ص: 2

عنوان: تهاویل الربیع جلد یکم

مؤلف: آیت اللّه حاج شیخ محمد محقق مرندی (دامت برکاته)

تعلیق، تصحیح، تحقیق، مقابله علمی و تنظیم نهایی: جواد وفادار

حروف نگاری و صفحه آرایی: جواد وفادار

ناشر: میراث ماندگار

نوبت چاپ: اول 1402

تیراژ: 500

چاپخانه: صفری

قیمت: 000/60 تومان

شابک: 4-042-314-600-978

ص: 3

ص: 4

تهاویل الربیع

(گل های رنگارنگ بهاری_ فرنودسار)

جلد یکم

ص: 5

ص: 6

علم را از زبان دانشمندان اخذ کنید..... 45

لطایف..... 46

بحار الانوار جلد سوم..... 48

لطایف..... 48

[شُکاک و مذمت صاحبخانه]..... 49

[خروج ناراحتی ها از بدن]..... 49

واضع معیّنی در کار نیست..... 50

مطلب لطیف..... 50

حیوان با حركت دادن دمش استراحت می کند..... 50

فیل فرجش زیر شکمش است..... 51

لطایف..... 51

بلاها به خیر هر دو، از نیکان و بدان است..... 52

خداوند قوی است یعنی چه؟..... 52

اخبار امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از وجود حیوانات ذرّه بینی..... 53

لطایف..... 53

مراتب مختلف انبیاء عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ ..... 55

تفسیر آیه معراج از امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ..... 55

بحار الانوار جلد چهارم..... 55

لطایف..... 55

بحار الانوار جلد پنجم..... 58

لطایف..... 58

قدری اطلاق می شود، به هر دو از جبری و تفویضی..... 58

ص: 8

خلفاء در مقام گرفتاری، دست به دامان ائمه عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ می شدند..... 59

کشته شده هم، با اجل خود مرده است..... 60

اثر گناهان در تغییر اجل ها بیشتر است..... 61

آنچه بین الطلوعین تقسیم می شود فضل اللّه است..... 61

کلام امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ نطفه حاوی اسپر و اُول است..... 61

لطایف..... 61

حدّت مؤمن، نتیجه بندگی اش است..... 62

لطایف..... 63

یهود عزیر را ابن اللّه خواندند..... 63

لطایف..... 64

در روایات یعبدون به یعرفونی تفسیر نشده است..... 64

لطایف..... 65

شیعه بعد از مردن و در خواب هم عبادت می کند..... 65

بحار الانوار جلد ششم..... 66

لطایف..... 66

توبه واجب فوری است..... 67

به بعضی از گناهکاران شفاعت، پس از سیصد هزار سال می رسد..... 69

مؤمن اگر هم دیر جان بدهد، به صلاح اوست..... 69

در روز عاشورا مصیبت هر چه بیشتر می شد رنگ امام حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بازتر می شد..... 69

احسان فوق العاده بر مؤمن در وقت مرگ..... 70

لطایف..... 70

بعضی از مؤمنین در حین مرگ، پانصد نفر ملک او را مژده می دهند..... 70

ص: 9

خطبه نهج البلاغه درباره مرگ..... 71

حضرت عزرائیل دست و پای مرده را می بندد، که بی قراری نکند..... 71

به اذن خدا زنده کرد..... 71

سفارش رسول خدا و علی و حسن و حسین عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ مؤمن را بر عزرائیل و نکیر و منکر..... 71

لطایف..... 72

استقبال ارواح مؤمنین از محتضر مؤمن..... 72

[تفسیر عمّ یتسائلون به ولایه امام علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ]..... 73

[از چشمان مبارک پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اشک ریخت]..... 73

خداوند دوست دارد بنده اش در کارش دقت کند..... 73

عربی که بعد از مُردن، وقتی به دعای علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ زنده شد، فارسی حرف زد..... 73

لطایف..... 74

کم هستند کسانی که فشار قبر ندارند..... 75

من برایتان از برزخ می ترسم..... 75

مقصود از قبر، جای روح است در عالم برزخ..... 76

بعید نیست که نفوس قویّه، اجساد مثالیه کثیره داشته باشد..... 76

بهشت خلد صبح و شب ندارد..... 76

[یأجوج و مأجوج]..... 77

امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید، بنا نیست آنچه را امام زمان خواهد کرد فعلاً گفته شود..... 77

[الناس ولد آدم ما خلا یأجوج و مأجوج]..... 78

بحار الانوار جلد هفتم..... 78

بهشت برای هر کسی که به آنجا برود، بدون استثناء تفضل است..... 78

[اشكال آكل و مأكول]..... 79

ص: 10

پوست دوم مادّه اش همان مادّه اوّلی است..... 79

[کلام بوعلی]..... 80

[داخل شدن روح بر این بدن در قیامت]..... 80

[اثبات حشر جسمانی به تواتر و نصوص]..... 81

لطایف..... 81

[خروج قائم عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ روز جمعه]..... 82

لطایف..... 82

[نور مؤمنین مانع از دیده شدن عورت]..... 84

[مطالب لطیف از امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ]..... 85

[اگر در دنیا رحم کردید رحم می شوید]..... 85

[رسول خدا گریه اش گرفت]..... 86

[اگر خدا آتش جهنم را مهار نكند؛ آسمان ها و زمین ها را به آتش می كشند]..... 86

قیامت برای پرهیزکاران عرصه عروسی است..... 86

[روز قیامت و فقراء و صابرین شیعه]..... 87

لطایف..... 87

بحار الانوار جلد هشتم..... 92

[امام علی بن ابی طالب عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اوّل کسی که وارد بهشت می شود]..... 92

[از هر بوته ای يك نوع صدا شنیده می شود]..... 92

لطایف..... 93

علی «سُرُرٍ مُتَقابِلین» این در وقت زیارت همدیگر است به دلیل حدیث ص106..... 94

امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ، ثواب حسنات مبیّن است، مگر نماز شب که قرة عین در آن است..... 94

لطایف..... 94

ص: 11

غلمان بهشتی، برای خدمت ناراحت نیستند، چون بهشت دار سرور است..... 95

لطایف..... 95

[شنیدن صدای درخت بهشتی و دوری از صدای حرام]..... 96

لطایف..... 96

ملک موت به بعضی ها سلام هم می کند..... 98

لطایف..... 98

اسامی طبقات جهنّم [«لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ»]..... 99

لطایف..... 100

اهل جهنّم به چه زبانی حرف می زنند؟..... 102

لطایف..... 103

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را گریان دیدند از اعمال زن های امّت]..... 104

لطایف..... 107

بیان مرحوم مجلسی رَحمه اللّه درباره فلسفه و فیلسوف..... 107

روایت هفت صفحه ای درباره کیفیّت دخول جهنمی به جهنّم..... 108

لطایف..... 108

امام زمان عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ قبل از کفار با مخالفین تسویه حساب می کند..... 109

لطایف..... 109

[حضرت آدم، آدم هشتمی است كه در زمین آمده است]..... 109

[خدا الف الف عالم و الف الف آدم خلق كرده]..... 110

بحار الانوار جلد نهم..... 110

لطایف..... 110

[علت انکار علمای یهود پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را]..... 111

ص: 12

لطایف..... 111

عذابی در آخرالزمان بر فسقه اهل قبله نازل می شود..... 112

[تفسیر عبارت عباد صالحین]..... 112

[از گرسنگی حتی سگ، مردار و استخوان های سوخته را هم خوردند]..... 113

لطایف..... 113

[تفسیر رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خلیل اللّه را به دو معنا]..... 115

بحار الانوار جلد دهم..... 117

اکنون از فهم این حقیقت، شریت عاجز است..... 117

جهالت هر دو از شناخت خدا 118

شهید را برای سه درهم طلب یهودی، ممنوع از دخول بهشت کردند..... 118

لطایف..... 118

تا مرض بر سلامتی غلبه نکرده باشد، سراغ دوا نروید..... 119

لطایف..... 120

[کلام مولا علی بن ابی طالب عَلَيْه اَلسَّلاَمُ : سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي]..... 120

[پیش گوئی امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از ابن كوّاء]..... 121

لطایف..... 121

تبعیت از مشهور بی اصل، مرحوم مجلسی را به زحمت انداخت..... 122

امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اشاره به منافع حیوانات و حشرات ضارّه می کند..... 123

لطایف..... 123

[امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و معنای کلمه سعادت و شقاوت]..... 124

لطایف..... 124

در فرمایش امام صادق اشاره، به خالی بودن توی موهاست..... 125

ص: 13

لطایف..... 125

فضال در اثبات غصب بودن جای دفن شیخین، ابوحنیفه را رسوا کرد..... 125

مراتب مختلفه القاب علمای مسیحی ها..... 126

[چون هجرت نکرد وارث نشد]..... 126

[برتری حضرت مریم عَلَيْها السَّلاَمُ بر همه زن های عالم]..... 127

[شما به فنای کعبه آمدید یا کعبه به فنای شما آمده]..... 127

مسائل علی بن جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عن اخیه..... 128

[الهبه من الوالد بمنزله الصدقه لغیره]..... 128

حرمه حلق اللحیه..... 128

لطایف..... 128

[محزون بودن اوّلی خلافِ رضای خدا]..... 129

لطایف..... 129

رساله امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در شرایع دین..... 130

[دخترش را به فلانی داد منافات با كفر او ندارد]..... 130

لطایف..... 130

بحار الانوار جلد یازدهم..... 131

لطایف..... 131

[بدن مطهرشان بیش از سه روز روى زمین باقى نمى ماند]..... 132

لطایف..... 133

مهریه حضرت حوّاء تعلیم معالم دین بود..... 136

لطایف..... 136

[همسری كه برای هابیل و قابیل آمد]..... 137

ص: 14

لطایف..... 137

[قوم نوح هر چه می تراشیدند طلا و نقره بود]..... 139

اسم پسر ناخلف حضرت نوح عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ..... 140

[چهل سال بچه متولد نشد]..... 140

لطایف..... 141

[هر دو آن ها این جنایت عظیم را به خاطر زن انجام دادند]..... 142

بحار الانوار جلد دوازدهم..... 143

[لِمَ اتَّخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلاً]..... 143

[غیرتمند بودن حضرت ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ]..... 143

لطایف..... 143

[نمرود نماینده کیکاووس]..... 144

لطایف..... 144

وقتی خطاب «یا نارُ كُونِي بَرْداً» رسید، سه روز کسی از آتش نتوانست استفاده کند..... 145

[بیان مرحوم مجلسی قدس سره در کیفیت رشد حضرت ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ]..... 145

[تقاضای حضرت ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از ملك الموت]..... 145

[از این مکان هفتاد هزار وارد بهشت می شوند]..... 146

[به عدد لبیك حجّ مشرف می شوند]..... 146

[اثر کارد بر گلو مقدمه مرگ او شد]..... 147

[کارد را با سرعت به گلوی من بکش]..... 147

[یهود از روی حسد گفت]..... 147

لطایف..... 148

[قوم لوط؛ اكتفی الرجال بالرجال و النساء بالنساء]..... 148

ص: 15

کوه ها در زیر زمین به همدیگر متّصل هستند..... 149

[امام زمان عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ و استفاده از رعد و برق]..... 149

[حضرت یعقوب عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وقتی جریان را از یوسف شنید غش كرد]..... 149

[لم یتعرض لمراعاة للادب]..... 150

[دستور داد ثمن را در بارشان بگذارند]..... 150

[خواست دو برادر به هم برسند]..... 150

[اسم فرزندان بنیامین القمیص، الدم، الذئب]..... 151

[چرا نگفتی العافیه احبّ الیَّ]..... 151

[یوسف عَلَيْه اَلسَّلاَمُ زلیخا را باکره یافت]..... 151

[هر كس با برادر مادریش بنشیند]..... 152

[محّبت حضرت محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ به دل زلیخا افتاد]..... 152

[در عین اینکه با مردم است، او را نشناسند]..... 153

[ودیعه تو پیش خدا ضایع نمی شود]..... 154

حضرت یوسف عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از زلیخا، صاحب دو فرزند شد..... 154

لطایف..... 154

[هر کس روز اول پیراهن برده او امروز ببرد]..... 155

بحار الانوار جلد سیزدهم..... 156

[موسى اسم مركب از دو نام]..... 156

[غیر از خواهر موسی شخصی خبردار نشد]..... 157

[كثره تواضعه لّربّه]..... 157

[معجزه عصا و رنگ اولاد]..... 157

[زبانش سوخت و گریه کرد]..... 158

ص: 16

[قابله گفت: از حمل خبری نبود]..... 158

[از آن بطوء كلام پیدا كرد]..... 158

[کار را با صلوات بر محمد و ال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ شروع كنید]..... 159

[ششصد و بیست هزار نفر همراه داشت]..... 159

[طول مار هشتاد ذراع بود]..... 159

[اختلاف در عدد سحره كه جمع شدند]..... 160

[سحره از چند راه فهمیدن کار آسمانی است]..... 160

[كفّاراً سحرة و آخر النهار شهداء برره]..... 160

[بنی اسرائیل غرق شدن فرعون را انکار کردن]..... 160

[فرعون حق شیردادن تعیین کرد] 161

[خودش بت پرست بود، امّا مردم را به بندگى خود در آورد]..... 161

[از ترس دیدن آیات تسع، طلا و نقره عاریه کنند]..... 162

[جبرئیل ضاحكاً مستبشراً آمد]..... 162

فرعون ادّعای الوهیّت، از طریق سحر کرد..... 164

[فناداه اللّه «خُذْها وَ لا تَخَفْ سَنُعِيدُها سِيرَتَهَا الْأُولى»]..... 164

[بحر گفت من لحظه اى پروردگارم را عصیان نكرده ام]..... 164

[أ لا تعلمون انّی ربّكم الأعلی]..... 164

[انّما یقول هذا عبد مثلك]..... 165

خداوند این همه مهلت به فرعون، برای حسن خلق، و آسان گیری در ملاقات داد..... 165

[چهار شرط پیرزن جهت گفتن محل دفن حضرت یوسف عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ]..... 165

یا موسی فرعون به تو استغاثه کرد، پناه ندادی، اگر از من می خواست پناه می دادم..... 165

[فرعون گفت: خداوندا من به صورت یك بنده ذلیل و خوار كه به جانب مولاى خود آمده

ص: 17

است، به نزد تو آمده ام]..... 166

[در چهل روز یك دفعه قضای حاجت داشت]..... 167

[اگر ایمان بیاوری جوان می شوی]..... 167

روز قرارداد بین موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و سحره، روز عاشورا به علاوه نوروز بود..... 167

[از ترس مزاجش چهار صد مرتبه کارکرد]..... 168

[بر هر یك از سعایت كنندگان یك مسمار بر ساق و دیگری بر سینه كوبیدند]..... 168

لطایف..... 169

سامری پشت گوساله را به دیوار چسبانده بود، کسی از پشت می گفت، مردم از دهان می شنیدند..... 170

[يَعْنِي مَالَهُ وَ كَانَ يَعْمَلُ الْكِيمِيَاءَ]..... 170

[خدا فرمود: آن طوری كه تو را خواند مرا می خواند جواب می دادم]..... 170

[لا یلتفت الیه لشده غضبه]..... 171

[جوان مقتول كه زنده شد صد و سی سال عمر كرد]..... 171

لطایف..... 172

بحار الانوار جلد چهاردهم - کتاب النبوة 176

لطایف..... 176

[شخص صابر همنشین حضرت داود عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ]..... 177

حضرت سلیمان دیرتر از سایر پیغمبران وارد بهشت می شود..... 177

هدیه قنبرّه به محضر سلیمانی..... 177

رزق را روزی رسان می دهد..... 178

لطایف..... 178

چطور زمین و آسمان به حضرت یحیی، و امام حسین، گریه کردند..... 179

[خوف از تهمت بنی اسرائیل]..... 179

ص: 18

حضرت یحیی در شکم مادر حلّ مشکل شدید پدر کرد..... 179

مطلب لطیف..... 179

مائده آسمانی به دعای حضرت زهرا عَلَيْها السَّلاَمُ روزی امام عصر عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ شد..... 180

لطایف..... 180

علم نبوّت و ضعف بچه گی..... 181

لطایف..... 181

[من هم در شهر كنزی (گنجی) دارم]..... 181

[الْكِبْرُ وَ التَّجَبُّرُ وَ مَحْقَرَه النَّاسِ]..... 182

[موقع كاشتن درخت اوّل آب بعد خاك بریزید]..... 182

[از پر خورى بر حذر باش، چون غذاى زیاد آب و رنگ چهره را زایل مى كند]..... 182

[آنان را از غیبت آن سگ نهى كرد]..... 183

[اینك در عروسى عیسى بن مریم زاهد شركت كنید]..... 183

با چه کسی انسان مجالست کند درست است..... 184

[حضرت عیسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در بین زمین و آسمان قبض روح شد]..... 184

[همّت خود را متوّجه قلب خود كن]..... 185

[بخت نصر از سگ شیر خورده بود]..... 185

[حق به وسیله دانیال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كشف شد]..... 185

خدایا نان را برایمان مبارک گردان..... 185

به کوچکی معصیت نگاه نکن به کسی که گناه می کنی متوجه باش..... 185

[هر كه به خدا ایمان آورد، فتى او است]..... 186

مطلب لطیف..... 186

زردآلو معجزه یکی از انبیاء عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ است..... 186

ص: 19

[بین ركن یمانى خانه كعبه و حجر الاسود، هفتاد پیامبر دفن شده اند]..... 187

لطایف..... 187

[قاضی که در دل خود دعا كرد که حقّ از آنِ برادر زنش باشد، گرفتار شد]..... 188

[اگر پسر او بودید راضی به نبش قبر نمی شدید]..... 188

[عابد دستش را سوزاند]..... 189

[از خوف تكبّر همه عصا دست گرفتن]..... 189

[کراهت امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از استفاده از ظروف مصر]..... 189

[ترك گناه از طلب توبه آسان تر است]..... 190

[این مذمتى بهتر از آن عبادت چهل ساله ات است]..... 192

[او را به كنیزی فروخت]..... 192

[سر دو راهی ابر با توبه کننده می رود]..... 193

[مذمت گفتن این كه انجام بده گناهت به گردن من]..... 193

لطایف..... 193

بحار الانوار جلد پانزدهم..... 193

[منظور از کلمه «الْعالِينَ» پنج تن هستند]..... 193

لولاک ما خلقت الافلاک؛ [اگر تو نبودی آسمان ها را نمی آفریدم]..... 194

انوار انبیاء، عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ به دور نور محمدی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ طواف کردند..... 194

حقیقتی است که، بشر روز از فهم آن عاجز است..... 195

لطایف..... 195

اجماع امامیه به اینکه، اجداد رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ همه مسلمان، بلکه صدیقین بودند..... 197

[در برگشت از سفر شام در مدینه وفات یافت]..... 198

هر قربانی در منی ذبح شود، فدیه اسماعیل عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است..... 198

ص: 20

[«أَنَا ابْنُ الذَّبِيحَيْن»؛ یعنى من فرزند دو ذبیح هستم]..... 198

[پیامبر اكرم صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و ائمّه عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ در صلب آن دو بودند]..... 198

فیل به زبان عربی بر عبدالمطلب سلام کرد..... 198

لطایف..... 199

بحار الانوار جلد شانزدهم..... 203

[سلام خدا و من را، به خدیجه عَلَيْها السَّلاَمُ برسان]..... 203

حضرت خدیجه عَلَيْها السَّلاَمُ به رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ پسر عمو خطاب می کند..... 204

[حضرت خدیجه عَلَيْها السَّلاَمُ بیش از هشتاد هزار شتر داشت]..... 204

خیلی شیرین است [به اصل رجوع] و این بحث را مطالعه کنید..... 204

مطلب لطیف..... 205

به روایت کتاب مناقب، اسامی رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در قرآن، چهارصد تاست..... 205

[أول بغله ركبت فی الإسلام]..... 205

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ از این كه كسی را ابوالقاسم كنیه کنند نهی نمودن]..... 206

[جبرئیل عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از آسمان آورد]..... 206

[ناقه شكایت پیش رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ برد]..... 206

امام جواد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ لعنت می کند به کسی که، گوید پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نوشتن بلد نبود..... 206

[ایتونی بدواهٍ و كتفٍ أكتب لكم كتاباً لن تضلّوا بعده ابداً]..... 207

[اصل و اساس بحث باطل است]..... 207

[کسی که نمی توانست، شما برسانید]..... 208

مکام اخلاق پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ..... 208

لطایف..... 208

[عَلَيْكُمْ بِالْأَسْوَدِ مِنْهُ فَإِنَّهُ أَطْيَبَهُ]..... 209

ص: 21

لطایف..... 209

مبارزه اسلام با رهبانیّت..... 211

لطایف..... 211

خصائص النبی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ - [ملاحظه اصل کتاب بحار]..... 212

بحار الانوار جلد هفدهم..... 212

[خدا هزار بار در هزار صف از فرشتگان بر وى صلوات می فرستد]..... 212

لطایف..... 213

[اثبات انشقاق قمر]..... 214

لطایف..... 215

هرچه از کندن خندق، خاک بیرون آمده بود، با معجزه پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نایاب شد..... 215

[یهودی سؤال کرد أَين ربّك]..... 215

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اجازه بوسیدن دستش را داد..... 216

[فدک در مقابل مهریه مادر فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ]..... 216

[به شهادت از دنیا رفت]..... 216

[بیان مفصل جامع تهاویل الربیع، در انحصار و علت شهادت]..... 217

[سجده كردن شتر به حضرت رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ]..... 218

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ضامن آهو می شود و بچه های آهو احترام ضمانت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را می گیرند..... 219

بحار الانوار جلد هجدهم..... 219

لطایف..... 219

[زنده کردن فرزند میزبان]..... 219

[همانا که صدقه بدی را از انسان دفع می کند]..... 220

پدر جابر انصاری در دویست سالگی شهید شد..... 220

ص: 22

لطایف..... 220

[از هول و خوف روز قیامت، نجاتشان مى دهم]..... 221

[شهر مرو را ذو القرنین بنا كرد]..... 221

منهم خرجت الفتنه و الیهم تعود؛ [فتنه از خودشان به پا شود و به خودشان نیز باز گردد]..... 222

با من هرچه کرد آن آشنا کرد..... 222

چرا مشرکان پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را ابن ابی کبشه می خواندند..... 223

[نزل جبرئیل عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ستین الف مره]..... 223

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ قبل از بعث، به دین خود عمل می کرد..... 223

لطایف..... 223

[قُمُّ تَجْتَمِعُ فِيهَا عِبَادُ اللَّهِ الْمُؤْمِنُونَ يَنْتَظِرُونَ مُحَمَّداً وَ شَفَاعَتَهُ لِلْقِيَامَةِ]..... 224

[منکر این چهار چیز شیعه ما (آل محمّد) نیست]..... 224

[حضرت ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ پس از نماز جماعت مصافحه کرد]..... 224

