَرْنَیْنِ وَ نُمْرُودُ بْنُ كَنْعَانَ وَ بُخْتُ نَصَّرَ

و أَنَّهُ قِیلَ لِنُمْرُودَ: إِنَّهُ یُولَدُ الْعَامَ غُلَامٌ یَكُونُ هَلَاكُكَ وَ هَلَاكُ دِینِكَ وَ هَلَاكُ أَصْنَامِكَ عَلَی یَدَیْهِ وَ أَنَّهُ وَضَعَ الْقَوَابِلَ عَلَی النِّسَاءِ وَ أَمَرَ أَنْ لَا یُولَدَ هَذِهِ السَّنَّةَ ذَكَرٌ إِلَّا قَتَلُوهُ وَ أَنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام حَمَلَتْهُ أُمُّهُ فِی ظَهْرِهَا وَ لَمْ تَحْمِلْهُ فِی بَطْنِهَا وَ أَنَّهُ لَمَّا وَضَعَتْهُ أَدْخَلَتْهُ سَرَباً وَ وَضَعَتْ عَلَیْهِ غِطَاءً إِنَّهُ كَانَ یَشِبُّ شَبّاً لَا یُشْبِهُ الصِّبْیَانَ وَ كَانَتْ تُعَاهِدُهُ.

ص: 42

فرمایش خداوند متعال: پس هنگامی که (تاریکی) شب او را پوشانید و ستاره ای را مشاهده کرد گفت این خدای من است اما هنگامی که غروب کرد (و ناپدید شد)، گفت: غروب کنندگان را دوست ندارم (76) و هنگامی که ماه را دید که (سینه افق را) می شکافد گفت: این خدای من است اما هنگامی که (آن هم) غروب کرد گفت: اگر پروردگارم مرا راهنمایی نکند حتماً از گمراهان خواهم بود (77) و هنگامی که خورشید را دید که (سینه افق را) می شکافت گفت: این خدای من است؟ این (که از همه) بزرگ تر است اما هنگامی که غروب کرد گفت ای قوم من از شریک هایی که شما (برای خدا) می سازید بیزارم (78) من روی (و توجه) خود را به سوی کسی گردانده ام که آسمان ها و زمین را آفریده است من در ایمان خود خالص هستم و از مشرکان نمی باشم (79)

39)- از ابو عبیده روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد سخن حضرت ابراهیم علیه السلام: ﴿لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ﴾، فرمود: یعنی میثاق (الهی در عالّم ذرّ) را فراموش می کرد.

40)- از ابان بن عثمان به نقل از شخصی که نامش را برده از اهل بیت رسالت علیهم السلام، روایت کرده که فرموده اند:

حضرت ابراهیم علیه السلام در زمان نمرود بن کنعان به دنیا آمد و پادشاهی زمین در اختیار چهار نفر بود دو نفر مؤمن به نام های سلیمان بن داود و ذو القرنّين؛ و دو نفر کافر به نام های نمرود بن کنعان و بخت نُصَّر. روزی به نمرود گفته شد امسال پسری به دنیا می آید که نابودی و هلاکت شما و آیین شما و بت های شما به دست او انجام می پذیرد بنابراین دستور داد تا زن های زاوو - ماما قابله - بر دیگر زنان نظارت کنند و چنان چه پسری در آن سال به دنیا آید او را بکشند.

هنگامی که نطفه حضرت ابراهیم علیه السلام منعقد شد در کمر مادر قرار گرفت - بر خلاف دیگران که در شکم مادر قرار می گیرند - (و به همین دلیل حمل او برای زن های ماما آشکار و معلوم نبود) هنگامی که فرزندش را به دنیا آورد، او را در

ص: 43

فَخَرَجَ إِبْرَاهِیمُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مِنَ اَلسَّرَبِ، فَرَأَی اَلزُّهَرَهَ وَ لَمْ یَرَ کَوْکَباً أَحْسَنَ مِنْهَا، فَقَالَ:﴿هَذَا رَبِّي﴾، فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ طَلَعَ اَلْقَمَرُ.

فَلَمَّا رَآهُ هَابَهُ قَالَ: هَذَا أَعْظَمُ هَذَا رَبِّی، ﴿فَلَمّا أَفَلَ قالَ: لا أُحِبُّ اَلْآفِلِینَ﴾ ، فَلَمَّا رَأَی اَلنَّهَارَ وَ طَلَعَتِ اَلشَّمْسُ، ﴿قَالَ هَذَا رَبِّي هَذَا أَكْبَرُ﴾، مِمَّا رَأَیْتُ.

فَلَمّا أَفَلَتْ قَال: ﴿لَئِنْ لَمْ یَهْدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ اَلْقَوْمِ اَلضّالِّینَ * إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضَ حَنِیفاً - مُسْلِماً - وَ ما أَنَا مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ﴾. (1)

1123 / [41] - عن حُجر، قال :

أرسل العلاء بن سَيابة يسأل أبا عبدالله علیه السلام عن قول إبراهيم علیه السلام: ﴿هَذَا رَبِّى﴾ و قَالَ: إِنَّهُ مَنْ قَالَ هَذَا اَلْیَوْمَ فَهُوَ عِنْدَنَا مُشْرِکٌ، قَالَ: لَمْ یَکُنْ مِنْ إِبْرَاهِیمَ شِرْکٌ، إِنَّمَا کَانَ فِی طَلَبِ رَبِّهِ وَ هُوَ مِنْ غَیْرِهِ شِرْکٌ. (2)

1124 / [42]- عن محمد بن حمران، قال :

سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قول الله فيما أخبر عن إبراهيم علیه السلام:﴿هَذَا رَبِّي﴾؟ قَالَ: لَمْ یَبْلُغْ بِهِ شَیْئاً أَرَادَ غَیْرَ اَلَّذِی قَالَ . (3)

قوله تعالى:﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ﴾ (82)

ص: 44

غاری نهاد و پنهانش کرد.و رشد (جسمی و فکری) او شبیه دیگران نبود بلکه رشد فوق العاده ای داشت و مادرش مرتب به او سرکشی و رسیدگی می کرد (که مبادا مشکلی برایش پیش آید). پس موقعی که حضرت ابراهیم علیه السلام از غار بیرون آمد و چشمانش به ستاره زهره افتاد - و ستاره ای بهتر و روشن تر از آن ندید- اظهار داشت: این پروردگار من می باشد!

مدّتی کوتاه گذشت و ماه پدیدار شد و چون ماه را دید با تعجّب و ترس گفت: این عظیم تر می باشد! این پروردگار من خواهد بود!

و چون ماه افول کرد و ناپدید شد گفت: «من افول کننده گان و ناپدید شوندگان را دوست ندارم» زمانی که گردش روز انجام شد و خورشید طلوع کرد اظهار نمود این پروردگار من می باشد! این از تمامی آن چه دیده ام بزرگ تر است ولی موقعی که خورشید هم غروب کرد گفت: «اگر پروردگارم مرا هدایت نکند هر آینه از گمراهان خواهم بود * من روی خود را متوجه آفریننده آسمان ها و زمین کرده ام و بر دین حنیف اسلام هستم و از مشرکین نمی باشم».

41)- از حُجر روایت کرده است که گفت:

علاء بن سَيّابه (شخصی را) فرستاد تا از امام صادق علیه السلام در مورد سخن حضرت ابراهیم علیه السلام: «این پروردگار من است» سؤال کند و گفت: اگر امروزه شخصی چنان سخنی بگوید آیا مشرک می باشد.

فرمود: این سخن حضرت ابراهیم علیه السلام شرک نبود؛ زیرا که در جستجو و شناخت پروردگارش بود ولی اگر شخصی غیر از ابراهیم آن را بگوید مشرک خواهد گشت.

42)- از محمد بن حمران روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد سخن حضرت ابراهیم علیه السلام، در آن چه از او خبر رسیده که اظهار داشت: «این پروردگار من است»، سؤال کردم؟ فرمود: آن چیز قابل توجّهی نبود چون قصد و اراده او چیزی غیر از (ظاهر) کلامش بود.

فرمایش خداوند متعال: آن کسانی که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک و ستم آلوده نکردند چنین افرادی ایمنی برای آن ها خواهد بود و آن ها هدایت یافتگان هستند. (82)

ص: 45

1125 / [43] - عن محمد بن مسلم، عن أبي عبدالله علیه السلام [قال] في قول الله:

﴿الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمَنَهُم بِظُلْمٍ﴾: مِنْهُ مَا أَحْدَثَ زُرَارَهُ وَ أَصْحَابُهُ. (1)

1126/ [44] - عن أبي بصير، قال :

قُلْتُ لَهُ: إِنَّهُ قَدْ أَلَحَّ عَلَیَّ اَلشَّیْطَانُ عِنْدَ کِبَرِ سِنِّی یُقَنِّطُنِی، قَالَ: قُلْ کَذَبْتَ یَا کَافِرُ یَا مُشْرِکُ، إِنِّی أُومِنُ بِرَبِّی، وَ أُصَلِّی لَهُ وَ أَصُومُ وَ أُثْنِی عَلَیْهِ، وَ لاَ أَلْبَسُ إِیمَانِی بِظُلْمٍ . (2)

1127 / [45] - عن جابر الجعفي، عمّن حدّثه قال :

بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی اللّٰه علیه و آله فِی مَسِیرٍ لَهُ إِذْ رَأَی سَوَاداً مِنْ بَعِیدٍ فَقَالَ : هَذَا سَوَادٌ لَا عَهْدَ لَهُ بِأَنِیسٍ فَلَمَّا دَنَا سَلَّمَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللّٰه علیه و آله أَیْنَ أَرَادَ الرَّجُلُ؟

قَالَ: أَرَادَ یَثْرِبَ قَالَ وَ مَا أَرَدْتَ بِهَا ؟

قَالَ: أَرَدْتُ مُحَمَّداً قَالَ فَأَنَا مُحَمَّدٌ.

قَالَ: وَ اَلَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مَا رَأَیْتُ إِنْسَاناً مُذْ سَبْعَهِ أَیَّامٍ وَ لاَ طَعِمْتُ طَعَاماً إِلاَّ مَا تَنَاوَلَ مِنْهُ دَابَّتِی قَالَ: فَعَرَضَ عَلَیْهِ اَلْإِسْلاَمَ فَأَسْلَمَ.

ققَالَ: فَعَضَّتْهُ رَاحِلَتُهُ فَمَاتَ وَ أَمَرَ بِهِ فَغُسِلَ وَ کُفِّنَ، ثُمَّ صَلَّی عَلَیْهِ اَلنَّبِیُّ عَلَیهِ وَ آلِهِ السَّلامُ

قَالَ: فَلَمَّا وُضِعَ فِی اَللَّحْدِ قَالَ صلی الله علیه و آله: هَذَا مِنَ ﴿الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ لَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَنَهُم بِظُلْمٍ﴾. (3)

1128 / [46] - عن أبي بصير، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال :

قلت له: ﴿ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ﴾ الزنا منه ؟

ص: 46

43)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ظلم آغشته نکردند» فرمود: منظور بدعت هایی است که زراره و اصحاب او ایجاد کرده اند.

44)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: شیطان می خواهد مرا در هنگام پیری مأیوس کند (حضرت) فرمود: به او بگو ای کافر ای مشرک تو دروغ می گوئی، من به خدای خود ایمان دارم و برای او نماز می گزارم و روزه می گیرم و او را حمد می نمایم و بگو من هرگز ایمان خود را به ظلم آلوده نمی کنم.

45)- از جابر جعفی به نقل از کسی که برایش حدیث گفته روایت کرده است که گفت:

در یکی از روز ها رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم در مسیری حرکت می نمود که ناگهان یک سیاهی از دور به چشم خورد. (حضرت) فرمود: این سیاهی که از دور به نظر می رسد با ما رفاقتی ندارد و تاکنون با ما مأنوس نبوده است.

پس هنگامی که نزدیک رسید سلام کرد رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: ای مرد! قصد کجا را کرده ای و به کجا می روی؟

گفت: می خواهم به یثرب (مدینه) بروم، فرمود: در آن جا چه کار داری؟

گفت: می خواهم نزد محمد صلی الله علیه و اله و سلم بروم. فرمود: من محمد هستم آن مرد گفت: سوگند به خدائی که تو را مبعوث کرده من هفت روز است که انسانی را ندیده ام و غذائی نخورده ام مگر از خوراکی که چهارپایم خورده است.

رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم دین اسلام را بر او عرضه کرد و او هم اسلام را پذیرفت و مسلمان شد در این هنگام مرکبش او را گاز گرفت و او بلافاصله از دنیا رفت حضرت دستور داد او را غسل دادند و کفن کردند سپس خود حضرت بر جنازه او نماز خواند هنگامی که او را در قبر گذاشتند رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: این از «کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ظلم آغشته نکردند» می باشد.

46)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ظلم آلوده نکرده اند» آیا زنا هم از این نوع ظلم محسوب می شود؟

ص: 47

قال : أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ أُولَئِکَ، لاَ وَ لَکِنَّهُ ذَنْبٌ إِذَا تَابَ تَابَ اَللَّهُ عَلَیْهِ، وَ قَالَ: مُدْمِنُ اَلزِّنَا وَ اَلسَّرِقَهِ وَ شَارِبُ اَلْخَمْرِ کَعَابِدِ اَلْوَثَنِ. (1)

1129 / [47] - يعقوب بن شعيب، عنه علیه السلام في قوله تعالى: ﴿وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمَنَهُم بِظُلْم﴾ قال : الضلال فما فوقه. (2)

1130 / [48] – أبو بصير، عنه علیه السلام: ﴿بِظُلْمٍ﴾ قال : بشكِّ. (3)

1131 / [49] - عن عبد الرحمن بن كثير الهاشمي، عن أبي عبدالله علیه السلام قوله تعالى:﴿الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمَنَهُم بِظُلْمٍ﴾، قال : آمنوا بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدُ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مِنَ الْوَلَايَةِ وَ لَمْ يَخلِطُوهَا بِوَلَايَةِ فُلَانُ وَ فُلَانُ فَهُوَ المُلَبَسُ بِالظُّلْمِ.

وَ قَالَ: أَمَّا اَلْإِیمَانُ فَلَیْسَ یَتَبَعَّضُ کُلُّهُ وَ لَکِنْ یَتَبَعَّضُ قَلِیلاً.

قُلْتُ: بَیْنَ اَلضَّلاَلِ وَ اَلْکُفْرِ مَنْزِلَهٌ؟

قَالَ: مَا أَکْثَرَ عُرَی اَلْإِیمَانِ. (4)

1132 / [50] - عن أبي بصير، قال :

سألته علیه السلام عن قول الله تعالى: ﴿الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمَنَهُم بِظُلْمٍ﴾؟

قَالَ: «نَعُوذُ بِاللَّهِ یَا أَبَا بَصِیرٍ! أَنْ تَکُونَ مِمَّنْ لَبَسَ إِیمَانَهُ بِظُلْمٍ». ثُمَّ قَالَ: أُولَئِکَ اَلْخَوَارِجُ وَ أَصْحَابُهُمْ. (5)

ص: 48

فرمود: من از چنان افرادی به خداوند پناه می برم نه آن طور نیست (یعنی زنا جزء مصادیق آیه نیست) بلکه زنا گناهی است که هرگاه (شخصی) توبه کند خداوند توبه اش را قبول می کند ولی کسانی که دائماً زنا می کنند و سرقت می نمایند و شراب می خورند مانند بت پرست می باشند.

47)- از یعقوب بن شعیب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و ایمان خود را به ظلم آلوده نکرده اند» فرمود: منظور از آن گمراهی و بالاتر از آن می باشد.

48)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

حضرت (امام صادق) علیه السلام فرمود: مقصود از «ظلم»، شک و تردید (نسبت به اصول دین و ارکان دین) است.

49)- از عبد الرحمان بن کثیر هاشمی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ظلم آلوده نکرده اند»، فرمود: آنان به آن چه از طرف حضرت محمد صلی الله علیه و اله و سلم آمده ایمان آورده اند که ولایت (امام علی و دیگر اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام) می باشد و آن را با ولایت فلانی و فلانی آلوده نکرده اند که آن ظلم است بعد از آن افزود ایمان به طور کلی در یک جا از بین نمی رود، بلکه آهسته آهسته در بین گمراهی و کفر از آن کاسته می شود.

راوی گوید: عرض کردم آیا بین کفر و گمراهی فرقی و فاصله ای هست؟

فرمود: رشته های ایمان بسیار زیاد هستند (که هر یک ممکن است در هر لحظه به بهانه ای قطع گردد.)

50)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (امام صادق) علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ظلم آلوده نکرده اند»، سؤال کردم؟

فرمود: ای ابا بصیر! به خداوند پناه می بریم از این که تو جزء کسانی باشی که ایمان آن ها به ظلم آلوده شده باشد بعد از آن فرمود: آنان خوارج و یاران آن ها می باشند.

ص: 49

قوله تعالى: ﴿وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَ يَعْقُوبَ كُلاً هَدَيْنَا وَ نُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَ مِن ذُريَّتِهِ دَاوُرة وَ سُلَيمَنَ وَ أيُّوبَ وَ يُوسُفَ وَ مُوسَى وَ هَرُونَ وَ كَذَلِكَ نَجْزى الْمُحْسِنِينَ (84) وَ زَكَريَّا وَ يَحْيَى وَ عِيسَى وَ إِلْبَاسَ كُلِّ مَنَ الصَّلِحِينَ﴾ (85)

1133 / [51]- عن محمّد بن الفضيل عن الشمالي، عن أبي جعفر علیه السلام قوله تعالى:﴿وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَق وَ يَعْقُوبَ كُلاّ هَدَينَا﴾ لنجعلها في أهل بيته.﴿وَ نُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ﴾، لِنَجْعَلَهَا فِی أَهْلِ بَیْتِهِ فَأُمِّرَ اَلْعَقِبُ مِنْ ذُرِّیَّهِ اَلْأَنْبِیَاءِ مَنْ کَانَ قَبْلَ إِبْرَاهِیمَ لِإِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ. (1)

1134 / [52]- عن عن بشير الدهّان عن أبي عبدالله علیه السلام، قال:

وَ اَللَّهِ! لَقَدْ نَسَبَ اَللَّهُ عِیسَی بْنَ مَرْیَمَ فِی اَلْقُرْآنِ إِلَی إِبْرَاهِیمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) مِنْ قِبَلِ اَلنِّسَاءِ» ثُمَّ تَلاَ علیه السلام: ﴿وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ ﴾ إلى آخر الآيتين و ذكر عيسى علیه السلام. (2)

1135 / [53]- عن أبي حرب بن أبي الأسود، قال :

أَرْسَلَ اَلْحَجَّاجُ إِلَی یَحْیَی بْنِ مَعْمَرٍ ، قَالَ: «بَلَغَنِی أَنَّکَ تَزْعُمُ أَنَّ اَلْحَسَنَ وَ اَلْحُسَیْنَ مِنْ ذُرِّیَّهِ اَلنَّبِیِّ تَجِدُونَهُ فِی کِتَابِ اَللَّهِ ، وَ قَدْ قَرَأْتُ کِتَابَ اَللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ فَلَمْ أَجِدْهُ. قَالَ: أَ لَیْسَ تَقْرَأُ سُورَهَ «اَلْأَنْعَامِ» ﴿وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ﴾ حَتَّی بَلَغَ ﴿وَ یَحْیی وَ عِیسی﴾، قَالَ: أَ لَیْسَ عِیسَی مِنْ ذُرِّیَّهِ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام وَ لَیْسَ لَهُ أَبٌ؟ قَالَ: صَدَقْتَ. (3)

ص: 50

فرمایش خداوند متعال: و اسحاق و یعقوب را به او (ابراهیم) بخشیدیم و هر دو را هدایت کردیم و نوح را (نیز) پیش از آن هدایت نمودیم و از فرزندان او داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را (هدایت کردیم) و این گونه نیکوکاران را پاداش می دهیم (84) و (همچنين) زكريّا ، یحیی عیسی و الیاس را که همه از صالحان بودند. (85)

51)- از محمد بن فضیل از ثمانی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و ما بخشیدیم برای او اسحاق و یعقوب که تمامی ایشان را هدایت نمودیم» فرمود: که این هدایت را در اهل بیت او قرار دادیم «و نوح را از قبل بخشیده بودیم» که نیز این هدایت را در اهل بیت او قرار دهیم بنابراین جریان نسل های بعد از پیامبران آن هایی هستند که از طرف حضرت ابراهیم علیه السلام متّصل به او باشد.

52)- از بشیر دهّان (دهقان) روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! به راستی که خداوند عیسی بن مریم علیهما السلام در قرآن از طرف زن به ابراهیم علیه السلام نسبت داده است؛ آن جایی که فرموده است: «و از ذریّه و نسل او داود و سلیمان هستند»- تا پایان هر دو آیه - که حضرت عیسی علیه السلام را مطرح نموده است.

53)- از ابو حرب بن ابی اسود روایت کرده است که گفت:

حجّاج (بن یوسف ثقفی)، یحیی بن معمّر را احضار کرد چون حضور یافت به او گفت: شنیده ام عقیده داری بر این که حسن و حسین از ذریّه و نسل پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم هستند و ادعا می کنی این مطلب در کتاب خدا آمده است و من کتاب خدا را از ابتدا تا پایان آن خوانده ام و چنین مطلبی را نیافتم.

یحیی اظهار داشت: آیا سوره «انعام»را نخوانده ای که می فرماید: «و از ذریّه و نسل او داود و سلیمان هستند» - تا پایان فرمایش او - «و یحیی و عیسی»؟ افزود: آیا عیسی از ذریّه ابراهیم نبود. با این که او پدر ندارد؟

حجّاج گفت: راست می گویی.

ص: 51

قوله تعالى :﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ (89) أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ (90) وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَى نُورًا وَهُدًى لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَثِيرًا وَعُلِّمْتُمْ مَا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَلَا آبَاؤُكُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ﴾ (91)

1136/ [54]- عن محمّد بن حمران قال :

كنت عند أبي عبدالله علیه السلام فجاءه رجل وقال له : یَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ مَا یُتَعَجَّبُ مِنْ عِیسَی بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ یَزْعُمُ أَنَّهُ مَا یَتَوَلَّی عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِلاَّ عَلَی اَلظَّاهِرِ وَ مَا تَدْرِی لَعَلَّهُ کَانَ یَعْبُدُ سَبْعِینَ إِلَهاً مِنْ دُونِ اَللَّهِ

قال : فقال : و ما أصنع ؟ قال الله :﴿فَإِن یَکْفُرْ بهَا هَؤُلاءِ فَقَدْ وَکلْنَا بهَا قَوْماً لَّیْسوا بهَا بِکَفِرِینَ﴾ و أو ماً بيده إلينا، فقلت : نعقلها والله! (1)

1137 / [55]- عن العبّاس بن هلال، عن الرضا علیه السلام [قال:]

أَنَّ رَجُلاً أَتَی عَبْدَ اَللَّهِ بْنَ اَلْحَسَنِ - وهو [إمام] بالسبالة - فَسَأَلَهُ عَنِ اَلْحَجِّ؟ فَقَالَ لَهُ هَذَاکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَدْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِهَذَا فَاسْئَلْهُ فَأَقْبَلَ اَلرَّجُلُ إِلَی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ؛ قَدْ رَأَیْتُکَ وَاقِفاً عَلَی عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْحَسَنِ فَمَا قَالَ لَکَ؟

ص: 52

فرمایش خداوند متعال: آنان کسانی هستند که کتاب و حکم و نبوت به آنان دادیم و اگر این نظرات نسبت به آن کفر ورزند کسان دیگری را نگهبان آن می سازیم که نسبت به آن کافر بستند (89) آنان کسانی هستند که خداوند هدایتشان کرده پس به هدایت آنان اقتدا کن! (و) بگو در برابر این (رسالت و تبلیغ) پاداشی از شما درخواست نمی کنم این (ابلاغ رسالت وظيفة من است و) چیزی جز یک یاد آوری برای جهانیان نیست (90) و آن ها حقیقت خداوند را درست نشناختند که گفتند خدا هیچ چیزی را بر هیچ انسانی نفرستاده است بگو: چه کسی کتابی را که موسی آورد نازل نمود؟ کتابی که برای مردم بود و هدایت بود اما شما آن را به صورت پراکنده قرار می دهید قسمتی را آشکار و قسمت زیادی را پنهان می دارید و مطالبی که به شما تعلیم داده شده نه شما و نه پدرانتان از آن با خبر نبودید با او خدا و سپس آن ها را در گفتگو های لجاجت آمیزشان رها کن تا بازی کنند و سرگرم باشند.(91)

54)- از محمد بن عمران روایت کرده است که گفت:

در محضر امام صادق علیه السلام بودم که مردی نزد آن حضرت آمد و گفت:شما از يسى بن زيد بن علي تعجّب نمی کنید که ادّعا می کند حضرت علی علیه السلام عهده دار مقام خلافت نبود مگر همان مدّتی که در ظاهر خلافت داشت؟! ما اطلاعی (از درون او) نداریم شاید جز خدای یکتا هفتاد خدای دیگر را بپرستد!

فرمود: من چه کاری انجام دهم؟ خداوند می فرماید: «پس اگر آنان به این مقام (ولایت) کافر شوند گروهی را قرار داده ایم که کافر به آن نخواهند شد»- و (امام علیه السلام) به دست خود اشاره به سمت ما نمود-. عرض کردم: به خدا سوگند ما اعتراف به این مقام (ولایت شما) داریم و آن را درک می کنیم.

55)- از عباس بن هلال روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود: مردی در منطقه سَباله (محلّی است بین بصره و مدینه) نزد عبدالله بن الحسن آمد و مسائلی را درباره حج، سؤال کرد.

ص: 53

قال : سَأَلْتُهُ فَأَمَرَنِی أَنْ آتِیَکَ، وَ قَالَ هَذَاکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَدْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِهَذَا.

فقال جعفر علیه السلام: نعم، أنا من الذين قال الله تعالى في كتابه :﴿أُولئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ﴾ ، سَلْ عَمَّا شِئْتَ.

فَسَأَلَهُ اَلرَّجُلُ فَأَنْبَأَهُ عَنْ جَمِیعِ مَا سَأَلَهُ. (1)

1138 / [56] - عن ابن سنان عن سليمان بن هارون قال :

والله ! لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ اجْتَمَعُوا عَلَی أَنْ یُحَوِّلُوا هَذَا الْأَمْرَ مِنْ مَوْضِعِهِ الَّذِی وَضَعَهُ اللَّهُ فِیهِ مَا اسْتَطَاعُوا وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ كَفَرُوا جَمِیعاً حَتَّی لَا یَبْقَی أَحَدٌ لَجَاءَ اللَّهُ لِهَذَا الْأَمْرِ بِأَهْلٍ یَكُونُونَ مِنْ أَهْلِهِ.

ثمّ قال : أما تسمع الله يقول: ﴿يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ﴾ (2) الآية، و قال في آية أخرى :﴿فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَ كَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُواْ بِهَا بِكَفِرِينَ﴾.

ثُمَّ قَالَ: أَمَا إِنَّ أَهْلَ هَذِهِ اَلْآیَهِ هُمْ أَهْلُ تِلْکَ. (3)

1139 / [57] - عن الثمالي، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

قال الله تبارك و تعالى في كتابه :﴿وَ نُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَ مِن ذُرِّيَّتِهِ، دَاوُدَ﴾- إلى قوله : - ﴿أُولٰئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ - إلى قوله: - بِهَا بكَفِرِينَ﴾، فَإنَّهُ وَکَّلَ بِالْفُضَّلِ مِنْ أهْلِ بَیْتِهِ وَ الْإخْوَانِ وَ الذُّرِّیَّةِ وَ هُوَ قَوْلُ اللهِ :

إِنْ یَکْفُرْ بِهِ أُمَّتُکَ یَقُولُ: فَقَدْ وَکَّلْتُ أَهْلَ بَیْتِکَ بِالْإِیمَانِ اَلَّذِی أَرْسَلْتُکَ بِهِ فَلاَ یَکْفُرُونَ بِهِ أَبَداً وَ لاَ أُضِیعُ اَلْإِیمَانَ اَلَّذِی أَرْسَلْتُکَ بِهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ بَعْدَکَ عُلَمَاءِ أُمَّتِکَ وَ وُلاَهِ أَمْرِی بَعْدَکَ

ص: 54

پس عبدالله به او گفت: جعفر بن محمد آن جا ایستاده است برو و از او سؤال کن که خود را لایق و شاسته این مقام می داند.

پس آن مرد خدمت امام جعفر صادق علیه السلام آمد و مسائل خود را مطرح کرد حضرت به او فرمود دیدم که نزد عبدالله بن الحسن ایستاده بودی، او به تو چه گفت؟

آن مرد اظهار داشت: از او سؤال کردم و او گفت که خدمت شما بیایم و گفت: این جعفر بن محمد است که آن جا ایستاده و خود را شایسته مقام امامت می داند.

حضرت فرمود: بلی من از کسانی هستم که خداوند می فرماید: «آنان کسانی هستند که خداوند ایشان را هدایت کرده است از آنان پیروی کنید»؛ اکنون هر چه مایل هستی سؤال کن پس آن مرد سؤال های خود را مطرح کرد و حضرت تمام آن ها را پاسخ داد.

56)- از ابن سنان از سلیمان بن هارون روایت کرده است که گفت:

به خدا سوگند! اگر اهل آسمان و زمین اجتماع کنند بر این که بخواهند این مقام امر (ولایت و امامت) را از جایگاهی که خداوند قرار داده تغییر دهند نخواهند توانست و نیز اگر تمام مردم کافر شوند به طوری که یک نفر باقی نماند خداوند برای برپایی امر امامت و ولایت گروهی را می آورد که شایسته آن هستند.

سپس افزود آیا نشنیده ای که خداوند می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! (توجّه نمایید که اگر) کسی از شما از دین و آئین خود برگردد» تا آخر آیه و در آیه ای دیگر فرموده: «پس اگر آنان به این مقام کافر شوند، گروهی دیگر را قرار داده ایم که کافر به آن نخواهند شد»؟

بعد از آن فرمود: باید توجّه داشت که اهل این آیه اهل همان آیه می باشند.

57)- از (ابو حمزه) ثمالی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی در کتاب خود فرموده: «و نوح را پیش از این هدایت کرده بودیم و از فرزندان او: داود - تا آن جا که فرموده:- اینان کسانی هستند که به آن ها کتاب و فرمان و نبوّت را داده ایم اگر این قوم بدان ایمان نیاورند قوم دیگری را بر آن می گماریم که آن را انکار نمی کنند و کافر نمی گردند».

فرمود: کسانی از اهل بیت پیغمبر و برادران و ذریّه اش هستند که دارای امتیاز و فضیلت می باشند این آیه می فرماید: اگر امّت تو راه خلاف را پیمودند و کافر شدند اهل بیت تو را شایسته این ایمان قرار داده ام که هرگز به آن کافر نخواهند شد و مسأله رسالت تو از بین نمی رود و از خاندان تو گروهی را دانای به علم

ص: 55

عُلَمَاءِ أُمَّتِکَ وَ وُلَاةِ أَمْرِی بَعْدَکَ وَ أَهْلِ اسْتِنْبَاطِ الْعِلْمِ الَّذِی لَیْسَ فِیهِ کَذِبٌ وَ لَا إِثْمٌ وَ لَا زُورٌ وَ لَا بَطَرٌ وَ لَا رِئَاءٌ. (1)

1140 / [58]- عن عبدالله بن سنان ، قال :

سألت أباعبدالله علیه السلام عن قول الله تعالى :﴿قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَى نُورًا وَهُدًى لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا﴾، قال : کَانُوا یَکْتُمُونَ مَا شَاءُوا وَ یُبْدُونَ مَا شَاءُوا. (2)

1141 / [59]- و في رواية أخرى عنه علیه السلام قال :

کَانُوا یَکْتُبُونَهُ فِی اَلْقَرَاطِیسِ، ثُمَّ یُبْدُونَ مَا شَاءُوا وَ یُخْفُونَ مَا شَاءُوا، و قال: کُلُّ کِتَابٍ أُنْزِلَ فَهُوَ عِنْدَ أَهْلِ اَلْعِلْمِ. (3)

قوله تعالى:﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَنْ قَالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنْتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ﴾ (93)

1142/ [60]- عن الحسين بن سعيد عن أحدهما علیهما السلام قال :

سألته عن قول الله :﴿أَوْ قَالَ أُوْحِیَ إِلَیَّ وَلَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ ﴾؟

ص: 56

و فرمانروا بعد از تو و اهل استنباط علم خود قرار داده ام که در آنان دروغ گناه تبهکاری خودنمائی و ریایی وجود ندارد.

58)- از عبدالله بن سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «(ای پیامبر!) بگو چه کسی کتابی را که بر موسی به عنوان نور و هدایت برای مردم بود نازل نمود؟ که آن را در کاغذ هایی قرار می دهید و (آن چه را می خواستید) آشکار می کردید»، سؤال کردم؟

فرمود: آنان آن چه را می خواستند و هوس می کردند. آشکار می نمودند و آن چه را که مایل نبودند مخفی نگاه می داشتند.

59)- و در حدیثی دیگر از آن حضرت (امام صادق) علیه السلام روایت کرده که فرمود: أن مطالب را در کاغذ ها می نوشتند و سپس آن چه را می خواستند و هوس می کردند آشکار می نمودند و آن چه را که مایل نبودند مخفی نگاه می داشتند.

و حضرت افزود: هر آن چه کتاب نازل شده است همه آن ها نزد اهل علم (اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام) موجود است.

فرمایش خداوند متعال: و چه کسی ستمکارتر است از کسی که دروغی به خدا ببندد یا بگوید بر من وحی فرستاده شده است؟ در حالی که چیزی به او وحی نشده است و کسی که نگوید: من نیز همانند آن چه را خدا نازل کرده،نازل می کنم و اگر ببینی هنگامی را که این ظالمان در شداید و سختی های مرگ فرو رفته اند و فرشتگان دست های شان را گشود داند به آنان می گویند جان خود را خارج سازید امروز در برابر دروغ هایی که به خدا بستید و نسبت به پذیرش آیات او تکبر ورزیدید مجازات خوارکننده ای را خواهید دید. (93)

60)- از حسین بن سعید روایت کرده است که گفت:

از یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام درباره فرمایش خداوند: «و یا گفت: بر من هم وحی می شود با این که هیچ چیزی بر او نازل نشده است»، سوال کردم؟

ص: 57

قال : نَزَلَتْ فِی اِبْنِ أَبِی سَرْحٍ اَلَّذِی کَانَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ اِسْتَعْمَلَهُ عَلَی مِصْرَ ، وَ هُوَ مِمَّنْ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَوْمَ فَتْحِ مَکَّهَ هَدَرَ دَمَهُ، وَ کَانَ یَکْتُبُ لِرَسُولِ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) ، فَإِذَا أَنْزَلَ اَللَّهُ عَلَیْهِ: ﴿فَإِنَّ اَللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ﴾. کَتَبَ: ﴿فَإِنَّ اَللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ.﴾

وَ قَدْ کَانَ اِبْنُ أَبِی سَرْحٍ یَقُولُ لِلْمُنَافِقِینَ: إِنِّی لَأَقُولُ اَلشَّیْءَ مِثْلَ مَا یَجِیءُ بِهِ هُوَ، فَمَا یُغَیِّرُ عَلَیَّ، فَأَنْزَلَ اَللَّهُ فِیهِ اَلَّذِی أَنْزَلَ. (1)

1143/ [61] - عن أبي بصير ، عن أبي جعفر علیه السلام: ﴿وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَ لَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَ مَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ﴾، قَالَ: مَنِ اِدَّعَی اَلْإِمَامَهَ دُونَ اَلْإِمَامِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ. (2)

1144 / [62] - عن سلام، عن أبي جعفر علیه السلام في قوله:﴿الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ﴾ قَالَ: اَلْعَطَشُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ. (3)

1145 / [63] - عن الفضيل ، قال :

سمعت أبا عبدالله علیه السلام في قوله تعالى:﴿أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ﴾،قال: العطش. (4)

ص: 58

فرمود: دربارۀ ابن ابی سَرح نازل شد همان کسی که عثمان او را والی و حاکم مصر قرار داد و او همان کسی است که رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم در فتح مکه ریختن خون و کشتنش را مباح و جایز نمود و او برای رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم کتابت می کرد ولی هنگامی که خداوند «إنّ الله عزیز حکیم» نازل نمود او می نوشت: «إنّ الله عليم حكيم» و رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می فرمود: آن را رها کن؛ زیرا خداوند عزیز و حکیم است.

همچنین ابن ابی سرح به منافقین می گفت: همانا من مطالبی را از پیش خودم می گویم همانند آن چه که بر او (رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم) وارد می شود و او بر من اعتراضی نمی کند و چیزی را تغییر نمی دهد پس خداوند تبارک و تعالی آن آیه را در شأن او نازل نمود.

61) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و چه کسی ظالم تر است از کسی که به دروغ بر خداوند نسبتی را بدهد و یا بگوید بر من هم وحی می شود؟ با این که هیچ چیزی بر او نازل نشده است و کسی که بگوید: من هم به زودی همانند آن چه خدا نازل کرده نازل می کنم»، فرمود منظور کسی است که ادّعای امامت کند ولی (امام لایق و شایسته ای) نباشد.

62)- از سلام (بن مستنیر) روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «امروز (روز قیامت) به وسیله عذاب سختی مجازات می شوید» فرمود: (منظور) تشنگی روز قیامت است.

63) - از فضیل روایت کرده است، که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: (منظور از فرمایش خداوند متعال:) «(بدن های) خود را بیرون کنید امروز (روز قیامت) به وسیله عذاب سختی مجازات می شوید»، تشنگی می باشد.

ص: 59

قوله تعالى :﴿إِنَّ اللَّهَ فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوی یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ذلِكُمُ اللَّهُ فَأَنَّی تُؤْفَكُونَ (95) فالِقُ الْإِصْباحِ وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَكَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً ذلِكَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ﴾ (96)

1146 / [64] - عن صالح بن سهل، رفعه إلى أبي عبدالله علیه السلام [قال] في قول الله:﴿فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوی﴾: اَلْحَبُّ مَا حَبَّهُ وَ اَلنَّوَی مَا نَأَی عَنِ اَلْحَقِّ فَلَمْ یَقْبَلْهُ. (1)

1147 / [65] - عن المفضّل ، قال :

سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قوله :﴿فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوی﴾؟

قال : الحبّ، المؤمن؛ و ذلك قوله :﴿وَ أَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةٌ مِنِّي﴾ (2) وَ اَلنَّوَی هُوَ اَلْکَافِرُ اَلَّذِی نَأَی عَنِ اَلْحَقِّ فَلَمْ یَقْبَلْهُ. (3)

1148 / [66] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْفَضْلِ اَلنَّوْفَلِیِّ عَمَّنْ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ : إِذَا طَلَبْتُمُ اَلْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا بِالنَّهَارِ، فَإِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ اَلْحَیَاءَ فِی اَلْعَیْنَیْنِ، وَ إِذَا تَزَوَّجْتُمْ فَتَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ قَالَ اَللَّهُ: ﴿جَعَلَ الَّيْلَ سَكَنًا﴾. (4)

1149 / [67] - عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ قَالَ:

سَمِعْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ اَللَّیْلَ سَکَناً وَ جَعَلَ اَلنِّسَاءَ سَکَناً، وَ مِنَ اَلسُّنَّهِ اَلتَّزْوِیجُ بِاللَّیْلِ وَ إِطْعَامُ اَلطَّعَامِ. (5)

ص: 60

فرمایش خداوند متعال: به درستی که خداوند شکافنده دانه و هسته است او زنده را از مرده خارج می سازد و مرده را از زنده بیرون می آورد این است خدای شما پس چگونه از حق منحرف می شوید؟ (95) او شکافنده (روشنایی) صبح (از تاریکی شب) است و شب را مایه آرامش و خورشید و ماه را وسیله حساب (و تاریخ) قرار داده است این اندازه گیری خداوند توانای داناست! (96)

64)- از صالح بن سهل به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «شکافنده دانه و هسته است» فرمود: منظور از «الْحَبِّ»، آن چیزی است که (خداوند) به آن محبت دارد و «النَّوَی»، آن چیزی است که از حق جدا گشته و آن را نمی پذیرد.

65) - از مفضّل روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «شکافنده دانه و هسته است» سؤال کردم؟ فرمود: منظور از «الْحَبِّ»، مؤمن است؛ و دلیل آن فرمایش خداوند است: «محبتی از خودم بر تو وارد گردانیدم».

و «النَّوَى»، آن کافری است که از حق جدا گشته و آن را نمی پذیرد.

66) - از عبدالله بن فضل نوفلی به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت امام باقر علیه السلام فرمود: هرگاه خواستید حاجت و نیاز های خود را برآورده و تأمین کنید روز به دنبال آن بروید (نه در شب) پس همانا خداوند حیا و پاکدامنی را در چشمان قرار داده است و هرگاه خواستید ازدواج و زناشویی نمایید در شب انجام دهید که: «خداوند شب را مایه آرامش (اعصاب و افکار) قرار داده است.»

67) - از حسن بن علی ابن بنت الیاس روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: همانا خداوند شب را وسیله آرامش و سكونت (اعصاب و افکار) قرار داده، همچنین زنان را وسیله آرامش (مردان) قرار داده است؛ و از سنّت (پیامبران علیهم السلام) است که ازدواج و زناشویی و نیز طعام دادن به اشخاص در شب انجام گیرد.

ص: 61

1150 / [68] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَهَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ علیه السلام، قال :

تَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَانَّ اَللَّهَ جَعَلَهُ سَکَناً وَ لاَ تَطْلُبُوا اَلْحَوَائِجَ بِاللَّیْلِ فَإِنَّهُ مُظْلِمٌ. (1)

قوله تعالى:﴿وَ هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَع قَدْ فَصَّلْنَا الْأَبَتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ﴾ (98)

1151 / [69] - عن أبي بصير، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

قلت :﴿هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَع﴾.

قَالَ: مَا یَقُولُ أَهْلُ بَلَدِکَ اَلَّذِی أَنْتَ فِیهِ؟

قَالَ. قُلْتُ. یَقُولُونَ مُسْتَقَرٌّ فِی اَلرَّحِمِ، وَ مُسْتَوْدَعٌ فِی اَلصُّلْبِ.

فَقَالَ. کَذَبُوا، اَلْمُسْتَقَرُّ مَا اِسْتَقَرَّ اَلْإِیمَانُ فِی قَلْبِهِ فَلاَ یُنْزَعُ مِنْهُ أَبَداً، وَ اَلْمُسْتَوْدَعُ اَلَّذِی یُسْتَوْدَعُ اَلْإِیمَانَ زَمَاناً ثُمَّ یُسْلَبُهُ وَ قَدْ کَانَ اَلزُّبَیْرُ مِنْهُمْ. (2)

1152 / [70] - عن جعفر بن مروان قال:

إنّ الزبير اخترط سيفه يوم قبض النبيّ صلی الله علیه و اله و سلم و قال : لَا أَغْمِدُهُ حَتَّی أُبَایِعَ لِعَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ اخْتَرَطَ سَیْفَهُ فَضَارَبَ عَلِیّاً علیه السلام فَكَانَ مِمَّنْ أُعِیرَ الْإِیمَانَ، فَمَشَی فِی ضَوْءِ نُورِهِ ثُمَّ سَلَبَهُ اللَّهُ إِیَّاهُ. (3)

ص: 62

68)- از علی بن عُقبه به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: ازدواج و زناشویی را در شب انجام دهید؛ زیرا که خداوند شب را مایه آرامش قرار داده است و اما حاجت و نیاز های (مالی و معاش) خود را در شب بر آورده نکنید که آن تاریک و ظلمانی می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و او کسی است که شما را از یک فرد آفرید! پس (دو گروه شدید:) بعضی (از نظر ایمان یا کمال خلقت) پایدار و بعضی ناپایدار و به حالت ودیعه پذیر ما آیات خود را برای کسانی که می فهمند تشریح نمودیم (98)

69)- ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم: (منظور از) «و او همان کسی است که شما را از یک شخص آفرید، پس (برخی) مستقر و (برخی) مستودع خواهند بود» چیست؟ فرمود: اهالی محل شما در این مورد چه می گویند؟

عرض کردم: می گویند: (نطفه ای که) در رحم مستقر و ثابت است ولی در صلب و کمر به طور عاریه ودیعه می باشد.

فرمود: دروغ می گویند بلکه منظور از «مستقر» آن چیزی است که سبب استقرار ایمان در قلب گردد پس هیچ موقع از آن زایل و جدا نمی گردد و منظور از «مستودع» آن چیزی است که سبب ودیعه ایمان در زمان محدودی بوده و سپس زایل می گردد و زُبیر از این افراد بود.

70) - از جعفر بن مروان روایت کرده است که گفت:

به درستی که زبیر هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم رحلت نمود شمشیر خود را از غلاف بیرون کشید و گفت آن را غلاف نمی کنم تا آن که با علی علیه السلام بیعت کنم سپس (بیعت کرد پس از گذشت مدّتی دو مرتبه) شمشیر خود را از غلاف بیرون کشید و با امام علی علیه السلام جنگید، پس او از کسانی بود که ایمان برایش عاریه بود و در روشنایی نور ایمان حرکت می کرد ولی خداوند (در اثر اعمالش) ایمان را از او سلب نمود.

ص: 63

1153 / [71] - عن سعيد بن أبي الأصبغ ، قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ یَسْأَلُ عَنْ مُسْتَقَرٍّ وَ مُسْتَوْدَعٌ؟

قَالَ: مُسْتَقَرٌّ فِی اَلرَّحِمِ وَ مُسْتَوْدَعٌ فِی اَلصُّلْبِ، وَ قَدْ یَکُونُ مُسْتَوْدَعَ اَلْإِیمَانِ ثُمَّ یُنْزَعُ مِنْهُ، وَ لَقَدْ مَشَی اَلزُّبَیْرُ فِی ضَوْءِ اَلْإِیمَانِ وَ نُورِهِ حِینَ قُبِضَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَتَّی مَشَی بِالسَّیْفِ وَ هُوَ یَقُولُ: لاَ نُبَایِعُ إِلاَّ عَلِیّاً علیه السلام. (1)

1154 / [72] - عن محمّد بن الفضيل عن أبي الحسن علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَع﴾، قال : مَا کَانَ مِنَ اَلْإِیمَانِ اَلْمُسْتَقَرِّ فَمُسْتَقَرٌّ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ أَوْ أَبَداً وَ مَا کَانَ مُسْتَوْدَعاً سَلَبَهُ اَللَّهُ قَبْلَ اَلْمَمَاتِ. (2)

1155 / [73] - عن صفوان قال :

سألني أبو الحسن علیه السلام- وَ مُحَمَّدُ بْنُ خَلَفٍ جَالِسٌ فَقَالَ لِی مَاتَ یَحْیَی بْنُ اَلْقَاسِمِ اَلْحَذَّاءُ ؟ فَقُلْتُ لَهُ. نَعَمْ، وَ مَاتَ زُرْعَهُ ، فَقَالَ. کَانَ جَعْفَرٌ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ فَالْمُسْتَقَرُّ قَوْمٌ یُعْطَوْنَ اَلْإِیمَانَ وَ یُسْتَقَرُّ فِی قُلُوبِهِمْ وَ اَلْمُسْتَوْدَعُ قَوْمٌ یُعْطَوْنَ اَلْإِیمَانَ ثُمَّ یُسْلَبُونَ. (3)

1156 / [74] - و عن أبي الحسن الأوّل علیه السلام قال :

سألته عن قول الله تعالى :﴿فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ﴾؟

قَالَ اَلْمُسْتَقَرِّ اَلْإِیمَانُ اَلثَّابِتُ وَ اَلْمُسْتَوْدَعُ اَلْمُعَارُ . (4)

ص: 64

71) - از سعيد بن أبي الأصبغ روایت کرده است که گفت:

شنیدم که از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداى عزّوجلّ: ﴿فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ﴾، سؤال شد و حضرت فرمود: «مستقر» در رحم (مادر) است و «مستودع» در صُلب (پدر) می باشد و چه بسا هم «مستودع» از جهت ایمان باشد که (پس از جریاناتی) از او پس گرفته و سلب می شود؛ به درستی که زُبیر هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم رحلت نمود در روشنایی نور ایمان حرکت می کرد و شمشیر خود را از غلاف بیرون کشید و گفت: با کسی بیعت نمی کنیم مگر با امام علی علیه السلام.

72)- از محمد بن فضیل روایت کرده است که گفت:

امام کاظم علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و او همان کسی است که شما را از یک شخص آفرید، پس (برخی) مستقر و (برخی) مستودع خواهند بود»، آن چه که از ایمان مستقر و پایدار باشد تا قیامت - یا به طور دوام - استقرار و ثابت می ماند و اما آن ایمانی که به حالت ودیعه و عاریه باشد خداوند آن را (در اثر اعمال) پیش از مرگ سلب و زایل می گرداند.

73)- از صفوان روایت کرده است که گفت:

امام كاظم علیه السلام- در موقعی که محمد در موقعی که محمد بن خلف حضور داشت - از من سؤال نمود: آيا يحيى بن قاسم حذّاء مرده است؟ عرضه داشتم: بلی و نیز زُرعه هم مرده است.

پس فرمود: امام جعفر (صادق) علیه السلام می فرمود: «پس (برخی) مستقر و (برخی) مستودع خواهند بود» پس (ایمان) «مستقرّ» (برای) گروهی است که ایمان به آنان داده می شود و در قلب ایشان ثابت و پایدار می ماند و «مستودع» (برای) گروهی است که ایمان به عنوان عاریه به آنان داده می شود و سپس (در اثر کردارشان) از آنان زایل می گردد.

74)- (نیز از صفوان) روایت کرده است که گفت:

از امام کاظم علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «پس (برخی) مستقر و (برخی) مستودع خواهند بود»، سؤال کردم؟

فرمود: «مستقرّ»، ایمان ثابت و پایدار است و «مستودع» ایمان عاریه می باشد.

ص: 65

1157 / [75] - عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ ، قَالَ:

وقَفَ عَلَیَّ أَبُو اَلْحَسَنِ اَلثَّانِی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) فِی بَنِی زُرَیْقٍ ، فَقَالَ لِی- وَ هُوَ رَافِعٌ صَوْتَهُ-: یَا أَحْمَدُ! قُلْتُ: لَبَّیْکَ. قَالَ: إِنَّهُ لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) جَهَدَ اَلنَّاسُ عَلَی إِطْفَاءِ نُورِ اَللَّهِ، فَأَبَی اَللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ بِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، فَلَمَّا تُوُفِّیَ أَبُو اَلْحَسَنِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ، جَهَدَ اِبْنُ أَبِی حَمْزَهَ وَ أَصْحَابُهُ عَلَی إِطْفَاءِ نُورِ اَللَّهِ فَأَبَی اَللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ. وَ إِنَّ أَهْلَ اَلْحَقِّ إِذَا دَخَلَ فِیهِمْ دَاخِلٌ سُرُّوا بِهِ، وَ إِذَا خَرَجَ مِنْهُمْ خَارِجٌ لَمْ یَجْزَعُوا عَلَیْهِ، وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ عَلَی یَقِینٍ مِنْ أَمْرِهِمْ، وَ إِنَّ أَهْلَ اَلْبَاطِلِ إِذَا دَخَلَ فِیهِمْ دَاخِلٌ سُرُّوا بِهِ، وَ إِذَا خَرَجَ مِنْهُمْ خَارِجٌ جَزِعُوا عَلَیْهِ، وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ عَلَی شَکٍّ مِنْ أَمْرِهِمْ، إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: (فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ) -

قَالَ: ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : اَلْمُسْتَقَرُّ: اَلثَّابِتُ، وَ اَلْمُسْتَوْدَعُ: اَلْمُعَارُ (1)

1158 / [76] - عن محمّد بن مسلم قال :

سمعته يقول : إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْإِیمَانِ لاَ زَوَالَ لَهُ، وَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْکُفْرِ لاَ زَوَالَ لَهُ وَ خَلَقَ خَلْقاً بَیْنَ ذَلِکَ فَاسْتُوْدِعَ بَعْضُهُمْ اَلْإِیمَانَ، فَإِنْ شَاءَ أَنْ یُتِمَّهُ لَهُمْ أَتَمَّهُ، وَ إِنْ شَاءَ أَنْ یَسْلُبَهُمْ إِیَّاهُ سَلَبَهُمْ. (2)

قوله تعالى:﴿بَدِيعُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ، وَلَدٌ وَ لَمْ تَكُن لَّهُ صَحِبَةٌ وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾ (101)

ص: 66

75)- از احمد بن محمد روایت کرده است که گفت:

حضرت ابوالحسن دوم - امام رضا - علیه السلام در بین قبیله بنی زُریق در برابر من ایستاد و با صدای بلند به من فرمود: ای احمد!

عرضه داشتم: بله فرمود: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم رحلت نمود، مردم تلاش می کردند تا نور خداوند را خاموش کنند ولی خداوند (اجرای خواسته و تلاش آنان را) نپذیرفت و نور (هدایت) خود را به وسیله امير المؤمنين علیه السلام روشن نگهداشت و چون امام کاظم علیه السلام رحلت نمود، علی بن ابی حمزه و یاران او تلاش کردند تا نور خدا را خاموش کنند ولی خداوند هم چنان نور خود را روشن و فروزان نگاه داشت.

به راستی که اهل حق هرگاه یک نفر داخل در جمع آنان شود مسرور و خوشحال می گردند و اگر یکی از میان آنان بیرون برود بی تابی نمی کنند؛ زیرا آنان در عقیده خود ثابت هستند.

ولی اهل باطل هرگاه یکی با آن ها همکاری کند خوشحال می شوند و اگر کسی آن ها را ترک کند بی تابی می کنند؛ برای این که آن ها در عقیده خود شک دارند همانا خداوند می فرماید: «پس (برخی) مستقر و (برخی) مستودع خواهند بود» که امام صادق علیه السلام (دربارۀ آن) فرموده است:«مستقرّ» یعنی ثابت و «مستودع» یعنی عاریه.

76)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (یکی از دو امام باقر و یا امام صادق علیهما السلام) شنیدم که می فرمود:

به درستی که خداوند خلقی را بر ایمان ثابت ،آفریده که ایمان ایشان زوال ندارد و خلقی دیگر را برای کفر آفریده که کفرشان زوال ندارد و نیز خلقی را متوسط و بین این دو آفریده است پس به برخی از ایشان ایمان را عاریه داده که اگر بخواهد برای آن ها (در اثر اعمال شان) پایدار می نماید و اگر بخواهد از ایشان بگیرد می گیرد.

فرمایش خداوند متعال: او پدید آورنده آسمان ها و زمین است چگونه ممکن است که فرزندی داشته باشد؟ حال آن که همسری نداشته و همه چیز را آفریده و او به همه چیز دانا است. (101)

ص: 67

1159 / [77] - عن سدير قال :

سمعت حمران يسأل أبا جعفر علیه السلام عن قول الله عزّ وجلّ :﴿بَدِيعُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ﴾؟

فقال له أبو جعفر علیه السلام: اِبْتَدَعَ اَلْأَشْیَاءَ کُلَّهَا بِعِلْمِهِ عَلَی غَیْرِ مِثَالٍ کَانَ، وَ اِبْتَدَعَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرَضِینَ وَ لَمْ یَکُنْ قَبْلَهُنَّ سَمَاوَاتٌ وَ لاَ أَرَضُونَ، أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ: ﴿وَ كَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ﴾ (1) ؟ (2)

قوله تعالى:﴿لَّا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَرُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَرَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الخَبِيرُ﴾ (103)

1160 / [78] - عن أبي حمزة الثمالي عن علي بن الحسين علیهما السلام، قال:

سمعته يقول : لاَ یُوصَفُ اَللَّهُ بِمُحْکَمِ وَحْیِهِ، عَظُمَ رَبُّنَا عَنِ اَلصِّفَهِ، وَ کَیْفَ یُوصَفُ مَنْ لاَ یُحَدُّ وَ هُوَ یُدْرِکُ اَلْأَبْصَارَ لا تُدْرِکُهُ اَلْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ اَلْأَبْصارَ وَ هُوَ اَللَّطِیفُ اَلْخَبِیرُ . (3)

1161 / [79] - الأشعث بن حاتم، قال : قال ذو الرئاستين :

قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَمَّا اِخْتَلَفَ فِیهِ اَلنَّاسُ مِنَ اَلرُّؤْیَهِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ: لاَ یُرَی.

یَا أَبَا اَلْعَبَّاسِ مَنْ وَصَفَ اَللَّهَ بِخِلاَفِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ فَقَدْ أَعْظَمَ اَلْفِرْیَهَ عَلَی اَللَّهِ، قَالَ اَللَّهُ تعالی: ﴿لا تُدْرِكُهُ الأَبْصَرُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَرَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾ هَذِهِ اَلْأَبْصَارُ لَیْسَتْ هِیَ اَلْأَعْیُنَ؛ إِنَّمَا هِیَ اَلْأَبْصَارُ اَلَّتِی فِی اَلْقَلْبِ لاَ یَقَعُ عَلَیْهِ اَلْأَوْهَامُ وَ لاَ یُدْرَکُ کَیْفَ هُوَ. (4)

ص: 68

77) - از شدیر (صیرفی) روایت کرده است که گفت:

شنیدم که حمران بن اعین از امام باقر علیه السلام راجع به فرمایش خدای عزّ و جلّ: «آفریننده آسمان ها و زمین است» سؤال می کرد؟

امام باقر علیه السلام فرمود: همانا خدای عزّ و جلّ همه چیز را با علم خود پدید آورده، بدون آن که نمونه و الگوی قبلی برای او بوده باشد و آسمان ها و زمین ها را آفرید در صورتی که پیش از آن آسمان و زمینی وجود نداشت آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که فرموده است:«و عرش خداوند بر آب بود»؟

فرمایش خداوند متعال: چشم ها او را نمی بینند ولی او همۀ چشم ها را می بیند و او باریک بین و دقیق می باشد و (از همه) چیز آگاه است.(103)

78)- از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که گفت:

از امام سجّاد علیه السلام شنیدم که می فرمود: خداوند متعال به سبب وحی محکم و قطعی خود قابل وصف نیست خداوند بزرگ تر از آن است که توصیف شود چگونه چیزی که محدود نیست را بتوان با چشم مشاهده اش کرد؟ او چشم ها را می بیند ولی چشم ها او را نمی بینند او لطیف و خبیر است.

79)- از اشعث بن حاتم به نقل از ذوالریاستین روایت کرده است که گفت:

به امام رضا علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم! نسبت به آن چه مردم (اهل سنّت) در مورد رؤیت و مشاهده روایت کرده اند و برخی گفته اند او (خداوند سبحان) مشاهده نمی شود ما را آگاه فرمایید؟

فرمود: ای ابا العباس! کسی که خداوند را بر غیر شکلی که خودش توصیف نموده تعریف کند تهمت عظیمی به خداوند نسبت داده است خداوند فرموده است:«چشم ها او را نمی بینند ولی او چشم ها را می بیند، او لطیف و خبیر است»، منظور از این چشم ها چشم های ظاهری (در چهره) نیست، بلکه آن چشم هایی است که در قلب وجود دارد (یعنی چشم های قلبی نمی توانند خداوند را درک کنند چه رسد به چشم های ظاهری) که خداوند سبحان به وسیله اوهام و بینش های قلبی از جهت کیفیّت و محدودیت قابل درک و شناخت نمی باشد.

ص: 69

قوله تعالى :﴿وَ لَا تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللهِ فَيَسُبُّوا اللَهَ عَدُوَا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَی رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ﴾ (108)

1162/ [80]- عن عمر الطيالسی (1) ، عن أبي عبدالله علیه السلام قال :

سألته عن قول الله تعالى: ﴿وَ لَا تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللهِ فَيَسُبُّوا اللَهَ عَدُوَا بِغَيْرِ عِلْمٍ﴾؟

قَالَ: فَقَالَ: یَا عُمَرُ! هَلْ رَأَیْتَ أَحَداً یَسُبُّ اَللَّهَ؟

قَالَ: فَقُلْتُ: جَعَلَنِیَ اَللَّهُ فِدَاکَ فَکَیْفَ قَالَ: مَنْ سَبَّ وَلِیَّ اَللَّهِ فَقَدْ سَبَّ اَللَّهَ. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ نُقَلِبُ أَفِئدَتَهُمْ وَ أَبْصَرَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ فِي طُغْيَنِهِمْ يَعْمَهُونَ﴾ (110)

1163/ [81]- عن زرارة و حمران و محمّد بن مسلم عن أبي جعفر و أبي عبدالله علیهما السلام، عن قول الله تعالى :﴿وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصَرَهُمْ﴾- إلى آخر الآية - أمّا قوله : ﴿كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ﴾. فَإِنَّهُ حِینَ أَخَذَ عَلَیْهِمُ اَلْمِیثَاقَ. (3)

قوله تعالى : ﴿وَ تَمَّتْ كَلِمَةً رَبِّكَ صِدْقًا وَ عَدْلًا لَّا مُبَدِّلَ لِكَلِمَتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ (115)

ص: 70

فرمایش خداوند متعال: و (به معبود) کسانی که غیر خدا را می خوانند دشنام ندهید مبادا که آن ها از روی (ظلم و) جهل خداوند را دشنام دهند! این چنین برای هر ایمنی عمل شان را زینت دادیم و سپس بازگشت همه آنان به سوی پروردگارشان خواهد بود و او آن ها را از آن چه عمل کرده اند. آگاه نموده (و پاداش) می دهد. (108)

80)- از عمر طیالسی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و کسانی را که غیر خداوند را می خوانند دشنام ندهید (و توهین نکنید) که آن ها نیز خداوند را از روی دشمنی و بدون آگاهی دشنام می دهند» سؤال کرد؟

فرمود: ای عمر آیا تا کنون کسی را دیده ای که به خداوند (متعال)، ناسزا و دشنام گوید؟ پس عرضه داشتم: خداوند مرا فدای شما گرداند! پس چگونه ممکن است؟! فرمود: کسی که ولیّ خدا را ناسزا و دستام دهد به راستی که خداوند را دشنام داده است.

فرمایش خداوند متعال: و ما دل ها و چشم های آن ها را دگرگون می گردانیم، (آن ها ایمان نمی آورند) همان گونه که در آغاز به آن ایمان نیاوردند و آنان را در حال طغیان و سرکشی به خود وا می گذاریم تا سرگردان شوند (110)

81)- از زواره و حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفته اند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و دل ها و چشم های آنان را دگرگون می کنیم» تا آخر آیه فرموده اند: اما فرمایش خداوند که فرموده: «همان طوری که در ابتدا به او ایمان نیاوردند»، پس منظور در عالّم ذرّ و گرفتن میتاق می باشد (که آنان نپذیرفتند).

فرمایش خداوند:و کلام پروردگار تو با صدق و عدل به حدّ تمام رسید، هیچ نمی تواند کلمات او را دگرگون سازد و او شنونده داناست. (115)

ص: 71

1164 / [82]- عن يونس بن ظبيان قال :

سمعت أبا عبدالله علیه السلام يقول: إِنَّ اَلْإِمَامَ إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ أَنْ یَحْمِلَ لَهُ بِإِمَامٍ أُتِیَ بِسَبْعِ وَرَقَاتٍ مِنَ اَلْجَنَّهِ ، فَأَکَلَهُنَّ قَبْلَ أَنْ یُوَاقِعَ - قَالَ - فَإِذَا وَقَعَ فِی اَلرَّحِمِ سَمِعَ اَلْکَلاَمَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ، فَإِذَا وَضَعَتْهُ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ، مَا بَیْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ، یَرَی مَا بَیْنَ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ، وَ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ: ﴿وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً﴾- قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ : قَالَ اَلْوَشَّاءُ حِینَ مَرَّ هَذَا اَلْحَدِیثَ: لاَ أَرْوِی لَکُمْ هَذَا، لاَ تُحَدِّثُوا عَنِّی (1)

1165/ [83]- عن يونس بن ظبيان عن أبي عبدالله علیه السلام، قال:

إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ أَنْ یَقْبِضَ رُوحَ إِمَامٍ وَ یَخْلُقَ بَعْدَهُ إِمَاماً أَنْزَلَ قَطْرَهً مِنْ تَحْتِ اَلْعَرْشِ إِلَی اَلْأَرْضِ یُلْقِیهَا عَلَی ثَمَرَهٍ أَوْ بَقْلَهٍ، قَالَ: فَیَأْکُلُ تِلْکَ اَلثَّمَرَهَ أَوْ تِلْکَ اَلْبَقْلَهَ اَلْإِمَامُ اَلَّذِی یَخْلُقَ اَللَّهُ مِنْهُ نُطْفَهً اَلْإِمَامِ اَلَّذِی یَقُومُ مِنْ بَعْدِهِ، قَالَ: فَیَخْلُقُ اَللَّهُ مِنْ تِلْکَ اَلْقَطْرَهِ نُطْفَهً فِی اَلصُّلْبِ، ثُمَّ یَصِیرُ إِلَی اَلرَّحِمِ فَیَمْکُثُ فِیهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً، فَإِذَا مَضَی لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً سَمِعَ اَلصَّوْتَ، فَإِذَا مَضَی لَهُ أَرْبَعَهُ أَشْهُرٍ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ ﴿وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ﴾ فَإِذَا خَرَجَ إِلَی اَلْأَرْضِ أُوتِیَ اَلْحِکْمَهَ وَ زُیِّنَ بِالْحُکْمِ وَ اَلْوَقَارِ، وَ أُلْبِسَ اَلْهَیْبَهَ وَ جُعِلَ لَهُ مِصْبَاحٌ مِنْ نُورٍ، فَعَرَفَ بِهِ اَلضَّمِیرَ وَ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ. (2)

قوله تعالى:﴿فَکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ إِنْ کُنتُم بَآیته مُؤْمِنِینَ﴾ (118)

ص: 72

82)- از یونس بن ظبیان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: همانا هنگامی که خدای عزّ و جلّ اراده نماید که امام (معصومی) را از امامی دیگر خلق کند هفت برگ از برگ های بهشت برایش آورده می شود و او پیش از مجامعت و نزدیکی با همسرش آن ها را تناول می نماید و موقعی که نطفه در رحِم (مادر) مستقر گردد، سخن می شنود.

و چون مادرش او را به دنیا آورد خدا در هر شهری برایش عمودی برافرازد که به وسیله آن بین مشرق و مغرب را مشاهده کند و بر بازوی راست او نوشته می شود:«و کلمات پروردگارت از روی صداقت و عدالت پایان یافت».

سپس امام صادق علیه السلام- چون و شّاء (از آن جا) رفت - فرمود: (پس از این دیگر) چنین حدیثی را برایتان مطرح نمی کنم و شما هم از من نقل نکنید.

83)- از یونس بن ظبیان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که خداوند اراده کند تا امام (معصومی) را قبض روح نماید و بعد از او امام دیگری را بیافریند قطره ای از آب زیر عرش بر زمین فرود فرستد و آن قطره بر میوه ای و یا بر گیاهی (خوردنی) بنشیند و امامی که بنا است امام بعدی از نطفه او آفریده شود آن میوه و یا سبزی را تناول می نماید و خداوند در صُلب او نطفه امام بعدی را می آفریند بعد از آن (در اثر آمیزش) در رحم مادر منتقل می گردد و چهل روز می ماند پس از گذشت چهل روز سخن بشنود و موقعی که چهار ماه بر او بگذرد بر بازوی راست او نوشته شود: «و کلمه پروردگارت با راستی و عدالت پایان یافت برای کلمات خداوند دگرگونی وجود ندارد»؛ و چون (از رحِم مادر) بر زمین وارد شود حکمت عطایش گردد، وقار و بردباری را در بر گیرد لباس هیبت و عظمت بر او پوشانده شود و چراغی از نور برایش برافراشته گردد که به وسیله آن درون اشخاص و اعمال بندگان را بنگرد.

فرمایش خداوند متعال: پس بخورید از (گوشت) آن چه نام خدا (هنگام سر بریدن) بر آن گفته شده است (و از غیر آن نخورید)، اگر به آیات او ایمان دارید. (118)

ص: 73

1166 / [84]- عن عمر بن حنظلة في قول الله تبارك و تعالى:﴿فَكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ﴾، قال : أَمَّا اَلْمَجُوسُ فَلاَ فَلَیْسُوا مِنْ أَهْلِ اَلْکِتَابِ ، وَ أَمَّا اَلْیَهُودُ وَ اَلنَّصَارَی فَلاَ بَأْسَ إِذَا سَمَّوْا. (1)

1167 / [85]- عن محمد بن مسلم قال :

سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَذْبَحُ اَلذَّبِیحَهَ فَیُهَلِّلُ أَوْ یُسَبِّحُ أَوْ یُحَمِّدُ أَوْ یُکَبِّرُ؟

قَالَ هَذَا كُلُّهُ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ تَعَالَى. (2)

1168 / [86] - عن ابن سنان، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال :

سَأَلْتُهُ عَنْ ذَبِیحَهِ اَلْمَرْأَهِ وَ اَلْغُلاَمِ هَلْ یُؤْکَلُ؟

قَالَ: نَعَمْ إِذَا کَانَتِ اَلْمَرْأَهُ مُسْلِمَهً، وَ ذَکَرَتِ اِسْمَ اَللَّهِ حَلَّتْ ذَبِیحَتُهَا، وَ إِذَا کَانَ اَلْغُلاَمُ قَوِیّاً عَلَی اَلذَّبْحِ وَ ذَکَرَ اِسْمَ اَللَّهِ حَلَّتْ ذَبِیحَتُهُ، وَ إِذَا کَانَ اَلرَّجُلُ مُسْلِماً فَنَسِیَ أَنْ یُسَمِّیَ فَلاَ بَأْسَ بِأَکْلِهِ، إِذَا لَمْ تَتَّهِمْهُ. (3)

قوله تعالى: ﴿ وَ لا تَأْکلُوا مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسقٌ وَ إِنَّ الشیَطِینَ لَیُوحُونَ إِلی أَوْلِیَائهِمْ لِیُجَدِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لمُشرِکُونَ (121) اَوَ مَنْ کانَ مَیْتا فَأَحْیَیْنهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُورا یَمْشی بِه فِی النّاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُمتِ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْها کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْکفِرینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ﴾ (122)

ص: 74

84)- از عمر بن حنظله روایت کرده است که گفت:

(امام صادق علیه السلام) درباره فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «پس از (گوشت) آن حیواناتی که نام خدا را (هنگام سر بریدن) سر بریدن بر آن ها گفته شده است بخورید»؛ فرمود: اما از (ذبیحه و کشتار) اهل مجوس نخورید چون آن ها از اهل کتاب نیستند ولی از یهود و نصارا - اگر نام خدا را ببرند - مانعی ندارد.

85)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (امام باقر علیه السلام و یا امام صادق علیه السلام) در مورد مردی که هنگام کشتن حیوان «لا إله إلا الله» يا «سبحان الله» يا «الحمد لله» و يا «الله أكبر» می گوید سؤال کردم؟ فرمود: این ها تماماً از اسامی خداوند متعال است.

86)- از این سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد ذبیحه و کشتار (حیوان توسط) زن و نوجوان سوال کردم که آیا خورده می شود؟

فرمود: بلی اگر زن مسلمان باشد و نام خداوند را بر زبان جاری کرده باشد. ذبيحه اش حلال خواهد بود و چنان چه نوجوان نیرومند باشد و بتواند خبر ببرد و نام خدا را بگوید نیز حلال است و اگر مرد مسلمان «بسم الله». را فراموش کند - و متّهم به لاابالی گری نباشد - نیز خوردن آن مانعی ندارد.

فرمایش خداوند متعال: و از آن چه که نام خدا بر آن برده نشده نخورید! و این کار گناه است و شیاطین به دوستان خود مطالبی مخفیانه القا می کنند تا با شما به مجادله برخیزند و اگر از آن ها اطاعت کنید شما هم مشرک خواهید بود (121) و ایا کسی مرده بود سپس او را زنده کردیم و نوری برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود همانند کسی است که در ظلمت ها باشد و از آن خارج نگردد؟ این گونه برای کافران اعمال (زشتی) که انجام می دادند تزیین (و جلوه گر) شده است. (122)

ص: 75

1169 / [87] - عن حمران قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) یَقُولُ: فِی ذَبِیحَهِ اَلنَّاصِبِ وَ اَلْیَهُودِیِّ، قَالَ: لاَ تَأْکُلْ ذَبِیحَتَهُ حَتَّی تَسْمَعَهُ یَذْکُرُ اِسْمَ اَللَّهِ، أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اَللَّهِ: ﴿وَ لَا تَأْكُلُواْ مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللهِ عَلَيْهِ﴾؟ (1)

1170 / [88] - عن داود بن فرقد قال:

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ کُنْتُ أُصَلِّی عِنْدَ اَلْقَبْرِ وَ إِذَا رَجُلٌ خَلْفِی یَقُولُ: ﴿أَتُرِيدُونَ أَن تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ﴾ (2) ،﴿َوَ اللهُ أَرْكَسَهُم بِمَا كَسَبُوا﴾ (3) قَالَ: فَالْتَفَتُّ إِلَیْهِ وَ قَدْ تَأَوَّلَ عَلَیَّ هَذِهِ اَلْآیَهَ وَ مَا أَدْرِی مَنْ هُوَ وَ أَنَا أَقُولُ: ﴿وَ إِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائهِمْ لِيُجَدِلُوكُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ﴾، فَإِذَا هُوَ هَارُونُ بْنُ سَعْدٍ ، قَالَ: فَضَحِکَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ثُمَّ قَالَ إِذاً أَصَبْتَ اَلْجَوَابَ أَوْ قَالَ اَلْکَلاَمَ بِإِذْنِ اَللَّهِ. (4)

1171 / [89] - عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ:

قال الله :﴿أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَهُ وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ﴾، قَالَ الْمَيْتُ الَّذِي لا يَعْرِفُ هَذَا الشَّأْنَ قَالَ أَتَدْرِي مَا يَعْنِي مَيْتاً؟

قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ لا قَالَ الْمَيْتُ الَّذِي لا يَعْرِفُ شَيْئاً فَأَحْيَيْنَاهُ بِهَذَا الاْمْرِ،﴿وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ ي فِي النَّاسِ﴾، قال: إماماً يأتمّ به، قال:﴿كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَتِ لَيْسَ بِخَارِج مِنْهَا﴾، قال علیه السلام: مَثَلِ هَذَا الْخَلْقِ الَّذِينَ لا يَعْرِفون الْإِمَامَ. (5)

ص: 76

87)- از حُمران روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که در مورد ذبیحه افراد ناصبی و یهودی می فرمود: از ذبیحه آنان نخور مگر آن که بشنوی نام خداوند را گفته اند آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که می فرماید:«و از (گوشت) آن حیوانی که نام خدا بر آن برده نشده است نخورید».

