اخلاق مهدوی

اسماعیل حاجیان

انتشارات نبأ

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

نوای نای نیستان، خدا کند که بیایی

ضمیر روشن باران، خدا کند که بیایی

بلوغ قدر سپیدی، بلوغ سبز رهایی

معاد رویش انسان، خدا کند که بیایی

به انهدام سیاهی، به انهدام جهالت

سفیر ناشر قرآن، خدا کند که بیایی

نماز خالص عشقی، رجاء منتظرانی

زلال چشمه ایمان، خدا کند که بیایی

عزیزالله زیاری

ص: 4

ص: 6

4- سبب قبولی توبه و استغفار...39

5- خنثی شدن وسوسه های شیطان...39

6- وسیله تشخیص حق از باطل با روشن بینی انسان...40

7 - انس با خدا...40

8- ایجاد محبت در انسان...40

9- موجب نورانیت عقل و فکر انسان...40

10 - خودذكر، بزرگترین لذت معنوی است...40

سیری در زیارات و ادعيه...41

غفلت...41

نتایج دوری از یاد خدا...42

1- همنشینی با شیطان...42

2- خود فراموشی...43

3- دچار عذاب الهی شدن...43

4- دچار زندگی سخت و تنگ شدن و کوری در آخرت...43

5- دچار سنگ دلی شدن...43

6- خسران...43

7- پست تر از حیوان شدن...43

خلاصه...44

خودآزمائی...45

درس 2: تسلیم فرمان خدا بودن...46

تسلیم فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و امامان علیه السلام بودن...48

خلاصه...50

خودآزمائی...51

درس 3: اطاعت و بندگی خدا...52

خلاصه...56

خودآزمائی...58

ص: 8

درس 4: صدق نیت (اخلاص) - ریا...59

ریا...61

سُمعَه...62

اقسام ریا...63

الف - ریا در ایمان...63

ب - ریا در عبادت...63

ج - ریا در امور دیگر...64

خود آزمائی...66

درس 5: توكل...67

ذکر چند نکته مهم...69

خلاصه...70

خودآزمائی...70

درس 6: خوف و رجاء (بیم و امید)...71

اما خوف...72

مرز خوف و رجاء...73

خلاصه...75

خودآزمائی...76

درس 7: توجه به نماز...77

ابعاد نماز...77

1- در بعد طهارت و پاکی...78

2- در بعد اعتقادی و ایمان...78

3- در بعد ولایت...79

4- در بعد اخلاقی...80

5- در بعد اقتصادی (رسیدگی به محرومان)...81

6- در بعد زندگی مهدوی...82

ص: 9

خلاصه...83

خودآزمائی...84

درس 8: يقين...85

طرح یک سوال...86

ثمرات يقين...87

1- اولین ثمره يقين صبر است...87

2 - دومین ثمرة يقين اخلاص است...87

3- ثمره دیگر یقین زهد است...87

4- توكل از ثمرات دیگر یقین است...87

5 - رضا از نتایج دیگر یقین است...88

6- سبک شمردن مصيبتها یکی دیگر از ثمرات يقين است...88

مراتب يقين...88

یقین در آموزه های مهدوی...89

خلاصه...90

خودآزمائی...91

درس 9: دعوت به حق و تبعیت از آن...92

دعوت کنندگان به سوی حق...95

خلاصه...96

خودآزمائی...97

درس 10: برپا داشتن سنت ها، و مبارزه با بدعتها...98

بدعت ستیزان...100

خلاصه...102

خودآزمائی...102

درس 11: تقوی...103

مراتب و درجات تقوی...103

ص: 10

آثار تقوی...105

الف: تقوی مصونیت است...105

ب: تقوی منشا آزادی است...105

ج: تقوا عامل روشن بینی است...106

د: تقوی عامل خروج از شدائد است...106

خلاصه...108

درس 12: عدالت و مبارزه با ظلم...109

خلاصه...114

خود آزمائی...114

درس 13: امر به معروف و نهی از منکر...115

مراتب امر به معروف و نهی از منکر...116

دعوت عملی...118

شرایط امر به معروف و نهی از منکر...119

خلاصه...120

خودآزمائی...121

درس 14: صبر...122

اقسام صبر...123

خلاصه...125

خودآزمائی...125

درس 15 : زهد...126

دو پرسش...128

پاسخ...129

پایه های زهد اسلامی....130

خلاصه...131

خودآزمائی...132

ص: 11

درس 16: حيا...133

حیا در قرآن...133

ارزش حیا در کلام معصومین علیهم السلام...134

انواع حياء...135

موانع حيا...136

1- از میان برداشتن حریم ها...136

2- ابراز نیاز در برابر مردم...137

3- زیاد سخن گفتن...137

4- شراب خواری...137

آثار حيا...137

1۔ محبت خداوند...137

2- عفت و پاکدامنی...138

3- پاک شدن گناهان...138

4- آثار دیگر شرم و حیا...138

پی آمدهای وقاحت و بی شرمی...139

خلاصه...139

خود آزمائی...140

درس 17: عفت و پاکدامنی...141

معنای عفت...141

جلوه های گوناگون عفت...141

در مقابل عفت...142

مصادیق آيات عفت...143

ارزش عفت براساس روایات...143

راه پیشگیری از بی عفتی...145

خلاصه...145

خودآزمائی...146

ص: 12

درس 18: دعا و نیایش...147

اهمیت دعا...147

آثار دعا و نیایش...149

1- آشنائی با معارف الهی...149

2- آرامش درونی...149

3- نجات ورهائی از مشکلات...150

4- تحصیل نعمت های الهی...151

5- منزلت نزد پروردگار...151

6- شفای درد و بیماری...152

7- دفع بلاها...152

8- بعد اجتماعی دعا...153

طرح یک سؤال...153

پاسخ...153

شرایط اجابت دعا...154

چه بخواهیم؟...155

خلاصه...156

خودآزمائی...157

درس 19: قدرت جسمی...158

سیری در روایات...159

خلاصه...161

خودآزمائی...161

درس 20: تواضع و فروتنی...162

معنای تواضع...162

اقسام تواضع...162

تواضع در قرآن و روایات...163

فرق بین تواضع و ذلت پذیری وتملق...166

ص: 13

خلاصه...166

خودآزمائی...167

درس 21 : حفظ زبان...168

خلاصه...172

خودآزمائی...172

درس 22: پرهیز از لغو...173

مقصود از لغو چیست؟...173

عوامل و زمینه های لغو...174

1- فراموشی یاد خدا و روز جزا...174

2- لذت جوئی دنیوی...175

3- همنشینی با بدان...175

روایات در مورد لغو...176

خلاصه...177

خودآزمائی...177

درس 23 : غیبت...178

غیبت چه مفهومی دارد؟...178

روایات در باب غیبت...179

طرح دو سوال...180

شنیدن غیبت...180

موارد جواز غیبت...181

خلاصه...182

خود آزمائی...182

درس 24 : تقيه...184

انواع تقيه...185

ص: 14

در چه مواردی تقیه جایز نیست؟...187

خلاصه...188

خود آزمائی...188

درس 25: دوری از نافرمانی خدا (دوری از گناه)...189

انواع گناه...191

الف - گناهان کبیره و صغیره...191

ب - گناهان بدنی و قلبی...191

آثار گناه...192

1- قساوت قلب...192

2- سلب توفیق...193

3- از دست دادن لطف و عنایت محبوب...193

4- آثار وضعی و تکوینی گناه...194

دوری از گناه در سیره مهدوی...194

خلاصه...195

خودآزمائی...196

درس 26: پرهیز از مال حرام...197

در فرمایشات امام مهدی عجل الله تعالی فرجه...199

خلاصه...201

خودآزمائی...202

درس 27: امانت داری...203

مهم ترین مصداق امانت در اسلام...204

خیانت (ضد امانت)...205

خلاصه...208

خودآزمائی...209

ص: 15

درس 28: استقامت...210

ثمرات استقامت...212

1- نزول بركات آسمانی، وفور نعمت...212

2- از بین رفتن ترس و خوف از دشمنان...212

3- نزول فرشتگان و بشارت به انسان های مومن و با استقامت...212

4- به دست آوردن سلامتی...213

5- بشارت بهشت...213

6- رسیدن به هدف...213

خلاصه...214

خود آزمائی...214

درس 29: نصیحت و خیرخواهی (موعظه)...215

نصیحت...215

موعظه...216

موعظه و نصیحت در احادیث معصومین علیهم السلام...216

دعوت به ارزش های اخلاقی و شرایط تأثير موعظه و نصیحت...218

موعظه و نصیحت در آموزه های مهدوی...219

خلاصه...219

خودآزمائی...220

درس 30: جهاد...221

قرآن و جهاد در راه خدا...221

روایات معصومین علیهم السلام، در مورد جهاد...223

جهاد و مجاهدان در آموزه های مهدوی...224

خلاصه...226

خودآزمائی...227

درس 31: انصاف...228

سیری در روایات...229

ص: 16

ثمره و نتیجه انصاف...230

انصاف در آموزه های مهدوی...232

خلاصه...232

خود آزمائی...233

درس 32: وقار...234

ارزش و اهمیت وقار...234

متانت و وقار در همه حال...236

وقار از مشخصات امام علیه السلام و یاران خاص آنان...237

خلاصه...238

خودآزمائی...239

درس 33: قناعت...240

ارزش و اهميت قناعت...241

ثمره و نتیجه قناعت...242

خلاصه...245

خودآزمائی...245

درس 34: توبه و بازگشت به سوی خدا...246

حقیقت توبه کامل...247

شرایط پذیرش توبه...248

توبه در آموزه های مهدوی علیه السلام...249

خلاصه...250

خودآزمائی...251

کتاب نامه...253

ص: 17

ص: 18

«بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلَاقِ»

برانگیخته شده ام تا کرامت ها و فضایل اخلاقی را تمام و کامل کنم.(1) مبنا و هدف رسالت انبیاء زنده کردن ارزش های انسانی و فضایل فطری و اخلاقی است. این ارزش ها زنده نمی شوند مگر در سایه توجه به مسائل فطری و گرایش های متعالی انسان تحت تربیت انبیاء علیهم السلام.

با این بیان اخلاق و ارزش ها و فضایل انسانی در برگیرنده تمام ابعاد وجودی انسان و تمام مسائل اجتماعی اوست. خانواده، مدرسه، بازار، محیط کار، فضای سیاسی، نظامی و حکومتی و.... هیچکدام نمی تواند خالی از فضایل و ارزشهای انسانی باشد.

با همه اعتبار و اهمیتی که مسائل اخلاقی در زندگی انسان دارد، عده ای از مدعیان علم و دانش و پیروان نظریه خود پرستی و لذت طلبی مدعی شده اند که نه تنها اخلاق مایه تکامل بشر نیست بلکه مانع تحقق آرزوها و سد راه کامیابی است. آنان عقیده دارند که مقررات اخلاقی یک سلسله دستورهای بی فایده و مهمل است و نتیجه ای جز تحديد شخصیت و سلب آزادی و تقليل لذائذ به بار نمی آورد.

یکی از دانشمندان غربی می گوید:

ندای غرائز را اجابت کن تا لذت و خوشی یابی و هیچ گونه مقاومت در مقابل آنها ابراز منما که مورث درد و رنج می شود و سایر مبادی اخلاق و آن چه از این گفته اند مشتی موهومات است و خالی از دلیل و برهان.(2)243

نیچه فیلسوف دیگری از غرب می گوید:

خود را باید خواست و خود را باید پرستید و ضعیف و ناتوان را باید رها کرد تا از بین برود و درد و رنج کاسته شود و ناتوان بر دوش توانا بار نباشد وسنگ راهش نشود.(3)

ص: 20

این گروه اصول اخلاقی و مقررات اجتماعی را به منزله مانع و سدی در راه پیشرفت تمایلات و استعدادهای فردی تلقی می کنند و عدم آزادی در ارضای خواهش ها و شهوات را مایه محدود ساختن پرورش شخصیت ها می پندارند.

متون ادعیه و زیارت های خاص حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه ارواحنا له الفدا، علاوه بر بعد زیارتی و دعائی مملو از تعلیمات و معارف الهی در بعد سازندگی اخلاقی و ارزش های انسانی است.

در این مجموعه سعی شده است بخشی از فضائل اخلاقی که در دعاها و زیارت ها و سخنان حضرت مهدی عجل الله فرجه ذکر شده به همراه مستندات قرآنی و روایی آن مطرح شود تا بتواند به عنوان زیباترین و مهمترین محور مسائل اخلاقی برای منتظران حضرت باشد.

در این راستا لطف و عنایت خداوند و یاری امام عصر علیه السلام توفیقی برای حقیر خواهد بود.

ص: 21

ص: 22

ص: 24

گروهی بر این باورند که اخلاق برای جامعه و رشد و تربیت معنوی آن لازم و ضروری است. اما بدون دخالت دین و جدای از تعلیمات مذهبی. اخلاق آن چیزی است که منافع انسان و لذائذ او را تامین می کند (اخلاق نفع طلبانه) در حالی که دین جلوی منافع مادی و لذت های بی حد و حصر را می گیرد.

مسلم است که شکوفائی مسائل فطری و استعدادهای انسانی بدون توجه به تعلیمات و حی و ست اهل بیت علیهم السلام امکان ندارد.

در متون اسلامی نظیر قرآن، روایات، ادعیه و زیارت ها به خصوص متون دعاها و زیارت های مربوط به حضرت مهدی علیه السلام و توقیعات حضرت به چهار نکته اساسی توجه شده که این نکات بیانگر ضرورت توجه به اخلاق از طریق مبانی معارفی اهل بیت علیه السلام و امام عصر عجل الله تعالی فرجه می باشد. عبارتند از:

1. اسوه و الگو بودن اهل بیت علیهم السلام

2. انس با امام عليه السلام

3. باز گرداندن امور به اهل بیت علیهم السلام

4. عهد و پیمان شیعه و بیعت آنان با امام عصر عجل الله تعالی فرجه

در این فصل با توجه به متون روایی و دعا و زیارت های امام عصر علیه السلام به این چهار نکته اشاره خواهد شد:

ص: 25

پناه و انس حضرت قرار دادی. کسانی که از اهل و فرزندان و شهر و دیار خود به خاطر امامشان بریده اند، تجارتشان را رها کرده اند و...(1)

آن یاران خاص از همه زندگی خویش در جهت انس با امام زمانشان و یاری او بریده اند و جز یاد او در خاطرشان نمی گذرد و جز او مونسی ندارند.

چه کنم آرزوی وصل تو از سر نرود***بنده جز خانه مولا در دیگر نرود

من ز داغ غم هجران رخت می سوزم***آتش عشق تو از این دل مضطر نرود(2)

قسم به خدا علم یافت نمی شود مگر از ناحيه اهل خانه ای که جبرئیل بر آنها نازل شده است.(1)43

و از امام مهدی عجل الله تعالی فرجه این عبارت زیبا به ما رسیده است که:

طَلَبُ الْمَعارِفِ مِنْ غَیْرِ طَرِیقِنا أَهلَ الْبَیْتِ مُساوِقٌ لاِنْکارِنا.

جستجوی دانش جز از طریق و راه ما اهل بیت علیهم السلام شما را به انکار ما می کشاند.(2)335

ریشه سخنان حقه و معارف عمیق فقط و فقط فرمایشات اهل بیت علیهم السلام است و ما موظفیم در همه مشکلات علمی و معارفی به آنها (بصورت مستقیم یا غیر مستقیم) مراجعه کنیم.

در سخنان دیگری امام مهدی عجل الله تعالی فرجه می فرمایند:

تقوای الهی پیشه کنید و تسلیم امر ما باشید و کارهایتان را به ما بسپارید، بر ماست که شما را از سرچشمه سیراب بیرون آوریم. چنان که بردن شما به سوی چشمه از ما بود. در مورد آن چه از شما پوشیده است در پی کشف آن نباشید. از راه راست به راه چپ منحرف نگردید و با مودت نسبت به ما حرکت مستقیم خود را بر آئینی روشن استوار سازید. من شما را نصیحت کردم و خداوند بر من و شما شاهد و گواه است...(3)

با این بیان برای رسیدن به معارف حقه و دریافت ارزش های اخلاقی و انسانی جز راه رفتن به خانه اهل بیت علیهم السلام و جز سپردن امور به آن ها راهی وجود ندارد.

