در محضر فقیه معارفی

مجموعه ای نفیس از پاسخ به سوالات و شبهات معارفی

به قلم نورانی حضرت ایت الله حیدر تربتی کربلائی

به همت جمعی از شاگردان

ص: 2

سرشناسه :در محضر فقیه معارفی/جلد3

عنوان و نام پديدآور :در محضر فقیه معارفی جلد3/جمعی از شاگردان

مجموعه ای نوشته های حضرت ایت الله حیدر تربتی کربلائی

موضوع:پرسش ها و پاسخ ها در محدوده دین الله تعالی

تایپ و ویرایش:محدثه تربتی

طرح جلد:محدثه تربتی

رایانامه:Zabihe.ale.mohammad@gmail.com

وبگاه:Torbatikarbalaee.loxblog.com

شماره تماس:09137004612

تمامی حقوق چاپ ونشر این اثر برای مولف محفوظ است.

ص: 3

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا»

وای پیامبر! بگو حق آمد و باطل نابود شد آرى باطل همواره نابودشدنى است.

«سوره17الاسراء ایه82»

ص: 4

تقدیم

به محضر

أصل الدين

نفس الرسول

زوج فاطمة البتول

أبو الحسنين والزينبين

تأويل كتاب الله المبين

الصديق الأكبر والفاروق الأعظم

سید العارفين، قائد الغرالمحجلين

قاتل الناكثين و القاسطين والمارقين

مولی الموحدین، یعسوب الدين، إمام المتقين

وارث الأنبياء، سيدالأوصياء، أبوالأئمة النجباء، إمام الأتقياء

آية الله العظمى والتباء العظيم، الصراط المستقيم، علي حكيم

أسدالله، وجه الله، عين الله علم الله، قلب الله الواعي، لسان الله الناطق،

عين الله الناظر، جنب الله، يد الله، حجة الله، حبل الله، باب الله ...

مولانا أمیرالمؤمنین علی ابن ابي طالب صلوات الله عليهم

امید است قبول حضرت ایشان افتد

ص: 5

13- کافران به دین...23

14- دشمن اهل بیت اطهار...24

15 - ابوالخظاب سران «غلات»...25

16 و 17- شعبده باز و کسی که امام را به سخره گرفته و بیازارد...25

18- دوست عدو الله = «عدو الله»...26

19- مخالف حکم ولی معصوم و خوارج...26

20- کسی که به فقیری به خاطر فقر، توهین کند...27

21- افرادی از اهل ری که با اهل بیت دشمنی می کنند...27

22- دشمن شیعه، مخالف دین الله و معصیت کار...28

23- دشمنان شیعه...29

24- لات و عزی و فرعونیان و...30

جبت و طاغوت کیانند؟...30

طرح موضوع جبر در برخی آیات و روایات؟...33

شرک شیطان...34

ماجرای دستور به شیطان برای شراکت در اموال و اولاد،...؟...35

چرا قانون شرک شیطان وضع شد و موضع آن کجاست؟...36

آزمون حق چه بود؟...37

چرا برخی، از شیطان پیروی کردند؟...42

آیا شیطان، پیروانش را می شناسد تا با آنان شریک شود؟...43

تفاوت شرک شیطان با دیگران، چیست؟...45

نشانه های شرک شیطان چیست؟...47

ص: 7

چگونه از شراکت شیطان بگریزیم؟...48

در عالم ذر ...، به چه دلیل زیر بار نرفته اند؟...49

علم الهی ... جبر و شائبه ظلم؟...50

شخصی که هنوز به دنیا نیامده و ... چگونه عقوبت می شود؟...51

محب اهل بیت بی اختیار موافق و شرک شیطان بی اختیار گنه کار...51

ظاهرا بعضی از آیات با احادیث خلقت نوری اهل بیت معارض است...52

آیا خطبه غدیر تلفیقی از احادیث است؟...76

سؤالاتی درباره عصمت نبى الله آدم عليه السلام...80

جواب سؤالات در آغاز نامه...85

ترک اولی...85

جواب سؤالات در پایان نامه...85

الف: توبه حضرت آدم از چه بوده است؟...85

ب: شجره منهيه چه بوده است؟...89

ج: آیا پس از خوردن از درخت نهی شده به زمین هبوط کردند؟..89

د: آیا هبوط ایشان عذاب بوده است؟...91

ه: آیا ظلم به نفس بوده: ربنا ظلمنا أنفسنا...93

و: آیا ترک اولی در اصطلاح معصومین بوده؟...106

ز: آیا آدم و حواء از اصلاب شامخه و ارواح مطهره بوده اند؟...106

ح: برخی اعمال انبیاء چگونه با عصمتشان قابل جمع است؟...106

1-تعريف عصمت انبیاء چیست؟...107

2- تفاوت عصمت و خطا در چیست؟...108

3- آیا آدم فریب شیطان خورد یا حوا ...؟...108

ص: 8

4- بهشت محل لذت بردن بود یا تکلیف؟...110

5- آیا ترک اولی روایتی دارد و ...؟...110

6- آیا یونس نبئ عجله در ترک قوم خود کرد و یا ...؟...110

7- آیا آدم و حوا میوه درخت علم را خوردند و ...؟...110

8- آیا آدم و حوا طی مراحل کردند تا به معرفت ...؟...112

9- آیا آدم بعد از شناخت به اهل بیت به مقام اجتباء رسید؟...112

10- تاسیس زبان عربی و حضرت اسماعیل...113

11- نھی آدم و حوا چه نهیی بوده؟...113

12- هبوط برای چه بوده؟...113

تربت امام حسین علیه السلام و حور العين...114

زینب کبری کنار بدن علی اکبر در میدان ومنع کردن امام...114

اقل جمع برای اصلاب شامخه وارحام مطهره و دلیل عصمتشان...115

علم رسول الله صلى الله علیه و آله به غیب...118

تنها ائمه (چهارده معصوم)برای پیامبری و امامت برگزیده شدند...120

عامه، امامان شیعه را معصوم نمی دانند. و به روایتی استناد می کنند...122

عامه و استناد به روایاتی در این که پیامبر اسلام جایزالخطا بوده...122

آیا فلاسفه، ارسطو و افلاطون و فیثاغورث و... از انبیاء الهی بوده اند؟...124

عامه و استناد به روایاتی برای لقب صدیق برای ابوبکر...127

عشق و موارد کاربرد مشروع و نامشروع...129

چگونه حضرات اهل بیت به آنچه نخواهد شد آگاهی دارند؟...137

دلایل نقلی و عقلی حضور و وجود امام زمان عجل الله فرجه...141

برخی از دلایل عقلی بر وجود امام زمان علیه السلام:...141

1- برهان لطف:...141

ص: 9

مقدمات برهان لطف:...141

1- تقسيم لطف:...141

الف. لطف محصل:...141

ب. لطف مقرب:...141

2-وجوب لطف بر خداوند:...141

برخی از الطاف وجود امام غایب:...142

1- حراست از دین خداوند در سطح کلی؛...142

2- تربیت نفوس مستعد؛...142

3- وجود امام، سبب بقای مذهب؛...142

4- تأثیر وجود الگو در پیشرفت بشر؛...142

اگر وجود امام لطف است چرا در هر منطقه ای امامی ندارد؟...143

2- برهان عنایت:...143

3- برهان فطرت:...143

4- برهان واسطه در فیض تکوین و تشريع:...144

5- برهان علت غایی:...145

6- برهان إمكان أشرف:...146

7- برهان تجلى أعظم:...146

8- برهان تقابل قطبين:...147

9- قانون عدم تبعیض در فیض:...147

10- برهان لزوم عقل بالفعل:...148

11- برهان حساب احتمالات:...148

ص: 10

آیا ادله عقلى وجود امام زمان معینی را اثبات می کند؟...149

دلایل قرآنی بر وجود امام زمان عجل الله فرجه:...150

1- سوره مبارکه قدر...150

2- آیه امام: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ»...152

3- آيه إنذار: «إنَّما أَنتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ عَادُ»...154

4- آیات شهادت:...155

5- آیه نذير: «وَإِن مِن أُمَّةٍ إِلاَّ خَلافِيهَا نَذِيرٌ»...158

6- آیه هدایت: «وَمِمَّنْ خَلْقِنَا أُمَّةَ يُهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يُعَدِّلُونَ»...158

7- آیه صادقين: «يَا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللَّهَ وَكُونُوا مَعَ اَلصَّادِقِينَ»...159

8- آیه اولى الأمر: «أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأَوَّلِيَّ الْأَمْرِ...»...160

دلایل وجود امام مهدی عجل الله فرجه از روایات شیعه:...161

1- تواتر احادیث دال بر وجود امام زمان:...162

2- حدیث ثقلین:...163

3- احادیث وجوب معرفت امام:...164

4- حدیث آمان:...165

5- حديث سفينه:...165

6- حدیث عدم خلو زمان از امام قرشي:...166

دلیل عقلی و نقلی بر حضور امام زمان عجل الله فرجه:...167

على نفس رسول است و ازدواج او با دخت رسول؟...167

جمع بین روایات چهار زن سيدات نساء العالمين و مادران ائمه...172

شواهد دال بر عصمت ذاتيه وافضیلت مادران ائمه بر زنان عالم خود...198

ص: 11

مادر امام محمدباقر عليه السلام...198

حميدة مادر امام موسى الكاظم عليه السلام...199

تکتم، نجمة، مادر امام على الرضا عليه السلام...200

مادر امام محمد الجواد عليه السلام...201

مادر امام على الهادی علیه السلام...201

مادر امام حسن الزكي العسكري عليه السلام...202

مادر امام حجة ابن الحسن المهدي عليه السلام...202

آیا به آیه تطهیر اثبات امامت ائمه اطهار می شود؟...206

چهارده حدیث در مصداق افراد آیه تطهیر...211

مفردات آیه کریمه تطهير:...218

معنای رجس در آیه کریمه...225

معنای آذهاب رجس در آیه کریمه...226

فرق بین مطهر و متطهر...227

مصادیق اهل بیت در کلام الله تبارک و تعالی...227

نکات دیگر...228

علم مطلق امیرالمؤمنین علیه السلام و علم مطلق خدا...229

باطن اهل بیت اطهار علیهم السلام و ذات خدا و پرستیدن...231

آیا ائمه دوازده شخص بوده اند، ... ؟...233

جای اهل بیت در تهلیل کجاست قبل از الا ...؟...236

جایگاه برائت در دین...237

سؤالاتی درباره لعن و ست و ...238 الی262

حکم حرمت زنا در ادیان...262

ص: 12

کلام انبیاء موافق کلام اهل بیت اطهار یا مخالف؟...263

برخی احادیث دست آویز گمراهان (پیرو متصوفه و...)...264

سؤالات معارفی دیگر...264و265

إذاعه سترو علوم اهل بیت اطهار نزد نا اهلان...265

سؤالات معارفی دیگر266الی268

غایت خلقت محمد و علی، فاطمه است آیا او افضل است؟...268

سؤالات معارفی دیگر...268الی274

آیا امام حسین نیز چون حضرت عیسی کشته نشده؟...274

جنایت شمرلعین به اختیار بود یا جبر؟...282

دلیل خاص براقامه شعيره عزاداری فاطمه به صورت عام...283

آیه 26 سوره نور و دلالت برپاکی زنان پیامبر...295

آیا اهل بیت اطهار شبیه دیگر مخلوقاتند؟...307

خلقت اهل بیت اطهار قبل از مکان و کیفیت آنان...307

آیا در ذات اهل بیت اجزاء وجود دارد ...؟...308

آیا اهل بیت کم و کیف دارند و جزء و قسمت ؟...308

ازلی بودن ذات الله تعالی...309

قدیم بودن اهل بیت به چه معنی است؟..310

آیا با خدا کسی بود؟...310

گویند: اگر وحدت وجود نباشد وجود حق محدود می شود...310

آیا خالق درون و داخل دارد؟...312

امام رب الأرض است یعنی ...؟...312

اگر غالی دوستدار اهل بیت باشد بخشوده است؟...313

غالی و تالی و نمرقه وسطی...316

محب على لغزش کند، پای دیگرش استوار است؟!...319

حب اهل بیت، فلسفه و فسق ؟...319

ص: 13

آیا اهل بیت غلات و صوفیه را برای زیارت دعوت می کنند؟...321

اگر غالی و منحرف سبب آشنایی مردم با مجالس اهل بیت شود...؟...322

با کدامیک از دشمنان باید دوستی کنیم؟...323

خداوند بر چه علمی ثواب می دهد؟...324

روح نماز و... اهل بیت و فحشاء و منکرو...دشمن اهل بیت ...؟...325

آن که با اهل بیت اطهار است به شاخه غیر چنگ نمی زند...327

تكلم الله در معراج به صدای علی ...؟...328

شفاعت اهل بیت و اذن الله، کی؟ و چه کسی را؟...330

آیا على ذات ذوات و هر موجودی و...همان «هو» است؟...331

مردم را بر شانه های ما سوار نکنید ...؟...333

وجه الله کیست و یعنی چه؟ زیارت الله یعنی چه؟...335

أنا و علي أبوا هذه الأمة...337

آیا رسول الله پدر امت است یا نه؟...337

آیا رسول الله پدر امت است و یا پدر شیعیان؟...341

آیا عقائد سند می خواهد؟...341

چرا نام بعضی از اصحاب کلب است مانند دحیہ کلبی؟...342

برقبر خواجه نصیرنوشتند: و کلبهم باسط ذراعيه بالوصید؟...343

طینت شیعه، طینت محب اهل بیت، و جواز گفتن سگ...343

کفرجحود و كفرنعمت و ... آیا صوفی و غالی کافر است؟...343

آیا پیامبر در ائمه حلول کرده؟...344

ادای دین محب اهل بیت اطهار... برعهده کیست؟...346

توجیهی برای تطهیر علوم خبيثه...347

آیا اهل بیت در دشمنانشان؛ ابن عربی و مولوی و ... به ظهور می آیند؟...348

اخذ حکمت از اهل بیت اطهار و یا از منافق؟...348

ص: 14

خدا به اهل بیت شناخته و پرستیده می شود یا به عقل ؟...349

آیا معصوم در چهارماهگی نماز می خواند؟...349

چگونه امام معصوم در حال نماز مغيث خلق است؟...350

مقصود از یگانگی در ذات و معنا در حدیث چیست؟...350

الله و هو، از اسماء الله است، و اهل بیت اسماء الله هستند، ...351

آیا رسول الله و اهل بیت خدا را حق معرفتش شناختند یا نه؟...351

سؤالات مهدوی

مادر امام زمان...352

دلیل لزوم برخواستن هنگام شنیدن و یا گفتن نام قائم چیست؟...363

مهدی خلف صالح است، جامع فضائل انبیاء و ائمه...365

چه تشابهی حضرت مهدی به «ماء» و «ماء معين» دارد؟...366

آیا غیبت مهدی به خاطر ترس از ...است؟...367

مهدی نامیده شد تا به امرخفی هدایت کند، آن امر چیست؟...370

شباهت در تعداد یاران مهدی علیه السلام و اصحاب بدر ...؟...371

آیا امام زمان عجل الله فرجه شهید می گردد؟...372

آیا هر امامی از وصی خویش افضل است؟...374

پیمان اخوت میان ابوذر و سلمان...374

معصومین و امتحان و علم آنان، قیاس امتحان دیگران با ائمه...؟...390

حضرت عباس علیه السلام و عصمت او...392

پی نوشت ها...396

ص: 15

است راه نجات، راه اهل بیت علیهم السلام ... فقیه گرامی حضرت آیت الله شیخ حیدر تربتی کربلائی دام ظله یکی از همان ستارگان درخشان اند که دل به ولایت آل الله سپرده و پناه گمشدگان، حتی دل زدگان هستند.

پاسخ هایی را که مرقوم فرموده اند کامل و براساس تنها وحی و وحی تنهاست. پژوهشی ارزشمند و بی بدیل، روشن گر و اقناع کننده، لذا برای استفاده بیشتر تشنگان معارف دین محمد و آل محمد صلى الله عليهم تصمیم بر آن شد که به صورت موضوعی تنظیم و در مجموعه ای در ادامه جلد یکم و دوم تنظيم و در اختیار قرار گیرد.

این مجموعه، توسط این کمترین ارادتمندان به آستان این فقیه معارفي و حديث شناس بزرگ...موضوع بندی و گرداوری شده،وشخص ایشان در تنظیم و تدوین انها که پیشتر به صورت جدا جدا میان ارادتمندان ایشان نشر یافته ،بار دیگر تمام بودن پاسخ ها را بررسی کرده ومطالب بسیاری را به آنها اضافه نمودند.

از حجة الله على الحجج سيدة نساء اهل الجنة اجمعين، ام الائمة النجباء عليهم صلوات الله اجمعین،ام الائمة النجباء علیهم صلوات الله اجمعین خواستاریم که این تیم نواز ایتام آل محمد عليهم الصلوة و السلام را، به نحو احسن و اجمل و اتم و اکمل اجر جزیل عنایت نموده و خوانندگان را سینه ای فراخ دهد تا عمق معانی را دریابند و ارزش ارزشمند را بشناسند و پاس بدارند.

وآخر دعوينا أن الحمد لله رب العالمين .

ص: 17

ص: 19

«قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ»(1)

(ای پیامبر!) بگو: هر کس با جبرئیل دشمن است، او به فرمان خدا قرآن را به قلب تو نازل کرده که تصدیق سایر کتب آسمانی میکند و برای اهل ایمان هدایت و بشارت است.

«مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ»(2)

هر که با خدا و فرشتگان و رسولانش و جبرئیل و میکائیل دشمن باشد (کافر است)، و بی تردید خدا دشمن کافران است.

«وَدَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلَىٰ حِينِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَٰذَا مِنْ شِيعَتِهِ وَهَٰذَا مِنْ عَدُوِّهِ ۖ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسَىٰ فَقَضَىٰ عَلَيْهِ ۖ قَالَ هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ ۖ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ»(1)

و موسی هنگام بی خبری مردم داخل شهر شد و دید دو نفر با هم نزاع می کنند. یکی از آنها پیرو او و دیگری از دشمنان است. آن که پیرو موسی بود، علیه دشمنش تقاضای كمك کرد. موسی مشتی بر دشمن زد و جانش را گرفت و گفت: این از کار شیطان بود؛ چرا که او دشمن گمراه کننده آشکاری است.

«إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ۚ إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ»(2)

همانا شیطان دشمن شماست؛ شما نیز او را دشمن خود بدانید. او حزب خود را فقط به این منظور می خواند که اهل آتش سوزان شوند.

اغفال کننده به یکدیگر القا می کنند. اگر خدای تو می خواست جلوی آن ها را می گرفت؛ بنابراین آنها را با تهمت هایشان رها کن و به حال خود بگذار.

لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَىٰ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ»(1)

همانا دشمن ترین مردم نسبت به آنان که ایمان آوردند را، یهودیان و مشرکین خواهی یافت و با محبت ترین اشخاص را نسبت به مسلمانان، کسانی می یابی که میگویند همانا ما نصرانی هستیم، این بدین خاطر است که در بین آن ها دانشمندانی پارسا وجود دارد و تکبر و نخوت نمی کنند.

می رانند. اگر شما برای جهاد در راه من و جلب رضایت من بیرون آمده اید، پس چرا مخفیانه با آن ها رابطه دوستی برقرار می کنید، در حالی که من به آنچه مخفی می دارید و آشکار می سازید، آگاه ترم و هر کسی از شما چنین کاری را انجام دهد، به حقیقت از راه راست گمراه شده است.

تعالی بدان راضی است، بیان کرد و مورد تأیید امام معصوم عليه السلام واقع شد:

«... وَ أَقُولُ إِنَّ وَلِيِّهِمْ وَلِيُّ اللَّهِ ، وَ عَدُوِّهِمْ عَدُوِّ اللَّهِ ، وَ طَاعَتِهِمْ طَاعَةِ اللَّهِ ، وَ مُبْغِضَهُمْ مُبْغِضُ اللَّهُ ، وَ مَعْصِيَتِهِمْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ ...»(1)

... و می گویم پیرو و دوستدار اهل بیت علیهم السلام، «ولی الله»، و دشمن اهل بیت عليهم السلام،«عدوالله» است، و فرمان برداری از اهل بیت اطهار پیروی از خداست. کینه توزان با اهل بیت کینه توزان با خدا هستند، و نافرمانی از اهل بیت نافرمانی خداست، ...

صورت شیری که بر یکی از پرده ها بود فرمود:

«يَا أَسَدَ اللَّهُ ! خُذْ عَدُوِّ اللَّهِ».

ای شیر خدا! بگیردشمن خدا را.

گوید: آن صورت جست و چون بزرگترین درنده آن جادوگر را بلعید، هارون و همدستانش غش کردند و به رو افتادند و از ترس و هراس خرد آن ها پرید و چون به هوش آمدند پس از مدتی هارون به امام گفت: بحق خودم برتو خواهش دارم که از این صورت بخواهی آن مرد را برگرداند. فرمود:

«إِنْ كانَتْ عَصَا موسئ رُدَّتْ مَا ابتلعته مِنْ حِبَالِ الْقَوِيِّ وَ عصیهم فَانٍ هَذِهِ الصُّورَةِ تَرُدَّ مَا ابتلعته مِنْ هَذَا الرَّجُلِ».

اگر عصای موسی آنچه را از رشته ها و چوب دستی های جادوگران بلعيد بازگرداند این

صورت هم آنچه بلعیده رد می کند.

و این معجزه مؤثرترین وسیله کشتن آن حضرت گردید.(1)

روایت است که امیرالمؤمنين عليه السلام در مسجد نشسته بودند، دو نفر که با یکدیگر درگیری و زدوخورد داشتند و یکی از آن دو از خوارج بود نزد حضرت آمدند و حکم ایشان بر علیه آن شخصی شد که از خوارج بود، که آن شخص به امام گفت: به مساوات حكم نکردی، و عدالت را در قضیه به کار نبردی، و حکم تو مورد رضای خداوند نیست. پس امیرالمؤمنين عليه السلام به او اشاره کرد و فرمود:

إخسأ ( يا كَلْبُ )(1) عَدُوُّ اللَّهِ .

دور شو (ای سگ) و دشمن خدا.

حاضران گفتند: به خدا سوگند همانا دیدیم که پس از آن لباس هایش از تنش به هوا رفتند (و سگ شد) و برای حضرت دم می جنبانید و رو به او گریه می کرد و ... .(2)

«سِتَّةَ عَشَرَ صِنْفاً مِنْ أَمَةٍ جدی لایحبوننا ، وَ لَا یحببوننا الی النَّاسِ ، وَ یبغضوننا ، وَ لَا یتولوننا ، وَ یخذلونا النَّاسِ عَنَّا ، فَهُمْ اعداونا حَقّاً ، لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ الحریق . . . وَ أَهْلُ مدینة تدعی الری هُمْ أَعْدَاءِ اللَّهِ ، وَ أَعْدَاءِ رَسُولَهُ ، وَ أَعْدَاءِ أَهْلِ بیته ، یرون حَرْبِ أَهْلِ بیت رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ اله جِهَاداً ، وَ مَالِهِمْ مَغْنَماً ، وَ لَهُمْ عَذَابُ الخزی فی الحیاة الذنیا وَ الاخرة ، وَ لَهُمْ عَذَابُ مُقیم، ...»(1)

شانزده صنف از امت جدم ما را دوست ندارند، و ما را نزد مردم محبوب نمی کنند، دشمنی ما کنند، و پیروی از ما نمی کنند، و ما را خوار کرده، و مردم را از ما دور می کنند، اینان به تحقیق دشمنان ما هستند، آتش دوزخ و عذاب سوزناك از آن آنها است، ... و اهل شهری که ری نام دارد آن ها دشمنان خدا و رسول خدا، و دشمنان خاندان اویند، جنگ با خاندان پیغمبر صلی الله عليه و آله را جهاد می دانند، و مال آنها را غنیمت می شمارند، عذاب رسواکننده در دنیا و آخرت از آن آنها است، و در آن عذاب پاینده هستند....

نکند هرگز از ما نخواهد بود و ما نیز از او نیستیم. ای زید! مبادا آن کس از شیعیان ما که به سبب او تسلط یافتی او را كوچك و پست شماری و زورگوئی کنی که این سبب از میان بردن موقعیت و سیادت تو است. ای زید! مردم این روزگار برای محبت و عقیده ای که شیعیان به ولایتمان دارند آنان را دشمن می دارند و با آنان کینه توزی می کنند، و ریختن خون و بردن اموالشان را حلال می دانند. و اگر تو مانند مردم با آنان

بدی کنی به خودت ستم کرده و حق خود را ضایع ساخته ای.

سپس امام على الرضا عليه السلام رو به من کرد و فرمود:

«يَا ابْنَ الْجَهْمِ ! مَنْ خَالَفَ دِينِ اللَّهِ فَابْرَأْ مِنْهُ كَائِناً مَنْ كَانَ مِنْ أَيِّ قَبِيلَةٍ كَانَ ، وَ مَنْ عَادِي اللَّهِ فَلَا تواله كَائِناً مَنْ كَانَ مِنْ أَيِّ قَبِيلَةٍ كَانَ».

ای پسر جهم! کسی که با دین خدا مخالفت کند از او بیزاری بجو هر کس و از هر قبیله ای باشد، و هر کس با خدا دشمنی کند با او دوستی نکن هرکس و از هر قبیلهای باشد.

به آن حضرت عرض کردم: ای پسر رسول الله ! کیست که با خدا دشمنی کند؟ فرمود:

«مَنْ يَعْصِيهِ»(1)

هرکس که معصیت او کند.

کس آنان را دوست بدارد از ماست، و هر کس آن ها را دشمن بدارد از ما نیست، ....

«مَنْ كَانَ عَلَى هَذَا فَهُوَ نَاصِبُ».(1)

هرکه بر این اعتقاد باشد پس او ناصبی است.

داود بن کثیر گوید: به امام جعفر صادق عليه السلام عرض کردم: (مراد از نماز در کتاب الله عزوجل و زكات و حج شمایید؟ فرمود:

«یا داؤد ! نَحْنُ الصَّلَاةِ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ . . . وَ عَدُوَّنَا فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ وَ الْخَمْرُ والمیسر وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ وَ الْأَصْنَامِ وَ الْأَوْثَانَ وَ الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ وَ الميته وَ الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِيرِ...».(2)

ای داود! نماز در کتاب الله عزوجل ماییم ... و دشمن ما در کتاب الله عزوجل فحشاء و منکرو زنا و خمرو قمار (شطرنج) و بت هایی که بر آن خون ذبحه را می ریختند) و تیرهایی که با آن قمار می کردند) و بتها و پیکره ها و جبت و طاغوت و مردار و خون و گوشت خوک است ...

علامه مجلسی می نویسد:

می گویم:... و جبت بت است و کاهن و جادوگر و هرچیزی که جز خداوند پرستیده شود و طاغوت شیطان است و هر رئیسی در گمراهی، و مراد از جبتها و طاغوت ها و فرعونها اولا همه خلیفه های ستمگر است، و لات و عزی و جبت و طاغوت دو بت قریش بوده اند، و اختصاص ذکر گردیده اند به خاطر شدت شقاوت آن دو، و مراد از ند مثل و مانند است، و هر «محدثی» مراد هر بدعت گذار در دین است،...(3)

از داود رقی روایت شده که گفت: به صادق آل محمد صلى الله عليهم گفتم: مرا از حال گروهی(که به عذاب خدا دچارند) خبربده، فرمود:

«الْحَدِيثَ أَحَبُّ إِلَيْكَ أَوِ الْمُعَايَنَةِ؟».

تو را خبربدهم نزد تو محبوبتر است یا این که آنان را به چشم خود مشاهده کنی؟

ص: 32

عرضه داشتم. دیدن . پس به موسی بن جعفر فرمود:

«إِنْطَلِقٌ فَائْتِنِي بِالْقَضِيبِ»

برو چوب دستی مرا بیاور!.

آن حضرت رفت و چوبدستی را حاضر کرد، امام صادق علیه السلام به موسی بن جعفر فرمود که با آن چوب به زمين ضربتی زد، زمین شکافته شد، دریائی پیدا شد، با آن چوب ضربت دیگری به دریا زد، دریا شکافته شد و سنگ سیاهی ظاهر گردید، ضربت دیگری که به آن سنگ سیاه زد آن سنگ نیز شکافته شد و دری بازشد، من دیدم همه آن گروهی (ظالمان) که شماره آنان معلوم نبود در آن جا بودند، صورت هاشان سیاه، چشمانشان کبود، هريك از آنان به يك طرف آن سنگ بسته و مقید بودند، به هر کدام از آنان فرشته ای موگل بود، وقتی که صدا می زدند: یا محمد شعله آتش به صورت آنان می زد و می گفت: دروغ می گوئید نه محمد از شما است و نه شما از محمد هستید. من به امام صادق عليه السلام گفتم: فدایت شوم اینها کیانند؟ فرمود:

«ذَاكَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ ، وَ ذَاكَ الرِّجْسَ (قرمان)، وَ ذَاكَ اللَّعِينِ ابْنِ اللَّعِينِ».

آن جبت و آن طاغوت و آن پلید و آن لعين پسر لعين است.

همچنان آن بزرگوار آنان را از اول تا آخر با نامشان شماره کرد تا این که نوبت به اصحاب سقیفه و اصحاب عقبه و بنی ارزق و بنی اوزاغ که از آل ابوسفیان و مروان بودند رسید، خدا هر صبح و شب عذاب آنان را تجدید نماید، پس حضرت صادق عليه السلام به آن سنگ فرمود:

«إِنْطَبَقِي عَلَيْهِمْ إِلَى اَلْوَقْتِ اَلْمَعْلُومِ»(1)

به حال خود برگرد تا آن وقتی که نزد خدا معلوم است.

«...اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ الْعَنْ أَشْيَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعُهُمْ...».(2)

«...اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ الْفَرَاعِنَةِ ...».(3)

ص: 33

«وَ بَرِئْتُ مِنَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ اللَّاتِ وَ العزی یا موالی أَنَا سِلْمُ لِمَنْ سالمکم وَ حَرْبُ لِمَنْ حَارَبَكُمْ وَ عَدُوُّ لِمَنْ عاداکم وَ وَلِيُّ لِمَنْ والاکم إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ لَعَنَ اللَّهُ ظالميکم وَ غاصبیکم وَ لَعَنَ اللَّهُ أَشْيَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ أَهْلَ مَذْهَبِهِمْ وَ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ».(1)

«وَ مِنَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ - أي الأول والثاني و الشياطين سائر خلفاء الجور-».(2)

است که باید متن فرمایش معصوم را با دقت بسیار بخوانیم و نهایت تلاش خود را به کار گیریم تا به مقصود امام پی ببریم. برداشت نخست، الزاما مقصود گوینده نیست و مخاطب به جای این که تبادر ذهن خود را به گوینده نسبت دهد، باید تلاش کند مقصود را بیابید. ضمن این که نسبت دادن برداشت های شخصی به امام، به معنای تحریف فرمایش معصوم بوده و هیچ توجیهی ندارد. فتأمل.

اما درباره شرک شیطان: شرک شیطان و چیستی و چرایی آن، از موضوعات مهم و بسیار گسترده ای است که مجال بسیاری برای سخن دارد. ولی از آن جا که ناگزیر از بیان کوتاه هستیم، به ذکر مختصری درباره آن می پردازیم و به شما توصیه می کنیم تا پایان این سخن را با حوصله تمام مطالعه بفرمایید تا پرسشی بی پاسخ نماند.

مِنْهُمَا وَ خُلِقَ مِنْهَا الْوَلَدُ وَ يَكُونُ شِرْكَ الشَّيْطَانِ».(1)

چون مردی زنا کند، شیطان داخل شده و با او همراه می شود و نطفه از هر دوی آنها است که فرزند از آن به وجود می آید و شرک شیطان می شود.

البته در برخی دیگر از بیانات اهل بیت علیهم السلام آمده که:

«رُبَّمَا خُلِقَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَ رُبَّمَا خُلِقَ مِنْهُمَا جَمِيعاً»(2)

چون شیطان در نطفه شریک شود، ممکن است فرزند از یکی از آن دو نطفه آفریده شود و ممکن است از هردوی آن ها به وجود آید.

سؤال -

معنای محدودیت توانایی ابلیس برای سلطه بر بنی آدم است. در این دو آیه دقت کنید:

«إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ*إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ»(1)

به راستی که شیطان هرگز بر کسانی که ایمان آورده و هماره بر پروردگارشان توكل می کنند، هیچ چیرگی ندارد * همانا چیرگی او بر کسانی است که او را سرپرست گرفته و پیروی می کنند و به وسیله او مشرک می شوند.

و آیات بسیار دیگری که بر این معنا دلالت دارد. بنابراین شیطان نمی تواند بر تمام بنی آدم استيلاء یافته و در اموال و اولاد همه آنان شریک شود.

سؤال -

فرمان شرک شیطان درباره او صادر نشده و شیطان هرگز توانایی شراکت در نطفه او را نخواهد داشت. سؤال -

پروردگارشان خاشع هستند و از سختی و شدت حساب، هراسان هستند».

امام محمدباقر عليه السلام (درباره آن کس که به حق بودن وحی ایمان دارد) فرمودند: مقصود على بن ابي طالب عليه السلام است و مقصود از کوردل در این آیه، دشمن حضرت است و خردمندان، شیعیان حضرت هستند که به این کلام خداوند تعالی توصیف شده اند: «آنان که به عهد خداوند وفا می کنند و پیمان را نمی شکنند» (پیمانی) که بر ولایت ، در عالم ذر و روز غدیر، از آنان ستانده شد. سپس خداوند آنان را به وصفی دیگر توصیف کرده و فرموده است:

«وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمْرِ اللهِ بِهِ أَنْ يُوصَلَ».

و کسانی که نسبت به آنچه خدا امر به پیوند آن داده است، می پیوندند .

آن (چیزی که خداوند امر به پیوند بدان داده است) رحم آل محمد صلى الله عليهم است که خداوند به پیوند و دوستی آن فرمان داده است .(1)

همچنین ابوحمزه ثمالی از امام محمدباقر عليه السلام نقل می کند که درباره این آیه:

«يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»(2)

خداوند برای شما، پسر (آسانی) را اراده فرموده و برای شما سر (سختی را اراده نکرده».فرمودند:

مقصود از «یسر» در این آیه، امام على عليه السلام هستند و مقصود از «عسر» ، فلانی و فلاني (اولی و دومی) هستند. بنابراین هرکس از فرزندان آدم باشد، در ولایت فلاني و فلانی (اولی و دومی) وارد نمی شود.(3)

یعنی شراکت شیطان، تنها در نطفه کسانی صورت می گیرد که در عالم های «در»، «اشباح» و اظله»، ولایت امیرالمؤمنین را نپذیرفته و شیطان را به سرپرستی گرفته اند. پس آزمون حق، ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بوده .

ص: 39

در روایتی دیگر، جابر گوید: شنیدم امام محمدباقر علیه السلام درباره این آیه:

«وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا»(1)

و اگر آنان برراه پایداری می ورزیدند، هرآینه آب فراوانی به آنان می نوشاندیم» .

فرمودند:

«يَعْنِي مَنْ جَرِّئْ فِيهِ شَيْءٌ مِنْ شرک الشَّيْطَانِيَّ.

« عَلَى الطَّرِيقَةِ » يُغَنِّي عَلَى الْوَلَاَيَةِ فِي الْأَصْلِ عِنْدَ الأظلة حِينَ أَخَذَ اللهُ میثاق ذَرِّيَّةَ آدَمِ « أَسَقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدِقًا » لَكِنَاّ وَضَعَنَا أَظَلَّلَتْهُمْ فِي مَاءِ الْفُرَاتِ الْعَذْبَ».(2)

مقصود کسانی هستند که به قدر ناچیزی، سرپرستی شیطان را پذیرفتند و شرک شیطان در ایشان راه یافت. «پایداری بر راه» یعنی پایداری برولایت، در اصل، در عالم اظلة، آن زمان که خداوند، پیمان فرزندان آدم را ستاند. «آب فراوانی به آنان مینوشاندیم» یعنی هرآینه سایه های آنان را در آب شیرین گوارا قرار می دادیم.

بنابراین شیطان تنها در وجود کسانی راه یافت که در عالم «اظله»، در پذیرش ولایت اهل بیت عليهم السلام سستی کردند و ولایت شیطان را پذیرفته و بدین ترتیب، شرک شیطان شدند. نتیجه این که آزمون حق، علاوه بر یگانگی خدا و نبوت پیامبر ولایت اهل بیت صلى الله عليهم نیز بوده .

شیطان، سخن می گوید: در روایات آمده است که امیرالمؤمنين عليه السلام طی ماجراهایی، با شیطان مبارزه کرده و او را به زمین کوبیدند. در این میان، شیطان مواضع شراکت و عدم شراکت خویش را بیان می کند. در روایات مبارزه امیرالمؤمنين عليه السلام با شیطان، این معانی، با الفاظ متفاوتی آمده است که به برخی از آنها اشاره می شود:

شیطان به حضرت علی علیه السلام عرض کرد:

به خدا سوگند! هیچ کس تو را دشمن نمی دارد جز این که نطفه من پیش از پدرش به

ص: 40

رحم مادرش ریخته شود. من با دشمنانت در دارایی ها و فرزندهایشان شراکت داده شده ام و این همان سخن خدای عزوجل در محکم کتابش است که فرمود:

«وَ شَارَكَهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَاَدِ ...»(1)

و با آنان در دارایی ها و فرزندان، شریک شو.

شیطان به امیرالمؤمنين عليه السلام چنین عرض می کند:

«فَوَ اللَّهِ مَا شرکت أَحَداً أَحَبَّكَ فِي أُمِّهِ» .(2)

به خدا قسم! من در (انعقاد نطفه) کسی که تو را دوست بدارد، شریک نمی شوم».

چون شیطان می داند چه کسانی دشمنان امیرالمؤمنين عليه السلام هستند، مسلما از شمار دوستان ایشان نیز آگاهی دارد زیرا بدین جهت که فرمان شراکت در اموال و اولاد، در حق آنان نبوده، شیطان توانایی شراکت در نطفه آنان را ندارد و خود او نیز چنان چه اذعان دارد از این حقیقت مطلع است.

هنگامی که خداوند فرمان و توانایی شراکت در اموال و اولاد دشمنان اهل بیت را به شیطان می دهد (که دلیل آن بیان شد) در واقع به این معناست که او را در نطفه دشمنان امیرالمؤمنين عليه السلام شراکت داده است.

روزی امیرالمؤمنين عليه السلام شیطان را در صورت پیرمردی می بینند و او را می شناسند و به مبارزه طلبیده و به زمین می زنند ... چون برای سومین بار او را به زمین می کوبند ... شیطان به حضرت عرض می کند:

(ای علی! مرا نکش و) از روی من برخیز تا تو را بشارت دهم. حضرت فرمودند: پذیرفتم در حالی که از تو بیزارم و تو را لعنت می کنم. عرض کرد: ای فرزند ابوطالب! به خدا سوگند! هیچ کس نیست که تو را دشمن باشد مگر این که در (نطفه او در) رحم مادرش و درباره فرزندان و مال او، شریک می شوم. سپس گفت: کتاب خدا را

ص: 41

خوانده ای که می فرماید:

«و شَارِكَهُمْ فِي الاُمُولِ والاوْلادِ وَ عَدُوِّهِم وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيطانُ الاّ غُروراً»(1)

و با آنان در اموال و اولاد شریک شو و آنان را وعده بده، شیطان جز به فریب و نیرنگ آنان را وعده نمی دهد».

پیامبر صلى الله علیه و آله به امیرالمؤمنين عليه السلام فرمودند:

... همانا من براو (ابلیس) شرط هایی گرفته ام (او را ملزم به شروطی کرده ام اینکه هیچ ستیزه جویی با تو دشمني نکند مگر اینکه در رحم مادر (در نطفه) او شریک شود. و این همان سخن خداوند تعالی است که فرمود: «وَ شَارَكَهُم فِي الأموَالِ وَالأَوْلادِ».(2)

ابلیس به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد:

ای فرزند ابوطالب! مرا با تو چه کار است؟ رهایم کن که به عزت پروردگارم سوگند! با تو دشمنی نمی کند مگر آن کسی که در رحم مادرش (با نطفه پدرش) شریک هستم. امیرالمؤمنین او را رها کردند و در این باره آیه:

«وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ . . . إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطَانٍ»

و با آنان در اموال و اولاد، شریک شو ... همانا تو بر بندگان (پاک) من هیچ چیرگی و تسلطی نداری»نازل شد که مقصود از آنان (کسانی که شیطان بر آنان چیرگی ندارد) شیعیان علی بن ابی طالب هستند.(3)

در جایی دیگر عبارت این چنین آمده:

مرا با تو چه کار است ای فرزند ابی طالب. به خدا سوگند هیچ کس تو را دشمن نمی دارد مگر اینکه من با پدرش (در نطفه او) شریک هستم.(4)

در کتاب های مخالفين ، در پایان همین ماجرا، ابلیس چنین سخن می گوید:

ص: 42

ای علی! مرا رها کن تا تو را بشارت دهم زیرا من بر تو و شیعیان تو، هیچ چیرگی و تسلطی ندارم. به خدا سوگند! هیچ کس با تو دشمنی نمی کند مگر اینکه من (در نطفه او با پدرش شریک هستم، چنان چه در قرآن آمده است:

«وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ».(1)

همچنین آمده که شیطان ، به امیرالمؤمنين عليه السلام عرض کرد:

هیچ کس با تو و فرزندانت دشمنی نمی کند مگر این که من در رحم مادرش (با پدر او)، شراکت می کنم. آیا خداوند نفرموده است:

«وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ».(2)

تمام این نقل ها، در ذیل آیه ای آمده اند که پرسش اصلی درباره آن مطرح شده .

سؤال -

باز می دارند در حالی که گمان می کنند ( به راه راست هدایت یافته اند».

چنان چه اهل بیت علیهم السلام فرموده اند:

و شیطان، اعمال آنها (یعنی روگردانی از اراده خداوند را برایشان آراست و آنان را از راه حق، بازداشت در حالی که نسبت به حق بودن آن آگاهی و بینش داشتند. همانا از اختیار خداوند، پیامبرش و اهل بیت صلى الله عليهم روی تافتند و به اختیار خویش روی آوردند....(1)

مقصود آشکار است و نیاز به توضیح بیشتری نیست.

سؤال -

چنان چه خواندیم، شیطان، بندگان «مخلص» را مستثنی می سازد یعنی او می داند که گروهی از مردم، هرگز به اغوای او تن نخواهند داد.

در آیه ای دیگر خداوند می فرماید:

«فَرِيقًا هَدَىٰ وَفَرِيقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُ ۗ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ»(1)

گروهی هدایت یافتند و گروهی گمراهی بر آنان محقق گشت زیرا شیاطین را به جای خدا سرپرست گرفتند و گمان می کنند هدایت یافته اند (در حالی که گمراه هستند).

در آیه دیگری نیز آمده است:

«إِنَّا جَعَلْنَا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ»

همانا ما شیاطین را سرپرستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند».

با این وجود، چگونه ممکن است خداوند شیطان را سرپرست قرار دهد در حالی که پیروانش را به او نشناساند؟ البته ممکن است کسی به این آیه استناد کند:

«فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَىٰ مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنْسَأَتَهُ ۖ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَنْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ»(2)

چون براو (حضرت سلیمان مرگ را مقرر داشتیم، آنان ( مردم و جن هایی که زیر سلطه سليمان بودند) را از مرگ او آگاه نکرد مگر موریانه ای که عصای او را می خورد. چون سلیمان افتاد، جنیان دانستند که اگر از غیب آگاه بودند، در عذاب خوارکننده نمی ماندند.

و بگوید: بنابر این آیه، جئیان از غیب خبر ندارند. بنابراین نمی دانند چه کسی از دشمنان امیرالمؤمنین است تا در نطفه او شریک شوند. در پاسخ باید گفت: این آیه تنها درباره

ص: 45

جن هایی است که در تسخیر حضرت سلیمان بودند و «ال» معرفه در کلمه «الجن» اشاره به گروه خاصی از جنیان دارد و شامل حال تمام آنان نمی شود.

سؤال -

السلام را پیروی کند، خداوند پلیدی و وسوسه شیطان را از او می برد و او را مورد بخشش خویش قرار می دهد) یا فرمودند: (و (قلب) او را بر وسوسه شیطان، نیرومند می گرداند) .(1)

در تفسیر عیاشی همین حديث با اندکی اختلاف از امام صادق عليه السلام آورده شده که حضرت درباره این فقره: «وَ لِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ ويْثَت بِهِ اَلاِقْدَامُ»می فرمایند:

همانا اور کسی که خداوند به سبب و وسیله او چنین و چنان می کند) على است. هرکس على را پیروی کند، خداوند قلب او را به سبب و وسیله على استوار می کند و از این رو، برولایت حضرت على علیه السلام ثابت قدم می شود.(2)

بنابراین خداوند علاوه بر این که به شیطان اجازه شراکت در اموال و اولاد پیروان امیرالمؤمنين عليه السلام را نمی دهد، تأثير وسوسه شیطان را نیز از آنان می برد و آنان را یاری می کند تا بر ولایت امیرالمؤمنين عليه السلام ثابت قدم بمانند و هم چنان از شیطان پیروی نکنند.

همچنین در احادیث اهل بیت علیهم السلام آمده:

شیطان از سایه کسی که به خاطر ترس از خدا، از اعمال منافي عفت روی گرداند، فرار می کند.

یعنی تقوا در برابر انجام گناه ، موجب می شود شیطان حتی به او نزدیک نشود تا چه رسد بخواهد او را وسوسه کند و براو چیره شود.

اما موضع شیطان درباره پیروانش به همان کسانی که در اموال و اولاد آنان شریک است . عکس این حالت است. چون آنان از فرمان خداوند سرپیچی کردند و شیطان را به سرپرستی برگزیدند؛ خداوند به شیطان فرمان و توانایی شراکت در اموال و اولاد ایشان را داد و شیطان را قرینه و همراه آنان قرار داد، شیطان نیز لحظه ای از وسوسه کردن آنان دست برنمی دارد.

اما با وجود این که آنان، در برابر اراده الهي قد علم کردند، خداوند دوباره به آنان اختیار بخشید

ص: 47

و حق و ناحق را عرضه نمود و ثواب و عقاب تعيين فرمود تا هرکس می خواهد، راهی به سوی پروردگارش اختیار کند.

وسوسه دائمی شیطان، نمی تواند اختیار را از آنان سلب کند که اگر چنین بود، وجود اختیار بیهوده می شد زیرا اختیاری که نتوان در برابر وسوسه های شیطان، از آن استفاده کرد، به کار نمی آید. آیا می توانیم معتقد باشیم که خداوند راه حق و باطل را در برابر کسی قرار دهد که چاره ای جز انتخاب باطل ندارد؟ و آیا این عدل است که خداوند کسی را مکلف به رهروی حق کند که توانایی انتخاب حق را ندارد، چه رسد به رهروی؟ و آیا دیگر رهروی حق یا باطل، می تواند شایسته پاداش یا عذاب باشد؟

خداوند، اختیار بخشیده است تا چون حق و باطل را عرضه نمود، هرکس راه خود را برگزیند و سرانجام به ثواب یا عقاب اعمال خود برسد. خداوند، پیش از آن که تکلیفی را قرار دهد، قطعا راه را برای پیروی یا سرپیچی از آن باز گزارده است و البته اختیار برای گزینش را نیز به مكلف عطا می کند(1)تا او بتواند با اختیار خود برگزیند و راه را بپیماید و وجود وسوسه های پیاپی نیز نمی تواند فرد را مجبور نماید.

سؤال -

که (به شیطان) می فرماید: «با آنان در دارایی ها و فرزندان شریک شو» .

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

یک نفر از فقیهی (انسان فرزانه ای) پرسید: آیا در میان مردم کسی هست که از آنچه درباره او گفته می شود، باکی نداشته باشد؟ گفت: کسی که متعرض مردم شود و به آنان ناسزا گوید در حالی که می داند مردم او را رها نمی کنند (و پاسخ وی را با دشنام می دهند)، او کسی است که درباره آنچه خود می گوید و آنچه درباره او گفته می شود، باکی ندارد.(1)

همچنین امام جعفرصادق عليه السلام فرمودند:

آن کس که باک ندارد چه می گوید و درباره وی چه گفته می شود، شرک شیطان است. و آن کس که باک ندارد مردم او را در حال گناه ببینند، شرک شیطان است. و آن کس که بی جهت غیبت برادر مؤمن خود را بکند، شرک شیطان است. و آن کس که سخت شیفته انجام گناهان و اعمال منافی عفت باشد، شرک شیطان است. سپس فرمودند: همانا زنازاده، نشانه هایی دارد که نخستين آن، کينه ما اهل بیت است. دوم آن که علاقه مند به عمل حرامی است که از آن به وجود آمده است و سوم سبک شمردن دین است. چهارم بدزبانی و بدکرداری با مردم است. هیچ کس در حضور برادران خود، با آنان بدرفتاری و بدکرداری نمی کند مگر زنازاده یا آن کس که مادرش در حال حیض به او باردار شده باشد.(2)

سؤال -

أَنْ تَكُونَ مُسْتَقَرّاً إِذَا لَزِمَتِ الْجَادَّةِ الْوَاضِحَةِ الَّتِي لَا تَخْرُجَ إِلَى عِوَجٍ وَ لَا تزيلک عَنْ مَنْهَجِ ( مَا حملناك عَلَيْهِ وَ هدیناك إِلَيْهِ».(1)

ای کمیل! به سبب و وسیله ولایت ما، از اینکه شیطان در مال و فرزندان با تو شریک شود . چنان چه دستور دارد. خود را رهایی ببخش. ای کمیل! همانا (ایمان بر دو قسم است) استوار و عاریه ای. بترس از اینکه در شمار کسانی باشی که ایمانی عاريهای دارند. ای کمیل! همانا برای توسزاوار است که در امان خویش استوار باشی (این در صورتی محقق می شود که بر جاده روشنی ملتزم باشی که تو را به سوی کژی نبرد و از آن دینی

که تو را بر آن ملتزم ساخته و هدایت کردیم، بیرون نکند.

سؤال -

خدا، دور و جدا می کند و این هرگز بعید نیست زیرا به دلیل روگردانی از یاد خداوند رحمان، شیطان برآنان مسلط شده و این باور پلید را به آنان تلقین می کند. در عالم درنیز، آنان از حق روی گرداندند زیرا خودشان، سرکشی در برابر فرمان خداوند را منفعت می دیدند و تواضع در برابر او را، ضرر می دانستند. بستگی دارد چه تعریفی از نفع و ضرر داشته باشیم و نفع و ضرر را از جانب چه کسی تعریف کنیم. مسلم است که تعریف خداوند از نفع و ضرر، با تعریف شیطان از نفع و ضرر متفاوت است و چنان چه می دانیم، اولی حق محض و دومی، باطل محض است. فتأمل.

سؤال -

بندگانش نزدیک نیست که بداند آنان در آینده چه خواهند کرد؟ ضمن این که معنای عبارت «علم جبر در کار است» را نفهمیدم. علم جبر، یک ترکیب بی معناست. این مسائل با عدل الهی سرو کار دارد و باید با دقت و بینش فراوان ، مورد بررسی قرار بگیرد. این اضطراب ، نشان از بی دقتی دارد. بهتر است در چنین امر مهمی، دقت لازم را مبذول دارید تا بتوانید در کمال آرامش، حقیقت مطلب را درک کنید.

در ادامه فقره چهارم، چنین آمده: چون ولو این شخص بعدا اینطور بشود شرکت شیطان در نطفه او مجبور کردن او به دشمنی و یا مجبور کردن او به زنا و سایر گناهان است.

با این که پاسخ داده شده، لكن ما می پرسیم: چه کسی باید معنا، موضع و نتیجه شراکت شیطان را تعیین کند؟ چه کسی گفته است شراکت شیطان، اختیار را از شخص می گیرد و او را مجبور به انجام گناهان می کند؟... تأمل.

سؤال -

عقوبت شود؟ و آیاتی چند از جمله آیه: «يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ وَكَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ» (1)خلاف این برداشت است.

سؤال -روند کلی بحث های شما (درسهای شرح زیارت شریفه جامعه کبیره)، بر آن جهت مترتب است که: پیامبر اکرم و حضرات معصومین صلوات الله و سلامه عليهم از نور عظمت آفریده شده و اولین مخلوق و واسطه خلق سایر مخلوقات و فوق زمان و مکان هستند و علوم گذشته و آینده نزد ایشان است اما ظاهرا بعضی از آیات شریفه قرآن کریم با مفاهیم فوق تعارض کلی دارد:

آیه 1- سوره (2) الشوری آیه 53: «وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا ۚ مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا ۚ وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ... ».(2)

جواب- جواب این سؤال در جلد اول کتاب پرسش ها و پاسخ ها... آمده و ما در این جا تکرار نمی کنیم.

شکی نیست که سیاق کلام برای بیان این مطلب است:

ای پیامبر! آنچه از معارف و شرایع . که به آن تلبس و مردم را به آن دعوت میکنی . نزد توست، مدركات نفسانی و نتیجه ی علمی برگرفته از خودت نیست بلکه امری است که از جانب ما نازل شده و منبع آن وحی است.

بنابراین به مجرد عقل و نظر، توانایی آگاهی یافتن از کتاب تکوین و تشریع و ایمان را نداشتی. اگر وحی از جانب ما نبود، هرگز به خودی خود، از کتاب وحی (اجمالا و تفصیلا آگاهی نداشت و از ایمان نیز بی اطلاع بودی و برای تو راهی برای آگاهی یافتن از کتاب و ایمان و... نبود.

این مختص به پیامبر ما نیست بلکه سایر پیامبران نیز به خودی خود، از کتاب و ایمان آگاهی ندارند و تنها راه آگاهی یافتن از آن وحی است. بنابراین برای آگاهی از کتاب و ایمان و دست یابی به حقايق آن ها حتما باید از طریق وحی و روح الأمرى وارد شد.

«وَ كَذَلِكَ اَوْحَيْنا اِلَيْكَ رَوحاً مَنْ اَمْرِنَا».

ص: 53

هم چنان که انحاء وحی (گونه های وحی) را به تو و پیامبران قبل از تو کردیم، بر تو نیز این قرآن کریم را وحی نمودیم روحی از جانب ما (که اعظم و اشرف از سایر فرشتگان است).

أنحاء وحی به صورت های زیر انجام می گیرد:

1- بدون واسطه: وَ حیَا

2- با واسطه ی خفی: مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ

3- با واسطه ی مرئی: رَسُولَا

4- وَ ذَلِكَ أُوحِينَا إِلَيْكَ رُوحَا مِنْ أَمْرِنَا

واژه ی «ذَلِكَ» در آیه اشاره به سه گونه وحی دارد که در آیهی پیشین از آنها سخن رفته . سپس گونه ی چهارم که «وحی روح الأمري» است، ذکر شده .

مطلب دیگر این که سیاق کلام مجرای «إياك أعني و اسمعي يا جارة» است که مردم بدانند پیامبر آنچه از کتاب و تشریع و معارف و ایمان گفته و آورده، ساخته و پرداخته فکر، عقل و نظر خودش نیست.

همانند آیهی کریمه ی:

«وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ».

اگر (پیامبر) پاره ای سخنان را (به دروغ) به ما نسبت میداد.(1)

این بدین جهت است که مردم مطمئن باشند پیامبر از روی عقل و نظر خود هیچ یک از مطالب معارف را نیاورده و هرگز از جانب خود هیچ حلال، حرام و... هیچ حکم دیگری را اعلام نفرموده و اعمال نظر شخصی نمی کند. نکته ی دیگری که در این آیات وجود دارد این است که اصلا در کار علم کتاب تکوین و تشریع بدون وحی، نمی شود راه به جایی برد و این ممکن نیست.

ص: 54

ترجمه ی صحیح آیه چنین است:

و همچنین (مانند سه قسم دیگروحی که در آیه قبل بیان شد) روحی از امر خود را برتو وحی نمودیم. اگر چنین نبود (از منبع وحی نبود) تو را این گونه از کتاب و ایمان آگاهی نبود چرا که کتاب و ایمان ساخته تونیست).

برخی از مطالب آیه:

الف. هم چنان که از سه قسم پیشین وحی بر تو نازل کردیم و تو معارف و احکام را دریافت می نمودی، از این قسم چهارم نیز بر تو وحی نمودیم که وحی روح الأمری است.

ب. اگر بر تو وحی نمی شد، هرگز از کتاب (به اجمال و تفصيل) و ایمان و حقایق ایمان آگاهی نمی یافتی. ج. لكن ما این وحی روح الأمرى را نور (منور و روشن گرا قرار دادیم تا از میان بندگانمان هرکس را مشیت خودمان اقتضا کرد، به صراط مستقیم هدایت کنیم.

د. و به راستی که تو نیز حتما به صراط مستقیم هدایت می کنی.

ه. هدايت الرسول نیز به حتم و جزم هدایت الله است.

و. با توجه به این قسمت از آیه

«إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ».

و وجود ادات تأكيد «إن» و «ل» برای هدایت الرسول، آشکار است که ابزار هدایت الرسول از جانب خداوند بوده و منبع آن وحی است و ساخته و پرداخته پیامبر نیست.

البته ما در این نوشته تنها درصدد پاسخ گویی به شبهات یا اشکالاتی که بعضا به نظر می رسد هستیم و قصد تفسیر آیات را نداریم و گرنه معارف بسیاری در آیه هست که با بیان اهل بیت می توان به آن پی برد. آیه 2- و سوره (93) الضحی آیه 7 و 8: « أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَىٰ * وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَىٰ».

ص: 55

جواب- امام علی بن موسی الرضا عليه السلام در احتجاج با مأمون عباسی در تفسیر آیه:

« أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَىٰ ».

آیا (خداوند) تو را یتیم نیافت، سپس پناه داد،

فرمودند:

«يَقُولُ أَ لَمْ يَجِدْكَ وَحِيداً فَاوِئٌ إِلَيْكَ اَلنَّاسَ،«وَ وَجَدَكَ ضَالاً» يَعْنِي عِنْدَ قَوْمِكَ، « فَهَدی » أَيَّ هُدَاِهِمْ إِلَى مَعْرِفَتِكَ، « وَ وَجْدُكَ عَائِلًا فَاِغْنَيْ»(1) يَقُولُ: أَغَنَّاكَ بِأَنَّ جَعَلَ دُعَاءُكَ مُسْتَجَابًا»(2)

خدا (در این آیه) می فرماید: آیا تو را تنها نیافت و مردم را به سوی تو سوق داد؟ «وَ وَجَدَكَ ضَالاً» . و تو را راه گم گشته یافت، یعنی نزد قوم خود گم شده و ناشناخته بودی، «فَهَدی» . پس راه نمود، یعنی مردم را به سوی شناخت تو راهنمایی فرمود. «وَ وَجْدُكَ عَائِلًا فَاِغْنَيْ». و نیازمندت یافت پس بی نیاز و توانگر ساخت. یعنی با پذیرش دعایت تورا بی نیاز کرد.

مأمون گفت: خداوند به وجودت برکت دهد ای فرزند رسول خدا.

زراره از امام محمدباقر یا امام جعفر صادق علیهما السلام (تردید از زراره است) نقل کرده که درباره این کلام خدا «أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيماً فَاوِيَ» فرمود:

«فَاوَى إِلَيْكَ اَلنَّاسُ، «وَ وَجَدَكَ ضَالاً فَهَدِئْ» أَيْ هَدَى إِلَيْكَ قَوْماً لاَيَعْرِفُونَكَ حَتَّى عَرَفُوكَ «وَ وَجَدَكَ عَائِلاً فَاغْنَى» أَيْ وَجَدَكَ تَعُولُ أَقْوَاماً فَأَغْنَاهُمْ بِعِلْمِكَ» .(3)

این آیه یعنی خدا مردم را به سوی تو پناه داد. «وَ وَجَدَكَ ضَالاً فَهَدِئْ» یعنی قوم تو را در حالی که تو را نمی شناختند، به سویت هدایت کرد تا نسبت به (مقام و فضیلت) تو آگاهی یابند. «وَ وَجَدَكَ عَائِلاً فَاغْنَى» یعنی خداوند تو را در حالی یافت که قوم هایی را سرپرستی مینمایی ، پس آنان را به وسیله ی علم تو بی نیاز نمود.

ص: 56

آیه 3- سوره (10) یونس (عليه السلام) آیه 95: «فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ مِمَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَءُونَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ ۚ لَقَدْ جَاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ».(1)

جواب- ترجمه ی آیه بدین صورت است:

«اگر در آنچه بر تو نازل کرده ایم تردیدی داری، از کسانی که کتاب (های) آسمانی پیش از تو را می خوانند بپرس. به درستی که آنچه از جانب پروردگارت برای تو آمد، حق است.

بنابراین در شمار تردیدکنندگان نباش».

