بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

فهرستنویسی پیش از انتشار: توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام

------------------------------------------

سر شناسه: مکارم شیرازی، ناصر، 1305_

عنوان و پدیدآورنده: زندگی پرماجرای نوح(ع): آموزه ها و عبرت ها/ مکارم شیرازی؛ تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی

مشخصات نشر: قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، 1392.

مشخصات ظاهری: 232ص.

شابک: 9-221-533-964-978

وضعیت فهرست نویسی: فیپا.

یادداشت: بالای عنوان: پیامبران اولواالعزم: بر اساس تفسیر موضوعی.

یادداشت: عنوان دیگر: پیامبران اولواالعزم.

یادداشت: کتابنامه به صورت زیرنویس.

عنوان دیگر: انبیای اولواالعزم.

موضوع: نوح، پیامبر

موضوع: پیامبران اولواالعزم.

موضوع: پیامبران اولواالعزم در قرآن

شناسه افزوده: علیان نژادی، ابوالقاسم، 1343_ ،گردآورنده

رده بندی کنگره: 1390 م7ز 9 /88/2 BP

رده بندی دیویی: 297/156

شماره کتابشناسی ملی: 2629333

------------------------------------------

ناشر برتر نوزدهمین نمایشگاه بین المللی تهران

زندگی پرماجرای نوح علیه السلام

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی)

تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی دامغانی

تیراژ: 1000 نسخه

نوبت چاپ: اول / از این ناشر

صفحه و قطع: 232 صفحه / وزیری

تاریخ انتشار: 1394

چاپخانه: سلیمانزاده

ناشر: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)

شابک: 9-221-533-964-978

: قم - ابتداى خیابان شهدا - کوی آمار(22)-پلاک 15

تلفن : 37732478

فکس: 37840099

www.imamalipub.ir

قیمت: 8000 تومان

ص: 3

ص: 4

فهرست

پیشگفتار ------------ 11

دور نماى بحث ------------ 13

پیامبران اولواالعزم چه کسانى هستند؟ ------------ 13

چرا انبیاى اولواالعزم را به این نام نامیدند؟ ------------ 13

مراحل پنج گانه زندگانى انسان ------------ 14

1. مرحله تولّد: ------------ 14

2. مرحله جدایى از شیر مادر: ------------ 15

3. مرحله قبل از بلوغ: ------------ 15

4. مرحله بلوغ: ------------ 15

5. سنّ چهل سالگى: ------------ 15

فلسفه گستردگى تاریخ انبیا در قرآن ------------ 16

1. انتقال تجربیّات ------------ 16

2. دلدارى به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و دادن امید به مسلمانان ------------ 17

3. درسهاى عبرت فراوان ------------ 18

4. اثبات وحدت و یکپارچگى دعوت انبیا ------------ 19

ص: 5

5. شرح زحمات طاقت فرساى پیامبران ------------ 20

6. مبارزه با خرافات و تحریف ها ------------ 22

7. تحقق وعده الهى به مؤمنان ------------ 23

اوّلین پیامبر اولواالعزم: حضرت نوح (علیه السلام)

نوح (علیه السلام) در قرآن ------------ 27

فصل اوّل: افتخارات حضرت نوح (علیه السلام) در قرآن

1. از برگزیدگان بود ------------ 31

2. مشمول هدایت الهى بود ------------ 31

هدایت تکوینى ------------ 32

هدایت تشریعى ------------ 33

3. خداوند به نوح سلام مى کند! ------------ 34

اهمیّت سلام ------------ 35

معناى سلام ------------ 36

الف) بخیل ترین مردم! ------------ 37

ب) آغاز با سلام و پایان با استغفار ------------ 37

ج) آداب سلام کردن ------------ 38

4. نوح (علیه السلام) بنده شکور خدا بود ------------ 38

چگونگى شکرگزارى حضرت نوح (علیه السلام) ------------ 39

مراحل سه گانه شکرگزارى ------------ 39

شکر گزاران کم اند ------------ 41

برکات شکر نعمت به چه کسى مى رسد؟ ------------ 43

سرانجام ناسپاسى ------------ 44

ص: 6

خیزش مجازات از دل نعمت و نعمت از دل بلا! ------------ 45

نتیجه ناسپاسى قوم سبأ ------------ 45

5. استجابت دعا و رهایى از کرب عظیم ------------ 50

دعاى نوح (علیه السلام) چه بود؟ ------------ 50

کرب عظیم چه بود؟ ------------ 51

شدّت عمل در برابر اراذل و اوباش ------------ 52

6. فرزندان شایسته و نسلى پاک ------------ 54

7. عمر طولانى ------------ 58

8. شجاعت فوق العاده حضرت نوح (علیه السلام) ------------ 73

فصل دوّم: آغاز دعوت نوح پیامبر (علیه السلام)

انذار و بشارت ------------ 79

نقش دفع ضرر و جلب منفعت در حیات بشر ------------ 80

ایمان و تقوى و اطاعت ------------ 82

ثمرات عبادت و تقوى و اطاعت ------------ 83

شکایت نوح پیامبر (علیه السلام) ------------ 84

جاذبه قرآن مجید ------------ 86

موانع راه حق ------------ 87

بهره گیرى از تمام ظرفیّت ها ------------ 88

استغفار وسیله درمان دردها ------------ 90

مراحل آفرینش انسان ------------ 92

آثار تفکّر در خلقت آسمانها ------------ 94

دو اصل مهم توحید و معاد ------------ 95

سیر آفاقى و انفسى ------------ 96

ص: 7

اسرارى در مورد مغز انسان ------------ 97

قلب و سازنده آن ------------ 98

ماه و خورشید ------------ 99

کار پیامبران پرورش استعدادهاى ذاتى انسان ها بود ------------ 100

راه روشن براى اثبات معاد ------------ 102

فصل سوم: عکس العمل قوم نوح (علیه السلام)

عکس العمل ها ------------ 107

1. فرار از واقعیّتها! ------------ 107

2. مکر بزرگ ------------ 109

سرچِشمه بت پرستى ------------ 111

3. اتّهام جنون به پیامبر خدا (علیه السلام) ------------ 112

4. اتّهام گمراهى! ------------ 114

5. اصلا چرا انسانى؟! ------------ 116

حلم و بردبارى امام حسن (علیه السلام) ------------ 118

6. تو هواى سلطنت در سر دارى! ------------ 119

7. چرا جوانان فقیر گرد تو را گرفته اند؟ ------------ 121

جوانان پیشگامان ایمان به پیامبران ------------ 122

مراقب جوانان باشید ------------ 125

نظام ارزشگذارى در جوامع انسانى ------------ 126

معیارهاى ارزشى دین مداران ------------ 128

معیارهاى ارزشى دنیا پرستان از نظر قرآن ------------ 128

تغییر نظام ارزشى توسّط پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ------------ 132

1. زندگى ساده ------------ 132

ص: 8

2. اهمیّت دادن به افراد با ایمان ------------ 132

3. صفوف نماز جماعت ------------ 133

4. زیارت خانه خدا ------------ 133

فصل چهارم: تهدیدهاى مشرکان و نفرین هاى حضرت نوح (علیه السلام)

تهدیدها و نفرین ها ------------ 137

تهدیدهاى مشرکان و بت پرستان ------------ 137

نفرین هاى مستدّل حضرت نوح (علیه السلام) ------------ 138

دعا آرى، نفرین نه! ------------ 140

نفرینى که تحقّق نیافت! ------------ 142

پاسخ کوبنده سعد بن وقاص به معاویه ------------ 145

فصل پنجم: ساختن کشتى نجات

کشتى نجات ------------ 149

عکس العمل زشت مشرکان ------------ 150

نکته ها و پیام ها ------------ 153

کشتى نجات ما اهل بیت پیامبرند ------------ 156

فصل ششم: داستان طوفان

طوفان وحشتناک ------------ 161

این است قدرت نمایى خداوند ------------ 165

داستان آن شب تاریخى (لیلة المبیت) ------------ 166

فصل هفتم: سرنوشت دردناک فرزند نوح (علیه السلام)

سرنوشت دردناک ------------ 171

ص: 9

نتیجه لجاجت و خیره سرى! ------------ 172

نکوهش لجاجت در کلمات معصومین (علیهم السلام) ------------ 174

فصیح ترین آیات قرآن ------------ 175

وظیفه ما در برابر قرآن ------------ 177

فصل هشتم: گفتگوى نوح (علیه السلام) با خداوند متعال بعد از غرق فرزندش

خداوندا وعده تو حق است! ----------- 181

ترک اولى چیست؟ آیا پیامبران ترک اولى مى کنند؟ ------------ 185

روایت جالبى از امام رضا (علیه السلام) ------------ 187

پیوندهاى مادّى و معنوى ------------ 188

مسلمانان مطرود ------------ 190

باز هم گفتگویى درباره عدالت صحابه! ------------ 193

فصل نهم: عوامل اصلى انحراف فرزند نوح (علیه السلام)

علل انحراف ------------ 199

مثّلث تربیت انسان ها ------------ 200

فصل دهم: مقایسه اى میان قرآن مجید و تورات کنونى

یک مقایسه روشن ------------ 223

فصل یازدهم: توصیه هاى شیطان!

توصیه شیطان به نوح (علیه السلام) ------------ 227

فصل دوازدهم: آخرین سخن حضرت نوح (علیه السلام)

سخن نهائى ------------ 231

ص: 10

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

ص: 12

امام فرمود: چون هنگامى که نوح پیامبر (علیه السلام) دینش را به مردم عرضه کرد عدّه اى مشرک و بت پرست بودند که حاضر نبودند به آسانى ایمان آورده و کیش بت پرستى که در میان آباء و اجدادشان سابقه داشت را رها کنند و لذا در طول 950 سال تبلیغ مستمر و پیگیر حضرت نوح، تنها 80 نفر ایمان آوردند. ولى حضرت نوح (علیه السلام) عزم و اراده اى محکم و قوى داشت و خسته نمى شد و با قدرت وظیفه اش را انجام مى داد. هنگامى که حضرت نوح (علیه السلام) رفت و دوران حضرت ابراهیم (علیه السلام) آمد و آن حضرت آیین جدیدى را به مردم عرضه کرد، پیروان آیین قدیم به راحتى زیر بار آیین جدید نمى رفتند. باید پیامبر صاحب عزم و اراده اى قوى و آهنین همچون ابراهیم بت شکن باشد که در راه تبلیغ و هدایت مردم تا قلب دریاى آتش پیش برود و حاضر به قربانى کردن فرزند دلبندش شود.

پس از ابراهیم (علیه السلام)، دیگر پیامبران اولواالعزم نیز چنین وضعیّتى داشتند. و لذا، به این بزرگواران، انبیاى اولواالعزم مى گفتند.(1)

2. مرحله جدایى از شیر مادر: غذا و آب جنین در رحم مادر تنها خون است. امّا پس از تولّد از شیرگوارا و سرشار از ویتامین هاى مختلف استفاده مى کند. ولى مدّت استفاده از شیر مادر محدود است و پس از دو سال باید از غذاها و میوهها و خوراکى هایى که همه استفاده مى کنند استفاده کند، و لذا او را از شیر مادر مى گیرند. در این مرحله نیز به راحتى تسلیم نمى شود و روز و شب مى گرید و بهانه مى گیرد، تا بالاخره تسلیم مى گردد.

3. مرحله قبل از بلوغ: این مرحله که از سّن دو سالگى شروع شده و تا مرحله بلوغ ادامه دارد مرحله سوم محسوب مى شود که کامل تر از مرحله قبل است، ولى وابستگى و دلبستگى مخصوص به خود را دارد و ترک کردن آن نیز مشکلات خاصّ خود را خواهد داشت.

4. مرحله بلوغ: نوجوان قبل از رسیدن به سّن بلوغ مسئولیّتى ندارد و آزادى عملى بیشترى دارد. و لذا، وقتى که پا به سّن بلوغ مى گذارد باز به آسانى شرایط جدید را نمى پذیرد و حاضر نیست حال و هواى دوران کودکى قبل از بلوغ را رها کند. در حالى که مکلّف شدن و مخاطب آیات الهى قرار گرفتن، علامت رشد و شخصیّت و صلاحیّت انسان محسوب مى شود.

5. سن چهل سالگى: آخرین مرحله، که مرحله کمال است، رسیدن به سنّ چهل سالگى مى باشد. در این مرحله عقل انسان کامل تر مى شود و تجربیّات بیشترى در اختیار دارد و زندگیش را بهتر اداره خواهد کرد.

پیامبران الهى از آدم تا خاتم (علیهم السلام) در حقیقت این پنج مرحله را طى کرده اند و آخرین دین یعنى اسلام به مرحله کمال رسیده است.

به تعبیر دیگر، مى توان این پنج مرحله را به مراحل پنج گانه دوران کودکستان، ابتدایى، راهنمایى، دبیرستان و دانشگاه تشبیه کرد که وقتى به مرحله پنجم مى رسد در

ص: 15

حقیقت به کمال دانش رسیده، و با مطالعه و تحقیق نیاز به مرحله دیگرى ندارد.

از اینجا پاسخ این سؤال: که چرا بعد از اسلام دین دیگرى نیامده؟ روشن مى شود. زیرا شریعت اسلام در حقیقت مرحله کمال تمام ادیان الهى است و بشر پس از رسیدن به آن، نیاز به دین دیگرى ندارد، و عمل به دستورات آن براى سعادت و نیکبختى او کافى است.

عبرت بگیریم و از آنچه باعث شقاوت آنها شده خود دارى نماییم.

ببینیم قارونها با آن ثروت عظیم و کم نظیر و آن همه یار و یاور و خادم و نوکر، سرانجام با چه وضع خفّت بارى تمام دارایى خود را گذاشته و جهان را ترک کردند. این ها تجربیّاتى است که از مطالعه تاریخ انبیاء در قرآن مجید به دست مى آید.

خداوند متعال در آیه شریفه 176 سوره اعراف مى فرماید:

«فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ؛ این داستانها را (براى آنها) بازگو کن، شاید بیندیشند (و بیدار شوند).»

آرى، مطالعه تاریخ انبیا و استفاده از تجربیّات آن بزرگواران، براى انسان بسیار ارزشمند است. نتیجه این که: یکى از فلسفه هاى پرداختن به تاریخ انبیا، استفاده از تجربیّات آنهاست.

به یقین پیش از تو نیز پیامبرانى تکذیب شدند؛ و در برابر تکذیب ها، صبر و استقامت کردند؛ و (در این راه،) آزار دیدند، تا هنگامى که یارى ما به آنها رسید و هیچ چیز سنّتهاى خدا را تغییر نمى دهد؛ و به یقین اخبار پیامبران به تو رسیده است».

این آیه شریفه اختصاص به مسلمانان صدر اسلام ندارد، بلکه مسلمانان امروز را نیز شامل مى شود. یعنى اى مسلمانهایى که در کشورهاى مختلف انقلاب کرده اید و به دنبال تحوّل و دگرگونى و ساختار جدید دینى و پیاده شدن احکام و معارف اسلامى هستید! در مواجهه با مشکلات و سختى ها و کار شکنى ها و نا مهربانى ها و آزارها و اذیّتها و شکنجه ها و تبعیدها و شهادت عزیزان، ناامید و دلسرد نشوید که در صورت صبر و مقاومت، وعده الهى شامل حال شما هم خواهد شد و فتح و پیروزى نصیبتان مى گردد.

همانگونه که سایر انقلابها در دیگر کشورهاى اسلامى به ثمر نشست، و جانبازى ها و رشادت ها و شهادت ها بى نتیجه نماند، و مردم آن بلاد به پیروزى رسیدند. نتیجه این که: یکى دیگر از فواید بیان تاریخ انبیا، دلدارى دادن به مسلمانان است.

مخاطبانش از این عبرت ها استفاده کنند به شرح و تفصیل آن پرداخته است. به عنوان مثال حضرت یوسف (علیه السلام) به شکل یک برده وارد خانه زلیخا شد. زلیخا در اوج مکانت و جایگاه اجتماعى، و یوسف در پایین ترین طبقات جامعه.

امّا حضرت یوسف در سایه مبارزه با هواى نفس و بندگى خدا و تسلیم نشدن در مقابل وسوسه هاى شیطان و عشوه گرى هاى زلیخا (که یک زن عادى نبود، بلکه بسیار زیبا و سر تا به پا آرایش کرده بود) و دل سپردن به خداوند و باور کردن حضور او در همه جا، به اوج عزّت رسید و عزیز مصر شد. امّا زلیخاى با آن موقعیّت و عظمت، بر اثر پیروى از شیطان و هواى نفس سقوط کرد و در نزد همگان بى ارزش شد. آیا این حادثه تاریخى و حوادث مشابه آن براى جوانان عزیز که در اوج شهوتند و با انواع مظاهر فساد و وسوسه هاى جنسى مواجهند، مایه عبرت نیست؟ آیا مطالعه این بخش از تاریخ پیامبران به آنها قوت و قدرت بیشترى براى مبارزه با هواى نفس نمى دهد؟! نتیجه این که: یکى دیگر از فلسفه هاى پرداختن به تاریخ پیامبران در قرآن کریم، عبرت آموزى خوانندگان آن است.

و لذا ما مسلمانان به تبعیّت از قرآن مجید مى گوییم:

«لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ؛(1) ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمى گذاریم (و به همه ایمان داریم)».

خداوند متعال در آیه 45 سوره زخرف به این فلسفه اشاره کرده است؛ مى فرماید:

«وَسْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رُّسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَانِ ءَالِهَةً یُعْبَدُونَ؛ از پیامبرانى که پیش از تو فرستادیم (و پیروان راستین آنها) بپرس: آیا غیر از خداوند رحمان معبودانى براى پرستش قرار دادیم؟!»

نتیجه این که: یکى دیگر از فلسفه ها و فواید پرداختن به تاریخ انبیا، پى بردن به وحدت و یکپارچگى دعوت آن بزرگواران است.

اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ؛(1) گمان کردید داخل بهشت مى شوید، بى آن که حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که سختى ها و زیانها به آنها رسید، و آنچنان بى قرار شدند که پیامبر و افرادى که با او ایمان آورده بودند گفتند: «پس یارى خدا کى خواهد آمد؟» (به آنها گفته شد:) آگاه باشید، یارى خدا نزدیک است!»

آرى، بهشتى شدن و آرام گرفتن در جوار قرب پروردگار آسان نیست. باید در برابر هواى نفس مقاومت نمود و سختى هاى عبادت را به جان خرید. مثلا به هنگامى که ماه مبارک رمضان در گرماى فوق العاده تابستان قرار مى گیرد و روزهاى طولانى و حرارت شدید آن طاقت روزه دار را طاق مى کند، باید با توکّل بر خدا روزه گرفت و توجّهى به وسوسه هاى شیطان و خواهشهاى نفس نکرد. این آیه شریفه به ما مى گوید:

«بهشت را مجانى به کسى نمى دهند. اگر طالب بهشتى، باید با شیطان و نفس امّاره بى امان مبارزه کنى!».

اصولا هر کسى در زندگى اش به موفقیّتى دست یافت در سایه زحمت و تلاش و مبارزه بود. اگر انسان زحمات تحصیل علم را بر جسم و جانش هموار نکند و با مشکلات آن دست و پنجه نرم ننماید، عالم بزرگى نخواهد شد. اگر یک فرد نظامى آموزشهاى سنگین و کلاسهاى متعدّد و تمرین هاى پى در پى و مشکل را پشت سرنگذارد، فرمانده موفّقى نخواهد شد. اگر ورزشکار به تمرین هاى سنگین و اردوههاى طولانى و دورى از خانواده و محرومیّتهاى ناشى از آن تن ندهد، جام قهرمانى را بالاى سر خود نخواهد دید. خلاصه این که: یکى دیگر از فوائد بیان تاریخ پیامبران، شرح زحمات و فداکارى هاى طاقت فرساى آن بزرگواران است.

ص: 21

پشت درختان پنهان شده، چطور بر تمام جهان هستى احاطه دارد و آن را اداره مى کند؟ خوانندگان محترم! خرافات بلاى بزرگى است که اعتقادات انسان را تهدید مى کند و دشمن با استفاده از این حربه به جنگ دین و ایمان مى آید. جدّآ باید مراقب این حربه دشمنى بود.(1)

بنابراین، یکى دیگر از فوائد پرداختن به داستان انبیا، زدودن خرافات از تاریخ آن بزرگواران و در دسترس قرار دادن تاریخ واقعى آنهاست.

ص: 24

ص: 26

* اوّلین پیامبر اولواالعزم: حضرت نوح (علیه السلام)

حضرت نوح (علیه السلام) اوّلین پیامبرى است که داراى آیین و برنامه و احکام و دستوراتى در تمام جنبه ها بود. آن حضرت را شیخ الانبیا نیز مى گویند؛ و این توصیف، دو جهت دارد:

الف) وى اوّلین پیامبر از پیامبران اولواالعزم بود.

ب) عمرى طولانى داشت. به گونه اى که تنها دوران رسالت و مدّت تبلیغات دینى آن حضرت 950 سال بود.

1. افتخارات حضرت نوح (علیه السلام) در قرآن.

2. آغاز دعوت حضرت نوح (علیه السلام).

3. عکس العمل قوم نوح (علیه السلام).

4. تهدیدهاى مشرکان و نفرینهاى حضرت نوح (علیه السلام).

5. ساختن کشتى نجات.

6. داستان طوفان.

7. سرنوشت دردناک فرزند نوح (علیه السلام).

8. گفتگوى نوح (علیه السلام) با خداوند متعال بعد از غرق فرزندش.

9. عوامل اصلى انحراف فرزند نوح (علیه السلام).

10. مقایسهاى میان قرآن مجید و تورات کنونى!

11. توصیههاى شیطان!

12. آخرین سخن حضرت نوح (علیه السلام).

ص: 28

ص: 30

* فصل اوّل: افتخارات حضرت نوح (علیه السلام) در قرآن

در قرآن مجید افتخارات و امتیازات فراوانى در مورد آن حضرت به چشم مى خورد که به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

براى روشن تر شدن این امتیاز و افتخار قرآنى حضرت نوح (علیه السلام) لازم است تأمّل بیشترى در مورد «هدایت» داشته باشیم.

هدایت دو قسم است: هدایت تکوینى و تشریعى؛

به شرح اجمالى هر یک از این دو توجّه فرمایید:

همه مهم تر، پرندگانى هستند که براى ادامه حیات باید مهاجرت کنند؛ از قطب شمال به قطب جنوب و بالعکس. آنها براى ادامه زندگى ناچارند 18 هزار کیلومتر پرواز نمایند. راستى چه کسى در این سفر طولانى راه را به آنها نشان مى دهد تا اشتباه نروند؟ اگر هواپیماها و کشتى ها دستگاه جهت یاب نداشته باشند نمى توانند به مقصد برسند. امّا این پرندهها بدون دستگاه جهت یاب چگونه به مقصد مى رسند؟ آنها چگونه در شب و روز، و در هواى صاف و ابرى، و در گرما و سرما، بدون کمترین انحرافى در مسیر اصلى خود حرکت نموده و به موقع به مقصد مى رسند؟ چه کسى به آنها تعلیم داده که براى بقاء باید دست به چنین سفرها و پروازهاى طولانى بزنند؟ اینها نمونه هایى از هدایتهاى تکوینى است که توسّط قادر متعال صورت گرفته، و همو آن را در درون ذات موجودات به ودیعت نهاده است. و اینها همه نشانه هاى خداشناسى و راههاى رسیدن به سوى یکتاپرستى است. اگر انسان چگونگى خلقت و آفرینش حیوانات و شرح فعالیّت و کارهاى آنها را در کتابهاى زیست شناسى مطالعه کند به عظمت خدا پى مى برد.

استفاده از آن، به مقصد برسد. دیگر این که به اتّفاق یکدیگر از خیابانها و کوچه ها عبور کنید و به مقصد برسید و دستش را در دست صاحب آن خانه بگذارید. اوّلى هدایت تشریعى عام و دوّمى هدایت تشریعى خاص است. اوّلى «ارایه طریق» و دوّمى «ایصال إلى المطلوب» نام دارد. آنچه در آیه شریفه 69 سوره عنکبوت آمده، هدایت تشریعى خاصّ است. توجّه بفرمایید:

«وَ الَّذِینَ جَاهَدُواْ فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الُمحْسِنِینَ؛(1) و آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند، قطعآ به راههاى خود، هدایتشان خواهیم کرد؛ و به یقین خداوند با نیکوکاران است».

ماه مبارک رمضان فرصت خوبى است که همه ما از هدایت تشریعى خاص و ویژه براى رسیدن به مقصد استفاده کنیم. خداوند متعال نوح پیامبر (علیه السلام) را به هر سه طریق هدایت کرد. از نظر تکوینى استعداد کافى، اراده قوى و عزم راسخ و تصمیم قاطع در اختیارش نهاد.واز نظر تشریعى راه را به وى نشان داد. علاوه براین، دستش را گرفت و به مقصد رساند.

و سلام خداوند امتیاز ویژه اى براى آن بزرگوارن است.

یک سلام عادى و براى یک روز، بلکه سلامى مستمر و همیشگى و تا زمانى که روز و شبى وجود دارد!

4. سلام بقدرى مهم است که حتّى اگر به نمازگزار سلام کردند واجب است پاسخ دهد. البتّه جواب سلام نمازگزار باید مثل سلام باشد نه کمتر و نه بیشتر.

5. جالب این که بهشتیان وقتى به هم مى رسند سخنان لغو و بیهوده نمى گویند، بلکه ذکر آنها سلام است. خداوند متعال در این باره مى فرماید:

«لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَ لَا تَأْثِیًما إِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا؛(1) در آنجا نه لغو و بیهوده اى مى شنوند و نه سخنان گناه آلود؛ تنها سخنانى که مى شنوند «سلام» است «سلام»».

این امور، و امور دیگر، که از ذکر آن صرفنظر شد، نشانه اهمیّت فوق العاده سلام است.

مى گرفت؛ حتّى به بچّه ها سلام مى کرد. در روایتى از آن حضرت مى خوانیم:

«خَمْسٌ لا اَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَماتِ... وَ التَّسْلیمُ عَلَى الصِبّیْانِ لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدى؛(1) پنج کار راتا پایان عمر ترک نمى کنم... از جمله سلام کردن بر بچّه ها، تا پس از من سنّت شود».

بنابراین، سلام کردن نه تنها چیزى از شخصیّت انسان نمى کاهد، بلکه نشانه شخصیّت و ادب سلام کننده است.

ولى باید دقّت کنیم که درست سلام کنیم، چون برخى بر اثر نادانى غلط سلام مى دهند. مثلا مى گوید «سام علیک» که این تعبیر نه تنها تقاضاى سلامتى نیست، بلکه طلب مرگ براى مخاطب است!

به چند روایت در مورد سلام توّجه بفرمایید:

هنگامى که با یکدیگر ملاقات مى کنید دیدارتان را با سلام کردن به یکدیگر و مصافحه آغاز کنید. و هنگامى که از هم جدا مى شوید با استغفار و طلب مغفرت جدا شوید».

سؤال : چرا پس از اتمام ملاقات و گفتگو و به هنگام خدا حافظى باید استغفار کرد؟ جواب: ممکن است در ضمن گفتگوها عمدآ یا سهوآ مرتکب یک یا چند مورد از گناهان فراوان زبانى شده باشند و لذا به منظور جبران آن گناهان، سفارش به استغفار در پایان دیدار شده است.

«عبد شکور» خداوند بود. به این مطلب در آیه سوّم سوره اسراء اشاره شده است:

«ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ کاَنَ عَبْدًا شَکُورًا؛ اى فرزندان کسانى که با نوح (بر کشتى) سوار کردیم! او بنده شکر گزارى بود. (شما هم مانند او باشید، تا نجات یابید)».

این آیه شریفه در مورد بنى اسرائیل ناسپاس است، که ناشکرى مى کردند. قرآن مجید مى گوید: شما که خود را فرزندان نوح پیامبر (علیه السلام) مى دانید، او بنده شکور خدا بود، به او اقتدا کنید.(1)

شکور صیغه مبالغه است؛ یعنى کسى که بسیار شکرگزار است.

2. شکر لسانى؛ انسان شاکر علاوه بر شکر قلبى، با الفاظ و واژگان نیز از مُنْعِم خویش تشکّر مى کند و آنچه در قلبش گذشته را بر زبان جارى مى سازد، تا زبان ترجمان مکنونات قلبى او باشد. مثلا الحمدلله و شکرآ لله مى گوید. این که مستحب است بعد از نماز، سر بر سجده بگذارد و شکرآ لله بگوید(1) شکر زبانى است. و بدین وسیله از خداوند که این توفیق را عنایت نموده که به در خانه اش برود و با او سخن بگوید و از او کمک بخواهد و بر او تکیه نماید، تشکّر مى کند.

3. شکر عملى؛ مهمترین مرحله شکرگزارى شکر عملى است؛ به این معناست که انسان نعمتهاى خدا را در مسیر خشنودى او به کار گیرد. اگر خداوند به تو مال و ثروت داد ببین صرف آن در چه راهى باعث رضا و خشنودى اوست؟

بخشى از آن را به ارحام و بستگان و همسایگان و دوستان فقیر و نیازمند اختصاص بده، که موجب خشنودى و قرب الى الله است.

اگر خداوند مقام و موقعیّت مناسبى در اختیارت نهاده، از آن استفاده کن و گره کار مردم را بگشا و مشکلاتشان را مرتفع ساز.

اگر نعمت علم و دانش عنایت کرده، آن را در اختیار مشتاقان آن بگذار و با خود به گور مبر. این کارها شکر عملى محسوب مى شود.

حضرت نوح هم قلبآ هم لسانآ و هم عملا شاکر بود. و لذا از تمام نعمتهایى که در اختیار داشت 950 سال براى هدایت مردم استفاده کرد و آن قدر خود را به زحمت انداخت که خداوند فرمود: بیش از این خود را به زحمت مینداز که اضافه بر آنچه تاکنون ایمان آورده اند، کسى ایمان نمى آورد. (وَ أُوحِىَ إِلىَ نُوحٍ أَنَّهُ لَن یُوْمِنَ مِن قَوْمِکَ إِلَّا

ص: 40

مَن قَدْ ءَامَنَ)(1) آرى، حضرت نوح عبد شکور بود.

وسایل مخصوص کوبیده و دانه هاى آن را جدا کرده و در جاى مناسب و مخصوص نگهدارى نموده، و در زمان مناسب و در شرایط مساعد تبدیل به آرد و سپس نان گردیده و به دست من و شما رسیده است!

اگر بخواهیم شکر یک لقمه نان را بجا آوریم باید از تمام این عوامل تقدیر کنیم و شاید به همین جهت است که خداوند متعال در آیه 24 سوره عبس مى فرماید:

«فَلْیَنظُرِ الْانسَانُ إِلىَ طَعَامِهِ؛(1) انسان باید به غذایش بنگرد!»

منظور از نگاه به غذا، اندیشه و تفکّر در عواملى است که دست به دست هم داده، تا این غذا در اختیار ما قرار بگیرد.