از جهان دل به تو بستم به خدا مهدی جان***طالب وصل تو هستم به خدا مهدی جان

هر کجا یاد تو و ذکر تو و نام تو بود***بی تأمل بنشستم به خدا مهدی جان

ص: 29

تا که از فیض حضور تو شود دل روشن***دیده از غیر تو بستم به خدا مهدی جان

نرسد دست به دامان کسی تا برسد***نک به دامان تو دستم به خدا مهدی جان(1)

بیعت هم به معنای هم عهدی و عقد بستن بایکدیگر. بیعت کننده ملتزم شده و عهد محکم و پیمان استوار بسته به این که شخصی را که با وی بیعت نموده با جان و مال خود یاری کند و از هیچ چیزی از آن چه مربوط به او هست در راه یاری و نصرت او دریغ ننماید و جان و مال خود را در راه آن شخص نثار کند.(1)

آیات فراوان و متون دعاها و زیارت ها بیانگر عهد و پیمان و بیعت ما با خدا و پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام و امام زمان علیه السلام است.

در دعای عهد هر روز صبح می خوانیم:

اللّهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ لَهُ فِي صَبِيحَةِ يَوْمِي هذَا وَمَا عِشْتُ مِنْ أَيَّامِي عَهْداً وَعَقْداً وَبَيْعَةً لَهُ فِي عُنُقِي لَا أَحُولُ عَنْها وَلَا أَزُولُ أَبَداً... (2)

پروردگارا من در صبح همین روزم و تمام ایامی که در آن زندگی کنم با او تجدید عهد میکنم و عقد بیعت او بر گردن من است و هرگز از این عهد و بیعت برنگردم و تا ابد بر آن ثابت قدم باشم.

و در تعبیر دیگری از دعای عهد مختصر می خوانیم که این عهد و پیمان من تا روز قیامت است. و در یکی از دعاهای روز غدیر عرضه می داریم:

خداوندا از تو می خواهم به حقی که نزد آنان قرار دادی و به آن چه که به وسيله آن، آنها را بر جهانیان برتری دادی این روز را بر ما مبارک گردان که ما را در آن با وفا و به عهدت کرامت دادی آن عهدی که با ما بستی و میثاقی که در ارتباط با ولایت اولیاء خودت و دوری از دشمنان خود از ما گرفتی...(3)

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه در توقیعی می فرمایند:

وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعِنَا وَفِّقْهُمْ اللَّهِ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعِ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ ، لَمَّا تَأَخَّرَ عَنْهُمْ الْيَمَنِ بِلِقائِنا وَلَتَعَجَّلَت لَهُمْ السَّعَادَةَ

ص: 31

بِمُشاهَدَتِنا عَلَى حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدَقَهَا مِنْهُمْ بِنَا(1)

اگر چنانچه شیعیان ما - که خداوند توفيق طاعتشان دهد-در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند همدل می شدند، میمنت ملاقات ما از ایشان به تاخیر نمی افتاد و سعادت دیدار ما زودترنصیب آنان میگشت. دیداری بر مبنای شناختی راستین و صداقتی از آنان نسبت به ما.

ما هم پیمان با خدا و پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم ائمه علیهم السلام و امام زمانیم. آن کس که با امام عصرش پیمان بسته تمام وجود و اعمال و رفتارش باید همراه و هماهنگ با امام و عهدی باشد که با امام بسته است.

همه شب دیده به راه توام و منتظرم*** این بود عهد الستم به خدا مهدی جان

آشنا با تو شدم تا دلم آرام گرفت***عهد بیگانه شکستم به خدا مهدی جان(2)

پس چون اهل بیت اسوه و الگوی ما هستند و لازم الگو پذیری انس با امام عليه السلام است باید همه امور را به معصومین علیهم السلام و امام عصر عجل الله تعالی فرجه بازگردانیم زیرا با آنها عهد و پیمان بسته ایم. پس شناخت ما از ارزش های اخلاقی و عمل به آنها در سایه توجه به آن ها است.

معارف اهل بیت علیهم السلام به چهار نکته اساسی توجه شده است:

الف - اسوه و الگو بودن اهل بیت علهم السلام : پیامبر و اهل بیت (علیهم صلوات الله) اسوه و الگوی همه اهل ایمان و حضرت زهرا علیهاالسلام اسوة امام مهدی عج است.

ب - انس با امام علیه السلام: امام، انیس رفیق و مونير شفيق مؤمنان است.

ج - بازگرداندن امور به اهل بیت علیهم السلام: ریشه سخنان حقه و معارف عمیق فقط فرمایشات اهل بیت علیهم السلام است.

د - عهد و پیمان شیعه و بیعت آنان با اهل بیت علهم السلام : شیعه هم پیمان با خدا و پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و ائمه علیهم السلام و امام زمان خود است. آن کس که با امام زمانش پیمان بسته باید تمام وجود و اعمال و رفتارش همراه و هماهنگ با امام و عهدی باشد که با او بسته است.

ص: 34

ص: 36

به آن ها هم در واقع توجه به خداست.

با توجه به آیات مربوط به ذکر خدا، در روایات مختلف ثمرات فراوان دیگری را هم می توان مطرح کرد.

مهمترین آفت ذکر غفلت است. آن جا که دعا می کنیم: خداوندا ما را از ذاکرین قرار ده. در واقع از خدا می خواهیم که ما را از غافلين قرار ندهد.

بالاترین و مهمترین غفلت ها عبارتند از:

1. غفلت از عالم ذر و فراموشی پیمان با خدا(1) و پیمان با ولایت اهل بیت علیه السلام

2. غفلت از قیامت و شرایط و مواقف آن.(2)97

3. غفلت از ترفندها و دشمنی های شیطان.

4. غفلت از گذر عمر در بطالت و شقاوت.

5. غفلت از مرگ و موقتی بودن دنیا.

6. غفلت از دشمن و نقشه های آنان.

7. غفلت از تدبر در آیات الهی.(3)

8. غفلت عصر غیبت از حضور امام علیه السلام. و...

این غفلتها باعث بی خبری، به پوچی رسیدن در زندگی، بی توجهی به مسئولیت ها و ارزش های اخلاقی و دست زدن به هر جنایتی خواهد شد.

ناشنوای حقیقت دارند. می فرماید (آن ها مانند چهار پایان بلکه پست تراند و آن ها از غفلت زدگان اند.(1)

امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نامه ای بر علیه شلمغانی و کسانی که به دروغ ادعای نیابت خاصه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را کردند می فرماید:

آنان که از خدا بر گشتند و گمراهی بسیار دوری را پیمودند و زیانی آشکار نمودند.(2)

بازگشت از خدا و غفلت از او مهمترین عامل گمراهی و خسران انسان های غافل است.

غفلت از یاد خدا و عالم ذر، غفلت از قیامت، غفلت از ترفندهای شیطان، غفلت از گذر عمر، غفلت از مرگ، غفلت از دشمن، غفلت از تدبر درآیات، غفلت از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر غیبت

8- نتایج دوری از یاد خدا:

همنشینی با شیطان، خود فراموشی، دچار عذاب الهی شدن، دچار زندگی سخت و تنگ شدن، دچار سنگدلی شدن، خسران، پست تر از حیوان شدن.

دستگیره محکمی چنگ زده است و عاقبت همه کارها به سوی خداست.(1)

در شرح آیه، پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم فرمودند:

مقصود از (عروة الوثقی) دستگیره محکم در این آیه على علیه السلام و ائمه طاهرین هستند.(2)

و در آیه دیگری از قرآن می خوانیم:

بگو من نهی شده ام از این که معبودهایی را که شما غیر از خدا می خوانید بپرستم، و تنها در برابر پروردگار عالميان تسلیم باشم.(3)

و امام علی بن ابیطالب علیه السلام ایمان را بر چهار ركن استوار می دانند:

توکل به خدا، واگذار کردن کارها به خدا، راضی بودن به قضاء الهی، و تسلیم فرمان خدا بودن.(4)

تسلیم فرمان خدا بودن مقدمه رضا و توکل بر خدادر همه امور زندگی است.

و اساس و مقدمهء تسلیم، معرفت فطری خداوند و پذیرش این معرفت است که از جانب خود خداوند نصیب انسان می شود. در دعای زمان غیبت امام زمان علیه السلام می خوانیم:

اللّهُمَّ عَرِّفْني نَفْسَك فَاِنَّك انْ لَمْ تُعَرِّفْني نَفْسَك لَمْ اعْرِفْ رَسُولَك...(5)

خدایا، خود خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی رسولت را نمی شناسم....

و در ادامه خدایا رسولت را به من بشناسان که اگر رسولت را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت. خدایا حجت خودت را به من بشناسان که اگر حجت خود را به من نشناسانی گمراه خواهم شد.

ص: 47

در معرفت خدا و رسول و حجت او باید تسلیم همان معرفت فطری الهی بود.

و این همان حسن ایمانی است که در دعای رجبیه هم از خداوند طلب می کنیم.

در تسلیم فرمان خدا بودن مخصوصاً در عصر غیبت، در دعای دوران غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه از خدا می خواهیم:

خدایا ما را در امر غيبت و دوران ظهور حضرت صبور نگهدار تا تعجیل در آنچه را که تو به تأخیر انداخته ای و تأخیر آن چه را که تو پیش انداخته ای و کشف آن چه را که تو مستورش داشته ای و جستجو از آن چه تو پنهان کرده ای را دوست نداشته باشیم و درگیر با مقدرات تو نشویم و از چرایی و چگونگی آن جستجو نکنیم.(1)

امام عصر عجل الله تعالی فرجه در نامه ای به عثمان بن سعيد و فرزندش: بعد از این که حضرت عجل الله تعالی فرجه از مردم گله می کنند و آنها را به مقام امامت توجه می دهند، می فرمایند:

تبعیت از هوای نفس را رها کنند. و بازگردند به همان اساس و پایه ای که بر آن معتقد بودند. و در جستجوی چیزی که از آنها پوشیده است نباشند که گرفتار گناه می شوند. و اسرار الهي را آشکار نکنند که پشیمان خواهند شد و بدانند که حق با ما و در وجود ما است....(2)

در تمام موارد مخصوصاً در دوران حساس و مهم غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه آن چه مورد عنایت است تسلیم فرمان خدا بودن است.

مراجعه کنند می فرماید:

به خدای تو قسم این ها ایمان نمی آورند مگر این که تو را در مشاجرات و اختلافات بین خودشان حاکم قرار دهند و در وجود خودشان نسبت به آن چه که تو قضاوت میکنی، تنگی و دشواری و ملالی نیابند و بی چون و چرا تسلیم شوند.(1)

شرط ایمان تسلیم حکم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودن در همه قضاوت ها و اختلافات است.

شخصی به نام سدیر به حضرت امام باقر علیه السلام عرض می کند: من از بین گروهی از یاران شما می آیم که بعضی از آن ها از بعضی دیگر بیزاری می جویند، حضرت فرمودند:

چگونه این ممکن است در حالی که مردم به سه چیز تکلیف شده اند: معرفت و شناخت امامان علیهم السلام، تسلیم آنها بودن در چیزی که بر آنها وارد می شود، و باز گرداندن امور در اختلافات به آن ها.(2)

امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه «وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَهً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً ...»(3) - هر کس نیکی کسب کند بر نیکی او می افزائیم... می فرمایند:

مقصود از اقتراف تسلیم بودن در برابر ما اهل بیت علیهم السلام است. و صداقت و راستی نسبت به ما و این که ما را تکذیب نکنند.(4)

و امام علی علیه السلام در سفارشی به شیعیان می فرمایند:

تسلیم فرمان خدا و تسلیم فرمان ولى خدا باشید که در این صورت گمراه نخواهید شد.(5)

روحیه تسلیم در برابر اهل بیت علیهم السلام و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که در واقع به فرمان خدا و تسلیم بودن در برابر خداست، همه گرفتاری ها، درگیری ها، اختلافات جامعه

ص: 49

اسلامی، و همه انحرافات فردی را از بین خواهد برد.

در فرمایشات حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه و زیارت ها و ادعیه منسوب به حضرت به همین مسئله توجه شده است. به عنوان نمونه:

همان طور که امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در نامه به عثمان بن سعید اشاره فرمودند: مردم باید در تمام امور مراقب و تسلیم فرمان ها و راهنمائی های امام خود باشند.(1)

و امام حسن عسکری علیه السلام در دعای قنوت در مورد امام عصر عجل الله تعالی فرجه در بخشی از دعا عرضه می دارد:

خداوندا، ما را از کسانی قرار ده که با تمام وجودمان قیام به اجرای فرامین تو کنیم تا جائی که همه امکانات نافرمانی از ما محو شود.

خداوندا هواهای نفسانی ما را نابود کن که آن هواها مشاور وجود ما نباشند. و به ما قدم گذاشتن به جای قدم های پیامبران صلی الله علیه و آله و سلم و آل او علیهم السلام وملحق شدن (و تسلیم آنها بودن) عطا کن، تا این که پرچم های دین بلندی و رفعت پیدا کند.(2)

بر اساس دعاها و فرامین امام مهدی عجل الله تعالی فرجه وظیفه ما تسلیم در برابر خدا و ائمه و در برابر خواست و اراده الهي چون و چرا نکردن است.

4- اساس و مقدمه تسلیم، معرفت فطری خداوند و پذیرش این معرفی است.

5- تسلیم بودن در عصر غیبت به معنای آن است که به آن چه خدا خواسته تسلیم باشند. و در مورد ظهور چون و چرا نکنند و تسلیم فرمان امام باشند.

6- لازمه ایمان کامل، تسلیم فرمان و حکم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امامان علیهم السلام و در تمام امور مراقب و تسلیم فرمان های امام خود بودن است.

دست و پای آنها را از غل و زنجیر های بردگی هوی ها و شهوات آزاد کند و به فضای لایتناهای عبودیت خدا ببرد.(1)

انسان از بند محدودیت های جهان مادی خلاص شود و به سوی کمال لايتناهی یعنی بندگی خدای قادر مطلق پرواز کند.

در مسیر این عبودیت: نماز، حج، جهاد، عدالت طلبی، خضوع، آزادی خواهی، همه وسيله آزادی تا رسیدن به قرب الهی و رضوان خدا هستند.

قرآن در بحث خلقت انسان و جن می فرماید:

من جن و انس را نیافریدم مگر برای عبادت.(2)

و در سوره حمد می خوانیم:

و تنها تو را می پرستیم و تنها از تو طلب یاری داریم.

و در آیه 21 سوره بقره فرمان عبودیت خدا را مطرح می فرماید:

ای مردم، پروردگار خویش را پرستش کنید، آن کس که شما و کسانی را که پیش از شما بودند آفريد ..

در روایت هم بسیار به بحث عبادت و بندگی خدا تاکید شده است از جمله: الف: پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

برترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد آن را در آغوش گیرد و با قلبش محبت آن را داشته باشد و با جسم خود همراه با عبادت باشد. با این شرایط است که برای این بنده مهم نیست که زندگیش با سختی یا با راحتی بگذرد.(3)

ب: در حدیث معراج، خداوند به پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم خطاب می فرماید:

ای احمد صلی الله علیه و آله و سلم آیا می دانی بنده چگونه عابد میشود؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عرض کند: خیر ای پروردگارم، خداوند می فرماید: زمانی بنده به مقام عبودیت و بندگی می رسد که در او هفت خصلت باشد:

ص: 53

1- تقوایی که او را از کارهای حرام باز دارد.

2- سکوتی که او را از آنچه قصد او نیست حفظ کند.

3- خوفی که هر روز بر گریه او در برابر خدا بیفزاید.

4- و حیائی که از من در خلوت ها شرم داشته باشد.

5- و خوردنی در حد نیاز.

6- و دشمنی با دنیا پرستی بخاطر بغض من نسبت به آن.