88)- از داود بن فرقد روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم! در کنار قبر (مطهّر رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم) نماز می خواندم و شنیدم که مردی پشت سر من می گفت: «آیا می خواهید کسی را که خدا گمراهش نموده است هدایتش نمایید؟!»، «و خداوند آنان را به خاطر کردار شان به حالت کفر برگردانیده است»؛ پس برگشتم و متوجّه او شدم که منظورش از آن آیات من هستم و او را نشناختم که چه کسی است؟ ولی من می گفتم: «و همانا شیطان ها به دوستان و اولیای خود الهام می کنند تا با شما مجادله کنند و اگر از آن ها متابعت کردید شما هم مشرک خواهید بود»، پس ناگهان متوجّه شدم که او هارون بن سعد (عِجلی کوفی، از طایفه زیدیه) می باشد.

امام صادق علیه السلام تبسّمی نمود و فرمود: با اذن خداوند! جواب صحیحی را داده ای - و یا فرمود: کلام درستی را گفته ای - .

89)- از بُرَید عجلی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و آیا کسی که مرده بود، سپس او را زنده کردیم و نوری (از هدایت) برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود»؟ فرمود: مرده آن کسی است که شأن و موقعیت ما (اهل بیت رسالت) را نشناسد؛ و سپس افزود آیا می دانی منظور از «مَیتاً» چیست؟

عرض کردم: فدایت گردم! نه نمی دانم فرمود مرده ای است که هیچ (چیز و راهی را) نمی شناسد «فَأَحْيَيْنَهُ» او را بر این امر (ولایت ائمه علیهم السلام آشنا و) زنده اش کردیم «و نوری (از هدایت) برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود» فرمود: منظور امامی است که از او پیروی و متابعت می کند،«همانند کسی است که در ظلمت ها و تاریکی ها قرار داشته باشد و نتواند از آن خارج گردد!» فرمود: همانند این افرادی که امام (بر حق) را نمی شناسند.

ص: 77

1172/ [90]- و فى رواية أخرى عن بريد العجلي، قال:

سألت أبا جعفر علیه السلام عن قول الله تعالى :﴿أو مَن كانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَهُ وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِه فِي النَّاسِ﴾؟

قال: اَلْمَیِّتُ اَلَّذِی لاَ یَعْرِفُ هَذَا اَلشَّأْنَ یَعْنِی هَذَا اَلْأَمْرَ،،﴿وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي﴾ إِمَاماً یَأْتَمُّ بِهِ؟ یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.

قلت : فقوله :﴿كَمَن مَّثْلَهُ فِي الظُّلُمَتِ لَيْسَ بِخَارِج مَنْهَا﴾؟

فقال - : بيده هكذا - : هَذَا اَلْخَلْقُ اَلَّذِی لاَ یَعْرِفُ شَیْئاً. (1)

قوله تعالى:﴿وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ أَجْرَمُوا صَغَارٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا كَانُوا يَمْكُرُونَ (124) فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ﴾ (125)

1173/ [91]- عن صفوان عن ابن سنان. قال :

سمعته يقول : أَنْتُمْ أَحَقُّ اَلنَّاسِ بِالْوَرَعِ عُودُوا اَلْمَرْضَی وَ شَیِّعُوا اَلْجَنَائِزَ، إِنَّ اَلنَّاسَ ذَهَبُوا کَذَا وَ کَذَا وَ ذَهَبْتُمْ حَیْثُ ذَهَبَ اَللَّهُ، ﴿اللهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ﴾. (2)

ص: 78

90) - و در حدیث دیگر از برید عجلی روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و آیا کسی که مرده بود، سپس او را زنده کردیم و نوری (از هدایت) برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود»، سؤال کردم؟ فرمود: مرده آن کسی است که این شأن و موقعیت را نشناسد - که همان امر امامت باشد- ،«و نوری (از هدایت) برایش قرار دادیم» امامی است که از او پیروی می کند که علی بن ابی طالب علیه السلام خواهد بود.

عرض کردم: پس فرمایش دیگر خداوند: «همانند کسی است که در ظلمت ها و تاریکی ها قرار داشته باشد و نتواند از آن خارج گردد!» چگونه است؟

با دست خود اشاره نمود و فرمود: این افراد چیزی (از حقایق) را نمی شناسند.

فرمایش خداوند متعال: و هنگامی که آیه ای بر آن ها وارد شود می گویند: ما هرگز ایمان نمی آوریم مگر این که همانند چیزی که به پیامبران خدا داده شده به ما هم داده شود خداوند آگاه تر است که رسالت خویش را کجا قرار دهد بزودی کسانی که مرتکب گناه شدند (و مردم را منحرف کردند) در مقابل مکر (و نیرنگی) که انجام می دادند گرفتار حقارت در پیشگاه خدا و عذاب شدید خواهند شد (124) پس هر کسی را که خدا بخواهد هدایت کند سینه اش را برای (پذیرش) اسلام گشاده می سازد و آن کسی را که (بخاطر اعمال خلافش) بخواهد گمراهش سازد سینه اش را آن چنان تنگ می کند که گویا می خواهد به آسمان بالا برود خداوند این گونه پلیدی را بر افرادی که ایمان نمی آورند قرار می دهد. (125)

91)- از ابن سنان روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت شنیدم که می فرمود: (شما شیعیان و پیروان ما) به پرهیزکار بودنتان سزاوارترین خلق (خدا) هستید؛ از افراد مریض عیادت کنید در تشییع جنازه ها شرکت کنید؛ مردم (مخالفین ما) چنین و چنان روشی را رفته و می روند ولى شما آن چنان روشی را می روید که خداوند بیان نموده است «خداوند بهتر می داند که رسالت خود را چگونه و کجا قرار دهد﴾.

ص: 79

1174 / [92] - عن أبي جميلة عن عبدالله بن أبي جعفر علیه السلام عن أخيه ، قال:

إِنَّ لِلْقَلْبِ تَلَجْلُجاً فِی اَلْجَوْفِ یَطْلُبُ اَلْحَقَّ، فَإِذَا أَصَابَهُ اِطْمَأَنَّ بِهِ، وَ قَرَأَ: ﴿فَمَن يُردِ اللَّهُ أَن يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَام وَ مَن يُرِدْ أَن يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ﴾. (1)

1175 / [93] - عن سليمان بن خالد قال:

قد سمعت أبا عبدالله علیه السلام يقول : إِنَّ اَللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهٌ بَیْضَاءَ، وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ، وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ، وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهً سَوْدَاءَ وَ شَدَّ عَلَیْهِ مَسَامِعَ قَلْبِهِ، وَ وَکَّلَ بِهِ شَیْطَاناً یُضِلُّهُ ثُمَّ تَلاَ هَذِهِ اَلْآیَهَ ﴿فَمَنْ یُرِدِ اَللّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً﴾ اَلْآیَهِ.

وَ رَوَاهُ سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ عَنْهُ : نُکْتَهٌ مِنْ نُورٍ وَ لَمْ یَقُلْ بَیْضَاءَ. (2)

1176 / [94] - عن أبي بصير، عن خيثمة، قال :

سمعت أبا جعفر علیه السلام يقول: ﴿إِنَّ اَلْقَلْبَ یَنْقَلِبُ مِنْ لَدُنْ مَوْضِعِهِ إِلَی حَنْجَرَتِهِ، مَا لَمْ یُصِبِ اَلْحَقَّ، فَإِذَا أَصَابَ اَلْحَقَّ قَرَّ﴾.

ثُمَّ ضَمَّ أَصَابِعَهُ، ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿فَمَنْ یُرِدِ اَللّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً﴾. (3)

ص: 80

92) - از ابو جمیله از عبدالله بن ابی جعفر (امام باقر علیه السلام)، به نقل از برادرش - امام صادق علیه السلام - روایت کرده است که فرمود: به راستی که قلب در درون انسان مضطرب و لرزان است و در جستجوی حق می باشد پس چون آن را دریابد آرامش پیدا کند و قرار گیرد سپس حضرت این آیه: «هر کسی را که خداوند خواهان هدایت او باشد سینه اش را (برای پذیرش انوار ایمان) باز نموده و توسعه می بخشد؛ و هر کسی را که خواهان گمراهی و حیرت او (در نتیجه مخالفت هایش) باشد سینه اش را تنگ و فشرده می گرداند گویا که در حال بالا رفتن به آسمان می باشد» را تلاوت نمود. (1)

93)- از سلیمان بن خالد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: همانا خداوند چنان چه خیر و خوبی بنده ای از بندگانش را بخواهد درخشندگی سفیدی را در نهاد قلبش می افکند و گوش های قلب او را باز می نماید و فرشته ای را بر آن می گمارد تا آن را محکم و استوار گرداند.

و هرگاه (خداوند) بدبختی کسی را (در اثر اعمالش) بخواهد یک سیاهی را در درونش قرار می دهد که (آن سیاهی) گوش دل او را می بندد، سپس شیطانی بر او می گمارد تا از حقایق دور و گمراهش کند بعد از آن آیه: «هر کسی را که خداوند خواهان رهبری او باشد سینه اش را (برای پذیرش انوار ایمان) باز نموده و توسعه می بخشد؛ و هر کسی را که خواهان حیرت و گمراهی او (در نتیجه گناهان مخالفت هایش) باشد سینه اش را تنگ و فشرده می گرداند»- تا آخر - را تلاوت نمود.

سلیمان بن خالد این حدیث را از آن حضرت علیه السلام روایت کرده است، ولی به جای «درخشندگی سفید» عنوان «درخششی از نور روشنایی» را گفته است.

94) - از ابو بصیر به نقل از خَیثمه (جُعفی) روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: به درستی که قلب از محل خود حرکت می کند و تا گلو می رسد (کنایه از اضطراب است) تا هنگامی که به حقیقت نرسد اما هنگامی که به حق رسید و آن را شناخت آرام می گیرد. بعد از آن حضرت انگشتان خود را به هم چسبانید و سپس این آیه: «هر کسی را که خداوند خواهان هدایت او باشد، سینه اش را (برای پذیرش انوار ایمان) توسعه می بخشد؛ و هر کسی را که خواهان گمراهی و حیرت او (در نتیجه گناهاش) باشد سینه اش را تنگ و فشرده می گرداند» را قرائت نمود.

ص: 81

1177/ [95]- قال : وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ لِمُوسَی بْنِ أَشْیَمَ: أَ تَدْرِی مَا اَلْحَرَجُ؟ قال : قلت : لا فَقَالَ: بِیَدِهِ وَ ضَمَّ أَصَابِعَهُ کَالشَّیْءِ اَلْمُصْمَتِ اَلَّذِی لاَ یَدْخُلُ فِیهِ شَیْءٌ، وَ لاَ یَخْرُجُ مِنْهُ شَیْءٌ. (1)

1178/ [96]- عن أبي بصير ، عن أبي عبدالله علیه السلام في قوله تعالى: ﴿كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجسَ علَى الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ﴾، قال: هو الشكّ. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ كَذَلِكَ نُوَلَّى بَعْضَ الظَّلِمِينَ بَعْضًا، بِمَا كَانُوا يَكسِبُونَ﴾ (129)

1179/[97]- عن أبي بصير، عن أبي جعفر علیه السلام قال:

ما انتصر الله من ظالم إلّا بظالم. و ذلك قول الله تعالى:﴿وَ كَذَلِكَ نُوَلِى بَعْضَ الظَّلِمِينَ بَعْضَاء بمَا كَانُوا يَكْسبُون﴾. (3)

قوله تعالى:﴿وَ هُوَ الَّذِي أَنشأَ جَنَّاتٍ مَّعرُوشَتٍ وَ غَيرَ مَعْرُوشَتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أَكلُهُ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَانَ مُتَشَبِهِّا وَ غَيْرَ مُتَشَبّهٍ كُلُوا مِن ثَمَرِهِ، إِذَا أَثمَرَ وَ ءَأتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ، وَ لَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾ (141)

ص: 82

95)- (خَیثمه) گفت: و امام صادق علیه السلام به موسی بن اَشیَم فرمود: آیا می دانی که معنا و منظور از «حرج» چیست؟

گفت: عرض کردم: نه نمی دانم پس حضرت انگشتان خود را به هم چسبانید همانند ظرف بسته ای که نه چیزی داخل آن شود و ته چیزی از آن بیرون آید.

96)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «این چنین خداوند بر کسانی که ایمان نمی آورند پلیدی ها را قرار می دهد»، فرمود: منظور از آن (حالت) شک و سرگردانی است.

فرمایش خداوند متعال: و ما این گونه بعضی از ستمگران را به بعضی دیگر وا می گذاریم به سبب اعمالی که انجام می دادند. (129)

97)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند از ستمگری انتقام نگرفته است. مگر به وسیله ستمگری دیگر؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است (که فرموده: «و این چنین برای هر یک (از این دو دسته) درجات (و مراتبی) قرار می دهیم به سبب آن چه عمل کردند».

فرمایش خداوند متعال: و او کسی است که باغ های معروش را که درختانش روی داربست ها قرار دارد و باغ های غیر معروش که نیاز به داربست ندارد را آفرید و همچنین نخل و انواع زراعت را که از نظر میوه و طعم با هم متفاوت می باشد و (نیز) درخت زیتون و آثار را که از جهانی با هم شبیه و از جهانی تفاوت دارند. از میوه های آن هنگامی که به ثمر می نشیند بخورید و حق آن را به هنگام در و میوه های بپردازید و اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد. (141)

ص: 83

1180 / [98] - عن الحسن بن علىّ، عن الرضاء علیه السلام، قال :

سألته عن قول الله عزّ وجلّ: ﴿وَ ءَاتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾؟

قال علیه السلام: اَلضِّغْثَ وَ اَلاِثْنَیْنِ تُعْطِی مَنْ حَضَرَکَ. (1)

1181/ [99]- و قال : نهى رسول الله صلی الله علیه و اله سلم عن الحصاد بالليل. (2)

1182 / [100] - عن هاشم بن المثنّى قال :

قلت لأبي عبدالله علیه السلام: قوله : ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾؟

قَالَ: أَعْطِ مَنْ حَضَرَکَ مِنْ مُشْرِکٍ أَوْ غَیْرِهِ. (3)

1183 / [101] - عن عبدالله بن سنان، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال :

سألته عن قوله: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾؟

قال : أَعْطِ مَنْ حَضَرَکَ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ وَ إِنْ لَمْ یَحْضُرْکَ إِلاَّ مُشْرِکٌ فَأَعْطِهِ (4)

1184 / [102] - عن معاوية بن ميسرة، قال :

سمعت أبا عبدالله علیه السلام يقول : إِنَّ فِی اَلزَّرْعِ حَقَّیْنِ حَقٌّ تُؤْخَذُ بِهِ وَ حَقٌّ تُعْطِیهِ فَأَمَّا اَلَّذِی تُؤْخَذُ بِهِ فَالْعُشْرُ وَ نِصْفُ اَلْعُشْرِ ، وَ أَمَّا اَلْحَقُّ اَلَّذِی تُعْطِیهِ فَإِنَّهُ یَقُولُ: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ، يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، فَالضِّغْثَ تُؤْتِیهِ ثُمَّ اَلضِّغْثَ حَتَّی تَفْرُغَ. (5)

ص: 84

98)- از حسن بن علی روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»، سؤال کردم؟

فرمود: منظور یک مشت و دو مشت دادن به افرادی است که (هنگام برداشت و درو) حاضر باشند.

99)- و فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از برداشت و درو کردن (محصول) در شب نهی نموده است.

100) - از هاشم مُثنّی روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»؛ عرض کردم (که منظور چیست)؟

فرمود: به هر فردی - مشرک و یا غیر آن - که (هنگام برداشت و درو) حاضر باشد عطایش کن.

101) - از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»؛ سؤال کردم؟

فرمود: به هر فردی از مسلمانان هنگام (برداشت و درو) محصول حاضر باشد عطایش کن و اگر هم مسلمانی نبود به جز مشرک نیز عطایش کن.

102)- از معاوية بن مَيسَره روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: در زراعت دو نوع حق وجود دارد: حقّی که به وسیله آن دریافت و محاسبه می شوی و حقّی که باید بپردازی؛ اما حقّی که مورد محاسبه (یعنی زکات) می باشد ده یک (البته اگر آبی است) و نیم ده (که بیست یک باشد البته اگر دیم است) و اما حقّی که (مستحب است) بپردازی مقداری است که باید انفاق کنی، «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید» می باشد که مُشت مُشت باید انفاق نمایی تا (از جمع آوری آن) فارغ شوی.

ص: 85

1185 / [103] - و في رواية عبدالله بن سنان، عنه علیه السلام، قال:

تُعْطِی مِنْهُ اَلْمَسَاکِینَ اَلَّذِینَ یَحْضُرُونَکَ وَ لَوْ لَمْ یَحْضُرْکَ إِلاَّ مُشْرِکٌ. (1)

1186 / [104] - عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ بن أعین وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیهما السلام فِی قَوْلِهِ: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ، يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، قَالاَ تُعْطِی مِنْهُ اَلضِّغْثَ تَقْبِضُ مِنَ اَلسُّنْبُلِ قَبْضَهً وَ اَلْقَبْضَهَ. (2)

1187 / [105]- عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام في قول الله تعالى: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾ قال: هَذَا مِنْ غَیْرِ اَلصَّدَقَهِ یُعْطَی مِنْهُ اَلْمِسْکِینُ وَ اَلْمِسْکِینُ اَلْقَبْضَهَ بَعْدَ اَلْقَبْضَهِ، وَ مِنَ اَلْجَدَادِ اَلْحَفْنَهَ ثُمَّ اَلْحَفْنَهَ ثُمَّ اَلْحَفْنَهَ حَتَّی یَفْرُغَ وَ یَتْرُکَ لِلْخَارِصِ أَجْراً مَعْلُوماً وَ یُتْرَکُ مِنَ اَلنَّخْلِ مِعَافَارَهُ وَ أُمُّ جُعْرُورٍ لاَ یُخْرَصَانِ وَ یُتْرَکُ لِلْحَارِسِ یَکُونُ فِی اَلْحَائِطِ اَلْعَذْقُ وَ اَلْعَذْقَانِ وَ اَلثَّلاَثَهُ لِنَظَرِهِ وَ حِفْظِهِ لَهُ . (3)

1188 / [106] - عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

لاَ یَکُونُ اَلْحَصَادُ وَ اَلْجَذَاذُ بِاللَّیْلِ؛ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ، يَوْمَ حَصَادِهِ وَ لَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ﴾، قَالَ کَانَ فُلاَنُ بْنُ فُلاَنٍ اَلْأَنْصَارِیُّ - سَمَّاهُ - وَ کَانَ لَهُ حَرْثٌ وَ کَانَ إِذَا جَذَّهُ تَصَدَّقَ بِهِ، وَ بَقِیَ هُوَ وَ عِیَالُهُ بِغَیْرِ شَیْءٍ، فَجَعَلَ اَللَّهُ ذَلِکَ سَرَفاً. (4)

ص: 86

103)- و در حدیثی از عبدالله بن سنان از آن حضرت علیه السلام روایت کرده است که فرمود:

هر فردی از مساکین و تهیدستان را که هنگام (برداشت و درو) محصول حاضر باشد، مورد عطا و انفاق قرار بده و اگر هم کسی نبود به جز مشرک (نیز عطایش کن).

104)- از زراره و حُمران فرزندان اعیّن و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفته اند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید» فرموده اند: از برداشت محصول، مُشت مُشت و از خوشه ها دو مُشتی انفاق کن.

105)- از زراره محمد بن مسلم و ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»، فرمود: این حق (مالی نیز)، جزء صدقات است که روز برداشت محصول یک مشت یک مشت از خوشه های گندم و جو به فقرا و مساکین باید بدهند و از محصول میوه یک مشت یک مشت تا موقعی که از جمع آوری آن فارغ شوند؛ و به نگهبان باغ و مزرعه همان حقی که معین و قرارداد شده می پردازند از خرما ها و میوه های فاسد و آفت زده چیزی نمی دهند (که خدا قبول نخواهد کرد) بلکه باید آن را به درخت رها کنند.

و برای باغبان علاوه بر حق مقرر یکی دو سه شاخه جدا بگذار تا برای خود بچیند زیرا که او میوه باغ را از گزند بلا نگهبانی کرده است.

106)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: در شب درو نکنید زیرا خدای عزّوجل می فرماید: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنیدو اسراف نکنید؛ به درستی که خداوند اسراف کاران را دوست ندارد». و فرمود: فلانی فرزند فلان (شخص) انصاری - حضرت نام او را مطرح نمود - زمین کشت زاری داشت و هر موقع محصول خود را برداشت می کرد صدقه می داد و برای خود و خانواده اش چیزی بر نمی داشت پس خداوند این نوع روش را اسراف حساب کرده است.

ص: 87

1189 / [107] - عن أحمد بن محمد، عن أبي الحسن الرضا علیه السلام، [كان أبي علیه السلام] يقول : مِنَ اَلْإِسْرَافِ فِی اَلْحَصَادِ وَ اَلْجُذَاذِ أَنْ یَصَّدَّقَ اَلرَّجُلُ بِکَفَّیْهِ جَمِیعاً، وَ کَانَ أَبِی إِذَا حَضَرَ حَصَدُ شَیْءٍ مِنْ هَذَا فَرَأَی وَاحِداً مِنْ غِلْمَانِهِ یَصَّدَّقُ بِکَفَّیْهِ صَاحَ بِهِ، وَ قَالَ: أَعْطِ بِیَدٍ وَاحِدَهٍ، اَلْقَبْضَهَ بَعْدَ اَلْقَبْضَهِ، وَ اَلضِّغْثَ بَعْدَ اَلضِّغْثِ، مِنَ اَلسُّنْبُلِ. (1)

1190 / [108] - عن سماعة، عن أبي عبدالله علیه السلام في قوله: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، قَالَ: حَقُّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ عَلَیْکَ وَاجِبٌ، وَ لَیْسَ مِنَ اَلزَّکَاهِ یَقْبِضُ مِنْهُ اَلْقَبْضَهَ، وَ اَلضِّغْثَ مِنَ اَلسُّنْبُلِ لِمَنْ یَحْضُرُکَ مِنَ اَلسُّؤَّالِ، لاَ یَحْصُدُ بِاللَّیْلِ وَ لاَ یَجُذُّ بِاللَّیْلِ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿ یَوْمَ حَصادِهِ ﴾ فَإِذَا أَنْتَ حَصَدْتَهُ بِاللَّیْلِ لَمْ یَحْضُرْکَ سُؤَّالٌ وَ لاَ یُضَحَّی بِاللَّیْلِ (2)

1191 / [109] - عَنْ سَمَاعَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِیه عَلَیْهِما اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، أَنَّهُ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُصْرَمَ اَلنَّخْلُ بِاللَّیْلِ وَ أَنْ یُحْصَدَ اَلزَّرْعُ بِاللَّیْلِ لِأَنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، قِیلَ: یَا نَبِیَّ اَللَّهِ! وَ مَا حَقُّهُ؟

قَالَ: نَاوَلَ مِنْهُ اَلْمِسْکِینَ وَ اَلسَّائِلَ. (3)

1192 / [110] - عَنْ جَرَّاحٍ المَدَائِنِیِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ، عَلَیْهِ السَّلامُ، فِی قَوْلِ اللهِ: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، قال: تُعْطِی مِنْهُ اَلْمَسَاکِینَ اَلَّذِینَ یَحْضُرُونَکَ تَأْخُذُ بِیَدِکَ اَلْقَبْضَهَ وَ اَلْقَبْضَهَ حَتَّی تَفْرُغَ. (4)

ص: 88

107)- از احمد بن محمد (بن ابی نصر) روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام درباره اسراف (بیهوده هدر دادن و از بین بردن)، می فرمود: در برداشت و درو کردن محصول دو مُشتی (با دو کف دست) صدقه دهد.

پدرم می فرمود: ایشان هنگام برداشت محصول به مزرعه می آمد و اگر می دید که غلامان او دو مُشتی صدقه می دهند فریاد می زد با یک مشت بده و از دانه ها یک مشت یک مشت و از خوشه ها یک قبضه یک قبضه بپردازید.

108)- از سماعه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و حق محصولات را همان روز درو و جمع آوری پرداخت کنید»، فرمود: حق زراعت این است که باید در هنگام برداشت محصول حق واجب آن را بپردازی که جزء زکات محسوب نمی شود- هر سائلی بر تو وارد شد یک مشت یک مشت به او بدهی در شب (زراعت را) درو نکنی و (خوشه های خرما را) نچینی؛ به درستی که خداوند می فرماید:﴿يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، که در روز باشد پس اگر محصول خود را در شب جمع آوری کنی سائلی به تو برخورد نمی کند و همچنین (حیوان را) در شب قربانی نکن.

109)- از سماعه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم چیدن خوشه های خرما و جمع آوری و درو زراعت در شب را مکروه دانسته است؛ زیرا خداوند می فرماید: «و حق محصولات را همان روز درو و جمع آوری پرداخت کنید» ،به پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم گفته شد حق حصاد چیست؟

فرمود: مسکین و سائل را بهره مند ساختن و محروم نگردانیدن است

110)- از جرّاح مدائنی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»، فرمود: از آن محصول - به مساکین و تهی دستانی که حضور یافته اند - به مقدار یک مشت یک مشت پرداخت می کنی تا فارغ شوی (تا این که تهی دست دیگری آن جا نباشد).

ص: 89

1193 / [111] - عن محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

لا يكون الجذاذ و الحصاد بالليل، إن الله يقول:﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ، يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، وَ حَقُّهُ فِی شَیْءٍ ضِغْثٌ یَعْنِی مِنَ اَلسُّنْبُلِ. (1)

1194 / [112] - عنْ مُحَمَّدٍ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ - صلوات الله و سلامه عليهم - أَنَّهُ قَالَ علیه السلام لِقَهْرَمَانِهِ - وَ وَجَدَهُ قَدْ جَذَّ نَخْلاً لَهُ مِنْ آخِرِ اَللَّیْلِ، فَقَالَ لَهُ- : لاَ تَفْعَلْ أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَهَی عَنِ اَلْجَدَادِ وَ اَلْحَصَادِ بِاللَّیْلِ، وَ کَانَ یَقُولُ اَلضِّغْثُ تُعْطِیهِ مَنْ یَسْأَلُکَ فَذَلِکَ حَقُّهُ یَوْمَ حَصادِهِ (2)

1195 / [113] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ في قوله:﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، کَیْفَ یُعْطَی؟

قَالَ: تَقْبِضُ بِیَدِکَ اَلضِّغْثَ فَسَمَّاهُ اَللَّهُ حَقّاً.

قَالَ: قُلْتُ: وَ مَا حَقُّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ؟

ققَالَ: اَلضِّغْثُ تُنَاوِلُهُ مَنْ حَضَرَکَ مِنْ أَهْلِ اَلْخَاصَّهِ. (3)

1196 / [114] - عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تعالى: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، کَیْفَ یُعْطَی؟

قَالَ تَقْبِضُ بِیَدِکَ اَلضِّغْثَ فَتُعْطِیهِ اَلْمِسْکِینَ ثُمَّ اَلْمِسْکِینَ حَتَّی تَفْرُغَ وَ عِنْدَ اَلصَّرَامِ اَلْحَفْنَهَ ثُمَّ اَلْحَفْنَهَ حَتَّی تَفْرُغَ مِنْهُ. (4)

ص: 90

111)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: نباید برداشت محصول (زراعت) و چیدن (خوشه خرما) در شب باشد؛ زیرا خداوند می فرماید: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید» و حق پرداخت خوشه زراعت، دو مُشتی است.

112)- از محمد بن حلبی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از امام باقر علیه السلام فرمود: امام زین العابدین علیه السلام به وکیل و مسئول خرید و تهیه ارزاق منزلش - بعد از آن که متوجّه شد خرما های درخت را درآخر شب جمع آوری کرده و به منزل آورده است - فرمود: چنین کاری را انجام نده؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم از چیدن خوشه خرما و برداشت محصول در شب نهی نموده است و ایشان می فرمود کسی که درخواست و گدایی می کند مشت مشت به او بده که این (مطلب در) هنگام برداشت محصول می باشد.

113)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند:﴿و حق محصولات را همان روز درو و جمع آوری پرداخت کنید»، (سؤال شد که) حقّ محصول زراعت چگونه پرداخت می شود؟ فرمود یک مشت با دست بر می داری (و می پردازی) که خداوند آن را حق نامیده است عرض کردم و حق هنگام برداشت و درو چیست؟

فرمود: به هر کسی که از اهل خاصّه (شیعیان و دوستداران اهل بیت رسالت علیهم السلام در هنگام برداشت و درو) حضور دارد مُشت مُشت بدهی.

114)- از حلبی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»، سؤال کردم که چگونه پرداخت می شود؟

فرمود: برای هر مسکین یک مشت از خوشه های زراعت را با دست بر می داری و انفاق می کنی تا دیگر مسکینی (آن جا) حاضر نباشد و اما هنگام چیدن خوشه های خرما دو مُشتی و با دو کف دست ها انفاق کن (البته) تا وقتی که مشغول چیدن و برداشت آن هستی.

ص: 91

1197 / [115] - عن أبي الجارود زياد بن المنذر قال :

قال أبو جعفر علیه السلام: ﴿وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، قَالَ: اَلضِّغْثَ مِنَ اَلْمَکَانِ بَعْدَ اَلْمَکَانِ تُعْطِی اَلْمَسَاکِینَ . (1)

قوله تعالى: ﴿ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ الْأُنْثَيَيْنِ نَبِّئُونِي بِعِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ (143 ) وَمِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ الْأُنْثَيَيْنِ أَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ وَصَّاكُمُ اللَّهُ بِهَذَا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾ (144)

1198 / [116] - عن أيّوب بن نوح بن درّاج، قال :

سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلثَّالِثَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلْجَامُوسِ وَ أَعْلَمْتُهُ أَنَّ أَهْلَ اَلْعِرَاقِ یَقُولُونَ إِنَّهُ مَسْخٌ فَقَالَ علیه السلام أَو مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اَللَّهِ تعالی: ﴿وَ مِنَ اَلْإِبِلِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اِثْنَیْنِ ﴾؟

کَتَبْتُ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بَعْدَ مَقْدَمِی مِنْ خُرَاسَانَ: أَسْأَلُهُ عَمَّا حَدَّثَنِی بِهِ أَیُّوبُ فِی اَلْجَامُوسِ، فکتب : هُوَ کَمَا قَالَ لَکَ. (2)

ص: 92

115)- از ابو الجارود زیاد من منذر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد: «و حق محصولات را همان روز درو (و جمع آوری) پرداخت کنید»؛ فرمود در هر مرحله جابه جایی یک مشت به هر مسکیر عطا می کنی.

فرمایش خداوند متعال: «هشت جفت از چهارپایان را (برای شما) آفرید: از میش دو جفت و از بز دو جفت بگو: آیا خداوند نر های آن ها را حرام کرده یا ماده ها را با آن چه که شکم ماده ها را در برگرفته؟ اگر راست می گویید او بر تحریم این ها دلیلی دارید به صخیر دهید (143) و از شتر یک جفت و از گاو هم یک جفت (برای شما آفرید) بگو: کدام یک از این ها را خدا حرام کرده است؟نر ها با ماده ها را؟ با آن چه را که شکم ماده ها در برگرفته اند؟ یا هنگامی که خدا شما را به این موضوع توصیه کرد شما گواه (بر این تحریم) بودید؟! پس چه کسی ستمکارتر است از آن کسی که بر خدا دروغ می بندد تا مردم را از روی جهل گمراه و منحرف سازد؟ خداوند هیچ گاه ستمگران را هدایت نمی کند (144)

116)- از ایّوب بن نوح بن درّاج روايت کرده است که گفت:

از (حضرت ابوالحسن سوم) امام هادی علیه السلام در مورد «جاموس» (گاو میش) سؤال کردم و گفتم: اهل عراق می گویند آن از مسخ شدگان می باشد؟!

فرمود: یا فرمایش خداوند: «و از شتر دو تا و از گاو هم دو تا» را نشنیده ای؟!

و پس از آن که از خراسان آمدم به حضرت ابوالحسن علیه السلام نامه ای نوشتم (1) و از آن چه که ایّوب درباره گاومیش گفته بود سؤال کردم حضرت در پاسخ مرقوم نمود: مطلب همانی است که اتوب به ایوب گفته است.

ص: 93

1199/ [117] - عن داود الرقّي، قال :

سَأَلَنِی بَعْضُ اَلْخَوَارِجِ عَنْ هَذِهِ اَلْآیَهِ فِی کِتَابِ اَللَّهِ: ﴿مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ قُلْ الذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمَ الْأُنثَيَيْنِ﴾، ﴿وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ﴾، مَا اَلَّذِی أَحَلَّ اَللَّهُ مِنْ ذَلِکَ وَ مَا اَلَّذِی حَرَّمَ اَللَّهُ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدِی فِیهِ شَیْءٌ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ - وَ أَنَا حَاجٌّ- فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ.

فقال : إن الله تبارك و تعالى أَحَلَّ فِی اَلْأُضْحِیَّهِ بِمِنًی مِنَ اَلْإِبِلِ اَلْعِرَابَ وَ حَرَّمَ مِنْهَا اَلْبَخَاتِیَّ، أَحَلَّ مِنَ اَلْبَقَرِ اَلْأَهْلِیَّهَ أَنْ یُضَحَّی فِیهَا وَ حَرَّمَ اَلْجَبَلِیَّهَ.

فَانْصَرَفْتُ إِلَی اَلرَّجُلِ فَأَخْبَرْتُهُ بِهَذَا اَلْجَوَابِ، فَقَالَ لِی: هَذَا شَیْءٌ حَمَلَتْهُ اَلْإِبِلُ مِنَ اَلْحِجَازِ عَنْ رَجُلٍ مِنَ اَلْبَصْرِیِّینَ مِنَ اَلشَّارِیَهِ (1) . (2)

1200 / [118] - عن صفوان الجمّال قال :

انَ مَتْجَرِی إِلَی مِصْرَ وَ کَانَ لِی بِهَا صَدِیقٌ مِنَ اَلْخَوَارِجِ فَأَتَانِی وَقْتَ خُرُوجِی إِلَی اَلْحَجِّ، فَقَالَ لِی: هَلْ سَمِعْتَ مِنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿ثَمانِیَهَ أَزْواجٍ مِنَ اَلضَّأْنِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْمَعْزِ اِثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ اَلْأُنْثَیَیْنِ أَمَّا اِشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحامُ اَلْأُنْثَیَیْنِ﴾، ﴿وَ مِنَ اَلْإِبِلِ اِثْنَیْنِ وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اِثْنَیْنِ﴾ أَیّاً أَحَلَّ وَ أَیّاً حَرَّمَ قُلْتُ: مَا سَمِعْتُ مِنْهُ فِی هَذَا شَیْئاً، فَقَالَ لِی: أَنْتَ عَلَی اَلْخُرُوجِ فَأُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ، قَالَ: فَحَجَجْتُ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ مَسْأَلَهِ اَلْخَارِجِیِّ، فَقَالَ لِی: حَرَّمَ مِنَ اَلضَّأْنِ وَ مِنَ اَلْمَعْزِ اَلْجَبَلِیَّهَ وَ أَحَلَّ اَلْأَهْلِیَّهِ یَعْنِی فِی اَلْأَضَاحِیِّ، وَ أَحَلَّ مِنَ اَلْإِبِلِ اَلْعِرَابَ، وَ مِنَ اَلْبَقَرِ اَلْأَهْلِیَّهَ، وَ حَرَّمَ مِنَ اَلْبَقَرِ اَلْجَبَلِیَّهَ

ص: 94

117)- از داود رقّی روایت کرده است که گفت:

بعضی از خوارج در مورد این آیه «از میش دو جفت و از بُز دو جفت - تا جایی که فرمود: - و از شتر دو جفت و از گاو دو جفت»، از من سؤال کرد که خداوند متعال کدام نوع را حلال و کدام نوع را حرام نموده است؟

و من جوابی برای او نمی دانستم عازم سفر حج شدم و خدمت امام صادق علیه السلام رفتم و عرضه داشتم: فدایت شوم به درستی که یکی از خوارج چنین و چنان از من سؤال کرده است. حضرت فرمود: همانا خدای عزّ و جلّ برای قربانی در منی گوسفند و بز اهلی را حلال کرده و قربانی کردن بز کوهی (وحشی) را حرام نموده است و خداوند تبارک و تعالی شتر های عربی را حلال و شتر های خراسانی را حرام نموده و (نیز) گاو اهلی را حلال و گاو کوهی (وحشی) را حرام کرده است (داود رقّی گفت) چون بازگشتم این جواب را برای آن مرد بیان کردم، پس به من گفت این جوابی است که شتران از حجاز توسط مردی از اهالی بصره - از گروه خوارج - آورده اند.

118)- از صفوان جمّال روایت کرده است که گفت:

تجارت من در مسیر دیار مصر بود و در مصر دوستی داشتم که از گروه خوارج بود موقعی که عازم سفر حج بودم نزد من آمد و گفت: آیا شنیده ای که جعفر بن محمد علیهما السلام پیرامون فرمایش خداوند: «هشت جفت از چهارپایان را- از میش دو جفت- و از بز دو جفت - (برای شما آفرید) بگو: آیا خداوند نر های آن ها را حرام کرده؟ و یا ماده ها را؟ و یا آن چه در شکم ماده ها قرار گرفته است؟» و همچنین «و از شتر یک جفت و از گاو هم یک جفت» (برای شما آفرید)-، (چه فتوایی داده؟) و کدام را حلال و کدام را حرام نموده است؟

گفتم: در این باره چیزی نشنیده ام گفت: تو در حال رفتن سفر (حجّ خانه خدا) هستی علاقه مندم که این مطلب را از آن حضرت سؤال کنی.

پس چون به حج رفتم در محضر امام صادق علیه السلام وارد شدم و سؤال آن شخص را بازگو کردم فرمود: خداوند میش و بُز کوهی (وحشی) را حرام نموده

ص: 95

وَ مِنَ اَلْإِبِلِ اَلْبَخَاتِیَّ یَعْنِی فِی اَلْأَضَاحِیِّ.

قَالَ: فَلَمَّا اِنْصَرَفْتُ أَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: أَمَا إِنَّهُ لَوْلاَ مَا أَهْرَقَ جَدُّهُ مِنَ اَلدِّمَاءِ، مَا اِتَّخَذْتُ إِمَاماً غَیْرَهُ. (1)

قوله تعالى: ﴿قُلْ لا أَجِدُ فِی ما أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلی طاعِمٍ یَطْعَمُه إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَیْتَهً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ، فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغِ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴾ (145)

1201/ [119]- عن حريز، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

سُئِلَ عَنْ سِبَاعِ اَلطَّيْرِ وَ اَلْوَحْشِ حَتَّى ذُكِرَ لَهُ اَلْقَنَافِذُ وَ اَلْوَطْوَاطُ وَ اَلْحَمِيرُ وَ اَلْبِغَالُ وَ اَلْخَيْلُ فَقَالَ علیه السلام: لَیْسَ اَلْحَرَامُ إِلاَّ مَا حَرَّمَ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَوْمَ خَیْبَرَ عَنْهَا وَ إِنَّمَا نَهَاهُمْ مِنْ أَجْلِ ظُهُورِهِمْ أَنْ یُفْنُوهَا وَ لَیْسَ اَلْحُمُرُ بِحَرَامٍ ثُمَّ قَالَ اِقْرَأْ هَذِهِ اَلْآیَات: ﴿قُلْ لا أَجِدُ فِی ما أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلی طاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاّ أَنْ یَکُونَ مَیْتَهً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اللهِ بهِ﴾. (2)

1202 / [120]- عن محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

قَدْ کَانَ أَصْحَابُ اَلْمُغِیرَهِ یَکْتُبُونَ إِلَیَّ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ اَلْجِرِّیِّ وَ اَلْمَارْمَاهِی وَ اَلزِّمِّیرِ وَ مَا لَیْسَ لَهُ قِشْرٌ مِنَ اَلسَّمَکِ حَرَامٌ هُوَ أَمْ لاَ ؟

ص: 96

و اهلی آن را حلال کرده است - منظور برای قربانی است - و اما شتر عربی و گاو اهلی حلال ولی کوهی (وحشی) آن حرام می باشد.

چون از سفر حج بازگشتم و جواب آن شخص را برایش گفتم، اظهار داشت:اگر جدّش (امام علی علیه السلام) آن خون ها را (در جنگ نهروان) نمی ریخت، امامی غیر از او را بر نمی گزیدم.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: در آن چه بر من وحی شده، هیچ غذای حرامی را نمی یابم بجز این که مردار باشد یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته یا گوشت خوک- چون که این ها همه پلید می باشند - یا حیوانی که به گناه هنگام سر بریدن نام غیر خدا بر آن برده شده باشد اما کسی که مضطر (به خوردن این محرمات) شود بدون آن که خواهان لذت باشد و یا زیاده روی کند گناهی بر او نیست؛ زیرا پروردگارت آمرزنده و مهربان است.(145)

119)- از حریز (سجستانی) روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام پیرامون پرندگان درنده (و لاش خور) و دیگر پرندگان وحشی و نیز خارپشت ها، شب پره ها (شب کور ها) الاغ ها، قاطر ها و اسب ها، سؤال کردند؟

فرمود: چیزی حرام نخواهد بود مگر آن چه را که خداوند در کتابش حرام کرده باشد؛ و رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم در روز جنگ خیبر از خوردن گوشت الاغ ها نهی نمود - چون برای بارکشی به آن ها نیاز بود - تا مبادا نابود شوند و (اساساً خوردن گوشت) الاغ ها حرام نیستند و فرمود این آیه را بخوان (ای پیامبر!) «بگو: در آن چه بر من وحی شده هیچ غذای حرامی نمی یابم، مگر این که مردار باشد، یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته شده یا گوشت خوک و یا حیوانی که در هنگام سر بریدن نام غیر خدا (نام یکی از بت ها) بر آن برده شده است».

120)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

اطرافیان مُغیره نامه ای به من نوشتند که از امام باقر علیه السلام در مورد ماهی جِریّ مارماهی زمیر (یک نوع ماهی است که شاخکی در پشت دارد) و هر آن چه که بدون پولک باشد سؤال کنم که آیا آن ها حرام هستند یا حلال می باشند؟

ص: 97

قال : فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِکَ، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ! ، اِقْرَأْ هَذِهِ اَلْآیَهَ اَلَّتِی فِی اَلْأَنْعَامِ: ﴿قُل لَّا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَى مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِم يَطْعَمُهُ إِلَّا أَن يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ﴾، قَالَ: فَقَرَأْتُهَا حَتَّی فَرَغْتُ مِنْهَا، فَقَالَ: إِنَّمَا اَلْحَرَامُ مَا حَرَّمَ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ ، وَ لَکِنَّهُمْ کَانُوا یَعَافُونَ أَشْیَاءَ فَنَحْنُ نَعَافُهَا (1)

1203 / [11] - عن زرارة قال :

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلْجِرِّیِّ فَقَالَ: وَ مَا اَلْجِرِّیُّ؟ فَنَعَتُّهُ لَهُ.

قال : فقال :﴿لَّا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَى مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِم يَطْعَمُهُ﴾ -إلى آخر الآية-، ثُمَّ قَالَ: لَمْ یُحَرِّمِ اَللَّهُ شَیْئاً مِنَ اَلْحَیَوَانِ فِی اَلْقُرْآنِ إِلاَّ اَلْخِنْزِیرَ بِعَیْنِهِ، وَ یُکْرَهُ کُلُّ شَیْءٍ مِنَ اَلْبَحْرِ لَیْسَ فِیهِ قِشْرٌ.

قَالَ: قُلْتُ: وَ مَا اَلْقِشْرُ؟

قَالَ: اَلَّذِی مِثْلُ اَلْوَرَقِ، وَ لَیْسَ هُوَ بِحَرَامٍ إِنَّمَا هُوَ مَکْرُوهٌ. (2)

قوله تعالى:﴿وَ عَلَى الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا كُلَّ ذِي ظُفُرِ وَ مِنَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَم حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذَلِكَ جَزَيْنَهُم بِبَغْيِهِمْ وَ إِنَّا لَصَدِقُونَ﴾ (146)

ص: 98

پس من نیز از آن حضرت سؤال کردم فرمود: ای محمد! این آیه ای را که در سوره انعام می باشد بخوان: «بگو: در آن چه بر من وحی شده هیچ غذای حرامی نمی یابم مگر این که مردار باشد یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته شده یا گوشت خوک» پس آن را تا پایان آیه خواندم پس حضرت فرمود: حرام آن چیزی است که خداوند و رسولش - در کتاب قرآن - حرام نموده اند ولی ایشان چه بسا بعضی موارد را عفو کرده باشند، پس ما (اهل بيت رسالت) نیز عفو و چشم پوشی می نماییم.

121)- از زواره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام در مورد ماهي «جرّيث» -جِرىّ -(مار ماهی)، سؤال کردم ؟

فرمود و «جرّيث» چیست؟

سپس آن را برای حضرت توصیف کردم پس فرمود: «در آن چه بر من وحی شده هیچ غذای حرامی نمی یابم مگر این که مردار باشد» - تا پایان آيه - و سپس افزود: خداوند در قرآن حیوانات را حرام ننموده مگر خوک را؛ و هر حیوان دریایی که پولک نداشته باشد را مکروه و ناپسند می شمارد. ولی حرام نیست.

فرمایش خداوند متعال: و بر یهودیان هر حیوان ناخن دار (که سم یک پارچه دارند) را حرام کردیم و از گاو و گوسفند پیه و چربی آن ها را هم بر آنان حرام نمودیم مگر چربی هایی که بر پشت آن ها قرار دارد و یا در دو طرف پهلو ها و با آن هایی که با استخوان آمیخته است این را بخاطر ستمی که می کردند به آن ها کیفر دادیم و به درستی که ما راست می گویم (146)

ص: 99

1204 / [122] - عن محمّد الحلبي، عن أبي عبدالله علیه السلام، قال :

حَرَّمَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ کُلَّ ذِی ظُفُرٍ وَ اَلشُّحُومَ،﴿إِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْم﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ البَلِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ﴾ (149)

1205 / [123] - الحسين، قال:

سَمِعْتُ أَبَا طَالِبٍ اَلْقُمِّیَّ یَرْوِی عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ : نَحْنُ اَلْحُجَّهُ اَلْبَالِغَهُ عَلَی مَنْ دُونَ اَلسَّمَاءِ وَ فَوْقَ اَلْأَرْضِ. (2)

قوله تعالى: ﴿قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ، شَيْئًا وَ بِالْوَلِدَيْنِ إِحْسَنًا وَ لَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُم مِّنْ إِمْلَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لَا تَقْرَبُواْ الْفَوَحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ لَا تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ، لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾ (151)

1206 / [124] - عن أبي بصير ، قال :

کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ مُتَّکٍ عَلَی فِرَاشِهِ، إِذْ قَرَأَ اَلْآیَاتِ اَلْمُحْکَمَاتِ اَلَّتِی لَمْ یَنْسَخْهُنَّ شَیْءٌ مِنَ اَلْأَنْعَامِ.

قَالَ علیه السلام: شَیَّعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ: ﴿قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا﴾. (3)

ص: 100

122)- از محمد حلی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: بر بنی اسرائیل (خوردن) هر (حيوان) ناخن (چنگال) دار و چربی پیه حرام شده «مگر آن چه که بر پشت حیوان ها و یا درون شکم آن ها و یا با استخوان آمیخته شده باشد» (که خداوند آن ها را به واسطه ستمی كه فقرا روا داشتند حرام کرد).

فرمایش خداوند متعال: بگو:﴿حجت رسا (و قاطع) برای خداوند است اگر بخواهد تمامی شما را (به اجبار) هدایت می نماید ولی چون بی ثمر می باشد انجام نمی دهد. (149)

123)- حسین به نقل از ابوطالب قمی از سُدیر (صیرفی) روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: ما (اهل بیت رسالت) حجّت بالغه خداوند، بر (تمامی کسانی که تحت) اهل آسمان و بر روی زمین می باشند هستیم.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: بیایید آن چه را که پروردگارتان در شما حرام کرده برایتان بخوانم چیزی را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از (ترس) فقر نکنید ما نما و آن ها را روزی می دهیم و نزدیک کار های زشت نروید - چه آشکار باشد چه پنهان - و انسانی را که خداوند محترم شمرده به قتل ترسانید مگر به حق (و از روی استحقاق) این ها چیز ها است که خداوند شما را به آن سفارش کرده شاید شعور و درک یابید. (151)

124)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

در محضر امام باقر علیه السلام نشسته بودم و حضرت بر رختخواب تکیه داده بود پس شروع نمود به قرائت (بعضی از) آیاتی از محکمات (قرآن)- در سوره انعام- که (حکم) آن ها باطل و نسخ نشده است و افزود: این سوره را (در هنگام نزول) هفتاد هزار فرشته مشایعت و همراهی کردند (و از آن مقداری را که قرائت نمود. این بود): (به آنان) «بگو: بیایید تا آن چه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است. برای شما بخوانم: این که چیزی را شریک خداوند قرار ندهید! و به پدر و مادر خود احسان و نیکی کنید».

ص: 101

1207 / [125]- عن عمرو بن أبي المقدام، عن أبيه، عن عليّ بن الحسين -صلوات الله عليهما- قال: ﴿الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ﴾،قال: قَالَ: مَا ظَهَرَ مِنْهَا نِکَاحُ اِمْرَأَهِ اَلْأَبِ وَ مَا بَطَنَ اَلزِّنَا. (1)

قوله تعالى:﴿وَ أَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ (153)

1208 / [126] - عن بريد العجلي، عن أبي جعفر علیه السلام قال:

﴿وَ أَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَ لَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ﴾،قال:أتدري ما يعني ب﴿صِرَاطِى مُسْتَقِيمًا﴾؟

قُلْتُ: لاَ. قَالَ: «وَلاَیَهَ عَلِیٍّ وَ اَلْأَوْصِیَاءِ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ قَالَ: وَ تَدْرِی مَا یَعْنِی ﴿فَاتَّبِعُوهُ﴾؟

قال: قُلْتُ لاَ قَالَ یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ وَ تَدْرِی مَا یَعْنِی ﴿وَ لَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ﴾؟

قُلْتُ: لاَ، قَالَ: وَلاَیَهَ فُلاَنٍ وَ فُلاَنٍ وَ اَللَّهِ،!

قَالَ: وَ تَدْرِی مَا یَعْنِی ﴿فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ﴾؟

قلت:لا،قال:يعنى سبيل علىّ علیه السلام. (2)

1209 / [127] - عن سعد، عن أبي جعفر علیه السلام:﴿وَ أَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ﴾، قَالَ: آلُ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ اَلصِّرَاطُ اَلَّذِی دَلَّ عَلَیْهِ. (3)

ص: 102

125)- از عمرو بن ابی المقدام به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

امام زین العابدین علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «کار های زشت آن چیز هایی است که چه آشکار باشد و چه پنهان» فرمود: (منظور از) «مَا ظَهَرَ مِنْهَا»، ازدواج با زن پدر است و (منظور از) «وَ مَا بَطَنَ» زنا می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و این راه مستقیم من ،است از آن پیروی کنید و از راه های پراکنده (و انحرافی) پیروی نکنید که شما را از طریق حق دور می گردانند این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می کند شاید پرهیزکاری را پیشه خود نمایید(153)

126)- از بُرید عجلی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و این است راه راست من از آن پیروی کنید و به راه های گوناگون نروید که شما را از راه او پراکنده می سازند»، فرمود: آیا می دانی که منظور از «صِرَطِی مُسْتَقِيمًا»، چیست؟

عرضه داشتم خیر.

فرمود: ولایت و امامت علی بن ابی طالب و دیگر اوصیا علیهم السلام می باشد.

فرمود: و آیا می دانی منظور از «فَاتَّبِعُوهُ»، چیست؟

گفتم: نه نمی دانم فرمود منظور پیروی و متابعت از علی بن ابی طالب علیه السلام است.

فرمود: و آیا می دانی منظور از «و آن راه ها را تبعیت و پیروی نکنید که راه او متفرق و نامعلوم شود» چیست؟

گفتم: نه نمی دانم .فرمود: به خدا سوگند منظور فلانی و فلانی هستند.

فرمود و آیا می دانی منظور از «که راه او متفرق و نامعلوم شود» چیست؟

گفتم نه نمی دانم فرمود منظور راه و سیره علی علیه السلام است.

127)- از سعد (بن عبدالله) روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و این است راه راست من از آن پیروی کنید» فرمود: آل محمد علیهم السلام همان صراطی هستند که دلیل و برهان بر (ولایت و امامت آنان) می باشد.

ص: 103

قوله تعالى : ﴿هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلَائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ ﴾ (158)

1210 / [28] - عن مسعدة بن صدقة، عن أبي جعفر محمد بن علي، عن أبيه، عن جده علیه السلام، قال :

قال أمير المؤمنين علیه السلام: ﴿إِنَّ اَلنَّاسَ یُوشِکُونَ أَنْ یَنْقَطِعَ بِهِمُ اَلْعَمَلُ وَ یُسَدَّ عَلَیْهِمْ بَابُ اَلتَّوْبَهِ،ف﴿لَا يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَنْهَا لَمْ تَكُنْ ءَامَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَنِهَا خَيْرًا﴾. (1)

1211 / [129] - عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ ءَايَتِ رَبِّكَ لَا يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَنِهَا﴾، قَالَ: طُلُوعُ اَلشَّمْسِ مِنَ اَلْمَغْرِبِ ، وَ خُرُوجُ اَلدَّابَّهِ وَ، اَلدَّجَّالِ وَ اَلرَّجُلُ یَکُونُ مُصِرّاً وَ لَمْ یَعْمَلْ عَلَی اَلْإِیمَانَ ثُمَّ تَجِیءُ اَلْآیَاتُ فَلاَ یَنْفَعُهُ إِیمَانُهُ. (2)

1212 / [130] - عن حفص بن غياث عن جعفر بن محمّد علیهما السلام، قال :

سَأَلَ رَجُلٌ أَبِی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ حُرُوبِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ کَانَ اَلسَّائِلُ مِنْ مُحِبِّینَا فَقَالَ لَهُ أَبِی: إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً بِخَمْسَهِ أَسْیَافٍ ثَلَثَهٌ مِنْهَا شَاهِرَهٌ لاَ تُغْمَدُ إِلاَّ أَنْ تَضَعَ اَلْحَرْبُ أَوْزَارَهَا وَ لَنْ تَضَعَ اَلْحَرْبُ أَوْزَارَهَا حَتَّی تَطْلُعَ اَلشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا فَإِذَا طَلَعَتِ اَلشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا آمَنَ اَلنَّاسُ کُلُّهُمْ فِی ذَلِکَ اَلْیَوْمِ فَیَوْمَئِذٍ ﴿ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً ﴾. (3)

ص: 104

فرمایش خداوند متعال: آیا آنان جز این انتظار دارند که فرشتگان (مرگ) به سراغشان آیند یا خداوند (خودش) به سوی آن ها بیاید، یا بعضی از آیات پروردگارت؟! اما آن روزی که بعضی از آیات پروردگارت تحقق پذیرد ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده اند سودی به حالشان نخواهد داشت (ای پیامبر!) بگو: (اکنون که چنین انتظاراتی دارید) انتظار بکشید ما هم انتظار می کشیم. (158)

128)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام فرمود: امیر المؤمنين علیه السلام فرموده است به راستی که احتمال می رود تا مردم (برنامه) اعمال شان خاتمه یابد و راه توبه برای آن ها بسته شود (که خداوند می فرماید:) «ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند یا در حال ایمان داشتنشان عمل نیکی انجام نداده اند سودی برایشان نخواهد داشت».

129)- از زراره و حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفته اند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «روزی که برخی از آیات پروردگارت می آید ایمان سودی برای افراد نخواهد داشت» فرموده اند: منظور طلوع خورشید از سمت مغرب خروج «دابّة» جنبنده ای (از زمین) آشکار شدن دجّال و این که مرد در تلاش می باشد ولی اعمال (و گفتارش) منطبق با (احکام و قوانین) ایمان نبوده پس چون آیات خداوند ظاهر گردد دیگر ایمان سودی برایش نخواهد داشت.

130)- از حفص بن غیاث روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: شخصی از پدرم دربارۀ جنگ های امیرالمؤمنین علیه السلام پرسید و سؤال کننده از دوستداران ما بود امام صادق علیه السلام فرمود: امام باقر علیه السلام فرمودند: همانا خداوند متعال حضرت محمد صلی الله علیه و اله و سلم را با پنج شمشیر بر انگیخت که سه شمشیر از آن ها برهنه و در غلاف نمی روند تا موقعی که جنگ پایان یابد؛ و هرگز جنگ پایان نیابد مگر هنگامی که خورشید از مغرب طلوع کند و چون خورشید از مغرب سر برآورد آن روز امنیت عمومی بر همۀ مردم حکومت کند و آن روزی است که دیگر«ایمان کسانی که از پیش آن ایمان نیاورده باشند و یا از ایمانشان بهره برداری نکرده و کار نیکی انجام نداده اند سودی برای آن ها نخواهد داشت».

ص: 105

1213 / [131] - عن عمرو بن شمر، عن أحدهما علیهما السلام في قوله تعالى: ﴿أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَنِهَا خَيْرًا﴾، قال : اَلْمُؤْمِنُ، حَالَتِ اَلْمَعَاصِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ إِیمَانِهِ کَثْرَهُ ذُنُوبِهِ وَ قِلَّهُ حَسَنَاتِهِ، فَلَمْ یَکْسِبْ فِی إِیمَانِهِ خَیْراً. (1)

قوله تعالى :﴿إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمْ وَ كَانُوا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ (159) مَن جَآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَ مَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾ (160)

1214 / [132] - عن كليب الصيداوي (2) ، قال:

سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قول الله تعالى :﴿إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَ كَانُواْ شِيَعًا﴾؟ ثُمَّ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقْرَؤُهَا: «فَارَقُوا دِينَهُمْ»، ثُمَّ قَالَ فَارَقَ وَ اَللَّهِ اَلْقَوْمُ دِینَهُمْ. (3)

1215 / [133] - عَنِ اَلسَّکُونِیِّ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ، عَنْ أَبِیهِ (عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ) قَالَ:

قال رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم: مَنْ صَامَ ثَلاَثَهَ أَیَّامٍ فِی اَلشَّهْرِ فَقِیلَ لَهُ: أَنْتَ صَائِمُ اَلشَّهْرِ کُلِّهِ؟

فقال: نعم، فقد صدق؛ لأنه تعالى قال:﴿مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا﴾. (4)

ص: 106

131)- از عمرو بن شمر (ابو بصیر) روایت کرده است که گفت:

یکی از دو (امام باقر و یا صادق) علیهما السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «یا از ایمانشان بهره برداری نکرده و کار نیکی انجام نداده اند»، فرمود: آن مؤمنی است که اهل معصیت باشد و زیادی گناهان و کمی حسنات بین او و ایمانش فاصله انداخته باشد پس چنین کسی در ایمان خود خیر هایی را کسب نکرده است.

فرمایش خداوند متعال: همانا کسانی که آیین خود را پراکنده ساختند و به دسته های گوناگون (و مذاهب مختلف) تقسیم شدند تو هیچ گونه رابطه ای با آن ها نداری سر و کار آن ها تنها با خدا است سپس خدا آن ها را از آن چه انجام می دادند با خبر می کند (159) هر کسی که کار نیکی را انجام دهد ده برابر آن را پاداش دارد و هر کس کار بدی انجام دهد جز همانند آن را کیفر نخواهد دید و ستمی بر آن ها نخواهد شد(160)

132)- از کُلَیب صیداوی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «همانا کسانی که دین و آئین خود را پراکنده کردند و گروه گروه گشتند» سؤال کردم؟

فرمود: امام علی علیه السلام آن را (این چنین:) «فَارَقُوا دِينَهُمْ» قرائت می نمود (و و امام صادق علیه السلام افزود:) به خدا سوگند! آن افراد از دین خود مفارقت کرده و فاصله گرفتند.

133)- از سکونی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام، به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم فرموده است: شخصی که در ماه سه روز روزه بگیرد پس به او گفته می شود آیا تو تمام ماه را روزه گرفته ای؟ می گوید آری (پس این درست است و) او راست گفته؛ زیرا که خداوند متعال می فرماید: «کسی که حسنه ای انجام دهد، ده برابر آن پاداش خواهد داشت».

ص: 107

1216 /[134] - عَنْ زُرَارَةَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالُوا:

سَأَلْنَاهُمَا عَنْ قَوْلِهِ تعالى :﴿مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا﴾، هِیَ لِضُعَفَاءِ الْمُسْلِمِینَ؟

قال [قالا]: لَا وَ لَكِنَّهَا لِلْمُؤْمِنِینَ وَ إِنَّهُ لَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَرْحَمَهُمْ. (1)

1217 / [135] - عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ ، یَرْفَعُهُ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ: «صِیَامُ شَهْرِ اَلصَّبْرِ، وَ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ فِی کُلِّ شَهْرٍ یُذْهِبْنَ بَلاَبِلَ اَلصَّدْرِ، وَ صِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ فِی کُلِّ شَهْرٍ صِیَامُ اَلدَّهْرِ ﴿مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها ﴾. (2)

1218 / [136] - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ ، قَالَ:

سَأَلْتُهُ: کَیْفَ یُصْنَعُ فِی اَلصَّوْمِ، صَوْمِ اَلسُّنَّهِ؟

فَقَالَ: «صَوْمُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ فِی اَلشَّهْرِ: خَمِیسٌ مِنْ عَشْرٍ، وَ أَرْبِعَاءُ مِنْ عَشْرٍ، وَ خَمِیسٌ مِنْ عَشْرٍ، وَ اَلْأَرْبِعَاءُ بَیْنَ اَلْخَمِیسَیْنِ، إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها﴾ ثَلاَثَهُ أَیَّامٍ فِی اَلشَّهْرِ صَوْمُ اَلدَّهْرِ. (3)

1219 / [137] - عن عليّ بن عمار، قال:

قال أبو عبدالله علیه السلام: ﴿مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا﴾، مِنْ ذَلِکَ صِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ فِی کُلِّ شَهْرٍ. (4)

ص: 108

134)- از زراره و حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفته اند:

از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «کسی که حسنه ای انجام دهد، ده برابر آن پاداش خواهد داشت»، سؤال کردیم که آیا این پاداش برای افراد ضعیف از مسلمانان است؟

فرمودند: نه، ولی برای مؤمنین می باشد چون ایشان سزاوار هستند که مورد لطف و رحمت خداوند قرار گیرند.

135)- از حسین بن سعید به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است: روزه ماه صبر (ماه رمضان) و روزه سه روز در هر ماه، وسوسه سینه ها، دلشوره ها و اضطراب های درونی را از بین می برد به راستی که روزه سه روز در هر ماه برابر روزه دهر (دوران سال یا عمر) است؛ زیرا خدای عزّ و جلّ می فرماید: «کسی که حسنه ای انجام دهد ده برابر آن پاداش خواهد داشت».

136)- از بعضی از اصحاب به نقل از احمد بن محمد روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت علیه السلام در مورد روزه (مستحبی) دوران سال سؤال کردم که چگونه می تواند روزه بگیرد؟

فرمود:در هر ماه سه روز روزه می گیرد: (اولین) پنج شنبه از ده روز اول و چهارشنبه از ده روز دوم و پنج شنبه از ده روز سوم می باشد به طوری که چهارشنبه بین دو پنج شنبه قرار گیرد؛ زیرا خداوند متعال می فرماید: «کسی که حسنه ای انجام دهد ده برابر آن پاداش خواهد داشت» بنابراین سه روز روزه گرفتن در هر ماه مساوی است با روزه گرفتن در تمام سال.

137)- از علی بن عمّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: (منظور از) «کسی که حسنه ای انجام دهد ده برابر آن پاداش خواهد داشت» از موارد آن روزه گرفتن سه روز در هر ماه می باشد.

ص: 109

1220 / [138]- قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی فِی رِوَایَهِ شَرِیفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام - وَ مَا رَأَیْتُ مُحَمَّدِیّاً مِثْلَهُ قَطُّ- اَلْحَسَنَهُ اَلَّتِی عَنَی اَللَّهُ وَلاَیَتُنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ ، وَ اَلسَّیِّئَهُ عَدَاوَتُنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ (1)

1221 / [139]- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

مَنْ نَوَی اَلصَّوْمَ ثُمَّ دَخَلَ عَلَی أَخِیهِ فَسَأَلَهُ أَنْ یُفْطِرَ عِنْدَهُ فَلْیُفْطِرْ، وَ لْیُدْخِلْ عَلَیْهِ اَلسُّرُورَ، فَإِنَّهُ یُحْسَبُ لَهُ بِذَلِکَ اَلْیَوْمِ عَشَرَهَ أَیَّامٍ، وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَهِ فَلا یُجْزی إِلاّ مِثْلَها﴾ (2)

1222 / [140] - عن زرارة، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ لآِدَمَ علیه السلام ثَلاَثَ خِصَالٍ فِی ذُرِّیَّتِهِ: جَعَلَ لَهُمْ أَنَّ مَنْ هَمَّ مِنْهُمْ بِحَسَنَهٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَهٌ، وَ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَهٍ فَعَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ بِهَا عَشْرَ حَسَنَاتٍ، وَ مَنْ هَمَّ بِالسَّیِّئَهِ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا لاَ یُکْتَبُ عَلَیْهِ، وَ مَنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ عَلَیْهِ سَیِّئَهٌ وَاحِدَهٌ، وَ جَعَلَ لَهُمُ اَلتَّوْبَهَ حَتَّی تَبْلُغَ اَلرُّوحُ حَنْجَرَهَ اَلرَّجُلِ.

فَقَالَ إِبْلِیسُ : یَا رَبِّ، جَعَلْتَ لآِدَمَ ثَلاَثَ خِصَالٍ، فَاجْعَلْ لِی مِثْلَ مَا جَعَلْتَ لَهُ. فَقَالَ: قَدْ جَعَلْتُ لَکَ لاَ یُولَدُ لَهُ مَوْلُودٌ إِلاَّ وُلِدَ لَکَ مِثْلُهُ، وَ جَعَلْتُ لَکَ أَنْ تَجْرِیَ مِنْهُمْ مَجْرَی اَلدَّمِ فِی اَلْعُرُوقِ، وَ جَعَلْتُ لَکَ أَنْ جَعَلْتُ صُدُورَهُمْ أَوْطَاناً وَ مَسَاکِنَ لَکَ..

فَقَالَ إِبْلِیسُ: یَا رَبِّ حَسْبِی. (3)

ص: 110

138)- از محمد بن عیسی در حدیثی از شریف روایت کرده است که گفت: از امام باقر علیه السلام- مانند او را در بین فرزندان حضرت محمد صلی الله علیه و آله ندیده ام - شنیدم که (در مورد این آیه) می فرمود: حسنه ای که خداوند مورد توجه قرار داده (منظور) ولایت ما اهل بیت است و (منظور از) سیّئه عداوت و دشمنی با ما می باشد.

139)- از محمد بن حکیم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام: فرمود کسی که نیت روزه کند و سپس بر برادر (و یا دوست) خود وارد شود و او درخواست نماید که روزه اش را افطار کند باید بپذیرد و (مستحب است که) روزه خود را بخورد و با این کار (میزبان) خود را شادمان کرده و (ثواب آن) به تعداد ده روز روزه افزایش می یابد؛ و این همان فرمایش خدای عزّ و جلّ است که فرمود: «کسی که حسنه ای انجام دهد، ده برابر آن پاداش خواهد داشت و کسی که حسنه ای انجام دهد مجازات نمی شود، مگر به همان مقدار».

140)- از زراره روایت کرده است که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی سه خصلت و فضیلت برای ذریّه حضرت آدم علیه السلام قرار داد:

اول این که هر کسی از آن ها تصمیم به انجام حسنه و عمل نیکی گرفت و آن را انجام نداد به خاطر همین تصمیم یک حسنه برای او نوشته می شود ولی اگر تصمیم گرفت و عمل نیک را انجام دهد برایش ده برابر نوشته می شود.

دوم این که هر کسی که تصمیم به معصیت بگیرد چیزی بر او نوشته نمی شود ولی اگر آن معصیت و خلاف را مرتکب ،شود یک گناه برای او ثبت می شود.

سوم این که (قبول نمودن) توبه را برای او قرار داده است، البته تا قبل از آن که جانش به گلویش برسد پس ابلیس (در چنین موقعیتی در مورد ذریّه حضرت آدم علیه السلام اظهار داشت: خدایا! تو برای بنی آدم سه خصلت و سه امتیاز قرار داده ای برای من نیز همانند آن را مقرر گردان خداوند فرمود برای تو هم قرار دادم اول آن که هر تعدادی که از نسل و ذریّه آدم به دنیا ،آید برای تو هم به ما تعادا به دنیا خواهد آمد. دوم آن که برای تو نیرو و توان نفوذ (در قوای غرائز او) قرار دادم همانند خونی که در تمامی رگ های انسان نفوذ و جریان دارد. سوم آن که سینه ، (قلب قوای اندیشه و تخیّلات) فرزندان آدم را لانه و آشیانه تو قرار دادم (اگر خودشان میل و رغبت بر معصیت داشته باشند) - شیطان گفت: خداوندا! همین ها برای من بس است.

ص: 111

1223 / [141] - عن زرارة، عنه علیه السلام: ﴿مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا ﴾ ، قال :

مَنْ ذَکَرَهُمَا فَلَعَنَهُمَا کُلِّ غَدَاهٍ کَتَبَ اَللَّهُ لَهُ سَبْعِینَ حَسَنَهً، وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَیِّئَاتٍ، وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ. (1)

1224 / [142] - عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

صِیَامُ شَهْرِ اَلصَّبْرِ وَ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ فِی اَلشَّهْرِ یُذْهِبُ بَلاَبِلَ اَلصُّدُورِ وَ صِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ فِی اَلشَّهْرِ صَوْمُ اَلدَّهْرِ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها ﴾ (2)

1225 / [143] - عليّ بن الحسن قال :

وَجَدْتُ فِی کِتَابِ إِسْحَاقَ بْنِ عُمَرَ - أَوْ فِی کِتَابِ أَبِی وَ مَا أَدْرِی - سَمِعَهُ عَنِ اِبْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

یَا یَسَارُ! تَدْرِی مَا صِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ؟

قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَدْرِی قَالَ الهانی إِلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حِینَ قُبِضَ أَوَّلُ خَمِیسٍ مِنْ أَوَّلِ اَلشَّهْرِ وَ أَرْبِعَاءُ فِی أَوْسَطِهِ وَ خَمِیسٌ فِی آخِرِهِ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها﴾ هُوَ اَلدَّهْرَ صَائِمٌ لاَ یُفْطِرُ ثُمَّ قَالَ مَا أَغْبَطَ عِنْدِیَ اَلصَّائِمَ یَظَلُّ فِی طَاعَهِ اَللَّهِ وَ یُمْسِی یَشْتَهِی اَلطَّعَامَ وَ اَلشَّرَابَ إِنَّ اَلصَّوْمَ نَاصِرٌ لِلْجَسَدِ حَافِظٌ وَ رَاعٍ لَهُ . (3)

قوله تعالى : ﴿قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَ مَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ (161)

ص: 112

141)- از زراره روایت کرده است که گفت:

أن حضرت (امام صادق) علیه السلام (یا در رابطه با) «کسی که حسنه ای انجام دهد. ده برابر آن پاداش خواهد داشت»، فرمود: کسی که آن دو نفر را در صبحگاهان هر روز یادآوری کند و بر آن ها لعنت فرستد، خداوند برایش هفتاد حسنه ثبت نماید و ده خط از خطاهایت را محو و نابود می گرداند و ده درجه درجانش می افزاید.

142)- از عبد الله حلبی روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام فرمود: امیر المؤمنين الله فرموده است: روزه ماه رمضان و روزه سه روز در هر ماه وسوسه میه ها دل شوره ها و اضطراب های درونی را از بین می برد به راستی که روزه به روز در هر ماه برابر روزه دهر (دوران سال یا عمر) است؛ زیرا خدای عزّ و جلّ می فرماید: «کسی که حسنه ای انجام دهد ده برابر آن پاداش خواهد داشت»

143)- از علی بن الحسن روایت کرده است که گفت:

در کتاب اسحاق بن عمر (و یا) در کتاب پدرم - ولی من نمی دانم - یافته ام که ابن یسار به نقل از پدرش گفته است: امام صادق علیه السلام فرمود: ای یسار! آب میدانی منظور از سه (روز) روزه چیست؟ عرضه داشتم: فدایت گردم! نمی دانم.

فرمود: بر رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که [حادثه ناگوار] وارد شد و رحلت نمود (آن سه روز برای روزه گرفتن عبارتند از): روز پنج شبه از اول هر ماه و چهارشنبه وسط هر ماه و پنج شنبه آخر هر ماه است که همان فرمایش خداوند می باشد: «کسی که حسنه ای انجام دهد. ده برابر آن پاداش خواهد داشت» چنین فردی همانند کسی است که تمام سال (و یا تمام عمر خویش ) را روزه گرفته باشد.

سپس فرمود: چقدر حسرت می خورم به شخصی که نزد من روزه بگیرد و در سایه (رحمت) خداوند مشغول اطلاعت او باشد و روز را سپری کند، در حالتی که اشتهای خوراک و نوشیدنی دارد! به راستی روزه یار و نگهبان بدن است و آن را (از آفات و بلیّات) حافظ و نگهبان خواهد بود.

