سرشناسه: خرسندی ، مجتبی ، 1372 - گردآورنده .

عنوان: جمع مفرد: ( برگزیده ابیات علوی ، از رودکی تا شهریار) .

تکرار نام پديدآور: گردآورنده مجتبی خرسندی .

مشخصات نشر: قم: عصر صادق ، 1397.

فروست: مجموعه شعر آیینی؛ 1.

مشخصات ظاهری: 64 ص .

بهاء 80000 ریال 7-3-97114-600-978 :ISBN

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

یادداشت: عنوان دیگر: برگزیده ابیات علوی، از رودکی تا شهریار.

یادداشت : کتابنامه: ص 63 - 61؛ تحقیق به صورت زیر نویس .

موضوع: على بن ابی طالب عليه السلام ، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40 هجری قمری - شعر.

موضوع: شعر مذهبی - مجموعه ها.

موضوع: شعر فارسی - مجموعه ها.

رده بندی کنگره: 1397، 8 ج 4 خ/4032 PIR

رده بندی دیوی: 1/008 فا 8

شماره مدرک: 4999593

ص: 2

جمع مفرد برکزیده ابیات علوی از رودکی تا شهریار

گردآورنده : مجتبی خرسندی

ص: 3

جمع مفرد

برگزیده ابیات علوی از رودکی تا شهریار

گرداورنده: مجتبی خرسندی

ناشر: عصر صادق

ويراستار: رامین بابازاده

طراح جلد و مدیر هنری: حسین ونکی فراهانی

ناظر چاپ : محمد صادق زارع

تیراژ: 1000 نسخه

نوبت چاپ : سوم / بهار 1398

قیمت: 8000 تومان

شابك: 7-3-97114-600-978

کلیه حقوق برای نویسنده اثر محفوظ است

ارتباط با ناشر: 09036028269

ص: 4

این کتاب پیشکش می شود به آستان تابناک قائد الغرالمحجلين، امام الأولين والآخرين، امیرالمؤمنین اسدالله الغالب، يدالله الثاقب، عين الله، أذن الله

على بن أبي طالب صلوات الله ورسوله عليه.

وتقدیم به خاک پای تمام پدرانی كه بالقمه حلال، محبت شاه مردان را به فرزندانشان هدیه می دهند.

ص: 5

ص: 6

سعی انتشارات در وهله نخست، انتخاب کتاب های شعر با کیفیت و اصیل است و در رتبه بعد، چاپ خوب و سپس قیمت گذاری مناسب برای مخاطبان علاقه مند؛ لذا تلاش شده تا از هزینه های اضافی و غیرضروری کم کرده و قیمت پشت جلد، نزدیک همان قیمت هزینه شده برای کتاب باشد.

در این میان، ما را هیچ منتی بر سر مخاطب محترم نیست، چراکه این وظیفه ناشر است تا جانب مخاطب علاقه مند را نگه دارد؛ و از سوی دیگر، پیشنهادی است برای سایر ناشران که در شرایط اقتصادی جدید که با مشکلات دست و پنجه نرم می کنند، راه های جدید عرضه کتب را در نظر بگیرند.

امید است این حرکت که در آغاز آن هستیم، کمکی باشد به فرهنگ غنی و کهن ایران اسلامی و گامی باشد استوار برای انتقال وجه کوچکی از معارف زندگی اهل بیت علیهم السلام به مخاطبان محترم.

با احترام انتشارات عصر صادق

ص: 8

« وَ اجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ » (1)

« وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ علیا » (2)

نگاهی اجمالی بیندازیم:

چهار چیز مر آزاده را زغم بخرد *** تن درست و خوی نیک و نام نیک و خرد

رودکی سمرقندی (244 - 329)

نام نیکو گر بماند زآدمی *** به کزو ماند سرای زرنگار

سعدی شیرازی (606 - 690)

بیا تا کنیم آن چنان رخت پیچ *** که جز نام نیکو بدانیم هیچ

امیرخسرو دهلوی (651 - 725)

آنچه می ماند به جا از رفتگان، جز نام نیست *** نام نیکی کسب کن صائب در ایام حیات

صائب تبریزی (1000 – 1080)

دریغ آیدم زندگانی به ناز *** که بی نام نیکو بپاید دراز

ملک الشعرای بهار (1265 - 1330ش)

و هم چنان نیز بسیاری از مردم، به خصوص شاعران در آرزوی دست یافتن به آن هستند.

در تعریف «خوب ها» به جمع هایی کوچک تر با تعاريف خاص تر برمی خوریم. از نظر نوکر، خوب مطلق فقط «ارباب» است؛ در قاموس رعیت ، «پادشاه»؛ و از پردۂ چشم مجنون «لیلی».

اما شاعران در این بحث، اختلاف نظر دارند: گروهی از ایشان ملاک انتخاب «خوب» را سرسپردگی بیشتر به خوبی ها میدانند؛ عده ای نیز با آرمان های مورد نظرشان در شعر، خوب مطلقی می سازند و همه را با آن می سنجند تا هرکس را که به این ساخته ذهن و زبان نزدیک تر باشد، ممدوح قلمداد کنند؛ و جمعی دیگر خوب ها را به اندازه صله بیشتر و بهتر دسته بندی میکنند.

