مواعظ: سلسله مباحث اخلاقی مرحوم آیت الله حق شناس جلد 2

مقدمه جلد دوم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله كما هو أهله

والصلوة والسلام على سيدنا ونبينا محمد وآله الطاهرين واللعن على أعدائهم أجمعين إلى يوم الدين.

آنچه پیش رو دارید مجموعه ی دوم از مواعظ استاد فقید آیت الله حق شناس تهرانی می باشد. علاوه برآنچه در مقدمه جلد اوّل بیان شد، تذکر چند نکته ضروری است.

1. از آنجا که این دروس پیاده شده ی سخنرانی های حضرت استاد است و طبعاً در سخنرانی امکان سبق لسان یا فراموش کردن، یا جابجایی الفاظ و عبارات قرآنی و روایی و... وجود دارد، به همین دلیل تمامی آیات شریفه روایات، کلمات علما و اشعار تا حد امکان با مآخذ مقایسه و بر اساس آنها تصحیح و تکمیل گشته است.

2. روایات، کلمات علما و اشعاری که مآخذ آنها یافت نشده بدون نشانی و به همان ترتیبی که مرحوم استاد بیان فرموده اند در کتاب ثبت گردیده است.

3. ترجمه ی بسیاری از آیات و روایاتی که حضرت استاد حق شناس بیان نفرموده اند در متن و یا پاورقی افزوده شده است.

4. در تبدیل سخنرانی ها به متن، به ناچار جملات و عبارات از لحن خطابی و شکسته - البته با حفظ اصالت کلام - به طرز نوشتاری تبدیل شده و به فراخور حال، فعلی به جمله افزوده و یا حذف گردیده عبارات به صورت جمله بندی فارسی باز نویسی شده و اکثر تکیه کلام های استاد از قبیل عرض می شود، داداش جون، آقاجون من و ... حذف شده است.

5. کسانی که با سخنرانی های استاد فقید ما آشنایی دارند و یا مجالس موعظه ی آن بزرگوار را درک کرده اند به خوبی به یاد دارند که استاد گاهی در میان یک مطلب، بیان مطلب یا حدیث جدیدی را آغاز میفرمود و پس از پایان این جمله معترضه مطلب اوّل را تکمیل می فرمود و به -

ص: 21

مواعظ بخش دوم

اشاره

مواعظ

بخش دوم

ص: 1

درس سی و یکم

سؤال از نعمت ها در قیامت

یکی از رفقا از من پرسید که: کدامیک از موعظه های دیشب در نظر شما خوب آمد؟ البته همه اش خوب است، اما اگر بنا بشود که من بگویم برای شما، این است که وقتی در رابطه ی با نعمت ها می فرماید: ثُمَّ لَتَسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَن النعیم، (2) در روز قیامت چه خوردی و چه پوشیدی مطرح نیست (3)؛ منظور، نعمت ولایت اهل بیت است آقا! (4) که چقدر از امامت اطاعت کردی؟

امیرالمؤمنين صلوات الله و سلامه علیه می فرمود: مردم یک حقی شما بر گردن من دارید و یک حقی من بر گردن شما دارم، حقی که شما بر ما دارید این است که: معالم دینتان را به شما بگوییم و برای شما قضایای دینتان را بشکافیم (5) یک حقی هم ما برگردن شما داریم که شما باید در مقام عمل از ما اهل بیت متابعت و اطاعت بکنید. عرفان به ما اهل بیت پیدا بکنید - چون بنا عُرِفَ الله -. (6)

دیروز یک کسی آمد در اطاق و گفت: دیشب یک خواب عجیبی دیده شده، در خواب به یک شخصی گفته بودند تو اهل جهنّمی و باید بروی البته یک -

ص: 4

ارزش مجالس موعظه

شخص خوبی بوده؛ اما خوب، همان شخص خوب، یک عمل جهنّمی انجام داده بود، (1) به من گفت: «آیا راهی برای من هست؟ آیا من مورد عفو واقع می شوم؟» در خواب به او گفته بودند، «حق شناس که حدیث می گوید، تو چرا نمی روی پای درسش؟ اگر نرفتی همان جهنّم است، اگر رفتی از آن جهنّم تو صرف نظر می شود». گفتم: «بله! باید بروی (=دستور است؛ باید انجام بدهی)» (2) حالا فهمیدی که این بیانات چه فایده ای دارد؟

اصلاح امر آخرت مقدم است

رحمت کند رهبر کبیر انقلاب را که می فرمود: ائمه را محصور می کردند که نتوانند معارف اسلامی را برای مردم بیان کنند، اما آنها این مطالب را به صورت دعا بیان می کردند به صورت دعا حقایق را القا می کردند به مستمعین! یک نمونه از آنها هم همین است: اللَّهُمَّ أَصْلِحْ لِي دِينِي فَإِنَّهُ عِصْمَةُ أَمْرِى وَ أصْلِحْ لى آخِرَتي فَإِنَّها دارُ مَقَرِّى وَ إِلَيْهَا مِنْ مُجاوَرَةِ اللئام مَفَرّى وَ اجْعَلِ الْحَياةَ زيادَةً لى فى كُلِّ خَيْر وَ الْوَفاةَ راحَةً لى مِنْ كُلِّ شَرٌّ (2) خدایا دینم را اصلاح کن که دین نگاهدار من است اگر می خواهی واقعاً تحت الحفظ باشی دینت را درست کن. یا امیرالمؤمنین، من دنیایم در هم ریخته است؛ حضرت می فرمایند: مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللهُ لَهُ دُنْياه (3) آخرتت را اصلاح کن. هرکس امر آخرت را اصلاح کند، خداوند امر دنیایش را اصلاح می کند. اگر به عنوان ذى المقدّمه (=اصل مطلب) بیچارگی ها و مشکلات زندگیت باقی مانده است معلوم می شود که مقدمه خراب است.

يابن آدم! تَفَرَّغ لِعِبادَتى.

يَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِي أَمْلَأُ صَدْرَكَ غِنِّى وَ أَسُدُّ فَقْرَک (1) و (2) یعنی ای پسر آدم!اگر در مقام عبودیت و بندگی کوشا باشی تمام جهات فقر تو را ما جبران می کنیم، فقر علمی، مادی، مالی، بدنی، همه چیز! گفت: «فهمیدی؟» گفتم: «بله» گفت: دیگر انتظار چیز دیگری نداشته باش! من خیلی تعجب کردم، اینجا معطل مانده ای، چون آنجا را کم گذاشته ای.

صبح که شد من گفتم خوب، این خواب من چه بگویم؟ رفتم سر مقبره ی آقای آشیخ فضل الله نوری رحمه الله علیه در صحن نو، یکی از کبار آقایان اهل علم که از مشایخ بود و واقعا ضرب المثل بود در آن وقت، آنجا نشسته بود؛ گفتم: «آقا من یک خوابی دیده ام اجازه می دهید برای شما نقل کنم؟» گفتند: «بفرمایید» بنده خواب را گفتم و روایت را نقل کردم، ایشان اولاً فرمودند که: «این مکاشفه است، خواب نیست؛ بیان واقع است.» بعد فرمودند: «بنده قسمت دومش را هم برای شما بخوانم»، امام علیه السّلام می فرمایند «اگر تو از بندگی ما کم بگذاری: أَمْلَأَ قَلْبَكَ شُغُلا بالدُّنْيا ثُمَّ لَا أَسُدُّ فَاقَتَكَ وَ أَكِلُكَ إلى طلبک (3) گرفتارت می کنیم؛ یعنی از اوّل صبح ساعت 6 به بازار می روی تا دیر وقت شب، از من هم -

ص: 7

درس سی و دوم

راه سرعت گرفتن در معنویت

البته یک عده هم با سرعت در عالم معنویت حرکت می کنند، این ها از راه حکمت عملی - نه نظری - وارد می شوند، تند و تند بالا می روند در نتیجه معارف و يقين به قلبشان إشراب می شود و أَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لأَسْقَيْناهُمْ -

ص: 10

خطر مطالعه ی علوم عقلى بدون استاد

یک عده هم هستند، بین این دوتا، آن رفقای دانشگاهی ما حالا قبل از دیپلم بعد از دیپلم؛ این ها کتاب ها را می گیرند، بدون اینکه در فلسفه وارد بشوند و درس بخوانند، مثلا هدایه میبدی را مطالعه می کنند! آن چیست؟ - العیاذ بالله - داشتن -

ص: 11

نتیجه درس

پس نتیجه درس این شد که: اولاً یک عده هستند که دلیل اجمالی تحصیل می کنند و یک عده هم از راه حکمت عملی می رسند به آنجا که عرض -

ص: 13

درس سی و سوم

از کجا بفهمیم خدا با ماست؟

نترسید خدا با ما است. ان شاء الله - اما چه جور بفهمیم خدا با ماست؟ «قل إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللهُ غَفُورٌ رَحيمٌ» (2) بگو: «اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید، تا خدا دوستتان بدارد و گناهان شما را بر شما ببخشاید، و خداوند آمرزنده مهربان است».

دیدی نماز جمعه را مسلمان ها چه جوری خواندند؟ واقعا دیدید؟ با اینکه در مظان این بودند که مورد حمله ی آن بمب افکن ها واقع بشوند، اما اعتنا نکردند و نترسیدند و با استحکام نماز را بجای آوردند. (3)

ولی «وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِداً فيها وَ غَضِبَ اللهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظیماً». (4) این را بدانیم کسی که مؤمنی را عمداً -

ص: 16

لازم ترین علم

ببين جانم! أَوْجَبُ الْعِلْمِ عَلَيْكَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ عَنِ الْعَمَلِ بِهِ. (2) اولى لازم ترین که ملائکه ی پروردگار می آیند، می پرسند: بگو ببینم راجع به علم معارف چه می دانی؟ راجع به علم خداشناسی چه می دانی؟ راجع به شناخت ائمه چه می دانی؟ راجع به مسائل حلال و حرام چه می دانی؟ واجب ترین علم ها برای تو آن چیزی است که از تو درباره ی آن سؤال می کنند.

وَ أَلْزَمُ الْعِلْمِ لَكَ مَا دَلَّكَ عَلَى صَلَاحٍ قَلْبِكَ وَ أَظْهَرَ لَكَ فَسَادَه. (3) لازم ترین علم برای تو آن علمی است که، تو را به صلاح و فساد قلبت راهنمایی می کند که مواظب قلب خودت باشی داداش جان! من همین قدر به شما بگویم که اوائل تحصیلم بود، سیوطی (4) می خواندم با آقای آیت الله حاج آقا یحیای سجادی می رفتیم گفت: فلان کار را نمی دانم کی انجام داده، گفتم: شاید فلانی انجام داده باشد، گفت: غیبت کردی! شاید همان وقت که من آن سخن را گفتم،-

ص: 17

ارزش ماه رجب

ماه رجب در پیش است؛ در این ماه شریف یا یک قدری از معصیتت کم کن یا یک قدری بر طاعتت اضافه کن، مثلاً وقتی اذان می گویند وقت اذان صحبت نکن، استاد من رحمه الله می گفت: هرکس موقع اذان، صحبت دنیا کند و متفرقه کند، زبانش هنگام مردن برای گفتن شهادتین لکنت پیدا می کند.اذان را حکایت بکن؛ مثلا وقتی مؤذن می گوید: الله اکبر، تو هم بگو: الله اکبر. یک چیزی اضافه کن! قرآنت را اضافه کن، توجّهت را به پروردگار اضافه کن، پروردگار می فرماید: فوق تصور شماست آن چیزی که من برای عباد صالح خودم ذخیره کرده ام.

این روایت را هم برای نماز شب خوان ها دارد و هم برای اهل ماه این قدر که من می ریزم بر سر بندگان صالح خودم از مغفرت و رحمت. حالا بیا و جلوی اراده های خودت را بگیر؛ اینقدر نگو من این همه عبادت کردم، اوّل گناه تو همین است. چون تو این روایت را نشنیده ای: إِذَا أرادَ الله بعَبْد خَيْراً أَلْهَاهُ عَنْ مَحاسِنِهِ وَ جَعَلَ مَساوِيَهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَ كَرَّهَهُ مَّجَالَسَةَ الْمُعْرِضِينَ عَنْ ذکر الله. (1) اگر خیر متوجه یک بنده ای بشود، اصلا خودش را که هیچ می بیند، عبادتش را هم هیچ تصور می کند، اگر خداوند برای بنده ای خیر بخواهد، او را از عبادیات خودش منصرف می کند. چقدر من نماز جماعت خواندم، دیشب هم نماز شب خواندم، چقدر صدقه دادم، نه هیچ اینها را به حساب نمی آورد، اما بر عکس عیوبش را جلوی چشم هایش قرار می دهد.

شیخ انصاری که به خدمت امام زمان علیه السّلام مشرف می شد همیشه -

ص: 18

نا امیدی یکی از وسوسه های شیطان است

در بنی اسرائیل یک کسی هیچ چیز نداشت، یک کسی به او گفت: «من به تو کمک می کنم»، گفت: «من خانه هم ندارم»، گفت: «قسمتی از خانه ام را هم به تو می دهم». گفت «غذا هم ندارم» گفت: «غذا هم می دهم» شیطان سراغ این شخص آمد - آخر شیطان در امم سابقه شخصاً می آمد - به این گفت: «چرا این همه الله الله می گویید، پس چرا لبیک نمی آید جواب؟» این شخص عابد، عاقل و فرزانه بود، جواب داد: «پروردگار به من جان داده است، نعمت وجود داده است». آخر خدا تا آخر عمر هر چقدر هم که به تو اعتنا نکند، باز هم حق حیات به گردن تو دارد. ظهور وجود از جانب پروردگار است، الرَّحْمنُ اسم خاص لصفة عامه. پروردگار عقل داده، سلامتی داده، نشاط داده، فراغت داده، رزق داده؛ حق حیات به گردن تو دارد، حق اعطای عقل دارد، حق عمر دارد، عقل، شکر منعم را واجب می داند، من باید به او توجه کنم، جواب بدهد یا ندهد این وظیفه ی مولویت است،چه جواب بدهد چه جواب ندهد، من باید وظیفه عبودیتم را بجا بیاورم.

حکمای الهی می فرمایند: که علت محدثه (= پدید آورنده) وجود تو پروردگار است، که وجود تو را اعطا می کند یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِيَّة (2) خدا رحمت كند -

ص: 19

دعا حتماً مستجاب است

گفت لبیکم نمی آید جواب *** زان همی ترسم که باشم ردّباب.

نکند که من را جواب کرده باشند، تا حالا این مسئله عدم استجابت دعا برای شخص بنده معنی نداشته است؛ دعاها مستجاب است، منتهی الأمر راجع به جنگ، این یک مصالح نوعیه (1) است که یک شب باید برایتان بگویم که من وقتی ختم زیارت عاشورا گرفتم، دو تا حاجتم داده شد و سومی که تمام شدن جنگ بود، این چون روی مصالح نوعیه است، بعدا برایتان می گویم.

گفت آن الله تو لبیک ماست *** وان نیاز و سوز و دردت پیک ماست.

ببین داداش جون؛ در آن مناجات حضرت سجّاد علیه السّلام می فرماید: وَ فِی مُناجاتِكَ رَوْحِی وَ راحَتی وَ عِنْدَكَ دَواءُ علَّتى وَ شَفَاءُ غُلَّتى وَ بَرْدُ لَوْعَتى كَشْفُ كُرْبَتی (2) شفای آن سوزش دل من پیش توست؛ فهمیدی؟ اینها همه پیک خداست.

ص: 20

درس سی و چهارم

نور و کتاب مبین

می فرماید: قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللهِ نُورٌ منظور از نور، نور رسول الله است، و منظور از کتابٌ مُبین، قرآن است. يَهْدی به الله ضمیر «به» را مفرد آورده و نور و کتاب، حال آنکه می فرماید: نور و کتاب مبین، از اینجا معلوم می شود که وحدت ضمیر نشانه ی اتحاد این دو است، قرآن با عترت یکی است. من در میان شما دو چیز گذاشتم: و لَنْ يَفْتَرقَا حَتَّى يَردَا عَلَى الْحَوْضِ (1) قرآن و عترت باهم اند و جدا -

ص: 23

سوء عاقبت چیست؟

سوء عاقبت یعنی چه؟ سوء عاقبت این است که - خدای نخواسته - در آن لحظه ی آخر - رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند: به قدر فواق ناقه (2) به قدری که یک شتر را بدوشند - یک حالتی دست می دهد آن مألوفات آن چیزهایی که در سنین عمرش با آنها الفت گرفته است، با آنها مأنوس بوده و دوست داشته؛ همان ها متمثّل می شود و همه ی دلبستگی ها باز می گردد و جان می سپارد. هرچی به او می گویند بگو: أشهد أن لا اله الا الله محمد رسول الله، زبانش نمی چرخد، حالا من دوست دارم همان طور که من از خدا درخواست هدایت کرده ام، شما هم هدایت از پروردگار بخواهید؛ البته بر حسب دلخواهتان هرچه را می خواهید درخواست کنید، ولی من دلم می خواهد شما این را انتخاب بکنید، که ای پروردگار عزیز من! ارائه طریق بفرما.

امروز من گفتم شرح حال حضرت سلیمان على نبينا و عليه الصلوة و السلام را ببینم، آقا باد و خاک و حیوان و جن و انس و حیوانات همه در فرمان او بودند،-

ص: 24

احوال حضرت سليمان عليه السلام

تمام ملک این عالم در حیطه ی قدرت او بود، بعد دیدم که از سلیمان در مورد این سلطنت پرسیدند، ایشان گفت :که من در عرض عمرم، فی الجمله هم یک راحتی استشمام نکردم، خیلی تعجبه ها، آی رفقای عزیز، یا آخرت است و یا دنیا. حضرت فرمودند: همین که قلب متوجه دنیا بشود و تعلق پیدا بکند، غم بر دل مسلط می شود؛ یک آرزو و آمال بلند و یک ترس از فقر او را تهدید می کند، اما اگر توجه و آرزو و امیدش به آخرت بود، حیات طیّبه نصیب او می شود. خوب من پیش خودم گفتم که چطور می شود این را تصوّر کرد، که همه ی کائنات را پروردگار عزیز در دسترس این پیغمبر گذاشته است، آن وقت بگوید من در تمام این سالها هیچ استشمام راحتی نکرده ام؟ (1)

حالا بنده - من - حواسم پیش این است که وقتی این همه کائنات در تسخیر اوست، می توانست بگوید که می خواهم یک باغ درست بکنم، یک باغ بسیار خوبی و یک دو روز آنجا استراحت بکنم.آیا شما تا حالا خیال می کردید بنده خیال می کردم که دیگه راحتی برایش ساخته شده است، باد در تصرف اوست، حیوانات به فرمان اویند، زبان حیوانات را می داند جن و انس مسخّر او هستند، در خدمت او، خدمتگزار او.

خوب، ایشان دستور داد یک بارگاهی را ساختند از هر نوع چیزی هم در آن به کار بردند، بعد هم دستور دادند که کسی نیاید؛ قدغن کردند، هیچ کس! من می خواهم یک قدری بروم آنجا و راحت باشم. همین که وارد باغ و قصر شدند، خواستند ساعتی را به راحتی بگذرانند، یک جوانی از این گوشه پیدا شد و گفت: سلام علیکم، جواب سلامش را داد و گفت شما کی هستی؟ کسی حق نداشت وارد شود تو به اجازه کی آمدی؟ گفت: مرا ربّ العالمین فرستاده است، همین الساعه من مجازم، من مأمورم که شما را قبض روح بکنم گفت: من بخوابم؟

ص: 25

عظمت ماه رجب

یکی از رفقا اظهار می کرد: من مثلا نوافل خودم را یک قدری چرب تر کردم گفتم: بخاطر تعظیم این ماه رجب همان طور که خوابیدم به من گفتند: دو تا پایت را بلند کن - آخه دوتا پا را که نمی شود بلند کرد - گفتم: دوتا پا را که نمی توانم بلند کنم، گفت: تو اراده بکن بلند می شود، گفت: من اراده کردم و یک دفعه دیدم دوتا پا از زمین بلند شد من در آسمان حرکت می کنم و مردم هم به من نگاه می کنند. خوب این برای از خود گذشتگی است، همین که فی الجمله به خودش یک تکانی داد، پروردگار عزیز او را از عالم ملک منقطع کرد و پروازش داد:

طيران مرغ دیدی؟ تو ز پایبند شهوت *** به درآی تا ببینی طیران آدمیت. (2)

از فرصت عمر استفاده کنید

شهید بشوم. مگر نبی اکرم صلی الله عليه و آله و سلّم نفرمود: أفضَلُ السَّعادَة طولُ از فرصت العُمر فى عبادَةِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ ؟ بهترین سعادات این است که پروردگار مهلت بدهد تا انسان خدمت بکند، داداش جون! همان جا وسط نظامی ها چرا شهید بشوی؟ درس یاد بگیر حدیث یاد بگیر برو بین این نظامی ها بابا جان من! حرف ها را برای آنها بگو. آن بندگان خدا راجل اند، بنابراین کاغذهایی که برای بنده نوشته اند، راجل اند؛ خوب بنده اینجا دلم خوش است که اصل مثبت (1) درست می کنم! استصحاب کلی قسم سوم درست می کنم؛ اما آنها راجل اند! برای بنده نوشته اندکه هیچ کس را ندارند بین آنها صحبت بکند و معارف اسلامی را پیاده بکند.

چه مانعی دارد؟ البته یک عده از حوزه می روند، آقا اما آقایانی که در حوزه هستند، خوب کمتر برخورد با اجتماع دارند. بنده خودم آنجا بوده ام، اهل حوزه با یک ذهن صافی و در یک عوالمی دیگرند؛ اما در جبهه یک چیزهای دیگر لازم دارند، آقاجون من، قربانت بروم، چه مانعی دارد احکام را یاد بگیری و بروی آنجا پیاده بکنی و تعلیم بدهی؟ خیلی خوب اگر هم شهید شدی زهی سعادت! ولی چرا هی زور می آوری که نه من باید شهید بشوم، آیا خدمت به آنجا کردی؟ آنجا خدمت به نظام کردی؟ خدمت به جمهوری اسلامی کرده ای که می خواهی شهید بشوی؟ بگذار اقلا یک صد تا از آن خبیث ها را - عرض می شود اگر توبه نکنند و به اسلام نگروند - از بین ببری چرا شما هی زور می آورید برای اینکه زود شهید بشوید؟

دنیا محل عبور است و مردم در آن دو دسته اند

دنيا محلّ الدُّنْيا دارُ مَمَرٌّ إلى دار مَقَرِّ وَ النّاسُ فِيها رَجُلان: رَجُلٌ باعَ نَفْسَهُ و مردم فَأَوْبَقَها وَ رَجُلٌ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَها (1) مردم دو دسته اند: یکی خودش را به دنیا فروخت، آخرت و این ها را هم بوسید و گذاشت کنار، مسیر هلاکت را طی کرد؛ امّا یک عده ی دیگر خودشان را خریدند، راه سعادت را طی کردند و خودشان را آزاد کردند پدر عزیز من!

انشاء الله پروردگار عزیز بر توفیقات شما بیفزاید.

ص: 28

درس سی و پنجم

ارزش تردد به خانه خدا

ارزش تردد پروردگار واقع می شود، مثلا آمدن آقایان است در مسجد. هرکس که در خانه ی خدا رفت و آمد بکند، یکی از موقعیت هایی که نصیب او می شود آن است که در معرض رحمت پروردگار واقع می شود. (1) درست در برابر اینکه می گویند فلان کس یک عملی کرده است که در معرض غضب پروردگار است، اما رجب را باید قدر بدانید، یک عبارتی دارد که اهل جاهلیت، هرکس را که می خواستند مکافات بکنند، این قدر معتقد بودند به ماه رجب، که روی آن قوت ایمانیشان می گفتند: دعا کن که ماه رجب نیاید و گرنه من در ماه رجب تو را نابود می کنم!.

ماه خدا و رحمت خدا

ببین داداش جون! الشَّهرُ شَهري والعَبدُ عَبدى و الرَّحْمَةُ رَحمَتى (1) ماه خدا و ماه، ماه خودم است. رجب شهر الله است، عبد هم عبد من است، عبد یعنی چه؟ مرکب از سه تا حرف: عین، ب و دال «عین» یعنی پروردگارا من اگر تا به حالا بنده نبودم، حالا بنده شدم. حالا مقررات تو را در حد أنزل (=حداقل) که ترک محرمات و فعل واجبات باشد - ان شاء الله - در این ماه بروی چشم خواهم گذاشت و انجام خواهم داد «ب» بون است، یعنی دوری، یعنی از آن چیزهایی که عدم رضایت تو نسبت به آنهاست، من در این ماه از آنها دوری می جویم. «د» دنو است، یعنی علاوه بر اینکه از مبعدات تو دوری میجویم وسیله ی مقربات به سوی تو را هم فراهم می کنم.

ماه رجب ریسمان خداست

وَ جَعَلتُ هذا الشَّهِرَ حَبلاً بَينى و بَينَ ،عبادی، فَمَن اعتَصَمَ به وَصَلَ إِلَيَّ (3) این ماه مثل یک ریسمانی بین من و بندگان من است که هرکسی به آن ریسمان چنگ بزند به من خواهد رسید آن ریسمان، عمل کردن به مقررات ماه من است. این ماه رجب است آقاجون! فراموش نکنید این لیالی را کدام ماه است که از اوّل شب ندا داده بشود: بیائید! بیائید! از سر شب تا به صبح همین طور ندا داده می شود، آن وقت من خواب باشم چه طور می شود؟

توصیه مرحوم میرزا جواد آقا

پس بنابراین، داداش جون! مبادا این ماه را فراموش بکنید. خدا رحمت کند مرحوم حاج میرزا جواد آقا رضوان الله تعالی علیه را می فرماید: مراقب قلبت باش، که زنده باشد به ذکر پروردگار، که در حضور او هستی. مقصود از احیاء گرفتن در این لیالی، این است که قلب شما زنده باشد و حیات قلب منوط بر این است که متوجه پروردگار باشید، ذکر پروردگار بگوئید (4) این ماه را مغتنم بشمارید مؤمنین را دعا بکنید.

درس سی و ششم

ارزش مجاهده در راه خدا

از این طرف وَ الَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنهُمْ سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللهَ لَمَعَ -

ص: 36

درس سی و هفتم

توصیه حضرت ولی عصر عجل الله فرجه

در این بین یک جوانی بود که ایشان از او پرسید تو اهل کجا هستی؟ گفت: «اهل همین دور و برها» - نگفت که اهل کجا هستم - گفت خوب تو چی می گویی بابا جان؟ ناهارت را خورده ای؟ گفت: «نه آقا! ما اوّل نماز می خوانیم بعد ناهار می خوریم» گفت: «خوب برای چی آمدی؟» گفت: «ما برای نماز اوّل وقت آمدیم و از خصوصیات امام زمان صلوات الله و سلامه علیه است». آشیخ محمد تقی هم از عاشقین امام زمان بود، گفت: «بارک الله! بگو ببینم مولای من چه فرمود؟» گفت: «آقا من مجاز نیستم همه را عرض کنم». گفت: «هرچه فرموده است بگو!» گفت: «مولای شما و من فرمودند که: «نمازت را باید در اوّل وقت بخوانی و جماعت را ترک نکنی» آشیخ محمد تقی گریه کرد، چون عرض کردم عاشق امام زمان بود.

گفت: «مولای من دیگر چه فرمود؟» گفت: «دوّمی را می گویم و از گفتن -

ص: 39

دلهای مردم سه دسته اند

آی بچه ها! قلبها سه دسته هستند: قَلبٌ مَشغولٌ بالمَولى فَلَه الدُّنيا والعُقبى والمَولی (1) اگر قلب و دل متوجه پروردگار شد هم دنیا به او می دهند هم آخرت، من دنیایم این است که نمره اوّل بشوم؛ نمره اوّلت می کنند داداش جون! امّا قَلبٌ مَشغول بالدُّنيا فَلَهُ الشِّدَّةُ والبَلاءُ (2) یک کسی را دیدم نماز خواند، گفتم فهمیدم که رمز عدم موفقیت تو همین نماز توست. آخر این چه نمازیست که تو خواندی؟ قیام باید صحیح باشد، رکوع و سجود باید درست باشد، هنوز نایستاده زانوهایش خاک شد! آخر چه نمازی؟

صفات مؤمن

از صفات مؤمن این است که از همه ی لغزش های مردم چشم می پوشد: الصَّفْح عَنْ عَثَراتِ الْخَلْقِ أَجْمَع. (1) حواستان را پرت تفتیش عیوب دیگران نکنید، عمر دارد می گذرد، یک مرتبه رسول پروردگار می آید. مجرمان در قیامت می گویند: وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحاب السَّعِير؛ (2) اگر ما آنچه را که پیامبران گفته بودند، می شنیدیم و اگر فکر و عقل خودمان را به کار می انداختیم، اگر ما در مسموعات و معقولات تعقل و بررسی می کردیم به این روز نمی افتادیم، وقتی ملائکه می پرسند: ما سَلَكَكُمْ فِی سَقَر (3) چرا شما آمدید در آتش ها؟ جواب می دهند که ما جزء نماز خوانها نبودیم.

بعد امام عليه الصلوة و السلام، درباره ی دیگر نشانه های عادل می فرمایند: و يَكُونَ مَعَهُ التَّعَاهُدُ للصَّلَواتِ الْخَمْس. (4) مؤمن عادل را درهنگام نماز بشناسید، ببینید چگونه بر نماز تعهد دارند و مواظبت می کنند. (5)

إذا واظَبَ عَلَيْهِنَّ وَ حَفِظَ مواقيتهُنَّ بحُضُور جَمَاعَة مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ -

ص: 41

بدترین دزد

إِنَّ أَسْرَقَ النَّاسِ مَنْ سَرَقَ صَلاتَهُ. (6) یعنی سارق حقیقی کسی است که -

ص: 42

چند حدیث راجع به اهمیت نماز

لا يَزالُ الشَّيْطانُ ذَعِراً مِنَ الْمُؤْمِن ما حافَظَ عَلَى الصَّلَواتِ چند حديث راجع به الْخَمْسِ فَإِذا ضَيَّعَهُنَّ تَجَرَّأَ عَلَيْهِ فَأَدْخَلَهُ فِى الْعَظائم. (1) شيطان جلو نمی آید و از کسی که مواظب نماز اوّل وقت است می ترسد، ولی وقتی که خدا نکرده کوتاهی کرد، نماز را ضایع کرد، آن وقت جرأت می کند و می تواند.

معجزه ای از نماز

من یک معجزه ای از نماز برای شما بگویم، یک وقتی در مشهد مسافرخانه رفته بودم و اتفاقاً آن اتاقی که من گرفته بودم حمّام هم داشت، یکی از این روزها وقتی می خواستم برای زیارت امام هشتم عليه الصلاة والسّلام و آن نمازی که قطب راوندی رحمت الله علیه برای رفع حوائج شخصیه (3) می فرماید (4) حرکت کنم به علاوه جسارت اس،ت این مستراح ها که درست می کنند گاه گاهی ترشح می کند. بنده غفلت کردم از این که ساعت 8 آب قطع می شود و دیگر رفت تا 5 بعد از ظهر! گفتم: پروردگار عزیز! من به نماز اوّل وقت می خواهم متوسل بشوم، غافل از اینکه آب قطع است، دوش هم که انسان وقتی باز می کند، یک ته مانده آب دارد. خوب تا ته دوش آب آمد و قطع شد یک وقت من متوجه شدم که آب به کلّی قطع است، ولی به کلّی توجهم رفت جای دیگر، گفتم: ای نماز اول وقت تو که می دانی من می خواهم بروم بالای سر مبارک، آن دو رکعت را بخوانم و به علاوه خودم را برای نماز اول وقت مهیا بکنم - آخر نماز اول وقت می گوید: حفظتنی حفظك الله (5) اما اگر تو مرا ضایع بکنی، خدا تو را ضایع می کند. پس نماز اوّل وقت هم صحبت می کند با شما - خدا شاهد است آب فراوان آمد، خودم را تطهیر -

ص: 44

بنده ای که نماز می خواند و حاجتی نمی خواهد

إِذَا فَرَغَ الْعَبْدُ مِنَ الصَّلاةِ وَ لَمْ يَسْأَلِ اللهَ تَعالى حَاجَتَهُ، يَقُولُ اللهُ تَعالى بنده ای لِمَلائِكَتِهِ: انْظُرُوا إِلى عَبْدِي فَقَدْ أَدَّى فَرِيضَتي وَ لَمْ يَسْأَلْ حَاجَتَهُ مِنِّي كَأَنَّهُ قَد اسْتَغْنَى عَنِّى خُذُوا صَلاتَهُ فَاضْرِبُوا بها وَجْهَهُ (1) باید صحبت بکنی و حاجت بخواهی، ابراهيم أوّاه بود (2) یعنی خیلی دعا می کرد. کانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السّلام رَجُلاً دَعَاءً. (3) یعنی حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام خیلی دعا می کرد.

