ص: 2

الگوی اهتمام جمعی در مدیریت تربیتی

در قالب شورای تهذیب و تربیت مدارس علمیه

محمد عالم زاده نوری - مهدی عبداللهی

بهمن ماه 1399

ص: 3

سرشناسه : عالم زاده نوری، محمد، 1349 -

عنوان و نام پدیدآور : الگوی اهتمام جمعی در مدیریت تربیتی در قالب شورای تهذیب و تربیت مدارس علمیه / محمد عالم زاده نوری، مهدی عبداللهی، به سفارش و نظارت معاونت تهذیب و تربیت حوزه های علمیه.

مشخصات نشر : قم : حوزه علمیه قم ، مرکز مدیریت، 1401 .

مشخصات ظاهری : 10 ص : 14/5 × 21/5س م.

شابک : 978-622-5677-31-9

وضعیت فهرست نویسی : فيپا

یادداشت : کتاب حاضر با حمایت دبیرخانه حمایت از طرح های پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه قم من شده است.

یادداشت : کتابنامه.

موضوع : حوزه های علمیه - ایران -- برنامه ریزی

Islamic theological seminaries -- Iran -- Planning*

موضوع : مرکز مدیریت حوزه های علمیه معاونت تهذیب شورای تهذیب و تربیت - برنامه های فرهنگی

شناسه افزوده : عبداللهی، مهدی، 1360 -

شناسه افزوده : مرکز مدیریت حوزه های علمیه، معاونت پژوهش. دبیرخانه حمایت از طرح های پژوهشی

شناسه افزوده : مرکز مدیریت حوزه های علمیه معاونت تهذیب

شناسه افزوده : حوزه علمیه قم : مرکز مدیریت

رده بندی کنگره : f/BPY

رده بندی دیویی : 71/297

شماره کتابشناسی ملی : 8848437

اطلاعات رکورد کتابشناسی : فيپا

عنوان :

الگوی اهتمام جمعی در مدیریت تربیتی در قالب شورای تهذیب و تربیت مدارس علمیه

به سفارش و نظارت معاونت تهذیب و تربیت حوزه های علمیه

مولف : محمد عالم زاده نوری - مهدی عبدالهی

ناشر : مرکز مدیریت حوزه های علمیه

شمارگان : 1000 نسخه

شابک : -319-5677-622-978

طراحی جلد : مالک شریعت ناصری

صفحه آرایی : مهدی اسماعیلی

نشر حوزه

انتشارات : 37735547-025

مؤسسه انتشارات حوزه های علمیه

تلفن تماس: 37730860 - 37745473

نشانی فروشگاه اینترنتی

www.NashreHowzeh.ismc.ir

نشر حوزه در ایتا و اینستاگرام

@Nashre_Howzeh

تمامی حقوق برای معاونت تهذیب و تربیت حوزه های علمیه محفوظ است

این اثر با حمایت «دبیرخانه حمایت از طرح های پژوهشی» معاونت پژوهش حوزه های علمیه چاپ شده است.

ص: 4

3. همدلی و ایجاد شور تربیتی بیشتر 32

4. هم زبانی و هم نوایی 32

5. ایجاد دغدغه فعال 33

6. ارتقای جایگاه تهذیب 34

7. استقلال در کار تربیت 34

8. دستیابی به قدرت اقناع 36

9. آموزش و تربیت نیرو 37

تسری به سطح طلاب 37

شورای تهذیب چه چیز هست؟ 38

شورای تهذیب چه چیز نیست؟ 39

موضوعات گفتگو در شورای تهذیب 41

اولین جلسات شورای تهذیب 50

ملاحظات اجرایی شورای تهذیب 50

شیوه گفتگو و تفکر در شورای تهذیب 54

الگوی منطق صوری 54

الگوی برنامه ریزی راهبردی 56

1. وضعيت مطلوب 57

2. وضعیت موجود 58

3. راهکارهای رسیدن از موجود به مطلوب 58

نظام موضوعات 59

نمونه ها 60

آسیب شناسی و مدیریت بحران 76

پیوست یکم : منابع مطالعاتی 81

ص: 6

هویت طلبگی 83

طلبه اخلاق و خودسازی 86

طلبه و علم آموزی 87

طلبه و انقلاب اسلامی 89

طلبه و رسالت های اجتماعی 90

طلبه و زندگی خانوادگی 90

کتاب هایی برای اساتید 91

کتاب هایی برای مدیران مدارس 91

کتاب هایی برای مسئولان و کارگزاران حوزه 92

سخن پایانی 94

پیوست دوم : روشی برای نوآوری در محتوا 95

گام اول: جمع آوری داده ها 96

گام دوم: ساماندهی داده ها 97

گام سوم: داوری عاطفی درباره دیدگاه های موجود 98

گام چهارم: غربالگری یا کشف کاستی ها 98

گام پنجم: اندیشه دربارهٔ پاسخ های نو و حرف جدید 99

جمع بندی 100

منابع 101

ص: 7

ص: 8

تزکیه و تعلیم انسان غایت بعثت انبیاست و حوزه های علمیه کانون پرورش انسان هایی است که مسئولیت تعلیم و تزکیه انسان ها را به دوش می کشند و در عصر غیبت پیامبران بزرگ الهی پا جای پای آنان می گذارند حوزه های علمیه در کارنامه بیش از هزار سال فعالیت خود شخصیت های برجسته و ستارگان ممتازی به بشریت تقدیم داشته که تاریخ و جغرافیای انسانی تحت تأثیر شخصیت و فعالیت آنان به خود می بالد و از همت و مجاهدت آنان رنگ نور و روحانیت و معنویت گرفته است. عالمان پارسا و عناصر کارآمدی مانند رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای، امام خمینی رحمه الله، شهید بهشتی رحمه الله، ملاصدرا رحمه الله، فیض کاشانی رحمه الله، شیخ بهایی رحمه الله، خواجه نصیرالدین طوسی رحمه الله، شیخ مفید رحمه الله که عمر خود را در گسترش تعالیم دینی و تربیت اخلاقی - معنوی توده انسان ها صرف کرده و آثار پر برکتی برای نسل ها و عصرها به یادگار نهادند .

آنان هموار است، می توان صبر کرد و دندان بر جگر نهاد؛ 5 سال دیگر، 10 سال دیگر، 15 سال دیگر... تا شمار فراوانی از این نیروهای کارآمد در اختیار جامعه قرار گیرند و این سنگرهای خالی را پر کنند، این دردهای بزرگ را درمان نهند و این راه های ناپیموده را بپیمایند.

همه نگاه ها در پدید آمدن این انسان های بزرگ به سوی حوزه است. هیچ نهاد و سازمان دیگری این نیاز را برآورده نمی سازد و قابلیت تولید و تکثیر این رادمردان را ندارد. بی شک نظام تربیتی حوزه های علمیه از پدید آوردن چنین انسان های بزرگی عقیم نیست و هم چنان پنجره های امید برای تابش این نور باز است و به لطف مجاهدت امام و امت و جانبازی شهیدان فداکار و نیز آرامش نسبی حوزه های علمیه پس از انقلاب، امید پدیدآمدن چنین اعجوبه هایی بیشتر شده و به تبع آن تکلیف و مسئولیت ما در پرورش این انسان های بزرگ افزایش یافته است.

بی تردید نمی توان منتظر یک تصادف بزرگ برای پدید آمدن این ستارگان درخشان ماند و همه چیز را تنها به عنایت الهی یا تصادف واگذار کرد! بدون برنامه ریزی و اقدام، احتمال پیدایش این کسان بسیار کم است باید تلاشی کرد و حرکتی ...

باید طلبه جوان امروز را دید؛ طلبه جوانی که تأثیر پذیرترین و آماده ترین کس برای دریافت این تربیت و تأثیرگذارترین شخص برای فردای جامعه است. باید این جوان آماده را به دانایی و ایمان و اراده و اخلاص و تجربه و مهارت تجهیز کرد و تأسیسات روحی و روانی او را برای انجام آن مأموریت بزرگ الهی افزود و توان او را برای ایفای نقش تأثیرگذار اجتماعی و خدمت مجاهدانه بی مزد و منت آماده ساخت.

در این مسیر - بر اساس سنت الهی در نظام اسباب و مسببات - هر چه بیشتر تلاش کنیم و استقامت ورزیم و هرچه بیشتر فکر و زمان و سرمایه صرف کنیم بیشتر نتیجه می گیریم و هر چه بیشتر مسامحه کنیم و به برنامه های جانبی کم فایده

ص: 10

دل خوش سازیم بیشتر محروم می گردیم .

به این همه بیفزاییم که دشمنان دین و آیین و فرهنگ اسلام نیز همین گونه می اندیشند و برای مقاصد ناپاک خود دستان توانا و نامردان کارآمدی جستجو می کنند و در تربیت آنان سرمایه گذاری می کنند. این بدان معناست که هر لحظه توقف ما در این رقابت سنگین عقب نشینی و خسارت است.

یکی از دوستان فاضل که به عنوان نماینده مکتب تشیع در نمایشگاه ادیان استرالیا شرکت کرده بود می گفت: در آن نمایشگاه علاوه بر مکتب تشیع حدود 700 دین و آیین دیگر غرفه داشتند و خود را عرضه می کردند. طبق این آیه مبارک، مکتب اهل بیت باید جهانگیر شود و بر همۀ آن 700 آیین غلبه کند.

در آیات دیگر قرآن هم آمده است:

﴿وَ لَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِكرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِتُها عِبادِيَ الصّالِحُونَ﴾، (1)

﴿إنّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورثُهَا مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾، (2)

﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنْ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾، (3)

زمین به طور مطلق در اختیار بندگان شایسته و متقی قرار خواهد گرفت. چنانچه در روایات معصومان هم آمده است: ﴿الْإِسْلَامُ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَى عَلَيْه﴾؛ (4) اسلام دست برتر را دارد و هیچ چیز بالاتر از آن نیست.

نیست که بنشینید و بنگرید و منتظر باشید تا خدا کار خود را پیش ببرد و این دین را بر همه ادیان غلبه دهد این تفسیر، یک تفسیر بنی اسرائیلی است! زمانی که حضرت موسی به بنی اسرائیل دستور حرکت داد گفتند: ﴿فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ﴾. (1)

پس این گزاره ها صرفا حصولی و تکوینی نیست؛ تحصیلی و تشریعی نیز هست. صرفا از مقولۀ «هست» نیست؛ «باید»ی نیز در دل دارد. خدا ما را به یاری طلبیده و از ما استمداد می کند که به نصرت او و یاری دینش و اولیایش حرکت کنیم و سربازان این کار شویم .

