ماجرای گفتگوی آرام میان عالم شیعی و وهابی

مولف:سید محمد الحسيني القزوینی

ترجمه موسی دانش

ص: 2

حديث خلافت در کتب اهل سنت ... 32

حديث خلافت در کتب شیعه ... 33

حديث امامت در کتب اهل سنت ... 34

حدیث امامت در کتب شیعه ... 35

حدیث دوازده جانشین ... 36

ناتوانی علمای اهل سنت از یافتن مصداق حديث ... 37

در جستجوی حقیقت ... 39

حدیث ثقلین ... 39

حدیث خليفتين ... 43

حدیث خلیفتین در کتب شیعه ... 43

حدیث ثقلین در کتب شیعه ... 44

حدیث «سفینه» کشتی نجات ... 45

حديث سفينه نوح در کتب شیعه ... 47

حديث نجوم (ستارگان) ... 48

حديث نجوم در کتب شیعه ... 51

اقتدا به على علیه السلام وامامان بعد از او برای طلب بهشت ... 51

تعیین اسامی ائمه در کتب شیعه و اهل سنت ... 53

نام ائمه علیهم السلام در کتب اهل سنت ... 54

سخنی درباره چاپ ترجمه کتاب ...55

سخنی درباره تألیف این کتاب ... 59

فصل اول

دیدارها و مناظره ها - 63

پیشگفتار ... 65

آداب مناظره ... 66

مهم ترین اصول اخلاقی مناظره ...67

ص: 4

مهم ترین اصول روش مناظره ... 68

تجربه های من در گفتگو و مناظره ...70

نخست: در ایران ... 70

دیدار با یکی از علمای اهل سنت در خراسان ... 70

دیدار با چند دانشجو از پیروان مذهب شافعی ... 70

دوم: در مدينه منوره ... 75

دیدار با شیخ عبدالعزيز (نایب رئیس امور مسجد نبوی) ...80

متهم کردن به شرک در مسجد نبوی ... 75

دیدار با یکی از دانش آموختگان الجامعة الاسلامية (دانشگاه اسلامی) ... 80

روایات شیعه در کتاب های اهل سنت ... 83

تهمت ناسزاگویی به صحابه ... 84

اعتراض من بر نشر و توزیع کتاب های ضد شیعه ... 84

سوم: در مکه مکرمه ... 87

آیا شیعه باور دارد که جبرئیل به وحی خیانت کرد؟ ... 87

دیدار با شیخ محمد بن جميل بن زينو... 94

متوسل شدن صحابه به قبر پیامبر اکرم، محمد صلی الله علیه و آله و سلم ... 96

شرکت برخی از صحابه در تلاش برای ترور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ... 98

نقد كتاب: الله ثم للتاريخ ... 99

ابن تیمیه بر شیعه تهمت می زند ...101

آیا افزودن «حي على خير العمل» در اذان بدعت است؟ ... 105

همراهی با برخی از دانشجویان تا محل سکونت ایشان ... 108

فصل دوم گفتگوها و نامه نگاری ها با دکتر احمد بن سعد حمدان غامدی -111

پیشگفتار ... 113

گفتگو با دکتر احمد غامدی، استاد دوره دکترا در دانشگاه أم القرى ... 114

ص: 5

حمله دکتر غامدی به شیعه ...115

اعتراض من به دکتر احمد غامدی ... 117

ناتوانی دکتر غامدی در پاسخ دادن به آیه تبليغ ... 118

تقیه شعار شيعه ... 124

شبهه در ولادت امام مهدی علیه السلام ... 125

بیعت امام علی علیه السلام پس از شش ماه ... 128

تهمت تکفیر مسلمانان ... 130

ابن حزم و شرکت خلفا در ترور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ... 131

پافشاری دکتر برادامه گفتگو ... 133

متن نامه ارسالی برای دکتر غامدی (که دارای چند پرسش بود) ... 134

نامه دکتر غامدی از مکه مکرمه از طریق دورنگار و پاسخ او به پرسش ها... 138

حدیث بخاری در رفتن شماری از اصحاب به دوزخ ... 138

الف) دلایلی از قرآن کریم ... 138

ب) دلایلی از سنت... 143

حديث فاطمه ... 145

دو حديث ابن عباس ... 149

اختلاف دیدگاه ها و مواضع اهل سنت و شیعه ... 151

مقایسه ای در این موضوع ... 155

الف) تهذيب الكمال از اهل سنت ... 155

ب) اما در کتاب مجمع الرجال (از مرحوم قهبایی) از شیعه ... 156

متونی از کتاب های [امام] خمینی ... 156

نامه من به دکتر غامدی و پاسخ به شبهات او ...158

اول: انصاف در سخن گفتن هنگام گفتگو درباره اختلاف ...158

دوم: غرابت موضوع نیاز به دلیل روشن دارد ... 168

سوم: صحابی شدن معجزه نمی کند... 169

ص: 6

قرآن گروهی از صحابه را ستایش می کند و گروهی را نکوهش ... 170

آیات رسیده درباره منافقان ... 171

چند پرسش ... 173

آیاتی که درباره افراد بیماردل و فتنه انگیز نازل شده است... 176

آزاردهندگان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم .... 178

کسانی که گمان های دروغ به خدا می برند ... 178

چهارم: مقام صحابه از مقام همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برتر و بالاتر نیست ...179 پنجم: دیدگاه های علمای اهل سنت درباره عدالت صحابه ...182

صحابه عادل وصحابة غير عادل ... 184

درگیری هایی که به حد ستم و تبهکاری رسید ... 187

صحابه یکدیگر را لعن می کنند ... 190

دیدگاه برتری برخی تابعین از صحابه ... 193

صحابه بهتر از دیگران همدیگر را می شناختند ... 194

اعتقاد به عدالت همه صحابه از اعتقاد شیعه به عصمت امامانشان... 195

اتهام کفر و زندقه به کسی که خدشه ای به یکی از صحابه وارد کند ... 196

ششم: دیدگاه شیعه درباره صحابه ... 200

امیرالمؤمنین علیه السلام واصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ... 200

امام علی بن الحسين علیه السلام واصحاب ... 201

نگاهی بی طرفانه به روایات حوض ... 211

احادیث حوض، از دیدگاه بخاری و مسلم ... 212

1- روایاتی که نشان دهنده بدعت گذاری صحابه پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است ...212

2- روایاتی که حاکی از ارتداد آنان پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است ...213

3- روایاتی که نشان دهنده دور ساختن آنان از حوض کوثر است ...214

4- روایاتی که حاکی ازورود اصحاب به دوزخ است ... 215

5- روایاتی که نشان می دهد تنها اندکی از صحابه از دوزخ رهایی می یابند ... 215

ص: 7

6- روایاتی که نشانگر نفرین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر صحابه است ... 216

مقصود از صحابه در حديث حوض چه کسانی هستند؟ ... 217

چند اشکال ... 217

آیاتی که گروه هایی از صحابه را ستایش کرده ... 237

اختلاف مفسران درباره پیشگامان نخستین وتابعان آنان ... 242

شیعه و سنی دو برادر از یک ریشه اند ... 254

استدلال به سنت ... 255

اختلاف گرایش ها و دیدگاه های اهل سنت و شیعه ... 258

حدیث وصایت، دیدگاه شیعه را اثبات می کند ... 258

حديث وصایت در سخنان صحابه و تابعان ... 262

علی بن ابی طالب علیه السلام دروازه شهردانش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و داناترین فرد صحابه ... 274

اصحاب به على علیه السلام رجوع کردند؛ اما او به آنان رجوع نمی کرد ...277

خلافت ابوبکر براساس شورای مسلمانان و اجماع آنان نبوده است ... 279

چرا خلافت عمربه امت واگذار نشد؟ ... 281

ام المؤمنین تعیین خلافت توسط شورا را رد می کند ... 283

سنت، شورایی بودن خلافت را نفی می کند ... 283

دلیل بروصایت علی بن ابی طالب علیه السلام ... 284

حديث «دار» خلافت امام على علیه السلام را ثابت می کند ... 285

تصحیح سند حدیث «دار» ... 286

حدیث ولایت و خلافت على علیه السلام ... 287

حدیث ثقلین و رهایی از گمراهی ... 288

حديث «علی با حق است و حق با علی» ... 291

مقایسه میان روش اهل سنت و روش شیعه در پذیرش روایات ... 293

دیداری دیگر با دکتر احمد بن سعد حمدان غامدی ... 298

گفتگو پیرامون مسئله توسل ... 299

ص: 8

دیدگاه های علمای اهل سنت درباره توسل... 303

دیدگاه نخست: (دیدگاه اکثریت فقیهان مالکی وشافعی و پسینیان حنفی و حنبلی)... 303

دلایل کسانی که به توسل قائل اند... 307

دیدگاه دوم درباره توسل به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پس از رحلت او... 311

فصل سوم نقدی بر کتاب گفتگوی آرام - 315

پیشگفتار ... 317

نخست: این گفتگو آرام نبوده است ...319

دوم: رعایت نشدن امانت علمی ... 320

سوم: ناسازگاری های کتاب ... 321

چهارم: سخنان توهین آمیز به امام علی علیه السلام در کتاب غامدی ...323

نقدی بر کتاب «حوار هادئ» ... 324

موضع شیعه در برابر صحابه ....324

موضع وهابی نسبت به کتاب های شیعه ... 325

کتاب لله ثم للتاريخ كتاب شیعی نیست ... 329

اهل سنت داخل ایران ... 329

جایگاه شیعه در جهان اسلام ... 331

شیوه نادرست در گفتگو و استدلال ... 333

متهم کردن به رهاساختن صحاح و تکیه کردن بر منابع تاریخی ...336

تهمت زدن تکيه بر روایات ضعیف ... 340

تهمت زدن به تکیه بر روش گزینشی در روایات ...341

تهمت زدن به گزینشی عمل کردن در احادیث فضایل...342

آیاتی که گروهی از صحابه و برخی از زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را نکوهش می کند...347

اول: آیاتی که برخی از صحابه را نکوهش میکند ... 347

دوم:آیاتی که برخی از زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را نکوهش می کند ...355

ص: 9

سوم: عتابی که دربردارنده نکوهش و سرزنش است ....361

آیات عتاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ... 362

1- آیات عتاب به خاطر شخص نابینا ...363

2- آیات عتاب به سبب اسیرگرفتن ...365

3- آیات عتاب درباره زید و طلاق دادن همسرش ...366

4- آیات عتاب در تحریم ازدواج ...368

روش نادرست در فهم عقاید شیعه ...370

مقایسه ای کوتاه میان کافی و صحیح بخاری ...378

شخصیت علمی کلینی و بخاری ...380

مقایسه ای کوتاه ...380

1- شخصیت علمی کلینی... 380

2 - شخصیت علمی بخاری ... 383

الف) انتقاد از عقیده بخاری ... 383

ب) ضعیف بودن بخاری در حديث ورجال ... 385

مقایسه میان کتاب کافی و صحیح بخاری ...395

1- درنگی با کتاب کافی ...395

الف) اهمیت دادن کتاب کافی به مسائل عقیدتی ... 396

ب) استحکام اسناد کافی ... 397

ج) سرشاری علوم در احادیث کافی ... 399

د) همراه بودن احادیث با دیدگاه ها واجتهادها...400

ه-) باب بندی فروع و قدرت فقاهت ...401

2- درنگی با کتاب بخاری ...401

نقدهایی بر کتاب بخاری ...405

اول - صحیح بخاری در زمان خود او کامل نشد ...405

دوم - وجود عقاید فاسد در صحیح بخاری ...406

ص: 10

تهمت ها و دروغ هایی برضد مذهب شیعه ... 424

چنگ زدن شیعه به سنت نبوی ... 436

فتواهای فقهی شاد در مذهب اهل سنت ... 440

نخست: فتاوای غریب و شاذ در نزد پیشوایان مذاهب فقهی سنی ...441

دوم: فتاوای شاذ و شگفت انگیز از سوی گروهی از فقیهان...447

متهم کردن شیعه به کفرو خروج از اسلام ... 450

تکفیر متقابل میان گروه های سنی ... 458

1- تكفير غیر اشاعره از مسلمانان ...459

2- تکفیر غیر حنبلی ها از مسلمانان ...459

3- شافعیه و تکفیر حنبلی ها ... 459

4- تکفیر ابوحنیفه و پیروانش ... 459

ستیز میان مذاهب سنی ... 461

1- کشتار میان حنفیان و شافعيان ... 461

2- کتک زدن شافعی مذهب تا حد مرگ ... 461

3- گرفتن جزیه از شافعی ... 462

4- گرفتن جزیه از حنابله ... 462

اختلاف حدیث در کتاب های اهل سنت ... 463

عقيدة تقيه وبداء نزد شیعه ... 465

1- عقيدة تقيه ... 466

تقیه در آیات قرآنی ... 466

تقیه در احادیث نبوی ... 469

دیدگاه های صحابه و تابعین درباره تقيه ... 470

تقیه در گفتارهای علما ...472

تقیه در سیره مسلمانان ... 473

تقیه علمای اهل سنت در مسئله خلق قرآن ...475

ص: 11

تقیه بسیاری از علما در برخی احکام شرعی...477

تقیه علمای اهل سنت از شیعه ... 478

2- عقيدة بداء ... 479

مفهوم بداء از دیدگاه شیعه ... 480

بداء در روایات اهل بیت علیهم السلام ... 480

بداء در گفتارهای علمای شیعه ...481

بداء در کتاب های اهل سنت ... 482

آثار بداء بر عقیده ... 484

مسلمان بودن با عدالت برابر نیست ... 486

متهم کردن شیعه به تکفیرصحابه ... 488

انکار عدالت، توهین به جامعه اسلامی در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیست...489

هم نشینی طولانی با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عدالت را ثابت نمی کند... 494

نفاق و منافقان ...498

نفاق در مکه ...498

نخست: آیات قرآنی ...498

دوم: طبیعت بشری ...503

عوامل و انگیزه های نفاق در مکه ...504

پیامبر و شناخت منافقان ... 507

صحابه منافق ...510

پیوست ... 515

گفتگویی جدید با دکتر غامدی ...515

ادعای اینکه شیعه اهل سنت را نجس می دانند ... 515

ادعای اینکه کتاب کافی آکنده از روایات جعلی است ...520

ادعای اینکه امام صادق علیه السلام زراره را لعنت کرده است...522

ادعای اینکه از نگاه شیعه ، امامان علیهم السلام بالاتر از پیامبران اند ... 524

ص: 12

دلیلی وجود ندارد که علی علیه السلام نخستین مسلمان باشد؟! ... 525

خلافت ابوبکر و بیعت صحابه با او... 531

کسانی که با ابوبکر مخالفت کردند ...531

نقد کتاب «گفتگوی آرام» از دکتر غامدی ...533

دکتر در چاپ دوم کتاب خود گفتگوی آرام عذرخواهی می کند ...543

دشمنی با اهل بیت علیهم السلام، نفاق است ... 546

اهل بیت علیهم السلام حسابرسی مردم در روز رستاخیز را برعهده می گیرند ...547

على علیه السلام تقسیم کننده بهشت و دوزخ ... 552

قائل شدن به ضعف سند از خرافات دانستن آن بهتر است ...557

ابن تیمیه و احیای مردگان توسط غیرانبیاء ...560

مردی از قبیله نخع الاغش را زنده کرد ...561

صلة بن اشیم اسبش را احیا کرد ... 562

آگاهی صحابه از غیب بنا به گفته ابن تیمیه ...563

کاهنان با خبردادن شیاطین غیب می دانند ... 564

مدعیان نبوت و آگاهی از غيب ها ... 564

آگاهی ابن تیمیه از غيب ها ... 565

خبردادن ابن تیمیه از شکست سپاه تاتار... 565

آگاهی ابن تیمیه از لوح محفوظ ... 566

ابن تیمیه از باطن یارانش باخبر بود ... 566

خبردادن ابن تیمیه به امور باطنی ابن قیم ... 567

پایان گفتگو با دکتر غامدی ... 567

ص: 13

ص: 14

آستان ملک پاسبان در سال 1363 به دستور معظم له تأسیس شد و با الهام از منویات رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی قدس الله و دیدگاه های حکیمانه خلف صالح ایشان، مقام معظم رهبری، حضرت آية الله العظمی خامنه ای مدظله العالی، و رهنمودهای تولیت معزز، با تشکیل گروه های پژوهشی و استفاده از نخبگان حوزه و دانشگاه، در راستای تأمین نیازهای فرهنگی جامعه و نظام اسلامی و نسل جوان و زائران بارگاه منور رضوی، به پژوهش ونشر علوم و معارف اسلامی نبوی و سیره اهل بیت عصمت علیهم السلام پرداخته و به فضل الهی به توفیقات ارزنده ای دست یافته است.

***

کتاب حاضر به نام ماجرای گفتگوی آرام، به قلم اندیشمند و پژوهشگر برجسته شیعی جناب حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد حسینی قزوینی و ترجمه حجة الاسلام موسی دانش، از پژوهشگران این بنیاد، با هدف دفاع از مذهب حقه اهل بیت علیهم السلام ، منتشر شده است.

این اثر در پاسخ به کتاب گفتگوی آرام، به قلم یکی از دانشمندان وهابی به نام دکتر احمد بن سعد حمدان غامدی، استاد دانشگاه ام القری در مکه مکرمه، نگاشته شده است. گفتگوی آرام، مجموعه ای از گفتگوها و نامه هایی است که میان دکتر قزوینی و دکتر غامدی در مدت سه سال رد و بدل شده است. دکتر غامدی این مجموعه را پس از تحریف و حذف و اضافه های بسیار به نفع مذهب خود با عنوان یادشده چاپ و منتشر میکند. از این رو، دکتر قزوینی در رگ کتاب یادشده، تمامی گفتگوهای انجام شده و نامه هایی را که میان دو طرف رد و بدل گردیده، با کمال دقت و امانت داری با عنوان ماجرای گفتگوی آرام، تدوین و منتشر کرده است.

کتاب حاضر، به صورت مستدل و مستند، نادرستی دیدگاه های وهابیان درباره شیعه را آشکار کرده، اطلاعات ارزشمندی را به خوانندگان ارجمند ارائه می کند.

بنیاد پروشهای اسلامی

آستان قدس رضوی

ص: 16

« إن أمة موسی افترقت بعده على إحدى وسبعين فرقة، فرقة منها ناجية وسبعون في النار، وافترقت أمة عيسى علیه السلام بعده على اثنتين وسبعين فرقة، فرقة منها ناجية وإحدى وسبعون في النار، وإن أمتي ستفترق بعدي على ثلاث وسبعين فرقة، فرقة منها ناجية واثنتان وسبعون في النار».(1)

امت حضرت موسی بعد از او به هفتاد و یک فرقه تقسیم شدند یک فرقه اهل نجات وهفتاد فرقه گرفتار آتش شدند. امت حضرت عیسی بعد از او به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند، یک فرقه نجات یافتند و هفتاد و یک فرقه هلاک شدند. امت من نیز بعد از من به هفتاد و سه فرقه تقسیم خواهند شد که فقط یک فرقه اهل نجات هستند و هفتاد و دو فرقه گرفتار آتش جهنم خواهند شد.

روایت افتراق، به صورت گسترده ای در منابع حدیثی اهل سنت نیز نقل شده که برای نمونه، احمد بن حنبل روایت را از انس بن مالک از رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم چنین نقل کرده است:

«إِنَّ بنی إسرائیل قَدْ افْتَرَقَتِ علی ثنتین وسبعین فَرَّقَهُ وَ أَنْتُمْ تَفْتَرِقُونَ علی مِثْلُهَا کلها فی النَّارِ إِلَّا فَرَّقَهُ ». (2)

شعيب الأرنؤوط از محققان پرآوازه وهابیت نیز گفته: «حديث صحيح

بشواهده» (3)؛ حديث با شواهدی که دارد، صحیح است.

ناصرالدین البانی از علمای مشهور وهابی نیز در صحيح جامع صغیر از رسول

ص: 18

اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نزدیک به این مضامین را نقل کرده است. (1)

پرسشی که بیش از همه چیز، ذهن انسان مسلمان و منصف را درگیر می نماید این است: «به راستی در میان فرقه های متعددی که به تصریح پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بیشتر آن ها رستگار نشده و در آتش هستند، کدام فرقه نجات یافته و در بهشت است»؟ این پرسش، اولین نقطه ضرورت تحقیق و بررسی در اعتقادات و کلام و یافتن راه درست و نجات بخش را نشان می دهد؛ چرا که یافتن فرقه ناجيه، ارتباط تنگاتنگی با رستگاری، آسایش ابدی و نجات انسان از آتش دارد.

نکته مهم دیگر اینکه آیا رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم راهی یا نشانه ای برای تشخیص فرقه ناجیه بیان کرده است یا خیر؟ ما به چند نمونه از احادیثی که در جواب این سؤال مهم در کتب اهل سنت آمده، اشاره و به همان بسنده می کنیم.

نکرده است. (1)

ذهبی هم در تلخيص مستدرک این حدیث را صحیح دانسته است.

الْبَرِيَّةِ »؛ (کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات خداوند هستند) آورده که نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ای علی، خير البريه تو و شیعیانت هستید»(1).

همراه علی بن ابی طالب باشید؛ زیرا او نخستین کسی است که با من ملاقات و مصافحه میکند، او صدیق اکبروفاروق این امت است که حق و باطل را از یکدیگر جدا می کند؛ علی بن ابی طالب سرور مؤمنان و مال دنیا، مهتر و سرور منافقان است. نزدیک به همین عبارت را ابن اثیر جزری و ابن حجر عسقلانی نقل کرده اند. (1)

ابن حبان در صحیح خود این حدیث را چنین آورده است:

«من مات وليس له إمام مات ميتة جاهلية». (1)

هرکس در حالی بمیرد که امامی ندارد به مرگ جاهلیت مرده است. مسلم در صحیح خود از عبدالله عمر از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده که فرمود:

«ومن مات وليس في عنقه بيعة مات ميتة جاهلية». (2)

کسی که بمیرد در حالی که بیعت امامی را به گردن ندارد به مرگ جاهلیت مرده است.

يَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً» ؟ قَالَ :«نَعَمْ!» قُلْتُ جَاهِلِيَّةً جَهْلَاءَ أَوْ جَاهِلِيَّةً لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ؟ قَالَ:« جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ وَ نِفَاقٍ وَ ضَلَال» (1).

حارث بن مغیره می گوید: از امام صادق علیه السلام سؤال کردم آیا رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده که هر کس امام خود را نشناسد، همانند زمان جاهلیت از دنیا رفته است؟ پاسخ داد: بلی این چنین است. گفتم: مراد از جاهلیت، نادانی یا عدم شناخت امام است؟ حضرت فرمود: جاهليت کفر، نفاق و گمراهی است.

علامه مجلسی می نویسد: این روایت صحیح است. (2)

این روایات دلالت دارد که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم اهمیت فراوانی برای مسئله امامت قائل بوده و بر جایگاه محوری آن در اسلام تأکید داشته است. بی تردید، تعبیر«مرگ جاهلیت» کنایه از آن است که امامت، روح حقیقی اسلام است و اگر کسی بدان باور نداشته باشد، اساسا ایمان نیاورده و همچون مشرکان جاهلی از دنیا خواهد رفت.

أکتُب لَکُم کِتاباً لا تَضِلّوا بَعدَهُ».فَقالَ عُمَرُ:إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم قد غَلَبَ عَلَیهِ الوَجَعُ! وعِندَکُم القُرآنُ،حَسبُنا کِتابُ اللّهِ و اختلفَ اَهْلُ البَیتِ. اخْتصَمُوا، فَمنهم من یقول: قَرِّبُوا یَکتب لکم رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم کتاباً لن تَضِلُّوا بَعْدَه، و منهم مَن یقولُ ما قالَ عُمر، فَلَمَّا اَکثَروا اللَّغَطَ وَ الاخْتلافَ عند النَّبی صلی الله علیه و آله و سلم قال: «قُومُوا عَنّی» قال عُبیدُ اللَّه: فکان اِبْنُ عَبَّاسٍ یَقولُ: اِنَّ الرَّزیَّهَ کُلَّ الرَّزیَّهِ ما حالَ بَینَ رَسُول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم و بَیْنَ اَن یکتُب لَهُم ذلک الْکِتابَ مِنْ اِخْتِلافِهِم ولَغَطِهِم (1)

هنگامی که زمان درگذشت پیامبر صلی الله علیه و آله فرا رسید، در حالی که در خانه مردانی بودند که عمر بن خطاب نیز در میانشان بود، فرمود: «زود باشید تا برایتان نوشته ای بنویسم که پس از آن، هرگز گمراه نشوید». عمر گفت: بیماری بر پیامبر صلی الله علیه و آله غلبه پیدا کرده است در اثر غلبه بیماری نمی داند که چه می گوید و قرآن نزد شماست و کتاب خدا ما را بس است. پس از این، کسانی که در خانه بودند، با هم درگیر شده، اختلاف پیدا کردند، برخی از آن ها می گفتند: زود باشید برای او ادوات و ورق آماده کنیدتا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای شما چیزی بنویسد که پس از آن هرگز گمراه نشوید و برخی دیگر، همان سخن عمررا تکرار می کردند. پس هنگامی که صداها بالا رفت و اختلاف آن ها نزد پیامبر صلی الله علیه و آله شدید شد، ایشان فرمود: «از نزد من برخیزید و بروید».

ابن عباس همواره میگفت: مصیبت، همه مصیبت از آن هنگام شروع شد که به دلیل اختلاف و سرو صدا، مانع نوشتن وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله شدند.

ص: 25

در نقل احمد بن حنبل آمده است:

عن ابن عباس أنه قال: لا ضررسول الله قال: «ائْتُونِي بِكَتِفِ أَكْتُبَ لَكُمْ فِيهِ كِتَاباً لَا يَخْتَلِفُ مِنْكُمْ رَجُلَانِ مِنْ بَعْدِي » قَالَ : مَا قَبْلَ الْقَوْمِ فِي لَغَطُهُمْ (1)

ابن عباس می گوید: هنگامی که رحلت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نزدیک شد، فرمود: «برایم ورقی بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که پس از من، حتی دو نفر از مردان شما با یکدیگر اختلاف نکنند». ابن عباس گفت: گروهی که حاضر بودند، شروع به سروصدا کردند.

بر امامت پس از خودش تصریح نماید تا فتنه های بزرگی چون جنگ جمل و صفین برطرف شود ... وسفیان بن عیینه گفته است که خواست، به اسامی جانشینان پس از خودش تصریح نماید.

ابن حجر عسقلانی نیز می نویسد:

وقيل: بل أراد أن ينص على أسامي الخلفاء بعده حتى لا يقع بينهم الاختلاف. قاله سفيان بن عيينة . (1)

گفته شده است که ایشان می خواست براسامی جانشینان پس از خود تصریح نماید تا در میان ایشان اختلاف رخ ندهد. این مطلب را سفیان بن عیینه گفته است.

حلال کرده و حرام خدا را حرام می نماید و حدود الهی را اجرا کرده و از دین خدا دفاع نموده و با حکمت و موعظه نیکو و حجت و برهان رسا، به راه پروردگارش دعوت می نماید. امام همچون خورشید تابانی است که با نورش عالم روشن می گردد.

مرحوم کلینی در کتاب کافی می نویسد:

عن زرارة، عن أبي جعفر علیه السلام قال: «بنی الاسلام على خمسة أشياء: على الصلاة والزكاة والحج والصوم والولاية». قال زرارة: فقلت: وأي شئ من ذلك أفضل؟ فقال: الولاية أفضل، لأنها مفتاحه والوالي هو الدليل عليهن». (1)

زراره از امام باقر علیه السلام نقل کرده که فرمودند: «اسلام بر پنج اصل بنا شده است: بر نماز، زکات، حج، روزه و ولایت». زراره می گوید: عرض کردم: کدام یک از این ها برتر است؟ فرمود: «ولایت برتر است؛ زیرا کلید آنهاست و صاحب ولایت است که به آن ها راهنمایی می نماید». |

آن حضرت علیه السلام در حدیث دیگری نیز فرموده است:

بنی الاسلام على خمس: على الصلاة والزكاة والصوم والحج والولاية ولم يناد بشيء كما نودي بالولاية».(2)

اسلام بر پنج پایه بنا شده است: برنماز، زکات، روزہ، حج و ولایت و برهیچ امری ندا داده نشده است، چنانکه بر ولایت ندا داده شده است (و اهمیت امامت از همه آنها بالاتر است).

همین مضمون در برخی روایات اهل سنت نیز نقل شده است؛ برای نمونه، محمد بن عبدالرزاق کرد علی در کتاب خطط الشام از ابوسعید خدری صحابی،

ص: 28

چنین نقل کرده است:

«امر الناس بخمس فعملوا بأربع وتركوا واحدة ولما سئل عن الأربع قال: الصلاة والزكاة وصوم شهر رمضان والحج. قيل: فما الواحد التي تركوها؟ قال: ولاية على بن أبي طالب. قيل له: وإنها لمفروضة معهن؟ قال: هي مفروضة معهن». (1)

مردم به پنج چیز دستور داده شدند که به چهار مورد عمل کردند و یک مورد را ترک گفتند. هنگامی که از این چهار مورد پرسش شد، پاسخ داد: نماز، زکات، روزه ماه رمضان و حج. گفته شد: آن موردی که ترکش کردند، چیست؟ گفت: ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام . به او گفته شد: آیا این نیز واجب است؟ پاسخ داد: این نیز با آن موارد دیگر، واجب است.

ابن مردویه ذیل روایت را چنین نقل کرده است: آنگاه که از ابوسعید خدری پرسیدند: وإنها مفترضة معه؟ قال: نعم. قال: فقد كفرالناس! قال: فما ذنبي!؟ (2)

آیا ولایت علی بن ابی طالب همانند نماز، زکات، روزه و حج واجب است؟ پاسخ داد: بلی. گفتند: پس با این حال مردم کافر شدند. ابوسعید گفت: گناه من چیست؟

بخلاف الإمامة فإنها من أصول الدين ومخالفتها يقتضي إلى الكفر والبدعة. (1)

برخلاف امامت که از اصول دین است و مخالفت با آن به کفر و بدعت خواهد انجامید.

شمس الدین اصفهانی نیز در شرح المنهاج، همین اعتقاد را ابراز داشته است: بخلاف الإمامة فإنها من أصول الدين ومخالفتها بدعة. (2)بر خلاف امامت که از اصول دین است و مخالفت با آن، بدعت است.

الْأَقْرَبِينَ » (1) در جمع بزرگان قریش، وصایت و جانشینی حضرت امیر را مطرح نمود که طبری از قول حضرت علی علیه السلام نقل می کند:

«فأخذ برقبتي، ثم قال: إن هذا أخي ووصيي وخليفتي فيكم، فاسمعوا له وأطيعوا قال: فقام القوم يضحكون». (2)

پس آن حضرت، دست بر گردنم نهاد و فرمود: «ایشان برادر، وصی و جانشین من در میان شماست؛ به سخنش گوش فرا دهید و اطاعتش کنید». پس از آن، حاضران در حالی که می خندیدند، برخاستند.

ابن عساکرباسند صحیح از بریده نقل می کند

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: إن لكل نبي وصية ووارثا وإن عليا وصی ووارثی»(3)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر پیامبری وصی و وارثی داشته و همانا علی، وصی و وصی و وارث من است.

طبرانی از سلمان نقل می کند که به رسول اکرم صلی الله علیه و آله گفتم: لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ فَمَن وَصِیُّکَ؟؛ هر پیامبری وصی و جانشینی داشته، پس وصی شما کیست؟ حضرت فرمود :«فَإِنَّ وَصِیّی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ» (4) وصی و جانشین من ... علی بن ابی طالب است.

ص: 31

مؤمنان بعد از من هستی.

البانی وهابی هم روایت را معتبرشمرده است.

حاکم نیشابوری هم همین روایت را در مستدرک، با اندک تفاوتی نقل کرده و صحیح شمرده وذهبی هم درتلخيص مستدرک حدیث را صحیح دانسته است. (1)

خزاز قمی با سند صحیح از پیامبر گرامی نقل کرده که فرمود: «علئ «عَليٌ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَهُ وَهُوَ الإمامُ والْخَلِيفَةُ مِن بَعدي فَمَن تَمَسَّكَ بِهِ فازَ وَنَجا وَمَن تَخَلَّفَ عَنهُ ضَلَّ وَغوى»(2).

علی با حق و حق با علی واوامام و خلیفه بعد از من است. هرکس از او تبعیت کند، رستگار می شود و نجات می یابد و هرکس از (پیروی) او امتناع کند، گمراه و نابود می شود.

أمري». (1)

ای علی تووصی من هستی و من تو را به دستور پروردگارم وصی خویش قرار دادم و تو جانشین من هستی و به امر پروردگارم تو را جانشین خود کردم. ای علی... گفتارتو، گفتار من و دستور تودستور من است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از دنیا رحلت نمود در حالی که در میان امت خود دو جانشين قرار داد: کتاب خداوند و وصی خود علی بن ابی طالب را که امیرمؤمنان و امام پرهیزکاران است.

«کُنّا جُلوساً عِندَ عَبدِ اللّهِ بنِ مَسعودٍ وهُوَ یُقرِؤُنَا القُرآنَ،فَقالَ لَهُ رَجُلٌ:یا أبا عَبدِ الرَّحمنِ،هَل سَأَلتُم رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کَم تَملِکُ هذِهِ الاُمَّهَ مِن خَلیفَهٍ؟فَقالَ عَبدُ اللّهِ بنُ مَسعودٍ:ما سَأَلَنی عَنها أحَدٌ مُنذُ قَدِمتُ العِراقَ قَبلَکَ،ثُمَّ قالَ:نَعَم،ولَقَد سَأَلنا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله،فَقالَ:اثنا عَشَرَ،کَعِدَّهِ نُقَباءِ بَنی إسرائیلَ» (1).

مسروق گفت: ما نزد عبدالله بن مسعود نشسته بودیم و او برای ما قرآن می خواند، مردی به او گفت: ای ابا عبد الرحمن آیا شما از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدید که بعد از او چند خلیفه خواهند آمد؟ عبدالله گفت: از هنگامی که از عراق وارد شده ام کسی این موضوع را از من نپرسیده است، ما از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدیم، فرمودند: «خلفای من دوازده نفرند؛ مانند نقبای بنی اسرائیل».

این حدیث را علاوه بر این دو، بخاری، ابوداود، احمدبن حنبل و جمع قابل

توجهی از علمای اهل سنت با واژگانی بسیار نزدیک به هم، نقل کرده اند. (2)

استوانه های علمی اهل سنت، همانند ابن حجر عسقلانی و دیگران در تفسیر این روایت دچار سرگردانی شده و نتوانسته اند مصداق دوازده خلیفه را معین نمایند.

ابوبکر بن عربی مالکی پس از عجز از یافتن مصداق درستی برای حدیث

می نویسد: ولم أعلم للحديث معنى، ولعله بعض حديث(1)!.

من از این حدیث، معنایی نمی فهمم و شاید این، بخشی از یک حدیث بوده باشد!

ابن جوزی می نویسد: هذا الحديث قد أطلت البحث عنه، وتطلبت مظانه، وسألت عنه، فما رأيت أحدا وقع على المقصود به ...(2).

دیرزمانی به بررسی این حدیث گذرانده و در پی تفسیرهای احتمالی اش برآمده و درباره اش پرسش نمودم، اما هیچ کس را نیافتم که مراد از آن را فهمیده باشد.

ابن بطال بکری قرطبی (م 449 ق) در شرح صحیح بخاری، ابن حجر عسقلانی در فتح الباری و بدر الدين عینی در عمدة القاری از مهلب نقل می کنند که گفته است: لم ألق أحدا يقطع في هذا الحديث بمعنی - یعنی بشیء معين(3).

هیچ کس را ندیدم که به معنای قطعی این روایت (دوازده خليفه) دست یافته باشد.

ص: 38

أهل بیتی؛ أذكركم الله في أهل بيتي، أذكركم الله في أهل بيتي، أذكركم الله في أهل بیتی». (1)

...ای مردم؛ ... من در حالی از میان شما می روم که دو چیز گران بها را برایتان به یادگار می گذارم: نخست کتاب خداست ... و سپس فرمود: دیگری اهل بیت من است. درباره اهل بیتم، خدا را به یاد شما می آورم؛ درباره اهل بیتم، خدا را به یاد شما می آورم؛ درباره اهل بیتم، خدا را به یاد شما می آورم.

ترمذی نیز حدیث ثقلین را با سندش از ابوسعید خدری و زید بن ارقم، بدین صورت نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «إني تارك فيكم ما إن تمسكتم به لن تضلوا بعدي، أحدهما أعظم من الآخر: كتاب الله حبل ممدود من السماء إلى الأرض، وعترتی أهل بیتی، ولن يفترقا حتی یردا على الحوض، فانظروا كيف تخلفونی فيهما» (2).

من در میان شما، آنچه را به یادگار می گذارم که تا زمانی که بدان تمشک جویید، هرگز پس از من گمراه نخواهید شد؛ در حالی که یکی از آن دو، از دیگری، بزرگ تراست: کتاب خدا که ریسمانی است از آسمان تا به زمین و دیگری اهل بیتم. هرگز این دو از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند؛ پس بنگرید که پس از من، چگونه با آن دو رفتار می کنید.

البانی در کتاب صحیح الجامع الصغیر ، پس از نقل این روایت ترمذی، آن را صحیح شمرده است (3).

ص: 40

همچنین احمد بن حنبل در مسند (1) و نسائی درالسنن الكبرى (2)، این حدیث را با واژگانی نزدیک به نقل ترمذی، روایت کرده اند. حاکم نیشابوری نیز، پس از نقل آن در مستدرک، آورده است: هذا حديث صحيح على شرط الشيخين، ولم يخرجاه بطوله (3)؛ این حديث، بنا بر شرط شیخین (بخاری و مسلم)، صحيح است؛ اما آن را به صورت مفصل روایت نکرده اند.

اکنون باید پرسید: به واقع، اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله ، که هم سنگ قرآن اند و تمشک به ایشان، راه نجات از گمراهی و هلاکت است، چه کسانی اند؟

پاسخ این پرسش را خود سنت پیامبر صلی الله علیه و آله داده است؛ برای نمونه، ترمذی در سنن خود، از عمربن ابی سلمه، چنین روایت کرده است:

لما نزلت هذه الآية على النبي :« إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا » (احزاب / 33) في بيت أم سلمة، فدعا فاطمة وحسن وحسينة، فجللهم بكساء ، وعلى خلف ظهره، فجلله بكساء ، ثم قال: «اللهم، هؤلاء أهل بیتی، فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرة». قالت أم سلمة : وأنا معهم یا رسول الله ؟ قال: أنت على مكانك، وأنت إلى خير» (4) .

هنگامی که آیه تطهير: «خداوند فقط می خواهد پلیدی گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد» در خانه ام سلمه، بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، آن حضرت، فاطمه، حسن و حسین را فرا خواند و بر آنان و علی که پشت سرش بود، عبایی کشیده

ص: 41

و فرمود: «پروردگارا، اینان اهل بیت من هستند. ناپاکی و پلیدی را از آن ها دور سازو آنان را پاکیزه گردان». در این هنگام ام سلمه عرض کرد: ای پیامبر خدا، آیا من هم از ایشان هستم ؟ حضرت فرمود: «توجایگاه خود را داری و از خوبان هستی».

این حدیث را برخی دیگر از محدثان و علمای اهل سنت، همچون طبری در جامع البيان (1)و طحاوی در مشکل الآثار، (2) نقل کرده اند و البانی آن را صحیح دانسته است. (3)

اگر احادیثی که اهل بیت علیه السلام را پنج تن آل عبا معرفی کرده، در کنار حديث ثقلین بگذاریم، به طور کامل روشن خواهد شد که مراد از اهل بیت علیه السلام چه کسانی هستند. بنابراین، بی تردید باید گفت که اهل بیت ، همان کسانی هستند که پناهگاه و ریسمان محکم ایمان (عروة الوثقی) و کشتی نجات از دریای گمراهی ها وهواهای نفسانی می باشند.

نکته دیگری که باید بدان توجه داشت، روشن بودن مفهوم «تمشک به

اهل بیت علیهم السلام» است و بزرگان اهل سنت نیز بر این مطلب اعتراف کرده اند.

ملا علی قاری در این باره می نویسد: والمراد بالأخذ بهم: التمسك بمحبتهم، ومحافظة حرمتهم، والعمل بروايتهم، والاعتماد على مقالتهم (4).

مقصود از فرا گرفتن از اهل بیت، تمشک به محبت و پاسداشت حرمت آنان و عمل به روایات و تکیه بر گفتارشان می باشد.

مناوی نیز در فيض القدير، سخنی نزدیک به همین مضمون دارد(5).

ص: 42

من وارد شوند.

در پاسخ هایی که امام عسکری علیه السلام به اهل اهواز داده، آمده است:

«... وأَصَحُّ خَبَرٍ ما عُرِفَ تَحقيقُهُ مِنَ الكِتابِ مِثلُ الخَبَرِ المُجمَعِ عَلَيهِ مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله حَيثُ قالَ : إنّي مُستَخلِفٌ فيكُم خَليفَتَينِ : كِتابَ اللّهِ وعِترَتي، ما إن تَمَسَّكتُم بِهِما لَن تَضِلّوا بَعدي، وإنَّهُما لَن يَفتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَيَّ الحَوضَ»(1).

صحیح ترین حدیثی که حقیقت آن با قرآن شناخته می شود این حديث مورد اجماع است که پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله فرمود: من در میان شما دو جانشین میگذارم: کتاب خدا و عترتم! اگر به آن دو تمسک کنید و از آنها تبعیت کنید، هرگز بعد از من گمراه نخواهید شد و آن دو هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا اینکه در کنارحوض (کوثر) بر من وارد شوند.

همین روایت را سید بن طاووس (2) و اربلی (3) نیز نقل کرده اند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله رسالت خود را به انجام رساند، پس مراقب وصیت آن بزرگوار و آنچه برای بعد از خود قرار داد، باشید: دو گران بها، کتاب خداوند و اهل بیت آن حضرت؛ آنان که هرکس از آنان تبعیت کند گمراه نخواهد شد و هرکس آنان را رها سازد به هدایت نخواهد رسید.

شیخ صدوق در حديث صحيح نقل کرده:

سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(عليه السلام) عَنْ مَعْنَى قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ «إِنِّي مُخَلِّفٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي مَنِ الْعِتْرَةُ»؟ فَقَالَ :« أَنَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ تَاسِعُهُمْ مَهْدِيُّهُمْ وَ قَائِمُهُمْ لَا يُفَارِقُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ حَتَّى يَرِدُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله) حَوْضَهُ» (1).

از امیرالمؤمنین علیه السلام درباره معنای حدیث رسول اکرم صلی الله علیه و آله پرسیده شد که حضرت فرمود: «من در میان شما دو جانشین گران بها قرار میدهم: کتاب خدا و عترتم را. مراد از عترت چه کسانی هستند» ؟ حضرت پاسخ داد: «مراد از عترت، من و حسن، حسین و نه فرزند حسین هستیم که نهمین ایشان مهدی و قائم آنان است و اینها هرگز از قرآن جدا نمی شوند و قرآن از این ها جدا نمی شود تا آنکه درکنار حوض به رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شوند».

در حالی که ابوذر درب کعبه را گرفته بود، شنیدم که گفت: من عرفنی، فأنا من قد عرفني، ومن أنكرنی، فأنا أبوذر، سمعت النبي صلی الله علیه و آله يقول: «ألا إن مثل أهل بیتی فيكم مثل سفينة نوح، من ركبها نجا، ومن تخلف عنها هلك» (1).

هر کس مرا می شناسد، می داند که من کیستم؛ اما هرکس که مرا نمی شناسد، بداند که من ابوذر هستم و از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «بدانید که مثل اهل بیت من در میان شما، همچون کشتی نوح است که هرکس بر آن سوار شود، نجات می یابد و هر کس از آن کناره گیرد، هلاک می شود».

حافظان حديث و عالمان اهل سنت، همچون طبرانی در معجم های سه گانه (2) و حاکم نیشابوری در مستدرک نیز، این حدیث را روایت کرده اند و حاکم پس از نقل آن گفته است:

این حدیث، براساس شرط مسلم صحیح است؛ اما بخاری و مسلم آن را روایت نکرده اند.(3)

همچنین خطیب بغدادی در تاریخش، (4) ابونعیم در حلية الأولياء (5) و برخی دیگر، این روایت را از شماری از صحابه همانند امام علی بن ابی طالب علیه السلام ،ابوذر

ص: 46

غفاری، ابوسعید خدری، ابن عباس وانس بن مالک، با طرق گوناگون و فراوان روایت کرده اند.

از جهت دلالت نیز، روایت یاد شده، تصریح می کند که اهل بیت علیهم السلام تنها راه نجات و نشانه هدایت، در دریای توفان زده گمراهی و ضلالت هستند. در این زمینه مناوی، از علمای اهل سنت، می نویسد:

ووجه تشبيههم بالسفينة، أن من أحبهم وعظمهم شكرا لنعمة جدهم، وأخذ بهدى علمائهم، نجا من ظلمة المخالفات، ومن تخلف عن ذلك غرق في بحر کفر النعم، وهلك في معادن الطغيان. (1)

علت تشبیه اهل بیت به کشتی، این است که هرکس آنان را به شکرانه نعمت جدشان دوست بدارد و تکریم نماید و به هدایتگری عالمان اهل بیت تمشک جوید، از غرق شدن در تیرگی نادانی ها رهایی می یابد و هرکس از کشتی هدایتشان کناره گیرد، در دریای کفران نعمت، غرق و در معادن طغيانگری نابود خواهد شد.

خزاز قمی از ابوسعید خدری این چنین نقل کرده: صلى بنا رسول الله صلى الله عليه و آله صلاة الأولى ثم أقبل بوجهه الكريم علينا فقال: «معاشر أصحابی إن مثل أهل بيتی فيكم متن سفينة نوح و اب حطة في بني إسرائيل تموا بأهل بيتي بغيري والأمة الرايئ من بيتي فصَلّی بِنا رَسولُ اللّهِ صلی اللّه علیه و آله الصَّلاهَ الاُولی، ثُمَّ أقبَلَ بِوَجهِهِ الکَریمِ عَلَینا فَقالَ: مَعاشِرَ أصحابی، إنَّ مَثَلَ أهلِ بَیتی فیکُم مَثَلُ سَفینَهِ نوحٍ وبابِ حِطَّهٍ فی بَنی إسرائیلَ، فَتَمَسَّکوا بِأَهلِ بَیتی بَعدی والأَئِمَّهِ الرّاشِدینَ مِن ذُرِّیَّتی، فَإِنَّکُم لَن تَضِلّوا أبَدًا. فَقیلَ: یا رَسولَ اللّهِ، کَمِ الأَئِمَّهُ بَعدَکَ؟ فَقالَ: اِثنا عَشَرَ مِن أهلِ بَیتی أو قالَ: مِن عِترَتی»(1).

رسول اکرم صلی الله علیه و آله بعد از اقامه نماز ظهر به طرف ما برگشت و فرمود: «ای اصحاب من، داستان اهل بیت من در میان شما همانند داستان کشتی نوح و باب آمرزش در میان بنی اسرائیل است. پس از من، به اهل بیت وذريه من تمسک جویید و از آنان تبعیت کنید، در این صورت هرگز گمراه نخواهید شد». سؤال کردند: ای رسول الله ! اهل بیت تو چند نفر هستند؟ فرمود: «دوازده نفر». .

بی تردید، وارد شدن به کشتی اهل بیت علیهم السلام و رهایی از هلاکت، تنها با دوست داشتن آن بزرگواران به دست نمی آید؛ بلکه این دوستی، باید با پیروی از آموزه ها و دستورات ایشان و مراجعه به اهل بیت علیهم السلام ، در همه مسائل دینی و دنیایی، همراه گردد. اگر جز این باشد، وارد شدن به کشتی نجات و رهایی از نابودی و غرق شدن در دریای گمراهی، معنا نخواهد داشت؛ چراکه مفاد این حديث، دقیقا همان مفاد حدیث ثقلین است و این دو روایت، مکمل یکدیگرند.

لأهل الأرض، فإذا ذهب أهل بیتی ذهب أهل الأرض».

ستارگان مایه امنیت اهل آسمان هستند؛ اگر ستارگان از آسمان بروند، اهل آسمان نیز از میان خواهند رفت و اهل بیت من نیز، مایه امنیت و نجات اهل زمین اند؛ هرگاه اهل بیتم نباشند، اهل زمین از میان خواهند رفت.

احمد بن حنبل، طبرانی، حاکم نیشابوری، رویانی و برخی دیگر از علمای سرشناس اهل سنت، این حدیث شریف را روایت کرده (1) و شماری آن را صحیح دانسته اند؛ برای نمونه، حاکم نیشابوری می نویسد:

این حدیث صحیح است؛ اما بخاری و مسلم آن را روایت نکرده اند. (2)سمهودی در ضمن توضیحش درباره حدیث ثقلین می نویسد:

إن ذلك يفهم وجود من يكون أهلا للتمسك به من أهل البيت والعترة الطاهرة، في كل زمان وجدوا فيه إلى قيام الساعة، حتى يتوجه الحث المذكور إلى التمسك به، كما أن الكتاب العزيز كذلك، ولهذا كانوا - كما سيأتي - أمانا لأهل الأرض، فإذا ذهبوا ذهب أهل الأرض (3)

این حدیث می فهماند: همان گونه که قرآن همواره و در هر زمانی تا قیامت، وجود دارد، همچنین کسی از اهل بیت و خاندان پاک پیامبر، که شایستگی تمسک دارند، وجود خواهند داشت تا در نتیجه، دستور ایشان (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ) برای تمشک

ص: 49

جستن به اهل بیتش مصداق یابد. از همین رو، اهل بیت، مایه امنیت و نجات اهل زمین اند که اگر وجود نداشته باشند، اهل زمین از میان خواهندرفت.

این سخن، به روشنی، بر وجوب تمشک به اهل بیت علیهم السلام دلالت دارد؛ چرا که آن بزرگواران را امان و نجات بخش مردم از گمراهی و تفرقه، معرفی نموده است. مناوی نیز در فیض القدیر می نویسد:

شبههم بنجوم السماء وهي التي يقع بها الاهتداء، وهي الطوالع والغوارب، والسيارات والثابتات، فكذلك بهم الاقتداء وبهم الأمان من الهلاك (1).

ایشان (پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم) اهل بیت را به ستارگان آسمان، که هدایت با آنها تحقق می پذیرد، تشبیه کرده است؛ چراکه ستارگان با طلوع و غروب و در حرکت و سکونشان، راه را نشان می دهند و اهل بیت نیز چنین اند که باید از آنان پیروی شود و به وسیله ایشان، از هلاکت در امان ماند.

نقل های گوناگون حديث نجوم، این پیام را نیز در خود دارد که مخالفت کردن با اهل بیت علیهم السلام و بهره جستن از نور هدایت ایشان، امت اسلام را گرفتار تفرقه و چندپارگی خواهد کرد؛ چرا که پس از هدایت، راهی جز گمراهی و حیرت وجود ندارد. روایت شریفی که حاکم، در مستدرک،از ابن عباس نقل کرده، همین مطلب را بیان کرده است:

قال رسول صلی الله علیه و آله و سلم : «النجوم أمان لأهل الأرض من الغرق، وأهل بيتي أمان لأمتی من الاختلاف، فإذا خالفتها قبيلة من العرب، اختلفوا فصاروا حزب إبليس»(2).

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ستارگان، ساکنان زمین را از (سرگردانی در دریاها و)

ص: 50

غرق شدن، در امان می دارند و اهل بیت من، امت مرا از اختلاف نگاه می دارند. پس هرگاه قبیله ای از قبایل عرب، با ایشان به مخالفت برخیزد، به اختلاف دچار شده، از یاران ابلیس می شوند.

حاکم، پس از نقل این حديث، به صحت آن تصریح می کند و می نویسد: سند این حديث صحيح است؛ اما بخاری و مسلم آن را روایت نکرده اند. (1)

تعصب، در مضامین احادیث متعدد در تعیین جانشینان تأمل می کردند خیلی از مسائل مخصوص مراد پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم از دوازده خلیفه کاملا روشن می شد؛ به عنوان نمونه چند مورد از این احادیث را در کتب اهل سنت و شیعه ذکر می کنیم.