پس معلوم شد، نماز را باید اوّل وقت بخوانی؛ بهتر از نماز چیزی نیست. عنوان صحیفه ی مؤمن است. هر چیزی را که بخواهی نگاه بکنی صورتش را نگاه می کنی وجه دین شما نماز است لِكُلِّ شَيْءٍ وَجْهُ وَ وَجْهُ دينِكُمُ الصَّلاةُ فَلا يَشيَنَنَّ أَحَدُكُمْ وَجْهَ دینه. (4) نماز بخوان حاجتت را هم بخواه. بالاتر از این نیست؛ می گویند این همان گدای همیشگی است، دست برنمی دارد.

ص: 45

درس سی و هشتم

برای ثبات قدم باید التماس کرد

وَ حَزْماً في لين و إيماناً في يقين. (1) نه اینکه مثل کسی باشید که پنجاه شصت سال از عمرش گذشته ولی هنوز راه و چاه را نمی داند و تردید دارد. آی رفقای عزیز! اگر بخواهید که ثابت قدم بمانید، باید به در خانه ی خدا التماس کنید؛ در دعای روز سه شنبه آمده است: اللهُمَّ أصْلِحْ لى دينى فَإِنَّهُ عِصْمَةُ أَمْرى وَ أَصْلِحْ لى آخِرَتي فَإِنَّها دَارُ مَقَرَى وَ إِلَيْهَا مِنْ مُجاوَرَةِ اللئام مَفَرِّى (2): یعنی دین مایه ی حفظ امر شماست، در سایه دین، شما محفوظ می.مانید دین متکفل سلامت و حفظ دنیا و آخرت شماست حضرت :فرمود آن کسی که برنامه ی دینی را پیاده نمی کند عمل نمیکند دنیا و آخرت او در مخاطره است؛ فرموده: أرنِى الْحَقَّ حَقَّاً حَتَّى أَتَّبِعَهُ وَأَرِنِى الْبَاطِلَ بَاطِلاً حَتَّى أَجْتَنبَهُ وَلا تَجْعَلْهُمَا عَلَيَّ مُتَشَابِهَيْن. (3) همان کسی که باید به شما ارائه ی طریق بکند و راه را نشان بدهد، همان می تواند راه را بر شما متشابه بکند، خروج شما را از حوادث مشکل کند.

خدایا در سایه عمل به فرامین تو من دنیای منوّر می خواهم. امیدوارم زندگی من در تحت عمل به عاصمه ی دین تو باشد، دنیای من در سایه عمل به قوانین تو باشد، اگر شما این جور عمل نکنید تا آخر عمر متحیّرید.

قدر جوانی را بدانید

ای جوانها! قدر خودتان را خیلی بدانید من از شما التماس دعا دارم دو تا قضیه برای شما نقل بکنم که قدر خودتان را بدانید: یکبار تفألی من برای شما زدم که آی پروردگار، من که می روم آنجا، اینها خریدار خزف هستند یا خریدار گوهر؟ آخر من که گوهر فروش هستم آیا اینها هم خریدار گوهر هستند یا نه؟ آیه آمد: فيه رجالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرينَ. (3) يعنى برو! آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته تر است که در آن به عبادت بايستى: لَمَسْجِدُ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فيه. (4)

این مسجد خیر است دیگر، یعنی در اینجا مردمانی هستند که می خواهند پاکیزه -

ص: 48

خدا را چطور بخوانیم

موسى على نبينا و عليه السّلام عرض کرد: من چطور تو را بخوانم؟ خطاب رسید: نمی خواهد داد بزنی: ادْعُنِي فِي ظُلَم الليالِي تَجدني قَريباً مُجيباً. (4) ای -

ص: 49

اخلاق مؤمنين

امير المؤمنين عليه الصلوة و السّلام فرمود: از نشانه های پرهیزگاران این است که در دینداری با قدرت و قوّت کامل عمل می کنند، ولی در اخلاق، نرم خو هستند، اهل دور اندیشی هستند: قُوَّةً فِی دِینِ وَ حَزْماً فِي لِين وَ إِيمَاناً فِي يَقِين وَ حِرْصاً فِي عِلْمٍ وَ عِلْماً فِي حِلْمٍ وَ قَصْداً فِي غِنىً وَ خُشُوعاً فِي عِبَادَةٍ وَ تَجَمُّلاً فِي فَاقَةٍ وَصَبْراً فِي شِدَّةٍ وَ طَلَبَا فِي حَلالٍ وَ نَشَاطَاً فِي هُدًى وَ تَحَرُّجاً عَنْ طَمَع. (1) خدا شاهد است، استاد اخلاق من وقتی که روایات اخلاقی می خواند من زنده می شدم در آن وقتی که من رفتم ورقه ی خاتمه ی تحصیلم را از مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بگیرم فرمود: الآن عشقت نسبت به تحصیل چطور است؟ گفتم: آقا آن طلبه ای که وارد حوزه می شود چقدر اشتیاق به تحصیل دارد؟ من همان طور اشتیاق دارم، المؤمِنُ فى المسجد كَالسَّمَک في الماء. (2) حضرت فرمود: مؤمن در مسجد مانند ماهی است در آب زندگی.

ص: 50

روایتی درباره یقین مؤمن

روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم (2) نماز صبح را با مردم خواند چشمش روایتی به جوانی افتاد که چرت می زند، رنگش پریده است، بدنش لاغر چشم هایش به گودی فرو رفته - چون که شب بیداری می کشد؛ ولی ماها می خواهیم زندگی کنیم، نماز شب هم که بنده می خوانم می خواهم که رزقم زیاد بشود، توسعه در اخلاقم بشود، می خواهم روزم چنین و چنان باشد! کسبم رونق پیدا بکند - فرمود: «آی جوان! چطور صبح کردی؟» - آخر در حضور پیغمبر صرّاف میدان حقیقت اگر کسی یک قدری کم و زیاد صحبت بکند، حضرت به او خواهد فرمود که: این حرف درست نیست، می فرماید: دروغ نگو، آن شخص عرض کرد: یا امیرالمؤمنین من شما را خیلی دوست دارم، حضرت فرمود: «دروغ می گویی! اسم تو را در-

ص: 51

علامت بینا شدن چشم دل

علامت این شخص چیست؟ فرمود: كَأَنَّهُمْ يَرَوْنَ مَا لا يَرَى النَّاسُ وَ علامت بينا يَسْمَعُونَ ما لا يَسْمَعُون. (4) یک چیزهایی می شنوند که نوع مردم نمی شنوند و یک چیزهایی می بینند که نوع مردم نمی بینند - ولو بعضی از رفقا گفته بودند: اینها در سطح عالی صحبت می شود، ولیکن من این را می گویم که اوّل خودم بفهمم که چقدر عقبم و بعداً شما، و بنده و شما - هر دو با هم - یک فکری برای آینده بکنیم - الآن يا رسول الله صدای آتش در گوش من دور می زند، هوهو صدا می کند حضرت فرمود: «هذَا عَبْدُ نَوَّرَ الله قَلْبَهُ بالإيمان» خداوند على أعلى قلبش را روشن کرده (5) حالا تا زود است یک کاری برای خودمان بکنیم.

حالا یا از دسته اوّل می شوی (6) یا بالأخره همان وسط هایش هم برسی خوب است. سؤال فرمود: «چه کار می کنی؟» عرض کرد: «یا نبی الله! من-

ص: 53

درس سی و نهم

علت طول عمر

بارها به شما عرض کردم، دیشب هم عرض کردم، حاج محقق در همین منبر این حدیث را می خواند و قال علیه الصلاة والسلام: يَعيشُ النَّاسُ بِإِحْسانِهِمْ أَكْثَرَ مِمَّا يَعِيشُونَ بأَعْمارِهِمْ وَيَمُوتُونَ بذُنُوبِهِمْ أَكْثَرَ مِمَّا يَمُوتُونَ بآجالهم. (1) وقتى مال داده، باید به مقدار خودت منتفع باشی استفاده بکنی و ما بقی را در دسترس دیگران قرار بدهی؛ نه اینکه همه را برای خودت بخواهی و تمرکز بدهی پیش خودت و قال علی علیه السّلام به نقل از قول خداوند جل و عزّ: الفُقَراءُ عَيالى و الأغنياء وَكَلائى فَمَن بَخِلَ بمالي عَلى عيالى أدخِلُهُ النّارَ وَ لا أبالى. (2) یعنی پولدارها و کلای من هستند و فقیرها اهل و عیال من هر ثروتمندی که از دادن مال من به عیالات من بخل بورزد، او را به آتش وارد خواهم ساخت، و برایم مهم نیست!

از دنیا برای آخرتتان استفاده کنید

قرآن می فرماید: وَ ابْتَغِ فيما آتاك الله الدَّارَ الآخِرَةَ وَ لَا تَنْسَ نَصِيبَكَ منَ الدُّنْیا. (2) و در مورد نصیب دنیا که نباید فراموش کنی، امیرالمؤمنین علیه السّلام توضیح داد که: «سلامتی، قوت، فراغت خاطر، جوانی، نشاط و بی نیازی خودت را فراموش نکنی، زیرا تو باید با اینها طلب آخرت بکنی». عن على عليه السّلام: لا تَنسَ صِحتَكَ و قُوَّتَکَ و فَراغَکَ و شَبابَکَ و نَشَاطَكَ و غِناكَ أَن تَطلُبَ بها الآخرَة (3) یعنی ای مردم این نعمت ها را که ما به شما داده ایم برای این است که به سبب اینها تحصیل آخرت بكنيد: وَ أَحْسَنْ كَما أَحْسَنَ اللهُ إِلَيْكَ. (4) البتّه همان طور که خدا به تو نیکویی کرد، تو هم به خلق خدا نیکویی کن.

اهل غفلت و فساد نباشید

وَ لا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الأَرْضِ إِنَّ الله لا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ. (1) يعنى غفلت از پروردگار نکنید، که ریشه اش را دیشب عرض کردم، طول أمل است، حرص است، کبر است.

حالا همان طور که قارون را - با این که پسر عم موسی بود - قومش نصیحت کردند و به او گفتند: لا تَفْرَحْ إِنَّ الله لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ. (2) حرف آنها را نشنید، و خداوند او را به عذاب مؤاخذه کرد، تو هم این قدر نناز که مال داری، اگر شکر این نعمت که اعطای او باشد نکردی، از تو می گیرند، این هشدار است آقا!

ابن بابویه از امام صادق علیه السّلام نقل کرده که این معصیت و غفلت تو حیوانات را هم اذیت می کند. در سوره روم است: ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بما كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذى عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ. (3)

ص: 58

درس چهلم

اثر سخن لغو بر قلب

يا رسول الله: قُلُوبُنا فى أَكِنَّةِ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَ فِي ءَادَانِنَا وَقْرٌ وَ مِن بيننا و بینک حجاب. (1) مابین من و سرچشمه ی حقایق یعنی پیامبر اکرم که برای نشر حقایق آمده است، چه حجابی است، اما چه شد که این گوش من از شنیدن حقایق سنگین است؟ بخاطر برخوردهای غیر متعارف برخوردهای مشوب! خدا می داند، من، در این ایام عید هرچه ملاقات کردم، سر تا پا گوش بودم و مواظبت که این فامیل ها حرف متفرقه نزنند، غیبت نکنند، گناه نکنند، چون این آدم علاوه بر اینکه خودش در حجاب است، من را هم در حجاب می برد؛

مخصوصا یک کسی را می دانستم که این شخص زبانش قفل و بست ندارد؛ از آن نشیند شروع می کند به حرف های مفت زدن و اینها؛ تا آمد یک قضیه را شروع کند، بنده یک مطلب دیگر را شروع کردم، یعنی او اهل اینکه برایش حدیث و اینها بگویم نبود. احتیاج به مجالس عدیده ای بود که من با او برخورد کنم و برای او حدیث بخوانم.

رفقای عزیز! بارها عرض کرده ام، باز هم عرض می کنم: صاحب مقتنيات (2) و (3) می فرمود: اگر کسی مراقب باشد، همین حرف های مباح: خوب، حال شما چطور است؟ احوال شما چطور است؟ چند روز است شما را زیارت نمی کنیم؟... با همین حرف های عادی هم وقتی که شب نگاه به صفحه قلب می کند می بیند قلب کدر شده است، چون که قلب مثل تخم چشم، بلکه الطف است؛ لطیف تر است، فوری -

ص: 60

جانتان را خوشبو کنید

رَوِّحُوا أَنْفُسَكُمْ بِبَدِيعِ الْحِكْمَةِ فَإِنَّهَا تَكِلُّ كَمَا تَكلُّ الأَبْدان. (1) قلب سقيم می شود، وقتی که قلب در حجاب رفت، «تکل» آن کسی که یک قدری در مكتب امام صادق علیه السلام ورزش بکند، آن وقت معنی این حدیث را خوب می فهمد!

همین که قلب در حجاب رفت سنگین می شود؛ و این سنگینی مال آن عالم غیب است. معادله هر وقت به هم خورد، در حجاب می رود.

باقی عمر را دریابید

«فَتَدَارَكْ مَا بَقِيَ مِنْ عُمُركَ وَ لا تَقُلْ غَداً أَوْ بَعْدَ غَدِ. باقی مانده ی عمر را دریابید! اینقدر برای این کار امروز و فردا نکنید. همین امروز همین امشب همین فردا باید من گذشته خودم را جبران بکنم. فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ بإِقَامَتِهِمْ عَلَى الأَمَانِيِّ وَ التَّسْوِيفِ حَتَّى أَتَاهُمْ أَمْرُ اللهِ بَغْتَةً وَ هُمْ غَافِلُونَ. حضرت می فرماید: آن سابقین که هلاک شدند، چون بر آرزوهایشان اصرار داشتند و هی امروز و فردا کردند، تا اینکه امر الهی ناگهان از راه رسید و آنها را ربود، در حالی که غافل بودند! فَنُقِلُوا عَلَى أَعْوَادِهِمْ إِلَى قُبُورهمُ الْمُظْلَمَة الضَّيِّقَة وَ قَدْ أَسْلَمَهُمُ الأَوْلادُ وَ الأَهْلُونَ. به ناچار سوار بر تابوت هایشان به قبرهای تاریکی منتقل شدند و زن و بچه آنها را به قبر تسلیم کردند. فَانْقَطِعْ إِلَى اللهِ بِقَلْبٍ مُنيبٍ مِنْ رَفْضِ الدُّنْيا وَ عَزْمِ لَيْسَ فِيهِ انْكِسَارٌ وَ لَا انْخِزَالٌ». (1) بنابراین با دلی که به اطاعت خدا روی آورده و به دنیا پشت کرده و با عزمی که شکست و خللی در آن نیستبه سوی خدا منقطع شو، دیشب تلفن کردند، برای بنده گفتند که فلان شخص، که یک مزاج فوق العاده قوی داشت و خیلی هم مواظب بود که فشار خون را اندازه بگیرد که تجاوز از حد متعارف نسبت به سنّ او نکند، سکته کرد! یک مرتبه از بین رفت غرض این است که مواظب باشیم آقا!.

گوشه ای از حالات متقین

«فَالْمُتَّقَى لِدَوامِ تَوَجُهِه إلى اللهِ سُبحانه و عدم غَفْلَتِه يَصيرُ صِفاتُه مُضْمَحلاً في صفات الله» این قدر در خانه پروردگار را می زند تا صاحب خانه را به چشم دل می بیند، آن وقت حتّی «يَصِيرَ بَصَرُه بَصَرَ الحَقِّ» چشمش، چشم حق بین می شود؛ سمعش، گوشش، سمع حق و حقیقت می شود؛ آن وقت، همان طور می شود که در زیارت امیرالمؤمنین صلوات الله و سلامه علیه می گوییم: یا امیرالمؤمنین تو عین الله ناظره هستی، تو اذن واعیه هستی (1) آن وقت است که دنیا را به چشم نفاد (= تمام شدن) می بیند: ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ الله باق، (2)خدا رحمت کند آقا میرزا باقر آشتیانی را عجب تقدسی داشت، ایشان یک روزی این حدیث را فرمودند: «ها أَنا يا ابْنَ عِمْرانَ مُطَّلِعُ عَلى أَحبائى إذا جَنَّهُمُ اللَّيْلُ حَوَّلْتُ أَبْصَارَهُمْ فِي قُلُوبِهِمْ وَ مَتَّلْتُ عُقُوبَتى بَيْنَ أَعْيُنِهِمْ يُخاطِبُونِّى عَنِ الْمُشاهَدَةِ وَ يُكَلِّمُونِّى عَن الْحُضُور» (3) بعد این تکه ی «حَوَّلْتُ أَبْصَارَهُمْ فِي قُلُوبهمْ» را ایشان این طور معنا فرمودند: یعنی اشخاص متقی و متوجه را همین طور که - خدای ناکرده - دنیا مشغولشان کرده، یک نقشه هایی در قلبشان پیاده می کنم که یک مرتبه اینها را از توجه به آن افکاری که در قلبشان پیاده شده، متوجه خودم می کنم.

«حَوَّلْتُ» یعنی منتقل می کنم افکار آنها را از آن خاطرات واهی، که بفهمند «ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللهِ باق» (4) پروگرام(= برنامه) عوض می شود، به -

ص: 64

آیا بی هدف خلق شده ایم؟

چشم دل می بینند که: أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ؟ (1) آی مردم! آیا شما تصوّر می کنید بدون هدف خلق شدید؟ یکی را می بینی متوجه مقام، یکی متوجه پول و یکی متوجه اینکه چرا فلان کس پشت سر من بد گفت

و به من نه گفت و....! خدا باید تربیت بفرماید، پروردگار باید انسان را به سوی خودش متوجه بفرماید، که در روایت دارد در اسحار پروردگار به عموم دلهای مُتَيَقّظین (=بیدارها) نظر می کند و از انوار خودش، از آن انوار الهیه قلب اینها را پر می کند. (2) پس بناءً علی هذا، سخن حرام را نگو بابا جان و نکن آن کار را، چون که یک مرتبه امر خدا می رسد درحالی که غافل هستی. «فَانقَطِع إِلى اللهِ بقلب منیب» پس با قلبی که واقعاً به خدا متوجه است، با دل با توجه، از خلق به حق متوجه شو و با عزمی که «لَيسَ فيه انكسار ولا انقطاع». (3)

پروردگار وجود نافع را نگه می دارد

یک قدری در این بیمارستان ها تفقد از معلولین کنید، یک قدری هم شیرینی و میوه بگیرید، مخصوصا در این اتاق های بیمارستانها، بیمارهایی هستند که احوالپرس ندارند، از آنها دلجویی کنید، احوالپرسی کنید. ارحام فقیر خودتان را پروردگار رسیدگی بکنید، انشاءالله پروردگار شما را نگه دارد، چون: وَ أَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُث را نگه فِي الْأَرْض. (1) آن وجود نافع را پروردگار نگه می دارد. انشاءالله در این بقیه ی ماه رجب، فرصت را قدر بدانید؛ اشتغال به درس و تحصیل، شما را از رسیدگی به خودتان باز ندارد، من گمان نمی کنم کسی در بین شما راجع به تحصیل و مباحثات علمیه، به شوق و اشتیاق من باشد، اشتیاق من به مباحثات و درس و تدریس شاید در ردیف اوّل باشد! ولی در این ماه رجب که پر از ایام متبرکه است، مثل مبعث و بیست و پنجم که وفات حضرت موسی بن جعفر عليهما السّلام است، یک مزایای خاصه ای برای این شبها مقرّر است، و پروردگار اجابت می کند، چون خودش فرمود که: اگر کسی در این ماه مرا بخواند من او را اجابت می کنم. (2) بنابراین از این ایام و لیالی بیشتر بهره بگیرید و استفاده کنید.

فروردین 64.

ص: 66

درس چهل و یکم

مبدأ سال خمسی برای کارمندان

اما یک وقت این شخص کارمند اداره است، و حقوقش روز به روز نیست؛ برای آن شخصی که کاسب است، خوب اولین روز کسبش را به عنوان شروع سال خمسی حساب می کند، اما این که کارمند دولت است، همین که اولین حقوقش را به حساب ریختند، آن روز را به عنوان سال خمسی حساب می کند. (4)

مالی که بچه صغیر بدست می آورد

اگر بچه ی صغیر، مالی را بدست آورده است، مثلا از پدرش یک مغازه به او رسیده و در آن برایش کاسبی می کنند، آیا در اضافه سود، خمسش را باید بدست بپردازد یا نه؟ حضرت امام نظر مبارکشان این است که بعد از بالغ شدن خمس آن را بپردازد، اما آقایان مراجع دیگر می فرمایند: ولی او، خمس او را خارج بکند. (1)

یک علم دیگری وجود دارد غیر از آن علومی که ما می دانیم

ماوراء این علومی که ما تحصیل می کنیم، یک علم دیگر هم هست که ائمه ی معصومین سلام الله عليهم أجمعین تأکید کرده اند که اگر این تن خاکی از خود صفت دیو و ددی و افکار شیطانی را با مجاهده بیرون کند - که البته پروردگار هم در این راه پشت شماست: «وَ الله مِنْ وَرائِهِمْ مُحيط » (2) - آن وقت انسان می تواند با آن علم آشنا بشود، باید خودت را از آن خود خواهی، پلنگ صفتی، کبر، صفات بد تخلیه کنی، خودت را هیچ بدانی:

تا زنگ سیه زآینه ی دل نزداید *** عکس رخ دلدار در او خوش ننماید. (3)

تا این قلب، به کمک پروردگار عزیز صاف نشود نور الهی در آن متجلّی نمی شود: «رخش زآیینه ی دل شد پدیدار».

اگر چه ذات پاکش لامکان است *** چو نیکو بنگری در دل نهان است.

ص: 70

اثر نورانیت دل بر جوارح

ای پروردگار عزیزم! منتها من هم باید گیوه را ور بکشم، برسم به داد این امیر جوارح، چون امیر جوارح قلب است، دل که منوّر شد، تمام جوارح انسان هم منوّر می شوند، قلب به او دستور می دهد که چشم را ببند به محض اینکه اراده کرد چشم بسته شده، مناظر محرمه را نمی بیند، گوش نمی شنود، خدا رحمت کند مرحوم آقای آقا شیخ مرتضی زاهد رضوان الله تعالی علیه را می فرمودند: از بس من تمرین کرده ام اگر کسی غیبت بکند، واقعا بدم می آید. اصلا اطاعت خدا ملکه می شود دیگر، ضد گناه و معصیت در وجود شما تبرُز پیدا می کند، ظاهر می شود. واقعاً دیگر نمی خواهی بد را بشنوی، گوشت تربیت می شود.

دل من از خواهش های گوناگون پر بود، اما...

كانَت لقلبي أهواءٌ مُفَرَّقَة *** فَاسْتَجْمَعَت مُذ رَأتْكَ العَيْنُ أهْوائى. (3)

ای پروردگار عزیزم! دل من از خواهش های متفرق پر بود، مقام می خواستم، پول می خواستم، همه چیز می خواستم. اما وقتی که قلب من منوّر شد، وقتی که تو دیده ی مرا منور کردی، آثار تو را که مشاهده کردم، جز دیدار تو خواسته ی دیگری ندارم! الله اکبر!.

رسول اکرم فرمود: این شخص را می بینید که یک پوست به دور خودش پیچیده و ایستاده؟ (4) فرمود: «این باید - مثلاً روی تشک پر قو بخوابد! از مغز قلم برای خوراک استفاده کند، حالا آن نورانیت پروردگار، که بر قلب او حکومت می کند، ببین با این شخص چه کرده؟ چه جوری شده؟».

اویس قرنی هسته جمع می کرد، می گفت: بچه ها به پای من سنگ نزنید، می خواهم نماز بخوانم.

كانَت لقلبي أهواءٌ مُفَرَّقَةٌ، برای دل من خواهش های متفرقه بود، هی چشمم به این و آن بود، فلان کس را دیدم مقام دارد، چرا من ندارم؟ آن یکی چرا پول دارد و من ندارم؟ چرا خانه ی چند اشکوبه دارد و من ندارم؟ فَاسْتَجْمَعَت مُذ رَأتْكَ العَيْنُ أهوائى. (5) وقتی که محبت پروردگار بر دل من -

ص: 72

حالا کسی که به او حسودی ام می شد، به من حسودی می کند

فَصار يَحسُدُنى مَن كُنتُ أحسُده *** و صرتُ مَولى الوَرى إذ صرتَ مَولائى. (1)

خوب گوش بدهید رفقا! ببینید چقدر ما عقبیم، هر کسی سرش به یک چیزی مشغول شده، من هم به این درس و بحث ها و تدریس ها و... اما از آن روز که تاج آقایی خودت را بر سر من زدی همه ی مردم، حلقه ی غلامی مرا بر دوش کشیدند. این را سید جزایری رضوان الله علیه در انوار نعمانیه ذکر کرده است، وقتی که پروردگار به ملائکه و سکان سماوات اعلام می فرماید: که فلان بنده را من دوست دارم، آی سماواتی ها! شما هم دوست داشته باشید، بعد حضرت می فرماید: مهر و محبتش را در آبها می اندازد. خوب، مردم این آبها را می خورند، پس هر کسی که با این شخص برخورد می کند، در همان برخورد اوّل دوستش خواهد داشت. اما در صورتی که با دو قبله پیش نرود:

با دو قبله در ره توحید نتوان رفت راست *** یا رضای دوست باید یا هوای خویشتن. (2)

اگر هوای خودت و امیال خودت را حاکم کردی، آن وقت دیگر از این قضایا محروم خواهی بود، بهشت ممکن است بروی همه ی ما را بالاخره بهشت می برند، اما از این عنایات خاصه ی پروردگار محروم می شویم.

بالاترین لذتها در قیامت

بالاترین لذت ها در قیامت، محبّت پروردگار است. ولی ماها اغلب از قلم افتاده ایم، هر کاری دلمان بخواهد می کنیم بابا جان! آی رفقای عزیز! آن کس که راه می رود خوشا به حالش، ولی آن کس که متوقف شده است یا سیر قهقرایی می کند فکری به حال خودش بکند، الآن الآن بابا جان!

مرگ به یکباره سر می رسد

این شعر را هم برای شما بخوانم، خیلی شعر قشنگی است:

بر سر تلی سلیمان می گذشت *** دید موری می کشد خاکش به دشت.

پس سلیمانش بگفت ای بوالكُرَب *** چیست مقصود تو زین رنج و تعب.

گفت معشوقم بر این بگماشته *** وصل را موقوف بر این داشته.

او چو شیرین و منم فرهاد او *** می کنم این کوه از پندار او.

مگر جسم مورچه چقدر است که حالا باید این خاک ها را بردارد و بگذارد آن طرف؟ گفت: من یک محبوبی دارم به من گفته اگر می خواهی به من برسی باید اول این تل را جابجا کنی همین طور که کوه را می کند، نظرش به معشوقش بود و کوه را می کند. (2)

پس سلیمان گفتش ای مور ضعیف *** چون توانی با چنین جسمی نحیف.

خود گرفتم دوست داری، عمر کو؟ *** بگذر از خامی، ره باطل مپو.

مور گفتا خود همی دانسته ام *** لیک معذورم! که من دلبسته ام.

در ره معشوق باید جان سپرد *** چون به کوی وصل نتوان راه برد.

وقتی که رسول پروردگار، ملک الموت تشریف می آورد، باید پروردگار ببیند -

ص: 75

قدم اول در راه پروردگار

تو هم اگر بخواهی پروردگار را دریابی اوّل باید بدنت خراب بشود، نه اینکه خرابش کنی ها! نقش کردم رخ زیبای تو بر خانه ی دل، خانه ویران شد. فرمود: عنْدَ الْمُنْكَسرَة قُلُوبُهُمْ. (3) یعنی وقتی خانه شکست، آن وقت خدا تویش می آید، فهمیدی؟ تو هم باید این کار را بکنی داداش جان! بعد هم باید پروردگار عزیز را در نظر بگیری و راه را طی کنی آقاجان! اولیای خدا از همین فراز و نشیب ها و همین فشارهایی که بر آنها می آید لذت می برند، چون می دانند که بدون اینها قادر به هیچ پیشرفتی نیستند، پدر آقای صدر می گفت:

گر قصه ی عشق من و یارم بنگارند *** صد لیلی و مجنون همه بیرون رود از دل.

در قتل من ای مه بکش آهسته کمان را *** حیف است که پیکان تو بیرون رود از دل.

آبان 64.

ص: 76

درس چهل و دوم

معنی ایاک نعبد

در خطاب «ایاک نعبد و ایاک نَستَعین» تقديمُ ما حقه التأخير، يُفيدُ الحصر. يعنى فقط تو را می پرستیم. مقام پرست نیستم، پول پرست نیستم، هوا پرست نیستم. وإلّا خطاب می آید: یا خادع! آی مکار! أتَخدَعُنى؟ (3) آى كاذب، چرا دروغ می گویی؟ چرا خدعه می کنی؟ باید نمازگزار، بنده ی امیال نفسانیه اش نباشد. وقتی که می گوید: «ایاک نَستَعین» از تو استعانت می جویم نه غیر به مردم نظری ندارم در این سخنی که می گوید صادق باشد. جدیت بکند، از موانع -

ص: 78

موانع استجابت دعا: اول عجب

دیگر از موانع استجابت دعا، حبس حقوق واجب مال است.

پس بنابراین، یکی از چیزهایی که مانع دعاست این است که: شما آن حقوق واجب اموالتان خصوصا زکات را نپردازید، که این از موانع استجابت دعاست، یعنی حقوق نمی گذارد که دعایتان بالا برود، هی نگو آقا جان من که چرا دعا مستجاب نمی شود؟

شیطان بر عده ای سلطنت ندارد

فقط فرموده است: إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانُ عَلَى الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكلون. (3) شیطان سلطنت ندارد بر کسانی که ایمان به پروردگار دارند و در قلعه ی توکل متحصنند، یعنی فقط خدا را می ینند، راضی هستند به کارهایی که پروردگار نسبت به آنها انجام می دهد.

از سمت راست وسوسه می کند

از دست راست می آید، یعنی شبهات را در نظرشان جلوه می دهد. (1) مثلاً می گوید: خدا ارحم الراحمین است! کوهی را به کاهی می بخشد، خیلی کار را سخت کرده اند بابا!

درس چهل و سوم

خصوصیت دهه اول ذی حجه

این ایام عشر چه خصوصیتی وجود دارد؟ البته ما جواب مثبت گرفتیم برای اختتام دسته جمعی زیارت عاشورا، بحمد الله؛ اما بخاطر تسریع در جهت عبادت می خواهیم که زودتر زودتر حاجت ما برآورده بشود، اگر بناست دو ماه دیگر حاجت ما داده بشود، دو ماه، یک ماه بشود، اگر یک ماه است، پانزده روز بشود و بعضی از رفقا که در میان مردم یک حرف هایی می زنند و روحیه ی آنها را تضعیف می کنند، من از آنها خواهش می کنم کمی تاریخ مطالعه کنند، یک قدری به ایام گذشته مراجعه کنند.

آنهایی که در رأس امور مملکت هستند، مصالح را بهتر می فهمند

غرض عرض این است که شما هیچ وقت تضعیف نکنید، هیچ وقت نگویید که چرا اینها این منطقه را یکبار گرفتند و دو مرتبه خالی کردند، برای گرفتن اینجا چقدر ما شهید دادیم. آنجا همچین بود همچون بود. این حرف ها را نزنید بارها من به شما نصیحت کرده ام، به شما گفته ام که آقاجان! شما اولا: اطلاعاتتان محدود است. باید شما همه چیز را مطالعه کنید فوری قضاوت نکنید.

آنهایی که در رأس امور هستند، مصالح شما را - ان شاء الله - در نظر دارند. آخر ماها که اطلاعاتمان کافی نیست، ما چه می دانیم؟ آنها روز و شب در به کار سیاست و جنگ مشغولند، آنها درسش را خوانده اند و مطلعند و تاریخ را هم نگاه می کنند و مصالح مملکت را هم در نظر می گیرند، شما همین جا توقف کنید و برای دهه ی ذی حجه خودتان را آماده کنید.

من خواهش می کنم در این دهه ی ذی حجّه که شما می خواهید برای تسریع در اجابت که زود جواب داده شود، کاری بکنید زبانتان را کنترل کنید، تضعیف نکنید، ان شاء الله اختتام این جنگ هم به نفع اسلام و مسلمین بشود. اما شما برای اینکه از کارتان نتیجه بگیرید و اجابت دعایتان تسریع بشود، باید دهنتان و گوشتان را ببندید.

ارزش رفتن به مسجد برای شرکت در جماعت

مَنْ مَشَى إِلى مَسْجِدِ يَطْلُبُ فِيهِ الْجَمَاعَةَ. همین الآن که شما حرکت کردی که بیایی مسجد نماز بخوانی، کانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَة سَبْعُونَ أَلْفَ حَسَنَة هر گامی که برمی داری هفتاد هزار حسنه است وَ يُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجَاتِ مِثْلُ ذَلكَ، هفتاد هزار درجه، فَإِنْ ماتَ وَ هُوَ عَلی ذلک، اگر در همین حالی که دارد می آید مسجد بمیرد، وَكَّلَ الله بهِ سَبْعِينَ أَلْفَ مَلَكِ يَعُودُونَهُ في قبره، هفتاد هزار ملک برای او پروردگار می گمارد که در قبرش از او عیادت کنند: وَ يُبَشِّرُونَهُ وَ يُؤْنِسُونَهُ فِي وَحْدَتِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّى يُبْعَثَ. (1) تا روز قیامت به او بشارت بدهند و با او مأنوس باشند و برایش استغفار کنند. اما شما ببین وقتت را صرف چی می کنی؟ وقتی که می فرماید: اگر کسی به سمت مسجد برای جماعت برود هفتاد هزار حسنه برایش می نویسند و هفتاد هزار درجه بالا می رود، آن وقت ما به کارهای دیگر مشغول هستیم، از این معانی که امام علیه السّلام فرموده است، غافلیم!.

