بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

به بطالت گذراندن ایّام در کلام امام سجّاد علیه السلام .... 45

عبادت امام زین العابدین علیه السلام در ماه رمضان. 47

تلاوت قرآن امام زین العابدین علیه السلام .... 47

آثار قرائت قرآن امام زین العابدین علیه السلام .... 48

تواضع امام زین العابدین علیه السلام .... 52

عبادت های امام زین العابدین علیه السلام .... 54

امام زین العابدین علیه السلام هنگام وضو. 54

امام زین العابدین علیه السلام هنگام اقامه نماز. 56

امام زین العابدین علیه السلام در ایّام حجّ. 62

دعای گشایش.. 64

تسبیح گفتن اشجار و گیاهان با امام زین العابدین علیه السلام .... 65

اعجازی شبانه برای گم کرده راهی در بیابان. 66

بخشش های امام زین العابدین علیه السلام .... 71

غلام مستجاب الدعوه امام زین العابدین علیه السلام .... 73

معجزات امام زین العابدین علیه السلام .... 77

دعای امام زین العابدین علیه السلام در حقّ فرزدق. 78

فضیلت شعرای اهل بیت عصمت و طهارت: 85

استحباب اشعار مصائب و فضائل حتّی در شب جمعه. 87

معجزهٔ سنگ ممهور به مهر امام زین العابدین علیه السلام .... 89

نقش بستن نام امام روی سنگ.. 91

فرزند اُم غانم محضر امام حسن عسکری علیه السلام .... 95

جوان شدن حبابه والبیه و ممهور شدن سنگش.. 95

ممهور شدن سنگ اُمّ أسْلَم به وسیله پیامبر صلی الله علیه واله وسلم ...... 100

ص: 5

تبدیل کردن ریگ ها به یاقوت قرمز.103

برگشتن خورشید به اعجاز امام زین العابدین علیه السلام .... 105

برگشتن خورشید برای یکی از مادحین حضرت.. 108

غل و زنجیر مطیع امام زین العابدین علیه السلام .... 116

دریده شدن کسی که متعرض امام زین العابدین علیه السلام شد. 119

قرار دادن حجر الأسود در مکان خود. 122

فرشته بودن حجر الأسود. 123

تبرک جستن از حجرالأسود بی فایده نیست.. 126

شهادت حجر الأسود به امامت امام زین العابدین علیه السلام .... 128

جدا کردن دست دو نفر از حجر الأسود. 132

زنده شدن مرده به اعجاز امام زین العابدین علیه السلام .... 133

فرقه کیسانیه و جناب محمّد بن حنفیه. 135

زنده شدن اموات به دست انبیاء به شفاعت ائمه اطهار: 136

زنده شدن بَره ای به اعجاز خاتم الانبیاء صلی الله علیه واله وسلم ...... 140

حیات اهل بیت:بعد از شهادت.. 144

ملاقات امام سجّاد با سیّد الشهداء بعد از شهادت.. 148

رؤیت امیرالمؤمنین علیه السلام به اعجاز امام مجتبی علیه السلام .... 151

ظهور امام معصوم بعد از شهادت در عالم مُلک.. 152

تبدیل شدن آب به جواهرات قیمتی. 156

پر شدن عبای امام زین العابدین علیه السلام از دُر. 163

دو مروارید در شکم ماهی به برکت امام زین العابدین علیه السلام .... 166

نکاتی چند در توضیح حدیث شریف.. 172

آگاهی امام زین العابدین علیه السلام از غیب.. 173

ص: 6

آگاهی امام زین العابدین علیه السلام از به حکومت رسیدن بنی عبّاس.. 176

آگاهی امام زین العابدین علیه السلام از آینده عمر بن عبد العزیز. 179

جلوگیری از سب مولا، مهمترین عملکرد عمر بن عبد العزیز. 181

دیدار منجّم با امام زین العابدین علیه السلام .... 182

حضور امیرالمؤمنین علیه السلام در چهل مهمانی. 185

صبرِ امام علیه السلام جلوه ای از صبر خداوند متعال است.. 187

آگاهی امام زین العابدین علیه السلام از گذشتهٔ ابو خالد کابلی. 189

خبر دادن امام زین العابدین علیه السلام از ورود جمعی به مدینه 192

خبر دادن امام سجّاد از أسماء ائمه:و اعمال جعفر کذاب.. 197

آگاهی امام زین العابدین علیه السلام از عاقبت جناب زید. 201

آگاهی امام زین العابدین علیه السلام از زبان حیوانات.. 202

فرق علم امام زین العابدین علیه السلام با علم حضرت سلیمان علیه السلام .... 206

ورود به بهشت به اعجاز امام زین العابدین علیه السلام .... 211

خبر دادن امام زین العابدین علیه السلام از نام أبو خالد کابلی. 212

صعود امام زین العابدین علیه السلام به آسمان. 214

حرکت امام زین العابدین علیه السلام با باد در آسمان به همراه پرندگان. 217

باد به فرمان امام معصوم علیه السلام .... 219

شکایت جابر از جور زمان و اهانت به امیرالمؤمنین علیه السلام .... 221

اتحاد نوری اهل بیت نبوت:..... 232

نکاتی چند در توضیح حدیث شریف.. 245

خواب امام معصوم در بیان امام زین العابدین علیه السلام .... 255

نکاتی چند در توضیح حدیث شریف..256

عرض ارادت جنیان محضر امام زین العابدین علیه السلام .... 257

ص: 7

اعتراض عبداللّه بن عمر به امام زین العابدین علیه السلام .... 259

نکاتی چند در توضیح حدیث شریف.. 263

لحظات پایانی زندگانی عمر بن خطاب.. 263

عرضه ولایت اهل بیت:به آن چه از زمین می روید.268

ولایت اهل بیت:شرط قبول ایمان. 270

باریدن باران به برکت دعای امام زین العابدین علیه السلام .... 272

نکاتی چند در توضیح حدیث شریف.. 275

نشان دادن حقیقت مخالفین به یکی از شیعیان. 280

افضلیت زیارت و نشر معارف اهل بیت:از شهادت.. 283

اعجاز امام زین العابدین علیه السلام بعد از تخریب کعبه. 286

حضرت خضر علیه السلام در محضر امام زین العابدین علیه السلام .... 289

نکاتی چند در توضیح حدیث شریف.. 293

عظمت امیرالمؤمنین علیه السلام در بیان رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم ...... 294

ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام ملاک ایمان و کفر. 296

اظهار اشتیاق ملائکه به دیدار امیر المؤمنین علیه السلام .... 297

تسبیح و تقدیس ملائکه به واسطه تسبیح و تقدیس اهل بیت:.... 298

معرفت و شناخت ملائکه از اهل بیت:.... 298

در همهٔ عوالم نام اهل بیت:مکتوب گشته. 299

مَلکی چونان امیر المؤمنین علیه السلام در آسمان هفتم. 300

امام زین العابدین علیه السلام در واقعه عاشورا 306

بیمار شدن امام زین العابدین علیه السلام در کربلا.. 310

وداع امام حسین علیه السلام با امام زین العابدین علیه السلام .... 315

حفظ جان امام سجّاد علیه السلام توسط حضرت زینب سلام الله علیها .... 322

ص: 8

شروع امامت حضرت امام زین العابدین علیه السلام .... 326

بر طرف شدن علائم قیامت به برکت امام زین العابدین علیه السلام .... 326

حفظ جان امام توسط حضرت زینب سلام الله علیها هنگام عبور از قتلگاه 329

جراحت شانه و گردن امام زین العابدین علیه السلام .... 332

دفن شهدای کربلا به وسیله امام زین العابدین علیه السلام .... 335

ورود اهل بیت عصمت و طهارت:به کوفه. 344

خطبه حضرت زینب سلام الله علیها در کوفه. 347

خطبه حضرت امام زین العابدین علیه السلام در کوفه. 351

ورود أهل بیت:به مجلس ابن زیاد. 356

حرکت اهل بیت:از کوفه به طرف شام. 365

ورود اهل بیت:به شهر شام. 371

هفت مصیبت جانسوز شام از زبان امام سجّاد علیه السلام .... 373

سهل ساعدی در شهر شام. 383

منهال بن عمرو در شهر شام. 390

ورود اهل بیت:به مجلس یزید. 397

خطبه امام زین العابدین علیه السلام در مجلس یزید. 400

سخن عالم یهودی با یزید نابکار. 411

کلام امام زین العابدین علیه السلام با یزید ملعون. 413

فرمایش امام صادق علیه السلام در رابطه با مجلس یزید. 415

شهادت حضرت رقیه سلام الله علیها در شام. 417

کلام حضرت رقیه سلام الله علیها در دل شب با سر امام حسین علیه السلام .... 419

دلیلی بر وجود حضرت رقیّه سلام الله علیها .... 435

دل جوئی یزید از امام زین العابدین علیه السلام .... 437

ص: 9

حرکت اهل بیت:به سمت مدینه. 441

بشیر و خبر شهادت حضرت امام حسین علیه السلام .... 443

خطبه امام زین العابدین علیه السلام نزدیک مدینه 449

ملاقات محمّد حنفیه با امام سجّاد علیه السلام بعد عاشورا 453

ورود اهل بیت:به شهر مدینه. 455

عزاداری امام زین العابدین علیه السلام بعد از واقعه عاشورا 4461

واقعه حرّه در زمان امام زین العابدین علیه السلام .... 465

علل در امان بودن امام زین العابدین علیه السلام در واقعه حرّه 466

پناه دادن امام زین العابدین علیه السلام به جمعی در واقعه حرّه 469

ایستادن امام زین العابدین علیه السلام بر ابر.472

مرگ یزید بن معاویه. 476

قیام مختار در زمان امام زین العابدین علیه السلام .... 482

دیدگاه علماء بزرگ دربارهٔ مختار. 510

شهادت امام زین العابدین علیه السلام .... 514

کلمات قصار امام زین العابدین علیه السلام .... 519

رسالهٔ حقوق امام زین العابدین علیه السلام .... 529

مآخذ کتاب.. 543

ص: 10

از تن سقا و آن حصن حصین *** از برای کودکان بی معین

از پریشانی آن روح الأمین *** زینب گردیده با آن غم عجین

از رباب دیده داغی این چنین *** یا از آن شام و از آن شمر لعین

از زنان با ضجه و صحرا نشین *** یا ز بی تابی آن اُمّ البنین

«مؤلف»

به هر صورت به شکرانهٔ الطاف کریمانه و شاهانهٔ وجود نازنین حضرت امام سیّد الساجدین و زین العابدین، علیّ بن الحسین بن علیّ بن ابی طالب علیه السلام مصمم شدم به قدر وسع بسیار اندک و ناچیز خویش، مختصری از زندگی نامه و برخی از معجزات آن امام بزرگوار را به رشته تحریر در آورده و سپس به زبان شعر بیان نمایم، و ما توفیقی إلا باللّه العلی العظیم و نبیّه المصطفی الأمین الکریم و علیّ المرتضی الرؤف الرحیم.

امید است این خدمت بسیار ناچیز مورد قبول آن امام بزرگوار و خلف صالحشان حضرت حجّة بن الحسن المهدی العسکری علیهما السلام قرار گرفته و با تفقدی این دیدگان هجران کشیده را روشن نمایند. و این ارادتمند کمترین را در کتابت این مختصر یاری کرده و از لغزش ها محافظت نمایند.

بی شک این نوشتار خالی از نقصان نخواهد بود، از این رو خوانندگان بزرگوار اشتباهات سهوی این مختصر را بر برادر کوچکشان ببخشایند و جهت اصلاح آن با انتقادهای خود این ارادتمند را یاری نمایند.

سیّد مجتبی سجّادی

ایّام شهادت صدیقه طاهره سلام الله علیها

چهاردهم، جمادی الاوّل، 1442هجری.

آری نسب پرفروغ آن بانوی بزرگوار به کسری، پادشاه دادگستر بازمی گردد که رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نیز، در مقام افتخار درباره او می فرمایند:

«من در زمان پادشاه دادگستر، به دنیا آمدم.»(1)

بُدم زآن زمان دائماً بی قرار

ز دوری آن سرورم اشک بار

که شامی دگر که بُدم دل حزین

بدیدم به خوابم مه بی قرین

همان سرور و روح و جانِ نبیّ

همان فاطمه کفو شاه و وصیّ

به دست جنابش مسلمان شدم

به لطفش دگر اهل ایمان شدم

بفرمود به من تا به چندی دگر

که مغلوب گردد به جنگی پدر

شوم من اسیر و به لطف إله

رسم به وصال جنابش به جاه

نرسد در این راه پر اضطراب

گزندی و هر درد و هر التهاب

چو بیدار گشتم در آن نیمه شب

همیشه بُدم در غم و تاب و تب

که جنگی به پا شد در آن روزگار

به زودی همان گونه که آشکار

بفرموده بود بنت ختمی مآب

به من در زمانی که بودم بخواب

چو گشتم اسیرِ ید مسلمین

همان گونه که فخر خلق زمین

به من گفته بود که نبینی گزند

نرسد به تو دست ناپاک و بد

نمود ذات ربّ و خدای جلیل

حفاظت ز من تا به روزی جمیل

رسیدم مدینه در آن حال و حین

در آن ازدحام و در آن سرزمین

چو دیدم در آن ازدحام زیاد

حسین را همی با دلی گرم و شاد

شناختم به یک باره در آن میان

به یک باره آن نور حقّ را عیان

چنان وقت رؤیا کنار نبیّ

در آن خواب غافل ز آن اجنبی

همان خواب که با عزّت و افتخار

بخواند عقد من را شهِ کردگار

برای حسینش در آن حال خواب

به دور از همه مردمان در حجاب

از این رو در آن لحظه و ازدحام

شدم محو مولای خود شادکام

نمودم ز جان انتخاب آن ولیّ

حسینی که باشد به مولا وصیّ

همان که نگارد به عشقی فزون

چو «سجّاد» و جمعی تمام قرون

همی وصف او را به اشکی روان

به شوق وصالش تماماً دوان

ص: 15

شهربانو متولد شدند.(1) و به این سبب امام زین العابدین علیه السلام را «ابن خیرتین» می گفتند، چرا که هم از جانب پدر برگزیدهٔ خداود متعال در میان بنی هاشم بودند و هم از جانب مادر برگزیدهٔ عجم فارس بودند.(2)

ب: برخی از روایات دلالت می کند که ازدواج آن دو بزرگوار در زمان خلافت عثمان بوده است. چنانچه مرحوم شیخ صدوق1در کتاب «عیون اخبار الرضا علیه السلام » نقل نموده است:

«... إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَامِرِ بْنِ کَرِیزٍ لَمَّا افْتَتَحَ خُرَاسَانَ أَصَابَ ابْنَتَیْنِ لِیَزْدَجَرْدَ بْنِ شَهْرِیَارَ مَلِکِ الْأَعَاجِمِ فَبَعَثَ بِهِمَا إِلَی عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ فَوَهَبَ إِحْدَاهُمَا لِلْحَسَنِ علیه السلام وَ الْأُخْرَی لِلْحُسَیْنِ علیه السلام فَمَاتَتَا عِنْدَهُمَا نُفَسَاوَیْنِ...»(3)

(...وقتی عبد الله بن عامر ابن کریز، خراسان را فتح نمود، دو دخترِ یزدگرد، پادشاه عجمان را اسیر کرد، و آن دو را برای عثمان بن عفان فرستاد. عثمان یکی را به امام حسن علیه السلام و دیگری را به امام حسین علیه السلام بخشید. و هر دو در هنگام زایمان از دنیا رفتند...)

ج: برخی از روایات دلالت می کنند که ازدواج آن دو بزرگوار در زمان خلافت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است. چنانچه مرحوم شیخ مفید1نقل کرده است:

«هنگامی که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام حریث بن جابر را به عنوان حاکم در یکی از بلاد مشرق منسوب نمود او دو دختر یزدگرد را نزد حضرت علیّ علیه السلام به مدینه فرستاد، حضرت یکی از آن ها را که «شاه زنان» نام داشت، به عقد حضرت امام حسین علیه السلام در آوردند، و امام سجّاد علیه السلام از ایشان متولد گردید، و دیگری را به عقد محمّد بن ابی بکر در آوردند، و قاسم جدّ مادری حضرت امام صادق علیه السلام از ایشان به دنیا آمد، پس قاسم با امام زین العابدین علیه السلام خاله زاده بودند.»(4)

ص: 17

چو گشت حاکم حریث آن پور جابر

به امر مرتضی در مُلکِ دائر

فرستاد بهر آن مولا ز مشرق

دو دختری که بودند هر دو عاشق

به ذات کردگار و ربّ و خالق

همی بی زار از هر خَلقِ فاسق

نسب بگرفته از یزدگرد حاکم

که شد از جایگاهش عزل دائم

چو آوردند حضور شاه عالم

نمود از بهر سبط و نور خاتم

یکی را عقد اندر مُلک داور

که نامش بود به کلّ ارض و خاور

همی «شاه زنان» با جاه و شوکت

که از او سرور و ذاتِ مروّت

علیّ بن حسین مولای خاور

به دنیا آمده به لطف داور

نمود آن دیگری را نیز مَحْرم

برای زادهٔ بوبکر در دم

محمّد آن که بود با عشق بی حد

فدائی امیر و نورِ سرمد

که از او آمد اندر مُلک فانی

همان قاسم به امر ذات باری

همان قاسم که از جانب مادر

بُوَد جدّ ولیّ و شاه و سرور

امام صادق آن زادهٔ حیدر

رئیس مذهب و بر جمله رهبر

امام شیعیان از جانب ربّ

که دارد نام او «سجّاد» بر لب

حال در مقام ترجیحِ هر یک از این روایات محقق بزرگوار شیخ باقر شریف قرشی رحمة الله نگاشته است: روایت اوّل که دلالت دارد ازدواج در زمان خلافت عمر بن خطاب بوده است، دور از صحت می باشد. چرا که اوّلاً: یزدگرد در تمام مدّت خلافت عمر زنده بود و پس از مرگ عمر از دنیا رفت و در سال سی هجری در مرو کشته شد. و این تاریخ مصادف با ششمین سال خلافت عثمان است. و به احتمال قوی «شاه زنان» با خواهرش پس از قتل پدرشان تا زمان خلافت امام امیرالمؤمنین علیه السلام در خفا می زیستند و چون حریث بن جابر، حکمران آن ناحیه شد بر ایشان دست یافت و آن ها را نزد امام علیه السلام فرستاد.(1)

ص: 18

ثانیاً: از دلایلی که نادرستی روایت اوّل را تأیید می کند، چیزی است که ابو حنیفه نقل می کند؛ وقتی که دختر یزدگرد را نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آوردند، حضرت فرمودند:

«هر که را از مسلمانان مایلی به همسری خود انتخاب کن.»

دختر یزدگرد با دوراندیشی و بزرگ منشی پاسخ داد:

«من سَری را طالبم که همتا نداشته باشد.»

این سخن دلیل بر دوراندیشی آن بانو بود، امام علیه السلام با لطف و مهربانی در جواب او فرمودند:

«علیّ خود پیرمرد است ...»

معنای این سخن آن بود که امام علیه السلام رغبتی به زنان نداشت به دلیل آن که پیر و سال خورده شده است، به علاوه گرفتاری امور مردم، که ایشان را به خود مشغول کرده بود. سپس آن بانو به دنبال اظهار عقیده خود، بر درخواست خویش پافشاری می کنند و می گویند:

«من سربسته سخنم را گفتم...»

[در آن هنگام] یکی از کشاورزان ایران به خدمت حضرت آمد و از امام تقاضا کرد تا ایشان را به ازدواج وی در آورد، امام علیه السلام در ردّ پیشنهاد او فرمودند:

«ایشان خود می دانند، اگر نخواستند نمی پذیرند و اگر خواستند می پذیرند.»

به احتمال قوی این بانو، همان «شاه زنان» باشد و زمان ازدواج وی در دوران حکومت امام امیرالمؤمنین علیه السلام ، صورت گرفته است.(1)

ثالثاً: روایت سوّم از دو روایت اوّل مشهورتر است و شهرت - بطوری که اکثر فقهاء نیز گفته اند - یکی از مرجّحات عمل به روایت است و محقق ارجمند آقای مقرم;نیز این روایت را پذیرفته است(2).

ص: 19

و آن گه که رنجید بی هر کلام

شوم عاق مادرِ نیکو خصال

از این رو نباید کسی بی گمان

به ظرفی تناول کند بی خیال

به همراه مادر، غذا و طعام

چو سرورِ «سجّاد» در یک مقال

و فی روایة أخری أنه ولد سنة سبع و ثلاثین و قبض و هو ابن سبع و خمسین سنة فی سنة أربع و تسعین و کان بقاؤه بعد أبی عبد اللّه علیه السلام ثلاثاً و ثلاثین سنة و یقال فی سنة خمس و تسعین.»(1)

(ولادت امام زین العابدین علیه السلام در سال سی و هشت هجری و دو سال قبل از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است، بنابراین دو سال در ایّام امامت امیرالمؤمنین علیه السلام زندگی نموده اند، و ده سال در ایّام امامت امام حسن علیه السلام و ده سال نیز در زمان امام حسین علیه السلام بوده اند، و عمر شریف حضرت پنجاه و هفت سال بوده است.

و در روایت دیگری آمده است که ایشان در سال سی و هفت هجری متولد شده اند، و در حالی که پنجاه و هفت سال عمر داشتند، در سال نود و چهار هجری به شهادت رسیدند. و بعد از امام حسین علیه السلام سی و سه سال زندگی نموده اند. البته بعضی گفته اند ایشان در سال نود و پنج هجری به شهادت رسیدند.)

شیخ أقدم ثقة الإسلام کلینی قدس سره و صاحب کتاب «الدّر النظیم» هم ولادت امام زین العابدین علیه السلام را در سال سی و هشت هجری ذکر کرده اند.(2) و صاحب کتاب «العدد القویة» نقل کرده است:

«فی کتاب المصباح مولده فی النصف من جمادی الأوّلی سنة ست و ثلاثین و قیل ولد یوم الخمیس ثامن شعبان و قیل سابعه سنة ثمان و ثلاثین بالمدینه فی خلافة جدّه أمیرالمؤمنین علیه السلام . فی کتاب التذکرة ولد علیّ بن الحسین زین العابدین علیه السلام سنة ثمان وثلاثین.»(3)

(کفعمی در کتاب مصباح گفته امام زین العابدین علیه السلام در پانزدهم جمادی الاوّل سال سی و شش هجری متولد شده اند، و گفته شده ایشان در هشتم شعبان به دنیا آمده اند، و برخی گفته اند در هفتم شعبان سال سی و هشت در مدینه و در زمان خلافت جدّشان أمیرالمؤمنین علیه السلام ، متولد

ص: 22

شده اند. و در کتاب تذکره ولادت علیّ بن الحسین زین العابدین علیه السلام را در سال سی و هشتم هجری دانسته است.)

مرحوم طبرسی رحمة الله در کتاب «اعلام الوری» نقل کرده است:

«ولد بالمدینة یوم الجمعة و یقال یوم الخمیس فی النصف من جمادی الآخرة و قیل لتسع خلون من شعبان سنة ثمان و ثلاثون من الهجرة و قیل سنة ست و ثلاثین و قیل سنة سبع و ثلاثین.»(1)

(ولادت آن حضرت در مدینه، و در روز جمعه بوده است، و به قولی روز پنج شنبه پانزدهم ماه جمادی الثانی متولد شده اند، و بعضی گفته اند ایشان در نهم ماه شعبان سال سی و هشت هجری به دنیا آمده اند، و بعضی سال سی و شش گفته اند، چنانچه عده ای نیز سال سی و هفت را ذکر کرده اند.)

متولد شده محبوب داور

امام چارمین و نورِ خاور

به سال سی و هشت و روز جمعه

به لطفی که شده عالم خجسته

چنانچه گفته اند برخی ز اعلام

خلاف جمله ای از اهل اکرام

متولد شده با حمد بی حد

امام عارفین و نور سرمد

همی پنجشنبه ای بهتر ز هر عید

به سال سی و هفت با بانگ توحید

کما این که شده نقل و روایت

ز جمعی عالمان با درایت

به دنیا آمده ماه جمادی

به ثانیش به حکم لا یزالی

به روز نیمه اش آن نور یزدان

نموده عالمی را شاد و منان

چنانچه گفته اند در ماه شعبان

به روز نهمش آن نور ایمان

قدم بنهاده در این مُلک خاکی

همان سرور که باشد ذات پاکی

از این رو آن امام و نور خاتم

دو سالی بوده با جدّش به عالم

ص: 23

نموده درک عمش سبط اکبر

به ده سالی که بود آن شاه و سرور

امام این جهان در حال غربت

میان جاهلانِ کافر و بی هر مروّت

بُده با پدرش ده سالِ کامل

به هر جا و مکانی شاه عادل

ز بعد آن نموده شه امامت

خودش بر مردمان با دیانت

سی و پنج سال امام جمله عُباد

هدایت کرده مردم را ز بنیاد

شده مسموم امام خلقِ گیتی

چو شد پنجاه و هفت سالش بهَستی

که از آن زهر پر کین تا قیامت

بسوزد عالمی هر وقت و ساعت

چنان «سجّاد» با اشک روانش

به همراه تمام شیعیانش

اسم و کنیه های امام زین العابدین علیه السلام

اسم ایشان علیّ و کنیه حضرت أبو محمّد و أبو الحسن(1) و أبو القاسم و الخالص می باشد.(2)

کنیه های چهارم نور هستی

ولیّ مؤمنین در کلّ گیتی

بُوَد أبو الحسن به مثل مولا

امیرالمؤمنین آن ذات یکتا

أبو القاسم و هم أبو محمّد

چنان خالص به امر ذات سرمد

بُوَد کنیه های دیگر شاه

امام عارفین با آن چنان جاه

خازن وصایا المرسلین، و إمام المؤمنین، و منار القانتین، و الخاشعین، و المتهجّد، و الزاهد، و العابد، و العدل، و البکّاء، و السجّاد، و إمام الامّة، و أبو الأئمّة و منه تناسل ولد الحسین علیه السلام .(1)

صاحب کتاب «الفصول المهمّة» می گوید: القاب حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام زیاد است، ولی مشهورترین آن ها زین العابدین، و سیّد الساجدین، و الزکیّ، و الأمین، و ذو الثفنات است.(2)

و در کتاب «العدد القویّة» نگاشته، القاب ایشان عبارتند: ذو الثفنات، و الخالص، و الزاهد، و الخاشع و البکّاء، و المتهجّد، و الرهبانی، و زین العابدین، و سیّد العابدین، و السجّاد.(3)

القاب سرورِ دو جهان نور کبریا

باشد، ذو الثفنات و هادی و ره نما

أبو الأئمه و عابد، زینِ صالحین

زاهد بُوَد، خاشع و زین العابدین

منار القانتین و زکی و هم او امین

سجّاد و متهجد، نور و ز خاشعین

وارثِ علمِ النبیّن و امامِ مؤمنین

همو که بُوَد خازنِ وصایای مرسلین

رهبانی و امامِ اُمة و بَکاءِ عالمین

سرور به جملهٔ خلق و سیّد به عابدین

وصیّ الوصیین و سیّد الساجدین

چو او ندیده به جهان چشم سالکین

شافع به روز محشر و آن نورِ چارمین

همو که بُوَد جدِّ «سجّادِ» غم نشین

فارغ می شدند، سجده می نمودند. و هر زمان توفیق پیدا می کردند که میان دو نفر را صلح برقرار کنند، برای شکر آن نعمت، سجده می کردند. و آثار سجده در تمام مواضع سجود آن حضرت نمایان بود، و به همین جهت آن حضرت را «سجّاد» می گفتند.(1)

امام باقر آن محبوب باری

بفرمود پدرم هر روزگاری

که نعمتی ز ربِّ لا یزالی

برایش می رسید در هر مجالی

به شکرانهٔ آن نعمت عالی

همیشه هر زمان با شور و حالی

به سجده می نمود شکر الهی

به هر جائی همی با عزّ و جاهی

چو می خواند آیه ای در جایگاهی

به سجده می نمود شکرش به آهی

چو می شد دفع از او یک بلائی

و یا مکری به هر حالی و جائي

به سجده می نمود شکرش به آنی

همیشه هر زمانی و مکانی

چو فارغ می شد از صوم و صلاتی

از این توفیق با یک التفاتی

به سجده می نمود حمد خدائی

که نَبْوَد مثل او در هر کجائی

چو آن مولا و شاه کبریائی

میان دو نفر با رَه نمائی

به صلحی می نمود رفع جدالی

همان ساعت به سجده با جلالی

به شکرش می نمود حقّ را ثنائي

که از آن سجده ها وقت دعائي

هویدا گشته بود آثارِ باقی

به روی پیکرش بی هر نفاقی

لذا آن سرور و آقا و مولای

ملقب گشته هر وقتی و هر جای

به سجّاد تا بگوید با نوائی

همی «سجّاد» وصفش با صدائي

ص: 26

به هر سالی دو باری روی عادت

ببُریم پینه ها را با لطافت

از این رو گشته آن روح نجابت

ملقب در جهان با یک فطانت

به صاحب ثَفِنات با یک کیاست

به یمن آن همه شکر و قداست

کز آن مبهوت گشته در جلالت

چو «سجّاد» با همه عجز و جهالت

ز ذکر و یاد ربّ با آه افغان

چو دیگر مردمان و خلقِ یزدان

از این رو با همان مکر فراوان

که مثلش را ندیده کس به دوران

چو آمد نزد آن مولای والا

به شکل مار و همچون یک هیولا

نکرد سرور و آن مولای گیتی

همی یک التفاتی یا که سستی

به آن ملعون دور از رحمت حقّ

به هنگام نمازش با چه رونق

لذا بی وقفه و هم بی مهابا

گزید انگشت پای نور طاها

ولی آن سرور یکتا پرستان

بدون التفاتی طول دوران

چو قبلش با همه حال و حواسش

نمود حمد خدا را در سپاسش

از این رو هاتفی زآن عرش اعلا

ندا کرد و بگفت به شاه والا

توئی حقّاً چنان شمس فروزان

تو زین العابدینی جان جانان

لذا از آن زمان با شور و غوغا

چنین نامیده شد آن ذات دانا

که وصفش را کند «سجّاد» شیدا

به شعر خود به هر جائی چه شیوا

مرحوم محمّد بن جریر طبری امامی قدس سره نیز نقل کرده است: ابلیس به خداوند عرض نمود من همهٔ عابدین را از ابتدای خلقت جهان تا زمان علیّ بن الحسین علیهما السلام دیده ام و هیچ یک از آن ها مثل ایشان نبوده اند. به من اذن بده تا علیّ بن الحسین علیهما السلام را امتحان نمایم تا ببینم صبر ایشان چه اندازه می باشد. خداوند ابلیس را از این امر منع نمود ولی توجه نکرد و زمانی که حضرت به نماز ایستاده بودند، ابلیس به صورت یک افعی [مار بزرگ] از داخل زمین، نزدیک سجده گاه آن حضرت شد، و نزد آن حضرت ظاهر گردید. در حالی که ده سر داشت و دندان های نیش او تیز و برّان، و چشم هایش وارونه و قرمز رنگ بود، ولی حضرت بدون ترس و وحشتی، نگاهی به او نکردند، و بدون کمترین توجهی به او به عبادت خود ادامه دادند. تا آن که خود را به روی زمین کشید و نزدیک امام گردید و همهٔ انگشتان پای حضرت را به دهان گرفت و با دندان های نیش خود انگشتان پای حضرت را فشار داد، و از آتش درون خود بر انگشتان پای حضرت دمید. اما با این وجود امام زین العابدین علیه السلام ، اصلاً به او توجّهی نکردند و حتّی پاهای خویش را از جای خود نیز حرکتی ندادند، و هیچ گونه شکّی یا وهمی در ایشان به وجود نیامد. و شیطان همچنان

ص: 29

به کار خود ادامه می داد تا این که شهاب سنگ سوزنده ای از آسمان بر او فرود آمد، و همین که از گرمای آن سوخت، فریادی کشید و به شکل اوّلیه خود کنار امام علیه السلام ایستاد و گفت :

«يَا عَلِيُّ! أَنْتَ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ كَمَا سُمِّيتَ، وَ أَنَا إِبْلِيسُ، وَ اللَّهِ لَقَدْ شَاهَدْتُ مِنْ عِبَادَةِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى زَمَنِكَ، فَمَا رَأَيْتُ مِثْلَ عِبَادَتِكَ، وَ لَوَدِدْتُ أَنَّكَ اِسْتَغْفَرْتَ لِي، فَإِنَّ اَللَّهَ كَانَ يَغْفِرُ لِي.»

(ای علیّ! به درستی که تو پیشوای عبادت کنندگان هستی، همان گونه که به این لقب نامیده شده ای، و من ابلیس می باشم. به خدا سوگند عبادت پیامبران و رسولان خداوند متعال را از زمان حضرت آدم تا زمان تو دیده ام. ولی مثل عبادت تو را از هیچ یک از آن ها مشاهده نکرده ام. دوست دارم برای من استغفار و طلب ببخشش نمائی، چرا که اگر تو برای من از خداوند طلب مغفرت کنی، خداوند مرا می بخشد.)

سپس شیطان آن مکان را ترک نمود و رفت.(1)

آدمی هرگاه به یاد عظمت و مقام و قرب معنوی حضرات معصومین:به ذات احدیت می افتد، حیران می گردد.

