ص: 2

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ »

ص: 3

حبس و نظاير آن ··· 345

صدقه ··· 347

كتاب وصيت

لزوم وصيت كردن ··· 365

ثبوت وصيت ··· 370

وصيت كردن نسبت به اموال ديگران ··· 376

جايز بودن متعلق وصيت ··· 377

وصيت در امور مالى و غيره و شرط نفوذ آن و محاسبۀ ثلث··· 389

احكام وصى ··· 466

لزوم عمل بر طبق وصيت ··· 472

احكام ناظر بر وصيت ··· 489

احكام قيّم بر صغار ··· 491

رجوع از وصيت ··· 494

كتاب يمين و نذر

احكام يمين (قسم) ··· 497

احكام نذر ··· 499

كيفيت صيغه نذر ··· 499

لزوم صيغه معتبره شرعيه براى وجوب وفاى به نذر ··· 499

نذر مادر نسبت به فرزند ··· 530

نذر زن بدون اذن شوهر ··· 530

نذر غير مسلمان ··· 533

نذر فرزند بدون اذن پدر ··· 534

ص: 6

احكام متعلّق نذر ··· 535

جواز مسافرت در زمان روزه نذرى ··· 540

نذر متعذّر المصرف ··· 541

تلف نذر ··· 542

مصرف نذر ··· 543

مخارج نذر ··· 553

تعذّر وفاى به نذر ··· 555

مخالفت با نذر و كفارۀ آن ··· 560

احكام عهد ··· 563

كتاب كفارات

احكام كفارات ··· 573

ص: 7

ص: 8

ص: 2

احكام وقف و نظائر آن

[سؤال 7960] 4179

بسمه تعالى 6 / 10 / 1358

سماحة مولانا الحجة آيت الله العظمى حضرت رهبر و زعيم عالى قدر اسلامى جناب آقاى خمينى دامت بركاته

مسجد امام حسن مجتبى واقع در تهران؛ حقير از بدو تأسيس 1374 تا كنون 1400 ه- . ق امامت آن را بر عهده دارم توليت آن از طرف واقف بر عهده شخص ديگرى است مسجد مزبور از لحاظ ساختمان فاقد سالن سخنرانى، كتابخانه و بعض ديگر از لوازم است و دارا بودن اين لوازم مستلزم تخريب و تجديد بناى آن است و ساكنين محل از سال ها قبل اين تقاضا را داشته و مصرانه آن را دنبال مى كنند ولى متولى نامبرده موافق نيست آيا تخريب اين مسجد به منظور تبديل به احسن با عدم رضايت متولى مذكور مجوّز شرعى دارد يا خير؟ مستدعى است نظر مبارك را صريحاً اعلام فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تخريب مسجد جايز نيست.

ص: 3

[سؤال 7961] 4180

بسمه تعالى 21 جمادى الثانى 1403 ق

محضر زعيم عالى قدر و رهبر كبير انقلاب جمهورى اسلامى، حاج آقا روح الله خمينى، روحى فداه، بعد التحية و الثناء و ابلاغ عرض سلام، به عرض عالى مى رساند:

شخصى زمينى را در چهار سال قبل به عنوان مسجد خريده، ولى صيغۀ وقف را جارى ننموده. اكنون در صد مترى آن - با فاصلۀ كم - مسجدى بنا شده. آيا از جهت ميزان شرعى مى توان آن زمين را فروخته و خرج اين مسجد يا جهت كمك به رزمندگان يا جنگ زده ها يا كارهاى خير ديگرى صرف نمود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر زمين وقف نشده، مالك شرعى مى تواند هرگونه تصرفى در آن بكند.

[سؤال 7962] 4181

بسمه تعالى

حضور محترم دفتر استفتائات امام، سلام عليكم ورحمة الله

پس از ابلاغ سلام، محترماً معروض مى دارد كه در روستايى مسجدى ساخته اند دو طبقه، كه طبقه اول ارتفاعش سه متر و طبقه دوم شش متر مى باشد كه در حدود يك سال و نيم استفاده شده، به خاطر اين كه طبقه دوم گرم نمى شد ديگر استفاده نكردند و بر اثر برف و باران مقدارى از سقف طبقه دوم خسارت برداشته كه امكان تعمير طبقه دوم هست. اما عده اى از مردم مى گويند كه مسجد را خراب كنيم و مسجد يك طبقه بسازيم و اين كار احتياج به خرج بسيار زيادى دارد كه قصد دارند مقدارى از خودشان و مقدارى از دولت كمك بگيرند. آيا اين كار جايز است يا خير؟ لطفاً حكم را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، خراب كردن مسجد براى تجديد ساختمان مسجد و تعمير آن مانع ندارد.

ص: 4

[سؤال 7963] ‘ 770

2. مساجدى كه برق و آب آن را مى دهند آيا به خارج بردن آن به جهت كسب جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر خلاف مقرّرات يا خلاف مصلحت مسجد باشد جايز نيست.

[سؤال 7964] 4182

بسمه تعالى 18 / 5 / 1361

با درود به رهبر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى

محترماً به عرض مى رسد كه آيا اين اتاق هايى كه در گروهان ها و پاسگاه ها و بعضى از ادارات، به نام نمازخانه از آن نام برده مى شود، حكم مسجد را دارند؟ مثلاً در موقع جنابت نمى شود داخل آن شد يا اين كه احترام دارد ولى به آن صورت حكم مسجد را ندارد؟ جواب اين سؤال را لطفاً بدهيد. قبلاً از همكارى شما تشكر مى كنم.

بسمه تعالى، اگر مسجد بودن محل ثابت نيست احكام مسجد مترتب نمى شود.

[سؤال 7965] 4183

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام بقاؤه

1. اگر اصل وقف مشخص نباشد براى مسجد مثلاً، آيا حكم مسجد دارد يا نه؟ و اگر اصل وقف معلوم باشد ولى مورد تصرف و مصرف آن مشخص نباشد، چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، تا عنوان مسجديت در وقف محرز نشود، حكم مسجد مترتب نمى شود؛ و در صورت معلوم نبودن مصرف، صورى دارد كه در تحرير مذكور است.

ص: 5

2. حائض بلاعادت، قبل از ده روز پاك شده؛ بعد از چند روز، قبل از ده روز خون ديد و ادامه پيدا كرد تا بعد از ده روز؛ برنامۀ نماز و روزه و غير آن، در وقت پاكى چگونه است؟

بسمه تعالى، خون دوم حيض نيست و نماز و روزۀ او در وقت پاكى صحيح است.

3. گفته شده اگر كسى نماز مغرب و عشا را عمداً يا سهواً نخواند، فردايش را بايد به عنوان كفاره روزه بگيرد. آيا واجب است يا نه؟ در صورت وجوب، قضا يا كفاره دارد، اگر صوم را نگرفت؟

بسمه تعالى، اصل روزه در فرض مسأله و قضا و كفاره واجب نيست.

4. در نماز جماعت، مأموم از جلو متصل نيست، ولى از طرفين متصل است؛ چگونه است؟

بسمه تعالى، اگر كسى كه در صف متأخر است بتواند صف جلو يا بعض افراد آن را ببيند نماز جماعتشان صحيح است.

[سؤال 7966] 4184

بسمه تعالى 5 ذى قعدة الحرام 1399 ق

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

با عرض سلام، مستدعى است بيان فرماييد، واقف مسجد خود را متولى، و عزل و نصب امام مسجد را در حيطۀ توليت خود قرار داده است. آيا صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، جعل توليت براى مسجد صحيح نيست، و عزل و نصب او اثر ندارد.

[سؤال 7967] 4185

بسمه تعالى 2 / 4 / 1361

دفتر امام خمينى مدّ ظله العالى

محترماً؛ چنانچه مسجد يا زمين يا ساختمانى، توليت خاصى داشته باشد، ديگرى بدون اجازۀ متولى مى تواند تصرف كند يا خير؟ لطفاً جواب مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اصل ساختمان مسجد توليت بردار نيست و تصرف در موقوفات مسجد يا موقوفات ديگر موكول به اجازه و نظر متولى شرعى است.

ص: 6

[سؤال 7968] 4186

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، دام ظله العالى

با تقديم احترام، مسجدى است كه موقوفاتى هم دارد. بانى مسجد و رقبات موقوفه، بر اساس وقف نامه اى براى مسجد و موقوفات، متولى و ناظر تعيين نموده و مدت متجاوز از يك قرن است كه در تحت يد متولى و اعقاب وى بوده و هم اكنون متولى در شهر ديگرى است و براى رسيدگى به امور موقوفه، براى خود نماينده اى تعيين نموده است. آيا مى توان بدون اذن متولى و يا نمايندۀ او، در رقبات تصرف نمود و در آن مسجد نماز خواند يا نه؟

در خاتمه با تجديد احترام، دوام ظلّ عالى را مسئلت مى نمايد.

بسمه تعالى، مسجد توليت بردار نيست و نماز خواندن در آن، موقوف بر اجازۀ كسى نيست، ولى تصرف در موقوفات مسجد، منوط به نظر و اجازۀ متولى شرعى است.

[سؤال 7969] 4187

بسمه تعالى 28 شوال المكرم 1399 ق

حضور مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، با عرض سلام، مستدعى است بيان فرماييد:

تصرف در مسجد، مانند اقامۀ مجلس و استفاده از بلندگو و برق و فرش و غيره (غير نماز خواندن) بدون اجازه و با نهى واقف و متولّى مسجد جايز است يا نه؟ متّع الله المسلمين بطول بقائكم

بسمه تعالى، جعل توليت براى مسجد صحيح نيست و نهى واقف اثر ندارد. بلى، اگر براى اشياى مربوط به مسجد، متولّى خاصى قرار داده شده؛ تصرف در آن ها موقوف است به نظر او و مراعات جهت وقف.

ص: 7

[سؤال 7970] 4188

بسمه تعالى دوازدهم صفر 1403 ق

در خدمت اقدس عالى جناب الحاج آقانا آيت الله امام خمينى صاحب الموسوى مدّ ظله العالى

سؤال: از طرف اهالى و مؤمنين محله حسن آباد پست خانه، سرينگرى 3 كشمير هندوستان در باب انور شرعى مساجد شريف حسن آباد

عرض به خدمت اقدس عالى جناب اين است كه براى امورات مساجد شريف محله حسن آباد آغا مرحوم الحاج آغا سيديوسف صاحب الموسوى الصفوى متولى خواهد بود آغاء مرحوم از جانب خود شخص سيد محمد سعيد باشندۀ حسن آباد بابت انتظام و انصرام اين مساجد شريف ناظر مقرر كرده بود چون كه آغاى موصوف وفات كرد حكم در امورات شرعى اين مساجد شريف در صورت عدم موجودگى متولى چه است و دخل در انتظام و انصرام از ناظر سيد محمد سعيد شرعى جواز دارد يا نه؟ از جوابش همه ما را عنايت فرماييد.

مزيد عرض است كه بابت انتظام و انصرام و شرعى امورات مساجد شريف متذكره بالا در عدم موجودگى متولى شرعى به صورت عدول مؤمنين باشند سؤال متذكره بالا از جوابش مشكور مى فرماييد تا كه گمراه نمى شود.

بسمه تعالى، مسجد متولّى ندارد و متولّى بردار نيست.

[سؤال 7971] 4189

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب و حامى مستضعفان حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، احتراماً؛ بعد از سلام سؤال مى شود:

1. اگر شخصى مقدارى از زمين مسجد را بى قيد و شرط - يعنى توليت آن براى كسى شرط نكرده - وقف مسجد نمايد اهالى امام جماعتى را از فقيه جامع الشرايط

ص: 8

دعوت نمايند و وى كتباً آن امام را منسوب و به سعى ايشان مسجد آباد و تكميل گردد آيا رضايت كسى كه مقدار از زمين را وقف كرده تا آخر عمرش به هر امام جماعت شرط است يا عدم رضايت ايشان در صحت نماز اهالى و امام آن مسجد اثر ندارد؟

2. زيرزمين چنين مسجد براى تعليم قرآن و سوادآموزى و كتابخانه وقف شده بدون توليت اداره آن، بيان فرماييد به وسيله چه كسى بايد اداره شود. ظلكم مستدام

بسمه تعالى، 1 و 2، مسجد متولى ندارد و رضايت كسى در عبادت در آن معتبر نيست ولى تصرفاتى كه منافى با احترام مسجد يا مزاحم نمازگزاران باشد جايز نيست.

[سؤال 7972] 4190

بسمه تعالى

پيشگاه رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى

چهار پنج سال قبل، يك صد و پنجاه متر از محوطۀ خانه ام را براى مسجد نذر كردم، به اين صورت كه چون مقدار آن كم، و قيمتش زياد بود، آن را بفروشم و در محل ديگرى مسجد بزرگ ترى بسازم. سال گذشته يك روحانى با چند نفر از اهل محل مراجعه، و فرمودند شنيده ايم زمين نذر مسجد كرده ايد؛ پنجاه متر اضافه تر بدهيد، و هشتاد متر هم فروشى - كه اهل محل پول هشتاد متر را بدهند، و در ثواب شريك شوند - بنده بدون اين كه قلباً راضى باشم كه زمين بيشترى از محوطه خانه ام بدهم، ناگزير - به خاطر آقاى روحانى و ساير همسايگان - قبول كردم. پس از چندى، همان روحانى با چند نفر مراجعه، از قول حاكم شرع فرمودند: اين خانۀ شما را دولت مى گيرد، بهتر است خود شما براى مدرسۀ علميه آن را هديه كنيد. به عرض رساندم: بنده فقط دو خانه برايم باقيمانده، كه يكى بيع بانك و در آن ساكن هستم، و ديگرى هم براى امرار معاش، و آن زمانى كه ثروتمند بودم، زمين بزرگى براى مدرسه داده ام، كه هم اكنون از آن استفاده مى شود، و ديگر آن كه طلبه اى كه در خانۀ غصبى تحصيل علم

ص: 9

كند، نمى تواند منويات شارع مقدس اسلام و علماى حاضر و رهبر انقلاب را - كه همانا منويات اسلام است - اجرا نمايد. تشريف بردند، و طولى نكشيد، بنده را بازداشت كردند. بدون هيچ گونه خلافى، مدتى در بازداشت بودم، و چون زايد است، از شرح آن مى گذرم.

به مسجد، كه منظور اصلى است برمى گرديم: 1. اول آن كه پولى بابت هشتاد متر نپرداخته اند و صيغه خوانده نشده است. 2. اين آقايان به نظر بنده قصدشان اين بوده كه با دريافت اجازۀ ايجاد مسجد از طرف بنده، پول ساخت آن را از دولت بگيرند. اين را هم عرض كنم كه اگر در اين محل مسجد ساخته شود، خودكفا است و داراى چند مغازه مى شود.

و اما نظر خود بنده اين بود كه مسجدى احداث كنم، و توليت آن را تعيين نمايم، و به كم و كسر آن برسم. اينك به سؤالات ذيل جواب مرقوم فرماييد:

1. بنده نيتم اين بوده كه توليت مسجد را عهده دار شوم، آيا اين حق را دارم يا خير؟

2. آيا چون پولى نپرداخته اند، نسبت به هشتاد متر حق عدول دارم يا خير؟

3. نسبت به پنجاه متر اضافه بر نذر اوليه - با اين كه نظر خودم اين است كه چون براى مسجد است، آن را هم بدهم و خواهم داد - ولى از نظر شرعى مايلم بدانم همان نذر اولى، كه خودم كرده ام، صحيح است، يا اين كه پنجاه متر بعدى، هم چون نذر شده، مجبور به اجراى آن هستم يا مختار؟

4. نذر اصلى اين بود كه زمين را بفروشم و در محل وسيع ترى مسجد بسازم؛ چون از پول اين زمين مى توان محل وسيع ترى تهيه كرد و حتى قسمتى از ساختمان مسجد را هم ساخت. آيا حق دارم نذر اوليه را اجرا كنم يا خير؟

بسمه تعالى، اصل مسجد توليت بردار نيست، ولى نسبت به موقوفات آن، واقف مى تواند خود يا ديگرى را متولّى قرار دهد، و نذر اگر با خواندن صيغۀ مخصوص آن شرعى شده، وفاى به آن لازم است، وگرنه وجوب وفا ندارد، و ملك اگر فروخته شده و معاملۀ شرعى انجام گرفته، تسليم آن به

ص: 10

مشترى لازم است، وگرنه اختيار ملك با مالك است و تصرف ملك غير، بدون اجازۀ مالك شرعى، غصب و حرام است.

[سؤال 7973] ‘ 4432

3. مقدارى از بيابان، براى مسجد تعيين مى شود و به عنوان مسجديت، در آن نماز اقامه مى شود؛ سپس از آن جا مى روند؛ براى كسانى كه موضوع را مى دانند، اگر گذرشان به آن جا بيفتد، حكم مسجد دارد؟

بسمه تعالى، به مجرد تعيين مقدارى از بيابان براى مسجد و نماز در آن، حكم مسجد پيدا نمى كند.

[سؤال 7974] 4191

بسمه تعالى 7 / 1 / 1361

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته العالى

پس از تقديم سلام، اميدوارم در ظلّ توجهات ولى عصر عليه السلام مصون و محفوظ باشيد؛ و در ضمن استدعا دارم اين چند مسأله را جواب بفرماييد.

1. شخصى زمينى را به عنوان مسجد داده و نام آن را مسجد جعفرى نهاده؛ چون جدّش شيخ جعفر كبير بوده؛ و فعلاً بعد از پيروزى انقلاب، جوان ها آن را مسجد امام جعفر صادق عليه السلام نامگذارى كرده اند. آيا از نظر شرعى اشكالى دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

2. اگر كسى چيزى را كه جزء مؤونه حساب مى شود خريدارى كند - مانند خانه و فرش و امثال آن - و بعد از چند سال احتياجش برطرف شد، و قيمت آن از موقع خريد زيادتر شده، آيا زيادى آن خمس دارد؟

بسمه تعالى، اگر با پول غير مخمس خريده، موقعى كه احتياج برطرف شد، به قيمت فعلى خمس دارد.

3. خانه اى را مهر زن قرار مى دهند كه صدهزار تومان قيمت داشت؛ بعد از مدتى زن خانه را به دويست هزارتومان مى فروشد. آيا زيادى آن خمس دارد؟

ص: 11

بسمه تعالى، خمس ندارد.

4. شخصى كه حج مى رود، مقدارى ريال سعودى از دولت خريدارى مى كند. اگر آن را به كس ديگر بفروشد، چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، مقررات دولت اسلامى را بايد مراعات كند.

5. اگر كسى به نيابت شخصى حج برود و اعمال عمرۀ تمتع را به جا آورد؛ اما به واسطۀ فوت يا مرض نتواند وقوف به عرفه يا مشعر بنمايد - نه اختيارى و نه اضطرارى - آيا نايب، برى ء الذمّه مى شود يا نه؟ و در صورت برى ء الذمّه شدن، نسبت به منوب عنه، چه وظيفه اى است؟

بسمه تعالى، اگر بعد از احرام و داخل حرم شدن فوت كند، نايب و منوب عنه، هر دو برى ءالذمّه مى شوند؛ و اگر به واسطۀ مرض نتواند حج به جا آورد، بايد به وظيفۀ محصور عمل كند و منوب عنه، برى ءالذمّه نمى شود.

[سؤال 7975] 4192

بسمه تعالى 1 ربيع الاولى 1403 ق

حضرت آيت الله العظمى رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى

چه مى فرماييد در اين مسأله شرعيه: اين جانب خادم مسجد كارخانه قند مياندوآب، مدت سى و دو سال است در اين مسجد براى رضاى خدا به اجازۀ علماى وقت خدمت مى كنم؛ اين مسجد مقدارى زمين در محوطۀ حياط دارد؛ از روزى كه در اين مسجد خادم مى باشم، با دسترنج خود مقدارى قلمۀ درخت و درخت ميوه نهادم و بار آوردم. آيا جايز است خانوادۀ اين جانب از ميوه و چوب آن، استفاده كنند يا جايز نيست؟ جواب مرقوم فرماييد تا خيال اين جانب راحت باشد. خودم داراى ده - دوازده عايله مى باشم و در اين باب پيرمرد شدم و در اين مدت خدمت بر مسجد، از كسى مزد و حقوق نگرفتم و براى رضاى خدا خدمت كردم. لطفاً بفرماييد با اين شرايط، استفاده از محوطۀ حياط مسجد جايز است يا جايز نيست؟

بسمه تعالى، اگر درختان را از مال خودتان غرس كرده ايد و وقف ننموده ايد، ميوه آن از خود شما است و مى توانيد استفاده كنيد.

ص: 12

[سؤال 7976] 4193

بسمه تعالى 30 / 2 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، دام ظله العالى

احتراماً؛ به عرض مى رساند: در زمان طاغوت زمين هاى مردم غصب و در آن ها پادگان ها و پايگاه هاى نظامى ساخته شده است كه اين پايگاه هم مستثنا از عرايض فوق نمى باشد. ضمناً در همان زمان عده اى از پرسنل مؤمن و متعهد اقدام به ساختن مسجدى در همين زمين ها نموده اند و صيغۀ آن توسط مرحوم آخوند آقا ملا على همدانى خوانده شده است. با توجه به عرايض بالا تقاضا مى شود بفرماييد: وضع اين مسجد چگونه است و آيا صيغه اى كه براى آن خوانده شده است باطل است يا خير؟

با توجه به غصبى بودن زمين هاى اين پايگاه آيا در حال حاضر مى شود مسجد در آن بنا كرد يا خير؟ والسلام

بسمه تعالى، حكم به صحت وقف مزبور مى شود و حكم مسجد بر آن مترتب است.

[سؤال 7977] 4194

بسمه تعالى 24 / 11 / 1361

سلام عليكم، بدين وسيله استفتا مى گردد كه مسجدى در شهر ساخته شده كه بانيان آن دو برادر بوده اند، كه يكى از آن ها فوت كرده است و وصيت نموده كه برادرش ساختمان مسجد را به اتمام برساند. در ضمن اين دو برادر صاحب زمين هاى زيادى بوده اند و پس از تصويب قانون خريد و فروش زمين از مجلس شوراى اسلامى مبنى بر اين كه كليۀ زمين ها براى پنج سال، به عنوان حكم ثانوى به واسطه و نظارت كامل دولت بايد خريد و فروش شود. پس از اين كه دولت اعلام نمود كه طبق مصوبۀ مجلس شوراى اسلامى، خريد و فروش زمين ممنوع است، بانى مسجد چند قطعه از زمين هاى خودش را براى مسجد به فروش رساند بدون اين كه دولت نظارتى

ص: 13

داشته باشد و حتى به خاطر اين كه خلاف قانون انجام داده بود، هيچ مدركى رد و بدل نشد و از اين پول، براى به اتمام رساندن مسجد استفاده نمودند. با در نظر گرفتن اين كه

قانون مجلس شوراى اسلامى عين شرع است، اين عمل جايز بوده است يا خير؟ و در صورت اشكال، براى تطهير مسجد چه اقدامى بشود؟

بسمه تعالى، دربارۀ مسجد اشكالى ايجاد نشده است.

[سؤال 7978] 4195

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى، دامت بركاته

احتراماً؛ استفتا و استفسار مى شود، قطعه زمينى به مساحت تقريبى چهار صد متر مربع، واقع در فرحزاد تهران، يك نفر از بانوان خيّر و مؤمن جهت احداث مسجد به اهالى فرحزاد اهدا نموده است. پس از انجام تشريفات اهدا و وقف شرعى؛ اهالى جهت ساختن آن، شروع به خاك بردارى نمودند كه در حين خاك بردارى تعدادى قبر پيدا شد. ضمناً اهالى محل نيز شهادت مى دهند كه محل مذكور قبرستان بوده است. توضيح اين كه اجساد داخل قبور پوسيده مى باشد. در ضمن تا پيدا شدن قبرها در حدود مبلغ بيست و دو هزار تومان، بابت خاك بردارى و غيره از پول هاى اهدايى مردم مصرف شده است. لذا از آن مقام محترم تقاضا مى شود در اين مورد حكم شرعى را جهت هرگونه اقدام لازم صادر فرمايند.

بسمه تعالى، در فرض مذكور احداث مسجد مانع ندارد.

[سؤال 7979] 4196

بسمه تعالى 29 / 10 / 1358

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

پس از عرض سلام؛ سلامتى وجود حضرت عالى را از درگاه خداوند متعال خواستارم.

ص: 14

حضرت امام! اين جانب از طرف اهالى قريه كوشك سزننك سيمكان بخش جهرم به استحضار مى رسانم كه بناى يك مسجد در قريه نامبرده نموده ايم. قريه نامبرده موقوفه مى باشد و در رژيم قبل به زارعين فروخته شده است. حال چهارصد متر زمين موات كه در ميان ده قرار دارد در حدود چهل سال است كه قابل كشاورزى ديم نيست و اهالى، وسايل ساخت مسجد را فراهم آورده اند. استدعا داريم كه دستور شرعى آن را اعلام بفرماييد.

خداوند سايه مباركتان را بر سر همه مسلمين جهان مستدام بدارد.

بسمه تعالى، اگر زمين وقف باشد، بناى مسجد در آن با اجازه متولى شرعى و مراعات مصلحت وقف مانع ندارد، لكن زمين آن حكم مسجد پيدا نمى كند.

[سؤال 7980] 4197

بسمه تعالى 12 / 2 / 1362

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى رهبر عالم اسلام، امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از دعاى خالصانه، احتراماً؛ به عرض عالى مى رساند:

مسجدى كوچك، خراب و كهنه در محل ما (سلاكجان حومۀ كلاچاى گيلان) وجود دارد و براى مردم محل، بسيار كوچك و غير قابل استفاده است؛ همۀ زمين اطراف مسجد، قبرستان است؛ آيا جايز است از هواى زمين قبرستان، براى اضافه و توسعۀ مسجد استفاده شود؛ به طورى كه از دفن اموات ممانعت نشود و فقط بالاى قبرها به ارتفاع دو متر توسعه پيدا كند؟ منتظر جواب از محضر آن امام بزرگوار

هستيم.

بسمه تعالى، اگر موجب نبش قبر يا هتك قبور مسلمين يا تصرف قبرستان نباشد اشكال ندارد؛ ولى مقدارى كه از هوايى قبرستان گرفته مى شود، حكم مسجد پيدا نمى كند.

ص: 15

[سؤال 7981] 4198

بسمه تعالى 15 / 8 / 1361

جماران، حضرت امام خمينى، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

احتراماً؛ اهالى كياكلايه لنگرود به علت كوچك بودن مسجد محله تصميم گرفته اند مسجدشان را توسعه دهند و لذا به مشكلى برخورد كردند. مشكل اين است كه در جلوى مسجد يادشده، زمينى است كه قبلاً - بيست سال پيش - مرده دفن مى شده و زمين مورد بحث موقوفه نيست. لذا جهت شرعى بودن اين مسأله، از آن رهبر عظيم الشأن تقاضا داريم دستورات لازمه در اين باره به اهالى يادشده داده شود. والسلام

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى، خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، اگر قبرستان، وقف و ملك كسى نيست و مستلزم نبش قبر نباشد، جزء بناى مسجد قراردادن مانع ندارد.

[سؤال 7982] 4199

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّظله العالى

در يكى از محله هاى قم، قطعه زمينى وقفى و متعلق به آستانه است. متولى آستانه اين زمين را براى مسجد واگذار كرده كه اهالى محل به خرج خودشان بسازند. آيا اين مسجد حكم ساير مساجد، از نظر ثواب نماز يا عدم توقف زنان حائض و غيره را دارد؟ و همچنين پس از ساختن مسجد، مى توانند مثل ساير مساجد اين ساختمان را تحويل مسجد بدهند؟

بسمه تعالى، با فرض وقف بودن زمين، حكم مسجد بر زمين مترتب نمى شود. بلى اگر زمين را از متولى شرعى و ملاحظۀ مصلحت و جهت وقف، براى ساختمان مسجد اجاره كنند و به قصد مسجديت ساختمان كنند و تحويل دهند، بناى آن مسجد مى شود.

ص: 16

[سؤال 7983] 4200

بسمه تعالى 10 / 12 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

زمينى است جزو موقوفۀ امام زادۀ خاكفرج، و بين خانه هاى مسكونى قرار گرفته. باتوجه به اين كه محل، بزرگ و فاقد مسجد مى باشد، نظرتان را راجع به بناى مسجد بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر وقف است مسجد نمى شود.

[سؤال 7984] 4201

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام عزّه العالى، خواهشمند است نظر مبارك خودتان را دربارۀ اين مسأله بيان فرماييد:

شخصى زمينى را از آستان قدس اجاره كرده و سرقفلى زمين را به آستانۀ مقدسه پرداخته و بنايى دو طبقه ساخته. قسمت زير آن را به نام حسينيه و قسمت بالاى آن را به نام مسجد نام گذارى كرده و منزل خود را فروخته و پول آن را صرف اين بنا نموده است و حتى دينارى در اين بنا از كسى كمك نگرفته و كل هزينۀ آن را خودش خرج نموده و فعلاً در قسمتى از آن بنا مى نشيند و افتخار خدمتگزارى بنا را عهده دار شده است و خودش را متصدى و متولى آن بنا قرار داده است. كسانى در اين امر با او مخالفت مى كنند و مى خواهند بنا را در اختيار گيرند. آيا بدون اذن اين شخص مى توانند تصرف نمايند يا خير؟ و اگر راضى نباشد، تصرف آن ها در چنين بنايى غصب است يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر زمين وقف است، حسينيه و مسجد كردن آن صحيح نبوده است و امر آن با متولى شرعى آستانۀ مقدسه است.

ص: 17

[سؤال 7985] 4398

2. زمينى را از متولى وقف عام، به مدت صد سال اجاره نموده، در آن مكان ساختمانى به نام مسجد بنا كرده اند؛ آيا حكم مسجد را دارد يا نه؟

بسمه تعالى، حكم مسجد را ندارد.

[سؤال 7986] 4202

بسمه تعالى 28 / 9 / 1361

دفتر حضرت امام خمينى، رهبر انقلاب اسلامى ايران

احتراماً؛ اهالى كياكلايه لنگرود به علت كوچك بودن مسجد محله، كه گنجايش افراد مؤمن را ندارد، تصميم گرفتند؛ مسجدشان را توسعه دهند و از اين بابت حدوداً 100 هزار تومان جهت همين كار، تحويل مسئول انجمن اسلامى داده اند ولى در وسط زمين مورد نظر، چند قبر، حدود 20 سال قرار دارد. بعضى ها در محل، گفته اند: اگر چنانچه قبر در وسط مسجد باشد، اشكال دارد. روى اين اصل مى خواهيم با امام دراين باره صحبت نموده و نتيجه را به اين انجمن اعلام بفرمايند. بى صبرانه منتظر فرمان امام و حكم شرعى آن امام بزرگوار مى باشيم.

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، چنانچه زمين مذكور وقف يا ملك كسى نباشد و نبش قبر نشود، جزو مسجد قراردادن آن، مانعى ندارد.

[سؤال 7987] 4203

بسمه تعالى 28 / 4 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، سلام عليكم ورحمة الله، استدعا مى شود پاسخ دو استفتاى زير را كتباً مرقوم فرماييد:

1. قطعه زمينى مورد نظر است تا در آن مسجدى كه مورد نياز است احداث گردد و اين زمين در قريه اى قرار دارد كه از كل زمين هاى آن قريه، يك دانگ آن به طور مشاع

ص: 18

وقف حضرت سيد الشهدا مى باشد؛ ساختن مسجد در اين زمين چه صورت دارد؟ و آيا حضرت امام اجازه مى فرمايند تا در آن احداث مسجد شود با توجه به ضرورت وجود مسجد در اين قريه؟

بسمه تعالى، نسبت به قسمتِ وقف، مسجد نمى شود.

2. نوعى ماهى در درياى خزر وجود دارد كه خاويار آن منبع درآمد سرشارى براى دولت است، لذا دولت آن را از صيادان خريدارى نموده و به دولت هاى كافر مى فروشد؛ صيد و فروش اين ماهى (ماهى خاويار) به دولت براى صيادان چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر فلس دارد فروش آن صحيح است.

[سؤال 7988] 4204

بسمه تعالى

محضر شريف آقايان شوراى استفتاى امام، دام عزّهم، با كمال ادب، مقتضى است به سؤالات ذيل جواب مرقوم فرماييد.

1. زمينى را شخصى براى مسجد وقف مى كند. عده اى از مؤمنين محل آن زمين را مسجد مى سازند و يكى از آقايان روحانى موقع ساختن، صيغه مى خواند به اين كه اين محل - چه طبقه پايين آن كه به صورت سرداب است و چه طبقۀ بالا كه به صورت مسجد است - تا روز قيامت بايد مسجد باشد و تا به حال در زيرزمين مسجد، نمازى خوانده نشده است. آيا مى شود انبارى يا براى دفتر بسيج و مانند آن ها استفاده كرد يا نه؟ و رفتن به آن محل - يعنى سرداب - طهارت مى خواهد يا نه؟ خلاصه بايد حكم مسجد را بار كرد يا مى شود استفاده هاى ديگر نمود؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، زيرزمين هم حكم مسجد دارد.

2. در كنار يك مسجد كوچك، به فاصلۀ 8 مترى، زمينى به مساحت 1200 متر براى مسجد وقف گرديده است. آيا مى شود در اين زمين، سالن سخنرانى و منزل خادم و وضوخانه و حجراتى براى تحصيل و چند مغازه براى هزينۀ مسجد درست كرد يا آن كه بايد فقط مسجد درست كرد و تصرّفاتى ديگر نمى شود كرد؟

بسمه تعالى، تابع نحوۀ وقف است. اگر زمين، وقف شده كه از عوايد آن، صرف احتياجات

ص: 19

مسجد شود، تصرّفات مزبوره جايز نيست؛ مگر آن كه زمين را با صلاحديد وقف، از متولّى شرعى براى تصرّفات مزبوره اجاره كنند.

[سؤال 7989] 4205

بسمه تعالى 20 / 5 / 1360

رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى

احتراماً؛ به استحضار مى رساند كه مسجد محل ما از ابتدا تا كف مثنى، به نام حسينيه بنا گرديد و از كف مثنى به بالا به نام مسجد، از مردم پول گرفته شد و 65% آن را جهاد جهت احداث مسجد پرداخته است؛ چه حكمى دارد؟ مسجد است يا حسينيه؟

بسمه تعالى، اگر از ابتدا مقدارى به حساب حسينيه و مقدارى به عنوان مسجد ساخته شده و وقف گرديده، اشكال ندارد و هر يك از حسينيه و مسجد حكم خود را دارد.

[سؤال 7990] 4206

بسمه تعالى

به استحضار عالى مى رساند كه حدود 18 سال قبل دو نفر برادر از اهالى اصفهان قطعه زمينى وسيع در حدود خيابان جى اصفهان خريدارى و آن را به قطعات كوچك جهت ساختمان خانه قطعه بندى نموده و قطعات را به تدريج به مردم فروخته و مردم نيز اقدام به ساختن خانه مسكونى نموده اند كه هم اكنون اين منطقه يكى از محل هاى پرجمعيت اصفهان مى باشد و در ابتداى امر قطعه زمينى را جهت ساختمان مسجد اختصاص و با هزينه شخصى مبادرت به ساختن مسجدى به نام مسجد الرسول صلى الله عليه و آله مى نمايند. پس از چندى يكى از دو برادر به رحمت ايزدى پيوسته و در وصيت نامه خود مقدارى از قطعات زمين مورد بحث را جهت ثلث مال خود تعيين و وصيت مى نمايد كه اين قطعات را به فروش رسانده و به مصرف امور خيريه از قبيل مسجد و

ص: 20

غيره نمايند و بر همين مبنا وراث نامبرده چند قطعه زمين را رايگان به افراد بى بضاعت واگذار و آنان نيز تبديل به خانه كرده و هم اكنون در آن ساكنند در زمان رژيم گذشته در اثر تمركز جمعيت و نبودن خيابان شهردارى نقشه اى جهت چند خيابان در اين منطقه طرح و دو الى سه خيابان آن احداث و بقيه خيابان ها به علت نبودن اعتبار به تأخير مى افتد تا اخيراً در اثر فشار مردم، شهردارى مشغول خيابان كشى گرديده كه در نتيجه مسجد فوق الذكر در مسير قرار گرفته و اعلام تخليه از طرف شهردارى مى شود.

لذا ورثه مرحوم تصميم مى گيرند در مجاورت مسجد اوليه از ثلث مرحوم پدر خود قطعه زمينى را به مسجد اختصاص دهند و از محل ثلث با مشاركت عموى خودشان مبادرت به ساختن مسجد جديدى مى نمايند و اين ساختمان مسجد جديد تا پوشش سقف ادامه يافته و بعد از آن تعطيل مى گردد. لذا اهالى محل تصميم مى گيرند با جمع آورى اعانه از مردم به اتمام ساختمان مسجد اقدام نمايند كه مورد اعتراض مؤسّسين اوليه قرار مى گيرند و اعلام مى كنند كه خود بانيان اوليه ساختمان مسجد را تمام خواهند نمود لذا تصميم مى گيرند با فروختن زمين هاى مربوط به ثلث پدرشان و كمك عموى خود هزينه مسجد را تأمين نمايند و مبالغى هم از همين طريق تأمين و به مصرف رسيد ولى براى اتمام آن مواجه با فتواى جناب عالى شدند، اطاعت از مصوبات و قوانين دولت جمهورى اسلامى امرى شرعى و تخلف از آن خلاف شرع محسوب مى گردد و دولت جمهورى اسلامى فروش زمين را كلاً ممنوع اعلام نموده و دفاتر اسناد رسمى بر طبق دستور دولت از نقل و انتقال زمين خوددارى مى نمايند.

لذا از حضور مرجع عظيم الشأن استفتا مى شود كه آيا فروش زمين هايى كه مربوط به ثلث مرحوم واقف و برادر او مى باشد با قيمت روز يعنى مترى حدود 2 هزار تومان بدون نقل و انتقال رسمى و مصرف پول به دست آمده جهت تكميل مسجد مورد ذكر كه تنها مسجد محل و هم اكنون مورد استفاده عامه و برگزارى نماز جماعت و تعزيه خامس آل عبا عليه السلام و غيره مى باشد چه صورتى دارد آيا مى شود در اين مسجد مراسم

ص: 21

دينى به جا آورد و يا خير؟ و اگر نمى شود دستور فرماييد از اين مسجد چگونه مى توان استفاده نمود.

بسمه تعالى، نماز و ساير مراسم مذهبى در مسجد مذكور مانع ندارد.

[سؤال 7991] 4207

بسمه تعالى 7 / 8 / 1358

قم، دفتر امام، بعد از سلام

احتراماً؛ به عرض مى رساند: مسجد امام خمينى (شاه سابق) در اصفهان - كه بعد از انقلاب، فقط مخصوص عبادت و برنامه هاى مذهبى مى باشد - را مى خواهند مثل سابق؛ يعنى زمان اختناق، دوباره براى تماشاى آن بليط بفروشند. و حال آن كه نماز جمعۀ اصفهان و همه برنامه هاى بزرگ در اين محل برگزار مى شود. خواهشمند است وضع مسجد را روشن نماييد كه آيا بليط بگذارند براى فروش يا اين كه فقط براى برنامه هاى مذهبى باشد؟

خداوند سايه مباركتان را بر سر همه مسلمين جهان مستدام بدارد.

بسمه تعالى، مسجد محل عبادت و شعائر مذهبى است و مزاحمت كسانى كه براى عبادت به مسجد مى روند جايز نيست.

[سؤال 7992] 4208

بسمه تعالى 6 / 3 / 1362

محضر مبارك حضرت مستطاب آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى

به عرض مى رساند: زيرزمينى براى منبع درآمدِ خودِ مسجد، ساخته شده و مسجد را بالاى زيرزمين ساخته اند. ولى زمان آمادگى زيرزمين جهت اقامۀ نماز جماعت، پيش از ساختمان مسجد بود. اين جانب در زيرزمين، مدت شش ماه اقامۀ نماز جماعت داشتم. آيا زيرزمين به طور معاطات حكم مسجد را پيدا نكرده است؟ بفرماييد كه آيا قصد واقف كه بنا داشته زيرزمين را فروشگاه يا بنگاه قرار دهد، با اين

ص: 22

كار به هم نخورده است؟ مستدعى است جواب را مرقوم، و با خاتم شريف مزيّن فرماييد.

بسمه تعالى، با فرض اين كه زيرزمين به عنوان مسجد ساخته نشده، و به اين عنوان، وقف يا تحويل نشده، حكم مسجد ندارد.

[سؤال 7993] 4209

بسمه تعالى

با عرض ادب خدمت آقايمان امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف)و با آرزوى طول عمر براى رهبرمان و پيروزى براى رزمندگانمان و با سلام بر شهيدان راه حق و توفيق براى شما عزيزان، در راه خدمت به اسلام و مسلمين.

اين جانب يك سرباز در جبهۀ سومار مى باشم، چند سؤال فقهى برايم پيش آمده كه بر آن شدم با شما عزيزان مطرح كنم، تا ان شاء الله جواب آن ها را دريافت كنم.

1. در اين جا سنگرها و يا چادرهايى است كه به همت برادران به عنوان مسجد و نمازخانه ساخته شده است؛ آيا مسائلى كه در باب مسجد در رسالۀ امام و ديگر كتب اسلامى آمده است، شامل اين مكان ها هم مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مكانى در زمين موات به عنوان مسجد ساخته شود و تحويل نمازگزاران داده شود، حكم مسجد دارد و اگر فقط اختصاص براى خواندن نماز داده شده، مسجد نيست.

2. در باب مسائل مربوط به نماز مسافر، به دو مسأله بر مى خوريم: يكى اين كه بايد رفت و برگشتمان از وطن، هشت فرسخ شود تا حكم مسافر پيدا كنيم و ديگر اين كه اگر آن مقدار از شهر دور شويم كه ديگر ديوارهاى شهر را نبينيم و صداى اذان شهر را نشنويم، حكم مسافر را پيدا مى كنيم؛ مواقعى امكان دارد پيش بيايد كه اگر از ديد مسأله اولى بنگريم، هنوز حكم مسافر را نداريم؛ ولى اگر مسأله دوم را در نظر بگيريم، حكم مسافر را داريم؛ مثلاً به اندازۀ دوازده كيلومتر كه از وطنمان خارج شويم، ديگر ديوارهاى شهر را نمى بينيم و صداى اذان را نمى شنويم؛ وظيفه چيست؟

بسمه تعالى، نتيجۀ دو مسأله فوق اين است كه كسى كه به قصد هشت فرسخ از وطن بيرون رود

ص: 23

- كه مبدأ هشت فرسخ آخر شهر است - وقتى به حدى رسيد كه ديوارها را نمى بيند و صداى اذان را نمى شنود، نمازش را شكسته بخواند و منافاتى در بين نيست.

3. توضيحى براى مسأله 1490 در باب مكروهات نماز جماعت بدهيد؛ زيرا اين طور استنباط مى شود كه مواقعى كه ما مسافر هستيم، حتى جايى كه نماز جماعت برپا باشد، بايد نمازمان را فرادا بخوانيم و مكروه است كه نمازمان را به جماعت بخوانيم.

بسمه تعالى، منظور از كراهت در اين جا اين است كه ثواب اين نماز از جماعت هاى ديگر كمتر است؛ پس لازم نيست نماز فرادا خوانده شود، بلكه اين نماز جماعت از نماز فرادا ثوابش بيشتر است.

[سؤال 7994] 4210

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، مدّ ظله العالى

با اهداى سلام و دعا به شما و رزمندگان عزيز؛ معروض مى دارد: در بخش فراشبند فارس مسجدى در وسط محل است كه از حيث كثرت جمعيت گنجايش ندارد. در كنار اين مسجد قطعۀ زمينى است كه مالك آن شخصى مجرد بوده و تقريباً مدت چهل سال است كه نامعلوم و مفقودالاثر مى باشد. نامبرده داراى يك برادر و يك خواهر است كه اين برادر هم سفيه مى باشد. با اين توضيح خواهشمند است حكم فرماييد:

1. مالك زمين كيست؟ ثانياً: زمين را به چه صورت مى شود جهت اين مسجد خريدارى و جزء مسجد نمود؟

بسمه تعالى، بايد به حاكم شرع مراجعه شود.

[سؤال 7995]

2. مسجد فوق الذكر شبستانى دارد قديمى كه چندين سال است بلا استفاده مى باشد، با توجه به اين كه شبستان جديد البنا دارد؛ آيا مى شود شبستان قديمى را

ص: 24

خراب نموده و جزء صحن مسجد نمود؟ در ضمن صحن مسجد خيلى كم است. لطفاً جواب مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ ولى احكام مسجد دارد.

[سؤال 7996] 4211

بسمه تعالى 21 / 12 / 1361

حضور محترم مسئول دفتر حضرت امام خمينى

در زمينى وقفى از طريق جهاد سازندگى مسجدى با زيربناى 9 × 12 بنا گرديده است، اين زمين درخت كارى و يا كشت نشده تا به حال، ولى قابل كشت و درخت كارى مى باشد. در ضمن هنوز متولى آن را نديده ايم كه سؤال كنيم اين زمين وقف اولاد بوده يا وقف امام حسين عليه السلام. در ضمن متولى آن در قيد حيات مى باشد. لطفاً جواب بفرماييد. نماز خواندن در اين مسجد چه صورتى دارد؟ در ضمن مى تواند حسينيه باشد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين وقف است مسجد نمى شود و مى توانند آن را با اجازۀ موقوف عليهم اختصاص به حسينيه دهند.

[سؤال 7997] 4212

بسمه تعالى 8 / 4 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران حضرت امام خمينى دام ظله العالى

احتراماً به عرض مى رساند: در زمان طاغوت مسجدى در پايگاه سوم شكارى نوژه بنا گرديده و فرش و ساير وسايل مربوطه توسط پرسنل خريدارى شده و يا از وجوهى كه جهت مخارج مسجد از قبيل پذيرايى و غيره جمع آورى مى شده، خريدارى گرديده است. لذا با توجه به عرايض فوق تقاضا مى شود بفرماييد حكم وقفيت بر اجناس فوق مترتب است يا خير؟

بسمه تعالى، فرش و ساير لوازم را اگر واگذار به مسجد براى استفادۀ واردين نمودند در حكم وقف است.

ص: 25

[سؤال 7998] 4213

بسمه تعالى 15 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً به عرض اقدس عالى مى رساند: زمينى در بيش از بيست سال قبل براى مسجد داده شده و با پول مردم مسجد ساخته شده است. آيا صاحب قبلى زمين يا وارث آن مى تواند بگويد من راضى نيستم كسى در اين مسجد نماز بخواند يا خير؟

بسمه تعالى، بعد از ساختن مسجد و تحويل به نمازگزاران، نمى تواند رجوع كند و رضايت او معتبر نيست.

[سؤال 7999] 4214

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى، دامت بركاته

محترماً به عرض عالى مى رساند كه شالودۀ مسجدى بدون صيغۀ وقف ريخته شده ولى جاى مناسبى ندارد. و تقريباً بيست ذرع آن طرف تر همسايۀ هم جوار آن، حاضر است با زمينى مناسب تر عوض نمايد. در صورتى كه صلاح بدانيد تعويض آن را اجازه داده با جواب مرقوم بفرماييد. زيادى بر اين، باعث تصديع خاطر مبارك نمى شوم. امر، امر مبارك شما است.

بسمه تعالى، در وقف مسجد، خواندن صيغه معتبر نيست و اگر وقف مسجد تمام نشده، اختيار زمين با صاحبان آن است.

[سؤال 8000] 4215

بسمه تعالى

حضور محترم مرجع عالى قدر و رهبر عزيز و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران سلام عرض مى شود.

ص: 26

ضمن تقديم عرض سلام؛ لطفاً به چند مسأله شرعى پاسخ فرماييد:

1. بنده يك فرد عادى و اهل زابل هستم؛ در سال 1355 يك قواره زمين را كه 312 متر مربع مى باشد، براى مسجدى خريدارى نمودم؛ چون مردم اين محل بودجه نداشتند نتوانستند بسازند؛ حالا با كمك مردم مى خواهند مسجد را بسازند كه مى بينند اين زمين براى مسجد كوچك است. آيا اجازه است كه اين زمين را بفروشيم و در همين محل، زمين بيشترى خريدارى نماييم؟ در ضمن، موقع خريدارى زمين، صيغه خوانده نشده و با عقيدۀ كامل براى مسجد خريدارى شده.

بسمه تعالى، خريد زمين به قصد بناى مسجد كافى در وقف نيست؛ اگر بعد از خريد، وقف نشده و تحويل وقف نگرديده، به ملك مالك باقى است و اختيار آن با مالك است.

2. در سال 1358 منزل نداشتم؛ تقريباً چهل هزار تومان پول داشتم كه ايّام ماه ذيحجه رسيد؛ در همين ايّام، منزل نيمه تمامى را به هفتاد هزار تومان خريدم. آيا مستطيع شدم يا خير؟ ضمناً اين منزل نيمه تمام را خرده خرده درست كردم؛ موقع سال خمس بنده رسيد، ولى هنوز منزل تمام نشده بود كه داخل حياط بروم. آيا خمس تعلق گرفته است يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، خمس منزل لازم نيست؛ بلى اگر 40000 تومان مرقوم از درآمد كسب بوده و بعد از سال بدون دادن خمس صرف در خريد منزل شده، از قيمت فعلى، نسبت به آن بايد خمس داده شود.

[سؤال 8001] 4216

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى، ايّده الله تعالى

پس از عرض سلام و دعاگويى وجود شريف، شخصى زمينى را تقريباً به مساحت 500 متر براى مسجد قرار داده، ولى نه صيغۀ وقف خوانده شده و نه تصرف مسجدى شده است؛ آيا مى شود آن زمين را فروخت يا مالك تقبل كند و قيمتش را براى توسعۀ مسجد ديگر يا ساختمان حسينيه مصرف نمايند؟

بسمه تعالى، اگر وقفيت زمين متحقق نشده اختيار آن با مالك است.

ص: 27

[سؤال 8002]

4217

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر عالى قدر و امام بزرگوار امت اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه الشريف

1. يكى از هيأت هاى عزادار حضرت ابى عبدالله الحسين عليه السلام كه چندين سال در يكى از مساجد اقامۀ عزا مى نموده، با كمك افرادى خيّر، چندين قطعه فرش در سنوات گذشته خريدارى كرده و شبستان مسجد مذكور را مفروش نموده است. اكنون كه هيأت مذكور، در مسجد مشاراليه اقامۀ مجلس نمى كند، از امنا و متصديان شرعى و قانونى مسجد مذكور، ادعاى فرش هاى اشاره شده را مى نمايد به عنوان اين كه هيأت، هنگام تهيۀ فرش ها، براى مسجد تهيه نكرده؛ بلكه براى هيأت تهيه نموده است. مدعى، دليل شرعى يا عرفى بر مدعاى خود ندارد؛ فقط بعضى از اشخاصى كه قبل از ده سال پيش در اعطاى وجه و ثمن فرش ها شريك بوده يا خودشان خريده و به تصرف مسجد داده اند، اكنون مى گويند: براى مسجد نداده ام؛ بلكه براى هيأت داده ام. تكليف امنا و متصديان مسجد مذكور در مورد تحويل فرش هاى ذكر شده به مدعيان آن چيست؟ بيان فرماييد.

2. هيأت مذكور در زمانى كه در مسجد مشاراليه اقامۀ عزا مى كرده، در سنوات گذشته مقدارى اثاث و لوازم، از قبيل استكان، قورى، قند، شكر و چاى و امثال اين ها با كمك اهل خير خريده و در انبار مسجد كه در آن زمان در اختيار مسئولين هيأت بوده گذاشته است. اين اشيا، علامتى كه مشخص كند متعلق به مسجد است يا هيأت، ندارد. اكنون كه هيأت مذكور در مسجد مشاراليه اقامۀ مجلس عزا نمى كند؛ نيز ادعاى اشياى مذكوره را دارد. تكليف امنا و متصديان مسجد مذكور در مورد تحويل اشياى مذكوره چيست؟ بيان فرماييد. ادام الله ظلّكم على رؤوس المسلمين

بسمه تعالى، آنچه از فرش ها و لوازم كه در مسجد است، متعلق به مسجد است؛ مگر آن كه به طريق شرعى اثبات كنند كه ملك هيأت است.

ص: 28

[سؤال 8003] 4218

بسمه تعالى

حضور مبارك مرجع عالى قدر مسلمين حضرت آيت الله العظمى روح الله الموسوى الخمينى، دامت عزته

عرض مسئلت مى نماييم: يك محل به نام ملاط، از توابع شهرستان لنگرود است؛ چون معروف است دوازده نفر سادات در آن - به نام مشهدسراى ملاط - مدفون است. و در آن نزديكى مسجد وجود ندارد چون ايام زيارتى و فاتحه و ماه محرم و ماه رمضان و روضه و عزادارى جاى نيست و در آن محدوده، يك قسمت زمين بابت خريدارى براى مسجد وجود ندارد و چون صحن آن بزرگوار 50 هزار متر بالغ است، در آن حدود صحن جايى است كه 15 سال يا بيست سال قبرستان بوده آيا امكان ساختن مسجد در آن مكان مى باشد يا خير؟ با توجّه به اين كه براى اجتماع مسلمانان يك مسجد لازم است.

بسمه تعالى، اگر وقف نيست و مالك هم ندارد و نبش قبر هم نمى شود مى توانند آن جا مسجد بسازند.

[سؤال 8004] 4219

بسمه تعالى

حضور مبارك اميد مستضعفان جهان، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ به عرض مى رساند: دهى در قريۀ ديزان طالقان مى باشد كه داراى يك مسجد خيلى قديمى بوده، كه شخصى غير محلى در دويست سال قبل آن را ساخته بود. در اثر مرور زمان، اين مسجد به صورت مخروبه اى درآمده؛ اهالى آن را خراب كردند و تجديد بنا نمودند و بيشتر عمليات ساختمان مسجد نيز انجام گرفته. بعداً متوجه شديم كه زمين اين مسجد، وقف اولاد ذكور بوده. پس از تحقيقات، معلوم شده كه نه عوض داده شده و نه قيمت زمين گرفته شده، و از آن جايى كه ملك وقف قابل

ص: 29

خريد و فروش نيست، آيا صاحب اين زمين، بدون رضايت وارث بعدى مى تواند به كسى ببخشد يا بلاعوض واگذار نمايد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر براى اهالى محرز شده كه زمين مذكور وقف اولاد ذكور است و به وجه شرعى به فروش نرسيده، وقف دوبارۀ آن به عنوان مسجد باطل است و مسجد نمى شود، ولى اهالى مى توانند زمين را از بطن موجود، اگر صلاح وقف بداند اجاره كنند كه وجه اجاره، تسليم موقوف عليهم گردد و از زمين، براى محل نماز استفاده شود.

[سؤال 8005] 4220

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع تقليد و رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه

در يكى از محلات شهر كه فاقد مسجد بوده، عده اى از مؤمنين تصميم به ساختن مسجد گرفته؛ بعضى از آقايان با پول و برخى با دادن مصالح ساختمانى و برخى هم كه فاقد هر دو بودند به كمك بنّاها در ساختمان شركت كردند. حال كه ساختمان مسجد تمام شده بعضى از همين آقايان، خود را به واسطۀ كمكى كه كرده اند ذى حق دانسته به تحريك بعضى ها باعث ايجاد تفرقه شده اند. آيا كمك كردن به ساختمان مسجد - به هر اندازه و هر شكل كه باشد - براى كمك كنندگان ايجاد حقى مى كند يا نه؟

بسمه تعالى، كسانى كه به نحوى به مسجد كمك كرده اند، با ديگران مساوى هستند و هيچ حقى به مسجد ندارند و كمك كردن موجب حق نمى شود.

[سؤال 8006] 4221

بسمه تعالى

حضور مبارك مسئولين محترم دفتر امام خمينى، روحى له الفداء

احتراماً؛ مسجدى در سال 1354 توسط شخصى بنا شده و شخص نامبرده تحت

ص: 30

عنوان مسجد، نام گذارى نموده و مردم در طول چندين سال در اين مسجد نماز خوانده و سپس مسجد را توسعه داده و مقدارى زمين نيز جنب مسجد مذكور خريدارى نموده و فرش و منبر و ساير لوازم نيز خريده اند و خود آقاى بانى هم كه پيرمردى مى باشد، در جريان بوده و هيچ گونه ممانعتى نكرده است. سپس مردم مستضعف مقدارى - حدود بالاى يك ميليون ريال - آهن نيز خريدارى كرده اند تا مسجد را به طور كلى تعمير اساسى نمايند؛ لكن بانى به علت برخى عقايد خاصّى كه دارد و عللى كه خود مى داند، اكنون مخالفت نموده و مانع ساختمان و توسعۀ مسجد مى باشد و حال اين كه اولاً، خود ايشان عنوان مسجد را گذاشته و ثانياً، به علت خاصّى اكنون مى گويد حتى اگر به مراجع هم مراجعه كنيد من مى گويم مسجد را وقف نكرده ام و سند آن در نزد من است و من آن را نمى دهم و شما اگر مى خواهيد، در كنار اين مسجد، يك مسجد براى خودتان بسازيد. ما هم آهنى را كه تهيه كرده ايم براى همۀ زير بنا و با نقشۀ مهندسى مى باشد و در ثانى، خرج زيادى هم براى محلى كه ايشان آن را مسجد ناميده كرده ايم. اكنون نه مى توانيم دو مسجد در كنار هم بسازيم و نه مى توانيم تعمير اساسى مسجد را شروع و ساختمان مسجد را تكميل نماييم و آهن ها هم كه مال بيت المال است، مدت بسيار زيادى است كه از بين مى رود. خواهشمند است هر چه زودتر، بازرسى به اين محل فرستاده و ما را راهنمايى كامل بفرماييد.

بسمه تعالى، سند ميزان نيست. اگر وقف مسجد متحقق شده و تحويل جهت وقف گرديده، ديگر واقف اختيارى در آن ندارد و توسعۀ مسجد اگر ضرورت داشته باشد اشكال ندارد و واقف حق ممانعت ندارد.

[سؤال 8007] 4222

بسمه تعالى

حضرت زعيم الاسلام والمسلمين، امام الامة، نايب الامام، امام خمينى، مدّ ظله العالى روحى فداك

ص: 31

شخصى ملكى را سى و پنج سال قبل موقع ارزان بودن زمين به مسجدى واگذار كرده و به خرج اهالى محل و مسجد، در آن ملك كانال كشى و تعمير صورت گرفته است. مدرك وقفى هم اگر داشته، از بين رفته و حال كه ملك ارزش پيدا كرده، مالك اولى ملك را به زنش منتقل نموده و با آن قباله قديم مى خواهد ملك را پس بگيرد. آيا ملكى را كه سى و پنج سال است به شهادت اهل محل در تصرف مسجد بوده، مى تواند دوباره تصرف كند يا خير؟ در انتظار جواب هستم. ادام الله ايام افاضاتكم

بسمه تعالى، اگر ثابت است كه زمين را وقف كرده و تحويل هم داده؛ نمى تواند پس بگيرد.

[سؤال 8008] 4223

بسمه تعالى 17 / 5 / 1361

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از مسئلت نمودن طول عمر معظم له از درگاه خداوند منان، به عرض حضرت امام مى رساند: در روستاى مهويه كه جزء قراى فردوس مى باشد، در نظر داريم با مبلغ وامى كه از طرف بانك عمران در اختيار ما گذاشته مى شود، اقدام به يك پروژۀ ساختمانى نموده؛ لكن براى اجراى اين طرح بايد - بر اثر پستى و بلندى زمين در خارج محل - قريۀ مذكور را به كلى از جايش تغيير دهيم، كه بر اثر اين تغيير و تحول، اماكن خيريه آن متروك مى گردد. از محضر شريفتان دربارۀ موقوفات اين اماكن - كه توضيح آن ذيلاً عرض خواهد شد و آب آشاميدنى و متروك شدن اماكن خيريه - نيازمند راهنمايى مى باشيم.

1. متروك شدن اماكن خيريۀ قريه - از قبيل دو حمام، دو مدرسه، حسينيه، بهدارى، غسال خانه و چند مسجد كه تمام آن نوساز مى باشد - جايز است؟

بسمه تعالى، متروك ماندن اماكن مذكوره، تكليف براى مردم ايجاد نمى كند؛ اگر چه خوب نيست مساجد مهجور بماند.

ص: 32

2. مصرف موقوفات اماكن خيريه - از قبيل مساجد و حمام و حسينيه - در اماكن خيريه نوساز بعدى جايز خواهد بود؟

بسمه تعالى، براى صرف عوايد وقف اگر محل به خصوصى تعيين شده، تغيير وقف جايز نيست.

3. تغيير آب آشاميدنى از محل مذكور به محل نوساز با توضيح ذيل جايز است؟

توضيح: تأمين آب آشاميدنى اين محل، به وسيلۀ لوله با طرح آبرسانى از چشمه اى كه در بالاى درۀ پشت قنات قريه جارى بوده، طبق يك «واگذارى كشاورزان» انجام شده - مشروط بر اين كه مازاد آن متعلق به خود كشاورزان بوده - و توسط يك لوله توى استخر ده مى ريزد كه به مصرف كشاورزى مى رسد؛ و چند طاقه از همين آب، متعلق به اماكن مسجد و حسينيه و حمام و دو امامزاده بوده و آب اين قنات، مالك خصوصى نداشته و همه در آن شريك و سهيم بوده، و موقوفات ديگر - مانند وقف اولاد و غيره - نيز دارد و بر اثر خشك سالى هاى پى درپى و كمبود آب كشاورزى، با كمى آب مواجه مى باشيم. قطع كلى لوله و تغيير آن به محل تازه تأسيس چه صورتى خواهد داشت؟ بيان فرماييد.

توضيح ديگر: اين روستا تقريباً داراى دويست و چهل خانۀ مسكونى بوده كه بيست خانۀ آن در معرض سيل و از كل آن، دوسوم آن، ذى قيمت و نوساز و قابل زيست مى باشد.

بسمه تعالى، آب مذكور اگر ملك باشد، اختيار آن با مالكين است و اگر وقف باشد، موكول به نظر متولى شرعى با مراعات جهت و مصلحت وقف است.

[سؤال 8009] ‘ 3741

3. تجديد بناى مسجد مخروبه چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، مستحب است.

[سؤال 8010] ‘ 667

2. اگر براى كار گذاشتن درى در مسجد، از مرجع تقليدى كسب تكليف شود و آن مرجع اجازه نداده باشد ولى توجه نكنند به فتواى مرجع و قسمتى از ديوار مسجد را بشكافند و در (مخصوص رفت وآمد) را كار بگذارند، مسأله اش چگونه است؟ و آيا نماز خواندن در چنين مسجدى چگونه خواهد بود؟

بسمه تعالى، ضرر به نماز نمى رساند.

ص: 33

[سؤال 8011] 667

3. اگر براى خراب كردن مسجدى، از مرجع تقليدى كسب تكليف شود و آن مرجع اجازه ندهد و پس از اين، خود با توسل به بهانه هايى - از قبيل تاريك بودن مسجد، شكست داشتن و غيره - اقدام به تخريب آن كرده و همۀ آن را از بين ببرند و با طرحى نو آن را بسازند، آيا دست اندركاران اين برنامه، غير از عقوبت اخروى (كه آيا شامل حالشان مى شود يا خير)، مشمول عقوبت دنيوى هم بايد بشوند يا مى شوند؟ و نماز خواندن در اين مسجد چگونه است؟

بسمه تعالى، ضمان ندارد و نماز در آن مسجد صحيح است.

[سؤال 8012] ‘ 206

8. آيا مكان هايى را كه در ادارات، نمازخانه مى كنند همان احكام مسجد بر آن ها جارى است؟

بسمه تعالى، اگر به عنوان مسجد وقف نشده حكم مسجد ندارد.

[سؤال 8013] ‘ 2852

5. آيا نمازخانه، حكم مسجد را دارد؟

بسمه تعالى، ندارد.

[سؤال 8014] 4224

بسمه تعالى 29 / 10 / 1361

حضور محترم معظم دفتر جناب آقاى خمينى، به عرض عالى مى رساند:

1. اين جانب محل كارم در ادارۀ درآمد شهردارى اصفهان مى باشد. حضرت آقاى خمينى در خصوص بلندگوها چه دستورى صادر فرمودند؟ بلندگويى هست در مسجد محله نو، بخش دو كه صداى آن را تا آخر باز مى كنند؛ آن محل مريض بسيارى دارد. تقاضامندم جواب را واضح تشريح بفرماييد؛ زيرا من كه منكر مسجد يا نماز

ص: 34

نيستم، ولى صداى بلندگو خيلى زياد است. لطفاً جواب مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، كارى كه موجب ايذاى مردم باشد جايز نيست.

2. قدرى هم مى خواهم پول بفرستم؛ شمارۀ حساب قم، دفتر حضرت آقاى خمينى را در جواب نامه مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، مى توانيد وجوه شرعيه را به حساب شمارۀ هزار مؤسسه تعاونى اسلامى قم حواله كنيد.

[سؤال 8015] 4225

بسمه تعالى

استفاده از بلندگوى مساجد، حسينيه ها، در مناطق مسكونى به طورى كه موجب ايذاء همسايگان مسلمان شود چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، به نحو متعارف اشكال ندارد، مراعات همسايگان بشود.

[سؤال 8016] 4226

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى متع الله المسلمين بطول بقائه، نظر مبارك خويش را درباره سؤال ذيل مرقوم فرماييد.

آيا نمايش فيلم هاى انقلابى و رزمى حاوى آهنگ هاى انقلابى در مساجد و تكايا محل اشكال است يا خير؟

بسمه تعالى، در صورتى كه مزاحمت نمازگزاران در مسجد و جهت وقف تكايا نباشد و آهنگى كه موسيقى مطرب باشد در آن نباشد مانع ندارد.

[سؤال 8017] ‘ 7274

2. بعضى از برادران مى گويند: «بايد در مسجد تلويزيون گذاشته شود كه بيشتر مردم جمع شوند و دربارۀ برنامه هاى آن بحث كنند و بايد وسيله ورزش در مسجد آورده شود و جوان ها بيايند در مسجد ورزش كنند» و عده اى ديگر از برادران هم با آن

ص: 35

مخالفند. آوردن وسايل سرگرمى در مسجد، مانند فيلم و تئاتر و نمايش چه صورت دارد؟ اميد است جواب قانع كننده باشد تا وظيفه مردم و روحانى روشن شود. در ضمن مى پرسند آيا مدح اهل بيت خواندن در مجالس عمومى چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر منافات با احترام مسجد و شؤون آن داشته باشد بايد ترك شود و مسجد جاى ورزش نيست و مدح اهل بيت در قرآن مجيد هم شده است و از افضل اعمال است.

[سؤال 8018] ‘ 5342

2. جمعى از مؤمنان چند هزار آجر براى صرف در مسجد معينى خريدارى نموده اند كه مقدارى از آن آجرها اضافه آمده و محل حاجت آن مسجد نيستند. حكم آن ها چيست؟ آيا جايز است آن ها را بفروشند و پول آن ها را در آن مسجد مصرف نمايند يا بايد عين آجرها را در مسجد ديگر مصرف نمايند؟ لطفاً جواب مرحمت فرماييد.

بسمه تعالى، در فرض مرقوم اختيار آجرهاى به مصرف نرسيده با صاحبان پول است كه آجر را به منظور صرف در مسجد خريده اند.

[سؤال 8019] 4227

بسمه تعالى 28 / 2 / 1361

مسئولين محترم دفتر حضرت امام خمينى

پس از سلام خواهشمند است جواب نامه را كه به دست شما مى رسد فورى مرحمت داريد. اين جانب فرزندى داشتم كه فاقد اهل و عيال بوده و در سن بيست سالگى در تاريخ 8 / 4 / 61 با لباس مقدّس سربازى در آبادان به شهادت رسيده، حال ارتش جمهورى اسلامى در صدد است كه مبلغ دو ميليون ريال بابت ضرر و زيان به ما بپردازد. البته وضع ما به واسطه قانع بودن فعلاً خوب است، مسكن اصلى ما در بين راه آمل و تهران در منطقه ييلاقى مى باشد كه تابستان ها در آن جا به سر مى بريم و يك

ص: 36

آبادى 40 خانوار فاقد مسجد مى باشد، آيا ما مى توانيم در محل ذكر شده مسجدى به نام شهيد مزبور از وجه پرداختى ارتش بسازيم يا خير؟ باز خواهشمند است جواب فورى مرحمت داريد.

بسمه تعالى، در دريافت وجه مزبور اختيار با خود شما است و در صورت دريافت اگر به شما تمليك مى شود مانع ندارد آن را صرف بناى مسجد نماييد.

[سؤال 8020] 4228

بسمه تعالى

محضر زعيم عالى قدر رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، نايب الامام حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

مسجد جامع استهبان نياز به تجديد بنا و توسعه و گسترش دارد و تا حدودى مقدّمات آن كار توسط هيأتى فراهم آمده است. مبلغى پول هم جهت صرف امور خيريّه موجود است. خواهشمند است با توجه به نياز مردم به مسجدى كه از هر نظر جامع باشد و اهميت بازسازى مناطق جنگى كه توسط كفار بعثى مورد هجوم و تخريب واقع شده است، بفرماييد صرف مبلغ مزبور در كدام راه اولويت دارد؟

بسمه تعالى، اگر پول براى مطلق امور خيريه بوده صرف آن در هر يك از دو امر مانع ندارد.

[سؤال 8021] 4229

بسمه تعالى

محضر زعيم عالى قدر اسلام حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله

ساختمان مسجد جامع اصطهبانات كه به صورت يك طبقه ساخته شده است احتياج به گسترش و توسعه و تجديد بنا دارد. قبلاً لازم دانستيم براى تهيه نقشه از آن مقام محترم پاسخ سؤالات زير را گرفته و بر اساس آن عمل نماييم.

ص: 37

1. آيا در زير زمين مسجد بعد از خاكبردارى مى توان:

الف: كتابخانه مسجد ساخت؟

ب: دفتر امام جمعه، و ديگر اتاق هاى مسجد ساخت؟

ج: سالن اجتماعات مسجد ساخت؟

بسمه تعالى، زير زمين مسجد حكم مسجد را دارد.

[سؤال 8022]

2. براى رفع كجى ساختمان مسجد و منظم ساختن بناى جديد بر اساس قبله اجازه مى فرماييد بخش كمى از زمين مسجد را به فضاى سبز يا مغازه يا اتاق تبليغات مسجد اختصاص داد؟

بسمه تعالى، تغيير قسمتى از مسجد به صورت ديگر جايز نيست.

[سؤال 8023]

3. براى گرفتن روشنايى، مى توان بخش كمى از زمين مسجد را به حيات خلوت اختصاص داد؟

بسمه تعالى، تبديل زمين مسجد به حياط خلوت جايز نيست.

[سؤال 8024]

4. چند مغازه خريدارى شده است كه به زمين مسجد اضافه شود. آيا مستأجرين براى تخليه مغازه ها حق مطالبه وجهى (بابت حق پيشه يا سرقفلى) دارند؟ با توجه به اين كه با مالك قبلى قراردادى در اين خصوص نداشته اند.

بسمه تعالى، در فرض مسأله حق سرقفلى ندارند.

[سؤال 8025]

5. در صورتى كه بايد وجهى از بابت (حق پيشه يا سرقفلى) به مستأجرين پرداخت نمود، اجازه مى فرماييد آن وجه از كمك هاى نقدى مردم كه براى تجديد

ص: 38

بناى مسجد پرداخت مى كنند، پرداخت شود و اسباب رضايت مستأجرين را به منظور تخليه مغازه ها فراهم ساخت؟

بسمه تعالى، از پولى كه براى تجديد بنا جمع شده نمى شود در غير آن صرف كرد.

[سؤال 8026] 4230

بسمه تعالى 15 / 12 / 1361

با درود و سلام به رهبر كبير انقلاب اسلامى و شهيدان راه حق و حقيقت

پيشگاه مبارك زعيم عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

محترماً با نهايت احترام به استحضار آن رهبر عالى قدر مى رساند: اين جانبان هيئت امناى مسجد حضرت زينب واقع در نازى آباد، خيابان وطن، نظر به اين كه به نمايندگى از طرف هيئت امناى مسجد مذكور اقدام به احداث زيرزمين براى اين مسجد به مقدار سيصد و هشتاد متر مربع نموده ايم و زيرزمين را خاك بردارى كرده ايم و چون اين محل فاقد درمانگاه شبانه روزى مى باشد و از اين رو تصميم داريم در زيرزمين اين مسجد درمانگاه شبانه روزى احداث نماييم، لذا از پيشگاه مبارك تقاضا داريم در اين باره دستوراتى صادر فرماييد كه آيا زير اين مسجد درمانگاه مى توانيم بسازيم يا خير؟

بسمه تعالى، زيرزمين مسجد حكم مسجد دارد و ساختن درمانگاه در زير مسجد جايز نيست.

[سؤال 8027] 4231

بسمه تعالى 18 / 11 / 1361

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله

محترماً به عرض مى رسد زمينى به مساحت دويست و پنجاه متر مربع، جنب مسجد امام حسين عليه السلام واقع در حصارك كرج به منظور اضافه كردن وسعت حياط

ص: 39

مسجد خريدارى شده و بعداً ساختمانى در آن احداث گرديده كه طبقۀ بالاى آن به قسمت مسجد زنانه اضافه شده و از طبقه پايين و زيرزمين جهت انبار و كتابخانه و شوفاژ و ساير نيازهاى مسجد استفاده خواهد شد. چون ساختمان مذكور احتياج به دستشويى و توالت دارد، آيا مى توان در زيرزمين اين ساختمان چاهى براى فاضلاب و توالت حفر نمود و در روى آن دستشويى و توالت ساخت يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين مذكور به عنوان مسجديت وقف نشده، بلكه براى آنچه در ارتباط با مسجد مورد نياز است تهيه شده احداث امور ذكر شده مانع ندارد.

[سؤال 8028] ‘ 4852

4. اگر سگ درب چوبى داخل مسجد را با دهان و دندانش خرد كند. و درب چندان خراب نشده باشد، آيا درب بايد توسط صاحب سگ يا اهالى ده عوض شود؟ يا آن كه با شستن يا رنده نمودن همان جايى كه سگ دهان زده پاك مى شود؟

بسمه تعالى، اگر كوتاهى از صاحب سگ نبوده به او چيزى نيست و لازم است به هر نحو ممكن تطهير نمايند.

[سؤال 8029] 4232

بسمه تعالى

محضر زعيم عالى قدر اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

با تقديم خالصانه ترين سلام ها به پيشگاه رهبر كبير انقلاب اسلامى و عرض تبريك به مناسبت پيروزى با شكوه رزمندگان اسلام، از خداوند متعال سلامتى و طول عمر آن امام عزيز را تا ظهور حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه مسئلت داريم.

امام عزيز مستحضرند كه استقبال عموم از مراسم مذهبى به ويژه نماز جمعه در سرتاسر ايران اسلامى بى سابقه است شهرستان استهبان بحمدالله از اين حيث مستثنا نيست.

ص: 40

مسجد جامع گنجايش جمعيت كنونى براى انجام مراسم دينى را ندارد و در اثر كمبود جا شركت كنندگان در نماز جمعه و يا ديگر برنامه هاى اسلامى دچار مشكل بوده و اين امر از شكوه مراسم دينى كاسته است، لذا از طرف اهالى شهر هيأتى از عدول مؤمنين جهت تجديد و توسعه بناى مسجد جامع انتخاب و مقدارى زمين در همسايگى مسجد خريدارى شده تا به آن اضافه گردد.

اولاً: اجازه مى فرماييد كه ساختمان قديمى تخريب و بر اساس رفع نيازهاى حال و آينده تجديد بنا گردد؟

ثانياً: در اطراف ديوار مسجد چندين مغازه وجود دارد كه وقف مسجد است و بخشى از مخارج مسجد از قبيل سوخت و تعميرات از مال الاجاره آن مغازه ها تأمين مى گردد، ولى وجود آن مغازه ها از نور كافى مسجد كاسته است اجازه مى فرماييد كه آن مغازه ها را به ساختمان اضافه نمود و از قسمت زمين خريدارى شده همان تعداد مغازه را ساخته و بر مسجد وقف كرد؟

بسمه تعالى، در فرض مسأله تجديد بنا مانع ندارد، ولى تغيير و تعويض مغازه هاى وقفى جايز نيست.