فرمايش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: پروردگاره مرا به راه راست هدایت کرده آینی پابرجا (و ضامن سعادت دین و دنیا) آیین ابراهیم که او از آیین های خرافی روی برگرداند و از مشرکان نبود. (161)

ص: 113

1226 / [144] - عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام:

ما أبقَتِ الحنیفیّهُ شیئاً، حتّی أنّ مِنها قَصَّ الأظفارِ ، وأخْذَ الشارِبِ ، والخِتانَ. (1)

1227 / [145]- عن جابر الجعفي، عن محمد بن على علیه السلام، قال :

مَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ یَدِینُ بِدِینِ إِبْرَاهِیمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) غَیْرُنَا وَ شِیعَتِنَا (2)

1228 / [146]- عَنْ طَلْحَهَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ

إنّ اللّهَ عز و جل بَعَثَ خَلِیلَهُ بالحَنِیفِیَّهِ و أمَرَهُ بأخذِ الشارِبِ ، وقَصِّ الأظفارِ ، و نَتْفِ الإبطِ ، وحَلْقِ العانَهِ ، والخِتانِ (3)

1229 / [147] - عن عمر [عمران] بن أبي ميثم قال :

سمعت الحسين بن على - صلوات الله عليما - يقول : أَحَدٌ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهَا بِرَاءٌ. (4)

قوله تعالى: ﴿وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَرْضِ وَ رَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ (165)

1230 / [148]- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

لاَ نَقُولُ دَرَجَهً وَاحِدَهً إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ﴾ إِنَّمَا تَفَاضَلَ اَلْقَوْمُ بِالْأَعْمَالِ (5)

ص: 114

144)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر عليه السلام فرمود: آئین حنفیه چیزی را فروگزار نکرده است، تا جایی که گرفتن ناخن و کوتاه کردن سیل و ختنه کردن اشخاص در آن وجود دارد.

145)- از جابر جمعی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: فردی از این امت بر دین و آئین حضرت ابراهیم علیه السلام نیست مگر ما (اهل بیت رسالت) و شیعیان ما.

146- از طلحة بن زید روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: همانا خدای عزّوجلّ خلیل خود (حضرت ابراهیم علیه السلام) را به حنفیه مبعوث نمود و خداوند او را به کوتاه کردن موی سبیل و گرفتن ناخن و موهای زیر بغل و خانه (اطراف عورت) و ختنه کردن، دستور داد.

147)- از عمر بن ابی میثم روایت کرده است که گفت:

از امام حسین علیه السلام شنیدم که می فرمود: کسی از این امّت بر دین و آئین حضرت ابراهیم علیه السلام نیست مگر ما (اهل بیت رسالت) و شیعیان ما دیگر مردم از آن بیزار و با آن بیگانه هستند.

فرمایش خداوند متعال: و او همان کسی است که شما را جانشینان (و نمایندگان) خود در زمین قرار داد و درجات بعضی از شما را از بعضی دیگر بالاتر نمود. تا شما را به وسیله آن چه که در اختیارتان قرار داده است بیازماید. به درستی که پروردگار تو (در مجازات افراد نادرست) سريع العقاب و (نسبت به خوبان) آمرزنده مهربان است. (165)

148)- از از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: نمی گوییم که همه یک مقام و یک درجه دارند؛ زیرا که خداوند می فرماید: درجات بعضی از آن ها از بعضی دیگر بالاتر و عالی تر است؛ و تفاوت درجات مردمان (تنها و تنها) به سبب اعمالشان خواهد بود.

ص: 115

ص: 116

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

فضل سورة الأعراف و بعض خواصّها

1231 / [1] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ:

مَنْ قَرَأَ سُورَهَ «اَلْأَعْرَافِ» فِی کُلِّ شَهْرٍ کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ مِنَ اَلَّذِینَ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ، فَإِنْ قَرَأَهَا فِی کُلِّ جُمُعَهٍ کَانَ مِمَّنْ لاَ یُحَاسَبُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ.

ثم قال أبو عبد الله علیه السلام:

أَمَا إِنَّ فِیهَا آیاً مُحْکَمَهً، فَلاَ تَدَعُوا قِرَاءَتَهَا وَ تِلاَوَتَهَا وَ اَلْقِیَامَ بِهَا، فَإِنَّهَا تَشْهَدُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ لِمَنْ قَرَأَهَا عِنْدَ رَبِّهِ. (1)

ص: 118

به نام خداوند بخشاينده مهربان

1)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام: فرمود: هر کس که سوره «اعراف» را در هر ماه بخواند، روز قیامت در زمره کسانی خواهد بود که هیچ گونه ترسی ندارند و اندوهگین نمی باشند. پس اگر آن را در هر جمعه بخواند از کسانی خواهد بود که روز قیامت مورد محاسبه قرار نمی گیرند.

سپس امام صادق علیه السلام: فرمود بدانید که در این سوره آیه هایی از محکمات است پس تلاوت و تدبّر در آن و مواظبت (از احکام و معارف) آن را ترک نکنید؛ زیرا این سوره در روز قیامت برای هر کسی که آن را قرائت کرده باشد در پیشگاه پروردگار شهادت و گواهی می دهد.

ص: 119

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قوله تعالى : ﴿المَصَ﴾ (1)

1232 / [2] - عن أبي جمعة، رحمة بن صدقة ، قال :

أَتَی رَجُلٌ مِنْ بَنِی أُمَیَّهَ - وَ کَانَ زِنْدِیقاً - جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ، فَقَالَ لَهُ: قَوْلُ اَللَّهِ فِی کِتَابِهِ: ﴿المَصَ ﴾ أَیَّ شَیْءٍ أَرَادَ بِهَذَا؟، وَ أَیُّ شَیْءٍ فِیهِ مِنَ اَلْحَلاَلِ وَ اَلْحَرَامِ، وَ أَیُّ شَیْءٍ فِی ذَا مِمَّا یَنْتَفِعُ بِهِ اَلنَّاسُ؟

قَالَ: فَأَغَاظَ ذَلِکَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ) ، فَقَالَ: أَمْسِکْ وَیْحَکَ: اَلْأَلْفُ وَاحِدٌ، وَ اَللاَّمُ ثَلاَثُونَ، وَ اَلْمِیمُ أَرْبَعُونَ، وَ اَلصَّادُ تِسْعُونَ، کَمْ مَعَکَ؟؟

فَقَالَ اَلرَّجُلُ: مِائَهٌ وَ إِحْدَی وَ سِتُّونَ. فَقَالَ لَهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ) : إِذَا اِنْقَضَتْ سَنَهُ إِحْدَی وَ سِتِّینَ وَ مِائَهٍ اِنْقَضَی مُلْکُ أَصْحَابِکَ (1) قَالَ: فَنَظَرْنَا، فَلَمَّا اِنْقَضَتْ إِحْدَی وَ سِتُّونَ وَ مِائَهٌ یَوْمَ عَاشُورَاءَ دَخَلَ اَلْمُسَوِّدَهُ (2) اَلْکُوفَهَ ، وَ ذَهَبَ مُلْکُهُمْ (3)

ص: 120

به نام خداوند بخشاینده مهربان

فرمایش خداوند متعال: الف لام میم صاد. (1)

2)- از ابو جمعه - رحمت بن صدقه - روایت کرده است که گفت:

مردی از طایفه بنی امیّه - که تظاهر به اسلام می کرد و در باطن زندیق و بی دین بود - خدمت امام صادق علیه السلام رسید و عرضه داشت:

خداوند که در قرآن فرموده است «المص» از آن چه معنا و منظوری را داشته است؟ و چه حکمی از حلال و حرام و یا مطلب دیگری در آن است که مردم از آن سودمند گردند؟

راوی گفت: پس امام صادق علیه السلام از این سخن بر آشفت و با لحن پرخاشگرانه ای فرمود: بیش از این حرف نزن وای بر تو! (چرا نمی دانی که) «الف»، (عدد) یک و «لام»، عدد سی و «میم»، عدد چهل و «صاد»، عدد نود می باشند به نظر تو جمع آن ها چند می شود؟

آن مرد گفت: صد و شصت و یک می شود.

حضرت فرمود: (آماده باشید که چون) سال صد و شصت و یک سر آید حکومت اصحاب تو هم به پایان خواهد رسید.

راوی گوید: ما انتظار می کشیدیم پس همین که روز عاشورای سال 161 به پایان رسید سیاه پوشان وارد کوفه شدند و به حکومت آنان خاتمه دادند.

ص: 121

1233 /[3] - خيثمة الجعفي، عن أبي لبيد المخزومي ، قال :

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : یَا أَبَا لَبِیدٍ إِنَّهُ یَمْلِکُ مِنْ وُلْدِ عَبَّاسٍ اِثْنَا عَشْرَهَ، یُقْتَلُ بَعْدَ اَلثَّامِنِ مِنْهُمْ أَرْبَعَهٌ، یُصِیبُ أَحَدَهُمُ اَلذُّبَحَهُ فَتَذْبَحُهُ، هُمْ فِئَهٌ، قَصِیرَهٌ أَعْمَارُهُمْ قَلِیلَهٌ مُدَّتُهُمْ، خَبِیثَهٌ سِیرَتُهُمْ مِنْهُمُ اَلْفُوَیْسِقُ اَلْمُلَقَّبُ بِالْهَادِی ، وَ اَلنَّاطِقِ وَ اَلْغَاوِی ، یَا أَبَا لَبِیدٍ إِنَّ فِی حُرُوفِ اَلْقُرْآنِ اَلْمُقَطَّعَهِ لَعِلْماً جَمّاً، إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ ﴿اَلَم * ذلِکَ اَلْکِتابُ﴾ (1) فَقَامَ مُحَمَّدٌ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَتَّی ظَهَرَ نُورُهُ وَ ثَبَتَتْ کَلِمَتُهُ وَ وُلِدَ یَوْمَ وُلِدَ وَ قَدْ مَضَی مِنَ اَلْأَلْفِ اَلسَّابِعِ مِأَهُ سَنَهٍ وَ ثَلَثُ سِنِینَ ثُمَّ قَالَ، وَ تِبْیَانُهُ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فِی اَلْحُرُوفِ اَلْمُقَطَّعَهِ، إِذَا عَدَدْتَهَا مِنْ غَیْرِ تَکْرَارٍ، وَ لَیْسَ مِنْ حُرُوفٍ مُقَطَّعَهٍ حَرْفٌ یَنْقَضِی أَیَّامٌ [الأیام] إِلاَّ قَامَ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ عِنْدَ اِنْقِضَائِهِ.

ثُمَّ قَالَ اَلْأَلِفُ وَاحِدٌ، وَ اَللاَّمُ ثَلَثُونَ، وَ اَلْمِیمُ أَرْبَعُونَ وَ اَلصَّادُ تِسْعُونَ فَذَلِکَ مِأَهٌ وَ إِحْدَی وَ سِتُّونَ، ثُمَّ کَانَ بَدْوُ خُرُوجِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ،﴿ اَلَم * اَللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ﴾ (2) فَلَمَّا بَلَغَتْ مُدَّتُهُ قَامَ قَائِمُ وُلْدِ اَلْعَبَّاسِ عِنْدَ ﴿اَلَمَصَ﴾ وَ یَقُومُ قَائِمُنَا عِنْدَ اِنْقِضَائِهَا بِ اَلَرَ، فَافْهَمْ ذَلِکَ وَ عُهُ وَ اُکْتُمْهُ. (3)

قوله تعالى : ﴿اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۗ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ﴾ (3)

ص: 122

3)- از خَيثمه جُعفی به نقل از ابو لُبید مخزومی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: ای ابا لبید! دوازده تن از اولاد عباس به سلطنت و حکومت می رسند چهار نفر آن ها بعد از هشتمین آنان کشته می شوند یکی از آن ها با گلو درد جان می دهد عمر آن ها کوتاه و مدت دولتشان قلیل خواهد بود دارای روش و سیره ای پلید می باشند یکی از آن ها فاسق کوچکی است که لقب هادی ناطق و غاوی دارد.

ای ابا لبید! در حروف مقطعه ،قرآن علم سرشاری است هنگامی که خداوند ﴿الم * ذَلِكَ الْكِتَابُ﴾ را نازل نمود حضرت محمد صلی الله علیه و آله قیام کرد تا آن جا که نور وجودش آشکار گشت و سخنان او در دل های مردم جای گرفت هنگام ولادت او 7103 (هفت هزار و صد و سه) سال از آغاز خلقت آدم ابو البشر علیه السلام گذشته بود.

سپس فرمود: ای ابا لبید بیان این حروف مقطعه در قرآن وقتی آن را بدون تکرار حساب کنی هیچ یک از این حروف نمی گذرد، مگر این که یکی از بنی هاشم در موقع گذشتن ،آن قیام می کند.

سپس فرمود: «الف»، یک و «ل» سی و «م»، چهل و «ص» - در «المص» - نود است که جمع آن ها صد و شصت و یک می باشد که بعد از آن ابتدای قیام امام حسین علیه السلام «الف لام میم * خدایی نیست مگر همان خدای یکتا» خواهد ،بود وقتی مدت او به سر رسید قائم بنی عباس قیام می کند و چون او در پایان «المص» بگذرد، قائم ما (اهل بیت رسالت) در «الر» قیام می کند (1)؛ پس آن ها را بفهم و در خاطر بسپار و از دشمنان پوشیده بدار.

فرمایش خداوند متعال: آن چه را که از جانب پروردگارتان برایتان نازل شده ،است پیروی کنید و جز او از خدایان دیگر متابعت نکنید شما چه اندک متذکر می شوید و پند می پذیرید. (3)

ص: 123

1234 / [4] - عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی خُطْبَتِهِ: قَالَ اَللَّهُ : ﴿أتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلاً ما تَذَكَّرُونَ﴾، فَفِی اِتِّبَاعِ مَا جَاءَکُمْ مِنَ اَللَّهِ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ، وَ فِی تَرْکِهِ اَلْخَطَأُ اَلْمُبِینُ. (1)

قوله تعالى : قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِن طِينٍ ﴿12﴾

1235 / [5] - عن داود بن فرقد، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

إِنَّ اَلْمَلاَئِکَهَ کَانُوا یَحْسَبُونَ أَنَّ إِبْلِیسَ مِنْهُمْ، وَ کَانَ فِی عِلْمِ اَللَّهِ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْهُمْ، فَاسْتَخْرَجَ اَللَّهُ مَا فِی نَفْسِهِ بِالْحَمِیَّهِ، فَقَالَ: ﴿خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ﴾. (2)

قوله تعالى : ﴿قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ (16) ثُمَّ لَأَتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَنِهِمْ وَ عَن شَمَائلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَكِرِينَ﴾ (17)

1236 / [6] - عن أبي بصير، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

اَلصِّرَاطُ اَلَّذِی قَالَ إِبْلِیسُ : ﴿لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَ طَكَ الْمُسْتَقِيمَ * ثُمَّ لَأَتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ ﴾- الآية - و هو على علیه السلام. (3)

ص: 124

4)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام در ضمن خطبه ای فرمود: خداوند متعال فرموده است: «از آن چه که از جانب پروردگارتان برای شما نازل شده پیروی کنید و از خدایان دیگر متابعت ننمایید شما چه کم موعظه می پذیرید»، پس در متابعت و پیروی از آن چه خداوند فرستاده است، سعادت عظیم خواهد بود و در ترک آن خطای آشکار (و هلاکت) می باشد.

فرمایش خداوند متعال: (خداوند به ابلیس) فرمود: وقتی تو را به سجده فرمان دادم چه چیز تو را از آن بازداشت؟ گفت من از او ،بهترم مرا از آتش آفریده ای و او را از گل آفریده ای. (12)

5- از داود بن فرقد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: فرشته ها پنداشته بودند که ابلیس از آن ها است خداوند می دانست که او از آن ها ،نیست پس این راز را به وسیله تکبّر و غیرت او فاش کرد که گفت: «مرا از آتش آفریده ای و او را از گل آفریدی».

فرمایش خداوند متعال: (ابلیس) گفت: حال که مرا ناامید ساختی من هم ایشان (بندگانت) را از راه راست ،تو منحرف می کنم (16) سپس از پیش رو و از پشت سر و از سمت راست و چپ بر آن ها می تازم و بیشترین ایشان را شکرگزار نخواهی یافت. (17)

6)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: صراط و مسیری که ابلیس گفت: «هر آینه سر راه مستقیم تو برای ایشان می نشینم * سپس از جلوی رویشان وارد می شوم» و (منظور صراط) امام علی علیه السلام است.

ص: 125

1237 [7] - عن زرارة ، قال :

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللّه عَزَّ وَجَلَّ: ﴿لأََقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَ طَکَ الْمُسْتَقِیمَ﴾. -إلى - ﴿أَکْثَرَهُمْ شَکِرِینَ﴾؟

قالَ: یا زُرارَةُ اِنَّما صَمَدَ لَکَ وَ لأَصحابِکَ و أمَّا الآخَرُونَ فَقَد فَرَغَ مِنهُم. (1)

1238/ [8]- عن موسى بن محمد بن على علیهما السلام، عن أخيه أبى الحسن الثالث علیه السلام، قال :

الشَّجَرَةُ الَّتِی نَهَی اللَّهُ عَنْهَا آدَمَ وَ زَوْجَتَهُ أَنْ یَأْكُلَا مِنْهَا شَجَرَةُ الْحَسَدِ، عَهِدَ إِلَیْهِمَا أَنْ لَا یَنْظُرَا إِلَی مَنْ فَضَّلَ اللَّهُ عَلَی خَلَائِقِهِ بِعَیْنِ الْحَسَدِ فَنَسِیَ وَ نَظَرَ بِعَیْنِ الْحَسَدِ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً. (2)

قوله تعالى : ﴿فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَ قَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ﴾ (20)

1239/ [196] - عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ قَالَ:

سَأَلْتُهُ کَیْفَ أَخَذَ اَللَّهُ آدَمَ علیه السلام بِالنِّسْیَانِ؟

فَقَالَ: إِنَّهُ لَمْ یَنْسَ وَ کَیْفَ یَنْسَی وَ هُوَ یَذْکُرُهُ وَ یَقُولُ لَهُ إِبْلِیسُ ﴿ما نَهاکُما رَبُّکُما عَنْ هذِهِ اَلشَّجَرَهِ إِلاّ أَنْ تَکُونا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونا مِنَ اَلْخالِدِینَ﴾ (3)

ص: 126

7)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «هر آینه سر راه مستقیم تو برای ایشان می نشینم - تا - بیشترین آن ها را شکرگزار «نمی یابی»، سؤال کردم؟

فرمود: ای زراره! همانا شیطان قصد تو و یاران تو را دارد و از کار دیگران فارغ شده و آسوده است.

8)- از موسی بن محمد بن علی علیهما السلام (موسی مُبرقَع)، به نقل از برادرش حضرت ابو الحسن سوم، امام هادی علیه السلام روایت کرده است، که فرمود:

درختی که خداوند حضرت آدم علیه السلام و همسرش را از خوردن آن نهی کرده ،بود درخت رشک و حسادت بود که از آنان عهد و پیمان گرفت تا به کسانی که خداوند آن ها را فضیلت بخشیده همچنین به دیگر ،افراد به چشم حسادت نگاه نکنند، ولی خداوند تصمیم استواری برای آدم یافت نکرد.

فرمایش خداوند متعال: پس شیطان آن دو را وسوسه ،کرد تا شرمگاهشان را که از آن ها پوشیده بود در نظرشان آشکار کند و گفت: پروردگارتان شما را از این درخت منع کرد تا مباد از فرشتگان یا جاویدانان باشید. (20)

9)- از جمیل بن دَرّاج به نقل از بعضی اصحاب روایت کرده است که گفت:

از یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام سؤال کردم که چگونه خداوند آدم علیه السلام را به نسیان و فراموشی مورد مؤاخذه قرار داد؟

فرمود: او فراموش نکرد چگونه ممکن است که فراموش کند و حال آن که خداوند متعال یادآوری کننده اوست؟! و ابلیس به او گوید: «پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرده تا مبادا از فرشتگان و یا از افراد جاوید قرار گیرید».

ص: 127

1240 / [10] - عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، رَفَعَهُ إِلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:

أَنَّ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) سَأَلَ رَبَّهُ أَنْ یَجْمَعَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِیهِ آدَمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) حَیْثُ عُرِجَ إِلَی اَلسَّمَاءِ فِی أَمْرِ اَلصَّلاَهِ فَفَعَلَ، فَقَالَ لَهُ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : یَا آدَمُ ، أَنْتَ اَلَّذِی خَلَقَکَ اَللَّهُ بِیَدِهِ، وَ نَفَخَ فِیکَ مِنْ رُوحِهِ، وَ أَسْجَدَ لَکَ مَلاَئِکَتَهُ، وَ أَبَاحَ لَکَ جَنَّتَهُ ، وَ أَسْکَنَکَ جِوَارَهُ، وَ کَلَّمَکَ قُبُلاً، ثُمَّ نَهَاکَ عَنْ شَجَرَهٍ وَاحِدَهٍ، فَلَمْ تَصْبِرْ عَنْهَا حَتَّی أُهْبِطْتَ إِلَی اَلْأَرْضِ بِسَبَبِهَا، فَلَمْ تَسْتَطِعْ أَنْ تَضْبِطَ نَفْسَکَ عَنْهَا، حَتَّی أَغْرَاکَ إِبْلِیسُ فَأَطَعْتَهُ، فَأَنْتَ اَلَّذِی أَخْرَجْتَنَا مِنَ اَلْجَنَّهِ بِمَعْصِیَتِکَ. فَقَالَ لَهُ آدَمُ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : اِرْفَقْ بِأَبِیکَ - أَیْ بُنَیَّ - مِحْنَهَ مَا لَقِیَ مِنْ أَمْرِ هَذِهِ اَلشَّجَرَهِ، یَا بُنَیَّ إِنَّ عَدُوِّی أَتَانِی مِنْ وَجْهِ اَلْمَکْرِ وَ اَلْخَدِیعَهِ، فَحَلَفَ لِی بِاللَّهِ أَنَّهُ فِی مَشُورَتِهِ عَلَیَّ لَمِنَ اَلنَّاصِحِینَ، وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قَالَ لِی مُسْتَنْصِحاً: إِنِّی لِشَأْنِکَ - یَا آدَمُ - لَمَغْمُومٌ، قُلْتُ: وَ کَیْفَ؟

قَالَ: قَدْ کُنْتُ آنَسْتُ بِکَ وَ بِقُرْبِکَ مِنِّی، وَ أَنْتَ تَخْرُجُ مِمَّا أَنْتَ فِیهِ إِلَی مَا سَتَکْرَهُهُ. فَقُلْتُ لَهُ: وَ مَا اَلْحِیلَهُ؟

فَقَالَ: إِنَّ اَلْحِیلَهَ هُوَ ذَا هُوَ مَعَکَ، أَ فَلاَ أَدُلُّکَ عَلَی شَجَرَهِ اَلْخُلْدِ وَ مَلِکٍ لاَ یَبْلَی؟ فَکُلاَ مِنْهَا أَنْتَ وَ زَوْجُکَ فَتَصِیرَا مَعِی فِی اَلْجَنَّهِ أَبَداً مِنَ اَلْخَالِدِینَ. وَ حَلَفَ لِی بِاللَّهِ کَاذِباً إِنَّهُ لَمِنَ اَلنَّاصِحِینَ، وَ لَمْ أَظُنَّ - یَا مُوسَی - أَنَّ أَحَداً یَحْلِفُ بِاللَّهِ کَاذِباً، فَوَثِقْتُ بِیَمِینِهِ، فَهَذَا عُذْرِی فَأَخْبِرْنِی یَا بُنَیَّ، هَلْ تَجِدُ فِیمَا أَنْزَلَ اَللَّهُ تَعَالَی إِلَیْکَ أَنَّ خَطِیئَتِی کَائِنَهٌ مِنْ قَبْلِ أَنْ أُخْلَقَ؟

قَالَ لَهُ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : بِدَهْرٍ طَوِیلٍ. قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) : فَحَجَّ آدَمُ مُوسَی قَالَ ذَلِکَ ثَلاَثاً. (1)

ص: 128

10)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام، به طور مرفوعه از رسول خدا صلی الله علیه و اله نقل نموده است که فرمود: حضرت موسی علیه السلام از پروردگار خود درخواست نمود تا با پدرش حضرت آدم علیه السلام ملاقات کند پس موقعی که درباره امر نماز به آسمان عروج کرده بود با آدم علیه السلام ملاقات نمود پس به او گفت: ای آدم! تو همان کسی هستی که خداوند تو را به دست (قدرت) خویش آفرید و در تو از روح خود دمید و ملائکه را به سجده تو امر کرد بهشت خود را برای تو مباح گردانید تو را در جوارش ساکن نمود، با تو از قبل سخن گفته بود سپس تو را از آن درخت منع نمود، ولی تو نتوانستی در برابر آن مقاومت کنی تا آن که به زمین هبوط کردی چون نتوانستی نفس خود را حفظ کنی و ابلیس تو را مغرور کرد و تو از او فرمان ،بردی، پس تو همان شخصی هستی که با معصیت ،خود ما را از بهشت بیرون رانده ای.

آدم علیه السلام به او گفت: ای فرزندم! نسبت به پدرت درباره سختی و ناراحتی که او از این درخت داشته است مدارا کن. ای فرزندم! به درستی که دشمن من (ابلیس) با من از در مکر و نیرنگ وارد شد و برای من به خدا سوگند خورد که در خصوص امر به خوردن از ،درخت دلسوز و خیرخواه من می باشد و (با تظاهر به مهربانی و خیر خواهی) به من گفت: ای آدم! من درباره شأن و مقام تو ناراحت و غمگین هستم. گفتم: چطور؟

گفت: من به تو مأنوس شده ام چون مدتی در کنار من بوده ای و تو از این مقامی که داری در حال رفتن به جایی می باشی که آن جا را دوست نخواهی داشت و از آن کراهت داری من به او گفتم چاره این کار چیست؟

گفت: چاره کار به دست خودت می باشد آیا تو را به درخت جاودانگی و موقعیتی که هرگز زایل نمی شود راهنمایی نکنم؟ پس تو و همسرت از آن بخورید تا همیشه در بهشت کنار من به طور جاوید بمانید و او (شیطان) برای من سوگند دروغ به خداوند خورد و ای موسی! من گمان نمی کردم که کسی به نام خدا سوگند دروغ یاد کند، به این خاطر به سوگند او اعتماد کردم و این عذر من در این مورد است؛ ای فرزندم! اکنون تو به من خبر بده در کتابی که خدا برای تو نازل کرده است آیا خوانده ای و یافته ای که خطای من پیش از خلقت و آفرینش من برایم مقدّر شده بوده است؟ حضرت موسی علیه السلام اظهار داشت: بلی سال هایی پیش از خلقت ،تو چنین مقدّر شده بوده است. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آدم این چنین استدلال نمود- و این مطلب را سه بار تکرار نمود-.

ص: 129

1241 / [11] - عن عبد الله بن سنان قال :

سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ أَنَا حَاضِرٌ: کَمْ لَبِثَ آدَمُ وَ زَوْجُهُ فِی اَلْجَنَّهِ حَتَّی أَخْرَجَتْهُمَا مِنْهَا خَطِیئَتُهُمَا؟

ففَقَالَ: «إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نَفَخَ فِی آدَمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) رُوحَهُ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ مِنْ یَوْمِ اَلْجُمُعَهِ ، ثُمَّ بَرَأَ زَوْجَتَهُ مِنْ أَسْفَلِ أَضْلاَعِهِ، ثُمَّ أَسْجَدَ لَهُ مَلاَئِکَتَهُ وَ أَسْکَنَهُ جَنَّتَهُ مِنْ یَوْمِهِ ذَلِکَ، فَوَ اَللَّهِ مَا اِسْتَقَرَّ فِیهَا إِلاَّ سِتَّ سَاعَاتٍ فِی یَوْمِهِ ذَلِکَ حَتَّی عَصَی اَللَّهَ، فَأَخْرَجَهُمَا اَللَّهُ مِنْهَا بَعْدَ غُرُوبِ اَلشَّمْسِ، وَ مَا بَاتَا فِیهَا وَ صُیِّرَا بِفِنَاءِ اَلْجَنَّهِ حَتَّی أَصْبَحَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا وَ نَادَاهُمَا رَبُّهُمَا: أَ لَمْ أَنْهَکُمَا عَنْ تِلْکُمَا اَلشَّجَرَهَ؟! فَاسْتَحْیَا آدَمُ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) مِنْ رَبِّهِ وَ خَضَعَ وَ قَالَ: رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ اِعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا، فَاغْفِرْ لَنَا. قَالَ اَللَّهُ لَهُمَا: اِهْبِطَا مِنْ سَمَاوَاتِی. إِلَی اَلْأَرْضِ، فَإِنَّهُ لاَ یُجَاوِرُنِی فِی جَنَّتِی عَاصٍ، وَ لاَ فِی سَمَاوَاتِی

ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : إِنَّ آدَمَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) لَمَّا أَکَلَ مِنَ اَلشَّجَرَهِ ذَکَرَ أَنَّهُ نَهَاهُ اَللَّهُ عَنْهَا فَنَدِمَ، فَذَهَبَ لِیَتَنَحَّی مِنَ اَلشَّجَرَهِ، فَأَخَذَتِ اَلشَّجَرَهُ بِرَأْسِهِ فَجَرَّتْهُ إِلَیْهَا وَ قَالَتْ لَهُ: أَ فَلاَ کَانَ فِرَارُکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْکُلَ مِنِّی؟ (1)

قوله تعالى : ﴿فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ ۚ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ۖ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ﴾ (22)

ص: 130

11)- از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردند - و من نیز حضور داشتم - آدم علیه السلام و همسرش حوا چه مدّتی در بهشت بودند تا وقتی که خداوند آنان را - به خاطر خطایشان (از بهشت) - اخراج نمود؟

فرمود: خداوند تبارک و تعالی هنگام زوال خورشید (در ظهر) روز جمعه از روح خود در آدم دمید سپس حوا را از باقی مانده گل (و سرشت) او آفرید سپس فرشته ها را دستور داد تا در برابر او سجده نمایند و او را از همان روز در بهشت ساکن گردانید پس به خدا سوگند که آدم بیش از شش ساعت در آن روز، در بهشت اقامت نداشت پس امر الهی را عصیان و مخالفت کرد و خداوند آن ها را بعد از غروب آفتاب از بهشت بیرون نمود و نتوانستند در بهشت حتی یک شب را به روز رسانند و چون به واسطه انجام آن خطابه فنای در بهشت رسیدند عورت آنان- که بر آنان پوشیده شده بود- برای ایشان آشکار شد و پروردگارشان آنان را مورد خطاب قرار داد و فرمود: آیا شما را از این درخت نهی نکردم؟

پس آدم از پروردگار خود حیا نمود و به خضوع افتاد و گفت: پروردگارا! ما به خودمان ستم کردیم و اکنون به گناهان خود اعتراف می کنیم پس ما را بیامرز.

خداوند به آنان فرمود: از آسمان های من به سوی زمین فرود آیید و هبوط نمایید چون در جوار من و در آسمان های من هیچ معصیت کاری وجود نخواهد داشت.

سپس در پایان امام صادق علیه السلام فرمود: همانا آدم علیه السلام وقتی از آن درخت ،خورد به یادش افتاد که خداوند او را نهی کرده بود و پشیمان شد و خواست تا از درخت دوری گزیند اما درخت سر او را گرفته و به سوی خود کشید و به او گفت پس آیا (سزاوار نبود) قبل از این که از میوه من بخوری، تفکّر نمایی؟

فرمایش خداوند متعال: پس آن دو را بفریفت پس چون از آن درخت تناول کردند شرمگاهشان آشکار شد و به پوشاندن خویش به وسیله برگ های بهشت پرداختند و پروردگارشان ندا داد آیا شما را از آن درخت منع نکرده بودم و نگفته بودم که شیطان دشمن آشکار شما است؟ (22)

ص: 131

1242 / [12]- عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی :

﴿بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا﴾ قال :

کَانَتْ سَوْآتُهُمَا لاَ تَبْدُو لَهُمَا فَبَدَتْ، یَعْنِی کَانَتْ مِنْ دَاخِلٍ (1)

قوله تعالى: ﴿يَا بَنِي آدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ لِلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿27﴾ وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿28﴾ قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ﴾ ﴿29﴾

1234 / [13]- عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ) : عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿يَا بَنِي آدَمَ ﴾، قَالاَ: هِیَ عَامَّهٌ (2)

1244 / [14]- ععَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ :

مَنْ زَعَمَ أَنَّ اَللَّهَ أَمَرَ بِالسُّوءِ وَ اَلْفَحْشَاءِ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ، وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اَلْخَیْرَ

ص: 132

12)- أر بعضی از صحاب روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «عورت آنان نمایان گشت» فرمود: سوآت و عورات نمایان ،نبود بلکه بنهان و پوشیده بود، (پس با نافرمانی و خوردن از آن درخت) آشکار گردید به این معنا که آن داخل و زیر پوست قرار داشته است.

فرمایش خداوند متعال: ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد هم چنان که پدر و مادرتان را از بهشت بیرون راند تماس را از تنشان کند با شرمگاهشان را به ایشان بنمایاند به درستی که او و قبله اش از جایی که آن ها را نمی بینید شما را می بینند ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند (27) و (ای پیامبر!) موقعی که کار زشتی کنند گویند: پدران خود را نیز چنین یافته ایم و خدا ما را بدان فرمان داده است بگو: خدا به زشتکاری فرمان نمی دهد چرا چنین نکاتی را که اطلاعی از آن ندارید به خدا نسبت می دهید؟ (28) (ای پیامبر!) نگو: پروردگار من به عدل فرمان داده است و به هنگام هر نماز روی به جانب او دارید و او را با ایمان خالص بخوانید و هم چنان که شما را آفریده است، باز می گردید. (29)

13)- از زراره از زراره حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «ای فرزندان آدم»، فرمودند: منظور از آن عموم (فرزندان حضرت آدم علیه السلام) می باشد.

14)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کسی که گمان کند خداوند (بندگانش را) به کارهای زشت و فحتنا دستور می دهد نسبت دروغ به خداوند داده است.

ص: 133

وَ اَلشَّرَّ بِغَیْرِ مَشِیَّهٍ مِنْهُ فَقَدْ أَخْرَجَ اَللَّهَ مِنْ سُلْطَانِهِ، وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اَلْمَعَاصِیَ عُمِلَتْ بِغَیْرِ قُوَّهِ اَللَّهِ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ، وَ مَنْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ أَدْخَلَهُ اَللَّهُ اَلنَّارَ. (1)

1245 / [15] - عن محمد بن منصور، عن عبد صالح علیه السلام ، قال:

سألته عن قول الله تعالى : ﴿وَإِذَا فَعَلُواْ فَحِشَةً﴾ إلى قوله : ﴿أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴾ ؟

فَقَالَ أَ رَأَیْتَ أَحَداً یَزْعُمُ أَنَّ اَللَّهَ أَمَرَنَا بِالزِّنَا وَ شُرْبِ اَلْخَمْرِ وَ شَیْءٍ مِنْ هَذِهِ اَلْمَحَارِمِ؟

فَقُلْتُ: لاَ، فَقَالَ: مَا هَذِهِ اَلْفَاحِشَهُ اَلَّتِی تَدَّعُونَ أَنَّ اَللَّهَ أَمَرَ بِهَا؟

فَقُلْتُ: اَللَّهُ أَعْلَمُ وَ وَلِیُّهُ، فَقَالَ: إِنَّ هَذَا مِنْ أَئِمَّهِ اَلْجَوْرِ، اِدَّعَوْا أَنَّ اَللَّهَ أَمَرَهُمْ بِالاِیتِمَامِ بِهِمْ، فَرَدَّ اَللَّهُ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ، فَأَخْبَرَنَا أَنَّهُمْ قَدْ قَالُوا عَلَیْهِ اَلْکَذِبَ فَسَمَّی ذَلِکَ مِنْهُمْ فَاحِشَهً. (2)

1246 / [16] - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ زَعَمَ أَنَّ اَللَّهَ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ، وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اَلْخَیْرَ وَ اَلشَّرَّ إِلَیْهِ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ . (3)

ص: 134

و کسی که گمان کند خوبی و بدی بدون اراده خداوند انجام می گیرد خداوند را از سلطنت و قدرتش بیرون شمرده است و کسی که گمان کند گناهان بدون قوّت و نیروی خدا (دادی) واقع می شود بر خدا نسبت دروغ داده است و کسی که بر خدا نسبت دروغ دهد خداوند او را در آتش دوزخ وارد گرداند.

15)- از محمّد بن منصور روایت کرده است که گفت:

از آن عبد صالح (امام کاظم) علیه السلام درباره فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «و اگر کار فحشا و زشتی را انجام دهند - تا پایان - آیا آن چه را که نمیدانید به خداوند نسبت می دهید» سؤال کردم؟

فرمود: تاکنون کسی را دیده ای که گمان کند خداوند متعال ما را به زنا و نوشیدن شراب یا چیزی از قبیل این برنامه های حرام دستور داده باشد؟

عرض کردم: نه فرمود: پس این کار زشتی که آنان ادعا می کنند خداوند متعال ایشان را به آن دستور داده چیست؟

عرض کردم: خداوند و ولیّ او بهتر می دانند.

فرمود: به راستی این عمل زشت در مورد سرکردگان و حاکمان جور است که ادّعا می کنند خدا ایشان را دستور داده تا افرادی را به پیروی از خود دعوت نمایند؛ با این که خداوند این ادعای آنان را رد نموده و خبر داده است که آنان به او نسبت دروغ می دهند و خداوند متعال عمل آنان را گناه و کار زشتی (به عنوان: فاحشه) نام نهاده است.

16)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: کسی که گمان کند خداوند (بندگانش را) به کارهای زشت و فحشا دستور می دهد نسبت دروغ به خدا داده است و کسی که گمان کند خوبی ها و بدی ها منسوب به خداوند است پس به او نسبت دروغ داده است.

ص: 135

1247 / [17] - عن أبي بصير، عن أحدهما علیهما السلام في قول الله تعالى : ﴿وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ ﴾ ، قال : هو إلى القبلة. (1)

1248 / [18] - عن الحسين بن مهران، عن أبي عبد الله علیه السلام في قوله : ﴿وَأَقِيمُواْ وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾، قال : يعني الأئمة علیهم السلام. (2)

1249 / [19] - عن زرارة و حمران و محمد بن مسلم، عن أبي جعفر و أبي عبد الله علیهما السلام عن قوله : ﴿وَأَقِيمُواْ وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾؟

قالا : مَسَاجِدَ مُحْدَثَةٍ فَأُمِرُوا أَنْ يُقِيمُوا وُجُوهَهُمْ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ. (3)

1250 / [20] - أبو بصير، عن أحدهما علیهما السلام، قال :

هُوَ إِلَی اَلْقِبْلَهِ، لَیْسَ فِیهَا عِبَادَهُ اَلْأَوْثَانِ، خَالِصاً مُخْلِصاً (4)

قوله تعالى : ﴿یَبَنِی ءَادَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ﴾ (31)

1251 / [21] - عن محمد بن الفضيل عن أبي الحسن الرضا علیه السلام في قول الله :

﴿خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ ﴾ ، قال : هي الثياب (5)

ص: 136

17)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام درباره فرمانش خداوند متعال: «و بر پا دارید صورت های خود را نزد هر مسجدی» فرموده اند: منظور به سمت قبله قرار دادن است.

18)- از حسین بن مهران روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و بر پا دارید صورت های خود را نزد هر مسجدی» فرمود: منظور از آن (توجه به ولایت) امامان علیهم السلام می باشد.

19)- از زواره و حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است. که گفته اند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و بر پا دارید صورت های خود را نزد هر مسجدی» فرموده اند: مسجدها جدید و حادث هستند بنابر این (بندگان) مأمور شدند تا صورت های خود را به سمت مسجد الحرام قرار دهند.

20)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرموده اند: منظور به سمت قبله قرار دادن است که در آن پرستش بُت ها وجود ندارد، بلکه (پرستش) خالص و بدون آلایش باشد.

فرمایش خداوند متعال: ای فرزندان آدم! به هنگام هر عبادت لباس خوب بپوشید و تیز بخورید و بیاشامید ولی اصراف نکنید که خدا اسرافکاران را دوست ندارد. (31)

21)- از محمد بن فُضیل روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «زینت خود را در نزد هر مجدی، برگیرید» فرمود: منظور لباس است (که لباس تمیز و پاک بپوشد).

ص: 137

1252 / [22] - عن الحسين بن ،مهران عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله تعالى:

﴿ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ ﴾ ، قال : يعني الأئمة (علیهم السلام). (1)

1253/ [23]- عن أبان بن تغلب قال : قال أبو عبد الله علیه السلام:

أَ تَرَی اَللَّهَ أَعْطَی مَنْ أَعْطَی مِنْ کَرَامَتِهِ عَلَیْهِ وَ مَنَعَ مَنْ مَنَعَ مِنْ هَوَانٍ بِهِ عَلَیْهِ کَلاَّ وَ لَکِنَّ اَلْمَالَ مَالُ اَللَّهِ یَضَعُهُ عِنْدَ اَلرَّجُلِ وَدَائِعَ وَ جَوَّزَ لَهُمْ أَنْ یَأْکُلُوا قَصْداً وَ یَشْرَبُوا قَصْداً وَ یَلْبَسُوا قَصْداً وَ یَنْکِحُوا قَصْداً یَرْکَبُوا قَصْداً وَ یَعُودُوا بِمَا سِوَی ذَلِکَ عَلَی فُقَرَاءِ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ یَرْمُوا بِهِ شَعَثَهُمْ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مَا یَأْکُلُ حَلاَلاً وَ یَشْرَبُ حَلاَلاً وَ یَرْکَبُ حَلاَلاً وَ یَنْکِحُ حَلاَلاً وَ مَنْ عَدَا ذَلِکَ کَانَ عَلَیْهِ حَرَاماً.

ثُمَّ قَالَ: ﴿لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ اَلْمُسْرِفِینَ﴾- أَ تَرَی اَللَّهَ اِئْتَمَنَ رَجُلاً عَلَی مَالٍ یَقُولُ لَهُ أَنْ یَشْتَرِیَ فَرَساً بِعَشَرَهِ آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ تُجْزِیهِ فَرَسٌ بِعِشْرِینَ دِرْهَماً وَ یَشْتَرِیَ جَارِیَهً بِأَلْفٍ وَ تُجْزِیهِ جَارِیَهٌ بِعِشْرِینَ دِینَاراً ثُمَّ و قَالَ: ﴿و لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ اَلْمُسْرِفِینَ﴾ (2)

1254 / [24] - عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

سألته عن قول الله تعالى : ﴿خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدِ﴾؟

قال : عشيّة عرفة. (3)

1255 / [25] - عن أبي بصير، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سألته عن قوله تعالى : ﴿خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدِ﴾؟

ص: 138

22)- از حسین بن مهران روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «زینت خود را در نزد هر مسجدی، برگیرید»، فرمود: منظور (هنگام ملاقات با) ائمه علیهم السلام می باشد.

23)- از ابان بن تَغلِب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: آیا به نظر تو آن چه را که خداوند به هر کسی عطا نموده، از روی کرامت و احترام به او داده است و آن چه را که از هر کسی منع کرده، برای خوارداشتن و ذلّت او است؟

نه این طور نیست ولیکن اموال (مردم) از خداوند است که نزد فردی به ودیعه و امانت می گذارد و به افراد اجازه می دهد تا به اندازه و با رعایت اقتصاد و صرفه جویی بخورند به اندازه بپوشند به اندازه با آن ازدواج کنند و مرکب سواری تهیه نموده و سوارش شوند و اضافه بر این مصارف را به مستمندان مؤمن باز گردانند و به وسیله آن پریشانی زندگانی فقیران مؤمن را بر طرف کنند پس هر کسی که با این روش عمل کند آن چه ،خورده ،نوشیده مرکب سواری گرفته و سوار شده و زناشویی کرده است حلال خواهد بود؛ و آن در غیر این موارد بر او حرام است سپس فرمود: «و اسراف نکنید که خدا اسراف کنندگان را دوست ندارد» آیا به نظر تو خداوند مالی را که به شخصی امانت داده و به او اجازه فرموده تا اسبی را به ده هزار دِرهم (نقره) بخرد با این که یک اسب بیست در همی برایش کفایت می کند یا کنیزی را به هزار دینار (طلا) ،بخرد با این که کنیزی به ده دینار ،هم او را کفایت می کند (درست و صحیح است)؟ و فرمود: «و اسراف نکنید که خدا اسراف کنندگان را دوست ندارد».

24)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «زینت خود را نزد هر مسجدی برگیرید» سؤال کردم؟ فرمود: منظور شب عرفه است.

25)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «زینت خود را نزد هر مسجدی برگیرید»، سؤال کردم؟

ص: 139

قَالَ: هُوَ اَلْمَشْطُ عِنْدَ کُلِّ صَلاَهٍ فَرِیضَهٍ وَ نَافِلَهٍ (1)

1256 / [26] - عن عمّار النوفلي، عن أبيه، قال:

سَمِعْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ اَلْمُشْطُ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ.

قَالَ: وَ کَانَ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) مُشْطٌ فِی اَلْمَسْجِدِ یَتَمَشَّطُ بِهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلاَتِهِ. (2)

1257 / [27] - عن المحاملي (3)، عن بعض أصحابه، عن أبي عبد الله علیه السلام فيقول الله تعالى: ﴿خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾.

قَالَ: اَلْأَرْدِیَهُ فِی اَلْعِیدَیْنِ وَ اَلْجُمُعَهِ (4)

1258 / [28] - عن هارون بن خارجة قال : قال أبو عبد الله علیه السلام:

﴿مَنْ سَأَلَ اَلنَّاسَ شَیْئاً وَ عِنْدَهُ مَا یَقُوتُهُ یَوْمَهُ فَهُوَ مِنَ اَلْمُسْرِفِینَ﴾. (5)

1259 / [29] - عن خيثمة بن أبي خيثمة، قال :

كَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام إِذَا قَامَ إِلَی الصَّلَاةِ لَبِسَ أَجْوَدَ ثِیَابِهِ فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ تَلْبَسُ أَجْوَدَ ثِیَابِكَ؟

فَقَالَ علیه السلام: إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی جَمِیلٌ یُحِبُّ اَلْجَمَالَ فَأَتَجَمَّلُ لِرَبِّی، وَ هُوَ یَقُولُ:

ص: 140

فرمود: منظور شانه (زدن) هنگام (شروع) نمازهای واجب و مستحب می باشد.

26)- از عمّار ،نوفلی به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

از امام کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود: شانه زدن و با را از بین می برد.

حضرت افزود: و امام صادق علیه السلام در مسجد شانه ای داشت که پس از پایان نماز با آن شانه می زد.

27)- از مَحاملی، به نقل بعضی از اصحاب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «زینت خود را نزد هر مسجدی برگیرید: فرمود منظور جامه و لباس های بلند است (که تمام بدن را بپوشاند) که در عید فطر قربان و جمعه پوشیده می.شود

28)- از هارون بن خارجه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که به مقدار و نیاز یک روزش را داشته باشد و از مردم درخواست چیزی کند او جزء اسراف کنندگان می باشد.

29)- از خَيْثَمة بن أبي خيثمه روایت کرده است که گفت:

هنگامی که امام حسن مجتبی علیه السلام می خواست به نماز بایستد بهترین لباس های خود را می پوشید پس به حضرت عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! برای چه بهترین لباس های خود را می پوشی؟

فرمود: به درستی که خداوند متعال زیبا است و زیبایی را دوست دارد پس به خاطر پروردگارم بهترین لباس هایم را می پوشم؛ زیرا که او می فرماید: «زینت خود را نزد هر مسجدی ،برگیرید» بنابر این دوست می دارم که بهترین لباس خود را بپوشم.

ص: 141

﴿خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾ ، فَأَحَبَّ أَنْ أَلْبَسَ أَجْوَدَ ثِیَابِی (1)

قوله تعالى: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ، وَالطَّيِّبَتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ فِي الْحَيَوةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَمَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴾ (32 )

1260 / [30] - عن الحكم بن عيينة [عُتَينة ]، قال:

رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ أَحْمَرُ قَالَ فَأَحْدَدْتُ اَلنَّظَرَ إِلَیْهِ.

فَقَالَ: یَا بَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذَا لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ، ثُمَّ تَلاَ: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ، وَالطَّيِّبَتِ مِنَ الرِّزْقِ﴾. (2)

1261 / [31] - عن الوشاء، عن الرضا علیه السلام، قال :

کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ علیهما السلام یَلْبَسُ اَلْجُبَّهَ وَ اَلْمِطْرَفَ مِنَ اَلْخَزِّ وَ اَلْقَلَنْسُوَهَ وَ یَبِیعُ اَلْمِطْرَفَ وَ یَتَصَدَّقُ بِثَمَنِهِ وَ یَقُولُ: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اَللّهِ اَلَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ اَلطَّیِّباتِ مِنَ اَلرِّزْقِ﴾. (3)

ص: 142

فرمایش خداوند متعال: (این پیامبر!) بگو: چه کسی لباس هایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و خوردنی های خوش طعم را حرام کرده است؟ بگو: این چیزها در این دنیا برای کسانی است که ایمان آورده اند و در روز قیامت نیز مخصوص آن ها می باشد ما آیات خدا را برای دانایان، این چنین با تفصیل بیان می کنیم. (32)

30)- از حکم بن عتیبه روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام را در حالی که لُنگی قرمز بر خود بسته بود مشاهده کردم چون حضرت به نگاه من توجه نمود. فرمود: ای ابا محمد این نوع پوشش مانعی ندارد و سپس این آیه «بگو: چه کسی زینت های خداوند را که برای بندگانش خارج گردانده و (نیز) روزی های طیّب و پاکیزه را حرام نموده؟» و را تلاوت نمود.

31)- از وشّاء روایت کرده است. که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود: حضرت علی بن الحسين امام سجّاد علیهما السلام جُبّه (پالتو - روپوش) خزّ (ابریشم) و ردای (عبای) خزّ و کلاه خزّ می پوشید و (بعد از استفاده کردن) ردای خود را می فروخت و بهای آن را (به نیازمندان و تهی دستان) صدقه می داد و می فرمود: «چه کی زینت های خداوند را که برای بندگانش خارج گردانده و (نیز چکسی) روزی های طّب و پاکیزه را حرام نموده است؟».

ص: 143

1262 / [32] - عن يوسف بن إبراهيم قال :

دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ عَلَیَّ جُبَّهُ خَزٍّ وَ طَیْلَسَانُ خَزٍّ فَنَظَرَ إِلَیَّ، فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلَیَّ جُبَّهُ خَزٍّ وَ طَیْلَسَانُ خَزٍّ، مَا تَقُولُ فِیهِ؟

فقَالَ: وَ لاَ بَأْسَ بِالْخَزِّ، قُلْتُ: و سَدَاهُ أَبْرِیسَمٌ فَقَالَ: لاَ بَأْسَ بِهِ فَقَدْ أُصِیبَ اَلْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ عَلَیْهِما اَلسَّلاَمُ وَ عَلَیْهِ جُبَّهُ خَزٍّ.

ثُمَّ قَالَ: إِنَّ عَبْدَ اَللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ لَمَّا بَعَثَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِلَی اَلْخَوَارِجِ لَبِسَ أَفْضَلَ ثِیَابِهِ، وَ تَطَیَّبَ بِأَطْیَبِ طِیبِهِ، وَ رَکِبَ أَفْضَلَ مَرَاکِبِهِ، فَخَرَجَ إِلَیْهِمْ فَوَافَقَهُمْ فَقَالُوا: یَا اِبْنَ عَبَّاسٍ! بَیْنَا [بَیْنَنَا] أَنْتَ خَیْرُ اَلنَّاسِ إِذْ أَتَیْتَنَا فِی لِبَاسٍ مِنْ لِبَاسِ اَلْجَبَابِرَهِ وَ مَرَاکِبِهِمْ، فَتَلاَ هَذِهِ اَلْآیَهَ: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اَللّهِ اَلَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ اَلطَّیِّباتِ مِنَ اَلرِّزْقِ﴾ أَلْبَسُ وَ أَتَجَمَّلُ، فَإِنَ اَللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ اَلْجَمَالَ وَ لْیَکُنْ مِنْ حَلاَلٍ. (1)

1263 / [33] - عَنِ اَلْعَبَّاسِ بْنِ هِلاَلٍ اَلشَّامِیِّ، عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا أَعْجَبَ إِلَی اَلنَّاسِ مَنْ یَأْکُلُ اَلْجَشِبَ وَ یَلْبَسُ اَلْخَشِنَ وَ یَتَخَشَّعُ، قَالَ: أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ یُوسُفَ بْنَ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ نَبِیٌّ اِبْنُ نَبِیٍّ کَانَ یَلْبَسُ أَقْبِیَهَ اَلدِّیبَاجِ مَزْرُورَهً بِالذَّهَبِ وَ یَجْلِسُ فِی مَجَالِسِ آلِ فِرْعَوْنَ ، یَحْکُمُ وَ لَمْ یَحْتَجْ اَلنَّاسُ إِلَی لِبَاسِهِ وَ إِنَّمَا اِحْتَاجُوا إِلَی قِسْطِهِ، وَ إِنَّمَا یُحْتَاجُ مِنَ اَلْإِمَامِ إِلَی أَنْ إِذَا قَالَ صَدَقَ وَ إِذَا وَعَدَ أَنْجَزَ، وَ إِذَا حَکَمَ عَدَلَ، إِنَّ اَللَّهَ لَمْ یُحَرِّمْ طَعَاماً وَ لاَ شَرَاباً مِنْ حَلاَلٍ.

ص: 144

32)- از یوسف بن ابراهیم روایت کرده است که گفت:

روزی بر امام صادق علیه السلام وارد شدم - و جُبّه ای (روپوش - پالتو) و کلاهی که هر دو از جنس خز (ابریشم) بود بر تن داشتم - و عرضه داشتم: فدایت گردم! این جُبّه ابریشمی ،است درباره آن چه می فرمائی؟

فرمود: پوشیدن خَز مانعی ندارد

گفتم: پود آن نیز ابریشم است.

فرمود: مانعی ندارد پس همانا امام حسین علیه السلام را کشتند در حالی که جُبّه ای از خَز بر تن داشت و سپس فرمود: چون امیرالمؤمنین علیه السلام عبد الله بن عباس را نزد (بعضی از) خوارج فرستاد او بهترین جامه اش را پوشید و بهترین عطر را به خود زد و بر بهترین مرکب سوار شد و نزد خوارج رفت موقعی که با آنان ملاقات کرد گفتند: ای پسر عباس! (آیا) تو که بهترین مردم هستی این چنین در جامه و مرکب جبّاران ستم گر نزد ما آمده ای؟

پس ابن عباس این آیه را برای آنان قرائت نمود: «بگو: چه کسی زینت های خداوند را که برای بندگانش خارج گردانده و (نیز) روزی های طیّب و پاکیزه را، حرام نموده؟» پس می پوشم و زیبا می باشم که خداوند جمیل و زیبا است و زیبایان را دوست دارد ولی باید از حلال باشد.

32)- از عباس بن هلال شامی روایت کرده ،است که گفت:

به امام رضا علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم! چه می شود که مردم غذای خوب نخورند و لباس درشت بپوشند و تواضع و خشوع داشته باشند؟!

فرمود: آیا نمی دانی که یوسف علیه السلام پیامبر و فرزند پیامبر بود، لباس های دیبای آراسته با طلا می پوشید و در مجالس (و تخت) فرعون می نشست و حکومت می کرد مردم نیاز به لباس او نداشتند بلکه به عدالت و دادگری او نیازمند بودند، آن چه امام باید داشته باشد این است که اگر سخن گوید با صداقت باشد و اگر و عده ای داد وفا کند و وقتی حکومت کند عدالت داشته باشد

ص: 145

وَ إِنَّمَا حَرَّمَ اَلْحَرَامَ قَلَّ أَوْ کَثُرَ، وَ قَدْ قَالَ: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ ى وَالطَّيِّبَتِ مِنَ الرِّزْقِ﴾. (1)

1264 / [34] - عن أحمد بن محمد، عن أبي الحسن علیه السلام، قال:

کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ یَلْبَسُ اَلثَّوْبَ بِخَمْسِمِائَهِ دِینَاراً، وَ اَلْمِطْرَفَ بِخَمْسِینَ دِینَاراً یَشْتُو فِیهِ فَإِذَا ذَهَبَ اَلشِّتَاءُ بَاعَهُ وَ تَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ. (2)

1265/[35] - وَ فِی خَبَرِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ : أَنَّهُ کَانَ یَشْتَرِی اَلْکِسَاءَ اَلْخَزَّ بِخَمْسِینَ دِینَاراً، فَإِذَا صَافَ تَصَدَّقَ بِهِ، لاَ یَرَی بِذَلِکَ بَأْساً وَ یَقُولُ: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اَللّهِ اَلَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ اَلطَّیِّباتِ مِنَ اَلرِّزْقِ﴾. (3)

قوله تعالى : ﴿قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ أَن تُشْرِكُواْ بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِلْ بِهِ ى سُلْطَانًا وَأَن تَقُولُواْ عَلَى اللهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ (33)

ص: 146

خداوند حرام را حرام قرار داده است کم باشد یا زیاد و خداوند متعال فرموده است: «بگو: چه کی زینت های خداوند را که برای بندگانش خارج گردانده و (نیز) روزی های طیّب و پاکیزه را حرام نموده ؟»

34)- از احمد بن محمد (بن ابی نصر ) روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود: علی بن الحسين علیهما السلام لباسی می پوشید که ارزش آن پانصد دینار بود، و نیز ردای خزّ را به پنجاه دینار خریداری می کرد و آن را در زمستان می پوشید و چون زمستان پایان می یافت آن را می فروخت و پولش را به فقراء صادقه می داد.

35)- و در حدیثی از عمر بن ،علی روایت کرده است که گفت:

پدرم على بن الحسين امام سجّاد علیهما السلام روپوشی را از جنس خزّ (ابریشم). پنجاه دینار می خرید و چون هوا صاف و مناسب و تابستانی می شد آن را می فروخت و بهایش را (به نیازمندان و نهی دستان) صدقه می داد و در (پوشیدن آن) اشکالی نمی دانست و این آیه «بگو: چه کی زینت های خداوند را که برای بندگانش خارج گرداند و (نیز) روزی های طیّب و پاکیزه را حرام نموده؟» را قرائت می نمود.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) بگو: پروردگار من زشتکاری ها را - چه آشکار و چه پنهان آن - و نیز گناهان و افزونی جستن به ناحق را حرام کرده است و نیز این که چیزی را شریک خدا دهید حرام است که هیچ دلیلی بر وجود آن نازل نشده است یا در مورد خداوند چیزهایی را بگویید که نمی دانید. (33)

ص: 147

1266 / [36] - عن محمّد بن منصور قال :

سَأَلْتُ عَبْداً صَالِحاً عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ﴾؟

قَالَ: إِنَّ اَلْقُرْآنَ لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ فَجَمِیعُ مَا حَرَّمَ بِهِ فِی اَلْکِتَابِ هُوَ فِی اَلظَّاهِرِ وَ اَلْبَاطِنُ مِنْ ذَلِکَ أَئِمَّهُ اَلْجَوْرِ، وَ جَمِیعُ مَا أَحَلَّ فِی اَلْکِتَابِ هُوَ فِی اَلظَّاهِرِ وَ اَلْبَاطِنُ مِنْ ذَلِکَ أَئِمَّهُ اَلْحَقِّ. (1)

1267 / [37] - عن عليّ بن أبي حمزة (الثمالي)، قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) : مَا مِنْ أَحَدٍ أَغْیَرَ [أعزّ] مِنَ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی، وَ مَنْ أَغْیَرُ [أعزّ] مِمَّنْ حَرَّمَ اَلْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ؟ (2)

1268 / [38] - عن علىّ بن يقطين قال:

سَأَلَ اَلْمَهْدِیُّ أَبَا اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلْخَمْرِ هَلْ هِیَ مُحَرَّمَهٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فَإِنَّ اَلنَّاسَ یَعْرِفُونَ اَلنَّهْیَ وَ لاَ یَعْرِفُونَ اَلتَّحْرِیمَ؟

فَقَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بَلْ هِیَ مُحَرَّمَهٌ.

قَالَ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ هِیَ مُحَرَّمَهٌ بِکِتَابِ اَللَّهِ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ!

قال : قول الله تبارك وتعالى : ﴿ قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ﴾.

ص: 148

36)- از محمد بن منصور روایت کرده است که گفت:

از عبد صالح (امام کاظم علیه السلام) در مورد فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «همانا پروردگار من فواحش را خواه آشکار و یا پنهان حرام نموده است» سؤال کردم؟

فرمود: برای قرآن ظاهر و باطنی است همه آن چه را که خدا در قرآن حرام کرده باشد ظاهر قرآن است و باطن آن حاکمان و پیشوایان ستم کار هستند و همه آن چه را که خداوند متعال در قرآن حلال ،نموده ظاهر قرآن است و باطن آن امامان بر حق (علیهم السلام) می باشند.

37)- از علی بن ابی حمزه روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که به نقل از رسول خدا می فرمود:

کسی غیرت مندتر از خداوند تبارک و تعالی نیست و چه کسی می تواند غیرت مندتر (از خداوند) باشد در حالی که او فواحش آشکار و پنهان را حرام و ممنوع نموده است؟!

38)- از علی بن یقطین روایت کرده است که گفت:

مهدی (خلیفه عباسی) از امام موسی بن جعفر علیهما السلام از شراب (مست کننده) سؤال کرد: آیا در قرآن حرام شده است؟ چون مردم (اهل سنّت) یقین دارند که از آن نهی شده ولی حرام بودن آن را نمی دانند.

امام كاظم علیه السلام فرمود: بله شراب در کتاب خداوند حرام گردیده است.

سؤال :کرد در کجای کتاب خدا (قرآن) و کدام آیه حرام شده است؟

فرمود فرمایش خدای عزّوجل (که فرموده است): «بگو: همانا پروردگار من فواحش را خواه آشکار و یا پنهان حرام نموده است و (نیز هر) گناه و تجاوزی که بدون حق باشد»

ص: 149

فأَمَّا قَوْلُهُ: «ما ظَهَرَ مِنْها» فَیَعْنِی اَلزِّنَا اَلْمُعْلَنَ، وَ نَصْبَ اَلرَّایَاتِ اَلَّتِی کَانَتْ تَرْفَعُهَا اَلْفَوَاجِرُ فِی اَلْجَاهِلِیَّهِ .

وَ أَمَّا قَوْلُهُ: « وَ ما بَطَنَ » یَعْنِی مَا نَکَحَ مِنَ اَلْآبَاءِ فَإِنَّ اَلنَّاسَ کَانُوا قَبْلَ أَنْ یُبْعَثَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ زَوْجَهٌ وَ مَاتَ عَنْهَا تَزَوَّجَهَا اِبْنُهُ مِنْ بَعْدِهِ إِذَا لَمْ یَکُنْ أُمُّهُ، فَحَرَّمَ اَللَّهُ ذَلِکَ، وَ أَمَّا « اَلْإِثْمُ » فَإِنَّهَا اَلْخَمْرُ بِعَیْنِهَا وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ ﴿یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلْخَمْرِ وَ اَلْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ﴾. (1)

فَأَمَّا اَلْإِثْمُ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فَهِیَ اَلْخَمْرُ، وَ اَلْمَیْسِرُ فَهِیَ اَلنَّرْدُ وَ اَلشِّطْرَنْجُ وَ إِثْمُهُمَا کَبِیرٌ کَمَا قَالَ اَللَّهُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ: « اَلْبَغْیَ » فَهُوَ اَلزِّنَا سِرّاً.

فَقَالَ اَلْمَهْدِیُّ : هَذِهِ وَ اَللَّهِ فَتْوَی هَاشِمِیَّهٌ. (2)

قوله تعالى: ﴿ وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ﴾ (34)

1269/ [39]- عن أبي عبد الله علیه السلام في قوله : ﴿فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلا يَسْتَقْدِمُونَ﴾، قَالَ: هُوَ اَلَّذِی یُسَمَّی لِمَلَکِ اَلْمَوْتِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ (3)

قوله تعالى: ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِايَتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الجَنَّهَ حَتَّی یَلِجَ الجَمَلُ فِی سَمِّ الخِیَاطِ وَکَذَلِکَ نَجْزِی المُجْرِمِینَ﴾ (40)

ص: 150

اما فرمايش خداوند: «مَا ظَهَرَ مِنهَا» و کارهای ناشایست ظاهری عبارتند از: زنای آشکار که پرچم نصب کنند، همان گونه که زن های بدکاره در زمان جاهلیت پرچم نصب می کردند اما «وَ مَا بَطَنَ» کارهای ناشایست باطنی است که منظور ازدواج با زن پدر می باشد؛ زیرا قبل از بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله وقتی شخصی می مرد و زن او باقی می ماند، پسرش با او ازدواج می کرد البته اگر آن زن مادر خودش نبوده باشد که خداوند این کار را حرام کرده است.

و اما «الإِثْمَ»، همان شراب (مست کننده) است که خداوند در آیه ای دیگر می فرماید: (ای پیامبر!) «از تو درباره شراب و قمار سؤال می کنند بگو: در هر دوی آن ها گناه بزرگی می باشد گرچه منافعی هم برای مردم دارد»، پس اثم و گناه در قرآن همان شراب و قمار است که گناه آن دو بزرگ می باشد، چنان چه خداوند فرموده است و اما «و البَغیَ» همان زنای سرّی و پنهان است.

علي بن يقطین گفت: پس مهدی عباسی اظهار داشت: به خدا سوگند! این فتوا و نظریه هاشمی می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و برای هر امتی مدت عمری معین است که چون ان مدت ،فرارسید یک لحظه جلو و عقب نکرد. (34)

39)- از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که درباره فرمایش خداوند: «چون اجل ایشان فرا رسد یک ساعت (لحظه) پس و پیش نخواهد شده فرمود: این همان اجل و مرگی است که به فرشته مرگ دستور داده می شود.

فرمایش خداوند متعال: همانا کسانی که آیات ما را تکذیب کردداند و از آن ها سر بر تافته اند درهای (رحمت) آسمان بر روی آن ها گشوده نخواهد شد و به بهشت در نخواهند آمد تا آن گاه که شتر از سوراخ سوزن بگذرد و ما مجر مین را اینچنین کیفر می دهیم. (40)

ص: 151

1270/ [40]- عن منصور بن يونس، عن رجل ، عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله من تعالى: ﴿إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاء وَلاَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ﴾. (قال): نَزَلَتْ فِی طَلْحَهَ وَ اَلزُّبَیْرِ ، وَ اَلْجَمَلُ جَمَلُهُمْ. (1)

قوله تعالى: ﴿وَ نَادَى أَصْحَبُ الْجَنَّةِ أَصْحَبُ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذَنُ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّلِمِينَ﴾ (44)

1271/ [41]- عن محمّد بن الفضيل، عن أبي الحسن الرضا علیه السلام في قوله تعالى : ﴿فَأَذَنَ مُؤَذِّنُ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّلِمِينَ﴾ قال:

المؤذن، أمير المؤمنين علیه السلام: (2)

قوله تعالى : ﴿وَ بَيْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ وَ نَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَ هُمْ يَطْمَعُونَ﴾ (46)

ص: 152

40)- از منصور بن ،یونس به نقل از مردی روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «به درستی که درهای آسمان بر روی کسانی که آیات ما را تکذیب کرده اند و از آن ها سرباز زده اند. گشوده نخواهد شد و وارد بهشت نخواهند شد تا آن گاه که شنو از سوراخ سوزن بگذرد» (که در حقیقت این کار نشدنی است). فرمود: این آیه در مورد طلحه و زبیر و دیگر افراد و شترشان -در جنگ جمل- نازل شده است.

فرمایش خداوند متعال: و اهل بهشت اهل دوزخ را آواز دهند که ما آن چه را که روردگارمان وعده داده بود به حقیقت یافتیم پس آیا شما نیز آن چه را که پروردگارتان وعده داده بود به حقیقت یافته اید گویند: آری، پس آن گاه منادی در آن میان ندا دهد: لعنت خدا بر کافران باد. (24)

41)- از محمد بن فُضیل روایت کرده است که گفت:

امام رضا علیه السلام در مورد فرمایش خداوند تبارک و تعالی: «پس اعلام کننده ای در آن میان اعلام دهد: لعنت خدا بر ستمگران باد»، فرمود:

«مُؤذّنُ»، امير المؤمنين علیه السلام می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و میان آن دو (اهل بهشت و اهل دوزخ) حایلی است و بر اعراف مردانی هستند که همه را به نشانی هایشان می شناسند و اهل بهشت را نده دهند سلام بر شما باد! و این افراد هر چند طمع بهشت دارند ولی هنوز د آن نشده اند. (46)

ص: 153

1272 / [42] - عن مسعدة بن صدقة، عن جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جدّه، عن علىّ علیهم السلام قال :

أَنَا یَعْسُوبُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ أَنَا أَوَّلُ اَلسَّابِقِینَ، وَ خَلِیفَهُ رَسُولِ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ، وَ أَنَا قَسِیمُ [ اَلْجَنَّهِ وَ] اَلنَّارِ وَ أَنَا صَاحِبُ اَلْأَعْرَافِ. (1)

1273 / [43] - عن هلقام (2)، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

سألته عن قول الله تعالى: ﴿وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ ﴾ ما يعني بقوله : ﴿وَ عَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ﴾ ؟

قال : قالَ: ألَستُم تُعَرِّفونَ عَلَیکُم عُرَفاءَ عَلی قَبائِلِکُم لِیَعرِفونَ مَن فیها مِن صالِحٍ أو طالِحٍ؟

قُلْتُ: بَلَی، قَالَ فَنَحْنُ أُولَئِکَ اَلرِّجَالُ اَلَّذِینَ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ. (3)

1274 / [44] - عن زاذان عن سلمان قال :

سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله يقول لعلىّ علیه السلام - أكثر من عشر مرّات - : يَا عَليُّ إِنَّكَ وَالأَوْصِيَاءُ مِنْ بَعْدِكَ أَعْرَافٌ بَيْنَ الجَنَّةِ وَالنَّارِ، لا يَدْخُل الجَنَّةَ إِلا مَنْ عَرَفَكُمْ وَعَرَفْتُمُوهُ، وَلا يَدْخُلالنَّارَ إِلا مَنْ أَنْكَرَكُمْ وَأَنْكَرْتُمُوهُ. (4)

ص: 154

42)- از مسعدة بن صدقه روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام، به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام از امام علی علیه السلام، فرمود: من يعسوب (رئیس) و پادشاه مؤمنین و اولین سبقت گرفته (در ایمان و اسلام) و جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله هستم و من تقسیم کننده (اهل) بهشت و (اهل) دوزخ و صاحب «اعراف» می باشم.

43)- از هِلقام روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و ساکنان اعراف مردانی هستند که به وسیله سیمای چهره شان شناخته می شوند»، سؤال کردم که معنای «وَ عَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ»، چیست؟

فرمود: آیا شما در بین خانواده و قبیله خود عارف ندارید که افراد صالح و فاسد آن را بشناسد؟

عرض کردم: بله، هست.

فرمود: پس ما (اهل بیت رسالت) همان عارفان ،هستیم که هر کسی را به وسیله سیمایش می شناسیم.

44) - از ،زاذان به نقل از سلمان (فارسی) روایت کرده است که گفت:

از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم- که بیش از ده بار - به امام علی علیه السلام می فرمود: ای علی! تو و (دیگر) اوصیای بعد از تو «اعراف» بین بهشت و جهنّم هستید که (خداوند شناخته نخواهد شد مگر به وسیله معرفت نسبت به شما) و شما «اعرافی» هستید که کسی وارد بهشت نخواهد شد مگر آن که شما او را بشناسید و او هم شما را بشناسد.

همچنین کسی وارد دوزخ نمی شود مگر آن که شما او را انکار نمایید و او هم شما را انکار کند.

ص: 155

1275 / [45] - عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی هَذِهِ اَلْآیَهِ ﴿وَ عَلَی اَلْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ﴾ قال :

یا سعد! هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ لاَ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ إِلاَّ مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لاَ یَدْخُلُ اَلنَّارَ إِلاَّ مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ (1)

1275/ [46] - عَنِ اَلطَّیَّارِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ:

قُلْتُ لَهُ: أَیُّ شَیْءٍ أَصْحَابُ اَلْأَعْرَافِ؟

قَالَ: اِسْتَوَتِ اَلْحَسَنَاتُ وَ اَلسَّیِّئَاتُ، فَإِنْ أَدْخَلَهُمُ اَللَّهُ اَلْجَنَّهَ فَبِرَحْمَتِهِ، وَ إِنْ عَذَّبَهُمْ لَمْ یَظْلِمْهُمْ. (2)

قوله تعالى : ﴿وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿47﴾ وَنَادَى أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَى عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ ﴿48﴾ أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لَا يَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ﴾ ﴿49﴾

ص: 156

45)- از سعد بن طریف روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره این آیه شریفه: «و ساکنان اعراف مردانی هستند که از سیمای چهره شان می شناسند» فرمود: ای سعد! ایشان آل محمد علیهم السلام هستند کسی داخل بهشت نمی شود، مگر کسی که آنان را بشناسد و آنان هم او را بشناسند و نیز کسی داخل جهنم نمی گردد مگر کسی که منکر آنان باشد و آنان نیز او را انکار کنند.

46)- از طیّار روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اصحاب «اعراف» چه افرادی هستند؟

فرمود: آن مربوط به کسانی است که حسنات و سیّئات آنان مساوی می باشد پس اگر وارد بهشت گردند به سبب رحمت خداوند خداهد بود و اگر هم مورد عذاب قرار گیرند خداوند به آنان ظلم نکرده است (بلکه به سبب کردار و رفتارشان خلافی که داشته اند عذاب شده اند).