لكن اغلب این دیدگاه های نابسامان، برخی از خوب ها را به دلیل دارا بودن هرچه بیشتر خوبی ها و نزدیکی فراوان به ساخته های ذهن و زبانشان، به مرتبه اوج می رسانند و بی اختیار، قلم مدح را به دست شاعران می سپارند تا بی هیچ چشم داشتی، به ستایش این خوبانی بزرگ و بزرگان خوب بپردازند؛ هرچند در همین اشتراک نیز اختلافاتی بین سرایندگان وجود دارد. با این همه، در برخی از خوب ها این اختلافات به غایت کم و کمتر است.

نقطه اوج اشتراک بعد از مقام کبریایي باری تعالی و پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) -که پربسامدترین ممدوحان شعر و ادب فارسی به شمار میروند- را می بایست در سروده های علوی شاعران جست وجو کرد. براساس شواهد شعري موجود در تذکره ها، قدمت این نوع اشعار به حدود هزار سال می رسد که این مورد بعد از تسلط صفویان و انتخاب «تشیع» به عنوان مذهب رسمی ایران، هر روز پررنگ تر از دیروز شده است. کمتر پیش می آید که دواوين

ص: 11

به یادگار مانده از عصر صفوی را تورق کرد و در آن ها قصیده، غزل، رباعی و یا دست کم ابیاتی درباره امیرالمؤمنین علیه السلام با پیدا نکرد. (1)

ابیات، دربرگیرنده موارد متعددی باشند که پرداختن به تک تک آنها مجالی دیگر می طلبد.

3. ترتیب: ایده گردآوری این کتاب، در ابتدا از مشاعرهای علوی کلید خورد؛ به همین دلیل، دو نوع ترتیب خاص در چینش ابیات رعایت شده است:

الف) چینش الفبایی ابیات به شکل مرسوم در مشاعره ها؛

ب) چینش ابیات براساس تاریخ تأخرو تقدم شاعران.

4. سادگی: به منظور استفاده هرچه بیشتر و بهتر مخاطبان در سطوح گوناگون، تا حد ممکن از انتخاب ابیات پیچیده و دور از ذهن، اجتناب شده است؛ تاهم این کتاب برای بسیاری از مخاطبان با سن و سال و اطلاعات متفاوت، قابل استفاده باشد و هم حفظ کردنشان دور از دسترس به نظر نرسد. 5. کم گویی: در این کتاب، به دو یا سه بیت از هر شاعر اکتفا شده است؛ چرا که از طرفی، محدودیت کمتری در افزایش تعداد شاعران وجود داشت و از سوی دیگر، این ابیات منعکس کننده ذهن و زبان های گوناگون در بیان متفاوت از امری مشترک، قلمداد خواهند شد.

6. ارتباط مستقیم: در کتاب حاضر، از ابیات بسیار خوب دیگری که در اشعار وقصاید علوی شاعران منتخب وجود داشت، اما در آن ها اشاره مستقیم به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نشده بود، چشم پوشی شد. از جمله این ابیات، بیت معروف «شاپور تهرانی» است که در تغزل یکی از قصای علوی اش آورده است:

به دامنت نرسد دست کس که جلوه ناز *** تو را به بام فلک برد و نردبان برداشت

7. آخرین ویژگی، برترین ویژگی: در کتابی که هم اکنون در دست

ص: 13

شما قرار دارد، صحبت از مردی است که در مسافرتی شصت و اندی ساله از کعبه تا محراب، منحصر به فردترین خوبی ها را در آینه ای جمع کرد و برای آیندگان به یادگار گذاشت، تا تاریخ هیچگاه مجال گلایه از بی مصداق بودن خوب ها و خوبی ها را نداشته باشد. ای بسا از دل همین ابیات به ظاهر ساده ، دریچه هایی برای پرداختن هرچه بیشتر به جنبه های کمتر مورد توجه قرار گرفته در سیره آن امام همام باز شود. همین امر مبارک نیز یکی از معیارهای اصلی انتخاب ابیات این کتاب و شاید حتی مهم ترین معیار بود.

ص: 16

آزادم کن ز دست این بی دستان *** دست من و دامن تو ای دست خدا!

ابوسعید ابوالخیر (357 - 440)

آن که او را بر سر حيدر همی خوانی امیر *** کافرم گرمیتواند کفش قنبر داشتن

سنایی غزنوی (473 - 545)

آن کس منم که آل نبی را ثنا کنم *** بر دوستان احمد وحیدردعا کنم

حمزه ورامینی (قرن 8)

آن کس که به شب خفت به جای احمد (1) *** زیبد که نشاند به جا روز غدیر

رشحه اصفهانی (قرن 12 و 13)

ص: 17

آن منبری که خاص نشست پیمبراست *** چون از نبی بماند تهی، جای حیدر است

محمودخان صبا (1228-1311)

آسمان گفت از طرب «یا لیتنی کنت تراب» (1) *** کنیه شد چون بوترابت (2) یا امیرالمؤمنین!