موضوع: موقوفات آستان قدس رضوى

سؤال كننده: واعظ طبسى، عباس (توليت آستان قدس رضوى)

[ بسم الله الرحمن الرحيم. بخش عمده و قابل توجهى از اراضى شهرى و مزروعى شهر سرخس متعلق به آستان قدس رضوى است، بدين ترتيب كه قسمتى از آن اراضى املاكى هستند كه از محل عوايد آستان قدس، محمدرضا پهلوى و پدرش رضاخان خريدارى نموده و با امضاى محمدرضا پهلوى به آستان قدس وقف گرديده و موارد مصرف آن را نيز مشخص كرده است. قسمتى ديگر، از آن املاكى است كه از محل عوايد و درآمدهاى آستان قدس خريدارى شده، ولى مدركى دال بر وقفيت آن نيست. قسمت سوم املاك خالصۀ دولتى است كه در ازاى پرداخت وجه نقد از درآمدهاى آستان قدس و بعضاً در برابر انتقال بخشى از رقبات موقوفۀ حضرت رضا عليه السلام در تصرف و تملك آستان قدس قرار گرفته است. با عنايت به مراتب مشروحه مستدعى است نظر مبارك را نسبت به املاك و اراضى ياد شده از حيث ترتب و يا عدم ترتب آثار و احكام وقف بر آن ها امر به ابلاغ فرماييد.

8 شوال 1406 / 26 خرداد 1365 - عباس واعظ طبسى]

بسمه تعالى

كليۀ تصرفاتى كه در زمان رژيم پهلوى در آستان قدس رضوى به عمل آمده، محكوم به بطلان است، و اگر مواردى را وقف كرده و مصارفى براى آن معيّن كرده اند، چنانچه مصارف مزبور مخالف با مصالح آستان قدس و جمهورى اسلامى نيست عمل به آن ها را اجازه مى دهم، و اگر مخالف با آن هاست نايب التوليۀ آستان قدس مجازند به هر نحو صلاح مى دانند دربارۀ آن ها عمل كنند.

و در مورد دوم نيز حكم ساير املاك آستان قدس را دارد و امر آن با توليت آستانۀ مقدسه است. و در مورد سوم نيز چنانچه موقوفاتى فروخته شده يا

ص: 42

تغييراتى در آن ها داده شده، بايد در صورت امكان به حال اول بازگردد، و اگر امكان ندارد با مراعات جهت وقف در آن ها تصرف شود، و اگر وقف بودن آن ها ثابت نيست حكم مورد دوم را دارد.

روح الله الموسوى

[سؤال 8033] 4235

بسمه تعالى 19 / 9 / 1358

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى

لطفاً بيان فرماييد: يك قطعه زمين 25 مترى جزو قطعه زمينى است كه روبه روى صحن مسجد قرار گرفته و يك زن و بچه در آن زمين خانه ساخته اند كه مجاور زمين مزبور است و صاحب آن دور آن را سنگ چين كرده تا بعداً به صورت حسينيه درآورد، ولى از دنيا رفته است. آيا مى شود اين زمين مورد استفاده آن زن قرار گيرد يا بايد حسينيه ساخته شود و يا اين كه امكان ندارد؟ موضوع ديگر اين كه همان مرحوم در ميناب زمينى را در نظر گرفته بوده كه مسجدى بنا نمايد، ولى قبل از اقدام از دنيا رفته و مقدارى از مصالح ساختمانى آن را نيز ريخته بوده است. آيا بر وراث لازم است كه اقدام به ايجاد مسجد بنمايند يا اين كه مى توانند مصالح ساختمانى را جهت مسجد ديگرى منتقل نمايند؟ و ضمناً اضافه مى نمايند كه فرد مرحوم متولى مسجدى است كه قطعه زمين مذكور را جهت احداث حسينيه قصد نموده بوده است. از جوابى كه مرحمت مى فرماييد سپاس گزارم؛ عمر پر بركت رهبر برقرار باد.

بسمه تعالى، اگر زمين ها يا مصالح را وقف نكرده و يا تحويل جهت وقف نداده و وصيت هم ننموده باشد، ملك ورثه است و هر تصرفى در آن بخواهند مى توانند بكنند.

[سؤال 8034] 4236

بسمه تعالى 16 / 9 / 1361

محضر مبارك رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، مستدعى است سؤال شرعى زير را پاسخ مرحمت فرماييد.

مسجدى است فاقد سرويس عمومى و وضوخانه. در مجاورت اين مسجد، خانۀ

ص: 44

مخروبه اى جهت ساختمان سرويس و وضوخانۀ مسجد مذكور، توسط اهالى خريدارى شده است. پس از تخريب و شروع ساختمان، از طرف شهردارى محل و نيز جمعى از اهالى خواسته شده است كه مقدارى از خانۀ مذكور، جهت تعريض كوچۀ جنب آن گرفته شود. از نظر شرع مقدس آيا چنين كارى مجاز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر خانۀ مذكور هنوز وقف نشده، اختيار آن با صاحبان پول است و تعريض كوچه با رضايت آنان مانع ندارد.

[سؤال 8035] ‘ 769

13. رجل أقرض آخر مالاً فامتنع المقترض في أداء الدين أو أخذ مالاً من دون حقّ فالمقرض أو المأخوذ منه المال جعلا هذا المال وقفاً لأبي الفضل العبّاس عليه السلام او لأحد الأئمّة عليهم السلام فهل يكون هذا الوقف صحيحاً ويخرج المال عن ملكية مالكه؟

بسم الله تعالى، فيما يصحّ فيه الوقف يصحّ الوقف المزبور لو أمكنه الإقباض وقد أقبضه لجهة الوقف أو إلى متولّي الوقف وإلاّ فلا.

[سؤال 8036] 4237

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى

اين جانبان يك قطعه زمين به مساحت چهارصد متر از صاحب آن خريدارى نموديم و به عنوان تأسيس عزاخانۀ سيدالشهدا عليه السلام اجراء صيغه شده، ولى متأسفانه در اثر اشتباه و ندانستن حكم، با كمك طاغوت زمان تبديل به حمام گشته. در حال حاضر تكليف ما نسبت به اين حمام از نظر شرعى چيست؟ چنانچه در عوض، زمين ديگرى براى درست كردن تكيه تهيه نماييم، جبران و اصلاح مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر براى عزادارى زمين را تحويل نداده باشند و صاحبان پول راضى باشند، تصرف در حمام مانع ندارد و در هر صورت اگر آب غسل مباح باشد، غسل صحيح است.

ص: 45

[سؤال 8037] 4238

بسمه تعالى

زمينى است كه از سه طرف محصور است به ديوارهاى مجاور و از طرف چهارم به كوچۀ چندصد مترى. از طرف كوچه، وقف حسينيه شده است، ولى هنوز به تصرف وقفى در نيامده است. آيا تغيير يا به هم زدن وقف مذكور جايز است يا خير؟

از درگاه خداى تبارك و تعالى، طول عمر آن رهبر عظيم الشأن اسلام و مسلمين، و پيروزى ملت شهادت طلب كشور اسلامى ايران را خواستار است.

بسمه تعالى، اگر آنچه وقف شده، تحويل جهت وقف داده نشده، وقف تمام نيست و تغيير آن مانع ندارد.

[سؤال 8038] 4239

بسمه تعالى

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله خمينى رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى

اين جانب اهل پشتكوه يزد، از كشاورزان آن محل، تنها دارايى و مايملك خود كه عبارت از يك طاق از شانزده طاق قنات مزرعه خليل آباد، بوده است. بر اثر ناراحتى و گرفتارى و كسالت اقدام به وقف كردن آن نموده ام. در وقف نامه قيد گرديد كه صيغۀ وقف جارى شده، ولى قيد اين كه به تصرف وقف داده شده باشد، نشده است. الحال به علت اين كه داراى عيال و اولاد بوده و عمل انجام شده باعث محروميت آنان شده از عمل خود پشيمان و مى خواهم اجازه فرمايند؛ با توجه به اين كه مورد وقف به تصرف وقف داده نشده، عمل انجام شده صحيح نبوده و مى توان از آن عدول نمود يا خير؟ نظر مبارك خود را اعلام فرمايند.

بسمه تعالى، مجرد صيغۀ وقف، بدون تحويل آن، كافى نيست و در خصوصيات مورد سؤال به مسئولين ذى ربط مراجعه شود.

ص: 46

[سؤال 8039] 4240

بسمه تعالى

محضر رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، دامت بركاته

محترماً؛ استفسار مى شود كه:

1. زمينى را به نام ساختن حسينيه خريدارى و ثلث بهاى آن پرداخت شد و از مؤمنين پول به نام حسينيه جمع آورى گرديد. سپس ساختن بنا شروع شد و به خاطر تشخيص قبله، محرابى گذاشته شد و همين كه بنا نيمه تمام شد، عده اى گفتند: «اگر مسجد بشود، بهتر است» و صاحب زمين هم گفت: «اگر مسجد بشود، بقيه پولم كه دو ثلث بهاى زمين مى باشد نمى خواهم» و قبض را تغيير دادند و به نام مسجد صاحب الزمان نمودند و بقيه بنا را به نام مسجد تمام نمودند. در حال حاضر از اين بنا به نام مسجد استفاده مى نمايند و اختلاف هم برطرف نشده است. استدعا مى شود آنچه حكم خداست مرقوم فرموده تا تكليف خود را بدانيم. عزت و سعادت و طول عمر رهبر انقلاب را از پيشگاه احديت مسئلت مى نماييم.

بسمه تعالى، وقف زمين براى حسينيه اگر تمام نشده و قبض وقف حاصل نشده، تغيير آن به عنوان مسجد اشكال ندارد؛ ولى اگر تغيير بعد از تماميت وقف حسينيه حاصل شده باشد، باطل است و آن محل مسجد نمى شود؛ اگر چه نماز در آن جا اشكال ندارد.

2. حمامى چند سال قبل در اين شهر ساخته شد. روزى امام جماعت مسجد مى فرمودند: كه اين مكان قبرستان بوده است. اكنون هم اين مكان در وسط شهر قرار گرفته و وقف نامه اش هم مشخص نيست.

آب آن هم از آب شهر و چاه حفر شده در آن مكان مى باشد. در هر دو صورت، اگر داراى وقف نامه باشد و يا نباشد تكليف مسلمين چيست؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن محل حمام براى دفن اموات محرز نباشد، استفاده از آن اشكال ندارد.

خداوند متعال سايۀ حضرت مستطاب عالى را تا انقلاب حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر سر مستضعفين جهان قائم بدارد، آمين، بحق محمد و آله الطاهرين.

ص: 47

[سؤال 8040] 4241

بسمه تعالى

دفتر فقيه و عالم بزرگوار و رهبر انقلاب، حضرت امام خمينى، دام ظله

با كمال احترام به عرض آن مرجع و امام بزرگوار و حامى مستضعفان مى رساند: مردى هستم عليل و بيمار، با متجاوز از هفتاد سال عمر، بر اثر جهل و نادانى و بيسوادى و بدون آينده نگرى به سرنوشت قريب به بيست نفر از عايله خود كه بعضى از فرزندانم مبتلا به بيمارى صرع و غش مى باشند. و با عنايت به اين كه بر اثر ناراحتى خانوادگى و فشار زندگى، مسلط به اعصاب خود نبوده، بنا به توصيه و ارشاد رئيس دادگاه انقلاب اسلامى، سه دانگ و سه ربع دانگ مشاع، از شش دانگ باقيماندۀ كاروان سراى مورد مالكيت خودم، را - كه الساعه هم متصرف و محل ارتزاق روزمرۀ اين جانب و عايله ام مى باشد - طبق وقف نامۀ شمارۀ 4120-60/10/26 جهت مسجد يا حمام و يا ساير امور عام المنفعه وقف مؤبد نمودم.

مقرر شد كه حاكم شرع دادگاه انقلاب با مشورت و صلاحديد امام جمعه به نحو احسن از آن استفاده نمايند و قيد شد خودم مادام الحيات، حق نظارت داشته باشم. صيغه جارى شد ولى مورد وقف تحويل حاكم شرع و امام جمعه داده نشد چون كه به موضوع و آينده وقف، بر اثر بى سوادى و كهولت سن مطلع و واقف نبوده ام، ناآگاهانه وقف نامه را انگشت زده ام. با گذشت اندك زمانى از عمل خود نادم و پشيمان و متوجه شدم كه همه هستيم از دستم رفته و بايد به كنج مسجد و يا خرابه - با حدود بيست نفر عايله - پناه ببرم. بدين سبب حضوراً و تلگراماً اعلام ندامت و ابطال وقف نامه را از مراجع مذكور خواستم، ولى توجهى نفرموده اند. مورد وقف هم كماكان در تصرفم مى باشد و امور زندگى از همين محل تأمين مى شود و راضى به تحويل و تحول و وقف هم نيستم. على هذا تمنا دارم نظريه و فتواى حضرتتان را ذيلاً مرقوم تا از اين پريشانى رها شوم.

بسمه تعالى، تنها خواندن صيغۀ وقف و ثبت در دفتر، كافى براى تماميت

ص: 48

وقف نيست و تا عين موقوفه، تسليم جهت وقف نشده، واقف مى تواند برگردد.

[سؤال 8041] ‘ 4477

7. اگر شخصى زمينى را به نام مسجد كرده - حتى كلنگ هم زده باشند - و بعد صاحب زمين منصرف شود، آيا مى تواند صاحب زمين، زمين را بفروشد؟

بسمه تعالى، اگر وقف، تمام شده و به قبض جهت وقف هم در آورده، نمى تواند؛ ولى پيش از تمام شدن وقف مى تواند وقف را تسليم نكند و برهم بزند.

[سؤال 8042] 4242

بسمه تعالى 25 / 3 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

در شانزده سال گذشته، مردم زمينى موات به مسافت پانصد متر را جهت قبرستان مسلمين تعيين، و حدود آن را مشخص و به تصرّف درآوردند، و از آن جايى كه در آن موقع آب لوله كشى موجود نبوده، يك حلقه چاه در اين زمين حفر نمودند. و بر روى اين زمين غسال خانه و حسينيه ساخته شده و چندين ميت در اين زمين دفن گرديده است. بعد از چهار سال كه زمين نامبرده در اختيار عموم مسلمين بوده، شخص مستكبرى - كه در آن زمان رئيس خانۀ انصاف بوده - با توسل به زور قسمتى از اين زمين را اشغال كرده و مقاومت مردم روستا را ناديده گرفته و درختان ليمو در اين زمين اشغالى كاشته است.

از آن جايى كه جمعيت اين روستا چهار الى پنج هزار نفر مى باشد و در آينده نزديك به زمين مذكور احتياج مبرمى خواهد بود و در جاى ديگر زمين جهت قبرستان يافت نخواهد شد، تكليف مردم اين روستا چيست؟

و در صورتى كه زمين اشغالى پس گرفته شود، خشكانيدن درختان اين زمين جايز

ص: 49

است يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، زمين ذكر شده قبرستان متعلق به اهالى محل است و كسى حق ندارد تمام يا قسمتى از آن را به خود اختصاص دهد و صاحب درخت ها حق ندارد درخت ها را در زمين قبرستان باقى بگذارد.

[سؤال 8043] 4243

بسمه تعالى 26 / 9 / 1362

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله الوارف، با اهداى سلام و تحيات و آرزوى طول عمر و دوام صحت آن امام بزرگوار

به عرض مى رسد: در مجاورت قبرستان قديمى كلاگر محله جويبار يك قطعه زمين نسبتاً بزرگى را عده اى از مؤمنين محل خريدارى و براى الحاق به قبرستان وقف نمودند. حداقل مدت پانزده سال مى گذرد كه براى دفن اموات از آن استفاده نشده و فعلاً براى مؤسسات عام المنفعه از قبيل بيمارستان و مدرسه در اثر نداشتن زمين فارغ در مضيقه هستند. آيا اجازه مى فرماييد كه از يك قسمت از اين زمين جهت بهدارى يا مدرسه استفاده شود و قسمت ديگر براى الحاق به قبرستان بماند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر هنوز ميتى در آن دفن نشده، اختيار با صاحبان اصلى و كسانى است كه وقف كرده اند و مى توانند براى كارهاى خير ديگر از آن استفاده كنند.

[سؤال 8044] 4244

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله خمينى دام ظله العالى

متولى وقف در حالى كه بدهكارى وقفى دارد مرحوم مى شود، ورّاث از اداى بدهى وقف امتناع مى ورزند، پسر ارشد تصميم مى گيرد اين بدهى را به تنهايى بپردازد، لذا قطعه باغى را به عنوان اداى بدهى وقف اضافه بر موقوفات گذشته مى نمايد و پشت

ص: 50

كاغذ وقف نامه گذشتگان مى نويسد، لكن بعداً ورثه تصميم مى گيرند بدهى وقفى پدر را مشتركاً بپردازند، و لذا همه ورثه نيز قطعه زمين زراعتى را جزء وقف قرار داده و مقدارى پول جهت صرف در وقف پرداخته اند. آيا قطعه باغ پسر ارشد جزء وقف به حساب مى آيد يا به ملك شخصى نامبرده برمى گردد؟

بسمه تعالى، اگر زمين را وقف نموده و تسليم جهت وقف كرده ديگر به خود شخص باز نمى گردد، ولى بدهى بابت وقف بايد در همان جهت وقف مصرف شود.

[سؤال 8045] 4245

بسمه تعالى 18 شعبان المعظم 1403 ق

محضر مبارك مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

احتراماً به استحضار مى رسانيم: شخص خيّرى در گرگان، مقدار پانصد و پنجاه متر زمين - كه چندين اتاق مخروبه قديمى داشته - به عنوان حسينيه به هيأت متوسلين به حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام واگذار نموده و قبض و اقباض هم محقق شده است. سپس اعضاى هيأت، تابلو و پرچمى با عنوان حسينيه بر سر آن نصب نمود كه شخص واگذار كننده هم حضور داشته است. اين هيأت براى انجام مراسم عزادارى در آن زمين و مرمت آن مخارجى در حدود چهل هزار تومان متحمل شده اند و نيز چندين هفته در آن محل مراسم عزادارى حضرت خامس آل عبا اقامه شده است. چون واگذار كننده شخصاً نمى توانسته در مجالس شركت كند؛ شخصى به نمايندگى از طرف ايشان در اولين مراسم شب جمعه شركت داشته و همۀ اين گفته ها با اطلاع نمايندۀ محترم حضرت عالى و امام جمعه محترم گرگان انجام شده است. با توجه به اين كه طبق فتواى حضرت عالى، معاطات در وقف بر مصالح عامه كفايت مى كند، مضافاً به اين كه لفظاً هم واگذارى را ادا كرده؛ آيا اين شخص مى تواند منصرف شده و برگردد يا خير؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه مالك زمين آن را به عنوان حسينيه تحويل

ص: 51

داده و متولى شرعى يا مردم قبض نموده و در جهت وقف هم مورد استفاده قرار گرفته؛ مالك نمى تواند منصرف شود و حسينيه را به ملك خود برگرداند.

[سؤال 8046] 4246

بسمه تعالى 28 / 6 / 1360

حضور محترم نايب الامام، حضرت آيت الله الخمينى، دام بقاؤه

با عرض سلام و اداى مراسم بندگى و عذرخواهى از اين كه زحمت مى دهم، با وجود گرفتارى هايى كه داريد و اميدوارم به زودى همۀ گرفتارى ها برطرف شود؛ ان شاء الله.

بنده چند مسأله برايم از رساله جناب عالى حل نشده؛ اين است كه مزاحم مى شوم.

1. جد بنده كتابى طبى نوشته و در اواخر كتاب لعنت كرده به كسى كه كتاب را به ديگرى بدهد. بنده متوجه نبوده، به كتابخانه داده، در كتابخانه هم كتاب هاى طبى مورد استفاده نيست؛ مى توانم كتاب را پس بگيرم يا خير؟

بسمه تعالى، مجرد لعنت الزام آور نيست و اگر وقف كتابخانه شده نمى توانيد برگردانيد.

2. صبيۀ بنده در تظاهرات شركت داشته؛ جوانى او را گول زده و به محضرى مراجعه نموده است. براى آن كه بنده راضى نبوده ام. - يعنى اصلاً به بنده مراجعه نشده - دختر به دروغ به صاحب محضر گفته است سابقه ازدواج دارم؛ اقرارنامه تنظيم نموده، محضر ازدواج او را عقد نموده؛ عقد صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، ازدواج دختر باكره موقوف به اجازۀ پدر است؛ ولى با ميل دختر به ازدواج اگر پسر كفو عرفى و شرعى او باشد و دختر بترسد كه ديگر شوهر خوبى پيدا نكند، پدر حقّ منع از ازدواج آن ها ندارد.

3. مشغول نماز خواندن تلفن زنگ مى زند؛ كس ديگرى نيست جواب بدهد، جايز است نماز را بريده جواب تلفن بدهد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

4. ساعت هايى ساخته شده با قاب طلا (ساعت جيبى يا مچى)؛ آيا مى توان با آن نماز خواند در

ص: 52

صورتى كه همراه باشد يا اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اگر در جيب باشد اشكال ندارد؛ ولى اگر به مچ بسته باشد نماز صحيح نيست.

5. تعهدى دارم هر وقت مطلع شدم كسى فوت نموده نماز وحشت بخوانم و چون واريس شديد دارم نمى توانم زياد بايستم؛ جايز است ركعت دوم يك سوره «إنّا أنزلنا» خوانده شود؟ و هم ممكن است يك نماز و نيت شود به تمام آن كسانى كه در آن روز مدفون شده اند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر يك سوره خوانده شود نماز ليلة الدفن نمى شود و تشريك در ثواب مانع ندارد.

[سؤال 8047] 4247

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

1. شخصى مقدارى زمين دارد. مى گويد: «وقتى عمارت ساختم، قسمت بالاى آن را كتابخانه مى كنم و صيغه وقف را اين طور جارى مى كنم: قسمت فوقانى اين زمين را وقف كتابخانه كردم»؛ آيا اين وقف صحيح است و على فرض الصحّة مى تواند اين زمين را بفروشد يا نه؟

بسمه تعالى، اين وقف صحيح نيست.

2. صحن مسجدى است مشكوك، كه آيا واقف آن صحن را هم جزء مسجد قرار داده يا حسينيه؟ آيا مى توان در آن صحن مستراح ساخت؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8048] 4248

بسمه تعالى 12 / 11 / 1361

درود بر شهيدان اسلام در سراسر جهان

اگر شخصى قطعه اى از زمين خودش را براى كسى در حال مريضى وصيت نمايد كه عوض آن رفته كربلا زيارت به جا آورد و آن شخص هم زيارت را بعد از مرگ موصى انجام دهد، آيا وارث موصى مى تواند بعد از اين وصيت را به هم زند و قبول

ص: 53

نكند و به جاى زمين موصى به زمين ديگرى را عوض آن بدهد - در صورتى كه آن شخص قبول نكند - يا خير؟

بسمه تعالى، چنانچه زمينى كه معين شده زيادتر از ثلث تركه ميت نباشد، وصيت نافذ است و نمى توانند ورثه بدون رضايت وصى عوض كنند و اگر زايد بر ثلث باشد در زايد احتياج به اجازه ورثه دارد.

[سؤال 8049] 4249

بسمه تعالى 13 / 9 / 1361

مرجع عالى قدر و رهبر عظيم الشأن امت، خمينى بت شكن دامت افاضاته با نهايت ادب، توضيح بر اين كه شخصى وصيت عادى نموده چون كه اولاد نداشته ما ترك خود را وقف نموده، قبل از فوت خود حدود يك سال قبل، به تصرف بنده داده، وارث 3 سال است فوت شده است ملك را طبق وصيت خط عمل شده، حاليه يك ورثه ديگر عدواناً مى گويد بايد ملك را واگذار كنى خواهشمند است طبق دستور اسلام حكم الله را بيان فرماييد قبلاً متشكر خواهم شد.

بنده، ناظر در مخارج مرحوم نيز هستم اهل محل حقّ بنده را گواهى مى نمايند.

بسمه تعالى، اگر وصيت كرده كه بعد از فوت او وقف باشد در زمان حيات وقف ماترك نموده وصيت و وقف مزبور باطل است و ماترك او به ورثه اش مى رسد. بلى اگر چيز معيّنى را وقف كرده و در حيات خود تحويل جهت وقف داده وقف صحيح است و از تركه محسوب نمى شود.

[سؤال 8050] 4250

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى دام ظله العالى

محترماً؛ معروض مى دارد: شخصى است از اهل علم، قصد دارد خانۀ مسكونى خود را وقف چند نفر از طلاب مجرد كند به شرط اين كه خودش مادام الحيات ساكن

ص: 54

باشد. خودش معيل است و بعد از خودش تحويل موقوف عليهم داده شود؛ چون در وقف، فقها قبض و اقباض را شرط دانسته اند و خود واقف از اهل علم است؛ مى تواند خودش مادام الحيات ساكن باشد يا نه؟

و به فرض صحت وقف به شرط ساكن بودن با اين كه خودش معيل است و وقف بر مجرد است آيا قانوناً هم تصويب شده است يا در صورت مخالفت ورثه موجب رد وصيت خواهد شد. مستدعى است مشروحاً بيان فرماييد و در صحت يا عدم صحت راه چاره اى ارائه فرماييد. موجب تشكر و مزيد اجر است.

بسمه تعالى، وقف به نحو مذكور، صحيح نيست.

[سؤال 8051] 4251

بسمه تعالى دوم ذيقعدۀ 1399 ق

حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى دامت بركاته، سلام الله عليكم، سلامتى و بقاى وجود مبارك را خواستارم. لطفاً جواب سؤال ذيل را مرقوم بفرماييد:

شخصى خانه اى داشته به عنوان مسجد وقف نموده و قيد نموده كه تا آخر عمر در مسجد باشد. ساختمان مسجد با همّت مؤمنين تحت نظر امام جماعت به اتمام رسيده است. مدتى است كه برنامه هاى اسلامى در اين مسجد پياده مى گردد، ولى واقف كه در مسجد سكونت دارد، به عناوين مختلف مانع انجام فرائض دينى؛ از نماز جماعت و غيره مى گردد و با تبليغات سوء مردم را نسبت به مسجد و امام آن بدبين مى نمايد. فعلاً متولى شرعى و قانونى و امام جماعت و مردم شديداً ناراحت و دل آزرده گرديده اند كه منزل ديگرى براى ايشان (واقف) فراهم نموده و او را به آن خانه منتقل نمايند تا مردم بتوانند برنامه هاى دينى را با راحتى انجام بدهند.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مانع ندارد و شرط سكونت در وقف مسجد نافذ نيست و نبايد مزاحمت نمازگزاران بشود.

ص: 55

[سؤال 8052]

‘ 149

2. اگر شخصى ملكى را وقف كند براى امور خيريه و در ضمن شرط كند كه اگر اولاد خودم روزى محتاج شدند يا خودم فقير شدم حق تقدم داشته باشم صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، وقف صحيح است و شرط حق تقدم براى خودش صحيح نيست.

[سؤال 8053] 4252

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت توفيقاته، چه مى فرماييد در مورد مسأله شرعيه اى كه ذيلاً به نظر مبارك مى رسد:

شخصى چند قطعه ملك را وقف مؤبد و حبس مخلّد نمود براى تعزيه دارى و سوگوارى حضرت سيدالشهدا حسين بن على عليه السلام، ارواحنا فداه. و توليت املاك فوق را مادام العمر براى خود قرار داده و اسمى از حق التوليه نبرده است. و در وقف نامه متذكر شده است كه از درآمد املاك فوق فقط 1/10 آن را مصرف مخارج مراسم عزادارى سرور شهيدان برسانيد و بقيۀ درآمد كه 9/10 مى باشد، متعلق به خود واقف باشد و توليت املاك فوق را نيز بعد از مرگ براى شخص ديگرى معين كرده است و در اين مورد1/10 از منافع ملك را حق التوليه براى متولى پس از مرگ خودش قرار داده است. و باز هم از بقيه منافع ملك هيچ گونه ذكرى به ميان نياورده است. با توجه به مطالب فوق، نظر مبارك را در مورد اين مسأله شرعيه اعلام داريد كه وقف بر نفس لازم مى آيد يا خير؟

خدايا، خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار، از عمر ما بكاه و به عمر او بيفزا

بسمه تعالى، در فرض مذكور، حكم وقف بر نفس را ندارد و بايد بر طبق وقف عمل شود.

ص: 56

[سؤال 8054] 4253

بسمه تعالى 20 / 9 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، با سلام و آرزوى سلامتى و طول عمر آن رهبر بزرگوار و با توسل به درگاه حضرت بارى تعالى در خصوص اعطاى توفيق جهت برافراشته شدن پرچم اسلام در پهنه گيتى به رهبرى آن قائد اعظم.

خواهشمند است نظر آن مرجع بزرگوار را در مورد اين كه آيا مى شود جنگل ها و مراتع كشور كه جزو انفال بوده و بهره بردارى از آن بايستى با نظر ولى امر و توسط دولت صورت پذيرد، توسط اشخاص وقف گردد؟ اگر چنين موردى پيش آيد، ادارۀ آن با توجه به كسب علوم و تخصص هاى مربوطه با نظر ادارات اوقاف خواهد بود يا واحدهاى تابعه سازمان جنگل ها و مراتع كشور؟

بسمه تعالى، وقف جنگل ها و مراتع عمومى صحيح نيست.

[سؤال 8055] ‘ 3637

2. شخص مذكور، بعداً زمين خود را وقف مى كند و مشترى مذكور، در مجلس وقف مى گويد از معامله بالا صرف نظر كردم به شرط اين كه وقف صحيح باشد. آيا معامله بالا فسخ شده، و وقف صحيح است؟

بسمه تعالى، اگر بعد از سه ماه، با تخلف شرط، فروشنده اين كار را انجام داده؛ فسخ محقّق شده. ولى صحت وقف، محل اشكال است، مگر اين كه اول فسخ كند و بعد وقف نمايد.

[سؤال 8056] 4254

بسمه تعالى 5 / 7 / 1361

محضر حضرت آيت الله امام خمينى، مرجع عالى قدر، مدّ ظله

به عرض مى رساند: قريب سى سال قبل، پدرى كليه كتب خود را به يكى از

ص: 57

فرزندانش مصالحه مى نمايد؛ متصالح كتب خود را هم در اين مدت به آن اضافه مى كند و اين كتاب ها تا آخرين روز حيات، در اختيار پدر بوده؛ وى چند هفته قبل از فوتش كتاب ها را وقف مى كند. مستدعى است بيان فرماييد: آيا اين وقف صحيح است يا خير؟ و در صورت عدم صحت، آيا آن ها به متصالح تعلق دارد يا به وراث؟

بسمه تعالى، اگر معلوم است كه كتاب ها را به فرزندش صلح كرده، وقف صحيح نبوده است و چنانچه نزاعى در بين است بايد در محكمه شرعيه حل شود.

[سؤال 8057] 4255

بسمه تعالى 18 / 4 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

به عرض مى رساند: يك دانگ از شش دانگ مزرعه اى در مالكيت اشخاصى مى باشد. قنات اين مزرعه در سال هاى 1343 و 1344 شمسى كاملاً خشك و بى آب شد، به طورى كه تمام درختان آن خشك و از بين رفت و باغ هاى آن خراب و محل عبور و مرور مردم شد، و در ضمن سابقاً اين ملك، در دست آباء و اجداد ما به صورت رعيتى كشت مى شده است. در سال هاى 1349 و 1350 شمسى بدون دخالت كسى دوباره آبى پيدا شده و پدر اين جانب (رعيت) به خرج خود، شروع به كندن زمين ها و كشيدن ديوار باغ ها نمود و بادام كاشت كه نوچه هاى آن، سند اين مدعا است. از اين ملك، شخص ثالثى در اوايل سال 1358 ادعا نمود كه سه حبۀ آن را خريدارى كرده است؛ كه مورد اعتراض ما واقع شد و صحبت پدر اين جانب اين بود كه ملكى است كه به دست خود من احيا و آباد شده است و اگر صاحبش مى فروشد، خودم خريدارى مى نمايم، حتى به مبلغى اضافه تر كه قبلاً هم به اطلاع مالك رسيده بود؛ و يكى از مالكين قول داد كه اين قضيه را حل و فصل نمايند، كه بعد از مدتى شخص ثالث - كه خريدار بود - اظهار نمود كه اين سه حبه ملك را به ديگرى فروخته ام و تحويل او

ص: 58

بدهيد. مجدداً در جواب گفته شد: ملك را خودمان مى خواهيم و وجه آن را نيز مى پردازيم و تحويل هيچ كس ديگر نمى دهيم. لذا شخص ثالث (مشترى اول) گفت: حال كه چنين است، من هم اين سه حبه را وقف مسجد مى نمايم و اكنون اعلام نموده كه اين سه حبه را وقف مسجد نموده ام. حالا آيا معاملۀ اوليه صحيح بوده يا نه؟ و در هرصورت، وقف بودن اين ملك با اين بيان ثابت است يا نه؟ و باتوجه به مطالب فوق، مالكين حق فروش به غير رعيت را دارند يا نه؛ درصورتى كه رعيت مايل به خريد بوده و هست؟ و آيا حق اولويت خريد با رعيت نيست؟

بسمه تعالى، اگر مالك اصلى از اين زمين اعراض نكرده است، معامله صحيح و بر اين فرض، وقف تمام است.

[سؤال 8058] ‘ 1878

5. زمين و ملك اين روستا در سال 1342 به وسيله دولت فروخته شده به زارعين و قبرستان قديم او پر است و زارعى از زمين تصرفى خود براى قبرستان وقف نموده البته با مالك اصلى تبانى و توافق به عمل نيامده از نظر شرع مقدس جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر شرعاً ملك واقف نبوده وقف صحيح نيست.

1332 شمسى، در وقف نامه نوشته شده مصارف از منافع و مداخل آن پس از دفع مخارج ملكى و مُلكى، سالى دويست و پنجاه ريال در روز عيد فطر به فقرا غير سادات بدهد و در نيمه جمادى الاُولى مقدار ده من برنج طبخ نمايد و به فقرا بخوراند و مازاد آنچه باشد مربوط به متولى است.

چون املاك وقف عام و وقف خاص زير نظر اداره اوقاف بوده و اداره اوقاف از قديم از عايدات وقف عام چيزى مى برد و در وقف خاص نظارتش استصوابى است. بفرماييد نظر مبارك نسبت به موقوفه بالا - ما ذكر عين مفاد وقف نامه است كه در بالا ذكر شد - . آيا رقبه مزبور وقف خاص حساب مى شود شرعاً يا وقف عام؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه در وقف قيد شده كه صرف فقرا شود وقف عام است.

[سؤال 8060] ‘ 4302

2. وقف بر فقرا و مساجد و روضه خوانى، وقف عام است يا وقف خاص است؟

بسمه تعالى، اگر وقف، بر مطلق فقرا يا مساجد يا روضه خوانى باشد، وقف عام است.

مسجد هم ببريم تهيه شده است. و قرينه كتبى و ثابتى هم در دست نيست. تكليف را روشن بفرماييد. متشكرم

بسمه تعالى، به طريق متعارف، از ظروف استفاده نمايند.

[سؤال 8062] 4258

بسمه تعالى

خدمت امام عظيم الشأن

در يك روستاى دور از شهر موقعى كه مى خواهند مجالس ختم، عروسى و كلاً كارهاى خير را برگزار كنند، به علت كمبود امكانات رفاهى، از وسايل و ظروفى كه وقف حسينيۀ سيدالشهدا است، استفاده مى كنند و در پايان كار، كرايۀ آن را به متولى اجناس پرداخت كرده و اگر چيزى از آن كم يا شكسته شود، عوض آن را مى گيرند. آيا اين كار جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، موقوف است به نظر متولى يا متصدى شرعى و مراعات جهتى كه بايد در آن صرف شود و براى آن داده شده است و اگر براى خصوص استفاده در حسينيه داده شده، نبايد به جاى ديگر ببرند.

[سؤال 8063] ‘ 2653

2. يك قطعۀ كوچك باغچه وقف دارم كه وقف نامۀ آن نان دادن به اهالى قريه با عزادارى سيد الشهدا مى باشد. چون عايد يك سالۀ او خيلى كم مى شود، ناچار دو - سه سال جمع نموده، يك دفعه احسان مى كنم؛ به علت تأخير از شما اجازه يا راه حل مى خواهم.

بسمه تعالى، اگر صلاح باشد مجازيد.

[سؤال 8064] ‘ 4434

2. جنب حمام روستا، زمينى وقفى است كه واقف آن فوت كرده است. پسر واقف مى گويد: اگر امام اجازه فرمايند، من حاضرم زمين جنب حمام را براى ساختمان حمام

ص: 61

در اختيار اهالى قرار دهم. خواهشمند است نظر مبارك امام در مورد ساختن حمام در ملك وقفى را - كه با رضايت پسر وقف كننده مى باشد - اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، امر وقف، موكول به نظر متولى شرعى آن است و جهت وقف را نبايد تغيير دهند.

[سؤال 8065] 4259

بسمه تعالى 18 / 8 / 1361

حضور مبارك امام امت و رهبر جهان، اولاً سلامتى حضرت عالى را از خداى متعال مسئلت دارم.

1. اگر كسى بدون اجازه، در زمين موقوفه ساختمان بسازد، چه صورت دارد؟ و رفت و آمد در آن ساختمان، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، تصرف در زمين موقوفه، منوط به اجازۀ متولى شرعى، با مراعات جهت و مصلحت وقف است، و بدون آن در حكم غصب است.

[سؤال 8066]

2. و زمين هايى كه تقسيم شده، در دست كشاورزان است و بعضى از كشاورزان، آن زمين را مى فروشند. فروختن آن چه صورت دارد؟ و كسى كه مى خرد چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، رسيدگى به امور زمين، موكول به دولت اسلامى است و متابعت مقررات دولت اسلامى، لازم است.

[سؤال 8067] ‘ 119

3. آيا مُهر مسجد را به مسجد ديگر مى توان نقل كرد يا نه؟ و اگر كسى مُهر مسجد را برد و مدتى با آن نماز خواند - چه در منزل و چه در مسجد ديگر - آيا نماز او چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، جايز نيست و بايد به جاى اول برگرداند؛ مگر آن كه يقين كند كه مخصوص آن مسجد نيست.

ص: 62

[سؤال 8068] 4260

بسمه تعالى 21 / 2 / 1361

دفتر محترم حضرت آيت الله سيد روح الله موسوى خمينى، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

آيا مواردى را كه ذكر مى گردد، مى شود به مصرف جبهه جنگ، جنگ زدگان، حساب دولت و كميتۀ امداد رساند؟ اگر نمى شود، طريقۀ مصرف را مرقوم فرماييد تا عمل شود. اگر مى شود، هر كدام مقدم تر است بفرماييد.

موارد عبارتند از: 1 - موقوفات: وقف كننده شب هاى ماه رمضان افطارى مى داده و بعد از خود گفته است: متولى اجازه دارد، هر طور بخواهد، بدهد. 2 - رد مظالم: در كودكى به كسى كه فعلاً نمى شناسد ضرر زده باشد. 3 - وجه اشياى پيدا شده كه اعلام هم شده باشد. 4 - كفارۀ ماه رمضان كه يك سال گذشته و نتوانسته قضاى روزه بگيرد.

بسمه تعالى، هيچ يك از امور ذيل را به هيچ يك از حساب هاى فوق نمى توان داد و بايد هر يك به مصرفى كه در رساله ذكر شده است برسد؛ بلى در موقوفاتى كه در وقف اختيار آن با متولى قرار داده شده، بستگى به نظر متولى دارد.

[سؤال 8069] ‘ 4473

3. در مسجد مذكور روى همين فرش ها براى مجلس سوگوارى و ختم و چهلم، زن و مرد متوفى شركت مى كنند و در مجلس زنانه يك عده طفل كوچك همراه مى آورند و يا در مسجد ممكن است به حرف هاى دنيا و يا غيبت بپردازند و شايد زن عذر داشته باشد و مجبور باشد كه در مجلس ختم شركت كند يا به صرف چاى و غيره بپردازند. آيا اجازه مى فرماييد شركت كنند يا خير؟

بسمه تعالى، فرش ها اگر وقف براى جهت خاصى نباشد استفاده هاى مذكور مانع ندارد، ولى بايد از عملى كه موجب ضرر براى فرش باشد اجتناب شود.

ص: 63

[سؤال 8070] 4261

بسمه تعالى 9 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى، دامت توفيقاته، با عرض سلام و آرزوى سلامتى و طول عمر براى حضرت عالى، مستدعى است سؤال زير را پاسخ فرماييد.

1. زمينى است كه در شمال آن، مسجد و در جنوب آن، مدرسه اى جهت طلاب علوم دينيه ساخته شده (البته ساختمان مدرسه به صورت مخروبه و راكد مانده است)؛ در يكى از اتاقهاى مسجد (به عنوان دفتر)، تعدادى از برادران جهت رسيدگى به مسائل اقتصادى و ستاد بسيج اقتصادى مشغول خدمت هستند؛ با توجه به اين كه دفتر مذكور جزء مسجد محسوب مى شود و تعدادى از خواهران يا برادران به جهات شرعى اشكال دارد كه قدم در مسجد بگذارند، لكن براى رفع مشكل خود ناچار به رجوع به دفتر مسجد هستند و اين احتمال دارد كه گناهش به گردن اعضاى دفتر مسجد باشد، آيا مى توان به طور موقت، دفتر را به يكى از حجره هاى راكد مدرسه منتقل كرده و تا شروع ساختمان سازى مدرسه به اين منظور، استفاده شود؟

بسمه تعالى، استفاده از ساختمان و اتاق مسجد براى كارهايى كه منافى با شؤون مسجد باشد و همچنين استفاده از مدرسۀ موقوفه در غير جهت وقف جايز نيست.

2. آيا دو ركعت نماز جمعه، كفايت از نماز ظهر مى كند يا خير؟

بسمه تعالى، نماز جمعه در زمان حاضر، واجب تخييرى و مجزى از ظهر است.

3. آيا از سهم ارزاق تعيين شده براى مردم مى توان در جهات خيريه برداشت نمود؟

بسمه تعالى، استفاده در غير جهت تعيين شده جايز نيست.

4. تا چه مقدار مسافت از محل اقامۀ نماز جمعه نمى توان نماز يوميه را به صورت جماعت يا فرادا خواند؟

بسمه تعالى، نماز جمعه واجب تخييرى است و در انتخاب نماز ظهر به جاى آن، فاصله معتبر نيست.

ص: 64

5. اين جانب نمى دانم آيا روزه و نمازى بدهكار هستم يا خير (به خاطر نمى آورم)؛ تكليف چيست؟

بسمه تعالى، با فرض شك در فوت، چيزى بر شما نيست.

[سؤال 8071] 4262

بسمه تعالى 6 / 12 / 1359

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام، به استحضار مبارك مى رساند:

برخى از افراد طاغوتى كه در دادگاه انقلاب محكوم به مصادرۀ اموال مى شوند، داراى موقوفاتى هستند كه قبلاً آن ها را وقف كرده اند آيا موقوفات آن ها نيز مشمول حكم مصادره است يا خير؟ آيا در اين جهت بين وقف عام و وقف خاص بر اولاد و غيره تفاوتى هست؟

بسمه تعالى، اموال موقوفه بايد به همان مصرفى كه واقف وقف كرده است برسد و بر طبق همان خصوصياتى كه در وقف نامه ذكر شده مصرف شود و فرقى مابين وقف عام و خاص نيست.

[سؤال 8072] 4263

بسمه تعالى 7 / 12 / 1363

محضر مقدس رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با عرض احترام و آرزوى طول عمر و عزت روزافزون، مستدعى است نظر مبارك را در مورد مسائل ذيل اعلام فرماييد:

1. در بين رقبات موقوفات گاهى اراضى شن و ماسه يا خاك رس پيدا مى شود كه تا كنون عوايد آن ها در جهت اجراى نيات واقف به مصرف مى رسيده، اخيراً برخى از دواير دولتى مدعى هستند كه اين نوع اراضى، معادن و جزو انفال است؛ آيا اين نوع از معادن شرعاً انفال محسوب مى شوند يا موقوفه هستند؟

بسمه تعالى، اين ها انفال نيستند و موقوفه هستند.

ص: 65

[سؤال 8073]

2. برخى از موقوفات به دلايل مختلف در زمان طاغوت به فروش رسيده و ادارات اوقاف يا متوليان وقف از محل ثمن آن ها اقدام به خريد سهام بانك ها كرده اند و اين بانك ها پس از پيروزى انقلاب اسلامى، ملى اعلام شده اند. آيا سهام وقف نيز مانند سهام اشخاص ملى مى شود يا بايد در جهت اجراى نظر واقف به مصرف برسند.

بسمه تعالى، آنچه املاك موقوفه است به وقفيت باقى و ملى نمى شود.

[سؤال 8074] 4264

بسمه تعالى 4 / 10 / 1361

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

در شبستان مسجد و محراب مى شود صندوق قرض الحسنه و محل داد و ستد پول قرار داد يا خير؟

بسمه تعالى، از كارهايى كه برخلاف وضع مسجد است بايد اجتناب شود.

[سؤال 8075] 4265

بسمه تعالى 20 / 1 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله العالى، خواهشمند است حكم الله را در مسائل زير مرقوم فرماييد:

1. روى مسجدى، بناى كتابخانه و دفتر انجمن اسلامى را مى توان بنا كرد يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8076]

2. در مسجدى كه براى جماعت استفاده نمى شود و به ندرت كسى يا كسانى در آن نماز مى خوانند، مى توان براى مدتى براى فروشگاه تعاونى استفاده نمود؟

بسمه تعالى، تبديل مسجد به فروشگاه جايز نيست.

3. شبيه خوانى يا تعزيه خوانى در نقش معصوم و مؤنث چه صورتى دارد؟

ص: 66

بسمه تعالى، شبيه خوانى اگر مشتمل بر محرمات نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانع ندارد ولى بهتر است به جاى آن، روضه بخوانند.

4. در يك آبادى سه باب مسجد - به مساحت هاى 15 مترمربع و 20 متر مربع و مسجد سوم حدوداً 30 مترمربع - مى باشد؟ آيا مى توان مساجد مذكور را فروخت و در جاى ديگر، مسجدى بزرگ تر بنا نمود؟

بسمه تعالى، مسجد قابل فروش نيست.

[سؤال 8077] 4266

بسمه تعالى 14 / 4 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، دام ظله، پس از ابلاغ عرض سلام و ارادتمندى كامل به وجود مبارك حضرت عالى

غرض از تصديع: با اين كه جناب عالى تأكيد فراوان بر حفظ مساجد داريد و كراراً مى فرماييد: مساجد، سنگر است و سنگرها را حفظ نماييد؛ با بودن سه مسجد و اقامۀ جماعت در هر سه مسجد در سه وقت شرعى، حسينيه اى در جوار اين مساجد قرار دارد كه در آن اقامۀ جماعت بر پا كرده اند؛ در صورتى كه با بعضى از اين مساجد، بيشتر از دويست و پنجاه متر فاصله نمى باشد. آيا از نظر حضرت عالى اين امر، تضعيف مسجد - اين سنگر الهى - نمى باشد؟ و نيز تضعيف روحانيت و ائمه جماعات آن ها نخواهد بود؟ خواهشمند است حكم الهى را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اقامۀ نماز جماعت در حسينيه - اگر خلاف مقررات وقف نباشد - با مراعات شرايط مقرّره اشكال ندارد.

[سؤال 8078] 4267

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، أدام الله ظله

1. در قريه اى مسجد قديمى را خراب كرده اند كه تبديل به احسن كنند و مى خواهند لولۀ شوفاژ هم براى مسجد بكشند، و براى موتورخانۀ شوفاژ جا و زمين

ص: 67

ندارند. آيا جايز است و اجازه مى فرماييد يك قسمت زمين مسجد كه خراب كرده اند، به صورت زيرزمين به مقدار جاى موتور شوفاژ گود كنند و روى آن را هم سطح بقيۀ زمين مسجد درست كنند يا نه؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

2. در رسالۀ توضيح المسائل در احكام نماز، پنجم از نمازهاى واجب را «قضاى نماز پدر و مادر كه بر پسر بزرگ تر واجب است» شمرده اما در مسأله 1390 نوشته شده: «نماز قضاى پدر كه بر پسر بزرگ تر واجب است» و اسمى از نماز مادر برده نشده است؟

بسمه تعالى، نماز مادر بر عهدۀ پسر نيست.

3. در باب نذر فرموده ايد كه نذر زن بدون اجازۀ شوهر باطل است؛ اگر زن كارمند باشد و حقوق بگيرد. از كاركرد خودش، در صورتى كه منافات با حق شوهر هم نداشته باشد؛ باز هم بايد نذرش با رضايت شوهر باشد؟

بسمه تعالى، در اين صورت هم، نذر زن بدون اذن شوهر باطل است.

[سؤال 8079] 4268

بسمه تعالى 21 / 12 / 1361

با درود بر امام زمان عليه السلام و نايب برحقش امام خمينى، اين ابراهيم زمان و درود و سلام به روح شهداى اسلام، اين وارثان خون حسين عليه السلام

درخواست جواب اين سؤال ها را از امام امت داريم.

1. قبرستانى در قريۀ بازنه - يكى از روستاهاى اطراف اراك - واقع مى باشد. در اين قبرستان كودكان زير هفت سال خاك شده و مى شود. همسايگان اين قبرستان استفادۀ شخصى، از قبيل: راه و كودگاه و كوبيدن خرمن و غيره مى نمايند. درصورتى كه نبايد استفاده كنند، دستور بفرماييد.

بسمه تعالى، امور مزبوره، اگر هتك به قبور قبرستان محسوب نشود، اشكال ندارد. مگر آن كه وقف شده باشد براى خصوص دفن.

[سؤال 8080]

2. مردم اين قريه، مى خواهند اين قبرستان را براى ساختن مدرسه استفاده كنند.

ص: 68

اين قبرستان، در داخل ده واقع شده است و اطراف آن، اماكن مسكونى مى باشد جواب بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر قبرستان، وقف براى دفن اموات باشد و ياآن كه بناى مدرسه در آن، موجب نبش قبر يا هتك شود، جايز نيست.

[سؤال 8081] 4269

بسمه تعالى

محضر مقدس مرجع عالى قدر، رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، به عرض عالى مى رساند:

مكانى در شهرستان قم وقف امور ايتام گرديده؛ پس از پيروزى انقلاب اسلامى، امور رسيدگى به ايتام، تحت پوشش كميتۀ امداد حضرت امام قرار گرفته و مكان فوق، مدت چهار سال بدون استفاده مانده و به علت نرسيدن به آن، در حال از بين رفتن مى باشد؛ حضرت عالى جايز مى دانيد:

1. مكان فوق، به علت نبودن ساختمان در شهر قم جهت رسيدگى به امور فرهنگى فرزندان، همسران، مادران و پدران شهدا، به اين امر اختصاص داده شود؟

2. مقدارى بودجه و امكانات نيز مختص همين مكان و ايتام بوده؛ در صورت جايز دانستن بند 1، آيا مى توان امكانات موجود را به امور شهدا اختصاص داد؟

3. اجازه مى فرماييد امور فرهنگى خانواده هاى اسرا، گروگان ها و مفقودين، در اين مكان صورت گيرد؟

4. آيا در ساختمان نامبرده مى توان به امور فرهنگى خواهران و برادران شهدا اقدام نمود؟

بسمه تعالى، اگر مكان مزبور، وقف امور ايتام است، با نظر متولى شرعى مى توانند در مورد ايتام شهدا از آن استفاده كنند؛ و بودجۀ آن مربوط به صلاح ديد متولى شرعى آن است.

ص: 69

[سؤال 8082] 4270

بسمه تعالى 17 / 10 / 1367

محضر مقدس رهبر بزرگوار انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، روحى فداه، با عرض سلام و آرزوى سلامتى آن وجود مبارك، محترماً معروض مى دارد:

در حدود 150 سال پيش، ملكى وقف مدرسۀ علميه و طلاب و اساتيد آن در كرمان، گرديده است. مدرسه سال ها به صورت مخروبه درآمده بود، پس از انقلاب بازسازى و براى استفادۀ خواهران طلبه مورد بهره بردارى قرار گرفت و هم اكنون نيز تعدادى از خواهران طلبه در آن مشغول تحصيلند، متمنى است نظر مبارك را در مورد استفاده از درآمد ملك موقوفه، جهت مخارج مدرسه و خواهران طلبه بيان فرماييد.

بسمه تعالى، درآمد ملك مزبور به خواهران طلبه نيز مى رسد و در اين جهت فرقى ميان طلاب مرد و زن نيست.

[سؤال 8083] ‘ 224

2. آيا در پشت بام مسجد غير از ساختمان براى مسجد مى توان ساختمان ديگرى، مثلاً ساختن اتاق براى بسيج و غيره بنا نمود؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8084] ‘ 1548

2. آيا كسى كه مسجدى را بنا مى كند و همۀ مخارج آن را مى دهد، مى تواند بگويد كه مثلاً فلان اتاق كه براى خادم مسجد ساخته ام، راضى نيستم براى كار ديگر گذاشته شود؟

بسمه تعالى، اگر بانى و واقف، مرافق مسجد را براى استفادۀ به خصوصى تعيين كرده، مخالفت آن جايز نيست؛ ولى اگر در وقف مصرف خاصى تعيين نشده، استفاده در شؤون مربوط به مسجد مانع ندارد.

ص: 70

[سؤال 8085] 6607

2. اشغال كردن مسجد به اين كه مقدارى از مسجد را كتابخانه كنند يا اين كه براى غير نماز اجتماع كنند در مسجد به طورى كه مزاحم مصلّين باشند چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، كتابخانه كردن مقدارى از مسجد و مزاحمت نمازگزاران جايز نيست، ولى مى توانند تعدادى كتاب بدون مزاحمت مصلّين در مسجد قرار دهند.

[سؤال 8086] ‘ 4477

4. طلاب علوم دينيه در مدارس علميه مى توانند درس جديد بخوانند يا خير؟

بسمه تعالى، تابع مقررات وقف مدرسه است.

[سؤال 8087] ‘ 2338

3. ساختمان حسينيه اى فرسوده، در يكى از محلات شهر قرار گرفته كه مورد نياز آموزش و پرورش - جهت واحد آموزشى - است. آيا ادارۀ اوقاف و يا متولّى حسينيه مى تواند آن را اجاره داده؛ به طورى كه در ايام عزادارى حضرت ابا عبد الله الحسين عليه السلام مورد بهره بردارى باشد و بقيۀ ايام هم آموزش و پرورش، از آن بهره بردارى نمايد؟ مستدعى است نظر مبارك را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، استفاده از حسينيه، در غير جهت وقف، جايز نيست.

[سؤال 8088] 4271

بسمه تعالى

نايب الامام بيان فرماييد:

شخصى در يك صد و چهار سال قبل رقباتى وقف امام سوم عليه السلام نموده و مفاد مندرج در وقف نامه پس از ذكر نام واقف و رقبات: «و اما شروط و امور منصوصه در

ص: 71

متن وقف، آن كه مادام كه توليت با خود واقف است هر ساله كل منافع و مداخل اعيان موقوفه را پس از وضع مخارج مِلكى و مُلكى صرف تعزيه دارى و سفره جناب خامس آل عبا عليه السلام نمايد و هر ساله در ماه رمضان مقدار شصت من برنج با گوشت و ادويه و خورشت طبخ نموده و به كليه همسايگان بفرستد و در ظرف دو ماه محرم و صفر مقدار دويست من برنج در ظرف ده روز و يا ده شب به قرار شبى 20 من با متعلقات طبخ نمايد به اين تفصيل كه در هر شب يك ظرف پلو و دو خورشت و دو افشره با ترشى آماده نمايد و به مؤمنين از فقرا و سادات و شيعيان اطعام نمايد و متولى در هر طبقه از منافع و مداخل اعيان موقوفه ده روز روضه خوانى و تعزيه دارى نمايد و در هر تعزيه مقدار دو من و نيم قند صرف نمايد و در هر يك از سنوات كه بعد از مصارف چيزى فاضل آمد به مصارف سنه آينده صرف نمايد و پس از فوت واقف يك سهم از پنج سهم جهت متولى و چهار سهم باقيمانده به مصارف ذكر شده برساند».

در اين ايام كه مردم و اشخاص با دعوت قبلى به وسيله كارت يا رقعه عموماً حاضر در مجلس سفره نمى شوند و از طرفى هم، وسايل امروزى تدارك نمودن و اجرت دادن، كارى است فوق العاده مشكل براى پذيرايى، آيا اجازه مى فرماييد:

1. برنج كه 750 كيلو تقريباً مى شود ضميمه قيمت گوشت و افشره كه واقف تعيين نموده ضميمه روغن و برنج بين 300 نفر اشخاص تقسيم شود يا خير؟

2. قيمت برنج و قيمت گوشت و لوازمات طبخ نموده بين 300 نفر اشخاص تقسيم شود و ده روز روضه خوانى هم وقتى واعظين مردم را به فيض مى رسانند و عامه مردم شركت كنند استفاده مى نمايند كماكان مجلس برقرار بوده باشد از مقام عالى استدعا مى شود نظر مباركتان در موضوع سفره در دو جهتى كه عرض شده يا جهت ديگرى كه درنظر مباركتان مقبول باشد در ذيل دست خط مرقوم و به مهر مبارك مرسوم و اگر هم نماينده يا امينى مصلحت است، امر فرماييد تا به دستور مبارك اجرا نماييم.

بسمه تعالى، بايد به همان نحو كه در وقف مقرر شده عمل شود.

ص: 72

[سؤال 8089] 4272

بسمه تعالى

پيشگاه مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، امام امت اسلام، دامت بركاته و جعلنا الله فداك ايّها الامام القائد

1. آيا جايز است در كلاس هايى كه در حسينيه، جهت تعليم و تربيت نوجوانان تشكيل مى گردد، غير از قرآن و دروس دينى، دروسى ديگر - از قبيل زبان هاى مختلف دنيا و دروس علوم جديده - ايجاد نمود يا جايز نمى باشد؟

بسمه تعالى، مانعى ندارد.

[سؤال 8090]

2. آيا فرزندان غير مسلمان در كلاس هايى كه در حسينيه ها جهت تعليم و تربيت و ارشاد نوجوانان برگزار مى گردد، حقّ شركت دارند و شركت آنان جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر از اهل كتاب باشند مانعى ندارد.

[سؤال 8091] 4273

بسمه تعالى 28 / 1 / 1359

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

با احترام آرزومند است كه خداوند متعال طول عمر به آن حضرت عنايت فرمايند تا با رهبرى آن زعيم عالى قدر ملت مسلمان به سعادت و عزت نايل آيد. منظور از تصديع اولاً، عرض اخلاص و در ثانى، تعيين تكليف شرعى موضوع بدين شرح است: شخص خيّرى حدود پنجاه سال قبل آبى جهت شرب دو محله شهر وقف نموده كه با لوله كشى شهر، محلات نامبرده احتياجى به آن ندارند و در حقيقت اين موقوفه در حال حاضر متعذر المصرف مى باشد؛ مال الاجاره يا اجرت المثل را بايد به چه نحو پرداخت نمود؟ توضيح اين كه از اول سال 1357 اين آب به اجاره واگذار شده است، قبلاً با موافقت ادارۀ اوقاف زمان طاغوت شهردارى شرب مى نموده و مال

ص: 73

الاجارۀ سه ساله حدود هفت هزار و پانصد تومان مى باشد.

بسمه تعالى، با فرض تعذّر مصرف، عوايد وقف را با نظر متولى شرعى در مطلق وجوه برّ و خيرات صرف نمايند.

[سؤال 8092] 4274

بسمه تعالى

1. باغ وقفى كه مخروبه شده است و چراگاه گلّه و حيوانات قرار گرفته و در زمين اين باغ، درخت هاى صحرايى سبز شده است كه بعضى از آن ها داراى ثمر هستند و مردم از چوب آن درخت ها براى ساختن منزل و سوخت و همچنين از ثمر آن ها استفاده مى كنند، اين استفاده ها چه صورت دارد؟ آيا بايد آن ها را بفروشند و به مصرف روضه خوانى برسانند و يا اين كه لازم نيست و استفاده از آن ها هم اشكالى ندارد؟

بسمه تعالى، مربوط به وقف است و بايد زير نظر متولّى شرعى، در جهت وقف صرف شود.

2. شخصى از دنيا مى رود و وصيت مى كند يك مقدار از اموالش براى نماز و روزه باشد و در ضمن، همين شخص متوفى اهل ربا و سود بوده است كه هرگاه كسى محتاج او مى شد، قرض او همراه با ربا بوده است و ديگر اين كه وجوهات هم نمى پرداخته؛ آيا از اين مقدار اموال بايست وجوهات و يا اين كه رد مظالم اخراج شود يا خير؟

بسمه تعالى، بايد اوّلاً ديون او كه از جملۀ آن، وجوه شرعيه و مظالم عباد است، داده شود و در باقيمانده به وصيت عمل شود و وصيت در ثلث نافذ است.

3. شخصى است كه وصيت كرده يك قطعۀ باغ براى خودم باشد و ثمن او به مصرف نماز و روزه ام رسانده شود و توليت اين كار را بر عهدۀ يك نفر از روحانيون مى گذارد و بعد از وفات شخص موصى، شخص متولّى آن باغ را به فروش مى رساند و مشترى خريدارى مى كند كه در سه قسط بپردازد، در طول سه سال و بعد از خريد، يك قسط به شخص متولّى مى پردازد ولى در حال حاضر متولّى - كه آقاى روحانى باشد - وفات كرده است و شخص خريدار دو قسط بدهكار است و الآن متحيّر است به چه كسى تحويل دهد و در ضمن مشروط به اين است كه هر كس اين پول را تحويل گرفت بايد قبالۀ شخص خريدار را امضا و تأييد كند؛ آيا تكليف چيست؟

ص: 74

بسمه تعالى، بايد كسى براى اين كار از طرف حاكم شرع (مجتهد جامع شرايط) تعيين شود.

4. كسى كه كفاره بدهكار است و قدرت گرفتن ندارد و طعام دادن به شصت فقير هم براى او مشقّت دارد، آيا مى تواند به مصرف جبهه برساند يا خير؟

بسمه تعالى، كفايت نمى كند.

5. كسى كه در جايى قصد اقامه كند و بعد از اتمام ده روز به گمان اين كه دومرتبه بايد قصد اقامه كند تا بتواند روزه بگيرد روزه نگرفت (چون نمى خواست در آن جا ده روز بماند) آيا اين شخص كفاره بايست بدهد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر جاهل مقصر بوده بنا بر احتياط، كفاره بدهد.

6. شخصى كه در حوزۀ علميۀ قم مشغول تحصيل و ساكن شده و از محل ولادت خود اعراض كرده است و در عين حالى كه اعراض كرده در ايام سال براى ديدن والدين و ايام تبليغى به آن جا مى رود و رفت و آمد خود را قطع نكرده است؛ اوّلاً اين اعراض حساب مى شود؟ و ثانياً اگر اعراض حساب شود، با اين حالت كه دارد و نمى خواهد در آن جا زندگى كند مى تواند از اعراض خود عود كند يا خير؟ و ثالثاً اگر اعراض حساب نشود، تكليف مدتى كه در آن جا نماز به صورت قصر خواندهداست چيست؟

بسمه تعالى، اگر قصد كرده كه ديگر براى سكونت به وطن اصلى نرود، اعراض محقّق شده و در رفت و آمدهاى مزبور، حكم مسافر دارد و نمازش در آن جا قصر است.

طول عمر حضرت عالى را از خداوند خواستارم. خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار

[سؤال 8093] 4275

بسمه تعالى

مسجدى است كه داراى موقوفاتى مى باشد؛ نمى دانيم و روشن نيست كه اين موقوفات براى شخص امام جماعت مسجد است يا اين كه براى مخارج مسجد؛ در صورتى كه مردم، مخارج مسجد را تأمين كنند و مسجد از اين نظر كمبودى نداشته باشد، آيا امام جماعت مى تواند از اين موقوفه استفاده كند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر معلوم نيست كه وقف بر خصوص امام جماعت شده يا وقف بر چيزى شده كه شامل امام جماعت هم باشد، نمى تواند بگيرد.

ص: 75

[سؤال 8094] 4276

بسمه تعالى 3 / 11 / 1361

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب ايران، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ معروض مى دارد كه قريه اى است موقوفه به نام وشاره كه درآمد حاصل از آن مى بايست به مصرف طلاب علوم دينى نجف اشرف برسد. چون نزديك به سه سال است كه ايران با عراق در جنگ است، لذا نتوانستيم تا كنون مال الاجاره مذكور را به نجف ارسال نماييم. استدعا مى شود مرقوم فرماييد كه آيا مى توان به مصرف طلاب علوم دينى ايران و يا ديگر موارد رسانيد يا خير؟ لازم به يادآورى است كه درآمد مذكور مى بايست توسط حضرت آيت الله خويى، به دست طلاب علوم دينى نجف برسد. زياده مصدّع نمى شوم، سلامتى و طول عمر آن سرور عزيز را از درگاه ايزد متعال مسئلت دارم.

بسمه تعالى، در آمد حاصل را جمع و حفظ كنيد، هر وقت ميسور شد بفرستيد كه به مصرف تعيين شده برسد.

[سؤال 8095] 4277

بسمه تعالى 23 / 4 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با اهداى سلام و آرزوى بقاى عمر پربركت آن حضرت

با توجه به خرابى كليۀ مناطق جنگ زدۀ جنوب و غرب ميهن اسلامى ايران توسط عمال بعث صدام جنايت كار و ضرورت بازسازى مناطق مزبور، آيا مى توان از محل نذورات بقاع متبركه و مازاد درآمد موقوفات عام معلوم المصرف، پس از تأمين نظر واقف، به صورت متعارف نسبت به بازسازى و تعمير مساجد و مدارس علوم دينى و

ص: 76

بقاع متبركه اقدام نمود يا خير؟

بسمه تعالى، نذورات بقاع متبركه اگر براى آن، مصرف خاصى منظور نشده و تعمير بقاع متبركه نياز به آن ندارد، صرف آن در بازسازى مناطق جنگ زده اشكال ندارد؛ و عوايد وقف بايد در همان جهتى كه در وقف تعيين شده مصرف شود.

[سؤال 8096] 4278

بسمه تعالى

حضور محترم نايب الامام، امام خمينى، دامت بركاته

1. شخصى در يك صد سال پيش، اجارۀ باغى را وقف روضه خوانى كرده است. با توجه به شرايط امروزه، در آن حسينيه كه وقف شده، برادران جوان دست به فعاليت هايى زده اند و يك دوره كلاس معارف اسلامى برقرار نموده اند، و همچنين برادران بسيج، در آن جا پست مى دهند و براى جزوه نمودن درس ها، با كمبود بودجه مواجه شده اند. آيا مى توان از پولى كه وقف روضه خوانى است، در رابطه با اين كار استفاده شود؟

بسمه تعالى، بايد بر طبق وقف نامه عمل شود.

[سؤال 8097]

2. مستحضر هستيد كه ادارۀ اوقاف، هر سال به مدت ده شب، در بعضى از حسينيه ها روضه خوانى مى كند. آيا مى شود پولش را گرفت و خرج حسينيه، و يا غذا دادن در روز عاشورا كرد؟

بسمه تعالى، چنانچه براى روضه خوانى وقف شده باشد، بايد به مصرف مزبور برسد، و اگر براى مطلق خيرات وقف شده باشد، مى توانند در امور خير ديگر نيز مصرف كنند.

ص: 77

[سؤال 8098] 4279

بسمه تعالى

حضور محترم امام امت و مرجع تقليد، حضرت آيت الله الموسوى الخمينى، مدّ ظله العالى، محترماً، خاطر مبارك را به عرايض زير معطوف مى دارد:

شخصى به نام حاج مهدى - كه در صد سال قبل فوت كرده - ملكى را وقف كرده است به اين كه دو سهم از اجارۀ اين ملك را روز عاشورا نان بپزند و در مسجد جامع نقندر قسمت كنند، و سهم ديگر را - كه وقف اولاد است - در روز عيد غدير، به وراث قسمت كنند. تعداد وراث در زمان سابق پانزده نفر بودند، كه از اين گندم سهم مى بردند و اين تعداد زاد و ولد كردند و عروس و داماد شده اند و در حال حاضر، بيش از 650 نفر هستند، كه نصف سهم بران در محل نيستند و در شهرهاى ديگرى سكنا دارند، كه اكثر آن ها را ما نمى شناسيم، و چند نفر از اين وراث، در خارج از كشور ايران هستند،كه چند سال است اطلاعى از آن ها نداريم. اين گندم وراث در سال 1359 قسمت نشد و به مصرف قنات رسيد، و گندم سال 1360 و 1361 هم موجود است و با امسال، سه سال است كه گندم بين وراث قسمت نشده و بلاتكليف است، و كسى پيدا نمى شود كه اين مسئوليت سنگين را به عهده بگيرد و تعداد 95 درصد از وراث حاضرند كه اين يك سهم را در دهۀ دوم عاشورا يا در دهۀ اربعين، نان بپزند و به مردم قسمت كنند و يا به هر مصرف ديگرى كه شما صلاح بدانيد، برسانند و مدت 34 سال است كه يك نفر از وراث، اين گندم را هر طور بوده، قسمت كرده و ديگر قبول نمى كند و هيچ كس ديگر هم پيدا نمى شود كه اين گندم را به وراث قسمت كند. و جريان سهم بران بدين طريق است: گروه اول، كه هر نفر سه من گندم سهم مى بردند، و گروه دوم، كه هر نفر يك من و نيم گندم سهم مى بردند، در حال حيات نيستند و فوت كرده اند. و گروه سوم، نيم من و پنج سير، و گروه چهارم، هر نفر دوازده سير و نيم، و گروه پنجم، هر نفر شش سير و نيم، و گروه ششم، هر نفر سه سير و نيم، و گروه هفتم - كه گروه آخر است - هر نفر يك سير و نيم گندم سهم مى برند. و مقدار گندم در زمان سابق چهل و پنج من تبريز

ص: 78

بوده است و در حال حاضر، سهم وراث سالى نود و سه من گندم است.

از آن مقام محترم تقاضا دارم، كه هر طور صلاح مى دانيد دستور فرماييد كه به مورد اجرا گذاشته شود. ضمناً در مشهد به آقاى سيد عبدالله شيرازى و آقاى شيخ ابوالحسن شيرازى مراجعه كرده ام، فرمودند به مجتهد جامع الشرايط مراجعه شود.

بسمه تعالى، بايد به همان نحوۀ وقف عمل شود، هر چند سهم موقوف عليهم كم باشد، و مى توانند با رضايت يكديگر، در روضه خوانى صرف كنند.

[سؤال 8099] 4280

بسمه تعالى

سلام عليكم، محضر شريف حضرت نايب الامام (عجّل الله تعالی فرجه الشریف)، امام خمينى، ضمن عرض سلام و آرزوى سلامتى وجود رهبر و مرجع تقليدمان، سؤالى به اين شرح داشتم و تقاضاى جواب دارم:

چنانچه فردى از مزاياى حوزۀ علميه - كه شامل حُجره و شهريه مى باشد - استفاده كند، اما قصد طلبه شدن نداشته باشد، بلكه بخواهد علم عربى را فراگيرد و سپس - مثلاً - آموزگار شود. آيا با وجود اين قيد، اشكال شرعى ندارد؟

بسمه تعالى، استفاده از شهريه، تابع مقررات دفتر شهريه، و استفاده از حجرۀ مدرسه، تابع مقررات وقف مدرسه و نظر متولى شرعى است.

[سؤال 8100] 4281

بسمه تعالى 11 / 1 / 1362

محضر زعيم عالى قدر، بت شكن زمان، نايب الامام، امام خمينى، دامت بركاته

با عرض ادب، شوراى اسلامى محلى ابرده عليا، اِشعار مى دارد: حدود يك صد سال پيش، گرمابه اى توسط اهالى در وسط روستاى مزبور ساخته شده كه مورد استفاده تمام ساكنين و غيره قرار داشته است. در همان ايام، از طرف بعضى از

ص: 79

اشخاص خيرخواه، املاكى جهت تعمير و ترميم گرمابه فوق وقف گرديده و به تصرف داده شده ساليان دراز بدان منوال مى گذشته كه به علت ازدياد جمعيت و كم وسعتى حمام ذكرشده تقريباً سى سال پيش نصف از اهالى اقدام به ساختن يك دستگاه حمام ديگر در يك صد و پنجاه مترى حمام قديم نمودند كه مورد استفاده قرار دارد، مدتى از ساختن آن حمام گذشت، حمام قديمى به كلى ويران و مخروبه شد، بعداً نصف ديگر اهالى اقدام به ساختن يك دستگاه گرمابه ديگر در جنب حمام قديم كه تخريب شد نمودند كه آن هم مدتى مورد استفاده قرار داشت، ولى به علت جاده اى كه ادارۀ محترم راه، از مشهد به زشگ احداث مى نمود، آن حمام در مسير جاده قرار گرفت، كه ادارۀ راه مبلغ هفتاد هزار تومان پرداخت و حمام را تخريب نمود. شانزده سال پيش، نصف اهالى با كمك ادارۀ بهداشت و همان مبلغ هفتاد هزار تومان اداره راه، اقدام به ساختن يك دستگاه حمام ديگر در يك صد مترى حمام قديمى نمودند، كه مورد استفاده قرار دارد. لذا مقرر فرماييد از آن جايى كه حمام قديم به كلى مخروبه مى باشد و فعلاً در قريه ابرده دو دستگاه گرمابه - كه بعداً ساخته شده - وجود دارد و مورد استفادۀ كليۀ اهالى مى باشد، موقوفۀ حمام قديم - كه تخريب شده - به كدام يك از گرمابه ها مى رسد؟

بسمه تعالى، با امكان صرف در جهت وقف، صرف در جاى ديگر جايز نيست.

[سؤال 8101] 4282

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله العالى

مرتعى در ييلاق نور مازندران است كه به نام وقف معرفى شد؛ و احشامى كه در او تعليف مى كند، ساليانه مبلغى به عنوان عوارض به روستاى سراسب نور مى دهند براى مخارج عزادارى خامس آل عبا. آيا اين عوارض، گرفتنش براى احياى مسجد و حمام

ص: 80

روستايى كه مردمش مستضعف هستند جايز است؟ نظر حضرت عالى را اعلام فرماييد شرعاً.

بسمه تعالى، اگر به طريق شرعى وقف شده، بايد به همان نحو كه قبلاً عمل مى شده عمل نمايند.

[سؤال 8102] 4283

بسمه تعالى 12 / 4 / 1361

شخصى يك مقدار زمين خود را در مرض موت، وقف حسينيه نموده؛ در حالى كه در آن قريه، يك حسينيه بود و بعد از مرور چند سال، اقربا و اوصياى ميت در نزديك آن زمين موقوفه، يك حسينيۀ جديده بنا كردند و حاصل زمين موقوفه را به همين حسينيۀ جديد صرف مى كنند. آيا اين مصرف، جايز است و يا اين كه در حسينيۀ اول - كه مورد وصيت بوده - صرف شود؟

بسمه تعالى، چنانچه زمين، وقف حسينيۀ اول شده، صرف عوايد آن در غيرش جايز نيست.

[سؤال 8103] 4284

بسمه تعالى 16 / 3 / 1361

احتراماً؛ به استحضار مى رساند آقاى سيد ابوالقاسم طى وقف نامۀ شماره 13728 و 13729 - كه فتوكپى آن ها به پيوست تقديم مى گردد - منافع زمين مزبور را وقف خيريۀ فرح پهلوى سابق نموده است، و واقف نيز حق توليت را براى خود مادام كه در قيد حيات باشد، محفوظ، و هم اكنون در سبزوار نيز در قيد حيات است. لذا:

1. با توجه به تشكيل سازمان بهزيستى - كه قانون آن در تاريخ 24 / 3 / 1359 به تصويب شوراى محترم انقلاب جمهورى اسلامى ايران رسيده - يكى از سازمان هايى كه وابسته به اين سازمان گرديده، خيريۀ ياد شدۀ بالا مى باشد و در حال حاضر اين سازمان، برنامه هاى مزبور را با توجه به جهات شرعى، به نحو احسن و اكمل انجام

ص: 81

مى دهد. لذا از محضر امام امت، درخواست مى شود كه آيا اجازه داده مى شود كه برابر وقف نامه، منافع حاصله از املاك مزبور، جهت مخارج فرزندان خانواده هاى بى سرپرست - كه هم اكنون نيز تحت حمايت مادى و معنوى اين سازمان است - قرار گيرد. يادآورى مى گردد كه جمعيت خيريه مزبور، برنامه هاى فوق را در قبل انجام مى داده است.

بسمه تعالى، صرف عوايد وقف در جهت ذكرشده، با مراعات مقررات دولت اسلامى، اشكال ندارد.