ابونعیم اصفهانی از ابن عباس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده که فرمود:

«من سره أن يحيا حياتي ويموت مماتی ويسكن جنة عدن غرسها ربي فليوال علي من بعدي وليوال وليه وليقتد بالأئمة من بعدی فائهم عترتی...». (1)

کسی که دوست دارد حیات و زندگی او همانند من و ممات و مرگش نیز مثل من باشد و به بهشت جاودان داخل گردد و در کنار درختی باشد که حق تعالی به دست قدرتش آن را کاشته، پس باید بعد از من به ولایت علی تن دهد و به امامان بعد از من اقتدا کند؛ چون آن ها عترت من هستند.

در روایت دیگر خوارزمی از امام حسین علیه السلام نقل کرده که از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم فرمود:

«من أحب أن يحيا حياتي ويموت مماتی ويدخل الجنة التي وعدنی ربی، فليتول علي بن أبي طالب، وذريته أئمة الهدى ومصابيح الدجى من بعده،فإنهم لن يخرجوكم من باب الهدى إلى باب الضلالة»(2).

هرکه دوست دارد که مثل من زندگی کند و مانند من بمیرد و به بهشتی که پروردگارم مرا وعده داده است داخل شود، پس باید ولایت علی بن ابی طالب و ذریه او را که پس از من امامان هدایتگرو چراغهای تاریکی ها هستند، بپذیرد؛ چه

ص: 52

آنان هرگز شما را از راه راست به کجراهه گمراهی نمیکشانند.

صدیقه طاهره علیها السلام نام تمامی ائمه لب را ذکر کرده است.(1)

همچنین با سند صحیح دیگر از امام جواد از امیرالمؤمنین نام تک تک امامان علیه السلام را نقل کرده است (2).

موسی بن جعفر؛ و علی بن موسی؛ و محمد بن علی و علی بن محمد؛ والحسن بن على، والمهدئ...». (1)

ذهبی در شرح حال خوارزمی نوشته: العلامة كان ادیبأ فصيحا مفوها خطب بخوارزم دهرا . (2)

او علامه و ادیب و فصیح و سخنوری بود که یک عمر در خوارزم سخنرانی کرد.

باعث نشد که لحظه ای احساس خستگی کرده یا ثانیه ای دست از کار بکشم؛ بلکه هرروز نسبت به روز پیشین، شیرین تر و گواراتر رخ می نمود.

اکنون که سال ها از روزهای آغازین ورودم به این عرصه نورانی و پربرکت می گذرد و توفیق داشته ام، خدمت ناچیزی را به ساحت والای امیرمؤمنان علی تقدیم نمایم، احساس شعف و سروری را که بزرگان کلامی شیعه، همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلی، علامه امینی، علامه شرف الدين و دیگر علمای مجاهد داشته اند، به خوبی حس میکنم و ذره ذره وجودم گواهی می دهد که آن بزرگواران، یکی از شیرین ترین تجربه هایی را که انسان، پس از خلقتش میتواند داشته باشد، تجربه کرده اند؛ تجربه ای که بدون تردید، یکی از دلایل اصلی تلاش های خستگی ناپذیر و زحمات بی بدیل ایشان بوده است و اجری بس بزرگ را برایشان رقم زده است.

امیدوارم خداوند متعال رحمت گسترده و بی مانندش را بیش از پیش برآن بزرگ مردان مرزبان دین نازل فرموده و به همه ما، توفيق ادامه راه پرافتخارشان را عنایت فرماید.

کتاب پیش رو که با نام ماجرای گفتگوی آرام ترجمه شده است، فشرده ای از تجربه ای علمی است که بنده در نامه نگاری، نشست و مناظره با علمای سلفی و به ویژه دکتر غامدی بدان دست یافته ام و در یک جلد چاپ شده است. فشرده ای که مدتی بعد، به درخواست برخی بزرگان، تکمیل شده و در سه جلد نشریافته است.

در زمان تألیف این کتاب، انگیزه های متعددی، بنده را به نگارش آن را داشت که بدون تردید، یکی از اصلی ترین آنها، ماجرای نامه نگاری و مناظره ام با دکتر وهابی، احمد بن سعد غامدی بود. همانگونه که در متن کتاب شرح داده شده

ص: 56

است، وی از استادان سطوح عالی، در دانشگاه «ام القرى» در عربستان سعودی است که به دلیل همین جایگاه و نقش پررنگش در تربیت دانشجویان و مبلغان وهابی، وی را گزینه ای مناسب برای بحث و گفتگوی علمی یافتم.

بنابراین دیری نپایید که زمینه و شرایط گفتگو ایجاد شده و پیش از آغاز، شرط شد که برای حفظ امانت داری، دو طرف بدون اطلاع یکدیگر، چیزی از محتوا را منتشر نسازند. اما متأسفانه، مدتی از آغاز بحث نگذشته بود که آقای دکتر غامدی ، پا برعهدش گذاشته، با کنار نهادن اخلاق و تقوای علمی، محتوای بخشی از بحث ها را به صورتی کاملا ناشیانه و تقطيع شده، با نام الحوار الهادئ یا همان گفتگوی آرام منتشر ساخت.

با توصیه و اصرار یکی از مراجع بزرگوار مقرر شد با سفر به بیت الله الحرام و مذاکره و مناظره حضوری با دکتر غامدی، بدعهدی وی را نسبت به مکاتبات و مناظرات متذکر شده، نتیجه آن همراه با تمامی آنچه گذشته، چاپ و منتشر شود.

با توفیق و عنایت خاص خداوند متعال سال 1427 هجری قمری به مکه مشرف شدم و در شب 17 ذي الحجة با هماهنگی قبلی به همراه برادر بزرگوار جناب آقای دکتر زمانی، نماینده بیت مقام معظم رهبری در بعثه معظم له و جناب آقای دکتر مبلغی، معاونت محترم آیت الله تسخیری، ریاست وقت مجمع جهانی تقریب به منزل آقای دکتر غامدی رفتیم و جناب آقایان دکتر معارف و دکتر عادل اديب از استادان بزرگ دانشگاه تهران نیز در منزل ایشان بودند.

بعد از انجام تعارفات ابتدایی، مذاکره و مناظره خیلی مفصل و سخت میان بنده و دکتر غامدی انجام گرفت که مشروح آن در صفحه 398 اصل کتاب آمده است.

جالب این بود که فرزند دکتر غامدی که دانشجوی ارشد دانشگاه ام القرى است و ما را با ماشین شخصی به هتل و محل اسکان می رساند، گفت: چرا چنین گفتگویی

ص: 57

میان علمای شیعه و استادان ما صورت نمی گیرد. من از اول زندگی معتقد بودم که شیعیان قائل به کفرو نجاست اهل سنت هستند، ولی امشب با توضیحات و استدلال محکم و مستند شما ثابت شد که شیعیان هرگز چنین عقیده ای نسبت به اهل سنت ندارند و من امشب عقیده ام نسبت به شیعه کاملا تغییر کرد.

دوستان همراه گفتند: هروقت استادان و بزرگان شما آماده مذاکره باشند علمای شیعه با کمال میل استقبال می کنند.

به دنبال آن بر خود لازم دانستم، بحث هایی که میان ما گذشته بود و مکاتباتی را که رد و بدل شده بود، به صورت درست و با رعایت انصاف، منتشر سازم. در واقع، این خیانت علمی غامدی، نه تنها صدمه ای رامتوجه جریان حق نساخت، بلکه انگیزه کافی را برای تألیف کتاب ماجرای گفتگوی آرام و منتشر ساختن حقایقی که به روشنی پیروزی منطق و دلایل مذهب شیعه دوازده امامی را نشان میدهد، ایجاد کرد.

در نسخه اول که اکنون ترجمه شده و در اختیار شما خوانندگان محترم قرار گرفته است،بخش نخست مکاتبات و گفتگوهاست که با توجه به شرایط خاصی که پیش آمده بود، آماده و چاپ گردید. اما پس از مدتی و با توجه به استقبال قابل توجه از این کتاب و همچنین اصرار برخی بزرگان و درخواست دوستان، برای انتشار دیگر بخش های این تعامل علمی و همچنین اضافه کردن مختصری از نامه نگاری ها، دیدارها و مناظره ها با دیگر افراد شاخص مخالفان و جریان وهابیت، این کتاب تکمیل و در سه جلد با همین نام، به چاپ رسید. در این سه جلد، واژه به واژه و عین همه نامه ها و گفت وگوها با آقای غامدی منتشر گردیده و ان شاء الله در آینده ای نه چندان دور، ترجمه شده و در دسترس خوانندگان محترم فارسی زبان قرار خواهد گرفت.

ص: 58

در پایان ضمن تشکر از معاونت محترم پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی وفاضل گرامی جناب حجت الاسلام موسی دانش، از خداوند متعال درخواست می نمایم این کتاب را مورد رضایت حضرت بقية الله الاعظم علیه السلام قرار داده و توفیق روزافزون در خدمت به مکتب اهل بیت علیهم السلام را ارزانی فرماید.

است یا اینکه من این باور را به حکم محیطی که در آن زیسته ام از پدرانم به ارث برده ام، همان گونه که پیروان دیگر ادیان و مذاهب این وضعیت را دارند؟

از این رو، در کنار تحصیل فقه و اصول و تفسير و علوم عربی و امثال آن، به پژوهش در ادیان و مذاهب پرداختم و در صدد جستجوی هر کتاب و مقاله و تحقیقی که در این زمینه وجود داشت برآمده، آن را با دقت مطالعه و بررسی نمودم و بیشتر انتقادها، نتیجه گیری ها و پرسش هایم را یادداشت کردم.

از جمله کتاب هایی که مطالعه کردم و از آنها اثر پذیرفتم، کتاب الرحلة المدرسية و كتاب الهدى الى دين المصطفی، اثر شیخ بلاغی است، تا اینکه کتاب مقدس را که دربردارنده تورات و انجیل است، خواندم و هر زمان که سؤال ها و پرسش هایی برایم مطرح می شد، آنها را یادداشت می کردم تا با فضلا، علما و استادان حوزه مطرح کنم؛ آنان که بسیاری از اوقات، راهم را روشن می کردند و پرده سرگشتگی و ناآگاهی را از مقابل دیدگانم کنار می زدند.

پس از پژوهش و کاوش، حقانیت دین اسلام و پسندیده بودن آن نزد خدای سبحان برایم ثابت شد.

پس از این مرحله بود که سفر خسته کننده من در تحقیق و پژوهش درباره مذهب و فرقه ای که میان فرقه ها و مذاهب اسلامی به حق است آغاز شد و هر زمان که اندیشه هایم با ابرهای حیرت و پرسش از حرکت باز می ایستاد، گمشده خویش را نزد حضرات آیات: نوری همدانی، جعفر سبحانی، علامه محمدجواد مغنیه، سید جعفر مرتضی عاملی و دیگران می یافتم و پرسش ها و اشکال هایم را با آنان مطرح می کردم و آنچه در اثنای جستار و تحقیق در میان کتاب ها و انبوه دیدگاه ها برایم پیش می آمد از ایشان می پرسیدم. از این رو آرامش و آسایش نداشتم، تا اینکه توانستم به باوری استوار و یقینی پایدار در این باره برسم که از میان فرقه ها و طوایف مسلمان، شيعه

ص: 60

دوازده امامی، همان فرقه حقه و ناجیه است؛ چه پیروان این مکتب به اهل بیت علیهم السلام تمسک جسته و در راهی گام نهاده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ترسیم کرده است.

از اینجا و پس از آگاهی از آن زمینه سخت، احساس کردم که وظیفه دارم با حکمت و اندرز نیکو از مذهب اهل بیت علیهم السلام دفاع کنم و با روشی که نیکوتر است به جدال برخیزم تا شاید خداوند کسی را که دل و دیده او را برای هدایت گشوده و حق نيوش است به سوی حق راهنمایی کند.

سید محمد حسینی قزوینی

حوزه علميه قم

پاییز 1397 شمسی

ص: 61

ص: 62

ص: 64

از آداب و مهارت های مناظره آگاه باشند تا مناظره، موفق از کار بیرون آید و مناظره کنندگان باید از آداب مناظره پیروی کنند تا دو طرف به نتیجه ای سودبخش برسند؛ چه، ممکن است شخصی داناترین فرد زمانش باشد، لیكن از مهارت های مناظره آگاهی نداشته باشد و به همین دلیل، در مناظره موفقیتی به دست نیاورد. همچنین، اگر دو طرف مناظره از آداب آن پیروی نکنند، نتیجه به دست آمده ثمربخش نخواهد بود.

بنابراین، برای مناظره کننده سزاوار است که اصول و شروط موفقیت مناظره را رعایت کند. این اصول، گاه اخلاقی است و گاه علمی که با شیوه مناظره پیوند دارد. اینک برخی از این اصول را خلاصه وار برمی شماریم.

واگذارد و یقین داشته باشد که هرکس کارش را به خدا واگذارد، خداوند او را از «سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا » (1) ، «از عواقب سوء آنچه نیرنگ می کردند» نگه می دارد. دیگر اینکه به محمد و خاندان پاک او توسل جوید؛ زیرا خداوند فرموده است: «وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ » (2)؛ «و به او توسل جویید»؛ چه توگل و توسل، روح و باطن در مناظره است، همان گونه که دانش و فن، بدن مناظره و ظاهر آن می باشد.

3- به دلیل سخن خداوند: «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا » (3)؛ «با او سخن نرم گویید» باید هرکدام از دو طرف مناظره، الفاظ و عبارت هایی را به خدمت گیردکه احساسات طرف دیگر را تحریک نکند و از چیزهایی که موجب کینه و دشمنی می شود دوری گزیند و از سخنانی که بیان و هدف جدال را فاسد می کند، بپرهیزد؛ زیرا جدال باید به بهترین شیوه، صورت گیرد.

یا فقط از دیدگاه مخالف حجت باشد؛ نظير استدلال به احادیثی که علمای جرح و تعديل از دیدگاه آنان به وثاقت راویان این احادیث تصریح کرده باشند یا علما و فقیهان آنان به صحت آن ها حکم کرده باشند تا وی آن روایات را بپذیرد.

ابن حزم به این اصل اشاره کرده و گفته است: «استدلال ما با روایات خودمان بر ضد آنان معنایی ندارد؛ زیرا آنان آن روایات را قبول ندارند و استدلال آنان نیز به روایاتشان برضد ما بی معناست؛ زیرا ما آن روایات را قبول نداریم؛ بلکه واجب است طرف های بحث برضد یکدیگر به چیزی استدلال کنند که طرف مقابل آن را بپذیرد» (1).

پوشیده نماند، فردی که روایتی را که با توجه به سخنان علمای جرح و تعدیل از پیشوایان مذهب او صحیح است نمی پذیرد، دیگر جایی برای گفتگوباقی نمی گذارد؛ زیرا جدال با او بی فایده و لغواست و ما حق نداریم کار لغو انجام دهیم.

پس، معنا ندارد که مناظره کننده شیعی علیه سی به کتاب کافی و التهذيب و امثال آن ها استدلال کند. همچنین معنا ندارد که ستی علیه شیعه به صحيح بخاری و مسلم و همانند آنها استدلال کند.

3- نباید یکی از دو مناظره کننده، در مناظره های شفاهی و مستقیم، سخن دیگری را قطع کند؛ زیرا این کار موجب می شود که هیچ کدام از دو طرف به مقصود سخن خویش نرسد، اندیشه را آشفته سازد و بحث را از محور درست خارج کند و به همین دلیل، موفقیتی به دست نیاورد.

با این توضیحات، برای خواننده این گفتگو و نامه نگاری ها روشن خواهد شد

ص: 69

که ما به این آداب و قواعد مشخص بحث و مناظره پایبندیم و امیدواریم که طرف دیگر نیز به آن پایبند باشد و از خداوند مقتدر و بزرگ درخواست می کنیم که همگان را برای شناخت حق و پیروی از آن و رسیدن به آنچه خیر و صلاح این جهان و آن جهان در آن است، توفیق عنایت کند که او شنوا و اجابت کننده است.

ایران بودم؛ زیرا آنان افزون بر اینکه برادران دینی ما هستند، هم وطن مانیز می باشند. از این رو، دیدارها، ارتباط ها و گفتگوهای بسیاری در طی برپایی همایش ها و نشست ها با چندین تن از این علما داشتم و بسیاری از اوقات در محل سکونت و جایگاه های درس و تدریس آنان با ایشان دیدار میکردم و در کمال دوستی و احترام با آنان به گفتگو می پرداختم و آنان نیز با من همین رفتار را داشتند و به همین دلیل، فضای برادری، دوستی و صفا بر این دیدارها حاکم بود.

روزی در یکی از دیدارهایم با علمای اهل سنت به طور تصادفی با یکی از علمای بزرگ اهل سنت مردم خراسان دیدار کردم. او استاير فاضلی بود که در یکی از مدارس دینی اهل سنت تدریس می کرد. میان من و او بحث و جدالی پیرامون صحابه و شیخین درگرفت. او گفت: شیعیان به صحابه احترام نمی گذارند و به مقام آنان توهین می کنند. من به او گفتم: در صحاح شما روایاتی وجود دارد که با باورهای شما درباره صحابه ناسازگار است. مفاد این روایات چنین است: علی علیه السلام و عباس براین باور بودند که عمر گناهکار و خائن است و این روایت در صحیح مسلم موجود است. آن عالم ستی گفت: این سخن، دروغ و تهمت زدن به یک مسلمان است. او با سخنانی نیش دار و عباراتی تند با من برخورد کرد. من با شتاب کتاب صحيح مسلم را آوردم و روایت را به او نشان دادم و چون آن را خواند، شگفت زده شد و بسیار احساس شرم کرد و یک کلمه سخن نگفت و چون وی را چنین دیدم، برای نگهداشتن احترام او، موضوع سخن را تغییر دادم و موضوع قبلی را دنبال نکردم. او این را احساس کرد و فهمید که من قصد توهین به او ندارم و همین امر، موجب شد که در قلب خویش مرا دوست بدارد. وی رفتار مرا بزرگ داشت و از آن قدردانی کرد و همین رفتار سبب شد که بحث و گفتگو در میان ما ادامه یابد.

ص: 71

دو ماه بعد، آن عالم سنی با من تلفنی تماس گرفت و گفت: فلانی! عقیده من دستخوش تزلزل گشته و من بسیاری از آنچه را که شیعه می گوید، در کتاب هایمان یافتم. من به او گفتم: شيخ! از خدا پروا کن و مگذار که وسوسه ها به قلب تو راه یابد و به جستجو و تحقیق ادامه بده تا این شک از قلبت برطرف گردد. ليكن او پس از مدتی باز هم با من تماس گرفت و گفت: این باور برایم به وجود آمده که شیعه برحق است و به آن دلایلی که آنان می گویند و مطرح می کنند، گرایش پیدا می کنم، اما من همچنان وی را به تکاپو و تحقیق بیشتر ترغیب می کردم.

این گفتگوها و تماس ها بیش از دو سال میان ما ادامه یافت، تا اینکه باور نیرومندی نسبت به حقانیت مذهب اهل بیت علیهم السلام نزد او پیدا شد. از این رو، به منزل ما در شهر مقدس قم آمد و در آنجا استبصار وتشرف خویش به پیروی از مذهب اهل بیت علیهم السلام را اعلان کرد و این کار در حضور گروهی از علمای بزرگ، یعنی آية الله شبیری زنجانی، آية الله سبحانی، آية الله خزعلی وآية الله مقتدایی در سال 1362ش انجام گرفت.

پس از آن رابطه دوستی استوار میان من و این عالم برقرار شد و اکنون او از بهترین دوستان من به شمار می رود و به لطف خداوند، رابطه ای پاک و استوار میان ما برقرار است.

بودند که برای تحصیل به این دانشگاه آمده بودند. من درس هایم را برای آنان ایراد می کردم و برایشان بسیاری از حقایق و وقایع پنهان مانده تاریخ و کارهایی را که حکومت های جائر از قبیل محوکردن و تحريف آثار انجام داده اند، روشن می ساختم و همچنین، به بیان سرچشمه های اختلاف و عوامل چنددستگی میان مسلمانان می پرداختم و در این باره از آنچه موجب تحریک احساسات دینی میشد دوری می گزیدم و برای رسیدن به حقیقت، بی طرفی خود را حفظ می کردم.

پس از پایان درس در دانشگاه، سه تن از دانشجویان نزد من آمدند و خواستند که شیعه شدن خود را اعلان کنند. اما من به آنان گفتم: شمااشتباه می کنید؛ زیرا شما بیست سال است که این عقیده را دارید و از علمای خود پیروی می کنید و به همین دلیل، شایسته نیست که به محض شنیدن سخنان من در یک مدت کوتاه از این عقیده دست بردارید. شما چگونه پی بردید که من برحقم و راست می گویم و آنان چنین نیستند؟

بنابراین، باید نزد علمایتان بروید و درباره درسها و اطلاعاتی که من به شما داده ام از آنان بپرسید و تحقیق و کاوش کنید. چنانچه به این نتیجه رسیدید که من بر خطایم و پاسخ های علمای شما برایتان قانع کننده است، بدانید که مذهب شما حق است و برآن ثابت بمانید و در این باره همچون کوه استوار باشید و چنانچه آنان پاسخ قانع کننده به شما ندادند، از شما خواهش می کنم که مذهب اهل بیت علیهم السلام عالی را نیز در کنار دیگر مذاهب اسلامی یک مذهب اسلامی بشمارید. هنگامی که با این شیوه با آن دانشجویان سخن می گفتم، آن چنان تحت تأثیر سخنانم قرار می گرفتند که اشک از چشمان آنان جاری می شد و در حالی با آنان خداحافظی کردم که ایشان را کاملا دوست می داشتم و از خداوند می خواستم که به ایشان توفیق و هدایت عنایت کند.

ص: 73

چند سال پس از آن داستان، شماری از همین دانشجویان برای تحصیل علوم دینی در مدرسه حجتیه (1) به قم آمدند. پس از مطالعه پرونده و فرم های پذیرش آنان، دیدم که در زمینه مذهب پیشین در فرم پذیرش نوشته اند: مذهب شافعی و در زمینه مذهب کنونی نوشته اند: مذهب شیعی. خدا را سپاس گزاردم که برمن و آنان نعمت داده و ما را به مذهب اهل بیت علیهم السلام هدایت کرده است، در حالی که اگر خداوند ما را هدایت نمی کرد، هدایت نمی شدیم.

این چنین، بر درس و تدریس در دانشگاهها و حوزه های علمیه پای فشردم و به بحث و تحقیق و پژوهش در کتاب های شیعه و ستی ادامه دادم و در نتیجه، گنجینه بزرگی از دلایل و شواهد قرآنی و روایی و دیدگاه های علمای دو گروه درباره بیشتر مسایل اختلافی میان شیعه و سنی، نزدم به وجود آمد که برخی از این دلایل به شکل کتاب، پژوهش و مقاله تبلور یافت و مناظره ها و گفتگوهایم با استادان حوزه و دانشگاه، از پیروان مذاهب و گرایش های گونه گون، قطع نشد، تا اینکه خداوند برایم مقدر کرد، به منظور گزاردن فریضه حج، به مکه مکرمه و مدینه منوره ، مشرف شوم. این زیارت در عرصه گفتگو، مناظره و بحث با علمای بزرگ وهابی و سلفی آغاز گردید، مناظره هایی که در بیشتر اوقات، آکنده از بحث علمی و گفتگوی بی طرفانه جدی بود تا حق و حقیقت پیدا شود و اینک برخی از داستان های آن دیدارها و گفتگوها.

ص: 74

از ما بپذیرد و ما را بیامرزد و رحمت کند. من در این حالت بودم که مرد عربی آمد و سمت چپم نشست و با زبان خیرخواهانه و دوستانه به من گفت: تأسف آور است که این اعمال توبراثر شرک باطل است و به زودی روز رستاخیز پشیمان خواهی شد و پشیمانی دردی را دوا نمی کند.

گفتم: کدام عمل من نشانگر شرک است؟

گفت: تو در کنار قبر پیامبر به او توسل می جویی و حال آنکه توسل به مرده، به هر شکلی که باشد، شرک است.

من در پاسخ به او گفتم: قرآن کریم سخن برادران يوسف علیه السلام با يعقوب، پیامبر خدا را برای ما حکایت می کند که آنان از او خواستند برایشان از خداوند درخواست آمرزش کند: «يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا » (1) ؛ «ای پدر! برای گناهان ما آمرزش بخواه». آیا آنان با این عمل خود، مشرک بودند؟!

گفت: این توسل برای بهبود احوال زندگی است؛ اما توسل به مرده، شرک است.

گفتم: آیا مقام پیامبر بالاتر است یا مقام شهیدان ؟

گفتم: خداوند سبحان درباره شهیدان فرموده است: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ » (2)؛ «هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده اند، مرده مپندار، بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند».

او به من پاسخ داد: این، زندگی برزخی است و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «هرگاه شخصی بر من سلام کند، خدای سبحان روحم را باز می گرداند و من پاسخ سلام آن شخص را می دهم» (3).

ص: 76

گفتم: مقصودت از زندگی برزخی چیست، آیا این زندگی به شهیدان اختصاص دارد یا همه مردم این زندگی را دارند؟

گفت: این زندگی به شهیدان اختصاص دارد.

من بلافاصله به او گفتم: قرآن کریم در ماجرای فرعون می گوید: آنان بامدادان و شامگاهان بر عذاب عرضه می شوند. خداوند فرموده است: «وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ *النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ » (1)؛ «و فرعونیان را عذاب سخت فرا گرفت. (اینک) هر صبح و شام برآتش عرضه می شوند و روزی که رستاخیز برپا شود». در این باره چه می گویی؟

با خشم و ناراحتی گفت: تو مشرکی، تو مشرکی! و از مسجد بیرون رفت.

در این اثنا، مرد سالخورده ای که سخنان ما را می شنید، جلو آمد و با لحنی آکنده از اهانت و تحقیر گفت: آیا قرآن می خوانید؟ آیا تفسير قرآن می خوانید؟

گفتم: مقصودت چیست؟

گفت: معنای این آیه: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ » (2)؛ «زنان پلید برای مردان پلیدند و مردان پلید برای زنان پلید و زنان پاک برای مردان پاک اند و مردان پاک برای زنان پاک».

گفتم: مقصود آن است که زنان پلید برای مردان پلیدند و زنان پاک برای مردان پاک. گفت: در این صورت، چرا عایشه را تکفیر می کنید؟

گفتم: چه کسی گفته است که عایشه را تکفیر می کنیم. این سخن، دروغ و تهمت برشیعه است؛ زیرا شیعه به كفرعایشه اعتقاد ندارد.

ص: 77

ليكن به من بگو: برداشت تو از این آیه چیست؟: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ » (1)؛ «خدا برای کسانی که کفر ورزیده اند زن نوح و زن لوط را مثل آورده که هردو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت کردند و کاری از دست (شوهران) آن ها در برابر خدا ساخته نبود و گفته شد: با داخل شوندگان داخل آتش شوید».

آیا پیامبران خدا، نوح و لوط از پاكان نبودند؟ با وجود این، همسران آنها کافرند و به جهنم می روند.

ابن جوزی از علمای بزرگ اهل سنت می گوید: «یحیی بن سلام گفته است: خداوند مثل نخست را زده است تا با این مثل به عائشه و حفصه هشدار دهد»(2).

طبری، پس از نقل این آیه شریفه، گفته است: «پاکی این دو پیامبر سودی به آن دو زن نرسانید و کفر فرعون هم زیانی به همسر فرعون وارد نساخت».(3)

او، سپس، از بشر روایت کرده است که گفت: «یزید ما را حديث کرد و گفت: سعید از قتاده ما را حديث کرد که گفت: «ضَرَبَ اَللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا امرَأَةُ نُوحٍ وامرَأَةِ لُوطٍ ...»؛ وقتی آن دو زن که همسران دو پیامبر خدا بودند، پروردگارشان را نافرمانی کردند، همسران آن ها نتوانستند در پیشگاه خدابرای آن دو کاری کنند» (4). قرطبی هم نزدیک به همین سخن را در تفسیرش گفته است(5).

ص: 78

ابن قیم که از شاگردان ابن تیمیه است، می گوید: «وانگهی در این مثل ها رازهای تازه ای است که با سیاق سوره همخوانی دارد؛ زیرا این مثل ها در ضمن یادآوری از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و هشدار از همدست شدن آنان برضد آن حضرت، آورده شده است و اینکه آنان اگر از خدا و رسول او اطاعت نکنند و خانه آخرت را نخواهند پیوند آنان با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، هیچ سودی به حال ایشان نخواهد داشت، همانگونه که پیوند همسر نوح وهمسر لوط با آن دو، به حال آنها سودی نبخشید» (1).

زیباتر از این، سخن شوکانی است که می گوید: این آیه عایشه و حفصه و سایر همسران پیامبر را سرزنش کرده است که ازدواج و نزدیک بودن شما به برترین آفریدگان خدا و خاتم پیامبران، به حال شما سودی ندارد و عذاب خدا را از شما دفع نمی کند. متن سخن شوکانی چنین است: «یاد کردن دو همسر دو پیامبر(نوح ولوط)، پس از یاد کردن داستان آن دو (عایشه و حفصه) وهمدست شدنشان بر ضد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم کامل ترین رهنمون و رساترین اشاره به این مطلب را دارد که مقصود این آیه هشدار دادن به آن دو و سایر امهات المؤمنین است و اینکه اگرچه آن دوزن در نکاح برترین آفریده خدا و خاتم پیامبران قرار دارند، لیكن این موضوع، سودی در برابر خداوند برای آنها ندارد و توبه درست است که موجب می شود خداوند آن دو را از گناه آن همدستی نگهدارد» (2).

وقتی آن مرد سالخورده پاسخی نداشت، به شدت خشمگین شد و سخنان اهانت گرانه و تحقیرآمیزی را روانه من کرد و از مسجد بیرون رفت.

من از این رفتار دور از روح اسلام و اهداف والا و آموزه های مدارا آمیز آن - که

ص: 79

آراسته بودن به اخلاق والا و سرشت های نیکو از جمله آن است - بسیار تأسف خوردم. آن گاه به برخی از جوانان عرب که شاهد گفتگو میان من و او بودند، رو کردم و گفتم: آیا منطق این مردم را دیدید؟ آنان وقتی نمی توانند پاسخ دهند، به اهانت دیگران رو می آورند و سخن زشت و نالایق به آنان می گویند.

وقتی کتاب های شیعه وستی را مطالعه کنید، درخواهید یافت که علمای وهابی، همچون ابن تیمیه و پیروانش، به توهین به طرف مقابل عادت کرده اند و سخنان رکیک و نامناسب به او می گویند، لیک در مقابل، علمای شیعه را خواهید دید که با حکمت و خرد با آنان رفتار می کنند و گفتن سخنان زشت را کسر شأن خود می دانند. شما می توانید این رفتار حکیمانه را از شیوه علامه حلی - یکی از علمای بزرگ شیعه در کتابش منهاج الكرامة به دست آورید و در مقابل، کتاب منهاج السنة از ابن تیمیه را نگاه کنید که آن را در پاسخ به کتاب علامه نوشته است و به زودی تفاوت بسیار بارزی را میان این دو روش خواهید دید.

این جوانان نسبت به آنچه اتفاق افتاد هیچ عکس العملی نشان ندادند و هیچ گونه موضعی فراپیش نگرفتند و در این هنگام، با آنان خداحافظی کردم و از مسجد بیرون شدم.

گفتم: سبب پرسش توان است که کتابخانه های اهل سنت از کتاب های شیعه خالی است، در حالی که کتابخانه های ما، آکنده از کتاب های اهل سنت است.

گفت: شما به کتاب های ما نیاز دارید، ولی ما به کتاب های شما نیاز نداریم.

گفتم: شیعه در زمینه استنباط احکام و آموزه های اسلامی آن قدر از کتاب های روایی، تفسیری و امثال آن در اختیار دارد که برایش بسنده است و هیچ نیازی به کتاب های اهل سنت ندارد و تنها به این دلیل، کتاب های اهل سنت را می خواند که از دیدگاه هایشان آگاهی یابد نه بیشتر.

گفت: شما اصلا کتاب های روایی ندارید.

گفتم: کتاب های روایی ما بیش از کتاب های شماست. اگر شما افتخار می کنید که صحاح ستة دارید، شیعه نیز کتب اربعه را دارد: الكافي، التهذيب، من لايحضره الفقيه و الاستبصار. کتاب الکافی به تنهایی روایاتی را در خود جای داده که شمار آن ها بیش از شمار روایات موجود در صحاح سته شماست؛ چه همه روایات صحاح سته شما، وقتی که روایات مکرر حذف شود، برابر است با روایات موجود در جامع الأصول از ابن اثیر؛ زیرا در این کتاب 9884 حدیث وجود دارد، در حالی که فقط شمار احادیث الکافی 16199 حديث است.

گفت: همه روایات شما مقطوع وغير مسند است.

گفتم: بیشتر روایات ما از روایات مسند است؛ زیرا تمامی اسناد این روایات به امامان معصوم لر می رسد و آنان آنچه را که روایت می کنند، به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اسناد می دهند. از باب نمونه روایات امام صادق علیهم السلام مسند است؛ زیرا امام صادق می فرماید: «حدیثی حدیث أبی، وحديث أبي حديث جدی، وحديث جدی حديث الحسين، وحديث الحسين حديث الحسن، وحديث الحسن حدیث امیرالمؤمنين علیه السلام، و حدیث امیرالمؤمنین حديث رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، وحديث رسول الله

ص: 81

قول الله عزوجل (1)؛ حديث من، حديث پدر من است و حدیث پدرم، حديث جد من است و حديث جد من، حديث حسین است و حديث حسین، حديث حسن است وحديث حسن، حدیث امیرالمؤمنین علیهم السلام است و حدیث امیرالمؤمنین، حدیث رسول خدا است و حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، سخن خداوند مقتدر و بزرگ است».

همچنین، امام باقر علیه السلام به جابر، فرمود: «يا جابر لوكنا نفتى التاس برأينا وهوانا لكنا من الهالكين، ولكنا نفتيهم بآثار من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، وأصول علم عندنا نتوارثها کابر عن كابر نکنزها كما يكنز هؤلاء ذهبهم وفضتهم (2)؛ ای جابر! اگر ما مردم را به رأى خود فتوا می دادیم، به طور قطع از هلاک شوندگان بودیم، ليكن ما آنان را با آثاری از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اصول دانشی فتوا می دهیم که آن را جد اندر جذبه ارث می بریم و می اندوزیم، همان گونه که اینان طلا و نقره خود را می اندوزند».

در روایتی، جابر می گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: هرگاه مرا به حدیثی حديث کردی، آن را برایم اسناد بده. حضرت فرمود: «حدثني ابي، عن جده، عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، عن جبرئيل علیه السلام، عن الله عزوجل و كل ما احدثك بهذا الإسناد (3) پدرم از جدش، از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از جبرئيل علیه السلام از خداوند مقتدر و بزرگ مرا حديث کرد و هر آنچه من تورا حدیث میکنم با همین اسناد است».

علامه مجلسی در بحارالانوار، حدود 28 روایت را با همین مضمون آورده است، با این عنوان: «آنان علیهم السلام مواد علم و اصول آن را دارند و چیزی را نه با رأی خود

ص: 82

می گویند نه با قیاس، بلکه همه علوم را از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به ارث برده اند»(1).

مرجع بزرگ تقلید، مرحوم آقای بروجردی در جامع احادیث الشيعه، حدود 213 روایت را با عنوان: «باب حجیت فتوای امامان معصوم علیهم السلام» آورده است(2).

افزون بر آنچه گفته آمد، روایات مقطوعه و مرسله از نگاه علمای شیعه حجت نیست و به این گونه روایات عمل نمی کنند. در این اثنا، نماز ظهر برگزار شد و دیدار پایان یافت.

بی طرفی در این کتاب رعایت نشده است؛ زیرا این کار با شیوه تحقیق و پژوهشی که امروزه شناخته شده است سازگاری ندارد؛ چه وقتی نصوص و مطالب نقل می شود، باید به نام کتاب، نام نویسنده آن، نام انتشارات و سال چاپ ارجاع داده شود.

نیز قابل توجه است که در کتاب اهل البيت يدافعون عن انفسهم روایات بسیاری وجود دارد که به شیعه نسبت داده شده است و منابع آن را هم نام برده اند، لیكن این نام بردن منابع یک دروغ محض است؛ زیرا آن روایت در منابع نامبرده وجود ندارد.

نیز به این شیخ یادآوری کردم که کتاب الله ثم للتاريخ به شخصی به نام سید حسین موسوی نسبت داده شده است که اصلا وجود خارجی ندارد، بلکه این، یک نام مستعار است. این کتاب به طور رایگان در مدینه منوره میان جوانان ایرانی توزیع می شود و آکنده از مسائل اختلافی میان شیعه و سنی است و هر آنچه در این کتاب آمده، دروغ و تهمت است و پاره ای از این دروغ ها را به آگاهی او رساندم؛ چه نویسنده خیال پرداز این کتاب می گوید: «در بازدیدم از هند، با سید دلدار علی دیدار کردم و او نسخه ای از کتابش: اسس الاصول را به من داد». او سپس از دیدارش با برخی علمای نجف همچون آقای خمینی، آقای خویی، آقای سیستانی و دیگران یاد می کند.

آن گاه شیخ را مورد خطاب قرار دادم و گفتم: جناب شیخ! اگرکسی کوچک ترین آگاهی از مضمون این سخن پیدا کند، می داند که آنچه وی گفته، دروغی محض و بی پایه است؛ زیرا سید دلدار در سال 1235ق، یعنی دویست سال پیش درگذشته است؛ بنابراین، باید عمر نویسنده این کتاب هم اکنون 230 سال باشد. آیا این، خرد پذیر است؟!

وانگهی، این آقا برخی کارهایی را به امام خمینی نسبت داده است که واقعیت ندارد؛ از قبیل اینکه او شاهد ازدواج موقت امام خمینی با دختری شش ساله بوده

ص: 85

است و خودش هنگام ازدواج امام خمینی با آن دختر در آنجا حضور داشته و حتی فریاد او را شنیده است!

هر شخصی که از اخلاق امام خمینی آگاهی داشته باشد، امکان ندارد تأیید کند و این سخن، داستانی است که این نویسنده آن را با الهام گرفتن از تخیل بیمارش ساخته است.

اگر این داستان درست می بود، به طور حتم شاه وقت ایران بر طبل آن می کوفت وصدام از آن وسیله ای می ساخت برای کوبیدن امام خمینی؛ زیرا این کار نقطه ضعفی برای شخصیت او به شمار می رود.

نیز نویسنده در این کتاب گفته است: وقتی وارد منزل شیعیان می شوی و مهمان آنان می گردی، همسران خود را در اختیار مهمان قرار می دهند!

ای شیخ! اگر کسی به تو چنین تهمتی بزند، چه خواهی کرد؟

نویسنده در جای دیگری (از این کتاب) این تهمت را به یکی از امامان شیعه می زند که او گفته است: اگر سفرت طولانی شد، بر تو باد آمیزش با مرد! (از این تهمت ها به خدا پناه می بریم).

ای شیخ! اگر کسی به خلفایا یکی از علمای شما چنین تهمتی بزند، چه خواهی کرد؟

پس از آنکه این نمونه ها را برایش بیان کردم، دیدم که شیخ عبدالعزيز بسیار متأثر شده است و در برابر این مسئله، تأسف شدید خویش را ابراز کرد و گفت: من از جزئیات این مسائل آگاهی نداشتم، و گرنه اجازه نمی دادم این کتاب در مسجد توزیع شود. او ضمن عذرخواهی فراوان بابت این مسئله، از من خواست که روز سه شنبه پس از نماز ظهر در همین مکان حضور یابم.

ص: 86

روز سه شنبه نزد شیخ رفتم و دیدم که او رئيس دايره امربه معروف و نهی از منکر را احضار کرده است. وی از من خواست که آن مسائل را براین رئیس، نقل و عرضه کنم و من هم برخی از آن ها را برای او بیان کردم. او پس از شنیدن آن ها گفت: من از این مسائلی که در کتاب یاد شده مطرح گردیده است آگاه نبودم و تنها دیروز از آنها آگاهی یافتم و به همین دلیل، دستور دادم از انتشار و دست به دست شدن این کتاب جلوگیری به عمل آید و زین پس هیچ کس حق توزیع آن را در مدینه منوره ندارد و به زودی به گردآوری همه نسخه های موجود در کتابخانه ها اقدام خواهیم کرد.

در پایان، آنان با کمال احترام با من خداحافظی کردند و من هم به نوبه خویش از آنان به خاطر این اقدام سپاسگزاری کرده، ایشان را بدرود گفتم.

در شامگاه آن روز، مدینه منوره را ترک کردم و روانه مکه مکرمه شدم.

گفتم: این سخن، درست نیست و چنانچه کتابی را از شیعه بیاوری یا روایتی را هرچند ضعیف که نشانگر ادعای تو باشد، من به طور حتم تشیع را رها می کنم و سنی می شوم.

هم اکنون هزاران ایرانی در مکه مکرمه حضور دارند. برو، و در کنار یکی از آنان بنشین و آنچه را که آنان پس از نمازشان و هنگام بالا بردن و پایین آوردن دست هایشان می گویند، بشنو.

او گفت: من این کار را کردم، ليكن نتوانستم آنچه را که آنان می گویند بشنوم. در این هنگام، یکی از ایرانیان در صفی که پیش روی ما قرار داشت می نشست و دیگری در سمت چپ می نشست. از این رو، فرصت را غنیمت شمردم از آنان پرسیدم: ببخشید، برادران! پس از نمازتان، وقتی دست هایتان را بالا و پایین می برید، چه می گویید؟

آنان پاسخ دادند: سه مرتبه می گوییم: الله اكبر

این ماجرا اثر شگفت آوری در روحیه این دانشجو گذاشت و گفت: برایم سزاوار نیست که در اینجا در کنار بيت الله الحرام جدال کنم.

گفتم: این جدال نیست؛ زیرا تو تهمتی را بر ضد شیعه مطرح کردی و من هم در عمل به باطل کردن آن برخاستم و این سخن تو در طول تاریخ اسلام وجود داشته و سخنی است تهمت و دروغ محض بر پیروان اهل بیت علیهم السلام .آن گاه گفتم: من از استادان حوزه و دانشگاه هستم. من مجموعه ای از پرسش ها را با خود دارم که دوست دارم آنها را مطرح کنم و از تو می خواهم که به این پرسش ها پاسخی درست دهی.

او در پاسخ گفت: من آمادگی دارم که این پرسش ها را بنویسم و سپس از برخی

ص: 88

استادان بخواهم که به آن ها پاسخ دهند. همچنین، من آماده ام که با یکی از استادان در دانشگاه ام القری صحبت کنم؛ زیرا وی در مسائل اسلامی ماهرو آگاه است و تو می توانی همه پرسش هایی را که می خواهی، مطرح کنی.

گفتم: من آماده ام، ليكن مشروط بر اینکه مرا پیشاپیش به شرک متهم نکنی.

او گفت: نمونه های این پرسش ها کدام اند؟

گفتم: عمده آنچه شیعه از سوی اهل سنت بدان متهم می شوند، مسئله اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و من هم عمده آنچه مطرح می کنم در پیوند با همین مسئله است.

از آن جمله، روایتی است که در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده: «يرد على الحوض رجال من اصحابی فَيَحْلُوُونَ عنه فأقول: یا رب اصحابي، فيقول: انك لا علم لك بما أحدثوا بعدك انهم ارتدوا على أدبارهم القهقرى» (1)؛ مردانی از اصحابم در کنار حوض کوثر بر من وارد می شوند؛ اما آنان را از نوشیدن از آب آن باز می دارند، ومن عرضه می دارم: پروردگارا! اینان اصحاب من اند. خداوند می فرماید: تونمیدانی که آنان پس از تو چه بدعت ها کردند. آنان مرتد شدند و به دوران پیش از اسلام بازگشتند.

در روایت دیگری آمده است: «فلا أراه يخلص منهم الا مثل همل العم» (2)؛ نمی بینم که یکی از آنان رهایی یابد، جز اندکی از ایشان.

از سهل بن سعد روایت شده که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ليرد على أقوام

ص: 89

أعرفهم ويعرفونني، ثم يحال بيني وبينهم ... فأقول: إنهم منی، فيقال: إنك لا تدري ما أحدثوا بعدك !! فأقول: سحقا لمن غير بعدی» (1)؛ بر من گروه هایی وارد می شوند که من آنان را می شناسم و آنان مرا می شناسند. سپس میان من و آنان مانع ایجاد می کنند و من می گویم: آنان از من اند. بر من خطاب می شود: تونمی دانی که آنان پس از تو، چه بدعت ها کردند! و من می گویم: از رحمت خدا دور باد هر کس که پس از من (سنتم را) تغییر داده است.

آن دانشجو آنچه را که برایش گفتم یادداشت کرد و گفت: من تاکنون هیچ یک از این روایت ها را نه دیده ام و نه شنیده ام.

گفتم: مهم تر از این مطلب، آن است که ابن حزم در کتاب خود به نام المحلی(2) از حذيفه ، از ولید بن جميع نقل کرده است: ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه وسعد بن ابی وقاص خواستند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در مسیر بازگشت از تبوک از بالای گردنه پرتاب کنند و او را بکشند.

آن دانشجو خواست از سند این روایت نقد کند؛ زیرا گفت: این روایت به دلیل وجود ولید بن جمیع، ساختگی است. لیکن وقتی من به کتاب های اهل سنت رجوع کردم، دیدم که بیشتر علمای آنان قائل به موثق بودن او هستند، مثلا عجلی به وثاقت ابن جميع تصریح کرده است. ابن سعد نیز گفته است: «او ثقه بود و احادیثی دارد». ابن حبان او را در زمره ثقات آورده است و ذهبي (3)و ابن حاتم از

ص: 90

ابی عبدالله بن احمد بن حنبل نقل کرده اند که او گفت: «پدرم گفت: اشکالی به او نیست و از یحیی بن معین نقل شده که او گفت: وی ثقه است. ابوحاتم گفت: او صالح الحديث است. ابوزرعه گفته است: اشکالی به او نیست. ذهبی گفته است: ابونعیم او را توثیق کرده است» (1).

شگفت آورترین چیزی که در این باب رسیده، سخن ابن کثیر است که می گوید: عمر بن خطاب به حذيفه گفت: «تو را به خدا سوگند، آیا من هم از آنان هستم؟ او گفت: نه، ولی پس از تو کسی را تبرئه نمی کنم» (2).

آن دانشجو این مطالب را در برگه ای نوشت و آن را با خودش برد و من نگاه کردم که وی این مطالب را با دقت نوشته است. او گفت: من به زودی این پرسش ها را با استادان دانشگاه مطرح می کنم و فردا شب در همین مکان نزد تو خواهم آمد و پاسخ ها را به همراه خواهم آورد و من می دانم که عمر رضی الله عنه از اصحاب وفادار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و عقل من حکم می کند که این مسئله دروغ است.

گفتم: مسئله، مسئله حکم عقل یا حكم نکردن آن نیست و من می خواهم آنچه را که ابن حزم پیرامون این مسئله گفته است و پاسخ او را از جهت سند بفهمم، با اینکه علمای اهل سنت، راوی این مسئله را توثیق کرده اند. بنابراین، پاسخ علمای اهل سنت در این مسئله چیست؟

در اثنای سخن به او گفتم: مسئله مهم دیگر برای من، آن است که برخی علمای اهل سنت، مجموعه ای از قضایا را نقل کرده اند و آن ها را به شیعه نسبت

ص: 91

داده اند، با اینکه این قضایا پندارهایی دروغین است.

از باب نمونه، ابن تیمیه می گوید: شیعه همانند یهودند و به جای «السلام علیک» می گویند: سام علیک؛ یعنی مرگ بر تو.

نیز می گوید: شیعه همانند یهودند؛ زیرا تصرف در اموال مردم را مباح میدانند. همچنین، خیانت به مردم را جایز می دانند و امثال این امور.

او گفت: از آنجا که ابن تیمیه شخص مورد اعتمادی است، با این قضایا را برای او نقل کرده اند یا آن ها را در جایی دیده است.

گفتم: برخی از علمای اهل سنت ابن تیمیه را ثقه نمی دانند و درباره اوسخنان تندی گفته اند؛ از قبیل حصنی دمشقی که از علمای ست شافعی مذهب است. او درباره ابن تیمیه گفته است: «تا اینکه در آخر الزمان،شخص بدعتگذاری از کافران حران پدیدار شد و آدم های ساده لوح و کج اندیش را اغفال کرد و سخنان دروغ را به زیور آراست تا مردم را فریب دهد، کاری که پیشوای او شیطان انجام داد و با شبهه افکنی آنان را از راه اهل ایمان بازداشت و از راه راست منحرف کرد و به کج راهه و مسیر جهنم سوق داد. از این رو، آنان بر اثر مصیبت او در تاریکی گناهان سرگردان و به خاطر بدعت های او بدبخت شدند» (1).

آن دانشجو پاسخ داد: ما سخن حصنی دمشقی را دلیل نمیدانیم و باید ببینیم که علمای رجال درباره اش چه می گویند.

گفتم: علمای اهل سنت از حصنی دمشقی به نیکی یاد می کنند؛ نظیرشوکانی که درباره او می گوید: «در تشییع جنازه او آن قدر از مردم حضور یافتند که شمار آنان را کسی جز خدا نمی داند، با وجود اینکه مسافت بسیار دور بود و بیشتر مردم از

ص: 92

درگذشت وی آگاه نبودند. مردم برای برداشتن جنازه او هجوم آوردند تا به او تبرک جویند و در کنار قبرش ختم های قرآن فراوان انجام شد و کسانی که نتوانستند بر جنازه او نماز بخوانند، بر سر قبرش نماز گزاردند و خواب هایی نیکو در زندگی و پس از مرگش برای او دیدند» (1).

عمررضا کحاله گفته است: «حصنی دمشقی شافعی، معروف به حصني (تقي الدين) فقیه و محدث بود. او در حصن متولد شد و در دمشق، در ماه جمادى الآخره، درگذشت» (2).

زرکلی گفته است: «امام تقی الدین حصنی دمشقی (درگذشته سال 829ق) فقیهی پارسا، از اهل دمشق بود و در همین شهر نیز درگذشت. او تألیفات فراوانی دارد که از جمله آن هاست: كفاية الأخبار، در شرح کتاب الغاية في فقه الشافعية و کتاب دفع شبه من شبه وتمرد» (3).

او با شنیدن نام زرکلی شادمان شد و گفت: چقدر برایم خوشایند است که تو نسبت به کتاب زرکلی شناخت داری و از آن بهره برده ای. کتاب خوبی است.

گفتم: به جز حصنی دمشقی کسانی هستند که ابن تیمیه را نکوهش کرده اند؛ از قبیل ابن حجروذهبی. در این هنگام، وقت سحری خوردن نزدیک شده بود و ما با یکدیگر خداحافظی کردیم و رفتیم، به این امید که با یکی از علمای بزرگ در مکه دیدار کنیم.

دو شب بعد با برادر جحوني الخبری در کنار بيت الله الحرام دیدار کردم.

ص: 93

او گفت: من با شیخ محمد بن جميل بن زینو دیدار کردم. او از استادان بزرگ در مکه مکرمه است که در کنار بيت الله الحرام در دارالحدیث تدریس می کند. من آنچه را که میان ما گذشت با او در میان گذاشتم و پرسش های شما را نیز با او مطرح کردم و از وی قرار ملاقات گرفتم تا به پرسش های شما پاسخ دهد.

با او به دفتر ارتباطات که در کنار باب عمر بن عبدالعزيز قرار دارد رفتم و با شیخ محمد که فارغ التحصیل دانشگاه ام القری و عضو هیئت امر به معروف و نهی از منکر در بیت الله است آشنا شدم. او بسیاری از کتاب های شیخ محمد بن جميل بن زینورا که شیخ فرستاده بود به من پیشکش کرد و گفت: این کتاب ها را مطالعه کن و ما شب آینده پس از نماز تراویح با شما دیدار خواهیم کرد تا نزد شیخ محمد بن جميل بن زين و برویم.