اخترتوسی (1268 - 1333)

آن که انگشتر به سائل داد در حال رکوع (3) *** در سجودش خون ز فرق خویش چون دریا گرفت

یغمای نیشابوری (1302 - 1366ش)

این دین هدی را به مثل دایره ای دان *** پیغمبر ما مرکز و حیدر خط پرگار

کسائی مروزی (341 - 395)

ص: 18

اگر که عرصه عالم پر از علی گردد *** یکی به علم و شجاعت چو مرتضی نشود

ادیب ترمذی (قرن 6)

اگر خاکش شوی حسن الثواب است *** که او هم بوالحسن، هم بوتراب است

عطار نیشابوری (540 - 618)

از بعد نبی، امام خلق دو جهان *** بالله على ست، ثم بالله على ست (1)

باباافضل کاشانی (قرن 6 و 7)

از علی آموز اخلاص عمل *** شیر حق را دان منزه از دغل (2)

مولوی بلخی (604 - 672)

ص: 19

امروز زنده ام به ولای تو یا على *** فردا به روح پاک امامان گواه باش

حافظ شیرازی (727 - 792)

ای دل سخن از شه نجف کن *** مداحی غیر برطرف کن

محتشم کاشانی (905 - 996)

از آن رو صبح، این روشن دلی یافت *** که چون ما در دلش مهر علی یافت

وحشی بافقی (939 - 991)

افتاده ام به مخمصه یا شحنة (1) النجف *** افتاده ام به مهلکه یا شایر لافتی

سنجر کاشانی (981 - 1021)

ص: 20

اسم دیگر جز «علی» در وی نخواهی یافتن *** گرتوانی خواند مهربای بسم الله را

طغرای مشهدی (قرن 11)

از جان چو گذشت و ځفت بر جای نبی (1) *** شک نیست که جانشین پیغمبر، اوست

تأثیر تبریزی (قرن 11 و 12)

انبیا منتجب و منتخب از منتجبند *** مرتضی افسر تاج همه منتجب است

عنقای طالقانی (1266 - 1333)

ای علی عالی اعلی که آمد نام تو *** مشتق از نام خدایت یا امیرالمؤمنین ! (2)

مشتاقی نائینی (قرن 13 و 14)

ص: 21

از جنت و دوزخ، غم و تشویش ندارم *** حب تو مرا بس بود ای ساقی کوثر! (1)

نجومی خراسانی (1302 - 1397)

به مدح علی خامه سرمیکنم *** زمین و زمان پرگهر میکنم

فردوسی طوسی (329 - 411)

به صد سال اگر مدح گوید کسی *** نگوید یکی از هزار على

ناصرخسرو قبادیانی (394 - 481)

به بوتراب که شاه بهشت قنبراوست *** فدای کعب و ترابش « کواعب وَ أَتْرابُ » (2)

خاقانی شروانی (520 - 595)

ص: 22

به علم همچو علی کس نبود در اسلام *** که بود مطلع سر، ز عالم اسرار (1)

قوامی رازی (قرن 6)

به سنت اسدالله دو نیم گردد خصم *** در آن مصاف که او ذوالفقار بگشاید

ظهير فاریابی (550 - 598)

برکائنات آنچه یقین فرض و واجب است *** مهر و محبت اسدالله غالب است (2)

بابافغانی شیرازی (قرن 8 و 9)

به عبادت گرا که پیغمبر *** گفت: ذکر علی عبادت شد (3)

سائل کاشانی (قرن 10)

ص: 23

به طرف شاه نجف رو کنم که آن راهی ست *** که خضر راهنما باشد و خدا همراه

سلیم تهرانی (قرن 11)

بی مهر علی که هست میزان فلاح (1) *** سودی ندهد به هیچ کس علم و صلاح (2)

صفی علیشاه (1251 - 1316)

ببین تا کجا بود، علی صاحب کرم *** خبرده کنون زمن، به رند گناه کار

افسر کرمانی (1259 - 1300)

بس ملک که گردیدم، بس مذهب و دین دیدم *** از دین علی عنقا، بهتر نبود دینی

عنقای اصفهانی (1260 - 1308)

ص: 24

با علی نام از ابوسفیان و فرزندش مبر *** روبهان را کی سزد با شیر ترهمبرکنی؟!