[سؤال 8104]

2. آيا واقف كه هم اكنون توليت ملك مزبور را در اختيار دارد، شرعاً مجاز است كه عوايد حاصله از ملك مزبور را، به غير از مورد يادشده (خيريه يادشده در وقف نامه) كه برنامۀ آن را بهزيستى انجام مى دهد، مصرف نمايد؟

بسمه تعالى، طبق مقررات دولت اسلامى در فرض سؤال، عمل نماييد، مانع ندارد و عوايد وقف بايد در جهت وقف، صرف شود.

[سؤال 8105] ‘ 4223

2. مصرف موقوفات اماكن خيريه - از قبيل مساجد و حمام و حسينيه - در اماكن خيريه نوساز بعدى جايز خواهد بود؟

بسمه تعالى، براى صرف عوايد وقف اگر محل به خصوصى تعيين شده، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8106] 4285

بسمه تعالى 26 / 5 / 1361

قم، دفتر امام خمينى

عوايد موقوفه اى كه براى روضه خوانى وقف شده، مى توان به جبهه فرستاد يا خير؟

بسمه تعالى، عوايد موقوفه بايد در همان جهت وقف صرف شود.

ص: 82

[سؤال 8107] 4286

بسمه تعالى

ساحت مقدس و مطهر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، چه مى فرماييد در اين مسأله شرعيه:

در بعضى از املاك موقوفه، بنا به نظر واقف مندرج در متن وقف نامه، درآمد حاصله بايد در سوگوارى حضرت سيدالشهدا عليه السلام به مصرف اطعام برسد، ولى جايى كه بايد اطعام شود تعيين نشده و معلوم نيست. آيا اجازه مى فرماييد اين گونه عوايد جهت مصرف رزمندگان، به جبهۀ جنگ ارسال گردد، و يا طبق معمول سنوات گذشته بايد در همان محل، به مصرف تأمين نظر واقف برسد؟ حكم الله را مرقوم فرماييد كه مورد نياز است، و عند الله مثاب و مأجور خواهيد بود.

بسمه تعالى، عوايد وقف بايد در همان جهت تعيين شده مصرف شود و اگر محل به خصوصى براى اطعام تعيين نشده و متعارفى هم در بين نيست، انتخاب محل اطعام با متولى شرعى است.

[سؤال 8108] 4287

بسمه تعالى 6 / 10 / 1361

محضر مرجع عظيم الشأن و زعيم عالى قدر جهان اسلام، حضرت نايب الامام، امام خمينى، روحى له الفداء، سلام عليكم، با عرض معذرت از اين كه چند لحظه اى مصدع اوقات آن رهبر والا مقام مى شويم، محترماً معروض مى داريم:

در يكى از روستاها قناتى است كه آب آن وقف اولاد ذكور است و قسمتى از آب آن را در گذشته وارد لوله كشى روستا كرده و مورد استفادۀ عموم اهالى است و من جمله آموزگاران ما نيز كه تقريباً تمامى آن ها غير بومى هستند، از اين آب استفاده مى كنند، لكن عده اى از اولاد ذكور محقّ در وقف نامه راضى به استفاده از اين آب نيستند. استدعا داريم سريعاً در اين باره اعلام نظر فرموده، تا معلمين ما تكليف شرعى

ص: 83

خود را در اين مسأله بدانند. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تمام آب اگر بر اولاد ذكور وقف شده، بايد متصرف، رضايت تمام موقوف عليهم را جلب نمايد و يا فقط به سهم كسانى كه رضايت دادند، اكتفا نمايد.

[سؤال 8109] 4288

بسمه تعالى 12 / 7 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، دام ظله

به عرض مى رساند: در وقف نامه ذكر شده است كه رقبات مورد وقف، نبايد بيش از دو سال به اجاره برگزار گردد. اگر متولى وقف با فردى، طبق قرارداد عادى قرار بگذارد كه دو مغازه موقوفه را، به مدت ده سال، به مبلغى نازل به او اجاره دهد، كه معادل يك دهم ارزش اجاره و مبلغى است كه افراد داوطلب ديگر اجاره مى كنند. آيا چنين قراردادى بر طبق قانون شرع اسلام، لازم الاجرا است و صحيح و نافذ مى باشد يا باطل؟ مستدعى است آنچه حكم شرع انور است، اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، بايد بر طبق وقف و آنچه در ضمن آن قرارداد شده، عمل شود و تخلف از آن جايز نيست، و اثر ندارد.

[سؤال 8110] 4289

بسمه تعالى

محضر مبارك امام خمينى، دام ظله العالى

تصديع مى دهد، در وقف نامه اى كه فتوكپى آن به پيوست است، مرحوم واقف به صراحت اعلام كرده است: از تغيير و تبديل در اصل وقف يكدانگ و نيم الا جزئى كه از مزرعه و ملحقات آن و صرف مصارف از منافع و مداخل آن به نحو مقرر احتراز و اجتناب نمايند. البته در وقف نامه مصارف آن مشخص است كه عبارتند از: نصف عايدات آن مخصوص فقراى محلۀ دارقاص كن و نصف ديگر آن به مصرف

ص: 84

روضه خوانى در محلۀ دارقاص كن - كه محل تولد مرحوم آيت الله حاج ملاعلى كنى مى باشد - مقرر شده است. آيا با وجود تعيين مصارف، مى شود اين جانب كه متولى موقوفه هستم وجوهات موقوفه را به جنگ زدگان و غيره بدهم يا خير؟

بسمه تعالى، عوايد وقف بايد در همان جهتى كه در وقف معين شده صرف شود.

[سؤال 8111] 4290

بسمه تعالى 25 / 9 / 1359

محضر مقدس رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس ازتقديم سلام،سازمان اوقاف تهران طى نامۀ شمارۀ 6547-225-14 /1359/8/26سهميه متوليان موقوفه را بخشنامه نموده است. ادارۀ اوقاف فسا هم به اين جانب (متولى موقوفه) طى نامۀ مورخ 15 / 9 / 1359 (كه فتوكپى آن به پيوست تقديم مى گردد) اعلام كرده كه: نصف درآمد سال جارى موقوفه، به حساب شمارۀ 1284 بانك ملى شعبۀ صبا تهران، مخصوص مناطق جنگ زده حواله گردد، ولى در وقف نامه تصريح شده كه: منافع موقوفۀ مزبور صرف اطعام شود و در همان جلسه روضه خوانده شود؛ و مقدارى از آن هم صرف تعمير خانه موقوفه واقف گردد. آيا مى شود پول اطعام را به حساب فوق ويژۀ مناطق جنگى واريز كرد يا خير؟ حكم خدا را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، عوايد وقف بايد زير نظر متولى شرعى، در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8112] 4291

بسمه تعالى

پيشگاه مقدس رهبر انقلاب امام خمينى، دام ظله العالى

پس از تقديم بهترين احترامات و آرزوى پيروزى براى آن رهبر بزرگ و ملت

ص: 85

ايران، نظر حضرت امام را دربارۀ اين دو مسأله شرعى خواستارم. مرقوم فرماييد تكليف چيست؟

1. اگر شخصى آب موقوفه اى در اختيار داشته باشد و از بابت اجاره بهاى آن مى بايست همه ساله در ماه محرم چند روز به مردم طعام بدهد، آيا آن شخص مى تواند به ميل خود از طعام دادن صرف نظر كند و به جاى طعام دادن به مردم فقط به هر خانوار مثلاً 10 سير گوشت و 5 عدد نان بدهد و يا بايد حتماً همان طعامى كه نظر واقف بوده به مردم بدهند. در همان روز معين؟

بسمه تعالى، بايد بر طبق وقف عمل شود.

[سؤال 8113]

2. اگر شخصى آب موقوفه اى در اختيار داشته باشد و از بابت درآمد و اجاره بهاى آن همه ساله مثلاً 5 روز به مردم طعام مى داده، در صورتى كه اجاره بهاى آب مزبور در گذشته 100 تومان بوده و امروز 5 برابر يا بيشتر شده است، آيا با اضافه شدن اجاره بهاى آب، باز هم همان 5 روز را بايد طعام بدهد يا بيشتر؟

بسمه تعالى، اگر در وقف مقرر شده كه عوايد وقف در اطعام صرف شود بايد اجارۀ متعارفه آن را صرف نمايند و لازم است با نظر متولى شرعى باشد.

[سؤال 8114] 4292

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت مستطاب، قائد عظيم الشأن آيت الله العظمى امام خمينى، مدّظله العالى، پس از عرض سلام و ارادت خالصانه، به استحضار مى رساند:

قريه اى است كه موقوفه بوده و داراى متولى شرعى مى باشد و مال الاجارۀ آن همه ساله خرج طلاب علوم دينى نجف مى شده است. اينك عده اى محرك و فرصت طلب اهالى اين قريه را تحريك نموده كه خود شما مستضعف هستيد و لازم نيست اجاره بپردازيد! بدين وسيله استدعا دارد مرقوم فرمايند كه آيا مى شود درآمد اين موقوفه را

ص: 86

كه مى بايست به مصرف فوق الذكر برسد، در ايران آن هم به مصرف اين قبيل افراد رسانيد كه خود را مستضعف مى دانند يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست و بايد عوايد وقف در همان جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8115] 4293

بسمه تعالى

دفتر بلند آستان حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً، نخست درودها و تحيات مخلصانۀ ما مردم دهكدۀ كرّاب سبزوار را حضور زعيم عالى قدر معروض داريد، در ثانى استفتائيه زير را گزارش فرماييد تا بذل عنايت فرموده با فتواى واجب الاتباعشان ما را به طريق صواب هدايت نموده از سردرگمى رهايى بخشند.

در دهكدۀ كرّاب موقوفاتى وجود دارد كه گرچه در رژيم منفور طاغوتى گذشته، در شرف از بين رفتن بود؛ اما اكنون به يارى خداوند و همت مردم با تجديد اجاره ها حدود شصت تا هفتاد هزار تومان عايدى سالانه دارد. از اين مبلغ حدود ده هزار تومان آن طبق وصيت واقفان بايد در جهت مخارج حمام و مسجد و مزار خرج شود و ما بقى به صورت شام و نهار دادن به مردم صرف گردد. چون از سويى اهالى خرج كردن اجاره را در طريق اطعام عبث و بى نتيجه مى دانند و از طرفى دهكده فاقد درمانگاه، حسينيه، جاده، برق و سرمايۀ كافى جهت لايروبى قنات است؛ آيا متوليان مى توانند اجاره ها را در طريق رفع اين احتياجات مبرم و مفيد خرج كنند يا بايد طبق وصيت واقفان با شام و نهار و اطعام مردم، مبالغ مال الاجاره را مسرفانه از بين ببرند. ضمناً خواست موقوفٌ عليهم كلاً اين است كه اجاره ها در جهت رفع احتياجات عمومى به مصرف برسد و همه اين مطلب را در مجالس روضه خوانى تأييد كرده اند. همگى از محضر مبارك امام التماس دعا داريم.

بسمه تعالى، بايد بر طبق وقف عمل شود و اطعام، اسراف نيست.

ص: 87

[سؤال 8116] 4294

بسمه تعالى 4 / 11 / 1358

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى حاج سيد روح الله موسوى خمينى، دامت بركاته، از خداى تبارك و تعالى سلامتى و طول عمر آن رهبر بزرگ و آگاه را خواهانيم.

قريه اى است به نام آقمشهد واقع در 30 كيلومترى سارى و داراى املاكى كه تمام آن وقف است؛ منتها مورد مصرف آن مجهول است. به اين معنا كه آيا براى معصوم زاده است يا براى عام المنفعه. ولى احتمال وقف معصوم زاده بودن آن بيشتر است تا عام المنفعه. به خاطر اين كه حد و مرز اين محل به نام همين معصوم زاده كه آقمشهد نام دارد نام گذارى شده؛ ولى از طرف ديگر طبق تقسيم بندى اى كه از طرف ادارۀ اوقاف سابق سارى در زمان طاغوت ارباب و رعيتى در اراضى اين محل شده بود، دو قسمت آن را صرف معصوم زاده و دو دانگ آن را صرف سيد الشهدا و دو دانگ آن را صرف اولاد ذكور مى كردند. على اىّ حال موضوع وقف براى ما مجهول است. ما براى روشن شدن اين موضوع رجوع كرديم به حجت الاسلام آقاى شيخ عبدالله نظرى. ايشان تشريف آوردند در اين محل و تحقيقات كلى به عمل آوردند، ولى موضوع وقف براى ايشان روشن نشد. دستور فرمودند به امام خمينى رجوع كنيد. نهايت فى الحال موجودى اى در دست مؤمنين اطراف محل كه از منابع آن محل استفاده مى كردند و مى كنند هست. ما متحيريم اين موجودى را به كجا مصرف كنيم! آيا صرف تعميرات معصوم زاده محل كنيم با توجه به اين كه احتياج به تعمير و مرمّت كارى دارد يا صرف عام المنفعه بشود؟ لذا تقاضا داريم بگوييد تكليف ما در اين بابت چيست تا طبق وظيفۀ شرعى خود عمل كرده باشيم.

بسمه تعالى، اگر به هيچ وجه جهت وقف معلوم نباشد، بايد در مطلق خيرات صرف شود و در صورت فقر اولاد؛ تقسيم مذكور مانع ندارد و اولاد ذكور هم خصوصيت ندارد.

ص: 88

[سؤال 8117] 4295

بسمه تعالى 6 / 9 / 1358

خدمت مرجع عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ضمن عرض سلام، معروض مى دارم:

يك دانگ موقوفه در قريه توكران اهالى آمل وجود دارد كه چندين سال بود موقوفۀ بالا را طبق گزارش مالكين به تكيه آملى پرداخت مى نموديم. طبق اظهار متصدى، موقوفه مربوط به تكيه آملى مى باشد و متصدى موقوفه مبلغ را دريافت مى نمود. حال مردم اعتراض دارند كه اين موقوفه دست رنج مردم همين قريه است و ما بايد در تكيه همين محل خرج بنماييم. حال ما نمى دانيم كه آن موقع كه واقف وقف نموده اين محل تكيه داشته يا نداشته؟ فعلاً در تكيه همين محل كه واقع در ده نامبرده بالا مى باشد خرابى زيادى وجود دارد؛ آيا مى توانيم در اين محل خرج كنيم يا خير؟ خواهشمند است دستورات لازم را اعلام داشته تا ما مديون شرعى و اسلامى نباشيم.

بسمه تعالى، به هر نحو مرسوم بوده و با نظر متولى شرعى صرف شود.

[سؤال 8118] 4296

بسمه تعالى 20 / 7 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، با اهداى سلام و تحيات وافره

موقوفاتى كه مصرف آن اطعام است و در گذشته مقدمۀ تبليغ بوده و مشكلى را در جامعه حل مى كرده، اينك به صورت مبتذل و زننده و حتى مضر درآمده است؛ آيا متولى موقوفه مى تواند در مصارفى كه مفيد و لازم باشد از قبيل كمك به خريد خانه و يا پرداخت مال الاجاره مستضعفين و يا امثال آن برساند؟ ادام الله ظلكم

بسمه تعالى، بايد بر طبق وقف عمل شود.

ص: 89

[سؤال 8119] 6041

3. آيا حسينيه اى كه در قديم از طرف شخص مسلمانى وقف شده، مسلمانان حق دارند در آن بنشينند و درباره اسلام و جمهورى اسلامى بحث و گفت وگو نمايند. اگر متصديان اين حسينيه بخواهند جلوى تبليغات اسلامى را بگيرند و بگويند كه محل نمازگزارى است، تكليف چيست؟

بسمه تعالى، استفاده از حسينيۀ موقوفه، تابع مقررات وقف است و كسى حق ندارد از استفاده مطابق با جهت و مصلحت وقف ممانعت كند.

[سؤال 8120] ‘ 4473

6. براى صرف شام روى همين فرش هاى فوق الذكر جهت سفره و اطعام حضرت سيد الشهدا عليه السلام صلاح و اجازه مى فرماييد يا خير؟

بسمه تعالى، فرش ها اگر وقف براى جهت خاصى نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 8121] ‘ 3406

6. آيا مى توان درآمد و عايدات موقوفه را ذخيره نمود، در حالى كه مصارف آن خيلى زياد است و فقرا و مستمندان در همان محل وجود دارند و محتاج مى باشند؟

بسمه تعالى، متولى شرعى بايد اقدام به مصرف مطابق جهت وقف بنمايد.

[سؤال 8122] 4297

بسمه تعالى

محضر مقدس رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با عرض سلام خواهشمند است به سؤالات زير پاسخ فرماييد كه مورد ابتلا است:

1. در وقف نامه، قيد شده كه عوايد، صرف وجوه برّيه شود؛ بلافاصله، بيان كرده كه نصف از كل، صرف عزادارى ابا عبدالله و ائمۀ اطهار و نصف ديگر، صرف... ؛ بيان

ص: 90

فرماييد كه آيا نصف، حتماً صرف عزادارى بشود يا در مطلق وجوه برّيه مى تواند صرف شود؟

بسمه تعالى، بايد طبق تعيين واقف حتماً نصف عوايد، صرف مجالس عزادارى حضرت ابا عبدالله عليه السلام بشود.

[سؤال 8123]

2. در نصف ديگر ذكر شده: تعمير مساجد. آيا مساجدى كه تازه احداث مى شود، كلمۀ تعمير، آن ها را شامل مى شود يا بايد مساجد ساخته شده كه نياز به تعمير دارد، در آن ها صرف شود؟

بسمه تعالى، صرف نصف ديگر در تعمير مسجد، به حساب صرف در خيرات اشكال ندارد.

3. فرش هاى مساجد كه نخ نما مى شود، آيا مى توان فروخت و تبديل به فرش نو نمود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر وقف نبوده و يا در صورت وقف بودن، قابل استفاده در مسجد نبوده، اشكال ندارد.

[سؤال 8124] 4298

بسمه تعالى 26 / 7 / 1360

حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى، دامت بركاته العالى

پس از عرض سلام، عرض مى شود كه مبلغى از موقوفۀ مرحوم حاج ملا احمد و حاجيه خير النساء و مرحومه ليلا عمه ام، نزد اين حقير به عنوان امين موقوفۀ مذكور مى باشد. اداره اوقاف طبق دستور سازمان اوقاف نوشته اند كه به حساب جنگ زدگان واريز كنيد آيا اجازه مى فرماييد شرعى است يا خير؟ به حساب جنگ زدگان بريزم و فيش آن را بدهم به اوقاف؟

بسمه تعالى، عوايد وقف بايد در همان جهتى كه در وقف تعيين شده به مصرف برسد و اگر در حال حاضر امكان صرف نيست صبر كنند تا در آينده امكان صرف در جهت وقف حاصل شود.

ص: 91

[سؤال 8125] 4299

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر، حضرت امام خمينى، مدّ ظله

پس از عرض سلام؛ مستدعى است جواب دو مسأله را مرقوم فرماييد.

1. در اطراف امامزاده درخت هايى روييده و بزرگ شده است، موقوفه بودن اين زمين هم معلوم نيست، امامزاده متولّى مخصوصى نداشته بلكه اهالى محل، نظارت دارند و نذوراتش هم با نظارت معتمدين محل در آن جا مصرف مى شود؛ الحال در بالا محلۀ اين محل، مسجدى بنا كردند كه احتياج به چوب دارد، اجازه مى فرماييد اهالى، درخت هاى مزبور را صرف ساختمان مسجد نموده و اضافۀ نذورات را هم خرج مسجد كنند؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن درخت ها براى امامزاده محرز نيست و باقيماندن درخت ها به حال خود به حساب مصلحت امامزاده و زايرين ضرورت ندارد، صرف آن در ساختمان مسجد مانع ندارد و نذورات اگر مصرف به خصوصى ندارد و زايد بر احتياجات امامزاده است، صرف در مسجد اشكال ندارد.

2. شخصى در محلى قصد اقامۀ عشره نموده و بعد از خواندن يك يا دو نماز چهار ركعتى قرار شد در جاى ديگر رفت و آمد كرده و توقّفش هم بيشتر از يكى دو ساعت است، آيا در اين صورت قصد عشره اش به هم مى خورد؟

بسمه تعالى، فاصلۀ محل ديگر تا محل قصد اقامت اگر كمتر از چهار فرسخ شرعى است، در فرض مرقوم، حكم قصد اقامت به قوّت خود باقى است و نماز تمام است.

[سؤال 8126] 4300

بسمه تعالى

مقام محترم دفتر امام خمينى

محترماً به عرض مى رساند: پنج - شش سال قبل كه بازنشسته نشده بودم، در

ص: 92

بيمارستان فيروزآبادى مشغول خدمت بودم. تصميم گرفتم هيأتى به نام پنج تن آل عباء عليهم السلام تأسيس نمايم. با جمع آورى پول از خود و همكاران، اقدام به اين عمل نمودم. مقدارى اثاثيه - كه امروز تا حدودى با ارزش است - خريدارى نموديم و مدتى هم روضه خوانى داشتيم، بعداً كه بازنشسته شدم و دوستان از دور هم پاشيده شديم؛ اين هيأت هم، از كار فعال افتاد. مبالغى وجه نقد كه نزد اين جانب بود، به حساب شماره صد واريز شد و قبض آن را جهت دفتر امام فرستادم كه فتوكپى آن تقديم مى شود.

اما اكنون اثاثيه، بلااستفاده در يك انبار، نزد شخصى مانده كه فتوكپى صورت اموال تقديم مى شود. از حضور شما تقاضا دارم، امر فرماييد چنانچه امكان دارد، اين اموال را به فروش رسانده و وجه آن را به حساب امام يا هر راهى كه صلاح باشد، مصرف نماييم. چون اثاثيه بدون استفاده است و امكان حيف وميل آن هم هست.

بسمه تعالى، اگر اموال وقف نشده، به مصرفى كه يقين به رضايت صاحبان آن ها باشد، مى توانيد برسانيد.

[سؤال 8127] 4301

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر كبير انقلاب، امام خمينى مدّ ظله العالى

محترماً به استحضار مى رساند كه فردى رقباتى را در شيراز وقف بر حضرت سيدالشهدا نموده و در متن وقف نامه مذكور قيد گرديده ضمن العقد شرط شد كه متولى هر طبقه از طبقات هر ساله على سبيل الاستمرار مبلغ پنجاه تومان وجه نقد رايج از منافع و مداخل از اراضى و نيستان و غيره را از اعيان موقوفه در ماه محرم يا صفر المظفر خرج روضه خوانى و سفره حضرت سيدالشهدا امام مظلوم نمايد و چهل تومان وجه رايج از عوايد و منافع اعيانى موقوفه را به قارى داده و او را اجير گرداند كه در ظرف سال بر روى قبر و محل دفن واقف مذكور هر ظهر و شب مشغول تلاوت كلام

ص: 93

الله مجيد به جهت واقف گردد و آنچه از منافع و مداخل از مبلغ نود تومان مذكور بعد از وضع مخارج لازم اعيانى موقوفه زياد بيايد متعلق به متولى نسل به نسل بوده باشد. حال استدعا دارد با عنايت به مراتب فوق با اين كه درآمد ساليانه آخرين نسل حاضر رقمى حدود پانصد هزار تومان مى شود اعلام فرماييد كه چه مبلغ بايستى صرف روضه خوانى و چه مبلغ صرف قرائت قرآن گردد؟

خداوند به شما توفيق خدمت بيشتر عنايت فرمايد، خدا نگهدار شما باد.

بسمه تعالى، به نسبت پنجاه تومان و چهل تومان با كل درآمد وقف در زمان وقف، بايد از عوائد وقف صرف در همان جهت مقرره شود.

[سؤال 8128] ‘ 4525

2. در موقع اجراى صيغۀ وقف كه از تاريخ آن نود سال مى گذرد، تمام محلات درون كلا فقط يك تكيه و مسجد بود. و افراد همۀ محلات كه در آن وقت شايد از پنجاه خانوار تجاوز نمى كرد از جمله اهالى گاوزن كلا در اين تكيه كه واقف درآمد زمين موقوفه را به نحو مقرر در وقف نامه به آن تخصيص داد در ايّام سوگوارى و غيره اجتماع مى نمودند. پس از افزايش جمعيت، در گاوزن كلا هم تكيه اى احداث شد و اهالى اين محل كه سابقاً در تكيۀ قديمى درون كلا شركت و به سوگ مى نشستند. اكنون آن ها و يا اعقابشان در تكيۀ مستحدثه در مواقع عزادارى جمع شده و به سوگ مى نشينند. آيا مى توان از درآمد زمين مورد بحث، در ايام سوگوارى به تكيۀ احداثى داد يا خير؟

بسمه تعالى، بايد عوايد وقف در همان تكيه اى كه براى آن وقف شده مصرف شود.

[سؤال 8129] 4302

بسمه تعالى 2 / 1361

محضر مبارك حضرت مستطاب، عمدة العلماء و المجتهدين، رئيس الملة و الدين،

ص: 94

رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، ادام الله ظله العالى على رؤوس المسلمين، بعد التحية والسلام؛ به عرض مبارك مى رسد: حكم الله را دربارۀ هر يك از سؤالات، مجزّا بيان فرماييد كه مبتلا به وخيلى مورد لزوم است تا رفع مسئوليت شده باشد.

1. آيا ماليات دادن از موقوفات، جزء مصارف معيّنۀ از طرف واقف محسوب مى شود و متولى حق دارد بدهد يا خير؟ همچنين آيا از موقوفات معلوم المصرف، مى شود به جبهه كمك كرد يا خير؟

بسمه تعالى، پرداخت ماليات، طبق مقررات دولت اسلامى، جزو مخارج وقف است و موقوفه بايد در همان جهت تعيين شده، مصرف شود.

2. وقف بر فقرا و مساجد و روضه خوانى، وقف عام است يا وقف خاص است؟

بسمه تعالى، اگر وقف، بر مطلق فقرا يا مساجد يا روضه خوانى باشد، وقف عام است.

3. افرادى كه به غصب موقوفات ادامه مى دهند - اعم از زارع و كشاورز موقوفه يا غيره - و به مسائل دينى و نصايح مبلغين و فتاواى مراجع اعتنا نمى كنند؛ كشت و زرع و تصرفات آن ها، حرام است يا خير؟ و اين بى توجهى عمدى، باعث فسق و عدم صلاحيت و امانت چنين افرادى مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، حكم مسأله معلوم است و اگر نزاعى در بين است، به محاكم صالحه مراجعه كنند.

4. باغى وقف شده براى سوخت مساجد و طلاب و فقرا و مترددين زوّار. اكنون يكى از مصارف كه تردد زوّار باشد منتفى است و باغ هم به صورت زمين درآمده و متصل به قصبه و حتى در داخل قصبه قرار گرفته است. آيا مى شود قسمتى از زمين را مدرسه علميه ساخت و بقيه زمين را جهت ساختمان خراب كرد و يا تبديل به احسن نمود و يا بقيه زمين را براى ساختمان به اجاره داد؟ يا بايد كشت و زرع شود، هر چند در فرض فروش يا اجاره دادن منافع موقوفه چند برابر شود؟

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست. ولى اجارۀ زمين براى ساختمان و صرف اجاره وعوايد، زير نظر متولى شرعى، در جهت وقف، مانع ندارد.

5. در وقف نامه هايى كه توليت آن بر اعلم و اصلح قرار داده شده، اگر دو نفر باشند؛ يكى اعلم است و غيرفعال در موقوفه و ديگرى اصلح است و فعال در موقوفه، توليت تعلق به كدام نفر دارد؟

بسمه تعالى، احوط، رعايت نظر هر دو است.

6. قبلاً سؤال شده بود از حضرت عالى كه به اكثريت آرا، طلاب يكى از مدرسين را طبق وقف نامه به نظارت انتخاب مى كنند. آيا تدريس، شرط انتخاب است يا شرط بقاى نظارت؟ فرموده ايد: اگر كسى را

ص: 95

كه مدرس بوده انتخاب كرده اند و فعلاً مدرس نيست؛ احتياط را مراعات نمايند. اولاً مقصود از احتياط، مربوط به ناظر است كه بايد تدريس نمايد يا به انتخاب كنندگان و يا هر دو احتياط نمايند و اگر انتخاب كنندگان فعلاً وجود ندارند، ولى عده اى هستند كه با تصويب و موافقت ناظر، به مدرسه نيامده اند و بر خلاف مفاد وقف نامه رفتار مى نمايند، در اين صورت كه اين عده از انتخاب كنندگان نيستند چه صورت دارد؟ و احتياط مربوط به چيست؟

بسمه تعالى، با فرض انتخاب ناظر طبق وقف نامه به احتياط واجب، بايد موافقت او در امور وقف تحصيل شود.

[سؤال 8130] 4303

بسمه تعالى 15 / 1 / 1361

حضور محترم رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى، دام بقائه

پس از درود و تحيّات بى پايان و آرزوى طول عمر رهبر عزيز، سؤالاتى چند، جهت كسب جواب، در ذيل اين برگه نوشته مى شود.

1. آيا جايز است لوازم مسجد از قبيل كولر، بلندگو و فرش، جهت استفادۀ شخصى، فاتحه، عروسى و يا استفادۀ پيشنماز مسجد، از مسجد خارج شود؟

بسمه تعالى، تابع كيفيت وقف است، اگر براى استفاده در مسجد وقف شده، بيرون بردن از مسجد جايز نيست.

2. چنانچه فردى داوطلب اعزام به جبهه جنگ باشد، ولى والدين با اين امر مخالفت كنند، تكليف شرعى چگونه است؟

بسمه تعالى، مادامى كه جبهه ها نياز به نيرو دارد، شركت در جبهۀ دفاع، واجب است و اجازۀ والدين شرط نيست.

3. آيا افراد شاغل در ادارات و مؤسسات دولتى، كه وسايل و امكانات دولت در اختيار ايشان مى باشد، مى توانند با تأمين هزينۀ مصرفى، مانند سوخت اتومبيل از پول شخصى خود، از اين امكانات، جهت كار شخصى استفاده نمايند؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت اسلامى است؛ بدون اجازۀ قانونى مسئولين مربوطه، جايز نيست.

ص: 96

4. اشخاصى كه داراى شغل معلمى بوده و بايد يك هفته در روستا باشند و فقط روز جمعه را به منزل خود، به شهر باز مى گردند، همچنين افراد شاغل در شهر و ساكن روستا، كه روزانه جهت كار به شهر رفته و عصر به منزل برمى گردند، وضع نماز و روزۀ ايشان به چه صورت مى باشد؟

بسمه تعالى، اگر محل كار تا وطن به مقدار مسافت شرعى ولو در مجموع رفت و برگشت باشد، در محل كار و بين راه حكم مسافر دارند.

سلامتى و سعادتمندى جناب عالى را در خدمت به اسلام و مسلمين از خداوند متعال خواستاريم. والسلام على عباد الله الصالحين

[سؤال 8131] 4304

بسمه تعالى 26 / 11 / 1361

محضر مبارك امام خمينى، دام ظله العالى

ملك موقوفه اى در اطراف زرند كرمان، وقف امام حسين مى باشد. زارع اين ملك كه مدت بيست سال روى اين ملك، زراعت مى كرد. هم اكنون به علت پيرى و مريضى، قادر به كاركردن نيست. در اين صورت زارع ديگرى كار مى كند. آيا اجازه مى فرماييد مقدارى از درآمد ملك را جهت خرجى به او پرداخت كرد؟ قابل تذكر است ايشان يك فرزند پسر هم دارد، البته از منزل بيرون شده است. خواهشمندم جواب بدهيد و به متولى واگذار نفرماييد.

بسمه تعالى، منافع وقف، در جهت وقف، با نظر متولى شرعى بايد صرف شود.

[سؤال 8132] 4305

بسمه تعالى 19 / 12 / 1357

حضرت مستطاب زعيم و رهبر گرامى، آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

با ابلاغ سلام، همان گونه كه اطلاع داريد، بقاع متبركه معمولاً درآمدهايى دارند، چه از طريق متملكات و موقوفات و چه از طريق نذور و هدايايى كه علاقه مندان

ص: 97

مى پردازند. لطفاً بفرماييد، اين درآمدها را در چه راه هايى مى توان مصرف كرد؟ راه هايى كه معمولاً به نظر مى رسد، عبارتند از: تعمير و توسعۀ بقعه، تأمين وسايل رفاه زوار، تزيين و طلاكارى ضريح و درها و مصارف عام المنفعه و كمك به افراد بى بضاعت، درمان محتاجان، امور فرهنگى و تبليغى و غير اين ها، كدام يك از اين ها مجاز يا اولى است؟

بسمه تعالى، بعد از تعمير، در مطلق امور خيريه مى توان صرف نمود. و بهتر است مراعات حال زوّار بشود.

[سؤال 8133] 4306

بسمه تعالى 7 / 12 / 1361

دفتر امام خمينى، پس از عرض سلام و آرزوى موفقيت براى شما، لطفاً نظرتان را در مورد مسأله ذيل مرقوم بفرماييد.

آيا از وسايل مسجد كه وقف مسجد شده باشد؛ مثلاً از قبيل ظروف و يا از قبيل وسايل فرهنگى مثل كاغذ و جوهر ماشين تكثير مى شود استفاده شخصى يا دولتى نمود يا نه؟ والسلام عليكم

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8134] 4307

بسمه تعالى

از حضرت امام، مدّ ظله سؤال شود كه اعضاى انجمن اسلامى مسجد و بسيج پايگاه مسجد و شوراى داخل مسجد، چون هيچ مأخذ و منبع درآمدى در مسجد ندارند، مى توانند جهت امور تبليغاتى و امور ارشادى و خدمت به مردم و اسلام، مخارج روزمرّۀ خود - از قبيل خريد كاغذ و قلم و غيره - را از درآمد عمومى مسجد، تأمين نمايند يا نه؟ والسلام

بسمه تعالى، از درآمد مسجد نمى توانند صرف كنند.

ص: 98

[سؤال 8135] 4308

بسمه تعالى 9 ذى الحجة الحرام 1399 ق

حضرت آيت الله العظمى آقاى حاج آقا روح الله خمينى، دامت بركاته الشريف

پس از عرض سلام و اخلاص؛ تصديع مى دهم اين جمله عبارت وقف نامه را ملاحظه بفرماييد: «يك ثلث از عوايد موقوفه را به فقراى شرعى اولاد و اولاد اولاد واقف نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن، ذكوراً و اناثاً من ذكور و اناث ما تعاقبوا و تناسلوا بدهند».

اين عبارت دلالت بر ترتيب اولاد واقف دارد به نحوى كه طبقۀ بعد موقوف عليهم نيستند يا آن كه همه اولاد واقف در يك مرتبه هستند و تماماً موقوف عليهم هستند؟

بسمه تعالى، دلالت بر ترتيب ندارد.

[سؤال 8136] 4309

بسمه تعالى 5 / 11 / 1361

محضر مبارك مرجع تقليد عالم تشيع و رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم

احتراماً؛ در روستاى فروتقه كاشمر دو اتاق گِلى در جنب دبستان دخترانۀ روستا است كه به عنوان خيرات در فروش اجناس كاروان ها و سكونت موقت مسافرين وقف شده، و حالا بيش از ده سال است كه مخروبه و بدون استفاده صحيحى است به دليل كمبود كلاس در دبستان و نبودن زمين اطراف آن براى توسعه، استفاده از دو اتاق مذكور براى ساختن دو كلاس درس از نظر شرع مقدس اسلام چگونه است؟ اهالى هم رضايت دارند.

بسمه تعالى، اگر وقف مطلق خيرات است، با اجازه از متولى شرعى و اگر متولى خاصّى ندارد از حاكم شرع، مانع ندارد.

ص: 99

[سؤال 8137] 4310

بسمه تعالى

دفتر حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

واقفى قطعه زمينى حدود يك جريب طبس و پانزده فنجان آب طبس، در حدود چند سال پيش وقف نموده كه متولى سالى دو بار - عيد غدير و شب قتل در ماه رمضان - آبگوشت به افرادى تعيين شده بپردازد؛ چند سال است بر اثر ازدياد نرخ گوشت و غيره، درآمد ملك و آب فوق الذكر امكان اين كه در دو نوبت آبگوشت به افراد بدهد نمى كند و كسر مى آورد؛

1. آيا اجازه مى فرمايند در عوض سالى دو بار، كل درآمد در يك سال و يا هر دو سال يك بار در آمد آن به نظر واقف عمل شود يا خير؟

2. چنانچه اجازه مى فرمايند، در عوض آبگوشت، گوشت و نان تقسيم شود كه ناچيز است؟

3. چنانچه اجازه مى فرماييد، در امور ديگرى كه صلاح مى دانند خرج گردد.

بسمه تعالى، به هر مقدار كه درآمد موقوفه كفاف مى دهد بايد به وقف عمل شود؛ و اگر مى شود با كم كردن افراد مدعوّين، عمل به وقف نمود بايد در هر سال، در دو نوبت مقرر طبق وقف عمل نمايند.

[سؤال 8138] 4311

بسمه تعالى 11 / 2 / 1361

محضر حضرت امام امت، آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

به عرض آن حضرت مى رساند: اگر محلى يا مدرسۀ علميه اى باشد كه در عبارت وقف نامۀ آن، جهت سكناى طلاب علوم دينيۀ شرعيه، يا محصلين علوم قديمه و يا محصلين مشغول، قيد شده باشد، انصراف به طلاب ايرانى تنها دارد، يا مى توان جهت سكناى طلاب غير ايرانى از آن استفاده نمود؟

ص: 100

بسمه تعالى، اگر تقييد به خصوص طلبه ايرانى نشده، اختصاص ندارد و ديگران هم با مراعات مقررات مى توانند استفاده نمايند.

[سؤال 8139] 4312

بسمه تعالى

مروّج الاحكام فقيه اعلم، روحى فداكم و زيد عمركم العالى

اين جانب ملكى را وقف كرده كه درآمدش به مصرف فقرا برسد و تعيين نشده كه به نسبت افراد تقسيم شود يا خانوار؛ تكليف بنده چيست؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، به هر نحو مايل باشيد مى توانيد عمل نماييد.

[سؤال 8140] 4313

بسمه تعالى 29 / 12 / 1361

محضر رهبر عالى قدر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى دام ظله

شخصى يا جهالتاً و يا تعمداً فسيلى را از نخل موقوفه كنده و سپس در زمين خود غرس كرده و اكنون آن فسيل در زمين آن شخص رشد كرده و به صورت نخلى درآمده، آيا در چنين صورتى اگر آن شخص قيمت آن فسيل را به متولى بپردازد قضيه حل مى شود و مى توان تصرف مالكانه در آن نخل بنمايد يا خير؟ و اگر نمى تواند تكليف او چيست؟ و در همين فرض در صورت فقدان متولى كه تولى بر عهدۀ حاكم شرع است بايد چگونه عمل شود؟

بسمه تعالى، فسيل درخت وقف شده از ثمرات و منافع اوست، بايد زير نظر متولى شرعى خاص يا عام در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8141] 4314

بسمه تعالى 24 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب و مرجع عالى قدر جهان حضرت امام خمينى مدّ ظله العالى

ص: 101

پس از سلام، شخصى زمينى را وقف كرده كه عائدات آن را همه ساله مصرف چهار ختم قرآن با طعام در دو مجلس و دو روز روضه خوانى نمايد. حال كه عائدات آن پانصد تومان بيشتر نمى باشد تكليف متولى نسبت به مصرف كردن اين عائدات چيست؟ خواهشمند است كتباً جواب آن را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، هر مقدار كه ممكن است صرف جهت وقف نمايد.

[سؤال 8142] 4315

اجازه نامه: [نقل از صحيفه امام، ج 13، ص 387 ]

زمان: 5 آذر 1359 / 17 محرّم 1401

مكان: تهران، جماران

موضوع: مجوز مصرف بخشى از وجوه اوقاف جهت جبهه ها، آوارگان جنگى و ترميم خرابى ها

مخاطب: امام جمارانى، مهدى - نظام زاده، محمد على

[ بسمه تعالى. محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى - مدّ ظله العالى - محترماً به عرض مبارك مى رساند، پول هايى در سازمان اوقاف به شرح زير موجود است. در صورتى كه اجازه مى فرماييد از اين مبالغ به منظور كمك به جبهه هاى جنگ و آوارگان جنگى، ترميم خرابى ها و جبران خسارات ناشى از جنگ استفاده شود:

1. پول هاى معلوم المصرفى كه در سال هاى گذشته به مصرف نرسيده و وقت آن گذشته است.

2. پول هايى كه موضوع وقف و مورد آن منتفى شده است.

3. از محل فروش اراضى موقوفه مبالغى موجود است. آيا در صورتى كه اوقاف اين معاملات را نافذ نداند و فسخ نمايد، مى توان اجرت المثل اين چند سال را از مبالغ مذكور كه در وقت خودش به مصرف نرسيده و مدتش منقضى شده است برداشت و در مورد مزبور مصرف كرد؟ مهدى جمارانى - محمد على نظام زاده

ص: 102

بسمه تعالى

در بند اول و دوم با فرض مذكور مجازيد.

در بند سوم، معاملات باطل بوده و در صورت معلوم بودن طرف معاملات از آنان مطالبۀ مال الاجاره شود. اگر ندادند مجازيد به مقدار آن برداشت نماييد براى مصارف مذكوره؛ و اگر مجهولند مجازيد تمام پول يا بعض آن را در موارد مذكور صرف نماييد.

روح الله الموسوى الخمينى

[سؤال 8143] 4316

بسمه تعالى 17 / 10 / 1367

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با عرض سلام

محترماً، مدرسۀ علميۀ محموديۀ كرمان، موقوفات بسيارى دارد. به حدى كه درآمد آن ها به مراتب بيشتر از هزينه هاى مدرسه و طلاب و اساتيد آن است. در حالى كه مدارس علميۀ ديگر كرمان و مدرسۀ علميۀ كرمانى ها در قم، به علت كمبود بودجه، مقروض و طلاب در مضيقه هستند؛ لذا چنانچه اجازه مى فرماييد، درآمد مازاد بر نياز مدرسه مذكور صرف ساير مدارس كرمانى ها بشود؟

بسمه تعالى، چنانچه بعدها نيز مورد نياز اين مدرسه نيست، مى توانيد خرج مدارس ديگر بنماييد.

[سؤال 8144] 4317

بسمه تعالى 13 / 12 / 1364

حضور باهرالنور زعيم عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله على رؤوس المسلمين

مصرف موقوفه اى مربوط به طلاب علوم دينيه اهل اين شهر كه در نجف اشرف

ص: 103

تحصيل مى كنند، مى باشد. فعلاً چندين سال است طلبه اى از اين شهر در نجف نداريم، تكليف چيست؟ آيا بايد متوقف گذاشت تا موقوف عليهم به همان كيفيت خاص پيدا شود، يا مثلاً مصرف طلاب اين شهر در حوزۀ علميه قم، يا طلابى كه در خود اين شهر اشتغال دارند، نمود، يا به عنوان متعذر المصرف در مورد ديگرى دستور مى فرماييد؟

بسمه تعالى، چون احراز اين كه در آينده موقوف عليهم وجود پيدا نكنند، مشكل است، احوط آن است كه آن را نگهدارى كنند.

[سؤال 8145] 4318

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

با نثار بهترين و خالصانه ترين سلام ها و درودها به محضر آن امام، متمنى است حكم شرعى موضوع ذيل را روشن فرماييد.

ملكى وقف روضه خوانى بر سيد الشهدا عليه السلام بوده كه در وقف نامه قيد شده صرف آب و آتش و... بشود و كسانى كه ملك مزبور در دستشان بوده اطلاعى از وقف نداشتند و الآن وقف نامه پيدا شده، روشن فرماييد اولاً، مى توان با نبودن احتياج به مصرف مذكور در مصارف برّيه ديگر صرف شود. ثانياً، آيا بر ورثه واجب است كه مال الاجاره موقوفه را از جانب پدرشان كه اطّلاع از وقف بودن آن نداشته بپردازند. ثالثاً، زمين موقوفه تا به حال از آب موقوفه نگرفته و چون اطّلاع از وقف بودن نداشتند آب را روى زمين ملكى خودشان برده و باغ احداث كرده اند و الآن اگر آب را به روى زمين موقوفه ببرند باغستان مى خشكد، آيا اجازه مى فرماييد از آن درآمدى كه زمين موقوفه داشته صاحب باغ صرف وقف بكند و همچنان آب را روى باغستان ببرد.

بسمه تعالى، بر فرض ثبوت وقف بايد بر طبق وقف عمل شود و ورثه بايد اجرت المثل مدّتى كه وقف در دست پدرشان بوده از تركه او بدهند و از آب هم بايد با نظر متولى شرعى بر طبق وقف عمل شود و قيمت آبى كه در گذشته مصرف شده بايد داده شود و در جهت وقف مصرف گردد.

ص: 104

[سؤال 8146] 4510

2. كسى ديگر يك قطعه زمين خود را وقف سيدالشهدا عليه السلام و اولاد ذكور خود نموده كه نسلاً بعد نسل از عايدات همان زمين مخارج خودشان را تأمين نمايند و هر سال به نام حضرت سيدالشهدا عليه السلام به مدت ده روز عزادارى نمايند، ولى از طرف جهاد و براى اهالى قريه قره شبان لوله كشى كرده اند و در گوشه همين زمين چاه عميق حفر و منبع آب نصب و بنا كرده اند. آيا اهالى قريه مزبور مى توانند از آب آشاميدنى همين چاه موقوفه براى وضو و غسل و آشاميدن خودشان استفاده نمايند؟ البته فعلاً مخارج زيادى در چاه عميق و منبع آب صرف كرده اند و اگر بخواهند در جاى ديگر دوباره خرج نمايند ممكن نمى باشد، راه حل را در اين مسأله مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، چنانچه رضايت موقوف عليهم تحصيل شود و اقدام به عزادارى هم بشود مانع ندارد.

پرسش ما اين است: 1. آيا طبق حكم ثانوى براى مصالح عمومى مى توان از اين 18 مترمربع چشم پوشيد و آن را جزء شارع عام به شمار آورد؟ و اگر جواب منفى باشد بديهى است كه بى درنگ اطراف آن را نرده آهنى خواهيم كشيد.

2. پس از نرده كشى آيا مى توان در آن درخت كارى نمود؟ و كود شيميايى يا كود حيوانى در آن ريخت؟ با آن كه در كود هم احتمال نجاست مى رود و اگر درخت كارى هم مجاز نباشد ناچاريم آن قطعه زمين را پس از نرده كشى موزاييك فرش نموده بدون استفاده رها سازيم. منتظر جواب و راهنمايى هستيم.

بسمه تعالى، مسجد را نمى شود جزء شارع كرد و در صورت امكان بايد به صورت مسجد برگردانده شود و از هر كارى كه منافات با مسجد بودن آن دارد اجتناب شود.

[سؤال 8148] ‘ 3356

2. قسمتى از زمين يا خانه يا دكان و آب انبار كه عرصه با ساختمان آن وقف بوده، يا مسجد اگر به دستور شهردارى محل در كوچه افتاد، آيا عبور از آن جا شرعاً اشكال دارد يا بلااشكال است؟

بسمه تعالى، اگر قابل برگشت به حال اول نيست، اشكال ندارد؛ ولى از تنجيس قسمت مسجد بايد اجتناب شود.

[سؤال 8149] 4320

بسمه تعالى 15 / 12 / 1360

محضر مبارك حضرت مستطاب حجت الاسلام و المسلمين، رهبر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى

به طورى كه نقشۀ ارسالى ضميمۀ نامه را ملاحظه مى فرماييد، مسجد آقا صادق در وسط سه راه بوده است. در خيابان كشى نقشه طرح تفصيلى شهر خوى، با تصويب شوراى شهر سابق در سال 1359، شهردارى آن را خراب نموده و چهار قسمت از

ص: 106

خود مسجد به راه رفته و يك قسمت آن - در حدود سى متر - در گوشۀ سه راه باقيمانده است. اكنون به نظر حضرت عالى، آيا همين مقدار بقيه را تعمير نماييم كافى است و يا اين كه لازم است دوباره از نو تمام زمين سابق، مسجد بنا شود؟ البته قبلاً حياطى نداشته و ندارد، در اين صورت براى اين كه خيابان تنگ و كج نماند، بايستى از خانه هاى روبه روى مسجد مقدارى را دوباره خراب نموده، به خيابان اضافه نماييم.

بسمه تعالى، مقدار باقيمانده به حكم مسجد باقى است و تعمير آن مانع ندارد.

[سؤال 8150] 4321

بسمه تعالى 25 / 7 / 1361

محضر مبارك رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى، امام خمينى، دامت بركاته، پس از تقديم عرض سلام، سلامتى و طول عمر امام بزرگوار را از درگاه خداوند متعال خواستار است. تقاضامند است به اين سؤال شرعى پاسخ بفرماييد.

مسجدى كه در زمان رژيم منفور پهلوى تخريب و قسمت اعظم آن، ضميمۀ خيابان شده و باريكه اى بيشتر از آن نمانده است، آيا هنوز حكم مسجد را دارد و آيا اهالى محل با خوديارى مى توانند اين باريكه را به نمازخانه تبديل كنند؟ و آيا حكم زمينى كه هم اكنون جزو خيابان است چيست؟ والسلام

بسمه تعالى، مقدار باقيمانده، از مسجد بودن خارج نمى شود و ساختمان كردن، تابع مقرّرات دولت است.

[سؤال 8151] 4322

بسمه تعالى 15 / 12 / 1361

محضر مبارك رهبر بزرگ انقلاب و مرجع اعلى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با سلام و دعا، مستدعى است نظر مبارك را در مورد مسأله زير اعلام فرماييد.

ص: 107

اگر مسجدى در مسير خيابان قرار گيرد، به طورى كه وجود اين مسجد، منجر به انحراف مسير و ايجاد مسير ديگر خيابان و هزينۀ ده ها ميليون تومان باشد، آيا مى توان

اين مسجد را به كل، به مسير ديگر انتقال و مشابه آن را در نزديكى همين محل احداث نمود؟

بسمه تعالى، اگر وجود مسجد مزبور، موجب اختلال در رفت و آمد و در معرض تلف نفوس مردم باشد، مى توانيد به ترتيبى كه نوشته ايد عمل نماييد.

[سؤال 8152] ‘ 5126

2. بعضى از مساجد كه در مسير خيابان ها واقع شده است نظر مبارك عالى در مورد آن ها چه مى باشد؟

بسمه تعالى، مساجدى كه در مسير جاده واقع شده است اگر به هيچ وجه احتمال عود ندارد حكم مسجد بر آن مترتب نمى شود.

گرفته اند كه محل حمام خزينه را تبديل به مسجد نمايند. ليكن از نظر شرعى در شك و ترديدند كه آيا ساختن مسجد در چنين مكانى كه متعلق به همۀ روستاست و در ضمن اكثريت آن ها نيز به تبديل كردن آن به مسجد رضايت دارند جايز است يا خير؟ لذا از محضر آن امام عظيم الشأن تقاضا داريم اعلام فرمايند كه ايجاد ساختمان مسجد در چنين مكانى با توجه به مطالب ياد شدۀ فوق جايز مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن حمام معلوم است، تبديل آن به مسجد جايز نيست.

[سؤال 8154] 4324

بسمه تعالى 17 / 12 / 1360

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب امام خمينى ارواحنا فداه

بدين وسيله استفتا مى شود در مورد قبرستان متروكه اى كه جنب مسجد جامع بوده و با كمك و نذر اهالى و كمك دادگاه انقلاب اسلامى و جهاد سازندگى و فرماندارى كاشان، مركزى به نام زينبيه شهيد مظلوم بهشتى ساخته شده كه در حال حاضر طبقه پايين آن كه يك سالن حدوداً يكصد متر مى باشد محل برگزارى مراسم دعاى كميل و قرائت قرآن و كلاس نهضت سوادآموزى براى خواهران و جمع آورى اعانه براى جبهه ها و مركز گردهمايى و فعاليت و تصميم گيرى انجمن اسلامى مى باشد و در طبقه فوقانى آن مركز بسيج سپاه پاسداران بناء و ان شاء الله به زودى به طور كامل تكميل و آماده آموزش خواهد شد و از شروع ساختمان نامبرده شش سال مى گذرد كه بعد از پيروزى انقلاب طبقه تحتانى تكميل و طبقه فوقانى در حال تكميل است و دو طبقه تا به حال مبلغ دو ميليون ريال هزينه برداشته است با توجه به مراتب فوق اگر خواستند مسجد را تجديد بنا كنند جايز است آن مركز را خراب كنند و يا از استفاده اوليه خارج نمايند و جزء مسجد نمايند ضمناً دربهاى مسجد مسدود نگرديده و در مواقع ضرورى مى شود خواهران در اين سالن بيايند و از مراسم مسجد استفاده كنند.

بسمه تعالى، تا ممكن است به نحو موجود از آن استفاده شود.

ص: 109

[سؤال 8155]‘ 1900

4. مغازه هايى كه وقف مسجد شده كه اجارۀ آن صرف مسجد شود، جايز است كتابخانه يا دفتر تبليغات شود بدون اجاره يا نه؟

بسمه تعالى، بايد در جهت وقف صرف شود و در غير آن جايز نيست.

[سؤال 8156] 4325

بسمه تعالى

خدمت رهبر انقلاب، اميد امت، امام خمينى دام ظله العالى

جمعى محلى را براى حسينيه ساخته اند و محل مذكور وقف براى حسينيه شده است و اين حسينيه يك و نيم طبقه دارد. آيا مى شود بعد از اين كه حسينيه بتمامها وقف شد، اين نيم طبقه را براى بهدارى قرار دهند و از اسباب استفاده شود؟

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8157] 4326

بسمه تعالى 29 / 12 / 1361

محضر رهبر عالى قدر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى دام ظله

زمين موقوفه اى است كه مشتمل بر حناء مى باشد و قبلاً اين زمين خارج از محله بوده و اكنون كه شهر توسعه پيدا كرده، آن موقوفه در وسط محله قرار گرفته و در نتيجه به تدريج به صورت غير قابل استفاده در مى آيد. آيا در چنين وضعى مى توان اين زمين را در اختيار اشخاص يا مؤسساتى گذاشت تا در آن زمين خانه بسازند و در قبال ساختن خانه ساليانه مال الاجاره بپردازند يا خير؟ و در صورت جواز آيا قبل از خشك شدن كامل بوته هاى حناء مى توان اقدام به اين عمل نمود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين وقف شده براى خصوص استفاده از حناء، جايز است با نظر متولى شرعى اجاره دهند براى ساختمان و مال الاجاره را در جهت وقف صرف نمايند.

ص: 110

[سؤال 8158] 4327

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

بر اثر ضيق جاده قسمتى از زمين موقوفه را به جاده دادم اكنون تكليف ما چيست؟ آيا اگر قادر باشيم بايد به موقوفه برگردانيم يا جزء جاده باشد؟

بسمه تعالى، در صورت قدرت با نظر متولى شرعى بايد به موقوفه برگردانده شود.

[سؤال 8159] 4328

بسمه تعالى 4 / 12 / 1361

جماران دفتر حضرت امام امت. با سلام و درود بى پايان استدعا دارد به سؤالات زير جواب و ما را راهنمايى فرماييد.

شخصى در حدود سى سال قبل سه قطعه زمين ديمى خود را كه تقريباً يك هكتار و نيم مى باشد وقف نموده كه همه ساله محصول اين زمين ها كه گندم و جو مى باشد در ايام سوگوارى ماه محرّم در راه حضرت ابوالفضل خرج شود و تا حال هم به همين نحو عمل مى شد. حال يك قطعه از اين زمين ها براى ساختن مدرسه بسيار مناسب مى باشد. آيا مى شود در اين زمين مدرسه ساخت؟ يا با زمين ديگرى با توجه به ارزش زمين ها معاوضه نمود؟ و يا جهت زير بنا و محوطه مدرسه قيمت اين زمين را گرفت و مسجد نيمه كاره اين محل را به اتمام رساند؟ والسلام.

بسمه تعالى، لازم است بر طبق وقف عمل شود و تغيير و تبديل آن جايز نيست.

[سؤال 8160] ‘ 4302

4. باغى وقف شده براى سوخت مساجد و طلاب و فقرا و مترددين زوّار. اكنون يكى از مصارف كه تردد زوّار باشد منتفى است و باغ هم به صورت زمين درآمده و

ص: 111

متصل به قصبه و حتى در داخل قصبه قرار گرفته است. آيا مى شود قسمتى از زمين را مدرسه علميه ساخت و بقيه زمين را جهت ساختمان خراب كرد و يا تبديل به احسن نمود و يا بقيه زمين را براى ساختمان به اجاره داد؟ يا بايد كشت و زرع شود، هر چند در فرض فروش يا اجاره دادن منافع موقوفه چند برابر شود؟

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست. ولى اجارۀ زمين براى ساختمان و صرف اجاره و عوايد، زير نظر متولى شرعى، در جهت وقف، مانع ندارد.

[سؤال 8161] 4329

بسمه تعالى 28 جمادى الثانى 1403 ق

محضر مقدس رهبر كبير و مرجع عالى قدر عالم تشيع، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

زمينى است قبلاً بادام زار بوده و حال درختانش از بين رفته و در تصرف شخصى مى باشد كه از پدرش ارث برده است؛ ولى مشهور به وقف مسجد مى باشد. با وجود اين، هيچ گونه مدرك و سندى بر وقف بودن اين مكان موجود نيست و متصرف نيز وقف بودن را انكار مى كند و براى احداث حمام، به شرط اين كه وجه اخذ شده از بابت اجارۀ حمام، بعد از اتمام، در خود حمام و مابقى در مسجد مزبور خرج شود؛ در اختيار اهالى قريه مى گذارد. آيا بناى حمام در اين مكان جايز مى باشد يا نه؟

بسمه تعالى، با نظر حاكم شرع مانع ندارد.

[سؤال 8162] 4330

بسمه تعالى 24 / 5 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

با احترامات فائقه معروض مى دارد: اين جانب نسل چهارم واقفى هستم. موقوفۀ مزبور، مرا در محذورات شرعى و عرفى شديدى قرار داده و آن اين است كه عده اى عدواناً مقدارى را تصرف نموده و من قدرت دفاع ندارم و قانون هم كمك نمى كند.

ص: 112

تقاضا دارم وظيفه اين جانب را با عنايت به مطالب مطروحۀ ذيل بيان فرماييد.

1. آيا اجازه مى فرماييد تمام مراتع و مزارع موقوفه را كلاً وقف حضرت سيدالشهدا عليه السلام نمايم كه اولاد ذكور حقى نداشته باشند؟

2. آيا اجازه مى فرماييد از براى دو تومان حضرت سيدالشهدا عليه السلام، چند قطعه زمين را معلوم نموده كه كلاً وقف باشد و در مابقى تصرف شخصى نموده كه بيع و شراى آن جايز باشد و نسل هاى آينده حقى نداشته باشند؟

3. چند قطعه از مزارع موقوفه را دولت (وزارت راه) و مردم، جاده عمومى نموده كه سبب تقسيم شدن زمين گرديد كه مقدارى قابل كشت نيست، ولى براى ساختمان مشترى دارد. آيا اجازه مى فرماييد به فروش برسد و تبديل به احسن شود؟ در ضمن براى مسير جاده اجاره اى هم پرداخت نمى شود.

بسمه تعالى، برفرض صحت و تماميت وقف، تغيير آن جايز نيست و با امكان استفاده از وقف در جهت وقف، فروش و تبديل آن صحيح نيست و تصرفات مطابق جهت وقف، با نظر متولى شرعى آن مانع ندارد.

[سؤال 8163] ‘ 1303

2. نظرتان راجع به تبديل به احسن چيست؟

بسمه تعالى، اگر منظور، تبديل وقف به احسن است جايز نيست و تبديل، در بعض موارد خاصه است.

[سؤال 8164] 4331

بسمه تعالى

ضمن عرض سلام و اظهار ارادت خالصانه و قلبى، سعادت و موفقيت جناب عالى را در امور اسلام و انقلاب و دوام عمرتان را از ايزد منّان خواهانم.

قطعه باغى كوچك است در شهرستان جهرم كه مرحوم پدرم آن را به جهت اين كه پدر و پسر خائن به دين و مملكت نبرند با استشهاد محلى به نام خودش ثبت داد و

ص: 113

اكنون عايدى ندارد و عوايد سال هاى گذشته در تعزيه دارى و اطعام مساكين مصروف شده است. براى اين كه فردا فرزندانم آن را در حصر وراثت جزء اموال خودشان نكنند، بنده مى خواهم در صورت صلاح ديد آن جناب آن را به ادارۀ اوقاف بدهم. با توجه به اين كه مشارٌاليه شش نفرند و نيز باغ جزء اموال پدرم به حساب نيامده است و سندش هم اكنون به نام ابوى است، تقاضا دارم دستور فرماييد كه اين جانب را به هر طريق ممكن راهنمايى كنند و نيز نظرتان را جهت اطلاع اين جانب و خواهران و برادرانم اعلام دارند كه مزيد بر امتنان خواهد بود. مجدداً سعادت و سلامتى و دوام عمر آن جناب را خواهانم. ضمناً خود اين جانب و فرزندان مرحوم هيچ گاه دسترسى به آن باغچه نداريم.

بسمه تعالى، وقف ميراث نمى شود و بايد تحويل متولى شرعى آن داده شود.

[سؤال 8165] 4332

بسمه تعالى 3 / 2 / 1361

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى رهبر انقلاب، نايب الامام، چه مى فرماييد در اين مسأله شرعيه:

شخصى در حال حيات خودش دو - سه قطعه از زمين هاى خودش را به يكى از خويشان خود داده و به فرزندان خودش هم وصيت نموده كه بعد از وفات من اين چند قطعه زمين مذكور را به او بدهند، اما اين ملك ذكر شده وقف است و ظاهر كيفيت وقف نامه هم نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن مى باشد. آيا وصيت او صحيح است يا اين كه باطل مى باشد و قطعه هاى زمين به فرزندان خودش مى رسد؟ لطفاً جواب مسأله را بيان و مرقوم فرماييد. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، با فرض وقف بودن زمين ها بايد طبق وقف عمل شود و وصيت نافذ نيست.

ص: 114

[سؤال 8166] 4333

بسمه تعالى

از محضر مبارك امام امت و رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى استعلام و استفتا مى شود:

مزرعه اى است كه شش دانگ آن بر طبق چند فقره وقف نامه با مضمون واحد به شرح زير وقف، و به تصرف وقف درآمده است:

«وقف مى باشد بر عامۀ مؤمنين و مؤمنات كه در قلاع اربعه كه اول آن قلعۀ زيد است و آخر آن قلعۀ عمرو سكنا دارند و سكنۀ اماكن حول آستانۀ متبركۀ امامزاده و زائرين و مجاورين آن حضرت. مقرر آن كه مجراى آب موقوفه همه جا از صحرا بيايد تا بالاى قلعۀ اول و از آن جا وارد به قلعۀ مرقومه شود و از آن جا به قلعۀ دوم ... الى آخره و از آن جا به جميع خانه هاى حول آستانۀ متبركه و حياض آستانه جارى شود».

آيا متولى يا ادارۀ اوقاف يا هر مقام ديگرى شرعاً مى تواند قبل از مشروب شدن قلاع اربعه - كه موقوف عليهم اصلى است - موارد زير را اجازه دهند:

1. آب موقوفه بر خلاف ترتيبى كه در وقف نامه تصريح گرديده، در داخل محدودۀ موقوف عليهم به جريان درآيد.

2. از آب موقوفه در خارج از محدودۀ موقوف عليهم، براى شرب ديگر منازل مورد استفاده قرار گيرد.

اگر چنين كردند، تكليف شرعى ساكنين آن منازل چه خواهد بود؟

بسمه تعالى، به هر نحو وقف شده، به همان نحو بايد مورد استفاده واقع شود، و متولى حق ندارد آن را تغيير دهد.

[سؤال 8167] 4334

بسمه تعالى هفتم ذوالقعده 1399 ق

زيدى زمينى موروثى داشته، يك قطعه از آن زمين را وقف نموده تا عايدى آن را براى امام يا امامزاده مصرف نمايند. آيا مى شود آن زمين را مدرسۀ دولتى و يا

ص: 115

ساختمان ديگر بسازند و يا خير؟ مسأله محل احتياج است، مشروحاً بيان فرماييد.

بسمه تعالى، جايز نيست و عوايد وقف بايد در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8168] 4335

بسمه تعالى 20 / 2 / 1361

طلب استفتا مى شود از جناب حجت الاسلام، آقاى روح الله الموسوى الخمينى، امام و مرجع تقليد مسلمين

مبلغ سه هزار دينار كه عبارت از سه قران - هر قران طبق دستور اسلام و رايج مملكت ايران يك مثقال است - مى باشد. واقف مجزا نموده، از كليه عوايد املاك مذكور بردارند. مدير توليت - كه وارث ذكور او مى باشد - جهت كاه گل اندود پشت بام مسجد مذكور در وقف نامه قيد نموده و بقيه عوايد املاك مذكور را فرزندان ذكور بين خود تقسيم نمايند. در سال 1307 خورشيدى هجرى اين وقف در اوقاف صورت داده شده از قرار معلوم رئيس اوقاف و اداره فرهنگ سابق به عنوان آن كه اين وجه نقره بوده به وجه رايج فعلى، به چهارتومان تبديل مى نمايد، و حق نظارت مى گيرد. تا كنون رؤساى اوقاف، هيچ يك اشكال تراشى نكردند. اما رئيس اوقاف فعلى از سال 1359 تا كنون، روى لجاجت اظهار مى دارد اين وقف عام است، بايد تمام عوايد اين املاك را اجاره نماييد و خرج نماييد و ورثه چيزى نمى برد.

آيا يك هزار دينار، يك قران مى باشد؟ و آيا غير از اين كه وجه نقره به پول حالا تبديل شود، كار ديگرى مى توان كرد يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، به نسبت سه هزار دينار با كل درآمد وقف در زمان وقف، از درآمد فعلى وقف، بايد صرف تعمير، و بقيه - طبق قرار واقف - بين افراد تعيين شده، تقسيم مى شود و تغيير وقف جايز نيست.

ص: 116

[سؤال 8169] 4336

بسمه تعالى

اگر كسى خانه اى را وقف براى مدرسۀ علميه بنمايد و واقف خود را در زمان حيات، متولى قرار داده باشد، پس از تحقيق نياز به مدارس دخترانه را، جدى تر از نياز به مدارس علميه تشخيص داده و آن را تبديل به مدرسۀ دخترانه بنمايد. اگر در زمان زندگى، قصد تصرف در وقف قرار دادن آن براى مدرسۀ دخترانه داشته باشد، آيا پس از قرائت صيغۀ وقف در شرايط بالا، قبض حاصل شده و تغيير در مورد وقف، صحيح نيست، يا چنانچه به نيت متولى بودن، مورد وقف را در اختيار نگرفته باشد، مى تواند در زمان زندگى خود، در آن تصرف نموده و آن را به صورت مدارس رسمى دخترانه درآورد.

بسمه تعالى، در مفروض سؤال، احوط آن است كه حكم قبض مترتب شود.

[سؤال 8170] 4337

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله

با نهايت احترام به عرض مى رساند: اين جانب يك باب خانه واقع در تهران، بخش پنج قنات آباد را كه ملكى خود اين جانب بوده، به منظور امورات خيريه - جهت مرحوم پدر خود كه در وقف نامۀ شمارۀ 60310 /1339/8/22منعكس مى باشد وقف نموده ام. ولى عوايد خانۀ مزبور، تكافوى مصارف مورد وقف را نمى نمايد؛ چون خانه، قديمى بوده و تعميرات زيادى دارد و در اجارۀ مستأجر مى باشد. لذا براى اين كه تبديل به احسن نموده در نظر گرفته ام كه هفت باب مغازه، با فوقانى آن ها كه از نظر ارزش، چندين برابر خانۀ وقف بوده به جاى ملك مورد وقف قرار دهم تا به خاطر عوايد بيشترى كه دارد، تكافوى مصارف معيّنه را بنمايد. چون خود اين جانب، متولى

ص: 117

وقف بوده و ملك مورد وقف هم، متعلق به خود اين جانب بوده است؛ لذا تقاضا دارم، نظر مبارك را مرقوم فرماييد و دستور صادر فرماييد.

بسمه تعالى، تبديل وقف، صحيح نيست.

[سؤال 8171] 4338

بسمه تعالى 1 / 10 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت افاضاته

شخصى در همايونشهر زمينى را در كنار خيابان وقف مسجد نموده، ولى روى اين زمين فعاليت نشده و از نظر مدرسه بسيار در مضيقه هستند! وارث شخص مذكور مى گويد: اگر امام اجازه فرمايند مى توانيد زمين را براى مدرسه بسازيد. آيا آن رهبر عالى قدر اجازه مى فرمايند از اين زمين براى مدرسه استفاده شود يا بايد به طور حجره حجره ساخته شود كه هم به صورت كلاس استفاده شود و هم در مواقع ضرورى جلسات مذهبى باشد؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر وقف شده و تحويل جهت وقف هم داده شده، تغيير آن جايز نيست و در غير اين صورت وقف تمام نيست و اختيار با ورثه است.

[سؤال 8172] 4339

بسمه تعالى 14 / 8 / 1361

محضر مبارك امام امت، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، دامت بركاته

با تقديم درود و سلام به رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، از محضر مبارك حضرت عالى استدعا داريم، به سؤال زير از نظر شرعى، پاسخ لازم را مبذول فرماييد، سپاس گزاريم.

در سال 1131 هجرى قمرى، در حكومت شاه سلطان حسين صفوى، وزيرى به نام اعتماد الدوله املاك و ابنيه و مزارع زيادى در مناطق اصفهان، قزوين، كاشان، قم، ساوه، برخوار، محال قمشه را، وقف اولاد ذكور و اناث و مشاهد مقدسه نموده، كه

ص: 118

متجاوز از شصت قلم است، فعلاً ادارۀ اوقاف قمشه، از بين تمام وقفيات محال قمشه، فقط مزرعه ما شك را - كه حدود يك صد سال در تصرف چهل خانوار خرده مالك بوده، و فعلاً داراى بيست و پنج هزار درخت سيب 4 تا 10 ساله، و حدود سى هزار درخت متفرقه در آن غرس گرديده، و بقيه زمين هاى آن را ساليان دراز كشاورزى نموده اند - وقف اعلام نموده است. و صاحبان آن فعلاً همگى داراى اسناد رسمى و شرعى هستند. لذا تقاضامنديم از نظر شرعى - با توجه به سيصد سال قدمت - تكليف شرعى كشاورزان را نسبت به وقفيت آن مرقوم فرماييد، كه به وظيفه شرعى خود عمل نمايند، و به دعاگويى امام امت، مشغول باشند. منتظر جواب عاجل مى باشيم.

بسمه تعالى، براى رسيدگى به امر ذكر شده، به مسئولين فوق مراجعه نماييد.

[سؤال 8173] 4340

بسمه تعالى

1. مسجد جامع داراب زمينى در جوار خود دارد كه محصور مى باشد و چند درخت كه از چوب آن ها استفاده مى شود در آن زمين وجود دارد و اكنون مى شود براى نماز جمعه از اين زمين و مسجد استفاده كرد ولى چون جايگاه نماز جمعه براى رفاه نمازگزاران از آفتاب تابستان و بارندگى فصل زمستان نياز به پوشش است و در صورت پوشش درخت هاى ياد شده از كار مى افتد و طبق نظر افراد متدين و با سابقه درخت ها بعداً روى خيرخواهى افراد غير مسئول به وجود آمده است و جهت ديگر اين است كه لازم است ديوار بين مسجد و آن زمين برداشته شود و همچنين اتاقى كه براى خادم ساخته شده است و الآن حالت مخروبه اى دارد، آيا اجازه هست كه اتاق برداشته شود و جاى ديگر براى خادم منزلى در نظر گرفته شود؟ و همچنين لازم است كه سطح مسجد و آن زمين مسطح گردد، لطفاً نظر مبارك حضرت امام دام عزه در اين موارد ذيلاً مرقوم فرماييد.

ص: 119

اضافه آب انبارى در مسجد جامع نامبرده وجود دارد كه هيچ گونه استفاده از آن نمى شود، آيا اجازه هست كه به صورت وضوخانه درآيد؟

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8174]

2. حق نظارتى كه اوقاف از موقوفه هاى خاص و عام مى گيرد نظر مبارك امام امت دام عزه را ذيلاً مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، چنانچه طبق مقررات دولت اسلامى باشد اشكال ندارد.

3. شخصى كه به حج مشرف شده بود مقدارى پول به يكى از آشنايان خود داد كه گوسفندى براى قربانى برايش خريد كند او شخص ديگرى را براى خريد معين كرد و پول به شخص معين تحويل

گرديد، و شخص معين كه وكيل بود مبلغى براى اجرت ذبح مطالبه كرد و گرفت ضمناً يك گوسفند ذبح شده اى هم در آن جا ديده شد، بعداً مراجعه به فتواى آيت الله خمينى شد اين طور فرموده بودند كه ذابح بايد شيعه باشد جوياى وكيل خريدار قربانى شدم پيدا نشد و آن طرف آشنا هم كه آن را معرفى كرده بود گفت نمى شناسم، يكى را معرفى كرد گفت من نبودم اول خلجانى در مغزش پيدا شد كه شايد ذابح غيرشيعه بوده، بعداً به وسوسه افتاد كه شايد به كلى ذبح ننموده است، ضمناً عرضه مى دارد كه اصل حج هم احتياطى بوده و اكنون آيا لازم است كه گوسفند در منى قربانى شود يا در منطقه زائر حج و يا لازم نيست و با توجه به اين كه خارج نمودن ارز از مملكت محدود است و هر فردى كه مشرف مى شود به قدر خودش ارز دريافت مى نمايد هر چه امر مبارك امام امت دام عمره است ذيلاً بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر در اصل تحقق ذبح شك دارد بايد ذبح كند و محل ذبح منى است.

[سؤال 8175]

4. مدرسه علميه داراب حياط خلوت محقرى دارد كه مى شود در گوشه آن حمام كوچكى براى طلاب ساخت و البته مى شود طورى بنا گذاشت كه جاى ديوار مدرسه اشغال نمايد و از حياط خلوتى صرفه جويى گردد نظر امام امت دام عمره در اين رابطه بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر تغيير وقف محسوب شود جايز نيست.

ص: 120

[سؤال 8176] 4341

بسمه تعالى 10 / 9 / 1361

قم، دفتر حضرت امام خمينى، دامت بركاته

يك قطعه زمين كوير از اراضى حيدرآباد كاشمر موقوفه مى باشد، نظر به اين كه قبرستان قبلى روستاى شهرآباد جاى مرده دفن كردن نداشته است و اطراف آن هم امكان وسعت آن را نداشته لذا اهالى روستا در انجام قبرستان جديد برآمده اند تا اين كه در جنب زمين كوير مزبور قطعه زمينى تهيه و 40 روز قبل كه روستاى ما 3 شهيد تقديم اسلام نمود در قبرستان جديد به خاك سپرده شدند با عين حال براى درنظرگرفتن وسيع بودن قبرستان جهت زمين كوير مدفن مزبور از دفتر محترم استفتا مى گردد.

در ثانى زمين مزبور در اوايل اصلاحات ارضى رژيم طاغوت بين 46 نفر زارع تقسيم گرديده است كه لذا زارعين حاضرند اگر صلاح اسلام در قبرستان بودن زمين موقوفه باشد واگذارى آن را به نيابت صاحب اصلى آن تقديم دارند.

به اميد پيروزى اسلام بر كفر، طول عمر امام عزيزمان را از درگاه ايزد متعال مسئلت مى نمايم. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر براى جهت ديگر زمين وقف شده قبرستان كردن آن جايز نيست.

[سؤال 8177] 4342

بسمه تعالى 4 / 2 / 1361

حضور مبارك رهبر كبيرمان حضرت امام خمينى، رهبرى كه هميشه در تاريكى ها دستمان را گرفت و از ظلمت نجاتمان بخشيد. به اميد اين كه همچون هميشه راهنمايى مان فرماييد.

نظر به اين كه قبرستان شهر ارسنجان در وسط شهر قرار گرفته و شهردارى جهت

ص: 121

تغيير محل آن در خارج از شهر اقدام به احداث غسال خانۀ بهداشتى و گورستان نموده است و تصميم به تغيير محل گورستان دارد، از آن امام بزرگ مى خواهيم كه از نظر شرعى نسبت به تغيير محل گورستان ما را راهنمايى فرمايند.

بسمه تعالى، مجرد تغيير مانع ندارد؛ ولى اگر زمين قبرستان سابق وقف است، تصرف در آن بايد مطابق جهت وقف باشد.