نصرت خدا تلاش برای تحقق اراده ی خدا است؛ یعنی تلاش کنیم آنچه خدا خواسته است را جاری و محقق سازیم؛ البته اگر ما در این میدان بمانیم و خدا را یاری کنیم خدا هم ما را یاری خواهد کرد: ﴿إِن تَنصُرُوا اللهَ يَنصُركُم﴾ (2)، ﴿وَلَيَنصُرَنَّ الله مَن يَنصُرُه﴾. (3)

بنابراین اگر سؤال شود فاعل این امر که «اسلام سنگرهای مهم جهان را فتح خواهد کرد» کیست؟ یک گزینه این است که بگوییم فاعلش خدا است؛ زیرا فرموده است: ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّالَهُ لَحافِظُونَ﴾. (4) احتمال دیگر این است که خدا این کار را با همراهی پیامبران و امامان انجام میدهد و نیازی به حضور ما نیست. این دو گزینه صحیح نیست. خدای متعال در عالم اختیار و اراده انسانی این کار را به تنهایی یا صرفا با همراهی پیامبران پیش نمی برد .

گاهی گمان می شود که ما باید منتظر بمانیم تا امام زمان علیه السلام جهان را اصلاح

ص: 13

کند! در حالی که اگر بنا بود آن حضرت به تنهایی این کار را انجام دهد، این همه توقف و معطلی نمیداشت. بیش از هزار سال پیش تشریف می آورد و با فوت و دست عنایت یا با گوشه چشم و فیض روح القدس همۀ عالم را گلستان می کرد. اگر قرار بود یک نفر به تنهایی اسلام را حاکم کند نوبت به امام زمان هم نمی رسید. شخص پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله وسلم با قدرت غیبی، دست عنایت، نگاه مرحمت، نظر لطف و مانند آن همه انسان ها را سلمان و ابوذر و همۀ عالم را اصلاح میکرد و این همه ظلم و فسق و شرک و کفر و فساد و تبعیض و بدبختی و گرسنگی را باقی نمی گذاشت. حتی اگر قرار بر این بود، نوبت به پیامبر خاتم هم نمی رسید؛ عیسی مسیح علیه السلام با دم مسیحایی خود، این کار را انجام میداد و چه بسا نوبت به او هم نمیرسید خود خدا با مشیت کن فیکونی این کار را می کرد، و نیاز به فوت و دست عنایت هم نداشت: ﴿وَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ﴾ (1) اگر می خواست همه را هدایت می کرد. ﴿وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِیعًا﴾ (2) با مشیت خدا همه انسان ها به انسان های کامل نورانی و مؤمنان هدایت یافته تبدیل می شدند .

حق این است که این مهم با همت مؤمنان صورت می گیرد.

﴿هُوَ الَّذي أَيَّدَكَ بنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنينَ﴾ (3)

﴿يا أَيُّهَا النَّبِي حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾ (4)

﴿لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾ (5)

ص: 14

﴿وَ كَأَيِّنُ مِنْ نَبِي قَاتَلَ مَعَهُ رِبْيُّونَ كَثِيرُ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ في سَبيل اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَكانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ﴾ (1)

و مؤمنان باید اراده خدا را محقق کنند و به یاری خدا آیند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللهِ﴾. (2)

این آیه در سوره صف کمی بعد از آيه ﴿هُوَ الَّذي أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدى وَدِينِ الحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِهِ وَلَو كَرِهَ المُشرِكونَ﴾ قرار گرفته است؛ یعنی اگر قرار است دین خدا غلبه کند باید مؤمنان در میدان باشند و دین را یاری کنند.

﴿كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِينَ﴾ کما اینکه حضرت عیسی مسیح علیه السلام هم با اینکه می توانست مرده را زنده کند برای اجرای حرکت اجتماعی خود مقابل جمعیت ایستاد و فرمود: ﴿مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللهِ؟﴾ حواریون گفتند: ﴿نَحْنُ أَنْصَارُ الله﴾ ما به یاری خدا می آییم. حواریون می دانستند که یاری ولی خدا، عین یاری

داست. عیسی می گوید به یاری من در مسیر خدا بیایید. آنها گفتند ما به یاری خدا می آییم.

آنگاه مردم دو گروه شدند: ﴿فآمنت طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ﴾ عده ای ایمان آوردند و با عیسی علیه السلام همراه شدند، عده ای هم کفر ورزیدند و در مقابل آن پیامبر الهی قرار گرفتند: ﴿فَأَيَّدْنَا الذِينَ آمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ﴾ خداوند می فرماید ما مؤمنین را بر کافرین تأیید کردیم؛ یعنی امدادهای آشکار و غیبی خود را نصیب آنها کردیم: ﴿فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ﴾ و آنها غالب شدند. پس اگر بخواهید غالب شوید و ﴿لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ﴾ رخ دهد نباید منتظر بنشینید. با تلاش و اراده و با نصرت دین خدا و ولی خدا تأییدات الهی را دریافت کنید تا این غلبه اتفاق افتد.

ص: 15

می فرمود به ظاهر یک نفر تربیت کرده است؛ اما جهانی را با همین یک نفر متحول ساخته و نقطه عطفی در تاریخ تشیع پدید آورده است.

آیا از تربیت انسان، کاری بزرگ تر و مهم تر می توان سراغ گرفت؟ آیا توسعه صنعت هسته ای یا پدید آوردن موشک های قاره پیما با تربیت انسان کامل تراز دین قابل مقایسه است؟ پیغمبر اکرم به امیر مؤمنان می فرمودند: ﴿لأن يَهدِى الله على یديك رَجُلاً واحِدًا خَيْرٌ لَكَ مِمَّا طَلَعَت عَلَيهِ الشَّمس﴾ (1) هدایت یک نفر بهتر از همه آن چیزی که آفتاب بر آن می تابد.

بی شک کوششی که در ارتباط با این جوان ها انجام می گیرد یک ذره و یک ثانیه اش از بین نمی رود؛ ولی نباید به همین مقدار اکتفا کنیم باید این مسیر را پرشورتر، کامل تر، حرفه ای تر و با دانش و دقت کاملتر پیش ببریم. ما در این میدان باید حرکت پرشوری انجام بدهیم تا خدای متعال برکت دهد. هدایت فقط به دست خداست و خدا به پیامبرش صریح می فرماید: ﴿إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ﴾، (2) اما با این حال، پیغمبر اکرم صلى الله عليه وسلم برای هدایت انسان ها سخت تلاش می کند و خود را به زحمت می اندازد تا جایی که خدا می فرماید: ﴿مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى﴾ (3)، ﴿عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُم حَرِيصٌ عَلَيكُم بِالمُؤمِنينَ رَءوفٌ رَحِيمٌ﴾ (4) ﴿لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنينَ﴾ (5) پیغمبر این گونه عمل کرد تا انسان های بزرگی مانند سلمان و ابوذر و مقداد و حماسه های شکوهمندی مانند بدر و احد و خیبر پدید آورد.

این حرکت پیامبر را وارثان پیامبران نیز باید داشته باشند ﴿إِنّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ

ص: 18

الْأَنْبِيَاءِ﴾ (1) يعنى ما هم باید کوشش کنیم و خود را به زحمت بیندازیم تا بتوانیم انسان های بزرگی را پدید آوریم. این وظیفه ماست.

ما باید شبانه روز مجاهدت ورزیم. مدیر مدرسه علمیه، ساعت کاری اش 7 صبح تا 2 بعد از ظهر نیست؛ زیرا که این برنامه عادی با آن مسئولیت سنگین سازگار نیست. مدیر گاهی باید نیمه شب در مدرسه حضور داشته باشد، گاهی باید نماز شب خود را در حجره طلاب بخواند. گاهی بعد از ظهرها بماند. گاهی با ابزارهای ارتباطی جدید صبح، شب، یا سحر با طلبه ارتباط برقرار کند. بهترین مدیران مدرسه علمیه که پیشکسوتان و ستاره های تربیت بودند مانند شهید قدوسی، مرحوم آیت الله ایازی، مرحوم آیت الله فاضل، مرحوم آیت الله مجتهدی و حضرت آیت الله بنابی این گونه زندگی میکردند که توانستند انسان های بزرگ را تحویل بدهند.

دوم اینکه دارایی های تهذیبی، اخلاقی و تربیتی خود ما ناچیز است و «ذات نایافته از هستی بخش. چون تواند که بود هستی بخش؟» ما موظف هستم عالم ربانی کامل پدید بیاوریم در حالی که خود عالم کامل نیستیم.

اکنون این سؤال پدید می آید که لوازم چنین تربیتی چیست؟ برای پدید آمدن چنین راد مردانی چه باید کرد؟

دست های فراوانی در اقدام و عمل تربیتی به کار افتد. برای این منظور لازم است یک هسته فکری قدرتمند برای برنامه ریزی، طراحی، هدایت، نظارت و حمایت از فعالیت های تربیتی و تهذیبی در مدرسه تشکیل شود تا تلاش های متفرق در نظام واحد قرار گیرد و سطح تصمیم گیری ها و اقدامات ارتقا یابد.

معاونت تهذیب حوزه های علمیه برای پیدایش چنین سازه ارزشمندی طرح شورای تهذیب و تربیت مدارس علمیه را پیشنهاد می کند. شورای تهذیب مدرسه علمیه، یک هسته فکری برای هدایت نظارت و حمایت از امور تربیتی - تهذیبی مدرسه است که تحت نظارت مدیر مدرسه فعالیت می کند. مدرسه علمیه اگر فاقد این شورا و محروم از برکات آن باشد در کار تهذیب و تربیت طلبه توفیقی ندارد و مدیر و معاون مدرسه هر چند انسان های وارسته عالم و مجاهدی باشند به

تنهایی کاری از پیش نمی برند .

ص: 21

در این نوشتار ماهیت و ارکان شورای تهذیب را بیشتر با رویکرد تبیینی و توصیه ای – نه قانونی و آیین نامه ای – روشن می سازیم و به همین جهت به تعداد دقیق اعضای شورا، نحوه انتخاب آنان، مقررات تشکیل جلسات و جزئیاتی مانند آن اشاره نمی شود.