خدا شاهد است من یک دعا دارم می گویم: ای پروردگار عزیز من! از تو تمنا می کنم یک کاری کنی که هیچ کس سراغ من نیاید، تا من در این بقیه ی عمر مشغول تو باشم، مشغول اعمال خودم باشم، و آن وقت هم که باید بروم، یک مسأله ای بگویم، بروم و وظیفه ام را انجام بدهم.

صورتت را برای خدا به خاک بمال

عَفِّرْ وَجْهَكَ لى فِى التُّراب. (2) صورتت را برای من خاک آلوده کن! صورتت را بر زمین بگذار داداش جان. شب ها بلند شو، حالا نمی گویم روی خاک؛ اقلأ روی همان فرش روی همان مهر این طرف و آن طرف صورتت را بر زمین بگذار. این حالت را پروردگار دوست دارد.

و اسْجُدْ لى بمَكارم بَدَنک، بهترین جاهای بدنت را بگذار به پست ترین جاها، یعنی روی زمین! سجده کن به من! پروردگار عزیز است دیگر!.

وَ اقْنُتْ بَيْنَ يَدَيَّ فِي الْقِيَام و با من مناجات کن و ناجني حينَ تُناجيني بِخَشْيَةِ مِنْ قَلْب وَجل. (3) یعنی بدان که تو در دید و محضر او هستی!

خدا شاهد است من همه اش می خواهم دل شما را توجه بدهم به استفاده از وقت سحر، مخصوصاً این دهه بلند شو نمی میری! اصلاً پروردگار به واسطه ی این برخاستن، درد را از شما، از بدن شما برطرف می کند. رزق شما توسعه پیدا می کند، دنیا و آخرت شما آباد خواهد شد. (4)

بنده ای که ظاهراً نماز می خواند، ولی در باطن از آن رویگردان است

به جمیل بن درّاج فرمود: بگو «لا اله الا الله» (1) یعنی حقیقتا «لا اله» این لای نفی جنس است دیگر، یعنی «لا إلهَ موجود إلا الله»، یعنی واقعاً این کلمه را که کلمه اخلاص است، بگو دیگر هوا پرستی را این دهه به کنار بگذار، مقام پرستی، پول پرستی، رفیق پرستی، همه ی جهات را کنار بگذار، می فرماید: فَإِنَّ بنده ای الله تَعَالَى إِذَا اطَّلَعَ عَلَى قَلْبِ الْعَبْدِ وَ هُوَ يُكَبِّرُ وَ فِي قَلْبِهِ عَارِضٌ عَنْ حَقِيقَةِ ظاهر نماز تکبیره. (2) که الله اکبر گفتن من یعنی در واقع تمام چیزها را پشت سر انداخته ام. حالا آمدم اگر خدای نکرده در قلبت ماوراء این، فکری باشد، ندا می آید: یا كاذِبُ أَ تَخْدَعُنِي؟ وَ عِزَّتِي وَ جَلالِي لأَحْرمَنَّكَ حَلاوَةَ ذِكْرِى وَ لَأَحْجُبَنَّكَ عَنْ قُرْبى وَ الْمُسَارَّةَ بِمُنَاجَاتِی. (3) ای دروغگو با من خدعه می کنی؟ من حلاوت ذکر خودم را از تو می برم.

اصل عرایض من اینجاست، که وقتی موسی به کوه طور می رفت، آن شخص بهش گفت که: به این خدا بگو، من این همه معصیت می کنم، چرا من را عقاب نمی کنی؟ وقتی که جناب موسی به مناجات رفت، آن لذت مناجات، توجه ایشان را از جای دیگر سلب کرده بود، نه اینکه انبیا و ائمه غافل و ساهی باشند، خیر، در لذت مناجات بودند، خطاب شد پیغام آن عبد را چرا نرساندی؟ وقتی پیغام را رسانید، خطاب شد، خوب ما عذاب می کنیم تو را و تو نمی دانی همان که تو عبادت نمی کنی و ما لذت مناجات را از تو گرفته ایم، همین بدترین عذاب هاست.

خوب! پس بنابراین وقتی نماز می خوانی به قلب خودت مراجعه کن، اگر نماز را خواندی و کیف کردی، معلوم می شود که اهل صدقی ببین پیغمبر مکرم -

ص: 88

نشانه ی صداقت گفتار در نماز

اگر موقع نماز، به واسطه مناجات ربّ العزّه، در نفست و در قلبت ایجاد حلاوت شد، این را بدان که او تو را در تکبیرت تصدیق کرده است، بدان تو از آنهایی هستی که پروردگار گفته است: بارک الله راست می گویی! الله اکبر را درستی گفتی! اما اگر - خدای نکرده - دیدی حواست این طرف و آن طرف است، از مناجات لذت نبردی، بلکه وقتی سلام نماز را گفتی، لذت بردی بدان که خیلی ببخشیدها - از در ربّ العالمین مطرودی! بدان که این دلیل است بر این که بر تو خطاب یا «خادع» شده است. آن وقت باید توبه کنی داداش جان!

این دهه ی ذی حجه را مغتنم بشمار؛ صدقه در این دهه مثل این است که پول دادی به پیغمبر و گفتی این رو برای من انفاق کن، در این دهه هر عملی چند برابر رشد می کند. مواظب باشید.

درس چهل و چهارم

ایمان سبب حیات قلب است

پروردگار عزیز و رسول گرامش صلّی الله علیه و آله وسلم شما را به ایمان می خواند، که این ایمان سبب حیات قلب شماست. یعنی اگر شما وقتتان را فقط در مغازه صرف کنید ضرر خواهید کرد، آی رفقای عزیز من! که معاملاتم با شماها تا به حالا نقدی بوده، در دکان شما هم که نیامده ام، خانه های شما را هم بلد نیستم و نمی خواهم یاد بگیرم، چون هیچ گاه نمی خواهم به دنیای شما نظر داشته باشم. ارباب ما شخص اوّل است، شخص اوّل عالم امکان است و به شما احتیاجی ندارد، این حرف هایی هم که من می زنم برای انجام وظیفه است، که ارباب دستور داده که باید ما برای شما مسئله بگوییم. بنابراین به دنیای شما هیچ چشم داشتی ندارم.ولی بدانید که ضرر می کنید.

دلی که در آن حکمت نیست، خراب است

ليس فيه شيءٌ من الحكمة إلا كانَ خَراباً هر دلی که در او (1) دانش و علوم آل محمد صلوات الله عليهم نباشه خراب است. حالا آقا جون چی کار کنیم؟ وظیفه چیست؟ «فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ مِنْ حَمَلَةِ الْعِلْمِ» (2) خلق شدی برای چیز فهمیدن! اون پول رو پروردگار می رسونه، همین قدر که رفتی در مغازه رو باز کردی و آب و جارو کردی وظیفه ات را انجام دادی، (3) وقتی سؤال کرد یابن رسول الله ما چه جور کاسبی بکنیم؟ فرمودند: فَوْقَ كَسْب الْمُضَيّع وَ دُونَ طَلَب الْحَريص. (4) نه طوری باشد که بگویند چهار دست و پا به دنبال دنیا افتاده ای نه جوری که بگویند شل و وارفته است، بین این دو تا که البته عرف مشخص این مسئله است.

فَتَعَلَّمُوا، ياد بگيريد وَ عَلِّمُوهُ إِخْوَانَكُمْ كَمَا عَلَّمَكُمُوهُ الْعُلَمَاءِ. (5) ياد بدهید برید تو خونتون برای اهل و عیالتان هم بگویید. البته لازم نیست که آنها را ملزم کنید، نه بگویید، گوش دادند دادند؛ ندادند هم ندادند، کما اینکه شما هم گوش بدهید یا ندهید، من باید معارف دین را به شما بگویم.

راه خدا را باید با قلب بروی

یک روایت دیگر هم بخوانم: حضرت جواد علیه السّلام می فرماید: که این راه را باید با قلب بروی، نه با دست و پا! اگر قلب را اصلاح کردی، یک مرتبه، یک قدم برمی داری و به مقصد می رسی، یک قدم می زنی می رسی به خدا، اما چرا من در ورطه ی نادانی مانده ام؟ چون شما بدن را زحمت می دهی، این پیشانی را زحمت می دهی، نماز می خوانی، اما غیبت هم می کنی، به مسئولان مملکت هم اهانت می کنی، از مسئولان مملکت غیبت می کنی که باید حلالیت بطلبی، بد می گویی، زبانت بد است... .

بابا جان! ما در حضور و محضر امام زمان هستیم. عاشورا خوانده شد برای شما و موشک قطع شد، عاشورا خوانده شد و یک ندای غیبی گفت: بیست روز دیگر جنگ تمام است، در اثر برکت زیارت عاشورا! هیچ می دانی؟ باید خوب بشی داداش جان! و گرنه عذاب بازهم نازل می شود.

قلب را باید معالجه کنی

قلبت را باید معالجه کنی؛ خوب چه جوری معالجه کنیم؟ یک پدر برای تو قرار داده که عمل است، که بیای مسجد امین الدوله یا در مساجد دیگر از آقایان استفاده بکنید:

درس چهل و پنجم

داستانی از شفاعت نماز نزد ملک الموت

یک کسی گفت: «من یک کسالتی گرفته بودم، - ظاهرا مثل اینکه یرقان گرفته بود، کسانی که یرقان می گیرند کبدشان حساس است؛ آنها باید از شیر و شیر برنج و اینها تجاوز نکنند. هرچه می خواهند غذا بخورند، باید شیر و شیر برنج بخورند، و آن وقت یک اشتهای قوی پیدا می کنند برای خوردن گوشت».

گفت: «همین که من دیدم در خانه گوشت کوبیده می خورند، گفتم: بابا یک لقمه گوشت هم به من بدهید، گفتند: اگر ما گوشت به تو بدهیم تو از بین می روی!» بالأخره من نشان کردم که ببینم آن گوشت کوبیده را کجا می گذارند!

رفتم و خوردم و تا خوردم، دلم درد سخت گرفت... گفتند: باید طبیب معاینه کند. طبیب که آمد، دیدم در خفا می گوید: «این در مخاطره است چه کار کرده؟» گفتند: «از خودش بپرس؟» از خودم پرسیدند: گفتم: «آقا من گوشت خوردم». خلاصه طبيب گفت: «امید درمانت نیست، دارو هم نمی دهم». به ناچار از همه جا قطع امید کردم و متوسل شدم به امام زمان صلوات الله و سلامه علیه، گفت: «همان شب دیدم یک شخص فوق العاده زیبا رو، با یک شخص دیگر که یک چنگک دستش بود وارد شد!» - خوب! این حضرت ملک الموت عليه الصلوة و السلام بوده و آن هم نماز اوّل وقت! - گفت: «در عالم رؤیا هرچه ملک الموت می خواست چنگک بیندازد و از نوک پنجه روح را بکشد آن شخص زیبارو جلوی دست او را می گرفت، می گفت: «نماز اوّل وقتت است ها!» تا بالاخره نگذاشت» این نماز اوّل وقت شما، بین شما و مرگ شفیع است؛ مبادا از دست بدهید ها!.

درس چهل و ششم

تبعیت از امام جماعت در افعال نماز

جماعت لازم و واجب است، یعنی نباید در انجام این کارها از امام جماعت جلو بیفتد و یا مقدار زیادی عقب باشد، که صدق متابعت نکند. افعال نماز را یا همراه افعال نماز امام جماعت و یا کمی بعد از او انجام بدهید، (1) مثلا امام جماعت برای رکعت بعد ایستاده، هنوز بعضی ها دارند در سجده دعا می خوانند! اینها به عقیده ی خودشان یک مراتبی برای خودشان از خدا گرفته اند، ولیکن تأخیر از امام جماعت را بیشتر فقها معصیت می دانند، یک وقت می بینید که اصلا جماعتش باطل می شود، امام جماعت وسط حمد رکعت دوم است، تو داری دعاهای سجده ات را می خوانی؟ این کارها را نکنید بابا جان من! همان سجده را بیاورید، اسکلت سجده را بیاورید، بلند شوید و متابعت از امام جماعت بکنید، برای رسیدن به درجات بهتر است! یک طوری نشود که جماعتت باطل بشود!

اگر خدا برای بنده ای خیر بخواهد، قفل دلش را باز می کند

و قال صلى الله عليه وآله وسلم: «إذا أرادَ الله بعبدِ خَيْراً فَتحَ له قُفَلَ قَلبهِ» (1) حالا برای توضیح، این مطلب را عرض کنم: بنده دیشب در عالم رؤیا دیدم که به من گفتند: «باید بروی به یک شخصی که الآن این جا نشسته است و بسیار مرد خوبی است بگویی که او دعا بکند، تا این قفل گشاده بشود». من هم رفتم به آن شخص گفتم من از تو تقاضای این مطلب را دارم، چون همه ی ما به یکدیگر محتاجیم و البته به ایشان تذکر دادم که یک همچین سمتی از عالم غیب به شما داده اند کلاس شما را عوض کرده اند، حالا شما در حال مراقبه باش و گوش و چشم و زبانت را حفظ کن، تا اینکه این قفل ما را با آن کلید خودت - همان دعایی که می کنی - بگشایی و - ان شاء الله - می گشاید. امام سجاد علیه السّلام همیشه دعا می کرد که: پروردگارا مهر و محبت مرا در قلوب مؤمنین بیانداز. (2) من به استادم عرض کردم: آقاجون! اینکه مهر و محبّت من در قلوب مؤمنین بیفتد چه نتیجه دارد؟ فرمودند: فایده اش این است که آنها برای تو دعا می کنند. چون امام هم محتاج دعاست، پیغمبر هم محتاج دعاست، همه محتاج خدای متعال هستند.

بعد از این رؤیا هم به این حدیث برخوردیم و عجیب است که می فرماید: إذا أراد الله بعبدِ خَيْراً فَتحَ له قُفَلَ قَلبه. (3) حالا ممکن است در قلب های ما سابقاً باز بوده، اما فعلا اغلب قفل است، برای مقامات بالا قفل است.

قبلا مکرّر عرض کردیم: کسی که آن چه را یاد گرفته است، عمل بکند، -

ص: 100

و در آن یقین و صدق قرار می دهد

خوب! بعد که قفل قلب باز شد حضرت می فرماید و جَعلَ فيه اليَقين والصِّدقَ. (2) اوّل چیزی که به او اعطا می کنند ایمان است، آن هم ایمان دو دو چهارتا و قطعی!، نه ایمانی که مخلوط با شک باشد، نه! ایمانی به او می دهند که به ماوراء عالم طبیعت علم پیدا می کند. علاوه در این قلبی که قفلش باز شده راستی و درستی می نهند.

زبان صدق و اخلاق نیکو و گوش شنوا به او می دهند

ولسانه صادقاً، وخَلِيقَتَهُ مُستَقِيمَةً، وَجَعلَ أَدْنَه سميعَةً، (2) زبانش را راستگو و اخلاقش را مستقیم و معتدل و درست و گوش و دل او را باز می کنند.

سالها در جهان زیستم من *** ره نبردم که کیستم من. (3)

طوری نباشد که ما هم این طور باشیم ها! سالها در جهان زندگی کردم، اما خودم را درک نکردم، اگر می خواهی خودت را درک کنی، باید رویه ای غیر از این که داری انتخاب کنی! زبانت باید لال باشد! گوش کر؛ چشم کور، زبان باید لال باشد از غیر خدا، گوش کر باشد از شنیدن غیبت، اهانت، توهین، مذمت، چشم از دیدن ماورای پروردگار، اما:

سال ها در جهان زیستم من *** ره نبردم که کیستم من.

چند پرسی زمن چیستم من *** نیستم، نیستم، نیستم من.

هی از من می پرسی که تو چی هستی؟ من هیچی نیستم، خدا رحمت کند آقا سید عبد الهادی (4) را گفتیم: آقا شما آقا هستید؟ گفت: من هیچ ابن، هیچ ابن هیچ! این قدر!

تا بدان جا رسید دانش من *** که بدانم همین که نادانم.

ص: 102

چهار موعظه را عمل کنید و به بهشت بروید

2. بارتان را سبک بردارید که گردنه سخت است

دوم: وَ خَفِّفْ حِمْلَكَ فَإِنَّ الْعَقَبَةَ كَثُودٌ. (1) فرمود: بار خود را سبک کن! گردنه گردنه ای سخت در پیش داری: لالْقِيَامَة خَمْسِينَ مَوْقفاً كُلُّ مَوْقف مقْدَارُهُ أَلْفُ سَنَة. (2) برای نماز انسان را نگه می دارند، حج هم موقف است، امربه معروف، نهی از منکر، مظالم.

درس چهل و هفتم

قرآن در قیامت شفیع است

اللوْن» (1) قرآن را بیاموزید؛ چرا که قرآن در روز قیامت به صورت جوانی زیبا و رنگ پریده، سوی صاحبش می آید. یعنی شما که بعد از سحر قرآن می خوانید از خوابتان میگذرید، با چشم خسته، با رنگ پریده قرآن هم به همان صورت نزد شما می آید. این است که فرمود: «شيعَتُنَا هُمُ الشَّاحِبُون» (2) یعنی معلوم است، چون اینها بعضی هایشان روزه می گیرند و بعضی هایشان شب زنده داری می کنند، نوعاً چشم هایشان خسته است.

پس بناءً على هذا، قرآن را یاد بگیرید، قرآن روز قیامت پیش صاحبش (3) می آید و می گوید: هر کجا که تو بروی، من هم می آیم «وکُل تاجِرٍ مِنْ وَراءِ وَ تِجارَتِهِ وَ أنا الْيَوْمَ لَكَ مِنْ وَرَاءِ حِجَارَةِ كُلَّ تاجر»، هر کس به تجارت خودش دل خوش کرده است، اما من یگانه تجارت تو هستم. حالا ببینید آقا! این لسان قرآن است که به صورت یک جوان زیبارو مُتَمَثل می شود و می فرماید: «وَ سَيَأْتِيكَ كَرَامَةٌ مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فَأَبْشِرْ» کمی صبر داشته باش که به زودی کرامت پروردگار نصیب تو خواهد شد «فَيُؤْتَی بِتَاجِ فَيُوضَعُ عَلَى رَأْسِه» (4) یک تاجی می آورند و روی سر این قاری قرآن می گذارند. یعنی این فرد، نسبت به اشخاصی که در عرصات قیامت حضور به هم می رسانند، مقام پادشاهی دارد. خوب گوش بدهید رفقا! آی جوان ها! کسی در ابتدای جوانی نبود که این حدیث را برای من بخواند.

هی من به شما تذکر می دهم؛ این هم مشوّق شما، که اگر در جوانی قرآن بخوانید، قرآن با خون و رگ و پی شما مخلوط می شود. (5)

قرآن بخوان و بالا برو

«ثُمَّ يُقَالُ لَهُ: اقْرَأْ وَ ارْقَهُ فَكُلَّمَا قَرَأَ آيَةً صَعِدَ دَرَجَةً» همان قرآن هایی که می خواندی، بخوان و برو بالا، لایتناهی است دیگر! پروردگار خودش که فوق ما لایتناهی است، عدةً و مدةً و شدةً، جوایزش هم لایتناهی است. وَ يُكْسَى أَبَوَاهُ حُلَّتَيْنِ إِنْ كَانَا مُؤْمِنَيْن ثُمَّ يُقَالُ لَهُمَا هَذَا لِمَا عَلَّمْتُمَاهُ الْقُرْآن» (2) - حالا باز کج سلیقگی کن ها! بگو اگر بچه ام شب بیاید مسجد، درسش می ماند، ای بیچاره حالا ببین وقتی این را گوش دادی آن وقت می زنی توی سرت - دو تا حلّه بهشتی هم به پدر و مادرش می پوشانند. - حالا هی باز نگذار پسرت بیاید مسجد - به پدر و مادر این بچه می گویند: این جزای آن قرآن هاست که به او آموخته بودید.

مبادا فريب نفس را بخورید

«وَ قَدْ رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ بمليان كل جديد». (1) شما پریروز پانزده سالت بود، حالا ببین مرد شدی ها! شب و روز می آید، شمس و قمر شما را کهنه می کند؛ «وَ يُقَرِّبَانِ كُلَّ بَعِيدٍ وَ يَأْتِيَان بِكُلِّ مَوْعُود فَأَعدُّوا الْجَهَازَ لِبُعْدِ الْمَجَازِ». (2) نفس هی به شما وعده و وعید می دهد که فردا توبه

می کنم، پس فردا توبه می کنم.

یک کسی گفت: من كاغذ محاسبه ام را روی پیش بخاری گذاشته بودم، رفتم که رویه ی پیش بخاری را بردارم آن محاسبه پارسال را دیدم که آن زیر است و نوشته که من در مرحله چندم هستم؛ زدم توی سرم دیدم این یک سال نفس به من حقه زده و من همان کلاسم و حتی یک قدم هم ترقی نکرده ام!.

ص: 108

دار هدنه یعنی چه؟

در ادامه ی روایت، حضرت می فرمایند: «مقداد بن اسود بلند شد، فَقالَ یا رَسُولَ اللهِ وَ ما دارُ الْهُدْنَةِ؟ قَالَ: «دارُ بَلاغ وَ انْقِطاع » یعنی خانه ی رسیدن و حرکت کردن» باید زاد و توشه ات را در همین فاصله ی اندک درست کنی، این شعر را من همیشه می خوانم:

خواهی وصال دوست «عُمانی»؟ در آن بکوش *** وز هرچه غیر اوست، تو باید جدا شوی.

خدا شاهد است، اگر درست بیایی، همه ی آن علم هایی که منتظرش هستی به تو خواهند داد، نترس بابا جان!.

درس چهل و هشتم

راه خاص اولیای الهی

یک راهی هم خاص اولیاء خداست، که هر چه عمل می کنم برای خدا باشد. نماز می خوانم برای خاطر پروردگار، وضویی که می گیرم همان طوری باشد که در منزل وضو می گیرم، خدا رحمت کند مرحوم حاجی انصاری را، گفت: من رفتم منزل یک کسی، مهمان بودم؛ بعد خواستم بخوابم برای من آب وضو آورد. گفت: شما قبل از خواب وضو نگرفتید! ایشان گفته بود: من منزل خودم هم وضو نمی گیرم اینجا چرا وضو بگیرم؟ این است ها! اما اگر منزل خودت وضو نمی گیری، اینجا وضو بگیری این شرک است دیگر، این شخص مشرک است. (1)

پروردگار هم درد را بیان کرده و هم دارو را

درد و دوای شما و علت عدم پرش شما، تمام را پروردگار معرفی می کند، داداش جان! اما باید گفت مواظب باشید یک وقت خدای نکرده از سفر الی الله متوقف نشوید. سفر الى الله این است که آن رابطه ی نصف شبت را قطع نکنی، حالا یا به قصد تقدّم یا اینکه قضا بکنید، چون فرموده اند: قضای نماز شب افضل است، از زودتر خواندن آن. مهم این است که آن رابطه برقرار باشد آقا جان من! هی تصفیه ی قلب، هی خلوص عمل، چون که «اتَّقُوا اللهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ الله». (1) هی رابطه قلبی نصف شب برقرار باشد، تا اعمال انسان به آن درجه برسد. حالا هم که شب ها دیگر دارد دراز می شود فرمود: «الشّتَاءُ رَبِيعُ الْمُؤْمِن» (2) یعنی زمستان بهار مؤمن است.

داستان ثعلبه

همان فرمایش رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به آن شخص که در اوّل وقت می آمد و نماز می خواند، وقتی گفت یا رسول الله کار من درهم و برهم است، حضرت به او فرمود: تو به همین وضعیت کنونی قناعت کن؛ اگر دنیای تو وسعت پیدا بکند، خطرناک است ها! گفت: نه من بالاتر از این حرف ها هستم یا رسول الله! گفت: خیلی خوب! یک در هم داد، که این سرمشقت باشد، بعد از مدتی گوسفندهایش آن چنان زیاد شد که دیر به نماز جماعت می رسید؛ صف اوّل، دوّم شد و دوّم، سوّم شد و چهارم شد و نماز جماعت یک روز در میان شد، هفته ای یکبار جمعه ها می آمد، بعد از مدتی این قدر گله اش زیاد شد که دیگر حتی هفته ای یکبار هم نتوانست بیاید.

حضرت فرمود: این شخص کجاست؟ گفتند: بله، مشتری ها زیاد شده و قضای حوائج برادران ایمانی است و.... وقتی که حکم زکات نازل شد، پیامبر کسی را فرستاد پیش این شخص که زکات اموالت را بده، گفت: مگر ما کافریم که جزیه بدهیم؟ آخر هم زکاتش را نداد و رفت جزو منافقین. (1)

آبان 67

ص: 114

درس چهل و نهم

همراه با تحصیل، تقوا و صدق هم لازم است

کسی که تحصیل می کند، باید از همه گناهان و زشتی ها روی گردان باشد. یعنی گناه و معصیت نکند، کارهای بد انجام ندهد. مرحوم آقای شاه آبادی نوشته اند که صدوق باشد، یعنی معدن صدق و راستی باشد. وقتی به آدم گفتند: مگر پروردگار نفرموده است: وَ لا تَقْرَبا هذه الشَّجَرَة. (3) پس چرا رفتی؟ گفت: من اصلا فکر نمی کردم که کسی قسم دروغ به خدا بخورد، صدوق یعنی این! عملأ، لساناً، از حیث رفتار، گفتار، در تمام مراحل راست و درست باشد. لازم نیست توریه بکنیم، می خواهی کلاه بر سر خودت بگذاری یا بر سر من؟ قضيه شريف العلما را یادت نرود ها! یک دفعه بی احترامی به علما، هشتاد سال عمر انسان را می کند چهل سال، چرا؟ چون انسان، مخصوصاً اگر از نظر معنوی پیشرفت هم بکند، باید احترام استادش را نگه بدارد بابا جان من! خوب! شما می خواهی امر به معروف بکنی، خوب این کار را انجام دادی، دیگر لازم نیست که مرا الزام بکنی بابا جان! ای کاش انسان ها بنشینند و بدون تعصبات با هم بحث بکنند.

اگر همراه درس، علم اخلاق نخوانید فاسد می شوید

یک ساعت درس اخلاق بخوانید و بشنوید و إلا فاسد می شوید آقا جان! در کتاب «منيةُ المرید» دارد که اگر صدایت را بالاتر از صدای استاد ببری، اصلا رستگار نمی شوی! خیلی مواظب باشید ها! اصلاً خواندن یک دوره آداب المتعلمین برای طلبه لازم است، یک آقایی یک کتابی نوشته که در آنجا آثار وضعی اعمال را ذکر کرده، این عمل چه اثری دارد، آن یکی چطور، در آنجا می نویسد که اگر احترام عالم را نگه نداری، نتیجه اش خذلان (خواری) است، یک اثر دیگر هم این است که ظالم بر شما مسلط می شود، خیلی قضیه دانشمندان و رهبران دین مشکل است، هزار نفر می روند تحصیل می کنند، یکی در این رشته، یکی در آن رشته، در میان اینها یکی هم مجتهد می شود؛ چقدر باید زحمت بکشد و خون جگر بخورد تا به این درجه برسد، پس نباید به علما بی احترامی کرد، بترسید آقا از خذلان!.

اوّل باب ارث کتاب مسالک، این حدیث را از پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله وسلم نقل کرده است که: زمانی برسد که عالمی نباشد تا یک مسئله ای از این فرائض و ارث را حل کند (1) چطور خواهد شد وقتی که رهبران دین کم می شوند؟

هشدار مهم قرآن كريم

این آیات سوره ی تبارک اصلا موی تن انسان را راست می کند: کلّما ألقى قرآن كريم فيها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ * قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنا وَ قُلْنا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِي ضَلالٍ كَبِيرٍ * وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا في أَصْحاب السعير*. (1) هی می ریزند میان آتش و آنها هم جزع و فزع می کنند. به آنها می گویند: آیا منذری نیامد؟ یک کسی نیامد که شما را از امروز بترساند؟ جواب می دهند: بله نذیر آمد، ولی ما گفتیم: این آخوندها دروغ می گویند! راه این طوری نیست.

کسانی که از حق روی گردان می شوند

وَ إِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظَّلَل دَعَوُا الله مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْإِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلا كُلُّ خَتَارٍ كَفُور. (2) در تفسیر آیه آمده است که این آیه برای معرضین از حق است. کسانی که از حق روی بر می گردانند، یک طوری نشود که بر اثر بدقولی ها، ظالمین بر سر ما مسلط بشوند.

نکند دوباره این سنگ را بیندازند، موشک ها را فراموش نکنید ها! دو مرتبه نرویم سر خانه ی اوّل اقلاً کار درست و عبادت نمی کنی هی سوراخ های گونی را زیاد نکن! حداقل این در را ببند. معصیت دیگر بکن، معصیت که امروز زیاد پیدا می شود، لازم نیست که ما به علما و رهبران دین اهانت بکنیم، اصلا در این قسمت را گل بگیر بابا جان من!.

قلب مؤمن نورانی است

فرمود: قَلْبُ الْمُؤْمِن أَجْرَدُ فِيهِ سِرَاجٌ يَزْهَر. (2) قلب مؤمن خانه ای است

که یک چراغ درخشنده در آن روشن است. اگر چراغ روشن است دیگر این همه اختلاف چطور پدید آمده است؟ معلوم می شود که چراغ روشن نیست أَنَّ الرَّاحِلَ إِلَيْكَ قَريبُ الْمَسَافَة وَ أَنَّكَ لا تَحْتجبُ عَنْ خَلْقِكَ إِلا أَن تَحْجُبَهُمُ الأَعْمَالُ السَّيِّئَةُ دُونَک. (3)

تو خود حجاب خودی «حافظ» از میان برخیز.

ای پروردگار عزیزم! تو که حجاب نداری، دلهای ما بواسطه ی کثرت معاصی در حجاب است. من واقعاً این حدیث را زیاد مطالعه می کنم به رسول الله صلّی الله علیه و آله وسلم گفته شد: یا رسول الله! خدا کجاست؟ در زمین است؟ در آسمان است؟ فرمود: بلکه در قلب بندگان مؤمن است. (4) چقدر این حدیث زیباست، ببین

داداش جان!

اگرچه ذات پاکش لا مکان است *** چو نیکو بنگری در دل نهان است.

دلی در سینه صاحبدلان است *** که آن دل جای آن آرام جان است.

ص: 120

فقط دل مؤمن جای خداست

خدا شاهد است که این حدیث را بارها نوشته ام و مطالعه کرده ام لا يَسَعُنى أرضى و لا سَمائى و لكن يَسَعُنى قَلبُ عَبدى المؤمن. (2) این دنیا جای من که هیچ، جای جبرئیل هم نیست، رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: ای جبرئیل ممکن است به صورت اصلی خودت تمثل پیدا بکنی؟ عرض کرد: یا رسول الله! من در دنیا جا نمی گیرم باید بروی بالا، جسمیّت را رها کنی، برزخیت را رها بکنی، ملکوتیت را، تا برسی به مقام جبرائیلیت، این جبرائیل چیست؟ آن وقت خدای متعال کدام است؟ زمین جای من نیست، آسمان هم جای من نیست، پس کجا جای توست؟ دلی که تو داری چقدر وسعت دارد؟

درس پنجاهم

اسراف در غسل

مسئله ی دیگر این است که من احتیاطاً چند مرتبه غسل می کنم؛ خوب آب حمّام مفت است، متوجه نیست که چقدر این آب خرج برمی دارد تا تهیه شود و گرم بشود، هی می ریزد، خوب، این چطور است؟ جواب، این است که آن عملش اسراف و محرَّم است، ولی غسل، در همان دفعه ی اوّل که شما سر و گردن را شستید، طرف راست را شستید، احتیاطا هنگام شستن سمت راست، قدری از طرف چپ را هم داخل کردید، طرف چپ را هم شستید، یک قدری از طرف راست را داخل کردید، گردن را احتیاطأ با هردو طرف شستید، همان دفعه ی اوّل غسل شما انجام شد. دیگر همه چیز را نباید انسان سؤال کند. مثلا آقا غسل جنابت چقدر باید قاعدتاً طول بکشد؟ آخر این گونه سؤال ها را که نباید از فقیه پرسید، هر عملی یک حد متعارفی دارد، وقتی که از آن حد متعارف گذشت، شما اسراف کار خواهید بود.