جدا آن سرِ سرورِ خطیهٔ کربلا

به پیش دو چشم امام و ولیّ خدا

که «سجّاد» از این غُصه و این جفا

به غم گشته جانش چنان اولیا

فرزندان امام زین العابدین علیه السلام

فرزندان حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام پانزده نفر بوده اند: امام محمَدباقر علیه السلام که مادرشان امّ عبداللّه دختر حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام بوده است، و عبداللّه و حسن و حسین که مادرشان امّ ولد بودند، و زید و عمر که مادرشان امّ ولد دیگری است، و حسین اصغر(1) و عبدالرحمن و سلیمان از امّ ولد دیگری متولد شده اند، و علیّ که کوچک ترین فرزند حضرت علیّ بن الحسین علیهما السلام بوده است، و خدیجه که مادر این دو تن نیز امّ ولد بوده است، و محمّد اصغر هم مادرش امّ ولد می باشد، و فاطمه و علیّه و امّ کلثوم هم مادرشان امّ ولد بوده است.(2)

البته برخی از علمای علم أنساب، حضرت امام محمّد باقر علیه السلام و عبداللّه و حسین اصغر را از یک مادر دانسته اند. چنانچه آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی رحمة الله در مقدمهٔ کتاب «احقاق الحقّ» در ضمن بیان شأن و منزلت امامزاده حسین اصغر علیه السلام می نویسد:

ص: 32

«أنّ الحسین أمّه أمّ ولد رومیة هکذا قیل و الصحیح أنّ أمّه أمّ أخیه عبداللّه الباهر و هی فاطمة بنت الإمام الحسن السبط علیهم السلام.»(1)

(به درستی که حسین[اصغر] مادرش امّ ولدی رومی می باشد، آنچنان که گفته شده است. ولی قول صحیح آن است که مادر ایشان، مادر برادرش عبداللّه باهر، فاطمه دختر امام حسن، سبط اکبر:می باشد.)

بُوَد نام فرزندان حضرت

امام باقر آن صاحب مروت

که با عَبدُ لَه و حسینِ اصغر

شدند زاده از آن یکتای مادر

ز نسل سبط اکبر نورِ سرمد

امام مجتبی سبط پیمبر

همان فاطمهٔ محبوب داور

به امر ایزدی پاک و مطهّر

ز بعد آن حسن آمد به دنیا

به همراه حسین زآن مام دانا

بُوَد زید و عمر از مام دیگر

چنان محمّد اصغر به خاور

سلیمان مادرش امّ ولد بود

چنان خدیجه و علیّ ز معبود

ز امّ ولدی دیگر به عالم

شده فاطمه و کلثوم خاتم

به قبلش علیّه آمد به گیتی

از آن امّ ولد در ملک و هستی

در این بین عبدالرحمن با مروّت

ز مام دیگری با عشق و شوکت

متولد شده «سجّادِ» عاشق

در این مُلک خدا با ذات صادق

حال در این نوشتار با استمداد از روایاتی که از حضرات معصومین علیهم السلام به دست ما رسیده است، به نحو اختصار به برخی از آن کمالات و صفات حسنه که متعلق به وجود اقدس و نازنین حضرت امام زین العابدین علیهم السلام می باشد، اشاره می شود.

(اى برادر! اندكى پيش از اين، تو نزد من آمدی و چنين و چنان گفتى، اگر نسبت هائى كه به من داده اى در من وجود دارد، از خداوند مى خواهم از من درگذرد و اگر آن چه را به من نسبت داده اى در من نیست، خدا از گناه تو درگذرد. راوی می گوید: [آن مرد شرمنده شد و] ميان دو چشم حضرت را بوسيد و عرض كرد: آرى آن چه به شما نسبت دادم در شما وجود ندارد و من خود سزاوارتر به آن هستم.)(1)

بیامد روزگاری یک جوانی

به نزد صاحب این مُلک فانی

امامِ ساجدین آن شاه مظلوم

به یاد کربلا هر گاه مغموم

نمود با یک عتاب و بد زبانی

شماتت حضرتش را وقت و آنی

ولی آن مظهر ذات الهی

بدون صحبتی با لطفِ شاهی

جوابش را نگفت حتّی کلامی

در آن محفل به نزد خاص و عامی

چو او رفت از میان جمعِ حاضر

بفرمود حضرتش با خلق ناظر

شنیدید آن چه او با حالت غم

میان مردمان در لحظه و دم

به من گفت با زبانِ شتم بسیار

بدون اُلفتی با حال غم بار

کنون آئید با هم که تمامی

به نزد او رویم بی هر کلامی

چرا که او دگر گردیده آرام

ز بعد آن همه فریاد و دشنام

چو رفتند جمله با فرزند خاتم

به نزد آن جوانِ خام و بی رحم

همی می خواند مولای دلیران

به زیر لب یکی آیهٔ قرآن

که کظم غیظ بنمودن همیشه

بُوَد از محسنینِ بی قرینه

بُوَد بخشیدنِ فرد خطاکار

ز مردان خدا و آلِ اطهار

رسیدند چون همه نزدیک خانه

صدا زد حضرتش او را شهانه

چو او بشنید صوت دلبرانه

مهیا شد به جنگی ناشیّانه

گمان کرد که امام و شاه نامی

مهیا گشته بهر انتقامی

ص: 35

ولی با دیدن حضرت مولا

همی شرمنده زآن اقوال بیجا

بدید که حضرتش بی هیچ غوغا

بگفت با او بدون خشم و دعوا

اگر آن چه بگفتی ای برادر

برای من به پیش خلقِ خاور

بُوَد صدق و به دور از هر زیادت

نمایم نزد حقّ در وقت و ساعت

طلبِ ببخششی از حیّ داور

تمام عمر ای والا دلاور

ولی گر که نباشد آن چه گفتی

ز اوصاف من اندر مُلک و هستی

نمایم از برای تو ز باری

طلب بخششی با غم گساری

چو بشنید این سخن از شاه و آقا

بناگه از گذشت نور طاها

بشد حیران به نزد خلق دنیا

همی شرمندهٔ آن شاه بُرنا

از این رو با کمال شرم ساری

بزد بوسه به دست آن نگاری

که نَبْوَد مثل او والا تباری

سپس گفت با کمال غم گساری

به مولای جهان با اشک و زاری

میان مردمان اندر کناری

نباشد در شما هر عیب و نقصی

توئی برتر ز هر جمعی و شخصی

هر آن چه بین مردم من بگفتم

سزاوارم به آن خود هر چه سفتم

شده جمله صفات خوب و نیکو

همی مقرون ذاتت شاه خوش رو

همان گونه که گوید با همه شور

به وصفت سیّد «سجّاد» مسرور

«أَنَّ قَوْماً کَانُوا عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْن علیهما السلام فَاسْتَعْجَلَ خَادِمٌ بِشِوَاءٍ فِی التَّنُّورِ فَأَقْبَلَ بِهِ مُسْرِعاً فَسَقَطَ السَّفُّودُ مِنْ یَدِهِ عَلَی ابْنٍ لَهُ علیه السلام فَأَصَابَ رَأْسَهُ فَقَتَلَهُ فَوَثَبَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَلَمَّا رَأَی ابْنَهُ مَیِّتاً قَالَ لِلْغُلَامِ: أَنْتَ حُرٌّ لِوَجْهِ اللَّهِ أَمَا إِنَّکَ لَمْ تَتَعَمَّدْهُ وَ أَخَذَ فِی جَهَازِ ابْنِهِ.»(1)

(عده ای محضر امام سجّاد علیه السلام آمده بودند. در آن هنگام خادم حضرت که با عجله مشغول پذیرایی از مهمانان بود. وقتی که خواست با عجله در تنور کباب درست نماید و با عجله مشغول به کار بود، سیخ از دستش رها شد و روی پسر امام علیه السلام افتاد، و به سر او برخورد نمود، و آن کودک را کشت. امام سجّاد علیه السلام هنگامی که دیدند فرزندشان از دنیا رفته، به آن غلام فرمودند: تو در راه خدا آزادی؛ چرا که تو او را به عمد نکشتی. و مشغول تجهیز فرزندشان شدند.)

روایت گشته در وصف امامم

امامِ ساجدین آرام جانم

ز اوصافی که در این ارض خاکی

کند حیران همی هر جان پاکی

شنیدم یک روایت از عجائب

ز کظم غیظ حضرت در مصائب

شنیدم در زمانی شاه و آن یار

رسید بهرش همی مهمان بسیار

در آن شور و شلوغی و هیاهو

یکی از خادمان اندر تکاپو

به وقت پختن کباب تازه

به ناگه از بلندی زآن میانه

یکی سیخ کباب، ناباورانه

ز دستش گشت رها بس جاهلانه

در آن جمعیت و جمع فراوان

بیفتاد سیخ زآن بالا به یک آن

به فرق کودکیِ از شاه عالم

که پَرپَر شد در آن لحظه به یک دم

همگان منتظر بودند که حضرت

کند توبیخ خادم را به قدرت

از این رو با تمامِ وحشت و ترس

به لرزه شد تنِ خادم از آن پس

ز ترس آن خادم اندر چرخ گردون

به آغوشش گرفت آن طفل در خون

ص: 37

تماماً منتظر بودند که مولا

چو دیگر مردمان کلّ دنیا

کند توبیخ غلامش را هویدا

به ضرب و شتم و با فریاد و آوا

ولی مولای ما با حال رأفت

بفرمود به غلامش با چه اُلفت

چرا ترسیده ای در مُلک ذو المن

تو که عمدی نکشتی کودک من

توئی آزاد زین پس با چه شوکت

رها گشتی هم از بند و ز وحشت

و حال آن که دل مولای خوبان

ز داغش گشته بود آتش سوزان

ولی حتّی بدون حرف و فریاد

ببخشید خادمش را همچو «سجّاد»

آری، همین که حضرت دیدند آن غلام وحشت نموده و ترس سر تا پای او را گرفته است، و عذاب وجدان او را پریشان نموده است. با عباراتی آن غلام را آرام کردند و او را آزاد نمودند. چرا که حتّی طاقت دیدن ناراحتی و ترس غلامی که فرزندشان را کشته بود را نداشتند. حال شما تصور کنید حضرت چه حالی داشتند در روز عاشورا هنگامی که زن و فرزندان امام حسین علیهم السلام را در آن حالت ترس و اضطراب مشاهده می کردند. اطفال داغ دیده ای که با دیدن سیاهی لشکر عمر سعد، بدن مبارکشان شروع به لرزیدن کرده بود. و با دیدن آن ضرب و شتم و آتشی که به خیمه ها افکنده بودند، با پای برهنه، سر به بیابان نهاده بودند. و خارهای مغیلان پاهای کودکان و فرزندان امام حسین علیهم السلام را مجروح نموده بود.

بمیرم عمه جان گردیده خسته

سکینه دختر شاه خجسته

بمیرم عمه جان پاهای اطفال

شده پر آبله با دست بسته

بمیرم عمه جان گردیده نیلی

رخ اطفال با قلب شکسته

بمیرم عمه جان با حال افغان

کنند فریاد با هم دسته دسته

بمیرم عمه جان در آتش و دود

بسوزد آن تن در تب نشسته

بمیرم عمه جان با تازیانه

زند بر پیکر از هم گسسته

بمیرد بهر تو «سجّاد» گریان

بدون تو بُوَد او ورشکسته

ص: 38

که ایمن گشته مملوکم همیشه

ز دست من بدون خشم و کینه

بگفته سیّد «سجّاد» زین رو

نوشتم فضل آن محبوب خوش رو

بزد او ظرف آبی را به غفلت

به صورت ولیّ خود به شدّت

از آن ضربت بشد مجروح مولا

پر از خون شد همایون روی آقا

نگاهی کرد حضرت بر کنیزک

بدون صحبتی حتّی به اندک

نمود عرض آن کنیزِ با ذکاوت

به مولائی که باشد با درایت

بفرموده به عالم ذات باری

به قرآن بهر خلق بی شماری

نمایند محسنین بس بردباری

چو جُرمی کرد شخصی در گذاری

بفرمود حضرتش زین روی با او

نمودم کظم غیظی زین هیاهو

بگفت بار دگر با خوش زبانی

خدا فرموده هر جا و مکانی

ز بعد کظم، با الطاف بسیار

ببخشایند آن ها را دگر بار

بفرمود حضرت مولا و آن شاه

تو را بخشیده باری در همان گاه

از این رو گفت کنیزک که خداوند

بفرموده به قرآن، نورِ سرمد

منم محب آن کس که به گیتی

بُوَد از محسنین در کلّ هستی

چو گفت این جمله از آیات قرآن

کنیزک به ولیِّ انس و هر جان

بفرمود حضرتش از روی احسان

رهائی زین پس ای نادیده زندان

شده حیران همه عالم چو «سجّاد»

از این لطف امام بر خلق و آحاد

مَنْزِلِهِ أَمَرَ بِطَعَامٍ، فَصُنِعَ وَ أَمَرَ أَنْ یَتَنَوَّقُوا فِیهِ، ثُمَّ دَعَاهُمْ فَتَغَدَّوْا عِنْدَهُ وَ تَغَدَّی مَعَهُمْ.»(1)

(حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام در حالی که سوار بر دراز گوش خود بودند از کنار چند نفر جذامی می گذشتند. آنان در حال خوردن چاشت (صبحانه) بودند و امام را به خوردن غذا دعوت کردند، حضرت فرمودند: اگر روزه نبودم، با شما غذا می خوردم. پس هنگامی که به خانه خود رسیدند، دستور دادند [اهل خانه] غذائی درست کنند. و در تهیه غذا هر چه می توانند [از خرج مضایقه نکنند] و غذای با کیفیتی طبخ نمایند. سپس آن ها را [به خانه خود] دعوت کردند. پس آنان نزد حضرت غذا خوردند و حضرت هم با ایشان غذا خوردند.)

بفرمود صادقِ آل محمّد

که روزی آن ولیّ و نور سرمد

علیّ بن الحسین اندر زمانی

گذر می کرد ز جمعی در مکانی

که بودند جملگی بیمار در دَم

گرفتار جذام و درد و ماتم

همه بودند مشغول تناول

از این رو جملگی با یک تعامل

نمودند دعوت از مولای عالم

در آن لحظه به عشق ذاتِ خاتم

که تا گردد جنابش در مجالی

همی همسفره با آنان به حالی

ولی فرمود آن نور الهی

به آن ها با تمامِ عزّ و جاهی

اگر که این زمان و وقت و ساعت

نبودم روزه قطعاً با اجابت

کنون می گشتم اینجا با محبّت

همی همسفره با صد شور و رغبت

به همراه شما در مُلک داور

به شوقی که ندیده کلّ خاور

از این رو حضرتش از بهر افطار

بفرمود به عیالش وقت دیدار

ز بهر جملهٔ آنان به اکرام

غذائی طبخ بنمایند به اتمام

سپس دعوت گرفت از جمله آن ها

به عشقی آن ولیّ و شاه و مولا

بشد همسفره با جمعی پریشان

به شوقی که کند هر دیده گریان

ص: 42

بُوَد «سجّاد» دوران درازی

همی محتاج که بهر دل نوازی

جنابش از کرم با یک نگاهی

زُداید غم از او در جایگاهی

از این روایت شریف به خوبی می توان استفاده کرد که حضرات معصومین علیهم السلام چونان حضرات انبیاء عظام علیهم السلام به بیماری های مسری، از قبیل جذام مبتلا نمی گردند. چرا که ابتلاء امام معصوم علیه السلام ، به بیماری های مسری، منافات با وظایف امامت دارد. و در صورتی که امام یا پیامبری به بیماری مسری مبتلا گردد، دیگر کسی از ترس، به آن بزرگواران نزدیک نخواهد شد. چنانچه مرحوم سیّد مرتضی قدس سره نیز به این مطلب تصریح می کند و در کتاب «تنزیه الانبیاء» می نویسند:

«العلل المستقذره التی تنفر من رآها و توحشه کالبرص و الجذام فلا یجوز شیء منها علی الانبیاء علیهم السلام.»(1)

(انبیاء:از ابتلا به بیماری های ناپاکی که موجب کناره گیری و وحشت بینندگان از آن ها می شود مثل برص و جذام، مصون اند.)

از این رو مرحوم علامه مجلسی قدس سره از کتاب «خصال» شیخ أقدم، مرحوم شیخ صدوق قدس سره از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از پدرشان حضرت امام محمّد باقر علیه السلام نقل کرده است:

«إِنَّ أَیُّوبَ ابْتُلِیَ سَبْعَ سِنِینَ مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ وَ إِنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَا یُذْنِبُونَ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا یُذْنِبُونَ وَ لَا یَزِیغُونَ وَ لَا یَرْتَکِبُونَ ذَنْباً صَغِیراً وَ لَا کَبِیراً وَ قَالَ علیه السلام : إِنَّ أَیُّوبَ مِنْ جَمِیعِ مَا ابْتُلِیَ بِهِ لَمْ تُنْتِنْ لَهُ رَائِحَةٌ وَ لَا قَبُحَتْ لَهُ صُورَةٌ وَ لَا خَرَجَتْ مِنْهُ مِدَّةٌ مِنْ دَمٍ وَ لَا قَیْحٌ وَ لَا اسْتَقْذَرَهُ أَحَدٌ رَآهُ وَ لَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ أَحَدٌ شَاهَدَهُ وَ لَا تَدَوَّدَ شَیْءٌ مِنْ جَسَدِهِ.»

(حضرت ایوب علیه السلام هفت سال، بدون هیچ گناهی مبتلا [به بیماری] شد. چرا که انبیاء، مرتکب گناه نمی شوند؛ زیرا آن ها معصوم و پاک هستند و گناه نمی کنند و [حتّی] شک [نیز] نمی کنند و مرتکب هیچ گناه صغیره یا کبیره ای نمی شوند. حضرت فرمودند: به درستی که ایوب علیه السلام با

ص: 43

آن که به همه آن بیماری ها مبتلا شده بود، اما هیچ بوی بدی پیدا نکرد، و صورتش زشت نشد، و چرک و خون از بدنش خارج نشد، و هیچ کسی وقتی به او نگاه می کرد او را آلوده نمی دانست، و [اگر] کسی به او نگاه می کرد از او وحشت پیدا نمی کرد و در هیچ یک از اعضای بدنش کرم نیفتاد.)

«وَ هَکَذَا یَصْنَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِجَمِیعِ مَنْ یَبْتَلِیهِ مِنْ أَنْبِیَائِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ الْمُکَرَّمِینَ عَلَیْهِ وَ إِنَّمَا اجْتَنَبَهُ النَّاسُ لِفَقْرِهِ وَ ضَعْفِهِ فِی ظَاهِرِ أَمْرِهِ لِجَهْلِهِمْ بِمَا لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ مِنَ التَّأْیِیدِ وَ الْفَرَجِ وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه واله وسلم : أَعْظَمُ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ وَ إِنَّمَا ابْتَلَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبَلَاءِ الْعَظِیمِ الَّذِی یَهُونُ مَعَهُ عَلَی جَمِیعِ النَّاسِ لِئَلَّا یَدَّعُوا لَهُ الرُّبُوبِیَّهَ إِذَا شَاهَدُوا مَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُوصِلَهُ إِلَیْهِ مِنْ عَظَائِمِ نِعَمِهِ تَعَالَی مَتَی شَاهَدُوهُ.»

(و خداوند عزّ و جلّ با تمام انبیاء و اولیاء گرامی خود که آنان را مبتلا [به بیماری] می کند این گونه رفتار می کند. و مردم فقط به خاطر فقر و ضعف ظاهری أیوب علیه السلام ، از او دوری کردند؛ چرا که آنان جاهل به آن مقامی که أیوب علیه السلام ، در پیشگاه پروردگارش داشت، بودند. و [نمی دانستند] چه كمك و گشايشى از طرف خداوند متعال دريافت خواهد كرد. پیامبر صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: بیشترین بلا را در بین مردم، پیامبران می بینند. سپس کسی که شبیه تر و شبیه تر به آنان باشد [یعنی پس از آنان به ترتیب، افرادی که بهتر هستند و مقام بالاتری دارند دچار بزرگترین بلاها می شوند]. و همانا خداوند عزّ و جلّ ایوب علیه السلام را به بلای بزرگی مبتلا کرد كه در چشم همه مردم خوار شد، برای آن كه مبادا چون نعمت هاى بيكران خداوند را در دست او مشاهده می کنند قائل به ربوبیّت او گردند [و او را خدای خود بدانند].)

«وَ لِیَسْتَدِلُّوا بِذَلِکَ عَلَی أَنَّ الثَّوَابَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی ضَرْبَیْنِ اسْتِحْقَاقٍ وَ اخْتِصَاصٍ وَ لِئَلَّا یَحْتَقِرُوا ضَعِیفاً لِضَعْفِهِ وَ لَا فَقِیراً لِفَقْرِهِ وَ لَا مَرِیضاً لِمَرَضِهِ وَ لِیَعْلَمُوا أَنَّهُ یُسْقِمُ مَنْ یَشَاءُ وَ یَشْفِی مَنْ یَشَاءُ مَتَی شَاءَ کَیْفَ شَاءَ بِأَیِّ سَبَبٍ شَاءَ وَ یَجْعَلُ ذَلِکَ عِبْرَةً لِمَنْ شَاءَ وَ شَقَاوَةً لِمَنْ شَاءَ وَ سَعَادَةً لِمَنْ شَاءَ وَ هُوَ عَزَّ وَ جَلَّ

ص: 44

فِی جَمِیعِ ذَلِکَ عَدْلٌ فِی قَضَائِهِ وَ حَکِیمٌ فِی أَفْعَالِهِ لَا یَفْعَلُ بِعِبَادِهِ إِلَّا الْأَصْلَحَ لَهُمْ وَ لَا قُوَّةَ لَهُمْ إِلَّا بِهِ.»(1)

(برای این که بدین وسیله خداوند متعال برای آن ها استدلال کند [و آن ها بدانند که] ثواب و پاداش از جانب خدا بر دو قسم است يكى بطور استحقاق [و مزد تلاش و عبادت] و يكى بطور اختصاص [و تفضل] تا هيچ ضعيفی را به خاطر ضعفش و هیچ فقری را به جهت فقرش و هیچ بیماری را به سبب بیماریش خوار ندانند و تا بدانند كه خدا هر كس را بخواهد بيمار می كند و هر كس را هر زمانی که بخواهد به هر نحو و وسيله اى شفا می دهد. و اين ها را براى هر کسی که بخواهد عبرت قرار می دهد و براى هر کسی که بخواهد شقاوت و بدبختى قرار می دهد و براى هر کسى که بخواهد سعادت و خوشبختى قرار می دهد. و خداوند عزّ و جلّ در تمامی این موارد در قضاوتش عادل و در افعالش حکیم است و آن چه با بندگانش رفتار كند اصلح به حال آن ها است. و هيچ توانائى براى آن ها نيست مگر از جانب خداوند متعال.)

«یَا وَیْحَکَ! إِنَّ لِلَّهِ یَوْماً یَخْسَرُ فِیهِ الْبَطَّالُونَ.»(1)

(وای بر تو! به درستی که برای خداوند روزی [قیامت] است، که در آن روز کسانی که کارهای بیهوده می کنند، خسران خواهند نمود.)

شده نقل در مدینه بذله گوئی

همیشه مردمان را بین کوئی

به اعمال و سخن های کذائی

به خنده می نمود مشغول آنی

ولی روزی بگفت با خود به جائی

علیّ بن الحسین آن نورِ باری

مرا خسته نموده هر زمانی

چرا که هر چه کردم هر کجائی

ننمود خنده ای اندر گزاری

از این رو ناگهان با بی قراری

چو دید اندر زمانی بین راهی

جنابش را همی در جایگاهی

عبا از شانه حضرت به لحظه

گرفت و بُرد با شوخی و خنده

گرفتند دو نفر در آن میانه

ز یاران امام و از صحابه

عبا را بعد لختی بین کوچه

ز او بار دگر بی هیچ شکوه

ز بعد آن نهادند آن عبا را

به روی شانهٔ آن شاه والا

که ناگه حضرتش فرمود در آن

که بود اندر میان راه الآن

بگفتند به جنابِ شاه ابرار

بُوَد او یاوه گوئی که به تکرار

برای لقمهٔ نانی در این راه

بخنداند همه را در بزنگاه

بفرمود حضرتش با استواری

همی گوئید به او اندر کناری

بُوَد بهر خدا روزی به عالم

که در آن کار بیهوده به هر دم

شود موجب خسران و ندامت

بدون ارزشی بی هر درایت

که اندر آن زمان «سجّاد» غافل

بُوَد چشمش به دستِ شاهِ کامل

ص: 46

چنانچه مرحوم ثقة الاسلام کلینی قدس سره نیز در کتاب شریف «اصول کافی» از وجود نازنین امام به حقّ ناطق، حضرت جعفر بن محمّد الصادق علیهما السلام نقل کرده است:

«کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا أَحْسَنَ النَّاسِ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ وَ کَانَ السَّقَّاءُونَ یَمُرُّونَ فَیَقِفُونَ بِبَابِهِ یَسْتَمِعُونَ قِرَاءَتَهُ وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَحْسَنَ النَّاسِ صَوْتاً.» (1)

(حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام از تمام مردم در تلاوت قرآن خوش صداتر بودند. [به نحوی که] وقتی سقاها از در خانه حضرت عبور می کردند، بر در خانه حضرت می ایستادند و به تلاوت نمودن [و قرآن خواندن] امام گوش می دادند. و حضرت امام محمّد باقر علیه السلام [نیز] خوش صداترین مردم بودند.)

امام صادق آن محبوب باری

بفرمود در زمان و روزگاری

علیّ بن الحسین مولای عالم

ز بین مردمان چون ذاتِ خاتم

چنان با صوت زیبا با درایت

همی می کرد قرآن را تلاوت

که جمله مردمان با عشق بسیار

به مثل ساقیانِ کوی و بازار

همین که صوت آن مولا به ساعت

ز راه دور آن هم با جلالت

به گوش خود به آنی می شنیدند

به هر جائی که بودند می خمیدند

ز جان با صوت او غم می زُدودند

به شوقی که دگر مثلش ندیدند

بُده «سجّاد» بعد این همه سال

همی مشتاق آن لحظه و آن حال

که گردد زنده با قلب و دلی پاک

به یک نغمهٔ آن مولای افلاک

ایشان می گشت که به نحوی اختیار از کف می داد. حتّی بسیاری با شنیدن صدای دل نشین حضرت، مدهوش می شدند. چنانچه در روایت دیگری مرحوم ثقة الاسلام کلینی قدس سره در کتاب «اصول کافی» نقل کرده اند: روایت شده که حضرت امام موسی بن جعفر علیهما السلام خوش صدا بودند، و خوب [قرآن را] تلاوت می نمودند، و حضرت روزی از روزها فرمودند:

«إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام کَانَ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ فَرُبَّمَا مَرَّ بِهِ الْمَارُّ فَصَعِقَ مِنْ حُسْنِ صَوْتِهِ وَ إِنَّ الْإِمَامَ لَوْ أَظْهَرَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً لَمَا احْتَمَلَهُ النَّاسُ مِنْ حُسْنِهِ.»

(به درستی که حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام [آن چنان با صوت زیبائی] قرآن را تلاوت می نمودند، که چه بسیار رهگذرانی که وقتی [از نزدیک حضرت] عبور می کردند با شنیدن صدای زیبای حضرت غش می کردند [و بیهوش می شدند]. و به درستی که امام علیه السلام اگر ظاهر کند چیزی از این امور را [یعنی اگر قدری از مقامات و کمالات خود را در این باره ظاهر کند]، مردم از زیبائیش نمی توانند تحمل کنند.)

به حضرت عرض کردند: مگر رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم با مردم نماز نمی خواندند و صدایشان را برای تلاوت قرآن بلند نمی نمودند، [پس چرا برای آن مردمان چنین اتفاقی نمی افتاد]؟ حضرت فرمودند:

«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم کَانَ یُحَمِّلُ مَنْ خَلْفَهُ مَا یُطِیقُونَ.»(1)

(به درستی که رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به اندازه تحمل و طاقت کسانی که پشت سرشان بودند [قرآن را] می خواندند.)

روایت گشته که موسی بن جعفر

امام این جهان و شاه و سرور

بُده صاحب صوتِ خوب و عالی

به وقت خواندن قرآن به حالی

لذا فرمود روزی بین یاران

علیّ بن الحسین مولای دوران

زمانی که جنابش در مجالی

همی می خواند با شور و جلالی

به آنی لحظه ای قرآن به جائی

همهٔ مردمان با یک صفائی

همین که می شنیدند در کناری

صدای حضرتش را با قراری

ص: 49

همه از صوت زیبای جنابش

همی غش می نمودند در رکابش

چرا که حضرتش حین تلاوت

هویدا می نمود آن جاه و شوکت

که از جانب حقّ و ذات اللّه

عنایت گشته بود به او به صد جاه

و حال آن که در این عالم ناسوت

میان مردمانِ گشته مبهوت

کسی قدرت ندارد در زمانی

تحمل کردنش را گر چه آنی

ز بس زیبا بُوَد صوتش در آن حال

نباشد قابل وصفی به اقوال

از این رو گفت شخصی زین حکایت

مگر ذات نبیّ با آن جلالت

نمی خواند هر زمان و صبح و هر شام

نماز و آیه ای گر چه ز احکام

برای مردمان و خَلقِ هشیار

به هر جائی در این عالم به دیدار

چرا پس مردمان عهد حضرت

به هنگام تلاوت در همان وقت

چنین مدهوش نمی گشتند در دم

ز صوت حضرت خاتم دمادم

بفرمود حضرتش آن سرور و یار

رسول این جهان در کلّ ادوار

به قدر طاقت مردم به هر جا

تکلّم می نمود با خَلقِ دنیا

از این رو در تمام و کلّ عالم

ز صوت آن ولیّ و نفس خاتم

نمی شد بی قرار و زار و مدهوش

کسی در لحظه ای زآن بانگ چاووش

بُوَد «سجّاد» عُمر و سالیانی

همی چشم انتظارش در نهانی

که با آن صوت زیبا و الهی

کند درمان همه دردش به جاهی

از این روایت شریف دانسته می شود که فارغ از محتوای کلام اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، حتّی صوت و لحنِ گفتاری آن بزرگواران نیز جلوه های مختلفی دارد، یعنی صرف نظر از مضمون و محتوای فرمایشات ائمه اطهار علیهم السلام، حتّی صدا و لحن آن بزرگواران نیز جلوه های متفاوتی دارد. و گاهی جلوه ای از صدای آن بزرگواران، به نحوی آدمیان را از خود بی خود می کند، که حتّی انسان ها مدهوش می شوند. کما این که گاهی اگر کسی جلوه ای از سیمای نازنین حضرات معصومین علیهم السلام را ببیند، مدهوش خواهد شد. همان گونه که وقتی در لحظه خروج

ص: 50

حضرت رضا علیه السلام از نیشابور مردم جمال بی مثال حضرت را دیدند هر کدام حالی پیدا نمودند و طاقت از کف دادند. چنانچه نقل شده است:

«کَانُوا بَیْنَ صَارِخٍ وَ بَاکٍ وَ مُمَزِّقٍ ثَوْبَهُ وَ مُتَمَرِّغٍ فِی اَلتُّرَابِ وَ مُقْبِلٍ حِزَامَ بَغْلَتِهِ وَ مُطَوِّلٍ عُنُقَهُ إِلَی مِظَلَّهِ اَلْمَهْدِ إِلَی أَنِ اِنْتَصَفَ اَلنَّهَارُ وَ جَرَتِ اَلدُّمُوعُ کَالْأَنْهَارِ.»(1)

(مردم فریاد می کشیدند و می گریستند و لباس هایی خود را پاره می کردند و بر خاک غلت می زدند و [آن ها که نزدیک حضرت بودند] تنگ (رکاب) استر آن حضرت را می بوسیدند و به طرف سایبان محمل گردن گشیده بودند تا این که روز به نیمه رسید [و ظهر شد] و آنقدر گریستند که اگر اشک ها جمع می گشت مثل رودخانه ای جاری می شد.)

و گاهی دیدن جلوه ای از نورِ شیعیان آن بزرگواران عالمی را دگرگون می کند. که اگر آن بیننده، شخصیتی چونان حضرت موسی علیه السلام باشد، ندای (و خر موسی صعقایش)(2)، برای سه روز در عالم فراگیر می گردد. چرا که حامل اسرار بوده و به مقام کلیم اللّهی رسیده است. و إلا جا دارد چونان اصحاب حضرت موسی علیه السلام همگی قالب تهی کنند.

