مشخصات کتاب

نام کتاب: حکومت نمونه

نویسنده: هیئت تحریریهء مؤسسه در راه حق

ناشر: مؤسسه در راه حق - قم تلفن 4 - 743221

نوبت چاپ: هفتم - پائیز 1375

تیراژ : 5000 جلد

چاپ: چاپ خانه سلمان فارسی تلفن 49010

قیمت 500 ریال

حق چاپ محفوظ و مخصوص ناشر است

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

شمشیرهاشان خون می چکید؛ و اگر چه تب انتقام فرونشسته اما تب هيجانشان نبریده بود که به خانه ی حضرت علی (علیه السلام) شتافتند و اغراض شخصی و کینه های فامیلی را به دور ریختند و فرزند ابوطالب را به اصرار و التماس به سوی خود کشیدند و با او به عنوان پیشوای مسلمانان بیعت کردند.

***

رفع اختلافهای داخلی و خواباندن این شورش ها، شد.

وارسی تاریخ حکومت حضرت علی (علیه السلام) ،این واقعیت را آشکار می سازد که تنی چند از دنیاپرستان که از روش انعطاف ناپذیر امام، راضی نبودند، با آن گرامی به ستیزه برخاستند، حتی پاره یی از دوستان آن حضرت، نتوانستند خود را با برنامه های بسیار عادلانه ی آن بزرگ، تطبیق دهند، پس آنان نیز به کار شکنی هایی دست یازیدند.

اما امام علیه السلام هم چنان که در قرآن در مورد کسانی چون او آمده است:

﴿ يُجاهِدُونَ فِي سَبيلِ اللَّهِ وَ لَا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ﴾ (1) در راه خدا می کوشید و از سرزنش گران نمی هراسید.

***

شاید امروز هم- و بلکه حتماً -اگر شخصیت شکوهمند و والای آن بزرگ و عزیز، باژگونه بازگو نشود و تحریف نگردد، و هم چنان که بوده است، نشان داده شود، چه بسیار ها از مدعیان دوستیش، در ردیف دشمنانش قرار گیرند.

***

حضرت علی (علیه السلام) به فرمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) ،به سپهسالاری لشکری به یمن فرستاده شد در بازگشت، برای دیدار پیامبر (صلی الله علیه وآله) عزم مکه کرد .نزدیک مکه، یک تن از لشکریان را به جای خویش گماشت و خود را به شوق و شتاب زودتر به پیامبر رسانید. جانشین او، حله هایی که علی (علیه السلام) به همراه

ص: 5

آورده بود، بین لشکریان قسمت کرد تا با لباسهای نو، وارد مکه شوند. علی (علیه السلام) چون بازگشت از این کار ناخشنود شد و دستور داد تا حله ها را از تن آنان در آورند و در جایگاهی ویژه بگذارند تا رسول خدا آن را تقسیم کنند.

سپاهیان چون به پیامبر رسیدند، شکوه آغاز و لب به گلایه باز کردند و حکایت و حال باز گفتند.

پیامبر فرمود: از علی شکوه نکنید. به خدا سوگند او در راه خدا شدیدتر از آن است که کسی درباره ی وی شکایت کند. (1) (یعنی او کاری خلاف خشنودی خدا انجام نمی دهد تا مورد شکایت قرار گیرد، اگر چه در این راه ملاحظه هیچ کس رانکند)

بی گفتگو ، روحی چنین دلیر و استوار، روح های کوچک و پر طمع و پر آرزو را به تلاطم می افکند چنان چون توفان که در خس و خاشاک به پیچد...

در میان اصحاب پیامبر (صلی الله علیه وآله)، هیچ کس چون حضرت علی (علیه السلام) دوستان فداکار نداشت هم چنان که هیچ کس جز او، دشمنان جسور و خطرناک نیز. چنان که از جنازه ی او نیز در نمی گذشتند و او خود چون از این کینه ها آگاه بود، وصیت فرمود تا مزار پاکش پوشیده ماند و چنین بود تا امام ششم حضرت صادق علیه السلام جای آن را، آشکار ساختند.

ص: 6

فرماندار بصره نماید ولی امام قبول نفرمود و حتی به هنگام تقسیم بیت المال (به عکس زمان عمر) به آن دو و سایر مردم، برابر داد یعنی سه دینار.

طلحه گفت: از این حکومت ما فقط به اندازه ی غذایی که به بینی سگ می چسبد برخوردار خواهیم بود.(1) به همین جهت در جنگ جمل او و زبیر و عایشه ،از گردانندگان این جنگ بودند.