7- و دوستی با نیکان بخاطر محبت من نسبت به آن ها.(1)

ج: در مورد برترین عبادت ها روایات فراوانی مطرح شده که معنا و مفهوم واقعی عبادت و موضع گیری اسلام را در مورد عبادت بیان می کند از جمله:

برترین عبادت طلب علم در راه خدا و تواضع در برابر اوست.(2)

خدا به چیزی برتر از اداء حق مؤمن عبادت نشده است.(3)

چشم پوشیدن از آن چه خدا حرام کرده است برترین عبادت است.(4)

2 - اما رابطه عبودیت و آزادی انسان چیست؟

مهم اینست که بدانیم، آزادی هدف است یا وسیله؟ و اگر وسیله است، برای چه و کدام هدف؟ مسلماً آزادی به مفهوم مطلق رهائی کامل از هر قید و بندی در مورد انسان مفهومی ندارد. در هر نظام اجتماعی انسان تابع یک سلسله مقررات و قید و بندهای قانونی و اجتماعی است. و از طرف دیگر، آزادی هدف اصلی نیست، بلکه وسیله ای است برای راحت تر رسیدن به اهدافی که هر بینش و هر مکتب برای رساندن انسان به سعادت در نظر می گیرد. بنابراین تعریف آزادی در هر مکتبی با هدف های آن مکتب قابل بیان و تعریف است.

در تعریف اسلام از انسان، به عنوان خلیفه خدا در زمین، امانتدار الهی، موجود مسئولیت پذیر، مسجود فرشتگان، هدف از خلقت او بندگی خدا و قرب الهی است. و

ص: 54

هر آنچه که در مسیر تا رسیدن به آن هدف ملکوتی، مانع از حرکت انسان شود ضد آزادی است، و بردگی طاغوت.

امام على علیه السلام می فرماید:

بنده شهوات خوارتر از برده است.(1)

و در سخن دیگری می فرماید:

بردگان سه دسته اند، بندگان برده، بندگان شهوات، و بندگان طمع.(2)

در واقع بندگی شهوات، شکم، قدرت، و... ضد آزادی بشر به معنا و مفهوم اسلامی آن است، شهوت، قدرت طلبی، رفاه طلبی، ثروت اندوزی، ظلم و استکبار و ... همه و همه سد راه انسان تا رسیدن به مقصد (قرب الهی) هستند. و انسان آزاده از این قید و بندها رهیده تا به سوی هدف آزادانه به پرواز در آید. (بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم)

در این مقام بالاترین مراتب بندگی و عبودیت حق، و در نتیجه حریت و آزادگی از آن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ائمه اطهار علیهم السلام و امام زمان ارواحنافداه است.

در مورد پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله و سلم در هر نمازی می خوانیم (وأَشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ ورَسولُهُ)

و امام صادق علیه السلام در ادامه حدیث مفصلی می فرمایند:

... با عبادت ما خداوند عبادت می شود و اگر ما نبودیم خداوند بهمعنای حقیقی عبادت نمی شد...(3)

و نزدیک به همین مضمون از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمودند:

با عبادت ما خداوند عبادت شده و بوسیله ما خداوند شناخته می شود...(4)

امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نامه ای بر علیه غلو کنندگان در حق ائمه علیهم السلام می فرماید:

ص: 55

من و تمامی پدرانم از پیشینیان، آدم عليه السلام ونوح و ابراهیم و موسی علیه السلام ودیگر پیامبران و از آخرین آن ها، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرستاده خدا و علی بن ابیطالب و دیگر امامانی که پیش از من آمده و رفته اند، که درود خدا بر همگی آنان باد، همه تا این زمان که من هستم و تا پایان دوران من بندگان خدا می باشند.(1)

در دعای مربوط به امام زمان عليه السلام از امام رضا علیه السلام در قنوت نماز جمعه (اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ... در ادامه دعا می خوانیم یَعْبُدُکَ لاَ یُشْرِکُ بِکَ شَیْئاً - تو را عبادت می کند و برای تو چیزی را شریک قرار نمی دهد.(2)

و امام موسی بن جعفر علیه السلام در مورد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرماید:

پدرم فدای آن که شبش را با مراقبت ستارگان و در حال رکوع و سجود می گذراند.(3)

و در پایان آيه 55 نور که وعده الهی برای تحقق ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است می فرماید:

... اینان مرا عبادت می کنند. و در برابر من شریکی قائل نیستند و این هدف، همان هدف از خلقت انسان است. که در دنیا مصداق پیدا می کند.

مطرح است.

4- انسان ذاتاً بنده خلق شده چون در تمام وجودش معلق و در بند غیر است، اگر بندهء خدا نباشد بندهء طاغوت و غیر خدا است.

5- دین هم آمده است تا بند بندگی بندگان را از گردن انسانها بردارد و به بندگی خدا که عین آزادگی است ببرد.

6- عبادت در اسلام هم به معنای آن است که تمام زندگی انسان بر مبنای فرمان خدا اداره شود.

7- مدیریت زندگی مادی و معنوی براساس فرمان خدا و دین (کار و تلاش و تأمین معیشت و ارضای صحیح غرایز و طلب علم. و خدمت به مردم و...) همه و همه عین عبادت است.

8- رابطة عبودیت و آزادی چیست؟

آزادی در هیچ جای دنیا به معنای رهابودن از هر قیدوبندی نیست، آزادی هدف نیست وسیله است. قید و بندهای رسیدن انسان به هدف را برداشتن.

اگر هدف از آزادی قرب الهی است. گناه آزاد نیست چون مانع رشد انسان و قرب الهی می شود.

9- بندگی شهوات، شکم، قدرت و... ضد آزادی بشر به معنا و مفهوم اسلامی آن است. و این ها سد راه انسان تا رسیدن به مقام قرب الهی هستند.

10 - افتخار بزرگ انبیا و اولیاء بندگی و عبودیت خدا است و با عبودیت آنها است که خداوند عبادت می شود.

11- هدف از خلقت انسان که در قیام جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تحقق کامل پیدا می کند، عبودیت خدا است.

ص: 57

و در دعای زمان غیبت امام زمان علیه السلام از خداوند در خواست می کنیم که:

در طول غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه یقین ما را نسبت به حضرت از ما سلب نکن و... ما را در اطاعت و متابعت او ثابت قدم بدار... و ما را در شرایطی قرار ده که شک و تردید و ریبه و نقض عهد و تکذیب نسبت به این شرایط در ما به وجود نیاید...(1)

در این دعاها و در خواست ها یکی از مهمترین دعاها صدق نیت و ثابت قدم بودن در آن و عدم شک و ریبه و ریا در آن است.

در موضوع صدق نیت، روایات فراوانی از اهل بیت علیهم السلام رسیده که نشانه اهمیت مسئله از نظر اسلام است. به عنوان نمونه:

1-امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه «... لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً - تا شما را بیازمایند که کدامتان بهتر عمل می کنید.»(2) فرمودند:

احسن عمل به معنای کثرت عمل نیست، بلکه به این معنا است که کدامتان عمل شما به صواب نزدیکتر است.؟ و صواب در عمل عبارتست از خشیت خدا و نیت صادق و نیکی...(3)

2. در یکی از دعاهای ماه رمضان می خوانیم:

اللّهُمّ إنّی أسأَلُکَ..... وَ النِّيَّةَ الصَّادِقَةَ وَ صِدْقَ اللِّسَانِ وَ الْوَجَلَ مِنْكَ وَ الرَّجَاءَ لَكَ.(4)

خداوندا از تو طلب می کنم... نیت صادق، و صداقت در زبان، و خوف از تو، و امیدوار بودن به تو را.

3. امام موسی بن جعفر علیه السلام می فرمایند:

این چنین است که دین استوار و پا برجا نمی شود مگر به وسیله

ص: 60

نیت راستین. و نیت صادق تثبیت نمی گردد مگر به وسيله عقل.(1)

4. امام علی بن ابیطالب علیه السلام می فرمایند:

خالص نگه داشتن نیت از فساد برای عاملان آن از طول کوشش و تلاش شدیدتر است.(2)

5. و از امام صادق علیه السلام روایت شده که:

صاحب نیت صادق، صاحب قلب سلیم است. زیرا سلامتی قلب از شبهات گوناگون با خالص گردانیدن نیت در همه کارها است، و خداوند فرموده است «يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»(3) روزی که نه مال و نه فرزندان نفعی برای انسان ندارند جز این که هر کسی قلب سلیم را برای خدا بیاورد.(4)

براساس این روایات و متون دیگر اسلامی صدق نیت داشتن هدف و مقصد راستین در جهت رضای خدا و کار را خالصانه برای تقرب به خدا انجام دادن است و این جهت است که به نیت و اعمال انسان ارزش واقعی می دهد.

قرآن می فرماید:

ای کسانی که ایمان آوردید صدقات خود را با منت گذاشتن و آزار رسانیدن به گیرنده باطل نکنید. مانند کسی که مالش را برای خود نمائی به مردم انفاق میکند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد. و مثل ریاکار مانند سنگ صافی است که بر آن خاکی بوده و باران سختی بدان رسیده، آن را صاف بر جای گذاشته، اینان توانائی بهره برداری از آن چه فراهم آورده اند ندارند..(1)

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

هر ریائی شرک است و جز این نیست هر که برای مردم کار کند ثوابش به عهده مردم است و هر که برای خدا کار کند ثوابش بر خداست.(2)

و على علیه السلام فرموده اند:

ریاکار و خود نما را سه نشانه است: هنگامی که در برابر مردم باشد نشاط به عبادت دارد و چون تنها باشد کسل و تنبل است و دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند و به او آفرین گویند.(3)

توجه به ایننکته که هیچ قدرتی جز قدرت خداوند بر هستی حاکم نیست و هیچ معبودی جز او شایسته پرستش نیست و این که تمام هستی و وجود ما به عنایت او است ما را از ریا دور می کند.

شنواندن به دیگران) می گویند. سُمعه مانند ریا آثار منفی خود را خواهد داشت.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

نگهداری کار از انجام آن دشوارتر است. به ایشان عرض شد، چگونه؟ فرمود: شخصی صله رحمی انجام می دهد و برای خدا انفاق میکند و در این کار مقصودی غیر از خدا ندارد پس پاداش پنهان بودن آن کار برایش ثبت می شود، سپس نزد مردم از آن عمل یاد می کند، در نتیجه پاداشی که نوشته شده بود محو می گردد.(1)

ولی در حضور مردم این کارها را انجام دهد. چنین شخصی گرچه در زمره کافران محسوب نمی شود. اما با ایشان قرابت و همانندی زیادی دارد.

2 - برخی در عبادت های واجب خود دچار ریا نمی شوند، اما در انجام عبادت های مستحبی مرتکب آن می گردند مثل این که در خلوت و تنهائی نمازهای نافله ونماز شب را به جا نیاورد ولی وقتی در میان مردم است به انجام آن ها احساس رغبت کند. این قسم ریا در واقع همان مصداق شرک خفی است.

3-گروهی دیگر در وصف عبادت دچار ریا می شوند نه در اصل آن مثل این که شخصی در حضور مردم و به قصد جلب توجه به آنان رکوع و سجود و دیگر افعال نماز را بهتر و زیباتر به جا آورد یا پس از گریه بر ائمه علیهم السلام اشک خود را پاک نکند. این قسم ریا هم گناه است و عبادت را فاسد می نماید.

و در دعای عصر غیبت این چنین از خداوند طلب می کنیم: (خداوندا بر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و پدرانش علیهم السلام، پیشوایان پاکیزه و بر شیعیان برگزیده شان درود بفرست و آنان را به برترین آرزوهایشان برسان و ما را از هرگونه شک و شبهه و ریا و شهرت طلبی خالص گردان تا منظوری جز تو نداشته باشیم و غیر از رضای تو چیزی را نخواهیم)(1)

خلاصه:

1- نیت عبارت است از قصد و تصمیم که آدمی برای انجام عملی در باطن خویش اتخاذ می کند و بر طبق آن عمل نماید.

2- هر عملی علاوه بر حسن فعلی (درستی عمل)، باید دارای محسن فاعلى (حسن نیت - نیت خالص) باشد.

3- درآیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام و در دعای امام زمان علیه السلام به صدق نیت اهمیت فراوان داده شده است.

4- براساس این متون، صدق نیت عبارت است از: داشتن هدف و مقصد راستین در جهت رضای خدا و کار را خالصانه برای تقرب به خدا انجام دادن.

5- ریا به مفهوم خودنمائی و نشان دادن اعمال خوب خود به مردم جهت حفظ آبرو و یا کسب اعتبار و یا رسیدن به مطامع دنیوی است. و در حد شرک به خدا اما شرک خفی است.

6- ریا از جمله گناهان کبیره و گناه قلبی است.

7- سمعه، (به معنای شنواندن به دیگران). ممکن است کاری خالصانه برای خدا انجام بپذیرد ولی پس از مدتی، شخص با اظهار نمودن و آشکار ساختن آن و بیان آن برای مردم آن را ضایع کند.

8- اقسام ریا: گاهی ریا در اصل ایمان است. و گاهی در عبادت که هر دو شرک خفی است. و زمانی را در مباحات و یا پنهان داشتن کاستی ها است که اشکالی ندارد.

ص: 65

انسان یا اسباب و علل طبیعی و ارجاع اصالت و استقلال به خداوند است.(1)

قرآن کریم خطاب به پیامبر عظیم الشأن اسلام می فرمایند:

وَ شاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اَللّهِ إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلْمُتَوَکِّلِینَ.(2)

در کارها با آنها مشورت کن. پس هرگاه تصمیم خود را گرفتی به خدا توکل کن که خدا متوکلان را دوست دارد.

همه پیامبران الهی در برخورد با مشکلات در راه هدایت امت خویش به خدا توکل می کردند.

قرآن از قول حضرت شعیب علیه السلام نقل می کنند:

وَمَا تَوْفِيقِي إِلاَّ بِاللهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ و إلَيْهِ أُنِيبُ(3)

اگر انسان بر خدا توکل نداشته باشد، در برخورد با مشکلات، درونی آکنده از اضطراب،نگرانی و دلهره خواهد داشت.

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

خداوند به داوود علیه السلام وحی کرد:

هر بنده ای از بندگانم به جای پناه بردن به دیگری با نیت خالص به من پناه آورد، از کارش چاره جوئی می کنم، گرچه همه آسمان ها و زمین و هر چه در آنهاست عليه او توطئه کنند.(4)

و امام موسی بن جعفر علیه السلام در شرح آیه «و مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اَللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»(5)- هر که بر خدا توکل کند او را بس است؛ فرمودند:

توکل بر خدا درجاتی دارد. یکی از آنها آن که در کار خود بر او توكل

ص: 68

کنی و هر چه با تو کند راضی باشی و بدانی که در خیرخواهی تو کوتاهی نکند و بدانی که اختیار با اوست. پس توكل كن به خدا به واگذاری همه امور به وی و به او در آن و غیر آن اعتماد داشته باشد.(1)

لازمه موفقیت در کارها و عدم یأس و نومیدی توکل به خداست.

کردند، اینان امیدوار و منتظر رحمت خدا هستند.(1)

امام صادق علیه السلام فرمودند:

فرد با ایمان مؤمن نیست مگر آن که در خوف و رجاء زندگی کند. و در حالت خوف و رجاء نیست مگر کسی که طبق آن چه از آن می ترسد و بدان امید دارد کار و کوشش نماید.(2)

مقام رجاء و امید، مقام انس با خدا و محبت به او، در عین حال موجب استمرار و دوام کوشش و مواظبت بر طاعت و حسن اخلاق در تمامی احوال می گردد. و از اثرات آن لذت بردن از طول عبادت و متنعم شدن به مناجات و مأيوس نشدن از رحمت خداوند در هر حال است.

انسان های متواضع (مُخبتین) مطرح می شود. گاهی هم وَجَل، بیم از ترک خدمت به محبوب است.

(رهب = رهبه) خوف از کوتاهی برابر خدا است. (راهب یا ترسا) کسی که در این مقام از بیم است.

در تمامی این معانی، ترس و بیم و هراس بخاطر مسئولیت هائی است که بر دوش انسان است و شاید انسان در برابر عظمت حق و مقام او کوتاهی کرده است و این حالت ها بوجود نمی آید مگر در سایه معرفت حقیقی به خدا.