[سؤال 8178] 4343

بسمه تعالى 7 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم ورحمة الله، لطفاً پاسخ سؤالات ذيل را مرقوم فرماييد:

1. قبرستان مسلمانان كه بعضى از آن قبرها حدود بيست سال يا بيشتر است كه جنازۀ مسلمانان را در آن دفن كرده اند، آيا جايز است صورت آن قبرها را از بين برد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين، وقف براى دفن اموات باشد و يا آن كه از بين بردن صورت قبر موجب هتك ميت مسلمان باشد جايز نيست.

[سؤال 8179]

2. در صورت جواز آيا خراب كردن صورت قبرها نياز به اجازۀ وارث ميت دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر قبر يا مقبره ملك باشد، دست زدن به آن و تغيير آن بدون اجازۀ مالك حرام و موجب ضمان است.

[سؤال 8180]

3. در صورت عدم جواز، اگر كسى بدون اجازۀ وراث ميت دست به چنين كارى بزند - غفلتاً يا تجرّياً - صاحبان قبر آيا حقى بر عامل تخريب قبرها دارند يا خير؟

بسمه تعالى، حكم مسأله از جواب بالا معلوم مى شود.

ص: 122

[سؤال 8181] 4525

3. راه مواصلاتى و ارتباطى بين درون كلاى غربى و محلات ديگر و قريۀ گاوزن كلا در قديم وجود داشته و دارد. اهالى و وسايل نقليه موتورى و مواشى و دوابّ و غيره از اين راه استفاده نموده و عبور و مرور مى نمايند. ضمناً در گذشته مردم دو محل از حاشيۀ بى روح زمين موقوفۀ مذكوره كه حد فاصل دو قريه بوده - از لحاظ نزديكى - رفت و آمد مى نمودند. حال مى خواهند (با وجود جاده و راه قديمى موجود كه مورد استفاده بوده و هست) آن را وسعت داده و در زمين زرعى موقوفه ياد شده راه و جاده اى كه وسايط نقليه موتورى نيز از آن عبور نمايد احداث نمايند، آيا احداث جاده در آن جايز و عبور و مرور افراد از راه احداثى اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8182] ‘ 1647

2. هرگاه ساختمانى به نام مسجد يا حسينيه به وسيلۀ پول اهل خير ساخته و استفاده شود، بعداً جايز است آن ها را فقط به كتابخانه و يا درمانگاه و يا مجالس ختم اختصاص داد يا جايز نيست؟

بسمه تعالى، تغيير مسجد و حسينيه جايز نيست.

[سؤال 8183] 4344

بسمه تعالى 17 / 4 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب، حضرت امام خمينى سلام عرض مى كنم.

در روستايى كه كنارش قبرستان مسلمان ها مى باشد و هنوز ميت دفن مى كنند، در وسط اين قبرستان جاده اى كشيده شده است كه مردم عبور مى كنند؛ ولى به خاطر آسايش كسانى كه در اطراف اين قبرستان زندگى مى كنند و نيز به جهت مزار مطهّر شهداى اين روستا - كه كنار جاده وسط قرار دارد - و نيز كسانى كه در قسمت شرقى اين مزار زندگى مى كنند - كه راه عبورى ايشان از روى همين قبرها مى باشد - آيا

ص: 123

مى شود جادۀ وسطى را از طرف شرقى اين قبرستان كه هنوز قبرهاى آن معلوم است، عبور داد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين، وقف براى دفن اموات مسلمين باشد و يا آن كه احداث جاده موجب نبش قبر يا هتك قبور مسلمين شود جايز نيست.

[سؤال 8184] 4345

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته العالى

پس از تقديم سلام، معروض مى دارد به اين كه در مسير جاده سازى و خيابان، در شهرستان نهاوند، مقدارى از يك قبرستان كه در كنار جاده و خيابان است، جزو خيابان و جاده مى شود. متمنى است نظر مباركتان را مرقوم فرماييد كه در مورد مذكور، تبديل قبرستان به جاده و خيابان جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، زمين اگر وقف براى دفن اموات نباشد و احداث جاده موجب هتك قبور مؤمنين يا نبش قبر نشود، اشكال ندارد.

[سؤال 8185] 4346

بسمه تعالى 5 / 3 / 1361

حضور انور عالى رياست محترم دفتر مبارك قائد اعظم، رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم، با تقديم تحيات صميمانه؛ مخلصانه معروض مى دارد:

اين حقير در چند سال قبل، يك قطعه زمين در ضلع غربى مسجد حجت با پول مؤمنين خريدارى نمودم به منظور آن كه ساختمانى در آن احداث گردد براى درمانگاه عمومى و كتابخانه عمومى و تحصيل خواهران به عنوان طلاب علوم دينيه؛ و صيغۀ شرعيۀ وقف هم به مراتب مذكوره جارى شد. اكنون در اين منطقۀ شركت تعاونى توزيع كالاى ضروريه كاملاً مورد احتياج است ولى اگر اين منظور عملى شود، بايد

ص: 124

يكى از آن مراتب سه گانه كه وقف بر آن جارى شده تعطيل گردد؛ بعضى از مؤمنين مى گويند يكى را تعطيل كنيم و شركت تعاونى را تشكيل نماييم.

مستدعى هستم به نظر مبارك حضرت امام، كه نايب بر حق حضرت ولى عصر - عجل الله تعالى فرجه الشريف - مى باشد برسانيد؛ اگر تجويز فرمودند، در صدر اين ورقه با مهر مبارك مزين فرمايند و اگر تجويز نفرمودند نيز بيان فرمايند تا براى مؤمنين حجت بوده باشد و از حقير كه توليت آن زمين را به عهده دارم رفع مسئوليت شده باشد. ضمناً هر امرى آن امام عزيز بفرمايند موجب رفع نگرانى است.

بسمه تعالى، تعطيل وقف جايز نيست و به همان طور كه در وقف معيّن شده بايد عمل شود.

[سؤال 8186] 4347

بسمه تعالى 20 ذى حجّه 1399 ق

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه

اين جانب امام جماعت مسجد مرحوم حاج حسن صنيع ديوان، متجاوز از ده سال است كه در آن مسجد امامت دارم. خانه اى در جنب مسجد قرار دارد كه به نص صريح واقف محل سكونت امام معيّن شده و چون احتياج به تعمير داشت فعلاً در آن سكونت ندارم، ولى با بودجه اى كه موجود است در صورتى كه تعمير شود در آن سكونت خواهم كرد؛ آيا جايز است كه اين خانه را از صورت فعلى خارج كرده و تبديل به سالن فاتحه نمايند يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8187] 4348

بسمه تعالى 30 / 7 / 1361

مسئول دفتر حضرت امام، محترماً، تصديع مى دهد:

حسينيه اى است در ورامين كه داراى دو طبقه است، طبقۀ فوقانى جاى زنان و طبقۀ

ص: 125

تحتانى جاى مردان است و به همين نيت ساخته شده است و آن حسينيه داراى توليت و وقف نامۀ زنده اى است و عدۀ قليلى مى خواهند در طبقۀ فوقانى، كتابخانه درست كنند و حال آن كه اكثر مردمى كه مخارجات اين حسينيه را داده اند، راضى به اين عمل نيستند. مستدعى است مسأله را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8188] 4349

بسمه تعالى

در صورتى كه متولى مسجد تشخيص دهد كه پايين بردن مستراح مسجد و روى آن، پاساژ يا مغازه بنا كردن، از نظر افزوده شدن به درآمد مسجد كه نتيجه اش عمران مسجد است و از نظر اين كه با وضع كنونى، نَم به اطراف مى زند و زيان ها به بار مى آورد و با پايين تر رفتن آن، جلوگيرى از سرايت نم و رطوبت به اطراف مى شود، آيا چنين عملى براى متولى جايز است يا آن كه تغيير وقف شمرده مى شود و جايز نيست؟ لطفاً هر چه زودتر جواب مرحمت فرماييد كه براى دادگاه، كمال ضرورت را دارد.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن محل محرز است، تأسيس مغازه اشكال دارد؛ ولى پايين بردن مستراح مسجد براى جلوگيرى از سرايت نم و رطوبت به اطراف، مانع ندارد.

[سؤال 8189] 4350

بسمه تعالى 23 / 10 / 1361

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله ظله العالى

در زمين مزروعى كه قطعات مجزا و مالكين متعدد دارد و در بين آن ها، قطعات پراكندۀ وقفى وجود دارد، آيا مى توان اين قطعات وقفى پراكنده را با قطعات مالكين ديگر تعويض نمود و به صورت قطعۀ واحدى درآورد؟

بسمه تعالى، تغيير و تبديل وقف، با امكان بهره بردارى از آن، جايز نيست.

ص: 126

[سؤال 8190] 4351

بسمه تعالى

محضر مبارك زعيم عالى قدر، نايب الامام، حضرت آيت الله العظمى الخمينى، مدّظله العالى، پس از تقديم سلام

سؤال مى شود بر اين كه پدر اين جانب باغى را در كرشتۀ شهريار وقف اولاد ذكور نموده كه اينك طبق وقف نامه وارث اولاد ذكور اين جانبان مى باشيم. چون باغ مخروبه شده و فعلاً به صورت زمين درآمده و مقدارى از آن هم داخل جاده احداثى شهردارى قرار گرفته و آن مقدار كه باقيمانده در حدود تقريبى پنج هزار متر مى باشد، اينك به علت نداشتن آب كافى به صورت باير درآمده كه فاقد عوايد مى باشد. چون اين جانبان كه چهار برادر هستيم و وارث اولاد ذكور مى باشيم و فاقد ملك شخصى هم مى باشيم، آيا اجازه مى فرمايند كه در ملك مورد بحث تصرفات شخصى و تقاضاى سند مالكيت خصوصى به نام خودمان بنماييم. در صورتى كه جايز مى دانند با ولايتى كه داريد اجازۀ تصرف آن را صادر فرماييد.

بسمه تعالى، موقوف عليهم (اولاد ذكور) مى توانند به هر نحو كه به صلاح آنان است از موقوفه مذكور استفاده و بهره بردارى نمايند؛ ولى تبديل وقف به ملك شخصى جايز نيست.

[سؤال 8191] 4352

بسمه تعالى

احتراماً؛ معروض مى دارد: چون عده اى از اهالى قصرالدشت شيراز، اقدام به تأسيس شركت تعاونى توسط شوراى محلى قصرالدشت نموده اند، قطعه زمينى به مساحت 104 متر از قبرستان متروكه، كه تبديل به آب انبار بوده و اكنون آب انبار - كه خيريه بوده - خراب شده، و مردم از آب لوله استفاده مى كنند، آيا جهت ساختن شركت تعاونى، صلاحيت شرعى دارد يا نه؟

بسمه تعالى، حق نداريد.

ص: 127

[سؤال 8192] 4353

بسمه تعالى 11 / 6 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

1. ساختمانى است كه از آباء و اجداد ما بوده، و اين ساختمان را وقف نموده اند بر اين كه مسافرين و رهگذران - فقرا و درماندگان و... - استفاده بنمايند، و اين ساختمان مخروبه شده و مجدداً ورّاث آن را احداث نموده اند. حال كه ساختمان آماده بهره بردارى شده، نحوۀ استفادۀ از اين ساختمان را بيان فرماييد. چون - بحمدالله و المنّه - فقير و رهگذرى نيامده، و اگر رهگذرى بيايد، بى خانه نيست، آيا مى شود از اينساختمان به عنوان كتابخانۀ عمومى، يا درمانگاه، و يا پايگاه بسيج و دفتر شورا، و يابراى هيأت ابوالفضل استفاده نموده، يا خير؟ و چون اصل ملك وقف، اختصاص به مسجد و كارهاى برّ دارد، آيا مى شود اجاره داد، و پول آن را در مسجد و حسينيه صرف كرد؟

بسمه تعالى، تغيير و تبديل وقف جايز نيست، و تصرف و استفاده از وقف، اگر منافاتى با جهت وقف نداشته باشد، مانع ندارد.

[سؤال 8193]

2. آيا مى شود براى تكميل ساختمان، از اراضى مسكونى اين ملك بفروشيم يا خير؟

بسمه تعالى، فروش وقف، جايز نيست.

[سؤال 8194] 4354

بسمه تعالى 26 / 10 / 1361

با عرض سلام خدمت رهبر كبير انقلاب اسلامى و مرجع تقليد شيعيان جهان، غرض از گرفتن وقت گران مايۀ مرجع عالى قدر، در رابطه سؤالى مى باشد كه ما از برادران روحانى و نمايندۀ شخص امام در هلال احمر، سؤال نموديم، ولى ايشان

ص: 128

فرمودند كه بايد در اين مورد، از حضرت امام خمينى سؤال شود.

اگر زمينى وقف مسجد شده باشد و كسانى بخواهند به جاى ساختن مسجد، حسينيه درست كنند، درصورتى كه در منطقه، احتياج شديدى به مسجد مى باشد. فتواى حضرت امام در اين مورد چيست؟

بسمه تعالى، بايد بر طبق وقف نامه عمل شود.

[سؤال 8195] 4355

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام، سلامتى حضرت عالى را از درگاه خداوند متعال خواستاريم.

ما اهالى حاجى آباد برخوار اصفهان، سابق حمامى داشتيم كه فعلاً خراب شده و به صورت زمين بلا استفاده درآمده. آيا مى شود آن زمين حمام را جزء مسجد كرد يا خير؛ چون كه مسجد ما كوچك است؟ منتظر فرمايشات حضرت عالى دربارۀ مسأله خودمان هستيم. ضمناً حمامى جديداً ساخته شده و مقدارى زمين براى مصرف ضرورى آن، مقابل حمام جديد هست.

بسمه تعالى، اگر زمين حمام سابق وقف باشد، تبديل آن به مسجد جايز نيست.

[سؤال 8196] 4356

بسمه تعالى 23 / 4 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى، دامت بركاته، سلامتى آن وجود محترم را از خداوند بزرگ مسئلت داريم، به عرض مى رساند:

مكان حمام مخروبه اى كه مشترك فى مابين دو محل بوده، جنب مسجد واقع گرديده. در محلۀ بالا اين جانب طى استشهاد محلى به قصد مسجد، از اهالى خريدارى

ص: 129

نمودم تا وقف بر مسجد نمايم و مسجد را توسعه بدهم، و در استشهاد قيد گرديده: وجه زمين حمام به رسم امانت در نزد اين جانب باشد كه هست و با كمك برادران و خواهران، آن را براى توسعۀ مسجد به كار برديم و زمين حمام را ضميمۀ مسجد نموديم. پس از ساختن مسجد، وقف نامه اى به دستم افتاد كه اجداد ما آن را وقف بر اولاد ذكور نموده اند.

استشهاد تنظيمى را از سيصد خانواده - كه كليۀ شيوخ قوم امضا نموده اند - گرفتيم؛ ولى امكان دارد خانواده هاى معدودى امضا نكرده باشند.

كليۀ اهالى دو محل، چون حمام عمومى قديمى بوده است، خودشان را مشترك مى دانند. البته مسجد اينك بيشتر مورد استفاده اهالى محلۀ بالا قرار گرفته و محلۀ پايين، مسجد جداگانه اى داشته و كمتر از اين مسجد استفاده مى نمايند.

تقاضا دارم بفرماييد: نظر شرع مقدس اسلام، به چه صورت خواهد بود تا روشن شود كه آيا خطبۀ وقف بر مسجد خوانده شود يا نه؟ و آيا بايستى پول را به حساب اهالى تحويل نمايم يا خير؟ چه كار كنم؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر وقف بودن حمام ثابت است، نمى شود آن را جزء مسجد قرار داد.

[سؤال 8197] 4357

بسمه تعالى اول رمضان 1402 ق

خدمت حضرت آيت الله العظمى و رهبر كبير ايران، مدّ ظله العالى

حمامى است كه صاحب زمين وقف نموده و در تصرف اهالى محل قرار داده است. چندين سال بهرۀ حمامى از آن مكان گرفته شده است. آيا اين حمام را - كه ديگر استفاده حمام نمى شود - مى توانند حسينيه نمايند يا خير؟

بسمه تعالى، تغيير وقف، صحيح نيست.

ص: 130

[سؤال 8198] 4358

بسمه تعالى 31 / 5 / 1361

محضر مبارك امام عزيز، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب اسلامى، سلام عليكم، با نهايت احترام؛ همان طور كه هميشه در ظلمت ها به سوى نورمان خوانديد، در مورد زير راهنمايى مان فرماييد.

قبل از لوله كشى آب شهر ارسنجان، قناتى به نام محمودآباد وقف شهر بوده، به طورى كه اهالى براى آشاميدن و نظافت و پركردن حوض ها و آب انبارها از آن استفاده مى نموده اند؛ در حال حاضر بلا استفاده مانده و شهردارى در نظر دارد از طريق وارد كردن آن در لوله كشى شهر، به مصرف برساند؛ خواهشمند است راهنمايى مان فرماييد كه از نظر شرعى چه وضعى پيدا مى كند؟ اشكال دارد يا خير؟

از خداوند متعال، پيروزى اسلام و طول عمر رهبر عزيزمان را خواستارم.

بسمه تعالى، اگر تغيير وقف محسوب نشود و آب در همان جهت وقف مصرف مى شود، اشكال ندارد.

[سؤال 8199] 4359

بسمه تعالى 15 / 6 / 1361

دفتر حضرت امام خمينى، رهبر انقلاب اسلامى ايران

احتراماً؛ نظر به اين كه بنياد شهيد شهرستان كرج اقدام به نام گذارى واحدهاى بهداشتى - درمانى اين منطقه به نام شهداى جنگ تحميلى عراق عليه ايران نموده است، و در اين رابطه، نام بعضى از واحدهاى وقفى را نيز تغيير داده است. على هذا با توجه به فتواى امام امت در تحرير الوسيله، خواهشمند است نظريه صريح امام در مورد جايز بودن يا نبودن تغيير نام واحدهاى وقفى را به اين منطقه اعلام فرمايند، تا اقدام لازم به عمل آيد.

بسمه تعالى، تغيير نام اگر موجب تغيير وقف نشود، اشكال ندارد.

ص: 131

[سؤال 8200] 4360

بسمه تعالى

شخص خيّرى در جنب مسجد، زمينى به نيت حسينيه، در اختيار مؤمنين قرار داده است؛ بعداً امناى مسجد آن زمين را با اجازۀ صاحب آن، جزء مسجد قرار داده اند. آيا احكام مسجد بر آن جارى است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر وقف حسينيه تمام شده - ولو به اين نحو كه به قصد حسينيه تحويل داده باشد - مسجد نمى شود و احكام مسجد بر آن جارى نيست.

[سؤال 8201] 4361

بسمه تعالى

محضر مقدس رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمينى، روحى فداه

1. ساختن مهديه و حسينيه در قبرستانى كه قسمتى از آن به حالت تعطيل در آمده، چه صورتى دارد؟ لطفاً نظر مبارك خود را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، قبرستان اگر براى دفن اموات وقف شده جايز نيست.

2. كسى كه در ماه رمضان مسافرت مى كند و قبل از خروج از حد ترخص افطار مى كند، ولى نمى دانسته كه قبل از خروج از حد ترخص، افطار موجب كفاره مى شود. آيا با عدم علم به وجوب كفاره، افطار عمدى محسوب مى شود، كه بايد يكى از كفارات سه گانه را انجام دهد؟

بسمه تعالى، جهل به وجوب كفاره، موجب سقوط كفاره نيست.

[سؤال 8202] 4362

بسمه تعالى

دفتر محترم استفتاى امام

محترماً؛ در خيابان 15 خرداد تهران، مسجدى به نام امام سجاد هست كه زيرزمينى متروكه دارد. جمعى از افراد خيّر تصميم دارند با كسب اجازۀ مرجع عالى قدر امام

ص: 132

خمينى اين زيرزمين را تبديل به صندوق قرض الحسنه عام المنفعه بنمايند. آيا امام اجازه مى دهند يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8203] 4363

بسمه تعالى

پيشگاه مرجع عظيم الشأن عالم تشيع، حضرت امام خمينى، دام ظله العالى

پس از تقديم بهترين ادعيۀ خالصانه، به پيشگاه خداوند متعال، جهت سلامتى و طول عمر با عزت و موفقيت آن جناب، از حضورعالى تقاضا دارد، به استفتاى زير پاسخ و اين حقير را راهنمايى و ارشاد فرماييد.

در سال 1312 شمسى جدّ اين حقير، قطعه زمينى را اختصاص به يخچال نموده و آن را وقف كرده است. طبق وقف نامه اى، مصرف يخ حاصله را تعيين نموده كه متن قيدشده در وقف نامه به اين شرح است:

از منافع حاصله، پس از وضع مخارج لازم، يخ خريدارى شود. در تابستان و بهار در سقاخانۀ واقع در چهارسوق كوچك اصفهان، مادام كه سقاخانۀ مرقوم باقى است، بگذارند و در موقع خرابى، هر محل عمومى را كه متولى هر عصرى صلاح داند، در آن محل بگذارد. هر سال شش خروار يخ در منزل متولى هر عصرى بگذارند.

به همين دستورالعمل عمل مى شد تا در زمان والد مرحوم اين جانب كه به علت بهداشتى نبودن يخ طبيعى، توسط دولت وقت، از گرفتن يخ طبيعى ممانعت به عمل آمد. مدتى زمين يخچال بلااستفاده بود، تا اين كه در اثر فشار ادارۀ اوقاف زمان طاغوت محل يخچال به اجارۀ ادارۀ آموزش و پرورش درآمده و تبديل به يك باب دبيرستان شد. از محل اجارۀ آن، يخ مورد ذكر در وقف نامه، تهيه و به مصرف مى رسيد و چون اجاره مازاد بر خريد يخ بود؛ در چند نقطه عمومى سقاخانه اى تهيه و يخ آن ها، از همين بودجه تأمين مى گرديد كه هم اكنون ادامه دارد.

ص: 133

الحال، اين مسأله مورد استفتا مى باشد:

1. چون درآمد اجاره نسبتاً زياد است و از طرفى يخ گذاردن در سقاخانه، چندان بهداشتى و سالم نيست، آيا مرجع عظيم الشأن اجازه مى فرمايند كه از اجارۀ محل يخچال، هر سال يك عدد يا بيشتر، آب سردكن برقى تهيه و در محل سقاخانه و يا هر محل عمومى ديگر و مساجد نصب گردد، تا از اين طريق، مردم بيشترى از راه سالم و بهداشتى، از آب گوارا استفاده نمايند.

2. چون واقف، قطعه زمين ديگرى را نيز وقف عزادارى خامس آل عبا عليه السلام و خواندن قرآن نموده است. زمين مذكور پس از اصلاحات ارضى دولت طاغوت، به كلى از بين رفته و اجاره اى ناچيز دارد، آيا اجازه مى فرمايند از درآمد اجارۀ يخچال، چنانچه اضافه داشت، در موارد فوق مصرف شود يا خير؟ والسلام عليكم

بسمه تعالى، 1 و 2، بايد مطابق وقف عمل شود و يخ، خريدارى و صرف در جهت وقف شود و تغيير جايز نيست و اگر سقاخانه نيست، به طور كلى، يخ ها را صرف جهت وقف نمايند.

[سؤال 8204] 4364

بسمه تعالى 2 / 1 / 1362

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى، زعيم عالى قدر، رهبر كبير انقلاب جمهورى اسلامى آقاى خمينى، دام ظله، مستدعى است: دستور فرماييد، نظر عالى را در مورد مسألۀ ذيل اعلام فرمايند:

يك قطعه زمين است در مجاورت مسجد كه مالك آن، براى ساختن منزل براى سكونت امام جماعت مسجد وقف نموده است.آيا از نظر شرعى، جايز است تمام آن زمين و يا قسمتى از آن را، براى ساختن محل صندوق قرض الحسنه و سالن تبليغات و يا كلاس تدريس علوم دينى اختصاص داد يا حتماً بايد طبق نظر واقف عمل شود و تخلف به هيچ عنوانى جايز نيست.

بسمه تعالى، بايد طبق وقف عمل شود و تغيير جايز نيست.

ص: 134

[سؤال 8205] 4365

بسمه تعالى چهارم صفر المظفر 1403 ق

حضرت آيت الله العظمى، رهبر كبير انقلاب ايران، أدام الله ظله العالى

چه مى فرماييد در اين مسأله كه عده اى مكان حمام در محلى كه فعلاً حمام عمومى ندارد را خراب كرده اند و در آن مكان حسينيه بنا نموده اند كه مقدارى از اين حسينيه، از قبرستان گرفته شده و مقدارى هم از زمين مجاور كه صاحب آن زمين هم به فشار افراد، راضىِ زبانى شد؟ آيا چنين بنايى مورد توجه امام حسين عليه السلام مى باشد يا خير؟ استدعا دارم كه دستور شرعى آن را صادر فرماييد.

در انتظار ابلاغ فتواى مرجع بزرگ جهان و رهبر كبير و نور چشمان ملت ستمديدۀ ايران و جهان مى باشم.

بسمه تعالى، اگر محل ساختمان حسينيه، وقف براى حمام يا وقف براى دفن اموات بوده، بايد به حال سابق برگردانده شود.

[سؤال 8206] 4366

بسمه تعالى 3 / 4 / 1361

تهران، جماران، قائد اعظم، امام خمينى، با سلام مستدعى است به اين سه سؤال پاسخ فرماييد:

1. جهت پركردن حوض قديمى و احداث وضوخانه، جاى ديگر مسجد.

2. اتاق خادم كه قبلاً جزو شبستان مسجد نبوده؛ چون شبستان جديد شده، جزو شبستان شود.

3. اجازه باز نمودن دربى جهت بانوان از شبستان، در بيرون مسجد.

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست و مرافق مسجد جزو مسجد نمى شود، ولى احداث ساختمان در مرافق مسجد، چنانچه منافى با جهت وقف نباشد، مانع ندارد.

ص: 135

[سؤال 8207] 4367

بسمه تعالى 15 / 1 / 1362

محضر مبارك رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، پس از عرض سلام، خواهشمندم جواب سؤال زير را بفرماييد:

زمينى است موقوفه، كنار قبرستان كه براى امام حسين عليه السلام وقف شده تا از پول اجارۀ آن، روضه خوانى شود. حالا آن قبرستان، شديداً احتياج به زمين براى قبر دارد و هيچ جاى ديگر نيست. درصورتى كه شخصى حاضر شود، زمينى، در جاى ديگر، به جاى آن بدهد، آيا مى شود آن زمين موقوفه را، سر قبرستان انداخت يا خير؟

بسمه تعالى، تغيير وقف، جايز نيست.

[سؤال 8208] 4368

بسمه تعالى

محضر مقدس رهبر كبير، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى

1. روى آب انبارى را، در سال هاى قبل مسجد ساخته اند. فعلاً در اثر آب لوله كشى، معطّل و بدون فايده است. آيا جايز است مؤمنين آب انبار كذايى را، تبديل به وضوخانه و توالت مسجد كنند يا خير؟

بسمه تعالى، تغيير وقف، جايز نيست.

[سؤال 8209]

2. شخصى آب انبارى را براى آب شخصى ساخته و «وقف بر مصرف»، مرقوم نموده كه قريب مسجد است. در اثر آب لوله كشى، مورد حاجت نبوده و بلافايده است. آيا جايز است به وضوخانه و توالت براى مسجد - كه مورد حاجت مؤمنين است - تبديل كنند و روى آن را هم مسجد يا حسينيه بسازند تا توسعه و كمكى نيز، براى مسجد باشد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

ص: 136

[سؤال 8210] 4369

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، ادام الله ظله العالى

1. محلى است در اطراف كرمان، به نام سرآسياب شش، كه داراى مساجد متعدد مى باشد. چه مى فرماييد در صورت احتياج مردم آن محل به كتابخانه، اگر مقدارى از صحن يكى از آن مساجد را گرفته و جهت كتابخانه ساختمان شود تا مؤمنين آن محل از كتب دينى استفاده نمايند؟

بسمه تعالى، تغيير وقف، جايز نيست.

[سؤال 8211]

2. در مسألۀ فوق، بر فرض جايز نبودن ساختمان در آن مسجد، فعلاً رفتن به اين كتابخانه و استفادۀ از كتب دينى چطور است؟ اگر ممكن باشد ساختمان كتابخانه را، طورى تغيير دهيم كه شبستان كوچكى باشد براى مسجد و استفادۀ مؤمنين براى نماز در بعض اوقات، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، ساختمان كتابخانه، اگر تغيير وقف مسجد محسوب باشد، حكم غصب دارد.

[سؤال 8212] 4370

بسمه تعالى 4 / 9 / 1361

دفتر محترم حضرت امام خمينى، دام بقائه العالى

يك باب حسينيه، به انضمام شبستان، حدود دويست سال، قدمت دارند. شبستان، فقط داراى يك درب مى باشد كه به حسينيه باز مى شود و خود حسينيه هم، يك درب به بيرون دارد. در حال حاضر از اين حسينيه و شبستان، جهت عزادارى استفاده مى شود. آيا مى شود شبستان فوق الذكر را، به صورت مسجد جامع درآورد؟ مستدعى است جواب اين مسأله را مرقوم فرمايند.

بسمه تعالى، تغيير وقف، جايز نيست.

ص: 137

[سؤال 8213] 4371

بسمه تعالى 17 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، روحى فداه

چه مى فرماييد در اين مسألۀ شرعيه كه يك قسمت از مسجد يا حسينيۀ متصل به مسجد را بگيرند و براى استفادۀ بسيج، اتاق بسازند يا اطراف يك قسمت از مسجد را تخته بكوبند تا دفتر بسيج قرار دهند؟

بسمه تعالى، تغيير و تبديل مسجد و حسينيه و تصرف منافى وقف و مزاحم جهت وقف، جايز نيست.

[سؤال 8214] 4372

بسمه تعالى

محضر مبارك و مقدس حضرت آيت الله العظمى، رهبر عالى قدر، امام خمينى

محترماً معروض مى دارد: دو باب حمام زنانه و مردانه كه مدت 80 سال است حاج محمد اسماعيل وقف نموده است.اكنون حمام سالم بوده، ولى وصى خراب كرده تا قسمتى از آن را جزو مسجد وقفى نمايد و مابقى زمين را مغازه بسازد. آيا جناب عالى صلاح مى دانيد؟

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8215] 4373

بسمه تعالى 4 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى و رهبر بيدار انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى، با تقديم احترام به عرض مبارك مى رساند:

در نوايگان داراب فارس حسينيه اى قديمى هست كه تكافوى جمعيت اين زمان را ندارد. افراد خيرانديشى مى خواهند آن را تجديد بنا و تبديل به احسن نمايند. ضمناً در اثر كمبود زمين، نياز شديد به ساختمانى براى صندوق قرض الحسنه و فروشگاه

ص: 138

اسلامى، در محل مى باشد. آيا اجازه مى فرماييد، يك طبقۀ زيرِ زمين اين حسينيه را به اين منظور قرار دهند يا خير؟ البته مسلّماً، هيچ گونه كمبودى در اصل حسينيه وارد نمى شود. اين زيرزمين، از قبل هم نبوده و قرار است جديداً با حفارى، احداث گردد و از آن استفاده شود و درآمد اجارۀ صندوق قرض الحسنه و فروشگاه اسلامى به خرج خود حسينيه مى رود.

بسمه تعالى، توسعه و تجديد بناى حسينيه، مانع ندارد؛ ولى ساختمان، براى صندوق قرض الحسنه و فروشگاه، در حسينيه جايز نيست.

[سؤال 8216] 4374

بسمه تعالى بيست و پنجم ربيع الاولى 1403 ق

حضرت آيت الله العظمى و رهبر كبير انقلاب ايران، مدّ ظله العالى

انجمن محل، بدون مداخلۀ روحانى و روحانيت، حمامى كه وقف شده و در حدود چند سال مورد بهره بردارى قرار نمى گرفت را خراب نمودند و با ضميمۀ بيست و پنج متر قبرستان كه مجاور اين حمام بود، حسينيه بنا نهادند؛ حال كه يك سوم بنا انجام شده، به اشتباه خود پى برده اند؛ فرد روحانى در اين كار مداخله نموده؛ با اين حساب، راه حلى براى ادامۀ اين كار هست يا خير؟

از آن مرجع عالى قدر تمنّا دارم مسائل شرعى آن را بيان فرموده تا مسلمانان آسوده خاطر باشند.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن زمين براى حمام يا قبرستان محرز است، تبديل آن به حسينيه جايز نيست.

[سؤال 8217] 4375

بسمه تعالى 9 / 7 / 1361

حضور مبارك زعيم عالى قدر و رهبر شيعيان جهان و مرجع تقليد، آيت الله العظمى امام خمينى

ص: 139

يك باب حمام در روستايى به نام آشيانۀ عليا در بخش مركزى اراك مى خواهد احداث شود كه جاى آن، گورستان قديمى مى باشد كه مدت سى الى چهل سال، مرده خاك نشده است؛ خواهشمند است نظرتان را در اين مورد مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر زمين، وقف براى دفن اموات نباشد و احداث حمام در آن مكان موجب نبش قبر يا هتك قبور مسلمين نشود، اشكال ندارد.

[سؤال 8218] 4376

بسمه تعالى 20 / 11 / 1361

دفتر نماينده امام خمينى، دامت بركاته

با سلام به رهبر كبير انقلاب و امام امت و درود به روان تابناك شهداى انقلاب اسلامى ملت ايران، اين جانبان امضا كنندگان ذيل، ساكنين قريۀ انگيل كجور، از حومۀ شهرستان نوشهر، خاطر آن نمايندۀ مرجع عالى قدر را مستحضر مى داريم: در چند سال اخير، در قريۀ مذكور مسجدى بسيار قديمى و از نظر ساختمان، غير ايمنى و براى استفادۀ جمعيت قريه در مواقع ضرورى، كوچك و غير قابل استفاده بوده. براى تبديل به احسن و اضافه نمودن مقدارى از حياط مسجد و خراب نمودن حسينيه اى كه در مقابل مسجد بود، مسجد قديمى را تخريب و مبادرت به تأسيس مسجد جديد با زيربناى درخور جمعيت قريه گرديده. لذا پس از اتمام يافتن ساختمان جديد، به دلايلى مرتكب اشتباه بزرگى شده ايم؛ به اين معنا كه مقدارى از زمين حياط مسجد قديمى با زمين حسينيه در هم ادغام گرديده و ساختمان مسجد جديد تشكيل يافته است و اصل زمين مسجد قديمى - به عنوان حياط مسجد جديد - بيرون مانده و بلااستفاده است.

على هذا با توجه به اين كه در اثر تخريب اين دو ساختمان و عدم رعايت اصول مهندسى و معمارى و متراژكارى و رعايت كامل موازين شرعى، اين اشتباه رخ داده است، ما خود را مكلف و موظف و برخود لازم و واجب مى دانيم كه مسجد قديمى را

ص: 140

هرچه سريع تر در محل خود بنا نماييم، اما با مشكل ديگرى روبه رو هستيم و آن مشكل اين است كه چنانچه مسجد قديمى را در جاى اوليۀ خود بنا نماييم، در يك مترى ساختمان جديد قرار مى گيرد؛ يعنى بين دو ساختمان، يك متر يا اندكى بيشتر راه عبور مى ماند كه آب باران و برف هر دو ساختمان، در اين راهرو مى ريزد و موجب مسدودشدن راه عبور مى گردد و چه بسا در فصل بارندگى و ريزش برف، موجب خرابى شده. از طرفى ساختمان مسجد قديمى جلوى روشنايى فضاى ساختمان جديد را مى پوشاند. به طريق ديگر هم ساختمان جديد كه به وسيلۀ ساكنين محل - كه اغلب كارگر و كشاورز كم درآمد و بى بضاعت مى باشند - ساخته شده و مبلغ قابل توجهى مصرف و بسيارى از نيروى انسانى از نظر خوديارى و هميارى صرف اين ساختمان گرديده، خراب نمودن آن نيز، اصلح و منطقى و اصولى نيست؛ زيرا جبران ناپذير است.

با توجه به اين مشكلات، مصمّم هستيم راه حلى را بين اين دو انتخاب كنيم؛ بدين صورت كه ساختمان مسجد قديمى را در محل اوليۀ خود بنا نماييم، ليكن ديوارهاى جانبى آن را با نرده هاى آهنى و شبكه اى بسازيم كه موجب مسدودشدن روشنايى ساختمان جديد نشود و سقف آن را نيز تا ارتفاع دو مترى بالا آوريم. در اين صورت، هم مسجد قديمى را از نو احداث كرده باشيم و هم به ساختمان جديد - كه فوق العاده وسيع و مدرن با هزينه اى هنگفت تأسيس گرديده - خساراتى وارد نيايد.

نظر نمايندۀ آن مرجع محترم را بر مبناى احكام و موازين شرعى خواستاريم كه حكم چيست؟ وظيفه محولۀ ما چگونه است؟ مستدعى است هر چه سريع تر نسبت به روشن شدن اين مسأله اظهار نظر خود را طى نامه اى و يا در پشت همين نامه كتباً اعلام فرماييد. والسلام على من اتّبع الهدى

بسمه تعالى، تجديد ساختمان مسجد قديمى و مشبك قراردادن ديوار آن اشكال ندارد؛ ولى حسينيه كه جزء مسجد شده، مسجد نشده و لازم است براى حسينيه تحويل داده شود.

ص: 141

[سؤال 8219] 4377

بسمه تعالى 27 / 10 / 1361

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله خمينى، دام عزّه العالى، سلام عليكم

1. به عرض مى رساند: در شهر ايلام مسجدى است به نام مسجد والى؛ تا به حال دو مرتبه از طرف حكومت جبار عراق بمباران شده؛ در مرحلۀ اول حسينيۀ آن را تعمير نموديم و نزديك به اتمام بود كه دوباره در اثر بمباران اخير، هم حسينيۀ مذكور و هم محل مسجد كه در مقابل آن واقع است مخروبه گرديد.

چند روز قبل، پس از بازديد، مهندسين استاندارى و بازسازى اظهار نظر نمودند: چون يك سمت ديوار مسجد، در طرف قبله واقع است و شبستان و محراب نيز در آن قرار دارد، به واسطۀ طرح ريزى خيابان بايد2/60 متر به عقب كشيده شود و از طرفى، خانه و ساختمان هاى مجاور تا حدود مسجد - طبق طرح ريزى - ساخته شده است. لذا از مقام معظم استفسار مى شود در اين مورد دستور فرماييد: آيا 2/60 متر از مسجد در خيابان باشد يا در حدود سابق خود ديوار، احداث نماييم؟

2. چون واقف اول مسجد، (والى) بوده مسجد به نام آن مشهور شده است. پس از تعميرات، نام مسجد را مى شود تغيير داد؟ آن هم دستور فرماييد.

بسمه تعالى، بايد حدود مسجد مثل سابق محفوظ باشد و براى مسجد، نام گذارى لازم نيست.

[سؤال 8220] 4378

بسمه تعالى 17 / 1 / 1362

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى رهبر عظيم الشأن و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، محترماً به عرض مى رساند:

مسجدى است در يكى از محلاّت شهر چالوس به نام اشكاردشت كه به عللى، كه يكى از آن ها ضيق جا است بايد توسعه پيدا بكند. آيا امام اجازه مى دهند از زمين

ص: 142

مجاور، به عنوان شبستان و از بناى كنونى، به عنوان صحن مسجد استفاده گردد؟

توضيح بر اين كه منظور از بناى كنونى، همان مسجد قبلى است كه فعلاً مورد استفادۀ مردم است. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ ولى بايد مراعات احكام مسجد شود.

[سؤال 8221] 4379

بسمه تعالى 21 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت افاضاته

مسجد جامع جديد گناباد، در زمان رژيم منحوس پهلوى قسمتى از شرق آن، در تعريض خيابان (شريعت زاده) شهيد غفّارى فعلى، جزو خيابان شده و بخش باقيمانده از غرفه هاى تابستانى (مشهور به شبستان شكم دريده) را فرد نامبرده (شريعت زادۀ متوفى) براى خودش دو مغازه و يك آب انبار در زير آن ها ساخت. پس از مدتى شخصى اين مغازه ها را خراب و با ضميمۀ يك چشمه از ايوانچه هاى ديگر مسجد، به آن وسعت بيشترى داد و به سبك جديد دو طبقه ساخت كه درب ها به خيابان باز و راهى به مسجد ندارند. هم اكنون طبقۀ پايين، صندوق قرض الحسنه و طبقۀ فوقانى، دفتر حزب جمهورى اسلامى مى باشد. وظيفۀ شرعى حقير نسبت به اين تصرفات چيست؟ حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، از خصوصيات مورد سؤال، اطّلاع نداريم. اگر از مسجد است، بايد به مسجد برگردانده شود.

[سؤال 8222] 4380

بسمه تعالى 4 / 2 / 1361

محضر مبارك حجت الاسلام والمسلمين، سيد العلماء والمجتهدين، آيت الله العظمى و بنيان گذار جمهورى اسلامى و ناجى ملّت مستضعف و ستم كشيده ايران، نايب الامام، امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه، بحق محمد صلى الله عليه و آله، با تقديم

ص: 143

عرض سلام، توقع جواب مسأله زير را دارم:

در قريۀ كاونرد سوادكوه، قبرستان عمومى، مسجد خرابى دارد كه سنگ و گل آن به كلّى ريخته و مشهور است به مسجد مرحوم آقا ملا محمد رحمه الله. به غير از مكان مسجد، تمام اطرافش قبرستان و قبور مردم مى باشد. مع الوصف مكان مسجد را عده اى گرفته اند و مى خواهند كتابخانه بسازند و مشغولند، عدّه اى مى گويند در مكان مسجد و قبرستان، ساختن كتابخانه صلاح نيست. بنابراين تقاضامندم آنچه حكم الله است، براى رضاى خدا مرقوم و مختوم فرماييد كه محل لزوم است.

بسمه تعالى، ساختن كتابخانه در زمين مسجد جايز نيست.

[سؤال 8223] 4381

بسمه تعالى 22 / 10 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ به عرض مبارك مى رساند كه دو باب خانه، در ده ها سال قبل ساخته شده به نام خيرات، كه محل نزول و استفادۀ مسافرين و ابناء السبيلى بوده كه وارد روستا مى شده اند. سپس در همان زمان ها، مسجدى بر روى آن خانه ها بنا نموده اند و حال كه به خاطر تغيير نوع مسافرت ها، مورد استفاده قرار نمى گيرد و از حيّز انتفاع افتاده و عملاً به زباله دانى تبديل و محل استفادۀ سگ و گربه قرار گرفته و از طرف ديگر، به علت زيادشدن جمعيت روستا، نياز به تجديد بناى مسجد و توسعۀ آن داريم و لازمۀ اين كار اين است كه آن خانه هاى زيرين را خراب و يا از خاك پر نمايند، مستدعى است بيان فرماييد كه شرعاً اين كار را مى توان كرد يا خير؟

بسمه تعالى، تجديد بناى مسجد مانع ندارد، ولى از بين بردن خانه ها جايز نيست و مى توانند خانه ها را به نحوى كه قابل استفاده باشد بسازند و روى آن را كما فى السابق مسجد نمايند. و اگر از استفادۀ وقف مطلقاً خارج شده اند، مجازند آن ها را مسجد كنند؛ ولى اگر واقف يا ورثۀ او معلوم هست، بايد از آن ها اجازه بگيرند.

ص: 144

[سؤال 8224] 4382

بسمه تعالى

حضور مبارك آيت الله العظمى حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

بعد از تقديم تحيّات وافره؛ مستدعى است در مورد يك امر اسلامى، نظر مبارك را اعلام فرماييد و آن اين كه اگر مسجدى كه قرن ها محل عبادت و سجده گاه مسلمين بوده است، خراب يا به وسيلۀ عمّال حكومت گذشته تخريب شده باشد، مى توان در محل آن، ساختمان ديگرى براى سكنا و يا با عناوين مذهبى ديگر، مثل حسينيه و تكيه و غيره ساخت يا بايد آن را به حالت اول و به صورت مسجد در آورد و براى سكنۀ محل كه مسجدى هم ندارند، به صورت سنگر دينى و عبادتگاه الهى قرار داد؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تبديل مسجد به غير آن جايز نيست.

[سؤال 8225] 4383

بسمه تعالى 26 / 4 / 1361

محضر رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت امام خمينى

مسجدى قديمى در دهى بوده كه كوچك بود و از گل ساخته شده بود. پشت آن مقدار زمينى بود و مقدارى هم تهيه كرديم و مسجدى جديد ساختيم (البته نيمه كاره است و تا كرسى بالا آمده) و بودجه هم نداريم كه مسجد قديمى را هم بسازيم و اگر مسجد قديمى را خراب نكنيم، راهى براى مسجد جديد كه پشت آن واقع شده نداريم. آيا اجازه مى فرماييد كه مسجد قديمى را خراب كنيم و جلو مسجد جديد باز شود و راه هم براى آن فراهم شود يا خير؟ و اگر اجازه نيست، چنانچه به حال خود بگذاريم تا خراب شود و بعد، از زمين آن استفاده كنيم چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، تغيير و تبديل مكان مسجد جايز نيست؛ ولى توسعۀ مسجد اشكال ندارد.

ص: 145

[سؤال 8226] 4384

بسمه تعالى 28 / 9 / 1361

محضر مبارك مرجع عالى قدر و رهبر انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، پس از عرض سلام و تحيّت؛ سؤالات ذيل را با بذل عنايت جواب بفرمايند:

1. در شهرستان سبزوار، مسجد جامعى است كه در قديم بنا شده و الآن حياط مسجد جهت اقامۀ نماز جمعه در زمستان و تابستان احتياج به سقف دارد؛ ضمناً از نظر واقف هم هيچ اطلاعى در دست نيست و اين عمل هم لازم است؛ سقف زدن چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

2. جوان رزمنده اى در خط مقدم جبهه مجروح و در بيمارستان شهيد مى شود؛ مسئولين چون از موضوع اطلاع نداشتند، بدون غسل و كفن، آن شهيد را دفن كردند؛ پس از مدتى هم سنگران شهيد در مراجعت به شهر، جريان را اطلاع دادند؛ حكم شرعى را بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر ممكن است و هتك ميت نيست، بايد ميت را بيرون آورند و تغسيل و تكفين نمايند.

3. آيا اگر سيدى مقدارى سهم سادات را قبول كند و به شخص برگرداند، مى شود اين سهم سادات را به غير سادات پرداخت يا خير؟

بسمه تعالى، سيد نمى تواند سهم سادات را قبول كند و به شخص برگرداند.

[سؤال 8227] 4385

بسمه تعالى 20 / 2 / 1362

محضر مبارك امام امت و مرجع تقليد عالم تشيع، امام خمينى، دام ظله

با عرض سلام و دعاى برخاسته از تمام وجودمان كه: خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى، خمينى را نگهدار؛ از عمر ما بكاه و به عمر او بيفزا؛ به عرض امام بزرگوار مى رسانيم كه:

ص: 146

دهستانى است به نام بيرم، مركز چهل روستا از استان فارس، واقع در منطقۀ گرمسير كه به يمن برقرارى جمهورى اسلامى بنا است در اين مركز، نماز جمعه برگزار گردد و داراى مسجد جامع است؛ ولى با در نظر گرفتن زيادى جمعيت و در عين حال چون شبستان مسجد داراى ستون هاى نسبتاً بزرگ مى باشد، از نظر جا در مضيقه قرار گرفته ايم و فردى خيّر هم زمينى را جهت توسعۀ مسجد وقف نموده است.

الحال اجازه مى فرماييد كه بناى قديمى آن را خراب نموده و به نحو احسن و وسيع ترى بازسازى شود؟ متمنّى است جواب را مرقوم فرماييد تا افرادى كه مى خواهند در اين امر خير همكارى نمايند، از شك و ترديد بيرون آيند. در پايان، سلامتى و طول عمر آن حضرت را از خداوند مسئلت مى داريم. والسلام

بسمه تعالى، براى توسعۀ مسجد مانع ندارد.

[سؤال 8228] 4386

بسمه تعالى

محضر مقدس مرجع و رهبر عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، سلام عليكم

روستايى به نام رحيم آباد كه حدود 80 خانوار مى باشند، داراى دو مسجد است كه يكى در بالاترين نقطه و ديگرى در پايين ترين نقطه روستا واقع شده اند و هر دو مسجد چون با گِل و خشت و تير چوبى ساخته شده اند، تقريباً به صورت مخروبه درآمده اند (البته در حال حاضر، به علت ناچارى از مسجدهاى فوق استفاده مى شود) اهالى روستا در نظر دارند مسجد جديدى در وسط روستا بنا نمايند. آيا اجازه مى فرماييد مسجدهاى فوق را تخريب و از پول مصالح آن مسجدها (از قبيل تيرچوبى و درب و پنجره)، براى مسجد جديد استفاده شود؟ و يا هر حكمى از نظر شرعى دارد. نظر مبارك را مرقوم فرماييد. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تخريب مسجد جايز نيست.

ص: 147

[سؤال 8229] 4387

بسمه تعالى 26 / 4 / 1361

دفتر حضرت امام خمينى، سلام عليكم

احتراماً؛ فتوكپى نامۀ شمارۀ 222 - 23 / 4 / 1361 دفتر فنى شهردارى هاى شهرستان خوى منضم به دو برگ فتوكپى نقشۀ مساجد مورد مسير در طرح خيابان كشى شهرستان خوى جهت استحضار و صدور اوامر عالى حضرت امام، مبنى بر تخريب يا عدم تخريب مساجد فوق در پيوست تقديم مى گردد. مستدعى است مقرر فرماييد نظريۀ امام را در اين مورد جهت اقدامات لازم، به اين شهردارى امر به ابلاغ فرمايند.

بسمه تعالى، تخريب مسجد و خيابان قراردادن آن جايز نيست.

[سؤال 8230] 4388

بسمه تعالى 18 / 2 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى، آقاى خمينى، روحى له الفداء، به عرض عالى مى رساند:

مسجدى در قريۀ ابوزيدآباد كاشان، واقع در جنب چشمۀ آب است كه سقفش خراب و خوف خطر دارد و كف آن نيز خراب است. چون اهالى مزبور علاقه اى به اين مسجد دارند، استدعا دارد اجازه بفرماييد تا به هزينۀ اهالى ده آن را تعمير و اصلاح كنند تا از صورت مخروبه خارج گردد تا آماده براى عبادت گردد.

بسمه تعالى، تعمير و اصلاح مساجد،از قربات و موجب اجر و ثواب است.

[سؤال 8231] 4389

بسمه تعالى صفر المظفر 1403 ق

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله خمينى، زيد عزه، پس از عرض سلام و تحيّات

ص: 148

مسجدى در يكى از محلات تبريز وجود دارد و مراجعين مسجد از نظر رفع حاجت و تجديد وضو در مضيقه هستند و امكان ايجاد اين محل احتياج، در اطراف مسجد نيست. آيا مى توان زير مسجد را حفّارى نمود و مستراح و محل وضو را در زير مسجد احداث كرد يا نه؟

بسمه تعالى، زير مسجد حكم خود مسجد را دارد و نمى توانند در آن مستراح بسازند.

[سؤال 8232] 4390

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى قائد عظيم الشأن نايب الامام، امام خمينى متّع الله المسلمين بطول بقاء وجوده الشريف، محترماً؛ به استحضار مرجع عالى قدر جهان تشيع مى رساند:

اهالى ده خيرِ داراب، راجع به اين كه باغ درختى در محل، وقف به نام حضرت سيدالشهدا عليه السلام مى باشد كه يك درخت آن باغ، روى جدول آبروى عمومى و شارع عام را گرفته است. اكنون مردم محل مى خواهند راه بسازند تا بتوانند وسايل ساختمانى و غيره را به سهولت براى منازلشان ببرند. ضمناً اين طريق به نفع مسجد و حسينيه و حمام عمومى هم مى باشد كه جز همين مسير، مسير ديگرى ندارد. چون به واسطۀ شاخه هاى درخت وقفى، عبور عابرين مشكل مى باشد. با توجه به اين كه مقدار كمى از زمين تابع درخت هم جزو شارع مى شود. از مقام معظم امام تمنا داريم: اجازه بفرماييد شاخه هاى درخت قطع و قريب يك متر الى يك متر و نيم مربع، زمين تابع درخت مذكور، داخل شارع شود.

بسمه تعالى، زمين وقف را نمى شود جزو شارع قرار داد و اگر شاخه هاى درخت مزاحم حق عموم و جاده موجود باشد، مى توانند به متولى شرعى مراجعه و از او مطالبه رفع مزاحمت كنند.

ص: 149

[سؤال 8233] 4391

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

به عرض مى رساند: در سمنان امامزاده اى است معروف به حضرت يحيى بن موسى بن جعفر عليهم السلام كه حدود صد متر از مسير آن از بازار عبور مى كند. چون فعلاً اجساد مطهرۀ شهدا در آن دفن مى شود؛ در نظر است راهى جداگانه از خيابان احداث گردد. آيا اجازه مى فرماييد براى اين منظور بخشى از باغچه و پيش فضاى مسجد جامع كه وقف است و مشجر مى باشد، تبديل به خيابان شود؟

بسمه تعالى، تغيير وقف و تبديل آن به راه و خيابان جايز نيست.

[سؤال 8234] 4392

بسمه تعالى 30 / 11 / 1358

محضر مبارك رهبر بزرگ و مجاهد كبير، آيت الله العظمى امام خمينى، دام عزّه

محترماً؛ ضمن سلام و التماس دعا، به عرض مى رساند:

اشخاصى كه عمرى به نام رئيس و نايب رئيس انجمن و دهبان و غيره از طرف طاغوتيان به اهالى تحميل بوده اند، در حال حاضر هم با سوء استفاده از قدرت نفوذ طاغوتيان و موقعيت انقلاب، قبرستان مؤمنان قاسم آباد و رضى آباد را - كه بيش از هزار نفر مرده در دل خاك آن مدفون است - در جلوى چشم اهالى به تصرف در مى آورند و مشغول ايجاد ساختمان هستند و هنوز مردم اين دهات قادر به اعتراض و جلوگيرى نمى باشند. لذا استدعاى بذل عنايت و صدور فتواى مبارك را در ذيل اين عريضه مى نمايند تا به طور كلى، بدانند تكليف اهالى محل و غاصبين قبرستان در اين مورد چيست و بايد چه كار بكنند.

بسمه تعالى، قبرستان، اگر موقوفه يا از مرافق محل است، خانه سازى در آن جايز نيست.

ص: 150

[سؤال 8235] 4393

بسمه تعالى

مرجع عالى قدر و رهبر امت، امام خمينى، ادام الله بقائه

1. با توجه به فرمان معظم له، در امر به جهاد سازندگى و توسعۀ جاده در روستاهاى كشور و غيره؛ اين جانب به اتفاق اهالى محل و گروه جهاد سازندگى در اكثر روستاهاى شهرستان شاهرود (امام شهر) به فعاليت چشم گيرى جهت احداث جاده، توسعۀ جاده، مدارس، حمام، لوله كشى و غيره مشغول هستيم. مسأله مورد استفتا اين است: در مسير راه، حسينيه اى است كه رفت و آمد را به سختى دشوار نموده است؛ چرا كه از هر طرف حسينيه، جاده به طورى تنظيم شده كه هرگونه آمد و رفت صورت مى گيرد، اين حسينيه مزاحم است. ما تقاضا داريم امر مقرر فرماييد كه مقدار يك متر عرضاً و چهار متر طولاً از حسينيه به جاده بدهيم تا جاده مانند جاهاى ديگر خوب شود. ناگفته نماند كه در حدود سى متر از آن قسمت به زمين حسينيه داده شده كه در حقيقت حدود پنج متر از اين حسينيه گرفته مى شود.

بسمه تعالى، جايز نيست.

2. مقدارى از اراضى كه در گذشته قنات در آن بوده و چند سالى است خشك شده و زمين ها بدون استفاده است. اجازه بفرماييد اين اراضى را فروخته و پولش را صرف و خرج عمران روستا نماييم.

بسمه تعالى، مربوط به صاحبان آن ها است و در صورت وقف فروش آن جايز نيست و امر آن با متولى شرعى است.

[سؤال 8236] 4394

بسمه تعالى 22 ذى قعده 1399 ق

محضر مبارك فقيه عصر آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله على رؤوس المسلمين

احتراماً به عرض آن جناب مى رساند كه قطعه زمين خالى از هرگونه بنا و ساختمان با مقدارى كمى فاصله در جوار مسجد جامع شهر به نام كاروان سرا وقف عام المنفعه

ص: 151

شده كه تا كنون حدوداً بيش از چهل سال است كه هيچ گونه منفعتى از زمين برده نشده و زمين مذكور معطل مانده است از محضر مبارك استدعا مى شود كه آيا شرعاً جايز است از اين جهت ساختمان وضوخانه براى مسجد جامع شهر استفاده كرد يا خير؟ مستدعى است حكم الله را بيان فرماييد كه عندالحاجت حجت باشد ضمناً اداره اوقاف استان كرمان زمين مذكور را واگذار به مسجد جامع زند نموده تا اقدام به ساختمان وضوخانه بشود و اين تقاضا با اظهارات خود اداره اوقاف مى باشد گفته اند مراجع تقليد اجازه دهند تا زمين واگذار شود. جهت رفع ابهام و اطلاع بيشتر فتوكپى استشهادى كه حدود سه سال قبل به وسيلۀ عده اى از مؤمنين و مطلعين زمان تنظيم شده كه به ضميمۀ همين ورقه به حضورتان ارسال مى شود در ضمن زمين با مشخصات مندرجه در ورقه به كلى عوض شده مثلاً در حال حاضر زمين در وسط شهر قرار دارد و ابداً قبرستان در اطرافش وجود ندارد.

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8237] 4395

بسمه تعالى

مسجدى است كه احتياج مبرم به توسعه دارد. دو باب مغازه دارد كه مجموعاً ده متر مربع است و درآمد مغازه ها كم است اجازه مى دهيد آن ها را جزو مسجد قرار دهيم.

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8238] 4396

بسمه تعالى 16 / 7 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله الموسوى الخمينى، دام ظله العالى

پس از سلام گرم و اداى احترام، اميد است خداوند متعال حضرت عالى را براى عظمت اسلام و مسلمين، حفظ و سايۀ شريفتان را از سر مسلمين كم نفرمايد.

ص: 152

بارى عارضيم كه در شهر علويجۀ اصفهان، توسط قدما مكان هاى كوچكى با ساختمان غير مناسب گلى اختصاص به مسجد داده شده كه در حال حاضر به صورت متروكه درآمده و بعضى از آن ها نيز مخروبه شده است. و نگهدارى آن ها به عنوان مسجد و يك محل محترم مشكل است. ضمناً در بعضى نقاط، اين مساجد به فاصله حدود ده تا بيست مترى هم قرار داشته كه با وجود مساجد بزرگ و تكايا، به طور كلى مورد استفاده قرار نمى گيرند. شهردارى علويجه كسب مجوز نموده كه آيا در بعضى محل هاى شهر؛ براى سهولت در امر رفت و آمد، مى توان با برداشتن ديوارهاى مخروبه و تسطيح آن ها معبر را گسترش داد يا خير؟ و آيا مى توان بعضى مساجد نامتناسب را به يك محل عمومى ديگر اختصاص داد يا خير؟ و تغيير به چه نوع محلى ممكن است؟ در پايان از مراحم و راهنمايى شما بسيار سپاس گزاريم.

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8239] 4397

بسمه تعالى

پيشگاه مقدس رهبر عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، پس از عرض سلام، عرضه مى دارد:

مسجد اعظم امام خمينى كه داراى چندين اتاق نماز جماعت است. و در حدود يك صد و پنجاه سال است كه اين مسجد ساخته شده است. داراى چندين امام جماعت بوده كه فعلاً منحصر به دو امام گرديده است. دو اتاق آن را به جاى اداى نماز تبديل به كتابخانه و محل نگهدارى كودكان كرده اند و حصيرهايى كه سال ها روى آن نماز خوانده مى شده به آتش كشيده شد و به جاى حصير، ميز و صندلى در آن قرار داده شده و در مسجد كتاب خريد و فروش مى شود. آيا جايز است كه محل نماز، مركز خريد و فروش كتاب گرديده و از حال مسجدى خارج شود. و رفته رفته ساير اتاق هاى ديگر مسجد هم تبديل به چيزهاى ديگر گردد. در حالى كه بروجرد داراى

ص: 153

اتاق هاى خالى و متعدد است كه براى اين موضوع كاملاً موقعيت دارد.استدعا مى شود در اين مورد رسيدگى فرماييد.

بسمه تعالى، تغيير مسجد جايز نيست.

[سؤال 8240] 4398

بسمه تعالى

1. در يك بلندى از قديم حسينيه اى ساخته شده و اقامۀ عزا در موسم سرما مستلزم عسر و حرج است و در تابستان به خاطر بلندى، افراد سال خورده از فيض مجلس محروم مى مانند. آيا مى توان آن حسينيه را خراب كرده و در عوض حسينيه اى در وسط قريه كه اين محاذير را نداشته باشد ساخت؟

بسمه تعالى، خراب كردن حسينيه جايز نيست.

2. زمينى را از متولى وقف عام، به مدت صد سال اجاره نموده، در آن مكان ساختمانى به نام مسجد بنا كرده اند؛ آيا حكم مسجد را دارد يا نه.

بسمه تعالى، حكم مسجد را ندارد.

[سؤال 8241] 4399

بسمه تعالى

محضر مقدس مرجع عالى قدر شيعه آيت الله العظمى آقاى خمينى، مدّ ظله العالى

به عرض مبارك عالى مى رسانيم: اين فدويان ساكنين قريۀ شيعان مبنى بر اين كه محلى داريم كه فعلاً برقرار و به نام حسينيه است. ولى جايگاه نخل مى باشد و هيچگونه استفادۀ ديگرى از اين محل نمى شود. چنانچه اجازه فرماييد آن را تغيير داده و براى نهارخورى مسجد قريه در مواقع ختم و ساير كارها ساخته شود و از آن استفاده فرمايند؛ چون محل فوق بلا منافع مى باشد و براى استفاده عمومى مورد لزوم است. امر، امر مبارك است.

بسمه تعالى، تغيير حسينيه جايز نيست، ولى تعمير آن و نهار خوردن در آن، اگر مزاحم با مراسمى كه بايد در حسينيه انجام شود نيست، مانع ندارد.

ص: 154

[سؤال 8242] 4400

بسمه تعالى 7 / 9 / 1358

رهبر عالى قدر اسلام، حضرت آيت الله العظمى نايب الامام خمينى، دامت بركاته

محترماً؛ معروض مى دارد: دو برادر زمينى داشتند كه به صورت خانه درآمده. يكى از آن ها سهم خود را وقف كرده و ديگرى سهم خود را فروخته است. شخص خريدار در نصف خانه خود زندگى مى كند و نصف خانه موقوفه هم در اختيار زوار تهى دست گذاشته شده كه براى ديگرى ايجاد زحمت مى شود. آيا زمين مذكور را مى شود با مكان ديگرى تعويض كرد كه براى آن شخص با آمدن افراد تهى دست ايجاد ناراحتى نشود؟ آيا اجازه مى فرماييد كه زمين مزبور تعويض گردد؟

خداوند بر عمر و سلامت و عزت آن رهبر عظيم و مرجع تقليد شيعيان جهان بيفزايد، ان شاء الله.

بسمه تعالى، تبديل وقف جايز نيست.

[سؤال 8243] 4401

بسمه تعالى 27 شوال 1399 ق

محضر مقدس مرجع عالى قدر و رهبر انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمى خمينى، محترماً؛ به عرض عالى مى رساند:

شخصى زمينى جهت مسجد داده و نقشۀ مسجد پياده شده و ديوارهاى شبستان مقدارى بالا آمده و قبل از رسيدن به سقف، نقشه عوض شده و چون شبستان تا لب خيابان بود، در نقشه دوم مقدارى عقب نشينى كرده؛ در نتيجه مقدارى از شبستان چند مغازه شده و بالاى آن ها كتابخانه شده است. آيا بودن مغازه ها و كتابخانه چه صورت دارد؟ ضمناً خيابان فعلاً ده مترى مى باشد و به نظر شهردارى بنا هست بيست مترى شود، ولى فعلاً شهردارى اقدام به آن نمى كند.

بسمه تعالى، اگر زمين تحويل مسجد داده شده، تغيير جايز نيست.

ص: 155

[سؤال 8244] 4402

بسمه تعالى

سرور محترم حضرت امام خمينى

محترماً؛ پس از عرض سلام و دست بوسى، به اطلاع مى رساند:

جهت كتابخانه و قرائت قرآن و بحث و گفت وگوى دينى مقدارى از محل زمين مسجد امام محمد تقى (جواد الائمه) عليه السلام واقع در خرمشهر، خيابان ناصرخسرو بدون اجازه ساخته شده است. حتى يك حوض هم داشته كه البته مورد لزوم نبود و هميشه آب كثيف در آن بود كه خراب شد و به نحو احسن دست شويى ساخته شد. اما بعضى ها ايراد گرفتند كه ساختن كتابخانه از زمين مسجد درست نيست و خلاصه بلاتكليف مانده. خواهشمند است دستور فرماييد نماينده شما در خرمشهر از محل بازديد و اجازه آن را هر طور صلاح مى داند بدهد.

بسمه تعالى، اگر مغاير با جهت وقف بوده جايز نبوده است.

[سؤال 8245] 4403

بسمه تعالى

حضور محترم زعيم عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، بعد التحية والثناء

شخصى مسجدى را تجديد بنا كرد و در بناى جديد مقدارى از قسمت داخلى بناى قبل را از ساختمان جديد بيرون انداخت و جزو حياط مسجد شد. بنده چند بار به ايشان تذكر دادم، ولى ايشان با بى اعتنايى و حرف هاى توهين آميز، كار خودش را ادامه داد. لطفاً مرقوم فرماييد: تكليف ما نسبت به آن تكّه زمين كه از مسجد خارج شده، چيست؟ آيا لازم است آن را داخل در ساختمان كنيم؟

بسمه تعالى، اگر در حين وقف حياط مسجد را هم به عنوان مسجديت وقف نموده اند، لازم نيست قسمتى كه جزء حياط شده است را برگردانند و الاّ آن مقدار را بايد به حال اول برگردانند.

ص: 156

[سؤال 8246] 4404

بسمه تعالى

ارواحنا لك الفداء، با كمال اختصار: در قم خيابانى است به نام خيابان فرهنگ و در اين خيابان مسجدى است به نام مسجد فرهنگ كه در حدود هشت سال است كه بانى و واقف، اين مسجد را به موقوف عليهم واگذار نموده و اين مسجد وسايل تطهير و وضوخانه ندارد. در صورتى كه اهالى اين محل نياز شديد به وسايل تطهير و وضوخانه دارند و گاهى اشخاصى نيكوكار قدم پيش نهاده اند كه وسايل تطهير و وضوخانه و جايگاهى براى خادم بسازند، ولى بانى و واقف مانع اين كارهاى خير شده. آيا اهالى مى توانند بدون اجازه و موافقت بانى در گوشۀ صحن مسجد كه جزو مسجد نيست وضوخانه بسازند يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله

بسمه تعالى، تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8247] 4405

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

به عرض عالى مى رسد:

مقدارى زمين كشاورزى در جوار امامزاده وقف شده است. واقف دستور داده، منافع زمين در امامزاده مصرف روضه خوانى شود. حدود پانزده سال است به علت خشك شدن قنات؛ زمين مذكور از منافع افتاده و باير شده و در حال حاضر، ضرورت دارد حياط و صحن امامزاده شود. قبل از سؤال از حكمش، دو نفر شهيد در زمين مذكور دفن نمودند؛ آيا جايز است صحن امامزاده شود يا حكم ديگر دارد يا مى توانند اشخاصى اجاره كنند و حياط امامزاده قرار دهند يا زمينى به عوض زمين مذكور در جاى ديگر خريدارى كرده و وقف نمايند؟ حكمش را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تبديل و تغيير وقف جايز نيست، ولى اجاره دادن زمين

ص: 157

موقوفه با مراعات جهت و مصلحت وقف، به منظور صرف مال الاجارۀ وقف، مانع ندارد.

[سؤال 8248] 4406

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى قم، مدّ ظله العالى، با درود به روان پاك شهداى انقلاب اسلامى و سلام به رزمندگان دلير اسلام و دعاى طول عمر براى اميد مستضعفان جهان، امام خمينى

ما عده اى از مؤمنين و خادمان به اهل بيت عصمت و طهارت صلى الله عليه و آله كه از اعضاى هيأت عزاداران حسينى شوشتر مى باشيم. به علت كمبود مكان، به يك قطعه زمين جهت ساختن سالنى براى مراسم عزادارى احتياج داريم. در اين خصوص زمينى در نظر گرفته شده كه قبلاً جزء قبرستان بوده. به علت تراكم جمعيت در شوشتر، مردم اطراف آن را خانه ساخته اند، ولى در زمين مذكور، ميتى دفن نشده است. ضمناً مدارك و رضايت نامه هاى مالكين آن قطعه زمين جهت تبديل به حسينيه موجود است. خواهشمند است نظر آن جناب را در اين مورد اعلام فرموده تا از نظر شرعى قضيه روشن شود.

بسمه تعالى، چنانچه وقف بودن آن قطعه زمين از قبرستان محرز نباشد، مانع ندارد.

[سؤال 8249] 4407

بسمه تعالى 1 / 3 / 1359

محضر مبارك امام امت، حضرت آيت الله العظمى خمينى

توقيراً؛ به استحضار عالى مى رساند: چندى قبل كه شرفياب حضور شدم، به عرض رساندم كه اراضى موقوفات محدودۀ شهرها را وزارت مسكن و شهرسازى به استناد تصميم مورخ 20 / 10 / 1358 كميسيون شمارۀ سه شوراى انقلاب جمهورى

ص: 158

اسلامى ايران، اراضى موات تلقى و از دخالت متولّيان و نظّار و سازمان اوقاف جلوگيرى و نسبت به تصرف و واگذارى يا فروش آن به اشخاص، اقدام مى نمايد كه فرموديد: «موقوفات را شامل نمى شود» و اوامرى در اين خصوص نيز به مسئولين دفتر صادر فرموديد. اين جانب نيز مراتب را به استحضار جناب آقاى بنى صدر رساندم و تقاضا كردم نسبت به مستثنا نمودن اراضى موقوفات كه لايحۀ آن تقديم شوراى انقلاب جمهورى اسلامى شده است، به منظور جلوگيرى از تضييع حقوق موقوفات، اقدام عاجلى معمول فرمايند؛ چون تا كنون نسبت به لايحۀ پيشنهادى سازمان اوقاف تصميمى اتخاذ نشده، لذا با عرض مراتب فوق و تقديم فتوكپى مدارك ذيل:

1. فتوكپى قانون لغو مالكيت اراضى موات شهرى و كيفيت عمران آن؛

2. فتوكپى آيين نامۀ لغو اراضى موات شهرى و كيفيت عمران آن؛

3. فتوكپى استعلاميۀ وزارت مسكن و شهرسازى از شوراى انقلاب جمهورى اسلامى ايران؛

4. فتوكپى نامۀ شمارۀ 1485 مورخ 20 / 10 / 1358 دبير شوراى انقلاب جمهورى اسلامى ايران؛

5. فتوكپى لايحۀ پيشنهادى شمارۀ 9093 / 100 مورخ 12 / 10 / 1358 سازمان اوقاف به شوراى انقلاب جمهورى اسلامى ايران؛

6. فتوكپى استفتا از محضر امام و فتواى معظّم له در پاسخ آن؛

تقاضا دارد در صورت اقتضا، نظر مبارك را در جهت مستثنا نمودن اراضى موقوفه از لايحۀ قانون اراضى موات، امر به ابلاغ فرمايند.

سرپرست سازمان اوقاف: حبيب الله عسكراولادى

بسمه تعالى، زمين هاى موقوفه بايد به حال وقفيت باقى و عمل به وقف شود.

ص: 159

[سؤال 8250] 4408

بسمه تعالى 1 / 12 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، روحى له الفداء، پس از تقديم سلام و تحيات وافره؛ اميدوارم سايۀ مبارك آن حضرت بر سر مستضعفان جهان مستدام باشد.

غرض از تصديع اين كه اهالى يكى از مناطق چالوس تصميم گرفته اند بناى فعلى مسجدشان را به عللى تغيير بدهند و چون به جهاتى ساختن شبستان در محل كنونى مشكل است؛ آيا مجازند زمين مجاور را شبستان و از مكان قبلى به عنوان حياط استفاده كنند؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ ولى احكام مسجد بر آن مترتّب است.

[سؤال 8251] 4409

بسمه تعالى 21 / 12 / 1361

سخن به نام ياد دهنده سخن آغاز مى شود. سلام به پيشگاه با عظمت اعلى حضرت، ولى عصر امام زمان عليه السلام و درود به نايب بر حقش خمينى روح خدا و سلام بر همۀ شهيدان و صديقين و صالحين و همۀ خدمتگزاران واقعى به جمهورى اسلامى ايران.

بدين وسيله متذكر مى شويم كه شوراى هميارى محلۀ كهران از شهر اصفهان دچار مشكلى شده است كه حل اين مشكل به عهدۀ شما پاسخ گويان در كنار رهبر عزيزمان مى باشد. در حال حاضر شوراى هميارى كهران جهت تشكيل مجالس خود براى پاسخ گويى و خدمت به مردم آن محدوده، مكان خاصى در نظر ندارد و قبلاً هم در مسجد محل جلسات شورا تشكيل مى شده است؛ ولى هم اكنون كه اعضاى شوراى جديد به رأى دلخواه مردم تعهد مسئوليت نموده اند، جايى براى تشكيل جلسات شوراى خود ندارند و افرادى اين مسأله را پيش مى آورند كه مسجد براى چنين

ص: 160

كارهايى جايز نيست و ما با سؤالات و پرسش هايى كه از آقايان اهل علم و امام جماعت آن مسجد نموده ايم، اين مورد را جايز نمى دانند و ما نيز اجباراً به خاطر اين كه هيچ گونه مكان خاصى نداريم در نظر داريم قسمتى از شبستان مسجد را كه در حال حاضر هيچ گونه استفاده اى از آن نمى شود به شورا اختصاص دهيم. حال خواهشمنديم در اين بابت راه حلى از لحاظ شرعى ارائه دهيد و بنا بر فتواى امام در اين باره اين شورا را راهنمايى فرماييد تا تكليف خود را بدانند كه آيا مى توانند چنين كارى را انجام دهند يا نه؟ با كمال تشكر؛ موفقيت شما را آرزو داريم.

بسمه تعالى، اختصاص دادن قسمتى از مسجد به امور شورا جايز نيست.

[سؤال 8252] ‘ 4247

2. صحن مسجدى است مشكوك، كه آيا واقف آن صحن را هم جزء مسجد قرار داده يا حسينيه؟ آيا مى توان در آن صحن مستراح ساخت؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8253] 4410

بسمه تعالى 9 / 5 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

چه مى فرماييد در اين مسأله شرعيه كه زير مسجد سابق را خراب كرده و مى خواهد در جاى آن، مسجد نو بسازد. آيا جايز مى باشد مقدارى از زيربناى موقوفه را كه خود مسجد بوده كتابخانه و چايخانه كرد و مقدارى ديگر را داخل معبر عمومى نموده، بدون اين كه معبر، كوچك ترين احتياجى به بسط و توسعه داشته باشد؟

متمنّى است عنايت فرموده و جوابى قاطع جهت اين مسأله شرعيه مرقوم بفرماييد. اجركم عندالله و عندالرسول

بسمه تعالى، زمين مسجد را نمى شود از مسجد خارج نمود و يا آن كه نحوۀ وقف آن را تغيير داد.

ص: 161

[سؤال 8254] 4411

بسمه تعالى 1 / 7 / 1361

دفتر امام خمينى

در تاريخ 1 / 2 / 1361 تلگرافى راجع به منضم نمودن كاروان سرايى كه در ملكيت شهردارى است، استفتا به عمل آمده است كه حضرت امام بزرگوار در ذيل آن فرموده اند: «كاروان سرا را جزو قبرستان نكنيد» كه فتوكپى تلگراف مزبور و فتواى امام امت كه در ذيل آن توشيح شده است، به پيوست ارسال مى شود.

توضيحاً به عرض مى رساند: كاروان سراى مزبور از كاروان سراهاى موقوفه نبوده و محلى است كه پنجاه سال قبل براى جزامى ها از طرف شهردارى بوشهر تملك شده و به ثبت شهردارى رسيده است، ولى اكنون براى توسعۀ قبرستان شديداً مورد نياز مى باشد. على هذا خواهشمند است با توجه به اين كه كاروان سراى مزبور موقوفه نبوده و در حال حاضر، مخروبۀ متروكه اى است كه به كلى قابل استفاده نبوده و مسلوب المنفعه رو به خرابى و انهدام است، فتواى شرعى را با جهات معروضه اعلام فرمايند، فتوكپى سند مالكيت پلاك مورد بحث جهت مطالعه تقديم مى شود. والسلام

بسمه تعالى، سند ثبتى يا غير ثبتى ميزان نيست، اگر كاروان سرا وقف است، تغيير وقف و تبديل آن به گورستان جايز نيست، و چنانچه وقف بودن آن محرز نباشد و بر حسب ظاهر شرع، ملك شمرده مى شود؛ اختيار آن با مالك است و اگر ملك دولت باشد، با مراعات مصلحت مى تواند آن را تغيير دهد.