سعدى شیرازى شاعر پر آوازه ایران در ابتداى کتاب ارزشمند گلستان مى گوید: «منّت خداى را عزّوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت. هر نفسى که فرو مى رود ممدّ حیاتست و چون بر مى آید مفرّح ذات؛ پس در هر نفسى دو نعمت موجود است و بر هر نعمتى شکرى واجب».

آرى هر نفسى دو نعمت محسوب مى شود و دو شکر لازم دارد. آیا شکر زبانى نَفَسهاى خود را بجا آورده ایم؟

سعدى مى گوید:

از دست و زبان که برآید *** کز عهده شکرش بدر آید(2)

طبق گفته سعدى هر نفسى دو نعمت محسوب مى شود؛ امّا مطابق کشفیّات علم امروز، هر نفس کشیدنى موجب اکسیژن رسانى به میلیاردها سلول بدن انسان، و باز دم آن باعث خروج کربن از همان تعداد سلول است. پس در هر نفسى میلیاردها میلیارد

ص: 42

نعمت وجود دارد و هر نعمتى شکرى مى طلبد. آیا قادر بر شکر این همه نعمت هستیم؟ به تعبیر سعدى:

بنده همان به که ز تقصیر خویش *** عذر بدرگاه خداى آورد

ورنه سزاوار خداوندیش *** کس نتواند که به جاى آورد.(1)

و ثالثآ: طبق فرمایش امام سجّاد (علیه السلام) هر شکرى شکر دیگرى مى طلبد(2). چون توفیق بر شکر نعمت، خود نعمت دیگرى است که شکرانه دارد.

اگر ثروتمندى موفّق شود دست فقیرى را بگیرد، این نعمتى است که خداوند به وى عنایت کرده و شکرى مى طلبد. و چنان چه موفق بر شکر آن شود شکرانه آن، نعمت دیگرى است و آن هم شکر و سپاس دارد.

بنابراین، بر فرض که موفّق بر شکر نعمتهاى خدا شویم، شکر این توفیق را نمى توانیم به جا آوریم.

نتیجه این که با توجّه به نکات سه گانه، شکرگزاران بسیار کمند.

کاسته نمى شود. همانگونه که اگر همه مردم شاکر باشند چیزى بر عظمت خداوند افزوده نمى گردد.

در مقابل، اگر انسان در برابر مشکلات و حوادث ناگوار و بلایا و مصیبتها صبر خود را از کف ندهد، بلا تبدیل به نعمت مى شود. اگر در مقابل سیلابها مقاومت کرده و صبر را از دست نداده و در برابر آن سدّى ایجاد نمایید، همان سیلاب ویرانگر تبدیل به سدّى پر آب مى شود که مى تواند منطقه بزرگى را سیراب نموده و آن را سبز و خرّم کند.بنابراین، سعى کنیم خود را عادت دهیم که در برابر نعمتهاى پروردگار شکرگزار باشیم و این شکر نعمت را پس از هر نعمت مادّى و معنوى اظهار کنیم تا فرزندانمان نیز یاد بگیرند و باعث برکت زندگى و پایدارى و دوام نعمتهاى الهى شود.

خلاصه این که یکى از فضائل مهم حضرت نوح این دست که او عبد شکور خداوند بود.

تبدیل به ده قبیله بزرگ شدند. نسل این مرد آنقدر زیاد شد که سرزمین پر از نواده هاى او گشت. لذا آن سرزمین و آن مردم به «قوم سبأ» شهرت یافتند.(1)

طبق آنچه که در تواریخ(2) آمده سیلابهاى عظیمى در آن منطقه جارى مى شد و به هرز مى رفت، بلکه مشکلاتى براى مردم به بار مى آورد. چند نفر انسان صالح و مؤمن و داراى عقل و اندیشه گفتند: «باید این سیلابها را تبدیل به مخزن آبى کرده و به وسیله آن همه جا را آباد سازیم». و لذا در مقابل سیلابها سدّ خاکى ایجاد کردند و آبها در پشت سدّ جمع شد. علاوه بر از بین رفتن خطرسیلاب، فرصت تازه اى براى احیا و آبادى آن منطقه به دست آمد. این افراد عاقل مؤمن، مطابق روایت امام صادق (علیه السلام) در سایه صبر و بردبارى در مقابل مشکل سیلابها، این تهدید را تبدیل به فرصت کرده و از دل مصیبت نعمتى بیرون کشیدند.

به هر حال سدّ عظیمى ایجاد و دریچه هاى مناسبى براى آن در نظر گرفته شد و آب فراوانى در پشت سد ذخیره گشت. مردم با استفاده از این نعمت بزرگ به عمران و آبادى محلّ زندگى خود پرداختند. به تعبیر قرآن مجید(3) دو رشته باغ بزرگ که فرسخها طول آن بود ایجاد شد، که داراى درختانى سرشار از میوه بود. سرزمین قوم سبأ به قدرى آباد شده بود که اگر یک نفر قصد سفر داشت نیازى به زاد و توشه نداشت. کافى بود سبدى بر روى سر خود بگذارد و از زیر درختان میوه عبور کند تا در مدّت کوتاهى سبدش پر از میوه هاى لذیذ گوناگون شود و به وسیله میوه ها خود را سیر کند. در سایه رفع فقر، امنیّت نیز به سرزمین آنها هدیه شد. چون وقتى مردم گرسنه و

ص: 46

نیازمند نباشند، سرقت و نا امنى رخت بر مى بندد.

خلاصه همه مردم به نوایى رسیدند؛ عدّه اى که زرنگتر بودند و فعالیّت بیشترى داشتند ثروت بیشتر، و گروهى که تلاش کمترى کردند ثروت کمترى عائدشان شد.

چه نعمتى بالاتر از نعمت ثروت و امنیّت که نصیب قوم سبأ گشت. لذا، خداوند به آنها دستور داد شکر نعمتهاى الهى را به جا آورند. شکر نعمت امنیّت، ثروت و آن محیط پاک و پاکیزه. سرزمینى که حتّى حشرات موزى در آن وجود نداشت و خبرى از آفات گیاهان نبود!(1)

امّا متأسفانه ظرفیّت بشر محدود است. وقتى نعمتى به او مى رسد مغرور مى شود. هنگامى که به مقامى دست پیدا مى کند دچار غرور و تکبّر مى گردد و گاه خود را گم مى کند و حتّى آشنایان خود را نمى شناسد! که نمونه هایش را ما و شما دیده ایم.

به هر حال ناشکرى ها شروع شد. گفتند: این چه زندگى است؟ فقرا و نیازمندان دیروز، وضع مالیشان خوب شده و در کنار ما زندگى مى کنند. ما باید از آنها ممتاز باشیم! انحصارطلبى بلاى بسیارى از ثروتمندان است. به خداوند عرض کردند: آبادى ها را از هم دور کن و در وسط آبادى ها بیابانهاى خشک قرار بده، تا فقرا نتوانند به راحتى سفر کنند! اینها با این ناسپاسى ها هم به خودشان ظلم کردند و هم به دیگران که نسبت به آنها از مال و ثروت کمترى برخوردار بودند. به هر حال، کفران نعمت آنها به جایى رسید که خداوند تصمیم گرفت نعمت بزرگ آنها را تبدیل به نقمت کرده و آنها را به سختى مجازات کند. این مأموریّت به چند موش صحرایى سپرده شد! آنها در دل سدّ خاکى لانه کرده، و بتدریج سوراخهایى در آن ایجاد نمودند. آب از سوراخهاى ایجاد شده به حرکت در آمد. هر قدر آب در آن روزنه ها حرکت مى کرد

ص: 47

سوراخها گسترده تر مى شد. این جریان به قدرى ادامه یافت که مقاومت سد از بین رفت و شب هنگام ناگهان متلاشى شد و درهم شکست، و بر اثر آن خانه ها و قصرها و باغها و مزارع و تمام دارایى آنها نابود شد. سیل ویرانگر ویرانه آنها را به همراه مردم ناسپاس با خود برد! به گونه اى که دیگر از آن درختان و سبزى و طراوت و میوهها هیچ خبرى نبود.

تعدادى از مردم قوم سبأ و سرزمینى که تبدیل به بیابان خشکى شده بود، باقى ماندند. خداوند مى فرماید: آن دو باغ بسیار طولانى و بزرگ را از آنها گرفتیم و در مقابل بیابانى دادیم که سه چیز بیشتر نداشت:

1. میوه تلخ بیابانى 2. درختى بیابانى به نام شوره گز 3. درخت سدر(1)

آرى! آن تمدّن عظیم و آن باغهاى بزرگ و خیره کننده و آن سرزمین خوش آب و هوا و آن نعمتهاى مهم و فراوان، تبدیل به یک بیابان بسیار کم فایده شد. این، جزاى انسانهاى کفور و ناسپاس بود و طبیعى است که به انسان نا شکر چنین جزایى داده شود. اگر کسى خداى ناکرده مبتلا به رباخوارى گردد، یا آلوده احتکار مایحتاج مردم شود، یا به صفت رذیله بخل گرفتار گردد، یا در دام سایر محرّمات و رذایل بیفتد، به او جایزه نمى دهند؛ بلکه متناسب با گناه و جرمش مجازات مى شود. مجازات قوم سبأ نیز متناسب با گناهشان یعنى کفران نعمت بود.

خداوند متعال در پایان این داستان مى فرماید:

«إِنَّ فىِ ذَالِکَ لَاَیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ؛(2) در این ماجرا، نشانه هاى عبرتى براى هر صبور شکرگزار است».

ص: 48

این داستان پر ماجرا مایه عبرت است، و در آن نشانه هاى عبرت وجود دارد. امّا تنها «صابران» و «شکرگزاران» مى توانند از این ماجراها درس عبرت بگیرند. آن هم نه هر صابر و شاکرى؛ بلکه صبّار و شکور، یعنى کسانى که بسیار صابر و شاکرند.

راستى چرا تنها این دو گروه پى به این نشانه ها مى برند و از آن عبرت مى گیرند؟

این به خاطر آن است که آنها به واسطه صبر و استقامتشان، مرکب سرکش هوا و هوس را مهار کرده و در برابر معاصى پرقدرتند، و به خاطر شکرگزاریشان در طریق اطاعت خدا آماده و بیدارند، به همین دلیل به خوبى عبرت مى گیرند. امّا آنها که بر مرکب هوا و هوس سوارند و به مواهب الهى بى اعتنا، چگونه مى توانند از این ماجراها عبرت بگیرند؟!

صبّار شکور مى فهمد که چگونه مصیبت سیلابها در سایه صبر و استقامت و شکر گزارى به درگاه خداوند تبدیل به نعمت سدّ آب و باعث آبادانى منطقه وسیعى شد. و کفران نعمت و ناسپاسى نعمت بزرگ سدّ خاکى را تبدیل به سیل ویرانگرى کرد که تمام هستى قوم سبأ را نابود کرد. تکرار مى کنیم که اگر خداوند اراده کند قومى را مجازات نماید نیازى به نیروها و عوامل خارجى ندارد، بلکه مجازاتشان را از دل نعمت هایشان بیرون مى کشد و این سنّت الهى در عصر و زمان ما هم جریان دارد، و مخصوص زمانهاى گذشته نیست. به عنوان مثال سایتها و ماهواره ها، اختراع بسیار خوبى بود، که مى توانست ابزار انتقال علم و دانش و اخبار و اطّلاعات و مانند آن باشد؛ امّا مردم کفران نعمت کرده و قدر آن را ندانستند و لذا تبدیل به سایتها و شبکه هاى مملوّ از فساد و فحشا شد، و به همین جهت وارد هر خانه اى شود جوانان آن، بلکه گاه همسر صاحب خانه را نیز آلوده مى کند! بنابراین، باید قدر نعمتهایى را که پروردگار به ما ارزانى داشته بدانیم و شاکر نعمتهاى فراوان و بى شمارش باشیم. اگر داراى ثروت و

ص: 49

اموالى هستیم سهمى از آن را به عنوان شکرانه این نعمت در اختیار فقرا و نیازمندان قرار دهیم، تا خداى نکرده خداوند این نعمت را تبدیل به بلا و نقمت نکند و بدین وسیله ما را مجازات ننماید.

به هر حال، حضرت نوح (علیه السلام) از خداوند خواست او را در برابر قوم جاهل و نادان و لجوج و عنودش پیروز کند. تعبیر به «نادى»، که به معناى صداى بلند است، نشان از عمق فشارها و مشکلات و سختى هایى مى دهد که از ناحیه آن قوم مشرک بت پرست بر نوح پیامبر و خانواده اش تحمیل شد به گونه اى که آن حضرت با صداى بلند (نه به صورت نجوى و زمزمه) از خداوند تقاضاى یارى و نصرت کرد. خداوند متعال خواسته نوح را اجابت نمود. به آسمان فرمان بارش داد، آن هم نه باران معمولى و عادى، بلکه گویى سیلاب از آسمان نازل مى شد. و به زمین فرمان جوشش داد. آب از زمین مى جوشید و از آسمان مى بارید و جمعیّت گناه کار را نابود کرد.

بیش از هشتاد نفر(1) به او ایمان نیاوردند این مسأله براى او سنگین آمد و باعث غم و اندوه فوق العاده شدیدى شد که دلش را زیر و رو کرد.(2)

عدّه اى دیگر، همچون مرحوم طبرسى در مجمع البیان(3)، معتقدند:

منظور از کرب عظیم اراذل و اوباشى است که به آن حضرت و خانواده اش اهانت مى کردند. مشرکان تنها مزاحم خود حضرت نمى شدند، بلکه براى اعضاى خانواده اش نیز ایجاد مزاحمت مى کردند. لذا در آیه مورد بحث مى فرماید:

«ما نوح و خانواده اش را از کرب عظیم نجات دادیم».

به هر حال دعاى حضرت نوح به هدف اجابت رسید و خداوند شرّ اراذل و اوباش را کوتاه کرد و آنها را به وسیله آن طوفان عظیم و وحشتناک در هم کوبید.

نشینى کرده و ایجاد مزاحمت نخواهند کرد؛ امّا اگر برخورد مناسبى نشود و میدان را خالى ببینند جسارت به خرج داده، و دایره فساد و مزاحمت خود را توسعه مى دهند.

و لذا ما معتقدیم که باید محاکمه و مجازات این دسته از مجرمین خارج از نوبت و در دادگاههاى خاصّى صورت گیرد و در مدّت زمان کوتاهى، البتّه با رعایت همه جوانب احکام قضاى اسلامى، محاکمه و مجازات شوند تا باعث عبرت شده و چنین جرمهایى تکرار نشود. ما نباید در این گونه مسایل دنباله رو دستگاههاى قضایى کشورهاى غربى باشیم. در آنجا یک هفته طول مى کشد که متّهم وکیلى انتخاب کند و یک هفته دیگر فرصت مى خواهد که پرونده را مطالعه نماید.

پس از مدّتى دادگاه تشکیل مى شود. صلاحیّت دادگاه را زیر سوال مى برند و پس از چندى که وکیل آماده و پرونده مطالعه شد و صلاحیّت دادگاه تأیید گشت، وکیل متّهم با تهیّه یک گواهى دروغین پزشکى ادعا مى کند متهم بر اثر بیمارى قادر بر شرکت در جلسات دادگاه نیست و خلاصه به بهانه هاى مختلف آنقدر جریان دادگاه طولانى مى شود که مردم کم کم آن جرم و مجرم را به فراموشى مى سپارندو سایر مجرمان نیز به خود جرأت مى دهند که دست به جرمهاى مشابهى بزنند.

ما اگر این تشریفات غلط را حذف کنیم، و به چنان وکلایى اجازه وقت کشى و طولانى کردن دادگاه را ندهیم، و در یک فرصت مناسب و زمان کوتاه مجرمین را محاکمه و آنها رامجازات کنیم، نتیجه خوبى خواهیم گفت و دامنه جرم و جنایت جمع تر و کوتاهتر خواهد شد و اراذل و اوباش مجبور به عقب نشینى مى شوند.

خلاصه این که یکى از امتیازات حضرت نوح (علیه السلام) تقاضاى نجات یافتن از شر اراذل و اوباش بود؛ که خداوند آن را اجابت کرد.

ص: 53

اضافه مى گردد و نه یک گناه از گناهانش کسر مى شود.(1) ولى چند استثناء وجود دارد:

شخصیّتى را دیدم که در آخر عمر گرفتار انواع بیمارى ها بودند، ولى فرزندان برومند و تربیت شده آنها، همچون پروانه برگردشان مى چرخیدند. و در مقابل، افرادى را نیز سراغ داریم که بر اثر نا آشنایى فرزندانشان با مجالس و معارف دینى، همین که پا به سن گذاشتند، آنها را روانه خانه سالمندان کردند!

مرگ صاحبش نیز به درد او مى خورد و آمار حسنات پرونده اش را بالا مى برد. چه در حدّ وسیع و گسترده باشد، نظیر علم و دانش شخصیّتهاى همچون شیخ مفید و سیّد مرتضى و شیخ طوسى و شیخ صدوق و مانند آن بزرگان رحمهم الله، و چه در مقیاس کوچک و محدودى همچون تعلیم بسم الله به فرزند به هنگام خوردن غذا و سلام دادن به دیگران و سفارش به نماز اوّل وقت و توصیه ترک گناهان نظیر دروغ و غیبت و تهمت و مانند آن. که هر دو، علم نافع و دانش سومند است و انشاءالله مایه نجات صاحبش مى گردد.

نتیجه این که، یکى از امتیازات حضرت نوح (علیه السلام) داشتن نسلى پاکیزه و خوب بود که باعث بالارفتن درجات آن حضرت شد.

قرآن مجید هنگامى که مى خواهد طولانى بودن مدّت تبلیغ حضرت نوح (علیه السلام) در میان قومش را بیان کند مى فرماید: آن حضرت هزار سال منهاى پنجاه سال در میان قوم خود تبلیغ کرد. عظمت این بیان، نسبت به این که بگوید: «نهصد و پنجاه سال تبلیغ کرد» بیشتر است. و مسأله فصاحت و بلاغت یکى از گونه هاى اعجاز قرآن مجید است. واقعآ اگر کسى آشنا به ادبیّات عرب باشد فصاحت و بلاغت قرآن کافى است که به عظمت معجزه پیامبر اسلام پى ببرد.

به هر حال، در آیه مورد بحث چهار نکته مهم وجود دارد که قابل دقّت است:

عرض کرد: چه زمانى کار ساخت کشتى را شروع کنم؟ خداوند فرمود: یک هسته خرما بکار، هر وقت درخت خرما ثمر داد کارت را شروع کن! نوح پیامبر (علیه السلام) هسته خرما را کاشت آنقدر صبر کرد تا درخت خرما به بار نشست. سپس خطاب به خداوند عرض کرد: آیا زمان مجازات و عذاب این قوم سرکش فرا نرسیده است؟ خداوند فرمود: نه، هسته دیگرى بکار و تا زمان به ثمر نشستن آن صبر کن. حضرت نوح (علیه السلام) هسته دیگرى کاشت و منتظر ماند. وقتى به ثمر نشست دوباره سؤال خود را مطرح کرد. چندین بار این داستان تکرار شد تا زمان موعود فرا رسید.(1) راستى خداى ما چقدر رئوف و مهربان و رحیم و کریم است و ما بندگان چقدر ناسپاس و عجول و ناشکر و عاصى و خطاکاریم.

ما باید از این صفت زیباى خداوند درس بگیریم و در کارهایمان عجله نکنیم و از تصمیمهایى عجولانه، که غالبآ بدون تعقّل و اندیشه است، اجتناب ورزیم.

اگر زن خانه چیزى بر خلاف میلش دید، فورآ چادر بر سر نکند و به نشانه قهر به منزل پدرش برود. اگر مرد خانه مطلب ناخوشایندى مشاهده کرد، قهر نکند و از آمدن به خانه خوددارى نماید. این تصمیمات عجولانه کار شایسته اى نیست. اگر شتابزدگى ها در تصمیمات نباشد بسیارى از دعواها و اختلافات حل مى شود و به دادگاه کشیده نمى شود.

را در همه جا نقل کرده و روى آن مانور مى دهند. هر چه به آنها گفته مى شود که شیعه مانند اهل سنّت نیست که تمام روایات صحاح ستّه(1) را صحیح و معتبر مى دانند، بلکه هر روایتى را مورد بحث و بررسى قرار مى دهند اگر اعتبارش ثابت شد آن را مى پذیرند. ولى عجله و شتابزدگى به آنها اجازه نمى دهد به این حرفها فکر کنند.

عقل و منطق حکم مى کند که در چنین مواردى سؤال و اشکال خود را از علماى بزرگ شیعه بپرسند. اگر جواب قانع کننده اى نشنیدند روى آن مانور بدهند، امّا گوششان بدهکار حرف منطقى نیست.

متأسّفانه بر اثر همین عجله و شتابزدگى از یک سو، و عدم تعقّل و تفکّر کافى از سوى دیگر، گاه فتاواى بسیار عجیبى مى دهند. مثلا سال قبل یکى از مفتیان آنها فتوى داده بود که خوردن زولبیا بدعت و حرام است!(2) علّت چنین فتاوایى این است که معناى بدعت را نفهمیده اند و مطالعاتشان در قرآن و اسلام بسیار ضعیف است و در

ص: 61

عین حال عجله مى کنند. توضیح این که بدعت بر دو قسم است: بدعت در عرف، که به معناى نوآورى است. تمام زندگى مردم در عرف سال به سال نو مى شود. مردم عصر و زمان ما غالبآ لباسهاى سابق را نمى پوشند، و از غذاهاى گذشته استفاده نمى کنند، و بر مرکبهاى سابق نمى نشینند، و در خانه هاى قدیمى سکنى نمى گزینند؛ بلکه به سراغ لباسها و غذاها و مرکبها و خانه هاى جدید مى روند. و در یک جمله، بشر دائمآ در حال تحوّل و نوآورى است. آیا همه اینها حرام است؟ بدعت به معنى نوآورى عرفى حرام نیست، بلکه بدعت در دین حرام است. یعنى چیزى که در دین نبوده به عنوان دستور دینى تلقّى کنیم و هیچ کس خوردن زولبیا را به عنوان یک دستور دینى انجام نمى دهد، بلکه آن را یک نوآورى عرفى در صنایع غذایى مى داند.

اخیرآ یکى دیگر از مفتیان آنها فتواى رسواترى داده است. گفته:

«نباید رئیس جمهور مصر را در قفس کرد و به محاکمه کشید، چون او رئیس جمهور بوده و امام و خلیفه است. و خلیفه را تنها در دو صورت مى توان محاکمه کرد: نخست این که مرتد شود، و دیگر این که مانع اقامه نماز گردد، و او هیچ یک از این دو کار را انجام نداده است!»(1)

ص: 62

معنى این سخن این است که اگر حاکمى شروع به ظلم و ستم کرد و اموال مردم را به غارت برد و دست به کشتار مردم زد و تمام احکام اسلام غیر از نماز را زیر پا گذاشت نازک تر از گل نمى توان به او گفت! آیا مى توان این سخنان سخیف را به اسلام نسبت داد؟ برادران دینى! این سخنان را بر زبان جارى نکنید و در افکار و عقاید خود تجدید نظر کنید و از شتابزدگى و عجله بپرهیزید که این سخنان امروز خریدارى ندارد و باعث مى شود کلّ جامعه اسلامى بر ضدّ شما موضع گیرى کنند. به هر حال، یکى از درسهاى مهمّى که از آیه مورد بحث مى گیریم ترک عجله و شتاب در قضاوت ها و تصمیم گیرى هاست.

عطوفت و محبّت، حرفش را مى زد و دعوت خدا را به آنها ابلاغ مى کرد. علاوه بر این، برنامه تبلیغى خصوصى و خانه به خانه هم داشت. طبق برخى از روایات(1) درِ خانه هاى مردم را مى زد و مى گفت: «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» اگر مى خواهید سعادتمند و خوشبخت شوید بتها را رها کنید و به خداى یگانه ایمان آورید. آن حضرت شب و روز، آشکار و پنهان، و خلاصه به هر شکل ممکن مردم را به سوى خدا دعوت مى کرد. قرآن مجید از زبان خود حضرت نوح (علیه السلام) چنین نقل مى کند:

«رَبِّ إِنّىِ دَعَوْتُ قَوْمِى لَیْلًا وَ نَهَارًا * فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعَاءِى إِلَّا فِرَارًا * وَ إِنىِّ کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُواْ أَصَابِعَهُمْ فىِ ءَاذَانهِِمْ وَ اسْتَغْشَوْاْ ثِیَابهَُمْ وَ أَصَرُّواْ وَ اسْتَکْبرُواْ اسْتِکْبَارًا * ثُمَّ إِنىِّ دَعَوْتُهُمْ جِهَارًا * ثُمَّ إِنىِّ أَعْلَنتُ لهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لهَُمْ إِسْرَارًا؛(2) پروردگارا! من قوم خود را شب و روز(به سوى تو) دعوت کردم. امّا دعوت من چیزى جز فرار (از حق) بر آنان نیفزود. و من هر زمان آنها را دعوت کردم(که ایمان بیاورند) تا تو آنها را بیامرزى، انگشتان خویش را در گوشهایشان قرار داده و لباس هایشان را بر خود پیچیدند و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند. سپس من آنها را با صداى بلند (به اطاعت فرمان تو) دعوت کردم. سپس آشکارا و نهان (حقیقت توحید و ایمان را) براى آنها بیان داشتم».

امّا این قوم سرکش و لجوج حتّى حاضر نبودند سخنان پیامبر خدا را بشنوند. و لذا، نه تنها انگشتانشان را در گوش خود فرو مى کردند، بلکه احتیاطآ لباسشان را نیز بر سر مى کشیدند تا مبادا صداى نوح به گوششان برسد. ولى آن پیامبر خدا با صبر و حوصله به کار خود ادامه داد، تا زمان عذاب و مجازاتشان فرا رسید که شرح آن خواهد آمد.

ص: 64

بنابراین، براى رسیدن به پیروزى نباید از صبر و استقامت و پایدارى غافل شد.

در زندگانى پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) نیز نمونه هاى عجیبى از صبر و استقامت آن حضرت به هنگام تبلیغ دین و دعوت مشرکین به توحید و یکتاپرستى ثبت شده است.(1) یکى از کارهاى حضرت خدیجه (علیها السلام) در اوایل بعثت این بود که هر زمان پیامبراکرم 6 از مسجدالحرام به خانه بازمى گشت زخمهاى حضرت را پانسمان مى کرد.(2) زخمهایى که حاصل پرتاب سنگ و مانند آن از سوى مشرکان به هنگام تبلیغ حضرت و دعوت آنان به پرستش خداى یکتا بود.

حضرت رسول 6 به منظور دعوت مردم طایف یکّه و تنها به آن شهر سفر کرد. مردم طایف آن حضرت را بسیار اذیّت کردند و هیچ کس جز یک برده ایمان نیاورد، که البتّه آن هم براى پیامبر غنیمت بود.(3) به هر حال این استقامتها و تحمّل ها از سوى پیامبران بزرگى همچون حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و حضرت نوح (علیه السلام) و دیگر فرستادگان خداوند، درسى بزرگى براى همه کسانى است که مى خواهند در کارهایشان موفّق شوند و به مقصد برسد.

ص: 66

کتاب آسمانى به من داده؛ و مرا پیامبر قرار داده است. و هرجا که باشم مرا وجودى پر برکت قرار داده، و تا زمانى که زنده ام، مرا به نماز و زکات توصیه کرده است».

آموزه مستقیم این آیات، رفع اتّهام از حضرت مریم (علیها السلام) و اثبات نبوّت حضرت عیسى (علیه السلام) در کودکى است. امّا آموزه غیرمستقیم آن، پاسخ به شبهه اى است که در مورد یکى از فضایل حضرت على (علیه السلام) نقل شده است. و آن این که: «حضرت در اوّلین روزهاى ولادت، هنگامى که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را دید لبخندى زد و به آن حضرت سلام کرد و آیات اوّلیه سوره مؤمنون را تلاوت نمود».(1) چگونه ممکن است نوزاد یک روزه سخن بگوید؟ جواب این است که اگر سخن گفتن حضرت عیسى (علیه السلام) در گاهواره ممکن بوده، سخن گفتن حضرت على (علیه السلام) نیز در روز اوّل ولادت ممکن است.

سؤال: در آن زمان که هنوز قرآن نشده بود، چگونه این اتّفاق افتاد؟

جواب: هر چند قرآن نازل نشده بود، ولى در علم خداوند که وجود داشت. چه اشکال دارد که خداوند بخشى از قرآن را قبل از نزول، بر زبان بنده اش جارى کند.

نتیجه این که قرآن مجید دو رقم آموزه دارد: آموزه هاى مستقیم و غیرمستقیم.

آموزه مستقیم آیه مورد بحث، طول عمر حضرت نوح (علیه السلام) و توفیق تبلیغ دین خدا در این مدّت طولانى است. و آموزه غیرمستقیم آن، اثبات امکان طول عمر حضرت مهدى(عج) است. شرح بیشتر خواهد آمد.

سال عمر کند؟ اگر ممکن نیست، چگونه شیعه مدّعى است امام زمان(عج) متولّد شده و اکنون بیش از هزال سال عمر دارد؟

جواب: از دو منظر مى توان پاسخ این سؤال را داد: از منظر علوم روز مخصوصآ علوم تجربى، و از منظر وحى و قرآن مجید.

که از عمر طولانى آن حضرت شگفت زده شده اند، یا انکار و اعجاب آنها دلیل دیگرى دارد و در پى چیز دیگرى هستند؟!

3. آیات مربوط به حضرت عیسى (علیه السلام)؛ که از همه مهم تر است. خداوند متعال در آیات 157 و 158 سوره نساء مى فرماید:

«مَا قَتَلُوهُ یَقِینَا * بَل رَّفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَکاَنَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیًما؛ و به یقین او را نکشتند؛ بلکه خدا او را به سوى خود، بالا برد. و خداوند توانا و حکیم است».

طبق این آیه شریفه حضرت مسیح (علیه السلام) هنوز زنده است؛ یعنى آن حضرت بیش از دو هزار سال عمر کرده است. اگر حضرت مسیح (علیه السلام) بیش از دو هزار سال عمر کرده و این عمر طولانى برایش ممکن بوده، براى امام زمان (علیه السلام) نیز ممکن است.

آموزه مستقیم آیه مذکور پاسخى است به کسانى که معتقدند آن حضرت به دار آویخته شد. و آموزه غیرمستقیم آن امکان عمر طولانى بیش از دو هزار سال براى بشر است، در صورتى که خداوند اراده کند. طبق آنچه که در انجیل هاى موجود نوشته شده، حضرت مسیح (علیه السلام) به دار آویخته شد، سپس بدنش را دفن کردند و خداوند جسدش را پس از سه روز از قبر بیرون آورد و زنده کرد و به آسمانها برد. این جالبتر است، زیرا خداوند او را زنده کرد و پس از حیات مجدّد بیش از دو هزار سال عمر کرده است.

نتیجه این که طول عمر حضرت مهدى(عج) هیچ استبعادى ندارد، و با علوم روز و قرآن مجید کاملا هماهنگ است.

