مجموعه ای از سخنرانیهای

حجة الاسلام والمسلمين نظری منفرد

نامه ها وملاقاتهای

امام حسین (علیه السلام)

بقلم

حجة الاسلام ابوالقاسم عالمی دامغانی

بنياد معارف اسلامی قم

ص: 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ص: 3

ص: 4

فراوان او را مردم می شنیدند وحفظ میکردند تا جائیکه مسعودی نقل کرده آنچه از خطبه های امیر المؤمنين«علیه السلام»مردم حفظ کرده اند چهارصد و هشتاد و چند خطبه است که آنها را بالبداهه ایراد نموده است(1)

وگاهی یارانش را امر میفرمود که خطبه بخوانند صعصعه بن صوحان خطیبی بزرگوار بود امام صادق«علیه السلام» درباره او میفرمود : در میان اصحاب على«علیه السلام» بجز معصعه واصحاب او کسی امام علی«علیه السلام»را نشناخت(2) صعصعه و برادرش سيحان بن صوحان هر دو خطیب از قبیله عبدالقیس بودند(3) زنان نیز در مواقع ضروری ولازم با نطق های آتشین به ایراد سخن می پرداختند و در جنگ ها و مواقع ضروری با بیان وخطابه عواطف و احساسات را تحریک کرده و آنان را به دفاع از حق دعوت میکردند در صفین خطابه های حماسی سوده همدانیه وزرقاء دختر عدی بن قیس و دیگر زنان خطيبه ماثور ومشهوراست(4).

نمونه بارز آن خطبه ها، خطبهای تاریخی و معجزه آسای صدیقه کبری فاطمه زهرا«علیهما السلام» است .خطبه های عقیله بنی هاشم زینب کبری در کوفه وشام آنچنان مردم را تحت تأثیر قرار داد که با استماع آن می گریستند و همچنین خطب علی بن الحسين«علیهما السلام»خصوصاً خطبه آن حضرت در مسجد دمشق که با ایراد آن فریاد گریه و زاری مردم برخاست (5)

از امام مجتبی«علیه السلام» نیز خطبه هائی نقل شده است که حاکی از قدرت بیان و نیرومندی آن امام صابر و مظلوم است که برخی از آنهارا مسعودی نقل کرده است.(6)

سالار شهیدان امام حسین«علیه السلام» با خطبه های حماسی و آتشین خود در کربلا حجت را بر مردم تمام کرد و ضمن معرفی خود ، دشمن و خصم را محکوم و اراده و عزم خود را در جهت دفاع از حق و ایستادگی در برابر باطل وایثار و فداکاری بیان کرد و فرمود :«ألا وَإنَّ الدَّعيَّ ابنَ الدَّعيِّ قَد رَكَّزَ بَينَ اثنَتينِ بَينَ السُلَّهِ وَالذِلَّةِ وَهَيهاتَ مِنّا الذِلَّةُ».

امام (علیه السلام) نه تنها با ایراد خطبه و سخنرانی که در روز عاشورا خود به انجام این مسئولیت اقدام نمود

ص: 7

بلکه بعضی از یاران و اصحابش مثل حبیب بن مظاهر و زهیر بن قین وحنظله بن اسعد نیز به ایراد خطبه پرداختند و با همین سخنان امام «علیه السلام» بود که فرمانده سپاه کوفه «حر بن یزید ریاحی» تحت تاثیر شدید قرار گرفت ونادم گردید و به سپاه امام پیوست و شهادت رسید .

مجموعه حاضر که از نظر خوانندگان میگذرد حاصل تلاش و کوشش برادر بزرگوار حضرت حجة الاسلام جناب آقای عالمی دامغانی است که این جانب در محرم 1413 قمری بمناسبت ایام،بحثهائی را تحت عنوان ملاقاتها و نامه های امام حسین«علیه السلام» در چندین مجلس مطرح نمودم که ایشان در این رابطه تتبع لازم وسعی وافر را مبذول داشته و ضمن جمع آوری و تکمیل ملاقات ها و نامه های آنحضرت ،منابع و مأخذ آنها را نیز تهیه و اضافه نموده اند که با سپاس و قدردانی از زحمات و تلاش نسبت باین مجموعه ، موفقیت ایشان را از درگاه ایزد منان مسئلت دارم.

برای آشنائی با تنظيم وترتيب مطالب مندرج در این نوشتار اشاره ای کوتاه به محتویات آن لازم است :

1- نامه های امام «علیه السلام» که برخی از آنها از جهت زمان تقدم دارد در ابتداء عنوان گردیده که تعدادی از آنها مربوط به دوران حیات امام مجتبی سلام الله عليه و بعضی در زمان امامت آنحضرت ، ودرقسمت سوم نامه های مربوط به نهضت کربلا و قیام عاشوراست که در 19 مجلس جمع آوری شده است .

2- ملاقاتها از زمان انتشار خبر مرگ معاوية بن ابی سفیان که در ماه رجب سنه 10 رخ داده تا روز دهم محرم سال 91 یعنی روز عاشورا می باشد که حاوی مطالبی مهم و قابل توجه است که در طیّ 30 مجلس تنظیم شده است.

3- در بخش سوم این مجموعه ، پاسخ های آنحضرت به سؤالات افراد به اضافه بعضی مطالب دیگر که در طی 7 مجلس بیان شده است .

4- در پایان هر مجلس بذکر مصیبت بتناسب آن مجلس حتی الامکان پرداخته شده است.

در پایان از مؤسسه محترم بنیاد معارف اسلامی که عهده دار چاپ و نشر این مجموعه شده اند و در این جهت سعی لازم را مبذول داشته اند و برای تسریع در چاپ و نشر آن اقدام نموده اند تشکر و قدردانی و توفیقات روز افزون تمام آن برادران را از خدای بزرگ خواهانم والسلام عليكم ورحمة اللّٰه وبركاته .

قم - علی نظری منفرد

ص: 8

ص: 10

«اصمعی» می گوید: وقتی به ورقه نگاه کردم تا ببینم چه چیزی نوشته که موجب ناراحتی هارون شده ، دیدم با خط زیبایی ، اشعار ابو العتاهيه (اسماعيل بن قاسم نوشته شده:

اَيْنَ الْمُلوك وَاَيْنَ غَيْرهمُ***صٰاروا مَصيراً اَنتَ صٰائِرُهُ

يٰامُؤْثِرَ الدّنيا بِلذّتِةِ***وَالمُسْتَعدُّ لِمَن یُقَاخِرُهُ

نَلْ مٰا بذٰالك اَن تَنٰالَ***مِنَ الدُّنْيا فانّ الموتَ آخِرُهُ(1)

«کجا رفتند پادشاهان و غير آنان ؟ آنان به راهی رفتند که تو خواهی رفت» .ای کسی که لذّات دنیا را برای خودت برگزیدی و خود را آماده کرده ایی که به هر کسی فخر کنی».

«هر مقدار که از دنیا استفاده کنی، پس بدان که پایان آن مرگ است» .

هارون الرشید گفت: «گویا مخاطب این اشعار فقط من هستم» که بعد از این جریان ، دیگر عمر هارون چندان وفا نکرد و جان باخت.

لذا «منصور» به شعرا گفته بود در صورتی صله می گیرند که شعرشان تازه و جدید باشد، آن هم به وزن کاغذ یا پوستی که شعر را روی آن نوشته اند، برای همین، شعرا با چه زحمتی ،شعری را انشا می کردند و در حضور منصور که می خواندند، در همان بار اول آن را حفظ می شد و می گفت : این که شعر تازهای نبود، چون من می خوانم تا بدانی که من هم این را حفظ هستم، بعد از خواندن او، جاریه هم حفظ می شد و می گفت اگر باور نداری ببین که این بانو هم این شعر را در حفظ دارد، لذا از صله خبری نبود و شعرا باسر افکندگی، مجلس را ترک می کردند.

جماعت شعرا، فقیر و بینوا هستند و با زحمت، شعری را می گویند که از تو چیزی بگیرند ولی تو از حافظه ات بهره می گیری و در نتیجه آنان را محروم می کنی(1).

گاهی هم شعرا از چهره هایی بودند که ممدوح، مجبور بود برای اینکه جلو زبان آنان را بگیرد و آبروی خود را حفظ کند، صله بیشتری بدهد، چنانچه سیدالشهداء«علیه السلام» خطاب به برادرش، همین را بیان می کند که:«بهترين مال،آن است که آبروی انسان را حفظ کند».

شخصیت های برجستۀ اجتماعی، همیشه مواجه با یک سری افراد ماجراجو، دله، بد زبان، هرزه، طمّاع، بی هویت و بی ریشه هستند که مجبورند به آنان چیزی بدهند تا از گزندشان در امان بمانند. به قول شاعر:

نان را به کسی ده که بگیرد دستت***یا پیش سگی نه که نگیرد پایت

مرحوم «حاج نصراللّٰه تراب» در «لمعات البيان» نقل می کند که با استاد اعظم «شیخ مرتضی انصاری -«قدس سره»-» در «حجر اسماعیل» نشسته بودیم که یکی از خواجه های سیاه ، پشت به کعبه وروبه روی ما نشست و گفت: «شما اهل عجم، همگی کفّار وكلاب وخنازير بلکه انجس از همه اینها هستید!!» .

«شیخ انصاری» ربع ریال فرنگی به او داد، غلام سیاه رو به کعبه کرد وگفت :«وَرَبِّ هذَا الْبَیْتِ عجم اخیار وابرار وطيبون (2)».

امامان«علیهم السلام» با اصرار، به شعرا صله می دادند حضرت رضا«علیه السلام» به «دعبل»صد دینار طلا صله دادند، امام سجاد«علیه السلام» به «کمیت» چهار صد هزار درهم عنایت کرد و به «فرزدق»، دوازده هزار درهم، مرحمت فرمودند .

«ابوبکر» اشعارش را به عرض پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » رساند، حضرت فرمود:اقْطَعُوا لِسَانَهُ عَنِّی، زبان او را از من قطع کنید». لذا صد شتر ویا به نقلی دیگر،پنجاه شتر به او دادند(1)».

روضه

شعرایی که در حضور أئمه«علیهم السلام» از امام حسین «علیه السلام» شعر و مرثیه خواندند و موجب تأثر خاطر آنان گردیدند عبارتنداز :

مرثيۀ جدم حسین«علیه السلام» بخوان :

اُمرُر عَلی جَدَثِ الحُسَینِ***فَقُل لِأَعظُمِهِ الزَّکِیَّةِ

يا أعظُماً لازلتِ من*** وَطْفاءَ ساكبةٍ رَوِيَّهْ

وإذا مَررتَ بقبرهِ*** فأطِلْ بهِ، وقِفِ المِطَّيَّهْ

ما لَذَّ عَیشٌ بَعدَ رَضِّ***کِ بِالجِیادِ الأعوَجِیَّه (1)

«هنگامی که بر بدن حسین «علیه السلام»عبورت افتاد، به استخوانهای پاکش بگو:».

«پیوسته از اشك چشمان سیراب خواهی بود».

«هنگامی که بر قبرش گذر کردی ،مرکبت را مدت زیادی نگه دار و بگو :» .

«پس از آنکه بدنت را با سُمّ ستوران خرد کردند ، زندگی لذت ندارد».

اشکهای امام صادق«علیه السلام» جاری شد و صدای گریه و شیون از پشت پرده بلند شد که کوچه های مدینه را پر کرد، حضرت که چنین دید فرمود: بس است.

واما اشعاری که در مجلس امام صادق«علیه السلام» سروده این است:

غَداةَ حُسَینٌ لِلرِّماحِ دَرِیَّةً ***وقَد نَهَلَت مِنهُ السُّیوفُ وعَلَّتِ

وغودِرَ فِی الصَّحراءِ لَحماً مُبَدَّداً*** عَلَیهِ عِناقُ الطَّیرِ باتَت وظَلَّتِ(1)

«روزی که نیزه ها پیکر حسین «علیه السلام» را شکافتند و شمشیرها از خونش سیراب شدند».

«بدن قطعه قطعه حسین را در بیابان سوزان کربلا رها کردند تا مورد نوازش مرغان هوایی قرار گرفت و بر آن سایه افکندند».

أَعدائِکَ ، والشِّدَّهِ فی أمرِ اللّه ِ ، فَإنْ کُنتَ تُحِبُّ أنْ تَطلُبَ هذا الأمرَ فَأقدِم علَینا ، فَقَد وطَّنا أَنفُسَنا عَلی المَوتِ مَعَکَ».

«شیعیان شما در اینجا دلهایشان به شما روشن و به شما امید بسته اند و غیراز شما را هم قبول ندارند. ورأي و تصمیم برادرت امام مجتبی«علیه السلام» را در جنگ با معاویه دانستند و شما را هم به ملاطفت با دوستان و شدت و تندی با دشمنان وامرالهی می شناسند. پس اگر می خواهی این حکومت را به دست گیری به سوی ما بیا که ما تا پای جان با تو هستیم».

1- جنگهای پی در پی از قبیل «جمل، صفّین ونهروان» و نا امیدی و سرخوردگی شیعیان که طبعاً رمقی برای جنگ با معاویه باقی نگذاشته بود.

2- از دست دادن نیروهای زبده در جمل وصفین که زبده ترین نیروها را از امیرالمؤمنین«علیه السلام» گرفت؛ چهره هایی از قبیل عبداللّٰه بن بديل (به تعبیر معاویه، قوچ قوم) عمار یاسر ، هاشم بن عتبه (مرقال)، اویس قرنی، ابو الهيثم بن تیهان، خزيمة بن ثابت (ذو الشهادتين) و خلاصه در صفین طبق نقل «نصر بن مزاحم» هفتصد نفر از اصحاب على«علیه السلام» از دست رفتند.

3- تلفات سنگین مردم عراق در صفین که طبق نقل صاحب وقعۀ صفّین،25000 نفر کشته دادند(1).

4- خیانت فرماندهان سپاه امام حسن«علیه السلام» .

5 - رشوه های کلان معاویه .

6- جلوگیری از خونریزی بیشتر .

در اصول کافی بابی داریم تحت عنوان «أنّ الأئمّه کلّهم قائمون بأمر اللّه » ،منتها هر زمانی اقتضایی دارد، بعضی از شیعیان خیال می کنند همیشه باید جنگید در حالی که گاهی جنگ خوب است و صلح بد، و گاهی هم به عکس می باشد .جریان «سدیر صیرفی» به خوبی نشان می دهد که سدير وامثال او آگاه به شرایط نبودند، لذا از امام صادق «علیه السلام» می خواهد که حضرت دست به شمشیر ببرد و جنگی را بپا کند.

واللَّهِ ما يَسَعْكَ القُعُود!؛ به خدا قسم! در خانه نشستن برای شما روا نیست!» .

امام«علیه السلام»:چرا یا سدير؟

سدير: برای اینکه دوستان و شیعیان ویاوران شما آنقدر زیادند که اگر این جمعیت را جدت امیرالمؤمنین «علیه السلام» داشت، دیگران طمع در حکومت او پیدا نمی کردند .

امام «علیه السلام»: شیعیان ما را چقدر تخمین می زنی؟

سدير: صدهزار.

امام «علیه السلام» : صد هزار!

سدير: بلکه بالاتر، دویست هزار نفر .

امام «علیه السلام» : دویست هزار نفر!

سدير: بلکه بالاتر، نیمی از جمعیّت دنیا طرفدار شما هستند.

امام«علیه السلام»سکوت کردند، آنگاه رو کردند به سدير وفرمودند: «آیا می توانی همراه ما تا ينبع(1)بیایی ؟».

عرض کرد : آری.

امام «علیه السلام»فرمود: «الاغ واستری را آماده کردند، من جلو رفتم که بر الاغ سوار شوم، حضرت فرمود: الاغ را به من بده، عرض کردم: استر برای شما زیبنده تر و محترم تر است.

فرمود: الاغ برای من راحت تر است ، من پیاده شدم و حضرت بر الاغ ومن بر استر سوار شدم، مدتی راه رفتیم، چون وقت نماز رسید، حضرت فرمود:پیاده شو تا نماز بخوانیم. بعد فرمود: اما این زمین شوره زار است و نماز در آن

ص: 24

روا نیست(1)، دوباره به راه خود ادامه دادیم تا به زمین خاک سرخ رسیدیم،حضرت به جوانی که مشغول چرانیدن تعدادی بزغاله بود، اشاره کرد و فرمود:

«وَالله يَا سَدِيرُ لَوْ كَانَ لِي شِيعَةٌ بِعَدَدِ هَذِهِ الْجِدَاءِ مَا وَسِعَنِي الْقُعُود».

«به خدا سوگند! اگر تعداد شیعیان من به اندازه این بزغاله ها بود، نشستن در خانه برایم روا نبود».

«آنگاه پیاده شدیم و نماز را خواندیم، پس از تمام شدن نماز، بزغاله ها را شمردم، (فقط) هفده رأس بود(2)».

روضه

«ام کلثوم» می گوید شب نوزدهم ماه مبارک رمضان پدرم مهمان ما بود .بعد از نماز مغرب، طبقی محتوی دو قرص نان جو و مقداری شیر نزدش گذاشتیم. چون نگاهی به آن انداخت،حَرَّكَ رَأْسَهُ وَبَكَى بُكَاءً شَدِيداً، سر را تکانی داد و گریۀ بلندی نمود و فرمود:«أَتُرِيدِينَ أَنْ يَطُولَ وُقُوفِي غَداً بَيْنَ يَدَيِ اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟».

«دخترم ! دو نوع غذا می آوری، آیا می خواهی فردای قیامت مدت طولانی برای حساب بمانم؟».

«أنَا اُریدُ أن أتَّبِعَ أخی وَابنَ عَمّی رَسولَ اللّهِ «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»، ما قُدِّمَ إلَیهِ إدامانِ فی طَبَقٍ واحِدٍ إلی أن قَبَضَهُ اللّهُ ...(3)».

ص: 25

«ام كلثوم» به پدر عرض کرد: برای نماز، جعده را بفرستید، فرمود: «ازمرگ راه فراری نیست».

موقع بیرون آمدن ، قلاّب، در کمربند آن حضرت بند شد و کمربند از کمرمبارکش باز شد(1).

دست در دامن مولا زد در*** که علی بگذر واز ما مگذر

شال شه واشد ودامن به گرو***زینبش دست به دامن که مرو

شال می بست وندای مبهم***که کمربند شهادت محکم

مدتی گذشت، ناگهان جبرئیل در آسمان و زمین ندا در داد که همه شنیدند:

«تَهَدَّمَتْ وَاللَّهِ أَرْكَانُ الْهُدَى وَانْطَمَسَتْ وَأَعْلامُ التُّقَى وَانْفَصَمَتْ وَاللَّهِ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى قُتِلَ ابْنُ عَمِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى قُتِلَ الْوَصِيُّ الْمُجْتَبَى قُتِلَ عَلِيٌّ الْمُرْتَضَى قَتَلَهُ أَشْقَى الْأَشْقِيَاءِ (2)».

به خدا سوگند! اركان هدایت در هم شکست و نشانه های تقوا خاموش و گسیخته شد عروة الوثقای الهی ، کشته شد پسر عموی پیامبر بدست شقی ترین افراد».

ص: 26

محتاجين تقسیم کند(1).

برای تبیین مساله لازم است به چند مسأله توجه داشته باشیم :

اولاً: پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» اموال مشرکین را مصادره کرده است، هنگامی که اصحاب خود را جمع کرد و حتی برای رفتن قرعه هم می انداختند و از یکدیگر سبقت هم می گرفتند، فرمود:«هَذِهِ عِیرُ قُرَیْشٍ فِیهَا أَمْوَالُهُمْ لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ یُغْنِیَکُمُوهَا (2).»

این کاروان قریش است ، اموالشان در این کاروان می باشد. (بشتابید تا) شاید خداوند شما را بی نیاز کند .

وثانياً: بنی امیه و بنی عباس همگی غاصب وتصرفات آنها غیر شرعی و حرام بوده است و حتی بر طبق روایات اسلامی، ترافع وتخاصم در نزد آنها حرام است. بنابراین، خلیفه هر عصر، امام معصوم همان عصر است و سایر تصرفات ومداخلات باید به اجازه آنها باشد و در عصر غیبت ، با اذن فقهای عادل می باشد.

وثالثاً: امام«علیه السلام»، بدینوسیله عدم مشروعیت حکومتهای غاصب را می رساند و اعلان می کند که این اموال ، مربوط به بیت المال است و امثال معاويه ويزيد، حق تصرف در این اموال را ندارند.

مضافاً که اصحاب ائمه«علیهم السلام» در آن عصر، همین تلقّی را داشتندو متوجه بودند اموالی را که از طریق دستگاه بنی امیه و بنی عباس به دست می آورند، باطل است و حق تصرف ندارند، لذا آنها را به خدمت ائمه«علیهم السلام» می آوردند؛ چون معتقد بودند زمین و آنچه در آن است از آن امام معصوم «علیه السلام» است.

ص: 28

«مسمع» گفت: «پس تمام اموال را خدمت شما می آورم».

امام «علیه السلام»فرمود: «آنها را برای تو حلال کردیم و این هشتاد هزار درهم را هم به تو بخشیدیم(1)».

پس جای تأملی باقی نمی ماند که امام حسین«علیه السلام»می تواند اموال معاویه و یزید را مصادره کند؛ چون آنان غاصب هستند.

روضه

توسل به حضرت جواد الأئمة «علیه السلام»

قَضٰی شَهيداً وَهُو في شَبٰابهِ*** دُسّ إليه السَّم في شَرَابِهِ

أفْطَرَ عَنْ صيٰامِهِ بِالسَّمِ*** فَانْفَطَرَتْ منهُ سَماءُ العالم

تَبْكِي عَلٰى غربته الأملاكَ*** تَنُوحُ في صَرِيرِها الأفلاك

تَبكِيهِ حُزْناً أعينُ النجومِ*** تَلْعَنْ قٰاتِليهِ بالرجومِ

***

یاد کوی تو می کنم امروز***گفتگوی تو میکنم امروز

جستجوی تو می کنم امروز***یا جواد الأئمه! ادرکنی

***

عزت عالمين می خواهم***سفر کاظمین می خواهم

طوف قبر حسین می خواهم***با جواد الائمه! ادرکنی

***

خسته و دل شکسته وزارم***گره افتاده است در کارم

جز به کویت کجا پناه آرم***یا جواد الائمه ! ادرکنی

***

ص: 30

ای که روح عبادتی ما را***عذر خواه قیامتی مارا

جان زهرا عنایتی ما را***یا جواد الائمه! ادرکنی

***

همسرت کرد نامراد تورا***کرد مسموم از عناد تورا

ای که خوانده خدا جواد تورا***يا جواد الائمة ادرکنی

شعر از: مؤيد»

«رحيل» که رضیع امام جواد«علیه السلام» است می گوید: در حالی که امام هادی «علیه السلام»با«مؤدّب» نشسته بود، ناگاه صدای گریه بلند شد، «مؤدّب» سؤال کرد علت گریه چیست؟

حضرت فرمود: «إن أبا جعفر توفي الساعة الان پدرم از دنیا رفت» .

سؤال کردیم از کجا دانستید ، فرمود: «دلني من إجلال الله وكل شيء لم يكن أغرقه قبل فعلمت أن أبي قد مضى(1)».

« از عظمت پروردگار، حالتی به من دست داد که قبلاً نبود، پس دانستم که پدرم رحلت کرده است».

ص: 31

«تَحمِلُ قَعیدَةَ بَیتِکَ لَیلاً عَلی حِمارٍ،ویَداکَ فی یَدَیِ ابنَیکَ الحَسَنِ وَالحُسَینِ(1)».

گاهی رفاقت بعضی، برای شناخت عیوب و پرونده سازی علیه انسان است. امام صادق «علیه السلام» می فرماید:

«أبْعَدُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلْ اَنْ یُوَاخِیَ الرَّجُلَ وَ هُوَ یَحْفَظُ عَلَیْهِ زَلَّاتِهِ لِیُعَیِّرَهُ بِهَا یَوْماً (2)».

دورترین بنده از درگاه الهی آن کسی است که با کسی دوست شود ولغزشهای او را در نظر بگیرد تا روزی او را سرزنش کند».

روزی «ابوذر» ، مردی را سرزنش کرد که مادرت سیاه چهره است . رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: « تُعَيرُهُ بِأُمِّهِ يا أَبَاذَرٍّ!»

«ابوذر! او را به خاطر مادرش سرزنش می کنی».

«ابوذر» هم در مقام توبه و استغفار، آنقدر سر و صورت خود را در خاك مالید تا پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» راضی شود(3).

پدر و مادرم فدای شما کدام زن است که به من رغبت پیدا کند. من نه اصل و تبار خوبی دارم، نه شرافت خانوادگی، نه مال ونه زیبایی» .

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود:

« إنَّ اللّهَ قَد وَضَعَ بِالإِسلامِ مَن کانَ فِی الجاهِلِیَّهِ شَریفاً، وشَرَّفَ بِالإِسلامِ مَن کانَ فِی الجاهِلِیَّهِ وَضیعاً».

«خداوند به برکت اسلام، آنانی که در جاهلیت بزرگ و عزیز بودند، ذلیل وحقیر کرد و آنان که حقیر بودند، عزیز و بزرگ گرداند».

آنگاه فرمود: «اکنون به خانه «زیاد بن لبيد» که شریف ترین مردم قبیله «بنی بیاضه» است، می روی و می گویی پیامبر دستور داده که دخترت ،«دلفا» را به عقد من در آوری».

«جويبر» وقتی وارد شد که «زیاد بن لبید» با جمعی از بستگان خود دور هم جمع بودند، گفت: «پیامی از طرف رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» دارم. آشکارا بگویم یا خصوصی».

زياد بن لبید گفت: «پیغام رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»» موجب افتخار است ، آشکارا بگو».

جويبر: پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» پیغام داده دخترت ذلفا را به عقد من در آوری».

زياد: «پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» تو را برای ابلاغ این پیام نزد من فرستاده ؟!».

جويبر:«آری، من سخن دروغ به رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» نسبت نمی دهم» .

زياد: «إِنَّا لَا نُزَوِّجُ فَتَیَاتِنَا إِلَّا أَکْفَاءَنَا مِنَ الْأَنْصَارِ».

«به پیامبر عرض کن که ما دخترانمان را نمی دهیم مگر به طایفه انصار که همکفو و همشأن ما باشند».

«جويبر» بر گشت: «ذلفا» که سخنان این دو را از پشت پرده می شنید، به

ص: 36

پدرش گفت: هر چه زودتر جویبر را از میان راه برگردان ، زیرا او به پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»دروغ نمی بندد» .

«زياد» شخصاً به محضر پیغمبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» مشرف شد وهمان جمله قبلی را تکرار کرد که ما دخترانمان را فقط به انصار می دهیم.

رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: «جُوَیْبِرٌ مُؤْمِنٌ وَ الْمُؤْمِنُ کُفْوٌ لِلْمُؤْمِنَهِ وَ الْمُسْلِمُ کُفْوٌ لِلْمُسْلِمَهِ».

«جويبر، مؤمن است ومؤمن کفو مؤمنه ومرد مسلمان هم، کفو زن مسلمان است».

«زياد بن لبید» به خانه برگشت و مطالب را به اطلاع دخترش رساند. دخترگفت: پدر جان ! این را بدان که مخالفت با فرمان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» موجب کفر می شود، لذا به این ازدواج تن داد و مقدمات عروسی مهیّا گشت و خانه ای هم با اسباب و لوازمات برای جویبر تهیه شده و به شکرانۀ این نعمت تا سه شب جويبر مشغول عبادت شد(1).

و بدینگونه حضرت ختمی مرتب با این ازدواج به تمام افکار جاهلیت،خط قرمز کشید واعلان فرمود که:«إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقَاكُمْ» (2).

روضه

سپاه یزید سرهای شهدا را به نیزه زدند و به دروازه شهر کوفه رسیدند ،مردم هم برای تماشای سرها، اجتماع کرده بودند و طبعاً هر نیزه داری می خواسته توجه مردم را به خودش جلب کند، اما در میان این سرها، سری

ص: 37

نورانی توجه همه را به خود جلب کرده و نیزه دار هم برای معرفی خود چنین می گفت:

اَنَا صاحِبُ الرُّمْحِ الطَّويلِ*** أنا صاحب السّيف الصّقيل»

«اَنَا قاتِلُ ذي الدَّينِ الأَصيلِ »

«من دارای نیزه بلند هستم، من دارای شمشیر آبدیده هستم، من کشنده کسی هستم که دارای دین محکمی بود» .

«حضرت زینب» متوجه نیزه دار شد و گفت تو اگر می خواهی صاحب این سر را معرفی کنی بگو:

«مَنْ نٰاغٰاه في الْمَهْد جِبرائيل وَمِنْ بَغْضِ خُدّامِهِ میکائیل وَاِسْرٰافيل وعُزْرائيل ومن عتقائهِ صَلْصٰائيل وَمَنْ اهتَزّ لِقَتْلِهِ عَرْشُ الْجَليل. (وبگو): انا قاتل محمد المصطفى وعلي المرتضی وفاطمة الزهراء والحسن المزکّی وائمة الهدى(1)».

ویرایش شده

«من کشنده کسی هستم که جبرئیل برای او ذکر خواب در گهواره می گفت ، میکائیل واسرافيل وعزرائیل، خدمتکار او بودند و صلصائیل به خاطر او آزاد شد و شهادتش، عرش الهی را به لرزه در آورد. بگو من قاتل پیامبر وامير المؤمنين و فاطمه و حسن وائمه«علیهم السلام» هستم».

این حسین است کز برایش جبرئیل*** وحی را نغمه سرایی می کند

این حسین است کز فروغ روی او*** شمس ، کسب روشنایی می کند.

این حسین است کز تمام ما سوا*** دل برید ودل رُبائی می کند

ص: 38

بِنا مِنَّهً عَلَیکُم ؟!

وَقُلتَ فِیما قُلتَ : لا تُردُّ هذه الأُمَّهُ فی فِتنَهٍ ، وَإنِّی لا أعلَمُ لَها فِتنَهً أعظَمَ مِن إمارَتِکَ عَلیها.

وَقُلتَ فیما قُلتَ : انظر لِنَفسِکَ وَلِدینِکَ وَلأُمَّهِ مُحَمَّدٍ ، وَإنِّی واللّه ِ ، ما أَعرِفُ أفضَلَ مِن جِهادِکَ ، فَإن أَفعَلْ فَإنَّهُ قُربَهٌ إلی رَبِّی ، وَإنْ لَم أَفعَلهُ فَأَستَغفِرُ اللّه َ لِدینی ، وَأَسأَ لُهُ التَّوفیقَ لِما یُحِبُّ وَیَرضی.

وقُلتَ فیما قُلتَ : مَتی تَکِدنی أکِدکَ . فَکِدنی یا مُعاوِیَهُ ما بَدا لَکَ ، فَلَعَمری لَقَدیما یُکادُ الصّالِحونَ ، وإنّی لَأَرجو أن لا تَضُرَّ إلّا نَفسَکَ ، ولا تَمحَقَ إلّا عَمَلَکَ ، فَکِدنی ما بَدا لَکَ .وَاتَّقِ اللّهَ یا مُعاوِیَهُ ! وَاعلَم أنَّ للّهِ کِتابا لا یُغادِرُ صَغیرَهً ولا کَبیرَهً إلّا أحصاها.

وَاعلَم أنَّ اللّهَ لَیسَ بِناسٍ لَکَ قَتلَکَ بِالظِّنَّهِ ، وأخذَکَ بِالتُّهَمَهِ ، وإمارَتَکَ صَبِیّا یَشرَبُ الشَّرابَ ، ویَلعَبُ بِالکِلابِ ، ما أراکَ إلّا قَد أوبَقتَ نَفسَکَ ، وأهلَکتَ دینَکَ ، وأضَعتَ الرَّعِیَّهَ . وَالسَّلامُ »(1).

اما بعد، نامۀ تو به من رسید و یاد آور شدی که اموری از من به تو رسیده که به گمان تو، سزاوار من نبوده است، همانا برای رسیدن به خوبیها وتوفيق، جزپروردگار عالم، کسی وجود ندارد.

واما آنچه از من به تو رسیده، سخن افراد چاپلوس وسخن چین است که تفرقه انداز و دروغگویان گمراه هستند. من تصمیم به جنگ و مخالفت با تورا نگرفته ام و از اینکه جنگ با تو وحزب ظالم تو که یاران شیطان هستند، ترك كردم از خداوند خائف هستم.

آیا تو قاتل «حجر بن عدی» و یارانش نیستی که عابد ومتواضع بودند، آنها که بدعتها را ناروا می شمردند، امر به معروف و نهی از منکر می کردند، بعد از

ص: 41

آنکه امان و عهد محکم دادی، به ناحق آنان را کشتی، با این عمل بر خدا جرأت کردی و عهد او را سبك شمردی.

آیا تو قاتل «عمرو بن حمق» نیستی ؟ آن انسانی که در اثر عبادت ، بدنش لاغر وصورتش زرد و نحیف شده بود، بعد از آن همه عهد و پیمانهای محکم ، او را هم کشتی به نحوی که اگر آهوان می فهمیدند از بالای کوهها پایین می آمدند.

آیا تو «زیاد بن أبيه» را به پدرت ابو سفیان ملحق نکردی در حالی که پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود که فرزند برای صاحب بستر است و برای زنا کار سنگ است ؟ و او را بر مردم مسلط کردی که آنان را می کشد و دست و پایشان را قطع می کند و آنان را بر شاخه های درخت خرما آویزان می کند، سبحان اللّٰه! ای معاویه! گویا تو از این امت نیستی و این امت هم از تو نیستند؟

آیا تو قاتل «حضرميين»(1) نیستی که «زیاد بن ابیه» با تو مکاتبه کرد که اینان طرفدار علی «علیه السلام» هستند و دین على همان دین پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » است که تو امروز به جای او نشسته ای، اگر دین پیامبر نبود، شرافت تو و پدرانت همانند شرافت کوچ کنندگان در زمستان و تابستان بود که خداوند به خاطر ما بر شما منّت نهاد و آن را بر داشت.

معاویه ! در نامه ات نوشته ای که این امت را به فتنه نیندازم، ولی من فتنه ای را بالاتر از این نمی بینم که تو امیر بر این مردم هستی.

باز گفته ای که مصلحت خود و دین وامت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را در نظر بگیرم، به خدا قسم! من چیزی را بهتر از جنگ با تو نمی بینم که اگر این کار را انجام بدهم، مقرب درگاه الهی شده ام و اگر ترک کنم، از خدا استغفار می کنم و از

ص: 42

خداوند آنچه موجب محبت و رضایت اوست، می طلبم.

باز گفته ای که هر وقت من حيله کنم، تو هم حيله می کنی، پس معاویه هر چه می توانی حیله کن، به جان خودم قسم همیشه صالحین مورد حمله قرار می گرفتند و من امیدوارم که ضررش متوجه خودت بشود واعمالت را نابود سازد.

معاویه! از خدا بترس که خداوند متعال نامۀ اعمالی دارد که تمام اعمال صغيره وكبيره در آن ضبط است.

معاویه! خداوند فراموش نمی کند که چگونه اولياء اللّٰه را به صرف گمان درباره آنان ، آنان را کشتی با دستگیر نمودی و پسرت (یزید) را که شراب می نوشد و سگ بازی می کند بر گردۀ مردم سوار کرده ای. می بینم تو را که خود واهل و دینت را نابود کرده ای و مردم را حقیر وکوچک شمرده ای، والسلام».

معروف و نهی از منکر نمی کرد؟ چه حلالی را حرام و چه حرامی را حلال کرده بود؟ در اولین بر خورد عایشه با معاویه این مسأله مطرح شد، معاویه گفت: «دعینی وحجراً حتّی نلتقی عند ربّنا؛ امر من وحجر را به فردای قیامت بگذارید».در موقع شهادت، حجر وصیت کرد: «لا تنزعوا عنّى حديداً، ولا تغسلوا عنّى دماً؛ فإنّى لاق معاوية علي الجادّة»(1).

زنجیر را از تنم در نیاورید و خونها را نشویید تا فردای قیامت با همین وضع ، جلو معاویه را بگیرم».

3- معاویه، قاتل «عمرو بن حمق» است، وی از رفقای «حجر بن عدی»می باشد که «زیاد بن ابیه» در تعقیب اوست، لذا به کوههای موصل فرار می کند و با سربازان آنجا درگیر و کشته می شود، سرش را جدا کرده به نزد معاویه فرستاد ومعاویه آن سر را به نیزه زد واین اولین سری بود که در اسلام به نیزه رفت. وی از اصحاب رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» بود و در جمل، صفین ونهروان شرکت کرد و برای علی «علیه السلام»به منزلۀ «سلمان» برای پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» بود)(2).

4- مخالفت با حديث نبوي«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » : پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» در حدیثی فرموده:فرزند برای صاحب بستر است و سزای زناکار ، سنگ می باشد. وقتی «زياد» متولد شد، هفت نفر از جمله «ابو سفیان»، ادعای پدری او را داشتند با اینکه در خانه ای متولد شد که مادرش سمیّه و پدرش غلامی به نام «عبید» بود.

5- معاويه، قاتل طايفة حضرمیین است.

6- امارت معاویه بر مردم، بزرگترین بلیّه میباشد و بزرگترین فضلیت، جهاد با معاویه است منتها شرایط زمانی و مکانی ، اجازه این کار را نمی دهد.

ص: 44

7- بدتر از معاويه، ولایت عهدی یزیدبن معاویه است؛ جوانی که شرب خمرمی کند.