از امام معصوم عليه السلام نقل شده:

کسی که شناخت و معرفت بیشتری نسبت به خدا داشته باشد از او بیمناک تر است.(1)

در مورد یاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می خوانیم: (رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ لُیُوت بِالنَّهَار)

راهبان و ترسایان شب و شیران روزند. شب ها را خواب ندارند و در مناجات و خوف از خدا مانند زنبوران عسل در کندوها زمزمه و مناجات شبانه دارند.(2)

و از صفات امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) (مُهَذبُ الْخائِفُ) است. یعنی انسان پاکیزه بیمناک و هراسان از عظمت خدا.(3)

خدا وند به يعقوب می فرمود: (آیا می دانی به چه جهت میان تو و یوسف علیه السلام جدائی انداختیم؟ برای این که تو چنین گفتی، من ترس آن دارم که گرگ ها یوسف را بدرند و شما از او غفلت ورزید. چرا از گرگ ترسیدی ولی به حفظ من امید نداشتی؟ و چرا به غفلت برادرانش نظر کردی ولی به حفظ و پاسداری من از او توجه نکردی؟(1)

و خداوند در قرآن می فرمایند:

ای پیامبر بگو، ای بندگانی که بر نفس های خویش زیاده روی نموده اید هرگز از رحمت خدا نومید نشوید، البته خدا همه گناهان شما را خواهد بخشید که او بسیار آمرزنده و مهربان است.(2)

امام سجاد علیه السلام در مناجات الراجين (مناجات امیدواران) به خداوند عرضه می دارد:

ای خدائی که هرگاه بنده ای از او سؤال کند عطا خواهد کرد و هرگاه امیدی به او داشته باشد به امیدش می رساند... خدایا آن کیست که به امید عطای تو به درگاهت فرود آمد و محرومش ساختی؟ آیا نیکو است که من از درگاه تو محروم برگردم در صورتی که من مولائی که به لطف و احسان معروف باشد جز تو نمی شناسم. و چگونه به غیر تو امید داشته باشم در صورتی که هر خیر و نیکی به دست تو است. و چگونه آرزومند جز تو باشم در حالی که ملک آفرینش و حکم و فرمان بر خلق مخصوص توست. آیا از تو قطع امید کنم در صورتی که از تو درخواست نکرده از فضل و کرمت به من احسان ها کردی.(3)

در آیه 16 سوره سجده می خوانیم «یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً» (نه از غضب و عذاب او ایمن می شوند و نه از رحمتش مأیوس می گردند. خوف و رجاء وبیم و امید را با هم دارند.)

توازن این بیم و امید ضامن کمال و پیشروی آن ها در راه خداست. چرا که غلبه

ص: 74

خوف بر امید، انسان را به یاس و سستی می کشاند، و غلبه رجاء و طمع انسان را به غرور و غفلت وا می دارد. امام صادق علیه السلام می فرماید:

سزاوار است بندهء مؤمن آن چنان از خدا بترسد که گویی در کنار دوزخ قرار گرفته و مشرف بر آتش است و آن چنان به او امیدوار باشد که گوئی اهل بهشت است.(1)

و در راه امید به رحمت خدا با امام عصر عجل الله تعالی فرجه در دعای قنوت حضرت همنوا شویم:

اَللَّهُمَّ مَنْ کَانَ أَصْبَحَ وَ ثِقَتُهُ وَ رَجَاؤُهُ غَیْرُکَ فَأَنْتَ ثِقَتِی وَ رَجَائِی فِی اَلْأُمُورِ کُلِّهَا یَا أَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَرْحَمَ مَنِ اُسْتُرْحِمَ اِرْحَمْ ضَعْفِی وَ قِلَّهَ حِیلَتِی.(2)

خداوندا چه کسی صبح می کند در حالی که اطمینان و امید او غیر از تو باشد؟ خدایا تو مورد اطمینان من و امید من در تمام کارهایم هستی، ای بخشنده ترین کسی که مورد درخواست هستی و ای مهربان ترین کسی که از او درخواست رحمت می شود. به ضعف من و کمی چاره اندیشی من رحم کن.

4- خوف به معنای ترس و بیم از عظمت حق، برخلاف جبن که ترس ناشی از آگاهی از مقام، و احساس سنگینی وظیفه بندگی در برابر خداوند است.

5- در قرآن واژه های دیگری هم به معنای نزدیک به خوف آمده است. از جمله (خشیت) (شفق) (وجل) (رهبه)

6- در مورد یاران حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می خوانیم (راهبان شب و شیران روزند. رُهْبان ٌ بَاللَّيْلِ وُلُيُوث ٌ بِالنَّهارِ)

7- مرز بین خوف و رجا به این معنا است که انسان امیدوار به رحمت خدا، امیدش از دیگران کم می شود. اما در عین حال خائف از نتیجه اعمال خود در برابر عظمت خدا است.

8- در متون اسلامی سفارش شده ایم که همیشه در برابر خداوند بین خوف و رجا (بیم و امید) باشیم. همان طور که در دعاهای ائمه علیهم السلام و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مشاهده می کنیم.

هماهنگی با همه ذرات عالم است. چراکه جهان محراب وسیعی است که همه کائنات در آن به تسبیح و عبادت و سجود در برابر او مشغولند. سُبْحانَ اللهِ، وَ الْحَمْدُ لِلهِ، وَ لا إلهَ إلاّ اللهُ، وَ اللهُ أکْبَرُ.

مرز میان اسلام و کفر ترک عمدی نماز است. چگونه مدعی مسلمانی است آن که رابطه خود با خدا را بریده و از نماز روی گردان است، رسول خدا فرمود:

مَنْ تَرَکَ اَلصَّلاَهَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ کَفَرَ...

هر که عمداً نماز را ترک کند کفر ورزیده است.(1)

نماز باریابی به محضر قدس ربوبی است و معراج مؤمن.

هر که ولایت ما را نداشته باشد و به ولایت ما گردن ننهد خداوند عملی از او را بالا نمی برد و نمی پذیرد.

و در دعای ندبه می خوانیم:

وَ اجْعَلْ صَلَاتَنَا بِهِ مَقْبُولَةً.

خدایا نمازمان را به وجود مقدس امام عصر عجل الله تعالی فرجه مورد قبول قرار ده.

در محتوای قرائت و اذکار نماز هم مسئله ولایت مورد توجه و عنایت قرار گرفته است؛ لذا امام صراط مستقیم الهی است.(1) و ما هر روز در آن راه بودن را از خداوند طلب می کنیم.

و پیامبر عظیم الشان اسلام در روز غدیر سوره حمد را ضمن خطبه آن روز قرائت فرمودند، و سپس به مردم خطاب کردند: (ای مردم، هان به خدا سوگند این سوره درباره من نازل شده و شامل امامان می باشد و به آنان اختصاص دارد.)(2)

در تشهد نماز، شهادت به رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و درود و صلوات بر آل اوست، و در سلام نماز هم همین توجه و عنایت وجود دارد. سراسر نماز توحید است و توجه به ولایت معصومین علیهم السلام.

است.

آنکه دزدی کند و نماز بخواند و یا هر کار خیر دیگری انجام دهد از او قابل قبول نیست.

آن که حق مردم را بخورد و به مردم ستم نماید و به نماز بایستد، نمازش مردود است.

کسی به دیگری تهمت بزند، غیبت کند، چشم ناپاک به نوامیس مسلمین داشته باشد، نماز او قابل قبول نیست و آن کس که شراب بخورد تا 40 روز نماز او مورد قبول واقع نمی شود.

جوانی که به نماز توجه دارد و اهل عبادت است، دست به دزدی و خیانت به مردم نمی زند. با چشمانی پاک در جامعه حضور می یابد، اهل ربا و رشوه و چاپلوسی نخواهد بود. و نسبت به پدر و مادر خود حقشان را مراعات می کند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

فرزندی که از روی خشم به پدر و مادر خود نگاه کند - هر چند والدین در حق او ظلم کرده باشند - نمازش از سوی خدا پذیرفته نیست.(1)

پس آغاز تا انجام نماز در کلاس ارزش های انسانی و فضایل اخلاقی است.

آمیخته به حرام می کند و زندگی از مسیر الهی بیرون می رود.

هیچ چیزی بالاتر و برتر از نماز، بينی شیطان را به خاک نمی مالد.

پس نماز را به پا دارید و بینی شیطان را به خاک بمالید.(1)

و چه زیباست که در زیارت آل یس خطاب به حضرت عجل الله تعالی فرجه عرضه می داریم:

السَّلامُ عَلَيْكَ حِينَ تُصَلِّي وَ تَقْنُتُ السَّلامُ عَلَيْكَ حِينَ تَرْكَعُ وَ تَسْجُدُ...(2)

سلام بر تو آن گاه که در حال نماز و نیایش و قنوتی. درود و سلام در حال رکوع تو و سجده تو...

پس جامعه شیعه مهدی عجل الله تعالی فرجه جامعه نماز است.

خانواده شیعه مهدی عجل الله تعالی فرجهخانواده نماز و نیایش است. نمی توان خود را یاور امام علیه السلام دانست اما نسبت به نماز بی توجه بود.

زکات آمده است.

و-بعد زندگی مهدوی: اولین مشخصه جامعه مهدوی اقامه نماز است.

يقين، بزرگترین عامل مؤثر در بازداشتن مردم از گناه و واداشتن آنان به اطاعت اوامر الهی است. و مخصوصاً یقین به معاد و قیامت باعث سازندگی معنوی و جلوگیری از بسیاری از جرم ها و جنایت ها و رذیلت های اخلاقی در بین انسان ها می شود.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:

علامت مؤمن شش چیز است: اول یقین به خدا داشته باشد که او حق است و به او ایمان بیاورد. دوم یقین کند که مرگ حق است و به آن توجه کند. و سوم یقین کند که قیامت حق است و از رسوائی در آن بهراسد. و چهارم یقین کند که بهشت حق است و مشتاق آن باشد. و پنجم یقین کند که آتش جهنم حق است و سعی کند از آن نجات یابد. و ششم یقین پیدا کند که حساب قیامت حق است، قبل از آن به حساب کار خود برسد.(1)

وعلى علیه السلام در خطبه صفات متقین می فرمایند:

متقین آن چنان یقینی دارند که گویا بهشت را می بینند و در آن متنعمند، و جهنم را آن چنان می بینند که گویا در آن معبند.(2)

آیا به زنده شدن مردگان از ناحیه من ایمان نداری؟ گفت بلی ایمان دارم اما می خواهم اطمینان خاطر پیدا کنم.(1)

از این جمله حضرت ابراهیم علیه السلام استفاده می شود که یقین و اطمینان خاطر هر دو در یک مرحله از روان انسان است و به تعبیر امام رضا علیه السلام:

ابراهيم علیه السلام می خواست بر یقین او افزوده شود.(2)

«إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِینِ»

رسیدن و چشیدن آتش جهنم یقینی و حتمی است.

مرتبه حق الیقین عالی ترین مراتب یقین برای انسان مؤمن است.

يقين ما به قیام رسول تو صلی الله علیه و آله و سلم، و آن چه بر او از وحی و تنزیل کتاب آسمانی تو آمد، چنین یقینی هم بوجود امام غایب ثابت و کامل باشد. پس تو ای خدا دل های ما را در ایمان به او قوت يقين عطا فرما...(1)

یقین در سه مرتبه : عِلمُ اليَقين، عَينُ اليَقين و حَقُّ الیَقین، یکی از پایه های اساسی رشد فضایل اخلاقی در انسان است. همان طور که در آیات و روایات و در دعاها مطرح شده و همه باید طالب آن باشیم.

- حق همیشه مفید و سودمند است همچون آب زلال که مایه حیات است اما باطل بیهوده و بی فایده است.

- باطل همیشه مستكبر بالانشین پر سر و صدا ولی تو خالی است. اما حق متواضع، کم سر و صدا، اهل عمل و پر محتوا و سنگین وزن است.

-حق همیشه متکی به نفس است، اما باطل از آبروی حق مدد میگیرد و سعی می کند خود را به لباس او در آورد و از حیثیت او استفاده کند.

- تاریخ بشر مشحون است از مبارزه حق و باطل، و این مبارزه، پیکار موقت و موضعی نیست، و تا قیام امام زمان عجل الله تعالی فرجه به عنوان بالاترین و برترین محور حق در هستی ادامه خواهد یافت و به پیروزی نهائی حق می انجامد.

قرآن در مورد دیگر می فرماید:

«بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَي الْباطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ»(1)

حق را بر باطل می اندازیم و مغز باطل را به وسیله حق متلاشی می کنیم پس باطل از بین رفتنی است.

حق همچون طوفان می آید و باطل را از درون متلاشی و خرد و خمیر می کند.

و در آیه ای دیگر:

«وَقُلْ جآءَ الْحَقّ ُوَ زَهَقَ الْباطِلُ »(2)

و بگو حق آمد و باطل نابود شد که همانا باطل محو شدنی و سزاوار نابودی است.

از امام باقر علیه السلام در مورد این آیه نقل شده که فرمودند:

هرگاه قائم علیه السلام به پا خیزد دولت باطل از بین می رود و زایل می گردد.(3)

با شناخت حق اگر کسی در مسیر حق نباشد و از آن تبعیت و دفاع نکند در مسیر

ص: 93

باطل است.

جوان شیعه به عنوان منتظر ظهور حق در تمام دوران انتظار هم دعوت به حق می کند و هم تبعیت از آن، و در آرزوی تشکیل دولت کریمه در سایه پیروزی حق و پیروزی امام عصر عجل الله تعالی فرجه است.

در زیارت آل یس، ابراز می داریم:

فَالْحَقُّ مَا رَضِیتُمُوهُ وَ الْبَاطِلُ مَا سَخِطْتُمُوهُ.(1)

حق آن است که شما از آن راضی باشید، و باطل آن است که شما بر آن خشم داشته باشید.

امام عصر عجل الله تعالی فرجه در نامه به عثمان بن سعید (در قسمتی از نامه) می فرماید:

وَ لْيَعْلَمُوا أَنَّ الْحَقَّ مَعَنَا وَ فِينَا لَا يَقُولُ ذَلِكَ سِوَانَا إِلَّا كَذَّابٌ مُفْتَرٍ(2)

و باید بدانید که حق با ما و در محور وجود ما است، هیچ کس جز انسان هایی دروغگوی افترا زننده آن را جز برای ما قائل نیستند.

و از همان حضرت عجل الله تعالی فرجه در مضمون دو نامه برای شیخ مفید می خوانیم:

خداوند توفیقات تو را در پاری حق ادامه دهد و ثواب و پاداشت را به خاطر سخن صدق تو در مورد ما فراوان گرداند.

و در نامه دوم: سلام بر تو ای یاری کننده حق و دعوت کننده به سوی آن با سخن صدق.(3)

مقام معنوی شیخ مفید در شناخت و دفاع از حق به قدری والاست که مورد عنایت خاصه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه قرار گرفته و حضرت به او درود می فرستد و دعا می کند.

ص: 94

و امام عجل الله تعالی فرجهدر دعای قنوت خویش عرضه می دارد:

... خدایا، هدف و نهایت امر نزد ما به نهایت رسید و ما با غضب تو غضبناک و برای نصرت و یاری حق به هم پیوسته و برای صدور فرمان تو مشتاق و منتظر تحقق وعده حق تو هستیم و آرزومند وعید سخت تو در مورد دشمنان توئیم.(1)

پیام سخنان، دعاها، زیارت ها؛ دعوت به حق، شناخت حق، یاری حق و تبعیت از آن است. حقی که مسلماً تمام تحقق آن در قیام الهی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه خواهد بود.

و در حدیث غدیر امام علی علیه السلام این چنین معرفی می شوند:

اوست آن که به حق هدایت میکند و به آن عمل می نماید.(1)

در ادامه لوح معروف حضرت زهرا علی علیهاالسلام (لوح جابر) در مورد امام باقر علیه السلام می فرماید:

دعوت کننده به راه من براساس راه حق.(2)

و در زیارت امام جواد علیه السلام می خوانیم:

سلام بر تو ای دعوت کننده به سوی حق و هدایت.(3)

و در مورد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف): رسول گرامی اسلام وصلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

كلمه حق و زبان صدق و راستی و آشکار کننده حق، حجت خدا براز بندگانش.