داد که اشعار بسیار زیبایی بود و من آن را در پایان این کتابی که خدمت شماست، آورده ام.

شیخ محمد بن جميل بن زینواز من خواست که آن اشعار را بخوانم و من همه آنها را که حدود دو صفحه بود خواندم. او برخی از این ابیات را از من پرسید که من آن ها را توضیح دادم و او از این کار خرسند شد.

سپس شیخ محمد بن جميل بن زینو به من گفت: چرا ما را وهابی می نامند، با اینکه قاعده ایجاب می کند که ما را محمدی بنامند؛ زیرا ما پیروان محمد بن عبدالوهاب هستیم؟

گفتم: شاید به این دلیل که «وهاب» یکی از نام های خداست.

این سخن او را خرسند کرد و بر شانه ام دست کشید و گفت: آفرین.

سپس از من پرسید: چرا در جمله «ایاک نعبد» مفعول بر فعل مقدم شده است ؟ گفتم: برای اینکه مقدم کردن مفعول بر فعل از شیوه های حصر است. او از این پاسخ نیز شادمان گردید.

گفتم: ای شیخ ! اجازه دهید برخی پرسش ها را مطرح کنم و امیدوارم که مرا به شرک و کفر متهم نسازید.

شیخ لبخندی زد و گفت: چرا شما را به شرک متهم سازیم؟

گفتم: چون من با بسیاری از برادران اهل سنت گفتگو کرده ام و آنان وقتی از پاسخ دادن ناتوان می شوند، شخص را به شرک و کفر متهم می کنند، با سخنان توهین آمیز به او می گویند و یکی از نمونه ها، ماجرایی است که در سفر اخیرم، در مسجد نبوی برایم اتفاق افتاد.

سپس برایش داستان آن دو شخص را که میان من و آن ها، گفتگو و جدالی پیرامون پاره ای از مسائل اختلافی اتفاق افتاده بود، بازگو کردم.

ص: 95

او به من گفت: رفتار آن دو، درست نبوده و از اخلاق مسلمانان دور است. سپس گفت: اگر پرسشی دارید مطرح کنید تا به آن پاسخ دهم.

عملی در زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روا باشد و پس از مرگش روا نباشد و شرک شمرده شود.

شیخ محمد بن جميل بن زینو گفت: نزد ما در هیچ موردی ثابت نشده است که صحابه به قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پس از رحلت او متوسل شده باشند.

در اینجا یکی از حاضران به عنوان اعتراض گفت: گفتن «یا رسول الله» شرک است.

گفتم: در این روایت، عبارت: «یا رسول الله» آمده است، و روایت را برای آنان خواندم و گفتم: بیهقی وابن ابی شیبه باسند خویش به اعمش، از ابن صالح روایت کرده اند که گفت: «اصاب الناس قحط في زمن عمر رضی الله عنه فجاء رجل الى قبر النبي صلى الله عليه وسلم فقال: يا رسول الله هلك الناس، استسق لأمتك، فأتاه رسول الله صلی الله عليه وآله و سلم في المنام، ائت عمر فاقرأه مئى السلام، وأخبره أنهم مسقون وقل له: عليك الكيس! عليك الكيس!

قال: فأتى الرجل عمرفبکی عمر رضی الله عنه و قال: يا رب ما آلوا الا ما عجزت عنه(1)، در زمان عمر، مردم گرفتار خشکسالی شدند. از این رو، مردی نزد قبر پیامبر آمد و گفت: ای رسول خدا! مردم هلاک شدند. برای امتت درخواست باران کن. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خواب این مرد آمد و به او فرمود: نزد عمر برو؛ و سلام مرا به وی برسان و به او خبر بده که آنان از باران سیراب خواهند شد و به او بگو: بر تو باد مدارا کردن! بر تو باد مدارا کردن.

راوی گوید: آن مرد نزد عمر آمد و عمر گریست و گفت: «پروردگارا! من از هیچ تلاشی فروگذار نخواهم کرد مگر آنچه از آن عاجز باشم» .

شیخ گفت: این روایت، صحیح نیست.

ص: 97

گفتم: این روایت را ابن حجردر فتح الباری و ابن کثیر در البداية والنهاية صحيح دانسته اند.

ابن حجر گفته است: «ابن ابی شیبه با اسناد صحیح روایت کرده است (1). ابن کثیر درباره روایت بیهقی گفته: این اسنادی صحیح است»(2).

شیخ دستور داد که کتاب فتح الباري و البداية والنهاية را بیاورند، ليكن متأسفانه عنوان صفحه ای که من آن را گفتم با چاپی که او در اختیار داشت منطبق نبود، چون چاپ ها با یکدیگر تفاوت داشت.

گفتم: چاپ این دو کتاب با چاپی که من از آن نقل کردم تفاوت دارد، لیکن فردا شب این موضوع را برای شما ثابت خواهم کرد یا رایانه را برایتان می آورم تا مطلبی را که گفتم با چشم خود ببینید.

شیخ گفت: بسیار خوب، ما در جلسه آینده منتظر شما هستیم.

معین، ابوحاتم، ابوزرعه و ابونعیم وی را توثیق کرده اند (1).

شگفت آورتر از همه در این باب، سخنی است که ابن کثیر آن را بیان کرده است: «عمربن خطاب به حذيفه گفت: تو را به خدا سوگند، آیا من هم از آنان هستم؟ او گفت: نه، ولی پس از تو کسی را تبرئه نمی کنم»(2).

شیخ در پاسخ من گفت: تاکنون چنین مطلبی را نه دیده و نه شنیده ام و دستور داد که کتاب المحلی را بیاورند، ليكن آنان هرچه گشتند این کتاب را نیافتند.

ثانيا؛ خود این نویسنده موهوم - بر فرض اینکه وجود داشته باشد . در کتابی که به او نسبت داده شده در صفحه 104 گفته است: «در دیداری که از هند داشتم با سید دلدار علی دیدار کردم و او نسخه ای از کتابش: اساس الاصول را به من هدیه کرد».

او در کتابش گفته است که چندین بار با امام خمینی و دیگر علمای بزرگ همچون آقای خویی و آقای سیستانی و ... در نجف دیدار کرده است.

آن گاه حاضران را مورد خطاب قرار دادم و گفتم: ای برادران عزيزا من دانشنامه های عالمان شیعه وسنی را مطالعه کرده و دیده ام که آنان گفته اند: سید دلدار نقوی در سال 1235 ق درگذشته است و اینک به پاره ای از این نمونه ها اشاره می کنم:

محقق تهرانی گفته است: «اساس الأصول في الرد على الفوائد المدنية الاسترابادية، اثر علامه سید دلدار، علی بن محمد معین نقوی نصیرآبادی لکنهوی، دارای اجازه از آية الله بحرالعلوم، درگذشته سال 1235ق» (1).

سید اعجاز حسین گفته است: «اساس الاصول فی اصول الفقه، اثر مولانا سید دلدار علی بن سید محمد معین نقوی نصیرآبادی اعلى الله ذكره في اعلى عليين، درگذشته سال 1235 ق که در این کتاب، ایرادهای صاحب الفوائد المدنية بر اصولیون را رد کرده است» (2).

اسماعیل پاشا بغدادی در هداية العارفین گفته است: «نصرآبادی، سید دلدار، علی بن سید معین الدین نصرآبادی شیعی مجتهد در لكنهو، درگذشته سال 1235 ق یک هزار و دویست و سی و پنج، کتاب اساس الأصول از اوست»(3).

خیرالدین زرکلی در الاعلام گفته است: «دلدار علی (1166-1235ق/1753

ص: 100

1820م) او دلدار علی بن محمد معین نقوی هندی: مجتهد، امامی و از نسل جعفر تواب، برادر حسن عسکری است.... از جمله کتابهای او عماد الاسلام في علم الكلام در پنج جلد می باشد و کتاب دیگری که هنوز چاپ نشده و کتاب اساس الاصول» (1).

سپس گفتم: به من بگویید: چگونه ممکن است شخصی که 210 سال پیش با سید دلدار دیدار کرده است، ده سال پیش با مراجع تقلید نجف اشرف دیدار کند؟!

ثالثا؛ نویسنده روایاتی آورده و آنها را به صدوق، در کتابش من لایحضره الفقيه، نسبت داده است، در حالی که این روایات، نه تنها در این کتاب نیست، بلکه حتی در دیگر کتاب های چهارگانه ما (الكافي، تهذیب الاحكام والاستبصار) و در کتاب بحار الانوار هم وجود ندارد.

یکی از حاضران گفت: چگونه ممکن است که نویسنده روایتی را از منبعی نقل کند و این روایت در آن منبع وجود نداشته باشد؟

پاسخ دادم: اگر این روایاتی که به آنها استناد شده است در کتاب من لایحضره الفقيه باشد، من آماده ام که تشیع را رها کنم و وهابی شوم.

این سخنم در مجلس موجب آشفتگی و سرزنش شد تا آنجا که برخی از دانشجویان به شیخ اعتراض کردند و گفتند: ما از تودرخواست کردیم که به این کتاب ها در جلسه استشهاد مکن؛ زیرا آبروی ما را می برد و موجب شرمندگی و گرفتاری ما می شود.

چنین مطالبی در کتاب های شیعه یافت نمی شود و هیچ یک از علمای آنان بدان باور ندارد.

او گفت: این مطالب چیست؟

در این اثنا برخی از مطالبی را که از کتاب منهاج الستة در یک برگه کوچک یادداشت کرده بودم به او نشان دادم و آن مطالب از قرار زیر بود:

«رافضیان از روی میل یا ترس به اسلام گرویدند، بلکه به دلیل نفرت از مسلمانان و ستم بر آنان این کار را کردند.

يهود گفته اند: جهاد در راه خدا نیست، تا اینکه مسیح دجال ظهور کند و شمشیری از آسمان فرود آید. شیعه نیز گفته اند: جهاد در راه خدا نیست تا اینکه مهدی ظهور کند و بانگ زننده ای از آسمان بانگ زند.

يهود نماز را تا آشکار شدن ستارگان به تأخیر می افکنند، رافضیان نیز نماز مغرب را تا آشکار شدن ستارگان به تأخیر می افکنند.

يهود اندکی منحرف از قبله نماز می خوانند، رافضیان نیز همین گونه نماز می خوانند.

یهود در نماز سرو شانه های خود را تکان می دهند، رافضیان نیز همین گونه اند.

یهود در نماز جامه های خود را فرو می اندازند، رافضیان نیز همین کار را می کنند.

يهود عده نگه داشتن را بر زنان واجب نمی دانند، رافضیان نیز همین گونه اند.

يهود تورات را تحریف کردند، رافضیان نیز قرآن را تحریف کردند.

يهود گفتند: خداوند پنجاه رکعت نماز را بر ما واجب کرده است. رافضیان نیز بر همین باورند.

یهود از روی اخلاص بر مؤمنان سلام نمی کنند بلکه می گویند: سام عليكم و

ص: 102

سام به معنای مرگ است و همچنین اند رافضیان.

يهود ماهی اسبيله، مارماهی و خرگوش را نمی خورند و همچنین اند رافضیان. يهود مسح کشیدن بر روی کفش را جایز نمی دانند و رافضیان هم آن را جایز نمی دانند.

يهود اموال همه مردم را حلال می دانند؛ چنانکه خداوند این موضوع را در قرآن کریم به ما خبر داده است: «قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي اَلْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ» ؛ «گفتند: در مورد کسانی که کتاب آسمانی ندارند، بر زبان ما راهی نیست» و همچنیناند رافضیان.

یهود در نماز بر گیسوان خود سجده می کنند و همچنین اند رافضیان.

يهود هنگامی که سجده می کنند، چند بار همانند حالت رکوع سر خود را پایین می آورند و همچنین اند رافضیان.

يهود جبرئیل را دشمن می دارند و میگویند: از میان فرشتگان، او دشمن ماست، رافضیان نیز می گویند: جبرئیل به اشتباه وحی را بر محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرود آورد.

رافضیان با مسیحیان نیز شباهت دارند: برای زنانشان مهریه قرار نمی دهند و بدون مهریه از آنان بهره می گیرند، رافضیان نیز ازدواج موقت می کنند و آن را حلال میدانند» (1).

سپس به آنان گفتم: آیا از میان صدها هزار شیعه ایرانی که به حج آمده اند، تاکنون یک نفر را دیده اید که در نمازش از کعبه منحرف شود؟

یا در هنگام سلام کردن بگوید: سام عليكم؟

آیا کسی می تواند ثابت کند که در یکی از کتاب های شیعه، عده از زنان برداشته شده است یا یکی از علمای شیعه عده طلاق را باور ندارد؟

ص: 103

شیخ گفت: این مطالب در کدام کتاب ابن تیمیه آمده است؟

گفتم: در کتاب منهاج الستة جلد اول، صفحه 25-27. در اینجا وی از این کار ابن تیمیه ابراز شگفتی کرد.

به او گفتم: نیز ابن تیمیه گفته است: «اگر شیعه از چهارپایان بودند، به طور حتم الاغ بودند و اگر از پرندگان بودند، به طور قطع لاشخور بودند» (1).

اگرکسی چنین تهمت هایی را به شما نسبت دهد، چه واکنشی خواهید داشت؟ جالب این است که این مطالب را شخصی به نام «عبدالرحمن بن مالک مغول» نقل کرده است و علمای رجال به شدت او را تضعیف کرده اند:

احمد بن حنبل گفته است: «دیر زمانی است که حديث او را پاره کرده، به دور ریخته ایم» (2).

در کتاب الجرح والتعدیل آمده است: «او دروغگوست و فرزند او، ابوبهزاز او دروغگوتر است» (3). از یحیی بن معین نقل شده که گفته است: «او را دیدم که ثقه نیست و متروک الحديث است» (4). خطیب بغدادی گفته است: «اواز دروغگوترین مردم است» (5). از محمد بن عمار موصلی نقل می کنند که گفته است: « عبدالرحمن بن مالک بسیار دروغگوست به گونه ای که کسی در آن تردیدی ندارد» (6).

ص: 104

شیخ گفت: من این مطالب ابن تیمیه را تاکنون نمیدانستم، ليكن من شخصا پاره ای مسائل را پیرامون شیعه در برخی از کتاب هایم نوشته ام.

وی در این اثنا برخاست و از میان تألیفات خود، کتابی را بیرون آورد و آنچه را که در دو صفحه این کتاب درباره شیعه بود، قرائت کرد، سپس گفت: آیا کتاب حکومت اسلامی امام خمینی را دیده اید؟

گفتم: آری.

گفت: امام خمینی می گوید: مقام امامان از مقام پیامبران و فرشتگان بالاتر است؛ شما چه می گویید؟

گفتم: من از مقلدان امام خمینی نیستم، بلکه خودم مجتهد و صاحب نظر هستم و باید دلایل امام خمینی را بررسی کنم که آیا دلایل و مستندات او درست است یا نه ؟ چنانچه دلایل او درست باشد، باور من عين باور امام خمینی است و چنانچه درست نباشد، به سخنی در این زمینه اعتقاد ندارم.

شود، به مجازات می رسانم: ازدواج موقت، حج تمتع و حی علی خیر العمل» (1).

شوکانی از کتاب الاحکام یحیی بن الحسين بن القاسم، درگذشته سال 298، نقل کرده است: «با روایت صحیح برای ما ثابت شده که حی علی خیرالعمل در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم جزء اذان بوده و در زمان عمراز اذان حذف شده است. همچنین حسن بن یحیی گفته است: این حدیث از عمر در کتاب جامع آل محمد نقل شده است و بیهقی آن را در السنن الكبرى با سندی صحیح از عبدالله بن عمر روایت کرده که گاهی از اوقات اذان را با «حي على خيرالعمل» می گفت(2).

نیز ابن حزم گفته است: به طور صحیح از ابن عمرو ابوامامة بن سهل بن حنیف نقل شده است که آنان در اذان خود حی علی خیر العمل می گفتند(3).

همچنین، شماری از صحابه و تابعین نقل کرده اند که بند «حين على خير العمل» جزء اذان بوده است و این افراد از این قرارند:

1- عبدالله بن عمر.

2- علی بن الحسين علیه السلام .

3- سهل بن حنیف.

- بلال مؤذن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (4).

ص: 106

5- امام امیرالمؤمنین علیه السلام .

6- ابومحذوره، مؤذن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم.

7- زید بن ارقم (1).

8- امام باقر علیه السلام .

. - امام صادق علیه السلام (2).

ثانيا: معنای جمله «الصلاة خير من النوم» که ما در اذان شما می شنویم چیست؟ زیرا هر شخصی حتی کودکان هم می دانند که نماز از خواب بهتر است؟

ثالثا: چنانچه به جمله «حي على خير العمل» نگاه کنیم، در می یابیم که با جملات و بندهای قبلی همچون «حي على الصلاة» و«حي على الفلاح» همخوانی دارد؛ اما جمله «الصلاة خير من النوم» هیچ گونه همخوانی با جملات و بندهای قبلی ندارد.

شیخ در پاسخ گفت: ما جمله الصلاة خير من النوم را تنها پس از اذان صبح می گوییم.

در این وقت و در حدود ساعت دو پس از نیمه شب، دیدار پایان یافت.

شیخ در این دیدار مطالبی را که من مقصود وی از آنها را متوجه نشدم به دانشجویان حاضر در جلسه گوشزد کرد.

ص: 107

سپس به امید دیدار و کامل کردن موضوع در شب آینده با آنان خداحافظی کردم و بیرون آمدم.

حالت تحقیرآمیزی به دانشجوی پرسش کننده گفت: آیا اکنون می توانی پاسخ او را بدهی؟ اگر می توانی پاسخ بده!

گفتم: چرا پرسش کننده را تحقیر می کنید؟ او پرسید و من هم پاسخ دادم.مشکل چیست؟

پس از خوردن سحری ، آنان مرا با ماشین خود به محل اقامتم رساندند وهمگی قرار گذاشتیم شب آینده به دیدار شیخ محمد بن جميل بن زینو برویم.

ص: 109

ص: 110

ص: 112

نیز شما می توانید به کتاب الرجال آية الله خویی رجوع کنید که در آن دیدگاههای دانشمندان پیشین رجالی را که به جرح و تعدیل راویان پرداخته اند، آورده است و همچنین استادان هرراوی را زیر عنوان: «روی عن ...» بیان کرده است. نیز شاگردان این راوی را زیر عنوان: «روی عنه» نام برده است. به علاوه، نشانی روایاتش را در کتاب های چهارگانه شیعه: (الكافي، الفقيه، التهذيب والاستبصار) نیز بیان کرده و به موارد اختلاف کتاب ها و نسخه ها اشاره نموده است، به گونه ای که اهل سنت کتاب رجالی با این شکل و خصوصیت ندارند.

او گفت: من تاکنون نام این کتاب را نشنیده و آن را ندیده ام.

ابوبکر را برای خلافت انتخاب کرد و همه مسلمانان با او بیعت کردند. همچنین على علیه السلام پس از شش ماه با او بیعت کرد، و نگفت که آنان حق مرا غصب کردند؟ زهرا علیها السلام در مسئله ارث چیزی را از ابوبکر درخواست کرد، ليكن وی برطبق سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که گفت: «نحن معاشر الانبياء لا نورث؛ ما پیامبران چیزی را به ارث نمی گذاریم» به خواسته او توجهی نکرد و زهرا علیها السلام در حالی از دنیا رفت که بر ابوبکر خشمگین بود.

شیعه ادعا می کنند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم على علیه السلام را برای خلافت و جانشینی خود انتخاب کرد، لیکن صحابه با این انتخاب مخالفت نمودند. آیا برای صحابه امکان دارد که با این انتخاب مخالفت کنند؟ معنای این سخن، آن است که تمامی صحابه دچار خطا شدند، مگرشماری بسیار اندک از آنان و برحسب باور شیعه، این گروه اندک بر حق بودند و دچار خطا نشدند.نازل شدن آیه: «بَلِّغْ مَا أَنْزَلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» در حق على علیه السلام از موهومات شیعه است و ما حتی یک روایت نداریم که بر این مدعا صحه بگذارد و اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم على علیه السلام را برای خلافت برگزیده، ثابت کند.

شیعه قائل به تقیه اند تا جایی که گفته اند: «کسی که تقیه ندارد، دین ندارد» .

در الكافي نقل کرده اند که روزی ابوحنیفه برای انجام دادن کاری نزد امام صادق علیه السلام رفت و امام صادق علیه السلام در برابر ابوحنیفه به دروغ سوگند یاد کرد. ما اهل سنت اگرچه او را به عنوان امام قبول نداریم، ليكن او از نگاه ما فردی موثق و راستگوست. به اعتقاد من نود درصد از روايات الكافی که از امام صادق ع نقل شده است، دروغ محض است.

شیعه باور دارند که: قرآن ناقص است، آن را با تفسیر باطنی شرح می کنند، آنچه از فضیلت ها و ستایشها در قرآن است در حق على علیه السلام فرو فرستاده شده و

ص: 116

هرنقص و نکوهشی که در آن است در حق دشمنان او نازل گردیده است؛ بقره را به عائشه تفسیر می کنند با اینکه آیه « وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ» (1) نشان دهنده پاکی همه زنان پیامبر است و امکان ندارد، همسر او ناپاک باشد.

شیعه ادعا می کنند که علی یازده نفر را پس از خودش برای خلافت تعیین کرده است و همه آنان از فرزندان او هستند. من در یکی از کتاب های شیعه دیدم که همسر امام حسن عسکری باردار نشد و خانه او از سوی حکومت مورد بازرسی قرار گرفت و آنان کودکی را در خانه او نیافتند و ماترک و دارایی های او میان وارثان تقسیم شد.

پس، امام مهدی کی ظهور می کند؟ آیا ظهورش در کوه رضوی است؟ یا از سرداب ؟

شما می گویید: ظهور به مقدمات و زمینه سازی نیاز دارد و دولت اسلامی در ایران مقدمه و زمینه ساز ظهور اوست. بنا براین، چرا او ظهور نمی کند؟

او گفت: مقصود آیه چیست؟

گفتم: آیه می گوید: عرب قومی لجبازند و اگر قرآن برقومی دیگر نازل می شد، آن ها به آن ایمان نمی آوردند؛ دیدگاه شما، در این باره چیست؟

او گفت: من باید به تفاسیر رجوع کنم و از جا برخاست و تفسیر ابن کثیر را آورد و به خواندن آن پرداخت و گفت: در این تفسیر آمده است: اگر قرآن برغیرعرب نازل میشد . به دلیل اینکه آنان با زبان عربی آشنایی ندارند - معانی آیات را نمی فهمیدند.

گفتم: چرا قرآن به زبان عربی نازل شد، در حالی که غیرعرب به آن ایمان آورده اند همان گونه که امروز معمول است؛ واژه های عربی به غیر عربی ترجمه و تفسیر می شود. بنابراین، امکان این نیز وجود داشت که سایر زبان ها به زبان عربی ترجمه شود؟

دکتر غامدی که پاسخی نداشت، گفت: به بحث دیگری بپردازیم، این بحث فایده ای ندارد.

علمای اهل سنت نقل کرده اند، از قبیل: سیوطی در الدر المنثور، ج 2، ص 298؛ شوکانی در فتح القدیر، ج 2، ص 60؛ حسکانی در شواهد التنزیل، ج 1، ص 249؛ فخر رازی در التفسير الكبير، ج 3، ص 636؛ نیشابوری در اسباب النزول، ص 135؛ عینی در عمدة القارئ، ج 8، ص 584؛ ابن صباغ مالکی در الفصول المهمة، ص27.

دکتر احمد غامدی در پاسخ گفت: یکی از آنان این مطلب را آورده و دیگران از او نقل کرده اند و فورا برخاست و کتاب فتح القدير را آورد و به آیه مورد اختلاف رسید و به خواندن پرداخت تا اینکه به این عبارت رسید

«ابن ابی حاتم، ابن مردويه وابن عساکر از ابوسعید خدری روایت کرده اند که گفت: آیة «يَا أَيُّهَا اَلتَّشُوُّلُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ بِرَبِّكَ» بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدير خم درباره علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شد. ابن مردویه از ابن مسعود روایت کرده است که گفت: ما در دوران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به این آیه را چنین قرائت می کردیم: «يَا أَيُّهَا

ص: 119

اَلرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ اَنَّ عَلِيّاً مَوْلَى اَلْمُؤْمِنِينَ» . زمانی که این عبارت را قرائت کرد، اندکی درنگ نمود، سپس گفت: شما چرا همه موارد شأن نزول را رها کرده و تنها به این مورد چسبیده اید؟ گفتم: جناب عالی گفتید: نزول این آیه در حق علی علیه السلام از موهومات شیعه است و به همین دلیل، من خواستم عکس آن را برای شما ثابت کنم و اینکه این سخن حقیقت است نه توهم.

او گفت: من باید در سند این روایت تحقیق کنم؛ زیرا درباره ابن مردويه حرف هایی است.

گفتم: خواهش می کنم، چنانچه در این زمینه به نتیجه ای رسیدید، مرا آگاه سازيد.

غامدی از آنچه میان ما رد و بدل شد، بسیار ناراحت بود و به من رو کرد وگفت: در کتاب های شیعه اموری به چشم می خورد، زیر عنوان «تقیه» که به دروغ و تهمت به امام صادق نسبت داده شده، در حالی که او از این امور پاک و منزه است.

گفتم: جناب دکترا با تمام احترامی که برای شما قائل هستم، لیکن این تهمت های شما به شیعه را بی دلیل و مدرک نمی پذیرم و خواهش می کنم سخنانتان را با دلیل متقن و قطعی مستند کنید.

او از جا برخاست و به کتابخانه اش رفت و برگه هایی را آورد، تا روایتی را درباره تقیه که از الكافی نقل شده است بخواند:

على بن ابراهیم از پدرش، از یحیی بن ابی عمران، از يونس، از بکار بن بكر، از موسی بن اشیم روایت کرده است که گفت: «نزد امام صادق علیه السلام بودم که مردی درباره آیه ای از کتاب خداوند از او پرسید و حضرت پاسخ او را داد. سپس شخص دیگری نزد او آمد و درباره همان آیه از او پرسید و حضرت برخلاف آنچه به شخص

ص: 120

نخست گفته بود، به او پاسخ داد و من از این بابت به اندازه ای ناراحت شدم که گویی قلبم را با چاقو پاره پاره می کردند.

از این رو، با خود گفتم: ابوقتاده را در شام در حالی ترک کردم که حتی در یک «واو» و همانند آن اشتباه نمی کرد و نزد این شخص آمدم که این همه اشتباه می کند. در این حال بودم که شخص دیگری آمد و از او درباره همان آیه پرسید و امام علیه السلام برخلاف دو دفعه قبل پاسخ داد. از این رو، دلم آرام گرفت و دانستم که این پاسخ های مختلف از سوی او، از باب تقیه بوده است.

راوی گوید: سپس حضرت رو به من کرد و گفت: ای ابن اشیم! خداوند اموری را به سلیمان بن داوود واگذار کرد و فرمود: «هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسَابٍ » (1)؛ گفتیم: این بخشش ماست آن را بی شمار ببخش یا نگاه دار.

خداوند اموری را به پیامبرش تفویض کرد و فرمود: « وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا » (2)؛ «آنچه را پیامبر به شما داد بگیرید و از آنچه شما را بازداشت، بازایستید». از این رو، آنچه را که خداوند به پیامبرش تفویض کرده، به ما تفويض کرده است».

گفتم: در سند این روایت موسی بن اشیم واقع شده و او راوی ضعیفی است. آنچه را که در کتاب های رجال شیعه درباره او آمده است، به سرعت از طریق رایانه بیرون آوردم و او خود آنچه را که در رجال ابن داوود آمده است خواند: «او غالي ناپاکی است» (3).

همچنین، در رجال آية الله خویی آمده است: ابن اشیم خطابی (یعنی از پیروان..

ص: 121

ابوالخطاب و فاسد العقیده) بوده است.

گفتم: ما شیعیان بر این باوریم که خطابیان مسلمان نیستند، تا چه رسد به اینکه شیعه باشند.

در این هنگام او دست هایش را به نشانه تسلیم و با شهامت بلند کرد و گفت: قبول است، قبول است. سپس ادامه داد و گفت: در کتاب الكافي مطلب دیگری درباره تقیه وجود دارد و برگه های دیگری را از روایتی آورد که در الکافی موجود است (1).

ليكن شماره صفحه و شماره حديث را یادداشت نکرده بود و به همین دلیل، من آن را از طریق رایانه به دست آوردم و در آن چنین آمده است:

«علی از پدرش، از حسن بن علی، از ابوجعفر صائغ، از محمد بن مسلم که گفت: خدمت امام صادق علیه السلام رفتم که ابوحنیفه نزد او بود. عرضه داشتم: فدایت گردم، خواب عجیبی دیدم. حضرت فرمود: ای پسر مسلم! آن را بیان کن که کارشناس آن در اینجا نشسته است (و به ابوحنیفه اشاره کرد). محمد بن مسلم گفت: عرض کردم: من در خواب دیدم که وارد خانه ام می شوم و ناگهان همسرم به سوی من آمد و گردوهای بسیاری را شکست و بر سر من ریخت و من از این خواب در شگفت شدم؟

ابوحنیفه گفت: تو بر سر میراث خانوادگی با مردمانی پست به ستیزه و جدال برمی خیزی و پس از رنج بسیار به خواست خداوند به خواسته خود میرسی.

امام صادق علیه السلام فرمود: ای ابوحنیفه ! سوگند به خدا که درست تعبیر کردی.

محمد بن مسلم گفت: سپس ابوحنیفه از نزد امام بیرون رفت و من عرض کردم: فدایت گردم. تعبیر این ناصبی مرا خوش نیامد.

حضرت فرمود: ای پسر مسلم! خدا برایت بد نیاورد. تعبير آنان با تعبیر ما همخوانی

ص: 122

ندارد و تعبیر ما با تعبیر آنان و تعبیر این خواب نیز چنان نبود که او گفت.

ابن مسلم گوید: عرض کردم: فدایت گردم، این سخن شما: درست تعبیر کردی و برای او سوگند هم یاد کردی و حال آنکه او خطا کرده بود، چه معنایی دارد؟

حضرت فرمود: آری، من سوگند یاد کردم و مقصود این بوده که او به خطا رفته است.

عرض کردم: پس، تعبیر این خواب چیست

فرمود: توزنی را متعه می کنی و همسرت از آن آگاه می شود و به همین دلیل، جامه های نو تو را پاره پاره می کند؛ زیرا که پوست پوشش مغزاست.

ابن مسلم گفت: سوگند به خدا، میان تعبیر این خواب و به واقعیت پیوستن آن، تنها صبح جمعه ای فاصله شد و چون صبح جمعه فرا رسید، من کنار در نشسته بودم که کنیزی از آنجا گذر کرد و من از او خوشم آمد و به غلامم دستور دادم که او را برگرداند و او را به خانه ام آورد و من او را متعه کردم. همسرم از ماجرای من و او آگاه شد و در آن حال وارد اتاق گردید. کنیز به سمت در گریخت و من تنها ماندم و همسرم لباس های تازه ام را که در اعیاد می پوشیدم، پاره پاره کرد» (1).

گفتم: در آغاز سند: علی بن ابراهیم و پدرش قرار دارند و در پایان آن: محمد بن مسلم وآنان ثقه اند، لیکن در میانه سند: حسن بن علی وابوجعفر صائغ قرار دارند و این دو ناشناخته و از راویان ضعیف هستند.

در کتاب جامع الرواة آمده است: «ابوجعفر صائغ بسیار ضعیف است. برخی گفته اند: او غالی است و به وی توجه نمی شود» (2). آية الله خویی درباره حسن بن علی گفته است: «این حسن، میان گروهی مشترک است و تشخیص آنان تنها از

ص: 123

طريق راوی و مروى عنه امکان پذیر است» (1).

غامدی تسلیم حقیقت شد و دست هایش را بلند کرد و گفت: قبول است؟ قبول است!(2)

گفتم: در حقیقت این فتوا، عین آن چیزی است که شیعه درباره تقیه اعتقاد دارد و چنانچه بیمی از جان و مال نباشد، تقیه وجود نخواهد داشت.

این برادران دانشجو در این شب مرا دیدند که چگونه نماز را پشت سر امام جماعت مسجد به جای آوردم، لیکن نماز تراویح را به جای نیاوردم؛ زیرا که شیعه به آن اعتقاد ندارد و به جای آن سرگرم قرائت قرآن کریم شدم و سپس به خانه شما آمدیم. دکتر در این باره از دانشجویان پرسید و آنان پاسخ دادند: آری، همین گونه بوده است و وی ابراز شگفتی کرد.

سخن او اساسا هیچ ارزشی و صحتی ندارد .

یکی از دانشجویان گفت: چگونه و به چه دلیل؟

گفتم: مطبوعات و روزنامه های دوران شاه از دلایل فساد و خلافکاری های او آکنده است و بیشتر طلبه ها و علما در آنجا وی را می شناسند.

آن گاه ادامه دادم و گفتم: اکثر علمای تبارشناسی به ولادت امام مهدی علیه السلام گواهی داده اند؛ از قبیل تبارشناس پرآوازه ، ابونصر سهل بن عبدالله از بزرگان سده چهارم که می گوید: «جعفر از فرزندان علی بن محمد نقی است و او همان کسی است که امامیه وی را جعفر کذاب می نامند. امامیه به این دلیل او را به این نام می نامند که مدعی بود او وارث برادرش حسن است و نه فرزند او حجت قائم و هیچ انتقادی در نسب او نیست». (سر السلسلة العلوية، ص 40).

این سخن نشان میدهد که امام عسکری علیه السلام فرزندی به نام حجت دارد و در نسب او هیچ تردیدی نیست و ادعای جعفر کذاب مبنی بر اینکه برادرش فرزندی ندارد، نادرست است و هدفش از چنین ادعایی گرفتن میراث او بوده است» (1).

ص: 126

ص: 127

نزدیکت را هشدار ده» نازل شد، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چهل تن از سران قریش را گرد آورد و فرمود: «ان هذا اخي ووصيي وخليفتي فيكم فاسمعوا له واطيعوا. فقام القوم يضحكون ويقولون لابی طالب: قد أمرك أن تسمع لابنك وتطيع (1)؛ این شخص [= على علیه السلام] برادرم، وصی من و جانشین من در میان شماست. بنابراین، به او گوش فرا دهید و از او اطاعت کنید. آن مردمان برخاستند و می خندیدند و به ابوطالب می گفتند: به تودستور داد که به پسرت گوش فرا دهی و از او فرمان ببری».

گروهی از علمای اهل سنت به صحت این حدیث تصریح کرده اند؛ همانند ابن جریر طبری که متقی آن را در کنزالعمال، ج 13، ص 128، حدیث 36408 نقل کرده است؛ هیثمی در مجمع الزوائد، ج 8، ص 302؛ ابوجعفر اسکافی، آن گونه که در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 13، ص 243 آمده است؛ حاکم در مستدرک الصحیحین، ج 3، ص 132؛ ذهبی در تلخیص المستدرک - در حدیثی طولانی - ؛ شهاب خفاجی در شرح خود بر کتاب الشفاء، اثر قاضی عیاض؛ نسيم الرياض، ج3، ص35. آمدن این روایت در کتاب المختارة، اثر ضياء مقدسی که خود را ملزم دانسته در این کتاب، تنها روایات صحیح و معتبر را روایت کند و بر این مطلب، گروهی تصریح کرده اند از قبیل عبدالله بن صدیق مغربی در رد اعتبار الجامع الصغير، ص 42 و تصحیح کنندگان کنز العمال، ج 1، ص 9. ابن حجر گفته است: «ابن تیمیه تصریح می کند که احاديث كتاب المختارة از احادیث المستدرک صحیح ترو نیرومندتر است». (فتح الباری، ج 7، ص 211) و ده ها روایتی که در کتاب المراجعات آمده است و بر امامت و خلافت علی بن ابی طالب علیه السلام دلالت می کند.

او گفت: به زودی این کتاب را مطالعه خواهم کرد.

ص: 129

او تحت تأثیر این سخنانم قرار گرفت و پاسخی نداد.

گفتم: به هر حال، او این روایت را نقل کرده است.

گفت: در هر حال، روایت او اعتباری ندارد.

گفتم: اغلب علمای اهل سنت ابن حزم را توثیق کرده اند و سخن او را معتبر می دانند.

ذهبی که از دیدگاه شما پیشوای جرح و تعدیل می باشد او را توثیق کرده و گفته است: «ابن حزم، پیشوایی بی نظیر، دریای دانش و صاحب فنون و معارف است. او دارای هوشی بالا، ذهنی روان و کتاب های ارزشمند وبسیار است؛ زیرا وی در علوم اسلامی، سرآمد و در نقل حدیث ماهرو بی مانند است ...»(1).

نیز ذهبی به راستگویی، امانت داری، دین داری، بزرگواری و بلندمرتبگی ابن حزم گواهی داده است (2).

شیخ عزالدين بن عبدالسلام گفته است: «او یکی از مجتهدان بود. من در میان کتاب های اسلامی در علم، همانند کتاب المحلي اثر ابن حزم ندیدم» . ذهبی پس از نقل این سخن گفته است: « به طور قطع شیخ عزالدين راست گفته است ...» (3).

نزدیک به این سخن، از سیوطی در طبقات الحفاظ آمده است (4).

زرکلی گفته است: «ابن حزم، دانشمند اندلس در دوران خویش بود و یکی از رهبران اسلام. دراندلس مردمان بسیاری بودند که به مذهب او نسبت داده

ص: 132

می شوند و به آنان «حزميه» می گفتند» (1).

پس از این سخنان، دکتر احمد غامدی پاسخی نداد، جز اینکه گفت: او از پیروان مذاهب چهارگانه نیست. او ظاهری مذهب است و سخن وی اعتبار ندارد.

می دانی! آنان پس از تو چه کردند. آنان پس از توبه گذشته دوران جاهلی خود بازگشتند». آیا مضمون این روایات با وثاقت اصحاب ناسازگار نیست؟

نظر شما درباره ست برخی از اصحاب به برخی دیگر چیست؟ آیا این ست

موجب فسق سب کننده می شود یا نه؟آیا اجتهاد و خطا و رسیدن به یک پاداش، فقط به اصحاب اختصاص دارد، یا اینکه دیگران از قبیل فقیهان و صاحبان فتوا را نیز در بر می گیرد؟

نظر شما درباره جاری شدن حد بر برخی از اصحاب چیست؟ آیا این اجرای حد، حاکی از فسق آنان است یا خیر؟

دیدگاه شما درباره کسی که فرمان قتل عثمان را صادر کرد یا در کشتن او شرکت کرد چیست؟ آیا درباره آنان می توان حکم صادر کرد که آنان اجتهاد نمودند و خطا کردند و برای ایشان یک پاداش است یا نه؟

وانگهی در روایات متعددی آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «فاطمة بضعة منی من آذاها فقد آذانی؛ فاطمه پاره تن من است. هرکه او را آزار دهد، مرا آزار داده است». نیز آمده است: «ان فاطمة هجرت او غضبت علی ابی بکر ولم تكلمه حتى ماتت؛ فاطمه با ابی بکر قطع رابطه کرد و براو خشمگین شد و با او سخن نگفت تا اینکه از این جهان رخت بربست».

همان گونه که در سخنانتان تصریح کردید فاطمه در حالی رحلت کرد که از ابوبکر خشمگین بود. آیا این موضوع با آنچه بر حرمت آزار دادن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دلالت دارد، ناسازگار نیست؟

در روایات بسیار آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هنگام مرگ خویش فرمود: «ائتونی اكتب لكم كتابا لن تضلوا بعده ابدا؛ برایم کاغذ و قلم بیاورید تا برایتان نامه ای بنویسم

ص: 135

که هرگز پس از آن گمراه نشوید». اما عمر از نوشتن این نامه جلوگیری کرد و گفت: اين النبي قد غلب عليه الوجع وعندكم القرآن. حسبنا کتاب الله؛ درد بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چیره شده و شما قرآن دارید. کتاب خدا برای ما بسنده است. این سخن عمر موجب آزار پیامبر شد و آن حضرت فرمود: «قوموا عئی؛ از نزد من برخیزید».

آیا عمر نسبت به مصالح امت، از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم داناتر بود؟ آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نمی دانست که قرآن برای مردم بسنده است؟ آیا این سخن عمربا آیه: «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى » (1)؛ «و از سر هوس سخن نمی گوید و این به جز وحیی که وحی می شود نیست» ناسازگاری ندارد؟

من از جناب عالی شنیدم که آیه: « وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ » (2)؛ «زنان پاک برای مردان پاک اند» نشان می دهد که عائشه ام المؤمنین پاک بوده، زیرا که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از پاکان است.

حضرت استاد درباره این سخن خداوند: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ » (3)؛ «خداوند برای کسانی که کفر ورزیده اند، زن نوح وزن لوط را مثل آورده (که) هردو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت کردند و کاری از دست (شوهران) آنها در برابر خدا ساخته نبود و گفته شد: با داخل شوندگان داخل آتش شوید» چه می گوید؟ آیا نوح پیامبر و لوط پیامبر علیهما السلام پاک نبودند؟

ص: 136

شما در ضمن سخنانتان اشاره کردید که باور دارید: 99٪ از روایات کتاب الکافی که از امام صادق علیه السلام نقل شده، دروغ است.

چگونه می توان این سخن شما وسخن ذهبی را گرد آورد که گفته است: «اگر حديث این گروه (یعنی شیعیان) رد شود، بخشی از آثار نبوی از میان می رود و این یک مفسده آشکار است»(1)؟

چقدر خوب است که این سخن خود را توضیح داده ، با دلایل قانع کننده ای از آن پاسخ دهید.

از شما سپاسگزارم.

ابومهدی محمد حسینی قزوینی

17 رمضان، سال 1423ق

ص: 137

خدای مقتدر و بزرگ همه مهاجران و انصار را بی قید و شرط ستایش کرده است؛ زیرا که «أل» برای عموم است و همچنین همه کسانی را ستوده است که از آنان با نیکوکاری پیروی کردند. بنابراین، تابعان را به نیکوکاری مقید کرده است و این نکته به سان یک اصل و قاعده به شمار می رود و احدی از مهاجران و انصاراز تحت آن خارج نمی شود، مگر اینکه دلیل قطعی بر اخراج وجود داشته باشد. این آیه بسیار روشن است.

وانگهی خداوند کسانی را که به نیکی از صحابه تبعیت می کنند ستوده است و اینان همان اهل سنت اند نه شیعه؛ زیرا شیعه یا صحابه را تکفیر می کنند یا نکوهش و مقصودم همه شیعیان امامیه متأخراست و استثنایی ندارد.

2۔ خداوند فرموده است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوَاناً سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذٰلِکَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً » (1)، «محمد صلی الله علیه و آله و سلم پیامبر خداست و کسانی که با اویند بر کافران سختگیر او با همدیگر مهربان اند. آنان را در رکوع و سجود می بینی. فضل و خشنودی خدا را خواستارند. علامت آنان براثر سجود در چهره ایشان است. این صفت ایشان است در تورات و مثل آن ها در انجیل، چون کشته ای است که جوانه خود برآورد و آن را مایه دهد تا ستبر شود و بر ساقه های خود بایستد و دهقانان را به شگفت آورد، تا از (انبوهی) آنان کافران را به خشم در اندازد. خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، آمرزش وپاداش بزرگی وعده داده است».

ص: 139

خداوند مقتدر و بزرگ یادآوری کرده است که او آنان را تربیت کرده و پرورش داده است، همان گونه که گیاهی را که از زمین می روید پرورش می دهد تا رشد کند و به کمال برسد و این کار موجب خشم کافران خواهد شد. از این رو، هرکس از صحابه نفرت داشته باشد یا با آنان دشمنی کند، سزاوار عذاب خواهد بود.

3- خداوند فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ » (1)؛ «کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده اند و در راه خدا با مال و جان شان جهاد نموده اند و کسانی که مهاجران را پناه داده اند و یاری کرده اند، آنان یاران یکدیگرند...». تا اینکه فرموده است: «وَالَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ *وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولَئِكَ مِنْكُمْ ...» (2)؛ «و کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا به جهاد پرداخته و کسانی که مهاجران را پناه داده و یاری کرده اند، آنان همان مؤمنان واقعی اند. برای آنان بخشش و روزی شایسته ای خواهد بود. و کسانی که بعد ایمان آورده و هجرت نموده و همراه شما جهاد کرده اند، اینان از زمره شمایند».

خداوند مقتدر و بزرگ برای مهاجرانی که در راه او جهاد کردند و برادرانشان انصار حکم صادر کرده است که آنان حقیقتأ مؤمن اند و به آنان آمرزش و روزی شایسته ای وعده داده است.

آیا این ستایش خداوند از مهاجران و انصار و تأكید برایمان ایشان، جای تردید

ص: 140

در حقانیت آنان را باقی می گذارد؟ از این رو، هرکه درباره آنان شک کند، خدا را تکذیب کرده است. شاید خداوند سبحان که از غیب آگاه است، خواسته به همه کسانی که بعدها می آیند و از آنان انتقاد می کنند، پاسخ دهد.

4- خداوند فرموده است: «لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى » (1)؛ «کسانی از شما که پیش از فتح (مکه) انفاق و جهاد کرده اند (با دیگران) یکسان نیستند. آنان از (حیث) درجه بزرگ تر از کسانی اند که بعدا به جهاد و انفاق پرداخته اند و خداوند به هرکدام وعده نیکو داده است».

این آیه کریمه کسانی را که پیش از فتح ایمان آوردند و در راه خدا انفاق کردند و برای بالا بردن کلمه خداوند پیکار نمودند، ستایش می کند و کسانی که پس از فتح به آنان پیوستند به فضيلت ایشان نمی رسند و این، گواهی بزرگی از سوی خداوند مقتدر و بزرگ است.

5۔ خداوند فرموده است: «لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنْصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ *وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ *وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ » (2)، « (اين غنایم،نخست) اختصاص به بینوایان مهاجری دارد که از دیارشان واموالشان رانده شدند: خواستار فضل خدا و

ص: 141

خشنودی (او) می باشند و خدا و پیامبرش را یاری می کنند. اینان همان مردم درست کردارند. و کسانی که پیش از مهاجران در (مدينه) جای گرفته و ایمان آورده اند؛ هرکس را که به سوی آنان کوچ کرده دوست دارند و نسبت به آنچه به ایشان داده شده است در دل هایشان حسدی نمی یابند و هر چند در خودشان احتیاجی (مبرم) باشد، آنها را بر خودشان مقدم می دارند و هر کس از خشت نفس خود مصون ماند، ایشان اند که رستگارند. و کسانی که پس از آنان (= مهاجران و انصار) آمده اند و می گویند: پروردگارا، بر ما و بر آن برادرانمان که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفتند ببخشای و در دلهایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده اند (هیچ گونه) کینه ای مگذار. پروردگارا، راستی که رئوف و مهربانی».

آیا این تقسیم بندی شگفت انگیز از مؤمنان را می بینی: مهاجران - انصار.

پیروانی که آنان را دوست می دارند، برایشان دعا می کنند و از آنان نفرت ندارند.

جایگاه شیعه در اینجا کجاست؟

جایگاه اهل سنت در اینجا کجاست؟

این است برخی آیاتی که نسل صحابه را ستایش می کند؛ آنان که برای برافراشتن پرچم اسلام جهاد کردند و آنچه از کارهای نیک که در جهان اسلام می بینید، به برکت آنان است.

آن گاه نسل های اهل سنت آمدند تا این سیره را کامل کنند و به همین دلیل، دین را نقل کردند و سرزمین ها را فتح کردند و به مردم دین ایشان را آموزش دادند. اما شیعیان کدام سرزمین را فتح کرده اند؟

لازمه باور شیعه آن است که دین اجرا نشده است؛ زیرا صحابه پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به او خیانت کرده، فرمانش را اطاعت نکردند و امامان شیعه پس از

ص: 142

على علیه السلام آمدند، ولی امکان رساندن دین را پیدا نکردند؛ زیرا که قدرت در دست ایشان نبود. در این هنگام، دین حق آشکار نشد و شیعیان در نهان به آن عمل کردند و این برخلاف قرآن کریم است.

خداوند فرموده است: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ » (1)؛ «خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین قرار دهد؛ همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند و هرکس پس از آن به کفر گراید، آنان اند که نافرمان اند».

آیا این وعده تحقق نیافته است؛ چرا که خداوند امت اسلامی را جانشین کرد و دین را به سود ایشان مستقر نمود و مردم را در دوران های حکومت های اسلامی در امنیت قرار داد؟

نصف آن از انفاق صحابه نرسد».

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم این سخن را به خالد گفت و این در هنگامی بود که وی به عبدالرحمن بن عوف دشنام داد و عبدالرحمان از سابقین بود، در حالی که خالد بعد اسلام آورد.

2- از عبدالرحمن بن عمر، از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود: «خير الناس قرنی ثم الذين يلونهم، ثم الذين يلونهم...» (1)؛ «بهترین مردم، هم روزگاران من اند، سپس مردمانی که پس از آنان می آیند و آنگاه مردمانی که پس از ایشان می آیند...».

فضائل صحابه با نام هایشان در صحیحین و دیگر منابع بسیار است و اگر می خواهی به آنها رجوع کن.

تومیدانی که محققان اهل سنت در روایت درنگ می کنند و درباره راویان دقت به خرج می دهند، به ویژه بخاری و مسلم که تنها روایاتی را در کتاب های خود می آورند که از نگاه آنان صحیح باشد.

پس از این مقدمه، به روایتی می نگریم که در حديث سابق آمده است. این حديث را گروهی از صحابه روایت کرده اند که عبدالله بن عباس، ابوهریره، انس و اسماء دختر ابی بکر از آن جمله اند. این روایت در صحیح بخاری موجود است و برای آن عبارت های گونه گونی نقل شده است:

در روایت عبدالله بن عباس آمده است: «انه سيجاء برجال من امتی؛ مردانی از امتم را می آورند...».

در روایت ابوهریره آمده است: «الا ليذادن رجال عن حوضی؛ هان! مردانی از کنار حوض من رانده می شوند».

ص: 144

چند نکته:

اولا: این روایات را خود صحابه روایت کرده اند و این به دلیل امانت داری و راستگویی آنان است، اگر مرتد شده بودند، این احادیث را روایت نمی کردند.

ثانيا: معنای روایت: یا مقصود از این روایت، خود صحابه و همه آنان است و این معنا را نمی توان پذیرفت؛ زیرا با آیات پیشین و احادیث صحیحی که در فضیلت همۀ آنان رسیده است ناسازگاری دارد.

یا اینکه مقصود از این روایت، برخی از آنان است و این نیاز به دلیل قطعی دارد و دلیل قطعی وجود ندارد.

یا اینکه مقصود از این روایت، برخی افراد امت است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن ها را اصحابش نامیده است؛ زیرا همه امت، اصحاب او به شمار می روند؛ چرا که در دین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و در بهشت با او شرکت دارند، یعنی در بهشت او را همراهی می کنند و هنگامی که این گروه کنار حوض او می آیند و در آنان نشانه مسلمانان دیده می شود و در همین حال، از حوض رانده می شوند، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می گوید: اصحابم، اصحابم ... در برخی از این روایات آمده است که حضرت نمی گوید: اصحابم، بلکه می گوید: الاهلم (هان! بیاورید). در برخی از این روایات به تصغير آمده است: اُصيحابی (اصحاب کوچکم!) چنین برمی آید که همین معنا مراد است و ما همین معنا را باور داریم.

سبب صدور این حدیث، چنان که معروف می باشد، این است که علی رضی الله عنه خواست با دختر ابوجهل ازدواج کند.

چند نکته:

1- علی رضی الله عنه همان کسی است که این حدیث درباره او رسیده است. بنابراین، آیا عمل او (= ازدواج با دختر ابوجهل) كفر بوده است؟ حاشا که چنین باشد؛ زیرا او خواست کاری را انجام دهد که در شریعت مباح است، یعنی قانون چندهمسری و نمی دانست که دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خصوصیت ویژه ای دارد و به همین جهت از دختر ابوجهل خواستگاری کرد.

برای این کار علی رضی الله عنه سه احتمال وجود دارد:

الف) این کار او کفر باشد و این را هیچ کس نگفته است و کسی ادعا نکرده که او از نو اسلام آورده است.