[در اقل از ثلث شب در هنگام معراج طی کرد]..... 225

رسول خدا گریه به احوال زن های امت می کند..... 225

[نهی از تخلّی تحت الشجره المثمره]..... 225

مسجد کوفه از بیت المقدس افضل است..... 225

[با نبردبان از لؤلؤ رفتند]..... 226

کرایه کشتی یازده نفر مسلمان، تا حبشه نصف دینار شد..... 226

[از سیلی نجاشی خون از صورتش جریان یافت]..... 227

بحار الانوار جلد نوزدهم..... 227

[بنی هاشم از خوف قریش پناه به شعب ابی طالب بردند]..... 227

[كیف تصنعون اذا دخلتم فی هذا الامر]..... 228

ص: 23

[در هر خانه ای از اوس یك نفر اقلاً مؤمن پیدا شد]..... 228

[در بیعت عقبه برای حفظ رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ به مردم موعظه کرد]..... 229

[قریش از من چیزی به دست نیاورد، تا اینکه ابوطالب از دنیا رفت]..... 229

بیان مرحوم مجلسی عبارت مجمع البیان را که، با نسخه فعلی کتاب فرق دارد..... 229

[فاهربوا من أرض یمنعكم أهلها من الإیمان و الإخلاص فی عبادتی]..... 230

[العنكبوت جند من جنود اللّه]..... 230

[رأی چهارم که نظر ابلیس بود، مورد قبول واقع گردید]..... 231

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ جعفر و رفقای او را كه در كشتی بودند به او نشان داد]..... 231

[علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را در رختخواب خود گذاشت]..... 232

[علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فشاری بر او وارد كرد دیگران پا به فرار گذاشتند]..... 232

مطلب لطیف..... 232

با نهی پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ که کسی امشب بیرون نیاید او آمد..... 233

فرار کردن فضیلت ندارد، ماندن و جان پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را حفظ کردن هنر است..... 233

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ منتظر آمدن علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ شد]..... 234

سلمان در قبا خدمت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ رسید، و اسلام آورد..... 235

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ مسجد قبا تأسیس كرد]..... 235

اوّلین مسجدی که پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در آن نماز جمعه خواند..... 235

شتر من در هر کجا بخوابد، محلّ نزول من خواهد شد..... 236

اوِلین معجزه پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در مدینه..... 237

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اوّل تاریخ اسلام را، همان روز قرار داد]..... 237

لطایف..... 238

ترتیب غزوات پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ..... 238

ص: 24

لطایف..... 239

[به عدد افرادی كه فدیه می گیرید از شما كشته خواهند شد]..... 241

[این مرد از فرعون به خدا پرخاشگرتر بود]..... 241

[آیا در میان شما کسی هست که نامش در روز بدر خوانده شده باشد؟]..... 241

لطایف..... 242

[به ده نفر از مسلمین نوشتن یاد بدهد، آزاد است]..... 243

[مادرش چهار هزار دینار فرستاد آزاد شد]..... 243

[كرهت ان اسلم حتی اكون اسوه بقومی]..... 244

لطایف..... 244

بحار الأنوار جلد بیستم..... 244

[خدایا این مردم جاهل را هدایت كن؛ زیرا این ها نادان هستند]..... 244

[ندیدن هیچ زخمی جز زخم از شمشیر ابن ملجم]..... 245

لطایف..... 245

[عدد لشکر اسلام و مشركین]..... 246

نه نفر از علمداران مشرکین، و آخرین آن ها زنی شد، همه را امیرالمؤمنین کشت..... 246

اقرار عمر [دومی] بر فرار کردنشان در اُحد..... 246

لطایف..... 247

[مانع کشتن ابوسفیان شدند]..... 247

لطایف..... 248

ناد علیاً مظهر العجایب..... 249

امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ زخمی شدن صورت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را در اُحد قبول دارد، و شكستن دندانش را نه..... 249

ص: 25

[تبدیل چوب خشكیده به شمشیر ذوالفقار]..... 250

گذشت که عمر [دومی] خودش اقرار کرد ما در احد فرار کردیم، لکن مقریزی او از ثابت قدم ها قرار داده است 250

لطایف..... 250

دروغگو حافظه ندارد..... 252

صدقات رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ از فئی، و از اموال مخیریق بود..... 252

لطایف..... 253

جریان جنگ خندق مختصر و مفیدش..... 253

خداوند هجرت کنندگان را خیلی لطیف نجات داد..... 257

لطایف..... 257

[پیغام فرستاد، اگر دست از کارش نکشد، کشته خواهد شد]..... 258

اما ربّ من امر کرده که شارب را کوتاه کنم و ریش را بگذارم..... 258

بحار الانوار جلد بیست و یکم..... 259

[به وسیله آن درب که از خندقی كه یهود كنده بود عبور كردند]..... 259

[آیا رحمت و عطوفت در تو از بین رفته است اى بلال؟]..... 260

[فدك خالص براى رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ است، براى اینكه در آنجا جنگى نكرده بودند]..... 260

[روز اول و دوم هر دو فرار کردند]..... 261

[قطیفه ای را كه هزار مثقال طلا داشت به علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ داد]..... 261

[علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مرحب را كشت]..... 261

[با خبر خدا خزانه ای را كشف كرد]..... 262

حضرت جعفر طیّار چهل و یک ساله بود که شهید شد..... 262

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود در بالای منبر به خدا و به من معصیت كردی]..... 262

ص: 26

[مگر آنكه خاك زیر پاى تو را مى گرفتند و براى تبرك مى بردند]..... 262

[پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ سؤال كرد امیرتان چطور بود؟]..... 263

[ما كنت لتجلس علیه و انت رجس مشرك]..... 264

لطایف..... 264

[از برکت پیراهنش، هزار نفر ایمان آوردند]..... 266

خداوند پیغمبرش صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را حالی کرد که در تبوک جنگ نخواهد شد برای مصالح زیادی دستور حرکت داد 266

بنی اسرائیل وقتی مائده خواستند آمد، بعد که کافر شدند، به چهار صد نوع مسخ گرفتار شدند..... 267

[حذیفه 24 نفری را کمین کرده بودند دید]..... 268

لطایف..... 268

پس از پایان یافتن خلافت امیرالمؤمنین، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ پائین آمد وقت نماز ظهر شد..... 269

بحار الانوار جلد بیست و دوم..... 270

[در جاهلیت هر كه ظهار می كرد حرام ابدی می شد]..... 270

[با اخراج نور از دهان چهار نفر از مسلمین بر دشمن غالب می كند]..... 270

لطایف..... 270

[واى به حال مردم از شرّ تو و واى به حال تو از شرّ مردم!]..... 271

[اسلام مؤمن را کفو مؤمنه می داند]..... 271

لطایف..... 272

[به خاطر نادیده گرفتم حق و حقوق جهنمی هستند]..... 273

[اگر بدرفتاری های نبود؛ کسی از آن ها جهنم نمی رفت]..... 274

لطایف..... 275

ص: 27

[فدیه حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را با فدا ساختن «ابراهیم» پرداخته ام]..... 275

لطایف..... 276

به زن دین دار و محترم، قبیح است که هر روز، شکایت از شوهر کند..... 276

[زنان و مردانى خواهند بود كه فراوان خدا را یاد مى كنند]..... 277

لطایف..... 277

[ازدواج کرد تا كه با نامحرم نرود]..... 278

[معاویه، اشبه الناس به رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را زهر داد]..... 278

لطایف..... 279

گریه رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بر مصیبت حضرت مسلم..... 280

در قدح عباس و ابن عباس..... 281

لطایف..... 281

[به خدا اگر ابوذر آنچه در دل سلمان (فارسی) بود را مى دانست، او را می كشت]..... 281

[سلمان در باطن موحد و در ظاهر تظاهر به شرک می کرد]..... 282

[برتری انسان ها به تقواست]..... 283

مطلب لطیف..... 283

حضرت سلمان وصیّ وصیّ عیسى عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بود..... 284

[كیفیت خروج سلمان فارسی از پیش پدر]..... 284

[جواب نامه سلمان فارسی به خلیفه دوم و سرزنش آن]..... 285

[امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ به سر جنازه سلمان فارسی در مدائن حاضر شد]..... 285

لطایف..... 285

فقط آن درختی را که عمر کاشته بود، بی ثمر گردید..... 285

درخت هائی که رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در خرید سلمان کاشته بود، در فدک ملک فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ شد..... 286

ص: 28

لطایف..... 286

از جمله چیزهائی كه رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بر امت می ترسید، این بود افراد کم علم را بر بهترها مقدم کنند..... 288

لطایف..... 288

لطایف..... 289

[نماز حقیقی را علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خواند]..... 290

قبر پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را ملائكه كندند..... 290

لطایف..... 290

بحار الانوار جلد بیست و سوم..... 292

[چطور برای سفر همیشگی خلافت را موكول به امّت كرد]..... 292

مشرک را در آیه امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ تفسیر می کند بمن اشرك مع الامام الحق اماماً آخر..... 292

[مَنْ أَنْكَرَ وَاحِداً مِنَ الْأَحْيَاءِ فَقَدْ أَنْكَرَ الْأَمْوَات]..... 293

لطایف..... 294

[ذكر، رسول خدا و ما اهل او هستیم]..... 295

[سلام مخصوص خدا به انبیاء عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ ]..... 296

لطایف..... 296

فرمایش مجلسی: انتهی کلامه (زمخشری) زاد اللّه فی انتقامه..... 297

لطایف..... 297

[اوّلین مرغی كه ولایت را قبول نكرد]..... 298

[فَلَيْسَ هُوَ لِلَّذِي أَخَذَه]..... 298

مطلب لطیف..... 299

کسی از ضعف پیری شکایت کرد و تقاضا کرد چیزی یادش بدهد امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بسم اللّه لاحول و لا قوة الخ را تعلیم کرد..... 299

ص: 29

[لولایتهم كل امام عادل من اللّه]..... 299

[کافر نوری ندارد و تابعین به جهت این تبعیت، از نور اسلام خارج شدند]..... 300

لطایف..... 300

[امامیه اتفاق دارند منکر یک امام کافر ضالّ و مخلّد در جهنم است]..... 300

بحار الانوار جلد بیست و چهارم..... 301

مثل اهل بیت، مثل دایره است که اول و آخر ندارد و دیگران خطوط متباینه هستند..... 301

اعتراف رازی کور دل من حیث لایشعر بوجود امام معصوم فی کل زمان..... 301

لطایف..... 301

شیعیان ما از ما صبورترند..... 303

بحار الانوار جلد بیست و پنجم..... 305

[تفسیر آیات «طِينٍ لازِبٍ»؛ «حَمَإٍ مَسْنُونٍ»، «مِنْ تُرابٍ»]..... 305

سلمان خیر من لقمان..... 306

لطایف..... 306

مطلب لطیف..... 306

روح بالاتر از ملائکه است «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ»..... 307

لطایف..... 307

حضرت بقیه اللّه هم بعد از شهادتش رجعت دارد..... 307

اگر بالاتر از خود داشته باشد ضال و مبتدع خواهد شد..... 308

مطلب لطیف..... 308

امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ چون از نور خدا خلق شده لذا سایه ندارد..... 308

ص: 30

لطایف..... 308

با اینکه موسی از هارون افضل بود نبوت در صلب هارون قرار گرفت، هکذا حسن و حسین عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ ..... 310

لطایف..... 310

از جمله رجعت های امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ، یکی هم قبل از قیام حضرت مهدی عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ است..... 311

ص: 31

بسم اللّه الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین وصلی اللّه علی محمد و اله الطاهرین و اللعن الدائم الابد و العذاب السرمد علی اعادیهم و منکری فضائلهم من الان الی یوم الدین.

وبعد

بحث هائی که ذیلاً از نظر خوانندگان می گذرد مطالبی است که در مدت عمر با مطالعه صدها کتاب در علوم مختلفه گلچین و استخراج لطایف شده است.

اگر الطاف خفیّه رب العالمین شامل حال شود، ممکن است در ده ها جلد قطور به رشته تحریر و نگارش در آید و به ملاحظه این که بحث های مختلف آن گل های رنگارنگ بهاری و یا پژوهش و تحقیق در انواع دانش است، اسم آن ’’تهاویل الربیع’’ یا ’’فرنود سار’’ (دائره المعارف) نام گذاری نمودیم. امید است مورد قبول خدای بزرگ و قابل توجه ولی اللّه الاعظم امام زمان عجل اللّه فرجه الشریف قرار بگیرد.

یا ایها العزیز، مسنّا و اهلنا الضرّ و جئنا ببضاعه

مزجاه، فاوف لنا الکیل و تصدق علینا ان اللّه

یجزی المتصدقین.

ص: 33

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

الحمد لله رب العالمین و الصلوة و السلام علی محمّد و آله الطاهرین و اللعن علی اعدائهم.

این کتاب ها موسوم به تهاویل الرّبیع که از نظرتان می گذرد یادداشت هایی است که مؤلّف آن ها را به رسم اجمال نویسی تحریر کرده، نتیجه گل چینی از صدها کتاب است، چطوری که در مقدمه مؤلّف آمده اگر توضیحی برای مطالب داده شود شاید عدد مجلّدات به بیش از بیست جلد هم برسد، دلیل بر صدق این ادعا این است که در عرض هیجده سال در ایام تعطیلی (حدود دو ماه تابستان ها، و شب های ماه رمضان ها، و صبح پنج شنبه ها بعد از زیارت عاشورا در داخل سال)، فقط صد جلد از بحارالانوار، و یک دوره روضات الجنات، و یازده جلد از وسائل الشیعه توضیح داده شده است، مؤلّف برای این که هی به عدد دفترها اضافه نکند، سعی کرده مطالب را به هر عبارتی از فارسی و عربی که کم لفظ باشد به قلم بیاورد و اهمیت به مهارکردن مطلب داده و به تحسین عبارت نپرداخته است، کم گوی و گزیده گوی چون درّ، رفقای پای بحث مؤلّف ملاحظه کردند که اگر منتظر شوند که کتاب با توضیحات لازم در اختیار

ص: 34

عموم قرار گیرد شاید فرصت از دست برود، و به هیچ یک از اجمال و تفضیل نرسند، و کم له من نظیر، و تصمیم گرفتند بحکم الفرصت تمرّ مرّ السّحاب، و ما لا یدرک کلّه لا یترک کلّه، اقلاً این اجمال را به صورت کتاب و گرنه سی دی، در معرض مطالعه تشنگان از اهل تحقیق، و جویندگان دانش قرار بدهند، ان شاء اللّه در فرصت مناسب برای کامل بلکه اکمل کردن بحث اقدام خواهد شد، این خام نویسی در عین اجمالی که دارد اکثراً برای عموم قابل استفاده است، بلی استفاده اکمل با فضلائی است رمز و اشاره حالی می شوند، چون بعضی از مطالب بر غیر محققین حکم نسخه پزشک را دارد که فقط با راهنمایی داروخانه چی ماهر قابل فهم می شود، ازاین رو تقاضا از ناظرین محترم این است که اگر اهل خبره نیستند نظر نداده، و ایراد نگیرند، شاید در اقدام دوستان تقدیر از جانب ربّ و دود بود که، زحمات حدود چهل ساله مؤلّف اگر کامل ترش در معرض قرار نمی گیرد اجمالش به دست دانش پژوهان برسد، که خودشان در فرصت های مناسب به صورت کتاب یا خطابه یا به عناوین دیگر در اختیار دوست داران اهل بیت قرار بدهند.

از آنجا که به منابع و مآخذ هر مطلب نیز ارجاع داده شده است، در صورت ابهام و مشکلی دوستان می توانند به اصل مطلب مراجعه فرمایند. این پژوهش در واقع پلی است که شما را به وادی علوم بیکران معصومین عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ می رساند، اگر تکراری در بعضی از مطالب دیده شود، برای استناد بیشتر دادن بوده، که این خود برای اهل علم مطلوب است، شماره و ترتیب مجلّدات سلیقه رفقا شده و الاّ از نظر مؤلّف جلد اول همان است که با استطراف سفینه البحار شروع شده

ص: 35

است، و تاریخ ختم مطالب کتب، بر این گفته بهترین گواه است، در صورت همراهی توفیق، در آینده مشخصات کتب مورد استفاده، داده خواهد شد ان شاءاللّه. مناسب است شعری را که یکی از مؤمنین در وصف کتاب سروده است، اینجا بیاوریم.

محقق مرندی برندی شکست *** طبع نفس از خود گسست

تهاویل عمرش ربیع من است *** خوشا آن لو(1) که باد نکو در الست

زبان حال مؤلّف و لجنه بررسی

این بضاعت مزجاه را به پیشگاه رفیع خاتم اوصیاء مهدی موعود امام عصر(عجل اللّه فرجه الشریف) تقدیم نموده، و عرض می کنیم: «یا ایها العزیز! مسنّا و اهلنا الضرّ و جئنا ببضاعه مزجاة فاوف، لنا الکیل و تصدق علینا».

لجنه بررسی نشر تهاویل الربیع

ص: 36

بسم اللّه الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و صلّی اللّه علی محمّدٍ و آله الطّاهرین و اللّعن الدائم الابد و العذاب السّرمد علی اعادیهم و منكری فضائلهم من الان الی يوم الدین.

مباحث این کتاب، مطالبی است كه حاصل مطالعه صدها كتاب در علوم مختلف، گلچین و استخراج لطایف آنها در صور عمر بنده است. اگر الطاف خفیّه رب العالمین شامل حال شود، ممكن است در ده ها جلد قطور به رشته تحریر و نگارش درآید و به ملاحظه اینكه بحث های مختلف آن گل های رنگارنگ بهاری و یا پژوهش و تحقیق در انواع دانش است، اسم آن را تهاویل الربیع نام گذاری نمودیم. امید است مورد قبول خدای بزرگ و قابل توجه ولی اللّه الاعظم امام زمان عجل اللّه فرجه الشریف قرار بگیرد.

در پایان از دوست فاضل و دانشمندم، لجنه نشر تهاویل الرّبیع كه در نشر کتاب تهاویل الربیع یاریم كرد؛ برادر فاضل و دانشمند، (آقای حاج شیخ جواد وفادار) كه در احیاء این مهمّ با تمام وجود وفاداری كرد، صمیمانه تشكر می كنم جزاهم اللّه خیر الجزاء.

«یا ایّها العزیز، مسّنا و اهلنا الضّرّ و جئنا ببضاعۀ مزجاة، فاوف لنا الكیل و تصدّق علینا ان اللّه یجزی المتصدقین».

مؤلف

ص: 37

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

مطالب حضرت استاد (دام ظله العالی) محفوظ بماند؛ اما با توجه به حجم بالای مطالعات ایشان و با توجه به اینکه عجله در چاپ آن است ممکن است که در آن غلط های تایپی و غیره باشد که دوستان به بزرگواری خودشان بر بنده حقیر می بخشند و این کار با کوشش شبانه روزی فعلاً جلد یکم و در آینده نزدیک بقیه مجلدات آن در اختیار شما عزیزان قرار خواهد گرفت. و چه بسیار زحمت ها كه برده مى شود تا موضوعى علمی منقّح و تمیز شود، و سپس سامان یابد، دست نوشته هایى فراهم آید و سرانجام کتابی موجز و مفید فایده پدیدار شود؛ امّا کتاب كه نتیجه نهایى آن همه زحمت است، نمى تواند بازتاباننده همه دریافت ها در آن موضوع باشد. لیکن لازم به توضیح است که حضرت استاد (دام ظله العالی) اسم کتاب را در اول هر بحث آورده و صفحات آن کتاب را در پایان هر مطلب ذکر کرده است. امید است که این کتاب راهگشای مشکلات بسیاری از مؤمنین و مؤمنات، به ویژه فضلاء و دانشمندان، و ذخیره ای برای عالم قبر و قیامت ما باشد، و مورد قبول خداوند متعالی و حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) و مولی الموحدین امام علی بن ابی طالب (سلام اللّه علیه) و حضرت ولی عصر، عجل اللّه تعالی فرجه الشریف قرار گیرد.

رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيم

قم المقدسة

جواد وفادار

فروردین

ماه 1402 مطابق با 16 رمضان 1444 ه-.ق

ص: 39

تهاویل الربیع

بحار الانوار

ص: 40

عبارت یا شیخی و معتمدی 51 اسامی رواتی كه در سند كامل الزیارات ذكر شده و مؤلف همه شان را تصدیق كرده است 85 ما كان ینام (شیخ مفید) من اللیل الّا هجعه ثم یقوم یصلی او یطالع او یدرس او یتلو القران 72 حفظ اكثر القران (ابن شهر آشوب) و له ثمان سنین و اهل ساری مازندران است 109 یوجد حكایه قتله و سببه (شهید اوّل) فی الروضات 123.

علی بن احمد بن موسی بن الامام الجواد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است 19 كتاب اسرار اللاهوت فی وجوب لعن الجبت و الطاغوت للكركی 21 و اعتمد الصدوق علیه (كتاب تفسیر الامام) و الصدوق أعرف و أقرب عهداً ممّن طعن فیه 28 رجال ابن الغضائری و هو ان كان الحسین فهو من اجلّه الثقات، و ان كان احمد كما هو الظاهر فلا اعتمد علیه كثیراً، و علی ایّ حال فالاعتماد علی هذا الكتاب یوجب رّد اكثر اخبار الكتب المشهورة 41 و تاریخ بلدة قم كتاب معتبر لكن لم یتیسّر لنا اصل الكتاب، و انّما وصل الینا ترجمته، و قد اخرجنا بعض اخباره فی كتاب السماء و العالم 42 قال امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ الناس اعداءٌ لما جلهوا 94 قال العسكری لو عقل اهل الدنیا خربت، قال امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قطیعه العاقل تعدل صله الجاهل 95 فاعطی اللّه محمداً تسعه و تسعین جزءً، ثم قسّم بین العباد جزءً واحداً یعنی العقل 97 حاشیه ای كه آقای طباطبائی در رّد مرحوم مجلسی(قدس سره) دارد 100 و 104، حدیث 42 و 43 و 52 دلالت دارد بر وجوب تعلّم علی الجاهل 176 حدیث ان اللمصیب اجرین و للمخطئی اجر واحد 183 و به روایت اهل سنت التاج، جلد 3، ص66. شعرهای فارسی كه آن كس كه نداند الخ كه چهار قسمت كرده مأخوذ است از روایت صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ 195 نهج البلاغه اذا ارذل اللّه عبداً خطّر علیه العلم ای لم یوفّقه لتحصیله 196 قال الرضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من تذكر مصابنا فبكی و ابكی لم تبك عینه یوم تبكی العیون، و من جلس مجلساً یحیی فیه امرنا لم یمت قلبه یوم تموت القلوب 200 موسی بن جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ من انهمك فی طلب النحو سلب الخشوع، نهج البلاغه العلم علمان مطبوع و مسموع و لاینفع المسموع اذا لم یكن المطبوع 218 ابوعبداللّه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اربعه لایشبعن من

ص: 43

اربعه الارض من المطر و العین من النظر و الانثی من الذكر و العالم من العلم 221.