جلال الدین همایی (1278 - 1359ش)

به پا نشد علم لا إله الا الله *** به وقعه تا که على قد خود نکرد علم

منزوی تهرانی (1325 - 1383 ش)

پر شد دل از بوی گلت، زان اوحدی شد بلبلت *** ای خاک نعل دلدلت، بر فرق چرخ چنبری

اوحدی مراغه ای (673 - 738)|

پوزش اورید از جان، این ستوده مولا را *** این وصی برحق را، این ولی والا را

ملک الشعرای بهار (1265 - 1330ش)

ص: 25

توحیدری و هرکه زکم تو سرکشید *** در سر به جای مغز، همه ذوالفقاريافت

امیر معزی (قرن 5 و 6)

تشنگان وادی ایمان چو در کوثر رسند *** از شعف دست طلب در دامن حیدر زنند (1)

خواجوی کرمانی (689- 750)

تا یک نفس از عمر در این تن باقی ست *** مداحی مرتضی علی خواهم کرد

ابن حسام خوسفی (782 - 875)

تسبیح قدسیان فلک هرنفس بود *** صد بار «یا محمد» و صد بار «یاعلی»

اهلی شیرازی (858 - 942)

ص: 26

تا جهان بحروسخن گوهر و انسان صدف است *** گوهر بحر سخن، مدحت شاه نجف است

بابافغانی شیرازی (قرن 8 و9)

تیغ علی که سرخ ز خون منافق است *** دارد دو دم چو صبح، ولی هردو صادق است

حیرتی تونی (قرن 10)

تا نباشد بنده ای را عزم و اخلاص على *** کی امیرالمؤمنین و نفس پیغمبرشود؟!

فیض کاشانی (1007 - 1090)

تو علی جوی باش و آل طلب *** که از ایشان همی رسی به خدای (1)

فتح الله خان شیبانی (1241 - 1308)

ص: 27

تا باب نجات برتو گردد مفتوح *** از نام علی به دست آورمفتاح

صفی علیشاه (1251 - 1316)

تویی آن مبارز صف شکن، که به شأنت آمده لافتي (1) *** که به کفر خط فنا زدی، به دم حسام (2) به شکل لا

فائز مازندرانی (قرن 14)

ث ، ثری مقدم، ثریا متكا، ثابت قدم *** ثانی احمد به ذات کبریا مظهر علی است

صغیر اصفهانی (1312 - 1390)

جهان آفرین تا جهان آفرید *** دلیری چو حیدرنیامد پدید

فردوسی طوسی (329 - 411)

ص: 28

جوانمرد، اگر راست خواهی، ولی ست (1) *** گرم، پیشه شاه مردان علی ست

سعدی شیرازی (606 - 690)

جام جم اسرار غیب میشودش منکشف *** جام ولا هر که از ساقی کوثر گرفت

ملاهادی سبزواری (1212 - 1289)

جز برپی علی، نبری ره به شهر علم (2) *** کو سوی شهر علم، تو را شهره پیشواست

سروش اصفهانی (1228 - 1285)

جهان چو پیکر و ذات علی در اوست چو قلب *** بلی، مؤثر کلی ست قلب در پیکر

العلی تبریزی (1252 - 1325)

ص: 29

جز ذات محمدی نیامد به وجود *** یکتا گهری چودات حیدر زصدف

شاطرعباس صبوحی (1257 - 1315)

چونام دوست مکرر نمی شود هرگز *** هزار بار اگر «یاعلی» کنم تکرار

رضی الدین آرتیمانی (978 - 1037)

چون لباس کعبه براندام بت زیبنده نیست *** جز تو بر شخص دگرنام «امیرالمؤمنین» (1)

صائب تبریزی (1000 – 1080)

چون برگ گل زباد سحرگاهی ام زبان *** رقصد به نام حیدر کرار دردهن

غالب دهلوی (1212 - 1285)

ص: 30

چون نجات هر دو عالم شد ولای مرتضی *** در دو عالم مگسل از دامان او دست ولا (1)

همای شیرازی (1212 - 1290)

چو ایزد، او به همه محسن و وصف بی همتاست *** مگو خداست علی، دیگر آنچه خواهی گو (2)

حضوری سلماسی (1263 - 1330)

چودست اوست « یدالله فَوْقَ ایدیهم (3)» (4) *** عجب مدار که دست جهانیان گیرد

فقیر شیرازی (1296 - 1351)

حیدر که خاتمی به یکی داد در رکوع *** ضایع نماند و آیتش آمد ز کردگار (5)

ادیب ترمذی (قرن 6)

ص: 31

حافظ اگر قلم زنی، در ره خاندان به صدق *** بدرقه رهت شود، همت شحنه نجف

حافظ شیرازی (727 - 792)

حیدر صفدر که در رزم از تن شیرفلک *** جان برآرد چون برآرد تیغ خون ریز از نیام

محتشم کاشانی (905 - 996)

حديث فضل علی را تمام نتوان کرد *** اگر مداد (1) شود بحرو ورقلم اشجار (2)

محمدطاهرقمی (قرن 11)

خسرو سیاره برشیر فلک بودی سوار *** چون به دلدل برنشستی مرتضی روز وغا (3)

ابن یمین فریومدی (قرن 7 و 8)

ص: 32

خانه زنبور دل، بی شهد ایمان مانده بود *** گرنمیشد باعث تعمیر او «یعسوب دین» (1)

صائب تبریزی (1000 – 1080)

خواهی که نیفتی از تکاپوی *** برخیز ز جا و «یاعلی» گوی

طبيب قمی (1043 - 1103)