روش من در امروز نیز به دستور- پیامبر -انجام می گیرد به خدا سوگند، پرده ی سیاه باطل را می درم تا آفتاب حق را آشکار سازم .(1)

آن گاه به سربازانش فرمود: شما جنگ نیاغازید. نخست با نرمی با آن ها سخن گویید. چون به آسایشگاه آنان رسیدید، پرده دری نکنید. به خانه هاشان وارد نشوید، به اموالشان دست نیازید. هیچ زنی را آزار مرسانید اگر چه به شما و بزرگانتان دشنام دهند. آن گاه امام (علیه السلام)، قرآن را به دست گرفت و فرمود: کیست که این قرآن را بگیرد و اینان را به كتاب خدا بخواند و بداند که کشته خواهد شد؟

جوانی از اهل کوفه برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین، من ! امام توجهی نفرمود و دوباره سئوال کرد، دوباره جوان تمایل خود را ابراز کرد. امام قرآن را بدو دادند و او در برابر لشکر عایشه و طلحه و زبیر ایستاد و آنان را به قرآن دعوت کرد. ولی دست او را قطع کردند، او قرآن را به دست چپ گرفت آن دست را هم قطع کردند جوان قرآن را به سینه چسبانید و به شهادت رسید.

عمار یاسر صحابی بزرگ پیامبر، میان دو لشکر ایستاد و آنان را به صلح و مسالمت و ترک جنگ دعوت کرد و به عایشه نزدیک شد و گفت: چه می خواهی؟ گفت: خون

ص: 9

عثمان را خونخواهی می کنم. عمار گفت: خدا لعنت کند کسی را که امروز به غیر حق خونخواهی می کند و ستمگر است. اطرافیان عایشه برآشفتند و به سوی عمار تیراندازی کردند. عمار برگشت و به امام عرض کرد: منتظر چه هستید؟ اینان به جز جنگ نمی طلبند.

رفتند که یاران برجان او بیم کردند و گفتند: اگر حادثه ای در رسد ما بی رهبر می مانیم، دست نگه دار، ما تو را کفایت می کنیم. فرمود: من تنها رضای خدا و رستخیز را در نظر دارم.

برخی از لشکر عایشه و طلحه، دور شتر عایشه مجتمع شده بودند و از عایشه حمایت و محافظت می کردند.

امام امر فرمود: شتر عایشه را پی کنند (یعنی پاهای شتر را قطع کنند). شتر عایشه را پی کردند، جنگ پایان یافت و لشکر دشمن پراکندند. امام علیه السلام ،عایشه را به خانه یی در بصره فرستادند و همه سپاه دشمن را عفو کردند یعنی آنان را که سلاح افکندند و به حالت جنگ نایستادند حتی مروان بن حکم، سخت ترین دشمنان خویش را هم.

چون جنگ به پایان رسید و پیروزی کامل گشت، عایشه را با برادرش عبدالرحمن ،با بهترین وسیله به خانه برگرداندند.(1)

ضررترین راه حل ها بود چرا که مردم می دانستند: یکی از مهم ترین اعتراض های امام (علیه السلام) به حکومت عثمان، همین باقی گذاردن معاویه به حکومت شام بود. و هم، فساد و تباهی و زورگویی و حیف و میل اموال عمومی و ستم معاو یه چندان بسیار و آشکار بود که حتی یک روز باقی گذاردن او به حکومت؛ چیزی جز سازش کاری با ستمگر، محسوب نمی گشت.

وتازه، اگراو را باقی می گذارد تا به موقع، با قدرت او را بردارد؛ این معنا از نظر معاویه نیز پنهان نمی ماند و بسا که او نیز تدارک قدرت می کرد و یا از راهی ناجوانمردانه به نابودی امام (علیه السلام) اقدام می ورزید؛ پس راهی جز عزل او از سوی حضرت امیر(علیه السلام)، باز نمانده بود و امام چنین کرد. اما او تن در نداد و ایستاد و امام به جنگی دیگر، جنگی ناخواسته کشیده شد که در تاریخ به صفین شهرت یافت.

عمر و گفت: نه، علی (علیه السلام) آن چه تو کردی نمی کند و چنین شد. و این از امام بعید نبود چنان که آن از معاویه.