شود، پاسخ معقول و قانع کننده اى دارند. امّا متأسّفانه مخالفین، مخصوصآ وهابى ها، به دنبال بهانه جویى هستند. حدود دویست سال از اختراع وهابیّت مى گذرد. آنها در طول سالیان گذشته اینقدر بهانه جویى نمى کردند، امّا امروزه که اقبال مردم، مخصوصآ جوانان، را به سوى مکتب اهل بیت (علیهم السلام) مى بینند و روز به روز شاهد افزایش تعداد شیعیان در سراسر جهان هستند، این مطلب را تحمّل نکرده و با تمام قوا بر علیه شیعه فعالیّت مى کنند. پایان نامه هاى دانشجویانشان، سایتها، ماهواره ها، مجلّات و کتابها، مبلّغان دینى و مأموران تبلیغى آنها، همگى تشیّع را هدف گرفته اند. آرى علّت همه این هجمه ها حسادت است. آنها نمى توانند پیشرفت شیعه را در سراسر دنیا ببینید. براى آنها قابل تحمّل نیست که در ایران حکومت شیعى تشکیل شده، و در لبنان شیعیان قدرتمند گشته و در عراق و افغانستان شیعه در حال پیشرفت است. و لذا، با تمام قوا بر علیه مکتب شیعه فعالیّت مى کنند، و هرچه به سؤالات و شبهه هایشان پاسخ داده مى شود باز همان سؤالات را تکرار مى کنند. و متأسّفانه در این مسیر از وارونه کردن حقایق باکى ندارند. در یکى از سفرهایى که به مکّه مکرّمه داشتم عدّه اى از علماى آنها خواستار گفتگوى علمى شدند. جلسه تشکیل شد. دوازده مسأله مهم مطرح کردند که پاسخ همه سؤالات به صورت مستدل و منطقى داده شد، به گونه اى که پس از آن هیچ شبهه اى باقى نماند. ولى متأسّفانه بعدآ شایعه کردند که با فلانى بحث کردیم و او در مناظره مغلوب شد!

نصیحت ما به این برادران این است که این وضع شما قابل ادامه دادن نیست، در آن تجدیدنظر کنید. بیایید برادروار در کنار هم بنشینیم و بحث هاى منطقى داشته باشیم و در مقابل دشمنان اسلام و قرآن متّحد و یکپارچه شویم و نیرویمان را صرف مبارزه با آنها کنیم.

به هر حال، یکى دیگر از امتیازات حضرت نوح (علیه السلام) عمر طولانى آن حضرت بود.

ص: 72

کسى که بر خدا توکّل کند خدا با اوست و تنها نمى ماند. وَ مَن یَتَوَکَّلُّ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ؛(1)

حضرت شعیب (علیه السلام) را تهدید کردند که اگر دست از ادّعاها و سخنانش بر ندارد بسختى او را مجازات خواهند کرد.(2) امّا تهدیدهاى توخالى مشرکان و بت پرستان ذرّه اى در اراده آهنین او تأثیر نگذاشت و قدمى عقب نشینى نکرد، بلکه دلیرانه مقاومت نمود و به راهش ادامه داد.

پیامبرگرامى اسلام حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) تک و تنها در میان مشرکان مکّه حاضر مى شد و آنها را دعوت به توحید و یکتاپرستى مى کرد. آن حضرت به همراه على (علیه السلام) و خدیجه (علیها السلام) - که اوّلین مرد و زن مسلمان بودند - به مسجدالحرام مى رفتند و در جلوى چشم مشرکان و بت پرستان نماز جماعت مى خواندند.(3) نمى گفتند: «ما سه نفریم و دشمن بیشمار و جانمان در خطر است» بلکه شجاعانه و بدون احساس وحشت و با توکّل بر خدا، به راز و نیاز با خدا پرداخته، و جمعیّت زیاد دشمن را به سخریّه مى گرفتند.

نمازهاى با شکوه جماعت و جمعه صدها هزار نفرى امروز، حاصل استقامت و مقاومت آن روز پیامبراسلام(صلی الله علیه و آله) و مسلمانان اولیّه است.

پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) بارها با تن مجروح به خانه مى آمد. جراحتى که حاصل ضربات سنگ مخالفان و معاندان و مشرکان بود.(4) این کار زشت آنقدر توسّط دشمن تکرار مى شد که یکى از کارهاى روزانه حضرت خدیجه (علیها السلام) بستن زخمهاى پیامبر (صلی الله علیه و آله) شده بود. اگر امروز یک چهارم جمعیّت کره زمین مسلمان هستند، بخاطر زحمات و پایدارى ها و مقاومتهاى آن روز پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان اولیّه بوده است. حضرت على (علیه السلام) در

ص: 74

این باره چه زیبا مى فرماید:

«وَ لاتَسْتَوْحِشُوا فی طَریقِ الْهُدى لِقِلَّةِ اَهْلِه»؛(1) در مسیر حق از کمى همراهان (وفزونى دشمنان) وحشت نکنید»

یعنى اگر شما در شاهراه سعادت حرکت مى کنید و اکثریّت مردم راه را گم کرده و قدم در بیراهه گذاشته اند، از کمى همراهان وحشت نکنید. چون کسى که از جادّه اصلى مى رود نباید وحشت کند، هر چند همرانش اندک باشند؛ بلکه کسى باید بترسد که گام در بیراهه گذاشته، هرچند همرانش بسیار باشند. برخى از جوانان براى ما نامه مى نویسند که: «در خانواده فقط من نماز مى خوانم و روزه مى گیرم و بقیّه اعضاى خانواده نسبت به مسایل دینى بى توجّهند، چه کنم؟». مى گوییم: «شما با توکّل بر خدا به وظایف دینى خود عمل کنید، و در مقابل نگاههاى سنگین و سخنان درشت و برخوردهاى نامناسب آنها مقاومت نمایید، که بالاخره مقاومت شما مقاومت آنها را خواهد شکست، و پیروزى از آنِ شماست».

جوانان عزیز و برومند و متدیّنى که براى ادامه تحصیل یا مأموریّتهاى کارى یا مسایل تحقیقاتى و مانند آن، به بلاد کفر سفر مى کنند باید از مقاومتهاى حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و ابراهیم (علیه السلام) و شعیب (علیه السلام) و نوح (علیه السلام) درس بگیرند و به فرمایش مولاى متقیان عمل کنند و از تنهایى نهراسند و همرنگ جماعت نشوند و با توکّل بر خداوند متعال شجاعانه به تکالیف شرعى خود عمل کنند، و با اعمال شایسته خود دیگران را به دین اسلام فراخوانند.

به هر حال، یکى از ویژگى هاى حضرت نوح (علیه السلام)، که قرآن مجید به آن پرداخته، شجاعت فوق العاده آن حضرت بود.

خلاصه این که حضرت نوح (علیه السلام)، طبق شهادت قرآن مجید، از برگزیدگان بود، و

ص: 75

مشمول هدایت الهى گشت، و خداوند به او سلام کرد، و بنده شکور خدا بود، و دعایش مستجاب شد و از کرب عظیم رها شد، و نسلى پاک داشت، و عمرى طولانى کرد، و از شجاعتى فوق العاده برخوردار بود.

ص: 76

ص: 78

* فصل دوّم: آغاز دعوت نوح پیامبر (علیه السلام)

مباحث مربوط به این فصل در هفت آیه اوّلیّه سوره نوح (علیه السلام) آمده است. به تفسیر این آیات توجّه فرمایید:

«إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلىَ قَوْمِهِ أَنْ أَنذِرْ قَوْمَکَ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛(1) ما نوح را به سوى قومش فرستادیم و گفتیم: قوم خود را انذار کن پیش از آن که عذاب دردناکى به سراغشان آید».

اوّلین دستور خداوند به حضرت نوح (علیه السلام) «انذار و بشارت» بود. چیزى که تمام پیامبران الهى مأمور به آن بودند و لذا «مبشّرین» و «منذرین» نامیده شدند.

در انتظار آنهاست. در آیه بعد مى خوانیم:

«قَالَ یَا قَوْمِ إِنىِّ لَکمْ نَذِیرٌ مُّبِینٌ؛(1) (نوح) گفت: «اى قوم من! به یقین من براى شما انذار کننده آشکارى هستم».

طبق این آیه شریفه دعوت انبیا مخفیانه نیست، بلکه فرمان خدا را باید آشکارا گفت. چرا ما مسلمانان اذان را با صداى بلند بر فراز مناره ها و مأذنه ها مى گوییم؟

چون دین و آیین خدا مخفى و پنهان نیست. نام خدا و مقدّسات الهى باید آشکارا در جامعه گفته شود و به گوش همه برسد و همه با آن آشنا شوند.

خدا یکى مى شود» که حرف غلطى است و بنده همیشه بنده است و خدا همواره خداست. همانگونه که ممکن الوجود همیشه ممکن الوجود و واجب الوجود همواره واجب الوجود است، و یکى شدن این دو امکان ندارد. بلکه منظور از فناء فی الله این است که انسان به جایى برسد که خود را فراموش کند و فقط و فقط خداى متعال و رضاى او را مدّنظر داشته باشد. در این مرحله دیگر جلب منفعت و دفع ضرر کنار مى رود. البتّه این، مرحله بسیار بالایى است که جز اولیاء الله مقربّین به آن نمى رسند. این از نظر جنبه هاى اختیارى.

از منظر جنبه هاى غیر اختیارى نیز چنین است؛ یعنى در درون وجود انسان دو نیروى جاذبه و دافعه وجود دارد که بدون اختیار ما موتور محرکّه بدن مان را کنترل مى کند. قلب انسان همانند نیروى محرکّه اوست. در درون قلب نیرویى وجود دارد به نام سمپاتیک که آن را به حرکت در مى آورد و اعصابى هم وجود دارد به نام پاراسمپاتیک که جلوى شتاب بیش از اندازه قلب را مى گیرد. اگر این دو رشته اعصاب مأموریّت خود را درست انجام دهند ضربان قلب منظّم و مرتّب مى زند و نیروى محرکّه بدن انسان به طور صحیح کار مى کند. امّا چنانچه هریک از دو نیروى جاذبه و دافعه در انجام وظیفه خود کوتاهى نماید قلب به درستى کار نمى کند و انسان بیمار مى شود.

اگر به کلّ جهان هستى نگاه کنیم نیز این دو نیرو وجود دارد. حرکت منظّم منظومه شمسى که میلیونها سال در حرکت است و کرات آن به گرد خورشید مى چرخند مدیون جاذبه و دافعه است؛ به گونه اى که نه جذب خورشید مى شوند و نه از مسیر حرکت خود فراتر مى روند.

از اینجا مى فهمیم که چرا پیامبران مبشّرین و منذرین بودند؟ بشارت نیروى محرّکه بود و انذار نیروى بازدارنده. با بشارت مردم را به سوى نیکیها حرکت مى دادند و با انذار از محرّمات و بدى ها باز مى داشتند. بنابراین، این که حضرت نوح (علیه السلام) همانند سایر

ص: 81

سایر پیامبران مبشّر و منذر بود، براى این بود که مى خواست براى هدایت مردم از این دو ابزار استفاده کند.

أَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنکُمْ(1)» به مسلمانان دستور مى دهد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اطاعت نمایند.

امام در ادامه روایت مى فرمایند:

«وَ مَنْ یَعیشُ بِالْاِحْسانِ أَکْثَرُ مِمَّنْ یَعیشُ بِالْاَعْمارِ؛(1) و کسانى که در نتیجه احسان و نیکوکارى عمرشان طولانى مى شود بیشتر از کسانى هستند که به طور عادى عمر طولانى دارند».

صله رحم، رسیدگى به یتیمان، کمک به نیازمندان، تهیّه جهیزیّه عروسهاى بى بضاعت، کمک به مداواى بیماران تهیدست، ایجاد شغل و فرصت کارى براى انسانهاى فاقد سرمایه و مانند آن، احسان و نیکى محسوب مى شود و باعث طول عمر انسان مى گردد.

«وَ إِنىِّ کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُواْ أَصَابِعَهُمْ فىِ ءَاذَانهِمْ وَ اسْتَغْشَوْاْ ثِیَابَهُمْ وَ أَصَرُّواْ وَ اسْتَکْبَرُواْ اسْتِکْبَارًا؛(1) و من هر زمان آنها را دعوت کردم (که ایمان بیاورند) تا تو آنها را بیامرزى، انگشتان خویش را در گوشهایشان قرار داده و لباسهایشان را بر خود پیچیدند، و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند».

حقیقتآ این کار قوم نوح، که انگشتان خود را در گوشهایشان فرو مى بردند و علاوه بر آن لباسهایشان را روى سر مى کشیدند تا اصلا صداى پیامبرشان را به هنگام دعوت به سوى خدا نشنوند، نهایت لجاجت و سرسختى بود. بعضى از مفسّران معتقدند: آن مردم لجباز و بت پرست نه مایل بودند صداى پیامبرشان را بشنوند و نه علاقه اى داشتند او را ببینند و لذا هم راه شنیدنشان را مسدود مى کردند و هم مسیر دیدشان را مى بستند.(2) قرآن کریم برخلاف قوم نوح منطق دیگرى دارد. خداوند متعال مى فرماید: «فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛(3) پس بندگان مرا بشارت ده.

همان کسانى که سخنان را مى شنوند و از نیکوترین آنها پیروى مى کنند».

این دستور قرآنى هماهنگ با حکم عقل است. عقل نیز حکم مى کند انسان سخنان مختلف را بشنود و به ایده هاى متفاوت توجّه کند و بهترین آنها را انتخاب نماید. بنابراین، کار قوم نوح مخالف فرمان عقل و شرع بود.

البتّه این گونه نادانى ها و لجاجتها اختصاص به مشرکان و بت پرستان زمان نوح نداشت؛ بلکه در عصر پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) و در میان اعراب جاهلى نیز یافت مى شد. در آیه شریفه 26 سوره فصّلت مى خوانیم:

«وَ قَالَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَا تَسْمَعُواْ لِهَذَا الْقُرْءَانِ وَ الْغَوْاْ فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَغْلِبُونَ؛ کافران گفتند: به این قرآن گوش فرا ندهید؛ و به هنگام تلاوت آن جنجال کنید، شاید پیروز شوید».

ص: 85

دور ریخت و در محضر پیامبر 9 دو زانو زد و از وى خواست تا آیات بیشترى برایش تلاوت نماید. سپس به پیامبر خدا 6 عرض کرد: آمده بودم براى قوم و قبیله ام اسلحه تهیّه کنم، تا به وسیله آن بر دشمن پیروز شویم. امّا چیز بهترى یافتم که نه تنها شعله آتش جنگ را در بین ما خاموش مى کند که ضامن سعادت ما در دنیا و آخرت خواهد بود. و بدین تربیت اسعد بن زرارة از یاران پیامبر شد و به عنوان مبلّغ اسلام به مدینه بازگشت.(1)

در بعضى از کشورها اجازه نمى دهند یک کتاب شیعه وارد شود و مردم آن کشور آن را مطالعه کنند. این هم نوع دیگرى پنبه در گوش گذاشتن است.

کتابخانه هاى ما پر از کتب اهل سنّت است. مطالب خوب را گرفته، و بقیّه آن را رها مى کنیم. ما گوشمان را به روى کتابهاى آنها نبسته ایم، بلکه به حکم منطق عقل و شرع در کتابخانه هایمان را به روى کتابهاى آنها باز کرده و از مطالب خوب و مناسبش استفاده مى کنیم. امّا در کتابخانه هاى عربستان سعودى یک کتاب شیعى یافت نمى شود، بلکه کتابهاى علماى سنّى مصرى که فکرشان نسبت به وهابى ها بازتر است نیز وجود ندارد. چرا که آنها به منطق عقل و شرع پشت کرده و تابع منطق جاهلانه قوم نوح شده اند. چرا ما اینگونه و آنها آن گونه اند؟

پاسخ این سؤال روشن است. ما پایه هاى عقاید خود را محکم مى دانیم و وحشتى از کتابهاى آنها نداریم؛ امّا پایه هاى عقیدتى آنها سست و متزلزل است و از کتابهاى ما وحشت دارند. امیدواریم در این کار جاهلانه و منطق ناصواب خود تجدیدنظر کرده، و به جوانانشان حقّ انتخاب داده، تا با مطالعه همه حرفها و ایده ها، بهترین را انتخاب کنند.

نمى کرد؛ بلکه از هر فرصتى براى رسیدن به هدف مقدّسش استفاده مى نمود. که نمونه هاى از آن را در مباحث گذشته شرح دادیم. این سیره حضرت نوح درس بزرگى براى تمام مبلّغان دینى است.

پیام این آیه این است که مسلمانان باید براى تبلیغ اسلام از تمام فرصتها و ظرفیّتها و روشها بهره بگیرند و تبلیغاتشان بسیار متنوّع باشد. تبلیغات را منحصر در مساجد و حسینیّه ها و مجالس مذهبى نکنند؛ بلکه از تمام ابزارهاى مفید نظیر صدا و سیما، اینترنت، ماهواره ها، اردوهاى زیارتى خانه خدا و قبور حضرات معصومین :، مسابقات، اهداى جوایز، آموزش و پرورش و خلاصه از تمام ابزار و وسایل ممکن استفاده کنند. همانگونه که نوح پیامبر (علیه السلام) از تمام ظرفیّتهاى جامعه آن روز بهره گرفت و وظیفه اش را انجام داد. بعضى متأسّفانه از تنوّع تبلیغات غافلند و آن را منحصر در مساجد و حسینیّه ها مى دانند، که این اشتباه است.

حضرت نوح (علیه السلام) در ادامه به بیان بشارتهایى که به قومش داد مى پردازد. مى گوید: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ إِنَّهُ کاَنَ غَفَّارًا * یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُم مِّدْرَارًا * وَ یُمْدِدْکمُ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَل لَّکُمْ أَنْهارًا؛(1) و گفتم: از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است. تا بارانهاى پر برکت آسمان را پى در پى بر شما فرو فرستد. و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کن و باغهاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار دهد».

نوح پیامبر (علیه السلام) طبق آیات فوق به قومش سفارش مى کند که از گناهان خود توبه کنند. چرا که توبه و استغفار برکات معنوى و مادّى متعدّدى به دنبال دارد؛ البتّه توبه جدّى به گونه اى که دیگر به سمت گناه باز نگردد. علاوه بر این، گذشته سیاه خود را با اعمال نیک آینده جبران نماید، تا آثار شوم گناه از زندگیش رخت بربندد. امام سجّاد (علیه السلام) در مناجات تائبین مى فرماید:

ص: 89

«اِلهى اَنْتَ الَّذى فَتَحْتَ لِعِبادِکَ بابآ اِلى عَفْوِکَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ فَقُلْتَ: «تُوبُوا اِلَى اللهِ تَوْبَةً نَصُوحآ» فَما عُذْرُ مَنْ اَغْفَلَ دُخُولَ الْبابِ بَعْدَ فَتْحِهِ؛(1) خدایا! تو همان کسى هستى که درى به سوى عالم عفو و گذشتت بازکردى و اسم آن را توبه گذاشتى و فرمودى: «به سوى خدا بازگردید با توبه صادقانه» پس چه عذرى دارد آن کس که از وارد شدن به این درِ باز شده غفلت ورزد؟».

بنابراین، در توبه به سوى تمام گناهکاران، حتّى انسانهاى مشرک و بت پرستى مثل قوم نوح با آن همه لجاجت و سرسختى و عناد و دشمنى، باز است.

پس این که بعضى مى گویند: «ما آنقدر گناه کرده ایم که امیدى به عفو و بخشش الهى نداریم» این سخن، که نشان از یأس از رحمت الهى دارد، از آن گناهان بالاتر است. چنین افرادى هم باید از در توبه وارد شوند، که در توبه به روى آنها نیز باز است.

حضرت نوح (علیه السلام) پس از دعوت قومش به سوى توبه و بازگشت به سمت خداوند، به آثار و برکات توبه و استغفار اشاره مى کند. اوّلین اثر مادّى توبه، باز شدن در برکات آسمان و بارش نزولات آسمانى است. اثر دیگر توبه و استغفار جدّى، امداد به وسیله اموال و فرزندان است. فرزندانى سالم و نیرومند که مى توانند یار و یاور انسان باشند. و سوّمین برکت توبه و استغفار، باغهاى پر برکت و بدون آفت با نهرهاى فراوان است، که خداوند در اختیار استغفارکنندگان قرار مى دهد. آرى، نعمت معنوىِ بخشش گناهان و رحمت و غفران الهى، و نعمتهاى مادّى بارش باران و امداد به فرزندان و اموال و اعطاى باغهاى پر برکت با نهرهاى جارى، همگى ثمرات درخت پربار و پر برکت استغفار و توبه است.

محضرش حاضر بود. شخصى خدمت آن حضرت رسید و پس از سلام و احوالپرسى عرض کرد: آقا! در منطقه ما باران نمى بارد و مردم گرفتار خشکسالى شده اند چه کنیم؟

حضرت فرمود: به مردم بگویید استغفار کنند و از گناهان و خطاها و لغزش هایشان توبه نمایند. این شخص تشکّر کرد و رفت.

شخص دیگرى وارد شد و پس از تعارفات معمول از حضرت پرسید: آقا! باغهاى منطقه ما آفت گرفته و میوهها به ثمر نمى نشیند. براى رهایى از این مشکل چه کنیم؟ حضرت فرمودند: به باغدارها سفارش کنید استغفار نموده و به طور جدّى از گناهانشان توبه کنند تا به لطف و عنایت الهى، مشکلشان برطرف شود.

این شخص هم وقتى نسخه بیمارى و مشکلش را از حضرت گرفت، رفت.

نفر سومى وارد شد و مشکلش را چنین مطرح کرد:

اى على! بچّه هاى ما پس از تولّد مدّت کمى زنده هستند، سپس مى میرند. چه کنیم که مرگ و میر فرزندانمان متوقّف شود؟

حضرت فرمود: به تمام مادران و زنان آن محل بگویید از گناهانشان توبه کرده و استغفار نمایند، تا ان شاءالله مشکل آن ها حل شود. این شخص هم خوشحال و شادمان خداحافظى کرد و رفت.

ابن عبّاس که شاهد سؤال هر سه نفر و پاسخ یک نواخت حضرت على (علیه السلام) بود، به عنوان اعتراض به آن حضرت عرض کرد: چرا براى همه مردم علیرغم مشکلات متعدّد آنها نسخه واحدى مى پیچید؟

حضرت فرمود: ابن عبّاس! مگر قرآن نخوانده اى؟ خداوند در سوره نوح پاسخ سؤال شما را داده است. سپس آیات مورد بحث را تلاوت کرد.(1) در اینجا بود که ابن عبّاس به سرّ پاسخ هاى مشابه حضرت على (علیه السلام) به آن سه نفر پى برد.

ص: 91

این آیات براى امروز ما نیز پیام دارد. پیامش این است که: گناه و معصیت سرچشمه بلاها و مشکلات است. کافى است نگاهى به شرق و غرب دنیا بیندازید. آمریکا که ثروتمندترین کشورها است با چه بحرانهاى مالى و اقتصادى روبروست، و روز به روز بر بدهى هایش افزوده مى شود. اروپایى ها وضع بهترى ندارند و هر روز با مشکل جدیدى دست و پنجه نرم مى کنند. کشورهاى شرقى نیز وضعیّتى مشابه دارند. راستى علّت این همه مشکلات چیست؟ آیا این بلاها و مصیبتها عاملى جز گناه و معصیت که سرتاسر جهان را آلوده کرده دارد؟ بنابراین، باید به درگاه الهى توبه کرد و با اعمال نیک آینده گذشته تاریک و سیاه را جبران نمود، تا این آفات و بلاها برطرف شود.

از جمله به خلقت و آفرینش خود انسان اشاره مى کند و او را وادار به سیر درونى و مطالعه ذات و مراحل مختلف آفرینش خود مى کند، تا شاید ره آورد شناخت نفس، معرفت خداى خویشتن باشد.

آرى، انسان در آغاز خلقتش نطفه بسیار کوچک و کم ارزشى بود که در شکم مادر مراحل گوناگونى را طى کرد و هر روز به شکل و هیئتى درآمد، که هر مرحله آن درس مهمّ خداشناسى است. و لذا، براى تقویت خداشناسى و بالابردن ایمان به خدا و عمیق تر شدن سطح معرفت، مطالعه کتابهاى جنین شناسى بسیار مفید و مؤثّر است.

راستى، چه قدرت قهّارى در تاریکى مطلق رحم مادر، مراحل مختلف خلقت جنین را پیگیرى کرده و چنین نقش زیبایى بر آن قطره آب گندیده متعفّن زده است؟

جنین بعد از طى مراحل مختلف به دنیا مى آید؛ طفل خردسالى که هیچ قدرتى از خود ندارد، نه مالک نفع خود است و نه قادر بر دفع ضرر خویشتن. امّا خداوند مهربان به دو فرشته به نام پدر و مادر مأموریّت مى دهد که او را پرورش دهند و به بهترین شکل مراقبش باشند، تا بزرگ و پر قدرت شود. همان کودک عاجز و ناتوان به قدرى رشد و نمو مى کند که به جوانى برومند و پر قدرت تبدیل مى شود. جوانى که گاه مغرور جوانى و زیبایى و قدرت خود مى شود.

جوان باید قدر جوانى اش را بداند و به بهترین شکل ممکن از آن استفاده کند، که این جوانى هم پس از مدّتى از دست مى رود و دیگر خبرى از آن شور و حال و نشاط و توان و قدرت و زیبایى نخواهد بود. بنابراین، قبل از آن که جوانى با او خداحافظى کند باید از این نعمت در جهت علم و دانش و اخلاق و تهذیب نفس و قرب الهى بهره بگیرد، که عبادت در جوانى شیوه پیامبران است. به هر حال جوانى هم بهارى است که مانند همه بهارها سپرى مى شود و در پى آن فصل پاییز و زمستان خواهد آمد. آیا انسان باور مى کند که جوان دیروز، پیرمرد ناتوانى شده که همچون طفلى خردسال

ص: 93

حتّى قدرت حفظ آب دهانش را ندارد، بلکه گاه قادر بر کنترل و حفظ بول و مدفوع خود نیست و همچون دوران طفولیّتش باید او را با ابزار خاصّى ببندند، تا نجاست به سایر جاها سرایت نکند؟

متأسّفانه این واقعیّت تلخى است که باید آن را پذیرفت و از آن عبرت گرفت. انسانى که در ابتداى تولّدش ضعیف و ناتوان، و در پایان عمرش نیز چنین است و از ابتداى خلقت تا هنگام مرگ همواره مورد لطف و عنایت پروردگارش بوده، آیا سزاوار است به خداوندش پشت کند؟

عرفى نیز معمول است: مثلا پدرى به فرزندش مى گوید: «مگر در این مورد صد بار به شما تذکّر ندادم؟» در حالى که واقعآ صدبار نگفته بوده، بلکه مکرّر و زیاد یادآورى کرده است. زیرا حقیقتآ آسمانها فراوان و زیاد است و خداوند با قدرت بى بدیل خویش تمام آنها را آفریده است.

یکى از آفریده هاى خداوند در آسمانها نور است، که سرعت سیر خیره کننده اى دارد، به گونه اى که در هر ثانیه 300 هزار کیلومتر حرکت مى کند. یعنى اگر بشر موفّق شود هواپیمایى بسازد که با سرعت نور حرکت کند در یک چشم بر هم زدن (یک ثانیه) هفت بار بر گِرد کره زمین مى چرخد! حال حساب کنید که در یک دقیقه و یک ساعت و یک شبانه روز چند دور مى زند.

اخیرآ دانشمندان کهکشانى را کشف کرده اند که 13 میلیارد سال نورى از ما فاصله دارد! در آینده چه کهکشانهایى کشف خواهد شد؟

خلاصه این که حضرت نوح (علیه السلام) براى هدایت قومش، همراه آنها سیر انفسى و آفاقى داشت. ما هم براى زیادتر شدن معرفتمان و قوى تر کردن ایمانمان و بالابردن عیار یقینمان باید هم عالَم اصغر(ساختمان بدن خود) را مطالعه کنیم، و هم به مطالعه عالَم اکبر (جهان هستى از جمله آسمان و زمین) بپردازیم.

چیز است(1) و به انسان از رگ گردنش نزدیکتر است(2)، مراقب اعمال و رفتار و کردارش خواهد بود و هر کارى از او سر نمى زد.

همچنین اگر ایمان داشته باشد که این عالم حساب و کتابى دارد(3) و معاد و قیامتى در کار است و براى کارهاى خوب ثواب و نسبت به کارهاى بد مجازات مى شود،(4) اصلاح مى شود و از زشتیها دست برمى دارد.

اگر خلافکاران و سارقان و تبهکاران جامعه مشاهده کنند که چندین پلیس در همه جا مراقب آنهاست و تمام حرکات و سکنات آنها را تحت نظر دارد، دست از پا خطا نمى کنند. همچنین اگر ببینند که پلیس متخلّفان را دستگیر کرده و آنها را تحویل دادگاه داده، و دستگاه قضا با جدّیت به اتّهام آنها رسیدگى نموده و تمام متخلفان را بدون استثناء مجازات مى کند، به خود جرئت تخلّف و سرقت و تبهکارى نمى دهند.

انبیاى الهى مى خواستند این دو اصل را زنده کنند تا مردم به سراغ زشتیها نروند. بنابراین، اگر کسى آلوده گناه شود و مرتکب کار زشتى گردد، یا دچار ضعف در اصل توحید شده، و یا در مسأله معاد مشکل دارد. چون کسى که در هر دو جهت قوى باشد و هر دو اصل را باور دارد بیراهه نمى رود.

أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَىْءٍ شَهِیدٌ؛(1) بزودى نشانه هاى خود را در اطراف عالم و در درون جانشان به آنها نشان مى دهیم تا براى آنان آشکار گردد که او حق است؛ آیا کافى نیست که پروردگارت بر همه چیز شاهد و گواه است؟!»

نشانه هاى خداوند در جهان آفرینش (آیات آفاقى) روزبه روز بیشتر مى شود. و هرچه علم و دانش پیشرفت مى کند نشانه هاى خداوند آشکارتر مى گردد. آیات انفس نیز چنین است. چرا که درباره وجود انسان هزاران کتاب نوشته شده است. کتابهایى در مورد ساختمان چشم، کتابهایى پیرامون ساختمان قلب، کتابهایى در مورد ساختمان اعصاب و کتابهاى فراوانى در مورد دیگر اعضاى بدن انسان، که این کتابها همگى به نظرما کتابهاى توحیدند.