5- اصحاب و یاران ائمه و علماء شیعه:

امام علی علیه السلام در مورد یارانش در صفین... :

آبادگران شب با تلاوت قرآن و اهل دعوت حق.(4)

و در مورد شیخ مفید سخنان امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را ملاحظه فرمودید.

و در دعای افتتاح می خوانیم (خدایا آنچه را که از حق شناختیم ما را متحمل آن کن)

می زند چند نکته را روشن می کند:

الف: حق مانند آب همیشه مفید و سودمند است.

ب: باطل همیشه مغرور اما تو خالی است. ولی حق متواضع، کم سر و صدا و سنگین است.

ج: حق همیشه متکی به نفس اما باطل از آبروی حق مدد می گیرد و قیافه حق می گیرد.

د: مبارزهء حق و باطل موقت و موضعی نیست. بلکه تا قیام امام زمان علیه السلام به عنوان محور حق ادامه دارد.

4- در نامه ها و زیارت ها و دعاهای امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف پر است از دعوت و سفارش به حق.

5- دعوت کنندگان به سوی حق عبارتند از: خداوند، رسول خدا صلی الله تعالی فرجه الشریف، پیامبران و اوصیای الهی، ائمه اطهار، اصحاب و یاران ائمه علهم السلام...

که به آن عمل کند برای صاحب سنت خواهد بود. و هر کس بدعتی را به وجود آورد (سنت سيئه) گناه آن بدعت و هر کس که به آن عمل کند برای بدعت گزار خواهد بود.(1)

و از همان حضرت علیه السلام نقل شده که فرمودند:

چگونه خواهید بود، آن زمان که در بین شما بدعت ها به وجود آید. تا جایی که به همراه با آن بدعت ها کودکان بزرگ شوند. و بزرگان پیر گردند و تازه مسلمانان به آن بگروند و تسلیم بدعت ها شوند. و آنگاه که بدعت ها آشکار شوند گویند: سنت است و اگر کسی به سنت عمل کند گویند این بدعت است. پرسیدند: یا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در چه شرایطی چنین اتفاق می افتد؟ فرمود: آن گاه که دنیا را با اعمال آخرت معامله کنید.(2)

در شرایطی که در جامعه بدعت بوجود می آید، وظیفه چیست؟

پیامبر گرامی اسلام می فرمودند:

آن گاه که بدعت ها در بین امت من آشکار شود، دانشمند و عالم باید علمش را آشکار سازد و کسی که چنین نکند لعنت خدا بر او باد.(3)

و امام على علیه السلام می فرمایند:

بهترین بندگان خدا نزد او پیشوای عادلی است که هدایت شده و به وسیله او دیگران هدایت می شوند، زنده کننده سنت معلوم و از بین برنده بدعت ناشناخته است. سنت ها مشخصند و برای خود مشخصاتی دارند و بدعت ها هم آشکارند و دارای مشخصات روشن. و بدترین مردم پیشوای ستمگری است که گمراه است و گمراه کننده، سنت ها را می میراند و بدعتهای ترک شده را زنده می کند.(4)

ص: 99

با توجه به این روایات و روایات فراوان دیگر بدعت ها مصادیق فراوانی خواهند داشت که مسئولیت ما را در شناخت و مبارزه با آن ها صد چندان می کند:

از شورای سقیفه تا غارت بیت المال توسط خلفاء، از غصب خلافت على علیه السلام و کشتن و به شهادت رساندن و مسموم ساختن و به اسارت بردن اهل بیت علیهم السلام . از ایجاد جو تبلیغاتی مسموم بر علیه ائمه علیهم السلام و به وجود آوردن آراء منحط و فرقه های منحرف. و از اشاعه فساد و ظلم در جامعه تا مطرح کردن افکار منحرف وارداتی و کفرآمیز همه و همه مصادیق کامل بدعت در جامعه اسلامی هستند.

حکمت های تو را دگرگون کرده اند، به وسیله او ظاهر کن تا آن که دین تو باز طراوت تازه یابد و خالص از شائبه اوهام گردد و شک و شبهه در آن راه نیابد، و باطل و بدعت از آن دور گردد. بار خدایا به نور جمال او تاریکی های عالم را روشن گردان، و بنای هر بدعت را به قدرت او ویران ساز.(1)

در دعای امام رضا علیه السلام برای امام زمان علیه السلام (در روز جمعه) می خوانیم:

و ستمگران اهل کفر و سرکشان و رؤسای آن ها را با شمشیر آن حضرت به خاک هلاکت انداز و پشت رؤسای ضلالت را به وسیله او بشکن و کسانی که وضع بدعت شیطانی و محو سنت الهی کنند و باطل را قوی سازند در هم شکن... و سنن و احکام رسولان الهی و پیامبران خدا را که مندرس شده بواسطه او زنده ساز. و آن چه از کاخ و حکم شرع تو را که دشمنان و منافقان ویران ساخته و تغییر و تبدیل داده اند، به وجودش از نو بنیاد کن، تا آن که به واسطه او شرعی جدید و آئینی کاملاً تازه که با آن هیچ ناراستی و بدعت نباشد برای امت باز آید(2)

-و در دعاء در غیبت امام زمان علیه السلام می خوانیم:

خدایا آن چه از دین تو محو گردیده در دولت حضرتش از نو تجدید ساز و آنچه از احکام و سنتت که اهل بدعت و نفاق تغییر داده اند، همه را اصلاح فرما...(3)

امروز بسیاری از ارزش های اخلاقی دچار تحریف و بدعت شده است، آن چه وظیفه ما است مبارزه با این بدعت ها با پیروی از بزرگترین بدعت ستیز تاریخ (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه) است.

ص: 101

ترک می نماید اولین درجه تقوی را دارد.

از امام صادق علیه السلام در مورد تقوی سؤال شد. حضرت فرموند:

تقوی آن است که خداوند در موردی که تو را امر فرموده غایب نبیند و در موردی که تو را نهی فرموده حاضر نبيند.(1)

مرتبه بالاتر تقوی (ورع) نامیده می شود: (ورع وارد نشدن در موارد شبهه ناک است). شخص نه تنها کار حرام انجام نمی دهد بلکه در مواردی هم که احتمال افتادن و وارد شدن به حرام را می دهد مواظب است.

و عالی ترین مراتب تقوی برای اولیا و کسانی است که مصداق واقعی این آیه شریفه هستند:

ای مردم با ایمان بکوشید که به حق تقوی - تقوائی کامل - دست بیابید.(2)

از امام صادق علیه السلام در مورد این آیه سؤال کردند، حضرت فرمودند:

او امر الهی همواره مطاع باشد و هرگز از دستورش تخلف نشود، دل متقی پیوسته در یاد او باشد و هرگز فراموشش ننماید متنعم به نعمت های او و شکر گزار عطایش باشد و هیچ نعمتی را کفران ننماید.(3)

صفات متقین در خطبه معروف (همام) در نهج البلاغه مصداق حق تقوی است.

تقوای حضور به این معنا که فرد به طور دائم خود را در محضر خدا ببیند و شأن خود را برتر از ارتکاب به گناه فرض کند.

از مصادیق بارز این مرحله از تقوا: اهل بیت علیهم السلام هستند که در توصیف آن حضرات در صلوات ابوالحسن ضراب اصفهانی (در اعمال روز جمعه از ناحیه مقدسه) می خوانیم:

ص: 104

خداوندا بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت او علیهم السلام، امامان هدایتگر و دانشمندان صادق، نیکوکاران با تقوی درود بفرست، آنها پایه های دین تو، و اركان توحید، و بیانگر وحی تو هستند.

بندگی هوی و هوس آزاد می کند، رشته طمع و آز و حسد و شهوت و خشم را از گردنش بر می دارد و به این ترتیب ریشه بردگی های اجتماعی را از بین می برد، مردمی که بنده و بردهء پول و مقام و راحت طلبی نباشند هرگز زیر بار اسارت ها و بردگی های اجتماعی نمی روند.

این سخن زیبای یوسف علیه السلام نشان می دهد که: نجات از انواع گرفتاری ها، خروج از شداید، رسیدن به این عزت و عظمت نتیجه تقوی و پاکدامنی و پرهیزگاری است.

تقوا یک تعهد متقابل است:

در نهج البلاغه اصرار شده که تقوا نوعی ضمانت و مصونیت در برابر گناه است ، اما در عین حال به این نکته توجه داده است که انسان نباید از حراست و نگهبانی تقوا غفلت ورزد.

این نگهبانی متقابل از نوع نگهبانی انسان و جامه است: انسان نگهبان و حافظ جامه از دزدیده شدن و پاره شدن است و جامه نگهبان انسان از سرما و گرما است - علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید:

خواب خویش را به وسیله تقوا تبدیل به بیداری کنید و وقت خود را با آن به پایان رسانید و احساس آن را در دل خود زنده نمائید و گناهان خود را با آن بشوئید ...همانا تقوا را صیانت کنید و خود را در صیانت تقوی قرار دهید.(1)

و سخن آخر:

على علیه السلام در سخنان زیبای دیگری می فرمایند:

قطعاً تقوای الهی قلب شما و بینائی کوری دل ها و درمان مرض بدن ها و اصلاح فساد سینه و پاکیزگی آلودگی جان های شما و روشنی پرده های چشمانتان و آسایش ترس دل ها، و نور در سیاهی ظلمت های زندگی شما است.(2)

و به این جملات زیبا و دلنشین امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در نامه به شیخ مفید گوش جان بسپاریم که:

تقوای خداوند را پیشه کنید و ما را کمک کنید که شما را از فتنه ای که به شما روی آورده نجات دهیم.(3)

ص: 107

و سراسر متن بیعت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با یارانش در زمان قیام حضرت دعوت به تقوی و دوری از گناه و ظلم فساد است. و یاران مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هم عهد با امامشان چنین اند، تمام وجودشان تقوی الهی و تبعیت از فرامین مرادشان و دستورات خداوند است.

حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ)(1)

در برخورد با غیر مسلمانان: هم باید مراعات عدالت را نمود:

«وَ لا یَجرِ مَنَّکُم شَنَئانُ قَومٍ عَلَی اَنْ لا تَعْدِلوا....»(2)

دشمنی با قومی شما را به آن جا نکشاند که دست از عدالت بردارید.

یکی از اهداف مهم رسالت انبیاء تشویق قیام مردم به قسط و عدل است:

«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ...»(3)

ما رسولانمان را با دلایلی روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قيام به عدالت کنند...

مردم باید قیام به قسط کنند، گرچه بر علیه خود آنها باشد:

«یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلّهِ وَلَوْ عَلَی أنفُسِکُمْ أوِ الوَالِدَیْنِ وَالأقْرَبِینَ...»(4)

ای کسانی که ایمان آورده اید قیام به قسط کننده و شاهدان برای خدا باشید، گرچه بر علیه شما یا پدر و مادر یا نزدیکان شما باشد.

در سخنان و فرمایشات على علیه السلام، تعبيرات سنگین و ارزشمندی در مورد عدالت مطرح شده که به چند روایت کوتاه از کتاب غررالحکم و دررالکلم بسنده می کنیم:

الف - اَلْعَدْلُ حَیَاهٌ اَلْجَوْرُ مَمْحَاهٌ

عدالت حیات و زندگی و ستم نابود کننده آن است.(5)

ب - اَلْعَدْلُ فَضِیلَهُ اَلْإِنْسَانِ.

ص: 110

عدالت ارزش و فضيلت انسان است.(1)

ج - اَلْعَدْلُ حَیَاهُ اَلْأَحْکَامِ.

عدالت موجب احياء همه قوانین الهی است.(2)

د - الْعَدْلُ قِوَامُ الْبَرِيَّة و الظُّلمُ بِوارُ الرَّعِيَّةِ.

عدالت موجب پایداری مخلوقات و ستم موجب هلاکت مردم خواهد شد. (3)

ه-إِنَّ اَلْعَدْلَ مِیزَانُ اَللَّهِ سُبْحَانَهُ اَلَّذِی وَضَعَهُ فِی اَلْخَلْقِ وَ نَصَبَهُ لِإِقَامَهِ اَلْحَقِّ فَلاَ تُخَالِفْهُ فِی میزانِهِ ، وَ لا تُعارِضْهُ فی سُلْطانِهِ .

بدرستی که عدالت میزان خداوند سبحان است که در بین خلق نهاده و آن را برای برپا داشتن حق نسب فرموده است. پس با خداوند در میزانش مخالفت نکنید و با قدرت او مقابله به مثل ننمائيد.(4)

و - مَنْ ظَلَمَ اَلْعِبَادَ کَانَ اَللَّهُ سُبْحَانَهُ خَصْمَهُ، مِنْ عَدْلٍ العِبادَ نَشَرَ اللهُ عَلَيهِ الرَّحمَةَ.

کسی که به بندگان ستم کند خداوند سبحان دشمن او خواهد بود. و آن کس که با بندگان به عدالت رفتار کند خداوند لطف و رحمتش را بر او می گستراند.(5)

در مقابل عدالت، ظلم و جور، در سه جلوه مطرح شده است:

ظلم به خود (گناه و معصیت)، ظلم به دیگران (تجاوز به حقوق دیگران)، ظلم به خدا (شرک به او).

فریاد انسان های آزاده در طول تاریخ و یکی از هدف های مهم و اساسی مبارزات

ص: 111

اولیاء الهی و همچنین از محورهای قیام جهانی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه، مبارزه با ستم و ستمگران و اجراء و استقرار عدالت در جهان بودهو خواهد بود؟ سیری در سخنان و ادعیه و زیارت های حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه موضوع را روشنتر می کند:

الف - در بخشی از صلوات ابوالحسن ضراب اصفهانی می خوانیم:

اللَّهُمَّ... وَ اقْصِمْ بِهِ كُلَّ جَبَّارٍ وَ... وَ أَهْلِكْ بِعَدْلِهِ كُلَّ جَائِرٍ.

خدایا..... به وسیله حضرت هر ستمگری را در هم بشکن و... با عدالت حضرت ستم هر ستمگری را نابود ساز.(1)

ب- در دعای عدیله در توصیف حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه چنین آمده است:

... و بِهِ یَمْلَأُ اللهُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا بَعدَ مَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً...(2)

به وسیله او خداوند زمین را از عدل و داد پر می کند بعد از این که از ظلم و ستم پر شده باشد.

ج- در دعای قنوت امام جواد علیه السلام برای حضرت عليه السلام عرض می کند:

خداوندا دوستانت را در برابر دشمنان ظالم و تجاوزگر و عهد شکن و خارج شده از دین یاری کن. آن ها که بندگانت را گمراه کردند و در پی تحریف کتابت بودند و احکام تو را تبدیل و حقت را انکار نمودند.(3)

د- امام عصر عجل الله تعالی فرجه در زیارت ناحیه مقدسه به جد بزرگوارش خطاب می فرمایند:

أَشْهَدُ أَنَّكَ... لِلطُّغْیانِ قامِعاً، وَ لِلطُّغاهِ مُقارِعاً.. تَبْسُطُ الْعَدْلَ وَ تَنْشُرُهُ.(4)

ص: 112

شهادت می دهم که تو... نابود کننده طغیان گری و در هم کوبنده طغیان گران بودی،... عدالت را گسترش دادی و منتشر کردی.

- در دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه از خدا درخواست می کنیم:

اللّهُمَّ ارْزُقْنا...... اکْفُفْ أَیْدِیَنَا عَنِ الظُّلْمِ وَ السِّرْقَهِ.. و تَفَضّلْ.... وَ عَلَى الاُمَرآءِ بِالْعَدْلِ وَ الشَّفَقَةِ.(1)

خدایا روزی ما کن... و دست های ما را از ظلم و سرقت دور کن... و ببخش... و بر پادشاهان عدالت و مهربانی را.