حال ببینید که چه بسیار فرق است، بین امام معصوم علیه السلام و بین حضرت یوسف علیه السلام ، که زنان مصری با دیدن جمال جنابش، فقط دست خود را بریدند. ولی اصحاب و یاران حضرت موسی علیه السلام ، با دیدن جلوه ای از نور شیعیان مولای عالم، بلا فاصله قالب تهی کردند. حال اصحاب حضرت موسی علیه السلام کجا، و زنان مصری کجا، که به حتم و یقین با هم قابل مقایسه نیستند. چرا که اصحاب حضرت موسی علیه السلام همگی صاحب سر بودند، ولی مع ذلک با دیدن جلوه ای از نور شیعیان مولای عالم، همگی قالب تهی کردند، حال بطریق اولی دیگر مردمان و زنان مصری، طاقت دیدن آن را نخواهند داشت، و همگی قالب تهی خواهند کرد. از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است:«إِنَّ اَلْکَرُوبِیِّینَ قَوْمٌ مِنْ شِیعَتِنَا مِنَ اَلْخَلْقِ اَلْأَوَّلِ، جَعَلَهُمُ اَللَّهُ خَلْفَ اَلْعَرْشِ، لَوْ قُسِمَ نُورُ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی أَهْلِ اَلْأَرْضِ لَکَفَاهُمْ. ثُمَّ قَالَ: إِنَّ مُوسَی علیه السلام لَمَّا سَأَلَ رَبَّهُ مَا سَأَلَ، أَمَرَ وَاحِداً مِنَ اَلْکَرُوبِیِّینَ فَتَجَلَّی لِلْجَبَلِ فَجَعَلَهُ دَکًّا.»(3)

ص: 51

(كرّوبيان گروهى از شيعيان ما از پيشينيان هستند كه خداوند آن ها را در پشت عرش جاى داده است. اگر نور يكى از آن ها بر اهل زمین تقسيم شود همه آن ها را كفايت مى كند .سپس حضرت فرمودند: هنگامى كه موسى علیه السلام از پروردگارش درخواست رؤيت نمود ، خداوند به يكى از اين كرّوبيان دستور داد كه جلوه اى بر آن كوه كند، و چون جلوه كرد آن را با زمين هموار نمود و کوه متلاشی شد.)

شده نقل از امامِ حقّ و ناطق

ولیّ این جهان جعفرِ صادق

امامِ ساجدین و نور بر حقّ

ولییّ که بُوَد هادی مطلق

برای رفتن حجّ و زیارت

و یا اندر مجالی یک سیاحت

همی همراه می شد با کسانی

که اندر آن طریق هر چند آنی

نشناسند جنابش را تمامی

چو دیگر مردمان بی هر کلامی

از این رو آن امام و نور یزدان

همی شرط می نمود با هم قطاران

که اندر هر زمانی و مجالی

به مثل دیگران با شور و حالی

مدد بنماید اندر هر گذاری

به دیگر همرهان با پایداری

که ناگه یک زمانی بین یک راه

کسی بشناخت مولا را به ناگاه

بگفت با دیگران با حال غم بار

مگر جمله شما در کوی و بازار

ولیّ این عوالم را به یک بار

ندیده اید در این طول اعصار

که این چنین برای هر کدامی

نماید خدمت آن مولای نامی

بگفتند جملگی با حال حیران

که باشد این جوان و نور تابان؟

بگفت باشد همی سبط پیمبر

علیّ بن الحسین امام و سرور

همین که جملگی با اشک ریزان

شناختند حضرتش را دل پریشان

بیفتادند به روی پای مولا

زدند بوسه قدوم نور طاها

بگفتند به امام با چشم گریان

چرا کتمان نمودی شاه دوران

نسبت را ز ما در طول این راه

اگر که یک زمان و گاه و بی گاه

خطائی می نمودیم همچو اغیار

همگی می شدیم مدخول در نار

بفرمود حضرت مولا به آنان

هر از گاهی که با جمعی ز یاران

سفر می رفتم اندر ملک داور

به خاطرِ رسولِ کلّ خاور

همگان می نمودند با کرامت

همی خدمت به من با چه عنایت

از این رو به شما در طول ایّام

نگفتم هر زمانِ صبح و هر شام

ص: 53

که باشید جملگی آسوده خاطر

بدون زحمت و سختی و هر فکر

شده زین منزلت سیّد «سجّاد»

همی مبهوتِ آن علّتِ ایجاد

وَ مَنْ أُرِیدُ أُنَاجِی؟ وَ فِی کُتُبِنَا أَنَّهُ کَانَ إِذَا تَوَضَّأَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ، فَقِیلَ لَهُ: فِی ذَلِکَ، فَقَالَ: أَ تَدْرُونَ مَنْ أَتَأَهَّبُ لِلْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْهِ؟»(1)

(هرگاه علیّ بن الحسین علیهما السلام از وضوی نماز فارغ می شدند، رعشه عجیبی ایشان را فرا می گرفت. از این رو عرض می کردند: آقا، شما را چه می شود؟ می فرمودند: وای بر شما! آیا می دانید که در پیشگاه چه کسی می خواهم بایستم؟! و با چه کسی مناجات کنم؟! هنگامی که حضرت وضو می گرفتند، رنگشان زرد می شد؛ از علّت آن که سؤال می کردند، حضرت می فرمودند: آیا می دانید مهیا می شوم در محضر چه کسی بایستم؟)

به هنگام وضو آن شاه عالم

امامِ ساجدین زادهٔ خاتم

و یا از بعد آن اندر فواصل

ولیّ مؤمنین و ذاتِ کامل

چنان رنگ جنابش در همه دم

متغییر همی می شد دمادم

که مردم می شدند حیران بناگاه

ز زردی رخ مولا و آن شاه

به هنگام وضو اندر کمالی

همی یک رعشه ای با یک جلالی

بسی عارض بُد اندر جان مولا

بر آن قامت رعنایش هویدا

چو از علّت آن حال جگر سوز

سؤالی می نمودند زآن دل افروز

به جمله حضرتش می گفت دائم

مگر آگه نباشید زین علائم

1

رسیده وقت آن که نزد حاکم

شوم با این تن غم دیده قائم

همی می گفت آن مولای افلاک

رسیده وقت آن که با دلی پاککنم صحبت همی با ذات اللّه

به شوقی که نباشند جمله آگاه

رسیده وقت آن که همچو «سجّاد»

شوید حیران همه زین حال اوتاد

ص: 55

کردند: آقا، چرا توجهی به آتش افروخته نداشتید؟ فرمودند: بزرگ ترین آتش (قیامت) مرا از یاد آن غافل نمود.)

شده نقل چون ولیّ آسمانی

امامِ ساجدین اندر زمانی

مهیا می شد اندر لحظاتی

برای خواندن حقّ در صلاتی

به هنگام قیام آن سرور و شاه

چنان عبدی به نزد ربّ به هرگاه

متغییر همی می گشت و لرزان

که نادیده کسی مثلش به دوران

به هنگام نماز مثل کسی بود

که در حال وداع است نزد معبود

در آن لحظه چنان محو خدا بود

که فارغ از تمام ما سوا بود

چنانچه در زمانی و به روزی

همی فرزند مولا چون به سوزی

بیفتاد و شکست دستش به آنی

به پا شد آن زمان و ناگهانی

همی شوری و غوغای عیانی

که از آن مردمان با یک فغانی

شدند جمع جملگی با التهابی

بیاوردند طبیبِ گشته نابی

که تا درمان نماید با درایت

همی کودک غم دیده به ساعت

ولی حضرت به شوقی آنچنانی

به حال خود بماند بی هر بیانی

همی محو خدا زین مُلک فانی

که نادیده کسی مثلش زمانی

چو روز دیگری که بین خانه

همی افتاده آتش یک زمانه

گرفت آتش همه جا را به فوری

چو بود حضرت به سجده با سروری

از این رو جمله با حال پریشان

چو می خواندند حضرت را به افغان

که آتش گشته بر خانه هویدا

گرفته آتشی یک باره هر جاولی در بین آن آتش بسیار

چو می خواندند حضرت را به هر بار

همی آن سرور و زاده اخیار

به سجده بود دائم محو دادار

چو آتش را همه خاموش کردند

تمام شعله ها در هم شکستند

ص: 57

بگفتند به جنابش که چگونه

نکردید التفاتی هیچ گونه

به آن آتش بسیار و فروزان

در آن لحظه به هیچ آنی شتابان

بفرمود حضرتش آتش اکبر

که باشد در قیامت شعله وَر تر

نمود من را چنین محو خداوند

همی بی اعتنا به خلق و هر عبد

چنان محو خدا گردیده مولا

که «سجّاد» گشته مبهوتش به دنیا

مرحوم علامه مجلسی قدس سره از حضرت امام باقر علیه السلام نقل نموده است:

«کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یُصَلِّی فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ أَلْفَ رَکْعَةٍ وَ کَانَتِ الرِّیحُ تُمِیلُهُ بِمَنْزِلَةِ السُّنْبُلَةِ وَ کَانَتْ لَهُ خَمْسُمِائَةِ نَخْلَةٍ فَکَانَ یُصَلِّی عِنْدَ کُلِّ نَخْلَةٍ رَکْعَتَیْنِ وَ کَانَ إِذَا قَامَ فِی صَلَاتِهِ غَشِیَ لَوْنَهُ لَوْنٌ آخَرُ وَ کَانَ قِیَامُهُ فِی صَلَاتِهِ قِیَامَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَلِیلِ کَانَ أَعْضَاؤُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ کَانَ یُصَلِّی صَلَاةَ مُوَدِّعٍ یَرَی أَنَّهُ لَا یُصَلِّی بَعْدَهَا أَبَداً.»(1)

(علیّ بن الحسین علیهما السلام در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می خواندند. و در هنگام نماز، باد چون خوشه گندم ایشان را به این طرف و آن طرف مایل می کرد. حضرت پانصد درخت خرما داشتند که کنار هر کدام دو رکعت نماز می خواندند. وقتی به نماز می ایستادند رنگ مبارک حضرت، چون بنده ذلیلی در مقابل فرمان روایی بزرگ، تغییر می کرد و اعضای ایشان از خشیت خداوند به لرزه می افتاد. و مانند شخص وداع کننده ای که می داند دیگر بعد از این هرگز نماز نخواهد خواند، نماز می خواندند.)

شده نقل از امامِ کلّ خاور

امام باقر آن محبوب داورکه در هر روز آن مولای گیتی

علیّ بن الحسین آن نور هستی

همی می خواند با عشق و محبّت

هزار رکعت نماز با شوق و همّت

که در آن لحظه ها با بی قراری

چنان خوشه گندم در بهاری

ص: 58

ز خوف حضرت حقّ و ز باری

همی لرزان بُد اندر یک کناری

در این عالم ز بهر آن شه و یار

درختانی بُدند جمله پر از بار

که نزد تک به تک عالی جنابش

برای ذات حقّ و از صوابش

به هر روزی دو رکعت در نصابش

همی می خواند ذات مستطابش

نماز با صفائی در کمالش

که نادیده کسی جائی مثالش

چو «سجّاد» فدای خاک پایش

که دارد جان و تن اندر لقایش

و در روایت دیگری مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره در کتاب «مناقب» از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت نموده:

«کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام شَدِیدَ الِاجْتِهَادِ فِی الْعِبَادَةِ نَهَارَهُ صَائِمٌ وَ لَیْلَهُ قَائِمٌ فَأَضَرَّ ذَلِکَ بِجِسْمِهِ، فَقُلْتُ لَهُ: یَا أَبَتِ! کَمْ هَذَا الدُّءُوبُ، فَقَالَ: أَتَحَبَّبُ إِلَی رَبِّی لَعَلَّهُ یُزْلِفُنِی.»(1)

(امام زین العابدین علیه السلام خیلی عبادت می نمودند، روزها را روزه می گرفتند و شب ها را در حال قیام و تهجد به سر می بردند، به نحوی که این کار به جسم ایشان زیان رساند، از این رو عرض کردم: ای پدر! چقدر این روش را ادامه می دهید؟ حضرت فرمودند: اظهار محبّت به پروردگارم می نمایم، امیدوارم مرا از مقربان درگاهش قرار دهد.)

امام صادق آن مظهر باری

بفرموده که اندر هر گذاری

امامِ ساجدین مولی الموالی

همیشه بود با شوری و حالی

همی مشغول حمد لایزالی

چه بسیار و همیشه با جلالی

چنان بنموده بود شاه ولایت

به هر لحظه و هر آنی و ساعت

عبادت ربّ خود را با درایت

که آن مظهر باری با صلابت

بدن نازنیش زین همه سوز

نحیف گردیده با حال جان سوز

ص: 59

چنانچه گشته بود بیمار مولا

در آن ایّام والا بس هویدا

از این رو به جنابش در زمانی

نمودم عرض اندر یک بیانی

بُوَد تا چه زمانی ای پدر جان

چنین حال شما در طول دوران

بفرمود حضرتش با خوش زبانی

نمایم با چنین شورِ عیانی

چنان اظهار عشق و بس محبّت

به محضر خدا با جمله همّت

که بنماید مرا هر دم ضیافت

نماید این دعاها را اجابت

بگفته سیّد «سجّاد» با خود

از آنجا که همه ما پیل و هر خرد

همه منسوب هستیم طول ایّام

به زین العابدین آن روح اسلام

لذا آن سرور یکتا پرستان

به خود نسبت دهد احوالِ یاران

و صد البته این گریه ها و استغفارهای حضرت از باب این نیست که العیاذ باللّه امام علیه السلام مرتکب خطا یا گناهی شده اند. چنانچه مرحوم علامه مجلسی قدس سره نیز نگاشته اند:

دانستی که علمای امامیه قدس سرهم اتفاق کرده اند بر عصمت ائمه اطهار علیهم السلام از جمیع گناهان، و اگر در بسیاری از دعاها و ادعیهٔ صحیفهٔ کامله [سجّادیه] اعتراف به گناه از ائمه علیهم السلام واقع شده، و در بعضی از احادیث نیز امری چند که موهم صدور معصیت باشد، از آن بزرگواران وارد شده است. آن ها را به چند وجه باید تأویل و توجیه کرد:

اوّل: آن که ترک مستحب و فعل مکروه را گاه هست که گناه و معصیت می نامند بلکه ارتکاب بعضی از مباحات نظر به جلالت و رفعت شأن آن ها تعبیر از آن به گناه می کنند به اعتبار پستی این مرتبه نسبت به سایر احوال ایشان،چنانچه صاحب «کشف الغمة» گفته است: اکثر اوقات ایشان به یاد خدا و مراقبت الهی مصروف است و خاطر ایشان به ملأ اعلی متعلق است، پس گاهی که از آن مرتبه نزول کنند و مشغول شوند به خوردن و آشامیدن و جماع کردن

ص: 60

و سایر مباحات این ها را گناه می نامند و از آن استغفار می کنند، نمی بینی که اگر غلامان بعضی از ارباب دنیا در حضور آقای خود متوجه این امور گردند، محل ملامت است و از آن عذر خواهند طلبید.

دوّم: آن که هرگاه مرتکب بعضی امور گردند از معاشرت خلق و تکمیل و هدایت ایشان که از جانب حقّ تعالی مأمور به آن ها شده اند پس عود کنند به مقام قرب و وصال و مناجات حضرت ذو الجلال، چون این مرتبه عظیم تر از آن مرتبه است خود را مقصّر می یابند و استغفار و تضرع می نمایند هر چند آن حالت نیز به امر پروردگار باشد، همچنان که بلا تشبیه اگر یکی از پادشاهان بعضی از مقربان را که پیوسته در مجلس حضور بوده باشد به خدمتی از خدمات مأمور گرداند و به سبب آن از مجلس حضور مهجور گردد بعد از وصول به مقام وصال، خود را به جرم و تقصیر نسبت می دهد به اعتبار حرمان از مجلس انس و محلّ قرب.

سوّم: آن که چون علوم و فضائل و عصمت ایشان از لطف و فضل جناب اقدس الهی است، و اگر این نبود ممکن بود که انواع معاصی از ایشان صدور یابد، پس چون نظر به حالت خود می نمایند اقرار به فضل پروردگار و عجز و نقص خود به این عبارات می فرمایند. و حاصلش بر آن می گردد که اگر عصمت تو نبود گناه خواهم کرد و اگر توفیق تو نبود خطای بسیار از من صادر می شد.

چهارم: آن که چون مراتب معرفت غیر متناهی است و انبیاء و اوصیاء و اولیاء پیوسته در ترقی هستند در حصول کمالات و صعود بر معارج ترقّیات، در هرساعتی از ساعات بلکه در هر آنی از آنات در درجه ای از مدارج عرفان و در مرتبه ای از مراتب ایقان بر می آیند که مرتبهٔ سابقه را نسبت به این مرتبه قاصر می شمارند، و عباداتی که با آن حالت واقع شده خود را در آن عبادات مقصّر

ص: 61

می دانند و از آن ها استغفار می نمایند، و شاید اشاره به این معنی باشد این که حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم می فرمود که: من در هر روز هفتاد مرتبه استغفار می کنم.

پنجم: آن که چون ایشان معرفت معبود را در مرتبهٔ کمال دارند و نعمت های الهی را نسبت به خود تمام می یابند، چندان که سعی در طاعات و عبادات می نمایند لایق آن جناب نمی دانند و طاعات خود را از این جهت معصیت می شمارند و از آن ها استغفار می نمایند.(1)

نموده اند نقل و بس روایت

امام العارفین از بهر طاعت

به عمر بی مثالش بیست سالی

به روی اُشتری با یک جلالی

به مکه رفت با جملهٔ آداب

بدون آن که آن مولا و ارباب

زند یک تازیانه در همه سال

به آن حیوان خسته در همه حال

کسی که این همه سال گهربار

به حیوانی کند این گونه رفتار

کجا فردا گذارد بین اغیار

در آن سختی عظمی محضر یار

محبینش چنان «سجّادِ» شیدا

گرفتار بلا گردند و رسوا

صاحب کتاب «عوالی اللئالی» از سُفیان بن عُیَیْنَه نقل کرده است: حضرت امام زین العابدین علیه السلام در حجّ هنگامی که مُحرم شدند و بر مرکب قرار گرفتند. رنگ مبارکشان زرد شد و لرزه بر اندام حضرت افتاد و توان لبیک گفتن را از کف دادند. از این رو یک نفر به حضرت عرض کرد:

«أَ لاَ تُلَبِّی؟ فَقَالَ: أَخْشَی أَنْ یَقُولَ لِی: لاَ لَبَّیْکَ وَ لاَ سَعْدَیْکَ فَلَمَّا لَبَّی خَرَّ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ وَ سَقَطَ عَنْ رَاحِلَتِهِ فَلَمْ یَزَلْ یَعْتَرِیهِ ذَلِکَ حَتَّی قَضَی حَجَّهُ.»(1)

(آیا تلبیه نمی گوئید؟ حضرت فرمودند: می ترسم به من بگویند: «لا لبّیک و لا سعدیک» پس چون [بعد از گذشت ساعاتی که] حضرت لبیک گفتند، از هوش رفتند و از مرکب به زمین افتادند و پیوسته همین حال را داشتند تا اعمال حجّ به پایان رسید.)

شده نقل چون که اندر موسم حجّ

امامُ العارفین با آن همه مدح

بیامد سوی میقات الهی

که تا مُحرم شود مولی الموالی

به ناگه حضرتش با صوت اعلی

چو محرم گشت زآن باری تعالی

ز روی مرکب آن مولای عالم

بشد اندر تغیرُ بس دمادم

ص: 63

به لرزه شد همی آن قامت شاه

دگرگون رنگ صورت همچنان ماه

ز خوف حضرت حقّ ذات پاکش

به شوقی شد جنابِ سینه چاکش

که در آن لحظه از بهر وصالش

به مرکب غش نمود اندر مجالش

ز شوق ربّ چو غش کرد آن جنابش

ز مرکب بر زمین شد جان نابش

همیشه بود دائم در چنین حال

که فارغ شد ز حجّش در همان سال

بُوَد «سجّاد» محو آن امامی

که دارد این چنین حجّ به نامی

الهی عبد تو بادا فدایت

منم مسکین و جانم به لقایت

فقیر درگهت باشم إلها

نگاهی کن به من ای پادشاها

بگفته راوی این متن زیبا

چو می گشتم زمانی بین اعدا

گرفتار بلا و درد و ماتم

و یا اندر غمی مانند عالم

به سجده این دعا را با صفائی

چو می گفتم زمانی هر کجائی

به لطف حضرت سجّاد در آن

رها می گشتم از آن رنج دوران

بگفته سیّد «سجّاد» هر دَم

بُوَد جانم فدای شه دمادم

نمی شد خارج اندر هیچ گاهی

به شوقی که نباشد جایگاهی

لذا اندر زمانی و به سالی

چو همراه جنابش در مجالی

شدند خارج ز شهرِ آسمانی

به ناگه حضرت اندر مُلک فانی

فرود آمد ز مرکب با صفائی

برای آن که آن نور خدائی

به پا دارد نمازش در کناری

میان مردمان اندر گذاری

از این رو آن ولیّ کبریائی

به حال سجده با شور و ندائی

صدا زد ذات حقّ را با صفائی

به تسبیحی که اندر هر کجائی

به یک باره همه اجسام در بود

چنان هر ذره ای زآن خلق معبود

بهمراه جنابش با چه شوری

شدند پیوسته در ذکر و سروری

از این رو گفته راوی روایت

چو بشنیدم در آن لحظه و ساعت

صدای حمد و تسبیح الهی

ز هر جسمی در آنجا با چه جاهی

بترسیدم در آن لحظه به ناگاه

از این رو حضرتش در آن بزنگاه

چو سر برداشت از سجده فرمود

بترسیدی ز ذکر خلقِ موجود

بُوَد این ذکر آن تسبیح اعظم

که بشنیدی از این ذرات عالم

همه ذرات عالم خُرد و عالی

ز ما آموختند تسبیح باری

که از آن جان بگیرد کلّ خاور

چو «سجّاد» و همه مخلوقِ داور

«یَا مَنْ حَازَ کُلَّ شَیْءٍ مَلَکُوتاً وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْءٍ جَبَرُوتاً أَلِجْ قَلْبِی فَرَحَ الْإِقْبَالِ عَلَیْکَ وَ أَلْحِقْنِی بِمَیْدَانِ الْمُطِیعِینَ لَکَ.»

(ای کسی که حاکمیت، بر هر چیزی را دارا هستی. و از نظر توانائی، بر همه اشیاء غلبه نموده ای. شادی رو نمودن، به سمت خودت را در دلم وارد کن و مرا در زمره اطاعت کنندگان از خودت قرار بده.)

سپس شروع به نماز خواندن کرد، وقتی دیدم اعضایش آرام و حرکاتش ساکت شد [و دیگر کار دیگری نمی کند و مشغول نماز شده است]، برخاستم و به سوی مکانی که در آن آماده نماز شده بود، حرکت کردم. دیدم چشمه ای در آنجا جاری می باشد که از آن وضو گرفته است. از این رو من نیز آماده نماز شدم و پشت سر ایشان ایستادم، ولی به ناگاه محرابی را دیدم که گویا در همان لحظه برای ایشان مهیا کرده بودند. در آن بین، هر وقت در نماز به آیه ای که نوید یا تهدیدی داشت می رسید، آن را با ناله و سوزی تکرار می نمود. همین که تاریکی برطرف شد، برخواست و خطاب به خداوند متعال عرضه داشت:

«یَا مَنْ قَصَدَهُ الضَّالُّونَ فَأَصَابُوهُ مُرْشِداً وَ أَمَّهُ الْخَائِفُونَ فَوَجَدُوهُ مَعْقِلاً وَ لَجَأَ إِلَیْهِ الْعَائِذُونَ فَوَجَدُوهُ مَوْئِلاً مَتَی رَاحَةُ مَنْ نَصَبَ لِغَیْرِکَ بَدَنَهُ وَ مَتَی فَرَحُ مَنْ قَصَدَ سِوَاکَ بِنِیَّتِهِ إِلَهِی قَدْ إنْقَشَعَ الظَّلَامُ وَ لَمْ أَقْضِ مِنْ حِیَاضِ مُنَاجَاتِکَ صَدْراً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بِی أَوْلَی الْأَمْرَیْنِ بِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.»

(ای کسی که گمراهان قصدش نمودند، و او را راهنمای خود یافتند. [ای کسی که] مردم وحشت زده به سویش آمدند، و او را بخشنده یافتند. و عابدان به سوی او پناه بردند، و او را احسان کننده یافتند. چگونه آسایش پیدا می کند، کسی که در خدمت غیر تو بدنش را بکار بگیرد؟ و چه زمانی خوشحال می شود، کسی که در نیّت خود، غیر از تو را قصدنماید؟ خداوندا! شب، به پایان رسید، ولی هنوز سینه ام از مناجات تو لبریز نشده است. بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و برای من آن چه سزاوار تو می باشد، انجام بده. ای مهربان ترین مهربانان.)

من ترسیدم که او را از دست داده و بعد از آن اثری از او نیابم، و نفهمم چه کسی بوده است. لذا دست به دامن او انداختم و عرض کردم: تو را به حقّ آن کسی که این سختی را بر تو گوارا نموده است، و لذّت شب زنده داری را به تو عنایت کرده است. مرا نیز از روی لطف در پناه خود

ص: 67

قرار بده که راهم را گم نموده ام. سپس فرمود: اگر در توکّلت صادق باشی هرگز گم نمی شوی؛ ولی با این وجود دنبال من بیا!

«فَلَمَّا أَنْ صَارَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ أَخَذَ بِیَدِی وَ تَخَیَّلَ لِی الْأَرْضَ تَمِیدُ مِنْ تَحْتِ قَدَمِی فَلَمَّا انْفَجَرَ عَمُودُ الصُّبْحِ قَالَ لِی: أَبْشِرْ فَهَذِةِ مَکَّةُ فَسَمِعْتُ الضَّجَّةَ وَ رَأَیْتُ الْحَجَّةَ فَقُلْتُ لَهُ بِالَّذِی تَرْجُوهُ یَوْمَ الْآزِفَةِ یَوْمَ الْفَاقَةِ مَنْ أَنْتَ قَالَ إِذَا أَقْسَمْتَ فَأَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ(1)»

(پس همین که به زیر درخت رسید دست مرا گرفت، و من خیال می کردم زمین زیر پای من کشیده می شود. صبح که سپیده زد، به من فرمود: مژده باد تو را، این مکه است. پس به ناگاه صدای داد و فریاد حاجیان را شنیدم و رو به آن جوان کرده و عرض کردم: تو را به حقّ آن کسی که روز قیامت به او امیدوار هستی، تو چه کسی هستی؟ فرمود: اکنون که قسم دادی، من علیّ بن الحسین بن علیّ بن ابی طالب هستم.)

شده نقل ز حمّاد کوفی وطن

ز ایّام دور و ز عهد کهن

به سالی که رفتم به امر خدا

همی مکه با جمعِ نام آشنا

میان طریق ناگهان بی امان

به پا شد یکی باد اندر کران

که یاران خود را در آن ناحیه

نمودم گم اندر همان فاصله

شدم در بیابان بی انتها

چو حیران به ناگه به طول سرا

بدیدم در آنجا به ناگه همی

جوانی که حیران شود آدمی

ز بویش در آن وادی بس عظیم

در آن سختی و وادی پر ز بیم

به تن کرده بود آن جوان وزین

لباس سفیدی در آن حال و حین

مهیا شد آنجا برای نماز

به حالی که نادیده هر سرفراز

نماید چنان با خداوند خویش

دعا و مناجات با قلب ریش

که مثلش نباشد به کلّ جهان

در این عالم از هر جهت بی گمان

ص: 68

چو او با تمام و کمال خضوع

شد اندر نماز و سجود و رکوع

برفتم کنارش در آن وقت شام

به حال سکوت و بدون کلام

که ناگه بدیدم به برق نگاه

در آن ظلمت شب به صد عزّ و جاه

یکی گشته محراب از جنس نور

برایش مهیا همی با سرور

چو می خواند یکی آیه ای از عذاب

و یا آیه ای از بشارتِ یوم الحساب

چنان ناله می کرد و آه و فغان

به همراه تکرار بی حد ز جان

که چون او ندیدم به کلّ حیات

چنین محو ذات خدا با ثبات

بُد اندر همین حالِ راز و نیاز

ز آغاز شب تا سحر همچو راز

چو تاریکی شب بشد عاقبت

ز بعد نمازش به یک مرتبت

بشد در مناجاتِ با ربّ خویش

به صوت حزین و به قلبِ پریش

ز بعد مناجات خود با دعا

به هنگام رفتن به وقت صبا

بگفتم به حال تضرع به او

رهایم نکن ای شه خوب رو

به حقّ خدائی که این خستگی

گرفته ز تو با چه پیوستگی

به وقت عبادت به این شور و حال

به هر جا و وقت و زمان و مکان

نجاتم بده که در این کوره راه

رَهم را نمودم گم اندر پگاه

چرا که من عاشق به کار توأم

از این لحظه پیرو و یار توأم

فدائی گفتارِ ناب توأم

اسیر و غلامِ جناب توأم

چو گفتم چنین با دلی بی قرار

بفرمود به من با کمالِ وقار

اگر در توکل به هر وقت و آن

یقین کرده باشی به صدق و ز جان

نگردی دگر گم به جائی مدام

ولیکن کنون بی غم و با دوام

بیا همرَهم با دلی استوار

که چون او گرفت با همه اقتدار

همی دستم اندر دل شوره زار

به ناگه گمان کردمی در گذار

زمین زیر پایم به حالی عجیب

کشیده شود در فراز و نشیب

ص: 69

که هنگام صبح ناگهان آن جوان

بفرمود به من مژده که این مکان

بُوَد مکه آن قبلهٔ اهل دل

که چون من نگاهی نمودم خجل

بدیدم که باشم در آن ازدحام

میان همه حاجیان شادکام

از این رو بگفتم که ای با مرام

که هستی؟! تو ای سرور نیک نام

به حقّ کسی که به یوم الجزاء

امیدت با او هست ای مه لقاء

بگو با من اکنون که نام تو چیست؟

که هستی و اجدادِ پاک تو کیست؟

بفرمود که اکنون و در این

مقام

چو سوگند دادی مرا در کلام

بدان که منم زادهٔ مرتضی

همی سبطِ آن سرور و مصطفی

منم بر جهانی امیر و ولیّ

علیّ زادهٔ آن حسین و وصیّ

منم مقتدای همه انس و جان

به «سجّاد» داده به دستم عنان

اگر چه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام قادر به انجام هر معجزه ای بوده اند، و ولایت تکوینی داشته اند، و از غیب خبر می داده اند. اما هیچ گاه از آن ها استفاده شخصی و خصوصی ننموده اند. مگر آن قدر به ندرت بوده، که در این صورت نیز در حکم معدوم می باشد. و هرگاه از آن بزرگواران معجزه ای به ظهور رسیده، برای هدایت و اطمینان قلبی مردمان از شریعة محمّدیة و ولایة علویة بوده است. تا با رفع مشکلات و قضاء حوائج مسلمانان به نحو اعجاز، همگان را از حقیقت مذهب امامیه آگاه نمایند. از این رو خود امام زین العابدین علیه السلام برای زیارت خانهٔ خدا با پای پیاده و یا مرکب اقدام می نمودند. ولی برای نجات یکی از موالیان خود که راه را گم کرده است، به نحو اعجاز و با طیّ الارض او را نجات می دهند.و استفاده شخصی نکردن آن بزرگواران از معجزات و کرامات خویش، شاید بدان جهت باشد که روز قیامت حجّت برای همهٔ بندگان خداوند تمام گردیده باشد و هیچ کس ادعا نکند که اگر من نیز دارای چنان معجزاتی بودم بهتر از این، عمل می کردم. و در عرصه قیامت بر همگان معلوم می گردد که با این که ائمه اطهار علیهم السلام ولایت تکوینی داشته اند و صاحب معجزات بی نهایتی بوده اند اما هیچ گاه از آن معجزات استفاده شخصی نکرده اند تا جائی که حتّی با پای پیاده سفر می نمودند،

ص: 70

و یا برای کسب روزی زحمت می کشیدند، و حتّی از علم غیب خویش برای حفظ جان خود هم استفاده نمی کردند، تا جائي که آن بزرگواران را با زهر به شهادت می رساندند.

علیّ بن الحسین در طول ایّام

به تاریکی و در آن ظلمت و شام

همیشه می نهاد انبانی از نان

به دوشش بی خبر از انس و هر جان

به همراه طلا و درهم ناب

همی هیزم و هم هر جنس نایاب

برای کودکان و جمله ایتام

برای هر فقیری کلّ ایّام

و حال آن که جنابش طول دوران

رُخش پوشانده بود از جمله آنان

ز بعد سالیان چون شاه مظلوم

ز زهر ظالمان گردید مسموم

چو دیدند مردمانِ گشته ناکام

نمی آید دگر آن شخصِ گمنام

بفهمیدند که آن که کرده پنهان

تمام سالیان خود را ز یاران

همی بوده بدون شک و تردید

علیّ بن الحسین آن که به تمجید

خدا وصفش نموده با چه تدبیر

همیشه با همه تفصیل و تاکید

چنان آن سرور یکتا پرستان

عنایت می نمود به خلقِ یزدان

که در هنگام غسل و وقت تجهیز

بدیدند جمله ناگه بهت انگیز

به روی شانهٔ آن شاه شب خیز

همی یک پینه ای اسرارآمیز

چو از علّت آن با حال گریه

تفحص می نمودند دل شکسته

به آن ها حضرت مولی الموالی

امام باقر آن حیدر ثانی

همی می گفت با چشمان گریان

بُوَد زآن که امام و نور ایمان

به شانه می نهاد در نیمه شب ها

ز بهر فقراء، پنهان و تنها

همی انبانِ نان و درهم و زر

همیشه سالیانی همچو گوهر

چنان اجداد خود بی هیچ منّت

به بهتر حالتی با حال عزّت

از این رو گفته «سجّاد» با دلی شاد

به اشعارش به لحنی با چه فریاد

نیابید در این عالم از هر کران

کریم و چنین یاور بی کسان

چنان مرتضی و همه آل او

همه عمر خود، هر کجا مو به مو

ص: 72

خاتم المحدثین مرحوم شیخ عبّاس قمی قدس سره از ابن عایشه نقل کرده است: هنگامی که حضرت امام سجّاد علیه السلام به شهادت رسیدند، مردم مدینه می گفتند:

«از وقتی که علیّ بن الحسین علیهما السلام از دنیا رفته، صدقه پنهانی از میان رفته است.»(1)

ز بعد سرورِ یکتا پرستان

علیّ بن الحسین آن نورِ یزدان

شده از مردم شهر مدینه

همی منقول با بغضی به سینه

که از بعد امام گشته مسموم

علیّ بن الحسین آن شاه مظلوم

نباشد از صدقه و ز انفاق

دگر رَدی به شهر ما چو آفاق

ز انفاقی که بود در طول دوران

ز جمله مردمان مکتوم و پنهان

بگوید سیّد «سجّاد» با سوز

همی لعنت به خصم آتش افروز

([مشغول دعا شده و] لب هایش را تکان می دهد، هنوز دعایش تمام نشده بود که ابری ظاهر شد. چشمش که به ابر افتاد، شکر خدا را نمود و بازگشت. در آن هنگام چنان باران شدیدی ما را فرا گرفت که گمان کردم همه جا را آب خواهد برد.)