يحيى بن اكثم برای امام محمد جواد عليه السلام نامه ای نوشت و از امام درباره مسائلی پرسش نمود از جمله این که: مرا از این کلام خداوند تبارک و تعالى: «فَإِنْ كُنْتَ فِي شَک مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ فَسْئَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكَ» آگاه کنید که مخاطب آیه کیست؟ چنان چه مخاطب در این آیه پیامبر بوده، آیا بدین معنا نیست که ایشان به آنچه خداوند نازل فرمود، شک کرد؟ و چنان چه مخاطب این کلام، کسی جز پیامبر اکرم بوده، در این صورت قرآن بر کسی جز ایشان نازل شده. موسی (برادر امام) در جواب نوشت از برادرم حضرت امام علی بن محمد عليه السلام پرسیدم و آن حضرت فرمود:

«فَأَمَّا قَوْلِهِ: « فَإِنْ کنت فِي شک مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ فَسْئَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكَ » فَانِ الْمُخَاطَبَ بِذَلِكَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ يَكُ فِي شک مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ لَكِنْ قَالَتِ الْجَهَلَةِ كَيْفَ لَا يَبْعَثُ إِلَيْنَا نَبِيّاً مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِنَّهُ لَمْ يُفَرَّقُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ غَيْرِهِ(2) فِي الإستغناء عَنِ الْمَأْكَلِ وَ الْمَشْرَبِ وَ الْمَشْيُ فِي الْأَسْوَاقِ ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِيِّهِ : « فَسْئَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكَ » بِمَحْضَرِ الْجَهَلَةِ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ رَسُولاً قَبْلِكَ إِلَّا وَ هُوَ يَأْكُلُ الطَّعامَ وَ يَشْرَبُ وَ يَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ ، وَ لک بِهِمْ أُسْوَةُ . وَ إِنَّمَا قَالَ : « فَإِنْ كُنْتَ فِي شک » وَ لَمْ يَكُنْ وَ لَكِنَّ ليتبعهم کما قَالَ لَهُ : « فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا ونساءکم وَ أَنْفُسَنا وأنفسکم ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ(3)»، وَ لَوْ قَالَ : تَعَالَوْا نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عليکم لَمْ يَكُونُوا

ص: 57

يَجِيئُونَ لِلْمُبَاهَلَةِ وَ قَدْ عَرَفَ أَنَّ نبیکم مُؤَدٍّ عَنْهُ رِسَالَتَهُ و مَا هُوَ مِنَ الْكَاذِبِينَ.وَ كَذَلِكَ عُرْفِ النبی عَلَيْهِ وَ آلَ الصلاء أَنَّهُ صَادِقٌ فِيمَا يَقُولُ، وَلَكِنَّ أَحُبٌّ أَنْ يُنَصِّفَ مِنْ نَفِيسِهِ»(1)

اما این کلام خدا که فرمود: « فَإِنْ كُنتَ فِي شَكٍ مِمَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ فَسْئَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ» به راستی که مخاطب در این آیه پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هستند در حالی که هرگز در آنچه خداوند نازل فرموده، شگی نداشتند. ولی افراد بسیار نادان می گفتند: چگونه است که خدا برای ما پیامبری از جنس فرشتگان نمی فرستد؟ تا با ما متفاوت باشد). خداوند میان پیامبرش و دیگران از جهت احتیاج به خوردنی ها و نوشیدنی ها و رفتن به بازارها (برای رفع نیاز) تفاوتی نگذارده (پس او امتیازی برما ندارد و نمی تواند پیامبر و اطاعتش بر ما واجب باشد). از این رو خداوند به پیامبرش چنین وحی نمود: «فَسْئَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكَ» در حضور این افراد نادان، از کسانی که کتاب های آسمانی پیش از تو را می خوانند بپرس آیا خدا پیش از تو پیامبری فرستاده جز این که غذا می خورده و می آشامیده و به بازار می رفته

یا تمام پیامبران چون سایرین این کارها را انجام میداده اند)؟ و تو (ای پیامبر) نیز هم چون آنها هستی. (پس ایراد چنین اشکالاتی از جانب آنان بر تو وجهی ندارد). و همانا خداوند فرموده: « فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍ» . پس اگر تردیدی داری و نفرمود: «و لكن» قطعا پیامبر نسبت به آنچه برایشان نازل شده، هیچ تردیدی نداشت و خداوند از این موضوع آگاه بود و باید در آیه «و لكن» آورده می شد اما چنین نیامده و این به جهت آن است که تردید از جانب افراد نادان بوده و برای تبعیت ظاهری از آنان، عبارت چنین بیان شده. چنان چه خداوند به پیامبر صلى الله عليه و آله فرموده: «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وأَبْنَاءَكُمْ ونِسَاءَنَا و نِسَاءَكُمْ و أَنفُسَنا وَأنفُسَكُم ثُمَّ تَبتَهِلُ فَنَجعَل لَعنَتَ

ص: 58

اَللَّهِ عَلَى اَلْكَاذِبِينَ» . حال که چنین است به آنان بگو: بیایید ما فرزندان خود و شما فرزندان خود، ما زنان خود و شما زنان خود و ما آنان که به منزله ی جانان هستند و شما آنان که به منزله ی جانتان هستند را بخوانیم، سپس مباهله کنیم و این گونه دروغ گویان را مورد لعنت خداوند قرار دهیم. این در حالی است که اگر به آنان گفته می شد: «تَعَالَوْا نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ» . بیایید به مباهله برخیزیم و این گونه لعنت خداوند را بر شما قرار دهيم» (نصارای نجران) برای مباهله نمی آمدند. (از این رو کلام به صورت خطاب آورده نشد تا آنها برای مباهله حاضر شوند، این در حالی بود که خداوند به راستی آگاه بود که پیامبر شما، رسالتش را از جانب خداوند ادا نموده و هرگز از شمار دروغ گویان نبوده و نیست. همچنین پیامبر علیه و آله السلام نیز آگاه بود که در آنچه می فرماید، راستگو است اما دوست داشت که آنان حضرت را تصديق کنند و به خانه ی انصاف درآیند. (از این رو کلام این گونه بیان شد).

امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:

«لَمَّا أُسْرِيٍّ بِرَسُولِ اللهِ إِلَى السَّمَاءِ فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهِ فِي عَلِيٍّ مَا أَوََحَيٌّ مَا يَشَاءُ مِنْ شَرَفِهِ وَ عَظَّمَهُ عِنْدَ اللهِ وَرَدٍّ إِلَى الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ وَ جَمْعٌ لَهُ اللنبیین فَصِلُوا خَلْقَهُ عَرْضٌ فِي نَفْسُ رَسُولِ اللهِ مِنْ عَظْمٍ مَا أَوََحَيٌّ إِلَيْهِ فِي عَلِيٍّ فَاِنْزَلِ اللهَ:« فَإِنَّ كَنَّتْ فِي شک مِمَّا أَنْزَلَنَا إِلَيْكَ فَسُئِلَ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَّ الْكِتَابَ مِنْ قِبَلِكَ » يَعْنِي الْأَنْبِيَاءِ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْهِمْ فِي کتبهم مِنْ فَضْلِهِ مَا أَنْزَلْنا فِي كِتَابَكَ « لَقَدْ جاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ لا تَكُونَ مِنَ الْمُمْتَرِينَ * وَ لا تَكُونَنَّ مِنَ الَّذِينَ کذبوا بِآياتِ اللَّهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخاسِرِينَ »(1)

هنگامی که پیامبر خدا را در شب معراج به سوی آسمان بردند، خداوند به ایشان آنچه را که می خواست درباره شرافت و عظمت حضرت على صلوات الله عليه وحی نمود. پیامبر به بیت المعمور برده شدند و تمامی پیامبران به خاطر حضور ایشان گرد هم

ص: 59

آمدند. سپس پشت سر ایشان به نماز ایستادند. در جان پیامبرخدا از عظمت آنچه بر ایشان درباره حضرت علی وحی شده بود، نپذیرفتن آن از طرف اکثر مردم) عارض شد. از این رو خدا برایشان چنین وحی نمود: «فإن كنت في شتي ما أنزلنا إليك قئل الذين يقرون الكتاب من قبلك» . اگر در آنچه بر تو نازل کرده ایم تردیدی داری، از کسانی که کتاب (های) آسمانی پیش از تو را می خوانند بپرس، یعنی (از) پیامبران

بپرس). چرا که ما همان مطالبی را که در فضیلت های ایشان (حضرت علی در کتاب تو (قرآن) نازل کرده ایم، بر آنان نیز در کتاب هایشان نازل کرده ایم. «لَقَدْ جاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ لا تَكُونَ مِنَ الْمُمْتَرِينَ * وَ لا تَكُونَنَّ مِنَ الَّذِينَ کذبوا بِآياتِ اللَّهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخاسِرِينَ » . به درستی که آنچه از جانب پروردگارت برای تو آمد، حق است. بنابراین در شمار تردید کنندگان نباش * و از آن کسانی نباش که به آیات خداوند دروغ بستند، چرا که در این صورت از زبان کاران خواهی بود.

امام جعفرصادق عليه السلام پس از تلاوت این آیات فرمود:

«فَوَ اللَّهِ مَا شَكُّ وَ لَا سَأَلَ » .(1)

به خدا سوگند! پیامبرتردید نکرد و از پیامبران دیگر نیز در این باره سؤالی نفرمود .

این آیات متضمن استشهادی است که بر حقانیت معارف مبدأ و معاد و قصص انبیاء و امت های آنان دلالت دارند. و خطاب در این آیات از باب «إياك أعني و اسمعي يا جاره» است. در آیه آمده است:

«فَإِنْ كُنْتَ»

اگر چنین بود،

نه این که تو حتما در تردید هستی بلکه خداوند در این آیه پیامبر را به کنایه از آن افراد نادان مخاطب قرار داده .

ص: 60

خطاب در این آیه مانند آیه:

«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ...»(1)

ای پیامبر! چون خواستید زنان را طلاق بدهید است.

بنابراین آیه قضیه ی شرطيه و فرضیه است و تا شرط آن تحقق نیابد، مشروط آن نیز محقق نمی شود.

از طرفي، این گونه سخن گفتن، روشی است که در عرف تخاطب و تفاهم شایع است. مثلا وقتی بخواهند امری از امور را اثبات کنند، نخست به دلیلی که دارند استدلال می کنند و پس به مخاطب می گویند: اگر در این باره شک داری و یا فرض کنیم قانع نشده ای، دلیل دیگری نیز هست و آن فلان دلیل است و خیال نکن که آنچه پیش از این گفتیم تنها دلیل ما بود کنایه از این که دلایل این مطلب محدود نیست).

خلاصه این که مقصود آیه بیان این مطلب است: دلیل نبوت پیامبر و راستی آنچه برایشان نازل شده، منحصر به دعوی نبوت و اقامه ی معجزه نیست، بلکه در کتب پیامبران پیشین نیز به مبعوث شدن ایشان بشارت داده شده و این کتاب ها اگرچه تحریف شده اند، ولی هنوز بشارت های زیادی (تقریبا شست مورد) در آن ها باقی مانده و در دست اهل کتاب است.

آیه 4- سوره (11) هود (عليه السلام، آیه 50: «تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ ۖ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هَٰذَا ۖ فَاصْبِرْ ۖ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ».(2)

جواب- مسلم است که اهل بیت پیامبر اکرم، دخت گرامی ایشان، امیرالمؤمنین و امامان صلوات الله عليهم أجمعين . هیچ چیز را بالإستقلال ندارند و آنچه دارند (از علم و عصمت و ولایت و ...) همه از جانب خدای تعالی به ایشان افاضه شده. بنابراین هیچ نداشتند تا آن گاه که خداوند به ایشان افاضه فرمود.

این زمان چه وقتی بود؟ هنگامه ی خلقت انوار ایشان. هم چنان که پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله فرمودند: اولین مخلوق من بودم و فرمودند: اولین مخلوق عقل بود. بنابراین وجود ایشان با

ص: 61

عقل قرین و عین عقل است.

حضرت امام محمدباقر عليه السلام درباره حضرت زهراء عليها السلام فرمودند:

« لَمَّا وَلَدَتْ فَاطِمَةُ أَوْحَى اللَّهُ عزوجل إِلَى ملک فَأَنْطِقُ بِهِ لِسَانِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَسَمَّاهَا فَاطِمَةَ . ثُمَّ قَالَ : إِنِّي فطمتک بِالْعِلْمِ وَ فطمتک عَنِ الطَّمْثِ.

چون حضرت فاطمه علیها السلام متولد شدند، خداوند عزوجل به یکی از فرشتگان وحی نمود تا نام فاطمه را بر زبان پیامبر خدا صلى الله عليه و آله جاری نماید. بدین سبب پیامبر ایشان را فاطمه نامیدند. سپس (خداوند) به ایشان حضرت زهراء) فرمود: من تو را با علم و دانش همراه (از جهل بریده) و از پلیدی پاک نمودم.

سپس امام محمدباقر علیه السلام فرمودند:

«وَ اللَّهِ لَقَدْ فَطَمَها اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِاللَّهِ وَ عَنِ الطَّمْثِ بِالْمِيثَاقِ».(1)

به خدا سوگند! خدای تبارک و تعالی، فاطمه را در روز عهد و میثاق با علم قرین کرده و از پلیدی ها و حیض برید.

و هم چنان که اهل بیت علیهم السلام فرمودند:

ما تسبیح و تقدیس و ... را به فرشتگان آموزش دادیم.

نکته ی دیگر این که خداوند هماره به کار خلق علم است:

«یَسِئَلَهُ مِنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضُ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ».(2)

کسانی که در زمین و آسمان هستند از او درخواست می کنند، او هرروز درکاری است.

خداوند این علوم را طی مراحل خاصی به معصومین می دهد. در روایات بسیاری آمده، هر لحظه این افاضه علوم از سوی خداوند برای ایشان صورت می گیرد. ابتدا به پیامبراکرم و سپس به سایر معصومین تا امام زمان حی (زنده) صلوات الله عليهم داده می شود.

ص: 62

ابوحمزه ثمالی گوید: به امام زین العابدين عليه السلام عرض کردم: از شما سه پرسش دارم که می خواهم بدون تقیه به من پاسخ دهید. فرمودند: پذیرفتم. عرض کردم: درباره آن دو نفر از شما می پرسم، فرمود:

«فَعَلَيْهُمَا لَعْنَةَ اللهِ بِلَعْنَاتِهِ کلهَا مَاتًا وَ اللهُ وَ هُمَا كَافِرَانِ مُشْرِكَانِ باللَّه الْعَظِيمَ».

لعنت خداوند بر آن دو باد به تمامی لعنت هایش. آنان از دنیا رفتند در حالی که کافرو مشرک به خدای عظیم بودند.

سپس عرض کردم: آیا امامان، مردگان را زنده می کنند و کور و پیسی دار را شفا میدهند و روی آب راه می روند؟ فرمود:

«مَا أَعْطَى اللهُ نبیِئَا شَيْئًا قَطُّ إِلَّا وَقَدْ أَعَطَاءً مُحَمَّدًا، وَأَعْطَاهُ مَا لَمْ يَكْنِ عِنْدَهُمْ»

خداوند به هیچ پیامبری چیزی (از معجزات و علوم) نداده است مگر اینکه آن را به محمد نیز داده است و افزون بر آن، چیزهایی به آن حضرت داده که به آنان (سایر پیامبران) نداده.

عرض کردم: و تمام آنچه نزد رسول الله بوده ، تحقیق به امیرالمؤمنین داده؟ فرمود:

«نَعَمْ ثُمَّ الْحُسْنُ وَ الْحِسَّيْنِ، ثُمَّ مِنْ بَعْدَ کل إمَامٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، مَعَ الزِّيَادَةِ الَّتِي تَحَدُّثٍ فِي كُلُّ سَنَةٍ وَفِي كُلُّ شَهْرِ، إِي وَاللهَ فِي كُلُّ سَاعَةِ».(1)

آری، سپس (به) حسن و حسین، سپس بعد از آنان، (از) هر امامی به امام دیگر (داده) تا روز قیامت، به اضافه ی علوم افزون در هر سال و هر ماه، و به خدا سوگند در هر ساعتی که اتفاق می افتد.

ابوحمزه ثمالی گوید: به امام سجاد عليه السلام عرض کردم: آنچه (از علوم) نزد پیامبر بود، همه را به امیرالمؤمنين دادند، سپس به امام حسن و امام حسين سپس به همه ی امامان تا هنگامه ی برپایی روز قیامت (سپرده) می شود؟ فرمود:

ص: 63

«نِعْمَ مَعَ الزِّيَادَةِ الَّتِي تَحَدُّثٍ فِي كُلُّ سَنَةٍ وَ فِي كُلُّ شَهْرِ اي وَ اللهُ وَ فِي كُلُّ سَاعَتِي».(1)

آری، به اضافه ی علم زیادتی نسبت به حوادثی که در هر سال و هر ماه و به خدا سوگند در هر ساعت، رخ میدهد.

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند:

«لَوْ لاَ أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَذْنَا».

اگر افزایش علمی پیدا نکنیم، بی علم می مانیم.

عرض کردم:

آیا به علم شما چیزی اضافه می شود که پیامبر خدا صلى الله عليه و آله آن را نمی دانستند؟

فرمود:

«أَمَا إِنَّهُ إِذَا كَانَ ذَلِكَ عرض على رسول اللَّهِ ثُمَّ عَلَى اَلأَئِمَّةِ ثُمَّ اِنْتَهَى اَلْأَمْرُ إِلَيْنَا».(2)

هرگاه بنای افزایش علم باشد، نخست به پیامبرخدا عرضه می شود، سپس برامامان تا برسد به ما.

صفوان بن يحيی گوید: شنیدم امام رضا عليه السلام فرمود: امام صادق عليه السلام می فرمود:

«لَوْ لاَ أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَذْنَا».

اگر نبود که ما را علم افزوده می شد، هرآینه بی علم می شدیم. (3)

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

« ليس يخرج شيء من عند الله عز و جل حتى يبدأ برسول الله ثم بأمير المؤمنين ثم بواحد بعد واحد لكيلا يكون آخرنا أعلم من أولنا».(4)

چیزی (از علم) از نزد خدای عزوجل خارج نشود، جز این که (افاضه از) رسول خدا آغاز

ص: 64

شود، سپس به امیرالمؤمنين رسد و سپس به امامان دیگر، یکی پس از دیگری، تا امام آخر از امام اول عالم تر نباشد.

ابوبصیر گوید: از امام جعفرصادق عليه السلام شنیدم چنین می فرمود:

«إِنَّا لِنَزدادُ فِي اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَ لُؤ لَمْ لِنُفِدْ مَا عِنْدَنَا».(1)

به درستی که در هر شب و روز (بر علم) ما (اهل بیت) افزوده می شود. و اگر بر (علم) ما فزونی نیاید، هرآینه آنچه نزد ما است، تمام شود.

عمر بن یزید می گوید: به امام جعفر صادق عليه السلام عرض کردم: آیا چون امامی از دنیا برود، آنچه علم دارد را در شبی که از دنیا می رود، به امام قائم پس از خود می سپارد، همان گونه که امامان پیش از او چنین کردند؟ فرمود:

«وَ مَا شَاءَ اللهُ مِنْ ذَلِكَ، يُورَثُ کتبَا، و لَا يُوكِلُ إِلَى نَفْسُهُ، وَ یَزادُ فِي لَيْلَهُ وَنَهَارَهُ».(2)

و آنچه مشیت خداوند بر آن تعلق گیرد، کتاب هایی به ارث می برد، و به خود واگزار نمی شود، و در هر شب و روزش به علم و آگاهی او افزوده می شود.

همچنین روایات بسیاری وجود دارد که بیان می دارد این افاضه علوم در شب های جمعه برای اهل بیت علیهم السلام رخ می دهد و در آن شب تمام ایشان به عرش خداوند رفته و در آنجا علوم جدید را تحویل می گیرند.

امام محمد جواد علیه السلام از رسول الله صلى الله عليه و آله نقل کردند که فرمود:

«إِنَّ أَرْوَاحَنَا وَ أَرْوَاحُ النَبیينَ تُوَافِي الْعَرْشُ كُلَّ لَيْلَةَ جُمُعَةٍ فَتَصَبُّحِ الْأَوْصِيَاءِ وَ قَدْ زِيدَ فِي عِلْمِهِمْ مِثْلُ جَمِّ الْغَفِيرِ مِنَ الْعِلْمِ».(3)

به درستی که روح ما (اهل بیت) و روح پیامبران در هر شب جمعه به عرش می روند پس اوصياء صبح می کنند در حالی که به دانش آنان، جمع بسیار فراوانی از دانش، افزوده شده باشد.

ص: 65

امام محمد جواد از امام جعفرصادق عليهما السلام نقل نمود که فرمودند:

«وَ اَللَّهِ إِنَّ أَرْوَاحَنَا وَ أَرْواحَ اللَّنَبِيِّينَ لَتُوَافِي الْعَرْشَ كُلَّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ فَما تَرُدُّ فِي أَبْدَانِنَا إِلاَّ بِجَمِّ اَلْغَفِيرِ مِنَ اَلْعِلْم».(1)

به خدا سوگند! به راستی که روح ما (اهل بیت) و روح پیامبران در هر شب جمعه به عرش می روند و به بدن های ما بازمی گردند مگر با علم فراوانی .

ابويحيي صنعانی می گوید: امام جعفرصادق عليه السلام به من فرمود:

«يَا أَبَا يُحْيِي! إِنَّ لَنَا لَيالي الْجَمْعَةَ لِشَأَنَا مِنَ الشَّأْنِ.»

ای ابایحیی ! برای ما در شب های جمعه شأن بزرگی است.

گوید: عرض کردم: قربانت شوم! آن شأن چیست؟ فرمود:

«یوذن لِأَرْوَاحِ الْأَنْبِيَاءِ الْمَوْتَى وَ أَرْوَاحِ الْأَوْصِيَاءِ الْمَوْتَى وَ رُوحِ الْوَصِيِّ الَّذِي بَيْنَ ظهرانیکم يُعْرَجُ بِهَا إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى تُوَافِيَ عَرْشَ رَبِّهَا، فَتَطُوفَ بِهِ أُسْبُوعاً ، وَ تُصَلِّيَ عِنْدَ كُلِّ قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ رَكْعَتَيْنِ ، ثُمَّ تُرَدُّ إِلَى الْأَبْدَانِ الَّتِي كَانَتْ فِيهَا . فَتُصْبِحُ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ قَدْ مُلِئُوا سُرُوراً وَ يُصْبِحُ الْوَصِيُّ الَّذِي بَيْنَ ظَهرانيکُم وَقَدْ زِيدَ فِي عِلْمِهِ مِثْلُ جَمِّ الْغَفِيرِ».(2)

به ارواح پیغمبران و اوصیاء درگذشته و روح وصیتی که در میان شماست (امام زمان) اجازه داده می شود که به آسمان بالا روند تا به عرش پروردگارشان برسند، در آن جا هفت دور طواف کنند، و نزد هر رکنی از ارکان عرش دو رکعت نماز گزارند، سپس به کالبدهای پیشین خود برگردند. چون صبح شود پیغمبران و اوصیاء از شادی سرشار باشند و آن وصیتی که در میان شماست در حالی که مقدار زیادی به علم او افزوده شده .

مفضل بن عمرو گوید: روزی امام جعفرصادق عليه السلام به من فرمود:

«إِنَّ لَنَا فِي كُلِّ لَيْلَةِ جُمُعَۃَ سُرُوراً».

ص: 66

همانا برای ما در هر شب جمعه سروری (ویژه) است .

عرض کردم: خدا برای شما فزوني بخشد، آن سرور چیست؟ فرمود:

«إِذَا كَانَ لَيْلةُ اَلْجُمُعَةِ وَافي رَسُولِ اَللَّهِ اَلْعَرْشَ وَ وَافَى اَلْأَئِمَّهُ مَعَهُ وَ وَافَيْنَا معهمفلاَ تُرَدُّ أَرْوَاحُنَا إِلَى اِبْدَانِنَا إِلاَّ بِعِلْمٍ مُسْتَفّاً وَ لَوْ لاَ ذَلِكَ لاَ نَفَدْنَا».(1)

چون شب جمعه شود، پیغمبر خدا به عرش خدا برآید، و ائمته همراه ایشان برآیند، و ما نیز همراه با ایشان برآییم. پس ارواح ما به بدن های ما بازنگردد مگر با علمی سودبخش، و اگر چنین نباشد به يقين علم ما تمام شود.

امام جعفرصادق عليه السلام فرمود:

«مَا مِنَ لَيْلَةَ جُمُعَةٍ إِلَّا وَلِأَوْلِيَاءِ اللهِ فِيهَا سُرُورٌ».

شب جمعه ای نیست جز این که در آن برای اولیای خداوند، سروری هست.

(راوی گوید:) عرض کردم: قربانت گردم ! آن سرور چیست؟ فرمود:

«إذاً كَانَ لَيْلَةُ الْجُمُعَةِ وَافِي رَسُولَ اللهِ الْعَرْشِ، وَ وَافِي الْأئِمَّةَ، وَ وَافَيْتُ مَعَهُمْ، فَمَا أَرَجْعٌ إِلَّا بِعِلْمِ مستفاډ، وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لِنُفِدْ مَا عُنَّدِي».(2)

چون شب جمعه شود، پیغمبر خدا و ائته به عرش برآیند، و من هم با ایشان برآیم، و جز این نباشد که جز با علمی سودبخش برگردم، و اگر چنین نبود، به يقين آنچه نزد من است، نابود می شد.

امام جعفرصادق عليه السلام فرمودند:

«إِنَّ لَنَا فِي كُلُّ لَيْلَةَ جُمُعَةٍ وَفْدَةً إِلَى رَبِّنَا، فَلَا نُنْزِلُ إِلَّا بِعِلْمِ مُسْتَطْرَفٍ».(3)

همانا برای ما در هر شب جمعه ورودی است به درگاه پروردگارمان، پس از آن، فرود نمی آییم مگربا علمی جدید و نو.

امام جعفرصادق عليه السلام فرمودند:

ص: 67

«مَا مِنَ لَيْلَةَ جُمُعَةٍ إِلَّا وَلِأَوْلِيَاءِ اللهِ فِيهَا سُرُورٌ»

شب جمعه ای نیست مگر این که در آن برای اولیاء خدا (امامان)، شادمانی است.

(راوی گوید:) عرض کردم: جانم به فدایت! آن (شادمانی) چگونه است؟ فرمود:

«إِذَا كَانَتْ لَيْلَةُ اَلْجُمُعَةِ وَافِي رَسُولِ اَللَّهِ اَلْعَرْشَ وَ وَافَيْتُ مَعَهُ فَمَا أَرْجِعُ إِلاَّ بِعِلْمٍ مُسْتَفّاً وَ لَوْ لاَ ذَلِكَ لَنَفِدَ مَا عِنْدَنَا».(1)

هنگامی که شب جمعه شود، پیامبر به عرش برود، و من نیز همراه با ایشان به عرش می روم، پس از آن جا (به زمین بازمی گردم مگر همراه با علمی سودبخش، و اگر چنین نبود (هر شب جمعه به دانش ما افزوده نمی شد) هرآینه آن چه (از علم) نزد ماست، تمام می شد.

امام جعفرصادق عليه السلام به داود رقی فرمودند:

«أَيُّكُمْ يَنَالُ اَلسَّمَاءَ؟ فَوَاللَّهِ إِنَّ أَرْوَاحَنَا وَ أَرْوَاحَ اَلنِّيِّينِ لَتَنَالُ اَلْعَرْشَ كُلَّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ..»(2)

کدام یک از شما به آسمان (منبع علوم الهی) دسترسی دارد؟! پس به خدا سوگند همانا روح ما (اهل بیت) و روح پیامبران در هر شب جمعه به عرش الهی می رسد ....

روایات بسیار دیگری نیز وجود دارد که شب قدر را جزو این شب ها بیان می کند. در این شب فرشته ی روح که مقامی عظیم تراز مقام جبرئیل و میکائیل دارد، نازل می شود و علوم مربوط به هر چیزی را که تمام این علوم صحیح و سلام هستند . همچنین تمامی مقدرات را به امام زمان حی تحویل می دهند و ایشان بر مقدرات مهر تأیید می زنند و اجازهی دست بردن در آن را نیز دارند.

امام محمد جواد علیه السلام فرمودند:

«قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي لَيْلَةِ الْقُدْرَةِ « فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ»(3) يَقُولُ يَنْزِلُ فِيهَا كُلُّ

ص: 68

أَمْرُ حَكِيمُ وَ اِلْمَحْكُمْ لَيْسَ بشيئين إِنَّمَا هُوَ شَيْءُ وَاحِدُ.فَمِنْ حُكْمٍ بِمَا لَيْسَ فِيهِ اِخْتِلَاَفٍ فَحُكْمِهِ مِنْ حکم اللهَ عزوجل.

وَمِنْ حُكْمٍ بِأَمْرٍ فِي اِخْتِلَاَفٍ فَرَأَى أَنَّهُ مُصِيبٌ فَقَدْ حَكَمَ بِحُكْمِ الطَّاغُوتِ.إِنَّهُ لِيُنْزِلُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ إِلَى وَلِيِّ الْأَمْرِ تَفْسِيرَ الْأُمُورِ سنه سِنَّةً يُؤْمَرُ فِيهَا فِي أَمْرِ نَفْسِهِ بِكَذَا وَكَذَا، وَ فِي أَمْرِ النَّاسِ بِكَذَا وَكَذَا.وَإِنَّهُ لِيُحْدِثُ لِوَلِيِّ الْأَمْرِ سِوَى ذَلِكَ کل يَوْمَ عِلْمِ اللهِ عِزٍّ وَ جَلُّ الْخَاضِ وَالْمَكْنُونِ الْعَجِيبِ الْمَخْزُونِ مِثْلُ مَا ینزل فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ مِنَ الْأَمْرِ».

خداوند عزوجل درباره شب قدر می فرماید: «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ». در آن (شب) هر چیز محکم و استواری، از یکدیگر جدا می شوند. خداوند در این آیه) می فرماید: در آن (شب) هر امر محکمی نازل می شود و امر محکم دو چیز نیست، همانا آن یک چیز است. بنابراین هرکس درباره چیزی که در آن اختلافی نیست حکم کند حکم او از حکم خداوند عزوجل است. و هرکس درباره چیزی حکم کند که درباره آن اختلاف باشد و (حکم و باور، خود را حق بداند به حکم طاغوت حکم کرده باشد. همانا به درستی در شب قدر تفسیر امور سال به سال بر ولى امرنازل و به او ابلاغ می شود که درباره خود چنین و چنان دستور دارد، و درباره مردم چنین و چنان . و همانا برای ولی امر امام معصوم زمان علاوه بر این مورد، هر روز، علم مخصوص و مکنون (باطنی) و شگفت انگیز خداوند عزوجل پدید می آید مانند همان چیزی که در شب قدر از امر نازل می شود.

سپس این آیه را تلاوت نمود:

«وَ لَوْ أَنَّ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ ان اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ».(1)

و اگر هر درختی در زمین است قلم شود و دریایی مداد گردد و هفت دریای دیگر بدان

ص: 69

پیوندند، کلمات خدا تمام نشود همانا خدا عزيزو حکیم است.

بنابراین اهل بیت علیهم السلام بالإستقلال از خود هیچ ندارند و آنچه دارند به افاضه الهی بوده و هست و این مطلب هیچ تضادی با عصمت و علم ایشان ندارد بلکه گویای فزونی لحظه به لحظه ی علم ایشان و آگاهی از علوم جدیده است که از جانب خدای تعالی به آنان افاضه می شود.

نتیجه ی این احادیث عبارت است از:

1- روح امامان معصوم و روح پیامبران خداوند، در هر شب جمعه، به عرش می رسند و از آن جا بازنمی گردند مگر این که علمی فراوان به آنها ارزانی شده. که اگر چنین نبود، علم آنان تمام می شد.

2- تمامی علوم پیامبران و امامان پیشین، به امام وقت میرسد.

3- علم عطا شده ، علم تفصیلی نسبت به حوادث لحظه به لحظه است.

4- چون اراده می شود که به علم امامان زیادتی شود، از پیامبر آغاز شده و سپس به امامان تک تک تا امام وقت افاضه می شود.

5- علم همه اهل بیت علیهم السلام، همه از یک منبع است و به همه ی آنان به صورت مساوی داده می شود و همه در علم یکسان هستند.

6- روح پیامبران گذشته و امامان پیشین و روح امام وقت، همگی در دریافت علوم جدید الهیه همراه هستند. 7- همه چیز به امام واگذار نمی شود بلکه در هر شبانه روز به علم ایشان افزوده می شود.

8- اهل بیت علیهم السلام به منبع علوم الهيه دسترسی دارند.

و احادیث بسیاری وجود دارند که دال بر این معانی هستند. بنابراین علم آنان رو به زیادت است، به تفصیل حوادث و آنچه متعلق به آنها است و... و علم حق و بالتبع اهل بیت

ص: 70

ایستایی ندارد.

نکته ی دیگر این که خداوند هفتاد و سه حرف علم دارد که تنها دوازده تای آن را به تمام انبیاء داده و در این میان، هفتاد و دو حرف را به اهل بیت داده. یک حرف دیگر علم که به آن «علم مستأثر» می گویند نیز تنها نزد خداوند است که علم مختص به اوست و این علم را به هیچ کس نمیدهد.(1)

آیه 5- سوره (17) الإسراء آیه 75: «وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا... ».(2)

جواب- امام جعفرصادق عليه السلام فرمودند:

آنچه که خداوند عزوجل در قرآن با آن، پیامبر را به ظاهر مورد سرزنش قرار داده است، مانند آن که فرموده:

«وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا»

در حقیقت شخص دیگری را قصد نموده.(3)

واژه ی «لو» در آیه «امتناعيه» است به این معنا که قطعا خدا، انبیاء و اولیاء خود را به واسطه افاضه مقام عصمت و علم و ایمان راسخ از هر نوع لغزش طوری حفظ می کند که حتی خیال مخالفت در قلوب آنها خطور نمی کند و سهو و خطا و اشتباه از آنها سر نمی زند و به همین جهت قول و فعل و تقریر آنان حجت است.

«لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا»

این جمله جزای «لولا» است بدین معنا:

البته بر فرض محال (ای پیامبر) اگر دارای مقام عصمت نبودی، با مکرهای کار و مشرکین هرآینه نزدیک بود اندکی به مساعدت آنها تمایل پیدا کنی.

یعنی هرچند نفس ایمان مانع از مساعدت کفر و شرک است اما تأییدات پیاپی الهی لازم است. امام حسن بن علی زکی عسکری علیه السلام فرمودند:

ص: 71

«كَانِي بِكُمْ وَ قَدِ اِخْتَلَفَهُمْ بَعْدِي فِي اَلْخَلَفِ مِنِّي اما ان المُقِرَّ بالائِمةِ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ اَلْمُنْكِرِ لِوَلَدِي كَمَنِ اِنْبِيَاءِ اَللَّهِ وَ رُسُلِهِ ثُمَّ انكر نُبُوَّةَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ اَلْمُنْكِرُ لِرَسُولِ اَللَّهِ كَمَنِ اِنْكَرَ جَمِيعُ اِنْبِيَاءِ اَللَّهِ لاَنَ طَاعَةٌ اَخِرنَا كَطَاعَةِ اَوْلِنَا وَ الْمُنْكَرُ لاخِرِنا كَالْمُنْكِرِ لاَوَلَنا اِمّاً اِنَّ لِوَلَدِي غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا النَّاسُ اِلاّ مَنْ عَصَمَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلّ»(1)

گویا می بینم شما را در حالی که پس از من درباره جانشینی اختلاف دارید. آگاه باشید همانا هرکس به امامان بعد از رسول خدا اعتراف کند و منکر امامت فرزندم شود، چون کسی است که به تمامی پیامبران خدا و فرستادگان او اعتراف کند و منکر نبوت رسول خدا شود، و منکر رسول خدا مانند کسی است که همه پیامبران خدا را انکار کند؛ زیرا فرمان برداری از آخرین نفر از ما اهل بیت مانند اطاعت از نخستین فرد ماست، و کسی که آخرین ما را انکار کند مانند کسی است که نخستین ما را انکار کند. آگاه باشید! به درستی که فرزندم غیبتی دارد که همه مردم در آن به شک افتند مگر آن کس که خدای عزوجل او را حفظ کند.

در حدیث آمده: بر همه مكلفين از جمله پیامبر و ائمه هدی نیز واجب است که نماز بگزارند و نماز بدون فاتحة الكتاب، نماز نیست:

محمد بن مسلم می گوید: درباره ی کسی که نماز را بدون سورهی فاتحه بخواند از امام محمدباقر عليه السلام پرسیدم، ایشان فرمودند:

«لَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا أَنْ يَبْدَأَ بِهَا فِي جَهْرٍ أَوْ إِخْفَاتٍ».

نماز (این شخص صحت) ندارد مگر این که نماز را با سوره فاتحه به جهرا اخفات آغاز کند.

عرض کردم: اگر ترسان یا شتاب زده باشد، سوره بخواند یا فاتحة الكتاب را؟ حضرت فرمود:

ص: 72

«فَاتِحَةُ الْكِتَابِ»(1)

فاتحة الكتاب را.

محمد بن مسلم می گوید: از امام محمدباقر علیه السلام درباره کسی که نماز را بدون سوره فاتحه بخواند پرسیدم، فرمودند:

«لَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا أَنْ يَقْرَأَ بِهَا فِي جَهْرٍ أَوْ إِخْفَاتٍ».(2)

نماز ندارد (نمازاو صحت ندارد) مگر اینکه سوره فاتحه را به جهريا اخفات بخواند.

و در سوره ی فاتحة الكتاب آمده است:

«إِهْدنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ».(3)

ما را به راه راست هدایت فرما.

محمد بن على حلبی گوید: در حالی که پشت سر امام جعفرصادق عليه السلام نماز می گزاردم، شنیدم بی شمار می فرمود:

«إِهْدنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ».(4)

در تفسیر منسوب به امام حسن زکی عسکری علیه السلام درباره آیه «إِهْدنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ» فرموده باشند؛

«نَقُولُ ادْم لَنَا تَوْفِيقَكَ اَلَّذِي أَطَعْنَاكَ فِي مَاضِي أَيَّامِنَا حَتَّى نُطِيعَكَ كَذَلِكَ فِي مُسْتَقْبَلِ أَعْمَارِنَا».(5)

می گوییم: توفیقی را که از جانب خود به ما ارزانی داشت که به واسطه آن تو را در روزهای گذشته اطاعت می کردیم به ما عطا فرما تا تو را همان گونه در روزهای آینده عمرمان فرمان برداری کنیم.

این ها برای دوام توفیق و زیادت معرفت و تضرع ایشان به درگاه خداوند و تعلیم دادن به دیگران است.

ص: 73

و در مورد انبیاء گفته می شود هرگز پیروی هوای نفس ندارند. این آیه شریفه یعنی چه؟

آیه 7- سوره (66) التحریم آیه 2: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ ۖ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ».(1)

جواب- ترجمه آیه بدین قرار است:

ای پیامبر! چرا آنچه را که خدا بر تو حلال فرموده ، (بر خود حرام می کنی؟ (با این کار) می خواهی رضایت همسرانت را به دست آوری. و به راستی که خداوند بسیار بخشنده و بسیار مهربان است.

مراد از «تحریم» در جمله «لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ»، تحریم از طرف خدا نیست، بلکه تحریم به وسیله نذر و سوگند است. آیه بعد نیز بر این معنا دلالت دارد، چون در آن سخن از سوگند آمده: «قَدْ فَرَضَ اَللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ قَدْ فَرَضَ اَللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ... ».(2)بنابراین آشکار است که آن جناب با سوگند، آن حلال را بر خود حرام کرده؛ زیرا خاصیت سوگند همین است که وقتی به انجام عملی متعلق شود آن را واجب و چون به ترک عملی متعلق شود آن را حرام می کند. پس معلوم می شود آن جناب سوگند به ترک آن عمل خورده و آن عمل را بر خود حرام کرده، اما حرام به وسیله ی سوگند.

بنابراین حضرت، حرمت آن عمل را برای شخص خود یا سایرین تشریع نفرموده؛ زیرا پیغمبر نمی تواند چیزی را که خدا حلال کرده ، بر خود یا بر همه تحریم کند و چنین اختیاری ندارد و هرگز متعرض چنین کاری نمی شود، بلکه فکر سهو و خطا نیز به قلب مبارک ایشان خطور نمی کند.

«لم تحرم» خطابی است آمیخته با عتاب خفيف و در مقام دلسوزی ، مانند:

«عَفَا اللَّهُ عَنْك لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ(3)»

خدایت ببخشد، چرا پیش از آن که برایت راستگویان معلوم شوند و دروغگویان را بدانی ، به آنها اجازه (ترک جهاد) دادی.

و به این معناست که چرا آن جناب پاره ای از حلال های خدا را بر خود حرام کرده. ولی در آیه

ص: 74

به صراحت نیامده که آنچه حرام کرده اند، چیست و جریان چه بوده؟ چیزی که هست این که جمله ی «(با این کارا می خواهی رضایت همسرانت را به دست آوری» اشاره دارد بر این که آنچه آن جناب بر خود حرام کرده، عملی از اعمال حلال بوده که پیامبر خدا آن را انجام می داده و بعضی از همسران ایشان از انجام آن عمل ناراضی بوده، آن جناب را در تنگنا قرار می دادند و اذیت می کردند تا ناگزیر شود سوگند بخورد که دیگر آن عمل را انجام ندهد.

و می بینیم که در جمله «يَا أَيُّهَا اَلنَّبِيُّ» خطاب متوجه ایشان است بدان جهت که نبی است و نه بدان جهت که رسول است و این دلالت دارد که مسأله ی مورد عتاب، مسأله ی شخصی آن جناب بوده و نه مسأله ای که جزو رسالت های ایشان برای مردم باشد. آشکار است که وقتی صحیح و مناسب است بفرماید «يَا أَيُّهَا اَلرَّسُولُ» که مسألهی مورد بحث مربوط به یکی از رسالت های آن جناب باشد و در این جا چنین نیست.

«تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ»

با این تحریم، می خواهی رضایت زنانت را به دست آوری.

این جمله بدل از جمله «لَمْ تُحَرِّمْ» است. البته ممکن است که حال از فاعل آن باشد. این جمله قرینه ای است بر این که عتاب مذکور در حقیقت متوجه زنان آن حضرت است، نه خود ایشان . جمله «وَ اللهُ غَفُورُ رَحِيمُ» و جمله «إِنَّ تَتُوبَا إِلَى اللهِ فَقَدْ صُغْتُ قَلُوبَكُمَا»(1) یزاین معنا را تأیید می کند.

این که انسان برای مصلحتی چیزی را بر خود حرام کند، گناه نیست نظیر این آیه:

«كُل اَلطَّعَامِ كَانَ حِلاً لِبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلاَّ مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَى نَفْسِهِ».(2)

آیه در این رابطه است که حضرت یعقوب برای مصلحتی گوشت شتر را بر خود تحریم نمود.

آمدن «النبي» به جای «الرسول» به این دلیل است که خطاب مخصوص شخص پیامبر است و ربطی به دیگران ندارد خلاف این آیه: «يَا أَيِّهَا الرَّسُولَ بَلَغَ مَا أَنْزَلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ».(3)

ص: 75

از عبارت «تَبْتَغِي مَرَضَاتُ أَزْوَاجِكَ» نیز آشکار است که پیامبر این کار را به خاطر همسران خود انجام داده. در شأن نزول آمده که آن، شربت عسل و یا ماریہ قبطیه بود.

«وَ اللهُ غَفُورُ رَحِيمُ»حاکی است که خدا نمی خواهد انسان چنین مشقتی را بر خود هموار کند و نیز حاکی است که راه چاره باز است و می شود در شکستن قسم از غفران خدا استفاده کرد.

آیه 7- سوره (3) آل عمران آیه 45: «ذَٰلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ ۚ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ»(1)

جواب- ترجمه ی آیه چنین است:

«آن از جمله خبرهای غیب است که به تو وحی می کنیم، آن دم که قلم های خویش را می افکندند تا (تصمیم بگیرند) کدام یک از آنان مریم را سرپرستی کند و نیز آن دم که با هم کشمکش می کردند، تو در کنار آنها حاضر نبودی».

آیه کریمه تصریح دارد که آگاهی پیامبر نسبت به اجتماع آنان، به وسیله ی وحی به دست آمده بدین معنا که منبع اطلاعات نبی، وحی از جانب پروردگار است و این مطلب گویای جهل ایشان نبوده و تناقضی با علم ایشان ندارد. بنابراین در این آیه قسمتی وجود ندارد که با علم یا عصمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، تعارضی داشته باشد و این مطلب نیازی به توضیح ندارد.

آیه 8- سوره (69) الحاقة آیه 45 الی 48: «وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ».

اگر پیامبر، پارهای سخنان را به دروغ به ما نسبت می داد.

جواب- سياق كلام مجرای «إياك أعني و اسمعي يا جارة» است که مردم بدانند پیامبر آنچه از کتاب و تشریع و معارف و ایمان گفته و آورده، ساخته و پرداخته فکر، عقل و نظر خودش نیست.

این بدین جهت است که مردم مطمئن باشند پیامبر از روی عقل و نظر خود هیچ یک از مطالب معارف را نیاورده و هرگز از جانب خود هیچ حلال، حرام و... هیچ حکم دیگری را

ص: 76

اعلام نفرموده و اعمال نظر شخصی نمی کند.

گرچه فعلا جز برخی از روایاتی که دیگران از او نقل کرده اند اصل کتاب از میان رفته .

تا آن جا که آگاهیم، این کتاب، تا قرن نهم در اختیار چندین نفر از مؤلفان، مورخان و محدثان بزرگ اسلامی بوده است. فهرست اجمالی نام این افراد عبارت است از:

1- قاضی نعمان اسماعیلی (م 363) که بیشترین نقل را از این کتاب دارد . 2- رجالی کبیر نجاشی (372 - 450) که نام کتاب را یاد کرده و طریق خود را به آن یادآور شده است. 3 شیخ طوسی (م 460) همین طور. 4- یاقوت حموی (م 626) که گزارشی از چگونگی تألیف این اثر داده است. 5- ابن بطريق (م600) که به تعداد طرق نقل حدیث غدیر در این کتاب تصریح کرده است. 6- ابن شهرآشوب (م588) که او نیز نام این کتاب را در شرح حال او آورده و در جای دیگر خبر شمار طرق نقل شده برای حدیث غدیر در این کتاب را ارائه کرده و در المناقب، در چندین مورد از آن نقل کرده است. 7- ابن طاووس (م664) که از آن یاد و نقل کرده است. 8- شمس الدين ذهبی (748) که آن را دیده و چندین روایت نقل کرده است و 9 ابن حجر (م852) که او نیز کتاب را دیده است.

مفصل ترین نقل ها از این کتاب توسط ابوحنیفه قاضی نعمان بن محمد تمیمی مغربي، نویسنده، و قاضی اسماعیلی مذهب دولت فاطمی (م 363) در مجلد نخست شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار او آمده . ابوالعباس احمد بن على نجاشی (م450) درباره طبری و کتاب الغدیر می نویسد:

أبوجعفر الطبري عامة، له كتاب الرد على الحرقوصية، ذكر طرق خبر يوم الغدير، أخبرنا القاضي أبوإسحاق إبراهيم بن مخلد، قال: حدثنا أبي، قال: حدثنا محمد بن جریر بكتابه الرد على الحرقوصية .(1)

شیخ طوسی (م460) درباره این کتاب نوشته است:

محمد بن جرير الطبري، أبوجعفر، صاحب التاريخ، عامي المذهب. له کتاب خبر

ص: 78

غدیر خم، تصنيفه و شرح أمره. أخبرنا أحمد بن عبدون، عن أبي بكر الدوري، عن ابن کامل، عنه.(1)

يحيى بن حسن معروف به ابن بطريق (م600) می نویسد:

وقد ذكر محمد بن جرير الطبري، صاحب التاريخ خبريوم الغدير و طرقه من خمسة و سبعين طريقة، وأفرد به کتاب سماه کتاب الولاية .(2)

ابن شهر آشوب در کتاب مناقب آل أبي طالب عليهم السلام از آن روایات نقل کرده است. شیخ سديد الدين محمود حمصی رازی از علمای قرن هفتم هجری نیز، در اثبات تواتر حدیث غدیر به نوشته های اصحاب حديث استناد کرده و از جمله می نویسد:

لأن أصحاب الحديث أوردوه من طرق كثيرة، كمحمد بن جرير الطبري فإنه أورده من نیف و سبعين طريقة في كتابه .(3)

احمد بن موسی بن طاوس که از علمای قرن هفتم هجری است نیز در همین زمینه می نویسد:

و ساقه أي حديث الغدير أبوجعفر محمد بن جرير الطبري صاحب التفسير والتاريخ الكبير من خمسة وسبعين طريقا.(4)

رضی الدین علی بن طاوس (589 - 664) در مواردی از کتاب مناقب اهل البيت طبری مطالبی نقل کرده،(5)و در مواردی نیز از کتاب الولاية او یاد کرده. وی درباره کتاب الولاية طبری می نویسد:

ومن ذلك ما رواه محمد بن جرير الطبري صاحب التاريخ الكبير صفه وسماه کتاب الرد على الحرقوصية، روى فيه حديث يوم الغدير وما نص التبي على علي عليه السلام بالولاية و المقام الكبير، و روی ذلک من خمس و سبعين طريقا.(6)

همچنین در مورد دیگری می نویسد:

وأما الذي ذكره محمد بن جریر صاحب التاريخ فإنه في مجلد.(7)

ص: 79

و در جای دیگری می نویسد:

وقد روى الحديث في ذلک محمد بن جرير الطبري صاحب التاريخ من خمس وسبعين طريقة و أفرد له کتاب سماه حديث الولاية .(1)

شمس الدين ذهبی (748) می نویسد:

ولما بلغه أن ابن داود تكلم في حديث غدير خم، عمل کتاب الفضائل و تكلم على تصحيح الحديث. قلت: رأيت مجلد من طرق الحديث لابن جریرفاندهشت له لكثرة الطرق.(2)

خواهیم دید که شمس الدين الذهبی (768-973) که به احتمال تنها جزء دوم این کتاب را دیده، چندین روایت از آن در کتاب «طرق حديث من کنت مولاه» نقل کرده است. وی در موردی می نویسد:

قال محمد بن جرير الطبري في المجلد الثاني من كتاب غدیر خم له، و أظنه بمثل جميع هذا الكتاب نسب إلى التشيع، فقال: ....(3)

ابن کثیر (م 774) در ضمن شرح حال طبری در ذیل حوادث سال 310 می نویسد:

وقد رأيت له کتاب جمع فيه أحاديث غدیر خم في مجلدين ضخمين .(4)

این حجر عسقلانی (773-852) با ارائه آنچه که متری در تهذيب الكمال آورده، می نویسد: وی چیزی افزون بر آنچه ابن عبدالبر در الإستيعاب دارد، نیاورده، جز آن که حديث موالاة را نقل کرده ،(5) در حالی که طبری در تألیفی چندین برابر آنچه ابن عقده در جمع طرق این روایت آورده است ،(6) طرق حديث غدیر را فراهم آورده است:

وقد جمعه ابن جرير الطبري في مؤلف فيه أضعاف من ذكر و صححه واعتني بجمع طرقه أبوالعباس بن عقدة فأخرجه من حديث سبعين صحابي أو أكثر.(7)

نتیجه این که بسیاری از بزرگان محدثین شیعه و عامه همچون بیاضی در الصراط المستقيم و ذهبي وابن كثير تصریح نموده اند که کتاب الولاية از هفتاد و پنج طريق حدیث غدیر را روایت

ص: 80

نموده اند.

دیگر محدثین بزرگ عمری: از محدثین بزرگ عامه ابوبکر بن ابی شیبة الواسطی متوفی235 استاد بخاری است در کتاب المصنف از براء بن عازب و بريدة بن الحصيب و جابر بن عبدالله و ابوايوب وزيد بن أرقم و زید بن يثيع وسعد بن ابی وقاص وابوهريرة خطبه غدیر را روایت نموده است.

و امام احمد حنبل متوفی 241 نیز در کتاب المسند و کتاب فضائل الصحابة از 28 راوی حادثه و خطبه غدیر را روایت نموده است.

و ابوبکر احمد بن عمرو بن أبي عاصم الشيبانی معروف به ابی عاصم متوفي 278 در کتاب الستة و كتاب الآحاد والمثانی از 19 راوی غدیر و حديث آن را روایت نموده است.

امام حافظ احمد بن محمد بن سعید بن عقدة الكوفي متوفی 332 نیز کتابی به نام الولاية تاليف نموده است.

این که علم دارد دستور خداست ولی باز مخالفت امرالهی نموده و از او ترک اولی سر می زند که برای پیامبری که خدای تعالی او را اجتباء کرده امری خطیر است؛ چگونه می تواند رهبری و سرپرستی یک امت را به عهده گیرد؟

ب: اگر از پیامبری مخالفتی سر بزند که اصطلاحة الآن به آن ترک اولی می گویند مثل خوردن حضرت آدم علی نبینا و آله و عليه السلام از شجره منهه با این که خداوند تبارک و تعالی دستور داده است: «وَ لَا تَقَرُّبَا هَذِهِ الشَّجَرَةِ ... » پس امت این پیامبر معذورند چرا که خداوند تبارک و تعالی فرمودند نزدیک نشوید و نخورید و ایشان نزدیک شده و خوردند. چرا باید پیامبری که خدا او را برگزیده است چنین عملی از او سر بزند؟

ج: امکان این که در اخذ وحی و ابلاغ احکام الهی نیز ترک اولی و سرپیچی از او سر بزند هست و از کجا معلوم این کار را نکرده است؟

د: مگر کسی که فرستاده خداوند بی عیب و نقص هست نباید خودش هم این خصوصیت را داشته

باشد؟

و سؤالاتی از این قبیل که عرضه گردید. لذا بر آن شدیم که به طور کلی مدارک نقلی و عقلی این موضوع را بررسی کنیم و بر روی کلیه واژه های عصمت انبیاء، ترک اولی، فرمایش ائمه علیهم السلام راجع به انبیاء و... تفحصی نموده تا امر روشن گردد إن شاء الله تعالی که آیا این اموری که منافی عصمت انبیاست چه بوده.

صديق مکرم جناب آقای رضوی پس از بررسی اجمالی این موضوع بیان داشتند که حدود 10 مورد در قرآن کریم هست در بحث عصی و عصیان و ... که تعبیر به ترک اولی می شود.

درباره حضرت آدم علی نبینا و آله و عليه السلام آمده است: «فعصی آدم ربه فغوی ...» چند مطلب در آن وجود دارد.

الف: عصی و غوی غایب آمده است.

ب: گزارش است ج: آدم عليه السلام باعث نبوده است و دیگری باعث بوده.

د: شیطان و ناامیدی او در رویارویی با حضرت آدم عليه السلام که صلابت و توحید حضرت آدم عليه السلام را می رساند و سراغ حضرت حوا رفت و از او استفاده کرد و او را تحریک نمود.

ص: 82

ه: عصی و غوی سرپیچی نبوده و عرفان و شناخت داشته چرا که «علم آدم الأسماء كلها» و فریب نبوده واتفاقأ طبع سلیم حضرت آدم عليه السلام بوده و میل به کمال و هدایت اولیه است.

و: بهشت آن زمان محل تکلیف نبوده است و گناهی انجام نداده.

ز: ترک اولی که الآن مصطلح است بافته فهم دانشمندان شیعی است و هیچ روایتی در این زمینه که بیانگر این اصطلاح باشد وجود ندارد.

ح: در آیه شریفه: «لَا يُنَالُ عَهْدِيُّ الظَّالِمِينَ» می رساند که انبیاء هیچ کدام ظلمی در حق خدا و خویش و مردم نکرده اند.

ط: این که معروف است حضرت یونس عليه السلام قوم خود را ترک کرد و ترک اولی از او سر زد، این کار روی ترک اولی و سرپیچی نبوده و به خاطر اکتساب شرح صدر بوده است چرا که 3 شرح صدر در قرآن داریم:

1- موهبتی که درباره نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم است: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرُكَ»

2- درخواست حضرت موسی علیه السلام: «رَبِّيُّ اِشْرَحْ لِي صَدْرِيٌّ ... »

3- حضرت یونس که قوم خود را ترک کرد برای اخذ و دریافت شرح صدر و دوباره به سوی قوم خود بازگشت.

ی: درخت و شجره منهته، شجره علم بوده است و وقتی که خورد جایگاه خود را فهمید. «فَبَدَتْ لَهُمَا سُؤُءَاتُهُمَا ...».

ک: از آیه: «ثُمَّ اِجْتَبَاهُ رَبُّهُ » مشخص می شود عصمت ایشان، که خدا ایشان را برگزیده است و اصطفاء واجتباء نموده است.

ل: حضرت آدم عليه السلام هم مقام اهل بیت را فهمید و سپس اجتباء شد پس از خوردن آن شجره. بعضی از صحبت هایی که شده است در این باره و استنادها: روایتی در منتهی الآمال از امام سجاد عليه السلام که با این که گریانم گاهی لبخند را فراموش نمی کنم.

و یا در کشف الغمة: ج1 ص3/163 و بحار الأنوار: ج 47 ص 307 از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: گاهی قلبم کدر می شود، به همین دلیل در روز هفتاد مرتبه استغفار می کنم. (در جواب این فرمایش 2 بحث مطرح است.

1- استغفار برای شیعیان و محبین است.

ص: 83

2- معاشرت اجباری با فسقه و ناپاکان باعث کدورت پیامبر می شود.

م: هبوط در قرآن 3 جا مطرح شده برای ایشان:

1- «قُلنَا اهبِطوا».

2- برای شیطان هبوط آمده است.

3- برای حضرت آدم و حواء که کاملترین آن در سوره ای که ذکر بقره شده است و همان آیه: «قُلنَا اهبِطوا» است ....

راجع به شیطان دارد که تكبر باعث هبوط وی شد. در این که آیا هبوط حضرت آدم و حواء عليهما السلام عذابی برای ایشان بوده می گوییم خیر عذابی نبوده چرا که در حدیث شریفی که جناب عیاشی از امام صادق علیه السلام نقل می کند ملکی در بهشت با حضرت آدم عليه السلام مأنوس بود و رفیق صمیمی همدیگر بودند وقتی حضرت آدم عليه السلام به زمین آمد روزی ملک پایین آمد و سراغ او رفت وقتی حضرت آدم عليه السلام او را دید چنان صیحه ای زد که تمام عالم شنیدند ملک فرمود: عزیزم آرام باش. یادت رفته که خداوند تبارک و تعالی فرمود: «إِنِّي جَاعِلٌ فِي اَلْأَرْضِ خَلِيفَةً:؟ و این امر حکمت خداست که تو در زمین خلیفه باشی نه در بهشت.

و یا در حدیث دیگری که از آقا امام صادق عليه السلام در تفسیر البرهان موجود است: ایشان

حضرت آدم و حواء) نسبت به یک مقام منع شده بودند (ظاهرا مقام علمی اهل بیت بوده است) و ایشان نسبت به این مقام حسادت کردند (حضرت آدم عليه السلام به مقام رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و مقام حضرت على علیه السلام و حضرت حواء به مقام حضرت زهرا سلام الله عليها).

صحبت های فوق خلاصه ای از کلام آقای سید محمد سعید رضوی ایده الله تعالی بود. پس از ایراد این کلمات سؤالاتی پیش آمد که خدمت سرور معظم عرضه می داریم:

الف: همان طوری که می دانیم تفسیر و تأويل آيات قرآن مقامی انحصاری است که مخصوص ذات مقدس باری تعالی و راسخون در علم است حتی ترجمه تحت اللفظی مثل ترجمه کلماتی چون عصی و غوی احتیاج به فرمایش معصوم دارد. لذا این آیات چون متشابه است و ظاهر آن منافی عصمت انبیاء است؛ بایستی مورد بررسی قرار گیرند تا سؤالات و شبهات موجود جواب داده شود و چون دأب و روش حضرتعالی بر همین قرار است، خواهشمندیم امر را برای ما روشن و بدیهی

ص: 84

فرمایید:

الف: توبه ی حضرت آدم على نبينا وآله وعليه السلام چه بوده است؟

ب: شجره منهیه چه بوده است؟

ج: آیا پس از خوردن از درخت نهی شده به زمین هبوط کردند؟

د: آیا هبوط ایشان عذاب بوده است؟

ه: آیا ظلم به نفس بوده است و آیاتی چون «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا» و «إِنِّي كُنْتُ مِنَ اَلظَّالِمِينَ» حضرت یونس در دل ماهی چه بوده است؟

و: آیا ترک اولی در اصطلاح معصومین علیهم السلام بوده است؟

ز: در این فرمایشی که در زیارات داریم که «أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي اَلْأَصْلاَبِ اَلشَّامِخَةِ وَ اَلْأَزْحَامِ اَلْمُطَهَّرَةِ» حضرت آدم وحواء که از آن اصلاب شامخه و ارواح مطهره بوده است که دلیل بر پاکی و عصمت ایشان است، پس چگونه جمع می شود بین این آیات و احادیث؟

ح: در فرمایشات معصومین مثلا در مناظره حضرت امام رضا عليه السلام در مجلس مأمون لعنة الله علیه یا در مکالمات شيټه که عصمت انبیاء ثابت می شود، چگونه باید این اعمال انبیاء بیان گردد که منافی با عصمت ایشان نباشد؟

در پایان... از الطاف بی شائبه شما کمال تشکر را داریم. و السلام علیکم و رحمة الله و بركاته 1390/12/18 ، 15 ربیع الثانی 1433 الحقیر رسول زارع

بسم الله الرحمان الرحيم

الحمد لله رب العالمين وصلى الله على محمد و آله الطاهرين، و لعنة الله على اعدائهم و مخالفيهم اجمعين. ذاکر اهل بیت نبوت و رسالت صلوات الله عليهم و برادر عزیز ولائي ام جناب آقای رسول زارع زید عزکم: والسلام علیکم و رحمة الله و بركاته.