رهاشان سازید و آنان را «مثله»(1) نکنید.(2)

***

جنگ آغاز شد. روز نهم نبرد، حضرت علی (علیه السلام) و معاویه نیز به میدان آمدند و نبردی سخت در گرفت. هم در این روز عمار یاسر صحابی بزرگ پیامبر، شهید شد. به هنگام شهادت گفت: به من آب بدهید ظرفی پر از شیر به دست او دادند: نوشید و گفت: الله اکبر، الله اکبر این همان روزی است که پیامبر مرا از آن خبر داده بود.(3)

این جمله عمار اشاره به حدیث مشهوری است از پیامبر که بدو فرموده بود: آخرین نوشیدنی تو شیر است و ترا گروهی ستم پیشه خواهند کشت.(4)

امام، در برخی از روزهای جنگ به یارانش می فرمود:

آگاه باشید که خدا در شما می نگرد. شما با پسر عموی پیامبر همراه هستید. خود را به نبرد و یورش عادت دهید و از گریز بپرهیزید که باعث ننگ شما در نسل های بعد و موجب عذاب در رستاخیز است.

- رنگ تیره ی- خواسته های دل و هوای نفس را از صفحه ی جان هایتان پاک سازید به سوی مرگ با رغبت و آرامش گام بردارید.

ص: 14

بکوشید که بر این گروه- یاران معاویه- پیروز شوید و خیمه ی معاویه را باژگون سازید تا اهریمن را که زیر آن پنهان است-و دستی به حمله و پایی بر فرار دارد- با شهامت و سخت کوشی گریزان سازید.

پایمردی کنید تا ستون بلند خیمه ی حق را، بر پا دارید. شما والاتر يد، خدا یاور شماست. خدا کوشش هاتان را ناچیز نخواهد شمرد.(1)

سرانجام کار به حکمیت کشید و معاویه روی کار آمد. بدین شرح که: حضرت علی (علیه السلام) به اکراه و اجبار به حکمیت ابوموسی اشعری تن در داد و از سوی معاويه عمر وعاص نیرنگ باز موذی حکم شد. عمروعاص ابوموسی را فریب داد بدین گونه که:

هم علی و هم معاویه را از حکومت عزل کنند و عبدالله بن عمر را برگزینند و با این تبانی به میان مردم آمدند برای اعلام رأی خود.

ابوموسی اظهار کرد که: من علی (علیه السلام) را از حکومت عزل می کنم.

و عمرو عاص گفت: من در عین حال که نظر ابوموسی را در مورد علی (علیه السلام) ، تایید می کنم، صلاح را در این می بینیم که معاویه بر مردم حاکم باشد. و بدین ترتیب بزرگ ترین لطمه به حکومت حضرت علی (علیه السلام) وارد آمد. (1)

امام فرمود: مگر به شما نگفتم که آنان با قرآن سرنیزه کردن شما را فریب می دهند، بگذارید کار را تمام کنیم؛ شما خود گفتید حتماً باید با حکمیت کار تمام شود؟ و باز نگفتم: پس حتماً باید عبدالله بن عباس حکم باشد و شما گفتید خیر، حتماً بايد ابوموسی حکم باشد؟ حال گناه نتایج آن را به گردن من می نهید؟ آنان زیر بار نرفتند و شخصی به نام ذوالثدیه را رهبر خویش کردند و دست به فتنه جویی زدند از جمله : عبدالله بن خَبّاب از صحابه ی بزرگ پیامبر را دیدند و از او پرسیدند که:درباره ی علی (علیه السلام) چه می گویی؟ گفت: علی از شما داناتر و پرهیزگارتر است.

گفتند: تو گمراهی و او را کشتند و همسر حامله ی او را نیز برای از بین بردن نسل او، کشتند. چنان جاهل و متعصب بودند که هر کس را که قصد راهنمایی یا ارشاد آنان را داشت، می کشتند.(1)

دارد. آنان همه جا در ابراز عقیده آزاد بودند و امام (علیه السلام)، خود و اصحابش با عقیده ی آزاد با آنان روبرو می شدند و طرفین استدلال می کردند و به هم پاسخ می گفتند.

این درجه از آزادی، در دنیا بی سابقه است که حکومتی با مخالفان خود تا بدین مقدار، با آزادی رفتار کند. خوارج به مسجد می آمدند و در سخنرانی و خطابه ی امام، غوغا و آشوب بر پا می کردند و امام معترض آنان نمی شد.