بسادگى از کنار آن مى گذریم، در حالى که بسیار عمیق و درس مهمّ خداشناسى است. هنگامى که حادثه اى رخ مى دهد مثلا زلزله اى اتّفاق مى افتد، یا آتش سوزى به وقوع مى پیوندد و انسان آن را درک مى کند در یک لحظه مغز تمام اعضاى بدن را خبر مى کند و فعالیّت قلب و دستگاه تنفّس و فشار خون و مانند آن چندین برابر مى شود و در حقیقت یک بسیج همگانى در میان تمام اعضاى بدن ایجاد مى شود. چقدر این دستگاهها باید دقیق و منظّم باشد که به محض رؤیت صحنه آتش سوزى، بلافاصله دستور بسیج عمومى از مغز به تمام اعضا صادر شود و همه اعضا در همان لحظه بسیج شوند. آیا این مسایل به ظاهر ساده امّا عمیق و پیچیده، خبر از قادر متعالى نمى دهد که آن را ساخته است؟ این مثالهایى که گفته شد همگى آیات انفس است که انسان را به خداوند نزدیک مى کند. به چند مثال دیگر توجه بفرمایید:

مى گوید: بله معده انسانها به اندازه دو یا سه برابر نیاز آنها ساخته شده است و لذا اگر کسى مشکل معده پیدا کند و نصف یا دو سوم آن را بردارند با باقیمانده قادر بر ادامه زندگى خواهد بود. یا یکى از کلیه هاى انسان ذخیره است و انسان مى تواند تنها با یک کلیه نیز زندگى کند، همانگونه که بسیارى پس از اهداى یک کلیه مدّتهاست با یک کلیه زندگى مى کنند. آرى، اینها همه مصادیقى از آیات انفس است که مطالعه و دقّت در مورد آنها ما را به سوى خدا هدایت مى کند.

کبد انسان نهصد مادّه سمّى را خنثى مى کند! راستى این چه دستگاهى است که قادر بر خنثى کردن این مقدار مادّه سمّى است؟

قرارداد». بنابراین، منظور از آسمانهاى هفت گانه، منظومه شمسى است.

نکته دوم، که مى توان آن را از معجزات علمى قرآن محسوب کرد، این است که: «در مورد خورشید تعبیر «سراج»، که از خود نور دارد، به کار رفته است؛ امّا در مورد ماه تعبیر به سراج نکرده، بلکه فرموده ماه نور دارد یعنى نور آن از جاى دیگرى تأمین مى شود!»

این آیات زمانى نازل شد که هیچ کس نمى دانست ماه از خود نور ندارد، و نور آن در حقیقت انعکاس نور خورشید است و لذا مى توان آیه مذکور را جزء معجزات علمى قرآن به شمار آورد.

آنها شکوفا گردد. آرى، در درون وجود انسان همه چیز وجود دارد، باغبان شایسته اى مى خواهد که آن را پرورش دهد. و لذا در روایتى از وجود مقدّس پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم:

«اَلنّاسُ مَعادِنُ کَمَعادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ؛(1) مردم معدنهایى همچون معادن طلا و نقره اند».

بنابراین، همه مردم معدنند منتهى یکى معدن طلا دیگرى معدن نقره و سومى معدن دیگر. انبیا آمده اند تا این معادن را استخراج کنند.

خوانندگان محترم! از آیه شریفه و روایت مذکور نتیجه مى گیریم که هیچ موجودى بد آفریده نشده است، بلکه هر انسانى در درون وجود خود معدنى دارد و همه معادن ارزش و قیمتى دارند. اگر شیطان رانده درگاه الهى شد به اراده خودش بود، و اگر شمر شمر شد آن هم به سوء اختیارش بود، وگرنه خداوند هیچ کس را بد نیافریده است؛ بلکه در درون ذات همه معدن پر ارزشى را به ودیعت نهاده، که باید آن را کشف کرد. بذر کوچکى که کشاورز در دل خاک پنهان مى کند به ظاهر کوچک است، امّا همه چیز در آن وجود دارد. این هسته خرما، در حقیقت درخت بزرگى با تمام شاخ و برگ و خرماهایش در آن پنهان است. باغبانى نیاز دارد که آن بذر و این هسته را پرورش دهد و استعدادهایش را به فعلیّت برساند. خیلى از مردم مى توانند همچون سلمان و ابوذر و مقداد و اصحاب امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا شوند؛ زیرا خداوند در وجودشان این استعداد و لیاقت را به ودیعت نهاده است؛ مشروط بر این که زیر نظر معلّمهایى الهى و انبیاء و اولیاء قرار بگیرند.

بنابراین، این که گفته مى شود: «بعضى فطرتآ بدبخت و بعضى خوشبخت آفریده شده اند». سخن صحیحى نیست، بلکه خداوند ابزار خوشبختى را در اختیار همه مردم نهاده، آنها

ص: 101

به اختیار خود راه سعادت یا شقاوت را انتخاب مى کنند.

بود زندگى امکان پذیر نبود، همان گونه که اگر خبرى از کوه نبود و تمام زمین دشت صاف و پهناورى بود، نیز زندگى بسیار سخت و مشکل بود؛ چون بادها و طوفانها دایم در جریان بود و چیزى مانع وزش همیشگى آن نمى شد. و لذا خداوند متعال زمین را همچون فرش گسترده اى در میان کوهها قرار داد، تا زندگى ممکن شود.

نکته دیگر این که کوهها سر بر سر یکدیگر نگذاشته و امکان عبور و مرور از بین آنها وجود دارد. اگر کوهها همانگونه که از پایین به هم متّصلند از سمت قلّه هم به هم متّصل بودند و قسمتهاى مختلف کره زمین را از هم جدا مى کردند، رفت و آمد و سفر به قسمتهاى دیگر کره زمین ممکن نبود.

بنابراین، آفرینش کوهها به شکل کنونى خود نعمت و لطف دیگرى از سوى پروردگار عالم است.

در فصل دوم ملاحظه کردید که حضرت نوح (علیه السلام) براى هدایت قومش چه سختى ها و زحمات و مشکلاتى را به جان خرید و بصورت منطقى و دلسوزانه آنها را نصیحت کرد. امّا عکس العمل آنها چه بود؟

در فصل سوم درباره واکنش آنها بحث خواهیم کرد.

ص: 103

ص: 104

ص: 106

اگر نشانه هاى صدق و راستى در گفتارش بود به آن عمل کن و خود را از وادى حیرت و سرگردانى نجات بده.

اگر براى بیمارى که در بستر بیمارى از درد به خود مى پیچد، طبیبى حاضر کنند تا بیمارى اش را درمان کند و بیمار به هنگام سخنان پزشک و توصیه هاى او، انگشتانش را در گوش کند و پتو را بر سر بکشد تا سخنان پزشک را نشنود، او را متّهم به جنون و دیوانگى نمى کنند؟ حقیقتآ نامى مناسب تر از مجنون براى چنین انسانهایى نمى توان پیدا کرد.

متأسّفانه چنین افراد متعصّب لجوجى در مقابل انبیا وجود داشتند و اوّلین عکس العمل آنها قرار از واقعیّتها بود.

این مشکل اختصاص به آن زمان نداشت؛ اکنون نیز عدّه اى از واقعیّتها گریزانند. به عنوان مثال هنگامى که در مجلسى سخن از مرگ و جهان آخرت به میان مى آید، عدّه اى ناراحت شده و توصیه مى کنند که رشته کلام را عوض کنید و به موضوع دیگرى بپردازید!

مگر مرگ یک واقعیّت انکارناپذیر نیست؟! مگر انسان نباید از هم اکنون به فکر معاد و جهان پس از مرگ باشد؟! مگر دنیا مزرعه آخرت نیست(1) و نباید در اینجا کاشت تا در آنجا برداشت کرد؟! پس فرار از گفتگو درباره مرگ چرا؟

معروف است که وقتى در فصل زمستان صیاد در دشت پوشیده از برف به دنبال کبک مى رود تا آن را شکار کند، کبک سر خود را در برف فرو مى کند و چون شکارچى را نمى بیند خیال مى کند شکارچى هم او را نمى بیند. و لذا، به راحتى شکار مى شود. و ضرب المثل «مثل کبک سرش را زیر برف کرده»(2) اشاره به همین مطلب است.

ص: 108

بنابراین، واقعیّت با انکار ما از بین نمى رود؛ بلکه با انکار و نادیده انگاشتن آن، فرصت مقابله با آن را از خود سلب کرده و به ناگاه اسیر آن مى شویم. حضرت على (علیه السلام)، که جان عالمیان به قربانش باد، در این زمینه چه جالب فرموده است:

«وَ کَیْفَ غَفْلَتُکُمْ مِمّا لَیْسَ یَغْفُلُکُمْ(1)؛ چگونه از چیزى غافل مى شوید که او از شما غفلت نمى کند».

شما از مردن غافل مى شوید، امّا مرگ هرگز از شما غافل نمى شود.

مثال دیگر این که: بعضى ها هنگام عبور از قبرستان صورتشان را برمى گردانند تا نگاهشان به قبرها نیفتد. قبرستان و مرگ و دفن در گور واقعیّتى است که فرارى از آن نیست. آیا کسى که از قبرستان روى برمى گرداند هنگامى که بمیرد او را به قبرستان نمى برند و در دل خاک دفن نمى کنند؟! عقل مى گوید: انسان هر از چندى به قبرستان برود و به کسانى که روزى همچون او زنده بوده، و صاحب زن و فرزند و زندگى بودند و هزاران آرزو داشتند و اکنون زیر خروارها خاک آرمیده اند فکر کند و بداند که روزى او هم به سرنوشت آنها گرفتار خواهد شد، پس از الان به فکر آن روز باشد و چاره اى بیندیشد و به قول امام مجتبى (علیه السلام) توشه ات را قبل از فرا رسیدن زمان مرگ آماده کن: (وَ حَصِّلْ زادَکَ قَبْلَ حُلُولِ اَجَلِکَ)(2)

نتیجه این که یکى از عکس العمل هاى مشرکان و بت پرستان در برابر انبیا، فرار از واقعیّتها بود.

«قَالَ نُوحٌ رَّبِّ إِنَّهُمْ عَصَوْنىِ وَ اتَّبَعُواْ مَن لَّمْ یَزِدْهُ مَالُهُ وَ وَلَدُهُ إِلَّا خَسَارًا * وَمَکَرُواْ مَکْرًا کُبَّارًا؛ نوح (بعد از نومیدى از هدایت آنان) گفت: پروردگارا! آنها نافرمانى من کردند و از کسانى پیروى کردند که اموال و فرزندانشان چیزى جز زیانکارى بر آنها نیفزوده است. و (این رهبران گمراه) مکر عظیمى به کار بردند».

چند نکته در این آیه قابل تأمّل است: نخست این که مال چیز خوبى است و فرزند نعمت خدا، امّا گاه اینها وبال انسان مى شوند. افرادى را با چشم خود دیده ایم که اموال زیاد و فرزندان متعدّد داشته اند، امّا چون بچّه هاى خود را درست تربیت نکرده و با مسایل دینى آشنا نساختند وبال آنها شدند. نمونه اى از این افراد را در اواخر عمرشان دیدم که همان فرزندان تربیت نشده، تمام اموال پدر را از کَفَش درآورده بوده و پدر را راهى خانه سالمندان نمودند! البتّه گاهى هم مال و فرزند مایه افتخار و وسیله خدمت بیشتر و تقرّب افزونتر است. سعى کنیم وبال ما نشوند و مایه خسران و زیان نگردند.

نکته دیگر این که: منظور از «مکر کبار» که در این آیه به آن اشاره شده چیست؟ مفسّران قرآن در این زمینه بحثهاى زیادى کرده اند؛ ولى از آیه بعد استفاده مى شود که منظور از مکر بزرگ، نهادن بنیان بت پرستى و دفاع همه جانبه از آن بوده است. به آیه بعد توجّه فرمایید:

«وَ قَالُواْ لَا تَذَرُنَّ ءَاِلهَتَکُمْ وَ لَا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لَا سُوَاعًا وَ لَا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْرًا؛(1) و گفتند: دست از معبودان خود برندارید (بخصوص) بتهاى «ود»، «سُواع»، «یغوث»، «یعوق» و «نسر» را رها نکنید».

آرى قوم نوح (علیه السلام) در مقابل تبلیغات پیامبرشان دست به مکر بزرگى زدند. و آن، دفاع همه جانبه از بتهایشان مخصوصآ پنج بت معروف بود که در آیه فوق نام آنها ذکر شده است. تبلیغات بت پرستان به نفع بت پرستى و بر علیه حضرت نوع (علیه السلام) به

ص: 110

اندازه اى بود که صداى آن حضرت به گوش نمى رسید و تبلیغاتش بى اثر مى شد.

به هر حال، پس از طوفان نوح آن پنج بت در زیر گل و لاى پنهان شد و در دوران جاهلیّت آنها را پیدا کرده و دوباره شروع به پرستش آنها نمودند.(1) بتهاى دیگرى همچون لات و هبل نیز بر آن اضافه شد و همه را داخل خانه کعبه قرار داده و آنجا را مرکز بتها کرده، و بدین شکل دوباره بت پرستى شایع شد.

نتیجه این که دومین عکس العمل آنها دفاع همه جانبه از بت پرستى بود.

صغیر باشد یا کبیر، حق دیگران را ضایع کند یا نه، رشوه و ربا و تقلّب و باج گیرى و مانند آن باشد یا نه. آنها مى گویند: «خواهى نشوى رسوا همرنگ جماعت باش. اگر همرنگ جماعت نشدى دیوانه اى».

آنها مى گویند: «مگر دیوانه اى که بر خلاف جوّ حاکم بر جامعه و به اصطلاح امروز برخلاف موج حرکت مى کنى». خلاصه عقل از نظر آنها تقلید کورکورانه از آباء و اجداد، و رفتن دنبال انحرافات و خرافات و بدعتها، و نان را به نرخ روز خوردن است و هر کس که مطابق معیار آنها عمل نکند عاقل نیست.

و چون اصلاح مفاسد اجتماع و دعوت به سوى خدا و پیامبر و خیر و سعادت هر دو جهان با معیارهاى آنها نمى سازد دیوانگى است.

جالب این که گاه مى گفتند: «پیامبر ساحر است». و گاه او را متّهم به جنون مى کردند. در حالى که سحر و جنون ضدّ هم هستند. چون ساحر آدم با ذکاوت و هوشیارى است و کسى که هوش و ذکاوت کافى نداشته باشد نمى تواند جادو کند، در حالى که مجنون و دیوانه حظّ و بهره اى از هوش و عقل ندارد. بنابراین، سحر و جنون با هم جمع نمى شوند و ساحر نمى تواند مجنون باشد؛ همانگونه که مجنون قادر بر سحر نیست.

امّا انسانهایى که بى حساب و کتاب حرف مى زنند و اهل منطق نیستند، سخنان ضدّ و نقیض در گفتارشان فراوان است.

نتیجه این که سومین عکس العمل قوم نوح متّهم کردن آن حضرت به جنون بود.

اتّهامات سه گانه اى که متوجّه حضرت نوح (علیه السلام) شد، در مورد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز وجود داشت. هنگامى که آن حضرت قیام کرد هم ساحر و مجنونش خواندند، و هم مانع رسیدن صدایش به مردم شدند و هم از واقعیّتها فرار مى کردند و حاضر به شنیدن سخن حق نبودند. امّا آن حضرت در مقابل همه این عکس العمل ها صبر و مقاومت

ص: 113

کرد و بالاخره سدها را شکست و بر آنها فایق شد و توانست دین و آیین خود را جهانى کند.

بنابراین، در مقابل برچسبها و تهمتها و استهزاء افراد بى ایمان نباید میدان را خالى کرد، بلکه باید با اعتقاد راسخ به وظیفه خود عمل کرد.

امروز هم دشمن از همان ابزار مشرکان و بت پرستان عصر انبیا علیهم السلام به اضافه ابزارهاى مدرن و پیشرفته روز استفاده مى کند، تا به مقصود خود برسد و مقاومت افراد با ایمان را در هم بشکند. اگر ما هم با تأسّى و پیروى از پیامبرگرامى اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)، به درستى راهمان ایمان داشته باشیم و در مسیر عمل به احکام آن صبر و پایدارى به خرج دهیم، بدون شک موفّق و پیروز خواهیم شد.

حضرت فرمود: بله و بدتر از این هم رخ مى دهد. چگونه مى بینید زمانى را که امر به منکر مى کنید و مانع معروف مى شوید؟

گفتند: مگر چنین مطلبى امکان دارد؟

حضرت فرمود: «نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ، فَکَیْفَ بِکُمْ إِذَا رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْکَرآ وَ الْمُنْکَرَ مَعْرُوفآ»؛(1) «بله، چنین چیزى واقع مى شود و بدتر از آن این که معروف در نظر شما منکر و منکر، معروف به شمار رود!».

هواى نفس از یک سو و شیطان از سوى دیگر، اعمال زشت را در نظر انسان زیبا جلوه داده، و اعمال زیبا را در لباسى زشت ارایه مى کنند. مثلا مى گوید: «لباسى براى زنان خوب است که زینتى باشد و نقش و نگارى زیبا بر آن نقش شده باشد تا توجّه دیگران را جلب کند و مردم نیز حق دارند این زیبایى ها را ببینند!»

در تاریخ اسلام مى خوانیم که معاویه دستور داد جانشین بلافصل رسول خدا صلی الله علیه و آله، حضرت على (علیه السلام) را بر فراز منابر لعن و نفرین کنند. و به قدرى بر این کار منکر و زشت اصرار کرد و پافشارى نمود که تارکان آن را مؤاخذه مى کرد. روزى به مدینه آمد، سعد بن وقاصّ فرمانده معروف لشکر اسلام را ملاقات کرد. به عنوان شکایت و اعتراض به او گفت: شنیدم تو على را لعن نمى کنى؟

سعد گفت: از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سه خصلت مهم در مورد على شنیده ام که با توجّه به آن فضایل محال است او را لعن کنم(2)! آرى معاویه به کمک شیطان کارى کرد که منکرى همچون لعن على معروف شد و بعضى از مردم فریب خورده با این کار تقرّب مى جستند.(3)

ص: 115

حال عدّه اى در عصر و زمان ما قصد دارند با ساخت فیلم و سریال(1) چهره معاویه را تطهیر کنند.

آیا امکان دارد چهره کسى که دستو رداده اوّلین مسلمان دنیا(2) فداکارترین مردم در عصر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)(3) از معدود کسانى که در جنگ احد پشت به دشمن نکرد،(4) و شخصى که ضربت او در جنگ خندق به شهادت پیامبر (صلی الله علیه و آله) برتر از عبادت جن و انس است(5)، یعنى على (علیه السلام) را سب و لعن کنند تطهیر کرد؟

به هر حال حضرت نوح در پاسخ قومش که به وى اتّهام گمراهى زده بودند فرمود:

«من هیچ گونه گمراهى ندارم! بلکه من فرستاده اى از جانب پروردگار شما هستم. من مأمورم که رسالتهاى پرورودگارم را به شما ابلاغ کنم و خیر خواه شمایم و از خداوند چیزهایى مى دانم که شما نمى دانید».(6)

خلاصه این که چهارمین عکس العمل قوم نوح (علیه السلام)، متّهم کردن آن حضرت به گمراهى بود».

«فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوْمِهِ مَا نَرِکَ إِلَّا بَشَرًا مِّثْلَنَا؛ «اشراف کافر قومش (در پاسخ او) گفتند: «ما تو را جز بشرى همچون خودمان نمى بینیم».

البتّه این عکس العمل اختصاص به قوم نوح (علیه السلام) نداشت، بلکه بت پرستان و مشرکان عصر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز چنین اعتراضى داشتند. خداوند متعال در این زمینه در آیه هفتم سوره فرقان مى فرماید:

«وَ قَالُواْ مَا لِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ یَمْشىِ فىِ الْأَسْوَاقِ لَوْ لَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیرًا؛ و گفتند: چرا این پیامبر غذا مى خورد و در بازارها راه مى رود؟! (نه سنّت فرشتگان را دارد و نه روش شاهان را!) چرا (لااقل) فرشته اى بر او نازل نشده که همراه وى مردم را انذار کند (و گواه صدق دعواى او باشد)؟!»

در حالى که بشر بودن انبیا از امیتازات آنها محسوب مى شود؛ چون انبیاى الهى باید اسوه و الگو و سرمشق مردم باشند، و اگر آنها همچون سایر انسانها، انسان نبودند نمى توانستند الگوى انسانها باشند. اگر بخواهند به انسانها درس شجاعت بدهند مى گویند: «ما بشرى همچون شما هستیم؛ ولى از چیزى هراس نداریم. شما هم شجاع و بى باک باشید». همچنین اگر بخواهند در زهد و تقوى و مانند آن اسوه و الگو باشند.

در حالى که اگر پیامبرى از جنس ملائکه بود و پیروانش را به تقوى فرا مى خواند، به او مى گفتند: «تو همچون ما احساسات و خواسته هاى جنسى ندارى و براحتى مى توانى متقى باشى».

قرآن مجید داستان یوسف پیامبر (صلی الله علیه و آله) را نقل کرده تا جوانان درس عفّت را از آن بیاموزند. او که در سنّ جوانى و اوج زیبایى و شهوت و تجرّد، دست ردّ به سینه زلیخاى زیبا زد و در حالى که همه امکانات و شرایط براى آلودگیش وجود داشت خود را کنترل کرد و به لطف خدا آلوده نشد. این پیامبر جوان الگوى همه جوانان در مسأله عفّت و مبارزه با شهوت است. در حالى که اگر حضرت یوسف (علیه السلام) فرشته بود نمى توانست الگو

ص: 117

باشد؛ زیرا مردم مى گفتند: «او همچون ما انسانها داراى شهوت و میل به جنس مخالف نیست و لهذا به راحتى خود را در مقابل این مسایل کنترل کرد».

آرى پیامبران و امامان (علیهم السلام) باید از جنس انسان باشند تا علیرغم داشتن تمام ضعف ها و نیازها و شهوات انسانى، بتوانند الگو باشند.

سختى ادب کند. و لذا، گویا آبى بر آتش ریخته شد و آن مرد صد و هشتاد درجه تغییر کرد و خطاب به امام (علیه السلام) عرض کرد:

«اَشْهَدُ اَنَّکَ خَلیفَةُ اللهِ فى اَرْضِه، اللهُ اَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ، وَ کُنْتَ اَنْتَ وَ اَبُوکَ اَبْغَضُ خَلْقِ اللهِ اِلَىَّ وَ الان اَنْتَ اَحَبُّ خَلْقِ اللهِ اِلَىَّ؛ شهادت مى دهم که تو خلیفه خدا در زمین هستى. خداوند آگاهتر است که رسالت خویش را در کجا (و بر عهده چه کسى) قرار دهد. (اى حسن بن على!) هنگامى که وارد مدینه شدم شما و پدرت در نظرم مبغوض ترین مردم دنیا بودید، امّا هم اکنون محبوب ترین مردم دنیا در نظرم شما هستى».(1)

اگر امام حسن (علیه السلام) فرشته بود، این برخورد او نمى توانست الگو و سرمشق باشد؛ چون مردم مى گفتند: «فرشته که قوّه غضبیّه ندارد و عصبانى نمى شود. بنابراین، حلم و بردبارى از او امرى سهل و آسان است».

خلاصه این که یکى دیگر از اعتراضات قوم نوح به آن حضرت این بود که: چرا تو انسانى همچون ما انسانها هستى؟ پیامبر باید از جنس فرشته باشد!

همین مطلب درباره پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز در تاریخ ثبت شده است. پس از آن که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) مردم مکّه را به پرستش خداى یگانه و ترک عبادت بتها دعوت کرد، عدّه اى از جوانان مکّه به آن حضرت ایمان آورده و دیگر براى بتها ارزشى قایل نبودند. مشرکان احساس خطر کردند نزد ابو طالب عموى پیامبر رفته و از حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) به او شکایت کردند، که او به بتهاى ما بى احترامى نموده و جوانانمان را فریفته است. او را صدا کن تا درباره این مشکل با او گفتگو کنیم. پیامبر 6 آمد، سران شرک و بت پرستى، خطاب به آن حضرت گفتند: مشکل تو چیست تا آن را بر طرف کنیم؟ اگر در پى پست و مقام هستى از تو دریغ نمى کنیم. و چنانچه همسر زیبایى مى خواهى، زیباترین زنان مکّه را به نکاح تو در مى آوریم. درصورتى که طالب مال و ثروتى، آنقدر در اختیارت مى گذاریم که از همه بى نیاز شوى.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) در پاسخشان فرمود: اینها که گفتید سهل است، اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپم قرار دهید تا از مأموریّتم که مبارزه با بت پرستى و دعوت به پرستش خداى واحد است دست بردارم، هرگز چنین نخواهم کرد. شما اگر در یک کلمه با من موافقت کنید کارى به شما ندارم.

یکى از سران مشرکین گفت: «بله، حتّى در ده کلمه با تو هماهنگ خواهیم شد» حضرت فرمود:

«قُولُوا لا اِلهَ اِلَّا اللهُ تُفْلِحُوا وَ تَخْلَعُونَ الْاَنْدادَ؛(1) بگویید خدایى جز خداى یکتا نیست تا رستگار شوید و بتها را رها کنید»

گفتند: تمام دعواى ما با تو سر همین یک کلمه است. مشرکان که از سازش با پیامبر 6 نا امید شدند مجلس را ترک کرده و نقشه قتل او را کشیدند.

خلاصه این که ششمین اعتراض و عکس العمل قوم نوح این بود که: تو در پى

ص: 120

حکومت و سلطنتى و ادّعاى نبوّت مقدّمه آن است.

سؤال: آیا واقعآ ایمان آورندگان به نوح پیامبر (علیه السلام) انسانهاى پستى بودند؟

جواب: مؤمنان به آن حضرت، اراذل نبودند؛ بلکه جوانان فقیر و تهیدستى بودند که دستشان از مال دنیا خالى بود و مقامى نداشتند.

منتهى ثروتمندان و مقامات، قوم نوح معیار و ملاک دیگرى داشتند. از دیدگاه آن ها انسانهاى بى پول و فاقد مقام، جزء اراذل بودند؛ هر چند واجد تمام ارزشهاى اخلاقى باشند. و انسانهاى پولدار و صاحب مقام، اشخاص با شخصیّتى هستند، هر چند پایبند به هیچ یک از ارزشهاى اخلاقى نباشند.

آرى، جوانان پاک و با صفایى که با قلبهاى صاف خود و با خلوص نیّت ایمان آورده بودند، به جرم بى پولى و نداشتن مقام هاى دنیوى، از سوى مرفّهین بى درد اراذل و اوباش نامیده مى شدند.

بودن ثروت و مقامى که کسب مى کنند نیستند. اگر ایمان بیاورند، نمى توانند از هر راهى به ثروت بیشتر یا مقام بالاتر برسند. و لذا، در مقابل پیامبران مقاومت کرده و ایمان نمى آوردند.

3. ثروتمندان و صاحبان مقام فاقد فضایل اخلاقى، در پى خوشگذرانى و لذّات دنیوى اند، و دین مانع عیش و نوش حرام است، و لذا ایمان نمى آورند.

4. آنها با خود مى گفتند: اگر ایمان بیاوریم باید در جماعت مؤمنان و پیروان پیامبر خدا شرکت کنیم و در کنار سایر مؤمنان، که غالبآ از فقرا و نیازمندانند، بنشینیم. یا در صف نماز جماعت دوشادوش جوانان تهیدست قرار بگیریم و این، دون شأن و موقعیّت ماست و لذا ایمان نمى آوریم.

به این ادّله چهارگانه، ثروتمندان از خود راضى و مقامات دنیا پرست کمتر به انبیا ایمان مى آوردند، بلکه در نقطه مقابل آن حضرات قرار گرفته و به مبارزه با آنها مى پرداختند.

این مطلب در داستان قیام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز به چشم مى خورد.

مطابق آنچه که در سوره کهف آمده، جمعى از ثروتمندان مشرک مکّه خدمت رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) رسیده و عرض کردند: اگر مى خواهى ما ایمان بیاوریم این افراد فقیر و نیازمند و طبقات پایین جامعه، نظیر کارگران و کشاورزان را از خود دور کن. خداوند در پاسخ آنها خطاب به پیامبرش فرمود:

وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوَةِ وَ الْعَشِىِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ لَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَ اتَّبَعَ هَوَهُ وَ کاَنَ أَمْرُهُ فُرُطًا(1) با کسانى باش که پروردگار خود را صبح و شام مى خوانند، و تنها رضاى او را مى طلبند؛ و هرگز بخاطر زیورهاى دنیا، چشمان خود

ص: 123

را از آنها برمگیر، و از کسانى که قلبشان را از یادمان غافل ساختیم و از هواى نفس پیروى کردند، و کارشان افراطى است، اطاعت مکن».

آرى، اطرافیان پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) نیز غالبآ جوانان تهیدست و فقیر بودند.

به هر حال، نوح پیامبر (علیه السلام) در پاسخ آنها فرمود:

«قَالَ یَا قَوْمِ أَ رَءَیْتُمْ إِن کُنتُ عَلىَ بَیِّنَةٍ مِّن رَّبىِّ وَ ءَاتانىِ رَحْمَةً مِّنْ عِندِهِ فَعُمِّیَتْ عَلَیْکُمْ أَ نُلْزِمُکُمُوهَا وَ أَنتُمْ لهَا کَارِهُونَ؛(1) اى قوم من! خبر دهید اگر من دلیل روشنى از پروردگارم داشته باشم، و او از سوى خود رحمتى که شما از آن بى خبرید، به من داده باشد (آیا باز هم رسالت مرا انکار مى کنید؟!) آیا ما مى توانیم شما را به پذیرش این دلیل روشن مجبور سازیم، با این که شما کراهت دارید؟!».

ما در کتابهاى تاریخى ندیده ایم که معجزه حضرت نوح (علیه السلام) چه بوده، امّا از این آیه استفاده مى شود که آن حضرت معجزه روشنى داشته است(2).

به هر حال، حضرت نوح (علیه السلام) در ادامه چنین مى فرماید:

«وَ یَقَوْمِ لَا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مَالا إِنْ أَجْرِىَ إِلَّا عَلىَ اللَّهِ وَ مَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِنَّهُم مُّلَاقُواْ رَبِهِّمْ وَ لِکنّى أَرَکُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ؛(3) واى قوم من! به خاطر این دعوت اجر و پاداشى از شما نمى طلبم، اجر من تنها بر خداست و من کسانى را که ایمان آورده اند، (به خاطر شما) از خود طرد نمى کنم؛ چرا که آنها پروردگارشان را

ص: 124

ملاقات خواهند کرد؛ (اگر آنها را از خود برانم، در دادگاه قیامت، خصم من خواهند بود؛) ولى شما را گروهى مى بینم که جهالت به خرج مى دهید».

به هر حال در ایمان آوردن به حضرت نوح (علیه السلام) و سایر پیامبران جوانان پیشقدم بودند و ثروتمندان و صاحبان مقام فاقد فضایل اخلاقى ایمان نمى آورند، بلکه دشمنى مى کردند. فراموش نمى کنیم که در انقلاب اسلامى مردم شریف ایران نیز این گونه بود. جوانهاى پر شور و انقلابى امّا فاقد ثروت و گمنام در صف اوّل بودند. هم اکنون نیز همان جوانان خالص و مخلص و بى توقّع، حافظ ارزشهاى انقلابند و در هر کجا انقلاب نیاز به آنان داشته باشد جانفشانى مى کنند. همانگونه که در جنگ تحمیلى عراق علیه ایران همین جوانان دلاور بسیجى غالبآ خط شکن بودند و دشمن را به زانو در مى آوردند و باعث غرور ایرانیان مى شدند.