خدا رحمت کند مرحوم حاج مقدّس را، هر وقت که از حمام بیرون می آمد قیمت را از حمّامی می پرسید و همیشه مبلغی بیشتر به او می پرداخت، که آقا شما کاملا راضی هستید؟ که اگر از این آب زیادتر از معمول مصرف شده یا احتیاطی کرده ام مدیون نباشم. (1)

داستانی از مصباح شیخ کفعمی

در همین کتاب دعای کفعمی از محمّدبن رافع دارد که گفت: دوست من فوت کرد، من خیلی ناراحت شدم، نمی دانستم که پروردگار عزیز با این چه کرد؟ پروردگار هم زود درخواست بنده را اجابت می کند، این قسمت ها را زود جواب می دهد، گفت: دوستم را در عالم رؤیا دیدم، گفت: «پروردگار از سر تقصیرات من گذشت!چون قبل از مرگ به درگاهش شعری گفتم: پروردگار عزیزم، من هر کاری که کرده ام اما عفو تو اعظم است، اگر ذنوب و گناهان من بزرگ است، عفو و بخشش تو اعظم است، برای همین شعری که من گفتم، از سر تقصیر من گذشتند». گفت: این شعر کجاست؟ دوستش جواب داد: «این شعر را زیر فلان بالش گذاشته ام، اگر در منزل ما رفتی، سؤال کن که آن کاغذی که ایشان آن شعر را نوشته کجاست؟» (4) عادت او نیکی با بدکاران است آقا!.

خدا رحمت کند حاج محقق را

خدا رحمت کند حاج محقق را، یک سالی در ایام صادقیه ما از ایشان دعوت کردیم که بیاید اینجا. ایشان فرمودند: چرا ده شب دعوت کردی؟ می خواستی بیست شب دعوت کنی، چون من خیلی راجع به امام صادق علیه السّلام نوشته ام، عرض کردم: اشکالی ندارد، ولی حاج آقا بانی اش دوتاست! ده شب مال یکی و ده شب هم مال یکی، ایشان اینجا که نشسته بودند عرض کردند: بارالها من پنجاه سال است که منبر می روم با من چه خواهی کرد؟ (1) خیلی این کلمه در ذهن من فرو رفت من گفتم: خدایا خیلی از منبری ها از دنیا رفته اند، مثل آقای قوام و دیگران، اما ای پروردگار من! خیلی دلم می خواهد بفهمم تو با این حاج محقق که گفت من پنجاه سال است منبر می روم، با ایشان چه کار می کنی؟

ایشان دهه ی اوّل منبرش را رفت، دهه ی دوّم نیامد تلفن کردم، گفتند: ایشان بیمارستان بازرگانان است. چون مستحب است من چند تا کمپوت خریدم و برای عیادت ایشان رفتم، اما همین که به این سه راه سیروس رسیدم، دیدم جنازه حاج محقق را از توی مریض خانه خارج کردند. خیلی متأثر شدم، اتفاقاً آن روز بنده رفته بودم تجریش برای صله رحم، وقتی نزدیک ظهر شد گفتم: من باید مسجد امین الدوله بروم، گفتند: بابا جان من! اینجا دزاشیب است، مسجد امین الدّوله کجا، اینجا کجا؟ گفتم نه. چون می دانستم آنها فعلا نمی خواهند جماعت بخوانند، می خواهند عصری جماعت بخوانند، من هم از آنجا حرکت کردم و آمدم. آنها به من گفتند: آخر اتومبیلی نیست گفتم من اتومبیل را تهیه می کنم.

یک سواری داشت می رفت، گفتم بابا جان من! من یک دردی دارم شما بلدی دوا بکنی؟ هر چقدر هم که بخواهی به تو می دهم (2) گفت: شما چه دردی -

ص: 126

شب اول قبر حاج محقق

آن شب از اوّل شب می گفتم: پروردگارا! تو را به همین نماز اول وقت بگو با این حاج محقق چه کار کردی؟ دیدم در همین مسجد جامع ایستاده ام و یک آقایی کنار من است. دیدم از طرف وضوخانه مسجد جمعه می گویند: «لا اله الا الله» گفتم: آقا این جنازه ی کیست؟ گفتند: این جنازه حاج محقق است. همان حاج محققی که تو برای او نگران بودی پروردگار آورد و در جوار رحمت خودش قرارداد! فهمیدی داداش جون؟ حالا این ماه رجب را تعظیم بدار، بزرگ بشمار،یک عبادتی بر عبادت دیگرت اضافه بشود از پروردگار هدایت بخواه.

هنگام کوچ نزدیک است

بعد حضرت می فرماید: وكَأَنَّ الرَّحْلَةَ قد أظَلَّتكُم، وكَأَنَّ الحادى قد حَدابكم، جَعَلَنا الله وإيَّاكُم مِمَّن أعْبَطَهُ فَهُمُه ونَفَعَه علمُه. (1) ساعت به ساعت، لحظه به لحظه، لوحه جلوی حضرت ملک الموت است و برنامه ی شما را مطالعه می کند. فقط کسانی که برنامه دینی را پیاده کرده اند، نمازهایشان را در اوّل وقت خوانده اند، فقط با اینها رفق و مدارا می کند. آخر یک آبرویی داشته باش که موقع آن حالات نزع همین نماز اوّل وقت بیاید جلو. اوّل کسی که بعد از مقام عصمت می آید، نماز اوّل وقت شماست؛ شفاعت می کند نزد ملک الموت قرآن هایی که شما خوانده اید، نماز شب هایی که خوانده اید، چراغ قبر شما می شود.

نمی خواهم بیشتر از این مزاحم شما بشوم و اوقات شما را تلخ بکنم، اما ساعات رجب را مغتنم بشمارید؛ از اوّل شب تا آخر شب، ندا می شود آیا مستغفری هست؟ آیا قرض داری هست؟ آیا کسی هست که حاجاتی داشته باشد؟ از پروردگار، خود پروردگار را بخواهید، آن هدایت خاصه را بخواهید.

زمستان 67

ص: 128

درس پنجاه و یکم

لزوم رعایت احترام استاد

قبل از موعظه، من یک تذکری عرض بکنم که: آقایان تلامذه، نسبت به احترام اساتیدشان باید احترام بگذارند، اگر من بشنوم شاگردی با معلم خودش، تندی کرده است، جواب سؤالی کرده است، البته حق اینکه ما کسی را از این مسجد بیرون کنیم نداریم، اما بنده عدم رضایت خودم را نسبت به درس اخلاق اعلام می کنم که باید در درس اخلاق حاضر نشود.

علت اینکه ما از رفتارمان و از عملیاتمان نتیجه نمی گیریم چیست؟ این روایت را مرحوم آقای بروجردی از کنز العرفان مرحوم فاضل مقداد رحمت الله عليهما نقل می کردند که: عملی که ما انجام می دهیم، باید استاد تصدیق کند که این عمل اصابه ی با سنت می کند، یعنی با سنت سنیه ی خاتم المرسلين صلى الله عليه و آله وسلم مطابق است. (1) خود درآری که نیست! عمل شما اصابت با سنت نکند، آن عمل مقرب نیست، بلکه مردود است. لا قَوْلَ إِلاّ ِبعَمَل وَ لا قَوْلَ وَ لا عَمَلَ إلا بِنِيَّةٍ وَ لا قَوْلَ وَلا عَمَلَ وَ لا نِيَّةَ إِلا بِإِصَابَةِ السُّنَّةُ. (2) یکی از علت های اینکه عملیات شما مردود می شود این است که خودتان اعمال رأی می کنید و حال اینکه در اوّل جامع السعادات دارد که باید شما عملیاتتان را پیاده کنید و استاد خبیر تصدیق بکند که اعمال شما مطابق دین است. حتی استاد فاسد بهتر از جاهل متنسّک است، چون آن علميّتش، بالأخره او را نجات می دهد، اما این جاهل، جهلش او را در همان چاه طبیعت باقی خواهد گذاشت.

ص: 130

آیا قلب می می رد؟

فرمود: باید مراقب قلبتان باشید، که قلبتان را زنده نگه بدارید، یابن رسول الله! آیا این قلب می میرد؟ بله، وقتی شما به بدنتان خوراک ندهید، می میرد و کار نمی کند! به قلب هم اگر خوراک ندهی د آنهم از کار می افتد! خوراک قلب چیست؟ خوراک روحی است. عرض نکردم که: إِنَّ حَدِيثَنَا يُحْيِي الْقُلُوبَ. (1) قلب های شما را حدیث اهل عصمت زنده می کند. قلب مرده چیست؟ قلب مرده قلبی است که حرف های پیغمبر خدا را گوش نمی دهد، کم کم کارش به جایی می رسد که اشخاص متدین را بد می داند و از آنها متنفر است، بالاتر آیات پروردگار را تکذیب می کند! بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بهِ خَطيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فيها خالدون. (2) وقتی که گناه دور تا دور قلبش را گرفت آن وقت چکار می کند؟ آن وقت آیات حق را تکذیب می کند: ثُمَّ كَانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أساؤا السُّواى أَنْ: كَذَّبُوا بآيات الله و كانوا بها يَسْتَهْزون. (3) هی می گوید: این حرف ها چیست؟ این کیه؟ قلابیه! این فلان است... العیاذ بالله.

رسیدن به درجات بدون ترک رذایل اخلاقی ممکن نیست

بند محاکمه خواهند کشید آقا جان من! این است که فرمود: یک عده آنهایی هستند که یقینشان مثل آفتاب درخشندگی دارد، بارها خدمت شما عرض کرده ام: اگر می خواهید به آن برسید: طَهِّرُوا أَنفُسَكُم مِن دَنَس الشَّهَواتِ تُدركوا رَفِيعَ رذايل الدرجات. (1) تا جان شما از این آلودگی ها پاک نشود به درجات عالیه نخواهید رسید، ذى المقدّمه، موقوف بر مقدّمه است. آیا نماز بی وضو می شود؟ خود مقدّمه جزو ذى المقدمه است. تا مادامی که قلب را از رذایل اخلاقی تزکیه نکردی غیر ممکن است درجات رفیع را درک بکنی!

طفل جان از شیر شیطان باز کن *** بعد از آنش با ملک انباز کن.

تا تو تاریک و ملول و تیره ای *** دان که با دیو لعین همشیره ای. (2)

هم همشیره هستی، هم همسایه ای، هم هم رنگی باباجان من! چون تاریک است، فحش می دهد، بد می گوید، زبانش چفت و بست ندارد، اهانت می کند. پس بناءً على هذا اینها را باید مواظب باشیم.

فرعون وار بانگ انا الحق همی زنی *** وانگه مقام موسی عمرانت آرزوست؟

عرض نکردم که آن شخص به محضر ثامن الحجج عليه السّلام رفته بود می گفت: یابن رسول الله مقام من را به من بنمایانید؛ مقام! مقام کدام است؟ گفت: این شعر را برای من خواندند: از جان برون نیامده جانانت آرزوست؟

هستی اسیر چاه طبیعت چگونه باز *** قرب و مقام موسی عمرانت آرزوست؟

تو مقامت را خواستی بفهمی؟ ته چاه هستی! حضرت دارد این را به تو اعلام می کند. تا حالا شده است که از این حاجت ها از ایشان بخواهی؟ چون ایشان -

ص: 132

مؤمن بدنبال مظنه ی خیر هم می رود

آن مؤمن که منظور خاندان عصمت است، فقط بدنبال مقاصدی نمی گردد، که یقینی و قطعی باشد، همین که مظنّه ی این باشد که به نتیجه می رسد، دنبال خواهد کرد. مثلا همین که احتمال بدهد اگر پای وعظ فلانی بروم ترقیم بیشتر می شود، پای وعظش می رود مظنه ی این باشد که فلان کار را بکند پیشرفت می کند، آن کار را انجام می دهد وَ لا مَظنَّةٌ إلا قَصَدَهَا. (1) اما جناب عالی، نگاه می کنی که کدام راه امیال نفسانیه ی تو را امضا می کند، او می خواهد ببیند که رضای خدا در کدام طرف است، ولو مظنّه اش، اما جناب عالی ممرّت، برخلاف است، می بینی آراء نفسانیت چگونه ایجاب می کند، همان راه را انتخاب می کنی! العیاذ بالله.

مؤمن همواره از سوء عاقبت هراسان است

حالا یک کسی که شبهه ی اجتهاد در او می رود، باید چه کار کند؟ باید خودش را عرضه کند بر یک مجتهد: آقا! شما مرا امتحان بکنید، ببینید من مجتهد هستم یا نه؟ حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ایمانش را عرضه کرد بر امام زمانش، حضرت امام هادی علیه الصلوة والسلام هم گوش داد و برای او دعا کرد، (1) من چی چی هستم؟ ای وای! لا يَزَالُ الْمُؤْمِنُ خَائِفاً مِنْ سُوءِ الْعَاقِبَةِ وَلَا يَتَيَقَّنُ الْوُصُولَ إِلَى سوء عاقبت رضْوَانِ اللهِ حَتَّى يَكُونَ وَقْتُ نَزْعِ رُوحِهِ وَ ظُهُورِ مَلَكِ الْمَوْتِ لَه. (2) چرا این قدر به خودمان خوش گمان هستیم؟ مؤمن همیشه از عاقبت به شرّی می ترسد و یقین از رسیدن به رضوان الهی ندارد، تا آن جایی که ملک الموت را ببیند.

فَالصُّورَةُ صُورَةُ إِنْسَان وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَيَوَان، قیافه، قیافه ی انسان است، اما قلباً حیوان است! لا يَعْرِفُ بَابَ الْهُدى فَيَتَّبَعَهُ وَ لا بابَ الْعَمَى فَيَصُدَّ عَنْهُ وَ ذَلكَ مَيِّتُ الْأَحْيَاء. (3) این شخص شخص تاریکی است، راه هدایت را نمی شناسد، که در آن راه برود، راه گمراهی را هم نمی شناسد که از آن اجتناب بکند، این یک مرده است که در میان زنده ها راه می رود - زود باشید رفقا تا فرصت باقی است خودمان را اصلاح کنیم.

وقتی عترت هست، چرا حیرت

فَأَيْنَ يُتاهُ بِكُمْ؟ وَ كَيْفَ تَعْمَهُونَ؟ وَ بَيْنَكُم عشرة نبيكُمْ وَ هُمْ أَزمةُ الْحَقِّ أَعْلامُ الدِّين وَ أَلْسِنَةُ الصِّدْقِ. حضرت می فرماید: چرا شما باید در وادی حیرت بمانید، درحالی که عترت پیغمبر در میان شما هست؟ عترت پیامبر، زمامداران حق و یقینند، پیشوایان دین شما هستند، زبان های راستی و به تمام معنی کلمه راستگویانند، فَأَنْزَلُوهُمْ بأَحْسَن مَنازل الْقُرْآن وَ ردُوهُمْ وُرُودَ الهيم الْعِطَاش. (1) پس باید در بهترین منازل قرآن جایشان بدهید و همانند افراد تشنه که به سوی آب می دوند به طرفشان هجوم ببرید.

خدا رحمت کند آقای شاه آبادی را می فرمودند: شما بذر فهم هستید. پروردگار عزیز شما را در این دنیا آورده است که بفهمید، شناخت پیدا کنید به پروردگار؛ چرا شما عمدا به راه گمراهی می روید؟

نمی گذارد حق را باطل و باطل را حق بفهمی

می بینند که یک دست آمد و اینها را برشان گرداند، قلباً برشان گرداند، گفت این را در دفتر خاطراتتان بنویسید و یک روزی که در مظان این واقع شدید، مرا یاد کنید!.

پس امام زمان علیه السّلام اگر در پس پرده است، نسبت به اولیای حق، نسبت به دوستان خودش، نمی گذارد اینها را دنیا با خودش ببرد. وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبه. (1) نمی گذارد که حق را به عنوان باطل بفهمد، و باطل را به عنوان حق ادراک کند. به شما می فهماند. اگر یک دری نسبت به پروردگار باز بکنی، پروردگار به شما می فهماند این باطل است ها! این شخصی که با او رفاقت کردی، قلابی است. همه را به تو می گویند یک کسانی در میان شما بودند و هستند که در ابتدای جوانی این را از خدای خودشان دریافت کردند. می فهمیدند این آدمی است که به دنبال دنیا می دود، می گفتند: به آن آدم اقتدا نکن! پیش آن آدم درس نخوان، تمام جزئیات را بهشان می فهماندند، اما من از بس تاریکم هنوز در چاه طبیعتم.

اسفند 67

ص: 136

درس پنجاه و دوم

انسان کیست؟

آیاتی که ابتدای عرایضم تلاوت کردم، خطاب به انسان است، به عنوان «انسان» پروردگار عزیز جلَّ و عزّ شما را مورد خطاب قرار داده است، ای انسان! انسان کیست؟ ابوالفتح بستی می گوید: (1)

«أقبل عَلى النَّفس و استكمل فَضائلها فَأَنتَ بالنَّفس لا بالجسم إنسان». (2)

ص: 138

کدح کدام است؟

مراد از «کدح» این است که این قدر انسان زحمت بکشد که اثر عملی آن در قلبش ظاهر بشود، وقتی کارد را به یک قسمتی از بدن می کشند که جراحت ایجاد می کند به این حالت می گویند: «كَدَحَ»؛ یعنی کارَت، زحمتت باید اثرش ظاهر بشود، در روی قلبت، یعنی باید نتیجه بگیری آقاجان من!

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ * فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِساباً يَسيرا * (2) کسی که نامه ی عملش را به دست راست می دهند، البته شادمان و خوشحال به سوی اهلش باز می گردد، اما آن کسی که کتابش و نامه ی عملش را از عقب سر به او می دهند، چون احکام دین را جدی نگرفته است، یک دستی گرفته و پشت سر انداخته است از پشت سرش سرنوشتش را به دستش می دهند که آن وقت چگونه می شود؟ وَ يَصْلی سَعيراً. (3) آتش افروخته در ابدیت ملازم اوست، یعنی ملازم بدن اوست.

خدا رحمت کند ابوالزوجه ی ما (4) ایشان هیچ وقت غیبت نمی کرد، من ندیدم غیبت کند؛ همیشه کلمات را به نحو کلی به من القا می کرد، که مثلاً با این دسته نباید معاشرت کرد، منزل این اشخاص نباید رفت، وقتی در عالم رؤیا ایشان را دیدم، گفتند: اینجا پوست آدم را می کنند، اما پوست چه کسی را؟ آن کسانی که نسبت به امر الهی سهل انگار هستند داداش جون! إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُورَه. (5)

ص: 139

هر چشمی در قیامت گریان است، مگر سه چشم

عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليهِ السَّلام قَالَ: كُلُّ عَيْنِ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلا ثَلاثَةً: عَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحارم الله؛ هر چشمی در قیامت گریان است، مگر سه چشم، اول: چشمی که از محرّمات پروردگار پوشیده باشد، خصوصا جوانی که وقتی به محرمات الهی می رسد، چشم بپوشد، امام زمان صلوات الله و سلامه علیه افتخار می کند.

وَ عَيْنٌ سَهرَتْ فِى طَاعَةِ الله؛ دوّم: چشمی که در سحر بیدار می شود. اطرافیانش می گویند: بابا جان! حالا زود است بخواب، می گوید: من بیشتر از اینها به پروردگار احتیاج دارم. کسی را ندارم در قبر برای من چیزی بفرستد من از حالا باید چراغ قبرم را روشن کنم. پروردگار، در اسحار به دلهای ما نگاه می کند. سوم: آن چشمی که از احساس عظمت محضر و حضور پروردگار گریان است. چقدر اینها خوب است؟

وَعَيْنٌ بَكَتْ في جَوْفِ اللَّيْلِ مِنْ خَشْيَةِ اللهِ. (1) بعضی ها را بلند می کنند، بعضی ها را صدا می کنند. این شیطان بی مروّت می آید، اما دیگر حرف هایش نسبت به اولیای خدا اثری ندارد! یعنی پروردگار آن خواب را موجب حفظ بدن نمی داند، که تو را قبل از اذان در یک ساعتی بیدار می کند، این همه شب به این بلندی را خوابیده ای، مگر چند ساعت خواب لازم است؟ پنج شش ساعت خواب لازم است، چقدر خواب؟ این قدر در آن آرامگاه ابدی بخوابی که بدنت پوسیده شود.

بعضی ها که جزو اصحاب لیل هستند، برای من نقل می کردند که ما کسل بودیم از این پهلو به آن پهلو می شدیم، یک وقت دیدیم به ما گفتند: گوش بده، دیدیم یکی می گوید: إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعين. (2) ملائکه برایش می خواندند،

ص: 140

درس پنجاه و سوم

تا دیر نشده کاری بکنید

تا وقت آن نشده است که برود در آن دنیا و خطاب «کلا» بیاید: حَتَّی إذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونَ * لَعَلَّى أَعْمَلُ صالحاً فيما تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ. (1) بايد عمرش را که رأس مالش هست، مغتنم بشمارد، رأس المال چیست؟ همان است که شما سرمایه قرار می دهید و با آن کار می کنید، حالا عمر شما سرمایه شماست، باید با این تجارت بکنید.

برای رسیدن به آرامش باید با محبّت همسفر بشوید

باید سوار بر مرکب محبت پروردگار بشوید و این راه را طی بکنید: خَسرَتْ آرامش باید صَفْقَةُ عَبْدِ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّكَ نَصيباً. (1) متضرر باد آن کسی که از محبت خودت برای او سهمی قرار نداده ای! که باید با محبت او در این مسیر حرکت کنید و به هدف نائل بشوید. اما باید اوّل سرمایه عمرتان را مغتنم بشمارید، گفت:

چو سرمایه ام سوخت از کار ماندم *** که بازی است بی مایه بازارگانی. (2)

خوب! مانع کار چیست؟ ببین داداش جون! فرمود: إذا أرادَ الله بعَبْد خَيْ خَيْراً جَعَلَ لَهُ واعظاً مِنْ قَلْبه. (3) وقتی که فرمود: ما عَلامه ایمانک؟ عرض کرد: یا رسول الله! کسی در قلب من است که مرا دائماً از روز واپسین برحذر می دارد. یعنی می گوید در پس پرده داستان دیگری است، اتکا نکن به ورثه، اتکا نکن به پسرت، عیالت، آنها می گویند خاک بر سرم شد که نان آورم رفت. او غصه ی نان آورش را می خورد نه غصه ی تو را -

ص: 144

اعمال زشت مانند دود سیاه است

علمای اخلاق گفته اند: و أمّا الآثارُ المَذمومَةُ فَإنّها مثلُ دُخان مُظلم يَتصاعد إلى مِرآةِ القَلب، و لا يَزالُ يَتراكم عَليه مَرّةً بعد أخرى إلى أن يسود و يظْلِمَ ويَصير بالكليّةِ مَحجوبا عن الله تعالى، و هو الطبع و الرَّينُ قال الله تعالی: «كلاً بَل رانَ على قلوبهم ما كانوا يكسبونَ» (1)، (2) خدا نکند!... وقتی که معصیت کند، آن ذکر الهی و آن واعظ نفسانی دیگر از بین می رود آقا جان من! آن معصیتی که می کند، غیبتی که می کند، اهانتی که می کند، نسبت به برادران ایمانی، اینها واعظ نفسانی و ذکر را از بین می برد.

خدا رحمت کند حضرت آیت الله العظمی بروجردی را فرمود: یک بوی تعفنی از بنده متصاعد می شود، که ملائکه آن را استشمام می کنند و ملک دست چپ به دست راستی می گوید: این اهتمام دارد در اینکه معصیت بکند. یک دود مظلمی هم بلند می شود که غبار آن بر دل صاف شما - که پروردگار این دل را برای خودش قرار داده و جای ذکر اوست - می نشیند و آن را مکدر می کند، آن وقت محجوب می شوی داداش جان! آن وقت از آن کسانی می شوی که به دنبال دنیا افتاده اند، هی فکر می کنند که باید دکان را بزرگتر کرد چه کرد و چه کرد... قال الله تعالى: لَوْ نَشاءُ أَصَبْناهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ نَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَسْمَعُونَ. (3) گناه که کرد، گوش او دیگر نمی شنود، آیات حق را نمی شنود.

البته با این اشخاص برخورد کرده اید که دیگر مواعظ قال الباقر و قال الصادق عليهما السّلام به گوش او اثر نمی کند. پروردگار عزیز این گوش ندادن و -

ص: 145

وقتی گناه بر دل متراکم شد

«و مهما تَراكَمَت الذُنوبُ طُبِعَ عَلى القَلب». (2) اگر به گناهان توجه نکرد و گناه بر گناه بار شد آن وقت راه هدایت برای او مسدود می گردد؛ عینکش عوضی می شود، آن وقت می رود در مجامع اهل ایمان بمب می گذارد. آن وقت می گوید: اینها را باید کشت، آن وقت مطهری ها را می کشد، دکتر مفتح را می کشد که: وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالداً فيها وَ غَضَبَ الله عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظيماً. (3) هرکس که مؤمن مسلمانی را بکشد مخلد در عذاب خدا خواهد بود.

ص: 146

دل کور می شود

وقتی که گناهان متراکم شد، به قلب مهر می خورد: «و عند ذلك یَعمی القَلبُ عَن إدراكِ الحَقِّ و صلاح الدین» (1) و در اینجاست که قلب از ادراک حق کور می شود و دیگر نمی تواند مطالب حق را درک بکند، صلاح در دینش را نمی داند چیست؟.

مرگ خبر نمی کند

دارالتجاره تو باز است، قدر فرصت را بدان اینکه من باید قاعدتا 80 سال عمر بکنم و هنوز خیلی جا دارم، اینها نیست آقاجون من! حاج آقا جواد بین ما نبود که بنده تا به حالا دو دفعه بر سر مزارش رفته ام، تاریخی که روی قبر اوست نشان می دهد که 55 سال عمر کرده، برای هیچ کس عمر طولانی را ننوشته اند، باید دائما التماس کنی: ای پروردگار عزیز من! مبادا در دارالتجاره ی مرا ببندی، هیچ چیز مانع ورود امر پروردگار نیست داداش جون! شمال شهر، پایین شهر، اینها هیچ کدام موضوعیت ندارد، این را در دفتر خاطراتت بنویس پروردگار عزیز، در همین هوا با همین تشکیلات، در همین گوشه مسجد امین الدوله شما را حفظ می کند.

اما اگر رفتی، هر چقدر هم که عرض و طول زندگی را زیاد بکنی، باغ در فلان جا تهیه بکنی، ماشین فلان... این چیزها مانع نیست. خدا رحمت کند مرحوم اشراقی را، می گفت: هر چقدر این ها را زیادتر کنی، مثل عنکبوتی که تار به دور خودش می تند، گرفتاریت زیادتر می شود.

تو که ناخوانده ای علم سماوات *** تو که نابرده ای ره در خرابات.

تو که سود و زیان خود ندانی *** به وصلش کی رسی؟ هيهات هيهات! (1)

67/11/19

ص: 148

درس پنجاه و چهارم

از ایام نوروز استفاده معنوی بکنید

بنده اسم این ایام عید را ایام غفلت گذاشته ام، اما در همین ایام هم آقایان می توانند، حداکثر استفاده را بکنند، نه اینکه به پسته خوردن و پرتقال خوردن و امثال اینها ایام عمر شان را بگذرانند، آخر این عمر شما سرمایه شماست. همین طور بیهوده، ما می خواهیم کیف کنیم، عمر را بگذرانیم در حالی که باید از عمر حداکثر استفاده را کنیم.

شما که در ایام سال وقت ندارید صله ارحام کنید، ترک این کار هم که کبیره ی موبقه و هلاک کننده است، شما که وقت ندارید و این قطع رحم از عمر شما کم می کند، کوتاه می شود، بنشینید در خانه هایتان یا شما به دیدن ارحام بروید و یا آنها بیایند، بالاخره در هر طایفه ای فقرایی هستند، باید آنها را مورد شفقت قرار دهید، مورد اهمّیت قرار دهید، بزرگ و کوچکی هم نکنید، شما به دیدن آنها بروید و در ضمن دیدن، آنها را موعظه کنید، نصیحت کنید، به سعادت آینده شان متوجه بکنید.

سراغ نیمه شعبان بروید

به شما ابلاغ می کنم «سراغ بهار بروید» یعنی چه؟ این حرف ها چیست؟ این ها جفنگ است! سراغ نیمه شعبان بروید، که شب قدر است؛ معیشت شما، عمر شما، طاعت شما، تمام این ها عرضه می شود به حضرت ولی عصر عليه الصلوة و السّلام و در آن شب تقدیر شما ثبت می شود، چرا باید در این دنیا که متجر اولیای خداست، سرمایه را تلف کنیم؟ عرض کرد یا رسول الله! مَن أَفضلُ النّاس؟ برترین مردم چه کسی است؟ فرمود: برترین مردم آن شخصی است که عمرش را که سرمایه اش هست، غنیمت بشمارد و در طاعت خدا صرف کند، (1) این افضل مردم است؛ این کار افضل سعادات است داداش جان! باید از هر دقیقه ی عمرت استفاده کنی.

بهترین مردم

قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: خيارُكُمْ اولو النُّهى؛ قيلَ يا رَسُولَ الله مَنْ أُولُو النُّهَى؟ فَقَالَ الْمُتَهَجِّدُونَ باللَّيْل وَ النَّاسُ نِيَامٌ. (3) فرمود: بهترین شما صاحبان عقل هستند؛ عرض شد: یا رسول الله! صاحبان عقل کدامند؟ فرمود: آن اشخاصی که در شب به تهجد بیدار می شوند در حالی که مردم خواب هستند: تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ -

ص: 152

فواید نماز شب

می فرماید: نماز شب اصل ایمان است، دعای شب شما را در معرض اجابت قرار می دهد، شفیع بین شما و ملک الموت است، مونس و زائر شماست تا روز قیامت، سلامت بدن شما را تأمین می کند. (2) این هم یک قضیه که باید - ان شاء الله مغتنم بشمارید.

از فرصت استفاده کنید

باید خانه دل را از این کدورات، از حجابها - ان شاء الله پاک کنید در همین تعطیلات صله ی رحم کنید. هرکس با شما نقاری(=دشمنی، کدورت) دارد، شما برای دیدن او بروید، سبقت بجوئید به جنّات عدن، نه اینکه آنها به دیدن شما بیایند.

کسی که نفس خودش را تهذیب نکند، از عقل خودش استفاده نمی کند. پس بنابراین، بر عهده ی هر عاقلی است که در عرض روز، یک ساعتی را اختصاص به مناجات با پروردگارش بدهد، ساعتی را هم فکر کند، یک ساعتی را هم خودش را محاسبه بکند و البته یک ساعتی را هم از حلال الهی بهره ببرد، که فرمودند: این ساعت کمک برای آن ساعت هاست. (3) بر طبق روایات اعمال شما هر شب و روز بر ثامن الحجج عليه السّلام عرضه می شود؛ (4) همین طور اعمال بندگان هر روز صبح بر رسول گرامی صلی الله علیه و آله وسلم هم عرضه می شود. (5)

درس پنجاه و پنجم

تأثیر رفاقت بر سوء عاقبت

وَ كَرَّهَهُ مُجَالَسَةَ الْمُعْرِضِينَ عَنْ ذِكْرِ الله. (1) هر چقدر که این شخص می خواهد آن رفیق را تحویل بگیرد، هرچه او بخواهد و جدیت بکند که با این رفاقت بکند، پروردگار با قلب شما کاری می کند که نتوانید او را تحویل بگیرید و نتوانید رفاقت را ادامه بدهید، شما تصوّر می کنید آن کسانی که اعمال بد ازشان سر می زند بمب می گذارند، اینها چطوری به اینجا رسیده اند؟ ببینید آقا: وَ مَن يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُّتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالداً فِيهَا وَغَضِبَ اللهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذابًا عَظيما. (2) خدا شاهد است از وقتی که این خبر را شنیدم، اصلا ذهنم کار نمی کند.

خوب، اینها با یک قلب پاکی می روند برای نماز جمعه، زن و مرد، مسافتی را پای پیاده می روند، از قراری که یکی از رفقا گفت: «وقتی که بمب منفجر شد، یک تکه جگر افتاد در بغل من!» حالا این آدم چه جوری به اینجا رسیده است؟ آیا اگر یک در هزار، اینها به خیالشان بگذرد یا حتی احتمالش را بدهند که پس این پرده، پرده ی دیگری است، آیا آن کار را می کنند؟ حاشا و کلاً.

انبیا گنجینه های عقل را برای بشر کشف می کنند

و در تفسير آيه ى سوره الذاريات: إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُحْسِنِينَ، مفسّر نوشته است یعنی قبل از اینکه فرمان شرع به گوش این شخص بخورد، آن چیزهایی که بد بوده و قبح عقلایی دارد، آنها را هم مرتکب نمی شود

در همین شرح نهج البلاغه محمد عبده با آن که ایشان سنّی است در ذیل عبارت: وَ يُثِيرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُول. (1) فرموده است (2) که: به واسطه ی آمدن انبیاء و امتثال فرامین آنها برای انسان، اسرار کائنات کشف می شود و یقین به حضرت صانع پیدا می کند، بعد می نویسد: وقَد تَحجُبُ هذه الأنوارَ غيومٌ مِن الأوهام و حُجُبٌ من الخيال، فيأتى النَّبيِّونَ لإثارة تلك المعارف الكامنة و إبراز تلك الأسرار الباطِنَةِ. (3) این انوار در پس پرده ی اوهام و خیال ها و حجاب هایی که به واسطه ی برخوردها و معاشرت های کثیف، به واسطه ی اعمال کثیف ایجاد شده، مانده است؛ این انوار طیّبه در پشت سر این حجاب ها مستور شده است، آن وقت انبیاء می آیند این پرده ها را برطرف می کنند و به واسطه ی فرمانبرداری از انبیاء این پرده ها برداشته می شود و انسان این گنج هایی را که پروردگار در باطنش به ودیعه گذاشته ظاهر می کند.