یزید در دوران خلافتش مرتکب سه جنایت بزرگ شد:

الف: شهادت حسین«علیه السلام» و یارانش در کربلا.

ب:حمله به مدینه و مباح شمردن جان و مال و ناموس مسلمین و کشتن بالغ بر ده هزار نفر از جمله هشتاد نفر از صحابه پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» وهفتصد نفر از قریش وانصار.

ج: حمله به مکه معظمه ونصب منجنیق برای سرنگونی «عبداللّٰه بن زبیر»(1).

روضه

سخنان امیرالمؤمنین«علیه السلام» و با قبر پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» هنگام دفن صديقۀ کبری«علیهما السلام».

السَّلامُ عَلَیکَ یا رسولَ اللَّهِ عَنّی وَعَن اِبنَتِکَ النّازِلَهِ فی جِوارِکَ وَالسَّریعَهِ اللَّحاقِ بِکَ. قَلَّ یا رسولُ اللَّهِ عَن صَفیَّتِکَ صَبری، وَرَقَّ عَنها تَجَلُّدی. وَسَتُنَبِّئُکَ ابنَتُکَ بِتَضافُرِ أُمَّتِکَ عَلی هَضمِها فَأحفِها السؤالَ وَاستَخبِرها الحالَ» (2)

«سلام من و دخترت را بپذیر که زود در جوار تو آرمید و به شما ملحق شد .با رفتن فاطمه ، صبرم اندک و پوست بدنم نازک گردیده است . ای رسول خدا! به زودی دخترت از مصیبتهایی که امت شما بر او وارد کردند، به شما خبر می دهد (اما اگر زهرا - «عليها السلام» - دم فروبست و چیزی نگفت) شما در پرسیدن، اصرار ورزید و از حال او جویا شوید».

ص: 45

رفتی ولی از غصه دل با پدر مگو***گفتی کنار تربت پاکش دگر مگو

یا فاطمه ! رسول امین را غمین مخواه***با او زجور امت بیدادگر مگو

از ماجرای غصب فدک ایها البتول***ز آن سیلی و گرفتن قرص قمرمگو

از آستان خانه به وقت هجوم خصم***زآن ماجرا و قصۀ قتل پسر مگو

زین غم که گشت مکتب توحید منحرف***با او به قلب خسته و چشمان ترمگو

ز آن ضرب تازیانه و این بازوی کبود***کز من نهفته ماند برای پدر مگو

ز آن اشکها کز غم هجران روی باب***از دیده ریختی همه شب تا سحر مگو

و زحال زار شیعه واز شاهد غمین***کاینسان نهفته قبر تو شد از نظر مگو

(شعر از : حسین آستانه پرست)

ص: 46

هیچ شکّی واقع می شود و خداوند انسانها را زنده می کند. خروج وقيام من از روی سرکشی و خوشگذرانی و فساد و ظلم در روی زمین نیست، بلکه قیام من برای اصلاح در اُمّت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»وامر به معروف و نهی از منکر است، و می خواهم به سیرۀ پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» و پدرم علی بن ابیطالب عمل کنم. پس هر کس قبول کند، در واقع خداوند را پذیرفته است (چون راه من از راه خدا جدا نیست)و هر که تخلف کند، صبر می کنم تا خداوند بین من و مردم ستمکار، حکم کند. برادرم! این وصیت و سفارش من به تو است و توفیق از خداوند است و توکل به او می کنم و بازگشت هم به سوی اوست».

همچنان که از متن وصیتنامه آشکار است ، این از قبیل وصیتنامه های معمولی و عرفی نیست که اشخاص دربارۀ اموال و دارایی خود می نویسند، بلکه اهداف و خط مشی و انگیزه امام حسین«علیه السلام» را در حرکت خود بازگو می کند .هر چند در وصیتنامه های شرعی گفته شده که سزاوار نیست مسلمانی شب بخوابد مگر آنکه وصیتنامه اش در زیر سرش باشد(1).

فقهای عظیم الشأن در کتب فقهی، شرایط و مراحل امر به معروف و نهی ازمنکر را بیان کرده اند. قدم اوّل در مبارزه با منکر، چهره درهم کشیدن است. به راستی اگر در اجتماع، انسانهای عاصی وخاطی در همه جا با چهره های عبوس ودرهم، مواجه شوند، خود به خود «منكر» از جامعه بر داشته می شود:

قال أمير المؤمنين «علیه السلام» : «أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» أَنْ نَلْقَی أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّة»(1)

امیرالمؤمنین «علیه السلام»می فرماید: «پیامبر(صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » به ما امر می کرد که با چهره های درهم وترش با گناهکاران رو به رو شویم».

اکنون لازم است شاهدی از تاریخ بیاوریم که چگونه پیامبر(صلی اللّٰه علیه وآله وسلم ) دستور می داد با گناهکاران با چهره های عبوس مواجه شوند:

کوههای اطراف پناه بردند به نحوی که همسرانشان برای آنان غذا می بردند ولی با آنان سخن نمی گفتند.

این سه نفر گفتند: اکنون که همۀ مردم با ما قهر کرده اند پس بیایید ما هم با یکدیگر سخن نگوییم، شاید فرجی حاصل شود. پنجاه روز به این منوال

گذشت و آنان به درگاه الهی توبه وانابه می کردند تا اینکه آیه شریفه ذیل، نازل گردید و خبر از پذیرش توبۀ آنان داد :«وَعَلَى الثَّلاَثَةِ الَّذِینَ خُلِّفُواْ حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَیْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّواْ أَن لاَّ مَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَیْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ »(1).

نشر احادیث را گرفتند، احادیث را آتش زدند، روات حدیث را یا تبعید کردند و یا در مدينه تحت مراقبت و کنترل قرار دادند، گاهی مطالب جعلی را به پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» مستند می کردند و گاهی هم برای خود، فضیلت جعل می کردند و خودشان را در راستای انسانهای الهی قرار می دادند این وضع، قریب نود سال ادامه پیدا کرد. حافظین حدیث از دنیا رفتند، کتب حدیث نابود شد، جلو انتشار حدیث گرفته شد، تا زمان «عمربن عبدالعزیز» دستور نوشتن حدیث وضبط آن از طرف وی صادر شد.

امام صادق «علیه السلام»در نامه ای خطاب به اصحاب و یارانش می فرماید:

«عَلَيْكُمْ بِآثَارِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سُنَّتِهِ وَ آثَارِ اَلْأَئِمَّةِ اَلْهُدَاةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ سُنَّتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ أَخَذَ بِذَلِكَ فَقَدِ اِهْتَدَى وَ مَنْ تَرَكَ ذَلِكَ وَ رَغِبَ عَنْهُ ضَلَّ »(1)

بر شما باد که آثار و روش پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»وائمه «علیهم السلام» راأخذ کنید که راه هدایت است و هر که آن را ترک کند، گمراه می شود».

قدم دوّم در امر به معروف و نهی از منکر، «زبان» است که انسان موعظه کند یا تحذیر نماید البته وقتی که از قدم اول نتیجه ای گرفته نشود. وقدم سوم،«مرحله شمشیر وزور» است که سیدالشهداء«علیه السلام» از همین راه استفاده کرد و برای اقامۀ امر به معروف و نهی از منکر، از جان خود و عزیزانش سرمایه گذاری کرد.

والبته برای تبیین مرحلۀ سوم و شرایط آن، باید به کتب فقهی مراجعه نمود و این طور نیست که هر کس به بهانۀ امر به معروف و نهی از منکر، دست به شمشیر ببرد و جان و مال مردم و امنیت اجتماعی را خدشه دار کند وجوّ ارعاب و وحشت ایجاد نماید.

ص: 51

روضه

روز عاشورا به صد جوش وخروش*** قاسم آمد نزد پیر می فروش

گفت جامی از می نابم بده*** تشنه آبم عمو آبم بده

ای می قالوا بلی را جرعه نوش!*** جرعه ای ز آن باده هم بر من بنوش

طالب جام الستم ای عمو!*** کن زجام عشق مستم ای عمو!

آمدم تا اذن میدانم دهی*** افتخار دادن جانم دهی

آمدم کز ناله خاموشم کنی*** بهر جنگیدن کفن پوشم کنی

سیزده ساله ام اندر روزگار*** می کشم بهر شهادت انتظار

همجوار اکبر خود کن مرا*** پیش مرگ اصغر خود کن مرا

ای عمو! هنگام شیدایی بود*** چون نبرد من تماشایی بود

اذن جنگم ده تماشا کن مرا*** مرحبا برگو و شیدا کن مرا

***

«إستَأذَنَ فی القِتالِ فَلَم یَأذَن لَهُ فَما زالَ بِهِ حَتّی أذِنَ لَهُ»:

***

جان زهرا کربلائی کن مرا*** در ره قرآن فدائی کن مرا

ای عمو! حق علىِّ بت شکن*** دست ردّ بر سینه قاسم مزن

به طرف میدان آمد و جنگید تا در لحظه آخر، امام حسین«علیه السلام» را صدا زد، حضرت، خود را با عجله بر بالین «قاسم» رساند و دید که قاسم پاها را به زمین می زند:

کاش نمی دید عمو پیکرت***تا ببرد هدیه بر مادرت

کاش نمی دید تو را اینچنین***جان دهی وپا زنی بر زمین

ص: 52

ثم قال «علیه السلام»:عَزَّ عَلي عَمِّكَ اَنْ تَدعُوَهُ فَلا يُجيبُكَ اَوْ يُجيبُكَ فَلا يَنفَعُكَ (1)

سخت است بر عمویت که او را صدا بزنی ولی نتواند پاسخ تو را بدهد یا پاسخ تو را بدهد، ولی فایده ای برای تو نداشته باشد».

بكاه عمه علي بلائه *** كاد يذوب الصخر من بكائه

وقد بكي علي فتي الفتيان *** فتيان فهر وبني عدنان

بكي علي شبابه شبانها *** ناح علي فارسها فرسانها

وصرخة العقائل الزواكي *** لقد علت إلي ذري الأفلاك

بكي علي مهجته الرسول *** ناحت علي بهجتها البتول

بكاه جده الوصي المرتضي *** مذقت في ساعده (591) حكم القضا

وحق أن يبكي أبوه المجتبي *** دما فإن نور عينه خبا

وكيف لا يبكي علي خضابه *** من دمه وهو علي شبابه لم يتهنأ بشبابه

اظلمت الدنیا بعین عمه ***واحزنی لهمه وغمه

لما رای قره عینه علی ***وجه الثری یفحص من عظم البلا

قد عجبت من صبره الاملاک*** ولا یحبط وصفه الادراک

ص: 53

انجام می دهید بیزار هستم».

اینک چند نمونه از اشعار یزید:

یا قَومَنا لا تَشُبُّوا الحَربَ إذ سَکَنَت***تَمَسَّکوا بِحبالِ الخَیرِ وَاعتَصِموا

قَد غَرَّتِ الحَربُ مَن قد کانَ قَبلَکُم***مِنَ القُرونِ وَقَد بادَت بِها الأُمَمُ

فَأنصِفوا قَومَکُم لا تَهلِکوا بَذَخاً***فَرُبَّ ذی بَذَخٍ زَلَّت بِهِ القَدَمُ (1)

«آتش جنگ را که خاموش است شعله ور نسازید، و به راه خیر چنگ بزنید.»

«جنگ اقوام گذشته را مغرور کرد و جمیعت هائی را نابود ساخت »

«در حق خویشان خود، نیکی کنید وكبر وبزرگی را کنار بگذارید. که چه بسا افراد متكبّر قدم هایشان لغزيد».

پیشنهادات داد، زیرا قرآن کریم هرگونه همکاری و مساعدت و مودت و دوستی ومطاوعه وسازش با کفار و مشرکین و دشمنان اسلام را ممنوع کرده است .

خداوند متعال میفرماید:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ...» (1)

«ای مؤمنین! دشمنان من وخودتان را دوست نگیرد، شما نسبت به آنها اظهار محبت می کنید در حال که به آنچه از حق برای شما آمده کافر شده اند.

شأن نزول آیه در مورد حاطب بن ابی بلتعه است که مفسرین چنین نقل کرده اند.

نامه ای به مردم مکه نوشت و آنها را از آمدن پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » وجنگیدن مسلمانان بر حذر داشت «اِنَّ رَسُول اللَّه یُریدُکُم فَخُذُوا حذْرَکُمْ» حاطب نامه را به ساره داد که به مردم مکه برساند.

جبرئیل این جریان را به اطلاع پیامبر رساند، علی «علیه السلام»، عمار، عمر،زبیر، طلحة ، مقداد بن اسود وابو مرثد، مأمور تعقیب ساره وگرفتن نامه از او شدند، امّا وقتی اثاث ساره را بازرسی کردند چیزی نیافتند لذا خواستند برگردند،امّا امير المؤمنين«علیه السلام» فرمود: «والله ما کذّبنا ولا کُذّبنا، وسلّ سیفه وقال: أخرجی الکتاب وإلاّ والله لأضربنّ عنقکِ» نه ما دروغ می گوئیم ونه پیامبر، لذا شمشیر راکشید و فرمود: یا نامه را به ما بده یا تورا خواهم کشت ، اینجا بود که ساره ، نامه را از لای گیسوان خود بیرون آورد و تحویل داد.

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » حاطب را احضار کرد و از این خیانت او سؤال کرد،حاطب گفت تمام مهاجرین، افرادی را در مکّه دارند که از زن و بچۀ آنها حمایت کند مگر من که در مکّه هیچ پشتیبانی را ندارم لذا به این وسیله خواستم جلوی آزار و اذیّت کفار را نسبت به خانواده ام بگیرم، این در حالی است که میدانم این نامه برای آنها مفید نخواهد بود و خداوند متعال ارادۀ خود را محقق می سازد.(1) این حادثه تاریخی نشان میدهد که مؤمنین نسبت به کفّار هرگز حق همکاری و مساعدت ومصالحه را ندارند.

روضه

چون به مرکز باز شد سلطان ابرار***که آساید دمی از رزم و پیکار

«فوقف يستريح ساعة»

ص: 57

فلک سنگی فکند از دست دشمن*** به پیشانی وجه اللّٰه احسن

چو زد از کینه آن سنگ جفارا*** شکست آیینه ایزد نمارا

«اذا أتاه حجر فوقع على جبهته»

که گلگون گشت روی عشق سرمد*** چو در روز اُحد روی محمّد

به دامان کرامت خواست آن شاه*** که خون بزداید از آن چهر چون ماه

«فأخذ الثوب ليمسح الدم عن جبهته»

یکی الماس وش ، تیری ز لشكر*** گرفت اندر دل شه جای تاپر

که از پشت پناه اهل ایمان***عیان گردید زهر آلود پیکان

«فأتاه سهم مسموم له ثلاث شعب فوقع على قلبه»

سنان زد نیزه بر پهلو چنانش***که جنب اللّٰه بُبْرید از سنانش

«فطعنه سنان بن أنس النخعي في ترقوته»

بدیدارش دلارا، رایت افراشت***سمند عشق ، بار عشق بگذاشت

زبهر وصل، فخر نسل آدم*** به روافتاد و می گفت اندر آن دم

***

تَرَکْتُ الْخَلْقَ طُرّاً فِی هَوَاکَا *** وَاَیْتَمْتُ العِیالَ لِکَی اَرَاکَا

وَ لَوْ قَطَّعْتَنِی فَی الحُبِّ اِرْباً *** لَمَا حَنَّ الفُؤادُ اِلَی سِوَاکَا(1)

***

نه ذوالجناح دگر تاب استقامت داشت***نه سید الشهداء بر قتال طاقت داشت

بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد***اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد

ص: 58

یعنی: «خدای متعال می فرماید: پس چرا در اینجا به مخلوقی پناه بردی و به او عرض حاجت کردی؟ اکنون به خاطر این عمل، باید چند سال دیگر در زندان بمانی».

البته استمداد و استعانت از مخلوق با حفظ توکل منافاتی ندارد مخصوصاً که انسان برای نجات از دست ظالمی، متوسّل به دیگران بشود، ولی این مسأله برای افراد عادی وعوام است، امّا شخصیتی مانند حضرت یوسف «علیه السلام» که علاوه بر مقام نبوّت ، آن همه عنایات الهی را به چشم دیده است، نمی بایست به مخلوقی متوسل می شد.

کُلِّ مُؤَمِّلٍ غَیری بِالإِیاسِ،و لَأَکسُوَنَّهُ ثَوبَ المَذَلَّةِ فِی النّاسِ،و لأَُبعِدَنَّهُ مِن فَرَجی و فَضلی،أ یُؤَمِّلُ عَبدی فِی الشَّدائِدِ غَیری،أو یَرجو سِوایَ!و أنَا الغَنِیُّ الجَوادُ،بِیَدی مَفاتیحُ الأَبوابِ و هِیَ مُغلَقَةٌ،و بابی مَفتوحٌ لِمَن دَعانی،أ لَم یَعلَم أنَّهُ ما أوهَنَتهُ نائِبَةٌ لَم یَملِک کَشفَها عَنهُ غَیری،فَما لی أراهُ بِأَمَلِهِ مُعرِضا عَنّی؟!قَد أعطَیتُهُ بِجودی و کَرَمی ما لَم یَسأَلنی،فَأَعرَضَ عَنّی و لَم یَسأَلنی،و سَأَلَ فی نائِبَتِهِ غَیری!و أنَا اللّهُ أبتَدِئُ بِالعَطِیَّةِ قَبلَ المَسأَلَةِ،أ فَاسأَلُ فَلا اجیبُ؟کَلاّ،أ وَ لَیسَ الجودُ وَ الکَرَمُ لی؟أ وَ لَیسَ الدُّنیا وَ الآخِرَةُ بِیَدی؟فَلَو أنَّ أهلَ سَبعِ سَماواتٍ و أرَضینَ سَأَلونی جَمیعا فَأَعطَیتُ کُلَّ واحِدٍ مِنهُم مَسأَلَتَهُ،ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی مِثلَ جَناحِ بَعوضَةٍ،و کَیفَ یَنقُصُ مُلکٌ أنَا قَیِّمُهُ فَیا بُؤس لِمَن عَصانی و لَم یُراقِبنی»(1).

یعنی: «خداوند متعال به بعضی از انبيا وحی فرستاد که به عزت و جلالم سوگند! هرکس به غير من امید ببندد اورا مأیوس می کنم ولباس مذلّت را بر او می پوشانم ، آیا در شداید به غير من تکیه می کند در حالی که حلّ شداید به دست من است ، کلید درهای بسته به دست من است و هر کس که مرا بخواند، آرزوی او را بر آورده می کنم، من خدایی هستم که قبل از سؤال، عطایای افراد را می دهم و اگر هفت آسمان و زمین از من چیز بخواهند و به هر کس آنچه می خواهد بدهم، مانند پر مگس می ماند که چیزی از خزائن من کم نمی شود».

«محمد بن عجلان» چون این حدیث را شنید، گفت: دوباره این حدیث را برای من بخوان، تا سه مرتبه این حدیث را برای او خواند و گفت : دیگر از احدی چیزی نمی خواهم، مدتی نگذشت که خداوند متعال رزقش را فرستاد و تنگدستی او بر طرف شد .

سید الشهداء «علیه السلام» هم در صبح عاشورا فرمود: «اللّهُمَّ أنتَ ثِقَتی فی کُلِّ

ص: 63

کَربٍ ، ورَجائی فی کُلِّ شِدَّهٍ ، وأنتَ لی فی کُلِّ أمرٍ نَزَلَ بی ثِقَهٌ وعُدَّهٌ ، کَم مِن هَمٍّ یَضعُفُ فیهِ الفُؤادُ ، وتَقِلُّ فیهِ الحیلَهُ ، ویَخذُلُ فیهِ الصَّدیقُ ، ویَشمَتُ فیهِ العَدُوُّ ، أنزَلتُهُ بِکَ وشَکَوتُهُ إلَیکَ رَغبَهً مِنّی إلَیکَ عَمَّن سِواکَ ، فَفَرَّجتَهُ وکَشَفتَهُ ، وأنتَ وَلِیُّ کُلِّ نِعمَهٍ ، وصاحِبُ کُلِّ حَسَنَهٍ ، ومُنتَهی کُلِّ رَغبَهٍ ».(1)

یعنی: «خدایا! تو تکیه گاه من در هر گرفتاری و مصیبت هستی ، چه مقدار غمهایی که در برابر آن قلب انسان ضعیف و راه چاره مسدود می شود. غمهایی که با دیدن آن، دوستان، خوار و دشمنان زبان شماتت می گشایند، در چنین مواقع ، تنها به تو شکایت آورده و از دیگران قطع امید نمودم. واین تو بودی که مرا از گرفتاریها نجات دادی، همانا تو صاحب هر نعمت وحسنه هستی و آخرین تکیه گاه من می باشی» .

به تأخیر انداخت و در حادثه عاشورا حاضر نبود تا جان خود را فدا کند، لذا در این زمینه اشعار ذیل را سرود، آنگاه خوابش بُرد و در عالم رؤیا پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»را دید که حضرت فرمود:

«أبشر فان الله قد كتبک ممن جاهد بين يدي الحسين «علیه السلام»»

یعنی: «بشارت باد ترا که خداوند نام تورا در زمره کسانی ثبت کرد که مقابل حسین«علیه السلام» جان فشانی کردند».

لَو کُنتُ شاهِدَ کَربَلا لَبَذَلتُ فی*** تَنفیسِ کَربِکَ جَهدَ بَذلِ الباذِلِ

لکِنَّنی أُخِّرتُ عَنکَ لِشِقوَتی***فَبَلابِلی بَینَ الغَرِیِّ وبابِلِ

إذ لم أفز بالنصر من أعدائكم*** فأقل من حزن و دمع سائل (1)

یعنی: «اگر در کربلا بودم تا آنجا که می توانستم در راه برطرف کردن گرفتاریها شما کوشش می کردم».

«اما از بی سعادتی در آن عصر نبودم، وغصه های من برای نجف وکربلا است».

«اکنون که نبودم تا با دشمنان شما بجنگم، همیشه محزون هستم واشک من جاری گردد».

این شاعر وقتی نگاهش به قبر أبي عبداللّٰه«علیه السلام»می افتد اینقدر متأثر می شود، پس چه حالی داشتند فرزندان شهید کربلا که تا شام سر مقدس پدر را در مقابل خود می دیدند، در دروازه شام، «ام كلثوم» به مأموران گفت: سر حسین«علیه السلام»را از میان محملها بیرون برید وبين ما وسر، فاصله بیندازید؛ زیرا آنقدر مردم به ما نگاه کردند که ما خجالت می کشیم؛ «فَقَدْ خُزِینَا مِنْ کَثْرَهِ النَّظَرِ إِلَیْنَا(2)

ص: 65

«لابد لي اذا من مصرعی»(1).

یعنی: «چاره ای نیست جز اینکه من باید کشته شوم» .

نامه «عمره» نشان می هد که حتی زنها هم از شهادت حسین بن على «علیه السلام» اطلاع داشتند و مسأله بر کسی پوشیده نبوده است.

6-«یَزیدُ،لا یُبارِکُ اللّهُ فی یَزیدَ ! ثُمَّ ذَرَفَت عَیناهُ «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم».

ثم قال: نعى الي وأتيت بتربته وأخبرت بقاتله». خبر شهادت حسین را برایم آوردند خداوند برای یزید مبارک نگرداند، آنگاه اشک در چشمان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»حلقه زد و فرمود:

«مقداری از تربت او را برایم آورده اند و قاتل او را هم به من گفته اند».

7-«کَأَنّی بِهِ وقَد خُضِبَت شَیبَتُهُ مِن دَمِهِ،یَدعو فَلا یُجابُ ویَستَنصِرُ فَلا یُنصَرُ».

یعنی:«گویا حسین را می بینم که محاسنش با خون خضاب شده، وهرچه صدا می زند وکمک می طلبد، پاسخ او را نمیدهند.

8-«یا عَمَّهُ ،تَقتُلُهُ الفِئَهُ الباغِیَهُ مِن بَنی امَیَّهَ »(1)

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» در موقع ولادت حسین«علیه السلام» خطاب به جناب «صفیه»دختر عبدالمطلب ، عمه بزرگوارشان فرمودند:«این کودک، به دست گروه ستمکار از بنی امیه ، کشته می شود».

یعنی:«بخدا سوگند، این امّت، فرزند پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را در دهم محرم می کشند و دشمنان خدا آن روز را روز برکت قرار می دهند.

3-«أَوِّهِ أَوِّهِ مالِی وَ لاِلِ أَبِی سُفْیانَ؟ مالِی وَلاِلِ حَرْب حِزْبِ الشَّیْطانِ؟ وَ أَوْلِیاءِ الْکُفْرِ؟ صَبْراً یا أَباعَبْدِاللهِ فَقَدْ لَقِىَ أَبُوکَ مِثْلَ الَّذِی تَلْقى مِنْهُمْ»(1).

یعنی:«آه، آه، مرا با ابو سفیان چکار، مرا چکار با حزب شیطان وسران کفر ، حسین جان صبر کن، که پدرت همان مصائبی را دید که تو می بینی.

پسرم! از نزد کافر ترین و خبیث ترین مردم می آیم».

گفتم چه شده ؟ گفت : امشب با معاویه خلوت کرده بودم، به او گفتم به آرزوهایت که می خواستی، رسیدی، اکنون به عدالت رفتار کن ودر حق بنی هاشم خوبی کن و مطمئن باش که خطری تورا تهدید نمی کند و این رویه باعث می شود که نام نیکی از تو در تاریخ باقی بماند.

معاویه در پاسخ گفت : هيهات ! هيهات! به چه نامی امید داشته باشم که از من باقی بماند، ابو بكر وعمر رفتند، امروز چه مقدار از آنان نام برده می شود؟ اما نام پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را می بینی که روزی پنج مرتبه در مأذنه ها برده می شود.ای بیچاره! بعد از نام پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم »چه عملی و چه نامی باقی می ماند؟ نه، به خدا سوگند! مگر آنکه این نام محمد «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » دفن شود!!

«فَأَیُّ عَمَلٍ يبقى، وأيّ ذكرٍ يدوم بَعْدَ هَذَا لاَ أُبالَکَ، لاَ وَ اَللَّهِ إِلاَّ دَفْناً دَفْناً»(1).

روضه

«فَلَئِنْ أخَّرَتْني الدُّهُورُ، وَعَاقَنِي عَنْ نَصْرِكَ المَقْدُورُ...فَلأنْدُبَنَّكَ صَبَاحاً وَمَسَاءً، وَلأبْكِيَنَّ لَكَ بَدَل الدُّمُوعِ دَماً، حَسْرَةً عَلَيكَ»(2).

از هجر تو بی قرار بودن تاکی؟***بازیچۀ روزگار بودن تاکی؟

ترسم که چراغ عمر گردد خاموش***دور از تو، به انتظار بودن تاکی؟

ص: 70

ما را که به خدمتت رسیدن، سخت است***دیدن همه را ، تورا ندیدن سخت است

بار غم تو، به جان کشیدن آسان***از دشمن تو ، طعنه شنیدن سخت است

«سید حیدر بن سلیمان»، متوفای 1304 در حله، خطاب به امام عصر«علیه السلام» و درباره «واقعه طف» چنین می گوید:

ماذا یُهیجُکَ إن صَبَر*** تَ لِوَقعَةِ الطَّفِّ الفَظیعَه

أتُری تَجیءُ فَجیعَةٌ*** بِأَمَضَّ مِن تِلکَ الفَجیعَه

حَیثُ الحُسَینُ عَلَی*** الثَّری خَیلُ العِدی طَحَنَت ضُلوعَه

قَتَلَتهُ آلُ امَیَّةٍ*** ظامٍ إلی جَنبِ الشَّریعَه

ورَضیعُهُ بِدَمِ الوَری*** دِ مُخَضَّبٌ فَاطلُب رَضیعَه

یعنی:«چه چیز شمارا به هیجان می آورد، صبر تاکی؟ آیا واقعه کربلا شمارا به هیجان نیاورد و منتظری حادثه بدتری از آن اتفاق بیفتد. اسب سوارن، استخوانهای سینۀ جدت حسین«علیه السلام»را در بالای بلندی خورد کردند و بنی امیه او را در کنار فرات ، تشنه به شهادت رساندند، شیر خوارۀحسین«علیه السلام» و به خون گلو آغشته شد، بیا و انتقام خون او را بگیر».(1)

ص: 71

امام مسلمین را بیان می کند که حاکم نباید از جاده مستقیم خارج واز محدودۀ کتاب و قوانین الهی، بیرون شود و از اینجا تفاوت حکومتهای علوى واموی روشن می گردد.

«اگر تو به حکومت رسیدی ، بترس از خدا از اینکه احدی از بنی هاشم را به گردن مردم سوار کنی!!».

بعد «عبدالرحمن بن عوف» گفت: «یا علی! با این شرط با تو بیعت می کنم». اما حضرت فرمود:

«فإن عليَّ الاجتهاد لأمة محمد، حيث علمت القوة والأمانة استعنت بها، كان في بني هاشم أو غيرهم».

قال عبدالرحمن : «لا والله حتّي تعطينى هذا الشرط».

قال على: «و اللّه لا اعطيكه أبدا»فتركه (1).

از هر شخص با قدرت و امانتدار برای اداره حکومت ، کمک می گیرم،خواه در بنی هاشم باشد یا غیر بنی هاشم».

«عبدالرحمن» گفت: «بیعت نمی کنم تا این شرط را بپذیری».

حضرت فرمود: به خدا قسم! چنین قولی را به تو نمی دهم، لذا عبدالرحمن هم رها کرد».

این سیاست علوی است که چه در موضع ضعف یا قوّت باشد، آنچه را قبول ندارد، نمی پذیرد.

ولی در سیاست اموی، مهم نیست که روزی از موضع ضعف، شرطی را«بپذیرد و بعداً از موضع قدرت آن را زیر پا نهد ؛ چنانچه معاویه بعد از صلح با امام حسن«علیه السلام» گفت :

« كلّ شرط شرطته فتحت قدميّ هاتين»الحدید،15/16

«هر شرطی را که پذیرفتم اکنون زیر این دو قدم من می باشد».

ص: 75

در سیاست علوی، ترور ممنوع است و مسلم بن عقیل» به خاطر یک حدیث نبوی «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم » از قتل «ابن زیاد» خودداری می کند، ولی در سیاست اموی، ترور و مسموم کردن «مالک اشتر، محمد بن أبي بكر، حجربن عدی» برای حفظ حکومت، مانعی ندارد!!

در حکومت علوی، سهم فرزندان و فاميل على«علیه السلام» به اندازۀ سایر مسلمانان است، ولی در حکومت اموی، در یک بذل و بخشش جزئی «عثمان»،چهارصد هزار درهم به«عبداللّٰه بن خالد» وصدهزار درهم به «حكم بن أبي العاص»، تبعید شده پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» و دویست هزار درهم به «ابوسفیان»می رسد!(1)

در حکومت علوی، آب به روی سپاهیان و حیوانات دشمن، باز گذاشته می شود، ولی در حکومت و سیاست اموی، معاویه و یزید، سپاهیان و حتی زنها و بچه ها را از آشامیدن آب محروم می کنند.

در حکومت علوی، جنازه «عمر بن عبدود» سالم می ماند، ولی در سیاست اموی، بدن حمزه سید الشهدا«علیه السلام»مثله می شود و بدن حسین«علیه السلام» زیر شم اسبان لگدکوب می گردد.

در حکومت علوی، خانه ، «ابو سفیان» در فتح مکه، مأمن مردم می شود، ولی در سیاست اموی، حرم امن الهی برای فرزند پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» نا امن وحضرتش آوارۀ شهرها می گردد.

«معاویه» بعد از قتل عثمان، طی نامه ای به «مروان بن حکم» چنین می نویسد:

« فَإِذَا قَرَأْتَ کِتَابِی هَذَا فَکُنْ کَالْفَهْدِ اَلَّذِی لاَ یَصْطَادُ إِلاَّ غِیلَهً ، وَ لاَ یَتَشَازَرُ إِلاَّ عِنْدَ حِیلَهٍ،

ص: 76

وَ کَالثَّعْلَبِ لاَ یُفْلِتُ إِلاَّ رَوَغَاناً، وَ أَخْفِ نَفْسَکَ مِنْهُمْ إِخْفَاءَ اَلْقُنْفُذِ رَأْسَهُ عِنْدَ لَمْسِ اَلْأَکُفِّ»(1).

«چون نامۀ مرا خواندی مانند یوزپلنگ باش که صید نمی کند مگر به طور ناگهانی و نگاه نمی کند مگر از روی حیله .و مانند روباه باش که فرار نمی کند مگربه این طرف و آن طرف، ومخفی کن خودت را مانند مخفی کردن جوجه تیغی سرش را هنگامی که می خواهند او را بگیرند».

بين نامۀ امام حسین «علیه السلام»و نامه معاویه چقدر تفاوت است ؛ حضرت حاكم مسلمین را محصور و محدود در احکام الهی می داند، ولی معاویه چه دستور العملی به مروان می دهد و انجام هر عملی را مباح وجائز بلکه لازم وواجب هم می داند !!

روضه

أَمَا وَاللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا ابن أبی قحافه، وَإِنَّهُ لَیَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّی مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَی، یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ، وَلَا یَرْقَی إِلَیَّ الطَّیْرُ، فَسَدَلْتُ دُونَهَا ثَوْبَاً، وَطَوَیْتُ عَنْهَا کَشْحاً، وَطَفِقْتُ أَرْتَئی بَیْنَ أَنْ أَصُولَ بِیَدٍ جَذَّاءَ، أَوْ أَصْبِرَ عَلَی طِخْیَهٍ عَمْیَاءَ، یَهْرَمُ فِیهَا الْکَبِیرُ. وَیَشِیبُ فِیهَا الصَّغِیرُ، وَیَکْدَحُ فِیهَا مُؤْمِنٌ حَتَّی یَلْقی رَبَّهُ، فَرَأَیْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَی هَاتَا أَحْجَی، فَصَبَرْتُ وَفِی الْعَیْنِ قَذَیً، وَفِی الْحَلْقِ شَجاً، أَرَی تُرَاثِی نَهْباً،(2)

«به خدا قسم! پسر ابو قحافه لباس خلافت را به زور به تن کرد در حالی که می دانست موضع من نسبت به خلافت، همانند قطب سنگ آسیاب است (که سنگ بدون قطب، قابل حرکت نیست) از آبشار علم من معلومات ، فرو می ریزد، به کوه علمم پرنده ای دسترسی ندارد، در عین حال میان خود

ص: 77

وخلافت پرده ای انداختم و از زیر بار آن شانه خالی کردم و به این فکر فرو رفتم که آیا با دست کوتاه به جنگم و یا در هوای تاریک، صبر کنم، وضعی که میان سالان، فرسوده و بچه ها، پیر می شوند و مؤمن انقدر رنج می کشد تا بمیرد. پس به این فکر رسیدم که صبر با این وضع ، به عقل نزدیکتر است ، لذا مانند آنانی که چشمهایشان سر می زند و نمی توانند خوب ببینند و همانند آنانکه بغض کرده اند و نمی توانند حرف بزنند، اوضاع را نگریستم و در شرایطی که می دیدم میراث من به غارت می رود، سخنی نگفتم».

ای چراغ دل ویرانه من***بی تو تاریک شده خانه من

گوشه خانه نشستم چه کنم***هستی ام رفته ز دستم چه کنم

رشته صبر علی پاره شده***چاره ساز همه بیچاره شده

ای حمایتگر من خیز وببین***فاتح بدر شده خانه نشین

بعد تو همدم من آه شده***همدم راز دلم چاه شده

آه آن شب که تو را می شستم***خورد بر بازوی نیلی دستم

این سخن ورد زبانها افتاد***دیدی آخر على از پا افتاد

ص: 78

«تطيرّ» در اسلام نکوهش شده و هیچ اثر خارجی بر آن بار نمی شود، بلکه صرفاً اثر روانی دارد که برخی از اشخاص مثلاً از پرواز کلاغی متأثر می شوند و از انجام کار مورد نظر، منصرف می گردند.

امام صادق «علیه السلام»می فرماید:

الطِّیَرَةُ عَلَی مَا تَجْعَلُهَا إنْ هَوَّنْتَهَا تَهَوَّنَتْ وَ إنْ شَدَّدْتَهَاتَشَدَّدَتْ، وَ إنْ لَمْ تَجْعَلْهَا شَیْئاً لَمْ تَکُنْ شَیْئاً،(1)

«فال بد به همان نحوی است که آن را بپذیری؛ اگر آن را سبک بشماری،کم اثر خواهد بود و اگر به آن اعتنا کنی و ترتیب اثر بدهی، برایت سخت و ناگوار است. و اگر به آن بی اعتنا باشی، هیچ اثری بر آن بار نخواهد شد».

هر کسی به خاطر فال بد زدن از انجام کارش منصرف شود، مشرك شده است، عرض کردند یا رسول اللّٰه! كفاره آن چگونه است ؟ فرمود: بگوید: خدایا! فالی نیست مگر از ناحیه تو و خبری نیست مگر از ناحیه تو، و خدایی جز تو نیست، آنگاه به دنبال حاجتش برود».

روضه

«مسلم» را بعد از دستگیری به مجلس «عبیداللّٰه» آوردند و در حین ورود به مجلس، سلام نکرد:

فَقالَ لَهُ الحَرَسِیُّ :سَلِّم عَلَی الأَمیرِ،فَقالَ لَهُ :اُسکُت یا وَیحَکَ ! وَاللّهِ ما هُوَ لی بِأَمیرٍ».

مأمورین گفتند: به امیر سلام کن ، گفت: خاموش ، او امیر من نیست» .