این جمع فایده برساند و هم از این جمع استفاده کند؛ ﴿وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَيْنَهُمْ﴾. (1)

مدیر مدرسه یا متولی آن حق ندارد با امر عظیم تربیت طلبه، شوخی کند و به شکل فردی، تصمیماتی بی پایه و ارتجالی بگیرد. تصمیم های او یا به سال ها تجربه و دانش و احاطه مستند است یا ناپخته و بی مایه و خلق الساعه است. اگر عالمانه و با پشتوانه است که باید این دانش و مهارت سترگ به دیگران نیز انتقال یابد و اگر بی بته و خلق الساعه است که باید با یک پشتوانه حمایتی مطمئن تکمیل و ترمیم شود. پس در هر دو صورت به شورای تهذیب و تربیت نیاز دارد .

بورزد، برانگیزد، راهنمایی کند، هشدار دهد، بشکند، بسازد و برافروزد.

دوم: طلبه در مقابل مقام علمی استاد به نحو طبیعی کرنش می کند و مسحور و مرعوب جلوه گری علمی او می گردد. طلبه کوچکی خود را در مقابل استاد به علم حضوری در می یابد و دیوار دفاعی خود را در برابر عظمت او می گشاید .

گویا این اعتبار علمی خودبخود به شخصیت استاد و سایر صفات او نیز سرایت می کند و به اعتبار شخصیتی تبدیل می گردد و اعتماد می آفریند؛ اعتمادی که بزرگترین سرمایه در اثرگذاری تربیتی است.

سوم: استاد برخلاف مدیر، معاون آموزش، معاون تهذیب، پرسنل اجرایی و حتى استاد اخلاق مدرسه با گروه محدودتر و جمعیت کمتری روبروست و به طبع، مشکلات آنان را از نمای نزدیک می بیند و با سرعت و دقت بیشتری در می یابد و امکان شناخت استعدادها و قوت و ضعف طلبه را بیش از همه و پیش از همه دارد .

چهارم: انس و صمیمیت استاد در ارتباط طولانی با طلبه روز به روز بیشتر می شود و زمینه اثرگذاری و نقش آفرینی او هموارتر می گردد. همین انس و صمیمیت است که طلبه را به درد دل با استاد و بیان مسایل فردی خود تشویق می کند و از او اذن خیر و سنگ صبوری برای مشکلات طلبه پدید می آورد.

از این ظرفیت ممتاز و انرژی جایگزین ناپذیر باید به نفع تربیت آن انسان های توانا و بزرگ استفاده کرد و برای این منظور جایگزین بهتری نمی توان یافت.

مدیر مدرسه که تربیت اخلاقی معنوی طلاب را بر عهده دارد و مدیریت می کند حتماً به این عامل منحصر به فرد و استثنائی باید توجه کند و از آن در مقاصد تربیتی بهره گیرد؛ زیرا بی شک نمی توان تعلیم و تربیت طلبه را از هم تفکیک کرد و به دو کانون مختلف وانهاد.

تأثیر استاد در طلبه قطعی است. استاد حتی اگر نداند و نخواهد، رنگ شخصیت خود را به طلبه انتقال می دهد و ناهشیار بر او اثری می افکند. این فرایند

ص: 25

ناخودآگاه را باید شناخت و مدیریت کرد و از ظرفیت آن به نفع تربیت بهره گرفت؛ تربیتی پنهان و نامرئی فراتر از آموزه ها و ارتباطات کلاسیک که می توان بهینه اش ساخت و به کارش گرفت.

علاوه بر این، سینه استاد گنجینه مسایل ریز و درشت و نیازها و مشکلات طلاب است. مسایلی که باید در شورای تهذیب و تربیت یک به یک بحث و بررسی شود و به سامان درستی دست یابد بنابراین حضور اساتید در شورای تهذیب و تربیت مدرسه لازم است؛ البته معمولاً دعوت از همه اساتید ممکن نیست ولی دست کم دو سه نفر از آنان خصوصاً اساتید اخلاق باید در این شورا حضور داشته باشند و حتماً از نظارت و نظرات آنان در این شورا بهره گرفته شود. در ضمن از آنجا که شورای تهذیب و تربیت خود نوعی کلاس درس و پایگاه رشد برای اساتید به شمار می رود، هرچه تعداد اساتید در آن بیشتر باشد نیروی تهذیبی بیش تری در مدرسه پرورش می یابد.

مدیر مدرسه همان طور که دغدغه رشد طلبه ها را دارد باید به فکر رشد و پرورش اساتید مدرسه هم باشد؛ بنابراین از اساتید مدرسه باید برای حضور در شورای تهذیب و تربیت به اصرار دعوت کند و در یک فرایند برد برد هم خود از فکر و نظر آنان استفاده کند و هم آنان در این شورا ارتقا یابند. اینکه چه استادی صلاحیت دعوت و حضور در این شورا را دارد به شکل تعینی آشکار است. طبعاً در میان اساتید

مدرسه، کسانی می توان یافت که دغدغه تربیت را بیش از دیگران دارند و در این زمینه جوش و خروش و خلاقیت بیشتری از خود نشان می دهند؛ البته سایر اساتید نیز با حضور در این شورا درس می آموزند و پیش خواهند رفت.

داریم که معمو که معمولاً مدیر و اساتید مدرسه در معرض مشاوره قرار دارند و از مسایل شخصی طلاب از نزدیک آگاهند؛ اما اگر مدرسه، استاد اخلاق یا مشاور مستقل هم دارد مناسب است از حضور و اشراف او نیز در این شورا بهره گرفته شود. بی تردید مشاوران، رازدار مسایل مراجعان هستند و در این کرسی هرگز از آنان

انتظار نمی رود پروندۀ طلاب را فاش کنند یا مسایل شخصی آنان را محور گفتگو قرار دهند؛ اما انتظار می رود که تجربیات حاصل از درگیری مستقیم با مسایل تربیتی طلبه را به ظرفیت های شورا بیفزایند.

نکته ای که حتماً باید بدان توجه کرد این است که معمولاً نگاه مشاوران آسیب شناسانه و درمانی است و چون دائماً با موارد سخت و حاد روبه رو بوده اند ممکن است سایه سنگین این موارد بر ذهن و دل آنها غلبه کرده باشد و رویکرد شورای تهذیب و تربیت را از پیش گیری و تعالی جویی به سمت درمان و ترمیم بکشانند. متأسفانه باید گفت اکثر قوانین مدرسه متناسب با اضعف طلاب و ناظر به تخلفات یا مشکلات بدترین طلبه ها - که چه بسا صلاحیت ماندن در حوزه را هم نداشته باشند – تنظیم می شود و هوش و حواس مسئولان، بیشتر درگیر حل مسأله هایی است که اینان پدید می آورند. در حالی که طلاب خوب و رشید مدرسه، از توجهات تربیتی محروم می مانند و معمولاً برای آنها طرح و تدبیر و برنامه ای رقم نمیخورد به تعبیر دیگر تمام هم و غم مسئولان مدرسه این است که طلبه را از زیر صفر به سمت صفر بیاورند و حد نصاب سلامت را برای طلبه تأمین کنند؛ در حالی که مدرسه علمیه تأسیس شده تا طلبه، نه از زیر صفر به صفر بلکه از صفر به بی نهایت حرکت کند و از حد نصاب سلامت به اوج تعالی و شکوفایی دست یابد. این موضوع را باید هوشمندانه مدیریت کرد و شورای تهذیب و تربیت را به کار اعتلای تربیتی طلاب کشاند و از بزرگ نمایی برخی آسیب های موردی پرهیز داد.

ص: 27

می انجامد و سرعت رشد آنان را در جریان تربیت بالا می برد. شورای تهذیب همان گونه که برای استاد و ،مدیر مایهٔ بالندگی و کلاس درس است برای این طلاب هم رشد علمی و عملی می آورد.

حضرت علی علیه السلام فرموده اند:

﴿اِذَا احْتَجْتَ إِلَى الْمَشْوَرَةِ فِي أَمْرِ قَدْ طَرَاَ عَلَيْكَ فَاسْتَبْدِهِ بِدَايَةِ الشُّبَانِ

فَإِنَّهُمْ أَحَدُّ أَذْهانا وَ أَسْرَعُ حَدْسا، ثُمَّ رُدَّهُ بَعْدَ ذلِكَ إِلى رَأي الكهول و

الشيوخ لِيَسْتَعْقِبوهُ وَيُحْسِنُوا الاختيارَ لَهُ، فَإِنَّ تَجْرِبَتْهُمْ أكثر﴾ (1)

هرگاه به مشورت نیازمند شدی، نخست به جوانان مراجعه نما، زیرا آنان ذهنی تیزتر وحدسی سریع تر دارند. سپس (نتیجه) آن را به نظر میان سالان و پیران برسان تا پیگیری نموده، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب کنند، چرا که تجربه آنان بیشتر است.

بر اساس این حدیث، طرح موضوع در حلقه جوانان ضروری است، جوانان به خاطر ذهن تیز و حدس سریع، قادر به ابداع موضوعات، دستیابی به احتمالات، ایده پردازی نوآورانه دقت در محاسبات و ... می باشند.

البته در مرحله بعد لازم است که نتیجه مباحثات حلقه جوانان را در حلقه دیگری از بزرگان دارای تجربه و سابقه مطرح نمود؛ چرا که ایشان قادر خواهند بود به خوبی عواقب آن کار را سنجیده و با اولویت گذاری، بهترین گزینه را انتخاب نمایند.

همچنین طلاب جوان برای واسپاری برخی از کارهای جانبی مانند تهیه منابع مرتبط، جستجو از آرای صاحب نظران، تنظیم صورت جلسه و برخی ارتباطات جانبی در حاشیه شورا آمادگی دارند. بی شک میدان دادن به طلاب جوان و باور

ص: 29

کردن توانایی های آنان هم برای مدرسه سودمند است و هم به شکوفایی استعداد جوانان می انجامد و هم توصیه مقام رهبری در گام دوم انقلاب را محقق می کند. اینکه کدام یک از طلاب در این شورا دعوت شوند برای مدیر مدرسه و سایر اعضای شورا آشکار است و نیاز به توصیه و تبیین ندارد. قدر متیقن ویژگی های این طلاب فضل علمی، ابتکار، رازداری و روحیه کار جمعی است.

دیگران هم به این میدان ورود میکنند تا این کار به خوبی انجام گیرد.

با فعالیت معاون تهذیب در مدرسه این شیب لغزنده وجود دارد که متصدیان بخش های دیگر و حتی اساتید محترم گمان کنند تربیت و تهذيب طلبه، مسئول و متصدی دارد و آنان میتوانند نسبت به این امر فارغ البال و بی مسئولیت باشند. برای رفع این تصور غلط، سخنرانی و تذکر کافی نیست. با تشکیل شورای تهذیب آنها سر در موضوع و دست اندرکار تربیت خواهند شد و عملاً احساس مسئولیت می کنند. با برگزاری شورای تربیت، دغدغه مندان امر تهذیب و تربیت تکثیر می شوند.