خضر والياسند در صحرا و دریا دستگیر*** دستگیر هردو در صحرا و در دریا، على (2)

داوری شیرازی (1238 - 1283)

ص: 33

خداپرستی علی ناشناس، مؤمن نیست *** اگرچه دفتر توحید را گند از بر (1)

العلی تبریزی (1252 - 1325)

دست علی گرفت و بدو داد جای خویش (2) *** گردست او گرفت ، تو جزدست او مگیر

ناصرخسرو قبادیانی (394 - 481)

دو انگشتش در خیبر چنان کند *** که پشت دست حیرت آسمان کند

نظامی گنجوی (530 - 619)

در مقام «أنت منی» همچو موسای کلیم (3) *** مرتضی را مصطفى الحق برادر یافته

ابن حسام خوسفی (782 - 875)

ص: 34

دوستی علی به حق خدای *** دست گیرد تو را به هر دو سرای (1)

واعظ کاشفی (840 - 910)

در دریای سرمد است على *** جانشین محمد است علی (2)

هلالی جغتایی (قرن 9 و10)

در آن دیار چه قدر است گفت وگوی علی را *** که عمروعاص مميز (3)، حکم معاویه باشد

ناظم هروی (قرن 11)

در این مرتع، شکار مکر روباهان شد آن غافل *** که آگاهی ندادند از گنام شیر یزدانش

بیدل دهلوی (1054 - 1133)

ص: 35

در عمر، یک نماز شهادت مرا بس است *** آن دم که چون علی بود از خون وضو مرا

قاآنی شیرازی (1223 - 1270)

دست لطفش دوستان را کی گذارد تشنه کام *** با وجود اختیار حوض کوثر داشتن (1)

مشتاقی نائینی (قرن 13 و 14)

دوست دار علی هرآنکه بود *** دوست دارش بود خدای خبیر (2)

طرب اصفهانی (1276 - 1330)

در کعبه ظهور کرد تا بر همه کس *** معلوم شود که صاحب خانه علی است

صغیر اصفهانی (1312 - 1390)

ص: 36

درساخت دلم به هر بدی، لیک دلم *** با آن که بد علی به لب داشت، نساخت (1)

نیما یوشیج (1276 - 1338ش)

دل اگر خداشناسی، همه در رخ علی بین *** به علی شناختم من، به خدا قسم خدا را (2)

شهریار تبریزی (1285 - 1367ش)

دون کلام خالق و فوق کلام خلق *** این است وصف گفته مولای ما على

امیری فیروزکوهی (1289 - 1363ش)

ذکر ملک به فکر سجودش بدل شود *** سر چون زبرج رتبه خود برکند على (3)

طغرای مشهدی (قرن 11)

ص: 37

ذات حیدر افسر لولاک را زیبد گهر *** تاج را نتوان شبه برجای گوهر داشتن

قاآنی شیرازی (1223 - 1270)

رسد دو چشم جهان بی تو به نور یقین *** اگر به دیده کشی خاک مقدم حیدر

ظهير فاریابی (550 - 598)

راز بگشا ای علی مرتضی *** ای پس از سوء القضا، حسن القضا

مولوی بلخی (604 - 672)

ره به منزل برد، هرکو مذهب حیدر گرفت (1) *** آب حیوان (2) یافت ، آن کو خضر را رهبر گرفت

خواجوی کرمانی (689- 750)

ص: 38

رایت شرع مبین، چونین نمیگشتی بلند *** گرنبودی در قفایش ذوالفقار حیدری (1)

رهی معیری (1288 - 1347ش)

روح مطلق، شیر حق، شاه نجف، صهر (2) رسول *** عین ایمان، اصل دین، كان کرم، کوه وقار

ابوالقاسم حالت (1298 - 1371ش)

ز روزگار به دردم، ز دوستان محروم *** چو مرتضی زامامت، چوفاطمه زفدک

ادیب ترمذی (قرن 6)

زبعد معرفت کردگار لم یزلی *** نبی شناسم و آنگه علی و آل على (3)

نظامی گنجوی (530 - 619)

ص: 39

زین گونه بر سپهر برآمد از اینکه داشت *** بر جبهه (1) داغ بندگی حیدر، آفتاب

عاشق اصفهانی (1111 -1181)

زبرق ذوالفقارت خرمن هستی چنان سوزد *** که جانداری نگردد تا قیامت در جهان پیدا

هاتف اصفهانی (قرن 12)

زاهدان در انتظار کوثرند *** من خوش از جام الستم یا علی!