چون خبر شهادت حضرت مسلم بن عقيل وهائی بن عروه» به سیدالشهداء«علیه السلام»رسید: «قال الراّوی: وَ ارْتَجَّ الْمَوْضِعُ بِالْبُكَاءِ وَ الْعَوِيلِ لِقَتْلِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِيلٍ وَ سَالَتِ الدُّمُوعُ كُلَّ مَسِيلٍ»(1).

«همه یکپارچه برای مسلم گریه کردند و اشک ریختند».

»سید باقر هندی» رحمة اللّٰه علیه می فرماید:

رَمَوکَ مِنَ الْقَصْرِ اِذْ اَوْثَقُوکَ***فَهَلْ سَلِمَتْ فیکَ مِنْ جارِحَهٍ

«تو را دست بسته از بالای قصر پرتاب کردند، آیا جایی از بدن تو سالم ماند؟».

قُتلت ولم تبکِکَ الباکیات***أما لک فی المِصر من نائحه

ای مسلم! آیا کشته شوی وکسی برای تو گریه نکنند ؟! آیا در شهر یک نفر نبود برای تو اشک بریزد؟!» .

ص: 84

لئنْ تِقْضِ نحْباً فکمْ فی زرُوْد(1)***علیْک العشیّةُ مِنْ صائحةٍ(2)

اگر در کوفه کسی برای تو گریه نکرد، در عوض در محل «زرود» که خبر شهادت تو، به حسین «علیه السلام» رسید، برای تو گریه کردند».

***

ای خدا شب شده و من چه کنم***یک تن و این همه دشمن چه کنم

کوفیان همه پیمان شکنند***چون نمک خورده نمکدان شکنند

صبح با من همه پیمان بستند***شب در خانه به رویم بستند

صبح بر دامن من چنگ زدند***شب از بام به من سنگ زدند

ص: 85

جرأت نمی کرد از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» حدیث نقل کند. روات حديث را تبعید کردند و وقتی هم که از تبعید نتیجه نگرفتند و دیدند بر عکس احادیث در اقصی نقاط دنیا منتشر شده، به دستور عمر بن الخطاب ، راویان حدیث را در مدينه جمع کردند و تحت کنترل و مراقبت قرار دادند، و این سیاست تا زمان «عمر بن عبدالعزيز» همچنان ادامه داشت تا به دستور وی، افرادی مأمور جمع آوری وضبط احادیث شدند. اکنون لازم است از تاریخ، شواهدی بیاوریم تا سخن به گزاف نگفته باشیم.

«استاد محقق سید مرتضی عسگری» از مصادر عامه نقل می کند:

1- «عمر بن خطّاب ، قرظة بن كعب» را جهت فرماندهی در عراق تا منطقه «صِرار» بدرقه کرد و هنگام خدا حافظی گفت:

«اَتَدْرُونَ لِمَ مَشَيْتُ مَعَكُمْ: قُلْنا لحق صُحْبَةِ رَسُولِ اللَّه(صلّی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ) وَلِحَقِّ الأَنْصَارِ».

«می دانید چرا شما را همراهی کردم ؟ گفتیم به خاطر مصاحبت ما با پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» وحق شناسی از انصار».

گفت شما به منطقه ای می روید که سینه های مردم از قرآن مملو است، با نقل روایت از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» آنان را از قرآن خواندن باز ندارید «َأَقَلُّوا الرّوايةَ عَنْ رَسُولِ الله «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»؛ از رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»حدیث کم نقل کنید».

«قرظة بن كعب» می گوید: گاهی در مجالسی می نشستیم و بحث از احادیث نبوی«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»می شد و من هم احادیثی زیاد از آن بزرگوار حفظ بودم، ولی چون به یاد سفارش «عمر» می افتادم از نقل حدیث خودداری می کردم:

«فإذا ذکرت وصیَّه عمر سکتُّ. »(1).

ص: 88

باید از عمر بن الخطاب سؤال کرد مگر سخن پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» و به غیر از کلام الهی است که آنان را با حدیث نبوی«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» از قرآن خواندن باز دارند؟! قرآن مجید می فرماید:«ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى» (1).

مردم عراق پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»را ندیده اند و شیفتۀ کلمات و بیان سیرۀ آن حضرت هستند، ولی «قرظه» حتى يك حديث هم نقل نمی کند.

2- عمر، «عبداللّٰه بن مسعود وابو درداء وابوذر» را جمع کرد و گفت: «ما هذا الحديث عن رسول الله «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»».

این احادیث چیست که از پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» نقل کرده اید، لذا اینها را در مدینه حبس کرد تا کشته شد.(2)

نزد عبدالملك» می آمد، در بین راه گفت:

«واللّه ! ما عرف شیئا مما کنا علیه علی عهد النبی«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» الا شهاده ان لا اله الا اللّه»(1)»

به خدا سوگند! آنچه را در عصر نبوی «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» می شناختیم، همه از بین رفت مگر اینکه فقط شهادت به توحید باقی مانده است».

شرح بدعتهایی که خلفای جور بعد از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» و از خود باقی گذاشتند، در این مختصر نمی گنجد، هر چند بزرگترین منکر، وجود خود خلفای غاصب است.

«مرحوم علامه مجلسی» در کتاب شریف «بحار الانوار»، بدعتهای خلیفه دوم را بیان کرده که ما فقط فهرست آن را در اینجا می آوریم:

«صلاة تراویح، وضع مالیات بر زمینهایی که در زمان او مفتوح عنوة فتح شد، بدون آنکه به ارباب خمس، از آن چیزی بدهد، بدعت در سه طلاق در مجلس واحد، تبدیل جزیه به زکات در مورد نصاری، منع از ازدواج در مواردی که به نظرش کفو نباشند، مسح على الخفين ، کم کردن یک تکبیر از نماز میّت ، قول به عول وتعصيب و محرومیت از ارث عجم از عرب، اضافه کردن جملۀ الصلاة خير من النوم» را در اذان و موارد دیگر»(2).

خوش خدمتی به حکومت ویا از ترس اینکه شاید این نامه امام حسین «علیه السلام» نباشد بلکه دسیسهۀ خود ابن زیاد است که خواسته منذر را محک بزند، لذا «سلیمان» را همراه نامه به نزد عبيد اللّٰه آورد وعبیداللّٰه شبی که فردای آن می خواست از بصره به کوفه بیاید، دستور داد قاصد امام حسین «علیه السلام» را در بصره به دار آویختند.(1)

توضیح: سپاه حسینی از دو دسته تشکیل شده بود: «عرب و غیر عرب» که غیر عرب را «موالی» می گفتند که تعداد موالیان را به اختلاف نوشته اند از جمله :

1- سليمان مولى للحسين.

2۔ حارث بن نبهان مولی حمزة بن عبدالمطلب .

3- منجح مولى للحسين .

4- عامر بن مسلم

5- جابر بن حجاج مولی عامر بن نهشل .

6- سعد مولی عمر بن خالد صیداوی .

7- قارب الدئلی مولى للحسین .

8- رافع مولى لاهل شنوة.

9- شوذب مولى لشاكر .

10- اسلم التركي مولى للحسين .

11۔ جون مولی ابی ذر .

12- زاهر مولى عمر بن خزاعی (2)

13- سالم مولی عامر العبدی .

ص: 91

14- سالم مولی بنى المدينة الكلبي.

15- سعد مولی علی «علیه السلام».

16- شبيب مولی حرث.

17- قارب مولى الحسين «علیه السلام».

18- نصر مولی علی «علیه السلام».

19۔ واضح مولی حرث.(1)

اما هنگامی که می خواست با جمعیتی برای نصرت حضرت بیاید، خبر رسید که حسین بن علی «علیه السلام»و عليه به شهادت رسیده است.

روضه

چون جراحات سیدالشهدا «علیه السلام» زیاد شد، به گونه راست از اسب بر زمین افتاد «وهو یقول: بسم الله وبالله وفی سبیل الله وعلی مله رسول الله (صلی الله علیه و آله)خَرَجَتْ زَيْنَبُ مِنْ بَابِ الْفُسْطَاطِ وَ هِيَ تُنَادِي :وَا أَخَاهْ،وَا سَيِّدَاهْ، وَا أَهْلَ بَيْتَاهْ ،لَيْتَ السَّمَاءَ أَطْبَقَتْ عَلَى الْأَرْضِ».

***

آن دم بریدم من از حسین دل***كآمد به مقتل شمر سیه دل

او می دوید و من می دویدم***او سوی مقتل من سوى قاتل

او می کشید و من می کشیدم***او خنجر از کین ، من ناله از دل

او می نشست و من می نشستم***او روی سینه ، من در مقابل

او می برید و من می بریدم***او از حسین سر من از حسین دل

***

«وَ صَاحَ شِمْرٌ بِأَصْحَابِهِ :مَا تَنْتَظِرُونَ بِالرَّجُلِ.قَالَ :وفَحَمَلُوا عَلَيْهِ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ»(1)

«شمر فریاد زد: چرا منتظرید، لذا هر کس از هر طرف به حضرت حمله کرد».

ص: 93

«فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي اَلدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ(1)

آیه شریفه در بین آیات جهاد آمده است؛ یعنی مسأله تفقّه وتعلم احکام دینی ، آنقدر مهم است که همه نباید رهسپار میدان جنگ شوند، بلکه جمعی هم باید عازم میدانهای فرهنگی شوند و مرزبان دین و اعتقادات مردم باشند.

صاحب رجال کشی،«حبیب» را این گونه ترجمه کرده است:

وکانَ حَبیبٌ مِنَ السَّبعینَ الرِّجالِ الَّذینَ نَصَرُوا الحُسَینَ علیه السّلام،ولَقوا جِبالَ الحَدیدِ، وَاستَقبَلُوا الرِّماحَ بِصُدورِهِم وَالسُّیوفَ بِوُجوهِهِم،وهُم یُعرَضُ عَلَیهِمُ الأَمانُ وَالأَموالُ فَیَأبونَ،ویَقولونَ:لا عُذرَ لَنا عِندَ رَسولِ اللّه صلّی اللّه علیه و آله إن قُتِلَ الحُسَینُ علیه السّلام ومِنّا عَینٌ تَطرِفُ،حَتّی قُتِلوا حَولَهُ.(1).

«حبیب ، جزء هفتاد نفری است که حسین «علیه السلام» را کمک وکوههای آهن را ملاقات کردند (یعنی با افرادی که غرق در اسلحه بودند مواجه شدند)، و با سینه و صورت، به استقبال تیرها وشمشیرها رفتند و به آنان أمان می دادند و با اموال، آنان را تطمیع می کردند ولی زیر بار نمی رفتند و می گفتند اگر حسین «علیه السلام» کشته شود، نزد پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» عذری نداریم در حالی که ما زنده باشیم و چشمان ما حرکت کند. آنچنان ایستادگی کردند تا آنکه اطرافش کشته شدند».

دار می زنند و شکمش را پاره می کنند (منظورش از این سخنان «میثم» بود)».

«میثم» هم گفت: «من هم می شناسم مرد سرخ چهره ای را که برای یاری فرزند پیامبر خروج می کند تا کشته می شود و سرش را در کوفه می گردانند (منظورش «حبیب» بود)».

این دو، پس از این سخنان ، از همدیگر جدا شدند، کسانی که در اطراف ایستاده بودند و سخنان این دو را می شنیدند گفتند: به خدا احدی را دروغگوتر از اینها ندیدیم. همینطور که اهل مجلس نشسته بودند، «رشيد هجری» از راه رسید و سراغ آن دو نفر را گرفت، مردم هم مطالب آنان را برای او نقل کردند.

«رشید» گفت: «خدا رحمت کند میثم را که یک مطلب را فراموش کرده بگوید و آن اینکه کسی که سر حبیب را می آورد، صد درهم از دیگران بیشتر جایزه می گیرد . این سخن را گفت و رفت اهل مجلس گفتند: این دیگر از آن دو نفر دروغگوتر بود اما همان مردم شاهد بودند که روز و شبها نگذشت مگر اینکه تمام پیشگوییهای آنان محقق شد و «میثم تمار» را جلو خانۀ «عمرو بن حریث» به دار زدند و سر «حبیب» را در کوفه گرداندند.(1)

روضه

چون «مسلم بن عوسجه» بر زمین افتاد، حضرت حسین«علیه السلام» همراه«حبیب» بر بالین او حاضر شدند. حبیب گفت: «اگر نبود اینکه ساعتی دیگر من هم به تو ملحق می شوم، دوست داشتم وصی تو باشم».

گفت: «آری تو را سفارش می کنم که در راه حسین«علیه السلام» کشته شوی» .

حبیب گفت: «همین کار را خواهم کرد». مدتی گذشت تا اینکه به وسيلۀ

ص: 98

ضربت «بديل بن صريم» از بنی تمیم، حبیب بر زمین افتاد ، «حصين بن تمیم»، شمشیری بر فرقش زد و به شهادت رسید. مرد تمیمی، سر حبیب را جدا کرد.حصین بن تمیم گفت: «من هم در کشتن او با تو شریک هستم».

تمیمی گفت: « من قاتل حبيب هستم». .

حصین گفت: «من طمعی در جایزه ندارم، سر را تو ببر واز عبیدالله جایزه بگیر ، لكن لحظه ای سر را به من بده که به گردن اسبم بیندازم وجولان بدهم تا مردم بدانند که من در قتل حبيب شریک هستم». ولی تمیمی حاضر نمی شد تا اینکه بستگان طرفین، به همین نحو بین آنان اصلاح دادند.

«ابو محنف» نقل کرده است: «لما قتل حبيب بن مظاهر هذ ذلك الحسين؛ شهادت حبیب ، حسین و او را شکست داد».

«مرحوم سماوی» چنین می گوید:

إن یَهُدَّ الحُسَینَ قَتلُ حَبیبٍ*** فَلَقَد هَدَّ قَتلُهُ کُلَّ رُکنِ

قَتَلوا مِنهُ لِلحُسَینِ حَبیباً*** جامِعاً فی فَعالِهِ کُلَّ حُسنِ(1)

«شهادت حبیب نه تنها حسین«علیه السلام» را شکست، بلکه تمام ارکان شکسته شد».

»با شهادت حبیب ، دوستی را از حسین گرفتند که جامع افعال نیکو بود».

گفت : چون این سر پدر من است، می خواهم آن را به من بدهی تا دفن کنم.

و مرد تمیمی گفت: خیر، امير راضی نمی شود و من هم می خواهم جایزه خوبی از امیر بگیرم.

قاسم گفت: «اما خداوند بدترین پاداش را به تو می دهد». قاسم عجالتاً قاتل پدر را رها کرد اما مترصد بود تا انتقام بگیرد. سرانجام در زمان «مصعب بن زبیر» که در نزدیکی موصل اردو زده بود، در نیمروزی، مرد تمیمی در خیمه خود در خواب قیلوله بود، قاسم انتقام پدر را با کشتن او گرفت.

کودکی را که پدر در سفراست*** دائماً چشم امیدش به در است

هر صدائی که ز در میآید*** بخيالش که پدر میآید

امام حسین«علیه السلام» دختر چهار ساله ائی داشت که فقط صاحب ریاحین الشریعه در ج 3/ص 290 نام او را رقیّه ذکر کرده است ، شبی در شام در عالم رؤيا ، پدر را دید و شکایت از ستم های مردم نمود ، اما چون بیدار شد، جای پدر را خالی دید.

بگفت ای عمّه بابایم کجا رفت***بُدی این دم برم، دیگر چرا رفت

عمّه من بی پدری ندیده بودم***سخت است کنون که آزمودم

لذا سر پدر را برایش آوردند، مدتی، خیره، خیره به سر نگاه کرد و می گفت : چه کسی رگ گلوی تورا برید و مرا در این سنّ یتیم کرد؟ تا اینکه لبهایش را بر لبان پدر نهاد و روحش از قفس دنیا پرواز کرد.

رموز عشق بر عالم نشان داد***لبش را بر لبش بنهاد و جان داد(1)

ص: 100

ملاقات با «محمدبن حنفیّه»، در گفتگو با «ابا هرم» در بر خورد با «عمر الأطرف» و در سخن با «ام سلمه وابو محمد واقدی» و دهها مورد دیگر، به کشته شدن خود تصریح کرده اند و علت اصرار اصحاب بر نرفتن امام «علیه السلام»به کوفه برای همین بود که از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»وامیرالمؤمنین«علیه السلام» شنیده بودند که در عراق حسین «علیه السلام»را خواهند کشت.

در اصول کافی، بابی داریم تحت عنوان «باب آن الأئمة «علیهم السلام»و ل ايعلمون متى يموتون»، امام صادق«علیه السلام» و اله می فرماید:

«أَیُّ إِمَامٍ لا یَعْلَمُ مَا یُصِیبُهُ ، وَإِلَی مَا یَصِیرُ ، فَلَیْسَ ذَلِکَ بِحُجَّهٍ لِلَّهِ عَلَی خَلْقِهِ»(1).

«هر امامی که نداند چه اتفاقی برای او می افتد وکارش به کجا منتهی می شود ، این حجّت خداوند بر مردم نیست».

2- پایان کار را برای همه روشن کرده است که همه کشته می شوند وهر کس برای هدف دیگری آمده ، از همینجا بر گردد ، فردا عده ای نگویند ما به طمع حکومت و ریاست رفته بودیم ولی مطلب عوض شد، لذا در مراحل مختلف،بیعت را از اصحاب برداشت که هر کس می خواهد برود، برود. وقتی خبر شهادت حضرت مسلم» رسید، فرمود: «مَن أحبّ منکم الانصراف فلینصرف، لیس علیه منّا ذِمام.» (2)

وشاهدش هم کلمات اصحاب در شب عاشورا خطاب به امام حسین«علیه السلام» است که آگاهانه این راه را انتخاب کردند. امام «علیه السلام» در شب عاشورا خطاب به «بشر بن عمر حضرمی» فرمود : «خبردار شدم که فرزندت در سر حدّات ری اسیر شده ، من بیعت خود را از تو برداشتم، برو در آزادی

ص: 102

فرزندت تلاش کن». اما او در پاسخ گفت:

«أَكَلَتْنِي السِّبَاعُ حَيّاً إِذَا فَارَقْتُكَ یااَبا عبداللّٰه»(1).

زنده زنده طعمه درندگان شوم اگر دست از پاری تو بر دارم ای حسین!».

زهیر بن قین بجلی» گفت:

وَاللّهِ،لَوَدِدتُ أنّی قُتِلتُ،ثُمَّ نُشِرتُ،ثُمَّ قُتِلتُ حَتّی اقتَلَ کَذا ألفَ قَتلَةٍ،وأنَّ اللّهَ یَدفَعُ بِذلِکَ القَتلَ عَن نَفسِکَ (2)

دوست دارم هزار مرتبه کشته شوم وآنگاه زنده شوم تا بدینوسیله خداوند قتل را از شما دفع کند».

«مسلم بن عوسجه» برخاست و چنین گفت:

«لا أبرح حتى أكسر في صدورهم رمحي وأضربهم بسيفي ما ثبت قائمه بيدي .»(3).

از شما دست بر نمی دارم مگر آنکه نیزه ام را در سینه آنان بشکنم و تا جان دارم با شمشیر با آنان بجنگم».

«سعيد بن عبدالله حنفی» چنین گفت:

«وَاللهِ لا نُخَلّيكَ حَتى يَعْلَمَ اللهُ أَنّا قَدْ حَفِظْنا غَیْبَةَ رَسُولِ اللهِ فيكَ ، وَاللهِ لَوْ اَعْلَمُ اَنّي اُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْری وَ يُفْعَلُ بي ذلِكَ سَبْعينَ مَرَّةً ما فارَقْتُكَ (4).

به خدا سوگند! از شما دست بر نمی دار تا یقین کنیم که سفارش پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را در مورد شما رعایت کرده ایم. به خدا ! اگر هفتاد مرتبه کشته شوم سپس زنده شوم، آنگاه مرا بسوزانند (باز) دست از یاری تو بر نمی دارم» .

ص: 103

لذا آنانی که برای مطامع دنیوی آمده بودند، زودتر و حتی در بین راه ، حضرت را تنها گذاشته و رفته بودند:

مدعی خواست که آید به تماشاگه راز***دست غیب آمد و بر سینه نا محرم زد

3 - بعد از شهادت حسین«علیه السلام» و تا به امید فتح و پیروزی برای کسی نیست ،چنانچه می بینیم بعد از واقعۀ کربلا، حرکت های زیادی انجام شد، ولی موفقیتهای کامل به دست نیامد، «قیام تواّبین، واقعه حرّه، قیام زید ویحیی» از همین قبیل است که در نوبۀ خود در رسوایی حکام اموی، تأثیر داشت ولی نتوانست ریشۀ حکومت اموی را بخشکاند. سید الشهداء«علیه السلام» در پیش بینی از آینده و مشکلات وستمهایی که مردم خواهند دید در صبح عاشورا چنین فرمود:

آیم الله، لا تلبثون بعدها إلا كريث ما تركب الفرس حتى تدور بيم دور الرخي وتقليق بكم قلق المخور، عهد عهده إلى أبي عن جدي و شه »(1).

«به خدا سوگند! بعد از من ، فرصت چندانی پیدا نمی کنید مگر آن مقداری که اسب سوار، سوار بر اسب شود و بعد آسیاب زمانه شما را می چرخاند ونرم و دچار اضطراب می کند، این خبری است که پدرم از رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» به من داده است» .

روضه

در شب عاشورا سیدالشهداء«علیه السلام»اجازه بازگشت داد و چنین فرمود:

أَحمَدُهُ عَلَی السَّرّاءِ وَالضَّرّاءِ،اللّهُمَّ إنّی أحمَدُکَ عَلی أن أکرَمتَنا بِالنُّبُوَّهِ،وعَلَّمتَنَا القُرآنَ،وفَقَّهتَنا فِی الدّینِ،وجَعَلتَ لَنا أسماعاً وأَبصاراً وأَفئِدَهً،ولَم تَجعَلنا مِنَ المُشرِکینَ،أمّا بَعدُ،فَإِنّی لا أعلَمُ أصحاباً أولی ولا خَیراً مِن أصحابی،ولا أهلَ بَیتٍ أبَرَّ ولا أوصَلَ مِن

ص: 104

أهلِ بَیتی،فَجَزاکُمُ اللّهُ عَنّی جَمیعاً خَیراً،ألا وإنّی أظُنُّ یَومَنا مِن هؤُلاءِ الأَعداءِ غَداً،ألا وإنّی قَد رَأَیتُ لَکُم فَانطَلِقوا جَمیعاً فی حِلٍّ،لَیسَ عَلَیکُم مِنّی ذِمامٌ (3)،هذا لَیلٌ قَد غَشِیَکُم فَاتَّخِذوهُ جَمَلاً(1)

منتها آیا اصحاب می توانستند امام «علیه السلام»را تنها بگذارند؟ آیا حفظ جان امام «علیه السلام» بر اصحاب ، واجب نبود؟ و اگر کسی حضرت را تنها گذاشته باشد ، مؤاخذه نمی شود؟ پاسخ علّامۀ مامقانی (قده) را در حالات «محمد بن حنفیّه) ذکر کردیم، پاسخی هم مرحوم مقرّم در کتاب مقتل الحسین«علیه السلام»داده اند.

***

گفت ای گروه هر که ندارد هوای ما***سر گیرد و برون رود از کربلای ما

نا داده تن به خواری وناکرده ترک سر***نتوان نهاد پای به خلوت سرای ما

این عرصه نیست جلوه گه روبه وگراز***شیر افکن است باديۀ ابتلای ما

بر گردد آنکه با هوس کشور آمده***و سرنا ورد به افسر شاهی گدای ما

ما را هوای سلطنت ملك دیگر است***کاین عرصه نیست در خور فرهمای ما

«نیّر تبریزی»

ص: 105

«از این سفر بر شما بيمناك هستم که کشته شوی و خاندانت اسير و درمانده شوند، با کشته شدن شما، نور زمین خاموش می شود، زیرا شما چراغ هدایت وامید مؤمنین هستی . در حرکت به طرف عراق عجله مکن و خودم به دنبال این نامه ، خدمت خواهم رسید و السلام».

این نامه، «عبداللّٰه» را آرام نکرد؛ زیرا موقعیت حساس وبا روحیّۀ حسین بن علی«علیه السلام» نیز آشنا است که او رهبر آزادگان می باشد و تن به ذلّت نمی دهد ،لذا دست به اقدام دیگری می زند و آن رفتن به نزد «عمرو بن سعيد» حاکم مکّه و گرفتن امان نامه برای حضرت است و برای اطمینان خاطر بیشتر امام «علیه السلام»برادر حاکم مکّه،«یحیی بن سعید» را همراه خود می آورد، ولی حضرت درپاسخ همۀ این اقدامات می فرماید:

اگر در لانه جنبندهای از جنبنده های زمین باشم، مرا بیرون می آورند وخواهند کشت وبر من ستم می کنند همچنان که يهود، ستم کردند و در روز شنبه به صید ماهی پرداختند وحريم الهی را شکستند»

«إنِّى رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى اللّٰه عليه وسلم فِي مَنامي وَأَمَرَنِي بِأَمْرٍ لَابُدَّ أَنْ اَنْتَهِي إِلَيْهِ».

پیامبر را در عالم رؤیا دیدم و به من دستوری فرموده که باید آن را انجام بدهم».

«عبداللّٰه» پرسید: آن رؤیا و دستور چیست؟

حضرت فرمود: «مَا حَدَّثْتُ أَحَداً بِهَا وَمَا أَنَا مُحَيِّتْ بِها حَتَّى أَلْقَى رَبِّي»(1).

به احدی نگفته و نخواهم گفت تا هنگامی که خداوند را ملاقات کنم .

ص: 107

حَتَّى أُقتلَ مَعَهُ».

به خدا سوگند! دوست داشتم که من هم همراه او کشته می شدم ولی اگر نتوانستم خودم شرکت کنم، لااقل با فرزندانم، او را کمک کردم»(1).

«مرا به خاطر سخاوت زیاد، سرزنش می کنند در حالی که این غلام با سخاوت تر از من است».

آنگاه باغ را خرید و به غلام بخشید(1).

چند نکته اخلاقی در این داستان قابل توجه است:

1- در حد امکان، نیاز حاجتمدان را مرتفع سازیم، رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: «َمَنْ قَطَعَ رَجَاءَ مَنِ ارْتَجَاهُ قَطَعَ اللهُ مِنْهُ رَجَاءَهُ يَوْمِ الْقِيَامَة» (2) .

«هر کس امید کسی را قطع کند که به او امید بسته ، خداوند متعال هم امید او را در قیامت قطع می کند».

2- در موقع غذا خوردن، اگر بیننده ای هست. لقمه ای هم به او بدهیم یا تعارف کنیم، محدّث خبير «شیخ عباس قمی» «قُدِّسَ سِرُّه» نقل می کند که در تبریز چند روزی مهمان شخصی بودم که غذای چند نفر را می خورد ولی سیر نمی شد،می گفت من مبتلا به «مرض جوع» هستم و هر چه می خورم سیر نمی شوم، چون وقتی غذا می خوردم، سگی پیدا شد و نگاه می کرد ولی من حتى لقمه ای به او ندادم، حیوان با نا امیدی نگاهی به آسمان کرد و رفت و از آن وقت من مبتلا به این مرض شده ام.(3)

3- آنچه را انسان در راه خداوند بدهد، ضرر نمی کند، قرآن کریم می فرماید:«وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يَخْلِفُهُ» .(4)

«آنچه را در راه خدا بدهید، خداوند جبران می کند». چنانچه آن غلام چند قرص نان به حیوانی داد و از لطف خدا، صاحب باغی شد.

ص: 110

روضه

«وَاشْتَدَّ الْعَطَشُ بِالْحُسَيْنِ«علیه السلام» فَرَكِبَ الْمُسنَّاة يُرِيد الْفُرات وَالْعَبّاسُ اَخُوهُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَاعْتَرَضَتْهُ خَيْلُ ابْنُ سَعْدِ فَرَمَى رَجُلٌ مِنْ بَنِي دَارِمِ الْحُسَيْنِ «علیه السلام» بِسَهْم فَأَثْبَتَهُ فِي حِنْكِهِ الشَّرِيفِ حَتَّى امْتَلأَتْ رَاحَتاهُ مِنَ الدَّمِ ثُمّ رَمَى بِهِ وَقَالَ: اللَّهُمْ إِنِّي أَشْكُو إِلَيْكَ مَا يَفْعَل بِابْنِ بِنْتِ نَبِيِّكَ»(1)

توئی کعبه وحرم، توئی مکه و منا***توئی مشعر هَمَمْ، توئی زمزم وصفا

توئی حجر ومستجار، توئی قبله دعا***توئی مشعر هِمَمْ،توئی خیر من سعا

توئی مطلب رسول،توئی مقصد خدا

هم از رکن وهم مقام ، هم از عمره هم ز حج

تو روح مصوری، تو جان مجسمی*** تو نفس مجردی ، تو عقل مکرمی

تو لوحی وتو قلم، تو عرش معظمی*** تو آیات منزلی ، تو اسماء اعظمی

از آدم مؤخرى ، به آدم مقدمی

توئی آیت رجا، توئی معنی فرج

ز آبی که خضر را ندادند در حیات***به قبر شریف او ببندند در ممات

ولی سوی شه نرفت ، نمود آب احترام***نه در مردگی به قبر، نه در زندگی به کام

«شعر از : میرزا یحیی مدرّس اصفهانی «قُدِّسَ سِرُّه»»

ص: 111

اصولاً به امان دولتها و حکومتها اطمینان نیست، چه بسا افرادی مورد عفو قرار گرفتند ولی بعداً مورد غضب واقع شدند یا امان نامه های آنان پاره و شکسته شد و عهد و پیمانها نقض گردید که به یک جریان تاریخی اشاره می شود تا بیان امام حسین «علیه السلام» بهتر روشن شود که امان واقعی همان امان الهی است.

نامه از جهاتی مخدوش است» .

هارون گفت: پس خودت آن را پاره کن . ابو البختری در حالی که دستهایش می لرزید، آن را پاره کرد، لذا «یحیی» مجدداً روانۀ زندان شد و به طور مشکوکی به شهادت رسید.(1)

یعنی: حضرت عباس . باب الحوائجی است که هیچ شخص گرفتاری اورا صدا نمی زند مگر آنکه حاجت روا می شود».

عشاق چون بدرگه معشوق رو کنند***از آب دیدگان تن خود شستشو کنند

قربان عاشقی که شهیدان کوی عشق***در روز حشر رتبۀ او آرزو کنند

عباس نامدار که شاهان روزگار***از خاک کوی او طلب آبرو کنند

بی دست ماند وداد خدا دست خود به او***آنانکه منکرند بگو روبه رو کنند

گر دست او نه دست خدائی است پس چرا***از شاه تا گدا همه رو سوی او کنند

در گاه او که درگه باب الحوائج است***باب الحوائجش همه جا گفتگو کنند

: حضرت عباس «علیه السلام»؟ و چون بر زمین افتاد: «نادیى بأَعْلَى صَوْتِهِ: أَدْرِكْنى يَا أَخِي فَانْقَضَّ عَلَيْهِ أَبُو عَبْدِاللهِ كَالصَّقْرِ فَرَآهُ مَقْطُوعَ الْيَمِينِ وَالْيَسَارِ، مَرْضُوخَ الْجَبِينِ، مَشْكُوكَ الْعَيْنِ بِسَهُم مُرتثاً بِالْجَراحَة فَوَقَفَ عَلَيْهِ مُنْحَنِياً وَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ يَبْكِي حَتَّى فَاضَتْ نَفْسُهُ».(1)

با صدای بلند، برادر را صدا زد، حضرت مانند باز شکاری ، سریعاً خود را بر بالین عباس رساند در حالی که دو دست عباس قطع، پیشانی شکسته ، چشم با اصابت تیری مجروح شده بود، حضرت ، با کمر خمیده، در بالين سر او گریه کنان نشست».

دیده برهم منه ای سرو بخون غلطیده*** که نگویند حسین داغ برادر دیده

ص: 116

شدم، حضرت فرمود: از کدام شهر هستی؟

عرض کردم: از کوفه.

«فقال :«لَيْسَ بَلَدٌ مِنَ الْبُلْدَانِ وَمِصْرٌ مِنَ الْأَمصَارِ أَكْثَرَ مُحِبّاً لَنَا مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ، إِنَّ اللَّهَ هَدَاكُمْ لِأَمْرِ جَهِلَهُ النَّاسِ فَأَجَبْتُمُونَا وَابْغَضَنَا النَّاسُ وَصَدَّقْتُمُونَا وَكَذَّبنا النَّاسِ وَاتَّبَعْتُمُونَا وَخَالَفَنَا النَّاسُ فَجَعَلَ اللَّهُ تَعَالَى مَحْيَاكُمْ مَحْيَانَا وَمَمَاتَكُمْ مَمَاتَنَا»(1).

«هیچ شهر و محلی نیست که به اندازۀ کوفه، به ما علاقه مند باشند، خداوند شما را هدایت کرد و شما ما را اجابت کردید در حالی که دیگران با ما عداوت کردند، شما ما را تصديق ، اما دیگران تکذیب کردند. شما از ما پیروی، ولی دیگران مخالفت نمودند، خداوند حیات و ممات شما را با ما قرار بدهد» .

روضه

امیرالمؤمنین«علیه السلام» نگاهی به کوفه کرد و فرمود: «چقدر زیبا هستی! خدایا! قبر مرا در کوفه قرار بده»(2).

«محمد بن حنفیه» می گوید: «شب بیستم را در کنار پدرم امیرالمؤمنین«علیه السلام» گذراندم در حالی که سمّ به دو پای حضرت سرایت کرده بود، آن شب، نماز را نشسته خواند و مرتب تا طلوع فجر مارا سفارش ونصيحت می فرمود و از عاقبت خود خبر می داد. چون صبح شد، مردم برای عیادت حضرت آمدند، اجازه ملاقات داده شد:

ثم قال : أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي وَخَفِّفُوا سُؤَالِكُمْ لِمُصِيبَةِ اِمَامِكُمْ،فَبَكَى النَّاسُ عِنْدَ ذلِكَ بُكَاءً شَدِيداً وَاشْفَقُوا أَنْ يَسْأَلُوهُ تَخْفِيفاً عَنْهُ».

ص: 120

«آنگاه فرمود: قبل از آنکه از میان شما بروم، سؤالات خود را بپرسید، اما سؤالات را به خاطر مصیبتی که به امام شما وارد شده کوتاه کنید. اینجا بود که صدای گریۀ مردم بلند شد و رعایت حالت امام«علیه السلام» را نمودند و سؤالی نکردند»(1).

اثير بن عمرو طبيب معروف کوفه بعد از معاینه که فهمید سم به مغز سر سرایت کرده گفت: «یا اَمْیرَالْمُؤْمِنینَ اِعْهَدْ عَهْدَکَ فَاِنَّ عَدُوَّ اللَّهِ قَدْ وَصَلَتْ ضَرْبَتُهُ اِلی ام رَأسِکَ(2)

ای علی«علیه السلام» ، وصیت های خود را بگو، زیرا ضربۀ این دشمن خدا به مغز سر سرایت کرده است.

طبيبا ! وامكن زخم سرم را***مسوزان قلب زینب دخترم را

طبيبا ! کار از درمان گذشته***زد آتش زخم سر، این پیکرم را

در و دیوار مسجد هست شاهد***که من گفتم اذان آخرم را

وداع زندگی را گفتم آن روز***که زد در کوچه قنفذ، همسرم را

ص: 121

«مَنْ كَثرَ اشْتِباكه بالدُّنْيَا، كَانَ أَشَدّ لِحَسْرَتِهِ عِنْدَ فِرَاقِها»(1).

«کسی که بیشتر پنجه در دنیا انداخته باشد، موقع فراق و جدایی بیشتر حسرت می خورد».

امام سجاد«علیه السلام» می فرماید:

«خَرَجْنَا مَعَ الحسين بن علي«علیه السلام» فَمَا نَزَلَ مَنْزِلاً وَلَا رَحَلَ مِنْهُ إِلَّا ذَكَرَ يَحْيَى ابن زَكَرِيَّا وَقَتْلَهُ، وقال وَمِنْ هَوَانِ الدُّنيا عَلَى اللَّهِ أَنْ رَأْسَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَا أُهْدِيَ إِلَى بَغِيَ مِنْ بَغَايَا بَنِي إِسْرَائِيل»(2).

«همراه امام حسین «علیه السلام»(به طرف کربلا) که می رفتیم به هر منزلی که فرود می آمد ویا از آن کوچ می کرد، یادی از یحیی«علیه السلام» وشهادت او می کرد و می فرمود: در بی ارزشی دنیا همین بس که سر یحیی بن زکریا را به عنوان هدیه به سوی فرد بی عفتی از بی عفتهای بنی اسرائیل بردند».

«أما اگر شخصیتی همانند امیرالمؤمنین «علیه السلام»علاقه اش به مرگ، از علاقه طفل به شیر مادر بیشتر است ، رمزش در این نهفته است که دنیا در نظرش از استخوان خنزیری که در دست جذامی باشد، بی ارزشتر است:

«واللَّٰهِ لَدُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَهْونُ فِي عَيْنِي مِنْ عِرَاقِ خنزيرٍ فِي يَدِ مَجْذُومٍ»(3).

موقع حرکت امام حسین «علیه السلام» از مدینه، «ابن عباس» جلو می آید وحضرت را قسم می دهد که از این سفر، صرفنظر کند. سید الشهداء«علیه السلام» پس از بیان مطالبی در بیان بی اعتباری دنیا به «داستان بثينه»(4) اشاره می کند .