در شورای تهذیب و تربیت، بارش فکری و توفان مغزی رخ می دهد و

تجربیات انباشته در وجود اعضا، اثاره می شود. همچنین با مباحثه و همفکری، مطالب در ذهن، تثبیت و پایدار می شود؛ بنابراین این شورا، کانون عقلانیت و تولید فکر برای مدرسه و بازوی فکری برای مدیر .است علاوه بر اینکه اگر این یافته ها و تأملاث ثبت شود دانش تربیت نیز ارتقا می یابد.

البته دبیر جلسه موظف است با پرسش های زیبا و تأمل برانگیز، قدرت فکری دیگران را به میدان آورد و از توان آنان به خوبی استفاده کند: ﴿حُسْنُ السُّؤَالِ نِصْفُ الْعِلْمِ﴾ (1).

سرگردانی می افتد و تلاش های تربیتی، دائم خنثی می شود. علاج این تشتت آرا و تضاد ارشادات در شورای تهذیب و تربیت است. در این شورا با گفتگو و مباحثه، آهنگ واحد پدید می آید و مدرسه و طلبه از رهنمودهای متعارض نجات پیدا می کنند.

در یکی از مدارس علمیه استاد اخلاق توصیه اکید به رعایت واجب و حرام کرده بود و مستحبات و مکروهات را پیشکش شمرده بود. هفته بعد در همان مدرسه و بر فراز همان منبر استاد دیگری گفته بود: طلبه باید نماز شب بخواند و نماز شب اگر برای توده مردم مستحب است برای طلبه واجب است. این تناقض کجا باید حل شود و راه جمع این دو سخن چگونه باید برای طلبه تبیین شود؟ شورای تهذیب و تربیت، صدای واحد توصیه های تربیتی را تولید می کند.

را پدید آورد. این شورا، دغدغه تهذیب و تربیت را زنده نگاه می دارد و اولویت تهذیب و تربیت را همیشه بالا می آورد .

برجسته ترین و موفق ترین مدیران مدارس علمیه قم در سال 89 و پس از سفر مقام رهبری یک جلسه هفتگی به هدف هم افزایی پدید آوردند تا بر روی مسایل مورد نیاز و تربیت جامع و انقلابی طلبه بحث کنند. این جلسه بیش از هشت سال استمرار یافت. این مدیران از سر فراغت و بیکاری یا به هدف گعده و خوش گذرانی دور هم نیامده بودند؛ همه معترف بودند که از این جلسه بهره می گیرند و راز موفقیت آنان نیز همین گفتگوها و بررسی ها بوده است.

اگر تهذیب و تربیت طلبه مهمترین است باید در باره اش فکر و گفتگو کنیم و برایش انرژی صرف کنیم. هیچ توجیهی برای از دست دادن این فرصت نمی توان یافت. بی تردید باید از ظرفیت منحصر به فرد جمع در این مهم استفاده کرد.

از آنان انتظار داشته باشد که صرفاً مانند یک ربات بی اراده و ماشین بی اختیار، اجراکننده دستورات ابلاغی باشند و سمعاً وطاعه بگوید. ستاد باید به جای پیمان کاری، تصدی گری مستقیم، عملیات مباشر تهذیبی و ورود بی واسطه تربیتی در سطح مدارس، صف آرایی کند و مباشران و مسئولان مستقیم را به استقلال رساند. مدارس علمیه باید در مسأله شناسی تربیتی، اولویت بندی و حل و فصل مسایل به

مرور مستقل شوند و دائم چشم انتظار ابلاغیه ها و بخشنامه های ستادی نمانند. اگر مدیر مدرسه قدرت و اهمیت شورای تهذیب را درک کند و به برگزاری مستمر و مؤثر آن اهتمام داشته باشد ظرفیت حساسیت، خلاقیت و ایده پردازی تربیتی مدرسه را بالا می برد و منتظر قانون بالادستی نمی ماند؛ بلکه با شور و ابتکار بیشتر به گونه ای حرکت می کند که ستاد مرکزی از نوآوری ها و دستاوردهای او استفاده کند؛ اما اگر مدیر یا معاون تهذیب مدرسه دست تنها مانده و شورای تربیت نداشته باشند هرچه طرح و آیین نامه ابلاغ شود را یا محترمانه بایگانی می کند یا مایه کلافگی و موی دماغ می بیند و با آن در می افتد یا اینکه در بهترین حالت پوستش را جهت ارائه گزارش،

اجرا می کنند و مغز و روحش را وا می گذارد. مدیر و مسئول مدرسه علمیه باید خود را در امر تربیت، صاحب عزا و بازیگر اصلی بداند نه تماشاچی خارج از گود، و به گونه ای عمل کند که اگر هیچ ستادی نمی بود و دستوری از بالا نمی رسید عمل می کرد. اگر فرض کنیم همۀ متولیان ستادی در کار خود کوتاهی می کنند و وظایف خود را انجام نمی دهند، باز هم مدیر مدرسه علمیه موظف است در تربیت طلبه سنگ تمام بگذارد و از هیچ تلاشی دریغ نورزد. البته روشن است که این بیان، هرگز به معنای رفع مسئولیت ستاد و مجوز دادن به کوتاهی های او در انجام وظایف نیست؛ مراد اصلی این است که ستاد وظیفه دارد مدارس علمیه را تقویت کند و به نوعی استقلال رساند.

متولی امر تربيت، مدير است؛ به همین جهت، هم می تواند جلوتر از

ص: 35

بخش نامه ها و قوانین ستادی پیش رود و آنها را اعتلا بخشد و هم می تواند این آیین نامه و دستورات بالاسری را با اجرای بد نابود کند و به سخره بگیرد.

به شکل طبیعی زمانی که مدارس در طراحی و برنامه ریزی نیز حضور داشته باشند هم درک بهتری از طرحهای ابلاغی صورت خواهد گرفت، هم اقتضاءات بومی بیشتر لحاظ خواهد شد و هم انگیزه و اهتمام بیشتری برای اجرای آن پدید خواهد آمد.

با تشکیل شورای تهذیب و تربیت، مدارس علمیه از دو چیز رها خواهند شد؛ یکی تحمیل و تکلیف سازمانی که آنان را به مجری بی اختیار قانون و اپراتور بی اراده تحقق اراده های دیگران تبدیل می کند و دوم سرگردانی و بی تدبیری و ضعف رأی (1) که آنان را در مقام عمل به توقف و تحیر می کشاند.

برای محکم تر شدن سخن و پیدا کردن بیان گویا، جامع و بلیغ، این شورا نیاز است.

تربیت» می گنجد که در جای دیگری به تفصیل توضیح داده خواهد شد. با این وصف، لازم است بهره های شورای تهذیب را به سطوح پایین تر نیز تسری دهیم؛ یعنی همان گونه که ستاد مرکزی نباید بار مدارس را بر دوش بکشد و به صورت مباشر تصدی گری کند شورای تهذیب مدرسه نیز نباید بار تربیت طلاب را کامل بر دوش بگیرد و به شکل اعتلایی و از بالا به آنان امر و نهی کند. طلاب مدارس نیز باید با تشکیل گروه های همفکری و همیاری، آرام آرام مشق اندیشه و اقدام کنند و به میدان تلاش تربیتی وارد شوند و به مرور استقلال یابند. پدر خوب پدری است که راه رفتن را به فرزند خود بیاموزد نه آنکه همواره او را بر دوش گیرد. متولیان تربیتی هم به جای آنکه دایم برای طلاب، تعیین تکلیف کنند و طرح و تدبیر دهند باید قدرت تصمیم گیری و حل مسأله را در آنان ایجاد کنند و با تأکید بر یک سازه فکری - عملیاتی مؤثر و تشویق آنان به تشکیل یک عقلانیت جمعی در گروه های طلبگی آنان را رشد دهند .

شورای تهذیب و تربیت

قوه متفکره و عقل منفصل مدیریت مدرسه

کانون هم افزایی در امر تربیت

کانون تولید ایده های خلاق

کانون تولید انرژی برای حرکت های پرشور تهذیبی و اخلاقی و معنوی

کانون ایجاد هماهنگی و هم نوایی

کانون تولید نیروی انسانی کارآمد برای تربیت

کانون تقویت جایگاه تهذیب و ایجاد دغدغه فعال

کانون تولید اندیشه جامع و قانع کننده

بازوی فکری مدیر و معاون تهذیب مدرسه

بارگذاری کرد. ساختار پایه ای است که طرحهای دیگر بر روی آن سوار می شود. زمین حاصل خیزی است که سایر برنامه ها در آن شکوفا می شود.

دو شورای تهذیب شورای آموزش نیست. گفتگو درباره نمره و آزمون و

کلاس بندی و آیین نامه های آموزشی به شورای تهذیب مربوط نیست. در انتهای شورای آموزشی مدرسه یک بحث مختصر تربیتی انجام دادن هم کافی نیست و نمیتوان آن را به حساب جلسات شورای تهذیب گذاشت.

بی شک شورای تهذیب و تربیت بر شورای آموزش اولویت دارد؛ یعنی اگر امر، میان تعطیلی شورای آموزش و تعطیلی شورای تهذیب دایر شود، حق تقدم با شورای تربیت است و شورای آموزش تعطیل می شود؛ زیرا اگر تهذیب به خوبی کار کند آموزش را بسامان خواهد کرد. اگر روح احساس مسئولیت و انجام وظیفه در طلبه ایجاد شود مشکلات آموزشی هم حل خواهد شد.

سه: شورای تهذیب و تربیت شورای صیانت و کمیته انضباطی نیست. کمیته انضباطی، شورای صدور حکم قضایی است که تخلف را کشف و حکم جریمه را صادر می کند. این کمیته برای برخورد قاطع حقوقی و تصمیم گیری قانونی است و با شورای تهذیب که بیشتر در جایگاه طراحی فعال و پیش گیری قرار گرفته است فاصله دارد.

چهار: شورای تهذیب یک شورای اداری نیست که صرفاً تدابیر اداری و قوانین خشک حقوقی تولید کند یک مباحثه خلاق علمی در موضوعات اخلاقی و برنامه های تربیتی است که به افزایش سطح فکر و درک تربیتی مدرسه کمک می کند. بنابراین در شورای تهذیب تلاش می شود مسایل تربیتی به صورت واقعی حل شود نه صرفا با قیام و قعود ارتجالی و رای اکثریت .