ب) این کار او معصیت بوده و او از آن توبه کرده و توبه اش قبول شده و گناه او از میان رفته است.

ج) کار او اجتهادی بوده که نادرست از کار در آمده و این اجتهاد نادرست او آمرزیده شده است.

2- این عمل على رضی الله عنه نشان می دهد که او معصوم نیست.

3 - ابوبکر کار مباحی را انجام نداد که انجام دادن یا ندادن آن یکسان باشد؛ بلکه او کار واجبی را انجام داد و حدیثی را از پیامبرش به نقل کرد و این به دلیل شدت محبت او به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود و از اینکه نافرمانی پروردگارش را بکند بیم داشت. او از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیده بود که می فرماید: «لا نورث ما تركناه صدقة؛ ما ارث نمی گذاریم. آنچه را ما بر جای می گذاریم، صدقه است».

ص: 146

4- این حدیث را ابوبکر و عمربن خطاب روایت کردند و عمر از صحابه ای که در بیان این حدیث حضور داشتند، درخواست شهادت کرد و از جمله این صحابه ، عثمان، علی، عباس، عبدالرحمن بن عوف، زبیر وسعد بن ابی وقاص بودند. آنان در صحیح بخاری و صحیح مسلم به این حدیث اعتراف کرده اند. صحیح بخاری در کتاب الفرائض، باب قول النبي صلی الله علیه و آله و سلم آن را روایت کرده است: «لا نورث و في الجهاد والمغازی و رواه مسلم في الجهاد / باب حكم الفي ...».

این ارث را عمربه على وعباس برگردانید؛ اما آن دو با یکدیگر اختلاف کردند.

5- علی رضی الله عنه پس از آنکه خلافت را در دست گرفت، چیزی را از آنچه در دوران شیخین بود تغییر نداد و به همین دلیل، میراثی را تقسیم نکرد و چیزی از آن را به حسن وحسين نداد و این نشان می دهد که سخن ابوبکر رضی الله عنه از دیدگاه او درست بوده است.

6- فاطمة رضي الله عنها به این دلیل میراث خویش را مطالبه کرد که گمان می کرد او همانند سایر مردم ارث می برد و چون حدیث پیامبر را به آگاهی او رسانیدند، گمان نمی کنم که مطالبه خود را ادامه داده باشد؛ زیرا او با پدرش مخالف نمی ورزید و اگر مخالفت می کرد،باز هم تبعیت از فرمان پدرش به عنوان قانونگذار از تبعیت از سخن او سزاوارتر بود.

7- فرض کن که ابوبکر اجتهاد کرده و به خطا دچار شده است . که البته فرضی است ناممکن، زیرا که در اینجا نص وجود دارد - لیکن فرض كن او اجتهاد کرده است؛ اما کار او از کار علی رضی الله عنه کمتر نیست و آنچه را شما درباره علی پاسخ دهید، ما همان را درباره ابوبكر رضی الله عنه پاسخ می دهیم.

خداوند فرموده است: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ

ص: 147

وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ أُولَئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ » (1)؛ «زنان پلید برای مردان پلیدند و مردان پلید برای زنان پلید و زنان پاک برای مردان پاک اند و مردان پاک برای زنان پاک. اینان از آنچه درباره ایشان می گویند برکنارند، برای آنان آمرزش و روزی نیکوخواهد بود».

چند نکته:

1- آیه برای تبرئه عائشه از آنچه به او نسبت دادند، نازل شده و خداوند خبر داده است که زنان پلید برای مردان پلیدند و ... تا نشاندهد که خداوند مقتدر و بزرگ نمی گذارد زنی ناپاک همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شود که پاک ترین پاکان است.

مقصود از خبیث در اینجا مرتکب شونده «زنا» است. اما همسران نوح و لوط علیهما السلام هرد و کافر بودند و ازدواج با زن کافر در شریعت آنان روا بوده است، لیکن در شریعت ما روا نیست، مگر با زن کتابی که زناکار نباشد.

اما ازدواج با زن زناکار در شریعت ما، هرچند که مسلمان باشد، روا نیست؛ زیرا پیامدهای فاسدی دارد و موجب درهم آمیختن نسب ها می شود، همان گونه که خداوند فرموده است: «وَالزَّانِيَةُ لَا يَنْكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ وَحُرِّمَ ذَلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ » (2)، «زن زناکار را جزمرد زناکاریا مشرک به زنی نگیرد و بر مؤمنان این امرأ حرام گردیده است» .

بنا براین، تفاوت آشکار است.

2- آیه، عایشه را تبرئه کرده و آمرزش و روزی نیکو را به وی وعده داده است. این آیه نشان میدهد که او با ایمان از دنیا می رود؛ زیرا که حکم خدا تغییر نمی کند.

ص: 148

بخاری و مسلم شانزده حدیث از فضایل عمر را در صحیح ترین کتاب ها روایت کرده اند و از آن جمله از محمد بن حنفیه که گفت: «به پدرم عرض کردم: چه کسی پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برترین مردم است؟ پدرم فرمود: ابوبکر. گفتم: سپس چه کسی؟ گفت: سپس عمرو ترسیدم که بگوید: عثمان. گفتم: سپس تو؟ گفت: من تنها یکی از افراد مسلمانانم» (1). صحیح بخاری، ح3671.

ابن عباس روایت کرده و گفته است: «وقتی عمر را در تابوتش گذاشتند، مردم می آمدند و دعا می کردند و نماز می گزاردند و من هم در میان آنان بودم. ناگهان شخصی شانه ام را گرفت، دیدم علی بن ابی طالب علیه السلام است. او برای عمر طلب رحمت کرد و گفت: از گذشتگان، عمل کسی نزد من همانند عمل تو محبوب نیست. سوگند به خدا، گمان می کنم که خداوند تو را با آن دو دوستت قرار دهد و من بارها از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: «من با ابوبکر و عمرمی روم و با ابوبکر و عمر داخل می شوم و با ابوبکر و عمر خارج می شوم»(2). صحیح بخاری، ح3685؛ صحیح مسلم، ح2389.

آنچه گفته آمد، پاره ای از گواهی های صحابه از آل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود.

4- پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گاه به سخن عمر عمل می کرد و قرآن هم هماهنگ با آن نازل

می شد؛ نظیر اینکه مقام ابراهیم جایگاه نماز باشد، و حجاب و امثال آن.

بنابراین، در اینجا (یعنی صرف نظر کردن پیامبر از نوشتن وصیت) نیز شایدبه آن دلیل بوده که آن حضرت به سخن عمر تمایل پیدا کرده باشد و شاید عمران سخن را به دلیل اینکه آن درد را در وجود او دیده و از باب دلسوزی یا همانند آن

ص: 150

گفته است و کسی تصور نمی کند که او قصد آزار پیامبر را داشته است؛ زیرا او کسی است که قرآن به نفع او گواهی داده؛ چه، وی از نخستین مهاجران سبقت گیرنده در اسلام بوده و فضایل او در روایاتی که پیش تر بیان شد، آمده است.

این بود مهم ترین چیزهایی که درباره آن ها پرسش کردی؛ اما سایر پرسش های شما، مسائل اجتهادی است (که هرکس می تواند نظر خود را داشته باشد).

وقتی امکان اجتهاد وجود داشته باشد، چه نیازی به معصوم وجود دارد؟

3- اهل سنت به صحابه که ناقلان دین و جهادگران در راه دین هستند احترام می گذارند، آنان که شرق و غرب زمین را فتح کردند و قرآنو سنت را پاس داشتند و آن را به گوش جهانیان رساندند.

اما شیعیان از صحابه خرده می گیرند و به جستجوی خطاهای ایشان می پردازند و فضیلت و رنج های آنان را نادیده می گیرند و عمومات قرآن را قید می زنند و آن ها را براساس باورهایی که در ذهن خود دارند، مقید می سازند.

4- از باورهای اهل سنت چنین پیداست که دین اسلام آشکار شده، مردم به آن عمل کرده و سرزمین ها را فتح نموده است؛ اما شیعه بر این باورند که دین، آشکار نشده و مردم به آن عمل نکرده اند.

5- اهل سنت برطبق عقیده خود به على رضی الله عنه احترام می گذارند و باور دارند که او در راه خدا شجاع بوده است و امکان ندارد که وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باشد، ولی در طول بیست و پنج سال زندگی اش پس از مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سکوت اختیار کند و در این باره سخنی نگوید.

اگر علی علیه السلام در این باره سخنی می گفت، به طور حتم راویان اهل سنت آن را روایت می کردند، همان گونه که گوشه ای از روایات آنان را پیش تردیدیم، چه آنان هر آنچه را دیده و شنیده اند روایت می کنند. البته، ممکن است روایاتی در این مورد رسیده باشد، لیکن آن ها درست نیست و ضعیف است. ما انکار نمی کنیم که کتاب های اهل سنت روایاتی را آورده اند؛ اما این روایات دروغ های زیادی دارد.

اما شیعیان می پندارند که به على رضی الله عنه احترام می گذارند و گمان می کنند که اگر علی رضی الله عنه خلافت و وصایت خود را آشکار نمی کرده، به دلیل ترس از جانش

ص: 152

بوده است و این بدترین اندیشه درباره على است. هرچند که شیعیان روایاتی را در این باره آورده اند، لیكن این روایات از نگاه محققان غير صحيح وضعیف است.

6- اهل سنت بر این باورند که امامت یک امر توافقی و شورایی است و وظیفه امت است که هرکس را شایسته این مقام بدانند برگزینند تا وی برطبق قرآن و سنت بر آنها حکومت کند و اختلاف در برداشت اشکالی ندارد.

اما شیعه معتقد است که بر خدا واجب است امامی را منصوب کند و این امام، علی رضی الله عنه است، با اینکه نه در قرآن و نه درست با هیچ عبارتی از امامت یا وصایت نام برده نشده است، بلکه آنچه آمده، عموماتی است که قابلیت تأويل بر چند معنا را دارد.

مسئله امامت، مسئله بزرگی است؛ بنابراین اگر یک مطلب دینی و مشخص می بود، به طور حتم آیاتی با لفظ امامت نازل می شد و احادیث با لفظ آن می آمد، خواه مردم به آن عمل می کردند خواه عمل نمی کردند. آن گاه خداوند نسل این امامان را تا روز قیامت باقی می گذاشت.

خداوند به موضوعی کم اهمیت تر از موضوع امامت، یعنی داستان زید و همسرش که پیامبر در آن تردید داشت، تصریح کرده است. شما بگویید: کدام یک از این دو موضوع مهم تر است؟

7- کاری که شیعه پس از قطع شدن نسل امامت کرده اند، همان چیزی است که اهل سنت پس از مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کرده اند؛ با این تفاوت که شیعه کوشیدند مغالطه کنند و به همین دلیل، مدتی بدون مشکل باقی ماندند، سپس «ولایت فقیه» را اختراع کردند که پس از مرگ پیامبر به آن قائل شدند و تا امروز امورشان را با آن اداره می کنند.

8- اهل سنت اعتراف دارند که پس از صحابه، برخی راویان بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

ص: 153

دروغ بسته اند؛ زیرا صحابه همگی عادل اند و دیده نشده که از روی عمد دروغ بگویند و اعتقاد نداشتن به عدالت آنان به معنای ویران کردن دین است.

اما شیعیان چنین اعتقادی ندارند، بلکه بسیاری از صحابه را دروغگو می دانند و این سخن در تمام دین شک ایجاد می کند؛ زیرا دین حقی که بتوانیم خدا را با آن عبادت کنیم، امکان ندارد از راویان دروغگو فرا گرفته شود.

این چیزی است که موجب شک در مقاصد شیعه می شود؛ زیرا موضع آنان نسبت به صحابه تمامت دین را ویران می کند و خداوند عالم و پیامبرش را زیر سؤال می برد.

9 - اهل سنت بر این باورند که گروهی که قصد از میان بردن دین را داشتند یا ناآگاهانی که می خواستند دین را یاری کنند، احادیث بسیاری را وارد آن کرده اند؛ اما این احادیث از سوی علما شناسایی شده است.

اگر در منابع اهل سنت، مثلا هزار حدیث جعلی وجود دارد، در منابع شیعه دوازده هزار حدیث جعلی وجود دارد؛ چه بیشتر احادیث از زبان معصوم جعل می شود و معصوم از دیدگاه اهل سنت جز رسول خدا نیست. اما شیعیان دوازده معصوم دارند و به همین دلیل، احادیث جعلی نزد آنان بیشتر است و کسی که از کتاب های دو طایفه آگاه باشد، درستی این سخن برایش روشن می شود. .

10 - اهل سنت براساس عقیده ای که دارند، پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به عصمت احدى حتی ابوبکر و عمر قائل نیستند، هرچند که اجتهاد آن ها را، در صورتی که برخلاف نص نباشد، مشروع می دانند.

اما شیعه قائل به عصمت امامان خود می باشند و چنانچه ببینند که یکی از آنان برخلاف قواعد عقیده ایشان سخن گفته است، می گویند: تقیه کرده است. شگفت از این گستاخی!

ص: 154

حسن از امامت کنار می رود، در حالی که معصوم است و از یکی از ارکان ایمان کناره گیری می کند تا به آن گونه که خود شیعیان معتقدند - زندگی اش را پاس بدارد.

آیا برای انسانی که از خاندان نبوت است و اعتقاد دارد که از سوی خداوند جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و دارای مقامی به سان نبوت می باشد، شایسته است که به دلیل حفظ جانش از این مقام دست بکشند، در حالی که ما در تاریخ کسانی را می بینیم که به خاطر دین خویش آن قدر پایداری کرده که در راه خدا کشته شده اند و حال آنکه آنان نه پیامبر بوده اند و نه جانشینان معصوم ایشان ؟!

از باب نمونه، (روح الله الموسوی) الخمینی برعقیده خویش پایداری کرد و شکنجه و تبعید شد، سپس پیروزمندانه بازگشت. در این صورت، باید [امام] خمینی از جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بهتر باشد.

11- شیوه اهل سنت در پذیرش روایات، شیوه ای محکم و خردمندانه است؛ زیرا آنان شرح حال همه راویان را ثبت کرده و از طریق روایاتی که نقل کرده اند درباره آنان داوری نموده اند. از این رو، آنچه را که با معیار جرح و تعدیل مطابقت داشته، پذیرفته و آنچه را با آن مخالف داشته، رد کرده اند. این قاعده ای است که هرکه با آن مخالفت ورزد او را به آن باز می گردانند.

اما شیعه چنین شیوه ای ندارند و شما می توانید دیباچه چند کتاب رجالی اهل سنت را با مقدمه چند کتاب رجالی شیعه مقایسه کنید.

شما آشنا به علم حدیث هستید، باید از سر تحقیق و بی طرفانه قضاوت کنید.

جزاندکی - به همین ترتیب عمل شده است.

اصلاح جامعه بشری و اجرای عدالت و تربیت بشر آمده بود در این باره توفیق نیافت (1).

4- پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیم از آن داشت که اگر امامت در قرآن آورده شود، پس از وی قرآن دچار تحريف گردد، یا اختلافات میان مسلمانان شدت پیدا کند و این امر اسلام را تحت تأثیر قرار دهد (2).

برادر محمد! آیا می بینی که عقیده شیعه به کجا پایان می یابد؟ به متهم کردن صحابه، بر پنهان کردن آیات. آیا بشر می تواند چیزی را از کتابی پنهان سازد که آفریدگار مقتدر و بزرگ تعهد کرده است که آن را حفظ کند؟ آیا این سخن، عیب گرفتن در کار آفریدگار نیست؟ وانگهی آیا نمی بینی که چگونه [امام] خمینی از متهم کردن صحابه، به متهم کردن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می رسد و او را متهم می کند که فرمان خدا را آنگونه که دستور داده ابلاغ نکرده است؟ آیا در این صورت، ایمان به پیامبری که به زعم [امام] خمینی فرمان پروردگارش را انجام نداده است باقی ماند؟ سپس آیا می بینی که چگونه از دیدگاه او، حضرت محمد وهمه پیامبران به ناتوانی متهم شده اند؟

این است محصول عقاید نادرست که صاحبان این عقاید هدف معینی را مشخص می کنند و خدا و پیامبرش را به محاکمه می کشند. چنانچه شما سخن امام خمینی را جستجو کنید، می بینید که او حتی برای خدا هم احترام قائل نیست؛ زیرا خدای سبحان را بدون تعظیم و احترام نام می برد و برای پیامبر او محمد صلی الله علیه و آله و سلم نیز احترام قائل نیست و این در متون او پیدا و آشکار است. بارخدایا! من از تو به خاطر این مطالب آمرزش می طلبم و از پیامبرت، بزرگ دنیا وسرور بشرو خلیل خدای رحمان پوزش می خواهم که این متون را نقل می کنم و از خلفای راشدین از نگارش این متون بخشش می طلبم و خداوند هدایت کننده به راه راست است.

ص: 157

دانشجویان علوم دینی در حوزه علمیه و دانشگاه درس میدهم و بسیاری از دانشجویانم در دانشگاه غیرایرانی اند و گاه اتفاق می افتد که در بعضی ترم ها همه دانشجویانم از برادران اهل سنت هستند و بسیاری از اوقات در سالن درس، مسائلی مطرح می شود که در ارتباط با اختلاف شیعه و سنی و شبهات مطرح شده میان این دو گروه است و به همین دلیل، دانشجویان هریک از این طایفه دوست دارند چیزی را بشنوند که برایشان قانع کننده باشد.

2- از آنجا که اساس تدریس من پیرامون علوم رجال، حدیث و فرقه های اسلامی دور می زند، تمامی کتاب های شیعه و سنی را که در این باره وجود دارد گرد آورده ام، به گونه ای که شمار کتاب هایی که در این زمینه در کتابخانه شخصی من موجود است به حدود هشت هزار کتاب می رسد و حدود سه هزار عنوان از این کتاب ها از کتاب های اهل سنت در رشته های فقه، اصول، رجال، كلام وامثال آن است.

جای تأسف بسیار است که ما در کتابخانه های شخصی یا عمومی اهل سنت، شمار قابل توجهی از کتاب های شیعه را نیافتیم و شگفت آور است که برخی از برادران اهل سنت برشیعه دروغ می بندند و چیزی را از آنان نقل می کنند که در کتاب هایشان وجود ندارد. همان گونه که این موضوع را در دیداری که با شیخ جمیل بن محمد بن زینو داشتم، گفتم و این هنگامی بود که ویبرخی از مطالب کتاب لله ثم للتاريخ را برایم خواند. من گفتم: نویسنده این کتاب، روایات بسیاری را از کتاب من لایحضره الفقيه در برخی از صفحات نقل کرده است، با اینکه این روایات نه در این کتاب و نه در دیگر کتاب های حدیثی شیعه وجود دارد.

3- برایم بسیار اتفاق افتاده است که پس از پرسش از برخی علمای اهل سنت در ایران و خارج آن درباره پاره ای از شبهات عقیدتی و امثال آن، با تأسف شديد، به جای پاسخ درست و متقاعد کننده، با دروغ بستن ها و تهمت ها و ناسزاها روبه رو

ص: 159

می شدم (1). با اینکه می دانم، این روش کسی است که دلیل ندارد و شاید شما نخستین کسی باشید در زندگی من که از این روش زشت خودداری کردید.

4- من در نامه ای که برای شما فرستادم، یادآور شدم که از شما پاسخ هایی می خواهم که قانع کننده باشد. اما وقتی نامه شما را خواندم، متأسفانه در آن گمشده خود و پاسخ مورد نظرم را نیافتم؛ چرا که استدلال بر موضوع خاصی به کتاب و سنت، زمانی کامل است که تمامی آیات و روایات مربوط به آن، نقل شود، نه اینکه آنچه را که به نفع ماست انتخاب کنیم و آنچه را که به زیان ماست نادیده بگیریم؛ زیرا این کار، نوعی انحراف از حق است و از ارزش کار علمی می کاهد.

همچنین، برای یک محقق لازم است که وقتی سخنی را از شخصی یا گروهی نقل می کند، منبع سخن او را بیان کند تابرای دیگران این امکان وجود داشته باشد که منبع را ببینند، سپس به داوری بپردازند و حق را از باطل جدا سازند.

در نامه شما در مسئله صحابه و بانو عائشه دیده می شود که آیات و روایاتی را با تأویل و تفسیر در ستایش صحابه آورده اید، در حالی که این تفسیر و تأويل با سیاق آیه ناسازگار است و به زودی به این موضوع اشاره خواهم کرد؛ اما از آوردن آیات و

ص: 160

روایاتی که آنان را نکوهش کرده اند خودداری کرده اید، در حالی که باید آن ها را هم می آوردید تا مخاطب میان این دو دسته از آیات و روایات مقایسه کند و به داوری بپردازد و به نتایج سودمند دست یابد.

برادر عزیز! شما در نامه خود زیرعنوان: «موارد اختلاف در دیدگاه های شیعه و سنّی» مطالبی را در پیوند با عقاید شیعه امامیه آورده اید، بی آنکه گوینده و منبع آن را نام ببرید، نظیر اینکه می گویید: «از عقیده شیعه چنین و چنان فهمیده می شود» (1).

من مؤكدا می گویم که تاکنون این مطالب را نه از احدی از علمای شیعه شنیده ام ونه آن را در یکی از کتاب های معتبر شیعه خوانده ام و حقیقت را به شما می گویم که اگر چنین سخنانی در حوزه های علمیه یا در دانشگاه مطرح شود، هیچ کدام از طلاب و دانشجویان آن را نمی پذیرند، مگربا دلیل و در غیر این صورت، گوینده را به دروغ و تهمت زنی متهم خواهند کرد و به وی اجازه حضور در درس را نه در حوزه علمیه و نه در دانشگاه نخواهند داد.

کسی که امانت دار است . چنان که جناب عالی را چنین یافتم - باید گوینده این سخن از شیعه را نام ببرد؛ آیا مقصود او از شیعه، غلاة است نظیر خطابیه، غرابيه، علباویه، مخمّسه، بزیعیه و امثال آنان از گروه های نابود شده؛ اینها شیعه امامیه هستند؟ آیا این کار ظلم فاحش نیست؟ چرا که شیعه امامیه این گروه ها را از زمره گروه های اسلامی نمی داند تا چه رسد به اینکه آن ها را در شمار شيعه اماميه بداند.

فقیهان امامیه در کتاب های فقهی خود به گمراهی غالیان حکم کرده اند (2) و به

ص: 161

خروج آنان از اسلام فتوا داده اند، هرچند که آنان به دروغ، خود را به آن منتسب کرده اند (1). در کتاب جواهر الكلام (2)آمده است: «هیچ تردیدی در نجاست و کفر آنان (غالیان) وجود ندارد، سپس از شماری از فقیهان در این باره نقل اجماع کرده اند(3). فقیهان امامیه به نجاست غاليان (4)، نجاست حیوانی که آنان سر ببرند، نجاست پس خورده آنان (5)، جایز نبودن غسل دادن مردگان ایشان و نماز گزاردن برآنان (6)، جایز. اما

ص: 162

نبودن ازدواج با آنان (1) وارث نبردن آنان از مسلمانان (2) حکم کرده اند.

نیز به جایز نبودن روایت از آنان و حتی سقوط روایت کسی که از آنان روایت کند (3) و اعتبار نداشتن توثيق آنان (4) قائل شده اند.

برادر گرامی! پس از این سخنان، آیا منصفانه است که عقاید برخی از فرقه های باطل و از میان رفته را به همه شیعیان نسبت دهید؟ به گونه ای که شخص ناآگاه توهم کند که این مطالب جزء مذهب همه شیعیان است؟ آیاشریعت به ما اجازه می دهد که نیکوکار را با سنگ بدکار بزنیم و بی گناه را به گناه گناهکار مجازات کنیم؟

به خدا سوگند، رشد یافتگی و انصافی که در شما سراغ دارم، مرا وادار کرده که با کمال اطمینان به شما بگویم: اگر شما دیدگاه امامیه را از کتاب هایشان که در طول چهارده قرن نگاشته شده بر می گرفتید، به طور حتم دیدگاهتان درباره شیعیان غیر از آنچه بود که در پاسخ شما خواندم.

از این رو، از شما خواهش می کنم که در موضوع فقه، به کتاب جواهرالکلام شیخ محمدحسن نجفی یا منتهى المطلب علامه حلی، از فقیهان امامیه رجوع کنید و به کتاب المغنی ابن قدامه یا المبسوط سرخسی یا مواهب الجليل رعینی یا تلخيص الحبير ابن حجر، وفتح العزيز رافعی از فقیهان اهل سنت، مراجعه نمایید و این دو مجموعه را در مقایسه گیرید و آنگاه برطبق آنچه از دیدگاه شما درست است،

ص: 163

داوری کنید.

همچنین کتاب معجم رجال الحديث از کتاب های رجال شیعه، تهذيب الكمال یا سیراعلام النبلاء از اهل سنت را برگیرید و میان آن ها مقایسه کنید. نیز در رشته اصول فقه شیعه، کتاب های المحاضرات و مصباح الاصول آية الله خویی و در اصول فقه اهل سنت، کتاب الاحکام آمدی، المحصول رازی، المستصفی غزالی یا الفصول جصاص را بگیرید و میان آنها مقایسه کنید.

بنابراین، درست نیست که شما برخی مطالب بی اساس را نقل کنید و با استناد به گفتار مخالفان شیعه، آن را به آنان نسبت دهید، بی آنکه در شناخت دیدگاه های شیعه امامیه به علمای آنان رجوع کرده باشید و دیدگاه های آنان را در اصول و فروع از کتاب های ایشان برگیرید.

شگفت آور است که احمد امین مصری در کتابش به نام فجرالاسلام نوشته است: «شیعه پناهگاه هرکسی بوده است که می خواسته اسلام را نابود کند» (1).

او پس از نوشتن کتابش به بغداد و نجف مسافرت کرد و یکی از علمای شیعه به او اعتراض کرد و او را به دلیل نوشتن آن سخنان یاوه مورد سرزنش قرار داد. او بالاترین عذری که برای این کار آورد، ناآگاهی و کمبود منابع بود (2).

ابن حزم ظاهری می گوید: «برخی از شیعه امامیه ازدواج با نه زن را جایز میدانند» (3). وقتی دانشجو این سخن را از ابن حزم بخواند، سپس به کتاب های فقهی امامیه رجوع کند و دریابد که امامیه از نگاه نص و فتوا بر حرمت ازدواج بالاتر

ص: 164

از چهار زن اجماع دارند و این حکم از ضروریات مذهب آنان است، فاتحه تقوای ابن حزم خوانده می شود.

حتی اگر کسی جستجو و تحقیق کند، موضوع را برعکس خواهد یافت؛ زیرا گروهی از پیشوایان اهل سنت به جایز بودن ازدواج با ممه زن قائل شده اند و به آیه کریمه قرآن استدلال کرده اند؛ مثلا فخرالدین زیلعی حنفی چنین گفته است: قاسم بن ابراهیم گفته است: ازدواج با نه زن جایز است، زیرا خداوند با این سخن خویش: «مثنی» ازدواج با دو زن را مباح کرده است، سپس «ثلاث و رباع» را با واو به آن عطف کرده و حرف واو برای جمع است و به همین دلیل، مجموع می شود: نه، همانند او از نخعی و ابن ابی لیلی نقل شده است» (1).

عینی گفته است: «قاسم بن ابراهیم گفت: ازدواج با ممه زن جایز است و همانند او از نخعی و ابن ابی لیلی نقل شده است؛ زیرا که او برای جمع است»(2).

یکی از علمای اهل سنت و بلکه گروهی از آنان قائل به جواز ازدواج با هرشماری شده است که شخص بخواهد. نظام الدين اعرج مفتر نیشابوری در تفسیر آیه یادشده گفته است: «گروهی ازدواج با هرشماری را که خواسته شود جایز دانسته اند؛ زیرا آیه «فانكحوا ما طاب لكم من البناء و در همه شماره ها اطلاق دارد» (3).

همچنین وقتی یک دانشجوی ستی میان میلیون ها شیعه زندگی می کند و سخن دکتر عبدالله محمد غریب را می خواند که شیعه بر این باور است: ازدواج با

ص: 165

مادر، نیکی به پدر و مادر است و این کار از نگاه آنان از بزرگ ترین اعمالی است که انسان را به خدا نزدیک می سازد (1)، یقین پیدا می کند که در این نویسنده، اثری از دیانت و تقوا وجود ندارد.

برادر عزیز! آیا امثال جناب عالی، اجازه می دهید که وقتی ما آنچه را که به گروه خطابيه وحدثيه - دو فرقه از اهل سنت معتزله - نسبت داده می شود و برای همخوانی بانصارا یکی از احکام الهی را برای حضرت مسیح اثبات می کنند یا به تناسخ قائل اند (2)، می خوانیم، آن را به همه اهل سنت نسبت دهیم و آن را عقیده آنان بدانیم؟

آیا منصفانه است که کسی از ابوحنیفه این حکم را بخواند: «حد بر کسی که با زنی آمیزش کند که او را برای زنا اجیر کرده است، واجب نیست» (3)، سپس این حکم را به همه اهل سنت نسبت دهد؟

خطیب با اسنادش از ابوبکر بن عياش روایت کرده است که او به نوه ابوحنیفه گفت: «چه بسیار فرج های حرامی که جد توآن ها را مباح کرد؟» (4) ابن حبان از هدبة بن عبدالوهاب نقل کرده است که او می گفت:

فكم منفرج محصنة عفيفة *** أحل حرامها بأبی حنیفه (5)

چه بسیار فرج های پاک و باعفتی که حرمت آنها توسط ابوحنیفه حلال شد.

ص: 166

در اینجا توجه شما را به آرای برخی از علمای الازهر شریف پیرامون شیعه که پس از خواندن کتاب هایشان صادر شده است، جلب می کنم:

استاد عبدالهادی مسعود ابیاری (1) می گوید: «تردیدی نیست که مذهب شیعی یکی از مذاهب مهم اسلامی است که بیش از یک صد میلیون مسلمان در اقصی نقاط هند و ایران و عراق پیرو آن می باشند. من بسیاری از کتاب های شیعه و همچنین دیدگاه هایی را که گفته می شود با دیدگاه های اهل سنت اختلاف زیادی دارد، دنبال کردم و دریافتم که این سخنان پایه و اساسی ندارد» (2).

دکتر ابوالوفا تفتازانی (3) می گوید: «بسیاری از پژوهشگران، خواه در شرق خواه در غرب، چه قدیم چه جدید، گرفتار داوری های نادرستی درباره شیعه شده که به دلایل و شواهد نقلی قابل اعتمادی تکیه ندارد و برخی از مردم نیز همین داوری ها را در میان خود رواج داده اند، بی آنکه از خود، درباره صحت و سقم آن بپرسند.

از چیزهایی که نباید درباره آن تردید کرد، آن است که هر پژوهشگری که بخواهد درباره تاریخ شیعه یا عقاید یا فقه آنان تحقیق نماید، باید در مرحله نخست و پیش از هر چیزی برمیراث خود شیعه در این زمینه ها تکیه کند. نیز از جمله عواملی که به بی انصافی نسبت به شیعه انجامیده، آن است که استعمار غربی در دوران ما می خواهد اختلاف میان شیعه وستی را گسترش دهد تا امت اسلامی به بیماری اختلاف و چنددستگی گرفتار شوند. از این رو، به برخی از

ص: 167

خاورشناسان خود سفارش کرده که به نام تحقیق دانشگاهی آزاد، این هدف را دنبال کنند.از چیزهایی که بسیار تأسف آور است آن است که برخی از پژوهشگران مسلمان در دوران کنونی در دیدگاه هایشان از همان خاورشناسان پیروی کرده اند، بی آنکه به اهداف آنان پی ببرند».

تا آنجا که این دکتر می گوید: «مقدار اختلاف موجود میان سنی و شیعه بیشتر از اختلافی نیست که میان مذاهب امام مالک و پیروان او که اهل رأي وقياس هستند وجود دارد»(1).

نام هایشان ثبت شده از ده هزار کمتر است (1). از این رو، این سخن که صحابه از اول تا آخرشان عادل اند و آنان شخصیت های آرمانی هستند، آن چنان غریب است که ثابت نمی شود، مگر اینکه دلیل نیرومندی وجود داشته باشد که تمامی شبهات پیرامون عدالت آنان را از میان ببرد.

اثرگذاری مصاحبت از نگاه کسی که همه صحابه را عادل میداند به سان ماده شیمیایی است که برای تبدیل عنصری همانند مس به عنصری دیگر همانند طلابه کار می رود و گویی این مصاحبت، صحابی را، هرچند در مدت چند ساعت، به انسان آرمانی آراسته به عدالت تبدیل کرده است و این چیزی است که برهان و عقل سلیم آن را نمی پذیرد؛ زیرا پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم از طريق اعجاز به تربیت و آموزش مردم اقدام نکرد. خداوند بلندمرتبه فرموده است: «وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا » (1)؛ «اگر پروردگار تو می خواست، قطعا هرکه در زمین است همه آنها یکسر ایمان می آوردند». «قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ » (2)؛ «بگو: برهان رسا ویژه خداست و اگر می خواست قطعا همه شما را هدایت می کرد». بلکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با روش های متعارف، به هدایت مردم پرداخت و آنان را به حق فرا خواند؛ نظیر تلاوت قرآن، فرستادن نمایندگان و مبلغان دینش به نقاط جهان و امثال آن. دعوتی که براین اساس باشد، اثر آن در دل ها، برحسب استعدادها و قابلیت ها متفاوت خواهد بود و به همین دلیل نباید اثرگذاری این دعوت را نسبت به همه یکسان بدانیم.

خود به خود پی می برد که باید به این گروه احترام بگذارد. ليكن داوری درباره عموم صحابه ایجاب می کند که همه آیات قرآنی را که درباره ایشان نازل شده است بررسی کنیم؛ زیرا در قرآن حکیم آیاتی به چشم می خورد که به روشنی نشان می دهد، گروه هایی از صحابه هستند که در اخلاق، خصلتها، رفتارها و کردارها با گروه پیشین ناسازگاری دارند؛ همانند منافقان که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در طول زندگی اش رنج دادند.

از این رو، چنانچه منافقان، گروهی اندک و غیر تأثیرگذار بودند، به طور حتم قرآن کریم تا این اندازه به آنها توجه نمی کرد. گروهی از پژوهشگران پیرامون نفاق و منافقان رساله ها و کتاب هایی نوشته اند. برخی از این پژوهشگران به شمارش آیاتی که درباره آنان است پرداخته و دیده اند که تعداډ آیات مربوط به آنان، به یک دهم قرآن رسیده است (1)و این، نشانگر بسياري اصحاب نفاق و اثرگذاری آنان در آن روزگار در جامعه اسلامی است. اینک به بیان آیاتی می پردازیم که درباره آنان نازل شده است:

از آن ها را نمی شناخت: «وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ » (1)؛ «برخی از بادیه نشینانی که پیرامون شما هستند منافق اند و از ساکنان مدینه نیز عده ای برنفاق خوگرفته اند. تو آنان را نمی شناسی، ما آنان را می شناسیم».

ابن کثیر گفته است: «خداوند به پیامبرش، صلوات و سلام خدا بر او باد، خبر میدهد که در قبایل عرب پیرامون مدینه منافقانی وجود دارند. نیز در میان مردم مدینه منافقانی هستند که «مروا على التفاق»؛ یعنی برنفاق خو گرفته و بدان ادامه دادند» (2).

قرآن کریم توجه ویژه ای به گروه منافقان کرده و نیت های آنان را آشکار ساخته و در سوره هایی چند، آنها را نکوهش نموده است. این سوره ها نشان می دهد که منافقان گروه بزرگی در جامعه اسلامی بوده اند، هرچند که برخی با ویژگی نفاق شناخته می شده و برخی با این ویژگی شناخته نمی شده؛ بلکه به ایمان و دوستی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تظاهر می کرده اند، به گونه ای که هر کس در پیرامون پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده، می ترسیده که آیه ای در شأن او نازل شود و او را در برابر مسلمانان رسوا کند.

ابن جوزی در زاد المسير گفته است: «عمربن خطاب گفت: وقتی سورۂ برائت نازل شد، همه ما گمان می کردیم که درباره هرکدام از ما آیه ای نازل خواهد شد (و وضعیت ما را بیان خواهد کرد)»(3).

ص: 172

سیوطی گفته است: «ابوعوانه، ابن منذر، ابوشيخ وابن مردویه از ابن عباس رضي الله عنهما روایت کرده اند: «از عمر درباره سوره توبه پرسیدند؟ او گفت: این سوره به عذاب نزدیک تر است و تا زمانی که تکلیف همه مردم را روشن نکرده است، دست از سر آنان برنمی دارد» (1).

بن يمان آمده است که گفت: «منافقان امروز بدتر از منافقان دوران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اند؛ زیرا آنان در آن روز پنهانی رفتار می کردند؛ اما امروز آشکارا رفتار می نمایند».

یا اینکه نفاق آنان به کفر بدل شده است، آن گونه که در همین منبع از حذيفه آمده است که گفت: «نفاق در دوران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود؛ اما امروز به کفر پس از ایمان بدل شده است» (1).

ز) پس از همه آنچه گفته آمد، چه بگوییم درباره آنچه آمده است که عمربن خطاب بر هیچ مردهای نماز نمی گزارد، مگر پس از آنکه حذیفه گواهی میداد که او از منافقان نیست؟

ابن کثیر گفته است: «برای ما گفته اند که عمربن خطاب وقتی شخصی وفات می یافت و گمان می رفت که او هم از منافقان باشد، به حذیفه نگاه می کرد که آیا در نماز براو شرکت می کند یا نه و چنانچه او شرکت نمی جست، عمرهم شرکت نمی کرد» (2).

چگونه به دانشجویی که می پرسد: کار نفاق و کمبود آگاهی ایمانی در دل های صحابه ، به جایی رسیده بود که خلیفه عمربن خطاب شک می کرد که آیا او هم از منافقان است یا نه، به وی چه پاسخ دهیم؟

ابن کثیر و طبری گفته اند: «برای ما گفته اند: عمربن خطاب به حذيفه گفت: تو را به خدا سوگند، آیا من هم از آنان (یعنی منافقان) هستم؟ او گفت: نه، ولی پس از تو، دیگر کسی را تبرئه نخواهم کرد» (3).

ص: 174

ح) آیا قبول کنیم که بگویند: منافقان به قدری شناخته شده بودند که نباید آنان را با صحابه در هم آمیخت؟ آنگاه چگونه روایتی را توجیه کنیم که در صحيح بخاری از عمر بن خطاب آمده است که برخاست و گفت: ای رسول خدا، بگذار گردن این منافق را بزنم (مقصود او عبدالله بن أبي بود). اما پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «او را رها کن تا مردم نگویند: محمد اصحابش را می کشد»(1).

همچنین در قضیه «ذوالخویصره» که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پاسخ داد: «پناه می برم به خدا از اینکه مردم بگویند: من اصحابم را می کشم. این شخص (= ذوالخویصرها) و یارانش قرآن می خوانند، لیکن قرآن از حنجره هایشان فراتر نمی رود. آنان از دین خارج می شوند، همان گونه که تیر از بدن شکار خارج می شود»(2).

در داستان حاطب، (عمر) گفت: «بگذار که گردن این منافق را بزنم؟»(3).

درنگی دیگر: چگونه در اینجا، عمر بن خطاب درباره صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم واژه منافق را به کار می برد و درخواست می کند که گردن او را بزند؟ وقتی عمر به یک صحابی «منافق» می گوید، جایز است؛ ليكن اگر کسی بگوید: او عادل نیست، بلافاصله حكم زندیق بودن وی صادر می شود ؟!

ط) اگر همه اصحاب بدون استثنا عادل اند، پس اجرای حدود شرعی توسطابوبکر، عمر، عثمان و علی علیه السلام در حق زناکاران، دزدان و شراب خواران صحابه ،

ص: 175

چه معنایی دارد؟

ی) اجتهاد و تأویلی که هر خلاف شرعی را توجیه می کند، چه معنا و مفهومی دارد؟ نظیر داستان خالد بن ولید در کشتن مالک بن نویره و ابوالغادیه در کشتن عمار...؟

آیا درست است که مخالفت صحابه با احکام قطعی شریعت را زیر سایه اجتهاد توجیه کنیم؟

آیا صحابه به بهانه اجتهاد، مجازند که هر کاری را انجام دهند و حتی برامام زمانشان بشورند و انسان های بسیاری را از پای در آورند و خون های فراوانی برزمین بریزند و این جنایت ها نه تنها گناهی برای آنان محسوب نشود که در برابر همه این جنایت ها پاداش هم دریافت کنند؟، زیرا آنان همه آنچه را انجام داده اند از روی اجتهاد انجام داده اند و عمل به آن واجب بوده است و با انجام دادن واجب، کسی تفسیق نمی شود (1).

آیا این اجتهاد به برخی از آنان اختصاص دارد یا همه آنان را دربر می گیرد و کسانی را که پس از آنان می آیند و سیره آنان را در پیش می گیرند نیز شامل می شود، یعنی از باب عمل کردن به سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم : «اصحابی کالنجوم بأيهم اقتدیتم اهتديتم؛ یاران من همانند ستارگان اند، به هر کدام که اقتدا کنید، هدایت شده اید ؟ »

روانی و اخلاقی به منافقان شباهت دارند. خدای سبحان درباره آنان چنین فرموده است: «وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا » (1)، «و هنگامی که منافقان و کسانی که در دل هایشان بیماری است می گفتند: خدا و فرستاده اش جز فریب به ما وعده ای ندادند».

بنابراین، چگونه ممکن است کسانی که خلف وعده را به خدای سبحان و پیامبرش نسبت می دهند، به تقوا و عدالت موصوف گردند؟

چهارم: آیاتی که درباره تشکیک کنندگان و فتنه انگیزان و جاسوسان آنان نازل شده است: «إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ *وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً وَلَكِنْ كَرِهَ اللَّهُ انْبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِيلَ اقْعُدُوا مَعَ الْقَاعِدِينَ *لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ مَا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا خِلَالَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ » (2)، «تنها کسانی از تو اجازه می خواهند که (به جهاد نروند) که به خدا و روز باز پسین ایمان ندارند و دل هایشان به شک افتاده و در شک خود سرگردان اند. و اگر اراده بیرون رفتن را داشتند، قطعا برای آن ساز و برگی تدارک می دیدند، ولی خداوند راه افتادن آنان را خوش نداشت، پس ایشان را منصرف گردانید و به آنان گفته شد: با ماندگان بمانید. اگر با شما بیرون آمدهبودند جز فساد برای شما نمی افزودند و به سرعت خود را میان شما می انداختند و در حق شما فتنه جویی می کردند و در میان شما جاسوسانی دارند که به نفع آنان اقدام می کنند و خدا به حال ستمگران داناست».

ص: 177

آنان را چنین معرفی کرده است: «وَطَائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ » (1)؛ «و گروهی (تنها) در فکر جان خود بودند و درباره خدا گمان های ناروا همچون گمان های دوران جاهلیت می بردند».

آیا امکان دارد، کسانی که درباره خدا شک و تردید دارند، از عادلان ثقه به شمار آیند؟ (2)

حاصل آنچه در این آیات مشاهده می شود، آن است که در میان اصحاب کسانی وجود دارند که بی تردید عادل وثقه اند و برخی از آنان نیز غیرعادل وضعیف اند.

آورده (که) هر دو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت کردند و کاری از دست شوهران آنها در برابر خدا ساخته نبود و گفته شد: با داخل شوندگان داخل آتش شوید».

اینک ای برادر! آنچه را که از علمای بزرگ اهل سنت در تفسیر این آیه شریفه رسیده است برایتان می خوانیم:

ابن جوزی گفته است: «این سخن خداوند: «فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا » ؛ يعنی آن دو (= نوح و لوط )نتوانستند عذاب خدا را از آن دو زن دفع کنند. این آیه طمع کسانی را قطع کرد که معصیت می کنند، ولی امیدوارند که نیکی دیگران آنان را سود بخشد. آنگاه خداوند خبر داده است که معصیت دیگران زیانی به شخص فرمانبردار نمی رساند و چنین فرموده است: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ ...» (1)همسر فرعون همان آسیه دختر مزاحم رضي الله عنها است. یحیی بن سلام گفته است: خداوند مثل نخست را زده است و با این مثل به عائشه و حفصه هشدار می دهد و آنگاه این مثل را برای آن دو می زند و آن ها را به فرمانبرداری از پیامبرا تشویق می کند، همان گونه که آسیه به موسی ایمان آورد»(2).

طبری پس از نقل این آیه شریفه گفته است: «خوبی این دول(=نوح و لوط) نتوانست از عذاب آن دوزن جلوگیری کند و کفر فرعون نتوانست به همسر فرعون زیانی برساند. سپس وی از بشر روایت کرده است که گفت: یزید نقل کرد و گفت: سعید از قتاده نقل کرد که این سخن خداوند: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ ...»؛ یعنی وقتی این دو همسردو پیامبر خدا، پروردگارشان را نافرمانی

ص: 180

کردند، شوهرانشان نتوانستند در پیشگاه خدا برایشان کاری کنند» (1).

نزدیک به همین سخن، از قرطبی، در تفسیرش نقل شده است (2) .

ابن قیم جوزی گفته است: «در این مثل ها، رازهای زیبایی نهفته است که با سیاق آیه همخوانی دارد؛ زیرا این آیه درباره همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آورده شده است و به آن ها هشدار می دهد که برضد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم توطئه نکنند و اگر آنان از خدا و پیامبرش فرمانبرداری نکنند و آخرت را نخواهند، پیوند ایشان با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سودی به حال آنان ندارد، همان گونه که پیوند همسران نوح و لوط با آن دو پیامبر برای آنها سودی نبخشید و به همین دلیل، برای آن دو، در این سوره ، پیوند نکاح را مثل زده است نه خویشاوندی را.

يحيى بن سلام گفته است: خداوند مثل نخست را زده است تا عائشة وحفصه را هشدار دهد، سپس برای آن دو، مثل دوم را زده است تا آن ها را بر چنگ زدن به فرمانبرداری تشویق کند» (3).

روشن تر از این، سخنی است که شوکانی آن را آورده و گفته است: «چقدر زیبا گفته آن که گفته است: یاد کردن از دو همسر دو پیامبر پس از آوردن داستان آن دو همسر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و همداستانی آن دو ضد آن حضرت، به کامل ترین و رساترین شیوه به این نکته اشاره می کند که مقصود، هشدار دادن به آن دو با دیگر امهات المؤمنين است و بیان این سخن که آن دو اگر چه در نکاح بهترین آفریده خدا و خاتم پیامبران او هستند، لیكن این امر، عذاب خدا را از آن دو باز نمی دارد» (4).

ص: 181

نه همه آنان. او گفته است: «اکثریت (اهل سنت) قائل به عدالت صحابه اند برخی گفته اند: صحابه همانند سایر افرادند. برخی گفته اند: صحابه تا هنگامی عادل اند که وارد فتنه نشوند. از این رو، چنانچه وارد فتنه شوند، عدالت ایشان قابل قبول نیست؛ زیرا که فاسق مشخص نشده است. معتزله گفته است: همه صحابه عادل اند، مگر کسانی که با على علیه السلام جنگیدند» (1).

همچنین، در جمع الجوامع و شرح آن گفته است: «اکثریت به عدالت صحابه قائل اند، ولی در روایت و شهادت، عدالت آنان قابل بحث نیست». سپس دیدگاه های دیگری را مطرح کرده است (2).

حتی برخی از بزرگان همانند تفتازانی بر آن اند که برخی اصحاب از راه حق منحرف شدند و به حد ستم و فسق رسیدند (3). به زودی متن سخن تفتازانی خواهد آمد.

ابوحامد غزالی (درگذشته سال 505 ق) پس از آنکه گفته است: «عدالت صحابه روشن است؛ زیرا خداوند آنان را عادل دانسته و در کتابش از آنان ستایش کرده و این، باور ما درباره آنان است»، اختلاف علما درباره عدالت صحابه را چنین نقل کرده است: «گروهی گفته اند: وضعیت صحابه همانند وضعیت سایر مردم است؛ یعنی باید بررسی شود (که آیا عادل هستند یا نه). برخی گفته اند: آنان در آغاز کار عادل بودند تا اینکه جنگ و دشمنی ها آغاز شد و آنگاه وضعیت تغییر کرد و خون ها ریخته شد؛ بنابراین باید درباره عدالت آنان تحقیق شود. جمهور معتزله گفته اند: عائشه، طلحه، زبیر و همه مردم عراق و شام به دلیل جنگیدن با

ص: 183

امام برحق فاسق اند.

گروهی از پیشینیان قدریه گفته اند: شهادت و گواهی علی و طلحه و زبیر، چه با هم چه جدا از هم را نباید پذیرفت؛ زیرا فرد فاسق در میان آنان را عینا نمی شناسیم.

گروهی گفته اند: ما شهادت هرکدام از صحابه را به تنهایی قبول می کنیم؛ زیرا که فسق او مشخص نشده است؛ اما چنانچه با مخالف خویش باشد و هردو شهادت دهند، شهادت آن ها پذیرفته نمی شود؛ زیرا می دانیم که یکی از آن دو فاسق است. برخی در فاسق بودن عثمان و قاتلان او شک کرده اند»(1).

از هر فردی از صحابه رضي الله عنهم که سخنی را گفته است دستور دهد و حال آنکه میان آنان کسانی هستند که چیزی را حلال می دانند و کسانی هستند که آن را حرام می دانند. تا اینکه گفته است: به صحابه دیدگاه هایشان را در زمان خودپیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بازگو می کردند و این کار را به آن حضرت می رسانیدند و او دیدگاه درست و نادرست را مشخص می کرد و این موضوع پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گسترش بیشتری یافت. سپس ابن حزم موارد بسیاری را آورده است که صحابه بدان فتوا داده اند و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم این فتوا را رد کرده است»(1).

او پس از چند صفحه گفته است: «و اما این سخن آنان: صحابه رضي الله عنهم شاهد وحی بودند و به همین دلیل، از ما به آن داناترند، این سخن آنان را ملزم می سازد که برهمین اساس، تابعین شاهد صحابه بوده اند و آنان به ایشان داناترند و به همین دلیل، تقلید از تابعین واجب است و به همین ترتیب؛ نسلی پس از نسلی تا اینکه به ما می رسد و بر ما واجب است که از نسل قبلی تقلید کنیم، در حالی که این رفتار، ویژگی دین نصاراست که از اسقف هایشان پیروی می کنند، نه ویژگی دین ما. سپاس از آن خداوندی است که پروردگار جهانیان است» (2).

مازری (درگذشته سال 530 ق) (3) در شرح البرهان می گوید: مقصود ما از اینکه

ص: 185

می گوییم: صحابه عادل اند، هر کسی نیست که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را روزی دیده باشد یا او را به گونه ای دیدار کرده باشد یا از بهر حاجتی خدمت او رسیده و با سخنی از او بازگشته باشد؛ بلکه مقصود ما از این سخن کسانی است که همیشه با او بوده اند و او را بزرگ داشته و یاری اش کرده باشند و از نوری که با او فرو فرستاده شده، پیروی نموده باشند و اینان همان رستگاران اند» (1).

ابن عقیل پس از نقل سخنان مازری گفته است: «آلوسی گفته است: مانند این دیدگاه را ابن عماد حنبلی (2) در شذرات الذهب انتخاب کرده است» (3).

ذهبی گفته است: «اگر در جرح و تعدیل را بر خود بگشاییم، شماری از صحابه وتابعین و پیشوایان در آن وارد خواهند شد؛ زیرا برخی از صحابه برخی دیگر را با تأویلی تکفیر کردند که خداوند از همه راضی باشد و آنها رابیامرزدا، زیرا آنان معصوم نیستند و اختلاف و جنگ آنان هم چیزی نیست که ایشان را نزد ما ضعیف گرداند».

ص: 186

او سپس گفته است: «اما صحابه رضي الله عنهم ، گلیمشان جمع شده و هر چیزی که اتفاق افتاده، اتفاق افتاده است و اگر خطایی مرتکب شده اند، حكم خطای دیگر افراد ثقه را دارد؛ زیرا هیچ کس از خطا سالم نمی ماند، لیكن این خطا، نادر است و هرگز زیانی ندارد!؛ چرا که علما به عدالت آنان رأی داده اند و به آنچه از آنان نقل شده، عمل کرده اند و ما هم به آن باور داریم» (1).