اذن الامام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در افشاء تسعین الف حدیثاً و امره عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه در جبال حفیره بكند و سر در آنجا فرو برد و بگوید حدثنی جعفر بن محمد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 69. صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ

یاد بگیرد، وقتی به فكرش خطور كرد كه همه چیز در الواح به او تعلیم شده است، حضرت خضر بوده است 211 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یا سلمان لو عرض علمك علی مقداد لكفر یا مقداد لو عرض علمك علی سلمان لكفر 213 سمعت جعفر بن محمد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ یقول ثلاثه كانوا یكذبون علی رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ابوهریره و انس بن مالك و امرأه بیان یعنی عایشه 217 در روایت كشّی مختار را از دروغ بندان به امام حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ذكر كرده است(1) 217 بیان رواه (حدیث عمربن حنظله) = الصدوق فی الفقیه و ثقه الاسلام فی الكافی بسند لكنّه من المشهورات 222 بیان هذا الخبر - مرفوعه زراره - یدل علی انّ موافقت الاحتیاط من جمله مرجحات الخبرین المتعارضین، روایت فعلیك بهذا الرجل - زرارة 246 ارجاع الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ابایعفور را بر محمد بن مسلم و ارجاعه شعیب العقرقوئی الی الاسدی - ابابصیر - 249 عرض یونس الاحادیث عن الباقرین علیهما السلام، الی الرضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و انكاره عَلَيْه اَلسَّلاَمُ احادیث كثیرة منها 250 ارجاع الرضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ الراوی الی يونس بن عبدالرحمن و الی ذكریا بن آدم المأمون علی الدنیا و الدین 251 بیوتنا منها ملیئی ضبط كرده است 253 فرمایش شیخ طوسی در عدّه در ذكر اقسام خبر واحد كه به آن ها عمل می شود 253 روایات من بلغ و بیان مجلسی (قدس سره) درباره آن ها 256 فی حدیث عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و اهرب من الفتیا هربك من الاسد و لا تجعل رقبتك للناس جسراً 260 فی حدیث شر الامور محدثاتها 263 و به (بقوله صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ كل بدعه ضلاله) یظهر بطلان ما ذكره بعض اصحابنا تبعاً للعامه من انقسام البدعه بانقسام الاحكام الخمسه؛ زیرا كه البدعه

ص: 47

كل رأی او دین او حكم او عبادة لم یرد من الشارع بخصوصها و لا فی ضمن حكم عام 264 قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سئل صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عن جماعه امّته فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ جماعه امتی اهل الحق و ان قلّوا 265 روایت كل شئ مطلق، انّ الناس مسلطون علی اموالهم 272 روایت كل شی ء هو لك حلال حتى تعلم أنه حرام بعینه الخ 273 اقول لهذا الاصل = عدم الضرر = شواهد كثیرة من الاخبار مذكورة فی مواضعها و قد اورد كثیراً منها الكلینی فی باب مفرد 277 حدیث رفع 280 روایات زیادی كه در اصول تمسك به آنها شده در باب این ذكر شده و این ها و روایات دیگری با بحث در اطراف آن ها، حواله بجلد بیست و پنجم داده است 283 تشرف ابوحنیفه به محضر صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و سؤال آن حضرت از مسائلی 287 قیاس ابلیس مركب من قیاسین منطقین، و بیان ذلك 289 امام كاظم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید لعن اللّه [فلان](1) 306.

می شود در جائی تغّوّط می كند و از آن کرم ها به عمل می آید قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ أ لیس خالق الشیء یعرف كم خلقه قال له بلی، قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فتعرف الذكر منها من الانثی و تعرف كم عمرها؟ فسكت 50 بل یظهر من الاخبار الكثیرة علو قدرهما و جلالتهما (محمد بن سنان و مفضل بن عمر) 55 بیان آقای طباطبائی در تصدیق مرسل مفضل بن عمر درباره توحید، و قوله ان اصل حدیث الاهلیلجه صدر من المعصوم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ الّا انّه لم یخل من التحریف، و لكن المجلسی (قدس سره) یصدق كلیهما 56

الأظفار فی كل أسبوع لیسرع الشعر و الأظفار فی النبات فتخرج الآلام و الأدواء [فی البدن] بخروجها، و إذا طالا تحیّرا و قل خروجهما فاحتبست الآلام و الأدواء فی البدن فأحدثت عللاً و أوجاعاً 77.

می فرماید قرمز را بشر به وسیله سگی كشف كرد كه، آن سگ در اطراف دریا گردش می كرد یك نوع از حلزون را خورد، دیدند رنگ قشنگی دارد پس آن را رنگ قرار دادند 109 از این كه امام می فرماید هر كدام از روز و شب در وقت در ازای آن از پانزده ساعت تجاوز نمی كند، معلوم می شود كه اصطلاح ساعت در آن زمان بود 118 فرمایش امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ حتی انّ احدهم ینسی انّه بشر 138.

عظیم مثل آفتاب و ماه زمین خلق كرده است، و الّا مقصود از قوی بودن خالق قوّة البطش المعروفه من الخلق نیست، و لو كانت قوّته تشبه قوّة الخلق لوقع علیه التشبیه و كان محتملاً للزیادة و می فرماید و كذلك قولنا العظیم و الكبیر كه به معنی خلق عظیم و خلق كبیر است 193.

سبحانه قد فسّر الصمد فقال «اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ»(1) ثم فسّره فقال «لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ»(2) 223 امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از سؤال اهل فلسطین كه از تفسیر الصمد شده بود، هر حرف الصمد به یك معنی تفسیر می كند 224 امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ یك شب جلو جنگ بدر حضرت خضر را در خواب می بیند، و می فرماید علّمنی شیئاً انصر به علی الاعداء، فقال قل یا هو یا من لا هو الّا هو، وقتی خواب را به رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عرض كرد فرمود یا علی علّمت الاسم الاعظم 222 وقتی ثنوی به امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عرض كرد انّی اقول انَّ صانع العالم اثنان فما الدَّلیل علی انّه واحد؟ فقال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قولك انّه اثنان دلیل علی انّه واحد لانّك لم تدَّع الثانیّ الاَّ بعد اثباتك الواحد، فالواحد مجمع علیه و اكثر من واحد مختلفٌ فیه 228 علی بن ابراهیم: «وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا يَغُوثَ وَ يَعُوقَ وَ نَسْراً»(3) كان قوم مؤمنون قبل نوح عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فماتوا فخزن علیهم الناس، ابلیس برای این كه مردم مأنوس باشند، صورت آن ها را درست كرد، نسل بعدی به خیال این كه این ها معبود پدرانشان بود عابد صنم شدند 248 در ص 315 جلد یازدهم این موضوع را باز از علی بن ابراهیم نقل كرده است، و از قصص علماء نقل می كند كه حضرت ادریس با عبادت كنندگان این بت ها جنگید، یك عده شان هلاك شدند و بقیّه در شهرها متفرق شدند، هر كدام برای خود صنمی

ص: 54

درست كردند و اسم همان بت را روی صنم خود گذاشتند 251 قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انّ ملكاً كان فی مجلسه فتناول الرّب تبارك و تعالی ففُقد فما یدری أین هو 265.

و لا نحن منهم، من انكر خلق الجنه و النار فقد كذّب النبی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و كذَّبنا، و لیس من و لایتنا علی شیءٍ و یخلّد فی نار جهنّم، قال تعالی «هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ * يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آن»(1) 4 مجلسی در قول الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ هذه الخمسه (آنچه در سوره لقمان ذكر شده) اشیاء لم یطَّلع علیها ملك مقرب و لا نبیٌّ مرسل و هی من صفات اللّه عزوجّل، می فرماید بیان «ای» بدون تعلیم اللّه تعالی و وحیه 82 قال الصدوق رحمه اللّه علیه اذا وصفنا اللّه تعالی بصفات الذات فانّما ننفی عنه بكلّ صفه منها ضدّها، فمتی قلنا انّه حیّ نفینا عنه ضدّ الحیاة و هو الموت، و متی قلنا علیمٌ نفینا عنه ضدّ العلم و هو الجهل، و متی قلنا سمیع نفینا عنه ضّد السّمع و هوالصمم، و متی قلنا بصیر نفینا عنه ضدّ البصر و هو العمی، و متی قلنا عزیز نفینا عنه الذلّه، و متی قلنا حكیم نفینا عنه ضد الحكمة و هو الخطأ و متی قلنا غنّی نفینا عنه الفقر، و متی قلنا عدل نفینا عنه الجور، و متی قلنا حلیم نفینا عنه العجله، و متی قلنا قادر نفینا عنه العجز، و لولم نفعل ذلك اثبتنامعه اشیاء لم تزل معه 70 قال فی موضع آخر و الدلیل علی ان اللّه عالم قادر حیّ بنفسه لا بعلم، و قدرة و حیوة هو غیره، انّه لو كان عالماً بعلم، لم یخل علمه من احد الامرین، امّا ان یكون قدیماً او حادثاً، فان كان حادثاً فهو جلّ ثنائه قبل حدوث العلم غیر عالم، و هذا من صفات النقص و كل منقوص محدث بما قدّمناه، و ان كان قدیماً وجب ان یكون غیر اللّه قدیماً و هذا كفر بالاجماع، و كذلك القول فی القادر و قدرته و الحّی و حیوته 71 تفسیر

ص: 56

علی بن ابراهیم در ذیل تفسیر اللّه یعلم ما تحمل كل انثی الایه كل مارأت المرأة من حیض فی ایام حملها زاد ذلك علی حملها 81 در جای دیگر عن احدهما یزداد بعدد الایّام التی رأت فی حملها من الدَّم، و غیر این روایت حدیث دیگر در این صفحه 91 قال الرضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ما بعث اللّه نبیّاً الّا بتحریم الخمر، و أَن يُقّرَّ؟ بان اللّه یفعل ما یشاء و ان یكون فی تراثه الكندر 97 امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید به جهت ردّ سارة وحی اللّه را بقوله أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ، كه این كلمه ردّ سَيُولَدُ لَكَ بود، مقدر شد كه اولادش چهارصد سال معذّب باشند، وقتی بنی اسرائیل ناله كردند دستور به موسی و هارون رسید كه بنی اسرائیل را از دست فرعون نجات بدهند، صد و هفتاد سال تخفیف پیدا كرد، قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ هكذا انتم لو فعلتم لفرِّج اللّه عنّا، فامّا اذا لم تكونوا فان الامر ینتهی الی منتهاه 118 از فرمایش امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ استفاده می شود دو وقت زمین از حجت خالی شده است، بین حضرت آدم و نوح و بین عیسی و محمّد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ حتی عدم امكان خلّو الارض من الحجه را، از دروغ سنّی ها می داند، مرحوم مجلسی قدس سره بیان می كند بعدم حجت ظاهر، لتظافر الاخبار بعدم خلّو الارض من حجه قطّ 122 قال الرضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ المشیّه من صفات الافعال فمن زعم ان اللّه لم یزل مریداً شائیاً فلیس بموحِّدٍ 145 قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ الكلام محدث كان اللّه عزَّ وجلَّ و لیس بمتكلِّم ثمَّ احدث الكلام 150.

ص: 57

عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بین قضاء حتم و قدر لازم، و بین قضاء غیر حتم و قضاء غیر لازم، در جواب دادن آن حضرت از كسی كه سؤال كرد، اخبرنا عن خروجنا الی اهل الشام أ بقضاء من اللّه و قدر و خواندن سائل شعرهای معروف را «انت الامام الذی نرجو بطاعته الخ» 13 - 14 و 76 فان امّه من الامم لم تكن خالیهً من الفرقتین، حتی قیل انّ وضع النرد علی الجبر، و وضع الشطرنج علی القدر، و ذلك - الامر بین الامرین - انّ مبنی المبادی القریبه لافعال العباد علی قدرته و اختیاره، و المبادی البعیدة علی عجزه و اضطراره، فالانسان مضطّر فی صورة مختار كالقلم فی يد الكاتب و الوتد فی شق الحائط، و فی كلام العقلاء قال الحائط للوتد لم تشقّنی فقال سل من یدّقنی 82 مثالی كه آقای طباطبائی راجع به امر بین الامرین زده است پاورقی 83 قیل یا رسول اللّه رقیً یستشفی بها، هل ترّد من قدر اللّه فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ انّها من قدراللّه 87 قول المفید فی حق الصدوق لم یكن - الصدوق - ممّن یري النظر فیمیّز بین الحق و الباطل، و یعمل علی ما توجب الحجه 91 گفتگوی حضرت موسی با آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ درباره اكل شجرة منهیّه قال المحقق در جلد یازدهم ص163 باز این ذكر شده است، و محكوم كردن آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ او را 89 عن ابی الحسن عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انّ لله تعالی ارادتین و مشیّتین اراده حتم و اراده عزم 101.

حضرتش را نترسانی و هر حاجت دارد برآوری پیش من بفرست امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عذرخواه شد انّی شیخ كبیر لااقوی علی الخروج و هذا جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ابنی يقوم مقامی فوجهّه الیه، وقتی امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وارد عبدالملك شد به حساب صغر سّن و از ترس مغلوب شدن حضرتش حاضر نشد با قدری طرف حساب كند، لكن چون خبر تشریف فرمائی امام در شام پیچید مجبور شد، امام در مقام بحث بقدری گفت بخوان سوره حمد را تا رسید ب-«إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعینُ»(1)، فقال جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قف من تستعین و ما حاجتك الی المؤنه [الْمَعُونَةِ] انّ الامر الیك، فبهت الذی كفر و اللّه لا یهدی القوم الظالمین 55 معانی ده گانه كل واحد از قضا و فتنه 107 - 110 امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در صفین سوار اسب پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ (مرتجز) شده بود 113 قال ابن عباس الاذن فی الایه الشریفه - و ما كان لنفس ان تموت الّا باذن اللّه كتاباً مؤجلاً - هو قضاء اللّه و قدره، فاّنه لایحدث شئی الّا بمشیّه اللّه و ارادته.

بعبد خیراً أخذ بعنقه فادخله فی هذا الامر ادخالاً، در روایت دیگر و كّل به ملكاً فاخذ بعضده فادخله فی هذا الامر 198 در ذیل روایت دیگر طیّب روحه فلا یسمع معروفاً الّا عرفه، و لا منكراً الّا انكره، ثم یقذف اللّه فی قلبه كلمه یجمع بها امره 203 حاشیه آقای طباطبائی راجع به اینكه اضلال اللّه و كل ما یرجع الیه وقتی به عنوان مجازات گناهان شد چه اشكال دارد، كما لایخفی 207 روایت معروفه عالم ذّر از كتاب علل الشرایع و اختصاص مفید 227 و 228 روایتی است مفصل در این كه او زار شیعه را روز قیامت مخالفین حمل خواهند كرد، و حسنات آن ها مال این ها خواهد بود، مرحوم مجلسی قدس سره می فرماید مما یصعب علی القلوب فهمه، و توجیه می كند كه ائمه نفاق سبب شده اند برای گناهان شیعه، و آقای طباطبائی می فرماید ما مسئله نقل اعمال را در جلد دوم المیزان بحث كرده ایم در سوره انفال هم بحث می كنیم، علت این كه چرا بعضی از شیعه در عین این كه معصیت كار است باز راه فلاح دارد می رود، و بعضی از آنها (مخالفین) در عین این كه كارهای نیك انجام می دهند در جاده ضلالت هستند، فارق محبت و بغض ائمه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است 228 تا 234 و روایت دیگر ص 246

این حدّت اثر آن آتش است به آن ها رسید، امّا اصحاب شمال چون داخل آتش نشدند، لذا مخالفین وقار دارند 241

پایش را زمین كشید خیلی از مورچه ها را كشت، فهمید این مثلی بود (یك مورچه اذیت كرد در حالی که خیلی از آن ها را كشتی برای مصلحت، پس گاهی مصلحت تقاضا می كند خیلی ها كشته شوند) خدا فرمود بخواهم وقتی عذابی بفرستم وقتی می رسد كه عمر طبیعی اطفال تمام شود، فماتوا اولئك بآجالهم و هلك هؤلائی بعذابی 286

315

هنوز آسمان نرفته اند نزد او نماز می خوانند تا ولیِّ ما بیدار شود، ثواب نماز ملكین بر ولیِّ ما نوشته می شود، و امّا عبادت میّتاً وقتی ولیِّ ما مرگش محقق شد ملكین او می روند به آسمان، بعد از سؤال و جواب خدا به آن ها دستور می دهد عند القبر نماز بخوانند، در جلد 6 ص 152 دارد كه تمجید و تسبیح و تهلیل و تكبیر بكنید مرا، تا قیامت و ثواب نماز آنها مال ولیِّ ما می شود، و این لطف خدا از بركت نعمت تبعّیت از محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و ولایت اهل بیت عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ است، و در صفحه 173 جلد ششم دارد كه وقتی روز قیامت شود مركبی می آورند و سوارش كنند و وارد بهشت اش كنند و در بهشت خادم او باشند، 328

قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یوحی اللّه الی الحفظه لاتكتبوا علی عبدی المؤمن عند ضجره شیئاً 328

النباش و فیه قوله تعالی خطاباً لرسوله صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اتاك عبدی تائباً فطردته فاین یذهب و الی من یقصد و من یسأل أن یغفر له ذنباً غیری؟ 26 روایت معروفه كسی كه برای تطهیر می رفت و صدای مغنیّات همسایه را می شنید، امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ آیه «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ»(1) را بر آن خواند، در آن است كه امام فرمود احمد اللّه و سله التوبه من كلّ ما یكره 34 فی حدیث عن الباقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اللّه افرح بتوبه عبده حین یتوب، من الرجل الذی راحله خود را با هرچه روی آن بود در زمین قفر گم كرده پس از مأیوسی آن را پیدا كند 38 و در روایتی كه در ص40 است قید در شب ظلمانی هم است، فرمایش امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خطاباً لمحّمد بن مسلم فایّاك ان تقنّط المؤمنین من رحمه اللّه، وقتی عرض كرد گناه می كند و استغفار می كند باز گناه می كند و توبه می كند، و مراراً این كار را انجام می دهد، و فرمود هر وقت مؤمن به توبه عود كند خدا هم به استغفار عود می كند، و انّ اللّه غفور رحیم یقبل التوبه و یعفو عن السیئات 40

تمّن علی رّبك ما شئت فتمنّی ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فی نفسه ان یجعل مكان ابنه اسماعیل كبشاً یأمرُهُ بِذِبحِه فداءً له، فاعطی مناه 97 در فرمایش امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در علت تحریم ارنب، و ما یكون منها من الدم كما یكون من النساء لانّها مسخ 99 امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید در قتل، بیّنه بر مدعی علیه است، و تعلیل می كند بر احتیاط، لاّن من یشهد علی انّه لم یفعل قلیل 102 فرمایش مولی در خطبه قاصعه، راجع باختبار اللّه الاولین و الاخرین باحجار لاتضّر و لاتبصر و لا تسمع، فجعلها بیتها الحرام الذی جعله للناس قیاماً 114 دعوات الراوندی عنه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ المسلم اذا ضعف من الكِبَر یأمر اللّه الملك ان یكتب له فی حاله تلك ما كان یعمل و هو شابّ نشیط مجتمع، قال ابوعبداللّه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فی حدیث و ینبغی لصاحب الخمسین ان یكون کمن هو فی النزع 120 اشكال حضرت ابراهیم هل رأیت حبیباً یمیت خلیله، جواب خداوند به وسیله ملك الموت، هل رأیت حبیباً یكره لقاء حبیبه 127 تقاضای حضرت ابراهیم از ملك الموت كه خود را طوری كه بر سر محتضر فاجر حاضر می كند نشان بدهد، ملك الموت گفت لاتطیق، وقتی نشان داد فغشی ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 143 وقتی جمعی مشغول حرف زدن هستند و یك دفعه همه ساكت می شوند، و آن ساعتی است كه ملك الموت در آن لحظه آن ها را ملاحظه می كند 144 امام می فرماید در حین موت به دوستان ما بشارت بنعیم الابد، و به دشمنان ما بشارت بعذاب الابد می دهند، و صنف دیگر امر آن ها مبهم است، و هو المؤمن المسرف علی نفسه لا یدری ما یؤل الیه حاله، بعد تشویق به عبادت خدا می كند، و در آخر روایت دارد

ص: 68

می دهند ما كوتاهی نكردیم لیكن فعالیت ما در او كاره نشد 161.

می برند به روض الجنان، وقتی محتضر آن ها را در روض الجنان مشاهده می كند، تقاضای قبض روح به فوریت می كند تا به آن ها لاحق شود، و وقتی جنازه به قبر رسید می بیند كه ارواح مقدسه جلوتر در آنجا حاضرند، و بر نكیر و منكر سفارش می كنند، و وقتی در حال احتضار بر ملك الموت سفارش كردند، ملك الموت گوید چطور ارفاق نكنم بمن ذلك ثوابه، و هذا محمّد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و اعزّته زوّاره، و اگر مرگ وسیله رسیدن بر جنان نبود لما تناولت روحه، و نكیر و منكر گوید: لولا انّ اللّه یرید اظهار فضله لمن بهذه الحضرة من الملائكه، لما سألناه 173

باز كردند و وسعت در قبر دادند ثم یقال له نم نومه العروس، و علاوه در این روایت كه حنوط و كفن از بهشت با حلّه زرد رنگی برای مؤمن از بهشت می رسد 198

عَلَيْه اَلسَّلاَمُ او را زنده كرد(1) 230

شهادتش بر ابوبكر، آوردن معاویه با زنجیر خدمت امام سجاد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 247 و 248 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ من صلّی عَلَيَّ مرة صلَّيت علیه عشراً الخ 254 محاكمه مجلسی قدس سره بین صدوق و مفید و اثبات حقانیت صدوق و این كه قول بخلق ارواح قبل از ابدان خبر واحد نیست بلكه مستفیضه است 255

در فرمایش مجلسی (قدس سره) و لایبعد ان یصل الیه (روح) الآلام ببعض ما یقع علی الابدان الا صلیّه لسبق تعلّقه بها، و بذلك یستقیم جمیع ما ورد فی ثواب القبر و عذابه و اتساع القبر و ضیقه و حركة الروح و طیرانه، و زیارته لاهله و رؤیه الائمه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ .

است كه، شمس و قمر در جنان خلد و نار خلد نیست 285

می ماند حتی يخلق منها كما خلق اوّل مرّة 43

ضرس الكافر مثل جبل احد، و قوله تعالی «كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ»(1) یعضد ذلك، و لا یبعد ان یدل ایضاً قوله تعالی «أَ وَ لَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُم»(2) الی ذلك، و لا یقال ان المثاب و المعاقب غیر من عمل الطاعه و ارتكب المعصیة، قلنا العبرة فی ذلك بالإدراك و انّما هو للرّوح بواسطه الآلات و هو باق بعینه، و كذا الاجزاء الاصلیه من البدن و كلام آقای طباطبائی در حاشیه صفحه 38 مؤید این حرف هاست، و داخل شدن روح بمثل بدن تناسخ ممنوع نیست از 48 تا 53

الّا لا يَغُلَّنَّ احد فرساً فیأتی يوم به علی ظهره له حمحمةٌ فیقول یا محمّد یا محمّد یا محمّد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فأقول قد بلّغت قد بلّغت قد بلّغت فلا أملك لك من اللّه شیئاً 68

در تفسیر و لقد جئتمونا فردی طبرسی و اسواتاه گفتن را از عایشه نقل می كند، وقتی فرمود صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یحشرون حفاة و عراتاً غرلاً و الغرل جمع الاغرل و هو الاغلف 69

بینهم حتی يقتصّ للجمّاء من القرناء: انّا خلقناكم و سخّرناكم لبنی آدم و كنتم مطعین ایام حیوتكم، فارجعوا الی الذی كنتم كونوا تراباً فتكون ترابا، كافر وقتی آن تراب دید، می گوید یا لیتنی كنت فی الدنیا علی صورة خنزیر رزقی كرزقه، و كنت الیوم فی الاخره تراباً، و قیل ابلیس است قائل این قول، وقتی بر آدم از تراب بودن را عیب گرفت، وقتی كرامت آدم و ولده المؤمنین را، گوید یا لیتنی الخ 91 در تفسیر قوله تعالی «ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَریم»(1)، انّما ذكر تعالی الكریم دون سائر اسمائه و صفاته، لاّنه كَاَن لقنّه الاجابه حتی يقول غرّنی كرم الكریم 94 در تفسیر قوله تعالی «يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها»(2) قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اتدرون ما اخبارها؟ قالوا اللّه و رسوله اعلم، قال اخبارها ان تشهد علی كل عبد و امه بما عمل علی ظهرها، تقول محلّ كذافی يوم كذا و كذا 97 روایات داله تبدل الارض خبزة بیضاء، در بعضی از روایات دارد كه راوی می گوید مؤمنین از خوردن مشغول نیستند؟ امام در جواب می فرماید اهل آتش با آن همه ناراحتی مشغول از خوردن نیستند، و استدلال می كند با آیه «وَ نادى أَصْحابُ النَّارِ أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفیضُوا عَلَيْنا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ قالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الْكافِرین»(3) 101

روایت 15 دلالت دارد مقصود از هفت آسمان همان هفت تا بودن است

ص: 83

103 وقتی هشام وارد مكه شد و امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را معرفی كردند، گفت همان شخصی است كه اهل عراق مفتون اویند؟ كسی را خدمت امام فرستاد تا از غذای اهل محشر سؤال كند، وقتی جواب شنید كه نان گندم خوب، دوباره پرسید چرا مشغول از خوردن نباشند؟ جواب از آیه «أَفیضُوا عَلَيْنا»(1) شنید خاموش شد 105و 106 تفسیر «وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَت»(2)، در روایت قال: تحوّل البحار التی هی حول الدنیا كلّها نیراناً 107 زندیق از امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سؤال كرد یحشر الناس عراةً؟ قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بل یحشرون فی أكفانهم، و خدائی كه قادر است بدن ها را زنده كند قادر است كفن ها را هم به حال اولی برگرداند، در آخر روایت فرمود مردم در محشر صد و بیست صف خواهند شد، در ص 130 دارد كه اهل الجنه صد و بیست صف خواهند بود هشتاد صفش امّت من خواهد بود، 109

هو لسان ناطق فمن تكلّم به فهو عربی الخ 239 بیان مرحوم فیض راجع به میزان در حاشیه 242 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ما یوضع فی میزان امرئٍ یوم القیامة أفضل من حسن الخلق 249 امام زین العابدین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید میزان برای اهل اسلام است و الّا مشركین یحشرون الی جهّنم زمراً، در حدیثی عن امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ»(1) وَ «خَفَّتْ مَوازِينُهُ»(2)؛ فانّما یعنی الحساب توزن الحسنات و السیئات فالحسنات ثقل المیزان و السیئات خفّه المیزان 250 فرمایش صدوق در اعتقادات حساب انبیاء را خدا مستقیماً می رسد، و حساب اوصیاء به عهده انبیاء، و حساب امم به عهده اوصیاء خواهد بود، و اللّه تبارك و تعالی هو الشهید علی الانبیاء و الرسل، و هم الشهداء علی الاوصیاء، و الائمه شهداء علی الناس، لیكون الرسول شهیداً علیكم و تكونوا شهداء علی الناس الخ 251 توجیه شیخ مفید ثقل میزان را بكثرة استحقاق الثواب، و خفّه آن را بقلّه الطاعات نه این كه دو كفّه داشته باشد كه اهل حشو گفته اند قال المجلسی قدس سره فنحن نؤمن بالمیزان و نرّد علمه الی حمله القرآن و لانتكلف علم ما لم یوضح لنا بصریح البیان، و اللّه الموفق و علیه التكلان 252 - 253 مؤمن فقیر فوری از حساب آزاد می شود، در حالی كه ثروتمندی كه با او در پای حساب بود بعد از آن كه در مقام حساب به اندازه ای كه، چهل شتر بخورد سیر شود عرق بریزد، وارد بهشت شود فقیر از او پرسد چه چیز تو را تأخیر انداخت؟ گوید طول الحساب

ص: 88

ما زال الشیء یجیئنی بعد الشیء یغفر لی بعد گوید تو كیستی؟ فیقول أنا الفقیر الذی كنت معك آنفاً فیقول لقد غیّرك النَّعیم بعدی 259 قال الباقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در مقام حساب خداوند گناهان بنده مؤمن را به او معلوم می كند و می بخشد، حتی ملك مقرب و نبیّ مرسل را هم از گناه بنده مؤمن مطلع نمی كند، طبق نقل دیگر حتی بعضی از گناهان را به خود مؤمن هم معلوم نمی كند، و یقول لسیئاته كونی حسنات، «فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً»(1) محقق گوید حمداً له ثم شكراً له الحمدلله الذی جعلنی من الشیعه 260 روایت دلالت دارد كه ساعات شبانه روزی بیست و چهار است 262 قال الباقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انّما یداق العباد فی الحساب یوم القیامة علی قدرما آتاهم من العقول فی الدنیا 267 شخصی به حضرت صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از بعضی از اخوان شكایت كرد مشكیّ عنه گفت، ایشكونی ان استقصیت حقی؟ قال فجلس عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مغضباً ثم قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كانك اذا استقصیت لم تسئ؟ أ رأیت ما حكی اللّه و یخافون سوء الحساب، أخافوا اللّه أن یجور علیهم؟ الخ 266 الروایات الداله علی حشر الحیوانات، در بیان مجلسی قدس سره 276 روایت أ فلاتعلّمت حتی تعمل 285 روز قیامت وقتی از حضرت نوح عَلَيْه اَلسَّلاَمُ شاهد بخواهند برای ابلاغ رسالت، خاتم النبیّن صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را شاهد می گیرد، بعد خدمت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ می آید و طلب ادای شهادت می كند، محّمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ امر می كند به جعفر و حمزه كه بروند و شهادت بدهند، فقال ابوعبداللّه فجعفر و حمزه هما الشاهدان للانبیاء بما بلغّوا، فقلت جعلت فداك فعلیّ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ این هو،

ص: 89

فقال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ هو اعظم منزله من ذلك 283 روز قیامت در مقام منت گذاری به بنده ای نعمت هائی را كه به او داده است می شمارد و بنده اش اقرار می كند كه همه را خدا داده است، و گوید و قد كنت اسئلك الجّنه، قال فیقول الا فانّی منجّز لك ماسألتنیه هذه الجنّه لك مباحه ارضیتك؟ فیقول المؤمن نعم الخ 289 كسی را به حساب می رسند هیچ حسنه ای ندارد، می گویند فكر كن حسنه ای داری؟ بعد از فكر گوید فلان بنده ات آب برای وضویش از من خواست دادم، دستور می دهد داخل بهشت اش كنید 290 ثواب كسی كه قرآن یاد اولادش بدهد 292 از جمله سوره ای كه در شب جمعه خوانده می شود و ثواب برای آن ذكر شده سوره كهف و سوره الم تنزیل است 294 روایات در فضیلت دفن در حرمین و بین الحرمین، از جمله كافی عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من دفن فی الحرم أمن من الفزع الاكبر، قلت له من برِّ الناس و فاجرهم قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من برّ الناس و فاجرهم، روایت هفت «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» خواندن سر قبر مؤمن اطلاق دارد 302 عن السجّاد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من حمل اخاه علی رحله بعثه اللّه یوم القیامة الی الموقف علی ناقه من نوق الجّنه یباهی به الملائكه، قال ابوجعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من كظم غیظاً و هو یقدر علی امضائه حشا اللّه قلبه أمناً و إیمانا یوم القیامة، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ أطولكم قنوتاً فی الدنیا أطولکم راحه یوم القیامة فی الموقف، عنه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ الا بشّروالمشّائین فی الظلمات الی المساجد بالنور الساطع یوم القیامة 303 عنه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ انا عند المیزان یوم القیامة فمن ثقلت سیئاته علی حسناته جئت بالصلوة علّیَّ حتی اُثقل بها حسناته، عنه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ من قبّل ولده كتب اللّه له حسنه و من فرّحّه فرّحّه اللّه یوم القیامة و من علّمه القرآن دُعی بالابوین فكسیا حُلّتین یضیء من نورهما وجوه

ص: 90

اهل الجنّة، روایت قوله تعالی ما منعك اذا مرضت ان تعودنی الخ 304 خلعتی كه به قاری قرآن می دهند از ظاهر لفظ در می آید كه مقصود عامل و قاری است نه تنها قاری، و ثواب كسی كه زیاد بخواند، او تعاهده بمشقه من شدة حفظه 305 روایت هذا بتعلیمكما ولدكما القرآن و بتصییركما ایاه بدین الاسلام الخ 306 امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در جواب كسی كه خیال می كرد در قرآن تناقض است كه در جائی می فرماید «لا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ»(1)، و در جای دیگر و «قالُوا وَ اللَّهِ رَبِّنا ما كُنَّا مُشْرِكین»(2)، و امثال این ها می فرماید: كه مواقف مختلف است در هر موقفی حالشان یك طور می شود، در ضمن می فرماید: ثم یجتمعون فی موطن یبكون كه اگر این گریه ها بر اهل دنیا معلوم می شد، از كار می ماندند، تا كه می فرماید فلایزالون یبكون حتَّي یبكون الدم نعوذ باللّه و نستجیر منه 314 در آیه «وَ ما كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَ لا أَبْصارُكُمْ وَ لا جُلُودُكُمْ»(3) امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید یعنی بالجلود ههنا الفروج، قال ابوجعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و لیست تشهد الجوارح علی المؤمن انّما تشهد علی من حقت علیه كلمه العذاب، فاّما المؤمن فیعطی كتابه بیمینه 318 بیان و تحقیق مجلسی قدس سره در انّ الصلوة تنها عن الفحشاء و المنكر كه مقصود از صلوة امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است، فحشاء و منكر ابوبكر و عمر است، و ذكر اللّه

ص: 91

هو الائمه، این تحقیق درباره روایت مفصله ای كه دارد قرآن به صورتی وارد مشحر می شود بیان كرده، و در آن روایت عظمت قرآن را معلوم می كند 322 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ المؤمن ینظر بنور اللّه و یسمع بسمع آخر، و لذا ورد المؤمن اعظم حرمه من الكعبه و القرآن، فرمایش مجلسی قدس سره در ضمن آن تحقیق 323 سه روایت درباره خطاب روز و شب كه من روز قیامت بر تو شاهد هستم 325 فی حدیث قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فالنار و الجنّه یومئذٍ اسمع لی و لعلّیٍ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من العروس لزوجها، فهی قول اللّه تعالی القیافی جهّنم كل كفار عنید، و در این حدیث است یا معشر الخلایق غضّوا ابصاركم حتی تَمُرّ بنت حبیب اللّه الی قصرها 336 عقد و تزویج علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بین اهل الجّنه و بین اهل النار 337 الاشارة الی حدیث مصارعه امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مع الشیطان و غلبته عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 340.

هر درختی سیصد و شصت شاخه دارد)، وقتی اهل بهشت طرب بخواهند بادی می وزد از هر بوته ای يك نوع صدا شنیده می شود الخ 26

المكنون، فكیف المخدوم: ان فضل المخدوم علی الخادم كفضل القمر لیله البدر علی سائر الكواكب، 102

می شود 119 سئل الرضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عن اوّل ما یأكلون اهل الجنّه اذا دخلوها قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من كبد الحوت التی علیها الارض، در روایت دیگر سؤال می شود عن اهل الجنّه كیف صاروا یأكلون و لا یتغوطون امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ نمونه ای از دنیا، بچّه در شكم مادر مثال می زند 122 عن ابی جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قوله تعالی «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ»(1) 125.

آدم،رضوان عده ای را در بهشت كه موقع داخل شدن آن ها را ندیده بود، سؤال می كند در جواب می گویند فانّا قوم عبدنا اللّه سرّاً فأدخلنا اللّه سرّاً 146 تمسك منكر خلق الجنّه بر حدیثی كه، نصّ در عكس مقصود است حاشیه 177 فی قوله تعالی «وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ»(1) كانت هذه الشجرة و جنسها تحمل البُرّ و العنب و التین و العناب و سائر انواع الفواکه و الثمار و الاطعمه، به خلاف سایر الاشجار كان كل نوع یحمل نوعاً من الثمار، فلذلك اختلفت الحاكون بذكرالشجرة فقال بعضهم هی بُرَّة و قال آخرون هی عنبه و قال آخرون هی عُنَّابةٌ 179 در لیله المعراج پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بعضی از قصور جنان را بلا شرف عالیه دید، جبرئیل در جواب عرض كرد هذه قصور المصلین فرائضهم الذین یكسلون عن الصلوة علیك و علی آلك بعدها، فان بعث مادّة لبناء الشرف من الصلوة علی محمد و اله الطیّبین، بنیت له الشرف 180 و قد ورد عنهم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كل شیء من الدنیا سماعه اعظم من عیانه، و كل شیء من الاخرة عیانه اعظم من سماعه 191 ثواب خیلی خیلی زیاد برای ساختن یك وجب مسجد و یا مؤذن بودن در مسجدی برای خدا 193 وقتی جهّنم پر شود بهشت عرض می كند یا رب به من هم وعده پر كردن دادی، پس خلقی خلق می شود، آنجا هم پر می شود (بدون این كه دنیا را ببینند) مضمون روایت 198 و الظاهر أنه لم یذهب الی هذا القول السخیف - عدم خلق الجنّه و النار - احد من الامامیّه الّا ما ینسب الی السید الرضی 205 دلیل بر مخلوق بودن بهشت و جهّنم 206.

ص: 97

لِلْكافِرِينَ»(1) علی ان النار مخلوقه الان و كذلك الجنّه بقوله تعالی «أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ»(2) 235 قال الطبرسی وقودها الناس - حطبها الناس و الحجارة و الظاهر ان المرادبها اصنامهم المنحوة الحجارة 235 «فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ»(3) - بعد عنها 239 فی قوله تعالی «وَ الَّذینَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ»(4) الخ عن علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ما زاد على أربعة آلاف فهو كنز أدِّي زكاته أو لم تؤَدَّ و ما دونها فهو نفقةٌ. 243.

علیهم كما یضیق الزج فی الرمح فی الحدیث انّهم یستكرهون فی النار كما یستكره الوتد فی الحائط، قوله تعالی «إِنَّ عَذابَها كانَ غَراماً»(1) ای لازماً ملحّاً دائماً غیر مفارق 255 فی قوله تعالی «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ»(2) عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خطابً لابن ثمانیه عشر سنه(3) 257 روی ان اللّه یجّوعهم - اهل النار - حتی ينسو عذاب النار من شدة الجوع فیصرخون الی مالك فیحملهم الی تلك الشجرة - الزقوم - 258 بین تقاضای اهل جهنم از مالك كه خدا مرگشان بدهد - لیقض علینا ربّك، و بین قول مالك انّكم ماكثون، هزار سال فاصله خواهد شد 264 تفسیر «أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ»(4) برسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و علّی عن ابی سعید الخدری عنه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ 266 قیل له صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یوم فتح مكّه الا تنزل دارك فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فهل ترك لنا عقیل من دار، لانّه باع دور بنی هاشم لما خرجوا الی المدینه، 266 قوله تعالی «هَلْ مِنْ مَزِيدٍ»(5) قال انس طلبت جهّنم الزیادة و قال مجاهد المعنی معنی الكفایه ای لم یبق مزید لامتلائها، و یؤید

ص: 101

ذلك قوله تعالی «لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ»(1) و باز روایت 267 مؤید است 267 «يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ»(2) آلانی الذی انتهت حرارته و قیل الحاضر 268 اهل شرك وقتی باهل توحید در جهنم ایراد گرفتند خداوند به ملائكه دستور شفاعت می دهد و هكذا به نبیّین و مؤمنین عن ابی جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 279 قوله تعالی و یأتیه الموت من كل مكان محقق گوید دیدم در باب النار حالا معلوم نیست در قسمت تفسیر بوده یا روایت كه سكرات مرگ می بیند ولكن مرگش نمی رسد، عن ابی عبداله فی قوله تعالی «لابِثینَ فیها أَحْقابا»(3)؛ الا حقاب ثمانیةُ أحقاب و الحقبة ثمانون سنة و السنة ثلاث مأئة و ستُّون یوماً و الیوم «كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»(4) در ص 295 دارد هذه فی الذین یخرجون من النار 283.

البلاغه اعلمتم انّ مالكاً اذا غضب علی النار حطم بعضها بعضاً لغضبه، و اذا زجرها توثبت بین ابوابها من زجرته 307

ص: 105

ص: 106

که اگر خدا خواست شقی را در دنیا سعید و سعید را شقی می كند 348.

قرار گرفت، خیال می كنید انّ اللّه لایعبد فی بلاده و لا یخلق خلقاً یعبدونه و یوحدونه 376، (جلد 25، ص25 و جلد 27، ص41)

تراجعتا إلى أمكنتهما كما كانتا 175 روی عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انّما ضرب اللّه المثل بالبعوضة، لاّن البعوضه علی صغر حجمها دو عضو هم از فیل زیادتر دارد، فی قوله تعالی و لا تشتروا بآیاتی ثمناً قلیلاً

باره روایات از عامه هم نقل كرده است(1) 126

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود أ تعطوننی كلمه واحدة تملكون بها العرب و العجم، فقال له ابوجهل لله ابوك و عشر امثالها، فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ قولوا لا اله الّا اللّه فقاموا و قالوا «أَ جَعَلَ الْآلِهَةَ إِلهاً واحِداً»(1) 143 فی قوله تعالی «أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ»(2) و قرئ آلهه هواه لانّه كان احدهم یستحسن حجراً فیعبده فاذا رأی احسن منه رفضه الیه 153 - 154 قومی از بنی اسد در سال قحطی برای این كه صدقه بگیرند اظهار اسلام كردند و لم یكونوا مؤمنین فی السّر، برای اظهار معجزه رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ مأمور شد به اظهار حقیقت بقوله تعالی «قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا»(3) الخ 155 فی قوله تعالی «قالُوا إِنَ اللَّهَ فَقِيرٌ»(4) الایه فس و اللّه ما رأوا اللّه فیعلمون أنه فقیر و لكنهم رأوا أولیاء اللّه فقراء فقالوا لو كان اللّه غنیاً لأغنى أولیائه 192 فی قوله تعالی «ما جَعَلَ اللَّهُ مِنْ بَحِيرَةٍ»(5) فس در زمان جاهلیت هر گوسفندی كه شش تا بچه می آورد آن گوسفند مال بت می شد، و از هر مرعًی و ماء ممنوع نمی شد 199 تفسیر «یس»(6) به رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عن الباقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 231 یمنون علیك أن أسلموا در خصوص عثمان نازل شد وقتی كه عمّار

ص: 114

خندق می كند و او با آستین خود بینی اش را گرفت و با عمّار حرفشان شد به رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عرض كرد ما مسلمان شدیم كه فحش بشنویم؟ آیه نازل شد 238 غضب سخت كردن پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بر عمر وقتی كه دید از یك یهودی تورات می نویسد، گفت یا رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ صفت شما را از تورات می نوشتم، فرمود یا فلان لو أنَّ موسی بن عمران فیهم قائماً، ثم اَتیتَه رغبةً عمّا جئت به لكنت كافراً بما جئت به، و در این باره نزل «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ما هُمْ مِنْكُمْ وَ لا مِنْهُمْ»(1) 242 تفسیر قمی، فی قوله تعالی «یا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنْذِرْ»(2) قال هو قیامه فی الرَّجعة ینذر فیها 244

العرب) اجتماع كردند، و رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در مقام احتجاج همه شان را با حسن وجه محكوم كرد 257 - 266 وقتی به رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عرض كردند چرا بس رسل كسری و قیصر دارای مال و قصور هستند، و ربّ العالمین رسولش این ها را ندارد! در جواب فرمود اگر رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دارای قصور و عبید باشد و حجاب بخود بگیرد مقصود رسالت عملی نمی شود او ما تری الملوك اذا احتجبوا كیف یجری الفساد و القبائح من حیث لا یعلمون به و لا یشعرون الخ 272 بیان رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ علت عدم انزال البلاء علی كفّار قریش با این كه از بنی اسرائیل بی شرم تر سؤال كردند، آنها گفتند ارنا اللّه جهرة واین ها گفتند حتّی تأتيَ باللّه و الملائكه قبیلاً، و مثل زد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ از قصه حضرت ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه نفرین برگناهكاران می كرد و فرمایش خدا بر ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 278 در ضمن جواب های رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ از سؤال های يزید بن سلام، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لاّن بینها (نجوم) و بین السماء الدنیا بحاراً یضرب الریح امواجها، فلذلك تستبین صغاراً و كباراً و مقدار النجوم كلّها سواء 305 یهود وقتی از رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خواستار شدند اگر ادعایش درست است پسر رئیس شان كه مدتی است گرفتار برص و جزام نعوذ باللّه است بهتر شود به ادعاء علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه افضل مؤمنین است، تا ما ایمان بیاوریم، وقتی دعا كرد و مستجاب شد پدرش گفت وقت عافیت آن رسیده بود و دعا اثر نكرد، اگر این ادعای من درست نیست، دعا كن من مثل پسرم شوم پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ هرچه موعظه كرد اثر نكرد، فرمود به علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ دعا كن، آن حضرت دعا كرد پدر مثل پسر گردید 323 عبداله بن سلام اعلم یهود وقتی ایمان آورد همه حتی خانواده اش قطع علاقه با او كردند، او شكایت پیش