با این توصیف شورای تهذیب بیشتر اتاق فکر است تا اتاق فرمان؛ یعنی اعضای شورای تهذیب نباید برای تصمیم گیری و رسیدن به مصوبه عملیاتی عجله

ص: 40

کنند. شورایی که برای تصمیم گیری عجله دارد فرصت لازم برای فکر کردن و دستیابی به واقع را پیدا نمی کند.

به همین جهت چه بسا مناسب بود به جای کلمه «شورا» از کلمه «کارگروه علمی» یا «گروه مباحثاتی تهذیب و تربیت» استفاده می کردیم؛ زیرا شورا بیشتر به یک سازه تصمیم گیری اطلاق می شود. اما بیم آن میرفت که این کارگروه علمی برای مدیر یا مسئولان مدرسه ضروری تلقی نشود و یک برنامه جانبی تلقی گردد به همین جهت عنوان شورا را ترجیح دادیم تا ضمانت آن را در مدرسه بیشتر کنیم.

پنج: شورای تهذیب یک شورای فروافتاده در شوراهای دیگر نیست و نباید با شورای دیگر تلفیق شود، بلکه باید استقلال خود را حفظ کند حق شایسته خود را متناسب با خطورت و اهمیتش از توان و زمان مسئولان بستاند و بدان در خور جایگاهش اعتنا شود.

شش: شورای تهذیب جلسه سخنرانی و القای یک جانبه محتوا نیست، جلسه مباحثه و بارش فکری است و باید با مشارکت همه یا عمده اطراف حاضر در جلسه پیش رود .

سؤال ها را به شکل جامع و همه جانیه بررسی کنند و در ارایه رهنمود به طلبه، مسلط، همنوا و هماهنگ شوند.

ب) طلبه و .... راه دیگر برای کشف موضوع این شورا فرمول «طلبه و... » است پس از «واو» و به جای آن سه نقطه هزار کلمه می توان گذاشت. بخشی این عناوین در نمودار حیات طلبگی آمده است :

• طلبه؛ هویت و رسالت

• طلبه ورود به حوزه و اقتضاءات سنین مختلف

• طلبه؛ تثبیت هویت و گذار از دوره پیش از طلبگی

• طلبه احساس هویت و ارزشمندی ایمان به راه و هدف

• طلبه معنا و نصاب طلبگی

• طلبه فعالیت ها و خدمات طلبگی

ص: 42

• طلبه و انتخاب مأموریت

• طلبه و لباس روحانیت

• طلبه؛ روزمرگی و غفلت از آرمان

• طلبه؛ مخالفت های والدین و اطرافیان

• طلبه و فارغ التحصیلی

طلبه؛ شهادات، اجازات، مدارج، مدارک و القاب علمی

• طلبه کسب مدرک تحصیلی و اعتبار اجتماعی

• طلبه؛ تغییر رشته و انصراف از طلبگی

• طلبه؛ تحمل سختی ها، و استقامت در زندگی

• طلبه و بایسته های حجره نشینی

• طلبه و بحران عاطفی

• طلبه و دوران عقد

• طلبه و تربیت فرزند

• طلبه؛ اطلاعات عمومی و علوم جدید

• طلبه و تحصیل دانشگاهی

• طلبه و علوم انسانی

• طلبه؛ انتخاب درس و انتخاب استاد

• طلبه و مطالعات جنبی و غیردرسی

• طلبه و تدریس

• مهارت های مدیریتی

• مهارت های تربیتی

• مهارت ها و ابزارهای نوین

• طلبه و تکنولوژی آموزشی

• طلبه و فعالیت گروهی

هر یک از این عناوین می تواند موضوع چند جلسه شورای تهذیب باشد. در بسیاری از این موضوعات منابع و مقالاتی هم می توان یافت که مطالعه آنها پیش از جلسه شورا سودمند است. (1)

ج) کتاب ها و متون مرتبط با طلبگی: فهرستی از این کتاب ها در پیوست یکم همین متن آمده است. مطالعه جمعی و مباحثه برخی از مهمترین این آثار برای دست اندرکاران تربیت طلبه ضروری است شورای تهذیب بستر مناسبی برای این منظور است.

د) کتاب ها و متون مرتبط با تعلیم و تربیت اسلامی و شناخت ویژگی های جوان و نوجوان: مرور جمعی و مباحثه این کتاب ها سطح فکر و عمق نگاه اعضای شورا و دست اندرکاران امر تربیت طلبه را بالا می برد برخی از این کتاب ها به شرح زیر است :

• تعلیم و تربیت در اسلام، مرتضی مطهری

• فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، گروه نویسندگان زیر نظر محمدتقی مصباح یزدی

• نقش مربی در تربیت اخلاقی - معنوی، جمعی از نویسندگان

ص: 47

• مسئولیت و سازندگی، علی صفایی حائری

• روش های تربیتی اخلاقی کاربردی در اسلام، محسن حاجی بابائیان امیری

• راهبرد تربیت اخلاقی در قرآن کریم، محمد عالم زاده نوری

• روش های تربیت اخلاقی در المیزان، سید احمد فقیهی

• نقش عادت در تربیت اسلامی، تقی علی اشرف جودت

• نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، خسرو باقری

• تربیت اخلاقی محمد داودی

د) علاوه بر مباحث کلی می توان برنامه های جاری مدرسه را موضوع بحث و گفتگوی شورای تهذیب قرار داد. به این ترتیب، شورای تهذیب به منزله ستاد طرح و برنامه در موضوعات تهذیبی و تربیتی است: برنامه های قرآنی و حدیثی، برنامه های مشاوره ای، برنامه برای خانواده طلاب، برنامه های اخلاقی و فرهنگی، برنامه های مطالعاتی و معرفتی و مانند آن .

به بیان دیگر این شورا هم می تواند اتاق فکر باشد و هم اتاق فرمان. هم معرفت افزایی و انتقال تجارب باشد و هم تصمیم سازی و تصمیم گیری برخی از نمونه های این موضوعات عبارت است از برنامه ریزی برای :

• حضور شبانه اساتید در مدرسه

• درس اخلاق هفتگی و استفاده بهتر از اساتید آن،

• فعالیت های فرهنگی مانند اردوها مراسمات یا فضاسازی محیطی

• مدیریت تابلوهای اعلانات

• استفاده بیشتر از طلاب در امور مدرسه و تشکیل گروه های همیار

• انس با طلاب و اشراف خیر خواهانه و همه جانبه (اخلاقی، علمی، اقتصادی، خانوادگی و...) بر وضعیت آنان

• تکریم و عزت بخشی و شخصیت دهی به طلاب،

ص: 48

• تبیین مسایل و اقناع طلاب نسبت به قوانین و تصمیمات،

• برخورد حکیمانه با خطاها

• فضاسازی اخلاقی

• ارتباط مؤثر با خانواده طلاب

• زمینه سازی برای ازدواج بهنگام و موفق

• الگوسازی عملی در تربیت طلاب

• شناسایی، پرورش و هدایت استعدادها

• بهره گیری از اساتید ممتاز و کارآمد

• استادپروری و استفاده از ظرفیت طلاب و فارغ التحصیلان،

• استفاده از طلاب در اداره امور

• ارزشیابی مداوم وضعیت تربیتی طلاب، برنامه آموزشی و اساتید،

• برنامه ریزی و هدایت تحصیلی بر اساس استعدادها و توانمندی های متفاوت طلاب

• بهره گیری از فناوری های نوین

ص: 49

داشته باشد و از این شورا پشتیبانی فکری و روحی و عملی دریافت کند و بدان پشتیبانی فکری و عملی برساند سطح تربیتی مدرسه بسیار بالا خواهد رفت؛ اما اگر مدیر نسبت به مسایل تربیتی بی تفاوت باشد یا طرح و تدبیری برای آن نداشته باشد، سایر عوامل به تنهایی نمی توانند کاری کنند و امور تهذیبی و تربیتی بر زمین خواهد ماند مدیر مدرسه علمیه باید به این باور عمیق رسیده باشد که نیاز به یک ترکیب انسانی مؤثر کنار خود دارد بلکه به داشتن چنین جمع پشتیبانی مضطر است. بنابراین شورای تربیت را صرفاً یک دستور سازمانی برای گزارش دهی و رفع تکلیف تلقی نکند .

2. برگزاری شورا با چرخۀ منظم نیز از محکمات است. با توجه به اهمیت موضوعات تربیتی و فراوانی آن توصیه میشود شورای تربیت مدرسه علمیه، هفتگی برگزار شود. دست کم در آغاز راه لازم است این شورا به صورت هفتگی برگزار شود تا قوام خود را بیابد و مراحل اولیه را به خوبی طی کند؛ البته شاید بعد از به روال آمدن امور تربیتی و ایجاد یک فرهنگ مشترک حاکم بتوان آن را به دو هفته یک بار تقلیل داد. ناگفته نماند که مدارس موفق و مدیران دغدغه مند این چرخه را هفته ای دوبار یا یک روز در میان تعریف کرده اند و راز موفقیت آنان دقیقاً در همین اهتمام و التزام است.

3. حضور چند تن از اساتید مدرسه (دست کم دو نفر) در این شورا الزامی و از محکمات این طرح است.

4. شورای تهذیب و تربیت مدرسه یک بازوی مشورتی برای مدیر است که بیشتر ماهیت هم افزایی علمی مهارتی و شأن تصمیم سازی دارد؛ البته همان گونه که قبلا اشاره شد می توان از آن برای تصمیم گیری نیز استفاده کرد. با این وصف شورای تهذیب بیش از آنکه یک سازه تصمیم گیری باشد یک گروه مباحثه است.

ص: 51

5. معاونت تهذیب در ستاد مرکزی علاوه بر توجیه این طرح و تشویق بر انجام کیفی و مؤثر آن، نسبت به نظارت بر حسن اجرای آن هم وظیفه دارد؛ البته نظارت ستادی فقط در محکمات و قدر متیقن ها خواهد بود و بر بیش از آن جز تأکید و توصیه نمی تواند داشت؛ اما معاون تهذیب استانی موظف است تأسیس شورای تهذیب در همه مدارس استان را پیگیری کند و با حضور مستقیم خود در مدارس، دانش و تجارب لازم را به آنان انتقال دهد، انگیزه مسئولان مدرسه را تقویت کند و بر برگزاری مؤثر و کیفی این شورا در مدارس نظارت داشته باشد و با حضور و اشراف و توصیه های مداوم خود، شورای تهذیب را از یک سازه صوری و رفع تکلیفی به یک ظرفیت ممتاز فکری - عملیاتی ارتقا بخشد.