از این رو او را دنبال نمودم تا آن که داخل خانهٔ حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام شد. من هم پشت سر او داخل خانه شدم، و به امام علیه السلام عرض کردم: ای مولای من! در خانه شما، غلام سیاه چهره ای است. به من لطف کنید و او را به من بفروشید .حضرت فرمودند: ای سعید! چرا او را به تو نبخشم؟ سپس به سرپرست غلامان خود دستور دادند همه غلامان در خانه را برای من حاضر نماید. پس همه را جمع نمود ولی آن غلام را در میان آن ها ندیدم، از این رو عرض کردم: او را در بین آن ها نمی بینم. حضرت فرمودند: کسی به غیر از فلان مهتر [که از حیوانات مراقبت می کند باقی]، نمانده است. سپس دستور دادند او را نیز حاضر کنند. چون او را نگاه کردم، دیدم همان غلام است. عرض کردم: این همان غلام است. حضرت به او فرمودند: ای غلام! از این پس سعید بن مسیب مالک تو می باشد. پس همراه او برو. غلام سیاه چهره به من گفت:

«مَا حَمَلَکَ عَلَی أَنْ فَرَّقْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَوْلاَیَ؟ فَقُلْتُ لَهُ: إِنِّی رَأَیْتُ مَا کَانَ مِنْکَ عَلَی اَلتَّلِّ. فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ مُبْتَهِلاً، ثُمَّ قَالَ: إِنْ کَانَتْ سَرِیرَةٌ بَیْنَکَ وَ بَیْنِی قَدْ أَذَعْتَهَا عَلَیَّ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ. فَبَکَی عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ بَکَی مَنْ حَضَرَهُ وَ خَرَجْتُ بَاکِیاً. فَلَمَّا صِرْتُ إِلَی مَنْزِلِی وَافَانِی رَسُولُهُ علیه السلام فَقَالَ لِی: إِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَحْضُرَ جَنَازَةَ صَاحِبِکَ فَافْعَلْ. فَرَجَعْتُ مَعَه وَ وَجَدْتُ اَلْعَبْدَ قَدْ مَاتَ بِحَضْرَتِهِ.»(1)(چه چیزی باعث شد تا میان من و سرورم جدایی افکنی؟ به او گفتم: من دیدم که بر آن تپّه چه کردی. غلام ملتمسانه دست به سوی آسمان بلند نمود و سپس گفت: [خداوندا! میان من و تو رازی بود،] حال که راز میان خود و من را فاش نموده ای، مرا نزد خود ببر. [از این حال خضوع و اشکِ ریزان غلام] حضرت علیّ بن الحسین8و افرادی که حاضر بودند به گریه افتادند. و من نیز با چشمان گریان، [از خانه حضرت] خارج شدم. پس همین که به منزلم رسیدم، فرستاده امام علیه السلام نزدم آمد و گفت: اگر می خواهی در تشییع جنازه رفیقت حاضر شوی، بیا .پس با فرستاده امام علیه السلام برگشتم و دیدم آن غلام در برابر امام علیه السلام قرار گرفته و از دنیا رفته است.)

ص: 74

شده نقل که زمانی وقت قحطی

که جمله مبتلا بودند به سختی

سعید بن مسیب در زمانی

بدید در گوشه و اندر کناری

به روی تپه ای با عشق بسیار

غلامی با دلی لبریز اسرار

بخوانَد ذات حقّ را بهر باران

به دور از مردمان و خلقِ دوران

چنان می خواند خدا را با صداقت

که چون بنمود دعایی با درایت

هنوز راز و نیازش بهر حاجت

نگشته بود تمام در وقت و ساعت

که آمد ابرها بالای آن شهر

ببارید بر تمام خلق و مهتر

همین که آن غلامِ صاحب جاه

بدید اندر افق از بعد آن آه

نمایان گشته ابرِ رحمت حقّ

نمود شکر خدا را با چه رونق

سپس برگشت به سوی شهر آرام

لذا دنبال او رفتم به هر گام

که بینم کیست آن مرد الهی

که دارد نزد حقّ و ذات باری

چنین قدر و مقام و جایگاهی

در این عالمِ پر از هر گناهی

که با یک نغمه اش ذات خداوند

چنین نازل کند رحمتِ بی حد

چو رفتم در پی او تا به خانه

بدیدم رفت با شوقی شهانه

به نزد و خانهٔ سبط پیمبر

امام ساجدین بر جمله سرور

از این رو با دلی لبریز احساس

برفتم محضر آن سرورِ ناس

به گفتم به جنابش با کیاست

بُوَد نزدت غلامی با درایت

فروش او را به من شاهِ ولایت

به لطف بی مثالت با عنایت

بفرمود حضرتش با جود و احسان

ولیّ این جهان و نور یزدان

چرا او را نبخشم بهر سبحان

به تو در بین جمله راد مردان

سپس فرمود به مسئول غلامان

که آرد نزد من جملهٔ آنان

ولی دیدم که اندر جمع آن ها

نباشد آن غلام و عبدِ والا

لذا گفتم به آن مولا و آن شاه

نباشد آن غلام اکنون در این گاه

ص: 75

میان جملهٔ این جمع اکنون

ندارد حضرتش در چرخ گردون

دگر عبدی که در این جمع حاضر

نباشد در بر این خلقِ ناظر

بفرمود آن امام و شاه و مولا

نمانده جز غلامی که در اینجا

کند تیماری از بهرم ز احشام

تمام دورهٔ سال و به ایّام

سپس او را در آن وقت و زمانه

چو دیگر بندگان بی هر بهانه

نمود حاضر به جمعی عاشقانه

که چون او را بدیدم با اشاره

بگفتم که همین باشد مرادم

بُدم مشتاق این عبد از نهادم

بفرمود حضرت امام سجّاد

به او در جمع ناس و بین آحاد

برو همراه او با قلب خوشحال

که باشد او دگر از روی اقبال

همی مولای تو مسرور و دل شاد

در این عالم گشته پر ز بی داد

غلام گفت به سعید بن مسیب

چه چیزی گشته عامل و مسبب

که گردم من جدا از سرور خود

ولیّ نعمت به هر پیل و به هر خرد

بگفت دیدم تو را بالای تپه

فلان ساعت از این روز خجسته

لذا از آن زمان با بی قراری

شدم مشتاق تو با افتخاری

چو بشنید این سخن در بین یاران

غلام زنده دل با چشم گریان

بگفت اندر مناجاتی به یزدان

به حالِ زاری و خشوع و نالان

خداوندا در این عرصهٔ گیتی

بُد اندر بین ما در کلّ هستی

همی رازی که مردمِ زمانه

شدند آگاه زآن با یک نشانه

کنون که راز ما بین خلائق

شده فاش اندر این حال و دقائق

مرا نزدت ببر ای حیّ داور

به دور از مردمانِ ارض و خاور

همین که او بشد اندر تضرع

به اشکی با دلی پر از تواضع

همه گریان شدند و اشک ریزان

ز حال او همه با حال افغان

لذا بی تاب و با چشمان گریان

چو بیرون آمد اندر روز تابان

ص: 76

سعید بن مسیب با چه ناله

همین که او رسید با یک انابه

به بیت و خانه اش در آن بزنگاه

به یک باره به حالی سخت و جانکاه

رسید از بهر او از شاه پیغام

که اگر خواهی در این لحظه و هنگام

ببینی در زمان و آخرین بار

رفیق رفته دیگر محضر یار

کنی تشییع او را دل شکیبا

بیا که رفته از این دار دنیا

سعید بن مسیب چون به سرعت

برفت خانه حضرت با چه حیرت

بدید که آن غلام با مروّت

کنار حضرت مولا به عزّت

برفته از جهان و دار فانی

همی آسوده و بی هر فغانی

بُوَد «سجّاد» دائم آرزویش

چنین مرگی به وقت بس نکویش

عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام عِبَادَةٌ وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ إِیمَانَ عَبْدٍ إِلَّا بِوَلَایَتِهِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِهِ.»(1)

(خداوند تعالی برای برادرم علیّ بن ابی طالب علیهما السلام فضایلی را قرار داده که از کثرت و زیادی قابل شمردن نمی با شد. هر کس یکی از فضایل او را بخواند، با اقرار به آن، خداوند گناهان گذشته و آینده او را می بخشد. و هر کس یک فضیلت از فضایل او را بنویسد، تا وقتی که اثر آن نوشته باقی باشد، ملائکه برای او استغفار می کنند. و هر که گوش فرا دهد به یکی از فضایل او، خداوند گناهان او را که از راه گوش انجام داده می آمرزد. و هر که تماشا کند به نوشته یکی از فضایل او، خداوند گناهانی را که از راه چشم مرتکب شده می آمرزد. سپس حضرت فرمودند: نگاه به علیّ بن ابی طالب علیه السلام عبادت است. خداوند ایمان بنده ای را نمی پذیرد، مگر با ولایت او و بیزاری جستن از دشمنانش.)

هَذَا الَّذِی تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأَتَهُ

وَ اَلْبَیْتُ یَعْرِفُهُ وَ اَلْحِلُّ وَ اَلْحَرَمُ

این آقا کسی است که سرزمین مکه قدمگاه او را می شناسد، و خانه خدا و حلّ و حرم او را می شناسد.

بعد از این که فرزدق این اشعار را در وصف حضرت امام زین العابدین علیه السلام سرود، هشام بن عبد الملک، دنبال فرزدق فرستاد و (او را در عسقلان، مکانی بین مکه و مدینه حبس کرد.(1)) و نام او را از دیوان [بیت المال] پاک کرد. (حضرت امام علیّ بن الحسین8برای او ده هزار درهم به عنوان صله فرستادند.(2)) ولی فرزدق آن را برگرداند و عرض کرد: من این قصیده را به جهت دیانت [و عرض ادب به محضر شما] سروده ام. ولی حضرت دوباره آن صله را برای او فرستادند و فرمودند:

«قَدْ شَکَرَ اللَّهُ لَکَ ذَلِکَ، فَلَمَّا طَالَ الْحَبْسُ عَلَیْهِ وَ کَانَ یُوعِدُهُ بِالْقَتْلِ شَکَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَدَعَا لَهُ فَخَلَّصَهُ اللَّهُ، فَجَاءَ إِلَیْهِ وَ قَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! إِنَّهُ مَحَا اسْمِی مِنَ الدِّیوَانِ، فَقَالَ: کَمْ کَانَ عَطَاؤُکَ؟ قَالَ: کَذَا، فَأَعْطَاهُ لِأَرْبَعِینَ سَنَةً وَ قَالَ علیه السلام : لَوْ عَلِمْتُ أَنَّکَ تَحْتَاجُ إِلَی أَکْثَرَ مِنْ هَذَا لَأَعْطَیْتُکَ. فَمَاتَ الْفَرَزْدَقُ بَعْدَ أَنْ مَضَی أَرْبَعُونَ سَنَةً.»(3)(خدا به جهت این قصیده ای که سرودی به تو پاداش دهد. امّا وقتی زندانی بودنِ فرزدق طولانی شد و او را تهدید به قتل نمودند، به حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام شکایت نمود. از این رو حضرت برای او دعا کردند و او [به برکت دعای حضرت] از زندان آزاد شد. بعد از آن که فرزدق [آزاد شد] محضر حضرت آمد و عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! هشام نام مرا از دیوان [بیت المال] پاک کرده است. حضرت فرمودند: چقدر به تو عطا می کرد؟ عرض کرد: فلان مقدار، پس حضرت [علاوه بر صله ای که به او عنایت کرده بودند،] خرج چهل سال را به او عنایت کردند و فرمودند: اگر می دانستم که به پولی بیش از این احتیاج پیدا می کنی، به تو می دادم! پس فرزدق بعد از گذشت چهل سال [از این واقعه] از دنیا رفت.)

ص: 79

به روزی که بود، بیتِ ربّ و خدا

شلوغ و پذیرای خلق از قضا

بیامد به بیت خدا با چه کین

هشام بن عبد الملک آن لعین

ز بعد طوافش به بیت الحرام

میان خلائق در آن ازدحام

چو آمد که گیرد حجر را به بَر

ببوسد حجر را همی بی هنر

شلوغی بشد پرده و صد حجاب

به جمع خلائق حبابی به آب

بیامد کناری و جائی نشست

در آن جمعیت سود و طرفی نبست

بشد ناگهان آسمان در خروش

نموده شعف کعبه با مِی فروش

نمودند مردم همه راه باز

به سجده همه در بَرِ بی نیاز

چه گشته خدایا کنون در حرم

که گشته پلیدی چنین در عدم

به تکبیر و تهلیلِ مردم عیان

بشد در حرم مالک این جهان

بیامد چو سجّاد والا مقام

درون حرم با همه احتشام

به سجده شدند جمله اندر بَرَش

به تعظیم او خلقِ فرمانبرش

نمودند جایش کنار حجر

که بوسد حجر را و گیرد به بَر

بگفتند جمعی به آن دون پست

به آن غافلِ کافرِ بت پرست

که این سَیّدِ صاحبِ جاه کیست

به جز او در اینجا کسی راه نیست

بگفت با تکلّف هشام لعین

خبیثی که نَبْوَد چو او در زمین

ندانم که او کیست یا از کجاست

به جمع خلائق چرا ره گشاست

ولیکن فرزدق به صوتی برین

بگفت من شناسم شه مُلک دین

فرزدق بگفت وصف زین العباد

به اشعار نابی که مثلش نباد

بگفت وصف مولا به جمعی عظیم

به پیش امامی که باشد کریم

به مکّه که بودند پیر و جوان

در آن جمع و در بین آن عاصیان

بگفت پیش چشم هشام ذلیل

ز اشعار نابش بسی بی بدیل

ز وصف جگر گوشهٔ مصطفی

علیّ زاده و نور خیرُ الوری

ص: 80

بگفت از مقامات حقِّ مبین

ز سجّاد و فضلش به روی زمین

از این رو برایش امام و ولیّ

صله ها فرستاد بس منجلی

ولی گفت با عشق و حال تمام

اگر گفتمی فضل تو ای امام

نه از بهر زر بوده و جاه و مال

ز جان گفتمی جاه تو با جلال

برای خدا این چنین گفته ام

به عشقت چنین جمله ها سُفته ام

نگیرم برایش یکی درهمی

تو شاهی و بر این جهان خُرّمی

بفرمود حضرت به او از صفا

هر آن چه که ما در سرای خدا

به خلق زمین و بدون ریا

به هر کس بدادیم به حکم قضا

دگر پس نگیریم بی هر کلام

در این عالم از بهر خلق گرام

قبولش نما بی کلامی ز جان

نکن رد دگر دست ما هر زمان

ولی زآن زمان حاکم دین فروش

بکرد در بلائی فرزدق ز جوش

بِبُردند به زندان همی ناکسان

به جرم وِلای علیّ بی گمان

در آن لحظه با ضرب و شتم تمام

همی آن فرزدقِ بس با مرام

بماند روزگاری به زندان اسیر

به زندان بکرد شکوه ها بر امیر

که چون گفتمی فضل تو بر همه

کنم در قفس این چنین زمزمه

چو پیش خودش شکوه بر شاه کرد

دعا حضرتش با دو صد آه کرد

چو حضرت نمود از برایش دعا

فرزدق بشد با دعایش رها

فرزدق چو آمد ز زندان بُرون

در آن روزگارِ ز سختی فزون

بگفت به امام و ولیّ جلیل

هشام لعینِ شده بس ذلیل

گرفته ز دیوان اسمم قلم

ولیّ نعمت و شاهِ جود و کرم

ز بیت المال ندارم دگر سهم من

بُوَد این لعین بدتر از اَهْرِمَن

بداد حضرتش خرج چِل سال او

پس از آن که کردند همی گفتگو

سپس گفت نور خدای وَدُود

که گر بیش از این احتیاج تو بود

ص: 81

کنون داده بودم همین جا به تو

که باشی تو آسوده و خنده رو

ز بعد چهل سال از این گفتگو

ز دنیا برفت با همان خُلق و خو

بگفت طول عُمرش ز وصف علیّ

که «سجّاد» گوید ز وصفش جلیّ

مرحوم علامه محمّدتقی مجلسی قدس سره اشعار جناب فرزدق رحمة الله را در کتاب «روضة المتقین» به این نحو نقل کرده است:

هذا الذی تعرف البطحاء وطأته

و البیت یعرفه و الحل و الحرم

هذا ابن خیر عباد اللّه کلهم

هذا التقی النقی الطاهر العلم

هذا علی رسول اللّه والده

أمست بنور هداه تهتدی الأمم

إذا رأته قریش قال قائلها

إلی مکارم هذا ینتهی الکرم

ینمی إلی ذروه العز الذی قصرت

عن نیلها عرب الإسلام و العجم

یکاد یمسکه عرفان راحته

رکن الحطیم إذا ما جاء یستلم

یغضی حیاء و یغضی من مهابته

فما(1) یکلم إلا حین یبتسم

ینشق نور الهدی عن نور غرته

کالشمس تنجاب عن إشراقها الظلم

بکفه خیزران ریحها عبق

من کف أروع فی عرنینه شمم

مشتقه من رسول اللّه نبعته

طابت عناصره و الخیم و الشیم

حمال أثقال أقوام إذا قدحوا

حلو الشمائل تحلو عنده النعم

هذا ابن فاطمة إن کنت جاهله

بجدّه أنبیاء اللّه قد ختموا

اللّه فضله قدما و شرفه

جری بذاک له فی لوحه القلم

من جدّه دان فضل الأنبیاء له

و فضل أمته دانت له الأمم

أم البریه بالإحسان فانقشعت

عنها الغمامه و الإملاق و العدم

ص: 82

کلتا یدیه غیاث عم نفعهما

یستوکفان و لا یعروهما عدم

سهل الخلیقة لا تخشی بوادره

تزینه الخصلتان الخلق و الکرم

لا یخلف الوعد میمون نقیبته

رحب الفناء أریب حین یغترم

من معشر حبهم دین و بغضهم

کفر و قربهم منجی و معتصم

یستدفع السوء و البلوی بحبهم

و یسترب به الإحسان و النعم

مقدم بعد ذکر اللّه ذکرهم

فی کلّ حال و مختوم به الکلم

إن عد أهل التقی کانوا أئمتهم

أو قیل من خیر أهل الأرض؟ قیل هم

لا یستطیع جواد بعد غایتهم

و لا یدانیهم قوم و إن کرموا

هم الغیوث إذا ما أزمه أزمت

و الأسد أسد الشری و البأس مختذم

یأبی لهم أن یحل الذم ساحتهم

خیم کریم و أید بالندی خضم

لا ینقص العسر قسطا من أکفهم

سیان ذلک إن أثروا و إن عدموا

أی الخلائق لیست فی رقابهم

لأولیه هذا أوله نعم

من یعرف اللّه یعرف أولیه ذا

فالدین من بیت هذا ناله الأمم (1)

عبد الرحمن جامی یکی از بزرگترین علماء عامه نیز، اشعار جناب فرزدق رحمة الله را به زبان فارسی، این چنین بیان نموده است:

گفت من مى شناسمش نيكو

زو چه پرسى به سوى من كن رو

آن كس است اين كه مكّه و بطحا

زمزم و بوقُبَيس و خيف و منا

حرم و حلّ و بيت و ركن و حطيم

ناودان و مقام ابراهيم

مروه مسعىٰ صفا حجر عرفات

طيبه و كوفه كربلا و فرات

هريك آمد به قدر او عارف

بر علوّ مقام او واقف

ص: 83

قرّة العين سيّد الشهداست

غنچۀ شاخ دَوحۀ زهراست

ميوۀ باغ احمد مختار

لالۀ راغ حيدر كرّار

چون كند جاى در ميان قريش

رود از فخر بر زبان قريش

كه بدين سرور ستوده شيم

به نهايت رسيد فضل و كرم

ذروۀ عزّت است منزل او

حامل دولت است محمل او

از چنين عزّ و دولت ظاهر

هم عرب هم عجم بود قاصر

جدّ او را به مسند تمكين

خاتم الانبياست نقش نگين

لايح از روى او فروغ هُدىٰ

فايح از خوى او شميم وفا

طلعتش آفتاب روز افروز

روشنايى فزاى و ظلمت سوز

جدّ او مصدر هدايت حقّ

از چنان مصدرى شده مشتق

از حيا نايدش پسنديده

كه گشايد به روى كس ديده

خلق ازو نيز ديده خوابانند

كز مهابت نگاه نتوانند

نيست بى سبقت تبسّم او

خلق را طاقت تكلّم او

در عرب در عجم بود مشهور

كو مدنش مغفّل مغرور

همه عالم گرفت پرتو خور

گر ضريرى نديد ازان چه ضرر

شد بلند آفتاب بر افلاك

بوم اگر زان نيافت بهره چه باك

بر نكو سيرتان و بدكاران

دست او ابر موهبت باران

فيض آن ابر بر همه عالم

گر بريزد نمى نگردد كم

هست ازان معشر بلند آيين

كه گذشتند ز اوج عِلّيّين

حبّ ايشان دليل صدق و وفاق

بعض ايشان نشان كفر و نفاق

قربشان پايۀ علوّ و جلال

بعدشان مايۀ عتوّ و ضلال

گر شمارند اهل تقوا را

طالبان رضاى مولا را

اندر آن قوم مقتدا باشند

و اندر آن خيل پيشوا باشند

ص: 84

گر بپرسد ز آسمان بالفرض

سائلى مَن خِيارُ اهل الأرض

بر زبان كواكب و انجم

هيچ لفظى نيايد الّا هُم

هُم غُيُوثُ النّدىٰ اذا وَهَبُوا

هُم لُيُوثُ الثَّرىٰ اذا نَهَبُوا

ذكرشان سابق است در افواه

بر همه خلق بعد ذكر اللّٰه

سر هر نامه را رواج فزاى

نام ايشانست بعد نام خداى

ختم هر نظم و نثر را الحقّ

باشد از يمن نامشان رونق(1)

اسم کامل فرزدق، «همام بن غالب بن صعصعة بن ناجیة» است و از بزرگان بنی تمیم به حساب می آمده است. کنیهٔ او «أبو فراس» و لقبش «فرزدق» بوده است. فرزدق از شعرای بزرگ عصر اموی محسوب می شود.

روزی فرزدق به همراه پدرش محضر حضرت مولا امیرالمؤمنین علیه السلام رسید، حضرت به غالب فرمودند: او کیست؟ عرضه داشت: فرزندم است و شعر می گوید. حضرت فرمودند: قرآن را به او آموزش بده که بهتر از شعر است. از این رو حسب الامر حضرت مولا امیرالمؤمنین علیه السلام ، پاهایش را بست، تا زمانی که قرآن را حفظ کرد.(2)البتّه فرزدق برای خلفاء اموی نیز شعر سروده است که به نظر می رسد از باب تقیه بوده باشد. و بنابر نقل مشهور، فرزدق در سال صد و ده هجری قمری، در سن نود و یک سالگی در بصره وفات کرده است.(3)

آن ها می شده است. از این رو مرحوم شیخ حرّ عاملی قدس سره در کتاب «وسائل الشیعة» از حضرت امام علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام نقل کرده اند:

«مَا قَالَ فِینَا مُؤْمِنٌ شِعْراً یَمْدَحُنَا بِهِ إِلَّا بَنَی اللَّهُ لَهُ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ أَوْسَعَ مِنَ الدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ، یَزُورُهُ فِیهَا کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ.»(1)

(هیچ مؤمنی در مدح ما [اهل بیت] شعری نمی سراید مگر این که خداوند متعال در بهشت شهری برای او بنا می کند که هفت برابر از دنیا وسیع تر است، که همه ملائکه مقرب الهی و هر نبیّ مرسلی در آن، به دیدار و زیارت او می آیند.)

بفرمود ولیّ نعمت این جهان

علیّ بن موسی شهِ انس و جان

کسی که بگوید یکی بیت شعر

به مدح همه ما و خالی ز غیر

بسازد خدا بهر او بی گمان

بنائی به جنّت به بهتر مکان

که باشد به وسعت در آنجا ز جاه

برابر به سبع جهان در نگاه

بیاید به دیدار او هر نبیّ

که گردیده مرسل به اذن ولیّ

به هر روز آیند به دیدار او

ملائک به عشق و به هر خُلق و خو

بُوَد خادم و مادح اهل بیت

به «سجّاد»، مولا و آقا سرشت

و در روایت دیگری مرحوم شیخ حرّ عاملی قدس سره از کلام اللّه الناطق حضرت امام جعفر بن محمّد الصادق علیهما السلام نقل کرده اند:

«مَا قَالَ فِینَا قَائِلٌ بَیْتَ شِعْرٍ حَتَّی یُؤَیَّدَ بِرُوحِ الْقُدُسِ.»(2)

(هرگز کسی درباره ما [اهل بیت] بیت شعری نسروده است، مگر این که به وسیله روح القدس یاری شده است.)

شنیدم ز مولای افلاکیان

امیر همه، جملهٔ خاکیان

ص: 86

ز صادق ز قرآن ناطق عیان

نگوید کسی مدح ما بی گمان

مگر این که او با همه افتخار

مؤید شود هر زمانی چو یار

به روح القدس سرورِ قدسیان

به لطف ولیّ نعمتِ انس و جان

شود یاری از جانب کبریا

چو گوید مدیح ولیّ خدا

بُوَد جای او بی گمان در جَنان

به «سجّاد» مولا بُوَد در جهان

شده نقل از برای ما ز عترت

ز آباء گرامت با چه کثرت

به روز جمعه اندر کلّ دوران

به مثل هر شبی ای نور یزدان

بُوَد مکروه شعر و خواندن آن

چنان ماه صیام از بهر یاران

کنون من با همه عشق و بضاعت

نمودم قصد که با شوق و قداست

بخوانم مرثیه و شعر غُربت

برای پدرت این وقت و فرصت

و حال آن که کنون با جمله رفعت

رمضان باشد و ماه ضیافت

بفرمود حضرتش با لطف و رحمت

به هر وقتی بخوان با عشق و شوکت

همی اشعار نابی کز محبّت

سروده گشته در ایّام و هر وقت

برای حضرتش با حال رِقّت

به هر جا و زمانی با شفقّت

که ذات باری اندر کلّ حالت

دهد پاداش تو را با جلالت

چو «سجّاد» فدائی امامت

که وصف شاه گوید با کرامتآری در همهٔ ساعات و لحظات، و به هر نحوی، چه با زبان حال و چه با زبان قال، خواه با زبان نثر، و خواه با زبان نظم، باید دم از حضرت علیّ مرتضی و فرزندان بزرگوارشان علیهم السلام زد، و لحظه ای بلکه دمی و نفسی از یاد آن بزرگواران غافل نبود.

همیشه باید اندر هر دو عالم

به شور و عشق و با هر لحظهٔ دَم

به مثل اولیا و شخص آدم

به هر جا و زمانی همچو خاتم

به وقت جان سپردن شاد و بی غم

درون قبر از آن روزِ اقدم

به نظم و نثر و در هر مجلس و بزم

چُنان هر ذرهٔ عالم به یک عزم

بدون لحظه ای تردید و محکم

بگوئیم «یا علیّ» بی درد و ماتم

چرا که می کند آن اسم اعظم

همی زنده چو «سجّاد» و چو حاتم

ص: 88

به جمع آن زنان رنج دیده

مصیبت ها در آن دوران کشیده

چو آن ها بین راه، در یک مقامی

برای استراحت یا طعامی

توقف می نمودند در بیابان

و یا در منزلی از بهر اسکان

همیشه او برای حفظ حرمت

ز جمع آن زنانِ با مروّت

توقف می نمود با جمع یاران

به دور از اهل بیت و جمله آنان

که آسوده بُوَند نسوان اطهار

به کلّ آن سفر بی هیچ آزار

نیفتد چشم نامحرم زمانی

به اهل بیت، هرگز یا به آنی

از این رو چون که از آن شام ویران

همه آل محمّد دل پریشان

رسیدند به مدینه جمله گریان

امامِ ساجدین از روی احسان

فرستادند برایش با تفقد

جواهرات خود را زآن تعبد

که جملهٔ زنانِ آل احمد

برایش جمع بنمودند با مجد

ولی او چون بدید آن زیور آلات

نمود عرض به امام و روحِ طاعات

هر آن چه در تمام راه از جان

نمودم بهر جمع و کلِّ نسوان

نبوده از برای مال دنیا

چه دینار و چه درهم شاهِ والا

هر آن چه کرده ام با عشق و ایمان

بُده بهر وجود ذات یزدان

بُده بهر رضایت رسولش

که گردم موردِ لطف و قبولش

از این رو سرور یکتا پرستان

ولیّ این جهان و شاهِ مردان

نمود ممهور سنگی را شتابان

به انگشتر خود در بین یاران

سپس فرمود با او هر کجائی

شدی محتاج و ماندی در بلائی

به این سنگ بی غم و بی هر فغانی

روا کن حاجت خود را به آنی

نموده نقل او به آن خدائی

که با لطف زیاد و با صفائی

همی مبعوث کرده به رسالت

محمّد را در این عالم ز طاعت

چو می رفتم به تاریکی و جائی

که در آنجا نبود نور و جلائی

ص: 90

ز نور سنگ اطرافم به اعجاز

همیشه بود روشن همچو یک راز

چو آن را می نهادم در گذاری

به قفل بسته ای اندر کناری

به لحظه باز می شد بی کلامی

به یمن نام آن سرورِ سامی

چو می رفتم برای عرض حاجت

به نزد حاکم و سلطان به ساعت

به عزّت زیادی حاکمِ دون

روا می کرد حاجاتم به گردن

به یمن سنگ سیاهی که حضرت

نموده بود نامش را به عزّت

به روی آن همی حک با چه رغبت

خداوند جهان به لطف و سرعت

روا می کرد حاجاتم به هر حال

به هر وقت و زمانی با چه اجلال

همه بودند مسحورم به هر جا

چو «سجّاد» و چو دیگر خلقِ دنیا

آری به سبب سنگی که نام مبارک حضرت امام زین العابدین علیه السلام بر روی آن نوشته شده بود، این چنین معجزاتی به ظهور رسیده است. و در همین نوشتار معجزه ای آورده شده است که نشان دهنده آن می باشد که حتّی حضرت سلیمان علیه السلام نیز تمام قدرتش به سبب نگین انگشتری بوده که نام حضرات «محمّد و علیّ» بر آن نوشته شده بود.(1)

حال وقتی از نام اهل بیت عصمت و طهارت:چنین معجزاتی به وجود می آید و بروز و ظهور پیدا می کند. خود آن بزرگواران در نزد خداوند تعالی چه آبروئی دارند و چه کارهائی می توانند انجام دهند. اینجاست که همه عقول در برابر عظمت آل محمّد علیهم السلام و سر تعظیم فرود می آورند. البته این تنها موردی نیست که از اهل بیت علیهم السلام چنین معجزاتی دیده شده است. و همان گونه که در این نوشتار نیز به زودی خواهد آمد، در موارد متعددی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نام خود را با اعجاز بر سنگ نقش نموده اند.

«غانم و مادرش» می باشد، چنانچه مرحوم ابن شهر آشوب1در کتاب «مناقب» روایت نموده است:

در یک خبر طولانی آمده که غانم بن ام غانم با مادرش وارد مدینه شد و پرسید: شخصی از بنی هاشم به نام «علیّ» را می شناسید؟ گفتند: آری. غانم می گوید: مرا به علیّ بن عبد الله بن عبّاس راهنمایی کردند. وقتی نزدش رفتم، به او گفتم:

«مَعِی حَصَاةٌ خُتِمَ عَلَیْهَا عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام وَ سَمِعْتُ أَنَّهُ یُخْتَمُ عَلَیْهِ رَجُلٌ اسْمُهُ عَلِیٌّ.»

(من سنگی دارم که [اثر] مُهر حضرت علیّ و امام حسن و امام حسین علیهم السلام بر آن است. شنیده ام شخصی از این خانواده به نام «علیّ» آن را مهر خواهد نمود.)