ضمن تشکر از اظهار محبت به این جانب و قدردانی از دیگر برادران ولائی خودم که در جلسات بحث های دینی همراه جنابعالی هستند و دعای خیر برای همه برادران ولائي، به حول و قوه الهی و

ص: 85

عنایات اعلى حضرت بقية الأعظم سلام الله عليه و عجل الله فرجه الشریف شروع به پاسخ گویی سؤالات مرقومه براساس اخذ معارف از حضرات معصومین آل الله محمد و آل محمد صلوات الله عليهم اجمعین می نمایم، و از آن جایی که برادران ولائي خودم را از «مسلمين لمحمد و آله صلوات الله عليهم أنفسهم» می دانم، إن شاء الله مقبول افتد و این کمترین محب آل الرسول صلوات الله عليهم را از دعای خیر فراموش نفرمایید.

السلام به جهت ترک اولی و یا غبطه برمقام علم اهل بیت نبوت عليهم الصلاة و السلام بوده است و پس از تضرع و زاری بسیار آدم و حواء على نبينا و آله و علیهما السلام در زمان طولانی، حضرت الله تبارک وتعالی، به اوکلمات نام های حضرات معصومين ظه وآل یاسین صلوات الله و سلامه عليهم را به او القاء فرمود و با توسل به آن ها به درگاه الله توبه و بازگشت نمود و حضرت حق جل جلاله توبه او را پذیرفت. ضمن این که آنان از امر ارشادی حضرت حق سرباز زدند و نه امر مولوی که انجام آن واجب و موجب ثواب و ترک آن حرام و سبب عقاب گردد، و ترک اولى و غبطه، گناه نیست بلکه سبب سلب نعمت و کرامتی می شود، چنان که در آنها شد.

امام علي الهادي عليه السلام فرمودند:

«الشَّجَرَةِ اَلَّتِي نَهَى اَللَّهُ آدَمَ وَ زَوْجَتَهُ أَنْ يَأْكُلاَ مِنْهَا شَجَره اَلْحَسَدُ عَهِدَ إِلَيْهِمَا أَنْ لا يَنْظُرَا إلَى مَنْ فَضَّلَ اللَّهُ عَلَيهِ وَعَلَى خَلائِقِهِ بِعَيْنِ الحَسَدِ وَلَم يَجِدِ اللَّهُ لَهُ عِزْما»(1)

درختی که الله تعالى آدم و همسرش را از خوردن از آن نهی فرمود درخت حسد بود. با آنها عهد نمود که با چشم حسد به کسانی که خداوند آن ها را بر او و همه مخلوقات برتری داده است، نگاه نکنند، و خداوند در آن ها این عزم (قرار) را نیافت.

امام محمدباقر عليه السلام درباره آیه:

«وَلَقَدَّ عَهْدُنَا إِلَى آدَمِ مِنْ قَبْلَ فَنَسِيٌّ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمَا»

همانا که از پیش به آدم سفارشی کردیم، او فراموش کرد و برایش آهنگ پایداری ندیدیم».

فرمود:

«عَهِدْنَا إِلَيْهِ فِي مُحَمَّدٍ والأئِمَّةِ مِن بَعدِهِ فَتَرَكَ ولَمْ يَكُنْ لَهُ عَزْمٌ انَّهُم هَكَذا وإنَّمَا سُمِّيَ أُولو الْعَزْمِ أُولِي العَزْمِ لانه عَهِدَ إِلَيْهِمْ فِي مُحَمَّدٍ وَ اَلْأَوْصِيَاءِ مِنْ بَعْدِهِ وَ الْمَهْدِي صَلَواتُ

ص: 87

اللهُ عَلَيْهِ وَ سَيْرَتُهُ، وَ أَجْمَعَ عَزْمِهِمْ عَلَى أَنَّ ذَلِكَ كَذَلِكَ وَ الْإقْرَارُ بِهِ».(1)

یعنی درباره محمد و امامان پس از او به وی سفارش و عهد کردیم، او ترک نمود و بر این که ایشان چنانند پایداری نورزید، و پیغمبرانی که اولوالعزم نامیده شدند، از این جهت است که (خدا) درباره محمد و جانشینان بعد از او و درباره حضرت مهدی صلوات الله عليهم و روش او به ایشان سفارش فرمود و آنها تصمیم خود را استوار کردند که مطلب چنین است و اعتراف نمودند.

امام على الرضا عليه السلام در حدیثی به اباصلت فرمودند:

«... وَ إِنَّ آدَمَ عَلِيَّ السُّلَّامِ لَمَّا أَكَرَّمَهُ اللهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ بإِ سَجَّادَ ملَائِكتَة وَ بِإدْخَالِهِ الْجَنَّةَ قَالَ فِي نَفْسُهُ: هَلْ خَلْقُ اللهِ بَشَرًا أَفَضْلَ مُنْي ؟ فَعِلْمُ اللهِ عِزٍّ وَ جَلٌّ مَا وَقْعٍ فِي نَفْسُهُ فَنَادَاهُ: اِرْفَعْ رَأْسَكَ یَا آدَمَ وَ اُنْظُرْ إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ، فَرَفْعَ آدَمِ رَأْسِهِ فَنَظَرٍ إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَوَجْدِ عَلِيِّ مَكْتُوبًا: لَا إلَهٌ إِلَّا اللهَ مُحَمَّدَ رَسُولِ اللهِ، وَعُلِيَ بْن أَبِي طَالِبِ أَميرِ الْمُؤْمِنِينَ وَزَوْجَتِهِ فَاطِمَةَ سَيِّدَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ، وَالْحُسْنَ وَالْحِسَّيْنِ سَيِّدَا شَبَابِ أهْلِ الْجَنَّةِ.

فَقَالَ آدَمُ: یَا رُبَّ مِنْ هَؤُلَاءِ ؟ فَقَالَ عِزٌّ وَ جَلٌّ: هَؤُلَاءِ مِنْ ذَرِّيَّتِكَ وَ هُمْ خَيْرٌ مِنْكَ وَمِنْ جَمِيعِ خَلْقِيٍّ وَلَوْ لَا هُمْ مَا خَلْقَتِكَ وَلَا خَلَقَتِ الْجَنَّةَ وَالنَّارَ وَلَا السَّمَاءُ وَالْأَرَضُ فَإِيَّاكَ أَنَّ تَنَظُّرَ إِلَيْهِمْ بِعَيْنَ الْحَسَدِ فَأَخْرَجَكَ عَنْ جِوَارِيٍّ. فَنَظَرٌ إِلَيْهِمْ بِعَيْنَ الْحَسَدِ وَ تمنی مَنْزِلَتَهُمْ فَتَسَلُّطَ عَلَيْهِ الشَّيْطَانَ حَتَّى أَكُلُّ مِنَ الشَّجَرَةِ الَّتِي نَهْي عَنْهَا وَ تَسَلُّطٌ عَلَى حَوَّاءِ لِنَظَرَهَا إِلَى فَاطِمَةٍ عَلَيْهَا السُّلَّامَ بِعَيْنَ الْحَسَدِ حَتَّى أَكَلَتْ مِنَ الشَّجَرَةِ كَمَا أَكُلُّ آدَمِ عَلَيْهِ السُّلَّامَ فَأَخْرَجَهُمَا اللهُ عِزٍّ وَ جَلٌّ عَنْ جَنَّتِهِ ؛ فَاُهْبُطْهُمَا عَنْ جِوَارِهِ إِلَى الْأَرَضِ».(2)

ای ابا صلت! ... و آن زمان که خداوند، آدم عليه السلام را با به سجده در آوردن ملائکه و ورود به بهشت گرامی نمود، آدم با خود گفت: آیا خداوند. تا به حال به بشری

ص: 88

برتر از من خلق کرده است؟ خداوند، آنچه را در درون آدم گذشته بود، دانست، او را چنین ندا داد: ای آدم! سرت را بلند کن و به پایه عرش بنگر. آدم سرش را بلند کرد و به پایه عرش نگریست و این نوشته را روی آن یافت: لَا إلَهٌ إِلَّا اللهَ مُحَمَّدَ رَسُولِ اللهِ، وَ عَلِيُّ بْن أَبِي طَالِبِ أَميرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَزَوْجَتَهُ فَاطِمَهُ سَيِّدُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ، وَ الْحُسْنُ وَ الْحِسَّيْنِ سَيِّدَ شَبَابِ أهْلِ الْجَنَّةِ. معبودی جز الله نیست، محمد رسول خداست و على بن ابي طالب امیرمؤمنان است و همسرش فاطمه سرور زنان جهانیان است، و حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت هستند. آنگاه آدم عرضه داشت: پروردگار من! اینها چه کسانی هستند؟ خداوند عزوجل فرمود: اینان از فرزندان تو هستند و آنان از تو و از تمام مخلوقاتم بهترند. و اگر آنان نبودند، نه توو نه بهشت و دوزخ و نه آسمان و زمین را نمي آفريدم مبادا به دیده حسد به آنان بنگری که در این صورت تو را از جوار خود بیرون خواهم کرد. ولی او با حسد به آنان نگاه کرد و مقام و منزلت آنان را آرزو نمود و در نتیجه شیطان براو چیره شد تا این که از درختی که از آن نهی شده بود، تناول نمود، و پس از آن شیطان بر حواء نیز مسلط شد، به خاطر این که به فاطمه علیها السلام با چشم حسد نگاه کرده بود تا این که از درخت خورد، همان طور که آدم عليه السلام از آن خورد و خداوند عزوجل آن دو را از بهشت خود بیرون کرد و از جوار خویش به زمين فرو فرستاد.

علامه مجلسی در مرآة العقول توضیح می دهد:

گویا مقصود آیه شریفه نسبت به حضرت آدم این است که او به آن مطلب اهميت بسیاری نداد و مانند پیغمبران اولوالعزم، اظهار شادی و مسرت نکرد، با وجود این که بدان سزاوار بود، و این خود ترک اولایی بود که از او صادر شد، و گرنه مقام عصمت و نبوتش مانع از این است که درباره او قائل شویم وحی خدا را نپذیرفته و به قضای

ص: 89

او راضی نگشته است.

و در بحارالأنوار می نویسد:

... و مراد از حسد غبطه بوده است که شایسته وی نبوده و تایید می کند این قول را فرمایش امام علیه السلام: «وَ تَمَنِّي مَنْزِلَتِهِمْ».(1)

جواب: آیاتی که ذکر می شوند و پیوستگی ای که در آن ها ظاهر است دلالت بر اخراج آن ها از بهشت می باشند و اهباط آنان بر روی زمین و محرومیت از نعمت های بهشتی و آشکار شدن عورات ایشان.

سوره (2) آیه 36 و 37: «وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ*فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ ۖ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ».

و گفتيم: ای آدم! تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و آن جا در ناز و نعمت از هر چه بخواهید بخورید؛ ولی به این درخت نزديك نشوید که از ستمکاران خواهید شده و شیطان آدم و حوا را لغزانید تا از آن ناز و نعمت بیرونشان کرد، و گفتيم: از بهشت فرود آیید که بعضی از شما دشمن بعضی دیگرید و شما را در زمین تا مدتی قرارگاه و بهره خواهد بود.

سوره (7) الأعراف آیه 20 الی 25: «وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ*فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ*وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ*فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ ۚ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ۖ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ*قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ*قَالَ اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ».

ای آدم ! تو و همسرت در بهشت سکونت کنید و از هر چه می خواهید بخورید؛ و به این

ص: 91

درخت نزديك نشوید که جزو ستمگران خواهید شد * شیطان آن دو را وسوسه کرد، تا آنچه از آن ها پوشیده بود آشکار کند و گفت: پروردگارتان، شما را از این درخت منع نکرد جز این که اگر از آن بخورید یا فرشته می شوید و یا عمر جاویدان پیدا میکنید و برای آن دو سوگند یاد کرد که من خیرخواه شما هستم آری؛ آنها را به فریب ساقط کرد و همین که از آن درخت ممنوع خوردند، آنچه از آن ها پوشیده بود آشکار گشت و آدم و حوا از برگ درختان بهشتی برای پوشش خود استفاده کردند. آن گاه پروردگارشان به آنها فرمود: آیا شما را از این درخت منع نکردم و به شما نگفتم که شیطان دشمن آشکار شماست؟! * آدم و حوا گفتند: بر خود ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و مشمول رحمت خویش قرار ندهی، از زیان کاران خواهیم بود فرمود: پایین روند در حالی که دشمن یکدیگر خواهید بود و زمين تا مدت معینی محل استقرار و بهره گیری شما می باشد.

ای فرزند پیامبر خدا! آیا شما معتقد به عصمت پیامبران هستید؟ فرمود: آری. عرض کرد: چه میکنی با این کلام خداوند عزوجل: «وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوِيَ» . آدم نافرمانی کرد و گمراه شد؟ و این کلام خدای عزوجل: «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبِ مُغاضِباً فَظَنٌّ أَنَّ لَنْ نُقَدِّرُ عَلَيْهِ». ذا النون زمانی که خشمناک رفت و گمان کرد که ما براو هرگز سخت نخواهیم گرفت و... مولانا الإمام الرضا عليه السلام فرمود:

«وَيْحَكَ يَا عَلِيُّ اِتَّقِ اَللَّهَ وَ لاَ تَنْسُبْ اَلِي اِنْبِيَاءَ اَللَّهِ اَلفَوَاحِشُ وَ لاَ تَتَاوَلْ كِتَابَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جلَّ برايكَ فَانّ اللّهَ عَزَّوَ جَلَّ يَقُولُو مَا يَعْلَمُ تاويلَهُ اِلاّ اَللَّهُ وَ اَلرَّاسِخُونَ فِي اَلْعِلْمِ.»

امّا قَوْلُهُ عَزَّو جَلَّ فِي ادَمٍ وَ عِصِي ادمِ رَبِّهِ فَغَوِي فانّ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ ادَمَ حُجَّةٍ فِي اَرْضِهِ وَ خَلِيفَتُهُ فِي بِلادِهِ لَمْ يُخَلِّفْهُ لِلْجَنَّةِ وَ كَانَتِ اَلْمَعْصِيَةُ مِن ادمٍ فِي اَلْجَنَّةِ لاَ فِي اَلاَرْضِ لِتَتِمَّ مَقادِيرُ اَمْرِ اللَّهِ عزو جُلْفُلِما اَهْبِطَ اِلَيَ الاَرْضَ وَ جُعِلَ حُجَّةً و خَلِيفةً عصِم بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ ام اَللَّهُ اِصْطُفِيَ اَدَمَ وَ نُوحاً وَ ال ابراهيم وَ اَلْ عِمْرَانَ عَلَيَّ اَلْعَالَمِين.و اما قَوْلُهُ عَزَّ و جلّ وَ ذَا اَلنُّونِ اذ ذَهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ انما ظَنَّ انَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لاَيَضِيقُ عَلَيْهِ رِزْقَهُ ا لاَ تَسْمَعْ قَوْلَ اَللَّهِ عَزَّوَ جَلَّ و اما اِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ اَي ضَيق عَلَيهِ وَ لَو ظَنَّ انَّ اللَّهَ لا يَقْدِرُ عَلَيهِ لكانَ قَد كَفر ....

وای بر تو اى على! از (نافرمانی) خدا بپرهیز و هرزگی را به پیغمبران خدا نسبت نده و کتاب خدای عزوجل را به رأی خود تأويل نكن؛ زیرا خداوند عزوجل فرموده است:

وَمَا يَعْلَمُ تَأْ وَيَلْهُ إِلَّا اللهَ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»

تأويل (و معنای باطنی و غیرآشکار آن را جز خدا و راسخان در علم نمی داند.

اما این که خداوند فرموده است:

وَ عُصِيَ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى»

آدم عصیان پروردگارش نمود و گمراه شد.

ص: 93

همانا خداوند عزوجل آدم را حجتی در زمین و خلیفه ای بر بندگانش آفريد. او را برای بهشت نیافرید و نافرمانی آدم در بهشت بود نه در زمین و این بدان جهت بود که مقدرات امر خدای عزوجل تمام (عملی) شود. از این رو چون به سوی زمین پایین برده شد و به دلیل این کلام خداوند عزوجل:

«إِنَّ اللَّهَ اصطفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ».

همانا خداوند آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمرن را بر تمامی جهانیان برگزید حجت و خليفه ای قرار داده شد، معصوم گشت.

و اما گفتار خدای عزوجل:

وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبِ مُغَاضِباً فَظَنٌّ أَنَّ لَنْ نُقَدِّرُ عَلَيْهِ».

ذوالنون هنگامی که خشمناک رفت و گمان کرد که ما هرگز بر او سخت نخواهیم گرفت.

همانا (داوود) گمان کرد خداوند روزی اش را بر او تنگ نمی گیرد. مگر این کلام خداوند عزوجل را نشنیده ای

«وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ ».

واما چون خداوند او را آزمود، روزی اش را بر او تنگ کرد (یعنی روزی را) بر او تنگ گیرد.

و اگر گمان کرده بود خدا بر او توانا نیست، به تحقیق کافر شده بود ....

رفتن از بهشت است، تعبیر کرده که معلوم می شود منظور از این تعب و شقاوت، همان مصائب دنیوی است که لازمه زندگی در زمین به شمار می رود، و نهی از آنها ارشادی است و مخالفت با چنين نهایی، گناه و نافرمانی شمره نمی شود.

و مقصود از ظلم همان ستم بر نفس است، نه ظلم محترمی که در پرستیدن و بندگی غیرالله مطرح می باشد، چنان چه نهی مولوی بود و توبه آدم عبودی بود بایست پس از قبول توبه آدم دوباره به بهشت برگردانده می شد، بنابراین خروج از بهشت اثر تکوینی تناول از درخت ممنوعه بود و در تمامی موارد ارشادی چنین است.

و آن چه ذکر کردید، این ها معنى وسبب تنزیلی و تأویلی دارند.

برای معنی تنزیلی همان آیه ای که نوشته اید: در سوره (7) الأعراف آیه 24: «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ»، وروایاتی است که بر آن تصریح دارد. و برای معنی تأویلی آن نیز روایاتی است که گویای غبطه خوردن بر محمد و آل محمد صلى الله عليهم و سستی در پذیرش تمامی مقامات آن حضرات می باشد.

از امام جعفرصادق عليه السلام آمده است که فرموده باشند:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ الْأَرْوَاحِ قَبْلَ الْأَجْسَادِ بالفي عَامٍ ، فَجَعَلَ أَعْلَاهَا وَ أَشْرَفُهَا أَرْوَاحَ مُحَمَّدٍ وَ عَلَيَّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ بَعْدَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ ، فعرصها عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَغَشِيَها نُورُهُم فَقالَ اللَّهُ تَبارَكَ وَتَعالى لِلسَّماواتِ وَالأَرضِ وَالجِبالِ هَؤُلاءِ أَحِبَّائِي وَ أَوْلِيَائِي وحُجَجِي عَلَى خَلْقِي و أئمة بَرِيَّتِي مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْهُمْ لَهُمْ و لِمَنْ تَوَلاَّهُمْ خَلَقْتُ جَنَّتِي ولِمَنْ خَالَفَهُمْ و عَادَاهُمْ خَلَقْتُ نَارِي ، فَمَنِ ادَّعَى مَنْزِلَتِهِمْ مِنِّي وَ مَحَلِّهِمْ مِنَ عَظَمَتِي عذبتة عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ ، وجَعَلْتُهُ وَ الْمُشْرِكِينَ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِن نارِي وَ مَن أَقَرَّ بِوَلايَتِهِم وَلَم يَدَّعِ مَنزِلَتَهُم مِنِّي و مَكانَهُمْ مِنْ عَظَمَتِي جَعَلْتُهُ مَعَهُ فِي رَوْضاتِ جَنَّاتِي

ص: 95

وِكَانَ لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ عِنْدِي وَ أَبَحْتُهُمْ كَرامَتِي وَ أَحْلَلْتُهُمْ جِوَارِي وَ شَفَّعْتُهُمْ فِي اَلْمُذْنِبِينَ مِنْ عِبَادِي و إِمَائِي ، فولايتهم أَمَانَةً عِنْدَ خَلْقِي ، فایكم يَحْمِلُهَا بأثقالها وَ یدعيها لِنَفْسِهِ دُونَ خيراتي ؟ فابت السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالَ أَنْ يَحْمِلْنَها ، وَ أَشْفَقْنَ مِنَ ادِّعَاءَ مَنْزِلَتُهَا ، وَ تَمَنِّي مَحَلَّهَا مَنْ عَظُمَتْ رَبِّها .

فَلَمَّا أسكَنَ اللَّهُ عز وَ جلَّ آدَمَ وزَوْجَتَهُ الْجَنَّةَ قَالَ لَهُمَا كُلَّا مِنْهَا رَغَداً حَيْثُ شِئْتُمَا وَ لَاتَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ يَعْنِي شَجَرَةِ الحِنْطَةِ فَتَكونَا مِنَ الظَّالِمِينَ فَنَظَرَ إلى مَنزِلَةِ مُحَمَّدٍ وَعِلي وَفاطِمَةُ وَالحَسَنِ وَالحُسَينِ وَالأئِمَّةِ بَعدَهُم فوجداها أَشْرَفَ مَنَازِلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقَالَا : یا رَبَّنَا لِمَنْ هَذِهِ الْمَنْزِلَةَ ؟ فَقَالَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ : ارْفَعَا رءوسکما إِلَى شَجَرَةِ الحِنْطَةِ فَتَكونَا مِنَ الظَّالِمِينَ فَنَظَرَ إلى مَنزِلَةِ مُحَمَّدٍ وَعِلي وَفاطِمَةُ وَالحَسَنِ وَالحُسَينِ وَالأئِمَّةِ بَعدَهُم صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ مَكْتُوبَةً عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ بِنُورِ مِنْ نُورِ الْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَا : یا رَبِّنَا ! مَا أَكْرَمَ أَهْلِ هَذِهِ الْمَنْزِلَةِ عَلَيْكَ ، وَ مَا أَحَبَّهُمْ إِلَيْكَ ، وَ مَا أَشْرَفُهُمْ لَدَيْكَ ؟ فَقَالَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ . لَوْلَاهُمْ مَا خلقتكما ، هؤُلاءِ خَزَنَةً عِلْمِي ، وَ أُمَنَائِي عَلَى سِرِّي ، إِيَّاكُمَا أَنْ تَنْظُرْ إِلَيْهِمْ بِعَيْنِ الْحَسَدِ ، وتتمنيا مَنْزِلَتِهِمْ عِنْدِي ، وَ مَحَلِّهِمْ مِنْ كَرَامَتِي ، فتدخلا بِذَلِكَ فِي نهيي وَ عِصْيَانِي ، فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ ، قَالَا : رَبِّنَا ؛ وَ مَنِ الظَّالِمُونَ ؟ قَالَ : الْمُدَّعُونَ لمنزلتهم بِغَيْرِ حَقٌ قَالاَ رَبَّنَا فَأَرِنَا مَنَازِلَ ظَالِمِيهِمْ فِي نَارِكَ حَتَّى نَرَاهَا كَمَا رَأَيْنَا مَنْزِلَتَهُمْ في جَنَّتِكَ فَأَمَرَ اللَّهُ تَبَارَكَ وتَعَالَى النَّارَ فَأبْرَزَت جَمِيعَ مَا فِيهَا مِنْ أَلْوَانِ اَلنَّكَالِ وَ العَذابِ وَقالَ اللَّهُ عزَّ وَجِلٌ مَكانُ الظَّالِمِينَ لَهُمُ المُدَّعِينَ لِمَنْزِلِهِمْ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِنْهَا كُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا وَ كُلَّمَا نَضِجَتْ وَ جُلُودُهُمْ بُدِّلُوا سِواهَا لِيَذُوقُوا الْعَذاب.

یا آدَمَ وَ يَا حَوَّاءَ ! لا تنظرا إِلَى أنواري وځججي بِعَيْنِي الْحَسَدِ ، فأهبطما عَنْ جَوَارِيَ وَ أَحَلَّ بِكُمَا هواني ، فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ لِيُبْدِيَ لَهُما ما ؤوري عَنْهُمَا مِمَّنْ سواتهما وَ

ص: 96

قَالَ : مَا نها کما ربکما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَنْ تَكُونا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونا مِنَ الْخالِدِينَ ، وَ قاسَمَهُما إِنِّي لَكُما لَمِنَ النَّاصِحِينَ ، فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ ، وَ حَمْلِهِمَا عَلَى تَمَنِّي مَنْزِلَتِهِمْ ، فَنَظَرَا إِلَيْهِمْ بِعَيْنِ الْحَسَدِ ، فخذلا حَتَّى أکلا مِنْ شَجَرَةٍ الْحِنْطَةُ ، . . فَلَمَّا أَكَلَا مِنَ الشَّجَرَةِ طَارَ الْحُلِيُّ وَ الْحُلَلُ عَنْ أجسادهما وَ بَقِيَا عريانين ، وَ طَفِقا يَخْصِفانِ عَلَيْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ، وَ ناداهُما رَبُّهُما : أَ لَمْ أنهکما عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَ أَقُلْ لَكُما : إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُما عَدُوُّ مُبِينُ؟! فَقَالَا : رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لنکونن مِنَ الْخَاسِرِينَ قَالَ : اهْبِطا مِنْ جَوَارِيَ فَلَا يُجَاوِرُنِي فِي جُنَّتِي مِنَ يعصيني ، فهبطا مؤکولين إِلَى أَنْفُسُهُمَا فِي طَلَبِ الْمَعَاشِ.

فَلَمَّا أَرَادَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمَا جَاءَهُمَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ لَهُمَا إِنَّكُمَا إنَّما ظَلَمْتُمَا أَنْفُسَكُما بِتَمَنِّي مَنْزِلَةِ مَنْ فُضِّلَ عَلَيْكُمَا فَجَزَاؤُكُمَا مَا قَدْ عُوقِبْتُمَا بِهِ مِنَ الهبوطِ مِن جوارِ اللّهِ عزّ و جلّ إِلى أَرضِهِ فَسَلاَ رَبَّكُما بِحَقّ اَلْأَسْمَاءِ اَلَّتِي رَأَيْتُمُوهَا عَلَى سَاقِ اَلْعَرْشِ حتي يَتُوبَ عَلَيْكُمَا فقالا اَللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْأَكْرَمِينَ عَلَيكَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍ وَ فاطِمَةَ وَالحَسَنِ وَالحُسَينِ والأئِمَّةِ إِلاَّ تُبْتَ عَلَيْنَا وَ رَحِمْتَنَا فَتَابَ اَللَّهُ عَلَيْهِمَا إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيم.

فَلَمْ تَزَلْ أَنْبِيَاءُ اَللَّهِ بَعْدَ ذَلِكَ يَحْفَظُونَ هَذِهِ اَلْأَمَانَةَ وَ يُخْبِرُونَ بِهَا أَوْصِيَاءَهُمْ وَ الْمُخْلَصِينَ مِنْ أُمَمِهِمْ فَيَأْبَوْنَ حَمْلَهَا ويُشْفِقُونَ مِنْ اعَائِهَا وَ حَمَلَهَا الإِنْسَانُ اَلَّذِي قَدْ عُرِفَ فَاصِلُ كُلِّ ظُلْمٍ مِنْهُ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ ذَلِكَ قَوْلٌ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالأَرضِ وَ الْجِبَالِ فَأبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وأشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الإنْسَانُ إنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً».(1)

همانا الله تبارک و تعالی روحها را دو هزار سال قبل از کالبدها خلق کرد، و عالی ترین و شریف ترین آن ها را، روح محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان بعد از ایشان

ص: 97

صلوات الله عليهم قرار داد. آن گاه آن را بر آسمانها و زمین و کوه ها عرضه نمود و نور آنان همه را فرا گرفت؛ پس خداوند تبارک و تعالی به آسمان ها و زمین و کوه ها فرمود: اینان دوستان و اولیاء و حجت های من بر آفریدگانم بوده و پیشوایان مخلوقات من هستند. هیچ مخلوقی را نیافریده ام که بیشتر از ایشان دوستش بدارم. بهشت خود را برای آنان و دوستدارانشان آفریده ام و زبانه های آتش دوزخ را برای هر کس که با آنان مخالفت ورزیده و دشمنی کند پدید آورده ام. هر کس منزلت و مقامی را که ایشان نزد من دارند و جایگاهی را که از عظمتهم به آنان بخشیده ام، برای خود ادعا کند، او را با چنان شدتی عذاب نمایم که احدی از جهانیان را آن چنان کیفرننموده باشم، و او را با آنان که به من شرك ورزیده اند، در پائین ترین طبقه های جهنم جای دهم. و هرکس که به ولایت و امامت ایشان اقرار نماید، و مقام و جایگاه والای ایشان را در دربار عظمت من به خود منسوب نسازد، او را در باغ و بوستان های بهشت خود با ایشان جای دهم، و در آن جا هر چه بخواهند، در آستان قرب من، برایشان فراهم است، کرامت ویژه خود را بر آنان روا داشتم و جوار خویش را بر آنان حلال نمودم، و آنان را در میان معصیتکاران از بندگان و کنیزان خود شفیع گردانم. ولایت ایشان امانتی نزد بندگانم است، کدامیک از شما می تواند بار این امانت را با سنگینی های آن به دوش کشیده و بگوید چنان مرتبه و مقامی از آن اوست به جای آن که برای برگزیدگان من (معتقد به آن) باشد ؟! آسمان ها و زمین و کوه ها از حمل آن سرباز زدند.

چون خداوند عزوجل آدم و همسرش را در بهشت جای داد، به آنان گفت: از هر کجای بهشت هر نعمتی که می خواهید بی هیچ زحمت بخورید که بر شما گوارا باد، ولی به این درخت نزدیک نشوید . اشاره به درخت گندم . که از ظالمان خواهید گشت. پس درجه و منزلت حضرت محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان بعد از ایشان را دید و

ص: 98

دانستند که جایگاه ایشان عالی ترین مقام های بهشتیان است. گفتند: پروردگار ما، این جاه و مقام از آن کیست؟ خداوند جل جلاله فرمود: سرتان را به سوی ساق عرش من بلند کنید. چون آدم و حوا سر برداشتند، مشاهده نمودند که نام محمد و على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و بقیه امامان صلوات الله عليهم با نوری از نور خداوند جبار جل جلاله برساق عرش نگاشته شده است. عرض کردند: ای پروردگار ما! صاحبان این منزلت چه بسیار نزد تو گرامی هستند و چقدر نزد تو محبوبند و چه شرافتمندند در آستان تو. خداوند جل جلاله فرمود: (آری چنین است) اگر ایشان نبودند شما را خلق نمی کردم. اینان خزانه داران دانش من و امینان بر راز من هستند. مبادا با دیده رشک و حسد (غبطه) به آنان بنگرید و آرزوی منزلت و جایگاه رفیع آنان در پیشگاه مرا در سر بپرورانید، که با سرگرم شدن به چنین تمتایی غافل خواهید گشت و با گام نهادن در حریم منع من دچار عصیان شده و از ستمکاران (به نفس خود) خواهید بود. گفتند: پروردگارا ظالمان کیستند؟ فرمود: آنان که به ناحق مدعی مقام ایشان شوند. عرض کردند: خداوندا! چنان که درجه آن را در بهشت دیدیم، جایگاه ستمکاران به آنان را نیز در آتش به ما نشان ده. پس خداوند تبارک و تعالی به آتش دوزخ دستور داد و انواع سختی و شکنجه را که در آن است در معرض دید ایشان قرار داد، سپس خداوند عزوجل فرمود: جایگاه ستمکاران به آنان که به دروغ منزلت ایشان را به خود نسبت می دهند، در پائین ترین طبقات این جهنم است، «هرچه بکوشند تا از آن آتش بیرون آیند (به وسیله فرشتگان عذاب) به همان جا بازگردانده شوند، و هر چه پوست تن آنها پخته و سوخته شود، به پوست دیگری مبدل می شود تا سخت عذاب را بچشند».

ای آدم! وای حقا! با دیده رشک به انوار و حجت های من ننگرید که (در این صورت)

ص: 99

شما را از جوار (رحمت) خویش فرود می آورم، و خواری را بر شما روا خواهم داشت.

«شیطان با وسوسه آدم و حوا را فریب داد، تا زشتی های پوشیده (عورت) آنان (که حتی از دید خودشان هم مخفي بود) پدیدار شود، و گفت: خداوند شما را از خوردن محصول این درخت نهی نکرده، جز برای آن که مبادا شما فرشته شوید یا عمر جاودان یابید و آن دو را سوگند داد که من این سخن را از روی خیرخواهی به شما می گویم. با این سوگند دروغ) ایشان را فریب داد» و آن دو را وادار ساخت تا آرزوی منزلت و مقام ایشان را بنمایند پس به دیده حسد به ایشان نگریستند تا آن جا که خداوند ایشان را به حال خود رها کرد و از درخت گندم خوردند ... چون از آن درخت خوردند، حله ها و لباس ها و زیورها از روی بدنشان بلند شد و آنان لخت ماندند و از برگ (درخت) بهشت بر روی (بدن) خود نهادند، و پروردگارشان به ایشان ندا داد: آیا شما را از نزدیک شدن به این درخت منع نکردم، و نگفتم شیطان برای شما دشمنی است آشکار؟ عرض کردند: ای پروردگار ما! به راستی که ما به خود ستم کردیم و اگر تو ما را مورد مغفرت و رحمت خویش قرار ندهی، به يقين از زیانکاران خواهیم بود». فرمود: از جوار من پایین روید، آن کس که فرمان مرا نبرد شایسته نیست که در بهشت من مجاورم باشد. آن گاه (به زمین) فرود آمدند در حالی که به حال خود رها شده بودند تا بروند و روزی خود را به دست آوردند. و چون خدا اراده نمود که توبه آنان را بپذیرد، جبرئیل نزد ایشان آمده و گفت: بی تردید شما با تمتای مقام کسانی که خدا آنان را بر شما برتری داده است، به نفس خویش ستم نمودید، و کیفرتان همان بود که از جوار خداوند عزوجل بر زمین فرود آیید. حال از پروردگارتان به حق آن نام هایی که بر عرش مشاهده نمودید، بخواهید که توبه شما را بپذیرد. گفتند: خداوندا از تو می خواهیم به حق آنان که ارجمندترین آفریدگان در نزد تو هستند، محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان ، که توبه ما را قبول فرمایی و

ص: 100

ما را مشمول رحمت خود گردانی. «آنگاه خداوند توبه ایشان را پذیرفت زیرا که او بسیار توبه پذیر و مهربان است».

پس پیامبران پیوسته این امانت را نگهداری می نمودند و اوصیاء خود و مخلصان از امت های خویش را از این امانت آگاه و با خبر می ساختند، پس آبا داشتند که امانت را به ناحق برداشته (و به خود نسبت دهند) و می ترسیدند که برای خویش ادعای آن مقام را بنمایند، «و آن شخص شناخته شده (یعنی اولین غاصب) به ناحق آن را تصرف کرد»، و ریشه هر ستمی تا روز قیامت از اوست، و این است تفسير قول خدای عزوجل: «ما، امانت را بر آسمانها و زمین و کوه ها عرضه داشتیم، آن ها از برداشتن آن سرباز زدند و از آن واهمه و ترس داشتند، اما انسان (غاصب اولى) آن را (به ناحق به خود نسبت داد و) حمل نمود، آری او بسیار ستمکار و ناتوان بود».

سپس علامه مجلسی توضیح می دهد:

لا يتوهم أن آدم عليه السلام صار بتمني منزلتهم من الظالمين المدعين لمنزلتهم على الحقيقة حتى يستحق بذلك أليم النكال، فإن في عده من الظالمين في هذا الخبر نوعا من التجوز، فإن من تشبه بقوم فهو منهم، و تشبهه عليه السلام بهم في التمني و مخالفة الأمر الندبي لا في ادعاء المنزلة، و يظهر منها أن حمل الأمانة غير حفظها، يرشدك إليه قوله عليه السلام: فلم تزل أنبياء الله يحفظون هذه الأمانة، إلى قوله: فيأبون حملها، فالمراد بحملها ادعاؤها بغير حق. قال الزجاج: كل من خان الأمانة فقد حملها، و من لم يحمل الأمانة فقد أداها. فآدم عليه السلام لم يكن من الحاملين للأمانة على ما ذهب إليه بعض المفسرين و فسروا الإنسان بأدم عليه السلام و المراد بالإنسان الذي عرف هو أبو بكر، كما تدل عليه أخبار كثيرة.

توهم نشود که آدم عليه السلام با آرزوی منزلت چهارده معصوم، از ستمکاران مدعی

ص: 101

منزلت ایشان بنابر حقیقت شده تا بدین وسیله مستحق عذاب الیم گردد، بلکه در شمارش وی از ظالمین در این خبر، نوعی مجاز است. بنابراین هرکس تشبه به قومی کند و تشبه حضرت آدم در مقام آنها و مخالفت امر مستحبتی بوده است و نه در ادعای منزلت و جایگاه آن ها، و آشکار است از آن که حمل امانت غير حفظ آن است و تو را راهنمایی می کند کلام معصوم که فرمود: پیامبران الهی همواره حافظ این امانت بودند تا این که می فرماید: پس پیامبران از حمل امانت سرباز زدند، پس مقصود از حمل امانت، ادعای امانت به غیر حق است. زجاج گفته است: هرکسی که خیانت به امانت کند، آن را حمل کرده است و هرکسی که حمل امانت نکند، آن را ادا نموده است. پس آدم عليه السلام از حاملین امانت نبوده چنان چه برخی از مفسران ، «انسان» را در قرآن به «آدم» تفسير نموده اند و مراد به انسان که شناخته شده است، همان «ابوبکر»

است چنان چه اخبار بسیاری برآن دلالت می کند.

على بن الجهم می گوید: در مجلس مأمون عباسی که امام رضا عليه السلام نیز حضور داشتند حاضر گشتم و مأمون از آن حضرت پرسید: ای فرزند رسول الله ! آیا از قول شما نیست که می گویید پیامبران معصوم می باشند؟ حضرت امام رضا عليه السلام فرمودند: آری. مأمون گفت: پس معنی این قول خداوند: «وَ عُصِيَ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوِيَ» چیست؟ حضرت فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وتَعَالى قَالَ لإدمِ اسكُنْ أَنْتَ وزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلاً مِنها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُمَا ولا تَقْرَبَا هذِهِ الشَّجَرَةَ وَ أَشَارَ لَهُمَا إِلَى شَجَرَةِ اَلْحِنْطَةِ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ وَ لَمْ يَقُلْ لَهُمَا لاَ تَأْكُلاَ مِنْ هَذِهِ اَلشَّجَرَةِ وَلاَ مِمَّا كَانَ مِن جِنْسِهَا فَلَمْ يَقْرَبا تِلْكَ الشَّجَرَةَ وَ إِنَّمَا أَكَلاَ مِنْ غَيْرِهَا لَمَّا أَنْ وَسْوَسَ اَلشَّيْطَانُ إِلَيْهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبّكُمَا عَن هَذِهِ اَلشَّجَرَةِ وَإِنَّمَا نَهَاكُمَا أَنْ تَقْرَبَا غَيْرَهَا وَ لَمْ يَنْهَكُمَا عَنِ اَلْأَكْلِ مِنْهَا إِلاَّ أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أو تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ وقاسِمِهُما إنّي لَكُما لَمِنَ النَّاجِحينَ وَلَم

ص: 102

يَكُن آدَمُ وَحَوَّاءَ شَاهَدا قَبْلَ ذَلِكَ مَنْ يَحْلِفُ بِاللَّهِ كَاذِباً فَدَلاَلَهُمَا بِغُرُورِ كُلاً مِنْهَا ثِقَةً بِيَمِينِهِ بِاللَّهِ وكَانَ ذَلِكَ مِنْ آدَمَ قَبْلَ اَلنَّبُوِّ وَ لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ بِذَنْبٍ كَبِيرٍ اِسْتَحَقَّ بِهِ دُخُولَ النَّارِ وَ إِنَّمَا كَانَ مِنَ اَلصَّغَائِرِ اَلْمَوْهُوبِهِ اَلَّتِي تَجُوز عَلَى الْأَنْبِيَاءِ قَبْلَ نُزُولِ اَلْوَحْيِ عَلَيْهِمْ فَلَمَّا اِجْتَبَاهُ اَللَّهُ وَ جَعَلَهُ نَبِيّاً كَانَ مَعْصُوماً لا يُذْنِبُ صَغِيرَةً ولاَ كَبِيرَةً قَالَ اللَّهُ عزّ و جلّ وَ عَصيَ آدَمُ رَبَّهُ فَغَويَ ثُمَّ اجتباهُ رَبُّهُ فَتابَ عَليٌ وَهُدِئ».(1)

همانا خداوند تبارک و تعالی به آدم فرمود: «تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و از نعمت های بهشتی هر چه می خواهید، فراوان و گوارا بخورید و به این درخت نزدیک نشوید» در حالی که به درخت گندم اشاره می فرمود (مقصود آن درخت بود) «(که در غیر این صورت) از شمار ظالمان خواهید بود و به آنان نفرمود از این درخت یا از آن چه از جنس آن است، نخورید. آنان به آن درخت نزدیک نشدند و همانا از درختی جزآن (که از جنس آن درخت بود) خوردند چون شیطان آنان را وسوسه نموده و گفت:«پروردگارتان شما را از خوردن این درخت نهی نکرد بلکه شما را نهی کرد به غیرآن نزدیک شوید و شما را از خوردن آن نهی نکرد جز از این رو که فرشته شوید و یا از شما جاودان شدگان باشید و آن دو را سوگند داد که من از شمار نصیحت کنندگان هستم». آدم و حوا پیش از آن ندیده بودند که کسی به دروغ به خدا سوگند یاد کند و به این ترتیب آنان را فریب داد و از روی اعتماد به سوگند او به خدا، از درخت خوردند. و این پیش از پیامبری آدم بود و البته گناه کبیره ای نبود که به خاطر سزاوار آتش دوزخ گردد بلکه از جمله گناهان صغيره موهوبه (بخشیده شده) بود که بر پیامبران جایز است که پیش از پیامبری مرتکب آن شوند. پس چون خداوند او را برگزید و پیامبر قرارش داد، معصوم بود و هیچ صغيره ويا کبیرهای مرتکب نمی شد. خداوند عزوجل می فرماید: «وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغُوِيَ ثُمَّ اِجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَ هُدِئَ».

ص: 103

و در روایت ابوحمزه ثمالی است که: عبد الله بن عمر بر امام زین العابدين عليه السلام وارد شد و عرضه داشت:

يا ابن الحسين! أنت الذي تقول: إِنَّ يُونُسَ بْنَ مَتَّى إِنَّمَا لَقِيَ مِنَ الْحُوتِ مَا لَقِيَ لِأَنَّهُ عُرِضَتْ عَلَيْهِ وَلَايَةُ جَدِّي فَتَوَقَّفْ عِنْدَهَا ؟ قَالَ : بَلى ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ. قال: فأرني آية ذلك إن كنت من الصادقين، فأمر بشد عينيه بعصابة و عيني بعصابة ثم أمر بعد ساعة بفتح أعيننا فإذا نحن على شاطئ البحر تضرب أمواجه. فقال ابن عمر: يا سيدي ! دمي في رقبتك الله الله في نفسي. فقال: هِيهِ وَ أُرِيهِ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ. ثم قال: يا أَيُّهَا الْحُوتُ! قال: فأطلع الحوت رأسه من البحر مثل الجبل العظيم و هو يقول: لبيك لبيك يا ولي الله . فقال: من أنت؟ قال: أنا حوت يونس یا سیدي. قال: أنبئنا بالخبر. قال: يا سيدي ! إن الله تعالى لم يبعث نبيا من آدم إلى أن صار جذك محمد إلا وقد عرض عليه ولايتكم أهل البيت، فمن قبلها من الأنبياء سلم و تخلص و من توقف عنها و تتعتع في حملها لقي ما لقي آدم من المعصية، و ما لقي نوح من الغرق، و ما لقي إبراهيم من النار، و ما لقي يوسف من الجب، و ما لقي أيوب من البلاء، و ما لقي داود من الخطيئة، إلى أن بعث الله يونس فأوحى الله إليه أن: يا يُونُسُ ! تَوَلَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيّاً وَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ مِنْ صُلْبَهُ، في كلام له، قال: فكيف أتولى من لم أره ولم أعرفه؟ و ذهب مغتاظ، فأوحى الله تعالى إلي أن: اِلْتَقِمِي يُونِسً وَ لَا تَوَهُّنِيٌّ لَهُ عَظْمَا. فمكث في بطني أربعين صباحأ يطوف معي البحار في ظلمات ثلات ينادي أنه:لَا إلَهٌ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إنْي كَنَّتْ مِنَ الظَّالِمِينَ، قَدْ قَبْلَ وَلَاَيَةِ عَلِيِّ بْن أَبِي طَالِبٍ وَالْأئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ مِنْ وَلَدِهِ. فلما آمن بولايتكم أمرني ربي فقذفته على ساحل البحر. فقال زين العابدين عليه السلام: اِرْجِعْ أَيُّهَا اَلْحَوْثُ إِلَى وَكْرِكَ. و استوى الماء.(1)

ای فرزند حسین ! شما مدعی هستید که یونس بن متی در شکم ماهی زندانی شد به

ص: 104

این دلیل که بر او ولایت جدمان عرضه شد و او درباره پذیرش آن درنگ کرد؟ فرمود: آری، مادرت به عزایت نشیند. عبدالله ابن عمر گفت: پس نشانه آن را به من نشان بده، اگر از راستگویان هستی. پس حضرت دستور داد چشم من و او را با پارچه ای ببندند، آن گاه پس از لحظه ای امر کرد چشممان را باز کنیم، در این حال کنار دریا بودیم و امواج سیل آسا می خروشید. ابن عمر گفت: سرورم! خون من به گردن شما است، مبادا مرا به کشتن دهی. فرمود: آرام باش، گفتی نشان بده اگر از شمار راستگویان هستی. سپس فرمود: ای نهنگ! ناگهان نهنگی مانند کوه عظیمی سرش را از دریا برآورد در حالی که می گفت: لبيك لبيك يا ولي الله . فرمود: تو که هستی؟ گفت: من ماهی یونس ابن متی هستم. فرمود: جریان را نقل کن.

ماهی گفت: سرورم! خداوند از آدم تا جد بزرگوار شما (حضرت محمد صلى الله عليه و آله) هیچ پیامبری را مبعوث ننمود مگر آن که ولایت شما خانواده را بر او عرضه داشت، هر کدام از پیامبران آن را پذیرفتند، آسوده و راحت شدند و هر کدام درنگ نمودند و از حمل آن خودداری کردند، گرفتار یک ناراحتی مانند آن چه آدم به سبب گناه و نوح به سبب غرق و ابراهیم به سبب آتش و يوسف به سبب چاه و ایوب به سبب بلاو داود به سبب خطا کاری دیدند تا آن که خداوند يونس را برانگیخت. خداوند به او چنین وحی فرمود: امیرالمؤمنين على و ائمته راشدین از نسل او را دوست بدار. در يك قسمت از گفتارش چنین بود: چگونه دوست بدارم کسی را که ندیده ام و نمی شناسم؟ و با خشم رفت. خداوند به من وحی کرد که یونس را ببلع ولى استخوانش را نشکن. در شکم من چهل روز بود. همراه من در دریاها سیر می کرد و درون سه تاریکی فریاد می زد: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِلَيَّ كُنْتُ مِنَ اَلظَّالِمِينَ، ولایت علی و ائمته بعد از او را پذیرفتم». چون به ولایت شما ایمان آورد، پروردگارم مرا دستور داد و او را به کنار دریا انداختم. امام زین

ص: 105

العابدين عليه السلام فرمودند: ای نهنگ! به جای خود برگرد. او رفت و آب به هم پیوست.

در تفسیر فرات به سند خود از حضرت امام جعفرصادق از پدرش از پدران گرامش عليهم السلام نقل نمود که پیامبر اکرم صلی الله عليه و آله فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَرَضَ وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرْضِ فقبلوها مَا خَلَا يُونُسُ بْنُ مَتَّى فعاقبه اللَّهِ وَ حَبَسَهُ فِي بَطْنِ الْحُوتِ لإنكاه وَلَايَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ حَتَّى قَبْلَهَا».

همانا الله تبارک و تعالی، ولایت علی بن ابی طالب عليه السلام را براهل آسمانها و زمین عرضه داشت، همه قبول کردند به جزيونس بن متى. بدین سبب خداوند او را کیفر نمود و در شکم ماهی زندانی کرد به جهت انکار ولایت علی بن ابي طالب عليه السلام تا اینکه پذیرفت.

ابويعقوب گوید: در درون ظلمات فریاد زد: «لا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي کُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ»

از ظالمين هستم به جهت انکار ولایت علی بن ابی طالب. ابوعبد الله گفت: من حديث را انکار کردم و آن را بر عبدالله بن سليمان مدنی عرضه نمودم، او گفت: ناراحت نشو، امیرالمؤمنين على بن ابي طالب عليه السلام در کوفه برای ما سخنرانی کرد، پس از حمد و ثنای خدا در سخنرانی خود، فرمود:

«فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنِ الْمُقِرِّينَ لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ».

اگر او از شمار اقرارکنندگان نبود، هرآینه تا روز قیامت در شکم ماهی می ماند.

کسی برخاست و گفت: ای امیرمؤمنان ! ما شنیده ایم که الله می فرماید: فَلَوْلَا أَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ!.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

« اقْعُدْ یا بَكَّارٍ ؛ فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنِ الْمُقِرِّينَ لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى يَؤُمُّ يُبْعَثُونَ».(1)

ص: 106

ای بکار! بنشین، اگراو از اقرارکنندگان نبود در شکم ماهی تا روز قیامت می ماند.

و از مصادیق ظلم، ظلم بر نفس به این که ترک اولی کند که سالب توفیق و یا نعمتی می گردد و ذنب آنان نسبی است و ذنب به وجه اطلاق نمی باشد و استغفار انبیاء به جهت ترک اولى است و ... اعتراف به ظلم برخی انبیاء چون آدم و یونس به معنای نقصان منفعت است که بر اثر تقصیر در ایمان کامل به حضرات معصومین است.

قول اماميه چنین است: جایز نیست برانبیاء گناه صغيره وكبيره نه قبل بعثت و نه بعد از آن . و اتفاق شیعه بر این است که آن نهی، ارشادی بوده است؛ مقصود از نهی ارشادی صلاح منه است و وجه رشد او که بر آن نه ثواب و نه عقابی مترتب می شود و بلکه سلب نعمت و فضیلت می کند و عتاب لازم می آید.

شیخ طبرسی می نویسد: معصیت هم در مقابل واجب گفته می شود و هم در مخالفت امر مستحب. پس مانعی نیست که ترک کننده مستحب را عاصی بنامند. آن گاه می نویسد: شکی نیست که احتمال دارد فغوی به معنای ناامیدی باشد. (یعنی) جایز است معنای فغوی این باشد که آدم از رسیدن به جاودانگی ناامید شد یعنی از درخت خورد ولی به آرزوی خود نرسید.

معصیت حضرت آدم در مقابل امرارشادی بود نه امر مولوی و وجوبی. پیامبران از معصیت و مخالفت حق معصوم هستند .... این است معنای سخن گوینده (که می گوید): انبیاء با آن که معصوم هستند مانعی نیست ترک اولی از آن ها سر بزند. و خوردن آدم از شجره، ترک اولی بود. وَ عَصى آدَمُ رَبَّهُ ، گفتیم این عصیان معصیت نبوده حتی مکروه هم نبوده است. زیرا در این جا نهی ارشادی است یعنی خلاف صلاح خود اقدام نمودند. به خصوص به قرینه ی فغوئ . به ضرر خود اقدام کرد. از زندگی بی زحمت رانده شد. (که واژه غوى خلاف رشد است).

تتمه مسائلی که در جلسه آقایان مطرح شده است:

جواب: در پاسخ به سؤال 2 آورده ایم.

حوا، در تمامی این جریان ها هر دو با هم همراه بودند و این که گفته می شود شیطان به سراغ آدم رفت و ناامید شد و سپس به سراغ حوا رفت و حوا موجب فریب آدم شد، بهتانی بیش نیست که از اسرائیلیات بوده و عینا متن تورات است که در ذیل آورده می شود:

تورات: سفر پیدایش

خداوند، آدم را در باغ عدن گذاشت تا در آن کار کند و از آن نگهداری نماید، و به او گفت: از همهء میوه های درختان باغ بخور، به جز میوه درخت شناخت نیک و بد، زیرا اگر از میوه آن بخوری، مطمئن باش خواهی مرد ... آنگاه خداوند آدم را به خواب عمیقی فرو برد و یکی از دنده هایش را برداشت و جای آن را با گوشت پر کرد، و از آن دنده، زنی سرشت و او را پیش آدم آورد. آدم گفت: این است استخوانی از استخوان هایم و گوشتی از گوشتم. نام او نسا **باشد، چون از انسان گرفته شد ... آدم و همسرش، هرچند برهنه بودند، ولی احساس خجالت نمی کردند ... مار از همه حیواناتی که خداوند به وجود آورد، زیرک تر بود. روزی مار نزد زن آمده، به او گفت: آیا حقیقت دارد که خدا شما را از خوردن میوه تمام درختان باغ منع کرده است؟ زن در جواب گفت: ما اجازه داریم از میوه همه درختان بخوریم، به جز میوه درختی که در وسط باغ است. خدا امر فرموده است که از میوه آن درخت نخوریم و حتی آن را لمس نکنیم و گرنه می میریم. مارگفت: مطمئن باش نخواهید مرد! بلکه خدا خوب می داند زمانی که از میوه آن درخت بخورید، چشمان شما باز می شود و مانند خدا می شوید و می توانید خوب را از بد تشخیص دهید. آن درخت در نظر زن، زیبا آمد و با خود اندیشید: میوه این درخت دلپذیر، می تواند، خوش طعم باشد و به من دانایی ببخشد. پس از میوه درخت چید و خورد و به شوهرش هم داد و او نیز خورد. آن گاه چشمان هر دو باز شد و از برهنگی خود آگاه شدند؛ پس با برگ های درخت

ص: 110

انجیر پوششی برای خود درست کردند. عصر همان روز، آدم و زنش، صدای خداوند را که در باغ راه می رفت شنیدند و خود را لابلای درختان پنهان آردند. خداوند آدم را ندا داد: ای آدم، چرا خود را پنهان می کنی ؟ آدم جواب داد: صدای تو را در باغ شنیدم و ترسیدم زیرا برهنه بودم؛ پس خود را پنهان کردم. خداوند فرمود: چه کسی به تو گفت که برهنه ای ؟ آیا از میوه آن درختی خوردی که به تو گفته بودم از آن نخوری؟ آدم جواب داد: این زن که یار من ساختی ، از آن میوه به من داد و من هم خوردم. آن گاه خداوند از زن پرسید: این چه کاری بود که کردی؟ زن گفت: مار مرا فریب داد. پس خداوند به مار فرمود: به سبب انجام این کار از تمام حیوانات وحشی و اهلی زمین ملعون تر خواهی بود. تا زنده ای روی شکمت خواهی خزید و خاک خواهی خورد. بین تو و زن، و نیز بین نسل تو و نسل زن، خصومت می گذارم. نسل زن سر تو را خواهد کوبید و تو پاشنه وی را خواهی زد. آن گاه خداوند به زن فرمود: درد زایمان تو را زیاد می کنم و تو با درد فرزندان خواهی زایید. مشتاق شوهرت خواهی بود و او بر تو تسلط خواهد داشت. سپس خداوند به آدم فرمود: چون گفته زنت را پذیرفتی و از میوه آن درختی خوردی که به تو گفته بودم از آن نخوری، زمین زیر نعلت قرار خواهد گرفت و تو تمام ایام عمرت با رنج و زحمت از آن کسب معاش خواهی کرد. از زمین خار و خاشاک برایت خواهد رویید و گیاهان صحرا را خواهی خورد. تا آخر عمر به عرق پیشانیات نان خواهی خورد و سرانجام به همان خاکی باز خواهی گشت که از آن گرفته شدى؛ زیرا تو از خاک سرشته شده و به خاک هم برخواهی گشت ... سپس خداوند فرمود: که آدم مانند ما شده است و خوب و بد را می شناسد، نباید گذاشت از میوه درخت حیات" نیز بخورد و تا ابد زنده بماند ....

جواب: بهشت محل لذت بردن بود، و نهی ارشادی و تنزیهی الله تعالی نیز تکلیف بود.(1)

لباسشان ریخته عورتشان بر آن دو آشکار گردید، بنا کردند از برگ های بهشت بر عورت های خود می نهادند و پروردگارشان آنان را ندا داد: آیا شما را از این درخت نهی نکردم؟ و آیا به شما نگفتم که شیطان برای شما دشمن آشکاری است؟!.

چنان که روشن است در قرآن کریم ذکری از چیستی آن درخت نشده است و در احادیث و روایات و اخبار چند مصداق ذکر شده است که پاسخ به آن در پیش گذشت، و فقره دوم پرسش شما ابهام دارد، و اگر مقصود پیدا کردن جای گاه خود که نباید از آن تجاوز بنمایند و بر مقام حضرات محمد و آل محمد صلى الله عليهم و ستم غبطه بخورند باشد، که تجاوز بر آن موجب آشکاری عوراتشان باشد، جواب آری است، که آنان سبب و واسطه همه فیوضات و نعمات الهی به همه مخلوقات هستند، و شرح ماجرا چنان چه در تورات آمده است، در پاسخ به پرسش شماره 3 گذشت ضمن این که باز هم تأکید می شود که خوردن میوه آن درخت موجب آگاهی آنان نسبت به وضعیت خودشان شد، چیزی جز متن تورات و اعتقاد یهودیان نیست، والله العالم.

روایت است که امام جعفرصادق عليه السلام درباره آیه : «بَدَتْ لَهُمَا سَوَاتُهُمَا» فرمودند:

«كَانَتْ سُوءاً تَهُمَا لَا تَبْدُوَ لَهُمَا - يَعْنِي كَانَتْ ( مُسْتَتِرَةُ ) دَاخِلَةُ».(1)

عورت هایشان برایشان آشکار نمی شد- یعنی (پوشیده) در داخل بوده است.

«فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ اَلشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْمُحَلِّي وَمَملَ لاَيَبلى أَكلاً مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سِواهُما وَفْقاً يَخصِفانِ عَلَيهِما مِن وَرَقِ الجَنَّةِ وعَصَى آدَهُ غُوِّئَ د اجْتَبَاهُ تَه فَتابَ عَلِيٌ وهَدِئ».

«تاب» اگر به «إلى» متعدی شود، فعل عبد، به معنای بازگشت به سوی خدا است مانند:«إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ» . همانا به سوی (فرمان برداری از) تو بازگشتم.(1) و اگر به «على» متعدی شود، فعل خدا، به معنای پذیرش توبه است مانند همین آیه: «فَتَابَ عَلَيْهِ» - پس توبه او را پذیرفت، بنابر این پس از توبه حضرت آدم و پذیرش آن از سوی الله تعالی به مقام إجتباء و إصطفاء

رسید.

جواب: إخراج سریع از جای عالی به دانی را هبوط گویند، و اهباط آدم و حوا از بهشت بر اثر الغزشی بود که در امر ارشادی الله جل جلاله انجام دادند. و صلى الله على محمد و آله الظاهرين، والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته . العاصي ربه الكريم حیدر حسين التربتي الكربلائي علي الله عن والديه وعنه آمین .19 شهر ربيع الثاني سنة 1433 الهجرية.

* * *

ذکر ننموده اند و باید که مأخذ اول آنان تاریخ طبری بوده باشد، و قدیمی ترین مأخذ همان تاریخ طبری است که تصریح دارد از مقتل أبي مخنف ذکر کرده است و اصل مقتل مفقود است و معلوم است که همه آن ها از نقل مضطرب حمید بن مسلم که خودش از بنی امیه و جزو لشکریان عمر بن سعد بوده و همراه با خولى لعنهم الله حامل سر مطهر حضرت امام حسين عليه السلام به کوفه بوده می باشد ،(1) و راوی از حمید بن مسلم سليمان بن أبي راشد است که مجهول است، بنابراین، این خبر از جهت منبع معتبر نیست و فاقد سند صحیح می باشد. اضافه برآن الفاظ این خبرها از اضطراب برخوردارند چنان که ملاحظه می کنید. و دلالت آن نیز اشکال هایی دارد که به برخی از آنها اشاره نماييم:

1- گزارش صحیحی از نپوشاندن صورت زنان اهل بیت علیهن السلام در منظر نامحرمان نشده است، بلکه حضرت زینب علیها السلام در اسارت، خود يزيد لعنه الله را توبیخ نموده و فرمودند:

«... أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءُ ! تخديرك حرائرک وَ إماءک سوقک بَنَاتِ رَسُولُ اللَّهِ سَبَايَا قَدْ هَتَكَتِ سُتورَهُنُ وَ أَبَدیت وُجُوهِهِنَّ تَحْدُو الْأَعْدَاءَ مِنْ بَلَدٍ إِلَى بَلَدٍ؟! ...»(2)

... ای پسر آزاد شدگان (به لطف جدم) ! آیا این از عدل است که زنان و کنیزکان خود را پشت پرده ها بنشانی و آن گاه دختران رسول الله را در بند اسارت، به این شهرو آن شهر بکشانی ؟ پرده کرامت آنان را کنار زني و چهره هایشان را بر دشمنان نمایان سازی ؟! ....