فرمایش خداوند متعال: و چون چشم به جانب دوزخیان گردانند گویند: ای پروردگار ما ما را در شمار ستمکاران قرار مده (47) و ساکنان اعراف مردانی را که از نشانیشان می شناسند ندا دهند و گویند: آن خواسته هایی را که گرد آورده بودید و آن همه سرکشی که داشتید شما را فایده ای نبخشید (48) آیا اینان همان کسانی هستند که شما سوگند خورده بودید که رحمت خداوند نصیبشان نمی شود؟ (اکنون) وارد بهشت شوید نه بیم و وحشتی بر شماست و نه غمگین خواهید شد. (49)

ص: 157

1277 / [47] - عن كَرّام (1)، قال : سمعت أبا عبد الله علیه السلام يقول :

إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیمَهِ أَقْبَلَ سَبْعُ قِبَابٍ مِنْ نُورٍ یَوَاقِیتَ خُضْرٍ وَ بِیضٍ، فِی کُلِّ قُبَّهٍ إِمَامُ دَهْرِهِ قَدْ اِحْتَفَّ بِهِ أَهْلُ دَهْرِهِ- بَرُّهَا وَ فَاجِرُهَا- حَتَّی یَقِفُونَ بِبَابِ اَلْجَنَّهِ ، فَیَطَّلِعُ أَوَّلَهَا صَاحِبُ قُبَّهٍ اِطِّلاَعَهً فَیُمَیِّزُ أَهْلَ وَلاَیَتِهِ وَ عَدُوِّهِ

ثُمَّ یُقْبِلُ عَلَی عَدُوِّهِ فَیَقُولُ: أَنْتُمْ ﴿اَلَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لا یَنالُهُمُ اَللّهُ بِرَحْمَهٍ اُدْخُلُوا اَلْجَنَّهَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ﴾ اَلْیَوْمَ یَقُولُهُ لِأَصْحَابِهِ فَیَسْوَدُّ وَجْهُ اَلظَّالِمِ (2) فَیُمَیِّزُ أَصْحَابَهُ إِلَی اَلْجَنَّهِ

وَ هُمْ یَقُولُونَ: ﴿رَبَّنا لا تَجْعَلْنا مَعَ اَلْقَوْمِ اَلظّالِمِینَ﴾ فَإِذَا نَظَرَ أَهْلُ قُبَّهٍ اَلثَّانِیَهِ إِلَی قِلَّهِ مَنْ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ وَ کَثْرَهِ مَنْ یَدْخُلُ اَلنَّارَ خَافُوا أَنْ لاَ یَدْخُلُوهَا، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿ لَمْ یَدْخُلُوها وَ هُمْ یَطْمَعُونَ ﴾. (3)

1278 / [48] - عن الثمالي، قال : سئل أبو جعفر علیه السلام عن قول الله : ﴿وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ﴾؟

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : نَحْنُ اَلْأَعْرَافُ اَلَّذِینَ لاَ یُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبَبِ مَعْرِفَتِنَا، وَ نَحْنُ اَلْأَعْرَافُ اَلَّذِینَ لاَ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ إِلاَّ مَنْ عَرَفَنَا وَ عَرَفْنَاهُ، وَ لاَ یَدْخُلُ اَلنَّارَ إِلاَّ مَنْ أَنْکَرَنَا وَ أَنْکَرْنَاهُ.

وَ ذَلِکَ بِأَنَّ اَللَّهَ لَوْ شَاءَ أَنْ یُعَرِّفَ اَلنَّاسَ نَفْسَهُ لَعَرَّفَهُمْ، وَ لَکِنَّهُ جَعَلَنَا سَبَبَهُ

ص: 158

47)- از کرّام روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: چون روز قیامت برپا شود هفت قُبّه از نور سبز و سفید، روی آورند که در هر قُبّه ای امام روزگار خودش می باشد و تمام اهل همان روزگار - چه افراد خوب و صالح و چه افراد فاسد و فاجر - اطراف آن امام حضور دارند، (پس آن قبّه ها می آیند) تا به درب بهشت می رسند و توقّف می کنند سپس اولین قُبّه نگاه عمیقی به افراد می کند و اهل ولایت خود را از دشمنان خود تشخیص می دهد بعد از آن به دشمنان خود رو می کند و می گوید: «شما همان هایی هستید که سوگند می خوردید و می گفتید: رحمت خدا شامل این افراد نمی شود و به دنباله اش به اصحاب (و موالیان خود) گوید: شما وارد بهشت شوید که امروز دیگر بر شما ترس و وحشتی نخواهد بود».

پس چهره ظالمان سیاه می گردد و اصحاب امام وارد بهشت می شوند و می گویند: «پروردگارا! ما را با افراد ستم گر (همنشین) نگردان» پس هنگامی که اهل قُبّه دوم به تعداد اندک اهل بهشت و زیادی اهل ،دوزخ، نگاهی می کنند می ترسند که مبادا خودشان داخل بهشت نشوند؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده: (هنوز) «وارد بهشت نشده اند ولی در انتظار وارد شدن به آن می باشند»

48)- از ثُمالی روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و ساکنان اعراف مردانی هستند که هرکس را از سیمای چهره شان می شناسند» سؤال شد؟

فرمود: ما (اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و اله)، «اعراف» هستیم که خداوند شناخته نخواهد شد مگر آن که (بندگان) نسبت به ما معرفت و شناخت داشته باشند و ما همان اعرافی هستیم که (خدای عزّوجلّ ما را در روز قیامت بر پل صراط می،ایستاند پس) کسی نمی تواند وارد بهشت شود مگر آن که ما را شناخته و (ولایت ما را) قبول داشته باشد و ما (نیز) او را شناخته باشیم و کسی داخل دوزخ نخواهد شد، مگر آن که منکر ما باشد و ما نیز منکر او باشیم و همانا اگر خداوند بخواهد خود را به مردم می،شناساند تا تمام حدود و صفات او را بشناسند و از راه خودش وارد شوند، ولی خداوند (ما اهل بیت رسالت) را ،ابواب صراط و اسباب (بین خویش و بندگان) قرار داده

ص: 159

وسَبیلَهُ وبابَهُ الّذی یُؤتی مِنه (1)

قوله تعالى : ﴿وَ نَادَى أَصْحَبُ النَّارِ أَصْحَبَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُواْ عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَفِرِينَ﴾ (50)

1279 / [49] - إبراهيم بن عبد الحميد، عن أحدهما علیهما السلام، قال :

إِنَّ أَهلَ النّارِ یَموتُونَ عِطاشا ، وَ یَدخُلونَ قُبورَهُم عِطاشا ، وَ یُحشَرُونَ عِطاشا ، وَ یَدخُلونَ جَهَنَّمَ عِطاشا ، فَیُرفَعُ لَهُم قَراباتُهُم مِنَ الجَنَّهِ فَیَقولونَ : ﴿أَفِیضُوا عَلَینَا مِنَ المَاءِ أَو مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ﴾. (2)

1280/ [50] - عن الزهري، عن أبي عبد الله علیه السلام يقول :

﴿يَوْمَ التَّنَادِ﴾ (3) یَوْمَ یُنَادِی أَهْلُ اَلنَّارِ أَهْلَ اَلْجَنَّهِ أَنْ أَفِیضُوا عَلَیْنا مِنَ اَلْماءِ. (4)

ص: 160

و ما را باب و وسیله رسیدن به (رحمت و برکات) خودش قرار داده است.

فرمایش خداوند متعال: و دوزخیان بهشتیان را ندا دهند: اندکی آب یا از چیزهایی که خدا به شما ارزانی داشته است برای ما فرو ریزید. (در جواب به آنان) گویند: خداوند آن چیزها را برای کافران حرام کرده است. (50)

49)- ابراهيم بن عبد الحميد روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرمود: اهل أنس بما حمالت تشنگی می میرند و با حانت تشنگی وارد قبرشان می شوند و با حالت تشنگی (در قیامت) محشور می گردند و یا حالت تشنگی وارد دوزخ خواهند شد پس اشنایان خود را که در بهشت (در جایگاه بالاتر) قرار گرفته اند، صدا می زنند و می گویند: «از آب و آن چه که خداوند به شما روزی داده است، مقداری هم برای ما بریزید».

50)- از زُهری روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود «يوم التناد»، روزی است که اهل ،آتش اهل بهشت را صدا زند و گویند: مقداری از آن آب هایی را که خداوند به شما روزی داده است برای ما بريزيد.

ص: 161

قوله تعالى: ﴿وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَحِهَا وَأَدْعُوهُ خَوْفًا وَ طَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ ﴾ (56)

1281/ [51]- عن ميسر، عن أبي جعفر علیه السلام في قوله : ﴿لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَحها﴾ (1) قال : إنَّ الأرضَ کانَت فاسِدَهً فَأصلَحَها اللَّهُ عَزَّوجلَّ بِنَبِیِّهِ صلی اللَّه علیه وآله فقالَ : ﴿ولا تُفْسِدُوا فی الأرضِ بعدَ إِصْلاحِها﴾ (2)

قوله تعالى : ﴿قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ مَا نَزَّلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ ﴾ (71)

1282 / [52]- عن أحمد بن محمد عن أبي الحسن الرضا علیه السلام قال :

سمعته يقول : ما أحسن الصبر و انتظار الفرج، أما سمعت قول العبد الصالح: ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ (3)

قوله تعالى: ﴿وَإِلَی ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ یَاقَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ بَیِّنَهٌ مِنْ رَبِّکُمْ هَذِهِ نَاقَهُ اللَّهِ لَکُمْ آیَهً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللَّهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ﴾ (73)

ص: 162

فرمایش خداوند متعال: و در زمین پس از آن که اصلاح و سالم گردیده فساد و تباهی انجام ندهید و خداوند را با حالت خوف و طمع بخوانید. همانا رحمت خداوند نسبت به افراد ،صالح نزدیک خواهد بود. (71)

51)- از مُیَسّر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و در زمین فساد نکنید. بعد از اصلاح شدنش» فرمود: ای مُیَسّر! زمین فاسد بود پس خداوند آن را به سیب وجود پیامبر ،خود اصلاح نمود پس فرمود: آن گاه که زمین به صلاح و (بهره مندی) رسیده است، فساد نکنید.

فرمایش خداوند متعال: گفت: عذاب و ختم پروردگارتان حتماً بر شما نازل خواهد شد. آیا درباره این بهایی که خود و پدرانتان بدین نام ها نامیده اید و خدا هیچ دلیلی بر آن ها نازل سنعوده است با من ستیزه می کنید؟ پس به انتظار بمانید. من هم با شما از منتظرین می باشم (71)

52)- از احمد از احمد بن محمد روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: چقدر نیکوست صبر و انتظار فرج آیا فرمایش بندة صالح خدا را نشنیده ای؟ که (خداوند به نقل از او حکایت) می فرماید: «پس به انتظار بمانید که من هم با شما منتظر می مانم».

فرمایش خداوند متعال: و برای نوم نمود برادرشان صالح را فرستادیم او به آن ها گفت ای قوم من! خداوند (يكتا) را بپرستید هیچ خدایی جز او برای شما نمی باشد از جانب خدا برای شما نشانه ای آشکار آمده است: این ماده شتر خدا برایتان نشانه ای است پس رهایش کنید تا در زمین خدا بچرد و هیچ آسیبی به او نرسانید که عذابی درد آور شما را فرا خواهد گرفت. (73)

ص: 163

1283 / [53] - عَنْ یَحْیَی بْنِ اَلْمُسَاوِرِ اَلْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ:

جَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ اَلشَّامِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ: أَنْتَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ؟

قَالَ: نَعَمْ، قَالَ أَبُوکَ اَلَّذِی قَتَلَ اَلْمُؤْمِنِینَ؟

فَبَکَی عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ علیهما السلام ثُمَّ مَسَحَ عَیْنَیْهِ فَقَالَ: وَیْلَکَ کَیْفَ قَطَعْتَ عَلَی أَبِی أَنَّهُ قَتَلَ اَلْمُؤْمِنِینَ؟

قَالَ: قَوْلُهُ: إِخْوَانُنَا قَدْ بَغَوْا عَلَیْنَا فَقَاتَلْنَاهُمْ عَلَی بَغْیِهِمْ، فَقَالَ: وَیْلَکَ أَ مَا تَقْرَأُ اَلْقُرْآنَ قَالَ: بَلَی، قَالَ: فَقَدْ قَالَ اَللَّهُ: ﴿وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا﴾ (1) ﴿وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَلِحًا﴾، فَکَانُوا إِخْوَانَهُمْ فِی دِینِهِمْ أَوْ فِی عَشِیرَتِهِمْ؟

قَالَ لَهُ اَلرَّجُلُ: لاَ بَلْ فِی عَشِیرَتِهِمْ.

ققَالَ: فَهَؤُلاَءِ إِخْوَانُهُمْ فِی عَشِیرَتِهِمْ، وَ لَیْسُوا إِخْوَانَهُمْ فِی دِینِهِمْ.

قَالَ: فَرَّجْتَ عَنِّی فَرَّجَ اَللَّهُ عَنْکَ. (2)

1284 / [54] - عن أبي حمزة الثمالي، عن أبي جعفر محمد بن علي عليهما السلام، قال :

إِنَّ رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله سَأَلَ جَبْرَئِیلَ علیه السلام : کَیْفَ کَانَ مَهْلَکُ قَوْمِ صَالِحٍ ؟

فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ إنَّ صَالِحاً بُعِثَ إلَی قَوْمِهِ وَ هُوَ ابْنُ سِتَّ عَشْرَةَ سَنَةً، فَلَبِثَ فِیهِمْ حَتَّی بَلَغَ عِشْرِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ لَا یُجِیبُونَهُ إلَی خَیْرٍ،

قَالَ: وَ کَانَ لَهُمْ سَبْعُونَ صَنَماً یَعْبُدُونَهَا مِنْ دُونِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ، فَلَمَّا رَأی ذَلِکَ مِنْهُمْ قَالَ: یَا قَوْمِ بُعِثْتُ إلَیْکُمْ وَ أنَا ابْنُ سِتَّ عَشْرَةَ سَنَةً وَ قَدْ بَلَغْتُ عِشْرِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ وَ أنَا أعْرِضُ عَلَیْکُمْ أمْرَیْنِ: إنْ شِئْتُمْ فَاسْألُونِی حَتَّی أسْألَ إلَهِی فَیُجِیبَکُمْ

ص: 164

53)- از یحیی بن مُساور ،همدانی به نقل از ،پدرش روایت کرده ،است که گفت:

مردی از اهالی شام خدمت امام زین العابدین علیه السلام آمد و اظهار داشت: شما علی بن الحسین هستی؟ فرمود: بلی گفت: پدرت همان کسی بود که مؤمنین را کشته است؟

پس حضرت گریه نمود و سپس (اشک) چشمان خود را پاک کرد و فرمود: وای بر حال تو! چگونه یقین پیدا کرده ای که پدر من مؤمنین را کشته است؟

آن مرد شامی :گفت با استفاده از سخن او که فرموده است برادران ما بر ما ستم کردند، پس آنان را به خاطر ستمی که مرتکب شدند کشتیم.

پس حضرت فرمود: وای بر حال تو آیا قرآن خوانده ای؟

عرضه داشت .بلی فرمود پس خداوند فرموده است: «و به سوی مردم مَدیَن برادرشان شعیب را فرستادیم» و نیز فرموده: «و به سوی برادرشان صالح را فرستادیم» بنابراین (آیا) آنان با یکدیگر برادر دینی بودند و یا خانوادگی و قبیله ای بودند؟ مرد شامی :گفت نه بلکه برادر قبیله ای بودند حضرت فرمود پس این افراد برادران قبیله ای بوده اند و با یکدیگر برادر دینی نبودند. مرد شامی اظهار داشت گشایشی برایم ایجاد ،نمودی خداوند بر شما گشایشی ایجاد نماید.

54)- از ابو حمزه ثمالی روایت کرده است که :گفت

امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از جبرئیل علیه السلام سؤال نمود که قوم صالح چگونه به هلاکت رسیدند؟ گفت ای محمد صالح در وقتی که شانزده ساله ،بود بر قوم خویش مبعوث به رسالت شد و تا سن صد و بیست سالگی به دعوت آنان مشغول بود ولی قوم او در هیچ جهت - خیر و سعادت - او را اجابت نکردند (سپس) گفت: آن ها دارای هفتاد بت بودند که به جای خدای یکتا پرستش و عبادتشان می کردند پس موقعی که صالح این رفتار نامناسب را از آن ها مشاهده کرد به آن ها گفت ای قوم من در سن شانزده سالگی به سوی شما مبعوث به رسالت شدم و اکنون به صد و بیست سالگی رسیده ام و در حال حاضر من دو برنامه را برای شما پیشنهاد می کنم و شما اختیار دارید که هر یک از آن دو پیشنهاد را انتخاب کنید اگر می خواهید از من درخواست کنید تا آن که من از پروردگارم بخواهم تا شما را در هر خواسته ای که دارید اجابت کند و یا آن که من از خدایان و معبودهای شما چیزی را درخواست کنم.

ص: 165

فِیمَا سَألْتُمُونِی وَ إنْ شِئْتُمْ سَألْتُ آلِهَتَکُمْ فَإنْ أجَابَتْنِی بِالَّذِی أسْألُهَا خَرَجْتُ عَنْکُمْ فَقَدْ سَئِمْتُکُمْ وَ سَئِمْتُمُونِی.

قَالُوا: قَدْ أنْصَفْتَ یَا صَالِحُ، فَاتَّعَدُوا لِیَوْمٍ یَخْرُجُونَ فِیهِ قَالَ: فَخَرَجُوا بِأصْنَامِهِمْ إلَی ظَهْرِهِمْ، ثُمَّ قَرَّبُوا طَعَامَهُمْ وَ شَرَابَهُمْ فَأکَلُوا وَ شَرِبُوا فَلَمَّا أنْ فَرَغُوا دَعَوْهُ، فَقَالُوا: یَا صَالِحُ سَلْ فَقَالَ لِکَبِیرِهِمْ: مَا اسْمُ هَذَا؟ قَالُوا: فُلَانٌ، فَقَالَ لَهُ صَالِحٌ: یَا فُلَانُ أجِبْ، فَلَمْ یُجِبْهُ، فَقَالَ صَالِحُ: مَا لَهُ لَا یُجِیبُ؟

فَقَالُوا لَهُ ادْعُ غَیْرَهُ فَدَعَاهَا کُلَّهَا بِأَسْمَائِهَا فَلَمْ یُجِبْهُ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَقَالَ یَا قَوْمِ قَدْ تَرَوْنَ قَدْ دَعَوْتُ أَصْنَامَکُمْ فَلَمْ یُجِبْنِی وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَاسْأَلُونِی حَتَّی أَدْعُوَ إِلَهِی فَیُجِیبَکُمُ السَّاعَهَ فَأَقْبَلُوا عَلَی أَصْنَامِهِمْ فَقَالُوا لَهَا مَا بَالُکُنَّ لَا تُجِبْنَ صَالِحاً فَلَمْ تُجِبْ فَقَالُوا یَا صَالِحُ تَنَحَّ عَنَّا وَ دَعْنَا وَ أَصْنَامَنَا قَلِیلًا .

قَالَ: فَرَمَوا بِتِلْکَ الْبَسطِ الَّتی بَسَطُوها، وَبِتِلْکَ الآنِیَهِ وَتَمَرَّغُوا فی التُّرابِ وَقالُوا لَها: لَئِنْ لَمْ تُجِبْنَ صَالِحًا الْیَوْمَ لَنَفْضَحَنَّ.

قَالَ ثُمَّ دَعَوْهُ فَقَالُوا: یَا صَالِحُ تَعَالَ فَسَلْهَا فَعَادَ فَسَأَلَهَا فَلَمْ تُجِبْهُ، فَقَالَ: إِنَّمَا أَرَادَ صَالِحٌ أَنْ تُجِیبَهُ وَ تُکَلِّمَهُ بِالْجَوَابِ.

ققَالَ: فَقَالَ لَهُمْ: یَا قَوْمِ هُوَ ذَا تَرَوْنَ قَدْ ذَهَبَ [صَدْرُ] اَلنَّهَارِ وَ لاَ أَرَی آلِهَتَکُمْ تُجِیبُنِی فَسَلُونِی حَتَّی أَدْعُوَ إِلَهِی فَیُجِیبَکُمُ اَلسَّاعَهَ، قَالَ: فَانْتَدَبَ لَهُ مِنْهُمْ سَبْعُونَ رَجُلاً مِنْ کُبَرَائِهِمْ وَ عُظَمَائِهِمْ وَ اَلْمَنْظُورِ إِلَیْهِمْ مِنْهُمْ فَقَالُوا: یَا صَالِحُ نَحْنُ نَسْأَلُکَ، قَالَ: فَکُلُّ هَؤُلاَءِ یَرْضَوْنَ بِکُمْ؟

قَالُوا: نَعَمْ فَإِنْ أَجَابُوکَ هَؤُلاَءِ أَجَبْنَاکَ، قَالُوا: یَا صَالِحُ نَحْنُ نَسْأَلُکَ فَإِنْ أَجَابَکَ رَبُّکَ تَبِعْنَاکَ وَ أَجَبْنَاکَ وَ تَابَعَکَ جَمِیعُ أَهْلِ قَرْیَتِنَا فَقَالَ لَهُمْ صَالِحٌ : سَلُونِی مَا شِئْتُمْ، فَقَالُوا: اِنْطَلِقْ بِنَا إِلَی هَذَا اَلْجَبَلِ وَ کَانَ اَلْجَبَلَ- جَبَلٌ قَرِیبٌ مِنْهُ -حَتَّی نَسْأَلُکَ عِنْدَهُ

قَالَ: فَانْطَلَقَ [مَعَهُمْ اَلصَّالِحُ ] فَانْطَلَقُوا مَعَهُ، فَلَمَّا اِنْتَهَوْا إِلَی اَلْجَبَلِ قَالُوا: یَا صَالِحُ

ص: 166

و اگر آن ها درخواست مرا اجابت کردند من از میان شما بیرون می روم در حالی که شما از من برائت جسته و من نیز از شما برائت می جویم.

پس قوم او گفتند: ای صالح حق انصاف را بجا آوردی پس هنگامی که روز موعود فرا ،رسید قوم صالح با بت های خودشان از شهر بیرون آمدند و آشامیدنی و خوراکی های خود را حاضر کرده و مشغول خوردن و آشامیدن ،شدند پس موقعی که از خوردن و آشامیدن فارغ ،شدند به صالح :گفتند ای صالح! (هر چه می خواهی از بت های ما) در خواست کن در این موقع صالح بزرگ ترین بت آنان را مخاطب قرار داد و از آنان اسم آن بت را پرسید چون اسم آن را ،گفتند آن ثبت را با نام صدا زد جوابی و صدایی از ثبت شنیده نشد قوم گفتند بت های دیگر را صدا بزن آن وقت صالح همۀ آن ها را یک به یک با نام مورد خطاب قرار داد اما هیچ یک از آن ها جوابی ندادند.

صالح فرمود: ای قوم! دیدید که هیچ یک از این بت های شما جواب مرا ندادند اینک شما از من بخواهید تا خواسته شما را به درگاه پروردگارم عرضه دارم تا سریع اجابت کند آن ها به سوی بت های خودشان رفتند و گفتند شما را چه شده؟ چرا پاسخ صالح را نمی دهید؟ ولی آنان باز هم پاسخی ندادند، به همین خاطر مردم گفتند ای صالح ما را مدتی با بت های خود واگذار و ما را به حال خود رها کن.

جبرئیل فرمود پس مردم بساط و ظروف خود را پرتاب کرده و در خاک غلطیدند و گفتند: ای بت ها! اگر جواب صالح را ندهید امروز رسوا می شویم، پس از آن مجدّداً به صالح :گفتند ای صالح اکنون بیا و از این ها درخواست کن تا جوابت را بدهند صالح دوباره جلو آمد و آن ها را صدا زد اما باز هم جوابی نشنید و همانا صالح اراده جواب را داشت پس صالح :گفت ای قوم روز به پایان رسید و دیدید که روز گذشت و من جوابی از بت های شما نشنیدم حال شما از من بخواهید تا از پروردگارم درخواست کنم تا همین الآن دعای شما را اجابت کند.

پس قوم صالح هفتاد نفر از شخصیت ها و بزرگان مورد نظر خود را به نمایندگی برگزیدند و گفتند ای صالح ما از تو در خواستی داریم صالح گفت: آیا تمامی این افراد به نظریات و آراء شما رضایت داده اند؟ گفتند ،آری اگر این هفتاد نفر تو را قبول نمایند ما هم دعوت تو را می پذیریم سپس آن هفتاد نفر گفتند: ای صالح ما از تو درخواستی می کنیم اگر پروردگارت اجابت کرد ما از تو پیروی می کنیم و همه مردم شهر را نیز پیرو تو می نمائیم.

ص: 167

سَلْ رَبَّکَ أَنْ یُخْرِجَ لَنَا اَلسَّاعَهَ مِنْ هَذَا اَلْجَبَلِ نَاقَهً حَمْرَاءَ شَقْرَاءَ وَبْرَاءَ عُشَرَاءَ.

وَ فِی رِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ حَمْرَاءَ شَعْرَاءَ بَیْنَ جَنْبَیْهَا مِیلٌ.

قَالَ قَدْ سَأَلْتُمُونِی شَیْئاً یَعْظُمُ عَلَیَّ وَ یَهُونُ عَلَی رَبِّی فَسَأَلَ اللَّهَ ذَلِكَ فَانْصَدَعَ الْجَبَلُ صَدْعاً كَادَتْ تَطِیرُ مِنْهُ الْعُقُولُ لَمَّا سَمِعُوا صَوْتَهُ قَالَ وَ اضْطَرَبَ الْجَبَلُ كَمَا تَضْطَرِبُ الْمَرْأَةُ عِنْدَ الْمَخَاضِ ثُمَّ لَمْ یَفْجَأْهُمْ إِلَّا وَ رَأْسُهَا قَدْ طَلَعَ عَلَیْهِمْ مِنْ ذَلِكَ الصَّدْعِ فَمَا اسْتُتِمَّتْ رَقَبَتُهَا حَتَّی اجْتَرَّتْ ثُمَّ خَرَجَ سَائِرُ جَسَدِهَا ثُمَّ اسْتَوَتْ عَلَی الْأَرْضِ قَائِمَةً فَلَمَّا رَأَوْا ذَلِكَ قَالُوا یَا صَالِحُ مَا أَسْرَعَ مَا أَجَابَكَ رَبُّكَ فَسَلْهُ أَنْ یُخْرِجَ لَنَا فَصِیلَهَا

قال : فَسَأَلَ اللّهَ ذلك فَرَمَتْ بِهِ فَدَبَّ حَوْلَهَا ، فَقَالَ لَهُمْ : یَا قَوْمِ ، أَبَقِیَ شَیْءٌ؟ قَالُوا : لاَ ، انْطَلِقْ بِنَا إِلی قَوْمِنَا نُخْبِرْهُمْ بِمَا رَأَیْنَا وَ یُوءْمِنُونَ بِکَ، قَالَ: فَرَجَعُوا فَلَمْ یَبْلُغْ السَّبْعُونَ الرَّجلَ إِلَیْهِمْ حَتّی ارْتَدَّ مِنْهُمْ أَرْبَعَهٌ وَ سِتّونَ رَجُلا وَقالُوا: سِحْر وَثَبَتَتِ السِّتَّه وَقَالُوا: الْحَقُّ مَا رَأَیْنا.

قَالَ فَكَثُرَ كَلَامُ الْقَوْمِ وَ رَجَعُوا مُكَذِّبِینَ إِلَّا السِّتَّةُ ثُمَّ ارْتَابَ مِنَ السِّتَّةِ وَاحِدٌ فَكَانَ فِیمَنْ عَقَرَهَا.

وَ زَادَ مُحَمَّدُ بْنُ نَصْرٍ فِی حَدِیثِهِ قَالَ سَعِیدُ بْنُ یَزِیدَ فَأَخْبَرَنِی أَنَّهُ رَأَی الْجَبَلَ الَّذِی خَرَجَتْ مِنْهُ بِالشَّامِ فَرَأَی جَنْبَهَا قَدْ حَكَّ الْجَبَلَ فَأَثَّرَ جَنْبُهَا فِیهِ وَ جَبَلٌ آخَرُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ هَذَا مِیلٌ . (1)

ص: 168

صالح :فرمود هر چه می خواهید در خواست کنید گفتند: با ما به کنار این کوه بیا - کوهی که در نزدیکی آنان بود - تا درخواست خود را در کنار آن کوه مطرح نماییم.

همگی به سمت کوه حرکت کردند و چون به کوه ،رسیدند گفتند حال از پروردگارت بخواه همین حالا ماده شتری قوی هیکل سرخ مو و آبستن، از این کوه بیرون بیاورد و در روایت محمد بن نصیر :آمده شتری سرخ مو و آبستنی که فاصله بین دو پهلویش یک میل.باشد

صالح فرمود برنامه ای را از من درخواست کردید که بر من بسیار دشوار ولی بر پروردگارم بسیار آسان است (ولی من آن را از خداوند درخواست می کنم) پس از آن به درگاه خداوند دعا کرد پس ناگهان کوه شکافته شد و چنان صدای مهیبی آشکار گشت که نزدیک بود عقل از سر همۀ آن قوم پرواز کند و کوه، آن چنان لرزید که گویا همچون زن در حال وضع حمل و زائیدن است، بعد از آن ناگهان سر شتر از شکاف کوه بیرون آمد و پس از آن گردنش از کوه بیرون کشیده شد و سرانجام سایر اجزاء بدنش از کوه بیرون آمد سپس استوار بر روی زمین ،ایستاد، پس وقتی آن قوم چنین دیدند گفتند ای صالح چقدر سریع پروردگارت درخواست تو را اجابت کرد اکنون از او درخواست کن تا فرزند این شتر را به دنیا بیاورد. پس صالح دعا کرد و در همان لحظه ،شتر بچه ای را از شکمش پرتاب کرد و به دنیا آورد و بچه شتر در کنار مادرش به حرکت و جنب و جوش در آمد.

صالح فرمود: ای قوم! آیا چیز دیگری هم باقی مانده است؟ گفتند: نه، ای صالح! به ما اجازه بده و همراه ما بیا تا به نزد قوم خود برگردیم و آن چه را دیده ایم برای ایشان بازگو کنیم تا به تو ایمان بیاورند چون بازگشتند در همین بین شصت و چهار نفر از آن افراد دست از عقیده خود برداشتند و مرتد شدند و گفتند این فقط یک سحر بود ولی شش نفر ثابت قدم ماندند و :گفتند حق همان بود که مشاهده کردیم پس صحبت زیادی کردند اما پس از آن یک نفر دیگر از آن شش نفر نیز مرتد شد و او در آینده جزء افرادی گشت که ناقه صالح را تعقیب و پی کرده و کشتند و محمد بن ابی نصر در ادامه این حدیث اضافه می کند: سعید بن یزید به من خبر داد که او آن کوهی را که شتر صالح علیه السلام از آن بیرون ،آمد در شام مشاهده نموده و دیده که سینه کوه شکافته شده است و اثر خروج شتر در آن وجود دارد و فاصله دو طرف شکاف ،کوه یک میل می باشد.

ص: 169

قوله تعالى : ﴿وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ، أَتَأْتُونَ الْفَحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَلَمِينَ (80 ) إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاءِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ﴾ (81)

1285 / [55] - عَنْ یَزِیدَ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنْ یَأْتِیَ اَلنِّسَاءَ فِی أَدْبَارِهِنَّ فَقَالَ: سَفَلْتَ سَفَلَ اَللَّهُ بِکَ، أَ مَا سَمِعْتَ اَللَّهَ یَقُولُ ﴿أَ تَأْتُونَ اَلْفاحِشَهَ ما سَبَقَکُمْ بِها مِنْ أَحَدٍ مِنَ اَلْعالَمِینَ﴾ (1)

1286 / [56] - عن عبد الرحمن بن الحجّاج ، قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ذُکِرَ عِنْدَهُ إِتْیَانُ اَلنِّسَاءِ فِی أَدْبَارِهِنَّ، فَقَالَ: «مَا أَعْلَمُ آیَهً فِی اَلْقُرْآنِ أَحَلَّتْ ذَلِکَ، إِلاَّ وَاحِدَهٌ: ﴿إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ اَلرِّجالَ شَهْوَهً مِنْ دُونِ اَلنِّساءِ﴾- الآیة- (2)

قوله تعالى : ﴿فَأَنجَيْنَهُ وَ أَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الغَبرِينَ﴾ (83)

1287 / [57] - عن الحسين بن علي، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: یَا وَیْحَ هَذَا اَلْقَدَرِیَّهِ إِنَّمَا یَقْرَءُونَ هَذِهِ اَلْآیَهَ «إِلاّ اِمْرَأَتَهُ قَدَّرْناها مِنَ اَلْغابِرِینَ» وَیْحَهُمْ! مَنْ قَدَّرَهَا إِلاَّ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی. (3)

ص: 170

فرمایش خداوند متعال: و لوط را فرستادیم آن گاه به قوم خود گفت چراکار زشت انجام می دهید که هیچ کسی از مردم ،جهان پیش از شما آن را انجام نداده اند؟ (80) شما به جای زنان با مردان شهوت رانی می کنید بلکه شما مردمی تجاوزکار هستید. (81)

55)- از یزید بن ثابت روایت کرده است که گفت:

مردی از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال کرد: آیا عمل زناشویی و مجامعت از دُبُر و عقب زنان انجام می شود؟

پس فرمود: آن را بی ارزش دانستی خداوند تو را سبک و بی ارزش قرار دهد آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که می فرماید: «آیا شما کار زشتی را انجام می دهید که هیچ یک از مردم جهان پیش از شما انجام نداده است؟!».

56)- از عبد الرحمان بن حجّاج روایت کرده است که گفت:

در محضر امام صادق علیه السلام شنیدم که از ایشان در مورد زناشویی و آمیزش با زنان از دُبُر، سؤال شد؟

حضرت فرمود: من در قرآن هیچ آیه ای را نمی شناسم که این عمل را مجاز دانسته باشد (1) مگر یک آیه: «هر آینه شما زنان را واگذاشته و با مردان آمیزش می کنید»

فرمایش خداوند متعال: بس لوط و خاندانش را نجات دادیم جز زنش را که با دیگران در شهر ماند (83)

57)- از حسین بن بن علی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: وای به حال این (طایفه) قدریّه، همانا این آیه را می خوانند: «مگر همسرش را که مقدر کردیم تا از ماندگاران (هلاک شوندگان) باشد» وای به حال آن ها! کسی غیر از خداوند تبارک و تعالی او را بر این برنامه مقدر کرده بود.

ص: 171

قوله تعالى: ﴿أَفَأَمِنُواْ مَكْرَ اللَّهِ فَلا يَأْمَن مَكْر الله إلَّا الْقَوْمُ الْخَسرُونَ﴾ (99)

1288/ [58]- عن صفوان الجمّال، قال :

صَلَّیْتُ خَلْفَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَأَطْرَقَ ثُمَّ قَالَ: اَللَّهُمَّ لاَ تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ ثُمَّ جَهَرَ (1)

فقال : ﴿فلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْم الْخَسِرُونَ﴾ (2)

قوله تعالى: ﴿وَ مَا وَجَدْنَا لأكثرهِم مِّنْ عَهْدِ وَإِن وَجَدْنَا أَكْثَرَهُمْ لَفَسِقِينَ﴾ (102)

1289/ [59]- عَنْ أَبِی ذَرٍّ قَالَ قَالَ: وَ اللَّهِ مَا صَدَقَ أَحَدٌ مِمَّنْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ فَوَفَی بِعَهْدِ اللَّهِ غَیْرَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّهِمْ وَ عِصَابَةٍ قَلِیلَةٍ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ ﴿وَ ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَكْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ﴾، وقوله: ﴿وَ لَكِن أكثر النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ﴾ (3). (4)

1290/ [60]- قَالَ: وَ قَالَ اَلْحُسَیْنُ بْنُ اَلْحَکَمِ اَلْوَاسِطِیُّ:

کَتَبْتُ إِلَی بَعْضِ اَلصَّالِحِینَ علیه السلام: أَشْکُو اَلشَّکَّ

فَقَالَ: إِنَّمَا اَلشَّکُّ فِیمَا لاَ یَعْرِفُ، فَإِذَا جَاءَ اَلْیَقِینُ فَلاَ شَکَّ یَقُولُ اَللَّهُ ﴿وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ﴾ نَزَلَتْ فِی اَلشُّکَّاکِ. (5)

ص: 172

فرمایش خداوند متعال: پس آیا (آن ها پنداشتند که) از مکر (و عذاب) خدا در امان می باشند؟ پس (توجه داشته باشید که) از مکر (عقاب و عذاب) خدا جز زیانکاران ایمن نباشند. (99)

58)- از صفوان جمّال روایت کرده است که گفت:

پشت سر امام صادق علیه السلام نماز (جماعت) خواندم پس حضرت بعد از نماز لحظه ای سر به زیر انداخت و سپس فرمود: خداوند! مرا از مکر و عقاب خود ایمن مگردان و پس از آن با صدای بلند (این آیه را) تلاوت نمود: «پس از مکر (عقاب) خدا جز زبان کاران ایمن نخواهند بوده».

فرمایش خداوند متعال: و در بیشترین آن ها وفای به عهد نیافتیم و بیشترین آنان را جر فاسقان و نافرمانان ندیدیم. (102)

59)- ابو ذر روایت کرده است، که گفت:

به خدا سوگند! در میان افرادی که خداوند از آنان نهاد و میثاق گرفته هیچ شخصی نسبت به وفای به عهد راست نگفته مگر اهل بیت رسالت علیهم السلام و تعدادی اندک از شیعیان و پیروان ایشان؛ و این همان فرمایش خداوند متعال است: «و برای بیشتر آنان (وفای به) عهد و میثاقی نیافتیم و (بلکه) بیشترین آنان را فاسق و نافرمان یافتیم» و نیز فرمایش دیگر خداوند: «اولی بیشترین مردم ایمان نمی آورند».

60)- و از حسين بن حَكَم واسطی روایت کرده است که گفت:

نامه ای به بعضی از صالحین (امام کاظم علیه السلام) نوشتم و عرضه داشتم: من از شک (به شما) شکایت می کنم (حضرت در جواب) نوشت: همانا شک تا جایی که به مرحله یقین ،نرسیده اعتباری ندارد پس چون به یقین برسد دیگر شک روا نباشید. همچنین نوشت به درستی که خدای عزوجل می فرماید: «و برای بیشتر آنان (وفای به) عهد و میثاقی نیافتیم و بیشترین آنان را فاسق و نافرمان یافتیم» که این درباره اهل شک نازل شده است.

ص: 173

1291 / [61] - عن عاصم المصري، رفعه قال :

إِنَّ فِرْعَوْنَ بَنَی سَبْعَ مَدَائِنَ یَتَحَصَّنُ فِیهَا مِنْ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ، وَ جَعَلَ فِیمَا بَیْنَهَا آجَاماً وَ غِیَاضاً، وَ جَعَلَ فِیهَا اَلْأُسْدَ لِیَتَحَصَّنَ بِهَا مِنْ مُوسَی - قَالَ: - فَلَمَّا بَعَثَ اَللَّهُ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) إِلَی فِرْعَوْنَ فَدَخَلَ اَلْمَدِینَهَ ، فَلَمَّا رَآهُ اَلْأُسْدُ تَبَصْبَصَتْ وَ وَلَّتْ مُدْبِرَهً، ثُمَّ لَمْ یَأْتِ مَدِینَهً إِلاَّ اِنْفَتَحَ لَهُ بَابُهَا، حَتَّی اِنْتَهَی إِلَی قَصْرِ فِرْعَوْنَ اَلَّذِی هُوَ فِیهِ - قَالَ: - فَقَعَدَ عَلَی بَابِهِ، وَ عَلَیْهِ مِدْرَعَهٌ مِنْ صُوفٍ، وَ مَعَهُ عَصَاهُ، فَلَمَّا خَرَجَ اَلْآذِنُ، قَالَ لَهُ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : اِسْتَأْذِنْ لِی عَلَی فِرْعَوْنَ فَلَمْ یَلْتَفِتْ إِلَیْهِ.

قَالَ: - فَقَالَ لَهُ مُوسَی علیه السلام: إِنِّی رَسُولُ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ قَالَ: فَلَمْ یَلْتَفِتْ إِلَیْهِ. قَالَ فَمَکَثَ بِذَلِکَ مَا شَاءَ اَللَّهُ یَسْأَلُهُ أَنْ یَسْتَأْذِنَ لَهُ - قَالَ: - فَلَمَّا أَکْثَرَ عَلَیْهِ قَالَ لَهُ: أَ مَا وَجَدَ رَبُّ اَلْعَالَمِینَ مَنْ یُرْسِلُهُ غَیْرَکَ؟

ققَالَ: فَغَضِبَ مُوسَی ، وَ ضَرَبَ اَلْبَابَ بِعَصَاهُ، فَلَمْ یَبْقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ فِرْعَوْنَ بَابٌ إِلاَّ اِنْفَتَحَ، حَتَّی نَظَرَ إِلَیْهِ فِرْعَوْنُ وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ، فَقَالَ: أَدْخِلُوهُ. قَالَ: فَدَخَلَ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی قُبَّهٍ لَهُ مُرْتَفِعَهٍ، کَثِیرَهَ اَلاِرْتِفَاعِ، ثَمَانُونَ ذِرَاعا.

قَالَ: فَقَالَ: إِنِّی رَسُولُ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ إِلَیْکَ. قَالَ: فَقَالَ: فَأْتِ بِآیَهٍ، إِنْ کُنْتَ مِنَ اَلصَّادِقِینَ قَالَ: فَأَلْقَی عَصَاهُ، وَ کَانَ لَهَا شُعْبَتَانِ قَالَ: فَإِذَا هِیَ حَیَّهٌ، قَدْ وَقَعَ إِحْدَی اَلشُّعْبَتَیْنِ عَلَی اَلْأَرْضِ، وَ اَلشُّعْبَهُ اَلْأُخْرَی فِی أَعْلَی اَلْقُبَّهِ - قَالَ: - فَنَظَرَ فِرْعَوْنُ إِلَی جَوْفِهَا وَ هُوَ یَلْتَهِبُ نِیرَاناً قَالَ: وَ أَهْوَتْ إِلَیْهِ فَأَحْدَثَ، وَ صَاحَ: یَا مُوسَی ، خُذْهَا. (1)

ص: 174

61)- از عاصم ،بصری به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

به درستی که فرعون - برای محفوظ ماندن و مصون بودن از تصمیمات موسی علیه السلام- هفت شهر بنا کرد و در بین آن ها نیزارها و دریاچه هایی درست نمود و شیرهایی را در آن ها قرار داد (تا مانع از ورود موسی علیه السلام شوند).

اما هنگامی که خداوند موسی علیه السلام را به سمت فرعون مبعوث نمود، وی داخل شهر شد شیرها او را دیدند و دُم خود را (به حالت تواضع) حرکت دادند سپس پشت کرد و رفتند پس وی به هر دری از دروازه های هر شهر می رسید برایش باز می،شد تا آن که به درون قصر فرعون وارد شد که او نیز در آن جا حضور داشت.

پس موسی علیه السلام جلوی درب ورودی آن جا - در حالی که روپوشی از پشم پوشیده بود و نیز عصایی در دست داشت - نشست چون دریان بیرون آمد موسی علیه السلام به او فرمود: اجازه ورود بر فرعون می خواهم پس دربان هیچ اعتنایی به او نکرد موسی علیه السلام اظهار داشت من رسول پروردگار جهانیان هستم.

باز هم دربان اعتنایی به او نکرد پس او مدتی را که خدا خواست، صبر نمود و مرتّب اجازه ورود می خواست و چون زیاد اصرار و تکرار نمود دربان به او گفت: آیا کسی غیر از تو نبود که پروردگار عالمیان او را بفرستد؟!

پس موسی علیه السلام عصبانی شد و با عصایش به درب ورودی زد و تمام درب هایی که به فرعون منتهی می شد گشوده گشت به طوری که فرعون - در همان حالی که در جایگاه خود نشسته بود - نگاهی به او انداخت و گفت: او را وارد نمایید و چون بر فرعون - در حالی که در قبّه ای بسیار بلند که هشتاد ذرع (چهل متر) ارتفاع داشت قرار گرفته بود - وارد شد اظهار داشت: من فرستاده پروردگار جهانیان .هستم فرعون گفت: (اگر چنین است) و راست می گویی، پس معجزه ای بیاور در این لحظه (موسی علیه السلام) عصای دو شعبه خود را رها کرد و ناگهان همچون ماری (عظیم الجثه) شد که یکی از دو فک خود را روی زمین و فکّ دیگرش را در بالای قبّه قرار داد.

هنگامی که فرعون چنین وضعیتی را دید و مشاهده کرد که از درون آن، آتش زبانه می کشد و به سوی او می آید حدَثی (باد یا ادرار و یا مدفوع) از او خارج شد و - در حالی که به آن اشاره می کرد - فریادی زد و گفت: ای موسی! آن را بگیر

ص: 175

قوله تعالى :﴿قَالُوا أَرْجِهُ وَ أَخَاهُ وَ أَرْسِلْ فِي الْمَدَائنِ حَشِرِينَ﴾ (111).

1292 / [62] - عن يونس بن ظبيان قال : قال علیه السلام:

إِنَّ مُوسَی وَ هَارُونَ حِینَ دَخَلاَ عَلَی فِرْعَوْنَ لَمْ یَکُنْ فِی جُلَسَائِهِ یَوْمَئِذٍ وَلَدَ سِفَاحٍ کَانُوا وَلَدَ نِکَاحٍ کُلِّهِمْ، وَ لَوْ کَانَ فِیهِمْ وَلَدُ سِفَاحٍ لَأَمَرَ بِقَتْلِهِمَا، فَقَالُوا: ﴿أَرْجِهْ وَ أَخاهُ﴾ وَ أَمَرُوهُ بِالتَّأَنِّی وَ اَلنَّظَرِ، ثُمَّ وَضَعَ علیه السلام یَدَهُ عَلَی صَدْرِهِ قَالَ: وَ کَذَلِکَ نَحْنُ لاَ یَنْزِعُ إِلَیْنَا إِلاَّ کُلُّ خَبِیثِ اَلْوِلاَدَهِ. (1)

1293/ [63] - عن موسى بن بكر، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

أَشْهَدُ أَنَّ اَلْمُرْجِئَهَ عَلَی دِینِ اَلَّذِینَ قَالُوا : ﴿ أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَأَرْسِلْ فِي الْمَدَائنِ حَشِرِينَ ﴾ (2)

1294 / [64] - عن محمّد بن عليّ عليهما السلام قال :

کَانَتْ عَصَا مُوسَی لآِدَمَ علیه السلام فَصَارَتْ إِلَی شُعَیْبٍ ثُمَّ صَارَتْ إِلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ وَ إِنَّهَا لَعِنْدَنَا وَ إِنَّ عَهْدِی بِهَا آنِفاً وَ هِیَ خَضْرَاءُ کَهَیْئَتِهَا حِینَ انْتُزِعَتْ مِنْ شَجَرَتِهَا وَ إِنَّهَا لَتَنْطِقُ إِذَا اسْتُنْطِقَتْ أُعِدَّتْ لِقَائِمِنَا ع یَصْنَعُ بِهَا مَا کَانَ یَصْنَعُ مُوسَی وَ إِنَّهَا لَتَرُوعُ وَ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ * وَ تَصْنَعُ مَا تُؤْمَرُ بِهِ إِنَّهَا حَیْثُ أَقْبَلَتْ- تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ* یُفْتَحُ لَهَا شُعْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا فِی الْأَرْضِ وَ الْأُخْرَی فِی السَّقْفِ وَ بَیْنَهُمَا أَرْبَعُونَ ذِرَاعاً تَلْقَفُ مَا یَأْفِکُونَ بِلِسَانِهَا. (3)

ص: 176

فرمایش خداوند متعال: (به فرعون) گفتند: برنامه او و برادرش را به تأخیر بینداز و آنان را در همه شهر منتقل گردان (111)

62)- از یونس بن ظبیان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که حضرت موسی و هارون علیهما السلام بر فرعون وارد شدند در میان آن ،جمع فرزند حرام زاده ای وجود نداشت بلکه همگان با نكاح (و حلال زاده) بودند و چنانچه در میانشان فرزندی حرام زاده می بود دستور کشتن آنان (موسی و هارون علیهما السلام) را صادر می کرد پس اظهار داشتند «(کار) او و برادرش را به تأخیر انداز» سپس امام علیه السلام دست خود را بر سینه نهاده و فرمود و ما نیز این چنین هستیم که ما (اهل بیت نبوّت و امامت علیه السلام) را کسی به قتل نمیرساند مگر آن که حرام زاده باشد.

63)- از موسی بن بکر روایت کرده است که :گفت

امام صادق علیه السلام فرمود گواهی می دهم بر این که طایفه مُرجئه معتقد به دین آن هایی هستند که می گفتند: «او و برادرش (موسی و هارون) را نگهدار و بفرست تا مردم از شهرها جمع شوند».

64) - (به طور مُرسل روایت کرده است که) امام باقر علیه السلام فرمود:

عصای موسی از آن آدم علیهما السلام بود پس به شعیب علیه السلام رسید و سپس به موسی بن عمران علیهما السلام منتقل ،گردید به درستی که آن عصا هراس آور و حیرت انگیز بود و ساخته های (حیله گرانه و نیرنگ بازی) جادوگران را می بلعید و به هر چه مأمور می شد انجام می داد برایش دو شعبه باز می شد که یکی بر زمین و دیگری در سقف قرار داشت و میان دو فک آن چهل ذراع (بیست متر) فاصله بود که تمام نیرنگ ها و ساخته های آنان را با زبانش می بلعید

ص: 177

قوله تعالى : ﴿قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا ۖ إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾ (128)

1295/ [65]- عن عمّار الساباطي. قال :

سمعت أبا عبد الله علیه السلام يقول : ﴿إِنَّ اَلْأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ﴾، قَالَ: فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ وَ مَا کَانَ لِرَسُولِ اَللَّهِ فَهُوَ لِلْإِمَامِ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (1)

1296/ [66]- عَنْ أَبِی خَالِدٍ اَلْکَابُلِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، قال :

وَجَدْنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام: ﴿إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾، و أَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِیَ اَلَّذِینَ أَوْرَثَنَا اَللَّهُ اَلْأَرْضَ وَ نَحْنُ اَلْمُتَّقُونَ وَ اَلْأَرْضُ کُلُّهَا لَنَا، فَمَنْ أَحْیَا أَرْضاً مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ فَعَمَرَهَا فَلْیُوَدِّ خَرَاجَهَا إِلَی اَلْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی ، وَ لَهُ مَا أَکَلَ مِنْهَا، فَإِنْ تَرَکَهَا وَ أَخْرَبَهَا بَعْدَ مَا عَمَرَهَا فَأَخَذَهَا رَجُلٌ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ بَعْدَهُ فَعَمَرَهَا وَ أَحْیَاهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا مِنَ اَلَّذِی تَرَکَهَا، فَلْیُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَی اَلْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی ، وَ لَهُ مَا أَکَلَ مِنْهَا حَتَّی یَظْهَرَ اَلْقَائِمُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی بِالسَّیْفِ، فَیَحُوزَهَا وَ یَمْنَعَهَا وَ یُخْرِجَهُ عَنْهَا، کَمَا حَوَاهَا رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ مَنَعَهَا، إِلاَّ مَا کَانَ فِی أَیْدِی شِیعَتِنَا ، فَإِنَّهُ یُقَاطِعُهُمْ وَ یَتْرُکُ اَلْأَرْضَ فِی أَیْدِیهِمْ. (2)

ص: 178

فرمایش خداوند متعال: موسی به قوم خود گفت: از خداوند مدد جویید و صبر پیشه سازید که این زمین از آن خداوند است آن را به هر کسی از بندگانش که بخواهد به میراث می دهد و سرانجام نیک از آن پرهیزکاران است. (128)

65)- از عمّار ساباطی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: (منظور از فرمایش خداوند متعال:) «به درستی که زمین برای خداوند است به هر کسی از بندگانش که بخواهد به عنوان ارث (تحویل) می دهد» آن چه برای خداوند ،باشد برای رسولش صلی الله علیه و آله خواهد بود و آن چه برای رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد برای امام و خلیفه (بر حق) بعد از او خواهد بود.

66)- از ابو خالد کابلی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: در کتاب امام علی علیه السلام دیدیم که نوشته بود: «به درستی که زمین از آن خدا ،است به هر کس از بندگانش که بخواهد آن را به ارث می دهد و سرانجام امور به نفع پرهیزکاران است» من و خاندانم همان کسانی هستیم که خدا زمین را به ما واگذار نموده و مائیم پرهیزکاران که همه زمین از آن ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) است. پس هر یک از مسلمانان که (قطعه) زمینی را احیاء و زنده کند، باید آن را آباد نماید باید خراج و مالیات آن را به امام از خاندانم بپردازد، پس هر چه از آن زمین استفاده کند و بخورد حق او می باشد.

ولی اگر زمین را بعد از احیاء شدنش رها کند تا خراب شود و شخص دیگری از مسلمانان بعد از او آن را آباد و احیاء نماید او نسبت به آن زمین - از کسی که آن را رها کرده - سزاوارتر است که باید مالیات آن را به امام از خاندانم بپردازد، سپس هر چه از آن زمین استفاده کند حق او می باشد تا زمانی که قائم از خاندان من درود خداوند بر او باد با ،شمشیر ظاهر شود و زمین ها را در تصرف خود گرداند و (از تصرّف کنندگان) جلوگیری نماید و آنان را اخراج کند - همچنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله زمین ها را تصرف کرد و از تصرّف کنندگان جلوگیری نمود - مگر زمین هایی که در تصرّف شیعیان ما باشد که حضرت قائم علیه السلام نسبت به آن چه در دست ایشان است، با خود آن ها قرارداد مقاطعه می بندد و سپس زمین را در دست ایشان باقی می گذارد.

ص: 179

قوله تعالى : ﴿فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُجْرِمِينَ ﴿133﴾ وَلَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قَالُوا يَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِنْدَكَ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرَائِيلَ﴾ ﴿134﴾

1297 / [67] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

قُلْتُ: مَا اَلطُّوفَانُ؟

قَالَ: هُوَ طُوفَانُ اَلْمَاءِ وَ اَلطَّاعُونُ. (1)

1298 / [68] -عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ أَنْبَأَنِی عَنْ سُلَیْمَانَ عَنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿لَئِنْ کَشَفْتَ عَنَّا اَلرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَکَ﴾ قَالَ: اَلرِّجْزُ هُوَ اَلثَّلْجُ ثُمَّ قَالَ: خُرَاسَانُ بِلاَدُ رِجْزٍ. (2)

قوله تعالى: ﴿ وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ﴾ (142)

1299 / [69] - عَنْ مُحَمَّدٍ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ: ﴿وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَهً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ﴾ قَالَ بِعَشْرِ ذِی اَلْحِجَّهِ نَاقِصَهً حَتَّی اِنْتَهَی إِلَی شَعْبَانَ فَقَالَ نَاقِصٌ لاَ یَتِمُّ. (3)

ص: 180

فرمایش خداوند متعال پس ما بر آن ها نشانه هایی (از عذاب) آشکار و گوناگون همچون ،طوفان ،ملح ،نیش قورباغه و خون را فرستادیم ولی باز سرکشی کردند با آن ها و گروهی محرم بودند (133) و چون عذاب بر آن ها فرود آمد، گفتند: ای موسی! به آن عهدی که خداوند با تو دارد او را بخوان که اگر این عذاب را از ما دور نمایی به تو ایمان می آوریم و بنی اسرائیل را با تو می فرستیم. (134)

67)- از محمد بن فیس روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: منظور از طوفان چیست؟

فرمود: منظور طوفان آب و (مرض)، طاعون است.

68)- [از محمد بن علی از ابو عبد الله از] سلیمانی روایت کرده است که گفت: امام رضا علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «اگر این مشکل را از ما بر طرف نمودی به تو ایمان می آوریم» فرمود: «الرّجزَ» همان برف است. سپس افزود: خراسان از بلاد برف خیز می باشد.

فرمايش خداوند متعال: و سی شب با موسی وعده نهادیم و ده شب دیگر بر آن افرودیم پس وعده پروردگارش چهل شب کامل گردید و موسی به برادرش هارون گفت: در قوم من جانشین من باشی و راه صلاح را پیش گیر و از طریق و شیوه فساد کنندگان تبعیت نکن. (142)

69)- از محمد حلبی روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و با موسی وعده (ملاقات در) سی شب گذاشتیم و آن را با ده شب (اضافی) تکمیل کردیم» فرمود: در دهه ذی الحجه تمام گشت که متصل به شعبان شد. افزود: (ماه شعبان از لحاظ تعداد روزها همیشه) ناقص می باشد و تمام نخواهد بود.

ص: 181

1300 / [70] - عن الفضيل بن يسار، قال :

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَقِّتْ لَنَا وَقْتاً فِیهِمْ.

فَقَالَ: إِنَّ اَللَّهَ خَالَفَ عِلْمُهُ عِلْمَ اَلْمُوَقِّتِینَ أَ مَا سَمِعْتَ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَهً﴾ - إِلَی - ﴿أَرْبَعِینَ لَیْلَهً ﴾؟ أَمَا إِنَّ مُوسَی لَمْ یَکُنْ یَعْلَمُ بِتِلْکَ اَلْعَشْرِ وَ لاَ بَنُو إِسْرَائِیلَ ، فَلَمَّا حَدَّثَهُمْ قَالُوا: کَذَبَ مُوسَی وَ أَخْلَفَنَا مُوسَی ، فَإِنْ حَدَّثْتُمْ بِهِ فَقَالُوا: صَدَقَ اَللَّهُ وَ رَسُولُهُ ، تُؤْجَرُوا مَرَّتَیْنِ. (1)

1301 / [7] - عن الفضيل بن يسار، عن أبي جعفر علیه السلام، قال:

إِنَّ مُوسَی علیه السلام لَمَّا خَرَجَ وَافِداً إِلَی رَبِّهِ وَ أَعْهَدَهُمْ ثَلاَثِینَ یَوْماً فَلَمَّا زَادَ اَللَّهُ عَلَی اَلثَّلاَثِینَ عَشْراً قَالَ قَوْمُهُ: أَخْلَفَنَا مُوسَی فَصَنَعُوا مَا صَنَعُوا .

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ اِبْنِ اَلْحَنَفِیَّهِ أَنَّهُ قَالَ: مِثْلَ ذَلِکَ. (2)

قوله تعالى: ﴿وَلَمَّا جَاءَ مُوسَى لِمِيقَاتِنَا وَ كَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسَى صَعِقًا فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ﴾ (143)

1302 / [2] - عن أبي بصير، عن أبي جعفر و أبي عبد الله علیهما السلام، قال [قالا]:

لَمَّا سَأَلَ مُوسَی رَبَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ﴿قالَ رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ قالَ لَنْ تَرانِی وَ لکِنِ اُنْظُرْ إِلَی اَلْجَبَلِ فَإِنِ اِسْتَقَرَّ مَکانَهُ فَسَوْفَ تَرانِی﴾ قَالَ: فَلَمَّا صَعِدَ مُوسَی عَلَی اَلْجَبَلِ فُتِحَتْ أَبْوَابُ اَلسَّمَاءِ وَ أَقْبَلَتْ اَلْمَلاَئِکَهُ أَفْوَاجاً فِی أَیْدِیهِمْ اَلْعُمُدُ وَ فِی

ص: 182

70)- از فضیل بن یسار روایت کرده است که گفت: به امام باقر علیه السلام عرضه داشتم: فدایت گردم! وقت معیّنی برای این امر (فرج آل محمد علیهم السلام تعيين فرما.

فرمود: علم خداوند با علم تعیین کنندگان وقت مخالف است. آیا نشنیده ای که خداوند می فرماید: «و موسی را وعده سی شب دادیم... (که) تا چهل شب طول کشید» همانا موسی علیه السلام و نیز بنی اسرائیل از آن ها (شب اضافی)، اطلاعی نداشتند و چون او آنان را در جریان گذاشت. گفتند: موسی با ما خلف وعده کرد و دروغ گفته است، اگر کسی با شما در مورد ما صحبت کند، بگویید: خدا و رسولش راست فرموده اند تا دو پاداش دریافت نمایید.

71)- از فضیل بن یسار روایت کرده است. که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که حضرت موسی علیه السلام خواست به قصد (مناجات با) پروردگارش (از شهر) خارج شود به قوم خود و عده داد که بعد از مدت سی روز مراجعت می کند ولی چون خداوند ده روز بر آن افزود آنان گفتند: موسی با ما خلف وعده کرده است و آن چه را که نباید انجام دهند، انجام دادند.

و از محمد بن علی ابن حنفیّه نیز همانند آن وارد شده است.

فرمایش خداوند متعال: و چون موسی به میعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت اظهار داشت ای پروردگار من! خود را به من بنمای تا در تو نظر :فرمود هرگز مرا نخواهی ،دید ولی به آن کوه بنگر پس اگر بر جای خود قرار یافت تو نیز مرا خواهی دید چون پروردگارش بر کوه تجلی نمود کوه متلاشی شد و موسی بیهوش بیفتاد چون به هوش آمد گفت تو منزه هستی به سوی تو بازگشتم و من نخستین مؤمن هستم .(143)

72)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام فرموده اند: هنگامی که موسی از پروردگار تبارک و تعالی در خواست (رؤیت و دیدار او را) نمود: «گفت: ای پروردگار من! برای من خودت را بنمایان تا به سوی تو نظر کنم. (خداوند) فرمود: هرگز مرا نخواهی دید ولی به آن کوه نظر کن اگر بر جای خود قرار ،یافت تو نیز مرا خواهی دید».

ص: 183

رَأْسِهَا اَلنُّورُ یَمُرُّونَ بِهِ فَوْجاً بَعْدَ فَوْجٍ، یَقُولُونَ: یَا اِبْنَ عِمْرَانَ اُثْبُتْ فَقَدْ سَأَلْتَ عَظِیماً، قَالَ: فَلَمْ یَزَلْ مُوسَی وَاقِفاً حَتَّی تَجَلَّی رَبُّنَا جَلَّ جَلاَلُهُ، فَجَعَلَ اَلْجَبَلَ دَکًّا وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً، فَلَمّا أَنْ رَدَّ اَللَّهُ إِلَیْهِ رُوحَهُ أَفاقَ، ﴿قالَ سُبْحانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَ أَنَا أَوَّلُ اَلْمُؤْمِنِینَ﴾. (1)

1303 / [73] - قال ابن أبي عمير : و حدّثني عدة من أصحابنا :

أَنَّ اَلنَّارَ أَحَاطَتْ بِهِ حَتَّی لاَ یَهْرُبَ مِنْ هَوْلِ مَا رَأَی .

قَالَ: وَ رَوَی هَذَا اَلرَّجُلُ عَنْ بَعْضِ مَوَالِیهِ قَالَ: یَنْبَغِی أَنْ یَنْظُرَهَا [یُنْتَظَرَ] بِالْمَصْعُوقِ ثَلاَثاً أَوْ یَتَبَیَّنَ قَبْلَ ذَلِکَ لِأَنَّهُ رُبَّمَا رُدَّ عَلَیْهِ رُوحُهُ. (2)

1304 / [74] - عن أبي بصير قال:

سمعت أبا عبد الله علیه السلام يقول : إِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) لَمَّا سَأَلَ رَبَّهُ اَلنَّظَرَ إِلَیْهِ، وَعَدَهُ اَللَّهُ أَنْ یَقْعُدَ فِی مَوْضِعٍ، ثُمَّ أَمَرَ اَلْمَلاَئِکَهَ أَنْ تَمُرَّ عَلَیْهِ مَوْکِباً مَوْکِباً بِالْبَرْقِ وَ اَلرَّعْدِ وَ اَلرِّیحِ وَ اَلصَّوَاعِقِ، فَکُلَّمَا مَرَّ بِهِ مَوْکِبٌ مِنَ اَلْمَوَاکِبِ اِرْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُ، فَیَرْفَعُ رَأْسَهُ فَیَسْأَلُ: أَ فِیکُمْ رَبِّی؟ فَیُجَابُ: هُوَ آتٍ، وَ قَدْ سَأَلْتَ عَظِیماً یَا اِبْنَ عِمْرَانَ! (3)

1305 / [75] - عن حفص بن غیاث قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: فِی قَوْلِهِ تعالی: ﴿ فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكَّا وَ خَرَّ مُوسَى صَعِقًا﴾، قَالَ: سَاخَ اَلْجَبَلَ فِی اَلْبَحْرِ فَهُوَ یَهْوِی حَتَّی اَلسَّاعَهِ . (4)

ص: 184

و چون از کوه بالا رفت درهای آسمان گشوده شد و فرشته ها فوج فوج به سمت او آمدند در حالی که در دست های ایشان ستون هایی از نور بود که همگی از کنار او فوج فوج عبور می کردند و می گفتند: ای پسر عمران استوار باش به درستی که درخواست عظیمی را مطرح نمودهای ناگهان پروردگار بر کوه تجلی کرد، پس کوه متلاشی و پراکنده ،گشت آن وقت موسی بر زمین افتاد و بیهوش شد، هنگامی که خداوند روحش را به او باز گردانید بلافاصله اظهار داشت: «خداوندا! تو منزّه هستی من به سوی تو توبه می کنم و باز می گردم و من اول کسی هستم که ایمان آورده ام».

73)- از ابن ابی عُمیر روایت کرده است که گفت:

برخی از اصحاب ما برای من حدیث کرده اند که شعله (نور) آتش اطراف او را فرا ،گرفت تا از شدت آن چه که دیده بود نتواند فرار کند و گفته است همین شخص از بعضی موالیان نسبت به کسی که سکته کرده روایت نموده است: اقتضا می کند که مدّت سه روز و یا مقداری که وضعیّت او روشن شود صبر کنند (و او را سریع تجهیز و دفن نکنند)؛ زیرا که چه بسا روح او به کالبدش باز گردد.

74)- از ابو بصیر از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام: فرمود به درستی که وقتی موسی بن عمران علیهما السلام از خداوند درخواست دیدار او را ،نمود خداوند به او وعده داد که در محلی بنشیند، سپس به فرشته ها امر نمود تا فوج فوج با برق و رعد طوفان و صاعقه از کنار او عبور کنند و هرگاه گروهی از فرشته ها از کنار او می گذشتند بندهای استخوان هایش به لرزه می افتاد و سر خود را بلند می کرد پس از آنان سؤال می کرد آیا پروردگار من در بین شما می باشد؟ و آن ها به او جواب می دادند ای موسی! (نور) او خواهد آمد و به تحقیق که تو امر عظیم و مهمّی را درخواست کرده ای!

75)- از حفص بن غیاث روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که در مورد فرمایش خداوند متعال: «پس چون پروردگارش در کوه تجلی یافت آن را قطعه قطعه و پراکنده کرد» می فرمود: ناگهان کوه به لرزه درآمد در دریا افتاد و تا روز قیامت در حال سقوط و ریزش است.

ص: 185

1306/ [76]- وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی: أَنَّ اَلنَّارَ أَحَاطَتْ بِمُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ لِئَلاَّ یَهْرُبَ لِهَوْلِ مَا رَأَی، وَ قَالَ: لَمَّا خَرَّ مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ صَعِقاً مَاتَ، فَلَمَّا أَنْ رَدَّ اَللَّهُ رُوحَهُ أَفَاقَ فَقَالَ: ﴿سُبْحانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَ أَنَا أَوَّلُ اَلْمُؤْمِنِینَ﴾. (1)

قوله تعالى : ﴿وَ كَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحَ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةٌ وَ تَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَ أمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا سَأُوْرِيكُمْ دَارَ الْفَسِقِينَ﴾ (145)

1307 / [77] - عن أبي حمزة، عن أبي عبد الله علیه السلام قال في الجفر:

إِنَّ فِی اَلْجَفْرِ أَنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا أَنْزَلَ اَللَّهُ اَلْأَلْوَاحَ عَلَی مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنْزَلَهَا عَلَیْهِ وَ فِیهَا تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ إِلَی أَنْ تَقُومَ اَلسَّاعَهُ فَلَمَّا اِنْقَضَتْ أَیَّامُ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ أَنِ اِسْتَوْدِعِ اَلْأَلْوَاحَ وَ هِیَ زَبَرْجَدَهٌ مِنَ اَلْجَنَّهِ فَأَتَی مُوسَی اَلْجَبَلَ فَانْشَقَّ اَلْجَبَلُ فَجَعَلَ فِیهِ اَلْأَلْوَاحَ مَلْفُوفَهً فَانْطَبَقَ اَلْجَبَلُ عَلَیْهَا فَلَمْ تَزَلْ حَتَّی بَعَثَ اَللَّهُ نَبِیَّهُ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَأَقْبَلَ رَکْبٌ مِنَ اَلْیَمَنِ یُرِیدُونَ اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلَمَّا اِنْتَهَوْا إِلَی اَلْجَبَلِ اِنْفَرَجَ اَلْجَبَلُ وَ خَرَجَتِ اَلْأَلْوَاحُ مَلْفُوفَهً کَمَا وَضَعَهَا مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَأَخَذَهَا اَلْقَوْمُ وَ دَفَعُوهَا إِلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.

فَأَقْبَلَ رَکْبٌ مِنَ اَلْیَمَنِ یُرِیدُونَ اَلرَّسُولَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، فَلَمَّا اِنْتَهَوْا إِلَی اَلْجَبَلِ اِنْفَرَجَ اَلْجَبَلُ وَ خَرَجَتِ اَلْأَلْوَاحُ مَلْفُوفَهً کَمَا وَضَعَهَا مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، فَأَخَذَهَا اَلْقَوْمُ، فَلَمَّا وَقَعَتْ فِی أَیْدِیهِمْ أُلْقِیَ فِی قُلُوبِهِمْ أَنْ لاَ یَنْظُرُوا إِلَیْهَا وَ هَابُوهَا حَتَّی یَأْتُوا بِهَا رَسُولَ اَللَّهِ، وَ أُنْزِلَ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی نَبِیِّهِ فَأَخْبَرَهُ بِأَمْرِ اَلْقَوْمِ وَ بِالَّذِی أَصَابُوهُ

فَلَمَّا قَدِمُوا عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ و سَلَّمُوا عَلَیْهِ، اِبْتَدَأَهُمْ فَسَأَلَهُمْ عَمَّا وَجَدُوا فَقَالُوا: وَ مَا عِلْمُکَ بِمَا وَجَدْنَا؟

ص: 186

76)- و در روایتی دیگر آمده است:

شعله (نور) آتش اطراف موسی را فرا ،گرفت تا از شدّت آن چه که دیده بود، نتواند گریزد آن وقت بر زمین افتاد و بیهوش شد پس هنگامی که خداوند روحش را به او باز گردانید بلافاصله اظهار داشت: «خداوندا! تو منزّه هستی، به سوی تو توبه می کنم و من اول مؤمن می باشم»

فرمایش خداوند متعال: و برای او در آن لوحها هر گونه اندرز و تفصیل هر چیزی را ،نوشتیم پس (گفتیم:) آن را با نیرومندی بگیر و قومت را دعوت نمای تا به بهترین آن عمل کنند به زودی جایگاه نافرمانان را به شما نشان می دهم. (145)

77)- از ابو حمزه (ثمالی) روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: در (کتاب) جَفر آمده است: موقعی که خداوند الواح را بر موسی نازل ،نمود در آن ها توضیح و بیان هر چیزی که بوده و تا روز قیامت (ثابت) خواهد بود ذکر شده است.

و چون نبوّت موسی علیه السلام پایان یافت خداوند به او وحی فرستاد: الواح را - الواح زبرجدی که از بهشت آمده بود - به عنوان امانت به کوهی - به نام «زینت» - ،بسپار موسی کنار کوه ،رفت کوه شکافته شد پس او الواح را پیچیده و در آن قرار داد پس از نهادن کوه به هم آمد و پیوسته در آن کوه بود تا حضرت محمد صلی الله علیه و آله مبعوث گردید پس یک قافله ای از یمن خدمت پیامبر ،آمدند چون به آن کوه رسیدند کوه شکافته شد و الواح - همان طوری که موسی علیه السلام پیچیده بود - بیرون آمد پس آن ها را برداشتند همین که آن ها را در دست خود گرفتند، خداوند وحشتی در دل آنان ایجاد نمود و ترسیدند که آن ها را بگشایند و در آن ها نگاه کنند و خداوند توسط جبرئیل جریان الواح و قافله یمنی را به اطلاع حضرت رسانید.

هنگامی که قافله به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید، ابتدا سلام کردند و حضرت راجع به آن چه پیدا نموده بودند با آنان صحبت فرمود. آن ها نیز سؤال کردند از کجا فهمیدی که ما چیزی پیدا کرده ایم؟

ص: 187

قَالَ: أَخْبَرَنِی بِهِ رَبِّی وَ هُوَ اَلْأَلْوَاحُ، قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اَللّهِ ، فَأَخْرَجُوهَا فَوَضَعُوهَا إِلَیْهِ، فَنَظَرَ إِلَیْهَا وَ قَوْلِهَا وَ کَتَبَهَا بِالْعِبْرَانِیَّهِ، ثُمَّ دَعَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: دُونَکَ هَذِهِ فَفِیهَا عِلْمُ اَلْأَوَّلِینَ وَ...اَلْآخِرِینَ وَ هِیَ أَلْوَاحُ مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ قَدْ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَیْکَ، فَقَالَ: لَسْتُ أُحْسِنُ قِرَاءَتَهَا.

قَالَ: إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَمَرَنِی أَنْ آمُرَکَ أَنْ تَضَعَهَا تَحْتَ رَأْسِکَ لَیْلَتَکَ هَذِهِ، فَإِنَّکَ تُصْبِحُ وَ قَدْ عَلِمْتَ قِرَاءَتَهَا

قَالَ: فَجَعَلَهَا تَحْتَ رَأْسِهِ فَأَصْبَحَ وَ قَدْ عَلَّمَهُ اَللَّهُ کُلَّ شَیْءٍ فِیهَا، فَأَمَرَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِنَسْخِهَا فَنَسَخَهَا فِی جِلْدٍ وَ هُوَ اَلْجَفْرُ، وَ فِیهِ عِلْمُ اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ وَ هُوَ عِنْدَنَا، وَ اَلْأَلْوَاحُ عِنْدَنَا، وَ عَصَا مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عِنْدَنَا، وَ نَحْنُ وَرِثْنَا اَلنَّبِیِّینَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ

قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: تِلْکَ اَلصَّخْرَهُ اَلَّتِی حَفِظَتْ أَلْوَاحَ مُوسَی تَحْتَ شَجَرَهٍ فِی وَادٍ یُعْرَفُ بِکَذَا. (1)

1308 / [78] - عن محمد بن سابق بن محمد بن سابق بن طلحة الأنصاري، قال :

کَانَ مِمَّا قَالَ هَارُونُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلاَمُ حِینَ أُدْخِلَ عَلَیْهِ مَا هَذِهِ اَلدَّارُ؟

قَالَ: هَذِهِ دَارُ اَلْفَاسِقِینَ.