علیّ بن عبد الله با خشم تمام به من گفت: به علیّ بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام دروغ می بندی؟ و عده ای از بنی هاشم شروع کردند به زدن من و می خواستند که از حرف خود دست بکشم. ولی بعد از آن که سنگ را از دستم گرفتند. در همان شب در خواب حضرت امام حسین علیهم السلام را دیدم که به من فرمودند:

«هَاکَ الْحَصَاةَ یَا غَانِمُ وَ امْضِ إِلَی عَلِیٍّ ابْنِی فَهُوَ صَاحِبُکَ، فَانْتَبَهْتُ وَ الْحَصَاةُ فِی یَدِی فَأَتَیْتُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَخَتَمَهَا وَ قَالَ لِی: إِنَّ فِی أَمْرِکَ لَعِبْرَةً فَلَا تُخْبِرْ بِهِ أَحَداً.»

(این سنگ، آن را بگیر و پیش پسرم علیّ برو؛ او آن را مهر می کند! پس از خواب بیدار شدم و سنگ در دستم بود. پس خدمت حضرت امام زین العابدین علیه السلام رسیدم. و ایشان آن را مهر کردند و فرمودند: کار تو عبرت آمیز است. هیچ کس را از آن آگاه نکن!)

غانم درباره این معجزه اشعاری سروده و می گوید:

أَتَیْتُ عَلِیّاً أَبْتَغِی الْحَقَّ عِنْدَهُ

وَ عِنْدَ عَلِیٍّ عِبْرَةٌ لَا أُحَاوِلُ

فَشَدَّ وَثَاقِی ثُمَّ قَالَ لِیَ اصْطَبِرْ

کَأَنِّی مَخْبُولٌ عَرَانِی خَابِلٌ

فَقُلْتُ لَحَاکَ اللَّهُ وَ اللَّهِ لَمْ أَکُنْ

لِأَکْذِبَ فِی قَوْلِی الَّذِی أَنَا قَائِلٌ

ص: 92

وَ خَلَّی سَبِیلِی بَعْدَ ضَنْکٍ فَأَصْبَحَتْ

مُخَلَّاتهُ نَفْسِی وَ سِرْبِی سَائِلٌ

فَأَقْبَلْتُ یَا خَیْرَ الْأَنَامِ مُؤَمَّماً

لَکَ الْیَوْمَ عِنْدَ الْعَالِمِینَ أُسَائِلُ

وَ قُلْتُ وَ خَیْرُ الْقَوْلِ مَا کَانَ صَادِقاً

وَ لَا یَسْتَوِی فِی الدِّینِ حَقٌّ وَ بَاطِلٌ

وَ لَا یَسْتَوِی مَنْ کَانَ بِالْحَقِّ عَالِماً

کَآخَرَ یُمْسِی وَ هُوَ لِلْحَقِّ جَاهِلٌ

وَ أَنْتَ الْإِمَامُ الْحَقُّ یُعْرَفُ فَضْلُهُ

وَ إِنْ قَصُرَتْ عَنْهُ النُّهَی وَ الْفَضَائِلُ

وَ أَنْتَ وَصِیُّ الْأَوْصِیَاءِ مُحَمَّدٌ

أَبُوکَ وَ مَنْ نِیطَتْ إِلَیْهِ الْوَسَائِلُ(1)من به نزد علیّ علیه السلام [یعنی حضرت امام سجّاد علیه السلام ] آمدم و از او حقّ را می طلبم، و نزد آن حضرت عبرت هایی است که من آن را با حیله طلب نمی کنم.

پس پیمانم را محکم کرد و به من فرمود: به شدّت صبر کن؛ و گویی من دیوانه ای هستم که جنون بر من عارض شده است.

پس گفتم: خدا لعنتت کند ای شیطان! به خدا قسم من کسی نیستم که در اعتقادم خدشه کنم و آن را دروغ بشمارم.

و راه مرا بعد از تنگی آن، باز کرد و نفس و راه رفتنم برای من باز و گشاده شد.

پس ای بهترین مردم! من آمدم در حالی که امروز به تو اقتدا کردم و نزد خلائق مورد سؤال واقع می شوم.

و معتقد شدم و بهترین اعتقاد، راست ترین آن است. و در دین، حقّ و باطل با هم مساوی نیست.

و کسی که عالم به حقّ باشد، با کسی که در جهل به حقّ، روز را شب می کند، مساوی نیستند.

پس تو امام حقّی هستی که فضل او معروف است، اگر چه عقل خردمندان و فضائل به او نرسند.

و تو وصیّ جانشینان پیامبر هستی و محمّد صلی الله علیه واله وسلم پدر توست و او کسی است که دست آویزها به او آویخته است.

شده نقل غانم بن اُمّ غانم

به روزی همره اُمش چو خادم

برای دیدن امامِ عادل

علیّ بن الحسین آن نور کامل

بیامد تا مدینه سخت و عاجل

که تا سرور و آن باب فضائل

ص: 93

چو جَدّ و باب و عمش در مواهب

کند ممهور سنگش را چو ثاقب

از این رو چون رسید آن یار عاشق

به شهر مصطفی اصل حقایق

سؤال کرد از کسی قاطع و جازم

کجا باشد علیّ از آل هاشم

از این رو مردمانِ جمله غافل

ببردند آن دو را عاجل و جاهل

به نزد آن علیِّ گشته ظالم

همان فرزندِ عبداللّه راحم

چو او را دید گفت مانند سائل

بُوَد سنگی به غایت خوب و قابل

همی نزدم که آن مولای فاضل

حسین بن علیّ آن اصلِ واصل

به مثل باب خود اصل خصائل

چنان برادرش در یک فواصل

همی آن را برایم با عنایت

به لطف خود به مثل یک کتابت

زده اند مُهر با اعجاز کائن

کنون بشنیده ام با یک قرائن

علیّ نامی ز آلش ماه پاره

کند ممهور سنگم را دوباره

چو بشنید این سخن را او به خانه

غضب کرد و بگفت بس مغرضانه

دروغ بندی به آن شاه یگانه

علیّ و آن دو فرزندش به یاوه

از این رو سنگ را بس ظالمانه

گرفتند از دو یارِ با اراده

به ضرب و شتم بسیار و زیاده

ولکن او به خوابش چون شبانه

بدید مولای خود را مشفقانه

حسین بن علیّ را چون ستاره

که گوید گیر سنگت را به ساعت

سپس رو صبح فردا خوب و راحت

به نزد زاده ام شاه ولایت

که سنگت را جنابش با صلابت

کند ممهور آن روح سیادت

امامِ عارفین اصل دیانت

بگفت غانم که چون با یک ملاحت

شدم بیدار دیدم زآن بشارت

بُوَد سنگم به دستم با سعادت

لذا فردا به عشق و با ارادت

چو رفتم محضر مولای عالم

نمود ممهور سنگم را به خاتم

همان گونه که آن روح عبادت

نموده قلب «سجّاد» با اشارت

ص: 94

همی ممهور با نامش به ساعت

به لطف و فضل و از روی سخاوت

درباره کیفیت ورود «حبابه والبیه» محضر حضرات معصومین علیهم السلام ، راوی معارف اهل البیت علیهم السلام مرحوم ثقة الاسلام کلینی قدس سره نقل کرده است:

...حبابه والبیه می گوید: به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کردم: ای امیرالمؤمنین! خداوند متعال رحمتش را بر شما نازل کند، نشانۀ امامت چیست؟ او گوید: حضرت به من فرمودند: آن سنگ کوچک را برایم بیاور و با دست مبارکشان به سنگ کوچکی که روی زمین بود، اشاره کردند. من آن را آوردم و ایشان با انگشتر خود آن را برایم مهر کردند، سپس فرمودند:

«یَا حَبَابَةُ! إِذَا ادَّعَی مُدَّعٍ الْإِمَامَةَ فَقَدَرَ أَنْ یَطْبَعَ کَمَا رَأَیْتِ فَاعْلَمِی أَنَّهُ إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ وَ الْإِمَامُ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ شَیْءٌ یُرِیدُهُ.»

(ای حبابه! هرگاه کسی ادّعای امامت کرد، و توانست چنان که دیدی [سنگت را] مهر کند، بدان که او امامی است که اطاعتش واجب می باشد. و [نیز] امام کسی است که هر آن چه را که اراده فرماید، از او پنهان نخواهد ماند.)حبابه می گوید: من از محضر امیرالمؤمنین علیه السلام رفتم تا این که ایشان درگذشتند. پس محضر امام حسن علیه السلام مشرف شدم. که در جایگاه امیرالمؤمنین علیه السلام نشسته بودند و مردم از ایشان سؤال می کردند. آن گاه حضرت فرمودند: ای حبابۀ والبیّه! من عرض کردم: بله مولای من. حضرت فرمودند: آن چه را به همراه داری بیاور. حبابه گوید: من آن سنگ را به ایشان دادم. پس همان گونه که امیرالمؤمنین علیه السلام بر آن مهر زده بودند، ایشان نیز آن را مهر کردند. حبابه می گوید: سپس نزد امام حسین علیه السلام رفتم. و ایشان در مسجد رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم بودند. پس مرا نزد خود خوانده، و خوش آمد گفتند. سپس به من فرمودند: همانا در آن نشانه امامت، آن چه را هم که تو می خواهی هست. آیا نشانۀ امامت را می خواهی؟ عرض کردم: بله مولای من! حضرت فرمودند: آن چه را با خود داری بیاور. من آن سنگ کوچک را به ایشان دادم و حضرت برایم آن را مهر کردند. حبابه می گوید:

«ثُمَّ أَتَیْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ قَدْ بَلَغَ بِیَ الْکِبَرُ إِلَی أَنْ أُرْعِشْتُ وَ أَنَا أَعُدُّ یَوْمَئِذٍ مِائَةً وَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً فَرَأَیْتُهُ رَاکِعاً وَ سَاجِداً وَ مَشْغُولًا بِالْعِبَادَهِ فَیَئِسْتُ مِنَ الدَّلَالَةِ فَأَوْمَأَ إِلَیَّ بِالسَّبَّابَهِ فَعَادَ إِلَیَّ شَبَابِی قَالَتْ: فَقُلْتُ: یَا سَیِّدِی! کَمْ مَضَی مِنَ الدُّنْیَا وَ

ص: 96

کَمْ بَقِیَ فَقَالَ: أَمَّا مَا مَضَی فَنَعَمْ وَ أَمَّا مَا بَقِیَ فَلَا قَالَتْ: ثُمَّ قَالَ: لِی هَاتِی مَا مَعَکِ فَأَعْطَیْتُهُ الْحَصَاةَ فَطَبَعَ لِی فِیهَا.»

(سپس به نزد حضرت علیّ بن حسین علیهما السلام رفتم. درحالی که پیری ام به جایی رسیده بود که رعشه گرفته بودم. و من آن روز صد و سیزده سال داشتم. آن حضرت را دیدم رکوع و سجده می کنند و به عبادت مشغول هستند. [و از آن جائی که وقوفم در آنجا طولانی شد] از آن نشانه ناامید شدم. [می خواستم بازگردم] که [ناگاه]حضرت با انگشت سبّابه خود به من اشاره کردند و [به اعجاز حضرت] جوانی ام بازگشت. عرض کردم: ای مولای من! چقدر از دنیا رفته و چقدر مانده است؟ حضرت فرمودند: امّا نسبت به گذشته بله [ذکر آن فایده ای ندارد]، امّا نسبت به باقیمانده نه [و نمی شود درباره آن حرفی زد]. سپس به من فرمودند: آن چه را با خودت داری بیاور، آن سنگ را به حضرت دادم و ایشان بر آن مهر زدند.)

سپس به نزد حضرت امام باقر علیه السلام رفتم و ایشان نیز آن را برایم مهر کردند. بعد از آن به نزد حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رفتم و ایشان نیز آن را برایم مهر کردند. سپس محضر حضرت امامرضا علیه السلام رفتم و ایشان نیز آن را برایم مهر کردند. و حبابه پس از آن، بنابر آن چه محمّد هشام گفته است، نه ماه دیگر زندگی نمود.(1)

بگفتا به امیرالمؤمنین روزی حبابه

امامت به دلیل باشد یگانه

نشان ده بر من اینجا یک دلیلی

که تا گردم مطیعت چون ذلیلی

بفرمود با حبابه شاه مردان

بده سنگی به من زود و شتابان

سپس با خاتمش بنهاد بر سنگ

نشست نقشش به روی سنگ بی رنگ

سپس فرمود با من آن دلاور

ز بعد من اگر در کلّ خاور

کسی کرد ادعائی از امامت

بخواند خلق خدا را با صلابت

اگر چون من نمود بهر تو اعجاز

طلب بنمود سنگت را به آواز

ز بعد من به کارم اقتدا کرد

به مُهرش سنگ را نقش و نما کرد

بُوَد صادق بلا شک و بلا ریب

امام خلق باشد از بَرِ ربّ

ص: 97

زمانی که علیّ فرقش جدا شد

ز دنیا رفت و عالم در عزا شد

نشست در مسندش نور الهی

امام مجتبی مولی الموالی

حبابه گفته رفتم نزد آن شاه

که بینم معجزی را گاه و بی گاه

چو رفتم نزد او فرمود با من

بده سنگت که تا مُهرش کنم زن

چو بابش مُهر بنمود نور سرمد

همی سنگ مرا با لطف بی حد

چو آمد روزگار شاه مظلوم

حسین بن علیّ عطشان و محروم

برفتم دیدن آن شاه و مولا

زمانی که به مسجد بود تنها

چو دید از دور من را او صدا زد

خبر از قلب من داد و ندا زد

بفرمود با من اندر جایگاهی

دلیلی بر امامت گر بخواهی

بده سنگت که در لحظه و ساعت

ز شک آسوده گردی با درایت

چُنان باب و برادر او بزد مُهر

بکرد ممهور سنگم را به یک فور

چو آمد روزگار زادهٔ او

ز بعد کربلا افغان ز هر رو

برفتم دیدن سجّادِ گریان

زمان پیری و لرزان و نالان

بُوَد عمرم صد و سیزده ساله

نمانده قوتی در جانِ واله

بدیدم حضرتش را در رکوعی

گهی در سجده و دائم خضوعی

چُنان طولانی شد آنجا وقوفم

که مأیوس گشتم از لطف رئوفم

که ناگه کرد با انگشت دستش

اشارت با من از لطف اَلستش

برفت پیری به ناگه بی بهانه

جوان گشتم دوباره در زمانه

سپس فرمود به من با مهربانی

بده سنگی که دارد آن نشانی

که تا مهرش کنم با بردباری

به اعجاز و به اذن ذات باری

چُنان جدّ و پدر مهرش به آن زد

به روی سنگ نامش را عیان زد

ز زهر چون کشته شد آن شاه مظلوم

بشد باقر امامِ حقّ و معلوم

درود حقّ بر آن حضرت دمادم

برایم مهر کرد آن سنگ در دم

ص: 98

ز بعد قتل آن مولای خوبان

بشد صادق امام و شاه دوران

زمان حضرت صادق دوباره

بشد سنگم به مُهرش ماه پاره

ز زهرِ کین چو شد مسموم و مغموم

امام صادق آن مولای مظلوم

رسید موسی بن جعفر به امامت

ز بعد حضرت صادق به ساعت

به سنگم کرد مهری با اشاره

نوشت نامش به روی سنگِ خاره

به زندان حضرتش در رنج و ماتم

چو شد مقتول آن محبوبِ عالم

برفتم دیدن آئینهٔ حقّ

امامِ هشتمین و نور مطلق

همی بنمود سنگم شاه ضامن

چو اسلافش به مُهر و نقشِ ثامن

مزین در زمانِ گشته پیری

دوباره عود چونان یک اسیری

به نه ماه بعد آن دیدارِ با شاه

حبابه با ولای نورِ اللّه

برفت از دار دنیا با چه عزّت

به مأوای همه خوبان به جنّت

کند اکنون نظر بر شعر «سجّاد»

از آن مأوای دور از رنج و بی داد

و در روایت دیگری مرحوم ابن شهرآشوب قدس سره از «حبابة والبیة» نقل کرده است:

«دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ کَانَ بِوَجْهِی وَضَحٌ، فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَیْهِ فَذَهَبَ، قَالَتْ: ثُمَّ قَالَ: یَا حَبَابَةُ! مَا عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ غَیْرُنَا وَ غَیْرُ شِیعَتِنَا، وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهَا بَرَاءٌ.»(1)

(محضر حضرت امام زین العابدین علیه السلام رسیدم و در صورتم برصی بود. پس حضرت دست مبارک خود را روی آن گذاشتند، [کنایه از این که حضرت با دست اشاره ای نمودند و به برکت حضرت، بیماری] برص بلافاصله از بین رفت. حبابه می گوید سپس حضرت فرمودند: ای حبابه! کسی به غیر از ما [اهل بیت] و شیعیانمان بر ملّت [و مذهب] ابراهیم نیست و بقیه مردم از آن بیزار هستند.)

ص: 99

یکی از شیعیان نیک سیرت

حبابه نام و با صد شور و عزّت

نموده نقل که اندر روزگاری

به عشق و با کمال استواری

برفتم محضر مولای عالم

امامِ ساجدین اشرف ز آدم

و حال آنکه بُدم بیمار و خسته

به بِرصی مبتلا و دل شکسته

همین که محضر مولا رسیدم

به یکباره به اعجازی بدیدم

نمود بر صورتم مولا اشاره

در آنجا آن ولیِّ ماه پاره

به یکباره برفت بِرص از وجودم

سپس فرمود آن علّت بودم

نباشد در جهان با کلّ وسعت

چو ما و شیعیان ما در این هست

چرا که جملگی در کلّ خاور

بُوَند بر ملّت خلیلِ داور

بقیه جمله بیزارند از دَم

ز ابراهیم و اهلش تا به خاتم

همه دورند از رحمت باری

از این رو هر کجا و هر کناری

کند «سجّاد» هر یک را به آنی

همی لعن در جهان و مُلک فانی

عیسی علیه السلام ، پس ای رسول خدا! وصیّ شما کیست؟ حضرت به او فرمودند: ای امّ اسلم! وصیّ من در زندگی و پس از مرگم یک نفر است.

«ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلی حَصَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ، فَفَرَّکَهَا بِإِصْبَعِهِ، فَجَعَلَهَا شِبْهَ الدَّقِیقِ، ثُمَّ عَجَنَهَا، ثُمَّ طَبَعَهَا بِخَاتَمِهِ، ثُمَّ قَالَ: مَنْ فَعَلَ فِعْلِی هذَا، فَهُوَ وَصِیِّی فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَمَاتِی.»

(سپس با دست خود به سنگ کوچکی از زمین زده، و آن را با انگشت مبارک خود مالیدند، تا این که آن را مانند آرد کردند. سپس آن را با دست خمیر کرده، و با انگشتر خود آن را مهر کردند و فرمودند: هر کس این کار مرا انجام داد، او وصیّ من در زندگی و پس از مرگ من است.)

بعد از دیدن این معجزه از نزد رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم بیرون آمدم، و خدمت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام رسیدم و عرض کردم: پدر و مادرم به فدای شما! وصیّ رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم شما هستید؟ حضرت فرمودند: بله، ای امّ اسلم! سپس با دست مبارک خود به سنگ کوچکی از زمینزده، و آن را با انگشت مبارک خود مالیدند، تا این که آن را مانند آرد کردند. سپس آن را با دست خمیر کرده، و با انگشتر خود آن را مهر کردند. و به من فرمودند: ای امّ اسلم! هر کس این کار مرا انجام داد، او وصیّ من خواهد بود. آن گاه بلافاصله به نزد امام حسن علیه السلام که در آن زمان کودکی بودند، رفتم و عرض کردم: آقای من! شما وصیّ پدرتان هستید؟ فرمودند: بله، ای امّ اسلم! و با دست مبارک خود سنگ کوچکی را از زمین برداشتند و همان کارهائی که آن دو بزرگوار با آن سنگ ها کرده بودند را ایشان نیز انجام دادند. من از نزد ایشان بیرون آمدم، و در همان وقت خدمت امام حسین علیه السلام رفتم، در حالی که سنّ و سال ایشان را کوچک می شمردم. آن گاه به ایشان عرض کردم: پدر و مادرم به فدای شما، وصیّ برادرتان شما هستید؟ حضرت فرمودند: بله، ای امّ اسلم! سنگ کوچکی به من بده. سپس همان کارهائی را که آن بزرگواران کرده بودند را انجام دادند. امّ اسلم سال ها زنده بود تا این که پس از به شهادت رسیدن حضرت امام حسین علیه السلام ، در هنگام بازگشت حضرت امام سجّاد علیه السلام از کربلا، خدمت حضرت رسید. و از ایشان نیز سؤال نمود: آیا شما وصیّ پدر بزرگوارتان هستید؟ حضرت فرمودند: بله، و بعد از آن، ایشان نیز تمام کارهائی که آن بزرگواران کرده بودند را انجام دادند.(1)

ص: 101

شده نقل که زمانی اُمّ أسْلَم

زنی والا مقام و خوب و اعظم

بیامد در زمان ذاتِ احمد

که تا بیند جنابش را به صد حمد

ولی چون که رسید با شوق بسیار

به درگاه ولیّ و جَدِّ اطهار

نبود در خانه اش نور الهی

لذا در گفتگو شد او به جاهی

همی با همسر ختم رسولان

جناب اُمّ سلمه چنان جان

ز بعد ساعتی چون شاه و حضرت

بیامد خانه اش با جاه و عزّت

بگفت با حضرتش آن زن به دیدار

که من اندر کتبِ جمله اخیار

بخواندم که همهٔ آن عزیزان

بدون هیچ شکی کلّ دوران

به مثل حضرت موسی و عیسی

همگی در حیات و هم به عقبی

وصیّ و جانشینی جمله آن ها

تماماً داشته اند بی هیچ پروا

کنون ای سرور و هادی این قوم

وصیّت که بُوَد در بین مردم

بفرمود حضرتش با شور و حالی

بدان ای اُمّ أسلم با جلالی

وصیّ من در این عالم و گیتی

چه در حال ممات و چه به هستی

بُوَد آن کس که با اعجاز در آن

چنان من در زمانی طول دوران

کند این سنگ ها را با دو انگشت

به یکباره چنان پودری به یک مُشت

سپس آن را نماید بی تکلّف

خمیر در لحظه ای با یک تصرّف

ز بعد آن بنماید به مهرش

همی ممهور آن را زود و فورش

بگفته اُمّ أسلم بعد آن که

برفتم از بَرِ آن نور دیده

رسول اللّه با آن جاه و رتبه

فدایش عالم و هر شاه و برده

برفتم محضر آن نور باری

امیرالمؤمنین مولی الموالی

بگفتم به جنابش در کلامی

وصیّ مصطفی آن شاه نامی

شما هستید اندر هر مکانی؟

بفرمود حضرتش با مهربانی

ص: 102

منم نفس و وصیّ نور سرمد

امین حضرت حقّ و محمّد

سپس بی آن که من اندر بیانی

ز اعجازی بگویم با زبانی

نهاد انگشت خود را بین گفتار

به ریگی چند در آن وقت پُربار

به دستش جمله را بی هر تأمل

چنان پودری نمود آن سرورِ کُل

ز بعد آن چو با اعجاز آن شاه

خمیری گشت در آن لحظه ناگاه

نمود در لحظه آن را با یکی مهر

به اعجازی دگر ممهور با فور

ز بعد آن برفتم در مجالی

به نزد مجتبی در خردسالی

بگفتم به جناب سبط اکبر

بُوَد جانم فدایت شاه و سرور

وصیّ مرتضی آن شاه مظلوم

شما هستید ای مولای معصوم؟

بفرمود حضرتش با من که آری

ز بعد آن به لطف و با قراری

چنان بابش نمود اعجاز در دم

نمود ممهور سنگی را به خاتم

سپس رفتم به نزد خون اللّه

حسین بن علیّ در یک بزنگاه

همی چون جدّ و باب و هم برادر

جنابش هم نمود اعجازِ برتر

ز بعد آن همی با قامت خم

چو گشتم پیر و لرزان بس دمادم

برفتم محضر زادهٔ زهرا

علیّ بن الحسین آن ذاتِ والا

به وقت بازگشتش دل پریشان

ز خاک کربلا غمگین و نالان

به مثل جملهٔ آن آل اطهار

به هنگام عزای باب و انصار

نمود از بهر من اعجاز در غم

نمود ممهور آن را روز ماتم

که از حزنش در آن ایّام پر درد

بُوَد «سجّاد» اندر غم مؤبد

«فَأَخَذَهَا فَجَعَلَهَا کَهَیْئَةِ الدَّقِیقِ السَّحِیقِ ثُمَّ عَجَنَهَا فَجَعَلَهَا یَاقُوتَةً حَمْرَاءَ.»

(پس حضرت آن را گرفتند و مانند آرد نرم نمودند و سپس خمیر کرده و آن را تبدیل به یاقوت سرخ کردند.)

سپس اُمّ سُلَیْم بعد از گفتگوهائی گفت: بعد از آن حضرت مرا صدا زدند و فرمودند: ای اُمّ سُلَیْم! عرض کردم: لبیک! پس حضرت به من فرمودند:

«ارْجِعِی، فَرَجَعْتُ فَإِذَا هُوَ وَاقِفٌ فِی صَرْحَةِ دَارِهِ وَسَطاً، فَمَدَّ یَدَهُ الْیُمْنَی فَانْخَرَقَتِ الدُّورَ وَ الْحِیطَانَ وَ سِکَکَ الْمَدِینَةِ وَ غَابَتْ یَدُهُ عَنِّی ثُمَّ قَالَ: خُذِی یَا أُمَّ سُلَیْمٍ! فَنَاوَلَنِی وَ اللَّهِ کِیساً فِیهِ دَنَانِیرُ وَ قُرْطٌ مِنْ ذَهَبٍ وَ فُصُوصٌ کَانَتْ لِی مِنْ جَزْعٍ فِی حُقٍّ لِی فِی مَنْزِلِی فَإِذَا اَلْحُقُّ حُقِّی.»(1)

(برگرد، وقتی بازگشتم، به ناگاه دیدم حضرت در حالی که در بلندی وسط حیاط خانه خود ایستاده اند، دست راستشان را دراز کردند، به نحوی که از تمام خانه ها و دیوارها و بازارهای شهر مدینه گذشت. و من دیگر دست حضرت را ندیدم. سپس [دو مرتبه دست حضرت ظاهر شد و] به من فرمودند: بگیر ای اُمّ سُلیم! دست دراز کردم و کیسه ای را گرفتم که به خدا قسم در آن چند دینار و گوشواره ای از طلا و چند نگین انگشتر از سنگ های قیمتی بود که داخل جعبه ای در منزلم بود. ناگاه متوجه شدم این همان جعبه من است [که در خانه ام گذاشته بودم].)

شده نقل که زمانی با درایت

بیامد اُمّ سُلیم بهر طاعت

به نزد سبط احمد با دلی شاد

که بیند معجزی از شخص سجّاد

از این رو حضرتش با لطف بسیار

به او فرمود سنگی را ز احجار

که باشد بر زمین و بین آن راه

دهد به حضرتش با حال دلخواه

لذا او از زمین سنگی به رغبت

به شوقی داد در لحظه به حضرت

از این رو آن ولیّ وادی طور

امام و علّت ایجاد با شور

ص: 104

گرفت آن سنگ را بی هر بیانی

درون دست خود اندر زمانی

به اعجازی بشد آن سنگ خارا

به شکل آرد اندر دست مولا

ز بعد آن همی با یک اشارت

خمیری گشت در آن وقت و ساعت

سپس با معجز بس آشکاری

خمیر در دست آن محبوب باری

بشد یاقوت قرمز با چنان رنگ

به زیبائی به مثل رنگ گلبرگ

سپس او را صدا زد بین خانه

کنار خود همی شاه یگانه

چو او رفت در بَرِ مولی الموالی

بدید در لحظه آن نور الهی

به اعجازی که حیران گردد عالم

دراز بنموده دستش را به یک دَم

به نحوی که بگفته او به حیرت

چنان بود دست آن صاحب مروّت

که از هر راه و هر دیوار و خانه

به مثل کوچه ها بی هر نشانه

گذشت تا آن که اندر لحظاتی

ندیدم دست آن شه در جهاتی

به یکباره پس از آن لحظه ناگاه

به من داد کیسه ای آن برتر از ماه

که اندر بین آن انگشتری ناب

به همراه دو گشوارهٔ نایاب

درون جعبه ای زیبا و عالی

نهاده بود شخصی در مجالی

ولی چون که نمودم خوب دقّت

بفهمیدم در آن لحظه به سرعت

که آن صندوق با جمله وسائل

ز من باشد که آن باب فضائل

ز خانه ام به نزدم با چه اعجاز

نموده حاضر آن ها را چنان راز

که تا عالم بداند جمله گیتی

بُوَد هر گوشه اش بی هیچ سستی

ز عرش و فرش اندر دست مولا

که «سجّاد» وصف آن بنموده والا

«أنا أوّل من خلق الله و آخر من یهلکها، فقلت: یا ابن رسول الله! و ما آیة ذلک؟ قال: آیة ذلک، أن أرد الشمس من مغربها إلی مشرقها و من مشرقها إلی مغربها، فقیل له: افعل ذلک، ففعل.»(1)

(من اوّلین کسی هستم که خداوند متعال خلق نمود و آخرین کسی هستم که از این دنیا می روم، عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! نشانه این فرمایش شما چیست؟ فرمودند: نشانه آن این است که برمی گردانم خورشید را از طرف مغربش به طرف مشرق آن، و از جانب مشرقش به جانب مغرب آن، به ایشان عرض کردم: این عمل را انجام دهید. پس انجام دادند.)

شده نقل که زمانی شاه عالم

علیّ بن الحسین زادهٔ خاتم

بفرمود که منم آن اوّلین کس

که ذات کبریا و ذات اقدس

نموده خلقم اندر قبل هستی

به قبل از این جهان و کلّ گیتی

کما این که بُوَم در کلّ دنیا

همی آن آخرین کس که هویدا

شود خارج از این دنیای فانی

به هنگام قیامت در زمانی

به همراه پدر و همچو جدّم

چنان احمد و اولادم به اقدم

از این رو گفت شخصی با ملاحت

چه باشد آیهٔ صدق کلامت

بفرمود حضرتش با یک درایت

نشان صدق قولم با صلابت

بُوَد آن که اگر اکنون و لحظه

بخواهم از خدا که حال و لمحه

بگرداند کنون خورشید بر شرق

ز غربش با چنان شوکت و رونق

و یا این که رود در لحظه در غرب

ز شرق این جهانِ حضرت ربّ

نماید مستجاب ذات خداوند

دعایم را هم اکنون با چنان مجد

لذا بار دگر گفت به جنابش

نشانم ده کنون بی هر حجابش

از این رو حضرتش با یک اشارت

نمود رد شمس را در وقت و ساعت

ص: 106

که داند هر کسی در هر کجائی

بُوَد امر جهان به امر باری

به دست اهل بیت بی هر بیانی

همیشه هر زمان و هر مکانی

از این رو سیّد «سجّاد» با شور

بگوید وصف آن خوشحال و مسرور

نکته: اولاً: در این روایت شریف، عبارت: «أنا أوّل من خلق الله و آخر من یهلکها» ناظر به روایت: «أَوَّلُنَا مُحَمَّدٌ وَ أَوْسَطُنَا مُحَمَّدٌ وَ آخِرُنَا مُحَمَّدٌ وَ کُلُّنَا مُحَمَّدٌ»(1) است. و دلالت بر آن دارد که خداوند قبل از خلقت همگان، نور اهل بیت:را خلق نموده است. از این رو به نظر می رسد که مقصود حضرت امام سجّاد علیه السلام این می باشد که در همهٔ این عالم، خداوند قبل از این که کسی را در این عالم ناسوت، خلق نماید. ما اهل بیت را در عالم انوار خلق نمود. کما این کهدر هنگام فرارسیدن قیامت، آخرین کسانی که وارد قیامت می شوند، اهل بیت عصمت و طهارت:خواهند بود. همان گونه که اهل بیت:اولین افرادی هستند که در روز قیامت برانگیخته می شوند.

ثانیاً: مسئله ردّ الشّمس برای اهل بیت:، امری مسبوق به سابقه می باشد، و این معجزه شگرف، قبل از حضرت امام سجّاد علیه السلام ، برای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نیز ظهور و بروز پیدا کرده است، چنانچه برخی وقوع این اعجاز را برای حضرت سلیمان(2) و حضرت یوشع بن نون، وصیّ حضرت موسی:هم نقل نموده اند.(3)

در این بین فخررازی که یکی از بزرگترین علماء عامه می باشد، و در بین آن ها به عنوان یکی از متعصبین شناخته شده، به حساب می آید، دربارهٔ معجزهٔ ردّ الشّمس نوشته است:

«و أمّا سليمان فإنّ الله تعالي ردّ له الشمس مرّة، و فعل ذلك أيضاً للرسول حين نام و رأسه فى حجر علىّ، فانتبه و قد غربت الشمس، فردّها حتّي صلّي، و ردّها مرّة اخري لعلىّ فصلّي العصر فى وقته.»(4)

ص: 107

(اما حضرت سلیمان علیه السلام پس به درستی که خداوند متعال یک مرتبه خورشید را برای او برگردانده است. کما این که خداوند متعال این اعجاز را برای رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نیز انجام داده است. در زمانی که سر مبارک حضرت در دامان حضرت علیّ علیه السلام بود و ایشان خواب بودند و خورشید غروب کرد. پس خداوند خورشید را برای ایشان برگرداند تا حضرت علیّ علیه السلام نماز عصر خود را در وقتش بخوانند.)