2- و روایاتی تصریح دارد که مید حضرت زینب را نمی شناخته که از برخی استفسار نمود و پرسید که: ایشان کیست و آنان جوابش دادند که: زینب است در حالی که آنان نیز نمی شناختند چون در برخی از نقل ها او را زینب و در برخی حضرت رباب نامیدند، و روبندهها تا قبل از هجوم برخیمه ها بر صورتها بوده است. و اگر حضرت زینب سلام الله علیها برسر

ص: 116

نعش حضرت علی اکبر حاضر شده باشند معلوم می شود که نهی امام حسين عليه السلام از بیرون آمدن زنان نهی تحریمی نبوده و شامل آن لحظه نمی باشد، و از آنجا که دلائلی بر عصمت حضرت زینب عليها السلام وجود دارد که از سنخ عصمت ذاتیه اهل بیت اطهار و ملهمة من عند الله تعالی هستند، کار خلافی از او سر نمی زند و فعل حضرت والاتر از فهم ما می باشد، و عظمت مصیبت نیز بسیار بزرگ است، و الله العالم.

سؤال_

سه می باشد، نیاز به دلیلی دیگر دارد که مفقود است، و حتی یک مورد از پدران و مادران رسول الله و امامان معصوم صلوات الله عليهم، با واسطه و بی واسطه، ثابت نشده است که طهارت توحید و تقوی نداشته اند و یا از خاندانی پست و فرومایه و بد نام بوده اند.

و همان طور که برای رسول الله و امیرالمؤمنين صلوات الله عليهما و آلهما ثابت است، برای بقیه امامان معصوم نیز ثابت است، زیرا حضرات معصومین در تمامی ویژگی ها با رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم مشترک هستند الا نبوت تأسیسی و اختصاصات آن حضرت، و آنچه از فضائل که یکی از امامان دارد، بقیه امامان نیز از آن بهره مند هستند مگر در اختصاصات، چنانچه فرمودند:

«خَلَقْنَا وَاحِدٍ .. إِنَّ فَضْلَ أَوَّلُنَا يَلْحَقُ فَضْلِ آخِرَنَا ، وَ فَضْلِ آخِرَنَا یلحق فَضْلِ أَوَّلِنَا ، فَكُلْ لَهُ فَضْلٍ».(1)

ما در آفرینش یکسانیم، ... همانا فضل اولین ما به فضل آخرين ما ملحق می پیوندد، و فضل آخرين ما به اولین ما ( فضل ما یکسان است)، و همه را فضلی است.

«إِنَّا أَهْلِ بَيْتِي لايقاش بِنَا أَحَدُ».(2)

همانا کسی با ما قیاس نشود.

«أَشهَدُ أَنَّكَ طُهْرٌ طاهِرٌ مُطَهَّرٌ مِنْ طُهْرٍ طاهِرٍ مُطَهَّرٍ طَهُرَتَ وَ طَهُرَتْ أَرْضٌ أَنْتَ بِها وَ طَهُرَ حَرَمُكَ»...(3)

شهادت می دهم همانا تو (از آغاز پاک و پاکیزه و پاک گردیده (خدایی)، از پاک و پاکیزه و پاک گردیده ای، پاک گردیده ای و زمینی که در آن (مدفون) هستی پاک گردیده، و حرم تونيزپاک گردیده، ....

و از آن جمله است اصلاب شاخه و أرحام مطهره .(4)

ظرف قابلی باید تا بتواند حمل معصوم بنماید. باید آباء وأمهات، همگی از شرک و زنا و سفاح

ص: 118

طاهر باشند و حتی لحظه ای مشرک نبوده باشند بلکه بایست جهت حمل نور شریف معصوم از طاهرترین باشند. و این تعابیر در زیارات برای همه امامان صادق است. نتیجه این که شیعه اعتقاد دارد بر ضرورت طهارت نسب رسول الله و امامان معصوم صلوات الله علیهم اجمعین از نسل آن حضرت را از جهت پدران و مادران با واسطه و بی واسطه (از زنا و پستی نسب)، و معتقد است که تمامی اجداد و جدات رسول الله و امامان معصوم از نکاح صحیح اند، و همه شریف اند نسبا وحسبا، و از موحدان بوده اند.

و این که نوشته اید: مضاف بر این نمی رساند که پدران و مادران معصوم از گناه بوده اند.آیا این صحبت صحیح می باشد؟

می گوییم: بنابر فرمایش حضرات معصومین علیهم السلام عصمت درجاتی دارد، و پدران و مادران معصومین باید صدیق باشند و عصمت واجبه ای که برای حجج الله لازم است، برای آنان نیست و به طور مطلق مفترض الطاعة نیستند مگر در آن زمانی که نیابت و یا وکالت از طرف امام معصوم داشته باشند، مانند حضرت زینب کبری و فاطمة بنت الحسين و حکيمة بنت الإمام الجواد و حضرت نرجس خاتون و سفراء اربعة صلوات الله عليهم و غیر آنها که در مدتی که به امر امام باب الأئمته بوده اند، و سخنی را که نقل نمودید باطل و بی اساس می باشد.

***

(ای رسول الله !) بگو: من از خود مالك هیچ سود و زیانی برای خودم نیستم، مگر آنچه را خدا بخواهد (و از غیب و اسرار نهان از پیش خود خبر ندارم، مگر هر چه خدا بخواهد) و اگر غیب می دانستم، منافع زیادی برای خودم فراهم می کردم و هرگز به من زیانی نمی رسید. من جز هشداردهنده و بشارت دهنده برای گروهی که ایمان می آورند نیستم. و آیه کریمه می فرماید: لم أضر نفسي ولا أنفعها ولا يلحقها نفعا ولا ضرا إلا بمشيته، بلکه نفي نموده است مالکیت ضرر و نفع را، پس استثناء به مالکیت واقع گشته پس واجب گشته که مشیت بوده باشد مشیت ملک ونه مشیت ضرری که مالک آنند و به تحقیق خداوند تعالی ملک برای او قرار داده است در آیه کریمه:

*«... وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ ... » .(1)

... و نیز کنیزانی را که از غنایم خداوند به تو بخشیده ....

علامه مجلسی در بحار الأنوار چنین معنی نموده:

«لاَ أَمْلِكُ إِنَفْسِي نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً»، یعنی به طور مطلق، زیرا فعل متوقف بر اسباب و آلتها است، وبدرستی که همه به قدرت خداوند تعالی است، و این با اختیار انسان منافاتی ندارد، و یا در آنچه که به اختیار بندگان نیست از دفع بلاها و جلب منفعتها.

و مرقوم داشته است:

«لاَ أَمْلِكُ إِنَفْسِي نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً» یعنی: جلب منفعت و نه دفع ضرری را و آن إظهار بندگی است و بیزاری جستن از ادعای علم به غیب ها از جانب خود (استقلالی)، «إِلاَّ مَا شَاءَ اَللَّهُ»، (جز آن که مشیت او باشد) از آن را پس الهام نماید مرا و موفق دارد، «وَلَو كُنتُ أَعْلَمُ الغَيبَ»، یعنی اگر آن را می دانستم هرآینه مخالفت می نمود حال من آنچه را که بر آن هستم از طلب بسیاری منفعت ها و دوری جستن از ضررها تا این که بدی

ص: 120

مرا مس ننماید، و احتمال دارد این که معنی چنین باشد: اگر علم غیب از خود می داشتم به غیر از راه وحی از جانب الله هر آینه آن را به کار می گرفتم در جلب منفعت ها و راندن ضررها و لكن من وقتی که به وحی آن را دانسته ام و لكن من راضی ام به قضای الهی و کوششی در دفع آنچه را که می دانم واقع شدن آن را بر خودم از مصیبت ها به قضای الله تعالى، و این منافاتی ندارد با آنچه می آید درباره آن

حضرات عليهم السلام علم به آنچه بوده و آنچه که تا روز قیامت بشود.(1)

و می گوییم: نه تنها رسول الله بلکه هیچ کسی مالک نفع و ضرر برای خود نیست مگر به مشیت الهی، و کسی از پیش خود و مستقل از حضرت الله تعالى هیچ کسی و چیزی نیست و همه نیاز به او دارند و اوست غني مطلق.

و می گوییم: این آیه کریمه نفي عالم بودن نبی و وصى به غیب از جانب حضرت اله را نمی کند، و شاهد بر آگاه بودن رسول الله از غیب به اذن الله تعالی است آیه کریمه:

«عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا»(2)

(او) داننده «غیب» است و کسی را بر «غيب» خود آگاه نکرده * مگر آن را که پسندیده از پیغمبران، پس همانا او از پیش روی او و از پشت سرش نگهبانی را می گمارد.

و باب علوم رسول الله صلى الله علیه و آله حضرت امیر المؤمنين عليه السلام است. و از طریق رسول الله صلى الله عليه و آله و به واسطه او همه اهل بیت نبوت از علم غیبی که الله تبارک و تعالی آن حضرت را آگاه فرموده است آگاه شده اند. والله العالم.

سؤال -

جواب - به این سؤال نیز علمای شیعه در طی چهارده قرن پاسخ داده اند و ما به صورت خلاصه و ساده جواب میدهیم. در آغاز آفرینش مخلوقات توحید و معارف حقه بر آن ها عرضه شد و عهد گرفته شد و اولین کسانی که اجابت دعوت حضرت حق جل جلاله را نمودند حضرت محمد و حضرت فاطمه و دوازده امامان معصوم صلوات الله عليهم بودند و به این سبقت در اجابت و قبول دعوت حق بود که مفتخر به فضیلت و برتری مقام خود در عالم تكوين (خلقت و تشریع (شریعت) گردیدند و مشمول عنایات خاضه و فضائل و مقامات عاليه عصمت و طهارت و رهبری گردیدند، و از میان پیامبران آنانی که بر دیگر پیامبران سبقت در اجابت و قبول دعوت حق به معرفت وطاعت نمودند به مقام پیامبری اولوا العزم نائل شدند و همینطور دیگران.

و گزینش افراد برای رهبری دینی جامعه باید انتخابی دقیق و حقیقی باشد و از روی آگاهی کامل که آن شخص هرگز لغزش و خطایی هرچند شخصی. و کوچک انجام ندهد و کسی. جز حضرت الله تبارک و تعالی از آن آگاهی ندارد .

واما آنان که قبول دعوت حق را ننمودند و عهد و پیمان برتوحید به حضرت الله تعالی ندادند فضیلتی نیافتند و لکن حضرتش به آنان نیز این عنایت را فرمود تا در این عالم دنیا نیز بیایند و علم و قدرت و اختیار عطا فرمود و بهترین ها را بر آنان گماشت تا هدایتشان کنند و از نعمت و فيض هدایت به شاهراه معرفت توحید و نبوت و امامت و اطاعت بهره مند شوند.

تا از این راه به مقامات عالیه ایمان و تقوی ارتقا یابند و در عالم بقاء همنشین محمد و آل محمد صلوات الله وسلامه عليهم اجمعین گردند و در کنار آنان از نعمت های جاودانه بهشت استفاده نمایند.

نتیجه این که: حضرات محمد و آل محمد صلوات الله وسلامه عليهم که عنایات و فیوضات الهیه شامل حالشان شده است به سبب ایمان و طاعتی است که در عوالم پیشین از جمله عوالم

ص: 122

«ذر» ابراز نمودند و ثبات قدمی که در این عالم نیز داشته و دارند و خالق تعالی از آن آگاهی کامل داشته و دارد.

* * *

سؤال -

روایت زیر استناد می کنند حدثنا تمیم بن عبد الله بن تميم القرشي قال: حدثني أبي عن أحمد بن علي الأنصاري عن أبي الصلت الهروي قال: قلت للرضا عليه السلام يابن رسول الله! إن في سواد الكوفة قوما يزعمون أن النبي صلى الله علیه و آله لم يقع عليه السهو في صلاته؟ فقال: كذبوا لعنهم الله إن الذي لا يسهو هو الله الذي لا إله إلا هو. عیون أخبار الرضا عليه السلام: 203/2 ح5.

هروی از امام رضا می پرسد: یابن رسول الله! در کوفه گروهی هستند که می پندارند که بر رسول خدا سهو و اشتباهی در نمازش واقع نمی شد؟ امام رضا فرمودند: خدا ایشان را لعنت کند دروغ گفته اند. آن که سهو نمی کند فقط خدای تعالی است که جز او خدایی نیست. نظر شما در این خصوص چیست؟

جواب- روایت ذکر شده ضعیف است و فاقد اعتبار به دلیل مجهول بودن تميم و پدرش، وعدم عارضه سهو و نسیان بر رسول الله و حضرات معصومین صلی الله عليهم أجمعين، مورد اجماع شیعه است و قول شاد شیخ صدوق و استادش ابن الوليد، مخالف دلیل قرآن و سنت و اجماع و عقل است، و کسی که حامل و واسطه و حافظ و مفسر و مبلغ دین است، باید از هرگونه سهو و خطا و نسیان معصوم باشد؛ چه در اخذ و چه در عطای دین، و عبادت و طاعت و سهوو نسیان از سلطه شیطان است:

«وَمَا أَنْسَانِيهُ إِلَّا الشَّيْطَانُ». (1)

و من ماهی را فراموش کردم و جز شیطان از خاطرم نبرد.

«إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانُ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ». (2)

البته شیطان بر کسانی که به خدا ایمان آورده و بر پروردگارشان توکل میکنند هرگز سلطه ای نخواهد بود.

و روایات از این قبیل، اخبار آحاد هستند و چنانچه دارای سند صحیح باشند، حمل بر تقيه می گردند.

ص: 124

جواب- آن چه را که ذکر شد اقوال و اخبار غیر موثق و از غیر معصوم است و سخن غیر معصوم اعتبار ندارد. وظیفه همه ایمان به الله تعالى و انبیاء الهی و اوصياء و اخذ معارف از آنها و اطاعت از ایشان است، و نه از فلاسفه . برای اطمینان شما به برخی از قسمت های کتاب سیاست ارسطو، معلم اول آنان و دیگر کتاب ها در مورد آنان اشاره خواهیم داشت تا معلوم گردد که اینان نه تنها نبی نیستند بلکه معتقد به عقاید کفرآلود و مروج آنها بوده اند:

معلم اول: بت می پرستد و در مراسم بت پرستی هرکاری را جایز می داند. ص326 سیاست، و ش1074 متافيزيك.

ارسطوسقط جنین را تجویز می نماید. ص 323 سیاست.

خدایان یونان را مورد ستایش قرار میدهد و قول هلن را نقل می کند که: کیست که تواند مرا که از دو سوی تبار از خدایان دارم کنیز بنامد. ص 15 سیاست.

او در مورد مقام پدر از زئوس (شیطان) نمونه ذکر می کند و می گوید: از این رو هومر حق داشت که زئوس را که شهریار سپهربود، پدرخدایان و آدمیان بنامد. ص34 سیاست.

او برای بت خانه ها احکام و قوانین وضع می کند و می گوید: هیچ صنتعگرو برزگری را نباید به پیشوایی دین گماشت زیرا بزرگداشت خدایان فقط کار شهروندان است ... چون سزاست که فرمانروایان پس از فرارسیدن زمان پیری، حق عبادت خدایان را به جا آورند و مانده عمر را در خدمت ایشان آرامش جویند. پیشوایان دین را باید از میان آنان گزید. ص 303 سیاست.

او وقف زمین برای بت خانه ها ضروری می داند و می گوید: پس هر زمینی را باید به دو بخش کرد: بخش همگانی و بخشی از آن يك تن هريك از این دو بخش را باید به دو نیم بخش کرد. نیمی از زمین های همگانی را باید به آیین های دینی و نیم دیگر را به تأمین خوان های همگانی مختص نمود. ص305 سیاست .

او در مورد زنان حامله می گوید: قانون گذار می تواند آنان را بدین گونه به ورزش خو دهد که

ص: 126

مقرر دارد تا زنان هر روز به زیارت پرستشگاه یکی از خدایان زایش بروند. ص 323 و ص 342سیاست.

موسیقی را از لوازم تربیت میشمارد. ص 339 سیاست .

کشتن ناقص العضوها را تجویز می نماید و می گوید: اما دراین باره که کودکان را در چه مواردی باید حتما پرورش داد و درچه مواردی به حال خود را گذاشت تا بمیرند شك نیست که باید قانونی برای منع پرورش کودکان ناقص العضو وضع کرد. بردگان را نه انسان بلکه ابزار جاندار و از وسایل کار می داند. ص998 سیاست.

آسیایی ها را فطرت برده و ترسو می داند. ص297 سیاست.

جهان را ابدی می داند و منکرحساب وکتاب وقيامت است. ص 71 در آسمان / اسماعیل سعادت .

و می گوید: فت جنگ یعنی به بردگی گرفتن کسانی که برای بردگی آفریده شده اند. ص21 سیاست.

منکر معاد است زیرا انسان خوب، خدا و انسان بد، حیوان می شود. ص242 نیکوماخوس / لطفي.

ارسطو موسیقی را پرورش دهنده نهاد آدمی می داند و می گوید: از این رو است که موسیقی باید جزیی از تربیت جوانان باشد. سیاست ارسطو ص 339.

و افلاطون: وی در کتاب جمهوری خود ورزش و رقص برهنه را به زنان پیشنهاد می کند و می گوید: پس بگذار زنان پاسدار برهنه شوند و خود را به جامه قابلیت بیارایند. مردی که با دیدن زنان برهنه در ورزشگاه ، خنده استهزا برلب می آورد خامی، ونادانی خود را آشکار می کند. افلاطون نیز در مورد جشن اختلاط پسران، و دختران می گوید: به دختران اجازه میدهیم تا جایی که شرم اجازه می دهد عریان شوند. کتاب قوانین ، شماره 771.

سقراط و افلاطون و ارسطو اهمیت خاصی برای رقص و موسیقی قائل هستند، چنان که ويل

ص: 127

دورانت مورخ مشهور غرب می گوید: سقراط می رقصید و از این هنر تمجید می کرد و معتقد بود که رقص به تمام قسمت های بدن صحت می بخشد. افلاطون رقص را میل باطنی و طبیعی انسان به اظهاروبيان ، به وسیله حرکات بدن می داند. تاریخ تمدن یونان باستان ص 385.

افلاطون در کتاب جمهوری می گوید: زنان پاسدار باید متعلق به همه مردان پاسدار باشند و هیچ يك از آنان نباید با مردی تنها زندگی کند. کودکان نیز باید در میان آنان مشترك باشند پدران نباید فرزندان خود را بشناسند. ش 457 - جمهوری افلاطون .

افلاطون در ادامه اشتراك جنسی را بر همه تعميم می دهد و می نویسد: بهترین سازمان اجتماعی و کامل ترین حکومت و شایسته ترین قوانین را در جامعه ای می توان یافت که آن مثل معروف در مورد آن صادق باشد که می گوید دوستان به راستی در همه چیز شريك اند. اگر چنین وضعی اکنون در کشوری برقرار است یا در آینده در کشوری برقرار شود، بدین معنی که نه تنها در همه اموال بلکه زنان و کودکان نیز میان همه مردم مشترك باشند و مالکیت شخصی از هرنوع و به هر کیفیت از بین برده شود. ش 739 - قوانين.اینها نمونه ای از باورهای دو تن از آنان و از میان متون کتاب هایشان بود، تو خود حديث مفصل بخوان از این مجمل.

عليه وآله في الغار قال لفلان: كأني أنظر إلى سفينة جعفر في أصحابه يقوم في البحر، و أنظر إلى الأنصار محتسبين في أفنيتهم. فقال فلان: و تراهم یا رسول الله ؟! قال: نعم. قال: فأرنيهم. فمسح على عينيه فرآهم (فقال في نفسه: الآن صدقت أنك ساحرط) فقال له رسول الله: أنت الصديق.

پدرم برایم از چند نفر بازگو کرده که آن ها از امام صادق علیه السلام شنیده اند که فرمود: زمانی که رسول خدا صلى الله علیه و آله با ابوبکر همراه در غار بودند به او گفت: ای ابوبکر! انگار من کشتی جعفر و یارانش را که بر آب دریا روان است می بینم همچنین انصار را می بینم که متواضعانه و با قلبی سرشار از حب به استقبال ما می آیند و جلوی درب خانه شان چشم به راه ما هستند!. ابو بکر گفت: و تو آنها را می بینی ای رسول الله ؟! فرمود: آری. ابوبکر گفت: آنها را به من نیز نشان بده؟ پس پیامبر صلی الله عليه وآله بر چشمانش دست کشید او آنها را دید و سپس فرمود: به راستی که تو صدیق هستی. نظر حضرت عالی در این خصوص چیست؟

جواب- بنابر حدیث متواتر از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم در کتاب های فريقين لقب مبارک *«الصديق الأكبر» از زبان رسول الله اختصاصا برای شخص حضرت مولی الموحدین امیرالمؤمنين عليه السلام صادر شده است و نه غیر آن حضرت، و لكن دشمنان آن دو بزرگوار، این لقب مبارک را نیز مانند بسیاری از القاب دیگر حضرات معصومين عليهم الصلوة و السلام برای خلفای غاصب و خودشان سرقت نمودند، که برای تحقیق بیشتر شما را به کتاب ارزشمند «الصديق في الميزان» تاليف عبد الستار قاسم الصاعدی هدایت می نمایم.

و اما درباره روایت تفسیر شریف قتی، حق همانست که امام جعفرصادق عليه السلام روایت نموده است که ابوبکر در اظهار کفر خود به این که رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم را ساحر دانست و بازگو نمود، صادق بود.(1) همان طور که دو خلیفه اول و دوم عادل بودند و ... که از امام جعفر صادق عليه السلام رسیده است و لكن به معنی عدول کننده از حق به باطل است و نه به معنی عامل به عدل و دادگری.

* * *

ص: 129

2 - عن رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: «إِنَّ الْجَنَّةَ لأشوق إِلَى سَلْمَانُ مِنْ سَلْمَانَ إِلَى الْجَنَّةِ وَ إِنَّ الْجَنَّةَ لأعشق لِسَلْمَانَ مِنْ سَلْمَانَ إِلَى الْجَنَّةِ».(1)

3 - از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در وصف کربلای معلی و حضرت سیدالشهداء عليه السلام و اصحابشان روایت شده: «مَصَارِعَ عشاق شُهَدَاءَ لَا يَسْبِقُهُمْ مَنْ كَانَ قَبْلَهُمْ وَ لَا يَلْحَقُهُمْ مَنْ بَعْدِهِمْ».(2)

4- در روایت معروف به «نثرالدرر» از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده است: «وَ لَا غِنَى بِالزَّوْجَةِ فِيمَا بَيْنَهَا وَ بَيْنَ زَوْجِهَا الْمُوَافِقُ لَهَا عَنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ: ... وَ إِظْهَارِ العشق لَهُ بالخلابة وَ الْهَيْئَةِ الْحَسَنَةُ لَهَا فِي عَيْنِهِ».(3)

5- در حدیث قدسی آمده: «إِذَا كَانَ الْغَالِبُ عَلَى عَبْدِي الإشتغال بِي جُعِلْتُ هِمَّتِهِ وَ لَذَّتَهُ فِي ذِكْرِي ، فَإِذَا جَعَلْتَ هِمَّتِهِ وَ لَذَّتَهُ فِي ذِكْرِي عشقني وَ عشقته وَ رُفِعَتِ الْحِجَابِ فِيمَا بَيْنِي وَ بَيْنَهُ ، لا یسهو إِذَا سَهَا النَّاسِ، أُولَئِكَ كَلاَمُهُمْ كَلاَمُ اَلْأَنْبِيَاءِ أُولَئِكَ اَلْأَبْطَالُ حَقّاً أُولَئِكَ اَلَّذِينَ إِذَا أَرَدْتَ بأهلالأَرْض عُقُوبَةٍ أَوْ عَذَابٍ ذَكَرْتُهُمْ فِيها فَصَرَفْتُهُ بِهِمْ عَنْهُم» .(4)

6-و نیز در حدیث قدسی آمده: «مَن طَلَبَنِي وَجَدَنِي ومَنْ وَجَدَنِي عَرَفَنِي ومَن عَرَفَنِي أَحَبَّنِي وَ مَنْ أحبنط عَشقَنَط وَ مَنْ عشقنط عَشِقَتْهُ وَ مَن عَشِقَتهُ قَتَلَتُهُ وَ مَن قَتَلْتُهُ فَعَلَي دِيَتُهُ وَ مَن عَلَيَّ دِيَتُهُ فَأنَا دِيتُه.» (5)

روایات دیگری نیز در باب عشق ممدوح در قسمت دوم کتاب گذشت.

دلیل دوم: در آیات قرآن و جوامع روائی هیچ گاه عشق به خداوند نسبت داده نشده و خطاب به او «یا عاشق» و «یا معشوق» گفته نشده است، و چون در به کاربردن معانی مربوط به «قدس مقام ربوبیت و الوهیت» مثل أسماء الحسنی شرط ادب این است که بر الفاظی که در شرع ولسان شارع مقدس و کتاب و سنت آمده اقتصار شود، از این جهت تعبیر از حب به خدا به «عشق» و از خدا به «معشوق» و از بنده به «عاشق» خلاف این ادب است. همان طور که خواجه طوسی در اطلاق اسمائی غیر از اسماءالحسنی بر ذات اقدس حق جل اسمه اظهار نظر فرموده و آن را منع کرده است .(6)

علامه مجلسی نیز در ادامه عبارت سابق می فرماید: «و إن كان الأحوط عدم إطلاق الأسماء المشتقة منه على الله تعالی بل الفعل المشتق منه أيضا بناء على التوقيف.»

ص: 131

پاسخ: اگر مراد این است که در زبان فارسی این استعمال خلاف ادب است . چنانکه در اشعار فارسی عرفانی متداول است و به هیچ وجه صحیح نیست؛ چون هیچ دلیلی وجود ندارد که الفاظ مستعمل در زبان فارسی در زبان عربی نیز به همان شکل مستعمل باشد. همانطور که نه لفظ خدا در لسان قرآن و روایات به کار می رود و نه تعبیر «قدس مقام ربوبیت» که در این عبارات استفاده شده است.

عشق در زبان فارسی به معنای محبت شدید است و بار منفی نیز ندارد و کاملا طبیعی است که به

جای تعبیرحت شدید و نظیر آن که در روایات آمده است در معادل فارسی از عشق استفاده شود. اما اگر مراد استعمال این کلمه در زبان عربی است، باید دانست که این کلمه در زبان عربی در قرون أخیر هیچ بار منفی ندارد و اگر فرض کنیم در عصر نصوص مشعر به محبت مذموم بوده و لذا بر خداوند اطلاق نمی شده، در عصر کنونی منقول گشته است و لذا إطلاق إسنادی آن درباره خداوند جائز است، آری إطلاق اسمی آن شاید مطابق احتیاط نباشد.

[اطلاق أسمائی که صدق آنها برذات مشکوک است و نیز اسمانی که اطلاق اسمیش موجب نقص است، مانند: المستهزئ و الماکرو ... صحیح نیست (و توقیفت أسماء مربوط به این دو حوزه است) ولی در غیر این صورت هیچ دلیلی بر عدم جواز وجود ندارد و در هرحال إطلاق وصفی آن جائز می باشد.]

در أدعيه معصومین علیهم السلام بسیار است الفاظی که استعمال ماده آن به شکل اسمی بر خداوند مأثور نیست ولی اسناد آن بی مانع است؛ مانند آن که می گوئیم: وَ وَصَلَكِ منی نَفْسِي وَ إِلَيْكَ شَوْقِي وَفِيُّ محبتک وَ لَهِيَ وَ إِلَى هَوَاكَ صَبّاً بَتي.(1)

درعین حال «موصول» و «مشوق إليه» و «مهوي» و «مصبوب إليه» می تواند از أسماء الهی نباشد. محقق سبزواری در این باره می نویسد: «قولنا: أو ما شئتَ فَسَمِه، کالمحبة و المشية و نحوهما و إن لم نُطلق بعضَها عليه تسمية بحسب التوقيف الشرعي لكن يجوز إسنادا كما هو مشروح في علم الكلام، وأما لفظ العشق فهو كلفظ المحبة في المعني.

نیست فرقی در میان حب وعشق *** شام در معنی نباشد جز دمشق

و في كُتب الحكماء و العرفاء متداول. و في القدسي: مَنْ عَشِقَنِي عَشِقْتُهُ . الحديث. إلا أن النبي بما هو نبيء ات بالآداب لم يداوله حراسة للنظام».(2)

ص: 132

آری، اگر کلمه ای معادل با عشق (به معنای محبت بسیار شدید) در زبان عربی یافت شود که کثرت استعمال آن مخل به فصاحت نباشد، مسلما استعمال آن در زبان عربی بلکه فارسی بهتر از لفظ عشق است، زیرا تشبه به الفاظ قرآن و سنت و نزدیک تر شدن به آن - گرچه واجب نیست - مسلمة امری راجح و مطلوب است، ولی سخن دریافتن چنین کلمه ای است.

مرحوم حضرت آية الحق و العرفان حاج میرزا علی قاضی أفاض الله علينا من بركات علومه بیانی بسیار شیرین در این باب دارند.(1)

و از جمله به این حدیث شریف تمشک می فرمایند: «عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، قال: قلت: لأبي الحسن الرضا عليه السلام: إِنَّ اَلْحَسَنَ بْنَ محبوب اَلزَّرَّادَ أَتَانَا عَنْكَ بِرِسَالَةٍ قَالَ صَدَقَ لاَ تَقُلِ اَلزَّرَّادَ بَلْ قُلِ اَلسَّرَّادَ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى يَقُول: «وَ قَدِّرْ فِي اَلسَّرْدِ».(2)

همین نکته در الفاظ متداول درالسنه فقها و اصولیین نیز مطرح است. اگر ایشان از آغاز به جای استفاده از کلماتی چون اجتهاد و تقلید و کلام و شارع و جاعل و أصالة الصحة و قاعدة يد و .... (که در لسان شرع مرسوم نیست یا مذموم است) و یا تغییر دادن در معانی الفاظی چون کراهت و وجوب و فریضه و ... از الفاظ قرآنی و روانی کمک می گرفتند مسلم راجح بود، ولی اکنون که این کلمات به صورت اصطلاح درآمده است چاره ای از استعمال آن نیست.

[عجیب است که عده ای در تمام بحثهای فقهی و اصولی و کلامی خود از الفاظی استفاده می کنند که در شرع مقدس و لسان قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام مرسوم نیست و گاه مذمت نیز شده است، با این که می توانند از الفاظ دیگری استفاده کنند، ولی وقتی به اصطلاحات عرفانی می رسند فورا زبان به اعتراض می گشایند و به دنبال استعمال قرآنی و روانی آن می گردند. مگر عرفان و حکمت با فقه و اصول و کلام چه تفاوتی دارد که جعل اصطلاح در لسان فقها و اصولیان و متکلمان جائزاست و در لسان عرفا ممنوع می باشد؟!].

تعابیری چون: حب شدید در عربی و فارسی تقریبا معادل عشق است ولی استعمال آن در اشعار خصوصا با تکرار، مخل به فصاحت شعر و نیز مخل به آثار فصاحت چون شعله ور نمودن آتش محبت در قلب خواننده و انس با شعر است. به عنوان مثال در این شعر:

تجلی حسنُ معشوقٍ لأحبابٍ و عشاقٍ *** بتنزیهٍ و تشبیهٍ و تقییدٍ و إطلاقِ

اگر به جای ماده عشق بخواهیم از حب شدید استفاده کنیم باید به جای مصراع اول بگوئیم:

ص: 133

تجلی حسن محبوب حبا شديدا لمن يحبه قليلا ومن يحبه كثيرا که این تعبیر تمام لطافت شعر را از بین می برد.

باری، زیبائی لفظی کلمه عشق و داشتن مشتقات فعلی و اسمی گوناگون سبب شده است که به طور طبیعی در ادبیات شعری از آن بسیار استفاده شود.

جواب- دین اسلام و مکتب حقه امامیه اثنا عشریه کامل و تمام است و از آن هاست تنظيم روابط انسان با همه موجودات در حب و بغض که به خوبی بیان شده است، و اهل بیت علیهم السلام به طور دقیق و تمام و کمال در قول و فعل و حالات و صفات خودشان آن را بیان نموده اند، و نیازی به توجيهات بارده این و آن نیست، کلمات: شوق، وله، محبت و مودت و چون این ها به کار برده و تعلیم داده اند، و کلمه عشق را جز برای چند مورد که بیان شد استفاده نکرده اند.

اخذ تمام دین باید از آن ها باشد چه در معارف و چه در فقه و غیر آنها زیرا که تنها آنان واسطه امين وطريق وحید اخذ دین هستند و نه غیر آن ها که آنان اجتهاد نکرده و اخذ به رای خود و یا دیگران نمی نمایند، و هرچه را که فرموده و یا عمل کرده و یا تقرير نموده اند همه عين وحی است و خداوند تعالی تضمین صحت آن را فرموده است.

شارع مقدس از کلمه عشق در قرآن و حدیث معتبر برای خداوند و امامان معصوم و برای اشخاص مؤمن استعمال ننموده است، و اگر روا بود استعمال می کرد. و اما بررسی روایات و مطالبی که مطرح شده: روایت اول: از رسول الله صلى الله عليه و آله:

« أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبادَةَ فَعانَقَها وَ أَحَبَّها بِقَلْبِهِ وَ بَاشَرَهَا بِجَسَدِهِ وَ تَفَرَّغَ لها فَهُوَ لاَ يُبَالِي عَلَى مَا أَصْبَحَ مِنَ اَلدُّنْيَا عَلَى عُسْرٍ أَمْ عَلَى يُسْر»(1)

بهترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود با عبادت معانقه نماید، و آن را از دل دوست دارد، و با تن خود انجام دهد، و برای آن فارغ شود (به کار دیگر دل مشغول

ص: 134

ندارد)، پس چنین شخصی باك ندارد که زندگی دنیایش به سختی گذرد یا به آسانی.

این حدیث در کافی شریف نقل شده، در سند آن عمرو بن جميع قاضی و بتري واقع شده است، لكن يونس بن عبد الرحمان که از اصحاب اجماع است از وی نقل نموده، و منبع دیگر آن الجعفريات (الأشعثات) و مسند است، نتیجه این که نزد ما معتبر است، و درباره عشق معنوی به عبادت است و درباره عشق به اهل بیت وحی و یا عشق به الله تعالی نیست.

روایت دوم: از رسول الله صلى الله عليه و آله:

« إِنَّ الْجَنَّةَ لَا شَوْقَ إِلَى سَلْمَانُ مِنْ سَلْمَانَ إِلَى الْجَنَّةِ ، وَ إِنِ الْجَنَّةَ لَا عَشِقَ لِسَلْمَانَ مِنْ سَلْمَانَ إِلَى الْجَنَّةِ ( لِلْجَنَّةِ - بِحَارِ»(1)

این روایت مرسل و بدون سند است، و تنها در کتاب روضة الواعظین آمده است، آن را رد نمی کنیم، و در عشق و شوق بهشت و سلمان به یکدیگر است.

روایت سوم: از امیرالمؤمنين عليه السلام روایت شده است.

از روایات معلوم می شود که امیر المؤمنين عليه السلام در حرکت به سوی صقين و بازگشت از جنگ صفین در کربلاء توقف فرمودند و نماز گذاردند و درباره واقعه جانسوز عاشوراء کلماتی فرمودند که در منابع اماميه و عامه ذکر شده است، و این روایتی که در این نوشته به فقره مصارع عشاق شهداء) به آن استناد کرده در سه منبع از منابع اولیه امامیه بدون ذکر کلمه عشاق) آمده است، مصادر اولی روایت سوم از این قرار می باشند: کامل الزیارات، تهذیب الأحكام، الخرائج و الجرائح و غیر آنها که به تفصیل در پاورق آورده شده است، و در هیچ کدام از آنها کلمه «عشاق» نمی باشد و تنها در بحارالأنوار چاپ شده به نقل از الخرائج می باشد، و در نسخه های خطی و چاپی الخرائج این کلمه نمی باشد. نتیجه این که این حدیث نیزدلالت بر روا بودن استعمال کلمه عشق برای اهل بیت وحی و الله تعالی نمی باشد.

منابعی که کلمه (مصارع) در آنها می باشد این سه مصدر هستند:

ص: 135

کامل الزیارات، تهذیب الأحکام و الخرائج: «مُنَاخُ رِكَابٍ ، وَ مَصَارِعُ شُهَدَاءَ، ....»(1)

روایت چهارم: امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:

«... وَ لَا غِنَى بِالزَّوْجَةِ فِيمَا بَيْنَهَا وَ بَيْنَ زَوْجِهَا الْمُوَافِقُ لَهَا عَنْ ثَلَاثِ خصالي وَ هُنَّ صِيَانَةً نَفْسِهَا عَنْ كُلِّ دَنَسٍ حَتَّى يَطْمَئِنَّ قَلْبِهِ إِلَى الثِّقَةَ بِهَا فِي حَالِ الْمَحْبُوبِ وَ الْمَكْرُوهِ ، وَ حیاطته لِيَكُونَ ذَلِكَ عاطفا عَلَيْهَا عِنْدَ زَلَّةِ تَكُونُ مِنْهَا ، وَ إِظْهَارِ العشق لَهُ بالخلابة وَ الْهَيْئَةِ الْحَسَنَةُ لَهَا فِي عَيْنِهِ، ...»(2)

زن نسبت به شوهر سازگار و دلخواه خود از سه خصلت بی نیاز نیست که عبارتند از حفظ کردن و پاک داشتن خود از هر پلیدی و آلودگی تا دل شوهرش در هر شرایطی خوشایند یا ناخوشایند نسبت به او مطمئن باشد؛ مراقبت از شوهر و پرستاری از وی تا اگر لغزشی از او سرزند به مهربانی با او برخورد نماید؛ و اظهار عشق به شوهر با عشوه ، خوش زبانی و دل ربایی و خود را به آراستن به زیبایی در چشم شوهرش خود ....

این روایت، درباره تعشق همسر به شوهر خود است که در مورد جنسی مشروع است، و موافق مطلوب ماست.

و دو روایت دیگر از صوفیه و اعداء الله است و در مآخذ آنان است و سند ندارد بنابراین از درجه اعتبار ساقط میباشند.

و درباره ذات احدیت و حضرات اهل بیت علیهم السلام و معارف وحیانی، باید متوقف به استعمال الفاظ وارد شده از شرع باشیم و نه تابع فعل غیر معصوم از شعرای متأخر، فتفهم .

و فرازی که از مناجات المریدین برای روز جمعه آورده است، مناجات هشتم از مناجات خمس عشرة است که علامه مجلسی آن را از کتابی مجهول ، از امام سجاد عليه الصلوة و السلام نقل نموده، و منبع آن مشخص نیست و مؤلف آن نیز نامعلوم است، و سند نیز ندارد، و متن آن

ص: 136

نیز فاقد کلمه عشق است و از موضوع مورد بحث خارج است .

و مطلب دیگری را که آورده شده در کتاب های سید حیدر آملی صوفی و شرح منظومه است، و منبع معتبر و سند صحیحی ندارد.

و در بیانی که آورده شده دلیلی برای اثبات این که کلمه عشق مترادف و بدل از حب و مودت است نیامده، و روایت (زراد- سراد) هیچ مناسبتی با موضوع مورد بحث ندارد بلکه مراد ما را تأیید می کند که باید طبق آن چه در شرع استعمال شده ، آورده شود.

سخن از آرایه ها و صنعت های ادبی که در نثرهای منظوم یا مسجع آورده می شود، خارج از ملاک در موضوع است و ما اجازه نداریم براساس استحسان و خوش آمد شخصی، حکم کنیم.

و این که گفته شده: (عشق در روایت تحف العقول مسلما ممدوح است و ظاهرا به اطلاقش عشق غیرشهوانی را نیز شامل می شود) برداشتی غلط ومصادره به مطلوب است.

و این که گفته شده (تفاوتی دارد که جعل اصطلاح در لسان فقها و اصولیان و متکلمان جائز است و در لسان عرفا ممنوع می باشد ؟!) می گوییم: هر تعبیری که می خواهیم به کار ببریم، باید از لسان شارع مقدس باشد و روایات متواتر بسیاری بر این معنا دلالت دارند، ضمن این که «حجت» تنها قول و فعل و تقریر معصومین علیهم الصلوة والسلام است و تنها چنین عمل کردن ، به درگاه الهی پذیرفته است و لا غير.

ضمن این که در فرمایش امير المؤمنين عليه السلام در باب مذمت عشق آمده است:

«... وَ مَنْ عَشِقَ شَيْئاً أَعْشَى بَصَرَهُ ، وَ أَمْرَضَ قَلْبُهُ ، فَهُوَ ینظر بعین غَيْرِ صَحِيحَةُ ، وَ يَسْمَعُ بِأُذُنٍ غَيْرِ سَمِيعَةٍ ، قَدْ خَرَقَتِ الشَّهَوَاتُ عَقْلَهُ ، وَ أَمَاتَتِ الدُّنْيَا قَلْبَهُ ، وَ وَلَّهِتْ عَلَيْهَا نَفْسَهُ ، فَهُوَ عَبْدُ لَهَا وَ لِمَنْ فِي يَدَيْهِ شَيْ ءُ مِنْهَا ، حَيْثُمَا زَالَتْ زَالَ إِلَيْهَا ، وَ حَيْثُمَا أَقْبَلَتْ أَقْبَلَ عَلَيْهَا ، لَا يَنْزَجِرُ مِنَ اللَّهِ بِزَاجِرٍ ، وَ لَا يَتَّعِظُ مِنْهُ بِوَاعِظٍ ، وَ هُوَ يَرَى الْمَأْخُوذِينَ عَلَى الْغِرَّةِ

ص: 137

حَيْثُ لَا إِقَالَةَ لَهُمْ وَ لَا رَجْعَةُ .........»(1)

و هر که به چیزی عاشق شود چشمش را کور ساخته، و دلش را بیمار گرداند، (بطوری که عیب آن را ننگریسته زشتیش را نیکو بیند) پس او به چشمی که (مفاسد آن را) نمی بیند می نگرد، و به گوشی که(حقائق را) نمی شنود می شنود، خواهشهای بیهوده عقل او را دریده، و دنیا دلش را میرانده و شیفته خود نموده است، پس او بنده دنیا است، و بنده هر که چیزی از دنیا در دستش می باشد، به هر طرف که دنیا گردید به سوی آن می گردد، و به هر جا که رو آورد روی می آورد، از منع کننده و پند دهنده که از جانب خداوند است متنته نشده پند نمی پذیرد، و حال آن که می بیند که گرفته شده ها چنان غافلگیر گردیدند که فسخ و رجوع و بازگشتی برای آنها نیست، ....

و مفضل بن عمرو گوید: از امام جعفرصادق عليه السلام از عشق پرسیدم، فرمود:

«قُلُوبُ خَلَتْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ ؛ فَأَذاقَهَا اللَّهِ حُبُّ غَيْرِهِ». (2)

دل هائی که از یاد خدا تهی شده و خدا محبت غیر خودش را به آنها چشانده .

استعمال کلمه عشق در قرآن کریم نیامده است، و تنها در حدیث در عشق به عبادت، و عشق بهشت به سلمان و عشق زن به شوهر آمده است.

و در اخباری که (عشقني و عشقته) آمده است همه غیر مسند و منابعشان نامعتبر است، و متن آن ها با محكمات عقائد حقه معارض می باشند، بنابراین اعتبار ندارند.

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

1393/5/24

* * *

می گرفت چه می شد و چگونه آفریده می شد و مراحل و مراتب خلقت و خلق را شاهد بوده اند، به کیف و کم و هندسه وجودی اشیاء زیرا این علم به فعل الله است و چیزی از عالم خلق از آن ها مخفی نیست، و هرچه که لباس خلق و وجود خلق پوشید تحت ولایت و علم آنان قرار یافت. برای بیان این معنی چند شاهد از احادیث اهل بیت اطهار علیهم السلام را ذکر می کنیم.

محدث جلیل حسين بن عبد الوهاب در کتاب شریف عيون المعجزات به نقل از سلمان فارسی رضي الله عنه روایت نموده است که: عمار بن یاسر به من گفت: آیا می خواهی چیز عجیبی را برایت نقل کنم؟ گفتم: نقل کن ای عمارا گفت: آری، من شاهد بودم که روزی علی بن ابی طالب برفاطمه داخل شد، هنگامی که چشمان فاطمه براو افتاد، فرمود: نزديك بياتا به تو بگویم که در جهان هستی چه بوده، چه هست، و تا روز قیامت چه خواهد شد. عمار گفت: در این حال دیدم که علی بازگشت، پس من هم به دنبال او بازگشتم تا این که به حضور پیامبر رسید، پس پیامبر به او فرمود: ای ابوالحسن ! نزديك تربیا، پس على نزديك تر رفت و در کنار او نشست و پیامبر به وی فرمود: حال تو میگویی یا من بگویم؟ على فرمود: شما بگویید بهتر است. پس رسول خدا فرمود: گویا فاطمه به تو چنین و چنان گفته است و تونزد من آمده ای تا درباره آن جویا شوی. علی پرسید: آیا نور فاطمه از نور ما است؟ پیامبر فرمود: آیا تردید داری؟ البته که چنين است. و على سجده شکرنموده و از حضور پیامبر خارج گردید و من نیز با او خارج شدم. پس از آن علی به خانه اش داخل شد و من نیز با او داخل شدم، فاطمه به او گفت: مثل این که نزد پدرم رفته بودی تا آنچه را که به تو گفته بودم برایش نقل کنی؟ على فرمود: چنین است ای فاطمه! فاطمه فرمود:

« إِعلَم يَا أَبَا الْحَسَنِ ! أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ نُورِي وَ كَانَ يُسَبِّحُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَةُ مِنْ شَجَرِ الْجَنَّةِ فَأَضَاءَتْ فَلَمَّا دَخَلَ أَبِي الْجَنَّةَ أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ إلهامة ، أَنْ

ص: 139

اقْتَطَفَ الثَّمَرَةِ مِنْ تِلْكَ الشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِي لهواتك ، فَفَعَلَ فاودعني اللَّهُ سُبْحَانَهُ صُلْبِ أَبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ثُمَّ أَ وَدَّعَنِي خَدِيجَةُ بِنْتُ خویلد فوضعتني وَ أَنَا مِنْ ذَلِكَ النُّورِ اعْلَمْ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ مَا لَمْ يَكُنْ . يَا أَبَا الْحَسَنِ الْمُؤْمِنُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ تَعالی» (1)

ای ابوالحسن! بدان که خدای تعالی نور مرا در عالم ذر- خلق کرد و او بلافاصله مشغول تسبیح خداوند گردید، سپس آن نور را به صورت درختی نورانی در بهشت درآورد، هنگامی که پدرم در واقعه معراج داخل بهشت گرديد خداوند تعالی به او وحی نمود تا از میوه های این درخت برگرفته و بخورد، و پدرم چنین کرد و بدین وسیله خداوند مرا در صلب پدرم قرار داد و سپس در بطن مادرم خدیجه دختر خویلد، و من از وی متولد شدم، پس من از آن نورم، بدان که نسبت به هر آنچه بوده، هست و خواهد بود و نخواهد بود عالم و آگاه هستم، ای ابوالحسن ! همانا مؤمن به وسیله نور خدا می بیند و نظاره میکند.

محمد بن على الأسود گوید: علی بن بابویه پدر شیخ صدوق از من خواست که از سفیر سوم صاحب الزمان عجل الله فرجه بخواهم تا از امام علیه السلام بخواهد تا دعاء کند و از خداوند برایش فرزند پسری را روزیش کند، پس من از او خواستم و پس از سه روز خبر داد که حضرت برایش دعاء کردند و فرمودند که:

«إِنَّهُ سَيُولَدُ لَهُ وَلَدُ مُبَارَكُ يَنْفَعُ اللَّهُ بِهِ ، بَعْدَ أَوْلَادُ».

همانا برایش پسری مبارک که به او خداوند سود رساند، و پس از او نیز فرزندان دیگری زاده شوند.

محمد بن على الأسود گوید: و از او برای خودم خواستم که برایم دعاء کند تا خداوند پسری را روزی ام نماید، پس جوابم نداد و گفت: راهی به آن نیست. پس برای علی بن بابویه همان سال

ص: 140

شیخ صدوق به دنیا آمد و پس از او فرزندان دیگری و برای من فرزندی زاده نشد. (1)

و در روایت دیگری چنین است: على بن الحسين بن بابویه برای شیخ حسین بن روح در نامه نوشت: از امام زمان علیه السلام بخواهد تا برایش دعا کند تا فرزندانی فقیه روزی شود، و از همسرش که دختر عمویش بود فرزندی نیاورده بود، پس جواب نامه او از امام عجل الله فرجه چنین آمد:

«إِنَّكَ لا تُرزَقُ مِن هَذِهِ وَ سَتَملِكُ جارِيَةً دَيلَمِيَّةً وَ تُرزَقُ مِنها وَلَدَينِ فَقِيهَين» .(2)

همانا از این (همسرت) فرزندی روزیت نخواهد شد، و به زودی مالک کنیزی دیلمی می گردی، و از او دو پسر فقیه نصیبت گردد.

امام علیه السلام عالم و آگاه است که خدای تعالی فرزندانی را روزی ابن بابویه می کند و دو فرزند فقیه به او خواهد داد، و می داند که راهی برای فرزند دار شدن او از دختر عمویش نیست و همچنین برای محمد بن على الأسود فرزندی نخواهد بود، البته همه آنچه را که می داند درباره آینده و آنچه در آن واقع می گردد به علم الهی است و نه از خود و منقطع از علم الهی.

حضرت الله تعالی استقلالا و حضرات محمد و آل محمد صلى الله عليهم به تفضل الهی و تفویض حضرتش همانطور که علم به آنچه هفت مرحله را طی نموده و طی می نماید و صورت خارجی پیدا می کند را دارند، به آنچه نخواهد شد نیز علم احاطی دارند که اگر می بود و هفت مرحله را طی می نمود چگونه می بود، و نه این که اشکال شود چیزی که نخواهد بود را چگونه آگاهی دارند. این بحثی شریف است و جای خود را دارد.

آنان آگاهی دارند که اگر قرار بود چیزی خلق شود، مراحل هفت گانه (مشیت، اراده، قدر، قضاء، اذن، کتاب و اجل) را چگونه طی می نمود، و آغاز و انجامش چه می بود.

مَا لَمْ يکن لَوْ كَانَ کیف كَانَ - وَ - ما كانَ لَوْ لَمْ يَكُنْ كَيْفَ كَانَ.

* * *

ص: 141

یکی از مجمعين امام زمان عجل الله فرجه الشريف باشد. قاعده لطف إقتضا میکند که رئیسی در میان مردم باشد، رئیسی که نمی تواند نسبت به جامعه بي تفاوت باشد، تا اگر همه جامعه به بیراهه رفتند آنها را هدایت کند و نگذارد که امت، اجتماع برباطل کنند.

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ انَّ یَترُکَ الاَرضَ بِغَیرِ أَمَامَ ( عَادِلٍ )(1)»(2)

همانا خداوند عزوجل بزرگ تر و عظیم تر از آن است که زمین را بدون امام (عادل) رها کند.

الف. تمایلات شخصی از قبیل دوستی و ....

ب. تمایلات اجتماعی از قبیل همنوع دوستی.

ج. تمایلات عالی از قبیل حقیقت جویی و حس دینی و پرستش و رسیدن به کمال مطلق و ....

2- برای رسیدن به کمال مطلق و معبود حقیق، احتیاج به واسطه ای دارد که خود سفر کرده ، تا بتواند انسان را دستگیری کند. تمایل به این واسطه نیز در وجود انسان احساس می شود.

3 - اگر تمایل و کشش به چیزی در انسان وجود دارد، باید آن چیز در خارج وجود داشته باشد، و گرنه وجودش در انسان لغو است. و به عبارت دیگر، کشش انسان به کامل مطلق و انسان معصوم که واسطه او در عالم خلقت است، از امور ذات الإضافه است، و تحقق این امور بدون تحقق مضاف اليه امکان پذیر نیست. نتیجه این که وجود امام به عنوان واسطه وصول به كمال مطلق ضروری است.

حال اگر کسی سؤال کند که این کشش چگونه در انسان به وجود می آید؟ در جواب می گوییم هرگاه با عقل و فکر به این نتیجه رسیدیم که در عالم وجود، باید «واسطه فیض» موجود باشد که وجودش دارای آثار و برکات چندی است انسان فطرت به او گرایش پیدا میکنند و به همین جهت است که باید همیشه این انسان معصوم، وجود خارجی داشته باشد.

معنوی خداوند و تصرفات او در قلوب انسان نیز با واسطه انجام خواهد گرفت که همان وجود امام معصوم است. وفيض تشریع نیز از این کانال به انسان می رسد.

از این بیان به خوبی معنای حدیث:

«يَا أَحْمَدُ لَوْلاَكَ لَمَا خَلَقْتُ اَلْأَفْلاكَ وَ لَوْلاَ عَلِيٌ لَمَا خَلَقْتُكَ وَ لَوْلاَ فاطمه لَما خَلَقْتُكُمَا»

ای پیامبر! اگر تو (سبب و غایت و... خلقت) نبودی هرگز افلاک را خلق نمی کردم، و اگر علت نبود هرگز تو را خلق نمی کردم، و اگر فاطمه نبود هرگز شما دوتن را خلق نمی آفریدم .

روشن می شود؛ زیرا وجود این انسان های از همه جهت کامل، سبب فیض الهی بر عالم ماده و افلاکند.

خلاصه این که انسان کامل - که از او به حجت خدا تعبیر می شود - از آن جهت که علت غایی وجود انسان ... است، وجودش همیشه ضروری است.

هر روز خداوند در شانی است.

ب. این تجلیات وظهورات، انفطار موجودات از نورذات حضرت الله است ، بی واسطه.

ج. اسمای الهی معرف صفات جمالی و جلالی ذات اقدس حقند، و این اسماء به اعتبار جامعیت برخی بر برخی دیگر، فضیلت و برتری دارند.

د. وجود اسم اعظم خداوند تجلى اعظم لازم دارد که همان انسان معصوم است، و کسی از او شایسته تر نیست. و آن مظهراتم و کعبه کل و مظهر اسم اعظم الهی در این زمان، خاتم الأولياء حضرت مهدی علیه السلام است.

مگر از امت های پیشین کمتر است؟ چرا خداوند متعال چنين فيضی که همان ارتباط با عالم ربوبی توسط امام است را به آنها نداده باشد؟

شیعه می گوید: این فیض از طریق وحی و نبوت گرچه با فوت پیامبر صلى الله عليه وآله قطع شد ولی از طریق انسان معصوم برقرار است، و امروزه در وجود نازنین حضرت مهدی علیه السلام متبلور است.

می تواند باور کند که دروغی بتواند نه تنها در مدت هفتاد سال بلکه قرنها دوام آورد، و یا چهار نفر به عنوان نایب آن حضرت عليه السلام بر او اتفاق داشته باشند بدون آن که هیچ گونه شک و تردیدی برای کسی پدید آید، و بدون آن که بین آن چهار نایب کمتر علاقه خاصی وجود داشته باشد تا مجوز توافق برکذب شود، از قديم الأيام گفته شده که ریسمان دروغ کوتاه است. و نیز منطق حیات و زندگانی ثابت می کند که از جهت علمی و به حساب احتمالات محال است که دروغی به این شکل بتواند دوام آورده و اطمینان تمام امت را جلب نماید.(1)

میتواند یکی از این اصطلاحات باشد، امیرالمؤمنين عليه السلام در خطبه شقشقیه برای خود تعبیر «قطب» را به کار برده است، آن جا که می فرماید:

«... أَمَا وَاللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا اِبْنُ أَبِي قُحَافَةَ وَ إِنَّهُ لَيَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّي مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحى».(1)

... هان! به خدا قسم - ابوبکر - پسر ابی قحافه ردای خلافت را پوشید در حالی که میدانست جایگاه من در خلافت چون محور سنگ آسیا به آسیاست.

امام محمدباقرعلیه السلام فرمود:

« يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ ! خَاصِمُوا بِسُورَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ تَفْلُجُوا ، فَوَ اللَّهِ إِنَّهَا لِحَجِّهِ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ، وَ إِنَّها لَسَيِّدَةُ دِينِيَّةٍ ، وَ إِنَّهَا لَغَايَةُ عِلْمِنَا . يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ ! خَاصِمُوا بِ حم * وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ * إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ * إِنَّا کنا مُنْذِرِينَ ، فَإِنَّهَا لؤلاة الْأَمْرِ خَاصَّةً بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ...»(1)

ای جماعت شیعه! با خصم خود به سوره «إنا أنزلناه» محاجه کنید که پیروز خواهید شد، پس سوگند به خدا که این سوره از برای حجت خداوند تبارک و تعالی بعد از رسول است. این سوره همانا مدرک دین شما و نهایت علم ما است. ای جماعت شیعه! با آیه «حم* و الكتاب المبين *...» بحث کنید؛ زیرا این آیات اختصاص به والیان امر بعد رسول خدا دارد ...»

و نیز فرمود:

« وَ أَيْمُ اللَّهُ ! إِنَّ مَنْ صَدَّقَ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ ، لَيَعْلَمُ أَنَّهَا لَنَا خَاصَّةً ... »(2)

به خدا سوگند، همانا هرکس تصديق کند ليلة القدر را، علم پیدا میکند که از برای ما است ....

امام زمان عجل الله فرجه الشريف با داشتن مقام ولایت باطنی و وساطت فيض ، در روزگار ما صاحب شب قدر است.

حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام به ابن عباس فرمود:

«إنَّ لَيلَةَ القَدرِ في كُلِّ سَنَةٍ وَ إِنَّهُ يَنْزِلُ فِي تِلْكَ اَللَّيْلَةِ أَمْرُ اَلسَّنَةِ وَ لِذَلِكَ اَلْأَمْرِ وُلاَةٌ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ اَلْهَ».

همانا در هر سال ليلة القدر است، و همانا در آن شب امریک سال نازل می شود، و

ص: 152

برای آن والیانی است بعد از رسول خدا صلى الله عليه و آله.

پس ابن عباس گفت: آنان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود:

« أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِي أَئِمَّةُ مُحَدَّثُونَ ».(1)

من و بازده نفراز صلب من که همگی امام و محدثند.

رسول خدا صلى الله عليه وآله به اصحاب خود فرمود:

«آمَنُوا بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ إِنَّهَا تَكُونُ عَليَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ وَ لِؤُلْدِهِ اَلأَحدَ عَشَرَ مِنْ بَعْدي».(2)

به شب قدرایمان آوردید؛ زیرا برای علی بن ابي طالب و یازده فرزند بعد از اوست.

از آن جا که وظیفه هر شخصی متابعت از حق و حقیقت است ، پس باید در هر زمانی امام به حق و حقیقت موجود باشد تا مردم با اراده و اختیار، او را به عنوان رهبر خود برگزینند و با پیروی از او از جمله اصحاب يمين گردند.

از آن جا که «لوح محفوظ» یکی است و اختصاص به طایفه ای دون طایفه ای دیگر ندارد لذا نمی توان لفظ «إمامهم» در آیه را حمل بر «لوح محفوظ» نمود.

و نیز ممکن نیست که مقصود به کلمه «امام» در آیه، کتاب هرقوم باشد، زیرا آه شامل همه انسان ها از اول خلقت تا آخر خلقت است، در حالی که اولین کتاب مشتمل بر شریعت، کتاب نوح است، و قبل از او کتابی این چنین بر مردم نازل نشده است.

سیوطی به سندش از رسول الله صلى الله عليه وآله در ذیل آیه فوق نقل کرده که فرمود:

« یدعی کل قَوْمٍ بامام زَمَانِهِمْ وَ کتاب رَبِّهِمْ وَ سُنَّةِ نَبِیِهِم »(1)

هرقومی به امام زمانش وکتاب پروردگارش وسنت پیامبرش محشور خواهد شد.

و نیز از ابن عباس نقل کرده که مقصود به امام در آیه شریفه فوق امام هدایت و امام ضلالت است.

شیخ کلینی از امام محمدباقر علیه السلام نقل کرده که فرمود:

آن گاه که این آیه نازل گردید مسلمانان گفتند: یا رسول الله ! آیا مگر نه این که تو امام همه مردم هستی؟ در جواب فرمود:

«أَنَا رَسُولُ اللَّهِ إِلَى النَّاسِ أَجْمَعِينَ ولَكِنْ سَيَكُونُ بَعْدِي أئِمَّةٌ عَلَى اَلنَّاسِ مِنَ اَللَّهِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يَقُومُونَ فِي اَلنَّاسِ فَيُكَذَّبُونَ ...»(2)

من فرستاده خدا به سوی همه مردم هستم، ولی زود است که پس از من امامانی از جانب خداوند، از اهل بيتم من بیایند، آنان در بین مردم قيام خواهند نمود و تکذیب می شوند، .....