و-امام مهدی عجل الله تعالی فرجه در نامه ای به سید ابوالحسن اصفهانی از مراجع بزرگ شیعه می فرمایند:

خود را برای مردم ارزان کن، جلسه حضورت را در دهلیز خانه خود قرار ده و به حوائج مردم برس، ما تو را یاری خواهیم کرد.(2)

ز-حضرت عجل الله تعالی فرجه در بخشی از بیعت خود با یاران خاصش در زمان ظهور از آن ها می خواهد:

.. مسلمانی را ناسزا نگویند، انسان در حال احرامی را نکشند، هتک حرمت محترمی را نکنند. به خانه ای هجوم نبرند، هیچ کس را به نا حق کتک نزنند... راه را بر کسی نبندند، و ترس و وحشت در جاده ها ایجاد نکنند... مال یتیم را نخورند و...(3)

پس:

یاری مردم، برآورده ساختن حوائج آن ها، عدم تجاوز به حرمت و حقوق انسان ها، اجرای عدالت و رفع ظلم در جامعه در سایه عنایات و توجهات خود حضرت عجل الله تعالی فرجه وظیفه خطیر و بسیار سنگینی خواهد بود.

ص: 113

ریختن نظام اجتماعی و سقوط آنها خواهد بود.

قرآن می فرماید:

باید از شما گروهی پدید آیند که دعوت به خیر و نیکی کنند. امر به و معروف و نهی از منکر نمایند، آنان گروه رستگارانند.(1)

امر به معروف و نهی از منکر، فضولی و دخالت در زندگی مردم نیست، حس تکلیف و مسئولیت جمعی و عدم بی تفاوتی نسبت به سرنوشت جامعه و مردم است.

حضرت علی علیه السلام در وصیت خویش فرمودند:

امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که افراد شرور و بدکار جامعه بر شما مسلط می شوند و آنگاه هرچه دعا کنید به اجابت نرسد.(2)

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

امر به معروف و نهی از منکر فریضه بزرگ الهی است که همه واجبات با آن برپا می شود و به وسيله آن امنیت برقرار می گردد. کسب و کار مردم حلال و حقوق مردم تأمین می شود و در سایه آن آبادانی می آید و از دشمنان انتقام گرفته می شود، و کارها رو به راه میگردد.(3)

آری، اگر امر به معروف و نهی از منکر در حد یک تذکر سطحی باقی نماند و در مراتب بالاتر آن مورد توجه قرار گیرد و مردم مانند چشم بینا و نظاره گر حتی در برابر مسئولین خود باشند، افراد شرور بر آن ها مسلط نخواهند شد و کارها رو به راه می گردد.

که بنا بر وضعیت موجود اجتماعی، و آمادگی های فردی قابل دقت و پیگیری است:

اولاً: در بیشتر آیات مربوط به این موضوع ابتدا دعوت مردم به خیر ونیکی قبل از امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده، و مفهوم آن اینست که زمینه های معروف در جامعه باید آماده شود و زمینه های منکر از بین برود. و سپس به این فریضه مهم پرداخته شود.

ثانياً: در مراتب امر به معروف و نهی از منکر از مراتب قلبی، زبانی، اعضاء و جوارح، و بالاتر از آن سخن به میان آمده است.

در یکی از سخنان على علیه السلام می خوانیم:

گروهی از مردم با دست و زبان و قلب به مبارزه با منکرات بر می خیزد، آن ها تمام خصلت های نیک را بطور کامل در خود جمع کرده اند، گروهی دیگر تنها با زبان و قلب به مبارزه بر می خیزند اما با دست نه، این ها به دو خصلت نیک، تمسک جسته اند و یکی را از دست داده اند. گروهی دیگر تنها با قلبشان مبارزه می کنند و اما مبارزه با دست و زبان را ترک کرده اند. این گروه بهترین خصلت ها را از این سه ترک کرده و تنها یکی را گرفته اند و گروهی دیگر نه با زبان و نه با قلب و نه با دست با منکرات مبارزه نمی کنند، اینها در حقیقت مردگان زنده نمایند.

بدانید تمام اعمال نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون قطره ای است در مقابل یک دریای پهناور. و بدانید با امر به معروف و نهی از منکر نه مرگ کسی را نزدیک می کنند و نه از روزی کسی می کاهند، و اما از همه اینها مهمتر سخنی است که برای دفاع از عدالت در برابر پیشوای ستمگری گفته می شود.(1)

و این بالاترین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر در قیام حضرت امام حسین علیه السلام متجلی، بود.

ص: 117

د. در زیارت آل یس خطاب به امام زمان علیه السلام می خوانیم:

فَالْحَقُّ ما رَضیتُمُوهُ، وَ الْباطِلُ ماسْخَطْتُمُوهُ، وَالْمَعْرُوفُ ما اَمَرْتُمْ بِهِ، وَالْمُنْکَرُ ما نَهَیْتُمْ عَنْهُ.(1)

حق آن است که شما از آن راضی باشید، و باطل چیزی است که شما از آن خشمگین هستید. معروف آن است که شما به آن فرمان می دهید، و منکر آن است که شما از آن نهی می کنید.

آری، امروز مهم ترین و بالاترین معروف، ولایت و معرفت امام زمان عجل الله تعالی فرجه و اهل بیت علیهم السلام است، و بزرگترین منکر دشمنان آن ها هستند و وظیفه شیعه پاسداری و دفاع از حریم ولایت اهل بیت علیهم السلام و ایجاد محبت در بین مردم نسبت به آن ها است.

9- امر و نهی، مفسده و ضرر جسمی و روحی و یا حیثیتی و ... نداشته باشد. مگر در موارد حساس و خطرناک.

10- در تمام مراتب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر، باید جدای از همه وابستگی ها، فقط برای رضای خدا این وظیفه عملی شود.

درجات و مراتب امر به معروف و نهی از منکر:

با همه معروف ها ومنکرها نمی توان در یک رتبه و درجه برخورد کرد. با آموزه های دینی این امر در چند مرتبه قابل اجرا است:

1- پائین ترین مرتبه : انكار قلبی و انزجار روحی از منکر و سرور و خوشحالی از معروف است.

2 - مرتبه دوم: ترک معاشرت و مراوده و دوری و اعراض از مرتکب منکر.

3- مرتبه سوم: تبلیغ و تشویق معروف با حسن خلق و کلام نیکو.

4- اگر این سه مرحله مؤثر نبود. در مرتبه چهارم، جلوگیری از جرم باید با قاطعیت و برخورد قانونی انجام شود.

5- برخورد فیزیکی، اجرای حدود شرعی و قانونی، مربوط به مسئولین اجرائی و قضائی جامعه است.

6- بالاترین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر، فریاد دادخواهی و سخن عدل است در برابر حاکمان ظالم و سلطان ستمگر.

نهی از منکر، همچون قطره ای است در برابر دریای پهناور.

4- مهم ترین راه دعوت به خیر و نیکی دعوت عملی است نه زبانی.

5- همه ائمه علیهم السلام در جهت احیای امر به معروف و نهی از منکر تلاش کرده اند.

6- بالاترین معروف، اهل بیت علیهم السلام هستند. و بدترین منکر، دشمنان آنان.

7- شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر در درس به طور خلاصه مطرح شده، و برای آگاهی کامل تر می توان به رساله های عملیه مراجع مراجعه کرد.

خداوند در قرآن در شأن و منزلت صابران، صفاتی را آورده است که برای غیر آن ها به کار نبرده است:

• درود و رحمت پروردگارشان بر آن ها که هدایت یافته اند.(1)

در روایات و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام نیز در مورد صبر بسیار سفارش شده، و پر اهمیت جلوه داده شده است:

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:

کمترین چیزی که به شما داده شده است، یقین و اراده صبر است. اگر کسی از این دو صفت (یقین و صبر) بهره مند شود، و شب زنده داری و روزه مستحبی را از دست بدهد، اهمیت ندارد.(2)

از امام صادق عليه السلام نقل شده که فرمودند:

هرکس از مؤمنین که مبتلا به بلائی گردد و بر آن صبر نماید، پاداش هزار شهید برای او خواهد بود.(3)

آنها صبر نماید خداوند برای او پاداشی برابر ششصد درجه می نویسد که فاصله میان هر درجه تا درجه دیگر، فاصله میان طبقات زمین تا عرش است. و آن کس که نفس خویش را در برابر گناه ثابت و استوار نگه دارد و بر آن صبر نماید خداوند برای او پاداشی برابر نهصد درجه می نویسد، که فاصله میان هر درجه تا درجه دیگر، مانند فاصله میان طبقات زمین تا انتهای عرش است.(1)

دوران غیبت کبری امام عصر عجل الله تعالی فرجه برای شیعیان دوران صبر عظیم و صبر جمیل است. گرفتاری ها و ظلم و ستم به شیعه از یک سو و فساد و تباهی جهانی از دیگر سو، و طاقت فرسا بودن حفظ دینداری از جانب دیگر، هر سه صبر را برای انسان شیعه در این دوران امتحان عظیم می طلبد.

آن چنان که امام حسین علیه السلام می فرمودند:

همانا کسی که در دوران غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر اذیت ها و انكارها بردبار و شکیبا و صابر باشد مانند کسی است که با شمشیر در حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به جهاد می پردازد.(2)

روی همین اصل در دعاء در زمان غیبت امام زمان علیه السلام از خداوند می خواهیم:

خدایا ما را در دوران سخت انتظار، توان صبر و مقاومت عطا کن...(3)

امام عصر ارواحنا فداه در زیارت ناحیه مقدسه، از خداوند در برابر تمام مصیبت ها و مشکلات صبر جمیل و اجر جزیل را طلب می فرمایند.(4)

و باز هم در دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه:

از خداوند می خواهیم که: (خداوندا به فقرا و مستمندان صبر و قناعت عطا فرما.)(5)

ص: 124

بیائیم ما هم در این دوران طولانی و پر از محنت و رنج و گرفتاری غیبت، از خداوند صبر در اطاعت، صبر در برابر معصیت و صبر در برابر مشکلات را طلب کنیم.

نعمت و پرهیز از تمامی آن چه را که خداوند عزوجل حرام کرده است.(1)

امام صادق علیه السلام فرمودند:

زهد در دنیا آن نیست که مال خود را تباه سازد و یا حلال را بر خود حرام نماید. بلکه زهد آنست که اعتماد تو در دنیا بر آن چه نزد خودت است بیش از آن چه در نزد خدا است نباشد.(2)

قرآن خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که خطاب به ما هم هست می فرماید:

و ای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، هرگز دو چشم خود را به متاع ناچیزی که به قومی در جلوهء حیات دنیا عطا کردیم تا آنان را بیازماییم خیره مکن زیرا که رزق پروردگار تو بهتر و پاینده تر است.(3)

اگر بر این باور باشیم که رازق اصلی و مالک حقیقی جهان اوست و آن چه که در اختیار ما گذاشته امانت الهی و موجب آزمایش ماست که وابستگی ها را نسبت به دنیا کمتر و مقام زهدمان بالاتر خواهد بود. و این زهد نتایج مادی و معنوی زیبایی برای ما خواهد داشت.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

آن کس که در دنیا زهد بورزد، خداوند حکمت را در قلب وی ثابت بدارد و زبان او به حکمت سخن خواهد گفت و دردهای دنیا و درمان آن را به او می شناساند و او را سالم و پاک از دنیا به سوی دارالسلام (بهشت) می برد.(4)

لازمه محبت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه و لازمه اخلاق و زندگی مهدوی عجل الله تعالی فرجه زهد در دنیاست. در دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه از خداوند می خواهیم:

ص: 127

... وَ تَفَضَّلُ عَلَى عُلَمَاءَنَا بِالزُّهْدِ وَ النَّصِيحَة . . .

خدایا به دانشمندان ما مقام زهد و خیر خواهی را عطا کن.(1)

و در سیره زندگی و حکومتی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه بعد از ظهور و در برخورد با کارگزاران حکومتش هم آنچه مورد توجه است زهد و تقوی است:

امام عجل الله تعالی فرجه در بیعت با یاران خویش از آنها پیمان می گیرد که:

... طلا و نقره و گندم و جو، و مواد غذایی مردم را ذخیره نکنند... لباس های نرم و لطیف (خز و حریر) نپوشند، با خود طلا حمل نکنند... به زندگی اندک راضی باشند، همیشه خوشبو و معطر باشند. لباس خشن بپوشند، خاکی زندگی کنند. و خود نیز چنین تعهدی به آنها می دهد.(2)

زندگی عموم مردم در زمان پس از ظهور بسیار زندگی خوب و مرفهی خواهد بود. اما آنها که از نزدیکان و کارگزاران حضرت هستند باید خود را به زندگی زاهدانه عادت دهند تا مردم در راحتی و آسایش باشند.

اسلامی اسلامی ناسازگار است چه مبنا و فلسفه ای می تواند داشته باشد؟ چرا بشر محکوم به زهد شده است؟ چرا بشر باید به این دنیا بیاید و دریا دریا نعمت های الهی را ببیند و بدون آن که کف پایش تر شود از کنار آن بگذرد؟

ورشکستگی و کسادی در دنیا و آخرت رسید.

26 بقره به معنای نترسیدن و منصرف نشدن خداوند از انجام دادن امری است، که برخلاف نظر بندگان في نفسه زشت نیست.

و در آیه 53 احزاب به معنای منصرف نشدن خداوند از بیان حق است.

در آیه 25 قصص نیز (استحياء) به صورت بروز و ظهور عفت و شدت حیا در رفتار دختر شعیب معنا شده است.

در صدر آیه 53 احزاب هم حیای پیامبر صلي الله عليه و آله از اعتراض به کسانی که با رعایت نکردن ادب موجب آزار ایشان شده بودند به سکوت ایشان در برابر بی ادبی آنان و برخاسته از حلم ایشان تفسیر شده است.

صداقت با مردم، بخشیدن به مسکین، جبران کردن خوبی ها، امانت داری، صله رحم، دوستی و مهربانی با همسایه و یار، مهمان نوازی و در رأس همه، حيا.(1)

امام على عليه السلام در باب نقش کلیدی حیا فرمودند:

و حیا وسیله رسیدن به هر زیبائی و نیکی است.(2)

و به تعبیر امام صادق عليه السلام:

ایمان ندارد کسی که حیا ندارد.(3)

و از سیره رسول خدا گزارش شده که: هرگاه با مردم صحبت می کرد عرق شرم بر پیشانی داشت و هیچگاه به آنان خیره نمی شد.(4)

و از همان حضرت نقل شده که فرمودند:

خداوند بهشت را بر هر فحش دهنده بد دهان که حیای او کم است و برای او مهم نیست که چه می گوید و چه چیزی درباره او گفته می شود حرام نموده است.(5)

بسیاری از ارزش های اخلاقی در جامعه در سایه حياء تحقق پیدا می کند که اگر این ویژگی اخلاقی نباشد پرده دری ها و بی حیایی تمام ارزش های انسانی را نابود می کند.

حیاء دو نوع است، حیاء عقل و حياء حماقت، حیاء عقل نشانه علم و حياء حماقت همان جهل انسان است.(1)

حیای حمق در اخلاق اسلامی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و فضیلت اخلاقی به شمار نیامده است، بلکه مانع رشد و تعالی انسان و موجب عقب ماندگی او در زمینه های مختلف می گردد.

در پرسش و تحقیق از مسائل علمی و شرعی و انجام واجبات و ترک محرمات حیاء مفهومی ندارد. اما در انجام کارهای زشت و پیروی از شهوات، حیاء یک اصل اساسی است.

در روایات دیگری از آن حضرت صلي الله عليه و آله ، حیاء به شکل دیگری تقسیم شده است:

حياء پنج نوع است: حیاء در مقابل گناه، حیاء در مقابل کوتاهی عمل، حیاء کرامت و بزرگواری، حیاء محبت و حیا در برابر هیبت و عظمت، و برای هر کدام از این حياءها اهلى و برای اهل آن مرتبه و مقام جداگانه ای است.

او چشم های خود را هم از حرام حفظ می کند. زیرا همه مشکلات روحی و روانی دوران جوانی از چشم شروع می شود. چشمی که آرزوی دیدار زیباترین یوسف دنیا (امام مهدی عجل الله تعالی فرجه) را دارد، آن را در برابر بی ارزش ترین مسائل دنیا به معامله نمی گزارد و خرج نمی کند.

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه در دعای منسوب به خود آن حضرت، می فرمایند:

خداوندا چشمان ما را از زشتی و خیانت حفظ کن.

و در ادامه همان دعا:

خدایا به زنان ما حیاء و عفت و پاکدامنی عطا بفرما.(1)

داستان دختر شعیب عليه السلام آمده است.