نیرتبریزی (1247 - 1312)

ژاله بر برگ سمن همچون عرق بر روی او *** لاله در صحن چمن مانند آن رخسار نیست

سیف فرغانی (قرن 7 و 8)

ص: 40

سرای شرع نبی را علی ستوني بناست (1) *** دگر چه آید و خیزد همی زرنگ و نگار

قوامی رازی (قرن 6)

سلطان دین، وصی نبی، قهرمان شرع *** شاه نجف، على ولی، معدن کرم

عرفی شیرازی (963 - 999)

سرخوش از ساغر سرشار ولایت چو شدیم *** پیرما ختم رسل، ساقی مامولا بود

محيط قمی (قرن 13 و 14)

شیر خدا، شاه ولایت علی *** صیقلی شرک خفی و جلی

عبدالرحمان جامی (817 - 898)

ص: 41

شهی که بگذرد از نه سپهر اختر او *** اگرغلام علی نیست، خاک بر سراو

بیرم خان (قرن 10 و 11)

شاد باش ای دل که پیرما علی ست *** در دو عالم دستگیر ما علیست

حبیب خراسانی (1266 - 1327)

صبح سعادت دمید، حق در دولت گشاد *** پرتو مهرعلی، بر همه عالم فتاد

اهلی شیرازی (858 - 942)

صد مرده از نسیم سخن زنده می شود *** زآب حیات نطق، چولب تر کند على

طغرای مشهدی (قرن 11)

ص: 42

صیدی از محشر چه پروا، چون علی داریم و آل (1) *** صاحب دیوان ماطاعت کند تقصیر را

صیدی تهرانی (قرن 11)

ضیاء دیدہ دانش، صفای سینه عقل *** فروغ ناصيه (2) دين، علی ولی الله

طالب آملی (994 - 1036)

طوطی به جست وجوی گل مدعا رود *** آن جا که رو به بازو کبوتر کند على

طغرای مشهدی (قرن 11)

ظ، ظهير (3) ملک و ملت، ظاهر و باطن امام *** «ظل ممدود» (4) خدای خالق اکبر علی ست

صغیر اصفهانی (1312 - 1390)

ص: 43

علم همه عالم به علی داد پیمبر (1) *** چون ابر بهاری که دهد آب به گلزار

کسائی مروزی (341 - 395)

علی سپهر معالی که در مدارج شأن *** کنند کسب مراتب زنام او القاب

وحشی بافقی (939 - 991)

على را قدر، پیغمبر شناسد (2) *** که هر کس خویش را بهتر شناسد

فیاض لاهیجی (قرن 11)

عاشقم، لیکن ندانی کز خرد بیگانه ام *** هوشیارم با خدا و با علی دیوانه ام

غالب دهلوی (1212 - 1285)

ص: 44

على غنی نشد الا به من دولت فقر *** که دولتش به طرف داری فقیر آمد

صادق سرمد (1286 - 1339ش)

غم نباشد ز خویش و بیگانه *** گربود آشنا علی ولی

شاه نعمت الله ولی (730 - 834)

غم دل منجلی زناد علی ست *** نیست غم در دلی که یاد علی ست (1)

نثاری تونی (قرن 10)

غیر از ره ولای تو یا مرتضی علی *** نتوان شدن به گلشن ځلد از ره دگر (2)

شاپور تهرانی (قرن 11)

ص: 45

غیر ختم انبیا احمد که هست او را برادر (1) *** راه بر درک مقامش هیچ پیغمبر ندارد (2)

صغیر اصفهانی (1312 - 1390)

فغان کردن زشیر حق بیاموز *** نکردی آه پرخون جز که در چاه

مولوی بلخی (604 - 672)

فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست *** ماییم و دست و دامین معصوم مرتضی (3)

سعدی شیرازی (606 - 690)

فجرتا سینه آفاق شکافت *** چشم بیدار علی خفته نیافت (4)

شهریار تبریزی (1285 - 1367 ش)

ص: 46

قدرتت را شرح در فصل سلاسل خوانده اند *** قوتت را وصف اندر باب خیبر کرده اند

سلمان ساوجی (709 - 778)

قهرمان عشق بر گردن فرازان غالب است *** کیست تا بیرون کشد از دست حیدر تیغ را؟!

صائب تبریزی (1000 – 1080)

کسی را که باشد به دل مهر حیدر *** شود سرخ رو در دو گیتی به آور (1)

رودکی سمرقندی (244 - 329)

کس را چه زور و زهره که مدح علی کند *** جبار در مناقب او گفته «هل أتی» (2)

سعدی شیرازی (606 - 690)

ص: 47

کیست آن چار مه به مذهب من؟ *** علی و فاطمه، حسین و حسن

هلالی جغتایی (قرن 9 و10)

کسی که نام علی را به سینه حک سازد *** علی هم آتش دوزخ بر او حرام کند (1)

مشتاق کرمانی (1150 - 1215)

کعبه دین یافت رونق، گلشن ایمان صفا *** تا به امر حق على شد جانشین مصطفی (2)

همای شیرازی (1212 - 1290)

کرد آن که خاک پای علی توتیای چشم *** در دیده اش حقایق اشیا جلی بود

محمد اشراق اصفی (1219 - 1280)

ص: 48

گر گویدت کسی که کسی بهتر از علی ست *** جز ابلهی نباشد و مشنو محال او

قوامی رازی (قرن 6)