ص: 154

بشر بن غالب از امام حسين عليه السلام درباره آیه: «يَوْمَ نَدْعُوا... » سؤال کرد؟ حضرت فرمود:

«إِمَام دَعَا إِلَى هَدئ فَأَجَابُوهُ إِلَيْهِ وَ إِمَامٌ دَعَا إِلَى ضَلاَلَةٍ فَأَجَابُوهُ إِلَيْهَا هَؤُلاَءِ فِي اَلْجَنَّةِ وَ هؤُلاءِ فِي النَّارِ وهُو قَولُهُ عز و جلّ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَ فَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ...»(1)

امامی است که مردم را به هدایت دعوت کرده، و مردم نیز او را اجابت نموده اند. و امامی است که مردم را به گمراهی دعوت کرده و او را اجابت نموده اند. آنان در بهشت واینان در دوزخند. و این است قول خداوند عزوجل: «فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ».

هنگامی که آیه «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرُ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ» نازل شد، پیامبر صلی الله عليه و آله دست خود را بر سینه خود گذاشت و فرمود: من (آن) منذر و بيم دهنده ام، و برای هر قومی هادی است، آن گاه اشاره به شانه على عليه السلام نمود و فرمود: تنها به واسطه تو هدایت شوندگان، بعد از من هدایت می گردند.

حاکم نیشابوری به سند صحیح خود از امام علي عليه السلام در ذیل آیه فوق نقل کرده که فرمود:

« رَسُولُ اللَّهِ الْمُنْذِرُ وَ أَنَا الْهَادِي »(1)

رسول خدا منذر است، و منم (آن) هادی.

به سند صحیح از امام محمدباقر عليه السلام در تفسیر آیه فوق نقل شده که فرمود:

«رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْمُنْذِرُ وَ فِي كُلِّ زَمَانٍ مِنَّا هَادٍ يَهْدِيهِمْ إِلَى مَا جَاءَ بِهِ نَبِيُّ اَللَّهِ... »(2)

رسول خدا صلى الله عليه وآله منذر (بیم دهنده) است و برای هر زمانی امام وهادی ای است که مردم را به آنچه پیامبر خدا صلى الله عليه وآله آورده دعوت می کند ....

و نیز از امام محمدباقرعلیه السلام نقل کرده که در ذیل آیه فوق فرمود:

«رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْمُنْذِرُ وعَلِيٌ اَلْهَادِي أَمَا وَاللَّهِ مَا ذَهَبَتْ مِنَّا وَ مَا زَالَتْ فِينَا إِلَى السَّاعةِ»(3)

رسول خدا صلى الله عليه وآله منذر و على هادی است. آگاه باش ! به خدا سوگند که هدایت کننده و مصداق آیه) از ما بیرون نخواهد رفت و دائما در بین ما است تا روز قیامت.

در روز قیامت بر آنها احتجاج کند. به برخی از آنها اشاره می کنیم:

الف) « فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بشهید وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِيداً »(1)

حال چگونه است «در روز محشر» آن گاه که از هر طایفه ای گواهی آوریم و تو را «ای پیامبر» بر آنان گواه خواهيم.

ب) «وَ يَومَ نَبْعَثُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً ثُمَّ لاَيُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُوا وَ لا هُم يَستَعتِبُونَ».(2)

و آن روز را که ما از هر امتی شاهدی برانگیزیم، آن گاه به کافران اجازه سخن داده نشود و توبه آنان نیز پذیرفته نگردد.

ج) «وَ يَوْمَ نُبْعَثُ فِي كُلِّ اُمَّة شَهِيداً عَلَيْهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهِيداً عَلَيَّ هَوْلاء»(3)

روزی که ما در هر امتی از میان خودشان گواهی بر آنان برانگیزیم و تو را «ای محمد» بر این امت گواه آوریم.

از این آیات به خوبی استفاده می شود که در هر زمان و برای هر امتي خداوند افرادی معصوم از خطا و اشتباه قرار داده است تا در روز قیامت به اعمال آنان گواهی دهند. کسی که قرار است شاهد بر اعمال امت باشد نباید در شهادتش اشتباه کند، و نیز باید احاطه علمی بر همه اعمال امت داشته باشد. اینان کسانی اند که در امرهدایت بشر حجت خدا در روی زمینند.

فخر رازی در ذیل آیه:

« وَ نَزَعْنا مِنْ کل أَمَةً شَهیداٌ»(4)

و در آن روزا از هر امتی گواهی برمی گزینیم.

می گوید:

آنان شاهدانی هستند که در هر زمان بر مردم شهادت می دهند که از جمله آن ها انبیاء هستند.(5)

ص: 157

و نیز در ذیل آیه:

« يَؤُمُّ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً »(1)

روزی را که از هراتی گواهی بر آنان بر می انگیزیم.

می گوید:

هر جمعی که در دنیا به وجود می آید لازم است که کسی به عنوان شاهد در میان آنها وجود داشته باشد. شاهد در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله خود حضرت بود به دلیل آیه:

«وَكَذلِكَ جَعَلناكُم أُمَّةً وَسَطاً لِتَكونوا شُهَدَآءَ عَلَى النَّاسِ ويَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدا»(2)

و نیز لازم است که در هر زمان بعد از رسول، شاهدی در میان امت باشد. از این جا به خوبی روشن می شود که هر عصری خالی از شاهد بر امت نیست، و آن شهید باید از خطا مصون باشد، و گرنه احتیاج به شاهد دیگری است و در نتیجه به بی نهایت منتهی خواهد شد که این باطل است.(3)

از آیات قرآن استفاده می شود که شاهد بر امت «حجت معصوم» باید دارای صفاتی چند باشد:

1- در قالب بشر باشد:

« شَهِيداً مِنْ أَنْفُسِهِمْ ».

2- در هر زمان یکی باشد، زیرا از صیغه مفرد استفاده شده است: «شَهِيداً».

3- دارای احاطه علمی باشد.

4 - دارای علم به کتاب باشد: خداوند متعال می فرماید:

« وَ يَقُولُ الَّذِينَ وَا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بينکم وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ

ص: 158

اَلْكِتَابِ».(1)

و کافران بر تو اعتراض کنند که تو رسول خدا نیستی بگو تنها گواه بین من و شما خدا و آن کسی که نزدش علم کتاب است خواهد بود.

ابوسعید خدری می گوید: از رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره این آیه سؤال کردم که مقصود به آن کیست؟ فرمود:

آن برادرم علي بن ابي طالب است .

مردم را به آن هدایت کند نیست.(1)

ابن المشهدی می گوید:

آیه دلالت دارد بر این که در هر قرنی یک نفر معصوم وجود دارد؛ زیرا مفاد آن این است که هادين و عادلين بعضى از خلقند نه تمام آنها، و هر کسی که معصوم نیست هادی و عادل کلی نیست.(2)

عبدالله بن سنان می گوید از امام جعفرصادق عليه السلام درباره آیه: «وممن خلقنا أمة... »

سؤال کردم؟ حضرت فرمود:

« هُمُ الْأَئِمَّةُ ».(3)

مقصود از آیه ائمه است.

امیرالمؤمنين علي بن ابي طالب و آخر آن ها مهدی علیهم السلام است.

فخر رازی از آیه فوق استفاده عصمت کرده و می گوید:

از این آیه استفاده می شود که در هر زمان باید صادقین معصوم موجود باشند ....

کلینی به سند خود از برید بن معاویه عجلی نقل کرده که از امام محمد باقر عليه السلام درباره آیه: «إِتْقُوا اَللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ» سؤال کردم؟ حضرت فرمود:

« إِيَّانَا عَنِّي ».(1)

ما را قصد کرده است.

و به سند خود از امام رضا علیه السلام در ذیل آیه فوق نقل کرده که فرمود:

« الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ ...».(2)

صادقين همان ائمه اند ....

حاکم حسکانی حنفي به سند خود از عبدالله بن عمر در تفسیر آیه فوق نقل کرده که:

مقصود از آن، محمد و اهل بیت اوست.(3)

سبط بن الجوزی از قول علما در تفسیر آیه فوق نقل کرده که مقصود از آیه این است که:

با على و اهل بیتش باشید.(4)

در اختیار آنان است و آنان غیر از معصومین کسانی دیگر نیستند، زیرا آیه دلالت بر وجوب اطاعت به طور مطلق و بدون هیچ قید و شرطی دارد، و این مستلزم عصمت آنان است، و گرنه منجر به تناقض می شود، به جهت آنکه اطاعت خدا و رسول بدون هیچ قید و شرطی واجب است، حال اگر اولى الأمر معصوم نباشند و در برخی از موارد اشتباه یا سهو و نسیان داشته باشند و در عین حال اطاعت آن ها به طور مطلق واجب باشد، مستلزم تناقض در وجوب اطاعت است. نتیجه این که مقصود از «أُولِي الْأَمْرِ» در آیه، معصومین است، که در هر زمان باید فردی از آنها باشد تا اطاعت گردد، و در این زمان کسی جز امام زمان حجة بن الحسن عليه السلام نیست.

از جمله روایات متواتری که انطباق آیه فوق را بر اهل بیت علیهم السلام تأیید می کند، حديث معروف «ثقلين» است؛ زیرا پیامبر صلى الله عليه و آله در آن حديث امر به اطاعت از کتاب و عترت و اهل بیت معصوم خود کرده که همان «أُولِي الْأَمْرِ» در آیه فوق هستند، و در آن نیز امربه اطاعت مطلق کرده است.

و نیز آیه شریفه: «إنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قُؤْمٍ هَادٍ»، و احادیث «دوازده خلیفه» نیز بر این برداشت از آیه فوق دلالت دارد. به همین جهت است که برخی از علمای مخالفین نیز قائل به نزول آیه فوق در شأن اهل بیت علیهم السلام شده اند از قبیل : ابن حیان اندلسی و نیشابوری و محمد صالح کشفي ترمذی و قندوزی حنفي و حموینی شافعی و حاکم حسکانی.

حاکم حسکانی به سندش از مجاهد در تفسیر آیه فوق نقل کرده که:

این آیه در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شد هنگامی که پیامبر صلى الله عليه و آله او را جانشین خود در مدینه قرار داد.

و سلم و امامان معصوم علیهم السلام است. نظريه غالب مخالفین این است که حضرت مهدی عجل الله فرجه هنوز به دنیا نیامده است؛ ولی برخی علمای آنان همانند شیعیان معتقدند که او به دنیا آمده و هم اکنون زنده است.(1)

اینک برخی از دلایل حدیث:

احادیثی که دلالت بر وجود دو غیبت برای حضرت مهدی علیه السلام دارد (10 حدیث).

8- غیبت طولانی

احادیثی که دلالت دارد بر این که غیبت او طولانی است (91 حديث).

9- علت غیبت

روایاتی که دلالت بر علت غیبت دارد (7 حدیث).

10- فوائد غیبت

روایاتی که دلالت بر فواید وجود اور انتفاع مردم در عصر غیبت از حضرت دارد (7 حدیث).

11- طول عمر

مهدی روایاتی که دلالت بر طول عمر او دارد (318 حدیث).

12- مهدی جوان است

روایاتی که دلالت دارد براین که او دائما درست جوانی است (8 حديث).

13- فضیلت ایمان در غیبت

روایاتی که بر فضیلت ایمان به آن حضرت در عصر غیبت دلالت دارد. (23 حدیث).

جدا نمی شوند، مطابق این گفتار اگر زمانی دير کتاب که همان عترت است در روی زمین نباشد لازم می آید که این دو از یکدیگر جدا شده باشند، و این با ظاهر حديث مخالف است.

ابن حجر مکی می گوید:

در احادیثی که سفارش به اهل بیت شده به این نکته اشاره دارد که تا روز قیامت زمین خالی از اهل بیتی که اهلیت هدایت دارند نخواهد بود، همان گونه که کتاب عزیز چنین است. و لذا اهل بیت آمان برای اهل زمین معرفی شده اند. و نیز در روایات آمده است: «در هر قوم و دستهای عدولی از اهل بیت من است».(1)

حافظ سمهودی می گوید:

از این حدیث ثقلین» استفاده می شود که هر زمان باید فردی از اهل بیت که سزاوار تمشک به اوست تا روز قیامت موجود باشد، تا امر به تمشکی که در روایت به آنها شده معنا پیدا کند، همان گونه که کتاب عزیز چنین است، و لذا اهل بیت امان اهل زمین معرفی شده اند که هر گاه از روی زمین بروند زمین نیز نابود خواهد شد.

همین معنا از ماوی در شرح جامع الصغیر سیوطی رسیده است.

نتیجه این که از حدیث ثقلین که مورد اتفاق بين شيعه و عامه بوده و از احادیث متواتر است به خوبی استفاده می شود که در هر زمان، امام معصومی از عترت پیامبر صلى الله عليه و آله و اهل بیت معصوم او باید موجود باشد، امامی که اهلیت برای اقتدا و تمشک را داشته باشد، کسی که خود به هدایت مطلق رسیده و از ضلالت به دور است و لذا می تواند دیگران را نیز به هدایت مطلق رسانده و از مطلق ضلالت و گمراهی دور کند. چنین شخصی در این زمان غیر از حجة بن الحسن المهدي عليه السلام نیست.

« مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً »..

هرکه بمیرد و امام زمان خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.

با کمترین تأمل در این روایت و نظایر آن به مصداق واقعی امام در روایت پی خواهیم برد. این کدامین امام است که اگر به او معرفت پیدا نکنی به مرگ جاهلیت از دنیا رفته ای؟ مگرنه این است که باید بین حکم و موضوع تناسب باشد؟ چه تناسبی بین عدم معرفت امام و مرگ جاهلیت است؟ آیا اگر من طاغو فاسق و فاجر زمان خود را نشناسم به مرگ جاهلیت از دنیا رفته ام؟ قطعا چنین نیست، بلکه مراد همان امام معصوم در هر زمان است که از آن در روایت به «امام» تعبیر شده است، که اگر او را نشناسم و اطاعت او را ننمایم به مرگ جاهلیت از دنیا رفته ام.

ابن حجر مکی از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل کرده که فرمود:

«مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي کسفينة نُوحٍ ، مَنْ رَكِبَهَا نَجِيِّ».(1)

همانا مثل اهل بیت من همانند کشتی نوح است، هرکس سواربرآن شود نجات یابد.

این حدیث به طرق مختلف و تعبیرات گوناگون از رسول خدا صلى الله عليه و آله رسیده است. با تأمل در معنای آن به خوبی استفاده می شود که لازم است در هر زمانی تا روز قیامت امام معصومی از اهل بیت عصمت و طهارت وجود داشته باشد تا برای امت اسلامی امکان داشته باشد که با سوار شدن بر کشتی نجات او از غرق شدن در منجلاب فساد و تباهی نجات یافته و به ساحل نجات و بهشت رضوان رهنمون شوند.

به بیان دیگر: مقصود از «الْأَمْرِ» در روایت و آیه، آمرزعامت و ولایت و رهبری ظاهری و باطنی و هدایت مطلق مردم به حق و حقیقت است، شخصی که به تمام معنا دارای صفات و خصوصیات پیامبر است تا بتواند امر خلافت و جانشینی او را در تمام شؤونات به جز وحی تأسیسی ادامه دهد، چنین شخصی در هر زمان باید موجود باشد، و در این زمان کسی جز حجة بن الحسن المهدي عليه السلام نیست.

ابن حجر عسقلانی می گوید:

نماز خواندن عیسی علیه السلام پشت سر مردی از این امت در آخرالزمان و نزدیک به برپایی قیامت، دلالت صحیح بر این قول دارد که: زمین هیچ گاه از حجتی که قائم بالله است خالی نخواهد بود.(1)

حضرت زهرا سلام الله علیها بودند. طبق نفس حضرت پیامبر صلی الله عليه و آله و سلم بودن «نعوذ بالله» ازدواج با محارم نمی باشند؟

جواب ۔ حضرت الله جل جلاله در آیه کریمه مباهله حضرت امیر المؤمنين عليه السلام را نفس رسول الله صلى الله علیه و آله خواند، و این به معنی اتحاد حقیقی نفس آن دو بزرگوار نیست که اتحاد حقیقی محال است پس مساوات متعين است در ولایت عامه مگر در نبوت تأسیسی، و مساوات در کمالات و معارف به جز ترتیب است، در آیه مباهله حضرت الله تعالى بين نفس رسول الله صلى الله عليه و آله و نفس امیر المؤمنين عليه السلام مقارنه برقرار کرده و هردو را با ضمير مضاف به رسول خود بیان کرده .

از آیه مباهله استفاده می شود که حضرت امیر المؤمنين عليه السلام نفس رسول الله است و این معلوم است که این عینیت حقیقی نیست زیرا دو شیء هرگز حقیقت یکی نمی گردند پس غرض این است که حضرت على علیه السلام امرش امر رسول الله و نهیش نهی رسول الله و اطاعت از او اطاعت از رسول الله و معصیتش معصیت رسول است چنانکه فرمود:

«لَحْمُكَ لَحْمِي وَ دَمُكَ دَمِي ...»

گوشت تو گوشت من و خون تو خون خون من است ...

پس حضرت امیر المؤمنين عليه السلام اقرب نفوس به او است.

جز نبوت تأسیسی و رتبه رسول الله همه آنچه را که رسول الله داشتند دارند و با ایشان مساوی می باشند در ذات و صفات، رسول الله وحی را می شنود و حامل وحی را می بیند و امیرالمؤمنين عليه السلام نیز می شنود و می بیند لکن نبی نیست.

اعتبار بر نفس رسول الله تنها برسبیل تنزيل وتوسع و مجاز است.

اتحاد دو شخص به معنی حقیقی غیر ممکن و عقلا محال است، و ما قائل به اتحاد نفس رسول الله و امیر مؤمنان صلوات الله عليهما و آلهما بر مجاز و اعتبار می باشیم و نه حقیقی و نه اتحاد

ص: 169

جسمانی و شخصی. یعنی در حکم نفس رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم است، و قلب مبارکش دارای ملکه قدسیه عصمت است و به منزله آن حضرت است ، به معنی یگانه بودن روح آن حضرت و عدل رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بودن است و نه اتحاد شخصی و حقيقی.

حضرت الله جل جلاله او را نفس نبی قرار داد «إعظاما لمحله و رفعة له على سائر خلقه»، زیرا نفس رسول الله صلى الله عليه و آله شریف ترین نفوس است پس برای آن حضرت نیز واجب گشت از شرافت و تعظيم آنچه را که برای رسول الله صلى الله عليه و آله است، همان طور که واجب است اطاعت از الله و رسول الله برای آن حضرت نیز به دلیل آیه ولایت که احادیث و روایات و اخبار بر اختصاص آیه به حضرتش آمده است واجب گردید اطاعت از آن حضرت آیه مباهله نص صریح است بر این که ایشان نفس رسول الله است براساس تمثیل که مقتضی منزلت والای آن حضرت در تفضيل است يعنی که او در حکم و جایگاه رسول الله است بنابر این خلافت ابوبکر و دیگر غاصبان نامشروع خواهد بود و همانطور که نبوت به نصب و جعل الهی است جانشینی حضرتش نیز به جعل و نصب الهی است زیرا او نفس رسول الله است و در میان مردم وجود دارد و بر دیگران تقدم بر او حرام می باشد همانطور که در آیه کریمه فرمود:

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ...»

ای ایمان آوردگان ! هیچگاه بر(حکم) خدا و رسول او پیشی نگیرید ... .

وتقدم بر رسول الله ضلالت است.

و این که حضرت امیر المؤمنين عليه السلام در همه فضایل و صفات و کمالات با رسول الله مساوی بوده است إلا ما خرج بالنص و الدليل. و دعوت به مباهله با «أَنْفُسُنَا» اقتضای مغایرت دارد و رسول الله مأمور نشده تا این که خود را بخواند «نَدْعُ» پس مراد دعوت دیگری است که به منزله نفس رسول الله است.

ص: 170

همانطور که رسول الله اولى به مؤمنان است چنانکه در قرآن کریم آمده است: «النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ- » و ناصر مؤمنان و سید و سرورر آنان است حضرت امیر المؤمنین نیز می باشد بلکه هر معنایی که برای ولایت صحیح است برای آن حضرت نیز می باشد، نفس رسول بودن آن حضرت کاشف از بلوغ آن حضرت نهایت فضل و مساواتش با رسول الله در کمال و عصمت از گناهان و خطاها و لغزشها و این که حضرتش و حضرت زهرا و حسنين عليهم السلام را حجت بر صدق دعوی نبوت رسول الله قرار داده است.

و رسول الله أفضل از ملائکه است و حضرت امیرالمؤمنین نیز که در کمال با رسول الله مساوی است افضل از ملائکه است. همانطور که جوهر نفس رسول الله أشرف است حسب هویت تامه حضرتش پس حضرت امیرالمؤمنین نیز در حکم آن حضرت است.

در آیه مباهله اشاره به نفس ناطقه و روح القدس آن حضرات است و نه نفس بشری، که حضرات محمد و آل محمد صلى الله عليهم دارای پنج روح می باشند. در آیه مباهله اشاره به نفس ناطقه ایشان است.

نفس غير آل محمد صلى الله عليهم از نفوس انسانی در آغاز فطرت و آفرینش ایشان خالی از جميع علوم اند بالضروره و قابل اند بالضروره چنان که در کودکان دیده می شود، نفس ناطقه آنان که حقیقتشان می باشد جوهرا کامل است، و از حضرت الله تعالی درخواست کمال بیشتر می کند، و حجاب اکبر است و واسطه ای میان آنان و حضرت الله تعالى جز مخلوقیتشان نمی باشد.

روح القدس (1)همان نفس ناطقه و جوهر قدسی آنان (در جانب علم و عمل، معرفت و طاعت) است. و با روح القدس ونفس قدسی خود بقیه قوا را تدبیر می کنند به آن نیرومند بر طاعات می گردند - همانطورکه اصحاب يمين آن را صرف در طاعت الله می کنند همان طورروح شهوت سبب میل به مشتهيات می گردد- اصحاب شمال آن را صرف در مشتهيات جسمانی

ص: 171

می نمایند واصحاب میمنه درلذات روحانی صرف می نمایند.

اهل بیت همگی نفس رسول الله اند به این معنی که: آنچه را که برای رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم ثابت گردیده برای آنان نیز ثابت گردیده مگر نبوت و اختصاصات آن حضرت بنابر تظافر احادیث و روایات.

روایاتی است که آن حضرت را به حضرت آدم و نوح و ابراهیم و موسى وعيسى و يحيی و يوسف تشبیه نموده است، و لازمه تشبیه تحقق صفت مشبه به در مشته است. بلکه در بسیاری از آنها عنوان تشبیه نیست بلکه عنوان مثلت و برابری است. لازمه مثلیت و اتحاد نوری نبی و ولي افضلیت برانبیاء و همه مخلوقات است.(1)

و مقام رسول الله و اهل بیت اطهار آن حضرت صلوات الله وسلامه عليهم مقام فؤاد و عالم امر و سرمد است، و آن در نوع یکی است لکن به ترتيب حسب رتبه آنان، و برای آن اول و وسط و آخر است، و همچنین اند در مقام عقل و معانی و پس از آن حسب ظهور حتی آنان، و لكن وحدت آنان در مقام سرمد است به اعتبار مقام و تلقی، هرکدام به رتبه خودش، بلکه حسب ذوات آنان و ترتیبشان، پس آنان دارای ترتیبی خاص خود هستند و متفاضل آن و با این ها همه در مقامات واحداند.

پس چون چنین اند روح در آنان حسب مبدأ یکی است، هرچند که حسب قوابل و تمكين متعدد اند، پس رتبه آنان حسب مبدأ یکی است و آن دارای ترتیب است ، پس انفصال بعضی از بعض دیگر مانند چراغ است از چراغی دیگر، و غیر آنان به نسبت آنان چنین نیست، بلکه مانند شعاع از خورشید است، پس آن را رتبه واحدی جمع نمی نماید، بلکه هرکدام در رتبه خود می باشد، به خلاف اهل بیت علیهم السلام که آنان را رتبه ای جمع می نماید و گرچه خود ترتیبی دارند، زیرا آنان واحد شخصی نیستند بلکه در اشخاص متعدداند.

پس روح کلی، خواه مقصود عقل اول باشد، و یا واسطه بین عقل کلی و نفس کلی و یا مراد

ص: 172

ملکی عظیم دارای سرهایی به عدد خلایق باشد و یا روح الأمري، او با آن ها است، و قيام او به آن ها است، و هرچند که مترتب به ترتیب به حسب قوابلشان و به حسب ظهور زمانی اند، هرکدام را لازمی خاص و عملی است با این روح، همانطور که لازم التعدد و القابلية است قول به تعدد ارواح آنان ، و او همانطور است، لكن بودن کلیت آنان و رتبه واحد ایشان، و همچنين است جهت فاعلی آنان که گفته شده است: واحد است، در نصوص.

و در زیارت شریفه جامعه کبیره است:

«... أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا سَابِقٌ لَكُمْ فِيمَا مَضَى وَ جَارٍ لَكُمْ فِيمَا بَقِيَ و أَنَّ أَرْوَاحَكُمْ و نُورَكُمْ و طِينَتَكُمْ وَاحِدَةٌ طَابَتْ وَ طَهُرَتْ بعضُها مِنْ بَعْضٍ خَلَقَكُمُ اَللَّهُ أَنْوَاراً فَجَعَلَكُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِين، ...».

...شهادت می دهم که این احکام در ادوار گذشته برای شما ثابت بوده، و در اعصار به جای مانده بر شما جاریست، و همانا ارواح شما و نور شما و سرشت شما یکی است، پاکیزگی و پاکی هريك از شما از آن دیگری گرفته شده . خدا شما را به صورت انواری آفرید، و آن گاه پیرامون عرش خود قرار داد، ....

و مشیت اقتضا می کند که روح کلیه در اول شدنش واحد باشد.

و مقام حضرات آل الله صلوات الله عليهم مقام امر است، پس تعدد آنان به تعدد قوابل و ترتیب آنان است، پس آن واحد کلیه است و ظاهر در هرکدام از آنان بنابر ترتیبشان. در این مختصر بطلان سؤال معلوم گشت.

* * *

جواب - از آن جا که به دلايل نقلی و عقلی بسیار، حضرات اهل بیت علیهم السلام افضل از انبیاء هستند(1)،و حضرت فاطمه سلام الله عليها . که یکی از اصحاب کساء می باشند . افضل از همه انبیاء و اوصياء . سوای خاتم الأنبياء و سيد الأوصياء . هستند، و حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام کفوایمانی ایشان بوده اند بنابر حدیث قدسی:

«لَوْ لَمْ اَخْلُقْ لَمَا كَانَ لِفاطِمَةَ ابْنَتِكَ كُفْو عَلِيٍ وَجْهُ الارْضِ ادْمٌ فَمَن دُونَهُ».(2)

اگر علی را نمی آفریدم برای دخترت فاطمه همتایی (برای شوهری اش) از آدم و غیراو روی زمین نبود

و فرمایش امام جعفرصادق عليه السلام:

«لَوْ لاَ أَنَّ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ تَزَوَّجَهَا مَا كَانَ لَهَا كُفْؤٌ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ عَلَى وَجْهِ اَلْأَرْضِ اُدَمٌ فَمَنْ دُونَه».

اگر امیر المؤمنين با او ازدواج نمی کرد همتایی (برای شوهری اش) تا روز قیامت از آدم و غیر او روی زمین نبود.

همچنین این سخن حضرت:

«اَمَا وَ اَللَّهِ لَوْ لَمْ يَخْلُقْ عَلِيَّ بن ابي طَالِبٍ لَمَا كَانَ لِفَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اَللَّهِ كُفْءٌ مِنَ اَلْخَلْقِ اَدَمٌ فَمَنْ دُونَهُ»

به الله قسم که اگر علی بن ابی طالب را نمی آفرید از برای فاطمه دختر رسول الله همتایی برای همسری از آدم و غیر او نبود.

و این که ایشان ظرف قابل مامت حضرات امامان معصوم علیهم صلوات الله بوده اند، و احادیث دلالت صریح دارد بر این که زنانی مانند مريم، سيدات نساء عالم خود بوده اند و نه سيدات نساء عالمين، و حضرت فاطمه سیده زنان اهل بهشت از اولین و آخرین می باشند.

درباره قول رسول الله صلى الله عليه و آله که فرمود:

ص: 174

«فاطمه سرور زنان اهل بهشت است»

پرسیده شد: آیا او سیده زنان عالم خود بوده؟ فرمود:

«ذَاكَ مَریَمُ ، وَ فاطمه سَيِّدِهِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، ...» .(1)

آن مریم بود، و فاطمه سیده زنان اهل بهشت از اولین و آخرین است، ....

امام جعفرصادق عليه السلام در جواب به همين سؤال مفضل بن عمرو فرمود:

«ذَاكَ لِمَرْيَمَ ، كَانَتْ سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا ، وَ فاطمه سَيِّدُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ».(2)

آن مریم بود، او سیده زنان عالم خود بود، و فاطمه سیده زنان عالم از اولین و آخرین است.

اسحاق بن جعفر گوید: شنیدم امام جعفر صادق عليه السلام می فرمود:

«أَنَّما سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْها السَّلاَمُ مُحَدَّثَةٌ لاَن اَلْمَلاَئِكَةُ كَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ اَلسَّمَاءِ فَتُنَادِيهَا كَمَا تُنَادِي مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ يَا فَاطِمَةُ اَللَّهُ اِصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلَيَّ نِساءُ اَلْعَالَمِينِيَا فَاطِمَةُ اُقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ اِرْكَعِي مَعَ اَلرَّاكِعِينَ فَتُحَدِّثُهُمْ وَ يُحَدِّثُونَهَا.فَقَالَتْ لَهُمْ ذَاتَ ليلَة ا لَيسَتِ المُفَضَّلَةُ عَلَيَّ نِسَاءَ اَلْعَالَمِينَ مَرْيَمُ بِنْتِ عِمْرَانَ فَقَالُوا انَّ مَرْيَمَ كَانَتْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ اَنَّ اَللَّهَ عزَّ و جَلَّ جَعَلَكِ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِكِ وَ عَالَمِهَا وَ سَيِّدَةَ نِسَاءِ الاَولِينَ وَ اَلاخرِين»(3)

همانا فاطمه سلام الله علیها را به خاطر این محدثه نامیدند که فرشتگان از آسمان فرود می آمدند و آن حضرت را می خواندند همان طوری که مریم دختر عمران را صدا می زدند، پس فرشتگان می گفتند: ای فاطمه ! خدا تو را برگزید و پاکیزه ات نمود و بر تمام زنان عالم اختیارت کرد، ای فاطمه! پروردگارت را بخوان و سجده اش نما و با رکوع کنندگان ركوع كن، و بدین ترتیب حضرتش با آنها سخن می گفت و آنها نیز با

ص: 175

جنابش حدیث و سخن می گفتند، شبی فاطمه سلام الله علیها به فرشتگان فرمود: مگر مریم بنت عمران بر تمام زنان عالم برتری ندارد؟ فرشتگان عرضه داشتند: مریم بانو و سرور زنان عالم خودش بود و خداوند عزوجل تورا سيده و سرور زنان عالم خودت و عالم مريم قرار داده و بدین ترتیب تو سرور تمام زنان عالم هستی از اولین تا آخرين.

عمران بن حصین گوید: همانا پیامبر صلى الله عليه و آله به فاطمة عليها السلام فرمود:

«أَ مَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعالَمِينَ؟ قَالَتْ : فَأَيْنَ مریم بِنْتُ عِمْرَانَ ؟ قَالَ لَهَا : أَيْ بِنِيَّةٍ ؛ تلک سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا ، أَنْتَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعالَمِينَ، ..»(1)

آیا راضی نمی شوی که سیده و سرور زنان جهانیان باشی؟ فرمود: پس مریم دختر عمران (جایگاه او) کجاست؟ فرمود: ای دخترم آن سیده زنان عالم خود بود، و توسیده و سرور زنان جهانیان همه هستی، .... ابن عباس گوید: همانا رسول الله صلى الله عليه و آله روزی نشسته بودند و علی و فاطمة و الحسن والحسين عليهم السلام نزد آن حضرت بودند که فرمود:

«...فَايمَا اِمْرَاةً صَلَّتْ فِي اَلْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَ صَامَتْ شَهْرَ رَمَضانَ وَ حَجَّتْ بَيْتَ اَللَّهِ الْحَرَامَ وَ زَكَّتْ مَالَهَا وَ اطَّاعَتْ زَوْجَهَا وَ وَالَتْ عَليّاً بَعْدِي دَخَلَتِ اَلْجَنَّةَ بِشَفَاعَةِ اِبْنَتِي فَاطِمَةَ وَ اَنَّها لِسَيِّدَةِ نِسَاءِ العالمينفقِيلَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ ا هِيَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا؟فَقَالَ عَلَيْهِ وَ اله اَلسَّلاَمُ ذَاكَ لِمَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَاِمَّا اِبْنَتِي فَهِيَ سَيِّدَةُ نِساءِ الْعالَمِينَ مِنَ الاوِلِينَ وَ اَلاَخِرِينَ وَ اِنْهَا لَتَقُومَ فِي مِحْرَابِهَا فَيُسَلِّمُ عَلَيْهَا سَبْعُونَ الف الفا مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ وَ يُنَادُونَها بِمَا نَادَتْ بِهِ اَلْمَلاَئِكَةُ اَلْمُقَرَّبُونَ مَرْيَمُ فَيَقُولُونَ يَا فَاطِمَةُ اِنَّ اَللَّهَ اصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلَيَّ نِسَاءُ الْعَالَمِينَ...»(2)

... هر زنی در شبانه روز پنج نماز بخواند، و ماه رمضان را روزه دارد، و حج خانه خدا کند، و زكاة مالش را بپردازد، و شوهرش را اطاعت کند، و پس از من پیرو على باشد به

ص: 176

شفاعت دخترم فاطمه به بهشت رود، و او سیده زنان عالمیان است. عرض شد: یا رسول الله! او سیده زنان عالم خود است؟ فرمود: او مریم دختر عمران بود، اما دخترم فاطمه بانوی زنان عالم است از اولین و آخرين، و او است که چون در محرابش بایستد هفتاد هزار فرشته مقرب بر او سلام دهند، و ندائی که به مریم کردند به او کنند و گویند: ای فاطمه! براستی خدا تو را برگزید، و پاك کرد، و برزنان جهانیان برگزید...

عمران بن حصین و جابر بن سمرة روایت کردند که: همانا پیامبر صلى الله عليه و آله داخل بر فاطمة شد و فرمود:

«... يَا بُنَيَّةُ أَمَّا تَرْضَيْنَ أَنْ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعالَمِينَ ؟ قَالَتْ : يا أَبَتِ ! فاين مریم بِنْتُ عِمْرَانَ؟ قَالَ تِلْكِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ أَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ عالمكِ ام وَ اَللَّهِ زَوَّجْتُكِ سَيِّداً فِي اَلدُّنْيَا وَ اَلاِخِرَة»(1)

ای دخترم! آیا راضی نمی شوی که همانا توسیده زنان عالمیان باشی؟ فرمود: ای پدر! پس (جای گاه) مریم چه می شود؟ فرمود: او سیده زنان عالم خودش بود، و تو سیده زنان عالم خود هستی، و سوگند به الله که تو را به همسری سیدی در دنیا و آخرت داده ام.

و به امام جعفرصادق عليه السلام سخن رسول صلى الله عليه و آله گفته شد که فرمود:

«فَاطِمُهُ سَيِّدُهُ نِسَاءُ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ»، مقصودش سیده زنان عالم خودش است؟ فرمود:

«ذَاكَ مریم ، وَ فَاطِمَةَ سَيِّدُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ»..

آن مردم است، و فاطمه سيده و سرور زنان اهل بهشت از اولین و آخرین است.

و در کتاب عمدة عيون صحاح الأخبار صفحه 388 از آخر جزء دوم از اجزای دوم از نصف در باب مناقب فاطمة عليها السلام از صحیح ابوداود سجستانی به سند خود گوید: همانا پیامر صلى الله عليه وآله به سربه حضرت فاطمة عليها السلام چنین فرمود:

«أَ لاَ تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ أو سيِّد لِنِسَاءِ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ؟ فَقُلْتُ : فَأَيْنَ

ص: 177

مَریَم بِنْتُ عِمْرَانَ وَ آسیة امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ؟ فَقَالَ : مَریَم سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا ، وَ آسيه سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا».

آیا راضی نمی شوی که سیده و بانوی زنان عالمیان – و یا - سیده زنان این امت باشی؟ پس گفتم: مریم دختر عمران و آسیه همسر فرعون چه شدند؟ فرمود: مریم سیده زنان عالم خودش بود، وآسیه سیده زنان عالم خودش بود.

و در کتاب الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف جلدا صفحه 262 حدیث 365 از کتاب الجمع بين الصحاح الستة جزء سوم از باب مناقب فاطمة از صحیح ابوداود به سندش از پیامبر صلى الله عليه و آله که همانا آن حضرت به فاطمة اشاره کرد و فرمود:

«أَ لاَ تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ امة أَوْ نِسَاءُ الْعَالَمِينَ قَالَتْ يَا أَبَتِ فَأَيْنَ مَرْيَمُ اِبْنَةُ عِمْرَانَ وَ آسِيَةُ اِمْرَأَةُ فِرْعَوْنَ؟ قَالَ : مریم سَيِّدِهِ نِسَاءِ عَالِمُهَا ، وَ آسيه سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا».

آیا راضی نمی شوی که سیده زنان این امت - یا- سیده زنان عالمیان باشی؟ پس گفت: مریم دختر عمران، و آسیه همسر فرعون چه شدند؟ فرمود: مریم سیده زنان عالم خودش بود، وآسیه سیده زنان عالم خودش بود. و در کتاب الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف: جلد1 صفحه 262 ح 399 از جزء چهارم صحیح بخاری در مناقب فاطمه به سندش از رسول الله صلى الله عليه وآله که فرمود:

«فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ».

فاطمه سیده زنان اهل بهشت است.

و در کتاب الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف: جلد1 صفحه 262 ح 367 از صحیح مسلم به سندش از عائشه از رسول الله صلى الله عليه و آله که فرمود:

«أَ لَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةِ نِسَاءَ الْمُؤْمِنِينَ ؟ أَوْ سَيِّدَةِ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةُ؟

ص: 178

و گوید: و ثعلبی آن را در تفسير قول خدای تعالی نقل کرده: «وَ إِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ».

از مجموع این روایات استفاده می شود که حضرت مریم و حضرت آسیه، از سيدات زنان عالم خود هستند و نه این که سرور زنان عالمیان از اولین و آخرین باشند، و مادران امامان نیز سرور زنان عالم خود می باشند، همانطور که مریم سرور زنان عالم خود بوده است. آن ها خون نفاس نمیدیده و طاهره بوده اند. مادران امامان نیز در زایمان نفاس نمی بینند.

در برخی از کتب عامه از اما حسن مجتبی علیه السلام که فرمودند:

«كُلُّ مَا فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجِلَ: «إِنَّ الْأَبْرارَ » فَوَ اَللَّهِ مَا أَرَادَ بِهِ إِلاَّ عَلِيَّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ فاطِمَةَ وَأنا وَ الحُسَينَ لِأنَّا نَحنُ أبرارٌ بِابَائِنَا وأُمَّهاتِنا، ...»(1)

در هرکجای کتاب الله عزوجل «إِنَّ الْأَبْرارَ » آمده است کسی را جز علی بن ابی طالب و فاطمه و من و حسین را اراده نکرده (مقصودش ماییم)، زیرا که همانا ما ابرار و نیکانیم به پدران و مادرانمان (پاک و مطهریم)، ....

امام جعفرصادق عليه السلام فرمود:

« لِفَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ تِسْعَةً أَسْمَاءِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى ، فَاطِمَةَ، ... وَ قَدْ لَقَّبَهَا اَلنَّبِئُ صَلَّي اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بِسَيِّدَةِ نِسَاءِ اَلْعَالَمِين، ...»

از برای فاطمه علیها السلام نه نام نزد الله تعالی می باشد؛ ... و همانا پیامبر صلی الله علیه و آله او را سيدة نساء العالمين لقب داد، ....

و به تحقیق از اهل بیت علیهم السلام روایت شده که فرموده اند:

« أَنَّ سَبِيلَ أُمَّهَاتِ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِ السَّلَامُ سَبِيلِ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ فِي ارْتِفَاعِ الْحَيْضِ عَنْهُنَّ».

همانا مادران امامان عليهم السلام نیز مانند حضرت فاطمه علیها السلام هستند در

ص: 179

برداشته شدن حیض (و عادت ماهانه زنانه) از آنها (و حیض نمی شوند).

و این از امتیازات و خصوصیاتی است که مادران امامان ما عليهم السلام از زنان دیگر دارند، زیرا صحیح نیست که از زنان دیگر حیض شدن برداشته شود و آبستن شوند جز آنها، و این اختصاصی برای آنها به خاطر فرزندان معصومشان صلوات الله عليهم أجمعين است که دارند. (1)

حکیمه خاتون دخت گرامی امام محمد جواد عليه السلام در ماجرای ولادت خجسته حضرت ولی عصر عجل الله فرجه الشریف گفت: بر امام حسن زکی پدر گرامی امام عصر عليه السلام داخل شدم و چون همیشه عرض نمودم: از خداوند می خواهم که خداوند تعالی به شما فرزندی ارزانی نماید و دعا نمودم. حضرت فرمود:

«يَا عَمَّةِ ! أَمَا إِنَّ الَّذِي تَدَعِينَ اللَّهِ أَنْ يرزقنيه یولد فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ».

ای عمه ! اما همانا آن را که دعا می کنی مرا روزی ام کند امشب به دنیا می آید .

... و فرمود:

«إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَوْصِيَاءِ لَسْنَا نَحْمِلَ فِي الْبُطُونِ ، وَ إِنَّمَا نَحْمِلَ فِي الْجُنُبُ، وَلا نَخرُجُ مِنَ الأرحَامِ وَ إِنَّما نُخْرُجُ مِنَ الفَخِذِ اَلْأَيْمَنِ مِنْ أُمَّهَاتِنَا لِأَنَّنَا نُورُ اَللَّهِ اَلَّذِي لاَ تَنَالُهُ اَلدَّانِسَاتُ، ... ».(2)

همانا ما گروه اوصیاء در شکم ها (ی مادران) حمل می شویم، و همانا در پهلو قرار می گیریم، و از راه رحم خارج نمی شویم، و به تحقیق از ران راست مادران خود خارج می شویم، زیرا که ما نور خداوندیم که آلودگی ها به آن نرسد، ....

دومین سفیر خاص حضرت صاحب الرمان عليه السلام فرمود:

« وُلِدَ السَّيِّدُ عَلَيْهِ السَّلَامُ مَخْتُوناً ، وَ سَمِعْتُ حَكِيمَةُ تَقُولُ : لَمْ يَرَ بِأُمِّهِ دَمٍ فِي نِفَاسِهَا ، وَ هَكَذَا سَبِيلِ أُمَّهَاتِ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ».(3)

ص: 180

سید (حجة ابن الحسن المهدي) عليه السلام ختنه شده به دنیا آمد، و از حکیمه شنیدم که می گفت: از مادرش (هنگام) زایمان خونی دیده نشد، و همه مادران امامان عليهم السلام نیز چنین اند.

از مجموع روایاتی که ذکر نمودیم استفاده می شود که حضرت مریم و آسیه از سيدات زنان عالم خود هستند و نه این که سرور زنان عالمين از اولین و آخرین باشند، و مادران امامان نیز سرور زنان عالم خود می باشند همانطور که مریم سرور زنان عالم خودش بوده است، و این که آنها طاهرات بوده اند و خون نفاس نمی دیده اند.

مادران ائمه علیهم السلام، صديقه هستند و آن مقام عصمت است.

ابوالصباح گوید: امام محمدباقر عليه السلام فرمود:

«كَانَتْ أُمِّي قَاعِدَةً عِنْدَ جِدَارٍ ، فتصدع الْجِدَارِ ، وَ سَمِعْنَا هَدَّةَ شَدِيدَةً ، فَقَالَتْ بِيَدِهَا ، لَا وَ حَقِّ الْمُصْطَفَى ، مَا أَذِنَ اللَّهُ لَكَ فِي السُّقُوطِ ، فَبَقِيَ مُعَلَّقاً فِي الْجَوِّ جازته ، فَتَصَدَّقْ أَبِي عَنْهَا بِمِائَةِ دِينَارٍ».

مادرم زیر دیواری نشسته بود، ناگاه شکاف خورد، و صدای ریزش سختی بگوشمان رسید، مادرم با دست اشاره کرد و گفت: نه، به حق مصطفی، خدا به تو اجازه فرود آمدن نداده ، دیوار در هوا معلق ایستاد تا مادرم از آن جا گذشت، سپس پدرم صد دینار از جانب او صدقه داد .

ابوالصباح گوید: و امام جعفرصادق عليه السلام روزی از جده اش، مادر پدرش، یاد کرد و فرمود:

«كَانَتْ صِدِّيقَةً لَمْ تُدْرِكْ فِي آلِ الْحَسَنِ امْرَأَةٍ مِثْلِهَا».(1)

او صدیقه بود و در خاندان امام حسن مانند او یافت نمی شد.

از امام جعفر صادق عليه السلام درباره حضرت فاطمه علیها السلام پرسیده شد که چه کسی

ص: 181

ایشان را غسل داد؟ فرمود:

«غَسَّلَهَا أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ لِأَنَّهَا كَانَتْ صِدِّيقَةً لَمْ يَكُنْ لِيُغَسِّلَهَا إِلاَّ صِدِّيقٌ»(1)

امیر المؤمنين عليه السلام آن حضرت را غسل داد زیرا که صدیقه بود، و صدیقه را جز صديق نمی شود غسل دهد.

حضرات مادران ائمته صلوات الله و سلامه عليهم أجمعين صديقه بوده اند و آن مقام مقام عصمت است. بنابر شهادت معصوم و تاریخ، افضلیت و سیادت بر زنان زمان خود را داشته اند و بنابر نصوص ذکر شده از کتب شیعه امامیه و مخالفين، سرور زنان اولین و آخرین حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها و دیگر سيدات التساء سيدات نساء عالم و زمان خود بوده اند، فسلام الله عليهن.

همه از کتب مخالفين جمع شده اند، و روایاتی که در برخی از کتاب های ما موافق روایات آنان آمده است نیز مبتلا به ضعف راویان و ارسال و یا اضطراب متن است، اضافه بر این که بنابر آیاتی چون آیه تطهیر و مباهله و احادیث صحیح و متواتر در فضائل بی شمار صدیقه طاهره ، سروری حضرت بر همه مخلوقات و انبیاء الهی و امامان معصوم، جز خاتم الأنبياء و سید الأوصياء، معلوم و مسلم است. روایات حصر سيدات نساء عالمين در چهار تن، به يقين جعلی بوده و دست جنایتکار نواصب برای خاموش کردن نور اهل بیت عصمت و طهارت آن ها را ساخته است و نباید به آن توجه شود زیرا از اساس باطل است.

و حضرت خدیجه سلام الله علیها نیز از سيدات نساء اهل بهشت می باشند، لکن سیادت حضرت فاطمه سلام الله علیها برتر از همه زنان اهل بهشت است بنابر فرمایش رسول الله صلى الله عليه و آله و سیادت مادران ائمه عليهم السلام بر زنان عالم خودشان نیز محرز است.

و در کتب شیعه که از قول حضرات معصومین درباره حضرت فاطمه علیها السلام سخن رفته است این عبارت ها خالی از ذکر آن سه زن آمده اند:

« سَيِّدَةُ النِّسْوَانِ » « خَيْرُ نِسَاءِ الْعالَمِينَ » « سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ » «فَاطِمُهُ سَيِّدُ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ» « فاطمه سَيِّدَةِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ » « فاطمه سَيِّدِهِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ » « وَ سَيِّدُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ ».

و ما در این جا به نقل برخی از آنها بسنده می کنیم. در کتاب من لا يحضره الفقيه: ج4 ص179 ح 5404

و ص420ح5910 و الأمالى صدوق: ص 57 مجلس 13 ح10 و صفحه 473 مجلس 72 ح6 و علل الشرائع: ج1 ص34 ح 3 همه به سند از سعید بن جبیر، از ابن عباس که گفت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

« إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي ، وَ زَوْجَتُهُ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ ابْنَتِي ، ...»

همانا على وصى و خلیفه من است، و همسرش فاطمه سیده زنان عالمیان دختر من

ص: 183

است ، ...

و در کتاب کفاية الأثر صفحه 98 به سند خود از زید بن ثابت از رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم نقل کرده است که فرمود:

« مَعَاشِرَ النَّاسِ ! أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى خَيْرِ النَّاسِ جِدّاً جَدَّةً ؟ ...اَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى خَيْرِ النَّاسُ أَباً وَ أَمَّا؟ قُلْنَا : بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ . قَالَ : الْحَسَنُ وَ الحسین أَبُوهُمَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ أُمِّهِمَا فاطمه سَيِّدُ نِساءِ الْعالَمِينَ ...»

ای مردم! آیا شما را راهنمایی نکنم بر بهترین مردم از جد و جده؟ ... آیا شما را دلالت نکنم بر بهترین مردم از پدر و مادر؟ گفتند: بله ای رسول الله. فرمود: حسن و حسین اند پدرشان على بن ابي طالب و مادرشان فاطمه سیده زنان عالمیان اند ....

و در کتاب کفاية الأثر صفحه 124 به سند خود از عمار آورده است که گفت: هنگام رحلت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم آن حضرت، على عليه السلام را خواند و با او مدتی طولانی به نجوا سرکرد، سپس فرمود:

« يَا عَلِيُّ ! أَنْتَ وَصِيِّي وَ وارثي ، قَدْ أَعْطَاكَ اللَّهُ عِلْمِي وَ فَهْمِي ، فَإِذَا مِتُّ ظَهَرَتْ لَكَ ضَغَائِنَ فِي صُدُورَ قَوْمٍ ، وَ غَصَبَ غُصِبْتَ عَلَى حِقْدٍ [ حَقِّكَ ] . فَبَكَتْ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ ، وَ بکی الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ، فَقَالَ لِفَاطِمَةَ : يَا سَيِّدَةَ النِّسْوَانِ ! مِمَّ بُكَاؤُكَ ؟ قَالَتْ : يا أَبَتِ أخشی الشیعة بَعْدَكَ . قَالَ : أَبْشِرِي يَا فاطمه فانک أَوَّلُ مَنْ يَلْحَقَنِي مِنْ أَهْلِ بَيْتِي ، وَ لَا تَبْكِي ، وَ لاتحزنی ، فانک سَيِّدَةِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ».

اى على! تووصي و وارث من هستی، به تحقیق خداوند علم و فهم مرا به تو داده است، پس چون مردم آشکار می شود کینه هایی که در سینه های گروهی است، و غصبی که بر اساس کینه از تو بشود. پس فاطمه علیها السلام گریه کرد، و حسن و حسین نیز گریه کردند، حضرت به فاطمه فرمود: ای سیده زنان! گریه ات از چیست؟ گفت: ای

ص: 184

پدر! از ضایع شدن پس از تو می ترسم. فرمود: ای فاطمه بشارت ده همانا تو اولین کسی هستی که از اهل بیت من به من ملحق شود، و گریه مکن، و غمگین مباش، همانا تو سیده زنان اهل بهشتی.

و در کتاب کمال الدين و تمام النعمة جلدا صفحه 262 باب 24حدیث10 به سند خود از سلمان فارسی که گفت: در بیماری که رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم در پی آن رحلت فرمود خدمت حضرت بودم ... تا این که رسول الله صلى الله عليه و آله به حضرت فاطمه عليها السلام فرمود:

«... وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَلْحَقُ بِي مِنْ أَهْلِي ، ثُمَّ اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً ثَالِثَةً ، فاختارک وَ وليدک ، فَأَنْتَ سَيِّدِهِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، وَ ابناک حَسَنٍ وَ حسین سَيِّدَا شَبَابَ أَهْلِ الْجَنَّةِ ...»

... و تو از میان اهل من اول کسی هستی که به من ملحق می شوی، سپس سوم بار بر زمین نظری افکند و تو و دو فرزندت را برگزید، و تو سرور زنان بهشتی و دو فرزندت حسن و حسین سرور جوانان بهشتی اند ..

و در کتاب الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد جلد1 صفحه 36 به سند خود از ابوسعید خدری از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم آمده است که در حدیثی به حضرت فاطمه عليها السلام فرمود:

«... یا فَاطِمَةَ ! إِنَّ لِعَلِيٍّ ثَمَانِيَةَ أَضْرَاسُ قَوَاطِعِ ، لَمْ تَجْعَلْ لَا حَدُّ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ ؛ هُوَ أَخِي فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ ، لَيْسَ ذَلِكَ غَيْرِهِ مِنَ النَّاسِ ، وَ أَنْتَ يَا فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ زَوْجَتُهُ ،...»

ای فاطمه! همانا برای علی هشت دندان تیز و برنده (کنایه از فضیلت) است که برای هیچ يك از گذشتگان و آیندگان قرار داده نشده؛ او در دنیا و آخرت، برادر من است،

ص: 185

(این فضیلت) به هیچ کدام از مردم غیراو داده نشده، وتوای فاطمه که سیده زن های اهل بهشتی همسر او هستی،...

و در کتاب مناقب آل أبي طالب عليهم السلام جلد3 صفحه 323 از بخاری و مسلم در صحیح خودشان و ابن السعادات در فضائل العشره و امالی ابوبکربن شیبه و الفردوس دیلمی از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم آورده که فرمود:

« فاطمه سَيِّدِهِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ».

فاطمه سیده زنان اهل بهشت است.

و در کتاب الأمالی شیخ مفید صفحه 22 مجلس 3 حدیث 4به سند خود از حذيفه آورده است که گفت: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم به من فرمود:

« أَ مَا رَأَيْتَ الشَّخْصَ الَّذِي اعْتَرَضَ لِي ؟».

این شخصی را که به من برخورد دیدی؟

عرض کردم: آری ای رسول خدا. فرمود:

« ذَاكَ مُلْكٍ لَمْ يَهْبِطْ قَطُّ إِلَى الْأَرْضِ قَبْلَ السَّاعَةِ ، اسْتَأْذَنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي السَّلَامِ عَلَى عَلِيِّ فَأَذِنَ لَهُ ، فَسَلَّمَ عَلَيْهِ ، وَ بشرني أَنَّ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، وَ أَنَّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ».(1)

او فرشته ای است که تا پیش از این ساعت به زمین فرود نیامده بود، از خداوند عزوجل اجازه خواسته که (به زمین فرود آید و) برعلى سلام دهد و خداوند او را اجازه فرموده، او آمد و بر او سلام داد، و به من بشارت داد همانا حسن و حسین دو سرور جوانان بهشتی هستند، و این که فاطمه خاتون زنان اهل بهشت است.

وكتاب الأمالی شیخ طوسی صفحه 84 مجلس 3 حدیث 127 - 36 به سند خود از حذيفه آورده است که گفت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

ص: 186

«أَتَانِي مَلَكٌ لَمْ يَهْبِطْ إِلَى اَلْأَرْضِ قَبْلَ وَقْتِهِ فَعَرَفَنِي أَنَّهُ اِسْتَأْذَنَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي السَّلاَمِ عَلَيَّ فاذن لَهُ فَسَلَّمَ عَلَيَّ وَ بَشَّرَنِي أنَّ ابْنَتِي فَاطِمَةَ سَيِّدُهُ نِسَاءُ أهلِ الجَنَّةِ وأنَّ الحَسَنَ وَ الحُسين عليهما السّلام سَيِّدَا شَبابِ أهلِ الجَنَّةِ».

و در کتاب بشارة المصطفى صفحه 276 به سند خود از حذيفه از رسول الله صلى الله عليه وآله و سلم آورده است که در حدیثی فرمود:

«جَاءَنِي مَلَكٌ مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ لَمْ يَهْبِطْ إِلَى اَلْأَرْضِ قَبْلَ لَيْلَتِي هَذِهِ فَاسْتَاذَنَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جلَّ أن يُسَلِّمَ عَلَيَّ فَبَشَّرَني أنَّ الحَسَنَ وَالحُسَينَ سَيِّدَا شَبابِ أهلِ الجَنَّةِ وَ أنَّ فاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِساءِ اهلِ الجَنَّةِ »(1)

در کتاب الفضائل ابن شاذان قمی صفحه134 از سلیم بن قیس از ابوذر و مقداد و سلمان از امیرالمؤمنين عليه السلام نقل کرده است در حدیثی... و فرمود: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلام فرمود:

«... أَنَا أَخْيَرُ اَلنَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ عَلَى خَيْرِ اَلْوَصِيِّينَ وَ أَهْلِ بَيْتِي خَيْرُ بُيُوتِ أَهْلِ اَلنَّبِيِّينَ وَ فَاطِمُهُ ابْنَتِي سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ ...»

... من بهترین انبیاء و مرسلین هستم، و على بهترين اوصیاء است، و اهل بیت من بهترین خاندان انبياء هستند، و فاطمه دخترم سیده (و سرور) همه زنان بهشتی است... .

قطب راوندی در کتاب الخرائج و الجرائح جلد1 صفحه 209 باب 2 و مناقب آل ابی طالب عليهم السلام جلد2 صفحه 341 از حکیم بن جبير و گروهی نقل نموده است که گفتند: شاهد سخنان امیرالمؤمنين عليه السلام بر منبر بودیم که می فرمود:

«أَنَا عَبْدُ اَللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عليه و آله وسلم وَ رِثْتُ نَبِيَّ اَلرَّحْمَةِ وَ نَكَحْتُ سَيِّدَةَ نِسَاءِ اَهْلِ اَلْجَنَّة».

ص: 187

من بنده خدا هستم، و برادرم رسول الله صلى الله عليه و آله است، از پیامبر رحمت ارث برده ام، و به همسری گرفتم سیده زنان اهل بهشت را.

در کتاب الأمالی شیخ مفید عليه الرحمة صفحه 281 مجلس 33 حديث 7 و الأمالی شیخ طوسی صفحه 109 مجلس 4حدیث 166-20 و بشارة المصطفى جزء 2 حديث 258 هرکدام به سند خود از سیدالشهداء امام حسين عليه السلام ماجرای دفن حضرت فاطمه علیها السلام را نقل کرده اند تا این که فرمود:

«فَلَمَّا نَفَضَ يَدَهُ مِنْ تُرَابِ اَلْقَبْرِ هَاجَ بِهِ الْحُزْنُ فأَرْسَلَ دُموعهُ عَلَى خَدَّيْهِ وَ حَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَى قَبْرِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فَقَالَ اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ مِنِّي قُلْ يا رَسولَ اَللَّه عَن صفيتك صَبري وَ ضَعُفَ عَن سَيِّدَةِ النِّساءِ ( نِساءِ الْعالَمِينَ ) (1)تَجَلِدی ...»(2)

چون دست مبارك از خاك قبر برفشاند اندوه و غم بر دلش هجوم آورد، پس سیلاب اشك بر گونه هایش جاری ساخت، و رو به جانب قبر رسول الله صلى الله عليه و آله گرداند و گفت: ای رسول خدا! از من بر تو سلام باد، ... ای رسول الله صبرم در فراق دخت برگزیده ات کم شده، و تاب و توانم در فراق سرور زنان (جهانیان) به سستی گرائیده، ....

و در کتاب نهج البلاغة صبحی صالح صفحه 385 نامه 28 و كتاب الإحتجاج على أهل اللجاج جلدا صفحه 176 حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام در نامه جوابیه خود به معاویه لعنة الله عليه مرقوم فرمود:

« أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ أَتَانِي كِتَابَكَ ، .. وَ مِنَّا النَّبِيِّ وَ مِنکُمْ المُکَذِبُ، ... وَ مِنَّا خَيْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ مِنکُمْ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ،...»

اما بعد! پس نوشته ات به من رسید، ... و از ما (اهل بیت) است پیامبر و از (خاندان)

ص: 188

شماست تکذیب کننده (نبوت)، ... و از ما است بهترین زنان جهانیان و از شماست هیزم کش (همسر ابولهب)، ....

و در کتاب الخصال جلد2 صفحه 553 حدیث 31 به سند خود از عامر بن واثله نقل می کند که حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام در روز شورا به بقیه اعضای شورایی که عمر لعنه الله تأسیس نمود فرمودند:

«... قَالَ نَشَدْتُكُمْ بِاللَّهِ هَلْ فِيكُمْ أَحَدٌ لَهُ زَوْجُهُ مِثْلُ زَوْجَتِي فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ بَضْعَةٌ مِنْهُ وَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجِنِّ غَيْرِي قَالُوا اَللَّهُمَّ لا... قَالَ نَشُدُّكُمْ بِاللَّهِ هَلْ سَمِعْتُمْ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ كُلُّ سَبَبٍ وَ نَسَبٍ مُنْقَطِعٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلاَّ سَبَبِي وَ نَسَبِي فاي سَبَبٍ أَفْضَلُ مِنْ سَبْي وأنّي نَسَبٌ أَفْضَلُ مِن نَسَبِي إِنَّ أبِي و أَبَا رَسُولِ اللَّهِ الاخْوَانَ وَ إِنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ ابْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى الله علي وآله وَ سَيِّدَيْ شَبَابِ أَهْلِ الجنة ابناي وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ زَوْجَتِي سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجِنِّ غَيْرِي قَالُوا اَللَّهُمَّ لاَ... »(1)

... شما را به خدا قسم می دهم آیا میان شما به جز من کسی هست که همسری مانند همسر من فاطمة دختر رسول خدا و پاره تن پیغمبر و بانوی زنان بهشتی داشته باشد؟ گفتند: به خدا که نه... شما را به خدا قسم می دهم آیا شنیدید رسول خدا می فرمود هر پیوند و نژادی در روز قیامت منقطع می شود مگر پیوست با من و نژاد من، کدام پیوست از پیوست من بهتر است و کدام نژاد از نژاد من نیکوتر؟ همانا پدر من و پدر رسول خدا دو برادر بودند، و حسن و حسین که دو سرور جوانان اهل بهشتند دو فرزند منند، و فاطمة دختر رسول خدا که بانوی زنان بهشتی است همسر من است آیا جز من دیگری هست ! گفتند: خدا شاهد است که نه ...