آنان از راه حق بیرون رفته و به حد ستم و فسق رسیده اند و موجب آن، کینه، دشمنی، حسد، لجاجت و به دست آوردن فرمانروایی و ریاست بوده است» (1).

او سپس می گوید: «این گونه نیست که هرکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دیدار کرده باشد، آدم خوبی هم باشد، جز اینکه علما به دلیل حسن ظنی که به اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دارند، توجيه و تأويل های خوبی برای عملکرد آنان ارائه داده اند و این باور را به وجود آورده اند که آنان از کارهایی که موجب گمراهی و فسق می شود، به دورند. آنان این کار را برای حفظ باورهای مسلمانان از لغزش و گمراهی نسبت به بزرگان صحابه، به ویژه در حق مهاجران و انصار و کسانی که به بهشت مژده داده شده، انجام داده اند»(2).

می گویم: این سخن، روایتی را تأیید می کند که از ابوبکر روایت شده است. او خطاب به مهاجران چنین گفت: «شما دنیا، پرده های ابریشم و بالش های پرنقش و نگار را می خواهید و طالب ریاست هستید و همه شما آن ها را برای خود می خواهید و همه تان افرادی متکبر و خودخواه هستید» (3).

ابن خلدون، درگذشته سال 808 ق، گفته است: «همه صحابه اهل فتوا نبوده اند و دین از همه آنان گرفته نمی شده است، بلکه این موضوع به حاملان قرآن اختصاص داشته؛ یعنی کسانی که نسبت به ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آن

ص: 188

و سایر مطالبی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرا گرفته بودند، آگاهی داشتند» (1).

دکتر طه حسين، درگذشته سال 1393 ق، می گوید: «ما نمی توانیم درباره اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چیزی را اعتقاد داشته باشیم که خود آنان درباره خودشان نداشته اند؛ زیرا آن ها باور داشتند که بشرند و همانند دیگران در معرض خطاها و گناهان قرار دارند. آنان به یکدیگر تهمت های بزرگی می زدند و گروهی از آنان به کفرو فسق نسبت داده می شدند و کسانی که صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عثمان را یاری دادند، بر این باور بودند که دشمنان ایشان از دین خارج شده و با فرمان آن مخالفت ورزیده اند و به همین دلیل، همه آنان جنگیدن با یکدیگر را حلال می دانسته اند و عملا هم در جمل و صفین با یکدیگر جنگیدند... وقتی اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خودشان را به این اختلاف وامی دارند و گناهان کبیره را به یکدیگر نسبت می دهند و در راه خدا با یکدیگر پیکار می کنند، نباید دیدگاه ما درباره آنان بهتر از دیدگاه آنان درباره خودشان باشد و نباید دیدگاه کسانی را برگزینیم که بیشتر روایاتی را که فتنه و اختلاف موجود میان آنان را برای ما نقل کرده اند، تکذیب می کنند.

چرا که اگر ما این کار را انجام دهیم، تمامی تاریخ اسلامی را، از زمانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برانگیخته شد تکذیب کرده ایم؛ چه کسانی که اخبار این فتنه ها را برای ما روایت کرده اند، همان راویان اخبار پیروزی ها، جنگ ها و سیره پیامبر و خلیفگان هستند. از این رو، روا نیست که آنچه را آنان روایت می کنند و خوشایند ماست، تصدیق کنیم و آنچه را روایت می کنند و خوشایند ما نیست، دروغ بشماریم و شایسته نیست که برخی از رویدادهای تاریخ را تصدیق و برخی از آن ها

ص: 189

را تکذیب کنیم، آن هم تنها به این دلیل که برخی از این تاریخ را خوش میداریم و برخی دیگرش را نمی پسندیم» (1).

همین سخن را می گفتند و تنها توده مردم ناآگاه پس از این مرحله آنان را به سان اربابان خویش برگزیدند.

صحابه هم گروهی از مردم هستند و مانند آن ها نقاط قوت و ضعف دارند. هر که از صحابه بد کند، او را نکوهش می کنیم و هرکه نیکی کند، او را می ستاییم. صحابه هیچ برتری بر دیگران ندارند جز اینکه آنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دیده اند و با او هم زمان بوده اند و حتی ممکن است گناهانشان زشت تراز گناهان دیگران باشد؛ زیرا آنان شاهد نشانه ها و معجزات بوده اند؛ اما گناهان ما سبک تر است؛ زیرا ما از آنان معذورتريم» (1).

ابن عقیل (2)، درگذشته سال 1350ق، گفته است: «اما عادل دانستن هرکسی که به نام صحابی یاد می شود، هرچند گناهان کبیره مرتکب شده باشد و تأویل و توجیه این گناهان، پذیرفته نیست؛ زیرا که به اتفاق همگان، صحابی بودن، ملازم با عصمت

ص: 191

نیست تا عدالت او ثابت شود. بلکه آنان در این باره اختلاف فراواندارند و اکثریت قائل به عدالت آنان هستند» (1).

محمد ناصرالدین البانی معاصر گفته است: «چگونه برای ما جایز است که تصور کنیم، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به ما اجازه می دهد، به هر فردی از صحابه اقتدا کنیم، با اینکه در میان آنان هم دانا وجود دارد، هم متوسط وهم نادان. از باب نمونه، در میان آنان کسی وجود دارد که باور دارد: خوردن یخ روزه را باطل نمی کند» (2).

نزدیک به این سخن از شوکانی (3)، درگذشته سال 1255ق، وشيخ محمود ابوریه (4)، درگذشته سال 1370ق، وشيخ محمد عبده (5)، درگذشته سال 1323ق، وسيد

ص: 192

محمد رشيد رضا (1)، درگذشته سال 1354ق، و رافعی، درگذشته سال 1356ق نقل شده است (2)و این عین همان دیدگاه شیعه امامیه است.

زیرا که در یک نسل هم فاضل وجود دارد و هم مفضول. میان هم روزگاران آن حضرت، منافقانی وجود داشتند که اظهار ایمان می کردند و در همان حال، گناهان کبیره ای مرتکب شدند که بر آنان یا برخی از آنان اقامه حد کردند» (1).

همچنین، نووی از قاضی عیاض، از ابن عبدالبر (2)ومناوي در فيض القديرو مبارکفوری، در تحفة الأحوذی و ابن حجر در فتح الباری، این سخن را نقل و سپس در آن مناقشه کرده اند (3).

نیز ابن عقیل گفته است: «صحابه خودشان این منزلتی را که برخی از محدثان برای آنان ادعا دارند، یعنی عدالت همۀ آنان، برای خود ادعا ندارند، در حالی که آنان خودشان و کسانی را که با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم معاصر بودند و با او معاشرت داشتند، از کسانی که از صحابه ، پیامبران معصوم ساخته اند بهتر می شناسند. چگونه چنین باشند در حالی که از آنان نقل شده، شیوع پیدا کرده و انتشار یافته است که برخی از صحابه روایت برخی دیگر را رد کرده و او را در نقل وپذیرفته نشدن آنچه را که او آورده متهم ساخته اند، مگر پس از جستجوی سخت و تحقیق بسیار؟

به طور صحیح از علی کرم الله وجهه روایت شده است که می فرمود: هیچ کس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حدیثی برایم نقل نکرد جز اینکه او را سوگند دادم و احدی از مسلمانان را استثنا نمی کنم، مگر ابابکررا» (1).

حتی به طور متواتر ثابت شده است که برخی آنان کارهایی کردند که عدالت را در هم می شکند، از قبیل ستم، دروغ، کشتار بناحق، شراب خواری و امثال آن و پافشاری بر این گناهان. من نمی دانم، چگونه این معضل، حل می شود و چگونه این مشکل را می توان توجیه کرد؟» (1).

عبدالله بن مغفل نقل کرده اند که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خدا را خدا را درباره اصحابم در نظر داشته باشید. آنان را هدف انتقاد قرار ندهید. هرکه آنان را دوست بدارد، به خاطر دوستی من، آنان را دوست داشته و هرکه آنان را دشمن بدارد، به خاطر دشمنی من، آنان را دشمن داشته است و هر که آنان را آزار دهد، مرا آزار داده است و هرکه مرا آزار دهد، خدا را آزار داده است و هرکه خدا را آزار دهد خداوند به زودی او را مجازات خواهد کرد» (1).

می گویم: این حدیث را ترمذی درسنن خود روایت کرده و سپس گفته است: این حديث حسن و غریب است که ما آن را تنها از همین طریق می شناسیم» (2).

البانی در شرح کتاب السنة عمرو بن ابی عاصم ضحاک، پس از نقل این حديث گفته است: «اسناد آن ضعیف است؛ زیرا عبدالله بن عبدالرحمن مجهول می باشد و به او عبدالرحمن بن زیاد نیز گفته می شود: من درباره او سخن گفته ام و حدیث او را در کتاب الضعيفه آورده ام» (3)كتاب السنة، ص 465.(4).

نیز البانی در کتاب ضعيف سنن الترمذی گفته است: «این حديث ضعيف است تخريج الطحاويه 471 (673). الضعيفة (290 (ضعيف الجامع الصغير و زيادته الفتح الكبير1160) (5)، این اولا.

ثانيا: این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم : «فبحبي احبهم»؛ یعنی به سبب اینکه من آنان را دوست دارم، وی آنان را دوست می دارد. «و من ابغضهم فببغضی ابغضهم»؛ یعنی به

ص: 197

سبب اینکه من آنان را دشمن می دارم، وی آنان را دشمن می دارد. معنای این سخن آن است که از نشانه های دوست داشتن پیامبر آن است که هر کسی را که آن حضرت دوست می دارد، دوست بدارد و هر کسی را او دشمن می دارد، دشمن بدارد.

قاضی عیاض در شرح الحديث گفته است: «در حقیقت، هر که چیزی را دوست بدارد، هر چیزی را هم که آن دوست بدارد، دوست می دارد و این سیره پیشینیان ما حتی درباره مباحها و خواسته های نفسانی است. انس (خادم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم)گوید: وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دیدم که در اطراف کاسه به دنبال کدو می گردد، از آن روز کدو را دوست میدارم. حسن بن علی و عبدالله بن عباس وابن جعفر نزد سلمی آمدند و از او خواستند: برایشان غذایی درست کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آن را دوست می داشته است. ابن عمر کفش سبتی زرد می پوشید؛ زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دیده بود که چنین می کند.

از این قبیل است دشمنی با دشمن خدا و رسولش و دوری از کسی که با سنت او مخالفت ورزد و در دین او بدعت ایجاد کند و هر آنچه را با شریعت او ناسازگاری دارد، بزرگ شمارد. خداوند متعال فرموده است: «لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ » (1)؛ قومی را نیابی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند و کسانی را که با خدا و رسولش مخالفت کرده اند دوست بدارند» (2).

این روایت، نشان میدهد که دوست داشتن هرصحابی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را دوست بدارد و دشمنی با هر صحابی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را دشمن بدارد، واجب است.

ص: 198

بی گمان، دوست داشتن همه صحابه ، هر چند که در میان آنان کسی باشد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را دشمن می دارد، یا آن حضرت را به خشم آورده است یا آن بزرگوار، وی را لعنت کرده باشد، به هیچ روی به معنای دوست داشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیست. همان گونه که از علی بن ابی طالب علیه السلام آمده است: «أصدقاؤك ثلاثة وأعداؤك ثلاثة. فأصدقاؤك: صديقك وصديق صديقك و عدو عدوك و أعداؤك : عدوك و عدو صديقك وصديق عدوك؛ دوستانت سه دسته اند و دشمنانت نیز سه دسته اند: دوستانت از این قرارند: دوستت، دوست دوستت و دشمن دشمنت. دشمنانت از این قرارند: دشمنت، دشمن دوستت و دوست دشمنت»(1).

با آنچه گفته آمد، نادرست بودن باور یکی از شارحان که با هوس او همخوانی دارد، آشکار می شود؛ نظیر مناوی که در شرح این حدیث می گوید: «فمن احبهم فبحبي احبهم»؛ یعنی به سبب اینکه آنان مرا دوست می دارند یا من آنان را دوست می دارم، یعنی آنان را دوست بدارد؛ زیرا آنان مرا دوست می دارند یا من آنان را دوست میدارم. «و من ابغضهم فببغضی»؛ یعنی به سبب دشمنی او با من «آنان را دشمن می دارد»، یعنی آن شخص بهاین دلیل صحابه را دشمن می دارد که مرا دشمن می دارد و به همین دلیل، مالکیه گفته است: «کسی که صحابه را دشنام دهد، کشته می شود» (2). نزدیک به این سخن، از مبارکفوری در شرح سنن ترمذی نقل شده است(3).

می بینی که مناوی چگونه میان این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم : «فبحبي احبهم» و این .

ص: 199

سخن او: «فببغضی ابغضهم» تفاوت قائل شده است؛ زیرا سخن نخست را چنین تفسیر کرده است: دوست داشتن اصحاب، یا به این سبب است که آنان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دوست دارند، یا به این سبب است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آنان را دوست دارد؛ در حالی که در تفسیر سخن دوم، نگفته است: دشمن داشتن اصحاب، یا به این سبب است که آنان رسول خدا را دشمن می دارند یا به این سبب است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آنان را دشمن می دارد، بلکه در تفسیر آن چنین گفته است: «اصحاب را تنها کسی دشمن می دارد که مرا دشمن بدارد»؛ یعنی سبب دشمنی شخصی که اصحاب را دشمن می دارد، وجود دشمنی رسول خدا در قلب اوست و این، تفسیری است که در حقیقت با سياق حديث از هر جهت ناسازگاری دارد.

«کجایند برادران من که راه حق را پیمودند و با حق (عمر خود را) سپری کردند. کجاست عمار؟ کجاست ابن تیهان ؟ کجاست ذوشهادتين؟ و کجایند همتایانشان، برادرانی که تا پای جان با هم پیمان بستند و سرهایشان را به فاجران پیشکش کردند. دریغا! از برادرانم که قرآن را خواندند و به خوبی آن را فرا گرفتند و درباره واجب اندیشیدند و آن را برپا کردند وستت را زنده نمودند و بدعت را میراندند و به جهاد فرا خوانده شدند و به آن پاسخ مثبت دادند و به رهبرشان اعتماد کردند و از پی او رفتند...»(1).

اما علمای ما، احدى قائل به واجب بودن دشنام دادن به آنان نشده و کتاب هایشان در این باره موجود است.

من سوگند شدید یاد می کنم (1) که اگر کسی هزار سال زندگی کند و پیرو مذهب اهل بیت علیهم السلام باشد و آنان را دوست بدارد و از دشمنانشان بیزاری جوید و هرگز به صحابه دشنام ندهد، نه خطا کرده و نه در ایمانش کوتاهی نموده است»(2).

سخن سید علی خان شیرازی، درگذشته سال 1130ق

سید علی خان شیرازی گفته است: «حکم صحابه از نگاه ما در عدالت، حکم دیگران است و نمی توان به محض صحابی بودن، به ایمان و عدالت شخص حکم کرد و بدین سبب، شخص از مجازات دوزخ و خشم پروردگار رهایی نمی یابد، مگر اینکه وی از یقین در ایمان و اخلاص قلبی برخوردار باشد. از این رو، کسی را که می دانیم عادل است، ایمان دارد و سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره اهل بیتش را حفظ کرده و بر همین حالت از دنیا رفته است، همانند سلمان و ابوذر وعمار، او را دوست می داریم و با دوستی او به خداوند متعال تقرب می جوییم.

کسی را که می دانیم به عقب بازگشته و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام را آشکار کرده است، به خاطر خداوند متعال او را دشمن می داریم و به پیشگاه خدا از او بیزاری می جوییم و درباره کسی که مجهول الحال و ناشناخته است، سکوت اختیار می کنیم»(3).

آن گاه گفته است: «بدان که بسیاری از صحابه ، به سوی امیرالمؤمنین علیه السلام

ص: 202

بازگشتند و حق برایشان آشکار شد، با اینکه با او دشمنی کرده بودند و برخی از آنان در خلافت ابوبکر و برخی در خلافت آن حضرت به تزلزل دچار شدند و احوال همه آنان را نمی توان به دست آورد. ناقلان اخبار در این باره وحدت نظر دارند که بیشتر صحابه در جنگ هایش با او بودند».

مسعودی در مروج الذهب گفته است: «کسانی که از اصحاب بدر در صفین در کنار علی علیه السلام و حضور داشتند، هشتاد و هفت نفر بودند: هفده نفر از مهاجران و هفتاد نفراز انصار. نیز به همراه او برخی از کسانی بودند که زیر آن درخت بیعت کردند و این بیعت، همان بیعت رضوان است، هم از مهاجران حضور داشتند و هم از انصار. از سایر صحابه نهصد نفر حضور داشتند و همه کسانی که از صحابه با او حضور داشتند، دو هزار و هشتصد تن بودند» (1).

آن گاه مسعودی باب اول کتابش را به طبقه نخست، یعنی به بنی هاشم و بزرگان آنان از صحابه عالی قدر اختصاص داده و چهارده تن از آنان را برشمرده است (2). او باب دوم را به بیان غیر بنی هاشم از صحابه ستوده و شيعه مرتضوی رضوان الله عليهم اختصاص داده و حدود پنجاه تن از آنان را نام برده است(3).

سخن سید محسن امین، درگذشته سال 1371ق

سید محسن امین عاملی سخنی را گفته که نمایانگر عقیده شیعه است:

«حکم صحابه درعدالت، حکم دیگران است و نمی شود به محض صحابی بودن، یعنی دیدارشخص با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که به او ایمان داشته و با کیش اسلام

ص: 203

از دنیا رفته است، نمی توان به عدالت او حکم کرد. این ویژگی در ثبوت عدالت کافی نیست؛ زیرا همه اتفاق دارند که صحابی از ویژگی عصمت که مانع از گناه کردن می شود برخوردار نیست. از این رو، هرکه را عادل بدانیم، به عدالت او حکم می کنیم، روایت او را می پذیریم و برایش احترام قائل می شویم؛ زیرا او افتخار صحابی بودن و یاری کردن اسلام و جهاد در راه خدا را با خود دارد؛ اما هرکس را بدانیم که عادل نیست، روایتش پذیرفته نمی شود، همانند مروان بن حکم، مغيرة بن شعبه، ولید بن عقبه ، بسر بن ارطاة و برخی از افراد بنی امیه و همدستان آنان وهرکه از صحابه از نگاه عدالت برای ما ناشناخته باشد، در پذیرش روایت او توقف می کنیم.

از مطالبی که در اینجا باید یادآور شویم آن است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درگذشت و کسانی که او را دیدند و از او شنیدند، از زن و مرد، شمارشان از یکصد هزار نفر فراتر می رود، آن گونه که ابن حجردر الاصابة از ابوزرعہ رازی نقل کرده است: برخی گفته اند: او در میان یک صد و چهارده هزار صحابی به دیدار حق شتافت (1).

ناممکن است که این شمار از صحابه - با توجه به فزونی شمار آنان و پراکندگی خواسته هایشان و اینکه به طور طبیعی هر انسانی تمایل دارد به دنبال خواسته های نفسانی خود باشد . به محض دیدن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ایمان آوردن به او به ملكه تقوا که از ارتکاب گناهان کبیره و پافشاری برگناهان صغيره جلوگیری می کند، دست یافته باشد.

ما می دانیم که برخی از صحابه داوطلبانه و با طیب خاطر ایمان آوردند و برخی از روی اجبار و ترس و برخی از آنان از باب تألیف قلوب. امت اسلامی نیز همانند

ص: 204

دیگر امت ها به طور فطری دوست دارند که به دنبال خواسته های نفسانی شان باشند و سرشت آنان چنین ایجاب می کند، مگر اینکه بازدارنده ای وجود داشته باشد؛ زیرا همگی آدمی زاده اند.

به طور صحیح از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است که فرمود: «لتسلکن سنن من قبلكم حذو النعل بالنعل والقذة بالقذة حتى لو دخل احدهم جحر ضب لدخلتموه؛ به طور حتم شما ست های کسانی را که پیش از شما بودند، موبه موپیروی می کنید، حتی اگر یکی از آن ها به لانه سوسماری در آمده باشد، شما نیز در خواهید آمد». .

اگر دیدن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از ارتکاب گناهان جلوگیری می کرد، به طور حتم از مرتد شدن نیز جلوگیری می کرد، در حالی که گروهی از صحابه مرتد شدند؛ از قبيل عبدالله بن جحش، عبیدالله بن خطل، ربيعة بن أمية بن خلف، اشعث بن قیس (1) و دیگران.

با وجود این، کارهایی از برخی صحابه سرزد که با عدالت همخوانی ندارد؛ نظیر شورش برضد پیشوایان عادل، ایجاد اختلاف میان مسلمانان، کشتن انسان های بی گناه، چپاول اموال باارزش، ناسزاگویی و دشنام دادن، جنگیدن با مسلمانان و فریب دادن آنان، برانگیختن آتش فتنه، عشق به دنیا، ستیز برسر حکومت و ریاست و امثال آن که کتاب های آثار و تاریخ به آن ها پرداخته و جهان را پر کرده است(2).

سخن محمد حسين آل کاشف الغطاء، درگذشته سال 1373

محمد حسین آل کاشف الغطاء از علمای بزرگ شیعه گفته است: «من نمی گویم

ص: 205

دیگر صحابه - یعنی اکثریت صحابه که از مسیر ولایت اهل بیت علیهم السلام نرفتند - با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مخالفت ورزیدند و به رهنمونی او عمل نکردند، هرگز چنین نیست و به خدا پناه می برم که چنین گمانی درباره آنان برود، در حالی که آنان در آن زمان بهترین افراد روی زمین بودند، لیکن شاید همه آنان آن سخنان (یعنی سخنان پیامبر در حق اهل بیت) را نشنیده باشند و چنانچه کسانی برخی از آن سخنان را شنیده باشند، مقصود آن را نفهمیده اند؛ زیرا مقام صحابه بزرگوار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بالاتر از آن است که بتوان به کمک اندیشه ناقص به آن رسید»(1).

او در ادامه می گوید: «گمان مبر که این سخن بدان معنا باشد که ما کارهای نیک و خدمات برخی خلیفگان به اسلام را انکار کنیم که جز افراد بی منطق، کسی چنین کاری نمی کند و ما الحمدلله از افراد بیمنطق و ناسزاگو نیستیم، بلکه از کسانی هستیم که از کار نیکوسپاسگزاری می کنند و از کار بد چشم می پوشند و می گوییم: امتی که درگذشته اند، آنچه کار نیکو کرده اند به سودشان و آنچه کار بد کرده اند به زیانشان است و حساب ایشان با خداوند است و به همین دلیل، اگر آنها را ببخشد، به دلیل بخشش اوست و اگر مجازاتشان کند، به دلیل عدالت اوست»(2).

سخن سید شرف الدين عاملی، درگذشته سال 1377ق

سید شرف الدين، از بزرگان علمای شیعه لبنان، گفته است: «کسی که بردیدگاه ما درباره صحابه آگاهی یابد، خواهد دانست که میانه ترین دیدگاه است؛ زیرا مانه همچون غاليان تفریط می کنیم که همه آنان را تکفیر کرده اند و نه افراط می کنیم، همانند جمهور (اهل سنت) که همه آنان را توثیق کرده اند؛ زیرا گروه کاملیه و دیگر

ص: 206

غلوکنندگان گفته اند: تمامی صحابه کافرند. اهل سنت گفته اند: هر مسلمانی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سخنی شنیده یا او را دیده است، بی چون و چرا عادل است.

لیکن ماصحابی بودن محض را، اگر چه فضیلتی بزرگ می دانیم، اما این فضیلت به تنهایی نمی تواند شخص را از گناه بازدارد؛ زیرا صحابه همانند دیگر افرادند که در میان آنان هم اشخاص عادل وجود دارند؛ همچون بزرگان، علما و اولیای آنان و هم افراد ستمگر و جنایتکار و منافق و هم افراد مجهول الحال و ناشناخته. ما به سخن اشخاص عادل آنان استدلال می کنیم و ایشان را در دنیا و آخرت دوست می داریم. اما کسانی که بروصي و برادر پیامبر ستم کردند و سایر جنایتکاران آنان، همچون فرزند هند جگرخوار، فرزند نابغه، فرزند آن زن کبودچشم، فرزند عقبه، فرزند ارطاة و امثال آنان، نه خودشان احترامی دارند و نه حديث آنان ارزشی.

گروهی از صحابه هم که وضعیت آنان ناشناخته است، ما درباره آنان توقف می کنیم تا وضعیت ایشان برای ما روشن شود. دیدگاه ما درباره حاملان حديث از صحابه و دیگران نیز همین است و کتاب و سنت هم همین دیدگاه را تأیید می کنند، چنان که این موضوع در جای خود در اصول فقه به تفصیل بحث شده است.

لیکن جمهور اهل سنت در تقدیس کسی که او را صحابی می نامند، مبالغه کرده و از اندازه اعتدال خارج شده اند و به همین دلیل، به خوب و بد آنان استدلال کرده اند و به هر مسلمانی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیده یا او را دیده است، اقتدا نموده اند و هر کسی را که با این افراط گرایی مخالفت ورزیده تکذیب کرده اند و در این تکذیب ، از حد و مرز فراتر رفته اند و این تکذیب زمانی سخت تر می شود که آنان می بینند، ما حديث بسیاری از صحابه را نمی پذیریم و آشکارا از آنان انتقاد می کنیم یا می گوییم: آنان ناشناخته اند و این کار را از باب عمل به وظیفه شرعی و روشن شدن حقایق دینی و به دست آوردن روایات صحیح نبوی انجام میدهیم و

ص: 207

به همین دلیل، آنان به ما بدگمان شده اند و به ما تهمتها زده اند و هیچ دلیلی برای این تهمت ها هم ندارند و ناآگاهانه سخنان ضد و نقیض بر زبان می آورند، در حالی که اگر از خواب بیدار شوند و به قواعد علم روی آورند، به طور حتم خواهند دانست که اجرای اصالة العداله درباره صحابه ، هیچ دلیلی ندارد.

اگر اهل سنت در قرآن تدبر کنند، خواهند دید که این کتاب از یاد کردن منافقان از صحابه آکنده است و در این باره سوره توبه وسوره احزاب و «إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ » (سوره منافقون) برای شما بسنده است و از آیات قرآن، این آیه بسنده می کند: «الْأَعْرَابُ أَشَدُّ كُفْرًا وَنِفَاقًا » (1)؛ بنابراین، ای کاش می دانستم که منافقان پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کجا رفتند، در حالی که در مدت زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را غصه ها دادند تا آنجا که دبه ها را غلتانیدند (تا شتر حضرت را رم دهند). شما می دانید که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با هزار تن از اصحابش به سوى أحد رفتند؛ اما پیش از رسیدن به آنجا سیصد نفر از منافقان بازگشتند و چه بسا منافقانی که با آن حضرت ماندند و به دلیل بیم ازشهره شدن بازنگشتند یا دوست داشتند که از افتخارات قوم خود دفاع کنند (نه از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم). حتی اگر در میان این هزارتن، تنها همان سیصد منافق وجود داشت، وجود همین تعداد، دلیل کافی است برای اینکه نفاق در زمان وحی به طور گسترده بوده است؛ بنابراین، به محض قطع شدن وحی و پیوستن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به رفیق اعلی، چگونه نفاق از میان می رود؟

چه زیانی متوجه ماست اگر ماهیت این منافقان را فاش کنیم؛ زیرا امت اسلامی، با وجود صحابه مؤمن و ثابت قدم، نیازی به منافقان ندارد. این صحابة با ایمان، دارای پیشینه درخشان و فضایل هستند و اکثریت را تشکیل می دهند،

ص: 208

به ویژه علما، بزرگان و حاملان آثار نبوی و خادمان احکام الهی که خداونددرباره ایشان فرموده است: «وَأُولَئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ » (1)؛ «و اینان اند که همه خوبیها برای آنان است. اینان همان رستگاران اند. خدا برای آنان باغ هایی آماده کرده است که از زیر (درختان) آن نهرها روان است و در آن جاودانه اند. این همان رستگاری بزرگ است». این گروه از اصحاب، به دلیل اینکه خدای بزرگ از آنان ستایش کرده است، نیازی به ستایش ندارند و ستایش او از آنان در قرآن حکیم موجود است و تأیید دین و انتشار دعوت به سوی حق روشن برای آنان بسنده است. به علاوه، ما آن شماراز صحابه را که ناگزیر شدند در ظاهر سیاست بی طرفی نسبت به وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در پیش بگیرند یا از باب احتیاط و پاسداری از شوکت مسلمانان با مقامات حکومتی همراهی کنند دوست می داریم و اینان اکثریت صحابه رضوان الله عليهم را تشکیل می دهند؛ زیرا دوستی آنان لازم است و دعا برای آنان واجب: «وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ » (2)؛ «و کسانی که پس از آنان آمده اند می گویند: پروردگارا، برما و برآن برادرانمان که در ایمان آوردن برما پیشی گرفتند ببخشای و در دلهایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده اند کینه ای مگذار. پروردگارا، به راستی که تورئوف و مهربانی»(3).

سخن سید شهید محمدباقر صدر(4)

شهید صدر گفته است: «صحابه با این ویژگی که پیشاهنگان با ایمان و

ص: 209

روشنی بخش هستند، برترین و شایسته ترین بذری بودند برای پرورش امتی مکتبی، تا آنجا که نسل عقیدتی پارساتر، نجيب ترو پاک تر از نسلی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و آن را ایجاد کرد، مشاهده نشده است» (1).

گمان نمی کنم که ابن تیمیه توانسته باشد در ستایش صحابه، بالاتر از آنچه این رهبر بزرگ شیعی گفته است، بنویسد.

سخن آية الله سبحانی (معاصر)

آية الله سبحانی، از علمای بزرگ و استاد حوزه علمیه شهر مقدس قم گفته است: امکان ندارد که انسان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دوست بدارد و در عین حال، کسی را دشمن بدارد که جان و مالش را در راه رسالت او داده است و در قلب انسان مؤمن، هرگزدو حالت ناسازگاری با هم جمع نمی شود. آنچه اهل سنت را وا داشته است که شیعه را به دشنام دادن (به صحابه ) متهم کند، آن است که آنان به عدالت همه افراد صحابه از اول تا آخر اعتقاد دارند و حال آنکه شیعه دوازده امامی این اعتقاد را قبول ندارند، بلکه صحابه و تابعین و دیگران، یعنی تابعين تابعین از نگاه آنان یکسان اند و هیچ ملازمه ای میان اینکه شخص صحابی باشد و پیامبر را دیده باشد و اینکه وی یک شخصیت آرمانی و پیشوا و رهبر مسلمانان تا قیامت باشد، وجود ندارد. شیعیان بر این باورند که سرنوشت صحابه همچون سرنوشت دیگر افراد است و در میان ایشان هم صالح، پرهیزگار و مخلص وجود دارد و هم بدکارو

ص: 210

منافق و دلایل بسیاری این موضوع را ثابت می کند»(1).

نیز آية الله سبحانی گفته است: «آنچه ما در اینجا در صدد بررسی و کاوش آن هستیم، مسئله «عدالت همه صحابه» است، نه ناسزاگویی صحابه و جای تأسف است که میان این دو مسئله فرق نمی گذارند و از روی عمد افرادی را که با عدالت همه صحابه مخالف اند، متهم می سازند و سخنان ناحق به آنان نسبت می دهند.

در پایان بر این نکته تأکید می کنیم که از دیدگاه شیعه اماميه احترام گذاردن به صحابه ، مانع از انتقاد از کارهای برخی آنان نمی شود. شیعه براین باور است که هم نشینی با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، موجب پیشگیری از گناه تا پایان عمر نمی شود. به علاوه ، موضع شیعه در این زمینه، از آیات قرآنی، احادیث صحیح، تاریخ قطعی و عقل انسان بی طرف و خوش فکر سرچشمه گرفته است» (2).

پس از جلب نگاه بلند شما به این امور، به تحلیل آنچه در نامه شما آمده است می پردازیم:

یا اینکه مقصود از این روایات برخی از صحابه باشد و این نیاز به دلیلی قطعی دارد که این دلیل وجود ندارد.

یا اینکه مقصود از این احادیث برخی از افراد امت باشد و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آنان را اصحابش نامید؛ زیرا تمامی اقت، اصحاب او هستند؛ چه آنان در دین و در بهشت شریک او می باشند، یعنی او را همراهی می کنند. از این رو، زمانی که این گروه به سمت حوض می آیند و نشان مسلمانان و آثار وضو را در پیشانی دارند و از حوض جلوگیری می شوند، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می گوید: اصحابی ... اصحابم. در برخی از این روایات آمده است که حضرت «اصحابی» نمی گوید، بلکه می گوید: «الاهلم؛ هان! بیایید». در برخی از این روایات با تصغیر آمده است: أصَيحابی. از این رو، چنین برمی آید که همین معنا مراد باشد و این معنایی است که ما بدان اعتقاد داریم.

شمال) می برند. من می گویم: پروردگار من! اصحابم ! خطاب می شود: تونمیدانی آنان پس از تو چه بدعتها گذاردند!».

در روایت دیگری آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلممی فرماید: «فأقول يارب أصحابي! فيقال: إنك لا تدري ما أحدثوا بعدك (1)؛ می گویم: پروردگارا، اینان اصحاب من اند! خطاب می شود: تونمی دانی آنان پس از تو چه بدعت هایی گذاردند!».

در روایت انس (2)، ابوسعید خدری (3)، ابوهريره (4)و ابن مسيب (5) نیز به همین شکل آمده است.

عرض میدارم: اینان اصحاب من اند؟ خطاب می شود: از زمان رحلت تو، آنان هماره به عقب (یعنی دوران جاهلیت) بازگشتند».

در روایتی دیگر از ابوهریره آمده است: «انهم ارتدوا على أدبارهم القهقرى (1)؛ آنان مرتد شدند و به دوران جاهلی خود بازگشتند».

این حدیث را مسلم نیز از ام سلمه روایت کرده است (1).

بخاری و مسلم از انس، از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده اند که فرمود: «ليردن على ناس من اصحابي الحوض حتى اذا عرفتهم اخلتجوا دونی (2)، گروهی از اصحابم در کنار حوض بر من وارد می شوند تا اینکه من آنان را می شناسم؛ اما ازمن دور می شوند».

آن دو این حدیث را از ابووائل نیز روایت کرده اند (3).

عرفتهم خرج رجل من بینی و بینهم، فقال: هلم. قلت: أين؟ قال: الى النار والله . قلت: ما شأنهم؟ قال: انهم ارتدوا بعدك على أدبارهم القهقرى. فلا أراه يخلص منهم الأمثل همل النعم (1)؛ سپس ناگهان گروهی وارد می شوند تا آنجا که من آنها را می شناسم؛ اما مردی از میان من و آنان بیرون می آید و می گوید: بیایید. می گویم: کجا؟ می گوید: به دوزخ، سوگند به خدا. می گویم: آنان چه کرده اند؟ آن مرد می گوید: آنان پس از تو مرتد شدند و به دوران جاهلیت خود بازگشتند. می بینم که از آنان به اندازه شتران رها شده (یعنی شماری اندک) نجات می یابند».

یا پس از گذشت چند سال در زبان تابعین؛ چه، مقصود آن حضرت از واژه اصحاب، کسانی است که او را دیده اند و با او هم نشینی کرده اند و در این تردیدی نیست.

سوم: اگر واژه «اصحاب» در زبان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را برهمه کسانی حمل کنیم که از او پیروی کرده اند، باید این واژه را در همه موارد بر این معنا حمل کنیم از جمله در این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم : «لا تسبوا اصحابی» و در این سخن او: «اصحابی کالنجوم»... و این چیزی است که احدی آن را نمی پذیرد.

روایاتی که نشان می دهد صحابه همان کسانی هستند که با پیامبر هم نشینی کرده اند و او را دیده اند

چهارم: بررسی متن روایات حوض و دیگر روایات، ثابت می کند که مراد از صحابه ، کسانی هستند که با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم نشینی کرده اند و او را دیده اند و در این باره تردیدی نیست. اینک برخی روایات را به شما عرضه می داریم:

1- در برخی روایات به صراحت آمده است: «صاحبنی و رآنی»:

از باب نمونه، در مسند احمد بن ابی بکره آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ليردن على الحوض رجال من صحبنی و رآنی، حتی اذا رفعوا الى و رأيتهم اختلجوا دونی، فلأقولن رب اصحابی! اصحابی! فيقال: انك لا تدري ما أحدثوا بعدك (1)؟؛ مردانی از کسانی که با من هم نشینی داشته و مرا دیده اند درکنار حوض بر من وارد می شوند، تا آنجا که به سوی من می آیند و من آن ها را می بینم که از من

ص: 218

دور می شوند. می گویم: پروردگارا، اصحابم ! اصحابم ! اما به من خطاب می رسد: تو نمی دانی که آنان پس از تو، چه بدعت ها کردند؟»..

در صحیح مسلم، از عبدالعزيز بن صهيب حدیث می کند که گفت: انس بن مالک ما را حديث کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ليردن على الحوض رجال ممن صاحبنی حتی اذا رأيتهم ورفعوا الى اختلجوا دوني فلأقولن: ای رب ! اصيحابی اصحابی! فليقال لى: انك لا تدري ما أحدثوا بعدك (1)؟؛ مردانی از کسانی که با من هم نشین بودند در کنار حوض بر من وارد می شوند، تا آنجا که من آنان را می بینم و به سوی من می آیند، لیكن از من دور می شوند. از این رو، می گویم: پروردگارا! اصحابم، اصحابم! اما به من خطاب می شود: تونمی دانی که آنان پس از تو، چه بدعت ها کردند؟»..

ابن حجر گفته است: «احمد و طبرانی از ابوبکره به طور مرفوع حديث کرده اند:« ليردن على الحوض رجال ممن صحبنی و رآنی؛ بر من اشخاصی از کسانی که با من هم نشین بوده اند و مرا دیده اند در کنار حوض بر من وارد می شوند». سند این حديث حسن است. طبرانی همانند این حدیث را از ابودرداروایت کرده و افزوده است: گفتم: (یعنی ابودردا) ای رسول خدا، دعا کن که خداوند مرا از آنان قرار ندهد. حضرت فرمود: تو از آنان نمی باشی. سند این حديث حسن است» (2).

در تفسیر طبری آمده است: «والذي نفس محمد بيده ليردن على الحوض ممن صحبنی اقوام حتی اذا رفعوا الي و رأيتهم اختلجوا دونی فلأقول رب اصحابی

ص: 219

اصحابی، فليقالن انك لا تدري ما أحدثوا بعدك (1)؛ سوگند به آن که جان محمد در دست قدرت اوست، از کسانی که با من هم نشینی کرده اند، گروه هایی در کنار حوض بر من وارد می شوند تا اینکه به سوی من می آیند و من آنان را می بینم که از من دور می شوند. عرض می کنم: پروردگارا! اصحابم، اصحابم ! به من خطاب می رسد: تونمی دانی که پس از تو، آنان چه بدعت هایی کردند؟». .

2- پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از مخاطبان به صحابه واز کسانی که پس از آنان می آیند به برادران تعبیر کرده است. در صحیح مسلم آمده است: «از ابوهریره نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به قبرستان آمد و گفت: السلام علیکم، دار قوم مؤمنين وإنا إن شاء الله بكم لاحقون. وددت انا قد رأينا اخواننا. قالوا: أولسنا اخوانك يا رسول الله ؟ قال: انتم اصحابی و اخواننا الذين لم يأتوا بعد. فقالوا كيف تعرف من لم يأت بعد من امتک یا رسول الله ؟ فقال: أرأيت لو أن رجلا له خیل غر محجلة بين ظهری خیل دهم بهم. الا يعرف خيله؟ قالوا: بلی یا رسول الله. قال: فانهم يأتون غر محجلين من الوضوء وانا فرطهم على الحوض. الاليذادت رجال عن حوضي كما يذاد البعير الضال أناديهم الأهم فيقال: إنهم قد بذلوا بعدك. فأقول سحقا سحقا (2)، سلام بر شما. (اینجا) خانه گروه مؤمنان است. اگر خدا بخواهد، ما نیز به شما خواهیم پیوست. من دوست داشتم که برادرانم را ببینم. اصحاب گفتند: ای رسول خدا،

ص: 220

مگر ما برادران شما نیستیم ؟ فرمود: شما اصحاب من هستید و برادران من کسانی هستند که هنوز به دنیا نیامده اند. آنان پرسیدند: ای رسول خدا! چگونه کسانی از امتت را که هنوز نیامده اند، می شناسی؟

حضرت فرمود: آیا دیده اید که اگر شخصی مالک اسبانی باشد که پیشانی و دست و پای آن ها سفید است و در میان انبوه اسبان سیاه رنگ یکدست قرار گرفته باشند، آیا نمی تواند آنها را بشناسد؟ گفتند: آری، ای رسول خدا. حضرت فرمود: این برادران من هم، آثار وضو بر پیشانی و دست و پایشان نقش بسته است و من پیشاپیش آنان بر حوض وارد می شوم. هان! اشخاصی از حوض من رانده می شوند، چنان که شتر گم شده رانده می شود.آنان را صدا می زنم که بشتابید؛ اما به من خطاب می شود: آنان پس از تو همه چیز را تغییر دادند، و من می گویم: از رحمت خدا دور باشند، دور باشند».

در روایت عبدالرزاق آمده است: «ثم يلتفت إلى أصحابه وفيهم يومئين الأفاضل فيقول: انتم خير أم هؤلاء؟ فيقولون: نرجوان لايكونوا خيرا منا - الى ان قال - فإن هؤلاء قد مضوا وقد شهدت لهم، وانی لا ادري ما تحدثون بعدی (1)؛ سپس آن حضرت به اصحابش که برترین ها در میان آنان بودند رو می کند و می فرماید: آیا شما بهترید یا آنان ؟ اصحاب عرضه می دارند: امیدواریم، آنان از ما بهتر نباشند. - تا اینکه فرمود: - اینان از دنیا رفتند، در حالی که من شاهد کارهایشان بودم و نمی دانم که شما پس از من، چه بدعت ها خواهید کرد ؟». .

در تفسیر ثعالبی آمده است: « سپس آن حضرت به اصحابش رو کرد و فرمود: این گروه از شما برترند. آنان گفتند: ای رسول خدا! برادران ماء ما اسلام آوردیم،

ص: 221

همان گونه که آنان اسلام آوردند. ما هجرت کردیم، همان گونه که آنان هجرت کردند. ما جهاد کردیم، همان گونه که آنان جهاد کردند و زمانی که اجل ایشان رسید، آنان از دنیا رفتند و ما هم به انتظار اجل هایمان هستیم. بنابراین، چه چیزی آنان را بر ما برتری داده است؟

حضرت فرمود: «اینان در حالی از دنیا رفتند که هیچ مزدی دریافت نکردند و در حالی که من شاهد کارهای خوب آنان بودم، چشم از این جهان فرو بستند. اما شما مزدتان را دریافت کردید و نمی دانم که پس از من چه بدعت ها خواهید کرد؟

راوی گوید: هنگامی که مردمان این سخنان را شنیدند، درباره آن اندیشیدند و از آن سود بردند و گفتند: ما به خاطر آنچه از این جهان به دست می آوریم، مورد حسابرسی قرار می گیریم و از پاداش های ما کاسته خواهد شد» (1).

3- اصحاب از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درخواست کردند که از خداوند بخواهد آنان را از رانده شدگان قرار ندهد، و به خداوند پناه بردند از اینکه به دوران جاهلیت بازگردند:

در معجم طبرانی از ابودردا نقل شده است که گفت: «قال رسول الله: لألفيت ما نوزعت احد منكم على الحوض فأقول: هذا من أصحابی. فيقال:انك لا تدري ما احدثوا بعدك. قال ابوالدرداء: یا رسول الله ! ادع الله ان لايجعلني منهم. قال: لست منهم (2)؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: می بینم که بر سر یکی از شما در کنار حوض (کوثر) با من منازعه می شود و من می گویم: این از اصحاب من است، ولی در جوابم گفته

ص: 222

می شود: تونمی دانی آنان پس از تو چه بدعت ها کردند. ابودردا گفت: ای رسول خدا! از خدا بخواه که مرا از آنان قرار ندهد. پیامبر فرمود: تو از آنان نیستی».

هیثمی از ابودردا روایت کرده است که گفت: «قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لالفين ما نوزعت احدا منكم عند الحوض فأقول: هذا من اصحابي، فيقول: ائك لاتدرى ما احدثوا بعدك ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود: می بینم که در کنار حوض (کوثر) بر سر یکی از شما با من منازعه می شود و من می گویم: این از اصحاب من است و در جوابم گفته می شود: تونمی دانی که آنان پس از تو، چه بدعت ها گذاردند».

ابودردا گفت: ای رسول خدا، دعا کن که خداوند مرا از آنان قرار ندهد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: تو از آنان نیستی. این حدیث را طبرانی در الأوسط و بزار همانند آن را روایت کرده است و راویان این دو ثقه اند» (1).

همچنین، پناه بردن ابن ابی ملیکه به خدا از اینکه به دوران جاهلیت بازگردد؛ چنان که در صحیح بخاری و مسلم آمده است: از ابن ابی ملیکه از اسماء بنت ابی بکر روایت است که گفت: «قال النبي صلی الله علیه و آله و سلم: اني على الحوض حتى انظر من يرد على منكم وسيؤخذ ناس دونی فاقول: يا رب منی و من امتی؟

فيقال: هل شعرت ما عملوا بعدك والله ما برحوا على اعقابهم.فكان ابن أبي مليكة يقول: اللهم انا نعوذ بك أن نرجع على اعقابنا أو نفتن عن ديننا (2)؛ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من

ص: 223

در کنار حوض ایستاده ام تا اینکه نگاه می کنم یکی از شما بر من وارد می شود و گروهی از شما را از من دور می کنند. می گویم: پروردگارا، اینان از من و از امت من هستند؟

خطاب میرسد: آیا می دانی آنان پس از تو چه کار کردند؟ سوگند به خدا، آنان هماره در حال بازگشت به دوران جاهلیت بودند. ابن ابی ملیکه می گوید: خداوندا! ما به تو پناه می بریم از اینکه به دوران جاهلیت مان بازگردیم یا از دین مان منحرف شویم» .

در معجم طبرانی آمده است: «فكان ابن أبي مليكة يقول: اللهم انا نعوذ بك أن نرجع على اعقابنا او نغير ديننا (1)؛ ابن ابی ملیکه می گفت: خداوندا، ما به تو پناه می بریم از اینکه به دوران جاهلیت مان بازگردیم یا دین مان را تغییر دهیم».

4- گریه کردن ابوبکر هنگامی که حديث حوض و ارتداد امت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را شنید:

در الموطأ از مالک، از ابونضر، غلام آزاد شده عمر بن عبیدالله، آمده است: «انه بلغه أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال لشهداء احد: «هؤلاء اشهد عليهم». فقال ابوبكر الصديق: السنا یا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم باخوانهم ؟ اسلمنا كما اسلموا وجاهدنا كما جاهدوا. فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: بلی ولكن لا ادري ما تحدثون بعدی ؟ فبكی ابوبکر، ثم بكي، ثم قال: ائنا لكائنون بعدك (2)؟؛ به او خبر رسید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره شهیدان أحد فرموده است: «من برای این گروه شهادت می دهم» . ابوبکر صدیق گفت: ای رسول خدا، آیا ما برادران ایشان نیستیم ؟ ما اسلام آوردیم، همان گونه که آنان اسلام آوردند و جهاد کردیم، همان گونه که آنان جهاد کردند. رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمود: آری، لیکن منه

ص: 224

نمی دانم شما پس از من چه بدعت ها می گذارید؟ ابوبکر گریست و گریست و آن گاه گفت: آیا ما پس از شما زنده خواهیم بود؟». .

بنابراین، چنانچه مراد از «اصحاب» در این احادیث، کسانی باشند که پس از زمان صحابه می آیند، این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم: «ممن صاحبنی و رآنی؛ کسی که با من هم نشینی داشته و مرا دیده است» چه معنایی دارد؟ یا اینکه سخن ابودردا و پناه بردن ابن ابی ملیکه به خدا و گریستن ابوبکر به چه معناست؟

5- این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم«منذ فارقتهم»:

در صحیح بخاری آمده است: «وان اناسا من اصحابی يؤخذ بهم ذات الشمال فاقول: اصحابی اصحابي، فيقال: انهم لم يزالوا مرتدين على اعقابهم منذ فارقتهم (1)؛ گروهی از اصحاب مرا می آورند که آنها را به دست چپ می برند. می گویم: اصحاب من، اصحاب من! خطاب میرسد: اینان از زمانی که تو از آنان جدا شدی، هماره به دوران جاهلیت شان بازمی گشتند».

این روایت تصریح می کند، مراد از صحابه کسانی هستند که در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم زندگی کردند و پس از رحلت او زنده ماندند.

6- سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث حوض که فرمود: «و كنت عليهم شهیدا

مادمت فيهم؛ من بر اعمال آن مردم گواه بودم، مادام که در میان آنان بودم» و گواهی دادن او برای افرادی از اصحاب که درگذشته اند:

ص: 225

روایت بخاری آمده است: «ثم يؤخذ برجال من اصحابی ذات اليمين وذات الشمال. فاقول: اصحابی. فيقال: انهم لم يزالوا مرتدين على اعقابهم منذ فارقتهم. فاقول كما قال العبد الصالح عیسی بن مریم: «مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ *إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ » (1)، سپس مردانی از اصحاب مرا می آورند که پرونده آنان در دست راست ایشان و افرادی را می آورند که پرونده آنان در دست چپ ایشان است. من می گویم: اینان اصحاب من اند. خطاب میرسد: آنان از زمانی که تو از آنان جدا شدی، هماره به دوران جاهلیت بازمی گشتند. و من همان سخنی را می گویم که بنده شایسته خداوند، عیسی بن مریم، گفت: «و تا وقتی در میانشان بودم، بر آنان گواه بودم و چون روح مرا گرفتی، تو خود بر آنان نگهبان بودی و توبرهر چیز گواهی، اگر عذابشان کنی، آنان بندگان تواند و اگر برایشان ببخشایی توخود، توانا و حکیمی»(2).

در مصنف عبدالرزاق از معمر آمده است که گفت: به من خبر داد کسی که از حسن شنیده است که می گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به شهیدان جنگ احد فرمود: «ان هؤلاء قد مضوا وقد شهدت عليهم ولم يأكلوا من اجورهم شيئا ولكنكم تأكلون من اجوركم ولا ادري ما تحدثون بعدی (3)؛ اینان چشم از این جهان فرو بستند، در حالی که من گواه بر آنان بودم و چیزی از پاداش خود را نگرفتند، لیکن شما پاداشتان را می گیرید و نمی دانم که پس از من چه بدعت ها می کنید».

ص: 226

نیز در همین کتاب از ابن جریح نقل شده است که گفت: «حدثت أن النبي كان ينطلق بطوائف من أصحابه الى دفنی بقیع الغرقد فيقول: السلام علیکم یا اهل القبور. لو تعلمون ما نجاكم الله مما هو كائن بعدكم.

ثم يلتفت الى اصحابه وفيهم يومئذ الافاضل فيقول: انتم خیرام هؤلاء ؟ فيقولون: نرجوان لا يكونوا خيرا منا. هاجرنا كما هاجرو فقال: هؤلاء خرجوا من الدنيا ولم يأكلوا من اجورهم شيئا وانكم تأكلون من اجوركم. فان هؤلاء قد مضوا وقد شهدت لهم وائي لا ادري ما تحدثون بعدی (1)؛ به من حديث کرده اند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با گروهی از اصحابش به سوی دفن شدگان بقیع غرقد می رفت و چنین می گفت: سلام بر شما ای باشندگان گورها. ای کاش می دانستید که خداوند شما را از آنچه پس از شما خواهد بود، رهایی بخشید.