قَالَ: وَ قَرَأَ ﴿سَأَصْرِفُ عَنْ آیاتِیَ اَلَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی اَلْأَرْضِ بِغَیْرِ اَلْحَقِّ ... وَ إِنْ یَرَوْا سَبِیلَ اَلغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلاً ﴾ یَعْنِی وَ إِنْ یَرَوْا کُلَّ آیَهٍ لا یُؤْمِنُوا بِها وَ إِنْ یَرَوْا سَبِیلَ اَلرُّشْدِ لا یَتَّخِذُوهُ سَبِیلاً، فَقَالَ لَهُ هَارُونُ : فَدَارَ مَنْ هِیَ؟

قَالَ: هِیَ لِشِیعَتِنَا [قُرَّهٌ] وَ لِغَیْرِهِمْ فِتْنَهٌ قَالَ: فَمَا بَالُ صَاحِبِ اَلدَّارِ لاَ یَأْخُذُهَا قَالَ: أُخِذَتْ مِنْهُمْ [مِنْهُ] عَامِرَهً وَ لاَ یَأْخُذُهَا؟

ص: 188

فرمود: خداوند به من اطلاع داد و آن چه پیدا کرده اید الواح است گفتند: ما شهادت می دهیم که تو رسول خدا هستی الواح را تقدیم حضرت کردند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله) به آن ها - با این که به زبان عبری نوشته شده بود - نگاه می کرد و می خواند سپس علی علیه السلام را خواست و به او فرمود: این ها را داشته باش که علم گذشتگان و آیندگان در آن است و این ها الواح موسی است و همانا خداوند به من دستور داده تا آن را در اختیار تو قرار دهم.

(امير المؤمنين على علیه السلام ) اظهار نمود: ای رسول خدا! من خوب نمی توانم آن ها را بخوانم فرمود جبرئیل به من گفته است تا به تو بگویم این الواح را امشب زیر سر خود بگذار فردا صبح که برخیزی می توانی بخوانی.

پس (علی علیه السلام) هنگامه شب آن ها را زیر سر خود گذاشت و خوابید وقتی که صبح شد خداوند تمام آن ها را به او آموخته بود پس رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود از آن نسخه برداری کند علی علیه السلام هم آن ها را در یک پوست گوسفند نسخه برداری کرد که آن همان علم جفر می باشد و علم گذشتگان و آیندگان در آن موجود است و آن ها با عصای موسی علیه السلام نزد ما می باشد؛ زیرا که ما (اهل بیت عصمت و طهارت) وارث پیامبران .هستیم

راوی :گوید امام باقر علیه السلام فرمود: آن صخره ای که الواح حضرت موسی علیه السلام در آن نگهداری ،شد زیر درختی بود که در یک وادی معروف قرار دارد.

78)- از محمد بن سابق بن طلحه انصاری روایت کرده است که گفت:

از گفتاری که هارون (خلیفه عباسی) با امام كاظم علیه السلام داشت - هنگامی که حضرت بر او وارد شد - این بود که :گفت این دار (دنیا) چگونه و چیست؟

فرمود: این جا دار فاسقین می باشد و سپس (این آیه شریفه را) قرائت نمود: «آن کسانی را که به ناحق در زمین سرکشی و ستم می کنند، زود باشد که (آنان را) از آیات خویش روی گردان سازم ... و اگر طریق هدایت را ببینند، در آن قدم نگذارند و اگر طریق گمراهی را ببینند آن راه را بپیمایند» یعنی هر آیه ای را که می بینند به آن ایمان نمی آورند و نیز هر راه راستی را که می بینند آن را نمی پیمایند.

هارون گفت این دار برای چه کسانی خواهد بود؟

ص: 189

قَالَ: أُخِذَتْ مِنْهُمْ عَامِرَهً وَ لاَ یَأْخُذُهَا إِلاَّ مَعْمُورَهً. (1)

قوله تعالى: ﴿وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَی مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِیِّهِمْ عِجْلا جَسَداً لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْ یَرَوْاْ أَنَّهُ لاَ یُکَلِّمُهُمْ وَلاَ یَهْدِیهِمْ سَبِیلا اتَّخَذُوهُ وَکَانُواْ ظَالِمِینَ﴾. (148)

1309 / [79] - عن محمد بن أبي حمزة، عمّن ذكره، عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله تعالى: ﴿وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَىٰ مِن بَعْدِهِ، مِنْ حُلِيّهِمْ عِجْلاً جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ ﴾ [قال:] فقال موسى: يا ربّ! و من أخار الصنم [العجل]؟

فقال الله : أنا يا موسى! أخرته، فقال موسى : ﴿إِنْ هِيَ إِلَّا فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَنْ تَشَاءُ وَتَهْدِي مَنْ تَشَاءُ﴾ (2). (3)

1310 / [80] - عن ابن مسكان عن الوصاف، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

إِنَّ فِیمَا نَاجَی اَللَّهُ مُوسَی أَنْ قَالَ: یَا رَبِّ، هَذَا اَلسَّامِرِیُّ صَنَعَ اَلْعِجْلَ، فَالْخُوَارُ مَنْ صَنَعَهُ؟ قَالَ: فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: یَا مُوسَی ، إِنَّ تِلْکَ فِتْنَتِی فَلاَ [تَفْحّصْ] عَنْهَا. (4)

1311 / [81] - عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اَلْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ، قال:

قَالَ: حَیْثُ قَالَ مُوسَی علیه السلام: أَنْتَ أَبُو اَلْحُکَمَاءِ. (5)

ص: 190

فرمود: این دار برای شیعیان و پیروان ما (اهل بیت رسالت) قدرت و توانی است (برای رسیدن به کمالات دنیا و مقامات آخرت)، ولی برای غیر ایشان فتنه و آزمایش می باشد.

فرمایش خداوند متعال: و قوم موسی بعد از او از زیورهایشان مجسمه و تندیس گوساله ای را ساختند که بانگ می کرد آیا نمی بینند که آن گوساله با آن ها سخن نمی گوید و ایشان را به هیچ راهی هدایت نمی کند؟ آن را به خدایی گرفتند و از ستمکاران گشتند. (148)

79)- از محمد بن ابی حمزه به نقل از شخصی که نام او را مطرح نموده روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «قوم موسی بعد از او از زیورهای خود تندیس گوساله ای ساختند که بانگ و صدائی می کرد» فرمود: موسی اظهار داشت: پروردگارا! چه کسی گوساله را به صدا درآورد؟

خداوند فرمود: من آن را به صدا درآوردم، موسی عرضه داشت: «این (جریانی) نیست مگر فتنه و آزمایشی که هر کسی را بخواهی به وسیلۀ آن گمراه می کنی و هر کسی را هم به خواهی هدایت می نمایی».

80)- از ابن مُسکان به نقل از وصّافی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: مناجات موسی علیه السلام با خداوند متعال این بود که گفت: ای پروردگار! این سامری بود که گوساله را ساخت ولی چه کسی آن را به صدا در آورد؟

خداوند به او وحی نمود: ای موسی! به درستی که فتنه و آزمایشی از طرف من بود، پس از من درباه آن تفحص و جستجو نکن. (1)

81)- از اسماعيل بن عبد العزيز روايت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: همچنان که موسی علیه السلام گفت: تو پدر حکیمان هستی.

ص: 191

1312 / [82] - عن محمّد بن أبي حمزة، عمّن ذكره، عن أبي عبد الله علیه السلام قال:

إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا أَخْبَرَ مُوسَی أَنَّ قَوْمَهُ اِتَّخَذُوا عِجْلاً لَهُ خُوارٌ، فَلَمْ یَقَعْ مِنْهُ مَوْقِعَ اَلْعِیَانِ، فَلَمَّا رَآهُمْ اِشْتَدَّ غَضَبُهُ فَأَلْقَی اَلْأَلْوَاحَ مِنْ یَدِهِ.

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام: وَ لِلرُّؤْیَهِ فَضْلٌ عَلَی اَلْخَبَرِ. (1)

قوله تعالى: ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِي الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ﴾ (152)

1313 / [83] - عن داود بن فرقد قال قال:

أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : عَرَضَتْ لِی إِلَی رَبِّی حَاجَهٌ فَهَجَرْتُ فِیهَا إِلَی اَلْمَسْجِدِ وَ کَذَلِکَ أَفْعَلُ إِذَا عَرَضَتِ اَلْحَاجَهُ فَبَیْنَا أَنَا أُصَلِّی فِی اَلرَّوْضَهِ إِذَا رَجُلٌ عَلَی رَأْسِی قَالَ فَقُلْتُ مِمَّنِ اَلرَّجُلُ؟

فَقَالَ مِنْ أَهْلِ اَلْکُوفَهِ قَالَ: قُلْتُ: مِمَّنِ اَلرَّجُلُ؟

قَالَ: مِنْ أَسْلَمَ قَالَ فَقُلْتُ مِمَّنِ اَلرَّجُلُ؟

قَالَ: مِنَ اَلزَّیْدِیَّهِ.

قَالَ: قُلْتُ: یَا أَخَا أَسْلَمَ! مَنْ تَعْرِفُ مِنْهُمْ؟

ققَالَ أَعْرِفُ خَیْرَهُمْ وَ سَیِّدَهُمْ وَ أَفْضَلَهُمْ هَارُونَ بْنَ سَعِدٍ.

قُلْتُ: یَا أَخَا أَسْلَمَ! ذَاکَ رَأْسُ اَلْعِجْلِیَّهِ کَمَا سَمِعْتَ اَللَّهَ یَقُولُ ﴿إِنَّ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا اَلْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَّبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِي الْحَيَوةِ الدُّنْيا﴾، وَ إِنَّمَا اَلزَّیْدِیُّ حَقّاً مُحَمَّدُ بْنُ سَالِمٍ بَیَّاعُ اَلْقَصَبِ. (2)

ص: 192

82)- از محمد بن ابی حمزه به نقل از کسی که نام او را برده، روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: همانا خداوند تبارک و تعالی بعد از آن که به موسی خیر داد که قوم او گوساله ای را که دارای جدایی است برگزیده اند، موسی یقین و اطمینانی - که همچون خودش دیده باشد - پیدا نکرد تا آن که آنان را با آن حالت مشاهده کرد و غضبناک شد و انواع را از دست خود انداخت.

امام صادق علیه السلام فرمود: برای رؤیت و مشاهده یک نوع برتری بر (شنیدن) خبر وجود دارد.

فرمایش خداوند متعال: همانا آن هایی که گوساله را برگزیدند به زودی به غضب پروردگارشان گرفتار خواهند شد و در زندگی این جهان به خواری خواهند افتاد و دروغ سازان و تهمت زنندگان را این چنین کیفر می دهیم. (152)

83)- از داود بن فَرقَد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: روزی حاجت و مشکلی برایم پیش آمد، پس برای حلّ آن به مسجد رفتم- و هرگاه حاجت و مشکلی برایم پیش آید چنین انجام می دهم- پس در بین این که نماز (حاجت) در کنار روضة مقدّمه (حضرت رسول صلی الله علیه و اله) که به جا می آوردم ناگهان مردی را بالای سرم دیدم سؤال کردم: (تو کیستی و) از کجا آمده ای؟ گفت: از اهالی کوفه هستم

گفتم: از چه خانواده و قبیله ای؟ گفت: از قبیله اسلم می باشم.

گفتم: از چه طایفه و مذهبی هستی؟ گفت از طایفه زیدیه می باشم.

گفتم: ای برادر اسلَم! چه کسی از آنان را می شناسی؟

گفت: بهترینشان و سید و سروز و رشید و با فضیلت ترین آنان - نام هارون بن سعد را می شناسم پس از آن گفتم: ای برادر اسلم او که دسته گوساله پرستان است آیا فرمایش خداوند را نشنیده ای که می فرماید: «آنان که گوساله را برگزیدند به زودی به غضب پروردگارشان گرفتار خواهند شد و در زندگانی این جهان به خواری خواهند افتاد»؟ و به درستی که زیدی ،واقعی محمد بن سالم نِی فروش می باشد.

ص: 193

قوله تعالى: ﴿وَاخْتَارَ مُوسَى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقَاتِنَا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِيَّايَ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا إِنْ هِيَ إِلَّا فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَنْ تَشَاءُ وَتَهْدِي مَنْ تَشَاءُ أَنْتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ﴾ (155)

1314 / [84]- عن الحارث بن المغيرة، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

قُلْتُ لَهُ: إِنَّ عَبْدَ اَللَّهِ بْنَ عَجْلاَنَ قَالَ فِی مَرَضِهِ اَلَّذِی مَاتَ فِیهِ. أَنَّهُ لاَ یَمُوتُ فَمَاتَ، فَقَالَ: لاَ غَفَرَ اَللَّهُ شَیْئاً مِنْ ذُنُوبِهِ أَیْنَ ذَهَبَ إِنَّ مُوسَی اِخْتَارَ سَبْعِینَ رَجُلاً مِنْ قَوْمِهِ، فَلَمّا أَخَذَتْهُمُ اَلرَّجْفَهُ قالَ: رَبِّ أَصْحَابِی أَصْحَابِی.

قَالَ: إِنِّی أُبْدِلُکَ بِهِمْ مَنْ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ مِنْهُمْ، فَقَالَ: إِنِّی عَرَفْتُهُمْ وَ وَجَدْتُ رِیحَهُمْ، قَالَ: فَبَعَثَهُمْ [فَبَعَثَ] اَللَّهُ لَهُ أَنْبِیَاءَ. (1)

1315 / [85] - عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ، عَنِ اَلْحَارِثِ مِثْلَهُ، إِلاَّ أَنَّهُ ذَکَرَ: فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ اَلصَّاعِقَهُ وَ لَمْ یَذْکُرِ اَلرَّجْفَهَ. (2)

1316 / [86] - عن أبي بصير، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

لَمَّا نَاجَی مُوسَی رَبَّهُ أَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِ: أَنْ یَا مُوسَی قَدْ فَتَنْتُ قَوْمَکَ.

قَالَ: وَ بِمَا ذَا یَا رَبِّ؟!

ص: 194

فرمایش خداوند متعال: و موسی برای وعده گاه ما از میان قوم خود هفتاد مرد را برگزید و چون زلزله آن ها را فرا گرفت گفت ای پروردگار من! اگر می خواستی ایشان را و مرا پیش از این هلاک می کردی آیا به خاطر اعمالی که بی خردان ما انجام داده اند ما را به هلاکت می رسانی؟ و این جز امتحانی بیش از سوی تو نیست هر کسی را بخواهی بدان گمراه می کنی و هر کسی را بخواهی هدایت می،نمایی تو یاور ما ،هستی ما را بیامرز و بر ما ببخشای که تو بهترین آمرزندگان هستی. (155)

84)- از حارث بن مُغَیره روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: عبد الله بن عجلان در هنگامی که مریض شده بود و در همان مرض فوت نمود می گفت: من نمی میرم ولی مرد.

پس فرمود: خداوند هیچ یک از گناهانش را نیامرزد به چه سمتی گرایش داشت؟ به درستی که موسی علیه السلام هفتاد نفر از قوم خود را انتخاب نمود، پس هنگامی که لرزه آن ها را فرا گرفت گفت پروردگارا! اصحابم، اصحابم.

(خداوند) به او فرمود: افرادی را برایت جایگزین آنان می کنم که بهتر از آن ها باشند عرضه داشت خداوندا! من آن ها را شناخته و آزموده ام پس خداوند آن ها را به عنوان پیامبر برایش برگزید -که دین موسی را در میان دیگران تبلیغ می کردند -

85)- از ابان بن عثمان به نقل از حارث مانند همان حدیث را روایت کرده است فقط به جای – موقعی که لرزه آن ها را فرا گرفت- ، آورده است: پس موقعی که صاعقه بر آن ها وارد شد.

86)- از ابو بصیر روایت کرده است، که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: موقعی که موسی با پروردگار خود مناجات کرد، به او وحی فرستاد ای موسی! به درستی که قوم تو را آزمودم.

عرضه داشت: ای پروردگار چگونه و به چه وسیله ای؟

ص: 195

قال : یَا رَبِّ قَالَ: بِالسَّامِرِیِّ صَاغَ لَهُمْ مِنْ حُلِیِّهِمْ عِجْلاً، قَالَ: یَا رَبِّ إِنَّ حُلِیَّهُمْ لاَ یَحْتَمِلُ أَنْ یُصَاغَ مِنْهُ غَزَالٌ أَوْ تِمْثَالٌ أَوْ عِجْلٌ فَکَیْفَ فَتَنْتَهُمْ؟

قَالَ: صَاغَ لَهُمْ عِجْلاً فَخَارَ، قَالَ: یَا رَبِّ وَ مَنْ أَخَارَهُ؟

قال: أنا، قال عنده موسى (علیه السلام) : ﴿و إِنْ هِيَ إِلَّا فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاءُ وَ تَهْدِي مَن تَشَاءُ﴾ (1)

قوله تعالى : ﴿الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ ۚ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ ۙ أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ (158)

1317 / [87] - عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ:

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : لِمَ سُمِّیَ اَلنَّبِیُّ اَلْأُمِّیَّ؟

قَالَ نُسِبَ إِلَی مَکَّهَ ، وَ ذَلِکَ مِنْ قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿لِتُنْذِرَ أُمَّ اَلْقُری وَ مَنْ حَوْلَها ﴾ (2)

وَ أُمُّ اَلْقُرَی مَکَّهُ ، فَقِیلَ أُمِّیٌّ لِذَلِکَ. (3)

ص: 196

فرمود: به وسیله (گوساله) سامری که او (سامری) به وسیله (ذوب ، گداخته کردن) زینت آلات آن ها برای آزاد گوساله ای ساخت.

اظهار داشت: پروردگار! آلات آن ها به اندازه ای نبود که شود از آن ها آهویی و با مجسمه ای و یا گوساله ای بسازد؟! آنان چگونه ازمایش گشته اند؟

فرمود: سامری برای آنان ساخت پس به کمک زیورهای خود به صدا در آمد.

موسی گفت: ای پروردگار! چه کسی آن را به صدا در آورد؟

خداوند فرمود: من در این هنگام موسى اظهار داشت: «این (جریان) نیست مگر فتنه و آزمایشی که هر کسی را بخواهی به وسیله آن گمراه می کنی و هر کسی را هم يتعد أهی هدایت می نمایی».

فرمایش خداوند متعال: آن کسانی که از این ،رسول این پیامبر اتمی که نامش را در تورات و انجیل خود نوشته می یابند پیروی می کنند آن که به نیکی فرمانتان می دهد و از کارهای ناشایست بازشان می دارد و چیزهای پاکیزه را بر آن ها حلال و چیزهای ناپاک را حرام می کند و بارگرانشان را از دوششان بر می دارد و بند و تحیرشان را که بر ایشان بود می گشاید. پس کانی که به او ایمان آوردند و حرمنش را نگاه داشتند و یاری اش کردند و از آن کتاب که بر او نازل کردیم پیروی کردند. از رستگاران خواهند بود. (157)

87)- از علی بن اسباط روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرضه داشتم برای چه پیامبر صلی الله علیه و آله را اُمّی گفته اند؟

فرمود: چون منسوب به مکه می باشد و این سمت از فرمایش خداوند متعال گرفته شده است که فرموده: «تا آن كه أمّ القُرى (مكه) و حوالی آن را انذار کنی» که «أمّ القُرى» همان مکه است و به همین علب حضرت را اُمّی گفته اند.

ص: 197

1318 / [88] - عن الثمالي، عن أبي جعفر علیه السلام، قال : قوله : ﴿يَجِدُونَهُ﴾ یَعْنِی اَلْیَهُودَ وَ اَلنَّصَارَی صِفَهَ مُحَمَّدٍ وَ اِسْمَهُ ﴿مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی اَلتَّوْراهِ وَ اَلْإِنْجِیلِ ، یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ اَلْمُنْکَرِ﴾ (1)

1319 / [89] - عن أبي بصير في قول الله : ﴿فَالَّذِينَ ءَامَنُواْ بِهِ ، وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِي أُنزِلَ مَعَهُ﴾ قال أبو جعفر علیه السلام: النور ، علىّ علیه السلام. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ مِن قَوْمِ مُوسَى أُمَّةً يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ ى يَعْدِلُونَ﴾ (159)

1320 / [90] - عن عبد عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله تعالى: ﴿وَ مِن قَوْمٍ مُوسَى أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ، يَعْدِلُونَ﴾، فَقَالَ: قَوْمُ مُوسَی هُمْ أَهْلُ اَلْإِسْلاَمِ . (3)

1321 / [91] - عن المفضّل بن عمر، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدِ علیهم السلام اِسْتَخْرَجَ مِنْ ظَهْرِ اَلْکَعْبَهِ (4) سَبْعَهً وَ عِشْرِینَ رَجُلاً خَمْسَهَ عَشَرَ مِنْ قَوْمِ مُوسَی اَلَّذِینَ ﴿یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ﴾ ، وَ سَبْعَهً مِنْ أَصْحَابِ اَلْکَهْفِ ، وَ یُوشَعَ وَصِیَّ مُوسَی وَ مُؤْمِنَ آلِ فِرْعَوْنَ ، وَ سَلْمَانَ اَلْفَارِسِیَّ

ص: 198

88)- از ثُمانی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: منظور از فرمایش خداوند متعال: «می بایند او را» یهود و نصارا هستند که او صاف و نام حضرت محمد صلی الله علیه و آله را در تورات و انجیل «نوشته (می بایند) همان کسی که آنان را به کارهای نیک فرمان می دهد و از کارهای ناشایست بازشان می دارد».

89)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

درباره فرمایش خداوند متعال: «پس کسانی که به او ایمان آوردند و او را عزیز دانستند باری اش کردند و پیروی و متابعتش نمودند از آن نوری که با او نازل گردید».

امام باقر علیه السلام فرمود: منظور از «النُّورَ» امام علی علیه السلام است

فرمایش خداوند متعال: و گروهی از قوم ،موسی هستند که مردم را به حق راهنمایی می نمایند و به حقّ با عدالت رفتار می کنند. (159)

90)- از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «در گروهی از قوم موسی هستند که مردم را به حقّ راهنمایی می نمایند و به حقّ با عدالت رفتار می کنند»، فرمود: قوم موسی علیه السلام اهل اسلام هستند.

91)- از مفضّل بن عمر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که حضرت قائم آل محمد علیهم السلام از پشت شهر كعبه ظهور و قیام نماید بیست و هفت مرد همراه حضرت بیرون آیند که پانزده نفر آنان از قوم حضرت موسی علیه السلام می باشند که «بر حق هدایت کنند و نسبت به آن دادگری نمایند» و هفت نفر آنان اصحاب کهف هستند و (نیز) يوشع بن نون وصى موسی و مؤمن آل فرعون سلمان فارسی و ابودجانه

ص: 199

وَ أَبَا دُجَانَهَ اَلْأَنْصَارِیَّ ، وَ مَالِکَ اَلْأَشْتَرَ. (1)

1322/ [92]- عن أبي الصهبان البكريّ، قال :

سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (عليه السلام) وَقَدْ دَعَا رَأْسَ الْجَالُوتِ وَأُسْقُفَّ النَّصَارَى، فَقَالَ: «إِنِّي سَائِلُكُمَا عَنْ أَمْرٍ، وَأَنَا أَعْلَمُ بِهِ مِنْكُمَا، فَلاَ تَكْتُمَانِي يَا رَأْسَالْجَالُوتِ بِالَّذِي أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ عَلَى مُوسَى (عليه السلام) وَأَطْعَمَكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى، وَ ضَرَبَ لَكُمْ فِي الْبَحْرِ طَرِيقاً يَبَساً، وَ فَجَّرَ لَكُمْ مِنَ الْحَجَرِ الطُّورِيِّ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ عَيْناً، لِكُلِّ سِبْطٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَيْناً، إِلاَّ مَا أَخْبَرْتَنِي عَلَى كَمِ افْتَرَقَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ بَعْدَ مُوسَى؟

فَقَالَ: فِرْقَهً وَاحِدَهً فَقَالَ: کَذَبْتَ وَ اَلَّذِی لاَ إِلَهَ غَیْرُهُ لَقَدْ اِفْتَرَقَتْ عَلَی إِحْدَی وَ سَبْعِینَ فِرْقَهً کُلُّهَا فِی اَلنَّارِ إِلاَّ وَاحِدَهً: فَإِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّهٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ﴾ فَهَذِهِ اَلَّتِی تَنْجُو. (2)

قوله تعالى : ﴿وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَيَوْمَ لَا يَسْبِتُونَ ۙ لَا تَأْتِيهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ نَبْلُوهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾ (163)

ص: 200

انصاری (مقداد و) مالک اشتر می باشند (که جمعاً بیست و هفت نفر می شوند این افراد یاران و حکمرانان حضرت هستند)

92)- از ابو العهیاء بکری روایت کرده است که گفت:

از امام علی بن ابی طالب علیه السلام شنیده که راس الحانوت و اُسقف نصاره را احضار نمود (و به آنان) فرمود: من از شما چیزی را می پرسم که خودم بهتر از شما می دانم، مبادا که دا که آن را از من کتمان کنید.

(پس) به رأس الجالوت فرمود: تو را به کسی که تورات را بر موسی نازل کرد و برای شما منّ (شيره لذيذ و شیرین درختان - ترنجبین -) و سلوا (مرغ های مخصوصی که شبیه کبوتر هستند) را فرستاد و راهی خشک در آب دریا برایتان ایجاد کرد و از سنگ ،طور دوازده چشمه برایتان جاری نمود، به طوری که برای هر خانواده یک چشمه مخصوص باشد، سوگندت می دهم نگو که قوم بنی اسرائیل بعد از موسی چند گروه و فرقه شده اند؟

(رأس الجالوت) پاسخ داد: فقط یک گروه شدند.

فرمود: به خدایی مجوز ام خدایی نیست سوگند! دروغ می گویی آنان بر هفتاد و یک فرقه گروه بندی شده اند که تمامی آنان در آتش دوزخ خواهند بود مگر یک گروها که (در بهشت می باشند) خداوند می فرماید: «و گروهی از قوم موسی هستند که مردم را به حقّ راهنمایی می نمایند و به حقّ با عدالت رفتار می کنند» پس گروه نجات یافته همین ها هستند.

فرمایش خداوند متعال از آنان در مورد آن قریه و منطقه ای که در کنار دریا بود و روز شنبه بیست می شکستند (و از حدود الهی تجاوز می کردند) سؤال کن زیرا که ماهیان روز شنبه آشکارا روی آب ظاهر می شدند و در روزهای دیگر ظاهر نمی گشتند ایشان را که مردمی فاسق و نافرمان بودند این چنین آزمودیم. (163)

ص: 201

1323 / [93] - عن الأصبغ بن نباتة، عن علي بن أبي طالب علیه السلام، قال:

کَانَتْ مَدِینَهٌ حَاضِرَهَ اَلْبَحْرِ فَقَالُوا لِنَبِیِّهِمْ: إِنْ کَانَ صَادِقاً فَلْیُحَوِّلْنَا رَبُّنَا جِرِّیثاً فَإِذَا اَلْمَدِینَهِ فِی وَسَطِ اَلْبَحْرِ قَدْ غَرِقَتْ مِنَ اَللَّیْلِ، وَ إِذَا کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ مُسْوَدّاً جِرِّیثاً یَدْخُلُ اَلرَّاکِبَ فِی فِیهَا. (1)

قوله تعالى : ﴿وَإِذْ قَالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿164﴾ عفَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾ ﴿165﴾

1324 / [94] - عن أبي عبيدة، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

وَجَدنا فی کِتابِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام أنَّ قَوما مِن أهلِ أیلَهَ مِن قَومِ ثَمودَ ، وأَنَّ الحیتانَ کانَت سَبَقَت إلَیهِم یَومَ السَّبتِ ؛ لِیَختَبِرَ اللّهُ طاعَتَهُم فی ذلِکَ ، فَشَرَعَت لَهُم یَومَ سَبتِهِم فی نادیهِم وقُدّامَ أبوابِهِم فی أنهارِهِم وسَواقیهِم ، فَتَبادَروا إلَیها فَأَخَذوا یَصطادونَها ویَأکُلونَها ، فَلَبِثوا بِذلِکَ ما شاءَ اللّهُ ، لا یَنهاهُمُ الأَحبارُ ولا یَنهاهُمُ العُلَماءُ مِن صَیدِها ، ثُمَّ إِنَّ اَلشَّیْطَانَ أَوْحَی إِلَی طَائِفَهٍ مِنْهُمْ: إِنَّمَا نُهِیتُمْ مِنْ أَکْلِهَا یَوْمَ اَلسَّبْتِ ، وَ لَمْ تُنْهَوْا عَنْ صَیْدِهَا یَوْمَ اَلسَّبْتِ، فَاصْطَادُوا یَوْمَ اَلسَّبْتِ ، وَ أَکَلُوهَا فِیمَا سِوَی ذَلِکَ مِنَ اَلْأَیَّامِ.

فَقَالَتْ طَائِفَهٌ مِنْهُمْ: اَلْآنَ نَصْطَادُهَا، وَ اِنْحَازَتْ طَائِفَهٌ أُخْرَی مِنْهُمْ ذَاتَ اَلْیَمِینِ، وَ قَالُوا: اَللَّهَ اَللَّهَ، إِنَّا نَهَیْنَاکُمْ عَنْ عُقُوبَهِ اَللَّهِ أَنْ تَعَرَّضُوا لِخِلاَفِ أَمْرِهِ، وَ اِعْتَزَلَتْ طَائِفَهٌ مِنْهُمْ ذَاتَ اَلْیَسَارِ فَسَکَتَتْ فَلَمْ تَعِظْهُمْ

ص: 202

93)- از اصبغ بن نباته روایت کرده است که گفت:

امام علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: (اهالی) ساکن شده در ساحل دریا، (نسبت) به پیامبر خود گفتند اگر او راست می گوید از خدای خود بخواهد تا ما را به شکل مارماهی مسخ و تبدیل ،نماید پس ناگهان شبانگاه آب دریا اطراف آن ها را فرا گرفت و در همان شب غرق شدند و تمام مردان آن ها تبدیل به مارماهی سیاه ،گشتند به گونه ای که یک سوار می توانست در دهان او برود.

فرمایش خداوند متعال: و آن گاه که گروهی از ایشان گفتند چرا قومی را پند می دهید که خدا هلاک یا به عذابی دردناک مبتلایشان خواهد نمود؟ گفتند تا نزد پروردگارتان عذری باشد و شاید که پرهیزکار شوند (164) پس چون اندرزی را که داده شده بود فراموش کردند آنان را که از بدی نهی می کردند نجات دادیم و گنهکاران را به سبب گناهشان به عذابی سخت فراگرفتیم (165)

94)- از ابو عُبیده روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود در کتاب امام علی علیه السلام یافتیم گروهی از اهالی اَیلَه که از قبیله قوم ثمود بودند که وقتی ماهی ها روزهای شنبه در انجمن ها و جلوی درب خانه ها در رودخانه ها و بازارهای آنان بیرون می آمدند و ظاهر می شدند تا خداوند آن افراد را مورد آزمایش قرار دهد پس آن افراد راه آبرویی را از دریا به حوضچه های خود ایجاد کردند و چون ماهی ها در آن آبروها می آمدند آن ها را می گرفتند و می خوردند و مدت زمانی را بر این منوال سپری کردند افراد خوب و مُتدیّن نیز آنان را (از این کار خلاف) نهی نمی کردند و علما هم آنان را از صید و حرام الهی مانع نمی شدند از طرفی دیگر شیطان به گروهی از آنان گفت شما در روز شنبه از خوردن ماهی نهی و ممنوع شده اید نه از شکار ،ماهی آن ها هم پذیرفتند و شنبه ها شکار ماهی می کردند و در دیگر روزهای هفته آن را می.خوردند

عدّه ای دیگر گفتند: (اکنون آن ها که طوری نشدند پس) ما هم شکار می کنیم؛ و از نهی پروردگار تخلف کردند و عده ای دیگر خود را - به سمت راست کنار کشیدند - و از آن خلافکاران جدا کردند و گفتند خداوند را شاهد و گواه می گیریم که ما شما را از این کار نهی می کنیم تا مبادا ازامر خداوند تخلف نموده و معصیت کنید و گرفتار عذاب

ص: 203

وَ قَالَتِ اَلطَّائِفَهُ اَلَّتِی لَمْ تَعِظْهُمْ: ﴿لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اَللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِیداً﴾؟

وَ قَالَتِ اَلطَّائِفَهُ اَلَّتِی وَ عَظَتْهُمْ: ﴿مَعْذِرَهً إِلی رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ﴾، قَالَ اَللَّهُ: ﴿فَلَمّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ ﴾ یَعْنِی لَمَّا تَرَکُوا مَا وُعِظُوا بِهِ، وَ مَضَوْا عَلَی اَلْخَطِیئَهِ، قَالَتِ اَلطَّائِفَهُ اَلَّتِی وَعَظَتْهُمْ: لاَ وَ اَللَّهِ، لاَ نُجَامِعُکُمْ وَ لاَ نُبَایِتُکُمْ اَللَّیْلَ فِی مَدِینَتِکُمْ هَذِهِ اَلَّتِی عَصَیْتُمُ اَللَّهَ فِیهَا، مَخَافَهَ أَنْ یَنْزِلَ بِکُمُ اَلْبَلاَءُ، فَنَزَلُوا قَرِیباً مِنَ اَلْمَدِینَهِ ، فَبَاتُوا تَحْتَ اَلسَّمَاءِ. فَلَمَّا أَصْبَحَ أَوْلِیَاءُ اَللَّهِ اَلْمُطِیعُونَ لِأَمْرِ اَللَّهِ، غَدَوْا لِیَنْظُرُوا مَا حَالُ أَهْلِ اَلْمَعْصِیَهِ، فَأَتَوْا بَابَ اَلْمَدِینَهِ ، فَإِذَا هُوَ مُصْمَتٌ فَدَقُّوا، فَلَمْ یُجَابُوا وَ لَمْ یَسْمَعُوا مِنْهَا حِسَّ أَحَدٍ، فَوَضَعُوا سُلَّماً عَلَی سُورِ اَلْمَدِینَهِ ، ثُمَّ أَصْعَدُوا رَجُلاً مِنْهُمْ، فَأَشْرَفَ عَلَی اَلْمَدِینَهِ ، فَنَظَرَ فَإِذَا هُوَ بِالْقَوْمِ قِرَدَهً یَتَعَاوَوْنَ، فَقَالَ اَلرَّجُلُ لِأَصْحَابِهِ: یَا قَوْمِ، أَرَی - وَ اَللَّهِ - عَجَباً!

فَقَالُوا: وَ مَا تَرَی؟

قَالَ: أَرَی اَلْقَوْمَ قِرَدَهً یَتَعَاوَوْنَ، لَهُمْ أَذْنَابٌ - قَالَ-: فَکَسَرُوا اَلْبَابَ وَ دَخَلُوا اَلْمَدِینَهَ ، قَالَ: فَعَرَفَتِ اَلْقِرَدَهُ أَنْسَابَهَا مِنَ اَلْإِنْسِ، وَ لَمْ تَعْرِفِ اَلْإِنْسُ أَنْسَابَهَا مِنَ اَلْقِرَدَهِ،

فَقَالَ اَلْقَوْمُ لِلْقِرَدَهِ: أَ لَمْ نَنْهَکُمْ؟!

قَالَ: «فَقَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : وَ اَلَّذِی فَلَقَ اَلْحَبَّهَ وَ بَرَأَ اَلنَّسَمَهَ إِنِّی لَأَعْرِفُ أَنْسَابَهَا مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ لاَ یُنْکِرُونَ وَ لاَ یُغَیِّرُونَ، بَلْ تَرَکُوا مَا أُمِرُوا بِهِ [تَفَرَّقُوا]، وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ: ﴿فَبُعْداً لِلْقَوْمِ اَلظّالِمِینَ﴾ (1) ، وَ قَالَ اَللَّهُ: ﴿أَنْجَیْنَا اَلَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ اَلسُّوءِ وَ أَخَذْنَا اَلَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ﴾ (2)

ص: 204

الهی شوید و عدّه ای هم به سمت چپ کنار کشیده سکوت کرده و بی تفاوت گشتند و به افرادی که نهی (از منکر) می کردند می گفتند: «افرادی را که خداوند هلاک و یا عذاب شدید می نماید برای چه موعظه و نصیحت می کنید»؟ آنان در جواب گفتند: «به خاطر این که در پیشگاه پروردگار عذری داشته باشیم و شاید هم که آنان اهل تقوا قرار گیرند».

پس خداوند فرمود: «چون آن چه را که به آنان تذکر و اندرز داده شده بود فراموش کردند» منظور این است که موعظه ها را رها کردند و به خلافکاری ها ادامه دادند به همین جهت آن افرادی که آن ها را موعظه و نصیحت کرده بودند، :گفتند ،نه به خدا سوگند ما با شما مجالست و معاشرت نخواهیم کرد و حتی در این شهر شما که معصیت خدا را در آن کرده اید با شما بیتوته و همنشینی نمی کنیم مبادا که عذاب و بلای الهی بر شما نازل شود و ما هم به عذاب شما گرفتار .گردیم

پس این افراد از آن شهر و از میان آن خلافکاران جدا شدند تا مبادا عذابی بر آنان نازل شود و ایشان را هم فرا گیرد شب را در فاصله ای نزدیک همان شهر در بیابان زیر آسمان سپری کردند چون صبح شد به سمت آن ها حرکت کردند تا ببینند که آن معصیت کاران در چه وضعیتی ،هستند چون به دروازه شهر رسیدند متوجه شدند که شهر ساکت و بدون سر و صدا ،است پس دروازه را ،کوبیدند ولی جوابی نشنیدند و صدای هیچ کسی را احساس نکردند یکی از آنان از نردبان بالا رفت و بر داخل شهر نگاهی کرد دید تمام افراد مسخ و تبدیل به میمون شده اند و از این سمت به آن سمت می دویدند و فریاد می کشیدند آن مرد از بالای دیوار :گفت ای مردم به خدا سوگند جریان عجیبی را می بینم !گفتند چه می بینی؟ :گفت می بینم که تمامی افراد تبدیل به میمون گشته و عوعو می کنند و حتی دم دار شده اند پس دروازه را شکستند و داخل شهر شدند و انسان ها فامیل و نسب خود و خویشاوندانشان را می شناختند ولی میمون ها را نمی شناختند آنان میمون ها را مخاطب قرار دادند و گفتند آیا شما را نهی نمی کردیم؟

امام علی علیه السلام فرموده است سوگند به خدایی که دانه ها را شکافته و موجودات را آفریده است من تمامی فامیل های از این امت و نسبت آن ها را می دانم و می شناسم، آنان (خدا را) انکار نکردند و (حکمی را) تغییر ندادند بلکه فقط دستور خدا را ترک و به آن بی اعتنایی کرده و از یکدیگر پراکنده و متفرق شدند؛ و خدای متعال فرمود: (رحمت خداوند از) «افراد ستمگر دور خواهد بود» و نیز فرمود: «آنان را که از کارهای بد نهی می کردند نجات دادیم و گناه کاران را به سبب گناهشان به عذابی سخت مبتلا گرداندیم».

ص: 205

1325 / [95] - عن عليّ بن عقبة، عن رجل، عن أبي عبد الله علیه السلام قال:

إِنَّ اَلْیَهُودَ أُمِرُوا بِالْإِمْسَاکِ یَوْمَ اَلْجُمُعَهِ فَتَرَکُوا یَوْمَ اَلْجُمُعَهِ فَأَمْسَکُوا یَوْمَ اَلسَّبْتِ. (1)

1326 / [96] - عن الأصبغ، عن علي علیه السلام، قال :

أُمَّتَانِ مُسِخَتَا (2) مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَأَمَّا الَّتِی أَخَذَتِ الْبَحْرَ فَهِیَ الْجِرِّاري وَ أَمَّا الَّتِی أَخَذَتِ الْبَرَّ فَهِیَ الضِّبَابُ. (3)

1327 / [17] - عن هارون بن عبيد رفعه إلى أحدهم علیهم السلام، قال :

جَاءَ قَوْمٌ إِلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِالْکُوفَهِ وَ قَالُوا لَهُ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَذِهِ اَلْجَرَارِیَّ تُبَاعُ فِی أَسْوَاقِنَا قَالَ فَتَبَسَّمَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ضَاحِکاً ثُمَّ قَالَ قُومُوا لِأُرِیَکُمْ عَجَباً وَ لاَ تَقُولُوا فِی وَصِیِّکُمْ إِلاَّ خَیْراً فَقَامُوا مَعَهُ فَأَتَوْا شَاطِئَ اَلْفُرَاتِ فَتَفَلَ فِیهِ تَفْلَهً وَ تَکَلَّمَ بِکَلِمَاتٍ فَإِذَا بِجِرِّیثَهٍ رَافِعَهٍ رَأْسَهَا فَاتِحَهٍ فَاهَا فَقَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَنْ أَنْتِ اَلْوَیْلُ لَکِ وَ لِقَوْمِکِ!؟

فَقَالَتْ: نَحْنُ مِنْ أَهْلِ اَلْقَرْیَهِ اَلَّتِی کَانَتْ حَاضِرَهَ اَلْبَحْرِ إِذْ یَقُولُ اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ : ﴿إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً﴾ (4) - اَلْآیَهَ- فَعَرَضَ اَللَّهُ عَلَیْنَا وَلاَیَتَکَ فَقَعَدْنَا عَنْهَا فَمَسَخَنَا اَللَّهُ فَبَعْضُنَا فِی اَلْبَرِّ وَ بَعْضُنَا فِی اَلْبَحْرِ فَأَمَّا اَلَّذِینَ فِی اَلْبَحْرِ فَنَحْنُ اَلْجَرَارِیُّ وَ أَمَّا اَلَّذِینَ فِی اَلْبَرِّ فَالضَّبُّ وَ اَلْیَرْبُوعُ

ص: 206

95)- از علی بن ،عقبه به نقل از مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: یهودیان مأمور شده بودند که روز جمعه امساک کنند (و دست از کار و تلاش برای امور دنیا بردارند) ولی امر الهی را رها کردند و روز شنبه را روز تعطیل قرار دادند.

96)- از اصبغ (بن نباته) روایت کرده است که گفت:

امام علی علیه السلام: فرمود دو گروه از بنی اسرائیل مسخ شدند: (یک گروه) در ،دریا که به مارماهی تبدیل شده و هلاک گشتند و گروهی هم در خشکی که تبدیل به سوسمار شدند.

97)- از هارون بن عبد العزیز که به طور مرفوعه از یکی از امامان علیهم السلام روایت کرده است که فرمود:

گروهی از اهل کوفه نزد امیر المؤمنين علیه السلام آمدند و اظهار داشتند ای امیر المؤمنین این مارماهی ها در بازارهای ما به فروش می رسد حضرت تبسمی کرد و فرمود برخیزید تا چیز عجیبی را به شما نشان دهم و دربارۀ وصی (پیغمبر خودتان) جز خیر و خوبی چیزی نگویید سپس همراه آنان به کنار رود فرات رفت و آب دهان (مبارک) خود را در آب رود انداخته و سپس کلماتی را بر زبان جاری ،نمود پس ناگهان یک مارماهی از آب سر بر آورد و دهان گشود امير المؤمنين علیه السلام به آن :فرمود وای بر تو و بر قومت تو کیستی؟

گفت: ما اهل قریه ای هستیم که در کنار دریا زندگی می کردیم؛ که خداوند در کتاب خود فرموده است: (که یهود در روز شنبه سنّت می شکستند) «زیرا در روزی که شنبه بود ماهیان به طور آشکار بر روی آب می آمدند» - تا آخر آیه -، پس خداوند ولایت تو را بر ما عرضه کرد و ما آن را نپذیرفتیم، پس خداوند ما را مسخ نمود و تغییر شکل ،داد بعضی از ما در خشکی و بعضی هم در دریا مسخ شدند که به صورت مارماهی در آمدند و اما آن هایی که در خشکی مسخ شدند آن هایی بودند که به صورت سوسمار و موش صحرایی در آمدند.

ص: 207

قال : ثُمَّ اِلْتَفَتَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِلَیْنَا فَقَالَ: أَ سَمِعْتُمْ مَقَالَتَهَا قُلْنَا: اَللَّهُمَّ نَعَمْ، قَالَ: وَ اَلَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالنُّبُوَّهِ لَتَحِیضُ کَمَا تَحِیضُ نِسَاؤُکُمْ. (1)

1328 / [98] - عن طلحة بن زيد، عن جعفر بن محمد، عن أبيه علیهما السلام في قول الله تعالى: ﴿أَنجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ﴾.

قَالَ: اِفْتَرَقَ اَلْقَوْمُ ثَلاَثَ فِرَقٍ، فِرْقَهٌ اِنْتَهَتْ وَ اِعْتَزَلَتْ، وَ فِرْقَهٌ أَقَامَتْ وَ لَمْ تُقَارِفِ اَلذُّنُوبَ، وَ فِرْقَهٌ اِقْتَرَفَتِ اَلذُّنُوبَ، فَلَمْ تَنْجُ مِنْ اَلْعَذَابِ إِلاَّ مَنِ اِنْتَهَتْ

قَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : مَا صُنِعَ بِالَّذِینَ أَقَامُوا وَ لَمْ یُقَارِفُوا اَلذُّنُوبَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: بَلَغَنِی أَنَّهُمْ صَارُوا ذَرّاً (2)

قوله تعالى : ﴿فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْكِتَابَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هَٰذَا الْأَدْنَىٰ وَيَقُولُونَ سَيُغْفَرُ لَنَا وَإِنْ يَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ يَأْخُذُوهُ ۚ أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِمْ مِيثَاقُ الْكِتَابِ أَنْ لَا يَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ وَدَرَسُوا مَا فِيهِ ۗ وَالدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ ۗ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾. (169)

1329 / [99] - عن إسحاق بن عبد العزيز، عن أبي الحسن الأول علیه السلام قال :

ص: 208

سپس امير المؤمنين عليه السلام متوجّه ما شد و فرمو ما شد و فرمود: آیا گفتار آن مارماهی را شنیدید؟ همگی :گفتیم آری به خدا شنیدیم.

فرمود: قسم به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله را به نبوّت مبعوث نمود! (مادّه های) این موجودات همانند زنان شما حیض می بینند.

98)- از طلحة بن زيد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «آنان را که از بدی پرهیز و نهی از منکر می کردند نجات دادیم». فرمود: آن ها به گروه جداگانه بودند یک گروه آن هایی بودند که نهی (از تخلّفات) نمود و (از متخلّفین) کناره گیری کردند، گروه دوم آن هایی بودند که در شهر ماندند. ولی گناه نمی کردند. گروه سوم آن هایی بودند که از انجام گناه دست بر نداشتند پس فقط کسانی که نهی می کردند از عذاب نجات یافتند.

امام صادق علیه السلام افزود: به (پدرم) ابو جعفر علیه السلام عرض کردم: کسانی که همان جا ماندند ولی گناه نکردند چه شدند؟ فرمود اطلاع یافته ام که آنان به صورت «دزّ» (مورچه ریز و یا مرغابی)؛ مسخ و تبدیل شدند.

فرمایش خداوند متعال: پس بعد از اینان گروهی به جایشان نشستند که وارث آن کتاب شدند. به متاع دنیوی دل بستند و گفتند به زودی آمرزیده می شویم و اگر همانند آن باز هم متاعی بیابد برگیرند آیا از ایشان پیمان نگرفته اند که درباره خدا جز به راستی سخن نگویند؟ در حالی که هر آن چه در آن کتاب آمده بود را خوانده بودند و سرای آخرت برای کسانی که پرهیز کارند بهتر است پس آیا تعقل و اندیشه نمی کنید؟ (169)

99)- از اسحاق بن عبد العزيز روايت کرده است که گفت:

امام کاظم علیه السلام فرمود: به راستی که خداوند بندگان خود را به وسیله دو آیه در کتاب خود ممتاز نموده است اول این که چیزی را که نمی دانند ردّ و تکذیب

ص: 209

إِنَّ اَللَّهَ خَصَّ عِبَادَهُ بِآیَتَیْنِ مِنْ کِتَابِهِ أَنْ لاَ یَکْذِبُوا بِمَا لاَ یَعْلَمُونَ أَوْ یَقُولُوا بِمَا لاَ یَعْلَمُونَ، وَ قَرَأَ: ﴿بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ﴾ (1) وَ قَالَ: ﴿أَ لَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ مِیثاقُ اَلْکِتابِ أَنْ لا یَقُولُوا عَلَی اَللّهِ إِلاَّ اَلْحَقَّ﴾ (2)

1330 / [100] - عن إسحاق : قال أبو عبد الله علیه السلام:

خَصَّ اَللَّهُ اَلْخَلْقَ فِی آیَتَیْنِ مِنْ کِتَابِ اَللَّهِ ، أَنْ یَقُولُوا عَلَی اَللَّهِ إِلاَّ بِعِلْمٍ، وَ لاَ یَرُدُّوا إِلاَّ بِعِلْمٍ، قَالَ تَعَالَی: ﴿أَ لَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ مِیثاقُ اَلْکِتابِ أَنْ لا یَقُولُوا عَلَی اَللّهِ إِلاَّ اَلْحَقَّ﴾ ، وَ قَالَ: ﴿بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ﴾ (3). (4)

قوله تعالى: ﴿وَإِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ، ظُلَّةٌ وَ ظَنُّوا أَنَّهُ وَاقِعُ بِهِمْ خُذُواْ مَا وَ آتَيْنَكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ (171)

1331 / [101] - عن إسحاق بن عمّار، عن أبي عبد الله ، قال :

قلت له : أيضع الرجل يده على ذراعه في الصلاة؟

ص: 210

نکنند و دوم چیزی را که نمی دانند نگویند و بیان نکنند، سپس حضرت (این آیات را) قرائت نمود: «بلکه تکذیب کردند آن چه را که به آن علم نداشتند» و «آیا از ایشان پیمان گرفته نشده که درباره خدا جز به راستی و حقیقت سخن نگویند»؟

100)- از اسحاق (بن عبد العزيز) روايت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند مخلوقات خود را به وسیله دو آیه، در کتاب خود ممتاز نموده است اول آن که سخنی را در مورد خداوند نگویند مگر اطمینان بر (واقعیت) آن داشته باشند و دوم این که چیزی را ردّ و باطل نپندارند مگر آن که يقين و اطمینان بر خلاف (و غیر واقعی) بودن آن داشته باشند؛ خداوند عزیز و جلیل فرموده است: «آیا از ایشان پیمان کتاب گرفته نشده که درباره خدا جز به راستی و حقیقت سخن نگویند» و نیز فرموده: «بلکه تکذیب کردند آن چه را که به آن علم نداشتند و هنوز تأویل آن برای شان وارد نشده بود».

فرمایش خداوند متعال: و زمانی که کوه را بر فراز سرشان چون سایبانی نگاه داشتیم و آنان می پنداشتند که اکنون بر سرشان خواهد افتاد، کتابی را که به شما داده ایم با نیرومندی بگیرید و هر چه را که در آن آمده است به یاد بسپارید باشد که پرهیزکار شوید. (171)

101)- از اسحاق بن عمّار روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا (صحیح است که) مرد در حال نماز، دست خود را روی مچش بگذارد؟

فرمود: مانعی ندارد (1) زیرا بنی اسرائیل هنگامی که شروع به نماز می کردند - همانند مرده - دست های خود را روی سینه می،نهادند پس خداوند بر پیامبرش

ص: 211

قَالَ: لاَ بَأْسَ إِنَّ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانُوا إِذَا دَخَلُوا فِی اَلصَّلاَهِ دَخَلُوا مُتَمَاوِتِیْنِ کَأَنَّهُمْ مَوْتَی فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ عَلَیهِ وَ آلِهِ السَّلامُ خُذْ مَا آتَیْتُکَ بِقُوَّهٍ، فَإِذَا دَخَلْتَ اَلصَّلاَهَ فَادْخُلْ فِیهَا بِجَلَدٍ وَ قُوَّهٍ، ثُمَّ ذَکَرَهَا فِی طَلَبِ اَلرِّزْقِ، فَإِذَا طَلَبْتَ اَلرِّزْقِ فَاطْلُبْهُ بِقُوَّهٍ. (1)

1331/ [102]- و فی روایة إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ عَنْهُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ في قول الله: ﴿خُذُوا ما آتَیْناکُمْ بِقُوَّهٍ﴾ أقُوَّةٌ فِی الأَبدانِ أم قُوَّةٌ فِی القُلوبِ؟

قالَ: فیهِما جَمیعاً (2)

1333 / [103] - عن محمد بن حمزة، عمّن أخبره، عن أبي عبد الله علیه السلام قول الله تعالى: ﴿ خُذُواْ مَا ءآتَيْنَكُم بِقُوَّةٍ﴾، قَالَ: اَلسُّجُودُ وَ وَضْعُ اَلْیَدَیْنِ عَلَی اَلرُّکْبَتَیْنِ فِی اَلصَّلاَهِ. (3)

قوله تعالى: ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ﴾ (172)

1334 / [104] - عن رفاعة قال :

سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله تعالى : ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ ﴾؟

ص: 212

(حضرت موسی علیه السلام و یا حضرت محمد صلی الله علیه و آله) نازل نمود: آن چه را بر تو فرستاده ام با قوّت و اطمینان بگیر (و خود با پیروانت به آن عمل کن)، پس چون شروع به نماز ،کردی با اطمینان و قوّت وارد آن شو.

سپس حضرت فرمود: همچنین در دعا و درخواست روزی و هر حاجتی دیگر باید با قدرت و اطمینان ،باشی پس چون خواستی روزی طلب ،کنی با قوت و اطمینان آن را درخواست کن.

102)- و در روایتی (دیگر) از اسحاق بن عمار روایت کرده است، که گفت: از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خدای عزّ و جلّ: «کتابی را که) به شما داده ایم با نیرومندی (و اطمینان) بگیرید»، سؤال کردم که آیا منظور قوّت بدن است و یا قوّت قلب؟

فرمود: منظور هر دوی آن می باشد.

103)- از محمد بن ابی حمزه از کسی که به او خبر داده روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «کتابی را که) به شما عطا نمودیم با نیرومندی (و اطمینان) بگیرید» فرمود: منظور حالت سجده (در نماز) است و نیز نهادن دو دست بر ران ها در حالت رکوع.

فرمایش خداوند متعال: و یاد آور هنگامی که پروردگار تو از پشت فرزندان آدم ذریه آن ها را برگرفت و آنان را بر خودشان گواه گرفت و سؤال نمود: آیا من پروردگار شما نیستم ؟ گفتند ،آری گواهی می دهیم تا در روز قیامت نگویید که ما از آن بی خبر بودیم. (172)

104)- از رفاعه روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خدای متعال: «و یاد بیاور زمانی را که پروردگارت از بنی آدم - و نسل و ذریّه آن ها - عهد و میثاق گرفت»، سؤال کردم؟

ص: 213

قَالَ: نَعَمْ، أَخَذَ اَللَّهُ اَلْحُجَّهَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ یَوْمَ اَلْمِیثَاقِ هَکَذَا- وَ قَبَضَ یَدَهُ- (1)

1335 / [105] - عن أبي بصير، قال :

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللّهِ علیه السلام : کَیْفَ أَجَابُوا وَ هُمْ ذَرٌّ؟

قَالَ: جَعَلَ فِیهِمْ مَا إِذَا سَأَلَهُمْ أَجَابُوهُ ، یَعْنِی فِی الْمِیثَاقِ. (2)

1336 / [106] - عن عبد الله بن الحلبي، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ)، قَالاَ :

حَجَّ عُمَرُ أَوَّلَ سَنَهٍ حَجَّ وَ هُوَ خَلِیفَهٌ فَحَجَّ تِلْکَ اَلسَّنَهَ اَلْمُهَاجِرُونَ وَ اَلْأَنْصَارُ وَ کَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَدْ حَجَّ تِلْکَ اَلسَّنَهَ بِالْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ وَ بِعَبْدِ اَللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ فَلَمَّا أَحْرَمَ عَبْدُ اَللَّهِ لَبِسَ إِزَاراً وَ رِدَاءً مُمَشَّقَیْنِ مَصْبُوغَیْنِ بِطِینِ اَلْمِشْقِ ثُمَّ أَتَی فَنَظَرَ إِلَیْهِ عُمَرُ وَ هُوَ یُلَبِّی وَ عَلَیْهِ اَلْإِزَارُ وَ اَلرِّدَاءُ وَ هُوَ یَسِیرُ إِلَی جَنْبِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ عُمَرُ مِنْ خَلْفِهِمْ مَا هَذِهِ اَلْبِدْعَهُ اَلَّتِی فِی اَلْحَرَمِ؟

فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ یَا عُمَرُ لاَ یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یُعَلِّمَنَا اَلسُّنَّهَ فَقَالَ عُمَرُ: صَدَقْتَ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ لاَ وَ اَللَّهِ مَا عَلِمْتُ أَنَّکُمْ هُمْ قَالَ: فَکَانَتْ تِلْکَ وَاحِدَهً فِی سَفَرٍ لَهُمْ، فَلَمَّا دَخَلُوا مَکَّهَ طَافُوا بِالْبَیْتِ فَاسْتَلَمَ عُمَرُ اَلْحَجَرَ وَ قَالَ: أَمَا وَ اَللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَنَّکَ حَجَرٌ لاَ تَضُرُّ وَ لاَ تَنْفَعُ، وَ لَوْ لاَ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اِسْتَلَمَکَ مَا اِسْتَلَمْتُکَ

فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : [مَهْ] یَا بَا حَفْصِ ، لاَ تَفْعَلْ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ لَمْ یَسْتَلِمْ إِلاَّ لِأَمْرٍ قَدْ عَلِمَهُ وَ لَوْ قَرَأْتَ اَلْقُرْآنَ فَعَلِمْتَ مِنْ تَأْوِیلِهِ مَا عَلِمَ غَیْرُکَ لَعَلِمْتَ أَنَّهُ یَضُرُّ وَ یَنْفَعُ، لَهُ عَیْنَانِ وَ شَفَتَانِ وَ لِسَانٌ ذَلِقٌ یَشْهَدُ لِمَنْ وَافَاهُ بِالْمُوَافَاهِ

ص: 214

فرمود: بلی خداوند برای روز قیامت از همه آفریده ها حجّت گرفته است.

(راوی گفت:) سپس ،حضرت انگشتان دست خود را جمع کرد.

105)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم چگونه (موجودات) در عالم ذرّ جواب دادند؟

فرمود: (خداوند قدرت و توانی) در آن ها ایجاد نمود که اگر سؤال کند (بتوانند) جواب او را دهند؛ که منظور در هنگام گرفتن عهد و میثاق است.

106)- از عبید الله بن حلبی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام فرمودند: عمر (بن خطاب) در اولین سال امارت خود برای حجّ (به خانه خدا) رفت و در همان سال (عدّه ای از) مهاجرین و انصار نیز به حجّ رفتند، همچنین امام علی علیه السلام به همراه حسن و حسین علیهما السلام و عبد الله بن جعفر به حجّ رفتند.

پس هنگامی که عبد الله خواست احرام ببندد لنگ و ردای قرمز پوشید، پس از ،آن عمر (بن خطاب) نزد او آمد، پس او را دید که با آن لباس احرام، لبیک می گوید و در کنار امام علی علیه السلام حرکت می کند از پشت سر به آنان گفت: این چه بدعتی است که در حریم خانه خدا انجام داده اید؟

پس امام علی علیه السلام متوجّه او شد و فرمود: ای عمرا صحیح و سزاوار نیست که کسی بخواهد سنت را به ما تعلیم دهد عمر :گفت ای ابا الحسن! درست فرمودی نه به خدا سوگند متوجه نشدم که آنان شما هستید این یک برخورد در این سفر بود که بین ایشان اتفاق افتاد پس چون وارد مکه شدند و خواستند طواف کعبه انجام دهند، عمر «حجر الأسود» را استلام کرد و دستی بر آن نهاد و گفت همانا به خدا سوگند می دانم که تو سنگی بیش نیستی نه زیانی داری و نه سودی و اگر رسول خدا صلی الله علیه و آله تو را استلام نکرده بود من دست بر تو نمی گذاشتم.

امام علی علیه السلام به او فرمود: (از این حرف) دست بردار ای ابا حفص! چنین کاری را نکن؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را استلام ننمود مگر برای موضوعی که خودش می دانست و اگر قرآن می خواندی و تأویل آن را می دانستی آن چه را که

ص: 215

قَالَ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ فَأَوْجِدْنِي ذَلِكَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ يَا أَبَا الْحَسَنِ!

فَقَالَ عَلِيٌّ علیه السلام قَوْلُهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ﴿وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا﴾، فَلَمَّا أَقَرُّوا بِالطَّاعَةِ بِأَنَّهُ الرَّبُّ وَ أَنَّهُمُ الْعِبَادُ أَخَذَ عَلَيْهِمُ الْمِيثَاقَ بِالْحَجِّ إِلَى بَيْتِهِ الْحَرَامِ ثُمَّ خَلَقَ اللَّهُ رَقّاً أَرَقَّ مِنَ الْمَاءِ وَ قَالَ...لِلْقَلَمِ اكْتُبْ مُوَافَاةَ بَنِي آدَمَ فِي الرَّقِّ ثُمَ قَالَ لِلْحَجَرِ احْفَظْ وَ اشْهَدْ لِعِبَادِيَ الْمُوَافَاةَ فَهَبَطَ الْحَجَرُ مُطِيعاً لِلَّهِ يَا عُمَرُ أَ وَ لَيْسَ إِذَا اسْتَلَمْتَ الْحَجَرَ قُلْتَ أَمَانَتِي أَدَّيْتُهَا وَ مِيثَاقِي تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوَافَاةِ؟

فَقَالَ عُمَرُ اللَّهُمَّ! نَعَمْ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ علیه السلام آمِنْ ذَلِكَ. (1)

1337 / [107] - عن الحلبي قال :

سَأَلْتُهُ علیه السلام لَمْ جُعِلَ اِسْتِلاَمُ اَلْحَجَرِ؟

قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ حَیْثُ أَخَذَ اَلْمِیثَاقَ مِنْ بَنِی آدَمَ دَعَا اَلْحَجَرَ مِنَ اَلْجَنَّهِ ، وَ أَمَرَهُ وَ اِلْتَقَمَ اَلْمِیثَاقَ، فَهُوَ یَشْهَدُ لِمَنْ وَافَاهُ بِالْوَفَاءِ. (2)

ص: 216

دیگران می دانند تو هم می دانستی و می فهمیدی که آن سنگ هم زیان دارد و هم سود آن سنگ دارای دو چشم و دو لب و زبانی گویاست، شهادت و گواهی می دهد برای کسانی که با او وفای به عهد کنند.

پس عمر گفت: ای ابا الحسن این مطلب را از کتاب خدا به من نشان بده.

امام علی علیه السلام فرمود: فرمایش خداوند تبارک و تعالی است که فرمود: «و زمانی که پروردگار تو از پشت بنی آدم فرزندانشان را بیرون آورد و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسید آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آری، گواهی می دهیم» پس چون همگان اقرار و اعتراف کردند که او پروردگارشان می باشد و آنان بندگان او هستند، سپس بر انجام حج کعبه از آنان عهد و میثاق گرفت پس از آن کاغذی را ظریف تر از آب آفرید و به قلم خطاب نمود عهد و وفای بندگانم را با خانه کعبه ،بنویس پس قلم آن را در کاغذ نوشت بعد از آن به «حجر الأسود» گفته شد: دهانت را باز کن و چون دهانش را گشود خداوند متعال آن نوشته را در دهانش انداخت. سپس به او گفت آن را محافظت و نگهداری کن و برای بندگانی که وفای کنند شهادت و گواهی ،بده پس بعد از آن سنگ با اطاعت (از فرمان خداوند) فرود آمد. ای عمر! و آیا چنین نیست که اگر «حجر الأسود» را استلام ،کردی می گویی امانت خود را ادا کردم و عهد میثاق خود را وفا نمودم تا تو نیز برایم شهادت به وفای عهد دهی؟ عمر در پاسخ :گفت به خداوند سوگند آری چنین است. پس امام علی علیه السلام به او فرمود آن مطلب از این قرار است (که بیان نمودم و شنیدی و خودت اعتراف کردی)

107) از حلبی روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (امام صادق) علیه السلام سؤال کردم چرا «حجر الأسود» استلام می شود؟

فرمود: به درستی که چون خداوند از بنی آدم عهد و میثاق گرفت «حجر الأسود» را از (درون) بهشت احضار نمود و به آن دستور داد تا میثاق (بندگان را که نوشته شده) بود در خود جای دهد پس هر کسی که وفای به عهد کند و «حجر الاسود» را استلام ،نماید برایش شهادت به وفای عهد می دهد.

ص: 217

1338 / [108] - عن صالح بن سهل، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

إِنَّ بَعْضَ قُرَیْشٍ قَالَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : بِأَیِّ شَیْءٍ سَبَقْتَ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ أَنْتَ بُعِثْتَ آخِرَهُمْ وَ خَاتَمَهُمْ؟

فَقَالَ: إِنِّی کُنْتُ أَوَّلَ مَنْ أَقَرَّ بِرَبِّی وَ أَوَّلَ مَنْ أَجَابَ حَیْثُ أَخَذَ اَللّهُ مِیثاقَ اَلنَّبِیِّینَ ﴿وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا: بَلی﴾، فَکُنْتُ أَوَّلَ مَنْ قَالَ: بَلَی، فَسَبَقْتُهُمْ إِلَی اَلْإِقْرَارِ بِاللَّهِ. (1)

139 / [109] - عن زرارة قال:

سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ : ﴿وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ﴾ - إِلی- ﴿قَالُواْ بَلَی﴾؟

قَالَ: کَانَ مُحَمَّدٌ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ أَوَّلُ مَنْ قَالَ: بَلَی، قُلْتُ: کَانَتْ رُؤْیَهَ مُعَایَنَهٍ قَالَ: (نَعَمْ) فَأَثْبَتَ اَلْمَعْرِفَهَ فِی قُلُوبِهِمْ وَ نَسُوا ذَلِکَ اَلْمِیثَاقَ، وَ سَیَذْکُرُونَهُ بَعْدَ، وَ لَوْ لاَ ذَلِکَ لَمْ یَدْرِ أَحَدٌ مَنْ خَالِقُهُ وَ لاَ مَنْ یَرْزُقُهُ. (2)

1340 / [110] - عن زرارة : أن رجلاً سأل أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله : ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِى ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ﴾؟

فَقَالَ وَ أَبُوهُ یَسْمَعُ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ اَللَّهَ تَعَالَی قَبَضَ قَبْضَهً مِنْ تُرَابِ اَلتُّرْبَهِ اَلَّتِی خَلَقَ مِنْهَا آدَمَ فَصَبَّ عَلَیْهَا اَلْمَاءَ اَلْعَذْبَ اَلْفُرَاتَ فَتَرَکَهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً.

ثُمَّ صَبَّ عَلَیْهَا اَلْمَاءَ اَلْمَالِحَ اَلْأُجَاجَ فَتَرَکَهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَلَمَّا اِخْتَمَرَتِ اَلطِّینَهُ

ص: 218

108)- از صالح بن سهل روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: بعضی از قریش به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتند: به چه علت بر دیگر پیامبران سبقت گرفته ای با این که آخر ایشان مبعوث شده ای؟

فرمود: به درستی که من اولین کسی بودم که به ربوبیّت پروردگارم اقرار نمودم و (همچنین) اولین کسی بودم که جواب داد در زمانی که خداوند متعال از پیامبران عهد می گرفت «و آنان را بر خودشان گواه قرار داد آن هنگامی که فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ همگی گفتند: بلی» پس من اول کسی بودم- که بلی گفتم بنابراین در اقرار به خداوند بر همگان سبقت گرفته ام

109)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و یاد بیاور هنگامی را که پروردگار تو از بنی آدم (عهد و میثاق) گرفت - تا جایی که فرمود:- همگی گفتند: بلی» سؤال کردم؟

فرمود: حضرت محمد صلی الله علیه و آله اول کسی بود که «بلی» گفت و اقرار نمود.

گفتم: آیا به طور مشاهده و رو در رو انجام گرفت؟

فرمود: بله خداوند معرفت را در قلوب آنان ایجاد نمود، ولی آن عهد و میثاق را فراموش کردند و آن را به زودی به یاد خواهند آورد و اگر آن جریان گرفتن میثاق نمی بود کسی آفریدگار و رازق خود را نمی شناخت.

110)- از زراره روایت کرده است که گفت:

مردی از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خدای عزّ و جلّ: «و یاد بیاور هنگامی را که پروردگار تو از پشت فرزندان آدم ذریه آن ها را برگرفت»، سؤال کرد؟

پس حضرت در حالی که پدر (بزرگوارش علیهما السلام) می شنید پاسخ داد: پدرم برای من حدیث نمود که خداوند متعال یک مشت از خاک زمینی که آدم علیه السلام را از آن آفرید برگرفت و از آب گوارای فرات بر آن ریخت و آن را چهل روز به حال خود گذاشت، سپس بر آن آب شور و تلخ ریخت و چهل روز دیگر آن را به حال خود رها نمود پس موقعی که آن ،گِل خمیر ،شد خداوند تبارک و تعالی آن را

ص: 219

أَخَذَهَا تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَعَرَکَهَا عَرْکاً شَدِیداً، ثُمَّ هَکَذَا حَکَی - بَسْطَ کَفَّیْهِ - فَجَمَدَتْ فَجَرَوْا کَالذَّرِّ مِنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ ، فَأَمَرَهُمْ جَمِیعاً أَنْ یَدْخُلُوا فِی اَلنَّارِ ، فَدَخَلَ أَصْحَابُ اَلْیَمِینِ فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ بَرْداً وَ سَلاَماً، وَ أَبَی أَصْحَابُ اَلشِّمَالِ أَنْ یَدْخُلُوهَا. (1)

1341 / [111] - عن أبي بصير، عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله تعالى : ﴿أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَی﴾، قالوا بِأَلسِنَتِهِم؟

فقَالَ: نَعَمْ، وَ قَالُوا بِقُلُوبِهِمْ، فَقُلْتُ: وَ أَیَّ شَیْءٍ کَانُوا یَوْمَئِذٍ؟

قَالَ صَنَعَ مِنْهُمْ مَا اُکْتُفِیَ بِهِ. (2)

1342 / [112]- عن زرارة قال:

سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ : ﴿وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی ءَادَمَ﴾ - إلی - ﴿عَلَی أَنفُسِهِمْ﴾؟

قَالَ: أَخْرَجَ اَللَّهُ مِنْ ظَهْرِ آدَمَ ذُرِّیَّتَهُ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیمَهِ فَخَرَجُوا [وَ هُمْ] کَالذَّرِّ، فَعَرَّفَهُمْ نَفْسَهُ وَ أَرَاهُمْ نَفْسَهُ، وَ لَوْ لاَ ذَلِکَ مَا عَرَفَ أَحَدٌ رَبَّهُ، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اَللّهُ﴾ (3). (4)

ص: 220

برگرفت و به شدت ،مالید آن گاه آدمیان همانند مورچه های ریز از راست و چپ او بیرون آمدند پس به همگی آن ها دستور داد تا وارد آتش شوند، اصحاب يمين داخل آتش شدند و آتش بر آن ها سرد و سلامت گشت، ولی اصحاب شمال از داخل شدن در آن سرپیچی نمودند.

111)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند بلی» سؤال کردم: آیا با زبان خود (اقرار کردند و) گفتند آری؟

فرمود: بلی و با قلب های خود اعتقاد یافتند

پس عرضه داشتم: و در آن موقع ذریه بنی آدم در چه وضعیت و موقعیتی بودند؟

فرمود: آنان به صورتی بودند که برای اقرار گرفتن کافی بود و می توانستند که اقرار کنند.

112)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و یاد بیاور زمانی را که پروردگار تو از پشت بنی آدم فرزندانشان را بیرون آورد و آنان را بر (میثاق) خودشان گواه گرفت» سؤال کردم؟

فرمود: خداوند از پشت ،آدم ذریّه اش را- که تا قیامت ایجاد می شوند - همانند مورچه هایی ریز بیرون آورد پس خود را به آنان شناساند و نشان داد؛ و اگر آن جریان انجام نمی گرفت کسی پروردگار خود را نمی شناخت و این مطلب همان فرمایش خداوند متعال است که فرموده «و اگر از آنان سؤال کنی که چه کسی آسمان ها و زمین را آفریده است؟ گویند: خدا»

ص: 221

1343 / [113] - عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

قلت له : ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِى ءَادَمَ﴾ - إلى - ﴿بَلَى شَهِدْنَا﴾؟

قَالَ: ثُمَّ قَالَ: ثَبَتَتِ اَلْمَعْرِفَهُ وَ نَسُوا اَلْمَوْقِفَ وَ سَیَذْکُرُونَهُ وَ لَوْ لاَ ذَلِکَ لَمْ یَدْرِ أَحَدٌ مَنْ خَالِقُهُ وَ لاَ مَنْ رَازِقُهُ. (1)

1344 / [114] - عن جابر، قال:

قلت لأبي جعفر علیه السلام: من [متى] سمّى أمير المؤمنين، أمير المؤمنين؟

قَالَ: اللَّهُ. أَنْزَلَت هَذِهِ الآيَةُ عَلَى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله: «وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ وَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ [نبیّکم] وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين»؟ فَسَمَّاهُ اللهُ - وَاللهِ - أميرَ المُؤمِنين. (2)

1345 / [115] - عن جابر قال :

قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : یَا جَابِرُ لَوْ یَعْلَمُ اَلْجُهَّالُ مَتَی سُمِّیَ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ علیه السلام لَمْ یُنْکِرُوا حَقَّهُ.

قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی سُمِّیَ؟

فَقَالَ لِی: قَوْلُهُ: ﴿وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ﴾ - إِلَی ﴿أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ﴾؟

«وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اَللَّهِ وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ» قَالَ: ثُمَّ قَالَ لِی یَا جَابِرُ ، هَکَذَا وَ اَللَّهِ جَاءَ بِهَا مُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (3)

ص: 222

113)- از زراره روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم: «و یاد بیاور زمانی را که پروردگار تو از پشت بنی آدم فرزندانشان را بیرون آورد و آنان را بر خودشان گواه گرفت» تا «بله، شهادت می دهیم» (چگونه انجام گرفت)؟

فرمود: سپس چه شد؟ معرفت در دل های آنان تثبیت شد، ولی آن موقف و جایگاه را فراموش کردند و در آینده ای نزدیک آن را به یاد خواهند آورد؛ و اگر آن جریانات انجام نمی گرفت کسی نمی دانست که آفریدگار و روزی دهندۀ او کیست؟

114)- از جابر روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرض کردم: چه موقعی امیرالمؤمنين (على علیه السلام)، به عنوان امير المؤمنین نامیده شد؟

فرمود: به خدا سوگند! این آیه (این چنین) بر حضرت محمد صلی الله علیه و آله نازل شد: «و آنان را بر خودشان گواه قرار داد که آیا من پروردگار شما نیستم و این که محمد رسول الله (پیامبر شما) نیست و على أمير المؤمنین نمی باشد» پس به خداوند سوگند خدای عزوجل او را امیرالمؤمنین نامیده است.