6. مدیر شورا باید تلاش کند که این جلسه با کیفیت و شکیل برگزار شود و از ظرفیت اعضا بهترین استفاده صورت گیرد. اعضای جلسه هم باید احساس خوبی از غنا و محتوای جلسه داشته باشند و کسی احساس اتلاف وقت نکند. وقت جلسه به مباحث سیاسی یا حال و احوال شخصی و خانوادگی یا گعده های صمیمی طلبگی نگذرد. با برگزاری ضعیف این شورا تجربه تلخ و خاطره آزار دهنده ای برای اعضا، خصوصاً برای مدیر و معاون مدرسه باقی می ماند و دوام و استمرار آن به خطر می افتد و شورا به جای آنکه عون مدیر باشد و به تهذیب کمک کند به تعذیب مدیر و معاون می انجامد و بیشتر نقش مانع را ایفا می کند.

7. محتوای جلسه باید به تناسب اهمیتش در جلسه بحث شود. نه یک مسأله پیش پا افتاده، جلسات متعدد به طول انجامد و نه یک مسأله پیچیده و بغرنج، ارتجالی و ناقص جمع شود. جدیت دبیر جلسه، به جدیت جلسات و اعضای آن منتهی می شود.

ص: 52

8. لازم نیست همۀ جلسات شورای تربیت، مصوبه اجرایی داشته باشد. گاهی عجله برای رسیدن به مصوبه عملیاتی مانع از دقت و حوصله در رسیدن به زوایای نهفته موضوع است. معمولاً کار علمی و پژوهشی و رسیدن به یک دیدگاه جامع به حوصله و تأنی نیاز دارد و با شتابزدگی و سراسیمگی سازگار نیست. ابهام و آشفتگی اول راه جز با بحث و گفت وگوی فراوان و صبر و کاوش و پایداری حل نمی شود.

9. مناسب است که محتوای جلسه به خوبی مستندسازی شود؛ نام حاضران، تاریخ تشکیل شورا، شرح مذاکرات و مصوبات جلسه توسط دبیر در فرم مشخصی ثبت گردد .

10. مناسب است تقویم برگزاری جلسات شورای تهذیب در طول سال به دست اعضا برسد و تمام جلسات آن از پیش معلوم باشد. حتی می توان از موضوعات و مباحث مطروحه در شورای تربیت، دست کم برای چندین جلسه پیش بینی اجمالی کرد .

11. اعضای شورای تهذیب باید با طرح های معاونت تهذیب و تربیت آشنا باشند و در ارتقا و عملیاتی کردن آنها کمک کنند.

12. پیشنهاد می شود شورای تهذیب در هر مدرسه، تشکل های طلبگی مانند سيج حلقات تربیتی، هیئت، کانون های فعال فرهنگی و گروه های همیاران را زیر پوشش بگیرد .

13. مناسب است شوراهای تهذیب مدارس مختلف با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و از تجارب و دستاوردهای هم نیز استفاده نمایند.

14. همان طور که مدیر مدرسه علمیه نیاز به امداد فکری و عملی شورای تهذیب دارد مدیر استانی نیز در حل و فصل مسایل استان به شورای تهذیب نیاز دارد و باید از ظرفیت فکری، روحی و عملی این شورا در سطح استان

ص: 53

بهره گیرد. استفاده از مدیران فعال یا معاونان تهذیب برجسته مدارس استان و نیز استفاده از کارشناسان بیرونی در این شورای استانی بسیار مناسب است.

• آیا لباس روحانیت ضروری است؟

• مشکلات و موانع تلبس طلاب چیست؟

• دلیل بی انگیزگی طلبه برای تلبس چیست؟

• طلبه چه زمانی معمم شود؟

• چه شرایطی برای پوشیدن لباس روحانیت لازم است؟

• قبل از معمم شدن چه مراحل و چه آموزش هایی لازم است؟

• این شرایط چگونه احراز می شود؟ طلبه چگونه مطمئن شود که این شرایط را واجد است؟

• پس از معمم شدن چه ملاحظاتی باید رعایت شود؟

• چگونه میتوان طلبه را به معمم شدن مشتاق و انگیزه مند ساخت؟ برای فرهنگ سازی تلبس چه باید کرد؟

• آسیب های زود معمم شدن و دیر معمم شدن چیست؟

• صدور مجوز تلبس چه مشکلات یا آسیب هایی دارد؟

• آیا دو لباسی رواست؟ چرا؟

• آیا پیوند معمم شدن به پاره ای از امتیازات، شایسته است؟

• شبهات پیرامون لباس روحانیت چیست؟

• ...

از میان این سؤال ها یکی را برای بحث و گفتگو انتخاب می کنیم تا به استقلال درباره آن بحث کنیم؛ زیرا جلسه بحثی که همه این موضوعات متنوع را در بر دارد یک جلسه آشفته، پراکنده و گیج کننده است.

مناسب است پیش از مباحثه، منابع موجود در آن موضوع نیز اجمالا ديده شود. قرآن و حدیث، کتاب ها، پایان نامه ها، مقالات، سایت ها، اظهار نظرها و بیانات کارشناسان که از طریق مصاحبه یا گفتگو جمع آوری می شود و مانند آن منابعی هستند

ص: 55

که مناسب است دبیر جلسه آنها را جمع آوری کرده و در اختیار سایر اعضا قرار دهد.

همان گونه که مشهود است موضوع لباس روحانیت را در یکی دو جلسه نمی توان به سامان رسانید و باید با حوصله و تأنی و در جلسات متعدد حل و فصل کرد. (1)

ارکان «برنامه ریزی راهبردی» عبارت است از:

1. تبیین وضعیت مطلوب (وضعیت مطلوب طلبه در همه ساحات تهذیبی و تربیتی، وضعیت مدرسۀ مطلوب، وضعیت مدیریت مطلوب مدرسه و...).

2 . ترسیم وضعیت موجود (تعیین نقاط قوت فرصت ها، ظرفیت ها و... و نیز شناسایی نقاط ضعف آسیب ها، مشکلات و بحران های موجود (1) و...)

3. راهکارهای رسیدن از وضعیت موجود به مطلوب (راهکارهای ترمیم، رشد و بالندگی)

و...) تشریح و تفصیل یابد. این جامع نگری سبب خواهد شد در برنامه ریزی ها نسبت به برخی موضوعات و ساحات غفلت صورت نگیرد. این مرحله می تواند در پژوهش هایی خارج از جلسات شورای تهذیب صورت پذیرد و نتایج آن در جلسات شورا مورد بهره برداری قرار گیرد.

با بهره گیری از نقاط قوت و رفع نقاط ضعف لازم است راهکارهای روشنی به دست آید. این راهکارها با بهره گیری از نظرات کارشناسی روش های تربیتی، تجربیات موفق، ایده های تربیتی، نوآوری ها و خلاقیت ها و... قابل استحصال و در قالب برنامه هایی قابل اجرا و پیگیری است. محصول این سه مرحله، برنامه های گوناگون در ساحات و موضوعات است که در قالب شبکه تهذیبی مدارس اجرا می شود.

ص: 61

دیگر موضوعات مربوط به بعد انگیزشی طلاب :

- هویت طلبگی و بحران هویتی

- جایگاه اجتماعی حوزه و روحانیت

- کارآمدی حوزه و روحانیت در رابطه با نیازهای جامعه و نظام و کشور - مساله سلب اعتماد طلبه از مدیر و کادر مدرسه یا از نظام آموزشی پرورشی حوزه های علمیه

ص: 62

دیگر موضوعات در بعد اخلاقی و معنوی طلاب :

- انس با خدا و اهتمام به زیارت اهل بیت علیهم السلام ،

- اهتمام به تهذیب نفس و اجتناب از محرمات و رذایل اخلاقی،

- تقویت اخلاص و پرهیز از انگیزه های غیر الهی

- مصونیت در برابر آفات و بلیات (مانند فقر و غنا، ملامت ها و تعریف ها، قدرت، ثروت، شهرت...)

- روحیه و فرهنگ ایثار جهاد و شهادت

- روحیه نظم در تحصیل و زندگی

- ساده زیستی و پرهیز از تشریفات و تجمل

ص: 63

ص: 64

دیگر موضوعات در بعد عبادی طلاب :

- طلبه و تعبد حداکثری به مناسک شرعی و احکام عبادی

- غفلت از ظواهر دین به بهانه توجه به باطن دین .

دیگر موضوعات در بعد بصیرتی طلاب :

دشمن شناسی و مصادیق نفوذ و هجمه دشمن در زندگی طلبگی

- روحیه استکبارستیزی و عدالت طلبی

ص: 65

- تفکر انقلابی و احساس مسئولیت نسبت به نظام

- نگاه گسترده و جهانی،

- اهتمام به مسایل امت اسلام و نگاه تقریبی

- تقویت بصیرت سیاسی

- اندیشه سیاسی اجتماعی امام و رهبری

- طلبه و جامعه ولایی و معنویت انقلابی

ص: 66

دیگر موضوعات در بعد مهارتی :

- مسئولیت پذیری و کار تشکیلاتی (کارگروهی)

- مدیریت و برنامه ریزی

- افزایش بهره وری و استفاده بهینه از زمان

- مهارت زیبانویسی و نگارش ادبی و علمی

- روش تحلیل مسایل،

- مهارت های آی تی و فضای مجازی و فن آوری اطلاعات

- مهارت های مختص به کارویژه های روحانیت (مهارت های تبلیغی،

مهارت های پژوهشی، مهارت های مدیریتی و...)

- مهارت های مباحثه، حجره نشینی، انتخاب همسر و...