[سؤال 8255] 4412

بسمه تعالى 8 / 12 / 1361

محضر مقدس رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله بركات وجوده، با عرض سلام، خواهشمند است پاسخ مسأله شرعيه ذيل را

ص: 162

مرقوم فرماييد كه محل حاجت است.

قطعه زمينى است وقف شرعى شده كه درآمد آن بعد از وضع يك خمس براى متولى و يك عشر براى ناظر تنصيف شود. نصف آن، الى الابد صرف سوگوارى و عزادارى ابا عبدالله الحسين - ارواحنا فداه - و ائمه هدى گردد و نصف ديگر آن بر وجوه برّيه كه مصاديق آن هم تعيين شده. حالا آيا جايز است زمين را حسينيه قرار دهند و ساختمان احداث نمايند و الى الابد زمين و ساختمان بدون اجاره بها حسينيه باشد يا خير؟ ادام الله ظلّكم على رؤوس المسلمين

بسمه تعالى، جايز نيست و بايد برطبق وقف عمل شود.

[سؤال 8256] 4413

بسمه تعالى 10 / 10 / 1358

با كمال احترام جهاد سازندگى گوگان از آذربايجان شرقى در ادامۀ راهسازى و تعريض جاده قشلاق - گوگان مجبور به استفاده از زمين موات كه موقوفه مى باشد، شده است. يادآور مى شويم كه حدود زمينى كه در حريم جاده قرار مى گيرد، به عرض يك متر و به طول سيصد متر مى باشد. خواهشمند است تكليف شرعى آن را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر زمين موات بالاصل باشد، وقف آن باطل است و استفاده از آن در راهسازى مانع ندارد، ولى چنانچه از موات بالاصل نباشد و به نحو صحيح وقف شده، جايز نيست آن را جاده نمايند.

[سؤال 8257] 4414

بسمه تعالى 28 / 10 / 1361

مسئول محترم دفتر استفتائات امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام، دو سؤال را براى اين دفتر روشن نماييد.

1. مقدارى زمين مخروبه كه به گفتۀ اهالى روستا، جزو حسينيه مى باشد و با

ص: 163

درنظرگرفتن رشد شهرسازى و راه سازى، گوشه اى از اين زمين مذكور محل عبورومرور وسيلۀ نقليه را گرفته است. آيا مى شود يك مقدار خيلى كمى از آن زمين را خراب كرده، جهت رفت و آمد، به جاده - كه واقعاً مورد لزوم اين روستا مى باشد - اضافه كرد يا نه؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

2. غسال خانه اى در همان روستا وجود دارد كه هم كوچك و هم در محل بسيار بدى قرار گرفته است. آيا مى شود آن جا را فروخت و يك غسال خانۀ بهتر و بزرگ تر، در جاى مناسب تر ساخت يا نه؟

بسمه تعالى، غسال خانه قابل فروش نيست.

[سؤال 8258] 4415

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر شيعه و رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

به شرف عرض مى رساند: در رژيم گذشته وزارت اصلاحات ارضى (تعاون و امور روستاها) املاك موقوفه را بدون موافقت متولى انتقال قطعى به خود داده است و مدعى مالكيت آن است. مستدعى است حكم الله را بيان فرمايند كه: آيا اين گونه نقل و انتقالات سلب مالكيت از موقوفات مى نمايد و موقوفه را از صورت وقف خارج مى سازد يا خير؟

بسمه تعالى، موقوفه به صورت خود باقى است و بايد زير نظر متولى شرعى عوايد آن در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8259] 4416

بسمه تعالى 24 / 9 / 1358

محضر مبارك مرجع عالى قدر امام خمينى، دام عزّه العالى

پس از سلام و درود بى پايان، مسأله اى راجع به مساجد پيش آمده كه خواستم

ص: 164

نظريه جناب عالى را مستحضر شوم. در محل مسكونى ما دو عدد مسجد وجود دارد كه امام جماعت آن مساجد فقط با خواندن نماز در سه وقت موافقت دارند و ديگر برنامه هاى مذهبى از قبيل كتابخانه، مجلس سوگوارى امام حسين، شوراهاى محلى، مجالس سخنرانى در مورد انقلاب اسلامى با دعوت از گويندگان مسئول و متعهد و مبارز موافقت ندارند و با قيد اين كه مسجد فقط جهت نماز است و شايد در اثر اين كارها به مسجد خسارت وارد آيد، اجازه نمى دهند. تقاضامندم جهت روشن شدن اذهان عمومى نظريه خودتان را اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، تغيير مسجد به كتابخانه و كارهايى كه منافى با شؤون مسجد يا مزاحمت نمازگزاران باشد جايز نيست و در غير اين امور اشكال ندارد.

[سؤال 8260] 4417

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر جهان تشيع، حضرت نايب الامام، آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، خواهشمندم نظر مبارك را در مورد مسأله هاى زير بيان فرماييد:

1. كنار حسينيه زمينى است كه وقف كردند از درآمد آن براى حسينيه خرج شود. آيا براى وسعت حسينيه، مى توان اين زمين را داخل در حسينيه نمود؟ اگر مى شود، با چه شرايطى؟

بسمه تعالى، جايز نيست و بايد به هر نحو وقف شده، به همان نحو عمل شود.

2. آيا پوشش وجه و كفّين بر زن واجب است يا نه؟

بسمه تعالى، واجب نيست.

3. آيا نظر كردن مرد نامحرم به وجه و كفين زن جايز است؟

بسمه تعالى، بدون ريبه مانع ندارد.

4. آيا نظر كردن مرد به تصوير زن در تلويزيون جايز است؟ (البته زن بى حجاب)

ص: 165

بسمه تعالى، حكم عكس دارد.

5. آيا شهريه اى كه طلاب مى گيرند، خمس دارد يا نه؟

بسمه تعالى، خمس ندارد.

6. مسافرى كه قصد كرده ده روز در مكانى بماند، اگر در ميان ده روز يا بعد از آن بخواهد كمتر از چهار فرسخ از آن مكان خارج شود، نمازش در آن مكان دوم، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، تمام است.

7. گوش كردن به آهنگ هايى كه اكنون در راديو و تلويزيون وجود دارد، چه صورت دارد؟ (در سرود يا غيره) و اگر كسى شك كند موسيقى هست يا نه، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، موسيقى حرام است و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

8. آيا كتابى كه خريده شده و هنوز مورد استفاده قرار نگرفته، پس از يك سال خمس دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر عرفاً از مؤونه باشد، خمس ندارد.

[سؤال 8261] 4418

بسمه تعالى 12 / 3 / 1361

حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته العالى

به عرض محترم مى رساند: خيابانى در شهرستان بندرعباس احداث شده كه در مسير خيابان، حسينيه واقع است؛ چون براى عبور و مرور مردم و وسايل نقليه به اين خيابان نياز است، چنانچه اجازه بفرماييد، اين حسينيه را خراب كنند و به جاى آن، نزديك همان محل حسينيۀ ديگرى به نحو احسن و اكمل بنا شود. منتظر دستور آن مرجع عالى قدر مى باشيم. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تخريب حسينيه جايز نيست.

[سؤال 8262] 4419

بسمه تعالى

در كنار حمام عمومى تودشك، مسجد كوچكى مى باشد كه از قديم الايام مردم بعد از خارج شدن از حمام، در آن نماز مى خواندند و بعضى از همسايه ها نيز در اين

ص: 166

مسجد نماز مى خواندند. فعلاً اين حمام مخروبه را مردم رها، و حمام جديدى در جاى ديگر ساخته اند و بعضى از مؤمنين اين مسجد را خراب كرده اند كه دوباره بسازند و مى گويند: چون راه عمومى اى كه مردم از آن استفاده مى كنند، تنگ است مى خواهيم چند مترى از اين مسجد را داخل كوچۀ عمومى كنيم و از طرف ديگر معادل آن به مسجد اضافه نماييم. آيا اين اجازه را داريم يا نه؟ و در صورتى كه منوط به اجازۀ حاكم شرع باشد، استدعا داريم اجازه بفرماييد تا كوچۀ عمومى تعريض شود و براى توسعه مسجد زمين از طرف مقابل اضافه شود.

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8263] 4420

بسمه تعالى 3 / 9 / 1359

محضر رهبر عظيم الشأن انقلاب، آيت الله العظمى، الامام المجاهد، خمينى كبير، مدّ ظله العالى

در نقشۀ جامع شهرستان خوى، در خيابان كشى كوچۀ صابونچى، در تعريض كوچه از طرف شمال، حياط مردم و دو مسجد در مسير تخريب واقع شده، و اگر از طرف قبله تخريب گردد، ساختمان هاى اهالى در مسير واقع شده كه ناراحتى هاى ايشان زياد مى شود و براى شهردارى مخارج سنگين دارد؛ لذا نظر مبارك دربارۀ تخريب مسجد و تكليف شوراى شهر در اين باره چيست؟ بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تخريب مسجد جايز نيست.

[سؤال 8264] 4421

بسمه تعالى

بيان فرماييد كه هرگاه كسى مسجدى در محلى روى خانه اى بسازد و آن مسجد خراب شود و مقدارى از ديوارهاى آن باقى باشد و مفيد نباشد؛ آيا مى شود خاك ديوارهاى آن را به جاى پاكيزه اى بريزند و تحت آن مسجد را كه پشت بام خانه ديگرى

ص: 167

است و وقف نيست راهرو براى مردم عابر قرار بدهند يا خير؟

بسمه تعالى، بردن خاك مسجد به محل ديگر اگر به مصلحت مسجد و براى تعمير آن باشد، مانع ندارد؛ ولى تبديل مسجد به راهرو براى عابرين جايز نيست.

[سؤال 8265] 4422

بسمه تعالى 29 / 3 / 1361

دفتر امام خمينى

احتراماً؛ پيرو تلگراف شمارۀ 1903 در تاريخ 18 / 3 / 1361 در مسير بلوار شهر دو گنبدان گورستان قديمى كوچكى واقع شده كه مسير خيابان ياد شده غير قابل تغيير مى باشد؛ خواهشمند است كه در اين مورد شهردارى را راهنمايى فرماييد.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن قبرستان محرز نباشد و موجب نبش قبر يا هتك قبور مؤمنين نشود مانع ندارد.

[سؤال 8266] 4423

بسمه تعالى 14 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى

محترماً؛ اين جانبان هيأت امناى مسجد جامع ده كراكوه فومن به عرض عالى مى رسانند: چون ساختمان مسجد جامع محراب دار مذكور در حال ريزش و خراب شدن است و ديوار ساختمان گلى مى باشد و قابل تعمير و درست كردن نيست، ما اهالى تصميم گرفته ايم كه يك مسجد تازه و جداگانه احداث نماييم. هزينۀ ساختمان نيز به وسيله اهالى تأمين شده است. چون ساختمان مسجد كهنه بايد پاشيده شود و احداث ساختمان جديد حدود دو سال به طول مى انجامد، ما اهالى طى دو سال جهت مجالس و ترحيم و دعا و دهه ماه هاى شريف و ماه مبارك رمضان مساجد نزديكى در محل مجاور نداريم و فاصله مساجد ديگر به مسجد اهالى ما حدوداً به طول پنج

ص: 168

كيلومتر مى باشد كه رفت و آمد هر روز براى خواهران و برادران مشكلاتى ايجاد مى كند. لذا ما اهالى تصميم گرفته ايم در مجاور زمين همين مسجد، در زمينى غير از محدوده قبرستان جداگانه مسجد احداث كنيم و تا اتمام ساختمان جديد از همين مسجد سابق و نيمه خراب استفاده نماييم. لازم به تذكر است كه مسجد سابق در وسط قبرستان قرار گرفته است. از آن امام عالى قدر انتظار داريم رهنمود و دستورالعمل و فتواى خود را در مورد اين كه مسجد فرسوده را پاشيده و در زمين غير قبرستان مسجد تازه احداث نماييم بيان كنند.

بسمه تعالى، خراب كردن مسجد قديمى جايز نيست و احداث مسجد جديد مانع ندارد.

[سؤال 8267] 4424

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

محترماً معروض مى دارد: زمينى را كه وقف قبرستان بوده و ساليان متمادى است كه مرده در آن دفن نمى شود آيا مى توان اين زمين را براى برگزارى نماز جمعه استفاده كرد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 8268] 4425

بسمه تعالى 28 / 10 / 1365

محضر مبارك حضرت امام مدّ ظله العالى

قريه اى بوده كه مثلاً در دويست سال پيش وقف بر حضرت رضا عليه السلام شده است. در محدودۀ متعلقۀ به اين قريه همان طور كه زمين هاى زراعتى، آبى زار، و ديم زار وجود داشته، زمين هايى هم وجود داشته كه به علّت تپه ماهور بودن يا سنگلاخ بودن هيچ گاه زراعت نشده، ولى محل چرانيدن گاو و گوسفند اهالى قريه و حريم قريه

ص: 169

شمرده مى شده است. اكنون اين قريه سال هاست كه به تدريج جزء شهر شده و قسمت عمدۀ زمين هاى آن زير بنا رفته است، مستدعى است بيان فرمايند: اولاً، وقف قريه، وقف حريم آن نيز هست يا خير؟ ثانياً، با توجّه به اين كه قريه از بين رفته است، همان طور كه آنچه از قريه در زمان وقف، ملك بوده و وقف شده و به وقفيت باقى است، آيا حريم آن هم كه به تبع وقف شده به وقفيت باقى است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر در متن وقف نامه قريه وقف شده است، حريم قريه نيز جزء آن است و به همان وقفيت باقى است.

[سؤال 8269] 4426

بسمه تعالى شانزدهم شعبان 1402 ق

محضر محترم آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، بعد التحية والسلام

معروض آن كه دو خانه (مسافرخانه) در كنار مسجد روستايى قرار دارد: يكى «حيوان خانه» يكى «آدم خانه»؛ و از اين دو هيچ استفاده نمى شود؛ آيا اجازه مى فرماييد كه تخريب شود و جزء مسجد قرار گيرد؟ والسلام عليكم

بسمه تعالى، منزل خانه اگر وقف براى مسافرين يا فقرا يا جهت ديگرى شده، تغيير وقف جايز نيست و نمى شود آن را جزو مسجد نمود.

[سؤال 8270] 4427

بسمه تعالى 5 / 9 / 1361

در بهشتى شهر، تحت نظارت شهردارى، در محل حمام قديمى و مخروبۀ شهر، حمامى ساخته شد و فعلاً تحت نظر شهردارى در حال بهره بردارى است. مسأله از اين قرار است كه سه دانگ از زمين زيربناى حمام، موقوفۀ تكيه مى باشد و سه دانگ ديگر آن موروثى است، كه صاحبان آن قبل از انقلاب و ايجاد شهردارى در زمان احداث حمام جديد آن را به تكيه بخشيده اند و نامۀ كتبى آن فعلاً در دست نيست و مفقود شده است، اما خودشان به اين مسأله اقرار دارند. حالا ادعاى اين سه دانگ

ص: 170

موروثى را نموده اند تكليف شرعى ما چيست؟

بسمه تعالى، اگر شرعاً ثابت است كه وقف كرده اند و تحويل جهت وقف داده شده، حق برگشت ندارند.

[سؤال 8271] 4428

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، با اهداى سلام

1. مسجدى است در يك ريه كه طول آن نسبت به پهناى آن زياد و در سمت شمال كه طول آن هست، كوچۀ باريك مخصوص چند خانوار است. اگر اجازه فرماييد در تجديد بنا شدن اين مسجد مى خواهند از طول آن مسجد مقدارى براى عبور آن عده گذاشته و در جنب ديگر آن از زمين خودشان همان مقدار يا بيشتر جزو زمين مسجد نمايند: اجازه مى فرماييد يا نه؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

2. زيدى از ده فرسخى محلش عيال گرفته، و به شهرى آورده كه با وطن اصلى زوج، بيش از هشت فرسخ فاصله دارد. آن خانم موقع آمدن به وطن اصلى پدرى و به وطن اوليۀ زوج، نماز و روزه اش چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، در وطن اصلى، نمازش تمام و روزه اش صحيح است، مگر آن كه اعراض كرده باشد و در وطن شوهر حكم مسافر دارد، مگر آن كه قصد توطّن كرده باشد.

3. با صيغۀ انقطاعى چند ساعت و يا چند روز با دختر 2 ساله با مادر آن دختر محرميتى حاصل مى شود كه نتوان آن مادر را ازدواج كرد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر با شرايط عقد شده با مادر معقوده محرميت حاصل مى شود هر چند مدت كم باشد.

4. اثبات عقد دائم يا انقطاعى به شهادت چه افراد با نبودن مدرك رسمى حاصل مى گردد؟

بسمه تعالى، شرايط ساير موارد شهادت را دارد و عقد محكوم به دوام است مگر آن كه به وجه شرعى انقطاع ثابت شود.

ص: 171

5. بلاد كبيره در ايران كدام شهر است، شايع است كه حد ترخص را در آن از درب خانه معيّن فرموده ايد، صحيح است يا نه؟ متمنى است فتواى مبارك را مرقوم و به مهر شريف ممهور فرماييد.

بسمه تعالى، تهران از بلاد كبيره است و مبدأ مسافت در آن منزل است و حد ترخّص ندارد ولى در محلّه بايد احتياط مراعات شود.

[سؤال 8272] 4429

بسمه تعالى 3 / 4 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى، الامام خمينى، دامت بركاته، لطفاً به سؤالات زير جواب مرحمت فرماييد:

1. چون كه وقف اولاديست كه در وقف نامه مشروط است به اين كه تا يكى از طبقه اعلا باشد براى طبقه بعد سهمى نيست و در خارج آنچه عمل شده است در زمان طاغوت مقدارى از زمين هاى وقف مزبور به اشخاص از اولاد داده شده است كه خانه براى خود تهيه كنند، آيا متصرّفين مى توانند ملك مزبور را بفروشند و تصرّف مالكانه كنند، يا اين كه بايد اجاره زمين مزبور را به چند نفر معدود كه بعضى از آن ها از جمله ثروتمندان و اعيان مى باشند بپردازند؟ جواب مورد حاجت است، خواهشمنديم جواب مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، بايد در موقوفه بر طبق وقف واقف عمل شود اگر چه موقوف عليهم غنى باشند.

[سؤال 8273]

2. در آخر جلد سيزدهم بحار الانوار مرحوم مجلسى رحمه الله در توقيعات ولىّ عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف آمده است: هر كدام از اولاد كه بخواهند مى توانند مقدارى از ملك وقف را تصرّف مالكانه كنند و بفروشند توقيع مبارك را براى شخصى از اهل علم دينى نشان دادم ايشان گفتند نظير اين توقيع در توقيعات ولى عصر در آخر احتجاج مرحوم طبرسى رحمه الله همچنين روايتى مى باشد - آيا اجازه مى فرماييد در وقفى

ص: 172

كه چندين نسل گذشته است و متجاوز از دويست سال است كه وقف نامه نوشته شده است ملك وقف اولاد را ولو مرتزق نيستند و نصيبى ندارد چون كه طبقات بالاتر موجودند اولاد واقف تصرّف مالكانه كنند بفروشند و ديگران بخرند يا خير؟

بسمه تعالى، تغيير و تبديل وقف جايز نيست و بايد در آن بر طبق مقررات وقف عمل نمايند.

[سؤال 8274] 4430

بسمه تعالى 28 / 10 / 1361

پيشگاه مبارك حضرت آيت الله العظمى مرجع تقليد شيعيان جهان و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران دام بقاؤه، بدين وسيله به عرض مى رساند:

ملك مسكونى دو برادر به ارث بردند از يك حياط اولاد ارشد يك برادر عقيم بود و يك اتاق مسكونى خود را وقف اثاثيه حسينيه و مسجد نمود بعد از فوت ايشان وارث سببى يا نسبى باقيمانده سهم مسكونى وى را فروخت و حال در وسط حياط واقع شد. حياط مذكور مقابل شرق مى باشد و شمال و جنوب آن به دست خريدار مى باشد. آيا خريدار فعلى يعنى مالك مى تواند اتاق تحتانى و فوقانى خود را كه جنب حسينيه و مسجد مى باشد با اتاق وسط حياط تبديل به احسن نمايد يا خير؟

بسمه تعالى، تبديل وقف جايز نيست.

[سؤال 8275] 4431

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دام بقائه

در قسمتى از صحن مسجدى، با پول زكات اتاقى به عنوان كتابخانه مسجد، ساخته شده است. آيا اين عمل جايز است يا خير؟

و در صورت عدم جواز، آيا لازم است آن را خراب نموده و به صحن مسجد مبدل سازند؟

ص: 173

و در هر صورت، تصرف در زكات چه صورت دارد. آيا مجزى است يا موجب ضمان بر متلِف و بر ذمۀ «من تجب عليه» است و ملزم به ادا مى باشد؟

بسمه تعالى، محل ساختن كتابخانه، اگر مسجد نبوده و تغيير وقف محسوب نشده است، اشكال ندارد و ضامن نيست. در غير اين صورت، عمل مزبور جايز نبوده است و كسى كه متصدى عمل مزبور شده، بايد محل را از آن ساختمان تفريغ نمايد و پول زكات را - كه در آن ساختمان صرف كرده - ضامن است.

[سؤال 8276] 4432

بسمه تعالى

محضر مبارك امام بزرگوار، پس از سلام

1. زمينى است وقف مسجد كه متصل به آن است؛ آيا با نظر متولى شرعى مى توانيم مقدارى از زمين موقوفه را به همان مسجد، اضافه و جزو آن قرار دهيم؟

بسمه تعالى، اگر وقف مسجد است كه بايد عوايد آن صرف مسجد شود، اضافه كردن آن به مسجد جايز نيست.

[سؤال 8277]

2. بر فرض عدم جواز، آيا جايز است با نظر متولى، مقدارى از همان زمين، براى دست شويى و يا كتابخانه استفاده شود؟

بسمه تعالى، حكم مسأله قبل را دارد.

3. مقدارى از بيابان، براى مسجد تعيين مى شود و به عنوان مسجديت، در آن نماز اقامه مى شود؛ سپس از آن جا مى روند؛ براى كسانى كه موضوع را مى دانند، اگر گذرشان به آن جا بيفتد، حكم مسجد دارد؟

بسمه تعالى، به مجرد تعيين مقدارى از بيابان براى مسجد و نماز در آن، حكم مسجد پيدا نمى كند.

ص: 174

[سؤال 8278] 4433

بسمه تعالى 17 ذى حجة الحرام 1399 ق

از پيشگاه مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مرجع و رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، استدعا مى شود جواب مسأله زير را عنايت فرمايند:

يك قطعه زمين موقوفۀ منتسب به مسجد جامع كه شرايط وقفى آن حبس مؤبّد - الى يوم القيامه - و محل مصرف درآمد آن، صريحاً و منحصراً بايد در مسجد جامع خرج و صرف شود. آيا تخريب ديوار و تصرف قسمتى از اين موقوفه به هر عنوان و به هر بهانه و تفسير، جايز است يا نه؟ و در صورت عدم جواز، آيا آمر و عامل به تخريب و تصرف مسئوليت شرعى دارد يا نه؟

توضيح اين كه توليت آن به موجب وصيت نامه: مخصوص به مرحوم و پس از آن نسلاً بعد نسل. و تعيين مصرف: هزينۀ شكستن ديوار و در و پنجره و گِل اندودى بام ها و سوخت و روشنايى مسجدين جامعين است. و تخريب ديوارها به منظور وسعت شارع است.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تخريب ديوار وقف و تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8279] 4434

بسمه تعالى 3 / 8 / 1358

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

بدين وسيله، دو سؤال شرعى را از محضر مبارك رهبر عظيم الشأن مسلمين جهان، به شرح زير استفسار مى نمايد:

1. يك جادۀ كمربندى به وسيلۀ سازمان آب از پشت روستاى ايراء (بخش لواسانات شميران) به تهران كشيده شده و اهالى روستاهاى ايراء، جوره، آردينه و سگارۀ لواسانات، در نظر دارند با خوديارى مردم اقدام به احداث جاده اى از رودهن

ص: 175

به ايراء بنمايند كه ارتباط روستاهاى فوق الذكر را به جاده كمربندى برقرار مى كند، طول اين جاده سيصد متر مى باشد كه قسمتى از آن از ملك موقوفه اى عبور مى كند. درآمد ساليانه اين ملك، مبلغ هجده هزار ريال، بوده كه در شب هاى هشتم و نهم محرم الحرام در حسينيۀ ايراء خرج مى شده است. ولى الآن مدت سه سال است كه به صورت باير و غير استفاده افتاده است و خرج حسينيه هم از محل ديگر پرداخت شده است. خواهشمند است اعلام فرمايند: آيا به منظور آبادانى روستاهاى بخش لواسانات و تسهيل در رفت و آمد اهالى آن منطقه، مى شود از ملك وقفى، جاده را عبور داد يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

2. جنب حمام روستا زمينى وقفى است كه واقف آن فوت كرده، پسر واقف مى گويد اگر امام اجازه فرمايند من حاضرم زمين جنب حمام را براى ساختمان حمام در اختيار اهالى قرار دهم. خواهشمند است نظريه مبارك امام را در مورد ساختمان حمام در ملك وقفى كه با رضايت پسر وقف كننده مى باشد اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، امر وقف موكول به نظر متولى شرعى است و جهت وقف را نبايد تغيير دهند.

[سؤال 8280] 4435

بسمه تعالى اول رمضان 1402 ق

خدمت حضرت آيت الله العظمى و رهبر كبير ايران مدّ ظله العالى

مكانِ حمامى است كه عملاً صاحب زمين وقف نموده و در تصرف قرار داده و چندين سال بهره حمام از آن مكان گرفته شده حال مكان حمام را مى توانند اهالى، آن را حسينيه نمايند يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله

در انتظار ابلاغ فتواى مرجع بزرگ جهان و رهبر كبير و نور چشمان ملت ستمديدۀ ايران و جهان مى باشم.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن حمام به وجه شرعى ثابت است تغيير و تبديل آن جايز نيست.

ص: 176

[سؤال 8287] 4439

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

زمين موقوفه اى است در اراضى شهرستان شاهرود كه شامل چندين هكتار است كه آب كم دارد و وقف در ماه محرم و صفر براى صرف در طعام عزادارى سيدالشهدا عليه السلام مى باشد، آيا مى توان از درآمد اين زمين، چاه آب براى جبران كمبود آب زد، يا نه؟ لطفاً جواب را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر براى تحصيل درآمد نياز به آن است مانع ندارد.

[سؤال 8288] 4440

بسمه تعالى 4 / 6 / 1361

با عرض سلام و اداى احترام به حضور رهبر عظيم الشأن انقلاب و قلب تپندۀ امت اسلام، اميد محرومان و مستضعفين و درهم كوبندۀ مشركان و كافرين و بازگشاينده درهايى براى عبور مسلمين و بيرون آمدن آن ها از چنگال استثمارگران و كافرين، نامه ام را شروع مى كنم.

اى امام عزيز و اى حجت خدا بر ما! محله اى است كه شش دانگ آن و يا به عبارتى همۀ آن محله و حومۀ آن (زمين هاى حومه آن) وقف است؛ در زمين هايى كه پنبه زار است، مى خواهند شاليزار كنند و چون پنبه زارها در سطح خيلى بلندى از شاليزارها قرار دارند، آن را «ديزل» مى زنند تا كشت كنند و مسلماً خاك هاى آن را در يك جا جمع مى كنند و از گِل هاى جمع شده استفاده اى نمى كنند؛ گِل هاى آن بسيار حاصل خيز است؛ آيا مى شود آن گِل را به محل ديگرى انتقال داد؟ و يا به عبارتى ديگر، مى توان آن را براى زمين هايى كه خاكشان شور است ببرند و از آن استفاده كنند؟ يا در زمين هايى بريزند و از آن كشاورزى كنند و سطح توليد كشور را بالا ببرند؟ و آيا مى شود آن را به خانه هاى خود كه در محل وقف واقع نيست ببرند و از آن استفاده نمايند؟ آيا بايد در

ص: 179

ازاى گلى كه از آن جا مى برند، پول پرداخت كنند يا گلى ديگر به جاى آن به همان اندازه به همان جا ببرند؟ لازم به يادآورى است كه اين محله، وقف ابدى است. اى امام كبير! لطفاً ما را كه در اين مسأله سرگردانيم راهنمايى فرما. به اميد روزى كه مسائل اصيل اسلامى در سرتاسر جهان، به ويژه در كشورمان اجرا گردد.

بسمه تعالى، با نظر متولى شرعى اگر خاك در زمين مذكور مورد حاجت نيست، بايد صرف در مماثل شود با امكان؛ وگرنه فروخته شود و پول، صرف در جهت وقف گردد.

[سؤال 8289] 4441

بسمه تعالى

محضر مبارك اساتيد معظم شوراى استفتاى دفتر امام - دامت بركاتُهم - لطفاً به چند سؤال ذيل، جواب مرقوم بفرماييد:

1. مسجدى است در حال ويران شدن، در كنار اين مسجد، حمام مخروبه اى كه غير قابل استفاده است، قرار دارد، و از قرار معلوم، وقفى هم نيست، بلكه اهالى روستا در ده ها سال قبل آن را درست كردند، بدون اين كه نام وقف روى آن گذاشته باشند. اكنون تصميم اهالى اين است كه مسجد را خراب كرده، و براى توسعۀ مسجد، مى خواهند زمين زيدى كه در كنار مسجد قرار گرفته - با رضايت خود ايشان - ضميمه مسجد بنمايند، و در عوض زمين حمام مخروبه را به آن زيد، واگذار نمايند. آيا به نظر امام - ادام الله عُمره - اشكالى دارد يا خير؟ لطفاً در همين جا جواب را بفرماييد.

بسمه تعالى، در فرض مسأله اشكال ندارد.

[سؤال 8290]

2. طبق وقف نامۀ يكى از مدارس علميه آمده كه طلابى مى توانند از مزايا و حقوق درآمد موقوفه، استفاده كنند كه اكثر مواقع در مدرسه باشند و در ضمن، شب ها هم در

ص: 180

مدرسه، بيتوته نمايند. ولى طلابى هستند مُعيل، كه نمى توانند شب در مدرسه بمانند و زندگى آن ها هم از طرق ديگر، مانند شهريه تأمين نمى شود، و يا مقروضند. آيا بايد از

گرفتن آن حقوق موقوفه اجتناب بورزند، و يا راه شرعى ديگرى دارد؟ لازم به تذكر است كه براى مدرسين چنين قيدى نشده، بلكه به نحو مطلق، مسأله مكتوب است و معلوم نيست كه نظر واقف - راجع به بيتوته و ماندن اكثر مواقع - شامل مُدرسين هم مى شود يا خير؟ و در اين صورت آن حقوق براى مدرّسين، چه صورت دارد؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، استفادۀ هر يك از طلاب و مدرسين، از عوايد موقوفات مذكور، تابع شرايط و قيودى است كه در وقف، براى هر يك ذكر شده است.

[سؤال 8291] 4442

بسمه تعالى 3 / 2 / 1361

محضر مقدس و مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر عالى قدر و بنيان گذار جمهورى اسلامى، ضمن عرض سلام، به استحضار مى رساند:

مغازه اى متعلق به مسجدى بوده است كه آن مغازه روبه روى مسجد قرار گرفته است. مدّت ها مخروبه و از حيّز انتفاع ساقط است. در كنار مغازۀ فوق الذكر، توالت قديمى مسجد است كه به واسطۀ نامساعد بودن وضع آن توالت سال ها است كه متروكه و قابل استفاده نمى باشد. با اين همه اين مسجد فعلاً فاقد وضوخانه و توالت مى باشد و اهالى از اين جهت بسيار ناراحت و در مضيقه مى باشند. آيا حضرت امام اجازه مى فرمايند كه از مغازۀ نامبرده و توالت قديمى وضوخانه و توالت بهداشتى ساخته شود؟

خداوند سايه شريف آن وجود مقدس را بر سر مسلمين جهان مستدام بدارد.

بسمه تعالى، با نظر متولّى شرعى و مصلحت وقف مانع ندارد.

ص: 181

[سؤال 8294] 4900

2. اثاث حسينيه اى كه الآن متروكه و مخروبه شده و اگر بماند ضايع مى شود، حكمش چيست؟

بسمه تعالى، اگر در آن حسينيه يا حسينيۀ ديگر قابل استفاده نيست بفروشند و صرف احتياجات حسينيه نمايند.

[سؤال 8295] 4445

بسمه تعالى 16 / 12 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، پس از تقديم سلام و عرض ارادت و آرزوى دوام عمر آن جناب تا ظهور حضرت مهدى عليه السلام، به عرض مى رساند كه به مسأله ذيل پاسخ فرماييد:

مشهور است كه زمينى وقف اولاد ذكور است. اين زمين، فاقد وقف نامه و سند مى باشد و چند نسل گذشته است؛ از نظر تقسيم، اولاد ذكور به دردسر و اختلاف و درگيرى دچار شده اند. با توجه به مطالب فوق، آيا مى شود زمين مذكور را فروخت يا خير؟ و آيا مى توان بين اولاد ذكور مبايعه نمود و اولاد ذكور، به اولاد ذكور ديگر خريد و فروش نمايند يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر وقف بودن آن محرز است، بايد بر طبق وقف عمل شود؛ و با امكان بهره بردارى از آن، فروش آن جايز نيست.

[سؤال 8296] 4446

بسمه تعالى

محضر پرفيض رهبر انقلاب، امام خمينى، مدّ ظله

عرصه روستاى گرگ تپۀ ورامين سال ها موقوفه مدرسۀ سپهسالار قديم بوده، تا رضاخان قريب چهل وپنج سال قبل، آن را ملك خود قرار داده و در عوض، روستاى خالدآباد را به عنوان تبديل به مدرسه داده؛ سپس پسرش محمدرضا، گرگ تپۀ مذكور

ص: 183

را به نام ارث پدرش، بين روستاييان تقسيم كرده و پولش را گرفته. روستاييان هم با اسناد رسمى آن روز، اراضى را به يكديگر و يا به افراد بى اطلاع از سابقۀ وقف، چند دست به هم فروخته اند به طورى كه در اين روستا شهركى به نام شهرك مدرس تشكيل گرديده. اكنون كه با تحقق جمهورى اسلامى همۀ حقوق شرعيه بايد استيفا شود، رأى مبارك را در صحت و فساد تبديل اوليۀ رضاخان و معاملات افراد با يكديگر و احداث اعيان و پول هايى كه روستاييان به محمدرضا دادند و روستاى خالدآبادِ عوض - كه فعلاً ملك مدرسه است - و اين كه اگر موقوفۀ اوليه به مدرسه برگردد، خالدآبادِ عوض به چه مصرفى مى رسد و پول هايى كه از روستاييان در مقابل فروش اراضى گرفته اند، قابل استرداد است يا نه و اين كه مدرسه آيا با مالك بودن عوض و قبل از اعلام استرداد وقف مى تواند اجارۀ زمان گذشته را مطالبه نمايد يا نه؟ بيان فرماييد، تا همه رأى مطاع را امتثال و از حيرت رها شوند.

بسمه تعالى، اگر معلوم است كه زمين وقف است، فروش و تبديل آن جايز نبوده و امر آن با متولى شرعى وقف است و محلى كه به ازاى وقف داده شده، مربوط به دولت اسلامى است.

[سؤال 8297] 4447

بسمه تعالى

دفتر محترم امام خمينى

احتراماً به عرض مى رساند كه پدر اين جانبان در سال 1333 موازى دوازده حبه ملك خريدارى نموده و بعد از انقلاب مشخص شد كه وقفى است، آيا پولى كه پدر ما داده به ما مى رسد يا خير؟

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف باطل است و اگر به وجه شرعى ثابت شود كه ملك خريده شده وقف بوده فروشنده پولى را كه از خريدار گرفته ضامن است بايد برگرداند به خريدار و اگر خريدار فوت كرده بايد به

ص: 184

ورثۀ او بازگرداند و چنانچه در اين باره نزاعى باشد به محاكم صالحه مراجعه كنند.

[سؤال 8298] 4448

بسمه تعالى

محضر مقدس زعيم و مرجع و رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام عمره العالى و ظله الشريف، سلام عليكم، موفقيت و طول عمر آن پيشواى عظيم الشأن از درگاه قادر متعال خواهانيم.

روستايى كوهستانى به نام «لايزنگان عليا» در دوازده فرسخى شهرستان داراب فارس واقع است. اهالى آن با خوديارى و وسايل اوليه، جاده اى در دل كوه و رودخانه احداث كرده، ولى در فصل زمستان هر ساله سيل آن را تخريب مى كند و در نتيجه در وضع بسيار طاقت فرسا زندگى مى كنند و فاقد جاده هستند. اخيراً در اثر تلاش اهالى، از طرف ادارۀ راه سازى قرار شده جاده اى براى آن ها احداث كنند. مسيرى كه تعيين شده از وسط باغ هاى آن ها مى گذرد. ضمناً يك قطعه باغ بادامى كوچك كه وقف بر حضرت سيدالشهدا عليه السلام مى باشد، در مسير قرار گرفته و طبق نظريۀ كارشناس و نقشه بردار، چون منطقه كوهستانى است و امكانات هم محدود مى باشد، فعلاً مسيرى غير از اين نيست. لهذا اجازه مى فرماييد كه آن قطعه باغ وقفى در مسير واقع شود و به جاى آن باغ ديگرى خريدارى گردد يا خير؟

بسمه تعالى، خريد و فروش و تغيير وقف جايز نيست، ولى اجارۀ آن از متولى شرعى، با مراعات جهت و مصلحت وقف اشكال ندارد.

[سؤال 8299] 4449

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

ضمن تقديم سلام و آرزوى توفيق بيشتر و سلامت آن رهبر عظيم الشأن تا ظهور

ص: 185

حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه الشريف - تقاضا دارد به مسأله زير پاسخ داده شود.

زمينى براى كورۀ آجرپزى خريدارى شده و كوره حفر شده است، پس از يك سال معلوم شده كه زمين وقف بر اولاد مى باشد. آيا مى شود براى آجرپزى از خاك آن استفاده كرد؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، معامله باطل است و در فرض مذكور تصرف جايز نيست.

[سؤال 8300] 4450

بسمه تعالى

زمينى است موقوفه كه در وسط روستا قرار گرفته است. و دوطرف آن را زمين هاى شخصى گرفته است و دوطرف ديگر آن، جاده عمومى گرفته، حال دوطرفى كه زمين هاى شخصى قرار گرفته، براى ساختن خانه مناسب است. ولى راهى جز از ميان زمين موقوفه نيست. حال آيا مى شود راهى از ميان زمين موقوفه در صورتى كه ضرر به زمين موقوفه نرسانده باشد، منتهى به زمين هاى شخصى شود؟ جواب مسأله را بيان فرماييد و همچنين، آيا مى شود اين زمين را خريدارى و يا تبديل به احسن، در محل ديگر شود و يادآورى مى شود: اين زمين در اثر اين كه ميان روستا است فاقد حاصل است. چون؛ حاصل آن از گزند حيوانات محفوظ نيست.

بسمه تعالى، خريد و فروش و تغيير وقف جايز نيست.

[سؤال 8301] 4451

بسمه تعالى 21 / 6 / 1361

حضور رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى، احتراماً؛ پس از سلام و آرزوى طول عمر آن امام بزرگوار، از خداوند متعال، به عرض عالى مى رساند:

اين جانب به منظور تهيه سرپناه براى خانواده ام، يك قطعه زمين به مساحت پانصد

ص: 186

مترمربع از اراضى قريه بينجلو سارى كه شش دانگ در سال 1352 در اجراى قانون تبديل به احسن موقوفات عام به زارعان صاحب نسق واگذار شده است. و من از زارع صاحب نسق خريدارى نموده ام. در زمان تصدى وزارت برادر شيبانى، در وزارت كشاورزى پس از مكاتبات، سرانجام نسبت به انتقال قطعى آن، از زارع فروشنده به اين جانب، در چارچوب تبصره 2، ماده 19 و ماده يك لايحه قانونى مصوب شوراى انقلاب، موافقت قانونى شد و نتيجتاً يازده نفر ورثه قانونى مرحوم زارع، با طيب خاطر نسبت به انتقال قطعى زمين موصوف در دفترخانه اسناد رسمى اقدام نمودند و اين جانب داراى سند مشاعى شدم. از آن جايى كه سند اين جانب مى بايست از طريق اداره ثبت به سند دفترچه اى تبديل شود تا راه گشاى اين جانب گردد، لذا از محضر مبارك امام، تقاضا دارد؛ بفرماييد كه: انجام اين كار، موافق شرع مقدس اسلام است يا خير؟

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف جايز نيست ولى اجارۀ آن از متولى شرعى - با مراعات جهت و مصلحت وقف - مانعى ندارد ولو اين كه بخواهد در آن زمين، خانه بسازد.

[سؤال 8302] 4452

بسمه تعالى 4 / 12 / 1361

دفتر مبارك استفتائات حضرت امام خمينى، اطال الله عمره

ضمن ابلاغ احترام و تحيات وافر و توفيقات روزافزون در خصوص مسائل ذيل، اشعار مى دارد و در انتظار جواب هستيم.

قطعه زمينى است حدود 330 متر مربع، وقف حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام در يكى از روستاهاى داراب فارس به نام هربدان، كه در ميان محل واقع گرديده و بلااستفاده و بى منفعت مانده است. آيا اجازه مى فرماييد با قطعه زمين مزروعى در حومه روستاى مزبور معاوضه گردد؟

ص: 187

توضيحاً اين كه بعد از معاوضۀ زمين مزبور واقع در محل، مى توان وقف مسجد يا حسينيه نمود.

بسمه تعالى، فروش وقف و معاوضه آن جايز نيست، ولى با نظر متولى و مراعات جهت وقف، مى توان آن را اجاره داد براى استفادۀ ممكن و اجرت آن را در جهت وقف صرف نمود.

[سؤال 8303] 4453

بسمه تعالى 8 / 8 / 1360

حضور مبارك رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله العالى

زيدى املاك و رقباتى را كه از آن جمله: كردبن سفلى و عليا و دولت آباد مى باشد و واقع است در كرون اصفهان، وقف نموده، مصارف آن را بعد از وضع اخراجات و حقوق نفقة القنوات و مؤونات زراعات و حق التصدى و حق التوليه به شرط عشر و نيم بقيه را منوط به رأى صواب نمايى متولى صرف مصالح روضات مطهرات مقدسات از روشنايى و غيره و ايصال به ارباب استحقاق و سكنه متوطنين آن عتبات عاليات نمايند - مقرر نموده - هرچند رقبات موقوفه مزبور را رژيم سابق به فروش رسانده و - به عنوان قانون اصلاحات ارضى - به رعايا انتقال داده، ليكن مقدار ناچيزى از هر يك از رقبات به عنوان مستثنيات از قانون مزبور، براى موقوفه باقى گذارده اند، بفرماييد:

أولاً: آن فروش رژيم سابق - به عنوان اصلاحات ارضى - شرعاً صحيح يا محكوم به حرام است؟ حكم آن را بيان فرماييد.

ثانياً: چون؛ ضمن يكى از فرمايشات آن رهبر عالى قدر، در راديو و تلويزيون كه تأكيد در تشكيل جلسات روضه خوانى و اين كه، مصارف اين گونه موقوفه را صرف در روضه خوانى نماييد. اجازه مى فرماييد؛ با توجه به مصارف موقوفه مزبور و توجه به اين زمان، آيا مصارف موقوفه را - به شرح فوق - صرف روضه خوانى خامس آل عبا،

ص: 188

حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام نماييم يا خير؟ حكم آن را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف باطل است و درآمد آن درصورت امكان بايد در جهت وقف، طبق قرار واقف صرف شود.

[سؤال 8304] 4454

بسمه تعالى 13 / 11 / 1361

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى جناب مستطاب آقاى حاج آقا روح الله خمينى، ايّده الله تعالى

چادر تكيه به نام حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام در شهر رى، مورد لزوم نيست و زمين براى احداث تكيه، خريدارى شده است. آيا مى توانيم چادر تكيه مذكور را فروخته و تبديل به احسن نماييم تا وجه آن را براى ساختمان همان تكيه مصرف كنيم؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8305] 4455

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

شخصى يك مقدار زمين خريده كه در اصل باغ بوده است. بعد از آن كه منزل درست كرده، براى مشترى كشف شده؛ كه اين باغ وقف عام بوده، براى استفاده مردم، اما بعد از اين كه استفاده كم شده، كسى كه باغ در تصرف او بوده، فروخته و مشترى هم خبر نداشت كه وقف بوده است. اميد است كه مسأله شرعى اين جانب واضح شود كه آيا تصرف من كه منزل درست نموده ام صحيح است يا نه؟ در صورتى كه صحيح نباشد به چه قسم صحيح مى شود؟ والسلام عليكم

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف باطل است و براى جواز تصرف در آن، نظر متولى خاص و با نبود او، حاكم شرع معتبر است.

ص: 189

[سؤال 8306] 4456

بسمه تعالى 6 / 11 / 1361

حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى، مدّ ظله العالى، والحمد لله والصلاة على محمد و آله، والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

عرض مى شود در اجراى قانون اصلاحات ارضى - كه از پايه و مايۀ آن استحضار كافى داريد - سوء جريانات مسلّمى با تبانى مأمورين دولت وقت و عده اى از مردم سودجو به وقوع پيوست؛ و نتيجتاً اراضى زراعى موقوفات، در تهران و حومه را كه ارزش خانه سازى پيدا كرده و به مبالغ معتنابه خريد و فروش مى شد، به قيمت كمتر از يك سه هزارم ارزش روز به اشخاص سودجو و سست ايمان، به عنوان زارع صاحب نسق زراعى، فروخته و سند داده اند. به عنوان مثال، قريب به نه هزار متر از اراضى موقوفۀ مرحوم ميرزا بزرگ نورى در لويزان را در سال 1356 يعنى يك سال قبل از انقلاب اسلامى به مبلغ يك هزار و ده تومان به شخصى فروخته اند كه هم اكنون حداقل دوازده ميليون تومان ارزش دارد. موقع واگذارى نيز حداقل شش ميليون تومان ارزش معاملاتى آزاد داشت. حكم شرعى اين قبيل واگذارى ها و اسناد آن ها، از نظر صحت و بطلان اوليه چيست؟

بسمه تعالى، وقف، قابل خريد و فروش نيست.

[سؤال 8307] 4457

بسمه تعالى 27 / 6 / 1358

خدمت مقام معظم شريف رهبر عالى قدر شيعيان جهان حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى عرض مى دارم كه اين جانب كه از شهرستان خمين مى باشم و در تاريخ جمادى الاول 1320 يا 1299 كه حدود صد سال پيش است پدران من يك شعير ملك از قريه ورآباد را وقف نموده اند و همچنان پدر به پسر كه وقف اولاد بزرگ يا ارشد بوده و به من اكنون رسيده كه در وقف نامه هم اين طور نوشته است. در حال حاضر زمين هاى آن بيشتر در وسط آبادى قرار دارد و زير پاى مردم و حشم مى باشد و

ص: 190

قابل كشت نيست و اگر بخواهم دور آن را ديوار بكشم خرج آن زياد مى شود و پول نيست و دوم مقدار زياد آن بلند است و آبگير نيست، نظر به اين كه زمين ها براى ساختمان مناسب است ولى آن طور نيست كه اجاره دهم پول اجاره بها را خرج وقف آن كنم، چون كه كسى اجاره نمى كند لذا براى صرف موقوفه اگر راهى دارد امر فرماييد يا اين كه بفروشم و به جاى آن زمينى كه قابل كشاورزى بهتر است بخريم، يا با كسانى كه مى خواهند براى ساختمان تعويض نماييم براى اين كه منافع موقوفه بهتر باشد. سؤال ديگر آن كه خودم مى توانم در آن ساختمان بسازم يا خير، يا اين كه آن را باغ كنم كه باغ كردن آن تا چند سال كه ميوه آن دست بيايد خرج زياد دارد، پس خواهشمندم نظر خود را سريعاً اعلام نماييد و برادران و خواهران ادعا مى كنند، آيا قابل تقسيم هست يا نه؟

بسمه تعالى، اگر شما مصداق منحصر موقوف عليه هستيد مى توانيد با نظر متولى شرعى آن را ساختمان يا باغ نماييد و از آن استفاده كنيد و در هر صورت فروش آن جايز نيست.

[سؤال 8308] 4458

بسمه تعالى 8 / 4 / 1362

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته على رؤوس المسلمين و سلام عليكم مادامت السموات والارض

اگر فرد يا افرادى، مقدارى از اراضى خود را وقف نمايد و بدين گونه آن را در اختيار متولّى يا متولّيانى قرار دهد كه آن ها، آن اراضى را بفروشند و از پولى كه دريافت مى نمايند، مسجد، فاطميه يا حسينيه اى و يا مراكز ديگر مذهبى بسازند، آيا آن متولّى يا متولّيان، مجاز هستند مقدارى از آن پول اراضى را به صاحبان اولى (يعنى واقفين) بپردازند؟

بسمه تعالى، چنانچه وقف تمام شده باشد، واقف نمى تواند اجازه فروش آن را بدهد، ولى اگر وقف تمام نشده، اختيار با صاحب ملك است.

ص: 191

[سؤال 8309] 4459

بسمه تعالى 2 / 4 / 1361

محضر مقدس رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت امام خمينى، دامت بركاته العالى

شخصى قريب دوازده سال پيش، موازى سيصد مترمربع زمين از طرف مادرش به وسيله برادرش - كه هر دو در حيات هستند - گيرش مى آيد و در همان وقت، آن را مى فروشد به مبلغ يكهزار و هشتصد تومان. پس از گذشت اين مدت، چون به گفتۀ اشخاصى مؤمن و مؤمنه، آن زمين وقف حضرت سيدالشهدا عليه السلام بوده، حال شخص بالا مى خواهد دين خود را ادا كند. چه بايد بكند، درصورتى كه وضع مالى شخص بالا هم خيلى خوب نيست و مبلغ دو هزار تومان براى اداى دين خود كنار گذارده است؟

بسمه تعالى، اگر وقفيت به وجه شرعى ثابت باشد، فروش باطل است؛ پول را بايد به خريدار برگرداند و زمين به وقف برگردد.

[سؤال 8310] 4460

بسمه تعالى 10 / 5 / 1361

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى، نايب الامام، آقاى خمينى، مدّ ظله العالى، مستدعى است جواب مسأله ذيل را مرحمت فرماييد:

در يكى از قراى كوهستانى در زمان طاغوت بزرگ - رضا شاه - دولت وقت آن روز، زمين هاى مزروعى زيادى را جهت انبار زغال سنگ از مالكين آن ها به اجبار و اكراه خريدارى كرده است. يك قطعه از آن زمين ها، موقوفه بوده كه مال الاجارۀ آن بر طبق وقف عمل مى شده، متولى با پولى كه به او داده بودند دو قطعه زمين در جاى ديگر قريه عوض موقوفه خريده و مال الاجاره آن را صرف در راه سازى و تعمير مسجد و غيره مى نمايد. زمين موقوفۀ مذكور كه بالاجبار از متولى خريده اند، بدون رضايت او، به ادارۀ تربيت بدنى واگذار شده و امروز قسمتى از ميدان و زمين فوتبال بچه ها مى باشد. آيا بر متولى زمين موقوفه مذكور واجب است كه از دولت وقت و

ص: 192

حكومت جمهورى اسلامى تقاضاى استرداد زمين مذكور را نمايد و از او پس بگيرد؟ البته زمين موقوفه مذكور را وصى حسب وصيت موصى، پس از ده سال وقف نموده است. جهت توضيح، رونوشت وصيت نامه را پيوست مى نمايد.

بسمه تعالى، موقوفۀ فروخته شده به حال وقف باقى است و متولى شرعى وقف مى تواند - اگر صلاح بداند - آن را به متصرف اجاره دهد و وجه اجاره را در جهت وقف صرف نمايد.

[سؤال 8311] 4461

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن جهان اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته الشريف

1. اراضى زراعى اى وقف بر عزادارى حضرت سيد الشهدا عليه السلام است كه فعلاً بر اثر توسعۀ شهر يا روستا، در داخل محدوده قرار گرفته، به نحوى كه امكان زراعت نيست و در نتيجه، زمين بلا استفاده مانده است. آيا مى توان اراضى فوق الذكر را فروخت و در جاى مناسب، زمينى خريدارى كرد؟ يا مى شود جهت ايجاد ساختمان، به اجاره واگذار نمود و مال الاجاره را در محل موقوفه، صرف و خرج كرد؟ نظر مبارك را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست؛ ولى اجاره دادن وقف براى ساختمان، با مراعات جهت و مصلحت وقف، زير نظر متولى شرعى اشكال ندارد.

2. دانش آموزان و يا معلمينى كه در غير وطن خود به تحصيل و يا تدريس اشتغال دارند و از محل درس يا تدريس تا وطن اصلى آنان بيش از چهار فرسخ شرعى فاصله است، آيا در محل تحصيل و تدريس مى توانند نماز را تمام و روزه نيز بدارند؟ نظر مبارك را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تا در محل تحصيل و درس، قصد اقامت ده روز نكنند، نماز قصر است و روزه صحيح نيست.

ص: 193

[سؤال 8312] 4462

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى دامت بركاته، ضمن تقديم سلام به استحضار مى رسانم حقير موازى 9 حبه زمين بى آب تاج آباد در رژيم قبلى كه زمين موقوفه اولادى كه نصف آن متعلق به متولى آن مى باشد و نصف ديگر به ورّاثش مى باشد كه زمين را زراعت نموديم و تنزه زمين را حساب كرديم و هشت قسط آن را پرداخت نموديم و زمين را رژيم قبلى به حقير فروخته اند و يك مبلغ كمى تنزه حساب كرديم آيا اين مبلغ مال حقير مى باشد و يا به متولى داده شود يا در راه غير اين ها؟ آنچه فتواى حضرت امام و حضرت عالى مى باشد حقير را مسبوق فرماييد. والسلام

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف جايز نيست و بايد با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف عمل شود.

[سؤال 8313] 4463

بسمه تعالى 3 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب و مرجع عالى قدر، با درود فراوان، به عرض مى رساند:

زيد ملك خود را به نحو ابد وقف اولاد ذكور نموده و صيغۀ وقف در محضر شرع خوانده شده است واقف در حال حيات، مال وقف را به تصرف اولاد ذكور طبقۀ اول خود داده و با قبض و اقباض، عمل وقف تحقق يافته و مقرر گرديده است كه طبقات بعدى (نسلاً بعد نسل) برابر نظر واقف از عين ملك و درآمد منتفع شوند و ملك نيز به نام «موقوفۀ بر اولاد ذكور» به ثبت رسيده است.

1. آيا ديگران و يا يكى از موقوف عليهم مى توانند ملك موقوفه را به شخص ثالث بفروشند يا نه ؟ و در صورت فروش، آيا آن معامله باطل و تصرف خريدار در ملك حرام است يا خير؟

ص: 194

2. اگر فروش ملك موقوفه بدون رضايت موقوف عليهم، به اكراه و اجبار از طرف دولت طاغوتى، در مقابل ثمن خيلى خيلى نازل به عنوان اصلاحات ارضى به عمل آيد، و موقوف عليهم از قبوض اقساطى و قيمت ملك تا كنون چيزى دريافت نداشته اند. آيا بطلان اين انتقال اجبارى، و احياى حق مالكين واقعى، كه از حق شرعى خود محروم نمانند، به چه نحوى جبران پذير است؟

بسمه تعالى، فروش وقف باطل است.

[سؤال 8314] 4464

بسمه تعالى 1 / 8 / 1358

حضرت آيت الله العظمى جناب آقاى خمينى، دام ظله العالى، پس از اهداى سلام، به عرض مبارك مى رساند:

قبرستان متروكه اى است شهردارى در زمان طاغوت به يك نفر فروخته است. و آن شخص در آن قبرستان احداث بنا نموده است و بعد به وسيلۀ ادارۀ ثبت و دفاتر اسناد، چند دست گشته است و به چند نفر فروخته شده، ولى به غير از نفر اول و كسى كه در طبقۀ فوقانى دكان ها ساكن است، هيچ كدام از اين خريدارها (خريدارهاى بعدى) در زمين مذكور خرج نكرده اند و فقط معامله نموده اند. قبرستان مذكور برِ خيابان بوده و در قسمت جلوى زمين چند باب مغازه درست كرده اند. و بالاى مغازه ها طبقۀ فوقانى بنا شده است. مقدارى نيز از زمين قبرستان در پشت مغازه ها باير و بلا استفاده مانده است. ضمناً وقف بودن آن يا متولى داشتن زمين قبرستان هم معلوم نيست. آيا شرعاً معاملۀ آن محل به طور جزئى يا كلى صحيح است يا نه؟ و شخصى كه آن فوقانى را بنا و تعمير نموده و براى خودش محل كسب قرار داده است، شرعاً حقى براى او هست و مى تواند طبقۀ فوقانى را از نظر اولويت و يا خرجى كه كرده است به شخصى بفروشد؟ و مسأله «الزرع للزارع» اين جا هم مصداق پيدا مى كند يا نه؟ چون به آن فوقانى حدود دوازده سال قبل سرقفلى داده شده است و با اجازه مالك اولى مبلغى

ص: 195

هم خرج شده است. استدعا دارم جواب مرقوم و مزين فرماييد.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن قبرستان ثابت نيست و مالك نداشته است، كسى كه در آن بنا كرده مالك شده است و فروش او صحيح است. و كسى كه طبقۀ فوقانى را ساخته، اگر از طرف مالك مجاز در ساختمان بوده، حق فروش ساختمان خود را دارد.

[سؤال 8315] 4465

بسمه تعالى 2 / 4 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر عالى قدر جمهورى اسلامى ايران

احتراماً؛ به استحضار مبارك مى رساند: اين جانب چون در معيت دست اندركاران اين جمهورى اسلامى ايران همكارى داشته و دارم، لذا وظيفۀ دينى و شرعى خود دانسته كه مختصر گزارشى به عرض رسد.

در عبدل آباد در كوچۀ كم جمعيتى كه معروف به ده كرى مى باشد، دو قطعه زمين براى مسجد وقف كردند. اكنون يك زمين كه به نام مسجد ساخته مى شود، هنوز نيمه كاره است و براى تكميل آن احتياج به پول مى باشد. قطعۀ ديگر زمين هم كه هنوز اقدامى نشده است، به نام مسجد وقف شده است. آيا مى توانم اين زمين باير كه به نام مسجد است را بفروشم و از پول آن، خرج مسجد نيمه كاره بنمايم؟ و چنانچه بعد از فروش اين زمين، پول اضافى مانده باشد مى توانم درمسجد ديگر يا حسينيه ديگر خرج كنم يا نه؟

بسمه تعالى، اگر وقف به نحو صحيح انجام گرفته و قبض هم متحقق شده، تبديل و فروش آن جايز نيست. درغير اين صورت، اختيار با واقف است.

[سؤال 8316] ‘ 4393

2. مقدارى از اراضى كه در گذشته قنات در آن بوده و چند سالى است خشك شده و زمين ها بدون استفاده است. اجازه بفرماييد اين اراضى را فروخته و پولش را صرف

ص: 196

و خرج عمران روستا نماييم.

بسمه تعالى، مربوط به صاحبان آن ها است و در صورت وقف فروش آن جايز نيست و امر آن با متولى شرعى است.

[سؤال 8317] 4466

بسمه تعالى 16 / 11 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر و رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله، سلام عليكم، با كمال احترام به استحضار مى رسانم:

1. از جاده چالوس پل زنكوله روستاى سرتا عليا ساختمان آشپزخانه حسينيه ما را خراب كردند و مشغول ساختن آن مى باشند، بنا به اظهار محل تعداد 20 عدد ديگ سالم مسى و اضافه ظروف مسى قديمى موجود مى باشد و روى آن ها نوشته شده وقف جناب سيدالشهدا و فعلاً اين حسينيه نياز به پنج عدد ديگ بزرگ را دارد و هيزم كم است آيا اجازه مى فرماييد كه اين مس ها را به فروش برسانيم و يك ديگ بخريم يا خير؟

بسمه تعالى، در صورت وقف بودن ديگ ها فروش و تبديل آن جايز نيست.

[سؤال 8318]

2. در حدود 40 متر زمين كه قبلاً كاروان سرا بود مدتى بچه ها درس مى خواندند و زمين هم براى برف روبى يك و چهار پيمانه وقف مى باشد و اين زمين پيوست حسينيه مى باشد، آيا مى شود اين زمين را براى حسينيه استفاده كرد يا خير؟

بسمه تعالى، تبديل وقف جايز نيست.

[سؤال 8319] 4467

بسمه تعالى 18 / 10 / 1361

محضر مبارك رهبر عالى قدر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى، الامام خمينى

ملك موقوفه اى است كه از جدول انشعابى رودخانه مشروب مى شود، وليكن به علت اين كه آن جدول در زمستان به واسطۀ طغيان رودخانه، خراب مى شود و اصلاح

ص: 197

و ترميم آن نيازمند به وجود بلدوزر و امثال آن مى باشد، كه مسئول تهيه آن، ادارۀ آبيارى است كه آن هم به خاطر كمبود بلدوزر، و يا خراب شدن آن، و يا علل ديگر، به موقع قدرت تأمين آن را نداشته و در نتيجه اصلاح جدول به حدى تأخير مى افتد كه املاك واقع در مسير جدول - من جمله همين ملك موقوفه - در معرض خشك شدن قرار مى گيرند. ساير مشتركين جدول، با استفاده از چاه و موتور پمپ هاى ملكى خودشان، درخت هاى خود را آبيارى مى نمايند، اما ملك موقوفه - كه فاقد موتور پمپ است - به خاطر نرسيدن آب، علاوه بر اين كه به ثمر آن لطمه وارد مى گردد، خود درخت ها نيز در معرض خشك شدن قرار مى گيرند. لذا در سال گذشته تصميم گرفته شد كه مقدارى پول، به عنوان قرض تهيه نموده، و مقدارى نيز از عوايد همان موقوفه - كه موجود بود - ضميمۀ آن پول شده، و موتور پمپى خريدارى شود، به اين قصد كه بعد از حفر چاه و نصب موتور پمپ و رسيدن آب كافى به ملك، عوايد بيشترى خواهد داد، و از راه آن عوايد، پولى كه قرض شده، پرداخت خواهد گرديد. وليكن متأسفانه به علت برخورد آن چاه به زمين سخت، و نرسيدن به آب آن نقشه بى اثر گرديد. همان طور كه در بالا اشاره شد، در اثر عدم ترميم به موقع جدول، تعداد كمى از آن درخت ها خشك، و تعداد بيشترى از آن كه موجود است، به خاطر فشار شديد گرما و دير رسيدن آب، ضعيف شده اند؛ در نتيجه ممكن نيست به اين زودى از طريق عوايد آن ملك، پولى كه قرض شده پرداخت گردد و راه ديگرى نيز براى تأديه اين پول وجود ندارد. از طرف ديگر شخص قرض دهنده، نيازمند به پول خود بوده و آن را مطالبه مى نمايد. آيا از نظر شرعى صحيح است كه موتور پمپ خريدارى شده كه اكنون بلااستفاده باقيمانده، به فروش رسانيده شود و از طريق ثمن آن، پول قرض دهنده پرداخت، و بقيه را جهت حفظ و نگهدارى خود ملك موقوفه مصرف نمود؟ و يا اين كه فروش آن موتور پمپ صحيح نيست؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، اگر فروش موتور پمپ به مصلحت وقف باشد، با صلاحديد متولى شرعى، اشكال ندارد.

ص: 198

[سؤال 8320] 4468

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله

شهردارى خيابانى احداث نموده كه در مسير آن، قسمتى از اراضى موقوفه قرار گرفته و شهردارى هم طبق ضوابط و مقررات، وجه آن را پرداخت مى كند. نظر مبارك را دربارۀ مصرف وجه پرداختى مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، در فرض وقوع اراضى موقوفه در خيابان، پول را با نظر متولى شرعى صرف در خريد زمين ديگرى نمايند و آن را وقف در همان جهت وقف اول كنند.

[سؤال 8321] ‘ 3420

2. مسجد را كه خراب مى كنند براى تعمير، خاك و آجرهاى كهنه كه زيادى است و بايد از مسجد خارج كنند، حكم مسجد را دارد يا خير؟

بسمه تعالى، حكم مسجد را دارد و بايد در صورت امكان در همان مسجد و الاّ در مسجد ديگر مصرف شود.

[سؤال 8322] ‘ 2694

11. قرآن و بلندگويى را براى هيأتى مورد استفاده قرار مى دادند، حال، هيأت به هم خورده، آيا جايز است در مكان هاى ديگر كه مورد احتياج است استفاده كرد؟

بسمه تعالى، اگر وقف شده بايد در مماثل هيأت مورد استفاده قرار گيرد.

[سؤال 8323] 4469

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً معروض مى دارد بر اين كه چند عدد بخارى چوب سوز را قبلاً وقف مسجد ميرزاموسى، واقع در بازار تهران نموده بودند و فعلاً با تعويض بخارى هاى نو

ص: 199

به جاى آن ها، ديگر مورد احتياج در اين مسجد ندارد و مسجدى در روستاى ايراء لواسان، احتياج مبرم به بخارى دارد. با امام جماعت مسجد ميرزا موسى، در اين مورد مشورت شد كه ايشان اجازۀ استفاده از آن ها را بدهند؛ اما فرمودند: نامه اى به حضور امام امت بنويسيد و اگر حضرت امام اجازه دادند مانعى ندارد؛ لذا از حضور امام تقاضا مى شود نظر مبارك را در جواز و يا عدم جواز بيان بفرمايند.

بسمه تعالى، اگر مسجدى كه بخارى براى آن وقف شده احتياج ندارد، مى توانند با نظر متصدى شرعى، در مسجد ديگر از آن استفاده نمايند.

[سؤال 8324] 4470

بسمه تعالى

محضر مبارك امام خمينى، سلام عليكم

به اطلاع مى رساند كه در روستاى رجاآباد مرودشت، اختلافى رخ داده كه از اين قرار است: ما مسجدى قديمى در داخل روستايمان داشته ايم و حالا قسمتى از آن خراب شده است. ما مى خواهيم آن را در جاى خودش جديد بسازيم، ولى عدّۀ زيادى مخالفت مى كنند و مى گويند كه بايد مسجد بيرون از روستا ساخته شود. در اين جا لازم است كه بگويم حدود پانزده خانواده بعد از انقلاب اسلامى ايران بيرون از روستا خانه ساخته اند و نيز زمينى كه بيرون از ده است و مى خواهند مسجد بسازند غصبى است. خواهشمنديم كه حكم شرعى را بيان فرماييد. والسلام عليكم ورحمة الله

بسمه تعالى، مى توانند مسجد قديمى را توسعه دهند و مجدداً بسازند.

[سؤال 8325] 4471

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت مستطاب حجت الاسلام والمسلمين آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

پس از عرض سلام، معروض مى دارد: در حومۀ آبعلى، قريه اى هست بنام سادات

ص: 200

محله، در اين محل قطعه زمينى را كه وقف چراغ حسينيه بوده، به طورى كه گفته مى شود، با نظر يكى از مراجع فروخته و پول آن را به مصرف ساختمان مسجد محل رسانده اند؛ لذا گفته شده كه نماز خواندن در اين مسجد جايز نيست و عده اى هم در آن نماز نمى خوانند. اين جانب از خريدار زمين خواسته ام، پولى را كه داده و صرف بناى مسجد شده به مسجد ببخشد و او هم قبول كرد. در اين صورت، آيا نماز خواندن در اين مسجد جايز است؟ اگرچه پيش از اين بخشش هم جايز نباشد.

والسلام على عباد الله الصالحين

بسمه تعالى، مانعى ندارد.

[سؤال 8326] 4472

بسمه تعالى 14 ربيع الاول 1402 ق

حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى سلام الله عليكم ورحمته وبركاته

زمين حسينيه منهدمه را فروخته به حسينيه دومى كه ساخته شده به همان محله صرف كردن چه حكمى دارد، اما از حسينيه قديمى آثار ديوار و غيره چيزى فعلاً باقى نمانده است، فقط تكه زمين، و باز همان جا حسينيه تعمير كردن، امكان نداريم به چند علت معقول، لذا اجازه عنايت بفرماييد كه زمين حسينيه اول فروخته و به دومى صرف كنيم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8327] ‘ 4265

4. در يك آبادى سه باب مسجد - به مساحت هاى 15 مترمربع و 20مترمربع و مسجد سوم حدوداً 30مترمربع - مى باشد؟ آيا مى توان مساجد مذكور را فروخت و در جاى ديگر، مسجدى بزرگ تر بنا نمود؟

بسمه تعالى، مسجد قابل فروش نيست.

ص: 201

[سؤال 8328] ‘ 4437

3. آيا بردن فرش مسجد قديم در مسجد جديد متصل جايز است؟

بسمه تعالى، اگر جزء مسجد قديم محسوب است جايز است.

[سؤال 8329] ‘ 4437

4. آيا مسجد كوچك كه توسعه داده شده است، بردن فرش و ساير مصالح آن، در قسمت جديد جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 8330] 4473

بسمه تعالى

به پيشگاه محترم زعيم عالى قدر، رهبر بزرگ جمهورى اسلامى، نايب الامام آيت الله العظمى آقاى روح الله موسوى خمينى، مدّ ظله العالى، دام بقائه، محترماً توجه آن رهبر بزرگ اسلامى را به شش مسأله مربوط به مسجد جلب مى نمايم.

1. چندين فرش قالى از كوچك و بزرگ به همت مؤمنين مسلمان و از پول ختم گذارى و غيره تهيه شده است. براى اين كه فرسوده و از قيمت اصلى كاسته نشود؛ براى تعويض قالى هاى نامبرده فوق، اجازه مى فرماييد تبديل به احسن گردد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر قالى ها وقف است تا قابل استفاده است، فروش يا تبديل آن جايز نيست.

[سؤال 8331]

2. فرش هايى را يك عده مؤمنين خيرانديش هر كدام به نام خود يك طاقه، وقف بر مسجد مذكور كرده اند و وكالت را هم به عهده اين جانب قرار داده اند؛ آيا اجازه مى فرماييد تعويض و يا تبديل گردد يا خير؟

بسمه تعالى، با امكان استفاده از آن در جهت وقف، تعويض و تبديل جايز نيست.

ص: 202

3. در مسجد مذكور روى همين فرش ها براى مجلس سوگوارى و ختم و چهلم، زن و مرد متوفى شركت مى كنند و در مجلس زنانه يك عده طفل كوچك همراه مى آورند و يا در مسجد ممكن است به حرف هاى دنيا و يا غيبت بپردازند و شايد زن عذر داشته باشد و مجبور باشد كه در مجلس ختم شركت كند يا به صرف چاى و غيره بپردازند. آيا اجازه مى فرماييد شركت كنند يا خير؟

بسمه تعالى، فرش ها اگر وقف براى جهت خاصى نباشد استفاده هاى مذكور مانع ندارد، ولى بايد از عملى كه موجب ضرر براى فرش باشد اجتناب شود.

4. شرط امام جماعت بنابر مشهور عادل بودن و مسأله دان بودن و صحت قرائت است. اگر وى به واسطۀ ضعف و نقاهت يا كبر سن در تظاهرات شركت ننموده، آيا سلب عدالت از او مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، تا عملى كه موجب سلب عدالت است از او صادر نشده، اقتداى به او در نماز مانع ندارد.

5. هرگاه كسى امام جماعتى را به واسطۀ عدم عدالت يا عدم صحت قرائت موظف نباشد به او اقتدا كند، آيا حق دارد و مى تواند به ديگرى هم اطلاع دهد يا خير؟

بسمه تعالى، غيبت مؤمن و تهمت زدن جايز نيست.

6. براى صرف شام روى همين فرش هاى فوق الذكر جهت سفره و اطعام حضرت سيد الشهدا عليه السلام صلاح و اجازه مى فرماييد يا خير؟

در خاتمه از آن زعيم عالى قدر اسلام استدعا دارم كه هر طور مصلحت فرموديد جواب ها را در مقابل هر يك مرقوم فرماييد تا نزد پروردگار مسئول نباشم.

بسمه تعالى، فرش ها اگر وقف براى جهت خاصى نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 8332] 4474

بسمه تعالى 9 / 10 / 1358

پيشگاه معظم رهبر انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، ضمن عرض سلام و ارادت خالصانه

اين جانب به نمايندگى از اهالى روستاى مزده از توابع شهرستان نطنز به عرض مى رسانم:

روستاى مزبور مانند ساير نقاط كشور سال ها در محروميت هاى اجتماعى به سر مى برد و از تمام مزاياى بهداشتى و رفاهى از جمله حمام كه از اولين لازمات هر انسان

ص: 203

به ويژه مسلمان است محروم بود؛ اما امسال به لطف خدا و بركت وجود حضرت عالى و همت جهاد سازندگى قرار شد كه حمامى در اين روستا ساخته شود. ابتدا قرار بود حمام در محل حمام متروكه و مخروبه قبلى ساخته شود؛ ولى جهاد سازندگى به عللى از ساختن حمام در آن محل خوددارى و بناى حمام جديد را در محلى كه گورستان قديمى بوده است شروع كردند كه هم اكنون نيز مشغول كار هستند. لذا سه سؤال زير براى اهالى مطرح شده كه بدين وسيله از حضرت عالى استفتا مى نمايم.

1. آيا مى توان محل حمام قبلى را كه وقف حمام بوده است و در حدود 200 متر مربع مى باشد فروخت و از پول فروش آن براى كارهاى عمرانى استفاده كرد؟ متذكر مى شوم كه اين محل به اين صورت فعلى جز لطمه به بهداشت استفاده ديگرى ندارد.

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8333]

2. ساختمان جديد حمام كه در گورستان مسلمين بنا شده، با موازين شرعى منافات دارد يا خير و اصولاً مى توان در اين حمام در مواقع ضرورى نماز خواند يا نه؟

بسمه تعالى، اگر وقف يا ملك بودن گورستان معلوم نباشد، نماز صحيح است.

3. خواندن نماز در امامزاده اين روستا كه در صحن آن نيز مرده ها را به خاك سپرده اند چه صورتى دارد؟ آيا اصولاً نماز خواندن در قبرستان مسلمين از نظر شرع اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد و نماز در قبرستان مكروه است.

[سؤال 8334] 4475

بسمه تعالى

حضور مبارك زعيم عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

به عرض مبارك مى رساند اكثر دهات شهرستان گرگان خرده مالك بوده همه صغير و كبير در موقوفات عام و خاص مشترك بوده در سال 1342 و 1343 دستگاه طاغوتى

ص: 204

اداره اى به نام اصلاحات ارضى برقرار و به خرده مالكين اخطار نموده كه شما بايد يا ملك خود را بفروشيد و يا سى ساله اجاره دهيد خرده مالكين هم ديده اند هر دهى از يك سهم تا يك دانگ و پنج دانگ وقف عام و خاص مشتركند، با اين حال مايل به 30 سال اجاره گرديده اند اصلاحات ارضى طرفدارى زارع پنج يك عوايد سالانه را به زارعين اجاره 30 ساله واگذار نموده هنوز پنج سال از اين اجاره نگذشته اصلاحات ارضى خودسرانه اجباراً همين عوايد اجاره به اقساط 12 ساله به صاحبان طسق فروش قطعى نموده است، حال كه الحمدلله دستگاه طاغوتى نابود و جمهورى اسلامى برقرار گرديده سؤالات زير را طبق قانون شرع شريف مرقوم كه بتوانيم در اين آيشك زندگانى و كشت و زرع ما طبق قوانين اسلامى باشد.

خريد و فروش موقوفات عام و خاص به اين طريق صحيح است يا خير؟

اگر صحيح نيست، ما بايد سهام عوايد موقوفات عام و خاص را بدهيم يا خير؟

اگر شرعاً حكم به دادن است بايد مطابق اجاره پنج ساله حساب نموده بدهيم و يا اين كه طبق معمولى سنوات قبل زارع مى تواند عوايد سالانه موقوفه عام را خرج تعزيه دارى نمايد و يا اين كه بايستى به متولى وقف داد، طبق دستور واقف محل معين و صرف خرج معين عمل نمايد، متمنى است احكام شرع مقدس را توضيح دهيد تا اقلاً سهام موقوفات عام و خاص به مصرف تعزيه دارى و طلاب و موقوف عليهم تأديه و ما هم از مسئوليت اين موقوفات آسوده شويم.