ص: 157

سیئه ی محیطه

آن وقت قلب خودت باید چه طور بشود؟ حضرت در بیان این آیه: بلی من كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحَاطَتْ به خَطيتَتُهُ فَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيها خَلِدُون. (2) می فرماید: السَّيِّئَةُ الْمُحِيطَةُ بهِ أَنْ تُخْرِجَهُ عَنْ جُمْلَةِ دِينِ اللهِ وَ تَنْزِعَهُ عَنْ وَلايَةِ اللهِ الَّتِى يُؤْمِنُهُ مِنْ سَخَط اللهِ وَ هِيَ الشِّرْكُ بالله وَ الْكُفْرُ به وَ الْكُفْرُ بنُبُوَّة مُحَمَّد رَسُول الله وَ الْكُفْرُ بوَلايَة عَلىّ بن أبى طالب عليه السّلام وَ خُلَفائه، كُلُّ واحد منْ هَذه سَيِّئَةٌ تُحيط به أَيْ تُحيط بأَعْماله فَتَبْطِلُها تَمْحَقُه. (3) سیئه ی محیطه آن گناهی است که برای تو کافی است تا تو را از دین پروردگار خارج کرده و از ولایت الهی بیرون بیاورد، که این ولایت، امان از سخط و غضب الهی است و آن عبارت است از کفر به خدا و پیغمبر و ولایت امیر المؤمنين عليه السّلام و اولاد او.

مشکلات کیفر گناهان است

اگر بعضی از رفقا این چند روزه گرفتار هستند، بابا جان من! حضرت فرمود: «وَ أَيْمُ اللهِ» این عبارت در موضع قسم است: «مَا كَانَ قَوْمُ قَط في غَضٌ نِعْمَةِ مِنْ عَيْش فَزالَ عَنْهُمْ إِلا بذُنُوب اجْتَرَحُوهَا ل «أَنَّ اللهَ لَيْسَ بظَلام للعبيد». (2)،(3) به خدا سوگند هرگز از ملتی ناز و نعمت زندگی گرفته نشد، مگر به کیفر گناهانی که انجام داده اند، زیرا خداوند بر بندگان خود ستم روا نمی دارد. «ظلام» نه این است که پروردگار بسیار ظلم کننده نیست، ولی کم ظلم می کند! خیر، به اعتبار اشخاص است. به هیچ کس ظلم نمی کند، اما اگر یک ابتلائاتی متوجه شد این قضایا منبه است! نبی اکرم صلّی الله عليه و آله وسلم فرمود: من طبیب دوّارم، (4) یعنی ما سلسله ی انبیاء، در این دنیا، اطباء نفوس هستیم. آنجا که باید مرهم بگذاریم مرهم می گذاریم، آنجا هم که باید نیشتر بزنیم، نیشتر می زنیم.

ریشه گناه را باید بکنید

ببین جانم! فيض رحمة الله علیه می گوید که: اگر دیدی حضور قلب در نماز نداری از پروردگار بخواه که تو را آگاهی بدهد: إذا أحبّ الله عبداً أَلْهَمَهُ رُشْدَهُ (1) إذا أرادَ بعَبد خيراً ... ألهَمَهُ الیقین. (2) اگر خدای متعال در اثر عملت به تو نظر خیر داشته باشد، مُلهَم می شوی که خوب چیست و بد کدام است؟ پروردگارا! به من آگاهی بده تا من در خودم تجسّس کنم؛ اما چرا من نمی توانم تجسّس کنم؟ چه چیزی در من وجود دارد که مانع من می شود؟ آمده به من می گوید: آقا! هرچه می خواهم تصمیم بگیرم بر اینکه آن کار را نکنم، یک آدم خوبی باشم، نمی توانم، بنده این طور جواب دادم که علت این است که آن حجاب های قبلی قلب، آن گناهان گذشته، هنوز مرتفع نشده، هنوز حل نشده است، آنها باید حل مشکل بشوند، فیض رحمة الله علیه می گوید: باید این شجره را قطع کنی.

عرض کردم: یک روز برای شما که حضرت آیه الله العظمی بروجردی عصرها درسشان در مدرسه فیضیه بود، در حیاط مدرسه هم چند درخت زبان گنجشک بود. به محض اینکه ایشان درس را شروع می کرد، گنجشک ها - شاید پانصد تا تقریباً - جیرجیر می کردند و مانع بودند از اینکه ایشان تدریس بکند، باید ده نفر از این خدّام بیایند و چوب ها را بردارند هی کیش کنند تا اینها بروند، گفتند: آقا چون می خواهید تدریس را اینجا ادامه بدهید دیگر ما هر روز ده نفر استخدام نکنیم، تولیت حاضر است که درخت از بیخ بکنیم و جای دیگر بکاریم.

ص: 160

اگر گناه بر دل مسلّط شد

یا درخت را ارّه کنیم برود پیکارش! ببین جانم! درخت گناه رو باید اره کنی، باید ریشه کن کنی! آنچه که منشأ است، آن را باید اره کنیم؛ اگر گناه را ادامه دادی و ریشه اش را از دلت در نیاوردی، مرحوم فیض می فرماید: تو را جری می کند به اینکه گناه بعدی را به جا بیاوری، و رفته رفته منحرف بشوی! به «ارتکاب ما هو أكبر» (1) گرفتار شوی، غیبت کردی، بعدش تهمت هم می زنی، دزدی هم می کنی، تا آنجا که: «حتی تستولى عَليهِ الذُّنوبُ وتَأخُذُ تَأْخُذُ بمَجامِع قَلبه» یعنی اون نقطه ی اصلی قلب که مرکز ادراکات و احساسات است، آن را ضایع می کند داداش جون!

مراقبه، مراقبه، مراقبه

ببین داداش جون! قربانت بروم! آنهایی که منحرف شدند، چطور کارشان -

ص: 162

علم هدایت، علم دیگری است

آی رفقای عزیز! این یک علم دیگر است، طبیب هم هستی باش، مهندسی، تکنسینی، شیمیدانی، فیزیکدانی، هرچه هستی، این علم که طلبش بر تو واجب است، یک علم دیگری است، آن علمی است که به تو تنبه بدهد، علمی که تو را از زندگانی حیوانی به سوی زندگی انسانی رهبری کند، آن چیزی است که در -

ص: 163

آیا فکر می کنی عبث آفریده شده ای؟

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبْداً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنَا لا تُرْجَعُونَ. (2) آيا على عبث خلق شده است؟ آیا علی - العیاذ بالله - مثل حیوانی است که آنجا بسته اند: كَالْبَهِيمَة الْمَرْبُوطَة هَمُّها عَلَفُها أَوِ الْمُرْسَلَة شُغْلُها تَقَمُّمُها تَكْتَرشُ مِنْ أَعْلافها عَمّا يُرادُ بها. (3) حیوان پرواری که او را بسته اند، تمام شب و روز همش این است که چی باید بخورد و چگونه نشخوار کند! و یا چون حیوان رها شده آزادی که شغلش چریدن و پر کردن شکم بوده و از آینده خود بی خبر است. آیا مرا بیهوده آفریدند؟ آیا مرا به بازی گرفته اند؟ اگر بخواهید انسان بشوید و این تنوّعات را پیدا بکنید در مقابل فرامین شرع باید امتثال کنید ،آن وقت رفیقت را به تو می شناسانند، استادت را به تو می فهمانند، راهت را به تو نشان می دهند و إلا عاطل و باطلى.

68/1/1

ص: 164

درس پنجاه و ششم

آهسته خواندن تسبیحات

البته آهسته خواندن واجب است، حتی اگر قرائت را انتخاب کردی، حتی در بسم الله هم باید اخفات داشته باشی. نه اینکه مستحب باشد به صورت آشکار بگویی، اینجا باید آهسته ادا شود، اگر ذکر را هم انتخاب کردی، یعنی اگر تسبیحات اربعه را انتخاب کردی، باید یواش بگویی. اگر چه روایت شده است که الله را با صدای آشکار و بلند بگویید، (1) ولی در این مورد، باید حتی بسم الله را هم آهسته بگویی. آن روایت در اینجا تخصیص خورده است.

بعد از نماز قدری بنشینید

بعد از این هم که نماز تمام شد، زود ندو برو خانه، پیغمبر به أباذر فرمود: یا أباذر! مادامی که تو در مسجد نشسته ای و تنفس می کنی، تنفست عبادت است. در مقابل این روایت چه می کنی؟ مثلا می خواهی خانه بروی که چکار کنی؟ پای تلویزیون بنشینی؟ چه قدر تلویزیون؟ من نمی گویم آقایان از اخبار روز اطلاع نداشته باشید، البته اطلاع داشته باشید، اما این صحبت ها هر روز و هر شب نیست، رسول پروردگار در انتظار توست، فرمود: اوقات نماز شما را نگاه می کند. عرض کرد: یا رسول الله! گاه گاهی برما یک لرزه ای خود بخود اتفاق می افتد، حضرت فرمودند: همان وقتی است که ملک الموت به تو نگاه می کند!

همین عصر که من می آمدم دیدم که بعضی از دوستان مثل اینکه دارد سوار اتومبیل می شود که برود منزل، گفتم: ای کاش به ایشان می گفتم که برگردد نرو منزل، بیا اینجا مطالب دینت را یاد بگیر، بیا استفاده کن.

مراقب عمر باشید

مهمان هایی که منزل ما می آیند، اگر چایی باشد، یک چایی یا یک خوراکیی، چیزی جلوشان می گذارم، یا یک کتاب دستشان می دهم یا قرآن به آنها می دهم تا بخوانند، چون از عمر ما خیلی گذشته است! حضرت فرمود: بیش از آنچه که شما تصوّر کنید عمر شما در غفلت گذشته است و یک مقدار کمی ازش مانده است. (1) نمی توانی که اوقات خودت را هم کنترل بکنی داداش جان! فقط یک نفر را بنده دیدم یعنی حضرت آیت الله العظمی بروجردی که ایشان روزی دو ساعت در کتابخانه می رفت و هیچ کس حق نداشت بیاید بالا! هیچ کس، شاه، نخست وزیر، ،پایین، بالا، آیت الله، هیچ کس حق نداشت بیاید چون در این دو ساعت باید مطالعه بکند، تا بتواند جواب مسلمان ها را بدهد. بنده هم شاگرد ایشان هستم، اگر من وقت خودم را کنترل نکنم، پس از کجا می توانم این مطالعات را انجام بدهم که برای شما مطالب را بگویم؟ وقت مال شماست، من هم خدمتگزار شما هستم؛ اما به غیر از امام علیه الصّلوة و السلام همه باید مطالعه کنند، چون علم ما اکتسابی است آقا جان!

با مردم بخاطر خدا معاشرت کنید

آن وقت امام علیه السّلام می فرماید: فَعَاشر الْخَلْقَ لله. (2) مبادا با آنها معاشرت کنی، برای اینکه چیزی از قبل آنها بدست آوری! نه اینکه از جاه و حشمت آنها استفاده کنی، نباید در معاشرتت از حدود شرعی خارج بشوی نه؛ تا آنجا که مراعات شرع و شریعت می شود و الا هیچی! واقعاً برخورد کن و ببین! این مصاحبه ها را دیده ای که در تلویزیون نشان می دهند؟ خب، آقا سلام عليكم، - عليكم السلام - شما اونجا معامله کردید؟ - معامله کردم، ولی کلاه سر مردم گذاشتم، حالا گیر افتاده ام.

پیغمبر فرمود: بدترین اشخاص آن کسی است کلاه سر مردم بگذارد و بهترین مردم خدمت گزارترین افراد به مردم است. (3) والله من خجالت می کشم! این بنده خدا که مصاحبه میک رد چه حرف هایی باید می شنید، همه اش کلاه گزاری، همه اش کم فروشی، نه آقا جون! اینها اخلاق اسلامی نیست، خدا شاهد است که اگر رویه این باشد، شما منقرض می شوید، اصلا برچیده خواهید-

ص: 169

بد ترین روز عمر من

ای پروردگار عزیز! اون روزی که علمی به من ندهی که من به واسطه این علم، تقرب به سوی تو بجویم، آن روز بدترین روز عمر من خواهد بود، چون یک علم نافع داریم، یک علم غیر نافع هم داریم آقاجون! وقتی داوود پیغمبر سؤال کرد که علم نافع کدام است، خطاب رسید: یا داوود اون علمی که راه مرا به تو بنمایاند، تو را به من نزدیک کند، (3) اون علمی که اصلاح کند تو را:

علمى بطلب که تو را فانی *** سازد ز علایق جسمانی. (4)

اون علمی که تو را وادار کند تا هم نوع خودت را به منزله برادر خودت بدانی خوب، این علم چه چیزهایی می خواهد آقا جون؟ این علم کجاست؟ آن وقت می فرماید: البته طریق تحصیل این علم، صفای قلب است و این علم حاصل نمی شود، إلا بصرف القلب عن الاُمور الدُّنيويَّةِ، وتطهير النَّفْسِ عَن -

ص: 170

آیا آزاد مردی پیدا می شود؟

آزادی کدام است؟ أَلا حُرٌّ يَدَعُ هذه اللُّماظَةَ لأَهلها. (3) لماظه: سُور (=باقیمانده ی غذا) بز است! یعنی آیا یک حرّ و آزاد مردی نیست که آن کاسه لیسیدن را واگذار کند به کاسه لیس ها؟ پس باید قلب از صفات ذمیمه تخلیه شود، راه تخلیه شدن هم به ضد آن است، ضد دنیا طلبی، زهد به دنیاست، یعنی بی رغبتی و بی اعتنایی ضد ترسو هم شجاع است؛ ببین امام صادق علیه السلام فرمود: تا مادامی که مطلا نشوی، یعنی زینت خودت را اخلاق اسلامی قرار ندهی، آن آدمی که باید برخورد با افراد جامعه بکند تو نیستی!

و الانقطاعُ عَمّا سوى الله، چقدر روح بالاست؟ آن شخص به سپهبد امیرالمؤمنين - مالک اشتر - یک جسارتی کرد، دوستش بهش گفت: تو فهمیدی -

ص: 171

اخلاص رمز موفقيت

فَمَن كانَ يَرْجُواْ لقاءَ رَبِّه، هر کس که می خواهد لقاء پروردگار را بچشد، باید عمل صالح بیاورد: فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالحاً وَ لا يُشْرِكْ بعبادَة رَبِّهِ أَحَداً؛ (2) و يَصيرُ العَمَل صالحا إلا بالإخلاص؛ و عمل صالح نمی شود، مگر با اخلاص. فرمود: الإخلاص سِرُّ مِنْ أَسْرَارِي اسْتَوْدَعْتُهُ قَلْبَ مَنْ أَحْبَبْتُ مِنْ عِبادِى. (3) هرکسی نمی تواند این کار را بکند، خدا باید مرحمت کند، خدا باید اخلاص بدهد. خدا رحمت کند حاج انصاری را گفت: من یک شب مهمان کسی شدم که خیلی مقدّس بود وقتی می خواستم بخوابم، قوری آب و کاسه را آورد و گفت: حاج آقا اگر می خواهی وضو بگیری که با وضو وارد رختخواب بشوی، من آب آماده کرده ام، گفت: نه من در خانه هم وضو نمی گیرم، مثل یک مرد! حالا بنده باشم مثلا: بله خیلی اظهار لطف دارید - حالا خانه خودمان وضو نمی گیرم، ها! ولی اینجا انجام می دهم - خیر، خلوص نیت آن است که گفت من وضو -

ص: 172

تضرع به درگاه خدا

وقتی که متمکن شدید، باید گریه بکنید داداش جون! امام صادق فرمود: هرچه قدر از فضائل اخلاقی را واجدی که واجدی؛ ولی هر چه قدر را که واجد نیستی، باید شب و نیمه شب گریه کنی، اهل بیتت را کاری نداشته باش داداش جان! روز قیامت از اهل بیت تو می پرسند که خوب شوهرداری کردی؟ جهاد الْمَرْأَة حُسْنُ التَّبَعُل. (1) و می گویند برو بهشت، تو باید به فکر خودت باشی؛ خیلی خوب! ما چه کنیم؟ إِنَّ لِلَّه فِي أَيام دَهْرِكُمْ نَفَحاتِ أَلا فَتَرَصَّدُوا لَها. (2) آن افاضاتى که پروردگار نسبت به اولیای خودش دارد و تو در دار دنیا از اینها می مانی و محرومی اینها را چه کار بکنیم؟

الهى! زاهد از تو حور می خواهد، قصورش بین! زاهد اینجا رو می دهد، از دنیا می گذرد، که اونجا حورالعین را بهش بدهند! وأمّا القَلبُ المَشغولُ بالعُقبى فَلَه الدَّرَجاتُ العُلى، وأمّا القَلبُ المَشغولُ بالمَولى فَلَه الدُّنيا والعُقبى والمَولى. (3) روز قیامت خطاب می رسد آی بهشتی ها! همه چیز را گرفتید؟ جواب می دهند بله، همه را گرفتیم، خطاب می شود: خوب! چیز دیگری انتظار دارید؟ عرض می کنند: خدايا ما تو را می خواهیم، در دنیا تو را می خواستیم، حالا هم تو را می خواهیم.

معنى اعرفوا الله بالله

«و هذا هُوَ المُرادُ من قوله عليه الصلوة والسلام: «اعرفُوا الله بالله (2)»» خدا را با خدا بشناسید، چه کسی بود که در قلب من این چراغ را روشن کرد؟ همون خدا خوبه بود دیگ،ر اون وقت می فهمی که:

تو را به خلوت دل بود مسکن و من غافل *** به هرزه در طلبت گرد هر دیار دویدم.

این دل دیوانه را هیچ چیز ساکت نمی کند مگر پروردگار، ای پروردگار عزیز:

امروز امیر دل دیوانه تویی تو *** فریاد رس این دل دیوانه تویی تو.

مرغ دل ما را که به کس رام نگردید ***آرام تویی، دام تویی، دانه تویی تو.

68/1/8

ص: 174

درس پنجاه و هفتم

شارع در باب نجاست سهل گرفته است

مکرراً عرض کرده ام که: شارع باب نجاست و طهارت را در أسهل طرق بیان فرموده است؛ مثلا رفتن در این رستوران هایی که صاحبش مسلمان است سهل گرفته، ولی همه جور آدمی در اینها می آید، ارمنی می آید، عرض می شود که یهودی می آید، آدم های لا ابالی می آیند، بعض افراد می آیند که اصلاً نجاست سرشان نمی شود؛ جنابعالی هم می روید، واقعاً غذای اینها نجس است یا نه؟ می شود خورد؟ قاعده ی اسلامی در اینجا چیست؟ احتیاط و اینها را کار نداریم، بنابر قاعده ی اسلامی، آیا می شود غذای اینها را مصرف کرد؟ در صورتی که در مظان نجاست هست؟ جواب این است که بله می شود. بنابر قاعده ی شرع، تا مادامی که علم به نجاست پیدا نکرده باشی، نمی شود از اینها پرهیز کرد.

يا مثلا فرض بفرمائید شخصی که خون را پاک می داند و اصلا نجس نمی داند و یا نجس و پاکی سرش نمی شود، لا أبالی است، حالا من منزل این شخص بروم و غذایی برای من بیاورد آیا این غذا پاک است؟ بله؛ تا مادامی که علم به نجاست نداشته باشی پاک است.

در قسمت لباس که آلوده به خون یا نجاست دیگری بوده بعد از تطهیر آن، جرم نجاست رفته ولی رنگش مانده است؛ چه مانعی دارد؟ پاک است.

رفتن به مهمانی کسی که خمس نمی دهد

مشغول است. بنابراین در عین مال می توان تصرف نمود و فقط ذمّه اش مشغول است. پس این غذایی که در مقابل شما گذاشته حلال است و اشکالی ندارد، به علاوه، اگر هم تعلق خمس به نحو اشاعه باشد، باز هم من یقین ندارم که این غذا از عینی است که مورد خمس است یا خیر؟ ممکن است معاملاتش را به نحو کلی انجام داده باشد نه به نحو شخصی و هر مسلمانی هم وقتی که به نحو کلّی معامله می کند، بنا ندارد که از مال غیر مخمس یا از آن مال حرام بدهد، می گوید ان شاء الله اگر خدا به من تمکن داد، از یک مال حلالی که کسب کردم، خمس هم می دهم، این چه اشکالی دارد آقاجون؟

یک وقتی ما از پله های مدرسه فیضیه بالا می رفتیم، به سمت صحن کهنه یک شخصی از مرحوم آیت الله آقای سید محمد تقی خوانساری رضوان الله تعالی علیه همین مسئله را پرسید؛ آن قدر ایشان احتمالات القا کرد، که احتمال نمی دهی این مال را به او بخشیده باشند؟ احتمال نمی دهی به صورت کلی معامله کرده باشد؟ نسیه از دکان بقالی آورده؟ از یکی پول قرض کرده و این اجناس را خریده، این قدر احتمالات را برایش گفت که طرف گفت: آقا اگر این طور باشد به این زودی ها برای کسی یقین حاصل نمی شود که طرف مقابل خمس نداده، پس آنچه که مانع معاشرت شماست، یکی نجاست و طهارت است، یکی هم مسئله ی خمس.

باید بروی داداش جون! باید بروید و امر به معروف و نهی از منکر کنید. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِن تَنصُرُوا اللهَ يَنصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدَامَكمُ. (1)

مضمون آیه مبارکه این است که از بس نبی اکرم صلّى الله عليه و آله وسلم، حريص بودند بر اینکه مردم به اسلام بگروند، بنابراین تمام تلاش خودشان را بکار -

ص: 177

بر معاشرت با مؤمنین صبر کن

عرض کردم: برای اینکه حضرت خیلی کوشا بودند در اینکه مردم به اسلام بگروند، نزدیک بود این امر را قبول کنند که حضرت جبرئیل امین نازل شد که: یا رسول الله! وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ، با کسانی که پروردگارشان را صبح و شام می خوانند، خشنودی او را می خواهند، شکیبا باش، با همین اصحاب صفه، همین طبقه ی پا برهنه ها، لباس چرک ها، که صبح و شام پروردگار را می خوانند باید با همین ها سر کنی، مبادا از اینها تجاوز بکنی و با این اشخاص دنیا پرست همنشین بشوی: وَ لَا تَعْدُ عَيْناكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَياةِ الدُّنْیا، و چشمت را از آنان به سمت زیور زندگی دنیا برنگردان، وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَن ذِكْرنا وَاتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمْرُهُ فُرُطا. (1) نسبت به حرف آن کسی که قلبش را از یاد خودمان غافل کرده ایم، آدمی که از -

ص: 178

رفيق عاقل...

آن کسانی که در مساجد رفت و آمد می کنند، پروردگار هشت چیز به آنها مرحمت می کند: یکی از آنها: أخاً مُسْتَفَادا، (3) است؛ یعنی یک رفیق عاقل، بینا و متدین که سراغش را بگیرد و بهش بگوید که کجا بودی رفیق جون؟ امروز مسجد نیامدی؛ امروز نماز جماعت نبودی؛ آن حرف و آن رفتاری که با فلان کس کردی زننده بود ها! من آیینه تو هستم ها! آن حرکت که کردی خوب نبود ها! یک رفیقی که تمام عیوب او را آفتابی می کند و تذکر می دهد. بعد از شناخت مقام مقدس پروردگار و انبیا دیگر عبادتی بالاتر از این طلب کردن دوستی با اهل تقوا نیست؛ حتماً باید از خدا بخواهی که یک چنین رفیق عاقل و متدیّنی برای شما بیاورد.

اطاعت نكن اى نبى أكرم! من از این اشخاصی که قلبشان از ذکر من غافل است؛ اینها هواهای نفسانی خودشان را پیروی می کنند. حالا یک روز آمده اند مسجد و به خیال خودشان مسجد هم مثل - فرض بفرمایید - این -

ص: 179

داستانی از حضرت موسى عليه السلام

بنده امروز قضیه موسی بن عمران على نبينا و عليه الصلوة و السلام را مطالعه می کردم که ایشان رفت مدین و در آنجا دید که یک چاهی است و این گله بان ها، شبان ها، می آیند و از آن چاه آب می کشند، ولی دلو به قدری سنگین بود که در روایت دارد ده نفر باید به هم کمک کنند تا آب بکشند. ایشان گرسنه و تشنه آمده بود به سمت مَدْيَن - که امروزه این شهر در حوالی اردن است - دید بله اینها همه، یکی از دیگری سبقت می گیرند که آب بیاورند؛ اما چیزی که هست این است که دو تا دختر خانم میان آنها ایستاده اند و هم می خواهند از گله شان حفاظت کنند و هم می خواهند که این گله بانها به گله ی خودشان آب رسانی بکنند، بعد اینها بیایند!

حضرت موسی دید که نه خیر! اینها هر چه منتظر شدند اصلا این چوپان ها متوجه این زن ها نیستند و کار خودشان را می کنند. یک قدری آنها را نصیحت کرد و به آن خانم ها گفت: شما چه کار دارید؟ گفتند: ما می خواهیم این گوسفندها را آب بدهیم، حضرت با اینکه خودش تشنه بود اون چوپان ها را نصیحت کرد و از آب ردّ کرد و البته آنها هم کمکش نکردند! گفتند: بگذار حالا ببینیم این یک تنه چه کار می کند؟ چطور یک نفری می خواهد کاری را که ده نفر انجام می دهند انجام بدهد؟ بالأخره حضرت با همان گرسنگی و تشنگی دلو را انداخت و آب را بیرون آورد و آن گوسفندها را آب داد، خوب دیگه ایشان کسی است که باید پیغمبر بشود!

غرض عرض این است بعد از آن ایشان این جمله را عرض کرد: فَقالَ رَبِّ -

ص: 180

مواعظ حضرت ثامن الحجج عليه السلام

.. حضرت ثامن الحجج در اواخر ماه شعبان این نصیحت را می فرمایند که: استغفار بکنید، حتی المقدور امانات را به صاحبانش رد بکنید، از گناهان توبه کنید، توجه کنید، بعد دیدم که چه قدر خوب است انسان همین مضامین ادعیه را در لسان خودش دائما داشته باشد، چون امام سجاد علیه الصلوة و السلام نظر به این که سلاطين جور مانع بودند از این که ایشان ارشاد بفرمایند، همان نصایح و ارشاد را به صورت دعا درآوردند و بیان فرمودند مثلاً: اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد و آله، وَ بَلِّغْ بإيمانى أَكْمَلَ الإيمانِ، وَ اجْعَلْ يَقينى أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أحْسَن النّيّاتِ، وَ بِعَمَلى إلى أَحْسَن الأَعْمال. (1)

مرا مبتلا به کسالت در عبادت نکن

وَ وَفِّقْنِي لِطَاعَةِ مَنْ سَدَّدَنِي، وَ مُتَابَعَةِ مَنْ أَرْشَدَنِی، یک استادی برای من قرار بده و من را موفق بکن به اینکه او را طاعت و پیروی بکنم، وَ لا تَبْتَليَنى بالْكَسَل عَنْ عِبادَتِک، ببین داداش جونم! این یک بلایی است ها! وقتی که در این لیالی متبرکه، پروردگار به انسان توفیق می دهد، باید بلند شود و إلا دچار کسالت و محرومیت می شود. می فرماید: خدایا مرا در اثر عمل بد، به کسالت از بندگی خودت مبتلا نکن.

ارزش صلوات

هیچ گاه فراموش نکنید - البته اگر شما متوجه باشید - که وقتی پیغمبر صلى الله علیه و آله وسلم آن ملکی را که مأمور شمارش است، ملاقات کرد، آن ملک گفت که: من شمارش همه چیز را دارم که چقدر است، مثلا چقدر از این باران در مزارع می ریزد، چقدر در شهرهای معموره می ریزد، چقدر در دریاها می ریزد، چقدر در کویر می ریزد، تمام شمارش اینها را من دارم، ولی آن چیزی که من نمی توانم شماره اش را ضبط کنم ثواب صلوات بر محمد و آل محمد است. صلواتی بفرستید.

68/01/11

ص: 184

درس پنجاه و هشتم

درخواست خشیت از خدا

می شود. در این شب رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چه چیزی از پروردگار خواست؟ آنچه که ایشان خواست، برخلاف خواسته های شماست، ایشان از درگاه پروردگار درخواست می کند که: اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْيَتِكَ مَا يَحُولُ بَيْنَنا وَ بَيْنَ خدا مَعْصِيَتِک، (1) پیغمبری که فرمود: عُرضَت عَليَّ كُنوز الأرض و دُفعَت إِلَيَّ مَفاتيحُ خَزائِنِها فَكَرهتُها و اخْتَرتُ الدّارَ الآخِرَةَ. (2) البته دارد كه: حَلاوَةُ الدُّنْيا مَرارَةُ الآخرَة وَ مَرارَةُ الدُّنْيَا حَلاوَةُ الآخِرَةِ. (3) تمام استفاده ها را از دنیا کرده ای عزیز من! دیگر چیزی طلب کار نیستی! قاعده کلی این است که هر چقدر شما از اینجا استفاده کردید از استفاده ی آخرتتان کم می شود. این قاعده ی کلی است، اما جبرائیل به نبی اکرم صلّی الله علیه و آله وسلم عرض کرد: یا رسول الله! هرچه شما از دنیا استفاده بکنید از آخرتتان کم نمی گذارند، شما استثنایی هستید، با این حال فرمود: تمام گنج های زمین را به من نشان دادند و کلیدهایش را در اختیار من قرار دادند؛ ولی من هیچ کدام را قبول نکردم.

خشیت یعنی چه؟

اینکه در آیه فرمود: خَشِيَ الرَّحْمَنَ بِالْغَيْبِ. (2) خشیت چه معنا دارد داداش جون؟ چه گونه تحقق پیدا می کند؟ فیض قدس سره می فرماید: اگر چنانچه انسان از محرّمات پروردگار اجتناب بکند و بر خودش واجبات را لازم بدارد و نسبت به محاسن اخلاقی هم تخلق عملی پیدا بکند، در اثر مراعات این دو علم و تخلق عملی پیدا کردن نسبت به این دو علم، دیگر هرگز از خشیت جدا نخواهد شد. خشیت درک عظمت است عزیز من! نبی اکرم صلّی الله علیه و آله وسلم در شب نیمه شعبان، که پی ریزی شب های قدر در آن تحقق پیدا می کند، می فرماید: اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنا منْ خَشْيَتِكَ مَا يَحُولُ بَيْنَنا وَ بَيْنَ مَعْصِيَتِک. (3) پروردگار عزیز! من خشیت تو را می خواهم! خشیت خودت را نصیب من کن. رَبِّ زدنی علما. (4) اون روزی که آفتاب غروب بکند و بر علم من زیاد نشود، اون روز مبارک نباشد، بفهمید داداش جون که پیغمبر چه چیزی خواست؛ اون کسی که فرمود: أَوَّلُ ما خَلَقَ الله نُوری، (5) یا به عبارت دیگر: خَلَقَ الله الْمَشِيئَةَ بِنَفْسِها ثُمَّ خَلَقَ الأَشْيَاءَ بِالْمَشِيئَة، (6) كه -

ص: 187

امر خدا را محافظت کنید

آنچه که در اتومبیل نوشتم این بود که: احفظ اللهَ يَحْفَظْكَ وَاحْفَظ اللهَ تَجِدْهُ أَمامَكَ تَعَرَّفْ إِلَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفُكَ فِي الشِّدَّة. (1) همان جمله ای است که هر روز برای شما عرض می کنم. نوعا باید مقررات پروردگار را حفظ بکنید تا پروردگار شما را حفظ کند، گتره نیست، همانی که ارحم الراحمین است، اشد المعاقبین هم هست، اما هر کدام در موضوع خودش عزیز من! رحمت من سبقت می جوید به طرف آن اشخاصی که متقی هستند، ملاحظه ی مرا می کنند.

رو آر سوی ما

چند ماه قبل وقتی که مشهد مقدّس مشرّف شدم همین طور که آمدم استراحت بکنم، عرض کردم: پروردگارا! این مرتبه یک چیز تازه ای من از ثامن الحجج عليه السّلام تحفه بگیرم، خیلی دلم می خواهد این قضیه مقدّر بشود، همین که چشمم گرم شد این بیت را خواندند:

رو آر سوی ما که به سوی تو رو کنیم *** وز غیر ما به سوی تو رو آورد بلا.

پس تمام گرفتاری ها از این است عزیزم! یا من رو به قبله حقیقت هستم یا پشت به قبله هستم! این را باید استاد تصدیق بکند که حالا من مقبلم یا مدبر؟ رو آر سوی ما که به سوی تو رو کنیم، آن وقت تمام معضلات حل می شود.

ما با توییم گر تو ز ما می روی به خلق *** بازاً هر آن چه هستی بر آشتی گرا.

اگر تو یک قدم به طرف پروردگار بیایی، پروردگار ده قدم به سوی تو می آید:

ناز ار کنی به ناز تو ماراست اشتیاق *** معشوق نازکش که بود غیر من تو را.