3- روایات گوناگونی در باب حیا و ارزش آن از پیامبرصلي الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام نقل شده است.

4- انواع حیا عبارتند از: حیای عقل و حیای حمق. حیا در مقابل گناه، حیا در کوتاهی عمل، کرامت و بزرگواری، محبت و حیا در برابر هیبت و عظمت.

5 - از موانع حيا: از بین رفتن حریم ها، ابراز نیاز در برابر مردم، زیاد حرف زدن، شرابخواری و... است.

6- از جمله آثار حیا عبارتند از: محبت به خداوند، عفت و پاکدامنی، پاک شدن گناهان، نرمش، مهربانی، سلامت و...

7- پی آمدهای وقاحت و بی شرمی: عدم وفای به عهد، عدم پذیرش مهمان، برآورده نکردن نیازهای مردم، عدم صله رحم و خیانت در امانت و ...

8- مواردی مانند. پرسش در مباحث علمی و گفتار حق و تحصیل در آمد حلال و درخواست از خداوند و اهل بیت عليهم السلام و... حیا موردی ندارد.

در دعاها می خوانیم:

خداوندا عقت در شکم و در شهوت به من روزی کن.

و امام صادق عليه السلام می فرمایند:

شیعه على عليه السلام کسی است که عفت شکم وشهوت داشته باشد.(1)

در مورد شکم نیز حد وسط مطلوب است و نباید برخی از روایاتی که در مدح و فضیلت گرسنگی آمده ما را به اشتباه بیندازد.

حضرت رسول صلي الله عليه و آله فرمودند:

خوشا به حال کسی که برای خدا تشنگی یا گرسنگی کشد.(2)

شارع مقدس باید در مقابل طبع سرکش چنین سخن بگوید و این از اسرار و حکمت شریعت است که هر وقت طبع انسان جانب افراط را طلب کند، شرع مبالغه و افراط در منع از آن را امر می کند تا فرد به حال اعتدال برگردد.

بنابراین افراط در گرسنگی ممدوح نیست چون غرض از خلقت انسان بندگی خدا است و آن موقوف است به قوت و نشاط طبع. شکی نیست که گرسنگی بسیار قوت را از بین می برد. پس مراد اندک خوردن است به حدی که آدمی سنگینی غذا را نفهمد.

عفت در مورد کلام و قلم: کلام و قلم نیز از حد وسط عفت بی نصیب نیستند و ازجمله واجبات اخلاقی، عفت کلام و قلم است.

اعمالش مطابق شریعت، عقل و جوانمردی باشد.

- و از همان حضرت در توصیف انسان با عفت نقل شده که:

مجاهد شهید در راه خدا، اجر و پاداش او بیشتر از کسی نیست که در تنگنای غرایز قرار بگیرد اما عفت و پاکدامنی خود را حفظ کند. انسان عفیف و پاکدامن می رود تا فرشته ای از فرشتگان باشد.(1)

- و در بیاناتی دیگر از على عليه السلام آمده است:

چهار خصلت باعث بزرگی انسان می شود. عفت، ادب، جود وبخشش و عقل.(2)

عفت، اصل مردانگی است ... عفت باعث ضعف شهوات خواهد شد... عفت، اخلاق آزادگان و طبیعت نیکان است... عفت، رأس همه کارهای خیر است و...(3)

- رسول خدا صلي الله عليه و آله در مورد عشق و عفت می فرمایند:

کسی که عاشق شود و عشقش را کتمان کند و عفت بورزد، خداوند اورا می بخشد و وارد بهشت می نماید.(4)

-امام باقر عليه السلام می فرمایند:

هیچ عبادتی برتر از عفت شکم و شهوت نیست.(5)

و به بخشی از مناجات حضرت موسی عليه السلام با خدا اشاره می فرمایند:

ای موسى عليه السلام عفت بورز که در نتیجه، خانواده تو اهل عفت باشند.(6)

- و امام صادق عليه السلام در بیانات پند آموزی می فرمایند:

و کسی که عفت شکم و شهوت داشته باشد در بهشت مانند فرشته ای شاد و دانا و پسندیده است.(7)

ص: 144

کسی که صاحب جمال و زیبائی و مال فراوان باشد و در عین حال درزیبائیش عفت و در مالش بذل و بخشش داشته باشد وارد بهشت خواهد شد.(1)

نسبت به زنان مردم عفت داشته باشید تا زنان شما باعفت باشند.(2)

6- راه پیشگیری از بی عفتی، عبارت است از پاک بودن محیط خانواده، علم و آگاهی، حجاب، عدم اختلاط زن و مرد و اشباع صحیح خواسته های جنسی.

7- و امام زمان «عجل الله تعالي فرجه الشريف»برای حیا و عفت زنان دعا می فرمایند.

پرواز روح به سوی ملکوت و فضای معطر معنوی و عبودیت حق می شود. لذا در فرهنگ اسلامی مورد تأکید و سفارش فراوان قرار گرفته است:

بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنائی به شما نمی کند.(1)

و در آیه 60 غافر می فرماید:

و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسخ شمارا بدهم، آنها که از پرستش من سرکشی می کنند زود است که باخواری به جهنم در آیند.

پیامبر خاتم صلي الله عليه و آله می فرمایند:

دعا سلاح مؤمن، ستون دین، و نور آسمانها و زمین است.(2)

و در جای دیگر می فرمایند:

برترین عبادتها، دعا است، هرگاه خداوند به بندهای اذن و توفيق دعا دهد، در رحمت را به روی او بگشاید، بی گمان هیچ کس با دعاکردن هلاک نمی شود.(3)

امام على عليه السلام در وصیتی به امام حسن علیه السلام می فرماید:

بدان که کسی که ملکوت و خزائن دنیا و آخرت در دست او است به تو اجازه داده است تا او را بخوانی و اجابت دعای تو را ضمانت کرده و به تو فرمان داده که از او بخواهی که به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است. میان تو و خویش حجابی ننهاده و تو را به آوردن واسطه و میانجی وادار نکرده است... سپس کلید خزائن و گنجینه هایش را که همان دعا و خواستن از اواست در اختیار تو نهاده است، پس هرگاه تو بخواهی با دعاكردن، در همان گنجینه های او را می گشائی.(4)

ص: 148

بنابراین دعا چراغ امید را در دل انسان روشن می نماید.

جامعه و مردمی که دعا و نیایش را فراموش کنند باعکس العمل های نامطلوب

روانی و اجتماعی مواجه خواهند شد. و به تعبیر یکی از روانشناسان:

فقدان نیایش در میان ملتی برابر با سقوط آن ملت است، اجتماعی که احتیاج به نیایش را در خود کشته است، معمولا از فساد و زوال مصون نخواهد بود. البته نباید فراموش کرد که تنها صبح نیایش کردن و بقيه روز را همچون یک وحشی به سر بردن بیهوده است. باید نیایش را پیوسته انجام داد و در همه حال با توجه بود تا اثر عميق خود را در انسان از دست ندهد.

نیایش در همین حال که آرامش را پدید می آورد، در فعالیتهای مغزی انسان یک نوع شگفتگی و انبساط باطنی و گاهی روح قهرمانی و دلاوری را تحریک می کند...(1)

به او داده نخواهد شد. پس از خدا بخواه تا به تو عطا شود، چرا که هر دری را که بکوبید و اصرار کنید سرانجام گشوده خواهد شد.

وامام باقر عليه السلام می فرمایند:

به راستی خدای عزوجل از میان بندگان مؤمن خود آن بنده را دوست دارد که بسیار اهل دعا و نیایش باشد. بر شما باد که هنگام سحر تا طلوع خورشید را برای دعا انتخاب کنید زیرا در این ساعات درهای آسمان گشوده میشود و روزی بندگان تقسیم می گردد و خواسته های بزرگ به اجابت می رسد.(1)

با مانع مواجه می شود به خود می آید و دست به دعا بر می دارد.

در آموزه های دینی به انسانها آموخته اند که غرور و خودخواهی را کنارگذاشته، قبل از آن که سختی ها، مشکلات و بلاها دامنگیرش شود، با دعا و نیایش و توجه به خدا بلاها را از خود دور سازد.

امام على عليه السلام می فرمایند:

امواج بلا را با دعا دفع کنید.(1)

و در حدیث دیگری از امام صادق عليه السلام می خوانیم:

قبل از آن که بلا بر شما نازل شود دعا کنید که خداوند به واسطه دعا بلا را دفع می کند.(2)

دعا غافلند. دعا چراغ امید را در دل انسان روشن می کند. و مردمی که دعا و نیایش را فراموش کنند به عکس العمل های نا مطلوب روانی و اجتماعی مواجه خواهند شد.

آنان که برای دعا اثر تخدیری قائلند، معنای دعا را نفهمیده اند، زیرا معنای دعا این نیست که از علل طبیعی دست بکشیم و به جای آن دست به دعا برداریم. بلکه باید در عین استفاده از امکانات به این نکته توجه کنیم که مسبب الاسباب، محول الاحوال خداست، و از او توفیق تلاش بیشتر بخواهیم و به او تکیه کنیم. و با این ترتیب دعا خلاف تسلیم و رضا نیست بلکه درخواست کسب قابلیت برای تحصیل سهم بیشتر از عنایات بی پایان خداوند است.

هفتم: ادعای دشمنی با شیطان دارید اما عملا با او مخالفت نمی کنید.

هشتم: عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افکنده اید.

پس چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؛ در حالی که خود خلف وعده کرده و درهای استجابت دعا را بسته اید.(1)

شهادت در راه او .(1)

- جلوگیری از تفرقه مؤمنان، کثرت یاران، پرداخته شدن قرض ها، آسانی کارها به برکت امام عصر عجل الله تعالی فرجه.(2)

- قبولی نماز، آمرزش گناهان، وسعت روزی، و... بخاطر حضرت عجل الله تعالی فرجه.(3)

- نفرین بر دشمنان اهل بیت عليهم السلام و دشمنان امام زمان عجل الله تعالی فرجه و درخواست انتقام و هلاکت آنها و دعاء برای تأیید امام عصر عجل الله تعالی فرجه و یارانش بر علیه دشمنان.(4)

- دعا برای تعجیل در فرج امام زمان عجل الله تعالی فرجه و آرزوی یاری حضرت در زمان ظهور؛ که حضرت خود در نامه به اسحاق بن يعقوب فرمودند: فراوان برای تعجیل در فرج دعاکنید. که فرج و گشایش کارها در دعای شماست.

و مسلما خود حضرت هم دعا خواهند فرمود و دعاهای فراوان ائمه هم دلیل بر این امر است.

بیائیم ما هم این چنین دعا کنیم و مخصوصا دعا برای فرج حضرت عجل الله تعالی فرجه، و با هم همنوا شویم.

اللَّهُمَّ أَنَا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ . . .

اللَّهُمَّ أَرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ وَ الْغُرَّةَ الْحَمِيدَةَ

2- از نظر قرآن و روایات دعا اهمیت فراوان دارد. از جمله: اگر دعا نبود خدا به ما اعتنائی نمی کرد. دعا سلاح مؤمن و ستون دین است، بالاترین عبادت دعا است، در گنجینه های الهی به وسیله دعا باز می شود. و...

3- آثار دعا و نیایش عبارتند از: آشنائی با معارف الهی، آرامش درونی، نجات و رهائی از مشکلات، تحصیل نعمت های الهی، منزلت نزد پروردگار، شفای درد و بیماری، دفع بلاها، بعد اجتماعی دعا.

4- طرح یک سؤال: آیا دعا فضولی در کار خدا و مخالف رضا و تسلیم نیست؟ و پاسخ آن: غفلت افراد از آثار تربیتی و اجتماعی و روانی دعا، باعث چنین شبهاتی شود.

5- شرایط اجابت دعا: پا کی روح وقلب، طلب مغفرت، حمد و ستایش خداوند، صلوات و درود بر پیامبر و اهل بیت عليهم السلام. پاک بودن اموال و معیشت دعا کننده.

6- چه بخواهیم؟: در دعاهای منسوب به حضرت مهدی عجل الله تعالي فرجه الشريف. موارد مهمی به عنوان دعاها و درخواست های حضرت مطرح شده است.

این فرد بهترین کسی است که به خدمت گرفته ای چون قوى و امین است.(1)

وفقهاء در بحث سبق و رمایه و شرط بندی بر آن از آیه «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِباطِ الخَيلِ»:(آن چه که از قدرت و نیروهای رزمی آماده می توانید بر علیه دشمن تهیه کنید.(2) استفاده کرده اند.

این آیات نشان دهنده آن است که اسلام، انسان ضعیف و ناتوان و ترسو پرورش نمی دهد. انسان هایی می خواهد، قوی، بانشاط، پرانرژی.

خدا می خواهد

خدایا بخاطر من ضعیف، آنها را قدرت و قوت عنایت فرما و بدن هایشان را صحیح و سالم نگهدار، و همچنین دین و اخلاقشان را اصلاح کن و در جان و اعضاء بدنشان عافیت و صحت عطا فرما.(1)

ه- - امام صادق عليه السلام در دعا برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه می فرماید:

خدایا قدرت و پشت گرمی حضرت عليه السلام را قوی و شدید گردان، و قدرتش را زیاد کن...(2)

و-امام صادق علیه السلام در تمنای حضرت لوط در میان قومش بر اساس آیه 80 سوره هود که قرآن از سخنان لوط نقل می کند:

«لَوْ كانَ لِى قُوَّةً أَوْ آوِي إِلى رُكْنٍ شدید »...

ای کاش قوتی می داشتم و یا به یک پایه و اساس قوی پناه می بردم.

توضیح می فرمایند که:

این سخن حضرت لوط چیزی نبود جز تمنای نیرو و قدرت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه و صلابت و استواری اصحاب امام عجل الله تعالی فرجه که آنها همان پایه و اساس قوی هستند. زیرا به هر مردی از آنها قدرت چهل مرد داده شده است. و قلب هر کدام از آنها از پاره های آهن محکمتر و پر صلابت تر است. اگر به کوهها حمله کنند آن را در هم میکوبند. شمشیرهاشان از حرکت بازنمی ایستد تا خداوند عزوجل راضی شود.(3)

و همانطور که در وصف یارانمهدی عجل الله تعالی فرجه آمده است. راهبان شب و شیران روزند، و آن زمان که بر مرکب هاشان سوار می شوند مانند عقاب های تیز پروازند....

ص: 160

آری یاران مهدی عجل الله تعالی فرجه چنین اند، قوی، پرنشاط و پویا و پر تحرک، و در عین حال تمام قدرت و پویائی و نشاط شان را نثار رهبر فرزانه خود می کنند و در خدمت او خواهند بود.

عظمت او می باشد.

2- تواضع در برابر دیگران قسم دیگر تواضع است که از ارزش های والای اخلاقی بوده و دارای آثار درخشان در زندگی است. علامه نراقی در تعریف اینگونه تواضع چنین می نویسد:

تواضع عبارت است از شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و لازمه آن کردار و گفتار چندی است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان می کند. (1)

ج - در ادامه یکی دیگر از آیات می فرماید:

..«فَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا ۗ وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ»(1)

خدای شما معبود واحدی است در برابر فرمان او تسلیم شوید، و بشارت ده متواضعان را.

امام موسی بن جعفر عليه السلام در مورد این آیه می فرمایند:

آیه اختصاصا در مورد ما اهل بیت عليهم السلام نازل شده است. یعنی اهل بیت علیهم السلام مصداق کامل متواضعان در برابر خداوند و مردم هستند.

إخبات - زمین صاف و وسیع که انسان به راحتی در آن گام بر می دارد و بعد این ماده به معنای اطمینان و خضوع آمده، چرا که راه رفتن در چنین زمینی توأم با اطمینان است، و چنین زمینی زیر پای رهروان خاضع و تسلیم است.

د- در زیارت امین الله می خوانیم:

اللَّهُمَّ إِنَّ قُلُوبَ المُخبتين إِلَيْكَ وَالِهَة .(2)

خداوند قلبهای انسان های متواضع در برابر تو واله و شیدا هستند.

- على عليه السلام در صفات متقین می فرمایند:

و مَشيُهُمُ التَّواضُعُ(3)

روش زندگی و مشی آنها تواضع و فروتنی است.