115)- از جابر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: ای جابر! اگر جاهلان می دانستند که چه موقع امام على علیه السلام، اميرالمؤمنین نامیده شد حق او را انکار نمی کردند.

به حضرت عرض کردم فدایت گردم! چه زمانی به آن نامیده شد؟

پس به من فرمود: فرمایش خداوند متعال و یاد بیاور زمانی را که پروردگار تو از بنی آدم ... که آیا من پروردگار شما نیستم و آیا محمد رسول الله پیامبر شما نیست و علی أمیر المؤمنین نمی باشد» (زمان آن را معلوم می کند)-

سپس به من فرمود: ای جابر به خدا سوگند این چنین حضرت محمد صلی الله علیه و آله آن را آورده است.

ص: 223

1346 / [116] - عن ابن مسكان عن بعض أصحابه، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : إِنَّ أُمَّتِی عُرِضَتْ عَلَیَّ فِی اَلْمِیثَاقِ، فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِی عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ، وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ صَدَّقَنِی حِینَ بُعِثْتُ، وَ هُوَ اَلصِّدِّیقُ اَلْأَکْبَرُ، وَ اَلْفَارُوقُ یُفَرِّقُ بَیْنَ اَلْحَقِّ وَ اَلْبَاطِلِ. (1)

1347 / [117] - عَنِ اَلْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَهَ عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ :

أَتَاهُ اِبْنُ اَلْکَوَّاءِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنِ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هَلْ کَلَّمَ أَحَداً مِنْ وُلْدِ آدَمَ قَبْلَ مُوسَی علیه السلام.

فَقَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَدْ کَلَّمَ اَللَّهُ جَمِیعَ خَلْقِهِ بَرَّهُمْ وَ فَاجِرَهُمْ وَ رَدُّوا عَلَیْهِ اَلْجَوَابَ فَثَقُلَ ذَلِکَ عَلَی اِبْنِ اَلْکَوَّاءِ وَ لَمْ یَعْرِفْهُ فَقَالَ لَهُ کَیْفَ کَانَ ذَلِکَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ؟!

فَقَالَ لَهُ أَ وَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اَللَّهِ إِذْ یَقُولُ لِنَبِیِّه صلی الله علیه و آله - ﴿وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی﴾ فَقد أَسْمَعَهُمْ کَلاَمَهُ وَ رَدُّوا عَلَیْهِ اَلْجَوَابَ کَمَا تَسْمَعُ فِی قَوْلِ اَللَّهِ یَا اِبْنَ اَلْکَوَّاءِ قالُوا بَلی فَقَالَ إِنِّی أَنَا اَللَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَا وَ أَنَا اَلرَّحْمَنُ [الرحیم] فَأَقَرُّوا لَهُ بِالطَّاعَهِ وَ اَلرُّبُوبِیَّهِ وَ مَیَّزَ اَلرُّسُلَ وَ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ اَلْأَوْصِیَاءَ وَ أَمَرَ اَلْخَلْقَ بِطَاعَتِهِمْ فَأَقَرُّوا بِذَلِکَ فِی اَلْمِیثَاقِ فَقَالَتِ اَلْمَلاَئِکَهُ شَهِدْنَا عَلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ ﴿أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ اَلْقِیامَهِ إِنّا کُنّا عَنْ هذا غافِلِینَ﴾. (2)

ص: 224

116)- از ابن ،مسکان به نقل از بعضی ،اصحابش روایت کرده است که :گفت

امام باقر علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به راستی که در هنگام گرفتن عهد و میثاق امّت من بر من عرضه شدند پس اول کسی که به (نبوّت) من ایمان آورد علی (علیه السلام) بود و موقعی که مبعوث (به رسالت) شدم او اول کسی بود که مرا تصدیق نمود و او صدّیق اکبر (راستگویی بزرگ تر از همگان) است و او فاروقی است که بین حقّ و باطل جدایی و فاصله می اندازد.

117)- از اصبغ بن نباته روایت کرده است که گفت:

ابن كَوّاء نزد امام علی علیه السلام آمد پس عرضه داشت: ای امیر المؤمنین! مرا آگاه نما که آیا خداوند تبارک و تعالی پیش از موسی با کسی از بنی آدم سخن گفته است؟

فرمود: خداوند متعال با همه خلق خود از نیک و بدشان، سخن گفته و آن ها نیز پاسخ او را داده اند.

این سخن بر ابن کوّاء سنگین و گران آمد و معنای آن را نفهمید پس به حضرت عرض کرد: ای امیر المؤمنین! چگونه چنین جریانی انجام گرفته است؟

حضرت به او فرمود: آیا کتاب خدا (قرآن) را نخوانده ای که به پیغمبرش می فرماید: «و یاد بیاور زمانی را که پروردگار تو از پشت بنی آدم فرزندانشان را بیرون آورد و آنان را بر خودشان گواه گرفت آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بلی» پس سخن خود را به همگی آن ها رسانید و همگی پاسخ او را دادند، همچنان که در کلام خدا می شنوی ای پسر کوّاء! که «گفتند: بلی» سپس خداوند به آنان :فرمود من آن خدایی هستم که کسی جز من شایسته پرستش نیست و من خدایی رحمان و رحیم هستم.

آن گاه برای او به طاعت و ربوبیت اعتراف کردند و (در این اعتراف و پاسخ) رسولان و پیامبران و اوصیاء ممتاز شدند و او خلق را به اطاعت از ایشان دستور داد؛ پس همگی در عهد و میثاق بر آن اعتراف کردند و فرشته ها هنگام اعتراف آنان بر ربوبیت ،گفتند ای فرزندان آدم ما بر شما شهادت می دهیم تا نگویید: «به راستی که ما از آن بی خبر و غافل بودیم».

ص: 225

1348 / [118] - قال أبو بصير:

:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أَخبِرنی عَن الذَّرِّ حَیثُ ﴿أَشهَدَهُم عَلی أَنفُسِهِم، أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَی﴾، وأَسَرَّ بَعضَهُم خِلافَ ما أظهَرَ ، فَقُلتُ : کَیفَ عَلِمُوا القَولَ حَیثُ قیلَ لَهُم : أَلَستُ بِرَبِّکُم ؟

قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ فِیهِمْ مَا إِذَا سَأَلَهُمْ أَجَابُوهُ . (1)

قوله تعالى: ﴿وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي وَآتَيْنَهُ وَايْتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ﴾ (175)

1349 / [119] - عن سليمان اللبّان قال :

قال أبو جعفر علیه السلام: أَ تَدْرِی مَا مَثَلُ اَلْمُغِیرَهِ بْنِ سَعِیدٍ [شعبة]؟

قَالَ: قُلْتُ: لاَ، قَالَ: مَثَلُهُ مَثَلُ بَلْعَمَ اَلَّذِی أُوتِیَ اَلاِسْمَ اَلْأَعْظَمَ اَلَّذِی قَالَ اَللَّهُ تَعَالَی: ﴿آتَیْناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ اَلشَّیْطانُ فَکانَ مِنَ اَلْغاوِینَ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَ ذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿180﴾ وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ﴾ ﴿181﴾

ص: 226

118)- از ابو بغیر روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم مرا از عالم در آگاه فرما، که «آنان را بر خودشان گواه گرفت آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بلی» (چگونه بود؟) با این که بعضی از آن افراد بر خلاف آن چه را که اظهار کردند. این امر مهم را در درون خود مخفی داشتندی :گفتم چگونه (در آن موقعیّت) - که خداوند فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ - توانستند سخن بگویند؟

:فرمود: به درستی که خداوند در آن ها (توان و نیرویی) ایجاد نمود که چون از آنان سؤال نمود توان پاسخ دادن را یافتند.

فرمایش خداوند متعال: و خبر آن مرد را بر ایشان بخوان که آیات خویش را به او مطا کرده بودیم سپس او از آن علم خالی گشت و شیطان به دنبال او افتاد پس در زمره گمراهان درآمد. (175)

119)- از سلیمان لبّان روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: آیا می دانی مثال مُغَيرة بن سعید چیست؟

عرضه داشتم: خیر نمی دانم.

فرمود: مثال او همانند بَلعَم بن باعُورا می باشد که اسم اعظم به او عطا شد. همان طوری که خداوند متعال می فرماید: «ما آیات خویش را به او عطا کرده بودیم ولی او خود را از آن (علم و دانش) عاری و جدا کرد و شیطان به دنبال او افتاد و در زمره گمراهان قرار گرفت».

فرمایش خداوند متعال: و نیکوترین نام ها برای خداوند است. پس او را به وسیله نام هایش بخوانید و آن هایی که به نام های خدا الحاد می ورزند را (به حال خود) واگذارید اینان به زودی به کیفر اعمال خود خواهند رسید (180) و از آفریده های ما گروهی هستند که به حق راهنمایی می نمایند و به حقّ با عدالت رفتار می کنند. (181)

ص: 227

1350 / [120] - عن محمّد بن أبي زيد الرازي عمّن ذكره، عن الرضا علیه السلام قال :

إِذَا نَزَلَتْ بِكُمْ شِدَّةٌ فَاسْتَعِينُوا بِنَا عَلَى اللَّهِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تعالى: ﴿وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها﴾

قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام: نَحْنُ- وَ اَللَّهِ!- اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَی اَلَّذِی لاَ یُقْبَلُ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِمَعْرِفَتِنَا [قَالَ فَادْعُوْهُ بِهَا. (1)

1351 / [121] - عن حمران، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله تعالى : ﴿ وَ مِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ ، يَعْدِلُونَ ﴾ ، قال : هم الأئمة (2)

1352 / [122] - و قال محمد بن عجلان عنه علیه السلام: نحن هم (3)

1353 / [123] - عن ابن الصهبان البكري قال :

سَمِعْتُ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: وَ اَلَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَتُفَرَّقَنَّ هَذِهِ اَلْأُمَّهُ عَلَی ثَلاَثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَهً، کُلُّهَا فِی اَلنَّارِ إِلاَّ فِرْقَهً، ﴿وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّهٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ

ص: 228

120)- از محمد بن ابی زید رازی - به نقل از شخصی که نام برده - روایت کرده ،است که گفت:

امام رضا علیه السلام فرمود: چنانچه بر شما مشکلی وارد شود از ما (اهل بیت رسالت) برای وساطت در پیشگاه خدای عزّوجلّ کمک بخواهید؛ دلیل آن فرمایش خداوند متعال است که فرموده: «و برای خداوند اسم های نیکویی هست پس او را به وسیله آن نام ها بخوانید».

و در ادامه افزود: امام صادق علیه السلام فرموده است: به خدا سوگند! ما (اهل بیت رسالت) همان «اسماء حُسنی» هستیم که خداوند هیچ عملی را از بندگان نمی پذیرد مگر با (اعتقاد و) شناخت نسبت به ما پس او را به وسیلهٔ آن نام ها بخوانید.

121)- از حُمران روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خدای متعال: «و برخی از کسانی که آفریده ایم امّتی هستند که به حقیقت هدایت می کنند و به عدالت رفتار می کنند» فرمود: آنان امامان علیهم السلام هستند.

122)- و از محمد بن عَجلان روایت کرده است که گفت:

آن حضرت (امام باقر) علیه السلام فرمود: ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) همان ها (که خداوند در آیه شریفه یاد نموده است ) هستیم

123)- از ابن صهبان بکری (بصری) روایت کرده است که گفت:

از امیر المؤمنین علیه السلام شنیدم که می فرمود: سوگند به کسی که جان من در دست (قدرت) اوست! به درستی که این امّت به هفتاد و سه فرقه و گروه پراکنده خواهند شد که تمامی آنان در آتش خواهند بود مگر یک گروه «و برخی از کسانی را که آفریده ایم امّتی هستند که به حقیقت هدایت می نمایند و بر

ص: 229

وَ بِهِ یَعْدِلُونَ﴾، فَهَذِهِ اَلَّتِی تَنْجُو مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ. (1)

1354 / [124]- عن يعقوب بن زيد قال :

قال أمير المؤمنين علیه السلام: ﴿وَ مِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ﴾، قال : يعني أمّة محمد صلی الله علیه و اله. (2)

قوله تعالى : ﴿قُل لَّا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إلَّا مَا شَاءَ الله وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْر وَ مَا مَسَّنِيَ السُّوء إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَ بَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾ (188) .

1355/ [125]- عن خلف بن حمّاد، عن رجل عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

إن الله يقول في كتابه : ﴿وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الخَيْرِ وَ مَا مَسَّنِي السوء﴾، يعنى الفقر. (3)

قوله تعالى : ﴿فَلَمَّا آتاهُما صالِحاً جَعَلا لَهُ شُرَكاءَ فِيما آتاهُما فَتَعالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾ (190)

ص: 230

عدالت رفتار می کنند» پس همین گروه اهل نجات از این امّت می باشند.

124) - از یعقوب بن یزید روایت کرده است که گفت

امير المؤمنين علیه السلام (درباره فرمایش خداوند متعال:) «و برخی از کانی را که آفریده ایم امّتی هستند که به حقیقت هدایت می کنند و به عدالت رفتار می کنند» فرمود: منظور امّت حضرت محمد صلی الله علیه و اله هستند.

فرمایش خداوند متعال (ای پیامبر!) بگو: من مالک سود و زبان خود نیستم مگر آن چه را که خداوند بخواهد و اگر علم غیب می دانستم بر خیر خود بسی می افزودم و هیچ شّری به من نمی رسید؛ من جز بیم دهنده و مژده دهنده ای برای مؤمنین نیستم. (188)

125) - با سند خود از خَلَف بن حمّاد، به نقل از مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال در کتاب خداوند: «و اگر علم غیب می دانستم بر (کارهای) خیر خود می افزودم و هیچ بدی و گزندی به من نمی رسید» فرمود: منظور فقر و تنگ دستی است.

فرمایش خداوند متعال: پس چون خداوند به آن دو فرزندی صالح عطا نمود، برای او در آن چه که به آن ها عطا کرده بود شریکانی قرار دادند پس خدا از هر چه با او شریک می سازند والا و برتر است. (190)

ص: 231

1356 / [126] - عن زرارة ، عن أبي جعفر علیه السلام قال :

سمعته يقول : ﴿فَلَمّا آتاهُما صالِحاً جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ فِیما آتاهُما﴾ قَالَ: هُوَ آدَمُ وَ حَوَّاءُ إِنَّمَا کَانَ شِرْکُهُمَا شِرْکَ طَاعَهٍ وَ لَیْسَ شِرْکَ عِبَادَةٍٍ.

وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی وَ لَمْ یَکُنْ شِرْکَ عِبَادَةٍ. (1)

قوله تعالى: ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجَهِلِينَ﴾ (199)

1357 / [127]- عن الحسين بن عليّ بن النعمان، عن أبيه، عمّن سمع أبا عبد الله و هو يقول :

إِنَّ اَللَّهَ أَدَّبَ رَسُولَهُ (عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ)، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ! ﴿خُذِ اَلْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْجاهِلِینَ﴾ ، قَالَ: خُذْ مِنْهُمْ مَا ظَهَرَ وَ مَا تَیَسَّرَ، وَ اَلْعَفْوُ: اَلْوَسَطُ. (2)

1358 / [128] - عن عبد الأعلى، عن أبي عبد الله علیه السلام فى قول الله تعالى : ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ﴾ ، قال : بالولاية، ﴿ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجَهِلِينَ ﴾ ، قال : عنها، يعني الولاية. (3)

ص: 232

126) - از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که (در مورد فرمایش خداوند متعال:) «پس زمانی که فرزندی شایسته به ایشان داده شد برای او شریک قرار دادند در آن چیزی که به ایشان داده شده بود» می فرمود: منظور آدم و حواء هستند و شرک ایشان، شرک در فرمان برداری ،بود به شرک در عبادت.

و در روایتی دیگر آمده است: شرک در عبادت نبوده است.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) عفو را پیشه خود قرار ده و به نیکی فرمان ده و از جاهلان اعراض کن. (199)

127)- از حسین بن علی بن ،نعمان به نقل از پدرش از کسی که شنیده روایت کرده ،است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: خداوند متعال رسولش صلی الله علیه و آله را تأدیب نموده و سپس فرموده است: ای محمد! «عفو و بخشش را (برنامه خود) بگیر و به کارهای شایسته فرمان بده و از نادانان روی گردان» فرمود: آن چه از آنان ظاهر و ساده است از آنان بخواه و مؤاخذه ،نما ولی عفو و بخشش برنامه متوسط و میانه می باشد.

128)- از عبد الأعلى روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام دربارهٔ فرمایش خداوند متعال: «عفو و بخشش را (برنامه خود) بدان و به کارهای شایسته فرمان بده » فرمود: منظور ولایت (اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام) است «و از نادانان روی گردان»، منظور، جاهلان نسبت به ولایت می باشد.

ص: 233

قوله تعالى : ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾ (201)

1359 / [129] - عن زيد بن أبي أسامة، عن أبي عبد الله علیه السلام قال :

سألته عن قول الله تعالى: ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾؟

قَالَ: هُوَ اَلذَّنْبُ یَهُمُّ بِهِ اَلْعَبْدُ فَیَتَذَکَّرُ فَیَدَعُهُ. (1)

1360 / [130] - عن عليّ بن أبي حمزة، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

سألته في قول الله : ﴿إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ﴾ ، مَا ذَلِکَ اَلطَّائِفُ؟

فَقَالَ: هُوَ اَلسَّیِّئُ یَهُمُّ اَلْعَبْدُ بِهِ ثُمَّ یَذْکُرُ اَللَّهَ فَیُبْصِرُ وَ یُقَصِّرُ (2)

1361 / [131] - أبو بصير عنه علیه السلام قال:

هُوَ اَلرَّجُلُ یَهُمُّ بِالذَّنْبِ ثُمَّ یَتَذَکَّرُ فَیَدَعُهُ (3)

قوله تعالى: ﴿وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿204﴾ وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ﴾ ﴿205﴾

ص: 234

فرمایش خداوند متعال: همانا کسانی که پرهیزکاری می کنند چون از شيطان وسوسه ای به آن ها برسد خدا را یاد می کنند. پس ناگهان بصيرت می یابند. (201)

129)- از زید بن ابی اُسامه روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «به راستی کسانی که تقوا داشته باشند زمانی که مشکلی از سوی شیطان برای آنان پیش آید، متذکّر می شوند. پس ناگهان بصیرت و ناگهان بصیرت و بینش می یابند» سؤال کردم؟

فرمود: در مورد گناهی است که شخص تصمیم می گیرد آن را انجام دهد پس متذکر می گردد و آن را رها می کند.

130)- از علی بن ابی حمزه روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و به راستی کسانی که تقوا داشته باشند زمانی که مشکلی از سوی شیطان برای آنان پیش آید متذکر می شوند پس ناگهان بصیرت و بینش می یابند» سؤال کردم؟

فرمود: منظور چیز (کار و برنامه) بدی است که بنده تصمیم انجام آن را می گیرد سپس متذکّر یاد خدوند می شود. پس بصیرت و پینش می یابد و آن را رها می کند.

131)- از انو تهبب روایت کرده است که گفت:

آن حضرت (امام باقر علیه السلام و یا امام صادق) علیه السلام فرمود: (آیه) در مورد مردی است که تصمیم می گیرد گناهی را انجام دهد. سپس متذكّر (خداوند و عقوبت آن) می گردد و آن را رها می کند.

فرمایش خداوند متعال: و چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهید و خاموش باشید. شاید مشمول رحمت خدا قرار گیرید (204) و پروردگارت را در دل خود به تضرّع و ترس و بدون آن که صدای خود را بلند کنی هر صبح و شام یاد کن و از غفلت کنندگان مباش. (205).

ص: 235

[1362 / [132]-عن زرارة، قال أبو جعفر علیه السلام: ﴿وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْءَانُ ﴾ ، فِی اَلْفَرِیضَهِ، خَلْفَ اَلْإِمَامِ، ﴿فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾ (1)

1363 / [133] - عن زرارة قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) یَقُولُ: یَجِبُ اَلْإِنْصَاتُ لِلْقُرْآنِ فِی اَلصَّلاَهِ وَ فِی غَیْرِهَا، وَ إِذَا قُرِئَ عِنْدَکَ اَلْقُرْآنُ وَجَبَ عَلَیْکَ اَلْإِنْصَاتُ وَ اَلاِسْتِمَاعُ. (2)

1364 / [134] - عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ:

قَرَأَ اِبْنُ اَلْکَوَّاءِ خَلْفَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : ﴿ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ اَلْخاسِرِینَ﴾ (3) فَأَنْصَتَ لَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ . (4)

1365 / [135] - عن زرارة، عن أحدهما علیهما السلام، قال:

لاَ یَکْتُبُ اَلْمَلَکُ إِلاَّ مَا أَسْمَعَ نَفْسَهُ وَ قَالَ اَللَّهُ ﴿وَ اُذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَهً﴾ قَالَ: لاَ یَعْلَمُ ثَوَابَ ذَلِکَ اَلذِّکْرِ فِی نَفْسِ اَلْعَبْدِ لِعَظَمَتِهِ إِلاَّ اَللَّهُ

وَ قَالَ: إِذَا کُنْتَ خَلْفَ إِمَامٍ تَأْتَمُّ بِهِ فَأَنْصِتْ وَ سَبِّحْ فِی نَفْسِکَ. (5)

ص: 236

132)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: «و هنگامی که قرآن قرائت شود» مربوط به نمازهای واجب در پشت سر امام جماعت است «گوش دهید و سکوت کنید، شاید که مورد رحمت الهی قرار گیرید»

133)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: در نماز و غیر نماز (هنگام قرائت قرآن) سكوت واجب است و چنان چه در حضورت قرآن قرائت شود، سکوت نمودن و گوش فرا دادن واجب می باشد.

134)- از ابو گهمس روایت کرده است که :گفت

امام صادق علیه السلام فرمود: ابن کوّاء پشت سر امیرالمؤمنین علیه السلام (در نماز جماعت به طور مأموم) این آیه را: «اگر شرک آوردی اعمالت ضایع و نابود می گردد و از خسارت دیدگان خواهی بود» تلاوت کرد، پس امیر المؤمنين علیه السلام (به خاطر تعظيم قرآن) سکوت نمود.

135) - از زراره روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام باقر و یا امام صادق علیهما السلام فرمودند: فرشته (مأمور ثبت اعمال) نمی نویسد مگر آن چه را که خودش بشنود و (به درستی که) خدای عزَوجلّ می فرماید: «و پروردگار خود را در درون (ذهن) خویش به حالت تضرّع و ترس یادآور» فرمود: پاداش و ثواب آن ذکری را که بنده در درون گفته - آن قدر عظیم است که- کسی غیر از خدای عزّ و جلّ آن را نمی داند.

و افزود: هنگامی که پشت سر امام (در نماز جماعت) هستی و اقتدا کرده ای سکوت کن و در نفس و درون خود تسبیح بگو.

ص: 237

1366 / [136] - عن إبراهيم بن عبد الحميد، يرفعه قال :

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضرُّعاً﴾ یَعنی مُستَکیناً ﴿وَ خِیفَهً یَعنی خَوفا مِن عَذابِهِ ﴿وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ﴾ یَعنی دونَ الجَهرِ مِنَ القِراءَهِ ﴿بِالْغُدُوِّ وَالْاصَالِ﴾ یَعنی بِالغَداهِ وَالعَشِیِّ. (1)

1367 / [137] - عن الحسين بن المختار، عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله تعالى :

و﴿َ اذكُر رَبّكَ فِي نَفسِكَ تَضَرّعاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الجَهرِ مِنَ القَولِ بِالغُدُوّ وَ الآصالِ﴾، قال :

تقول عند المساء: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، لَهُ اَلْمُلْکُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ». قلت : بيده الخير.

قال: إِنَّ بِیَدِهِ اَلْخَیْرَ وَ لَکِنْ قُلْ کَمَا أَقُولُ لَکَ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ «أَعُوذُ بِاللَّهِ اَلسَّمِیعِ اَلْعَلِیمِ مِنْ هَمَزَاتِ اَلشَّیَاطِینِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَحْضُرُونِ إِنَّ اَللَّهَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» عَشْرَ مَرَّاتٍ حِینَ تَطْلُعُ اَلشَّمْسُ وَ عَشْرَ مَرَّاتٍ...حِینَ تَغْرُبُ. (2)

1368 / [138] - عن محمّد بن مروان، عن بعض أصحابه، قال :

قالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِما السَّلاَمُ : اِسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ اَلسَّمِیعِ اَلْعَلِیمِ مِنَ اَلشَّیْطَانِ اَلرَّجِیمِ، وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَحْضُرُونِ إِنَّ اَللَّهَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ، وَ قُلْ «لا إِلهَ إِلاَّ اَللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ اَلْمُلْکُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».

ص: 238

136)- از ابراهیم بن عبد الحمید به طور مرفوعه روایت کرده است که گفت:

رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود: منظور از «و پروردگار خود را در درون (ذهن) خویش به حالت تضرّع یادآور» حالت تضرّع و زاری است، «و ترس» حالت ترس از عذاب خداوند می باشد «و پایین و کوتاه تر از سخن گفتن» کم تر از حالت بلند و بدون صدا، خواندن است «بِالْغُدُوّ وَالْأَصَالِ» یعنی در صبحگاه و شبانگاه می باشد.

137)- از حسین بن مختار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال «و پروردگارت را هر صبح و ،شام در دل خود و با حال تضرّع و ترس و بی آن که صدای خود را بلند کنی یادآور» فرمود: هنگام شب می گوئی: «نیست خدایی به جز خدای یگانه که شریکی برایش وجود ندارد برای اوست تمام مُلک و برای اوست حمد و ستایش او زنده می کند و می،میراند (سپس) می میراند و زنده می کند و او بر هر چیزی (و هر کاری) قادر و توانمند است»

راوی گوید: عرض کردم «بیده الخیر» (در این ذکر ،نبود، چطور است که در آن بیفزایم؟) حضرت فرمود درست است که خوبی به دست خداست ولی همان طوری که برایت ،گفتم آن را ده بار ،بگو همچنین هنگام طلوع خورشید و هنگام غروب آن ده بار بگو: «پناه می برم به خدایی که شنوا و دانا است از وسوسه های شیاطین و پناه می برم به تو ای پروردگار که مبادا آنان (اطراف من) حضور یابند به درستی که خداوند شنوا و دانا است».

138)- از محمد بن مروان به نقل از بعضی اصحاب خود روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: «به خداوند شنوا و دانا پناه ببرید از (شرّ) شیطان رانده شده و به خداوند پناه می برم از این که اطراف من حضور یابند به درستی که او شنوا و دانا است» و بگو: «نیست خدایی به جز خدای یگانه که شریکی برایش وجود ندارد برای اوست تمام ملک و برای اوست حمد و ستایش او زنده می کند و می میراند (سپس) می میراند و زنده می کند و او بر هر چیزی (و هر کاری) قادر و توانمند است».

ص: 239

فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مَفْرُوضٌ هُوَ؟

قَالَ نَعَمْ مَفْرُوضٌ هُوَ مَحْدُودٌ تَقُولُهُ قَبْلَ طُلُوعِ اَلشَّمْسِ وَ قَبْلَ اَلْغُرُوبِ عَشْرَ مَرَّاتٍ فَإِنْ فَاتَکَ شَیْءٌ مِنْهَا فَاقْضِهِ مِنَ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهَارِ. (1)

(راوی گوید:) پس مردی به حضرت عرض کرد آیا (گفتن) آن اذکار، فرض و لازم دانسته شده است؟

فرمود ،بلی فرض شده و (زمان و کلمات آن) محدود است، پیش از آفتاب زدن ده بار و پیش از غروب نیز ده بار آن را می گوئی پس اگر چیزی از آن برایت فوت شد و فراموش کردی در شب و یا در روز آن را جبران کن

ص: 240

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

فضل سورة التوبة و الأنفال وبعض خواصّهما

1369 / [1] - عن أبي بصير، عن أبي عبد الله علیه السلام قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ قَرَأَ سُورَهَ «بَرَاءَة» وَ «اَلْأَنْفَالَ» فِی کُلِّ شَهْرٍ لَمْ یَدْخُلْهُ نِفَاقٌ أَبَداً، وَ کَانَ مِنْ شِیعَهِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) حَقّاً، وَ أَکَلَ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ مِنْ مَوَائِدِ اَلْجَنَّهِ مَعَ شِیعَتِهِ حَتَّی یَفْرُغَ اَلنَّاسُ مِنَ اَلْحِسَابِ. (1)

1370 / [2] - وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْهُ : فِی کُلِّ شَهْرٍ لَمْ یَدْخُلْهُ نِفَاقٌ أَبَداً وَ کَانَ مِنْ شِیعَهِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ حَقّاً. (2)

1371 / [3] - عن محمد بن مسلم قال :

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) یَقُولُ: فِی سُورَهِ «اَلْأَنْفَالِ» جَدْعُ اَلْأُنُوفِ (3)

ص: 242

به نام خداوند بخشاينده مهربان

فضیلت و بعضی از خواص آن دو

1)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: کسی که سوره «انفال» و سوره «برائت» را در هر ماه (با دقت و تدبّر) قرائت کند هرگز نفاق به درونش وارد نخواهد شد و در روز قیامت در زمره شیعیان حقيقى امير المؤمنين علیه السلام خواهد بود و از نعمت های بهشت - همراه شیعیان حضرت - بهره مند می گردد تا هنگامی که مردم از محاسبه اعمال فارغ شوند.

2)- و در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است:

اگر در هر ماه (بخواند) هرگز نفاق بر او وارد نگردد و حقیقتاً از شیعیان امير المؤمنين علیه السلام خواهد بود.

3)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: در سوره «انفال» بریدن بینی ها (1) است.

ص: 243

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَحیم

قوله تعالى : ﴿يَسْئلُونَكَ عَنِ الْأَنفَالِ قُلِ الْأَنفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾ (1)

1372 / [4] - عن حريز، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سَأَلْتُهُ - أَوْ سُئِلَ - عَنِ الْأَنْفَالِ؟

فَقَالَ كُلُّ قَرْیَةٍ یَهْلِكُ أَهْلُهَا أَوْ یَجْلُونَ [انجلوا- یخلون] عَنْهَا فَهِیَ نَفَلٌ نِصْفُهَا یُقْسَمُ بَیْنَ النَّاسِ وَ نِصْفُهَا لِلرَّسُولِ. (1)

1373/ [5] - عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

اَلْأَنْفَالُ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لا رِکابٍ. (2)

1374 / [6] - عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَنْفَالِ؟

قَالَ: هِیَ اَلْقَرْیَهُ اَلَّتِی قَدْ جَلاَ أَهْلُهَا وَ هَلَکُوا فَخَرِبَتْ فَهِیَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ. (3)

ص: 244

به نام خداوند بخشاینده مهربان

فرمایش خداوند متعال (ای پیامبر!) از تو در مورد غنائم جنگی سؤال می کنند بگو غنائم جنگی متعلق به خدا و پیامبر است پس اگر از مؤمنین هستید، از (عقاب) خداوند بترسید و با یکدیگر به آشتی زندگی کنید و از خدا و پیامبرش فرمان برید. (1)

4)- از ابو بصیر (حریز) روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام دربارة «أنفال» سؤال کردم یا کسی سؤال کرد؟

پس فرمود: هر قریه و آبادی است که اهالی آن هلاک شده و یا از آن جا کوچ کرده باشند چنین قریه ای جزء «أنفال» است که نصف آن بین مردم تقسیم می شود و نصف آن حقّ رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد.

5)- از زراره روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: «أنفال» چیزی است که (لشکر اسلام) پیاده و سواره بر آن هجوم نیاورده باشند (بدون حمله به دست آمده باشد).

6)- از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره «أنفال» سؤال کردم؟

فرمود: منظور قریه و آبادی هایی است که اهالی آن ها کوچ کرده و یا هلاک شده اند پس قریه ها نیز تخریب گشته باشند چنین آبادی های (خراب) حق خداوند و رسولش صلی الله علیه و آله است.

ص: 245

1375 / [7] - عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: «إِنَّ اَلْفَیْءَ وَ اَلْأَنْفَالَ: مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهُ دَمٍ، أَوْ قَوْمٌ صَالَحُوا، أَوْ قَوْمٌ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ، وَ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ خَرِبَهٍ أَوْ بُطُونِ اَلْأَوْدِیَهِ، فَهَذَا کُلُّهُ مِنَ اَلْفَیْءِ، فَهَذَا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ ، فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ ، یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ، وَ هُوَ لِلْإِمَامِ مِنْ بَعْدِ اَلرَّسُولِ. (1)

1376 / [8] - عن بشير الدهّان، قال :

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) یَقُولُ: إِنَّ اَللَّهَ فَرَضَ طَاعَتَنَا فِی کِتَابِهِ فَلاَ یَسَعُ اَلنَّاسَ جَهْلُنَا [حملنا]، لَنَا صَفْوُ اَلْمَالِ، وَ لَنَا اَلْأَنْفَالُ، وَ لَنَا [کَرَائِمُ] اَلْقُرْآنِ. (2)

1377 / [9] - و عن أبي إبراهيم علیه السلام، قال :

سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْأَنْفَالِ؟ فَقَالَ: مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ بَادَ أَهْلُهُ فَذَلِکَ اَلْأَنْفَالُ فَهُوَ لَنَا. (3)

1378 / [10] - عن أبي أسامة بن زيد، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْأَنْفَالِ؟

فقَالَ: هُوَ کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهٍ وَ کُلُّ أَرْضٍ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ لاَ رِکَابٌ.

وَ زَادَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی عَنْهُ: غَلَبَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (4)

ص: 246

7)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: به درستی که غنیمت و انفال، هر زمینی است که بدون خونریزی در اختیار اسلام قرار گرفته باشد و یا آن که با گروهی بر آن مصالحه شده و با دست خود تقدیم اسلام کرده باشند و یا زمینی که بدون استفاده افتاده و یا همانند ته دره ها و رودها باشد پس تمامی این ها از موارد غنائم (و انفال) خواهد بود که مخصوص خداوند و رسول او می باشد و آن چه که مال خداوند باشد متعلّق به رسول خدا صلی الله علیه و آله است که به هر نوع و شکلی که صلاح بداند می تواند مصرف و هزینه کند و (ضمناً) بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله، انفال مربوط به امام (و خلیفه بر حقّ او) می باشد.

8)- از بشیر دهّان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: به راستی که خداوند در کتاب خود طاعت ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) را واجب ،نموده پس مردم حقّ بی توجّهی به ما و نادانانی نسبت به مقام ما را ندارند اموال نفیس و ارزشمند مربوط به ما خواهد بود؛ انفال حق ما می باشد و برترین (عبارات و عناوین) نفیس قرآن متعلّق به ما است.

9)- از ابو ابراهیم (امام کاظم) علیه السلام روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت علیه السلام در مورد «أنفال» سؤال کردم؟

فرمود: هر زمینی که اهالی ،آن رهایش کرده باشند از انفال است و متعلّق به ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) می باشد.

10)- از ابو اُسامة بن زيد روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد «أنفال» سؤال کردم؟

فرمود: انفال هر زمین بدون استفاده و بایری است (که بدون کشت و زرع می باشد که اهالی آن رهایش کرده باشند) و هر زمینی است که به حمله لشکر پیاده و سواره گرفته نشده باشد.

و در روایتی دیگر از او اضافه بر این آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله بر آن غالب شده باشد.

ص: 247

1379 / [11] - عن أبي بصير، قال :

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: لَنَا اَلْأَنْفَالُ قُلْتُ: وَ مَا اَلْأَنْفَالُ؟

قَالَ: مِنْهَا اَلْمَعَادِنُ وَ اَلْآجَامُ وَ کُلُّ أَرْضٍ لاَ رَبَّ لَهَا، وَ کُلُّ أَرْضٍ بَادَ أَهْلُهَا فَهُوَ لَنَا (1)

1380 / [12] - و في رواية أخرى عن أحدهما علیهما السلام، و عن أبان بن تغلب، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

کُلُّ مَالٍ لاَ مَوْلَی لَهُ وَ لاَ وَرَثَهَ لَهُ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ اَلْآیَهِ: ﴿ يَسْئلُونَكَ عَنِ الْأَنفَالِ قُلِ الْأَنفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾. (2)

1381 / [13] - و في رواية ابن سنان قال :

هِیَ اَلْقَرْیَهُ اَلَّتِی قَدْ جَلاَ أَهْلُهَا وَ هَلَکُوا فَخَرِبَتْ فَهِیَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ. (3)

1382 / [14] - و فى رواية ابن سنان ومحمد الحلبى عنه علیه السلام قال :

مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ مَوْلًی فَمَالُهُ مِنَ اَلْأَنْفَالِ. (4)

ص: 248

11)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «أنفال» متعلّق به ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) می باشد سؤال کردم: و «أنفال» چیست؟

فرمود: معدن ها و نیزارها جزء «أنفال» است و هر زمینی که بدون ارباب (کشاورز، بوستان کار و ...) باشد و نیز هر زمینی که اهالی آن رهایش کرده باشند پس تمامی آن ها مربوط به ما خواهد بود.

12)- و در روایتی دیگر با سند خود از یکی از دو امام باقر و یا امام صادق علیهما السلام از ابان بن تغلب روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر مالی که مولایی (اربابی که مالک آن باشد) وارث نداشته باشد از موارد این آیه: «از تو در مورد انفال سؤال می کنند بگو: انفال برای خدا و رسول است: می باشد.

13)- و در روایت ابن سنان آمده است که گفت:

(أنفال) هر قریه ای است که اهالی آن کوچ کرده و هلاک شده باشند پس (زمین آن) قریه تخریب شده است که چنین جایی متعلّق به خداوند متعال و رسول او صلی الله علیه و آه می باشد.

14)- و در روایتی دیگر از ابن سنان و حلبی آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کسی که بمیرد و مولایی (اربابی که مالک او باشد) نداشته باشد اموال او جزء انفال خواهد بود.

ص: 249

1383 / [15] - و في رواية زرارة، عنه علیه السلام قال :

هِیَ کُلُّ أَرْضٍ جَلاَ أَهْلُهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یُحْمَلَ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ لاَ رِجَالٌ وَ لاَ رِکَابٌ، فَهِیَ نَفَلٌ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ. (1)

1384 / [16] - عن الثمالي، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: فِی اَلْمُلُوکِ اَلَّذِینَ یَقْطَعُونَ اَلنَّاسَ: هِیَ مِنَ اَلْفَیْءِ وَ اَلْأَنْفَالِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِکَ. (2)

1385 / [17] - وفي رواية أخرى عن الثمالي، قال :

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنفَالِ﴾؟

قَالَ: مَا کَانَ لِلْمُلُوکِ فَهُوَ لِلْإِمَامِ. (3)

1386 / [18] - عن سماعة بن مهران قال :

سَأَلْتُهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلْأَنْفَالِ؟

قَالَ: کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهٍ وَ أَشْیَاءَ کَانَتْ تَکُونُ لِلْمُلُوکِ فَذَلِکَ خَاصُّ لِلْإِمَامِ، لَیْسَ لِلنَّاسِ فِیهِ سَهْمٌ قَالَ: وَ مِنْهَا اَلْبَحْرَیْنُ لَمْ تُوجَفْ بِخَیْلٍ وَ لا رِکابٍ. (4)

ص: 250

15)- و در روایتی دیگر از زراره آمده است که گفت:

آن حضرت (امام صادق علیه السلام) فرمود: انفال هر زمینی است که اهالی آن کوچ نموده باشند بدون آن که لشکری از پیاده و سواره بر اهالی آن حمله و هجوم آورده باشند پس چنین زمین هایی جزء انفال است و متعلّق به خداوند متعال و رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد.

16)- از (ابو حمزه) ثمالی روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که دربارۀ پادشاهان و رؤسایی که با مردم مقاطعه کاری می کنند فرمود: این نوع زمین ها جزء غنائم و انفال و مشابه آن ها است.

17)- و نیز در روایتی دیگر از ثمالی آمده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «از تو در مورد انفال سؤال می کنند سؤال کردم؟

فرمود: آن چه مختص و مال پادشاهان است متعلق به امام (و خلیفه بر حقّ مسلمین) می باشد.

18)- از سماعة بن مهران روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (امام جعفر صادق علیه السلام و یا امام موسی کاظم علیه السلام) درباره »أنفال» سؤال کردم؟

فرمود: آن هر زمینی است که خراب شده و مورد استفاده نباشد و یا چیزهایی که از مختصات پادشاهان باشد پس تمامی آن ها متعلق به امام (ولیّ (مسلمانان) می باشد و مردم در آن ها هیچ سهمی و حقّی نخواهند داشت - و فرمود: - و ،بحرین از نمونه آن ها ،است که تهاجمی به صورت پیاده و سواره بر آن نشده است.

ص: 251

1387 / [19] - عن بشير الدهّان قال :

کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام وَ اَلْبَیْتُ غَاصُّ بِأَهْلِهِ، فَقَالَ لَنَا أَحْبَبْتُمْ وَ أَبْغَضَ [أَبْغَضَنَا] اَلنَّاسُ وَ وَصَلْتُمْ وَ قَطَعَ [قَطَعَنَا] اَلنَّاسُ وَ عَرَفْتُمْ وَ أَنْکَرَ [أَنْکَرَنَا] اَلنَّاسُ وَ هُوَ اَلْحَقُّ، وَ إِنَّ اَللَّهَ اِتَّخَذَ مُحَمَّداً عَبْداً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ رَسُولاً، وَ إِنَّ عَلِیّاً عَبْدٌ نَصَحَ لِلَّهِ فَنَصَحَهُ، وَ أَحَبَّ اَللَّهَ فَأَحَبَّهُ وَ حُبُّنَا بَیِّنٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ ، لَنَا صَفْوُ اَلْمَالِ وَ لَنَا اَلْأَنْفَالُ، وَ نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اَللَّهُ طَاعَتَنَا، وَ أَنَّکُمْ لَتَأْتَمُّونَ بِمَنْ لاَ یُعْذَرُ اَلنَّاسُ بِجَهَالَتِهِ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ یَأْتَمُّ بِهِ فَمِیتَتُهُ جَاهِلِیَّهٌ ، فَعَلَیْکُمْ بِالطَّاعَهِ فَقَدْ رَأَیْتُمْ أَصْحَابَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ. (1)

1388/ [20] - عن الثمالي، عن أبي جعفر علیه السلام ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنفَالِ﴾ ، قَالَ مَا کَانَ لِلْمُلُوکِ فَهُوَ لِلْإِمَام.

ققُلْتُ فَإِنَّهُمْ یُقْطِعُونَ [یعصون] مَا فِی أَیْدِیهِمْ أَوْلاَدَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ ذَوِی قَرَابَتِهِمْ وَ أَشْرَافَهُمْ حَتَّی بَلَغَ ذِکْرٌ مِنَ اَلْخِصْیَانِ فَجَعَلْتُ لاَ أَقُولُ فِی ذَلِکَ شَیْئاً إِلاَّ قَالَ وَ ذَلِکَ حَتَّی قَالَ یُعْطَی مِنْهُ مَا بَیْنَ اَلدِّرْهَمِ إِلَی اَلْمِائَهِ وَ اَلْأَلْفِ.

ثُمَّ قَالَ ﴿هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسَابٍ﴾ (2). (3)

ص: 252

19)- از بشیر دَهَان روایت کرده است که گفت:

(با برخی از دوستان) در محضر امام صادق علیه السلام بودیم - و مجلس مملوّ از جمعیت بود - پس حضرت به ما فرمود شما ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) را دوست دارید ولی مردم با ما کینه و دشمنی دارند و شما با ما مراوده و ارتباط دارید ولی مردم با ما قطع رابطه کرده اند و شما ما را شناخته اید و نسبت به ما معرفت دارید ولی مردم ما را انکار کرده و نادیده گرفته اند؛ و آن کاری را که شما انجام داده اید حق است و به راستی که خداوند حضرت محمد صلی الله علیه و آله را پیش از آن که او را رسول خود برگزیند بنده خود قرار داد همچنان که علی علیه السلام بنده ای بود خیراندیش (بندگان)، برای خدا و خداوند نیز خیراندیش او بود و نیز خدا را دوست می داشت پس خداوند هم دوستدار او بود و محبت و دوستی ما در کتاب خداوند بیان و روشن گشته است اموال و اشیاء نفیس و ارزشمند متعلق به ما می باشد و انفال (و غنائم) مربوط به ما می باشد و ما گروهی هستیم که خداوند طاعت ما را (بر همگان) واجب نموده است ولی شما از کسانی پیروی می کنید که مردم به نشناختن آن عذری .ندارند و حقیقتاً رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است هر کسی که بمیرد بدون آن که امامی داشته باشد که از او پیروی کند همچون کسانی مرده است که در دوران جاهلیت بوده باشند پس بر شما باد به طاعت و فرمانبری که شما یاران علی علیه السلام را دیده (و شنیده اید که در برابر آن حضرت چه اظهار نظرها و مخالفت هایی کردند و چه مشکلاتی را برای اسلام و مسلمین به وجود آوردند).

20)- از ثمالی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام ( درباره فرمایش خداوند متعال:) «از تو در مورد انفال سؤال می کنند» فرمود: آن چه مربوط به پادشاهان است متعلّق به امام (و خلیفه بر حقّ رسول خدا صلی الله علیه و آله) می باشد عرضه داشتم آن چه در اختیار پادشاهان است به طور مقاطعه (یا هبه) به فرزندان و زن ها و خویشاوندان ایشان و بزرگان داده می،شود تا جایی که حتی افرادی را اَخته می گردانند (تا عقیم شوند و بتوانند خوب تلاش و کار کنند)؛ پس من چیزی و نکته ای را مطرح نمی کردم مگر آن که حضرت می فرمود همین طور است تا جایی که در نهایت فرمود از آن بین یک درهم نقره تا صد هزار نیز داده می شود سپس افزود: «این است عطا و سخاوت بی حساب ما پس اگر می خواهی آن را ببخش و اگر می خواهی نگه دار».

ص: 253

1389 /[21] - عن داود بن فرقد قال

قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَقْطَعَ عَلِیّاً مَا سَقَی اَلْفُرَاتُ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ مَا سَقَی اَلْفُرَاتُ اَلْأَنْفَالُ أَکْثَرُ مِمَّا سَقَی اَلْفُرَاتُ. (1)

قُلْتُ وَ مَا اَلْأَنْفَالُ؟

قَالَ بطول [بُطُونُ] اَلْأَوْدِیَهِ وَ رُءُوسُ اَلْجِبَالِ وَ اَلْآجَامُ وَ اَلْمَعَادِنُ وَ کُلُّ أَرْضٍ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ لاَ رِکَابٌ وَ کُلُّ أَرْضٍ مَیْتَهٍ قَدْ جَلاَ أَهْلُهَا وَ قَطَائِعُ اَلْمُلُوکِ. (2)

1390 / [22] - عَنْ أَبِی مَرْیَمَ اَلْأَنْصَارِیِّ قَالَ:

سألت أبا عبد الله عن قوله تعالى: ﴿ يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنفَالِ قُلِ الْأَنفَالُ لِلهِ وَالرَّسُولِ﴾؟

ققَالَ سَهْمٌ لِلَّهِ وَ سَهْمٌ، لِلرَّسُولِ قَالَ: قُلْتُ فَلِمَنْ سَهْمُ اَللَّهِ؟

فَقَالَ: لِلْمُسْلِمِینَ. (3)

قوله تعالى : ﴿وَإِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَ يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَ يَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِرِينَ ﴿7﴾ لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾ ﴿8﴾

1391 [23] - عن محمد بن يحيى الخثعمي، عن أبي عبد الله علیه السلام في قوله تعالى :

﴿َإِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ﴾ ، فَقَالَ علیه السلام: اَلشَّوْکَهُ اَلَّتِی فِیهَا اَلْقِتَالُ. (4)

ص: 254

21)- از داود بن فرقد روایت کرده است، که گفت:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم به من خبر رسیده که رسول خدا صلی الله علیه و آله آب دهی به وسیله رود فرات را با امام علی علیه السلام مقاطعه می کرد.

فرمود ،بلی، (درست است و آیا می دانی که) آب دهی رود فرات چگونه و چیست؟ انفال بیش از آن چه است که آبدهی رود فرات آن را در بردارد.

عرض کردم: و «أنفال» چیست؟ فرمود: ته درّه ها و رودها، بالای کوه ها و تپّه ها، نیزارها و معدن ها و هر زمینی که به وسیله لشکرکشی و جنگ پیاده و سواره در اختیار مسلمین قرار نگرفته ،باشد همچنین هر زمین مرده ای که ساکنانش رفته اند و مورد بهره برداری قرار نگیرد و نیز اشیاء نفیس و ارزشمندی که مختص پادشاهان می باشد (همه متعلّق به امام و پیشوای بر حقّ مسلمین خواهد بود).

22)- از ابو مریم انصاری روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «در مورد انفال از تو سؤال می کنند بگو: انفال مخصوص خداوند و رسولش می باشد» سؤال کردم؟

فرمود: سهمی (از انفال و غنائم) متعلّق به خداوند است و نیز سهمی متعلّق به رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد. عرض کردم: پس سهم خداوند از آن کیست؟

فرمود مربوط به (عموم) مسلمانان است.

فرمایش خداوند متعال: و به یاد آور آن زمانی را که خداوند به شما وعده داد که یکی از آن دو گروه به دست شما افتد و دوست داشتید که آن گروه که عاری از قدرت است به دست شما افتد حال آن که خدا می خواست با سخنان خویش حق را بر جای خود نشاند و ریشه کافران را قطع کند (7) تا حق را ثابت و باطل را بی ارزش و نابود گرداند و هر چند گناهکاران ناخشنود باشند. (8)

23)- از محمد بن یحیی خثعمی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و به یاد آورید آن موقعی را که خداوند به شما وعده داد که یکی از آن دو گروه به دست شما بیفتد و دوست داشتید که آن گروه که قدرتی ندارند به دست شما بیفتد» فرمود: منظور از «الشَّوْكَةِ» چیزی است که در آن جنگیدن است (عظمت شما را همراه دارد)

ص: 255

139 / [24] - عن جابر، قال:

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) عَنْ تَفْسِیرِ هَذِهِ اَلْآیَهِ فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿ يُرِيدُ اللَّهُ أَن يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَتِهِ ی وَ يَقْطَعَ دَابِرَ الْكَفِرِينَ﴾؟

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : تَفْسِیرُهَا فِی اَلْبَاطِنِ یُرِیدُ اَللَّهُ، فَإِنَّهُ شَیْءٌ یُرِیدُهُ وَ لَمْ یَفْعَلْهُ بَعْدُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ ﴿یُحِقَّ اَلْحَقَّ بِکَلِماتِهِ﴾ فَإِنَّهُ یَعْنِی یُحِقُّ حَقَّ آلِ مُحَمَّدٍ.

وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿بِکَلِماتِهِ﴾ قَالَ: کَلِمَاتُهُ فِی اَلْبَاطِنِ عَلِیٌّ هُوَ کَلِمَهُ اَللَّهِ فِی اَلْبَاطِنِ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿وَ یَقْطَعَ دابِرَ اَلْکافِرِینَ﴾ فَهُمْ بَنُو أُمَیَّهَ ، هُمُ اَلْکَافِرُونَ یَقْطَعُ اَللَّهُ دَابِرَهُمْ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿لِیُحِقَّ اَلْحَقَّ﴾ فَإِنَّهُ یَعْنِی لِیَحِقَّ حَقَّ آلِ مُحَمَّدِ حِینَ یَقُومُ لْقَائِمُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿وَ یُبْطِلَ اَلْباطِلَ﴾ یَعْنِی اَلْقَائِمَ فَإِذَا قَامَ یُبْطِلُ بَاطِلَ بَنِی أُمَیَّهَ ، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿لِیُحِقَّ اَلْحَقَّ وَ یُبْطِلَ اَلْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ اَلْمُجْرِمُونَ﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَىٰ قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ (11) إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا ۚ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ﴾ (12)

ص: 256

24)- از جابر روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام در رابطه با تفسیر این آیه در کلام خداوند: «و خداوند میخواست با سخنان خویش حق را بر جای خود نشاند و ریشه کافران را قطع کند» سؤال کردم؟

فرمود: تفسیر این آیه در باطن و در حقیقت آن است که خداوند اراده چیزی را دارد ولی هنوز آن را انجام نداده است و منظور از: «به وسیلۀ کلمات خود، حق را ثابت نماید »احقاق حقّ آل محمد علیهم السلام می باشد.

و اما فرمایش :خداوند: «بِكَلِمَتِهِ» منظور در باطن على علیه السلام، کلمة الله در باطن است. اما فرمایش دیگر خداوند: «و نسل کافران را قطع و نابود گرداند»، پس منظور از کافران بنی امیّه هستند که خداوند ریشه آن ها را در روزگار قطع می کند.

و اما این که فرموده: «تا حق را ثابت نماید» پس منظور این است تا حق آل محمد علیهم السلام را بگیرد که هنگام ظهور و قیام حضرت قائم (آل محمد:) انجام می شود.

و اما منظور از فرمایش دیگر خداوند: «و باطل بودن باطل را آشکار و آن را نابود گرداند»، موقعی است که حضرت قائم علیه السلام قیام و خروج نماید و باطل بودن بنی امیّه را آشکار کرده و آن را از میان می برد؛ و همین است معنای این آیه «تا حق را ثابت نماید و باطل بودن ،باطل آشکار و آن را نابود گرداند اگرچه مجرمین ناراحت شوند» یعنی تا حق را ثابت و باطل را ناچیز و نابود گرداند هر گناه کاران ناخشنود باشند.

فرمایش خداوند متعال: (به یاد آور) آن موقعی را که خدا چنان ایمنی تان داده بود که خوابی سبک شما را فرا گرفت و از آسمان برای تان بارانی بارید تا شست و شوی تان دهد و وسوسه شیطان را از شما دور کند و دل هایتان را قوی گرداند و قدم هایتان را استوار سازد (11) و آن موقعی را که پروردگارت به فرشتگان وحی :نمود من با شما هستم؛ پس شما مؤمنین را به پایداری وادارید من (نیز) به زودی در دل های کافران بیم خواهم ،افکند پس گردن های آن ها را بزنید و انگشتانشان را قطع کنید (12)

ص: 257

1393 / [25] - عن جابر، عن أبي عبد الله جعفر بن محمد عليها السلام ، قال :

سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ اَلْآیَهِ فِی اَلْبَطْنِ ﴿وَ يُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُم بِهِ وَ يُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَنِ وَ لِيَرْبِطَ عَلَىٰ قُلُوبِكُمْ وَ يُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ﴾؟

قَالَ: اَلسَّمَاءُ فِی اَلْبَاطِنِ رَسُولُ اَللَّهِ ، وَ اَلْمَاءُ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ جَعَلَ اَللَّهُ عَلِیّاً مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿ مَاءَ لِيُطَهِّرَكُم بِهِ﴾، فَذَلِکَ عَلِیٌّ یُطَهِّرُ اَللَّهُ بِهِ قَلْبَ مَنْ وَالاَهُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: ﴿وَ يُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَنِ﴾، مَنْ وَالَی عَلِیّاً یُذْهِبُ اَلرِّجْزَ عَنْهُ، وَ یِقَوِّی قَلْبَهُ وَ ﴿لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ اَلْأَقْدامَ ﴾ فَإِنَّهُ یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام، مَنْ وَالَی عَلِیّاً یَرْبِطُ اَللَّهُ عَلَی قَلْبِهِ بِعَلِیٍّ فَثَبَتَ عَلَی وَلاَیَتِهِ. (1)

1394 / [26] - عن رجل، عن أبي عبد الله في قول الله: ﴿ وَ يُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَنِ ﴾ ، قَالَ: لاَ یَدْخُلُنَا مَا یَدْخُلُ اَلنَّاسَ مِنَ اَلشَّکِّ. (2)

1395 / [27] - عن أبي بصير، عن أبي عبد الله علیه السلام، عن أبيه، عن جده، عن آبائه علیهم السلام، قال :

قال أمير المؤمنين - صلوات الله عليه - : اِشْرَبُوا مَاءَ اَلسَّمَاءِ فَإِنَّهُ یُطَهِّرُ اَلْبَدَنَ وَ یَدْفَعُ اَلْأَسْقَامَ قَالَ اَللَّهُ تَعَالَی: ﴿ وَ يُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُم بِهِ﴾ - إلى قوله : - ﴿ وَ يُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ﴾. (3)

ص: 258

25)- از جابر روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد (تفسیر) باطن آیه «و از آسمان بر شما آب را نازل می نماید تا شما را به وسیلۀ آن پاکیزه گرداند و وسوسه های شیطان را از شما دور کند و دل های شما را (با یکدیگر) مرتبط نماید و قدم هایتان را ثابت گرداند سؤال کردم؟

فرمود: منظور از «السَّمَاءِ» در حقیقت رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد و «مَآءً» علی علیه السلام است که خداوند او را از رسول خدا صلی الله علیه و آله قرار داده است و آن همان فرمایش خداوند است: «تا شما را به وسیلۀ آب پاکیزه گرداند»، که خداوند به وسیله (پذیرفتن ولایت) علی علیه السلام - دل های کسانی که محبّت و ولایت او را داشته باشند - تطهیر و پاک می گرداند.

و اما فرمایش دیگر خداوند: «و وسوسه های شیطان را از شما دور کند» به این معناست کسی که ولایت علی علیه السلام را پذیرفته باشد از وسوسه های شیطان دور می باشد و قلبش (از جهت ایمان) قوی و ثابت خواهد بود «و دل های شما را (با یک دیگر) مرتبط نماید و قدم هایتان را ثابت گرداند» به درستی که خداوند کسی را که محبت و ولایت علی علیه السلام را پذیرفته باشد (ایمان) قلبی او را با ایشان مرتبط می،گرداند پس بر محبت و ولایت حضرت ثابت می ماند.

26)- از مردی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «و رجز شیطان را از شما بر طرف می نماید» فرموده است: آن شک و وسوسه های شیطانی که در درون دیگران وارد می شود در (قلوب و افکار) ما وارد نمی شود.

27) - از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام، حدیث نمود که امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است آب آسمان را بنوشید به درستی که (آفت های درونی) بدن را تطهیر و پاک می نماید و دردها و مریضی ها را نیز دور می گرداند که خداوند متعال می فرماید: «و بر شما از آسمان آبی را می فرستد تا شما را تطهیر نماید - تا جایی که فرمود:- و به سبب آن قدم ها را ثابت می گرداند».

ص: 259

1396 / [28] - عن محمّد بن يوسف، قال : أخبرني أبي، قال :

سألت أبا جعفر علیه السلام، فقلت : ﴿إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ ﴾؟

قال : إلهام. (1)

قوله تعالى : ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ (15) وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَىٰ فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۖ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ﴾ (16)

1397 / [29] - عن زرارة، عن أحدهما علیهما السلام، قال :

قُلْتُ: اَلزُّبَیْرُ شَهِدَ بَدْراً؟

قَالَ: نَعَمْ وَ لَکِنَّهُ فَرَّ یَوْمَ اَلْجَمَلِ ، فَإِنْ کَانَ قَاتَلَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَقَدْ هَلَکَ بِقِتَالِهِ إِیَّاهُمْ، وَ إِنْ کَانَ قَاتَلَ کُفَّاراً َقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اَللّهِ حِینَ وَلاَّهُمْ دُبُرَهُ . (2)

1398 / [30] - عن أبي جعفر علیه السلام: مَا شَأْنُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ حِینَ [مَا] رَکِبَ مِنْهُ مَا رَکِبَ لَمْ یُقَاتِلْ؟

ص: 260

28)- از محمد بن يوسف روايت کرده است که گفت:

پدرم مرا خبر داد که از امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند: «هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی کرد: من با شما هستم». سؤال کردم؟

فرمود: (منظور از «وحی» در این آیه) الهام می باشد.

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید !چون کافران را حمله ور دیدید به هزیمت پشت نکنید (15) و هر کی که پشت به دشمن کند- مگر آن هایی که برای ساز و برگ نبرد باز می گردند یا آن ها که به یاری گروهی دیگر می روند - مورد خشم و غضب خدا قرار میگیرد و جایگاه او جهنم است و جهنم بد جایگاهی می باشد. (16)

29)- از زواره روایت کرده است که گفتید:

به یکی از دو امام (باقر و یا امام صادق) علیهما السلام عرضه داشتم: (آیا) زُبیر در جنگ بدر مشارکت داشت؟

فرمود: بلی، ولی او در جنگ جمل فرار کرد. پس اگر با مؤمنین جنگ و قتال می کرد هلاک می گشت چون با مؤمنین جنگ کرده و اگر هم با کافران جنگ و قتال می کرد، به غضب خداوند گرفتار می گشت. چون پشت به مؤمنین کرد و گریخت.

30)- (از زراره) روایت کرده است که گفت:

به امام باقر علیه السلام عرضه داشتم: چرا امیر المؤمنین علیه السلام موقعی که افراد سوار بر مرکب خلافت شد تا جنگ و قتال نمود (بلکه فقط در مقام دفاع بود)؟

فرمود: به خاطر آن چه که در علم خداوند بود که باید آماده باشد. آن چه که برای جنگ و جهاد لازم بود با این که او غیر از نفر نیره بیشتر نداشت

ص: 261

فقال : لِلَّذِی سَبَقَ فِی عِلْمِ اَللَّهِ أَنْ یَکُونَ مَا کَانَ لِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنْ یُقَاتِلَ وَ لَیْسَ مَعَهُ إِلاَّ ثَلاَثَهُ رَهْطٍ فَکَیْفَ یُقَاتِلُ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ اَللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ ﴿ یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِذا لَقِیتُمُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفاً ﴾ - إِلَی - ﴿ وَ بِئْسَ اَلْمَصِیرُ ﴾ فَکَیْفَ یُقَاتِلُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ بَعْدَ هَذَا وَ إِنَّمَا هُوَ یَوْمَئِذٍ لَیْسَ مَعَهُ مُؤْمِنٌ غَیْرُ ثَلاَثَهِ رَهْطٍ. (1)

1399 / [31] - عن أبي أسامة زيد الشحّام، قال :

قلت لأبي الحسن علیه السلام: جُعِلْتُ فِدَاکَ! إِنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا مَنَعَ عَلِیّاً إِنْ کَانَ لَهُ حَقٌّ أَنْ یَقُومَ بِحَقِّهِ؟

فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ لَمْ یُکَلِّفْ هَذَا أَحَداً إِلاَّ نَبِیَّهُ - عليه وآله السلام - قال له : ﴿ فَقَتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ ﴾ (2) و قال لغيره : ﴿إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيّزًا إِلَى فِئَةٍ﴾، فِئَهٍ فَعَلِیٌّ لَمْ یَجِدْ فِئَهً، وَ لَوْ وَجَدَ فِئَهً لَقَاتَلَ، ثُمَّ قَالَ: لَوْ کَانَ جَعْفَرٌ وَ حَمْزَهُ حَیَّیْنِ، إِنَّمَا بَقِیَ رَجُلاَنِ

قال : [﴿ مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيّزًا إِلَى فِئَةٍ﴾] قَالَ مُتَطَرِّداً یُرِیدُ اَلْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ، ﴿أَوْ مُتَحَيّزًا﴾، یَعْنِی مُتَأَخِّراً إِلَی أَصْحَابِهِ مِنْ غَیْرِ هَزِیمَهٍ فَمَنِ اِنْهَزَمَ حَتَّی یَجُوزَ صَفَّ أَصْحَابِهِ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اَللَّهِ. (3)

قوله تعالى : ﴿فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَکِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَ مَا رَمَیْتَ إذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللّهَ رَمَی وَ لِیُبْلِیَ المُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴾ (17)

ص: 262

پس چگونه می توانست که جنگ و جهاد نماید؟ آیا فرمایش خدای عزّ و جل: «ای کسانی که ایمان آورده اید چون کافران را حمله ور دیدید به هزیمت پشت نکنید * مگر آن ها که برای ساز و برگ نبرد باز می گردند و یا آن ها که به یاری گروهی دیگر می روند هر کس که پشت به دشمن ،کند مورد خشم خدا قرار می گیرد و جایگاه او جهنم است و جهنم بد جایگاهی خواهد بود» را نشنیده ای؟

بنابراین امیرالمؤمنین علیه السلام بعد از چنین برنامه ای چگونه می توانست که جنگ و جهاد کند؟ با توجّه به این که در آن موقع بیش از سه نفر مؤمن برایش وجود نداشت.

31)- از ابو اُسامة زيد شحّام روایت کرده است که گفت:

به امام کاظم علیه السلام عرضه داشتم: فدایت گردم! آن ها (سنی ها و مخالفین) می گویند: اگر حقّ با علی علیه السلام بود چرا قیام ننمود و حقّ خود را نگرفت؟

فرمود: خداوند متعال بر جنگ و قتال و گرفتن حقّ به غیر از رسولش صلی الله علیه و اله کسی را تکلیف نکرده است؛ خداوند به رسولش خطاب کرده و فرموده: «پس در راه خدا جنگ و قتال کن؛ و کسی غیر از خودت را مکلّف نگردان»، ولی به غیر از رسولش فرموده: «مگر آن هایی که به یاری و دفاع گروهی دیگر بروند» بنابراین علی علیه السلام گروهی را (که دلخواه و ثابت قدم باشند) نیافت و اگر چنین گروهی را یافته بود حتماً جنگ و قتال می کرد - سپس حضرت افزود: - اگر جعفر و حمزه زنده می بودند دو مرد (جنگی) وجود داشتند.

و منظور از «مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَى فِئَةٍ»، طرد کردن و عقب راندن است، که بخواهد بر دشمن تهاجم دیگری را انجام دهد و «مُتَحَيّزا» یعنی در آخر نیروها و افرادش قرار گیرد بدون آن که فرار ،نماید پس کسی که فرار کند به طوری که از صفوف افرادش کناره گیری ،نماید به خشم و غضب خداوند گرفتار خواهد شد.

فرمایش خداوند متعال: پس شما آن ها را نمی کشتید بلکه خدا بود که آن ها را می کشت و آن موقعی که تیر می انداختی تو تیر (به هدف) نمی انداختی بلکه خدا بود که تیر می انداخت تا به مؤمنان نعمتی نیکو ارزانی دارد هر آینه خدا شنوا و داناست (17)

ص: 263

1400 / [32] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کُلَیْبٍ اَلْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: ﴿ وَ مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ رَمَى﴾ ؟ قَالَ: عَلِیٌّ نَاوَلَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْقَبْضَهَ اَلَّتِی رَمَی بِهَا . (1)

1401 / [33] - و في خبر آخر عنه علیه السلام:

أَنَّ عَلِیّاً نَاوَلَهُ قَبْضَهً مِنْ تُرَابٍ فَرَمَی بِهَا (2)

1402 / [34] - عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی اَلْمِقْدَامِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ :

نَاوَلَ رَسُولَ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَبْضَهً مِنْ تُرَابٍ اَلَّتِی رَمَی بِهَا فِی وُجُوهِ اَلْمُشْرِکِینَ، فَقَالَ اَللَّهُ: ﴿وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اَللّهَ رَمی﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿24﴾ وَاتَّقُواْ فِتْنَةٌ لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾ ﴿25﴾

ص: 264

32)- از محمد بن کُلیب ،اسدی به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و تو (تیر به هدف) پرتاب نکردی هنگامی که پرتاب کردی بلکه خداوند بود که (به هدف) پرتاب کرد» سؤال کردم؟

فرمود: منظور آن سنگ ریزه هایی است که علی علیه السلام برداشت و به دست رسول خدا صلی الله علیه و آله داد و حضرت آن ها را (به سمت افراد قریش) پرتاب نمود.

33)- و در روایتی دیگر آمده است:

امام علی علیه السلام مشتی از خاک را برداشت و تحویل رسول خدا صلی الله علیه و آله داد و حضرت آن ها را (به سمت افراد قریش) پرتاب نمود.

34)- و از عمرو بن ابی المقدام روایت کرده است که گفت:

امام سجّاد علیه السلام فرمود: علی بن ابی طالب علیه السلام مشتی از خاک را برداشت و تحویل رسول خدا صلی الله علیه و آله داد و حضرت آن ها را به سمت صورت های ،مشرکین پرتاب ،نمود که خداوند می فرماید: «و تو (به هدف) پرتاب نکردی هنگامی که پرتاب کردی بلکه خداوند بود که (به هدف) پرتاب کرد»

فرمایش خداوند متعال: ای کسانی که ایمان آورده اید چون خدا و پیامبرش شما را به چیزی فرا خوانند که آن شما را زنده می گرداند دعوتشان را اجابت کنید و بدانید که خدا میان آدمی و قلبش حایل است و همه به پیشگاه او گرد آورده می شوید (24) و بترسید از فتنه ای که تنها ستم کارانتان را در بر نخواهد گرفت و بدانید که خدا به سختی عقوبت می کند. (25)

ص: 265

1403 / [35] - عَنْ حَمْزَهَ بْنِ اَلطَّیَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ: ﴿یَحُولُ بَیْنَ اَلْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ﴾ قَالَ: هُوَ أَنْ یَشْتَهِیَ اَلشَّیْءَ بِسَمْعِهِ وَ بِبَصَرِهِ وَ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ، أَمَا إِنْ هُوَ غَشِیَ شَیْئاً مِمَّا یَشْتَهِی فَإِنَّهُ لاَ یَأْتِیهِ إِلاَّ وَ قَلْبُهُ مُنْکِرٌ لاَ یَقْبَلُ اَلَّذِی یَأْتِی، یَعْرِفُ أَنَّ اَلْحَقَّ لَیْسَ فِیهِ . (1)

1404 / [36] - و في خبر هشام، عنه علیه السلام قال :

يَحُولُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ أَنْ يَعْلَمَ أَنَّ الْبَاطِلَ حَقٌّ. (2)

1405 / [37] - عن حمزة بن الطيار، عن أبي عبد الله علیه السلام: ﴿وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ﴾، قَالَ: هُوَ أَنْ یَشْتَهِیَ اَلشَّیْءَ بِسَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ، وَ أَمَّا أَنَّهُ لاَ یَغْشَی شَیْئاً مِنْهَا وَ إِنْ کَانَ یَشْتَهِیهِ فَإِنَّهُ لاَ یَأْتِیهِ إِلاَّ وَ قَلْبُهُ مُنْکِرٌ، لاَ یَقْبَلُ اَلَّذِی یَأْتِی یَعْرِفُ أَنَّ اَلْحَقَّ لَیْسَ فِیهِ. (3)

1406 / [38]- عن جابر، عن أبي جعفر علی السلام قال :

هَذَا اَلشَّیْءَ یَشْتَهِیهِ اَلرَّجُلِ بِقَلْبِهِ وَ سَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ، لاَ تَتُوقُ نَفْسُهُ إِلَی غَیْرِ ذَلِکَ، فَقَدْ حِیلَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ قَلْبِهِ إِلَی ذَلِکَ اَلشَّیْءِ. (4)

ص: 266

35- از حمزة بن طیّار روایت کرده است که گفت

امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «حائل و مانع می شود بین شخص و قلب او» فرمود معنای آن این است که انسان از راه گوش و چشم و زبان و دست تمایل (به انجام گناه) پیدا می کند و حتی ممکن است آن چیز (معصیت) را انجام دهد ولی در اعماق قلبش از آن کار متنفّر و ناراحت باشد و درونش آن (گناه) را نمی پذیرد و می داند که بر خلاف حقّ انجام داده است.

36- و در حدیثی از هشام روایت کرده است که گفت:

آن حضرت (امام صادق) علیه السلام (در معنای آیه) فرموده است: خداوند مانع می شود از این که باطل در نظر او به صورت حق جلوه کند.

37- از حمزة بن طيّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام (در مورد فرمایش خداوند:) «بدانید که خداوند بین شخص و قلب او حائل و مانع می شود» فرمود: معنای آن این است که انسان از راه،گوش ،چشم زبان و دست تمایل (به انجام معصیت) پیدا می کند و حتی ممکن است آن چیز را انجام دهد ولی در اعماق قلبش از آن کار متنفّر و ناراحت است و درونش آن عمل را نمی پذیرد و می داند که بر خلاف حقّ انجام داده است.

38)- از جابر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: معنای آن چنین است که انسان از راه قلب گوش و چشم تمایل به چیزی پیدا می کند که درونش اشتیاق به آن ندارد پس بین او و قلبش در مورد آن ،چیز فاصله ایجاد می شود.

ص: 267

1407 / [39] - و في خبر يونس بن عمار، عن أبي عبد الله علیه السلام قال:

لاَ یَسْتَیْقِنُ اَلْقَلْبُ أَنَّ اَلْحَقَّ بَاطِلٌ أَبَداً، وَ لاَ یَسْتَیْقِنُ أَنَّ اَلْبَاطِلَ حَقٌّ أَبَداً (1)

1408 / [40] - عن عبد الرحمن بن سالم عنه علیه السلام في قوله تعالى : ﴿وَاتَّقُوا فِتْنَةٌ لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَاصَّةً ﴾ ، قال :

أَصَابَتِ اَلنَّاسَ فِتْنَهٌ بَعْدَ مَا قَبَضَ اَللَّهُ نَبِیَّهُ حَتَّی تَرَکُوا عَلِیّاً وَ بَایَعُوا غَیْرَهُ، وَ هِیَ اَلْفِتْنَهُ اَلَّتِی فُتِنُوا فِیهَا، وَ قَدْ أَمَرَهُمْ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِاتِّبَاعِ عَلِیٍّ وَ اَلْأَوْصِیَاءِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ. (2)

1409 / [41] - عن إسماعيل السدّى [السري ]، عن [عبد الله البهى (3) ﴿ وَاتَّقُواْ فِتْنَةٌ لَّا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَاصَّةً﴾، قَالَ: أَخْبَرَتْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ اَلْجَمَلِ (4)

قوله تعالى : ﴿وَإِذْ يَمْكُرُ بكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِيُثْبُتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوك أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ الله وَاللهُ خَيْرُ الْمَكِرِينَ﴾ ﴿30﴾

1410 / [42] - عن زرارة وحمران ومحمد بن مسلم، عن أحدهما علیهما السلام:

أَنَّ قُرَیْشاً اِجْتَمَعَتْ فَخَرَجَتْ مِنْ کُلِّ بَطْنِ أُنَاسٌ، ثُمَّ اِنْطَلَقُوا إِلَی دَارِ اَلنَّدْوَهِ لِیَشَاوَرُوا فِیمَا یَصْنَعُونَ بِرَسُولِ اَللَّهِ- عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ، - فَإِذَا هُمْ بِشَیْخٍ قَائِمٍ عَلَی

ص: 268

39)- و در خبری از یونس بن عمّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ موقع قلب به یقین نمی رسد که حق (در موردی) باطل ،گردد همچنان که هرگز یقین پیدا نمی کند که باطل تبدیل به حق گردد.