آنگاه به اصحابش رو می کرد، در حالی که افراد فاضل در میان آنان بودند و چنین می فرمود: آیا شما بهترید یا این گروه ؟ آنان گفتند: امیدواریم که آنان از ما بهتر نباشند؛ ما هجرت کردیم، آن گونه که آنان هجرت کردند. حضرت فرمود: اینان در حالی از این جهان رخت بربستند که چیزی از پاداش هایشان را نگرفته بودند و

حال آنکه شما پاداش هایتان را می گیرید. اینان درگذشتند و من به درستی آنان گواهی می دهم، ليكن نمی دانم که شما پس از من چه بدعتها می کنید؟».

ثعالبی در تفسیرش گفته است: «و روی ابن المبارك في رقائقه من طريق الحسن عن النبي انه خرج في اصحابه الى بقيع الغرقد فقال: السلام عليكم يا اهل القبور. لو تعلمون ما نجاكم الله منه مما هو كائن بعدكم. ثم أقبل على اصحابه فقال: هؤلاء خير منكم. قالوا: يا رسول الله ، اخواننا اسلمنا كما اسلموا وهاجرنا كما هاجروا وجاهدنا

ص: 227

كما جاهدوا وأتوا على آجالهم فمضوا فيها وبقينا في آجالنا فما يجعلهم خيرا منا؟

قال: هؤلاء خرجوا من الدنيا لم يأكلوا من اجورهم شيئا و خرجوا وانا الشهيد عليهم وانكم قد اكلتم من اجوركم ولا ادري ما تحدثون من بعدي ؟

قال: فلما سمعها القوم عقلوها وانتفعوا بها و قالوا: انا لمحاسبون بما اصبنا من الدنيا وانه لمنتقص به من اجورنا (1)؛ ابن مبارک در رقائق خود از طریق حسن از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است که آن حضرت به همراه اصحاب خود به بقيع الغرقد رفت و چنین گفت: سلام بر شما، ای باشندگان گورها! ای کاش می دانستید که خداوند شما را از بدعت هایی که پس از شما خواهدآمد، رهایی بخشید! سپس به اصحابش رو کرد و فرمود: این گروه از شما بهتر است. آنان گفتند: ای رسول خدا! اینان برادران ما هستند، ما اسلام آوردیم، همان گونه که آنان اسلام آوردند، هجرت کردیم، همان گونه که آنان هجرت کردند، جهاد کردیم، همان گونه که آنان جهاد کردند و چون اجل آنان فرا رسید، آنان درگذشتند و ما در انتظار اجل مان ماندیم . بنابراین، چه چیزی آنان را از ما بهتر قرار می دهد؟

حضرت فرمود: اینان از این جهان رخت بربستند و چیزی از پاداش شان را نگرفتند و در حالی رفتند که من گواه آنان هستم. اما شما پاداش خود را گرفتید و نمیدانم که پس از من چه بدعت ها می کنید؟

راوی گوید: پس از آنکه آن مردمان این سخنان را شنیدند، درباره آن اندیشیدند و از آن سود بردند و گفتند: ما براثر گناهانی که در دنیا مرتکب می شویم، مورد حسابرسی قرار می گیریم و از پاداش مان کاسته می شود» .

ص: 228

در تاريخ المدينه از ابن شبه نمیری آمده است: «ان هؤلاء مضوا لم يأكلوا من اجورهم شيئا و شهدت عليهم وانكم قد اكلتم من اجوركم بعدهم ولا ادري كيف تفعلون بعدی؟ (1)؛ این گروه از این جهان رفتند، در حالی که چیزی از پاداش هایشان را نگرفتند و من گواه آنان هستم و شما پس از آنان، پاداش هایتان را گرفتید و من نمی دانم که پس از من چه کارهایی خواهید کرد؟».

در جایی دیگر آمده است: «و لا ادري كيف تصنعون بعدی ؟(2)؛ نمی دانم پس از من چگونه رفتار خواهید کرد؟». .

این روایت نشان میدهد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نسبت به آینده اصحابش پس از خودش اطمینان نداشته و براین باور نبوده است که تنها صحابی بودن آنان، موجب رفتن آنان به بهشت می شود و آن ها را به درجه عصمت می رساند یا اینکه این مصاحبت آنان را از هرگونه حساب و مجازاتی در امان می دارد و عمل ایشان هر چه باشد و هر کاری را انجام دهند، تفاوتی ندارد؛ زیرا این دیدگاه برخلاف قانون قرآن است که می فرماید: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ *وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ » (3) پس هرکه هم وزن ذرهای نیکی کند نتیجه آن را خواهد دید وهرکه هم وزن ذره ای بدی کند نتیجه آن را خواهد دید.

7- دل مشغولی و نگرانی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از کارهایی که صحابه انجام می دهند: سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در ماجرای گریه ابوبکر بیان شد که فرمود: «لكن لا ادري ما تحدثون بعدی (4)، لیکن من نمیدانم، شما پس از من چه بدعت ها خواهید کرد». در

ص: 229

فصل پیشین، در داستان شهیدان احد، حضرت فرمود: «و لا ادري ما تحدثون بعدی (1)؛ نمی دانم، پس از من چه بدعت ها خواهید کرد. در ماجرای بقیع غرقد از تفسیر ثعالبی و مصنف عبدالرزاق از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود: «و انی لا ادري ما تحدثون بعدی (2)؛ من نمی دانم، پس از من چه بدعت ها می گذارید».

از تاريخ المدينه نقل شد که فرمود: «لا أدري كيف تفعلون بعدی» (3) یا «لا ادری كيف تصنعون بعدی» (4).

8- سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درباره بازگشت صحابه به دوران جاهلیت در روایات حوض آمده است: «ايضا لا تدري بما أحدثوا. انهم ارتدوا على ادبارهم القهقرى» (5)؛

ا در این آیه آمده است: «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ » (6)؛ ومحمد جز فرستاده ای که پیش از او [هم] پیامبرانی ( آمدند و) درگذشتند، نیست. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، از عقیده خود باز می گردید؟

گویی احادیث پیش گفته درباره تفسیر این آیه آمده است و بر تحقق یافتن مضمون آن پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تأكید می کند.

9- برخی از اصحاب اعتراف کرده اند که صحابه پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بدعت

گذارده اند:

ص: 230

الف) اعتراف براء بن عازب

بخاری این اعتراف را از محمد بن فضیل، از علاء بن مسیب، از پدرش روایت کرده است که گفت: «با براء بن عازب رضی الله عنهما دیدار کردم و گفتم: خوشا به حالت، صحابی پیامبر بودی وزیر آن درخت با او بیعت کردی ! او گفت: ای برادرزاده من، تو نمی دانی که ما پس از او بدعت ها گذارديم»(1).

براء بن عازب از بزرگان صحابه و از سبقت گیرندگان نخستین به اسلام و از کسانی است که زیر آن درخت با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیعت کردند، برضد خود و دیگر افراد صحابه گواهی میدهد که پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بدعت گذارده اند تا مردم توسط آنان فریب نخورند. وی توضیح داده است که هم نشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و بیعت با او زیر آن درخت که به نام بیعت رضوان یاد می شود، از گمراه شدن صحابی و بازگشت او از دین پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جلوگیری نمی کند.

ب) اعتراف ابوسعید خدری

ابن عدی از ابن ابی بکر، از عباس روایت کرده است که گفت: «از یحیی درباره خلف بن خليفه پرسیدند. او در پاسخ گفت: وی مشکلی ندارد. بهلول بن اسحاق از سعید بن منصور، از خلف بن خلیفه، از علاء بن مسیب، از پدرش، از ابوسعید خدری روایت کرد که گفت: ما به او گفتیم: گوارایت باد، ای ابوسعید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دیدی و با او هم نشین شدی؟ او گفت: برادرم! تو نمی دانی که ما پس از او بدعت ها پدید آوردیم»(2).

ص: 231

این حدیث را ابن عساکر در تاريخ مدينة دمشق و ابن حجر در الاصابة، در شرح حال سعد بن مالک بن سنان روایت کرده اند (1).

ج) اعتراف عائشة أم المؤمنين

عائشه نیز پیش از مرگ خود اعتراف کرد که پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بدعت گذارده است. همان گونه که حاکم از قیس بن ابی حازم روایت کرده است که گفت: «قالت عائشة وكأن تحدث نفسها ان تدفن في بيتها مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و ابی بکر، فقالت: إني احدثت بعد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حدثا، ادفنوني مع ازواجه، فدفنت بالبقيع. هذا حديث صحيح على شرط الشيخين ولم يخرجاه (2)؛ عائشه که گویی با خودش می گفت: او را در خانه اش با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ابوبکر دفن کنند، گفت: من پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بدعت هایی مرتکب شده ام. مرا با همسران او دفن کنید، و او را در بقیع دفن کردند. این حدیث برطبق شرط شیخین صحیح است، ولی آن ها آن را روایت نکرده اند». .

10- پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم صحابه را می شناسد و صحابه او را .

ابوحازم از سهل بن سعد روایت کرده است که گفت: «قال النبي صلی الله علیه و آله و سلم : انی فرطكم على الحوض، من ورد شرب ومن شرب لم يظمأ ابدا وليردن على اقوام

ص: 232

اعرفهم ويعرفونی ثم يحال بيني وبينهم ... قال ابوحازم: فسمع النعمان بن ابی عیاش وانا احدثهم بهذا الحديث فقال: هكذا سمعت سهلا يقول؟

فقلت نعم. قال: وانا اشهد على ابی سعید الخدری لسمعته يزيد. فيقول: انهم مئی. فقال: انك لاتدري ما أحدثوا بعدك. فاقول: سحقا سحقا لمن بدل بعدی»؛ اخرجه البخاری و مسلم (1)؛ من زودتر از شما وارد بر حوض می شوم. هر که وارد شود می نوشد و هرکه(از آب حوض) بنوشد، هرگز تشنه نمی شود. بر من گروه هایی وارد می شوند که من آنان را می شناسم و آنان مرا می شناسند، سپس آنان را از من جدا می سازند....

ابوحازم گوید: در حالی که من این حدیث را با آنان می گفتم، نعمان بن ابی عیاش آن را شنید و گفت: آیا خود این حدیث را از سهل شنیده ای؟

گفتم: آری. او گفت: من نیز گواهی می دهم که ابوسعید خدری گفت: من این حديث را شنیدم که اضافه هم داشت و می گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عرضه می دارد: آنان از من اند. خطاب میرسد: تونمی دانی که آنان پس از تو چه بدعت ها کردند، می گویم: از رحمت خدا دور باد کسی که پس از من ستتم را تغییر داد». این حديث را بخاری و مسلم روایت کرده اند.

روشن است که به دلیل این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم : «بر من گروه هایی وارد می شوند که من آنان را می شناسم و آنان مرا می شناسند، سپس آنان را از من جدا می سازند» و این سخن او: «از رحمت خدا دور باد کسی که پس از من ستتم را تغییر داد»، مقصود از این حدیث، اصحاب او یعنی کسانی هستند که با او هم زمان بودند و با او هم نشینی

ص: 233

کردند و پس از او مدتی زنده بودند و سپس درگذشتند.

در مسند احمد نیز چنین آمده است:

«عبدالله ما را حديث کرد، پدرم مرا حديث کرد، ابوعامر نقل کرد، زهیر نقل کرد، از عبدالله بن محمد، از حمزة بن ابی سعید خدری، از پدرش که گفت: از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که بالای همین منبر می فرمود: «ما بال رجال يقولون ان رحم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لاتنفع قومه، بلى والله ان رحمی موصولة في الدنيا والآخرة وائی ایها الناس فرط لكم على الحوض. فاذا جئتم قال رجل: يا رسول الله، أنا فلان بن فلان وقال آخر: أنا فلان بن فلان. قال لهم: اما النسب فقد عرفته، ولكنكم احدثتم بعدی و ارتددتم القهقرى (1)؛ چه شده است اشخاصی را که می گویند: خویشاوندی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به قوم او فایده ای ندارد. آری، سوگند به خدا، خویشاوندی من در دنیا و آخرت ادامه دارد. ای مردم، من جلوتر از شما در کنار حوض وارد می شوم. در آن هنگام، یکی از شما می آید و می گوید: ای رسول خدا، من فلانی فرزند فلانی هستم و دیگری می آید و می گوید: من فلانی فرزند فلانی هستم. حضرت به آن ها می فرماید: نسب شما را شناختم، ليكن شما پس از من بدعت کردید و به عقب بازگشتید».

این روایت را ابویعلی در مسند خویش (2) و متقی در کنز العمال (3) روایت کرده اند.

هیثمی گوید: « ابویعلی آن را روایت کرده است و راویان آن، راویان صحیح اند، به استثنای عبدالله بن محمد بن عقیل که او نیز توثیق شده است»(4).

ص: 234

دنباله سخن

آیا مقصود از کسانی که مرتد شدند، اصحاب رده است؟

ممکن است کسی بگوید: مراد از کسانی که مرتد شدند، اصحاب رده است که خليفه ابوبکر با آنان جنگید (1) و آنان افراد مشخص هستند و به همین دلیل، نوبت به تردید و خودداری از چنگ زدن به آن عمومات نمی رسد. ليكن این احتمالی بسیار دور به نظر می رسد؛ زیرا با آنچه روایت ابوهریره با صراحت می گوید ناسازگاری دارد: «فلا اراه يخلص الامثل همل النعم (2)؛ نمی بینم کسی را از آتش دوزخ رهایی یابد مگر به اندازه شتران گم گشته».

این سخن، رساترین کنایه از شمار اندک است و معنایش آن است که اکثریت صحابه محکوم برارتداد شده اند، در حالی که مرتدشدگان که ابوبکر با آنان جنگید، تنها افراد بسیار اندکی را تشکیل می دهند.

به علاوه، این احتمال، با حقایقی ناسازی دارد که از صحابه پدیدار شد؛ از قبیل ترس و پناه بردن و گریستن آنان و اینکه آشکارا گفتند: ما پس از رسول خدا بدعت ها کردیم. همچنین هیچ کدام از آنان از سپاه سجاح يا اسود عنسی (از سران اصحاب رده) نبوده است.

با این بیان، نادرستی دیدگاه قاضی عیاض آشکار می شود که مرتدشدگان را گروهی از اعراب بادیه نشین همچون اصحاب مسيلمه كذاب و اسود عنسی وسجاح میداند (3).

ص: 235

دنباله مطلب:

چرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم دیوارها و در کعبه را تغییر نداد؟

بخاری، مسلم، ابن ماجه، ترمذی، نسایی و احمد، همگی از عائشه (1) روایت کرده اند. عبارت از آن بخاری است: عائشه گفت: «سألت النبي صلی الله علیه و آله و سلم عن الجدر، أمن البيت هو؟ قال: نعم. فقلت: فمالهم لم يدخلوا في البيت؟ قال: ان قومك قصرت بهم النفقة. قلت: فما شأن بابه مرتفعا؟ قال: فعل ذاك قومك ليدخلوا من شاء وا ويمنعوا من شاءوا ولولا أن قومك حديث عهد بالجاهلية أن تنكر قلوبهم ان ادخل الجدر في البيت وان الصق بابه في الأرض؛ از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درباره دیوارهای کعبه پرسیدم که آیا جزء خانه است یا نه ؟ حضرت فرمود: آری. گفتم: چرا آنان آن را جزء خانه قرار ندادند؟ حضرت فرمود: زیرا قوم تو(= قریش) هزینه این کار را نداشتند. عرض کردم: چرا در خانه کعبه از سطح زمین بلندتر است؟ حضرت فرمود: قوم تو این کار را به این دلیل انجام دادند که هر کسی را بخواهند وارد کنند و هر کسی را بخواهند نگذارند و چنانچه قوم تو، تازه مسلمان نبودند و بیم آن نبود که آنان به کفر برگردند، من دیوارها را جزء خانه قرار می دادم و در آن را به زمین می چسباندم».

در عبارت ابن ماجه آمده است: «و لولا أن قومك حديث عهد بكفر، مخافة أن تنفر قلوبهم؛ اگر آنان تازه مسلمان نبودند و بیم آن نمی رفت که دل هایشان از دین نفرت پیدا کند». علامه سندی در حاشیه ای بر سنن نسائی براین حديث حاشیه زده و گفته است: «اسلام در دل های صحابه استوار نشده است و چنانچه

ص: 236

دیوارهای کعبه ويران شود، شاید از دین برگردند» (1).

مهاجران را.

به بیانی دیگر: استدلال به اینکه ستایش در آیه یاد شده، همه مهاجران و انصار را در برمی گیرد، در صورتی درست است که با دلیل قطعی ثابت شود که «من» بیانیه است نه تبعیضیه، در حالی که این دلیل قطعی وجود ندارد.

گروه دوم: پیشگامان انصار و آنان کسانی هستند که با انفاق اموال و پناه دادن، در یاری کردن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از دیگران پیشی گرفتند، لیکن همه انصار، نیز فرزندان و هم پیمانان ایشان را در برنمی گیرد؛ زیرا آیه در تقدیر چنین است: «وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الأنصَارا».

از این رو، آیه فقط پیشگامان نخست از انصار را ستایش می کند نه عموم آنان را

از آنجا که موضوع ستایش، پیشی گرفتن در هجرت و پیشی گرفتن در یاری کردن است، این دو عنوان، تنها بر کسانی تطبیق می شود که پیش از استوار شدن ساختمان دین و به اهتزاز در آمدن پرچم های آن، هجرت کردندیا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را یاری نمودند و این گروه برسه دسته اند:

1- کسانی که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان آوردند و در برابر آشوب ها، گرفتاری ها و دوری از خانه و اموال بر اثر هجرت به حبشه و مدینه، شکیب ورزیدند.

2- کسانی که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ايمان آوردند ویاری اش کردند و به او و یاران

مهاجرش پناه دادند و پیش از به وقوع پیوستن جنگ ها آماده دفاع از دین شدند.

این گروه بر کسانی تطبیق می شود که پیش از هجرت به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان آوردند و پیش از جنگ بدر - که پیروزی اسلام بر کفراز آن آغاز شد - هجرت کردند، یا بر کسانی منطبق می شود که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ايمان آوردند، به او پناه دادند و زمانی که به مدینه هجرت کرد، برای یاری او آماده شدند.

ص: 238

بنابراین، آغاز این زمان، آشکار شدن دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در دوران مگی و پایان آن، پیش از ظهور اسلام و چیرگی آن بر نیرومندترین نماد شرک در منطقه، یعنی نبرد بدر است. در پرتو آنچه گفته آمد، مقصود از دسته سوم روشن می شود:

دسته سوم: کسانی هستند که با نیکوکاری از پیشگامان نخستین مهاجرو انصار پیروی کردند و این دسته افرادی هستند که پس از جنگ بدر تا بیعت رضوان یا تا فتح مکه اسلام آوردند. از این رو، هیئت هایی از عرب را که در سال نهم - عام الوفود - آمدند، دربرنمی گیرد.

اما دلیل ستایش از تابعان، با اینکه آنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را در جنگ هایش یاری نکردند، آن است که آنان براثر از دست دادن خویشاوندانشان در نبردها گزند دیدند و به دشواری ها دچار شدند و چه بسا برخی از آزارها به آن ها رسید. مقصود از «تابعين باحسان» کسانی هستند که سیره و رفتارشان اصلاح شد و از ارتکاب گناهان و اخلاق زشت فاصله گرفتند و از پیشگامان با انجام دادن کارهای نیک پیروی کردند.

با توجه به آنچه گفته آمد، این آیه کجا واثبات عدالت ده هزار صحابی که نام هایشان در فرهنگ ها ثبت شده کجا؟ یا اثبات عدالت یکصد هزار صحابی که در جاهای گوناگون با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم نشین شده اند و او را دیده اند و با او معاشرت کرده اند ؟ این است مفهوم آیه بر حسب قراین آشکار و روشن.

اکنون به آنچه شما پیرامون این آیه بیان کرده اید بازمی گردیم و سپس به تحلیل آن می پردازیم. متن سخنان شما چنین است:

«خداوند همه مهاجران و انصار را بی آنکه قیدی بیاورد ستایش کرده است؛ زیرا «اَل» برای عموم چیزی است که بر آن داخل شود، و نیزهمه کسانی را که از آنان با نیکوکاری پیروی کرده اند ستایش فرموده است. تابعان را به احسان قید کرده و این اصلی است که احدی از مهاجران وانصار از آن خارج نمی شود مگر با دلیلی قطعی

ص: 239

آیه بسیار روشن است و آن گاه خداوند مقتدر و بزرگ کسانی را که با نیکوکاری از آنان پیروی کرده اند ستایش کرده است و آنان همان اهل سنت اند نه شیعه؛ زیرا شیعه یا آنان (= صحابه) را تکفیر می کنند یا نکوهش. منظورم شیعیان پسین است بی استثنا» .

1. شما گفتید:

«خداوند همه مهاجران و انصار را بی آنکه قیدی بیاورد، ستایش کرده است؛ زیرا «اَل» برای عموم چیزی است که بر آن داخل شود».

این سخن را چنین باید نقد کرد: خدای سبحان گروه خاصی از مهاجران و انصار را ستایش می کند نه همه آنان را و این گروه، فقط پیشگامان نخستین هستند و چنانچه مقصود خداوند عموم مهاجران و انصار می بود و پیشی گرفتن و اول بودن شرط نبود، آوردن عبارت: «السابقون الاولون» زاید و بی فایده بود.

اما اینکه الف و لام برای عموم است، با آنچه ما بیان کردیم ناسازگاری ندارد؛ زیرا مقصود، عموم این گروه خاص است نه عموم مهاجران وانصار

2. شما گفتید:

«این اصلی است که احدی از مهاجران و انصار از آن خارج نمی شود، مگر با دلیلی قطعی».

می گویم: بله، این اصل است، لیکن نه درباره همه مهاجران و انصار، بلکه تنهادرباره پیشگامان نخستین از آنان و به همین دلیل، از این اصل نمی توان عدول کرد، مگر با دلیلی قطعی. از باب نمونه، هرگاه دلیلی نشان دهد که صحابیای از پیشگامان نخستین از حق عدول کرده است، به دلیل دوم عمل می شود و چنانچه دلیل نشان دهد که حارث بن سوید از صحابیان بدری، مجذر بن زیاد مسلمان را از بهر انتقام دوران جاهلی کشته است، حکم می شود که او از آیه خارج شده

ص: 240

است (1). یا دلیلی نشان دهد که قدامة بن مظعون بدری شراب نوشیده است (2)و به همین ترتیب... .

3. شما گفتید:

آن گاه خداوند مقتدر و بزرگ کسانی را ستایش کرده است که با نیکوکاری از آنان پیروی کردند و کسانی که از آنان پیروی کردند، اهل سنت اند». .

از این سخن انتقاد می شود: این سخن خداوند: «و الذين اتبعوهم بإحسان» فعل ماضی است که از تحقق یافتن تبعیت با نیکوکاری هنگام فرود آمدن آیه حکایت دارد و به همین دلیل، افرادی که با نیکوکاری از آنان تبعیت کردند باید از جمله صحابه باشند. بنابراین، چگونه شما آنان را به اهل سنت تا رستاخیز تفسیر می کنید و سپس شیعیان را از آنخارج می سازید، با اینکه هردو طایفه از مفاد جمله خارج هستند و در غیر این صورت، لازم بود که خداوند می فرمود: والذين يتبعونهم بإحسان (به صورت فعل مضارع)؟

آنچه مطلب را ثابت می کند آن است که دسته های سه گانه ای که در این آیه آمده، در سوره حشر هم آمده است و این موضوع را پیش از این بیان کردیم. خداوند از دسته سوم این گونه تعبیر کرده است:«وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ...» (حشر/10)؛ «و آنان که پس از مهاجران و انصار آمده اند، می گویند: خداوندا، ما را ببخش...». از این رو، چنانچه مراد عموم مسلمانان با دسته ای از آنان بود، باید خداوند چنین می فرمود: «والذين يجيئون من بعدهم»؛ یعنی کسانی که پس از آنان می آیند.

ص: 241

ابویعلی آورده است (1). نزدیک به این دیدگاه در جامع البیان از ابن جریر طبری آمده است(2).

سیوطی، پس از آنکه از ابن جرير وابن ابی حاتم و دیگران نقل کرده که مراد از «السابقون الاولون» کسانی هستند که به دو قبله نماز خوانده اند، گفته است: «ابن مردویه از ابن عباس روایت کرده که گفت: مراد از «السابقون الاولون من المهاجرين» ابوبکر، عمر، علی، سلمان و عمار بن یاسر است»(3).

همچنین، درباره معنای تابعان: «و الذين اتبعوهم باحسان» بر چند دیدگاه اختلاف کرده اند. ابن جوزی گفته است: سخن خداوند بلندمرتبه: «اتبعوهم باحسان». کسی که گفته است: مراد از «سابقون» همه صحابه اند، این گروه را تابعان صحابه قرار داده است؛ زیرا آنان با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم نشینی نکرده اند.

از ابن عباس روایت شده است که گفت: «تابعین کسانی هستند که با نیکوکاری از صحابه پیروی کنند تا روز رستاخیز». .

کسی که قائل است مراد از «سابقين» صحابه متقدم می باشد، گفته است: تابعین در شیوه صحابه از ایشان پیروی کردند و در کردارهای آنان به ایشان اقتدا نمودند. از این رو، فضیلت صحابه متقدم براثر پیشی گرفتن آنان است، هر چند که صحابی بودن برای همه آنان بوده است» .

عطا گفته است: «پیروی از صحابه با نیکوکاری آن است که آنان از خوبی های صحابه ياد کنند و بر آنان رحمت فرستند»(4).

ابن جریروسیوطی نیز گفته اند: «کسانی که از صحابه با نیکوکاری پیروی

ص: 243

می کنند؛ یعنی مسلمانانی که تا روز رستاخیز به دنیا می آیند»(1).

ثعالبی گفته است: «شعبی گوید: هرکه بیعت رضوان را درک کرده باشد و کسانی که با نیکوکاری از آنان پیروی کرده باشند. مقصود سایر صحابه است و این عبارت، تابعین و سایر امت را نیز در برمی گیرد، لیکن مشروط بر اینکه نیکوکار باشند» (2).

شوکانی گفته است: «مراد از «الذين اتبعوهم بإحسان»، کسانی هستند که از پیشگامان نخست از مهاجران و انصار پیروی کرده اند و آنان صحابه ای هستند که پس از آنان می آمدند و کسانی که پس از آنان تا روز قیامت می آیند. مقصود، تابعین اصطلاحی نمی باشند.

کلمه «إحسان» قيد تابعین است؛ یعنی کسانی که در انجام دادن کارها و گفتارهای نیک به پیشگامان نخستین اقتدا نمودند»(3).

تو را به خدا، ای برادر عزیز! با وجود این همه اختلاف میان عالمان و مفسران، چگونه این آیه در نهایت درجه روشنی است؟

آنچه گفته آمد با چشم پوشی از دیدگاهی است که شماری از مفسران و مورخان آن را برگزیده اند و آن این است که مراد از «السابقون» علی بن ابی طالب علیه السلام است و او نخستین کسی است که اسلام آورد. این را ثعلبی، قرطبی، خطیب، ابونعیم و دیگران گفته اند (4). حاکم نیشابوری گفته است: «من میان مورخان در این باره

ص: 244

اختلافی ندیدم که علی علیه السلام از همه جلوتر اسلام آورده است» (1).

ابن تیمیه در رساله رأس الحسين گفته است: «سپس علی و حمزه و جعفرو عبيدة بن حارث از زمره پیشگامان نخستین هستند و به همین دلیل، آنان از طبقه دوم از سایر قبایل برترند»(2).

در پایان، ما همه این دیدگاه ها را تأیید نمی کنیم و دیدگاه مورد انتخاب ما، دیدگاهی است که پیش تر بیان کردیم و هدف ما از استدلال به این دیدگاه های مختلف، اثبات این مطلب است که آیه آن گونه که شما گفتید، در نهایت درجة روشنی نیست.

آیه دوم:

آیه (رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ) برفضیلت همه افراد صحابه دلالت ندارد.

خداوند متعال فرموده است:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا » (3)، «محمد پیامبر خداست و کسانی که با اویند بر کافران سختگیر(و) با همدیگر مهربان اند. آنان را در رکوع و سجود می بینی. فضل و خشنودی خدا را خواستارند. علامت آنان براثر

ص: 245

سجود در چهره هایشان است. این صفت ایشان است در تورات و مثل آن ها در انجیل به سان کشته ای است که جوانه خود برآورد و آن را مایه دهد تا ستبر شود و بر ساقه های خود بایستد و دهقانان را به شگفت آورد تا از آنان کافران را به خشم دراندازد. خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، آمرزش و پاداش بزرگی وعده داده است».

5. شما گفتید:

«خداوند مقتدر و بزرگ آنان را تربیت کرده و پرورش داده است، همان گونه که گیاهی را که از زمین می روید پرورش می دهد تا رسیده و کامل شود و این سبب خشم کافران می شود. به همین دلیل، هر کسی که آنان را مورد نفرت و خشم خود قرار دهد، دچار عذاب خداوند خواهد شد».

این سخن شما مورد انتقاد قرار می گیرد: ظاهر سخن شما آن است که خداوند سبحان در این آیه همه صحابه را وصف می کند که او آن ها را تربیت کرده و پرورش داده است، همان گونه که گیاهی را که از زمین می روید، پرورش می دهد. لیکن این سخن شما به دلایل زیردرست نیست:

الف) آیا مراد از این سخن خداوند: «وَالَّذِينَ مَعَهُ» معیت جسمانی است یا معیت روحانی و به همین دلیل، بر کسانی تطبیق می شود که در استواری ایمان و عقیده و عمل وسیره با او بودند؟ از آنجا که همراهی جسمی ارزشی ندارد، آیه به طایفه دوم اختصاص دارد و همه صحابهاین چنین نبوده اند؛ زیرا، چنان که در قبل گفتیم، صحابه ده گونه بوده اند و عنوان ها و آیات و شماره های آن را بیان کردیم.

ب) خدای سبحان بیان می کند: یکی از ویژگی های آنان آن است که (رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ) ؛ با همدیگر مهرباناند». آیا همه صحابه این ویژگی را داشته اند یا اینکه یکدیگر را می کشته اند؟ چه بسیار بدری که به دست صحابه کشته شدند و این

ص: 246

خلیفه سوم است که کشته می شود و صحابه بسیاری در جنگ های ناکثین و قاسطین و مارقین با دست صحابه دیگر به کام مرگ فرستاده شدند.

ج) نیز از ویژگی های آنان این است: «سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»؛ «علامت آنان بر اثر سجود در چهره هایشان است». آیا این علامت در عموم صحابه وجود داشته است؟

د) بر فرض اینکه علایم یاد شده در عموم صحابه وجود داشته باشد، لیکن دنباله آیه گواهی میدهد که خداوند گروهی از آنان را ستایش می کند و می فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا»؛ «خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، آمرزش وپاداش بزرگی وعده داده است».

چرا که واژه «مِن» در سخن خداوند: « مِنْهُمْ» برای تبعیض است و اینکه می گویند: «مِن» بیانیه است، درست نیست؛ زیرا اگر بیانیه باشد در کلام عرب برضمیر داخل نمی شود و تنها براسم ظاهر داخل می شود، چنانکه در سخن خداوند آمده است: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ » (1)؛ «از پلیدی که همان بت هاست دوری کنید» .

آیه سوم:

آیة «وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا» (2)نشان میدهد که ستایش در این آیه بر گروهی از صحابه اختصاص دارد.

خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ... وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا

ص: 247

وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولَئِكَ مِنْكُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ » (1)؛ «کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده اند و کسانی که مهاجران را پناه داده اند و یاری کرده اند، یاران یکدیگرند... و کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا به جهاد پرداخته ...».

می گویم: مفاد این آیه، نزدیک به آن چیزی است که در سوره حشر آمده و در گذشته بیان شد. این آیه گروهی از صحابه را توصیف و ستایش می کند، نه همه آنان را واینک قسمت هایی از آیه را برای شما بیان می کنیم تا آنچه را گفتیم روشن سازد:

1- «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» مراد از کسانی که ایمان آوردند و هجرت نمودند و جهاد کردند، همان پیشگامان نخست اند، نه همه کسانی که هجرت و جهاد کردند، به این دلیل که هجرت را در گروه سوم قرار داده و این قرینه است بر اینکه مراد از آنان، همان پیشگامان نخست اند نه هر مهاجري.

2- «وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا » مراد از کسانی که پناه دادند و یاری کردند، انصاری است که به مهاجران پناه دادند و این به کسانی اختصاص دارد که مسلمانان مهاجر را یاری کردند و پناه دادند و موضوع پناه دادن نیز با کوچاندن يهود بنی نضیراز سرزمین يثرب در سال چهارم هجری پایان یافت؛ زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم زمین های آنان را در همان سال میان مهاجران تقسیم کرد و با این کار، آنان از پناه دادن انصار بی نیاز شدند.

3- «وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ». مقصود از این گروه کسانی هستند که پس از پیشگامان نخست، ایمان آوردند، هجرت کردند و جهاد نمودند. از این رو، این مقطع از آیه به آنچه در آیه نخست آمده، اشاره دارد؛ یعنی به این جمله از سخن خداوند: «و الذين اتبعوهم باحسان». از آنجا که هجرت پس از فتح مکه

ص: 248

پایان یافت، این آیه نه طلقاء (= آزادشدگان) را ستایش می کند و نه فرزندان ایشان را و نه اعراب را ونه کسانی را که پس از فتح ایمان آوردند و به همین دلیل، معنای این مقطع از آیه با معنای این سخن خدا: «و الذين اتبعوهم باحسان» یکی می شود.

پس، این آیات سه گانه ثابت می کند که صحابه، همانند تابعین، هم عادل دارند و هم غیرعادل، نه اینکه همه آنان عادل باشند یا همه آنان فاسق

6. شما گفتید:

«آیا این، ستایش خداوند از همه مهاجران و انصار و تأیید ایمان آنان نیست؟» . می گوییم: این، ستایش از همه مهاجران و انصار نیست، بلکه ستایش از پیشگامان آنان و کسانی است که با نیکوکاری از ایشان پیروی کردند. در این هنگام، اگر دلیلی نشان دهد که (فلان صحابی یا شخص) از آنان تبعیت نکرده یا در تبعیت او با نیکوکاری شک کردیم، این آیه دلیلی بر عدالت او در مورد شک نیست؛ زیرا وقتی قید موضوع یعنی «بإحسان» (درباره شخص یا اشخاصی) مورد شک باشد، نمی توان حکم به داخل شدن آن مورد کرد؛ زیرا حکم موضوع خود را ثابت نمی کند. همان گونه که در علم اصول بیان شده است. آری، چنانچه تبعیت با نیکوکاری ثابت شود، آیه آن مورد را دربر می گیرد.

آیه چهارم:

وعده خداوند به نیکی و مشروط بودن آن به حسن عاقبت

خداوند متعال فرموده است: «وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى » (1)؛ «کسانی از شما که پیش از فتح (مکه) انفاق و جهاد کرده اند (با دیگران) یکسان نیستند. آنان از

ص: 249

حيث درجه بزرگ تر از کسانی اند که بعدا به انفاق و جهاد پرداخته اند و خدا به هرکدام وعده نیکوداده است».

7. گفتید:

« این آیه کسانی را ستایش می کند که پیش از فتح ایمان آورده اند و در راه خدا انفاق کرده اند و برای بالا بردن کلمه خدا جنگیده اند و کسی که پس از این مرحله به آنان پیوسته است، به فضیلت ایشان نمی رسد و این، گواهی بزرگ از سوی خداوند مقتدر و بزرگ است».

این سخن را می توان چنین نقد کرد: آیه نشانه نبود برابری میان دو گروه است و این چیزی است که در آن تردیدی وجود ندارد. همچنین، این آیه نشان می دهد که خدای سبحان به هرکدام وعده نیکوداده است، لیكن این وعده مشروط به حسن عاقبت است؛ زیرا خداوند هر کسی را که کارنیکوانجام دهد به نیکی وعده داده است، لیکن مشروط بر اینکه بر آن رفتاری که دارد باقی بماند.

قرآن کریم نشان می دهد که گروهی از مؤمنان پس از مدتی به عقب بازگشتند. خداوند می فرماید: «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ » (1)؛ «و خبر آن کس را که آیات خود را به او داده بودیم برای آنان بخوان که از آن عاری گشت، آن گاه شیطان او را دنبال کرد و از گمراهان شد».

این آیه از سرنوشت کسی خبر می دهد که آیات به او داده شد، لیکن وی از آن ها عاری گشت؛ بنابراین، کسی که خداوند او را در این آیه وعده نیکوداده است، برتر از شخصی نیست که در دانش و کار به جایگاهی رسید که به موجب آن به یکی از آیات خداوند دست یافت، ولی در پایان زندگی گام هایش لغزيد.

ص: 250

بخاری در صحیح خود، بابی را به نام «العمل بالخواتيم» (1) قرار داده است. بنابراین، روایاتی را که در آن آمده است مطالعه کنید. خداوند سبحان به ما محسن عاقبت روزی کند.

آیه پنجم:

آیه «للفقراء المهاجرين» به ستایش عموم صحابه نمی پردازد، بلکه گروهی ازآنان را ستایش می کند.

خداوند سبحان فرموده است: «لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنْصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ *وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ *وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ » (2)؛ (اين غنایم، نخست) اختصاص به بینوایان مهاجری دارد که از دیارشان واموالشان رانده شده اند: خواستار فضل خدا و خشنودی زاوا می باشند و خدا و پیامبرش را یاری می کنند. اینان همان مردم درست کردارند.

و کسانی که قبل از (مهاجران) در مدينه جای گرفته و ایمان آورده اند، هرکس را که به سوی آنان کوچ کرده دوست دارند و نسبت به آنچه به ایشان داده شده است در دل هایشان حسدی نمی یابند و هر چند در خودشان احتیاجی (مبرم) باشد، آن ها را بر خودشان مقدم می دارند و هر کس از خشت نفس خود مصون

ص: 251

ماند، ایشان اند که رستگاران اند.

و کسانی که پس از آنان (= مهاجران و انصار) آمده اند، می گویند: پروردگارا، برما و بر آن برادرانمان که در ایمان آوردن برما پیشی گرفتند ببخشای و در دل هایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده اند (هیچ گونه) کینه ای مگذار. پروردگارا، راستی که تو باشفقت و مهربانی».

این آیات سه گانه نیز همانند آیات پیش گفته عموم صحابه را ستایش نمی کنند، بلکه گروهی از آنان را می ستایند.

مهاجران تهی دست را ستایش می کند، مشروط بر اینکه ویژگی های زیر در آنان وجود داشته باشد:

الف) «کسانی که از دیارشان واموالشان رانده شده اند» .

ب) «خواستار فضل خدا و خشنودی او می باشند» .

ج) «خدا و پیامبرش را یاری می کنند».

از این رو، قرآن مهاجرانی را که از این سه ویژگی برخوردار باشند، ستایش کرده است و از آنجا که برجسته ترین ویژگی مهاجران آن است که از دیار و اموالشان دور شدند، مقصود از آنان کسانی هستند که پیش از جنگ بدر هجرت کردند.

از انصار، نیز، قرآن آنهایی را ستایش می کند که از ویژگی های زیر برخوردار باشند

الف) کسانی که پیش از مهاجران در مدینه جای گرفته و ایمان آورده اند»؛ یعنی به خدا و رسول او ایمان آورده اند و با این قید، منافقان از تحت آیه خارج می شوند.

ب) «هرکس را که به سوی آنان کوچ کرده، دوست دارند و نسبت به آنچه به ایشان داده شده است در دل هایشان حسدی نمی یابند».

ج) «و هر چند در خودشان نیازی مبرم باشد، آنها را بر خودشان مقدم می دارند».

ص: 252

از آنجا که برجسته ترین ویژگی انصار، پناه دادن به مهاجران ومقدم داشتن آنان بر خودشان است، مقصود کسانی است که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ايمان آوردند و به آن حضرت و مهاجران پناه دادند. از این رو، بر کسانی منطبق می شود که پیش از جنگ بدر، ایمان آوردند و پناه دادند؛ زیرا پس از جنگ بدر، موضوع پناه دادن از میان رفت، به ویژه پس از بیرون راندن «بنی نضیر» پس از جنگ احد؛ زیرا آنان از مدینه بیرون شدند، در حالی که دژها، اموال و سلاح هایشان را بر جای نهادند و آن ها به دست مسلمانان افتاد.

از تابعین، یعنی کسانی که پس از صحابه آمدند، نیز کسانی مورد ستایش اند کهدارای ویژگی های زیر باشند

الف) «می گویند: پروردگارا، برما و برآن برادرانمان که در ایمان آوردن برما پیشی گرفتند، ببخشای».

ب) «و در دل هایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده اند، کینه ای مگذار» .

بدین سان، مضمون آیاتی که در سوره حشر آمده است با آنچه در سوره توبه وجود دارد، یکی است و اختلاف ندارد.

از این رو، استدلال به این آیه برای اثبات این مطلب که قرآن همه صحابه را از نخستین فرد تا آخرین فرد آنان - که شمارشان از صد هزار فراتر می رود - ستایش کرده، غفلتی است از مفاد آیات؛ چه ستایش گروهی از مهاجران و انصار و تابعین آنان با ویژگی هایی مشخص كجا و ستایش طلقاء، عرب های بادیه، فرزندان طلقاء و منافقان کجا؟

8. شما گفتید:

«این تقسیم بندی شگفت انگیز برای گروه های مؤمنان را می بینید:

مهاجران

انصار

ص: 253

تابعین که آنان را دوست می دارند و برای ایشان دعا می کنند و از آنان نفرت ندارند. جایگاه امامیه در اینجا کجاست؟ و جایگاه اهل سنت کجاست؟».

این سخن شما که گفتید: «مهاجران»، درست آن است که بگویید:«مهاجران نخست و پیشگام»؛ زیرا خداوند این مهاجران را چنین توصیف می کند: «کسانی که از خانه هایشان رانده شدند»، در حالی که همه مهاجران چنین نبودند.

این سخن شما: «انصار» ، درست آن است که بگویید: «پیشگامان نخست از انصار»؛ زيرا خدای سبحان آنان را چنین وصف می کند: «کسانی که پیش از مهاجران در مدينه جای گرفته و ایمان آورده اند». هر انصاری به مهاجران پناه نداد، بلکه پناه دادن پس از کوچاندن بنی نضیر قطع گردید . چنان که بیان شد - بنابراین، هرکه از انصار پس از این مرحله ایمان آورد، خارج از معنای آیه است.

این سخن شما: «تابعین که آنان را دوست می دارند و برایشان دعا می کنند و از آنان نفرت ندارند». درست آن است که بگویید: «و کسانی که پس از آنان آمدند می گویند: پروردگارا، بر ما و بر آن برادرانمان ... ببخشای ...».

اصولی با یکدیگر وجه اشتراک ندارند و به دو اردوی شرق و غرب می مانند که هرکدام ایدئولوژی ویژه خود را دارد، در حالی که شیعه همان مسلمانان نخستین می باشند که بر وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حق اهل بیت او باقی ماندند و اهل سنت نیز همان مسلمانان نخست می باشند، با این تفاوت که با وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حق اهل بیتش مخالفت ورزیدند و وصیت او را در حق علی علیه السلام و اهل بیت او اجرا نکردند و اگر از این موضوع چشم پوشی کنیم، هردو طایفه برادرانی از یک ریشه اند.

تا اینجا مفاد آیات روشن شد واماميه حتی به اندازه یک تار مو با آن مخالفتی ندارد و با هیچ مرد یا زن صحابی دشمنی نمی ورزد، لیكن به عدالت همه صحابه هم اعتقاد ندارد و می گوید: صحابه در این باره همانند تابعین هستند که هم عادل در میان آنان وجود دارد و هم غیرعادل.

آشکارترین دلیل بر اثبات عادل نبودن همه صحابه است.

سعد بن عباده، رئیس قبیله خزرج، خطاب به سعد بن معاذ می گوید: «سوگند به خدا، دروغ گفتی. اسید بن حضیر پسرعموی سعد بن معاذ، خطاب به سعد بن عباده می گوید: «سوگند به خدا، تو را می کشیم؛ زیرا تو منافقی»(1) .

لیکن مهم آن است که میان دشنام دادن صحابه و نقد زندگی آنان تفکیک قائل شویم؛ زیرا ناسزاگویی و دشنام مغایر با نقد است؛ چه شیوه نخست، مولود عصبانیت و پیامد خشم و کینه و هوای نفس می باشد؛ اما شيوه دوم، بر پایه های درست و معیارهای سالمی مبتنی است که قبله جویندگان حقیقت است.

10. شما گفتید:

از عبدالرحمن بن عمر رضی الله عنه روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خير الناس قرني، ثم الذين يلونهم، ثم الذين يلونهم(2)... بهترین انسان ها، مردمانی هستند که در روزگار من زندگی می کنند، سپس کسانی که پس از آنان می آیند و سپس کسانی که پس از آنان می آیند...».

این حدیث، اگرچه سند آن صحیح بوده و امام بخاری آن را روایت کرده باشد، با واقعیت ملموس از تاریخ صحابه و تابعین ناسازگاری دارد و ما اینک از تاریخ صحابه صرف نظر میکنیم و به این سخن او توجه می کنیم: «ثم الذين يلونهم» . مراد از این سخن، تابعین است و در میان آنان، امویان قرار دارند. آیا امکان دارد که ما عصر امویان را بهترین دوران ها بدانیم؟ در حالی که آنان زمین را از خون بی گناهان رنگین کردند و نوه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را با لب تشنه در کربلا شهید کردند و فرزندان و یارانش را سر

ص: 256

بریدند و زنان او را به اسیری بردند و حرمت کعبه را شکستند!

حجاج که ساخته دست امویان بود، جنایت های زشتی را مرتکب شد که پیشانی انسانیت از آن پلیدی ها عرق شرم می ریزد. در این باره سخن را به درازا نمی کشانم و تاریخ بر دروغ بودن این روایت و جعل شدن آن از سوی دلالان حديث گواهی می دهد؛ کسانی که می کوشیدند دستگاه حاكم اموی را از جنایت هایی که انجام داده است پاک کنند.

در این باره، حاشیه ای که ابوالمعالی جوینی براین حدیث زده است بسنده می کند. او گفته است: «از آنچه که بر نادرست بودن این حديث دلالت دارد، این مطلب است: قرنی که پنجاه سال پس از او (یعنی پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم)آمد، بدترین قرن های دنیاست و این یکی از قرن هایی است که در متن ( روایت موردنظر) آمده است، در حالی که این قرن، همان قرنی است که حسین علیه السلام در آن کشته شد، به مدینه حمله کردند و مکه را به محاصره درآوردند و حرمت کعبه را شکستند. جانشینان پیامبر و کسانی که بر جایگاه او تکیه زده بودند، شراب نوشیدند و جنایت ها مرتکب شدند. همان گونه که یزید بن معاویه، یزید بن عاتکه و ولید بن یزید چنین کردند و خون های ناروا ریختند و مسلمانان را کشتند و خانواده ها را به اسیری بردند و فرزندان مهاجران و انصار را به بردگی گرفتند و بردست های آنان، همچون اسیران رومی، داغ نهادند و این جنایت ها در دوران خلافت عبدالملک و امارت حجاج رخ داد.

چنانچه کتاب های تاریخ را بخوانی و بیندیشی، درمی یابی که همه پنجاه سال دوم بد بوده و هیچ خوبی در این سال ها و در سردمداران و فرمانروایان آن وجود نداشته است، در حالی که مردم پیرو سران و فرمانروایانشان هستند. قرن: پنجاه

ص: 257

سال است. بنابراین، چگونه ممکن است این روایت درست باشد؟»(1).

الله: ان لكل نبي وصيا فمن وصيك - الى ان قال : فان وصی و موضع سری و خیر من اترك بعدي و ينجز عدتی ویقضی دینی، علی بن ابی طالب (1)؛ عرض کردم ای رسول خدا، هر پیامبری جانشینی دارد. جانشین شما کیست؟ - تا اینکه فرمود: جانشین، رازدار، بهترین کسی که پس از خود باقی می گذارم،عملی کننده وعده من وادا کننده دینم، علی بن ابی طالب است».

احمد بن حنبل از انس بن مالک از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است: «قال: وصی و وارثی، یقضی دینی و ينجز موعدی، علی بن ابی طالب (2)؛ فرمود: جانشین من و وارث من که دینم را ادا و وعده ام را عملی می کند، علی بن ابی طالب علیه السلام است».

ابن عساکر از بریده، از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است که فرمود: «لكل نبي وصي و وارث وان عليا وصی و وارثی (3)؛ هر پیامبری را جانشینی و وارثی است و على جانشین و وارث من است».

طبرانی از حسن بن على علیهما السلام روایت کرده و گفته است: «خطب الحسن بن علی بن ابی طالب فحمد الله واثنی عليه وذكر اميرالمؤمنين عليا رضی الله عنه خاتم الاوصیاء و وصی خاتم الانبياء (4)؛ حسن بن علی بن ابی طالب به ایراد سخن پرداخت و خدا را سپاس گفت و ستایش کرد و از امیرالمؤمنین على رضی الله عنه خاتم اوصیا و جانشین خاتم انبیا یاد کرد».

ص: 259

هیثمی این حدیث را روایت کرده و به دنبال آن گفته است: «این حدیث را احمد با اختصار بسیار روایت کرده و اسناد احمد و برخی طریق های بارو طبرانی در المعجم الكبير حسن است»(1) و نزدیک به همین را ابونعیم از انس روایت کرده است(2).

طبرانی از علی بن على هلالی، از پدرش، سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را روایت کرده است که خطاب به فاطمه علیها السلام فرمود: «و وصی خیر الاوصياء واحبهم الى الله وهو بعلك (3)؛ جانشین من برترین جانشینان و محبوب ترین آنان در پیشگاه خدا می باشد و همو شوهر توست».

هیثمی گفته است: «این حدیث را طبرانی در المعجم الكبير و المعجم الاوسط روایت کرده و در آن هیثم بن حبیب آمده و ابوحاتم گفته است: او منكر الحديث و به سبب همین حديث متهم است»(4).

او در حدیثی دیگر که در آن هیثم قرار دارد، گفته است: «اما هیثم بن حبيب، من کسی را ندیدم که درباره او سخن گفته باشد، جزذهبی که او را براثر روایتی که آن را روایت کرده، متهم نموده، در حالی که ابن حبان وی را توثیق کرده است» (5).

در اینجا میان جرح ابوحاتم - که ذهبی از او پیروی کرده - وتوثيق ابن حبان تعارض واقع می شود، زیرا ذهبی درباره ابوحاتم گفته است: «اگر ابوحاتم شخصی را

ص: 260

ضعیف بشمارد یا درباره او بگوید: به روایت او استدلال نمی شود، توقف کن تا بنگری دیگران درباره اش چه گفته اند. اگر کسی او را توثیق کند، به جرح ابوحاتم توجه مکن؛ زیرا وی درباره راویان سخت گیری می کند» (1).

به علاوه، وقتی که تضعیف، مستند نباشد پذیرفته نیست، همان گونه که نووی گفته است: «جرح تنها در صورتی پذیرفته می شود که مفتر باشد و آن جرحی است که سبب جرح را بیان کنند و دیگر آنکه مردم درباره آنچه موجب فسق انسان می شود اختلاف نظر دارند و شاید کسی که به فسق او گواهی داده، برطبق باور خودش گواهی داده باشد» (2).

نزدیک به این سخن از ابن قدامة نقل شده است (3).

ابن حجر پس از تضعیف یزید بن ابی مریم توسط دار قطنی گفته است: «این جرح مفسر نیست و به همین دلیل، مردود است» (4).

خطیب گفته است: من از قاضی ابوطيب، طاهر بن عبدالله بن طاهر طبری، شنیدم که می گفت: جرح فقط در صورتی که فشرباشد، پذیرفته است و این سخن محدثان که فلانی ضعیف است و فلانی اهمیتی ندارد، موجب جرح و مردود شمردن روایت او نمی شود و این بدان سبب است که مردم در آنچه سبب فسق می شود اختلاف نظر دارند و به همین دلیل باید سبب فسق را بیان کرد تا دیده شود که آیا او فاسق است یا نه؟ گفتم: این دیدگاه از نگاه ما درست است و

ص: 261

پیشوایان از حافظان و منتقدان حدیث، از قبيل محمد بن اسماعیل بخاری و مسلم بن حجاج نیشابوری و دیگران همین دیدگاه را انتخاب کرده اند» (1).