و بعضآ با قیمت نازل در اختیار جوانان گذاشته، و از سوى دیگر تلاش مى کند تا بى بند و باریهاى اجتماعى را گسترش دهد. و براى رسیدن به اهداف خود، از ابزار قدیم و جدید نظیر ماهواره ها، سایتهاى اینترنتى، فرستنده هاى رادیویى، روزنامه ها و مجلات و کتابها، سى دى ها و حتّى موبایلها بهره مى گیرد. و این تلاش نامقدّس وسیع، مسئولیّت ما را سنگین مى کند. ما باید جوانان عزیز را در مقابل وسوسه هاى شیاطین درونى و بیرونى بیمه کنیم و در این مسیر هر چقدر جهت تقویت پایه هاى ایمان و تقوا و اخلاق آنها سرمایه گذارى شود، بجا و شایسته است. باید جوانها را هر چه بیشتر جذب مجالس مذهبى و دینى کرد، و در اردوهاى زیارتى و سفرهاى تفریحى برنامه ریزى شده، شبه هاى اعتقادى آنها را مستدل و منطقى پاسخ داد، تا نقشه دشمنى خنثى گردد.

***

بازیگر بزرگ سینماست، یا فلان شخص که قهرمان رشته ورزشى است، هر چند پایبند به هیچ یک از اصول اخلاقى نباشد و در ایمان و اخلاق و دانش بسیار ضعیف باشد، انسان با شخصیّتى مى دانند. ما نمى گوییم ورزش بد است، بلکه آن را بسیار لازم مى دانیم، چون سلامتى بدون ورزش تأمین نمى شود. و لذا، ورزش از کودکى تا آخر عمر لازم است. علاوه بر این که مى تواند سرگرمى سالم و مفیدى هم باشد. امّا این که بخواهیم آن را ملاک ارزش و شخصیّت قرار دهیم و درنتیجه براى کسب یک مدال میلیاردها هزینه کنیم، با فرهنگ دینى ما سازگار نیست. در اسلام ورزش وجود دارد و حتّى مسابقه هم هست؛ مسابقه اسب سوارى و مسابقه تیراندازى.(1) امّا اینها مقدّمه است براى هدف مهمتر، که جهاد و مبارزه در راه خدا، یا دفاع از کیان مسلمانان و کشور اسلامى است. بنابراین، اسلام ورزش را به عنوان مقدّمه قبول دارد نه هدف. در اینجا توجّه به داستانى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) با جمعى از وزنه برداران داشتند شایسته است.

روزى حضرت از کوچه هاى مدینه عبور مى کرد. عدّه اى از جوانان را دید که سنگهاى متعدّدى در قطعات و اندازه هاى مختلف تهیّه کرده و مى خواهند مسابقه وزنه بردارى بدهند. وقتى چشمشان به پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) افتاد از آن حضرت خواستند داور مسابقه آنها باشد و در مورد آنها قضاوت کند. حضرت قبول کرد و مسابقه انجام شد. پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) پس از پایان مسابقه فرمودند:

«آیا به شما بگویم پهلوانتر از این مرد کیست؟ رَجُلٌ سَبَّهُ رَجُلٌ فَحَلُمَ عَنْهُ فَغَلَبَ نَفْسَهُ، وَ غَلَبَ شَیْطانَهُ وَ شَیْطانَ صاحِبِه؛(2) مردى که دیگرى او را دشنام دهد و او بردبارى ورزد و بر نفس خود غلبه کند و بر شیطان خود و شیطان او چیره شود». یعنى بلند کردن وزنه سنگین و قهرمان وزنه بردارى شدن معیار شخصیّت نیست، بلکه

ص: 127

قهرمانى در مبارزه با هواى نفس، معیار ارزش گزارى و شخصیّت مى باشد.

به هرحال، نظام ارزش گزارى دنیاپرستان، داشتن مال و ثروت و پست و مقام است. امّا انبیاى الهى ارزش و کرامت انسانى را در امور دیگرى مى دانند.

«وَ قَالُواْ لَن نُّوْمِنَ لَکَ حَتىَّ تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ یَنبُوعًا* أَوْ تَکُونَ لَکَ جَنَّةٌ مِّن نَّخِیلٍ وَ عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِیرًا* أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ کَمَا زَعَمْتَ عَلَیْنَا کِسَفًا أَوْ تَأْتىَ بِاللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ قَبِیلاً* أَوْ یَکُونَ لَکَ بَیْتٌ مِّن زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقىَ فىِ السَّمَاءِ وَ لَن نُّوْمِنَ لِرُقِیِّکَ حَتىَّ تُنَزِّلَ عَلَیْنَا کِتَابًا نَّقْرَوُهُ؛ و گفتند: ما هرگز به تو ایمان نمى آوریم تا این که چشمه جوشانى از این سرزمین (خشک و سوزان) براى ما خارج سازى، یا باغى از نخل و انگور از آنِ تو باشد؛ و در لابه لاى آن نهرها جارى سازى، یا قطعات (سنگ هاى) آسمان را آنچنان که مى پندارى، بر سر ما فرود آرى، یا خداوند و فرشتگان را در برابر ما بیاورى، یا براى تو خانه اى (پر نقش و نگار) از طلا باشد؛ یا به آسمان بالا روى، و حتّى اگر به آسمان روى ایمان نمى آوریم مگر آن که نامه اى (از سوى خدا) بر ما فرود آورى که آن را بخوانیم».

مطابق آنچه که در آیات مذکور آمده جمعى از مشرکان و بت پرستان خدمت پیامبر رسیده و گفتند: «ما هفت چیز مى خواهیم که اگر انجام دهى ایمان مى آوریم».

از هفت خواسته آنها، حدود نیمى از آنها جنبه مادّى داشت، و برخى محال و ناممکن، و برخى باعث نابودى خود آنها مى شد.

آرى، چنین افراد بى خبر ونادانى در برابر پیامبران بودند، و انبیاى الهى براى هدایت آنها تلاش زیادى مى کردند و زحمات فراوانى متحمّل مى شدند.

خوانندگان محترم! اسلامى که امروز در دست ما و شما امانت است ارزان به دست نیامده است. چقدر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و امامان اهل بیت (علیهم السلام) و علماى دین در طول تاریخ براى حفظ و نشر آن خون دل خورده اند. چقدر مجاهدان و رزمندگان دلاورى همچون امام حسین (علیه السلام) و اصحابش خونشان را نثار کردند. و خلاصه در طول بیش از 1400 سال تمام مسلمانها در سراسر جهان در حفظ و نگهدارى آن زحمات بسیارى کشیده اند. آرى، اسلام ارزان به دست نیامده، که ارزان از کف برود. آنها که خیال

ص: 129

مى کنند با مشتى تبلیغات و یاوه سرایى و ورق پاره و مانند آن مى توانند این اعتقادات راسخ را از مردم مسلمان بگیرند سخت در اشتباهند. زیرا ما مسلمانان تا آخرین قطره خون خود براى حفظ اسلام و ایمان و زحمات ارزشمند پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله ایستاده ایم.

نمونه دوم : آیات 34 و 35 سوره سبأ؛ خداوند متعال مى فرماید:

«وَ مَا أَرْسَلْنَا فىِ قَرْیَةٍ مِّن نَّذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ کَافِرُونَ* وَ قَالُواْ نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوَالًا وَ أَوْلَادًا وَ مَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ؛ و ما در هیچ شهرودیارى (پیامبر) بیم دهنده اى نفرستادیم مگر این که ثروتمندان (که مست ناز و نعمت بودند) گفتند: «ما به آنچه فرستاده شده اید کافریم». و گفتند: «اموال و فرزندان ما (از همه) بیشتر است (و این نشانه علاقه خدا به ماست.) و ما هرگز عذاب نخواهیم شد».

«مترفوها» جمع «مترف» از مادّه «ترف» (بر وزن طرف) به معناى تنّعم است. و مترف به کسى مى گویند که فزونى نعمت و زندگى مرفّه او را مست و مغرور و غافل کرده و به طغیان گرى واداشته است.(1) ثروتمندان مغرور و مرفّهین بى درد آنقدر مست ثروت و زندگى اشرافى خود شده بودند که محال مى دانستند خداوند آنها را عذاب کند. چون آنچه را به زعم آنها معیار تقرّب و شخصیّت بود، یعنى مال و ثروت و مقام، داشتند. در حالى که خداوند متعال این تفکّر غلط را رد کرده و در آیه شریفه 28 سوره انفال بر آن خط بطلان کشیده است. مى فرماید:

«وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَ أَوْلَادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ؛(2) و بدانید اموال و فرزندان شما، وسیله آزمایش است؛ و (براى کسانى که از عهده امتحان برآیند،) پاداش عظیمى نزد خداست».

ص: 130

طبق این آیه شریفه، اموال و اولاد ملاک شخصیّت و معیار ارزشگذارى نیست، بلکه وسیله و ابزار آزمایش و امتحان انسانهاست.

نمونه سوّم : سخنان حضرت على (علیه السلام) در خطبه قاصعه؛ امام در این خطبه به داستان ملاقات حضرت موسى (علیه السلام) با فرعون پرداخته و در این داستان به نظام ارزشگذارى دنیا پرستان از زبان فرعون اشاره کرده است. مى فرماید:

«موسى بن عمران به همراه برادرش هارون (علیهما السلام) بر فرعون وارد شدند؛ در حالى که لباسهاى پشمین به تن داشتند و در دست هر کدام عصایى بود؛ با فرعون شرط کردند که اگر تسلیم فرمان پروردگار شود حکومت و ملکش باقى بماند و قدرتش دوام یابد. امّا او گفت: «اَلا تَعْجَبُونَ مِنْ هذَیْنِ یَشْرِطانِ لى دَوامَ الْعِزِّ وَ بَقاءَ الْمُلْکِ، وَ هُما بِما تَرَوْنَ مِنْ حالِ الْفَقْرِ وَ الذُّلِّ، فَهَلّا أُلْقِىَ عَلَیْهِما اَساوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ؟؛ آیا از این دو نفر تعجّب نمى کنید؟ که با من شرط مى کنند بقاء ملک و دوام عزّتم بستگى به خواسته آنها داشته باشد، در حالى که خودشان فقیرند و بیچارگى و ندارى از سر و وضعشان مى بارد. (اگر راست مى گویند) چرا دستبندهایى از طلا به آنها داده نشده است؟»

حضرت در ادامه فرمودند:

فرعون این سخن را به خاطر بزرگ شمردن طلا و جمع آورى آن و تحقیر پوشیدن لباسهاى ساده گفت. در حالى که اگر خداوند مى خواست به هنگام مبعوث ساختن پیامبرانش، درهاى گنج ها و معادن طلا و باغهاى خرّم و سرسبز را به روى آنان بگشاید، مى گشود».(1)

نظام ارزشى از دیدگاه دنیا پرست و کافرى همچون فرعون نیز زر و زیور و مال و ثروت دنیاست.

نتیجه این که نظام ارزشى اسلام، امورى همچون ایمان و تقوى و علم و دانش، و نظام ارزشى مشرکان و بت پرستان، امورى همچون مال و ثروت و مقام است.

ص: 131

و مال و ثروت و مانند آن معیار شخصیّت نیست.

3. صفوف نماز جماعت؛ اهمیّت فراوان اسلام به نماز جماعت(1) باعث شد که همه مسلمانان، اعّم از ثروتمند و فقیر، بزرگ و کوچک، افراد داراى مقامات اجتماعى و انسانهاى فاقد آن، همه در کنار هم در صفوف فشرده نماز جماعت شرکت مى کردند و ایمان و اعتقاد به خداوند متعال عامل اتحّاد و یکى شدن آنها بود.

4. زیارت خانه خدا؛ خداوند متعال همه افراد با ایمان که توانایى زیارت کعبه را داشتند، فارغ از تمام مشخصّات و تمایزات دنیایى، به زیارت خانه اش فرا خواند. خانه اى که درنهایت سادگى و در درّه ها و لابه لاى کوهها و منطقه اى گرم و سوزان قرار داشت.

توصیف این خانه با عظمت و مقدّس را از زبان حضرت على (علیه السلام) بشنویم:

«مگر نمى بینید که خانه اش را... در پرسنگلاخ ترین مکانها و بى گیاه ترین نقاط زمین، و کم فاصله ترین درّه ها قرار داد. در میان کوههاى خشن، رملهاى فراوان، چشمه هاى کم آب، و آبادى هاى از هم جدا و پر فاصله، که نه شتر، و نه اسب و گاو و گوسفند هیچکدام در آن جا به راحتى زندگى نمى کنند... اگر خداوند مى خواست خانه محترمش را در میان باغها و نهرها و سرزمین هاى هموار و پر درخت و پر ثمر، مناطقى آباد و داراى خانه و کاخهاى بسیار و آبادى هاى به هم پیوسته؛ در میان گندم زارها و باغهاى خرّم و پر گل و گیاه، و در میان بستانهاى زیبا و پر طراوت و پر آب و در وسط باغستانى بهجت زا و جادّه هاى آباد قرار بدهد، قرار مى داد. امّا در این صورت به همان نسبت که آزمایش و امتحان ساده تر بود پاداش و جزا نیز کمتر بود».(2)

اقدامات چهارگانه فوق به پیامبر (صلی الله علیه و آله) کمک کرد نظام ارزشى مال و ثروت و زر و زیور و پست و مقام عصر جاهلیّت را به نظام ارزشى ایمان و تقوى تغییر دهد.

ص: 133

انقلاب اسلامى ایران نیز با الگو گرفتن از معارف دینى و تعلیمات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نظام ارزشى دوران طاغوت که لباسهاى مجلّل و زر و زیور و کاخهاى سر به فلک کشیده و اتومبیل هاى گران قیمت بود را تبدیل به ارزش نهادن به خانواده شهدا و جانبازان و اسرا و احیاء معارف دینى کرد.

ص: 134

را فراهم مى کنند. اگر کمى عقل و منطق داشتند، حداقل باید احتمال بسیار کمى مى دادند که حضرت نوح (علیه السلام) در گفتارش صادق است و تقاضاى عذاب نکنند.

2- در آیه شریفه 116 سوره شعراء تهدیدات خشن ترى از آنها نقل شده است:

«قَالُواْ لَئِنْ لَّمْ تَنتَهِ یَا نُوحُ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُومِینَ؛ گفتند: اى نوح! اگر (از ادّعاهاى خود) دست برندارى، سنگسار خواهى شد».

طبق این آیه شریفه، مشرکان بى منطق و بت پرستان لجوج و جاهل، پیامبر خدا را به مجازاتى سخت یعنى رجم و سنگار تهدید کردند.

از این آیه شریفه استفاده مى شود که سنگسار سابقه زیادى داشته و در میان قوم نوح رایج بوده است.

همانگونه که گذشت، مشرکان و بت پرستان قوم نوح نه تنها خود گمراه و فاسد بودند، که دیگران را نیز به گمراهى و فساد مى کشاندند. و لذا، حضرت نوح (علیه السلام) آنها را نفرین کرد که بر گمراهى شان افزوده شود تا به پرتگاه نزدیک شده و سقوط کنند، تا دیگران از فساد آنها در امان باشند.

2- در آیه 26 سوره نوح نفرین آن حضرت شدّت بیشترى به خود گرفته است. مى فرماید:

«وَ قَالَ نُوحٌ رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلىَ الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّارا؛ و نوح گفت: پروردگارا هیچ کس از کافران را بر روى زمین باقى مگذار».

علّت نفرین نوح و تقاضاى مرگ براى طاغیان و سرکشان و مفسدان، انتقام شخصى و خنک شدن دل آن حضرت نبود؛ بلکه این نفرین هم در راستاى رسالت الهى و در رابطه با هدایت مردم بود. لذا در آیه بعد، که در حقیقت علّت آن نفرین بیان شده، مى فرماید:

«إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّواْ عِبَادَکَ وَ لَا یَلِدُواْ إِلَّا فَاجِرًا کَفَّارا؛ «چرا که اگر آنها را باقى بگذارى، بندگانت را گمراه مى کنند و جز نسلى فاجر و کافر به دنیا نمى آورند».

تبلیغات آنان آن قدر وسیع و گسترده، و وسوسه هایشان به قدرى زیاد و مداوم بود که اگر ادامه پیدا مى کرد ممکن بود همان گروه اندک مؤمنان در ایمانشان متزلزل شده و به آنها بپیوندند.

سؤال: حضرت نوح (علیه السلام) از کجا مى دانست که نسل آنها نیز نسل کافر و بى ایمانى خواهند شد؟

جواب: آنها اصرار عجیبى داشتند که بغض و کینه و نفرت خود از نوح پیامبر را به فرزندانشان منتقل کنند. بدین جهت، دست بچّه ها را گرفته و حضرت نوح را به آنها

ص: 138

نشان مى دادند و او را فردى دیوانه معرّفى مى کردند.(1) و لذا امیدى به هدایت آنها نبود.

خلاصه جمعیّتى که در جهل و نادانى و لجاجت به انتهاى آن رسیده و نسلى کافر و بى ایمان خواهند داشت و دیگران را نیز به گمراهى مى کشند، جز مرگ و نیستى استحقاق چیز دیگرى ندارند. به قول شاعر:

نه شکوفه و نه برگى، نه ثمر نه سایه دارم *** متحیّرم که دهقان، به چه کار کشت ما را(2)

بنابراین، زنده ماندن آن قوم هیچ توجیه منطقى و معقولى نداشت، و جز مرگ هیچ مجازاتى سزاى آنها محسوب نمى شود. شاعر مى گوید:

بسوزند چوب درختان بى بر *** سزا خود همین است مر بى برى را(3) و نفرین حضرت مستجاب شد و خداوند دستور ساخت کشتى را به آن حضرت داد.

***

را مجروح کرده، و دندانهاى مبارکش را شکستند، و تعداد زیادى از مسلمانان از جمله عموى بزرگوارش حضرت حمزه سیدالشهداء را به شهادت رساندند، امّا حضرت آنان را نفرین نکرد، بلکه دست به دعا برداشت و فرمود:

«اَلّلهُمَّ اهْدِ قَوْمى فَاِنَّهُمْ لایَعْلَمُونَ»؛(1) خدایا! قوم و قبیله ام را به راه راست هدایت کن؛ آنها جاهل و نادانند».

در مورد حضرت ابراهیم (علیه السلام) نیز مطلب عجیبى در تاریخ ثبت شده است. فرستادگان خداوند به صورت افراد ناشناس میهمان آن حضرت شدند. حضرت ظاهرآ آنها را نشناخت. غذاى مفصّلى براى آنها تهیّه دید؛ امّا آنها دست به سوى غذا دراز نکردند. در آن زمان معمول و مرسوم بود که اگر میهمان غذاى میزبان را نخورد نیّت شومى در سر دارد و شخص خطرناکى است، ولى اگر غذا بخورد نمک گیر مى شود و نمکدان را نمى شکند. حضرت ابراهیم (علیه السلام) وقتى مشاهده کرد که آنها غذا نمى خورند ترسید.

میهمانان که ترس را در چهره میزبان مشاهده کردند، گفتند: اى ابراهیم! نترس. ما فرستادگان پروردگارت هستیم و دو مأموریّت داریم:

نخست این که به تو بشارت فرزندى را بدهیم. حضرت باتعجّب گفت: آیا من در این سن و سال پیرى و در حالى که همسرم عقیم است صاحب فرزندى مى شوم؟ گفتند: تعجّب نکن. این خواسته خداست.

و مأموریّت دوم ما، نابودى قوم لوط است. قرآن مجید مى فرماید:

«فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الرَّوْعُ وَ جَاءَتْهُ الْبُشْرَى یُجَادِلُنَا فىِ قَوْمِ لُوطٍ؛(2) هنگامى که ترس ابراهیم فرو نشست، و بشارت به او رسید، درباره قوم لوط با ما مجادله مى کرد؛ (و تقاضاى عفو آنان را داشت)».

ص: 140

از قوم لوط کثیف تر وجود نداشت؛ ولى حضرت ابراهیم نه تنها آنها را نفرین نکرد، که براى به تأخیر انداختن عذابشان با مأموران عذاب آنها چانه زد؛ هر چند این شفاعت نتیجه اى نداشت و خداوند در جوابش فرمود:

«یَا إِبْرَاهِیمُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا إِنَّهُ قَدْ جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ إِنَّهُمْ ءَاتِیهِمْ عَذَابٌ غَیْرُ مَرْدُودٍ؛(1) یا ابراهیم! از این (درخواست) صرفنظر کن، که فرمان پروردگارت فرا رسیده؛ و به یقین عذاب بدون بازگشت (الهى) به سراغ آنها مى آید».

آرى، سیره انبیاى الهى این بود که حتّى الامکان نفرین نمى کردند؛ مگر در مواردى که به آخر خط مى رسیدند، و در مقابل آدمهاى لجوج و عنود و بى منطق چاره اى جز نفرین نداشتند؛ کسانى که همواره تکیه بر زور مى کردند و جز زبان زور نمى فهمیدند. چنین انسانهایى همواره وجود داشته و در عصر و زمان ما وهّابى هاى تند رو سلفى مصداق آن هستند. علّت این که این انسانهاى خشن اینقدر دست به کشتار مى زنند این است که منطق ندارند و تنها تکیه بر زور دارند. آنها حتّى حاضر نیستند به طور آشکار نبرد کنند، بلکه کمین کرده و ناجوانمردانه بمبى را در مسجد یا حسینیّه یا مرکز تجمّع دیگرى منفجر نموده و بزرگ و کوچک و زن و مرد را به شهات مى رسانند.

آرى، کسانى که به سخنان منطقى گوش نمى دهند، و همواره متوسّل به زور مى شوند، و جز زبان زور نمى فهمند، مستحقّ لعن و نفرینند.

نفرینى که تحقّق نیافت!

حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) هرگز کسى را نفرین نکرد و تنها در یک مورد تصمیم بر نفرین گرفت که آن هم انجام نشد. و آن زمانى بود که تمام راههاى منطقى و معقول را براى هدایت جمعى از مسیحیان عصر و زمان خود طى کرد و آنها سر سختى و لجاجت نموده و تسلیم حق نشدند. خداوند در این زمینه چنین مى فرماید:

ص: 141

«فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللَّهِ عَلىَ الْکَاذِبِینَ؛(1) هرگاه بعداز علم و دانشى که به تو رسیده، (باز) کسانى درباره مسیح با تو به ستیز برخیزند، بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما نیز فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما نیز زنان خود را، ما از نفوس خود (و کسى که همچون جان ماست) دعوت مى کنیم، شما نیز از نفوس خود، آنگاه مباهله (و نفرین) کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به آنها پیشنهاد داد که ما شما را لعن و نفرین کنیم و شما هم نسبت به ما همین کار را انجام دهید، تا خداوند دعاى هر یک از ما که بر حقّیم را به اجابت برساند و بدین ترتیب حق آشکار گردد. مسیحیان پذیرفتند و به خانه هایشان بازگشتند تا براى مراسم مباهله در روز بعد آماده شوند. شب هنگام جلسه اى گرفتند که فردا چه کنند؟ بالاخره به این نتیجه رسیدند که اگر پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) با خدم و حشم و جمعیّت زیادى از مسلمانان و ثروتمندان و صاحب منصبان براى مباهله آمد در مباهله شرکت مى کنیم و پیروز مى شویم. امّا اگر چنین نبود، بلکه کودکان و زنان را با خود همراه کرد، حاضر به مباهله نمى شویم؛ چون شکستمان قطعى است.

لحظه موعود فرا رسید، جمعیّت مسلمانان در یک سو و گروه مسیحیان در سوى دیگر. مسیحیان منتظر بودند ببینند پیامبر (صلی الله علیه و آله) چگونه در مباهله حاضر مى شود.

ناگهان مشاهده کردند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به همراه گروه کوچک چهار نفرى پا به میدان مباهله گذاشت. امام حسین کوچولو در بغل حضرت و دست امام حسن (علیه السلام) را نیز گرفته و حضرت على (علیه السلام) در سمت دیگر آن حضرت و حضرت فاطمه (علیها السلام) در پشت سرش حرکت مى کند.

ص: 142

حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) خطاب به هیئت چهار نفره همراهش فرمود: «مباهله که شروع شد من نفرین مى کنم شما آمین بگویید».

بزرگان مسیحیّت هنگامى که این ترکیب را دیدند گفتند: «چهره هایى را مى بینیم که اگر نفرین کنند آسمان بر زمین فرو مى ریزد». و لذا از مباهله صرفنظر کرده، و حاضر شدند همانند یک اقلیّت سالم در کنار مسلمانان زندگى نموده، و جزیه بپردازیند.

اگر در فضیلت على (علیه السلام) و خانواده اش جز این آیه نباشد کافى است.(1) مرحوم قاضى نور الله شوشترى رضی الله عنه از شصت نفر از علماى بزرگ اهل سنّت نقل مى کند که این آیه شریفه درباره على و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) است.(2)

ضمنآ منظور از «ابنائنا» امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) و منظور از «نسائنا» حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) و منظور از «انفسنا» على (علیه السلام) است. آرى، على (علیه السلام) جان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است.

بعضى از بهانه گیران(3) مى گویند: این تفسیر با آیه سازگار نیست، چون امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) دو نفر بودند، ولى «ابنائنا» جمع است. و «نسائنا» نیز به صیغه جمع شده، در حالى که فاطمه زهرا (علیها السلام) یک نفر است. «انفسنا» نیز جمع است، امّا حضرت على (علیه السلام) یک نفر است.

در پاسخ این بهانه مى گوییم: اوّلا: علماى خودتان که آیه شریفه را بر افراد مذکور تطبیق داده اند نیز باید پاسخ این سوال را بدهند و این اشکال تنها متوجّه ما نیست. ثانیآ: جمع در این آیه به معنى جنس است، یعنى جنس فرزند، جنس زن و جنس نفس، و جنس با تحقّق یک مصداق هم محقّق مى شود. و لذا اگر در روایتى بگوید: «چنانچه مردان شک بین سه چهار کنند باید فلان عمل را به جا آورند» چنین روایتى

ص: 143

شامل حال مردى که چنین شکى کرده نیز مى شود و باید مطابق آن عمل کند، با این که جمع نیست.

نتیجه این که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) تنها در این مورد تصمیم بر نفرین کردن داشت، که آن هم انجام نشد.

خدا و رسولش هم او را دوست مى دارند (و او پیروز خواهد شد.)

همه ما توجّه خود را به سمت پیامبر جلب کرده و با دقّت گوش مى دادیم تا بدانیم منظور حضرت کیست. فرمود: على را صدا بزنید. على (علیه السلام) در حالى که از درد چشم اذیّت مى شد (و گویا به همین جهت مشغول استراحت بود) خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) مقدارى از آب دهان مبارکش را بر چشم على مالید و (بدینوسیله چشمش شفا یافت، سپس) پرچم سپاه اسلام را به او سپرد و خداوند قلعه خیبر را به دست على (علیه السلام) گشود.

3. هنگامى که آیه مباهله (آیه 61 سوره آل عمران) نازل شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) على و فاطمه و حسن و حسین را فراخوانده و به خداوند عرض کرد: «خدایا! اینها اهل بیت من هستند»(1).

اگر تنها همین یک روایت در شأن على وارد شده بود براى نشان دادن فضایل و جایگاه مهم و بى نظیر او در اسلام و نزد خدا و رسولش کافى بود. همانگونه که این روایت براى پى بردن به عمق خباثت و کینه و عناد معاویه کافى است و نشان مى دهد که نمى توان چهره او را با فیلم ها و سریال ها تطهیر کرد.

در پایان این بحث توجّه به این اشعار پر مغز خالى از فایده نیست:

گر برتر از آسمان بود منزل تو *** وز کوثر اگر سرشته باشد گِل تو

چون مهر على نباشد اندر دل تو *** مسکین تو و سعى هاى بى حاصل تو(2)

ص: 145

پاسخ : این جمله به معناى عنایت خاصّ و ویژه حضرت حق است. همه جا محضر خداست؛ امّا خداوند به مسجد الحرام و کعبه مقدّس، و مسجد النبى و حرم حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) و شهر نجف و حرم حضرت على (علیه السلام) و کربلا و حرم امام حسین (علیه السلام) و مانند آن، عنایت مخصوصى دارد. اگر انسان توجّه به این نکته داشته باشد که همه جا محضر خداست آلوده به گناه و معصیت نمى گردد.

نکته دیگرى که در این آیه وجود دارد این که خداوند به حضرت نوح (علیه السلام) مى فرماید: «در مورد ظالمان و مشرکان و بت پرستان شفاعت مکن». چون آنها لیاقت و استحقاق شفاعت ندارند.

بعضى تصوّر مى کنند شفاعت بى حساب و کتاب است؛ در حالى که هم قابلیّت قابل و هم فاعلیّت فاعل ضرورت دارد. حضرت على (علیه السلام) شفیع روز جزاست(1)، امّا کسانى را شفاعت مى کند که رابطه اى با آن حضرت داشته باشند. اگر ما تمام پلهاى پشت سر خود را خراب کنیم و هیچ ارتباط و سنخیّتى با آن حضرت نداشته باشیم، نباید امید شفاعت داشته باشیم. شفاعت مانند بذر افشانى است که در زمین آماده نتیجه و ثمر مى دهد، نه در شوره زار.

مِنَّا فَإِنّا نَسْخَرُ مِنکُمْ کَمَا تَسْخَرُونَ؛(1) او مشغول ساختن کشتى بود، و هر زمان گروهى از اشراف قومش بر او مى گذشتند او را مسخره مى کردند؛ (ولى نوح) گفت: اگر ما را مسخره مى کنید، ما نیز شما را همین گونه مسخره خواهیم کرد».

قرآن مجید در مورد ویژگى هاى کشتى نوح سخن نگفته است؛ ولى طبق برخى از روایات طول آن 600 متر و عرض کشتى 300 متر بوده است(2) و حضرت نوح و حدود هشتاد نفرى که به او ایمان آورده بودند(3) مشغول ساختن آن شدند. قوم نوح وقتى با صحنه ساخت کشتى در منطقه اى به دور از دریا مواجه شدند شروع به مسخره کردن نوح پیامبر و پیروانش کردند.

در مورد چگونگى تمسخر آنها چیزى در منابع معتبر ندیده ایم؛ ولى ممکن است جملات زیر را مى گفتند. مثلا: «اى نوح! این همه براى تبلیغ دینت زحمت کشیدى، امّا کارت به جایى نرسید و آخر عمرت نجّار شدى!» یا مثلا: «حالا که کشتى مى سازى، در کنارش دریایى هم بساز، چون کشتى بدون دریا که فایده اى ندارد!» یا مثلا: «اگر کشتى ات را خواستى بفروشى ما خریداریم. راستى چند مى فروشى؟» و جملاتى از این قبیل. تنها چیزى که در منابع آمده این است که گاهى او را مسخره مى کردند و مى گفتند: «نجّار شده اى» و گاه مى گفتند: «ناخداى کشتى اى در بیابان گشته اى».(4)

حضرت نوح (علیه السلام) در پاسخشان گفت: «نوبت ما هم مى رسد که شما را مسخره کنیم. هنگامى که طوفان در بگیرد و آب شما را همچون پر کاهى از این سو به آن سو ببرد و هیچ پناهگاهى نخواهید داشت، و از میان امواج سهمگین فریاد بکشید و التماس کنید

ص: 149

که ما را نجات دهید. آن روز، مؤمنان بر افکار شما و غفلت و جهل و بى خبریتان مى خندند. ادامه کلام حضرت نوح (علیه السلام) در آیه بعد آمده است. توجّه بفرمایید:

«فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن یَأْتِیهِ عَذَابٌ یُخُزِیهِ وَ یَحِلُّ عَلَیْهِ عَذَابٌ مُّقِیمٌ؛(1) بزودى خواهید دانست چه کسى عذاب رسوا کننده به سراغش خواهد آمد، و عذاب ابدى بر او وارد خواهد شد!»