40)- از عبد الرحمان بن سالم روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و بترسید از فتنه ای که تنها ستمکارانتان را در بر نخواهد گرفت» فرمود: بعد از آن که رسول خدا صلی الله علیه و آله (از این جهان فانی به جهان ابدی) رحلت ،نمود فتنه ای (عظیم) مردم را فرا گرفت تا جایی که امام علی علیه السلام را رها کردند و با دیگری بیعت نموده و عهد بستند؛ و آن فتنه این بود که مفتون آن ،گشتند با این که رسول خدا صلی الله علیه و آله مردم را دستور داده بود که از اميرالمؤمنین علی علیه السلام و دیگر اوصیا و جانشینان (بر حقّ) او تبعیت و پیروی کنند.

41)- از اسماعیل بن سُدَّى (السرىّ - الصيقل)، روایت کرده است، که گفت:

(عبد الله بن يسار - بشّار - مولای ،زُبیر معروف به) بهیّ درباره فرمایش خداوند: «و بترسید از فتنه ای که تنها ستمکارانتان را در بر نخواهد گرفت» گفته است: اطّلاع یافته ام که منظور از آنان اصحاب جنگ جمل می باشند.

فرمایش خداوند متعال: و به یاد آور آن هنگامی را که کافران درباره تو مکر و حیله ای کردند تا در بندت افکنند یا تو را بکشند و یا از شهر بیرونت ،سازند، آنان مکر می کردند و خدا نیز مکر کرد؛ و به درستی که خداوند بهترین مکرکنندگان است. (30)

42)- از زراره و حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است، که گفت:

یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام فرمودند: به درستی که قریش (برای مقابله رسول خدا صلی الله علیه و آله) وحدت نظر پیدا کردند پس از هر خانواده ای مردانی حرکت کرده و در محل «دار النَّدوه» اجتماع نمودند تا درباره این که چگونه با رسول خدا صلی الله علیه و آه مبارزه و برخورد کنند مشورت نمایند در همان بین که می خواستند وارد شوند پیرمردی را دیدند که جلوی درب ایستاده است و به آن ها می گفت: مرا هم همراه خود ببرید .گفتند ای پیرمرد! تو کیستی؟

گفت من پیر مردی از قبیله بنی مُضَر هستم و من نیز پیشنهادی برای شما دارم

ص: 269

اَلْبَابِ فَإِذَا ذَهَبُوا إِلَیْهِ لِیَدْخُلُوا قَالَ: أَدْخِلُونِی مَعَکُمْ، قَالُوا: وَ مَنْ أَنْتَ یَا شَیْخُ؟!

قَالَ: أَنَا شَیْخٌ مِنْ بَنِی مُضَرَ ، وَ لِی رَأْیٌ أُشِیرُ بِهِ عَلَیْکُمْ فَدَخَلُوا وَ جَلَسُوا وَ تَشَاوَرُوا وَ هُوَ جَالِسٌ، وَ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ عَلَی أَنْ یُخْرِجُوهُ فَقَالَ: لَیْسَ هَذَا لَکُمْ بِرَأْیٍ إِنْ أَخْرَجْتُمُوهُ أَجْلَبَ عَلَیْکُمُ اَلنَّاسَ فَقَاتَلُوکُمْ.

قَالُوا: صَدَقْتَ مَا هَذَا بِرَأْیٍ، ثُمَّ تَشَاوَرُوا فَأَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ عَلَی أَنْ یُوثِقُوهُ، قَالَ: هَذَا لَیْسَ بِالرَّأْیِ إِنْ فَعَلْتُمْ هَذَا وَ مُحَمَّدٌ رَجُلٌ حُلْوُ اَللِّسَانِ أَفْسَدَ عَلَیْکُمْ أَبْنَاءَکُمْ وَ خَدَمَکُمْ وَ مَا یَنْفَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا فَارَقَهُ أَخُوهُ وَ اِبْنُهُ أَوْ اِمْرَأَتُهُ ثُمَّ تَشَاوَرُوا فَأَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ عَلَی أَنْ یَقْتُلُوهُ وَ یَخْرُجُونَ مِنْ کُلِّ بَطْنٍ مِنْهُمْ بِشَاهِرٍ فَیَضْرِبُونَهُ بِأَسْیَافِهِمْ جَمِیعاً عِنْدَ اَلْکَعْبَهِ ثُمَّ قَرَأَ اَلْآیَهَ ﴿ وَ إِذْ یَمْکُرُ بِکَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لِیُثْبِتُوکَ أَوْ یَقْتُلُوکَ ﴾- إِلَی آخِرِ اَلْآیَهِ - (1)

1411 / [43] - عن زرارة وحمران، عن أبي جعفر علیه السلام و أبي عبد الله علیه السلام في قوله تعالى: ﴿ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ﴾، قال [قالا]:

إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) قَدْ کَانَ لَقِیَ مِنْ قَوْمِهِ بَلاَءً شَدِیداً حَتَّی أَتَوْهُ ذَاتَ یَوْمٍ وَ هُوَ سَاجِدٌ حَتَّی طَرَحُوا عَلَیْهِ رَحِمَ شَاهٍ، فَأَتَتْهُ اِبْنَتُهُ وَ هُوَ سَاجِدٌ لَمْ یَرْفَعْ رَأْسَهُ، فَرَفَعَتْهُ عَنْهُ وَ مَسَحَتْهُ، ثُمَّ أَرَاهُ اَللَّهُ بَعْدَ ذَلِکَ اَلَّذِی یُحِبُّ، إِنَّهُ کَانَ بِبَدْرٍ وَ لَیْسَ مَعَهُ غَیْرُ فَارِسٍ وَاحِدٍ، ثُمَّ کَانَ مَعَهُ یَوْمَ اَلْفَتْحِ اِثْنَا عَشَرَ أَلْفاً، حَتَّی جَعَلَ أَبُو سُفْیَانَ وَ اَلْمُشْرِکُونَ یَسْتَغِیثُونَ، ثُمَّ لَقِیَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) مِنَ اَلشِّدَّهِ وَ اَلْبَلاَءِ وَ اَلتَّظَاهُرِ عَلَیْهِ، وَ لَمْ یَکُنْ مَعَهُ أَحَدٌ مِنْ قَوْمِهِ بِمَنْزِلَتِهِ، أَمَّا حَمْزَهُ فَقُتِلَ یَوْمَ أُحُدٍ ، وَ أَمَّا جَعْفَرٌ فَقُتِلَ یَوْمَ مُؤْتَهَ. (2)

ص: 270

می خواهم آن را برایتان مطرح کنم پس همگی داخل شدند و نشستند - و آن پیرمرد هم در جمع آن ها نشست - و مشغول مشورت شدند و تصمیم گرفتند که او (رسول خدا صلی الله علیه و آله) را (از مکه یا حجاز) بیرون کنند پیر مرد :گفت این نظریه سودمند نخواهد ،بود اگر او را بیرون کنید دیگران را علیه شما می شوراند و با شما به جنگ بر می خیزند.

گفتند: درست گفتی (حقّ با تو است) این نظریه صحیحی نیست و دو مرتبه مشورت کردند و تصمیم گرفتند که او را ببندند (و در جایی نگهداری کنند تا از دنیا ،برود) پیرمرد گفت: این هم نظریه درستی نیست اگر چنین کنید او مردی شیرین زبان است و فرزندان و پیش خدمتان شما را فاسد و گمراه می کند و موقعی که شخصی ،برادر فرزند و همسرش از او مفارقت کند به هدف خود نخواهد رسید.

باز هم مشورت کردند و گرفتند که او را بکشند و برای این کار از هر خانواده ای یک جوانمرد بیاید و همگی با هم با شمشیر بر او نزد خانه خدا حمله کنند در این لحظه خداوند متعال این آیه: «و به یادآور زمانی را که افرادی که کافر شدند و با تو مکر و حیله کردند تا تو را تثبیت نمایند یا به قتل رسانند» را تا آخر نازل نمود.

43)- از زراره و حُمران روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و خداوند بهترین مکر کنندگان است» فرمودند: به درستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از قوم و قبیله خود سختی های بسیاری را متحمل شد تا حدی که روزی به حالت سجده ،بود که شکنبه گوسفند بر سرش ریختند و در همان حالت سجده دخترش (فاطمه علیها السلام) آمد و حضرت سر خود را بلند نکرد تا آن که دخترش شکنبه را از روی سر او برداشت و پاک و تمیز ،نمود پس از آن خداوند مقام و جایگاه او را نشانش داد.

همچنین در جنگ بدر (همه بی وفایی کردند و) رسول خدا صلی الله علیه و آله را تنها گذاشتند و بیش از یک نفر اسب سوار ( علی علیه السلام) با حضرت باقی نماند سپس دوازده هزار نفر در فتح (مکه) همراه حضرت بودند به طوری که ابو سفیان و مشرکین با فریاد کمک می طلبیدند ولی با این حال علی علیه السلام برای حمایت از آن حضرت، آن سختی ها و جراحت ها را تحمل کرد و کسی از قوم و قبیله اش جلو نمی آمد و کسی نیز همانند علی علیه السلام محکم و ثابت ،نبود اما حمزه (سید الشّهداء) در جنگ اُحد به شهادت رسید و جعفر در جنگ موته شهید گشت.

ص: 271

قوله تعالى : ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ﴿33﴾ وَمَا لَهُمْ أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا كَانُوا أَوْلِيَاءَهُ إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿34﴾ وَمَا كَانَ صَلَاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكَاءً وَتَصْدِيَةً فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ﴾ ﴿35﴾

1412 / [44] - عن عبد الله بن محمّد الجعفي، قال :

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَلاِسْتِغْفَارُ حِصْنَیْنِ حَصِینَیْنِ لَکُمْ مِنَ اَلْعَذَابِ فَمَضَی أَکْبَرُ اَلْحِصْنَیْنِ وَ بَقِیَ اَلاِسْتِغْفَارُ فَأَکْثِرُوا مِنْهُ فَإِنَّهُ مَمْحَاهٌ لِلذُّنُوبِ وَ إِنْ شِئْتُمْ فَاقْرَءُوا ﴿وَ ما کانَ اَللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اَللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ﴾ (1)

1413 / [45] - عن حنّان، عن أبيه، عن أبي جعفر علیه السلام ، قال :

قال رسول الله - صلوات الله عليه وآله - وَ هُوَ فِی نَفَرٍ بَیْنَ أَصْحَابِهِ: إِنَّ مُقَامِی بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ وَ إِنَّ مُفَارَقَتِی إِیَّاکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ، فَقَامَ إِلَیْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَنْصَارِیُّ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَمَّا مُقَامُکَ بَیْنَ أَظْهُرِنَا خَیْرٌ لَنَا فَقَدْ عَرَفْنَا، فَکَیْفَ یَکُونُ مُفَارَقَتُکَ إِیَّانَا خَیْراً لَنَا ؟

فَقَالَ: أَمَّا مُقَامِی بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ فَإِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿وَ ما کانَ اَللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اَللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ﴾ فَعَذَّبَهُمْ بِالسَّیْفِ، وَ أَمَّا مُفَارَقَتِی إِیَّاکُمْ

ص: 272

فرمایش خداوند متعال: و تا آن گاه که تو در میانشان هستی خدا عذابشان نمی کند و تا آن گاه که از خدا آمرزش می طلبند نیز خدا عذابشان نخواهد کرد (33) و چرا خدا عذابشان نکند حال آن که آنان مردم را از مسجد الحرام باز می دارند و صاحبان آن نیستند؟ صاحبان آن تنها پرهیزکاران خواهند بود ولی بیشترشان نمی دانند (34) و دعای ایشان در نزد خانه کعبه جز صفیر کشیدن و دست زدن هیچ نبود پس به پاداش کفرتان عذاب را بچشید. (35)

44)- از عبد الله بن محمد جُعفی روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود وجود رسول الله صلی الله علیه و آله و (توفيق انجام و) درخواست ،توبه دو قلعه محکم برای ایمنی شما (از هر بلا و عذابی) هستند، پس بزرگ ترین دو ،قلعه قلعه ایمنی درگذشت و رحلت نمود ولی استغفار و درخواست توبه ادامه دارد پس آن را بسیار انجام دهید که نجات بخش از گناهان است و اگر خواستید بخوانید: «و تا آن گاه که تو در میان ایشان هستی و تا آن گاه که از خدا آمرزش می طلبند خداوند آن ها را عذاب نمی کند».

45)- از حنّان (بن سُدیر) به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در جمع عده ای از اصحاب خود فرمود: وجود من در جمع شما برایتان خیر و سعادت می باشد و نیز مفارقت و جدایی من از میان شما خیر و سعادت برای شما است، پس جابر بن عبد الله انصاری برخاست و عرضه داشت: ای رسول خدا! اما بودن وجود شما را که در جمع ما خیر و سعادت است می دانیم اما مفارقت و جدایی شما چگونه برای ما خیر و سعادت می باشد؟

فرمود: اما وجود من در بین شما سبب خیر و سعادت است چون خداوند می فرماید: «و تا آن گاه که تو در میان ایشان هستی و تا آن گاه که از خدا آمرزش می،طلبند خدا آن ها را عذاب نمی کند».

ص: 273

ففَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ لِأَنَّ أَعْمَالَکُمْ تُعْرَضُ عَلَیَّ کُلَّ إِثْنَیْنِ وَ خَمِیسٍ ، فَمَا کَانَ مِنْ حَسَنٍ حَمِدْتُ اَللَّهَ عَلَیْهِ، وَ مَا کَانَ مِنْ سَیِّئٍ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ لَکُمْ. (1)

1414 / [46] - عن إبراهيم بن عمر اليماني، عمّن ذكره، عن أبي عبد الله في - قول الله تعالى : ﴿وَ هُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَا كَانُواْ أَوْلِيَاءَهُ ﴾ [قال :] یَعْنِی أَوْلِیَاءَ اَلْبَیْتِ یَعْنِی اَلْمُشْرِکُونَ ﴿إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ﴾ حَیْثُ مَا کَانُوا هُمْ أَوْلَی بِهِ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ ﴿وَ مَا كَانَ صَلَاتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكَاءً وَ تَصْدِيَةٌ﴾، قَالَ اَلتَّصْفِیرُ وَ اَلتَّصْفِیقُ. (2)

قوله تعالى : ﴿قُل لِّلَّذِینَ کَفَرُوا إِن یَنتَهُوا یُغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَ إِن یَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِینَ ﴿38﴾ وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ ۚ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴾ ﴿39﴾

1415 / [47] - عليّ بن دراج الاسدي ، قال :

دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقُلْتُ لَهُ: إِنِّی کُنْتُ عَامِلاً لِبَنِی أُمَیَّهَ فَأَصَبْتُ مَالاً

ص: 274

اما این که مفارقت و جدایی من برای شما خیر و سعادت است بر این اساس می باشد که اعمال شما - بعد از مرگم - در هر پنج شنبه و دوشنبه بر من عرضه می شود، پس آن چه که از حسنات باشد خداوند را سپاس می گویم ولی اگر سیّئه و گناه باشد از درگاه خداوند برای شما درخواست آمرزش می نمایم.

46)- از ابراهیم بن عمر یمانی - به نقل از کسی که نام او را برده - روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «حال آن که آنان مردم را از مسجد الحرام باز می دارند و صاحبان آن نیستند؟!» فرمود: منظور (مدّعیان) صاحب اختیار کعبه هستند که مشرکین باشند «صاحبان آن تنها پرهیزکاران ،هستند» زیرا که ایشان از مشرکین سزاوارتر می باشند و دعا و نیایش آن ها (مشرکین) در کنار خانه کعبه جز صفیر کشیدن و دست زدن چیز دیگری نبود» فرمود: منظور همان سوت زدن و کف زدن می باشد.

فرمایش خداوند متعال: (ای پیامبر!) به کسانی که کافر شدند بگو که اگر دست ،بردارند گناهان گذشته آن ها آمرزیده می شود و اگر بازگردند، توجه کنند که با پیشینیان چه رفتاری شده است (38) و با آنان نبرد کنید تا دیگر فتنه ای نماند و آئین ،همه دین خدا گردد پس اگر دست از کفر کشیدند خداکردارشان را می بیند (39)

47)- از علی بن درّاج اسدی روایت کرده است که گفت:

به نزد امام باقر علیه السلام شر ف حضور یافتم پس عرضه داشتم: من برای بنی اُمیّه کار می کردم و اموال بسیاری را بدست آوردم ولی اکنون گمان می کنم که این اموال برای من حلال نیست!

فرمود: آیا این مطلب را از غیر من هم پرسیده ای؟

عرضه داشتم: بلی (از دیگران هم سؤال کرده ام و) گفته اند: خانواده ات و اموالت و هر چه داری بر تو حرام می باشند فرمود آن طوری که برایت گفته اند، نیست.

ص: 275

کَثِیراً فَظَنَنْتُ أَنَّ ذَلِکَ لاَ یَحِلُّ لِی قَالَ: فَسَأَلْتَ عَنْ ذَلِکَ غَیْرِی؟

قَالَ: قُلْتُ: قَدْ سَأَلْتُ] فَقِیلَ لِی: إِنَّ أَهْلَکَ وَ مَالَکَ وَ کُلَّ شَیْءٍ لَکَ حَرَامٌ.

قَالَ: لَیْسَ کَمَا قَالُوا لَکَ قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلَیَّ [فَلِیَ] تَوْبَهٌ قَالَ: نَعَمْ تَوْبَتُکَ فِی کِتَابِ اَللَّهِ ﴿قُلْ لِلَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ یَنْتَهُوا یُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ﴾. (1)

1416 / [48] - عن زرارة قال : قال أبو عبد الله علیه السلام:

سئل أبي علیه السلام عن قول الله :﴿ قَتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَافَّةٌ كَمَا يُقَتِلُونَكُمْ كَافَّةٌ﴾ (2) حَتَّی لاَ یَکُونَ مُشْرِکٌ ﴿ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ ﴾ (3)؟

فقَالَ إِنَّهُ لَمْ یَجِئْ تَأْوِیلُ هَذِهِ اَلْآیَهِ وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا سَیَرَی مَنْ یُدْرِکُهُ مَا یَکُونُ مِنْ تَأْوِیلِ هَذِهِ اَلْآیَهِ وَ لَیَبْلُغَنَّ دِینُ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَا بَلَغَ اَللَّیْلُ حَتَّی لاَ یَکُونَ شِرْکٌ عَلَی ظَهْرِ اَلْأَرْضِ کَمَا قَالَ اَللَّهُ. (4)

1417 / [49] - عن عبد الأعلى الحلبى [الجبلي]، قال :

يَكُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الأَمْرِ غَيْبَةٌ فِي بَعْضِ هَذِهِ اَلشِّعَابِ - ثُمَّ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةِ ذِي طُوًى - حَتَّى إِذَا كَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ بِلَيْلَتَيْنِ اِنْتَهَى اَلمَوْلَى اَلَّذِي يَكُونُ بَيْنَ يَدَيْهِ حَتَّى يَلْقَى بَعْضَ أَصْحَابِهِ، فَيَقُولُ: كَمْ أَنْتُمْ هَاهُنَا؟

فَيَقُولُونَ: نَحْوٌ مِنْ أَرْبَعِينَ رَجُلاً، فَيَقُولُ: كَيْفَ أَنْتُمْ لَوْ قَدْ رَأَيْتُمْ صَاحِبَكُمْ؟

ص: 276

گفتم: فدایت گردم! آیا راه توبه ای برایم وجود دارد؟

فرمود: بلی راه توبه تو در کتاب خداوند آمده است: «به کافران بگو: اگر دست (از شیطنت) بردارند گناهان گذشته آن ها آمرزیده می شود».

48)- از زراره روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: از پدرم در مورد این آیه شریفه: «مشرکان را کاملاً از بین ببرید (و نابودشان کنید)، همچنان که آن ها شما را به طور کامل می کشند»، تا آن که مشرکی باقی نباشد «و دین فقط برای خداوند باشد» سؤال شد؟

فرمود: هنوز زمان تأویل این آیه نرسیده است و اگر حضرت قائم (حجّة بن الحسن المهدى علیهما السلام) ظهور و قیام نماید کسانی که او را درک کنند تأویل این آیه را خواهند دید و دین حضرت محمد صلی الله علیه و آله به تمام جهانیان ابلاغ خواهد شد تا آن که مشرکی بر روی زمین باقی نماند همچنان که خدای عزّ و جلّ (در فرمایش خود) بیان فرموده است.

49)- از عبد الأعلی حلبی روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: صاحب این امر در یکی از این درّه ها غیبتی پیدا می کند - و با دست خود به ناحیه ذی طُوی (که نام کوهی است در اطراف مکّه) اشاره نمود - تا آن که دو شب قبل از خروجش خدمتکار مخصوص او که پیوسته با اوست بیاید و با تعدادی از اصحاب حضرت ملاقات کند و بگوید شما در این جا چند نفر هستید؟

پس آنان می گویند: حدود چهل مرد می باشیم پس بگوید: اگر شما صاحب خود را ببینید چه خواهید کرد؟ آنان پاسخ می دهند به خدا سوگند! اگر به کوه ها پناه ببرد در رکاب او ما نیز پناه به آن می بریم سپس سال بعد نزد آنان خواهد آمد و می گوید: سر کردگان و برگزیدگان قوم خودتان را نشان دهید و معرفی کنید و آنان ایشان را معیّن و معرّفی می کنند پس با ایشان (از آن جمع جدا می شود و) روانه می گردند تا صاحب خویش را ملاقات کنند و حضرت به ایشان وعده فردا شب را می دهد.

سپس امام باقر علیه السلام فرمود: به خدا سوگند گویا هم اکنون او را می بینم که پشت خود را به به حَجَر (الأسود) تکیه داده و از خداوند وفای وعده خود را درخواست می کند سپس (خطاب به مردم) می فرماید: ای مردم! هر کس با من در مورد خداوند احتجاج (و گفتگو) نماید پس من خودم سزاوارترین مردم نسبت به خداوند هستم ای مردم! هر کس با من درباره آدم علیه السلام به بحث و گفتگو بپردازد، پس من سزاوارترین مردم به آدم هستم؛ ای مردم! هر کس با من درباره نوح علیه السلام گفتگو کند پس من سزاوارترین مردم به نوح

ص: 277

فَيَقُولُونَ: وَاَللهِ لَوْ يَأْوِي بِنَا الجِبَالَ لَآوَيْنَاهَا مَعَهُ، ثُمَّ يَأْتِيهِمْ مِنَ القَابِلَةِ، فَيَقُولُ لَهُمْ: أَشِيرُوا إِلَى ذَوِي أَسْنَانِكُمْ وَأَخْيَارِكُمْ عَشَرَةً، فَيُشِيرُونَ لَهُ إِلَيْهِمْ، فَيَنْطَلِقُ بِهِمْ حَتَّى يَأْتُونَ صَاحِبَهُمْ، وَ يَعِدُهُمْ إِلَى اَللَّيْلَةِ اَلَّتِي تَلِيهَا.

ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَكَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ ثُمَّ یَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ ثُمَّ یَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِاللَّهِ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی آدَمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِآدَمَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی نُوحٍ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِنُوحٍ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی إِبْرَاهِیمُ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی مُوسَی فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُوسَی یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی عِیسَی فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِعِیسَی یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ يُحَاجَّنِي فِي كِتَابِ اَللهِ فَأَنَا أَوْلَى اَلنَّاسِ بِكِتَابِ اَللهِ.

ثُمَّ يَنْتَهِي إِلَى اَلمَقَامِ، فَيُصَلِّي عِنْدَهُ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ يَنْشُدُ اَللهَ حَقَّهُ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هُوَ وَ اللَّهِ الْمُضْطَرُّ فِی كِتَابِ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ ﴿أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ﴾ (1) وَ جَبْرَئِیلُ عَلَی الْمِیزَابِ فِی صُورَةِ طَائِرٍ أَبْیَضَ فَیَكُونُ أَوَّلُ خَلْقِ اللَّهِ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ وَ یُبَایِعُهُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَمَنِ ابْتُلِیَ فِی الْمَسِیرِ وَافَاهُ فِی تِلْكَ السَّاعَةِ وَ مَنْ لَمْ یُبْتَلَ بِالْمَسِیرِ فُقِدَ عَنْ فِرَاشِهِ

ثُمَّ قَالَ: هُوَ وَاللهِ قَوْلُ عَلِيَّ بْن أبِي طَالِبٍ عليه السلام: الْمَفْقُودُونَ عَنْ فُرُشِهِمْ، وَ هُوَ

ص: 278

می باشم؛ ای مردم! هر کس با من درباره ابراهیم علیه السلام گفتگو نماید، پس من ای سزاوارترین مردم به ابراهیم هستم؛ ای مردم هر کس دربارۀ موسی علیه السلام با من گفتگو نماید پس من سزاوارترین مردم به موسی هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره عیسی علیه السلام بحث و گفتگو نماید پس من سزاوارترین مردم به عیسی هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره محمد صلی الله علیه و آله احتجاج نماید، پس من سزاوارترین مردم نسبت به محمد صلی الله علیه و اله هستم؛ ای مردم! هر کس درباره کتاب خدا (قرآن حکیم) با من احتجاج ،نماید پس من سزاوارترین مردم به کتاب خداوند می باشم.

سپس به سوی مقام (حضرت ابراهیم علیه السلام) می رود و نزدیک آن دو رکعت نماز به جای می آورد و از خداوند وفای به وعده اش را درخواست می نماید.

سپس امام باقر علیه السلام فرمود: به خدا سوگند او همان مُضطَرّی است که در کتاب خداوند مطرح شده است و آن فرمایش خداست که می فرماید: «ای کسی که اگر درمانده ای او را بخواند پاسخ می دهد و رنج و سختی را از او دور می کند و شما را در زمین جانشین قرار دهد». در همین حال جبرئیل بر ناودان (کعبه) همچون پرنده ای سفید رنگ قرار دارد و اول کسی که با حضرت بیعت می نماید جبرئیل خواهد بود و بعد از او سیصد و سیزده مرد با او بیعت می کنند.

امام باقر علیه السلام افزود: هر کسی که در مسیر او به راه افتد به زودی به او می رسد و کسی که در مسیر او قرار نگیرد در رختخوابش مفقود و ناپدید می گردد.

بعد از آن فرمود: به خدا سوگند! این مطلب همان فرمایش امام علی بن ابی طالب علیه السلام است که فرموده: «المفقودون عن فرشهم» (یعنی از همان جا که خوابیده ،بودند ناگهان حرکت می کنند و به حضرت ملحق می شوند) و این همان فرمایش خداوند است که می فرماید: «پس به سوی خیرات (ولایت و دوستی اهل بیت و ظهور و قیام امام زمان علیهم السلام) از یکدیگر سبقت گیرید که هر کجا باشید خداوند تمامی شما را حاضر خواهد نمود» اصحاب حضرت سیصد و سیزده مرد هستند فرمود همان به خدا سوگند ،ایشان امّت شمارش شده هستند همچنان که خداوند در قرآن فرموده است: «و اگر عذاب (خود) را از آنان به گروهی معین تأخیر بیندازیم».

امام باقر علیه السلام فرمود: این جمعیت (اصحاب حضرت قائم علیه السلام) صبح گاهان در مکّه در یک ساعت در اطراف حضرتش - همانند ابرهای متفرق و پراکنده - اجتماع می یابند

ص: 279

قول الله : ﴿فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَتِ أَيْنَ مَا تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا﴾ (1) أصْحَابُ الْقَائِم الثَّلاَثُمِائَةِ وَالْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلاً، قَالَ: (هُمْ وَاللهِ الاُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ الَّتِي قَالَ اللهُ فِي كِتَابِهِ : ﴿وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ﴾ (2)

قَالَ: يَجْتَمِعُونَ فِي سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَزَعاً كَقَزَع الْخَريفِ، فَيُصْبِحُ بِمَكَّةَ.

فَيَدْعُو اَلنَّاسَ إِلَى كِتَابِ اَللهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ (صلّى الله عليه وآله وسلّم)، فَيُجِيبُهُ نَفَرٌ يَسِيرٌ، وَ يَسْتَعْمِلُ عَلَى مَكَّةَ، ثُمَّ يَسِيرُ، فَيَبْلُغُهُ أَنْ قَدْ قُتِلَ عَامِلُهُ، فَيَرْجِعُ إِلَيْهِمْ، فَيَقْتُلُ اَلمُقَاتِلَةَ لَا يَزِيدُ عَلَى ذَلِكَ شَيْئاً - يَعْنِي اَلسَّبْيَ -. ثُمَّ يَنْطَلِقُ فَيَدْعُو اَلنَّاسَ إِلَى كِتَابِ اَللهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ (عَلَيْهِ وَآلِهِ اَلسَّلَامُ) وَالوَلَايَةِ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (عليه السلام) وَالبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ وَلَا يُسَمِّي أَحَداً حَتَّى يَنْتَهِيَ إِلَى البَيْدَاءِ، فَيَخْرُجُ إِلَيْهِ جَيْشُ اَلسُّفْيَانِيِّ، فَيَأْمُرُ اَللهُ الأَرْضَ فَيَأْخُذُهُمْ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِهِمْ، وَهُوَ قَوْلُ اَللهِ: ﴿وَلَوْ تَرى إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ * وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ﴾ (3) يَعْنِي بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ﴿وَقَدْ كَفَرُوا بِهِ﴾ (4) يَعْنِي بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام،- إِلَى آخِرِ اَلسُّورَةِ- فَلَا يَبْقَى مِنْهُمْ إِلَّا رَجُلَانِ يُقَالُ لَهُمَا: وَتْرٌ وَ وُتَيْرَةٌ مِنْ مُرَادٍ، وُجُوهُهُمَا فِي أَقْفِيَتِهِمَا، يَمْشِيَانِ القَهْقَرَى، يُخْبِرَانِ اَلنَّاسَ بِمَا فُعِلَ بِأَصْحَابِهِمَا ثُمَّ یَدْخُلُ الْمَدِینَهَ فَیَغِیبُ عَنْهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ قُرَیْشٌ وَ هُوَ قَوْلُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ اللَّهِ لَوَدَّتْ قُرَیْشٌ أَیْ عِنْدَهَا مَوْقِفاً وَاحِداً جَزْرَ جَزُورٍ بِکُلِّ مَا مَلَکَتْ وَ کُلِّ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ أَوْ غَرَبَتْ ثُمَّ یُحْدِثُ حَدَثاً.

فَإِذَا هُوَ فَعَلَ قَالَتْ قُرَیْشٌ اخْرُجُوا بِنَا إِلَی هَذِهِ الطَّاغِیَهِ فَوَ اللَّهِ أَنْ لَوْ کَانَ مُحَمَّدِیّاً مَا فَعَلَ وَ لَوْ کَانَ عَلَوِیّاً مَا فَعَلَ وَ لَوْ کَانَ فَاطِمِیّاً مَا فَعَلَ فَیَمْنَحُهُ اللَّهُ أَکْتَافَهُمْ

ص: 280

پس مردم را به کتاب خداوند متعال و سنت رسول الله صلی الله علیه و آله دعوت می نماید و تعداد اندکی دعوت حضرت را اجابت می کنند سپس (یک نفر را) عامل و نماینده خود در مکه قرار می دهد و حرکت می نماید که (در مسیر راه) خبردار می،شود نماینده او را کشته اند به همین خاطر مراجعت می نماید و (با مخالفان) قتال و کشتار می کند و به غیر از کشتار برنامه ای دیگر انجام نمی دهد - یعنی اسیر نمی گیرد -.

بعد از آن حرکت می نماید و مردم را به کتاب خداوند متعال و سنّت رسول الله صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و نیز برائت و بیزاری از دشمنانش دعوت می کند در این مرحله نام کسی را نمی برد تا آن که به سرزمین «بَيداء» (که بین مکه و مدینه واقع شده است) می رسد و لشکر سفیانی به سمت حضرت خروج می کنند و خداوند زمین را دستور می دهد تا آن ها را از زیر پاهایشان در خود فرو برد؛ که آن فرمایش خداوند است: «و اگر ببینی هنگامی را که سخت بترسند و ناراحت شوند و راه نجاتی برای آن ها نباشد و از مکانی نزدیک گرفتار گردند * و گویند: اکنون به او ایمان آوردیم» که منظور ایمان به قائم آل محمد علیهم السلام می باشد «و حال این که آن ها پیش از این به او کافر شده بودند» که نیز منظور کفر به قائم آل محمد علیهم السلام می باشد - تا پایان سوره -.

و از آن افراد باقی نخواهند ماند مگر دو مرد که به آن دو گفته می شود: وِتر و وُتِیر از قبیله ،مراد صورت های آن ها به پشت برگشته به عقب راه می روند و مردم را - نسبت به آن چه که برای دوستان آن ها انجام گرفته - باخبر می سازند.

پس از آن حضرت وارد مدینه (منوّره) می شود و در آن موقع، قریش خود را از آنان پنهان می کنند؛ و این همان فرمایش امام علی بن ابی طالب علیه السلام است که فرمود: به خدا سوگند در آن هنگام قریش آرزو و علاقه دارند که - آن چه را که در اختیار دارند و آن چه را که خورشید بر آن می تابد و یا غروب می کند بپردازد و - برای ادامه موقعیّت خود هر چند به اندازه (زمان و یا جایگاه) کشتن ،شتری فرصت داشته باشند.

سپس (دربارۀ قریش جریانی اتفاق خواهد افتاد (1) که قریش بعد از آن (جریان) گویند: همراه ما به سمت این گروه طغیانگر و سرکش خروج کنید؛ به خدا سوگند! اگر این ها پیرو حضرت محمد (صلی الله علیه و اله) باشند چنین نمی کنند؛ و اگر این ها پیرو حضرت

ص: 281

فَیَقْتُلُ الْمُقَاتِلَهَ وَ یَسْبِی الذُّرِّیَّهَ ثُمَّ یَنْطَلِقُ حَتَّی یَنْزِلَ الشُّقْرَهَ فَیَبْلُغُهُ أَنَّهُمْ قَدْ قَتَلُوا عَامِلَهُ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُهُمْ مَقْتَلَهً لَیْسَ قَتْلَ الْحَرَّهِ (1) إِلَیْهَا بِشَیْ ءٍ ثُمَّ یَنْطَلِقُ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّهِ نَبِیِّهِ وَ الْوَلَایَهِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ الْبَرَاءَهِ مِنْ عَدُوِّهِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ إِلَی الثَّعْلَبِیَّهِ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ صُلْبِ أَبِیهِ وَ هُوَ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ بِبَدَنِهِ وَ أَشْجَعِهِمْ بِقَلْبِهِ مَا خَلَا صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فَیَقُولُ یَا هَذَا مَا تَصْنَعُ فَوَ اللَّهِ إِنَّکَ لَتُجْفِلُ النَّاسَ إِجْفَالَ النَّعَمِ أَ فَبِعَهْدٍ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمْ بِمَا ذَا

فَیَقُولُ الْمَوْلَی الَّذِی وَلِیَ الْبَیْعَهَ وَ اللَّهِ لَتَسْکُتَنَّ أَوْ لَأَضْرِبَنَّ الَّذِی فِیهِ عَیْنَاکَ فَیَقُولُ لَهُ الْقَائِمُ اسْکُتْ یَا فُلَانُ إِی وَ اللَّهِ إِنَّ مَعِی عَهْداً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ هَاتِ لِی یَا فُلَانُ الْعَیْبَهَ أَوِ الزِّنْفِیلَجَهَ.

فَیَأْتِیهِ بِهَا فَیَقْرَؤُهُ الْعَهْدُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ فَیَقُولُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَعْطِنِی رَأْسَکَ أُقَبِّلْهُ فَیُعْطِیهِ رَأْسَهُ فَیُقَبِّلُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ یَقُولُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ جَدِّدْ لَنَا بَیْعَهً فَیُجَدِّدُ لَهُمْ بَیْعَهً

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ مُصْعِدِینَ مِنْ نَجَفِ الْکُوفَهِ ثَلَاثَمِائَهٍ وَ بِضْعَهَ عَشَرَ رَجُلًا کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهُ شَهْراً وَ خَلْفَهُ شَهْراً أَمَدَّهُ اللَّهُ بِخَمْسَهِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَهِ مُسَوِّمِینَ حَتَّی إِذَا صَعِدَ النَّجَفَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ تَعَبَّدُوا لَیْلَتَکُمْ هَذِهِ فَیَبِیتُونَ بَیْنَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ یَتَضَرَّعُونَ إِلَی اللَّهِ حَتَّی إِذَا أَصْبَحَ قَالَ خُذُوا بِنَا طَرِیقَ النُّخَیْلَهِ وَ عَلَی الْکُوفَهِ جُنْدُ مُجَنَّدٌ

قُلْتُ: جُنْدُ مُجَنَّدٌ؟

ص: 282

علی (علیه السلام) باشند چنین نمی کنند؛ و اگر این ها پیرو حضرت فاطمه (علیها السلام) ،باشند چنین نمی کنند؛ پس خداوند ایشان را بر قریش مسلّط می گرداند که در نهایت (قریش) به حالت ذلّت و خواری قرار گیرند و جنگی واقع شود و نسل آن ها را اسیر کنند. پس از آن حرکت می نماید تا در محلی به نام «شَقره» فرود آید و به حضرت خبر دهند که نماینده او را کشته اند لذا به آن جا باز می گردد و کشتار سختی انجام می شود - که کشتار «حَرّه» در مقابل آن هیچ است - سپس مردم را بر (گرایش به) کتاب خداوند و سنّت رسول خدا صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و برائت و بیزاری از دشمنان او، دعوت می کند و بعد از آن حرکت می نماید تا به منطقه «تَعْلَبیّه» می رسد و مردی از نسل پدرش که از نظر جسم بسیار نیرومند و نترس می باشد در برابر حضرت می ایستد و می گوید: ای مرد این چه برنامه ای است؟ این ها چه کارهایی است که انجام می دهی؟ به خدا سوگند تو مردم را - همچون چهار پایان - با سرعت به سمت مرگ و هلاکت می کشانی! آیا عهد و پیمانی از رسول خدا صلی الله علیه و آله داری؟ و یا چیز دیگری در کار است؟

پس کسی که مسئول بر بیعت افراد ،است می گوید به خدا سوگند یا سرجایت می نشینی و یا آن چه را که چشمانت در آن قرار گرفته می زنم (و سرت را جدا می کنم) حضرت قائم علیه السلام به او می فرماید ای فلانی! ساکت و (آرام) باش، بلی به !خدا سوگند! از رسول خدا صلی الله علیه و آله عهد و پیمان دارم ای فلانی! با سرعت و شتاب آن صندوق و بسته و پارچه پیچیده شده را برایم بیاور موقعی که آن را می آورد، باز می کند پس عهد رسول صلی الله علیه و آله را قرائت می نماید و آن مرد می گوید: خداوند مرا فدای شما گرداند! اجازه بفرما تا سر (پیشانی) شما را ببوسم پس حضرت سر خود را جلو می آورد و او ما بین دو چشم حضرت را می بوسد و اظهار می دارد خداوند مرا فدای شما گرداند بیعت خود را بر ما تجدید گردان و حضرت دو مرتبه از ایشان بیعت می گیرد.

امام باقر علیه السلام فرمود: گویا آنان را می بینم که به سمت نجف و کوفه می روند و آنان سیصد و سیزده مرد هستند دل های ایشان همچون قطعه هایی از آهن است، جبرئیل از سمت راست و میکائیل از سمت چپ حرکت می کنند ترس و وحشت برای دیگران از جلو و از پشت سرشان - به فاصله مسافت یک ماه حرکت - خواهد بود خداوند او را به وسیله پنج هزار نفر از فرشتگان نشان دار و ،مخصوص حمایت و یاری می نماید چون وارد نجف شود به اصحاب و یاران خود می فرماید امشب را مشغول عبادت باشید.

ص: 283

قَالَ: إِی وَ اَللَّهِ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی مَسْجِدِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِالنُّخَیْلَهِ ، فَیُصَلِّی فِیهِ رَکْعَتَیْنِ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ مَنْ کَانَ بِالْکُوفَهِ مِنْ مُرْجِئِهَا وَ غَیْرِهِمْ مِنْ جَیْشِ اَلسُّفْیَانِیِّ ، فَیَقُولُ لِأَصْحَابِهِ: اِسْتَطْرِدُوا لَهُمْ ثُمَّ یَقُولُ کَرُّوا عَلَیْهِمْ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : وَ لاَ یَجُوزُوا لِلَّهِ اَلْخَنْدَقَ مِنْهُمْ مُخْبِرٌ ثُمَّ یَدْخُلُ اَلْکُوفَهَ فَلاَ یَبْقَی مُؤْمِنٌ إِلاَّ کَانَ فِیهَا أَوْ حَنَّ إِلَیْهَا وَ هُوَ قَوْلُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ ثُمَّ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ سِیرُوا إِلَی هَذِهِ اَلطَّاغِیَهِ، فَیَدْعُوهُ إِلَی کِتَابِ اَللَّهِ وَ سُنَّهِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَیُعْطِیهِ، اَلسُّفْیَانِیُّ مِنَ اَلْبَیْعَهِ سِلْماً فَیَقُولُ لَهُ کَلْبٌ : وَ هُمْ أَخْوَالُهُ [مَا] هَذَا مَا صَنَعْتَ وَ اَللَّهِ مَا نُبَایِعُکَ عَلَی هَذَا أَبَداً، فَیَقُولُ: مَا أَصْنَعُ؟

فَیَقُولُونَ: اِسْتَقْبِلْهُ فَیَسْتَقْبِلُهُ، ثُمَّ یَقُولُ لَهُ اَلْقَائِمُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ : خُذْ حِذْرَکَ فَإِنَّنِی أَدَّیْتُ إِلَیْکَ وَ أَنَا مُقَاتِلُکَ، فَیُصْبِحُ فَیُقَاتِلُهُمْ فَیَمْنَحُهُ اَللَّهُ أَکْتَافَهُمْ. وَ یَأْخُذُ اَلسُّفْیَانِیَّ أَسِیراً، فَیَنْطَلِقُ بِهِ وَ یَذْبَحُهُ بِیَدِهِ، ثُمَّ یُرْسِلُ جَرِیدَهَ خَیْلٍ إِلَی اَلرُّومِ فَیَسْتَحْضِرُونَ بَقِیَّهَ بَنِی أُمَیَّهَ ، فَإِذَا اِنْتَهَوْا إِلَی اَلرُّومِ قَالُوا: أَخْرِجُوا إِلَیْنَا أَهْلَ مِلَّتِنَا عِنْدَکُمْ، فَیَأْبَوْنَ وَ یَقُولُونَ وَ اَللَّهِ لاَ نَفْعَلُ، فَیَقُولُ اَلْجَرِیدَهُ: وَ اَللَّهِ لَوْ أَمَرَنَا لَقَاتَلْنَاکُمْ، ثُمَّ یَنْطَلِقُونَ إِلَی صَاحِبِهِمْ فَیَعْرِضُونَ ذَلِکَ عَلَیْهِ، فَیَقُولُ: اِنْطَلِقُوا فَأَخْرِجُوا إِلَیْهِمْ أَصْحَابَهُمْ، فَإِنَّ هَؤُلاَءِ قَدْ أَتَوْا بِسُلْطَانٍ [عَظِیمٍ] وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿فَلَمّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ * لا تَرْکُضُوا وَ اِرْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ﴾ (1) قَالَ: یَعْنِی اَلْکُنُوزَ اَلَّتِی کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ، ﴿قالُوا یا وَیْلَنا إِنّا کُنّا ظالِمِینَ * فَما زاَلَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ﴾ (2) لاَ یَبْقَی مِنْهُمْ مُخْبِرٌ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَی اَلْکُوفَهِ فَیَبْعَثُ اَلثَّلاَثَمِائَهِ وَ اَلْبِضْعَهَ عَشَرَ رَجُلاً إِلَی اَلْآفَاقِ کُلِّهَا، فَیَمْسَحُ بَیْنَ أَکْتَافِهِمْ وَ عَلَی

ص: 284

و آنان مشغول عبادت می شوند که عدّه ای در رکوع و برخی در سجود به مناجات و گریه و زاری خواهند بود، تا آن که صبح شود و به آنان می فرماید: با ما راه «نُخَيْلَه» را در پیش گیرید و در آن موقع اطراف کوفه خندقی پُر از آب می باشد و سربازانی مجهز بر آن خواهند بود.

به حضرت (امام باقر علیه السلام) عرض کردم آیا منظور سربازانی مجهّز است؟

فرمود بلی به خدا سوگند موقعی که در «نُخَيْلَه» وارد مسجد حضرت ابراهیم علیه السلام می شود دو رکعت نماز می خواند، ،شود دو رکعت نماز می خواند پس طائفه مرجئه از اهل کوفه غیر آن ها از افراد عقب مانده از لشکر ،سفیانی به سمت حضرت خروج می کنند و حضرت به اصحاب خود می فرماید راه را برایشان باز بگذارید (تا جلو آیند) و پس از آن می فرماید بر آن ها بتازید و حمله کنید.

امام باقر علیه السلام افزود و به خدا سوگند هیچ کسی نمی تواند از آن خندق، گذر و عبور کند که بخواهد به اهالی کوفه گزارش دهد از آن حضرت وارد کوفه می شود و (در آن موقع) مؤمنی نخواهد بود مگر آن که به آن جا خواهد آمد و یا به آن عشق ورزد - و این همان فرمایش امیرالمؤمنین علیه السلام است (1)- و به اصحاب و یاران خود می فرماید به سمت این طغیانگر ستم پیشه (سفیانی)، حرکت نمایید پس حضرت او را به قرآن و سنت رسول خدا دعوت می کند (و چون جلو آیند) سفیانی در بیعت تسلیم حضرت شود پس افراد قبیله بنی کلب - که دایی های سفیانی هستند - (به حالت اعتراض) گویند: این چیست؟ این چه کاری است که انجام دادی؟ به خدا سوگند بر این روشی که داری هرگز بیعت نخواهیم کرد.

پس سفیانی (به اصحاب و یاران خود) می گوید چه کنم؟

گویند: به سمت او برو (تا بجنگیم) پس او نیز به طرفش می رود، سپس حضرت به می رود، سفیانی می فرماید خودت را آماده کن که من وظیفه خود را درباره ات انجام داده ام و باید با تو جنگ کنم و چون فردای آن روز ،شود خداوند حضرت را بر آنان مسلّط گرداند و آنان ذلیل و خوار شوند و سفیانی اسیر می گردد پس حضرت او را برده و با دست خود به قتل می رساند

ص: 285

صُدُورِهِمْ، فَلاَ یَتَعَایَوْنَ فِی فَضَاءٍ وَ لاَ تَبْقَی أَرْضٌ إِلاَّ نُودِیَ فِیهَا شَهَادَهُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اَللَّهِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: ﴿وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ﴾ (1) وَ لاَ یَقْبَلُ صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ اَلْجِزْیَهَ کَمَا قَبِلَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: (وَ قاتِلُوهُمْ حَتّی لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ اَلدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ)

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : یُقَاتِلُونَ وَ اَللَّهِ حَتَّی یُوَحَّدَ اَللَّهُ وَ لاَ یُشْرَکَ بِهِ شَیْئاً، وَ حَتَّی تَخْرُجَ اَلْعَجُوزُ اَلضَّعِیفَهُ مِنَ اَلْمَشْرِقِ تُرِیدُ اَلْمَغْرِبَ وَ لاَ یَنْهَاهَا أَحَدٌ، وَ یُخْرِجَ اَللَّهُ مِنَ اَلْأَرْضِ بَذْرَهَا، وَ یُنْزَلَ مِنَ اَلسَّمَاءِ قَطْرَهَا، وَ یُخْرِجَ اَلنَّاسُ خَرَاجَهُمْ عَلَی رِقَابِهِمْ إِلَی اَلْمَهْدِیِّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ، وَ یُوَسِّعُ اَللَّهُ عَلَی شِیعَتِنَا وَ لَوْلاَهُ مَا یُدْرِکُهُمْ [یُنْجِزُ لَهُمْ]. مِنَ اَلسَّعَادَهِ لَبَغَوْا، فَبَیْنَا صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ قَدْ حَکَمَ بِبَعْضِ اَلْأَحْکَامِ وَ تَکَلَّمَ بِبَعْضِ اَلسُّنَنِ، إِذْ خَرَجَتْ خَارِجَهٌ مِنَ اَلْمَسْجِدِ یُرِیدُونَ اَلْخُرُوجَ عَلَیْهِ، فَیَقُولُ لِأَصْحَابِهِ: اِنْطَلِقُوا فَتَلْحَقُوا بِهِمْ فِی اَلتَّمَّارِینَ فَیَأْتُونَهُ بِهِمْ أَسْرَی لِیَأْمُرَ بِهِمْ فَیُذْبَحُونَ وَ هِیَ آخِرُ خَارِجَهٍ تَخْرُجُ عَلَی قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (2)

ص: 286

بعد از آن گروهی از اسب سواران را به سمت روم می فرستد تا باقی مانده های بنی اُمیّه را بیاورند موقعی که آنان وارد روم ،شوند گویند اهل ملّتِ ما را که در جمع شما هستند تحویل ما ،دهید ولی آن ها نمی پذیرند و می گویند: به خدا سوگند! ما هرگز چنین کاری را نمی کنیم پس اسب سواران گویند به خدا سوگند چنان چه دستور صادر شود با شما جنگ و کشتار خواهیم کرد.

پس از آن به صاحب (و مولای) خود باز می گردند و جریان را گزارش می دهند و حضرت می فرماید بازگردید و اصحاب آن ها (بنی اُمیّه) را از ایشان بازگردانید؛ زیرا که آنان قدرت نمایی (عظیمی) کرده اند (که در برابر ما ایستاده و نافرمانی کرده اند)؛ و این همان فرمایش خداوند است که فرموده: «پس چون عذاب ما را احساس کنند به ناگاه از آن جا می گریزند * فرار نکنید و به نعمت هایی که در آن بودید و خانه های خویش بازگردید تا بازخواست گردید» فرمود: منظور ثروت ها و گنج هایی است که ذخیره کرده اید «خواهند گفت: وای بر ما، ما ستمکار بوده ایم * پس همواره سخن آن ها همین خواهد بود تا همه را همچون کشت (زراعت) درو کرده و در آتشی خاموش گشته وارد کنیم» که هیچ گزارشگری از آن ها باقی نخواهد ماند. (1)

ص: 287

قوله تعالى: ﴿وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ، وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ ءَامَنتُم بِاللَّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾ (41)

1418 / [50] - عن محمد بن مسلم، عن أحدهما عليها السلام ، قال :

سألته عن قول الله تعالى: ﴿ وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾؟ قال : هم أهل قرابة رسول الله - عليه و آله السلام - مِنْهُمُ اَلْیَتَامَی وَ اَلْمَسَاکِینُ وَ اِبْنُ اَلسَّبِیلِ؟ قَالَ: نَعَمْ. (1)

1419 / [51] - عن ابن سنان، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: فِی اَلْغَنِیمَهِ یُخْرَجُ مِنْهَا اَلْخُمُسُ، وَ یُقْسَمُ مَا بَقِیَ فِیمَنْ قَاتَلَ عَلَیْهِ وَ وَلِیَ ذَلِکَ، فَأَمَّا اَلْفَیْءُ وَ اَلْأَنْفَالُ فَهُوَ خَالِصٌ لِرَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (2)

1420 /[52] - عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال : سمعته يقول :

أَنَّ نَجْدَهَ اَلْحَرُورِیَّ کَتَبَ إِلَی اِبْنِ عَبَّاسٍ یَسْأَلُهُ عَنْ مَوْضِعِ اَلْخُمُسِ لِمَنْ هُوَ؟

ص: 288

فرمایش خداوند متعال: و توجه داشته باشید هرگاه چیزی را به غنیمت گرفتید پس به درستی که خمس آن برای خدا و پیامبر و خویشاوندان (آن حضرت علیهم السلام) و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است البته اگر به خدا و آن چه که ما بر بنده خود در روز فرقان- که دو گروه به هم رسیدند - نازل ،کردیم ایمان آورده اید و خدا بر هر چیزی توانمند است (41)

50)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

از یکی از دو امام (باقر و یا صادق) علیهما السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و بدانید که از آن چه غنیمت (و بهره یا درآمد) به دست می آورید یک پنجم آن برای خدا و رسول و ذوی القربی می باشد» سؤال کردم؟

فرمودند: ایشان اهل بیت و خویشاوندان رسول خدا صلی الله علیه و آله هستند.

پس سؤال کردم: آیا «و یتیمان و درماندگان و در سفر وامانده» از همین افراد می باشند؟ فرمود: بلی

51)- از ابن سنان روایت کرده است که گفت:

از از امام صادق علیه السلام شنیدم که دربارۀ غنائم (جنگی) می فرمود: باید خمس آن جدا شود و پرداخت گردد و باقیمانده آن را بین کسانی که در جنگ مشارکت داشته اند و متولی امر آن بوده اند تقسیم کنند و اما فَییء (آن چیزهایی است که صاحبانشان رها کرده و یا مانند نیزارها و ...) و انفال (که بدون جنگ گرفته می شود) مخصوص رسول خدا صلی الله علیه و آله خواهد بود.

52)- از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: نَجْدِه حروری در نامه ای از ابن عباس سؤال :نمود خمس مربوط به چه کسانی است؟

ابن عباس در پاسخ نوشت ما معتقد هستیم که خمس برای ما می باشد ولی مخالفین ما می گویند برای ما نیست و ما بر این امر صبر می کنیم

ص: 289

فَکَتَبَ إِلَیْهِ: أَمَّا اَلْخُمُسُ فَإِنَّا نَزْعُمُ أَنَّهُ لَنَا، وَ یَزْعُمُ قَوْمُنَا أَنَّهُ لَیْسَ لَنَا فَصَبَرْنَا . (1)

1421 / [53] - عن زرارة و محمد بن مسلم وأبي بصير، أنهم قالوا له :

مَا حَقُّ اَلْإِمَامِ فِی أَمْوَالِ اَلنَّاسِ؟

قَالَ: اَلْفَیْءُ وَ اَلْأَنْفَالُ وَ اَلْخُمُسُ، وَ کُلُّ مَا دَخَلَ مِنْهُ فَیْءٌ أَوْ أَنْفَالٌ أَوْ خُمُسٌ أَوْ غَنِیمَهٌ فَإِنَّ لَهُمْ خُمُسَهُ، فَإِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: ﴿وَ اِعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ، وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی اَلْقُرْبی وَ اَلْیَتامی وَ اَلْمَساکِینِ﴾ وَ کُلُّ شَیْءٍ فِی اَلدُّنْیَا فَإِنَّ لَهُمْ فِیهِ نَصِیباً فَمَنْ وَصَلَهُمْ بِشَیْءٍ مِمَّا یَدْعُونَ لَهُ أَکْثَرَ مِمَّا یَأْخُذُونَ مِنْهُ. (2)

1422 / [54] - عن سماعة، عن أبي عبد الله وأبي الحسن عليهما السلام ، قال :

سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا عَنِ اَلْخُمُسِ، فَقَالَ: لَیْسَ اَلْخُمُسُ إِلاَّ فِی اَلْغَنَائِمِ. (3)

1423 / [55] - عن محمد بن مسلم عن عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله تعالى:

﴿ وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ، وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾، قَالَ: هُمْ أَهْلُ قَرَابَهِ نَبِیِّ اَللَّهِ . (4)

1424 / [56] - عن محمد بن الفضيل، عن أبي الحسن الرضا علیه السلام، قال :

ص: 290

53)- از زراره و محمد بن مسلم و ابو بصیر روایت کرده است که گفتند:

از آن حضرت علیه السلام در مورد این که امام چه حقی در اموال مردم دارد سؤال کردیم؟

فرمود: فییء (آن چیزهایی است که صاحبانشان رها کرده و یا مانند نیزارها و ...) و انفال (که بدون جنگ گرفته می شود) و خمس و نیز هر آن چه که یکی از آن ها بر آن شامل شود و نیز درآمدهایی که به دست می آید خمس آن ها مربوط به امامان علیهم السلام می باشد؛ زیرا که خداوند می فرماید: «و بدانید که از آن چه غنیمت (و بهره یا درآمد) به دست می آورید یک پنجم آن برای خدا و رسول و ذوی القربی و یتیمان و مساکین می باشد» و هر آن چه که در دنیا وجود دارد ایشان در آن سهم دارند پس هر شخص که چیزی به آن ها برساند از آن چه که آنان می طلبند بداند که آن چه به جای می گذارد بیشتر از آن مقداری است که آنان از او می گیرند.

54)- از سماعه روایت کرده است که گفت:

از یکی از دو امام (صادق و یا امام کاظم) علیهما السلام در مورد خمس سؤال کردم؟

فرمود: خمسی تعلّق نمی گیرد، مگر به غنائم.

55)- از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و بدانید که از آن چه غنیمت (و سود یا درآمد) به دست می آورید یک پنجم آن مال خدا و رسول و ذوی القربی است»، فرمود: «ذِي الْقُرْبَى» اهل بیت و خویشاوندان رسول خدا صلی الله علیه وآله هستند.

56)- از محمد بن فُضیل روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و بدانید که از آن چه غنیمت (و بهره درآمد) به دست می آورید یک پنجم آن برای خدا و رسول و ذوی القربی است»، سؤال کردم؟

ص: 291

سألته عن قول الله تعالى: ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ، وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾؟

قَالَ اَلْخُمُسُ لِلَّهِ وَ اَلرَّسُولِ وَ هُوَ لَنَا. (1)

1425 / [57] - عن سدير، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

قَالَ: یَا أَبَا اَلْفَضْلِ ، لَنَا حَقٌّ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فِی اَلْخُمُسِ، فَلَوْ مَحَوْهُ فَقَالُوا: لَیْسَ مِنَ اَللَّهِ، أَوْ لَمْ یَعْلَمُوا بِهِ، لَکَانَ سَوَاءً. (2)

1426 / [58] - عن ابن الطيار، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

یُخْرَجُ خُمُسُ اَلْغَنِیمَهِ ثُمَّ یُقْسَمُ أَرْبَعَهَ أَخْمَاسٍ عَلَی مَنْ قَاتَلَ عَلَی ذَلِکَ أَوْ وَلِیِّهِ. (3)

1427 / [59] - عن فيض بن أبي شيبة، عن رجل، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

إِنَّ أَشَدَّ مَا یَکُونُ اَلنَّاسُ حَالاً یَوْمَ اَلْقِیمَهِ إِذَا قَامَ صَاحِبُ اَلْخُمُسِ، فَقَالَ: یَا رَبِّ خُمُسِی وَ إِنَّ شِیعَتَنَا مِنْ ذَلِکَ لَفِی حَلٍّ. (4)

1428 / [60]- عن إسحاق بن عمّار، قال :

سَمِعْتُهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: لاَ یُعْذَرُ عَبْدٌ اِشْتَرَی مِنَ اَلْخُمُسِ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ یَا رَبِّ اِشْتَرَیْتُهُ بِمَالِی حَتَّی یَأْذَنَ لَهُ أَهْلُ اَلْخُمُسِ. (5)

1429 /[61] - عن إبراهيم بن محمد، قال :

ص: 292

فرمود: خمس مال خدا و رسولش می باشد (و بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله) مربوط به ما (اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام) است.

57)- از سُدیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: ای ابا الفضل! در رابطه با خمس در کتاب خداوند، برای ما سهمی می باشد پس اگر آن را (از قرآن) مَحو و پاک کنند و بگویند: این مطلب از جانب خداوند نیست و یا آن را انکار ،نمایند هر دو (حالت) یکسان است.

58)- از ابن طیّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: (اول) خمس غنائم جدا می شود و سپس به چهار قسمت (باقی مانده) تقسیم می گردد بین کسانی که در جنگ مشارکت داشته اند یا متولّی امر آن بوده اند.

59)- از فیض بن ابی شیبه به نقل از مردی روایت کرده ،است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به راستی سخت ترین حالتی که مردم در روز قیامت به آن گرفتار می باشند زمانی است که صاحب خمس بر پا می ایستد و می گوید: پروردگارا! خمس من را غصب کردند و به من ندادند؛ و ما (اهل بيت رسالت علیهم السلام) آن را برای شیعیان خود گوارا و حلال نموده ایم.

60)- از اسحاق بن عمار روایت کرده است که گفت:

از آن حضرت (امام کاظم علیه السلام) شنیدم که می فرمود: بنده ای که جنسی را با پول خمس نداده خریداری کند و بگوید خداوند آن را با مال خودم خریداری کردم (چنین شخصی) معذور و تبرئه نخواهد شد مگر آن که اهل خمس به او اجازه دهند.

61)- از ابراهیم بن محمد روایت کرده است که گفت:

در نامه ای به امام هادی علیه السلام نوشتم: نسبت به دارایی (و باغستان ها و زراعت ها) چه چیزی از آن ها واجب است (که پرداخت شود)؟

فرمود: خارج نمودن و پرداخت خمس بعد از هزینه مئونه زندگی

ص: 293

كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع أَسْأَلُهُ عَمَّا يَجِبُ فِي الضِّيَاعِ؟

فَكَتَبَ الْخُمُسُ بَعْدَ الْمَئُونَةِ.

قَالَ فَنَاظَرْتُ أَصْحَابَنَا فَقَالُوا الْمَئُونَةُ بَعْدَ مَا يَأْخُذُ السُّلْطَانُ وَ بَعْدَ مَئُونَةِ الرَّجُلِ فَكَتَبْتُ إِلَيْهِ أَنَّكَ قُلْتَ: اَلْخُمُسُ بَعْدَ اَلْمَئُونَهِ وَ أَنَّ أَصْحَابَنَا اِخْتَلَفُوا فِی اَلْمَئُونَهِ.

فَکَتَبَ، اَلْخُمُسُ بَعْدَ مَا یَأْخُذُ اَلسُّلْطَانُ وَ بَعْدَ مَئُونَهِ اَلرَّجُلِ وَ عِیَالِهِ. (1)

1430 / [62] - عن إسحاق، عن رجل، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سَأَلْتُهُ عَنْ سَهْمِ اَلصَّفْوَهِ؟

فَقَالَ: کَانَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَرْبَعَهُ أَخْمَاسٍ لِلْمُجَاهِدِینَ وَ اَلْقُوَّامِ، وَ خُمُسٌ یُقْسَمُ بَیْنَ مُقَسِّمِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، وَ نَحْنُ نَقُولُ هُوَ لَنَا وَ اَلنَّاسُ، یَقُولُونَ: لَیْسَ لَکُمْ، وَ سَهْمٌ لِذِی اَلْقُرْبَی وَ هُوَ لَنَا، وَ ثَلاَثَهُ أَسْهَامٍ لِلْیَتَامَی وَ اَلْمَسَاکِینِ وَ أَبْنَاءِ اَلسَّبِیلِ، یَقْسِمُهُ اَلْإِمَامُ بَیْنَهُمْ، فَإِنْ أَصَابَهُمْ دِرْهَمٌ دِرْهَمٌ لِکُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ نَظَرَ اَلْإِمَامُ بَعْدُ، فَجَعَلَهَا فِی ذِی اَلْقُرْبَی، قَالَ: یَرُدُّوهَا إِلَیْنَا. (2)

1431 / [63] - عَنِ اَلْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ قَالَ:

قَالَ: لِیَتَامَانَا وَ مَسَاکِینِنَا وَ أَبْنَاءِ سَبِیلِنَا. (3)

1432 / [64] - عن زكريّا بن مالك الجعفي، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سألته عن قول الله تعالى : ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنْ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَمَى وَالْمَسَكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيل﴾؟

قَالَ: أَمَّا خُمُسُ اَللَّهِ فَلِرَسُولِهِ یَضَعُهُ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ لَنَا خُمُسُ اَلرَّسُولِ وَ لِأَقَارِبِهِ وَ خُمُسُ ذَوِی اَلْقُرْبَی فَهُمْ أَقْرِبَاؤُهُ، وَ اَلْیَتَامَی یَتَامَی أَهْلِ بَیْتِهِ ، فَجَعَلَ هَذِهِ

ص: 294

گفت: پس از آن با اصحاب خود در این مورد مناظره کردیم و آن ها گفتند: منظور از ،مئونه بعد از چیزی است که سلطان و حکومت دریافت می کند و بعد از چیزی است که مرد هزینه خانواده خود می کند پس همین مطلب را به حضرت نوشتم که شما فرموده اید خمس بعد از مئونه است ولی اصحاب ما در مورد مئونه اختلاف دارند.

حضرت در جواب مرقوم فرمود خمس بعد از مئونه ای است که سلطان و حکومت دریافت می کند و بعد از هزینه ای است که مرد خرج خانواده خود می کند.

62)- از اسحاق (بن عمّار) به نقل از مردی روایت کرده است که گفت: از امام صادق علیه السلام در مورد سهم صفوه، سؤال کردم؟

فرمود: آن برای رسول خدا صلی الله علیه و آله است و چهار پنجم از خمس برای مجاهدین و فرماندهان است و یک پنجم از کل آن برای رسول خدا صلی الله علیه و آله است و ما معتقد هستیم که آن سهم (بعد از آن حضرت) مربوط به ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) می باشد گرچه مخالفین می گویند مربوط به شما نمی شود.

و اما سهم ذی القربی نیز برای ما خواهد بود و سه سهم باقی مانده برای یتیمان مساکین و افراد درمانده در سفر می باشد که امام بین ایشان توزیع می نماید و اگر چنانچه به هر گروه از آنان درهمی برسد امام علیه السلام بعداً در آن نظارت می کند پس آن را برای ذوی القربی قرار می دهد و فرمود آنان آن سهم را به ما (اهل بیت رسالت:) بر می گردانند.

63)- از منهال بن عمرو روایت کرده است که گفت:

امام سجّاد علیه السلام فرمود: خمس برای یتیمان مساکین و افراد درمانده در سفر از (ذريّه) ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) می باشد.

64)- از زکریا بن مالک جُعفی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و بدانید از آن چه که غنیمت (و بهره یا درآمد) به دست می آورید یک پنجم آن برای خدا و رسول و ذوی القربى ،یتیمان مسکینان و درماندگان در سفر است» سؤال کردم؟

فرمود: اما خمس (سهم) خداوند مربوط به رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد که در راه خدا به هر نوعی که صلاح بداند هزینه می نماید و اما خمس (سهم) رسول خدا صلی الله علیه و آله (بعد از آن حضرت) مربوط به ما و دیگر ذریّه و خویشاوندان او می باشد.

ص: 295

اَلْأَرْبَعَهَ اَلْأَسْهُمَ فِیهِمْ، وَ أَمَّا اَلْمَسَاکِینُ وَ أَبْنَاءُ اَلسَّبِیلِ فَقَدْ عَلِمْتَ أَنْ لاَ تَأْکُلَ اَلصَّدَقَهَ وَ لاَ تَحِلُّ لَنَا فَهُوَ لِلْمَسَاکِینِ وَ أَبْنَاءِ اَلسَّبِیلِ. (1)

1433 / [65] - عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَمَّا حَرَّمَ عَلَیْنَا الصَّدَقَةَ أَنْزَلَ لَنَا الْخُمُسَ وَ الصَّدَقَةُ عَلَیْنَا حَرَامٌ وَ الْخُمُسُ لَنَا فَرِیضَةٌ وَ الْكَرَامَةُ أَمْرٌ لَنَا حَلَالٌ. (2)

1434 / [66] - عن الْحَلَبِیِّ عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ عَلَیْهِ السَّلامُ فِی اَلرَّجُلِ مِنْ أَصْحَابِنَا فِی لِوَائِهِمْ فَیَکُونُ مَعَهُمْ فَیُصِیبُ غَنِیمَهً قَالَ: یُؤَدِّی خُمُسَنَا وَ یَطِیبُ لَهُ. (3)

1435 / [67] - عن إسحاق بن عمار، عن أبي عبد الله علیه السلام قال :

فِی تِسْعَهَ عَشَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یَلْتَقِی اَلْجَمْعَانِ، قُلْتُ: مَا مَعْنَی قَوْلِهِ: یَلْتَقِی اَلْجَمْعَانِ؟ قَالَ: یَجْتَمِعُ فِیهَا مَا یُرِیدُ مِنْ تَقْدِیمِهِ وَ تَأْخِیرِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ قَضَائِهِ. (4)

ص: 296

و منظور از خمس «وَلِذِي الْقُرْبَى» خویشاوندان (و ذریّه) آن حضرت هستند و «الْيَتَمَى»، يتيمان اهل بیت آن حضرت می باشند که چهار سهم برای ایشان خواهد بود و اما نسبت به «الْمَسَكِينِ وَأبناء السَّبِيل»، توجّه داشته باش که ما صدقه نمی خوریم و اساساً صدقه برای ما (اهل بیت رسالت و نیز برای ذریّه ما) حرام است پس این صدقه برای تهیدستان و درماندگان در سفر می باشد.

65)- از عیسی بن عبد الله ،علوی به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: به درستی که خدایی جز خدای یکتا وجود ندارد، چون خداوند (گرفتن و خوردن) صدقه را بر ما حرام ،نمود (آیه) خمس را برای ما نازل کرد و صدقه بر ما حرام است و خمس برای ما (از طرف خداوند) واجب و حتمی شده است و نیز گرفتن هدیه و احسان برای ما حلال است.

66)- از حلبی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد مردی از اصحاب دوستانمان سؤال کردم که زیر دست ظالمان و غاصبان است و برای آن ها کار می کند و منافعی را به دست می آورد (تکلیفش چیست)؟

فرمود: خمس حقّ ما را بپردازد و باقی مانده برایش پاک و حلال خواهد بود.

67)- از اسحاق بن عمّار روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: در شب نوزدهم ماه رمضان (جنگ بدر واقع شد و) دو لشكر (حقّ و باطل) با یکدیگر رو در رو و بر خورد کردند.

به حضرت عرض کردم: معنای فرمایش خداوند (تبارک و تعالی): «یلتقی الجمعان» چیست؟

فرمود: در آن روز ( تقدیر) جمع می شوند تمام آن اموری که اراده می شود جلو یا عقب بیفتد و یا آن اراده و انجام شود.

ص: 297

قوله تعالى: ﴿إِذْ أَنتُم بِالْمُدْوَةِ الدُّنْيَا وَ هُم بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَلَوْ تَوَاعَدتُّمْ لَاخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعَند ولَكِن ليَقْضِيَ اللهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَن بَيْنَة وَ يَحْيَى مَنْ حَيَّ عَن بَيْنَةٍ وَإِنَّ اللَّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴾ (42)

1436 / [68]- عن عمرو بن سعيد قال :

خاصمه [خاصمني] رَجُلٌ جَاءَ مِنْ أَهْلِ اَلْمَدِینَهِ فِی لَیْلَهِ اَلْفُرْقَانِ حِینَ اِلْتَقَی اَلْجَمْعَانِ، فَقَالَ اَلْمَدَنِیُّ: هِیَ لَیْلَهُ سَبْعَ عَشْرَهَ مِنْ رَمَضَانَ

قَالَ: فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ، فَقُلْتُ لَهُ وَ أَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ لِی: جَحَدَ اَلْمَدَنِیُّ، أَنْتَ تُرِیدُ مُصَابَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، إِنَّهُ أُصِیبَ لَیْلَهَ تِسْعَ عَشْرَهَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ، وَ هِیَ اَللَّیْلَهُ اَلَّتِی رُفِعَ فِیهَا عِیسَی بْنُ مَرْیَمَ عَلَیْهِما اَلسَّلاَمُ. (1)

1437 / [69]- عن محمد بن يحيى عن أبي عبد الله علیه السلام في قوله تعالى :

﴿وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنكُمْ﴾. قَالَ: أَبُو سُفْیَانَ وَ أَصْحَابُهُ. (2)

قوله تعالى : ﴿وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَرَاءَتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لَا تَرَوْنَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾ (48)

ص: 298

فرمایش خداوند متعال: زمانی که شما در کرانه نزدیک تر بیابان بودید و آن ها در کرانه ای دورتر بودند و آن قافله در مکانی فروتر از شما قرار داشت و اگر شما با یکدیگر زمان جنگ را تعیین می کردید باز هم از آن تخلف می ورزیدید، ولی کاری را که خدا مقرر کرده است واقع می شود تا هر که هلاک می شود با دلیل هلاک شود و هر کسی که زنده می ماند با دلیل زنده بماند و به درستی که خدا شنوا و داناست. (42)

68)- از عمرو بن سعید روایت کرده است که گفت:

مردی از اهائی مدینه (بر من) وارد شد و در مورد شب فرقانی که دو گروه (حقّ و باطل) با هم برخورد می کنند با من گفتگو کرد و مرد مدنی (اهل مدینه) گفت: آن ز شب هفدهم ماه رمضان است. بعد من بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و چون جریان مرد مدتی را به عرض حضرت رساندم ایشان به من فرمودند: مرد مدنی (حقیقت را) به انکار کرده است منظور تو شبی است که امیرالمؤمنین علیه السلام مصیبت دید (و قصریت شمشیر را بر سرش وارد کردند) که شب نوزدهم ماه رمضان می باشد و آن شب همان شبی است که عیسی بن مریم علیهما السلام (به آسمان) بالا برده شد.

69)- از محمد بن یحیی روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال «و قافله پایین تر از شما بود». :فرمود: ابو سفیان و اصحاب و یارانش بودند.