بسمه تعالى، فروش وقف صحيح نيست و متصرف بدون اجاره از متولى شرعى، ضامن اجرت المثل آن است و عوايد وقف بايد زير نظر متولى شرعى صرف در جهت وقف شود.

[سؤال 8335] 4476

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، دامت بركاته، ضمن سلام، سلامتى آن وجود مبارك را از خداوند متعال خواستارم.

ص: 205

املاكى در مدت مديدى وقف امامزاده اى شد كه از طرف واقف قيد شد كه اين املاك، وقف امامزاده و اولاد آن بزرگوار باشد؛ آيا خريد و فروش اين املاك جايز است يا خير؟ و چنانچه جايز نباشد و خريد و فروش صورت گرفته باشد، تكليف خريدار و فروشنده چيست؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست مگر در موارد خاصّه كه مسوّغ بيع در آن باشد كه با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف فروخته مى شود.

[سؤال 8336] 4477

بسمه تعالى 4 / 7 / 1361

1. آيا ظروفى كه در اماكن مقدسه، مازاد به شمار مى آيد قابل فروش هست يا خير؟

بسمه تعالى، اگر وقف براى استفاده در مكان خاصى نشده، به جاى ديگر - اگر حاجت دارند - انتقال دهند و چنانچه هيچ گونه مورد حاجت نباشد، فروش آن و صرف پول در احتياجات آن محل مانع ندارد.

2. براى يك روحانى كه در دار العلم قم درس خارج مى رفته و الآن مشغول تربيت طلاب است، آيا اشتغال به قضا در محاكم قضايى بر او واجب است يا تعليم و تربيت؟

بسمه تعالى، تشخيص اهميت، موكول به نظر خود شخص است.

3. جمعى از مؤمنين در منطقه اى مسكن دارند كه يك دانگ از شش دانگ، وقف است به طور مشاع. وظيفه چيست؟ و مبلغ قابل پرداخت چه ميزان بايد باشد؟ و در صورت نبودن وقف نامه كه به طور شياع، وقفيت ثابت شود، دستور چيست؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن محرز باشد، بايد مقدار وقف را از متولى شرعى خاص يا از حاكم شرع، به نرخ عادله اجاره كنند.

4. طلاب علوم دينيه در مدارس علميه مى توانند درس جديد بخوانند يا خير؟

بسمه تعالى، تابع مقررات وقف مدرسه است.

5. آيا پولى كه به بازماندگان شهدا مى دهند قابل تخميس هست يا خير؟

بسمه تعالى، اگر از حقوق زمان حيات شهيد نباشد خمس ندارد.

ص: 206

6. آيا وصى صغار مى تواند بدون در نظر گرفتن غبطۀ صغير، اقربا را در اموال و يا املاك او شريك قرار بدهد؟

بسمه تعالى، تصرفات وصى اگر مطابق غبطۀ صغار نباشد باطل است.

7. اگر شخصى زمينى را به نام مسجد كرده - حتى كلنگ هم زده باشند - و بعد صاحب زمين منصرف شود، آيا مى تواند صاحب زمين، زمين را بفروشد؟

بسمه تعالى، اگر وقف، تمام شده و به قبض جهت وقف هم در آورده، نمى تواند؛ ولى پيش از تمام شدن وقف مى تواند وقف را تسليم نكند و برهم بزند.

8. آيا سهم امام و سهم سادات را مى شود در موارد عام المنفعه - از قبيل بازسازى و جبهه - فرستاد يا خير؟

بسمه تعالى، محتاج به اجازۀ خاص است.

9. آيا كسى كه حساب سال ندارد، بعد از مرگ در بدهى اموال بايد حق امام عليه السلام و سادات را از اصل مال گرفت يا خير؟

بسمه تعالى، اگر اموالى از او باقيمانده كه متعلق خمس بوده و پرداخت نكرده، بايد خمس آن اموال را ورثه بدهند.

10. سربازى كه در مدت يك سال به محيط مختلف اعزام مى شود، نماز و روزۀ او چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، بدون قصد اقامت ده روز در يك محل، نماز و روزه شان قصر است.

11. آيا اذن پدر در عقد شرط است يا خير؟ و در صورتى كه پدر، ضد انقلاب باشد و دختر بخواهد با فردى مكتبى ازدواج كند و پدر اذن ندهد، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، ازدواج دختر باكره منوط به اجازۀ پدر است؛ ولى اگر با ميل دختر به ازدواج، پدر [از] ازدواج وى با كفو شرعى و عرفى ممانعت كند و خوف آن باشد كه كفو ديگرى براى خواستگارى دختر پيدا نشود، در اين صورت ولايت پدر ساقط است و اجازۀ وى شرط نيست.

12. افرادى كه به روحانيت جسارت مى كنند چه حكم دارند؟ آيا اجتناب از آن ها جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، با مراعات شرايط مقرّره، امر به معروف و نهى از منكر نماييد.

13. آيا افرادى كه از گروهك ها هستند، مى توانند در امور اسلامى - از قبيل صندوق قرض الحسنه - دخالت مستقيم داشته باشند يا خير؟

بسمه تعالى، اين گونه افراد حق ندارند در امور مسلمين دخالت كنند.

ص: 207

[سؤال 8337] 4478

بسمه تعالى 3 / 10 / 1358

مرجع عالى قدر رهبر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، پس از عرض سلام، اميدوارم بر دشمنان انقلاب اسلامى ايران فائق آمده تا بتوانيد حكومت عدل اسلامى را در پهنۀ جهان بگسترانيد.

اين جانب ساكن يكى از روستاهاى لاهيجان كشاورز بوده، قطعه زمينى خريدارى كرده ام كه وقف مى باشد. واقف هر ساله مبلغ معينى خرج مسجد مى كرد و اين جانب پس از خريدن آن، بيش از دو برابر مبلغ تعيين شده پرداخت مى كنم و صرف مسجد مى شود؛ لذا چون از نظر مسكن در مضيقه بوده و زمينى جهت ساختمان منزل در اختيار ندارم و تهيه آن مشكل مى باشد. همچنين زمين مزبور در محل كشاورزى اين جانب مستقر است، به همين جهت از آن مقام محترم تقاضا مى نمايم تكليف شرعى اين موضوع را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، فروش وقف باطل است و مى توانيد از متولى شرعى با مراعات جهت وقف آن را براى خانه سازى اجاره كنيد.

[سؤال 8338] 4479

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، جناب مستطاب امام خمينى، دامت بركاته، پس از اهداى هزاران درود، حضور باهر النّور رهبر بزرگ انقلاب معروض مى دارم:

در عصر ناصرالدين شاه، مالك روستاى گل آباد تويسركان، اراضى روستاى مذكور را وقف اولاد ذكور خود مى كند. هجده سال قبل، يكى از احفاد آن مالك، مقدار يك گاو زمين زراعى، از سهم مالكيت خود را به يكى از كشاورزان اين روستا مى فروشد. اين جانب سه سال قبل، يك قواره از زمين هاى ابتياعى اين كشاورز را براى ساختن منزل مسكونى خريدارى نمودم. چون صحت و سقم اين معامله و خواندن نماز در

ص: 208

چنين مكانى براى من روشن نيست، هنوز شروع به ساختمان خانه نكرده ام. لذا از رهبر بزرگ انقلاب و زعيم عالى قدر جهان تشيع، استدعا دارم كه با صدور فتواى خود، از اين سرگردانى نجاتم داده، حقيقت امر را براى من روشن فرماييد.

بسمه تعالى، اگر يقين داريد به وقف بودن آن، فروش آن باطل بوده و تصرف در آن حكم غصب را دارد، مگر آن كه به متولى شرعى مراجعه و در صورت موافقت با جهت وقف، از او اجاره كنيد.

[سؤال 8339] 4480

بسمه تعالى 15 / 8 / 1358

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى المجاهد، نايب الامام، امام خمينى، دام ظله الوارف، سلام عليكم ورحمة الله وبركاته، به عرض عالى مى رساند:

وقف ملكى مسلم است و وقف نامۀ آن موجود است. در تاريخ 23 / 3 / 1320 به ملك شخصى تبديل شده است و سند محضرى آن صادر شده است. بعداً در تاريخ 14 / 6 / 1321 به مبلغ نه هزار تومان كه معادل 90000 ريال است فروخته شده است و زارعين محل و كارشناسان مدعى اند كه در طول تاريخ تا حال درآمدى چندان كه بيش از مخارج قناتى باشد، نداشته است. خريدار به علت عدم اطلاع از وقف بودن ملك مزبور، آن را متصرف شده است و الآن ورثه، ملك وقفى را واگذار كرده اند و مى گويند: اگر چيزى طلبكاريم، خواستاريم و اگر طلبكار نيستيم هيچ گونه حرفى نداريم! مستدعى مى باشيم حكم الله را بيان فرماييد.

در ضمن آيا مبلغ طلب مشاراليهم نسبت به اصل مبلغ مبيعه است و بايد مطابق با آن پرداخت شود، يا آن كه تفاضل دارد و بايد به قيمت روز پرداخت شود؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، فروش وقف باطل است و در فرض مذكور، ورثه حق دارند همان پولى را كه موقوفه به آن خريده شده از فروشنده مطالبه كنند.

ص: 209

[سؤال 8340] 4481

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت حجت الاسلام و المسلمين، حضرت آيت الله جناب آقاى پسنديده، احتراماً؛ به عرض عالى مى رساند:

يك باب اتاق سنگى و چوبى را شخصى وقف نموده بود بر استفاده عام. بعد از مدت زمانى به صورت مخروبه اى درآمده است. اگر اجازه بفرماييد به فروش رود و قيمت آن در راه عام مصرف شود كه شامل جاده يا لوله كشى آب مى باشد؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست.

[سؤال 8341] 4482

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، محترماً به عرض مى رساند:

موقوفه اى است عام كه داراى اراضى مزروعى و يك كاروان سرا كه در بهترين نقطۀ شهر واقع شده است. حدود سى سال پيش در اثر احداث خيابان اين كاروان سرا به دو قسمت تقسيم شده است. حدود هجده سال پيش متولى وقف، با هزينۀ شخصى اقدام به احداث ساختمانى در قسمت كوچك كاروان سرا نموده است. پس از اتمام طبقۀ زيرين (زير زمين) متولى فوت نمود. متولى فعلى به هزينۀ شخصى دو طبقه بر ساختمان اضافه نمود كه تا دو سال پيش به اجاره واگذار شده بود. دو سال پيش، مستأجر، ساختمان را تخليه و تحويل داد. چون ساختمان احتياج به نوسازى و تعميرات اساسى داشت؛ لذا متولى با نظارت ادارۀ اوقاف، اقدام به تعمير و نوسازى نمود. موقوفه مبلغى موجودى در حساب مخصوص بانك ملى داشت، چون كفاف تعميرات را نمى داد؛ متولى مبلغى كه در حدود توانايى اش بود خرج نمود، ولى تعميرات و نوسازى به اتمام نرسيد و بدون استفاده مانده است. قسمت ديگر

ص: 210

كاروان سرا - كه مقابل اين ساختمان قرار دارد - حدود دويست سال از ساختمان آن مى گذرد و مخروبه و بلا استفاده مانده است.

از حضور حضرت آيت الله العظمى، استدعا دارد مرقوم فرمايند: آيا متولى مى تواند با نظر ادارۀ اوقاف يا شخصى كه امام تعيين بفرمايند، قسمتى از اراضى وقف را كه كفاف هزينۀ اتمام و تعميرات ساختمان قبلى و ايجاد ساختمانى در قسمت مخروبه كاروان سرا را بنمايد بفروشد يا نه؟ ضمناً به عرض مبارك مى رساند: هزينۀ حفظ و نگهدارى كاروان سرا طبق مفاد وقف نامه بر هر خرج ديگرى كه واقف معين كرده است مقدم مى باشد.

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست و از عوايد وقف با مراعات جهت وقف، صرف نمايند.

[سؤال 8342] 4483

بسمه تعالى 11 / 7 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، ضمن عرض سلام و اداى تهنيت، به عرض مى رسد كه:

حمامى است واقع در شهرستان گناباد كه مدت نوزده سال است مخروبۀ غير قابل استفاده است. براى مرمت آن طبق نظريۀ كارشناس، تقريباً هشتصد هزار تومان، هزينه لازم مى باشد، چون موقوفه است اَهالى حاضر به كمك جهت ساختن و تعمير آن نيستند. از طرفى عايدات سالانۀ موقوفه مبلغ دو هزار تومان است. چنانچه موقوفه به فروش برسد، بالغ بر سيصد هزار تومان خواهد گرديد. در صورتى كه از بابت فروش موقوفه، اقدام به ساختن مجدد بشود، باز ناتمام مى ماند. ضمناً دو نفر از معماران محل حاضرند كه با واگذارى تصرف عايدات حمام موقوفه به آنان به مدت شصت و پنج سال، اقدام به نوسازى آن كنند. استدعا دارد نظر مبارك را در اين مورد اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست و اگر مقصود از واگذارى،

ص: 211

بهره بردارى از موقوفه است با حفظ اصل وقف در صورتى كه موافق جهت وقف و با نظر متولى شرعى آن باشد، مانع ندارد.

[سؤال 8343] 4484

بسمه تعالى

در محمدآباد جرقويه املاكى است وقفى و گاهى افراد براى اين كه اين املاك را گران تر بفروشند، گفته اند: «وقفى نيست». روى اين حساب اين املاك نه وقفى بودنش معلوم است و نه اربابى بودن آن. تكليف اين املاك و خريد و فروش آن و خانه سازى آن چگونه است؟

ثانياً: گاهى افراد در اين املاك وقفى خانه سازى مى كنند و عذر آن، اين است كه جاى ديگرى ندارند تا خانه سازى كنند مگر بيابان، كه از آبادى زياد فاصله دارد و متناسب نيست؛ لطفاً بفرماييد تكليف شرعى آن ها چيست؟

بسمه تعالى، با فرض وقف بودن زمين، فروش آن جايز نيست و تصرف در آن بايد با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف باشد.

[سؤال 8344] 4485

بسمه تعالى 18 / 8 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله اعظم آقاى سيد روح الله خمينى دامت بركاته

محترماً معروض مى دارد: اراضى موقوفه عام المنفعه را براى تعميرات و مخارج مسجدى شخصى وقف نموده و متولى آن را هم تعيين نموده مدت ها متصرف وقف بوده و عوايد آن خرج تعميرات مسجد مى شود، اخيراً در زمان حكومت محمدرضا پهلوى عمال پهلوى اراضى موقوفه مزبور را بر خلاف قانون وقف و بدون اطلاع متولى و به ضرر موقوفه انتقال داده اند به ديگران و متولى مجبور بوده ساكت بماند و هيچ گونه وجهى هم بابت آن از كسى نگرفته است، اينك كه بحمدالله حكومت طاغوتى تمام شده و جمهورى اسلامى است، آيا متولى مى تواند اراضى موقوفه را

ص: 212

تصرف نموده و اجرت المثل گذشته و آينده را مطالبه و اخذ كند و به مصرف مسجد برساند ياخير؟

استدعا آن كه تكليف شرعى متولى را مرقوم فرماييد كه عند الحاجة حجت است، ادام الله ظلكم على رؤوس الأنام

بسمه تعالى، در فرض مذكور انتقال وقف جايز نبوده و امر آن با متولى شرعى آن است و تصرف بدون نظر او موجب ضمان و ثبوت اجرت المثل است كه بايد با نظر او صرف در جهت وقف شود.

[سؤال 8345] 4486

بسمه تعالى 20 / 1 / 1362

محضر مبارك مرجع تقليد شيعيان جهان، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته العالى، با احترام؛ به محضر حضرت عالى مى رساند:

مقدارى زمين وسيع كه در آن يك ساختمان حسينيه و مسجد است، واقع در شهر امرتسر از ايالت پنجاب هندوستان مى باشد. بعد از تقسيم هند، در اين ايالت، نشانى از مسلمانان باقى نمانده است. و ملك مذكور به علّت عدم رسيدگى و عدم حضور مسلمانان در معرض خطر جدّى از سوى غير مسلمانان بوده و امكان تصرف دارد. و در حقيقت نه مسجد نمازگزار دارد و نه حسينيه عزادار. و در ايام زمستان افرادى كه از ديگر ايالات براى كسب معاش مهاجرت مى كنند، براى سكونت و يا براى دام، از اين مسجد و حسينيه استفاده مى برند.

از محضر حضرت عالى تقاضا مى شود، در صورت از بين رفتن اين مسجد و حسينيه، اجازه مى فرماييد زمين مذكور فروخته و در ايالت ديگرى، مانند كشمير، صرف مدارس علمى و يا مساجد شيعيان گردد؟

بسمه تعالى، اگر زمين وقف حسينيه و مسجد است، فروش آن جايز نيست.

ص: 213

[سؤال 8346] 4487

بسمه تعالى 19 / 12 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله

سنگ مازارى وقفى بوده كه در مغازۀ مازارى موقوفۀ مدرسه براى حناسايى به كار گرفته مى شده. مغازه مازارى موقوفه پس از چند سال تبديل به كار ديگرى شده و سنگ آن به مغازه مازارى ديگرى كه ملكى بوده منتقل شده است. تا چند سال قبل، ساليانه پانصد تومان بابت اجارۀ سنگ وقفى پرداخت مى شده، ولى پس از تحويل و تحوّل ديگرى، سنگ وقف توسط غير متولّى به فروش رفته است. آيا معاملۀ آن، با توجه به آن كه منفعت داشته صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست و سنگ باقى بر وقف است.

[سؤال 8347] 4488

بسمه تعالى 16 / 3 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

بعد از سلام، چنان كه خاطر شريف مستحضر است، در اراك و حومه موقوفاتى هست از مرحوم حاج آقا محسن رحمه الله كه به اشكال و انحاى گوناگون است: وقف اولاد؛ وقف ائمّه عراق عليهم السلام؛ وقف امور علميه و غيرها. آيا خريد؛ فروش؛ اجاره؛استجاره؛ بنا؛ تعمير و كلاًّ تصرّفات در اين اراضى موقوفه، بدون اجازه و اذن متولى جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف جايز نيست. و ساير تصرفات منوط است به نظر متولى شرعى وقف و مراعات جهت وقف.

[سؤال 8348] 4489

بسمه تعالى 22 / 5 / 1361

حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى، ارواحنا لك الفداء

دهكده اى به نام مرغ ملك، وقف مدرسۀ علميۀ چهارباغ اصفهان بوده است. در

ص: 214

زمان طاغوت، ادارۀ اوقاف، املاك وقف را به زارعين به عنوان سرپرست ملك، واگذار نمود. زارعين، تصرف مالكانه در املاك نموده و زمين هاى وقف را مى فروشند و افراد خريدارى و ساختمان مى نمايند. حكم الله را بيان فرماييد كه وظيفۀ شرعيه معلوم شود.

بسمه تعالى، اختيار املاك موقوفه، با متولى شرعى است و خريد و فروش وقف باطل است.

[سؤال 8349] 4490

بسمه تعالى 19 / 7 / 1361

دفتر حضرت امام، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، متّع الله المسلمين بطول بقائه و عزه، پس از اهداى سلام؛ بدين وسيله نظر حضرت امام را در مورد مسأله اى كه ذيلاً توضيح داده مى شود، خواستاريم. اميد است با جواب صريح، ما را از حيرت نجات دهيد.

در روستاى آقا بابا، تعدادى باغ انگور وجود دارد كه معروف به باغات وقفى است اما از كيفيت وقف - اعم از قرائت صيغه و مورد مصرف خاص - بى اطلاع بوده و هيچ گونه مدرك كتبى نداريم. ليكن طبق رسوم محلى عوايد حاصله از آن ها پس از كسر هزينه در امور خيريه، از قبيل: عزادارى و احسان در راه ائمه اطهار صرف مى شده است. امروزه اين باغات عوايدى ندارند. بلكه در اثر بالابودن هزينه ها و نداشتن بازدهى رو به خراب و فساد هستند. آيا على فرض صحت وقف باغات فوق الذكر و با توجه به مسائل يادشده، مى توان اين باغات را به قيمت مناسب به فروش رسانيد و از وجوه حاصله، اقدام به احداث اماكن عام المنفعه، از قبيل: مسجد، حمام، دبستان، دبيرستان، بهدارى و غيره نمود و يا اين كه جايز نمى باشد؟ در صورت دوم، تكليف ما نسبت به اين باغات با نداشتن عوايد چه مى باشد؟

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف باطل است ولى اجارۀ آن از متولى شرعى - با مراعات جهت و مصلحت وقف - مانعى ندارد.

ص: 215

[سؤال 8350] 4491

بسمه تعالى 7 / 12 / 1361

قم، سرپرست محترم دفتر امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم

احتراماً؛ ضمن عرض تبريك پيروزى هاى رزمندگان غيور اسلام در جبهه هاى حق عليه باطل، مستدعى است مسأله مشروح زير را از امام امت، خمينى بت شكن استفتا نمايند و جواب را ارسال فرماييد.

در يك روستاى همجوار، مسجدى كهنه وجود دارد كه روستاى مذكور فاقد سكونت مى باشد و روستا هم مخروب شده و اهالى در نظر دارند در روستاى جديد كه كوچ نموده اند، مسجد را توسعه داده و چوب ها و ساير مصالح مسجد قبلى را به فروش برسانند و در مسجد تازه احداث، مصرف نمايند؛ لذا تقاضا مى شود اگر از نظر شرعى اشكالى ندارد، جواب مرقوم فرمايند.

بسمه تعالى، اشكال دارد.

[سؤال 8351] 4492

بسمه تعالى 15 رمضان المبارك 1402 ق

محضر قائد اعظم و امام امت اسلامى، آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

به عرض مى رساند: اين احقر نظر به اين كه در گوشه اى از منزل بنده، آب انبارى است كه سابقاً مورد استفاده عموم بوده است، بعد از آن كه در اصطهبانات، لوله كشى شد و مردم از آب لوله استفاده كردند، آب انبار مزبور از حيّز انتفاع خارج شد و به كلى قابل استفاده نيست. نظر به اين كه تبديل نمودن آن به احسن، موقوف به اجازۀ فقيه جامع الشرايط - كه در زمان غيبت مرجع و ولى امر از طرف امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف - مى باشد و بنده مقلد شما هستم و شما را اولى بالتقليد مى دانم. خواستم از محضر مبارك شما كسب اجازه نمايم، در صورتى كه مصلحت بدانيد، آب انبار مزبور را به وسيلۀ كارشناسى ماهر، ارزيابى كرده و بهاى آن را به ادارۀ اوقاف

ص: 216

يا هر كس كه اجازه بفرماييد، تحويل دهم تا چيز ديگرى خريدارى و وقف نمايند تا ثواب آن نصيب واقف آب انبار مزبور گردد. استدعا دارم پاسخ را چه نفى و چه اثبات مرحمت بفرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، وقف عام، قابل فروش يا تبديل نيست.

[سؤال 8352] 4493

بسمه تعالى 27 / 9 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى، دام توفيقه العالى، پس از تقديم سلام و عرض ارادت، همواره سلامتى آن وجود محترم را در تحت قبّه منوره، از خداوند بزرگ مسئلت دارم.

محترماً به عرض مبارك مى رساند: فتوكپى وقف نامه اى به نام «وقف اولاد» - كه در ادارۀ ثبت شهرستان تربت حيدريه، هم به نام «وقف اولاد» به ثبت رسيده است - در جوف نامه ارسال شد. مستدعى است ملاحظه نمايند و حكم شرعى آن را صادر فرمايند.

در زمان گذشته، ادارۀ اصلاحات ارضى، موقوفه را به سه نفر زارع به اقساط واگذار كرده و سند تنظيم كرده است و معلوم نيست زارعين اقساطى پرداخت كرده باشند و فعلاً زارعين اظهار پشيمانى مى كنند و وضع مالى آن ها هم خوب است. تعداد 28 نفر، ورثۀ واقف كه يازده نفر آن ها اولاد ذكور و هفده نفر اناث مى باشند و احتياج مبرم دارند و در انتظار حكم شرعى آن امام بزرگوار مى باشند تا احقاق حق به عمل آيد، ان شاء الله.

بسمه تعالى، وقف عام قابل خريد و فروش نيست و در وقف خاص فروش آن در موارد به خصوصى كه در رساله مذكور است، جايز است و در فرض مرقوم، اختيار امر وقف، با موقوف عليهم است و فروش آن باطل است.

ص: 217

[سؤال 8353] 4494

بسمه تعالى

ساحت مقدس مُلازمان حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

در اين مسأله شرعيه، ملكى وقف بوده و معلوم التوليه، زارع يا مستأجر وقت در غياب متولى و بى اطلاعى اهالى و تبانى با مأمورين اصلاحات ارضى، ملك را به دلخواه خود اجاره نموده، و پس از اطلاع، اعتراض متولى در مقابل عمل انجام شده و تكميل پرونده، مؤثر واقع نشد. سپس زارع غاصب، ملك را از اداره مذكور به مبلغ يك دهم اجاره، يك سال به اقساط خريدارى و سند تنظيم نمود. حال متولى اظهار مى دارد: چون قانون مقدس اسلام و شرع مطهر، اين گونه معاملات را خلاف و باطل مى داند و سند تنظيم شده نامشروع است بر عموم مؤمنين و شورا واجب است با متولى تشريك مساعى نموده و طبق معمول روستا، مال الاجاره را از زارع غاصب وصول و به مصرف تأمين نظر واقف برسانند. آيا بنا به اظهار متولى، به منظور حفظ منافع ملك موقوفه بر

مؤمنين واجب است در اين مورد اقدام و مال الاجاره را - چه از طريق مصادر امور دولتى و چه به طور كدخدامنشى - وصول و به مصرف برسانند. و يا مسئوليت شرعى و ايمانى ندارند؟ حكم الله را مرقوم فرمايند كه مورد نياز و مؤمنين بى صبرانه منتظر تكليف شرعى خود مى باشند. عند الله مثاب و مأجور خواهند بود.

بسمه تعالى، خريد و فروش وقف باطل است، بايد متصرفين، وقف را از متولى شرعى - با مراعات جهت و مصلحت وقف - اجاره نمايند تا مال الاجاره در جهت وقف، زير نظر متولى شرعى مصرف شود و كسى كه در وقف، بدون اجازۀ متولى شرعى تصرف كند، غاصب و ضامن است، بايد ديگران با مراعات شرايط، او را نهى از منكر نمايند.

[سؤال 8354] ‘ 4414

2. غسال خانه اى در همان روستا وجود دارد كه هم كوچك و هم در محل بسيار بدى قرار گرفته است. آيا مى شود آن جا را فروخت و يك غسال خانۀ بهتر و بزرگ تر،

ص: 218

در جاى مناسب تر ساخت يا نه؟

بسمه تعالى، غسال خانه قابل فروش نيست.

[سؤال 8355] ‘ 4297

3. فرش هاى مساجد كه نخ نما مى شود، آيا مى توان فروخت و تبديل به فرش نو نمود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر وقف نبوده و يا در صورت وقف بودن، قابل استفاده در مسجد نبوده، اشكال ندارد.

[سؤال 8356] ‘ 119

4. تبديل قرآن و كتب وقف شده در مساجد، به احسن وجه چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، تا موقعى كه قابل استفاده است فروش و تبديل آن جايز نيست.

[سؤال 8357] 4495

بسمه تعالى

مستدعى است جواب مسائل زير را مرقوم و ارسال فرماييد:

1. آيا فروش منزلى كه زمين آن وقف مسجد است و در آن استخوان ميت پيدا شده، را جايز مى دانيد يا خير؟

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست.

2. اهل محلى قسمتى از رشتۀ قنات خود را جزو صحن مسجد قرار داده اند و براى حفر چاه مسجد كه هم مسجد استفاده نمايد، هم به حمام برود از مردم جبراً پول گرفته اند و نيز براى زمين حمام از مردم پول گرفته اند آيا غسل و وضو صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر آب مباح باشد، غسل و وضو صحيح است.

3. اراضى آستان قدس رضوى را به عنوان خريد و فروش نقل و انتقال مى نمايند، آيا اين كار صحيح است و نماز و غسل در آن ها جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، رسيدگى به اراضى آستان قدس با متصدى شرعى آن است.

ص: 219

[سؤال 8358] 4496

بسمه تعالى 29 / 10 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، به عرض مبارك مى رسانيم:

ما اهالى كوهستان لايزنگان داراب يك حسينيه داريم كه قديمى است. مكانش هم جاى خوبى نيست. از پيشگاه مبارك خواستاريم كه اگر مى شود امر بفرماييد تا فروخته شود و وصل مسجد يك زمين است، حسينيه را آن جا از نو بسازيم اگر مى شود چون وصل مسجد است يك متر هم از حياط مسجد داخل حسينيه قرار بگيرد تا بتوانيم در عزادارى امام حسين عليه السلام جاى خوبى داشته باشيم در انتظار فرمان هستيم. در خاتمه سلامتى وجود آن مبارز بزرگ را از خداوند عالم خواستارم.

بسمه تعالى، فروش حسينيه و همچنين جزء حسينيه قرار دادن مسجد، جايز نيست.

[سؤال 8359] 4497

بسمه تعالى 6 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب، مدّ ظله العالى

محترماً؛ بدين وسيله معروض مى دارد كه درآمد بيمارستان موقوفه مفرّح، واقع در ياخچى آباد كه به مصرف مداواى بيماران مى رسد، توسط مال الاجارۀ موقوفات خود اداره مى شود. از حدود 10 سال پيش، تعدادى از قطعات كه مساحت هر كدام حدود 120 مترمربع مى باشد، توسط متولى وقت تبديل به احسن شده و سند مالكيت صادر گرديده است و در حال حاضر از اين امر جلوگيرى مى شود و تعداد كمى از قطعات فوق اضافه مساحت دارند (حدود 2 الى 25 مترمربع) كه روى آن احداث بنا شده و به صورت مسكونى مى باشد و موقوفه مايل است كه در اين گونه موارد سند اجاره جداگانه تنظيم شود، ولى چون اضافه مساحت در حدى نيست كه بتوان كارهاى

ص: 220

تفكيكى و ثبتى آن را انجام داد. لذا تنظيم سند اجاره براى آن مشكل است. على هذا در اين گونه موارد، تبديل به احسن اضافه مساحت طبق نظريه كارشناس، از نظر شرعى جايز مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، فروش وقف، جايز نيست.

[سؤال 8360] 4498

بسمه تعالى 25 / 3 / 1361

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، السلام عليكم، از خداوند متعال طول عمر و سلامتى براى امام و پيروزى در تمام جبهه ها براى رزمندگان اسلام و صحت و سلامت براى معلولين انقلاب و اسلام خواهانيم.

1. كسى زمينى را براى قبرستان شهر وقف كرده بود، ولى چون امكان اين هست كه اين زمين، داخل محدوده و به خانه هاى مسكونى نزديك خواهد شد؛ روى اين اصل اين زمين را براى احداث خانه فروختند. و پول آن را در بانك اسلامى و يا شركت تعاونى به جريان انداختند. در صورتى كه قبرستان موجود شهر. اكنون داخل خانه هاى مسكونى شده و از طرفى پر شده و شهر احتياج مبرم دارد به زمينى براى احداث قبرستان. آيا شرعاً اين عمل صحيح است؟

بسمه تعالى، زمين اگر وقف براى دفن اموات شده و تحويل وقف گرديده فروش آن باطل است و بايد تسليم جهت وقف گردد، در غير اين صورت اختيار آن با مالك بوده و فروش آن محكوم به صحت است.

2. زمين هايى در اطراف شهر هست كه سند رسمى ندارند و با قرارداد عادى بدون اجازه دولت و بدون در نظر گرفتن مقررات و قانون جمهورى اسلامى خريد و فروش مى شوند. آيا مى شود از آن زمين ها براى مسجد و خانه سازمانى افراد سپاه پاسداران خريدارى كرد؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت اسلامى است.

3. از زمين هاى يادشده سؤال دو، اگر خانواده شهدا بخرند چه حكمى دارد و آيا در اين مورد شهردارى موظف است براى دادن آب و برق و امكانات براى آن ها؟

بسمه تعالى، دولت، تابع مقررات بايد رفتار كند.

ص: 221

[سؤال 8361]

4499

بسمه تعالى 15 / 9 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، الامام روح الله الخمينى

با كمال احترام، به استحضار مى رسانم از شخصى - متولّى فعلى چهار پيمانه زمين وقف امام حسين عليه السلام - ده سال اجارۀ زمين موقوفه را، وصول نمودم و در ايام عاشورا خرج كردم، و ده سال گذشته را نيز اطلاع كامل دارم كه توسط متصدّيان قبلى وصول، و در ايّام عاشورا خرج شد. پنج سال است كه اين زمين را به مديرعامل اسبق دامپرورى - كه مدت سه سال است فرارى مى باشد - فروخته است. متولى از دادن موقوفه خوددارى مى كند و منكر وقف شده است. سه سال اجاره زمين را نداده و خيال هم ندارد بدهد، وظيفه شرعى چيست؟

بسمه تعالى، مربوط به دادگاه هاى مربوطه در دولت اسلامى است.

[سؤال 8362] ‘ 4532

2. در حدود هشت سال پيش رژيم گذشته زمين هاى مزروعى موقوفه قريه را به رعايا فروخت. اكثر كشاورزان از آن به بعد اجاره نپرداختند؛ زيرا متولى مطالبه ننمود و در عين حال قيمت املاك را هم به دولت نپرداختند و متولى وقف فعلاً از نظر كشاورزان فاقد صلاحيت شرعى توليت است و اداره اوقاف هم در اين مدت در اين زمينه كارى نكرده است. تكليف مال الاجاره هشت ساله چه مى شود؟ گروهى از كشاورزان قدرت ندارند همه آن را يك جا بپردازند؛ چگونه بپردازند و به چه مقامى؟ آيا اجازه مى فرماييد اجاره مزبور صرف عمران و آبادى قريه گردد؟

بسمه تعالى، فروش وقف باطل است و تصرف در آن منوط است به نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف. و نسبت به گذشته موجب ضمان اجرت المثل است. و اگر متولى خاصى كه شرعاً توليت او ثابت باشد ندارد، امر آن با حاكم شرع است.

ص: 222

[سؤال 8363] 4302

3. افرادى كه به غصب موقوفات ادامه مى دهند - اعم از زارع و كشاورز موقوفه يا غيره - و به مسائل دينى و نصايح مبلغين و فتاواى مراجع اعتنا نمى كنند؛ كشت و زرع و

تصرفات آن ها، حرام است يا خير؟ و اين بى توجهى عمدى، باعث فسق و عدم صلاحيت و امانت چنين افرادى مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، حكم مسأله معلوم است و اگر نزاعى در بين است، به محاكم صالحه مراجعه كنند.

[سؤال 8364] 4500

بسمه تعالى

دفتر محترم حضرت امام

محترماً؛ مستأجر، خانۀ مسكونى وقفى را، بدون موافقت متولّى، تخريب و به كارگاه تبديل نموده، و آن را در قبال اخذ مبالغى به عنوان سرقفلى، به غيرواگذار نموده است.

توضيح: در اجاره نامه، مستأجر حق انتقال مورد اجاره را - كلاً و يا جزئاً - به غير نداشته است. خواهشمند است دستور فرماييد حكم شرعى اين مسأله را، براى اطلاع اين جانب اعلام و ابلاغ دارند.

بسمه تعالى، در فرض سؤال، كسى كه ساختمان وقفى را تخريب كرده، ضامن است و حق سرقفلى براى وى ثابت نيست، و تصرف در موقوفه بدون اذن و اجازۀ متولى شرعى، در حكم غصب است.

[سؤال 8365] 4501

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى ادام الله ظله العالى

شخصى چند قطعه باغ وقف بر اولاد ذكور نموده و به علت دور بودن از محل

ص: 223

سكونت موقوف عليهم تمام آن مسلوب المنفعه شده و الآن يك قطعه آن باقى است و آن هم در معرض خرابى مى باشد و تا چند سال ديگر مثل آن ها مسلوب المنفعه مى شود آيا اجازه مى فرماييد كه متولى آن باغ را بفروشد و يك باغ بهتر و نزديك تر خودش بخرد و به همان نهج وقف باشد يا خير؟ ضمناً مبلغ يك تومان از درآمد باغ ها در قديم به مصرف روضه خوانى مى رسيده، آيا همان يك تومان قديم خرج شود يا وجه نقد امروز.

بسمه تعالى، در فرض مذكور فروش وقف جايز نيست و بايد بر طبق وقف عمل شود.

[سؤال 8366] ‘ 1890

28. موقوفاتى در بين اراضى اشخاص هست نظر به اين كه روى حوادث روز از آن ها نگيرند و از بين ببرند على الظاهر انكار عنوان موقوفه بودن آن ها را كرده اند، آيا اگر نشد در بين خود عنوان موقوفه را مخفى حفظ كنند راهى براى فروش و مصرف در امر خيرى ديگر دارد يا نه، تكليف اين ها چيست؟

بسمه تعالى، حقّ فروش و تبديل ندارند.

[سؤال 8367] 4502

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، زيد توفيقه

پس از عرض سلام، از حضور آن رهبر عزيز تقاضا مى كنم جواب مسأله ذيل را مرقوم فرماييد.

خانه اى است واقع در شهر قم، صاحب خانه مذكور اين خانه را طبق قراردادى براى حسينيه وقف نمود، پس از وقف، كلنگ ساختمان را واقف در حضور اهالى محل به زمين زد و اهالى هم خانه را خراب كردند. دست اندركاران ساختمان فوق پس

ص: 224

از تحقيق فهميدند كه ساختمان حسينيه آن طورى كه واقف مى خواهد حدود يك ميليون تومان خرج دارد.

ولى ايشان حق توليت را براى خود و اولاد ذكور نسل بعد نسل خود به مقدار 1/3 از درآمداين حسينيه قرارداده است، در صورتى كه سرمايه گذارى ايشان1/6 مى باشد ( 1/6از جمع پول ساختمان و زمين) دست اندركاران ساختمان شرايط واقف را قبول نكردند و ساختمان ساخته نشد ولى واقف اصرار به عمل كردن به شرايط را دارد.

بنابراين از شما رهبر عظيم الشأن تقاضا مى كنيم كه اوّلاً: با اين كه دست اندركاران مسجد شرايط واقف را قبول ندارند حالا اين وقف صحيح است يا نه؟ مرقوم بفرماييد؛ زيرا از اين قضيه حدود هشت سال مى گذرد و زمين مذكور همين طور باقى است و دو سال پيش يكى از علما چنين فرمودند كه وقف باطل است و واقف نصف زمين مذكور را فروخت و نصف ديگر را بدون هيچ شرطى به مسجد بخشيد. حال اهالى محل به خريدار نصف زمين و فروشنده كه در حقيقت همان واقف بوده اعتراض مى كنند كه اين زمين از مسجد است و فروشنده حق فروش ندارد، تكليف خريدار چيست؟ لطفاً مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر چيزى را كه وقف كرده تحويل جهت وقف هم داده خريد و فروش آن جايز نيست و در غير اين صورت اشكال ندارد.

[سؤال 8368] 4503

بسمه تعالى 21 / 10 / 1361

محضر مبارك رهبر عالى قدر حضرت امام خمينى مدّ ظله

پس از درود و تحيات و آرزوى سلامتى وجود جناب عالى، از آن رهبر عالى قدر استفتا مى شود مقدار زمينى با آب است كه وقف بر اولاد ذكور مى باشد و از منطقه سكونت وراث تقريباً يكصد و سى كيلومتر فاصله دارد كه احتمال مخروبه شدن آن مى رود، آيا ممكن است زمين و آب را فروخته و در محل سكونت اولاد ذكور به جاى

ص: 225

آن ملك ديگرى خريد يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم فروش جايز نيست.

[سؤال 8369] ‘ 1546

5. زمين و اعيانى وقف بوده، اعيان از بين رفته، زمين باقى است، كسى هم او را آباد نمى كند، مى شود زمينش را فروخت يا نه؟

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست مگر در موارد خاصه كه در رساله مذكور است.

[سؤال 8370] 4504

بسم الله الرحمن الرحيم 16 ذى القعده 1402 ق

مولانا، قائد الاُمّة الإسلامية، آية الله العظمى والمرجع الأعلى، سماحة الإمام المفدي السيّد روح الله الخميني، مدّ الله ظله على الإسلام والمسلمين؛ آمين

رجل وقف عقاراً منذ أمد بعيد على الذكور من ذرّيته ومن تناسل منهم ذكوراً وقد انتهى الحال به، إلى أن سقط عن الانتفاع المعتدّ به، مع كونه ذا منفعة يسيرة ملحقة بالمعدوم عرفاً ومع احتياج الحاضرين من الموقوف عليهم إلى عوضه حاجة ماسّة ومتعسّر، بل متعذّب شراء ملك بثمنه ووقفه على النهج الذي كان عليه الوقف الأوّل؛ فهل تأذنون في بيعه وتوزيع ثمنه على الحاضرين؟ أفتونا دام ظلكم

بسم الله الرحمن الرحيم، لا يجوز في مثل مفروض السؤال، بيع الوقف وتوزيع ثمنه على الموقوف عليهم.

[سؤال 8371] 4505

بسمه تعالى 21 شوال 1399 ق

رهبر عالى قدر و مرجع بزرگ جهان تشيع حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله خمينى، دامت بركاته

جعلت فداك، استفتائاً عرض مى شود كه قناتى است مخروبه و از كار افتاده كه قابل

ص: 226

مرمت نيست. مالكين قنات اراضى مربوطه را فروختند و يك سهم از چهل و دو سهم آن، وقف تعزيۀ حضرت خامس آل عبا عليه السلام بود. مادامى كه قنات جريان داشت سالانه وجه اجارۀ آن خرج تعزيۀ حضرتش مى شد. حالا ديگر سال ها است كه قطع گرديده است. اكنون بيان فرماييد مبلغى را كه از وجه اراضى فروخته شده به وقف مزبور، سهميه مى رسد، در چه مصرفى مى توان خرج نمود؟

والسلام عليكم واللعن والخزى على اعدائكم اجمعين

بسمه تعالى، فروش وقف بدون مجوز باطل است. و اگر مجوز داشته با پول آن به نظر متولى شرعى، بايد زمين ديگرى خريدارى و عوايد آن در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8372] 4506

بسمه تعالى 19 / 4 / 1362

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، مدّ ظله العالى، با عرض احترام و آرزوى طول عمر و عزت روزافزون، تقاضا دارد نظر مبارك را در مورد ذيل بيان فرماييد.

بعضى از اراضى موقوفه در سنوات گذشته با مجوز شرعى به فروش رسيده يا به فروش مى رسد، آيا در صورت صلاح و صرفه وقف، اجازه مى فرماييد از محل وجوه حاصله از فروش، اقدام به خريد يا احداث ساختمان گردد يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

نمايندگان امام در سازمان اوقاف: محمد على نظام زاده، سيدمهدى جمارانى

بسمه تعالى، در صورتى كه فروش آن ها طبق موازين شرعى بوده و درآمد آن تكافوى تبديل آن ها را به اراضى ديگرى به همان مقدار نمى كند، مجازيد با پول آن جاى ديگرى را خريدارى و يا بنا كنيد و از منافع آن طبق وقف عمل نماييد.

ص: 227

[سؤال 8373] 4507

بسمه تعالى 28 جمادى الثانى 1398 ق

محضر مقدس آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى على رؤوس الانام

زمينى است وقف بر حضرت ابا عبدالله عليه السلام كه درآمد آن بايد صرف روضه خوانى شود. شير خورشيد سرخ، اين زمين را تصرف كرده و براى مردم كه بر اثر زلزله خانه هاشان خراب شده، خانه ساخته است. مساحت بسيار كمى از اين زمين باقيمانده كه از نظر كشاورزى قابل استفاده نيست؛ چون در ميان ده واقع شده و از نظر اين كه كسى در اين جا ساختمان كند و اجاره دهد نيز قابليت ندارد. خلاصه زمين قابل استفاده نيست. آيا اجازه مى فرماييد زمين را بفروشيم و از ثمن آن، جاى ديگر زمين مزروعى به نفع وقف خريدارى نماييم.

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست، بلى اگر به هيچ نحو استفاده ندارد؛ مى توانند با اجازه متولى شرعى آن را بفروشند و تبديل به زمينى كه استفاده در جهت وقف از آن ممكن باشد بنمايند.

لذا استدعا دارد مرقوم فرمايند آيا با رضايت متولى فعلى ملك و چهار فرزند ذكور ايشان مى شود در مقدارى از زمين، باشگاه ورزشى باستانى (زورخانه) كه عام المنفعه خواهد بود و يك طبقه هم منزل مسكونى احداث نمود يا خير؟ با چه شرايط و چه شكل؟

بسمه تعالى، در صورتى كه زمين وقف شده براى امر خاصّى، اجاره دادن مقدارى از آن زير نظر متولى شرعى و صرف عوائد آن در جهتى كه مال الوصيّه طبق وصيّت براى آن وقف شده مانع ندارد.

[سؤال 8375] 4509

بسمه تعالى 16 / 11 / 1361

دفتر محترم امام خمينى مدّ ظله العالى

احتراماً قطعه زمينى حدود صد متر مربع وقف اولاد است و در آن زباله و آشغال ريخته مى شود كه به بهداشت عمومى لطمه مى زند. آيا مى شود حدود 30 متر مربع آن را به فروش رسانيد و از فروش آن مابقى را به صورت مغازه در آورد و آن قسمت كه مغازه شده است به وقفيت اولاد باقى باشد؟ چون صاحب آن موفق به ساختن نمى باشد.

بسمه تعالى، چنانچه با نظر متولى شرعى و موقوف عليهم آن را براى ساختن مغازه اجاره دهند و مال الاجاره صرف در جهت وقف شود مانع ندارد، ولى با امكان بهره بردارى از آن ولو به طور اجاره، فروش آن جايز نيست.

[سؤال 8376] 4510

بسمه تعالى 7 / 12 / 1361

محضر حضرت آيت الله العظمى رهبر عظيم الشأن امام خمينى مدّ ظله العالى

فدايت شوم، چه مى فرماييد در مسأله زمين وقف شده:

ص: 229

1. كسى يك قطعه زمين مزروعى خود را وقف مسجد نموده تا عايدات آن را در تعميرات اساسى كلى و جزئى و هكذا، در مايحتاج مسجد نامبرده خرج و مصرف نمايند، حالا از طرف ادارۀ بهداشت در همين زمين مرقومه يك ساختمان خانۀ بهداشت بنا نموده اند، راه استفاده از ساختمان احداثى در اين زمين موقوفه چطور است؟ مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، مى توانند زمين مزبور را كه در آن ساختمان شده به قيمت عادله از متولى شرعى وقف اجاره كنند و مال الاجاره بايد صرف در جهت وقف شود.

2. كسى ديگر يك قطعه زمين خود را وقف سيدالشهدا عليه السلام و اولاد ذكور خود نموده كه نسلاً بعد نسل از عايدات همان زمين مخارج خودشان را تأمين نمايند و هر سال به نام حضرت سيدالشهدا عليه السلام به مدت ده روز عزادارى نمايند، ولى از طرف جهاد و براى اهالى قريه قره شبان لوله كشى كرده اند و در گوشه همين زمين چاه عميق حفر و منبع آب نصب و بنا كرده اند. آيا اهالى قريه مزبور مى توانند از آب آشاميدنى همين چاه موقوفه براى وضو و غسل و آشاميدن خودشان استفاده نمايند؟ البته فعلاً مخارج زيادى در چاه عميق و منبع آب صرف كرده اند و اگر بخواهند در جاى ديگر دوباره خرج نمايند ممكن نمى باشد، راه حل را در اين مسأله مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، چنانچه رضايت موقوف عليهم تحصيل شود و اقدام به عزادارى هم بشود مانع ندارد.

[سؤال 8377] 4511

بسمه تعالى

استفتا از حضرت امام

ساختمانى كه مستأجر در زمين موقوفۀ خاص، با اجازۀ توليت با هزاران گرفتارى كه با شهردارى قبل از انقلاب داشته، ساخته است و با داشتن اجازه از توليت، آن را به ديگرى اجاره داده است. حال بعد از انقلاب، طريقۀ دريافت اجاره به چه صورت امكان پذير است؟ آيا مى شود متولى شرعى به نسبت زمين، و مستأجر دست اول - كه

ص: 230

ساختمان را ساخته - به نسبت ساختمانش، اجاره را دريافت دارند؟

بسمه تعالى، ساختمان اگر از خود شما است، مى توانيد به او اجاره دهيد و مال الاجاره بگيريد.

[سؤال 8378] 4512

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى آقاى خمينى، دام ظله العالى

بيان فرماييد ملكى را زيدى وقف نموده براى قرائت قرآن، مشروط بر اين كه ملك در تصرف اولاد او بوده باشد نسلاً بعد نسل كه هر روز دو جزء قرآن قرائت بنمايند و از اين ملك وقف در زمان طاغوت سه قطعه عدواناً جاده و خيابان شده است و يك قطعه جزئى باقيمانده كه اصلاً قابل زراعت نيست، چون اطراف اين قطعه زمين باقيمانده را صاحبان اراضى اطراف آن منزل كرده اند فقط براى منزل مى شود از آن استفاده نمود. اجازه مى فرماييد كه اين قطعه زمين باقيمانده را به فروش برسانند و در محل ديگر كه براى زراعت خوب است عوض آن ملك بخرند و وقف نمايند؟

از خداوند متعال، پيروزى اسلام و طول عمر رهبر عزيزمان را خواستارم.

بسمه تعالى، فروش وقف جايز نيست، ولى اجاره دادن آن براى ساختمان با ملاحظه جهت و مصلحت وقف مانع ندارد.

[سؤال 8379] 4513

بسمه تعالى 9 / 10 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، پس از ابلاغ سلام، لطفاً جواب مسأله ذيل را بيان فرماييد:

كاروان سرايى است موقوفه، و مدتى است كه از زمان اجاره آن گذشته است. مستأجر به اعتماد قوانين خلاف شرع سابق حاضر نيست آن محل را تخليه نمايد. لطفاً مرقوم فرماييد آيا تصرف و كسب و كار در اين محل وقف براى مستأجر بعد از

ص: 231

گذشتن مدت اجاره جايز است يا نه و آيا تخليه محل واجب است يا نه؟

بسمه تعالى، بعد از مدت اجاره، مستأجر بايد موقوفه را از متولى شرعى آن اجاره كند و يا آن را تخليه و در اختيار متولى شرعى قرار دهد و اگر اختيار واگذارى به غير را شرعاً داشته باشد، مى تواند به ديگرى واگذار كند.

[سؤال 8380] 4514

بسمه تعالى

شريعتمدار، مقتداى تام، مروج الاحكام، حضرت آيت الله، امام خمينى، دامت بركاته، چه مى فرماييد در اين مسأله كه زيدى قطعه زمين موقوفه و يا مغازه اى را از متولى وقف اجاره نموده به مبلغ و مدت معيّنى، حال پس از منقضى شدن مدت اجاره، مستأجر حاضر براى تجديد سند اجاره نمى باشد و متولى هم اظهار مى دارد كه از نظر شرعى راضى نيستم. آيا مستأجر مى تواند در زمين موقوفه و يا محل كسب و كار، نماز و يا عبادت نمايد يا خير؟ اجركم على الله

بسمه تعالى، بدون اجازه متولى شرعى يا اجاره از او، حكم غصب را دارد.

[سؤال 8381] 4515

بسمه تعالى 23 / 2 / 1362

استفتا از محضر مبارك امام امت، مرجع تقليد شيعيان جهان

شخصى عايدات يك قطعه مزرعۀ خويش را - با حضور در دفتر اسناد رسمى - طبق قرار شرعى، حبس مؤبّد عزادارى محرم خامس آل عبا نموده، و قرار كتبى در ادارۀ اوقاف محفوظ مى باشد. سنواتى بعد از ارتحال نامبرده، يكى از ورثه - على رغم اعتراض كتبى وراث ديگر - قطعه زمين مزبور را با داعيۀ مالكيت، تصرف عملى نموده و در نظام طاغوتى، جهت احداث بيمارستان، به سازمان شير و خورشيد سرخ محل، به بيع فضولى قولنامه، و وجه مربوطه را دريافت داشته است. بعد از انقلاب هيأت پنج نفرى واگذارى زمين، قطعۀ مزبور را مشمول بند 12 اراضى موات تلقى كرده، و در

ص: 232

اختيار ادارۀ راه و آموزش و پرورش محل قرار داده اند، ادارات مذكور - على رغم اعتراض كتبى هلال احمر محل - به استناد اجازه نامۀ هيأت واگذارى زمين، به احداث تأسيسات مسكونى و آموزشى مبادرت نموده اند. اينك كه صحت جريان وقف و فضولى بودن بيع روشن شده، تكليف شرعى وقانونى ادارۀ اوقاف، هلال احمر، ادارات راه و آموزش و پرورش در تأمين منظور واقف، و استيفاى مخارج خودشان چيست؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن مزرعه، شرعاً ثابت است، مى توانند به متولى شرعى مراجعه كنند و با مراعات جهت و مصلحت وقف، آن را براى استفاده هاى ذكر شده در آموزش و پرورش و غيره، اجاره نمايند و مال الاجاره را در جهت وقف صرف كنند.

[سؤال 8382] 4516

بسمه تعالى

محضر شريعت مدار، مقتدى الأنام، مروج الأحكام والمسلمين، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، أدام الله أظلالكم

زيدى زمينى موقوفه را اجاره نموده و در مدت اجارۀ خود، حق خود را به فلان مبلغ به ديگرى واگذار نموده؛ آيا متولى مى تواند از نظر غبطۀ وقف، مبلغى براى موافقت خود - جهت واگذارى - از دو نفر دريافت نمايد يا خير؟ أجركم على الله

بسمه تعالى، اگر در اجارۀ اوّلى، حق واگذارى به غير را به مستأجر نداده، اجارۀ دوم فضولى و موقوف است به اجازۀ متولى شرعى و متولى بايد مطابق صلاح وقف عمل كند.

[سؤال 8383] 4517

بسمه تعالى

رياست محترم دفتر امام خمينى

خواهشمند است استفتاى امام امت راجع به زمينى كه متعلق به اوقاف بوده و اجاره

ص: 233

داده شده و در آن خانه سازى شده را بفرماييد، آيا مى توان آن خانه را خريد و فروش كرد و اجراى احكام دين در آن جا صورت شرعى دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف، ساخته شده فروش ساختمان و اجاره زمين وقف با نظر متولى شرعى مانع ندارد.

[سؤال 8384] 4518

بسمه تعالى 19 / 3 / 1362

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

احتراماً؛ به استحضار مى رساند: رقبات يكى از موقوفات قم كه وقف براى مدرسۀ علوم دينى مى باشد، به صورت زراعى در دست مستأجر بوده كه در آن، غرس درخت نموده است و اخيراً نبش يكى از ميادين بزرگ شهر قرار گرفته كه اطراف آن، كلاً ساختمان و محل مسكونى شده است. با توجه به اين كه اجارۀ ساليانۀ فعلى آن، مبلغ سى و هفت هزار تومان است. چنانچه اقدام به ساختمان شود، هم عدۀ زيادى از مردم را صاحب خانه مى كند و هم درآمد وقف ده ها برابر مى شود. آيا اجازه مى فرماييد درخت ها را با رضايت مستأجر قطع و زمين به صورت مسكونى درآيد؟

مسئول اوقاف قم

بسمه تعالى، اجاره دادن زمين مذكور، براى ساختن خانه در مفروض سؤال، زير نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف، مانع ندارد.

[سؤال 8385] ‘ 4477

3. جمعى از مؤمنين در منطقه اى مسكن دارند كه يك دانگ از شش دانگ، وقف است به طور مشاع، وظيفه چيست؟ و مبلغ قابل پرداخت چه ميزان بايد باشد؟ و در صورت نبودن وقف نامه كه به طور شياع، وقفيت ثابت شود، دستور چيست؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن محرز باشد، بايد مقدار وقف را از متولى شرعى خاص يا از حاكم شرع، به نرخ عادله اجاره كنند.

ص: 234

[سؤال 8386] 4519

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر شيعيان جهان، حضرت آيت الله العظمى آقاى خمينى، مدّ ظله

شخصى از روى جهالت و نادانى و ندانم كارى از مسائل وقف زمين موقوفه اى را كه قسمت عمده آن بى كار و قسمتى زمين مزرعه است كه اكنون معادل يك هكتار است درخت ليمو و نخل در آن زمين كاشته است و با دست خود مقدارى از اين درخت هاى مزرعه را به عنوان ملك طلق خود تصرف نموده و از آن ها بهره بردارى مى كند، آيا چنين كارى از نظر شرع مقدس اسلام صحيح است يا خير؟ و اگر صحيح نيست آيا راهى براى جبران زحمات اين شخص مى باشد؟

بسمه تعالى، در صورتى كه نهال درختان از غارس است درختان ملك او است و بايد اجرت المثل زمين موقوفه را بپردازد كه با نظر متولى شرعى وقف، در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8387] 4520

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

زمين موقوفه اى است كه به واسطه خيابان كشى از استفاده اوليه افتاده و مقدار كمى باقيمانده، چنانچه مغازه شود و اجاره داده شود مصلحت موقوفه است. اذن مى فرماييد: كه چند دكان ساخته شود؟

بسمه تعالى، در صورت موافقت با جهت وقف، مجازند ولى اگر متولّى خاصّ دارد، بايد با نظر او باشد.

[سؤال 8388] 4521

بسمه تعالى 30 / 6 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، بعد الحمد و الصلاة و سلام و

ص: 235

عرض ادب، استدعاى صدور پاسخ مسأله ذيل را دارم:

اگر متولى موقوفۀ اولادى، آن را بدون رعايت غبطه و مصلحت وقف و موقوف عليهم، و بر خلاف ميل و رضاى آن ها اجاره دهد، به نحوى كه متضمن ضرر كلى موقوف عليهم باشد، آيا اجاره صحيح است يا باطل؟

بسمه تعالى، تصرف در وقف اگر خلاف جهت و مصلحت وقف باشد، جايز نيست و عقد اجاره در فرض مرقوم، صحيح نيست.

[سؤال 8389] 4522

بسمه تعالى 25 / 10 / 1361

محضر مبارك امام امت حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى على رؤوس المسلمين

به عرض مى رساند كه در كميجان اراك، مدت تقريباً هفتاد سال پيش، مدرسۀ علوم دينى شخصى به نام ميرزا على اصغر بنا و اتمام نموده، جهت تدريس و تعليم علوم دينى كه تا حال، هيچ گونه استفاده نشده و پدرم مدت دو سال، خواست كه شاگردانى تعليم نمايد كه آن هم با بى استقبالى مردم روبه رو شد. ولى مدرسۀ مذكور دست توليت وراث واقف، معموره است كه عبارت از: چند عدد حجره و يك سالن مسجد نماز مى باشد. ولى در كميجان، چون مساجد زيادى وجود دارد، شايد در اين مسجد، ماهى يك بار، درش باز نمى شود. لذا در جنب اين مدرسه، زمينى به مساحت تقريبى چهار هزار متر باغ انگورى و ميوه هاى درختى كه آن هم در اثر مسن بودن اين باغ، از بين رفته و به صورت خرابه درآمده است كه فى الحال بدون بهره مى باشد. اخيراً از مقام جمهورى اسلامى، بودجه براى بيمارستانى در اين محل تعيين و سيصد پارچه آبادى، از اين استفاده خواهند نمود كه تا حال فاقد بيمارستان مى باشد. اهالى محل از اين جانب تقاضا نمودند كه از محضر مبارك امام استفتا شود كه آيا اين زمين كه داراى قابليت بسيار خوبى - جهت بيمارستان از نظر جا و محل مناسب و نزديك آب

ص: 236

قنات -مى باشد. آيا اجازه مى فرمايند كه در اين زمين، بيمارستان بنا نمايند؟ در ضمن وراث واقف هم، همين آرزو را دارند تا نظر امام امت چه باشد. توضيحاً زمين مزبور جزو موقوفات همين مدرسه مى باشد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر زمين مزبور جهت استفادۀ خاصى وقف نشده، متولى شرعى با مراعات مصلحت و جهت وقف، مى تواند آن را اجاره دهد كه بيمارستان شود و مال الاجاره مقرر را در جهت وقف صرف نمايند.

[سؤال 8390] 4523

بسمه تعالى 7 / 5 / 1361

محضر محترم رهبر انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى

استحضاراً به عرض عالى مى رسانم كه اين جانب در چند سال پيش، تمامى شش دانگ يك كاروان سرا را طبق قباله و سند رسمى، وقف كردم، كه درآمد آن بعد از هزينه خودش در مسجد قائمى صرف شود. قبل از وقف كاروان سرا يك باب مغازۀ آن را طبق قباله عادى به مبلغ دو هزار تومان فروختم به كسى و بعد از وقف - كه مدت هشت سال گذشته است - به خاطر اين كه ملك وقف شش دانگ باشد، مغازه را، از مالك آن به مبلغ هفتاد هزار تومان خريده و واگذار وقف نمودم و در همين حال با توافق خود طرف، و قبض بنگاه مغازه را از قرار ماهى سيصد تومان به خودش به اجاره دادم، و حال كه مطالبۀ اجاره را جهت صرف موقوفه مى نمايم، از دادن آن امتناع مى ورزد. نظر جناب عالى را در اين مورد مرحمت فرماييد. از خداوند متعال طول عمر آن مرجع عظيم الشأن را خواستارم.

بسمه تعالى، مستأجر وقف موظف است وجه اجاره را به متولّى شرعى تسليم كند، تا در جهت وقف صرف شود، و اگر نزاعى در بين است به مقامات صالحه مراجعه كنند.

ص: 237

[سؤال 8391] 4524

بسمه تعالى 10 / 2 / 1361

حضور مبارك رهبر كبير انقلاب، امام امت، دامت بركاته العاليه

1. زمين اوقاف را كه خراب بوده از ادارۀ اوقاف اجاره نموده و آباد كرده و مال الاجاره پرداخت مى كنم. آيا اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، چنانچه متولى خاص ندارد يا با اجازۀ او بوده، مانع ندارد.

[سؤال 8392]

2. ملك اوقاف را شخص ديگرى اجاره كرده، ساختمانى هم در آن احداث نموده و حق بهره بردارى آن را به ما واگذار نموده است. ضمن اين كه خودش به اوقاف اجاره مى دهد، از ما نيز اجاره مى گيرد. آيا اين موضوع اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

[سؤال 8393]

3. نماز خواندن در املاك فوق اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، صحيح است.

[سؤال 8394] ‘ 3406

5. شخصى زمينى را از سازمان اوقاف اجاره مى كند و در روى آن زمين ساختمان مى نمايد، آيا ساختمان آن در ملكيت موقوفه قرار مى گيرد و يا به شخص سازنده متعلق است؟

بسمه تعالى، ساختمان ملك سازنده است، مگر اين كه از عوايد يا مال الاجارۀ موقوفه ساخته شده باشد.

[سؤال 8395] 4525

بسمه تعالى

1. قريه اى است موسوم به گاوزن كلا در محلات درون كلاى غربى، داراى

ص: 238

جمعيتى در حدود صد خانوار كه در گذشته از حمام محل مجاور كه تقريباً نيم كيلومتر فاصله دارد و يا از حمام محلات ديگر كه دو تا سه كيلومتر فاصله دارد، استفاده مى نمودند. مدتى است به خاطر خرابى حمام محل مجاور، اهالى ناچارند به حمام محل هاى مجاور رود بروند. طى مسافت، به خصوص در فصل زمستان براى زنان باردار مشكل و براى شيخ و شيخه و بيماران، مشكل تر و از اين حيث ساكنان قريۀ مزبوره در زحمت و ناراحت هستند. در نظر گرفته شده در ضلع جنوبى قطعه زمين موقوفۀ مزروعى - شاليزارى به مساحت تقريبى چهارده هزار متر مربع - ، كه به گاوزن كلا متصل است، چهارصد متر با رعايت غبطۀ وقف و اجور نسبى سالانه و با موافقت متولى شرعى و آسايش سكنۀ قريۀ ياد شده، براى حمام و احداث آن تخصيص يابد. اشكالى دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر منافاتى با جهت وقف ندارد از متولى شرعى براى ساختن حمام اجاره كنند و اجرت آن در جهت وقف صرف شود.

2. در موقع اجراى صيغۀ وقف كه از تاريخ آن نود سال مى گذرد، تمام محلات درون كلا فقط يك تكيه و مسجد بود. و افراد همۀ محلات كه در آن وقت شايد از پنجاه خانوار تجاوز نمى كرد از جمله اهالى گاوزن كلا در اين تكيه كه واقف درآمد زمين موقوفه را به نحو مقرر در وقف نامه به آن تخصيص داد در ايّام سوگوارى و غيره اجتماع مى نمودند. پس از افزايش جمعيت، در گاوزن كلا هم تكيه اى احداث شد و اهالى اين محل كه سابقاً در تكيۀ قديمى درون كلا شركت و به سوگ مى نشستند. اكنون آن ها و يا اعقابشان در تكيۀ مستحدثه در مواقع عزادارى جمع شده و به سوگ مى نشينند. آيا مى توان از درآمد زمين مورد بحث، در ايام سوگوارى به تكيۀ احداثى داد يا خير؟

بسمه تعالى، بايد عوايد وقف در همان تكيه اى كه براى آن وقف شده مصرف شود.

3. راه مواصلاتى و ارتباطى بين درون كلاى غربى و محلات ديگر و قريۀ گاوزن كلا در قديم وجود داشته و دارد. اهالى و وسايل نقليه موتورى و مواشى و دوابّ و غيره از اين راه استفاده نموده و عبور و مرور مى نمايند. ضمناً در گذشته مردم دو محل از حاشيۀ بى روح زمين موقوفۀ مذكوره كه حد فاصل دو قريه بوده - از لحاظ نزديكى - رفت و آمد مى نمودند. حال مى خواهند (با وجود جاده و راه قديمى موجود كه مورد استفاده بوده و هست) آن را وسعت داده و در زمين زرعى موقوفه ياد شده راه و

ص: 239

جاده اى كه وسايط نقليه موتورى نيز از آن عبور نمايد احداث نمايند، آيا احداث جاده در آن جايز و عبور و مرور افراد از راه احداثى اشكال دارد يا خير؟ حكم مسأله چيست؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 8396] 4526

بسمه تعالى 24 / 2 / 1362

حضور مرجع و رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، دامت بركاته الشريف

احتراماً؛ به موجب آيين نامۀ اجرايى سازمان اوقاف براى بهره بردارى از موقوفات، تا كنون اراضى مسكونى، يا طبق نظريه كارشناسان رسمى دادگسترى ارزيابى و با دريافت ده الى بيست درصد قيمت، به عنوان پذيره به اجاره واگذار مى شده؛ و يا - در مواردى كه قيمت اراضى مشخص نمى باشد - به طريق مزايده، انجام و با برندۀ مزايده پس از دريافت پذيره، اجاره نامه تنظيم مى گردد.

نظر به اين كه در اين گونه موارد، كسانى مى توانند برنده مزايده شوند كه از امكانات مالى بيشتر برخوردار بوده، و افراد مستضعف و كم درآمد از اين حق، محروم خواهند شد، بنابراين نظر آن ولى فقيه و مرجع عالى قدر را در مورد ترك مزايده، و واگذارى اراضى موقوفه توسط متوليان، طبق نظريۀ كارشناسان رسمى و تحت نظارت سازمان اوقاف را اعلام فرمايند، تا مورد عمل واقع شود.

بسمه تعالى، در اجارۀ موقوفه لازم است بر طبق شرايط واقف و مصلحت وقف عمل شود و اگر متولى خاص دارد، بايد زيرنظر متولى شرعى خاص، اقدام شود.

[سؤال 8397] 4527

بسمه تعالى 1 / 9 / 1361

جناب مستطاب، حضرت آيت الله العظمى، الامام خمينى، حفظه الله

مغازۀ وقف مقبره را اجاره كرده و در آن قيد شده است كه تعميرات جزئى، نظير

ص: 240

كاه گل و خرده كارى به عهدۀ مستأجر است. مستأجر، پايه هاى مغازه تحت تصرف خود را آهنى كرده، و درب آن را تعويض نموده است، و چوب و درب آن را، به مبلغ حدود 2500 تومان فروخته است، و حدود سى هزار تومان، خرج آهن و مصالح ساختمانى كرده است. و چون مغازه مرغوب شده، متولّى اجاره را اضافه نموده است.

بعد از مدت سه سال از ساختمان مغازه، در سال 1361 در اثر عقب نشينى خيابان، مغازه به طور كل خراب شده است و در مسير قرار گرفته است. در اين جا، آهن و مصالح از آنِ ملك وقف است، يا از مستأجر؟

بسمه تعالى، اگر آن ها را وقف نكرده و از مال الاجاره و عوايد وقف تهيه نشده، ملك خود او است.

[سؤال 8398] 4528

بسمه تعالى

1. باغى دارم كه وقف نموده ام و در گذشته و حال كليه كارهاى آن را خودم انجام مى دادم ولى الآن به علت كهولت سن احساس مى كنم كه قادر نيستم كه خودم كارهاى باغ را انجام دهم و خيال دارم جهت جمع آورى ثمر آن به يك نفر اجاره بدهم آيا از نظر شرعى مى توانم اجاره دهم يا خير؟

بسمه تعالى، اگر توليت وقف با خود شما است مى توانيد با مراعات جهت وقف اجاره دهيد.

2. مدت چهار سال است كه براى زيارت به خانه خدا شركت مى كنم و موفق نشدم تا اين كه امسال مبلغ پنجاه هزار ريال به عنوان ثبت نام به اداره اوقاف واريز كردم ولى متأسفانه در قرعه كشى موفق نشدم، به اين جانب وعده دادند اگر پول را پس نگيريد سال آينده پول شما محفوظ است و بدون قرعه كشى حق تقدم داريد. با اين شرايط سال آينده مى توانم بدون قرعه كشى به حج بروم يا اين كه با پس گرفتن پول مجدداً در قرعه كشى شركت نمايم. آيا وجه ياد شده را وصول نمايم يا خير؟

از پيشگاه امام خواهشمند است اين دو مسأله امر به جواب فرمايند.

بسمه تعالى، اگر مستطيع هستيد نبايد زمينه حج براى سال آينده را تفويت كنيد.

ص: 241

[سؤال 8399] 4529

بسمه تعالى

متولى مسجد جامع گوهرشاد فوت كرده و موقوفاتى كه مرحوم متولى اجاره داده بوده اكنون اداره اوقاف تجديد اجاره كرده است. اجاره كردن زمين و دادن مال الاجاره در اين حكومت اسلامى چگونه است؟

بسمه تعالى، به متصديان مربوطه مراجعه شود.

[سؤال 8400] 4530

بسمه تعالى 6 / 10 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر قائد اعظم جناب امام خمينى، دامت بركاته، محترماً معروض مى دارد: آب موقوفه از رودخانه اى در دست مستأجر بوده به توليت شرعى پدر اين جانب، و مدت پانزده سال است كه توليت و عملكرد ملك مزبور به اين جانب واگذار شده به مال الاجاره معيّنى، و همه ساله مال الاجاره را به نظارت ناظر ملك مزبور صرف تكيۀ سيدالشهدا عليه السلام نمودم، در خلال اين مدت يك قطعه از زمين هاى مزروعى اين آب، احداث باغ و تعداد صد اصل درخت آلو و سيب و تعدادى ميم و درخت سفيدار به عمل آوردم و فعلاً مال الاجاره ملك، مبلغ يك هزار و دويست تومان مى باشد، كه بنده خرج تكيۀ سيدالشهدا عليه السلام مى نمايم، توضيح ديگر بعضى از سنوات، باغ مزبور به طور كامل مشروب نمى شود و مخفى نماند كه سفيدار يك رديف از آب رودخانه مشروب مى شود، تقاضا مى شود از مقام محترم رهبر كبير انقلاب يعنى روح الله خمينى كه راجع به عايدات باغ احداث شده و مال الاجاره فعلى بيان فرماييد كه درآمد باغ روى مال الاجاره حساب مى شود، يا خير و تكليف درخت هاى مثمر و غير مثمر را بيان فرماييد. اجركم على الله

بسمه تعالى، اگر درختان از مال موقوفه بوده است عوايد آن بايد در جهت وقف زير نظر متولى شرعى صرف شود و مال الاجاره بايد با نظر اهل خبره مورد وثوق تعيين شود.

ص: 242

[سؤال 8401]‘ 4204

2. در كنار يك مسجد كوچك، به فاصلۀ 8 مترى، زمينى به مساحت 1200 متر براى مسجد وقف گرديده است. آيا مى شود در اين زمين، سالن سخنرانى و منزل خادم و وضوخانه و حجراتى براى تحصيل و چند مغازه براى هزينۀ مسجد درست كرد، يا آن كه بايد فقط مسجد درست كرد و تصرفاتى ديگر نمى شود كرد؟

بسمه تعالى، تابع نحوۀ وقف است. اگر زمين، وقف شده كه از عوايد آن، صرف احتياجات مسجد شود، تصرفات مزبوره جايز نيست؛ مگر آن كه زمين را با صلاح ديد وقف، از متولى شرعى براى تصرفات مزبوره اجاره كنند.

[سؤال 8402] ‘ 2492

3. در جلوى دكان من قطعه زمينى موقوفه قرار دارد كه دست ادارۀ اوقاف مى باشد؛ ادارۀ نامبرده مى خواهد زمين را جهت ساختن مغازه به اجاره واگذار نمايد؛ ضمناً قسمتى از زمين ذكر شده تا چند سال پيش قبرستان بوده. آيا مى شود روى زمينى كه قبرستان بوده مغازه داير كرد و كاسبى نمود؟ در ضمن، اگر من زمين را اجاره نكنم، ديگران اجاره مى كنند و دكان مى سازند و مانع رؤيت مغازۀ من مى شوند، در واقع مغازۀ فعلى من به صورت انبارى درمى آيد.

بسمه تعالى، در قسمت وقف، از متولّى شرعى با مراعات جهت وقف مى توانيد با اجاره تصرف كنيد؛ و تصرف در قبرستان، اگر وقف بودن آن معلوم نباشد مانع ندارد.

[سؤال 8403] 4531

بسمه تعالى 27 / 6 / 1361

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، أدام الله ظله على رؤوس المسلمين

محترماً معروض مى دارد: زمين موقوفه اى است به مساحت تقريبى 1500 متر

ص: 243

مربع در روستايى از توابع امام شهر (شاهرود سابق) كه هر دو سال يك بار زراعت مى شود و واقف محترم وقف نامه را بدين گونه تنظيم نموده است: «... همه ساله، مقدار ده من گندم بابت آن نان شود و در دهۀ اول ماه محرم الحرام صرفِ تعزيۀ حضرت سيدالشهدا عليه السلام گردد. به لعنت خدا و رسول خدا گرفتار آيد، هر كه در آن تغييرى بدهد».

اكنون با توجه به اين كه زمين مزبور، ارزش زراعى خود را از دست داده و براى سكونت مناسب تر است؛ همچنين با تصرف در آن و تبديلش به احسن سالانه از ممرّ عوايد آن، مى توان ده ها برابر آنچه واقف محترم قيد فرموده صرف تعزيۀ حضرتِ اباعبدالله الحسين عليه السلام نمود. آيا امام خمينى - دام بقائه الشريف - اجازۀ تصرف و تغيير مى دهند يا خير؟ والسلام على من اتّبع الهدى، با اميد پيروزى اسلام بر كفر جهانى

بسمه تعالى، اجارۀ زمين وقف براى ساختمان با نظر متولى شرعى و صرف مال الاجاره در وقف اشكال ندارد.

[سؤال 8404] 4532

بسمه تعالى

به عرض عالى مى رساند:

1. در اراضى مزروعى موقوفى، كشاورزان به علت جهل و بى توجهى و به گمان اين كه اراضى مزروعى ديگرى را مى توان به جاى اراضى موقوفى مزبور وقف كرد، ساختمان كرده اند. آيا مى توانند ساختمان ها را ابقا نموده و اجاره آن را بپردازند، با توجه به اين كه اجاره ساختمان چند برابر اجاره زمين مزروعى است؟ يا اين كه زمين ديگرى را كه از نظر كميت و كيفيت مساوى زمين موقوفه و يا بهتر از آن باشد وقف كنند؟ زيرا تخريب ساختمان ها خسارات سنگين غير قابل تحملى براى كشاورزان دارد. از اين گذشته در متن وقف نامه اراضى موقوفه به صورت مشاع ذكر شده؛ زيرا اراضى موقوفه قسمتى از املاك قريه مى باشد و متولى هم مدعى است كه اراضى

ص: 244

موقوفه مشاع مى باشد و بخشى از املاك قريه به صورت مشاع وقف شده است، ولى در سندهاى (غير رسمى) عادى محلى كه كشاورزان املاك قريه را خريد و فروش مى نموده اند، املاك موقوفه و غير موقوفه مشخص و معين شده اند.