غفلت و بى خبرى و جهل ونادانى تمام وجود آنها را گرفته بودو به هیچ وجه حاضر به تجدید نظر در افکار و اعمال خود نبودند و چون عقل کافى نداشتند به حکم «دفع ضرر محتمل» هیچ کارى براى مقابله با ضرر احتمالى نکردند، تا این که نشانه هاى عذاب الهى آشکار گشت:

«حَتّى إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِیهَا مِن کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ ءَامَنَ وَ مَا ءَامَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیل؛(2) (این وضع همچنان ادامه یافت) تا آن زمان که فرمان ما فرا رسید، و تنور جوشیدن گرفت؛ (به نوح) گفتیم: از هر یک از انواع حیوانات، یک جفت (نر و ماده) در آن (کشتى) حمل کن. همچنین خاندانت را (بر آن سوار کن)(3) مگر آنها که قبلا وعده هلاکت آنان داده شده [= همسر و یکى از فرزندانت]؛ و همچنین مؤمنان را». امّا جز عدّه کمى همراه او ایمان نیاوردند».

خداوند نشانه اى از عذاب را آشکار ساخت. و آن این که درون تنورها که محّل آتش و پختن نان بود، آب فوران کرد. و تمام تنورهاى قوم نوح پر از آب شد. تنور را معمولا

ص: 150

در جاى بلندى مى سازند که به دور از رطوبت و آب باشد. هنگامى که از چنین مکانى آب جوشیدن گرفت باید متوجّه شوند که خبرى در پیش است.

امّا آن غافلان، که گویى بر چشم و گوش و قلبشان مهر زده شده بود متوجّه نبودند. ولى حضرت نوح (علیه السلام) که به وعدههاى خدا ایمان داشت با مشاهده این نشانه ها فرمان سوار شدن بر کشتى را صادر کرد.

«وَ قَالَ ارْکَبُواْ فِیهَا بِسْمِ اللَّهِ مَجْرهَا وَمُرْسَهاَ اِنَّ رَبّى لَغَفُورٌ رَحیمٌ؛(1) و گفت: بر آن (کشتى) سوار شوید به نام خدا؛ در هنگام حرکت آن و توقّفش، که پروردگارم آمرزنده و مهربان است».

و مؤمنان دستور نوح پیامبر (علیه السلام) را اطاعت کرده و سوار بر کشتى شدند.

مى فرماید:

«وَ وَرِثَ سُلَیَْمانُ دَاوُدَ وَ قَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینَا مِن کُلِّ شَىْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ؛(1) و سلیمان وارث داود شد، و گفت: «اى مردم! زبان پرندگان به ما تعلیم داده شده، و از هرچیز به ما عطا گردیده؛ به یقین این فضیلت آشکارى است».

آرى، حیوانات در عالم خود فهم و شعور دارند، و ارتباط گفتارى برقرار مى کنند، و خداوند زبان حیوانات را به حضرت سلیمان (علیه السلام) یاد داد. در بعضى از مسایل درک و فهم حیوانات از انسان بالاتر است. مثلا پلیسى که سالها درس خوانده و آموزش دیده، گاه از کشف مواد مخدّر عاجز مى شود، امّا سگهاى تعلیم دیده با شامّه قوى خود به راحتى آن را کشف مى کنند. برخى از حیوانات وقوع زلزله را زودتر از انسان تشخیص مى دهند. دانشمندان مى گویند:

«انواع مختلف هواپیماها را با الهام از انواع بالهاى پرندگان ساخته اند!»

خلاصه این که از آیات مورد بحث استفاده مى شود که برخى از علوم از طریق وحى به انسان منتقل شده است.

2. مسخره کردن کار افراد بى عقل یا کم عقل و جاهل و مغرور است. برخى انسانهاى نادان، هنگامى که دیوانه اى را مى بینند شروع به مسخره کردن او مى کنند. در حالى که اگر اهل تعقّل و تفکّر بودند مى دانستند که بین عقل و جنون فاصله اى نیست. هر انسان عاقلى ممکن است بر اثر یک ضربه مغزى یا خوردن غذاى نامناسب، یا اشتباه مصرف کردن یک دارو، و یا حتّى شنیدن یک خبر وحشتناک، عقل خود را از دست بدهد. آیا راضى خواهد بود که در آن حالت او را مسخره کنند؟! مشرکان و بت پرستان قوم نوح نیز که افراد جاهل و نادان و سبک مغزى بودند، هنگامى که عملیّات

ص: 152

کشتى سازى را مشاهده کردند، آن حضرت را به سخرّیه گرفتند.

3. سومین درسى که از این آیات مىگیریم، درس صبر و استقامت و پایدارى است. کسانى که خواهان نجاتند، باید صبور باشند. در مورد مدّتى که ساخت کشتى نجات زمان برد چیزى در دست نیست،(1) امّا روشن است که ساخت کشتى بزرگى در ابعاد 300×600 متر، آن هم با ابزار و وسایل ابتدایى آن زمان، وقت بسیار و زمانى طولانى نیاز داشت که نوح پیامبر و یارانش با صبر و استقامت آن زمان طولانى را پشت سر گذاشته، و کشتى را آماده کردند؛ آن هم در برابر تبلیغات مسموم دشمن و زخم زبانها و مسخره کردن آنها. بنابراین، بدون صبر و استقامت و پایدارى، در هیچ کارى موفقیّت حاصل نمى شود.

4. حضرت نوح (علیه السلام) به پیروانش دستور داد هنگام سوار شدن و پیاده شدن از کشتى نام خدا را ببرند. این هم درسى دیگر است. در روایتى از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) مى خوانیم که فرمود:

«کُلُّ اَمْرٍ ذى بالٍ لَمْ یُذْکَرْ فیهِ بِسْمِ اللهِ فَهُوَ اَبْتَرء؛(2) هر کار ارزشمندى که بدون بسم الله شروع شود به انجام نمىرسد».

بنابراین، همه کارها را با نام خدا آغاز کنیم. در ابتداى سفر، هنگام خروج از خانه، لحظه ورود به منزل، زمان خوردن غذا، هنگام باز کردن در مغازه و شروع به کسب و کار و مانند آن با نام خدا آغاز کنیم و گرنه آن کار به فرجام نمى رسد.

5. خداوند متعال که رحمان و رحیم است بعد از 950 سال تبلیغ پیامبرش، و هشدارها و انذارهاى فراوان، در آخرین لحظات سه هشدار دیگر به آنها داد، تا شاید بیدار شوند:

ص: 153

الف) چهل سال قبل از طوفان زنهاى آنها را عقیم کرد(1) و از آن زمان هیچ زنى فرزندى به دنیا نیاورد تا بچّهها بزرگ شوند و حجّت بر آنها تمام شود و بى گناهى در طوفان نابود نشود. امّا خواب غفلت آنها بقدرى سنگین بود که با این هشدارها بیدار نمى شدند.

ب) نشانه دوم فوران و جوشش آب از تنورها بود که شرح آن گذشت.

ج) اینکه حضرت نوح (علیه السلام) و هشتاد نفر از مؤمنان بطور جدّى مشغول ساخت کشتى شدند و اعلان کردند که هر کس ایمان نیاورد و بر کشتى سوار نشود هلاک مىشود، خود هشدار دیگرى بود، تا لا اقل احتمال طوفان و نزول عذاب الهى را بدهند، که متأسّفانه ندادند. و این هشدارها هیچ اثرى در آنها نگذاشت و به آن سرنوشت دردناک گرفتار شدند.

بر دوش خود حمل نکرده انسانى که صادقتر از ابوذر باشد)(1). سپس گفت:

«سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ: مَثَلُ اَهْلِ بَیْتى فیکُمْ کَمَثَلِ سَفینَة نُوحٍ فى قَومِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَها نَجى وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْها هَلَکَ؛(2) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که مى فرمود: اهل بیت من در میان شما همانند کشتى نوح هستند. هر کس بر آن سوار شود نجات مى یابد و هر کس از آن جدا شود هلاک مى گردد».

پیامبر (صلی الله علیه و آله) با چه زبانى باید موقعیّت على (علیه السلام) و سایر اهل البیت را براى مردم تشریح کند تا آنها شک نکنند؟ در زمان حضرت نوح (علیه السلام) یک کشتى نجات بیشتر نبود و آن کشتى نوح پیامبر بود. در عصر پیامبر اسلام نیز یک کشتى نجات بیشتر وجود نداشت و آن کشتى اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) بود. آیا کسانى که از این کشتى جدا شده و به دیگران پناه بردند اهل نجات خواهند بود؟!.

عجیب اینکه روایت فوق در بیش از سى کتاب از کتابهاى معروف و معتبر اهل سنّت نقل شده است(3) امّا در مقام عمل به آن عمل نشده و از این کشتى نجات تخلّف

جسته و به جاى دیگر پناه بردهاند. و لذا، در هیچ یک از کتابهاى آنها حدیثى از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) دیده نمىشود، یا بسیار کم دیده مى شود. مگر این دو امام بزرگوار جزء اهل بیت پیامبر و کشتى نجات او نیستند؟ آیا این کار، تخلّف از کشتى نجات اهل بیت (علیهم السلام) محسوب نمى شود؟ در اینجا باید دستانمان را به سمت آسمان بلند کنیم و خداوند را با جان و دل شکر گوییم که به دنبال کسانى هستیم که سفارش به پیروى آنها کرده، و جزء متخلّفین از کشتى نجات نیستیم.

ص: 155

ص: 156

ص: 158

البتّه ده پاداش براى هر حسنه اى حدّاقل است و گاه تا هفتصد، بلکه 1400 برابر و بیشتر اضافه مى شود(1) و به بعضى بى حساب و کتاب پاداش مى دهد.(2)

در عین حال خداوند حکیم است، و تمام کارهایش بر اساس حکمت. و لذا، اگر ملّتى با زبان حال و قال بگویند: «ما لایق ماندن بر روى زمین نیستیم» خداوند متعال آنها را نابود مى کند. اقوامى که نابود شدند ثابت کردند که شایستگى زنده ماندن نداشتند. قوم نوح پیامبر از جمله این ملّتها بود، و لذا خداوند آنها را در هم کوبید و نابود کرد.

با توجّه به این مقدّمه، به شرح و تفسیر آیات هشتم به بعد سوره قمر توجّه بفرمایید:

«کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَکَذَّبُواْ عَبْدَنَا وَ قَالُواْ مَجْنُونٌ وَ ازْدُجِرَ؛(3) پیش از آن ها قوم نوح (علیه السلام) (پیامبرشان را) تکذیب کردند، (آرى) بنده ما را تکذیب کرده و گفتند: «او دیوانه است». و باز داشته شد».

در این آیه شریفه سخن از دو تکذیب است. معلوم مى شود قوم نوح (علیه السلام) یک تکذیب ساده داشتند و یک تکذیب غلیظ. البتّه آن مردم لجوج و جاهل، به تکذیب قناعت نکرده و به پیامبرشان برچسب جنون هم زدند. چون آن حضرت نان را به نرخ روز نمى خورد، وچنین کسى از نظر آنها دیوانه بود. علاوه بر تکذیب و اتّهام جنون، به آزار و اذیّت او نیز پرداختند. در برخى روایات(4) آمده که گاه گلوى آن حضرت را گرفته آنقدر فشار مى دادند که بى هوش بر روى زمین مى افتاد. هنگام که به هوش مى آمد دست به دعا بر مى داشت و خطاب به خداوند عرضه مى داشت:

ص: 160

«اَللّهُمَّ اهْدِ قَوْمى فَاِنَّهُمْ لایَعْلَمُونَ؛(1) خدایا! قوم مرا هدایت کن، زیرا کارهاى زشت آنها از سر جهالت و نادانى است».

فحش و ناسزا و نسبتهاى ناروا، از دیگر آزارهاى آنها بود.(2) امّا حضرت نوح به کار خود ادامه مى داد و توجّهى به این امور نمى کرد، تا این که از هدایت بقیّه آنها نا امید شد. که آهنگ دعاى حضرت تغییر کرد:

«فَدَعَا رَبَّهُ أَنّىِ مَغْلُوبٌ فَانتَصِرْ؛(3) «او به پیشگاه پروردگار عرضه داشت: «من مغلوب (این قوم) شده ام، پس (مرا) یارى کن».

دعاى حضرت نوح (علیه السلام) مستحاب شده و خداوند به یارى پیامبرش شتافت و در واقع طوفان آغاز گشت. مى فرماید:

«فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بمَاءٍ مُّنْهَمِرٍ؛(4) «در این هنگام درهاى آسمان را با آبى فراوان و بى وقفه گشودیم».

آرى، طوفان با بارش شدید باران از آسمان شروع شد. البتّه نه بارش معمولى، بلکه بارش بسیار فراوان و پرزور. گویا درهاى آسمان باز شده بود. باران به صورت آبشار به زمین مى ریخت. قوم نوح که مدّتى دچار خشکسالى بودند(5) هنگامى که آثار بارش باران را ملاحظه کردند خوشحال شده و گویا با خود گفتند: «به برکت بتها باران خواهد باردید و خشکسالى برطرف مى شود» امّا هنگامى که بارش سیل گونه باران را دیدند به اشتباه خود پى بردند. تازه این آغاز طوفان بود. در آیه بعد در مورد ادامه طوفان مى فرماید:

ص: 161

«وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُونًا فَالْتَقَى الْمَاءُ عَلىَ أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ؛(1) و زمین را شکافتیم و چشمه هاى زیادى بیرون فرستادیم، و این دو آب براى هدفى که مقدّر شده بود درهم آمیختند».

علاوه بر بارش شدید باران، آبهاى زیر زمینى نیز به دستور خداوند جوشش گرفت و فوران کرد و زندگى آنها را فلج نمود.

سؤال: چگونه ممکن است آبهاى زیر زمینى از نقاط مختلف بجوشد؟

جواب: ممکن است خداوند قادر عالم، به گازهاى موجود در دل زمین فرمان دهد که آبهاى زیر زمینى را تحت فشار قرار دهند، تا بناچار به سمت پوسته زمین حرکت کرده و آن را شکافته، در سطح زمین جریان پیدا کند.

به هر حال، آبهاى آسمانى و زمینى به هم رسیدند و آن بارش و این جوشش به مقدار معلوم و معیّن ادامه پیدا کرد. به قدرى که از قامت انسانها گذشت و ارتفاع خانه هاى آنها را طى کرد و حتى از قلّه کوهها گذشت(2) و تمام انسانها و خانه ها و کوهها به زیر آب رفت! با توجّه به عمق زیاد آب و بارش شدید آسمان و جوشش زاید الوصف زمین و تلاش و دست و پا زدن انسانها و حیوانات، امواج سهمگینى ایجاد شد که مشرکان و بت پرستان را همانند برگ خشکیده اى از این سو به آن سو مى برد. امّا حضرت نوح و پیروانش، که سوار بر کشتى نجات شده بودند، نجات پیدا کردند. این مطلب در آیه بعد بیان شده است:

«وَ حَمَلْنَاهُ عَلىَ ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَ دُسُرٍ؛(3) و او را بر (کشتى) ساخته شده از الواح و میخ ها سوار کردیم».

کشتى نوح (علیه السلام) از نظر فنّى و صنعت کشتى سازى، یک کشتى ابتدایى و کم مقاومت

ص: 162

این است قدرت نمایى خداوند

هنگامى که خداوند تصمیم مى گیرد قوم و ملّتى را عذاب کند، با همان چیزى که مایه حیات و زندگى آنها محسوب مى شود نابودشان مى کند، و نیازى ندارد که از لشکریان آسمان و زمین استفاده کند.

بود و على القاعده نباید در برابر آن امواج کوه پیکر و سهمگین دوام بیاورد، امّا خداوند متعال حرکت آن را زیر نظر گرفت و آن را در برابر آن امواج حفظ کرد. به این مطلب در آیه زیر اشاره شده است:

«تَجْرِى بِأَعْیُنِنَا جَزَاءً لِّمَن کَانَ کُفِرَ؛(1) (کشتى) تحت مراقبت حرکت مى کرد، این پاداشى بود براى کسانى که مورد انکار قرار گرفته بودند».

آن کشتى که جاى خود دارد، اگر پیشرفته ترین کشتى هاى عصر و زمان ما هم در آن طوفان حضور داشتند در برابر آن امواج مقاومت نمى کردند و درهم کوبیده مى شدند، امّا چون اراده خداوند بر حفظ آن کشتى قرار گرفته بود، همان وسیله ساخته شده با مقدارى چوب و میخ، آرام و بى دغدغه بر روى موج ها حرکت مى کرد و به لطف خدا هیچ مشکلى به وجود نیامد. البتّه این عنایت خداوند در حقیقت پاداش ایمان و مقاومت و صبر و پایدارى مؤمنان بود.

در پایان به این نکته اشاره مى کند که آنچه گفته شد تنها یک داستان نیست، بلکه مایه عبرت است:

«وَ لَقَد تَّرَکْنَاهَا ءَایَةً فَهَلْ مِن مُّدَّکِرٍ؛(2) ما این ماجرا را نشانه اى در میان امتّها باقى گذاردیم؛ آیا کسى هست که پند گیرد؟!

ص: 163

آب مایه حیات قوم نوح، بلکه همه انسانهاست.(1) خداوند همین مایه حیات را مأمور مرگ آنها کرد. این که خداوند از دل حیات، عامل مرگ اقوام سرکش را بیرون مى کشد مایه عبرت است.(2) قوم عاد و ثمود به وسیله تند باد نابود شدند. تند باد از همان اکسیژن و هواى آزادى تشکیل مى گردد که جانداران بدون آن نمى توانند زندگى کنند. اگر هوا و نسیم و باد نباشد نه انسانى بر روى زمین خواهد ماند، و نه حیوانى قادر بر ادامه حیات خواهد بود، و نه گیاه و درخت باقى مى ماند. امّا هنگامى که خداوند اراده مى کند قوم عاد و ثمود را نابود کند همین نسیم و باد را تبدیل به تند بادى کرده، و آنها را درهم مى کوبد.

جالب این که حفظ و نگهدارى و یارى خداوند نیز با امور بسیار ساده صورت مى پذیرد. خداوند در آن طوفان پر تلاطم و ویرانگر و با آن امواج سهمگین و کوه پیکر، پیامبرش و مؤمنان به آن حضرت را با مقدارى تخته پاره که با تعدادى میخ به هم متّصل شده بودند حفظ کرد. همانگونه که پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) را در برابر مشرکان و بت پرستان حجاز، به وسیله تارهاى عنکبوت حفظ کرد. به این داستان توجّه کنید که شنیدنى است:

سند براى آن ذکر کرده ایم(1)؛ منابع مهمّى همچون تفسیر ثعلبى، کفایة الطالب گنجى، الفصول المهمّه ابن صباغ مالکى، احیاء العلوم غزالى و تذکرة الخواص سبط ابن جوزى. و این فضیلت بسیار مهم، از جمله فضایل مخصوص پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و امیرمؤمنان على (علیه السلام) است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به على (علیه السلام) فرمود: من از طرف خداوند مأمور شده ام که به یثرب هجرت کنم، امّا با توجّه به این که دشمن خانه ام را محاصره کرده و رختخوابم را زیر نظر گرفته، تا صبحگاهان حمله کرده و مرا به قتل برساند، باید یک نفر در بستر من بخوابد تا آنها متوّجه نبودن من در خانه نشده و به تعقیبم نپردازند تا از دسترس آنها دور شوم. شما در بسترم بخواب.

على (علیه السلام) ، که جان عالمیان به فدایش باد، نپرسید این کار براى من خطرى دارد یا نه، بلکه عرض کرد: اى رسول الله (صلی الله علیه و آله)! اگر من در بسترتان بخوابم شما به سلامت هجرت خواهید کرد؟ فرمود: آرى، على (علیه السلام) با جان و دل پذیرفت و به سجده افتاد و اوّلین سجده شکر را در اسلام بجا آورد. على در بستر پیامبر آرمید و گهگاه تکانى مى خورد تا دشمن یقین داشته باشد بستر خالى نیست. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به سلامت از میان حلقه شمشیر به دستان دشمن خارج شد و بر خلاف جهت مدینه، که در شمال مکّه بود، به سمت جنوب مکّه حرکت کرد تا پس از بر طرف شدن خطر دشمن مکّه را دور زده و به سمت مدینه برود.

لذا، در جنوب مکّه به سمت غار ثور رفت و در آنجا پنهان شد. شمشیر زنان دشمن، صبح هنگام، طبق نقشه قبلى به داخل خانه پیامبر (صلی الله علیه و آله) هجوم آورده و با شمشیرهاى برهنه اطراف بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله) جمع شدند تا کار پیامبر را تمام کنند. امّا همین که رو پوش را کنار زدند متوجّه شدند پیامبر رفته و على (علیه السلام) در بستر او خوابیده است. از على پرسیدند: پیامبر کجاست؟ فرمود: مگر او را به من سپرده بودید که سراغش را از من مى گیرید!

ص: 165

بعضى از آنان قصد کشتن على (علیه السلام) را کردند. یکى از آنان گفت: او را رها کنید. او انسان ساده اى است که پیامبر فریبش داده و در بسترش خوابانیده است!(1) با این سخن على را رها کردند. خداوند به وسیله جمله اى از دشمن، على (علیه السلام) را حفظ کرد.

دشمن براى یافتن پیامبر جستجوى وسیعى را آغاز نمود و از متخصّصان ردّ یابى استفاده کرد و ردّ پیامبر را تا غار ثور زد. ردّیاب گفت: پیامبر داخل غار است، امّا یکى از همراهان، ضمن ردّ سخن او گفت: «مگر تارهاى عنکبوت را بر دهانه غار نمى بینى؟!» اگر کسى داخل غار مى شد تارها از بین مى رفت. مشرکان مأیوس و نا امید برگشتند و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پس از برطرف شدن خطر به سمت مدینه حرکت کرد و صحیح و سالم به مدینه رسید. على (علیه السلام) نیز پس از چند روز و انجام مأموریتّهاى محوّله از سوى پیامبر، به آن حضرت ملحق شد(2).

آرى! اگر خداوند اراده نماید پیامبرش را با چند تار عنکبوت حفظ مى کند. پیامبرى که در سایه تلاش ها و مجاهدت ها و زحمات او و دیگر مسلمانان در طول تاریخ، اکنون 1/400/000/000 پیرو در سراسر دنیا دارد. اگر به فرمان خدا آن تارها تنیده نمى شد الان اسلام در چه موقعیتى قرار داشت؟!

نتیجه این که: هر زمان خداوند بخواهد قومى را عذاب کند، عوامل حیاتشان را تبدیل به عامل مرگشان مى کند. و اگر بخواهد قوم یا اشخاص را حفظ کند، با ابزار بسیار ساده دست به این کار مى زند و نیازى به لشکرکشى ندارد.

ص: 166

ص: 168

مکان مؤمنان ثابت قدم بود و نه جایگاه کافران و بت پرستان لجوج، بلکه مکان جداگانه اى بود. به هر حال حضرت نوح با شروع طوفان و حرکت کشتى نجات، از پسرش خواست دست از لجاجت بر دارد و سوار کشتى شود. به نظر شما کنعان چه پاسخى داد؟ آیه بعد به همین مطلب پرداخته است. توجّه فرمایید:

«قَالَ سَئاوِى إِلَى جَبَلٍ یَعْصِمُنىِ مِنَ الْمَاءِ قَالَ لَا عَاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَن رَّحِمَ وَ حَالَ بَیْنَهُمَا الْمَوْجُ فَکاَنَ مِنَ الْمُغْرَقِینَ؛(1) گفت: «بزودى به کوهى پناه مى برم که مرا از آب حفظ مى کند!» (نوح) گفت: «امروز هیچ نگهدارنده اى در برابر فرمان خدا نیست؛ مگر آن کس را که او رحم کند» در این هنگام، موج در میان آن دو جدایى افکند؛ و او در زمره غرق شدگان قرار گرفت!»

نهج البلاغه) آمده 6000 سال عبادت خدا را کرد و عجیب این که بعضى معتقدند این مدّت طولانى را با یک نماز دو رکعتى گذراند!(1) به هر حال هنگامى که خداوند به فرشتگان دستور داد بر حضرت آدم (علیه السلام) سجده کنند، همه اطاعت کردند جز ابلیس، که حاضر نشد بر حضرت آدم (علیه السلام) سجده کند. خداوند به ابلیس فرمود: «چرا سجده نکردى؟» گفت: «من هرگز براى بشرى که او را از گل خشکیده اى که ازگل بدبویى آفریده اى، سجده نخواهم کرد».

خداوند او را از صف فرشتگان بیرون کرد و از درگاهش راند و فرمود:

«وَ إِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلىَ یَوْمِ الدِّینِ؛(2) «و لعنت (و دورى از رحمت حق) تا روز قیامت بر تو خواهد بود».

امّا شیطان متنبّه نشد و توبه نکرد، بلکه بر لجاجت خویش پافشارى کرد و گفت:

«پروردگارا! تا روز رستاخیز به من مهلت بده تا فرزندان آدم را وسوسه کنم!».

بر فرض که تمام فرزندان آدم را وسوسه کند، چه چیزى نصیب شیطان مى شود؟ جز این که شریک جرم تمام گنهکاران خواهد بود؟

متأسّفانه لجاجت اجازه نمى دهد فرد لجوج به عواقب آن بیندیشد. همه باید از عاقبت لجاجت شیطان رانده شده، و فرزند غرق شده نوح عبرت بگیریم. خانواده ها لجبازى نکنند. دولتمردان اگر اشتباهى کردند لجبازى نکنند و اصرار بر ادامه اشتباه نداشته باشند.

نویسندگان مطبوعات اگر استباه نوشتند، لجبازى نکنند و اشتباه خود را بپذیرند و عذرخواهى کنند. کسانى که در مسایل اقتصادى کشور فعالیّت دارند اگر برنامه اى را دنبال کردند و متوجّه شدند براى کشور و مردم مفید نیست با لجاجت ادامه ندهند، بلکه با شجاعت آن را متوقّف کرده و با صراحت اعلان کنند که اشتباه کرده اند. زن و

ص: 171

شوهرهاى جوان هم مراقب وسوسه هاى شیطان در لجبازیها باشند، که در صورت عدم کنترل ممکن است تا مرز جدایى پیش برود.

یعنى لج بازى دنیا و آخرت انسان را تباه مى سازد.

5. در روایت دیگرى از امیر مؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم:

«اَلِلجاجُ یُنْتِجُ الْحُرُوبَ؛(1) لجاجت (گاه) آتش جنگ هایى را روشن مى کند».

مصداق این روایت را هم اکنون در کشور لیبى شاهد هستیم. رئیس جمهور مستبد و ظالم لیبى که مردم او را نمى خواهند با لجاجت بر مقام خود پافشارى مى کند و به هیچ وجه حاضر نیست کوتاه بیاید و لذا چقدر خرابى و خونریزى به وجود آمده و در نهایت مجبور به فرار خواهد شد و کشورى ویران تحویل مردم خواهد داد. چرا باید انسان براى حفظ مقام زود گذر دنیایى اینقدر بها بپردازد و سبب این همه خرابى و ویرانى و قتل و غارت و نا امنى و ترسى و وحشت ملّت خود شود؟!

با توجّه به زیانهاى سنگین و پیامدهاى شوم و نتایج وحشتناک لجاجت، بیایید تصمیم بگیریم اگر اشتباه کردیم لج بازى نکرده و دنیا و آخرت خود را تباه نسازیم؛ بلکه با شجاعت اعتراف به اشتباه نموده و عذرخواهى کنیم.

طرف مقابل هم لج نکند و عذرخواهى را بپذیرد، که عذرخواهى و قبول آن هر دو شجاعت مى خواهد. از سرنوشت شیطان که بر اثر لجاجت و خیره سرى از درگاه خدا رانده شد و تا روز قیامت لعن و نفرین خدا را به جان خرید، عبرت بگیریم.

اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِىِّ وَ قِیلَ بُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ؛(1) و گفته شد: «اى زمین، آبت را فرو بر! و اى آسمان، (از بارش) خوددارى کن!» و آب فرو نشست و کار پایان یافت و (کشتى) بر (دامنه کوه) جودى، پهلو گرفت؛ و (در این هنگام،) گفته شد: «دور باد گروه ستمکاران (از رحمت خدا!)».

کشتى نوح (علیه السلام) شش ماه روى آب بود. برخى گفته اند از اوّل ماه رجب تا پایان ماه ذى الحجّة(2) و عدّه اى شش ماه را از دهم رجب تا دهم ماه محرّم (روز عاشورا) مى دانند.(3) به هر حال، پس از شش ماه کشتى در کنار کوه جودى(4) پهلو گرفت.

در مورد این که: کوه جودى کجا بوده؟ در میان مفسّران اختلاف نظر زیادى وجود دارد، ولى از مجموع قرائن استفاده مى شود که کوه جودى در یک منطقه خوش آب و هوا در شمال عراق نزدیک سرزمین شام بود، و کشتى در آنجا به زمین نشست.(5)

در این جا روایت جالبى نقل شده که نشان دهنده اعجاز قرآن در زمینه فصاحت و بلاغت است، که خلاصه آن به شرح زیر خدمتتان تقدیم مى شود:

کفّار قریش جلسه اى گرفته و جمع زیادى از ارباب شعر و ادب عرب را، که در فنّ سخن و سرودن شعر مهارت زیادى داشتند، دعوت کرده و به آنها گفتند:

«پیامبر مسلمانها مدّعى است که قرآن کلام خداست و هیچ کس قادر نیست همانند قرآن، یا ده سوره مثل قرآن، و یا حتّى یک سوره شبیه آن بیاورد. شما تمام توان خود را به کار بگیرید و با هم مشورت و هم فکرى نمایید و یک سوره مثل قرآن بیاورید. تمام هزینه هاى لازم را هم ما مى پردازیم!»