کسی که ملک و ملکوت تمام ذرّات ممکنات، همه، از عالم بالا از عقل اوّل گرفته تا هیولای اولی که هیچ فعلیتی ندارد، از آنجا، تمام در حیطه ی تصرف اوست - خدا رحمت کند آقای شاه آبادی را - اون وقت این خدا می گوید: تو ناز هم اگر کنی به ناز تو ماراست اشتیاق، هی صدا می زند: وَ الله يَدْعُوا إلى دار السَّلام؛ (1) صدا می زند: فَارْفُضُوا يا أَهْلَ الْأَرْضِ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ غُرُورها وَ -

ص: 189

مردم فریب دنیا را رها کنید

هَلُمُّوا إِلى كَرامَتى وَ مُصاحَبَتِی وَ مُجالَسَتی وَ مُؤانَسَتی. (1) غرور همان پستانکی است که در دهان بچه می گذارند، این بچه طفلک، این پستانک را می مکد و تصوّر می کند کند که شیر می دهد، تا عمر باقیست عزیز من، وا گذارید!

نهایت سعادت انسان در زندگی دنیا

و قال صلى الله عليه و آله وسلم : السَّعادَةُ كلّ السَّعادَة طول العُمر فى طاعة الله عَزوجل. (1)یک عبارتی از مرحوم حاج میرز جواد آقا رضوان الله علیه دیدم که خدا قسم می خورد که من شما را دوست دارم، اما: أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ سَلَكَ الطَّرِيقَ الْواضِحَ نهايت وَرَدَ الْمَاءَ وَ مَنْ َخالَفَ وَقَعَ فِی التِّيه. (2) اگر شما طريق واضح را که راه عترت است طی بکنید به آبادانی می رسید عزیز من! هرکس هم که مخالفت بکند در وادی حیرت و سرگردانی می افتد. تا آخر عمر، وقتت همین طور می گذرد؛ چون فرمود: كُنْ لى أكُن لَک. (3) برای من باش تا من برای تو باشم. همین طور است! یک کسی دائماً خیره سری کرد تا اینکه از نماز شب محروم شد، ده سال نماز شب نخواند، یک شب دید یک کسی قرائت می کند: أَ لَمْ يَأْن للذينَ ءَامَنُواْ أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الحُق. (4) آیا وقت آن نرسیده است که قلبتان در برابر پروردگار خاشع بشود؟ الآن الآن؛ اگر حالش را داری بلند شو؛ حالش را هم نداری بلند شو، بالأخره حال پیدا میک نی عزیز من!

یک کسی برای من نقل کرد که من می خواستم بروم زیارت حضرت ثامن الحجج عليه السّلام، شب در عالم رؤیا دیدم که حضرت در حرم مطهر روی ضریح نشسته است. هرچه من می رفتم روبروی حضرت، ایشان رویش را برمی گرداند، باید ببینی عزیز من! باید ببینی که وضعیّاتت چه طوری است داداش جون!

پروردگارا به ما شناخت و عرفان را خودت مرحمت بفرما.

68/2/7

ص: 191

درس پنجاه و نهم

افضل اعمال در رمضان

غرض عرض این است که متوجه باشید رفقای عزیز من! اگر بخواهید امیرالمؤمنین را تبعیت کنید، همان جمله را یاد بکنید که: برخاست و سؤال فرمود: یا رسول الله! افضل عمل در این ماه کدام است؟ حضرت فرمودند: الْوَرَعُ عَنْ مَحارِم الله، (1) من، مدتی فکر می کردم که امام علیه الصلوة و السلام می فرماید: أَعينُونى بِوَرَع و اجتهاد و عفة وَ سَداد. (2) حالا ببینید ورع درجات و مراتبی دارد؛ آیا انصاف هست که از اوّل ماه رمضان تا به حالا ما نسبت به امیرالمؤمنین حتی در مقام اوّل هم تشبه پیدا نکنیم؟ اقسام مقام ورع را برای شما عرض کرده ام، یکی از مراحلش این است که فرد از نادانی، فسق و عمل بد، به عمل صالح عودت کند.

ارزش خودداری از سخن گفتن فراوان

خدا رحمت کند آقای مطهری را که این روایت را بسیار می خواندند: لولا تکثیر فی كَلامِكُم وتَمريج فى قُلوبكم لرأيتُم ما أرى، و لَسَمِعتُم ما أسْمَعُ. (2) اگر شماها یک قدری از حرف زدن خودداری می کردید، اگر این دلها را به دلدار می دادید، کینه، حسد، بخل و تمام صفات رذیله را خارج می کردید، گوش شما را عوض می کردند، شما که نمی توانی درست صحبت بکنی، صحبت هایت یا غیبت است، یا خدایی نکرده اهانت است، یا مذمّت است، خوب کمتر حرف بزن، آن کسی می تواند صحبت بکند که تمام و کمال به این جهات توجه داشته باشد.

ص: 194

شرایط توبه

همین طور که امروز داشتم مقام توبه را نگاه می کردم، دیدم که در شرایط آن نوشته اند که یکی اخلاص سریره است، یعنی نیت و حواسم جز پروردگار جایی نباشد، یکی دیگر هم معرفت مسئول است، یعنی ببینم که پروردگار چه قدر با من مهربان است، من چه پروردگاری دارم؟ توبه نصوح یعنی: پروردگارا من بالقطع و الیقین از این معصیت صرف نظر کردم، قاطعاً دیگر بر نمی گردم، خوب!

آیا ما را بیهوده آفریده اند؟

امیرالمؤمنین می فرماید: أَوْ أُتْرَكَ سُدًى أَوْ أَهْمَلَ عَابثًا. (1) آيا مرا بيهوده آفریده اند؟ آیا مرا به بازی گرفته اند؟ آیا علی بدون هدف خلق شده است؟ آخر تنها گریه کردن برای علی نیست که بابا جان من! عمل علی را باید نصب العین و در برابر چشم قرار داد، حضرات صوفیه که البته خوب نوعاً در اشتباهند اینها گویند وقتی که: إِيَّاكَ نَعبُدُ و إِيَّاكَ نَستَعین می گویید، علی با نور را باید مد نظر بگیرید، علی با نور که مفهوم ندارد، عمل علی را باید نصب العین قرار داد. در عيون اخبار الرضا علیه السّلام می فرماید: شما باید عمل علی را سر لوحه ی زندگی خودتان قرار بدهید که چه فداکاری هایی کرد؛ می فرماید: من می خواهم فدک را چه کنم؟ من تنها باید به قدر درازی قبرم برای خودم احراز بکنم: وَ مَا أَصْنَعُ بِفَدَكِ وَ غَيْرِ فَدَكِ، وَ النَّفْسُ مَظاتُها فِى غَدِ جَدَتْ تَنْقَطِعُ فِي ظُلْمَتِهِ آثَارُهَا وَ تَغيبُ أخْبارُها، در حالی که جایگاه فردای آدمی گور است که در تاریکی آن آثار انسان نابود و اخبارش پنهان می گردد و حُفْرَةٌ لَوْ زِيدَ فِى فُسْحَتها وَ أَوْسَعَتْ يَدا حافرها لأَضْغَطَها الْحَجَرُ وَالْمَدَرُ وَ سَدَّ فَرَجَها التُّرابُ الْمُتَراكِمُ. (2) گودالی که هر چه بر وسعت آن بیفزایند و فراخش نمایند باز هم سنگ و کلوخ آن را پر کرده و خاک رخنه هایش را مسدود می كند.

مقام اهل بیت عصمت

ببینید آقا جون من! در زیارت مطلقه أبا عبدالله علیه السّلام دارد: إِرادَةُ الرَّبِّ في مقادير أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَيْكُمْ وَتَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُم. (1) خوب اگر اراده ی پروردگار در خانه ی من بیاید، که باید بروی ولی من جای چانه زدن نداشته باشم چه فایده ای دارد؟ امام زمان علیه الصلوة و السلام که می خواهد عمر امسال شما را خواهش بکند - حالا بعضی ها رفته اند و بعضی هم در مظان رفتن هستند - اگر امام زمان بخواهد برای شما - به قول بعضی بازاری ها - چانه بزند چه جور چانه بزند؟ جا دارد یا خیر؟ آخر باید یک محلی داشته باشید، یک فایده ای داشته باشید، که اگر خواستند شما را ببرند، ایشان بتواند برای شما از خداوند متعال مهلت بگیرد.

قبض روح حضرت الياس عليه السلام

وقتی که حضرت قابض الأرواح آمد و خواست که جان حضرت الیاس را بگیرد، ایشان گریه کرد؛ گفت: چرا شما گریه می کنید؟ مگر لقاء الله نیست؟ مگر شما از لقاء خدا کراهت دارید؟ فرمود: خیر ولی من می خواهم در دنیا بمانم که خدا را پرستش بکنم؛ نه اینکه از موت بترسم، بالأخره كُلِّ نَفْس ذائقَةُ المُوْت. (1) اما می خواهم در این دارالتجاره بمانم و تجارت کنم. چرا در دنیا بمانم؟ رسول گرامی اسلام صلی الله عليه و آله وسلم فرمود: السَّعادَةُ كلّ السَّعادَة طول العُمر فى طاعة الله عزَّوجَلٌ. (2) طول عمرى که در طاعت پروردگار باشد، افضل سعادت است؛ نه هر طول عمری!

ص: 198

رحمت واسعه الهى

ای قربان این پروردگار:

گر گبر رو کند به درت بهر التجا *** هر دم ز لطف حاجت او را روا کنی.

هرکس به هرلباس که باعجز و التماس *** بر حضرت تو رو کند او را رضا کنی.

چندین هزار مجرم و عاصی و تیره بخت *** در یک نفس ز آتش دوزخ رها کنی.

جز تو طبیب نبود، باید به هر دو کون *** این دردهای بی حد ما را دوا کنی.

یا ارحم الراحمین!

حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و عليه الصلوة و السلام هر وقتی که می خواست غذا میل بکند یک کسی را صدا می زد: آی حسن علی! حسین علی! بیاین برای ناهار، برای طعام، اما سؤال می کرد، اسمش را می پرسید، مذهبش را می پرسید، ما مَذْهَبُک؟ یک روز آن مهمان گفت: من گبرم، گفت: خوب اگر گبر هستی راضی نیستم در طعام من شرکت کنی!

وقتی که رفت، خطاب رسید: آی ابراهیم! این گبر را هفتاد سال است که ما داریم نان می دهیم، معیشتش را اداره می کنیم، برای چه از سر طعام او را طرد کردی؟ حضرت ابراهیم دوید عقب این گبر! این طوری است آقا! این سیّد الآداب است، باید شما خدا را به مهربانی بشناسید رفقای عزیز من!

با اینکه قارون نسبت به حضرت موسی اهانت کرد، نسبت به پیغمبر اولوا العزم اهانت کرد، پروردگار به ذات اقدس خودش قسم خورد که اگر یک مرتبه من را صدا زده بود، من نجاتش می دادم، آی رفقای عزیز! مبادا شما مأیوس بشوید، ابدا یأس درکار نیست، فرعونی که این همه ادعای خدایی کرد خطاب -

ص: 199

مناجات با قاضی الحاجات

گفت: اللَّهُمَّ إِنْ كانَتِ الذُّنُوبُ تَكُفٌ أَيْدِيَنَا عَن انْبِساطِهَا إِلَيْكَ بِالسُّؤالِ، وَ الْمُداوَمَةُ عَلَى الْمَعاصِي تَمْنَعُنا عَنِ التَّضَرُّع وَ الإِبْتِهالِ. (1) آخر ما آبرو نداريم! جوانی است، غفلت است، عدم توجه به آینده است، ای پروردگار من! ما از بس روسیاه هستیم نمی توانیم دست دراز بکنیم، مداومت بر معاصی بر روی دلهای ما اثر گذاشته و نمی توانیم از تو خواهش و تمنا بکنيم، فَالرَّجاءُ يَحُتُنا إِلَى سُؤالكَ يا ذَا الْجَلال، فَإِنْ لَمْ يَعْطف السَّيِّدُ عَلَى عَبْدِهِ فَمَمَّنْ يَبْتَغى النَّوالَ، فَلا تَرُدَّ أكُفَّنا الْمُتَضَرَعَة إلا ببلوغ الآمال. (2) اما پروردگارا! ما از ته دل از تو درخواست می کنیم، چون خداوند علی أعلی کوهی را به مویی می بخشد!

همه ی ملک سلیمان به یکی مور ببخشد *** بدهد هر دو جهان را و دلی را نرماند.

الهى العفو!

آنکه دشمنان مرا می شناسد خداست

نَصِيرًا. (1) خدا دشمنان شما را خوب می شناسد؛ یکی از دشمنان من، نفس من است که من را 24 ساعت بیچاره کرده، حالا در ماه رمضان شیطان و شیاطین در غل و زنجیر هستند، (2) اما نفس من چی؟ پس چرا شما را مظفر و پیروز نمی کند؟

به حضرت داوود خطاب شد چقدر یاد بهشت می کنی؟ جنّت چی چیه؟ من را بخواه. یکی از رفقا گفت: ما چی از خدا بخواهیم؟ گفتم: بارک الله تو اهل معنا هستی! پیغمبر برای امیرالمؤمنین چه چیزی خواست؟ عرض کرد: بارالها و ارزُقُهُ من خَشْيَتِكَ، یعنی به علی خشیت بده که خودش را در حضور و محضر تو ببیند. بارک الله! خوب، اگر می خواهی تشبه به علی پیدا کنی، باید خودت را در حضور و محضر پروردگار بدانی و ببيني و إلا به مقام عالی نخواهی رسید.

کار امروز را به فردا نینداز

غافِلُون. (1) نگو فردا و پس فردا، فردا در ظرف خودش یک کارهایی دارد، کارهای امروز هم ضمیمه می شود؛ هیچی! بعد حضرت می فرماید: مردم هی گفتند: امروز، فردا، یک دفعه رسول پروردگار آمد، درحالی که این ها غافل بودند: فنقلوا عَلی أَعوادهم إلى قُبُورِهِمُ الْمُظْلِمَةِ الضَّيِّقَةِ وَ قَدْ أَسْلَمَهُمُ الأَوْلادُ والأَهْلُون. (2) آن جنازه کش و تابوت را آوردند، اولاد آنها را قشنگ و با تشریفات بردند در همون قبری که برای خودش درست کرده بود، تحویل دادند.

شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان 1409.

سحر هشتم اردیبهشت 1368.

ص: 202

درس شصتم

باید وقت را چند قسمت کنی:

سؤال قیامت را از یاد نبرید

در قیامت نمی گذارند قدم از قدم برداری، تمام زندگیت را از تو سؤال می کنند، جوانیت را از تو می پرسند، جوانیت را صرف چه کردی؟ عرض می شود که عمرت را صرف چه کردی؟ مال را از کجا بدست آوردی، و در کجا صرف کردی؟ تمام اینها را یکی یکی از تو می پرسند داداش جون!

راحتی روان در ارتباط با خداست

یک وقتی می رفتم سمت تجریش برای صله رحم، سوار یک ماشینی شدم، دیدم این فرد اتومبیلش خیلی مجهز و خیلی قشنگ است؛ گفتم آقای راننده الحمدلله هیچ غصه ای نداری! - خوب توجه کنید - گفت: آقا من حاضرم که این اتومبیل را بدهم، یک ثلث از اموال خودم را هم بدهم که این اضطرابات قلبی من برود! وقتی این اضطرابات باشد نه دنیا راحتی روان داری و نه آخرت، بخاطر همین است که فرموده: وفی مناجاتک روحی و راحتی، (1) روح یعنی چه؟ یعنی رحمت: وَ لا تَأْيْسُواْ مِن رَّوْح الله. (2) هم به معنی راحت است و هم به معنی رحمت؛ یعنی رحمت خدا به سر تو می آید، راحت می شوی این اضطرابات که رفت، قلبت راحت می شود.

گفتم: باباجان من! من حالا تا تجریش درخدمت شما هستم، اتومبیلت مال خودت، آن ثلث اموالت هم مال خودت، اما این درد علاج دارد، همان طور که اگر یک قدری پوست پشت دستت زبر شد، فوری می دوی پیش طبیب پوست که علاج این چیست؟ همین طور هم وقتی که قلبت مریض شد که این درد اعظم مصائب است، باید قلبت را معالجه بکنی، داداش جون!

یک چیزی به شما عرض کنم: به یک طبیبی گفتم: آقا من چه کار کنم که شب های احیاء موفق به انجام اعمال بشوم؟ چون یک قدری این اعصاب من ناراحت است، گفت: چون نرفتی اعصابت ناراحت شده، اگر بروی ناراحت نمی شوی! گفتم: بارک الله! عجب طبیب خوبی است، زنده باد این طبیب، فهمیدی؟ خوب اینها از عنایات پروردگار است. چرا شما تا این ساعت معطّل شده اید؟ وظیفه ی من است که باید بیایم و برای شما بگویم همان تعهدی که از -

ص: 206

خداوند وجود نافع را نگه می دارد

شما گرفته اند. از من هم گرفته اند اگر من فرمایشات اهل بیت را گفتم و به شما رساندم، امام زمان مرا نگه می دارد و أما ما يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِى الأَرْضِ.(1) اگر خدا نکرده خدا آن روز را نیاورد، نگفتم و نکردم یک وقت می بینی یک لجامی هم به دهان من می زنند.

همان وقت ها که موشک می آمد، رفتم زیارت حضرت ثامن الحجج عليه السّلام، عرض کردم: آقا شب نمی شود برای مردم صحبت کنم باید روز باشد. فرمودند: که آقا می فرماید ما ارزاق این مردم را دست شما داده ایم، این ارزاق را شما باید برسانی، یکی این قدر رزق دارد، آن یکی فلان قدر دارد همین طور...، اینها را باید برسانی گفتم، آخر بعضی ها نمی گذارند، گفت: آقا فرموده: آن بعضی ها دیگر بر عهده ماست! ما جلوگیر آنها هستیم.

آن وقت بنده آمدم اینجا و گفتم: آی اشخاصی که پارازیت می اندازید! حالا اگر مرد هستید جلو بیایید! غرض عرض این است که آنها نگهداری می کنند؛ اما شما هم باید حرف گوش بدهید، اگر ما به تعهدمان عمل کردیم، طیور آسمان ما را دعا می کنند، ملائکه دعا می کنند، دوابّ زمین و ماهیان بحر ما را دعا می کنند. (2) وقتی که اینها دعا کردند آن وقت ما کارمان راه خواهد افتاد، اما اگر نکردیم - خدایی نکرده - همان تشتت امور و ذهن که مردم به آن گرفتارند، نصیب ما هم خواهد شد، آن وقت دیگر امام و پیغمبر جلوگیر نیست آقاجون من! چون حقانیت جلو گیر ماست!

پس آقا! چرا من رابطه با امام زمان ندارم؟ چرا این اضطرابات قلبی مرا دارد می کُشد؟ من چه کار بکنم؟ دوای علت من پیش کیست؟ این اضطرابات چگونه رفع می شود؟ همه اش - داداش جون - مال این قسمت است که من -

ص: 207

دوای درد من پیش توست

فى مُناجاتكَ رَوْحی و راحتی و عندک دواء علَتی، ای پروردگار من! دوای درد من پیش تو است. این فرجه ها و شکاف هایی که در زندگی من پیدا شده، خانه ندارم، لانه ندارم، نان ندارم، پول ندارم، دکان ندارم، سرمایه ندارم، همش منفی؛ آن وقت یک جواب می آید: يَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبادَتی، قلبت را خالی كن، متوجه من بكن: أَمْلَأُ قَلْبَكَ غِنَى وَ لا أَكِلْكَ إِلى طَلَبكَ وَ عَلَيَّ أَنْ أَسُدَّ فاقَتَكَ وَ أَمْلَأَ قَلْبَكَ خَوْفاً مِنِّى. (1)

فراغت برای عبادت

لِعِبَادَتِي أَمْلَأُ قَلْبَكَ غِنىً وَ لا أَكِلْكَ إِلى طَلَبَكَ وَ عَلَيَّ أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَک، نیاز مادی، نیاز معنوی، نیاز علمی، هرچه باشد همه را پروردگار برطرف می کند، اگر نکردی: وَ إِنْ لا تَفَرَّغْ لِعِبادَتِي أَمْلَأُ قَلْبَكَ شُغْلاً بالدُّنْيا ثُمَّ لا أَسُدَّ فَاقَتَكَ وَ أكلْكَ إِلى طَلَبک. (1) اگر عبودیت و بندگی نکردی، شکاف ها تا آخر عمر باقیست! تمام فرجه ها باقیست!.

واقعاً این چند فراز را از علی ابن الحسین علیهما السّلام توجّه بفرمایید: فی مُناجاتِكَ رَوْحی و راحتی وَ عِنْدَكَ دَواءُ علّتی وَ شِفَاءٌ غُلَّتِي وَ بَرْدُ لَوْعَتِي وَ كَشْفُ كُرْبَتی. (2) پس اینکه غم و غصه از دل من برود، دائر مدار عبودیت است. اما غُلّة و لَوْعَة یعنی چه؟ عرض می شود که آن سوزش هایی است که در قلب ما حکم فرماست. منتها در ممالک خارجه چون همه ی آنها مادی هستند، وقتی که گرفتار می شوند به همدیگر رحم نمی کنند و حتی شکم خودشان را پاره می کنند؛ اما ما این طور نیستیم باباجان من! توجّه به مقام اقدس پروردگار آن سوزش های دل را می خواباند قربانت بروم؛ اینها را یاد بگیر!.

حالت منتظران واقعی حضرت ولی عصر عليه السلام

حالا یک روایت را برای شما تیمناً و تبرکاً می خوانم که واقعاً تحفه است: إِنَّ أَهْلَ زَمَانٍ غَيْبَتِهِ الْقَائِلِينَ بإمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْل كُلِّ زَمان. شما أفضل افراد کل زمان ها هستید، چون امام زمان در دوره ی آخر الزمان است که ما هستیم، لأَنَّ اللهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَعْطاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَالأَفْهام وَ الْمَعْرِفَةِ ما صارَتْ بهِ الْغَيْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشاهَدَةِ، اصلاً اگر کسی بگوید وجود امام زمان، مسخره اش می کنند یعنی خدا به قدری فهم به شما می دهد که با امام زمان مکاتبه می کند. خوب حالا چطور می شود که اشخاصی این منزلت را پیدا می کنند؟ می فرماید: اینها مقامشان مثل کسانی است که: وَ جَعَلَهُمْ فِى ذلكَ الزَّمان بمَنْزلَة الْمُجاهدينَ بَيْنَ يَدَى رَسُول الله صلى الله عليه و آله وسلم بالسَّيْف، کسانی که در حضور نبی اکرم مشغول مجاهده شدند و جهاد کردند: أُولَئِكَ الْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِيعَتا صدْقاً وَ الدُّعاةُ إلى دينِ الله سرّاً جَهْراً. (1) آنها حتماً شیعیان ما هستند، آنها مخلصون هستند، آنها دعوت کنندگان به دین الله هستند. حالا فهمیدی؟

آیا تا به حال دفتر داری کرده ای؟ دفتر صادرات، دفتر واردات؟ ببین آخر چه داری؟ رابطه با امام زمان که نداری، همه اش منفی است؛ ولی تا فرصت باقی است، باید تدارک کنی. مرحوم فيض در احياء الإحیاء می فرماید: باید از پروردگار سؤال کنی تا به تو این رابطه را کرامت کنند.

در پیشگاه خدا کوچکی کنید

اینها تذكرات قبلی بود، تازه ما سر منبر رفتیم که تذکرهای امشب را بگوییم. یکی از مهمترین کارها این است که کوچکی کنی! یعنی عملت را نبینی! بیضاوی در تفسیر آن آیه که خداوند علی اعلا در روز قیامت به فضلش با ما معامله می کند، ایشان در آنجا می نویسد: یعنی چه که با فضلش معامله می کند؟ ما عمل کرده ایم باید اجرت بگیریم، این مطلب را سنّی می گوید! حالا ببینید آقا! نورانیت آل محمد صلوات الله و سلامه علیهم را آن کسی که مذاقش مذاق اهل بیت علیهم السّلام است، او چه می گوید: شیخ انصاری رضوان الله علیه صاحب رسائل و مکاسب، ایشان می فهمید که الساعه امام زمان صلوات الله و سلامه علیه در خانه ی چه کسی تشریف دارند، مثلا کربلایی علی! ایشان می رفت پشت در زیارت جامعه را می خواند، اگر چنانچه در باز می شد، می رفت خدمت امام زمان و اگر باز نمی شد برمی گشت، وقتی که در آخر عمر مریض شد، گفتند: یا شیخ بگو: یا مَن يَقْبَلُ اليَسير. (1) فرمود: أين اليسير؟ یَسیر هم نداریم! فهمیدی؟ باید این جوری بگویی برادر من!

یک شب به طاعت تو نیاورده ام به صبح *** بیهوده رفت روز و شب و سال و ماه من.

در حشر اگر تو پرده ز رویم بیفکنی *** محشر شود سیاه، ز روی سیاه من.

داستانی از توبه واقعی

شخصی یک عمل فجیع بجا آورده بود، آمده بود کنار در مسجد النبی صلّى الله علیه و آله وسلم؛ معاذبن جبل او را دید و آمد خدمت خاتم النبيين صلى الله عليه و آله وسلم عرض کرد: یا رسول الله! در این جا یک جوانی است که بکاء ثَکلی می کند و مثل مادر بچه مرده گریه می کند و چنین و چنان می کند و...، پیغمبر فرمود: خوب! گناه تو اگر به مقدار ریگ های زمین باشد، به تعداد اشجار زمین باشد، هرچه باشد همه را پروردگار می آمرزد؛ دید این دست بر نمی دارد آخر فرمود: گناه بزرگ تر است یا خدای عظیم؟ عرض کرد یا رسول الل! خدا أعظم از كل شيء است، فرمود: خوب، گناه عظیم را خدای عظیم می آمرزد. بعد فرمود: یا شاب ألا تُخْبِرُنِي بِذَنْبِ واحِدٍ مِنْ ذُنُوبِک؟ یک کمی از گناهت را می گویی؟ وقتی قضیه را فی الجمله نقل کرد، حضرت او را طرد کرد! - گوش بدهید آقا! این ریزه کاری ها را یاد بگیرید، مگر این جوان از میدان در رفت؟ حالا که پیغمبر او را طرد کرده باید رفت؟ - آمد یک غل و زنجیری تهیّه کرد، دست و پایش را در غل و زنجیر کرد و یک پلاسی پوشید و یک قدری هم آذوقه برداشت و رفت سر اون کوه و عرض می شود که شروع کرد به توبه و انابه. چهل شبانه روز تضرع کرد:

بكوب حلقه در را که عاقبت ز سرای *** سری برآید چون حلقه را بجنبانی. (1)

حلقه را درست نمی زنی؛ چون اگر در بزنی، بالاخره یکی میگ وید که تو چه کاره هستی؟ حالا توجّه کنید: بعد از چهل روز گریه و زاری و توبه و انابه به درگاه خدا عرض کرد: اللهُمَّ مَا فَعَلْتَ فِي حَاجَتِی؟ ای پروردگار! نسبت به حاجت من چه کردی؟ إِنْ كُنْتَ اسْتَجَبْتَ دُعَائِي وَ غَفَرْتَ خَطِيئَتِي فَأَوْحَ إِلَى نَبِيِّكَ ...

ص: 212

بندگان بیچاره بر درگاه الهی

إلهى وَقَفَ السائلون ببابک ولاذَ الفُقَراءُ بجنابک و وَقَفَ سَفِينَةُ المَساكين إلى ساحِلِ بَحرِ كَرَمِكَ يُريدونَ الجِواز إلى ساحَةِ رَحمَتِكَ و نِعْمَتِک. پروردگارا! من اینها را با خودم آورده ام پروردگارا! من این گداها را آورده ام، پروردگارا! من تائبین را آوردم، خود رو سیاهم هم جلو دارشان هستم، آمدم پروردگارا!

الهى إلاّ تَرْحَم اگر ترحم نكنى إلا مَن أخلَصَ لَه في صيامه وقيامِهِ فَمَن لِلْمُذنِبِ المُقَصِّر إِذا غَرَقَ فِى بَحرِ ذُنوبه و آثامه: ای پروردگار عزیزم! اگر تو -

ص: 213

اگر رحم نکنی

بجز یک عده از مخلصین را مورد رحمت قرار نمی دهی، پس گناهکاران چه کار کنند؟ اگر چنانچه رحم نمی کنی، مگر اهل اطاعت را، پس معصیت کارها چه کار كنند؟ إِن كُنْتَ لا تَقبَلُ إلا من العاملين، فَمَن للمُقَصِّرين؟ اگر تو فقط از عمل کنندگان قبول می کنی، پس مقصرین چکار کنند؟

إلهى رَبحَ الصّائمون و فاز القائمونَ و نَجَى المُخلصون أمّا نَحنُ عَبيدُك المُذنبون فَارحَمنا بِرَحْمَتِكَ يا أرحم الرّاحمين.

چشم امید سوی تو دارند کائنات *** آن کس که بوده است و بود تا بقا تویی.

در پرده ی مهالک و آلام سر به سر *** یاری دهنده ی همه در هرکجا تویی.

ما مجرمیم و عاصی و مردود و تیره بخت *** بخشنده ی معاصی و جرم و خطا تویی.

الهى العفو.

ای امام زمان من! مردم را به وظایف آینده شان متوجه کردم آقا! خوب پس معلوم می شود که معصیت - انشاء الله - آمرزیده است، باید برای بعد تصمیم بگیری!.

ذکر مصیبت حضرت ابا عبدالله عليه السلام

عرض بنده همین جاست! ای ابا عبدالله! آقاجان! توهم مهمان کوفیان بودی! خدا نکند که این جمله درست باشد، مرحوم حاج میرز جواد آقا رضوان الله تعالی علیه می فرماید که حضرت فرمود: قَد تَفَتَّتَ كَبدى مِن الظُّمَأ. (1) «تَفَتَّتَ» یعنی این گچ های نیمه خشک را دیده اید، که وقتی نم بهش می رسد تا دست می زنید پوش می شود؟ گفت: مردم! از عطش تَفَتَّتَ کبدی؛ کبد من از تشنگی طوری شده است که اگر دست بزنید همه اش گسیخته می شود، یک قطره ی آب... ای حسین عزیز:

گر بر سر کوی عشق ما کشته شوی *** شکرانه بده که خون بهای تو منم.

ص: 215

بر روی زمین دو امان بود

فرمود: كانَ فِي الْأَرْضِ أَمَانَانِ مِنْ عَذَابِ اللهِ، وَقَدْ رُفِعَ أَحَدُهُما فَدُونَكُمُ الآخَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِ، أَمَّا الأَمَانُ الَّذِي رُفِعَ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ صلى اللَّهُ عليه و آله وسلم وَ أَمَّا الأَمَانُ الْباقِي فَالإِسْتِغْفارُ قَالَ اللهُ تَعالى: «وَ ما كانَ اللهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ الله مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُون». (1) ، (2) ما اینها را دقت نمی کنیم، اميرالمؤمنين عليه السّلام فرمود: در زمین دو امان بود. دو چیز در زمین مایه ی امان از عذاب خدا بود: یکی از آن دو برداشته شد، پس دیگری را دریابید، اما امانی که برداشته شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم بود و آمان باقی مانده استغفار کردن است، که خدای بزرگ به رسولش فرمود: «خدا آنان را عذاب نمی کند درحالی که تو در میان آنانی و عذابشان نمی کند تا آن هنگام که استغفار می کنند».

حالا صیغه ی استغفار را بر زبان جاری می کنیم - انشاء الله - با تصمیم قاطع؛ فَانْقَطِعْ إِلَى اللهِ بِقَلْبٍ مُنِيبٍ مِنْ رَفْضِ الدُّنْيا وَ عَزْم لَيْسَ فِيهِ انْكِسارٌ وَ لا انخزال. (3) آن تعلقات را بزن جان دل من! لفظ و معنای استغفار را با هم بیاور، انشاء الله قبول باشد از همه ی شما:

أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إله إلا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ ذُو الْجَلال و الإكْرَام وَأَسْأَلُهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ تَوْبَةَ عَبْدِ ذَليل خاضع فقير بائس مِسْكِينِ مُسْتَكين مُسْتَجِير لا يَمْلكُ لنَفْسه نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَ لا مَوْتاً وَلا حَيَاةً وَلا نُشُوراً. (4)

شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان 1409.

سحر دهم اردیبهشت 1368.

ص: 216

درس شصت و یکم

خمس اموالی که با مصرف از بین می رود

اما آن چیزهایی که اعیانش مصرف می شود مثل: برنج؛ بنا بود چهار تا گونی مصرف کنی، ولی مهمانی یا مسافرت رفتی، اینها استفاده نشد. خوب این جور چیزها هر چقدرش مانده باشد به قیمت فعلی اش باید خمس بدهید، ولو از تعاونی گرفته ای، اون ملاک نیست؛ به قیمت فعلی باید خمسش را بپردازی.