بسمه تعالى، زمين موقوفه كه در آن ساختمان شده را بايد از متولى شرعى آن با مراعات جهت وقف اجاره نمايند.

2. در حدود هشت سال پيش رژيم گذشته زمين هاى مزروعى موقوفه قريه را به رعايا فروخت. اكثر كشاورزان از آن به بعد اجاره نپرداختند؛ زيرا متولى مطالبه ننمود و در عين حال قيمت املاك را هم به دولت نپرداختند و متولى وقف فعلاً از نظر كشاورزان فاقد صلاحيت شرعى توليت است و اداره اوقاف هم در اين مدت در اين زمينه كارى نكرده است. تكليف مال الاجاره هشت ساله چه مى شود؟ گروهى از كشاورزان قدرت ندارند همه آن را يك جا بپردازند؛ چگونه بپردازند و به چه مقامى؟ آيا اجازه مى فرماييد اجاره مزبور صرف عمران و آبادى قريه گردد؟

بسمه تعالى، فروش وقف باطل است و تصرف در آن منوط است به نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف. و نسبت به گذشته موجب ضمان اجرت المثل است. و اگر متولى خاصى كه شرعاً توليت او ثابت باشد ندارد، امر آن با حاكم شرع است.

[سؤال 8405]

3. رژيم گذشته از همه مردم قريه پول گرفت تا برايشان حمام بسازد و حمامى در يكى از محله هاى قريه ساخت كه محله هاى ديگر نمى توانند از آن استفاده كنند. اهالى محلات ديگر از اين امر ناراضى هستند. ديگر اين كه حمام مزبور در زمينى مزروعى ساخته شد كه وقف حمام قديمى بوده و فعلاً مخروبه مى باشد. آيا از اين حمام مى شود استفاده نمود و تكليف مردم چيست؟

بسمه تعالى، زمين حمام را بايد از متولى شرعى خاص و اگر نه از حاكم شرع اجاره كنند، و مال الاجاره را در تعمير حمام قديمى صرف نمايند و اگر صاحبان پول در وقت ساختمان حمام يا بعداً رضايت داشته اند تصرف مانع ندارد و اگر آب مباح باشد در هر صورت غسل صحيح است.

ص: 245

[سؤال 8406] 4533

بسمه تعالى 12 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، دامت بركاته

چه مى فرماييد در موضوع دهگاهى كه زمين آن وقف حضرت ابا عبد الله الحسين عليه السلام مى باشد و از موقوفات آن، در ماه محرم و صفر و باقى ايام در ديگر حسينيه هاى اطراف خرج مى شود. و اكنون خود دهگاه كه در زمينى وقفى قرار گرفته است، جهت عزادارى در ماه هاى محرم و صفر، احتياج مبرم به يك حسينيه دارد. آيا ساختن حسينيه در چنين زمينى، اشكال دارد؟ و اگر اشكال دارد، تكليف چيست؟

بسمه تعالى، مى توانند زمين را از متولى شرعى، با مراعات جهت وقف، براى ساختن حسينيه اجاره كنند.

[سؤال 8407] 4534

بسمه تعالى 23 / 4 / 1361

آيا در زمينى كه موقوفه باشد و بايد از درآمد آن، در كارهاى عام المنفعه، مانند بيمارستان و مدرسه و زوار امام حسين عليه السلام مصرف شود، اگر مردم مسجد ساختند - البته بدون اين كه اجاره بگيرند از متولى يا اجاره بدهند - مى شود نماز خواند و آيا حكم مسجد را دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر متولى شرعى با مراعات جهت و مصلحت وقف، زمين را اجاره بدهد، نماز در آن اشكال ندارد؛ ولى وقف دوباره به عنوان مسجد نمى شود.

[سؤال 8408] 4535

بسمه تعالى 7 / 6 / 1358

محضر حضرت آيت الله العظمى و المرجع الاعلى امام خمينى، دام ظله العالى

سلام عليكم استفتا مى شود: يك قطعه زمين باير، به نام حضرت سيد الشهدا وقف

ص: 246

شده و مدت ها بى منفعت مانده است. بعداً با تقاضاى اهالى محل در سال 1357، به وسيلۀ دولت، در رژيم گذشته مدرسه ساخته شده. آيا در نظر مبارك، تصرف و نماز خواندن در آن مدرسه مشروع و مباح است يا نه؟ چنانچه احتياج به اجازه و امضاى حاكم شرع بوده باشد؛ تقاضا داريم: اجازۀ مذكور را ذيلاً مرقوم فرموده و مسلمانان و هيأت مدرسۀ اين محل را آسوده نماييد.

بسمه تعالى، با رجوع به متولى شرعى وقف و اجارۀ از او، تصرفات مانع ندارد و مال الاجاره بايد در جهت وقف صرف شود.

[سؤال 8409] 4536

بسمه تعالى

محضر مبارك زعيم عالى قدر، رهبر عظيم الشأن، آيت الله العظمى امام خمينى، دام عمره العالى، اميد است كه سايۀ بلند پايۀ آن مرجع تا ظهور حضرت مهدى عليه السلام مستدام باشد. غرض از تصديع، اين است كه روستايى جهت تعليم و تربيت فرزندان و مبارزه با جهل، نياز به مدرسه دارند؛ آيا اجازه مى فرماييد اين مدرسه در زمينى كه وقف حضرت سيدالشهدا عليه السلام است ساخته شود؛ با توجه به اين كه زمين مذكور، مكانى مناسب جهت احداث مدرسه است؟

بسمه تعالى، اگر متولى شرعى، صلاح وقف بداند، مى تواند آن را براى ساختن مدرسه اجاره دهد.

[سؤال 8410] 4537

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، پس از عرض سلام

محلى احتياج به حمام دارد؛ آيا اجازه مى فرماييد زمين موقوفه را با اجازه متولى و تصديق خبره اجاره كنند و روى آن حمام بسازند؟

بسمه تعالى، با مراعات جهت و مصلحت وقف مانع ندارد.

ص: 247

[سؤال 8411] 4538

بسمه تعالى 24 / 4 / 1361

دفتر زعيم عالى قدر، حضرت امام خمينى، دامت افاضاته، با احترام؛ به عرض مى رساند:

هيأت ابوالفضلى برادران سركانى مقيم مركز، به منظور برپايى عزاى امام حسين و تعليم قرآن و تبليغ اسلام، يك قطعه زمين از موقوفۀ كربلايى عباس قلى را - كه به مساحت 162 مترمربع و واقع در: تهران، خيابان زنجان شمالى مى باشد - تصرف نموده، در حدود يك سال است كه براى اجراى هدف هاى فوق الذكر، تشكيلاتى را به صورت خيلى ساده، در آن بنا نموده ايم.

با عنايت به سطر هفتم و هشتم خلاصۀ وصيت نامۀ كربلايى عباس قلى - كه فتوكپى آن به پيوست جهت ملاحظه تقديم مى گردد - چنانچه زمين مورد بحث، براى احداث حسينيه (تعزيه دارى حضرت سيدالشهدا) و تعليم قرآن و تبليغ دين مبين اسلام اشكالى ندارد؛ نظر حضرت امام را در اين خصوص اعلام تا عيناً مطابق با دستور ايشان اقدام گردد.

بسمه تعالى، با نظر متولى و مراعات جهت وقف، اجارۀ آن براى هدف مذكور و صرف مال الاجاره در جهت وقف، مانع ندارد.

[سؤال 8412] 4539

بسمه تعالى 27 / 10 / 1361

دفتر امام، احتراماً؛ به عرض مى رساند كه اين جانب به مسأله اى برخورد كردم كه از آن دفتر مى خواهم پاسخ اين مسأله را آن طورى كه از نظر شرعى جايز است، مطرح نماييد.

اين جانب قطعۀ زمين ارثى داشته ام به موازى يازده قصب كه طول آن زمين نوزده متر مى باشد. با توجه به اين كه مقدار زيادى از آن زمين، زير بنا واقع شده است و

ص: 248

جلوى آن ساختمان كه حياط واقع است، خيلى كم مى باشد و چون زمين جلوى حياط وقف امام حسين و اولاد مى باشد، به پاره اى از مسائل گوناگون برخورد كرده ام كه ذيلاً

اعلام مى دارم.

1. آيا از لحاظ شرعى، جايز است كه مقدارى از زمين وقفى را گرفته و جنب همان زمين وقفى، به مقدار گرفته شده يا بيشتر، زمين بدون وقف خريدارى نموده و به موقوفات اضافه نمايم؟

2. آيا جايز است كه چندين سال زمين وقفى را اجاره كرده و به عنوان مستأجر براى حياط منزل استفاده كرد؟

3. آيا جايز است كه آن زمين موقوفه را خريدارى نموده و به عنوان كوچه اى جلوى خانه داشته باشم و از فضاى آن زمين استفاده نمايم؟

چنانچه هر كدام از اين راه ها ممكن مى باشد، اعلام داريد. خواهشمند است راهنمايى هاى لازم را در هر مورد بنماييد.

بسمه تعالى، اجاره كردن زمين وقفى، با رعايت جهت وقف و نظر متولى شرعى مانع ندارد، ولى تبديل و خريد و فروش وقف جايز نيست.

[سؤال 8413] 4540

بسمه تعالى 15 / 6 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله حاج آقا سيد مرتضى پسنديده، مدّ ظله العالى، محترماً به عرض مقدس عالى مى رساند:

اين جانب اصالتاً از طرف خود و وكالتاً از طرف مادر و برادرانم غارسين، شش دانگ زمين - به پلاك 1143، واقع در بخش چهار شيراز كه به موجب مفاد وقف نامه اى كه موجود است، فقط سه دانگ آن، موقوفه شرف النساء مى باشد - را از فرزندان واقف (شرف النساء) به عنوان توليت، بر حسب مصالح موقوفه و بر طبق موازين شرعى و عرف محل، به منظور غرس اشجار، چند سال قبل، اجاره كرده ايم كه

ص: 249

تا كنون نيز به همين منوال بوده است.

در شرط واگذارى زمين، سهم موقوفه نيز به منظور غرس اشجار قيد شده است. همچنين در اسناد رسمى مالكيت غارسى مربوطه كه در دست داريم3/4 محصول متعلق به غارسين و 1/4متعلق به موقوفه بوده كه مال الاجارۀ سهم موقوفه را تا كنون پرداخته ايم. لذا از نظر آن عالم ربانى و فقيه بزرگ، كيفيت بقا و ابقا و حفظ حقوق غارسين را، به ميزانى كه شرع انور اسلام مقرر فرموده، اعلام فرماييد تا وظيفه شرعى هر يك از متولى و مستأجران (غارسين) روشن گردد.

بسمه تعالى، اجارۀ وقف، موكول به نظر متولى شرعى با مراعات جهت و مصلحت وقف است و سهم موقوفه از درخت هاى غرس شده و حدود اختيارات و تصرفات مستأجر، تابع شروطى است كه طرفين ضمن عقد اجاره، بر آن توافق نموده اند.

[سؤال 8414] 4541

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، أدام الله ظله على رؤوس المسلمين، احتراماً؛ به عرض عالى مى رساند:

چاه آبى با موتور آب به طور شركت، در محلى وجود داشته است و اين چاه مدتى است كه متروك شده و مورد استفاده نبوده است و به جاى آن، چاه ديگرى حفر كردند. اكنون از طرف جهاد سازندگى - با خرج زياد - به وسيلۀ لوله كشى، آب اين چاه متروك را داخل حمام و منازل كشانده اند. ضمناً در بين اين شركا، يك صغير وجود دارد و سهامى هم در اين چاه، مربوط به املاك موقوفه است. شركا همگى رضايت داده اند، فقط مسألۀ صغير و موقوفه در ميان است، كه آيا ولىّ اين صغير و متولّى اين وقف مى توانند رضايت دهند، يا حكم ديگر دارد؟ در هر صورت تكليف شرعى را واضح بيان فرماييد. والسلام عليكم

بسمه تعالى، اگر مصلحت وقف و صغير باشد، با نظر متولى شرعى وقف،

ص: 250

و ولى شرعى صغير مى توانند سهم وقف و صغير را اجاره دهند و مال الاجاره را در جهت وقف و مصلحت صغير، صرف نمايند.

[سؤال 8415] 4542

بسمه تعالى 13 / 6 / 1361

به نام خدا، پاسدار حرمت خون شهيدان، با درود فراوان به امام عزيز و شهيدان راه اسلام

اين جانب در حدود پانزده سال قبل، يك باب مغازۀ موقوفه، به مساحت 3×5، با دادن سرقفلى به مستأجر سوم يا چهارم و مبلغى به متولى آن موقع كه ناظر معامله بود اجاره نمودم. بر اثر مرور زمان و چوبى بودن سقف، درخواست كتبى از ادارۀ اوقاف نمودم كه حاضرم نوسازى و تيرآهن كنم، به شرطى كه كرايه اضافه نشود و كرايۀ ما قبل را پرداخت نمايم. به تصديق كارشناس ادارۀ اوقاف، نوسازى و در نتيجه، در حدود يك صد و هفتاد هزار تومان، خرج نمودم. ولى بر اثر كوچك بودن محل كارم، ساختمان فوق را دو طبقه ساختم. با اين كه كرايۀ ملك فوق از بعد از ساختن سه برابر شده، متولى قبل، فوت نمود. متولى جديد مى گويد كه طبقه بالا كرايه دارد. استدعا دارم حكم شرعى را بدهيد و مهر امام عزيز مورد حاجت است.

بسمه تعالى، اگر با متولى شرعى قرارداد نموده ايد، به هر نحو قبلاً قرارداد كرده ايد، بايد عمل شود و تشخيص و رسيدگى، با اداره اوقاف است و چنانچه نزاعى در بين است به محكمۀ شرعيه مراجعه شود.

[سؤال 8416] 4543

بسمه تعالى 5 / 4 / 1361

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله، سلام عليكم، پيرو نامۀ سفارشى مورخۀ 1 / 12 / 1360، با كمال احترام، به استحضار مى رساند:

همان طور كه اطلاع دارند از مدتى قبل بنا به دستور دولت جمهورى اسلامى ايران،

ص: 251

مقرر گرديد در تمام وزارتخانه ها و ادارات تابعه، مكانى به عنوان مسجد - جهت اداى فريضۀ نماز ظهر و عصر كارمندان - در نظر گرفته شود. بنابراين دستور، مديريت بهداشت محيط استان اصفهان نيز مكانى را بدين منظور در نظر گرفت؛ منتها محل اين مديريت داراى ويژگى خاص، از نظر شرعى مى باشد، بدين معنا كه زمين آن موقوفه بوده و مالك اوليه، زمين مورد بحث را جهت ساختمان مراكز درمانى و بهداشتى به سازمان بهدارى اصفهان واگذار نموده است، و مديريت بهداشت محيط مستقر در اين ساختمان نيز، بى رابطه با مركز درمانى و بهداشتى نمى باشد. از طرفى مديريت مذكور طى قرارداد رسمى، ساليانه مبلغى به عنوان اجاره - جهت تكميل ساختمان مسجد جنب اين موقوفه - به ادارۀ كل اوقاف اصفهان پرداخت مى نمايد. اكنون مستدعى است جهت روشن شدن اذهان و رفع شبهۀ عده اى از كاركنان اين مديريت، جهت اداى نماز در اين مكان موقوفه با شرايط فوق الذكر، نظر حضرت امام را به طور وضوح اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، اگر متولى شرعى با مراعات جهت و مصلحت وقف، زمين را اجاره داده، تصرف و نماز در آن اشكال ندارد.

[سؤال 8417] 4544

بسمه تعالى 26 / 4 / 1361

دفتر حضرت امام خمينى

اين جانب ساكن دهى به نام جوستان، در طالقان مى باشم. دو قطعه زمين وقفى در دست من و برادرم مى باشد. اين دو قطعه زمين از طرف اوقاف در اجارۀ پدربزرگ و سپس پدرم و بعد از او نيز به من واگذار گرديده است. من كه 36 سال دارم و سيزده سال پيش كه پدرم مرحوم شد، چون برادر بزرگم در تهران كارمند بود، اوقاف آن را به من اجاره داد. چند سال، سالى بيست تومان و چند سال، سالى پنجاه تومان و قبل از انقلاب اسلامى كشورمان، سالى صد تومان بابت اجاره از من مى گرفت كه قبوض آن

ص: 252

موجود است. ولى بعد از انقلاب، ديگر كسى براى گرفتن اجاره، به بنده رجوع نكرده است ولى من سالانه، چيزى به حساب خودم، در راه واقف خرج مى كنم.

اين دو قطعه زمين يكى در دست برادرم مى باشد كه در حدود 700 مترمربع و يك قطعه در دست خودم مى باشد كه در حدود 1500 مترمربع است. زمين دست برادرم يونجه مى باشد و زمين دست خودم را نه سال پيش، تبديل به باغ سيب كرده ام كه تمام كار و زحمت و خرج آن را خودم متحمل شده ام و خرج زيادى نيز براى آن كرده ام و حالا دو سال است كه به ثمر رسيده و بار مى دهد. چون ديگر مأمور اوقاف رجوع نمى كند و اجارۀ آن را نمى گيرد، خواهشمند است در زير همين نوشته، آن امام عزيز، تكليف شرعى اين جانب را معين فرمايند تا زحمتى كه مى كشم و محصولى كه برمى دارم حلالم باشد.

بسمه تعالى، به متولى شرعى و با نبود شخص خاص، به اوقاف محل مراجعه كنيد و نسبت به دو سال گذشته كه اجاره نكرديد، به مقدار متعارف بپردازيد.

[سؤال 8418] 4545

بسمه تعالى

محضر مقدس منور نايب الامام آيت الله العظمى خمينى، ادام الله ايام افاضاته العاليه

محترماً؛ عرض مى شود: زمين موقوفۀ مخروبه اى كه قبلاً مستراح مسجد بوده، سال هاى متمادى مخروبه مانده و از انتفاع خارج شده. شخصى از متولى شرعى شفاهاً اجازه گرفته تا طبقه پايين آن را مستراح و وضوخانه بسازد و فوقانى آن را به خرج خود چند درب دكان بسازد. متولى آن نيز شفاهاً تشويق و ترغيب بر آن نموده است؛ آيا كسى ديگر حق اعتراض دارد؟ آيا متولى مى تواند بگويد: اعيان را طبق نظر من وقف نماييد يا به حكم صحيح «للزارع زرعه و لصاحب الأرض كراء أرضه» اعيان، ملك سازنده است و فقط كرايه زمين مخروبه موقوفه را بايدبدهد؟ مستدعى آن كه

ص: 253

حكم الله را بيان بفرماييد. اگر كسى پيدا شود كه مخارج اعيانى آن را بدهد كه سازنده واگذار به وقف نمايد، نسبت به وجه سرقفلى كه سازنده گرفته چه صورت دارد؟ لطفاً جواب صريح فرماييد.

بسمه تعالى، اگر متولى شرعى با مراعات صلاح وقف اجازه داده كه شخص براى خودش ساختمان كند و اجاره زمين را بپردازد، صاحب ساختمان، اجاره زمين را ضامن است. و زمين در حالى كه ساختمان روى آن است ملاحظه مى شود نه مخروبه.

[سؤال 8419] 4546

بسمه تعالى 8 / 2 / 1361

محضر مبارك مرجع عالى قدر و رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

به استحضار مى رساند: بعضى از موقوفات هست كه عرصه و اعيان موقوفه بوده و به مرور زمان، اعيان از بين رفته و فعلاً زمين تنها به اجاره واگذار مى شود كه مستأجر ايجاد اعيان براى خود بنمايد؛ آيا موقوفه به اعتبار اعيان سابق، حقى بر اعيان مستحدثه پيدا مى كند يا خير؟ و آيا مى شود مستأجر را مقيد كرد كه قسمتى از اعيان را به موقوفه تمليك كند يا اين كه مى توان بدون چنين قيدى فقط عرصه را به اجاره داد؟

نمايندگان امام در سازمان اوقاف: مهدى جمارانى و محمدعلى نظام زاده

بسمه تعالى، اجاره جايز است و به اعتبار اعيان سابقه موقوفه حقى پيدا نمى كند؛ و تمليك يا عدم تمليك نيز تابع قراردادى است كه با مستأجر منعقد مى كنند و نمى توان مستأجر را ملزم به اين كار نمود.

[سؤال 8420] 4547

بسمه تعالى 6 / 7 / 1358

محضر مبارك پيشواى عالى قدر ملت ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى،

ص: 254

مدّ ظله، به شرف عرض مى رساند:

رقبۀ موقوفه اى مخروبه بوده، متولى شرعى و قانونى آن با رعايت ضوابط عرفى با شخصى قرارداد اجاره منعقد مى نمايد. مستأجر تعهد مى كند كه در محل به نفع و مالكيت موقوفه، ساختمان دو اشكوبه (طبقه) نمايد و در مدت مقرره به قرارى كه فيما بين گذاشته شده، مال الاجاره را مى پردازد. با اين كه مستأجر، تمام تعهدات خود را حتى به نحو شايسته ترى انجام داده، آيا شرعاً و عرفاً، عقد اجاره را كه در اصل يا نسبت باقيمانده، مى توان باطل دانست يا خير؟ از مقام شامخ آن حضرت استدعا مى شود حكم شرعى و عرفى را مزين فرماييد، سرافراز خواهم شد.

بسمه تعالى، اگر اجاره از متولى شرعى و موافق جهت وقف واقع شده و مدت باقى است، باطل نمى شود.

[سؤال 8421] 4548

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر عالى قدر جهان تشيع، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى

اين جانبان، اهالى روستاى ايراء بخش لواسان، احتراماً به عرض عالى مى رسانند: حمام ايراء به طور كلى قابل استفاده نمى باشد، و زمينى كه مناسب ساختن حمام باشد نيست. يك ملك موقوفه هست كه فعلاً هيچ استفاده اى از آن نمى شود. كسى كه ملك را وقف نموده، قيد كرده: اگر درآمدى از ملك نامبرده حاصل شود؛ در محرّم در حسينيه اطعام بشود. خواهشمند است به اين سؤال اهالى جواب عنايت بفرماييد: آيا مى شود در اين ملك موقوفه براى اهالى روستاى ايراء، حمام عمومى احداث بشود يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر با مراعات مصلحت وقف از متولى شرعى اجاره كنند براى ساختن حمام، و مال الاجاره را در جهت وقف صرف نمايند مانع ندارد.

ص: 255

[سؤال 8422] 4549

بسمه تعالى 12 / 8 / 1358

محضر مقدس رهبر عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، ضمن تقديم سلام، با نهايت ادب و احترام به عرض مى رساند كه:

قريب صد سال قبل، زمينى وقف مسجدى در اين شهر شده كه عوايدش صرف مسجد گردد. زمين فوق به صورت باغ درآمده بود و به مرور زمان رعيت باغ را تصاحب كردند. بعداً باغ به خيابان برخورد نمود و مقدارى از آن كه باقيمانده بود با مقدارى از راه قديم را شهردارى سابق تصاحب نموده و يك نانوايى ساخته و مقدارى را به بانك تعاون روستايى فروخته - كه فعلاً وسايل زندگانى مردم در بانك تعاونى توزيع و به فروش مى رسد - و مردم از نانوايى نان خريدارى و از بانك هم خريدارى مى نمايند. با توجه به اصل زمين اين دو مؤسسه كه قبلاً وقف بوده است؛ در حال حاضر اجازه مى فرماييد كه ما از بانك تعاون روستايى و از نانوايى فوق وسايل خريدارى نماييم. مستدعى است حكم شرعى را صادر فرماييد.

بسمه تعالى، در هر صورت خريد و فروش از مؤسسه و نانوايى صحيح است، ولى تصرف در آن در صورتى جايز است كه به متولى شرعى مراجعه و از او زمين مؤسسه و نانوايى اجاره شود.

[سؤال 8423] 4550

بسمه تعالى

محضر مبارك قائد اعظم و رهبر كبير انقلاب و مرجع عالى قدر عالم تشيع، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

پس از مراتب دعاگويى، از خداوند عالم خواستارم كه وجود آن مرجع بزرگ را از جميع حوادث حفظ بفرمايد و از جوار حضرت ثامن الائمه خدمت آن رهبر بزرگ و مرجع عالى قدر سلام عرض مى كنم. از خدمت آن رهبر عالى قدر تقاضا دارم رأى

ص: 256

خود را در اين مسأله شرعيه بيان فرماييد كه خيلى مشكل است.

1. زمينى مزروعى، وقف عزادارى حضرت سيد الشهدا عليه السلام بود. در زمان طاغوت زمينى براى بهدارى و دبستان و كارخانه برق مطالبه كردند و مردم بدون اين كه از حاكم شرع اجازه بگيرند بدون اجبار، زمين فوق را در اختيار دولت گذاشتند و آن ها آن بناها را ساختند؛ اما در زمان دولت جمهورى اسلامى تمام شد. البته هنوز هم مشغول مى باشند.

بسمه تعالى، بايد به متولى شرعى مراجعه و زمين وقف را از او اجاره كنند و با نظر او مال الاجاره صرف در جهت وقف شود.

[سؤال 8424]

2. در زمان دولت جمهورى اسلامى يعنى در تابستان گذشته به همين محل آمدند و براى ساختن حمام زمينى مطالبه كردند. مردم محل زمين مزروعى ديگرى كه وقف عزاداراى حضرت سيد الشهدا بود براى ساختن حمام معرفى كردند. بنده اهل آن محل مى باشم و مشغول تحصيل در مشهد مقدس هستم و در آن موقع در محل بودم. تازه پايه حمام را كنده بودند كه تذكر دادم تا در اين زمين حمام درست نشود؛ اما اعتنا نكردند و مشغول ساختن شدند. موقعى كه بنده تذكر دادم، گفتند: «اگر جايز نبود زمين را مى خريم». بيان فرماييد كه غسل مردم در اين حمام چطور است؟

بسمه تعالى، اگر آب مباح باشد، غسل صحيح است و براى جواز تصرفات زمين، حمام را از متولى شرعى اجاره كنند و با نظر او مال الاجاره صرف در جهت وقف شود.

[سؤال 8425] 4551

بسمه تعالى

زمين مزروعى با مقدارى آب، وقف شده براى طلاب مدرسۀ علميه، بود و نبود اين زمين در ازدياد اجاره بها مدخليتى ندارد بلكه مستأجر، زمين هم باشد، فقط اجاره

ص: 257

آب را مى دهد و در زمين خودش كشت مى كند. اين زمين متصل به شهر واقع شده، آيا مى شود اين زمين را به مؤسسات دولتى يا به مستضعفين، جهت ساختن خانه مسكونى اجاره داد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر متولى شرعى اجاره مى دهد و اجاره آن موافق جهت وقف باشد مانع ندارد.

[سؤال 8426] 4552

بسمه تعالى 28 / 6 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله العالى

به شرف عرض عالى مى رساند اراضى موقوفه . . . وقف خاص نسلاً بعد نسل طبقاً بعد طبقه و منافع آن مخصوص اولاد ذكور تا زمان حيات مى باشد، كه پس از چندين سال زحمت در آن تفكيك جهت خانه سازى با اجاره ناقابل به افراد واگذار و سكونت دارند. لكن از روزى كه سر و صداى زمين بلند شد، مستأجرين از پرداخت اجاره و بدهى خوددارى نمودند و اظهار مى دارند (امام فرمودند اجاره ندهيد و زمين مال خودتان است) استدعا دارم با توجه به مراتب معروضه نظريات خود را به شرح ذيل در اين باره اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، اجاره وقف به نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف مانع ندارد و مستأجرين بايد اجرت را بپردازند.

[سؤال 8427] 4553

بسمه تعالى

محضر انور سرورنا الاعظم، استادنا المعظم، حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله خمينى، مدّ ظله

پس از ابلاغ سلام و اظهار ارادت، مدت شش سال تمام است كه در سنجان اراك امام جماعت و اشتغال به تبليغ احكام و ارشاد دارم. تا به حال ميزبانم والده بوده است،

ص: 258

لكن چون فعلاً والده ام را از دست داده ام، بودن در آن جا و ادامۀ تبليغ موقوف به داشتن خانه مى باشد و شرايط زندگى هم اجازه نمى دهد زمينى خريدارى و بسازم. در محل مذكور خانه اى است مخروبه كه صاحب آن مسمّى به سيدرحيم فوت كرده و وارثى هم نداشت و طبق گزارش محل، وقف شناخته شده است و مدت سى سال است كه در آن جا افتاده و از آن بهره بردارى نشده است. از آن استاد محترم انتظار مى رود در صورتى كه صلاح بدانيد اجازه فرموده خرابۀ مذكور را اجاره و مال الاجاره را به مصرف موقوف عليه كه حمام است برسانم. البته به طورى كه بعد از نوسازى، اعيان مال خودم و زمين به وقفيت خود باقى باشد. مثل زمين هايى كه در آستانۀ مقدسه اجاره داده شده است. مخفى نماند كه اين اقدام لعلّ بر نفع موقوفه باشد؛ چون خانه هاى مجاور و بعضى ديگر در آن تصرف عدوانى كرده و حقير تا به حال جلوگيرى كرده ام و مبلغ شش هزار و پانصد تومان به جهت رفع يد عدوانى داده ام. الامر امركم. خداوند متعال وجود حضرت آيت اللهى را از جميع بليات ارضى و سماوى محفوظ و بيش از پيش توفيق عنايت بفرمايد.

بسمه تعالى، بايد بعد از معلوم شدن خصوصيات زمين و مال الاجاره نزد متولى شرعى، از او اجاره نماييد.

[سؤال 8428] 4554

بسمه تعالى 31 / 5 / 1361

تهران، دفتر حضرت امام، استدعا دارد به مسأله زير از نظر فقهى جواب دهند:

اگر خرده مالكين دهى 30 سال پيش دور هم جمع شده باشند و زمين هاى كوچك و مشاع خود را جهت سهولت عمران در قطعات بزرگ مشاع يك كاسه كرده و در اين تقسيم سهم يكى از مالكين كه مساوى ديگران است بعد از گذشت مدت فوق كه همگام با سايرين زمين خود را تبديل به باغ نموده و درختان تنومندى دارد و به ثبت رسانده و حتى به ديگرى واگذار كرده است، معلوم شود كه چند قطعه از زمين هاى

ص: 259

مشاع ملكى او جزو سهم وقفى شده و در عوض چند قطعه از زمين هاى وقفى نيز جزو سهم ملكى او كه باغ شده است گرديده، حال چه بايد بكند و حكم اين مسأله چيست؟ با توجه به اين كه وضع زمين هاى ده بعد از 30 سال به كلى به هم خورده، و وقف، وقف اولاد بوده است، متولى خود از خرده مالكين بوده و در تقسيم نظارت داشته است و اكنون مدعى هم ندارد.

با تقديم احترام و دعا به امام

بسمه تعالى، به متولى شرعى زمين هاى موقوفه مراجعه نمايند و اگر متولى خاص ندارد به حاكم شرع رجوع كنند و با صلاح ديد او و مراعات جهت وقف، قسمت وقف را از او اجاره كنند و بايد مال الاجاره صرف در جهت وقف شود.

[سؤال 8429] ‘ 4640

3. كسى زمين موقوفه اى را غصب كرده و بر روى آن ساختمان نموده است. حكم اين ساختمان و زمين چه مى باشد؟

بسمه تعالى، بايد به متولى شرعى مراجعه كند و اگر متولى شرعى، باقيماندن ساختمان را - ولو با گرفتن اجاره - مصلحت وقف نداند و اجازه ندهد، بايد ساختمان را از آن زمين بردارد.

[سؤال 8430] 4555

بسمه تعالى 25 / 10 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با كمال ادب و با عرض درود معروض مى دارد:

مقدار هشت سهم و نيم از ملك نصرت آباد كه وقف خاص است در اجاره شخصى بوده است كه در اثناى مدت اجاره، مستأجر و مؤجر كه موقوف عليهم مى باشد، هر دو فوت كرده اند. مستدعى است حكم اين اجاره را بيان فرمايند كه آيا

ص: 260

اين اجاره به حال خود باقى است، يا فسخ شده و امر موكول به طبقه بعدى مى شود يا خير؟ با تقديم احترام

بسمه تعالى، بعد از مردن موجر موقوف عليه، اجارۀ وقف باطل است، مگر آن كه بطن بعدى آن را اجازه كند و يا آن كه اجاره دهنده، متولّى باشد و مراعات مصلحت وقف و بطون لاحقه را هم كرده باشد.

[سؤال 8431] 4556

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر اسلام پيشواى تشيع حضرت آيت الله امام خمينى زيد توفيقه

محترماً معروض مى دارم: اين فدوى يك زمين موقوفه اجاره نمودم به مدت معيّن 30 سال گندم، چون جهت وقف استفاده قابلى نبوده جهت ازدياد استفاده وقف، بنده اشجاركارى نمودم به عنوان آن كه پس از مدت، نصف حاصل اشجار عايدى مال موقوفه به خرج، نصف حاصل مال بنده، بنده ام سهم خودم را با ائمه اطهار وقف نهفته نموده ام به خرج خودم، حال كه مدت منقضى شده موجر فوت نموده ديگران ادعا دارند به آن كه اين موقوفه ها مال اجداد ما است متعلق به ما مى باشد بدون مدرك توليت شرعى سالى چهار، پنج هزار تومان حاصل اشجار را مى برند قسمت بنده را جواب نمى دهند، آيا بنده شرعاً ذى حق هستم قسمت خودم را ببرم به مصرف خودم برسانم يا خير؟ مستدعى است احكام را مرقوم فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، هر مقدار از درخت ها كه جزء وقف درنيامده متعلق به مالك درخت ها است و حاصل آن هم بدو اختصاص دارد.

[سؤال 8432] 4557

بسمه تعالى 30 / 5 / 1361

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، سلام عليكم، اميدوارم خدا

ص: 261

سايۀ بلند پايۀ شما را از سر مسلمين جهان كوتاه نكند، و طول عمر با سلامتى و موفقيت به شما عطا فرمايد، و اين دعاى هر روز ما مسلمانان است.

امام عزيز! پدرم در سال 1340 به رحمت ايزدى پيوست. مغازه اى داشت كه خودم روى آن بقالى داشتم. ماهى 90 تومان اجاره مى دادم و او هم خرج خانواده مى كرد. پدرم وصيت كتبى نداشت و بارها شفاهاً وصيت متعدد مى كرد. از جمله، هميشه مى گفت: اين مغازه وقف امام حسين عليه السلام است، ولى صيغۀ وقف نامه نخوانده بود و مى گفت: بعد از من، اجاره آن را بدهيد براى كسر خرج فقراى طايفه، و اگر در اقوام فقير نبود، كسى را بگيريد تا در دهات يا مسجد، مسألۀ دينى بگويد. بعد از پدرم پانزده سال روى مغازه بودم، كه دولت مغازه را براى خيابان خراب كرد و پانزده هزار تومان پول ملك مغازه را به من داد. جايى نبود كه با اين پول بتوانم خريدارى كنم و وقف كنم، و در اين مدت هم چون كاسبى من ضعيف بود و بدهكار بودم، اجارۀ مغازه را ندادم و خودم را مستحق مى دانستم. آيا اجاره را مديونم يا نه؟ در صورتى كه بعد از خراب شدن مغازه - كه سنه 1355 بود - تا به حال بيكارم، و ملكى داشتم كه چند ماه قبل فروختم، كه اگر بخواهم مغازه بگيرم، فقط سرقفلى مى شود. در دست سرمايه ندارم. اگر مغازه نگيرم، بايد از اين پول خرج كنم، تا تمام شود. ولى گاهى يك معاملات جزئى مى كنم و به قناعت مخارج منزلم اداره مى شود. اين است مسأله زندگيم، تا ببينم پانزده سال اجاره را مديونم يا نه؟

اگر طبق وصيتى كه پدرم شفاهاً مى گفت: ثلث از مال براى خودم، و درآمدش طبق همان وصيت بالا - كه عرض كردم - مصرف شود. منزلى داشت كه محل زندگى تمام خانوادۀ ما و خودش بود. آن را ثلث پدر كرديم، كه تا سنه 1355 - يعنى پانزده سال بعد از پدرم - در آن زندگى مى كرديم و هيچ اجاره نداديم و قادر هم نبوديم. بعد از اين كه منزلى خريديم، منزل پدرى را اجاره داديم و درآمدش هم در دست من و خواهرانم خرج شد. از اين اجاره، فقط بيست سال نماز و روزه كه وصيت كرده بود، خريديم، و

ص: 262

ديگر كارى انجام نداديم. و اين منزل قدرى تعمير لازم دارد، كه ما نه پول داريم، نه مى توانيم. درآمد هم دارد، ولى دست ما جمع نمى شود. واين مسأله شب و روز مرا رنج مى دهد و مى ترسم بميرم و مديون پدر باشم. نتيجه از مزاحمت اين كه:

1. با اين شرايطى كه از زندگى خود عرض كردم، آيا اجارۀ مغازه و منزل را مديونم يا نه؟ (ضمناً از اين اجاره ها، فقط شش هزار تومان براى جبهۀ جنگ پول دادم، گاهى هم خودم چيزى دادم).

بسمه تعالى، با فرض محرز بودن وقف مغازه، وجه اجارۀ آن را در مدتى كه متصرف بوديد، ضامن هستيد. بايد آن را در جهت مقرّره صرف نماييد.

وجه اجارۀ ثلث را متصرفين ضامن هستند. بايد به دست وصى، در جهتى كه ميت تعيين كرده، مصرف نماييد.

[سؤال 8433]

2. پانزده هزار تومان پول مغازه را چه كنم؟ به هر كس يا هر جا دستور فرماييد بدهم.

بسمه تعالى، اگر با وجه مزبور نمى توانيد ملكى تهيه كنيد، تا به جاى مغازه وقف باشد، بايد عين پول را در جهتى كه واقف تعيين كرده صرف نماييد.

[سؤال 8434]

3. منزل را كه ثلث پدر قرار داديم، در سند به نام خودمان است. هر كار، يا به هر كس دستور فرماييد، يا براى طلاب يا مدرسه علوم دينى، در محضر انتقال دهم، كه به دست من نباشد، كه درآمدش خرج شود و موفق به انجام وظيفه ام نشوم.

بسمه تعالى، ثلث بايد تحت اختيار وصى باقى بماند، و عوايد آن را طبق وصيت ميت، در جهت تعيين شده صرف كند.

در انتظار ابلاغ فتواى مرجع بزرگ جهان و رهبر كبير و نور چشمان ملت ستمديدۀ ايران و جهان مى باشم.

ص: 263

در صورت عدم جواز چنانچه ساير شركا حاضر نيستند كه باغ به اشاعه باقى باشد تكليف چيست؟

بسمه تعالى، با مراعات نظر ولىّ وقف و رعايت مصلحت تقسيم جايز است.

[سؤال 8437] 4559

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم

قسمتى از يك زمين مشاع وقف بوده؛ پس از اين كه مى خواهند زمين ها را تفكيك و سهم وقف را جدا كنند، قطعه اى از آن را كه غير مرغوب است براى وقف وا مى گذارند و هم اكنون آن زمين با وضع خاص 4×200 متر استفاده معتدّبه ندارد؛ كسى حاضر است زمين را كه براى وقف واگذار نموده اند، عوض كند و در مقابل، زمين ديگرى بدهد كه استفادۀ آن زمين براى وقف بهتر است؛ آيا اين عمل جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، تفكيك سهم وقف بدون نظر متولى شرعى و مراعات مصلحت وقف صحيح نيست؛ و تبديل و تعويض وقف جايز نيست.

[سؤال 8438] 4560

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله، با تقديم صميمانه ترين سلام و درود به جناب عالى

عرض مى شود چه مى فرماييد راجع به اين كه عبارت وقف نامه اى چنين است: وقف نموده شخصى نصف مشاع از كل باغ بر اين كه متولى هر سال يك تومان فضّى كه يك هزار دينار است در روز عيد غدير خرما بخرد و به مصرف خويشان و همسايگان و اهل آبادى برساند آيا در زمان فعلى اين يك تومان فضّى چند تومان است و چقدر خرما بايد متولى بخرد؟

ص: 265

اين نصف مشاع باغ موقوفه از نصف ديگر كه ملك است و در صورتى كه بخواهد جدا كند آيا احتياج به اذن حاكم شرع دارد و يا اذن متولى فعلى كافى است براى افراز و جدا كردن؟

بسمه تعالى، احوط آن است كه هر مقدار خرما كه در زمان وقف معادل يك تومان فضّى بوده بخرند و به مورد مذكور برسانند و براى افراز نظر متولى شرعى با مراعات مصلحت وقف كافى است.

[سؤال 8439] 4561

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، مرجع و رهبر عالى قدر

1. دو دانگ مشاع از شش دانگ حمام قديمى و مخروبه كه از حيّز انتفاع افتاده، وقف است. چهاردانگ ملك شخصى است. صاحب چهار دانگ، به علت وقف دو دانگ و عدم استطاعت مالى قادر نيست تعميرات اساسى نموده تا استفاده شود. آيا مى توان دو دانگ را كه قابل تفكيك است، تفكيك و مجزا نمود؟

2. دودانگ وقف را ادارۀ اوقاف مى تواند به فروش رسانده و معامله نمايد يا نه؟ در اين صورت، با وجه آن مى توان در جاى ديگرى ملك مستقل ديگرى ابتياع كرده، تقاضا مى شود نظرتان را راجع به اين دو مسأله فوق بيان فرماييد.

بسمه تعالى، با فرض قابليت تفكيك، با موافقت متولى شرعى وقف مانع ندارد و اگر از اوقاف عامه است، قابل فروش و تبديل نيست.

و حومه، آبى است وقف بر اولاد و چند سال است كه در اثر اختلاف در تعيين متولى و مشخص نبودن آن و دخالت دو نفر به عنوان متولى كه هر دو از موقوف عليهم هستند و سال ها است مدعى توليت ملك مزبور مى باشند؛ هنوز مقامات مسئول نتوانستند تكليف اين ملك را، چنان كه بايد روشن نمايند. با توجه به اين كه آب ملك نامبرده در داخل شهر مورد استفاده مردم قرار مى گيرد و غسل و وضوى مردم نيز از آن تأمين مى شود، بلا تكليفى آن ضرر دينى بزرگى نيز دارد. اكنون تمام موقوف عليهم - طى يك نامه - عدم لياقت و امانت و عدم رضايت از مدعيان توليت را به اين جانب اعلام داشته اند. با اين كه در وقف نامه ارشد اولاد به عنوان متولى معرفى شده است؛ هيچ يك از افراد نام بردۀ به عنوان ارشد، مورد تأييد تمام موقوف عليهم نيستند. از آن رهبر عالى قدر استدعا مى شود: تكليف ملك مزبور و متولى آن و وظيفه مردم را نسبت به آن روشن فرماييد. ضمناً ملك مزبور در حال حاضر در اجارۀ شهردارى بردسكن است و به مصرف آب لوله شهر مى رسد. در خاتمه وقف نامه و شكايت موقوف عليهم به پيوست تقديم مى گردد.

ضمناً، ملكى به نام سعدآباد مشابه و نظير همين ملك است. مستدعى است تكليف آن را نيز روشن فرماييد.

بسمه تعالى، به هر نحو جعل توليت براى وقف شده بايد عمل شود و چنانچه اختلافى در تشخيص آن هست به محاكم صالحه در دولت اسلامى مراجعه شود.

[سؤال 8441] 4563

بسمه تعالى

قم، دفتر امام خمينى

احتراماً؛ مستدعى است با ملاحظه اين قسمت از وقف نامه سال 1254 در انتخاب متوليان نظر خود را بيان كنيد. واقف موفق، توليت اشياى موقوفه مزبوره را مادام

ص: 267

الحيات به خود و بعد از خود به پسر ارجمند سعادتمندش آقا يوسف و بعد از او به اولاد ذكور او الاكبر فالاكبر، نسلاً بعد نسل، بطناً بعد بطن كذلك واگذار كرده و بعد از انقراض اولاد ذكور آقا يوسف - العياذ بالله - به اولاد اناث او نسلاً بعد نسل، بطناً بعد بطن، كذلك واگذار كرده و بعد از انقراض، امر توليت مزبوره واگذار و موكول است به ساير اولادان ذكور واقف الاكبر فالاكبر، بطناً بعد بطن، نسلاً بعد نسل، و بعد از انقراض اولادان ذكور، اولاد اناث واقف متولى مى باشند به طريق مذكور، بطناً بعد بطن، نسلاً بعد نسل الى ما شاء الله و بطن اول، مقدم بر بطن ثانى مى باشد. اما يوسف بلا عقب بود و از ساير اولادِ اناثى از طبقۀ پنجم متصل به واقف با بطنى مؤخر، خود را متلقى از اعقاب ذكور معرفى كرده و مدعى توليت است. از طرفى ذكورى از اناث از طبقۀ چهارم متصل به واقف خود را بطناً مقدم بر اناث مذكور و اقرب به جامع نسب معرفى كرده و مدعى است كه توليت با او است. استدعا دارد با توجه به نحوۀ توليت در مندرجات مفاد وقف نامه و با عنايت به منظور واقف در مورد الاكبر فالاكبر و بطن اول مقدم بر بطن ثانى كتباً نظر خود را مرقوم فرماييد كه اليوم توليت با كدام يك از اين دو نفر است.

بسمه تعالى، بعد از فرض اين كه اولاد ذكور نيست، با وجود نسل متقدم از اولاد اناث واقف، نوبت به نسل متأخر نمى رسد.

[سؤال 8442] 4564

بسمه تعالى 12 / 4 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه

بعد الصلاة والسلام، استفتا مى شود كه واقف موقوفه اى در متن وقف نامه مربوطه، توليت موقوفه را چنين تفويض نموده است: «ارشد و اتقى اولاد و اولاد اولاد اولاد ذكور، بطناً بعد بطن و نسلاً بعد نسل، بدون ملاحظۀ اقربيت الى قيام الساعة، متولى شرعى زمان خود خواهد بود».

ص: 268

با توجه به نص فوق، به نظر آن حضرت:

1. راه تشخيص ارشديت و اتقائيت اولاد چيست؟

2. آيا مى توان اثبات ارشديت و اتقائيت را فقط به شهادت چهار نفر مشخص با اسم و رسم منحصر ساخت و شهادت كتبى و شفاهى ساير علما و ثقات مؤمنين را اعتبار نداد؟

3. با توجه به متن مذكور، آيا مى توان توليت را - با موجود بودن اولاد ذكور از نسل وقف - از آن ها سلب و به جاى انتخاب ارشد و اتقى، موقوفه را بدون متولى گذاشت؟ استدعا دارم نظر مبارك را ذيلاً مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، متولى شرعى كسى است كه اوصاف شرط شده در وقف را دارا باشد و در صورت اختلاف، بايد به حاكم شرع مراجعه و حل و فصل شود.

[سؤال 8443] 4565

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى و زعيم الملة والدين الامام خمينى، مدّ ظله

پس از تقديم درود و سلام به پيشگاه و محضر جناب عالى؛ عرض مى شود كه عبارت وقف نامه اى چنين است كه: «توليت موقوفات مزبور، مادام الحيات با خود واقف موقوفه است و بعد اصلح اولاد ذكور، متولى خواهد بود و بعد اصلح اولاد ايشان، نسلاً بعد نسل و چنانچه اولاد ذكور منقرض شد، به اصلح اولاد اناث، از واقف يا متولى و چنانچه اولاد اناث هم منقرض شد، توليت، با عدول مؤمنين قريه است».

سؤال اين كه بعد از فوت واقف كه توليت به اصلح اولاد ذكور واقف مى رسد، چنانچه بعداً اين اصلح اولاد ذكور كه متولى است، فوت كرد؛ آيا توليت موقوفۀ مزبور به اصلح از برادران اين متولى مى رسد كه اولاد واقف هستند، نسلاً بعد نسل، يا اين كه توليت به اصلح اولاد ذكور همين متولى - كه مرده است - مى رسد، نسلاً بعد نسل.

ص: 269

همچنين اين سؤال در بطون بعدى هم مى آيد؟

بسمه تعالى، توليت، با اصلح اولاد متولى است و به برادران نمى رسد.

[سؤال 8444] 4566

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب اسلامى حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى متع الله المسلمين بطول بقائه الشريف

به شرف عرض عالى مى رساند: ساختمان و باغى است كه به عنوان مدرسه علميه دينى و كتابخانه و مجالس مذهبى و آنچه موجب ترويج دين مبين اسلام است وقف شده و از سال 1353 كه سال تنظيم وقف نامه بوده تا به حال در تصرف وقف است. مالك يا مالكين، ساختمان و باغ را در همان سال - يعنى 1353 - به تصرف وقف داده اند و در همان وقف نامه توليت آن وقف براى پنج نفر معين شده و از آن زمان تا كنون به نظر همان متوليان به عنوان وقف، ساختمان هاى جديدى در اين محل احداث شده كه قسمتى از آن به صورت مدرسه علميه است و قسمتى ديگر كه براى استفادۀ عموم در وقف نامه به صورت حوضخانه (و مستراح عمومى) معين شده در همان سال ها از 53 به اين طرف مورد استفاده قرار گرفته و قسمت ديگر آن براى مجالس مذهبى عمومى به طور مكرر مورد استفاده واقع شده. و در ضمن از حق آب باغ مذكور در مصرف وقف استفاده شده است و به طور كلى از همان سال 53 (سال وقف) به اين طرف در تصرف وقف بوده.

سپس يكى از متوليان در غياب سايرين به عنوان اين كه وقف نامه جديدى تنظيم كند تحت عنوان اين كه آن وقف نامه مسودّه بوده (در سال 59 و پس از آن كه شش الى هفت سال و يا بيشتر در تصرف وقف بوده) وقف نامه را تغيير داده و توليت آن را منحصر در خود و نسل هاى ذكور پس از خود و يا عنوان ديگرى كه خود انتخاب نموده، قرار داده است.

ص: 270

و پس از آن كه بقيه متوليان اطلاع پيدا كردند اعتراض بر اين عمل نموده اند و سه نفر آن ها صريحاً معترض هستند كه چرا اين وقف نامه را تغيير داده است، در حالى كه در طول اين شش الى هفت سال يا بيشتر در تصرف وقف بوده است و همۀ متوليان متفق اند كه اين شش الى هفت سال يا بيشتر در تصرف وقف بوده و تمام كارهاى ساختمانى جديد آن به حساب وقف بوده و استفاده هاى عمومى از قسمت حوض خانه و مستراح هم به جهت وقف بوده و سه نفر آن ها هم صريحاً شهادت مى دهند به اين كه در سال 53 (سال تنظيم وقف نامه) صيغۀ وقف به طور كامل هم عربى و فارسى جارى شده است.

مخفى نماند كه در همان سال 53 زمين و باغ مذكور با جميع متعلقات آن به تصرف وقف درآمده و بدين جهت وقف نامۀ مذكور تنظيم شده بود، لكن به علت اين كه در زمان طاغوت بوده به امضاى ادارۀ اوقاف وقت نرسانده بودند كه مبادا ادارۀ اوقاف آن را زير نظر افراد طاغوتى به مصرف برساند.

اوّلاً: اكنون حكم وقف به چه صورت است و ثانياً توليت متوليان چگونه است؟ مستدعى است حكم را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ثبت در دفتر اوقاف ميزان نيست، بلكه بعد از تحقق وقف از مالك و تسليم عين موقوفه در جهت وقف، وقفيت لازم مى شود و تغيير آن حتى از واقف هم جايز نيست و متولى شرعى همان كسانى هستند كه واقف در هنگام وقف تعيين كرده است.

[سؤال 8445] 4567

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، دام ظله، پس از عرض سلام و ادب، گزارش مى شود:

ص: 271

جناب سيد العلماء حجت الاسلام و المسلمين آقاى حاج سيد يوسف موسوى كشميرى رحمه الله كه در رأس علماى كشمير بودند، سال گذشته دهم ماه ذوالقعده 1402ه. ق فوت كردند. ايشان سى ودوسال قبل، يك مدرسۀ دينى در قصبۀ بدگام، به اسم جامعۀ باب العلم، براى طلاب علوم دينى تأسيس نموده و با ساير املاك كه من جمله آن ها، دو خروار زمين كه از ملك طلق خود او بود، وقف كردند. چون بانى و واقف مدرسه بودند؛ توليت آن را مادام الحيات براى خودشان قرار دادند و بعد از فوت خود اخوى زادۀ خويش را براى توليت تعيين نمودند. سپس از اولاد و احفاد آن مرحوم يا از اولاد اخويشان، هر كه قابليت اين امر را داشته باشد. به جهت انجام وظيفۀ توليت، نامزد نمودند. چنان كه آن مرحوم در كتاب «ايقاظ العباد» نوشته اند كه در سال 1370 هجرى چاپ شده است.

در عين حال، پس از ارتحال آقاى مرحوم، پسر بزرگ ايشان وصيت نامۀ مفصلى راجع به امور شخصى و خانوادگى آن مرحوم ادعا و ارائه نمود، كه اگرچه امضا ندارد و تكميل نشده است، ولى بدون ترديد خط آن مرحوم مى باشد، و هيچ كس نمى تواند آن را انكار بكند. از محتويات و لابه لاى آن پيدا است كه آن مرحوم وصيت نامۀ مزبور را در اواخر زندگى به سلك تحرير درآورده اند. وقتى كه از فرزندشان - كه وصى آن مرحوم نيز هست - پرسيديم اين وصيت نامه چرا تكميل نشده است؟ وى گفت: آن مرحوم اين را مى خواستند تكميل كنند، در عين حال، ايشان مريض شدند و ضعف و ناتوانى بر ايشان چنان چيره شد كه ديگر نتوانستند به پايان برسانند و امضا نمايند. ولى به عنوان وصيت فرمودند، من هرچه وصيت دارم در ضمن وصيت نامه نوشته ام. بايد در انفاذ آن ها طبق همان مرقوم كه در دفتر است عمل شود.

اينك صورت وصيت نامه تقديم محضر است. در اين وصيت نامه در ضمن وصاياى ديگر، آنچه در خصوص مورد توليت مدرسه مزبور آمده است اين است كه آن مرحوم از توليت اخوى زاده براى مدرسه رجوع نموده اند و به جاى ايشان، فرزند مزبور را نسلاً بعد نسل، متولى مدرسه و ساير موقوفات آن قرار داده اند و از طرف

ص: 272

ديگر، در حيات خود عملاً وظايف مدرسه را به وى تحويل و تفويض نموده بودند. چنان كه واضح است.

نظر به اين كه وصيت نامۀ مزبور، واقعاً نوشتۀ آن مرحوم هست، و اين كه ايشان، بالاتفاق صاحب درايت و داراى تقوا و تفقه بودند و هيچ گمان نمى رود كه در نوشتن چنين مرقومى موازين شرعى را رعايت نكرده باشند به هرحال، در هر دو صورت قضيه كه شهد الله و رسوله كه مطابق واقع مى باشند و هيچ گونه شائبۀ نفسانى در تفسير آن ها نيست؛ حكم شرعى را بيان فرماييد كه آيا صورت سابقى كه در كتاب مزبور مى باشد درست است يا صورت لاحقى كه در وصيت نامه آن مرحوم نوشته اند صحيح خواهد بود؟ تا تكليف وصى آن مرحوم معين شود.

ثانياً: آن مرحوم و مبرور متولى اوقاف كثيره بودند. ايشان چند سال قبل از فوت خود، يك هيأت هفت نفرى براى انتظام و انصرام آن موقوفات، تحت نظارت خود تشكيل داده اند و يك مرقومى نيز مربوط به وظايف اعضاى هيأت نوشتند - كه صورت آن به پيوست تقديم مى شود - از اين مرقوم ظاهر مى شود كه اين هيأت، بايد در حيات متولى و هم بعد از فوت او به وظايف خود عمل كند و قراين ديگرى نيز بر اين دو جهت مزبور دلالت دارند.

پس در اين صورت، هيأت نامۀ وقفى، عنوان و مصداق وصيت پيدا مى كند يا خير؟ در صورت بودن آن به عنوان وصيت نامه، آيا پس از فوت آن مرحوم، متولى ديگر مى تواند از آن وصيت نامه تخلف و تخطى نمايد، به اين كه آن هيأت را كلاً يا بعضاً بشكند؟

يا اشخاصى كه اعضا آن قرار داده شده اند، بدون صدور خيانت و تخلف شرعى از آنان، مى توان كنار گذارد يا نه؟

بسمه تعالى، متولى وقف، كسى است كه در صيغۀ وقف معين شده است و اگر شخصى معين نشده، توليت با حاكم شرع است.

ص: 273

[سؤال 8446] 4568

بسمه تعالى

مردم عوام از مؤمنين كشمير، اموال و اجناس و قطعات اراضى و درختان را بر حسينيه و مدرسۀ باب العلم وقف نموده بودند و آقاى حجت الاسلام الحاج سيد يوسف الموسوى مرحوم را، فقط تا حياتشان متولى قرار داده بودند، براى اين كه حاضر نبودند كه آن جناب، توليت آن اوقاف را، بدون ارضا و استرضاى عوام و بدون استحقاق به كسى بسپارد. بيان فرماييد كه ما واقفين، اين حق را داريم يا خير؟ و اگر متولى مرحوم، از حدود گذشته، تعرض كرده باشد، صحيح است يا خير؟ واضح فرماييد. بيّنوا توجروا

بسمه تعالى، توليت وقف، با كسى است كه در قرارداد وقف، متولى شده و بعد از فوت او واقفين، اختيار تعيين متولى ندارند و با نبود متولى خاص، اختيار با حاكم شرع است.

[سؤال 8447] 4569

بسمه تعالى

محضر انور حضرت آيت الله العظمى ناصر المستضعفين، امام خمينى، ادام الله ظله الشريف، جعلنا الله فداك

سيدنا! شخصى از روحانيين كه به صلاح و ديانت در مردم معروف بود و نزدشان به اين وجه نافذالقول هم بود، مدرسه اى دينى را تعمير نمود و از اموال شخصى خود هم بر آن چيزى بذل نموده و از مؤمنين هم اموالى جمع آورى كرد و پسر برادرش هم كه از روحانيين معتمد بذل كنندگان بود در جمع آورى اموال از مؤمنين معاونش بود. چون از تعمير اين مدرسه به فراغت رسيد وقف نامه اى در يك كتابى از مؤلّفات خودش انتشار داد و نوشت كه «اين مدرسه و موقوفاتش را وقف نموده و توليتش را تا دم حيات براى خودم و بعد از خود، براى پسر برادرم، فلانى گذاشتم» و تا مدتى

ص: 274

همان طور بود. آن مدرسه اكنون تحت كار است و باذلانِ بر آن مدرسه به دست هر دوشان مال مبذول خودشان را مى دادند و متولى تعيين شده، بعد از بانى هرچه به دستش مى آمد به واقف و بانى مى سپرد. الآن كه خود بانى وفات نموده پسرهايش مدعى اند كه پدر ما وصيت نامه اى تحرير كرده و در آن نوشته است كه «توليت اين مدرسه را به پسرم تفويض نمودم، اگر چه قبلاً براى توليت بعد از خود، پسر برادرم فلانى را تعيين نموده بودم، لكن چون او پسرهايش را از اين مدرسه بيرون آورده و به مدارس ديگر فرستاده لذا نزد من از اعتبار ساقط شده و از توليتش عزل نمودم و با وجود آن، او را ناظر گذاشتم». بيان فرماييد: در صورت ثبوت شرعاً، همچو وصيتى نافذ است؟ متولّى تعيين شده در حين وقف و در عبارت وقف يا اين وصيت عزل خواهد شد يا خير؟ در صورت نفوذ و عزل متولّى بنابر وصيت، پسر مُوصى مى تواند با وجود لاپروايى از نظارت پسر عمويش عمل كند يا خير؟

بسمه تعالى، هر كس در ضمن صيغه وقف به عنوان توليت معيّن شده، متولّى شرعى است و با وصيت واقف توليت عزل نمى شود.

[سؤال 8448] 4570

بسمه تعالى 12 / 4 / 1983 م

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

زيد مدرسه اى تأسيس كرده كه توليت آن را مادام العمر براى خود قرار داده و پس از مدتى كه تحت توليتش آن مدرسه اداره مى شده، وصيت كرده كه بعد از مرگش عمرو متولى آن مدرسه باشد و در اواخر عمرش وصيت نامۀ ديگرى نگاشته كه در آن نوشته: «بايد بعد از مرگش عمرو متولى آن مدرسه نباشد و بكر متولى باشد». مرقوم بفرماييد كه آيا عمرو متولى شرعى آن مدرسه است يا بكر؟

بسمه تعالى، چنانچه در وقت وقف كردن مدرسه، حق تعيين متولى بعد از خود را براى خود قرار نداده باشد، وصيت او نافذ نيست و توليت مدرسه بعد از او با حاكم شرع است.

ص: 275

[سؤال 8449] 4571

بسمه تعالى 17 / 1 / 1361

پيشگاه معظم رهبر عالى قدر، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً به عرض مى رساند:

اين جانبان در سال 1352 ملكى را وقف حضرت خامس آل عبا نموديم و متولى نيز جهت آن تعيين كرده ايم، كه درآمد آن را صرف عزادارى و اطعام نمايد. در حال حاضر متولى طى نامه اى به اين جانبان و سازمان اوقاف اعلام استعفا نموده است. با توجه به اين كه واقفين در قيد حيات بوده و چنين موردى در قانون پيش بينى نشده است، از آن محضر محترم تقاضا مى شود فتوا بفرمايند آيا اين جانبان مى توانيم شخص ديگرى را به توليت انتخاب نموده و يا رأساً نسبت به عهده داشتن توليت، اقدام نماييم يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، متولى مستعفى به حاكم شرع مراجعه كند، تا او را براى توليت نصب نمايد على الاحوط.

[سؤال 8450] ‘ 4302

5. در وقف نامه هايى كه توليت آن بر اعلم و اصلح قرار داده شده، اگر دو نفر باشند؛ يكى اعلم است و غيرفعال در موقوفه و ديگرى اصلح است و فعال در موقوفه، توليت تعلق به كدام نفر دارد؟

بسمه تعالى، احوط، رعايت نظر هر دو است.

[سؤال 8451] 4572

بسمه تعالى

بعضى از شهردارى ها - به خصوص شهردارى تهران - قسمت هايى از اراضى موقوفات را بدون كسب نظر و اخذ موافقت متولّيان به عنوان طرح فضاى سبز و غيره سال ها معطّل نموده و عملاً موقوفات را مسلوب المنفعه مى نمايند.

ص: 276

با عنايت به اين كه متولّيان و ادارات اوقاف موظّف هستند رقبات موقوفات را با رعايت غبطۀ وقف به اجاره واگذار و مورد بهره بردارى قرار دهند، آيا اين عمل شهردارى مجوّز شرعى دارد يا خير؟

و در صورتى كه لازم باشد اين قبيل اراضى مورد استفادۀ طرح ها قرار گيرد، آيا شهردارى ها موظّف به پرداخت اجرت المثل و مال الاجارۀ اراضى مزبور از تاريخى كه طرح را اعلام مى دارند هستند يا خير؟

بسمه تعالى، همان گونه كه قبلاً پاسخ داده شده وقف از وقفيت خارج نمى شود، و تصرّف در آن منوط به اجازۀ متولّى شرعى با مراعات مصلحت وقف است. و در مورد سؤال دوّم نيز چنانچه خواستند استفاده كنند بايد اجرت المثل بپردازند.

[سؤال 8452] 4573

بسمه تعالى

نظر حضرت عالى دربارۀ زمين هاى موقوفه اى كه دولت زمان طاغوت تصرف كرده و براى كارمندان خودش ادارات و خانه ساخته است چيست؟

بسمه تعالى، بدون نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف جايز نيست.

[سؤال 8453] 4574

بسمه تعالى 9 / 12 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

با ابلاغ سلام به عرض مى رساند يكى از مالكين قريه حسين آباد قزوين مقدار چهار دانگ از شش دانگ قريه مزبور را كه ملك وى بوده وقف كرده و براى آن متولى تعيين كرده. متولى قبل از تصرف موقوفه با مخالفت مالك دو دانگ مشاع قريه مزبور روبرو شده و به وقف عمل نشده است و واقفه حاجيه خانم در كربلا فوت شده است. فعلاً املاك وقف شده كما فى السابق در تصرف زارعين است، از نظر شرعى مباح

ص: 277

بودن اين زمين را و حكم آن را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تصرف در وقف بايد با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف باشد.

[سؤال 8454] 4575

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

محترماً به عرض مى رساند: زمينى است مزروعى كه پنجاه سال قبل وقف گرديده كه منافع آن به وسيلۀ توليت آن برنج خريدارى و در شب عيد نوروز بين افراد اين روستا توزيع شود. نظر به اين كه در حال حاضر تعداد افراد محل افزايش يافته و منافع زمين فوق ناچيز است و متولى زمين فوت كرده است ورثه متولى منافع زمين فوق را در نهار روز عاشورا به مصرف مى رسانند. توضيح اين كه يك عدد درخت بادام كه حدوداً پنجاه سال داشته باشد داخل زمين است كه در حال حاضر خشك شده و ورثه توليت زمين فوق مقلد شما هستند. تقاضا داريم تكليف حكم شرعى ما را نسبت به مصرف برنج و درخت معين فرماييد كه چه كنيم؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال بايد به همان طور توزيع شود به مقدار ميسور و در مورد درخت خشك شده با موافقت متولى فروخته شود و صرف تعمير زمين گردد.

[سؤال 8455] 4576

بسمه تعالى

پيشگاه رهبر عظيم الشأن امام خمينى دامت بركاته

از اين كه با چند پرسش اوقات گران بهايتان را تضييع مى نمايم از محضرتان پوزش مى طلبم.

1. آيا مى توان درآمد حاصل از اوقاف را جهت بازسازى مناطق جنگى اختصاص

ص: 278

داد و به حساب هايى كه دولت اعلام نموده است واريز نمود.

بسمه تعالى، بستگى به جهت وقف دارد و عوائد موقوفه بايد تحت نظر متولى شرعى در جهت وقف صرف شود.

2. بين برادر و خواهرى ساليان درازى ارث پدرى تقسيم نشده است تا اين كه اين برادر و خواهر هر دو فوت مى نمايند، اگر بعضى از بازماندگان آنان با صلح و سازش و اعلام رضايت، سهميه ارثيه خود را به ديگرى ببخشند آيا اين توافق از نظر شرع مقدس اسلام اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

[سؤال 8456] 4577

بسمه تعالى 28 / 7 / 1361

قم، دفتر امام خمينى، محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى

بعد التحية و الثناء، موقوفات سلسلۀ سادات رضوى در مشهد، خاص و داراى وقف نامه اى است كه منصوص التوليه مى باشد. در متن وقف نامه، واقف توليت را به اولاد ذكور خود نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن، تفويض كرده است، با شرط: اسنّ و اصلح و ارشد بودن. همچنين واقف تمام مسئوليت ها را متوجه شخص متولى دانسته و شرط كرده است كه: هيچ آفريده اى را حق مداخله در كار موقوفه و توليت وقف نيست، و توليت در همۀ موارد، مسئول عند الله است.

در اين صورت، با وجود متولى واجد شرايط و با عنايت به مفهوم: «وأمّا الوقوف على حسب مايوقفها أهلها»، آيا امكان دارد متولى اين موقوفات را از سمت توليت عزل، و ديگرى را به جاى وى منصوب نمود؟ استدعا دارد حكم الله، در ذيل نامه بيان و مرقوم فرماييد، مزيد تشكر است. ضمناً فتوكپى وقف نامه به منظور صحت گفتار، ضميمه مى گردد. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، در مورد نزاع، بايد به محكمۀ شرعيه مراجعه شود.

ص: 279

[سؤال 8457] 4578

بسمه تعالى

محضر مقدس زعيم عالى قدر و مرجع تقليد مسلمانان، حضرت آيت الله العظمى خمينى، ضمن عرض سلام، از خداوند متعال خواهانم كه سايۀ جناب عالى بر سر كليۀ مسلمانان مستدام باشد و در ظل توجهات حضرت ولى عصر عليه السلام از كليه آفات مصون و محفوظ باشيد.

يكى از رقبات موقوفه عبارت از يك قطعه زمين است كه حسب نظر واقف درآمد آن براى پرداخت به اولاد مستحق خودش وقف گرديده است. متولى وقت، در هنگام انعقاد قرارداد رسمى اجارۀ زمين به مستأجرين، شرط نموده كه مستأجر مى تواند در زمين مورد اجاره ساختمان نموده و اعيانى آن را به نام خود سند مالكيت اخذ نمايد و هرگاه بخواهد اعيانى ملك مورد اجاره را به ديگرى بفروشد، ده درصد بهاى اعيانى ملك مورد اجاره را بابت استناد آن به خاك زمين مورد اجاره بايد در هنگام معامله به متولى بپردازد. چون مستأجرين زمين هاى مذكور اظهار مى دارند كه با اين شرط مندرج در سند به ما اجحاف شده است و اضطراراً چنين شرطى را قبول نموده ايم، خواهشمند است نظر حضرت عالى را در اين مورد اعلام فرماييد كه اين شرط مندرج در سند لازم الاجرا است يا متولى مى تواند از نظر رعايت حال مستأجرين به آن ها تخفيف دهد؟

بسمه تعالى، شرط نافذ است و متولى اگر موقوف عليه نباشد، نمى تواند تخفيف دهد.

[سؤال 8458] 4579

بسمه تعالى 14 / 9 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب، و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، دام ظله

پس از ابلاغ سلام، اميدوارم - ان شاء الله تعالى - در ظل توجهات ولى عصر - ارواحنا له الفداء - از جميع بليّات ارضى و سماوى مصون و محفوظ بوده باشيد.

ص: 280

منظور از تصديع، آن كه روستايى است به نام روشناوند (گناباد)، كه قنات و نهر اين روستا، شرعاً وقف آستان قدس رضوى عليه السلام مى باشد و در مسير نهر اين روستا، روستايى است به نام مقيم آباد، كه آن هم داراى قنات و چند سهم وقف بر آستانه است، كه در اطراف روستا زراعت مى شود، و سابق اهالى اين روستا، طبق قراردادى كه با اهالى روشناوند و يا در زمانى كه مستأجر يك نفر بوده است داشته اند، حمّام خود را آب مى كرده اند و آب بها را پرداخت مى كرده اند، و قراردادها هم موجود است. الحال پس از پيروزى انقلاب، ادارۀ كشاورزى براى اين كه آب در مسير طولانى شرب نشود، و نيز ادارۀ بهداشت، نظر داده است كه قنات بايد پوشش شود، تا اهالى امكان استفادۀ بهداشتى را از آب داشته باشند. آيا اهالى مقيم آباد اين حق را دارند كه بدون اجازۀ مستأجرين روستاى مذكور، از آب آن استفاده كنند، مثل اين كه براى استفاده شيرى نصب كنند، يا سر نهر و قنات را بردارند، و احياناً كثافات خود را در آب قنات بريزند. با توجه به اين كه مقيم آباد قناتى دارد و امكان استفادۀ از آن هست؛ زيرا اطراف روستا زراعت مى شود، و حمام قبل اين روستا، از آب مقيم آباد استفاده مى كرده است. توضيح اين كه آب قنات روشناوند، در سابق حدوداً هشت اينچ بوده است، و در زمان حال، در مظهر قنات - طبق نظر كارشناسى - حدوداً چهار اينچ بيشتر نيست و حال كه ادارۀ كشاورزى آن را پر كرده است، به مزرعه كه مى رسد سه و نيم اينچ مى باشد، و از اين آب، 135 نفر استفادۀ زراعتى و بالغ بر 2300 نفر استفاده شربى مى نمايند، و روستاى مقيم آباد، حدوداً داراى 24 زارع، و 170 نفر مى باشد، و حرف مقيم آبادى ها اين است كه اگر بنا شود از آب خود مصرف كنيم، كم مى شود. خواهشمند است حكم شرعى را بيان فرماييد، و آيا آنچه را كه در اين موضوع، در شرايط آب وضو در تحرير الوسيله فرموده ايد، و نيز حاشيه اى را كه بر كتاب عروة الوثقى زده ايد، آيا صحيح است يا خير؟ أدام الله ظلّكم على رؤوس المسلمين

بسمه تعالى، بايد به مسئولين امور آستان قدس مراجعه، و طبق وقف و ضوابط آستانه عمل شود.

ص: 281

[سؤال 8459] 4580

بسمه تعالى 22 / 8 / 1358

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

به استحضار برساند: رقباتى موقوفه از اراضى مزروعى و باغ مركبات واقع در شهرك شهسوار، از موقوفات مرحوم حجت الاسلام حاج شيخ فضل الله تنكابنى به توليت احقر - طبق مدارك قديمه و جديده - مدت ها مورد عمل قرار داشته است؛ هر چند اراضى مزروعى طبق قانون اصلاحات اراضى به زارعين فروخته شده، ليكن باغات مركبات به حال خود باقى و برقرار است. حال استفسار مى گردد كه احقر در خصوص وصول بهرۀ باغات مركبات، طبق معمول و عرف محل - كمافى السابق - مجاز مى باشد، يا آن كه طبق گفتار عده اى از حضرات گويندگان روحانى و غيرهم مى بايد رقبات، در اختيار زارعين باغ دار گذاشته شود؟

بسمه تعالى، تصرف در وقف، منوط به نظر متولّى شرعى و مراعات جهت وقف است.

[سؤال 8460] 4581

بسمه تعالى

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم

زمين راه آهن دامغان وقف اولاد ذكور است؛ نماز شخصى كه در آن جا كارمند است و در خانۀ ادارى سكونت دارد و مسافرى كه با قطار مسافرت مى كند و در مسجد راه آهن نماز مى خواند، چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه با نظر متولى شرعى است مانع ندارد.

[سؤال 8461] 4582

بسمه تعالى 24 / 9 / 1361

قم، دفتر استفتاى امام خمينى، مدّ ظله، السلام عليكم

ص: 282

محل كسب اين جانب متعلق به ادارۀ اوقاف مى باشد. مدتى است اجارۀ اين جا اضافه نشده. آيا مكلف به پرداخت ميزان اجاره محل مشابه هستم يا صبر كنم هر موقع اوقاف اجاره را اضافه بكند، پرداخت نمايم؟ والسلام

بسمه تعالى، شما تكليفى نداريد، وظيفه متولى است كه رعايت مصلحت وقف و موقوف عليه را بنمايد.

[سؤال 8462] 4583

بسمه تعالى 5 / 11 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً به عرض اقدس عالى مى رساند: زمين موقوفه اى است كه بيش از يك صد سال است كه در تصرف يك خانواده بوده است، از بزرگ خانواده تا فرد آخرى كه الآن متصرف است و عمل به وقف هم مى نمايد. اخيراً شخص متصرف و متولى، زمين نامبرده را غرس اشجار نموده و به صورت يك باغ درآمده. البته تمام مخارج و هزينۀ درخت كارى و غيره از طرف خود متولى بوده، فقط زمين موقوفه است و قبلاً هم زمين مزبور بدون درآمد بوده است.

آيا متولى و متصرف و آن كسى كه اين باغ را با هزينه شخصى به وجود آورده، مى تواند باغ را بفروشد و در سند، مسأله وقفيت زمين ذكر شود و اجرت المثل زمين را درنظر بگيرد يا خير؟ مستدعى است نظر مبارك را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، بستگى به نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف دارد.

[سؤال 8463] 4584

بسمه تعالى 1 / 6 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى و رهبر عظيم الشأن، نايب الامام، امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقاء وجوده الشريف

ص: 283

با نهايت احترام؛ به استحضار مى رساند: سال هاى متمادى است راهى از قريۀ قودجان خوانسار به منظور حمل ماشين آلات سنگين و غيره جهت ساختن سد اختخوان گلپايگان در اين قريه احداث شده و موجب رفت و آمد همه روزه انواع ماشين ها تا به امروز به قراء پشت كوه گلپايگان و بالعكس بوده است. اخيراً ادارۀ كل راه و ترابرى استان اصفهان بدون نظرخواهى از اهالى اين قريه در نظر دارد مسير فعلى را تغيير دهد. متأسفانه علاوه بر اين كه حدود دويست جريب از بهترين املاك و باغات مشجر از بين مى رود، قطعاتى از موقوفات حضرت خامس آل عبا عليه السلام را نيز در بر خواهد گرفت؛ در صورتى كه امكان تعريض جادۀ فعلى و يا احداث خط كمربندى بيابانى از هر جهت مى باشد. مستدعى است ذيلاً مرقوم فرمايند: چنانچه جادۀ جديد احداث گردد نظر حضرت مستطاب عالى در مورد ازبين رفتن املاك مزروعى و موقوفات خاص و عام چيست؟ آيا متوليان موقوفات در اين مورد مسئوليتى خواهند داشت يا خير؟

بسمه تعالى، اگر در انجام وظيفه توليت خود كوتاهى نكنند مسئوليت ندارند.