حاکم و هیثمی این حدیث را از امام حسن علیه السلام (1)وابن اثیرو طبری آن را از امام حسین علیه السلام (2) روایت کرده اند.

ابن عساکر از بريدة بن حصیب بن عبدالله (3)، خوارزمی از ابن مردویه، از ام سلمه (4)، گنجی شافعی وابن صباغ مالکی از ابوسعید خدری (5) و ابونعیم و دیگران از انس بن مالک (6)ویعقوبی از مالک بن حارث اشتر (7)، خوارزمی از عمرو بن عاص (8) وقندوزی از عمربن خطاب (9)ومسعودی از ابن عباس (10)روایت کرده اند.

همچنین ذهبي وابن حجر از جابر بن یزید جعفی روایت کرده اند (11).

ص: 263

از مزی شگفت آور است؛ زیرا از سعید بن منصور روایت کرده است که گفت: ابن عیینه به من گفت: من از جابر شصت حديث شنیدم که روا نمی دانم چیزی از آن ها را از او روایت کنم. او می گفت: وصي الأوصياء مرا حديث کرد، تا اینکه وی گفته است: کمترین چیزی که درباره او می توان گفت، آن است که حديث او قابل استدلال نیست، مگر اینکه حدیثی را روایت کند که راویان ثقه با وی در آن شرکت داشته باشند» (1).

می گویم: مقصود او از شرکت راويان ثقه با وی چیست؟ آیا مقصودش امثال حریز بن عثمان حمصی است؟ او از راویان بخاری و ائمه اربعه (2)است و متری از احمد بن حنبل روایت می کند که او ثقه، ثقه، ثقه است و در شام کسی معتبرتراز حریز نیست. همچنین، وثاقت او را از یحیی بن معین و مدینی و عجلی نقل کرده است (3)و حال آنکه او کسی است که بامدادان و شامگاهان علی بن ابی طالب علیه السلام را لعن می کرد، همان گونه که ابن حبان درباره او گفته است: «او على علیه السلام را در بامداد هفتاد بارو در شامگاه هفتاد بار لعن می کرد. از او در این باره پرسیدند ؟ گفت: او سرهای پدران و اجداد ما را بریده است» (4).

یا مراد از افراد ثقه، همانند ابراهيم بن يعقوب جوزجانی از پیشوایان جرح و تعديل نزد اهل سنت و از راویان ابوداوود، ترمذی و نسائی است؟

مزی گفته است: «احمد بن حنبل سخت او را گرامی می دارد». نسائی گفته

ص: 264

است: «او ثقه است». دارقطنی گوید: «او از حافظان دارای تصنیف و از استخراج کنندگان افراد ثقه است و ابن حبان وی را از زمره ثقات شمرده است. با اینکه وی را شیفته مذهب اهل دمشق در ضدیت باعلى علیه السلام دانسته و در او انحراف از علی علیه السلام وجود داشته است» (1).

ابن حجر در شرح حال مصدع ابویحیی اعرج گفته است: «جوزجانی مشهور به ناصبی بودن و انحراف (از علی علیه السلام) است»(2).

یا منظور او از افراد ثقه ، خالد بن عبدالله قسری است که بخاری در کتاب خلق افعال العباد و ابی داود، از او حدیث نقل کرده است (3). ابن حبان او را در الثقات آورده است (4). ابوالفرج گفته است: «خالد قسری، یکی از والیان بنی امیه، از یکی از آنان خواست که برایش سیره بنویسد. نویسنده گفت: من به نکته ای از سیره على بن ابی طالب برمی خورم، آیا آن را بنویسم؟ خالد گفت: خیر، مگر اینکه او را در ژرفای دوزخ ببینی! (5)

ابن کثیر گوید: ابن خلکان گفت: خالد در دین خویش متهم بود و برای مادرش کنیسه ای در خانه اش ساخته بود» (6).

ص: 265

یا مقصود از افراد ثقه عمران بن حطان از راویان بخاری وابوداوود و نسائی است. عجلی گفته است: او بصری، تابعی وثقه است. ابوداوود گفته است: «در میان فرقه ها کسی بهتر از خوارج نیست که حديث را درست روایت کند. او سپس همین عمران و افراد دیگر را یاد کرده است. ابن حبان در الثقات از او نام برده است»(1).

با اینکه عقیلی تصریح کرده که عمران بن حطان از خوارج بوده (2)و همان کسی است که از ابن ملجم ستایش کرده و گفته است:

يا ضربة من تقي ما اراد بها *** الاليبلغ من ذي العرش رضوانا (3)

بنازم ضربت آن مرد پرهیزکار را که از وارد کردن آن، هدفی جز رضایت خداونډ صاحب عرش نداشت!

ابن کثیر گفته است: «یکی از خوارج پسین در زمان تابعین، ابن ملجم را ستایش کرده و او عمران بن حطان است و همو یکی از عابدان است که از عائشه، در صحیح بخاری، روایت کرده و درباره ابن ملجم گفته است: یاضربة من تقی...» (4).

ابن قدامه پس از نقل شعر عمران بن حطان در ستایش قاتل علی بن ابی طالب علیه السلام گفته است: «از مذهب خوارج آن بوده است که بسیاری از صحابه و کسانی را که پس از آنان آمدند تکفیر کردند و خون و مال ایشان را حلال دانسته و بر

ص: 266

این باور بودند که با کشتن آنان به پروردگارشان نزدیک می شوند» (1).

این گروه، بخشی از ثقات اهل سنت و راویان صحاح شش گانه اند و چه بسیار افرادی که همانند آنان هستند؟

چند پرسش

برادر عزیزم! چند پرسش در ذهنم بود که هر زمان از برادران اهل سنت می پرسیدم، پاسخ قانع کننده به من نمی دادند و من به دنبال کسی بودم که به دور از تعصب و با تکیه به دلایل به من پاسخ دهد و به همین دلیل می پرسم:

1- چگونه کسی که به على علیه السلام ناسزا می گوید، توثیق می شود؟

چگونه می توان کسی را توثیق کرد که به علی بن ابی طالب علیه السلام لعنت فرستاده است؟ و از او در صحاح شش گانه که معیار سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و محور استنباط احکام است روایت کرد؟

پس این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که: «من ست عليا فقد سبنی؛ هر که علی را دشنام

دهد، در حقیقت مرا دشنام داده است» کجا رفت؟

چگونه این روایت که از ام سلمه روایت شده، از آنان مخفی مانده است؟ او به عبدالله جدلی گفت: «آیا در میان شما به رسول خدا ناسزا می گویند؟ گفتم: پناه می برم به خدا، یا گفت: سبحان الله ! یا همانند آن! ام سلمه گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: «من سب عليا فقد سبنی (2)؛ هرکه علی را دشنام دهد، در حقیقت مرا دشنام داده است». حاکم این حدیث را روایت کرده و گفته است: «این

ص: 267

حديث صحيح الإسناد است، ولی شیخین آن را روایت نکرده اند» (1). هیثمی نیزاین حدیث را نقل کرده و به دنبال آن گفته است: «این حدیث را احمد روایت کرده و راویان آن راویان حدیث صحیح اند، به جز ابوعبدالله جدلی که او هم ثقه است» (2).

طبرانی از ام سلمه روایت کرده است که گفت: «ایسب رسول الله فيكم على رؤوس الناس؟ فقلت: سبحان الله ! وانی یسب رسول الله ؟ فقالت: أليس يست علی بن ابی طالب و من يحبه. فأشهد ان رسول الله كان يحبه (3)؛ آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در میان شما در ملأ عام دشنام می دهند؟ گفتم: سبحان الله ! کجا رسول خدا را دشنام می دهند؟

ام سلمه گفت: مگرنه این است که به علی بن ابی طالب و کسی که او را دوست میدارد، دشنام می دهند؟ بنابراین، من گواهی می دهم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را دوست می داشت».

هیثمی گفته است: «طبرانی این حدیث را در هرسه معجم روایت کرده است و ابویعلی و راویان طبرانی، راویان صحیح هستند، مگر ابوعبدالله که او هم ثقه می باشد. طبرانی پس از وی با اسنادی که راویان آن تا ام سلمه ثقه اند همانند این حدیث را از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است» (4).

آنچه را که ابن عبدربه از ام سلمه، همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است که

ص: 268

به معاویه گفت: «انكم تلعنون الله و رسوله على منابركم وذلك انكم تلعنون على بن ابی طالب و من اَحَبه وانا اشهد ان الله احبهُ ورسوله فلم يلتفت الى كلامها (1)؛ شما خدا و پیامبر او را بر منبرهایتان لعن می کنید؛ زیرا شما علی بن ابی طالب علیه السلام و کسانی که او را دوست دارند، لعن می کنید و من گواهی می دهم که خدا و پیامبرش او را دوست می دارند؛ اما معاویه به سخن او توجهی نکرد». .

پس از آنچه گفته آمد، بنگر که سخن ابن کثیر چه ارزشی دارد، آنجا که گفته است: «همه اسانید این حدیث ضعیف است که به آن استدلال نمی شود»(2).

این سخن او، چیزی جزجرح غير مفسر نیست و به همین دلیل، نمی توان آن را پذیرفت. ای کاش، او مشخص می کرد که کدام راوی ضعیف است که روایت براثر آن ضعیف شده است.

ليكن ابن کثیر پس از این سخن نقل کرده است: مسلم از زر بن حبیش روایت کرده و گفته است: «سمعت عليا يقول: والذي فلق الحبة وبرأ النسمة إنه لعهد النبي صلی الله علیه و آله و سلم الى انه لا يحبك الا مؤمن ولا يبغضك الا منافق ثم قال: وهذا الذي اوردناه هو الصحيح منذلك والله اعلم (3)، از على علیه السلام شنیدم که می گفت: سوگند به آن که دانه را شکافت و موجودات را آفرید، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به من سفارش فرمود که تو را فقط مؤمن دوست می دارد و فقط منافق دشمن می دارد. سپس گفته است: آنچه را ما آوردیم، از این جهت، صحيح است و خداوند داناتر می باشد».

ص: 269

2- چگونه کسی که ابوبکر را دشنام دهد حکم قتلش صادر و کسی که علی را دشنام دهد، توثیق می شود؟

چه تفاوتی میان علی بن ابی طالب و ابوبکر و عمر وجود دارد؟ آنان کسی را که به على علیه السلام دشنام داده است، توثیق کرده اند و کسی را که به ابوبکر و عمردشنام داده است، حکم کفرش را صادر کرده و به کشتن او فتوا داده اند؛ چنان که از فاریابی نقل شده است که گفت: «هرکه به ابوبکر دشنام دهد، کافر است و من بروی نماز نمی خوانم. به او گفتند: با او چه رفتار می کنی و حال آنکه اولا اله الا الله می گوید؟ گفت: به او دست نزنید و او را با تابوت بردارید و در گور بگذاريد» (1).

3- آیا علی بن ابی طالب علیه السلام از زمره صحابه بیرون شده است ؟

آیا علی بن ابی طالب علیه السلام از زمره صحابه نبوده است؟ تا فتوای ابوزرعه او را دربرگیرد: «هرگاه شخصی را دیدی که از یکی از اصحاب محمد صلی الله علیه و آله و سلم عیب جویی می کند، بدان که او زندیق است» (2). نیز سرخسی گفته است: «هرکه از صحابه انتقاد کند، کافر است و اسلام را به دور افکنده است وچنانچه توبه نکند، دوای او شمشیر است»(3).

یا اینکه آنان این فتوا را فقط برای قتل شیعه داده اند؟ همان گونه که ابن اثیردر رویدادهای سال 407 ق گفته است: در این سال، شیعه در تمامی کشورهای آفریقا کشته شدند و سبب این کشتار آن بود که آنان را به ناسزاگویی به شیخین متهم کردند (4).

ص: 270

لیکن غیرشیعه دردشنام دادن به علی بن ابی طالب علیه السلام ولعن او در تعقیب نمازهای جمعه و جماعت و بر روی منبرها در شرق و غرب و حتی در سرزمین وحی آزادند، همان گونه که حموی گفته است: «علی بن ابی طالب بر بالای منبرهای شرق وغرب و منبرهای حرم های مکه و مدینه مورد لعن قرار گرفت» (1).

زمخشری و حافظ سیوطی گفته اند: «در زمان بنی امیه بیش از هفتاد هزار منبر وجود داشت که بر آنها علی بن ابی طالب علیه السلام را لعن می کردند؛ زیرا این کار سنتی بود که از معاویه برجای مانده بود» (2).

آیا معاویه از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حدیثی را در فضیلت ناسزاگویی به علی بن ابی طالب علیه السلام شنیده بود که به سعد می گفت: «چه چیزی تو را از دشنام دادن به ابوتراب بازداشته است ؟».(3)

این در صحیح مسلم آمده است؛ اما ابن عساکر و ابن کثیر روایت کرده اند: «سعد به معاویه گفت: مرا به خانه ات آوردی و بر تخت نشاندی و سپس على علیه السلام را دشنام می دهی»(4).

در سخن ابن ابی شیبه آمده است: «سعد نزد او آمد و آنان از علی علیه السلام یاد کردند و معاویه از علی علیه السلام عیب جویی کرد و به همین دلیل، سعد خشمگین شده »(5).

ص: 271

آیا برای ما واجب است که بگوییم: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از ناسزاگویی به عموم اصحابش نهی کرده؛ اما درباره دشنام دادن به على علیه السلام در زمان صدور نهی چیزی به زبان نیاورده است؟

4- چرا قاتل عثمان ملعون است، ليكن قاتل على علیه السلام مجتهدی تأویل گر؟

میان کسانی که عثمان را کشتند و کسی که علی بن ابی طالب علیه السلام را کشت چه تفاوتی وجود دارد که ابن حزم درباره قاتلان عثمان می گوید: «آنان فاسق، ملعون و محارب اند و از روی عمد خونی حرام را ریختند» (1)، وابن تیمیه می گوید: «قاتلان عثمان گروهی خارج از دین و مفسد فی الارض بودند. عثمان را تنها گروهی اندک که سرکش و ستمگر بودند کشتند و کسانی که در قتل او کوشیدند، همگی خطاکار و حتی ستمگر و سرکش و متجاوز بودند»، وابن کثیر می گوید: «کشندگان عثمان، افرادی جلف وسبک سر بودند و تردیدی نیست که آنان مفسد فی الارض و شورشگرند که بر ضد امام خود شورش کردند و افرادی نادان، زورگو، خیانتکار، ستمگر واهل افترا بودند» (2).

اليكن قاتل علی بن ابی طالب علیه السلام مجتهدی تأویل گر بوده است. همان گونه که ابن حزم با صراحت گفته است: «هیچ اختلافی میان امت در این باره نیست که عبدالرحمن بن ملجم، تنها در حالی که مجتهدی تأویل گر بود و فکر می کرد کارش درست است، این قتل را مرتکب شد و در این باره عمران بن حطان، شاعر صفری مذهب می گوید:

يا ضربة من تقی ما اراد بها *** الا ليبلغ من ذي العرش رضوانا

ص: 272

بنازم ضربتی را که از انسان پرهیزکاری صادر شد. او از این ضربت فقط خشنودی صاحب عرش را می خواست.

اني لأذكره حينأ فأحسبه *** أوفى البرية عندالله میزانا (1)

من هنگامی که او را به خاطر می آورم، گمان می کنم، ترازوی عمل او نزد خدا از همه سنگین تر است.

در کتاب الام از شافعی، المختصر از مزنی، المجموع از نووی، مغني المحتاج و الجوهر النقي (2) همین گونه آمده است.

حتی کار به جایی رسید که دشنام دادن به امام علی علیه السلام، به پایه حکومت آنان تبدیل شد، همان گونه که ابن عساکر از علی بن الحسين علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «قال مروان بن الحكم: ما كان في القوم احد ادفع عن صاحبنا من صاحبكم یعنی عليا عن عثمان.

قال قلت: فما لكم تسبونه على المنبر؟ قال: لا يستقيم الأمرالا بذلك (3)؛ مروان بن حکم گفت: در میان این مردمان احدی نبود که بیشتر از یار شما از یار ما دفاع کند؛ یعنی علی از همه بیشتر از عثمان دفاع کرد. حضرت فرمود: گفتم: پس چرا او

ص: 273

را بر منبرها ناسزا می گویید؟ او گفت: حکومت بدون این کار استوار نمی ماند»..

بلاذری گوید: «مروان به علی بن الحسین گفت: کسی نبود که بیشتر از یار شما از یار ما دفاع کند. حضرت فرمود: پس چرا او را بالای منبرها دشنام می دهید؟ او گفت: حکومت ما تنها با این کار استوار می ماند!»(1).

بنابراین، کجا رفت سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم: «سباب المسلم فسوق (2)؛ دشنام دادن به مسلمان گناه است ؟» نکند شما علی علیه السلام را مسلمان نمی دانید یا می گویید: او پس از اسلام آوردن، از اسلام خارج شده است ؟ از بدی های نفسمان به خدا پناه می بریم.

حاکم نیز این حدیث را با چند طریق روایت کرده و آن را صحیح دانسته است (1). متقی نیز آن را در کنز العمال آورده و قائل به صحت آن شده است (2).

همچنین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام فرمود: «انت تبين لأمتی ما اختلفوا فيه من بعدی؛ آنچه را امتم پس از من درباره آن اختلاف می کنند، تو برای آنان بیان می کنی».

این حدیث را حاکم از انس بن مالک روایت کرده و به دنبال آن گفته است: «این حدیث برطبق شرط شیخین صحیح است، ولی آن دو آن را روایت نکرده اند» (3).

آية « وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ » (4)درباره على الا نازل شده است، همان گونه که طبری و سیوطی و قرطبی و دیگران آن را گفته اند (5).

ابن عساکر از امیرالمؤمنین علی علیه السلام روایت کرده است که گفت: «نشدتكم بالله افيكم احد دعا رسول الله له في العلم وان تكون أذنه الواعية مثل ما دعالي؟ قالوا: اللهم لا (6)؛شما را به خدا سوگند می دهم، آیا در میان شما کسی هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم همانند آنچه را درباره علم من فرموده است، درباره علم او فرموده باشد و گوش های او شنوا باشد؟ گفتند: بارخدایا، نه». .

ص: 275

دوم: بخاری از عمر نقل کرده است که گفت: «أقرؤنا أبي وأقضانا على؛ برترین قاری ما أبی و برترین قاضی ما على علیه السلام است». بی گمان برتری قضاوت در میان مردم، نشان دهنده برتری علمی اوست.

همچنین سعید بن مسیب گفته است: «هیچ یک از صحابی نمی گفت: سَلُونيِ؛ از من بپرسید» جز علی بن ابی طالب علیه السلام» (1). ابن عباس گفت: «نُه دهم دانش به علی علیه السلام داده شد و سوگند به خدا که در آن یک دهم دیگر هم با دیگران شریک است»(2).

نیز ابن عباس گفته است: «أعطى على تسعة أعشار العلم ووالله لقد شاركهم في العشر الباقی (3)؛ نه دهم دانش به علی علیه السلام داده شد و سوگند به خدا که در یک دهم باقی مانده هم با آنان شریک است».

نیز از ابن عباس نقل شده است که گفت: «وقتی چیزی از سوی علی علیه السلام برای ما ثابت می شد، از او به دیگری عدول نمی کردیم»(4).

سوم: هیچ کدام از صحابه جرئت نکرد که بگوید: از من بپرسید، جز على بن ابی طالب علیه السلام، همان گونه که حاکم روایت کرده است که عامر بن وائله روایت کرد و گفت: «سمعت عليا رضی الله عنه قام فقال: سلوني قبل أن تفقدونی ولن تسألوا بعدی

ص: 276

مثلی... هذا حديث صحيح عال (1)؛ از علی رضی الله عنه شنیدم که گفت: پیش از آنکه مرا از دست دهید از من بپرسید و هرگز پس از من نمی توانید از کسی همانند من بپرسید. این حدیث، صحيح و عالی است».

سعید بن مسیب گوید: «هیچ کدام از صحابه نمی گفت: از من بپرسید، مگر علی بن ابی طالب علیه السلام» (2).

چهارم: عمر از مشکلی که ابوالحسن، علی علیه السلام را (برای حل آن) نیابد، به خدا پناه می برد (3). او گفت: «لولا على لهلك عمر(4)، اگرعلی نبود، عمرهلاک شده بود».

پنجم: نووی گفته است: «پرسش بزرگان صحابه و رجوع آنان به فتواها و گفتارهای او در بسیاری موارد و در مسائل دشوار، شهره است» (5).

انصار من نیز سرگرم رسیدگی به دارایی هایشان بودند. براء نیزچنین گفته است: آنچه را شما حديث کردید، ما آنها را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدیم، لیکن اصحاب ما، برای ما حديث کردند و ما سرگرم چرانیدن شترها بودیم.

این ابوبکر (خليفه اول) حکم میراث جده (یعنی مادر بزرگ) را نمی دانست و حال آنکه محمد بن مسلمة ومغيرة بن شعبه آن را می دانستند. ابوبکر از عائشه پرسید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در چند کفن پیچیدند.

عمرا (خلیفه دوم) در حديث استیذان می گوید: از آنجا که تجارت در بازار مرا به خود سرگرم کرده بود، نظر رسول خدا درباره این موضوع بر من پوشیده است.

نیز عمر حكم سقط جنین از سوی زن را نمی دانست و دیگران به او یاد دادند. عمر از ابوواقد لیثی درباره آنچه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آن را در دو نماز عید فطر و عید اضحی قرائت می کرد پرسید، در حالی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سال های فراوانی این دو نماز را خوانده بود. نیز او نمی دانست که با مجوس چگونه رفتار کند، تا اینکه عبدالرحمن او را از فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره آنان آگاه کرد» (1).

با چشم پوشی از همه آنچه گفته آمد، دانشمندان با انصاف در این باره تردید ندارند که علی بن ابی طالب علیه السلام نخستین کسی بود که اسلام آورد، در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تربیت یافت و پیش از بعثت در کنار او زندگی کرد تا اینکه نیرومند گردید و به همراه او بود تا اینکه آن حضرت به رفیق اعلی پیوست و در حضرو در سفر او را تنها نگذاشت. او پسرعموی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و شوهر دختراو، فاطمه بانوی زنان جهانیان بودو به جز جنگ تبوک در همه جنگ ها حضور داشت و چنانچه علی علیه السلام - که بسیار خردمند و باهوش و حافظ بود - روزی یک حدیث از

ص: 278

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حفظ می کرد، در حالی که بیش از یک سوم قرن به همراه او بود، باید بیش از دوازده هزار حدیث را از او روایت می کرد.

با چشم پوشی از همه آنچه گفته آمد، از نگاه دانشمندان با انصاف همچون ابوریه تردیدی وجود ندارد که «نخستین کسی که اسلام آورد و پیش از بعثت در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرورش یافت و در پناه او زندگی کرد و در دامان او بزرگ شد و به همراه او بود تا اینکه به رفیق اعلی پیوست و در سفر و حضر از او جدا نشد، او پسرعموی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، شوهر دخترش فاطمه علیها السلام است. اگرعلی رضی الله عنه که زیرک و باهوش و حافظ بود - روزی یک حدیث از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حفظ کرده باشد، با توجه به اینکه در حال رشادت، یک سوم قرن با او زندگی کرد، باید بیشتر از دوازده هزار حدیث از او روایت کرده باشد که اسناد آن ها را به او داده باشند؛ اما می بینیم که سیوطی 586 حدیث روایت کرده و ابن حزم گفته است: از میان آنها فقط پنجاه حديث صحيح است و بخاری و مسلم تنها بیست حدیث از این احادیث را رویت کرده اند» (1).

با تأسف شدید، بخاری، تنها 29 حدیث از علی علیه السلام روایت کرده (2)، در حالی که از ابوهریره 446 حديث آورده است(3).

سنت بر آنان حکومت کند و اختلاف برداشت ها هیچ مشکلی ندارد.

میگویم:

نخست: این سخن شما برخلاف دیدگاه علمای بزرگ اهل سنت، نظير ماوردی شافعی، در گذشته سال 450 ق، وابویعلی حنبلی، درگذشته سال 458 ق است: «گروهی گفته است: امامت، تنها با اکثریت اهل حل و عقد از هر شهری برگزار می شود، تا رضایت از امامت همگانی و تسلیم به آن اجماعی باشد. اما این دیدگاه با توجه به بیعت ابوبکردفع می شود؛ زیرا کسانی او را به خلافت انتخاب کردند که در آن جلسه حضور داشتند و به انتظار آمدن افرادی که برای بیعت غایب بودند، ننشستند» (1).

قرطبی درگذشته سال 671ق گفته است: «امامتی که یکی از افراد حل و عقد منعقد کند، ثابت می شود و بر دیگران لازم است که آن را انجام دهند. برخلاف برخی از مردم که گفته اند: امامت، تنها با گروهی از اهل حل و عقد منعقد می شود و دلیل ما بر اثبات امامت با بیعت یک نفر از اهل حل و عقد آن است که عمربا ابوبکر بیعت کرد» (2).

امام الحرمین، درگذشته سال 478ق، شیخ غزالی گفته است: «بدانید که در عقد امامت، اجماع شرط نیست، بلکه امامت - اگر چه امت برعقد آن اجماع نکنند - منعقد می شود و دلیل آن این است که به محض انعقاد امامت برای ابوبكر، وی به اجرای احکام مسلمانان پرداخت و درنگ نکرد که خبر امامت او به صحابه ای که در مناطق دوردست قرار دارند برسد و کسی هم به این اقدام او معترض نشد. از این رو، وقتی اجماع در عقد امامت شرط نباشد،شماری مشخص

ص: 280

و اندازه ای معین نیز شرط نیست و به همین دلیل، می توان حکم کرد که امامت با عقد یک نفر از افراد اهل حل و عقد منعقد می شود» (1).

عضدالدين ایجی، درگذشته سال 756 ق، گفته است: «هرگاه امامت با انتخاب و بیعت ثابت شود، بدان که این اثبات به اجماع نیاز ندارد؛ زیرا دلیل عقلی یا نقلی بر آن اقامه نشده است، بلکه عقد یک یا دو نفر از اهل حل و عقد بسنده است؛ زیرا میدانیم، صحابه با وجود سرسختی که نسبت به دین داشتند بدان بسنده کردند؛ نظير عقد عمر برای ابوبکروعقد عبدالرحمن بن عوف برای عثمان». .

وی در ادامه گفته است: «آنان اجماع کسانی را که در مدینه بودند شرط ندانسته اند تا چه رسد به اجماع امت. با وجود این، احدی بر آن اعتراض نکرده است و بر همین روش دوران ها سپری شده تا به زمان ما رسیده است» (2).

ابن عربی مالکی، درگذشته سال 543ق، گفته است: «در عقد بیعت با امام لازم نیست که همه مردم باشند، بلکه برای این عقد، وجود یک یا دو نفر بسنده است» (3).

آیا این بزرگان از اهل سنت نیستند؟ بنابراین، ای صاحبان بصیرت! پند گیرید.

روایت کرده است:

«ابوبکردرهنگام مرگش عمر را احضار کرد تا او را جانشین خود کند. مردم گفتند: آیا فردی تندخو و سنگ دل را برما حاکم می سازی و اگر او به حکومت برسد، با بی رحمی وتندخویی بیشتری با ما رفتار خواهد کرد.بنابراین، وقتی عمررا جانشین خود بر ما قرار می دهی، هنگامی که خدا را دیدار کنی، چه پاسخی به او خواهی داد؟ ابوبکر گفت: آیا مرا از پروردگارم می ترسانید؟ می گویم: خدایا، بهترین آفریدگانت را جانشین خودم بر آنان قرار دادم. سپس به دنبال عمر فرستاد و به او چنین گفت: من تو را سفارش می کنم...»(1).

همچنین، محمد بن مفلح مقدسی حنبلی، درگذشته سال 763 ق، گفته است: «چون ابوبکر عمر را جانشین خود قرار داد، به معيقیب دوسی گفت: مردم درباره جانشینی عمر چه می گویند؟ او گفت: گروهی آن را دوست ندارند و گروهی بدان راضی هستند. او گفت: ناراضیان بیشتر هستند یا رضایت دهندگان ؟ وی گفت: ناراضیان» (2).

بنابراین، با اینکه او می دانست اکثریت در این باره براو خشمگین اند، چگونه عمر را بر آنان تحمیل کرد و به ایشان در انتخاب کسی که برای حکومت می خواستند، آزادی نداد و برای او شایسته تر بود که به احساسات اکثریت قاطع مسلمانان پاسخ دهد و تنها پس از جلب رضایت ایشان، فردی را سرپرست آنان قرار دهد یا برحسب قانون شورا با اهل حل و عقد مشورت کند.

چرا عمر انتخاب خلافت را بر شش نفر منحصر کرد و شروط را به گونه ای قرار داد که

ص: 282

حکومت به عثمان برسد نه به دیگری؟ آیا این کار را می توان شورای امت نامید؟

بلکه این موضوع فقط در دست خداست، چه می گویند؟

اینک آنچه را آنان آورده اند می خوانیم:

«سپس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزد بنی عامر بن صعصعه در خانه هایشان آمد و آنان را به خداوند فرا خواند. اما یکی از آنان گفت: اگر ما از تو پیروی کنیم و تو را تأیید نماییم و خداوند تو را یاری کرد و بر مخالفانت پیروز شدی، آیا حکومت پس از تو، از آن ما خواهد بود؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این امر به دست خداست و به هر کس که صلاح بداند عنایت میکند. آنان گفتند: آیا ما برای تو کشته شویم و زمانی که پیروز شدی، حکومت از آن دیگران باشد؟ ما در این باره نیازی به فرمان تونداريم» (1).

همچنین، ابن اثیر جزری در اسد الغابة، ج4، ص25، چاپ الوهبيه، مصر، گفته است: آیه «و من الناس من يشری نفسه ابتغاء مرضات الله» نزل في على علیه السلام حين بات على فراش رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؛ این آیه هنگامی درباره على علیه السلام نازل شد که او شبانه در بستر خدا صلی الله علیه و آله و سلم خوابید. ليكن در چاپ افست این کتاب که در کتابخانه اسلامی حاج ریاض شیخ موجود است و در کتابخانه من نیزیک نسخه از آن وجود دارد - با دست نه با ابزار چاپ، عبارت «بات على فراشه» را به عبارت «بال على فراشه» ! تغییر داده اند تا به امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام اهانت کنند. انا لله وانا اليه راجعون، از آنچه دست لجاجت و دشمنی انجام می دهد!

المستدرك، صحيح ترو نیرومند تر است» (1).

آمده است که گفت: «انی قد وَلَّیتُ عليكم عمر(1)؛ من عمررا جانشین خود بر شما قرار دادم». نیز در سخن عمربن خطاب آمده است: «لو ادركت سالم مولی ابي حذيفة لَوَلَّيتُهُ واستخلفته (2)؛ اگر من سالم وابسته ابوحذیفه را درک می کردم، به طور حتم او را سرپرست و جانشین خود قرار می دادم».

برتری دهند و در دین به آنها چنگ زنند»(1).

تفتازانی پس از نقل حديث صحيح مسلم گفته است: «آیا نمی بینی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آنان را همتای کتاب خدا قرار داده است، در این باره که چنگ زدن به آن دو، رهایی از گمراهی است و چنگ زدن به کتاب خدا، تنها این معنا را دارد که به دانش و رهنمونی این کتاب باید عمل کرد و همین گونه است اهل بیت او(یعنی باید به رهنمونی آنان عمل کرد)» (2).

دکتر عصام عماد (3) گفته است: «ما بر این باوریم که مذهب اثناعشری با دو بال پرواز می کند: یکی حدیث ثقلین و دیگری حدیث اثناعشر ومادام که وهابیت این دو حدیث را درک نکند، برایش امکان ندارد که حقایق و ویژگی های مذهب اثناعشری را بفهمد» (4).

تردیدی نیست که مراد از اهل بیت همان کسانی هستند که آیه تطهیر درباره آنان نازل شده است؛ یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام واین آیه دیگر افراد

ص: 289

بنی هاشم را دربرنمی گیرد (1)؛ چنان که همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دربر نمی گیرد. به این نکته در صحیح مسلم تصریح شده است (2).

همچنین ترمذی و دیگران از ام سلمه نقل کرده اند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کسای خود را برروی حسن و حسین و علی و فاطمه پوشانید و سپس گفت: «اللهم هؤلاء اهل بیتی و حامتی اذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا. فقالت ام سلمة: وانا معهم یا رسول الله؟ قال: انك على خير»؛ «خداوندا، اینان اهل بیت و خواص من اند. پلیدی را از آنان بزدای و پاک و پاکیزه شان گردان. ام سلمه عرضه داشت: ای رسول خدا، آیا من نیز همراه ایشانم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: تو برنیکی هستی». این حدیث، حسن و صحیح است و بهترین حدیثی است که در این باب روایت شده است (3). حاکم نیز این حدیث را روایت کرده و گفته است: این حدیث بر طبق شرط بخاری صحیح است، لیکن وی آن را روایت نکرده است (4). او پس از نقل روایتی دیگر گفته است: این حدیث بر طبق شرط مسلم صحیح است، ليکن وی آن را روایت نکرده است (5).

همچنین این حدیث را احمد و طبرانی و سیوطی از ام سلمه روایت کرده اند که

ص: 290

او گفت: «فرفعت الكساء لادخل معهم فجذبه من يدي وقال: ائك على خير (1)؛ کسا را بلند کردم تا به همراه آنان وارد شوم؛ اما پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن را از دستم کشید و گفت: تو برنیکی هستی».

بنابراین، کسی که می گوید زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جزء اهل بیت هستند، می خواهد کسا را از دست پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بكشد و زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را وارد کسا کند.

عليا، اللهم أدر الحق معه حيث داره . ثم قال: «هذا حديث صحيح على شرط مسلم ولم يخرجاه؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خدای علی را رحمت کند. خداوندا، حق را با او به گردش در آور، هرجا که او بگردد». سپس حاکم گفته است: «این حدیث بر طبق شرط مسلم صحیح است، ليكن آن دو آن را روایت نکرده اند» (1).

امام فخر رازی گفته است: «من اقتدى في دينه بعلی بن ابی طالب فقد اهتدی؛ لقول النبي صلی الله علیه و آله و سلم: اللهم، أدر الحق مع علي حيث دار (2)؛ هر که در دین خویش از على بن ابی طالب پیروی کند، هدایت یافته است؛ زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفت: «خداوندا، حق را با علی به گردش در آور، هرجا که او بگردد».

حاکم از ام سلمه روایت کرده است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: «على مع القرآن والقرآن معه، لايفترقان حتی یردا على الحوض؛ علی با قرآن است و قرآن با او و این دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند». سپس حاکم گفته است: «این حدیث صحیح الاسناد است و ابوسعید تیمی همان عقیصاء وثقه ومأمون است، ولی آن دو آن را روایت نکرده اند!» (3).

من از شما خواهش می کنم به سخن ابن تیمیه پیرامون این روایت، منصفانه نگاه کنید که در پاسخ به علامه گفته است: «على مع الحق والحق معه يدور

ص: 292

حيث دار ولن يفترقا حتى يردا على الحوض»، از بزرگ ترین سخنانی است که به دروغ و از سر ناآگاهی صادر شده است؛ زیرا این سخن را احدی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت نکرده است، نه با اسناد صحيح ونه با اسناد ضعیف»(1).

شما از سخنانی که ما بیان کردیم، به ارزش سخن ابن تیمیه پی می برید. البته مگر اینکه کسی بگوید: علی بن ابی طالب علیه السلام وعائشه و ام سلمه وسعد بن ابی وقاص، از صحابه نبوده اند و هیثمی وحاكم وابن كثير وخطیب و رازی از علما محسوب نمی شوند.

مختلف و گونه گون است؛ برخی از آن ها مختصر است که تنها به نام بردن راوی، وثاقت یا ضعف او بسنده کرده است، بی آنکه از استادان، شاگردان، تألیفات و تاریخ ولادت و درگذشت او نام ببرد؛ نظير التاريخ الكبير از بخاری، درگذشته سال 256 ق که در بسیاری از شرح حال ها، تنها به نام بردن شخص بسنده کرده است، همان گونه که در موارد زیر مشاهده می کنیم:

1- ابراهیم بن اسحاق، سمع الحسن قوله، سمع منه الولید بن ابی الوليد.

2 - ابراهيم بن اسحاق عن طلحة بن کیسان روى عنه علی بن ابی بکر.

3 - ابراهيم ابواسحاق عن ابن جریح، سمع منه وكيع، معروف الحديث.

از جمله این کتاب هاست: كتاب تاريخ الثقات، از عجلی، درگذشته سال 261ق کتاب تاریخ اسماء الثقات، از ابن شاهين، درگذشته سال 385ق

کتاب الضعفاء والمتروکین، از ابن جوزی، درگذشته سال 597 ق و دیگر کتاب ها.

برخی کتاب های تألیف شده در علم رجال هم مفصل است؛ همانند تاریخ بغداد، از خطیب، درگذشته سال 463 ق و تهذيب الكمال، از مژی، درگذشته سال 742ق و سیراعلام النبلاء، از ذهبی، درگذشته سال 748ق و امثال آن.

کتاب های رجالی شیعه نیز این گونه است. برخی از آنها مختصر است؛ نظیر رجال برقی، درگذشته سال 274 ق و رجال ابن داود، درگذشته سال 707ق وخلاصة الاقوال، از علامه حلی، درگذشته سال 726 ق.

برخی از آن ها متوسط است؛ مانند رجال شيخ طوسی، درگذشته سال 460 ق که دربردارنده همه کسانی است که از امامان معصوم علیهم السلام روایت کرده اند و مانند كتاب الفهرست او، و كتاب رجال نجاشی، درگذشته سال 450 ق. این دو از کسانی نام برده اند که کتابی دارند و رجال کشی، درگذشته پس از سال 300 ق این کتاب به

ص: 294

بیان روایاتی اختصاص دارد که راوی را ستایش یا نکوهش می کند و منهج المقال، از استرابادی، درگذشته سال 1028ق ونقد الرجال، اثر تفرشی، درگذشته سال 1044 ق.

برخی کتاب های شیعی مفصل است؛ نظير جامع الرواة از اردبیلی، درگذشته سال 1100ق وتنقیح المقال، از مامقانی، درگذشته سال 1351ق و اعیان الشيعه از سید امین، درگذشته سال 1371ق و معجم رجال الحدیث، از آية الله خویی، درگذشته سال 1414ق.

برادر عزیزا اگر کسی بخواهد میان دو کتاب مقایسه کند، باید این مقایسه میان دو کتابی صورت گیرد که در یک سطح باشند و مقایسه میان کتاب مختصرو مفصل در یک فن دور از انصاف است.

براین اساس، چنانچه شما می خواهید مقایسه کنید، کتاب تهذيب الكمال و کتاب معجم رجال الحديث را برگیرید و میان آن دو مقایسه کنید و به زودی برای شما روشن خواهد شد که کتاب معجم الرجال برجستگی هایی دارد که نه در کتاب تهذيب الكمال وجود دارد و نه در دیگر کتاب های رجالی اهل سنت.

در اینجا به برخی از ویژگی های این کتاب اشاره می کنیم:

1- در آغاز این کتاب، مقدمه ای درباره فواید علم رجال آمده است که هیچ پژوهشگری خود را از مطالعه آن بی نیاز نمی داند.

2- در شرح حال هر شخصی که در این کتاب آمده، متن سخنان علمای رجال پیشین، نظیر نجاشی، کشی، طوسی، علامه، ابن داوود و برقی آمده است، به گونه ای که پژوهشگر را از مراجعه به کتاب های آنان بی نیاز می کند.

3- این کتاب، پس از نقل دلايل و قراین درباره وثاقت یا ضعف راوی و نقد آن، هر آنچه را که استدلال به آن برای اثبات وثاقت یا ضعف راوی با روش علمی دقیق

ص: 295

نیاز باشد، آورده است و چنانچه درباره یک راوی، وثاقت یا ضعفی نباشد، درباره او چیزی نمی گوید و مرادش این است که او، مجهول الحال می باشد.

4- درباره راویانی که میان ثقه و غیرثقه مشترک اند، همه آنچه را که موجب تشخیص راوی می شود بیان کرده است؛ از قبیل فردی که از او روایت کرده و کسی که وی از او روایت کرده، قراین زمانی، آوردن اسناد و بررسی این اسناد.

5- نام ها و عنوان های متعدد راوی را که در کتاب های روایی و رجالی آمده، با شماره ای مستقل آورده است و در هر نام و عنوانی بیان کرده که این نام با عنوان با نام با عنوان دیگر یکی است یا احتمال یکی بودن آن وجود دارد.

همان گونه که درباره احمد بن محمد بن خالد گفته است او با نام های زیر یکی است:

احمد بن محمد بن خالد برقی.

احمد بن محمد برقی

احمد بن محمد بن ابی عبدالله .

احمد بن ابی عبدالله .

احمد بن ابی عبدالله برقی.

ابن برقی.

برقی (1).

6- این کتاب، در شرح حال هرراوی، افزون بر شمار ورود او در سند روایات، استادان و شاگردان وی را نیز بیان کرده است، همان گونه که درباره احمد بن محمد بن خالد گفته است: «او با عنوان احمد بن محمد بن خالد در اسناد

ص: 296

شماری از روایات آمده است که به حدود 830 روایت می رسد :

اواز ابواسحاق خفاف، ابوالبختری، ابوالجوزاء و ... روایت کرده است و سعد بن عبدالله ، سهل بن زیاد، علی بن ابراهیم و ... از او روایت کرده اند» (1).

همچنین در بیان این راوی با عنوان احمد بن ابی عبدالله گفته است: «او با این عنوان در اسناد بسیاری از روایات که به حدود ششصد روایت می رسد، آمده است:

او از ابوالحسن الرضا علیه السلام و ابو ایوب مدینی و ... روایت کرده است و ابوعلی اشعری و احمد بن ادریس و ... از وی روایت کرده اند» (2).

7- این کتاب در پایان هر جلد، با عنوان «تفصیل طبقات الرواة»، عنوان هر راوی را که روایت بسیار دارد، آورده و نشانی روایات او را در کتب اربعه - از قبیل جلد، شماره حديث، کتاب و باب - و همه کسانی را که این راوی از آنان روایت کرده یا آنان از این راوی روایت کرده اند، مشخص کرده است، به گونه ای که با این کار، غالبا جدایی کامل میان مشترکات تحقق پیدا می کند.

8- به اختلاف نسخه ها و کتاب ها در نام ها و عنوان های راویان و تصحیف و تحریفی که در این نام ها و عنوان ها صورت گرفته، اشاره کرده و با استناد به دلایل قانع کننده، درستی آن ها را اثبات کرده است.

برادر شما: دکترحسینی قزوینی

1/ شعبان المعظم / 1424ق

ص: 297

دین را از کجا می گیرد؟

این دو نفر می خواهند به منابع اصلی شیعه رجوع کنند. شما به کدام کتاب ها راهنمایی می کنید، تا من آنها را به رجوع به این کتاب ها سفارش کنم.

گفتم: کتاب های روایی شیعه، کتب اربعه است: الكافي، من لایحضره الفقيه، التهذيب والاستبصار. نیز کتاب وسائل الشيعه که از کتاب های اصلی به شمار می رود وفقيهان شیعه در جستارهای فقهی به آن رجوع می کنند؛ زیرا این کتاب در دسته بندی و گردآوری روایات، دقت به خرج داده است.

اما در خصوص آثار کلامی و عقیدتی، می توان از کتاب های شیخ صدوق نام برد، از قبیل کتاب التوحيد و تألیفات سید مرتضی علم الهدی و شیخ مفید و دیگران را برشمرد.

در زمینه کتاب های رجالی، باید از کتاب معجم رجال الحديث آية الله خویی، قاموس الرجال تستری و تنقیح المقال مامقانی، به اضافه کتاب هایی که پیش از این برایتان نام برده ام، یاد کرد.

او سپس گفت: چنانچه پادشاه بگوید: درب من برای هر که مرا بخواهد باز است، در این صورت، نیازی نیست که ما به رئیس دفتریا یکی از افسران برای دیدار با وی توسل بجوییم، بلکه این توسل، گونه ای حماقت است.

در پاسخ او گفتم: این سخن شما درست نیست و کتاب وسنت، خلاف آن را می گوید؛ زیرا می بینیم که برادران یوسف از پدرشان می خواهند که برایشان درخواست آمرزش کند و چنین می گویند: «يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا »؛ ای پدر، برای گناهان ما درخواست آمرزش کن. يعقوب در پاسخ آنان گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي » (1)؛ به زودی از پروردگارم برای شما آمرزش می خواهم. حضرت یعقوب به آنان نگفت: درب خداوند باز است و از خدا درخواست آمرزش کنید تا شما را بیامرزد».

همچنین خداوند مقتدر و بزرگ در حق پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا » (2)؛ و اگر آنان وقتی به خود ستم کرده بودند، پیش تو می آمدند و از خدا آمرزش می خواستند و پیامبر برای آنان درخواست آمرزش می کرد قطعا خدا را توبه پذیر می یافتند.

اما دکتر احمد غامدی گفت: این آیه درباره منافقان نازل شده است.

گفتم: آیا درب باز خداوند به روی منافقان بسته است و بالای آن نوشته شده: ورود منافقان ممنوع است؟

سپس دکتر غامدی گفت: این آیه به کسانی اختصاص دارد که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می آمدند و از او می خواستند که برایشان درخواست آمرزش کند،به این دلیل که خداوند فرموده است: «و اگر آنان وقتی به خود ستم کرده بودند، پیش تو می آمدند»، اما کسانی را که غایب بودند و کسانی را که پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به او توسل

ص: 300

می جویند، دربرنمی گیرد؛ زیرا او پس از رحلت خود، نمی تواند کاری انجام دهد.

گفتم: این سخن شما با سخن قبلی تان که گفتید: «درب خداوند باز است و احدی نیاز ندارد که برای رسیدن به او به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا دیگران توسل جويد» ناسازگاری دارد.

به علاوه، همه مسلمانان در نمازشان می گویند: «السلام عليك أيها النبي و رحمة الله وبرکاته» و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با اجازه خداوند و قدرت او، سلام نمازگزاران را می شنود و به آنان پاسخ می دهد.

بنابراین، خدایی که این قدرت را به پیامبرش داده، می تواند قدرتی به وی عنایت کند که درخواست یاری مردم را که برای آنان طلب آمرزش کند، از دور بشنود.

دکتر غامدی پاسخ داد: ما روایاتی داریم که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ما من احد يسلم على الا رد الله عزوجل الى روحی حتی ارد عليه السلام (1)؛ هرکه برمن سلام کند، خداوند روح مرا به من برمی گرداند تا من پاسخ سلام او را بدهم».

گفتم: ای دکتر! آیا نمی دانی که در این سخن، به گونه ای توهین و آزار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قرار دارد؛ زیرا روزی میلیون ها مسلمان بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درود می فرستند و در نمازشان بر آن حضرت سلام می کنند و برطبق گفته شما خداوند بلند مرتبه در هر لحظه ای میلیون ها بار روح او را به او برمی گرداند و سپس آن را به جایگاهش بازمی گرداند.

او گفت: ما روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم داریم که در آن می فرماید: «ان لله ملائكة سياحين يبلغون عن امتي السلام (2)؛ خداوند فرشتگانی دارد که هماره در گردش اند تا سلام امتم را به من برسانند».

ص: 301

گفتم: ای دکترا فرشتگان گردشگری که سلام مردم را می گیرند و به پیامبر می رسانند و پاسخ آن را به مسلمانان برمی گردانند، می توانند توسل افرادی را که به آن حضرت توسل می جویند نیز به او برسانند.

به علاوه، در کتاب های شما روایاتی وجود دارد که نشان می دهد، اصحاب به مرقد پیامبر توسل می جستند و این امر، نشان دهنده مشروعیت توسل است؛ نظیر این روایت:

«در زمان عمر مردم دچار خشکسالی شدند. از این رو، مردی به مرقد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: ای رسول خدا، مردم نابود شدند. برای اقتت درخواست آب کن. شب هنگام، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خواب این شخص آمد و به او فرمود: برو نزد عمرو سلام مرا به او برسان و به وی خبر بده که آنان سیراب خواهند شد و به او بگو: به کیسه توجه کن!

راوی گوید: آن مرد هم نزد عمر آمد و به او خبرداد. عمر گریست و گفت: پروردگارا! آنان به چیزی پناه بردند که من از آن ناتوانم»(1).

غامدی پاسخ داد: عقیده را با این روایات ضعیف نمی توان تصحیح کرد.

گفتم: ابن حجر در فتح الباری به صحت این روایت اعتراف کرده و گفته است: «و روی ابن ابی شیبه باسناد صحيح (2)؛ ابن ابی شیبه با سندی صحیح روایت کرده

ص: 302

است». ابن کثیر در تاریخ خود، پس از نقل این حدیث، گفته است: «وهذا اسناد صحيح؛ سند این حدیث، درست است».

غامدی گفت: من تصحيح ابن حجرو ابن کثیر را قبول ندارم و من بر ضعف این روایت دليل اقامه میکنم.

گفتم: دلیل شما بر ضعف روایت چیست؟

وقتی کار به اینجا رسید، دکتر غامدی گفت: وقت نماز عشاء نزدیک است، باید برخیزیم و وضو بگیریم و برای نماز آماده شویم.

در این اثنا من با آنان خداحافظی کردم و به هتل بازگشتم.

پس از گذشت چند شب دکتر غامدی را ملاقات کردم و جزوه ای درباره دیدگاه های علمای اهل سنت بر مشروعیت توسل به او دادم که تاکنون به آن پاسخ نداده است. اما آن جزوه از این قرار است:

قسطلانی (درگذشته سال 923ق) گفته است: چون ابوجعفر منصور عباسی۔ دومین خلیفه بنی عباس - از مالک پرسید: ای ابا عبدالله ! آیا من رو به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بایستم و دعا کنم یا رو به قبله بایستم ودعا کنم ؟ مالک به وی گفت: چرا صورتت را از او برمی گردانی، در حالی که او وسيله توو وسیله پدرت آدم علي به سوی خداوند مقتدر و بزرگ در روز رستاخیز است؟ بلکه رو به مرقد او بایست و از او نزد خداوند درخواست شفاعت کن، که خدا او را شفیع می گیرد.

این داستان را ابوالحسن علی بن فهردر کتابش به نام فضائل مالك، با سندی که اشکالی ندارد، روایت کرده است. قاضی عیاض آن را در الشفاء از طريق خویش، از چند تن از استادان موثق خود روایت کرده است (1).

نووی، درگذشته سال 676ق، در بیان آداب زیارت مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفته است: «آن گاه زائر به جایگاهی بازمی گردد که رویاروی رسول خداست و به او متوسل می شود و از او نزد پروردگارش درخواست شفاعت می کند. از بهترین چیزهایی که زائر می گوید، سخنی است که ماوردی، قاضی ابوطیب و دیگر علمای ما آن را از عتبی حکایت کرده و آن را حسن دانسته اند. عتبی گفت: من نزد مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نشسته بودم که مردی اعرابی آمد و گفت: السلام عليك يا رسول الله. سمعت الله

ص: 304

تعالى يقول: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا » (1)؛ سلام بر تو، ای رسول خدا. شنیدم که خداوند می گوید: «و اگر آنان وقتی به خود ستم کرده بودند، پیش تو می آمدند و از خدا آمرزش می خواستند و پیامبر(نیز) برای آنان طلب آمرزش می کرد، قطعا خدا را توبه پذیر مهربان می یافتند». من نزد تو آمدم، در حالی که آمرزش گناهانم را درخواست می کنم و از تو می خواهم که مرا نزد پروردگارم شفاعت کنی وسپس این شعر را می خواند:

یا خیرمن دفنت بالقاع أعظمه *** وطاب من طيبهن القاع والأكم

ای بهترین کسی که در این مکان بزرگ دفن شده ای و از بوی خوش آن دشت ها و تپه ها خوشبو گردیده است.

نفسي الفداء لقبر انت ساكنه *** فيه العفاف وفيه الجود والكرم

جانم فدای مردی که توساکن آن هستی. در این مرقد پاکدامنی و بخشندگی و کرم نهفته است.