ص: 174

امكانات تهيّه شد. ابزار و وسايل پذيرايى مهيّا گشت، و آنها مشغول مطالعه ى قرآن شدند، تا با استفاده از فنون به كار رفته در قرآن به زعم خودشان بتوانند سوره اى مثل قرآن بياورند. پس از چهل روز مطالعه، به آيه مورد بحث (آيه 44 سوره هود) رسيدند. در كمال تعجّب مشاهده كردند كه خداوند متعال با فصاحت و بلاغت عجيبى يك داستان مفصّل را در شش جمله كوتاه در ضمن يك آيه بيان كرده است. در مقابل فصاحت و بلاغت قرآن سر تعظيم فرود آورده و عقب نشينى نموده، و اعلان كردند كه ما قادر بر مقابله با قرآن مجيد نيستيم.(1)

ص: 176

ص: 178

اینک پاسخ خداوند خطاب به نوح را بشنویم:

«قَالَ یَا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَالِحٍ فَلَا تَسْئَلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنّى أَعِظُکَ أَن تَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ؛ فرمود: اى نوح! او از خاندان تو نیست؛ او عمل غیر صالحى است [= فرد ناشایسته اى است]؛ پس، آنچه را از آن آگاه نیستى، از من مخواه؛ من به تو اندرز مى دهم که از جاهلان نباشى».

خداوند متعال در پاسخ نوح چهار جمله فرمود، که در هر کدام نکته یا نکاتى نهفته است. توجّه بفرمایید:

جمله اوّل: «اِنَّهُ لَیْسَ مِنْ اَهْلِکَ؛ او (فرزندت) از خاندان تو نیست».

سؤال: منظور از این جمله چیست؟ آیا کنعان فرزند حقیقى حضرت نوح (علیه السلام) نبود، یا منظور خداوند چیز دیگرى است؟

جواب : بعضى از مفسّران گفته اند: همسر نوح، مادر کنعان، قبل از ازدواج با نوح پیامبر (علیه السلام) شوهر دیگرى داشت که کنعان از او بود. سپس با حضرت نوح (علیه السلام) ازدواج کرد و فرزندش را همراه خود به خانه نوح (علیه السلام) آورد.(1) بنابراین، کنعان فرزند واقعى نوح (علیه السلام) نبود، و از اهل او محسوب نمى شد.

امّا این نظریّه توسط مفسّران شیعه رد شده و آنها معتقدند کنعان فرزند حقیقى حضرت نوح (علیه السلام) بود، امّا چون رابطه روحانى خود را با آن حضرت قطع کرد و به کفار و مشرکان و بت پرستان پیوست نا اهل محسوب شد و خداوند او را جزء اهل بیت نوح محسوب نکرد.

همانگونه که عکس این مطلب هم صادق است. سلمان فارسى از فارس بود و ارتباطى با عرب نداشت، تا چه رسد به بنى هاشم و خاندان رسالت، امّا از آنجا که رابطه معنوى و روحانى قوى با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ایجاد کرد، آن حضرت او را جز اهل بیت

ص: 180

خود خواند: «سَلْمانُ مِنّا اَهْلِ الْبَیْتِ»(1)

آرى ارتباط معنوى و روحانى بسیار کار ساز است، تا آنجا که ممکن است به غیر انسان هم سرایت کند. در داستان اصحاب کهف، مطابق آنچه که در قرآن مجید آمده، سگ اصحاب کهف همراه آنها شد و در دهانه غار استراحت کرد.(2) و ظاهرآ آن حیوان نیز همانند بقیّه سیصد و نه سال خوابید و سپس بیدار شد. این حیوان همراه خوبان شد و جزء آنها به شمار رفت. لذا شاعر مى گوید:

با بدان یار گشت همسر لوط *** خاندان نبوّتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزى چند *** پى نیکان گرفت و مردم شد(3)

خلاصه این که منظور از اهل در آیه شریفه این است که او جز افراد با ایمان نبود.

جمله دوّم: «اِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِح؛او عمل غیر صالحى است».

خداوند متعال با دلیل و برهان با پیامبرش سخن مى گوید. علّت این که فرزند نوح از اهل نوح نیست این است که او عمل غیر صالحى است و طبیعى است که عمل غیر صالح با عمل صالح سنخیّتى نداشته باشد.

سؤال: چرا خداوند متعال فرمود: «پسر نوح عمل غیر صالحى است» و نفرمود: «عامل غیر صالحى است»؟

جواب: به دو شکل مى توان از این سوال پاسخ داد:

1. گاه یک نفر کارى را آن قدر انجام مى دهد که گویا خود آن کار مى شود. مثل این که پرسیده مى شود: «فلان کس چگونه انسانى است؟» مى گویند: «سرتا پا سخاوت است». نمى گویند: انسان سخاوتمندى است؛ بلکه مى گویند: سر تا پا سخاوت است؛

ص: 181

چون بسیار سخاوتمند است.

یا اگر پرسیده شود: «صدام چگونه انسانى بود؟» گفته مى شود: «سرتا پا جنایت بود». زیرا بسیار جنایت کرده بود. در مورد پسر نوح هم که بسیار کار ناشایست انجام داده بود. «عمل غیر صالح» گفته شده است. و این نشان از فصاحت و بلاغت قران مجید مى دهد که براى بیان کردن اهمیّت فوق العاده مطلبى «مصدر» جانشین «اسم فاعل» مى شود.

2. شفاعت در مورد پسر نوح، در صورتى قابل قبول است که انحراف کمى داشته باشد؛ امّا کسى که سر تا پا عمل غیر صالح است قابلیّت شفاعت ندارد. بنابراین، شفاعت هر چند حق است و پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امامان (علیهم السلام) مى توانند شفیع ما در روز قیامت باشند، امّا این کار بدون حساب و کتاب نیست و تنها شامل کسانى مى شود که قابلیّت شفاعت داشته باشند و تمام پلهاى پشت سر خود را خراب نکرده باشند.

جمله سوم: «فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِه عِلْمٌ»؛ «پس آنچه را از آن آگاه نیستى، از من مخواه».

پس از آن که خداوند با دلیل و منطق براى پیامبرش، حضرت نوح (علیه السلام)، ثابت کرد که در مورد فرزندش اشتباه کرده، از او مى خواهد که در آینده نسبت به آنچه اطّلاعات کاملى ندارد تقاضایى نکند. ظاهرآ آنچه که باعث شد حضرت نوح (علیه السلام) دچار این اشتباه شود این بود که به هنگام شروع طوفان فرزندش را در گوشه اى جدا از کفّار و مشرکان ملاحظه کرد (وَ کانَ فى مَعْزَلٍ) و تصّور کرد که مى خواهد ایمان بیاورد و لذا در مقام شفاعت بر آمد.

جمله چهارم: «اِنّى اَعِظُکَ اَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلین؛ به تو اندرز مى دهم که از جاهلان نباشى»؛ حضرت نوح (علیه السلام) هنگامى که متوّجه اشتباه خود شد اصرار و پافشارى و لجاجت نکرد؛

ص: 182

بلکه فورآ در مقام جبران برآمد. و لذا، خطاب به پروردگارش چنین گفت:

«قَالَ رَبِّ إِنّىِ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئَلَکَ مَا لَیْسَ لىِ بِهِ عِلْمٌ وَ إِنْ لا تَغْفِرْ لىِ وَ تَرْحَمْنىِ أَکُن مِّنَ الْخَاسِرِینَ؛(1) عرض کرد: پروردگارا! من به تو پناه مى برم که از تو چیزى بخواهم که از آن آگاهى ندارم. و اگر مرا نیامرزى، و بر من رحم نکنى، از زیانکاران خواهم بود».

آرى، حضرت نوح (علیه السلام) به خاطر ترک اولى (نه گناه و معصیت) به درگاه خداوند توبه کرد و از گفته اش عذر خواهى نمود و خواهان غفران و بخشش الهى شد؛ چون معتقد بود محرومان از غفران و رحمت خدا زیان کارند. خداوند متعال هم عذرش را پذیرفت و از خطایش درگذشت.

باشد. و به تعبیر دیگر «حسنات الابرار سیئات المقربین»(1) یعنى گاه کارى که من و شما انجام مى دهیم حسنه محسوب مى شود، ولى همان کار اگر توسّط امامان یا پیامبران انجام شود، که مقرّب درگاه الهى اند، سیئه محسوب مى گردد. از آنچه که گفته شد معناى ترک اولى روشن شد. به هر حال حضرت نوح (علیه السلام) به خاطر ترک اولى توبه کرد و خداوند توبه اش را پذیرفت.

پیاده شوید.

در ادامه داستان حضرت نوح (علیه السلام) به آیه 48 سوره هود مى رسیم، که خداوند به آن حضرت و دیگر مؤمنان کشتى نجات، دستور مى دهد پیاده شوند. توجّه بفرمایید:

«قِیلَ یَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِّنَّا وَ بَرَکَاتٍ عَلَیْکَ وَ عَلىَ أُمَمٍ مِّمَّن مَّعَکَ وَ أُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ یَمَسُّهُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ (به نوح) گفته شد: «اى نوح! با سلامت و برکاتى از ناحیه ما بر تو و بر تمام امتّهایى که با تواند، فرود آى! و امتّهایى نیز هستند که ما آنها را از نعمتها بهره مند خواهیم ساخت، سپس (به سبب کفران نعمت) عذاب دردناکى از سوى ما به آنها مى رسد».

اوّلا کلمه «قیل» به صیغه مجهول، به جاى «قال» به صیغه معلوم، شاید به خاطر ترک اولاى حضرت نوح (علیه السلام) بوده است. یعنى، هر چند خداوند از آن در گذشت، ولى اثر آن این بود که خداوند مستقیم سلام و برکات بر نوح نفرستد، بلکه این کار توسّط ملائکه صورت پذیرد.

ثانیآ: هنگامى که کشتى نجات پهلو گرفت و قرار شد نوح و همراهان پیاده شوند و پس از شش ماه(2) ماندن بر روى آب، به زندگى عادى خود ادامه دهند، شاید با خود

ص: 184

گفته باشند: «همه جا را سیلاب گرفته و تمام خانه و زندگى ما از بین رفته و زمین همچون باتلاق خطرناکى است که انسان را در خود غرق مى کند و موّاد غذایى هم وجود ندارد و بیم بیمارى هم مى رود. ما چگونه پیاده شویم و به زندگى عادى خود ادامه دهیم؟ کفّار و مشرکان بر اثر طوفان نابود شدند و ما هم بر اثر نداشتن سر پناه و موّاد غذایى و شیوع بیمارى خواهیم مرد!»(1)

خداوند متعال در این آیه شریفه به آنها دلدارى مى دهد تا آرامش پیدا کنند. خدایى که قادر است آن طوفان عظیم را ایجاد کند و شما را شش ماه بر روى آب زنده نگهدارد، قادر بر حفظ و نگهدارى شما بر روى زمین و تأمین نیازها و بر طرف کردن بیماریها و سایر موانع نیز خواهد بود. البتّه بهره مند کردن از نعمتها تا زمانى است که مردم کفران نعمت نکنند، که در صورت کفران، نعمت از آنها سلب گشته و دچار عذاب سختى خواهند شد.

گرفتن، هر چند در مسیر اطاعت الهى گام بر نداریم، همه چیز درست مى شود. بلکه باید مطیع اوامر و نواهى الهى باشیم و در مسیر رضاى خداوند قدم بگذاریم.

سالمندان و به تعبیر بهتر «فراموشخانه» برده و سال به سال هم به آنها سر نمى زنند.

ثالثآ: خداوند متعال به فرزندان سفارش مى کند که به پدر و مادر کوچکترین اهانتى نکرده، و کمتر از گل به آنها نگویند. مبادا به آنها بگویند: «خسته شدیم!»، «چقدر از شما پذیرایى کنیم!» «چقدر براى شما زحمت بکشیم!»، «مگر ما چه گناهى کرده ایم که فرزند شما شده ایم!» و جملاتى از این قبیل؛ بلکه با آنها محترمانه سخن بگویند، و برخوردى محبّت آمیز داشته باشند، و والدین را از چشمه سارهاى عواطف خویش سیراب نمایند.

رابعآ: مى فرماید: همچون پرندگانى که جوجه هاى خود را در مقابل گرما و سرما و حملات دشمن و دیگر خطرات زیر بال و پر مى گیرند، شما فرزندان هم پدر ومادر خویش را، مخصوصآ در سن پیرى و ناتوانى، زیر پر و بال محبّت و عاطفه و عنایت خود قرار دهید تا مبادا دچار شکست روحى و عاطفى شوند. و در پایان براى آنها دعا کنید و از خداوند متعال بخواهید که به آنها رحم کند همانگونه که آنها در زمان کودکى به شما رحم کرده و در تربیت شما کوشا بودند.

خداوند در این قسمت مى خواهد دوران ضعف و ناتوانى فرزند را به یادش بیاورد، که چگونه به هنگام تشنگى و گرسنگى به او آب و غذا مى دادند، و تنهایى اش را پر مى کردند، و نیازهاى عاطفى اش را بر طرف مى نمودند، و در تربیتش مى کوشیدند، و خلاصه تمام تلاش خود را براى آسایش و امنیّت او به کار مى گرفتند. تا او هم اکنون که نیازمند کمک ها و عنایتها و محبّت فرزند هستند، حمایتش را از آنها دریغ نکند.

فرزندانى که نسبت به والدین خود حرمتها را رعایت نمى کنند و سفارشات خداوند را در مورد آنها به جا نمى آورند مطمئن باشند که فرزندانشان با آنها همان کار را خواهند کرد؛ و شاید هم بدتر!

ص: 187

به هر حال اسلام براى پیوندهاى جسمانى و مادّى اهمیّت قائل است. امّا مهمتر از آن، پیوندهاى معنوى و روحانى است، تا آنجا که اگر کسى پیوندهاى معنوى و روحانى را بگسلد پیوندهاى جسمانى ارزشى نخواهد داشت. ولذا، اگر برادر انسان، همچون قابیل، دست به کشتن انسان مظلومى همچون هابیل بزند، نمى توان به برادر قاتل محبّت کرد و به او احترام گذشت. زیرا با قطع رابطه معنوى و پیوند روحانى، پیوند جسمانى تأثیر خود را از دست مى دهد.

آیه شریفه 23 سوره توبه ناظر بر همین مطلب است. توجّه فرمایید:

«یا أَیهَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ءَابَاءَکُمْ وَ إِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّواْ الْکُفْرَ عَلىَ الْاءیمَانِ وَ مَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَأُوْلَئکَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛(1) اى کسانى که ایمان آورده اید! اگر پدران و برادران شما، کفر را بر ایمان ترجیح دهند، آنها را ولّى (و یار و یاور و تکیه گاه) خود قرار ندهید. وکسانى از شما که آنان را ولّى خود قرار دهند، آنان ستمکارانند».

نوح پیامبر (علیه السلام) بر اساس پیوند جسمانى و مادّى به فرزندش علاقمند است و سعى دارد او را نجات دهد، امّا از آنجا که او پیوندهاى معنوى و روحانى خویش را با خداى خود قطع کرده و از صف اهل ایمان جدا شده، دیگر اهل او محسوب نمى شود و در زمره خانواده نوح به حساب نمى آید، و صلاحیّت و شایستگى نجات ندارد.

***

1. امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

«لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ فى کُلَّ یَوْمٍ؛(1) مسلمانى که هر روز به حساب خودش رسیدگى نکند از ما نیست».

یعنى شب هنگام موقعى که به بستر مى روى اعمال آن روزت را مرور کن، چنانچه اعمال ناپسندى مرتکب شده اى جبران کن و اگر اعمال نیکى بجا آورده اى، خداوند را بر اعمال شایسته شاکر باش، در غیر این صورت امام کاظم تو را از خود نمى داند؛ هر چند ادّعاى دوستى داشته باشى.

2. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مَنْ غَشَّ مُسْلِمآ فى شَراءٍ اَوْ بَیْعٍ فَلَیْسَ مِنّا؛(2) کسى که مرتکب غش نسبت به مسلمانى در معامله اى شود (و به او جنس تقلبّى بفروشد) از ما نیست». کسى که در شیر، آب مى کند و آن را به عنوان شیر خالص مى فروشد متقلّب و خیانتکار است. میوه فروشى که ردیف رویین میوهها را سالم و درشت، و ردیف هاى زیرین را ریز و خراب مى گذارد نسبت به برادران مسلمان خود مرتکب غشّ و خیانت شده است؛ کارى که متأسّفانه در میادین میوه و تره بار ما زیاد انجام مى شود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین کسى را از خود نمى داند، هر چند بارها به زیارت قبر آن حضرت مشرّف شده باشد.

3. در روایت دیگرى از وجود مقدّس حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم: «اَلا مَنْ اَکْرَمَهُ النّاسُ اِتّقاءَ شَرِّه فَلَیْسَ مِنّى»؛(3) آگاه باشید کسى که مردم او را به خاطر اجتناب از شرّش گرامى بدارند و احترام بگذارند از من نیست».

مثل اینکه آدم بد زبانى است، براى این که از نیش زبانش در امان باشد و او را مورد تمسخر قرار ندهد، یا متّهم به چیز ننماید، یا برایش شایعه سازى نکند به او احترام مى گذارد. چنین کسى جزء خودیها و اهل پیامبر(صلی الله علیه و آله) محسوب نمى شود.

ص: 189

4. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «لَیْسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ یَظْلِمُ النّاس؛(1) کسى که به مردم ظلم و ستم مى کند از شیعیان ما نیست».

یعنى شیعه نباید به کس ظلم کند. شیعه بودن به صرف ادّعا نیست؛ بلکه شرایطى دارد که در روایات مختلف(2) ذکر شده است. بنابراین، تنها با خواندن دعاى کمیل و ندبه و قرائت زیارت عاشورا و آل یاسین و رفتن به زیارت مراقد پاک و منوّر حضرات معصومین (علیهم السلام) انسان شیعه واقعى محسوب نمى شود؛ بلکه علاوه بر همه این کارها، که درجاى خود بسیار خوب و لازم است، باید شرایط دیگرى نیز داشته باشد که یکى از آنها ظلم نکردن به مردم است.

5. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «لَیْسَ بِوَلىٍّ لى مَنْ اَکَلَ مالَ مُؤْمِنٍ حَرامآ؛(3) کسى که مال مردم را بدون رضایت آنها بخورد از دوستان ما نیست».

حرام خورى با دوستى امام صادق (علیه السلام) سازگارى ندارد. کاسبى که در شب احیا قرآن به سر مى گیرد و به امام صادق و دیگر حضرات معصومین (علیهم السلام) متوسّل مى شود، امّا در روز و به هنگام کاسبى کم فروشى مى کند، دوست امام صادق (علیه السلام) نیست. کارمندى که در شب احیاء بِکَ یا اللهُ مى گوید و سپس خداوند را به چهارده نور پاک قسم مى دهد، امّا روز بعد، در محّل کار رشوه مى گیرد جزء اولیاء امام صادق (علیه السلام) نمى باشد.

بنابراین، اگر مى خواهیم شیعه واقعى على (علیه السلام) باشیم و انتظار داریم در آن جهان آب کوثر از دست مبارکش بنوشیم باید از آنچه که بین ما و على و اولاد على (علیهم السلام) فاصله مى اندازد (که به پنج نمونه آن اشاره شد) جدّآ اجتناب کنیم.

خلاصه این که پیوندهاى معنوى و روحانى بسیار مهّم است و گاه پیوندهاى مادّى و جسمانى را از بین مى برد.

ص: 190

مى دانند و معتقدند که باید مورد احترام همگان باشند!؟ بى شک اینها نه عادلند و نه شایسته احترامند؛ بلکه در حقیقت همچون پسر نوح از دایره ایمان خارج شده و پیوندهاى معنوى و روحانى را بریده و جزء مسلمانان محسوب نمى شوند.

3. کسانى که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مسیر آن حضرت بوده، امّا بعد از رحلت آن حضرت منحرف شده، و پیوندهاى معنوى خود را با خدا و پیامبر قطع کردند. مانند تعدادى از صحابه که در کتب برادران اهل سنّت تصریح شده که آنان مرتکب شرب خمر شده و حدّ شرعى بر آنها جارى شد.(1) آیا براستى اینها عادلند؟

یکى از صحابه پیامبر سمرة بن جندب بود. او در باغ یکى از انصار درخت نخلى داشت، که راه عبور به سمت باغ از داخل خانه آن انصارى مى گذشت. سمره هر زمان قصد سرکشى از درختش را داشت بدون اطّلاع قبلى و گفتن «یا الله» وارد خانه انصارى گشته و داخل باغ مى شد، و با این کارش براى خانواده انصارى ایجاد مزاحمت مى کرد.

مرد انصارى به سمره گفت: شما حق دارید از درخت خود سرکشى کنید، ولى موقع ورود به خانه ما، اطّلاع دهید تا خانواده خود را بپوشد. سمره گفت: من حقّ عبور دارم و هر زمان بخواهم وارد مى شوم و اطّلاع هم نمى دهم. مرد انصارى از او به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شکایت کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) سمره را خواست و شکایت مرد انصارى را به وى گوشزد کرد و از او خواست بدون اطلاع قبلى وارد خانه آنها نشود. امّا آن مرد لجباز سفارش پیامبر را هم نپذیرفت و بر همان عقیده اش پافشارى کرد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: این درختت را به من واگذار کن، تا درجاى دیگر نخل بهترى به تو بدهم. این پیشنهاد را هم نپذیرفت. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: به جاى آن نخل، ده نخل به تو مى دهم. باز هم قبول نکرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) هنگامى که دید او همچنان به لجاجت و خیره سرى اش ادامه مى دهد و قصد ضرر زدن به مرد انصارى را دارد، خطاب به مرد

ص: 192

انصارى فرمود: درخت نخلش را از ریشه بکن و بیرون بینداز؛ چون هیچ کس حق ندارد به دیگرى ضرر برساند.(1)

این شخص جزء صحابه پیامبر 9 بود و در زمان آن حضرت مرتکب چنین کار حرام و گناه بزرگى شد. آیا او عادل است و واجب الاحترام؟!

پس از رحلت حضرت که پرونده به مراتب سیاهترى دارد. هنگامى که زیاد بن ابیه حکومت عراق را به دست گرفت سمرة بن جندب را والى بصره کرد. این مرد جنایتکار شروع به مبارزه با مخالفان کرد و در این راه 8000 نفر از آنان را کشت.(2) هنگامى که از او پرسیدند: با کشتن این همه انسان احساس ناراحتى نکردى؟ گفت: اگر 8000 نفر دیگر هم بکشم ناراحت نخواهم شد.(3) آیا برادران اهل سنّت چنین انسان جنایتکار سفّاک خونریزى را عادل مى دانند؟!

سمره در زمان معاویه مأمور جعل حدیث بر علیه امیر مؤمنان على (علیه السلام) و به نفع قاتل آن حضرت، ابن ملجم مرادى شد. آن دو، نسبت به قیمت این کار زشت با هم چانه زدند و در نهایت بر 400000 درهم توافق کردند. سمرة بن جندب اعلان کرد دو آیه زیر درباره حضرت على (علیه السلام) نازل شده است:

«وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فىِ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ یُشْهِدُ اللَّهَ عَلَى مَا فىِ قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ* وَ إِذَا تَوَلّى سَعَى فىِ الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ؛ و بعضى از مردم در زندگى دنیا مایه اعجاب تو مى شود؛ (در ظاهر، اظهار محبّت شدید مى کنند) و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه مى گیرند، در حالى که آنان، سر سخت ترین دشمنان. (نشانه آنها، این است که) هنگامى که روى بر مى گردانند (و از نزد تو خارج مى شوند،) در راه فساد در زمین،

ص: 193

کوشش مى کنند، و زراعتها و چهار پایان و انسانها را نابود مى سازند، (با این که مى دانند) خدا فساد را دوست نمى دارد».

در حالى که این دو آیه مطابق سخن مفسّران، درباره «اخنس بن شریق منافق» نازل شده است، که در عصر رسول خدا6 دست به جنایاتى زده بود.(1)

وى همچنین اعلام کرد که آیه 207 سوره بقره، که مى فرماید:

«وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ؛ بعضى از مردم (با ایمان و فداکار، همچون على (علیه السلام) در «لیلة المبیت» به هنگام خفتن درجایگاه پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ) جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند».

در وصف ابن ملجم نازل شده است، در حالى که این آیه در ماجراى لیلة المبیت درباره على (علیه السلام) نازل شده بود.(2)

آیا براستى برادران اهل سنّت چنین انسانى را با این پرونده سیاه عادل مى دانند؟!

برادران عزیز! بیایید براساس قرآن مجید قضاوت کنیم. کسانى که در عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و بعد از رحلت آن بزرگوار در مسیر حق بوده اند را تمجید نموده، و صحابه اى که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) یا بعد از آن حضرت منحرف شده اند را طرد نماییم.

ص: 194

ص: 196

همسرى دین دار و متدیّن بروند.(1) یعنى هر چند هر کدام از جمال و کمال و میزان تحصیلات امتیاز خوبى است، امّا امتیاز مهم، دیندارى است. بسیارند کسانى که به دنبال جمال و زیبایى رفته و همسرى زیبا انتخاب نموده، و به دین و عقیده او اهمیّتى ندادند، و جمال همسرشان بلاى بزرگى در زندگى مشترکشان شد. همانگونه که برخى به دنبال مال و ثروت همسرشان بودند و همان مال بلاى جان آنها شد. و از آن بدتر، کسانى به هواى مال پدر دختر، با دخترى ازدواج کرده و پس از ازدواج براى مرگ پدر زن لحظه شمارى نموده، تا پس از مرگ وى، اموالش به دخترش برسد و سپس به تملّک او درآید، امّا خوشبخت نشدند! ازدواجهایى که با ملاک و معیار زیبایى و ثروت زوجه صورت گیرد ختم به خیر نمى شود.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إِذا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ لِجَمالِها اَوْ لِمالِها وُکِّلَ إِلى ذلِکَ، وَ إِذا تَزَوَّجَها لِدینِها رَزَقَهُ اللهُ الْمالَ وَ الْجَمالَ؛(2) هرگاه مردى، زنى را به خاطر زیبایى یا ثروتش به عنوان همسر انتخاب کند، خداوند او را به همان مال و جمال واگذار مى کند (و حمایتش نمى کند) ولى اگر به خاطر دین و ایمانش با او ازدواج نماید، خداوند مال و جمال نیز به او عنایت مى کند».

بنابراین، تربیت فرزند از هنگام انتخاب همسر آغاز مى شود و به هنگام عروسى و زفاف و آمیزش و انعقاد نطفه ادامه پیدا مى کند و لهذا سفارشات فراوانى در مورد زمان و مکان آمیزش و کیفیّت و چگونگى آن در روایات اسلامى به چشم مى خورد(3) و سپس در دوران حاملگى شدّت پیدا مى کند و سفارشات متعدّدى از جمله استفاده أکید از غذاى حلال به چشم مى خورد.(4)

هنگامى که فرزند به دنیا مى آید و دوران شیرخوارگى اش شروع مى شود نیز

ص: 199

دستورات خاصى وجود دارد. از جمله این که اگر به هر علّت مادر نتواند به نوزاد شیر بدهد و بخواهند دایه اى براى کودک انتخاب کنند باید دایه اى بیابند که احمق نباشد، عداوت و دشمن اهل بیت را در دل نداشته باشد، و لب به شراب نزند.(1)

و در همین راستا حقوقى را به نفع فرزند بر عهده پدر گذاشته، که به هشت نمونه آن در ضمن سه روایت اشاره مى کنیم:

شده است.(1) از انتخاب نام دشمنان اسلام نیز نهى شده است.(2) پیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) گاه هنگام برخورد با نام هاى نامناسب آنها را تغییر مى داد،(3) و نام مناسبى براى آن شخص انتخاب مى کرد. نتیجه این که یکى از حقوق فرزند، نام نیک است.

2. ادب نیکو؛ دوّمین حق فرزند این است که او را بطور صحیح ادب کند. برخى تصوّر مى کنند ادب آن است که اگر کار بدى کرد او را به باد کتک بگیرد؛ این اشتباه است. تأدیب فرزند این است که کار صحیح را در اعمال و رفتار والدین خود مشاهده کند. مثل این که در برابر فرزندان سخنان زشت و بى ادبانه نگویند، و به یکدیگر توهین نکنند، فحّاشى و بددهانى ننمایند، دروغ نگویند، تهمت نزنند، کتک کارى نکنند و خلاصه این که به بچّه ها درس عملى بدهند. زیرا اگر خودشان آلوده این اعمال زشت باشند و به بچّه ها سفارش به کارهاى خیر کنند، هیچ اثرى ندارد. پس بهترین راه تأدیب، ادب عملى است.

3. تعلیم قرآن؛ سوّمین حق فرزند بر پدر این است که او را با قرآن آشنا سازد. خوانندگان محترم! فرزندانتان را از کودکى با قرآن آشنا کنید که هر چه با قرآن آشناتر شوند از انحرافات و مفاسد اخلاقى بیشتر فاصله خواهند گرفت. انسان هنگامى که برنامه تلاوت قرآن بچّه هاى کم سنّ و سال را از تلویزیون مشاهده مى کند لذّت مى برد. مخصوصآ که بسیار زیبا و بدون غلط و با رعایت تمام قواعد تجوید از عهده تلاوت قرآن برمى آیند. علاوه بر قرائت و تلاوت قرآن، باید تدریجآ آنها را با معارف بلند قرآن نیز آشنا سازیم.

روایت دوّم: پیامبرگرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در مورد حقوق فرزند، فرمودند:

«حَقُّ الْوَلَدِ عَلى والِدِه اَنْ یُعَلِّمَهُ الْکِتابَةَ، وَ السِّباحَةَ، وَ الرِّماحَةَ، وَ اَنْ

ص: 201

لایَرْزُقَهُ إِلّا طَیِّبآ؛(1) حق فرزند بر پدرش این است که خواندن و نوشتن و شناکردن و تیراندازى به او تعلیم دهد، و جز غذاى حلال به او نخوراند».

در این روایت به چهار حق دیگر فرزند اشاره شده است:

4. تحصیل علم؛ فراگیرى علم و قدرت بر خواندن و نوشتن از دیگر حقوق فرزند است. اکنون که عصر مبارزه با بیسوادى است این حق جلوه خاصّى ندارد، امّا طرح آن بیش از 1400 سال قبل در محیطى که تمام با سوادهاى آن به بیست نفر نمى رسید(2) بسیار مهم بود، و نشان از اهمیّت فوق العاده اسلام به علم و دانش مى دهد. بنابراین، بر پدر لازم است که زمینه تحصیل فرزندش را به مقدار امکاناتش مهیّا سازد.

5. تعلیم شنا؛ یکى دیگر از حقوق فرزند بر پدر این است که به او شنا یاد دهد. چون ممکن است فرزند در دریا یا رودخانه یا استخرى گرفتار شود و اگر شنا بلد نباشد جانش به خطر بیفتد.

6. تیراندازى؛ آمادگى دفاعى و نظامى از دیگر حقوق فرزند است. اگر ما در جنگ تحمیلى آمادگى کافى دفاعى نداشته بودیم بیگانگان و دشمنان ما را نابود کرده بودند. همانگونه که اگر جوانان حزب الله لبنان تعلیمات نظامى کافى نداشتند، اسرائیل آنها را بلعیده بود.