ص: 67

ص: 68

دیگر موضوعات مربوط به بعد صنفی طلاب:

- چشم انداز طلبگی (ضرورت تبیین آینده کاری طلاب)

- تقویت انتخاب آزادانه و آگاهانه در طلاب

- معیشت و اقتصاد طلبه، درآمدزایی فعالیت های طلبگی

ص: 69

دیگر موضوعات در بُعد علمی : (1)

- انس با قرآن و حدیث و معارف قرآنی و روایی

- اندیشه امام و رهبری و آثار شهید مطهری (ابعاد علمی)،

- تولید علم دینی و اسلامی سازی علوم،

- تمدن اسلامی و الزامات علمی ،آن

- نقد علمی تمدن غرب

- فرهنگ و آداب علم آموزی

- تفکر منطقی و استدلال محور (مستدل، حکمت آمیز، پرهیز از تعصبات، پرهیز از پیش داروی پرهیز از حبّ و بغض ها)

- تقویت روحیه آزاداندیشی و خلاقیت و نوآوری علمی در مباحث

- تقویت تأمل و تدبّر و روحیه نقادی بر مبنای پرسشگری،

- تقویت قوه حافظه و افزایش محفوظات

- مطالعات ضروری غیر درسی

ص: 70

- کاربردی سازی آموزش

- فضای بانشاط علمی

- زبان خارجی

ص: 71

دیگر موضوعات در بعد اعتقادی طلاب :

- شبهات جدید و کلام جدید

- اعتقادات ناظر به مسایل کاربردی زندگی طلاب

- منظومه اعتقادات دینی و سیر مطالعاتی کتب اعتقادی

ص: 72

دیگر موضوعات در بعد اجتماعی طلاب :

- حضور طلاب در عرصهٔ فعالیت های اجتماعی، (حضور اجتماعی طلاب برای جهت گیری و رشد در ابعاد علمی و مهارتی ضروری است؛ البته در کنار فواید بسیار آن می بایست به آسیب های آن توجه نمود؛ آسیب هایی همچون رکود علمی، قانع شدن طلاب به سطح علمی پایین، اعتمادبه نفس كاذب، عجب، ارتباطات آسیب زا و...)

- فعالیت تبلیغی طلاب با روش ها و ابزار نوین و به صورت مستمر

- خدمات اجتماعی طلبه

- رویکرد مطلوب روحانیت در تشکیل و اداره گروه های جهادی،

ص: 73

دیگر موضوعات در بعد روحی روانی طلاب :

- فضای آرام تحصیلی جهت بهبود آرامش روحی و روانی طلاب

- دغدغه های فکری غیر ضروری طلاب

- توانمندی تعامل با خانواده و اقوام

- آسیب های روحی روانی دوران تحصیل

ص: 74

دیگر موضوعات در بعد جسمی طلاب :

- طب اسلامی و تغذیه سالم (بهبود و ارتقای تغذیه مدرسه)

- بهداشت جسمی و آراستگی ظاهری و نقش طلاب در بهداشت محیطی،

- ازدواج طلاب و نیازهای جنسی (هر چند این موضوع از بعد روحی و روانی و یا اخلاقی و مهارتی و... نیز قابل بررسی است اما شاید تناسب آن با بعد جسمی بیشتر باشد).

ص: 75

- عدم آشنایی کافی طلاب ورودی با حوزه و ارکان و اجزای آن،

- عدم اطلاع از آینده تحصیلی و شغلی، عدم شناخت مشاغل حوزوی

- فقدان بسترهای مورد نیاز برای تشکیل کانونهای خودجوش و فعال طلبگی در مدارس و جامعه،

- ضعف آشنایی طلاب و روحانیون با گفتمان انقلاب و اندیشه امام و رهبری،

- تنزل در سبک زندگی و شئونات ،طلبگی عدم رعایت زی طلبگی، افزایش مادیگری، سبک زندگی غربی افزایش آمار طلاق و مفاسد

- افزایش ناهنجاری های خانوادگی در بین طلاب

- اشتیاق به شهرت علمی و مناصب مدیریتی و جایگاه اجتماعی،

- اشتغالات نامناسب و غیر حوزوی،

- مشکل اقتصادی و تأمین معیشت

- فقدان مهارت کار گروهی و تشکیلاتی و روحیه همکاری

- تحجرگرایی و جمود فکری

- مدرک گرایی،

- افراط و تفریط نسبت به مسایل سیاسی و اجتماعی

- عدم ارتباط بزرگان حوزه با طلاب

- عدم حمایت و سرپرستی توسط استاد

- ضعف جنبه تهذیبی و تربیتی در اساتید و روش تدریس و سیستم و روش های مدیریت مدیران

- ضعف یا عدم رویکرد تهذیبی و تربیتی در ساختارها، قوانین و برنامه های درسی

- غلبه فضای اداری و دانشگاهی بر فضای معنوی و جهادی حوزه های علمیه،

- غلبه ظاهرگرایی دینی بر معنویت و اخلاق،

ص: 77

- مهجوریت قرآن و حدیث در دروس و فرایندهای علمی و پژوهشی حوزه

- ضعف در نخبه پروری

- بی توجهی به فارغ التحصیلان

- عدم تناسب ساختارها و قوانین و تصمیمات آموزشی، پژوهشی و تهذیبی با اقتضائات نسل جدید طلاب شرایط محیطی و دنیای جدید

- عدم استعدادسنجی و هدایت شغلی، عدم آینده نگری و نیازسنجی شغلی نسبت به آینده

- ضعف برنامه و آموزش برای تربیت صاحبان حرف و مهارت های خاص متناسب با نیازها

- عدم اهتمام جدی به تقویت حوزه انقلابی و ولایت مداری در حوزه و تحقق آرمان های انقلاب

- عدم اهتمام جدی به آشنایی طلاب و روحانیون با مسایل و نیازهای روز، مشکلات جامعه، موقعیت اجتماعی و وضعیت جهانی، دشمن شناسی، آگاهی ها و بصیرت سیاسی و اجتماعی

- ضعف شناخت و بینش اجتماعی و سیاسی و عدم آشنایی با واقعیات جامعه،

- ضعف فعالیت رسانه ای و هنری و به کارگیری ابزارهای نوین رسانه ای و فرهنگی

- عدم تربیت خطبای خوش بیان عالم و متقی

- ضعف در آداب معاشرت، مردم داری، دلسوزی، مدارا و مماشات و روابط عمومی در شأن روحانی،

- عدم بهره برداری کامل از ظرفیت مساجد و دیگر نهادهای دینی و مذهبی،

- عدم ارتباط سازماندهی شده میان حوزه و مدارس علمیه با مساجد، کانون های فرهنگی و دیگر نهادهای فرهنگی و پشتیبانی آنها

ص: 78

- ضعف در تبیین، تعمیق و صدور اندیشه انقلاب و پیام اسلام

- جریان های انحرافی و تأثیر پذیری طلاب

- مخاطرات و آسیب های فضای مجازی

- و...

ص: 79

ص: 80

سخت ترین تهدیدها و بدترین توهین ها، متلک ها و شکنجه ها چون کوه استوار ایستاد و مومنان را به پایداری و استقامت توصیه کرد. همه آن تلاش ها در اراده ی آهنین آن حضرت اندک خدشه ای ایجاد نکرد.

طلبه باید در مسیر پرحماسه طلبگی به این اسوهی ایمان و استقامت تاسی کند و باورمندانه و مشتاقانه تا پای جان بر این عهد بماند. اگر چنین بصیرت و معرفت صنفی عمیقی وجود داشته باشد انبوه فشارهای اجتماعی و اقتصادی هیچ خللی در عزم پولادین طلبه پدید نمی آورد و هرگز شور و تصمیم و حرکتش را کند نخواهد کرد. طلبه باورمند در مواجهه با مشکلات و در مقابل اعتراض ها و اهانت ها نه تنها احساس سرافکندگی و ندامت نمی کند که سربلند و پر و پرافتخار، به شکوه پاسداری از آیین الهی بر خود می بالد و به خاطر نعمت توفیق ادامه دهندگی راه پیامبران و وراثت انبیا و اولیا خدا را از صمیم جان سپاس می گوید.

اما اگر انتخاب مسیر طلبگی با ابهام و اجمال و سستی و کوتاهی همراه باشد و حد نصاب معرفت و آگاهی در این موضوع حاصل نیامده باشد چه بسا عشری از این مشکلات برای پشیمانی و نگرانی کافی باشد و طلبه را از این مسیر نورانی محروم سازد.

بی شک ابلیس لعین و همه شیطان صفتان انسان نما که از این عزم و اقتدار طلبه برای یک عمر تلاش خالصانه در پاسداری از دین خدا سخت بیمناک اند تمام تلاش خود را برای شکستن تصمیم طلبه و انحراف او از این مسیر نورانی به کار می گیرند و بر مدیران و مسئولان است که با ایجاد معرفت و بصیرت صنفی، هویت طلبه را تقویت کنند و او را از بحران وساوس شیطانی ایمن سازند .

به لطف پروردگار و با تلاش عالمان و اندیشوران در این موضوع، محتوای غنی و آثار گران بهایی پدید آمده که جوانان با مطالعه ی آن می توانند آگاهی و شناخت روشنی از حوزه به دست آورند و در انتخاب طلبگی شاخص ها و معیارهای قا قاطع

ص: 82

داشته باشند. طلاب علوم دینی نیز میتوانند با مطالعه این آثار در مسیر طلبگی هوشمندانه تر عمل کنند و از عمر و تلاش خود بهره ی بیشتری ببرند و برای یک عمر خدمت فداکارانه به دین و در راه اقامه معارف اهل بیت آمادگی و توشه ی مناسب را دریافت کنند. مطالعه ی این کتاب ها برای اساتید و مدیران نیز این امکان را فراهم می سازد که طلاب جوان را در بهره برداری بیشتر از سرمایه ها و فرصت ها راهنمایی کنند و آنان را از سرگردانی، شبهه و تردید نجات بخشند و با معضل بحران هویت مقابله کنند. شورای تهذیب و تربیت مدارس علمیه نیز باید بر عمده ی این کتاب ها اشراف داشته باشد و از مباحث آن در حل مسائل فراوان عالم طلبگی بهره گیرد. عمده آثار موجود در فهرست زیر منعکس است. تقسیم بندی کلی این فهرست به شرح زیر است:

• طلبه و هویت طلبگی

• طلبه؛ اخلاق و خودسازی

• طلبه و علم آموزی

• طلبه و انقلاب اسلامی

• طلبه و رسالت های اجتماعی

• طلبه و زندگی خانوادگی

• کتاب هایی برای اساتید حوزه های علمیه

• کتاب هایی برای مدیران مدارس علمیه

• کتاب هایی برای مسئولان و کارگزاران حوزه

2. سیمای آرمانی طلبه، محمد عالم زاده نوری، قم: بوستان کتاب، 1390 .

3. بدان ایدک الله، نصایح رهبر انقلاب به طلاب، تهران: مؤسسه پژوهشی انقلاب اسلامی، 1396

4. میثاق طلبگی (دفتر اول: رسم طلبگی)، محمد عالم زاده ی نوری، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه، 1397ش.