ص: 116

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ برد آن حضرت خیلی ناراحت شد، خداوند طوری كرد همه اهل محّل یك یك خانه هایشان را فروختند عبداله خرید و خیار مهاجرین را در آنجاها جا داد با او مونس شدند، جلّ الخالق المسبب الاسباب 328 سعد بن معاذ مقصود یهود را از كلمه «راعنا»، فهمید كه می خواهند فحش به رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بدهند، كه این كلمه در لغت یهود اسمع لا سمعت است، سعد فرمود و اللّه لا سمعتها من احد منكم الّا ضربت عنقه الخ 332 - فراغ حاصل شد از مطالعه پنجشنبه 11 ربیع الثانی 97 و 11 فروردین 1356. -

للماء اهلاً و للهواء اهلاً 91 قال علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ایاكم و الغُلُوَّ فینا، قولوا انّا عبید مربوبون و قولوا فی فضلنا ما شئتم، من احّبنا فلیعمل بعملنا 92 لایكلّف المؤمن اخاه الطلب الیه اذا علم حاجته، اتقوا الغدد من اللحم فانّه یحرك عرق الجذام 93 قال علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ توقّو الذنوب فما من بلیّه و لا نقص رزق الّا بذنب، حتی الخدش و الكبوة، احسنوا صحبه النعم قبل فراقها فانّها تزول و تشهد علی صاحبها بما عمل فیها 95 قال علّی مروا اهالیكم بالقول الحسن عند موتاكم فان فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ لمّا قبض ابوها صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ قالت دعوا التعداد - عدّ مناقب المیّت - و علیکم بالدعاء 96 و قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من ضلّ منكم فی سفر او خاف علی نفسه فلینادیا صالح اغثنی، فاّن فی اخوانكم من الجنّ جنیّاً یسّمی صالحاً یسیح فی البلاد لمكانكم، محتسباً نفسه لكم فاذا سمع الصوت اجاب، و من خاف منكم العقرب فلیقرأ «سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِي الْعالَمِينَ * إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ * إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُؤْمِنِين»(1) 97 و قال علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اذا ناولتم السائل الشیء فاسئلوه ان یدعو لكم فانّه یجاب فیكم و لایجاب فی نفسه لانهم یكذبون، من كان علی يقین فشك الخ، و لا یضعنَّ احدكم احدی رِجلیه علی الاُخری و یربِّع فانّها جلسه یبعضها اللّه و یمقت صاحبها، الحُمَّي قائد الموت، 98

98

در اولین منبری كه تشریف برد «سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي»(1) گفت، ذعلب و اشعث و حضرت خضر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سؤالاتی كردند و جواب فرمود و به هر یك از امام حسن و حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ امر كرد كه منبر تشریف ببرند تا قریش بعد از من شما را بشناسند امام حسن عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عرضه داشت چطور منبر برویم در حالی كه مثل توئی مستمع داریم فرمود من مخفی می شوم و آقازاده هم اطاعت كردند 120

الخ و در صفحه 137 این درخواست را از تحف العقول نقل می كند 132 ملك روم مجسمه هائی از انبیاء عَلَيْه اَلسَّلاَمُ نشان داد یزید می گفت نمی شناسم؛ ولی امام حسن عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بیان می كرد، ملك برای امتحان مجسمه های بعضی از ملوك را نشان داد امام فرمود هذه اصنام لم نجد صفتها فی التوراة و الانجیل و لا فی الزبور و لا فی القرآن فلعلَّها من صفه المُلُوك، بعد مجسمه دیگری را نشان داد آن حضرت گریه كرد چون مجسّمه جدّش بوده 134 حجاج روز عید قربان خطابا لشعبی گفت اردت ان اضحّی برجل من اهل العراق - یحیی بن یعمر - 147 اثبات كردن یحیی با آیه من ذریته داود و سلیمان به این كه امام حسن عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و امام حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ پسران پیغمبرند، و حجاج را ضایع كرد تا این كه مجبور شد ده هزار درهم به او بدهد، كان الحجاج حافظاً للقرآن 148 طاوس یمانی از اصحاب خود سؤال می كرد می دانید كه نصف مردم كی كشته شده است؟ امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ شنید و فرمود ربع الناس بوده آدم و حوّاء و قابیل و هابیل 151

الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و اشربه و بیئةٍ(1) و هكذا من دعاء السجاد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ للمخالفین (27 صحیفه) و امزج میاههم بالوباء و اطعمتهم بالادوأ ان میكروب الوباء یكون فی الماء پاورقی امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مرض را سه قسمت تقسیم می كند مرض بلوی و مرض العُقُوبه و مرض جعل علیه الفَناءُ 172

ای بكلام غیر مفهوم بعید عن الاذهان مبائن للحق بیان 193 - وادعی النبوة فامن منهم قوم و جحده قوم، فاخرجوه فاكلته السباع فی برّیه من الارض، جهات فضیلت عرب جاهلی بر مجوس در بیان امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 179

ثمن تسع یك وجب در یك وجب می شود، و علاوه چطور عایشه و حفصه وارث شدند و فاطمه وارث نشد؟ ابوحنیفه داد كشید نحوّه عنی فانه و اللّه رافضی(1) خبیث 232

خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ چنین شخصی را وارث خویش نمی كند،(1) «امام کاظم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بر هارون فرمود چون عباس قادر بر هجرت بود نکرد رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ او را وارث خویش نکرد» 242

خود را به کعبه نفروشند، بپرسد شما به فنای کعبه آمدید یا کعبه به فنای شما آمده» 245

آن ها را با آن صحیفه رسوا كند، لكن به روز جمعه نرسید 296

بود، وقتی مأمون را دید اسلام آورد، همه فقهاء گفتند دیگر كشته نمی شود، ولی امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فرمود: بكش فاّنه ما أَسلم حتی رأی البأس، و تمسّك كرد بآیه «فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا»(1) الخ 351

گردد، وقتی سوال كرد از مسئله صید در حال احرام، امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وقتی از شقوق مسئله سوال كرد یحیی بی چاره شد، مأمون بعد از خلوت شدن مجلس از آن حضرت خواستار شد كه شقوق را توضیح دهد، امام حكم هر كدام را مستقلاً بیان كرد 383 مأمون مضافاً بر نثار زیادی كه نسبت بر همه وارد دین كرد، یك كشتی غائله هم اهداء كرد معطر شدند 382 و 384 امام علی النقی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سؤال شد از علت فرق گذاشتن امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بین اهل صفین و جمل، فرمود در جمل امامشان مرده بود، به خلاف صفین لذا اهل صفین مقبلین و مدبرین را كشت، و اجاز علی جریحهم 390 در رساله ای که صدوق فیما بیّن من مذهب الامامیه، املاء كرده دارد و من احیا هاتین اللیلتین بمذاكرة العلم فهو افضل 401 چند جائی كه شافعی بر خلاف قول امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فتوی داده است 444

- فراغ از پاكنویسی شنبه 21 رجب 97 - 18/4/56 -

خود آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انبیاء را به همان عدد گزارش می دهند، و در روایت 67 صد و چهل و چهار هزار، و در روایت دیگر ابوذر سیصد و بیست هزار فرموده است، روایتی كه معنی می كند اولوا العزم را بر مبعوث شده شرق و غرب و بر جنّ و انس 33 عنه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ما من نبی مضی الّا و له وصّی و عدد را صد و بیست چهار هزار دانسته، 41 مقصود از قال لفته یوشع بن نون وصیّ موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بود 48 در حدیثی و انّما یبتلی اللّه عباده علی قدر منازلهم عنده، عن ابی عبداله ما بعث اللّه نبیّاً الّا حسن الصوت 66

هذا الكلام و قال انّ اللّه خلق آدم علی صورته فاعتقد الجسم، فاحتاج المسلمون الی تأویلات 121 امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ تكذیب می كند كسانی را كه می گویند حضرت حوّاء از ضلع حضرت آدم خلق شده است، بلكه از بقیّه طین آدم خلق شد، مجلسی قدس سره می فرماید پس اخباری كه در خصوص ضلع رسیده محمول بر تقّیه و یا این كه انّها خلقت من طینه ضلع من اضلاعه 116 از امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سؤال می كنند كه ابلیس چرا مستحق این همه اعطاء شد؟ قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ركعتین ركعهما فی السماء فی اربعه الاف سنه، ام كنت من العالین قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نحن (پنج تن) مأمور بر سجده بر آدم نشدیم و ملائكه شدند، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ مدت توقف آدم و حواء عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در بهشت هفت ساعت از ایام دنیا بود تا خارج شدند 142 قال المجلسی فالجزم باحد المذاهب (راجع به بهشت آدم) كه، در زمین بود یا آسمان و بنا بر دوّمی جنّت خلد بود یا نه، لا یخلو من اشكال، و الحق ما اختاره المفید من انّ ابلیس لم یكن من الملائكه، و ان اختار فی التبیان كونه منهم و هو المروی عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 144 قال امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انّ اوّل بقعه عبداللّه علیها ظهر الكوفه لمّا امر اللّه الملائكه ان یسجدوا لادم سجد و اعلی ظهر الكوفه 149 امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ تكذیب می كند كسانی را كه آیه «خَلَقْتَنی مِنْ نارٍ»(1) را به ظاهر تفسیر می كنند، و می فرماید ابلیس هم از طین خلق شده است، منتهی ناری كه ابلیس از آن خلق شده ناری است كه، در «الَّذِي جَعَلَ

ص: 134

لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً»(1) ذكر شده، و الشجرة اصلها من طین، الی يوم الوقت المعلوم عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ یوم یذبحه رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ علی الصخرة التی فی البیت المقدس 154 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و كان بین ما اكل من الشجرة و بین ما تاب اللّه علیه ثلاثمائة سنه من ایام الدُّنیا 160 احتجاج حضرت موسی بر آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و محكوم شدن موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 163 در درختی كه حضرت آدم از آن خورد اختلاف است كه، گندم بوده یا انگور یا كافور یا انجیر یا علم یا حسد، محقق گوید در بعضی از روایات عنّاب هم هست، امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فرمایشی دارد انّ شجرالجنّه تحمل انواعاً همه را تصحیح می كند كه، آن درخت دارای همه این ها بوده است 164 - 165 حضرت آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وقتی از بهشت بیرون آمد به خدا احتجاج كرد خدایا پیش از خلق من می دانستی و مقدر كرده بودی كه من این خلاف را خواهم كرد؟ یا شقاوت نفس مرا وادار كرد؟ جواب داد كه تو را خلق كردم و نعمت به تو دادم، و با قوتی كه داده بودم بر معصیت قوی شدی، و لم تغب عن عینی و لم یخل علمی من فعلك و لا ممَّا انت فاعله، قال آدم الحجة لك علی 182 از این خبر استفاده می شود كه هنوز در وقت خوردن آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از شجره منهیّه ابلیس در بهشت بوده چون دارد فكلا منها انت و زوجك فتصیرا معی فی الجنّه ابداً من الخالدین 188 و در این حدیث هم هست كه و كان ابلیس بین لحیی الحیّه ادخلته الجنّه و كان آدم یظنّ ان الحیّه هی التی تخاطبه، در ذیل باز دارد فانّه - ابلیس - كان محرّماً علیه دخول الجنه، و این كه هبوط به ابلیس هم

ص: 135

نسبت داده شده، هبوط از حوالی جنت بوده، و همین خبر است كه می فرماید اول حواء خورد تا آخر بیان آقای میرزا علی اكبر مرندی 190 و 191 الاقوال فی كیفیت وصول ابلیس الی آدم بعد ان اخرج من الجنّه 193 لكن لمّا غلب استعماله (اللعن) فی المشركین و الكفّار لایجوز استعماله فی صلحاء المؤمنین قطعاً، و فی فساقهم اشكال و الاولی الترك، و در قرآن در دو جا بظالم لعن كرده (اعراف 44 و 45 هود 18) در هر دو عبارت است از كافر 202 فرفع (جبرئیل) قواعد البیت بحجرٍ من الصفاء و حجرٍ من المروة و حجر من طور سیناء و حجر من جبل السلام و هو ظهر الكوفه 209

المیزان است، در ازدواج بین خواهر و برادر، حتی روایت احتجاج اشاره می كند به این كه حكم مال خداست، هر وقت خواست حلال و حرام می كند، این فرمایش امام وقتی فرمود كه راوی گفت این كار مجوس است 218 و 225 و 226

عنها) - اوفق بروایات العامّه 279 در مقابل خنده ای كه در سفینه از كشف فلان [صورت گرفت] و سام آن ها را نهی كرد ذرّیه آن دو برای ذرّیه آن یكي عبید قرار داده شدند، «فَجَمِيعُ السُّودَانِ حَيْثُ كَانُوا مِنْ وُلْدِ حَامٍ وَ جَمِيعُ التُّرْكِ وَ الصَّقَالِبَةِ وَ يَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ وَ الصِّينِ مِنْ يَافِث»، 288 اخبار معتمده دلالت دارد كه عمر حضرت نوح عَلَيْه اَلسَّلاَمُ دو هزار و پانصد سال بود 290 [أقول روى الشیخ الطبرسی رحمه اللّه هذا الخبر من كتاب النبوة بهذا الإسناد ثم قال قال الشیخ أبو جعفر بن بابویه رحمه اللّه ذكر یافث فی هذا الخبر غریب لم أروه إلا من هذا الطریق و جمیع الأخبار التی رویتها فی هذا المعنى فیها ذكر حام وحده و إنه ضحك لما انكشف عورة أبیه و إن ساما و یافثا كانا فی ناحیة فبلغهما ما صنع فأقبلا و معهما ثوب و هما معرضان و ألقیا علیه الثوب و هو نائم فلما استیقظ أوحى اللّه عز و جل إلیه ما صنع حام فلعن حام و دعا علیه] و هو غریب 292 كشتی حضرت نوح طبق قول ابن عباس سه طبقه بود و كانت من خشب الساج - هو شجر عظیم صلب الخشب لاتكاد الارض تبلیه تنبت ببلاد الهند، روی عن النبی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ وقتی آب زیاد شد مادر بچه ای كه او را خیلی دوست داشت به كوه برد هر قدر آب بالا می رفت بچه را بلند می كرد فلو رحم اللّه منهم احداً لرحم امّ الصبی، این با روایتی که چهل سال قطع نسل شدند جور نیست 312 طول كشتی هزار و دویست و عرضش ششصد ذراع و بعضی طول سیصد و عرض پنجاه، درش از طرف عرض بود، «إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ»(1) الایه مسخره شان این بود كه می گفتند یا نوح صرت نجّاراً بعد النبوة، و قیل مسخره شان كشتی با آن طول و عرض، با نداشتن آب بود، همه از مجمع البیان 303 وقتی آیه «یا أَرْضُ ابْلَعِي ماءَكِ»(2) نازل شد قال بعضهم - كسانی

ص: 138

كه مشغول تصفیه نفس بودند تا در مقابل قرآن بیاورند - لبعض هذا كلام لا یشبهه شیء فافترقوا پاورقی نقل از طبرسی 305 نفرین حضرت ادریس بر قوم خود و قطع شدن باران بیست سال از آن ها، خدا قول داده بود كه تا ادریس دعا نكند بارش نیاید، هرچه انابه كردند فایده نداد بالاخره آخر متوسل به حضرت ادریس عَلَيْه اَلسَّلاَمُ شدند، قصه شیریني است 271 - 276 امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید حضرت نوح عَلَيْه اَلسَّلاَمُ پس از سیصد سال ارشاد، قصد نفرین كرد دوازده هزار ملك واسطه شدند، سیصد سال هم تأخیر انداخت، باز واسطه شد باز سیصد سال تأخیر انداخت نهصد سال شد، سر نهصد سال خطاب رسید «أَنَّهُ لَنْ يُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِكَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ»(1)، نفرین كرد بقوله «رَبِّ لا تَذَرْ»(2) الایه دستور رسید درخت خرما بكارد مسخره كردند كه در این سن و سال درخت می كارد پنجاه سال شد درخت ها میوه دار شدند مشغول بریدن شد باز مسخره كردند كه، بعد از حاصل دادن این همه درخت ها را این پیرمرد می برد، جبرئیل آمد دستور كشتی داد به طول هزار و دویست و به عرض هشتصد ذراع و ارتفاع هشتاد، 311

الجاهلیه 311

كشید، آب آسمان هم خواست داخل زمین شود زمین گفت دستور است من آب خود را بكشم، آب آسمان باقی می ماند تا جبرئیل آمد فساق الماء الی البحار حول الدنیا 312

باز نوح استغاثه كرد فرج رسید فكان بین اجابه الدعا و بین الطوفان خمسون سنه 326 حضرت نوح عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در كشتی صد و بیست و نه هزار مسمار كه جبرئیل آورده بود مصرف كرد، پنج تای آن ها به اسم پنج تن بود، این روایت را از انس، شیخ المحدثین بالمدرسه المستنصریه نقل كرده است 328 عن ابی حمزة الثمالی عن ابی جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و كان هود و صالح و شعیب و اسماعیل و نبینّا محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یتكلمون بالعربیه 346 حضرت صالح پس از دعوت صد و چهار سال، از قوم خواستار شد كه او اصنام آن ها را بخواند، اگر بت ها به حضرتش جواب دادند حق با آن ها باشد و آن ها از حضرتش بخواهند خدا را بخواند، هر كدام اجابت كردند تابع آن باشند قبول كردند، سه روز تمام در مقابل بت ها قربانی كردند و ذلت نشان دادند حتی خاك به سرشان ریختند كه پیش صالح خجل نشوند فایده نبخشید پس آن ها خواستار شتر عجیبی شدند از كوه بیرون آید، اجابت شد همان شتر معروف، جریان شیرین است 383 عاقر ناقه قدار بضّم قاف و تخفف دال، قول جوهری 390

الْجَحِيمِ»(1) 27 و قد روی عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انّ ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قال له احی من قتلته ان كنت صادقاً 34

74

عبدالعزیز گفت یهود می دانند كه ذبیح اسماعیل بوده حسد واداشت كه بگویند اسحاق بوده است 134

تُجَرِّدُونِّي ؟ فسلّ واحد منهم علیه السِّكِّين فقال لئن لم تنزعه لَأَقْتُلَنَّكَ فنزعه فدلّوه فی الیّم، وقتی این جریان را حضرت یعقوب عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از یوسف شنید غش كرد؛ فقال یوسف فی الجّب یا اله ابراهیم و اسحق و یعقوب ارحم ضعفی و قلّه حیلتی و صغری 221

لاتدخلو من باب واحد چند قول است، و یكي هم این كه یعقوب می دانست كه ملك مصر فرزندش یوسف عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است و از این راه خواست «بنیامین» در خلوت وارد برادر باشد 237

بود، و كان لا یتّأتی منه تلك الحركه المعهودة 254

این که متهم کنم قال لا ابالی فافعل ما بدأ لک فانی لا أفارقک 290 مستفاد از این دو روایت در این دو صفحه این است که عزیز مصر پس از تعبیر خواب، خاتم و تاج و سریر خود را تحویل یوسف داد، هفت سال طعام را جمع کرد و در هفت سال قحطی فروخت سال اول به درهم و دینار، سال دوم با لحلّی و الجواهر، سوم بالدواب و المواشی، چهارم بالعبید و الاماء، پنجم بالدور و العقار، ششم بالمزارع و الانهار، هفتم برقابهم، در هر سال به هر قیمتی که فروخت از آن چیز در مصر و اطراف آن چیزی باقی نماند، جز این که داخل ملک یوسف شد، بعد با صلاحدید عزیز اهل مصر را آزاد كرد و اموالشان را به آن ها برگردانید، و تاج و تخت را بر عزیز برگردانید به شرط این كه به رأی يوسف عمل كند در یكي از روایتین دارد كه عزیز قبول نكرد تخت و تاج را و در هر دو روایت است كه شهادت به نبوّت یوسف داد و ایمان آورد 292 و 293 مضمون قول الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه از اولاد فاطمه كسی از دنیا نمی رود مگر این كه به امامت امام اقرار كند، چطوری كه برادران یوسف اقرار كردند 315

ثمانین فرسخاً، فلم یستوف الّا ارغفه فی الطریق 248 اثبات رازی برائت یوسف عَلَيْه اَلسَّلاَمُ به طرز عجیبی بیان خوبی است 326 در ضمن بیانات رازی و كنت فتی من جند ابلیس فارتقی بی الامر حتی صار ابلیس من جندی، فلو مات قبلی كنت احسن بعده طرائق فسق لیس یحسنها بعدی 330 بیان رازی در این كه هر كس در واقعه یوسف عَلَيْه اَلسَّلاَمُ شركت داشت شهادت به برائت او داده است: المرأة و زوجها و النسوة و الشهود و ربّ العالمین و ابلیس هولاء الجهّال اگر تابع ربّ العالمین هستند شهادت او را و اگر تابع ابلیس هستند شهادت او را قبول كنند 328 قال وهب و كعب و غیرهما من اهل الكتاب كان ایوب النبی رجلاً من الروم 356

صندوقى كه موسى را در آن یافتند، بر روى آب و در كنار درختى بود كه كنیزان آسیه كه براى شستشو به كنار نیل آمده بودند، آن را یافتند، و نسب او چنین است، موسى پسر عمران، پسر یصهر، پسر یافث، پسر لاوى، پسر یعقوب.]