توجه از کثرت ها به مقام پروردگار

از قضا امشب مطلب خیلی بلند است، حالا اگر فوق ذهن بعضی ها هست، اما دیگر ما در این قسمت وارد شدیم، ولیکن از آن مقام تنزلش می دهیم درخور استعداد شما و آن این است که توجه به مقام کثرت، مثل اولاد و مقام و پول و بازار و دکان و...، نداشته باشد، باید توجهش فقط به پروردگار باشد و به بقیه ی چیزها باید به نظر طریقی توجه بکند، یعنی مثلا این ساعت را برای این می خواهم که وقتم منظم بشود و گرنه این ساعت پیش من موضوعیتی ندارد، هر چیزی را رنگ خدایی می زنه! پسرش هم اگر درس بخواند و واقعاً توجه به طاعت داشته باشد، پسرش است، اگر نیست نه...، فرمود: حسین عزیزم! تو را دوست دارم، عرض کرد: یا أب مرا دوست داری، خدا را هم دوست داری؟! فرمود: تو را دوست دارم، ولی اگر در قبال فرمان خدا معصیت کردی، علاقه ام را از تو می برم و تو را رد می کنم.

آمد خدمت آقای بروجردی عرض کرد: پدر من شراب می خورد؛ ایشان به او فرمود: به او گفته ای که شراب نخورد؟ سه بار این جمله را به او گفت؛ بعد فرمود: قُلْ إِن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَ أَبْناؤُكُمْ وَ إِخْوَانُكُمْ وَ أَزْواجُكُمْ وَ عَشِيرَتُكُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفَتُمُوها و تجارَةٌ َتخْشَوْنَ كَسَادَها وَ مَساكِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَيْكُم مِّنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادِ فِي سَبيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللهُ بِأَمْرِهِ وَ اللهُ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ. (2) اگر پدر احترام دارد، بخاطر شرع است، اگر دستور شرع را -

ص: 219

احترام افراد به خاطر اطاعت پروردگار است

خدا رحمت کند حاج آقا یحیی را که وکیل اوّل مرحوم آیت الله آقای آقا سید ابوالحسن رضوان الله تعالی علیه بود، و واقعاً بعضی ها می گفتند اگر مقام علمی ایشان شامخ بود ما از ایشان تقلید می کردیم؛ ایشان یک پسری داشت که - حالا نمی خواهم او را معرفی کنم، این پسر یک قدری بی دین شد، ایشان او را رها کرد. قطع علاقه این است ها! یعنی علاقه به این پسر دارم، ولی تا مادامی که مقررات پروردگار را عمل می کند، اگر عمل نکرد باید بیرون برود، ولو پسر من باشد!

خوب، این پسر حاج میرزا عبدالله چهل ستونی رو واسطه قرار داد که پدر با او آشتی کند؛ ایشان گفت: خیر! این پسر من هست، اما چون عملش منطبق با شرع نیست، باید از من فاصله بگیرد بالأخره پسر دور شد و رفت تا بیست سال بعد که حاج آقا حاج آقا یحیی مریض شد.

آن پسر گفت: «آخر من پدرم را می خواهم ببینم باباجون من! لا أقل پدرم را یک دیدار بکنم!» بالأخره دوباره آمد پیش آقای حاج میرزا عبدالله - پدر آقای سعید - ایشان گفت که: دیگر بعد از بیست سال که شما از ایشان مفارقت کرده ای، دیگر شما را نمی شناسد، خوب، ایشان کسالت پیدا کرده و می خواهد بیمارستان برود؛ شما اتومبیل خودت را بیاور ایشان را بیمارستان ببر، در ضمن پدرت رو هم می بینی و او هم تو رو می بیند و نمی شناسد، بالأخره همین کار را کردند و نقشه رو ریختند و آقای حاج آقا آمد و سوار اتومبیل شد، آقای حاج میرزا عبدالله اظهار داشتند که آقا! ایشان از آن مریدهای شش دنگ شماست! - حالا پسرش است ها! - گفت: بله بله خدا عاقبتش را بخیر کند!! خوب -

ص: 220

دل بستگی به خاطر غیر خدا

این قطع تعلقات است، اما علاقه کدام است؟ این است که اگر پسر من نماز هم نخواند، نخواند! من پسرم را می خواهم، این همان علاقه ی مذموم است که باید آن را بزنی! تمام چیزها محترم است، تا مادامی که معصیت خدا را مرتکب نشود، غرض عرض این است که نظر به تعینات نداشته باشد نظر به کثرت نداشته باشد:

جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی *** غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد. (1)

خصوصیات بندگی را باید آموخت

خوب؛ حضرت می فرماید: اگر بخواهید که خصوصیات بندگی و خوب و بد را در این راه بفهمید، باید طلب علم بکنید، چون: لا يُوصَلُ إِلَيْهِ إِلاّ بالعلم فوجب على العاقل طلب العلم و الذى لا قوام للعقل إلا به. (2)

دخالت عقل فقط در کلّیات است

خوب پس معلوم شد که عقل به تنهایی فقط می تواند مطالب خوب و بد را به صورت کلی به انسان تذکر بدهد، اما جزئیات چطور؟ مثلاً همین جنجالی که راه افتاد. (2) او می گوید فعلا عقل اقتضا کند به آنجا حمله بکنیم، آنها رو بکُشیم، خودشان را مالک الرّقاب می دانند، اینها حیوانیت است که به لباس عقل درآمده است و آن وقت که چهار دست و پا افتادی روی دنیا، همان طور موسی بن جعفر علیهما السّلام فرمود: اوّل هلاکت توست، حضرت فرمود: این مورچه، وقتی که مشیت پروردگار تعلّق بگیرد بر اینکه هلاکش کند، دو بال به او می دهد، وقتی پرید بالا، گنجشک او را می گیرد و می خورد.

تاریک ترین حجاب بین بنده و پروردگار

یک کسی به من گفت: از اوّل خیلی جدیت کردم، ولی شکست خوردم، حالا خیلی ناراحتم، گفتم: هیچ ناراحت نباش، همین الساعه الرّحمن الرّحیم بگو و تلاش کن چون بر حسب فرمایش امام باقر عليه الصلوة و السّلام، پروردگار اولیای خودش را که با نفس مبارزه می کنند کمک می کند، خوب، نفس است دیگر: وَ لا حِجَابَ أَظْلَمُ وَ أَوْحَشُ بَيْنَ الْعَبْدِ وَ بَيْنَ الرَّبِّ مِنَ النَّفْس وَ الْهَوی. (1) من اگر بخواهم این حجاب را بر طرف بکنم و سفر بکنم، بخواهم از این بیت تاریک که پرده ای وحشتناکتر و ظلمانی تر از این نفس و تمایلات نفسانی بین بنده و پروردگار نیست، - تو خود حجاب خودی «حافظ» از میان برخیز - اگر من بخواهم از این گذر بکنم، باید کمک پروردگار باشد آقا!

إِنَّ الْوُصُولَ إِلى اللهِ عَزَّوَجَلَّ سَفَرٌ لا يُدْرَكُ إلا بامتطاء اللَّيْل. (2) نمی شود داداش جون! مگر اینکه سحر بلند بشوی. الآن ولو شب ها کوتاه شده، ولی پاشو؛ حالا تو هم مختصر بخوان نمی خواد 300 مرتبه «العفو» بگویی، استغفار هم نمی خواهد. فقط چون در روایت دارد، شب های جمعه استغفار را ترک نفرمایید. همین اسکلت نماز شب را بیاورید برای اینکه امام عسکری علیه السّلام فرمود: إِنَّ الْوُصُولَ إلى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَفَرٌ لا يُدْرَک، اوّل قدمش این است -

ص: 224

امتحان در سفر الى الله

اگر مردی برون آی و سفر کن *** ز هرچه پیشت آید زان گذر کن.

اما همین که خواستی سفر بکنی، پروردگار شروع می کند به امتحان کردن! تعلّق به این بگو: لا أحبُّ الأفلين. (1) و ولش کن! مقام، هی دعوت به مقام، هي دعوت به پول، هی دعوت به فلان، اما شما:

خلیل آسا برو حق را طلب کن *** شبی را روز و روزی را به شب کن.

دهد حق مر تو را هر چه تو خواهی *** نمایندت همه اشيا كما هی. (2)

پس بنابراین: و أن الرّاحل إليك قريبُ المَسافه پروردگار عزیز من! کسی که بخواهد به سمت تو بیاید - به یک قدم بتوان رفت از سمک به سماک - این افراد دائماً با امیال نفسانی مبارزه می کنند:

نفس خود را قهر کرده روح کرده پر فتوح *** زاد تقوا برگرفتند بهر مرگ آماده اند.

اما و أَنَّكَ لا تَحْتَجبُ عَن خَلقِكَ إلا أن تَحْجُبَهُم الأعمال دونك. (3) آن چیزی که حجاب است بین من و پروردگار آن عمل من است.

68/2/26

ص: 225

درس شصت و دوم

راه مستقیم

وَ أَن اعْبُدُونی، مرا بپرستید هذا صراطٌ مُّسْتَقیم، (1) راه مستتقیم تبعیت از خاندان عصمت است، چرا؟ چون فرمود: بنا عُرفَ الله (2) و لَوْلانا ما عُرفَ الله. (3) اگر ما نبودیم خدا شناخته نمی شد.

گرفتاری خواهش های نفسانی

این خواهش های نفسانی پدر آدم را در می آورد آقا! این خاطرات ذهنیه، این هجوم افکار بر قلب و عقل و دل پدر انسان را در می آورد؛ فقط یگانه چیزی که معالج است ألا بذكر الله تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب. (1) تمام این خطوراتی که به ذهن حمله می کند، لازم نیست به روانشناس و روان پزشک رجوع بکنی، نه، به خاطر این است که از عبودیت کم گذاشته! برای نابود کردن اینها هم راهی جز روی نیاز به درگاه بی نیاز و بیداری شب که اینها را می کوبد وجود ندارد و الا نمی توانی اینها را از بین ببری، نمی توانی از این نفس سفر بکنی داداش جون!

حیات دنیا چیست؟

پس بنابراین، با اختیار خودم و با کمک پروردگار چشم از کثرات می پوشانم. باید توجه داشته باشید که دنیا همین است آقا! همین توجه به مقام کثرت است؛ همین است که تعلّق خاطر می آورد، یک شب یکی از این آقایان گفت: من خواب دیدم که چندین ریسمان به من بسته شده است، یک ریسمان از پایم، یک ریسمان از دستم، یکی از زانویم و این ریسمان ها را دارم یکی یکی قطع می کنم، این همان توجه به مقام کثرات است، همین توجهات و تعلقات دنیاست، دنیا که این پول و قالی و قالیچه نیست، دنیا توجّه و دلبستگی به اینهاست، این است که امیرالمؤمنین فرمود: فَانْقَطِعْ إِلَى اللهِ بِقَلْب مُنِيبٍ مِنْ رَفْضِ الدُّنْيا وَ عَزْمٍ لَيْسَ فيه انكسار و لا انخزال. (3) تعلقات را با یک نیت قاطع ببر.

درس شصت و سوم

مقام شامخ طالب علم

وَ قَالَ صلى الله عليه و آله و سلم مَنْ جَاءَهُ الْمَوْتُ وَ هُوَ يَطْلُبُ الْعِلْمَ لِيُحيي به الإِسْلامَ كانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الأَنبياء دَرَجَةً واحدةً في الْجَنَّة. (1) هرکسی که تحصیل علم می کند، و غرض از طلب علمش این است که احیای اسلام بکند، یعنی دین اسلام را زنده کند، بین این شخص و بین انبیاء مرسلین، در جنت و بهشت یک درجه فاصله است. عُلَماءُ أَمَّتی كَأَنْبياء بَنى إسْرائيل هستند. (2)

این حدیث شریف هنوز در گوش من طنین انداز است که: اشخاصی که علم را یاد می گیرند، اگر مقصودشان و هدفشان پروردگار باشد، البته بهره اش همینی است که روایتش را من برای شما قرائت کردم، اما اگر چنانچه خدای ناکرده همان طور که شیخ بهائی رحمت الله علیه می فرماید: «علم رسمی سربه سر قیل است و قال». (3) از طلب علم، هدف این که اسلام را زنده بکند نداشته باشد، هدف بحثی دارد، هدفش مناظرات علمی است، می خواهد تفوّق علمی داشته باشد، این علم آموختن او در عالم برزخ و در آخرت این شخص نقشی ندارد.

میزان کوری و بینایی در آخرت

به او جواب می دهند که: تو در آن عالم هم کور بودی و آیات آفاقی و آیات انفسی را ندیدی، نظر نکردی و مطالعه نکردی! و میزان در بینایی عالم آخرت، بینایی و بصیرت قلب است؛ یعنی تمام این اعضا و جوارح در ظل حمایت قلب تبرز پیدا می کنند و ظاهر می شوند.

وقتی که رهبر انقلاب مُدَّظله العالی در مدرسه فیضیه درس اخلاق می فرمودند، و همین طور آقای شاه آبادی رضوان الله تبارک و تعالی علیه، که استاد در فقه و فلسفه عرفان بودند، اینها میفرمودند که: میزان در بینایی عالم آخرت، بینایی و بصیرت قلب است. ببین آقا جان: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذكرى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمَى. (1) چرا در آخرت نابینا می شود؟ چون در دنیا احکام عترت را نادیده گرفت، پشت سر انداخت، در عالم آخرت کور است و کوردل است، چون تمام اعضا و جوارح تابع قلب اند و چون این آدم قلبش کور است، در عالم آخرت هم بصیرت ندارد: وَ مَنْ كانَ فى هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبيلاً. (2) هركس در این دنیا کور بود، در آخرت هم کور است و راه را نمی یابد.

اگر انسان اخلاق خودش را تهذیب کرد، در دلش آیه ی محکمه پیدا می شود. در این آیه ی شریفه هم می فرماید: إن في ذلك لآيات لأولى النُهَی. (3) وقتی که پروردگار در قرآن عزیز درباره ی عوالم بحث می فرماید، بعداز آن -

ص: 233

آیه محکمه چه وقت در دل تحقق پیدا می کند؟

پس آیت و نشانه چه وقت تحقق پیدا می کند؟ وقتی که علم به مرحله قلب برسد. اگر شما در طریقه ی حضرت علی بن ابیطالب علیه الصلوة و السلام، در اوامر و نواهی امام علیه السّلام استقامت بکنید، ایمان شما اشرابی می شود؛ ایمان، یقینی می شود؛ یعنی یقین، سراسر قلب شما را فرا می گیرد، این است آیه ی «محکمه» نه اینکه من تمام مسائل فلسفی را بحث و حلّ بکنم. (1) اما ملكات اخلاقیه را یاد نگیرم و نداشته باشم همینها در عالم برزخ و ماورای طبیعت برای

من ظلمت و حجاب است.

خوب! پس معلوم می شود که اگر من علم را یاد گرفتم، ولی آن فرمایش ها و دستورهایی که امیرالمؤمنین میفرماید که باید در دانشجو و متعلّم باشد، در من نباشد، تمام آن چیزهایی که من یاد گرفتم در عالم آخرت برای من ظلمت است؛ مگر اینکه آن علوم آیت باشد، آیه ی محکمه باشد، که به واسطه ی توجه به مقام اقدس حق، به واسطه اینکه روی مرکب حکمت نظری و عملی - هر دو - سوار شده، پروردگار عقاید نسبت به ماوراء الطبیعه را در قلب او تثبیت کرده و یقین را در قلب او پیاده کرده باشد.

یک کسی آمد پیش ابن سیرین گفت: من در عالم رؤیا دیدم که قلب من زیر این آبشارها قرار گرفته - شما آقایان اغلب که کوه می روید این آبشارها را دیده اید - گفت: دیدم که این آبشار محاذی با قلب من قرار گرفته است؛ گفت معلوم می شود تو خوب آدمی هستی، آن علم است و یقین است که پروردگار در -

ص: 234

مهمانخانه ی خدا

خدا شاهد است در ماه رمضان دیدم: یک مهمان خانه ای است که تزئینات مهمان خانه ی حرم ثامن الحجج عليهم الصلاة والسلام اصلا نسبت به او چیزی نبود! هرچه هم نگاه کردم انتهای این مهمان خانه را ببینم، چشمم یاری نکرد یک طرف در مهمان خانه یک شخص زیبارو ایستاده است، این طرف در هم یک نفر موکل است! به آن موکل فرمودند: هر کس که جواز دارد آنها را در مهمان خانه وارد کن، هرکس که جواز ندارد آنها را جلوگیری کن عرض کرد، (2) آقا بعضی از اینها اهل علم اند، فرمودند: اهل علم باشد! هرکسی می خواهد باشد جواز دارد یا نه؟ خوب، اگر بخواهی جواز داشته باشی، ای متعلم و دانشجو - که من هم یک -

ص: 235

اوصاف متعلّم

متعلم و دانشجو باید این امتیازات را داشته باشد که حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام این امتیازات را به جسم کامل انسان تشبیه فرموده است که رأسش تواضع و فروتنی است:

ورع و خودداری از گناه

وَ حِكْمَتُهُ الْوَرَعُ، یعنی اگر بخواهد علم او حکمت بشود، باید پرهیزگار باشد. وَ ذَخيرَتُه اجْتِنابُ الذنوب ذخیره چه دارد؟ اجتناب از گناهان؛

عاقبت کسی که گناه نکند

اما قسمت سوم: وَ أَمَّا الْوَرِعُونَ عَنْ مَعَاصِيَّ فَإِنِّى أَفَتِّشُ النَّاسَ وَ لا أَفَتِّشُهُمْ. (1)

آن اشخاصی که از معاصی، از محرمات الهی خودشان را کنترل می کنند، من همه مردم را تفتیش می کنم و این آقایان را تفتیش نمی کنم، پس انشاءالله امیدواریم داداش جان که قلب ما متوجه دنیا نباشد که شدّت و بلا به او رو می آورد.

درس شصت و چهارم

ارزش اخلاص

اگر چنانچه آن اخلاص درکار من باشد، فرمود: «مَنْ أَخْلَصَ الْعِبادَةَ للَّه أَرْبَعِينَ صَباحاً ظَهَرَتْ يَنابيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلی لِسانِه» (1) اگر چنانچه واقعاً حسن نیت داشتی، پس چرا چهل سال است تحصیل می کنی، اما هیچ آگاهی دل پیدا نشده است؟ فرمایش امام بزرگوار رضوان الله علیه این است که چهل سال است من دارم درس می خوانم این اصطلاحات را مطالعه می کنم، اما این درس ها آیه ی محکمه نشده است، چون قرآن می فرماید: «إِنَّ فِي ذلِكَ لآيَاتٍ لأَوْلِي النُّهى» (2) نُهى جمع نُهیه است، یعنی آن قدرتی که مرا از منهیات پروردگار نهی بکند و تثبیت

در قلوب بکند، این قلب من رنگ خدایی بگیرد؛ خوب پس چرا نشده؟

جواب این است که اخلاص در عمل لازم است؛ انسانی که می خواهد -

ص: 240

اگر اخلاص نباشد

اخلاص در عمل اگر نباشد، نتیجه اش این است که آن وقت شما کهچهل سال تحصیل می کنید این عبارت ایشان است «پس شما که چهل سال یا بیشتر در جمع اصطلاحات و مفاهیم در هر علمی کوشیدید، و خود را علامه در علوم می دانید و از جندالله محسوب می کنید» - در قلب شما آیا اثری از این حکمت آمده است؟ - «و در قلب خود اثری از حکمت و در لسان خود قطره ای از آن نمی بینید، بدانید تحصیل و زحمتتان با قدم اخلاص نبوده، بلکه برای شیطان و هوای نفس کوشش کردید». (2)

چرا در قلب اثری از نور حکمت نمی بینی؟

خطبه می فرماید که: چرا همچین شد: بما اسْتَعْمَلَ قَلْبَهُ وَ أَرْضى رَبَهُ. (1) هی درصدد برآمد پرده ها و حجاب ها را از سر راه قلبش بردارد و مورد رضایت پروردگار فراهم بکند، اما چرا تو در قلب خود اثری از حکمت نمی بینی؟

ایشان می فرمایند: «بدانید تحصیل و زحمتتان با قدم اخلاص نبوده، بلکه برای شیطان و هوای نفس کوشش کردید» (2) بابا، یک وقتی بنده می روم یک صحبتی می کنم، یک وقت یک مرجع عالی قدری که همه ی عالم قبولش دارند و اینها را مضمضه کرده و چشیده آن وقت می فرماید: «پس اکنون که دیدید از این علوم، کیفیت و حالی حاصل نشد چندی - برای تجربه هم باشد - به اخلاص نیت و تصفیه قلب از کدورات و رذایل بپردازید، اگر از آن اثری دیدید، آن وقت بیشتر تعقیب کنید».

آن وقت ایشان چه قدر خوب می گوید: «گرچه باب تجربه که پیش آمد در اخلاص بسته می شود، ولی باز شاید روزنه ای به آن باز شود و نور آن تو را هدایت کند» (3) تجربه یعنی می خواهیم خدا را امتحان بکنیم! تجربه یعنی حالا یک کاری بکنیم ببینیم چطور می شود، خدا را می خواهی امتحان کنی؟ خب وقتی یک چنین شخص بزرگی سخنی گفت، دیگر مطلب تمام است؛ اگرچه وقتی که بگویی تجربه، از مقام اخلاص شما کاسته می شود، ولی باز ممکن است دری باز شود و پروردگار شما را به آن نقطه ی حقیقی رهبری کند.

کوری در آخرت

وَ مَن كانَ في هذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فى الآخرَة أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبيلاً. (3)

چون تو کورکورانه نسبت به دین و احکام من نگاه کردی، امروز هم کوری! در قرآن دارد: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذكرى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَمَة أَعْمَى قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَ قَدْ كُنتُ بَصِيرًا» (4) فردی را در قیامت -

ص: 243

تمام قوا تابع قلب است

امام بزرگوار می فرمود: تمام قوا تابع قلب انسان است، یعنی کور بودن هم تابع کور بودن قلب است، وقتی که در دنیا کورکورانه حرکت کردی، مبانی اسلام عزیز را که این همه ایشان زحمت کشیدند و چقدر زحمت کشیده شد و چقدر خون ها ریخته شد، پای این شجره طیبه، آن وقت تو به دیده ی سهل انگاری بنگری و با سهل انگاری برخورد کنی؟ اگر تو در دنیا نسبت به دین و احکام من کور بودی در قیامت هم کور محشور خواهی شد و اگر فراموش کردی فراموش خواهی شد.

وَ كَذلِكَ نَجْزِى مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ يُؤْمِن بآياتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الأخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقَى أَبقی. (2) و این گونه جزا می دهیم کسی را که اسراف کند و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد و البته البته عذاب آخرت شدیدتر و پایدارتر است!.

28/3/19

ص: 244

درس شصت و پنجم

به خدا پناه ببر

وَ أَلْجِئْ نَفْسَكَ فِي أُمُورِكَ كُلِّهَا إِلَى إِلَهِكَ فَإِنَّكَ تُلْجِتُهَا إِلَى كَهْفِ حَریز و مانع عَزیز. (2) باید پناه ببری به پروردگار عزیز؛ هی در را بزنی، بگویی ای خدا! من را بیمه کن، تو پناهگاه مطمئن منی؛ من را در این کهف و پناهگاه جا بده، اگر به من مال داده ای، چشم! ان شاء الله به توفیق تو به مقررات عمل می کنم. نشاط داده ای، عمر داده ای، فرصت و فراغت داده ای، به روی چشم، همه را در راه تو خرج می کنم، بینداز خودت را توی آن کهف حصین، هی شب و نصفه شب التماس کن که: ای پروردگار عزیز! من را دریاب، من نمی توانم خودم، خودم را نگه دارم، خود نگهدار نیستم خدایا!

درس شصت و ششم

دانش به تنهایی کافی نیست

در آن ایامی که در قم بودم، در ایام هفته که با کتب درسی مشغول بودیم، وقتی که پنج شنبه و جمعه می شد، کتب تحصیلی را می بستیم و یک جلسه اخلاق درست کرده بودیم که بعضی از آقایان جمع می شدند و بنده هم یکی؛ دور هم جمع می شدیم و معارف دین را مطالعه می کردیم. مثلا فرض بفرمایید هر روزی در یک رشته مثلاً یک روز درباره ی این آیه ی شریفه: إِنَّمَا يَخْشَى اللَّه مِنْ عباده الْعُلَماء، (2) بحث و اشکال می شد که خوب، چطور شده است که من در علم ورود دارم، در انحای مختلفه علوم واردم، اما از نظر معنوی رادع و مانعی ندارم، از اینکه مثلا زبانم را از بعضی کارها امساک و جلوگیری کنم؟ یا مثلا آیا این خطوراتی که در دل مؤمن می شود آیا اینها را می شود کنترل کرد؟ چگونه می شود کنترل کرد؟ پنج شنبه و جمعه ما مباحثه اخلاق می کردیم و می دانستیم که اگر بخواهیم تحصیلات ما باقی باشد، اعم از اینکه تحصیلات جدید باشد یا معارف اسلامی، بقائش منوط است به اینکه روحیات من سیر تکاملی بکند.

کسی که خدا را دوست داشته باشد

حالا ببینید چقدر عبارت لطیف است «مَن أحَبَّنى لا يَسكُنُ إِلى غَيرى» هر کس که مرا دوست داشته باشد، به چیزی تعلق خاطر و دلبستگی پیدا نمی کند، یعنی چه؟ یعنی به هر چیزی که تعلق پیدا کند، می بیند او را اشباع نمی کند؛ خوب، آن وقت این روایت هم هست که: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَسْكُنُ إِلَى الْمُؤْمِن كَمَا يَسْكُنُ الظَّمْآنُ إِلَى الْمَاءِ الْبَارِد» (3) من تشنه هستم و وقتی که به یک آب گوارای سرد برخوردم دیگر تشنگی ام برطرف می شود. معاشرت با مؤمن هم همین طور است، تشنگی مرا بر طرف می کند. مؤمن وقتی که می خواهد رفیق انتخاب بکند - چون انسان یک رفیق لازم دارد و یک استاد - هی معاشرت می کند و می بیند که این اشباعش نکرد، یکی دیگر را انتخاب می کند، یکی دیگر را انتخاب می کند، تا بالاخره می بیند آن رفیقی که باب میلش بود گیر آورد و پروردگار برای او این رفیق را پیدا کرد.

ص: 250

فریب نفس و شیطان

غرض این است که ببینید این حدیث چقدر لطیف است که فرمود: موسی برو به بُرُخ تذکر بده که نسیم سحری تو را از عبادت ما مشغول کرده! برو به این شخص بگو اگر تو ما را دوست داری نباید با چیز دیگری سکون و آرامش پیدا کنی! (1) اتفاقا خدا شاهد است که یک دو شب است وقتی که باد هنگام سحر می وزد، یاد این حدیث می افتم گاهی هم نفس و شیطان انسان را فریب می دهند، که خوب، حالا یک قدری آرامش پیدا کنید، خدا میخ واهد بالأخره ما را خنک کند، این باد مرکب ما است چه باد قشنگی می آید، چه باد خوبی می آید، اما خیر؛ آن وقت، وقت مناجات با قاضی الحاجات است، نسیم سحری نباید مرا متوقف بکند! گفت: موسی برو به این بنده ی ما بگو اگر ما را دوست داری چرا این نسیم سحر، ده دقیقه ای تو را معطل کرد؟ - الله اکبر - به او بگو هرکس که ما را دوست دارد، تعلق به چیزی پیدا نمی کند.

عرض کردم یک روز به قاضی عیاض گفتند که اگر یک کسی از ما پرسید آیا خدا را دوست داری یا نه، در جوابش چه بگوییم؟ فرمودند: اگر بگویی دوست ندارم که وای به حال تو! این نزدیک به کفر است. اما اگر هم بگویی خدا را دوست دارم، آخر عمل تو با دوستان خدا چه شباهتی دارد؟

یک وقت من رفتم حرم حضرت عبدالعظيم عليه الصلاة و السلام که -

ص: 251

دلی که خالی از محبت دنیا و آخرت باشد

این حدیث را هم برای شما بخوانم: «إن الله تعالى أوحى إلى بعض الأنبياء: إذا اطَّلَعتُ عَلى قَلب عبد» قلب شما همیشه در محضر و حضور پروردگار است، پروردگار به نبیی از انبیائش وحی فرمود: اگر بر قلب بنده ای آگاهی يابم «إذا اطَّلَعْتُ» یعنی علم به معلوم، یعنی قلب پاک تعلق گرفت، «فلم أجد فيه حُبَّ الدُّنيا و الآخرَة» و در آن محبّت دنیا نیافتم، خوب، دنیا دیگر چیست؟ به شما عرض کرده ام: دنیا تعلقات است آقاجان! و گرنه کسی ممکن است پول هم داشته باشد، اما تعلق نداشته باشد، چون إنفاق في سبيل الله معلوم می شود که دل بسته ی دنیا نیست، تعلقات را باید قطع کنی، مثلا تعلق و دل بستگی به مال، حالا مال را دوست دارم، برای اینکه می خواهم فی سبیل الله انفاق کنم؛ اما حالا گم شد خوب به جهنّم که گم شد، باز دو مرتبه پروردگار می دهد، چرا ناراحت و غصه دار می شوی؟ این تعلق نباید باشد همین ها را باید -

ص: 252

دو دلبر در یک دل جا نمی شود

«إن الله تعالى أوحى إلى داود عليه السّلام: إنى حَرَّمتُ عَلَى القُلوب أن يَدخُلَها حُبّى و حُبَّ غَيری» (2) حرام کردم، نمی شود داداش جان! دو تا دلبر که در دل من جا نمی شود؛ فقط یکی آقاجان! آن هم پروردگار عزیز است.

دوم محبت به آنچه ما را به محبوب برساند

دوم از علائم محبّت، دوست داشتن وسائل، رفتن و رسیدن به سوی محبوب است، اگر من بخواهم به محبوب برسم، باید در نماز جماعت شرکت بکنم داداش جان! آخر وقتی به طبیب مراجعه می کنی یک اغذیه ای می نویسد که اینها ممنوعه است، مثلاً کسانی که زخم معده دارند، ترشی نخورند، ترید نخورند، کله پاچه نخورند، دل و قلوه نخورند، سبزی خام، اینها اغذیه ممنوعه است؛ باید اینها را نخورید و اغذیه مجوّزه را رعایت بکنید، مثلا سوپ بخورید، البته كم باشد، ترید هم نباشد؛ غذا سفت باشد؛ مثلا بیسکوئیت بخورید، نان سوخته نخورید، نان برشته بخورید، چون معده ضعیف است، باید هضم بکند؛ اغذیه مجوّزه را به شما می گوید داداش جان! اغذیه ممنوعه را هم می گوید؛ حالا که من می خواهم اطاعت بکنم، یا رسول الله! اگر من بخواهم به طرف پروردگار بروم، باید چکار بکنم؟ باید یک قدم از «دلم می خواهد» کنار بروی.

ز منزلات هوس گر برون نهی قدمی (1) *** نزول در حرم کبریا توانی کرد.

ولیک این عمل رهروان چالاک است *** تو نازنین جهانی کجا توانی کرد؟ (2)

نمازم را باید اوّل وقت بخوانم، غیبت نکنم، اهانت نکنم، مذمّت و بدگویی نکنم، نسبت به استاد احترام بکنم، نسبت به مقام روحانیت کرنش بکنم، پس وسایل حرکت به سوی محبوب را که طاعت و بندگی است، باید از صاحب شرع دستور بگیریم. این هم تمام شد داداش جان!

ص: 254

سوم دوری جستن از موانع

سوم دوری جستن از موانع است؛ موانع کدام است؟ یعنی سوراخ کیسه را باید بدوزی.

موانع تا نگردانی از خود دور *** درون خانه دل نایدت نور. (1)

آخر من چرا نمی توانم بپرم؟ معلوم می شود یک مانعی درکار من هست، یک مانعی وجود دارد که نمی گذارد من اوج بگیرم، یکی از رفقا می گفت: مدت ها بود که من از پروردگار درخواست می کردم، پروردگار عزیز من! موانع کار مرا که نمی گذارد من پرش بکنم به من نشان بده گفت: یک مرتبه برخورد کردم با یک شخصی که وجودش واقعاً منبه (=آگاهی دهنده، تذکر دهنده) بود و ایشان مرا در تحت کنترل قرار داد، یعنی رفتم پیش طبیب مثلا گفت: حق شناس! تو برنامه ات را از اوّل صبح تا آخر شب که چه ساعت می خوابی چه ساعت بلند می شوی، چطور غذا می خوری، چقدر بعد از غذا مطالعات فکری داری، کل برنامه هایت را برای من ابراز کن، همین طور هم شد؛ وقتی که عرضه کردم خودم را به طبیب روحانی، او مشکل را نشان داد و به اصطلاح موش را گرفت!

گرنه موشی دزد در انبان ماست *** گندم اعمال چل ساله کجاست؟ (2)

اگر موش دزد در انبان ما نیست، پس این چهل ساله که من هی اعمال حسنه به جا آورده ام، اینها کجاست؟ حاصل این گندم چهل ساله کجاست؟ پس اول باید موش را گرفت.