ص: 123

(1)

پیش صاحبنظران ملک سلیمان باد است***بلکه آن است سلیمان که ز ملك آزاد است

خيمة انس مزن بر در این کهنه رباط***که اساسش همه بی موقع و بی بنیاد است

فرض کن که تمام دنیا به تو رو آورد، آیا مرگ به سراغ تو نمی آید؟» .

«ای طالب دنیا! دنیا را رها کن و برای دشمنانت بگذار».

«چه نیازی به دنیا داری در حالی که سایۀ یک ستون برای تو کافی است».

نکته دومی که در نامۀ سیدالشهداء«علیه السلام»به آن اشاره شده ، بقا وهمیشگی بودن قیامت است و به خاطر همین دیدگاه است که امام «علیه السلام»واصحاب بزرگوارش هر چه به مرگ نزدیکتر می شدند، خوشحالتر می گشتند واعجاب همه را بر می انگیخت که:«اُنْظُرُوا إِلَیْهِ لاَ یُبَالِی بِالْمَوْتِ؛ ببینید از مرگ واهمه ای ندارد».

اکنون که عنان سخن به اینجا کشیده شد، به نظر آمد که داستان وفات مرحوم آیت اللّٰه العظمی حاج سید محمد حجّت اعلى اللّٰه مقامه الشريف را از زبان دامادش مرحوم آیت اللّٰه حاج شیخ مرتضی حائری بیان کنیم تا معلوم شود اعتقاد به مرگ در نزد اولیاء اللّٰه چگونه است.

ایشان به طور صریح وجزم گفت: «من بنا هست بمیرم دیگر بنایی برای چه؟». بعد فرمود: «عزیزم! این چند روز اینجا بیا، یعنی مثل سابق دوری مکن».

من ظاهراً هر روز صبح پس از تمام شدن درس مکاسب که در اطاق بیرونی منزل ایشان می گفتم، به خدمتش می رفتم. یک روز که به ظن غالب روز چهارشنبه بود، مخصوصاً پیغام دادند که خدمتشان برسم، جلو رویشان، «آية اللّٰه حاج سید احمد زنجانی«قُدِّسَ سِرُّه» » نشسته بودند، اوراق و اسناد مالکیت وغیره را به آقای زنجانی و آنچه پول نقد در جعبه بود، به بنده دادند که به مصارف معيّنه برسانم. وصیت کرده بودند که آنچه پول نزد وکلای ایشان موجود است، همه سهم مبارک امام «علیه السلام» می باشد و چند روز هم بود که پول وجوه ، از کسی نمی گرفتند.

وقتی که وجوه محتوای جعبه را به نگارنده دادند تا به محل آن برسانم، در حالی که دستها به طرف آسمان بود، گفت: «خدایا! من به آنچه تکلیف داشتم عمل کردم تو هم مرگ مرا برسان».

من به ایشان گفتم: «آقا! شما بی خود این قدر ترسیده اید، شما هر سال در زمستان همین ناراحتی را دارید، بعداً خوب می شود».

فرمود: «نه، امر من یا وفات من ظهراست». من دیگر چیزی نگفتم وفوراً در پی انجام فرمودۀ ایشان رفتم و از لحاظ اینکه مبادا ایشان، ظهر وفات نمایند، درشکه گرفته و سوار شدم و به دنبال کارها رفتم وظهر نشده، برگشتم. وایشان آن روز ظهر وفات نکردند و شنبه بعد از این چهارشنبه وفات کردند، به محض وفات ایشان، من آمدم جانب بیرونی، صدای اذان از مدرسۀ حجتیّه تازه بلند شده بود.

یکی از همین روزهای نزدیک وفات بود که در یک آن، چشمش به در

ص: 126

بود و پیدا بود که یک چیز بالخصوصی را مشاهده می کند و می گفت: «آقا على بفرما»، ولی طولی نکشید که به حال عادی برگشت.

روز وفات ایشان، من باکمال اطمینان درس مکاسب را در منزل گفتم،چون حالشان خیلی غیر عادی نبود، پس از آن رفتم در همان اطاق کوچک که ایشان بستری بودند، سلام کردم جواب دادند و گفتند: امروز چه روزی است؟

گفتم: روز شنبه.

گفتند: آقای بروجردی به درس رفتند؟

گفتم : آری. چند مرتبه گفت: «الحمدللّٰه».

دختر ایشان که زوجه این جانب است گفتند، قدری تربت به ایشان بدهیم. گفتم خوب است. ایشان تربت را فراهم کردند من خدمتشان عرض کردم که میل بفرمایید، ایشان نشستند ومن استکان را جلوشان بردم خیال می کردند غذا یا دواست، قدری با اوقات تلخی گفتند: این چیست ؟ گفتم: تربت است، فوری قیافه باز شد وآب تربت را تا آخر، سر کشیدند و بعد این کلمه را من خودم شنیدم که گفتند: «آخر زادی من الدنيا تربة الحسين» و دو مرتبه خوابیدند.

برای دومین بار به امر و تقاضای خودشان، «دعای عدیله» را برای ایشان قرائت کردند. «آقا سید حسین» پسر دوم ایشان، رو به قبله نشسته و خود ایشان هم در حالی که سینه اش را تکيه به متکایی داده بود، در حال نشسته می خواندند و با فارسی و ترکی با کمال شدت و صمیمیت عقاید خود را در مقابل حق تعالی ابراز می داشتند. یادم هست که نسبت به اميرالمؤمنين«علیه السلام» پس از

اقرار به خلافت، به زبان ترکی می گفتند: (بلا فصل هیچ فصلی یوخدو).

این را نیز شنیدم که می گفت: «خدایا! عقاید من همه حاضر است، همه را

ص: 127

به تو سپردم وبه من برگردان». در همان حال نفسشان نیامد، خیال کردند که آقا قلبشان گرفته ، قدری قطرۀ کرامین به دهن ایشان ریختند، من دیدم که قطره از اطراف لبها فرو ریخت، همان آن از دنیا رفته بودند و حتی چند قطره کرامین هم به دستگاه گوارش ایشان نرسید. من کاملاً متوجه شدم که ایشان از دنیا رفته اند.آمدم بیرونی که صدای اذان را از مدرسۀ حجتیۀ شنیدم که فوت ایشان مقارن اوّل ظهر حقیقی بود. ایشان آدم بسیار دقیق و باریک بین وعجول بود، ولی در این سفر آرام و بی دغدغه بود.

مرحوم آیت اللّٰه حاج شیخ مرتضی حائری رضوان اللّٰه تعالی علیه سه نتیجه گیری از این قضیه می کند:

1۔ خبر دادن از مرگ خود که در ظهر واقع می شود.

2 - مکاشفه و اینکه امیرالمؤمنین«علیه السلام» را مشاهده نمودند.

3- خبر دادن به اینکه آخرین توشۀ من از دنیا «تربت» است.(1)

تاریخ وفات مرحوم آية اللّٰه حجت «سوم جمادی الاولی 1372» است.

روضه

پیش بینی سید الشهداء«علیه السلام» به فرزندش امام سجاد«علیه السلام»که حکایت من همانند حضرت یحیی است در دو مکان محقق شد، یکی در مجلس ابن زیاد ودوّم در مجلس یزید هنگامی که دستور داد زنها و بچه ها را در حالی که در ریسمان بسته شده بودند، حاضر کردند: «قال علي بن الحسين الا انشدك الله يَا يَزيد، ما ظَنُّكَ بِرَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم لو رآنا عَلَى هَذِهِ الصِّفَة؟».

اگر الان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»بیاید و ما را در چنین صحنه ای ببیند، چه جوابی داری ؟».

ص: 128

«ثمّ وضع رأس الحسین«علیه السلام»بین یدیه و أجلس النساء خلفه لئلّا ینظرن إلیه، فرآه علیّ بن الحسین «علیهما السّلام» فيَأْكُلْ بَعْدَ ذلِكَ اَبَدَأ، وَأَمَّا زَيْنَبُ فَإِنَّها لَمّا رَأَتْهُ أَهْوَتْ إِلى جَيْبِها فَشَقَّتْهُ ثُمّ نَادَتْ بِصَوْتٍ حَزين يَفْزَعُ الْقُلُوبَ: يَا حُسَيْنَاه، يا حَبِيبَ رَسُولِ الله يَابْنَ مَكَّة وَمِنى، يَابْنَ فَاطِمَةُ الزهرا سَيِّدةَ النِّسَاء، يابْنَ بنت المصطفى؟ قال الراوي: فَأَبْكَتْ والله كُلَّ مِنْ كَانَ فِى الْمَجْلِسِ»(1).

سر مبارک را در مقابل خود گذاشت وزنها را در جایی نشاند که نگاهشان به سر مبارک نیفتد، چون نگاه علی بن الحسین «علیه السلام»به سر افتاد، بعد از آن دیگر غذا نخورد. واما زینب چون نگاهش به سر بریده افتاد ، دست برد وگریبان پاره کرد، آنگاه با صدای اندوهناکی که دلها را به لرزه در می آورد و همه اهل مجلس را به گریه انداخت ، گفت: یا حسيناه ! يا حبيب رسول اللّٰه ...»

اندر سریر ناز تو خوش آرمیده ای***شادی از اینکه رأس حسین را بریده ای

من ایستاده بر سر پا وکسی نگفت***بنشین که روی خار مغیلان دویده ای

ص: 129

ص: 130

ص: 132

الخلافه رسیدند و آنان بیرون ایستادند که اگر صدای امام«علیه السلام» بلند شد برای دفاع از امام، وارد شوند.بعد از مطرح کردن مرگ معاویه و بیعت با یزید، حضرت در پاسخ فرمود: «ای امیر ! ما خاندان نبوت ورسالت هستیم، خانۀ ما محل رفت و آمد ملائکه است، تمام امور از ما شروع شده و به ما ختم می شود. ویزید مردی دریده وشارب الخمر وقاتل انسانهای بی گناه است که علنی مرتکب فسق می شود و شخصی همانند من با او بیعت نمی کند. اکنون ما و شما صبر می کنیم تا پایان کار و نتیجه را ببینیم که کدام سزاوارتر به خلافت هستیم».

حضرت در این ملاقات، به دو سابقۀ اساسی اشاره می کند:

اوّل: ما از خاندان نبوت هستیم که خداوند متعال اراده فرموده این خاندان ، با عظمت بمانند: چنانچه در سوره نور، آیه 36 می فرماید:

«في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهَ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ.»

وقتی که این آیه شریفه نازل شد، ابوبکر برخاست و با اشاره به خانه امیرالمؤمنین«علیه السلام» و فاطمه«علیها السلام» گفت: «آیا این خانه هم از همان خانه هایی است که خداوند اراده فرموده تعظيم شود؟».

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود:«نَعَمْ مِنْ أَفَاضِلِهَا»(1)، آری ، از برترین آنها است».

اگر کسی بخواهد به خدا برسد، راه آن از طریق اهل بیت است؛ چنانچه امام باقر«علیه السلام» و بر و می فرماید:

«ال محمد أبواب الله وسُبله وَالدُّعَاةُ إلَى الْجنّةِ والقادة إليها والأدلاء عليها».(2)

ص: 134

«آل محمد، راه رسیدن به خداوند هستند، دعوت به بهشت می کنند و مردم را به آن هدایت می کنند تا روز قیامت».

خانه های ما محل تردد و رفت و آمد ملائکه است، منتها ملائکه گاهی برای زیارت آل محمد می آیند و گاهی برای عرض اعمال بندگان و گاهی هم برای فراگرفتن علوم ؛ چنانچه «حبیب بن مظاهر» از امام حسین«علیه السلام» سؤال می کند:

«أَيُّ شَيْءٍ كُنْتُمْ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اللهُ تَعَالَى آدم الله؟ قَالَ: كُنَّا أَشْبَاحُ نُور نَدُورحَوْلَ عَرْشِ الرّحمنِ فَنُعَلِّمُ الْمَلائِكَة التسبيحَ وَالتِّهليل والتّحْمِيدَ».(1)

«دوّم»: چهرۀ یزید و کارنامه سه ساله او.

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»در حدیثی می فرماید:

«ألا يزال أمر أمتي قَائِماً بِالْقِسْطِ، حَتَّى يَكُونَ أَوّلَ مَنْ يَثْلِمَهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِي أُمَيّة يُقَالُ لَهُ يَزِيد ».(2)

«امر امت من به عدالت و درستی است تا به دست شخصی از بنی امیه به نام یزید، شکسته می شود».

یزید، مردی عیاش، قمار باز، شرابخوار واهل لعب ولهو بود. «عبداللّٰه بن حنظله» یزید را اینگونه معرفی می کند:

«إنَّهُ رَجُلٌ يَنْكِحُ أمْهَاتِ الْأَوْلَادِ وَالْبَنَاتِ وَالْأَخَوَاتِ وَيَشْرَبُ الْخَمْرَ وَيَدَعُ الصلاة». (3)

یزید، مردی است که با محارم جمع می شود، شرب خمر می کند و نماز نمی خواند» .

از ابوالحسن عمادالدین علی بن محمد طبری (الكيا الهراسی) که از فقهای

ص: 135

شافعیه است ، در مورد جواز لعن بر یزید سؤال کردند، گفت: «ما صراحتاً می گوییم که لعن او جایز است. و چطور چنین نباشد در حالی که به دنبال شکار یوزپلنگ و مردی قمار باز وشرابخوار بود هُوَ الْمُتَصَيِّدُ بِالْفَهْدِ وَاللَّاعِبُ بِالنَّرْدِ وَمُدْمِنُ الْخَمْر».(1)

«یزید» در دوران حکومتش، مرتكب سه عمل زشت شد که ننگ آن در تاریخ مانده است:

1- شهادت امام حسین «علیه السلام»واصحابش واسارت خاندان وی.

2- قتل عام مردم مدینه که در تاریخ به «واقعه حرّه» از آن یاد می شود.

سپاهی به فرماندهی «مسلم بن عقبه» مأمور قتل عام مردم مدینه شدند و جان و مال و ناموس مسلمین در کنار روضۀ نبوی را مباح شمردند که رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» درباره مردم مدینه فرمود:

«مَنْ أَخَافَ أَهْلَ الْمَدِينَةِ أَخَافَهُ اللَّهُ وَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالمَلائِكَةُ وَالنّاسُ أَجْمَعِين» (2)

هر کس مردم مدینه را بترساند، لعنت خداوند و ملائکه و مردم بر او باد».

ابن قتیبه» نقل می کند: «در واقعه حرّه، هشتاد نفر از صحابه پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» وهفتصد نفر از قریش وانصار و ده هزار نفر از مردم مدینه کشته شدند و دیگر، از اصحاب بدر کسی باقی نماند. این واقعه در 27 ذیحجه سال63 واقع شده است».(3)

3-حمله به خانه خدا و محاصره مکه جهت سرکوبی «عبداللّٰه بن زبیر» که در اثر آتشبارها، پرده های خانه خدا سوخت. این واقعه در صفر سنه 64 واقع شده است. يزيد، در نیمه ربيع الاول سال 64 جان به مالك دوزخ سپرد.

ص: 136

روضه

«قال الراوی:ثُمَّ أُدْخِلَ ثَقَلُ الْحُسَيْنِ«علیه السلام»وَ نِسَاؤُهُ وَ مَنْ تَخَلَّفَ مِنْ اهل بيتهِ عَلَى يَزِيدَ بْنِ مُعَاوِيَةَ لَعَنَهُمَا اللَّهُ وَ هُمْ مُقَرَّنُونَ فِي الْحِبَالِ.. ُمّ وَضَعَ رَأْسَ الْحُسَيْن«علیه السلام» بين يديه... ثم دعا يزيد - عليه اللعنة - بِقَضِيبٍ خِيْزَران فَجَعَلَ يَنْكُثُ به ثنايا الحسين«علیه السلام» فاقبل عليه ابوبرزة الأسلمي وقال: ويحك يا يزيد أَتَنْكُثُ بِقَضِيبِكَ ثَغْرَ الْحُسَيْن«علیه السلام»».(1)

«یزید، دستور داد زنها و بچه های امام حسین«علیه السلام» را در حالی که به ریسمان بسته شده بودند، وارد مجلس کنند... آنگاه سر مقدس ابی عبداللّٰه«علیه السلام» را مقابل خود گذاشت و با چوب خیزران به دندانهای حسین«علیه السلام» می زد. ابو برزۀ اسلمی گفت: وای بر تو ای یزید! به لب و دندانی چوب می زنی که خودم مرتب می دیدم پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» آن لبها را بوسه می زد» .

آتش به آشیانه مرغی نمی زنند***گیرم که خیمه، خیمۀ آل عبا نبود

لب تشنه کی کشند کسی را کنار آب***گیرم حسین ، سبط رسول خدا نبود

دنیا ندیده کودک لب تشنه را کشند***ای کاش ! روی دست پدر این جفا نبود

رأس بریده را که زند چوب خیزران***گیرم لبش به خواندن ذکر خدا نبود

ص: 137

نمی کند».

مروان رو به ولید کرد و گفت: «با پیشنهاد من مخالفت کردی».

وليد گفت: «آنگاه دین و دنیا را از دست می دادم».

بر خورد دوّم امام«علیه السلام» با مروان، فردای همان شب بود که احضار شده بودند. حضرت از منزل بیرون آمدند تا از اخبار مطلع شوند، با مروان بر خورد کردند. مروان به حضرت عرض کرد: من خیرخواه شما هستم و پیشنهاد مرا بپذیرید! حضرت فرمود چیست؟

گفت: «با یزید بیعت کنید که برای دنیا وآخرت شما خوب است!!» .

حضرت فرمود: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون، فاتحۀ اسلام را باید خواند که امّت اسلامی گرفتار فرمانروایی مثل یزید شده باشند، از جدم رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» شنیدم که می فرمود: خلافت بر آل ابو سفیان حرام است».(1)

تأثیر کلام مروان به امام«علیه السلام» از تیرهای روز عاشورا به بدن حضرت،کمتر نبود که به شخصیتی همانند حسین«علیه السلام» بگویند شما با فردی همانند یزید بیعت کنید گاهی انسان از بعضی اشخاص سخنانی را می شنود که قلبش آتش می گیرد به نحوی که اگر تیر می زدند، این قدر نمی سوخت.

شده بود، گفت:

لَحَا الله قوماً أمَرُوا خيط باطل***عَلَى النَّاسِ يُعْطِي مَا يَشَاءُ وَيَمْنَعُ

«خداوند زشت گرداند صورت مردمی که مروان را امیر کردند که به هر کس بخواهد می بخشد یا منع می کند».(1)

کردند و حدود ده ماه حکومت کرد، چون «ضحاک بن قيس فهری» برای «عبداللّٰه بن زبیر» بیعت می گرفت، در «مرج راهط» این دو دسته با هم جنگیدند وضحاك کشته شد و حکومت شام ومصر برای مروان، قطعی گردید.

«وَشَهِیدٍ فَوْقَ الْجَنَازَهِ قَدْ شُکَّتْ أَکْفَانُهُ بِالسِّهَامِ».(1)

اَيُمْنَعُ الْحَبِيبُ عَنْ حَبِيبِهِ*** ظُلْماً وَلا مَانِعُ عَنْ رَقِيبِهِ

أَيُسْتَباحُ قربه لِصاحِبِهِ*** وَيُحْرَمُ الْأَقْرَبُ مِنْ أَقَارِبِهِ

أَيُحْرَمُ الزَّكي عَنْ قُرْبِ النَّبِي*** وَسَاغَ قُرْبَهُ لِرِجس أجنبي

ما راقبوا النبي في قُرباه*** بُعْداً لِمَنْ أَبْعَدَ مُجْتَباه(2)

غربت آن است که فردی مظلوم***شود از كينه خصمش مسموم

غربت آن است که بعد از مردن***آتش تیر ببارد به بدن

تیر بارید ز بس بر بدنت***بدنت گشت یکی با کفنت

آتش تير چو افروخته شد***کفن وجسم به هم دوخته شد

ص: 142

دید، اکنون این سؤال مطرح می شود که آیا در بیداری می توان پیامبر با امام واصولاً شخص متوفا را دید یا خیر؟

این مسأله شواهد تاریخی زیادی دارد که در صفحات آینده هم به آن اشاراتی می شود، ولی در این بحث چند نمونه آن را متذکر می شویم:

بعد از رحلت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» و بیعت مردم با ابوبکر،امیرالمؤمنین«علیه السلام» به او فرمود:«چطور به این مسأله حاضر شدی در حالی که پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»و به تو

دستور داده بود که از من اطاعت کنی؟ اکنون اگر پیامبر را ببینی، حاضری از خلافت کنار بروی؟».

ابوبکر گفت: «چطور می توانم پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را ببینم؟».

امیرالمؤمنین«علیه السلام» او را به مسجد قبا آورد ورسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» ا و را دید وحضرت فرمود: «أَ لَمْ آمُرْکَ بِالتَّسْلِیمِ لِعَلِیٍّ وَ اِتِّبَاعِهِ؟؛ مگر به تو دستور ندادم که تسلیم علی«علیه السلام» باشی و از او پیروی کنی ؟».

ابو بکر حاضر شد که خلافت را به امیرالمؤمنین«علیه السلام» بر گرداند، ولی عمر او را پشیمان کرد .(1)

کند من هم در میان آنها هلاک شوم» .

وقتی این خبر منتشر شد، نزدیک بود که موجب تفرقه در سپاه عمر سعد شود، لذا گفتند: «این شخص دیوانه است».

راوی به امام صادق«علیه السلام» که عرض کرد: آن شخص کی بود؟

حضرت فرمود: «مَا نَرَاهُ إِلَّا جِبْرَئِيل؛(1) او جبرئیل بود».

همان زمینی که دفن شده اند، موجود است؟ روایات در این مسأله دارای اختلاف زیادی است که بر سه دسته تقسیم می شوند:

1- دستۀ اول از روایات آن است که بدن ، بیشتر از سه روز در زمین باقی نمی ماند

عَنْ أَبِي عَبْدِ الله : مَا مِنْ نَبِي وَلَا وَصِي فِي الْأَرْضِ تَبْقَى فِي الْأَرْضِ أَكْثَرَ مِنْ ثَلَاثِةِ أَيَّامٍ حَتَّى يُرْفَعُ بِرُوحِهِ وَعَظْمِهِ وَلَحْمِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَإِنَّمَا يُؤْتَى مَوْضِعُ آثَارِهِمْ وَيَبْلُعْ بِهِمْ مِنْ بَعِيد السَّلام وَيَسْمَعُونَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ مِنْ قَرِيبٍ»(1)

امام صادق «علیه السلام»می فرماید: هر پیامبر یا وصی او از دنیا برود، بدنش بیشتر از سه روز در زمین باقی نمی ماند تا اینکه خداوند متعال روح وجسم او را به آسمان می برد، مردم بر مدفن آنان می آیند و سلام می کنند و آنان نیز از نزدیک ، می شنوند» .

وهمینطور روایات دیگری که در کامل الزيارات آمده است. (2)

2- دسته دوّم از روایات آن است که بدن مبارک آنان بیش از چهل روز باقی نمی ماند. امام صادق«علیه السلام»می فرماید:

«عَنْ أَبِي عَبْدِ الله : لا تَمْكُتُ جُنّة نبي وَلا وَصصِي نَبِي فِي الْأَرْضِ أَكْثَرَ مِنْ أرْبَعِينَ يَوْماً»(3)

بدن پیامبر یا وصی پیامبر، بیش از چهل روز در زمین باقی نمی ماند».

مرحوم «سید عبدالرزاق مقرم» برای جمع بین این دو دسته روایات چند احتمال ذکر کرده است:

ص: 146

1- روایات در مقام بیان اقل واكثر است، یعنی از سه روز تا چهل روز .

2- اختلاف در مراتب مقام انبیا و اوصيا آنان است که از سه تا چهل روز در زمین باقی می مانند.

3- چون بعضی از خوارج در صدد نبش قبور بعضی از ائمه«علیهم السلام» بویژه امیرالمؤمنین«علیه السلام» بودند، لذا این روایات برای منع آنان وارد شده که از این عمل منصرف شوند و بدانند که بدن آنان در زمین نیست.(1)

3- دسته سوم از روایات این است که بدن مبارک انبیا و اوصیا در زمین باقی می ماند ؛ چنانچه دسته ای از روایات ناظر به همین نظر است.

قَالَ رَسُولُ اللّٰهُ «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»: حَيَاتِي خَيْرُ لَكُمْ وَمَمَاتِي خَيْرٌ لَكُمْ، فَإِمَّا حَيَاتِي فَإِنَّ اللَّهُ هَدَاكُمْ بِي مِنَ الضَّلالَةِ وَأَنْقَذَكُمْ مِنْ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ وَاَمَّا مَمَاتِي فَإِنَّ أَعْمَالَكُمْ تُعْرَضُ عَلَيَّ فَمَا كَانَ مِنْ حَسَنَةٍ إِسْتَزَدْتُ اللَّهُ لَكُمْ وَمَا كَانَ مِنْ قَبِيحٍ اسْتَغْفَرْتُ اللَّهَ لَكُمْ. فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْمُنافِقِينَ وَكَيْفَ ذاك يَا رَسُولَ اللّٰه «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»وَقَدْ رَمَمْتَ ؟ فَقَالَ «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»: كَلَّا إِنَّ الله حَرّمَ لُحُومِنَا عَلَى الْأَرْضِ فَلا تُطْعِمُ مِنها شَيْئا(2)

«پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: زندگی و مرگ من برای شما خیر است ، اما زندگی من؛ چون خداوند تعالی به وسیله من شما را هدایت می کند و از آتش جهنم نجات می دهد و اما مرگ من هم برای شما خیر است ؛ چون اعمال شما را نزد من می آورند، اگر حسنه باشد از خداوند می خواهم که بیشتر بشود و اگر گناه باشد، برای شما استغفار می کنم. یکی از منافقین گفت: چطور چنین چیزی ممکن است در حالی که بدنت پوسیده شده؟! فرمود:ابدا چنین نیست خداوند بدن ما را بر زمین حرام کرده و در زمین نمی پوسد» .

ص: 147

هم گریه کرد آنگاه فرمود:

«لَا تَبْكِي فِداك أبوى، فَأَنْتَ أَوّلَ مَنْ تَلْحَقِينَ بِي مَظْلُومَة مَغْصُوبَة» (1)

لذا مرتب به زیارت قبر پدر می آید و این اشعار را زمزمه می کند :

إذَا اشْتَدَّ شَوْقِي زُرْتُ قَبْرَكَ باكياً*** أنُوحُ وَأَشْكُو ، لا أَراكَ مُجاوِبي

فَإِنْ كُنْتَ عَنِّي فِي التّرابِ مَغيباً***فَمَا كُنْتَ عَنْ قَلب الْحَزين بغَائِب(2)

أمير المؤمنين «علیه السلام» میفرماید:

ولقد قُبِضَ رسولُ اللّٰه وإن رأسه لَعَلى صَدْري... ولقد وُلّيتُ غُسْلَهُ والملائكة أغواني، فضجّت الدار والافنية، ملأ يَهْبِطُ وملأ يَعْرُجُ، وما فارَقَتْ سمعي هينمة منهم يُصلّون عليه حتى واريناه في ضريحه».

».(3)

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» در حالی جان داد که سر آنحضرت بر روی سینه ام بود...من متصدّی غسل آنحضرت شدم و ملائکه هم به من کمک میکردند، در و دیوار به ضجّه آمده بودند. دسته ائی از فرشتگان از آسمان پائین میآمدند و دسته ائی دیگر بالا میرفتند ، گوشم از زمزمۀ فرشتگان که برای آنحضرت صلوات میفرستادند پُر شده بود تا هنگامیکه او را در قبر گذاشتیم.

ص: 149

امام«علیه السلام» فرمود:«سَأَلْتُكَ بِحَقِّ أَبِيكَ بِقَتْلِي أَخْبَرَكَ؟؛به حق پدرت سوگند! آیا به قتل من تو را خبر داده است ؟».

عرض می کند: آری، چه می شود که بیعت کنی ؟!».

سیدالشهداء«علیه السلام» و که فرمود: «پدرم به من خبر داد که پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» خبر کشته شدن او (امیرالمؤمنین«علیه السلام» ) و مرا داده است و اینکه تربت من و پدرم نزدیک هم خواهد بود. آیا گمان می کنی آنچه را که تو می دانی من نمی دانم، ولی من حاضر نیستم زیر بار ذلّت بروم. وفاطمه علیها السلام پدرش رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را ملاقات خواهد کرد و از مصیبتهایی که به فرزندانش رسيده شکایت خواهد نمود. و کسی که در حق فرزندان فاطمه ستم کند، وارد بهشت نخواهد شد».

وقتی که «عمر الأطرف» خبر شهادت حسین«علیه السلام» را شنید چنین گفت:

«وَيُقَال أَنَّهُ لَمَا بَلَغَهُ قَتْلَ أَخِيهِ خَرَجَ فِي مُعَصفرات لَهُ وَجَلَسَ بِفِنَاءِ دَارِهِ وَقَالَ أَنَا الْغُلَامُ الحازم وَلَوْ خَرَجْتُ مَعَهُمْ لَذَهَبْتُ فِي الْمَعْرَكَة».(1)

«رهبر وبرزگ آنانی که زیر بار ذلّت نرفتند، آن کسی که به مردم درس آزادگی و مرگ در سایه شمشیر را یاد داد که زیر بار ذلّت نروند، حسین بن علی«علیه السلام» است . به او واصحابش امان دادند ولی آنان مرگ را انتخاب کردند» .

بزرگ فلسفه ، نهضت حسین این است***که مرگ سرخ به از زندگی ننگین است

نه ظلم کن به کسی، نی به زیر ظلم برو***که این مرام حسین است و منطق دین است

همین نه گریه بر آن شاه تشنه لب کافی است***اگر چه گریه بر آلام قلب تسکین است

ببین که همت والای او چه بود ای دوست***که درک آن سبب عزّوجاه وتمكين است

فرازنی سر وی گر رود نباشد باک***که سر فرازی طاها وآل یاسین است

اگر چه داغ جوان تلخ کام کردش گفت***که مرگ در ره حفظ شرف چه شیرین است

حسن و امام حسین - عليهما السلام - و فرزندان بلا فصل حضرت فاطمه«علیها السلام» بشود. و اگر ظاهر کلام امام حسین«علیه السلام»را أخذ کنیم و ذریه را مطلق بدانیم، منظور این می شود که هر کس به ذريّۀ فاطمه«علیها السلام» آنچنان ظلم وستم نابخشودنی کند که موجب حرمان از بهشت و ورود به آتش گردد.

احترام سادات واولاد فاطمه«علیها السلام» بر همه لازم است و توهین و جسارت به آنان موجب بروز آثار وضعی وتکلیفی در زندگی انسان می شود اگر کسی از سادات خطایی را دید آن را به گردن همه نیندازد و همه را خطا کار و مجرم نداند.البته سادات هم باید حرمت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» وائمه معصومین«علیهم السلام»را حفظ کنند و به قول معروف «متولی باید احترام امامزاده را نگهدارد». چنانچه قرآن کریم خطاب به همسران پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» می فرماید:

«یَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ».(1)

«ای همسران پیامبر! هر یک از شما اگر مرتکب خطای آشکاری شود،عقاب او دو برابر می شود چون با این خطا، حرمت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» هم شکسته خواهد شد».

وإن أردْتَ جِهاداً فَارْوِ سَيْفَكَ***من قَوْم أَضَاعُوا فُروض الله والسّننا

وَلا تَقُلْ إِنَّهُمْ أولاد فاطمةٍ***لَوْ اَدْرَكُوا آلَ حَرْبٍ حَارَبُوا الحَسَنَا

«اگر می خواهی جهاد کنی ، شمشيرت را به روی کسانی بکش که احکام خداوند وسنت را ضایع کردند».

«نگو اینان فرزندان فاطمه هستند که اگر معاویه را هم درك می کردند به جنگ امام حسن «علیه السلام»می رفتند».

چون این اشعار را گفت، شب در عالم رؤيا صديقۀ کبری«علیها السلام» رامی بیند که مشغول طواف خانه خداست، «ابن عنين» سلام می کند ولی حضرت،اعتنایی به او نمی کند، بار دوّم سلام می کند ولی پاسخی نمی شنود، به گریه وتضرع می افتد که چه شده به من اعتنایی نمی کنید؟

حضرت زهرا«علیها السلام» در پاسخ می فرماید:

لَئِنْ أسَاء مِنْ وُلدى واحدٌ*** جَعَلْتَ كُلِّ السبِّ عَمَداً لنا

فتُبْ إِلَى اللهِ فَمَنْ يَقْترف*** ذنباً بِنا يُغْفَر لَهُ مَا جَنى

أكْرِم لِعَيْنِ الْمُصْطَفَى جَدِهِم***وَلا تُهنْ مِنْ اله أَعْيُنَا

فَكُلّما نَالَك مِنْهُم عَنا***تلقى بِهِ فِي الْحَشْر مِنا هنا

«اگر یکی از فرزندان من بدی کند، تو تمام بدی را عمداً به ما نسبت می دهی».

«از گناه خود توبه کن که هر کس از ما گناهی کند، خداوند به خاطر ما او را می بخشد».

«تو به خاطر جدّشان محمد«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» آنان را احترام کن و به احدی از فرزندانش توهین نکن».

«هر ناراحتی که از ناحیه فرزندان فاطمه به تو برسد، جزای آن را در قیامت خواهی گرفت».

ص: 154

آنگاه صدیقه کبری«علیها السلام» با دست مبارکش چیزی شبیه آب بر بدن نصراللّٰه می ریزد. و«نصراللّٰه بن عنين» از خواب بیدار می شود در حالی که جراحتهای بدنش خوب شده بود، لذا در مقام عذرخواهی از حضرت، این اشعار را سرود:

عُذْراً إِلَى بِنْت نَبِي الْهُدَى***تَصْفَحُ عَنْ ذَنْبِ مسى جنى

وَاللّٰه لَوْ قَطَّعنى واحدٌ***مِنْهُمْ بِسَيْفِ الْبَغْى أو بِالقَنا

لَمْ أَرَ مَا يَفْعَلَهُ سَيِّئاً***بَلْ أَرَهُ فِي الْفِعْلَ قَدْ أَحْسَنَ(1).

از دختر پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»عذر می خواهم واینکه از گناه من که جنایت کرده ام چشم پوشی کنند».

به خدا قسم! اگر یکی از فرزندان فاطمه، مرا با شمشیر با نیزه، قطعه -قطعه کند».

«این کار را بد نمی دانم بلکه آنچه انجام داده خوب می دانم».

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» هم فرموده من در قیامت برای چهار دسته شفاعت می کنم

هر چند مرتکب گناهان تمام مردم دنیا شده باشند:

1- شخصی که به فرزندان من کمک کند.

2- مردی که مالش را در سختی فرزندانم مصرف کند.

3- آنکه فرزندان مرا با زبان و قلب دوست داشته باشد.

4- مردی که در حوایج فرزندانم کوشا باشد هنگامی که به آوارگی مبتلا شوند.

«رَجُلٌ نَصَرَ ذُرِّيَتِي وَرَجُلٌ بَذَلَ مَالُهُ لِذُرِّيَتِي عَنْدَ المَضِيقِ وَرَجُلٌ اَحَبٌ ذُرِّيَّتِي بِاللَّسَانِ وَالْقَلْبِ وَرَجُلٌ سَعَى فِي حَوَائِجِ ذُرِّيَّتِي إِذَا طَرِدُوا وَشُرِّ دوا»(1)

روضه

سید اسماعیل حمیری دربارۀ وصایای صدیقۀ کبری«علیها السلام» چنین می گوید:

وفاطم قد أوضَتْ بأن لا يُصَلِّيا***عَلَيْها وَلا يَدْنُوا مِن رَجَا الْقَبْرِ

فاطمه وصیت کرد که آن دو نفر بر او نماز نخوانند وبه قبر نزدیک نشوند».

علياً ومقداداً وأن يخر جوابها***رويداً بليل في سكوت وفي ستر

«علی«علیه السلام»ومقداد در تاریکی شب در خاموشی وپنهانی، بدن فاطمه «علیها السلام» را دفن کنند».

ص: 156

بر احوالم ببار ای ابر اشک از آسمان امشب***که من با دست خود سازم گُلم، در گِل نهان امشب

حسن نالان، حسین گریان ، پریشان زینبین از غم***چسان آرام بنمایم من این بی مادران امشب

گرفتم آنکه بر خیزم به سوی خانه برگردم***چه گویم گر ز من خواهند مادر ، کودکان امشب

زمین با پیکر رنجیده زهرا مدارا کن***که این پهلو شکسته بر تو باشد میهمان امشب

أَبَضْعَةُ الطُّهر الْعَظِيمُ قَدْرُها*** تُدْفَنُ لَيْلاً وَيُعْفَى قَبْرُها

ما دُفِنَتْ لَيْلاً بِسَتْرِ وَخَفا***الا لِوَجْدِها عَلى أهْلِ الجَفا

مَا سَمِعَ السَّامِعُ فِيما سَمِعا***مَجْهُولَةٌ بِالْقَدْرِ وَالقَبْرِ مَعاً

يا وَيْلَهُمْ مِنْ غَضَبِ الجَبَّارِ***بِظُلْمِهِمْ رَيْحَانَةَ الْمُخْتَارِ

آیا پاره تن پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» باید شبانه دفن شود و اثر قبرش مخفی بماند.

شبانه و مخفیانه بخاک سپرده نشد مگر بخاطر غضبی که بر دشمنان داشت.

هیچکس تاکنون نشنیده که کسی هم قدرش مجهول باشد وهم قبرش .