عمل آمد(1) 21

به دهان گذاشت از آن بطوء كلام پیدا كرد(1) 46

مصر و بین مبعوث شدن موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ چهارصد سال فاصله بود 77

الارض) بجسدك من غیر روح فعلا فوق الماء عریانا، قاله اكثر المفسرین و قیل المقصود من کلمة البدن الدرع و كان له درع من ذهب یعرف بها فالمعنی نرفعك فوق الماء بدرعك المشهورة لیعرفوك بها، خداوند این كار كرد برای این كه بعضی از بنی اسرائیل انكار كردند غرق شدن او را و گفتند كه فرعون بالاتر از این است كه غرق شود، قوله تعالی «وَ لَقَدْ بَوَّأْنا بَنی إِسْرائیلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ» (1) ای مكنّاهم مكاناً محموداً، قال الحسن یرید به مصر، و ذلك ان موسی عبر ببنی اسرائیل البحر ثانیاً، و رجع الی مصر و تبوّء مساكن ال فرعون 86

عبادت مى كردند. برخى هم گفته اند: او گاو پرست بوده و به همین دلیل هم سامرى براى مردم گوساله اى درست كرده و آن ها را به عبادت آن فرا خواند] 113

ص: 163

امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ علت عدم افاده ایمان بر فوعون را دو چیز بیان می كند: اوّل ایمان او عند رؤیت البأس بود، دوّم استغاثه به موسی كرد نه به خدا، فاوحی اللّه الیه یا موسی لم تغث فرعون لانّك لم تخلقه، و لو استغاث بی لأغثته 131

داده ام كلیدها را به دست او سپرده ام «فعادانی و احبّ من عادانی و عادی من احبته قال لبئس العبد عبدك لو كان لی علیه سبیل لاغرقته فی بحر القلزم»، جبرئیل فرمود بنویس نوشت بعد فرمود مهر كن مهر كرد «فلمّا كان یوم البحر اتاه جبرئیل بالكتاب فقال له خذ هذا ما حكمت به علی نفسك» 132

كنندگان و طرف دیگر مؤمن ال فرعون است 161

بینهما علی جهه المصلحه لتخفیف الامّه و لیعلموا شدة انكار موسی علیهم، 222

غضب موسی غضباً شدیداً، فقال موسی يا رب ان لم تغضب لی فلست لک بنبیٍّ فاوحی اللّه الیه قد امرت السماوات و الارض ان تطیعك فمرها بما شئت قارون دستور داده بود كه همه درها را بسته بودند، با اشاره حضرت موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ همه درب ها باز شد قارون وقتی موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را دید فهمید كه عذاب آمد دستور به زمین صادر كرد كه قارون را بگیرد تا زانو فرو رفت هرچه به رحم قسم داد اثر نكرد، خدا فرمود اگر قارون آن طوری كه تو را خواند مرا می خواند جواب می دادم 250

بعد از مرگ كردند و در بهشت هم با هم شدند، و زندگی صد و سی ساله بدون هیچ رنج و پیری شد این یك خوشبختی، خوشبختی جوانی كه گاو را به قیمت زیادی فروخت و زیادی قیمت را محمّد و علی (علیهما السلام) در خواب به او تذكر دادند كه در صفحه قبل گذشت 271 آیه شریفه «فَكانَتْ لِمَساكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ» (1) می رساند كه مسكین به كسی هم می گویند كه مالك چیزی باشد؛ لیكن كافی نباشد 284

312

فادخل العالم یده فاقتلع كتفه (غلام) فاذا علیه مكتوب كافر مطبوع (بعد از اعتراض حضرت موسی) 310 عن ابن ابی يعفور قال سمعت اباعبداللّه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ یقول من زرع حنطه فی ارض فلم تزك ارضه و زرعه، و خرج زرعه كثیر الشعیر فبظلم عمله فی ملك رقبة الارض، او بظلم لمزارعه و اكرته، لانّ اللّه یقول «فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيراً» (1) الایه 325

یا ابن عمران كذب من زعم انّه یحبُّنی فاذا جَنَّهُ اللیل نام عنّی أ لیس كل محّب یحّب خلوة حبیبه الخ 329 یا موسی انظر الی الارض فانّها عن قریب قبرك 337 كافی بنی اسرائیل از حضرت موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خواستار شدند كه باران با اراده آن ها نازل شود خدا هم قبول فرمود، فصارت زروعهم كانّها الجبال و الآجام ثم حصدوا و داسو و ذرّوا فلم یجدوا شیئاً، در آخر دارد فقال تعالی یا موسی انا كنت المقدِّر لبنی اسرائیل فلم یرضوا بتقدیری، فاجبتهم الی ارادتهم فكان ما رأیت 340 در سه شبانه روز صد و بیست و چهار هزار كلمه خدا با موسی مناجات كرد، در این مدت غذائی و نه شرابی موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ نخورد فلّما انصرف الی بنی اسرائیل و سمع كلام الآدمیِّين مقَّتهم لما كان وقع فی مسامعه من حلاوة كلام اللّه 344 مردن ملك جبّار و مؤمن صالح در زمان موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در یك روز، در سه روز كه مردم مشغول ملك بودند تناولت الدّواب من وجه

ص: 173

المؤمن الخ 350 خطاب رسید به موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ احببنی و حبّبنی الی خلقی عرضه داشت كه می دانی كسی محبوب تر از تو پیش من نیست، فكیف لی بقلوب العباد فاوحی اللّه الیه فذكّرهم نعمتی و الآئی 351 موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سؤال كرد كه زوال شمس را به او معلوم كند فوكّل اللّه به ملكاً فقال له یا موسی قد زالت الشمس، فقال موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ متی فقال حین اخبرتك و قد سارت خمس مأة عام، كسی در پای موعظه حضرت موسی پیراهن پاره كرد فاوحی اللّه قل له لا تشقَّ قمیصك و لكن اشرح لی عن قلبك، موسی يكی از اصحاب خود را در حال سجده دید برای کاری می رفت در برگشتن باز در حال سجده دید گفت اگر حاجت تو دست من بود روا می كردم، فاوحی اللّه یا موسی لو سجد حتی ينقطع عنقه ما قبلته حتی يتحوّل عما اكره الی ما احبّ 352 موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كسی را در ظّل عرش دید سؤال كرد جواب رسید هذا لم یكن یعقُّ والدیه، و لا یحسد الناس علی ما اتاهم اللّه من فضله، اوحی اللّه الی موسی كما تدین تدان 353 قال موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ایّ عبادك ابغض الیك قال جیفه باللیل بطّال بالنهار 354 عن ابی عبداللّه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مكتوب فی التوراة انّ من باع ارضاً او ماءً فلم یضعه فی ارض و ماء ذهب ثمنه محقاً 360 و فیها (در شب بیست و یكم رمضان) اصیب عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اوصیاء الانبیاء و فیها رفع عیسی و قبض موسی تهذیب عن احدهما عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 365 صفراء بنت شعیب زوجه موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بر وصی آن حضرت خروج كرد فی مأة الف رجل 366 در وقت خروج سوار زرافه شد 369 بلعم باعورا كه اسم اعظم بلد بود با تحریك ملك قوم جبّارین بر علیه یوشع بن نون و یا بر علیه موسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ با تحریك فرعون خواست نفرین كند، بر حمار خود سوار شده بود می خواست برود

ص: 174

نفرین كند حمارش حركت نكرد خیلی به او زد تا خر به زبان آمد و گفت چطور بروم بر علیه نبیّ اللّه و مسلمین، بالاخره خر را كشت و اسم اعظم او منسلخ شد، ملك را تحریص كرد كه زن ها را زینت بدهد و به عنوان فروختن چیزی به طرف بنی اسرائیل بروند، وقتی لشگر بنی اسرائیل خواستار زنا شدند منع نكنند، و گفت اگر زنائی به عمل آمد دیگر كافی است و به مقصود خواهید رسید، زنی را رأس سبط شمعون بن یعقوب داخل خیمه كرد و گفت یا موسی خواهی گفت كه این كار حرام است فواللّه لا نطیعك، پس زنا كرد در نتیجه طاعون را خدا مسلط كرد در سه ساعت هفتاد هزار نفر مردند 373 - 380 روایت دخول سه نفر از بهائم بر بهشت حمار بلعم، سگ اصحاب كهف، گرگی كه پسر شرطی را خورد، و او را محزون كرد كه آن شرطی را ظالمی مأمور كرده بود قومی از مؤمنین را عذاب كند، از امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 378 كامل الزیارات امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اسماعیل بن ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در زمان حیات پدر دنیا را وداع كرد، پس اسماعیل صادق الوعد كه كان رسولا نبیاً اسماعیل بن حزقیل النبّی است، و چون ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ صاحب شریعت بود و كان حجه اللّه قائماً فإلی من ارسل اسماعیل اذن، و در رجعت اسماعیل صادق الوعد برای انتقام از قتله خود با امام حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خواهد آمد كه كار حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را - انتقام از قتله خود - درباره قتله خود انجام دهد، له اسوة بالحسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 390 حضرت یونس عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در كودكی پس از پانزده سال مردن بادعای حضرت الیاس زنده شد 395 امام صادق از جمله حكم لقمان عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید: و لم یره احد من الناس علی بول و لاغائط و لا اغتسال لشدَّة تستُّره 410 از جمله مواعظ لقمان عَلَيْه اَلسَّلاَمُ یا بنیّ انّی حملت

ص: 175

الجندل (الصخر العظیم) و الحدید و كل حمل ثقیل فلم احمل شیئاً أثقل من جار السوء و ذقت المرارات كلَّها فلم اذق شیئاً امرَّ من الفقر 413 مثال زدن حضرت لقمان نوم و بیداری را برای مرگ و قیامت، و قوله كلّ دابه تحبّ مثلها و ابن آدم لا یحبّ مثله 417 قال عَلَيْه اَلسَّلاَمُ انقطع ظهری وقتی كه از غلامش شنید برادرت هم مرد 424 و اذا اخطأت خطیئه فابعث فی اثرها صدقه تطفئها لقمان 426 یا بنیّ الجار ثم الدار الرفیق ثم الطریق 428 و یروی كیف یتجبَّر من قد جری فی مجری البول 429.

كنت كارهاً لقتله، پیش از شروع محاكمه مولی فرمود أ تقولون إنّی لا أعلم ما صنعتم باَب هذا الفتی انّی اذاً لجاهلٌ 12 قال ابوعبداللّه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ لو اخذت احداً یزعم انّ داود عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وضع یده علیها (امرأه اوریا) لحددته حدّین حدّاً للنبّوة و حداً لما رماه به 26

بروند و پا روی تخم آن ها كه نزدیك بود جوجه شود نگذارند، و اجابت آن حضرت و دست كشیدنش بر سر آن ها 82

یغسّلها الاَّ صِدِّيقٌ،(1) 197

وارد شد و همه شهر را مسلمان كرد 240

و پسر او را داماد شاه وقت می كند، و مقام ولیعهدی پیدا می كند بعد به سلطنت می رسد همه این ها در عرض دو روز می شود، به عیسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عرض می كند تو كه این قدرت داری چرا برای خود اختیار نمی كنی؟ حضرت منافع آخرت طلبی را بیان می كند جوان دست از سلطنت می كشد و تابع عیسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می گردد، به حواریین می فرماید این است كنز من كه در سراغ او بودم 280

الدنیا ص 55)

إِلَى صِغَرِهَا وَ لَكِنِ انْظُرْ مَنْ عَصَيْتَ وَ إِذَا أُوتِيتَ رِزْقاً مِنِّي فَلَا تَنْظُرْ إِلَى قِلَّتِهِ وَ لَكِنِ انْظُرْ مَنْ أَهْدَاهُ وَ إِذَا نَزَلَتْ بِكَ بَلِيَّةٌ فَلَا تَشْكُ إِلَى خَلْقِي كَمَا لَا أَشْكُوكَ إِلَى مَلَائِكَتِي عِنْدَ صُعُودِ مَسَاوِيكَ وَ فَضَائِحِك] 379

تلخ شد(1) 456

پای دار آمد باز به سبب دعای مادر نجات یافت 487

استخوان های پدر را در آورید و آتش بزنید، آن دو تا حاضر شدند ولی این یكي شمشیر پدر را برداشت گفت سهم من از شما باشد و این كار را نكنید، قاضی گفت فرزند این مرد تو هستی كه رقّت كردی، و در ضمن این داستان آن سه برادر كه برادر كوچكتر به سبب داشتن زن بد اخلاق از دیگران بزرگتر دیده می شد 490

494

ص: 191

و اربعه و عشرین الف قطرة فخلق اللّه تعالی من كل قطرة من نوره نبیاً من الانبیاء عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ، پس انبیاء عَلَيْه اَلسَّلاَمُ طواف كردند حول محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ 29

اخفای امر او گفت عبد من است، لذا سّمی بعبدالمطلب 64 كیفیت ازدواج هاشم با مادر عبدالمطلب و وفات او و كیفیت آوردن مطلب برادر هاشم، عبدالمطلب را به مكّه شیرین است از 39 تا 64 وقتی آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خلق شد ملائكه در عقب او می ایستادند از علت این پرسید خداوند فرمود برای این كه به نور محمدی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نگاه كنند، عرضه داشت خدایا در طرف راست قرار بده منتقل به پیشانی شد، ملائكه در جلوش صف می بستند بعد سؤال كرد در مكانی قرار ده كه من هم ببینم در انگشتان قرار گرفت از 33 تا 39 مربوط به آباء آن حضرت، و صفحات قبل از 33 تا اول كتاب مربوط بنور محمّدی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ است قبل از خلقت آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ؛ جماعتی از اهل مكه در زمین حبشه به عنوان تجارت وارد می شوند، در كنیسه ای منزل كرده برای مصلحتی آتش روشن می كنند و فراموش می كنند كه خاموش كنند در نتیجه بادی می وزد و هرچه در كنیسه بود می سوزد، نجاشی ملك یمن یا حبشه عصبانی می شود و برای مكافات وزیر خود ابرهه بن الصباح را با چهارصد فیل و صد هزار مقاتل برای تخریب كعبه و كشتن مردم مكّه روانه كرد، فیل بزرگ برای عبدالمطلب سجده می كند و فیل ها نزدیك كعبه نرفتند، قصه شیریني دارد مضافاً بر آنچه معروف است حرف های دیگر دارد 65 تا 74 عدی بن نوفل رقیب عبدالمطلب او را با كمی اولاد عیب جوئی می كند، زیرا آن روز عبدالمطلب فقط حارث را داشت، عبدالمطلب نذر كرد اگر خداوند بیش از ده تا پسر به او بدهد یكي را قربان كند، عباس با ضرار از یك مادر، عبد مناف (ابوطالب) با عبداله و زبیر از مادر دیگر، و نام مادر این سه فاطمه بوده است 76 از ص 76 تا 90 جریان قربانی

ص: 196

عبداللّه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از 90 تا 102 مقدمات ازدواج عبداله با آمنه، نور نبوت از عبداله شب قربان به آمنه انتقال یافت 103 و 104 و 115 مادر رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ او را پیش دائی هایش برد به مدینه، وقت برگشتن به مكّه در ابوا دنیا را وداع كرد، ام ایمن رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را به مكّه آورد، آن حضرت از مادر پنج شتر و یك رمه گوسفند و ام ایمن را ارث برد، وقتی با خدیجه ازدواج كرد ام ایمن را آزاد كرد 116

130 كیفیت سلامش در ص 132 از لفظ قاموس در می آید كه ابی رِغَال دلیل ابرهه بود 132 وقتی فیل ها را نزدیك مسجد آوردند حضرت عبدالمطلب به فیل فرمود می دانی كه با تو كجا را می خواهند خراب كنند با سر اشاره كرد كه نه، فرمود كعبه خدا را، آیا می كنی؟ «فقال برأسه لا» هرچه فعالیت كردند نزدیك نرفت، حیوان را با شمشیرها قطعه قطعه كردند، قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و اهل الجدری من ذلك الذی اصابهم فی زمانهم الجدری، محقق گوید از فرمایش امام استفاده می شود مرض آبله را كسانی كه گرفتند منشاء آن موضوع ابابیل شد نه اینكه اصحاب فیل با آبله از بین بروند 133

یزن) كه، بر دشمن خود غالب شده بود رفتند او پس از اقرار بر نبوت پیغمبر خاتم صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یك اسب كه عقاب نام داشت با یك قاطر و یك شتر خدمت حضرت نبوی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرستاد 151 كادر ضمن فرمایش ابی جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و ما كان قبل ذلك (قضّیه اصحاب فیل) رُئِيَ شَيْ ءٌ مِنَ الْجُدَرِيِّ، قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و كذلك سریر ابرهه لمّا دخل علیه عبدالمطلب انحنی و مال 160 حسّان بن ثابت گوید در سنّ هفت یا هشت سالگی بودم در روی تلّ یثرب شنیدم كه یكي از یهود صدا زد و دیگران را جمع كرد گفتند چیست؟ قال طلع نجم احمد الذی يبعث به اللیلة 181 جریان آمدن راهب به خدمت رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در راه شام وقتی كه آن حضرت در سنّ هشت سالگی با ابوطالب عَلَيْه اَلسَّلاَمُ به تجارت می رفت، یك نوع دیگر را از كمال الدین نقل می كند دارد كه غذا برای آن حضرت آورد كه فقط یك نفر را كفایت می كرد، حضرت فرمود اجازه بده همه بخورند صد و هفتاد نفر رفقای تجارت ابوطالب خوردند و سیر شدند، و درختی آنجا بود بارور شد و سه نوع میوه داد، و سایه انداختن ابر بر سر حضرتش و سایر معجزات 193 جریان تشرف راهب طبق آنچه معروف است باز از كمال الدین 200 در عبارت خرایج وقتی اشاره به حرج و مرج ایران بعد ظهوره صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ می كند، و در مدت كم افراد متعدد حكومت به آنجا كردند، فلمّا رای اهل فارس ما هم فیه من الانتشار اُمِّر ابن الكسری يقال له یزدجرد فملّكوه علیهم 212 تبّع گرفتار بیرون آمدن آب گندیده از دماغ و چشم و دهان و بینی گردید وقتی قصد توهین كعبه كرد، و نامه ای قبل از هزار سال تولد نبوی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ به حضرتش نوشت 223 رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ وقتی تولد یافت تا سه روز دست آدمی به او

ص: 200

نرسید و ملائكه زیارتش می كردند 274 عدم تصدیق اعلام الوری حدیث ولدت فی زمان الملك العادل الصالح 279 مخفی نماند كه حدیث مذكور در این باب چند جا تكرار شده است محقق، ثویبه مولاة ابی لهب، با شیر پسرش مسروح كه پیش از مادر فوت كرد، حضرت رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را شیر داد، ثویبه جلوتر حمزه عموی پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را هم شیر داده بود، حمزه چهار سال از پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بزرگ تر بود، ثویبه در سال هفتم هجری مسلمان از دنیا رفت 281 پس از خوانده شدن عقد ازدواج حضرت عبداله؛ عبدالمطلب گفت از زیراین سقف بیرون نمی روم مگر اینكه بین پسرم و عروسم جمع كنم، مادر دختر فوری ده نفر مشاطه جمع كرد، در مدت كمی عروس آماده شد بعد عبدالمطلب بیرون رفت، و طبق رسم عرب تا اثر حنا در كف داماد بود از عروس جدا نمی شد عبداله تا چهل روز با آمنه بود، نامه ای به عبدالمطلب رسید كه دخترت فاطمه در مدینه فوت كرده است، عبدالمطلب به عبداله گفت همراه من بیا، عبداله در مدینه مریض شد و پس از شانزده روز از ورود به مدینه وفات كرد 282 و 283 وقتی پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ متولد شد فنثروا التراب (ابلیس و اولاده) علی رؤسهم، و دخل ابلیس لعنه اللّه علیه فی البحر الرابع و قعد فیه للمصیبة هو و اولاده مَكروبین اربعین یوماً 288 قال الواقدی فلمّا اتی علی رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ شهر ان مات و هب جده صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ابو آمنه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 293 اعلم ان ظاهر اخبار مولده صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ان الشهب لم تكن قبله و هو خلاف الحق اذ كانت قبل، و یمكن ان یوجّه بانّها كانت نادره و زیدت عند الولادة، و التوجیه الاخر انّها كانت قبل الاسلام بمدّه ثم ارتفعت و زالت مدّة مدیده ثم حدثت بعد الولادة او البعثه 330 كاحدیث

ص: 201

تجدید بناء كعبه پیش از بعثت رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و قد كان بعث ملك الروم بسفینة فیها سقوف و آلات و خشب و قوم من الفعله الی الحبشه لیبنی له هناك بیعه فطرحتها الریح الی ساحل الشریعة، قریش رفتند و خریدند و در صفحه 411 حامل سفینه با قوم رومی نوشته است 337 و 338 از نقل واقدی استفاده می شود كه چون در چهار ماهگی آمنه فوت كرد، عبدالمطلب مجبور شد كه دایه برای حضرتش تعیین كند، چهار صد و شصت نفر شیرده آوردند نگرفت، آخر حلیمه معرفی شد پستان راست او كه شیر داشت او را نگرفت و پستان چپ را گرفت شیر دار شد، عبدالمطلب خواستار شد كه حلیمه در مكّه بماند ولی پدر حلیمه قبول نكرد، ماهی هزار درهم و چیزهای دیگر مزد حلیمه شد، و قرار شد هفته ای يكبار برای دیدن عبدالمطلب به مكّه بیاورد 341 - 346 از سرائر نقل می كند كه حضرت رسالت صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بیست تا حج مستتراً به جای آورد، عشرة حجج او سبعه قبل النبوة، و قد كان صلّی قبل ذلك و هو ابن اربع سنین 361 تحف و هدایای زیادی كه حضرت عبدالمطلب به حلیمه و شوهر و فرزندانش حتی به اهل طایفه او داد در روایت واقدی بیان شده است، از صفحه 341 تا 357 حلیمه پس از دو سال بچه را آورد به مادرش تحویل بدهد چون بركات زیادی دیده بود حاضر نبود كه تحویل بدهد، از كلام حلیمه معلوم می شود و هكذا از كلام مادر رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در صفحه 401 كه از ترس وباء مكّه بچه ها را بدایه های اطراف شهر می دادند، لفظ حلیمه كه به مادر رسول صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خطاب می كند این است فانّا نخشی علیه وباء مكه 365 قال ابوالحسن البكری انّه كان من عادة اهل مكه اذا تمّ للمولود سبعه ایام التمسوا له مرضعه ترضعه

ص: 202

371 و كان له - عبدالمطلب - سریر منصوب عند الكعبه یجلس علیه للقضاء بین الناس 373 در آن قصه معروفه كه چند نفر آمدند دل و احشاء حضرت رسالت پناه را بیرون آوردند و شستند و پاك كردند، در روایات متعدده تكرار شده است فشقّ بها فؤادی و اخرج منه نكته سوداء و رمی بها و قال لی هذا حظ الشیطان منك یا محمّد الخ 379 (بیان در ص 14، جلد 16) حلیمه گوید قحطی بین اعراب خیلی اثر گذارده بود حتی سه روز بود كه چیزی نخورده بودم كه مكّه رفتم، و شب گذشته بچه زائیده بودم نمی دانستم درد زایمان را بكشم یا درد گرسنگی را متحمّل شوم، عادت داشتم در صحرا هر گیاهی را پیدا می كردم الحمدلله می گفتم در خواب دیدم كه مرا مردی در آبی كه از شیر سفیدتر بود انداخت، و گفت بیشتر بخور تا شیر زیاد داشته باشی فقد اتاك العزّ و غناء الدهر، بعد فرمود مرا می شناسی؟ گفتم نه گفت من «الحمدلله» هستم كه در سرّاء و ضرّاء می گفتی، حلیمه گوید سمعنا صوتاً ینادی الا انّ قریشاً قد وضعت العام كل بطونها و انّ اللّه قد حرّم علی نساء العام ان یلدن البنات من اجل مولد فی قریش 386 حلیمه وقتی وجود نبوی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ با برادرها می خواست به گوسفند چرانی برود خیطی را كه جزع یمانی داشت بگردن حضرتش انداخت، فرمود مهلاً یا امّاه فانّ معی من یحفظنی 392، 8 رجب 98.