این حضرت عبدالعظیم علیه الصلاة والسّلام خدمت امام رفت و عرض کرد: آقا عقاید من این است، عملیات من هم این است، امام هادی عليه الصلاة و السلام هم عقاید ایشان را تأیید کرد و ایشان را دعا فرمود. (3) همان طور که طبیب جسمانی می گوید باید احوالتان را عرضه کنید، شما هم باید احوالتان را به یک طبیب -

ص: 255

نتیجه و خلاصه درس

نتیجه این شد که اوّل باید تعلقات را بزنید و از خودتان دلبستگی ها را دور کنید و در ثانی همان طوری که طبیب به آدم زخم معده ای اغذیه ممنوعه و اغذیه مجوّزه را می گوید، همین طور هم باید بروید پیش طبیب روحانی، که آقا علت این که من که نمی توانم بپرم چیست؟ آن طبیب هم اغذیه ممنوعه و اغذیه مجوزه را برای شما بگوید، تا انشاءالله پرواز کنید و این قفس تن را بشکنید و به طرف صُقع (=ناحیه، جانب، جایگاه) سماواتیان بروید.

68/5/10

ص: 256

درس شصت و هفتم

مراقب نفس باشید

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُم؛ (1) باید مواظب خودتان، مواظب عقیده تان، مواظب دینتان باشید، نباید با هرکسی رفاقت بکنید. امام باقر صلوات الله و سلامه علیه فرمودند: آن شخصی که می خواهید با او رفاقت بکنید، باید احراز بکنید که او چطور آدمی است، بر حذر باشید از اشخاص ناشناس، رسول الله را خواب دیدم چیه؟ همه اش دروغ است، مگر ما می توانیم با اولیای خدا به همین سادگی ارتباط برقرار کنیم؟ تازه آن کسی هم که رسول الله یا امام زمان علیه السّلام را در خواب می بیند که به کسی نقل نمی کند: «آن را که خبر شد، خبری باز نیامد» (2) اینها می خواهند شما را بربایند، اگر شما شاگرد رسول الله هستی باید زانو بزنی و حرف رسول الله را گوش بدهی، همین حرف ها را باید گوش بدهی، اگر گوش نکردی، وای به حالت! غرض این است که برحذر باشید از این اشخاص، شما را برحذر می دارم. این تذکری بود که باید عرض می کردم داداش جان! همین قدر بود که ذهن ما را مشغول کرد و وقت شما را گرفت، از شما عذر می خواهم.

دعا در شب نهم

دعا و ادعیه در شب نهم مستجاب است آقا! کسی که در آن شب بندگی بکند، یک قدری از شب را بیداری بکشد، پروردگار ثواب 170 سال عبادت را به او مرحمت می کند. شب عرفه شب مناجات است، که پروردگار بر سر شما منت می گذارد و انشاء الله توبه ی شما را قبول می کند: إِنَّ لَيْلةَ عَرَفَةَ يُستَجابُ فيها ما دعا من خير، و للعامل فيها بطاعة الله تعالى أجْرُ سَبْعِينَ و مِائَةَ سَنَةٍ، و هيَ لَيْلَةُ المُناجاة وفيها يَتوبُ الله عَلى مَن تَابَ. (2)

تعلیم و تعلم برای خدا

وَ قالَ أبو عبد الله عليه السّلام: مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَ عَمِلَ بهِ وَ عَلَّمَ لِلهِ، کسی که علم را یاد بگیرد و به آن علم عمل بکند و به دیگران بیاموزد، دُعی فی مَلَكُوت السَّماوات عَظيماً. (1) اتفاقاً فلاسفه که به این زودی ها به روایتی عقیده مند نمی شوند، آنها هم این روایت را ذکر کرده اند، ببین که این روایت چه قیمتی دارد!.

خدا رحمت کند، مرحوم آقای بروجردی می فرمودند که: وقتی برای مردم منبر می روید یک قدری از جامع السعادات می خوانید، ولى جامع السعادات تنها نباشد، یک قدری روایات هم در کنارش هست، فهمیدی بابا جان؟ استاد من می دانست که یک همچین دغل هایی هستند، آدم هایی که می آیند و چند تا خواب جعلی و دروغ برای شما سر هم می کنند و نقل می کنند و این اشخاصی را که ضعيف الإيمان هستند، می ربایند. و اینها یک سلسله هستند که موجبات انحراف را فراهم می کنند. به من می گفت: «آخه بابا جان من! معلم تو یک نفر است، قال الصادق را باید از دهان من بشنوی، نبادا اگر کسی برایت حدیث گفت، به حرفش گوش بدهی!» بنده هم تعبّد می کردم، البته اگر کسی هم حرفی می زد، می شنیدم، اما جان و قلب من به او اقبالی نداشت، استاد من یک نفر بود، ایشان به من گفت اگر چیزهایی مابین تو و دیگران رد و بدل شد واجب است به من بگویی، همین است داداش جان! آن وقت من را بر حذر می داشت.

ارزش کتاب «جامع السعادات»

یک وقتی بنده رفته بودم به قم و یک نفر از مراجع عراق هم به قم آمده بود؛ آن وقت حضرت آقای جاپلقی رضوان الله تعالی علیه می فرمودند که ایشان از مراجع قم جلوتر است اتفاقا این شخص خیلی به کتب اهل تسنن علاقه داشت، بخاطر ربط در مرجّحات سندی، با اینکه فرموده اند آن حدیثی که مخالف با عامه است، آن را بگیرید، (1) وقتی که من وارد منزل ایشان شدم، پیش خودم گفتم ببینم اول از همه در این برخورد صحبت از چه کتابی پیش می آید؟ دیدم صحبت از جامع السعادات پیش آمد، به ایشان گفتم: شما این کتاب جامع السعادات را می خوانید؟ گفت: من که قابلیت ندارم این کتاب را بخوانم بالاتر و بالاتر از من محتاج به این کتاب هستند.

رسیدن به زندگانی حقیقی

«و الوصول إلى الحَياة الحقيقيَّة بدونهما من المُحالات» این که در قرآن می فرماید «مَنْ عَمِلَ صالحًا مِّن ذَكَر أو أنثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَیبَه» (2) حیات حقیقی همین حیات طیبه است دیگر و رسیدن به این زندگی بدون این دوتا ترک رذایل و برخورداری از فضایل از محالات است. «فَيَجِبُ عَلى كُلِّ عاقِلِ أَنْ يَجتَهِدَ في اكتساب فَضائل الأخلاق، التى هى الأوساط المُشتَةُ صاحِبِ الشَّرِيعَةِ والإِجْتِنابُ عَن رَدَائِلِها التي هي الأطرافُ»، چون جاهل يا زیاده روی می کند و یا کم می گذارد؛ (3) یا از این طرفی می افتد و یا از آن طرف! مثلاً به بنده که می رسد می گوید: آقا حرف که می زنی مواظب باش غیبت نشود ها! در ضمن این نهیی که می کند یک توهین هم کرد! آخر آقاجان من! ما که حرف نزدیم و در ثانی بالأخره ما اینقدر مواظب هستیم که غیبت و اهانت نشود!

خلاصه بابا جان من: «وَ لَو قَصَّرَ أَدْرَكَتْهُ الهَلاكَةُ الأَبَدِيَّةُ» (4) اگر در این امر کوتاهی کرد، هلاکت ابدی او را دربر خواهد گرفت.

68/5/11

ص: 262

درس شصت و هشتم

قدرت نمایی پروردگار

بَلْ خَلَقَهُمْ لإظهار قُدْرَته. (3) «بل» برای اضراب است، یعنی نه، این طور نیست؛ اگر این طور نیست، پس برای چیست؟ پروردگار می خواهد به تمام جهانیان بنمایاند، به ملک و ملکوت بفهماند که این مصنوعات من است، او نمی خواهد که شماها جهنّم بروید! ببین آقا جان! حتی فرعون هم که ادعای خدایی کرد و موسی عرض می کرد بارالها این ادعای خدایی می کند، نابودش بکن، همان فرعون را هم نمی خواهد هلاک شود، حالا یک ادعایی کرده تو سرش بخوره، ولی نمی خواهد که حتی او هم جهنّم برود.

بالأخره سی سال گذشت، موسی گفت: پروردگارا! این تا حالا می گفت خدایم؛ حالا می گوید اصلا غیر از من کسی نیست، چرا از میانش نمی بری؟

ص: 264

رحمت واسعه پروردگار

خوب! حالا یک نکته ی اخلاقی است که پروردگار فرمود: این یک صفتی از صفات رحمانی را داراست که بنایش این است که هرکس به او مراجعه کند کارش را راه بیندازد، هر وقت که از این صفت دست برداشت من جانش را می گیرم، آن وقت، وقتی که می خواست غرق بشود، موسی را صدا زد، پروردگار قسم خورد به ذات مقدس خودش که اگر یک مرتبه من را صدا زده بود من نجاتش می دادم، (1) ببین چقدر شما را دوست دارد، این را چه کسی نوشته آقا جان؟ مرحوم حاج میرزا جواد آقا که در فقه و اصول و اخلاق و مراتب دیگر علمی مجتهد بوده است!.

قارون با اینکه با موسی علیه الصلاة و السلام خویشی داشت و با اینکه بسیار بدی و هرزگی کرده بود و به نبی مرسل اسائه ادب کرده بود، مع ذلک وقتی موسی به کوه طور رفت، خطاب رسید که چرا این همه ملتجأ شد، حاجتش برنیاوردی؟ اگر یک مرتبه مرا صدا زده بود من نجاتش می دادم. (2)

ببین آقا یک وقت خدای ناکرده هرچه معصیت می کنی پروردگار نعمت بیشتری در دسترس تو می گذارد، مثل پهلوی که مثلا وقتی بهش گفتند در این کهریزک درخت سبز نمی شود گفت: به اسم من بکارید سبز می شود، این نعمت استدراج (3) است که ظاهرش نعمت و باطنش نقمت است و باید از این نعمت پناه برد به پروردگار.

یک وقت نه، یک آدم رامی است ولی جاهل است، عصری به من می گفت که: «آقای میرزا! من گفتم: خوب حالا که پروردگار به من سلامت نفس داده، سلامت مزاج داده، فی الجمله قدرتی داده، خب واقعا انصاف نیست که من یک چنین خدای مهربانی را مخالفت بکنم:

ص: 265

رسیدن به رضوان الهی

وَلِيُكَلِّفَهُمْ طَاعَتَهُ فَيَسْتَوْجِبُوا بذلِكَ رِضْوانه. (2) یک تکلیفی هم برعهده شما گذاشته، مثلا نماز بخوانید، روزه بگیرید، با همدیگر در کارهای خیر تعامل بکنید، حجّ و امر به معروف و این کارها را انجام بدهید تا اینکه مستوجب رضای او بشوید و شما را بهشت ببرند. وقتی که نبی اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم با جبرئیل در بهشت گشتی زد فرمود: یا جبرئیل! عجب جای خوبی است، عرض کرد: ببخشید - حالا ببخشید را من می گویم - یا رسول الله! اینجا جای آدم هاست؛ نه جای حیوان، جای آدم هاست؛ آنهایی که به لباس مکارم اخلاق متلبس باشند به اخلاق های انسانی متخلق باشند.

خیلی خوب! وَ ما خَلَقَهُمْ لِيَجْلِبَ مِنْهُمْ مَنْفَعَةً وَ لا لِيَدْفَعَ بِهِمْ مَضَرَّةً، من شما را خلق نکردم که از شما سودی بدست بیاورم، مثلا از قبل شما نانی بگیرم، من خلق نکردم که شما از خدای خودتان دفع مضرت بكنيد! بَل خَلَقَهُمْ لِيَنْفَعَهُمْ وَ يُوصِلَهُمْ إِلى نَعِیمِ الأَبد. (3) پروردگار می خواهد به شما نفعی برساند، و الی أبد الآباد، تا خدایی می کند شما متنعم باشید داداش جان!

اوّل باید خودیّت را الغاء کنی

یا موسی دَعْ نَفْسَكَ و تعال، موسی! اگر می خواهی پیش ما بیایی، باید خودیتت را الغاء بکنی؛ منم چیست برادر من؟ منم کدام است؟

خود را چو ذرّه هیچ بدان در هوای دوست *** گر مهر روی درخشانش آرزوست.

اگر آرزو داری پروردگار را ببینی، باید خودت را هیچ فرض کنی داداش جان! خوب بعد در بیت دوم خیلی اشعار بلندی می گوید:

جانها فلکی گردد اگر این تن خاکی *** بیرون کند از خود صفت دیو و ددی را. (2)

راه نجات در قیامت چیست؟

از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده است که وقتی از آن حضرت سؤال کردند: فی ما النَّجاةُ غَداً؟ فردای قیامت راه نجات ما چیست؟ فَقَالَ إِنَّما النَّجاةُ فى أَنْ لا تُخادِعُوا الله، حضرت فرمودند: این است که نسبت به خدای متعال خدعه نکنید، به شما نگفتم؟ گفتم یا مقیم کعبه شو، یا ساکن بتخانه باش. (4) برو در بتخانه و بگو من بت پرستم تا مردم تکلیفشان را بفهمند، آن وقت شاعر قبلش می گوید دو رنگی تا به کی؟ منافق نباش! بگو مردم من همینم!.

لا تُخادِعُوا الله فَيَخْدَعَكُمْ فَإِنَّهُ مَنْ يُخادِع الله يَخْدَعُهُ، هرکس با خدا -

ص: 269

اگر غرض غیر خدا باشد

اگر غرضت غیر خدا باشد و آن وقت بروی در نقشه ی دنیا، خطاب می آید:ای عبد من! با من خدعه کردی و من بالاترین عذاب ها را به تو خواهم کرد، آن عذاب ها چیست؟ مثلا لذت مناجات را از تو می گیرم، (2) آن وقت نماز می خوانی داداش جان! ولی خسته می شوی و حال اینکه نبی اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم وقتی که می خواست به نماز وارد شود، دارد که وقتی اوقات صلات می شد ما نبی اکرم را نمی شناختیم و ایشان هم ما را نمی شناختند، (3) اصلاً یک بیگانه می شد، حالتش فرق می کرد، رنگ چهره اش عوض می شد و بعد حضرت می فرمود: «أرحنا یا بلال» (4) يا بلال! ما از این تعلقات دنیا خسته شدیم، اذان بگو، تا ما با پروردگار مناجات کنیم. امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرمود: «جاءَ وَقتُ أَمانَةِ عَرَضَ الله عَلَى السَّماواتِ وَ الأَرض وَ حَمَلَهُ الإِنسانُ» (5) وقت ادای امانت آمده، باید ادای امانت -

ص: 270

اگر کسی با خدا خدعه کند

حالا که این طور شد اگر چنانچه خدعه کردی، خدا را مسخره کردی، خدا هم روز قیامت تو را مسخره می کند: «الله يَسْتَهْزِئُ بهمْ وَيَمُدُّهُمْ طُغْيانِهِمْ يَعمَهُون» (1) در بهشت را باز می کند و می گوید: این هایی که خدعه کردند بیایند! یک مرتبه جهنّمی ها هجوم می برند که در باز است، بفرمایید! یک مرتبه درها بسته می شود فَالْيَوْمَ الَّذِينَ آمَنُواْ مِنَ الْكُفَّارِ يَضْحَكُونَ. (2) آن اشخاصی که ایمان آوردند، از دست کفار می خندند، به قول شما می گویند بور شد! دماغشان سوخت، فهمیدی داداش جان؟ اگر خدعه کردی، خدا را هم مسخره کردی، روز قیامت وسیله ی مسخره تو را فراهم خواهند کرد! حالا که این طور است داداش جان: «فَبادِرُوا بِصِحَّةِ الأَجْسامِ فِي مُدَّةِ الأَعْمارِ» تا پروردگار به شما صحت مزاج داده است به کارهای خیر مبادرت کنید، بچه، اولاد، اینها هیچ به کار نمی آید و به درد نمی خورد داداش جان! «كَأَنَّكُمْ ببَغَتات طوارقه» (3) بغتاة چيست؟ جمع بغته است، یعنی در مقابل جهره است آن بلاهایی که شب، مخفیانه می آید مثل همان خبیث که خدا مسلطش کرده بود؛ نه خدا مسلط نکرده بود، عمل من ایجاب کرده بود که او بیاید اینجا را بمباران کند، در آن خواب شیرین «طوارق» این است که در دعا نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می فرمودند: «اللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ -

ص: 271

طوارق ليل

بكَ مِنْ طَوَارِقِ اللَّيْل» (1) عرض می شود وقتی که دو لشکر در مقابل هم قرار می گیرند، یک دفعه در وسط شب، یکی از این دو تا حمله می کند به آن دیگری، و به قاعده ی هزار نفر یا دو هزار نفر را می کشند! این را در اصطلاح نظامی می گویند شبیخون؛ این طوارق لیل که پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به خدای متعال پناه می برد، یعنی پروردگارا طوری نباشد که شبانه، یک دفعه بلایی بیاید، یک سکته ای بیاید، یک پدیده ای اتفاق بیفتد؛ بابا! این آقای اسلامیه گفت: پدر من رفت در اتاق که نماز بخواند اما بیرون نیامد - البته ایشان نماز شب خوان هم بود - وقتی رفتیم سراغش دیدیم همان در سجده از دنیا رفته است داداش جان! آن وقت خدا نکرده این بلا بیاید: «فَتَنْقُلُكُمْ مِنْ ظَهْر الأَرْضِ إِلى بَطْنها وَ مِنْ عُلُوّها إِلَى سُفْلها» از روی زمین در آن گودال ببرد «وَ مِنْ أَنْسِها إلى وَحْشَتِها وَ مِنْ رَوْحِها وَ ضَوْئِها إِلَى ظُلْمَتِها» با یک عده فامیل و عشیره و اقوام مأنوس بودیم یک جای تاریک و وحشتناک «وَ مِنْ سَعَتها إلى ضيقها حَيْثُ لا يُزارُ حَمِيمٌ وَ لا يُعادُ سَقِيمٌ وَ لا يُجابُ صَريخ أعانَنا الله وَ إِيَّاكُمْ عَلى أَهْوالِ ذلِكَ الْيَوْم وَ نَجانا وَ إِيَّاكُمْ مِنْ عِقابِهِ وَ أَوْجَبَ لَنا وَ لَكُمُ الْجَزيلَ منْ ثَوابه» (2) از وسعت دنیا به ضیق قبر، آنجا که دیگر خویشاوندی به دیدار نمی آید و مریضی عیادت نمی شود و ناله ای فریاد رسی نمی شود، خداوند ما را در هول های آن روز کمک کند.

68/5/27

ص: 272

درس شصت و نهم

خواهش اهل بیت علیهم السلام در ماه شعبان از خداوند متعال

رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلم و خاندان طاهرین ایشان در این ماه شعبان چه می خواستند؟ بنده آنجا - پایین منبر - که نشسته بودم از من پرسیدند که شما شب عید (4) هم می آیید؟ اولاً : لَيسَ ذلكَ اليوم بعيدِ مَن لَبِسَ الجَديدَ وَ إِنَّما هُو متعال عيدُ مَن أَمِنَ مِنَ الوَعید. (5) بنده به ایشان جواب دادم که عید ما لُباً (= از نظر حکم عقل) آن موقعی است که مخالفت پروردگار نکنیم، هروقت که ما گناه نکنیم، آن روز برای ما عید است؛ و إلا معانی دیگر آن چنان مهم نیست.

و بنده به شما عرض کردم، اگر در این ایام شما به دیدن ارحام بروید آنها به دیدن شما بیایند بر عمر شما اضافه می شود در هر فامیلی، طائفه ای، بالأخره یک اشخاص تهی دست پیدا می شوند، همین که شما به آن بچه ها عیدانه می دهید یا به آن اشخاص تهیدست کمکی می کنید، هم یک موقعیت روانی دارد و هم بسیار بسیار در نزد پروردگار محبوب است، خصوصا اگر شما در این -

ص: 274

دوست نزدیک تر از من به من است

پروردگاری که ما را خلق کرده است و از رگ قلب هم به ما نزدیک تر است:

دوست نزدیک تر از من به من است *** وین عجب تر که من از وی دورم. (1)

حالا این را رفقایی که اهل ذوق هستند به من جواب بدهند که چطور می شود که او به من نزدیک باشد، ولی من از او دور باشم؟ (2)

خدا رحمت کند رهبر کبیر انقلاب قدس سره الشریف می فرمودند: این مضامین ادعیه چقدر واجد حکمت است، اصلا ائمه از جهت اینکه خلفای جور جلوگیری می کردند از این که اینها به مردم تعلیم بدهند و یا نصیحت و موعظه -

ص: 275

فرق بین خوف و خشیت

در فروق اللغات، (2) فرق بین خشیت و خوف را این می گذارد که خشیت بخاطر درک عظمت است. (3) مثل توجّه ائمه عليهم الصلوة و السلام که خودشان را در حضور و محضر الهی می دانستند. خدا رحمت کند امام را، ایشان می فرمودند: همه ی عالم محضر حق تعالی است و ما در حضور و محضر آن ذات مقدّس هستیم. غرض اینکه خشیت برای درک عظمت است، نه اینکه العیاذ بالله آنها دقیقه ای از ذکر حق غافل بشوند.

پروردگارا برای من خشیت قرار بده، خشیت برای انسان کی حاصل می شود؟ وقتی که مقررات پروردگار را بداند و عمل کند؛ آن وقت آیه شریفه ی: إِنَّمَا يَخْشَى اللَّه مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَماء. (4) درباره اش تحقق پیدا می کند، آن وقت می فهمد که «خشیه الله را نشان علم دان» (5) نشان علم خشیت است و برای رسیدن به این مقام باید امتثال امر کند، باید امرا و نهیا از خدای تبارک و تعالی اطاعت کند؛ اگر این کار را کرد، آن وقت بخل و حسد و کینه و عجب و ریا و اینها از صفحه ی قلب پاک می شود و آن وقت علم بالاتری که «لا يَنْفَكَ عَن الخَشْيَه»

ص: 276

یک خاطره

خدا رحمت کند مرحوم آقای حجّت را که من چندی نزد ایشان در قم شاگردی کردم، مزار ایشان هم در همان مدرسه ی خودشان است، که آن مدرسه را با پول خودشان خریدند و آنجا را آسایشگاه آقایان اهل علم قرار دادند، یک روز دوستانی که در آنجا حجره داشتند، درخواست کردند که من مهمان آنها بشوم. خوب من هم اجابت کردم و رفتم.

در راه، همه اش این شعر را می خواندم: هست از پس پرده گفتگوی من و تو. (1) قبل از مهمانی رفتم سر مزار استادم آیت الله حجت رضوان الله علیه از ایشان درخواست کردم که بازدید من را پس بده، عکس ایشان را که اتفاقا به قدر قامت ایشان بود، بزرگ آنجا نصب کرده بودند؛ بعد از فاتحه هم به حجره ی آقایان رفتم، بعد از صرف ناهار، همین که یک قدری چشم بنده گرم شد، گفتند: بلند شو! آقای حجت تشریف آوردند، برای دیدن! دیدم بله ایشان تمام بدنشان برهنه -

ص: 277

در قیامت غفلت از بین می رود

غرض این است که قرآن می فرماید: ما پرده از برابرت برداشتیم و امروز چشمانت تیزبین شده است: لَقَدْ كُنْتَ في غَفْلَة منْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ عَطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ. (3) در هنگام موت وقتی که پرده برداشته شد آن وقت می فهمی که تا به حال خواب بودی هی می گفتی که این آخوندها از کجا این حرف ها را می زنند؟ بعد معلوم می شود که پشت پرده فوق آن چیزهایی است که آخوندها می گفتند! فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ، یعنی علم تو امروز صد درصد است! علم تو نافذ است در امروز.

اللهم أَمْتعْنا بأَسْماعنا وَأَبْصارنا وَ قُوَّتنا ما أَحْيَيْتَنا، ای پروردگار! طوری -

ص: 278

نکند دنیا مهمترین چیز در نظر ما شود

وَ لا تَجْعَل الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمِّنَا وَ لا مَبْلَغَ عِلْمَنَا وَلا تُسَلِّطْ عَلَيْنَا مَنْ لا يَرْحَمُنَا بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمین. (1) پروردگارا طوری نشود که معادله به هم بخورد و دنیا در نظر من ارزش بیشتری پیدا بکند، یعنی اینکه امیرالمؤمنین به حضرت امام حسن علیهما السّلام فرمود - البته از باب این که به در می گویم دیوار گوش کن است ها! - وَ لا تَكُن الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمَّک؛ (2) نکند معادله به هم بخورد، اگر معادله به هم بخورد آن وقت غصه و غم بر قلب مسلط می شود و اضطرابات بر قلب و دل شما حکومت خواهد کرد.

امانت مردم را ادا کنید

بعد حضرت تأکید فرمودند که: امانتی در نزد خودت نگذار؛ اگر امانتی نزد تو است، حتی المقدور آنها را به صاحبانش برگردان؛ وَ لا تَدَعَنَّ عُنُقكَ إِلا أَدَّيْتَهَا، چه بسا آنها مانع استجابت دعای شما بشوند.

ثمره توكل حقيقى

مرحوم آیت الله شیخ محمد حسن ممقانی رضوان الله علیه که حاشیه بر مکاسب دارد، به پسرش شیخ عبدالله رضوان الله علیه می فرماید: این که فرموده اند: زانوی اشتر را ببند و توکل به خدا بکن، این برای حفظ نظام أتم است، اگر تو حقيقتا منقطع بشوی خداوند تبارک و تعالی خودش تو را کفایت خواهد کرد، بعد ایشان این روایت را می خوانَد (1): لَوْ تَوَكَّلْتُمْ عَلَى اللهِ حَقَّ تَوَكَّلِهِ لَرَزَقَكُمْ كَمَا يَرْزُقُ الطَّيْرَ تَغْدُو خماصاً وَ تَرُوحُ بطاناً. (2) اگر چنانچه واقعاً بر خداوند متعال توکل کنید، همان طور که پرنده ها را روزی می دهد شما را هم روزی می دهد، آخر گفته اند: وز سبب سوزیش من سودائیم. (3) سبب را هم ولش کن! هرچه هست، ربّ الأرباب است؛ اینکه سبب را قرار داده است، برای حفظ نظام عالم وجود است، ففی نِظام الكُلِّ كُلَّ مُنتَظَمُ. (4) در نظام أتم باید اسباب بر قرار باشد.

موسی علیه السّلام مریض شد، بنی اسرائیل گفتند: باید گل بنفشه را بجوشانی گفت: خیر همان کسی که مرض را داده است من را شفا خواهد داد؛ خطاب آمد چرا می خواهی معادله نظام جهان را به هم بزنی؟ حفظ نظام من این است که این دوا را که اینها گفته اند بخوری! دوا از من اجازه می گیرد که من شافی بشوم یا خیر و کی این شفا عائد او بشود؟ تو نظام من را بر هم نزن، ولی این غیر از این مطلب است اگر شما توکلتان درست باشد، مانند این چلچله که از خانه بیرون می آید و گرسنه است وقتی که بر می گردد به منزل،؛ در چینه دانش پر از دانه است، خوب او سببی دارد. اگر شما هم توکل کنید، همان طور شما را هم روزی می دهد، چه کنم که من و شما حوصله این حرف ها را نداریم.

ص: 281

دعا در باقیمانده ماه شعبان

در پایان روایت، امام رضا علیه السلام می فرمایند: «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ َبالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْراً» (1) وَ أَكْثِرْ مِنْ أَنْ تَقُولَ فِيمَا بَقى منْ هَذَا الشَّهْر. در باقیمانده ی این ماه این دعا را زیاد بخوانید: اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِيمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِيمَا بَقِي مِنْهُ فَإِنَّ ماه شعبان اللهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُعْتَقُ فِى هَذَا الشَّهْر رقاباً مِنَ النَّارِ لِحُرْمَةِ شَهْرِ رَمَضَان. (2) چرا که خداوند متعال بخاطر احترام ماه مبارک رمضان، در ماه شعبان افراد زیادی را از آتش جهنم آزاد می کند.

درس هفتادم

در این ایام مراقب زبانتان باشید

عرض کردم مطلب خیلی بالاتر از آن چیزهایی است که ما خیال می کنیم! یک وقتی بنده در مجلسی بودم و با اینکه از حریم آن شخصی که غایب بود، دفاع کردم و هرچه گفتند، گفتم: آقا اشتباه شده است؛ آن آدم اهل این حرف ها نیست، او مرد سالمی است، خوب است، حالا ممکن است یک اشتباهی شده باشید، هرچه گفتند: من ردّ کردم، ولی با این حال شب در عالم رؤیا گفتند که چی شد شما از آن مجلس برنخاستید؟ گفتم: من هر چه گفتند در مقابلش دفاع کردم، گفتند: خیر! آیا حرف شما را قبول کردند یا نکردند؟ گفتم: نه! گفتند: چرا بلند نشدی؟... ناهار دعوت دارم یعنی چه؟ چرا بلند نشدی؟ یا می پذیرند یا نمی پذیرند؛ همان اعراض تو جواب قاطع آنها است، غرض عرض بنده هم همین است که مطلب خیلی ظریفتر از آن است که من و شما فکر می کنیم.

حالا که در این زمینه وارد شدیم این مطالب را هم عرض کنیم که: برحسب آنچه وارد شده دارد که پاکیزه ترین جامه های خودتان را بپوشید، بنده همین جا فکر کردم که: لَيْسَ العيدُ لِمَن لَبسَ الجَديدَ بَل العيدُ لمَن أمنَ من الوعيد، هر روزی که من مخالفت پروردگار نکنم همان روز برای من عید است. (1) همچنین خودتان را خوشبو بکنید و در روایت دارد که آن روز هم روزه بگیرید (2) و 366 مرتبه آن دعاى «يا مُقَلِّبَ القُلوب والأبصار يا مُدَبِّرَ اللَّيل و النَّهار يا مُحَوِّلَ الحَول و الأحوال حَوِّلْ حَالَنَا إِلى أَحْسَن الحال» (3) را بخوانید البته نوعاً آقایان که بیدار هستنند، یک عده هم برحسب این که رسوماتی است، روی عقاید -

ص: 284

«سر تا پا گوش» به چه معنی است؟

من یک وقتی ریشه این مطلب را پیدا کردم که گاهی معلمین در سر کلاس می گویند: آقایان سر تا پا گوش، ریشه ی این مسئله چیست؟ این است که قلب، سلطان بدن است؛ رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلّم فرمودند که: اینجا یعنی در میان بدن، یک مضغه ای، یک تکه گوشت پاره ای است که إِن صَلُحَتْ صَلُحَ الْجَسَد، اگر صالح و درست باشد، همه ی بدن درست خواهد بود، و اگر فاسد بشود همه ی بدن، چشم، گوشت، دست و زبان و... فاسد فاسد می شود؛ (3) یعنی صلاحیت بدن در چه وقت است؟ وقتی است که شما - ولو یک دقیقه - تصمیم قاطع بگیرید اطاعت پروردگار بکنید؛ هرچه قلب بگوید، از فرق سر تا نوک پنجه پا، تمام اعضا و جوارح فرمان می دهند و گوش می دهند؛ یعنی پا گوش می دهد، زانو گوش می دهد، دست گوش می دهد، چشم، زبان، تمام اعضا و جوارح.

آن وقت در هنگام قرائت نماز، تمام بدن گوش می شود. بسْمِ اللهِ الرَّحْمن الرَّحيم را از نوک پنجه پا تا فرق سر همه اعضا می شنوند. پا می شنود، دست می شنود. ولی اگر - خدای نخواسته - آن اعضا و جوارح از سطان قلب، که -

ص: 285

با یاد خدا دل آرام می شود

پس بنابراین ألا بذكر الله تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ یعنی اگر قلب انسان ذکر خدا را دریافت و قبول کرد، تمام بدن نیز در آرامش و سکون قرار می گیرند، پس این حرفی که آقایان اساتید در سر کلاس به متعلمین می زنند سر تا پا باید گوش باشید، حرف بسیار صحیحی است؛ اگر سلطان بدن اطاعت بکند، تمام بدن هم اطاعت می کنند.

راه رسیدن به اخلاص

دوم: مرگ قرمز

دوم: «موت احمر» است که این مخالفت نفس و هوی است «وَ لا تَتَّبع الْهَوى فَيُضِلَّكَ عَن سَبيل الله» (1) مبادا داداش جان متابعت نفس بکنی؛ از برای اینکه آن نفس، تو را از صراط حق منحرف می کند.

چهارم مرگ سیاه

چهارمی هم: «موت اسود» است؛ موت اسود کدام است؟ یعنی تحمل اذیت مردم؛ خدا رحمت کند حضرت آیت الله العظمی کند، حضرت آیت الله العظمی آقای حاج سید محمد تقی خوانساری را، یک وقتی ایشان با آیت الله العظمی آقای اراکی از پله های مدرسه فیضیه بالا تشریف می بردند برای صحن کهنه و صحن نو، گفتم: «آقا -

ص: 289

رعایت حقوق

اما حقوق طرفینی است ها! فرمود: این زن ها در دست شما همچون اسیری هستند؛ بهترین شما در روز قیامت کسانی هستند که با خانواده شان بهتر سلوک کرده باشند. اگر یک بار کسبت سنگین شد و در آن سراشیب زندگی واقع شدی، یک قدری به اهل بیت رفاه و آسایش بده، تا آن گره کارت گشوده شود.

پس بناءً على هذا:

خود را چو ذرّه هیچ بدان در هوای دوست *** گر مهر روی درخشانش آرزو است.

اگر می خواهی پروردگار عزیزم در دل تو تجلی بکند، باید خودت را هیچ -

ص: 290

اهم مراجع تصحیح و تحقیق

اهم مراجع تصحیح و تحقیق.

ص: 293