وای بر آنها از غضب خداوند که اینچنین به دختر پیامبر ستم کردند.

ص: 157

«قال : يا أماه! اِنْ لَمْ أذهب اليوم : ذَهَبْتُ غَداً وَإِنْ لَمْ أَذهب في غد، ذهبت بَعْدَ غَدٍ وَمَا مِنَ الْمَوْتِ وَالله بُد...».

حضرت فرمود: «ای مادر! اگر امروز نروم، فردا خواهم رفت و اگر فردا نروم روز بعد از آن خواهم رفت و از مرگ گریزی نیست. من می دانم در چه روز ودر چه ساعتی کشته و در کجا دفن خواهم شد. واز اینجا به آن مدفن نگاه می کنم همانطور که به شما نگاه می کنم. و اگر بخواهی، مدفن خود و مکان اصحابم را نشان بدهم».

«ام سلمه» چون این را در خواست کرد، حضرت تربت خود واصحابش را به او نشان داد و مقداری از آن تربت را هم به او داد و فرمود: «اینها را در شیشه ای نگهداری کن و هر روز که دیدی از آن خون فوران کرد، بدان که من کشته شده ام».

چند ماه از این واقعه گذشت تا در روز عاشورا، ام سلمه دید که از این شیشه خون فوران می کند و فهمید که حسین«علیه السلام» کشته شده است.

مجروح شد و بعد از گذشت هشت ماه، به شهادت رسید ابوبکر و عمر از اوخواستگاری کردند ولی نپذیرفت تا رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»از او خواستگاری کرد عرض کرد اولاً من زنی هستم بچه دار و با شوهر کردن من، آنان بی سرپرست می شوند، وثانياً بستگانم راضی نخواهند شد، وثالثاً زنی غیور و حسود هستم.

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: «اما فرزندانت را خودت سرپرستی خواهی کرد .واما بستگانت هم با من مخالفت نمی کنند. ودعا می کنم که خداوند حسد را از دل تو ببرد»، لذا ام سلمه ازدواج با رسول خدا را پذیرفت.(1)

امام صادق «علیه السلام» می فرماید:

«إنّ الْكُتُبَ كَانَتْ عِنْدَ أمير المؤمنين«علیه السلام»فَلَمّا صَارَ إلَى الْعِرَاقِ، اِسْتَوْدَعَ الْكُتُبِ أمّ سلمه».

امير المؤمنين «علیه السلام»نامه ها و مکتوبات را که از اسرار امامت بوده، موقع حرکت به عراق به اُم سلمه سپرده است».

و از بعضی اخبار استفاده می شود که سید الشهداء«علیه السلام» هم در موقع حرکت از مدينه ، نامه های خود را به ام سلمه سپرده و بعداً به امام سجاد «علیه السلام»رسیده است .(2)

نمود! چون این سخنان را ام سلمه شنید گفت:

أَ لِمِثْلِ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»يُقَالُ هَذَا القول...».

«آیا این چنین با فاطمه سخن می گویید در حالی که فاطمه در بهترین خانه تربیت شده ؟ آیا گمان می کنید که پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» دخترش را از ارث محروم کرده و به او خبر نداده یا خبر داده و زهرا مخالفت می کند در حالی که فاطمه«علیها السلام»بهترین زنان عالم است و پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»چقدر به این دختر علاقه داشت. وای بر شما! به زودی خواهید دانست که چه کرده اید».

آنگاه به خاطر این سخنان اعتراض آمیز بود که حقوق ام سلمه را یک سال از بیت المال قطع کردند!!(1)

أ

به تو دستور می داد، بلکه تو را از آن نهی هم کرده است:

«اِنْ عَمُودَ الْإِسْلام لا يُثَابُ بِالنِّساء إِنْ مال، ولا يُرْأَبُ بِهِنْ إِن صُدِع ...».

«اگر ستون اسلام کج شود، به وسیلۀ زنها راست نگردد واگر رخنه ای پیداکند، به دست زنها مرمّت نشود بهترین چیزی که برای زنها نیکوست این است که چشم خود را از نامحرم بپوشانند و حیا داشته باشند و رفت وآمد را کم کنند .اگر پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»در میان این صحراها و راهها ببینی چه پاسخی داری ؟!کارهایت بر خداوند تعالی پوشیده نیست و بر پیامبر وارد خواهی شد، در حالی که پردۀ حریمش را دریده ای اگر من مسیر تو را بروم و بعد به من بگویند وارد بهشت شو، از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» خجالت می کشم در حالی که حریمش را شکسته ام، خانه ات را حصار خود گردان و پُشت پرده بودن را قبر خودت قرار بده تا رسول خدا «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را ملاقات کنی که بدینوسیله خدا را اطاعت کرده و دین خدا را یاری نموده ای و اگر تو را به یاد جمله ای بیندازم که خودت هم آن را می دانی ، آنچنان می سوزی وآتش می گیری که اگر افعی انسان را بگزد ، آدم آنگونه می سوزد».

«عایشه» گفت: «چنین نیست که تصور کرده ای بهترین راه همین مسیر است که دو دسته دچار اختلاف شده اند و به من رو آورده اند، پس اگر بنشینم گناهی مرتکب نشده ام و اگر حرکت کنم راه خوبی رفته ام !!!».(1)

ام سلمه مرا بیدار کرد. به طرف منزل او حرکت کردم و چون وارد شدم گفتم:

«یا امَّ المُؤمِنینَ،ما بالُکِ تَصرُخینَ وتَغوثینَ؟!».

ام سلمه ، متوجه هاشميات شد و گفت: «همراه من گریه کنید؛ زیرا حسین«علیه السلام» کشته شده است».

ابن عباس گوید: «گفتم از کجا خبردار شدی ؟».

ام سلمه گفت: الان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را در عالم رؤيا محزون وخاك آلود دیدم ، از علت آن جویا شدم فرمود:

«قُتِلَ ابنِیَ الحُسَینُ وأهلُ بَیتِهِ الیَومَ،فَدَفَنتُهُم،وَالسّاعَةَ فَرَغتُ مِن دَفنِهِم».

«فرزندم حسين واهل بیتش را امروز کشتند و آنان را دفن کردم و هم اکنون از دفن آنان فارغ شده ام».(1)

آنگاه به طرف آن شیشه خاکی رفت که قبلاً از سیدالشهداء «علیه السلام»گرفته بود، دید که از آن شیشه خون جاری شده است.

روضه

روز عاشورا، مردم مدینه از طریق «ام سلمه» از شهادت حسین«علیه السلام» مطلع شدند، روز دیگری هم با آمدن «بشير» و کاروان اسرا به تسلیت داغدیدگان رفتند. حضرت سجاد«علیه السلام» به «بشیر بن جذلم» فرمود:

«ادخل المدینه وانْعَ أبا عبداللَّه «علیه السلام».

«وارد مدینه شو وخبر شهادت حسین«علیه السلام» را به اطلاع مردم برسان».

«بشير»چون وارد مسجد پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» شد، صدای گریه اش بلند شد وگفت:

ص: 163

یا اهل يثرب ! لا مقام لكم*** قتل الحسين فأدمعي مدراراً

الجسم منه بكربلا مضرّج*** والرأس منه على القناة يدار(1)

***

حسین را در غریبی سر بریدند***تنش در کربلا عریان فتاده

تن پاکش به خاک و خون کشیدند***سرش بر نیزه های کین نهاده

***

فریاد بشیر ، گویا نفخۀ صور بود که در مدینه قیامتی بپا کرد، زنان و مردان و بچه ها، سراسیمه و آشفته به طرف دروازۀ مدینه با فریاد «وا محمّداه ، وا حسيناه» به سرعت حرکت کردند و به تسلیت داغدیدگان شتافتند، حضرت سجاد«علیه السلام» را، بر روی کرسی دیدند، در حالیکه نمی توانست از گریه خود داری کند آنگاه فرمودند:

«إنّ الله وَلَهُ الْحَمْدُ َابتَلانا بمصائب جليلة في الاسلام عظيمة، قُتِل ابو عبدالله الحسين و عترته وسُبِيَ نسانه وصبيته وداروا برأسه في البلدان من فوق عالي السنان وهذه الرزيّة التي لا مثلها رزيّة ... والله لو أنّ النبي تقدم اليهم في الوصاية بنا لما زادوا على ما فعلوا بنا فَإِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ».

ص: 164

امیرالمؤمنین، فاطمه، رقيه ، زینب وام كلثوم وفات کردند، تو را قسم می دهیم وجان ما فدایت که مبادا در این راه کشته شوی!

بعضی از عمّه های حضرت ، گریه کنان خدمت حضرت عرض کردند که از جنیان شنیدیم که برای شما نوحه می خواندند و گریه می کردند و چنین می گفتند:

حسین «علیه السلام» با کشته شدنش، بزرگانی از قریش را خوار کرده و آنان هم خوار شدند. فرزند مورد علاقۀ پیامبر، شخص بدی نبود (که مستحق قتل باشد)و با کشته شدن حسین، بینی ها به خاک مالیده شد».

البته جنیان در موارد متعددی برای حضرت نوحه خوانده اند که علاقمندان می توانند به کتاب کامل الزیارات، باب 29 مراجعه فرمایند.

جوان به میدان آمد تا اینکه کشته شد، سپاه عمر سعد، سر او را به طرف امام حسین «علیه السلام»پرتاب کردند اما مادر ، سر فرزندش را برداشت و آن را به طرف یکی از دشمنان پرتاب کرد و یک نفر را هم کشت، آنگاه به خیمه آمد وعمود خیمه را برداشت که به میدان برود، ولی حضرت او را بر گردانید.(1)

5- عبداللّٰه بن مسلم، مادرش، رقیه ، دختر أمير المؤمنين«علیه السلام».

6- محمد بن اَبي سعيد بن عقیل، نام مادرش ذکر نشده است.

7- عمر بن جناده، نام مادرش ذکر نشده است.

8- عبداللّٰه بن عمير کلبی که مادرش او را بعد از شهادت پدر، تشویق به جهاد نمود.

9- على بن الحسین (علی اکبر) که طبق نقل بعضی از مورخین، مادرش «لیلی» شاهد شهادت فرزند بود.(1)

روضه

کاروان کربلا، با گریه و نالۀ هاشمیات بدرقه شد و با آه وگریه هم از آن استقبال شد. وقتی «بشير» خبر شهادت امام «علیه السلام»را اعلام کرد، زنی در خانه نبود مگر آنکه بیرون آمد و به سر و صورت خود زد: «فلم أر باكية اكثر من ذلك اليوم». .

مردم، امام سجاد«علیه السلام» و او را در حالی دیدند که نمی توانست از گریه خودداری کند: «وهو لا يتمالك عن العبرة وارتفعت اصوات الناس بالبكاء».

با اشاره حضرت، مردم آرام شدند، آنگاه فرمود:

«قُتِلَ اَبُو عَبدِاللهِ وَعِترَتُهُ وَ سُبِیَ نِسائُهُ وَصَیَّتُهُ وداروُا بِرَأسِهِ فِی البُلدانِ مِن فَوقِ عالِ السَّنانِ»، حسین «علیه السلام»واصحابش را کشتند، زن و بچه های او را اسیر کردند و سر مبارکش را بالای نیزه در میان شهرها گرداندند».(2)

ص: 168

وَمَا انْقَضَى بُكَاءَهُ حَتَّى قَضى***حَياتُهُ وَهُوَ حَلِيفٌ لِلرّضا

وَكَيْفَ لَا يَبْكِي وَقَدْ شَاهَدَ مَا*** بكَتْ لَهُ عَيْنُ السَّمَاءِ بِالدِّما

وَكَيْفَ لا تَبْكِي دَماً عَيْنُ السَّمَا*** وَقَدْ بَكَتْ سَحَائِبُ الْقُدْسِ دماً

وَفِي ذُرى الْعَوَالِم الْعِلْوِيَّة***أقيمَتِ الْمَاتم الشَّجِيّةِ

ناهِيكَ فِي ذَلِكَ لَطْمُ الْحُور*** فِي جَنَّةِ الْحُبُور والسرور

فَكَيْفَ تُنْسَى هَذِهِ الرّزِيَّةُ***والوثرُ وترُ سَيِّد البرية

إنْ يَكُنْ الْمَوْتُورُ سَيّدِ الْوَرى***فَهَلْ تَرى أَعْظَمَ مِنْهُ هَلْ تَرى(1)

***

کنز مخفی بود، ليكن شهرۀ، هر شهر شد***تاشود سرّ محبّت آشکارا ومبين

ناله يا ليت اُمّی لم تلدنی ! بر کشید***بهر هتك حرمت ناموس رب العالمین

لٰا تقل هجراً شنید از معدن جهل وغرور***عین اسرار علوم اوّلین و آخرین

ص: 169

اما حضرت در پاسخ می فرماید: «آنچه را برادرم انجام داد به فرمان خداو پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»بود و آنچه را هم من انجام می دهم، به دستور خدا و پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»است. و اگر بخواهی، بر این مطلب، پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»و امیرالمؤمنین «علیه السلام» و برادرم را هم شاهد می آورم».

«جابر» می گوید: «اینجا حضرت نگاهی به آسمان کرد و درهای آسمان باز شد که پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» ، وعلى«علیه السلام» ،حسن، حمزه وجعفر را دیدم که به زمین فرود آمدند. من ترسان وهراسان برخاستم. پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: آیا به تو نگفتم که دربارۀ حسن، مؤمن نیستی مگر آنکه تسلیم امر همۀ امامان شوی واعتراض نکنی ؟ آیا می خواهی جایگاه معاویه و یزید را ببینی؟

عرض کردم: آری یا رسول اللّٰه«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» ، آنگاه پایش را به زمین زد وزمین شکافته شد و دریایی پدیدار گشت آن نیز شکافته شد، باز زمینی آشکار گردید تا هفت زمین و دریا و زیر همه اینها آتش بود که ولید بن مغيره، وابوجهل ومعاويۀ طاغی ویزید را به یک زنجیر بسته بودند و شیاطین را هم به آنان ملحق کرده بودند.

بعد فرمود: سرت را بالا کن، درهای آسمان را گشوده دیدم که بهشت بالای آن بود. آنگاه رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»با کسانی که همراهش بودند بالا رفتند؛چون به فضا رسیدند، پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» حسین«علیه السلام»را صدا زد و فرمود: یا بني! الحقني؛ پسرم به من ملحق شو. پس همگی در بهشت در آمدند. آنگاه پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» مرا صدا زد و فرمود: ای جابر! این فرزندم با من است پس تسلیم امر او باش ودر او شک مکن تا اینکه مؤمن باشی.

جابر می گوید: چشمان من کور باد اگر آنچه را از رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» نقل کردم، ندیده باشم».

ص: 171

این داستان تاریخی، حاوی غرایبی است که لازم است توضیح داده شود:

1- آیا امکان رؤیت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» وائمه«علیهم السلام»بعد از رحلت آنان وجود دارد؟

2- آیا امکان دیدن عذابهای برزخی یا نعمتهای برزخی هست؟

3- این جریان وقتی اتفاق افتاده که یزید در قید حیات بوده، آن وقت جابر چگونه عذاب یزید را دیده است؟

آمده است که می گوید:

حرزی از امیرالمؤمنين«علیه السلام» رسیده بود و من می خواستم بدانم به همان نحوی که در کتب است ، از زبان حضرت صادر شده یا نه. روزی در شهر قم در سال 1011 مشغول تعقیب نماز عصر بودم که حالت خلسه ای به من دست داد، شخصیت نورانی امیرالمؤمنین«علیه السلام»را دیدم که مشغول خواندن حرز است ودوبار تکرار کرد و من هم با حضرت خواندم تا کاملا حفظ شدم:فَلَقَدْ کَانَتْ هِیَ الْیَقَظَهُ الْحَقَّهُ».(1)

پس امکان تشرّف به خدمت حضرات معصومین علیهم صلوات اللّٰه وجود دارد، منتها نه همیشه و نه برای هر کس. و مرحوم علامۀ مجلسی - قدس

اللّٰه روحه . در جلد 27 بحار الانوار، بابی را به این مسأله اختصاص داده است.

وهمچنین دربارۀ عذاب برزخی فرعون می فرماید:

«وَحَاقَ بِالِ فِرُعُونَ سُوءَ الْعَذَابِ النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوّاً وَعَشِيّاً وَيَوْمَ تَقُوم السَّاعَهُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعُونَ اَشَدَ الْعَذاب».(1)

«عذاب ، قوم فرعون را احاطه کرده است، صبح وشب بر آنان نازل می شود و همینطور، روزی که قیامت بر پا شود، (خطاب گردد که )آل فرعون را در سخت ترین عذابها وارد کنید».

استدلال به آیۀ شریفه بر عذابهای برزخی، از دو جهت است:

اوّلاً:روز وشب از مختصات این جهان است و در قیامت صبح و شبی وجود ندارد.

وثانياً: دو عذاب را برای آل فرعون بیان کرده است؛ یکی «غُدُوًّا وَعَشِیًّا» که عذاب برزخی می شود و دیگری: «وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ» که عذاب قیامت را جدا ذکر کرده است.

اصحاب گفتند یا رسول اللّٰه ! با مردگان سخن می گویید ؟! فرمود: همانا اینان وعدۀ الهی را به حق یافتند».

... 176

....... نامه ها وملاقاتهای امام حسين علي

می شود و جمعیتی زیاد از میمون و خوك مشاهده می کند، ولی انسان بسیار کم می بیند و به امام«علیه السلام»عرض می کند: صحیح فرمودید که ناله بسیار ولی حاجی کم است.(1)

روضه

وقتی مجنون (قيس بن ملوح) از مرگ «لیلی بنت سعد» با خبر شد، وارد قبرستان شد و از کودکی سؤال کرد که قبر «لیلی» کجاست ؟ کودک در پاسخ گفت :

برو در این بیابان جستجو کن***ز هر خاکی کفی بردار و بو کن

از هر خاکی که بوی عشق برخاست*** يقين دان تربت لیلی همانجاست

در اربعین ، جابر به همراه «عطیۀ عوفی» به زیارت سیدالشهداء«علیه السلام»آمد، «جابر» در فرات غسل کرد و خود را معطر نمود تا آهسته آهسته، خود را بالای قبر رساند، سه مرتبه «اللّٰه اکبر» گفت، آنگاه بی هوش شد و بر زمین افتاد ، وقتی به هوش آمد، گفت:

«السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا آلَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا صَفْوَهَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا خِیَرَهَ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ» .(2)

بگفتا یا حبیبی یا حبیبی!*** که خونت عالمی را مشکبو کرد

سلامت می کنم برگو جوابم*** که طبعم میل گفتار نکو کرد

چو نشنید او جواب خویش از یار*** که حل مشکل خود موبه مو کرد

به خود گفتا ندیده کس به عالم*** تن بی سر که بتوان گفتگو کرد

ص: 177

ملائکه در جنگها صرفاً برای تقویت روحیّه و اطمینان قلب سربازان اسلام است واگر ملائکه مستقیماً وارد صحنۀ ، کار زار شوند، دیگر ارزشی برای شهید وجهاد باقی نمی ماند. اکنون لازم است با ملائکه و هدف از خلقت واصناف آنان آشنا شویم

ندارد، لذا اینها تعابیر کنایی هستند و اشاره به مقامات آنان دارد که «ما مِنّا إلّالَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ ».(1)

2-ملائکه، جنبه امارت و فرماندهی دارند مانند «جبرئیل : مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ» (2)

3-حمل عرش الهی: «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ».(3)

4-شفاعت به اذن الهی:«وَكَمْ مِنْ مَلَكِ فِي السَّمَواتِ لا تُغْني شَفَاعَتُهُمْ شَيْئاً إِلا مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشَاءُ».(4)

5- لعن بر كفار:«أولئكَ عَلَيْهُم لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلائكة» .(5)

6- بشارت به مؤمنان :«اِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنا الله ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهُمُ الْمَلَائِكَةُ وَلَا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ ».(6)

7-کتابت اعمال :«وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافَظِينَ كِرَاماً كاتِبِينَ».(7)

8-امداد مؤمنین:«وَإِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَنْ يَكْفِيَكُمْ أنْ يمدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلَاثَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُنْزِلِينَ».(8)

9- حفظ انسانها از حوادث:لَهُ مُعَقِّبَاتُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفَه

ص: 180

يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ الله».(1)

10 - مأمور تدبیر و اداره امور جهان هستند:«فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً»(2) «فالْمُدَبِّرَاتِ أَمْراً»(3)

مشاهده کرده اند، منتها آنان را نشناخته اند.(1)

وقتی برای حضرت آدم«علیه السلام» روضه می خواند، به «مصیبت عطش» اشار می کند، وقتی ذات پروردگار عالم اراده فرمود که توبۀ آدم«علیه السلام»را قبول نماید ، پرده از جلو چشمش بر داشته شد و در ساق عرش، اسامی خمسۀ آل عبا را دید،

حضرت آدم سؤال کرد ای جبرئیل آنان را چگونه بخوانم؟ گفت بگو:

«یَا حَمِیدُ بِحَقّ مُحَمّدٍ یَا عَالِی بِحَقّ عَلِیٍّ یَا فَاطِرُ بِحَقّ فَاطِمَهَ یَا مُحْسِنُ بِحَقّ اَلْحَسَنِ وَاَلْحُسَیْنِ وَمِنْکَ اَلْإِحْسَانُ».

حضرت آدم سؤال کرد: چرا در موقع بردن نام حسین «علیه السلام» قلبم شکست واشکم جاری شد؟!

جبرئیل عرض کرد: چون برای فرزندت مصیبتی رُخ می دهد که تمام مصائب در کنار آن کوچک است.

آدم پرسید آن مصیبت چگونه است؟

جبرئیل گفت : «يُقْتَلُ عَطشاناً غَريباً وَحِيداً فريداً، لَيْس لَهُ نَاصِرُ ولا مُعين ولو تراه يا آدم وهو يقول: وا عطشاه واقلة ناصراه حتَّى يَحُول الْعَطَش بينه وبين السماء كالدّخان فلم يُجِبْهُ أحَدٌإِلَّا بِالسّيوف وَشُرْب الحتوف فَيُذْبَحُ ذَبْحَ الشَّاةِ مِنْ قَفَاهِ وَينْهَبُ رَحْلُهُ أَعْداؤه وَتُشْهَرُ رَأْسُهُ ورؤوس أنصاره فى البلدان وَمَعَهُم النِّسوان».(1)

***

از آب هم مضایقه کردند کوفیان***خوش داشتند حرمت مهمان کربلا

بودند دیو ودَدْ همه سیراب و می مکید***خاتم ز قحط آب ، سلیمان کربلا

از آن تشنگان هنوز به عیّوق می رسد***ز فریاد العطش ز بیابان کربلا

ص: 183

ومحبينا». .

«اگر من اینجا بمانم، پس این مردم وارونه به چه وسیله امتحان شوند؟و چه کسی در قبر من خواهد خوابید . در صورتی که خداوند روزی که زمین را گسترد، آن را برای من برگزید و پناه شیعیان و دوستان ما قرار داد. اعمال ایشان را در آنجا قبول و دعای آنان را اجابت می فرماید. شیعیان ما در آن زمین ، مسکن می کنند و برای آنان در دنیا و آخرت ، امان خواهد بود، ولی شما روز شنبه که روز

عاشورا است نزد من بیایید».

و در روایت دیگر آمده که حضرت به آنان فرمود: «در روز جمعه که من در پایان آن روز، کشته می شوم وکسی از اهل بیت من و خویشان و برادران من باقی نمی مانند سر مرا برای یزید می برند، نزد من حاضر شوید».

مؤمنین جن گفتند: «به خدا قسم! اگر طاعت امر شما واجب نبود، مخالفت می کردیم و تمام دشمنانت را قبل از آنکه به شما آسیبی برسانند، می کشتیم».(1)

«وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَّارِ السَّمُومِ». (1)

2- «جن» مثل انس مکلف است:

«وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلا لِيَعْبُدُونِ».(2)

3- عاصیان از «جن» به آتش می روند:

«وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنَّ وَالأنس».(3)

4- «جن» ما را می بیند ولی ما آنان را نمی بینیم:

«اِنَّهُ يَرَايكُمْ هُوَ وَ قَبِيلَهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ.(4)

5۔ جماعتی از جن به پیامبر و ایمان آوردند:

«قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنَ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرآناً عَجَباً،یَهْدِي إِلى الرُّشْدِ فَامَنَّا به وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدا».(5)

6- «جن» در تسخیر سلیمان بود:

«وَمِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ».(6)

7- نر و ماده بودن «جن»:

«وَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ».(7)

دستوراتی را فرمود و من برای انجام آنها از مدينه خارج شدم و چون به روحاء سی یا چهل میلی مدینه) رسیدم مردی را دیدم که به لباس خود اشاره می کند ومن خیال کردم تشنه است، ظرف آبی را به او دادم، گفت: نیازی به آب ندارم،آنگاه نامه ای را به من داد که مرکّب آن خشک نشده بود، به مهر پایین نامه نگاه کردم، دیدم مهر حضرت باقر العلوم«علیه السلام» است، گفتم کی حضرت را دیدی ؟گفت: همین الان و در آن نامه حضرت دستوراتی را به من داده بود، وقتی متوجه شدم، کسی را در مقابل خود ندیدم.

«سدير» وقتی به خدمت حضرت رسید و جریان نامه را عرض کرد،امام«علیه السلام» فرمود:

«یَا سَدِیرُ ، إِنَّ لَنَا خَدَماً مِنَ الْجِنِّ ، فَإِذَا أَرَدْنَا السُّرْعَةَ ، بَعَثْنَاهُمْ».

«ما خدمتکارانی از جنّ داریم که هرگاه بخواهیم کاری را به سرعت انجام دهیم آنان را می فرستیم».(1)

آنقدر گریه کرد که بیهوش بر زمین افتاد، سپس گفت: حدیثی را برایت بخوانم که تو را در عقیده و مذهبت استوار نماید. گفتم: بخوان.

گفت: مدتی بود که نام جعفر بن محمد«علیهما السلام» را می شنیدم تا اینکه او را در مدینه ملاقات کردم. حدیثی را از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»نقل کرد که: «علي واهل بيته الفائزون». چون خواست خداحافظی کند، از نام او پرسیدم ، گفت : من «ظبيان بن عامر» هستم.(1)

روضه

«دعبل» هنگامی که اشعارش را برای حضرت رضا«علیه السلام»خواند، حضرت هم دو بیت به آن اضافه فرمود:

وَقَبْرٌ بطوس يا لَها مِنْ مُصِيبَةٍ***الحت على الأحشاء بالزفرات

إلَى الْحَشْر حتى يَبْعَثُ الله قائِماً*** يُفرجُ عَنَا الْهَمِّ وَالْكُرُباتِ

«دعبل» عرض کرد در طوس قبری را نمی شناسم. امام«علیه السلام»فرمود:« آنجا قبر من است و مدتی نمی گذرد که آنجا محل رفت و آمد شیعیان مامی شود: «ألَا فَمَنْ زَارَنِی فِی غُرْبَتِی بِطُوسَ کَانَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْفُوراً». (2)

ای غریبی که ز جدّ و پدر خویش جدائی!***خفته در خاک خراسان، تو غریب الغربائی

این رواق تو وصحن و حرمت همچو بهشت است***روضه ات جنت فردوس مسمّا به رضائی

ص: 188

آه از آن دم که ز سوز جگر وحال پریشان***ناله ات گشت بلند آه تقى جان به کجائی

ای شه يثرب وبطحا تو غریبی به خراسان***سرور جمله غريبان ومعين الضعفائی

اغنیا مکه روند وفقرا سوی تو آیند***جان به قربان تو شاها که تو حج فقرائی

***

بَكَتْ عَلَيْهِ هَاطِلاتُ القُدْسِ***نَاحَتْ عَلَيْهِ نَفَحاتُ الأُنْسِ

ناحَ الأمِينُ وَهُوَ ذُو شُجُونِ***مِمَّا جَنَتْ بِهِ يَدُ المَأْمُونِ

عَلَيْهِ سَيْدُ الوَرى يَنُوحُ***حُزْناً فَكَيْفَ لا يَنُوحُ الرُّوحُ

ناحَتْ عَلَيْهِ الأنْبِيَاءُ وَالرُّسُلُ*** بَل العُقُولُ والنفوسُ والمُثل

ناحَتْ عَلَيْهِ الحُورُ فِي الجِنانِ***تَأسياً بخَيْرَةِ النِّسْوانِ

بَكَى عَلَيْهِ مَا يُرى وَلا يُرَى*** وَالبَرُّ والبَحْرُ وَأَطْباقُ الثَّرى

لَقَدْ بَكَى البَيْتُ وَمُسْتَجارُهُ*** وَكَيْفَ لَا وَمِنْهُ عَزَّ جَارُهُ

وَقَدْ بَكَاهُ المَشْعَرُ الحَرامُ***وَالحَجَرُ الأَسْوَدُ والمَقامُ

لِفَقْدِ عِزّهَا وَمَنْ حَماها***بعِزَّهِ عَنْ كُلِّ مَادَهاها

بلْ هُوَ عِزَّ الْأَرْضِ وَالسَّمَاءِ***وَالمَلأ الأَعْلَى عَلى سَواء(1)

ص: 189

حضرت از او تشکر کرد و خداحافظی نمود تا به مکّه معظمه رسید ؛ چون نگاه حضرت به کوههای اطراف مکه افتاد ، این آیۀ شریفه را تلاوت فرمود:

«وَلَمَّا تَوَجَّه تِلْقَاءَ مَدْيَنَ قَالَ عَسَى رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَوَاءَ السَّبِيلِ».(1)

و می فرمود: «خِفتُ أن یَغتالَنی یَزیدُ».

حسین بن على «علیه السلام» دیگر به وطن خود بر نگشت وزنها و بچه های حسین «علیه السلام» هم با وضع ناهنجاری، مردم کوفه و شام از آنان استقبال کردند .

هست که تو را متهم کند؟ خطاب آمد بلی، آن بنده ای که از من خیرخواهی می کند و من خیرش را در پیش او قرار می دهم و آن بنده ای که قضا و تقدیرم را برای او قرار می دهم و برایش خیر است ، امّا مرا متهم می کند».

البته استخاره اصطلاحی که امروزه در میان شیعیان رواج دارد از همین باب است که انسان چون از عاقبت امور اطلاعی ندارد، قهراً از خداوند متعال می خواهد که او را از سرگردانی و تحیر نجات دهد و آنچه خیر اوست برایش قرار دهد.

روضه

زینب«علیها السلام»و سایر زنها و بچه ها گفتند ما را به قتلگاه ببرید تا بدن حسین «علیه السلام»را ببینیم،«بِحَقِّ اللّهِ إلّاما مَرَرتُم بِنا عَلی مَصرَعِ الحُسَینِ«علیه السلام»» چون وارد قتلگاه شدند و نگاهشان به بدنهای شهداء افتاد ، با ناله وافغان به چهره زدند. زینب «علیها السلام»در کنار بدن برادر آمد، منتهی چگونه بدن حسین«علیه السلام» را در میان آن اجساد مطهر بخون آغشته شناسائی کرده روشن نیست، اما وصال شیرازی در زبان شعر می گوید، زینب«علیه السلام»که نتوانست بدن برادر را بشناسد ، بلکه حسین«علیه السلام» از حلقوم بریده خواهر را صدا زد:

می گفت ومی گریست چه جانسوز ناله ای***کآمد ز حنجر شه لب تشنگان برون

کی عندلیب گلشن جان ، آمدی بیا***ره گم نکرده ، خوش به نشان آمدی ، بيا

در کنار بدن برادر ، نشست و با ناله ای دردناک و دلی شکسته از داغ برادر و برادر زادگان، پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را صدا زد: «یا مُحَمَّداه،صَلّی عَلَیکَ مَلائِکَةُ السَّماءِ،

ص: 194

هذَا الحُسَینُ مُرَمَّلٌ بِالدِّماءِ».

پس با زبان پرگله، آن بضعة الرسول***روکرد در مدینه که يا أيّها الرسول

این کشتۀ فتاده به هامون حسین تست***وين صید دست و پا زده در خون حسین است

قال الراوی: «فَأَبکَت وَاللّهِ کُلَّ عَدُوٍّ وصَدیقٍ »(1)

آنگاه در موقع وداع، دو جمله ، هم با بدن برادر سخن گفت :

به سوی شام وكوفه چه ظالمانه می برند***نمی روم ولی مرا به تازیانه می برند

سر تو را به نوک نی زدند این ستمگران***نمی روم ولی مرا به این بهانه می برند

ص: 195

ای برادر! مردم کوفه را خوب می شناسی و می دانی که با پدر و برادرت چه کردند و من می ترسم که سرنوشت شما نیز همان سرنوشت گذشتگان بشود اگر مصلحت بدانی ، در مکه بمان که هم جانت سالم می ماند وهم عزت واحترامت محفوظ است» .

حضرت فرمود: «خوف این را دارم که یزید به طور ناگهانی مرا بکشد ومن همان کسی باشم که با کشته شدنش حرمت حرم شکسته می شود (کلام امام«علیه السلام»اشاره به «عبداللّٰه بن زبير » است که با کشته شدنش، حرمت خانه خدا هتك می شد».

محمد بن حنفیه گفت: «پس به اطراف يمن بروید که مناطق امنی است».

امام «علیه السلام» فرمود: «در این گفتۀ شما تأمل می کنم». اما وقت سحر، حضرت حرکت کرد. محمد بن حنفیه آمد ومهار شتر امام«علیه السلام» را گرفت و عرض کرد: «مگر بنا نشد در گفته من تأمل کنی ؟!».

حضرت فرمود: «آری».

گفت: «پس چه شد که در حرکت کردن عجله کرده ای و می خواهی زودتر بروی».

امام«علیه السلام» فرمود: «بعد از رفتن تو ، پیامبر11را در خواب دیدم و به من فرمود: بیرون برو که خداوند خواسته تو را کشته ببیند».

محمد بن حنفیّه کلمۀ استرجاع را بر زبان آورد و گفت:«اکنون که عازم بر رفتن هستی پس چرا زنان را با خودت می بری ؟».

حضرت فرمود:«خداوند خواسته که اینان را اسیر ببیند».

البته محمد بن حنفیه دو بار با سیدالشهداء«علیه السلام» ملاقات کرده ، یک بار

ص: 197

در مدینه و بار دوم در مکّه معظمه(1).

در زندگی «محمد بن حنفیّه» دو مسأله نظر اهل نظر را به خود جلب کرده است :

1- ادعای امامت بعد از امام حسین«علیه السلام».

2- حاضر نشدن در کربلا همراه امام حسین«علیه السلام» .

ابن حذيفه ، پرهیز دارند از اینکه خداوند متعال معصیت بشود».

وبه تعبیر مرحوم علامۀ مامقانی، این تعریف، فوق مرتبۀ عدالت است.

«ابو خالد کابلی» می گوید: سالیان متمادی که در خدمت محمد بن حنفیه بودم، تردیدی نداشتم که او امام است، روزی او را قسم دادم که آیا وی امام مفترض الطاعه است ؟ گفت:

«الامام عليَّ وعليك وعلى كُلِّ مُسْلم الأمام علي بن الحسين«علیه السلام»»

«امروز، حجت خداوند بر من وتو وهر مسلمانی، امام زین العابدین«علیه السلام»است».(1)

يكونوا مكلّفين بالحركة معه حتى يوجب تخلّفهم الفسق ولذا إن جملة من الاخيار الأبدال الذين لم يكتب الله تعالى لهم نيل هذا الشرف الدائم بقوا في الحجاز ولم يتأمّل ».(1)

امام حسین«علیه السلام»موقع حرکت از حجاز، هر چند واقعاً می داند که در عراق به شهادت خواهد رسید ولی بحسب ظاهر، برای جنگ نمی رود تا بر همۀ مكلفين متابعت وهمراهی امام واجب باشد، بلکه حضرت برای اجابت دعوت مردم کوفه حرکت می کند و هر کس که نرفت ، مؤاخذه نمی شود، بلی، آنانی که در کربلا یا در سرزمینهای اطراف آن بودند و می توانستند حضرت را کمک کنند ولی کوتاهی کردند، مؤاخذه می شوند. اما آنانی که در حجاز بودند، واجب نبود که همراه امام«علیه السلام»حرکت کنند تا تخلف آنان موجب فسق بشود و لذا بسیاری از خوبان و نیکان آن عصر که به فیض شهادت نایل نیامدند، در حجاز ماندند و احدی هم در عدالت آنان شبهه و تأملی نکرد».

در«مناقب ابن شهر آشوب» آمده است که از محمد بن حنفیه سؤال کردند چرا در «وقعه طف» شرکت نکردی؟ در پاسخ گفت:

«إِنَّ أَصْحَابَهُ عِنْدَنَا لَمَكْتُوبُونَ بِأَسْمَائِهِمْ وَأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ».(2)

اسامی شهدای کربلا و نام پدرانشان از قبل در نزد ما نوشته شده بود».

روضه

وقتی کاروان کربلا به شهر مدینه رسید و خبر شهادت حسین«علیه السلام» منتشر شد، شهر یکپارچه شیون و ماتم گشت، محمد بن حنفیه در بستر بیماری خوابیده بود، از غلامش سؤال کرد این سر و صداها از چیست ؟ (چون نباید خبر

ص: 200

ناگوار به بیمار بدهند) گفت: برادرت از سفر می آید.

محمد بن حنفیّه حرکت کرد تا از برادر استقبال کند، ولی نگاهش که به عَلَمهای سیاه افتاد، فهمید بی برادر شده است، صیحه ای زد و از اسب بر زمین افتاد. غلام نزد امام سجاد«علیه السلام» آمد وگفت:

«أَدْرك عمّك قبل أن تُفارق روحه الدنيا».