را پوشاند به طوری که مردم گمان کردند غروب شده است. پس أبو منصور روی منبر ایستاد و به خورشید اشاره کرد و این اشعار را خواند:

ای خورشید تا مدح من برای خاندان مصطفی و فرزندان پاکیزه او به تمام نشده غروب نکن.

عنان حرکت خود را در اختیار بگیر و اگر تو هم مانند من به مدح آنان می پردازی، فراموش نکن که باید به خاطر آن ها توقف کنی.

و اگر توقف کردن تو به خاطر مولا بوده است، باید به خاطر وابستگان او هم توقف کنی.

نقل کرده اند: ابر از خورشید برطرف شد و خورشید طلوع کرد.)

در این روایت که بسیاری از بزرگان عامه نیز آن را نقل کرده اند، تصریح شده است که ابری با اشاره یکی از مادحین و ذاکرین حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به شکل معجزه آسائی، از مقابل خورشید کنار می رود و همگان را تحت تأتیر قرار می دهد. حال ممکن است کسی گمان کند که عبور ابر از روی خورشید، امری متداول و طبیعی است. کما این که هر روز اتفاق می افتد، ولی بهنظر می رسد که این اتفاق به شکل معجزه آسائی رخ داده باشد و سیر طبیعی خود را طی نکرده است. و به نحوی سریع و با شتاب این اتفاق افتاده، و خارج از متعارف بوده، که حتّی بسیاری از علماء اهل سنت آن زمان نیز از دیدن آن تحت تأثیر واقع شده اند، و آن را نقل کرده اند.

البته این روایت به نحو دیگری هم نقل شده و به نظر می رسد که برخی از علماء عامه چونان همیشه در صدد پنهان کردن فضیلتی از فضائل اهل بیت علیهم السلام بوده اند. و آن این است که همان گونه که از فحوای اشعار نیز دانسته می شود، با اشاره آن واعظ، خورشید برای مدت زمانی در آسمان توقف کرده است تا مدح او درباره اهل بیت علیهم السلام به پایان برسد. همان گونه که شبلنجی یکی از بزرگ ترین علماء عامه نیز در کتاب «نور الأبصار» نگاشته است:

«و حکی أن بعض الوعاظ أطنب فی مدح آل البیت الشریف و ذکر فضائلهم حتی کادت الشمس أن تغرب فالتفت إلی الشمس و قال مخاطباً لها:»

لا تغربی یا شمس حتّی ینقضی

مدحی لآل محمّد و لنسله

و اثنی عنانک إن أردتی ثناءهم

أنسیت إذ کان الوقوف لأجله

إن کان للمولی وقوفک فلیکن

هذا الوقوف لفرعه و لنجله

ص: 109

«فطلعت الشمس و حصل فی ذلک المجلس اُنس کثیر و سرور عظیم انتهی من درر الأصداف.»(1)

(و حکایت کرده اند که یکی از واعظان [بر فراز منبر] در مدح اهل بیت علیهم السلام و ذکر فضائل آن ها سخن را به درازا کشاند، تا آنجا که نزدیک بود، آفتاب غروب کند. از این رو آن واعظ خطاب به خورشید گفت: (2)

در این هنگام ناگهان خورشید بازگشت و آن مجلس غرق شادی و سرور گردید. پایان آن چه از کتاب «درر الأصداف» به دست آمده.)

آری وقتی با یک اشارهٔ یکی از واعظین و مادحین اهل بیت:، آن هم به شهادت علمای عامه و خاصه، این چنین خورشید بازمی گردد و توقف می کند، دیگر جای هیچ شکی در وقوعردّ الشمس باقی نخواهد ماند. اگر چه در اکثر منابع روایی شیعی و اهل سنت هم معجزهٔ ردّ الشمس نقل شده است، به نحوی که مرحوم سیّد اسماعیل نوری طبرسی قدس سره در کتاب «کفایة الموحّدین» بعد از نقل برخی از روایاتی که دربارهٔ ردّ الشّمس روایت شده، نگاشته است:

«این مطلب [ردّ الشمس] از معجزات باهره و قضایای مشهوره آن افضل اتقیا و سرور اولیاست که مؤالف و مخالف آن را به کرات نقل نموده اند. و قریب به سی روایت در این باب علماء عامه ذکر کرده اند. و چهارده مرتبه رد شمس از برای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام شده است. و علماء عامه تعدد رد شمس را قبول نموده اند و بعضی از اکابر شانزده مرتبه رد شمس را برای آن حضرت نقل نموده اند.»(3)

البته مرحوم علامه حلی قدس سره در کتاب «منهاج الکرامة» نوشته اند، دو مرتبه خورشید برای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بازگشته است: یکی در زمان رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم ، که سر حضرت به دامان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بود و ایشان نماز عصر را در همان حال با اشاره خواندند، و وقتی

ص: 110

رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم از خواب بیدار شدند، بعد از آن که خورشید بازگشت، دو مرتبه حضرت ایستاده نماز خود را به جا آوردند. و دوّمی پس از وفات رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم اتفاق افتاده است، که در آن زمان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام با جمعی از اصحاب خود از فرات عبور کرده بودند و وارد سرزمین بابل شده بودند.(1)

به هر تقدیر معجزهٔ ردّ الشمس [بازگشت خورشید بعد از غروب کردن] در بسیاری از کتب خاصه و عامه نقل شده است. و هیچ شکی در وقوع این اعجاز شگفت انگیز وجود ندارد. از این رو مرحوم علامه مجلسی قدس سره نیز به نقل از «شرح شفاء» می نگارد:

«عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ مِنْ طَرِیقَیْنِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه واله وسلم کَانَ یُوحَی إِلَیْهِ وَ رَأْسُهُ فِی حِجْرِ عَلِیٍّ فَلَمْ یُصَلِّ الْعَصْرَ حَتَّی غَرَبَتِ الشَّمْسُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم : أَ صَلَّیْتَ یَا عَلِیُّ؟ قَالَ: لَا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم : اللَّهُمَّ إِنَّهُ کَانَ فِی طَاعَتِکَ وَ فِی طَاعَةِرَسُولِکَ فَارْدُدْ عَلَیْهِ الشَّمْسَ. قَالَ أَسْمَاءُ: فَرَأَیْتُهَا غَرَبَتْ ثُمَّ رَأَیْتُهَا طَلَعَتْ بَعْدَ مَا غَرَبَتْ وَ وَقَعَتْ عَلَی الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ بِالصَّهْبَاءِ فِی خَیْبَرَ.»(2)

(از اسماء بنت عُمَیس به دو طریق [خاصه و عامه] روایت شده: در حالی که سر نبیّ خدا صلی الله علیه واله وسلم در دامان حضرت علیّ علیه السلام بود، وحی نازل شد. از این رو ایشان نماز عصر خود را به جا نیاورد تا این که خورشید غروب کرد. پس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: آیا نماز خواندی یا علیّ؟! حضرت عرض کردند: نه. پس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: خداوندا! او در اطاعت از تو و اطاعت از رسولت بوده است، خورشید را برایش بازگردان [تا نمازش را بخواند]. اسماء می گوید: من دیدم که خورشید غروب کرد سپس دیدم بعد از آن که غروب کرده بود، دوباره طلوع کرد، و بر زمین تابید. و این اتفاق در [منطقه] صهباء خیبر رخ داد.)

شنیدم ز اسماء کلامی عزیز

همانی که باشد به زهرا کنیز

که روزی به صهباء بدیدم نبیّ

همان سرور انس و جنّ و پریّ

نهاده به دامان حیدر سرش

که خوابد دمی در بَرِ دلبرش

ص: 111

ولیکن بیامد بَرش جبرئیل

که نازل کند وحی ربِّ جلیل

زمان شد تمام و غروب آفتاب

سر حضرتش بر دل دُر ناب

شده گوهر و دُر در اینجا یکی

علیّ گشته محو نبیّ زکی

چو برخاست از خواب نازش حبیب

بگفتا به مولا و شاه غریب

که ای دُر یکتای مُلک وجود

مطیعت بُوَد جمله چرخ کبود

نمازت بخواندی در این نیم روز

کنون که بُدی در برم در فُروز

بگفتا علیّ نفس و جان نبیّ

نخواندم نمازم به عشق ولیّ

سرت را چو بنهادی بر دامنم

عیان شد صفات خدا مأمنم

چگونه پریشان کنم مظهری

که از آن شود ذات حقّ منجلی

نخواندم نمازم مبادا شها

که بیدار گردد عزیز خدا

بگفتا نبیّ با خداوند خویش

علیّ بوده در طاعتت همچو پیش

مطیع رسولت بُده مرتضی

بگردان برایش تو شمس الضحی

ز بعد غروب و ظهور قمر

بکن ردّ تو شمست برایش دگر

چو خواندی نبیّ ذات ربّ جلیل

بشد روز تابان و عصری جمیل

بگفتا چو «سجّاد» این مثنوی

بدید سجده شمس به مولا علیّ

نکته: این حدیث شریف مشتمل بر دقائقی است و فقرات عجیبی دارد. از جمله عبارت: «إنّه کان فی طاعتک و طاعة رسولک» که مشعر به این مطلب است که اوّلاً: ملاک و مناط عبد بودنِ عبد، اطاعت از خداوند و وجود نازنین حضرات معصومین علیهم السلام است. و باید این کلام را آویزه گوش خود کنیم که «العبد و ما فی یده کان لمولاه؛ بنده و هر آن چه در دستش است، متعلق به مولایش می باشد.» از این رو باید مطیع مولا بود و دید مولا به چه چیزی امر می کند، حال گاه رضایت مولا در اقامه نماز اوّل وقت می باشد، و گاه ترک آن و مراقبت از شعائر حضرات معصومین علیهم السلام و آن چه متعلق به آن بزرگواران می باشد.

ص: 112

ثانیاً: خواست و رضایت مولا را باید بر همه چیز مقدّم کرد، چونان شاه مردان، ولیّ مطلق عالم امکان، ابا الحسن امیرالمؤمنین علیه السلام ، که وقتی در رکاب حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه واله وسلم بودند، به مقتضای «أنا عبد من عبید محمّد»، آرامش و خشنودی حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه واله وسلم را بر همه چیز، حتّی نماز، مقدّم می کردند؛ و با صدائی رسا و به مفاد «کونوا دعاة للنّاس بغیر ألسنتکم؛ با غیر زبانتان (با اعمال) مردم را (به خوبی ها) دعوت کنید»، می فرمایند: ملاکِ خشنودی ذات أحدیت جلّ جلاله، رضایت محمّد و آل محمّد علیهم السلام است، و حتّی برای نماز نیز – آن هم نماز امیرالمؤمنین علیهم السلام نه نماز چونان منی که هیچ ارزشی ندارد – حاضر نمی شوند لحظه ای حضرت حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه واله وسلم را از خواب بیدار کنند، مبادا جنابشان پریشان و مکدّر احوال شوند.

حال که کلام به اینجا رسید لازم به تذکر است که اگر بین نماز اوّل وقت و عزاداری اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، خاصه سرور و سالار شهیدان، حضرت أبا عبداللّه الحسین علیه السلام تقارن شد. بر اهل تحقیق واضح است که شعائر حسینیّه بر نماز اوّل وقت، مقدّم می باشد. چون بینواجب و مستحب تزاحم واقع نشده است. تا بخواهیم واجب را مقدّم کنیم، بلکه بین مستحبّ با مستحبّی دیگر تزاحم واقع شده است.

به بیان کامل تر، اصل تولّی – که شعائر حسینیّه از مصادیق اساسی و بارز آن است – واجب می باشد؛ همان گونه که اصل نماز – نه نماز اوّل وقت که مستحبّ می باشد – هم وجوبش مسلّم است. منتهی بعضی از نمازها مثل نماز اوّل وقت مستحبّ بوده و برخی دیگر مانند اصل نمازهای پنچ گانهٔ یومیّه واجب است؛ کما این که عزاداری نیز گاهی واجب می گردد، و آن مقدار و حداقلّی است که اگر انجام نشود، کلّ عزاداری ترک می شود؛ و مازاد از این مقدار و حداقلّ، مستحبّ بوده و اگر مکلّفین همه مصادیق عزاداری را ترک نمایند، همگی مرتکب حرام شده اند؛ چرا که بزرگان وجوب شعائر را در جای خودش ثابت نموده اند.

بنابراین اگر فی المثل در ظهر عاشورا تقارن زمانی واقع شد بین اقامهٔ عزاء حضرت أبا عبداللّه الحسین علیه السلام ، و نماز اوّل وقت، از دو حال بیرون نیست:

1) یا تزاحم می شود بین قدر واجبِ (حداقلّ و قدر متیقّن عزاداری) از عزاداری و بین نماز اوّل وقتی که مستحبّ است، که در این فرض باید به واجب عمل نمود و عزاداری را مقدّم کرد و نماز اوّل وقتی که مستحبّ است، را به تأخیر انداخت.

2) یا تزاحم شده بین مصادیقی از عزاداری که مستحبّ است، با نماز اوّل وقتی که آن هم مستحبّ می باشد، و در این صورت طبق آن چه علمای علم اصول در باب تزاحم فرموده اند، باید

ص: 113

أخذ به أقوی الملاکین نمود، و آن چه در اینجا ملاک قوی تری دارد، عزاداری می باشد؛ چون اولاً: بازگشت نماز اوّل وقت به فروع دین است، در حالی که بازگشت عزاداری و شعائر حسینیّه به اصل اساسی ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام می باشد؛ آن ولایتی که از اصول دین شمرده می شود، و اگر واجبات دیگر از قبیل: نماز، روزه، جهاد، حجّ، زکات، خمس و.... از مکلّف قبول می گردد، به واسطهٔ آن می باشد. چنانچه در زیارت جامعه کبیره نیز حضرت امام هادی علیه السلام می فرمایند:

«بموالاتکم تقبل الطاعة المفروضه.»

(به سبب ولایت شما اهل بیت اعمال واجب را خداوند قبول می کند.)

و درروایت دیگری وجود نازنین حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه واله وسلم می فرمایند:«وَ اَلَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ أَنَّ رَجُلاً لَقِیَ اَللَّهَ بِعَمَلِ سَبْعِینَ نَبِیّاً ثُمَّ لَمْ یَلْقَهُ بِوَلاَیَةِ أُولِی اَلْأَمْرِ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ مَا قَبِلَ اَللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لاَ عَدْلاً.»(1)

(قسم به آن کسی که مرا به پیامبری مبعوث نمود اگر شخصی با عمل هفتاد پیغمبر به ملاقات خداوند برود ولی به همراهش ولایت امام و اولو الامری از ما اهل بیت نباشد، خداوند از او هیچ عمل واجب و مستحبّی را [انفاق و عبادتی] نمی پذیرد.)

پس چون مناط و ملاک عزاداری، برگشتش به ولایت اهل بیت علیهم السلام می باشد، بر نماز اوّل وقت مقدّم می شود؛ حتّی مرحوم شیخ اعظم انصاری قدس سره در این باره می فرماید:

«لا مضايقة فى التزام زيادة ثواب الزيارة عن اكثر الواجبات و لكنه ليس من باب زيادة ثواب المستحب عن ثواب الواجب، لأن الزيارة عن مظاهر الولاية التى وجوبها فوق وجوب جميع الواجبات حتّى الصلاة.»(2)

(دریغ نمی کنیم از این که بگوئیم ثواب زیارت از بیشتر واجبات بیشتر است؛ امّا نه از باب این که ثواب [بعضی از] مستحبّات از ثواب [برخی از] واجبات بیشتر می باشد. [مثل ثواب رسیدگی به امور فقراء و ثواب کسی که ابتدا به سلام کرده، نسبت به کسی که جواب سلام را

ص: 114

می دهد.] بلکه از این جهت که زیارت جلوه و مظهر ولایت اهل بیت علیهم السلام است، آن ولایتی که وجوبش فوق و برتر از همه واجبات حتّی نماز می باشد.)

و همچنین مرحوم فاضل دربندی قدس سره در ضمن بحث مفصلی می فرماید:

«أن التدين بالولاية فوق الكل من العبادات و الأعمال الحسنة فكذا ما هو مظهر لهذة الجوهرة العزيزة، و محقق لوجود تلك الدرة النفيسة اليتيمة، و هذا هو زيارة قبورهم القديسة و ضرائحهم المنورة، و البكاء على مصائبهم.»(1)

(به درستی که اعتقاد به ولایت برتر از همه عبادات و اعمال نیکو می باشد. و همچنین آن اعمالی که مظهر ولایتی که اصلی گرانمایه می باشد، و موجب تحقق آن دُرّ نفیسِ یتیم است، نیز فوق همه عبادات و اعمال نیکو می باشد. و آن اعمالی که موجب تحقق ولایتو برتر از همه عبادات و اعمال نیکو می باشد، عبارت است از زیارت قبور قدسی ائمه اطهار:و ضریح منور آن بزرگواران و گریه نمودن در مصائب ایشان.)

ثانیاً: در طول سال مصلحت نماز اوّل وقت درک می شود و فقط ایّام معدودی از سال ممکن است بین عزاداری و نماز اوّل وقت تزاحم واقع شود. و اگر در همین ایّام معدود نیز بخواهیم نماز اوّل وقت را مقدّم کنیم، ما مصلحت عزاذاری را به کلّی ترک کرده ایم.

ثالثاً: وجه تمایز مذهب حقّه امامیّه با سایر مذاهب در تعظیم شعائر اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام می باشد.

رابعاً: آن روایاتی که برای فضیلت و ثواب شعائر حسینیّه وجود دارد، برای هیچ یک از مستحبّات و حتّی واجبات وجود ندارد، چنانچه از مرحوم شیخ اعظم انصاری قدس سره هم نقل شد. تا آنجا که مرحوم شیخ جعفر شوشتری قدس سره نیز در مقدّمهٔ کتاب «الخصائص الحسینیّه» در ضمن مطالب مفصلی که ما مضمون آن را عرض می کنیم، فرموده اند:

«در روز قیامت و در ساحت مقدس ربوبی جلّ جلاله چشم امیدها به هیچ یک از واجبات و مستحبات نبوده و همه به برکت شعائر حسینیّه، امید به شفاعت و الطاف کریمانهٔ حضرت سیّد الشهداء علیه السلام دارند و آن چه روز قیامت کارگشا و اکسیر اعظم است، شعائر حسینیّه می باشد.»

ص: 115

خامساً: عزاداری برای اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، خاصه حضرت اباعبداللّه الحسین علیه السلام موجب آرامش و تسلای قلب ائمه اطهار علیهم السلام می باشد در حالی که دیگر واجبات و مستحبات به این اندازه قلب اهل بیت علیهم السلام را آرام وخشنود نمی کند.

سادساً: عزاداری به نوعی مواسات با آل اللّه علیهم السلام می باشد. و هم دردی با آن بزرگواران از اساسی ترین و بارزترین مصادیق قرب به ذات مقدس ربوبی جلّ جلاله است.

به هر تقدیر اگر بین نماز اوّل وقتی که از مستحبّات می باشد، با عزاداری اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام تزاحمی واقع شود، باید طبق قواعد اصول فقه به عزاداری که ملاک قوی تری دارد، عمل کنیم. حال اگر کسی بگوید حضرت امام حسین علیه السلام در روز عاشوراء، در اوّل وقت مشغول نماز شدند. پس ما هم باید همین کار را انجام دهیم، در جواب می گوئیم، اولاً: در روز عاشورا درک فضیلت نماز اوّل وقت با عمل عبادی دیگری تزاحم نکرده بود، و آن چه از ظاهر روایات هم استفاده می شود این است که لشکر عمر سعد نیز مشغول نماز گردیده بودند. اگر چه در بین نماز تعدادی از آن ها خلف وعده کردند و به لشکر امام هجوم آوردند. ثانیاً: اگر بین نماز اوّل وقت با جهاد نیز تزاحمی واقع شود، همان گونه که در کتب فقهی هم آمده وظیفه در ترکنماز اوّل وقت است، تا نهایتاً نماز گذار در وقت مناسب مشغول نماز گردند. و اگر وقت برای نماز محدود گردد، مکلفین باید طبق آن چه در کتب مفصل آمده، با ایماء و اشاره یا اگر قصد اقامه نماز به جماعت را دارند، باید طبق آنچه در کتب مفصل فقهی آمده است، مشغول نماز شوند و هیچ فقیهی در چنین شرائطی فتوی به اقامه نماز به نحو معمول نمی دهد.

ثالثاً: از آن جائی که امام و اصحابشان می دانستند تا لحظاتی دیگر به شهادت خواهند رسید، وجوب نماز از واجب موسع، تبدیل به واجب مضیق شده بود. از این رو آن بزرگواران در همان وقت اندکی که برایشان باقی مانده بود، اقدام به اقامهٔ نماز فرمودند.

علیه السلام ملاقات نموده، و با حضرت وداع کنم. وقتی آن ها اجازه دادند و خدمت حضرت رسیدم، دیدم پاها و دست های حضرت را با غل و زنجیر بسته اند، از این رو گریه ام گرفت. و عرض کردم: کاش من به جای شما بودم و شما از این رنج آسوده بودید. حضرت فرمودند:

«یَا زُهْرِیُّ! أَ وَ تَظُنُّ هَذَا بِمَا تَرَی عَلَیَّ وَ فِی عُنُقِی یُکَرِّبُنِی؟ أَمَا لَوْ شِئْتُ مَا کَانَ فَإِنَّهُ وَ إِنْ بَلَغَ بِکَ وَ مِنْ أَمْثَالِکَ لِیُذَکِّرَنِی عَذَابَ اَللَّهِ؛ ثُمَّ أَخْرَجَ یَدَیْهِ مِنَ اَلْغُلِّ وَ رِجْلَیْهِ مِنَ اَلْقَیْدِ.»

(ای زهری! آیا گمان می کنی این غل و زنجیری را که به گردنم آویخته اند، مرا آزار می دهد؟ مگر نمی دانی که اگر بخواهم، می توانم این بار سنگین را از دست و پای خود بگشایم. اگر چه تو و بقیه دوستداران ما از دیدن این منظره که مرا با چنین غل و زنجیری بسته اند ناراحت می شوید، اما این غل و زنجیر مرا به یاد عذاب خدا می اندازد. سپس دست خود را از غل و پاهای خود را از زنجیر خارج نمودند.)

سپس فرمودند: ای زهری! من بیشتر از دو منزل با این نگهبانان نخواهم بود. زهری گفت: چهار شب بعد نگهبانان به مدینه برگشتند و در جستجوی حضرت امام زین العابدین علیه السلام بودنداما از آن حضرت خبری نبود! من از یکی از نگهبانان سؤال کردم که آن آقا چه شد؟ به من گفت: ما گمان می کنیم عده ای از ایشان اطاعت می کردند. چرا که هر وقت برای استراحت پیاده می شدیم، و توقف می کردیم، همه ما اطراف ایشان را می گرفتیم و نمی خوابیدیم. ولی یک روز صبح در محملشان جز غل و زنجیر چیزی ندیدیم و نتوانستیم ایشان را پیدا کنیم. راوی می گوید: بعد از این که با نگهبانان گفتگو کردم، روزی نزد عبد الملک مروان رفتم و ایشان دربارهٔ حضرت امام سجّاد علیه السلام از من سؤال کرد. و من جریان را برای عبد الملک مروان نقل کردم. او گفت: در همان روزی که نگهبانان ایشان را گم کردند، حضرت امام سجّاد علیه السلام نزد من آمدند و به من فرمودند: مرا با تو چه کار؟ عرض کردم: نزد من بمانید! فرمودند: علاقه ای به این کار ندارم و از نزد من رفتند. به خدا قسم از دیدن ایشان ترس عجیبی مرا فرا گرفته بود. زهری گفت: به عبد الملک گفتم: علیّ بن الحسین علیهما السلام آن گونه که تو گمان کرده ای نیست و نمی خواهد خلافت را به دست آورد، ایشان به کارهای خویش مشغول هستند و دائم در حال عبادت می باشند. عبد الملک گفت: به به، به کارهائی که او به آن ها مشغول است! چه کار خوبی می باشد.»(1)

ص: 117

شده نقل که چو اندر روزگاری

همی عبد الملک با بی قراری

نمود احضار با آن ظلم بی حد

علیّ بن الحسین را دست در بند

به زنجیر و غلی سنگین و محکم

ز شهر مصطفی تا شام در دَم

در آن شور و هیاهوها و غصه

بگفت شخصی ز یاران خجسته

به آن مولای عالم دل شکسته

که ای کاش این زمان با دست بسته

به جای حضرتت در حال و لحظه

بُدم من زیر این غل جمله هفته

از این رو حضرتش بی هر ملالت

بدون هر غمی با یک صلابت

بفرمود با من اندر وقت و ساعت

تو پنداری کنون اندر اسارت

ندارم قدرتی یا هر صلابت

که آسوده شوم از این مرارت

سپس فرمود آن نور هدایت

به من در لحظه ای بی هر شکایت

دو منزل من بوم با جمله آنان

جدا گردم سپس بی رنج دوران

از این لشکریان بی مروّت

که جمله غافلند از ربّ و طاعت

از این رو هر زمان با اشک بسیار

بدم چشم انتظار با حال غم بار

که دیدم در زمان و در گذاری

نگهبان جنابش را به زاری

که اندر کوچه ها ترسان و لرزان

به دنبال جنابش دل پریشان

همی گردند بدون هر توقف

به هر جائی و جمله با تکلّف

از این رو به یکی از جمله آنان

بگفتم که چه شد آن نور تابان

که با خود جملگی و بس شتابان

همه بردید جنابش را به افغان

از اینجا ناگهان با قلب بریان

به سوی حاکم آن شام ویران

بگفت با من بُوَد این جمله عالم

مطیع آن ولیّ و نفس خاتم

چرا که ما همه در بین این راه

چو اندر منزلی زیبا و دلخواه

برای استراحت گاه و بی گاه

توقف می نمودیم گر چه کوتاه

ص: 118

همه اطراف او بودیم و بیدار

ولی ناگه بدیدیم جمله هشیار

به غیر از آن غل و زنجیر سنگین

نباشد اثری زآن مظهر دین

چو بشنیدم از او در لحظه و حال

چنین اعجاز والائی به یک قال

شدم اندر تحیر، شاد و خوشحال

که رفتم در همان أیّام و آن سال

به نزد آن عدوی همچو دجال

که نَبْوَد مثل او در بین جهال

به لحظه کرد از من مرد نادان

ز مولایم سؤال با حال خسران

از این رو از برایش جمله جریان

بگفتم بی کم و بی هیچ نقصان

که ناگه گفت آن زادهٔ مروان

همان روزی که یارانم پریشان

نمودند حضرتش را در بیابان

همی گم ناگهان دیدم چو أعیان

جنابش را در اینجا شادکامان

که از دیدار او با حال ترسان

شدم اندر شگفتی با تعجب

از این رو گر که «سجّاد» با تعصب

بگوید وصف او بر مردم و خلق

سزاوار است بدون شک و هر دلقآری جهان و آن چه در این عالم وجود دارد، به ارادهٔ الهی، مطیع اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام می باشد، غل و زنجیر که جای خود دارد. از این رو حضرت امام زین العابدین علیه السلام هر زمان اراده می نمودند، قادر بودند خود را از قید آن غل و زنجیر آزاد نمایند. چنانچه بعد از شهادت پدر بزرگوار خود، حضرت امام حسین علیه السلام نیز، حضرت امام سجّاد علیه السلام ، اگر چه به حسب ظاهر در کوفه اسیر، و در قید غل و زنجیر بودند. ولی از کوفه با اعجاز و با طیّ الارض به کربلا آمدند و پدر بزرگوارشان را، بعد از آن که سه روز بدن شریف و نازنینشان در آن گرمای شدید، بر زمین مانده بود، همراه با قبیلهٔ بنی اسد دفن کردند.

العابدین علیه السلام عرض کرد: از مرکبت پایین بیا! حضرت فرمودند: قصد تو از این کار چیست؟ عرض کرد: می خواهم شما را بکشم و هر چه همراه داری را بگیرم، حضرت فرمودند: من هر چه به همراه دارم را با تو تقسیم می کنم و آن ها را برای تو حلال می نمایم. حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: دزد عرض کرد: نه. حضرت فرمودند: پس از اموالم هر چند که اندک باشد، آنقدر به من بده تا با آن به مقصدم برسم، ولی دوباره راهزن امتناع کرد. از این رو حضرت به او فرمودند: پس خدای تو کجا است؟ راهزن جواب داد: خواب است! حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند:

«فَإِذَا أَسَدَانِ مُقْبِلَانِ بَیْنَ یَدَیْهِ، فَأَخَذَ هَذَا بِرَأْسِهِ، وَ هَذَا بِرِجْلَیْهِ. قَالَ: فَقَالَ: زَعَمْتَ أَنَّ رَبَّکَ عَنْکَ نَائِمٌ؟»(1)

(پس ناگاه [به اعجاز امام زین العابدین علیه السلام دزد] دید دو شیر درنده مقابل او آمدند، یکی سر او را گرفت و یکی دو پایش را گرفت. امام باقر علیه السلام فرمودند: امام سجّاد علیه السلام در آن هنگام به او فرمودند: گمان کردی پروردگارت از تو غافل شده و خواب است؟)

شده نقل که در روزگار قدیم

چو آن سرور و مقتدای کریم

امامِ هدی، سیّدُ العابدین

بشد عازم بیتِ ربِّ زمین

ببست راه بر حضرتش نابگاه

میان طریق و به یک جایگاه

یکی دزد بدتر ز هر اهرمن

به لحن عجیبی به جور و مِهن

بگفت به امام و شه نیک نام

فرود آی ز مرکب خود بی کلام

لذا حضرتش با کلام و زبانی گرام

بفرمود به آن دزد دور از مرام

چه قصدی کنون کرده ای زین عمل

که سد کرده ای راه من زین محل

بگفت با غروری به صوت رسا

بُوَد قصد من قتل تو از جفا

پس از آن که با قلدری تمام

ببُردم همه مال تو در مقام

بفرمود به او شاهِ هر أنس و جان

هر آن چه بُوَد نزد من ای جوان

کنون جمله را با تو اندر مکان

کنم قسمت اندر همین جا به آن

ص: 120

به عشق و بدون دمی ناسزا

حلالت کنم با دلی از وفا

بگفت دزدِ دور از خدا با غرور

ستانم همه مال تو در عبور

ز بعدش بریزم به جور و جفا

همی خونت اندر زمان در خفا

دوباره بفرمود به او آن امام

ز لطف و ز رحمت و با اهتمام

اگر از برایم به راهِ وطن

به قدری گذاری که با هر مهن

خودم را رسانم به هر زحمتی

به بیت خدا گر چه با محنتی

حلالت کنم نزد ذاتِ إله

نبینی عقوبت ز بار گناه

ولی آن شرور ز حقّ بی خبر

نمود قصد جان شهِ خون جگر

از این رو بفرمود امام و ولیّ

به آن کرده گم ره به بانگ جلیّ

کنون پس کجا باشد اندر کیان

خدایت در این عالم پر نشان

بگفت دزد بیچاره با یک عناد

به مولا و آن مظهرِ عدل و داد

ز روی تمسخر در آن حین و حال

بُوَد خواب به مثل همه وقتِ سال

چو این جمله را گفت اندر مجال

به اعجاز آن شاهِ صاحب جلال

هویدا شد آنجا دو شیر ژیان

به ناگه به امرِ جنابش عیان

همه استخوانِ تنش هر چه بود

چنان گوشت و پوستش به چرخ کبود

به یکباره خوردند پس از صد درود

به مولای عالم ز بعد سجود

بَرِ حضرتش با خشوع و خلوص

به عشقی که بنوشته اندر نصوص

که عالم بداند ز «سجّاد» و شاه

بُوَد این جهان جمله در یک نگاه

به دست امامِ جهان بی گمان

ولیّ نعمت ما و نورِ جنان

ص: 121

به روی سر آن خبیثِ زمان

همان عبد لَهِ بد طینتِ پر زیان

بدون هراسی ز ذات خدا و إله

در آن شور و غوغا به برق نگاه

ز بعدش شدند جمع پیر و جوان

که بر پا کنند کعبه را در کران

ولی هر چه کردند آن مردمان

همگی در آن لحظه اندر مکان

ز قاضی و زاهد و عالمِ دین

که گردد حجرِ به حقّ دل نشین

همی استوار در مقامش به آن

میسر نشد لحظه ای بس عیان

هر آن چه نمودند به یک التزام

به هر کوششی و به هر اهتمام

شدند جمله مضطر که اندر پگاه

رسید اندر آنجا به ناگه ز راه

امام هدی، سیّدُ العابدین

همان سرورِ خلق روی زمین

از این رو گرفت در همان ازدحام

حجر را ز آن ها به یک احتشام

سپس بین مردم بدون کلام

نهاد جای خود آن ولیّ و امام

حجر را در آن لحظه با اقتدار

به نام خداوند یکتا و پروردگار

چو در جای خود شد همی استوار

همه مردمان با هم و بی قرار

ز روی تعجب از این معجزِ شاهکار

بگفتند جمله تکبیر اندر گذار

که وصفش فرزدق به صوتی رسا

به اشعار خود گفته با یک صفا

چو «سجّاد» عاشق به آن مه لقا

که گوید همی وصف آن دلربا

تبدیل نمود. و به همین خاطر مستحب است که حاجیان حجر الأسود را استلام نموده و ببوسند، و عهدی را که در عالم ذر برای توحید و نبوّت و امامت بسته اند، تجدید نمایند.(1)

از این رو شیخ حر عاملی قدس سره نیز از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است:

«إِنَّ اللَّهَ لَمَّا أَخَذَ مَوَاثِیقَ الْعِبَادِ أَمَرَ الْحَجَرَ فَالْتَقَمَهَا فَلِذَلِکَ یُقَالُ أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِی بِالْمُوَافَاهِ.»(2)

(به راستی خداوند تبارک و تعالی آن گاه که از بندگانش پیمان گرفت. به حجر الأسود فرمان داد تا پیمان های آن ها را در خود نگه دارد. از این رو در کنار حجر الاسود گفته می شود: امانت خود را ادا کردم و پیمان خود را تجدید نمودم که برای من [در روز قیامت] به وفای به پیمان، گواهی دهی.)