5. راه و رسم طلبگی (دفتر اول: ارزش و افتخارات طلبه)، محمد عالم زاده نوری، قم: ولاء منتظر، 1389

6. راه و رسم طلبگی (دفتر دوم: هویت صنفی طلبه و معنای طلبگی)، محمد عالم زاده نوری، قم: ولاء منتظر، 1389 .

7. لباس روحانیت؛ چراها و بایدها، محمد عالم زاده ی نوری، قم: مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1385.

8. لباس روحانیت در نبرد نمادها، مهدی اسماعیلی، قم: معاونت تهذیب، 1394 .

9. جامه پیام بر، مهدی مسائلی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی، 1398 .

10. درآمدی بر زی طلبگی، هنجار شناسی جلوه های رفتاری حوزویان، محمد عالم زاده نوری، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.

11. مهارت های طلبگی (دفتر اول: آیین طلبگی)، علی اصغر همتیان، تهران: کانون اندیشه جوان، 1394.

12. حوزه ی علمیه؛ هست ها و بایدها، سید احمد خاتمی، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1385

13. روحانیت و حوزه؛ مشکلات و راهکارها، علی صفایی حائری، قم: ليلة القدر، 1395.

ص: 84

14. رسالت روحانیت در دنیای جدید، سید محمدمهدی میرباقری، قم: مؤسسه ی فرهنگی فجر ولایت، 1385.

15. هویت صنفی روحانی، محمدرضا حکیمی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1360.

16. کوله پشتی طلبگی، قنبر علی تیموری، تهران: کانون اندیشه جوان، 1391.

17. میقات سبز، مهدی هادوی تهرانی، قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد، کتاب همدم، 1380.

18. زندگی مطلوب طلبه، محمدرضا فلاح شیروانی، قم: پژوهشکده باقرالعلوم، 1399.

19. رسالت عالمان دین باور، سیدعلی طباطبائی، قم: بخشایش 1382.

20. سلسله مباحثی برای طلاب علوم دینی، قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی رحمه الله، 1389 .

21. حوزه و روحانیت، عبدالله جوادی آملی، قم: مؤسسه اسراء، 1392 .

22. درآمدی بر شناخت حوزه و روحانیت، منصور علم الهدی، قم: مرکز مدیریت حوزه ی علمیه خواهران، 1385 .

23. نگاهی به حوزه سعید هلالیان، قم: كتاب فردا، 1393 .

24. پژوهشی در نظام طلبگی، مهدی ضوابطی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1359 .

25. شکل گیری سازمان روحانیت شیعه، محمدعلی اخلاقی، تهران: مؤسسه ی شیعه شناسی، 1384.

26. تبارنامه حوزه و روحانیت؛ از صدر اسلام تا پهلوی اول، عبدالرحیم اباذری، قم: سلمان فارسی، 1390 .

27. مانیفست روحانیت، رضا غلامی، تهران: آفتاب توسعه، 1384.

ص: 85

28. نسیم هدایت (رهنمودهای بزرگان به طلاب جوان)، على وافي، قم: شفق، 1390 .

38. فرهنگ حجره نشینی، مهدی محمدی صیفار، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه، 1396ش.

39. منشور حجره نشینی؛ آداب زندگی در حجره، محمدتقی مرادی، قم: سرای کتاب، 1395 .

40. اخلاق حرفه ای و وظایف صنفی روحانیت از نگاه امام خمینی، حمید آقانوری، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392 .

41. آداب الطلاب، شاکر برخوردار فرید، تهران لاهوت، 1385.

42. آفات الطلاب، شاکر برخوردار فرید، تهران لاهوت، 1385.

50. مهارت های مدیریت تحصیلی؛ قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه، 1399ش.

51. مهارت های طلبگی (دفتر دوم: جلسه درس)، حسن علی علی اکبریان، تهران: کانون اندیشه جوان، 1394.

52. مهارت های طلبگی (دفتر سوم: مباحثه)، محمود مقدمی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1394 .

53. مهارت های طلبگی (دفتر بیستم: روند تحصیلی حوزه)، محمدعلی مروجی طبسی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

54. مهارت های طلبگی (دفتر چهارم: برنامه ریزی تحصیلی)، حسین خنیفر، تهران: کانون اندیشه جوان، 1394.

55. مهارت های طلبگی (دفتر چهاردهم: حافظه و فنون یادگیری)، حسین خنیفر، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

56. مهارت های طلبگی (دفتر شانزدهم: الفبای مقاله نویسی)، محمدباقر انصاری، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

57. مهارت های طلبگی (دفتر هجدهم: چگونه مطالعه کنیم؟)، محمود مقدمی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

58. راهنمای تحصیل در حوزه های علمیه؛ با اقتباس از نگرش اسلام به دین، علم و عالم دینی، عبدالحمید واسطی، مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392 .

59. راهنمای تحقیق؛ با اقتباس از نگرش اسلام به علم و هستی، عبدالحمید واسطی ، مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام 1394 .

60. راهنمای تحصیل در حوزه (جلد اول: انگیزه شناسی تحصیل)، علی نصیری، قم: وحی و خرد، 1393 .

ص: 88

61. راهنمای تحصیل در حوزه (جلد دوم: روش شناسی تحصیل)، علی نصیری، قم: وحی و خرد، 1393.

62. آداب تعلیم و تعلم در اسلام ترجمه گزارش گونه کتاب «منية المريد»، سید محمدباقر حجتی، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386

63. شیوه های تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه، محمدعلی رضایی اصفهانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.

64. آیین دانشوری در سیره امام خمینی رحمه الله، رسول سعادتمند، قم: تسنیم، 1389 .

72. مهارت های طلبگی (دفتر دوازدهم: بصیرت سیاسی)، سید سجاد ایزدهی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

73. الگوی حضور سیاسی طلبه در انتخابات، قم: خانه طلاب جوان، 1396.

74. مقدمه ای بر تربیت سیاسی طلاب، سید مهدی موسوی، قم: بوستان کتاب، 1394 .

82. مهارت های طلبگی (دفتر نهم: همسرداری)، سید جعفر علوی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

83. مهارت های طلبگی (دفتر هفدهم: شادابی خانواده)، سیدمهدی قانع، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

84. مهارت های طلبگی (دفتر نوزدهم: فرزندآوری)، محمود مقدمی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1395 .

92. نقش تربیتی مدیران در مدارس علمیه، هادی حسین خانی نائینی، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه، 1395 .

93. ظرفیت های تربیتی مدرسه علمیه مطلوب، کاظم علی محمدی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه، 1396 .

102. نظام نامه جامع تهذیبی حوزه های علمیه، کاظم علی محمدی و مهدی محمدی صیفار، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه، 1399 .

103. نظام نامه تربیتی؛ جامعه المصطفى العالميه.

104. حوزه علمیه، چیستی، گذشته، حال و آینده، علیرضا اعرافی، قم: مؤسسه اشراق و عرفان، 1395 .

105. وحدت حوزه و دانشگاه؛ علیرضا اعرافی، قم: مؤسسه اشراق و عرفان، 1392 .

106. حوزه های علمیه، طرحی نو بر پایه ارزش ها، محمدتقی مدرسی، ترجمه حمیدرضا آژیر، نشر بقیع، 1374 .

107. حوزه و روحانیت در نگاه رهبری، حمید آقانوری، قم: دبیرخانه شورای عالی حوزه ی علمیه، 1390.

108. حوزه و روحانیت؛ برگرفته از بیانات حضرت آیت الله سیدعلی خامنه ای، سعید صلح میرزایی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1390 .

109. حوزه و روحانیت 1 و 2؛ مسائل، آسیب ها، کارکردها، به کوشش على باقری فر، مؤسسه دین پژوهی بشری، 1389 .

110. حوزه و بایسته ها؛ گفتارها و نوشتارها درباره ی حوزه، روحانیت و مرجعیت، سید محمدباقر صدر، قم: دار الصدر، 1398 .

111. نظام علمی - آموزشی «پرورش مآل»؛ طرحی برای تحول بنیادین حوزه براساس نظریه آموزش «پرورش مآل»، علی اکبر رشاد، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396 .

ص: 93

ما می خواهیم روش ها و تکنیک هایی برای تحقق این سطح از نوآوری بیان کنیم؛ سؤال این است که اگر بخواهیم در محتوای علمی خود نوآوری داشته باشیم چه کار باید کنیم؟

نوآوری در محتوا یک پیش فرض اساسی دارد و آن اینکه نویسنده در مرز دانش نسبت به مسأله باشد؛ یعنی همه یا عمده تحقیقات، دیدگاه ها و نظریه های موجود مسأله را اشراف داشته باشد و به اصطلاح سوار بر مسأله باشد؛ اگر فرد وضعیت دانش در مسأله را نداند، ممکن است خیال کند سخن جدیدی دارد در حالی که مثلاً هزار سال قبل، این مسأله گفته شده باشد! بنابراین شرط لازم نوآوری در محتوا این است که از ثمرات تحقیقات دیگران و از دیدگاه های ناظر به آن مسأله مطلع باشیم و از آنها بهره گیریم.

اما برای تحقق نوآوری چندگام را باید برداریم. این گام ها کاملاً بر هم مترتب اند و سیر منطقی دارند :

اندیشمند است و چون من به هر دلیلی دل خوشی از او ندارم، پس آن را یادداشت نکنم.

4. در کنار مطالعه دیدگاه های دیگران، محتویات ذهنی خودمان و چیزی را که دربارۀ آن مسأله به ذهن می آید را گوشه ای یادداشت کنیم. بعداً بر می گردیم و در آن تأمل می کنیم؛ در این مرحله تأملی در این مسائل که به ذهن می رسد نمی کنیم. تا پیش از گردآوری کامل داده ها به نقد نمی پردازیم. زیرا ممکن است دیگران قوی تر از این نقدها را داشته باشند. فقط یادداشت می کنیم. این گام را بدون وسواس، انجام می دهیم و در آن توقف نمی کنیم.

تمام همتمان این است که کاستی های دیدگاه های دیگران یا پاسخ هایی که در مرحله قبل به ذهن خودمان رسید را پیدا کنیم؛ مثلاً اینکه گفتیم این دیدگاه بی خود است به چه دلیل گفتیم؟ از کجا گفتیم؟ دلیل و شاهدش چیست؟

این نگاه نقادانه را باید هم به دیدگاه های دیگران و هم به احساسات و عواطف خود تسری دهیم. نقاط قوت و ضعف هر کدام را به دست آوریم. اینجا نقدها باید مستدل باشد و هرگز نباید جنبه عاطفی پیدا کند؛ حتی آن احساسات باید مستدلاً رد یا اثبات شوند .