فرمایش خداوند متعال: و زمانی که شیطان کردارشان را در نظرشان زیبا جلوه داد و بیاراست و (به ایشان) گفت: امروز کسی از مردم بر شما پیروز نمی شود و من پناه شما هستم پس زمانی که دو فوج رو به روی هم قرار گرفتند. او بازگشت و گفت: من از شما بیزارم چون چیزهایی را می بینم که شما نمی بینید. من از خدا می ترسم به درستی که او به سختی عقوبت می کند. (48)

ص: 299

1438 / [70] - عن عمرو بن أبي مقدام، عن أبيه، عن علي بن الحسين عليهما السلام ، قال :

للَمَّا عَطِشَ اَلْقَوْمُ یَوْمَ بَدْرٍ اِنْطَلَقَ عَلِیٌّ بِالْقِرْبَهِ یَسْتَقِی وَ هُوَ عَلَی اَلْقَلِیبِ إِذْ جَاءَتْ رِیحٌ شَدِیدَهٌ ثُمَّ مَضَتْ فَلَبِثَ مَا بَدَا لَهُ، ثُمَّ جَاءَتْ رِیحٌ أُخْرَی ثُمَّ مَضَتْ ثُمَّ جَاءَتْهُ أُخْرَی کَادَ أَنْ تَشْغَلَهُ وَ هُوَ عَلَی اَلْقَلِیبِ ثُمَّ جَلَسَ حَتَّی مَضَی، فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَخْبَرَهُ بِذَلِکَ، فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : أَمَّا اَلرِّیحُ اَلْأُولَی [فِیهَا] جَبْرَئِیلُ مَعَ أَلْفٍ مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ، وَ اَلثَّانِیَهُ فِیهَا مِیکَائِیلَ مَعَ أَلْفٍ مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ، وَ اَلثَّالِثَهُ فِیهَا إِسْرَافِیلُ مَعَ أَلْفٍ مِنَ اَلْمَلاَئِکَهِ، وَ قَدْ سَلَّمُوا عَلَیْکَ وَ هُمْ مَدَدٌ لَنَا، وَ هُمُ اَلَّذِینَ رَآهُمْ إِبْلِیسُ فَ « نَکَصَ عَلی عَقِبَیْهِ » یَمْشِی اَلْقَهْقَرَی حَتَّی یَقُولَ: إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ وَ ﴿إِنِّی أَخافُ اَللّهَ وَ اَللّهُ شَدِیدُ اَلْعِقابِ﴾ (1)

قوله تعالى: ﴿وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا ۙ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ﴾ (50)

1439 / [71] - أبو على المحمودي، عن أبيه، رفعه في قول الله : ﴿يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَرَهُمْ ﴾ قَالَ: إِنَّمَا أَرَادَ وَ أَسْتَاهَهُمْ أَنَّ اَللَّهَ کَرِیمٌ یُکِنُّ. (2)

ص: 300

70)- از عمرو بن ابی المقدام به نقل از پدرش روایت کرده است که گفت: امام سجّاد علیه السلام فرمود: چون اصحاب (رسول خدا صلی الله علیه و آله) در جنگ بدر تشنه گشتند علی علیه السلام مشکی را برداشت و روانه شد تا برای آنان آب بیاورد و چون نزدیک چاه آمد باد سختی به وزیدن گرفت و تمام شد پس حضرت مقداری صبر کرد و حرکت نمود؛ مجدداً باد سخت دیگری شروع به وزیدن گرفت و (بعد از مدتی) به اتمام رسید سپس - هنگامی که حضرت در کنار چاه قرار گرفت - باد سخت دیگری آمد که نزدیک بود حضرت را از پای در ،آورد به ناچار مختصری نشست تا وزش باد پایان یافت پس (از آن که داخل چاه رفت و از آب آن برداشت و بیرون آمد) نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بازگشت و جریان را برای حضرت تعریف کرد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اما باد ،اول جبرئیل بود که به همراه هزار فرشته بر تو وارد شد و اما باد ،دوم میکائیل بود که او نیز به همراه هزار فرشته بر تو وارد شد و اما باد ،سوم اسرافیل بود که همچنین او به همراه هزار فرشته بر تو وارد شدند و همگی بر تو سلام کردند و تمامی آنان پشتیبان و مددکار ما خواهند بود؛ آن ها همان هایی بودند که ابلیس آن ها را دید و به عقب گریخت همان طوری که خداوند (به نقل از ابلیس) می فرماید: «من چیزهایی را می بینم که شما نمی بینید، من از خدا می ترسم که او به سختی عقوبت می کند»

فرمایش خداوند متعال: و اگر آن زمان را ببینی که فرشتگان جان کافران را می ستانند و به صورت و پشتشان (ضربه) می زنند و (می گویند:) عذاب سوزان را بچشید (50)

71)- از ابو علی محمودی به نقل از پدرش به طور مرفوعه - روایت کرده است که گفت:

در مورد فرمایش خداوند متعال: «بر صورت ها و پشت های آن ها می زنند» گفته است همانا منظور از «أَدْبَرَهُمْ» نشیمن گاه آن ها می باشد، خداوند گرامی است و الفاظ را با کنایه بیان می فرماید.

ص: 301

قوله تعالى : ﴿إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِ عِندَ اللهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾ (55)

1440 / [72] - عن جابر، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

سألته عن هذه الآية: ﴿ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابَ عِندَ اللهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾؟

قَالَ: نَزَلَتْ فِی بَنِی أُمَیَّهَ هُمْ شَرُّ خَلْقِ اَللَّهِ هُمُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا فِی بَطْنِ اَلْقُرْآنِ ، وَ هُمُ اَلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ (1)

قوله تعالى : ﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَ مِن رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ، عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ ءاخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ ﴿60﴾ وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ ﴿61﴾

1441 / [73] - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : فِی قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَی: ﴿وَ أَعِدُوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ﴾ ، قال : سيف وتُرس. (2)

1442 / [74] - عبد الله بن المغيرة رفعه، قال :

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿وَأَعِدُّوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ﴾ قَالَ اَلرَّمْیُ. (3)

ص: 302

فرمایش خداوند متعال: هر آینه بدترین جنبندگان در نزد خدا آن هایی هستند که کافر شده اند پس آنان ایمان نمی آورند (55)

72)- از جابر روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام درباره این آیه «همانا شرورترین جنبندگان در پیشگاه خداوند، آن کسانی هستند که کافر شده و ایمان نمی آورند»، سؤال کردم؟

فرمود: (این آیه) در مورد بنی اُميّه نازل شد؛ بنابراین آن ها شرورترین آفریده های خداوند خواهند بود آن ها کسانی هستند که در واقع به حقیقت و محتوای قرآن کافر شدند و آنان کسانی اند که ایمان نمی آورند.

فرمایش خداوند متعال: و در برابر آن ها تا می توانید نیرو و اسب های سواری آماده کنید تا دشمنان خدا و دشمنان خود- و غیر از آن هایی که شما نمی شناسید و خدا آنان را می شناسد - را بترسانید و آن چه را که در راه خدا هزینه می کنید به طور کامل به شما بازگردانده می شود و به شما ستم نخواهد شد (60) و اگر به صلح گرویدند تو نیز به صلح گرایش پیدا نما و بر خدا توکل کن که او شنوا و دانا است. (61)

73)- از محمد بن عیسی به نقل از کسی که از او روایت کرده است گفت: امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و مهیا کنید برای آن ها از هر نیرویی که توان دارید» فرمود منظور از آن شمشیر و سپر است.

74)- از جابر انصاری روایت کرده است که گفت:

رسول خدا صلی الله علیه و آله (در مورد فرمایش خداوند:) «و مهیا کنید برای آن ها از هر نیرویی که توان دارید» فرمود: (منظور تعلیم و فراگیری) تیر اندازی است.

ص: 303

1443 / [75] - عن محمّد الحلبي، عن أبي عبد الله علیه السلام في قول الله : ﴿ وَإِن جَنَحُوا لِلسّلْم فَاجْنَحْ لَهَا﴾، فَسُئِلَ مَا اَلسَّلْمُ؟

قَالَ: اَلدُّخُولُ فِی أَمْرِکَ. (1)

قوله تعالى : ﴿يَأَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِنكُمْ عِشْرُونَ صَبِرُونَ يَغْلِبُواْ مِائَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِانَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُونَ﴾ ﴿65﴾

1444 / [76] - عن عمرو بن أبي المقدام، عن أبيه، عن جدّه :

مَا أَتَی عَلَیَّ یَوْمٌ قَطُّ أَعْظَمَ مِنْ یَوْمَیْنِ أَتَیَا عَلَیَّ، فَأَمَّا اَلْیَوْمُ اَلْأَوَّلُ فَیَوْمٌ قُبِضَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، وَ أَمَّا اَلْیَوْمُ اَلثَّانِی فَوَ اَللَّهِ إِنِّی لَجَالِسٌ فِی سَقِیفَهِ بَنِی سَاعِدَهَ عَنْ یَمِینِ أَبِی بَکْرٍ وَ اَلنَّاسُ یُبَایِعُونَهُ، إِذْ قَالَ لَهُ عُمَرُ : یَا هَذَا لَیْسَ فِی یَدَیْکَ شَیْءٌ مَهْمَا لَمْ یُبَایِعْکَ عَلِیٌّ ، فَابْعَثْ إِلَیْهِ حَتَّی یَأْتِیَکَ یُبَایِعَکَ، فَإِنَّمَا هَؤُلاَءِ رَعَاعٌ فَبَعَثَ إِلَیْهِ قُنْفُذَ فَقَالَ لَهُ: اِذْهَبْ فَقُلْ/ لِعَلِیٍّ : أَجِبْ خَلِیفَهَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَذَهَبَ قُنْفُذٌ فَمَا لَبِثَ أَنْ رَجَعَ فَقَالَ لِأَبِی بَکْرٍ : قَالَ لَکَ: مَا خَلَّفَ رَسُولُ اَللَّهِ أَحَداً غَیْرِی

قَالَ: اِرْجِعْ إِلَیْهِ فَقُلْ: أَجِبْ فَإِنَّ اَلنَّاسَ قَدْ أَجْمَعُوا عَلَی بِیعَتِهِمْ إِیَّاهُ، وَ هَؤُلاَءِ اَلْمُهَاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصَارِ یُبَایِعُونَهُ وَ قُرَیْشٌ ، وَ إِنَّمَا أَنْتَ رَجُلٌ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ لَکَ مَا لَهُمْ وَ عَلَیْکَ مَا عَلَیْهِمْ، فَذَهَبَ إِلَیْهِ قُنْفُذٌ فَمَا لَبِثَ أَنْ رَجَعَ فَقَالَ: قَالَ لَکَ: إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ لِی وَ أَوْصَانِی أَنْ إِذَا وَارَیْتُهُ فِی حُفْرَتِهِ لاَ أَخْرُجُ مِنْ بَیْتِی حَتَّی أُؤَلِّفَ کِتَابَ اَللَّهِ ، فَإِنَّهُ فِی جَرَائِدِ اَلنَّخْلِ وَ فِی أَکْتَافِ اَلْإِبِلِ

قَالَ عُمَرُ : قُومُوا بِنَا إِلَیْهِ، فَقَامَ أَبُو بَکْرٍ ، وَ عُمَرُ ، وَ عُثْمَانُ وَ خَالِدُ بْنُ اَلْوَلِیدِ

ص: 304

75)- از محمد حلبی روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و اگر برای صلح و تسلیم گرایش داشتند پس تو نیز برای صلح اظهار تمایل کن»، سؤال کردند که تسلیم چیست؟

فرمود: ورود در امر ما (اهل بیت رسالت علیهم السلام) می باشد

فرمایش خداوند متعال: ای پیامبر! مؤمنین را به جنگ ترغیب و تشویق ،نما اگر از شما بیست تن باشند و در جنگ پایداری کنند بر دویست تن (از دشمنان) غلبه خواهند یافت و اگر از شما صد تن ،باشند بر هزار تن از کافران پیروز می شوند؛ زیرا آن ها مردمی هستند که (پشتیبانی ندارند و) نمی فهمند (65)

76)- از عمرو بن ابی ،المقدام به نقل از ،پدرش از جدش روایت کرده که گفت:

روزی سخت تر از دو ،روز بر من سپری نشده است: اما اولین ،روز آن روزی بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله رحلت نمود و دومین روز آن روزی بود که - به خدا سوگند - در سقیفه بنی ساعده در سمت راست ابو بکر نشسته بودم و مردم با او بیعت می کردند ناگهان عمر به او گفت این چه کاری است که انجام می دهی؟! مادامی که علی با تو بیعت نکند چیزی در دست و اختیار تو نخواهد بود پس شخصی را بفرست تا بیاید و با تو بیعت کند؛ زیرا که این ،خانواده رهبر و اهل هستند.

پس قُنفُذ را به سوی حضرت فرستادند و گفتند می روی و به علی (علیه السلام) می گویی: دعوت خليفه رسول الله (صلی الله علیه و آله) را اجابت کن پس قُنفُذ رفت و پس از ساعتی بازگشت و به ابو بکر گفت: علی (علیه السلام) به تو پیام داد رسول الله صلی الله علیه و آله کسی را غیر از من خليفه قرار نداده است ابو بکر گفت برو و به او بگو دعوت را اجابت کن چون مردم همگی بر بیعت با او اجتماع کرده اند و تمام ،مهاجرین انصار و قریش در حال بیعت با او هستند و تو هم همانند یکی از دیگر مسلمان ها ،هستی هر چه برای دیگران باشد برای تو هم خواهد بود و هر چه علیه آن ها باشد، برای تو هم می باشد.

پس قنفذ رفت و پس از ساعتی برگشت و گفت او به تو گفت: رسول الله صلی الله علیه و آله من وصیّت نموده که هرگاه او را به خاک سپردم و دفن ،کردم از خانه بیرون نروم، مگر آن که (قرآن) کتاب خداوند را جمع آوری ،نمایم چون (آیات شریفه) در برگ شاخه های

ص: 305

وَ اَلْمُغِیرَهُ بْنُ شُعْبَهَ ، وَ أَبُو عُبَیْدَهَ بْنُ اَلْجَرَّاحِ ، وَ سَالِمٌ مَوْلَی أَبِی حُذَیْفَهَ ، وَ قُنْفُذٌ ، وَ قُمْتُ مَعَهُمْ، فَلَمَّا اِنْتَهَیْنَا إِلَی اَلْبَابِ فَرَأَتْهُمْ فَاطِمَهُ- صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهَا- أَغْلَقَتِ اَلْبَابَ فِی وُجُوهِهِمْ، وَ هِیَ لاَ تَشُکُّ أَنْ لاَ یُدْخَلَ عَلَیْهَا إِلاَّ بِإِذْنِهَا، فَضَرَبَ عُمَرُ اَلْبَابَ بِرِجْلِهِ فَکَسَرَهُ وَ کَانَ مِنْ سَعَفٍ ثُمَّ دَخَلُوا فَأَخْرَجُوا عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ مُلَبَّباً

فَخَرَجَتْ فَاطِمَهُ عَلَیْهَا السَّلاَمُ فَقَالَتْ: یَا بَا بَکْرٍ أَ تُرِیدُ أَنْ تُرْمِلَنِی مِنْ زَوْجِی وَ اَللَّهِ لَئِنْ لَمْ تَکُفَّ عَنْهُ لَأَنْشُرَنَّ شَعْرِی وَ لَأَشُقَّنَّ جَیْبِی وَ لآَتِیَنَّ قَبْرَ أَبِی وَ لَأَصِیحَنَّ إِلَی رَبِّی، فَأَخَذَتْ بِیَدِ اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ ، وَ خَرَجَتْ تُرِیدُ قَبْرَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لِسَلْمَانَ : أَدْرِکْ اِبْنَهَ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی أَرَی جَنْبَتَیِ اَلْمَدِینَهِ تُکْفَیَانِ، وَ اَللَّهِ إِنْ نَشَرَتْ شَعْرَهَا وَ شَقَّتْ جَیْبَهَا وَ أَتَتْ قَبْرَ أَبِیهَا وَ صَاحَتْ إِلَی رَبِّهَا لاَ یُنَاظَرُ بِالْمَدِینَهِ أَنْ یُخْسَفُ بِهَا [وَ بِمَنْ فِیهَا.

فَأَدْرَکَهَا سَلْمَانُ - رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ -فَقَالَ: یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ إِنَّ اَللَّهَ إِنَّمَا بَعَثَ أَبَاکَ رَحْمَهً فَارْجِعِی، فَقَالَتْ: یَا سَلْمَانُ یُرِیدُونَ قَتْلَ عَلِیٍّ مَا عَلَی عَلَیَّ صَبْرٌ فَدَعْنِی حَتَّی آتِیَ قَبْرَ أَبِی فَأَنْشُرَ شَعْرِی وَ أَشُقَّ جَیْبِی وَ أَصِیحَ إِلَی رَبِّی

فَقَالَ سَلْمَانُ : إِنِّی أَخَافُ أَنْ تُخْسَفَ بِالْمَدِینَهِ ، وَ عَلِیٌّ بَعَثَنِی إِلَیْکِ وَ یَأْمُرُکِ أَنْ تَرْجِعِی إِلَی بَیْتِکِ وَ تَنْصَرِفِی، فَقَالَتْ: إِذاً أَرْجِعُ وَ أَصْبِرُ وَ أَسْمَعُ لَهُ وَ أُطِیعُ

قَالَ: فَأَخْرَجُوهُ مِنْ مَنْزِلِهِ مُلَبَّباً وَ مَرُّوا بِهِ عَلَی قَبْرِ اَلنَّبِیِّ- عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ-.

قَالَ: فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ: ﴿یَا اِبْنَ أُمَّ إِنَّ اَلْقَوْمَ اِسْتَضْعَفُونِی﴾ (1)- إِلَی آخِرِ اَلْآیَهِ- وَ جَلَسَ أَبُو بَکْرٍ فِی سَقِیفَهِ بَنِی سَاعِدَهَ وَ قُدِّمَ عَلِیٌّ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ : بَایِعْ، فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ : فَإِنْ أَنَا لَمْ أَفْعَلْ فَمَهْ

ص: 306

خرما و در روی استخوان اکتاف (پشت شانه های) شتران پراکنده است.

عمر پیشنهاد داد: همگی برخیزیم و نزد او برویم پس ابو بکر، عمر، عثمان خالد بن وليد مُغَيرة بن شعبه، ابو عُبيدة بن جراح سالم - غلام ابو حذيفه - و قنفذ برخاستند و من نیز به همراه آن ها برخاستم موقعی که جلوی خانه رسیدیم حضرت فاطمه علیها السلام آن جماعت را دید و درب را به روی آن ها بست و یقین داشت که بدون اجازه او وارد نخواهند شد پس عمر با لگد به (تخته) درب خانه کوبید و آن را شکست سپس داخل شدند و علی (علیه السلام) را - در حالی که عمامه و یا ریسمان بر گردنش بسته بودند می کشیدند و - بیرون آوردند.

پس حضرت فاطمه علیها السلام بیرون آمد و اظهار داشت: ای ابابکر! آیا می خواهی مرا نسبت به همسرم بی سرپرست گردانی؟! به خدا سوگند! اگر او را رها نکنی گیسوان خودم را باز و پریشان می کنم یقه پیراهنم را می شکافم نزد قبر پدرم می روم و به درگاه خداوند شیون میکنم پس دست حسن و حسین علیهما السلام را گرفت و به سمت قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله حرکت ،نمود امام علی علیه السلام به سلمان فرمود: دختر محمد صلی الله علیه و آله را دریاب احساس میکنم که دو سمت مدینه به لرزه می آید، به خدا !سوگند اگر گیسوانش را باز و پریشان نماید و یقه پیراهنش را بشکافد و نزد قبر پدرش برود و به درگاه خداوند شیون ،بزند به شهر نظر (رحمت) نمی کند و مدینه بدون مهلتی اهل خود را در خود فرو می برد.

سلمان به حضرت فاطمه علیها السلام رسید و گفت: ای دختر محمد صلی الله علیه و آله، به راستی خداوند پدرت را همراه با رحمت مبعوث ،نمود (خواهش می کنم) مراجعت بفرما.

پس حضرت فرمود: ای سلمان! می خواهند همسرم علی علیه السلام را بکشند نمی توانم بر (دوری از) علی علیه السلام صبر کنم مرا رها کن تا کنار قبر پدرم بروم و گیسوانم را باز و پریشان ،نمایم یقه پیراهنم را بشکافم و به درگاه خداوند شیون بزنم.

سلمان :گفت می ترسم که شهر مدینه اهل خود را در خود فرو برد و علی علیه السلام مرا پیش شما فرستاد و به شما دستور داده که به خانه بازگردی فرمود: حال که چنین است باز می گردم و صبر می کنم و دستور او را گوش داده و فرمان می برم.

پس امام علی علیه السلام را - با آن حالت - از خانه بیرون آورده و از کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه و اله عبور دادند، در همین حال شنیدم که اظهار داشت: «ای فرزند مادرم! به درستی که این افراد مرا ضعیف و ناتوان کرده اند»- تا آخر آیه -.

ص: 307

فَقَالَ لَهُ عُمَرُ : إِذاً أَضْرِبُ - وَ اَللَّهِ!- عُنُقَکَ.

فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ : إِذَا وَ اَللَّهِ أَکُونُ عَبْدَ اَللَّهِ اَلْمَقْتُولَ، وَ أَخَا رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله.

فَقَالَ عُمَرُ : أَمَّا عَبْدُ اَللَّهِ اَلْمَقْتُولُ فَنَعَمْ، وَ أَمَّا أَخُو رَسُولِ اَللَّهِ فَلاَ- حَتَّی قَالَهَا ثَلاَثاً - فَبَلَغَ ذَلِکَ اَلْعَبَّاسَ بْنَ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ فَأَقْبَلَ مُسْرِعاً یُهَرْوِلُ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ: اُرْفُقُوا بِابْنِ أَخِی وَ لَکُمْ عَلَیَّ أَنْ یُبَایِعَکُمْ، فَأَقْبَلَ اَلْعَبَّاسُ وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَمَسَحَهَا عَلَی یَدِ أَبِی بَکْرٍ ، ثُمَّ خَلَّوْهُ مُغْضَباً فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ [- وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ-]: اَللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَدْ قَالَ لِی: إِنْ تَمُّوا عِشْرِینَ فَجَاهِدْهُمْ، وَ هُوَ قَوْلُکَ فِی کِتَابِکَ ﴿إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ﴾

قَالَ: وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: اَللَّهُمَّ وَ إِنَّهُمْ لَمْ یُتِمُّوا عِشْرِینَ-حَتَّی قَالَهَا ثَلاَثاً- ثُمَّ اِنْصَرَفَ (1)

ص: 308

و چون ابو بکر (وارد شد و) در سقیفه ،نشست علی علیه السلام را آوردند و عمر به او :گفت بیعت ،کن حضرت فرمود اگر این کار را نکنم چه خواهید کرد؟

عمر :گفت در این حالت - به خدا سوگند! - گردنت را می زنم.

پس علی علیه السلام به او فرمود: در چنین حالتی - به خدا سوگند! - من بنده (فرمان بر) خدا و برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشم؛ عمر گفت: اما نسبت به این که بنده مقتول خدا هستی ،بله ولی برادر رسول خدا خیر - و این مطلب را سه بار تکرار کرد -

پس این خبر به عباس بن عبد المطلب ،رسید دوان دوان آمد و می گفت با فرزند برادرم مدارا کنید و من تعهد می دهم که با شما بیعت کند، پس عباس جلو آمد و دست علی علیه السلام را گرفت و بر دست ابو بکر ،کشید، سپس او را در حالی که عصبانی و غضبناک بود رها کردند در آن موقع شنیدم در حالی که سرش را به سوی آسمان بالا می برد می گفت خداوندا! تو خود می دانی که پیامبرت صلی الله علیه و آله به من فرموده اگر بیست نفر برایت آماده شد با آن ها جنگ و قتال کن و این همان فرمایش تو در کتابت (قرآن) است که فرموده ای: «اگر از شما بیست تن باشند و در جنگ پایداری کنند بر دویست تن غلبه خواهند یافت»؛ و نیز شنیدم که می فرمود: خداوندا! بیست نفر هم برایم مهیّا نشده است این مطلب را سه بار تکرار نمود و از پیش آن ها بیرون رفت.

ص: 309

قوله تعالى : ﴿الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا ۚ فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ ۚ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾ (66)

1445 / [77] - عن فرات بن أحنف عن بعض أصحابه، عن على علیه السلام أنه قال :

مَا نَزَلَ بِالنَّاسِ أَزْمَهٌ قَطُّ إِلاَّ کَانَ شِیعَتِی فِیهَا أَحْسَنَ حَالاً، وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ: ﴿الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا﴾ (1)

1446 / [78] - عن حسين بن صالح قال :

سمعت أبا عبد الله علیه السلام يقول : كان على - صلوات الله عليه - یَقُولُ: مَنْ فَرَّ مِنْ رَجُلَیْنِ فِی اَلْقِتَالِ مِنَ اَلزَّحْفِ فَقَدْ فَرَّ، وَ مَنْ فَرَّ مِنْ ثَلَثَهٍ فِی اَلْقِتَالِ مِنَ اَلزَّحْفِ فَلَمْ یَفِرَّ. (2)

قوله تعالى : ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِمَنْ فِي أَيْدِيكُمْ مِنَ الْأَسْرَىٰ إِنْ يَعْلَمِ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِمَّا أُخِذَ مِنْكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ (70)

1447 / [79] - عن معاوية بن عمار ، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سمعته يقول في هذه الآية: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِمَنْ فِي أَيْدِيكُمْ مِنَ الْأَسْرَىٰ إِنْ يَعْلَمِ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِمَّا أُخِذَ مِنْكُمْ﴾ ، قال :

ص: 310

فرمایش خداوند متعال: اکنون خدا باری را از دوش تان برداشت و از ناتوانی تان آگاه شد. اگر از شما صد تن باشند و در جنگ پای فشاری کنند بر دویست تن پیروز می شوند و اگر از شما هزار تن ،باشند به یاری خدا بر دو هزار تن پیروز می شوند و خداوند پشتیبان آن هایی است که پایداری می کنند. (66)

77)- از فُرات بن احنف به نقل از بعضی صحابی روایت کرده که گفت:

امام على علیه السلام فرمود: هرگز مردم به بحرانی دچار نشدند، مگر این که شیعیان من در آن خوشحال تر بودند و همین است تفسیر فرمایش خدا: «اکنون خداوند به شما تخفيف داد و دانست که در شما سستی است».

78)- از حسن بن صالح روایت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام را شنیدم که فرمود: امام علی علیه السلام می فرمود: کسی که در جنگ از برابر دو نفر فرار کند فرار از جنگ و جهاد کرده است. ولی کسی که از برابر سه نفر فرار کند فرار از جنگ و جهاد محسوب نمی شود.

فرمایش خداوند متعال: ای پیامبر! به اسرانی که در دست شما هستند بگو: اگر خدا در دل های شما نشانی از ایمان ببیند بهتر از آن چه را که از شما گرفته شده عطایتان خواهد کرد و شما را می آمرزد و خدا آمرزنده و مهربان است. (70)

79)- از معاوية بن عمّار روايت کرده است که گفت:

از امام صادق علیه السلام شنیدم که در مورد این آیه: «ای پیامبر! بگو: افرادی که از اسیران در کنترل شما هستند اگر خدا بداند که در دل های شما خیری و خوبی باشد به شما خیر و خوبی عطا می ،کند نسبت به آن چه که از شما گرفته است» می فرمود درباره عباسی عقیل و نوفل نازل شده است.

و فرمود: همان رسول خدا صلی الله علیه و آله در جنگ بدر نهی نمود که مسلمانان فردی

ص: 311

نَزَلَتْ فِی الْعَبَّاسِ وَ عَقِیلٍ وَ نَوْفَلٍ» وَ قَالَ: إنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّی اللَهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَهَی یَوْمَ بَدْرٍ أنْ یُقْتَلَ أحَدٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ أبُو الْبَخْتَرِیِّ، فَأُسِرُوا فَأرْسَلَ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلامُ فَقَالَ: انْظُرْ مَنْ هَاهُنَا مِنْ بَنِی هَاشِمٍ.

قَالَ: فَمَرَّ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلامُ عَلَی عَقِیلِ بْنِ أبِی طَالِبٍ کَرَّمَ اللهُ وَجْهَهُ فَحَادَ عَنْهُ

قفَقَالَ لَهُ: هَذَا أَبُو اَلْفَضْلِ فِی یَدِ فُلاَنٍ، وَ هَذَا عَقِیلٌ فِی یَدِ فُلاَنٍ، وَ هَذَا نَوْفَلٌ فِی یَدِ فُلاَنٍ. یَعْنِی نَوْفَلَ بْنَ اَلْحَارِثِ . فَقَامَ رَسُولُ اَللَّهِ (عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ) حَتَّی اِنْتَهَی إِلَی عَقِیلٍ ، فَقَالَ لَهُ: یَا أَبَا یَزِیدَ ، قُتِلَ أَبُو جَهْلٍ . فَقَالَ: إِذَنْ لاَ تُنَازَعُونَ فِی تِهَامَهَ . قَالَ: إِنْ کُنْتُمْ أَثْخَنْتُمُ اَلْقَوْمَ، وَ إِلاَّ فَارْکَبُوا أَکْتَافَهُمْ

قَالَ: فَجِیءَ بِالْعَبَّاسِ فَقِیلَ لَهُ: اِفْدِ نَفْسَکَ وَ اِفْدِ اِبْنَیْ أَخِیکَ، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ تَرَکْتَنِی أَسْأَلُ قُرَیْشاً فِی کَفِّی قَالَ: أَعْطِ مِمَّا خَلَّفْتَ عِنْدَ أُمِّ اَلْفَضْلِ وَ قُلْتَ لَهَا: إِنْ أَصَابَنِی شَیْءٌ فِی وَجْهِی فَأَنْفِقِیهِ عَلَی وُلْدِکِ وَ نَفْسِکِ.

قَالَ: یَا اِبْنَ أَخِی مَنْ أَخْبَرَکِ بِهَذَا؟

قَالَ: أَتَانِی بِهِ جَبْرَئِیلُ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ فَقَالَ: وَ مَحْلُوفِهِ مَا عَلِمَ بِهَذَا أَحَدٌ إِلاَّ أَنَا وَ هِیَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اَللَّهِ ، قَالَ: فَرَجَعَ اَلْأُسَارَی کُلُّهُمْ مُشْرِکِینَ إِلاَّ اَلْعَبَّاسُ وَ عَقِیلٌ وَ نَوْفَلُ بْنُ اَلْحَارِثِ ، وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ اَلْآیَهُ ﴿قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیکُمْ مِنَ اَلْأَسْری﴾ - إِلَی آخِرِهَا- (1)

ص: 312

از بنی هاشم یا ابوالبَختری (عاص بن هشام) را بکشند و این چند نفر اسیر شدند پس رسول خدا صلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام را فرستاد و فرمود: برو و ببین که از بنی هاشم چه کسانی در میان اسیران هستند.

على علیه السلام همان گونه که می رفت گذرش بر عقیل بن ابی طالب افتاد پس از او گذشت عقیل :گفت ای فرزند مادر علی! به خدا سوگند! که مرا دیدی.

على علیه السلام نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بازگشت و عرض کرد: ابو الفضل (عباس) در دست فلان شخص و عقیل در دست فلانی و نوفل بن حارث در دست دیگری اسیر ،هستند رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاست (و حرکت نمود) تا به عقیل رسید و به او فرمود: ای ابا یزید! ابو جهل کشته شد. عقیل گفت: در این صورت دیگر کسی با شما بر سر به چنگ آوردن تهامه جنگ و ستیز نخواهد کرد، سپس عقیل (به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله) را چنین گفت: اگر آن ها (دشمن) را از پای در آوردید (که هیچ) و گرنه بر آن ها به طور کامل مسلط شوید پس در همین بین عباس را آوردند، به او گفته شد برای آزادی خود و دو برادر زاده ات (عقیل و نوفل) فدیه بپرداز تا آزاد شوید.

عباس رو به حضرت کرد و گفت ای محمد! آیا تو حاضری که من برای پرداخت ،فدیه به گدایی بیفتم و دست گدایی در پیش قریش دراز کنم؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نه، ولی از همان پول هایی که نزد همسرت اُمّ الفضل گذارده ای و به او گفته ای: اگر در این راهی که می روم آسیبی به من رسید این پول ها را خرج خود و بچه هایت کن (بپرداز)

عباس به حضرت عرض کرد: ای برادر زاده! چه کسی این خبر را به شما داده است؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل علیه السلام از جانب خدای عزّ و جلّ آمد و آن را به من خبر داد پس عباس :گفت سوگند به کسی که به او سوگند می خورند کسی جز من و همسرم از این ماجرا آگاه نبود من گواهی می دهم که تو رسول خدا هستی.

(امام صادق علیه السلام) فرمود: به این ترتیب همۀ اسیران در حالی به مکه بازگشتند که مشرک ،بودند مگر عباس و عقیل و نوفل - خداوند چهره های آنان را گرامی و بزرگوار گرداند - و این آيه ﴿قُل لِمَن فِى أَيْدِيكُم مِّنَ الْأَسْرَى﴾ - تا آخر آیه - درباره آنان نازل شده است.

ص: 313

1448 / [80] - عن عليّ بن أسباط، أنه سمع أبا الحسن الرضا علیه السلام يقول :

قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : أُتِیَ اَلنَّبِیُّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ بِمَالٍ فَقَالَ لِلْعَبَّاسِ : اُبْسُطْ رِدَاءَکَ فَخُذْ مِنْ هَذَا اَلْمَالِ طَرَفاً قَالَ: فَبَسَطَ رِدَاءَهُ فَأَخَذَ طَرَفاً مِنْ ذَلِکَ اَلْمَالِ.

قَالَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : هَذَا مِمَّا قَالَ اَللَّهُ: ﴿ یَا أَیُّهَا اَلنَّبِیِّ قُلْ لِمَنْ فِی أَیْدِیَکُمْ مِنْ اَلْأُسَارَی إِنْ یَعْلَمِ اَللَّهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْراً یُؤْتِکُمْ خَیْراً مِمَّا أَخَذَ مِنْکُمْ﴾ (1)

قوله تعالى : ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴾ (72)

1449 / [81] - عن زرارة و حُمران، و محمد بن مسلم، عن أبي جعفر و أبي عبد الله علیهما السلام، قالوا :

سألناهما عن قوله تعالى : ﴿وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُم مِّن وَلَيَتِهِم مِّن شَيْءٍ حَتَّىٰ يُهَاجِرُوا ﴾؟

قالا : أَهْلَ مَكَّةَ لَا یَرِثُونَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ. (2)

ص: 314

80)- از علی بن اسباط روایت کرده است که گفت:

از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: مقداری اموال (درهم های سکه از جنس نقره از غنائم جنگی) برای رسول خدا صلی الله علیه و آله آوردند، پس به عباس فرمود: دامنت را باز کن و مقداری از این پول ها را بردار؛ او نیز دامن خود را گشود و مقداری از آن درهم ها را برداشت سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: این از همان مواردی است که خداوند تبارک و تعالی فرموده است: «ای پیامبر! به افرادی از اسیران که در کنترل شما هستند بگو: اگر خدا بداند که در دل های شما خیری و خوبی باشد نسبت به آن چه که از شما گرفته شده است به شما خیر و خوبی عطا می کند».

فرمایش خداوند متعال: همانا آنان که ایمان آورده اند و مهاجرت کرده اند و با مال و جان خویش در راه خدا جهاد کرده اند و آنان که به مهاجران جای داده و یاری شان کرده اند خویشاوندان یکدیگر خواهند بود و آنان که ایمان آورده اند و مهاجرت نکرده اند خویشاوندان شما نیستند تا آن که مهاجرت کنند و اگر شما را در مورد دین به یاری طلبیدند باید به یاریشان برخیزید مگر آن که آنان بر ضد آن گروهی باشند که میان شما و ایشان پیمانی بسته شده باشد و خدا به کارهایی که می کنید بیناست (72)

81)- از ،زراره حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفته اند:

از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و کسانی که ایمان آورده اند ولی هجرت نکردند شما در سرپرستی آن ها مسئولیتی ندارید تا آن که هجرت کنند» سؤال کردیم؟

فرمودند: منظور این است اهل مکه (که مهاجرت نکردند) از اهالی مدینه ارث نمی برند.

ص: 315

قوله تعالى : ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ﴾ (75)

1450/ [82]- عن عبد عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله علیه السلام، عن أبيه، عن آبائه علیهم السلام، قال :

دَخَلَ عَلِی(علیه السلام) عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی مَرَضِهِ، وَ قَدْ أُغْمِی عَلَیهِ، وَ رَأْسُهُ فِی حَجْرِ جَبْرَئِیلَ، وَ جَبْرَئِیلُ فِی صُورَةِ دِحْیةِ الْكَلْبِی (1)، فَلَمَّا دَخَلَ عَلِی(علیه السلام)، قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ: دُونَک رَأْسَ ابْنِ عَمِّک، فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی، لِأَنَّ اللَّهَ یقُولُ فِی كِتَابِهِ: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِی كِتابِ اللَّهِ»، فَجَلَسَ عَلِی(علیه السلام) وَ أَخَذَ رَأْسَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)فَوَضَعَهُ فِی حَجْرِهِ، فَلَمْ یزَلْ رَأْسُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)فِی حَجْرِهِ، حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ، وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)أَفَاقَ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ، فَنَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ: یَا عَلِیُّ أَیْنَ جَبْرَئِیلُ؟

فَقَالَ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَا رَأَیْتُ إِلاَّ دِحْیَهَ اَلْکَلْبِیَّ دَفَعَ إِلَیَّ رَأْسَکَ وَ قَالَ: یَا عَلِیُّ!

ص: 316

فرمایش خداوند متعال: و کسانی که بعداً ایمان آورده اند و مهاجرت نموده و همراه شما جهاد کردند، از شما هستند و خویشاوندان بعضی نسبت به بعضی دیگر به حکم کتاب خداوند سزاوارتر می باشند و خداوند به هر چیزی دانا است. (75)

82)- از عبد الله بن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام، فرمود: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله بیمار ،بود علی علیه السلام بر او وارد شد دید که در حالت بیهوشی است و سرش در دامن جبرئیل می باشد- و جبرئیل به صورت دِحیَه کلبی در آمده بود - پس چون علی علیه السلام وارد شد جبرئیل به او گفت بیا سر پسر عمویت را (در آغوش) بگیر و مواظب او باش؛ زیرا که تو نسبت به او از من سزاوارتر هستی چون خداوند در کتاب خود می فرماید: «و خویشاوندان بعضی بر بعضی دیگر به حكم كتاب خدا اولویت دارند».

پس علی علیه السلام (بر بالین رسول خدا صلی الله علیه و آله) نشست و سر (مقدّس) حضرت را در دامان خود نهاد و بر همین حالت سر آن بزرگوار در دامان علی علیه السلام بود تا هنگامی که خورشید غروب ،کرد سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله به هوش آمد و سر خود را بلند کرده و نگاهی به علی علیه السلام نمود و فرمود: ای علی! جبرئیل کجاست؟

على علیه السلام اظهار داشت: ای رسول خدا! من به غیر از دِحیَه کلبی کسی را ندیدم و او سر (مبارک) شما را تحویل من داد و به من گفت: بیا سر پسر عمویت را (در آغوش) بگیر و مواظب او باش؛ زیرا که تو از من سزاوارتر هستی چون خداوند در کتاب خود می فرماید: «و خویشاوندان در کتاب خداوند بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند» پس من بر بالین شما نشستم و سر شما را در دامان خود نهادم و بر همین حالت سر شما در دامان من بود تا (اکنون که) خورشید غروب کرده است.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: آیا نماز عصر را خوانده ای؟

پاسخ داد ،نه ،فرمود: چه چیزی مانع شد که نمازت را بخوانی؟

ص: 317

دُونَکَ رَأْسَ اِبْنِ عَمِّکَ فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی، لِأَنَّ اَللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ: ﴿ وَأُوْلُواْ الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَبِ اللهِ﴾، فَجَلَسْتُ وَ أَخَذْتُ رَأْسَکَ فَلَمْ تَزَلْ فِی حَجْرِی حَتَّی غَابَتِ اَلشَّمْسُ وَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : أَ فَصَلَّیْتَ اَلْعَصْرَ؟

فَقَالَ لاَ قَالَ: فَمَا مَنَعَکَ أَنْ تُصَلِّیَ؟

فَقَالَ: قَدْ أُغْمِیَ عَلَیْکَ وَ کَانَ رَأْسُکَ فِی حَجْرِی، فَکَرِهْتُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ ، وَ کَرِهْتُ أَنْ أَقُومَ وَ أُصَلِّیَ وَ أَضَعَ رَأْسَکَ، فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : اَللَّهُمَّ إِنْ کَانَ فِی طَاعَتِکَ وَ طَاعَهِ رَسُولِکَ حَتَّی فَاتَتْهُ صَلاَهُ اَلْعَصْرِ، اَللَّهُمَّ فَرُدَّ عَلَیْهِ اَلشَّمْسَ حَتَّی یُصَلِّیَ اَلْعَصْرَ فِی وَقْتِهَا.

قَالَ: فَطَلَعَتِ اَلشَّمْسُ فَصَارَتْ فِی وَقْتِ اَلْعَصْرِ بَیْضَاءَ نَقِیَّهً، وَ نَظَرَ إِلَیْهَا أَهْلُ اَلْمَدِینَهِ وَ إِنَّ عَلِیّاً قَامَ وَ صَلَّی فَلَمَّا اِنْصَرَفَ غَابَتِ اَلشَّمْسُ وَ صَلُّوا اَلْمَغْرِبَ. (1)

1451 / [83] - عن أبي بصير، عن أبي جعفر الباقر علیه السلام، قال :

اَلْخَالُ وَ اَلْخَالَهُ یَرِثُونَ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَهُمْ أَحَدٌ غَیْرُهُمْ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ ﴿وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اَللّهِ﴾، فَإِذَا اِلْتَقَتِ اَلْقَرَابَاتُ فَالسَّابِقُ أَحَقُّ بِالْمِیرَاثِ مِنْ قَرَابَتِهِ. (2)

1452 / [84] - عن ابن سنان، عن أبي عبد الله علیه السلام قال :

لَمَّا اِخْتَلَفَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ فِی اَلرَّجُلِ یَمُوتُ وَ لَیْسَ لَهُ عَصَبَهٌ یَرِثُونَهُ وَ لَهُ ذُو قَرَابَهٍ لاَ یَرِثُونَهُ لَیْسَ لَهُ سَهْمٌ مَفْرُوضٌ؟

ص: 318

على علیه السلام اظهار داشت همانا شما در حالت بیهوشی بودی و سر شما در دامان من بود پس دوست نداشتم- ای رسول خدا! - که بر شما زحمت و سختی ایجاد کنم و دوست نداشتم که برخیزم و نماز بخوانم و سر شما را (بر زمین) بگذارم.

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله اظهار نمود: خداوندا! علی (علیه السلام) در حال طاعت تو و طاعت رسولت بوده تا در این راه نماز عصرش فوت گردیده است خداوندا! خورشید را برایش باز گردان به طوری که نماز عصرش را در وقت خود بخواند.

(امام صادق علیه السلام) فرمود: پس خورشید (از همان جایی که غروب کرده بود) طلوع کرد - و آسمان سفید و روشن گردید - با این که هنگام بازگشت خورشید وقت نماز عصر بود و تمامی اهل مدینه آن را تماشا می کردند و علی علیه السلام برخاست و نمازش را خواند و موقعی که نمازش را به پایان رسانید خورشید غروب کرد و مردم مشغول خواندن نماز مغرب شدند.

83)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: دایی و خاله - در صورتی که میّت وارثی غیر از آن ها نداشته باشد - از او ارث می برند زیرا خداوند متعال می فرماید: «و خویشاوندان در کتاب خداوند بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند» ولی چنان چه چند (طبقه از ورثه ها) با هم حضور داشتند (طبقه) سابق از سایر نزدیکان مقدّم در میراث می باشند.

84)- از ابن سنان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که علی بن ابی طالب علیه السلام با عثمان بن عفّان- در مورد مردی که مرده بود و ورثه ای نداشت که از او ارث ببرد، مگر خویشاوندان دوری که نمی توانستند وارث او قرار گیرند و برایشان سهمی معیّن نشده است - اختلاف نظر داشتند.

ص: 319

فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مِیرَاثُهُ لِذَوِی قَرَابَتِهِ، لِأَنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: ﴿وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اَللّهِ﴾ وَ قَالَ عُثْمَانُ : أَجْعَلُ مِیرَاثَهُ فِی بَیْتِ مَالِ اَلْمُسْلِمِینَ وَ لاَ یَرِثُهُ أَحَدٌ مِنْ قَرَابَتِهِ. (1)

1453 / [85] - عن سليمان بن خالد، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

کَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لاَ یُعْطِی مَوَالِیَ شَیْئاً مَعَ ذِی رَحِمٍ سُمِّیَتْ لَهُ فَرِیضَهٌ أَمْ لَمْ تُسَمَّ لَهُ فَرِیضَهٌ، وَ کَانَ یَقُولُ: ﴿وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اَللّهِ إِنَّ اَللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴾ قَدْ عَلِمَ مَکَانَهُمْ فَلَمْ یَجْعَلْ لَهُمْ مَعَ أُولِی اَلْأَرْحَامِ حَیْثُ قَالَ: « وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اَللّهِ. (2)

1454 / [86]- عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام في قول الله : ﴿ وَأُوْلُوا الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَبِ اللَّهِ ﴾، [قال :] إِنَّ بَعْضَهُمْ أَوْلَی بِالْمِیرَاثِ مِنْ بَعْضٍ، لِأَنَّ أَقْرَبَهُمْ إِلَیْهِ رَحِماً أَوْلَی بِهِ.

ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّهُمْ أَوْلَی بِالْمَیِّتِ، وَ أَقْرَبُهُمْ إِلَیْهِمْ أُمُّهُ وَ أَخُوهُ وَ أُخْتُهُ لِأُمِّهِ وَ أَبِیهِ، أَ لَیْسَ اَلْأُمُّ أَقْرَبَ إِلَی اَلْمَیِّتِ مِنْ إِخْوَتِهِ وَ أَخَوَاتِهِ؟ (3)

ص: 320

على علیه السلام فرمود: ارثیه او برای خویشاوندان او (با رعایت اولویت ها) خواهد بود؛ زیرا که خداوند متعال می فرماید: «و خویشاوندان در کتاب خداوند بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند»

و عثمان گفت: میراث او را جزء بیت المال مسلمین قرار می دهم و هیچ یک از خویشاوندانش حق ارث بردن از او را نخواهند داشت.

85)- از سلیمان بن خالد روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: امام علی علیه السلام با وجود ورثه از خویشاوندان، به موالی (غلامان و کنیزان) میّت ارث نمی داد - خواه آن که فریضه ای برایشان باشد و یا نباشد - و می فرمود: «و خویشاوندان در کتاب خداوند، بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند خداوند بر هر چیزی دانا است» البته که حضرت موقعیت آن ها را می دانست پس بر همین اساس موالی را شریک خویشاوندان قرار نمی داد؛ چون خداوند فرموده است: «و خویشاوندان در کتاب ،خداوند، بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند»

86)- از زراره روایت کرده ،است که گفت:

امام باقر علیه السلام در مورد فرمایش خداوند: «و خویشاوندان در کتاب خداوند، بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند» فرمود: بعضی خویشاوندان در ارث بردن نسبت به بعضی دیگر در اولویت هستند به دلیل آن که هر که به میت نزدیک تر ،باشد در بردن ارث اولویت دارد.

سپس امام باقر علیه السلام فرمود: خویشاوندان از هر شخص دیگری به میت در اولویت می باشند و نزدیک ترین افراد به ،میت مادر ،او برادر او خواهر مادری و پدری او خواهند بود؛ آیا چنین نیست که مادر میّت از برادران و خواهران او به او نزدیک تر می باشد؟

ص: 321

1455 / [8] - عن أبي عمرو الزبيري، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

قُلْتُ لَهُ: أَخْبِرْنِی عَنْ خُرُوجِ اَلْإِمَامَةِ مِنْ وُلْدِ اَلْحَسَنِ إِلَی وُلْدِ اَلْحُسَیْنِ علیهما السلام کَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا اَلْحُجَّةُ فِیهِ؟

قَالَ: لَمَّا حَضَرَ اَلْحُسَیْنَ علیه السلام مَا حَضَرَهُ مِنْ أَمْرِ اَللَّهِ لَمْ یَجُزْ أَنْ یَرُدَّهَا فِی وُلْدِ أَخِیهِ وَ لاَ یُوصِیَ بِهَا فِیهِمْ، لِقَوْلِ اَللَّهِ: ﴿وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اَللّهِ﴾ وَ کَانَ وُلْدُهُ أَقْرَبَ رَحِماً إِلَیْهِ مِنْ وُلْدِ أَخِیهِ، وَ کَانَ أَوْلَی بِالْإِمَامَةِ، وَ أَخْرَجَتْ هَذِهِ اَلْآیَةُ وُلْدَ اَلْحَسَنِ مِنْهَا، فَصَارَتِ اَلْإِمَامَةُ إِلَی وُلْدِ اَلْحُسَیْنِ وَ حَکَمَتْ بِهِ اَلْآیَةُ لَهُمْ، فَهِیَ فِیهِمْ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ. (1)

ص: 322

87)- از ابو عمر و زبیری روایت کرده است که گفت:

به امام صادق علیه السلام و عرض کردم: مرا نسبت به این موضوع آگاه فرما که چگونه امامت از فرزندان امام حسن علیه السلام به فرزندان امام حسین علیه السلام منتقل گردیده است؟ و چه دلیلی بر آن وجود دارد؟

فرمود: هنگامی که مقدّرات الهی بر امام حسین علیه السلام وارد شد و در آن موقعیت قرار گرفت جایز نبود که ودایع امامت و اموال خود را به برادر زادگانش تحویل دهد و جایز نبود که در مورد آن به آنان وصیت نماید؛ چون خداوند فرموده است: «و خویشاوندان در کتاب خداوند بعضی بر بعضی دیگر اولویت دارند» بنابراین فرزندان خودش نسبت به برادر زادگانش نزدیک ترین خویشاوندان به او می باشند و ایشان برتر و اولای به امامت (و خلافت) بودند و فرزندان امام حسن علیه السلام به سبب این آیه از منصب امامت (و خلافت) خارج گشته اند و طبق حکم آیه شریفه امامت اختصاص به فرزندان امام حسین علیه السلام یافته است پس امامت تا قیامت در فرزندان امام حسین علیه السلام خواهد بود.

ص: 323

ص: 324

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

فضائلهما و بعض خوصّهما

1456 / [1] - عن أبي بصير، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ قَرَأَ سُورَهَ بَرَاءَهَ وَ اَلْأَنْفَالَ فِی کُلِّ شَهْرٍ لَمْ یَدْخُلْهُ نِفَاقٌ أَبَداً، وَ کَانَ مِنْ شِیعَهِ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) حَقّاً، وَ أَکَلَ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ مِنْ مَوَائِدِ اَلْجَنَّهِ مَعَ شِیعَتِهِ علیّ علیه السلام حَتَّی یَفْرُغَ اَلنَّاسُ مِنَ اَلْحِسَابِ. (1)

1457 / [2] - عن داود بن سرحان، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

کَانَ اَلْفَتْحُ فِی سَنَهِ ثَمَانٍ ، وَ بَرَاءَهُ فِی سَنَهِ تِسْعٍ ، وَ حَجَّهُ اَلْوَدَاعِ فِی سَنَهِ عَشْرٍ. (2)

1458 / [3] - عن أبي العباس، عن أحدهما علیهما السلام قال :

اَلْأَنْفَالُ وَ سُورَهُ بَرَاءَهَ وَاحِدَهٌ. (3)

ص: 326

به نام خداوند بخشاينده مهربان

فضائل و بعضی از خواص آن دو

1)- از ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس سوره برائت و انفال را در هر ماه بخواند هرگز نفاق در قلب او راه نمی یابد و به راستی که از شیعیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام محسوب می شود؛ و در روز قیامت از سفره های بهشتی همراه با شيعيان على علیه السلام غذا میل می کند تا این که مردم از حسابرسی اعمالشان فارغ گردند.

2)- از داود بن سرحان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: فتح مکه در سال هشتم (هجری) انجام شد و سوره «برائت در سال نهم (هجری) نازل گردید و حجّة الوداع نیز در سال دهم (هجری) واقع شد.

3)- از ابو العباس روایت کرده است که گفت:

یکی از دو امام (باقر یا صادق) علیهما السلام فرمود: سوره انفال و برائت یک سوره محسوب می شوند

ص: 327

قوله تعالى: ﴿بَرَاءَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ (1) فَسِيحُواْ فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَفِرِينَ﴾ (2)

1459 / [4] - عن حريز، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ بَعَثَ أَبَا بَکْرٍ مَعَ بَرَاءَهَ إِلَی اَلْمَوْسِمِ لِیَقْرَأَهَا عَلَی اَلنَّاسِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ - لاَ یُبَلِّغُ عَنْکَ إِلاَّ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَدَعَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَلِیّاً فَأَمَرَهُ أَنْ یَرْکَبَ نَاقَتَهُ اَلْعَضْبَاءَ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَلْحَقَ أَبَا بَکْرٍ فَیَأْخُذَ مِنْهُ بَرَاءَهَ وَ یَقْرَأَهُ عَلَی اَلنَّاسِ بِمَکَّهَ

فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ: أَسَخْطَهٌ؟

فَقَالَ - لاَ إِلاَّ أَنَّهُ أُنْزِلَ عَلَیْهِ أَنَّهُ لاَ یُبَلِّغُ إِلاَّ رَجُلٌ مِنْکَ فَلَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مَکَّهَ وَ کَانَ یَوْمَ اَلنَّحْرِ بَعْدَ اَلظُّهْرِ وَ هُوَ یَوْمُ اَلْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ قَامَ ثُمَّ قَالَ إِنِّی رَسُولُ رَسُولِ اَللَّهِ إِلَیْکُمْ فَقَرَأَهَا عَلَیْهِمْ : ﴿بَراءَهٌ مِنَ اَللّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی اَلَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ * فَسِیحُوا فِی اَلْأَرْضِ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ﴾ عِشْرِینَ مِنْ ذِی اَلْحِجَّهِ وَ اَلْمُحَرَّمَ وَ صَفَرَ وَ شَهْرَ رَبِیعٍ اَلْأَوَّلِ وَ عَشْراً مِنْ رَبِیعٍ اَلْآخَرِ

وَ قَالَ لاَ یَطُوفُ بِالْبَیْتِ عُرْیَانٌ وَ لاَ عُرْیَانَهٌ وَ لاَ مُشْرِکٌ أَلاَ مَنْ کَانَ لَهُ عَهْدٌ عِنْدَ رَسُولِ اَللَّهِ فَمُدَّتُهُ إِلَی هَذِهِ اَلْأَرْبَعَهِ اَلْأَشْهُرِ. (1)

ص: 328

فرمایش خداوند متعال: خدا و پیامبرش از مشرکانی که با آن ها پیمان بسته اید بیزار هستند (1) پس چهار ماه به شما مهلت داده شد که در این سرزمین سیر کنید و بدانید که شما بر قدرت خداوند غالب نخواهید شد و به درستی که او کسافران را ذلیل و خوار می سازد. (2)

4)- از حریز روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله سوره «برائت» را توسط ابو بکر فرستاد تا در موسم حج برای مردم قرائت ،کند پس جبرئیل نازل شد و گفت: کسی نمی تواند از طرف تو آن را ابلاغ کند مگر علی (بن ابی طالب علیه السلام) پس رسول خدا صلی الله علیه و آله او را خواست و به او دستور داد تا شتر عضبا (مرکب سواری حضرت را) سوار شود و دنبال ابو بکر رود و سوره «برائت» را از او بگیرد و آن را در مکه برای مردم قرائت نماید

ابو بکر (به حضرت) گفت: آیا پیامبر صلی الله علیه و آله از روی سخط و قهر از من چنین نمود؟

فرمود: نه بلکه (جبرئیل) بر او (پیامبر صلی الله عیه و آله) نازل شده و گفته که شخصی به غیر از فردی که از اهل بیت ،توست نباید ابلاغ کند.

هنگامی که علی علیه السلام- بعد از ظهر روز ،قربان که روز حجّ اکبر بود - وارد مکه شد (در بین مردم) ایستاد و فرمود: من فرستاده رسول خدا صلی الله علیه و آله به سوی شما هستم و سپس آیات «برائت و بیزاری از سوی خدا و رسولش می باشد با کسانی که از مشرکین معاهده بسته اید * پس در زمین به مدت چهار ماه می توانید رفت و آمد کنید» را برای آن ها قرائت نمود که (آن چهار ماه) عبارت باشند از: بیست روز از ماه ذی الحجه محرّم صفر ربيع الأول و ده روز از ربیع الثانی.

پس از آن افزود: هیچ مرد و زنی حقّ ندارد عریان طواف کند و (در پایان امسال) مشرکی حقّ ورود (به مسجد الحرام را) ندارد مگر کسانی که با رسول خدا عهد و پیمانی بسته ،باشد که مدت آن تا پایان این چهار ماه می باشد.

ص: 329

1460/ [5] - وفي خبر محمّد بن مسلم : فقال :

یَا عَلِیُّ هَلْ نَزَلَ فِیَّ شَیْءٌ مُنْذُ فَارَقْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله؟

قَالَ: لاَ وَ لَکِنْ أَبَی اَللَّهُ أَنْ یُبَلِّغَ عَنْ مُحَمَّدٍ إِلاَّ رَجُلٌ مِنْهُ، فَوَافَی اَلْمَوْسِمَ فَبَلَّغَ عَنِ اَللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ بِعَرَفَهَ وَ اَلْمُزْدَلِفَهِ وَ یَوْمَ اَلنَّحْرِ عِنْدَ اَلْجِمَارِ ، وَ فِی أَیَّامِ اَلتَّشْرِیقِ کُلِّهَا یُنَادِی: ﴿بَراءَهٌ مِنَ اَللّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی اَلَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ * فَسِیحُوا فِی اَلْأَرْضِ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ﴾ وَ لاَ یَطُوفَنَّ بِالْبَیْتِ عُرْیَانٌ (1)

1461 / [6] - عن زرارة قال :

سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: لاَ وَ اَللَّهِ مَا بَعَثَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَبَا بَکْرٍ بِبَرَاءَهَ لَهْواً کَانَ یَبْعَثُ بِهَا مَعَهُ ثُمَّ یَأْخُذُهَا مِنْهُ وَ لَکِنَّهُ اِسْتَعْمَلَهُ عَلَی اَلْمَوْسِمِ وَ بَعَثَ بِهَا عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ بَعْدَ مَا فَصَلَ أَبُو بَکْرٍ عَنِ اَلْمَوْسِمِ فَقَالَ لِعَلِیٍّ حِینَ بَعَثَهُ إِنَّهُ لاَ یُؤَدِّی عَنِّی إِلاَّ أَنَا وَ أَنْتَ (2)

1462 / [7] - عن أبي بصير ، عن أبي جعفر علیه السلام، قال :

خَطَبَ عَلِیٌّ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) بِالنَّاسِ، وَ اِخْتَرَطَ سَیْفَهُ، وَ قَالَ: لاَ یَطُوفَنَّ بِالْبَیْتِ عُرْیَانٌ، وَ لاَ یَحُجَّنَّ بِالْبَیْتِ مُشْرِکٌ وَ لاَ مُشْرِکَهٌ، وَ مَنْ کَانَتْ لَهُ مُدَّهٌ فَهُوَ إِلَی مُدَّتِهِ، وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مُدَّهٌ فَمُدَّتُهُ أَرْبَعَهُ أَشْهُرٍ. وَ کَانَ خَطَبَ یَوْمَ اَلنَّحْرِ ، وَ کَانَتْ عِشْرِینَ مِنْ ذِی اَلْحِجَّهِ ، وَ اَلْمُحَرَّمَ ، وَ صَفَرَ ، وَ شَهْرَ رَبِیعٍ اَلْأَوَّلِ ، وَ عَشْرٌ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ اَلْآخِرِ. وَ قَالَ: یَوْمُ اَلنَّحْرِ یَوْمُ اَلْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ. (3)

ص: 330

5- و در خبری از محمد بن مسلم روایت کرده است که گفت:

(ابو بکر به امیرالمؤمنین علیه السلام) خطاب کرد: ای علی! آیا از موقعی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله جدا شدم درباره من چیزی نازل شده است؟

فرمود: نه ولی خداوند از ابلاغ آن توسط شخصی که از غیر خاندان حضرت محمد صلی الله علیه و آله باشد امتناع ورزیده است.

پس علی علیه السلام از طرف خداوند و از طرف رسول خدا صلی الله علیه و آله در عرفات و روز مزدلفه و روز (عید) قربان در کنار جَمَره های (سه گانه) - و بلکه در سه روز ایّام تشریق ،(دهم یازدهم و دوازدهم ماه ذی الحجّه این آیات شریفه را)- ابلاغ نمود: «برائت و بیزاری از سوی خدا و رسولش می باشد با کسانی که از مشرکین معاهده بسته اید * پس در زمین به مدت چهار ماه می توانید رفت و آمد کنید» و افزود: نباید با حالت عریان طواف بیت الله الحرام انجام گیرد.

6)- از زراره روایت کرده است که گفت:

از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: نه به خدا سوگند! رسول خدا صلی الله علیه و آله، ابو بکر را برای ابلاغ سورۀ «برائت» نفرستاد آیا می شود که این امر مهم را به او سپرده باشد و دوباره بازپس بگیرد؟ بلکه او را ناظر بر انجام مناسک حجّ قرار داد و بعد از آن که ابو بکر را از این موقعیت عزل نمود، علی علیه السلام را فرستاد تا ابلاغ ،کند پس هنگامی که او را فرستاد فرمود: (ای علی!) آن را شخصی جز خودم و یا مردی از من ابلاغ نکند.

7)- ابو بصیر روایت کرده است که گفت:

امام باقر علیه السلام فرمود: علی علیه السلام در جمع مردم به ایراد سخنرانی و خطبه مشغول شد و در حالی که شمشیرش را به دست گرفته بود فرمود: هیچ کسی حق ندارد با حالت عریان طواف ،کند هیچ مرد و زن مشرکی حق انجام حج در (اطراف) خانه خدا را ندارد و هر کسی که دارای مدّت (معاهده و پیمان) است به همان مدت اکتفا می گردد و کسی که فاقد آن (معاهده و پیمان) باشد چهار ماه به او مهلت داده می شود - و خطبه حضرت در روز عید قربان انجام گرفت - و آن چهار ماه عبارت بود از: بیست روز از ماه ذی الحجه محرّم، صفر و ماه ربيع الأول و ده روز از ماه ربیع الثانی و حضرت افزود: روز (عید) قربان روز حجّ اکبر است.

ص: 331

1463 / [8] - وفي خبر أبي الصباح (1)، عنه علیه السلام:

فَبَلَّغَ عَنِ اَللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ بِعَرَفَهَ وَ اَلْمُزْدَلِفَهِ وَ عِنْدَ اَلْجِمَارِ فِی أَیَّامِ اَلْمَوْسِمِ کُلِّهَا یُنَادِی ﴿بَراءَهٌ مِنَ اَللّهِ وَ رَسُولِهِ﴾ وَ لاَ یَطُوفَنَّ عُرْیَانٌ، وَ لاَ یَقْرَبَنَّ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرَامَ بَعْدَ عَامِنَا هَذَا مُشْرِکٌ. (2)

1464 /[9] - عَنْ حَنَشٍ بن المعتمر (3)، عَنْ عَلِیٍّ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) أَنَّ اَلنَّبِیَّ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) حِینَ بَعَثَهُ بِبَرَاءَهَ :

یَا نَبِیَّ اَللَّهِ ، إِنِّی لَسْتُ بِلَسِنٍ، وَ لاَ بِخَطِیبٍ، قَالَ: مَا بُدٌّ أَنْ أَذْهَبَ بِهَا أَوْ تَذْهَبَ بِهَا أَنْتَ. قَالَ: فَإِنْ کَانَ لاَ بُدَّ فَسَأَذْهَبُ أَنَا

قَالَ: فَانْطَلِقْ، فَإِنَّ اَللَّهَ یُثَبِّتُ لِسَانَکَ، وَ یَهْدِی قَلْبَکَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی فَمِهِ، وَ قَالَ: اِنْطَلِقْ فَاقْرَأْهَا عَلَی اَلنَّاسِ. وَ قَالَ: اَلنَّاسُ سَیَتَقَاضَوْنَ إِلَیْکَ، فَإِذَا أَتَاکَ اَلْخَصْمَانِ فَلاَ تَقْضِ لِوَاحِدٍ حَتَّی تَسْمَعَ اَلْآخَرَ، فَإِنَّهُ أَجْدَرُ أَنْ تَعْلَمَ اَلْحَقَّ. (4)

1465 / [10] - عَنْ زُرَارَهَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِما السَّلاَمُ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: ﴿فَسِيحُواْ فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ﴾، قال :

ص: 332

8)- و در خبر ابو الصبّاح آمده است که گفت

امام باقر علیه السلام فرمود: (علی علیه السلام) از طرف خداوند و از طرف رسول خدا صلی الله علیه و آله در عرفات و روز مزدلفه و در کنار جَمَره های (سه گانه) - و بلکه در تمام ایام مناسک حجّ - این آیات را ابلاغ می نمود: «برانت و بیزاری از سوی خدا و رسولش (با مشرکین) است» و می افزود: هرگز نباید با حالت عریان طواف انجام گیرد و هیچ مشرکی - پس از پایان امسال - حقّ انجام حجّ در (اطراف) خانه خدا را ندارد.

9)- از حَنْش (بن مُعتمر کنانی ،کوفی یکی از اصحاب امام علی علیه السلام) روایت کرده است، که گفت:

هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله خواست علی علیه السلام را برای ابلاغ برائت بفرستد (على علیه السلام) اظهار داشت: ای پیامبر خدا! من سخنور و خطیب نیستم حضرت فرمود: ناچارم که یا خودم برای ابلاغ آن بروم و یا تو بروی و آن را ابلاغ کنی. (على علیه السلام) عرض نمود: اگر چنین است به زودی خواهم رفت.

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: روانه شو و حرکت کن خداوند زبانت را تثبیت و قلبت را هدایت می نماید سپس دست خود را بر دهانش نهاد و فرمود برو و آن را برای مردم قرائت کن و افزود به زودی مردم تو را قاضی خویش قرار می دهند و در اختلافاتشان به تو مراجعه می کنند پس اگر دو نفر که به دشمنی (و دعوا) برخاسته اند و نزدت ،آمدند برای هیچ کدام قضاوت نکن مگر آن که سخن هر دو نفر را شنیده باشی که چنین روشی برای پی بردن به حقّ بهتر و شایسته تر خواهد بود

10)- از زراره حُمران و محمد بن مسلم روایت کرده است که گفتند:

امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «پس در زمین به مدت چهار ماه می توانید رفت و آمد کنید» فرمودند:

ص: 333

عِشْرُونَ مِنْ ذِی اَلْحِجَّهِ وَ اَلْمُحَرَّمُ وَ صَفَرٌ وَ شَهْرُ رَبِیعٍ اَلْأَوَّلِ وَ عَشْرٌ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ اَلْآخَرِ (1)

1466 / [11] - جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ شُجَاعٍ ، قَالَ: رَوَی أَصْحَابُنَا :

قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) : لِمَ صَارَ اَلْحَاجُّ لاَ یُکْتَبُ عَلَیْهِ ذَنْبٌ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ؟

قَالَ: «إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ أَمَرَ اَلْمُشْرِکِینَ فَقَالَ: ﴿فَسِیحُوا فِی اَلْأَرْضِ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ﴾ وَ لَمْ یَکُنْ یُقَصِّرُ بِوَفْدِهِ عَنْ ذَلِکَ. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ أَذَنْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجَ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِئَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ رَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرَ لَّكُمْ وَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ وَ بَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾ (3)

1467 / [12] - عَنْ حَکِیمِ بن جبير [بن مطعم] (3)، عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلاَمُ قَالَ: وَ اَللَّهِ إِنَّ لِعَلِیٍّ لَأَسْمَاءَ فِی اَلْقُرْآنِ مَا یَعْرِفُهُ اَلنَّاسُ.

ص: 334

بیست روز از ماه ذی الحجه و ماه محرّم و ماه صفر و ماه ربيع الأول و ده روز از ماه ربیع الثانی است.

11)- جعفر بن احمد از علی بن محمد بن شجاع روایت کرده که گفت:

اصحاب روایت کرده اند که شخصی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: به چه دلیل شخص حاجی تا مدت چهار ماه خطاهایش ثبت نمی شود؟

فرمود: همانا خدایی که نامش جلیل است به مشرکین دستور داد و فرمود: «پس در زمین به مدّت چهار ماه می توانید رفت و آمد کنید» و خداوند آن هیئت (هبه و مهلت داده شده) را در مورد مهمانان مورد و عده اش کم و کوتاه نخواهد کرد.

فرمایش خداوند متعال: و در روز حج اکبر از جانب خداوند و پیامبرش به مردم اعلام می شود که خدا و پیامبرش از مشرکان بیزار هستند پس اگر توبه کنید برایتان بهتر است و اگر سرپیچی کنید بدانید که از (قدرت و خشم) خداوند توان گریختن نخواهید داشت و کافران را به عذابی دردآور بشارت بده. (3)

12)- از حکیم بن جُبیر روایت کرده است که گفت:

امام سجّاد علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! اسم هایی در قرآن برای علی علیه السلام است که مردم آن ها را نمی شناسند.

ص: 335

قَالَ: قُلْتُ: وَ أَیُّ شَیْءٍ تَقُولُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ؟!

فقال لي : ﴿ وَأَذَنْ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجَ الْأَكْبَرِ﴾، قَالَ فَبَعَثَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ کَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ - هُوَ وَ اَللَّهِ!- اَلْمُؤَذِّنَ فَأَذَّنَ بِإِذْنِ اَللَّهِ وَ رَسُولِهِ یَوْمَ اَلْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ مِنَ اَلْمَوَاقِفِ کُلِّهَا فَکَانَ مَا نَادَی بِهِ أَنْ لاَ یَطُوفَ بَعْدَ هَذَا اَلْعَامِ عُرْیَانٌ وَ لاَ یَقْرَبَ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرَامَ بَعْدَ هَذَا اَلْعَامِ مُشْرِکٌ. (1)

1468 / [13] - عن حريز، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال:

فِی اَلْأَذَانِ هُوَ اِسْمٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ لاَ یَعْلَمُ ذَلِکَ أَحَدٌ غَیْرِی. (2)

1469 / [14] - عن حكيم بن جبير، عن عليّ بن الحسين علیهما السلام في قول الله :

﴿وَأَذَنْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ﴾ ، قَالَ: اَلْأَذَانُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ (3)

1470 /[15] - عن جابر ، عن [جعفر بن محمّد علیهما السلام و] أبي جعفر علیه السلام في قول الله تعالى: ﴿وَأَذَنْ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجَ الْأَكْبَرِ ﴾ ، قَالَ: خُرُوجُ اَلْقَائِمِ وَ أَذَانٌ دَعْوَتُهُ إِلَی نَفْسِهِ. (4)

1471 / [16] - عن عبد الرحمن، عن أبي عبد الله علیه السلام، قال :

یَوْمُ اَلْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ یَوْمُ اَلنَّحْرِ ، وَ اَلْحَجُّ اَلْأَصْغَرُ اَلْعُمْرَهُ. (5)

ص: 336

عرض کردم: فدایت گردم! و کدامین (آیه) را می فرمایی؟

پس به من فرمود: «و اعلامی است به مردم از جانب خدا و پیامبرش در روز حجّ اکبر» سپس افزود: رسول خدا صلی الله علیه و آله برای اعلام نمودن برائت علی علیه السلام را فرستاد و به خدا سوگند! او مؤذّن بود که به اذن خدا و رسولش - در روز حجّ اکبر، در تمام مواقف (سرزمین مِنی)- برائت را اعلام کرد؛ و آن چه را که اعلام کرد این بود بعد از امسال کسی حقّ ندارد به حالت عریان طواف کند و هیچ مشرکی بعد از امسال حقّ ندارد نزدیک مسجد الحرام شود.

13) - از حریز روایت کرده است، که گفت:

امام صادق علیه السلام در مورد «اذان» فرمود: همان اسمی است که در کتاب خداوند آمده است (که نام حضرت علی علیه السلام باشد) (و در زمان حیاتم) کسی غیر از من از آن اطلّاعی ندارد.

14)- از حکیم بن جُبیر روایت کرده است که گفت:

امام سجّاد علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «و اعلامی از جانب خدا و پیامبرش می باشد» فرمود: منظور از «أذان»، امیر المؤمنین علیه السلام است.

15)- از جابر (بن یزید جُعفی) روایت کرده است که گفت:

[امام صادق علیه السلام و] امام باقر علیه السلام درباره فرمایش خداوند متعال: «و اعلامی است به مردم از جانب خدا و پیامبرش در روز حجّ اکبر» فرمودند: مقصود (ظهور و) خروج حضرت قائم (آل محمد علیهم السلام) می باشد.

16)- از عبد الرحمان روایت کرده است که گفت:

امام صادق علیه السلام فرمود: روز حجّ اکبر، روز (عید) قربان است و حجّ اصغر، (حجّ) عمره می باشد.

ص: 337

1472 / [17] - و في رواية ابن سرحان (1)، عنه علیه السلام، قال :

اَلْحَجُّ اَلْأَکْبَرُ یَوْمُ عَرَفَهَ وَ جَمْعٍ (2) وَ رَمْیُ اَلْجِمَارِ بِمِنًی وَ اَلْحَجُّ اَلْأَصْغَرُ اَلْعُمْرَهُ. (3)

1473 / [18] - و فى رواية ابن أذينة عن زرارة، عنه علیه السلام، قال :

اَلْحَجُّ اَلْأَکْبَرُ اَلْوُقُوفُ بِعَرَفَهَ وَ بِجَمْعٍ وَ رَمْیُ اَلْجِمَارِ بِمِنًی ، وَ اَلْحَجُّ اَلْأَصْغَرُ اَلْعُمْرَهُ. (4)

1474 / [19] - و فى رواية فضيل بن عياض عنه علیه السلام، قال :