صاحب کتاب «مختصر البصائر» نیز در ضمن روایتی از بکیر بن اعین از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است:

«وَ اللّهِ مَا یُؤَدِّی ذَلِکَ أَحَدٌ غَیْرُ شِیعَتِنَا، وَ لَا حَفِظَ ذَلِکَ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ أَحَدٌ غَیْرُ شِیعَتِنَا، وَ إِنَّهُمْ لَیَأْتُونَهُ فَیَعْرِفُهُمْ وَ یُصَدِّقُهُمْ، وَ یَأْتِیهِ غَیْرُهُمْ فَیَنْکُرُهُمْ وَ یُکَذِّبُهُمْ،وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یَحْفَظْ ذَلِکَ غَیْرُکُمْ فَلَکُمْ وَ اللّهِ یَشْهَدُ، وَ عَلَیْهِمْ وَ اللّهِ یَشْهَدُ بِالْخَفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ الْکُفْرِ. وَ هُوَ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ مِنَ اللّهِ عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، یَجِیءُ وَ لَهُ لِسَانٌ نَاطِقٌ وَ عَیْنَانِ فِی صُورَتِهِ الْأُولَی، یَعْرِفُهُ الْخَلْقُ وَ لَا یُنْکِرُونَهُ، یَشْهَدُ لِمَنْ وَافَاةُ وَ جَدَّدَ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ عِنْدَهُ بِحِفْظِ الْعَهْدِ وَ الْمِیثَاقِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ، وَ یَشْهَدُ عَلَی کُلِّ مَنْ أَنْکَرَهُ وَ جَحَدَ وَ نَسِیَ الْمِیثَاقَ بِالْکُفْرِ وَ الْإِنْکَارِ.»

(به خدا سوگند احدی غیر از شیعیان ما، آن عهد و میثاق را ادا نمی کند. و احدی غیر از شیعیان ما، آن عهد و پیمان را حفظ نمی کند. و به راستی هنگامی که شیعیان کنار حجر الأسود می آیند، آن ها را می شناسد و تصدیقشان می کند. و غیر شیعیان که به کنار حجر الأسود می آیند، آن ها را نمی شناسد و [در آن چه می گویند] تکذیبشان می نماید. به خاطر آن که غیر از شما شیعیان کسی آن [امانت و عهد] را حفظ و نگهداری نکرده است. پس به خدا سوگند به نفع شما و

ص: 124

بر علیه دیگران به نقض عهد و انکار و کفرشان شهادت می دهد. و [شهادت] حجر الأسود روز قیامت حجّت رسا از طرف خداوند بر علیه آنان است. حجر الأسود [روز قیامت] به همان صورت نخستش می آید. [یعنی] در حالی که زبانی گویا و دو چشم دارد، بندگان او را می شناسند و انکارش نمی کنند. او برای کسی که [در دنیا به عهدش] وفا نموده و برای کسی که نزد او تجدید عهد و پیمان نموده، به حفظ و نگهداری عهد و پیمانش، و ادای امانتش شهادت می دهد. و بر هر که آن را انکار و تکذیب کرده، و میثاق را فراموش نموده، به کفر و انکارش شهادت می دهد.)

سپس حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند:

«کَانَ مَلَکاً عَظِیماً مِنْ عُظَمَاءِ الْمَلَائِکَةِ عِنْدَ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، فَلَمَّا أَخَذَ اللّهُ الْمِیثَاقَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ، کَانَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ أَقَرَّ ذَلِکَ الْمَلَکُ، فَاتَّخَذَهُ اللّهُ أَمِیناً عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ فَأَلْقَمَهُ الْمِیثَاقَ وَ أَوْدَعَهُ عِنْدَهُ، وَ اسْتَعْبَدَ الْخَلْقَ أَنْ یُجَدِّدُوا عِنْدَهُ فِی کُلِّ سَنَةٍ الْإِقْرَارَ بِالْمِیثَاقِ وَ الْعَهْدِ الَّذِی أَخَذَ اللّهُ عَلَیْهِمْ، ثُمَّ جَعَلَهُ اللّهُ تَعَالَی مَعَ آدَمَ علیه السلام فِی الْجَنَّةِ، یُذَکِّرُهُ الْمِیثَاقَ وَ یُجَدِّدُ عِنْدَهُ الْإِقْرَارَ فِی کُلِّ سَنَةٍ، فَلَمَّا عَصَیآدَمُ علیه السلام وَ أُخْرِجَ مِنَ الْجَنَّةِ أَنْسَاهُ اللّهُ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ الَّذِی أَخَذَهُ اللّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی وُلْدِهِ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه واله وسلم وَ وَصِیِّهِ علیه السلام وَ جَعَلَهُ بَاهِتاً حَیْرَاناً.»(1)

(حجر الأسود فرشته ای بزرگ از ملائکه عظیم الشأن، نزد خداوند بود. و هنگامی که خداوند از ملائکه پیمان [بر ربوبیّت خویش و نبوّت محمّد صلی الله علیه واله وسلم و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام ] گرفت، او نخستین فرشته ای بود که ایمان آورد و اقرار نمود. لذا خداوند او را بر همه آفریدگانش امین قرار داد و پیمان را به او خورانْد و نزد وی به امانت سپرد. و بندگان را به عبادت فرا خواند که نزد او در هر سال عهد و پیمانی که خداوند از آن ها گرفته است را تجدید و [بدان] اقرار نمایند. آنگاه خداوند او را با حضرت آدم علیه السلام در بهشت قرار داد که میثاق را به او متذکّر شود. و هر سال حضرت آدم علیه السلام با اقرار کردن نزد او تجدید پیمان می نمود. و هنگامی که حضرت آدم علیه السلام ترک اولی کرد و از بهشت بیرون شد، خداوند عهد و پیمانی که از حضرت آدم علیه السلام و فرزندانش [در عالم ذر] برای حضرت محمّد صلی الله علیه واله وسلم و وصیش [حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ] گرفته بود را از یاد آدم برد و او را [در زمین] سرگردان و حیران قرار داد.)

ص: 125

به یکباره همی باطل هویدا

چرا که مثل این سنگی به هر جا

ندارد سود و خسرانی به دنیا

برای مثل تو حتّی به عقبا

چو عبداللّه شنید این جملهٔ او

برفت ناگه به نزد شاه خوش رو

امام صادق آن مولی الموالی

ولیّ و سرورِ نیکو خصالی

نمود عرض به جنابش با متانت

شنیدم از کسی با جور و محنت

بگوید بوسه بر این سنگ عالی

به مثل دست کشیدن ماه و سالی

ندارد فایده بهرت به آنی

برای جملهٔ عالی و دانی

چو بشنید این سخن آن نور عالم

سه بار فرمود در آن لحظه و دم

دروغ گفته و کرده بس اهانت

حجر الأسود اندر وقتِ ساعت

بُوَد بهرش زبانی تیز و گویا

که اندر سختی و آن روز عظما

شهادت می دهد با صوت اعلا

برای هر کسی از خلق شیدا

که اندر این جهان از بهر باری

وفا کرده به عهدش با قراری

هر آن کس که در این دنیای فانی

بُوَد پیرو آن مولی الموالی

شهادت می دهد مانند «سجّاد»

برایش در قیامت با دلی شاد

آری همان گونه که نمی توان گفت، حجر الأسود سنگی بیش نیست، و هیچ فایده ای برای هیچ کس ندارد. به طریق اولی نسبت به ضریح مطهّر و آستانهٔ شریف حضرات معصومین علیهما السلام، خاصه تربت مقدّس حضرت سیّد الشهداء علیه السلام نیز نمی توان این چنین گفت. چرا که اگر حجر الأسود ملکی بوده که شهادت به ولایت اهل بیت علیهم السلام داده است، تربت مقدّس امام حسین علیه السلام جلوه ای از شعاع انوار حسینی علیه السلام می باشد، و همان گونه که در روایات وارده شده سرزمین کربلا در واقع از زمین های بهشتی است. که برتر از اکسیر اعظیم بوده، و شفای هر درد بی درمانی می باشد. و اگر حجر الأسود با شهادت به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در معرض شعاع انوار اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت و این گونه ارزش پیدا نمود، ضریح و آن چه در حرم مقدّس اهل بیت علیهم السلام می باشد، لحظه به لحظه در معرض شعاع انوار مقدّس حضرات معصومین علیهم السلام

ص: 127

قرار دارد. و قطعاً جزء جزء آن چه در حرم ائمه اطهار علیهم السلام به کار رفته است به حسب خود، شهادت به ولایت ائمه اطهار علیهم السلام داده اند.

گواهی دهد، اما حجر الأسود جوابی نداد. سپس حضرت امام علیّ بن الحسین علیهما السلام برخاستند و در کنار حجر الأسود دو رکعت نماز خواندند و بعد از نماز خطاب به حجر الأسود فرمودند:

«أَیُّهَا الْحَجَرُ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ شَاهِداً لِمَنْ یُوَافِی بَیْتَهُ الْحَرَامَ مِنْ وُفُودِ عِبَادِهِ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّی صَاحِبُ الْأَمْرِ وَ أَنِّی الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةُ عَلَی جَمِیعِ عِبَادِ اللَّهِ فَاشْهَد لِیَعْلَمَ عَمِّی أَنَّهُ لَا حَقَّ لَهُ فِی الْإِمَامَةِ فَأَنْطَقَ اللَّهُ الْحَجَرَ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ! سَلِّمِ الْأَمْرَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فَإِنَّهُ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ عَلَیْکَ وَ عَلَی جَمِیعِ عِبَادِ اللَّهِ دُونَکَ وَ دُونَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ. فَقَبَّلَ مُحَمَّدُ ابْنُ الْحَنَفِیَّهِ رِجْلَهُ وَ قَالَ: الْأَمْرُ لَکَ.»(1)

(ای سنگی که خداوند تو را برای کسانی که به زیارت خانه اش بیایند گواه قرار داده است. اگر می دانی من صاحب مقام امامت هستم و من امامی می باشم که خداوند اطاعت از او رابرای همه بندگانش واجب نموده است، شهادت بده، تا عمویم بفهمد که در امامت حقّی ندارد. پس در آن هنگام خداوند حجر الأسود را به زبان عربی فصیح به سخن در آورد و گفت: یا محمّد بن علیّ! امر امامت را به علیّ بن الحسین علیهما السلام تسلیم نما به درستی که ایشان همان امامی می باشند که خداوند اطاعت از او را بر تو و همه بندگانش واجب نموده است. پس در آن لحظه محمّد بن حنفیه برخاست و پاهای امام زین العابدین علیه السلام را بوسیده و گفت: امر امامت متعلق به شما است.)

و در روایت دیگری آمده است: خداوند حجر الأسود را به زبان آورد و گفت:

«یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ! إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَی جَمِیعِ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ مَنْ فِی السَّمَاءِ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ فَاسْمَعْ لَهُ وَ أَطِعْ، فَقَالَ: مُحَمَّدٌ، سَمْعاً وَ طَاعَةً یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ.»(2)

(یا محمّد بن علیّ! به درستی که علیّ بن الحسین حجّت خدا بر تو و همه کسانی که در زمین و آسمان وجود دارند، می باشد. و اطاعت کردن از ایشان بر تو واجب است. پس به فرمایشات

ص: 129

ایشان گوش فرا ده و از ایشان اطاعت کن. محمّد نیز گفت: شنیدم و اطاعت کردم ای حجّت خدا در زمین و آسمانش.)

گفته شده که جناب محمّد بن حنفیه این کار را برای این انجام داد تا مردم از شک خارج شوند. [و قائل به امامت امام زین العابدین علیه السلام گردند. چرا که در آن ایّام بسیاری از مردم قائل به امامت ایشان شده بودند].

ابو خالد کابلی راوی متقی

بگفته چو شد آن امام و وصیّ

شهید در زمانی به حقّ پر جفا

بدون مُعِینی به مُلک بقا

فراخواند مرا لحظه ای از صبا

محمَد بن حنفیه آن زادهٔ مقتدا

بگفتا برو نزد زین العباد

بگو به جنابش که در این بلاد

ز بعد حسن و حسین در کران

بُوَد سن من بین نام آوران

فزون تر ز هر کس بدون کلام

لذا من به این منسب و این مقام

سزاوارم از هر کسی در جهان

امامت بُوَد حقّ من بی گمان

به من واگذار این مقام را ز جان

و الا مُعَیّن نما هر کجا و زمان

یکی حاکمی که به مُلک و سرا

کند بین ما حکم بدون خطا

ابو خالد کابلی عاشق بی ریا

چو بُرد این پیام بهر آن دلربا

بفرمود ولیّ نعمت و مقتدا

بگو به عمویم بترس از خدا

نکن ادعائی به حقّ ناروا

که باری تعالی و آن کبریا

برای تو آن را نکرده زمانی روا

به من وانِه این امر چون کیمیا

و الا بُوَد شاهد و حاکم بین ما

حجر الأسود آن آیتِ جان فزا

چو بشنید جوابِ امام هدی

محمّد همان زادهٔ مرتضی

پذیرفت که آید یکی صبح گاه

به بیت خدا تا که اندر پگاه

شهادت دهد بهر او استوار

حجری که دارد چنین افتخار

از این رو چو آن ها همه با وقار

شدند وارد بیتِ پروردگار

ص: 130

بفرمود امام با همه احترام

به عمش همی نزد بیت الحرام

از آنجا که در بین آل علیّ

نباشد بزرگ تر ز تو منجلی

بخوان قبل من تا که گردد گواه

حجر از برایت در اینجا ز جاه

لذا او بخواند بعد ذکر و نماز

حجر را که گردد گواه از نیاز

ولیکن نیامد جوابی عیان

از آن حجر الأسودِ جاودان

لذا بعد او با خشوع تمام

ز بعد نماز و قعود و قیام

چو فرمود امامِ همه انس و جان

به آن حجر کرده ذاتش نهان

تو ای سنگ والا مقام و عزیز

که اندر قیامت شوی ناگریز

گواه همه زائران سر به سر

که از دور و نزدیک و هر رهگذر

زیارت نمایند به شوق و به عشق

همی خانهٔ ربِّ خود با چه صدق

اگر که بدانی در این وقت و حال

تو جاه و مقامم بده با جلال

شهادت هم اکنون که خلقِ خدا

بدانند مقامم که بی هر ریا

شوند پیرو من بدون جدال

به امر خداوند صاحب جمال

گواهی بده تا بداند همی

عمویم مقامم نه بیش و کمی

به امر جنابش حجر زآن میان

به اذن خداوندِ جمله کیان

بگفت با زبان فصیح و بلیغ

به محمّد همی در زمان بی دریغ

امامت به امر خدا با ثبات

بُوَد حقّ سجّاد به طول حیات

نداری تو حقّی در آن بی بیان

اطاعت نما حضرتش را ز جان

چو دیگر خلائق به امری عیان

ز سوی خدا با همه امتنان

چو بشنید محمّد چنین از حجر

بیفکند به آنی خودش را ز سر

به روی قدوم امام و ولیّ

بزد بوسه بر پایّ آن شه بسی

بگفت از سویدای قلبش به شاه

مطیع توأم هر دم از سال و ماه

محمّد چنین گفته بین عوام

که جمله بدانند به یک التزام

ص: 131

ندارد جهان با چنین انتظام

به غیر از جنابش به آنی امام

بُوَد دست حضرت تمام امور

چو آن لحظه که جملگی از قبور

دوباره بَر آرند سر از خاک گور

در آن شور و غوغا و وقت عبور

شفاعت کند از همه شیعیان

چو «سجّاد» داده به دستش عنان

مؤید این که حجر الأسود مطیع امر امام معصوم علیه السلام می باشد و حتّی قادر به انجام اموری می باشد روایتی است که دلالت می کند دست زن و مردی به حجر الأسود چسبید.

به حجرالأسود آن ذات خجسته

لذا هر چه که با دستان بسته

نمودند تا شوند زین غصه رسته

نشد آنی جدا با حال خسته

از این رو مردمانِ در گذاره

بگفتند جملگی چون نیست چاره

کنید قطع دست ها را با شراره

که ناگه شد عیان چون ماه پاره

ز درب مسجد آن شاه یگانه

علیّ بن الحسین آن شاهزاده

ز بین مردمان در آن بزنگاه

به بهتر حالت و با رتبه و جاه

چو بنهاد دست خود را آن شهنشاه

به آن ها ناگهان بی غصه و آه

جدا شد از حجر در آن و لمحه

همی دستان آن ها با چه نفحه

بگوید سیّد «سجّاد» هرگاه

چو مردم وصف این اعجازِ آن شاه

حضرت عرض کرد: من قادر به انجام چنین کاری نیستم. پس حضرت امام زین العابدین علیه السلام شروع به دعا کردن نمودند و بعد از آن صاحب قبر را صدا زدند و او را خواندند. پس به ناگاه قبر شکافته شده و در حالی که صاحب قبر خاک ها را از سرش می ریخت خطاب به محمّد بن حنفیه، گفت: حقّ با علیّ بن الحسین است، نه با تو [و تو در خلافت هیچ حقّی نداری]. چون او این معجزه را دید:

«فأقبل محمّد بن الحنفیه و انکبّ علی رجل علیّ بن الحسین یقبلها، و یلوذ به، و یقول: استغفر لی.»(1)

(محمّد بن حنفیه جلو آمد و خود را بر قدم های امام زین العابدین علیه السلام انداخت و در حالی که به حضرت پناه برده بود، عرض نمود: برای من استغفار کن.)محمّد بن حنفیه زمانی

بگفت به حضرت سجّاد آنی

چرا در هر زمان بی هر اصالت

کنی بس ادعا بهر امامت

بفرمود حضرتش با بردباری

به قبرستان بیا اندر کناری

که واضح گردد این امر الهی

برای جملگان با عزّ و جاهی

از این رو جملگی با استواری

به قبرستان برفتند در گذاری

بفرمود حضرتش در این حوالی

بُوَد قبری که تازه در مجالی

کسی در آن ز بعد زندگانی

شده دفن در زمانْ اندر خزانی

اگر باشی امامِ آسمانی

شهادت می دهد اندر بیانی

برایت بین مردم با زبانی

بدون غصه و آه و فغانی

بگفت به حضرتش با انقیادی

ندارم این چنین قدرِ زیادی

از این رو حضرت امام سجّاد

میان مردمان بی هیچ فریاد

صدا زد با اشاره و شجاعت

همی آن مرده را با یک صلابت

به امر حضرتش ناگه از آن قبر

درآمد آدمی با حالت جبر

ص: 134

که خاک قبر خود را با هیاهو

همی می ریخت از سر با تکاپو

و حال آن که همی دائم و بسیار

صدا می زد که ای مردم اعصار

بُوَد حقّ با امام و نورِ باری

علیّ بن الحسین مولی الموالی

از این رو با خضوع و با تواضع

دگر بی هیچ حرفی یا تنازع

محمّد با فغان و بس به زاری

خودش را زآن میان با اضطراری

بیفکند بر قدوم شاه عالم

علیّ بن الحسین زادهٔ خاتم

و حال آن که همی می گفت گریان

ببخشایم ولیّ و شاه دوران

نما از بهر من از محضر ربّ

دمی مغفرتی در روز یا شب

همان گونه که در روز قیامت

ز «سجّاد» می کنی در دم شفاعت

برای آن که در هر روز و هر شام

نموده گریه هائی نابهنگام

برای مادرت زهرای اطهر

ز درد سیلی و آن ضربهٔ در

اگر چه او ندارد هیچ طاعت

به عمر خود همیشه با خجالت

تا به شیعیان بفهماند، آن کسانی که در گوشه و کنار به دروغ ادعا می کنند، چون ایشان بزرگ ترین فرزند حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بعد از امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام هستند، لاجرم امام نیز می باشد، برای مطامع خود دست به چنین کاری زده اند. و الا خود ایشان چنین ادعائی ندارد. و شیعیان در این مناظره ها، هنگامی که می دیدند بعد از شکست، چگونه جناب محمّد بن حنفیه بر قدوم حضرت امام سجّاد علیه السلام افتاده اند. آگاه می شدند. لذا این فرقه دوام چندانی نیز پیدا نکرد.

(وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَه(1))

«و وسیله ای برای تقرب به خداوند پیدا نمائید.»

شفیع و وسیله قرار می دادند، و خداوند متعال را به حقّ اهل بیت علیهم السلام قسم می داده اند. که این امر با توجه به این که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در برخی از روایات تصرح می کنند که بر انبیائی چونان حضرت ابراهیم و نوح و موسی و عیسی علیهم السلام برتری دارند و افضل از همهٔ آن ها هستند،(2) نشان دهندهٔ آن است که خود حضرات معصومین علیهم السلام به طریق اولی قادر به احیاء اموات بوده اند. از این رو مرحوم ابن شاذان قدس سره نقل کرده است:«عده ای از اصحاب نزد رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم آمدند [که قطب الدین راوندی رحمة الله نقل کرده است آن ها فلانی و فلانی و عبد الرحمن بن عوف بودند که این کار را برای آزار رساندن به حضرت انجام دادند.(3)] و عرض کردند: خداوند متعال حضرت ابراهیم [ علیه السلام ] را خلیل و دوست خود قرار داد و با موسی [ علیه السلام ] صحبت نمود و عیسی [ علیه السلام ] نیز مردگان را زنده می کرد، خداوند با شما چه کار کرد؟! حضرت به آن ها فرمودند: اگر خداوند متعال ابراهیم [ علیه السلام ] را خلیل خود قرار داد، مرا حبیب خود نمود. و اگر خداوند متعال [فقط] با موسی [ علیه السلام ] از پشت پرده سخن می گفت، من [در شب معراج] جلال پروردگارم را دیدم و خداوند متعال با من مشافهة (یعنی بدون واسطه) صحبت نمود. و اگر عیسی [ علیه السلام ] مردگان را به اذن خداوند متعال زنده می کرد، من نیز می توانم اگر بخواهید مردگان شما به اذن خداوند متعال زنده کنم.

وقتی حضرت این چنین فرمودند، آن ها عرض کردند: ما نیز می خواهیم که مردگانم را زنده کنید. از این رو رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم ، آن ها را با حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ، بعد از آن که ردای خود را که «مستجاب» نام داشت، بر شانه حضرت انداختند، راهی کردند. سپس به آن ها امر نمودند با حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به قبرستان بروند. وقتی به قبرستان رسیدند، امیرالمؤمنین علیه السلام به اهل قبور سلام و درود فرستادند و مشغول دعا با ربّ الارباب شدند، و سخنانی را بر زبان مبارک جاری نمودند که آن ها متوجه آن سخنان حضرت نمی شدند. در همین حین به ناگاه زمین شروع به لرزیدن نمود و دگرگون شد و مردگان [به امر حضرت از قبور خود] برخاستند. و بعد همگی

ص: 137

بر رسول خدا و امیرالمؤمنین علیه السلام ، سلام گفتند. پس با دیدن این اعجازِ حضرت، قلب های آن ها را وحشت فراگرفت و عرض کردند: یا علی! کافی است خداوند شما را ببخشد، ما از ادعای خود دست برداشیم از گناه و تقصیرهای ما بگذرید، و دیگر از ادامه کلام و دعا نمودن به این منظور خوداری فرمائید. سپس محضر رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم برگشتند. و عرض کردند: یا رسول اللّه! خداوند از شما بگذرد، شما نیز از گناه و تقصیرهای ما بگذرید، ولی حضرت به آن ها فرمودند: امر شما را به خداوند واگذار نمودم، ولی خداوند از گناه های شما در روز قیامت نخواهد گذشت.»(1)شده نقل عده ای با یک تکبر

بگفتند به رسول حقّ به یک جور

خداوند جهان از روی رحمت

تکلّم کرده با موسی به عزّت

به ابراهیم داده آن مقامی

که باشد او خلیلش بی کلامی

همی می کرد عیسی با دعائی

بسی او مردگانی هر کجائی

به اذن حضرت پروردگاری

به یک دم زنده اندر روزگاری

کنون ذات إله و ذات باری

چه داده به شما با استواری

بفرمود حضرتش با بردباری

به آن جمع خبیث و جمله ناری

اگر نامیده ذات حقّ تعالی

چو ابراهیم را با صوت اعلی

خلیلش از میان جملهٔ ناس

مرا بنهاده با صد شور و احساس

حبیب خود چُنان شمسی به آفاق

میان انجمان بی هیچ اغراق

اگر گفته سخن ذاتِ الهی

همی با حضرت موسی به جاهی

بدیدم در شب معراج با چشم

جلالِ بی مثال خالی از جسم

در آن جائی که نَبْود جای موسی

تکلّم کردمی در قرب ادنی

همی با ذات او بی هر حجابی

بدون واسطه یا اضطرابی

ص: 138

اگر بنموده زنده شخص عیسی

به اذن حضرت حقّ جمع موتی

نمایم هر که را خواهم به دنیا

همی زنده بدون هیچ غوغا

ز اقوام شما هر وقت و ساعت

بدون زحمتی یا هر ملالت

چو فرمود حضرتش این گونه با جمع

بگفتند جملگی با غیض از طبع

نما از بهر ما زنده کسانی

که بودند بین ما وقت و زمانی

از این رو حضرتش فرمود در آن

به مولای جهان و شاه مردان

علیّ جان بَر همه اینان هم اکنون

به قبرستان تمامی را به مکنون

که تا بینند لطف کبریائی

به ما اندر زمانی با ندائی

از این رو جملگی با حضرت شاه

برفتند سوی قبرستان به یک گاه

بدیدند جملگی مولی الموالی

ز بعد یک دعا با یک جلالی

اشارت کرد با دست الهی

که زآن افتاد لرزش با چه جاهی

به آن ارض شده مدفن به گاهی

دگرگون گشت زآن هر جایگاهی

سپس اهل قبور با یک سلامی

همه برخاستند از جا به نامی

به امر حضرتش با انقیادی

به مثل ساعت و روز معادی

از این رو جملگی با التهابی

چو دیدند این چنین اعجاز نابی

تمام مردگان را بی حجابی

بگفتند به جنابش با شتابی

گذر از ما علیّ جان بی کلامی

دگر بس کن به حقّ ذات سامی

که گشته عالمی حیران و مجنون

چو «سجّاد» فدائیت به گردون

البته معجزهٔ زنده شدن مردگان به دست حضرت رسول اللّه، محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه واله وسلم نیز واقع شده است.

ص: 139

لذا رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نشسته بودند و در آن هنگام سخن از گوشت به میان آوردند، مردی از انصار وقتی صحبت های حضرت را شنید، نزد همسرش که بره ای داشت، رفت و به او گفت: آیا می خواهی بهره و غنیمتی نصیب تو گردد؟ آن زن گفت: آن بهره چیست؟ گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم هوس گوشت کرده اند، پس اجازه بده که آن برّه ای که داریم را برای ایشان ذبح کنیم. آن زن گفت: این تو و این برّه، هر کاری می خواهی انجام بده. و حال آن که آن ها غیر از آن برّه هیچ چیز دیگری نداشتند، و رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نیز آن دو نفر را می شناختند [و از فقر آن ها آگاه بودند].

به هر صورت برّه را ذبح کردند و پوست آن را کندند و آن را پختند. و مرد آن را نزد رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم آورد و در مقابل ایشان قرار داد تا حضرت تناول نمایند. سپس رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم اهل بیت خود و هر آن کسی را که دوست داشتند و از اصحابشان بود را جمع کردند. و به آن ها فرمودند: بخورید ولی استخوان هایش را نشکنید. آن مرد انصاری نیز به همراه آنان مشغول خوردن شد.پس از آنکه سیر شدند و همه متفرق شدند، آن مرد انصاری به خانه خود برگشت و دید آن بره جلوی درب خانه بازی می کند.(1)

أبو حمزه به روزی در زمانی

نمود عرض به ولیّ آسمانی

علیّ بن الحسین مولی الموالی

فدایش این جهان از خُرد و عالی

سؤالی مانده نزدم سالیانی

که از آن رفته هر تاب و توانی

که گر پاسخ دهی آن را به آنی

رود بیماری از جسمم نهانی

بفرمود حضرتش گو آن سؤالت

مشوش گشته گویا زآن خیالت

از این رو کرد او اندر بیانی

سؤال از جبت و طاغوتِ کذائی

ز آن اوّل و دوّم بین تابوت

که بودند در زمان خود چو جالوت

به قعر دوزخ اندر آتش و دود

به دور از رحمت آن حقّ و معبود

بفرمود حضرتش بر هر دو لعنت

که بودند کافرانِ ربّ و سنّت

همی مشرک به ذاتِ حقّ و باری

به دور از رحمتِ ذاتِ الهی

سپس گفتا به آن محبوب داور

تمامی شما در کلّ خاور

ص: 141

مداوا می کنید بیمارِ بد حال

ز برص و هم جذامِ گشته بد فال؟

کنید زنده همی موتی به عالم؟

روید بر آب چونان در دلِ یم؟

بفرمود حضرتش آن چه خداوند

عنایت کرده با آن لطف بی حد

به جمع انبیاء از اوّل خَلق

تمامی را بداده حقّ مطلق

به محبوب خودش حضرت احمد

که دارد حضرتش بی شک به صد حمد

مقامی که همه خوبان مُسلم

ندارند مثل آن را جمله یک دَم

همه پیغمبران مانند موسی

چه آدم یا که إلیاس و چه عیسی

بُوَد هر آن چه نزد نفس خاتم

همان ها نزد مولای دو عالم

امیرالمؤمنین آن شاهِ صفدر

به جمله انبیاء مولا و سرور

ز بعد آن بُوَد جمله فضائل

به نزد حسن و حسینِ قابل

به نزد جمعِ ما هر وقت و ساعت

که تا آید همی روز قیامت

به همراه زیاده ای که هر سال

چنان هر لحظه ای با جاه و اجلال

شود افزوده به لطف الهی

به مقام همه ما با چه جاهی

از این رو در زمان با صفائی

رسول اللّه آن علّت غائی

نمود از لحم یادی بین یاران

که ناگه یک نفر از بین آنان

برفت نزد عیال و اهل بیتش

بگفت به همسر والا سرشتش

هوس بنموده آن محبوب سرمد

رسول اللّه آن محمودِ أمجد

هم اکنون به غذائی بس گوارا

ز گوشت تازه ای بس آشکارا

لذا همسر او با شوق بسیار

بگفت این بره را از بهر آن یار

نما ذبح در همین لحظه به سرعت

برای حضرتش با شوق و رغبت

و حال آن که به غیر از آن به خانه

نبود از بهر آن دو قاطعانه

همی سرمایه و مالی به جائی

از این رو چون که او با بی نوائی

نمود طبخ بره را از بهر حضرت

بفرمود حضرتش بی هیچ منّت

چو خوردید گوشتهایش را در اینجا

گذارید استخوان هایش هویدا

کناری بی شکستن جمله با هم

که بینید لطف حقّ را بس دمادم

ص: 142

لذا از بعد آن که جمع اصحاب

برفتند جملگی هر یک به یک باب

بیامد صاحبِ بره به منزل

ولی در لحظه دید اندر مقابل

کند بازی همان بره به اعجاز

میان خانه اش افزون ز یک راز

که تا عالم بداند همچو «سجّاد»

بُوَد امر جهان آن هم ز بنیاد

به دست اهل بیت بی هیچ تردید

به امر حضرت باری به تمجید

و در روایت دیگری مرحوم قطب الدین راوندی قدس سره نقل کرده است:«رُوِیَ أَنَّهُ صلی الله علیه واله وسلم دَعَا غَزَالًا فَأَتَاهُ فَأَمَرَ بِذَبْحِهِ فَفَعَلُوا وَ شَوَوْهُ وَ أَکَلُوا لَحْمَهُ وَ لَمْ یَکْسِرُوا لَهُ عَظْماً ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یُوضَعَ جِلْدُهُ وَ یُطْرَحَ عِظَامُهُ وَسْطَ الْجِلْدِ فَقَامَ الْغَزَالُ حَیّاً یَرْعَی.»(1)

(روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم آهوئی را صدا زدند، پس وقتی آهو آمد، حضرت دستور دادند تا آن را ذبح کنند. از این رو آن را ذبح نموده و پختند و گوشت آن را خوردند. ولی استخوان هایش را نشکستند. سپس حضرت فرمودند: پوستش را بیاورند و استخوان هایش را در وسط پوستش قرار دهند، پس آهو [به اعجاز حضرت] برخاست و مشغول چریدن شد.)