«قبل از آنکه عمویت از دنیا برود، او را دریاب» .

امام سجاد«علیه السلام»بر بالین عمو حاضر شد، چون محمد بن حنفیه به هوش آمد و نگاهش به امام چهارم افتاد، گفت:

«یا بن أخي! أين أخي؟ اين قرة عيني؟ أين ثمرة فؤادي؟».

حضرت فرمود: «تَيْتُكَ يَتِيماً لَيْسَ مَعِي إِلَّا نِساء خاسراتُ في الذيول عاثرات، باكيات نادبات ولليتامى فاقدات».

***

اَيَا عَمّاه إِن أخاك أضحى***بَعِيداً عَنْكَ بالرَّمْضَاء رهيناً

بِلا رَأْسِ تُنُوحُ عليه جَهْراً***طيور والوُحُوشِ الْمُوحِشينا(1)

ص: 201

«ابن عباس» مجدداً شب یا فردای همان روز به خدمت حضرت رسید وعرض کرد:

«یَا بنَ عَمِّ ،إنّی أتَصَبَّرُ ولا أصبِرُ،إنّی أتَخَوَّفُ عَلَیکَ فی هذَا الوَجهِ الهَلاکَ وَالاِستِئصالَ...».

«ای پسر عمو! هر چند به ظاهر صبر کنم، اما در واقع، تحمل فراق شما را ندارم. ودر این سفر بر شما بیمناک هستم که کشته شوی و فرزندانت اسير و بیچاره شوند. و چنانچه در رفتن اصرار داری، حداقل به طرف یمن برو؛ چون شیعیان پدرت در آنجا هستند و سرزمینی است که دارای کوههای مرتفع وبلند می باشد که دشمن نمی تواند در آنجا نفوذ پیدا کند».

امام«علیه السلام» در پاسخ فرمود:

«ای پسر عمو! به خدا قسم! می دانم که تو خیرخواه من هستی، امّا من تصمیم خود را گرفته ام و این مردم تا مرا نکشند، دست از من بر نمی دارند، اما بعد از من، دچار ذلّت وزبونی می شوند» .

لَعَازِبُ الرأي وانك لأنْتَ الْمفنّدُ المهوّر، لا تحسبني لا أباً لك، نسيتُ قتلك حسيناً وَفِتْيان صعيدٍ،بَني عَبْدِ المطلب مَصَابِيحُ الدّجى ونُجُوم الأعلام، غَادَرَهُمْ جُنُودُك مُصرعين في ص- مرمّلين بالتراب مسلوبين بالعراء، لا مكفنين، تَسْفِي عليهم الرياح وَتُعَاوِرُهُم الذِّئاب وتُنشي بِهِمْ عُرْجُ الضَّبَاع، حتى أتاحَ الله لهم أقواماً لَمْ يشتركوا في دمائهم فاجنّوهم في أكفانهم وبي والله وبهم عَزَزْتَ وَجَلَسْتَ مَجْلِسُكَ الذي جَلَسْتَ.

...وما أنسَ مِنَ الأشياء، فلستُ بناس إطرادك الحسين بن علي من حرم رسول الله إلى حرم الله، وَدَسّك اليه الرّجال تغتالُهُ فاشْخَصتَهُ من حرم الله الى الكوفة فخرج منها خائفاً يترقب...

ثُمّ إنّك الكاتب الى ابن مرجانة أن يَسْتَقْبِل حُسَيْنا بِالرِّجالِ وَأَمَرْتَهُ بِمُعَاجَلَتِهِ وَتَرْك مُطاولته وَالْإِلْحَاحِ عَلَيْهِ حَتَّى يَقْتُلَهُ وَمَنْ مَعَهُ مِنْ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِب.

... ثُمّ طَلَبَ الْحُسَيْن بن علي اليه الموادعة وسألهم الرّجعة فَاغْتَنَمْتُمْ قِلَّة أَنْصَارِهِ وَاسْتِئْصال اهل بيته فَعَدَوْتُمْ عليهم فقتلوهم كأنّما قَتَلُوا أَهْلَ بيتٍ مِنْ التّرك والكفر.

فَلَا شَيْء عندي أَعْجَبُ مِنْ طَلَبك وُدّي وَنَصْرِي وَقَدْ قَتَلْتَ بَنِي أَبِي وسيفك يَقْطُرُ مِنْ دَمِي وأنت آخذ ثارى فان يشاء الله لا يَطِلُّ لديك دمي وَلَا تَسْبِقْنِي بِتَأْرِي وان سَبَقَتْنِي فِي الدنيا فَقَبَلْنَا مَا قُتِلَ النَّبييون وآل النبيين وكان الله الموعد...

الا ومن أعْجَبِ الأعاجيب وَمَا عِشْتَ أراكَ الدّهر الْعَجِيبِ، حَمْلُكَ بِناتِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وغلمةً صغاراً من ولده إليك بالشّام كالسّبي الْمَجْلوب، تُرِي النَّاسِ أَنَّكَ قَهَرْتَنَا وَأَنَّكَ تأمر علينا ولعمري لَئِن كنتَ تُصْبِحُ وَتُمْسِي الله منا لجرح يدي، إنّي لأرجوا أن يَعْظُم جراحك بلساني وَنَقْضي وإبْرامي فلا يَسْتَقِرّ بك الجدل ولا يَمْهلك الله بعد قتلك عترة رسول الله إلّا قَلِيلاً حَتَّى يأخذى أخذا اليماً فَيُخْرِجَكَ اللهُ مِنَ الدُّنيا ذَميماً أثيماً، فَعِش لا أبالك فقد والله ارداك عند الله ما اقْتَرَفْتَ».

ص: 204

ابن عباس در پاسخ یزید می نویسد: تو خیال کردی بیعت نکردن من با او به خاطر بیعت با تو بوده است. با اینکه تو حسین بن علی را کشتی. خاک به دهانت ای خاك بر سر ! راستی از کم خردی و بی فکری تو است اگر نفست چنین نویدی به تو می دهد و در خور سرزنش هستی و هلاکت سزای تواست. ای بی پدر! گمان مبر که کشتن حسین و جوانان بنی عبدالمطلب ، چراغهای تاریکی و ستارگان راهنما را از یاد برده ام ، لشکرهای تو آنان را آغشته به خاک، برهنه تن و بی کفن در بیابان روی زمین انداختند، بادها بر ایشان می وزید... تا خداوند برای ایشان مردمانی را وسیله قرار داد که در خونشان شریک نبودند، آن بدنها را کفن کردند. کسانی را که به خاطر من و آنان تو عزیز شدی و به این مقام رسیدی که الان به آن تکیه زده ای.

... هر چه را فراموش کنم ، اما فراموش نمی کنم که حسین«علیه السلام» را از حرم پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» به حرم الهی طرد کردی ، آنگاه افرادی را پنهانی به طرف او فرستادی تا او را به طور ناگهانی بکشند، پس او را از حرم الهی به کوفه روانه کردی و با حالت خوف و ترس، مکه را ترک نمود...

آنگاه به پسر مرجانه نوشتی تا با سپاهیانش سر راه حسین را ببندند وگفتی که کار حسین را زود یکسره کنند و امروز و فردا نکنند تا او و فرزندان عبدالمطلب را بکشد.

...سپس حسین بن علی در خواست ترک جنگ و بازگشت کرد، ولی کمی یاران و بر انداختن خاندان او را غنیمت شمردید و بر ایشان تاختید و آنان را کشتید، گویا خاندانی از ترک وکفر را به قتل رساندید.

هیچ چیز عجیب تر از این نیست که از من خواسته ای دوستدار و یاور تو باشم در حالی که فرزندان پدرم را کشتی و خون من از شمشیر تو می چکد و انتقام

ص: 205

از تو، یکی از آرزوهای من است . پس اگر خداوند بخواهد، خون من در نزد تو پایمال نمی شود و از خونخواهی من نمی توانی فرار کنی. واگر هم در دنیا به انتقام نرسی، قبل از ما چقدر از پیامبران و فرزندانشان کشته شدند ووعده گاه آنان نزد خداوند است.

از همه عجیب تر که اگر زنده باشی، روزگار از این عجایب زیاد دارد آن است که دختران عبدالمطلب و پسران صغیر از نسل او را مانند اسیران دستگیر شده ، به شام بردی تا به مردم نشان دهی که بر ما پیروز شده ای و بر ما فرمانفرایی می کنی ، به جان خودم سوگند! که اگر هم در صبح وشام از زخم دست من آسوده بوده ای، اما امیدوارم که زخم زبانم وشکستن و بستنم بر تو گران آید و خوشحالی تو پایدار نماند و خداوند بعد از کشتن فرزندان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» تو مهلت ندهد مگر کم، تا تو را بگیرد گرفتنی سخت و دردناک ومذموم وتو را گنهکار از دنیا ببرد، پس ای بی پدر! زندگی کن که آنچه انجام داده ای تو را در نزد پروردگار، هلاک ساخت».(1)

وتأويل القران»، در تفسیر قرآن مهارت خاصّی پیدا کرد. وی همراه پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»بود که جبرئیل را دید ولی نشناخت. در جنگ جمل، صفین ونهروان، همراه امیر المؤمنين «علیه السلام» شرکت کرده است.(1)

بعضی از محققین شیعه، ابن عباس را به خاطر عدم شرکت در واقعۀ طف، سرزنش می کنند و هر کس به نحوی دربارۀ او سخن گفته است ، ولی حضرت حسین«علیه السلام»از بعضی مانند عبداللّٰه بن عمر وعبیداللّٰه حر جعفی رسماً دعوت کرده ولی از ابن عباس وابن حنفیه دعوت نفرمود، هر چند امام«علیه السلام»یک دعوت عمومی و همگانی داشته است.

دفاع «مرحوم مامقانی» را از تنقيح الرجال در احوالات محمد بن حنفیه ذکر کردیم و گفته شد امثال ابن عباس ومحمد بن حنفیّه که در واقعه کربلا شرکت نکردند، آیا معذور هستند یا خیر؟

ولی خود ابن عباس در پاسخ به این اشکال که چرا در کربلا شرکت نکردی می گفت : «إِنَّ أَصْحَابَ الْحُسَيْنِ لَمْ يَنْقُصُوا رَجُلًا وَ لَمْ يَزِيدُوا رَجُلًا نَعْرِفُهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ مِنْ قَبْلِ شُهُودِهِمْ».

«اسامی اصحاب حسین«علیه السلام» را از قبل می دانستیم، نه یک نفر کم ونه یک نفر زیاد» .(2)

ولی اجمالاً آنچه مسلم و قطعی است این است که ابن عباس از مدافعين سر سخت اهل بیت«علیهم السلام» بوده است که چند نمونه از تاریخ ذکر می شود:

ا- بعد از جنگ جمل، ابن عباس به دستور امیرالمؤمنین«علیه السلام» به در خانه عایشۀ آمد ولی او اجازه نداد ، لذا ابن عباس بدون اجازه وارد منزل شد.

ص: 207

عایشه از پشت پرده صدا زد: «دخلت بيتنا بغير اذننا؛ بدون اجازه وارد خانه ما شدی».

ابن عباس گفت: «آن خانه ای که باید با اجازه وارد شد، در مدینه است نه در بصره».(1)

2- در اواخر عمر که نابینا شده و دستش در دست پسرش بود، صدای جمعیتی را شنید که به امیرالمؤمنین«علیه السلام» ناسزا می گفتند، به پسرش گفت: مرا نزد این مردم برگردان، وقتی برگشت گفت:

« أَیُّکُمُ السَّابُّ اللَّهَ »؟

قالوا: «نعوذ باللّٰه أن نسب اللّٰه !».

فقالوا: نعوذ بالله أن نسب رسول الله «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»!».

فقالوا: «نعوذ بالله أن نسب رسول الله «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»!»

فقال: ايّكم السّاب علي بن أبي طالب«علیه السلام»؟».

فقالوا: «أما هذا فنعم!!».

قال: «أشهد لقد سمعت رسول الله يقول: مَنْ سَبَنِي فَقَدْ سَبِّ اللَّهُ وَمَنْ سَبَّ عَلِيّاً فَقَدْ سبني».(2)

کدامیک از شما به خدا و پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» دشنام می داد؟» .

گفتند:«نعوذ باللّٰه که خداوند و پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را دشنام دهیم !».

گفت:«کدامیک از شما به علی بن ابیطالب«علیه السلام» ناسزا می گفت ؟» .

گفتند: «بلی، ما بودیم» .

گفت: «شهادت می دهم که از رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» و شنیدم که می فرمود:

ص: 208

هر کس به من ناسزا گوید، خداوند را دشنام داده و هر کس به على«علیه السلام» دشنام دهد، مرا دشنام داده است» .

وقت آن آمد که من عریان شوم***جسم بگذارم سراسر جان شوم

آزمودم مرگ من در زندگی است***چون رهم زین زندگی ، پایندگی است

دوّم:«سيد الشهداء«علیه السلام» را هم سنگباران کردند، در آن لحظات آخر از فرط خستگی مقداری ایستاد تا تجدید نیرو نماید:

«اذا أتاه حَجَرٍ فَوَقَعَ على جَبْهَتِهِ فَأَخَذَ الثّوبِ لِيَمْسِحَ الدّمُ عَنْ جَبْهَتِهِ فَأَتَاهُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ لَهُ ثَلاثُ شُعَبْ».

«سنگی بر پیشانی مبارک اصابت کرد، حضرت پیراهن را بالا زد که خونها را تمیز کند، تیر سه شعبه ای که مسموم بود، بر سینه حضرت اصابت کرد».

***

فلک سنگی فکند از دست دشمن***به پیشانی وجه الله أحسن

چو زد از کینه آن سنگ جفارا***شکست آئینه ایزد نمازا

ص: 210

یعنی تو هستی که برای ریاست چند روزۀ دنیا، حریم الهی را می شکنی.هنگامی که حضرت«علیه السلام»از مکه خارج شد، ابن عباس رو کرد به ابن زبیر وگفت:

يا لَكِ مِنْ قُبَرَةٍ بِمَعْمرِ***خَلالِكَ الجَرُّ فَبِيضى وَاصْفَري

نَقِّرى مَا شِئْتِ إِن تنقري*** وَرُفِعَ الفَحُ فَمَاذَا تَحذَرى

لابُدَ مِنْ صيدكِ يَوْماً فَاصْبِرِي

این اشعار از «طرفة بن عبد» است که همراه عمویش در سفر در کنار آبی به نام «معمر» فرود آمدند و چند «قبّره» را که در فارسی به آن «چکاوک» می گویند، دید، دامی گذاشت و هر چه به انتظار نشست ، کبوتری نیامد، لذا مأیوسانه دام را جمع کرد و موقع حرکت این اشعار را خواند که: «ما رفتیم و فضا برای پرواز تو خالی شد، پس تخم کن و آواز بخوان و هر کجا که می خواهی لانه بساز ..».(1)

می فرماید:

«خبٌ ضَبّ، يَروُم أَمْراً لا يُدْرِكْهُ يَنْصِبُ حَبَالَة الدِّينِ لِاصْطِيَادِ الدُّنْيَا وَهُو بَعْدُ مَضلوب».(1)

«سوسمار حیله گری که به دنبال کاری می رود ولی به آن نمی رسد، ریسمان دین را پهن می کند تا دنیا را صید کند و در آخر هم به دار زده می شود» .

«عبداللّٰه» که لقب «عائذ البيت» را به خود اختصاص داده ، از آن بازیگران روزگار است که عمری عبادت می کند تا روزی به خلافت برسد. وبه قول عبداللّٰه بن عمر: «واللَّهِ ما يريدُ ابنُ الزّبير بعِبادَتِهِ غيرَهنّ، یعنی هدف عبداللّٰه از عبادت، رسیدن به خلافت بود» .(2)

وی از دشمنان سرسخت اميرالمؤمنین«علیه السلام» وبنی هاشم بود، چهل روز در خطبه های نماز جمعه نام مبارک پیامبر «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را نمی برد، وقتی که به او اعتراض کردند، گفت: چون وقتی نام پیامبر را می برم، بنی هاشم به خود افتخار می کنند !!!

سالی ، معاویه به حج رفت و هر چه درهم و دینار با خود آورده بود، تمام شد، لذا شبانه از مکه خارج شد.

«عبداللّٰه» که از حرکت معاویه مطلع شده بود، او را تعقیب کرد معاویه که در هودج خوابیده بود صدای سُم اسب ، او را بیدار کرد و از صاحب اسب سؤال کرد.

عبداللّٰه گفت: «من هستم». واز باب شوخی گفت: «می خواهي الان تو را ترور کنم؟»

ص: 213

معاویه گفت: «تو کشنده پادشاهان نیستی، هر پرنده به اندازه خود صید می کند».

عبداللّٰه گفت: «با من چنین سخن می گویی در حالی که در مقابل على در جنگها قرار گرفتم».

معاویه گفت: «معاویه گفت: «انه قتلك وأباك بيسرى يديه وبقيت يده اليمنى فارغةً يطلب من يقتله بها».

على«علیه السلام» تو و پدرت را با دست چپ از پا در می آورد در حالی که دست راست او بی کار بود و می گردید که کسی را هم با دست راست خود بکشد».

عبداللّٰه گفت: «تمام این مجاهدتهای من برای نصرت عثمان بود».

معاویه گفت: «خَلّ هذا عنك، فوالله لولا شدّة بغضك ابن أبي طالب لجررت برجل عثمان مع الضبع».

«اگر نبود دشمنی تو با علی، پای عثمان را می گرفتی با کفتار می کشیدی».(1)

عبداللّٰه گفت: «می ترسم بدنم را مثله کنند» .

مادرش گفت: «إن الشاة لا تتألم بالتلخ، گوسفند بعد از ذبح، از کندن پوست بدنش ناراحت نمی شود».(1)

روضه

مرحوم «سید عبدالرزاق مقرم» می گوید: خون سه شهید در عاشورا به آسمان صعود کرد و قطره ای از آن به زمین برنگشت:

1- حضرت علی اکبر«علیه السلام» که در زیارتنامه آمده: « بِأَبِی أنْتَ دَمَکَ الْمُرتَقی بِهِ إِلی حَبِیب اللَّهِ».

2- حضرت علی اصغر«علیه السلام» که در زیارتنامه آمده: «السّلام على عبداللَّه الرّضيع المرمى الصّريع المصعّد بدمه إلى السّماء. ».

3- سيد الشهداء«علیه السلام» وقتی تیر به بدن مبارکش اصابت کرد، خونها را به آسمان پاشید و قطره ای از آن به زمین بر نگشت».(2)

البته این مسأله شواهد تاریخی زیادی دارد چنانچه پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» در مورد شهدای أحد فرمود:

لفُّوهُم بِدِمائهم وَجِرَاجهم، فَإنّه ليس أَحَدٌ يُجْرَح في الله إِلَّا جَاء يَوم القيامة بِجَرْحِهِ»».(3)

«این شهدا را با همین ابدان مجروح و خون آلود ، دفن کنید؛ زیرا هر کس در راه خدا جراحتی بر دارد، در قیامت هم با همان بدن مجروح، محشور می شود».

ص: 215

یا امیر المؤمنين «علیه السلام»در مورد شهدای جمل فرمود: «وَارُوا قَتْلاَنَا فِی ثِیَابِهِمُ اَلَّتِی قُتِلُوا فِیهَا ».(1)

عظمت حضرت علی اصغر از اینجا روشن می شود که خون این شهید باید ذخیره بماند تا روزی مورد محاجه قرار گیرد. در آن لحظه آخر، امام«علیه السلام» برای وداع ، جلو خيمه آمد و به خواهرش فرمود:

ناوِلِینِی وَلَدِیَ الصَّغِیرَ حَتّی اَوْدَعَهُ؛ فَاَخَذَهُ وَاَوَمَأَ اِلَیهِ لِیقَبِّلَهُ فَرَماهُ حَرْمَلَهُ بْنِ الْکاهِلِ الْاَسَدِی «لَعَنَهُ اللَّهُ تَعَالَى» بِسَهْمٍ فَوَقَعَ فِی نَحْرِهِ فَذَبَحَهُ ثُمَّ حَفَرَ لَهُ عِنْدَ الْفُسْطاطِ حَفِیرَهً فِی جَفْنِ سَیفِهِ فَدَفَّنَهُ فِیها بِدِمائِهِ»(2)

«فرزند خرد سالم را بیاور تا با او وداع کنم، چون او را گرفت و خواست ببوسد، حرمله تیری را پرتاب کرد که به گلوی جناب علی اصغر اصابت کرد وحضرت کنار خیمه برای او قبری را حفر کردند و او را با همان وضع خون آلود، دفن نمودند».

بخواب ای نوگل پژمان و پرپر*** بخواب ای غنچه نشکفته اصغر

بخواب آسوده اندر دامن خاك*** نديده دامن پر مهر مادر

بخواب و خواب راحت کن شب وروز*** که خاموش است صحرا بار دیگر

همه افتاده در خوابند و خاموش*** توئی صحرا وچندین نعش بی سر

ص: 216

فَقَبْلَهَا ابْنَ عمرو وبكى وقال: أسْتَوْدِعُكَ الله يا أبا عبد الله إنّكَ مَقْتُول».

«پیراهن را کنار بزن تا آنجایی را که پیامبر می بوسید ، ببوسم، بعد هم گریه کرد و گفت : حسین جان ! تو را به خدا می سپارم در حالی که کشته خواهی شد».

داشته باشد». مرحوم علامۀ امینی نقل می کند که شخصی نزد عبداللّٰه بن عمر آمد وسؤال كرد: «نذر کرده ام یک روز عریان در آفتاب بنشینم آیا این نذر صحیح است ؟!».

او گفت: «اوف بنذرك؛ به نذرت وفا كن !!».

همین سؤال را از «ابن عباس» پرسید، او در پاسخ گفت: «َوَ لَسْتَ تصلّي؛

«مگر نماز نمی خوانی؟».

سائل گفت: چرا.

ابن عباس گفت : «عمل به نذر تو، موجب ترک نماز یا آوردن نماز در حال عریان می شود و این نذر تو، باطل وشیطان خواسته با این نذر، تو را مسخره کند».(1)

بعد از کشته شدن «عبداللّٰه بن زبیر» به دست حجاج، عبداللّٰه بن عمر از ترس، شبانه در خانۀ حجاج را زد تا به وسیلۀ او با عبدالملك مروان بیعت کرده باشد؛ چون از پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» شنیده بود که «مَنْ مَاتَ وَلَا إِمَامَ لَهُ مَاتَ مِيْتَهُ جاهلية».

حجاج هم آنقدر او را خوار کرد که: «أخرَجَ رِجلَهُ مِنَ الفِراشِ ، فَقالَ : اِصفِق بِیَدِکَ عَلَیها».(1)

«با همان حالت خوابیده ، پای خود را از رختخواب در آورد و گفت: حال برخاستن ودست دادن با تو را ندارم، دست خود را به عنوان بیعت به پای من بزن».

وقتی عبداللّٰه از شهادت حسین آگاه شد، نامه ای برای یزید نوشت که:

«فَقَدْ عَظُمَتْ الرَزِيّة وَجَلَّتِ الْمُصِيبَة وَحَدَثَ فِي الإسلام حَدَثُ عَظِيمٌ وَلَا يَوْمٌ كَيَوْمٍ الحسين».

یزید در پاسخ نوشت: «ای احمق ! اگر ما بر حق هستیم پس از حق خود دفاع کرده ایم و اگر هم بر حق نیستیم، پدرت اول کسی بود که این اساس را بنا گذاشت».(2)

عبداللّٰه بن عمر، جریانی هم با «عبداللّٰه بن مطيع» دارد که در احوالات عبداللّٰه بن مطيع متعرض شديم .(3)

مرحوم «محدث قمی» به هشت وجه آن اشاره کرده است:

1- قبل از ولادت این دو بزرگوار، کسی همنام يحیی وحسین«علیهما السلام» نبوده است.(1)

2- مدت حمل هر دو، ششماه بوده است.

3- قبل از ولادت هر دو، اخبار آسمانی به ولادت و جریانات هر دو آمده است؛ چنانچه در ذیل آیۀ شریفۀ:«حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْها وَوَضَعَتْهُ كُرْهَا»،محدثین و مفسرین این مطلب را نقل کرده اند.

4-گریستن آسمان بر هر دو ؛ چنانچه قطب راوندی نقل کرده است که :«بَکَتِ السَّمَاءُ عَلَیْهِمَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً».

5- قاتل هر دو، ولد الزنا بوده است.

6- سر هر دو را در طشت طلا گذاشتند، اما سر یحیی«علیه السلام»را در طشت بریدند که خونش به زمین نریزد که موجب شدت غضب الهی شود، به خلاف امام حسین «علیه السلام»که سر مبارکش را روی زمین کربلا بریدند.

7- تکلم سر یحیی و سیدالشهداء«علیهما السلام».

8- انتقام الهی برای حضرت یحیی وامام حسین «علیهما السلام» .(2)

خوب است شاهدی از تاریخ آورده شود تا کلام حضرت ، بهتر و بیشتر روشن شود.

«واثق عباسی» نهمین خلیفه از بنی عباس ونوۀ «هارون الرشید» است.«احمد بن محمد واسطی» می گوید: در بیماری واثق من جزء پرستاران واثق بودم، حالت بیهوشی به او دست داد و خیال کردم از دنیا رفت، لذا من بر خاستم وجلو واثق آمدم تا از حال او خبری بگیرم که ناگاه چشمان خود را باز کرد،آنچنان چشمهایش نافذ و با هیبت بود که نزدیک بود بمیرم، همینطور به عقب برگشتم اما قبضۀ شمشیری که به کمر بسته بودم به درب گیر کرد و من به زمین خوردم، مدتی گذشت تا واثق مرد و من آمدم دهان و چشمهای او را بستم.

مأمورین آمدند و فرش گرانبهایی که زیر پای خلیفه بود، جمع کردند و به خزانه برگرداندند. «احمد بن اَبی داوود قاضی» به من گفت: ما به دنبال تعیین خلیفه و بیعت با او می رویم؛ تو هم اینجا باش تا جنازۀ او را دفن کنیم».

احمد واسطی» می گوید: «همینطور که بیرون اطاق نشسته بودم، ناگاه صدای ضعیفی را احساس کردم، داخل اتاق شدم تا ببینم چه خبر است:فاذا جُرَذْ قَدْ دَخَلَ مِنَ بُسْتَانِ هناكَ فَأَكَلَ إِحْدى عيني الواثق فقلت: لا إله إلا الله هذه العين التي فَتَحَهَا مِنْ ساعة فاندق سيفى هيبة لها صارت طعمة لدابة ضعيفة».(1)

«دیدم چندین موش از باغ آمده اند و یکی از چشمان خلیفه را خورده اند.گفتم لٰا إلَهَ إلّا اللّٰه، این چشمی که تا ساعتی قبل، آنچنان با هیبت بود که به خاطر آن، بر زمین خوردم، اما بعد از لحظاتی غذای حیوان ضعیفی شد» .

ص: 222

روضه

در این ملاقات ، نام یحیی«علیه السلام»آمده، زین العابدين«علیه السلام» هم می فرماید:

خَرَجْنَا مَعَ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِمَا اَلسَّلاَمُ فَمَا نَزَلَ مَنْزِلاً وَ لاَ رَحَلَ مِنْهُ إِلاَّ ذَکَرَ یَحْیَی بْنَ زَکَرِیَّا ...».

«همراه پدرم سید الشهدا«علیه السلام»به عراق می آمدیم، در هر منزلی که فرود می آمد یا از آن کوچ می کرد، به یاد حضرت یحیی«علیه السلام»می افتاد و می فرمود:این دنیا چقدر بی ارزش است که سر یحیی«علیه السلام»را به عنوان هدیه برای بی عفتی از بی عفتهای بنی اسرائیل، به هدیه بردند».(1)

حضرت به این وسیله می خواهد حوادث آینده را برای فرزندانش ترسیم کند که شما هم روزی با چنین مصائبی مواجه خواهید شد وسر حسین را در مجلس يزيد خواهید دید که «ابو برزۀ اسلمی» بر سر یزید فریاد زد: «وَیحَکَ! أتَنکُتُ بِقَضیبِکَ ثَغرَالحُسَینِ علیه السلام ابن فاطمة؟ أشهَدُ لَقَد رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَرشُفُ ثَنایاهُ وثَنایا أخیهِ ویَقولُ أنتُما سَیِّدا شَبابِ أهلِ الجَنَّهِ» (2)

«آیا چوب بر دندانهای حسین می زنی؟ گواهی می دهم که پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»را دیدم که دندانهای ثنايای حسین و برادرش را می بوسید و می فرمود: شما دو آقای جوانان اهل بهشت هستید».

عصمت کبرای حق مطلع صبح جهان***زینب شوریده دل ، مظهر غيب وعيان

ص: 223

چونکه به دست یزید، دید یکی خیزران***گفت : چه خواهی دگر از دل ما بی کسان

این سر پر خاک و خون ز راه دور آمده***موسی عمران من ز کوه طور آمده

چوب مزن ای یزید بر لب و دندان او***به پیش چشمان من در بر طفلان او

***

وَأفْظَعُ الكُلِّ دُخُولُ الطَّاهِرَة***حَاسِرَةً عَلَى ابْن هِنْدِ العَاهِرَةِ

وَمَا لَها وَمَجْلِسَ الشَّرَابِ***وَهِيَ ابْنَةُ السُّنَّةِ وَالكِتابِ

أَتُوقَفُ الحُرَّةُ مِنْ آلِ العَبا***بَيْنَ يَدَى طَلِيقِها وا عَجَبًا

يَشْتُمُها طَاغِيَةُ الإِلْحَادِ*** وَهِيَ سُلالَةُ النَّبِيِّ الهَادِي

بَلْ سَمِعَتْ مِنْ ذَالِكَ اللعين***سَب أَبيها وَهُوَ أصْلُ الدِّين

أَتُنْسَبُ الطَّاهِرَةُ الصِّدِّيقَةُ***لِلْكِذْبِ وَهِيَ أَصْدَقُ الخَلِيقَةِ

أَصَفْوَةُ الوَلِي نُخْبَةُ النَّبِيِّ *** عَدُوَّةُ اللهِ فَيا لَلْعَجَبِ

وا حَرَّ قَلْباءِ لِقَلْبِ الحُرَّةِ***فَمَا رَأَتْهُ لا أَطِيقُ ذِكْرَهُ

شَلَّتْ يَدٌ مُدَّتْ بِقَرْع العُودِ*** إلى ثَنايَا العَدْلِ وَالتَّوْحِيدِ

تلكَ الثنايا مُرشَفُ الرَّسُولِ*** وَمَلْتَمُ الطَّاهِرَةِ البتول

وَمَا جَنَاهُ بِاللُّسَانِ أَعْظَمُ*** وَكُفْرُهُ الْمَكْنُونُ مِنْهُ يُعْلَمُ (1) (1)

ص: 224

آنان را برای دیگران نشان بدهد واستبعادی هم ندارد؛ زیرا قرآن مجید می فرماید ملك به صورت انسان برای حضرت مریم متمثل شد:فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَراً سوياً(1)

یا در بنی قریظه وحنين ، «حارثة بن نعمان» جبرئیل را به صورت «دحيۀ کلبی» مشاهده کرد که در حال صحبت کردن با پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» بود، جبرئیل عرض کرد: «اگر حارثه به ما سلام می کرد، پاسخ او را می دادیم» .

و بعد رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»به حارثه فرمود: «او دحيۀ نبود، بلکه جبرئیل بود» .(2)

جنگ بدر آمده، ولی نه برای جنگیدن بلکه صرفاً برای اطمینان و قوّت قلب سربازان اسلام بوده است :«وَمَا جَعَلَهُ اللهُ إِلَّا بُشْرِى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبَكُمْ».

واصولاً اگر در بعضی آیات ، سه هزار فرشته و در بعضی دیگر ، پنج هزار فرشته بیان شد، همه برای تقویت روحیۀ سپاهیان اسلام بوده والا یک فرشته برای انهدام یک شهر و کشور کافی است، چنانچه جبرئیل«علیه السلام»قوم لوط را با یک پر خود، هلاک کرد.(1)

و اگر بنا باشد ملائکه مستقیماً وارد صحنۀ جنگ شوند و دشمنان توحید را نابود کنند، دیگر چه فضیلتی برای جنگجویان باقی می ماند؟ آن وقت این همه آیات و روایات ، در فضیلت جهاد و شهید وصبر ، برای عملی می شود که ملائکه انجام داده اند، چنانچه سیدالشهداء«علیه السلام»می فرماید: «اگر خواسته باشم، از طريق ملائکه کمک می گیرم، ولی اولاً اینان از سنخ بشر نیستند وثانياً اجر و پاداش ضایع می گردد».

امام صادق«علیه السلام»می فرماید:

لَمَّا كَانَ مِنْ أَمْرِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) مَا كَانَ ضَجَّتِ الْمَلَائِكَةُ إِلَى اللَّهِ بِالْبُكَاءِ وَ قَالَتْ يَا رَبِّ هَذَا الْحُسَيْنُ صَفِيُّكَ وَ ابْنُ بِنْتِ نَبِيِّكَ قَالَ فَأَقَامَ اللَّهُ ظِلَّ الْقَائِمِ(علیه السلام) وَ قَالَ بِهَذَا أَنْتَقِمُ لِهَذَا.»(2)

«وقتی مصیبت حسین«علیه السلام» واقع می شد، ملائکه ضجّه و ناله کردند و عرض کردند: بارالها این حسین «علیه السلام» برگزیده و فرزند پیامبر تو است . اینجا خداوند سایۀ حضرت حجت«علیه السلام» را نشان داد و گفت: به وسیلۀ این امام،انتقام خون حسین را می گیرم» .

ص: 227

«مُرْ بِنا عَلي طَريقِ كَرْبَلاَ. فَوَصَلُوا اِلَي مَوْضِعِ الْمَصْرَعِ فَوَجَدُوا جابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الأَنْصَارِي - رَحِمَهُ اللَّهُ - وَ جَمَاعَةً مِنْ بَنِي هاشِمَ وَ رَجُلاً مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ صلي الله عليه وآله قَدْ وَرَدُوا لِزِيَارَةِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ عليه السلام فَوَافَوْا فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ، وَ تَلاقَوْا بِالْبُكَاءِ وَ الْحُزْنِ وَ اللَّطْمِ، وَ أَقَامُوا الماتَمَ الْمُقْرِحَةَ لِلأَكْبَادِ».(1)

***

آه از آن ساعت که با صد شور و شین***زینب آمد بر سر قبر حسین

السلام ای کشته راه خدا***السلام ای نور چشم مصطفی

السلام ای شاه بی غسل وکفن***السلام ای کشته دور از وطن

السلام ای تشنه آب فرات***السلام ای کشتی بحر نجات

بهر تو امروز مهمان آمده***خواهرت از شام ویران آمده

چون تو رفتی بی کس وياور شدم***دستگیر فرقۀ کافر شدم

آتش کین کوفیان افروختند***خیمۀ ما را به آتش سوختند

الغرض از کوفه تا شام خراب***گر چه ما دیدیم ظلم بی حساب

لیک دارم شکوه ها از اهل شام***کز سر دیوار و از بالای بام

آه از آن ساعت که از روی غضب***زادۀ سفیان یزید بی ادب

در حضور خواهر گریان تو***چوب می زد بر لب و دندان تو

ص: 229

بصره خارج شدند. هیأت هفت نفری به سرپرستی «یزید»، عازم مکه شدند، وقتی به مکه رسیدند که امام «علیه السلام» در ابطح بود، یزید شب را سپری کرد و صبح عازم جایگاه امام«علیه السلام» شد.

از طرفی هم امام«علیه السلام» چون از ورود این هفت نفر مطلع شده بود، به طرف منزل آنان حرکت کرده بود، اما ملاحظه فرمود که یزید به سراغ حضرت رفته، لذا امام«علیه السلام» در منزل «یزید بن ثبیط» توقف کردند تا او بر گردد. چون یزید بن ثبیط از آمدن حضرت به منزلگاهش، مطلع شد، با عجله برگشت ودید که حضرت آنجا نشسته و با دیدن آن بزرگوار این آیه را خواند:

«بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ،السلام عليك يا بن رسول اللّٰه!».

با تشریف فرمایی خود، موجب نزول رحمت و برکت شدید و باید خوشحال بود، درود بر تو ای پسر رسول خدا!».

آنگاه امام«علیه السلام» را در جریان آمدن خود و یاران قرار داد و وسایل خود را به جایگاه امام منتقل نمود و همراه حضرت به سمت کربلا آمدند تا در کربلای خود و دو فرزندش به شهادت رسیدند.

«عامر» فرزند یزید در سوگ پدر و برادرانش، چنین سروده است :

يَا فَرْهِ قُومِي فاندبي***خَيْرَ الْبَرِيَّةِ في الْقُبُورِ

وابْكِي الشَّهِيدَ بِعَبْرَة*** مِنْ فَيْضِ دَمْع ذي دِرْوَرِ

وَارْثِ الحسين مع التفجّع***والتأوّه والزفر

وابكي يزيدَ مُجَدّلاً***وابْنَيْهِ فِي حَرِّ الْهَجِير

مُتَرَمْلِين دِمَاءَهم***تَجْرِي عَلَى لُبَب النُّحور (1)

«ای فروه! (نام مادر یا یکی از زنان قبیله) برخیز و برای بهترین انسانها

ص: 231

گریه کن».

آنچنان بر شهید گریه کن که اشک از سر چشمۀ دیدگان مانند سیلاب از گونه ها بریزد» .