در کتاب الخصال جلد2 صفحه 572 حدیث1 به سند خود از مکحول آورده است که گفت

ص: 189

امیرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

«لَقَدْ عَلِمَ اَلْمُسْتَحْفَظُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عليهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ لَيسَ فيهِم رَجُلٌ لَهُ مَنْقَبُهُ إِلاَّ وقَد شَرِكْتُهُ فيها وفَضَّلْتُهُ و لِي سَبْعُونَ مَنْقَبَةً لَمْ يَشْرَكْنِي فِيهَا أَحَدٌ مِنْهُمْ وأَمَّا السَّابِعَةَ عَشرَةَ فَاِنَّ اللَّهَ عز و جَلَّ زَوَّجَنِي فَاطِمَةَ وقد كان خطَبها أبو بكر وَ عُمَرُ فَزَوَّجَنِي اَللَّهُ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَمَاوَاتهِ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ هَنِيئاً لَكَ يَا عَلِيُّ فانّ اللّه عزَّ و جَلَّ زَوْجُكَ فَاطِمَةَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ وَ هِيَ بَضْعَةٌ مِنّي...»

از اصحاب پیغمبر آنان که مطالب را نیکو به خاطر می سپارند می دانند که در میان آنان کسی نیست که دارای منقبتی باشد مگر این که من شريك او بوده ام و براو برتری داشتم ولی هفتاد منقبت مرا است که هیچ يك از آنان را در آن شرکتی نیست، ... و اما هفدهم این که خداوند فاطمه را همسر من نمود با این که ابوبکر و عمر از او خواستگاری کرده بودند، ولى خداوند از بالای هفت آسمان هایش او را به من تزویج کرد پس رسول الله فرمود: ای علی! گوارایت باد که خدای عزوجل فاطمه سیده زنان اهل بهشت را همسرتو کرد، و او پاره ای از من است ....

و در کتاب الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد جلدا صفحه 352 به چند سند از عبایه و حکیم بن جبیر آورده که گفتند از امیرالمؤمنين عليه السلام بر منبر شنیدیم فرمود:

«أَنَا عَبْدُ اَللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِ اَللَّهِ وَرِثْتُ نَبِيَّ الرَّحْمَةِ وَ نَكَحْتُ سَيِّدَةَ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ وَ أَنَا سَيِّدُ اَلْوَصِينِ وَ اخر اوصيا اَلنَّبِيِّينَ لاَ يَدَّعِي ذَلِكَ غَيْرِي الاّ اصابه اَللَّهُ بِسُوءٍ ...»

من بنده خدایم، و برادر رسول الله ، از پیامبر رحمت ارث بردم، و سیده زنان اهل بهشت را به همسری گرفتم، و من سید و سرور اوصیاء هستم، و آخرين اوصیاء پیامبرانم، جزمن این ادعا را نکند مگر این که به (درد) بدی دچار سازد ....

ص: 190

الإحتجاج جلد1 صفحه 269 الی 278 ... در احتجاج حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام در حضور معاویه علیه کسانی که منکر فضائل امیرالمؤمنین و حضرتش بودند که از آنها بود مغيرة بن شعبه لعنة الله عليهما: روایت شده است از شعبی و ابومخنف و یزید بن ابی حبیب مصری:... حضرت امام حسن عليه السلام در پاسخ به سخنان ناروای مغیره لعنه الله فرمود:

«... وَ أَمَّا أَنْتَ يَا مُغِيرَةَ بنَ شُعبَةَ فَإنَّكَ لِلَّهِ عَدُوٌ وَلِكِتابِهِ نابِذٌ وَلِنَبِيِّهِ مُكَذِّبٌ وَ أَنتَ الزَّانِي وَقَد وَجَبَ عَلَيكَ الرَّجمُ وشَهِدَ عَلَيكَ الْعُدُولُ الْبَرَرَةُ الأَتْقِياءُ فَاخِرُ رَجْمَكَ وَ دَفِعَ الْحَقُّ بِالأَبَاطِيلِ وَ الصِّدْقُ بِالأَغَالِيطِ وذَلِكَ لِمَا أَعَدَّ اللَّهُ لَكَ مِنَ الْعَذابِ الأَلِيمِ وَ الخِزيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ولِعَذَابُ الآخِرَةِ أَخْزَى وأنْتَ الَّذي ضَرَبْتَ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسولِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّمَ حَتَّى أَدْمَيْتُهَا وألْقَتْ مَا فِي بَطْنِهَا اِسْتَذَلاَّ لاَ مِنْكَ لِرَسُولِ اَللَّه صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وسَلَّمَ وَ مُخَالِفَةً مِنْكَ لِأَمْرِهِ وَ اِنْتِهَاكا لحُرمتهِ وَ قَدْ قَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ و آلِهِ وسلم يَا فَاطِمَةُ أَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ ...»

اما تو ای مغيرة بن شعبه ! همانا الله را دشمني، و نابذ و تارك کتاب اوبي، و مكذب پیامبرش هستی، و تويي زناکار، و حد شرعی بر تو واجب گردید، و اشخاص عادل نیکوکار با تقوی شهادت بر زناء تو دادند، پس در رجم توتأخیر کردند، و دفع حق به باطل، و صدق به أغاليط کردند، اگر در دنیا با تو مدارا و مواسا نمودند لیکن خداوند عذاب أليم و خزی و گرفتاری به آتش آخرت که به غایت خواری آن بیشتر است مقرر گردانید. و تویی که بی رویت حضرت فاطمه دختر رسول الله صلى الله عليه و آله را ضربات زدی تا این که که اسقاط حمل که در بطن آن بضعه رسول بود نمودى، و قصد توایذاء و آزار حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم بود، و مقصد تو مخالفت أمراوو هتك حرمتش بود، حال آن که به (فاطمه) فرمود که: ای فاطمه! تو سیده زنان اهل بهشت هستی در بهشت برین خواهی بود.

ص: 191

و در کتاب مکارم الأخلاق صفحه 93 از کتاب اللباس از فضيل از امام محمد باقر عليه السلام نقل کرده که فرمود:

«فَاطِمَةُ أَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ... »

فاطمه سیده زنان اهل بهشت است ....

و در کتاب الأمالی شیخ صدوق صفحه 125 مجلس 26 حدیث 7 به سند خود از حسن بن یزید عطارازامام جعفر صادق عليه السلام درباره سخن رسول الله صلى الله عليه و آله آورده که فرمود:

«فَاطِمَةُ أَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ»

پرسیدم: آیا حضرت فاطمه علیها السلام سیده زنان عالم و زمان خودش می باشد؟ فرمود:

«ذَاكَ مَرْيَمُ وَ فاطِمُهُ سَيِّدُهُ نِسَاءُ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الأَوَّلِينَ والآخِرِينَ»(1)

آن مريم است، و فاطمه سیده زنان اهل بهشت از اولین و آخرین (آنان) است.

و در کتاب الهداية الكبرى صفحه 165 باب 2 به سند خود از مفضل بن عمر از امام جعفر صادق عليه السلام در حدیث جامی که درباره ابری است که از آسمان بر رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم فرود آمد و چنین عرض نمود:

«السُّلَّامُ عَلَيْكَ يَا حَبيبِ اللهِ، ..... وَ عَلَى وَصِيِّكَ خَيَّرَ الْوَصِيَّيْنِ ...... وَ عَلَى زَوْجَتَةِ فَاطِمَةَ اِبْنَتِكَ خَيْرُ نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ،...»

سلام بر تو باد ای حبیب الله، ... و بروصى تو بهترین اوصیاء ... و بر همسرش فاطمه دخترت، بهترین زنان عالمیان، ....

و در کتاب طرف من الأنباء والمناقب صفحه 167 الطرفة19 به سند خود از عیسی بن المستفاد گوید: خدمت امام موسی کاظم علیه السلام عرضه داشتم: پس از آن که فرشتگان از محضر رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم خارج شدند چه شد؟ فرمود:

«لَمَّا كَانَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي تَقُلُّ فِيهِ وَجَعُ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ اِلْهِ وَ خِيفَ عَلَيْهِ فِيه

ص: 192

الْمُؤْتِ دَعَا عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ والحَسَنَ والحُسَيْنَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وقالَ لِمَنْ فِي بَيْتِهِ اُخْرُجُوا عَنِّي وَ قَالَ لِأُمِّ سَلَمَةَ تَكُونِي مِمَّنْ عَلَى البَابِ فَلا يقرَبه أَحَدٌ فَفَعَلَتْ ام سَلَمَةُ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيْهِمْ وَ يَدُهَا فِي يَدِهِ فَوَضَعَهَا فِي يَدِ عَلِيٍ عَلَيْهِ السلام وَقَالَ لَهُ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ هَذِهِ وَدِيعَةُ اَللَّهِ وَ وَدِيعَةُ رَسُولِهِ مُحَمَّذٌ عَنْكُفَاحفَظِ اللَّهِ والْحَفْظِنِي فِيها وَ إِنَّكَ لَفاعِلٌ يَا عَلِيُّ هَذِهِ وَ اللَّهِ سَيِّدُهُ نِسَاءُ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ هَذِهِ وَاللَّهُ مَرْيَمُ الْكِبْرِيُّ، ... ».

آن روزی که درد بر پیامبر صلى الله عليه و آله سنگین شد، و براو ترس موت می رفت، على و فاطمه و حسن و حسین را فراخواند، و به کسانی که در بیتش بودند فرمود: از نزدم خارج شوید، و به ام سلمه فرمود: بر درب باش تا کسی نزدیکش نشود، و ام لمه چنین کرد، ... پس سرش را به طرف آنان بلند کرد، و دست فاطمه در دستانش بود، پس در دست على عليه السلام نهاد، و به او فرمود: ای اباالحسن! این ودیعه (و سپرده) خداست و رسول او محمد نزد تو، پس محافظت (ودیعه) خدا و مرا در او بنما، و همانا تو چنین می کنی. ای علی! به خدا قسم که او سیده زنان اهل بهشت از اولین و آخرین است، به خدا قسم که او مریم کبرای است، ....

و در زیارت امام على الرضا عليهما السلام . که از معصوم روایت شده است . عرض میکنیم:

«... اللَّهُمُّ صِلٍّ عَلَى فَاطِمَةِ بَنَتْ نَبِيُّكَ، وَ زَوْجَةُ وَلِيِّكَ، وَ أَمِ السِّبْطَيْنِ، اِلْحَسِنَّ وَ الْحِسَّيْنِ، سَيِّدِيَّ شَبَابِ أهْلِ الْجَنَّةِ، الطُّهْرَةَ الطَّاهِرَةَ، الْمُطَهَّرَةَ النَّقِيَّةَ( التَّقِيَّةَ)، الرَّضِّيَّةَ الزَّكِيَّةَ، سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ، وَسَيِّدَةَ نِسَاءِ أهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْخَلْقِ أَجَمْعَيْنِ، ...».(1)

با الها! بر فاطمه دختر پیامبرت، و همسر وليت، و مادر دو نواده (پیامبر)، حسن و حسین ، دو سید جوانان اهل بهشت ، پاک و پاکیزه ، و پاکیزه گردیده (ات) تمیز (با تقوی)، برگزیده پاک سرشت، سیده زنان جهانیان، و سیده زنان اهل بهشت از همه خلق

ص: 193

صلوات فرست، ....

و در کتب مخالفین بنابر برخی از روایاتشان مطابق متن صحیحی که در کتب ما آمده است ذکر شده، در ملحقات احقاق الحق جلد10 و جلد19 و 25 و 33 آمده است:

«أَمَّا إِنَّهَا سَيِّدَةُ النِّسَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»

«أَلاَّ تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِي سَيِّدَةَ نِيسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ»

«فَاطِمُهُ سَيِّدَةُ نَسَاءِ اَلْعَالَمِينَ»

«فَاطِمَةُ سَيِّدُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجِنِّة»

«أَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ»

«فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجِنِّة»

«خَيْرُ نِسَاءِهَا( الْجَنَّةَ) فَاطِمَةَ بَنَتْ مُحَمَّدٌ»

«أَمَّا إِنَّهَا سَيِّدَةُ النِّسَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»

«أَفْضَلُ نِسَاءِ الْأَوَّلِينَ والآخِرِينَ فَاطِمَةَ إنَّ سَيِّدَهُ نِسَاءُ أَهْلِ اَلْجِنِّة»

«أَمَّا ترْضَيْ أَنَّ تَكَوُّنِيَّ سَيِّدَةَ نِسَاءِ أهْلِ الْجَنَّةِ»

«إِنَّ اللهَ أَخَبَرَنِي أَنَّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةَ نِسَاءِ أهْلِ الْجَنَّةِ».

و در آیه کریمه:

«وَ إِذْ قَالَ اَلْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ اِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعالَمِينَ».(1)

اصطفاء به معنی اختیار صفا، و خلوص از کدورت در شیء می باشد و این معنی غیر از انتخاب و اختیار است و نظر در اصطفاء به جعل صفاء شيء است.

واصطفاء ایشان بر زنان عالم خودش لازمه اش این نیست که ایشان از آنها بهتر و افضل در

ص: 194

همه جهات باشد، و قطعی است که مقصود نساء عالمين حاضرو موجود در آن زمان می باشد، و نه همه زمان ها و این معنی را تعبیر به صیغه ماضی تأیید می کند که دلالت بر تحقق آن دارد . واصطفاء اول در آیه دلالت می کند براصطفاء در خودش، و دومی برزنان، بنابراین حضرت مريم عليها السلام سیادت بر زنان دارند به طور نسبی، اضافه بر این که بنابر احادیثی چند از اهل بیت نبوت عليهم السلام، این سخن ملائکه با حضرت فاطمه علیها السلام نیز بوده است. در علل الشرائع جلد1 صفحه 182 باب 146 حدیث1 به سند خود از امام جعفر صادق علیه السلام می فرمود:

«إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ عليْها السَّلاَمُ مُحَدَّثَةٌ لِأَنَّ اَلْمَلاَئِكَةَ كَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ اَلسَّمَاءِ فَتُنَادِيهَا كَمَا تُنَادِي مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ يَا فَاطِمَةُ إِنَّ(1) اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طهرک وَ اصطفاک عَلى نِساءِ الْعالَمِينَ . یا فَاطِمَةَ ! اقْنُتِي لربک وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ . فتحدثهم وَ يحدثونها ، فَقالَ لَهُمْ ذَاتَ لَيْلَةً : أَ لَيْسَتِ الْمُفَضَّلَةُ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مریم بِنْتُ عِمْرَانَ ؟ فَقالُوا : إِنَّ مَرْيَمَ كَانَتْ سَيِّدَةِ نِسَاءِ عَالِمُهَا ، وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جعلک سَيِّدَةِ نِسَاءِ عالمک وَ عَالِمُهَا ، وَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ ».

همانا فاطمه علیها السلام را به خاطر این محدثه نامیه شد که فرشتگان از آسمان فرود می آمدند و آن حضرت را می خواندند همان طوری که مریم دختر عمران را صدا می زدند، فرشتگان می گفتند: ای فاطمه! همانا خدا تو را برگزید و پاکیزه ات نمود و بر تمام زنان عالم اختیارت کرد. ای فاطمه! پروردگارت را بخوان و سجده اش نما و با رکوع کنندگان ركوع كن، و حضرتش با آنها سخن می گفت و آنها نیز با او سخن میگفتند، شبی فاطمه سلام الله علیها به فرشتگان فرمود: مگر مریم بنت عمران برتمام زنان عالم برتری ندارد؟ فرشتگان عرضه داشتند: مریم بانو و سرور زنان عالم خودش بود، و همانا خداوند عزوجل تو را سرور زنان عالم خودت و عالم مريم و سرور تمام زنان

ص: 195

عالم هستی از اولین تا آخرین قرار داده .

و در کتاب دلائل الإمامة صفحه 80 و81 حدیث20 و صفحه 152 حديث 66 و در کتاب العدد القوية صفحه 226 و 227 ازکتاب الدروکتاب مواليد الأئمة به سند خود از امام جعفرصادق عليه السلام آمده است:

«سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ مُحَدَّثَةً لِأَنَّ المَلاَئِكَةَ كَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ فَتُنَادِيها كَمَا تُنَادِي مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ يَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وطَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ يَا فَاطِمُهُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ اُسْجُدِي وَ اِرْكَعِي مَعَ اَلرَّاكِعِينَ وَ تُحدثهم و يُحدثونها فَقَالَتْ لَهُمْ ذَاتَ لَيْلَةٍ أَ لَيْسَتِ اَلْمُفَضَّلَةُ عَلَى نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ مَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَقَالُوا إِنَّ مَرْيَمَ كَانَتْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَكِ سَيِّدَةَ نِساءِ عالَمِكِ وَ سَيِّدَةَ نِساءِ الأَوَّلِينَ وَالآخِرِينَ».

فاطمة عليها السلام از آن جهت محدثه نامیده شد که فرشتگان بر او فرود می آمدند و با او گفتگو می کردند همان گونه که با مریم بنت عمران گفتگو می کردند، آنها به فاطمه میگفتند: ای فاطمه! همانا خداوند تو را برگزیده، و از پلیدیها تطهیر نموده، و تو را بر زنان در عالم برتری داده است. ای فاطمه! خدایت را سپاسگزار بوده وی را عبادت نما. آنها با يك دیگر گفتگو می کردند، شبی فاطمه به آنها گفت: آیا آن که در این آیه، نسبت به زنان دو عالم، فضیلت و برتری داده شده، مریم دختر عمران نبوده است؟ فرشتگان گفتند: مریم بزرگ زنان زمان خود بوده، و همانا خداوند تو را سرور زنان عالم خودت ، و سیده زنان اولین و آخرین قرار داده است.

و در کتاب الأمالى صدوق صفحه 112 الی 116 مجلس 24 حدیث2 به سند خود از سعید بن جبیر از ابن عباس که رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: ... (دخترم فاطمه پس از رحلت من فرشتگان برای تسلی و انس او نزد وی می آیند) ...

ص: 196

«فَنَادَتْهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولِيَا فَاطِمَةُ انَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ و طَهَّرَكِ وَ بَيْنَ اِصْطَفَاكِ عَلَيَّ نِساءُ اَلْعَالَمِينَ يَا فاطِمَةُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي الرَّاكِعِينَ ...»

پس به همان که مریم دختر عمران را صدا زدند ندا کنند، پس گویند: ای فاطمه ! همانا خداوند تو را برگزیده و پاک گرانیده و بر همه زنان جهانیان برگزیده. ای فاطمه برای پروردگارت قنوت نما و سجده کن و با رکوع کنندگان رکوع کن ....

و در کتاب الأمالی شیخ صدوق صفحه 486 إلى 488 مجلس 73 حدیث 18 و در کتاب بشارة المصطفى جزء 2 صفحه 177 و 178 به سند خود از سعید بن المسيب از ابن عباس که گفت: روزی رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم نشسته بودند و در کنار ایشان حضرت على و فاطمه و حسنین علیهم السلام نیز نشسته بودند که فرمود:

« ... وَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى ابْنَتِي فَاطِمَةَ ، قَدْ أَقْبَلَتْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى نجیب مِنْ نُورٍ ، عَنْ يَمِينِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ ملک ، وَ عَنْ يَسَارِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ ملک ، وَ بَيْنَ يَدَيْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ ملک ، وَ خَلْفِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ ملک ، تَقُودُ مُؤْمِنَاتٍ أُمَّتِي إِلَى الْجَنَّةِ ، فایما امراة صَلَّتْ فی الیوم وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ ، وَ صَامَتْ شَهْرَ رَمَضَانَ ، وَ حَجَّتْ بَيْتَ اللَّهِ الْحَرَامَ ، وَ زکت مَالِهَا ، وَ أَطَاعَتْ زَوْجُهَا ، وَ وَالَتْ عَلِيّاً بَعْدِي ، دَخَلْتُ الْجَنَّةَ بشفاعۃ ابْنَتِي فَاطِمَةَ ، وَ إِنَّها لسیدة بساء الْعَالَمِينَ.

... و گویا من می نگرم دخترم فاطمه را، که روز قیامت بر اسبی از نور سوار است، و از طرف راستش هفتاد هزار فرشته، و از چپش هفتاد هزار، و جلو رو و دنبالش هر کدام هفتاد هزار فرشته باشد، و زنان امتم را به بهشت رهبری کند، هرزنی در شبانه روز پنج نماز بخواند، و ماه رمضان را روزه دارد، و حج خانه خدا کند، و زكاة مالش را بپردازد، و شوهرش را اطاعت کند، و پس از من پیرو على باشد، به شفاعت دخترم فاطمه به

ص: 197

بهشت رود، و همانا او سیده زنان عالمیانست.

گفته شد: ای رسول خدا! آیا او سیده زنان عالم خودش است؟ پس فرمود:

«ذَاكَ لِمَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَأَمَّا اِبْنَتِي فَاطِمَةُ فَهِيَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ اَلْآخِرِينَ وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِي مِحْرَابِهَا فَيُسَلِّمُ عليها سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ ويُنَادُونَهَا بِما نادَت بِهِ اَلْمَلاَئِكَةُ مَرْيَمَ فيقولون يَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اِصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اِصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ».

...آن مریم دختر عمران بود، پس همانا دخترم فاطمه سیده و سرور زنان عالمیان از اولین و آخرین است، و همانا او در محراب نمازش برخیزد و بر او هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقرب بر او سلام کنند، و او را صدا زنند به آنچه فرشتگان مریم را صدا زدند و می گویند: ای فاطمه! به تحقیق خداوند تو را برگزیده و پاک گردانیده و بر زنان عالمیان انتخاب کرده است.

و در کتاب روضة الواعظين جلد1 صفحه 149 و150 و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام جلد3صفحه360 - از رسول الله صلى الله عليه و آله سلم است که فرمود:

«فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الأَوَّلِينَ والآخِرِينَ وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ في مِحْرَابِهَا فَيُسَلِّمُ عَليْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ وَيُنادونَها بِما نَادَتْ بِهِ اَلْمَلاَئِكَةُ مَرْيَمَ فيقولون يَا فَاطِمهُ إِنَّ اللَّهَ اِصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اِصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ اَلْعَالَمِين ...»

فاطمه سیده زنان عالمیان از اولین و آخرین است، و همانا او در محراب نمازش برخیزد و براو هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقرب بر او سلام کنند، و او را صدا زنند به آنچه فرشتگان مریم را صدا زدند و می گویند: ای فاطمه! به تحقیق خداوند تو را برگزیده و پاک گردانیده و برزنان عالمیان گزینش کرده است....

در کتاب الأمالی، شیخ صدوق: صفحه 114 المجلس 24 حديث 2 و در کتاب بشارة المصطفى

ص: 198

جزء2 صفحه197 الی 199 و الفضائل، ابن شاذان صفحه8 الی 10 به سند خود از سعید بن جبیر از ابن عباس گفت: روزی رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم نشسته بودند و در آن هنگام امام حسن علیه السلام وارد شدند، حضرت به مجرد دیدن ایشان گریان شده و فرمودند:

«... ثُمَّ تُرِي نَفْسَهَا ذَلِيلَةً بَعْدَ أَنْ كَانَتْ فِي أَيَّامِ أَبِيهَا عَزِيزَةً فَعِنْدَ ذَلِكَ يُؤْنِسُهَا اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ بِالْمَلاَئِكَةِ فَنَادَتْهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ يَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اِصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اِصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ اَلْعَالَمِينَ يَا فَاطِمَةُ اقتِني لِرَبِّكِ واسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ اَلرَّاكِعِينَ ثُمَّ يَبْتَدِي بِهَا اَلْوَجَعُ فتمْرضُ فَيَبْعَثُ اَللَّهُ عَزَّ و جل اليها مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ تُمَرِّضُهَا وَ تُونِسُهَا فِي عِلَّتِهَا...»

... و خود را خوار بیند پس از آن که در دوران پدر عزیز بوده، در این جا خدای تعالی او را با فرشتگان مأنوس سازد، و او را بدان چه به مریم دخترعمران گفتند ندا دهند و گویند: ای فاطمه! خدایت گزید و پاك کرد و بر زنان جهانیان برگزید. ای فاطمه! قنوت کن بر پروردگارت و سجود و ركوع كن با رکوع کنندگان ، سپس بیماری او آغاز شود و خدا مريم دختر عمران را بفرستد او را پرستاری کند و در بیماری او انيس او باشد ...

نتیجه این که: حضرت مریم و خديجه، و حضرات مادران امامان معصوم علیه السلام نیز سيدات نسوان زمان خود بوده اند، و مادران ائمه به سبب این که ظرف قابلی برای مادری ائمه بوده اند، افضل از زنان زمان خود می باشند، و حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها بر همه آنان سیادت و سروری دارند.

او صدیقه بود، در خاندان امام حسن علیه السلام زنی به همتایی او نبود.

ابوالصباح از امام محمد باقر عليه السلام نقل می کند که فرمود:

«كَانَتْ أُمِّي قَاعِدَةً عِنْدَ جِدَارٍ ، فتصدع الْجِدَارِ ، وَ سَمِعْنَا هَدَّةَ شَدِيدُ ، فَقَالَتْ بِيَدِهَا : لَا وَ حَقِّ الْمُصْطَفَى ، مَا أَذِنَ اللَّهُ لَكَ فِي السُّقُوطِ ، فَبَقِيَ مُعَلَّقاً فِي الْجَوِّ حتی جازته ، فَتَصَدَّقْ أَبِي عَنْهَا بِمِائَةِ دِينَارٍ».

مادرم زیر دیواری نشسته بود، ناگاه آن دیوار شکاف خورد، و ما آوای ریزش سختی را شنیدیم، مادرم با دست خود اشاره کرد و گفت: نه، به حق مصطفی، خدا به تو اجازه نداده که فرود آئی، آن دیوار میان جو آویزان ماند تا مادرم از زیر آن گذشت، و پدرم صد اشرفی از جانب او صدقه داد.

أبوالصباح گوید: و امام جعفرصادق عليه السلام روزی جده خود را یاد کرد و فرمود:

«كَانَتْ صِدِّيقَةً ، لَمْ تُدْرِكْ فِي آلِ الْحَسَنِ امْرَأَةٍ مِثْلِهَا».(1)

او صدیقه بود و در خاندان امام حسن چون او دیده نشد.

فرستاده شده است.

و امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:

«حَمِيدَةُ مِصْفَالُهُ مِنَ اَلْأَدْنَاسِ كَسَبِيكَةِ اَلذَّهَبِ مَا زَالَتِ اَلْأَمْلاَكُ تَحْرُسُهَا حَتَّى أَدَّيْتِ اِلِي كَرَامَةً مِنَ اَللَّهِ لِي وَ اَلْحُجَّةِ مِنْ بَعْدِي»(1)

حمیده از چرکین ها پاك است مانند شمش طلا، همیشه فرشته ها او را نگهداری کرده اند تا به دست من رسیده، به جهت کرامتی که خدا به من وبه حجت پس از من داشته است .

دارم که همیشه به آن ملتزم هستم، و از وقتی که این مولود به دنیا آمده، فرصت برای آن اوراد و اذکار کم شده است.(1)

مادر من به حق من عارف بود، و او از اهل بهشت است ، شیطان سرکش و پلید به او نزديك نشد (نشود)، دچار مکرو حیله ستمکار کینه ورز نگردیده، و او به چشم قدرت خدا که خواب ندارد محفوظ بوده ، از مادران صديقين و نیکوکار بازنمانده است.

السلام پرسیدم که فرموده بود: «بِأَبِي ابْنُ خِيَرَةِ الْإِمَاءِ»، آیا آن همان فاطمه علیها السلام است؟

فرمود:

«انَ فاطِمَةَ خيرَةُ الحَرائِرِ ذاكَ الْمُبْدحُ بَطْنُهُ اَلْمُشْرَبُ حُمْرَةً رَحِمَ اَللَّهُ فُلاَناً»(1)

همانا فاطمه برگزیده (خداوند) از آزاد زنان است، (مهدی) آن که شکمش عریض، و رنگش سرخ و سفید است، خداوند فلانی را رحمت کند».

حارث همدانی گفت: امیرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

«بِي اِبْنُ خِيَرَةِ الاماءيعني اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِهِ عَلَيْهِ السلاميسومهم خَسْفاً وَ يَسْقِيهِمْ بِكَاسٍ مُصَبَّرَةٍ وَ لاَ يُعْطِيهِمْ الاّ اَلسَّيفَ هر جَا فَعِنْدَ ذَلِكَ تَتَمَنَّي فَجَرَةُ قُرَيْشٍ لوْ انَّ لَهَا مُفَادَاةً مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا لِيُغْفَرَ لَهَا لاَ نَكُفُّ عَنْهُمْ حَتِّي يُرْضِي اَللَّه»(2)

پدرم فدای فرزند برگزیده کنیزان - يعني قائم از فرزندانش علیه السلام- که آنان را خوار می سازد، و جام نوش تلخ به ایشان می نوشاند، و به آنان جز شمشیر خونریز مرگ آفرین نخواهد داد، پس در این هنگام زشت کاران قریش آرزو میکنند که ای کاش دنیا و هر آنچه در آن است از آن ایشان بود و آن را فدا میدادند تا گناهانشان بخشوده شود، ولى دست از ایشان بر نخواهیم داشت تا آن که خداوند راضی شود».ابوبصیر گفت: از امام جعفر صادق عليه السلام پرسیدم: ای پسر رسول الله ! قائم از شما اهل بیت چه کسی است؟ فرمود:

«يَا أَبَا بَصِيرٍ هُوَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ ابْنِي مُوسى ، ذَلِكَ ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ ...».(3)

ای ابابصیر؛ او پنجمین از فرزندان موسی (کاظم) است، او فرزند سیده (و بزرگ بانوی) کنیزان است ....ابواحمد محمد بن زیاد الأزدی گفت: از سرورم امام موسی بن جعفر عليه السلام درباره سخن الله عزوجل: «وَ أَسْبَغَ علیکم نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً» پرسیدم، فرمود:

ص: 204

«النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ الْإِمَامِ الظَّاهِرُ ، وَ الْبَاطِنَةَ الْإِمَامِ الْغَائِبَ»..

نعمت ظاهری امام ظاهر است، و نعمت باطنی امام غائب است .

عرض کردم: و در امامان کسی است که غیبت نماید؟ فرمود:

«نَعَمْ يَغِيبُ عَن ابصار اَلنَّاسِ شَخْصُهُ ذَلِكَ اِبْنُ سَيِّدَةِ الاماء»(1)

آری شخص او ازدیدگان مردم غائب می شود ... او فرزند سیده کنیزان است ...

حسین بن خالد گفت: ... به امام علی بن موسی الرضا عليه السلام گفته شد: یابن رسول الله ! قائم از شما اهل بیت کیست؟ فرمود:

«الرابِع مِن وُلْدي ابنُ سَيِّدَةِ الإماءِ يُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الأرضَ مِن كُلِّ جَوٍ وَيُقَدِّسُها مِن كُلِّ ظُلم...»(2)

چهارمین از فرزندانم، فرزند سرور کنیزان است، خداوند به دست او زمین را از هر ستمی پاک کند، و زمین را از هر ظلمی منزه می دارد ....

ابوسعید عقیصا گفت: هنگامی که امام حسن علیه السلام با معاوية بن ابی سفیان لعنة الله عليهما صلح نمود مردم بر حضرت داخل شدند و برخی از آنان ایشان را برای بیعت نمودنش سرزنش نمود، حضرت در پاسخ فرمود:

« وَيْحَكُمْ . . . أَمَّا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ مَا مِنَّا أَحَدُ إِلَّا وَ وَ يَقَعُ فِي عُنُقِهِ بِيعَتْ لطاغية زَمَانِهِ إِلَّا الْقَائِمَ الَّذِي . . . إِذَا خَرَجَ . ذلِكَ التَّاسِعِ مِنْ وُلْدِ أَخِي الْحُسَيْنُ ، ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ».(3)

وای بر شما ... آیا می دانید که هیچ يك از ما ائمته نیست جز آن که بیعت سرکش زمانش بر گردن اوست مگر قائمی که ... آن گاه که خروج کند، او نهمين از فرزندان برادرم حسین است، فرزند سیده کنیزان است...

امیرالمؤمنین علیه السلام درباره حضرت مهدی عجل الله فرجه ابن خيرة الإماء فرمودند:

«ذلِكَ الفقيد الطَّرِيدُ الشَّرِيدُ : . . . بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ موسی بْنِ

ص: 205

جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ علی بْنِ الحسین علیهم السَّلَامُ هَذَا ». وضع یده علی راس الحسین علیه السلام ...»(1)

او گم شده ای است که از کسان و وطن دور و مهجور است، ... فرزند حسن پسر على پسر محمد پسر علی پسر موسی پسر جعفر فرزند محمد پسر على پسر این حسين عليهم السلام است - و دست مبارکش را بر سر حسين عليه السلام قرار داد ...

و در پایان از ساحت مقدس اعلی حضرت بقية الله الأعظم صلوات الله وسلامه عليه و عجل الله فرجه الشريف مسئلت می کنیم تا از ذات مقدس الله تبارک و تعالی ایمانی صحیح و کامل و ثابت را برایمان مسئلت نماید و از تهاجم شبهات و کجرویها ما را حفظ نموده و در تعظیم شعائر آل محمد صلوات الله عليهم که اعظم شعائر الله است و از آنها شعائر فاطمه سلام الله عليها است ما را موفق به احیاء و تعظیم هرچه بیشتر آن بفرماید.

« اللَّهُمَّ ادْفَعْ عَنْ وَلِيِّكَ . . . وَ اقْتُلِ بِهِ جَبَابِرَةِ الْكُفْرِ . . . وَ أَقْصَمُ بِهِ رُءُوسِ الضَّلَالَةِ ، وَ شَارِعَةُ الْبِدَعِ ، وَ مميتة السُّنَّةِ ، وَ مقوية الْبَاطِلِ ، وَ ذَلَّلَ بِهِ الْجَبَّارِينَ ، . . . حَتَّى لَا تَدَعْ مِنْهُمْ دَيَّاراً ، وَ لَا تُبْقِي لَهُمْ آثاراً».

«اَللّهُمَّ طَهِّرْ مِنْهُمْ بِلادَكَ وَ اشْفِ مِنْهُمْ عِبادَكَ وَ اَعْزُ بِهِ اَلْمُوْمِنِينَ وَ اَحْيَ بِهِ سُنَنَ الْمُرْسَلِينَ وَ دارِسَ حِكْمَةِ النَّبِيِّينَ وَ جَدِّدْ بِهِ مَا امْتُحِيَ مِنْ دِينِكَ وَ بَدِّلْ مِنْ حُكْمِكَ حَتَّي تُعِيدَ دِينَكَ بِهِ وَ عَلَيَّ يَدَيْهِ جَدِيداً غَضّاً مَحْضاً صَحِيحاً لاَ عِوَجَ فِيهِ وَ لاَ بِدْعَةَ مَعَه ...»

«اَللّهُمَّ اسْلُكْ بِنا عَلَيَّ يَدَيْهِ مِنْهَاجَ اَلْهَدْيِ وَ الْمَحَجَّةَ الْعَظْمِيَّ وَ الطَّرِيقَةِ الْوُسْطِيِّ اَلَّتِي يَرْجِعُ اِلْيَها الْغَالِي وَ يَلْحَقُ بِهَا اَلتَّالِي وَ قُوفاً عَلَيَّ طاعَتَهُ وَ ثَبِّتْنا عَلَيَّ مُشايَعَتَهُ وَ امْنُنْ عَلَيْنا بِمُتابَعَتِهِ وَ اِجْعَلْنَا فِي حِزْبِهِ الْقَوَّامِينَ بِامْرِهِ الصَّابِرِينَ مَعَهُ الطَّالِبِينَ رِضاكَ بِمُناصَحَتِهِ حتي تَحْشُرُنا يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ فِي انْصارٍ وَ اِعْوَانِهِ وَ مُقَوِّيَةِ سُلْطَانِهِ»

«اَللّهُمَّ وَ اجْعَلْ ذَلِكَ لَنا خَالِصاً مِنْ كُلِّ شَكٍ وَ شُبْهَةٍ وَ رِياءٍ وَ سُمْعَةٍ حَتَّي لاَ نَعْتَمِدَ بِهِ غَيْرَكَ

ص: 206

وَ لَا نَطْلُبُ بِهِ إِلَّا وَجْهِكَ ... ».(1)

* * *

امیرالمؤمنين عليه السلام است. پس این جا ولی ما، اینان هستند.

آیه دیگر:

«أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنکُمْ»(1)

اطاعت الله کنید و اطاعت رسول و والیان امر از خودتان را.

اطاعت خدا واجب، اطاعت رسول واجب، اطاعت والیان امر (امامت) واجب است و احادیث بسیار از اهل بیت تخصیص می دهد و بیان می کند که این اولى الأمر اشخاص خاصی هستند، معین به نام و نسب و آنان دوازده امام هستند.

آیه دیگر:

«لاَ يَمَسُّهُ اِلاّ اَلْمُطَهَّرُونَ»(2)

جز پاک شدگان آن (قرآن) را مس نمی کنند.

بنا به فرمایش امیرالمؤمنين عليه السلام، کسی نمی تواند متن تمامی ظاهر و باطن قرآن را بکند و احاطه و اشراف بر معانی ظاهر و باطن قرآن پیدا کند جز آنان که تطهیر شده اند، نه متطهرين، نه آن ها که خود را پاکیزه می کنند که مؤمنین و باتقوایان هستند.

آیه دیگر:

«النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ،...».(3)

پیامبر به مؤمنان از خودشان ولایتش برتر است، ...

صحبت از ولایت رسول الله است و چون رسول الله یکی از پنج تن است ، پس ولایتی که ایشان دارد، برای بقیه پنج تن هم هست.

آیه دیگر:

«وَ مَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ ولا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أمْراً أن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِن أمرِهِم وَمَن يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسولَهُ فَقَد ضَلَّ ضَلا مُبيناً»(4)

ص: 208

هیچ مرد و زن مؤمنی این حق و اختیار را ندارد که چون خدا و رسولش امری را قضا فرمایند، از آن تخلف کند و امر دیگری را از خود اختیار کند و هر کسی که نافرمان الله و رسولش را نماید همانا به گمراهی روشنی گمراه شده است.

این تقدم اختیار رسول الله براختیار مؤمنین و مؤمنات، برای بقیه پنج تن نیز هست.

آیه دیگر:

«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةُ حَسَنَةُ ...»(1)

به تحقیق برای شما در رسول خدا الگوی خوبی نیکوست ...

یکی دیگر از مراتب رسول الله ، اسوه بودن ایشان است و به همین ترتیب بقیه پنج تن نیز اسوه هستند.

و آیه دیگر:

«مَا آتَاكُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاكُمْ عَنهُ فَانْتَهُوا».(2)

هر چه پیامبر به شما دستور می دهد آن را بگیرید (و عمل کنید) و آن چه شما را از آن نهی می کند، از (انجام) آن دست بردارید.

به همین ترتیب اهل بیت اطهار نیز باید اطاعت شوند.

رسول الله افضل از انبیاء است ، پس اهل بیت هم اعظم وافضل هستند از همه انبیاء چون در بسیاری مقامات مساوی رسول الله هستند، جز نبوت تأسيسی و رتبه، آیه تطهیر بر این امر دلالت دارد.

از طرفی یکی از رجسها و آلودگی ها دروغ است. آیه تطهیراعلان می فرماید که خدای تبارک و تعالی این ها را از هر نوع آلودگی حفظ کرده و تطهیر نموده است و آیه تطهیر مخصوص ایشان است بنابراین صادق هستند و جز راستی بیان نمی کنند. و به اتفاق امت، از رسول الله و امیرالمؤمنين و حسنین علیهم السلام آمده است که تصریح فرموده اند آیه تطهیر تنها راجع به

ص: 209

پنج تن نیست بلکه نه امام از فرزندان سیدالشهداء را هم شامل می شود، و چون پنج تن صادق هستند و فرموده اند که نه فرزند از نسل امام حسین علیهم السلام نیز مشمول آیه تطهیر هستند، پس آیه تطهیر شامل حال ایشان هم می شود و این امامان هم صادق هستند. و خلافی نیست که اهل بيت عليهم السلام ادعای خلافت کرده اند. بنابراین مقام والای امامت ویژه آن حضرات است. رسول الله صلى الله عليه و آله نیز به امامت دوازده امام تصریح فرموده اند و بنابراین که ایشان معصوم هستند و صادق، پس امامت این ها با این معنا هم اثبات می شود.

در احادیثی نیز آمده است که؛ امیرمؤمنان و حضرت زهرا و امام حسن و امام حسين صلوات الله عليهم، به امامت سایر ائته اقرار فرمودند، و به امامت خودشان هم تصریح فرموده اند. و از آن جا که اینها مطهرند از هر رجس و پلیدی، و از پلیدی ها دروغ می باشد، پس امامت این خاندان ثابت است به جهت عصمت آنها و تصریح پنج تن به عصمت و امامت ایشان، زیرا اصل در امامت و ولایت عصمت است و لا غير.

ضمن این که احادیث بسیاری با این مضمون داریم که رسول الله، پس از معرفی افراد آیه تطهیر،صراحت عصمت و امامت آنان را بیان می کند که آن هم مستفاد از همین آیه است.

عمربن الخطاب می گوید: شنیدم رسول الله فرمود:

«... وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي ...»

... و عترت من، اهل بیت من ...

می گوید: عرض کردم: عترت شما چه کسانی هستند؟ فرمود:

«أَهْلِ بَيْتِي مِنْ وُلْدِ عَلِيٍ وَ فَاطِمَةَ وَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ اَلْحُسَيْنِ أَئِمَّةٌ أَبْرَارٌ هُمْ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي»(1)

اهل بیت من از فرزندان على و فاطمه هستند و نه فرزند از پشت حسین امته هستند و

ص: 210

ابرار. آنان عترت من و از گوشت و خون من هستند.

موسی بن عبد ربه می گوید: شنیدم امام حسین بن على عليه السلام زمان حیات پدر گرامی اش می فرمود: شنیدم پیامبر می فرمود:

«... أَلاَ إِنَّ أَهْلَ بَيْتِي أَمَانٌ لَكُمْ فَأَحِبُّوهُمْ لِحُبِّي وَ تَمَسَّكُوا بِهِم لَن تَضِلُّوا».

آگاه باشید اهل بیت من برای شما سبب امنیت هستند پس آن ها را به خاطر محبت من (که واجب است) دوست بدارید و به آنها تمسک کنید هرگز گمراه نخواهید شد.

گفته شد: اهل بیت شما چه کسانی هستند ای پیامبر خدا؟ فرمود:

«عَلِيٌ وَ سِبْطَايَ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ ائْمَةٌ امْناءُ مَعْصُومُونَ اِلاّ انّهم اَهلُ بَيْتي وَ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي»(1)

علی و دو نوه من و نه تن از فرزندان حسين . اینان امامانی هستند امين و معصوم. آگاه باشید اینها اهل بیت من، از گوشت و خون من هستند.

امام حسین علیه السلام فرمود:

بر پیامبر وارد شدم در خانه ام سلمه و این آیه نازل شد. پس رسول الله فرمود:

«ياعِلي هذِهِ الآيَةِ نَزَلَتْ فِيكَ وَ في سِبْطَيَّ والأئِمَّةِ مِن وُلْدِكَ»(2)

ای علی! این آیه درباره توو دو نواده من و امامان از فرزندان تونازل شده است.

در این حديث هم تصریح شده بر این که عصمت و امامت اینان از آیه تطهیر استفاده می شود . عصمت و امامت همه ایشان ثابت می شود چون همه در این جایگاه مساوی هستند.

عبدالرحمان بن کثیر می گوید: به امام جعفرصادق عليه السلام عرض کردم: مقصود خدا از آیه کریمه (تطهير) چیست؟ حضرت فرمود:

«نَزَلَتْ فِي النَّبِيِّ وَ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ و اَلْحُسَيْنِ وَ فَاطِمَةَ عليهم السلام فَلَمَّا قَبَضَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جلَّ نَبِيَّهُ كَانَ أَميرُ اَلْمُؤْمِنِينَ ثمّ الحُسين عليه السّلام

ص: 211

ثُمَّ وَقَعَ تَاوِيلُ هَذِهِ اَلايَةِ «وَ اُولُوا اَلاِرْحَامَ بَعْضُهُمْ اُولِي بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اَللَّهْوِ كَانَ عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ اُمَّاماً ثُمَّ جَرَتْ فِي اَلاَئِمَةِ مِنْ وُلْدِ الاوْصِيَاءِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ فَطَاعَتُهُمْ طَاعَةُ اَللَّهِ وَ مَعْصِيَةُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلّ»(1)

این آیه درباره رسول الله ، امیرالمؤمنين ، امام حسن مجتبی، امام حسین سیدالشهداء و حضرت زهرا سلام الله عليهم نازل شد و چون خداوند عزوجل جان از پیامبرش گرفت، نوبت امامت امیرمؤمنان شد و در پی او امام حسن و سپس امام حسین. سپس تأويل این آیه، (باطن این آیه) به میان آمد به آیه کریمه که فرمود:

« وَ أُولُوا الارحام بَعْضُهُمْ اولی بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللَّهُ»(2)

به حکم کتاب الله، خویشاوندان برخی بر برخی دیگر سزاوارترند.

و این در حالی بود که علی بن الحسین امام زین العابدين عليه السلام امام بود. (آیه «و أولوا الأرحام ...» هم مربوط به امامت امامان از فرزندان سیدالشهداء است و اولین آنها زين العابدین هستند که در تأویل آیه تطهیر است) و سپس در فرزندان امام و وصى او جریان یافت که اطاعت از آنها اطاعت از الله تبارک و تعالی و سرکشی از آن ها سرکشی از اوست.

این هم حدیث شریف دیگری که به ضمیمه آیه کریمه از آن استفاده می شود مصاديق آیه تطهیرو امامت اهل بیت علیهم السلام.

مَنِ اِبْتَدَا مِنْ خَلْقِهِ فَلَمَّا خُلِقْنَا نور بِنُورِنَا كُلَّ ظُلْمَةٍ وَ أحْيَا بِنَا كُلَّ طِينَةٍ هَؤُلاءِ الهُداةُ الْمُهْتَدُونَ وَالأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ المُهْتَدِي مَنْ جَاءَنِي بِطَاعَتِهِمْ و وَلاَيَتِهِمْ وَ اَلضَّالُّ مَنْ عَدَلَ عَنْهُمْ وَ جَاءَنِي بِعَدَاوَتِهِم حُبُّهُمْ إِيمَانٌ وَ بُغْضُهُمْ نِفاقٌ هُمُ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ مِنَ اَلنَّجس، ...».(1)

ای مردم! همانا الله تعالى من و اهل بیتم را از گلی آفرید که کس دیگری را از آن نیافرید، ما اولین مخلوقی بودیم که آفرید، آن گاه که ما را آفرید هر تاریکی را به نور ما روشن نمود، و به ما هر گلی را زنده فرمود. اینان (امامان از اهل بیت خود) هدایت کنندگان هدایت شده اند و امامان راه دان، هدایت یافته کسی است که با اطاعت از اینان و (قبول) ولایت ایشان مرا بیاید ( ملاقات کند)، و گمراه آن کسی است که از آنان روی گرداند، و مرا با دشمنی آنان بیاید (ملاقات کند)، دوستی آنان ایمان است، و کینه آنان نفاق است، ... اینان کسانی هستند که الله تعالى از آنان همه پلیدی ها را برده، و از همه نجاستها پاک فرموده ، ...

حدیث دوم: امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول الله صلى الله عليه و آله که فرمودند:

« .. اَ إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ خَلقَهُ فَفَرَّقَهُمْ فِرْقَتَيْنِ فَجَعَلَني في خَيْرِ اَلْفِرْقَتَيْنِ ثُمَّ فَرَّقَ الْفِرْقَةَ ثَلَاثَ فرَقٍ شُعُوباً و قَبَائِلَ و بُيُوتاً فَجَعَلَنِي فِي خَيْرِهَا شَعْباً وخَيْرِهَا قَبِيلَةً ثُمَّ جَعَلَهُمْ بُيُوتاً جَعَلَني فِي خَيْرِهَا بَيْتاً فَذَلِكَ قَوْلُه إِنَّمَا يُرِيدُ اَللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً فَحَصَلْتُ فِي أَهْلِ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي وَ أَنَا وَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَمَا بَالُ أَقْوَامٍ يُعَيِّرُونِي بِقَرَابَتِي وَ قَدْ سَمِعُونِي أَقُولُ فِيهِمْ مَا أَقُولُ مِنْ تَفْضِيلِ اَللَّهِ تَعَالَى إِيَّاهُمْ وَمَا اخْتَصَّهُم بِهِ مِنْ إِذْهَابِ الرِّجْسِ عَنْهُمْ وَتَطْهِيرِ اللَّهِ إِيَّاهُمْ يَا أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ اَللَّهَ نَظَرَ نَظْرَةً ثَالِثَةً فَاخْتَارَ مِنْهُمْ بَعْدي اِثني عَشَرَ وَصِيّاً مِنْ أَهْلِ بَيْتِي ، وَهْمُ خِيَارُ أُمَّتِي ، [ مِنْهُمْ أَحَدُ عَشَرَ إِمَاماً بَعْدَ أَخِي ] وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ ، کلما هَلَكَ وَاحِدٍ قَامَ وَاحِدٍ مِنْهُمْ ،

ص: 213

مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ النُّجُومِ فِي السَّمَاءِ كُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ لاِنهِم ائِمَةٌ هُدَاةٌ مُهْتَدُونَ ...»(1)

... بدانید که خداوند مخلوقاتش را آفرید و آنان را به دو گروه تقسیم نمود، و مرا در بهترین از دو گروه قرار داد. سپس يك فرقه را به سه گروه تقسیم کرد که از شعبه ها و قبایل و خاندان هایی تشکیل می شد، و مرا در بهترین شعبه ها و قبیله ها قرار داد. سپس آنها را هم به خاندان هایی تقسیم کرد و مرا در بهترین خاندان ها قرار داد، و این همان کلام خداوند است که: «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عنکم الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يطهرکم تَطْهِيرِ ». این آیه در اهل بیت من و عترتم و خودم و برادرم على بن ابى طالب تحقق پیدا کرده است. چرا بعضی از اقوام، مرا به خویشانم شماتت می کنند با آن که از من شنیده اند که من درباره آنان گفته ام که خداوند آنان را برتری بخشیده و پلیدی را از آنان به ویژه برداشته و خدای پاکیزه شان فرموده است ... ای مردم ! خداوند نظر سومی نمود و بعد از من از میان آنها دوازده جانشین از اهل بیتم انتخاب کرد که آنان برگزیدگان اتم هستند. یازده امام یکی پس از دیگری بعد از برادرم می باشند که هر يك از دنیا برود یکی از آنان خلافت را به دست می گیرد. مثل آنان مثل ستارگان در آسمان است که هر ستاره ای غروب کند ستاره دیگری طلوع می کند، چون آنان امامان هدایت کننده هدایت شده ای هستند، ...

حدیث سوم: عمرو بن سعید از امیرالمؤمنين علي عليه السلام نقل می کند که حضرت یک روز به حذيفه فرمایشاتی را فرمود و این که رسول الله صلى الله عليه و آله درباره ایشان چنین فرمودند:

«... اللَّهُمَّ إِنَّكَ خَلِيفَتِي عَلَيهِ وَ عَلَى عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ الطَّيِّبَةِ المُطَهَّرَةِ الَّتي أذْهَبْتَ عَنْهَا النَّرْجِسَ والنَّجسَ وصَرَفْتَ عَنها مُلامَسَةَ الشَّياطينِ».(2)

ص: 214

... بارالها! تو خلیفه منی براو و برعترت و ذریه پاك و پاکیزه اش، عترتی که تو از آنان پلیدی و نجاست را برده ای و برخورد (و لمس) شیاطین را از آنان برگردانده ای.

ذره امیرالمؤمنين و عترت ایشان مطهر هستند.

حدیث چهارم: امام حسين عليه السلام از امیرالمؤمنین که فرمودند: در خانه ام سلمه داخل شدم و آیه تطهیر نازل شد. سپس رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«يَا عَلِيُّ هذهِ الاية نَزَلت فِيك وَ فِي سِبْطي وَ اَلاَئِمَةِ مِنْ وُلْدِكَ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ كَمِ اَلاَئِمَةُ بَعْدَكَقَال اَنْتَ ياعِلِي ثُمَّ ابْناكَ اَلْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ و بَعْد الحُسيْنِ علي ابنه و بَعْدَ عَلِيٍ مُحَمدٌ اِبْنُهُ وَ بَعْدَ محمد جَعْفَرٌ اِبْنُهُ وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ موسي ابنه و بَعْدَ موسي عَلِيٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِيٍ مُحَمَّدٌ ابنه و بَعْدَ محَمَّدٍ عَلِيٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِيٍ الْحَسَنُ اِبْنُهُ وَ اَلْحُجَّةُ مِنْ وُلْدِ اَلْحَسَنِ هَكَذَا اَلْحَسَنُ هَكَذَا وَجَدْتُ اساميهم مَكْتُوبَةً عَلَيَّ سَاقُ اَلْعَرْشِ فَسَالَتِ اَللَّهَ تَعَالَي عن ذلِكَ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ هُمُ الائِمَةُ بَعْدَكَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ اعْداوهُمْ مَلْعُونُونَ»(1)

ای علی! این آیه درباره تو و دو نواده ام و امامان از فرزندان تو نازل گردیده است. به حضرت گفتم: و امامان پس از شما چند تن می باشند؟ فرمود: تويا على و دو پسرم حسن و حسین و پس از حسن پسرش على و بعد از علی پسرش محمد و بعد از محمد پسرش جعفر و پس از جعفر پسرش موسی و بعد از موسی پسرش على و بعد از على پسرش محمد و بعد از محمد پسرش على و بعد از علی پسرش حسن و حجت از فرزندان حسن است ، نام آنان را اینچنین بر ساق عرش نوشته دیدم و از الله تعالی درباره اش پرسیدم و فرمود: اینان امامان پاک و پاکیزه و معصوم پس از تو هستند و دشمنان آنان ملعون (لعنت شده) هستند.

این حدیث در غایت ظهور بر مطلب ذکر شده است.

ص: 215

حدیث پنجم: از امیرالمؤمنين عليه السلام از رسول الله صلى الله عليه و آله که فرمود:

« ياعلي أَنْتَ وَصِيٍّ . . . وَ أَبُو الائمة ، أَحَدُ عَشْرَ الَّذِينَ هُمْ الْمُطَهَّرُونَ الْمَعْصُومُونَ».(1)

ای علی! توصی و جانشین من هستی... و پدر یازده امام پاک و معصوم هستی.

حديث ششم: عبد خير می گوید: شنیدم امیرالمؤمنین می فرمود: رسول الله به من فرمود:

«يَا عَلَى اَلْأَئِمَّةِ اَلرَّاشِدُونَ المهتدون اَلْمَعْصُومُونَ مِنْ وُلْدِكَ أحَدَ عَشَرَ إِماماً وَأنتَ أوَّلُهُم...»(2)

ای علی! امامان راهنما و راه یافته و معصوم از نسل تو یازده امامند، و تو اول آنان هستی، ...

حدیث هفتم: ابوالطفيل گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: رسول الله به من فرمود:

«أَنْتَ الْإِمَامُ ، أَبُو الائمة الْأَحَدَ عَشَرَ مِنَ صُلْبِكَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ».(3)

تو امامی، و پدر یازده امام پاکیزه و معصوم که از پشت تو هستند.

حدیث هشتم: محمد بن الحنفية گفت: امیرالمؤمنين عليه السلام فرمود: شنیدم رسول الله در

حدیثی فرمود:

«يا عَلِيُّ أَنتَ الإمامُ وَالخَليفَةُ بَعدي وَ مِن ذُرِّيَّتِكَ اَلاَئِمَّةُ اَلْمُطَهَّرُونَ».(4)

ای علی! توامام و جانشین پس از من هستی... و از ذریه (و فرزندانت) امامان پاک گردیده هستند.

حديث نهم: عبدالله بن جعفر بن ابی طالب می گوید: نزد معاويه لعنة الله عليه بودم و امام حسن و امام حسین و عبدالله بن عباس آن جا بودند ... عبدالله بن جعفر می گوید: شنیدم رسول الله فرمود:

«لَيْسَ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ مَنْزِلٌ أَشْرَفَ وَ لاَ أَفْضَلَ وَ لاَ أقرب إِلَى عَرْشِ رَبِّي مِنْ مَنْزِلِي وَ مَعِي ثَلاَثَةَ عَشَرَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي أَوَّلُهُمْ أَخِي عَلِيٌ وَ اِبْنَتِي فَاطِمُهُ وَ اِبْنَايَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ و

ص: 216

تِسْعَةً مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَيْنِ اَلَّذِينَ أَذْهَبَ اَللَّهُ عَنْهُمُ اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً هُدَاةً مُهْتَدُون»(1)

در بهشت منزلی بالاتر و برتر و نزديك تربه عرش پروردگارم از منزل من و همراه من سیزده نفر از اهل بیت من در آن هستیم، وجود ندارد. من و برادرم على و دخترم فاطمه و دو پسرم حسن و حسین و نه امام از فرزندان حسين همانانی که خداوند از آنان از همه پلیدی ها و ناپاکی ها (دور داشته و پاك و پاکیزه ساخته است، هدایتگران هدایت شده اند ...

حدیث دهم: امام جواد علیه السلام به سند از پدرانش از رسول الله که حضرت به ابی بن کعب در وصف حضرت صاحب الأمر چنین فرمود:

«... ان اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالي رَكَّبَ في صُلْبِ الحَسَنِ نُطفَةً مُبارَكَةً زَكِيَّةً طَيِّبَةً طاهِرَةً مُطَهَّرَةً يُرْضِي بِهَا كُلُّ مُومِنٍ مِمَّنْ قَدْ اَخَذَ اَللَّهُ تَعَالِي مِيثَاقَهُ فِي اَلْوَلاَيَةِ وَ يَكْفُرُ بِهَا كُلُّ جَاحِد ...»(2)

... و خداوند، تبارك و تعالى، در صلب حسن نطفهای مبارک، پاك و پاکیزه و طاهر و مطهر قرار داده است، هر مؤمنی که خداوند از وی برای ولایت پیمان گرفته است، به او راضی و خشنود خواهد شد، و هر انسان منکری به او کافر می شود، ...

حدیث یازدهم: آبان از سلیم که در حضور معاويه لعنة الله عليه روایت کردند به روایت ابوالدرداء. می گوید: امیرالمؤمنین سلام الله عليه فرمودند:

«يا اَيُّهَا النَّاسُ اِتْعَلِمُونَ اَنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعَالَي نَزَلَ فِي كِتَابِهِ انما يريد الله فَجَمَعَنِي رَسُولُ اَللَّهِ وَ فَاطِمَةَ وَ اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَيْنِ فِي كِسَاءٍ اِنَّما اُنْزِلَتْ فِيَّ وَ فِي اخي عَلِيٍ وَ فِي ابْنَتِي فَاطِمَةَ وَ فِي اِبْنَيَّ الْحَسَنِ وَ اَلْحُسَيْنِ وَ فِي تِسْعَةٍ مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَيْنِ خَاصَّةً»(3)

ای مردم! آیا میدانید که خداوند تبارک و تعالی در کتابش این آیه را نازل فرموده:

ص: 217

«إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهَ ...» پس پیامبر من و فاطمه و حسن و حسین را در کساء (و عبایی) جمع نمود ... (و فرمود) همانا این آیه تنها درباره من و على و دخترم فاطمه و دو فرزندم حسن و حسین و درباره نه تن از فرزندان حسین است.

این آیه درباره این ها نازل شده و هیچ فرد دیگری در آنها داخل نمی شود.

حدیث دوازدهم: در کتب فريقين از ابن عباس آورده اند که گفت: شنیدم رسول الله می فرمود:

«أَنَا وَ عَلِيٌ وَ الْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَيْنِ طهرون مَعْصُومُون»(1)

من و على و حسن و حسین و نه تن از فرزندان حسین پاک و معصوم می باشیم.