را، به خدیجه عَلَيْها السَّلاَمُ برسان» شب معراج رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ وقتی می خواهد به طرف زمین برگردد به جبرئیل می فرماید هل لك من حاجه قال حاجتی ان تقرء علی خدیجه من اللّه و منّی السلام 7

عیاشی امام جواد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ امّی را منسوب بام القری معنی می كند، و سنّی ها كه خیال می كنند بمعنی لم یحسن ان یكتب است تكذیب می كند و لعنت می كند، و یقول عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قال اللّه «وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ»(1) ، فكیف یعلّمهم ما لایحسن و اللّه لقد كان صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یقرء و یكتب باثنین و سبعین او قال بثلاثه و سبعین لساناً 132

صلوته ام لم تقبل فلینظر هل منعته صلوته عن الفحشاء و المنكر فبقدر ما منعته قبلت منه 204 بیان لعلّ تحمّل هذه الاثقال فی العبادة (رفعه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ احدی رجلیه فی الصلاة) كان فی الشریعه ثم نسخ 219 مضمون فرمایش حضرت رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ قبل از نزول آیه «یا أَيُّهَا الرَّسُولُ»(1) كان فی تقیّه 221 رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در باب نكاح، مؤمن را كفو ابكار می داند، و دختر عمویش را تزویج بر مقداد اسود می كند 223

و كان كلامه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فصلاً یتبّینه كلّ من سمعه 237 عن ابن عباس توفی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و درعه مرهونه عند رجل من الیهود علی ثلثین صاعاً من شعیر اخذها رزقاً لعیاله، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اذا سمعتم محمّداً فلا تقبّحوه الخ 239 عایشه گوید دنیا برای ما بسختی می گذشت تا رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در گذشت، فلمّا قبض صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ صبّت الدنیا علینا صبّاً 243 و كان صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یأكل القثَّاء بالرُّطب و القِثّاء بالملح، و كان یأكل البطیخ بالخبز و ربما یاكل بالسُّكَّر 244 قال الباقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ لم یكن له صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فیسئ در صفحه 368 روایت را از كافی نقل می كند و در صفحه 299 جلد 17 تعلیل كرده (لفظ مال خرائج است) لانه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ كان نوراً، استفاده كردن آن حضرت از آب عوض آیینه، و سوال عایشه عن ذلك 249 و كانت له صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خرقه و مندیل یمسح به وجهه من الوضوء، و ربّما لم یكن معه المندیل فیمسح وجهه بطرف الرداء الذی يكون علیه 251

وکان صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اذا نزعه (الثوب او الجدید منه) نزع من میاسره اولاً 251 موقع پوشیدن نعلین اول راست و وقت در آوردن اول چپ را در می آورد 252 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لقد أمرت بالسواك حتی خشیت ان یكتب علیّ 253 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ انّی لا عجب كیف لا أشیب اذا قرات القران 258 كان صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اذا اخذ فی طریق رجع فی غیره 276 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ للحسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ حزّقه حزّقه ترق عین بقّه 295 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فی حدیث و اسری بی الیه، و فتح له (لعلیّ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ) ابواب السماء و الحجب، حتی نظر الیّ و نظرت الیه تا این كه می فرماید و نظرت الی علیّ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و هو رافع رأسه الیّ فكلّمنی و كلّمته، و كلّمنی ربّی 318 در روایات متعدده از جمله خصائصه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ حلال بودن غنیمت شمرده شده است 313 در روایت 324 تصریح شده كه قبل از من به پیغمبری حلال نبوده است، بیان مجلسی قدس سره این

ص: 210

كه مشهور این است كه حلّ مغنم من خصایصه و خصایص امته صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و در امت های سابق یا جهاد مباح نبوده، و یا این كه جهاد مباح بوده ولی غنائم را می گذاشتند آتشی می آمد می سوزانید 314

آمد تبعیت از انجیل تا قرآن نازل شد 353 جبرئیل و اسرافیل به همدیگر افتخار می كردند كه خیر خلق اللّه هستند، تا خدا مقام پنج تن را نشان داد، جبرئیل تقاضا كرد كه خدا او را خادم آنها قرار دهد 364 حضرت موسی بن جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید و لا خلق خلقاً بعد محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ افضل من علیّ 377

سر سال جمع شدند و هر كدام اشاره به آیه ای كرد و گفت آن مرا یك سال است مشغول كرده است، و فصاحت آن نگذاشت كه به دیگری به رسم، پاورقی و فرمایش امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه چرا قرآن همیشه طراوت دارد، و قاری را خسته نمی كند 213 روایتی از حضرت موسی بن جعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ جامع اكثر معجزات نبوی است 225 - 236 قال علیّ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بعث صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یوم الاثنین و صلیت معه یوم الثلثاء 239 عده ای از مشركین خدمت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ آمدند و چهار قسمت شدند هر كدام معجزه یكي از انبیاء چهارگانه اولوا العزم را خواستند، و ابوجهل هم معجزه حضرت عیسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را خواستار شد خواسته های همه آن ها را آورد قسمت ابوجهل شیرین است به نقل از تفسیر امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و احتجاج 239 - 248 یهودی در مقام عدّ معجزه پیغمبران عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می گوید ابراهیم توی آتش رفت نسوخت امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید و محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لمّا نزل الخیبر سمّته الخیبریَّه فصیَّر اللّه السمّ فی جوفه برداً و سلاماً الی منتهی اجله، فالسمّ یحرق اذا استقرَّ فی الجوف، كما انّ النَّار تحرق 279 یهودی كه اسم مسلمان رویش بود و می خواست پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را مسموم كند و یارانش را بكشند چطور رسوا شدند، و اعجاز حضرت رسالت كه گوسفند سرخ شده پس از خورده شدن زنده گردید، حتی شیر از او دوشیدند خوردند 330 ثواب كسی كه مؤمن فقیر را احترام كند 334

جواب هائی كه امروز مرسوم است، در اینجا است و ادعای اجماع مفسرین و اهل السنّت بر تحقق انشقاق، حتی در روایت دارد كه از مردمان سایر شهرها که مکه آمدند سؤال كردند، و افرادی را فرستادند كه بروند بررسی كنند همه اقرار برؤیت كردند 347 - 351 در روایت مناقب است كه ما بین العصر الی اللیل ماه دو شقّه شدنش ماند تا دوباره به هم وصل شد 356

بن معرور جلوتر از همه یک لقمه خورد، امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ برایش فرمود چرا قبل از تضمین رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خوردی؟ در نتیجه براء شهیداً از دنیا رفت، و پیغمبر چهار سال در دنیا بود، در تأیید عرض بنده رجوع شود به کتاب الانتصار جلد5 صفحه 493 - 496 بر کسی که در تفسیر فضلای عامه مثل زمخشری و بیضاوی در تفسیر دو سوره مبارکه تحریم و حجرات مطالعه داشته باشد، ثبوت فرمایش امام صادق بدون دغدغه خواهد شد الحمدلله و الصلاة علی رسوله و اله «وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ»(1) 396 و 405 و قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ما من نبیٍّ و لا وصیٍّ الّا شهید، 405

گوسفند سر بریده بود 16

ابی بكرة اذا كان آخر الزمان جاء بنو قنطورا، از روایت استفاده می شود كه حیض كاشف از عدم تحقق ولد است و امكان جمع نیست 114

تاریخ در زمان عمر نیست جاعل علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است(1) 134

الی اللّه، و العباس قائم یسمع الكلام فقال اشهد انّك كذاب، و مضی الی ابی لهب و ذكر ذلك، فأقبلا ینادیان انّ ابن اخینا هذا كذَّابٌ فلا یغرَّنَّكم عن دینكم، تا این كه ابوطالب آمد و بر آن دو بد گفت و شعرهائی در تصدیق پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ انشاء كرد 203

اوحی اللّه تعالی الیه فكان عیسی الحجه علی يحیی و علی الناس اجمعین 279 از اقوال در شب معراج شب 17 ربیع الاول، و 27 رجب، و سید 17 رجب را هم نقل كرده است 302

کرد» و ابراهیم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بعد از نماز با پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و با علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كه در طرف چپ پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ایستاده بود در نماز، پس از ادای آن مصافحه كرد 317 و 318

نفر خیلی ناراحت شد پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خود را به تمام رؤسای قبائل معرفی كرد و هیچ كدام حاضر نشدند كه یاری كنند، به طایف تشریف برد، در برگشتنی ثقیف دو صف نشستند به پاهای مبارك سنگ می زدند، وقتی از میان آن ها بیرون آمد از پاهای مبارك خون جاری می شد، عتبه و شیبه غلامی داشتند نصرانی بود، وقتی به دستور ارباب انگور خدمت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ آورد هدایت یافت، بالاخره از طایف هم مأیوس شد، وقتی خواست وارد مكه شود ابوطالب را كه نداشت مجبور شد به چند نفر از بزرگان مكّه پیغام دهد كه در پناه یكي از آن ها وارد مكه شود كه، طواف كند چون احرام بسته بود، آخر كسی پیدا شد كه پناه بدهد 1 - 7

شنیدن قرآن اسلام می آوردند، سعد بن معاذ ایمان آورد، و مبلغ اسلام شد، روزی كه او اسلام آورد در هر خانه ای از اوس یك نفر اقلّا مؤمن پیدا شد 8 - 11

هم شریك رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ قرار داده «یدل علی عدم ایمان من معه»، در پاورقی گوید در مصدر عوض این كلام این عبارت ذكر شده است: «و قد ذكرت الشیعة فی التخصیص كلاماً، راینا الاضراب عن ذكره احری، لئلّا ینسبنا ناسب الی شیء» محقق گوید معلوم می شود که از مجمع البیان هم حذف کرده اند، نسخه مرحوم مجلسی قدس سره با نسخه فعلی فرق دارد، برای روشن شدن حقانیت نسخه مجلسی قدس سره رجوع شود به جلد 27 بحار صفحه 323، و جلد 30 بحار، ص231 روایت اولی از امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و دوّمی از امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خداوند به عمر کسی برکت بدهد که زحمت بکشد از نسخه های خطی، نسخه مطابق با نسخه مجلسی قدس سره را پیدا کرده، و به چاپ کننده مجمع البیان فعلی اطلاع دهد، تا در چاپ های بعدی به این نسخه اشاره شود، حقیر اگر در جوانی متوجه شده بودم این کار را می کردم، اللّهمّ بلّغنا. 34

قال هی جند من جنود اللّه 40

می كشیدند نشان داد، قال لعنه اللّه علیه الآن صدقت انّك ساحر، فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ انت الصدیق 53 و 71

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اجازه خواست كه به مدینه هجرت كند، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ امر به صبر می كرد، كسی روایت نكرده كه با ابوبكر سلاحی باشد كه، از پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دفع كند، نمی دانم در فرار چه فضیلتی است! در حالی كه می خواست با رفتن خود به مدینه، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را در دست مشركین گذارده و خودش راحت شود، انّ اعتقاد الفضیله لابی بكر فی هذا الهرب من اعجب العجب، مصاحبت او غیر از این كه با جزع خود فكر پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را بیش از پیش ناجمع كند، و حتی احتمال قوی بود كه بیرون آید و به مشركین بگوید پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اینجاست، محقق گوید مسئله نشان دادن پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دریا و كشتی حاضر را، بهترین شاهد است اگر جزع این [شخص] برای اسلام و پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بود، نمی بایست آن حضرت بفرماید «لا تَحْزَنْ» 92 - 95

سعد خواستار شد كه بر او نازل شود، 108

می شود كه روز تحویل قبله سه شنبه نصف شعبان بود، از روایت كافی روشن می شود وقتی پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در مكه به طرف بیت المقدس نماز می خواند كعبه پشت سر قرار نمی گرفت ولی در مدینه وقتی استقبال بیت المقدس کرد کعبه در عقب سر قرار گرفت محقق گوید پس معلوم شد كه چرا زن ها جای مردها و مردها جای زن ها قرار گرفت 200 از روایت معلوم می شود در مسجدی كه خود پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نماز می خواند رجال جای نساء قرار گرفتند، و مسجدی كه مسجد القبلتین نامیده شد مسجد دیگری است، و آن ها در ركعت دوم عصر بودند كه خبر تحویل به آن ها رسید 201 كلمه زهری را در پاورقی سه جور ضبط كرده و هر یك منسوب به كسی است زُهری زُهَری زَهری 209 در ضمن اسرای بدر عباس عموی پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بود، اسیرها را به ریسمان بسته بودند، دیدند پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خوابش نمی برد سؤال كردند فرمود سمعت انین عمّيَ العباس فی وثاقه، فاطلقوه فسكت فنام صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ 240 زینب برای فدای شوهر خود ابوالعاص، خواهر زاده خدیجه بعثت قلائد لها كانت خدیجه جهزتها بها الخ، عمر گفت یا رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عقیل را بر علی بگذار و فلانی را در اختیار من بگذار گردنشان بزنیم، الخ امام باقر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید فدیه چهل اوقَيَه بود و اوقَيَّه چهل مثقال بود، الّا العباس كه صدا وقَيَه فدایش بود، و بیست اوقَيَه وقتی اسیر شد ازش گرفتند، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود این غنیمت است پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود به عباس كه از خود و دو پسر برادرت نوفل و عقیل فدا بده، گفت ندارم فرمود كجاست آن طلائی كه به ام الفضل دادی، و گفتی اگر طوری شد این مال تو و فضل و قثم و عبداله باشد، وقتی این معجزه را دید گفت اشهد انّك رسول اللّه

ص: 240

صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ الخ 241 ابوجهل را دو نفر از مسلمین كه اسم هر دو معاذ بود از كار انداختند 327 ابن مسعود در بدر وقتی به سر او می رسد كه خون از او خیلی رفته بود و خواست سر او را از تن جدا كند، حسرت خورد كه چرا شخصّیت مهمی سر او را جدا نمی كند 257 عباس عرض كرد یا رسول من مسلمان بودم قد كنت اسلمت و لكن القوم استكرهونی 258

كان یوم احد، و لعّله من تصحیف الرواة مع انّه یتحمل ان یكون النداء به فی الیومین معاً(1) 317

سقط كرد مباح نمود، مرحوم مجلسی قدس سره طلب رحمت می كند بر نقیب(1)، و فرمایش مجلسی قدس سره كه، نقیب عمل التقیه فی اظهار الشك كه بچه ای سقط شد یا نه؟ در حالی كه مسئله سقط شدن اوضح من ذلك، در پاورقی تعجب می كند از عدّه ای از علمای اهل سنت كه، برای علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ پسری را كه اسمش محسن باشد ذكر كرده اند؛ ولی متعرض حال او نشده اند، در پاورقی سوال و جواب ابن ابی الحدید را از جلد 3 صفحه 334 تا 352 شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید نقل كرده است بحار 351 كیفیت حركت زینب به مدینه و لحوق شوهرش بعد از شش سال از صفحه 350 تا 354

این مسلمان است نه تو» برادر مصعب بن عمیر از اسارای بدر شد، در قرعه به نام محرز بن نضله شد، مصعب به محرز گفت حواسّت جمع باشد این اسیر مادری صاحب ثروتی دارد، گفت ای برادر این چه وصیتی است می كنی؟ مصعب گفت انّه اخی دونك، مادرش چهار هزار دینار فرستاد آزاد شد 356

متأسفانه وقتی در وحله اول غلبه با مسلمین شد غیر از دوازده نفر كه با عبداله ماندند بقیّه حركت كردند كه، اخذ غنیمت كنند،

لاسیف الا ذوالفقار و لافتی الّا علی، فقط كسی كه با پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بود نسیبه بنت كعب المازنیه كه برای دوای مجروحین در جنگ ها با پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ شركت می كرد، باقی ماند، و خیلی كمك و دفاع نمود، حتی پسرش می خواست فرار كند نگذاشت تا پسر كشته شد و خود نسیبه خیلی جراحت دید، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود لمقام نسیبه افضل من مقام فلان و فلان و فلان در ص 67 می فرماید مقصود ابوبكر عمر و عثمان است 53

بن عمیر به استقبال پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ آمد پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خبر شهادت برادرش و حضرت حمزه را داد، در هر دو «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ»(1) هَنِيئاً لَهُ الشَّهَادَةُ گفت، در مرتبه سوم خبر شهادت شوهر شنید گفت و احزناه، فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ان للزوج عند المرأة لحّداً ما لأحد مثله، فقیل لها لم قلت ذلك فی زوجك؟ قالت ذكرت یتم ولده 64

و كان الحكم فی الاساری (بدر) القتل، انصار خواستار فدیه شدند به شرط این كه سال آینده از مسلمین به اندازه اسارای كشته شود قبول شد 66 در روایت خصال در ضمن بیان امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در یوم الشوری، صوأب حبشی را پس از نه نفر كه هر كدام علم شرك را دست گرفتند و یكي پس از دیگر به درك فرستادم دو قطعه كردم، دو پایش و عجز و فخذش قائمهً علی الارض باقی ماند، تنظر الیه المسلمون و یضحكون منه حاضرین همه اقرار کردند 69 قائل لافتی الا علی را به روایت ابن مسعود به جبرئیل عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و به روایت عكرمه به رضوان كه ملكی است، نسبت داده، قال و یقال ان النبی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نودی فی هذا الیوم 73

مبارز طلب كرد ابوبكر خواست برود پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ مانع شد پاورقی 103 عباس از مكه به پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نامه نوشت و حركت ابوسفیان را برای جنگ احد اعلان كرد 111 در لفظ مناقب است نادی العباس و هو جهوریُّ الصوت فقال یا اصحاب سوره البقره این تفرُّون الی النار تهربون در پاورقی دارد كه ذكر العباس و هم من الراوی او ابن شهر شوب، لان العباس لم یكن حاضراً فی احد شاید ابی طلحه است كه اشتباهی عباس نقل شده است، قال المقریزی و كان ابوطلحه رامیاً و كان صیّتاً قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ صوت ابی طلحه فی الجیش خیرمن اربعین رجلاً 118 قال ابن ابی الحدید ای کاش راوی مقصود خود از فلان و فلان را آشكار می نوشت، مجلسی قدس سره گوید چطور ممكن بود راوی تصریح كند به اسم صنمی قریش مگر تقیّه ای در ذكر اسم كسی غیر از اسم ابوبكر و عمر بود در روایت علی بن ابراهیم ذكر الثالث ایضاً لانّ فراره كان اعراضا؛ً یعنی نبودنش در احد اعراض از جنگ است 133 ابن ابی الحدید گوید از مشركین در احد بیست و هشت نفر كشته شدند دوازده نفر (قریب بر نصف) از آن ها را علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كشت، در صفحه 143 مرحوم مجلسی قدس سره می فرماید مستفاذ از اخبار معتبره عدد شهداء هفتاد نفر بودند 137 ابن ابی الحدید مسئله فرار عمر را ماست مالی می كند 139 بحث ابن ابی الحدید با یكي از علمای شیعه در عدم ثبات عمر معلوم می شود كه در سنی شاخدار بودنش حرفی نیست، آن عالم گفت دعنا من جدلك 140

ص: 251

كنم تا آنها خودشان مستقّل باشند، و اگر خواستید شما را با آن ها در غنیمت شریك كنم باز آن ها در خانه و زندگی با شما باشند، انصار عرض كردند همه را در اختیار مهاجرین بگذار و با ما هم در زندگی شریك باشند، حضرت به انصار دعا كرد و غنیمت را مخصوص مهاجرین كرد، آن ها در زندگی مستقل شدند، و از انصار فقط به دو نفر كه احتیاج داشتند داد 172

حاضر بودند بده هزار جیفه عمرو را بخرند فرمود صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ هو لكم لا ناكل ثمن الموتی 205 بنی قریظه وقتی با قریش ساختند و عهد پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را شكستند و در جنگ احزاب مغلوب شدند، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بلافاصله مأمور به جنگ آن ها شد، از جمله رأی ها كه بین خودشان دادند یكي این بود كه زن ها و بچه ها را بكشیم بعد وارد جنگ بشویم؛ ولی این رأی مورد قبول نشد، بالاخره بعد از مغلوبیت حاضر شدند كه سعد بن معاذ هر حكمی را بكند زیر بار بروند، سعد رأی داد كه مقاتلین كشته شود زن ها و فرزندان اسیر، و اموال غارت شود، و عقار مخصوص مهاجرین گردد كه آن ها عقار ندارند، حكم سعد همان حكم خدا بود، خدا اسرائیل زمان ما را هم مثل آن ها ذلیل كن، و كسانی كه طرفداری از آن ها می كنند ذلیلشان گردان بحق رسولك و ولیّك، محقق 211 معنی هائی كه برای الحرب خدعه از نهایه نقل شده است 214 جبرئیل نازل شد و رأی سلمان را در خصوص حفر خندق تصدیق كرد 218 برای خندق هشت تا در گذاشتند مأمور حفظ هر دری يك مهاجر و یك انصاری مع جماعه شدند 220 عمر به عبدالرحمن بن عوف گفت از دست عمرو بن عبدود كسی خلاصی ندارد، بیائید محمد صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را تحویلش بدهیم بكشد و ما هم بقوم خود ملحق شویم 225 و 232 تقاضای علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ از عمرو، یكي از سه چیز را سومی كه پیاده شدن بود قبول كرد، و حیله و فرمایش آن حضرت: یا عمرو اما كفاك انّی بارزتك و انت فارس العرب حتی استعنت علیّ بظهیر، فالتفت عمرو الی خلفه فضربه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مسرعاً علی ساقیه 227 وجه تسمیه عمرو بفارس یلیل 202 پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ عمر خطاب را امر كرد که با ضرار بن خطاب مبارزه كند، عمر

ص: 254

فوری تیری به ضرار كشید، ضرار گفت ویلك یا ابن الصهاك أ ترمینی فی مبارزة اگر این كار بكنی در مكّه از طایفه عدّی كسی را زنده نمی گذارم، پس عمر پا به فرار گذاشت، ضرار از عقب با نیزه بر سر او زد و گفت احفظها یا عمر، قسم خورده ام تا ممكن باشد قریشی را نكشم، فكان عمر یحفظ ذلك بعد ما ولّی، و ولّاه 228 در ص 274 بیان شده و در جنگ احدهم گذشت كه ضرار آنجا هم بر عمر حمله كرده و این حرف را گفت، حذیفه در شبی كه خداوند باد را بر احزاب مسلط كرد از كثرت سرما و گرسنگی و خوف نتوانست به ندای پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لبیك بگوید، در ما تقدم گذشت كه مدینه در آن سال گرفتار قحطی عجیبی شده بود، حتی حیوانات قریش نتوانستند از زمین استفاده كنند، و گذشت ایضاً كه پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ به شكم مبارك سنگ بسته بود 230 امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وقتی عمرو را به درك فرستاد آن چند نفری كه با عمرو خندق را عبور كرده بودند پا به فرار گذاشتند 254 امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ وقتی سر عمرو را پیش رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ گذاشت، عمر و ابوبكر بلند شدند و سر علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را بوسیدند محقق گوید می خواستند سر عمرو را ببوسند آن چون ممكن نشد ناچار سر مولا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را بوسیدند و لاتحسبنّ اللّه غافلاً عمّا یعمل الظالمون 258 عمرو بن عبدود آن روز بیش از هشتاد سال داشت، و در جاهلیت ندیم ابیطالب بود 274 ابن ابی الحدید تصدیق می كند ضربتی كه علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بر سر عمرو زد برابر است با اعمال همه مهاجرین و انصار نه تنها با عمل ابوبكر 273 در فرمایش طبرسی سمیت بیعه لاّنها عقدت علی بیع انفسهم بالجنه 324 وقتی پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ به قصد عمرة به طرف مكّه حركت كرد در حدیبّه شترش حركت نكرد پیغمبر