گرمهرعلی در دل و جانت نبود *** از دین محمدی نشانت نبود

باباافضل کاشانی (قرن 6 و 7)

گرهمچو بوتراب کسی در کمال و فضل *** گویند هست بعد نبی، نیست باورم (1)

آذری توسی (784 - 866)

گشایش از در دیگر مجو به حکم خدا *** که غیر باب علی را به گل برآورده (2)

نظیری نیشابوری (قرن 10 و 11)

ص: 49

گراتفاق به مهرعلی نمودندی *** نمی نمود خدا خلق بهر مردم نار (1)

محمدطاهرقمی (قرن 11)

گشته تا خاک نجف ، آرامگاه بوتراب *** عرش گوید هر زمان «یا لیتنی کنت تراب» (2)

تاثیر تبریزی (قرن 11 و 12)

گویند که از غیرعلی چشم بپوش *** هرجا نگرم علی بود، غیری نیست

جیحون یزدی (1216 -1261ش)

گفتی ز چیست فخرتو برشاعران عصر؟ *** فخرم همین بس است که مداح حیدرم

فارس بروجردی (قرن 13 و 14)

ص: 50

گویند پا نهاد به دوش نبی، علی *** از طاق کعبه خواست چو اصنام را شکست (1)

ایرج میرزا (1291 - 1343)

لب بت ، گربه تصدیق کمالش «یاعلی» گوید *** به نوری آشنا گردد که آرد کعبه ایمانش

بیدل دهلوی (1054 - 1133)

لذت قند مکرر میدهد شعر فقیر *** تا زبانش وقف مدح حیدر کرار شد

فقیر دهلوی (1115 - 1183)

لبیک خویش را زدهان خدا شنید *** هر بیدلی که از دل و جان گفت «یاعلی»

ابوالحسن ورزی (1293 - 1373ش)

ص: 51

من بسته بند توام، خاک دو فرزند توام *** در عهد و پیوند توام، با داغ و طوق (1) قنبری

اوحدی مراغه ای (673 - 738)

مؤمن آن است که از بعد نبی در دو جهان *** دین اسلام و ره حیدر وصفدر گیرد

نصرت رازی (قرن 8)

مشهد پاک نجف، روضه رضوان ماست *** یک سر موی علی، هر دو جهانش بهاست

شاه نعمت الله ولی (730 - 834)

مهر فرو برده بود، سر به سجود غروب *** بهر نمازعلی، آمد و باز ایستاد (2)

اهلی شیرازی (858 - 942)

ص: 52

معراج چیست نزد جلال کسی که او *** بردوش مصطفی نهد از اعتبار پای (1)

شانی تکلو (953 - 1023)

مبعوث بر ولایت او بود هرنبی *** سرعلی به هیچ پیمبرنهان نبود (2)

نظیری نیشابوری (قرن 10 و11)

معشوق ماست ساقی گل، چهره ای که هست *** در عشق او، خدا و پیمبر رقیب ما

سلیم تهرانی (قرن 11)

می کند نفی هیولای سردشمن و دین *** ذوالفقار دو سرت را که بود صورت لا

اشرف مازندرانی (قرن 11 و 12)

ص: 53

مانند ذوالفقار دوتا گشته قامتم *** پیرانه سرزمهر جوانمرد لافتی

شوکت بخارایی (قرن 11 و 12)

موسی اگر جلوه ای، دید به سینا از او *** عیسی جان هرنفس، نور ز حیدر گرفت

راز شیرازی (1202 - 1286)

من غلام همت آنم که در راه على *** قطره داد امروز و فردا در عوض دریا گرفت

فروغی بسطامی (1213 - 1274)

مسلم اول، شه مردان على (1) *** عشق را سرمایہ ایمان على

اقبال لاهوری (1256 - 1317ش)

ص: 54

نترسم که دارم ز روشن دلی *** به دل مهرو جا نبی و على

فردوسی طوسی (329 - 411)

نه هر علمی گیر حکم از شرف چون علم او باشد *** نه هرتیغی گیر جنگ از هنر چون ذوالفقار آید (1)

لامعی گرگانی (قرن 5)

نقد شیر حق و شاه ذوالفقار *** تو زما بی حرمتی ها درگذار

عطار نیشابوری (540 - 618)

ناظم دین علی که اوصافش *** رقم وحی بر دل شعراست

ناظم هروی (قرن 11)

ص: 55

نیست کس را خبر از سینه افروخته ام *** روز و شب دیده به دیدار علی دوخته ام

مشتاق کرمانی (1150 - 1215)

نهج البلاغه را بنگر تا که بنگری *** كان جفت وحی، گفته حق است باعلى

امیری فیروزکوهی (1289 - 1363ش)

نام على بس است که گیری جهان بدو *** گرذوالفقار نیست، بس این نام دلرباست

عماد خراسانی (1300 - 1382ش)

وصی خاتم پیغمبران و شیرخدای *** نبیرۂ عرب و مرد خندق و صفین

امیر معزی (قرن 5 و6)