حدیث سیزدهم: ابوثابت غلام ابوذر می گوید: ام سلمه گفت: پیامبر فرمود:

وقتی در شب معراج) به آسمان رفتم؛ نگاه کردم دیدم بر عرش چنین نوشته (منظور نام اهل بیت است). تا این که می گوید: حضرت فرمود:

«یا رَبِّ ! مِنْ هَذَا وَ مِنْ هَؤُلَاءِ ؟ فَنُودِيَتْ : يَا مُحَمَّدُ ! هَذَا نُورُ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ ، وَ هَذَا نُورُ سِبْطَيْكَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ، وَ هَذِهِ أَنْوَارَ الْأَئِمَّةُ بَعْدِكَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ ، وَ هَذَا الْحِجَّةِ الَّذِي يملا الدُّنْيَا قِسْطاً وَ عَلَا».(2) بار پروردگارا! این کیست؟ و اینان کیانند؟ پس ندا داده شدم که: ای محمد! این نور على و فاطمه است، و این نور دو نواده ات حسن و حسین است، و این نورهای امامان پس از تو از نور حسین است که همه پاکیزه و معصوم اند، و این (نور) حجت است که دنیا را از عدل و داد پر می کند.

این حدیث شریف نیز دلالت صریح دارد بر این که این خانواده، مطهرند و از مقام عصمت و امامت برخوردارند.

حدیث چهاردهم: شداد بن انس می گوید: بر ام سلمه داخل شدم و در باب امیرالمؤمنين و

ص: 218

جنگ جمل با ایشان سخنانی رد و بدل کردم ... تا این که می گوید: ایشان گفت: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم کسانی را که از اهل بیت هستند، تبیین فرمودند ... می گوید: من به ام سلمه عرض کردم: پس اهل بیت او که واجب شده به آنان تمسک جوییم چه کسانی هستند؟ ایشان فرمود: آنان امامان پس از او هستند همان طور که حضرتش فرمود:

«عَدَدُ نُقْبَاءِ بَنِي إِسْرائِيلَ : عَلِيُّ وَ سبطاي ، وَ تِسْعَةٍ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ ، هُمْ الْمُطَهَّرُونَ وَ الْأَئِمَّةُ الْمَعْصُومُونَ» .(1)

به تعداد نقيبان بنی اسرائیل. على است و دو نواده من و نه تن از فرزندان حسین و اهل بیت او. آنان مطټرون هستند و آنان امامان معصوم هستند.

مطالب لازم و ارزشمند دیگر درباره آیه شریفه تطهير

رسول الله بلکه خمسه طیبه، مفردات آیه تطهیر را تفسیر کرده اند: «إِنَّمَا»، «یُریدُ»، «لِیُذهِبَ»،«الرِّجْسَ»، «أَهْلَ الْبَيْتِ» و «تَطْهِيراً » که إن شاء الله درباره آن بحث خواهیم کرد.

«يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ اليُسرَ وَلا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»(1)

خداوند آسانی را برای شما اراده فرموده و اراده می فرماید.

منظور آن است که غرض از تشريع احکام شرعیه، آسانی است و نه سختی، در آیه تطهیر، اراده، اراده تکوینیه بوده است مانند این آیه کریمه:

«إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ اللَّهَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»(2)

همانا امر خداوند چنان است که چون چیزی را اراده فرماید، به آن می گوید (چنین و چنان) باش، می شود.

3- حسب تفسير اهل بيت عليهم الصلوة والسلام، اراده خداوند تبارک و تعالی این است که انواع رجس و مطلق رجس که شامل رجس مادی و معنوی و روحی و فکری و همه انواع آلودگی ها، شک، کفر و جهل است، همه را از اهل بیت علیهم السلام ببرد. گناهان و جهل از آلوده ترین آلودگی ها رجس ترین رجسها هستند. آنان هرگز گناه نکرده و نمی کنند و هرگز آلوده به هیچگونه رجس نمی شوند، این یعنی عصمت دارند.

مطلب دیگر این که: خداوند در این آیه به ما خبر می دهد که اراده کرده است همه انواع رجس را از این خانواده دور کند. این خبر یعنی این کار را بعد از این خواهد کرد یا این کار را کرده و ادامه دارد؟ دلالت آیه چنین است که این فعل خاص واقع شده است نه این که اراده شده که از این به بعد، این فعل واقع شود، مخصوصا که خدای تبارک و تعالی فرموده است «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهَ»، «يُرِيدُ» خبر می دهد از اراده خودش، اراده خدا في الفور، در جا انجام می گیرد و این که صیغه مضارع آورده شده به جهت این است که ادامه دارد و دلالت بر دوام این اراده الهي می کند. ضمن این که قرآن کریم در سوره نساء آیه 27 می فرماید:

«يُرِيدُ اَللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ»

«خدا می خواهد با این آیات برای شما بیان کند».

ص: 220

همچنین آیه:

«يُرِيدُ اَللَّهُ بِكُمُ اَلْيُسْرَ»

اگر بنا بود این اراده با آن اراده در آیه تطهیر در یک مجرا باشد، تخصیصی برای اهل بیت لازم نبود. خداوند برای این خاندان بعد از این اراده می کند و اگر برای مضارع و برای آینده بود، وجه تخصیص بي جهت بود و معنایی نداشت.

این اراده اقتضا می کند خبر را و بیان را که بیان و خبرش عموم خلق را در بر می گیرد بروجهی از تفسیر و معنای این اراده وقتی خدای تبارک و تعالی اهل بیت را به اراده خودش به إذهاب رجس از آن ها تخصیص داده است و دلالت می کند که این عمل انجام گرفته یعنی واقع شده ، نه این که در آینده إذهاب رجس می شود بلکه در گذشته اذهاب رجس از این ها شده است. 4- چه کسی مصداق اهل بیت را تعیین می کند و می گوید این اهل بیت چه کسانی هستند؟ همان طوری که بنابر تصریح آیات و احادیث، تبيين و تفسیر آیات قرآن کریم بر عهده رسول الله صلى الله عليه و آله است، برای تبیین و تفسیر این آیه کریمه نیز نیازمند بیان رسول الله و خاندان عصمت هستيم و تبيين تعيين مصداق اشخاص «اهل البیت» نیز بر عهده ایشان است. جز قرآن کلام الله و همین طور کلام رسول الله و اهل بیت علیهم السلام هیچ کس دیگری این شایستگی را ندارد و قرآن و اهل بیت طوری معنا کرده اند که افراد خاصی را شامل می شود . 5- اهل کسا مساوی رسول الله هستند در همه مراتب و شئون مگر آن چه که دلیل خاصی بیاید و آن ها را از این شمول خارج کند. چون آیه تطهیر برای همه اهل بیت است و کسی را مستثنی نکرده است، پس در عصمت و همه شئون و مراتب همه این اعضا با رسول الله مشترک و مساوی هستند و آن خصوصيات عصمت است، علم است.

6- از واژه «تَطْهِيراً» این نتیجه مستفاد است که مطلق رجس از این ها رفته است. یعنی خدای تبارک و تعالی همه جنس های رجس و تمام افراد رجس، رجس مادی رجس معنوی رجس

ص: 221

اخلاقی همه را از اهل بيت إذهاب فرموده است، خصوصا با تصریح خود اهل بیت، خصوصا خود آیه بعد از طهارت به دفع رجس که می فرماید: «إِنَّمَا يُرِيدُ اَللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ» سخن تمام است اما باز می فرماید: «وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» این جمله این فایده و نتیجه را می دهد که دفع جميع أرجاس از این ها شده است و نه یک نوع رجس و همچنين تأكید بیشتر است خصوصا با تأکید بعد از «يُطَهِّرَكُمْ » به قول «تَطْهِيراً».

7- تطهیر یعنی تنه یعنی خلوص از لوث و آلودگی همه انواع رجسها و نجسها و معاصی و خبائث و غیر آن ها از معایب و نقایص ظاهری و باطنی.

خصوصا با این که به صیغه مضارع آورده و صیغه مضارع مفید استمرار است، یعنی این که اینها همیشه در عدم رجس هستند و همیشه تطهیر در وجودشان هست، در جمیع مدت حیات آن ها. پس آیه صریح است در عصمت کلیه و عظمای حضرات خمسه طیبه که بنابر فرمایش پنج معصوم اهل کساء، بقیه حضرات امامان را نیز شامل می شود.

8- إذهاب رجس از اهل بیت به معنای دفع رجس است. یعنی راندن و نزاهت از وجود نه به معنای رفع، که بوده است و حالا إذهاب می شود یعنی از بین می رود. بلکه از همان اول راه نداشته است. به معنای رفع بعد از وجود نیست به دلايلي:

الف: آن چه که مناسب است با غایت تطهیری که از «وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» استفاده می شود، این نزاهت از ارجاس، نزاهت اساسی و بنیادی است نه وجود و بعد رفع، به این معنا نیست ، یعنی نبوده و هرگز نخواهد بود. این معنا از قرینه داخليه استفاده می شود.

ب: آن چه که ثابت است به ادله عقلیه و نصوص متواتره نقلیه، این است که هیچ گناه و معصیت و جهلی از اهل بیت سر نزده است، تاریخ نقل نکرده است. اینها از اول عمر در عصمت بوده اند. و در کتب شیعه حقه امامیه و کتب عمره نقل های بسیار بر این معنی وجود دارد و در حديث هم آمده است که دو فرشته امیرالمؤمنین سلام الله عليه افتخار می کنند

ص: 222

بر بقیه فرشتگان، می گویند ما تا کنون گناه و خطایی از امیرالمؤمنين عليه السلام سراغ نداریم، ندیده ایم و ثبت ننموده ایم.

«لَمْ يَصْعَدَا اِلِيَّ اَللَّهُ تَعَالَي قَطُّ بِشَيْءٍ يُسْخِطُهُ»(1)

ملائکه امیرالمؤمنين افتخار می کنند که تا حالا عملی از امیرالمؤمنین نشده ببینیم و بنویسیم که خدا را به سخط آورد.

این هم قرینه خارجيه.

ج: «لِیُذهِبَ» از باب افعال است و وقتی قرآن کریم آن را می آورد، لغتا و شرعا، در علم لغت و در شرع مورد تأیید است که اگر فعلی از باب افعال آمد، مثل این که کسی به کسی می گوید: أذهب الله عنک كل مرض و سقم - خدا از تو ببرد هر مرض و دردی را، نه این که تو این مرض را مبتلا هستی خدا آنها را از تو ببرد، بلکه به این معنی که هنوز مرضی نیامده و تونداری، خدا از تو ببرد. استفاده ای که از این می شود به این معنا نیست که هست و درخواست رفع بکند، بلکه نیست و درخواست دفع می کند. این به معنای ذهاب امراض و اسقام بعد از وجود آنها نیست بلکه به معنای ذهاب است «أي صرفه عنک» یعنی خداوند آن را از تو دور و منصرف کند مانند این که کسی به دیگری دعا می کند می گوید: صرف الله عنک السوء . خدا بدی را از تومنصرف کند.

در شرع هم وقتی إذهاب استفاده می شود، به همین معناست. مثل این حدیث شریف از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم:

«مِنْ اطْعَمْ أَخَاهُ حَلَاوَةً اذْهَبْ اللَّهُ عَنْهُ مَرَارَةَ الْمَوْتِ»(2)

هرکه به برادر دینی خود یک شیرینی بدهد، خدا تلخی مرگ را از او اذهاب می کند.

امیرالمؤمنين عليه السلام فرموده اند:

«مَنْ بَدَا بِالْمِلْحِ اِذْهَبَ اَللَّهُ عَنْهُ سَبْعِينَ دَاءاً مَا يَعْلَمُ اَلْعِبَادُ مَا هُوَ»(3)

ص: 223

هرکس (غذا را) با نمک شروع کند، خدای تعالی هفتاد درد را از او دور می کند که بندگان خدا آن را نمی دانند.

بنابراين إذهاب عبارت است از «صرف» نه «رفع» و این آیه می خواهد خبر دهد که این خانواده ، تحت اراده الهی قرار گرفته که هرگز رجس و پلیدی بر آنها نبوده و نیست و نخواهد بود.

د: همچنین کلمه «تَطهيرا» که در آیه آمده است. این هم به معنای ابعاد است به معنای دوری است به معنای نزاهت از رجس است نه طهارت بعد از نجاست. همچنان که خود قرآن کریم همین معنا را استعمال کرده است:

«رَسُولٌ مِنَ اَللَّهِ يَتْلُوا صُحُفاً مُطَهَّرَةً»(1)

این صحف مطهرة از اول مطهره بوده است.

و یا آیه کریمه:

«لَهُمْ فِيها أَزْواجُ مُطَهَّرَةُ»(2)

برای مؤمنین در بهشت همسرانی تطهیرشده است.

یعنی خدای تعالی این ها را از آغاز بنیانشان، تطهیر فرموده است .(3)

9- در این آیه مبارکه، تطهیر اختصاص به خمسه طاهره دارد، اما درباره بقیه ائمته، نمایش بعضی از مصادیق آن در قضیه کساء بوده است، پنج تن نمایش داده شدند بقیه نیامدند اما آیه تطهير شامل آن ها هم می شود و خدای تبارک و تعالی راجع به آن ها نیز می فرماید. و ما این را از کلام رسول الله و اهل بيت عليهم الصلوة و السلام در احادیث بسیاری که در کتب فریقین است و این معنا را تفسیر می کند از آن ها می فهمیم.(4)

در لسان رسول الله و خاندان عصمت، «أَهْلَ الْبَيْتِ» به ائته تفسیر شده است.(5) بنابر این اهل بیت در آیه تطهیر خمسه طیبه هستند که آیه راجع به آن ها نازل شده است سپس فرزندان معصوم این خاندان و در احادیث بسیار در کتب فریقین به نقل از رسول الله صلى الله عليه و

ص: 224

آله تصریح به تعداد و نام آنان شده است. در روایات فریقین به سندهای متصل از رسول الله صلى الله عليه و آله رسیده است که فرمود:

«أنَا وَ عَلِيٌ والْحَسَنُ وَ الحُسَينُ وَالتِّسعَةُ مِن وُلْدِ الحُسَينِ مُطَهَّرُونَ وَ مَعْصُومُونَ»(1)

در تفسير الدر المنثور سیوطی جلد6 صفحه 605 و بسیاری از کتاب های مخالفين روایت شده است که رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«فَأَنَا وَ أَهْلُ بَيْتِي مُطَهَّرُونَ مِنَ الذُّنُوبِ».

من و اهل بیت من، از تمامی گناهان مطهر هستيم.

در كتاب إحقاق الحق جلد20 صفحه 530 از کتاب شریف «آل محمد» مردی خافی. آن جا هم مدارکی را آورده است دال بر این که رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«أنَا وَ عَلِيٌ والْحَسَنُ وَ الحُسَينُ وَالتِّسعَةُ مِن وُلْدِ الحُسَينِ مُطَهَّرُونَ وَ مَعْصُومُونَ».

و احادیث بسیاری دال بر تفسير مصادیق و تبيين تعیین مصادیق افراد اهل بیت علیهم الصلوة والسلام در احادیث رسول الله و اهل بیت گرام عليهم السلام وجود دارد. از جمله آنها حديث شريف است در كفاية الأثر صفحه66 و بحار جلد 36 صفحه 308 حدیث 147 از جابر که می گوید: نزد رسول الله صلى الله عليه و آله در خانه ام سلمه بودم که آیه تطهیر نازل گردید، پس پیامبر، حسن و حسین و فاطمه را خواند و آنان را در جلوی خود و علت را پشت سرش قرار داد و فرمود:

« اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً».

بار الها! اینان اهل بیت منند پس همه پلیدی ها را از آنان ببر و آنان را پاک نما پاک کردنی (بی نظیر).

أم سلمة گفت: یا رسول الله ! و من با ایشان هستم؟ فرمود:

«أَنْتَ عَلَى خَيْرٍ».

ص: 225

توبرخیر و خوبی هستی.

پس گفتم: ای رسول الله ! همانا الله تعالی این عترت طاهرة و ذریه مبارکه را به إذهاب رجس از آن ها گرامی داشت. فرمود:

«يَا جَابِرُ لِأَنَّهُمْ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي ، فأخي سَيِّدِ الْأَوْصِيَاءِ ، وابناي خَيْرُ الْأَسْباطِ ، وَ ابْنَتَيْ سَيِّدَةِ النِّسْوَانِ ، وَ مِنَّا الْمَهْدِيِّ».

ای جابر! زیرا که آنان عترت من از گوشت و خون من هستند، پس برادرم سید و سالار اوصيا است، و دو پسرم بهترین (برگزیده) از نوادگانند، و دخترم سیده (و بانوی) زنان است، و مهدی از ما (خاندان) است.عرض کردم: یا رسول الله ! و مهدی کیست؟ فرمود:

«تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ اَلْحُسَيْنِ اَئِمَةٌ ابرار وَ اَلتَّاسِعُ قَائِمُهُمْ يَمَلا الاَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا يُقَاتِلُ عَلَيَّ التَّاوِيلَ كَمَا قَاتَلْتَ عَلَيَّ تَنْزِيل»

نه تن از پشت (و نسل) حسین امامان نیک کردارند، و نهمين آنان قائم از آنهاست، که او زمين را پر از عدل و داد کند، بنابر تأویل پیکار می کند، چنانکه من براساس تنزيل (و ظاهر کتاب خدا) جنگیدم.

در این حدیث شریف می بینیم که راجع به حضرت صاحب الأمر سلام الله علیه هم صحبت می شود و می فرماید: مهدی نیز از ما اهل بیت است.

بقیه هدایت یافتگان هم شریک با ایشان می شدند و دلیلی بر اختصاص نبود.

بیانی است که قرآن کریم بیان فرموده است و این که این قرآن کریم و قداست و عترتش مانع از این است که غیرمطهرین دسترسی داشته باشند به آن.

«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ».

رسول الله با این کار به مردم می فهماندند که غیر از این خاندان، اقارب من ، همسران و فامیل من عصمت ندارند بلکه فقط اینها اهل بیت من هستند این کار را هم یک بار نکردند بلکه بارها این کار را انجام می دادند. اضافه بر این؛ هیچ کدام از نزدیکان رسول الله و حتی همسران حضرت برای عصمت خود به این آیه استناد نکرده اند. بلکه امت بر این که عایشه مخالفت با کلام خدا و سفارش رسول الله کرد اجماع دارند لکن مخالفین میگویند توبه کرد، تصریح می کنند که ایشان بعد از اینکه جنگ جمل را به راه انداخت توبه کرد، و توبه انجام نمی گیرد مگر بعد از گناه و معصیت، در حالی که عصمت مانع اجتهاد و رأی است.

راویانی هم که ازواج رسول را جزو آیه تطهیر دانسته اند، جز دو نفر کس دیگری نبوده اند. یکی عکرمه لعنة الله علیه بوده، در کتب خود عمری ها هم ثابت است که این ناصبی است. دوم مقاتل است ایشان هم در کتاب های خودشان متهم به دروغگویی است بلکه از او با عنوان «بسیار دروغگو» یاد شده است. بنابراین بلامعارض ثابت شد که ازواج پیامبر شامل آیه تطهیر نمی شوند.

علمی و عملی شرع مطهر و مبین آن است، و از اهم شرایط امامت عصمت است و اگر امام دارای ملکه عصمت نباشد خود، نیازمند امام معصومی دیگر است و تسلسل به وجود می آید که مخل نظام امامت است.

* * *

هیچ شیعه ای ادعا ندارد که علم به غیب جزء ذات رسول الله و اهل بیت آن حضرت صلوات الله عليهم است، به این معنا که: خود نابع علم از ذات مستقل خود باشند.

اعتقاد صحیح آن است که هرگاه مشیت و اراده الهی تعلق بگیرد و مصلحت بداند، به هریک از مخلوقات خویش علم و قدرت عطا میکند. این افاضه علم، گاه به واسطه معلم و آیات الهی وگاه بدون واسطه انجام می گیرد. نوع دوم افاضه علم، که به علم لدنی و علم غیب تعبير می شود ، آن است که بدون مکتب رفتن و معلم دیدن حاصل می گردد.

چنانچه فرموده است:

«عالِمِ الْغَيْبِ فَلاَ يُظْهِرُ عَلَيَّ غَيْبَهُ احِداً اِلاّ مَنِ اُرْتُضِيَ مِنْ رَسُولٍ ...»(1)

خداوند، آگاه به غیب است و کسی برغيب او آگاه نیست، مگر پیامبرانی که آنان را برگزیده است ....

و فرموده:

«... و ما كان اللّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَيَّ اَلْغَيْبُ وَ لَكِنَّ اَللَّهَ يَجْتَبِي مِنْ رُسُلِهِ مَن يَشاء ...»(2)

و خدا بر آن نیست که شما را از غیب آگاه گرداند، ولى خدا از میان پیامبرانش هرکه را بخواهد برای آن برمی گزیند ...

این دو آیه صراحت دارند بر این که افراد برگزیده ای از جانب خداوند به عنوان رسول انتخاب شده، و به اذن الهی عالم به غیب می شوند، و این استثنایی که در این دو آیه وجود دارد به این معناست که علم غیب از ذات الله تبارک و تعالی است، و از راه وحی آگاهی یافتن، چیزی جز افاضه علم حق تعالی به دریافت کنندگان وحی نمی باشد.

واعتقاد صحیح همان است که شیعه دارد و آن این که: اهل بیت رسالت عليهم السلام از مبدأ فیاض الهی دریافت علوم کرده اند، و علم آنان لدنی است.

عالم به غیب می باشند لكن نه از خود، عالم به ظاهر و باطن هر مخلوق، عالم به سابق و حال و

ص: 231

آینده همه چیز می باشند، لکن به اذن و امر الهی جل وعلا، و اهل بیت علیهم السلام مانند رسول الله صلى الله علیه و آله می باشند به جز نبوت تأسیسی، و خداوند علوم را در شب قدر هرسال، و هرماه، و هر هفته، و ساعت و لحظه به آنها افاضه می فرماید، و ترتیب از رسول الله آغاز شده و سپس به ائمه علیهم السلام است.

و اگر مقصود از علم مطلق، مطلق علم حضوری و حصولی است چنانکه در فلسفه، در شرع مطهر مردود است.

خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام آنچه از علم و قدرت دارند در طول علم و قدرت الله تعالی است و نه در عرض آن بلکه او از خود دارد و به اینان آنچه را صلاح بداند افاضه می فرماید، و به جز علم مستأثر که خاص او می باشد دیگر علوم را افاضه فرموده است. و خاندان عصمت نیز نیازمند اویند، و هر لحظه بر علم آنان افزوده می گردد، و از غیر او بی نیازند.

* * *

دیگر را به جای خدا ارباب نگیرد. پس اگر سرباز زدند، بگویید: گواه باشید که ما تسليم خداييم.

«ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ والنبؤة ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِباداً لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِما کنتم تُعَلِّمُونَ الْكِتابَ وَ بِما کنتم تَدْرُسُونَ . وَ لَا يأمرکم أَنْ تَتَّخِذُوا الْمَلائِكَةَ وَ النَّبِيِّينَ أَرْبَابِ ا يَأْمُرُكُمْ بِالْكُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ».(1)

هیچ انسانی حق ندارد وقتی خداوند به او کتاب و حکم و نبوت عنایت فرموده به مردم بگوید مرا به جای خدا عبادت کنید بلکه باید بگوید خداشناس باشید همان طور که کتاب الهی به شما تعلیم داده شده و درس خوانده اید، و نه این که به شما امرکند ملائکه و پیامبران را ارباب گیرید، آیا پس از آن که مسلمان شده اید شما را به کفر امر می کند؟!!.

و در فرمایشات معصومین صلوات الله عليهم اجمعین است که فرموده اند:

«نَزِّهونا عَنِ اَلرُّبُوبِيَّةِ وَ ارْفَعُوا عَنَّا حُظُوظَ الْبَشَرِيَّةِ يَعْنِي الْحُظُوظَ اَلَّتِي تَجُوزُ عَلَيْكُمْ فَلَا يُقَاسُ بِنَا أَحَدٌ مِنَ اَلنَّاسِ فَإِنَّا اَلْأَسْرَارُ الإلهيَّة الْمُودَعَةُ فِي اَلْهَيَاكِلِ الْبَشَرِيَّةِ وَ الْكَلِمَةُ الرَّبَّانِيَّةُ النَّاطِقَةُ فِي الْأَجساد اَلتُّرَابِيَّةُ وَ قُولُوا بَعدَ ذلِكَ مَا اسْتَطَعْتُم فَإِنَّ البَحرَ لاَيُنزَفُ وَعَظَمَةُ اللَّهِ لا تُوصَفُ»(2)

ما را منه و دور بدارید از ربوبیت (خداوندی)، و بهره های بشری را از ما بردارید، یعنی آن بهره هایی را که بر شما رواست، زیرا هیچ کسی از مردم با ما قابل سنجش و قیاس نمی باشد. همانا ما اسرار الهی به ودیعت نهاده شده در پیکرهای بشری هستیم، و کلمه ربانی گویا (و خردمند) در جسدهای خاکی می باشیم، پس از آن هرچه می توانید برای ما بگوييد، که دریا تمام نشود، و عظمت خداوند به وصف نیاید.

ص: 233

حضرات معصومین علیهم السلام در مخلوق بودن مانند ما مخلوق هستند(1) ظاهر و باطن آنها همه مخلوق باری تعالی است، لكن مخلوق اول و برترین مخلوق اند. نسبت به سایر مخلوقات قديم اند که در دعای عهد آمده به معنای مخلوق اول، مخلوق اند و اقدم اند در مخلوقيت، واقدم اند در همه فضائل امكانيه.

حقیقت آن ها عقل کل است، و سبب و وسیله فیض الهی اند، و مرآة جمال الله تبارک و تعالى، و دل های آنان ظرف مشیت الهی است و خداوند اشیاء را به مشیت خلق نموده است، و اقرب مخلوقات به او و حجاب الله الأكبراند، سبب خلقت و إنماء و جزاء می باشند.

جز خداوند و رسول خاتم و خود آن حضرات همه عاجز از درک حقیقت آنان می باشند و قادر به چیزی جز تحیر و ایمان به آنچه از آنان درباره خودشان به ما رسیده است، نیستیم، کسی با آنان قیاس نمی شود.(2)

بازگشت توحید صفات و افعال به توحید ذات است و منتهی به اوست و حضرات معصومین عليهم السلام بخشی از ذات باری تعالی نیستند، و ذات الله مرگب نیست تا این که قابل تجزیه باشد، بلکه برخواسته از ذات اند یعنی صفت فاعلی ذات اویند.

و این که خالق و رازق بودن در اصل از آن خداوند است، و خاندان وحی باذن الله تبارک و تعالى سبب و مشیت و واسطه تمامی فیوضات الهی می باشند، و آنان بندگانی سخت فرمانبردار او می باشند و هرگز براو پیشی نمی گیرند.(3)

* * *

شئونات و فضائل خاص خود را دارا می باشند ولی در علم، عصمت و قدرت یکی اند و به همان اندازه از خداوند فیض میگیرند و ولایت دارند و آنچه گفته و کرده و تقریر نموده اند از منبع وحی سرچشمه گرفته و از خود چیزی کم و یا اضافه ننموده اند.

همه حضرات معصومین از یک نوراند، و نور واحداند به این معنی که همه متصل به معدن وحی اند و در عصمت، علم و قدرت باهم یکسان هستند، در حقیقت همه حامل امين حمولة الرب جل جلاله می باشند، و تصرفات آنان در تکوین و تشریع همه با اذن آن حضرت می باشد، و متعدد اند، و خلاف آن برخواسته از غلو(1) است و خلاف ضرورت قرآن و عترت و عقل و اجماع مسلمين بوده، و قائل به آن خارج از اسلام است.

رسول الله صلى الله عليه وآله فرمودند:

«خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِيٍّ مِنْ نُورٍ وَ وَاحِدٍ».(2)

من و علی از یک نور آفریده شدیم.

رسول الله صلى الله عليه و آله فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِي وَ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الدُّنْيَا بِسَبْعَةِ آلَافِ عَامٍ...»(3)

همانا خداوند من و علی و فاطمه و حسن و حسین را هفت هزار سال پیش از آفريدن دنیا آفریده است ... واثله بن اسقع از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل کرده که حضرت فرمود:

«لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ ، وَ بَلَغَتْ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى ، نَادَانِيَ رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ : يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ : لَبَّيْكَ سَيِّدِي . قَالَ : إِنِّي مَا أُرْسِلَتْ نَبِيّاً فانقضت أَيَّامِهِ ، إِلاَّ أَقَامَ بِالْأَمْرِ بَعْدَهُ وصیه ، فَاجْعَلْ علی بْنِ ابی طَالِبٍ الامام وَ الوصی مِنْ بعدک ، فانی خلقتکما مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ ، وَ خَلَقْتُ الائمة الراشدین مِنْ انوارکما ، ا تُحِبُّ انَّ تَراهُمْ یا مُحَمَّدٍ ؟ قِلَّةُ : نَعَمْ یا

ص: 235

رَبِّ قَالَ إِرْفَعْ رَأْسَكَ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا أَنَا بِأَنْوَارِ الائِمَةِ بَعْدِي إِثْنَا عَشَرَ ثَوْراً قُلْتُ يَا ربِّ انوار مَنْ هِيَ قَالَ أنوَارُ اَلْأَئِمَّةِ بَعْدَكَ أُمَنَاءُ مَعْصُومُون»(1)

وقتی در شب معراج به آسمان ها بالا رفتم و به سدرة المنتهی رسیدم، خداوند فرمود: ای محمد. گفتم: لبیک، ای خداوند من. فرمود: من هیچ پیامبری نفرستاده ام که عمرش تمام شود مگر این که پیش از آن جانشینان خود را تعیین کند. پس بعد از خودت على بن ابي طالب را امام مردم و وصی خود قرار بده . چون من هر دو نفر شما را از يك نور آفریده ام و سایر امامان هدایتگر را از نسل شما دو نفر. آیا می خواهی آن ها را ببینی، ای محمد؟ گفتم: بلی. خطاب آمد: پس سرت را بالا کن. سرم را بالا کردم. نور دوازده امام بعد از خودم را دیدم. گفتم: خداوندا! این نور، انوار چه کسانی است؟ خطاب آمد:

امنای معصوم و پیشوایان بعد از تو.

اللہ تبارک و تعالی فرمود:

«يا مُحَمَّدُ إِنّى خَلَقْتُ عَلِيّاً وَفَاطِمَةَ وَالحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ والأئِمَّةَ مِن نُورٍ وَاحِدٍ ثُمَّ عَرَضْتُ وِلايَتَهُمْ عَلَى الْمَلائِكَةِ...»

ای محمد! همانا من على و فاطمه و حسن و حسین و امامان را از یک نور آفریدم سپس ولایت ایشان را بر فرشتگان عرضه داشتم ...(2)

حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام فرمودند:

«أَنَا أُحْيِي وَ أَمِيتُ بِإِذْنِ رَبِّي وَ أَنَا أُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ ومَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ بِإِذنِ رَبِّي وأنَا عَالِمٌ بِضَمائِرِ قُلُوبِكُم وَ الاَئِمَةِ مِنْ أوْلاَدِي عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ يَعْلَمُونَ وَ يَفْعَلُونَ هَذَا إِذَا أَحَبُّوا وَ أَرَادُوا لِأَنَّا كُلُّنَا واحدٌ اَوْلُنَا مُحَمَّدٌ وَ آخِرُنَا مُحَمَّدٌ وَ أَوْسَطُنا مُحَمَّدٌ وَ كُلُّنَا مُحَمَّدٌ فَلا تَفْتَرِقُوا بَيْنَنَا وَ نَحْنُ إِذَا شِئنا شاءَ اللَّهُ وإِذَا كَرِهنا كَرِهَ اَللَّهُ اَلْوَيْلَ كُلُّ الْوَيْلِ لِمَنْ أَنْكَرَ فَضْلَنَا وَ خُصُوصِيَّتَنَا وَمَا أَعْطَانَا اَللَّهُ رَبُّنَا لِأَنَّ مَنْ أَنْكَرَ شَيْئاً مِمَّا

ص: 236

اعْطَانَا اَللَّهُ فَقَدِ اِنْكَرَ قُدْرَةُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَشِيَّتُهُ فِينَا ...»(1)

ای سلمان و ای ابوذر! من زنده میکنم و می میرانم به اجازه خدا. و من به شما خبر می دهم که چه می خورید و در خانه های خود چه ذخیره کرده اید به اذن خدا. و من از دل های شما مطلع هستم و امامان از فرزندان من نیز می دانند و همین کارها را می کنند هر وقت بخواهند و اراده کنند؛ زیرا که ما همه یکی هستیم، اول ما محمد، آخرما محمد و وسط ما محمد است و همه ما محمدیم. بين ما جدایی نیاندازید، ما وقتی بخواهیم خدا می خواهد، و وقتی نخواهیم خدا نمی خواهد. وای ، بس وای بر کسی که فضل و امتیازات و الطافي را که پروردگارمان به ما عنایت کرده است، انکار کند، زیرا هرکس منکریکی از چیزهایی باشد که خدا به ما عنایت کرده، قدرت خدا و مشیت او را درباره ما انکار کرده است.

* * *

«لاَ يُقَاسُ بَال مُحَمَّدٍ احد»

«لاَ يُقَاسُ بِنَا اُحْد»

بنا به فرموده اهل بیت علیهم السلام باید آنان را خالق و رازق بالإستقلال ندانیم و آنان را مخلوقی برتر و اقرب الى الله تبارک و تعالی بدانیم و ایمان داشته باشیم که ایشان سبب و وسیله تمامی فیوضات الهی هستند.

و اعتقاد صحیح آن است که تهلیل و همه عقائد حقه را اهل بیت نبوت و رسالت عليهم الصلوة والسلام طريق اند، و قطب و روح و باطن دین اند، طريق منحصر دین قویم اند و موضوع آن، شرط صحت دین و شرط قبول آن هستند،(1)بلکه دین قویم اند، ید الله در آخذ وعطاء، ف(هم الأول و الآخر و الظاهر والباطن) لكن به همین معانی که ذکر شد. (2)والله العالم، پاسخ ها به اختصار ارائه شد.

* * *

اَلْقَوْلَ فِيهِمْ وَ اَلْوَقِيعَةَ وَ بَاهِتُوهُمْ كَيْلاَ يَطْمَعُوا فِي اَلْفَسَادِ فِي الإِسْلامِ وَ يُحْذَرَهُمُ النَّاسُ وَلا يَتَعَلَّمُوا مِنْ بِدَعِهِمْ يَكْتُبِ اَللَّهُ لَكُمْ بِذَلِكَ اَلْحَسَنَاتِ وَ يَرْفَعْ لَكُمْ بِهِ اَلدَّرَجَاتِ فِي اَلْآخِرَة».

هر گاه پس از من اهل ریب و بدعت را دیدید بیزاری خود را از آنها آشکار کنید و بسیار به آنها دشنام دهید و درباره آنها بدگویی کنید و آن ها را با برهان و دلیل خفه کنید که (نتوانند در دل مردم إلقای شبهه کنند و) نتوانند به فساد در اسلام طمع کنند، و در نتیجه مردم از آن ها دوری کنند و بدعت های آنها را یاد نگیرند و خداوند در برابر این کار برای شما حسنات بنویسد و درجات شما را در آخرت بالا برد. (برای مزید

اطلاع به کتاب شریف اساس ایمان مراجعه نمایید).

سؤال - آیا لعن از وحدت جلوگیری می کند؟

جواب- همه ما باید بر حفظ اصل اسلام و جان و آبرو و ناموس شیعه و حرمات دین و مذهب مواظبت شدید داشته باشیم. نباید کاری کنیم که بهانه به دست دشمنان دین داده شود، تا مستمسکی برای قتل و غارت و تجاوز به حریم دین و مذهب و پیروان آن شود. بنابراین لعنت نمودن و اظهار برائت از دشمنان دین در صورتی که با تقیه معارض نباشد قطعا واجب است اما چنان چه موضع تقيه حاصل شود، نباید علنا تصریح به لعن آنان صورت گیرد.

سؤال - آیا لعن و بیزاری ما از دشمنان سبب شیعه کشی می شود؟

جواب- برائت و لعنت کردن دشمنان خدا، دین و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، ضروری قرآن و دین است؛ لكن إظهار آن، نباید در موضع تقيه انجام گردد.

سؤال - آیا اگرما دشمنان و بزرگان آنها . فرقه های ضاله را لعن کنیم آنها هم به بزرگان و والیان برحق شیعه اهانت می کنند دلیلی بر جلوگیری از این عمل است؟

جواب- اگرانسان مؤمن با مراعات شرایط اقدام به لعن و بیزاری از دشمنان الله نماید، هرچند دشمنان به بزرگان دین ما اهانت کنند، اشکالی ندارد.

ص: 239

سؤال - چرا در روایات اهل بیت علیهم السلام تصریح به نام آنها «دشمنان دین» نشده است؟

جواب- از آن جا که حضرات اهل بیت علیهم السلام، بیشتر در تقیه بودند، جز برای خواص خود تصریح به نام دشمنان ننموده اند و لكن چنان فرموده اند که صریح تراز تصريح بوده و شیعیان از مصادیق آگاه می شدند.

سؤال - آیا فحش توجیه عقلی دارد؟

جواب- از آن جا که اعداء الله ، فاقد حرمت و کرامت هستند، لذا بنابر فرمایش رسول الله صلى الله عليه و آله، سب آنان مانعی ندارد، لكن با مراعات شرایط . گفتن کلمات هرزه در هر صورت جایز نیست مگر آنچه را که آنان دارا هستند که در روایات آمده است مانند این که دشمنان اهل بیت، حرام زاده و از این قبیل می باشند که جایز است گفته شود البته با مراعات شرایط تقیه و مراعات حصول غایت که ردع آنان است و اگر ممکن باشد هدایت پیروان آنان .

سوال- در ترجمه دعای شریف صنمی قریش یا روایات زیادی امده که تمامی گناهان از اول تا اخر حتی گناهان شیطان بر گردن فلانی و فلانی ... است، می خواهیم بدانیم که این اولین گناه چه بوده که حتی از قبل از حضرت آدم عليه السلام هر گناهی بوده بر گردن آن دو ... است؟ یعنی ما اول را از کجا بدانیم؟ و آن چگونه گناهی بوده که شیطان که رانده شده پروردگار است او هم گناهش برگردن آن دو ... است؟.

جواب- آنان مظاهرو اصل و اساس و بنیان گذار کفر، فسوق، عصیان، فحشاء، منکر، بغی و محرمات هستند و بنابر فرموده امام جعفرصادق عليه السلام:

«... ما أهريق في الإسلام محجمة من دم، و لا اکتسب مال من غير حله، و لا نکح فرج حرام إلا وذلك في أعناقهما إلى يوم القيامة، حتى يقوم قائمنا ...»

تا روز قیامت هیچ خونی نیست که به ناحق در اسلام ریخته شود و هیچ مالی نیست که به ناحق به دست آید و هیچ ناموسی به حرام نرود مگر این که گناه آن بر گردن آن دو نفر است تا آن هنگام که قائم از ما اهل بیت قیام نماید، ...(1)

ص: 240

امام جعفرصادق عليه السلام در تفسیر آیه کریمه:

«وَ حَبَّبَ إِلَيْهِ الْإِيمَانِ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ ».

فرمودند:

(مراد از) ایمان در این کلام خدای تعالی، امیرالمؤمنین است و (مقصود از) کفر و فسوق و عصیان، اولی و دومی و سومی هستند.(1)

و یا در تفسير فحشاء و منکرفرمودند:

(مقصود) ولایت فلاني و فلانی است.(2)

و امام محمدباقر عليه السلام در تفسیر فحشاء و منکر در آیه کریمه:

«إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَ ايتاءِ ذِي الْقُرْبَى ويَنْهى عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنكَرِ وَ البَغيِ يَعِظُكُم لَعَلَّكُم تَذَكَّرونَ».

خدا به عدالت و احسان و دادن حق خویشان فرمان می دهد و از فحشاء و زشت و تجاوز (و ظلم) نهی می کند، شما را موعظه میکند تا امر خدا را یادآرید.

فرمودند:

خداوند از فحشاء و منکر بازداشته است و همانا آنان، کسانی هستند که به ما اهل بیت ظلم کرده و به سوی غیر ما دعوت کردند.(3)

و فرمودند:

آنان ستمگران به رسول الله صلى الله عليه و آله و اهل بیت و کشندگان ایشانند، و کسانی هستند که حقوق اهل بیت علیهم السلام را از ایشان بازداشتند.(4)

و امام جعفر صادق عليه السلام نیز در تفسیر فحشاء و منکرو بغى فرمود:

مقصود فلانی و فلاني وفلانی است.(5)

روایت شده از امام محمدباقر عليه السلام درباره سخن خداوند در قرآن :

ص: 241

«وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ».

(و در هنگامه قیامت) که کار بندگان خاتمه پذیرد، شیطان می گوید: ....

فرمود:

«هُوَ الثَّانِي ، وَ لَيْسَ فِي القرآني شَيْ ءُ وَ ( قَالَ الشَّيْطَانِ ) إِلَّا وَ هُوَ الثَّانِي».(1)

شیطان در این آیه مقصود دومی است و عبارت «قَالَ الشَّيْطَانِ» در قرآن نیست مگر این که مقصود از او (شیطان) همان دومی است.

آمده است که امیرالمؤمنين عليه السلام در حدیثی خطاب به اصحاب خود، از شیطان چنین نقل فرمود که گفت:

زمانی که به سبب خطایی که از من سرزد به آسمان چهارم رانده شدم به خداوند عرضه داشتم: ای خدای من! باور ندارم شقی تراز من آفریده باشی. فرمود: بله از تو شق تر نیز آفریده ام به سوی مالک جهنم برو تا به تو نشان دهد. مالک نیز مرا از طبقه اول جهنم تا طبقه هفتم آن پایین برد که در آن جا دو نفر را دیدم که بر گردن آنها زنجیرهایی از آتش بود که به آنها آویزان بودند و بر سر آنها گروهی بودند که با چکشهایی که در دست داشتند بر آن ها می کوبیدند، از مالک پرسیدم: این دو کیانند؟ گفت: آیا برساق عرش نخوانده ای؟ و من دو هزار سال قبل از این که خداوند دنیا را بیافریند خوانده بودم که نوشته بود:

«لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ اَيَّدْتُهُ وَ نَصَرْتُهُ بِعَلِيّ».

لا اله الا الله محمد رسول الله ، او را به علی یاری رساندم.

مالک گفت: اینان از دشمنان آنان (محمد وعلى) و ستم کنندگان به آنها هستند .(2)

اسحاق بن عمار می گوید: به امام موسی کاظم علیهما السلام عرض کردم: از پدر شما درباره آن دو نفر احادیثی چند شنیده ام شما نیز برایم از آن دو بفرمایید. حضرت فرمود:

ص: 242

«يَا إِسْحَاقُ الْأَوَّلِ بِمَنْزِلَةِ الْعَجَلِ ، وَ الثَّانِي بِمَنْزِلَةِ السَّامِرِيُّ ».

ای اسحاق! اولی به منزله آن «گوساله» و دومی به منزله «سامری» است.

عرض کردم: فدایت شوم ! براین سخنان بیفزای. فرمود:

«هُمَا وَ اَللَّهِ نَصَّرَا وَ هَوَّدَا وَ مَجَّسَا فَلاَ غَفَرَ اَللَّهُ ذَلِكَ لَهُمَا».

به خدا سوگند آن دو نفر مردم را مسیحی و یهودی و مجوسی کردند، خداوند این کار آنان را نبخشاید!

عرض کردم: فدایت شوم! براین سخنان بیفزای. فرمود:

«ثَلاَثُهُ لاَ يَنْظُرُ اللَّهُ إِلَيْهِمْ ولا يُزَكِّيهِمْ ولَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ».

خداوند به سه نفر نظر (رحمت) نکند و پاك نسازد و برایشان عذابی سخت باشد.

عرض کردم: فدایت شوم! آنان چه کسانی هستند؟فرمود:

«رَجُلٍ ادَّعِي إِمَامَامِن غَيْرَ اَللَّهِ وَآخَرَ طَعَنَ فِي إِمَامٍ مِنَ اَللَّهِ وَ آخَرُ زَعَمَ اَنَّ لَهُمَا فِي اَلاِسْلاَمِ نَصِيباً ».

یکم مردی که ادعای امامت کند و از سوی خدا نباشد، دوم کسی است که بر امام از سوی خدا سخنی ناروا نسبت دهد، سوم کسی است که پندارد آن دو نفر (فلانی و فلانی) بهره ای از اسلام دارند.

عرض کردم: فدایت شوم ! براین سخنان بیفزای. فرمود:

«مَا أُبَالِي يَا إِسْحاقُ مَحَوْتُ اَلْمُحْكَمَ مِنْ كِتَابِ اَللَّهِ أَوْ جَحَدْتُ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وسلم اَلنُّبُوَّةَ أَوْ زَعَمْتُ أن لَيْسَ فِي اَلسَّمَاءِ إله أو تقدَّمت على عَلِيِّ بن أبي طالبٍ عليه السّلام».

ای اسحاق! برای من تفاوتی ندارد که آیه محکمی از کتاب خدا را از میان بردارم، یا پیامبری حضرت محمد صلى الله عليه و آله را دروغ انگارم، یا ادعا کنم که پروردگاری

ص: 243

در آسمان نیست، یا کسی را بر امامت على بن ابي طالب عليه السلام پیش اندازم (همه این گناه ها یکسانند). عرض کردم: فدایت شوم! براین سخنان برایم بیفزای. فرمود:

«يَا إِسْحاقُ إِنَّ فِي النَّارِ لَوَادِياً يُقَالُ لَهُ سَقَرُ لَمْ يَتَنَفَّسْ مُنْذُ خَلَقَهُ اَللَّهُ لَوْ أَذِنَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِي اَلتَّنَفُّسِ بِقَدْرِ مِخِيطٍ لاَ حَرَقَ ما عَلَيَّ وَجْهُ الاَرْضِ وَ اَنَّ اَهْلَ النَّارِ لَيَتَعَوَّذُونَ مِنْ حَرِّ ذَلِكَ اَلْوَادِي وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا اعدَّ اَللَّهُ فِيهِ لاَهلَهُ وَ اَنَّ فِي ذَلِكَ اَلْوَادِي لَجَبَلاً يَتَعَوَّذُ جَمِيعُ أَهْلِ ذلِكَ الوادي مِن حَرِّ ذلِكَ الجَبَلِ وَنَتنِهِ وَ قَذَرِهِ ومَا أَعَدَّ اللَّهُ فيهِ لِأَهْلِهِ مِنَ اَلْعَذَابِ وَ إِنَّ في ذَلِكَ اَلْجَبَلِ لَشِعْباً يَتَعَوَّذُ جَمِيعُ أَهْلِ ذَلِكَ اَلْجَبَلِ مِنْ حَرذلِكَ الشِّعْبَ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَمَا أَعَدَّ اللَّهُ فيهِ لِأَهلِهِ وَ إِنَّ فِي ذَلِكَ اَلشِّعْبِ لَقَلِيباً يَتَعَوَّذُ جَمِيعُ أَهْلِ ذَلِكَ اَلشِّعْبِ مِن حَرِّ ذَلِكَ اَلْقَلِيبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ ومَا أَعَدَّ اللَّهُ فيهِ الأَهلَهُ وَ إِنَّ في ذَلِكَ اَلقَلِيبِ لَحَيَّةً يَتَعَوَّذُ أهلُ ذَلِكَ اَلْقَلِيبِ مِنْ خُبْثِ تِلْكَ اَلْحَيَّةِ وَ نَتْنِهَا وَ قَذَرِهَا وَ مَا اعَدَّ اللَّهُ فِي أَنْيَابِهَا مِنَ السَّمِّ لِأَهْلِهَا وإنَّ في جَوْفِ تِلْكَ اَلْحَيَّةِ لَسَبْعَةُ صَنَادِيقَ فِيهَا خَمسَةٌ مِنَ الأُمَمِ السَّالِفَةِ واثنانِ مِن هذِهِ الأُمَّةِ».

ای اسحاق! همانا در دوزخ دره ای است که آن را «سقر» گویند، از آن هنگام که خدا آن را آفریده، هرم شراره اش را پس نداده است. اگر خدا اجازه دهد که هرم شراره اش را به اندازه سوراخ سوزنی پس دهد بی تردید هر کسی را که بر روی زمین است بسوزاند، و همانا دوزخیان از حرارت و بوی گند چرک و عذاب های آن دره که خداوند برای اهل آن آماده نموده پناهی جویند، در آن دره کوهی است که همه اهل آن از حرارت و بوی گند و چرک و عذاب های آن کوه که خداوند برای اهل آن جا آماده ساخته پناهی جویند، در آن کوه دره ای است که همه اهل آن از حرارت و بوی گند و چرک و عذاب های آن دره که خداوند برای اهل آن جا فراهم آورده پناهی جویند، در آن دره چاهی است که همه

ص: 244

اهل آن دره از حرارت و بوی گند و چرك و عذاب های آن چاه پناهی خواهند، در آن چاه ماری است که همه اهل آن چاه از پلیدی و بوی گند و چرک و عذاب های آن مار که خدای بزرگ در نیش زهرآگینش برای اهل آن جا فراهم آورده پناهی جویند، و بی گمان در شکم آن مار هفت صندوق است که پنج نفر از امت های پیشین و دو نفر از این امت در آن صندوق ها هستند.

عرض کردم: فدایت شوم! آن پنج نفرو آن دو نفر چه کسانی هستند؟ فرمود:

«فَأَمَّا الخمسَةُ فَقَابِيلُ اَلَّذِي قَتَلَ هَابِيلَ و نُمْرُودُ اَلَّذِي حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِي رَبِّهِ فَقَالَ أَنَا أُحْيِي وأُمِيتُ وفِرْعُونَ الَّذِي قالَ أَنَا رَبُّكُمْ الاعلي يَهُودُ اَلَّذِي هُوَ اليَهُودُ وَ بُولَسُ الَّذي نَصَّرَ النَّصارِئَ ومِن هَذِهِ الأُمَّةِ أعرَابِيّانِ»(1)

اما پنج نفر، قابیل که هابيل را کشت، نمرود که با حضرت ابراهيم عليه السلام درباره پروردگارش محاجه و مجادله نمود و گفت که «من زنده میکنم و می میرانم»، فرعون که گفت: «من پروردگار بلند مرتبه شمایم»، يهودا که گروهی را بیهودی کرد، و بولس که گروهی را مسیحی کرد، و از این امت دو نفر اعرابی(جاهل) (اولی و دومی) می باشد.

و امام جعفرصادق علیه السلام درباره غدیر می فرمود:

«لما قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ لِعَلِيٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ مَا قَالَ وَ أَقَامَهُ لِلنَّاسِ صَرَخَ إِبْلِيسُ صَرْخَةً فَاجْتَمَعَتْ لَهُ اَلْعَفَارِيتُ فَقَالُوا يَا سَيِّدنَا مَا هَذِهِ اَلصَّرْخَةُ فَقَالَ وَيْلَكُمْ يَوْمُكُمْ كَيَوْمِ عِيسِي وَ اَللَّهِ لاَ ضَلَّنَّ فِيهِ اَلْخَلْقُ».

چون پیغمبر برای على عليه السلام (در غدير) فرمود آنچه فرمود، و او را پیشوای مردم ساخت، ابلیس جیغ بلندی کشید که همه عفریت هایش گرد او آمدند و گفتند: ای آقای ! ما این چه جیغی بود؟ گفت: وای بر شما! امروز شما مانند روز عیسی است، به خدا که مردم را درباره او گمراه سازم.

ص: 245

امام جعفرصادق عليه السلام فرمود:

پس این آیه نازل گردید:

«وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»

البته گمان ابلیس درباره آنها درست آمد، جز گروهی مؤمن از او پیروی کردند.

و فرمود:

«فصَرَخَ ابليسُ صَرْخَةً فَرَجَعَتِ اليه اَلْعَفَارِيتُ فَقَالُوا يَا سَيِّدَنَا مَا هَذِهِ الصرخة الاخري فَقَالَ وَيْحَكُمْ حُكِيَ اَللَّهُ كَلاَمِي قُرَاناً وَ انْرل علَيْهِ وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ اِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ اِلاّ فَرِيقاً مِنَ الْمُومِنِينَ ثُمَّ رَفَعَ رَاسهُ اِلَيَّ السَّماءَ ثُمَّ قَالَ وَ عِزَّتِكَ وَ جَلاَلِكَ لالحقن اَلْفَرِيقُ بِالْجَمِيعِ فَقَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّي اَللَّهُ عَلَيْهِ و اله وَ سَلَّمَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمانِ الرَّحِيمِ انَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ قَالَ ثُمَّ صَرَخَ ابْلِيسُ صَرْخَةً فَرَجَعَتْ اِلَيْه اَلْعَفَارِيتُ فَقَالَوايَا سَيِّدِنَا مَا هَذِهِ اَلصَّرْخَةُ الثالثةقال وَ اَللَّهِ مِنِ اصْحابِ عَلِيٍ وَ لَكِن وَ عِزَّتِكَ وَ جَلالِكَ يا رَبِّ لاَزَينَنَّ لَهُمُ الْمَعاصِي حَتّي اُبْغِضُهُمُ اِلَيْك»

پس ابلیس جیغی کشید و عفریت ها بدو بازگشتند و گفتند: ای سرور ما! این جیغ دیگر چه بود؟ گفت: وای بر شما! خداوند سخن مرا در قرآن حکایت کرده و بر پایه آن آیه ای فرو آورد: «وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ...» سپس سر به آسمان برداشت و گفت: به عزت و جلالت سوگند! این گروه مؤمن را هم به دیگران ملحق سازم. پس پیغمبر صلی الله عليه و آله فرمود:

« بِسْمِ اللَّهِ الرحمان الرَّحِيمِ إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانُ».

بسم الله الرحمان الرحيم همانا بر بندگانم سلطه نخواهی داشت.

پس ابلیس جیغی کشید و عفریت هایش بدو بازگشتند و گفتند: ای سرور ما این جیغ

ص: 246

سوم برای چه بود؟ گفت: به خدا از دست اصحاب على است، و پروردگارا! به عزت و جلالت قسم گناهان را برایشان آرایش کنم تا آنان را دشمن توسازم.

در آخر این حدیث امام ششم عليه السلام فرمود:

«وَ الَّذِي بَعَثَ بِالحَقِّ مُحَمَّداً لَلْعَفَارِيتُ وَ الْأَبَالِسَةُ عَلَى الْمُؤْمِنِ أَكْثَرُ مِنَ اَلزَّنَابِيرِ عَلَى اَللَّحْمِ وَ المؤمن اشد مِنَ اَلْجَبَلِ وَ الْجَبَلُ تَدْنُو إِلَيهِ بِالفاسِ فَتَنْحَتُ مِنهُ وَ الْمُؤْمِنُ لاَ يُسْتَقَلُّ عَنْ دِينِهِ».(1)

سوگند به خدایی که پیغمبر صلی الله عليه و آله را به (دین) حق فرستاده! عفریتها و ابلیس ها بر سر مؤمن بیش از زنبورند بر سر گوشت، و مؤمن هم از کوه سخت تر است، از کوه با تیشه بکنند و مؤمن از دینش برنگردد.

جابر از امام باقر عليه السلام روایت کند:

«لَما اَخَذَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ واله بِيَدِ عَلِيٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَوْمَ الْغَدِيرِ صَرَخَ ابْليسُ فِي جُنُودِهِ صَرْخَةً فَلَمْ يَبْقَ مِنْهُمْ اَحِدٌ فِي بَرٍ وَ لاَ بَحْرٌ اِلاّ اَتَّاهَ فَقَالَوَايَا سَيِّدُهُمْ وَ مَوْلاهُمْ مَا ذَا دَهَاكَ فَمَا سَمِعْنَا لَكَ صرخةً اوْحَشَ مِنْ صرختك هَذَا فَقَالَ لَهُمْ فَعَلَ هَذَا اَلنَّبِيُّ فِعْلاً ان تَمْ لَمْ يُعْصَ اَللَّهُ اَبَداً فَقَالَوايَا سَيِّدُهُمْ انْتَ كُنْتَ لاَدَمٍ فَلَمَّا قالَ المُنافِقُونَ انه يَنْطِقُ عَنِ الْهَوِيِّ وَ قَالَ احْدُهُمَا لِصَاحِبِهِ ا مَا تُرِي عَيْنَيْهِ تَدُورَانِ فِي راسه كَانَهُ مَجْنُونٌ يَعْنُونَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّيَّ اَللَّهِ عَلَيْهِ وَ اله صرخ ابليسُ صَرْخَةً بِطَرَبٍ فَجَمَعَ اوْلِيَاءَهُ فَقَال ا مَا عَلِمْتُمْ انِّي كُنْتُ لاَدَمٍ مِنْ قَبْلُ قَالُوا نَعَمْ قَالَ ادم نَقضَ اَلْعَهْدِ وَ لَمْ يَكْفُرْ بِالرَّبِّ وَ هولاءَ نَقَضُوا الْعَهْدَ وَ كَفَرُوا بِالرَّسُولِ فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اَللَّهِ صلي اللَّهُ علَيْهِ والِهِ وَ اقام اَلنَّاسُ غَيْرَ عَلِيٍ لَبِسَ غَيْرَ عَلِيٍ اِبْلِيسَ تَاجَ اَلْمُلْكِ و نَصَبَ مِنْبَراً وَ قَعَدَ فِي اَلْوَثْبَةِ وَ جَمَعَ خَيْلَهُ وَ رَجِلَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ اِطْرَبُوا لاَ يُطَاعُ اَللَّهُ حَتي يَقُومُ الامام»

چون پیامبر اکرم صلی الله عليه و آله و سلم در روز غدیرخم دست على علیه السلام را

ص: 247

در دست گرفت، شیطان در میان سپاهیانش نعره برآورد و هیچ یک از آنها چه در خشکی و چه دریا بر جای نماند مگر آن که در پی نعره او به سویش دویدند و گفتند: ای آقا و مولا! چه بر سر تو آمده؟ ما هرگز از تو نعره ای دهشتناك تر از این نعره نشنیده بودیم. او به آنها گفت: این پیامبر کاری کرد که اگر به راستی این کار تحقق یابد، دیگر کسی هرگز خدا را نافرمانی نکند. آن ها در پاسخ گفتند: سرورا! تو آدم را فریب دادی. چون منافقان گفتند: این مرد [پیامبر اکرم صلی الله عليه و آله و سلم] از سر هوای نفس سخن می گوید و یکی به دیگری گفت: مگر نمی بینی که چشمانش چگونه در کاسه سرش می چرخد؟ گویا دیوانه شده به مقصودشان پیامبر صلى الله عليه و آله بود. در این هنگام شیطان فریادی از سر شادی زد و دوستانش دوباره گرد او حلقه زدند. او به آنها گفت: آیا می دانید من پیشتر با آدم ابوالبشر چه کرده ام؟ گفتند: آری، گفت: آدم، پیمان خود را شکست ولی به خدا کفر نورزید ولی اینان هم پیمانشان را نقض کردند و هم به پیامبر کفر ورزیدند. پس هنگامی که پیامبر صلى الله عليه و آله از این جهان رخت بربست و مردم به جای علی علیه السلام دیگری را به خلافت نشاندند، شیطان تاج شاهی بر سر گزارده و منبری نهاد و روی بالش نشست و پیادگان و سوارگان خود را گرد آورد و به آنان گفت: شادی کنید که تا روز ظهور امام، خداوند فرمان برده نشود.

امام محمدباقر عليه السلام این آیه را تلاوت کرد:

«وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ».

و فرمود:

«كَانَ تَأْوِيلُ هُوَ الْآيَةَ : لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ الظَّنُّ مِنْ إِبْلِيسَ حِينَ قَالُوا لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِنَّهُ يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى فَظَنَّ بِهِمْ إِبْلِيسُ ظَنّاً فَصَدَّقُوا ظَنَّهُ»(1)

ص: 248

تأويل این آیه هنگامی بود که پیامبر صلی الله عليه و آله رحلت فرمود و گمان ابلیس همان هنگامی بود که درباره پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم گفتند: او از سر هوای نفس سخن می گوید، و شیطان در این هنگام گمانی درباره ایشان برد و آنها گمان شیطان را تصدیق کردند و تحقق بخشیدند.

امام جعفرصادق عليه السلام فرمود:

«لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ نبیه أَنْ يُنْصَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ لِلنَّاسِ فِي قَوْلِهِ : يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ فِي عَلِيٍّ بقدير خُمٍّ ، فَقَالَ : مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيُّ مَوْلَاهُ ، فَجَاءَتْ الأبالسة إِلَى إِبْلِيسَ الْأَكْبَرُ وَ حثوا التُّرَابَ عَلَى رُءُوسِهِمْ فَقَالَ لَهُ إِبْلِيسُ مَا لَكُمْ ؟ فَقالُوا : إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ عُقْدَةَ الْيَوْمَ قَدْ لَا يَحُلُّهَا شَيْ ءُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ، فَقالَ لَهُمْ إِبْلِيسَ : کلا إِنَّ الَّذِينَ حَوْلَهُ قَدْ وعدوني فِيهِ عِدَّةُ لَنْ يخلفوني ، قَالَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ:

«وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ»(1)

چون خدا پیغمبرش را امر فرمود امير المؤمنين عليه السلام را امام مردم سازد به این فرمان که «ای رسول برسان آنچه را از پروردگارت به تو فرود آمده درباره على در غدیر خم، فرمود: هر که را من مولا هستم علی مولای اوست، و ابلیسان در برابلیس بزرگتر آمدند و خاک بر سر کردند. ابلیس گفت: شما را چه شده؟ گفتند: این مرد امروز بست آنچه را تا روز قیامت چیزی نگشاید. ابلیس گفت: نه هرگز، آنان که گرد اویند به من وعده ای دادند که هرگز خلف نکنند و خدای عزوجل بررسولش این آیه را فرستاد: «وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ».