[سؤال 8464] 4585

بسمه تعالى 25 / 4 / 1362

دفتر رهبر عالى قدر، مرجع مسلمين جهان، امام امت، أرواحنا فداه

قريه اى از توابع سبزوار - كه مركز بخش هم مى باشد و حدود يك هزار خانوار در آن ساكن مى باشند - بر اثر گسترش قريه موصوف، اهالى از آب شرب بهداشتى محروم هستند. از طرف مقامات ذى صلاح و مسئول، تا كنون بررسى جهت تأمين آب شرب بهداشتى به عمل آمده، كه به دليل وضع نامتناسب طبيعى، و فقدان آب هاى تحت الارضى، و اين كه ذخايرى كه از آن طريق بتوانند آب شرب بهداشتى اهالى را تأمين نمايند، وجود ندارد. پس از تحقيقات توسط كارشناسان و مشورت با معتمدين محل، مقامات دولتى مزبور، به اين نتيجه رسيده اند كه راهى جز استفاده از قنات موجود

ص: 284

نيست. مقام بخش دارى - كه مسئول تهيه آب اهالى مى باشد - به دو نفر از متوليان آب هاى موقوفه مراجعه كرده و رضايت آن ها - در صورت تحصيل مجوز شرعى - حاصل گرديده است. موارد وقف منظور، از موقوفات مرحوم حجت الاسلام حاج ميرزا ابراهيم شريعتمدار است، كه بالغ بر دو رقبه مى باشد: يكى وقف خاص بر فقراى اولاد، و ديگرى وقف عام بر فقراى محل مزبور مى باشد. رقبۀ وقف خاص - طبق شرايط وقف نامه - تحت توليت متولى اداره مى شود و رقبه ديگر - كه در موقوفات عام مى باشد - فعلاً طبق قوانين زمان طاغوت، به اشخاص واگذار گرديده، و متولى آن در قيد حيات مى باشد. با امام جمعه محترم سبزوار تماس، و مذاكره به اين نتيجه منتهى شده كه مجوز شرعى، جهت استفاده موقوفات تحصيل گردد. موقوفات مزبور - طبق وضعى كه تا كنون در محل جريان داشته - به طور جداگانه آب اراضى آن، از طرف متوليان، سالانه به اجاره، به اشخاص واگذار مى گرديده. چنانچه اجارۀ معمول در محل، به رقبات مزبور داده شود، آيا از نظر شرعى مى توان از موقوفات مذكور براى آب شرب اهالى استفاده نمود؟ موضوع به ساحت مقدس رهبر عالى قدر و مرجع مسلمين جهان، امام امت - دامت بركاته - عرضه گردد، تا حكم الله را بيان فرمايند، كه مورد عمل قرار گيرد.

بسمه تعالى، با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف، مانع ندارد، ولى بايد پول آب از مورد معيّن در وقف صرف شود.

[سؤال 8465] 4586

بسمه تعالى 3 / 12 / 1361

چنانچه متولى موقوفه اى در قسمتى از زمين موقوفه با پول خود مبادرت به احداث دكان نمايد؛ به هنگام واگذارى دكان به شخص غير، آيا سرقفلى كه گرفته مى شود متعلق به متولى است يا به موقوفه؟

بسمه تعالى، متولّى بايد مطابق صلاح وقف آن را واگذار كند و چنانچه وقف، عرفاً سرقفلى دارد؛ بايد به حساب وقف هم سرقفلى بگيرد.

ص: 285

[سؤال 8466]‘ 1651

2. زمين هاى موقوفه اى كه در زمان محمدرضا خان، نود ساله با اجرتى كم، به مردم داده مى شد. حال بعضى از افراد به همان نرخ قبلى، زمين هاى موقوفه را اجاره مى كنند. در صورتى كه بعضى از افراد هستند كه با نرخ عادلانه برمى دارند، ولى صاحب و مستولى اوليه، حاضر به پس دادن، و يا اجرت بيشتر نمى شود. فتواى خود را بيان نماييد.

بسمه تعالى، تصرف در موقوفه، بايد با نظر متولى شرعى باشد.

[سؤال 8467] ‘ 1325

7. حمام وقف را شهردارى و اوقاف گرفته و اجاره داده است. غسل كردن در اين حمام چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، بدون اجازه متولّى شرعى صحيح نيست.

[سؤال 8468] ‘ 4814

3. در صورتى كه وصى نتواند ناظر ديگرى به وصيت اضافه كند و اضافه كرد و با چنين عمل خساراتى به موقوفه وارد شد؛ آيا وصى ضامن است يا خير؟

بسمه تعالى، امر وقف با متولّى شرعى آن است و چنانچه تعدّى يا تفريطى در رسيدگى به آن نكرده باشد خسارت را ضامن نيست.

[سؤال 8469] ‘ 4495

3. اراضى آستان قدس رضوى را به عنوان خريد و فروش نقل و انتقال مى نمايند، آيا اين كار صحيح است و نماز و غسل در آن ها جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، رسيدگى به اراضى آستان قدس با متصدى شرعى آن است.

[سؤال 8470] 4587

بسمه تعالى

در زمان طاغوت، توليت آستان قدس رضوى پنج تخته قالى حضرت رضا عليه السلام را

ص: 286

جهت مسجد اسفراين فرستاده بود، لطفاً بفرماييد اين فرش ها بايد مطابق وقف صاحبش به مشهد عودت داده شود و يا در همان مسجد باقى بماند و يا حكم ديگرى دارد؟

بسمه تعالى، به متصدّى شرعى آستانۀ مقدّسه مراجعه شود.

[سؤال 8471] 4588

بسمه تعالى

محترماً معروض مى دارد كه نصف آب قنات اين قريه با مقدارى از اراضى آن متعلّق به آستان قدس رضوى مى باشد، اين آب به تناسب و مقدار احتياج هر يك از زارعين قريه در اجارۀ آن ها بوده، و كسى كه كشت و كار بيشترى داشته آب بيشترى را اجاره كرده، و كسى كه زراعتى كمتر داشته آب كمتر مى برده است. در سنۀ 1350 به وسيله ادارۀ اصلاحات ارضى دولت طاغوتى براى همه سند يكنواخت تنظيم شده و اين خود باعث اختلاف در محلّ گرديده است؛ (چون كه در سند براى هر يك از مستأجرين يك ساعت و ربع آب فروشى شده، آنان كه كمتر دارند مى گويند: «بايد به اندازۀ سند به ما آب بدهند» آنان كه بيشتر دارند مى گويند: ما اجارۀ آستانه را مى دهيم و آب براى خودمان لازم است) آيا برابر تقسيم اسناد رفتار بشود؟ و يا هر كسى هرچه در گذشته آب مى برده حال هم ببرد؟

لازم به تذكّر است كه هنوز «آب» برابر سيرۀ گذشته در تصرّف زارعين است، ضمناً اجارۀ هر فنجان آب در سندهاى طاغوتى ساليانه مبلغ هفتاد ريال تعيين شده و حال هر فنجان اجارۀ عادلانه اش پنجاه ريال است و متصرّفين آب حاضرند با كمال ميل اجارۀ وقت را به آستانه پرداخت نمايند. لطفاً جواب مسأله را مرقوم فرماييد؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تصرّف در موقوفات مربوط به آستان قدس بايد طبق نظر متصدّى شرعى آستانۀ مقدّسه باشد.

ص: 287

[سؤال 8472] 4589

بسمه تعالى

شخصى سند يك قطعه زمين كوى طلاب از اراضى آستانه قدس رضوى را در يكى از محاضر رسمى به عنوان اجاره تنظيم و اخذ مى نمايد و بعد از آن اين سند اجاره به دست شخص ديگر مى افتد و در آن قطعه زمين ساختمانى احداث مى كند آيا نگاه داشتن يا پاره كردن آن سند بدون اجازۀ مستأجر جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، جايز نيست، ولى امر اراضى آستان قدس با متصدى شرعى آن است.

[سؤال 8473] ‘ 4223

3. تغيير آب آشاميدنى از محل مذكور به محل نوساز با توضيح ذيل جايز است؟

توضيح: تأمين آب آشاميدنى اين محل، به وسيلۀ لوله با طرح آبرسانى از چشمه اى كه در بالاى درّۀ پشت قنات قريه جارى بوده، طبق يك «واگذارى كشاورزان» انجام شده - مشروط بر اين كه مازاد آن متعلق به خود كشاورزان بوده - و توسط يك لوله روى استخر ده مى ريزد كه به مصرف كشاورزى مى رسد؛ و چند طاقه از همين آب، متعلق به اماكن مسجد و حسينيه و حمام و دو امامزاده بوده و آب اين قنات، مالك خصوصى نداشته و همه در آن شريك و سهيم بوده، و موقوفات ديگر - مانند وقف اولاد و غيره - نيز دارد و بر اثر خشكسالى هاى پى درپى و كمبود آب كشاورزى، با كمى آب مواجه مى باشيم. قطع كلى لوله و تغيير آن به محل تازه تأسيس چه صورتى خواهد داشت؟ بيان فرماييد.

توضيح ديگر: اين روستا تقريباً داراى دويست و چهل خانۀ مسكونى بوده كه بيست خانۀ آن در معرض سيل و از كل آن، دوسوم آن، ذى قيمت و نوساز و قابل زيست مى باشد.

بسمه تعالى، آب مذكور اگر ملك باشد، اختيار آن با مالكين است و اگر

ص: 288

وقف باشد، موكول به نظر متولى شرعى با مراعات جهت و مصلحت وقف است.

[سؤال 8474] 4590

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

در خصوص ملكى كه وقف يك عدۀ خاص (متعلق به خانواده واقف) و در داخل ملك مسجد باشد، آيا امام جماعت يا شخص ديگر مى تواند در آن تصرف كند يا خير؟

بسمه تعالى، چنانچه احداث مسجد در وقف خاص شده، تصرف بايد با نظر متولى شرعى باشد و رعايت جهت وقف بشود والاّ حكم ساير مساجد را دارد.

[سؤال 8475] 4591

بسمه تعالى 10 / 6 / 1361

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى، رهبر عظيم الشأن، امام خمينى

به عرض مى رساند: پدر اين جانب املاكى را كه با دسترنج خود از كسب مشروع خريدارى و آباد نموده بود، وقف عزادارى حضرت سيدالشهدا نموده، كه از درآمد آن در محرم و ماه رمضان، عزادارى و اطعام گردد. اين زمين ها حدود ده قطعه مى باشد كه كلاً ده هزار متر، و به حساب محلى، پنجاه رى تخم افشان است، كه اجارۀ هر يك رى تخم افشان، مبلغ بيست تومان مى باشد. ولى متولى زمين ها، چندين برابر درآمد حاصله را خرج عزادارى و اطعام مى نمايد. چون اين جانب پيرمرد شده ام و شخصاً قوۀ كار ندارم، به صورت اجاره يا نصفه كار براى مدت دو سال واگذار مى نمايم. پس از مدت دو سال، شخص مستأجر يا شريك كار او ادعا مى كند، توليت و وقف از بين رفته، ملك متعلق به من است كه چند سال كاشته ام. در صورتى كه قريب صد سال است كه پدر من اين ملك را وقف، و توليت آن با اولاد ذكور نسل به نسل، مى باشد و

ص: 289

به همين نحو، اهالى قريه، هر ساله موقوفات محلى و مراتعى كه وقف است را جمع آورى و در ماه هاى محرم و رمضان خرج عزادارى مى نمايند، و كسرى آن را اهالى به فراخور حال خودشان مى پردازند. متمنّى است دستور فرماييد جواب مرقوم گردد، تا تكليف اراضى موقوفۀ حضرت سيدالشهدا عليه السلام مشخص و معلوم گردد.

بسمه تعالى، تصرّف در وقف، موكول به اجازۀ متولى شرعى با مراعات جهت و مصلحت وقف است، و بدون اجازه، غصب و حرام است.

[سؤال 8476] 4592

بسمه تعالى 7 / 7 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى، ضمن عرض سلام به استحضار مى رساند:

مسجد جامع گوهرشاد كه به وسيلۀ ادارۀ اوقاف مشهد، اداره مى گردد، داراى موقوفاتى است كه قسمتى از آن، شامل باغات و اراضى مزروعى مى باشد و از گذشته به طريق امانى اداره مى شده، و پيوسته مورد چپاول واقع گشته، و حاتم بخشى هاى بى حد و حصرى از آن، صورت گرفته است و مسئولين امر - به لحاظ فقدان وجدان دينى - منافع موقوفه را فداى سوء استفاده ها و خوش گذرانى هاى خويش نموده اند.

از جمله املاك مسجد مزبور، مزرعه اى است به نام فيانى كه داراى هفده هكتار باغ، و هفتاد هكتار زمين مزروعى است، كه منحصراً بايد از آب قنات آن مشروب گردد، و آب قنات فقط باغات و قسمتى از اراضى مزروعى را تكافو مى نمايد.

پس از بررسى هاى دقيق، مشخص گرديد كه به طريق امانى هزينه هاى ساليانه آن از درآمدش بيشتر است، و ادامه اين روش برخلاف منافع وقف مى باشد؛ لذا صلاح و صرفۀ موقوفه ايجاب مى نمود كه به اجاره واگذار گردد، تا بدون صرف هزينه، عايدى خالص حاصل گردد. بنابراين پس از اختصاص ده هكتار از اراضى با آب مورد لزوم، براى پنج نفر از افراد محلى - كه از گذشته به طور نصفه كارى آن را در اختيار داشتند -

ص: 290

باغات و بقيۀ اراضى، از طريق مزايده ساليانه به مبلغ 3500000 ريال به اجاره واگذار گرديد و مستأجر تعهد نموده است با هزينۀ شخصى و به نفع موقوفه، قنات را لايروبى، باغات موجود را بازسازى، و پنج هكتار باغ جديد، براى موقوفه احداث نمايد، كه اين عمليات منافع قابل توجهى را براى موقوفه دربر خواهد داشت.

حال هيأت واگذارى زمين به اقدام اوقاف - كه صرفاً در جهت حفظ منافع وقف، و كوتاه كردن دست موقوفه خواران، صورت گرفته است - معترض و مدعى است كه اراضى مزروعى، مى بايست به افراد ديگر واگذار مى گرديد.

باتوجه به اين كه زمين و آب افراد محلى تأمين شده، و هيأت واگذارى زمين تا آن تاريخ، كشاورزى براى بقيۀ اراضى معرفى نكرده است و اگر قرار بود اراضى سواى باغات به ديگران واگذار گردد، يا اصلاً كسى حاضر به اجارۀ باغات نمى شد و روش زيان بخش گذشته همچنان استمرار مى يافت، و يا اين كه در اجارۀ ساليانه تقليل حاصل مى گشت و اقدام اوقاف در جهت رعايت صرفۀ وقف و رضايت حق تعالى بوده است، استدعا دارد نظر شرعى مبارك را اعلام فرمايند.

بسمه تعالى، تصرف در وقف، موكول به موافقت متولى شرعى، با مراعات جهت و مصلحت وقف است.

[سؤال 8477] 4593

بسمه تعالى

محضر مقدس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

هرگاه واقف و بانى، كل امور موقوفه اى مثل مسجد و مدرسه را به شخص معين واگذار نمايد، آيا ديگرى حق مزاحمت و يا دخالت در آن را بدون اذن آن شخص دارد يا خير؟

بسمه تعالى، بعد از تماميت وقف و حصول قبض، امر وقف با متولى شرعى است و ديگران حق دخالت و مزاحمت ندارند.

ص: 291

[سؤال 8478] 4594

بسمه تعالى 12 / 3 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، احتراماً؛ استدعا دارد جواب سؤال زير را مرقوم فرمايند:

شخصى رقباتى را وقف نموده و در وقف نامۀ مربوطه مصارفى را از جمله قرآن خوانى و تأمين روشنايى بر سر مقبره واقف و رد مظالم و كمك به فقرا و غيره تعيين كرده است. مضافاً در متن وقف نامه قيد كرده است كه در تغيير و تبديل هر يك از مصارف مقرره اختيار در صورت مصلحت با متولى است. آيا با توجه به قيد اين اختيار، متولى موقوفه مجاز است كه با اطلاع ناظر از محل عايدى موقوفه، وجوهى را در اختيار نهضت سوادآموزى قرار دهد تا به مصرف تعليم و تربيت برسد يا خير؟

بسمه تعالى، در صورت صلاح، مجاز است.

[سؤال 8479] 4595

بسمه تعالى 9 / 11 / 1361

قم، دفتر آيت الله العظمى، امام خمينى، دام ظله

بعد از سلام، يك جلد كتاب «فصول» شيخ محمدحسين، به دست حقير افتاده، كه موقوفه است على كافة العلماء والمسلمين، و توليتش به اعلم علماء البلد قرار داده شده، آيا مى توانم از اين كتاب استفاده كنم، و الاّ بايد به كجا تسليم نمايم؟

بسمه تعالى، با اجازۀ متولى شرعى، مى توانيد استفاده كنيد.

[سؤال 8480] 4596

بسمه تعالى 13 / 7 / 1361

محضر مبارك حضرت نايب الامام آيت الله العظمى امام خمينى ادام الله اقباله، احتراماً به عرض مى رساند:

ص: 292

جادۀ جديد مشهد - نيشابور، از يك كيلومترى جنوب قدمگاه مى گذرد و با بهره بردارى از آن، بقعۀ قدمگاه كه منسوب به تشريف فرمايى هشتمين پيشواى شيعيان جهان، حضرت امام رضا عليه السلام است و همه روزه زائران و مشتاقان فراوان دارد، از رونق خواهد افتاد و مركز بخش نيز ارتباط مستقيم با جادۀ جديد و بعضى از روستاهاى تابعه مگر به صورت نيم بندى نخواهد داشت.

اين بخشدارى جهت پيش بينى آتى، در نظر دارد پس از طى مراحل قانونى، بلوار فعلى قدمگاه را كه مشرف به بقعه است، مستقيماً تا جادۀ جديد كه جمعاً 960 متر طول و 35 متر عرض است، امتداد بدهد. اراضى اى كه در مسير بلوار واقع مى شود، كلاً موقوفۀ مربوط به بقعۀ رضوى مى باشد و تحت نظر اوقاف نيشابور اداره مى شود و قبلاً جهت كشت و زرع، با اجاره، به مستأجر واگذار شده است.

ادارۀ اوقاف جهت خريد اراضى - طبق قانون توسعه معابر- درخواست بهاى آن را نموده تا بعداً نسبت به خريد زمين ديگر براى موقوفه اقدام كند. بخشدارى در نظر داشته به دليل نداشتن اعتبار ويژه، جهت خريد اراضى موقوفه، به صورت اخذ حق مرغوبيت از باقيمانده اراضى - پاياپاى - عمل كند. به عبارت ديگر، با گرفتن حق مرغوبيت، بهاى اراضى مسير در بلوار را بدهد و چون در دو قسمت زمين، چه در مسير و چه در حاشيۀ بلوار آتى، زمين موقوفه هست، بدون گرفتن حق مرغوبيت و پرداختن بهاى زمين، پروژه را اجرا كند. طبق اطلاع واصله حق مرغوبيت جنبه شرعى ندارد و از طرفى بخشدارى خيابانى كه قصد احداث آن هم جهت امتداد دارد براى عموم خواهد بود و در حقيقت جزو بيت المال محسوب خواهد شد و جنبه استفاده اختصاصى ندارد. با عنايت به مراتب فوق، استدعاى ارشاد و راهنمايى دارد و در صورتى كه اجازه فرمايند، زمين وقفى، به طول 960 متر و عرض 35 متر جهت اجراى پروژۀ مذكور، مورد بهره بردارى عموم قرار گيرد.

بسمه تعالى، تصرّف در موقوفات آستانه مباركه حضرت رضا - سلام الله عليه - بايد، زير نظر سرپرست امور آستانه باشد.

ص: 293

[سؤال 8481] 4597

بسمه تعالى 22 / 4 / 1361

دفتر امام امت خمينى كبير، سلام، پس از عرض سلام و عرض تسليت به پيشگاه آن رهبر عظيم به مناسبت شهادت اميرالمؤمنين على بن ابى طالب، سلامتى و طول عمر حضرت امام خمينى، رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى را از خداوند قادر و توانا مى خواهم. ان شاء الله كه در عيد فطر در كربلا به امامت امام خمينى، نماز عيد را خواهيم خواند و از آن جا راهى قدس خواهيم شد.

در شب بيست ويكم، همه ساله دعا و روضه خوانى در مسجد جامع برگزار مى شده است. حال اگر واقف وقف كند كه همه ساله در مسجد جامع، در شب بيست ويكم ماه مبارك رمضان، مراسم دعاى جوشن كبير و روضه خوانى برقرار باشد يا وقف هايى كه به اين صورت است، مى توان اين كار را انجام نداد و به جاى ديگرى موكول كرد؟ - البته در صورتى كه واقف مرده باشد - و به طور كلى غير گفته واقف كرد؟به اميد پيروزى نيروهاى اسلام بر عليه كفر جهانى

بسمه تعالى، منافع وقف بايد با نظر متولى، در جهت وقف صرف شود و خلاف آن جايز نيست.

[سؤال 8482] 4598

بسمه تعالى

مسئول محترم دفتر پرسش و پاسخ سؤالات شرعى امام امت

به استحضار مى رساند كه حمام بزرگى ساخته شده است در رستمكلا، به اين شرح كه: در گذشته در محل اين حمام، يك حمام قديمى بود به نام حمام حاج حسن در جنب تكيۀ حاج حسن، كه اجارۀ آن به تكيۀ حاج حسن پرداخت مى شد و جزو موقوفات تكيۀ حاج حسن بود. در دورۀ رژيم طاغوت، يك بودجۀ يك ميليون ريالى به وسيلۀ انجمن محل، در اختيار بازسازى اين حمام قرار گرفت. حمام را تخريب

ص: 294

كردند و با اين بودجه ساختمان حمام تا سقف ساخته شد و به واسطه عدم بودجه، ساختمان حمام ناتمام ماند.

بعد از پيروزى شكوهمند انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمينى، چهار ميليون ريال بودجه از طرف جهاد سازندگى (دفتر عمران امام) در اختيار اين حمام قرار گرفت و كسرى بودجه براى تعميرات هم از طرف دفتر عمران امام بهشهر تأمين شد.

سؤال ما اين است كه ادارۀ اين حمام، با مشخصات فوق، بايد زير نظر هيأت امناى تكيۀ حاج حسن اداره شود و يا در اختيار شهردارى رستمكلا قرار گيرد؟

بسمه تعالى، اختيار موقوفه با متولى شرعى است. اگر متولى خاص دارد، بايد زير نظر او با مراعات جهت و مصلحت وقف، اداره شود و اگر متولى خاص ندارد، بايد زير نظر حاكم شرع اداره شود.

[سؤال 8483] 4599

بسمه تعالى 29 / 1 / 1358

محضر مبارك زعيم عالى قدر حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از عرض سلام، استدعا دارم نظر عالى را نسبت به زمين هاى موقوفه كه جنگلبانى و غير آن، تصرف نموده اند، مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، جواز تصرف در وقف، مشروط است به نظر متولى شرعى آن.

[سؤال 8484] 4600

بسمه تعالى

محضر زعيم عالى قدر و رهبر مسلمين، آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

مسجدى است در اصفهان (چهار راه باب الدشت) مجاور با خيابان محلى است. در اين مسجد سابقاً حوض خانه و وضوخانه بوده، اما فعلاً متروكه شده؛ چون وضوخانۀ جديدى ساخته شده و استفاده مى شود. فقط گاهى براى روضه خوانى يا فاتحه در اين محل چايى درست مى كنند. و محل نماز هم هيچ وقت نبوده و نيست؛

ص: 295

چون از محل نماز جدا است. آيا اجازه مى فرماييد كه اين محل را دو طبقه بسازند، طبقۀ زيرين همان چاى خانۀ مسجد و طبقۀ روى آن را مغازه نمايند كه تبديل به احسن و انفع براى مسجد شده باشد و درآمدى براى مخارج مسجد و خادم باشد. خداوند نعمت وجود مقدستان را براى همۀ مسلمانان جهان مستدام فرمايد.

بسمه تعالى، با نظر متولى خاص يا حاكم شرع در صورت نبودن متولى خاص، و مراعات جهت وقف مانع ندارد.

[سؤال 8485] 4601

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، محترماً؛ به عرض سلام و سلامتى شما، مصدّع و معروض مى دارد:

مقدار سه ساعت آب و ملك در دستجرد خلجستان، دو نفر زن و يك مرد بلاعقب، وقف بر عزادارى اباعبدالله الحسين نموده اند. اين جانب به وكالت از طرف متولى، طبق معمول محل، در هر سالى دو خروار گندم اجاره دادم و پس از دو سال از طرف اوقاف و اصلاحات ارضى با شكايت مستأجر، اين جانب را احضار و با طرفدارى اصلاحات ارضى، دو خروار گندم را تبديل به نقد و به سيصد تومان، نود و نه ساله اجاره داده اند. و حاليه در سال جارى كه قانون نود و نه سال ملغى شده و قانون به هم خورده؛ بايستى مستأجر مبلغ يك هزار تومان بدهد، ولى حاضر نيست و مى خواهد همان سيصد تومان آن زمان طاغوت را بدهد كه من هم نگرفتم. روضه خوانى هم تا حال انجام شده و مستأجر مزبور كه زارع و ساكن دستجرد خلجستان، در دادن مال الاجاره متمرّد مى باشد. تكليف بنده چيست؟ هر نوع كه دستور فرمايند انجام شود.

بسمه تعالى، بايد مال الاجارۀ متعارف موقوفه با نظر متولى شرعى، صرف در جهت وقف شود و اگر مستأجر حاضر به پرداخت مال الاجارۀ متعارف نيست، بايد متولى شرعى موقوفه را از او بگيرد و به ديگرى اجاره دهد.

ص: 296

[سؤال 8486] 4602

بسمه تعالى 6 / 4 / 1361

حضور مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از مراسم سلام و دست بوسى ذيلاً به استحضار مى رساند كه شخصى در حدود يك هزار هكتار از اراضى مزروعى و يك باب خانه در شهرستان كازرون به توليت نسل بعد از نسل وقف خامس آل عبا نموده و در متن وقف نامه مقرر گرديده كه از درآمدساليانه املاك اول تعميرات خانه و الباقى مانده درآمد پنج يك حق توليه متولى و باقيمانده آن هم در ماه هاى محرم و صفر جهت عزادارى حضرت سيدالشهدا عليه السلام مصرف گردد. در اين جا بايد عرض كنم كه افراد زمين خوار به دست يارى اوقاف آن وقت با استفاده از صغيرى متولى كه در آن موقع بيشتر از شش سال نداشته است، كليه املاك مزروعى موقوفه را از بين برده اند و در حال حاضر باقيمانده موقوفات خانه اى بيش نيست كه آن هم متولى از طريق دادگاه به دست آورده است و درآمد ساليانه اين خانه هم جهت تعميرات كافى نيست اكنون سؤال مى شود كه آيا با نبودن املاك مزروعى متولى مى تواند كه حق توليه خود را از درآمد خانه قبل از انجام تعميرات برداشت كند يا خير؟ متمنى است دستور پاسخ حقير طبق دستور اسلام صادر فرماييد.

بسمه تعالى، اگر از درآمد خانه هم حق التوليه منظور شده مى تواند بردارد ولى خرج تعميرات لازمه مقدّم است.

[سؤال 8487] 4603

بسمه تعالى

محضر مقدس، رهبر كبير انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با احترامى شايسته به عرض عالى مى رساند چند مسأله در رابطه با وقف به

ص: 297

وجود آمده كه نياز به دستور آن رهبر عالى قدر دارد.

1. معمولاً موقوفات مخارجى به عنوان بهره بردارى و حفظ عين و منافع موقوفات دارد كه طبق ماده 12 آيين نامۀ اجرايى سازمان اوقاف، مى بايست از محل درآمد وقف پرداخت گردد. سپس از درآمد خالص درصدى به عنوان حق التوليه و حق النظاره ناظر برداشت گردد. آيا در اين مورد مى توان متولى را مجبور نمود كه مخارج فوق را از محل حق التوليه مربوط به خود پرداخت نمايد؟ با توجه به اين كه در اغلب موقوفات، مخارج مذكور مازاد بر ميزان حق التوليه است.

بسمه تعالى، اگر حق معينى براى متولى تعيين شده، از حق او كسر نمى شود.

[سؤال 8488]

2. امور بهره بردارى موقوفات و انتخاب مستأجر معمولاً به عهده متولى و با هيأت ها و افرادى كه به عنوان وكيل و قائم مقام متولى عمل مى نمايند مى باشد و ناظر در صحت عمل متولى مى تواند نظارت داشته باشد در صورتى كه اين وظيفه را اكنون ناظر عمل نموده و متولى مجبور به تأييد و تصويب آن است، آيا دخالت مسئولين امر در وظايف متوليان اشكال شرعى ندارد؟ و دخالت ديگران را در امور وقف بدون رضايت متولى مى توان پذيرفت.

3. براى تفكيك و قباله بندى اراضى موقوفات در بعضى جاها شهردارى مى خواهد براى زيبايى شهر مقدارى از زمين را مبدل به فضاى سبز نمايد، با عنايت بر اين كه آن مقدار اراضى از موقوفيت خارج و به قباله موقوف نمى باشد چه مى فرماييد.

4. درباره جاده سازى و خيابان بندى از اراضى موقوفات به وسيله وزارت راه و شهردارى نسبت به باقى بودن وقف به وقفيت و نگهدارى و حفظ موقوفات چه تكليفى صادر مى فرماييد.

بسمه تعالى، امر وقف موكول به نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف است و هرگونه تغيير و تبديل منافى جهت وقف جايز نيست.

ص: 298

[سؤال 8489] 4604

بسمه تعالى 8 / 6 / 1364

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران دامت بركاته

با تقديم سلام و اداء تحيّت به استحضار حضرت عالى مى رساند:

بعضى از متولّيان موقوفات - به جهات مختلف - قادر به انجام وظايف در مورد ادارۀ شؤون موقوفات تحت توليت خود نيستند و از سازمان حج و اوقاف و امور خيريّه درخواست دارند كه وكالتاً از جانب آنان، نسبت به ادارۀ امور موقوفات قيام و اقدام نمايد. ليكن سازمان مزبور به لحاظ امكان احقاق حقوق موقوفه و رعايت مصلحت وقف، با قبول وكالت دائم و بلا عزل، آمادگى انجام امور مربوطه به ادارۀ موقوفه را دارد. آيا مى توان شرط بلا عزل بودن وكالت را ضمن عقد لازم بين متولّى و سازمان قيد نمود. و در هر حال آيا راه شرعى ديگرى براى انجام وكالت بلا عزل وجود دارد يا خير؟ موضوع مورد ابتلا بوده و نظر مبارك آن حضرت را خواستارم.

محمد على نظام زاده

بسمه تعالى، واگذارى امور اجرايى موقوفه از سوى متولّى شرعى آن به ديگرى يا به سازمان اوقاف به صورت نيابت و وكالت در انجام امور موقوفه اشكال ندارد، ولى وكالت و نيابت از طرف متولّى شرعى قابل فسخ است و با تعيين مدّت براى وكالت و نيابت اختيار متولّى در فسخ آن سلب نمى شود، مگر آن كه در ضمن عقد خارج لازم، بر او شرط شود كه وكالت را فسخ نكند كه در اين صورت بر متولّى لازم است از باب وفاى به شرط از فسخ وكالت و عزل وكيل خوددارى نمايد، ليكن اگر اقدام بر فسخ نمود وكالت منفسخ مى شود. ولى اگر اصل وكالت بلا عزل را- به صورت شرط فعل يا شرط نتيجه - در ضمن عقد خارج لازم، شرط نمايند، مثل اين كه

ص: 299

بگويد فروختم اين متاع را به شما به كذا- مبلغ - و شما را وكيل بلا عزل نمودم در امر كذايى. و يا فروختم اين متاع را به شما به كذا- مبلغ- با اين شرط كه شما وكيل بلا عزل باشيد در امر كذايى، و طرف مقابل قبول نمايد، چنين وكالتى ديگر قابل فسخ و عزل نيست.

[سؤال 8490] 4605

بسمه تعالى 16 / 3 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

با كمال احترام به استحضار مى رساند: در روستايى به نام دونا از حومه نور مقدارى زمين مزروعى به شرح زير وقف شده و وقف نامه نيز موجود است: 1 - زمين وقف مسجد 2 - زمين وقف امام حسن عليه السلام 3 - زمين وقف امام حسين عليه السلام 4 - زمين وقف حضرت على عليه السلام 5 - زمين وقف مطلق خيرات 6 - زمين حبس به مدّت طولانى 7 - زمين امام زاده به فاصله 14 كيلومتر. آيا اين زمين ها را مى شود در دفتر اوقاف ثبت كرد؟ اداره اوقاف تا محل مزبور مسافت 20 فرسنگ مى باشد و در امور اين زمين ها اگر اوقاف مداخله نمايد موقوفات به وجه احسن خرج نمى شود. خواهشمندم كه جواب را مرقوم بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر متولى شرعى خاص دارد بايد زير نظر او با رعايت جهت وقف عمل شود، ولى چنانچه متولى شرعى خاص ندارد، بايد به حاكم شرع مراجعه شود.

[سؤال 8491] 4606

بسمه تعالى 2 / 11 / 1361

حضور رهبر كبير انقلاب امام خمينى، حفظه الله تعالى

پس از سلام، در قريۀ ورآباد در شش كيلومترى خمين 12 شجر ملك و آب موقوفه مى باشد، كه يك شجر آب و ملك از آن فعلاً تحت توليت اين جانب اداره

ص: 300

مى شود، كه طبق ضوابط موقوفه، توليت آن به عهدۀ نسل بعد از نسل ذكور بزرگ تر است. در سال 1355 املاك موقوفه فروش رفته، سندى هم به اسم كشاورز صادر شده است، ولى دو قسط بيشتر نگرفته اند و سازمان اوقاف اين كار را مسكوت گذاشته است. بنابراين توليت ملك به اسم اين جانب - كه فعلاً مدت سى سال است در تهران و كارگر دولت مى باشم - هست، ولى ملك را برادر من كه در ده است و به كار كشاورزى مشغول است، اداره مى نمايد. با اين توصيف، آيا من مى توانم توليت ملك را شرعاً به ايشان واگذار نمايم وظيفۀ من چيست؟ والسلام

بسمه تعالى، توليت قابل واگذارى نيست، ولى متولى شرعى مى تواند براى خود وكيل بگيرد.

[سؤال 8492] 4607

بسمه تعالى

پس از عرض سلام محترماً معروض مى دارم: آيا متولى شرعى مى تواند وكيل بگيرد؟ و اگر كسى را وكيل خود نموده باشد، وكالت وكيل اعتبار شرعى دارد يا خير؟

طول عمر حضرت را از خداوند متعال خواستارم.

بسمه تعالى، جايز است وكيل بگيرد، مگر در صورتى كه بر او شرط مباشرت شده باشد.

[سؤال 8493] 4608

بسمه تعالى 19 / 12 / 1361

پيشگاه محترم و ساحت مقدس حضرت آيت الله العظمى آقاى خمينى، مدّ ظله العالى، با كمال احترام به عرض مى رساند:

حمامى است در شهميرزاد كه ساختمان آن قبلاً نيز حمام بوده و شخصى آن را خريدارى نموده و بنا بود بناى آن با خوديارى و كمك اهالى انجام گردد كه با هزينۀ مبلغى در حدود دو ميليون و پانصد هزار ريال خرج، مع الوصف نيمه كاره مانده است و

ص: 301

حمام را وقف كرده اند و يكى از روحانيون، را متولى نموده اند. اينك شخص متولى به عللى ميل دارد كه سمت توليت را از خود سلب كند. بدين وسيله از حضور حضرت آيت اللهى استفتا مى شود كه متولى مى تواند توليت آن را به شهردارى محل واگذار نمايد كه شهردارى ساختمان آن را به اتمام برساند؟ استدعا مى شود كه نظر مبارك را اعلام فرمايند.

بسمه تعالى، متولى نمى تواند خود را عزل يا توليت را به ديگرى واگذار كند و مى تواند براى خود كمك بگيرد.

[سؤال 8494] 4609

بسمه تعالى 1 / 8 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

با كمال احترام؛ معروض مى دارد: موقوفه اى است كه اراضى آن در محدودۀ شهر واقع شده؛ حدود چهار سال پيش قنات آن مزرعه، در اثر سيل، باير و هم اكنون مالكين و متوليان وقف، مشغول آبادانى آن قنات مى باشند؛ چندى است بعضى افراد و سازمان هاى دولتى و بنيادى، به نام بنياد مسكن بدون مراجعه به ادارۀ اوقاف و متولّى، به آن اراضى تجاوز مى نمايند؛ متولى شرعى و قانونى آن موقوفه قادر به حفظ اراضى وقف نيست و در نظر دارد از خود، سلب توليت نموده و آن موقوفه را به ادارۀ اوقاف واگذار نمايد. از حضور مبارك استدعا دارد ذيلاً مرقوم فرمايند: از نظر شرع مقدس اسلام متولّى مى تواند سلب توليت از خود نمايد يا نه؟ از دور دست مبارك را مى بوسم.

بسمه تعالى، بنا بر احتياط نمى تواند سلب توليت از خود كند و مى تواند نايب يا كمك بگيرد.

[سؤال 8495] ‘ 4302

6. قبلاً سؤال شده بود از حضرت عالى كه به اكثريت آرا، طلاب يكى از مدرّسين را

ص: 302

طبق وقف نامه به نظارت انتخاب مى كنند. آيا تدريس، شرط انتخاب است يا شرط بقاى نظارت؟ فرموده ايد: اگر كسى را كه مدرس بوده انتخاب كرده اند و فعلاً مدرس نيست؛ احتياط را مراعات نمايند. اولاً مقصود از احتياط، مربوط به ناظر است كه بايد تدريس نمايد يا به انتخاب كنندگان و يا هر دو احتياط نمايند و اگر انتخاب كنندگان فعلاً وجود ندارند، ولى عده اى هستند كه با تصويب و موافقت ناظر، به مدرسه نيامده اند و بر خلاف مفاد وقف نامه رفتار مى نمايند، در اين صورت كه اين عده از انتخاب كنندگان نيستند چه صورت دارد؟ و احتياط مربوط به چيست؟

بسمه تعالى، با فرض انتخاب ناظر طبق وقف نامه به احتياط واجب، بايد موافقت او در امور وقف تحصيل شود.

[سؤال 8496] 4610

بسمه تعالى 16 / 9 / 1358

حضور مبارك رهبر عالى قدر اسلامى ايران حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً؛ به عرض مى رساند: يك قطعه زمين موقوفۀ امام حسين عليه السلام بدون متولى و سرپرست هست و كسى نمى تواند در تعمير و آبادى آن مداخله بنمايد. تكليف چيست؟ و آنچه نظر آن رهبر عالى قدر است؛ در اين موضوع مرقوم فرماييد تا عمل شود. ضمناً يك قطعۀ ديگر كه شامل نخيلات است و آن هم در مسير سيلاب واقع شده - متولى آن خود فدوى هستم - مستلزم مخارجاتى است براى ساختن سدى كه جلو سيلاب را سد نمايد؛ چون محصول زيادى ندارد كه از مخارجات تعمير كفايت نمايد. مستدعى است: تكليف آن را معين بفرماييد تا عمل شود.

بسمه تعالى، توليت موقوفاتى كه متولى خاص ندارد با حاكم شرع است و بايد عين موقوفه حفظ شود، ولو به صرف منافع آن در ساختمان سد مذكور.

ص: 303

[سؤال 8497] 4611

بسمه تعالى 16 / 1 / 1362

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

به محضر مقدس معروض مى دارد: چند سال قبل عده اى از مسلمين به كمك همديگر، يك باب ساختمان خريدارى كرده اند كه به نام حسينيه تكميل شده و اتمام يافته، و قباله به نام يك عضو هيأت، ثبت سند شخصى شده بود؛ فعلاً همه از زيد متعرض شده اند و مى گويند: بايد قباله وقف شود؛ بعد از تشكيل جلسۀ عمومى و رأى گيرى، عمرو را انتخاب كرده اند؛ زيد بدون رضايت و اجازۀ مردم، سند را وقف كرده و توليت را به نام خودش نموده؛ باز هم مردم ناراحتند. آيا شرعاً اجازۀ مردم شرط است يا نه و چنين وقفى صحيح است يا نه؟ جوابش را به مهر مبارك، مزيّن فرموده، اين جانبان را راحت بفرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر در حين وقف ساختمان، تعيين متولى نشده، توليت آن با حاكم شرع است؛ و چنانچه پس از انجام وقف شرعى، اقدام به تعيين متولى، در ثبت سند وقفى نموده باشند اعتبار ندارد؛ و در مثل مفروض سؤال، اصل وقف كردن و تعيين متولى شرعى، موكول به توافق تمام شركا است.

[سؤال 8498] 4612

بسمه تعالى 15 / 8 / 1358

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

به عرض عالى مى رساند: سقاخانه اى در نبش خيابان سى مترى و كيكاوس اهواز در همسايگى بنده موجود است كه چهل سال است ساخته شده و تا سال قبل، در تصرف شخصى بوده كه علاوه بر اين كه درآمد آن را صرف امور واهى مى كرده و

ص: 304

اصولاً درآمدى نشان نمى داده، موجب هتك حرمت سقاخانه نيز شده بود؛ لذا مؤمنين و منازل اطراف سقاخانه، از اول سال 1358 امور آن را به دست اين جانب سپرده اند. در اين مدت، مؤمنين براى سقاخانۀ مذكور وجوه نقدى و پارچه و چراغ و تصاوير به رسم هديه و نذورات آورده و داخل آن مى گذارند. وقف نامه اى نيز در دست نيست و لذا نمى دانم پس از خرج و اجرت خادم سقاخانه، وجوه نقدى را در چه جهت خرج نمايم و يا به چه حسابى واريز نمايم و آيا پارچه و چراغ و تصاوير كه مورد حاجت نيست را مى توانم به وجه نقد تبديل نمايم يا خير؟ و بالاخره وجوه نقدى را چه كنم؟ درآمد سقاخانه نيز از دو تا سه هزار ريال، كم و بيش در روز مى باشد. چندى قبل به زيارت عتبات عاليات مشرف شده و خدمت حضرت آيت الله خويى رسيده بودم؛ از ايشان استفسار نمودم. دستورى دادند كه فتوكپى آن را به پيوست تقديم مى نمايم؛ و در اهواز نيز خدمت فرزند آيت الله بهبهانى رسيده و ايشان هم دستورى داده اند كه رونوشت آن نيز به پيوست تقديم مى گردد. ليكن اين جانب در اين مورد نظر حضرت امام را تكليف شرعى خود دانسته و تقاضا مى نمايد در اين مورد، تكليف شرعى اين جانب را تعيين فرمايند. در انتظار امر مبارك مى باشم.

بسمه تعالى، متولى خاص و با نبود او، حاكم شرع يا منصوب از طرف او مى تواند زايد بر مقدار مخارج سقاخانه را در مطلق خيرات و مصالح مسلمين صرف كند.

[سؤال 8499] ‘ 3772

3. اگر متولى يا منتظم وقف خيانت كند و ملكيت وقف را خلاف شرع استعمال كند براى حاكم شرع، آن متولى يا منتظم را معطل كردن و بيرون كردن و به جاى آن متولى و منتظم شخصى ديگر يا صالحين را معين كردن اختيار داده و مجاز كرده يا نه؟

بسمه تعالى، در هر مورد كه خيانت متولى به وجه شرعى ثابت شود حاكم شرع مى تواند در ادارۀ شؤون وقف دخالت كند.

ص: 305

[سؤال 8500] 4613

بسمه تعالى

حضور مبارك پيشواى بزرگ عالم اسلام، حضرت آيت الله العظمى خمينى، با تقديم شايسته ترين احترامات به خاك پاى مبارك آن حضرت، استدعا دارم در ذيل اين عريضه مرا روشن فرماييد:

اگر فردى مال خود را وقف نمايد و توليت آن را بر اولاد ذكور خود بدين طريق قيد نمايد: (واگذار مى كنم مقام توليت را به ارشد و اعلم اولاد ذكور خود و اگر چنين فردى در خانواده من موجود نباشد بر علماى بزرگ اسلامى محول مى گردد). آيا اگر ارشد اولاد او فاقد اعلميت باشد، به نظر مبارك آن حضرت شايستۀ مقام توليت مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر در اولاد او كسى كه جامع هر دو وصف اعلم و ارشد باشد موجود نيست، توليت با اولاد نيست و با علماى بزرگ اسلام است؛ يعنى مجتهد جامع الشرايط.

[سؤال 8501] 4614

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى آقاى موسوى خمينى، دامت بركاته العالى

پس از عرض سلام و ارادت از محضر مبارك سؤال مى كنم: اگر متولى شرعى در طى هشت سال يا ده سال هيچ گونه وظيفه اى در مورد ملك يا خيريه كه نسبت به آن توليت دارد، عمل نكرده؛ تكليف و تعيين نسبت به متولى چيست؟ آيا توليت متولى بر قوّت خودش باقى است يا خير؟

در خاتمه سعادت و بقاى عمر جناب عالى را از خداوند متعال خواستارم.

بسمه تعالى، تا خيانت متولى به طريق شرعى ثابت نشود، به توليت باقى است و در فرض مسأله بايد به حاكم شرع مراجعه شود.

ص: 306

[سؤال 8502] 4615

بسمه تعالى 8 / 1 / 1361

دفتر محترم امام خمينى

شخصى رقباتى را وقف و توليت آن را پس از خود با شخص معين و پس از آن با اولاد ذكور و در صورت انقراض نسل ذكور، با اولاد اناث و در صورتى كه مقطوع النسل باشد، با يك نفر حاكم شرع متبع عادل بلد طيبۀ قم قرار داده است. آيا ادارۀ اوقاف مى تواند به عنوان متولى نسبت به وظايف توليت قيام نمايد؟ در غير اين صورت توليت رقبات به عهده كيست؟

بسمه تعالى، اگر نوبت توليت به حاكم شرع رسيده، اداره اوقاف مطابق مقررات مجاز است.

[سؤال 8503] 4616

بسمه تعالى 11 / 2 / 1362

محضر مبارك حضرت امام امت، دامت بركاته

شخصى وقفى داشته براى روضه خوانى ايام ماه صفر كه در زمان زنده بودنش به پسر ارشدش تحويل داده و اين شخص پسر ندارد، آيا بعد از مرگش توليت آن به دخترش مى رسد يا به برادرش؟ اصل وقف نامه مفقود شده است.

بسمه تعالى، تابع قرارداد واقف در حين وقف است، اگر در وقف راهى پيش بينى نشده، توليت وقف در اين صورت با حاكم شرع خواهد بود.

[سؤال 8504] 4617

بسمه تعالى 26 / 7 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً با ارسال فتوكپى وقف نامه كه در آن شرايط توليت، به شرح اعلم، افقه، اورع، ازهد و اتقاى اولاد اولاد ذكور از نسل واقف است، آيا مراد از اعلم و افقه اين

ص: 307

است كه بالنسبه به سايرين با مسائل دينى بيشتر آشنايى داشته باشد ولو اين كه طلبه و روحانى نباشد و عوام و يا تحصيل كردۀ علوم جديد باشد، و يا اين كه از آن فهميده مى شود كه حتماً روحانى و عالم باشد؟ كه اگر اين طور باشد، در حال حاضر از نسل واقف، كسى كه متصف به صفات مذكوره باشد نيست؛ ولى در ميان فرزندان كه موقوفٌ عليهم مى باشند، دكتر و آموزگار و تحصيل كرده جديد مى باشند. متمنى است اعلام دارند توليت موقوفه به چه طريقى اعمال شود؟

بسمه تعالى، اگر بين اولاد ذكور، عالم به فقه نباشد، متولى ندارد و توليت با حاكم شرع است.

3. آيا شهردارى مى تواند تمام طلب خودش را كه قريب به دويست هزار تومان مى باشد از ادارۀ اوقاف و هيئت امنا دريافت نمايد و حمام را تحويل دهد؟

4. و بالاخره در مورد هزينه اى كه دفتر عمران امام در حمام كرده به چه نحو بايد عمل شود؟

بسمه تعالى، تجديد بناء حمام موقوفۀ مخروبه اگر با اجازۀ متولى شرعى وقف و به حساب قرض دادن هزينۀ آن به وقف نبوده، نمى توانند هزينه را از متولى يا ديگرى مطالبه كنند و حمام بايد از متولى شرعى اجاره شود و اجاره بها صرف جهت وقف گردد.

[سؤال 8506] 4619

بسمه تعالى 14 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر بزرگ انقلاب اسلامى ايران، مدّ ظله، بعد الحمد و التصليه؛ مستدعى است حكم شرعى و فتواى فقهى مسأله ذيل را مرقوم فرماييد:

اين جانب در مقام مستأجر يك باب بالا خانۀ موقوفه جهت سكونت، در طول 25 سال متحمل مخارجى براى احداث حمام، دستشويى، حوضچه، فاضلاب، موزاييك كف، نصب درب آهنى، سيم كشى برق و غيره شده ام؛ آيا شرعاً حق مطالبه و وصول آن را از متولى موقوفه كه تا كنون كمترين خرجى ننموده است دارم يا خير؟

بسمه تعالى، اگر بدون دستور متولى خرج كرده ايد، حق نداريد به او رجوع كنيد.

[سؤال 8507] 4620

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب و مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله عمره الشريف، السلام عليكم ورحمة الله وبركاته

ص: 309

با آرزوى سلامتى و طول عمر امام عزيز و پيروزى اسلام بر كفر جهانى و به اهتزاز در آمدن پرچم مقدس لا إله إلاّ الله در سراسر جهان به رهبرى امام امت روحى له الفداء، لطفاً دستور فرمايند جواب مسائل زير را مرقوم فرمايند.

1. موقوفاتى كه عوايد آن پس از كسر مخارج، طبق وقف نامه، در محرم الحرام در مساجد، در راه ابا عبد الله الحسين عليه السلام اطعام و احسان مى شود، در رژيم گذشته به موقوفاتى كه براى اطعام است ماليات مقرر كرده اند كه هر سال پرداخت مى شود. حال از نظر شرعى پرداخت ماليات به موقوفات چه صورت دارد؟ آيا اين هم جزو مخارجات موقوفه است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر مطابق مقررات است، جزو مخارج محسوب مى شود.

2. در نماز جماعت اگر مأموم به خيال اين كه امام سر از ركوع برداشته، بلند شود و ببيند امام در ركوع است، بايد به ركوع برگردد و زيادى ركوع هم در اين صورت اشكال ندارد. آيا در ركعت دوم نماز جمعه كه قنوت بعد از ركوع است، اگر شخصى اشتباهاً بعد از قنوت به ركوع رود، اين اضافۀ ركوع چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

3. زكات فطره كه به نانخور علاقه مى كند و اگر مهمانى هم قبل از غروب آفتاب، به كسى وارد شود، زكات فطره آن هم به عهدۀ صاحب خانه است، در چنين صورت اين همه رزمنده ها كه نانخور دولت جمهورى اسلامى هستند، زكات فطرۀ آنان به عهدۀ دولت اسلامى است يا خودشان بايد بدهند؟

بسمه تعالى، بر عهدۀ خودشان است.

[سؤال 8508] 4621

بسمه تعالى

مقام محترم دفتر امام عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، مدّ ظله العالى

با نهايت احترام به عرض عالى مى رساند: اين جانب وكيل متولى و متصدى تكيۀ شاه خراسان، ابتداى سال 1360 براى ساختمان وضوخانه، دستشويى، انبار، قهوه خانه تكيه محتاج به 50 شاخه آهن سى بوده؛ لذا تقاضا از شوراى آهن شد. متأسفانه به

ص: 310

علت كمبود آهن براى ساختمان، به موقع حاضر نشد؛ لذا اين جانب چون وكيل متولى و متصدى بودم حقيرتعداد 50 شاخه آهن به عنوان قرض الحسنه براى ساختمان تكيه دادم تا اين كه متوقف نگردد. الحمد لله با نظر حضرت ابا عبد الله الحسين - سلام الله عليه - ساختمان تمام گرديد؛ تا اين كه شوراى آهن، آهن مورد تقاضا شده را تحويل بدهد دريافت و تحويل بگيرم؛ لذا اشكالى از لحاظ شرع ندارد؟ مرقوم بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر آهن را به حساب تكيۀ مورد نظر مى دهند و مخالف مقررات دولت اسلامى نيست، مى توانيد تحويل بگيريد و بابت قرض خود برداريد.

[سؤال 8509] 4622

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله

زمين موقوفه اى است در اراضى قريه مجن از شهرستان شاهرود شامل چندين هكتار، كه وقف آن براى طعام در ماه محرم و صفر براى عزادارى سيد الشهدا است كه فردى حاضر است در داخل زمين موقوفه چاهى براى آب بزند كه سه دانگ آن را براى خود تكيّه بوده و سه دانگ ديگر آن را براى خود، شخص باشد كه مى خواهد بفروشد يا براى آبيارى زمين خودش استفاده نمايد، آيا اين شخص با شرايط مذكور مى تواند چاه براى جبران كمبود آن بزند يا نه؟ لطفاً جواب را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، چاه در زمين موقوفه از خود وقف مى شود و شركت جايز نيست.

[سؤال 8510] 4623

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى رهبر كبير انقلاب، ادام الله ظله العالى

شخصى زمينى را در اختيار عموم محل براى گرمابه گذاشت و از آن چندين سال

ص: 311

بهره بردارى شده. آيا شرعاً مى تواند بگويد كه اين مكان مال من است؛ ولو بعد از خراب شدن آن و يا ورثۀ او و يا طبقۀ بعدى، و يا آن كه وقف معاطاتى است، كه افراد ذكر شده مالك نمى شوند و يا نمى باشند؟

بسمه تعالى، اگر براى حمام واگذار كرده و حمام ساخته اند، از ملك او خارج است و ورثۀ او در آن حقى ندارند.

ولى سند وقف نامه ملحوظ نيست كه كم و كيف آن روشن باشد تكليف چيست؟

بسمه تعالى، اگر معروف به وقف است احكام وقف را دارد.

[سؤال 8513] 4625

بسمه تعالى

پيشگاه رهبر عالى قدر شيعيان حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دامت بركاته

با عرض سلام، دوام عزت و طول عمر امام امت را از خداوند متعال مسألت داريم. مشكلى كه هم اكنون در يكى از روستاهاى دورافتاده و كوهستانى در منطقۀ شهرستان نوشهر - كه در حدود دويست خانوار هستند - پيش آمده و باعث نگرانى ساكنين آن گرديده به شرح زير مى باشد:

در اين روستا به علت نداشتن ساختمان مدرسه، دانش آموزان آن ساليان متمادى را اجباراً در زيرزمين مسجد كه تنگ و تاريك است به تحصيل اشتغال داشتند تا اين كه قطعه زمينى كه در جوار قبرستان اين روستا بوده از مالك آن به منظور احداث مدرسه خريدارى شد و براى ساختن مدرسه در آن به ادارۀ آموزش و پرورش نوشهر پيشنهاد گرديد. مكرراً مراجعه مى شد مجريان وقت در ادارۀ آموزش و پرورش اظهار مى داشتند در صورت تأمين اعتبار اقدام خواهد شد. چندين سال طول كشيد تا اين كه اعتبار مدرسه اين روستا از طريق آموزش و پرورش استان مازندران به شهرستان نوشهر ابلاغ شد. بعد از انتظار طولانى كه ساكنين اين روستا در آن به سر مى بردند، مهندس و پيمانكار از طريق ادارۀ آموزش و پرورش جهت پياده ساختن نقشه مدرسه به روستاى مذكور مراجعه مى نمايند و با مشاهده زمين مساحت آن را كافى ندانسته و با عجله و تهديد به اين كه چنانچه زمين به اندازۀ كافى ارائه نگردد اعتبار مدرسه اين روستا را به جاى ديگر خواهند برد، قسمتى از قبرستان را كه در جوار زمين مدرسه قرار داشت و در آن ميت دفن نشده بود ضميمۀ مدرسه كردند و نقشه ساختمان را در داخل آن پياده و با هزينه قابل توجهى ساختمان مدرسه را ساختند و الآن دو سال است

ص: 313

كه دانش آموزان در آن تحصيل مى نمايند. در سال جارى جهت ديواركشى محوطه مدرسه اقدام شد كه در حال پايان رسيدن ديواركشى بوده كه ساكنين اين روستا متوجه شدند زمين قبرستان ساختن مدرسه در آن اشكال داشت و بايد مدرسه خراب گردد. درحال حاضر از يك سو با وضع كنونى كشور، تأمين اعتبار مجدد جهت ساختن مدرسه مشكل به نظر مى رسد و از سوى ديگر افراد مستضعف اين روستا كه دامدار و كشاورز مى باشند، نگران تحصيل بچه هاى خود هستند. آيا مى شود به جاى زمين قبرستان كه براى مدرسه تصرف شد زمين ديگرى را در اين روستا به قبرستان اختصاص داد يا خير بايد مدرسه را خراب نمايند؟ خواهشمند است نظر مبارك را در اين مورد مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن قبرستان محرز نيست اشكال ندارد.

[سؤال 8514] 4626

بسمه تعالى 26 / 10 / 1361

1. اگر ملكى در تصرف و دست شخصى باشد، بعداً يك نفر يا چند نفر مدعى شوند كه اين ملك وقف است و نوشته اى هم داشته باشند كه در آن نوشته مرقوم شده فلان ملك مثلاً وقف است. با ارائه اين گونه نوشته ها و ادعاها، وقف بودن ثابت مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، با ادّعا و نوشته وقف ثابت نمى شود، مگر موجب اطمينان باشد.

2. قاضى منصوب كه مجتهد نباشد، به علم خود مى تواند در امور قضايى عمل كند يا خير؟

بسمه تعالى، نمى تواند و بايد مطابق مقرراتى كه براى آن نصب شده، عمل كند.

3. بعد از اين كه شخصى زنى را براى خود عقد كرد، قبل از تصرف - طبق فتواى حضرت آيت اللهى - زن حق دارد كه تمكين نكند تا مهر خود را بگيرد. بعد از تصرف و تمكين زن، آيا زن اين حق را دارد كه تمكين نكند تا مهر خود را بگيرد يا خير؟

بسمه تعالى، بعد از تمكين، حق امتناع ندارد.

ص: 314

[سؤال 8515] 4627

بسمه تعالى

بانويى زمينى از ارثيّۀ پدرى خودش را وقف سيد الشهدا عليه السلام نموده است، بعد از فوت آن مرحومه پسران او در ثبت آن اعتراض كردند و گفتند ما اطلاعى از اين موضوع نداريم. از حضرت عالى تقاضا داريم كه جواب مسأله را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر به طريق شرعى ثابت است كه زمين را وقف كرده و در زمان حيات تحويل جهت وقف داده است به ارث نمى رسد، و در غير اين صورت حكم سائر تركه را دارد، و همۀ ورثه در آن حقّ دارند.

[سؤال 8516] 4628

بسمه تعالى

حدود هفتاد سال قبل شخصى به نام اكبر مسعود (معروف به صارم الدوله، حاكم وقت اصفهان كه از شاهزادگان قاجاريّه بوده) مقدار زيادى از املاك و ابنيه متعلّق به خود را وقف نموده كه در همان زمان نيز به ثبت رسيده است. در وقف نامه قيد گرديده كه «عوائد حاصلۀ از موقوفات به مصرف پيشرفت آموزش و پرورش استان اصفهان و نشر معارف اسلامى برسد، و توليت موقوفه در هر زمان با استاندار وقت اصفهان باشد» در رژيم طاغوت بسيارى از اماكن متعلّق به اين موقوفه تصرّف شده كه پس از پيروزى انقلاب شكوهمند اسلامى ايران مقدارى از آن ها بازگشته است، ولى عدّه اى ديگر از متصرّفين به عنوان اين كه واقف شاهزادۀ قاجار بوده و اين اموال را به ستم تملّك نموده تمكين نمى كنند. اينك با تقديم وقف نامۀ موقوفه استدعا دارد نظر مبارك را مرقوم فرماييد تا تكليف متولّى معلوم گردد.

بسمه تعالى، در فرض سؤال وقف مزبور محكوم به صحت است، و اگر مدّعى بر املاك و ابنيۀ مذكور پيدا شود بايد آن را ثابت كند، و پس از ثبوت اگر ورثه موجود است به آن ها داده شود، وگرنه با اذن فقيه به فقرا بدهند.

ص: 315

[سؤال 8517]‘ 1284

6. طايفه اى در يك آبادى حدود پانصد سال است تقريباً زندگى نموده و مى نمايند از يك طرف اين قريه معروف به وقفيت است ولى چون وقف نامه اى در دست نيست خصوصيات آن را طبقه فعلى اطلاع ندارند. از طرف ديگر مداركى حدود صد سال اخير در دست است كه چون قريه وقف اولاد ذكور سادات سه قريه بوده اين طايفه مستأجر سادات بوده اند به چيز بسيار ناچيزى و آن سادات هم چون املاك ديگرى هم دست مستأجرين ديگر بوده با هم نشسته اند توافق كرده اند زيد از فلان مستأجر و عمرو از مستأجر ديگر و بكر از مستأجر آخر اين قليل مال الاجاره را دريافت نمايد در حالى كه اين حق بر ايشان نبوده، زيرا هر طبقه اى از سادات مادام الحياة حقّ استفاده از اين املاك را داشته اند نه زياده. علاوه موارد زيادى املاك را هم سادات بين خودشان تعويض و تبديل كرده اند. در اثر كثرت سادات و متفرق شدن آن ها به اطراف و اكناف رضايت خاطر عموم غير ميسور است و آن عده اى هم كه در اين سه محل سكونت دارند نه آن ها يقين دارند كه حقشان در نزد اين طايفه غير سادات پانصد ساله است و نه اين غير سادات يقين به مالكيت اين دسته دارند. حال بعد از همه تصديعات بفرماييد تكليف اين طبقۀ فعلى چيست و تصرفات آن ها چگونه است و راه حل چيست اميد است جواب را مرقوم و جمعى را از پريشانى نجات دهيد، توضيح بر اين كه موجرين اصلاً در اين آبادى سكونت ندارند. متع الله المسلمين بطول بقائكم الشريف

بسمه تعالى، هر مقدار از اين املاك كه در دست اشخاص است و معامله ملكيت مى كنند و اقرار به وقف ندارند محكوم به ملكيت آن ها است و هر مقدار كه صاحبان يد مى گويند وقف است بايد به اذن حاكم شرع اجاره متعارفه شود و مال الاجاره را اگر موقوف عليهم معلوم است به آن ها ردّ شود و إلا حكم مجهول المالك دارد.

ص: 316

[سؤال 8518] 4629

بسمه تعالى 7 / 12 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى مدّ ظله العالى، سلام عليكم

زمينى به مساحت حدود دو هزار متر در يك روستا مشهور است به وقفيت براى حمام و در قسمتى از آن حمامى مخروبه موجود است. با توجه به اين كه معمولاً در يك روستا اين مقدار زمين براى حمام لازم نمى شود، آيا جايز است مقدارى از آن فروخته شده و صرف تعمير و نوسازى حمام در همان زمين يا محلى ديگر شود؟ ضمناً در حال حاضر كسى حاضر به اجاره كردن آن نيست و در گذشته از اين زمين گاهى حمام چى استفاده مى نموده است.

بسمه تعالى، اگر معروف است به وقف بودن براى حمام، فروش آن جايز نيست.

[سؤال 8519] 4630

بسمه تعالى 11 / 12 / 1361

محضر مبارك حضرت مستطاب، رهبر انقلاب اسلامى ايران، آيت الله العظمى، امام خمينى، دام عزّه العالى

اگر مكانى را از قديم الايّام مى گفتند: مسجد است، و الآن هم همۀ ساكنين آن محل مى گويند: مسجد بوده، و ديوارى كه در صحن آن بوده، نشانه و علائم سه محراب داشته و از سابق، بناى سالن مسجد در همان محل بوده است. و دليل بارزتر آن كه در كتاب «روضات الجنات فى أحوال العلماء و السادات» جلد 1، صفحۀ 7 چاپ قديم، نقل كرده در اين مكان - يعنى در تخت فولاد اصفهان، جنب تكيۀ لسان الارض - مسجدى است به نام مسجد لسان الارض، و به فاصلۀ نزديكى مسجد، صورت قبر ميت به نام قبر شعياء پيغمبر عليه السلام است، و اين محل با حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام صحبت كرده، تا آخر قضيه، و باز مدرك زندۀ ديگر، در كتاب «تتمة المنتهى» صفحۀ

ص: 317

272 چاپ قديم، و صفحۀ 361 چاپ جديد، از مرحوم محدث قمى رحمه الله با تفاوت كمى همين جريان را نقل كرده و مى گويد: مسجدى است در همان مكان، به نام مسجد لسان الارض، و در نزديكى همان مسجد، قبر شعياء پيغمبر عليه السلام مى باشد، كه مبعوث بر طايفۀ يهود بوده است. آيا با وجود اين شواهد و مدارك، به نظر حضرت عالى مسجديت آن محرز است يا خير؟ از حضرت عالى تقاضامندم نظر مبارك را مرقوم داريد. والسلام على عبادالله الصالحين

بسمه تعالى، با فرض معروفيت آن به مسجد بودن، محكوم به مسجديت است.

[سؤال 8520] 4631

بسمه تعالى 23 ذوالقعده 1399 ق

محضر مبارك حضرت آيت الله خمينى، دام ظله، سلام عليكم ورحمة الله وبركاته

و بعد، شخصى در تهران جايى - كه فعلاً شهر شده - زمينى را خريده و ساخته است. بعد معلوم شده كه قبلاً آن زمين قسمتى از قبرستان بچه هاى مردم ده بوده، حال او نمى تواند تعيين نمايد كه آيا اين زمين وقف قبرستان بوده يا اختصاص داده بوده اند. تكليف او چيست؟ حكم الله را بيان فرماييد. والسلام

بسمه تعالى، اگر وقف بودن آن محرز نيست، سكونت مانع ندارد و اگر وقف است با نبود متولى خاص به حاكم شرع مراجعه نمايد.

[سؤال 8521] 4632

بسمه تعالى 7 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر عزيز ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با نهايت احترام استدعا دارم؛ مقرر فرمايند پاسخ استفتائيه زير را به اين جانب امر به ابلاغ فرمايند.

1. از شش دانگ قريه اى - طبق پرونده ثبتى - از 50 سال قبل تا كنون، مقدارى به

ص: 318

عنوان وقف عمل مى گرديد و عدّه اى از افراد غيرروحانى كه كمتر از 50 سال سن دارند، ادّعا مى نمايند كه مقدار موقوفه در قريه مذكور، بيشتر از موقوفه فعلى است. توضيح اين كه: ادّعاى افراد، بدون سند وقف وقف نامه و عمل به آن مى باشد آيا شرعاً عمل افراد جايز است؟

2. قريه منظور، داراى چند قطعه ملك مجزا بوده كه مالكين اوليه آن، مالكين مشاع قريه نمى باشند و در صدها سال قبل ملك اشخاص بوده و سند مالكيت ملك مجزا صادر گرديد. ادعاى افراد شرح فوق، از اين كه در ملك مجزا، ملك وقف موجود است ارزش شرعى دارد يا خير؟

3. فرضاً در ملك مشاع قريه، ميزان موقوفه بيشتر باشد، هر مالك بر مبناى مالكيت خود بايستى سهم موقوفه را محاسبه نمايد يا خير؟ و گرفتن ملك اضافى به عنوان موقوفه جايز است يا خير؟ تقاضاى توشيح استعلام را دارم.

بسمه تعالى، تنها پروندۀ ثبتى ميزان نيست هر مقدار از قريه كه به طريق شرعى وقف بودنش ثابت است، بايد در آن طبق مقررات وقف عمل شود و تبديل و تعويض وقف جايز نيست. ولى افراز آن از ملك اشكال ندارد و اگر نزاعى در بين است به محاكم صالحه مراجعه نمايند.

[سؤال 8522] 4633

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

محترماً به اطلاع مى رسانم: در حدود بيست سال پيش، چند سرمايه دار محلۀ ما از همۀ قشرها پولى را جمع كردند. با همين پول زمينى را براى آرامگاه مسلمان ها خريدارى نمودند و در اختيار يك سرمايه دار غير مسئول قرار داده اند. البته از تاريخ خريد تا الآن زير كشت مى باشد. با اين كه آرامگاه قديمى اگر از روى برنامه صحيح استفاده شود تقريباً براى پنجاه سال آينده كافى مى باشد. از طرف ديگر در سال هاى

ص: 319

آينده احتمال مى رود ادارۀ شهردارى، اجازۀ آرامگاه به اين زمين را ندهد. با اين خصوصيات مذكور، زمين معامله شده را تحت عنوان وقف آرامگاه، براى استفادۀ هرگونه كارهاى عام المنفعۀ لازم باز مى دارند؛ در حالى كه اين محله با كثرت جمعيت، فاقد درمانگاه و بيمارستان مى باشد و احتياج وافر به زمينى دارد كه تأسيسات بهداشتى درست كنند. ما انتظار داريم حكم شرعى را دربارۀ چنين زمينى، با توجه به عدم تمكّن مردم به تهيۀ زمين ديگر مورد لزوم، بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر زمين وقف براى آرامگاه نشده، اختيار آن با صاحبان پول است.

[سؤال 8523] 4634

بسمه تعالى چهاردهم شعبان 1402 ق

محضر مبارك حضرت مستطاب، آيت الله العظمى، مرجع عظيم الشأن عالم تشيع، امام خمينى، مدّ ظله العالى

1. زيدى نصف مغروسات و اشجار مركبات اعيانى خود را وقف نموده، بدون آن كه مالكيت آن وقف شده باشد. به علت حوادث سماوى و يا ارضى و يا كهولت سن، تمام اشجار و مغروسات موقوف عليه از بين رفته است. بعد از چند نسل آينده، اين زمين مجدداً تجديد غرس و اشجار شده. آيا باز هم كلمۀ وقفيت در آن صدق مى كند يا خير و مغروسات آن وقف است؟

بسمه تعالى، اشجارى كه جديداً غرس شده، اگر نهال آن از موقوفه نبوده، وقف نيست.

2. در شهر و يا شهرستان و روستا عالم روحانى سكونت دارد؛ آيا افراد عامى و شخصى و كلاهى جايز است امام جماعت باشد و اقتداى به آن جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، چنانچه به روحانى واجد شرايط دسترسى دارند، به غير روحانى اقتدا نكند.

از درگاه خداى تبارك و تعالى، طول عمر آن رهبر عظيم الشأن اسلام و مسلمين، و پيروزى ملت شهادت طلب كشور اسلامى ايران را خواستار است.

ص: 320

[سؤال 8524] 4635

بسمه تعالى 12 / 10 / 1358

پيشگاه مبارك رهبر بزرگوار انقلاب امت اسلام، آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقاء الشريف

احتراماً؛ معروض مى دارم: فدوى اهل شهرستان زنجان هستم. مسجدى در محل ما واقع در شهرستان مزبور وجود دارد كه از ساختمان هاى خيلى قديمى بوده و خيابان را از طرف شهردارى در زمان طاغوت كشيده اند و مسجد را به كلى از بين برده اند به گونه اى كه آثارى باقى نيست. در ايام خيلى گذشته بنده و پدرانم مقدارى زمين به طور مجاناً به طور تقريبى يك متر الى چهل متر طول براى توسعه محوطه مسجد داده ايم. حال آيا در جايى كه اثرى از مسجد باقى نمى باشد و زمين نامبرده وقفى نيست از نظر اسلام حق داريم در آن تصرف كنيم يا خير؟ در اين جريان اوقاف مزاحمت مى كند و ادعاى قيمتش را از ما مى كند!

اين موضوع را به عنوان مسأله اى واجب از پيشگاه آن رهبر بزرگوار سؤال داريم و استدعاى عاجزانه آن است كه طبق موازين و قوانين قرآن و اسلام فتواى مباركتان را در اين موضوع مرقوم فرماييد؛ مزيد تشكر است.

بسمه تعالى، اگر وقف نشده، ولو به اين نحو كه به قصد وقف تحويل مسجد داده شده باشد، باقى بر ملك مالك است و مى تواند در آن تصرف كند.

[سؤال 8525] 4636

بسمه تعالى

گورستان قديمى بوده در يكى از دهات اصفهان و در آن زمان آثار قبر در گورستان مزبور نبوده و جديداً هم كسى در آن دفن نشده بوده واقف و وقف نامه اى هم در دست كسى نبوده كه در حدود 25 سال قبل شخص مسلمانى براى آباد كردن زمين مزبور كه به صورت موات درآمده بوده، اشجار كشت كرده و موتور آبى هم در آن

ص: 321

نصب كرده است كه حاليه به صورت درختستان ميوه درآمده است، نسبت به زمين مذكور از حيث شرع چه صورتى دارد، منتظر دستورات شما در ذيل نامه هستم توضيحاً مكان مزبور به صورت لانه هاى خزنده و گزنده درآمده بود.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن قبرستان معلوم و ثابت نيست شرعاً ملك احيا كننده است و رسيدگى موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 8526] 4637

بسمه تعالى 3 / 8 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر و رهبر انقلاب اسلامى ايران نايب بر حق امام زمان عجل الله تعالى امام خمينى، مدّ ظله العالى

در قبرستانى كه تا دو سال قبل نعش دفن مى كردند. در يك گوشۀ همين قبرستان - فوقش 12 سال است كه ميت دفن نشده - احداث حمام نمودند با كمك دولت و خوديارى محل، در صورتى كه حمام خزانه قديمى موجود و قابل استفادۀ عموم هست و پهلوى همين حمام يك دستگاه حمام دوش چند سال قبل بنا كردند فعلاً خوابيده ولى امكان تعمير و توسعه دادن داشت و براى روستا هم امكان خريدن زمين در جاى ديگر بود كه احداث حمام نمايند با اين امكانات روستا و اشاره به مسأله 641 كه مى فرماييد نبش قبر حرام است مگر از بين رفته و خاك شده باشد در همين قبرستان كه ذكر شده موقع كندن چند كيسه گونى استخوان مرده بيرون آمد حتى موى سر دختر بچه متلاشى نشده بود استدعا دارد بفرماييد در اين حمام غسل هاى واجب و نظافت كردن چه صورت دارد؟ از خداى بزرگ تقاضاى سلامت و طول عمر آن حضرت را مى نمايم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، در صورتى كه وقف بودن قبرستان ثابت نباشد غسل و ساير تصرفات اشكال ندارد.

ص: 322

[سؤال 8527] 4638

بسمه تعالى 2 / 3 / 1361

محضر مقدس حضرت مستطاب، آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً به عرض مبارك مى رساند: در سراب محلى است خرابه كه قبلاً حمام بوده است و حالا همان محل را مى خواهيم براى بناى فاطميه خريدارى نماييم؛ ولى دو - سه نفر با نقل قول مى گويند: اين جا وقف بوده است و آن ها هم مى گويند: شنيده ايم؛ لكن براى صحت و حقّيت آن ها مدركى موجود نيست و حتى ادارۀ اوقاف سراب نيز مى گويد: قضيه را حالا از شما مى شنويم؛ اگر وقف بود وصيت نامه و وقف نامه مى شد. ولى صاحبان محل كه اباً عن جد به اين جا مالك و متصرّف هستند و ملك موروثى ايشان است كه مى فروشند، سند مالكيت در دست دارند. آيا اين زمين را مى توانيم خريدارى نماييم و فاطميه احداث نماييم يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض مسأله مانع ندارد.

[سؤال 8528] ‘ 7186

2. قبرستان متروكه اى در گوشه اى از شهر وجود داشته؛ در رژيم طاغوت يكى از ادارات دولتى آن را تملك و ساختمان بنا نموده. آيا مى شود در اين مكان نماز گزارد؟ نظر مبارك را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر وقف بودن قبرستان معلوم نباشد، نماز در آن مكان مانع ندارد.

[سؤال 8529] 4639

بسمه تعالى 11 / 4 / 1361

دفتر امام خمينى

آيا مى شود در قبرستان، غسّالخانه درست كرد براى همان قبرستان؟ آيا اشكالى ندارد؟ خواهشمندم جواب نامه ام را بدهيد كه مى خواهند اگر مى شود غسّالخانه

ص: 323