«برای حسین «علیه السلام»با آه و ناله و درد و افغان سوگواری کن».

«برای یزید بن ثبیط گریه کن که در خون آغشتۀ است و فرزندانش که در گرمای سوزان ، کشته شدند».

«در خون خود آغشته اند و خون از سینه و گردن آنان روان است» .

روضه

موقع رفتن علی اکبر به میدان ، سید الشهداء«علیه السلام» نگاه مأیوسانه ای به دنبال جوانش کرد واشک در چشمانش جاری شد و گریه کرد: «نظر اليه نظرة آيس منه وأرخى عينيه وبكى ثم قال: اللهم اشهد فقد برز اليهم غلام أشبه الناس خلقا وخلقا ومنطقة برسولك».

چون به میدان ز حرم اکبر رفت***روح از جسم حرم يكسر رفت

همه گفتند که پیغمبر رفت

***

زان طرف مرگ به استقبالش***زین طرف چشم حسین دنبالش

من نگویم مرو ای ماه ، برو***ليك قدری بَرِ من راه برو

ای جگر گوشه من ای پسرم***هیچ دانی که چه آری به سرم

مرو این گونه شتابان ز بَرَم***قدری آهسته من آخر پدرم

نه همین از پی خود می کشیم***ای مسیحا نفسی می کشیم

***

ص: 232

مدتی جنگید تا به وسیلۀ تیری که «منقذ بن مرة عبدی»(1) به طرف حضرت علی اکبر پرتاب کرد، به شهادت رسید:

«فَنَادَى :يَا أَبَتَاهْ عَلَيْكَ منی السَّلَامُ ،هَذَا جَدِّي يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ :عَجِّلِ الْقَدُومَ عَلَيْنَا».

***

رنگ خود باخت زبانگ پسرش***ز آنکه دانست چه آمد به سرش

تا به من بانگ تو در خیمه رسید***دید زینب ز رُخم رنگ پرید

آمدم با چه شتابی سویت***خواستم زنده ببینم رویت

***

فوضع خَدّه علىٰ خدّهِ

***

سپه کوفه همه استاده***به تماشای شه وشه زاده

شه روی نعش على افتاده***همه گفتند حسین جان داده

به یقین جان حسین برلب بود***آنکه جان داد به او زینب بود

شعر: از علی انسانی

ص: 233

و خواسته هایمان حایل گردد، آنکه در راه حق قدم بر می دارد و باطن وفطرتش بر تقوای الهی است ، از مسیر حق خارج نمی گردد.

«فرزدق» با پرسیدن چند مسأله شرعی از محضر حضرت، مرخص شد و هیچ اظهار تمایلی مبنی بر شرکت در نهضت مقدس حسین «علیه السلام» نکرد !!

که یک روایت آن را اینجا می آوریم:

«عن معاوية بن عمار: قلت لأبي عبدالله : من أين افترق المُتَمَتِّع العلا والْمُعْتَمِر؟ فقال: إن المتمتّع مُرْتَبِطُ بالحج والمعتمر اذا فَرَغَ مِنها ذَهَبَ حيث شاء وَقَدِ اعْتَمَرَ الحسين في ذي الحجة ثم راح يومُ التَّروية الى العراق والناس يَرُوحُون العالم إلَى منى ولا بأس بالعُمرة في ذي الحجة لِمَنْ لا يريد الحج».(1)

«معاوية بن عمار از امام صادق «علیه السلام» سؤال کرد که فرق حج تمتع وعمره در کجاست ؟ حضرت فرمود: تمتع، مربوط به حج است، ولی معتمر هر گاه از عمره فارغ شد، به هر کجا خواست می رود و به تحقیق حسین بن علی «علیهما السلام» در ذیحجه عمره را بجا آورد، آنگاه روز ترویه به سوی عراق حرکت کرد در حالی که مردم به طرف منی می رفتند و مانعی ندارد انجام عمرۀ مفرده در ذیحجه برای کسی که قصد حج را ندارد».

هذا الذي تعرف البطحاء وطأته*** والبيت يعرفه والحِلُّ والحَرَمُ(1)

ریختند و نصیب حیوانات شد.(1)

باشد، در قیامت هم با او محشور می شود. در روایت «ریان بن شبيب» که محدث قمی در مقدمۀ نفس المهموم مسنداً باسی واسطه از ریّان بن شبيب نقل می کند، آمده است: در روز اول محرم به خدمت حضرت رضا«علیه السلام»رسیدم و در ضمن حدیث مفصلّی، در خاتمه امام «علیه السلام»فرمود:

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ تَكُونَ مَعَنَا فِي الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَيْكَ بِوَلَايَتِنَا فَلَوْ أَنَّ رَجُلًا تَوَلَّى حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

«ای پسر شبیب! اگر می خواهی که فردای قیامت با ما در درجات عالی بهشت باشی ، در حزن ما محزون و در شادی ما شاد باش ، و بر تو باد که به ولایت ما چنگ بزنی ، بدان اگر کسی سنگی را هم دوست بدارد، فردای قیامت، خدای تعالی او را با همان سنگ محشور می کند».

و همچنین در روایت دیگر امام صادق«علیه السلام»می فرماید:

«اَلا تَحْمِدُون الله اذا كان يوم القيامة فدعا كل قوم الى من يتولونه ودعانا الى رسول الله وفزعتم الينا، فإلى أين ترون يُذْهَبُ بِكم الى الجنة ورب الكعبة، قالها ثلاثاً». (1)

«آیا خداوند را شکر نمی گذارید هنگامی که روز قیامت فرا برسد، هرجمعیتی را صدا می زنند با کسی که به آنان علاقه مند بوده است و ما را هم به سوی پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»می خوانند و شما به ما پناه می آورید، آنگاه کجا خواهید رفت؟

به خدای کعبه سوگند که شما را به بهشت می برند! حضرت این جمله را سه مرتبه تکرار فرمود».

ص: 240

المرأة التي أرادت أن تكون أميرةً للمؤمنين».(1)

نزدیک من بیا و شهادتین را تلقین کن، جلو رفتم که لا إله إلا الله را تلقین کنم، گوش مرا بُرید، من هم در مقابل این عمل شروع کردم به لعن و نفرین او .گفت : هرگاه به نزد مادرت رفتی واز تو سؤال کرد که گوش تو را چه کسی بُرید،بگو عمیر بن اهلب که گول زنی را خورد و آرزو داشت که روزی امیر و فرمانروای مؤمنین بشود».

اینها به تعبیر امیرالمؤمنین«علیه السلام» جند المرأه بودند که خود را فدا کردند تا عائشه به حکومت برسد. اما جمله ای هم از اتباع البهيمه بشنوید:

طبری نقل می کند که مردانی از طایفۀ ازد، پشکل شتر عایشه را می گرفتند و آن را باز می کردند و می بوییدند و می گفتند. «بَعرُ جَمَلِ اُمِّنا ریحُهُ رِیحُ المِسکِ؛پشکل شتر مادرمان عایشه ، بوی مشك می دهد» .(2)

روضه

أمير المؤمنين«علیه السلام» بعد از تغسيل وتكفين فاطمه«علیها السلام» ،و در موقع بستن بندهای کفن صدا زد: «يا أمّ كُلثُومَ يا زينب، يا سكينة، يا فضة، يا حسنُ، ياحسينُ، هَلُّمُوا تَزَوَّدُوا مِنْ أُمّكم فَهذا الفِرَاقُ، واللقاءُ فِي الْجَنَّةَ» ای فرزندانم! بیائید برای آخرین بار ، مادرتان را ببینید که ملاقات به قیامت موکول می شود.

أمير المؤمنين «علیه السلام» میفرماید: خدا را شاهد می گیرم که فاطمه«علیها السلام» ناله ائی کرد و دستهای خود را گشود و حسن و حسین«علیهما السلام» را به آغوش گرفت ،

که در همین حال صدائی از آسمان به گوشم رسید که «ارْفَعْعَهُما عنها، فلقد أَبْكَيًا والله ملائكَةَ السّماوات» فرزندان را از روی سینۀ مادرشان بردار، بخدا سوگند که

ص: 242

ملائکۀ آسمانها را به گریه در آوردند(1).

أمير المؤمنين «علیه السلام»چون بدن را در قبر گذاشت، غم ها به او روی آورد واشکهایش بر گونه هایش جاری شد. «هاج به الحزن وأرسل دموعه على خديه(2)

بخواب آرام، ای ماه یگانه*** نخواهی خورد، دیگر تازیانه

بخواب آرام ای پهلو شکسته*** علی بالین قبر تو نشسته

بخواب آرام با رخسار نیلی***به پیغمبر نشان ده جای سیلی

بخواب آرام ای نور دو عینم***که من شبها پرستار حسینم

***

لَمَّا قَضَتْ فَاطِمُ الزَّهراء غَسَّلَها***عَنْ أمْرهَا بَعْلُها الهَادِي وَسِبْطَاها

وقام حتى أتى بَطْنَ الْبَقيع بِها*** لَيْلاً فَصَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ وَاراها

وَلَمْ يُصَلِّ عَلَيْهَا مِنْهُمْ أَحَدٌ***حاشا لَهَا مِنْ صَلَاةِ الْقَوْمِ حَاشَاهَا(3)

چون فاطمه«علیها السلام»وفات یافت ، به وصیت او ، شوهر و دو فرزندانش او را غسل دادند.

و در تاریکی شب، هنگامیکه همه در خواب بودند، او را به بقیع بردند و بعد از نماز خواندن بر او بدنش را دفن کردند.

وهیچکس از آنها (دشمنان) در نماز بر او شرکت نکردند، زیرا به نماز آنها نیازی نبود.

ص: 243

ثالثاً«فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيها اسمُهُ»(1)

از رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»سؤال شد این کدام خانه است که خداوند اراده فرموده تعظیم شود؟ فرمود: «خانه انبیاست».

فَقالَ أَبُو بَکْرٍ: یَا رَسولَ اللهِ، هَذَا الْبَیْتُ مِنْهَا؟ یَعْنِی: بَیْتَ عَلِیٍّ وَفَاطِمَهَ. قَالَ: نَعَمْ! مِنْ أَفَاضِلِهَا».

ابو بکر برخاست و گفت: آیا این خانۀ علی و فاطمه«علیهما السلام» هم از همان خانه ها است؟ پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: آری از برترین آنهاست».(2)

آن وقت مراد از «بیت» یا بیت معنوی منظور است که از خانواده های اصیل ونجيب، تعبیر به «بیت» می کنند و یا مراد همان منازل مسکونی وحجرۀ أمير المؤمنين«علیه السلام» و فاطمه«علیها السلام» است و یا مراد اعم می باشد.

مضطرب نشد آن طور که در مقابل شما مضطرب می شود. امام باقر«علیه السلام» فرمود: آیا می دانی کجا نشسته ای ؟ تو در خانه ای نشسته ای که خداوند اراده فرموده آنها تعظيم شوند».

دوّم اینکه: علم ائمه«علیهم السلام» است که تمام علوم از این خاندان سرچشمه گرفته است و در زندگانی ائمه«علیهم السلام» موارد زیادی از پیشگویهای آنان نسبت به گذشته و آینده به چشم می خورد.

«عمار یاسر» می گوید: «در مراجعت از یکی از غزوات ، همراه امیرالمؤمنین«علیه السلام» بودم که به زمینی برخورد کردیم که مملّو از مورچه بود ، عرض کردم آیا کسی هست که تعداد این مورچه ها را بداند؟ حضرت فرمود:

نَعَمْ، یا عَمَّارُ! أَنَا أَعْرِفُ رَجُلًا یعْلَمُ عَدَدَهُ، وَ کمْ فِیهِ ذَکرٌ وَ کمْ فِیهِ أُنْثَى؟».

«آری من می شناسم فردی را که هم تعداد اینها را بداند وهم نر ومادۀ اینها را».

عمار گفت: «آن شخص کیست ؟».

حضرت فرمود: «مگر سورۀ یس را نخوانده ای که می فرماید: «وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ؛ تعداد و شماره هر چیزی را در نزد امام مبین قرار دادیم، آنا ذلك الأمام المبين؛ آن امام مبین که تعداد همۀ مخلوقات و موجودات را می داند، من هستم».(1)

امتحان کند، لذا وقتی که جنب بود، به محضر امام حسین«علیه السلام» ، حضرت فرمود:

أما تَستَحیی یا أعرابِیُّ أن تَدخُلَ إلی إمامِکَ وأنتَ جُنُبٌ؟! فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ قَدْ بَلَغْتُ حَاجَتِی مِمَّا جِئْتُ فِیهِ فَخَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ فَاغْتَسَلَ».(1)

«آیا حیا نمی کنی که با حال جنابت بر امام خود وارد می شوی؟ مرد عرب گفت: به مقصودی که داشتم رسیدم، آنگاه برای غسل کردن از محضر امام «علیه السلام» خارج شد».

روضه

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» هر روز به جلو حجرۀ اميرالمؤمنين وفاطمه«علیهما السلام» می آمد و دستگیرۀ درب را می گرفت و می فرمود:«السَّلامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً».(2)

آنگاه پس از چند روز از رحلت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»، عمر جلو همین خانه آمد وگفت : «لَيَخْرُجَنَّ أَوْ لأحرقتها عَلَى مَنْ فِيهَا! فقيل یا أَبَا حَفْصٍ ، إِنَّ فِيهَا فَاطِمَةَ!!فقال:واِن!!».(3)

أيُضرَمُ النَّارُ بِبَابٍ دَارٍ ***وَ آيَةُ النُّورَ عَلَى مَنارها ؟

أَهَكَذَا يُصْنَعُ بِابْنَةِ النَبِي *** حِرْصًا على المُلكِ فَيَا لِلْعَجَبِ

وَ لَسْتُ أَدْرِي خَبَرِ الْمِسْمَارَ *** سَلْ صَدْرَهَا خَزَانَةَ الْأَسْرَارِ

***

ص: 248

در گلشن رسالت ، آتش زبانه می زد***گل گشته بود خاموش ، بلبل ترانه می زد

در بوستان توحید، یک ناشکفته گل بود***گر می گذاشت گلچین ، این گل جوانه می زد

من ایستاده بودم دیدم که مادرم را***دشمن گهی به کوچه، گاهی به خانه می زد

گردیده بود همدست ، قنفذ با مغيره***او با غلاف شمشیر، این تازیانه می زد

***

امام مجتبی«علیه السلام» و به مغيره فرمود: «أَنْتَ ضَرَبْتَ فَاطِمَهَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی أَدْمَیْتَهَا وَ أَلْقَتْ مَا فِی بَطْنِهَا».(1)

ص: 249

کردم، آبرویم را بردند، صبر کردم، اما این مرتبه قصد جانم را کرده اند لذا از مدینه خارج شدم (البته حسین«علیه السلام» از مرگ هراسی ندارد) به خدا قسم ! گروه ستمگر مرا خواهند کشت، اما بعد از این جنایت، خداوند متعال لباس ذلّت و خواری را بر آنان می پوشاند و شمشیر برانی را بر آنان حاکم می کند و افرادی را بر آنان مسلط می کند که آنچنان آنان را خوار و ذلیل نماید که از قوم سبأ (1)ذلیل تر می شوند که زنی بر آنان حکومت می کرد و بر مال و جان آنان مسلط بود».

سدیف وارد مجلس شد، چهره هایی را اطراف خلیفه دید که تا دیروز، اطراف خلفای اموی را گرفته بودند و برای آنان تملق و چاپلوسی می کردند و در کشتن حسین «علیه السلام»و زید و یحیی و دیگر اولاد بنی هاشم شرکت کردند، امروز هم که ورق برگشته ، ثناگوی «سفاح» شده اند و نان را به نرخ روز و ساعت می خورند، لذا برخاست و اشعاری را در مدح خلیفه عباسی وذمّ خلفای اموی، انشاد کرد که به اختلاف نقل شده ولی آنچه را ابن الحديد از ابوالفرج نقل کرده، به دو بیت آن بسنده می کنیم

واذكروا مَصْرَعَ الحسين وزيدٍ*** وقَتيلًا بجانب المهْرَاسِ

والقتيلَ الَّذي بحَرّانَ أضْحى*** ثاوِياً بين غُرْبةٍ وتناسِ

«کشته شدن حسین وزید و حمزۀ سیدالشهداء«علیه السلام»را به یاد آور و فراموش مکن».

همینطور کشتن ابراهيم بن محمد که همۀ اینها دفن شدند در حال غربت و فراموشی».

«مهراس» نام آبی در اُحد و مراد حمزۀ سیدالشهداء«علیه السلام»است. وقتیل حرّان، «ابراهيم بن محمد بن علی امام» است.

رنگ سفاح، متغير وبدنش دچار رعشه شد. یکی از فرزندان «سلیمان بن عبدالملك» به دیگری گفت: «به خدا قسم! این غلام ما را به کشتن داد».

سفاح گفت: «کسی از فرزندان خود را در اینجا نمی بینم و شما همه را کشتید. اینجا بود که جلادان به مجلس حمله کردند و تمام بنی امیه را کشتند مگر «عزیز پسر عمر بن عبداللّٰه العزيز» که متوسل به «داوود بن علی» شد، لذا به خاطر سوابق پدرش، مورد عفو قرار گرفت و سفاح طیّ دستور العملی به فرمانداران خود دستور داد که بنی امیه را هر کجا دیدید، بکشید.

ص: 252

وقتی هم که سر «مروان حمار» را نزد سفاح آوردند، سجده ای طولانی کرد و گفت: «الحمد لله الذي قد قتلت بالحسين و لام الفأ من بني أمية».

«خدا را شکر که با کشتن هزار نفر از بنی امیه ، انتقام خون حسین «علیه السلام» را گرفتم».

ذلّت و خواری بنی امیه حتی دامنگیر مردگانشان هم گردید؛ «هشام بن عبدالملك» کسی است که دستور داد جنازۀ زید بن علی«علیه السلام» را آتش بزنند وخاکسترش را به باد دهند، بعد از انقراض بنی امیه ، «عمرو بن هانی» می گوید با عبداللّٰه بن علی» برای نبش قبور بنی امیه به «قنّسرین» رفتیم ، قبر هشام را نبش کردیم و جنازۀ او را در آوردیم و عبداللّٰه هشتاد تازیانه به بدنش زد، آنگاه بدن را

سوزاند و همینطور جنازۀ «سلیمان بن عبدالملك، وليد، وعبدالملك ويزيد بن معاویه».(1)

روضه

عصر روز دوّم محرم، کاروان ابا عبداللّٰه«علیه السلام» به کربلا رسیدند، حضرت سؤال فرمود:

ما اسم هذه الأرض»(2)؟ فقيل كربلا، فقال ولا .

ص: 253

(1)

«اللهم إني أعوذ بك من الكرب والبلاء. ثم قال: انزلوا، ههنا محط رحالنا ومسفک دمائنا وهنا محل قبورنا»(2).

بار بگشائید یاران اینجا کربلاست*** آب وخاکش با دل وجان آشناست

بار بگشائید خوش منزلگهی است*** تا به جنت زین مکان اندک رهی است

اینجا لحظه نزول اهل بیت است، یک روزهم، روز حرکت از این سرزمین فرا می رسد، اما بین آن روز و این روز، تفاوت زیادی است:

پس از چندی فلک در گردش افتاد*** قضا تیر جفایش پرش افتاد

همین زن شد به سوی شام ویران*** بیاوردند اشترهای حیران

به بعضی محمل بشکسته شد بار*** به بعضی بار شد درهای شهوار

قرّة بن قیس می گوید: «لما مرت النسوة بالقتلى صحن ولطمن خدودهن چون زنهارا از کنار قتلگاه عبور دادند، همه گریه کردند و به صورت زدند»(3)

ص: 254

«اینان مرا ترساندند و این هم نامه های مردم کوفه است وهمینها مرا خواهند کشت، اما وقتی مرا کشتند و هیچ حرمت الهی نماند مگر آنکه آن را شکستند، خداوند متعال شخصی را بر آنان مسلّط می کند تا آنان را بکشد واز کهنۀ حیض هم پست تر خواهند شد»(1).

محقق متتبع «شيخ فضل علي قزوینی «قُدِّسَ سِرُّه» می فرماید: «در بعضی از نسخ به جای کلمه أخافوني،«اخوتي» آمده و ظاهراً این صحیح می باشد. و این ملاقات در «ذات عرق» واقع شده است» (2) .

از روی تکبّر لباسهای خود را به زمین می کشد، اموالتان را نابود می کند و پیه شمارا آب می کند، بیاور آنچه داری ای ابا وزحه!».

«سید رضی رحمه اللّٰه» می فرماید: «وزحۀ به معنای جُعل وسوسک است که بدینوسیله حضرت خواسته حجاج را تحقیر نماید».

«ابن ابی الحدید» می گوید: «وزحه، به معنای خنفساء را از ادبا نشنیده ام و در کتابی هم ندیده ام و نمی دانم که سید رضی این را از کجا نقل کرده است».

آنگاه ابن ابی الحدید در علت این تعبير ، وجوهی را ذکر کرده که یک وجه آن این است که: «روزی حجاج، خنفسایی را دید که به سجادۀ نمازش نزدیک میشود، سه مرتبه این حیوان را طرد کرد، اما باز بر می گشت تا اینکه آن را گرفت و در دستش فشار داد و در اثر همین، دست حجاج ورم کرد و باعث مرگش شد که گفتند همچنان که خداوند نمرود را به وسیله پشه ای به هلاکت رساند، حجاج را هم به وسیله خنفسایی به جهنم واصل کرد»(1).

«مسعودی» نقل می کند : «حجاج»، در مدت بیست سال حکومتش، 120 هزار نفر را با شکنجه کشت و هنگام مرگش، پنجاه هزار مرد و سی هزار زن در زندان او گرفتار بودند، آن هم زندانی که سقف نداشت و از سرما و گرما محفوظ نبودند حتی آب آشامیدنی زندانیان ، مخلوط به خاکستر بود»(1).

در جمعۀ آخر عمرش هم وقتی که به نماز جمعه می رفت ، صدای ضجه وناله ای به گوشش رسید، سؤال کرد این صداها از کجاست ؟! گفتند: صدای زندانیان است که از سرما و گرما شکایت دارند. گفت: «اخسؤا فيها ولا تكلمون»عمرش به جمعۀ دیگر وفا نکرد ودر سیزدهم رمضان سنۀ 94، جان به مالک دوزخ سپرد (2).

روضه

السَّلامُ عَلَی المُرمَّلِ بِالدِّماءِ،السَّلامُ عَلیٰ خامِسِ أصحابِ الکِساءِ، السَّلامُ عَلیٰ غَرِیبِ الغُرَباءِ،السَّلامُ عَلیٰ مَنْ بَکَتهُ مَلآئِکَهُ السَّماءِ، السَّلامُ عَلَی الأجسادِ العارِیاتِ، السَّلَامُ عَلَی الدِّمَاءِ السَّائِلاتِ ،السَّلَامُ عَلَی الْأَعْضَاءِ الْمُقَطَّعَاتِ ، السَّلَامُ عَلَی النِّسْوَهِ الْبَارِزَاتِ، السَّلَامُ عَلَی الْأَبْدَانِ السَّلِیبَهِ السَّلَامُ عَلَی الْمَدْفُونِینَ بِلَا أَکْفَانٍ السَّلَامُ عَلَی الرُّءُوسِ الْمُفَرِّقَهِ عَنِ الْأَبْدَانِ السَّلَامُ عَلَی مَنِ افْتَخَرَ بِهِ جَبْرَئِیلُ. السَّلَامُ عَلَی مَنْ نَاغَاهُ فِی الْمَهْدِ مِیکَائِیلُ، السّلام عَلَى الْمَقْطُوعِ الْوَتِين،السَّلامُ عَلَی الشَّیبِ الخَضیبِ،السَّلامُ عَلَی الخَدِّ التّریبِ،السَّلَامُ عَلَی الْمَمْنُوعِ مِنْ مَاءِ الْفُرَاتِ، السَّلامُ عَلی أخیهِ المَسمومِ،السَّلامُ عَلَی الرَّضیعِ الصَّغیرِ»(3)

ص: 258

چون اهل بیت نزدیک دمشق رسیدند، «ام كلثوم» به شمر گفت، وقتی به شهر رسیدیم، ما را از راه خلوتی ببر تا مردم ما را کمتر ببینند و هم چنین سرها را از میان محمل ها ببرید و ما را دورتر از سرها قرار بدهید تا مردم کمتر به ما نگاه کند زیرا آنقدر به ما نگاه کردن که ما خجالت می کشیم اما آن نا نجیب بر عکس اهل بیت را از محل ای پر جمیعت عبور داد « فَاحْمِلْنَا فِی دَرْبٍ قَلِیلِ النَّظَّارَهِ فَقَدخُزینا مِن کَثرَةِ النَّظَرِ إلَینا»، آنگاه اهل بیت را با همین وضع وارد مجلس یزید کردند:

«قَالَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ«علیه السلام»ظَنُّک بِرَسُولِ اللَّه«صلی الله علیه و اله» لَوْ رَآنَا عَلَی هَذِهِ الصِّفَةِ».

***

کی روا بودن ولیّ کردگار***تا چهل منزل شود اُشتر سوار

آن یکی گفتا که اینان کیستند***دیگری گفتا مسلمان نیستند

آن یکی گفتا که این بیمار کیست***دیگری گفتا که با بش خارجی است

آن یکی گفتا عجب افسرده است***دیگری گفتا برادر مرده است

ص: 259

«امر» گاهی مقابل «نهی» استعمال می شود، مثل آیه شریفه: «وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ (1) وگاهی هم به معنای اراده است: «وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ (2).

مانند همه مسلمین با تو رفتار می شود ، آنچه برای همه است برای تو هم خواهد بود و آنچه عليه آنان است بر تو نیز همان خواهد بود».

عامر: «اگر مسلمان شوم مرا بعد از خودت، جانشین قرار می دهی؟».

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»: «جانشینی من برای تو واقوامت نخواهد بود، ولی لجام اسبها برای تو باشد»

عامر: «پس پشم برای من وكلوخ برای شما! کنایه از اینکه منافع ، برای من وضررها برای شما باشد».

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» : «خير».

عامر چون نتیجه نگرفت، تهدید کرد و گفت:«لأملأنَّها عَلَیکَ خَیلاً ورِجالاً؛اسب سواران و پیادگان را علیه شما بسیج می کنم !!».

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»: «خداوند مانع اقدام تو خواهد شد».

اینجا بود که «عامر» برای کشتن پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»«اربد» نقشه ای طرح ریزی کرد، به او گفت: «من پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»را به حرف زدن مشغول می کنم و تو به طور ناگهانی به او حمله کن و او را به قتل برسان و بعد از کشته شدن محمد«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» کار ما به جنگ نمی کشد و با گرفتن دیه از ما، قضيّه خاتمه پیدا می کند !!!

«عامر» به طرف حضرت حرکت کرد و گفت: «بیا که با تو کلامی دارم».

چون حضرت را به طرف دیوار آورد، «اربد» شمشیر را بالا برد که به پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»حمله کند اما ناگاه دستش خشک شد و اقدامش علیه آخرین رسول الهی، خنثی گردید(1).

ص: 262

وقتی قصد جان امام صادق«علیه السلام» را می کند، حضرت با خواندن دعا اورا منصرف می کند، یا حضرت هادی«علیه السلام» در بیماری، فردی را میفرستد تا در حرم امام حسین «علیه السلام» برایش دعا کنند، همۀ این امور برای این است که تا امر الهی واقع نشده، ائمه معصومین، به امور عادی و طبیعی متوسل می شدند، اما وقتی هم که اجل می آمد، تسلیم مقدرات الهی شده و تسلیم مرگ می گردیدند.

بعد از شهادت حضرت کاظم«علیه السلام»، ثامن الحجج - عليه الاف التحية والثناء - دعوت را در عصر هارون الرشید علنی فرمود. عده ای اعتراض کردند که اباء و اجداد گرام شما مطلب را به تقیه می گذراندند پس چطور شما علنی کردید؟

حضرت می فرماید: ابولهب وابوجهل وقتی پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را تهدید می کردند حضرت می فرمود: «اگر من از ناحیۀ آنان کمترین خدشه ای را ببینم، پیامبر نیستم، شما هم بدانید که اگر من از ناحیۀ هارون، صدمه ای ببینم. امام نخواهم بود: « إِنْ أَخَذَ هَارُونُ مِنْ رَأْسِی شَعْرَهً فَاشْهَدُوا أَنِّی لَسْتُ بِإِمَامٍ».

این واقعه، نشان می دهد که ائمه«علیهم السلام» از مرگ خود مطلع بودند و تا وقتی أجل آنان نرسیده بود، نگرانی دیگران را مرتفع می ساختند و هنگام مرگ هم تسلیم می شدند.

روضه

« وَ مَسْمُومٍ قَدْ قُطِّعَتْ بِجُرَعِ السَّمِّ اَمْعائُهُ».

«سجستانی» می گوید: «در مدینه بودم که حضرت رضا«علیه السلام» وارد مسجد شد و مکرر وداع می کرد و بر می گشت و صدایش به گریه و نوحه بلند بود.

خدمتش رسیدم و سلام کردم، فرمود:

ص: 264

مسجد شد و مکرر وداع می کرد و بر می گشت و صدایش به گریه و نوحه بلند بود .خدمتش رسیدم و سلام کردم، فرمود:

«فَإِنِّی أَخْرُجُ مِنْ جِوَارِ جَدِّی ص فَأَمُوتُ فِی غُرْبَهٍ وَ أُدْفَنُ فِی جَنْبِ هَارُونَ»(1).

***

«ابو نواس» نیز می گوید:

***

قیلَ لی اَنْتَ اَوْحَدُ النّاسِ طُرّا***فی عُلُوم الْوَری وَ شِعرِ البَدِیْةِ

فَعَلی ما تَرَکْتَ مَدْحَ ابْنِ مُوسی***وَ الْخِصالَ الَّتی تَجَمَّعْنَ فیهِمع فيه

قُلْتُ لااَسْتَطیعُ مَدْحَ اِمامٍ***کانَ جِبْریلُ خادِما لاَبیهِ لأبيه(2)

***

در مدينه صدای گریه ثامن الحجج «صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»در کنار قبر پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» بلند شد و در کربلا هم صدای گریه سیدالشهداء«علیه السلام» بر بالین علی اکبر«علیه السلام» بلند بود که قبل از آن صدای گریه حضرت شنیده نشده بود.

بابا نگشودی لب خود هر چه تورا بوسیدم***تو نگفتی سخنی هرچه صدایت کردم

اکبرا داغ تو دانی با دل چه کرد***عمر کوتاه بتوان مثل تو حاصل کرد

ص: 265

در سال شصت همراه خانواده اش به حج رفت و در مراجعت مسير حرکت او با قافلۀ امام حسین«علیه السلام» یکی گردید، منتها از اینکه با حضرت برخورد کند پرهیز می کرد به این نحو که اگر حضرت راه می رفت، او می ایستاد واگر امام«علیه السلام» توقف می کرد او حرکت می نمود تا بالاخره در منزلی به ناچار هر دو رحل اقامت افکندند، منتها با فاصله از همدیگر، زهیر با خانواده اش

مشغول غذا خوردن بود که قاصد امام حسین«علیه السلام» آمد و چنین گفت: «إنَّ أبا عَبدِ اللّهِ «علیه السّلام» بَعَثَنی إلَیکَ لِتَأتِیَهُ.فَطَرَحَ» با شنیدن این پیغام، لقمۀ غذا از دست همه افتاد و حالت تحيّر وسکون به همه آنان دست داد : «كَأَنَّ عَلَى رُؤُوسِنَا الطَّیرُ».

«دلهم بنت عمر» زوجۀ زهیر گفت: «چرا نشسته ای؟! «زهیر» حرکت کرد وشرفیاب حضور امام«علیه السلام»گشت، در این تشرف چه گفته و شنیده شد، تاریخ مطلبی را ضبط نکرده است، همینقدر آمده که زهیر با حالت خوشحالی و بشارت برگشت واثاثیه خود را از سایر اثاثيه ها جدا کرد و حسینی شد.

دامن ز هوس پیش تو برچیدم ورفتم***فریاد دل غم زده بشنیدم ورفتم

با دست تهی پیش تو آمده بودم***این گوهر دل را به تو بخشیدم ورفتم

وبعد هم رو کرد به همسرش وگفت: «نمی خواهم تو به خاطر من صدمه ای ببینی ، لذا تورا طلاق می دهم».

گفت جفتش الفراق ای خوش خصال*** گفت نی نی الوصال است الوصال

گفت آن رویت کجا بینیم ما*** گفت اندر خلوت خاص خدا

بعد به رفقا و دوستانش هم گفت: «هرکس که به همراه من می آید که بیاید وإلّا این آخرین وداع من با شماست. اما در اینجا برای شما خبری را نقل

ص: 268

می کنم: در «بلنجر» (1)مشغول جنگ بودیم که پیروزی و غنیمت زیادی نصیب ما

گشت، سلمان (2) به ما گفت آیا از فتح امروز خوشحال شدید؟ گفتیم: آری، گفت: اما وقتی سید جوانان آل محمد«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را درک کردید و همراه او جنگیدید، بیشتر خوشحال خواهید شد. در پایان هم با دوستانش خدا حافظی کرد و رفت» .

عُثمانِیّاً».

«تو عثمانی بودی و از شیعیان این خاندان نبودی؟».

زهیر گفت : اینکه امروز اینجا هستم دلیل این است که من از این خاندان هستم. البته من نه نامه ای برای حسین«علیه السلام» نوشتم ونه قاصدی برای او فرستادم ونه وعدۀ نصرت به او داده بودم «ولکِنَّ الطَّریقَ جَمَعَ بَینی وبَینَهُ، فَلَمّا رَأَیتُهُ ذَکَرتُ بِهِ رَسولَ اللّهِ صلّی اللّه علیه و آله ومَکانَهُ مِنهُ».

بلکه راه ، بین من وحسین«علیه السلام» جمع کرد و وقتی او را دیدم به یاد پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» افتادم ، لذا تصمیم گرفتم جانم را فدای او کنم در شب عاشورا هم آن وقتی که امام«علیه السلام» بیعت خود را از اصحاب برداشت. «زهير» برخاست وگفت:

«وَاللّهِ،لَوَدِدتُ أنّی قُتِلتُ،ثُمَّ نُشِرتُ،ثُمَّ قُتِلتُ حَتّی اقتَلَ کَذا ألفَ قَتلَةٍ،وأنَّ اللّهَ یَدفَعُ بِذلِکَ القَتلَ عَن نَفسِکَ وعَن أنفُسِ هؤُلاءِ الفِتیَةِ مِن أهلِ بَیتِکَ».

«به خدا قسم ! دوست دارم کشته شوم، بعد زنده شوم، باز کشته شوم وبعد زنده شوم تا هزار مرتبه، تا بدینوسیله خداوند متعال، مرگ را از شما و از جوانان این خاندان دفع کند».

«ای مردم کوفه! شمارا از عذاب الهی بر حذر می دارم! هر مسلمان وظيفۀ خیرخواهی برادر مسلمانش را دارد، ما و شما تا الآن برادر هستیم و از یک ملت واز یک دین هستیم مادامی که بین ما و شماخونی ریخته نشده باشد و بعد از آنکه شمشیر در بین ما کشیده شد، این روابط قطع می شود. بیایید حسین«علیه السلام» را یاری کنید و از همراهی عبیداللّٰه دست بردارید. اینان (مانند فرعون) چشمان شمارا کور و پای شمارا قطع وشمارا بر درخت خرما آویزان می کنند».

مردم کوفه به جای پذیرفتن نصایح ، زهیر را ناسزا گفتند واز عبید اللّٰه حمایت کردند. زهیر گفت: «اگر حاضر نیستید حسین بن على«علیهما السلام» را کمک کنید، حداقل از کشتن او صرف نظر کنید و حسین «علیه السلام» ویزید را به حال خود بگذارید و یزید بدون کشتن حسین هم از شما راضی می شود».

اینجا بود که «شمر» تیری را به طرف زهیر پرتاب کرد و گفت: «اشگث، أشگت الله پاتک ، فقد ابرمتنا بكثرة كلامک ؛ ساکت شو مارا با حرفهایت خسته کردی» .

زهیر در پاسخ شمر گفت: «ای عرب بیابانی! روی سخن من با تو نیستی،همانا تو حیوانی بیش نیستی!»، بعد رو کرد به مردم وگفت: «عِبادَ اللّهِ ! لا یَغُرَّنَّکُم مِن دینِکُم هذَا

الجِلفُ الجافی وأشباهُهُ ...». ای بندگان خدا! این مرد جلف ونظایر او،شما را فریب ندهد، هرکس دستش به خون فرزندان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» آغشته شود، به شفاعت آن حضرت نمی رسد».

همینطور که زهیر مشغول موعظۀ مردم بود، قاصدی از طرف سید الشهداء«علیه السلام» آمد و گفت:

إنَّ أبا عَبدِ اللّهِ «علیه السلام» یَقولُ لَکَ : أقبِل ، فَلَعَمری لَئِن کانَ مُؤمِنُ آلِ فِرعَونَ نَصَحَ لِقَومِهِ وأبلَغَ فِی الدُّعاءِ ، لَقَد نَصَحتَ لِهؤُلاءِ وأبلَغتَ لَو نَفَعَ النُّصحُ وَالإِبلاغُ»

امام«علیه السلام» می فرماید برگرد، به جان خودم سوگند! همچنانکه مؤمن آل

ص: 271

فرعون قومش را نصیحت کرد، تو هم اینان را نصیحت کردی البته اگر نصیحت به حال آنان فایده ای ببخشد».