آنان در روز سقیفه چنان ضربه ای براصل و ریشه اسلام زدند که تا قیام قیامت ظهور دولت کریمه آل محمد صلوات الله عليهم قامت اسلام راست نشود. از آن جهت که آنان مانع اقامه ولایت مولی الموحدين علي بن ابي طالب عليه السلام شدند، آنان از ابليس شق تر هستند و به

ص: 249

همین جهت چنان که در حدیث آمده است، هر جنایت و کفر و فسق انجام پذیرد، اضافه بر گناهی که برای گناهکار نوشته می شود، یک گناه و طوق لعنتی نیز برای آن دو نفر خواهد بود.

سؤال - آیا روایات صحیح السند راجع به لعن داریم دستور صریح از معصومین علیهم السلام با سند صحیح راجع به لعن اعداء اهل بیت علیهم السلام، خاضه صنمی قریش ... داریم؟

جواب- لعن و نفرین و برائت از دشمنان اهل بیت و ظالمين به آن ها و غاصبين حقوق آنها، در احادیث و زیارات برتر از تواتر است که بسیاری از آن ها را یکی از محققین ولائی در کتاب شریف اساس ایمان آورده است.

در زیارات و ادعیه فراوانی، لعن برغاصبين حقوق اهل بیت و لعن برظالمين به کنایه و یا به نام آمده است، و احادیث بسیاری درباره لعن آمده است که از تواتر معنوی برخوردار هستند و بسیاری از آن ها صحيح هستند و در منابع معتبر و ممتاز شیعه وارد شده اند. همچنین احادیثی صحیح و صریح دال بر این مطلب وجود دارد که برائت و بیزاری جستن بخشی از توحید است. در ذیل به برخی از این موارد اشاره می شود.

لازم به ذکر است کسانی هستند که از لعنت کردن دشمنان الله تبارک و تعالی و دشمنان اهل بیت عصمت و طهارت صلوات الله عليهم سرباز می زنند و بر آنان سخت است و در این امر سستی می کنند؛ به امام جعفرصادق عليه السلام گفته شد: فلانی شما را دوست دارد ولی در برائت از دشمنان شما ضعف نشان میدهد. آن حضرت در جواب فرمودند:

«هَيْهاتَ كَذَبَ مَنِ ادَّعَى مَحَبَّتَنَا وَلَمْ يُتَبِرَا عَدُوَّنا».(1)

هرگز، دروغ می گوید آن که ادعای دوستی ما می کند و از دشمنان ما بیزاری می جوید.

امام محمد باقر علیه السلام در ضمن حدیثی فرمودند: در روز قیامت که مردم در محشر به انواع گرفتاری ها مبتلا هستند ...... تا این که فرمودند:

«... فَلاَ يَبْقَى أَحَدٌ يَوْمَ كَانَ يُحِبُّنا وَ يَتَوَلاّنا وَ يَتَبَرّا مِن عَدُوِّنا وَ يُبغِضُهُم إِلاَّ

ص: 250

كَانَ فِي حَيِّزِنَا حِزْبِنَا وَ وَرَدَ حَوْضَنَا».(1)

... تا این که کسانی که اهل بیت را دوست داشته و از دشمنان آنان بیزاری جسته و کینه آنان داشته است در گروه و حزب اهل بیت قرار خواهد گرفت و بر حوض کوثر راه داده و وارد خواهد شد.

ولي معصوم امربه بیزاری جستن از آن دو می کند: امام جعفرصادق عليه السلام فرمودند:

«... مَا أُهَرِيقَ فِي الْإِسْلامِ مِحْجَمَةٌ مِنْ دَمٍ وَ لاَ اُكْتُسِبَ مَالٌ مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ وَ لاَ نُكِحَ فَرْجٌ حَرَامٌ الاّ وَ ذَلِكَ فِي اِعْنَاقِهِمَا الي يَوْمُ يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ حَتي يَقُومُ قَائِمُنَا وَ نَحْنُ مَعَاشِرَ بَنِي هَاشِمٍ نَامِرٌ كِبَارِنَا وَ صِغَارُنَا بِسَبِّهِمَا وَ اَلْبَرَاءَةِ مِنْهُمَا»(2)

تا روز قیامت هیچ خونی به ناحق در اسلام ریخته نشود و هیچ مالی نیست که به ناحق به دست آید و هیچ ناموسی به حرام نرود مگر این که گناه آن بر گردن آن دو نفر است تا آن هنگام که قائم از ما اهل بیت قیام نماید و ما خاندان بنی هاشم، بزرگان و کودکان خود را به دشنام دادن و بیزاری جستن از آنان فرمان می دهیم.

و رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم برای تعلیم به امت خودشان در هفت موطن، ابوسفیان را به نام لعنت نمودند.(3)همچنین ابوسفیان و معاویه و یزید را لعن فرمودند.(4)

همچنین مروان و پدرش را لعنت فرمودند.(5)همچنین در کتاب مستدرک حاکم نقل از عایشه است که: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم ابامروان را لعنت فرمود و درباره حکم بن ابی العاص فرمود:

« ائْذَنُوا اللَّهُ عَلَيْهِ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ عَلَى مَنْ يَخْرُجْ مِنْ صُلْبَهُ».(6)

به او اجازه دهید خدای او و آن که از پشتش (نسلش خارج می شود را لعنت کند.

همچنین ابن زبیر را لعن فرمود.(7)

و امیرالمؤمنين عليه السلام، معاویه و عمربن العاص و دیگرانی را به نام لعن فرمود .(8)

ص: 251

و سیره خاندان عصمت لعن و ست دشمنان اهل بیت خاصه لعن بر آن دو ظالم وغاصب اول بوده است.(1)

ودعای صنمی قریش

و امیرالمؤمنين عليه السلام در دعای شریف لعن بر صنمی قریش که به شهادت ابن شفرويه قدس سره، دارای سندهای صحیح به روایت ثقات از اصحاب ماست، آن حضرت با ذکر جنایت ها و خیانت ها و ظلم های آنان، در قنوت خود آنان را لعنت می نمودند، بلکه امامان از فرزندان آن حضرت نیز چنین می فرمودند، و مطالب لازم را درباره این دعای شریف در کتابی مستقل ذکر نموده ایم، شیخ ابوالعادات می نویسد:

لا شك بصحة الروايات عن الرواة الثقات أن هذا الدعاء من أوراد أمیرالمؤمنين، و إمام المتقين، و وصي رسول رب العالمين، و أولاده المنتجبين، الأئمة المعصومين، عليهم کرائم الصلوات، و شرائف التحيات، وهم على قرائته مواظبون، و على تلاوته مداومون، أوقات الأسحار، في أوراد الأوتار.

بر صحیح بودن روایاتی (دقت کنید که می نویسد: روایات) که از راویان ثقه و مورد اعتماد نقل شده تردیدی وجود ندارد، مبنی بر این که این دعا از اوراد امیرمؤمنان و پیشوای پرهیزکاران و جانشین فرستاده ی خدای جهانیان و فرزندان برگزیده او، امامان معصوم . که گرامی ترین صلوات و شریف ترین درودها برآنان باد . می باشد و ایشان بر خواندن آن مواظبت می نمودند و برتلاوت آن در هنگام سحرگاه، در ضمن دعاهای وترو نماز شب خود، مداومت می کردند (سپس شرح را آغاز کرده است).

ایشان تصریح دارد که این دعای شریف، دارای روایات و سندهایی چند از جانب افراد مورد اطمینان است. کمترین جمع در عربي، عدد سه می باشد که ایشان علاوه بر تأکید بر صحت آنها، اعلام می کند که در صحت سند آن روایت ها، جای هیچ تردیدی نیست، مضاف بر آن

ص: 252

شیخ حسن بن سليمان حتی از علماء و محدثین قرن هشتم و از شاگردان فقیه شیعه شهید اول است. وی در کتاب شریف المحتضر که یکی از منابع اولیه دعای صنمی قریش است صفحه 71 حدیث93 می نویسند:

وقد روي أن أميرالمؤمنين عليه السلام قنت في صلاته بقوله : اللَّهُمَّ الْعَنْ صَنَمَيْ قریش وَ جبتيها وَ...

و به تحقیق روایت شده است که امیرالمؤمنين عليه السلام در قنوت خود این دعا را خوانده اند.

هم چنین در صفحه 111 حدیث139 کتابت فرموده است:

ومما يدل على ما قلناه من أنهما كانا منافقین غیر مؤمنين ما سمع من قنوت مولانا أميرالمؤمنين عليه السلام وهو هذا : اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ الْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَ ...

و از جمله چیزهایی که دلالت می کند بر آنچه گفتیم . مبنی بر این که آن دو منافق بوده و مؤمن نبودند . آن است که از قنوت نماز مولانا امیرالمؤمنين عليه السلام شنیده شد که فرمود: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ الْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَ ....

و فیض کاشانی در کتاب نوادر الأخبار صفحه 184 می نویسد:

باب إظهار مخالفتهم بعد وفاة النبي صلى الله عليه و آله و ارتدادهم جهرا ... وقد أشار أمیرالمؤمنین علیه السلام إلى بعضها في دعاء صنمي قريش.

باب آشکار نمودن مخالفتشان با ولایت پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله و ارتداد آشکار آنان... و به تحقیق امیرمؤمنان علیه السلام در دعای صنمی قریش به برخی از

آن ها اشاره نموده است. و در کتاب قرة العيون صفحه 417 نوشته است:

ص: 253

كلمة فيها إشارة إلى ارتداد أكثر هذه الأمة بعد نبيها و السبب في ذلك ... و قد أشار أمير المؤمنين عليه السلام إلى بعض منکراتهم في دعاء صنمي قريش.

سخنی در اشاره به ارتداد بیشتر این امت و سبب آن ... همانا امیرمؤمنان علیه السلام در دعای صنمی قریش به برخی از آنها اشاره نموده است.

و علامه مجلسی در بحارالأنوار جلد30 صفحه 393 حديث 166 و 167 می نویسند:

و دعاء صنمي قريش مشهور بين الشيعة.

و در جلد31 صفحه 931 حدیث 133 می نویسد:

سلف دعاء صنمي قريش الذي هو دعاء رفيع الشأن، عظيم المنزلة، رواه عبدالله ابن عباس عن علي عليه السلام أنه كان يقنت به.

ملا مهدی نراق در صفحه 29 کتاب شهاب ثاقب می نویسد:

و در دعای صنمی قریش که به حد یقین رسیده است که از کلام معجز نظام حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام است و عدول مشایخ شیعه به طرق معتبره، این دعا را از آن حضرت روایت کرده اند اشاره به این معنی شد و در آن دعا حضرت ابتدا فرموده که:

«اَللَّهُمَّ اِلْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَ جِبْتَيْهَا وَ طَاغُوتَيْهَا ...»

و شیخ انصاری در کتاب الصلاة: جلد1 صفحه 415 مینویسد:

... مضافا إلى ورود بعض الأدعية المشتملة على هذه الكلمة كدعاء صنمي قريش الذي كان يقنت به أميرالمؤمنين عليه السلام

...اضافه بر آن که برخی از دعاهای وارد شده شامل این کلمه است، مانند دعای صنمی قریشی که امیرالمؤمنين عليه السلام پیوسته بدان قنوت می فرمودند.

و میرزا حبیب الله خویی درصفحه397 منهاج البراعة در شرح بر نهج البلاغة می نویسد:

... دعاؤه المعروف بدعاء صنمي قريش الذي كان يواظب عليه السلام عليه في

ص: 254

قنوته و سایر أوقاته، و قد رواه غير واحد من أصحابنا قدس الله أرواحهم في مؤلفاتهم، و أحببت نقله هنا لكونه أنقض لظهر الناصبين، و أرغم أنف المعاندین، و أبطل لزعم من توهم ثناء أميرالمؤمنين لهذين الذين لا حريجة لهما في الدين.

... دعای حضرت علي عليه السلام که معروف است به «دعای صنمی قریش» که در قنوت و سایر اوقات شان ، به خواندن آن مواظبت می نمودند. و نه یک تن (شمار بسیاری از اصحاب ما (شیعیان) قدس الله ارواحهم در نوشته های خود آن را روایت نموده اند و من نیز دوست داشتم آن را در این جا نقل نمایم زیرا آن برناصبیان کمرشکن تر، و بر ساییدن بینی دشمنان کاری تر است و برای ادعای کسانی که توهم می کنند امیرالمؤمنين عليه السلام این دو تن را که جایگاهی در دین ندارند ثنا گفته است، باطل کننده تر است.

سید مجاهد عبدالحسین لاری در جلد1 صفحه 232 کتاب التعليقة على المكاسب می نویسد:

بل كان علي عليه السلام يقنت بلعن صنمي قريش في كل غداة.

بلکه على علیه السلام در هر صبح گاه به لعن صنمی قریش قنوت می فرمود.

آیة الله مرعشی نجفی در شرح إحقاق الحق جلدا صفحه 337 می نویسد:

... كما أشار إليه مولانا أمیرالمؤمنين علي عليه السلام في دعاء صنمي قريش، بقوله: اَللَّهُمَّ اِلْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَ ...

چنان که مولای ما امیرالمؤمنين علي عليه السلام در دعای صنمی قریش به این موضوع اشاره نموده است به فرمایش خود: اَللَّهُمَّ اِلْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَ ...

و از جمله لعن هایی که اهل بیت علیهم السلام تشویق به قرائت آن نموده اند دعایی است که سند صحیحی نیز دارد و در کتاب شریف مهج الدعوات است.(1)

و در کتاب شریف کامل الزیارات که شامل احادیث و زیارات اهل بیت نبوت صلوات الله

ص: 255

عليهم به سندهای صحیح بنابر شهادت مؤلف آن فقیه و محدث بزرگ طائفه حقه ابن قولویه است درضمن زیارتی از امام جعفرصادق عليه السلام روایت نموده است که:

«... لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلِي وَلَدُ رَسُولُكَ ، وَ ضَاعَفَ عَلَيْهِ الْعَذَابَ الْأَلِيمَ، ...».(1)

... لعنت خدا بر کشندگان فرزندان پیامبرت باد، و عذاب دردناک را بر آنان دو چندان نماید، ....

و برخی دیگر از لعن هایی که اشاره شده به آن دو مؤسس ظلم ها و فحشاء و منکر و اتباع آنان را نیز آورده ایم که مراجعه نمایید و مغتنم داريد .(2)

و در حدیثی امام محمدباقر عليه السلام از آن چهار دشمن الله نام می برند و آنان را چهار بت و دشمن الله نام می برند و برائت و عداوت آنان را توحید و معرفت الله تعالی می داند و دشمنی با آنان را دشمنی با دشمنان الله می دانند.(3)

و در کتاب شریف الكافي به سند صحیح خود از حسین بن ثويرو ابوسلمه سراج نقل می نماید که گفتند:

شنیدیم امام جعفرصادق عليه السلام پس از اقامه نمازهای واجب خود چهار نفر از مردان و چهار نفر از زنان را لعنت می فرمود: فلانی (.... تیمی)، و فلانی (.... عدوی)، و فلانی (...)، ومعاویه را و آنان را نام می برد، وفلانه (...)، وفلانه (...)، وهند، و أم الحكم خواهر معاویه را لعنت میفرمود .(4)

وحضرت قائم آل محمد صلوات الله عليهم تا چهل سال بر (دشمنان اهل بیت بالخصوص) بنی امیه لعنت خواهد نمود: امیرالمؤمنین سلام الله عليه فرمودند:

«... فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ : يَا عَلِيُّ ! سيلعنک بَنُو أُمَيَّةَ وَ یرد عَلَيْهِمْ مَلَكُ بکل لَعْنَةُ أَلْفُ لَعْنَةٍ . فَإِذَا قَامَ الْقَائِمُ لَعَنَهُمُ أَرْبَعِينَ سَنَةً ...»(5)

... بدرستی که شنیدم رسول الله صلى الله عليه و آله می فرمود: اى على! به زودی بنی

ص: 256

امیه تو را لعنت می نمایند و فرشته ای به هر لعنت آنان، هزار لعنت بر آنان رد می نماید، پس آن گاه که حضرت قائم قیام نماید چهل سال آنان را لعنت خواهد کرد ...

زرارة از امام جعفرصادق عليه السلام در تفسیر آیه: «وَ مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»(1)نقل نمود که آن حضرت فرمود:

«مِنْ ذَكَرَهُمَا فَلَعَنَهُمَا کل غَدَاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِينَ حَسَنَةً ، وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئَاتٍ ، وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ».(2)

هرکسی که آن دو (......) را یاد کند و در هر روز آنان را لعنت نماید، الله تعالی برای او هفتاد حسنه بنویسد، و از او ده سینه محونماید، و برای او ده درجه رفعت دهد.

سؤال - راجع به لعن صادر از حضرت زهرا سلام الله علیها، آیا صادر شده است یا خیر؟ بر فرض صدور گفته شده است خاص حضرت زهراء سلام الله عليها است ما را چه؟ خواهشمند است بیان

نمایید.

جواب ۔ حضرت فاطمة الزهراء سلام الله علیها از حجج الهی و مقتدا هستند و پیروی از ایشان واجب است. ایشان با رضایت و اراده، آن دو بت قریش را لعن فرمودند، و به يقين متابعت از ایشان سبب رضای ایشان و رضای ایشان منتهی به رضایت رسول الله صلى الله عليه و آله و رضایت الله تعالی می شود. حضرت فاطمه سلام الله علیها خطاب به ابوبکر فرمودند:

«فَإِنِّي أُشْهِدُ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ اَنَّكُما أَسْخَطْتُمَانِي وَمَا ارْضَيْتُمَانِي وَ لَئِنْ لَقِيتُ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ و آلِه لاَشْكَونَكُمَا إِلَيْهِ وَ اللَّهِ لاَدْعُونَ اَللَّهَ عَلَيْكِ فِي كُلِّ صَلاةٍ اُصْلِيها»(3)

پس همانا خدا و فرشتگانش را گواه می گیرم! به درستی که شما مرا خشمگین کرده و خشنود ننمودید و چون پیامبر صلى الله عليه و آله را ملاقات کنم حتما شکایت شما را نزد او خواهم برد ... به خدا سوگند! در هر نماز که به پا می دارم، تو را نفرین (لعن) می کنم.

ص: 257

در آیه 160 از سوره 2 آمده است:

«إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي اَلْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اَللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اَللاَّعنُون».(1)

آنان که دلايل روشن و راهنمایی هایی را که ما نازل کرده ایم، پس از آن که در کتاب الهی آن را برای مردم روشن نموده ایم، مخفی می کنند، خدا آنها را لعنت می کند و همه لعنت کنندگان نیز آنها را لعن می کنند.

و در آیه 162 از همان سوره آمده است:

«إِنَّ اَلَّذِينَ كَفَرُوا وَ مَاتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولَئِكَ عَلَيهِم لَعَنَهُ اللَّهُ وَالمَلائِكَةُ والنَّاسِ أجْمَعِينَ».

بر لزوم لعنت نمودن همه کسانی را که کافر بوده و در حال کفر از دنیا رفته اند پس از لعنت خدا و ملائکه دلالت دارد.

واضح است همان طور که فرشته ها پس از الله تعالی بر ظالمين و آنان که کافر مرده اند لعنت می کنند نیز مردم موظف به انجام فریضه لعنت بر آنان می باشند.

و تمامی آنچه را در قرآن کریم و احادیث شریفه آمده که موجب لعن است، شامل حال خلفای غاصب می شود زیرا آنان برترین مصداق ظلم و کفروشرک و فحشاء و همه پستی ها و مؤسس آنها می باشند.

و این که ذکر نمودید که گفته اند: لعنت نمودن ما دلیلی ندارد، و در قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم السلام نی دال بر این که ما نیز شایسته و بایسته است که لعن نماییم، وجود ندارد، دلالت بر جهالت آنان و یا مرضی است که جز شمشیر کج مولانا الحجة بن الحسن المهدی ارواحنا فداه معالجه درمان دیگری ندارد. ولي معصوم امر به بیزاری جستن از آن دو و ست به آن ها می کند: امام جعفرصادق عليه

ص: 258

السلام فرمودند:

«... مَا أُهَرِيقَ فِي الإِسلامِ مِحْجَمَةٌ مِنْ دَمٍ وَلا اكتَسَبَ مالٌ مِن غَيْرِ حِلِّهِ وَ لاَ نُكِحَ فَرْجٌ حَرَامٌ إِلاَّ وَ ذَلِكَ فِي أَعْنَاقِهِمَا إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ حُتي يَقُومُ قَائِمُنَا وَ نَحْنُ مَعَاشِرَ بَنِي هَاشِمٍ نَأْمُرُ كِبَارَنَا وَ صِغَارَنَا بِسَبِّهِمَا وَ اَلْبَرَاءَةِ مِنْهُمَا».(1)

تا روز قیامت هیچ خونی به ناحق در اسلام ریخته نشود و هیچ مالی نیست که به ناحق به دست آید و هیچ ناموسی به حرام نرود مگر این که گناه آن بر گردن آن دو نفر است تا آن هنگام که قائم از ما اهل بیت قیام نماید، و ما خاندان بنی هاشم، بزرگان و کودکان خود را به دشنام دادن و بیزاری جستن از آنان فرمان می دهیم.

در حدیثی دیگر امام محمدباقر عليه السلام فرمودند:

«وَ إِنَّ الشَّيْخَيْنِ فَارَقَا الدُّنْيَا وَ لَمْ يَتُوبَا ، وَ لَمْ یتذکرا مَا صَنَعَا بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَعَلَيْهِمَا لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ» (2)

و به تحقیق شیخین (اولی و دومی) از دنیا رفتند و توبه نکردند و متذگر (جبران) رفتار بدی که نسبت به امیر مؤمنان علیه السلام انجام دادند نگشتند پس لعنت خدا و فرشتگان و همه مردمان بر آن دو باد.

و امام محمدباقر عليه السلام به ما امر فرموده اند:

« إِذَا انْحَرَفْتَ عَنْ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ ، فَلَا تَنْحَرِفْ إِلَّا بِانْصِرَافِ لَعْنِ بَنِي أُمَيَّةَ».(3)

چون نماز واجب را تمام نمودی روی برمگردان مگر پس از لعنت کردن بنی امیه .

برماست که به اهل بیت علیهم السلام اقتدا کنیم در جمیع امور همان طور که در دعای غدیر آمده است و از جمله لعنت نمودن و دشمنان اهل بیت است:

«اللَّهِ إنَّا نَشْهَدُ نُشْهِدُكَ أَنَّا نَدِينُ بِمَا دَانَ په مُحَمَّدٌ وَأَهْلُ بَيْتِهِ قَوْلُنَا مَا قَالُوا وَ دِينُنَا مَا دَانُوا بِهِ مَا قَالُوا قُلْنَا وَ مَا دَانُوا دِنَا وَ مَا أَنْكَرُوا أَنْكَرْنَا وَ مَنْ وَالَوْا وَالَيْنَا وَمِنْ

ص: 259

عَادَوْا عَادَيْنَا وَ مِمَّنْ لَعَنُوا لَعَنَّا وَ مَنْ بَرِئُوا بَرِئْنا مِنْهُ وَ مَن تَرَحَّمُوا عَلَيْهِ تَرَحَّمْنَا عَلَيْهِ آمِنَّا وسَلَّمْنَا وَ رَضِينَا مَوَالِيَنَا صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيهِمْ»(1)

بارالها تو را گواه خود می گیریم که ما به دینی که محمد و آل محمد دارند گرویدیم و سخن ما سخن آنان و دین ما دین آنان است و هرچه آنان فرموده اند در دین بدان قائلیم و هر دینی دارند آن را اختیار نمودیم و هرچه را آن ها منکرند ما هم انکار نموده و هرچه را دوست دارند ما دوست می داریم و با هر کسی که دشمنند ما نیز دشمن هستیم و به هر کسی لعنت کنند ما هم لعنت کنیم و از هر کسی که بیزاری جویند ما هم بیزاری میجوییم و با هرکسی که مهربانند ما نیز مهربان هستیم. ما به آن امامان خود ایمان آورده و تسليم امر آنها و راضی به رضای آن ها هستيم صلوات الله بر آنان باد.

نتیجه: شیعه هرکسی را که حضرات معصومین او را لعنت نموده اند، لعنت می کند.

هر قدر هم که آن دو را لعنت کنیم باز هم کوتاهی شده است: مولی الموحدین امیرالمؤمنين صلوات الله وسلامه عليه قبل از جنگ صقين چنين فرموده است:

«... وَالعَجَبُ لِما قَد أُشرِبَت قُلوبُ هَذِهِ الأُمَّةِ مِن حُبِّهِم وَ حُبِّ مَنْ صَدَّقَهُمْ وَ صَدَّهُمْ عَنْ سَبِيلِ رَبِّهِمْ وَ ردِّهِم عَنْ دِينِهِمْ وَ اَللَّهِ لَوْ أنَّ هذِهِ الأُمَّةَ قَامَتْ عَلَى أَرْجُلِهَا عَلَى اَلتُّرَابِ والرَّمَادُ وَاضِعَةٌ عَلَى رُءُوسِهَا وَ تَضَرَّعَتْ وَ دَعَتْ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ عَلَى مَنْ أَضَلَّهُمْ وَ صَدَّهُم عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَ دَعاهُم إلى النَّارِ وَعَرَضَهُم لِسَخَطِ رَبِّهِم وَ أَوْجَبَ عَلَيْهِم عَذابَهُ بِمَا أَجْرَمُوا إِلَيْهِمْ لَكَانُوا مُقَصِّرِينَ فِي ذَلِكَ وَ ذَلِكَ أَنَّ اَلْمُحِقَّ الصَّادقَ وَ اَلْعَالِمَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ يَتَخَوَّفانِ إِنْ غَيَّرَا شَيْئاً مِنْ بِدَعِهِمْ وَ سُنَنِهِمْ وَ أَحْدَاثِهِمْ عَادِيَةَ اَلْعَامَّةِ وَ مَتَى فَعَلَ شَاقُّوهُ وَ خَالَفُوهُ تَبَرَّءُوا مِنْهُ وَ خَذَلُوهُ وَ تَفَرَّقُوا عَنْ حَقِّهِ و إِنْ أَخَذَ بِبِدْعِهِمْ و أَقرَبَها وَ زَيَّنَها وَ دانَ بِها أحَبَّتهُ وَ شَرَّفَتْهُ وَفَضَّلَتْهُ ...»(2)

و شگفتا که دل این امت گرفتار دوستی این دو (... ...) و دوستی کسانی که آنان را

ص: 260

تصديق نمودند و محبت کسی گردیده که آنان را از راه پروردگارشان باز داشتند و از دین شان برگرداندند!! به خدا سوگند! اگر این امت، پا برهنه برخیزند و خاکستر برسر بریزند و تا روز قیامت به درگاه خدا تضرع نمایند و بر کسانی که گمراه شان ساخته و از راه خدا بازشان داشته و آنان را به دوزخ خوانده و در معرض خشم پروردگارشان قرار داده و عذاب خداوند را بر آنان واجب ساخته ، به سبب جرائمی که بر آنان روا داشته اند (آنان را از ولایت اهل بیت محروم نموده اند و ...)، لعنت کنند، باز هم در لعنت و نفرین کردن آنان کوتاهی کرده اند، این بدان جهت است که شخص مح صادق، و عالم به الله و رسولش، هر دو می ترسند که چیزی از بدعتها و سنت ها و کارهای خلاف آنان را که عموم مردم به آن عادت کرده اند تغییر دهند، و هرگاه که چنین کاری انجام دهند با او دشمنی و مخالفت می نمایند و از او بیزاری می جویند و او را خوار میکنند و از حقی که با اوست متفرق می شوند. و اگر به بدعت های آنان عمل کند و به آنها اقرار نماید و آنها را نیک جلوه دهد و به آن معتقد شود، او را دوست می دارند و شرافت و فضیلت میدهند ...

اما درباره کسی که کوتاهی و سستی کند بر لعنت نمودن کسانی که الله تعالی او را لعنت نموده ، امام جواد عليه السلام فرمودند: رسول الله صلى الله عليه و آله فرمودند:

«مَنْ تَاثمَ أَنْ يَلْعَنَ مَنْ لَعَنَهُ اَللَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ ااَللَّه»(1)

لعنت خدا بر آن که از لعنت کردن کسی که خدا او را لعنت کرده، روی گرداند.

سؤال - گفته شده است که رسول الله فرموده اند: وإني لم أبعث لعانا ...

جواب- روایتی را که به رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم نسبت داده اند که من لعان نیستم مدرک آن در کنزالعمال: ج2 ص 616 است، و فقهای شیعه مانند علامه حلی در منتهی المطلب و شهید ثانی در مسالک الأفهام و صاحب مدارک و مجلسی در تجار و صاحب هداية

ص: 261

المسترشدین و دیگران در موارد بسیاری تصریح بر عدم حجیت و ارزش نداشتن روایات آنها کرده اند و در جواهر الكلام: ج 2 ص 30 فرموده است: اگر عمل مشهور علما هم مطابق با روایات آنها باشد باز ضعف سند آن جبران نمی شود .

روایت از طریق مخالفين است، و نزد ما معتبر نیست، ضمن این که شیخ مظفر در دلائل الصدق: ج1 ص 47 می نویسد: روایات عامه صلاحیت برای استدلال ندارد، زیرا گزیده و بهترین آن روایات در صحاح سته آنها جمع آوری شده که آن هم مشتمل بر انواع و اقسام خلل و سستی بوده و یقین از درجه اعتبار ساقط است.

شیخ مفید در اوائل المقالات: ص 44 می نویسد:

إتفقت الإمامية على من أنكر إمامة أحد الأئمة و جحد ما أوجبه الله تعالى من فرض الطاعة، فهو کافرضال مستحق الخلود في النار.

فقهای امامیه اتفاق دارند بر این که هر کسی که انکار امامت یکی از امامان را و انکار کند آنچه را که خداوند واجب نموده است از وجوب اطاعت، پس او کافر و گمراه است و سزاوارجاودانگی در آتش است. مضاف بر آن این که: «لعان» صیغه مبالغه و دلالت بر کثرت میکند به این معنی که بسیار العن نکنید و عادتتان نشود، از طرفی اگر درست باشد، پیامبر از بیان این جمله، اراده فرموده اند که مسلمانان به واسطه زیاد لعن کردن آن را خوو عادت خود قرار ندهند و در حدی نباشد که هر کسی (هر چند بی گناه باشد) را لعن کنند، و این موارد لعن، نهی از لعن کردن سزاوار لعنت شدن نیست، و در صدد نهی از اصل لعن نمودن نیستند فافهم. در غیر این صورت باید می فرمودند: لا تكونوا لاعنين، و میان این دو عبارت تفاوت است.

و از امیرالمؤمنين عليه السلام نیز نقل است که فرمودند:

«كَرِهْتُ لَكُمْ اَنْ تَكُونُوا لَعَّانِين».

ص: 262

برایتان نمی پسندم بسیار لعنت کننده باشید.

واز لعن کردن اهل شام، نهی فرمودند. نهی امیرالمؤمنين عليه السلام از لعن کردن اهل شام بدان

جهت بود که دفع فتنه شود، و یا آن که حضرت به اسلام آوردن و بازگشت آنان به سوی حق، امیدوار بودند. همچنان که شأن رئيس مهربان نسبت به رعيت، جز این نیست. به همین دلیل است که حضرت در ادامه سخن خویش فرمودند: اما چنین بگویید:

خدایا میان ما را اصلاح فرما.

روایاتی که دلالت بر جواز مباهله نمودن شیعه با مخالف است و در آنها لعن می باشد و همچنين لعان بين زوجين که مسقط حد از آن دو می باشد و موجب نفي ولد به حیثی که به هیچ کدام از زوجین برای ابد ملحق نمی گردد می شود، و اگر لعن نمودن چنین مهم نبود احکامی بر آن مترتب نمی گردید:

«وَ الخامسُه أنْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كَانَ مِنَ اَلْكَاذِبِينَ»(1)

و پنجمین این که لعنت خدا بر او باد اگر از دروغ گویان است.

در پایان یاد آور می شویم که دلائل فقهی و نقلی دیگری نیز بود لكن به آنچه ذکر شد اکتفا گردید و برای کسی که پیرو آل محمد صلى الله عليهم و تسلیم آنان باشد و معارف و فقه را از آنان اخذ کند و آنان را تنها طريق در این باره بداند و به آن ایمان داشته باشد کفایت می کند.

* * *

حبیب الله خویی، جلد3 صفحه50 الی 53 و كتاب أنساب التواصب باب 2 و غیر آن از کتاب های معده در این موضوع مراجعه کنید.

و این شعر به حضرت امام جعفر صادق عليه السلام منسوب است:

من جده خاله و والده *** وأمه أخته وعمته

أجدر أن يبغض الوصي وأن *** ينقض يوم الغدير بيعته(1)

آن که جد و دایی و پدرش یکی است *** و مادر و خواهر و عمه اش یکی است

سزاوارتر است بغض و دشمنى وصی کند *** و بیعت و پیمان در غدیر را بشکند

* * *

بدهیم؟

جواب- زمانی که به کتاب ها و باورهای ارسطو مراجعه می کنیم در می یابیم ادعای این که خداوند به ارسطو حکمت را داده است باطل می باشد.

».

... ای پسر نعمان! همانا کسی که حدیثی را بر علیه ما روایت کند پس او از کسانی است که ما را به عمد کشته و به خطا نکشته است ...

و تفسیر صحیح کلام امام عليه السلام آن است که در کتاب شریف: المحاسن و الكافي و جامع الأخبار و مشكاة الأنوار و مختصر البصائر آمده است و آن چنین است:

«مَنْ أَذَاعَ عَلَيْنَا شَيْئاً مِنْ أَمْرِنَا فَهُوَ کمن قَتَلَنَا عَمْداً وَ لَمْ يَقْتُلْنَا خِطَاءً»

هر کسی چیزی از امر ما را بر علیه ما نشر دهد او چون کسی است که ما را به عمد و نه به خطا کشته باشد. و آنچه که در کتاب شریف الإختصاص و تنبیه الخواطر آمده است:

« لَيْسَ مِنَّا مَنْ أَذَاعَ حَدِيثَنَا فَإِنَّهُ قَتَلَنَا قَتْلَ عَمْدٍ لَا قَتْلَ خِطَاءً».

کسی که حديث ما را بر علیه ما نشر دهد همانا او ما را به عمد کشته و نه به خطا.

بنا براین مقصود چیزی نیست مگرافشای اسرار و احادیث آن حضرات نزد نا اهلان.

جوابی باید داد راهنمایی بفرمایید؟

جواب- براهين قرآنی و حدیثی که عبارت از برهان های فطری و عقلی (آیات و آثار) هستند، کافی و قاطع می باشند و ما را از اباطیل دیگران بی نیاز می کنند، از این دو منبع غنی و بی مانند باید کمال بهره برداری را نمود، و بدانیم که هدایت صنع حضرت الله تعالی می باشد که خود فرمود:

«... يَهْدِي اَللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءَ ...»(1)

... خدا هرکه را خواهد به نور خویش هدایت می کند ...

«... إِنَّا هَدَيْنَاهُ اَلسَّبِيلَ ...»(2)

ما او را به راه حق هدایت کرده ایم ...

«إِنَّكَ لاَ تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يَشاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمَهْدِينَ».(3)

تو هر که را دوست داری هدایت نتوانی کرد، لکن خدا هرکه را بخواهد هدایت میکندو او به قبول کنندگان هدایت داناتر است.

جواب- در عالم انوار نیز که نور رسول الله و اهل بیت آن حضرت صلوات الله وسلامه عليهم آفریده شد، متعدد و به اشخاص آنان متشخص آفریده شد، و همگی آنان قلوب و اجسامشان از سرشت عليين است، و دل شیعیان از زیادی گل سرشت آنان و جسم آنان از سرشتی پایین تر آفریده شد، و این به معنای اتحاد نیست و اتحاد دو شیء محال است.

* * *

می رفت، و نه این که اینها سبب فضيلت بر رسول الله گردد، و هرفضیلتی به واسطه رسول الله حاصل می گردد. والله العالم.

جواب- مقصود روح قدسی است که در تمامی حضرات معصومین می باشد و یا به معنای از سنخ روح می باشد، و آن جا که می فرماید: «مِنْ لَحْمِكَ» کنایه از غایت قرابت خلقت سرشت جسمانی و روحانی و عقلانی است و حمل بر حقیقت شخصيه صحیح نیست.

گناه به معنی نافرمانی حضرت الله تعالی نمی باشد، و عصمت آن حضرت به آیات، احادیث، اجماع و عقل ثابت است، و مقصود از آیه ای که ذکر کردید، اطمینان دادن به مردم است از این که يقينا رسول الله از خود چیزی نمی گوید، و کلام آن حضرت وحی است:

«وَ مَا يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوَى إِن هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى عَلَّمُهُ شَدِيدُ اَلْقُوَى»(1)

از روی هوى (و دل خواه) سخن نمی گوید *نیست سخن او مگروحی که وحی میشود* او را (خدای) سخت نیرومند تعلیم داده است.

دشمنی در ذوات آنان از عوالم پیشین و زمان عرضه ولایت آنان آغاز شده و باطن آنان بر دشمنی اهل بیت اطهار قرار یافته است.

* * *

است، و خون او مباح می باشد. او شیعه امام جعفرصادق عليهالسلام نیست، و گناه او در حكم ابطال قرآن و اعتقاد به بهشت و آتش جهنم است.

و به فرموده امام على الرضا عليه السلام، غضب و لعنت خداوند بر آنان باشد، اینان تکذیب رسول الله صلى الله عليه و آله را نموده اند.

و به فرموده امام زمان حجة بن الحسن المهدی عجل الله فرجه، این اعتقاد کفر است و تکذيب رسول الله و گمراهی است.

برای روشن شدن هرچه بیشتر کسانی که ظاهر و باطن خود را تسلیم اهل بیت اطهار علیهم السلام نموده اند سه حدیث نورانی از سه امام معصوم را می آوریم.

عبد الله بن فضل هاشمی گوید: به امام جعفر صادق عليه السلام گفتم: ای پسر رسول الله ! چگونه روز عاشوراء روز مصیبت و غم و جزع و گریه گردید نه روزی که در آن رسول خدا صلى الله عليه و آله قبض روح شده یا روزی که فاطمه سلام الله علیها در آن از دنیا رحلت کرده و یا روزی که در آن امیرالمؤمنين عليه السلام کشته شد و با روزی که امام حسن علیه السلام در آن به وسیله سم کشته شدند؟ امام عليه السلام فرمودند:

«اَنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ اَعْظَمْ مُصِيبَةً مِنْ جَمِيعِ سائِرِ الاِيامِ وَ ذَلِكَ ان اصْحابَ الْكِساءِ الَّذِي كَانُوا اَكْرَمَ اَلْحَلْقِ عَلَيَّ اَللَّهُ تَعَالَي كَانُوا خَمْسَةً فَلَمَّا مُضِيَ عَنْهُمُ اَلنَّبِيُّ صَلِّي اَللَّهُ عَلَيْهِ واله بَقِيَ امير اَلْمُومِنِينَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلاَم فَكَانَ فِيهِمْ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سلوةٌ فَلَمَّا مَضَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْها السَّلاَمُ كَانَ فِي الامِير الْمُومِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضِيَ مِنْهُمْ اميرالمُومنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ كَانَ لِلنَّاسِ فِي اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فلمامضي اَلْحَسَنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ كَانَ لِلنَّاسِ فِي اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَزَاءٌ و سلوةٌ فَلَمَّا قُتِلَ اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ لَمْ يَكُنْ بَقِيَ مِنْ اَعْلِ الْكِساءِ اَحَدٌ لِلنّاسِ فيهِ بَعْدَهُ عَزاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَكانَ ذَهابُهُ

ص: 276

كذهَابِ جَمِيعُهُمْ كَمَا كَانَ بقاوه كَبَقَاءِ جَمِيعِهِمْ فَلِذَلِكَ صَارَ يَوْمُهُ اِعْظَمَ مُصِيبَةً».

همانا مصیبت روز امام حسين عليه السلام از تمام و همه دیگر روزها بزرگتر می باشد، زیرا اصحاب کساء که گرامی ترین مخلوقات و شریف ترین آن ها نزد الله تعالی بوده همانا پنج تن بودند، پس وقتی نبی اکرم صلی الله عليه و آله از بین ایشان رحلت کردند امیر المؤمنين و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام باقی ماندند پس مردم ایشان را تعزیت و تسلیت می دادند، و وقتی فاطمه سلام الله علیها از بینشان رفتند مردم امیر المؤمنين و حسن و حسین علیهم السلام را تعزیت و تسلیت می دادند، و وقتی امیر المؤمنين عليه السلام رفتند مردم حسنين عليهما السلام را تعزیت و تسلیت می دادند، و وقتی امام حسن علیه السلام از دنیا رفتند مردم امام حسين عليه السلام را تعزیت و تسلیت میگفتند، و وقتی ایشان شهید شدند در اصحاب کساء احدی باقی نمانده بود که مردم به او تعزیت و تسلیت بگویند پس رفتن امام حسین از دنیا به مثابه این بود که تمام اصحاب کساء از دنیا رفته اند، چنانچه بقاء آن حضرت همچون بقاء جمیع آنها بود، لذا روز شهادت آن حضرت از نظر مصیبت از تمام ایام بزرگتر می باشد.

عبد الله بن فضل هاشمی می گوید: محضر امام عليه السلام عرضه داشتم: ای فرزند رسول خدا! چرا مردم به على بن الحسين عليهما السلام تعزیت و تسلیت نمی گفتند همان طوری که به آباء و پدرانش علیهم السلام تسلیت میگفتند، مگر ایشان مانند آن ها امام و حجت خدا نبودند؟ امام عليه السلام فرمودند:

«بَلِي إِنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ كَانَ سَيِّدَ الْعَابِدِينَ و إِمَاماً وَ حُجَّةً عَلَى الْخَلْقِ بَعْدَ آبَائَةِ الْمَاضِينَ وَلَكِنَّهُ لَمْ يَلقَ رَسُولَ اللّ صلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ إلهٌ وَلَم يَسمَع مِنهُ وكانَ عِلْمُهُ وِرَاثَةً عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ اَلنَّبِيِّ صلَّى اللّه عَليه و آله وكانَ أَميرُ اَلْمُؤْمِنِين

ص: 277

فَاطِمَةُ والْحَسَنُ والْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَدْ شَاهَدَهُمُ اَلنَّاسُ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي أَحْوَالٍ فِي آنٍ يَتَوَالَى فَكَانُوا مَتَى نَظَرُوا إِلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ تَذَكَّرُوا حَالَهُ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صلي الله عليه وَالِهِ وَ قَوْلُ رَسُولِ اَللَّهِ لَهُ وَ فِيهِ فَلَمَّا مَضَوْا فَقَدَ النَّاسُ مُشَاهَدَةَ الاكْرَمِينَ عَلَيَّ اَللَّهُ عزّ و جَلَّ وَ لَمْ يَكُنْ فِي احِدٍ مِنْهُمْ فَقْدُ جَمِيعِهِمْ الاّ فِي فَقْدِ اَلْحُسَيْنِ عليه السَّلام لانه مُضِي اخِرهُم فَذلِكَ صارَ يَومُهُ اَعظَمَ الايامِ مُصيبَة».

چرا، على بن الحسين عليهما السلام سرور عبادت کنندگان، و بعد از پدرانش حجت خدا بر خلق بود، لكن رسول خدا صلى الله عليه و آله را ملاقات نکرده، و از آن حضرت حدیثی نشنیده بود، و علمش به وراثت می باشد یعنی از پدر و پدر از جدش و جدش از رسول الله صلى الله علیه و آله اخذ نموده بود، در حالی که امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه و حسنین علیهم السلام را مردم در حالات و زمان هایی پیوسته با رسول خدا صلى الله علیه و آله مشاهده کرده بودند، لذا هرگاه یکی از این حضرات را می دیدند یاد حال او با رسول خدا صلى الله عليه و آله افتاده، و سخن حضرتش را با او و در باره او به یاد می آوردند، و وقتی آنان از دنیا رفتند مردم از مشاهده عزیزان خداوند عزوجل محروم شدند، و در فقدان هیچ يك فقدان همه آنان نبود مگر در مورد حضرت امام حسین عليه السلام چه آن که بعد همه آنان از دنیا رفت، فلذا روز شهادت آن حضرت از حيث مصیبت بزرگترین روزها است.

عبد الله بن فضل هاشمی گوید: به حضرت عرض کردم: ای پسر رسول الله ! پس چرا عامه روز عاشورا را روز برکت نامیدند؟ حضرت گریه کرد و فرمود:

«لَمَّا قُتِلَ اَلْحُسَيْنُ عَلِيَّ اَلسَّلاَمُ تَقَرَّبَ النَّاسُ بِالشَّامِ إِلَى يَزِيدَ فَوَضَعُوا لَهُ اَلْأَخْبَارَ وَ أَخَذُوا عَلَيَّ الْجَوَائِزَ مِنَ اَلْأَمْوَالِ فَكَانَ مِمَّا وَضَعُوا لَهُ أَمْرَ هَذَا اَلْيَوْمِ وَ أَنَّهُ يَوْمُ بَرَكَةٍ لِيَعْدِلَ النَّاسُ فِيهِ مِنَ الْجَزَعِ وَ الْبُكاءِ وَ اَلْمُصِيبَةِ وَ الْحُزْنِ اِلَيَّ الْفَرَحُ وَ السُّرُورُ وَالتَّبَرُّكُ وَ

ص: 278

الإسْتعدَادُ فيهِ حُكَمُ اللَّهُ ما بَيْنَنا وَ بَيْنَهُم».

هنگامی که امام حسین علیه السلام کشته شدند مردم در شام خود را به يزيد تقرب جستند، و از اخبار كربلاء حکایت می کردند، و بابت آن جوائز مالی دریافت نمودند، و از جمله اخباری که برای او جعل و وضع نمودند وقایع در این روز بوده، و این که این روز روز برکت است، و این اسم را به خاطر آن انتخاب کردند تا مردم از جزع و گریه و مصیبت و حزن به فرح وسرور و تبرك عدول نمایند، خداوند در آن چه بین ما و ایشان است حکم کند.

سپس امام علیه السلام فرمودند:

«يَا ابْنَ عَمِّ وَ انَّ ذلِكَ لاقُلَّ ضَرَراً عَلَيَّ الاسْلَامَ وَ اَهْلَهُ وَضَعَهُ قَوْمٌ اِنْتَحَلُوا مَوَدَّتَنَا وَ زَعَمُوا اَنَّهُمْ يَدِينُونَ بِمُوَالاَتِنَا وَ يَقُولُونَ بامامتنا زَعَمُوا اَنَّ اَلْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ لَمْ يُقْتَلْ وَ اِنْهَ شُبِّهَ لِلنَّاسِ اَمْرُهُ كَعِيسَي ابْنِ مَرْيَمَ فَلاَ لاَئِمَةَ اذن عَلَيَّ بَنِي امية وَ لاَ عَتْبَ عَلَيَّ زَعْمُهُمْ»

ای پسر عمو! حرکات و آن چه این قوم انجام دادند ضررش بر اسلام و اهل اسلام به مراتب کمتر است از آن چه را که گروهی دیگر جعل و وضع نمودند، این گروه مودت و محبت ما را آئین خود قرار داده، و چنین پنداشتند که به موالات ما اهل بیت متدین، و به امامت ما قائل اند، پنداشته اند که امام حسين عليه السلام کشته نشده، و امر آن حضرت همچون عیسی بن مریم بر مردم مشتبه گردید، در نتیجه به عقیده ایشان سرزنش و ملامتی بربنی امیه نیست.

«يَا ابْنَ عَمِّ مَنْ زَعَمَ ان الْحُسينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ لَمْ يُقْتَلْ فَقَدْ كَذَّبَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّي اَللَّهُ عليه وَالِهِ وَ عَلِيّاً وَ كَذَّبَ مَنْ بَعْدَهُ اَلاَئِمَةَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ فِي اخبارهِم بِقَتْلِهِ وَ مَنْ كَذَّبَهُمْ فَهُوَ كَافِرٌ بِاللَّهِ عَظِيمٌ وَ دَمُهُ مُبَاحٌ لِكُلِّ مَنْ سَمِعَ ذَلِكَ مِنْه»

ص: 279

ای پسر عمو! کسی که گمان کند همانا امام حسين عليه السلام کشته نشده قطعا رسول الله صلى الله عليه و آله و على را تکذیب کرده و ائته بعد ایشان عليهم السلام را نیز تکذیب نموده است، زیرا این حضرات جملگی خبر از کشته شدن و شهادت آن بزرگوار داده اند و کسی که ایشان را تکذیب کند به خدای بزرگ کفر ورزیده، و خونش بر هرکسی که آن را بشنود مباح و حلال است.

عبد الله بن فضل می گوید: محضر مبارك امام عرض کردم: ای پسر رسول الله ! چه می فرمایید در باره گروهی از شیعیانتان که به این گفتار قائلند؟

حضرت فرمودند:

«مَا هَؤُلاءِ مِنْ شِيعَتِي و إِنِّي بَرِيءٌ مِنهُم كَذا وَكَذا وَكَذا وكَذا إِبْطَالَ القُرآنِ وَ الجَنَّةُ والنَّار».

این گروه از شیعیان من نیستند، و من از آنها بیزارم چنان و چنان و چنان و چنان (این اعتقاد باطل آنان سبب) باطل نمودن قرآن و بهشت و آتش (جهنم) است.

... سپس امام علیه السلام فرمودند:

«لَعَنَ اَللَّهُ الغلاة وَ اَلْمُفَوِّضَةَ فَانَّهُمْ صَغَّرُوا عِصْيَانَ اللَّهِ وَ كَفَرُوا بِهِ وَأشرَكُوا وَ ضَلُّوا وأَضَلُّوا فِرَاراً مِن إِقَامَةِ الْفَرَائِضِ وَ أَدَاءِ الحُقُوقِ».(1)

خداوند غالیان و مفوضه را لعنت کند، همانا اینان نافرمانی خدا را کوچک شمردند، و به او کفر ورزیدند، و شرك آورده، و گمراه شده، و دیگران را نیز گمراه نمودند، و بدین ترتیب از اقامه واجبات و پرداخت حقوق فرار نمودند.

ابوصلت هروی گوید: به امام علی بن موسی الرضا عليه السلام عرض کردم: ای پسر رسول الله ! در اطراف شهر کوفه مردمی عقیده دارند که:... حسین کشته نشد و خداوند حنظلة بن اسعد شبامی (یکی از شهداء كربلاء) را شبیه او در آورد و او کشته شد و حسين بن على

ص: 280

عليهما السلام به آسمان بالا برده شد همچنان که عیسی به آسمان بالا برده شد، و به این آیه از قرآن هم استدلال می کنند:

«وَ لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً»(1)

خداوند برای کافران برمؤمنان راهی قرار نداده است.

فرمود:

«كَذَبُوا عَلَيهِم غَضَبَ اللَّهِ ولَعْنَتُهُ وَ كَفَرُوا تَكْذِيبَهُمْ لِنَبِيِّ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي إِخْبَارِهِ بِأَنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍ عَلَيْهِمَا السَّلاَمُه سيقتل وَ اَللَّهِ لَقَدْ قُتِلَ اَلْحُسَيْنُ علي السَّلامُ وقَتِلَ مَن كانَ خَيْراً مِنَ الْحُسَيْنِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ و الْحَسَنُ بنُ عَلِيٍ عَلَيهِ السَّلامُ ومَا مِنَّا إِلاَّ مَقْتُولٌ وإِنِّي واللَّهِ لَمَقْتولٌ بِالسَّمِّ بِاغْتِيَالِ مَن يغْتالُنِي أَعْرِفُ ذَلِكَ بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إلى مِنْ رَسُولِ اَللَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَخْبَرَهُ بِهِ جَبْرَئِيلُ عَن رَبِّ الْعَالَمِينَ عَزَّ و جلَّ وأمَّا قَوْلُ اللَّهِ عزَّ و جَل: «وَلَنْ يَجعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى اَلْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاَفَانِهِ يَقُولُ لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِكَافِرٍ عَلَى مُؤْمِنٍ حُجَّةً ولقد أخبَرَ اللّهُ عز و جَلَّ عَن كُفَّارٍ قَتَلُوا النَّبِيّينَ بِغَيرِ الحَقِّ وَمَعَ قَتْلِهِمْ إيَّاهُم لن يَجْعَلَ اَللَّهُ لَهُمْ عَلَى أَنْبِيَائِهِ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ سَبِيلاً مِنْ طَرِيقِ اَلْحُجَّة».(2)

دروغ گفته اند، غضب الهي و لعنت او برایشان باد! و آنان کافرگشتند به تکذیبی که رسول خدا صلى الله علیه و آله را می نمایند در خبر دادنش به قتل و شهادت حسين بن على عليهما السلام و فرمود: حتما حسین کشته می شود. قسم به الله بدون تردید حسين عليه السلام کشته شده، و کسانی که از حسین بهتر بودند؛ امیر مؤمنان و حسن بن على عليهما السلام کشته شدند، و از ما (اهل بیت) کسی نیست مگر این که کشته می شود، و من نیز با سم کشته خواهم شد به دست نامردی فریب کار، این را می دانم از آن عهد معهودی که از جانب رسول خدا صلى الله عليه و آله به ما رسیده، و او را بدان

ص: 281

مطلب جبرئیل از جانب رب العالمين خداوند عزوجل خبر داده، و اما آیه مبارکه ای که فرموده: «وَ لَنْ يَجْعَلَ اَللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى اَلْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً» این در مقام حجت است، یعنی خداوند حجتی برای هیچ کافری بر علیه مؤمن قرار نداده ، شگی نیست که خداوند خبر داده است از کار که انبیاء الهی را به ناحق به قتل رسانیدند، (بدون هیچ حجت و دلیلی که در دست داشته باشند)، و با این که آنان را کشتند (باز آیه درست و به جا است و خداوند برای ایشان راهی و دلیلی بر کشتن انبیائش عليهم السلام نگذاشته است که حجت و بهانه آنان باشد)، و با آن دلیل و برهان بتوانند اثبات حقانیت خود بر عليه انبياء عليهم السلام یا مؤمنان کنند.بزرگان از اعلام فقهاء و محدثين طائفه حقه امامیه؛ ثقة الإسلام كلينى متوفای 329 و شیخ صدوق 381 در کمال الدين و شيخ الطائفة طوسی460 در الغيبة واحمد بن على بن ابي طالب طبرسی قرن 6 در الإحتجاج و امين الإسلام فضل بن الحسن طبرسی قرن 6 در إعلام الوری و دیگران تغمدهم الله برحمته الخاصة توقيع شریفی را از حضرت صاحب الأمر ولی عصر و زمان حجة الله على الخلق اجمعين حجة بن الحسن المهدی سلام الله عليه و عجل الله فرجه الشريف در جواب سؤال اسحاق بن يعقوب ضمن جواب به سؤالات دیگر او نقل کرده اند که چنین مرقوم فرمودند:

« أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَكَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَكَ . . وَ أَمَّا قَوْلُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلَامُ لَمْ یقتل ، فکفر وَ تَكْذِيبُ وَ ضَلَالُ، ..».(1)

و اما آن چه را که سؤال از آن کردی، الله تو را ارشاد (و هدایت) کند و ثابت (قدم) دارد ... واما قول کسی که اعتقاد کند که هرگز امام حسین علیه السلام کشته نشده است، (این اعتقاد) کفر است و تکذیب (خدا و رسول و امامان) و گمراهی (از حقیقت دینی و واقعیت تاریخی) است، ...

ص: 282

«يَا حُسَيْنُ اُخْرُجْ فَاِنَّ اَللَّهَ قَدْ شاءَ اَنْ يَراكَ قَتِيلاً »

ای حسین! خارج شو، همانا خداوند مشیت فرموده تا تو را کشته ببیند.

و درباره اهل بیتش فرمود: رسول الله درباره آنها فرمود:

«إِنَّ اَللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ يَرَاهُنَ سَبَايَا»(1)

همانا خداوند خواسته تا این که آنان را اسیر ببیند.

و کسی چون شمر و دیگر قاتلان امام حسین که اختیار باطل کردند، هرچند اظهار نکردند، خدای تعالی از همه ظاهر و باطن آن ها آگاه است، علم آن را به ولی معصوم می دهد، وولی معصوم برای کسانی اظهار می نماید، این به معنی جبروسلب اختیارنیست، وگرنه اشخاصی چون شمر لعنه الله استحقاق عقاب و لعنت پیدا نمی کردند، حتی خودشان اعتراف داشتند که با اختیار دست به چنین کارهایی زدند و جبری در کار نبوده است.

* * *

السلام نقل می کند که حضرت در ضمن فرمایشی فرمودند:

«وَلَقَدْ كَانَتْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا طَاعَتُهَا مَفْرُوضَةٌ عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اَللَّهُ مِنَ الجِنِّ وَ الإنسِ وَ الطَّيرِ وَالبَهائِمِ وَالأنبياءِ وَالمَلائِكَةِ»

به تحقیق چنین بوده است که اطاعت از حضرت زهرا صلوات الله عليها از گذشته واجب بوده است بر همه آن چه خداوند تبارک و تعالى خلق فرموده از جن و انس و پرندگان و چهارپایان و انبیاء و فرشتگان.(1)

این حديث شريف دلالت می کند بر این که اطاعت صدیقه طاهره بر همه واجب است. این مقام و جایگاه ایشان است.

مطلب دوم در بحارالأنوار جلد 27 صفحه 55 باب 1 حدیث 11 از ثواب الأعمال به سند خود از جابراز امام محمد باقر عليه السلام نقل است که فرمودند:

«مَنْ لَمْ يَعْرِفْ سُوءَ مَا أُوتِيَ إِلَيْنَا مِنْ ظُلْمِنَا وَ ذَهابِ حَقِّنا وَ ما نُكِبنا بِهِ فَهُوَ شَرِيكُ مَنْ أُتِيَ إِلَيْنَا فِيمَا ؤُلِينَا بِهِ». هر کس معرفت نداشته باشد از بدی آن چه که بر ما رسیده، از ظلم هایی که به ما شده است، و حق گشی هایی که در حق ما صورت گرفته و آن گرفتاری هایی که به ما رسیده، او هم شریک کسانی است که آن ظلم ها را بر ما را روا داشته اند.

با توجه به این حدیث شریف؛ اگر بنا باشد عزای فاطمیه برگزار نشود، چگونه افراد متوجه شوند که چه ظلمهایی در حق این خاندان شده است؟ و اصلا در مجالس فاطمیه چه چیزهایی گفته می شود؟ ظلم هایی که بر این خاندان رفته ستم هایی که در حق ایشان صورت گرفته جنایاتی که بر این ها رفته است و حق کشی هایی که از این بزرگواران انجام گرفته است، اینها بیان می شود. لذا اقامه مجالس عزای صدیقه طاهره سلام الله عليها عمل به این حدیث شریف است و گرنه ما هم شریک کسانی خواهیم بود که این ظلم ها را بر آن حضرت

ص: 285

روا داشته اند .

اضافه بر اینها صدیقه طاهره سلام الله علیها درصدد اختفای این مطالب جز برای اشخاص خاص نبوده، ایشان از بکائین و یکی از پنج گریه کننده هستند و در حدیث است که بعد از شهادت رسول الله ، به قدری گریه می کردند که اهل مدینه به امیرالمؤمنین سلام الله عليه شكوه کردند که از گریه فاطمه زهرا، زن های ما در آرامش نیستند.

و در خبر است:

ما زالت بعد أبيها معصبة الرأس، ناحلة الجسم، منهدة الركن، باكية العين، محترقة القلب، يغشى عليها ساعة بعد ساعة.

ایشان همیشه عصابه (عزا) به سر مطهر بستند و همیشه در حال گریه سوزناک بودند به گونه ای که ساعتی پس از ساعتی حالت غشوه برایشان دست می داد.

واول ظالم درنامه اش به معاویه لعنه الله شکوه های حضرت را چنین روایت نموده است:

فركلت الباب و قد ألصقت أحشاءها بالباب تترسه، و سمعتها و قد صرخت صرخة حسبتها قد جعلت أعلى المدينة أسفلها، وقالت:

«يَا أَبَتَاهْ ! یا رَسُولَ اللَّهِ ! هَكَذَا كَانَ يَفْعَلُ بحبيبتك وَ ابْنَتِكَ ، آهِ یا فِضَّةً ! إليک قخذيني فَقَدْ وَ اللَّهِ قُتِلَ مَا فِي أَحْشَائِي مَنْ حَمَلُ، ...»(1)

ای پدر! ای رسول خدا! با دختر محبوبت چنین باید میشد، آه ای فضه ! مرا به خودت بگیر پس به خدا قسم باری که در شکم و درونم داشتم کشته شد، ...

اینها چیست؟ اینها اعلان نیست؟ این ها اعلان این که چه ظلم هایی بر آن حضرت رفت نیست؟ آیا فاطمیه و برگزاری مجالس عزای حضرت زهراء و اعلان مصیبت های حضرت در مجالس عام جزاین است؟

همین طور مولا امیرالمؤمنین سلام الله عليه نزد قبر رسول الله صلى الله عليه و آله در محضر