به مسجد می آمدند و با آن گرامی، نماز می گزاردند اما نیز او را می آزردند؛ چنان که روزی امام به نماز ایستاده بودند و مردم بدو اقتدا کرده؛ یکی از خوارج آیه یی را به طنز و طعنه بر امام، به فریاد خواند:

﴿ وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ اَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ﴾. (1)

این آیه خطاب به پیامبر عزیز اسلام است؛ بدین معنی: «به تو و پیامبران پیش از تو وحی شد که اگر مشرک شوی، کردارهایت از بین می رود و از زیان کاران خواهی بود».

مردک می خواست به امام (علیه السلام) کنایه آمیز، چنین بگوید که: سوابق تو را در اسلام می دانیم که درخشان است: نخستین مسلمان تو هستی، پیامبر تو را به برادری برگزید، خدمت هایت به اسلام انکار پذیر نیست اما خدا به پیامبرش گفته است اگر مشرک بشوی اعمالت به هدر می رود و چون تو

ص: 18

اکنون کافر شده ای، اعمال گذشته ات را به هدر داده ای.

امام در برابر او، اندک سکوت فرمود، تا خواندن آیه تمام شود؛ و باز به نماز ادامه داد، باز او همین آیه را خواند باز امام سکوت فرمود و چون تکرار کرد امام این آیه را در همان نماز بلند خواند:

فَاصْبِرْ، إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ (1)

شكیبا باش، وعده ی خدا راستین است؛ و مردم بی ایمان و بی یقین تو را تکان ندهند و به سبک سری وا ندارند .(2)

جنگ درگیر شد و چند ساعت بیشتر نپایید. بسیاری از خوارج کشته شدند و فتنه خوابید.

دوستی و همراهی و مهربانی با مردم را همواره به فرماندارانش توصیه می فرمود و می فرمود:

با مردم به انصاف رفتار کنید.

آنان را در این امر، به عنوان یک وظیفه ی انسانی نه یک مأموريت بخشنامه یی. وادار می کرد که در راه مشکلات مردم بردبار باشند...

به آنان می فرمود: هیچ کس را از گفتن و خواستن نیازها باز ندارید و به خاطر گرفتن خراج، لباس زمستانی و تابستانی و مرکب سواری آنان را نفروشید. مبادا کسی را به خاطر وصول پول بزنید.

به مأموران جمع آوری زکات می فرمود:

با ادب و احترام به سوی مردم بروید و به آنها سلام کنید و چنین بگویید: بندگان خدا ! ما را ولی و خلیفه ی خداوند به سوی شما فرستاده است تا حقوق خدا را که در مال های شماست، بستانیم.

آیا در اموال شما حق خدا وجود دارد تا به ولی او بدهیم؟ اگر گفتند: نه، باز گردید و اگر گفتند: آری، هر چه دادند بگیرید و اگر پس از دادن دوباره باز گرفتند، پس دهید.

و می فرمود: در عمران و آبادی سرزمین های خراج گزار کوشا باشید. اگر خراج بیاورید ولی عمران نکنید، شهرها را خراب و مردم را هلاک کرده اید.

ویرانی زمین از تنگ دستی اهل آن است و تنگ دستی مردم بر اثر آن است که حاکمان پول ها را انبار می کنند...

ص: 21

درباره ی کسانی که قرار بود به عنوان والی انتخاب شوند توصیه می فرمود: که ایمان و تدبیر آنان را در نظر بگیرید نه قبیله و نژادشان را. خود کاملا مراقب وضع آنان می بود. اگر کژی و خلافی از آنان می دید؛ به شدت و سرعت، توبیخ می کرد و اصلاح می فرمود. نامه ی تکان دهنده ی امام به عثمان بن حنیف (عامل آن امام در بصره)، نمونه ی این دقت و شدت عمل است:

«شنیده ام یکی از سرشناسان شهر تورا به میهمانی خوانده است و غذاهای چرب و شیرین و سفره ی تشریفاتی داشته و من گمان نمی بردم تو چنین دعوتی را بپذیری که تنگ دستان را در آن راهی نیست. به هوش باش و دقت کن و از چیزهای شبهه ناک بپرهیز!...»

شریح قاضی را که خانه یی به 80 دینار ساخته بود، توبیخ فرمود که چرا چنین خانه ای ساخته ای.(1)

***

درود هماره ی خدا و ما و همه ی پاکان و نیکان، پیوسته بر او باد که: برگزیده بود و امام بود و دلیرترین بود و دادگرترین و پرهیزگارترین و شگفت بود و برترین.

پایان

ص: 22