7. غذاى حلال؛ فرزند یکى از افرادى است که واجب النّفقه پدر محسوب مى شود، و تا زمانى که قادر بر تهیّه نفقه خود نباشد و پدر قادر باشد باید نفقه اش را تأمین کند. ولى پدر باید دقّت کند که غذاى حلال به فرزندش بدهد؛ چون غذاى حرام آثار زیانبارى بر روح انسان مى گذارد،(3) تا آن جا که امام حسین (علیه السلام) یکى از علل انحطاط و

ص: 202

شقاوت کوفیان را پر شدن شکمهاى آنان از لقمه حرام شمرد.(1)

حدیث سوّم: در روایت دیگرى از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم:

«حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى والِدِه اَنْ یُحَسِّنَ اِسْمَهُ، وَ یُزَوِّجَهُ إِذا اَدْرَکَ، وَیُعَلِّمَهُ الْکِتابَةَ؛(2) حق فرزند بر پدرش این است که برایش نام نیک انتخاب کند، و هنگامى که به سنّ ازدواج رسید مقدّمات ازدواجش را فراهم نماید، و خواندن و نوشتن به او یاد دهد».

در این روایت نیز به سه حق اشاره شده که در مورد دو حق آن در روایت قبل بحث شد، و حقّ دیگر آن ازدواج است.

8. حقّ ازدواج؛ هشتمین حقّ فرزند، حقّ ازدواج و تشکیل زندگى مشترک است. پدر و مادر وظیفه دارند هنگامى که فرزندشان (چه پسر و چه دختر) به سنّ ازدواج رسید وسایل ازدواجش را آماده کنند. حدیث عجیبى داریم که باید پدر و مادرهاى سخت گیر و اهل تجمّلات و تشریفات، و آنها که به دنبال مسابقه تجمّل پرستى هستند، به آن توجّه کنند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) طبق این روایت مى فرماید:

«اگر جوان بر اثر سخت گیرى بى دلیل پدر و مادر موفّق بر ازدواج نشود و به خاطر ترک ازدواج به گناه بیفتد پدر و مادر نیز، در گناه این فرزند شریکند!»(3)

چرا اینقدر ازدواج را سخت مى گیرید و براى خود و جوانان مشکل ساز شده اید؟ مگر عروس و دامادى برتر از فاطمه و على (علیهما السلام) در این عالم سراغ دارید؟ ازدواج و مهریّه و جهیزیّه و جشن ازدواجشان را در کتابهاى تاریخى مطالعه کنید و ببینید چقدر ساده بوده است.(4) بیایید با تأسّى به این بزرگان، بتهایى که در مورد ازدواج و مهریّه و

ص: 203

جهیزیّه و جشن عقد و عروسى ساخته ایم، بشکنیم و موانع را از سر راه جوانان برداریم. مهریّه ساده، جهیزیّه سبک، جشن کم خرج، مایه آبروریزى نیست. انحراف جوانان و آلودگى جنسى آنان و روابط نامشروعى که به خاطر موانع ازدواج رخ مى دهد، مایه آبروریزى است!

خلاصه این که اوّلین مکتب تربیت فرزند، دامان مادر و آغوش پدر است، که اهمیّت فوق العاده اى دارد.

بنابراین، از نظر اسلام زن و مرد، پیر و جوان، ثروتمند و فقیر، همه و همه باید به دنبال تحصیل علم باشند.

2. دوران تحصیل؛ از نظر اسلام دوران تحصیل نیز محدود به زمان خاصّى نیست؛ بلکه از گاهواره تا گور ادامه دارد. (اُطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمَهْدِ إِلَى الْلَّحدِ).(1)

بنابراین، در فرهنگ اسلامى چیزى به نام فارغ التحصیلى وجود ندارد، و انسان تا آخر عمر همواره باید در حال یادگیرى باشد، و اگر دو روزش مساوى باشد و چیزى بر معلوماتش افزوده نشود ضرر کرده است.(2)

3. ارزش فوق العاده فراگیرى علم؛ در مورد اهمیّت تعلیم علم روایات فراوانى وجود دارد، که به چند نمونه آن قناعت مى کنیم:

الف) حضرت على (علیه السلام) فرمودند:

«تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ فَاِنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَةٌ، وَ مُدارَسَتَهُ تَسْبیحٌ، وَ الْبَحْثَ عَنْهُ جِهادٌ، وَ تَعلیمَهُ لِمَنْ لایَعْلَمُهُ صَدَقةٌ»؛(3)

یادگیرى علم (و گامهایى که به سوى کلاس درس بر مى دارید) حسنه است. و مباحث علمى حکم تسبیح خدا را دارد. و بحث از علم و دانش جهاد است. و یاد دادن آن به انسانهاى جاهل صدقه محسوب مى شود».

دنیاى امروز یادگیرى را واجب کرده، و اگر معلوم شود کسى سواد خواندن و نوشتن ندارد او را مجبور به فراگیرى مى کند، ولى یاد دادن را واجب و اجبارى نکرده است. امّا

ص: 205

اسلام علاوه بر وجوب تحصیل علم، تدریس و تعلیم را نیز واجب شمرده است.

ب) پیامبرگرامى اسلام، حضرت محمّد مصطفى (صلی الله علیه و آله) فرمودند:

«اَلا اُخْبِرُکُمْ عَنِ الْاَجْوَدِ الْاَجْوَدِ؟ اَللهُ الْاَجْوَدُ الْاَجْوَدُ، وَ اَنَا اَجْوَدُ وُلْدِ آدَمَ وَ اَجْوَدُکُمْ مِنْ بَعْدى رَجُلٌ عُلِّمَ عِلْمآ فَنَشَرَ عِلْمَهُ؛(1) مى خواهید سخاوتمندترین فرد را به شما معرّفى کنم؟ سخاوتمندترین موجود خداوند متعال است. و سخاوتمندترین انسان در میان فرزندان آدم من هستم. و سخاوتمندترین شما بعد از من کسى است که چیزى را فراگیرد و به دیگران یاد دهد».

ج) در روایت دیگرى از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم:

«اِنَّ مُعَلِّمَ الْخَیرِ یَسْتَغْفِرُ لَهُ دَوابُّ الْاَرْضِ، وَ حیتانُ الْبَحْرِ، وَ کُلُّ ذى رُوحٍ فى الْهَواءِ، وَ جَمیعُ اَهْلِ السَّماءِ وَ الْاَرْضِ؛(2) کسى که به مردم چیزهاى خوب (دنیوى و اخروى، علم دین و دنیا) یاد مى دهد تمام موجودات زمین و آسمان و جنبندگان، حتّى ماهیان دریا و مرغان آسمان، براى او استغفار مى کنند».

واقعآ مقام معلّم چقدر والا و بالاست که تمام زمین و آسمان برایش استغفار نموده، و در مقابلش سر تعظیم فرود مى آورند.

د) در روایت سومى از آن حضرت چنین خوانیم:

«اِنَّ الْمُعَلِّمَ اِذا قالَ لِلصَّبِىِّ بِسْم اللهِ کَتَبَ اللهُ لَهُ وَ لِلصَّبِىِّ و لِوالِدَیْهِ بَرائَةٌ مِنَ النّارِ؛(3) هنگامى که معلّم به کودک مى گوید بسم الله بگو، سه برائت از جهنّم نوشته مى شود: یکى براى معلّم، دیگرى براى خود بچّه، و سوّمى براى پدر و مادر آن بچّه».

گفتن یک بسم الله الرحمان الرحیم این قدر ثواب دارد، حال اگر آن بچّه زیر نظر معلّم، تمام قرآن را حفظ کند چقدر ارزش و ثواب دارد؟

ص: 206

از این روایات معلوم مى شود که درس و تحصیل و تدریس بسیار مهم است.

4. ویژگى هاى معلّم شایسته: ما حقّ نداریم نزد هر معلّمى زانو بزنیم و فرزندمان را به کلاس درس هر استادى بفرستیم؛ بلکه باید معلّم و استاد را با دقّت انتخاب کنیم. خداوند متعال در آیه 24 سوره عبس مى فرماید: «فَلْیَنْظُرِ الْاِنْسانُ اِلى طَعامِه»؛(1) انسان باید به غذایش بنگرد!»

ظاهر این آیه شریفه و آیات قبل و بعدش این است که موضوع بحث، مسایل توحیدى است. یعنى هنگامى که انواع غذاها را سر سفره مى گذارند و میل مى کنى، فکر کن که از کجا آمده است؟ آیا در مورد همین نانى که در هر سه وعده غذایى مورد استفاده قرار مى گیرد اندیشیده اى؟ یک دانه گندم را مورد مطالعه قرار بده، که چگونه ساخته شده است؟ هر دانه گندمى یک نطفه زنده دارد، و بقیّه اش موادّ غذایى محسوب مى شود.

هنگامى که کشاورز آن را در دل زمین مى کارد نمى تواند از موّاد غذایى زمین استفاده کند و لذا نطفه زنده گندم از موّاد غذایى خود گندم استفاده کرده و شروع به رشد و نمّو مى نماید، تا به تدریج قادر بر استفاده از موّاد غذایى زمین شوند. ممکن است دانشمندان دانشمندان جمع شوند و با مطالعه و تحقیق و پژوهش چیزى شبیه دانه گندم با همان مواد غذایى بسازند، امّا نطفه زنده اى نخواهد داشت و چنانچه سال ها در دل زمین پنهان شود سبز نخواهد شد! براستى، دریایى از معارف توحیدى در دانه گندم وجود دارد؛ اگر در آن اندیشه کنیم.

آیا دقّت کرده اید هنگامى که پرتقالى را پوست نموده و آن را برش مى دهیم، صدها بطرى کوچک بلورین که پر از آب پرتقال است با نهایت دقّت و ظرافت در کنار هم چیده شده، به گونه اى که امکان جا به جایى هوا در بین بطریها نیست، و لذا فاسد نمى شود. آرى، در یک قاچ پرتقال یک دنیا توحید و خداشناسى است. نتیجه این که

ص: 207

ظاهر آیه مورد بحث و آیات قبل و بعدآن توجّه به مسایل توحیدى است.

امّا آیه شریفه معناى دیگرى نیز دارد. و آن مراقبت از غذاى روح است.(1) انسان باید در مورد غذاى روحش دقّت کند، و مراقب باشد علم و دانش را از چه کس مى گیرد. نکند معلّم و استادى غذاى مسموم روحى را در قالب زیبایى قرار دهد و به خورد تو دهد و روحت را بیمار کند.

اساتید مسلمان و انقلابى، مسئولین محترم دانشگاه ها، دولتمردان عرصه فرهنگى و علمى کشور مراقب علوم وارداتى باشند و از این غذاهاى روحى دانشجویان به شدّت مراقبت کنند، که گاه صاحبان آن، فرهنگ و عقاید فاسدشان را از طریق علومشان به مردم دیگر کشورها تحمیل مى کنند.

به عنوان نمونه، در دوران طاغوت کتاب جامعه شناسى دانشگاه را مورد مطالعه قرار دادم. در بخشى از این کتاب در مورد مذهب چنین نوشته شده بود: «آیا مذهب زاییده جهل انسان است، یا مولود ترس انسان مى باشد؟» یعنى مذهب ساختگى است. آن روز که انسان جاهل بود و اسباب عالم طبیعت را نمى شناخت معتقد به مذهب و خدا شد. همانگونه که اشخاصى که از سیلاب و زلزله و دیگر حوادث خوفناک آسمانى و زمینى مى ترسیدند به خدا و مذهب پناه مى بردند! به عبارت دیگر نویسنده این کتاب، غیر واقعى بودن مذهب و خداوند را قطعى ومسلّم گرفته بود و به زعم خویش به دنبال علل و عوامل آن بود! این گونه کتابها بسیار خطرناک است و لذا عزیزانى که مسئولیّت تنظیم متون درسى کتابهاى دانشگاهى و غیر دانشگاهى را دارند باید بسیار مراقب باشند و فیلتر بگذارند تا مبادا مطلب خلافى به دانش آموختگان منتقل شود.

البتّه ما مخالف استفاده از علوم و دانش و کشفیّات دیگران نیستیم، و از مطالب

ص: 208

مفید و خوب آنها استقبال مى کنیم، امّا باید مسایل خلاف عقاید و اخلاق و معارف دینى آن حذف شود.

«یَقُولُ أَ ءِنَّکَ لَمِنَ الْمُصَدِّقِینَ * أَ ءِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَابًا وَ عِظَامًا أَ ءِنَّا لَمَدِینُونَ؛ (دوست دنیایى من) پیوسته مى گفت: آیا تو باور دارى، که وقتى ما مردیم و خاک و استخوانى (پوسیده) شدیم، (بار دیگر زنده مى شویم و) جزا داده خواهیم شد؟»

در آیه بعد مى خوانیم:

«قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ؛ مى گوید: «آیا شما (از وضع او) آگاهید؟»

امّا ظاهرآ دوستان بهشتى اش اطّلاعى از دوست او ندارند. امّا با توّجه به این که بهشتیان بر جهنمیان مسلّطند و آنها را مشاهده مى کنند، ناگهان نگاهش به جهنّم مى افتد و از سرنوشت او مطّلع مى شود:

«فَاطَّلَعَ فَرَءَاهُ فىِ سَوَاءِ الجَحِیمِ؛ این جاست که نگاهى مى کند، ناگهان او را در میان دوزخ مى بیند».

هنگامى که دوستش را در جهنّم مى بیند و ملاحظه مى کند که حاصل اعمالش را دریافته، و خود را در بهشت مى بیند و ثمره زحماتش در دنیا را گرفته، به یاد تلاشهاى آن دوست جهنّمى براى گمراه کردن خود مى افتد و خطاب به او مى گوید:

«قَالَ تَاللَّهِ إِن کِدتَّ لَتُرْدِینِ؛ «به خدا سوگند نزدیک بود مرا (نیز) به هلاکت بکشانى!»

سپس به این نکته توجّه مى کند که لطف و عنایت خداوند سبب نجات او و بهشتى شدنش شد.

این آیات نشان مى دهد که یک دوست مى تواند انسان را جهنّمى کند یا نکند. ولذا باید بسیار مراقب بود و دوستان خوبى انتخاب کرد. بسیارند کسانى که به واسطه یک دوست ناباب، آلوده موادّ مخدّر شده اند. وسوسه هاى دوست آلوده آنقدر تکرار مى شود تا او را وادار به استفاده از موّاد مخدّر مى کند. بعد هم پیشنهاد تجارت پر سود مواد مخدّر به او مى دهد و از او یک قاچاقچى مى سازد.

ص: 210

سپس دستگیر و محکوم به اعلام مى شود. و اگر هم گرفتار قانون و مجازات نشود دچار انواع بیمارى هاى حاصل از اعتیاد مى شود و در برخى موارد تمام بدنش پوسیده، و به وضعیّت رقّت بارى دچار مى گردد. عضویّت در باندهاى سرقت، جنایت، و اعمال جنسى منافى عفّت، غالبآ ثمره دوستى با افراد ناباب است. بنابراین، جوانان عزیز باید در انتخاب دوست بسیار سخت گیر باشند.

معصومین (علیهم السلام) به ما رسیده، که به چند نمونه آن اشاره مى شود:

1. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند:

«اَلْمَرْءُ عَلى دینِ خَلیِله، فَلْیَنْظُر اَحَدُکُمْ مَنْ یُخالِل؛(1) انسان دین رفیقش را انتخاب مى کند، مراقب باشید چه رفیقى انتخاب مى کنید».

طبق این روایت دوست با ایمان انسان را مؤمن، و دوست بى ایمان انسان را بى ایمان مى کند. و لذا، در روایتى مى خوانیم که اگر کسى را نشناختى و نتوانستى بفهمى چگونه شخصى است؟ به دوستانش نگاه کن. اگر آنها با ایمان بودند او هم با ایمان است، والّا با ایمان نیست.(2)

2. حضرت على (علیه السلام) فرمودند:

«فَسادُ الْاَخْلاقِ بِمُعاشَرَةِ السُّفَهاءِ؛(3) اگر انسان با سفیهان و انسانهاى نادان معاشرت کند و طرح دوستى بریزد اخلاقش فاسد شود».

و در ادامه روایت مى خوانیم: دوستى انسانهاى دانا و عاقل، باعث اصلاح اخلاق مى گردد.

3. در روایت دیگرى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم:

«اِحْذَرْ مُجالَسَةَ قَرینِ السُّوءِ؛ فَاِنَّهُ یُهْلِکُ مُقارِنَهُ، وَیُرْدى مُصاحِبَهُ؛(4) از همنشینى با دوست بد بپرهیز؛ چون دوستش را هلاک و رفیقش را بدبخت مى کند».

دوست و رفاقت یک ضرورت است و انسان بدون دوستانش تنهاست و نمى تواند زندگى کند. تا آنجا که طبق برخى روایات: دوست بهترین نزدیکان و اقوام انسان

ص: 212

محسوب مى شود. (اَلصَّدیقُ اَقْرَبُ الْاَقارِبِ).(1)

امّا باید مراقب بود، و از دوستان ناشایست پرهیز کرد.

نتیجه این که سوّمین مکتب تربیتى انسان، محیط اجتماع است که یکى از مصادیق مهمّ آن دوستان انسان مى باشد.

و لذا، دشمن بیشترین سرمایه گذارى را براى تخریب شخصیّت و دین و مذهب مسلمانان در این زمینه کرده است. آنقدر شبکه هاى ماهواره اى تأسیس شده که قابل شمارش نیست. این شبکه ها یا اخلاق مردم را فاسد مى کنند، و یا مشغول سیاه نمایى هستند، و یا شبهات عقیدتى منتشر مى سازند.

نظام اسلامى باید به مقابله با این توطئه گسترده دشمن برخیزد، و در اوّلین گام بطور جدّى مراقب رسانه هاى خود باشد. یعنى برنامه هاى سالم و مفیدى تولید کند، و مراقب آفتهاى رسانه اى باشد، تا این رسانه ها پناهگاهى مطمئن براى مردم باشند و آنها بتوانند با خیال راحت، خودشان و فرزندانشان، از تولیدات متنوّع آن استفاده کنند.

و در گام بعد، با راه اندازى شبکه هاى متعدّد ماهواره اى در موضوعات مختلف و با استفاده از عالمان فرهیخته و دلسوز برجسته حوزه و دانشگاه، هم پاسخگوى شبهات دشمن باشد، و هم نقاط ضعف فراوان آنها را برجسته کرده و به مردم نشان دهد. تا متوجّه شوند فرهنگ غرب، فرهنگ فاسد و بى محتوایى است و سرابى بیش نیست.

همانگونه که گفته شد همه رقم برنامه هاى مورد نیاز تولید کند. برنامه هایى در زمینه معارف دینى، مسایل اخلاقى، احکام اسلامى، مهارتهاى فنّى، مباحث علمى و تحقیقاتى، مسابقات ورزشى و تفریحى؛ امّا برنامه هاى تفریحى آن هم باید پیام داشته باشد، و تنها به خنداندن و پر کردن اوقات مردم قناعت نگردد و در بیان مسایل جنسى و عشقى بسیار مراقب باشند که پرده ها دریده نشود و به حُجب و حیاى مردم آسیبى نرسد، و این مهارت را از سوره یوسف بیاموزند. این سوره به یکى معنى یک سوره عشقى است. به ریزترین مسایل جنسى نیز پرداخته؛ امّا بسیار دقیق و ظریف. مثلا وقتى که زلیخا همه چیز را براى کامجویى خود آماده کرد و تمام موانع را به نظر خود بر طرف نمود و حضرت یوسف (علیه السلام) مقاومت کرد و تسلیم نشد و زلیخا او را تهدید کرد و مخیّر بین تمکین و زندان نمود، حضرت یوسف7 دست به آسمان بلند کرد و خطاب

ص: 214

به خداى خویش عرض کرد: «قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَىَّ مِمَّا یَدْعُونَنىِ إِلَیْهِ؛(1) پروردگارا! زندان تو نزد من محبوب تر است از آنچه اینها مرا به سوى آن مى خوانند».

اوج مسایل جنسى را با یک جمله کنایى و اشاره اى بیان مى کند؛ به گونه اى که هم مقصودش را مى رساند و هم جهات عفّت و حیا را مراعات مى نماید. و لذا، وقتى که این داستان قرآنى را تبدیل به سریال آموزنده کردند، با استقبال فراوان مردم مواجه شد.

بنابراین، فیلمهاى تفریحى باید هدفدار باشد و مسایل جنسى همراه با مسایل اخلاقى گردد. مبادا براى خنداندن مردم کارهاى خلاف انجام شود. مبادا صحنه هاى زشت رذایل اخلاقى و بد حجابى ترویج گردد، که پیامدهاى سنگینى دارد. بسیارند افرادى که به واسطه ماهواره ها و دیگر رسانه ها، فاسد و منحرف شده اند و اعضاى خانواده خود را نیز به انحراف کشانده اند. خانواده ها بدانند که این شبکه هاى ماهواره اى خیر و صلاح آنها را نمى خواهند؛ بلکه به دنبال اهداف نامشروع خود هستند. به عنوان نمونه اخیرآ شبکه اى تأسیس شده که مردم را صریحآ به استفاده از موادّ مخدّر فرا مى خواند و نکات مثبتى براى آن بیان مى کند. راستى چه کسانى مواد مخدّر را در دنیا پخش و از آن سود مى برند؟

دو گروه عامل پخش آن هستند:

1. سوداگران مرگ؛ که فقط به دنبال جیب خود هستند و بدبختى و بیمارى و ذلّت و زبونى و از دست دادن اعتبار و شخصیّت و خانواده آلودگان به این موادّ افیونى و حتّى مرگ معتادان به موادّ مخدّر براى آنها مهم نیست.

2. سیاستمداران شیطان صفت؛ که قصد دارند با مواد مخدّر نیروى جوان و شاداب جوامع را از کار انداخته، و راه را براى نفوذ و سلطه خویش هموار سازند. اگر نیروى جوان، آلوده این مواد شود کشور قدرت دفاعى خود را از دست مى دهد و چاره اى جز

ص: 215

تسلیم ندارد.

بنابراین، باید بطور جدّى مراقب رسانه هاى فاسد و مفسد و توابع و پیامدهاى خطرناک آن باشیم و با استفاده از این رسانه هاى خطرناک، نعمتهاى ارزشمندى را که خداوند در اختیارمان نهاده به راحتى از دست ندهیم.

* * *

به منظور تکمیل مباحث مربوط به نوح پیامبر (صلی الله علیه و آله)، شایسته است اشاره اى هم به همسرش، که راه شرک و کفر را پیمود، داشته باشیم. به همین مناسبت آیات سه گانه فوق انتخاب شد که اشاره به سرگذشت دو زن بى ایمان و دو زن فوق العاده با ایمان دارد، که داستان زندگى همه آنها مایه عبرت است؛ اگر در آن بیندیشیم.

چند نکته در آیات مورد بحث قابل توجّه است:

1. خیانت همسر حضرت نوح (علیه السلام)، و همچنین همسر حضرت لوط (علیه السلام)(1) مسایل جنسى و ارتباط با دیگران نبود. و اساسآ همسر هیچ پیامبرى از این جهت مشکل نداشته است، بلکه خیانت آنها جاسوسى و انتقال اخبار خانه نبوّت براى مشرکان و بت پرستان بود.(2) بنابراین آنچه که گاه العیاذ بالله در مورد ارتباط نامشروع بعضى از همسران پیامبران گفته مى شود کذب محض است و هیچ اعتبارى ندارد.

و لذا در روایتى از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم:

«ما بَغَتْ اِمْرَأَةُ نِبّىٍ قَطُّ؛(3) همسر هیچ پیامبرى هرگز آلوده عمل منافى عفّت نشد».

2. رابطه این دو زن بى ایمان با آن دو پیامبر عظیم الشأن باعث نجات آنها نشد. این مطلب نشان مى دهد که اگر انسان ایمان و عمل صالح نداشته باشد، نباید چشم به شفاعت و مانند آن بدوزد.

3. این زنان تنها الگو و اسوه زنان نیستند، بلکه سرگذشت آنها براى مردان هم مایه عبرت است. و این نشانه عظمت حضرت مریم و آسیه (علیهما السلام) که آنقدر در آسمان ایمان اوج گرفته اند که مردان مؤمن نیز میتوانند از آنها الگو بگیرند.

4. آسیه، همسر فرعون، در کاخ فرعون و در قلب کفر و شرک ایمان آورد و در مقابل

ص: 217

تمام شکنجه ها به زانو در نیامد و دست از خداى موسى برنداشت و در آستانه شهادت دست به دعا بلند نمود و سه دعا کرد و خداوند هر سه خواسته اش را اجابت فرمود و قصرى به مراتب بهتر و وسیع تر از قصر فرعون، در بهشت به وى عنایت کرد.

5. حضرت مریم، مادر حضرت عیسى (علیهما السلام)، در مقابل سیل تهمتهاى دشمنان استقامت کرد، و در این مسیر صبر و خویشتن دارى نمود و با توکّل بر خداوند به موفقیّت دست یافت.

6. نکته آخر این که عاقبت آن دو زن مشرک و بى ایمان، آتش سوزان دوزخ و جهنّم، و عاقبت حضرت مریم و آسیه8 بهشت و جلب خوشنودى خداوند بود.

ص: 218

ص: 220

فضیلت و برترى آدم بر فرشتگان مى داند؛(1) در حالى که طبق آنچه که در تورات تحریف شده موجود مى خوانیم، گناه آدم که سبب بیرون راندن آن حضرت از بهشت شد استفاده از درخت علم ودانش بود! قرآن معجزه است و آن کتاب آمیخته با خرافه، و چقدر تفاوت است بین معجزه و خرافه.

در مورد داستان حضرت نوح (علیه السلام) به قطعه اى از تورات توجّه فرمایید. پیشاپیش از ساحت مقدّس آن پیامبر بزرگ جهت نقل این عبارت پوزش مى طلبیم. در فصل نهم سفر پیدایش تورات مى خوانیم:

«و نوح به فلاحت زمین شروع کرد و تاکستانى غرس نمود و شراب نوشیده و مست شد و در خیمه خود عریان گردید. و هام پدر کنعان برهنگى پدر خود را دید، دو برادر خود را از بیرون خبر کرد و سام و یافث ردایى را گرفته بر کتف خود انداخته و عقب عقب رفته و برهنگى پدر خود را پوشاندند!»

آیا یک شخص عاقل، هر چند پیامبر نباشد، مرتکب چنین اعمال زشتى مى شود؟ چطور مى شود چنین امورى را به یک پیامبر، آن هم پیامبرى اولواالعزم که براى هدایت قومش 950 سال زحمت کشید، نسبت داد؟ ببین تفاوت ره از کجا تا به کجاست.(2)

اینجاست که معنى آیه فوق را مى فهمیم و به صدق ادّعاى قرآن پى مى بریم و باید بیش از پیش قدر این کتاب آسمانى محفوظ از تحریف و خرافات را بدانیم و به خاطر این نعمت بزرگ سر بر سجده بگذاریم و شکرش را به جا آوریم.

ص: 222

ص: 224

نگیرید و سخن نگویید، و از آن مکان خارج شوید و حالتتان را تغییر دهید. یعنى مثلا اگر نشسته اید بایستید و اگر ایستاده اید بنشینید، تا عصبانیّت فروکش کند.(1)

خشم و غضب آنقدر نکوهیده است که نوعى جنون محسوب مى شود. حضرت على (علیه السلام) در این زمینه مى فرماید:

«اَلْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ لِاَنَّ صاحِبَها یَنْدُمُ، فَاِنْ لَمْ یَنْدُمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْکَمُ؛(2) تندخویى و عصبانیّت نوعى جنون است؛ چرا که صاحبش پشیمان مى شود و اگر پشیمان نشود دلیل بر آن است که جنونش مستحکم و دائمى است!».

بنابراین، به هنگام غضب باید مراقب وسوسه هاى شیطان بود.

2. «وَاذْکُرْنى إِذا حَکَمْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ؛ به هنگام قضاوت بین دو نفر (نیز) به یاد من باش».

هر چند قضاوت در عصر و زمان ما واجب کفایى است و کسانى که واجد شرایط لازم هستند باید متصدّى این امر شوند؛ امّا باید مراقب خطرات آن از جمله وسوسه هاى شیطان باشند. که در چنین حالتى به انسان بسیار نزدیک است و ممکن است وى را از مرز عدالت خارج کند. امورى همچون خویشاوندى و رفاقت و همکار بودن و هم حزب بودن و مانند آن، یا خداى ناکرده رشوه و امتیازات ویژه و شبیه آن، باعث نشود که قاضى به ناحق قضاوت کند.

3. «وَاذْکُرْنى إِذا کُنْتَ مَعَ امْرَأَةٍ خالیآ لَیْسَ مَعَکُما اَحَدٌ؛(3) و به هنگامى که با زن تنهایى خلوت کرده اى و هیچ کس غیر از شما دو نفر در آن جا نیست (نیز) به یاد من باش».

ارتباطات تلفنى با جنس مخالف، چت کردن با نامحرم و خلاصه هرگونه خلوت با نامحرم، مشمول این روایت مى شود.

ص: 226

ص: 228

مى ساختى و در آن ساکن مى شدى» مى فرمود: من که مى خواهم فردا بمیرم و خانه را ترک کنم (چه نیازى به خانه گلى دارم). همواره در همان خیمه پشمى زندگى کرد، تا از دنیا رفت!».

در حدیث دیگرى مى خوانیم: روزى جبرئیل (علیه السلام) خطاب به آن حضرت گفت:

«یا اَطْوَلَ الْأَنْبِیاءِ عُمْرآ کَیْفَ وَجْدَت الدُّنْیا؟ قالَ: کَدارٍ لَها بابانِ دَخَلْتُ مِنْ اَحَدِهِما وَ خَرَجْتُ مِنَ الآخَرِ؛(1) اى کسى که در میان پیامبران از همه بیشتر عمر کرده اى! دنیا را چگونه یافتى؟ گفت: مثل خانه اى که دو در داشته باشد، از یک در داخل شدم و از در دیگر خارج گردیدم».

و در حدیث سوّمى، که امام صادق (علیه السلام) نقل کرده، آمده است: فرشته مرگ، عزرائیل (علیه السلام)، خدمت حضرت نوح (علیه السلام) رسید، در حالى که آن حضرت در آفتاب نشسته بود. نوح پیامبر (علیه السلام) خطاب به عزرائیل (علیه السلام) فرمود: اى فرشته مرگ چه مأموریّتى دارى؟ گفت: آمده ام روحت را قبض کنم. فرمود: اجازه مى دهى از آفتاب به سایه بروم؟ گفت: مانعى ندارد. حضرت نوح (علیه السلام) به سایه رفت و فرمود:

«یا مَلَکَ الْمَوتِ فَکانَ ما مَرَّ بى فى الدُّنیا مِثْلَ تَحَوُّلى مِنَ الشَّمْسِ إِلَى الظِّلِّ؛(2) اى فرشته مرگ! آنچه از عمرم گذشت (در نظر من) مثل آمدنم از آفتاب به سایه بود!»

ص: 230

سپس آمادگى اش را براى مرگ اعلان کرد. و در این حال عزرائیل (علیه السلام) وى را قبض روح کرد.

آرى زندگى نوح (علیه السلام) سراسر پند و اندرز و درس عبرت بود؛ حتّى در آن حالت که آن حضرت به جوار حق سفر کرد. پایان

ص: 231