روایت گشته که روزی پیمبر

صدا زد آهوئی را بین معبر

که بنمایند برای جمع اصحاب

همی ذبحش میان جمع احباب

ز بعد پختن و خوردن آهو

بفرمود حضرتش در آن تکاپو

کنید جمع استخوان هایش به دقّت

گذارید جملگی را در همین وقت

میان پوست آن در این میانه

که بینید لطف حقّ را در زمانه

ز بعد آن بدیدند جمله در دم

به اعجاز وجود ذاتِ خاتم

بشد آهو همی زنده دوباره

به امر حضرتش با یک اشاره

نمودند جمله شکر حضرت ربّ

چو «سجّاد» هر زمان از روز یا شب

ص: 143

باقر علیه السلام به شهادت رسیدند، امام صادق علیه السلام همین جریان ها را دیدند و مشاهده کردند که پیامبر، حضرت علیّ، امام حسن و امام حسین و امام سجّاد علیهم السلام فرشتگان را یاری می نمایند .وقتی امام صادق علیه السلام به شهادت رسیدند، امام کاظم علیه السلام همین جریان ها را مشاهده فرمودند و این واقعه ها تا آخرین نفر از ما خاندان جاری است.»(1)

نموده نقل از امامِ صادق

یکی از شیعیانِ حقِّ ناطق

که چون با زهر کین ختم نبوّت

ز دنیا رفت با آن جور و محنت

ملائک همره جبریل با روح

رسیدند محضر مولای ممدوح

امیرالمؤمنین مولی الموالی

برای آن که اندر یک مجالی

نمایند دفن با آن شاه نامی

رسول کبریا را در مقامی

که در لحظه بدید آن نور باری

تمامی را به هر جا و کناری

از این رو همره مولای عالم

شدند مشغول غسلِ ذات خاتم

نمودند بعد آن با اشک ریزان

جنابش را کفن با شاه مردان

نمازی جمله خواندند دل پریشان

به همراه علیّ بر نورِ یزدان

نمودند حفر قبر آن جنابش

همه ماتم زده اندر رکابش

به ذات کبریا و ذات سرمد

همی سوگند که جز آنان به یک حمد

نکردند از برایش حفر قبری

کسی یا صاحبِ هر جاه و قدری

ز بعد آن به همراه کسی که

فرود آمد به آن ارض خجسته

نهادند پیکر آن شاه یکتا

درون قبر با افغان و غوغا

که ناگه گفت آن ختم رسولان

سخن با آن ملائک بس خوش الحان

به وصف حضرت حیدر کرار

برای یاریش هر جا چنان یار

و حال آن که امیر انس و هر جان

همه را می شنید با چشم گریان

ص: 145

سپس بشنید جمله با چه تکریم

بگفتند که همه هستیم تسلیم

برای یاری روح عبادت

امیرالمؤمنین آن اصل طاعت

همانا او بُوَد بعدِ تو ای شاه

امیر و صاحب ما با همه جاه

ز بعد آن چو شد حضرت مولا

شهید از ضربت و از جور اعدا

بدیدند آن دو سبطِ ماه پاره

تمام آن چه آن شاه یگانه

بدیده بود اندر آن زمانه

به وقت دفن احمد بس شهانه

ز بعد مرتضی چون سبط اکبر

ز زهر کین بشد در لحظه پرپر

بدید مولای ما هنگام تکفین

به وقت غسل و هم هنگام تدفین

تمام آن قضایا را دوباره

در آن لحظه همی اندر نظاره

که حیدر چون پیمبر بس هویدا

کنند یاری ملائک را در آنجا

ز بعد مجتبی چون شاه مظلوم

حسین بن علیّ با حال مغموم

چو شد بی یاور و جوعان و عطشان

شهیدِ کربلا از جور عدوان

بدید در لحظهٔ دفنش به میدان

علیّ بن الحسین با قلب سوزان

تمام آن قضایا خوب و گویا

بدون هیچ فرقی بین صحرا

نمایند بهر دفن شاه عریان

همی یاری ملائک را چه نالان

پیمبر و علیّ با سبط والا

همه خونین جگر زآن غم عظما

ز بعد آن چو شد اندر مدینه

امامِ ساجدین مسموم ز کینه

بدید امام باقر وقت دفنش

تمام آن قضایا همچو عدنش

بدید که مرتضی و هم محمّد

حسین چونان حسن با آن چنان مجد

نمایند جملگی یاری ملائک

برای دفن آن یگانه سالک

ز بعد آن که شد امامِ باقر

شهید به دست آن ملعون کافر

بدید صادق دوباره ماجرا را

چو کردند دفن آن محبوب ما را

همین گونه شود واقع و جاری

به عهد هر امامی با قراری

ص: 146

که داند این جهان از خُرد و عالی

ندارد مرده و زنده به حالی

امام و حجّت ذات خداوند

بدون هیچ شکی یا که مانند

چنانچه گفته در شعرش به خوبی

همی سیّد «سجّاد» در غروبی

همان گونه که در این روایت ملاحظه می فرمائید هر کدام از ائمه اطهار علیهم السلام که به شهادت می رسیدند و امام بعد مشغول تجهیز پدر خود می شدند. و در آن لحظه امامان قبل از خود را در هنگام تجهیز به همان نحوی که ملائکه را می دیده اند، ملاحظه می کرده اند. و همان طور که ملائکه در قید حیات هستند ولی ما قادر به دیدن آن ها نیستیم، ائمه اطهار علیهم السلام نیز در آن هنگام زنده بوده اند، به نحوی که حتّی با ملائکه گفتگو می نموده اند، و به ملائکه در مورد یاری امام بعدی سفارش می کرده اند. ولی به غیر از امام معصوم علیه السلام کسی قادر به مشاهده آن بزرگواران نبوده است.

و در روایت دیگری مرحوم سیّد هاشم بحرانی قدس سره در کتاب «مدینة المعاجز» در ذیل همان عنوان «أنّه علیه السلام حیّ بعد الموت؛ به درستی که امام علیه السلام بعد از مرگ زنده است.» از کتاب «اصول کافی» مرحوم ثقة الاسلام کلینی قدس سره از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است:

«کُنْتُ عِنْدَ أَبِی فِی اَلْیَوْمِ اَلَّذِی قُبِضَ فِیهِ، فَأَوْصَانِی بِأَشْیَاءَ فِی غُسْلِهِ وَ کَفَنِهِ وَ فِی دُخُولِهِ قَبْرَهُ، فَقُلْتُ: یَا أَبَاهْ! وَ اَللَّهِ مَا رَأَیْتُکَ مُنذ اِشْتَکَیْتَ أَحْسَنَ مِنْکَ اَلْیَوْمَ، مَا أَرَیتُ عَلَیْکَ أَثَرَ اَلْمَوْتِ، فَقَالَ: یَا بُنَیَّ! أَ مَا سَمِعْتَ عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْن علیهما السلام یُنَادِی مِنْ وَرَاءِ اَلْجِدَارِ: یَا مُحَمَّدُ! تَعَالَ، عَجِّلْ؟»(1)

(در روزی که پدرم قبض روح شدند، نزد ایشان بودم. پس مرا به کارهایی در غسل و کفن و گذاشتن در قبر سفارش کردند. من عرض کردم: ای پدر! از وقتی بیمار شده اید شما را بهتر از امروز ندیده ام. من اثری از مرگ در شما نمی بینم. پس فرمودند: ای پسرم! آیا نمی شنوی حضرت علیّ بن حسین علیهما السلام از پشت دیوار صدا می زنند: ای محمّد! بیا، شتاب کن؟)

ص: 147

بفرموده امامِ حیِّ ناطق

ولیّ مؤمنین، حضرت صادق

به روزی که ولیّ هر دو عالم

امامِ ساجدین زادهٔ خاتم

به اوجِ سختی و در عین غربت

وداع بنمود دنیا را به عزّت

به زهر کین آن ملعون کافر

بفرمود حضرتش با من به خاور

اموری را برای کفن و دفنش

ز غسل و وقت آن بی هیچ ظنش

نمودم عرض که ای زادهٔ زهرا

ز وقتی که ز جورِ جمله اعدا

شما بیمار گشتید و پریشان

نبوده روزگاری طول دوران

که باشد بهتر از امروز آنی

همی حال شما اندر زمانی

نباشد اثری از ضعف و مردن

کنون اندر شما در وقت خفتن

بفرمود آن ولیّ و نورِ یزدان

امام باقر آن معنای قرآن

مگر اکنون پسر از پشت دیوار

صدای پدرم را خوب و هشیار

نفهمیدی که با قلبی شکسته

به اشک بی مثالی حال و لحظه

بگوید آن امام و شاه مردان

علیّ بن الحسین با چشم گریان

بیا نزدم کنون، زود و به سرعت

محمّد جان پس از این جور و محنت

که از آن گشته «سجّاد» با چه حالی

پریشان هر کجا و هر مجالی

«خَرَجْتُ مَعَ أَبِی علیه السلام إِلَی بَعْضِ أَمْوَالِهِ فَلَمَّا صِرْنَا فِی اَلصَّحْرَاءِ اِسْتَقْبَلَهُ شَیْخٌ، فَنَزَلَ إِلَیْهِ أَبِی وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ، فَجَعَلْتُ أَسْمَعُهُ وَ هُوَ یَقُولُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ، ثُمَّ تَسَاءَلاَ طَوِیلاًثُمَّ وَدَّعَهُ وَ قَامَ اَلشَّیْخُ وَ اِنْصَرَفَ وَ أَبِی یَنْظُرُ خَلْفَهُ حَتَّی غَابَ شَخْصُهُ عَنْهُ. فَقُلْتُ لِأَبِی: مَنْ هَذَا اَلشَّیْخُ اَلَّذِی سَمِعْتُکَ تُعَظِّمُهُ فِی مُسَاءَلَتِکَ؟ قَالَ: یَا بُنَیَّ! هَذَا جَدُّکَ اَلْحُسَیْنُ علیه السلام .»(1)

(با پدرم امام سجّاد علیه السلام برای سرکشی به بعضی از املاک ایشان از خانه خارج شدیم. همین که به صحرا رسیدیم، پیرمردی با پدرم رو به رو شد، و نزد ایشان فرود آمد، و به ایشان سلام کرد. پس در آن هنگام می شنیدم که پدرم می گفتند: جانم فدای شما، سپس مدّتی با هم صحبت کردند و بعد از آن پدرم با او وداع نمود، و پیرمرد برخاست و به راه افتاد، و پدرم آن قدر از پشت سر به او نگاه کرد تا این که از نزد ایشان ناپدید گردید .به پدرم عرض کردم: این پیرمردی که می شنیدم در ضمن گفتگو خیلی او را بزرگ می داشتید و به او احترام می کردید چه کسی بود؟ فرمودند: فرزندم، ایشان جدّ بزرگوارت حضرت امام حسین علیه السلام بودند.)

بفرمود حضرت امامِ باقر

زمانی با پدرم چو مسافر

برای سرکشی رفتیم صحرا

به باغی از پدر آن ذات والا

که اندر بین راه پیری به ناگاه

بیامد با دلی لبریز از آه

به استقبال بابم با چه غوغا

به لطف و مهربانی و چه زیبا

پدر هم با دلی گردیده شیدا

به عشقی که شدم حیران هویدا

نمود به حضرتش از جان سلامی

به شوق بی مثالی در کلامی

به احترام او از جان به سرعت

ز مرکبش همی در لحظه و وقت

فرود آمد به ناگه با چنان جهد

به شوقی که بُوَد افزون ز هر حد

همی می گفت با او با چه رغبت

فدایت جان من، آن هم به لذّت

سپس از بعد ساعاتی خوش احوال

که بودند با تمام عشق و اقبال

ص: 149

همی گرم تکلّم با چه مهری

به شوری و بدون هیچ غیری

به هنگام جدائی بس دل افروز

پدرم با کمالِ میل و با سوز

نمود بدرقه آن پیر الهی

به شوق بی مثالی با چه جاهی

سپس ایستاد در راهش به حدی

که غائب شد ز نزدش با چه مجدی

و حال آن که تمام وقت و آن حال

ز پشت سر همی با عشق و اجلال

به او با حسرت و شوق فراوان

نظر می کرد با شور و به احسان

ز بعد رفتن او با صلابت

ز نزد ما همی با یک اجازت

بگفتم با پدر امروز و اکنون

بدیدم از شما حالی به گردون

کنون بشنیدم اندر یک مقالی

کلماتی که هرگز در مجالی

برای هیچ کس با هر مقامی

نشنیده بُدم چون این کلامی

ز حضرت شما در هیچ جائی

برای هیچ کس با هر صفائی

بفرمود آن امام و نور تابان

علیّ بن الحسین آن نورِ یزدان

پسرم آن کسی را که بدیدی

پدرم بود با موی سفیدی

که «سجّاد» سالیانی بس پریشان

به روز و شب همی با چشم گریان

بُوَد در حسرت دیدار آن شاه

تمام عمر خود با حال جان کاه

نظیر این قصّه از حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام نیز نقل شده است که فرمودند: با پدرم حضرت امام صادق علیه السلام از خانه خارج شدیم، در بین راه پیرمردی با آن حضرت برخورد کرد و وقتی از ایشان سئوال کردم که این پیرمرد چه کسی بود؟ حضرت فرمودند: ایشان پدرم حضرت امام باقر علیه السلام بودند.(1)

ص: 150

به یک باره بزد آن سبط اکبر

حجابی را کنار از نزد سرور

ز اعجاز جنابش با سروری

همگی ناگهان با یک غروری

بدیدند حضرت مولی الموالی

در آنجا با چنان جاه و جلالی

از این رو همگی با شادمانی

بگفتند ای ولیّ آسمانی

شهادت می دهیم به ذات باری

بُوَد ایشان همان نور الهی

امیرالمؤمنین آن ذات سامی

که نَبْود در جهان چون او امامی

شهادت می دهیم جمله در اینجا

توئی فرزند آن مولا و زهرا

که قبل از حضرتت آن شاهِ والا

به ما بنموده بود هر جا هویدا

به مثل این چنین اعجازهائی

به طول عمر خود با یک صفائی

بگوید سیّد «سجّاد» با خود

که این اعجازها باشد همی خُرد

برای سرور ما در دو عالم

بدون هیچ شکی در همه دم

از جمله روایاتی که دلالت می کند، حضرات معصومین علیهم السلام به اذن خداوند متعال این توانائی را داشته اند که از عالم انوار، و قبل از ولادت، وارد این عالم ناسوت شوند. روایتی می باشد که مرحوم سیّد هاشم بحرانی قدس سره از مرحوم برسی قدس سره نقل نموده، و نگاشته است:

«أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم کَانَ جَالِساً وَ عِنْدَهُ جِنِّیٌّ یَسْأَلُهُ عَنْ قَضَایَا مُشْکِلَهٍ، فَأَقْبَلَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَتَصَاغَرَ اَلْجِنِّیُّ حَتَّی صَارَ کَالْعُصْفُورِ، ثُمَّ قَالَ: أَجِرْنِی، یَا رَسُولَ اَللَّهِ. فَقَالَ: مِمَّنْ؟ فَقَالَ: مِنْ هَذَا اَلْفَتَی [اَلشَّابِّ] اَلْمُقْبِلِ. فَقَالَ: وَ مَا ذَاکَ؟ فَقَالَ اَلْجِنِّیُّ: أَتَیْتُ سَفِینَهَ نُوحٍ لِأُغْرِقَهَا یَوْمَ اَلطُّوفَانِ، فَلَمَّا تَنَاوَلْتُهَا ضَرَبَنِی هَذَا فَقَطَعَ یَدِی، ثُمَّ أَخْرَجَ یَدَهُ مَقْطُوعَةً، فَقَالَ اَلنَّبِیُّ صلی الله علیه واله وسلم : هُوَ ذَاکَ.»(1)

(رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نشسته بودند و نزد آن حضرت یکی از جنیان بود و از مسائل مشکل سؤال می کرد، پس به ناگاه امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شدند، آن جن [از ترس] کوچک شد تا مثل گنجشکی گردید، سپس گفت: ای رسول خدا! مرا پناه بده. حضرت فرمودند: از چه کسی؟ عرض کرد: از این جوانی که به نزد ما می آید؟ رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمود: علّت ترس تو چیست ؟ عرض کرد: روزی که طوفان شد، نزد کشتی حضرت نوح علیه السلام رفتم، تا آن را غرق کنم. همین که کشتی را گرفتم این جوان بر من ضربه ای زد و دستم را قطع نمود. بعد دست قطع شده اش را خارج کرد. پیامبر صلی الله علیه واله وسلم فرمودند: بله او همان جوان است.)

شده نقل در زمانی عده ای جن

برای چند سؤالی جمله با إذن

رسیدند محضر مولی الموالی

رسول این جهان اندر مجالی

در آن حینی که بودند محضر شاه

به ناگه مرتضی با آن چنان جاه

همی وارد شد اندر محضر یار

که از دیدن آن مولای ابرار

به ناگه زآن میان جنی پریشان

بشد مانند گنجشکی شتابان

به ترس و لرز بسیار و فراوان

و حال آن که به حال ترس و نالان

همی می گفت با ختم رسولان

پناهم دِه ولیّ و نورِ یزدان

ص: 153

بفرمود حضرتش با او به نرمی

ز چه ترسیده ای بی جرم و خصمی

نمود عرض زین جوانی که هم اکنون

بیاید نزد ما زین أرضِ گردون

چرا که در زمانِ حضرت نوح

چو بر پا شد همی طوفانِ ممدوح

بگفتم با خودم مانند یاران

اگر این کشتی لبریز انسان

شود غرق این زمانِ گشته طوفان

نماند از بشر نامی به هر سان

از این رو جملگی با عزم و تدبیر

نمودیم قصدِ غرقِ آن چنان شیر

سپس چون با تمام حال و قدرت

نمودیم قصد تا در أسرع وقت

نمائیم غرق آن کشتی به لحظه

به ناگه این جوان در وقتِ حمله

که دارد هیبتی الحقّ کشنده

بزد دست مرا با ضرب حربه

سپس دست خودش را نزد مردم

هویدا کرد با ترسی و مغموم

لذا فرمود پیمبر شاه مظلوم

به آن جن شده از دست محروم

بله، حیدر بُوَد آن شاه مردان

جوانی که در آنجا و به دوران

ز حقّ بنموده هر جا بس حمایت

ز یارانش چو «سجّاد» با صلابت

و در روایت دیگری از همین کتاب آمده است:

«أَنَّ جَنِیّاً کَانَ جَالِساً عِنْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه واله وسلم ، فَأَقْبَلَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ، فَاسْتَغَاثَ اَلْجِنِّیُّ، وَ قَالَ: أَجِرْنِی [یَا رَسُولَ اَللَّهِ مِنْ هَذَا اَلشَّابِّ اَلْمُقْبِلِ. قَالَ: وَ مَا فَعَلَ بِکَ؟ قَالَ: تَمَرَّدْتُ عَلَی] سُلَیْمَانَ، فَأَرْسَلَ إِلَیَّ نَفَراً مِنَ اَلْجِنِّ، فَطُلْتُ عَلَیْهِمْ، فَجَاءَنِی هَذَا اَلْفَارِسُ فَأَسَرَنِی وَ جَرَحَنِی، وَ هَذَا مَکَانُ اَلضَّرْبَهِ إِلَی اَلْآنَ لَمْ یَنْدَمِلْ.(1)

فَنَزَلَ جِبْرَائِیلُ علیه السلام وَ قَالَ: اَلْحَقُ یُقْرِئُکَ اَلسَلَام وَ یَقُولُ لَکَ: إنِّی لَمُ أبْعَث نَبِیّاً قَطُّ إلّا جَعَلْتُ عَلِیاً مَعَه سِرّاً، وَ جَعَلْتُهُ مَعَکَ جَهْراً.»(2)

ص: 154

(یکی از جنیان نزد رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نشسته بود که امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شدند. آن جن کمک خواست و عرض کرد: ای رسول خدا! مرا از این جوانی که می آید پناه بده. حضرت فرمودند: او با تو چه کاری کرده است؟ عرض کرد: بر سلیمان تمرد و عصیان کردم، از این رو تعدادی جنّ را نزد من فرستاد. ولی من بر آن ها غلبه کردم، در آن هنگام این اسب سوار نزد من آمد و مرا اسیر و مجروح نمود. [سپس محلّ جراحت را نشان داد و گفت:] تا الآن اثرش باقی مانده و بهبود پیدا نکرده. پس جبرئیل علیه السلام نازل شد و عرض نمود: خداوند برشما سلام می رساند و می فرماید: به درستی که من هیچ پیامبری را مبعوث نکردم مگر این که علیّ علیه السلام را مخفیانه با او قرار دادم ولی علیّ علیه السلام را با شما آشکار قرار دادم.)

زمانی که یکی جن با صفائی

به شوقی که نباشد هر کجائی

نشسته بود نزد نور عالم

رسول اللّه آن محبوب و خاتم

به یک باره بیامد سوی محفل

امیرالمؤمنین آن ذاتِ کامل

ز دیدار جنابش در همان حال

به یک باره چنان آن جنِ خوشحال

بزد فریاد با وحشت بسیار

که ادرکنی رسولِ جمله ابرار

از این رو حضرتش با بردباری

به او فرمود چرا با بی قراری

ز مولی المؤمنین حیدرِ صفدر

بترسیدی کنون با غصه و زجر

بگفت به سرور یکتا پرستان

زمانی که بُدم نزد سلیمان

به شوری من نمودم بی وفائی

همی عصیان و طغیان هر کجائي

از این رو آن نبیّ آسمانی

ز بهرم چند جنی را به آنی

نمود ارسال با خشم تمامی

که بودند جملگی والا و نامی

ولی من با کمال جاه و سرعت

شدم پیروز بر آن ها به حِدّت(1)

بدون هر گزندی شادکامان

به اندک مدّتی بس خوب و آسان

ولی ناگه همین آقای خوش رو

سوارِ مرکبی با زورِ بازو

ص: 155

به بند بنمود من را با جراحت

اسیر خود در آنجا با صلابت

سپس در محضر ختم رسولان

نشان داد جای زخمش را شتابان

که جایش مانده بود زآن روزگاران

به روی پیکرش بی هیچ درمان

از این رو حضرت جبریل در آن

بشد نازل به نزد نور تابان

رسول اللّه آن یکتا و والا

سپس گفت به جنابش بس هویدا

خداوند جهان و ذات یکتا

ز بعد یک سلامی خوب و گویا

بفرموده علیّ در طول دوران

بُده با هر نبییّ بین عدوان

همان گونه که اندر بین اعدا

نموده یاریت پنهان و پیدا

بگوید سیّدِ «سجّادِ» حیران

بُوَد جانم فدای شاه مردان

همان گونه که در این روایات مشاهده می فرمائید، حتّی آن دوران و أیّامی که هنوز حسب ظاهر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پا بر این عرصه خاکی نگذاشته بودند، و هنوز به ظاهر متولد نشده بودند. به اذن خداوند متعال می توانستند از عالم انوار در این عالم ناسوت، و عالم خاکی حاضر شوند. و از این رو خداوند متعال در این روایت می فرمایند: «حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در خفا همهٔ پیامبران را یاری می کرده اند.» متوجه می شویم که آن حضرت قبل از آن که در به حسب ظاهر متولد شوند، از عالم انوار به این عالم ناسوت، همیشه رفت و آمد داشته اند. و ارتباط ایشان هنگامی که در عالم انوار بوده اند، با این عالم ناسوت قطع نبوده است. به خلاف باقی مردمان، که در هر عالمی که باشند نمی توانند وارد عالم قبل یا بعد از خود گردند. به هر تقدیر همان گونه که اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام از عالم انوار می توانند وارد این عالم ناسوت گردند، به اذن خداوند متعال قادر هستند که از عالم برزخ نیز وارد این عالم گردند.

علیهم السلام را هم زیارت می نمود و برای آن جناب تحفه و هدایای فراوانی می برد، و سؤال های دینی خود را نیز از حضرت می پرسید، و به شهر خودش برمی گشت. از قضا روزی همسرش به او گفت: تو همیشه تحفه و هدایای بسیاری برای حضرت می بری ولی ایشان به تو چیزی نمی دهد! ولی او در جواب همسرش گفت: آن کسی که من برایش هدیه می برم مالک دنیا و آخرت و همه چیزهایی می باشد که در دست مردم وجود دارد. چرا که او خلیفه خدا در زمین و حجّت پروردگار می باشد. و او پسر رسول اللّه صلی الله علیه واله وسلم و امام ما است. زن پس از شنیدن این حرف، دیگر او را ملامت نکرد و سکوت نمود. در سال بعد هم، مانند سال های قبل، دوباره عازم حجّ شد. و محضر حضرت امام سجّاد علیه السلام رسید و از ایشان اجازه ورود گرفت. و هنگامی که اجاره ورود پیدا کرد، و خدمت حضرت رسید، سلام نمود و دست امام را بوسید.

آن جناب مشغول غذا خوردن بودند و به او نیز تعارف کردند. مرد بلخی نیز شروع به خوردن غذا نمود. پس از صرف غذا، امام طشت و آب [برای شستن دست ها] طلب کردند. آن مرد بلخی از جای برخاست و آب بر روی دست حضرت ریخت. امام فرمودند: تو مهمان ما هستی چطور آب بر دست ما بریزی؟ عرض کرد: من این کار را دوست دارم، حضرت فرمودند:

«لَمَّا أَحْبَبْتَ ذَلِکَ فَوَ اللَّهِ لَأُرِیَنَّکَ مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ تَقَرُّ بِهِ عَیْنَاکَ فَصَبَّ الرَّجُلُ عَلَی یَدَیْهِ الْمَاءَ حَتَّی امْتَلَأَ ثُلُثُ الطَّسْتِ، فَقَالَ الْإِمَامُ علیه السلام لِلرَّجُلِ: مَا هَذَا؟ فَقَالَ: مَاءٌ، قَالَ الْإِمَامُ علیه السلام : بَلْ هُوَ یَاقُوتٌ أَحْمَرُ، فَنَظَرَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ قَدْ صَارَ یَاقُوتاً أَحْمَرَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی. ثُمَّ قَالَ علیه السلام : یَا رَجُلُ صُبَّ الْمَاءَ، فَصَبَّ حَتَّی امْتَلَأَ ثُلُثَا الطَّسْتِ، فَقَالَ علیه السلام : مَا هَذَا؟ قَالَ: هَذَا مَاءٌ، قَالَ علیه السلام : بَلْ هَذَا زُمُرُّدٌ أَخْضَرُ، فَنَظَرَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ زُمُرُّدٌ أَخْضَرُ، ثُمَّ قَالَ علیه السلام : صُبَّ الْمَاءَ، فَصَبَّهُ عَلَی یَدَیْهِ حَتَّی امْتَلَأَ الطَّسْتُ، فَقَالَ: مَا هَذَا؟ فَقَالَ: هَذَا مَاءٌ، قَالَ علیه السلام : بَلْ هَذَا دُرٌّ أَبْیَضُ، فَنَظَرَ الرَّجُلُ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ دُرٌّ أَبْیَضُ فَامْتَلَأَ الطَّسْتُ مِنْ ثَلَاثَهِ أَلْوَانٍ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ زُمُرُّدٍ، فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ وَ انْکَبَّ عَلَی یَدَیْهِ علیه السلام یُقَبِّلُهُمَا، فَقَالَ علیه السلام : یَا شَیْخُ لَمْ یَکُنْ عِنْدَنَا شَیْءٌ نُکَافِیکَ عَلَی هَدَایَاکَ إِلَیْنَا فَخُذْ هَذِهِ الْجَوَاهِرَ عِوَضاً عَنْ هَدِیَّتِکَ وَ اعْتَذِرْ لَنَا عِنْدَ زَوْجَتِکَ لِأَنَّهَا عَتَبَتْ عَلَیْنَا.»

ص: 157

(حال که چنین دوست داری به خدا سوگند به تو نشان می دهم آن چه را که خشنودت کند و چشمانت را روشن گرداند. پس آن مرد آب ریخت تا این که یک سوّم طشت پر از آب شد. امام علیه السلام به آن مرد فرمودند چه می بینی؟ عرض کرد: آب. فرمودند: این یاقوت قرمز است! پس دو مرتبه نگاه کرد، دید به اذن خداوند یاقوت قرمز شده است. سپس حضرت فرمودند: ای مرد! آب را بریز، مرد بلخی آب ریخت تا این که دو سوّم طشت پر از آب شد. حضرت فرمودند: این چیست؟ عرض کرد: این آب است. حضرت فرمودند: بلکه، زمرد سبز می باشد. دوباره نگاه کرد، دید زمرد سبز شده است. باز حضرت فرمودند: آب را بریز، پس او شروع به ریختن آب نمود تا این که طشت پر از آب شد. پس باز حضرت فرمودند: این چیست؟ عرض کرد: آب می باشد. حضرت فرمودند: بلکه این دُرّ سفید است. پس به آن نگاه نمود، دید دُرّ سفید است. و طشت از سه نوع جواهر یعنی دُرّ و یاقوت و زمرّد پر گشته است. آن مرد با حالت تعجب خود را روی دست های حضرت انداخت و شروع به بوسیدن کرد. حضرت فرمودند: ای شیخ! ما چیزی نداریم که پاداش هدیه های تو را بدهیم. این جواهرات را در مقابل آن هدایا از ما بپذیر و نزد همسرت از طرف ما عذرخواهی کن که او ما را سرزنش کرده و رفتار ما را نپسندیده است.)

آن مرد سرش را پائین انداخت و عرض کرد: ای مولای من! چه کسی گفتار همسرم را برای شما نقل کرده است؟ واقعاً شما از خاندان نبوّت هستید. سپس مرد بلخی با امام علیه السلام وداع کرد و جواهرات را به همراه خود برای همسرش برد. وقتی که به شهر و دیار خود رسید و به خانه اش وارد شد، جریان سفر را برای همسرش تعریف کرد. آن زن سجده شکر به جای آورد و شوهرش را به خداوند بزرگ سوگند داد که در سفر بعد او را خدمت امام ببرد. در سال بعد که آن مرد عازم حجّ شد، همسرش را نیز همراه خود برد. ولی در بین راه بیمار شد و نزدیک مدینه از دنیا رفت. آن مرد [در همان مکان همسرش را باقی نهاد و خود به تنهائی] محضر امام رفت و با گریه جریان از دنیا رفتن همسرش را به حضرت عرض کرد.

امام علیه السلام دو رکعت نماز خواندند و دعاهایی نمودند و سپس رو به آن مرد نموده و فرمودند: نزد همسرت برگرد، خداوند او را به لطف و قدرتش زنده کرده است. و [از این امر تعجب مکن که] خداوند استخوان ها را در حالی که پوسیده شده اند، زنده می گرداند. مرد به سرعت به جائی که برای استراحت خیمه زده بود، بازگشت. همین که داخل خیمه شد، دید همسرش صحیح و سالم نشسته و منتظر اوست. از او سؤال کرد: چگونه خداوند تو را زنده کرد؟ زن گفت: قسم به پروردگار که عزرائیل آمد و روح مرا قبض کرد و به طرف بالا برد. ناگاه شخصی با این شکل و

ص: 158

شمایل آمد، و شروع کرد اوصاف امام زین العابدین علیه السلام را بیان کردن، و شوهرش می گفت راست می گویی این اوصاف سیّد و مولایم علیّ بن الحسین علیهما السلام می باشد. و همین که عزرائیل چشمش به او افتاد و دید که آن جوان نزدش می آید، خود را روی قدم هایش انداخت و آن ها را بوسه زد و عرض کرد: سلام بر تو ای حجّت خداوند بر روی زمین! سلام بر تو ای زین العابدین! پس حضرت جواب سلام او را دادند و به او فرمودند:

«یَا مَلَکَ الْمَوْتِ أَعِدْ رُوحَ هَذِةِ الْمَرْأَةِ إِلَی جَسَدِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ قَاصِدَةً إِلَیْنَا وَ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یُبْقِیَهَا ثَلَاثِینَ سَنَةً أُخْرَی وَ یُحْیِیَهَا حَیَاةً طَیِّبَةً لِقُدُومِهَا إِلَیْنَا زَائِرَةً لَنَا، فَقَالَ الْمَلَکُ: سَمْعاً وَ طَاعَةً لَکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ ثُمَّ أَعَادَ رُوحِی إِلَی جَسَدِی وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَی مَلَکِ الْمَوْتِ قَدْ قَبَّلَ یَدَهُ علیه السلام وَ خَرَجَ عَنِّی.»

( ای ملک الموت! روح این زن را به جسمش برگردان، به درستی که او به قصد دیدن ما آمده است، من از خداوند خواسته ام که سی سال دیگر زنده بماند و زندگی پاکی داشته باشد چون به زیارت ما آمده است. ملک الموت گفت: سمعاً و طاعتاً ای ولیّ خدا! سپس روح مرا به جسدم برگرداند. من با چشم خودم دیدم که ملک الموت دست آن حضرت را بوسید و از نزدم رفت.)

مرد بلخی دست همسرش را گرفت و هر دو به راه افتادند تا محضر امام سجّاد علیه السلام رسیدند، آن حضرت در بین اصحاب خود نشسته بودند همین که چشم آن زن به جمال آن حضرت افتاد خود را به روی قدم های مبارک حضرت انداخت و در حالی که پای حضرت را می بوسید می گفت:

«هَذَا وَ اللَّهِ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ، وَ هَذَا هُوَ الَّذِی أَحْیَانِیَ اللَّهُ بِبَرَکَةِ دُعَائِهِ.»