مدتی نگذشت که «حر بن یزید ریاحی» با هزار نفر سرباز مقابل حضرت حاضر شدند، وقتی امام«علیه السلام» متوجه شد که سربازان حرّ، تشنه هستند،فرمود: «سربازان واسبان آنان را سیراب کنید». اینجا بود که اصحاب متوجه شدند به چه علت حضرت بر پر کردن مشکها اصرار می ورزید.

«علی بن طعان» آخرین نفر از سربازان حُرّ بود که با حالت تشنگی از راه رسید، حضرت فرمود: «ايخ الزاويه» «راویه» در لغت عراقی به مشک آب گفته می شود، أمّا او مقصود حضرت را نفهمید، مجدداً امام«علیه السلام» فرمود: «آن الجمل؛ شتر را بخوابان» . «علی بن طعان می گوید: شتر را خواباندم و آب نوشیدم ولی آب از اطراف مشک می ریخت، حضرت فرمود: «اخْنِثِ السِّقَاءَ، أما او ازکثرت تشنگی نمی داند چه کند». حضرت تشریف آورد و دهانه مشک او را برگرداند تا خود و اسبش سیراب شدند. آنگاه امام«علیه السلام» به حمد و ثنای الهی پرداخت و فرمود:

،إنّی لَم آتِکُم حَتّی أتَتنی کُتُبُکُم وقَدِمَت عَلَیَّ رُسُلُکُم؛أنِ اقدَم عَلَینا فَإِنَّهُ لَیسَ لَنا إمامٌ لَعَلَّ اللّهَ یَجمَعُنا بِکَ عَلَی الهُدی،فَإِن کُنتُم عَلی ذلِکَ فَقَد جِئتُکُم،فَإِن تُعطونی ما أطمَئِنُّ إلَیهِ مِن عُهودِکُم ومَواثیقِکُم وَإِنْ کُنْتُمْ لمَقْدَمِی کَارِهِینَ انْصَرَفْتُ عَنْکُمْ إِلیٰ المَکَانِ الّذِی جِئْتُ مِنْهُ إِلَیْکُمْ.فَسَكَتُوا جميعاً».

«من نیامده ام مگر آنکه نامه ها و قاصدان شما آمدند و مرا دعوت کردند که ما امام و رهبر نداریم و خداوند به وسیله ما شما را هدایت نماید، اکنون اگر بر همان دعوت پایدار هستید ، پیمان و میثاقی را به من بدهید که از شما مطمئن شوم و اگر از آمدن من ناراحت هستید، بر می گردم، اینجا همگی سکوت کردند چون نه می توانستند نامه ها را منکر شوند و نه می توانستند به حسین بن على«علیه السلام» بگویند برگرد» .

ص: 274

وقت نماز فرا رسید، «حجاج بن مسروق جعفی» که نامش در زمره شهدای کربلا جاودانه شده اذان گفت حضرت خطاب به «حر» فرموده «آیا توهم با اصحاب و یارانت نماز می خوانی. عرض کرد: «لا بل نصلي جميعا بصلاتک همگی در نماز به شما اقتدا می کنیم .» بعد از نماز ، حضرت شروع به سخنرانی فرمود:

«نَحنُ أهلُ بَیتِ مُحَمَّدٍ،وأولی بِوِلایَةِ هذَا الأَمرِ عَلَیکُم مِن هؤُلاءِ المُدَّعینَ ما لَیسَ لَهُم،وَالسّائِرینَ فیکُم بِالجَورِ وَالعُدوانِ...»

«ما خاندان پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» به ولایت و تصدی حکومت سزاوارتر هستیم از کسانی که هیچ اساس وریشه ای ندارند و در میان شما ظلم وستم می کنند و اگر از آنچه در نامه هایتان نوشته اید، تغییر عقیده داده اید، من بر می گردم».

حرّ گفت: «وَ اللَّهِ مَا أَدْرِي مَا هَذِهِ الْكُتُبُ الَّتِي تَذْكُرُ؛ سوگند به خدا! من از این نامه هایی که می گویی اطلاعی ندارم».

اینجا بود که حضرت به «عقبة بن سمعان» دستور داد دو خُرجین که مملوّ از نامه های مردم کوفه بود، بیرون آورد و جلو حُرّ ریخت. حُرّ با دیدن این نامه ها گفت : من برای شما نامه نوشتم و مأمور هستم شما را رها نکنم تا شما را به «ابن زیاده تحویل دهم!!

حضرت فرمود: «الموت أدنی الیک من ذلک؛ مرگ برای من از این آسانتر است که به نزد عبيداللّٰه بیایم».

آنگاه بلا فاصله به اصحاب و زنها دستور حرکت داد ولی حُرّ ممانعت کرد، حضرت فرمود: « ثكلتك أُمّك؛ مادرت به عزایت بنشیند».

حُرّ گفت: «اگر کسی دیگر از اعراب نام مادرم را می برد، من هم نام مادرش را می بردم، ولی در بارۀ مادرت ، جز به عظمت نمی توانم سخن بگویم.

ص: 275

اکنون راه سومی را پیش بگیر که نه راه مدینه باشد و نه کوفه تامن با عبيد اللّٰه مکاتبه کنم و پایان این کار، عاقبت به خیری برای من باشد و دستم به خون شما آغشته نشود».

اینجا حضرت سمت چپ جاده از طریق «عذيب هجانات و قادسیه» را در پیش گرفتند وحُرّ هم مراقب بود تا در منزل «بیضه» خطبه معروف «من رأی سلطان جائراً» را خواندند.

بعد حُرّ گفت: «ترا به خدا! به جانت رحم کن که اگر جنگ کنی، کشته می شوی» .

امام«علیه السلام» فرمود: «أفَبِالمَوتِ تُخَوِّفُنی...». آیا مرا از مرگ می ترسانی؟! نمی دانم چه پاسخی به تو بدهم مگر همان پاسخ برادر اوسی به پسر عمویش هنگامی که عازم نصرت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» بود، ولی پسر عمویش او را بر حذر می داشت، به او گفت:

سَأَمْضِي فَمَا بِالْمَوْتِ عَارٌ عَلَى الْفَتَى*** إِذَا مَا نَوَى حَقّاً وَ جَاهَدَ مُسْلِماً

فَإنْ عِشْتُ لَمْ أَنْدَمْ وَإنْ مِتُّ لَمْ أُلَمْ*** كفى بكَ عاراً أن تُلام وتندما

«می روم و مرگ بر جوان عار نیست هنگامی که نیّتش حق و مجاهدتش تسلیم در برابر خدا باشد.

پس اگر زنده بمانم پشیمان نیستم و اگر بمیرم، سرزنش نمی شوم، ولی این ننگ برای تو کافی است که سر زنش شوی و پشیمان گردی.

با شنیدن این اشعار ، حُرّ خود را کنار کشید تا اینکه قصر «بنی مقاتل» را پشت سر گذاشتند، ناگهان اسب سوار مسلّحی که از سمت کوفه می آمد، توجه همه را به خود جلب کرد؛ چون نزدیک رسید ، به حُرّ سلام کرد ولی به حضرت توجّهی ننمود. وی «مالک بن نسرکندی» ، حامل نامۀ ابن زیاد به حُرّ بود با این

ص: 276

بیان:

«فَجَعجِع بِالحُسَینِ «علیه السلام»حینَ یَبلُغُکَ کِتابی،وَیقدَمُ عَلَیکَ رَسولی،فَلا تُنزِلهُ إلّابِالعَراءِ فی غَیرِ حِصنٍ وعَلی غَیرِ ماءٍ،وقَد أمَرتُ رَسولی أن یَلزَمَکَ ولا یُفارِقَکَ ،حَتّی یَأتِیَنی بِإِنفاذِکَ أمری».

«وقتی نامه ام به تو رسید وقاصدم نزد تو آمد، بر حسین سخت بگیر و او را در زمین بی آب و علف و دور از آبادی فرود آور وبه قاصدم دستور داده ام که ملازم و مراقب تو باشد تا به من خبر دهد که فرمان مرا اجرا کرده ای یا نه».

«حُرّ» نامه را همراه قاصد عبیداللّٰه به خدمت سيدالشهداء«علیه السلام» آورد وگفت: «این شخص جاسوس است و من وظیفه دارم بر شما سخت بگیرم».

امام«علیه السلام» فرمود: «اجازه بده در «نینوی یا غاضريه ويا شفيّه» اقامت گزینم».

حُرّ گفت: «نمی توانم؛ زیرا این مرد جاسوس است» .

«زهیر بن قین» گفت: «ای پسر پیامبر! الآن جنگ با اینها آسانتر می باشد؛ چون جمیعتشان کم است، اجازه بده با اینان جنگ کنیم».

امام«علیه السلام» فرمود: «ما كنت أبدأهم بقتال؛ من آغازگر جنگ نخواهم بود».

زهیر گفت: «اکنون که نمی خواهید جنگ کنید. در این نزدیکی قریه ای است در کنار شط فرات، هم پناه گاه است و هم در کناب آب وفقط از یک جهت می توانند باما بجنگند».

حضرت از نام آن قریه سؤال کرد ؟ گفت : عقر ، فرمود: «اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِنَ العَقرِ».

سپس حضرت به حُرّ فرمود: «مقداری دیگر راه برویم، هر دو لشکر مقداری راه رفتند تا به سرزمین کربلا» رسیدند. با شنیدن نام «کربلا»، اشک در

ص: 277

چشمان سبط پیامبر، حلقه زد و فرمود:

«اَللّهُمَ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الكَربِ وَالبَلاءِ،ها هنا محطّ ركابنا، وسفك دمائنا، ومحلّ قبورنا، بهذا حدّثني جدِّي رسول اللَّه«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»»

«خدایا! از بلا و سختی به تو پناه می برم ! آنجا محل پیاده شده و جنگیدن و ریخته شدن خون ما و محلّ قبورماست و این قضیه را پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» به من خبر داده است».

می رساندم: «فَأَخَذَ یَدنو مِن الحُسَینٍ قَلیلاً قَلیلاً؛ حُرّ، آهسته آهسته خود را به حسین نزدیک می کرد».

«مهاجر بن اوس ریاحی» گفت: «چه می کنی ؟ آیا می خواهی حمله کنی؟»

حُرّ چیزی نگفت در حالی که لرزه بدنش را گرفته بود.

مهاجر به او گفت: «إن أمرك لمريب....؛ رفتار تو انسان را به شک می اندازد . هیچگاه مانند اینجا تو را این چنین ندیده بودم، زیرا اگر می گفتند شجاع ترین مردم کوفه کیست؟ غیر تو کسی را معرفی نمی کردم، این حرکت امروز تو ناشی از چیست؟».

حُرّ گفت: «إنّی وَاللّهِ ،اُخَیِّرُ نَفسی بَینَ الجَنَّهِ وَالنّارِ،ووَاللّهِ ،لا أختارُ عَلَی الجَنَّهِ شَیئاً ولَو قُطِّعتُ وحُرِّقتُ»

«خودم را بین بهشت و جهنم می بینم، ولی من بهشت را انتخاب می کنم هر چند در این راه قطعه قطعه و سوخته شوم».

سپس عنان مرکبش را به طرف خیمۀ امام حسین«علیه السلام» گردانید و گفت من همان کسی هستم که راه را بر شما بستم:

«جِئتُکَ تائِباً مِمّا کانَ مِنّی إلی رَبّی، ومُواسِیاً لَکَ بِنَفسی حَتّی أموتَ بَینَ یَدَیکَ ،أفَتَری ذلِکَ لی تَوبَهً قالَ :نَعَم یَتوبُ اللّهُ عَلَیکَ ویَغفِرُ لَکَ».

«آمدم تا توبه کرده و در مقابل شما جانم را فدا کنم، آیا توبۀ من پذیرفته است ؟ حضرت«علیه السلام» فرمود: آری ، خداوند تعالی توبۀ تو را می پذیرد وگذشته تورا می بخشد».

قبل از شروع به جنگ، مردم را نصیحت کرد ولی به جای پذیرفتن نصايحش، او را تیرباران کردند و کسی را یارای مقابله با او نبود، تا اسب حُرّ را

ص: 279

پی کردند، آنگاه در یک حملۀ دستجمعی توانستند حُرّ به شهادت برسانند(1).

روضه

بعضی از اصحاب در مرثیه «حُرّ» چنین گفته اند:

لَنِعْمَ الحُرُّ بَنی رِیاحٍ *** صَبُورُ عِنْدَ مُشْتَبَک الرّماح

وَ نِعمَ الحُرُّ اذ نادی حُسَیناً *** وَ جادَ بِنَفْسِهِ عِنْدَ الصَّباحِ

***

روان شد سوى جيش رحمت حق***به حق پیوست و با حق گشت ملحق

بگفت ای شه منم آن عبد گمراه***که بگرفتم سر راهت به اکراه

دل دلدادگان عشق یزدان***شکستم من به نادانی وطغيان

خطایم بخش ای شاه عدو بند***گنه از بنده وعفو از خداوند

چو بخشیدش خطا شاه خطابخش***روان شد سوی میدان فارس رخش

بگفت ای قوم بد کیش زنازاد***همان حُرّم ولكن گشتم آزاد

امیری بر گزیدم در دو عالم***که باشد بهترین فرزند آدم

***

سيد الشهداء «علیه السلام» بر بالین «حُرّ» حاضر شد و فرمود: «أنتَ کَما سَمَّتکَ اُمُّکَ حُرُّ فِی الدُّنیا وَ سَعیدٌ فِی الآخِرَه».

هر یک از اصحاب که به زمین می افتاد ، جنازۀ او را به خیمه می آوردند

وحضرت حسین«علیه السلام» فرمود:«قَتَلَهٌ مِثْلُ قَتَلهِ النَّبِیّینَ و آلِ النَّبِیّینَ.» (2).

ص: 280

هستند و تو هم متعهّد شدی تا نامۀ ابن زیاد نیامده متعرض ما نشوى».

حُرّگفت: «صحیح است ولی اینان از همراهان شما نیستند».

امام«علیه السلام» فرمود:«هُم أصحابی ، وهُم بِمَنزِلَهِ مَن جاءَ مَعی؛ اینان اصحاب من هستند و به منزلۀ کسانی هستند که به همراه من آمده اند».

بعد از این مکالمات، حضرت خطاب به این چند نفر فرمود: «از مردم (کوفه) چه خبر دارید؟».

«مجمع بن عبداللّٰه» که همراه پسرش «عائذ» در کربلا به شهادت رسیدند، عرض کرد: «اما اشراف و بزرگان کوفه را با رشوه های کلان خریدند و خُرجینهای آنان را پر کردند که بدینوسیله محبت آنان را به خود جلب نمایند تا آنکه برای ناصح و خیرخواه شدند و یکپارچه برای جنگ با شما متفق گردیدند. اما سایر مردم قلبهایشان با شماست ولی از ترس حکومت، فردا شمشیر را علیه شما به کار می برند».

بعد از این، خبر شهادت «قیس بن مسهر» را به اطلاع حضرت رساندند امام با شنیدن این خبر، آیه شریفه :«فَمِنْهُم مَن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَن يَنتَظِرُ» را قرائت فرمود و بعد هم دعا کردند:

«اَللّهُمَّ اجْعَلْ لَنا وَلَهُمُ الْجَنَّهَ وَاجْمَعْ بَیْنَنا وَبَیْنَهُمْ فی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَرَغائبِ مَذْ خُورِ ثَوابِکَ»

آنگاه امام«علیه السلام» فرمود: «آیا در میان شما کسی هست که آشنای به راههای انحرافی باشد تا از غیر مسیر برویم؟».

«طرماح بن عدی طائی» عرض کرد: «من آشنا هستم» . طرماح همینطور که سوار بر شتر بود، جلو قافله حرکت می کرد و این اشعار را زمزمه می نمود:

یَا نَاقَتِی لَا تُذْعَرِی مِنْ زَجْرِی*** وَ امْضِی بِنَا قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ

ص: 282

بِخَیْرِ فِتْیَانٍ وَ خَیْرِ سَفْرٍ*** آلُ رَسُولِ اللَّهِ آلُ الْفَخْرِ

امدُد حُسَیناً سَیِّدی بِالنَّصرِ*** عَلَی الطُّغاهِ مِن بَقایَا الکُفرِ(1)

«ای شتر من! از زجر وفشار من ناراحت نباش و پیش از طلوع فجر، مرا حرکت ده تا برسانی به :».

«بهترین جوانان و بهترین مسافران آل پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» که موجب فخر ومباهات است».

آقایم حسین«علیه السلام» را بر طاغوتها که از بقایای کار هستند، کمک کن».

سپس «طرماح» عرض کرد: «قبل از خارج شدنم از کوفه، جمیعتی را یکپارچه در کنار کوفه دیدم، از علت ازدحام آنان سؤال کردم گفتند می خواهند اینان را به جنگ با حسین«علیه السلام» بفرستند، شما را به خدا قسم! به طرف آنا مرو که حتی یک نفر هم شما را کمک نخواهد کرد و همراه من بیایید تا شما را به کوههای «أجا» ببرم که پناهگاهای محکمی دارد و در سابق هم ما را از حملات پادشاهان غسّان وحمير ونعمان حفظ می کرده است. به خدا قسم! از آمدن شما به آنجا ده روز بیشتر نخواهد گذشت که پیاده و سواران قبيلۀ طیّ ، شمارا کمک خواهند کرد و من به شما اطمینان می دهم که بیست هزار نفر شمشیر زن از قبیلۀ طیّ شمارا کمک می کنند تا شما تصمیم خود را بگیرید».

امام«علیه السلام» در حق او و خاندانش دعا کرد و فرمود: «بین ما و مردم کوفه پیمانی است که نمی توانیم از آن صرفنظر کنیم تا پایان کار ما و آنان به خیر منتهی شود».

طرماح وقتی نا امید شد، اجازه گرفت تا برای خانواده اش آذوقه ببرد وزود برگردد. اما وقتی برگشت که در «عذيب هجانات» خبر شهادت

ص: 283

حسين«علیه السلام» را شنید(1)، البته به استثناء «طرماح» این شش نفر همگی در کربلا شهید شدند.

شاهد گفتار «مجمع بن عبداللّٰه» نامه یزید به «ابن زیاد» است که در آن دستور می دهد عطاهای سران و اشراف کوفه را افزایش دهد:

«أمّا بعد، فزِدْ أهلَ الكوفة أهلَ السمع والطاعة في أُعطياتهم مئةً مئة»(2)

«عطایای مردم کوفه را که از حکومت، حرف شنوایی دارند و مطيع هستند، صد تا صدتا افزایش بده».

الدُّنْيَا»(1) را در حق امير المؤمنين«علیه السلام» نقل کند، ولی «سمره» به این مبلغ راضی نمی شود، معاویه رشوه را به چهار هزار درهم افزایش می دهد تا او بپذیرد (2).

آری ، این علاقۀ به مال دنیا است که برای آن، شهادت ناحق می دهند وفضیلتی را از امیرالمؤمنين «علیه السلام» سلب می کنند و گاهی هم اشراف کوفه را به جنگ حسین«علیه السلام»آماده می کنند. و به خاطر همین درهم و دیناراست که به قول «ابن عباس» وقتی سکّه زده شد، شیطان به آنها نگاهی کرد و آنها را روی چشمانش گذاشت و سپس به سینه اش چسباند، آنگاه از روی خوشحالی فریاد کشید و گفت: «شما نور چشم من و میوه دلِ من هستید! اگر انسانها فقط شمارا دوست بدارند کافی است و برای من مهم نیست که بت پرستی نکنند. (زیرا شما بهترین بت هستید)».

«إِنَّ أَوَّلَ دِرْهَم وَدِينَارٍ ضُرِبَا فِي الْأَرْضِ نَظَرَ إِلَيهِمَا إِبْلِيسُ ؛ فَلَمَّا عَايَنَهُمَا أَخَذَهُمَا فَوَضَعُهُمَا عَلَى عَيْنَيْهِ ؛ ثُمَّ ضَمَّهُمَا إِلَى صَدْرِهِ ؛ ثُمَّ صَرَخَ صَرْخَةٌ ؛ ثُمَّ ضَمَّهُمَا إِلَى صَدْرِهِ ؛ ثُمَّ قَالَ : أَنْتُمَا قُرَّةُ عَيْنِي ، وَثَمَرَةُ فُؤادِي ، مَا أُبَالِي مِنْ بَنِي آدَمَ إِذَا أَحَبُوكُمَا وَلَمْ يَعْبُدُوا وَثَناً ، حَسْبِي مِنْ بَنِي آدَمَ أَنْ يُحِبُّوكُمَا» (3)

روضه

تعبیر به «رض» یعنى «له شدن وکوبیده شدن» در مورد دو امام وارد شده است :

ص: 286

1- سیدالشهداء«علیه السلام» که «أسيد بن مالک» در مقابل ابن زیاد گفت:

نَحنُ رَضَضنَا الصَّدرَ بَعدَ الظَّهرِ*** بِکُلِّ یَعبوبٍ شَدیدِ الأَسرِ

2- حضرت موسی بن جعفر«علیهما السلام» که در زیارت جامعه ائمّة المؤمنین می خوانیم: «وَ مُکبَّلٍ فِی السِجْنِ قَدْ رُضَّتْ بِالحَدِیدِ اَعْضائُهُ».

گوشه زندان و در غربت کسی یادم نکرد***در قفس من مردم وصیاد آزادم نکرد

خسته و خاموش در کنج قفس افتاده ام***آنقدر نالیده ام تا از نفس افتاده ام

«نوبختی» در «فرق الشيعه)»، صفحه 85 می گوید: «وَ یُقَالُ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَی إِنَّهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ دُفِنَ بِقُیُودِهِ وَ إِنَّهُ أَوْصَی بِذَلِکَ».

مرحوم «آیت اللّٰه غروی اصفهانی» با اشاره به همین وصیت ، می فرماید:

أمِثْلُ مُوسى وَارِثِ الرِّسالة*** يُحْمَلُ نَعْشُهُ مَعَ الحَمَالَة

وَكَيْفُ نَعْشُ صَاحِبِ الْخِلافَة*** يُرْمَى عَلَى الْجِسْرِ مِنَ الرّصافَة

تَنُوحُ فِي غُرْبَتِهِ عَلَيْه***خَشْخَثَةُ الْحَدِيدِ فِي رِجْلَيْه

ص: 287

(1)

«قطقطانیه» و یا به «قصر مقاتل»(2) طبق نقل «شیخ صدوق» در «امالی» رسید، امام«علیه السلام»خیمه ای را مشاهده فرمودند که نیزه ای جلو خيمه نصب شده و این نشانگر شجاعت صاحب خیمه است و در کنار خیمه هم اسبی بسته شده ، سؤال کردند خیمه از آن کیست؟

گفتند: «عبیداللّٰه حر جعفی».

حضرت مؤذنان خود را به نامهای «حجاج بن مسروق جعفی ویزید بن مغفل جعفی» - که هر دو نامشان در فهرست شهدای کربلا جاودانه شده است . به نزد «عبیداللّٰه» فرستادند و او را دعوت به نصرت و یاری خویش نمودند. این دو نفر آمدند و پیام امام «علیه السلام»را رساندند، ولی «عبیداللّٰه» پاسخ گفت : «من از کوفه بیرون آمده ام تا دستم به خون حسین«علیه السلام» واهل بیتش آغشته نشود و در کوفه ، شیعه و ناصری برای حضرت نمانده و همه به دنیا رو آورده اند».

پیام آوران وقتی پاسخ «عبیداللّٰه» را به عرض حضرت رساندند، سید الشهداء«علیه السلام» شخصاً همراه عدّه ای از اصحاب و یاران واطفال ، به طرف خيمۀ «عبیداللّٰه» حرکت کردند.

«عبیداللّٰه جعفی» می گوید: در خیمه نشسته بودم که ناگاه حسین«علیه السلام»به

ص: 289

همراه کودکان وارد شدند:

«ما رأيتُ قط أحسن من الحسين ولا أملاً للعين وَلا رَفَقتُ على أحدٍ قط رِقّتى عليه حين رأيتهُ يَمْشِي والصبيان حوله ونظرتُ الى لحيته فرأيتُها كأنها جناح غراب. فقلتُ له أسواد ام خضاب؟ قال: يابن الحرّ عجّل على الشَّيب فعرفت انه خضاب».

«در عمرم کسی را به زیبایی حسین«علیه السلام» ندیدم که این چنین چشم را پُر کند، هنگامی که دیدم کودکان اطرافش حلقه زده اند و نگاه به محاسنش نمودم که مانند بال غراب سیاه شده بودم، پرسیدم این سیاهی، طبیعی است یا خضاب کرده اید؟ فرمود: پسر حُرّ! پیری زود به سراغم آمد، فهمیدم که محاسن سفید شده و حضرت خضاب کرده است».

بعد از نشستن در خیمه ، امام«علیه السلام» خطاب به عبیداللّٰه فرمود:

«إنَّ عَلَیکَ ذنوباً کَثِیرَهً فَهَلْ لَکَ مِنْ تَوبَه تَمْحُی بِها ذنوبَکَ».

«گناهان زیادی مرتکب شده ای، اکنون می توانی با نصرت ما، گذشتۀ خودرا جبران کنی و توبه نمایی».

عبیداللّٰه» گفت: «مرا معذور دارید ! امّا اسبی تیزرو دارم به نام «ملحقه» که آن را تقدیم شما می کنم.

امام«علیه السلام» فرمود: «لَا حَاجَةَ لَنَا فِيكَ وَ لَا فِي فَرَسِكَ...».

«ما نه به تو احتیاجی داریم و نه به اسب تو وطبق بیان قرآن کریم،انسانهای ظالم را تکیه گاه خود قرار نمی دهم. اکنون که ما را یاری نمی کنی، زودتر از اینجا خارج شو؛ زیرا هرکس فریاد استغاثۀ مارا بشنود ومارا یاری نکند، خداوند متعال او را به صورت ، به آتش جهنّم می اندازد»(1).

ص: 290

به خاطر نصرت نکردن او ، تا زنده هستم حسرت می خورم».

«خداوند، ارواح ناصرین او را از باران رحمتش سیراب کند».

در کنار قبورشان ایستادم در حالی که نزدیک بود قلبم پاره واشک چشمم خشک شود».

می کرد، فرمود: «آیا او خبیب نیست».

سعد عرض کرد بلی ، آنگاه پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» متوجه آن دو نفر شد و فرمود:

«مَا أَخْرَجَکُمَامعنا؟؛ چه چیز باعث شد که همراه ما حرکت کنید؟» .

گفتند «به خاطر اینکه شما فامیل و همسایۀ ما بودید و برای رسیدن به غنایم می خواهیم در این نبرد شرکت کنیم».

حضرت فرمود: «لاَ یَخْرُجَنَّ مَعَنَا رَجُلٌ لَیْسَ عَلَی دِینِنَا؛ هرکس به دین و مرام ما نیست ، همراه ما نیاید».

«خبيب» گفت: «قد علم قومي أنّي عظيم الغناء في الحرب، شديد النكاية، فاقاتل معك للغنيمه ولن أسلم»

«بستگانم می دانند که در جنگ، وجود من مؤثر است و می توانم غنایم زیادی را به دست آورم و بر دشمن بتازم، اکنون هم حاضرم بدون اینکه مسلمان شوم، برای به دست آوردن غنیمت ، همراه شما بجنگم».

پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» فرمود: «أسلم ثم قاتل؛ ابتدا اسلام بیاور، آنگاه عازم میدان نبرد شو»(1). همیشه، هم هدف باید مقدس باشد هم وسیله و برای رسیدن به مقاصد عالی ، نباید از وسیلۀ باطل استفاده کرد.

«قبيلة ثُقيف» خدمت پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» رسیدند و عرض کردند به شرطی حاضریم ایمان بیاوریم که: «لا نَنحَنی،ولا نَکسِرُ إلها بِأَیدینا،وتَمَتَّعنا بِاللّاتِ سَنَهً . فَقالَ علیه السلام :لاخَیرَ فی دینٍ لَیسَ فیهِ رُکوعٌ وسُجودٌ ، فَأَمّا کَسرُ أصنامِکُم بِأَیدیکُم فَذاکَ لَکُم ، وأَمَّا الطّاغِیَهُ اللّاتُ فَإِنّی غَیرُ مُمَتِّعِکُم بِها (2)

«نماز نخوانیم، بتها را هم با دست خود نشکنیم و اجازه بدهید یک سال دیگر، این بتهارا عبادت کنیم !! رسول خدا«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» در پاسخ فرمود: دینی که در

ص: 293

آن نماز نباشد، در آن خبری نیست، اما بتهارا می توانید خودتان بشکنید واما عبادت بتها را هم به شما اجازه نخواهم داد».

در حالی که اگر کسی قائل به هدف ووسيلۀ مقدس نباشد، می گوید: هر نحو و هر زمانی که می خواهند ایمان بیاورند، مانعی ندارد.

روضه

اهل بیت از قتلگاه عبور کردند، زینب آنچنان ناله کرد که دوست ودشمن را به گریه در آورد، آنگاه سکینه بدن آغشته به خون پدر را در بغل گرفت: «ثُمَّ إِنَّ سُكَيْنَةَ اِعْتَنَقَتْ جَسَدَ أَبِيهَا اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ »

* * *

بابا چرا سر از خاک یک لحظه برنداری***حق داری ای پدر جان! زیرا که سرنداری

مارا سوار کردند با ضرب تازیانه***بابا مگر تو با ما عزم سفر نداری

***

«اجتمع عدة من الأعراب حتى جوها عنه »(1)

***

مزنیدم که در این دشت مرا کاری هست***گرچه گل نیست ولی صفحۀ گلزاری هست

ساربانا تو مزن این همه آواز رحیل***آخر این قافله را قافله سالاری هست

ص: 294

پسر عموی او هم مثل او عذر تراشی کرد. آنگاه حضرت فرمود: «پس اکنون که آمادۀ همکاری با من نیستید، هرچه زودتر از اینجا خارج شوید، زیرا هرکس جمیعت مارا ببیند ویا فریاد استغاثه ما را بشنود، ولی ما را یاری نکند، سزاوار است که خداوند او را با بینی، به آتش جهنم بیندازد».

شبیه این تعبیر را امام«علیه السلام» «به هرثمة بن سليم و عبیداللّٰه حر جعفی»

فرموده اند که در محل خود ذکر گردید.

«أَكَبِّهُمُ اللَّهُ عَلَى مَنَاخِرِهِم فِي النَّار(1)

می انداختم، دستم به جایی بند نمی شد و آتش مرا پایین می کشید و عقل از من پریده بود، پس ملهم شدم به اینکه گفتم: «يا علي بن ابیطالب!». پس دیدم مردی در کنار وادی ایستاده و در دلم افتاد که او امير المؤمنين «علیه السلام»است. فرمود: دست خود را نزدیک بیار پس دست خود را به جانب آن حضرت کشیدم دست مرا گرفت و بیرون افكند، آنگاه آتش را به دست شریف خود از دو طرف ورک من دور کرد که وحشت زده از خواب بیدار شدم و اکنون در این حال هستم که می بینید و تمام بدن من سوخته مگر آن قسمتی را که امام «علیه السلام» دست مالیده است، پس مدت سه ماه مرهم کاری کردند تا بهتر شد و بعد کم اتفاق می افتاده که این حکایت را برای کسی نقل کند و تب ننماید.(1)

روضه

حموی در معجم الأدباء از خالع نقل می کند که در سال 346 که من کودکی بودم با پدرم در مجلس کبودی در بغداد نشسته بودیم و مجلس از جمعیت موج می زد، ناگاه مردی غبار آلود ، عصا بدست وارد شد و گفت: «أنا رسول فاطمه الزهراء علیها السلام فقالو: أتعرِّفون لی أحمد المزوِّق النائح؟». من فرستادۀ حضرت زهرا «علیها السلام» هستم، آیا می توانید احمد مزوق نوحه خوان را به من معرفی کنید ؟

گفتند: در همین مجلس نشسته است.

آنگاه خطاب به احمد نوحه خوان گفت: من فاطمه«علیها السلام» در عالم رؤيا دیدم که به من فرمود، به بغداد برو و از احمد مزوّق جویا شو و بگو شعر ناشی را که در آن گفته: «بَنی أحمَدَ قَلبی لَکُم یَتَقَطَّعُ» را برای فرزندم نوحه سرائی کند.

تصادفاً خود شاعرهم يعنی: «علي بن عبدالله بن وصيف» معروف به

ص: 298

«ناشی» متوفای 365 در آن مجلس حاضر بود، چون این سخن را شنید، او واحمد وسایرین سیلی به صورت خود زدند و آنگاه تا ظهر همچنان به نوحی سرائی مشغول بودند.

واما اشعار ناشی که مورد عنایت صدیقه کبری«علیها السلام» بوده عبارت است از:

بني أَحْمَدٍ قَلبي لَكُمْ يَتَقَطَّعُ*** بِمِثْلِ مُصَابِي فِيكُمْ لَيْسَ يُسْمَعُ

فَمَا بُقْعَة فِى الْأَرْضِ شَرْقاً وَمَغْرِباً*** وَلَيْسَ لَكُمْ فِيها قَتِيلٌ وَمَصْرَع

جُسُومٌ عَلَى البُوغَاء تُرْمَى وَأرؤسٌ*** عَلَى أَرْوسِ اللَّدْنِ الذُّوابِلِ تُرْفَعُ

كَانَ رَسُولَ اللهِ أوْضَى بِقَتْلِكُمْ***وَأَجْسَامُكُمْ فِي كُلِّ أَرْضِ تُوَزِّعُ (1)

ای فرزندان احمد، دلم در مصیبت شما خونست و مانند مصیبت شما شنیده نشده است.

در مشرق ومغرب، سرزمینی نیست مگر آنکه از شما کشته و یا بخاک و خون آغشته ای در آنجا نباشد.

بدنهائی را بر خاک نرم تیره گذاشتند و سرهائی را بر نوک نیزه ها برافراشتند.

گویا پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» چنین وصیت کرده بود که شمارا بکشند و هیچ سرزمینی را از بدنهای شما خالی نگذارند.

ص: 299

شخصی را بر آنان مسلط می کند که از کهنه پاره کنیزان، خوارتر شوند»(1).

در این ملاقات، نکاتی قابل توجه است، از جمله نامه های مردم کوفه ، قرآن خواندن امام حسین«علیه السلام»و هتک حرمات الهی و انتقام خداوند از مردم .

هزار اشرفی و هزار جامه به او بدهند ودهانش را پر از مروارید نمایند. بعضی به این مقدار عطيّۀ زیاد، اعتراض کردند، فرمود: عطای من در مقابل تعلیم قرآن او کم است»(1).

یعنی چرا نام خدای متعال و پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم» را با ضمیر تثنیه و در کنارهم ذکر کردی، بلکه می بایست اینها را جدا -جدا ذکر می کردی(1).

روضه

سر مبارک ابی عبداللّٰه«علیه السلام»در مواردی تکلم کرده و قرآن خوانده است:

1-«زید بن ارقم» می گوید «سر مبارک را دیدم که در حال خواندن قرآن است: «أَمْ حَسِبَتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَباً»،موی بر تنم راست شد و گفتم: این ماجرا عجيبت تر از جریان اصحاب کهف ورقیم است».

2-وقتی سر را به درختی آویزان می کنند و نوری از آن ساطع می شود، قرآن می خواند: «وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَي مُنْقَلَب يَنْقَلِبُونَ».

3 -«هلال بن نافع» می گوید: «مردی را دیدم که سر را حمل می کند و سر مقدس به او می گوید: بین سر و بدنم جدایی انداختی، خداوند بین سر وبدنت جدایی بیندازد».

4-«سلمة بن كهيل» می گوید: «از زبان مقدس سر شنیدم که می خواند :«فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللهُ وَهُوَ السّمِيعُ العليم».

5- «ابن وكيده» صدایی می شنود اما نمی داند که از سر مقدس است یا از دیگری، سر، او را مورد خطاب قرار می دهد که :«یَابْنَ وَکِیده أَما عَلِمْتَ إِنّا مَعاشِرُ الأئمَّهِ أَحْیاءٌ عِنْدَ ربِنّا یُرْزِقُونَ».

6- «منهال بن عمر» می گوید: «سر را در دمشق دیدم و مردی سوره کهف میخواند زبان مقدس به سخن آمد و گفت: « أَعْجَبُ مِنْ أَصْحَابِ الْكَهْفِ قَتْلِی

ص: 304

وَ حَمْلِی»(1).

البته این استبعادی ندارد، زیرا حضرت موسی«علیه السلام» از درختی شنید که :« يَا مُوسَى إِنِّي أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ (2)

یا در خیبر ، زن یهودیه گوسفندی را مسموم کرد و جلو پیامبر«صلی اللّٰه علیه وآله وسلم»گذاشت، حضرت فرمود: «كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ فَإِنَّ هَذِهِ الذّراع تَخْبِرُنِي أَنَّهَا مَسْمُومَة»(3)

«این پاچه گوسفند به من خبر می دهد که مسموم است» .

«تذكرة الشهداء» نقل می کند که از «شیخ مفید» سؤال کردند آیا خواندن قرآن از بالای نی در مورد سر مبارک حسین «علیه السلام» صحیح است ؟ می فرماید :روایتی از ائمه نرسیده ولی من منکر هم نیستم در جایی که در قیامت دست و پای گنهکاران شهادت بدهد.

گفتم سر پر خون ز که داری تو شکایت***از سورۀ کهف است ترا از چه حکایت؟

ای قرص قمر از چه پر از خون شده رویت***بینم ز پس پرده چه مه روی نکویت

اندر عقب قافله داری نظر ای سر***در کوفه مگر هست تورا همسفر ای سر

ص: 305