واحسرتا عراق که از مشهد نجف *** دارد تراب تربت او بوی بوتراب

ناصر بخارایی (قرن 8)

ص: 56

وجود او، وطن جان عارفان خداست *** به او گرای که «حب الوطن من الإيمان» (1)

قاآنی شیرازی (1223 - 1270)

هرکه نتابد زعلی روی خویش *** بی شک از او روی بتابد عذاب (2)

ناصرخسرو قبادیانی (394 - 481)

هرکس از باطل به جایی التجائی (3) میکند *** زان میان ما را جناب آل حیدر ملتجاست (4)

سلمان ساوجی (709 - 778)

هرکه را باشد حصاری جز پناه مرتضی *** بشکند دست ولایت گر حصار خیبر است (5)

اهلی شیرازی (858 - 942)

ص: 57

هیبت موسی و علم آدم و تقوای نوح *** گرمصؤر می شدی، بودی به شکل مرتضی (1)

کلیم کاشانی (قرن 10 و11)

هزار خیبروصد گونه اژدر است اینجا *** نه هرکه نان جوین خورد حیدری داند

اقبال لاهوری (1256 - 1317ش)

هرگز فریب دشمن روبه صفت نخورد *** زین روی گفته اند که شیر خدا علی ست

ابوالحسن ورزی (1293 - 1373ش)

یکی اژدها بود در چنگ شیر *** به دست علی، ذوالفقار علی

ناصرخسرو قبادیانی (394 - 481)

ص: 58

یا امیرالمؤمنین درمانده ام در کار خویش *** باز کن این عقده را، ای سرور مشکل گشا (1)

کلیم کاشانی (قرن 10 و 11)

ص: 59

ص: 60

13. دبیرسیاقی، محمد؛ دیوان لامعی گرگانی، تهران، اشرفی، چاپ دوم، 1355

14. درخشان، مهدی؛ دیوان اشعار ناصربخارایی، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، چاپ اول، 1353.

15. دستگردی، وحید؛ تذکره نصرآبادی، تهران، کتابفروشی فروغی، چاپ اول،1361.

16. دیوان هاتف اصفهانی، تهران، کتابفروشی فروغی، چاپ ششم، 1346. 17. دیلمی، حسن بن محمد؛ إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، شریف الرضی، چاپ اول، 1368.

18. رادفر، ابوالقاسم؛ گزیده اشعار فارسی اقبال لاهوری، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، 1379.

19. مناقب علوی در آیینه شعر پارسی گویان شبه قاره، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1381.

20. ربانی، حامد؛ دیوان اشعار اهلی شیرازی، تهران ، سنایی، چاپ اول، 1344.

21. ریاحی، محمدامین؛ کسائی مروزی (زندگی، اندیشه و شعراو)، تهران، علمی، چاپ هفتم، 1375.

22. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه قمی؛ امالی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1383.

23. علل الشرایع، قم، مؤمنین، چاپ چهارم، 1383.

24. عیون اخبار الرضا (علیه السلام) ، تهران ، دارالکتب الاسلامية، چاپ اول، 1381.

25. شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامية، چاپ اول، 1365.

26. صافی گلپایگانی، لطف الله؛ پرتوی از فضائل امیرمؤمنان على (علیه السلام) در حدیث، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی، چاپ اول، 1388.

27. صحتی سردرودی، محمد؛ غدیریه های فارسی از قرن چهارم تا قرن چهاردهم)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1379.

28. صفا، ذبیح الله؛ تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس، چاپ دهم، 1369.

29. صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات في فضائل آل محمد عليهم السلام ، قم،

ص: 62

المكتبة الحيدرية، 1385

30. طبرسی، احمد بن على الإحتجاج على أهل اللجاج، قم، نوید ظهور، چاپ اول، 1392

31. طریحی، فخرالدين بن محمد؛ مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1373.

32. قزوینی، سید کاظم؛ فاطمة الزهرا علیها السلام من المهد الى اللحد، تهران، نشر محمد، چاپ سوم، 1390.

33. قهرمان، محمد؛ دیوان ناظم هروی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1374.

34. متقی هندی، حسام الدين علاء الدين على؛ کنزالعمال في سنن الأقوال و الأحوال، تحقیق: شیخ بکری حیانی و شیخ صفوه السقاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1399ق.

35. محجوب، محمدجعفر؛ دیوان شمس الشعراء سروش اصفهانی، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1339.

36. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحياء التراث العربی، 1404ق.

37. مستنبط، احمد القطرة من بحار مناقب النبي (صلی الله علیه وآله وسلم) والعترة عليهم السلام، قم، حاذق، چاپ دوم، 1381.

38. مصفا، مظاهر؛ دیوان نظیری نیشابوری، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1373.

39. نفیسی، سعید؛ رباعیات بابا افضل الدین کاشانی، تهران، فارابی، چاپ دوم، 1363

40. نوری، نظام الدین؛ جلوه على (علیه السلام) در ادب فارسی، تهران، زهره، چاپ اول، 1379

ص: 63

عکس

ص: 64