ص: 255

صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خواست عمر را بفرستد به مكه از قریش اجازه ورود بخواهد، عمر نرفت و عذر خواست، و به عثمان حواله داد، او رفت 329 در صلح نامه حدیبّه وقتی به امر پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كلمه هذا ما قاضی علیه محمد رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نوشت، نماینده قریش به این كلمه اعتراض كرد، پیغمبر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فرمود یا علی كلمه رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را پاك كن، علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عرض كرد دستم یارای پاك كردن آن را ندارد، خود پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ گرفت و پاك كرد، در ص 359 دارد كه دست پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را روی آن گذاشت پاك كرد 333 و 352 فضولی و شك عمر در رسالت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در صلح حدیّبه، و فرمایش محشی كه چرا بس این شجاعت را در احد به خرج نداد و فرار كرد، حالا كه می بیند عقد صلح بسته شد شجاع می شود 333 و 335 در حدیث افك عایشه، قول عایشه: فخمرت وجهی بجلبابی بی اشارة بحجاب زمن پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دارد، پس از آن كه به سر زبان ها افتاد و وحی هم به تأخیر افتاد، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بنا به نقل خود عایشه، این مسئله را با اسامه و علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ به میان گذاشت، اسامه عایشه را تبرئه كرده، و علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عرض كرد لم یضيّق اللّه علیك و النساء سواها كثیر 312 تفسیر قمّی ایه «إِنَ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ»(1) را عامّه، بقصّه عایشه، و خاصه، در خصوص ماریه قبطیه كه عایشه متهمش كرده بود، روایت می كنند 316 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لعلیّ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ درباره پاك نكردن كلمه رسول اللّه فان لك مثلها (اشاره به جریان حكمین) تعطیها و انت مضطهد (مقهور مظلوم) 335 و 353 در ضن صلح نامه شرط شد كه هر

ص: 256

كس از قریش به طرف پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بیاید برگرداند؛ زیرا كه خداوند بالاخره راه نجات پیش می آورد برای او، و هر كه از پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ برود برنگردانند؛ زیرا كه مرتد است، و پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ احتیاجی به این شخص ندارد، و نجات دادن خدا آن شخص را پس از صلح نامه هجرت كرده بود، در ص 363

بیرون بروند، قبول كرد، وقتی اهل فدك متوجه شدند كه در خیبر این طور قرار گذارده شده، آن ها هم بدون این كه لشکركشی به خاك آن ها شوند آمدند این قرار را گذاشتند، پس خیبر فیئ مسلمین و فدك مخصوص رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ است، لاّنهم لم یوجفوا علیها بخیل و لا ركاب 6 و 25

امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ به جنگ می رفتند حیله می كرد كه علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ هم با شكست روبرو شود، و دلش می خواست علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ هم از مسیر خود بیرون رود، و از راهی كه آن ها طّی مسافت كردند راه برود، یك دفعه از راه ابوبكر، دفعه دیگر از راه عمرو، می گفتند ما این راه را بلدیم كه در این راه وحوش خیلی است ما را اگر لشکر هم از بین نبرد وحوش خواهند برد، آخر الامر عمروعاص روبه لشکر اسلام كرد و گفت بیائید از راه معمولی برویم، مسلمانان گفتند ما را پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ امر كرده است كه در اطاعت علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ باشیم، سوره و العادیات در این جنگ كه ذات السلاسل نام دارد، نازل شد؛ زیرا كه علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اسیرها را به ریسمان بسته بود، وقتی علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ با فتح و ظفر از این جنگ برگشت، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود اگر مسلمانان درباره تو آنچه را كه نصاری در خصوص عیسی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ گفتند عقیده نمی كردند، درباره تو می گفتم حرفی را که به هیچ دسته ای عبور نكنی مگر این كه أَخَذُوا التُّراب من تحت قدمیك(1) 77 تا 79

بن جعفر عدم ارث عباس را به آیه «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا»(1)، اگر مقصود خرائج، ایمان عباس باشد درست است 118 باز عمر شجاع می شود در وقتی كه نامه ای كه حاطب بن ابی بلتعه برای اخبار اهل مكه از قصد فتح پیغمبر، که نامه به وسیله امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كشف شد و در مسجد صاحب آن اقرار كرد، گفت یا رسول اللّه مُرنی بقتله، ناكس دارد می بیند كه آن بیچاره را همه می زنند و از مسجد بیرون می كنند كه هیچ قدرت دفاع ندارد 120 در این روایت قول عمر به ابوسفیان اسلح علیهما آمده است، و باز در این روایت آمده است بعد از مرخص كردن پیغمبر ابی سفیان را؛ عباس گفت یا رسول اللّه ابوسفیان مرد حیله است، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود پس برو در تنگنای وادی نگهش دار تا جنود اللّه را ببیند 126 عكرمه بن ابی جهل پس از فتح مكه وقتی برای ایمان آوردن حضور پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ می رسد قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فلا تسبّوا اباه فاّن سبّ المیت یؤذی الحّی و لایبلغ 144 لمّا رأی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ هزیمه القوم عنه قال للعباس و كان رجلاً جهوریاً صیّتاً فنادی بأعلی صوته یا اهل بیعه الشجرة، و یا اصحاب سورة البقرة الی این تفرون 156 «معانی مختلفه عبارت عباس: یا اصحاب سورة البقره» ؛ احتمالاتی كه مرحوم مجلسی قدس سره در تفسیر اصحاب سوره البقره داده است متعدد است 161 در حنین رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نهی كرد كه كسی اسیری را بكشد عمر از این نهی منتهی نشده، و دستور داد انصاری اسیری را كشت 158 غنائم حنین را پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بین مؤلفة قلوب تقسیم كرد، انصار ناراحت شدند و پیغمبر از بهترین

ص: 265

راه قانع كرد 159 فضولی عمر كه چرا پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ با علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ نجوی می كند و با ما نجوی نمی كند، و غلطی را كه در حدیبّه كرده بود تكرار كرد 164 واقدی گوید رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ درباره حصن طایف با اصحاب مشاوره كرد فاشار سلمان ان تنصب المنجنیق علی حصنهم فامر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فعمل 168 انس گوید پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ در روز اوطاس امر كرد منادی ندا كرد «أَمَرَ مُنَادِياً فَنَادَى يَوْمَ أَوْطَاسٍ أَلَا لَا تُوطَأُ الْحَبَالَى حَتَّى يَضَعْنَ وَ لَا الْحَيَالَى حَتَّى يُسْتَبْرَأْنَ بِحَيْضَةٍ»، در پاورقی عن الامتاع و سألوه یومئذ عن العزل فقال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لیس من كل الماء یكون الولد، و اذا اراد اللّه ان یخلف شیئاً لم یمنعه شیء 182 زن ابو رافع كه قابله ابراهیم ابن پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بوده خبر تولد را به شوهر داد، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ از شوهرش شنید غلامی را به او جایزه داد 183

خداوند آنها را به چهار صد نوع مسخ گرفتاركرد 242

یسارك ثلاثاً 364 و فد بنی حنیفه كه با آن ها بود مسیلمه كذاب، خدمت پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ آمدند ثم ارتد (مسیلمه) بعد ان رجع الی وطنه 371 پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ هرچه به عمر فرمود تو كه هدی سوق نكردی، برای عمره محلّ بشو قبول نكرد 386

پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ قبول نمود، و هكذا تقاضای استغفار كرد باز حضرتش قبول فرموده و هكذا با تقاضای نماز بر او موافقت كرد، عمر دو دفعه فضولی كرد (در نماز و استغفار) و در حضور بالای قبر او، پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود ویلك هل تدری ما قلت انّما قلت اللّهم احش قبره ناراً و جوفه ناراً فبدأ من رسول اللّه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ما لم یكن یحّب 96 تشییعه صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ جنازه سعد بن معاذ 107 علت این همه احترام ملائكه بر جنازه سعد بن معاذ، قرائته قل هو اللّه احد قائماً و قاعداً و راكباً و ماشیاً و ذاهباً و جائیاً 109

فقیر، بدگل سودانی دختر اشراف انصار را خواستگاری می کند» جویبر كان رجلاً قصیراً دمیماً (حقیراً) محتاجاً عاریاً و كان من قباح السودان، مع ذلك رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دختر یكي از اشراف انصار را برای او خواستكاری می کند و در مقابل قول پدرش كه ما دختران مان را با كفّاء از انصار می دهیم، می فرماید ای زیاد، جویبر مؤمن است و المؤمن كفو للمؤمنه، و المسلم كفو للمسلمه شرح در چهار صفحه حدیث از كافی بحار 117

كان من اقبح الناس، وقتی از واجبات شرع از پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ پرسید از جمله زكاة را فرمود، ذو النمرة گفت ما ازید ربّی علی ما فرض علیّ شیئاً، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ لم قال كما خلقنی قبیحاً جبرئیل آمد سلام خدا را بذو النمرة ابلاغ كرد و گفت اما ترضی ان احشرك علی جمال جبرئیل یوم القیامة، ذو النمرة راضی شد و حاضر شد كه زیاده هم بكند 140

خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نیست، و ثابت شدن كذب [فلان] لعنت اللّه علی الظالمین [مراجعه به بحار الانوار] 153

خلاصه آن قدر زد تا هلاك شد(1) 161

معلوم می شود علت مثال زدن به زن نوح و لوط عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ 233 تعجب پاورقی از بخاری و امثال آن با نقل چنین روایاتی درباره عایشه و حفصه چطور روایات آن ها را قبول می كنند، آیا ایذاء النبی صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خلاف عدالت نیست؟ 232 از ابن ابی الحدید حشره اللّه مع ابی بكر و عمر و عثمان كلامی در علل دشمنی عایشه با علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سرزده اگر قدری تعصب را كنار می گذاشت دشمن درجه یك عایشه و ابی بكر و حفصه می شد، و دوست حسابی علی و زهرا عَلَيْها السَّلاَمُ 235 تا 238

كرده و میان دو چشم او را بوسید، و اقطعه المرغاب ای ناكس او را احترام و حسن بن علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ را مسموم می كنی، 250

و حق ارث و حق صدارت بر اولاد ما ندارد، و این را عبدالمطلب نوشت و شاهد گرفت، در جریان دیگر امام عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عباسی را با این نوشته محكوم كرد، و در این روایت امام به عباسی ها با اختلاس عبداله بن عباس بیت المال بصره را، توهین می كند، روایت از روضه كافی محقق گوید تفصیل بحث در بخش استطراف از روضه کافی موجود است 268 تا 272

گوید امثال روایت 12 ص373 و 20 ص384 مؤید بیان مجلسی قدس سره است، و مثل این دو روایت در این باب چند تا گذشت 343

در ما تقدم گذشت كه این درخت ها را پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ خاك می ریخت، و علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ دانه ها را به چاله می كرد، و سلمان جایش را كنده بود، و بعد پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دست مبارك می گذاشت و از انگشتان مبارك آب جاری شده و سیراب می كرد،

ذرّ را كه بّار بر والدین بود از دست داد، و گفت اگر حول المطلع نبود دوست داشتم كه با تو باشم، فلیت شعری ما قالوا لك و ما قلت لهم، و حقوق خود را به فرزند بخشید، و دعا كرد كه خداوند هم حقوق خود را به او ببخشد 429 ابوذر با چند گوسفند كوچك امرار معاش می كرد، مرضی شبیه طاعون انسان ها نعوذ باللّه آمد گوسفندان مردند گرسنگی بر خانواده فشار آورد، اهل ابوذر مردند و خودش و دخترش بودند، و خودش هم پس از سه روز گرسنگی دنیا را وداع گفت، دختر طبق وصیت پدر رفت سر راه نشست مالك اشتر با همراهانش كه به طرف مكه می رفتند خبر كرد آمدند دفن كردند، و چون كفن نداشت مالك با حلّه ای كه چهار هزار درهم ارزش داشت كفن كرد، سوزان است، محقق گوید گذشت در صفحه 399 ابوذر وقتی حالت مرگ را احساس كرد، به زنش دستور داد یك گوسفند از گوسفندانش را سر ببرد و بپزد وقتی غذا حاضر شود برود و بر سر راه بنشیند كسانی را كه بناست بیایند او را دفن كنند خبر دهد، بالاخره مالك و همراهان از آن گوسفند بعد از دفن خوردند و رفتند 429 قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كان اكثر عبادة ابوذر التفكر و الاعتبار 431 در امت های سابق هر كسی معصیت در خلوت انجام می داد بر در خانه اش نوشته می شد 450 فرمایش ابوجعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ان اردت الذی لم یشك و لم یدخله شیء فالمقداد الخ 440

ص: 287

منتهی نشدند، طلاقشان بده فانّهما بائنان و ابوهما شریكان لهما فیما عملتا و فعلتا 488 و كان مما اوصی به صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ان یدفن فی بیته الذی قبض فیه، محقق گوید در ما تقدم گذشت كه عایشه حضرتش را در حال مرض از اطاق ام سلمه به بیت خود انتقال داد 493

شاءت، بر حفصه گفت به عایشه بگو كه درباره علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ حرفی نزند كه، بیاد پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ بیاورد كه نكند سفارش او را بكند 494 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ما من نبیّ و لاوصیّ الّا شهیداً، قال الصادق صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ سمّ عَلَيْه اَلسَّلاَمُ قبل الموت، انّهما سقتاه، فقلنا انهما و ابوهما شرّ من خلق اللّه (برهان جلد 1،ص 320 و جلد 4، ص352) مرحوم مجلسی قدس سره می فرماید محتمل كه هر دو سمّ (سمّ در خیبر و سمّ مراتین) مؤثر باشد در رحلت حضرتش صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ (جلد 17، ص 365 و 396) جامع تهاویل الربیع بین دو صفحه ای دارد در انحصار شهادت پیغمبر به زهر دو زنش لازم است رجوع شود به ذیل صفحه 396 جلد 17 بحار محقق(1) 516 پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمود مرا یا علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ خودت غسل بده، عرض كرد انّك رجل ثقیل لااستطیع ان اقلِّبك، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ جبرئیل معك یعاونك، و یناولك الفضل الماء 517 فقالت فاطمه للنساء اتركن التعداد و علیكن بالدعاء، قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ یا علی من اصیب بمصیبه فلیذكر مصیبه بی، فانّها من اعظم المصائب 522 جبرئیل بعد از پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ مطالب مصحف فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ به حضرتش القاء كرد و علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می نوشت 546 بدن هیچ نبیّ و وصیّ بیش از سه روز در زمین نمی ماند، عرض اعمال امّت به رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ اگر حسنه داشته باشند استزاده، و اگر سیئه داشته باشند استغفار می كند ص 550 امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ می فرماید در سنه 41 معاویه نجار

ص: 291

فرستاد كه منبر رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ را قلع كرده و به اندازه منبر او در شام قرار بدهند، كسوف شمس و زلزله شد نامه نوشتند جواب داد باید بكنید، پس انجام دادند.

كافِرُون»(1)؛ به روایت تفسیر قمی امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ مشرك را بمن اشرك مع الامام الحق اماماً آخر تفسیر می كند و تفسیر می كند، آخرت را بالائمه الاخرة، امام حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ تفسیر می كند معرفه اللّه را، بمعرفه اهل كل زمان امامهم الذی يجب علیهم طاعته، مجلسی قدس سره و صدوق رَحمه اللّه هر دو در این حدیث، بیان دارند ولی از صدوق عالی تر است 83

الاموات(1) باین عبارت یا عبارت دیگر 95 و 96

الا و من مات علی حب ال محمد مات شهیداً نقل می كند، خیلی مزه می دهد (كشاف، جلد4، ص173) 233 لیكن زمخشری پس از نقل روایاتی كه كفر بعضی را اثبات كرده «وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً»(1) را به ابی بكر تفسیر كرده است 236 [برای ادراک بهتر مطلب مراجعه به کتاب بحار الانوار گردد]

أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ»(1) 38 قال صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ ان اللّه جعل النجوم اماناً لاهل السماء و جعل اهل بیتی اماماً لاهل الارض 67 ابوجعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ تفسیر می كند «فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ * الْجَوارِ الْكُنَّسِ»(2) را بامام یخنس نفسه سنة ستِّين و مأتین ثم یظهر كالشهاب الثاقب فی اللیلة الظلماء 78 تفسیر الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ : قوله تعالى «و الفجر»(3) هو القائم و اللیالی العشر الأئمة عَلَيْه اَلسَّلاَمُ من الحسن إلى الحسن «و الشفع»(4) أمیر المؤمنین و فاطمة عَلَيْها السَّلاَمُ «و الوتر»(5) هو اللّه وحده لا شریك له «و اللیل إذا یسر»(6) هی دولة حبتر فهی تسری إلى قیام القائم عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ. 78 امام حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ تفسیر می كند و الشمس را به رسول اللّه، و القمر را به امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ، و النهار را به القائم، و اللیل اذا یغشاها را به بنی امیه 79 عبارة می رساند كه عین الحیاة را قبل از بحار نوشته است 104 قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فی حدیث ما اكثر الضَّجیج، «لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ»(7)، الجاحد لولایه علّی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ كعابد وثن 124 بیان هذه الایه «أَ فَمَنْ يَهْدِي

ص: 302

إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ»(1) من اعظم الدلاله علی امامه ائمتنا، للاتفاق علی فضلهم(2) عَلَيْه اَلسَّلاَمُ 145 «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَ»(3)، المعنی انّ فرعون یرید اهلاك بنی اسرائیل و افنائهم، و نحن نرید ان نمنّ علیهم و نجعلهم ائمه ای قادة و رؤساء فی الخیر یقتدی بهم، و نجعلهم الوارثین لدیار فرعون و قومه و اموالهم 167 اقول قد ورد فی اخبار كثیرة ان المراد بفرعون و هامان هنا اولی و دومی است 168 ارجع عَلَيْه اَلسَّلاَمُ اسم الاشاره الی الرحم (ولذالك خلقهم) كما ذهب الیه المحققون من المفسرین و منهم من ارجعه الی الاختلاف و جعل اللام للعاقبه 204 اكمال الدین عن الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و العصر عصر خروج القائم عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ 214

و صبروا علی ما لا یعلمون(1) 216

قال ابوجعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ لایعذر اللّه احداً یوم القیامه یقول یا ربّ لم اعلم ان ولد فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ هم الولاة و فی ولد فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ نزلت «یا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»(2) الایه، و در صفحه بعدی می فرماید واللّه ما اراد بذلك غیركم (الشیعه)، قال الصادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و اللّه لا یدخل النار منكم عشرة رجال، و اللّه لایدخل النار منكم ثلاثه رجال، و اللّه لایدخل النار منكم واحد، فتنافسوا فی الدرجات و اكمدوا اعدائكم بالورع، بیان الكمد تغیّر اللون و الحزن الشدید و مرض القلب 295 فرمایش امام صادق عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در خصوص متعه كه اگر پیش از تمام شدن مدت زن و شوهر بخواهند به مدت اضافه كنند بدون عقد جدید مانعی ندارد، لیكن فتوی نداده اند 295 محقق گوید در پاورقی صفحه 30 جلد پنجاه و سه بحار در این موضوع بحث كرده، و نوشته نعم نقل العلامه فی المختلف جواز الزیادة فی الاجل و المهر قبل انقضاء المدة، در آیه «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ»(3) الایه ابوجعفر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سه ضمیر جمع اولی را بر اهل بیت عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و چهارمی را بر مؤمنین

ص: 304

ارجاع می دهد، و در چهارمی مؤمنین با آن ها شریك اند، و مجلسی قدس سره می فرماید این تفسیر اشدّ انطباقاً است از حرف مفسرین 329 عثمان سهم خود را در زمین كه با علی عَلَيْه اَلسَّلاَمُ شریك بودند به امیر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فروخت، بعد دبّه می کرد و حقه بازی می كرد و به قضاوت پیش پیغمبر رفتند به قضاوت او راضی نشد، و آیه در مذمت او نازل شد. 363 - ج2، ص99 - سه شنبه 25 1/3/58 -

نخواهد شد؛ بلكه آن «حَمَإٍ مَسْنُونٍ» در طینت آدم عَلَيْه اَلسَّلاَمُ است به عنوان یك دسته از اولاد او 10

موته 108

شد، و در سنّ صد و سیزده سالگی حیض دید، و تا زمان حضرت رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ هم زنده بود 180 در نامه امام زمان عَجَّلَ اَللَّهُ تَعَالِيَ فَرَجَهُ اَلشَّرِيفْ آمده است كه، جعفر كذاب چهل روز نماز واجب را ترك كرده است(1) 182 در لفظ ام سلیم صاحب حصاة دیگر، كه تا زمان حضرت سجّاد بود، و رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و سایر ائمه تا حضرت سجّاد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ حصاة در كف آرد كرده، بعد خمیر كرده یاقوت احمر می كردند، و مهر می زدند، آمده است در خصوص حضرت سجاد عَلَيْه اَلسَّلاَمُ و كان یصلی الف ركعه فی الیوم و اللیلة 189 توجیهات پنجگانه مرحوم مجلسی قدس سره راجع به نسبت ذنب بائمه عَلَيْه اَلسَّلاَمُ در دعاها 210 و اشار بیده صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نحو الشام، از قرینه داخلیه روایت كه مربوط به قبله قرار دادن موسی و هرون عَلَيْه اَلسَّلاَمُ بیوت خودشان است، می شود گفت كه معنی اشار بیده صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ نحو الشام همان دیدن مسجد شام باشد 235 مأمون در راه خراسان به امام رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ عرض كرد بین ما و شما فكر كردم كه فرقی نیست، فقط دوستان ما و شما از روی هوی و عصّبیت ترجیح می دهند، حضرت رضا عَلَيْه اَلسَّلاَمُ سؤال كرد اگر رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ دختر تو را خطبه كند می دهی؟ گفت بلی فرمود من نمی توانم بدهم؛ زیرا كه دختر اوست پس خجل شد 242 حجاج می خواست در حضور شعبی، یحیی بن یعمر را كه می گفت قرآن ناطق است كه، حسن و حسین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ فرزندان رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ هستند، روز عید قربان قربانی كند، او با اثبات خود ده هزار درهم از حجاج گرفت، حجاج

ص: 309

حافظ قرآن بود 243 - 246 خواستگاری عمر ام كلثوم را و عذر خواهی امیر عَلَيْه اَلسَّلاَمُ به صغر سنّ، و این كه او برای پسر برادرم جعفر آماده است، عمر گفت من طالب باه نیستم، بلكه قوله صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ كل سبب و نسب و صهر منقطع الّا نسبی و صهری مرا وادار كرد، عمر اقرار می كند كه پیغمبر صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ پدر اولاد فاطمه عَلَيْها السَّلاَمُ است، در چند روایت 247 - 249

از جمله رجعت های امیرالمؤمنین عَلَيْه اَلسَّلاَمُ ، یکی هم قبل از قیام حضرت