عربن عبدالسلام گفته است: «سزاوار است که این کار به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص یابد؛ زیرا او سرور فرزندان آدم است و همچنین نباید جزاو، به دیگر پیامبران و فرشتگان و اولیا، خداوند را سوگند داد؛ زیرا آنان در درجه او نیستند و با این اختصاص باید توجه داد که رتبه او از همه بالاتر است».

سبکی (درگذشته سال 756 ق) گفته است: «توسل جستن، کمک خواستن و شفاعت طلبیدن از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در پیشگاه خدا، کار خوبی است».

در کتاب اعانة الطالبين از دمیاطی مکی (درگذشته سال 1310 ق) آمده است: من برای درخواست آمرزش گناهانم و درخواست شفاعت تو در پیشگاه پروردگارم، نزد

ص: 305

تو آمدم». آنچه گذشت، اقوال علمای مالكی و شافعی بود» (1).

اما حنبلی ها؛ ابن قدامه (درگذشته سال 620ق) در المغنی - پس از نقل داستان عتبی با آن اعرابی - گفته است: «برای کسی که وارد مسجد می شود، مستحب است پای راستش را مقدم بدارد...». تا اینکه گفته است: «ثم تأتي القبر فتقول: ... وقد اتيتك مستغفرا من ذنوبي مستشفعا بك إلى ربی.... من در حالی نزد تو آمدم که آمرزش گناهانم و شفاعت تورا در پیشگاه خدا درخواست می کنم...». نظیر این سخن در الشرح الكبير آمده است (2).

اما حنفی ها؛ پسینیان ایشان نیز به روا بودن توسل به پیامبر تصریح کرده اند. كمال الدين، معروف به ابن الهمام (درگذشته سال 861 ق) در فتح القدیر گفته است: «ثم يقول في موقفه: السلام عليك يا رسول الله ... و يسأل الله تعالی حاجته متوسط الى الله بحضرة نبيه عليه الصلاة والسلام؛ سپس نزد مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می گوید: سلام بر تو، ای رسول خدا... و از خداوند حاجت خود را درخواست می کند و به حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزد خداوند متوسل می شود».

مؤلف الاختیار در بیان آنچه هنگام زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفته می شود، چنین گفته است: «جئناك من بلاد شاسعة ... والاستشفاع بك الى ربنا... ثم يقول: مستشفعین بنبيك اليك؛ ما از سرزمین هایی دور نزد تو آمدیم ... واز تونزد پروردگارمان درخواست شفاعت داریم... سپس می گوید: ما پیامبرت را نزد تو شفیع قرار می دهیم». نظیر این سخن در مراقی الفلاح والطحاوي على الدر المختار و

ص: 306

الفتاوی الهندیه آمده است.

متن عبارتی که این گروه آن را هنگام زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آورده اند، چنین است:« اللهم... وقد جئناك سامعين قولك طائعين امرك مستشفعین بنبيك اليك؛ خداوندا، ... نزد تو آمده ایم، به سخنانت گوش فرا دادیم و از فرمانت اطاعت کردیم و پیامبرت را نزد توشفيع قراردادیم».

شوکانی گفته است: «و يتوسل الى الله بأنبيائه والصالحين (1)؛ نزد خداوند به پیامبران او و صالحان توسل می جویند».

الراحمين (1)؛ خداوندا، مادرم فاطمه بنت اسد را بیامرز و قبر او را فراخ گردان، به حق پیامبرت و پیامبرانی که پیش از من بودند، زیرا تو مهربان ترین مهربانانی».

د) آدم علیه السلام به پیامبر ما محمد عليهما الصلاة والسلام توسل جُست. بیهقی در دلائل النبوة و حاکم در المستدرك کرده از عمربن خطاب روایت کرده و آن را صحیح دانسته است که گفت: «قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لما اقترف آدم الخطيئة قال: يا رب اسألك بحق محمد لما غفرت لی، فقال الله تعالى: يا آدم كيف عرفت محمدا ولم أخلقه؟

قال: يا رب انك لما خلقتني رفعت رأسي فرأيت على قوائم العرش مکتوبا «لا اله الا الله محمد رسول الله» فعلمت انك لم تضف الى اسمك الا أحب خلقك اليك. فقال الله تعالی: صدقت یا آدم. انه لأحب الخلق الى واذا سألتني بحقه فقد غفرت لك، ولولا محمد ما خلقتك (2)؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چون آدم مرتکب خطا شد، عرض کرد: خداوندا، به حق محمد صلی الله علیه و آله و سلم از تو می خواهم که مرا بیامرزی. خداوند فرمود: ای آدم، چگونه محمد صلی الله علیه و آله و سلم را شناختی و حال آنکه هنوز او را نیافریده ام؟

آدم گفت: پروردگارا، چون تو مرا آفریدی، سرم را بلند کردم و دیدم که بر پایه عرش نوشته شده است: «لا اله الا الله محمد رسول الله» . از این رو، دانستم که تو تنها نام کسی را به نام خودت اضافه می کنی که محبوب ترین آفریدگانت نزد تو باشد. خداوند فرمود: راست گفتی، ای آدم! او محبوب ترین آفریدگان نزد من است و چون به حق او از من درخواست کردی، من هم تو را آمرزیدم و اگر محمد نبود، تو را نمی آفریدم».

ص: 308

ه-) حديث مردی که حاجتی نزد عثمان بن عفان داشت. طبرانی و بیهقی روایت کرده اند که مردی نزد عثمان بن عفان در زمان خلافت او رفت و آمد می کرد؛ اما عثمان هیچ توجهی به حاجت او نشان نمی داد. از این رو، آن مرد به عثمان بن حنیف شکایت کرد و عثمان به او گفت: «برو کنار حوض، وضو بگیر و سپس به مسجد برو، نماز بخوان و سپس چنین بگو: «اللهم اني اسألك و اتوجه اليك بنبيك محمد نبي الرحمة . يا محمد اني اتوجه بك الى ربی فیقضی لی حاجتی و تذکر حاجتك؛ خداوندا، به وسيله پیامبرت، محمد پیامبر رحمت، از تو درخواست می کنم. ای محمد! به وسيله توبه پروردگارم روی می آورم و او حاجتم را روا می کند و حاجت خود را بیان می کنی». آن مرد راه افتاد و این کار را انجام داد و سپس به خانه عثمان بن عفان آمد. دربان دست وی را گرفت و او را نزد عثمان برد و در حضور او بنشانید و به آن مرد گفت: حاجت خود را بگو. او حاجت خود را گفت و عثمان آن را برآورده کرد و سپس به وی گفت: هر حاجتی داری آن را بیان کن. آنگاه آن مرد از نزد عثمان بیرون آمد وابن حنیف را دید و به وی گفت: خداوند به تو پاداش نیک دهد. او به حاجت من نگاه نمی کرد، تا اینکه تواین سخنان را به من یاد دادی. ابن حنیف گفت: سوگند به خدا، این سخنان از من نیست، ليکن من رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را با چشمان خود دیدم که ضریر نزد او آمد و از کم سو شدن دیدگانش به او شکایت کرد... تا پایان حديث...» (1).

می گویم:

اولا: آنچه در الميزان آمده، شبيب است نه شعيب.

ثانيا: ذهبی در شرح حال این راوی چیزی را بیان نکرده است که نشان دهنده

ص: 309

ضعف او باشد، بلکه گفته است: «صدوق يغرب؛ راستگویی است که روایت غریب را نقل می کند».

ثالثا: ابن حجر گفته است: «ابن مدینی گوید: شبيب بن سعيد ثقه است ... و کتاب او صحیح است و ابوزرعه گفته است: هیچ اشکالی به او وارد نیست. ابوحاتم گفته است: کتاب های یونس بن زید نزد او بوده و حال آنکه وی شخص صالح الحديث است که ایرادی به وی وارد نیست. نسائی گفته است: اشکالی به او وارد نیست. ابن عدی گفته است: نسخه زهری نزد شبيب بوده است و او احادیث مستقیم از یونس، از زهری دارد. ابن حبان وی را در زمره ثقات آورده است. دارقطنی گفته است: اوثقه است. ابن خلفون توثيق او را از ذهلی نقل کرده است» (1).

مبارکفوری گوید: «شیخ عبدالغنی در انجاح الحاجة گفته است: شیخ ما،عابد السندی در رساله اش گفته است: این حدیث - حديث اعمی - برروا بودن توسل و شفاعت جستن از وجود گرامی او در زندگی اش دلالت دارد و اما پس از رحلت او، طبرانی در المعجم الكبير از عثمان بن حنیف روایت کرده است که مردی نزد عثمان رفت و آمد می کرد...» تا پایان حدیث.

شوکانی در تحفة الذاکرین گفته است: «حديث (مرد نابینا) دلیلی است بر اثبات روا بودن توسل به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در پیشگاه خداوند مقتدر و بزرگ، با اعتقاد به اینکه کننده کار، خداوند سبحان است و اوست بخشش کننده و بازدارنده، آنچه بخواهد می شود و آنچه نخواهد نمی شود» (2).

ص: 310

اینکه مراد از حق، حرمت وعظمت است و به همیندلیل، از باب وسیله است و خداوند فرموده است: «وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ » (1)؛ «به او توسل جویید».

توسل را از آداب دعا شمرده اند، چنان که در روایتی از الحصن آمده است: «اللهم اني اسألك بحق السائلين عليك و بحق ممشاي اليك، فائی لم اخرج اشرا ولا بطرا....(2)؛ خداوندا، به حقی که درخواست کنندگان بر عهده تو دارند و به حقی که من به خاطر آمدنم به سوی تو، بر عهده ات دارم، از تو درخواست میکنم، زیرا من برای فساد و سرکشی بیرون نیامدم».

احتمال دارد که مراد از حق آنان (= پیامبران) برما، واجب بودن گرویدن به آنان و احترام به ایشان باشد؛ چنان که در یعقوبیه آمده است: «احتمال دارد که حق مصدر باشد، نه صفت مشبهه . در این صورت، معنای عبارت بحق رسولك چنین می شود: به حقیقت فرستادگانت سوگند. در این معنا باید دقت شود، یعنی آنان خود حق خواهند بود، نه مستحق». .

ابن عابدین در ادامه گوید: «لیکن این احتمال ها با ظاهر لفظ ناسازگاری دارد و محض ایهام لفظ آنچه را که جایز نیست، در منع توسل، بسنده است و به همین دلیل است - خدا بهتر می داند که پیشوایان اهل سنت، از این عبارت، اراده منع کرده اند. علاوه بر این، اراده کردن معانی یاد شده از لفظ، با وجود این ایهام، سوگند خوردن به غیر خداست و این مانع دیگری است برای اینکه نتوانیم به غیرخدا سوگند بخوریم. خوب دقت شود» (3).

ص: 312

با وجود این، در کتاب های حنفی بر دیدگاه ابوحنیفه و دویارش درباره توسل جستن در پیشگاه خدا، به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در غیر عبارت «بحق»، نظير «بنبيك» یا «بجاه نبيك» یا امثال آن دست نیافتیم، مگر آنچه را که در روایت ابویوسف از ابوحنیفه آمده است که وی گفت: «برای کسی روا نیست که خدا را جز به خود او بخواند» (1).

برادر دینی تان

ابومهدی قزوینی

چهاردهم رمضان سال 1425ق

ص: 313

ص: 314

ص: 316

طريق فاكس به صورت مکتوب پاسخ دهد. پس از آنکه با وی خداحافظی کردم و به محل اقامتم در هتل بازگشتم، چند پرسش کوتاه - براساس درخواست وی - درباره صحابه مطرح کردم.

هنگامی که پرسش هایم به دکتر رسید، وی به آن ها پاسخ داد و این پاسخ را از طریق دورنگار به من فرستاد و من در پاسخ نامه ای که دادم از وی سپاسگزاری کردم. ليکن به دلیل مشغله بسیارم در تدریس و تحقیق نتوانستم به پرسش های او پاسخ دهم و آن پرسش ها را نگه داشتم تا هر زمان که وقت کافی پیدا کنم به آنها پاسخ دهم.

من کوشیدم که به دلیل مولاتی که میان ما ایجاد شده، بخشی از وقت خود را به به نامه او اختصاص دهم و به برخی از اشکال ها و شبهه هایی که نام او در برداشت پاسخ دهم. از این رو، پاسخ نامه او را آغاز کردم و کوشیدم که پاسخ هایم علمی و با دلایل و شواهد باشد و از شیوه درست علمی در گفتگوو مناظره پیروی کند و شيوة پاسخ، شیوه ای باشد که با آداب مناظره و گفتگو همخوانی داشته باشد.

از این رو، پاسخ را در قالب نامه کوتاهی - که متن آن را در آغاز فصل دوم این کتاب آوردم - و آن را توسط یکی از برادران که عازم سعودی بود فرستادم.

پس از گذشت مدتی نزدیک به هفت ماه، دکتر غامدی پاسخ مفصلی را به شکل جزوه ای - به آنچه برایش فرستاده بودم، به من تحویل داد. او در این پاسخ آنچه را که میان ما گذشته بود از قبیل گفتگوها و دیدارها حذف کرده بود و پاسخش زبان تندی داشت و به هیچ روی دوستانه نبود، یعنی درست برخلاف آن اخلاق نیکویی که من از دکتر دیده بودم.

من به همراه استاد هادوی و گلزاده در سال 1426ق با دکتر غامدی در منزلش دیدار کردم و به وی اعتراض کردم و گفتم: پاسخ ها و گفتگوهایی که برای من

ص: 318

فرستادید به هیچ روی آرام نبود. به علاوه، آنچه را که میان من و شما در نخستین دیدارمان در منزل تان اتفاق افتاد، تحریف و به نفع خود تفسیر کرده اید و آنچه را که به زبان تان بوده، حذف نموده اید.

او گفت: یکی از مواردی را که ادعا می کنید بیان نمایید.

گفتم: زمانی که بر اعتقاد شیعه در مسئله تقیه ایراد گرفتید و من پاسخ دادم، دست هایتان را بالا بردید و گفتید: قبول است قبول است و سپس اوراق کپی شده از کتاب الکافی را دور افکندید.

دکتر احساس شرم کرد و این ماجرا در حضور فرزندانش بود.

در بحبوحه پرداختن به پژوهش ها و تدریس در حوزه و دانشگاه و برخی کارهای اجتماعی دیگر، نتوانستم وقت کافی به دست آورم تا به پرسش های دکتر- که نیاز به وقتی درخور داشت - پاسخ دهم.

من وقتی دیدم این گفتگوها را در چندین سایت اینترنتی که از سایت های افراطی و ضد شیعی به شمار می رود گذاشته اند، به شدت عصبانی شدم.

زمانی بیشتر شگفت زده شدم که دیدم آن گفتگوها را تحریف کرده اند و آن زمانی بود که آن گفتگوها به صورت کتابی با عنوان: حوار هادئ مع الدكتور القزويني الشيعي الاثناعشری منتشر شد. نسخه ای از این کتاب به دستم رسید و آن را تورق کردم و دریافتم که دکتر غامدی در این کتاب خود، مهم ترین اصول گفتگو و پایه های مناظره را زیر پا گذاشته است. مهم ترین تخلف های او از این قرار است:

آیا این تغییر و حذف عبارت را خيانت علمی نمی دانند؟ یا روش آنان اجازه این کار را به آنان می دهد؟

3- کمترین چیزی که من از دکتر غامدی امید داشتم آن بود که در کتابش: حوار هادی آخرین نامه ای را که برای او فرستادم به طور کامل نقل کند و سپس به نقد و پاسخ آن بپردازد، ليكن با کمال تأسف این کار را هم نکرده و به طور گزینشی آنچه را خواسته، انتخاب نموده و بسیاری از مطالبی را که در این نامه آمده، حذف کرده است تا موارد مهم را در نظر خواننده ضعيف جلوه دهد، در حالی که این کار خیانت علمی است و شایسته هیچ مسلمانی نیست چه رسد به یک استاد دانشگاه .

در صفحه 145 گفته است: «تمامی کتاب های روایی شیعه، چه عقیدتی چه تفسیری و رجالی، تمامی صحابه ، به استثنای چهار نفر را گمراه و کافر دانسته اند».

در صفحه 222 گفته است: «این بخش اندک (یعنی شیعه) تمامی صحابه، به استثنای چهار نفر، را کافر یا گمراه دانسته اند.

می گویم: بی تردید این سخن دکتر غامدی، افزون بر اینکه تهمت و دروغ است و هرکسی که از کتاب های شیعه آگاهی داشته باشد، دروغ بودن آن را می داند، خود او نیز به دروغ بودن این مطالب در کتابش اعتراف کرده است که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:

الف) دکتر غامدی در صفحه 74 از کتابش گفته است:

«برخی از افراد روستاهای دوردست و بیابان نشین که بر سر سفره نبوت تربیت نشده بودند، ایمان بسیاری از این افراد به لرزه افتاد و بسیاری از آنان احکام دین را نمی دانستند و به همین دلیل، برخی از دین خدا برگشتند و برخی از پرداخت زکات سرباز زدند و به استثنای سه شهر: مکه، مدینه و طایف، دیگر مناطق از دستورات دینی سرپیچی کردند».

در اینجا باید از دکتر پرسید: آیا افرادی که در غیر این سه شهر زندگی می کردند واز دین برگشتند، از صحابه بودند یا نه؟

ب) در صفحه 75 برای استدلال بر اثبات آنچه در عبارت پیش گفته ادعا کرد، از ابن کثیر نقل کرده که او گفته است: «تمامی اعراب به طور عام یا افرادی در قبیله ای به طور خاص مرتد شدند. سپس ابوبکر سپاهی را برای جنگیدن با مرتد شدگان آماده کرد».

ج) غامدی در صفحه 244-245 گفته است: «بسیاری از اعراب پس از رحلت

ص: 322

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مرتد شدند. سپس خداوند ابوبکر را برای این ارتداد برانگیخت و بزرگان صحابه او را همراهی کردند و با مرتد شدگان جنگیدند تا اینکه آنان را به دین بازگردانیدند.

بنابراین، اگر شیعیان بگویند، ارتداد به وقوع پیوسته است و منظور ایشان همین ارتداد باشد و به حقیقت اعتراف کنند، در این صورت به فضیلت ابوبکر اعتراف کرده اند.

اما چنانچه این حقیقت را انکار کنند، سزاوار مناظره نخواهند بود؛ زیرا انکار امور بدیهی شایستگی گفتگو را از انکار کننده می گیرد». .

در اینجا باید از دکتر پرسید: آیا این مرتدشدگان از صحابه عادل بودند و سپس مرتد شدند یا از دیگران بودند؟

کسانی که در کنار او جنگیدند، به ناحق خون ها ریختند! بنابراین، آیا می توانید بی دلیل، ادعای کسی را که می گوید: آنان مرتد شده اند، رد کنید؟». .

استدلال غامدی در این عبارت، حکم روشنی برارتداد (پناه می برم به خدا) على است؛ زیرا وی از یک سوروایت یاد شده را صحیح می داند و از سوی دیگر، باور دارد که عبارت: «منی» در این حدیث، جزاهل بیت، احتمال دیگری ندارد. از این رو، معنای سخن او آن است که اهل بیت و على علیه السلام مرتد شده اند و این سخن، عین همان ناصبی بودن و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام است.

از اینجا، ضروری یافتم که ردی بر آنچه دکتر غامدی نوشته است بنویسم تا برخی از شبهاتی را که او ایجاد نموده برطرف سازم و مقدار ضعف دلایلی را که وی آورده و بدان استدلال نموده است برملا کنم. از این رو، به زودی به پاسخ و نقد برخی از آنچه در این کتاب (= حوار هادئ) آمده خواهم پرداخت و دیگر پاسخ ها را به جلد دوم واگذار خواهم کرد. البته، اگر خداوند به من توفیق دهد و زنده ام بدارد.

من در آن نامه بیان کرده ام که شيعه امامیه در برابر صحابه ، دیدگاه معتدلی دارد که عقل و منطق و دین آن را می پسندد؛ زیرا آنان میان صحابی که با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به نیکی همراهی داشته و بر آن پیمانی که با خدا و رسولش بسته، پایبند مانده و به نواهی و اوامر و سفارش های آن حضرت پس از وفاتش عمل کرده است و صحابي که پیمان را شکسته و دستورها و سفارش های پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را تغییر داده، تفاوت قائل اند؛ زیرا در میان صحابه کسانی وجود داشتند که خطاکار، گناهکار، مردد، منافق و بیماردل بودند، چنانکه اثبات این سخن با دلایلی از کتاب و سنت خواهد آمد. وضعیت صحابه در این باره به سان وضعیت دیگر مجموعه های بشری است. هرچند که ما باور داریم، وجود پربرکت پیامبر ودعوت پایان دهنده او، اثر بزرگی در ایجاد جامعه ای صالح داشته است که اصول نبوت را بر دوش می کشیدند. ليكن با درگیری ها و اختلاف های صحابه با یکدیگر پس از رحلت آن حضرت که کار به جایی کشید که آنان یکدیگر را لعن می کردند و می کشتند، چه باید بکنیم؟

ثانيا: مسئله تفاوت قائل نشدن میان صحابی و منافق به زودی به تفصیل خواهد آمد و بیان خواهیم کرد که در میان صحابه افرادی منافق و بیماردل وجود داشتند و این افراد گروه بزرگی را تشکیل می دادند که بدترین اثر را بر جان های بسیاری از مسلمانان گذارد و این ربطی به خراب کردن دین ندارد؛ زیرا قرآن کریم به خطر آنان اشاره کرده و اثرگذاری بد آنها را آشکار ساخته است.

می کند، در آن آثار علمی نمی بیند که سزاوار توجه باشد؛ زیرا این روایات به افسانه ها بیشتر شباهت دارد....

قسم دوم: کتاب هایی که اخیرا در مسائل اختلافی نگاشته شده است. اکثر این کتاب ها - اگر نگوییم همه آن ها - احادیثی است که از کتاب های اهل سنت گرفته شده است. از این رو، چنانچه صاحبان این کتاب ها از کتاب های خودشان (شیعی) روی برتابند و برای استدلال به عقاید خود به کتاب های اهل سنت روی آورند، پس اهل سنت سزاوارترند به اینکه از این کتاب ها روی برتابند» .

در پاسخ می گویم:

اولا حقیقتا بسیار متأسفم که این سخن از استادی صادر می شود که تربیت نسل هایی را براساس اصول پژوهش و تحقیق و بی طرفی در بررسی عقاید گروه ها برعهده دارد، به ویژه اینکه جناب عالی تدریس در بخش حساس و بزرگی، یعنی در بخش عقیده را برعهده دارید و سخن شما از نگاه توده مردمتان به سان سخن صاحب نظران تلقی می شود. وقتی که وضعیت افرادی امثال شما که ادعای اعتدال و بی طرفی را دارند چنین باشد، وضعیت افراد کم سواد، متعصب و متحجر ودشمنان مذهب اهل بیت علیهم السلام از اهل سنت و وهابیت چگونه خواهد بود؟

آیا از انصاف و بی طرفی است که میراث طایفه ای بزرگ (یعنی شیعه) با این شیوه سطحی و ساده ارزیابی شود؟ طایفه ریشه داری که به اعتراف مخالفانشان دارای میراث بزرگ، گوناگون و پربار است؟

بنابراین، کجاست دلیل براثبات آنچه بیان کردی و چه گواهی وجود دارد بر اثبات تقسیم بندی بی پایه ای که آوردی؟

آیا حقیقتا كتاب های آن طایفه بزرگ افسانه هایی است که فطرت سالم، آن ها را نمی پذیرد؟

ص: 326

آیا کتابخانه های اسلامی در رشته های گوناگون معارف اسلامی، تفسیر، حدیث، فقه، عقاید، درایه و رجال آکنده از کتاب های شیعه نیست؟ حتی در رشته های ستاره شناسی، پزشکی و ریاضیات. در این زمینه برای شما کافی است که به فرهنگ ها نظیر دانشنامه الذريعه از آقابزرگ تهرانی نگاهی کوتاه بیندازید.

آری، به دلیل اعمال سیاست خصمانه و برنامه براندازی و ریشه کنی سلفی که بر ضد پیروان اهل بیت علیهم السلام و میراث آنان برنامه ریزی شده، کتابخانه های وهابی را از این میراث ارزشمند خالی کرده اند و تنها کتاب های دشمنان آنان را باقی گذاشته اند؛ کسانی که از آنان خرده می گیرند، تا آنجا که شنیده ایم، کتاب های شیعه در دانشگاه های سعودی در جاهای ویژه ای گذاشته شده است که به افرادی خاص اجازه ورود به آن مکان ها را می دهند و بر آن ها نوشته شده است: کتاب های گمراهی (ضاله)!

شاید همین برنامه هاست که آن تصویر زشت و نگاه وارونه از کتاب های شیعه را نزد شما ایجاد کرده است؟

اگر کتاب های شیعه - آن گونه که شما گفته اید - افسانه بود، جایگاه علمی و اجتماعی خود را در محافل اسلامی پیدا نمی کرد، جایگاهی که هیچ کس، جز فردی بی منطق، آن را انکار نمی کند.

ثانيا: شیعه عقاید و احکام دین خود را از قرآن کریم و سنت پربرکت نبوی می گیرند که آنها را از امامان هدایت یافته از عترت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دریافت کرده اند؛ امامانی که به نص حدیث متواتر ثقلین در کتاب های شیعه و سنی، عدل دوم برای قرآن کریم هستند.

اما آنچه را که شیعه در موارد اختلاف - برای استدلال به آن - از کتاب های اهل سنت می گیرند، برای استدلال براثبات عقیده شان نیست، بلکه برای استدلال برضد مخالفان و جدال برتر است؛ زیرا در استدلال، بهتر آن است که

ص: 327

شخص برای اثبات حقانیت خود به چیزی استدلال کند که در کتاب های معتبر خصم آمده باشد، همان گونه که ابن حزم گفته است:«معنایی ندارد که ما برای استدلال برضد آنان (یعنی شیعیان) به روایات خودمان استدلال کنیم؛ زیرا آنان این روایات را قبول ندارند و همچنین استدلال آنان برضد ما به روایات خودشان معنا ندارد؛ زیرا ما این روایات را قبول نداریم، بلکه باید دو طرف دعوا به چیزی استدلال کنند که طرف مقابل آن را قبول داشته باشد» (1).

این یک موضوع طبیعی و منطقی در کتاب های اختلافی و استدلالی است و به همین دلیل، می بینیم که شما در این کتاب خود، در بسیاری از اوقات به کتاب های: الکافی، البحار، التهذيب، الاستبصار و دیگر کتاب های شیعه استدلال می کنید. آیا این کارتان به این معناست که از کتاب های اهل سنت خودتان روی برتافتید و عقیده تان را از کتاب های ما ثابت کردید و آیا درست است که ما بر همین اساس، استدلال کنیم که روی گردانیدن از مطالعه کتاب های شما و نگاه کردن به آن ها برای ما سزاوارتر است؟

کسانی از اهل سنت براساس ادعای شما به نادرستی مذهب شیعه اعتقاد دارند، گروه بسیار اندکی هستند که تحت تأثير شيوه نادرست و سیاست های مغرضانه - که پیشتربدان اشاره کردیم - قرار گرفته اند.

اما بسیاری از اهل سنت که دارای اندیشه و نگرش بی طرفانه و باز هستند، می بینیم که در ارزیابی میراث این طایفه بزرگ، معتدل و با انصاف رفتار می کنند؛ نظیر دانشگاه الازهر و دیگر مراکز علمی اهل سنت و از آن جمله، فتوای شیخ ازهر، محمود شلتوت درباره روا بودن پیروی از مذهب جعفری به سان دیگر مذاهب اسلامی است. حتی

ص: 328

شمار بزرگی از علما و محققان و صاحب نظران اهل سنت را می بینیم که عقاید شیعه را پذیرفته و از روی قناعت و شناخت بدان گردن نهاده اند.

وانگهی باور یک فرد به اینکه درستی یکی از ادیان صفر درصد است، واقعیت و حقیقت را تغییر نمی دهد. از این رو، فرض کنید که اگریک غیر مسلمان بگوید: نسبت درستی اسلام از نگاه او صفر درصد است، این سخن او حقیقت موجود و دلايل قاطع بردرستی دین اسلام را تغییر نمی دهد. برادر عزیز! اثبات یا رد یک مذهب با این شیوه ای که در پیش گرفته اید امکان ندارد.

در پاسخ می گویم:

اولا: شیعه از دیرباز در کشورهای عربی در معرض آزارهای فراوانی بوده اند و روشن ترین نمونه این آزارها، ستم ها و رنج هایی است که شیعیان عراق در مدت چندین دهه چشیده اند.

ثانيا: شما در حضور من و برادر فاضلم، دکتر زمانی و شیخ توحیدی در مگه مکرمه در ماه رجب سال 1426ق با شماری از علمای اهل سنت ایرانی دیدار کردید و با آنان سخن گفتید و از ایشان درباره وضعیت اهل سنت در ایران پرسیدید و سخنان آنان را درباره آزادی ای که اهل سنت در ایران در همه زمینه ها از آن برخوردارند شنیدید، حتی از سخن یکی از آنان شگفت زده شدید که گفت: من امام جماعت فلان مسجد هستم و دیگری گفت: من امام جمعه فلان شهر هستم و سومی گفت: من مدرس در یکی از مدارس اهل سنت هستم و از جیب خود کارت تدریس خود را در آورد و به شما نشان داد.

سپس گفتید: من شنیده ام که اهل سنت در ایران اذیت و آزار می شوند و شما می گویید: ما در ایران آزاد هستیم و من در شگفتم که چگونه حکومت به شما اجازه می دهد که در مجامع علمی حضور پیدا کنید و مدرسه هایی را افتتاح نمایید و به تدریس در آن ها بپردازید؟

یکی از آنان به شما پاسخ داد که شیعه و سنی در ایران دوستانه و همانند برادران در یک خانه زندگی می کنند.

آن گاه یکی از آنان زبان به اعتراض گشود و گفت: ما در همه کتاب فروشی های موجود در ایران شاهدیم که کتاب های اهل سنت برای فروش عرضه می شوند و در نمایشگاه های بین المللی کتاب که در ایران برگزار می شود، می بینیم که همه

ص: 330

کتاب های اهل سنت، موجود است و در دسترس همگان قرار می گیرد، لیکن وقتی که به سعودی آمدیم و کتابخانه های مدینه منوره و مکه مکرمه را دیدیم، حتى یک کتاب شیعی در این کتابخانه ها نیافتیم، بلکه کتاب های ضد شیعی در این کتابخانه ها یافتیم و چون این کتاب ها را ورق زدیم، در آنها دروغ و تهمت برضد شیعه را دیدیم و این، در حالی است که ما با شیعیان زندگی می کنیم و این دروغ ها را در آنها ندیدیم.

وقایع این جلسه نزد من ثبت و ضبط شده است.

شیعیان در سرکوب و مبارزه با صهیونیست ها، در حالی که حکومت های سنی از جهاد با دشمنان صهیونیست دست کشیدند و حتی می بینیم که برخی از علمای وهابی با تیرهای فتاوای خود مجاهدان شيعه حزب الله در لبنان را نشانه رفتند و در صف صهیونیست ها ایستادند.

ثانيا: باب گفتگو میان شیعه و سنی همچنان به طور کامل و در بالاترین سطح علمی باز است؛ نظير برپایی انجمن ها، مناظره ها، همایش ها و نامه نگاری ها. محصول و پیامد این گفتگوها کتاب المراجعات است که گفتگویی میان دو شخصیت بزرگ از دو طایفه است، یعنی سید عبدالحسین شرف الدين و شیخ سليم البشري.

از روشن ترین این دلایل، گفتگوهایی است که میان من و بسیاری از علمای شما با کمال احترام متقابل انجام می شود و کتاب شما هم دستاورد همین گفتگوهاست و به همین دلیل، نام آن را گفتگوی آرام گذاشتید. هرچند که این کتاب در بسیاری از موارد، پا روی حق گذاشته است که ما به زودی بدان اشاره خواهیم کرد.

ثالثا: اگر در برخی از نقاط شناخته شده، نسبت به شیعه بدبینی وجود دارد، بر اثر یاوه سرایی ها و تهمت هایی است که سلفی های متعصب وهابی آن را منتشر می کنند، یعنی کسانی که می خواهند میان امت، چند دستگی ایجاد کنند و اتحاد آنان را برهم زنند و میان مسلمانان دشمنی پدید آورند تا از این طریق به استعمارگران و دشمنان اسلام خدمت کنند.

وانگهی، بدبینی نسبت به یک گروه، از گفتگو با آن جلوگیری نمی کند. قرآن کریم از مناظره ها و گفتگوهای پیامبران با طرفداران آیین های نادرستی که پیامد

ص: 332

تقلید کورکورانه از پدران و اجداد می باشد، آکنده است. از این رو، ترک گفتگو با این بهانه ، از اموری است که انجام آن از یک پژوهشگر متخصص و طالب حقیقت، شایسته نیست.

را که وهابیت در دوران اخیر برضد شیعه تألیف کرد است مطالعه کند، از قبیل کتاب های: الشيعة الروافض طائفة شرك وردة، خيانات الشيعة، اذهبوا فانتم الروافضة، حقيقة الشيعة حتى لا ننخدع، وجاء دور المجوس و امثال آن که روح کینه توزی را در بردارد و دشمنی هایی را آشکار می سازد که شیخ الاسلام شما ابن تیمیه آتش آن را برافروخت و شعله اش را افزایش داد، همو که روش تکفیر ودشمنی را بنیان نهاد و نعره های تکفیر و کشتار و نابودی مسلمانان از او آغاز شد.

مسلمانان همچنان هزینه این نعره های تکفیری را می پردازند و امروز هر آنچه از قتل وكشتار مسلمانان شاهدیم، پیامد همان اندیشه انحرافی است که ابن تیمیه آن را در اسلام بدعت نهاد و متأسفیم که جناب عالی نتوانستید خود را از این شیوه افراطی آزاد کنید؛ زیرا کتاب شما -که نمی توان آن را گفتگوی آرامنامید- لبریز از ناسزا، دشنام، توهین و سخنانی است که شما را از عرصه اعتدال و بی طرفی بیرون رانده است.

سوم: آنچه از شیوه ابن تیمیه و پیروان گمراه او بیان کردیم و شما در لابه لای سخنان خود بدان اعتراف کردید، با شیوه گفتگو و مناظره در مسائل مورد اختلاف که قرآن کریم بدان تصریح کرده و بر پایه انصاف در جستجوی حقایق و روح خیرخواهی در زمینه هدایت استوار است، ناسازگاری دارد؛ زیرا خداوند فرموده است: «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» (1)؛ «با حکمت و اندرز نیکوبه راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به (شیوه ای که) نیکوتر است مجادله نمای». نیز فرموده است: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ » (2)، «بگو: ای اهل کتاب بیایید، برسرسخنی که میان ما و شما برابر است

ص: 334

بایستیم». کتاب شما که آن را در این زمینه اختصاص داده اید، این شیوه قرآنی برابر را از دست داده است.

چهارم: اما كتاب منهاج السنة ابن تیمیه که مرا به خواندن آن با اندیشیدن، دعوت کرده اید، ابن حجر عسقلانی از این کتاب پاسخ می دهد؛ زیرا در ارزیابی اش از این کتاب گفته است: «لیکن این کتاب در رد احادیث ابن مطهر(= علامه حلی) بسیار ضعیف عمل کرده است، هرچند که بسیاری از احادیث او ساختگی و بی پایه است، ليكن وی در ردّ خویش بسیاری از احادیث خوب را رد کرده است؛ این روایات در هنگام نگارش از نگاه او مخفی مانده، چرا که وی در حفظ آن تنها به آنچه در سینه اش بوده تکیه کرده است، در حالی که انسان در معرض فراموشی قرار دارد. او چه بسیار به تحقیر سخنان حتی مبالغه کرده تا آنجا که به پایین آوردن شخصیت علی رضی الله عنه منجر شده است» (1).

این سخن، گواهی آشکار از یکی از بزرگان اهل سنت در انتقاد از کتاب منهاج السنة، اثر ابن تیمیه است که به دو موضوع مهم اشاره می کند، به گونه ای که یکی از آن ها برای ساقط کردن اعتبار این کتاب بسنده است:

نخست: اینکه ابن تیمیه بسیاری از احادیث نیکورا رد می کرده، دلیل بر اثبات ناآگاهی او، با رعایت نکردن امانت داری و گستاخی اش دررة حديث رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وشدت تعصب، بدرفتاری و انحراف آواز حق است.

دوم: توهین او به على علیه السلام، دلیل بر اثبات ناصبی بودن و دشمنی او نسبت به آن حضرت است و همین امر برای گناهکاری و هلاکت ابن تیمیه بسنده می کند؛

ص: 335

زیرا در حديث صحيح از رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است که به على علیه السلام فرمود: «لا يحبك الا مؤمن ولايُبغضُك الا منافق (1)؛ جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق، دشمن». .

به علاوه، بسیاری از علما و محدثان اهل سنت و فقیهان ایشان، به خطرناک بودن روش و گمراهی و انحراف ابن تیمیه از اسلام پی بردند و قاطعانه در برابر او ایستادند و به کفر و زندیق بودن و مرتد شدن او فتوا دادند تا آنجا که موجب افتادن او به زندان و اذیت و آزار وی شدند و او براثرهمین آزارها به هلاکت رسید.

ليكن از آنجا که گروه وهابیت راه و روش ابن تیمیه را در اندیشه و عقیده فرا پیش گرفته اند و در دوران پسین، آن را شعارو عنوان خویش قرار داده اند و به شکل قابل توجهی به او تکیه می کنند و در ساختن مذهب خود، کتاب های او را منبع اصلی قرار داده اند، ما به زودی درباره زندگی و عقاید او، دیدگاه علما درباره وی و نادرست بودن شیوه او، در جلد دوم این کتاب سخن خواهیم گفت.

کتاب و نامه همراه آن نگاهی سریع بیندازد تا از درستی سخن ما و نادرستی ادعای شما آگاه شود.

دوم: بهتر است که جناب عالی به چیزی پایبند باشید که از دیگران می خواهید بدان پایبند باشند؛ زیرا یک بار می بینیم که به آنچه در کتاب هایتان آمده است برضد ما استدلال می کنید و حال آنکه این کار شما با روش درستدر استدلال و مناظره ناسازگار است، همان گونه که این روش درست، روش محققان است و بار دیگر می بینیم که به پاره ای از روایات نادر وضعیف یا مرسل که در برخی از منابع ما آمده است، استدلال می کنید چنان که خواننده از این گونه موارد که در پاسخ های آینده بیان می شود، آگاه خواهد شد.

به علاوه، شما به سخنان دشمنان ما و مغرضان یا افراد مجهول الحال استناد کرده اید و این نشانه نقصی بزرگ در شیوه بحث نزد شماست که به نقص در نتایج می انجامد.

سوم: سنت پربرکت نبوی بالاتر و بزرگ تر از آن است که کتاب های بخاری و مسلم آن را دربرگیرد؛ چه احادیث و روایات فراوانی است که بخاری و مسلم به صحت آنها تصریح کرده اند، ليكن در کتاب هایشان آن ها را نیاورده اند. ابن حجر در کتاب خود با نام التعليق نقل کرده است که بخاری می گفت: «من تنها روايات صحیح را در کتاب الجامع الكبير (معروف به صحيح البخاری) آوردم و مقداری از روایات صحیح را رها کردم تا کتاب طولانی نشود» (1).

حازمی گفته است: «آشکار شد که هدف بخاری تألیف کتابی مختصر در حديث

ص: 337

بوده و نمی خواسته تمامی رجال و حديث را بیان کند» (1).

اما درباره مسلم باید گفت: او در صحیح خود، در باب تشهد در نماز، ح 63 از کتاب الصلاة، آشکارا این حقیقت را بیان کرده است. هنگامی که ابوبکر بن اخت ابی النظر درباره حديث ابوهریره در این باب از او پرسید. او در پاسخ وی گفت: «این حديث از نگاه من صحيح است. او گفت: چرا آن را در اینجا ننوشتی؟ او گفت: این گونه نیست که هر چیزی نزد من صحيح باشد، آن را در اینجا بنویسم. همانا من آنچه را برآن اجماع دارند در اینجا نوشته ام» (2).

نووی در شرح خود بر صحیح مسلم آورده است: مسلم گفت: «من این کتاب را روایت کردم و گفتم صحیح است و نگفتم آنچه را که من در این کتاب روایت نکرده ام، ضعیف است و همانا این حدیث را از صحیح روایت کرده ام»(3)

در تدريب الراوی آمده است: «امام احمد گفته است: هفتصد هزار واندی حدیث صحیح است و من در المسند احادیثی را از میان هفتصد و پنجاه هزار حديث برگزیدم» (4).

عبارت ها در این باره فراوان است و همگی بر این نکته صراحت دارند که تنها اندکی از سنت صحیح در صحیحین گرد آمده است و آن احادیث در مجموعه های حدیثی دیگر گردآوری شده است. از این رو، مهم در پذیرش یا رد روایت، صحت آن است، خواه این روایت در صحیحین باشد خواه در کتاب حدیثی دیگر؛ نظیر

ص: 338

المسانید و السنن.

اما درجه بندی و تقسیم کتاب ها، اگرچه برخی از علمای شما بدان اشاره کرده اند، ليکن هیچ معنایی ندارد؛ زیرا که معیار اعتماد برحدیث یا ترک آن، صحت و ضعف آن است و من در نامه ای که برای شما فرستادم، کوشیدم که در مسائل اصلی مورد اختلاف بر روایات صحیح و معتبر تکیه کنم.

وانگهی، من نمی دانم چگونه به خودتان اجازه می دهید که علم وسنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به صحيحين منحصر کنید و از اینکه شیعیان باور دارند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم على علیه السلام را به علمش اختصاص داد و صحابه برای برطرف کردن مشکلات عقیدتی و احکام شرعی به او رجوع می کردند، ناراحت می شوید؟

چهارم: هر چند که به طور اساسی در شناخت حقیقت، به کتاب های تاریخ تکیه نمی کنیم، لیکن از نگاه علمی حذف منابع تاریخی از فهرست منابع شناخت نیز درست نیست. از این رو، می بینیم که تاریخ، دانش و شیوه های خاص خود را دارد و مراکز علمی از دیرزمان به آن اهمیت می داده و برای بررسی آن واحدها و رشته هایی در دانشگاه ها و بنیادها تأسیس گردیده است و این کار، تنها به این دلیل است که نقش تاریخ در ترسیم برخی آثار حقیقت بسیار رساست.

اگر تاریخ و علم تاریخ در آگاهی از برخی حقایق نقشی نداشته باشد، بررسی آن لغو و بیهوده است و لازمه آن، به دور انداختن تمامی کتاب های تاریخ می باشد که تاریخ طبری، ابن کثیر، ابن اثیر، ابن عساکر، تاریخ ذهبی، العواصم من القواصم و دیگر کتاب های تاریخی که از نگاه اهل سنت جایگاه ویژه ای دارد از آن جمله اند.

به ویژه اینکه بسیاری از کتاب های تاریخ بر شیوه اهل حدیث در نقل روایات تکیه می کنند، نظير آوردن اسنادها و طريق های آن و تصحیح این روایات در بسیاری از اوقات و نقد یا توثيق راویان آن، همانند تاریخ خطیب بغدادی و تاریخ

ص: 339

ابن کثیر و امثال آن .

به علاوه، برخی حوادث تاریخی یا روایت هایی که در این حوادث بیان شده ، اگرچه برطبق شیوه اهل حدیث، ضعیف است، ليکن می تواند قرینه و گواهی باشد که به قراین و روایات دیگر پیوست داده شود و آنها را تقویت کند و در مجموع، دلیلی را تشکیل دهد که موجب اطمینان به ثبوت یکی از حقایق شود، حقیقتی که بر آموزه های دینی و عقیدتی اثرگذاری مستقیم دارد.

این است روش درست در تعامل با کتاب های شناخت دینی، نه روش اسقاط و الغو آنها از اساس.

خودم مقید نکرده ام، بلکه این آیات خود به خود مقید بوده است، زیرا ما آیه ای نیافتیم که مطلق باشد و همه صحابه را ستایش کند و اگر چنین آیه ای وجود دارد، لطفا ما را از آن آگاه سازید.

اما آنچه را در کتاب خود نوشته اید و چنین پنداشته اید که این آیه مطلق است و همه صحابه را دربر می گیرد، افزون بر اینکه به این ادعای شما در نامه ام پاسخ داده ام، به زودی و به تفصیل در این کتابم به آن پاسخ خواهم داد.

سخن گفته خواهد شد؛ زیرا من به زودی در جایگاه خود - برحسب منابع شما ۔ خواهم گفت که خداوند همه منافقان را به پیامبرش معرفی نکرد و آن حضرت تنها برخی از ایشان را می شناخت.

ثالثا: اما اینکه مرا متهم کردید که با منابع شما گزینشی برخورد کرده ام، نشان دهنده آن است که جناب عالی نسبت به شیوه استدلال و مناظره در مسائل مورد اختلاف چندان شناخت ندارید؛ چه اقتضای مناظره آن است که وقتی شخص بخواهد طرف مقابل را به حقانیت دیدگاه خود وادار کند یا نقطه های خطا وتناقض را در باور خصم برجسته سازد، باید به چیزی استدلال کند که از دیدگاه خصم او درست باشد و این، گزینش به شمار نمی رود.

اعتقاد نداریم، چرا که آن ها از طریق ما روایت نشده است.

سوم: روایات ستایشی را که در برخی از کتاب های ما وجود دارد آورده اید، براساس اصول حدیثی و رجالی مورد قبول ما، آنها روایات بسیار ضعیفی است. بگذریم از اینکه بسیاری از آن ها خالی از ستایش است.

چهارم: بر شما پوشیده نیست که مسئله تدوین حدیث، مراحل و دگرگونی های مختلفی را پشت سر نهاده است؛ چه ممنوعیت حدیث و تدوین آن نزدیک به یک سده به طول انجامید. آن گاه تدوین حدیث، زیر نظر و مراقبت حکومت اموی آغاز شد که کاملا با على علیه السلام و فرزندان و شیعیان او، دشمنی داشت و به همین دلیل، این حکومت از روی عمد می خواست فضایل آنان را نابود سازد و احادیثی را که در فضيلت آنان وارد شده است، به دیگر افراد صحابه نسبت دهد. بگذریم از اینکه امویان از راه دروغ و نیرنگ، احادیثی را جعل کردند تا مسئله حقانيت على علیه السلام در امامت و خلافت را بپوشانند و به همین دلیل، باب فضایل، نخستین بابی است که جعل و پنهان کاری به آن راه یافت.

ابن تیمیه در مقام بیان طوايف جعل کنندگان روایت گفته است: «کسانی که احادیثی را به دروغ در فضایل اشخاص، مکان ها و زمان ها جعل کردند، گمان شان این بود که کاری مثبت و برحق انجام می دهند» (1).

بنابراین، فرد پژوهشگر روشن فکر باید درباره این حقیقت بیندیشد و مراحلی را که تاریخ تدوین حدیث پشت سر نهاده و دخالت سیاست های مغرضانه و حکومت های ستمگر را در این تدوین، تجزیه و تحلیل کند.

پنجم: شما شیوه گزینشی را که ما را بدان متهم کردید، خودتان در آوردن احادیث

ص: 343

فضایل به کار گرفته اید؛ زیرا از طریق ما روایاتی را برگزیده اید که از نگاه سند ضعیف است و از نگاه دلالت ظهور ندارد و روایات صحیح و روشن دیگری را که با گفته شما سازگاری ندارد، رها کرده اید. همچنین، روایات فضيلت ها را از کتاب هایتان گزینش کرده اید و از روایات دیگری که از خلیفه ابوبکر در بسیاری از مواضعش انتقاد کرده است، روی برتافته اید؛ روایاتی که با روایات فضایل ناسازگاری دارد. از این رو، برای شما سزاوار بود که این تعارض و ناسازگاری را حل می کردید.

اینک به بیان چند نمونه از روایات انتقادی می پردازیم:

1- هنگامی که علی علیه السلام و عباس نزد عمر آمدند و میراث نبوی را از او مطالبه کردند، عمر در پاسخ آن دو چنین گفت:

«ابوبکر گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: ما پیامبران چیزی به عنوان ارث برجای نمی گذاریم. آنچه از ما بر جای می ماند صدقه است. اما شما دو نفر او را دروغگو، گناهکار، حیله گر و خائن می دانید» (1).

2- روایتی که صنعانی، طبرانی (2)، ابن سعد (3)، ابن کثیر (4)و دیگران روایت کرده اند. عبارت این روایت از صنعانی است: ابوبکر به ایراد سخن پرداخت و گفت:

« سوگند به خدا، من بهتر از شما نیستم و این مقامم را دوست نداشتم و دوست داشتم که در میان شما کسی می بود که این مقام مرا برعهده میگرفت. گمان می کنید که من در میان شما سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را اجرا می کنم، چنین نیست؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم توسط وحی نگهداری می شد و فرشته ای او را همراهی می کرد،

ص: 344

در حالی که همراه من شیطان است که مرا فریب می دهد. بنابراین، هرگاه خشمناک شدم، از من دوری کنید که من به خاطر رنگ مو و پوست شما هیچ . تفاوتی میان شما قائل نمی شوم. هان! مراقب من باشید. اگر درست رفتار کردم، مرا کمک نمایید و اگر منحرف شدم، راستم کنید» (1).

این سخن، اعترافی است از سوی ابوبکر بر اینکه او، با وجود آن فضایلی که جناب عالی برایش بیان کردید، با دیگر صحابه هیچ تفاوتی ندارد، بلکه همانند دیگر مردم است؛ زیرا وی شیطانی دارد که او را به خطاها و لغزش ها و گمراهی ها وادار می کند.

3- بخاری در صحیح خود از ابن ابی ملیکه در سبب نزول آیه: «لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ » (2) روایت کرده و گفته است: «نزدیک بود ابوبکر و عمرهلاک گردند و این زمانی بود که هیئتی از بنی تمیم نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد. یکی از آن دو نظرش به اقرع بن حابس تمیمی حنظلی برادر بنی مجاشع بود ودیگری به فردی دیگر از این رو، ابوبکر به عمر گفت: توخواستی با من مخالفت کنی. عمر گفت: من قصد مخالفت با تورا نداشتم و صدای آن دو نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بالا رفت»(3) و به همین سبب، آیه نازل شد.

4- بخاری از عائشه روایت کرده است که گفت: «ان فاطمة بنت النبی صلی الله علیه و آله و سلم ارسلت الی ابی بکر تسأله میراثها - الى ان قالت: - فابی ابوبکران يدفع الى فاطمة منها شيئا، فوجدت فاطمة على ابی بکرفی ذلک فهجرته فلم تکلمه حتی توفيت و عاشت بعد النبي ستة اشهر، فلما توفيت دفنها زوجها على علیه السلام ليلا ولم يؤذن بها

ص: 345

ابابكر (1)؛ فاطمه دختر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شخصی را نزد ابوبکر فرستاد و از وی میراثش را - مطالبه کرد - تا اینکه گفت: ابوبکر از پرداخت چیزی از میراث فاطمه به او خودداری کرد. از این رو، فاطمه علا از ابوبکر رو گردانید و دیگر با وی سخن نگفت تا اینکه از این جهان رخت بربست. او پس از پیامبر شش ماه زندگی کرد و چون درگذشت، شوهرش على علا او را شبانه به خاک سپرد و ابوبکر را از دفن او باخبرنکرد». .

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حق فاطمه و فرمود: «انما فاطمة بضعة منی، يؤذيني ما آذاها (2)؛ فاطمه پاره تن من است، هر چه او را آزار دهد، مرا آزار می دهد». .

نیز فرمود: «فاطمة بضعة منی فمن اغضبها أغضبني (3)؛ فاطمه پاره تن من است. پس، هر که او را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است».

ابن حجر در فتح الباری پیرامون این روایت گفته است: «سهیلی به این حديث استدلال کرده است که هرکه فاطمه را دشنام دهد، کافر می شود و دلیل آن هم این است که او از کسی که او را دشنام دهد، خشمناک می شود و پیامبر خشم او را خشم خود دانسته است و هرکه پیامبر را به خشم آورد، کافر است» (4).

امثال این روایات فراوان است که ما به دلیل رعایت اختصار آنها را نقل نکردیم.

این روایت، علامت های استفهام پیرامون فضایلی را که در کتاب هایتان آورده اید، تشکیل می دهد.

ص: 346