و- امام صادق علیه السلام می فرمایند:

تواضع و فروتنی رفعت و مقام صاحبش را بالا می برد. پس متواضع باشید خدا به شما رفعت می دهد. (4)

ز - على عليه السلام فرموده اند:

کسی که در برابر دانش آموزان تواضع کند و در برابر علماء کوچکی

ص: 164

نماید با علم خود آقائی می یابد. پس علم، انسان پائین را بالا می برد. و رها کردن علم انسان والا را پست می نماید، اساس دانش تواضع و فروتنی است.(1)

ح - و پیامبر اسلام صلي الله عليه و آله فرموده اند:

سه نکته است که خداوند جز خیر و خوبی به آن نمی افزاید. تواضع را خداوند جز رفعت نمی افزاید و کوچکی نفس را جز عزت نمی افزاید. وعفت را جز بی نیازی نمی افزاید.(2)

ط - امام صادق عليه السلام فرمودند:

از نشانه های تواضع آن است که شخص در نشستن در پائین مجلس راضی باشد و این که با هر شخص ملاقات می کند سلام کند و جدل را رها کند گرچه حق با او باشد. و دوست نداشته باشد که بر تقوی ستایش شود. (3)

ی - و در مورد سیره پیامبر صلي الله عليه و آله می خوانیم:

هرگز اجازه نمی داد به هنگامی که سوار بود افرادی پیاده در رکاب او پیاده راه بروند، بلکه می فرمود: شما به فلان مکان بروید و من هم می آیم و درآن جا به هم می رسیم، حرکت کردن پیاده در کنار سواره سبب غرور سوار و ذلت پیاده شود.

ثروت فراوان، قدرت، زیبایی ظاهری، علم و... معمولا عوامل تکبر و غرور هستند و به همین علت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه در دعای منسوب به حضرت از خداوند طلب می کند:

«وَ عَلَى الْأَغْنِيَاءِ بِالتَّوَاضُعِ وَ السَّعَةِ »(4)

ص: 165

خداوندا به ثروتمندان تواضع و فروتنی و وسعت بخشیدن در وضعیت فقرا عطا فرما.

از خداوند بخواهیم که به پیروی از معصومین عليهم السلام به ما روحیه تواضع و فروتنی عطا کند.

و... مطرح و از غرور و نخوت انتقاد شده است.

5- بین تواضع و ذلت پذیری فرق است. خود را حقیر و کوچک شمردن در برابرمتکبران ذلت است.

ب - خصلت هائی در انسان وجود دارد که از طریق زبان آشکار می شود:

على عليه السلام می فرماید:

در انسان ده صفت وجود دارد که توسط زبانش آشکار می شود. شاهدی است که خبر از درون می دهد. حاکمی است که حق و باطل را مشخص می کند، سخنگوئی است که پاسخ می دهد، شفیعی و واسطه ای است که به وسیله او نیازها درک شود. توصیف کننده ای است که به واسطه او اشياء شناخته می شوند. فرماندهی است که به نیکی فرمان می دهد. پند دهنده ای است که از بدی نهی می کند، عزت بخشی است که به وسیله او ناراحتی ها آرام می یابد. حاضری است که در او کینه ها از بین می رود. و سخنگوئی است که گوش ها از آن لذت می برند.(1)

و رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله می فرمودند:

زیبائی مرد بخاطر فصاحت زبان اوست.(2)

ج - زبان کلید هر خوبی و بدی است.

امام باقر عليه السلام مي فرماید:

این زبان کلید هر خیر و شری است. سزاوار است انسان مؤمن مهر بر زبان خویش نهد، آن چنان که بر طلا و نقره خویش سرپوش می نهد.(3)

رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله می فرمایند:

ایمان هیچ بنده ای راستی و استقامت نمی یابد مگر این که قلبش چنین باشد و قلب او استواری نمی یابد مگر اینکه زبانش استوار و مستقیم باشد.(4)

د - سلامت انسان در حفظ و نگهداری زبان اوست.

ص: 169

على عليه السلام می فرمایند:

کسی که زبان خود را حفظ کند، خداوند زشتی های او را می پوشاند.(1)

و رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله فرمودند:

هیچ کس از گناهان سالم نمی ماند مگر این که زبان خویش را حفظ کند. (2)

و از همان حضرت نقل شده که:

هیچ بنده ای حقیقت ایمان را نمی شناسد مگر این که زبان خویش را کنترل و حفظ کند.(3)

- زبان دارای لغزش ها و فتنه ها است؛ باید مواظب آن بود.

على عليه السلام می فرمایند:

الغزش زبان ضربه او بدتر از جراحت نیزه است.(4)

و از همان حضرت نقل شده که:

سر خویش را از لغزش های زبان حفظ کن، و او را در تحت زمام و رهبری حفظ، احتیاط و تقوی و عقل درآور(5)

و از همان حضرت در روایتی دیگر آمده است که:

بدان که زبان مانند سگ هار است اگر او را رها کنی به توحمله می کند.(6)

و - زبان گرفتار آفت هائی است که باعث عذاب های سخت او خواهد شد:

رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله می فرمایند:

بیشترین آفتها و اشتباهات فرزند آدم در زبان اوست.(7)

ص: 170

بسیاری از گناهان انسان متأسفانه از زبان او سرچشمه می گیرند. بهتان، تهمت، دشنام، تحقیر مردم، دروغ، غیبت، مسخره کردن مردم، مدح و ذم بیجا، سخن چینی، دشمنی، قسم های دروغ، نفاق و دوروئی، لغو و ... از گناهانی هستند که انسان و جامعه را به فساد و بدبختی می کشانند و از نظر روایات و متون اسلامی زبان را گرفتار سخت ترین عذاب ها می کنند:

از رسول گرامی اسلام نقل شده که فرمودند:

خداوند زبان را به عذابی گرفتار می کند که هیچ کدام از اعضاء انسان به آن عذاب گرفتار نشده اند، زبان سؤال می کند که خدایا، چرا به عذابی گرفتار کردی که هیچکدام از اعضاء دیگر را عذاب ننمودی؟ به زبان گفته می شود: تو سخنی را گفتی که تمام مشرق و مغرب زمین را پر کرد و با آن سخنت خون هائی به ناحق ریخته شد، مال های مردم غارت شد و به ناموس مردم خیانت شد.(1)

پس اگر زبان چنین حساس است، که در عین زیبایی بسیار خطرناک است، بیائیم هم مواظب آن باشیم و هم همنوا با دعاهای زیبای منسوب به امام زمان عجل الله تعالی فرجه طالب خیر و برکت و زیبائی زبان باشیم.

در دعای امام زمان عجل الله تعالی فرجه می خوانیم:

وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتُنَا بِالصَّوَابِ وَ الحِكْمَةِ .

خدایا زبان ما را به صدق و صواب و سخن حکمت آمیزگویا ساز.(2)

و در زیارت آل یس این چنین از خداوند درخواست می کنیم:

. . . وَ أَمَلاً . . . وَ لسانی نُورِ الصِّدْقِ .

خدایا زبانم را پر از نور صدق و راستی کن.(3)

الهی آمین

ص: 171

رایانه ای، اعتیاد به فضای مجازی، ورزش های مختلف، سرگرمی های گوناگون مباح در عین حالی که ممکن است نفس عمل، کار حرام نباشد اما چون هدف دنیایی منطقی و یا آخرتی بر آن مترتب نیست شامل عمل (لغو) می شود. بنابراین اگر فعل هیچ سودی برای آخرت نداشته باشد و سود دنیایی اش هم سرانجام منتهی به آخرت نشود، چنین فعلی لغو است. خدای عزوجل در وصف مؤمنان نفرموده است که به کلی لغو را ترک می کنند، بلکه فرموده از آن اعراض می کنند و اعراض غیر از ترک به تمام معنا است. اعراض وقتی است که محرک و انگیزه ای آدمی را به سوی اشتغال به فعلی بخواند و آدمی از آن اعراض نموده به کارهای دیگر بپردازد و اعتنایی به آن کار نکند. لازمه اش آن است که نفس آدمی خود و سرمایه عمر خود را بزرگتر و گران بهاتر از آن بداند که به کارهای پست اشتغال ورزد. و بخواهد که همواره از کارهای منافی با شرف و آبرو چشم پوشیده، به کارهای بزرگ و مقاصد عظیم بپردازد. و به تعبیر دیگر تمام لحظات حیات و زندگی اش را در راه اهداف متعالی مدیریت کند.(1)

و اگر می بینیم بعضی از مفسران لغو را به باطل تفسیر کردند و بعضی به معنای همه معاصي و بعضی به معنای دروغ و بعضی به معنای دشنام، یا مقابله دشنام به دشنام و بعضی به معنای غنا و لهو و لعب. و بالاخره بعضی به معنای شرک تفسیر کرده اند همه اینها مصداق های آن مفهوم جامع و کلی است. البته لغو تنها شامل سخنان و افعال بیهوده نمی شوند بلکه افعال بیهوده و بی پایه ای که انسان را از یاد خدا غافل و از تفکر در آن چه مفید و سازنده است به خود مشغول می دارد همه در مفهوم لغو جمع است.(2)

همان ها که دین و آئین خود را سرگرمی و بازیچه گرفتند و زندگی دنیا آنها را مغرور ساخت، امروز ما آنها را فراموش می کنیم همان گونه که لقای چنین روزی را فراموش کردند.(1)

علت رویگردانی از دین و روی آوری به امور بیهوده، فراموشی یاد خدا و روز جزا است.

اشاره به این امر است که همنشین ناصالح زشتی ها را برای دوستان خود تبیین نموده و آنها را امر به لغوگوئی و جنجال می کند تا صدای حق به گوش مردم نرسد.

...وَ أَسَدُ أَسْمَاعِنَا عَنِ اللَّغْوِ وَ الْغِيبَةَ .

خدایا گوشهایمان را از سخنان لغو و غیبت حفظ کن.(1)

و چه نیکوست اگر بر اساس رهنمودهای امامان عليهم السلام و رسول خدا صلي الله عليه و آله و امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ارواحنا فداه زندگی و حیات ما از لغو بیهودگی مبرا و برکنار باشد.

همان طور که مطرح شد غیبت فاش کردن عیوب افراد است در غیاب آنها، خواه این عیب جسمانی باشد یا اخلاقی، در اعمال او باشد یا در سخنش، حتی در مورد لباس، همسر، و خانه...

اگر صفات ظاهر و آشکار کسی مطرح شود غیبت نیست مگر این که قصد تمسخر و استهزاء در آن باشد که آن گناه دیگری و حرام است.

و اگر انسان دچار غیبت کسی شد چون حق الناس است باید با هر وضعیتی از شخص غیبت شونده حلالیت بطلبد و جبران حیثیت اجتماعی او را بکند.

می گویند به واسطه غیبت شدن، نیکی های کسی که شما را غیبت کرده برای شما ثبت شده است. (1)

د: امام صادق عليه السلام فرمودند:

کسی که به منظور عیب جوئی و آبروریزی مؤمنی سخنی نقل کند تا او را ازنظر مردم بیندازد خداوند او را از ولایت خودش بیرون کرده به سوی ولایت شیطان فرستد و اما شیطان هم او را نمی پذیرد.(2)

کسی که غیبت را بشنود و آن را رد کند خداوند هزار باب شر را دردنیا و آخرت بر او می بندد ولی اگر ساکت بود و گوش داد گناه گوینده نیز برای او ثبت می شود و اگر بتواند غیبت شده را یاری کند ولی یاری نکرد، در دو دنیا خوار و ذلیل می شود. (1)

در آیه 36 إسراء می خوانیم:

هر یک از گوش و چشم و دل انسان در قیامت مورد باز خواست قرار می گیرند.

بنابراین ما حق شنیدن هر سخنی را نداریم.

و باز هم گوش فرا دهیم به دعای عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف

...وَ اسدد أَسْمَاعِنَا عَنِ اللَّغْوِ وَ الغيبه...

جلسه غیبت را باید به هر شکل ممکن تغییر داد و بحث آن را عوض کرد و یا باید آن جا را ترک نمود.

امام عليه السلام و امثال این ادعاها را در حالی که بدانیم دروغ است. و باید با شدت با آن مبارزه کرد.)

6- چرا به خاطر غیبت عبادات چند ساله حبط و نابود می شود؟

7۔ حکم شنیدن غیبت چیست؟

8- موارد جواز غیبت را بنویسید.

ص: 183

گرفتار شوند هیچ عقلی اجازه نمی دهد که با اظهار ایمان و وابستگی پیامبر صلي الله عليه و آله و ائمه جز در مورد ضرورت نیروهای فعال خود را به هدر دهند. آن چه که بعضی از جاهلان و ناآگاهان پنداشته اند که تقیه مخصوص مذهب شیعه است یا تقیه نشانه ضعف و زبونی است کاملا بی اساس و دور از منطق است. تقیه در تمام مکتب ها بدون استثناء وجود دارد.

مراحل آن را انجام می دهند.

چنان که در داستان حضرت ابراهیم عليه السلام می خوانیم که او مقصدش را ازماندن در شهر در آن روز که بت پرستان برای مراسم عید به خارج از شهر می رفتند مکتوم داشت تا از یک فرصت مناسب برای در هم کوبیدن بت ها استفاده کند.

ونیز مؤمن آل فرعون برای این که بتواند در مواقع حساس به موسی عليه السلام کمک کند و او را از قتل نجات دهد ایمان خود را مکتوم می داشت. به همین جهت قران از او به عظمت یاد کرده است. به هر حال تنها تقیه خوفی است که بر پیامبران مجاز نیست نه انواع دیگر تقيه. (1)

در روایات اسلامی تأکید فراوانی در مورد تقیه شده است. که این روایات هم مفهوم واقعی تقیه را روشن می کند و هم وظیفه ما را در قبال دشمنان اسلام:

الف - امام صادق عليه السلام در سفارشی به یاران خود می فرمایند:

در مورد دین خودتان تقوای الهی پیشه کنید، و آن را با تقیه در پوشش قرار دهید. زیرا کسی که تقیه را مراعات نمی کند ایمان ندارد، شما گروه شیعه در بین مردم مانند زنبوران عسل در بین پرندگان هستید. اگر پرنده می دانست چه در شکم زنبور عسل است، هیچ کدام از زنبورها را باقی نمی گذاشت.(2)

ب - از همان حضرت نقل شده که فرمودند:

تقوای الهی را داشته باشید و از دین خود با پرهیزکاری نگهداری و با تقیه آن را تقویت نمائید.(3)

ج - و در روایات دیگری از امام صادق عليه السلام آمده است که:

تقنيه سپر مؤمن است و کسی که تقیه را مراعات نمی کند ایمان ندارد(4).

ص: 186

تعبیر تقیه به سپر و یا در بعضی از روایات به زره به این معناست که مبارزه مؤمن با کفر و نفاق حتمی است اما به صورتی که در عین در صحنه مبارزه بودن شرایط را برای ضربه زدن دشمن به خود فراهم نکند.

زیاد تلاش نکنید که چیزهایی که بر شما پنهان است آشکار شود.

پس بیائیم به عنوان یک درس اخلاق بر اساس فرمان امام و مقتدایمان امام عصر عجل الله تعالی فرجه در عصر غیبت عمل کنیم.

خود بسازد که منافذ آن بسته باشد.

توضیح این که گناه کوچک و بزرگ در آغاز یک عمل است. سپس تبدیل به حالت می شود. و با اصرار و ادامه شكل ملکه به خود می گیرد و هنگامی که به اوج شدت خود برسد تمام وجود انسان را به رنگ گناه در می آورد و عین وجود انسان می شود. در این هنگام هیچ پند و موعظه و نصيحتی در وجود او اثر نمی کند و با دست خود قلب ماهیت می شود. (1)

ب: قرآن در سوره بقره بعد از ذکر قسمت هائی از احکام روزه واعتکاف فرماید:

«تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا...»(2)

آنها حدود و مرزهای الهی است به آنها نزدیک نشوید.

از این احکام تعبیر به مرزهای الهی شده است، مرز میان حلال و حرام. مرز میان ممنوع ومجاز، و جالب این است که نمی گوید از مرزهانگذرید می گوید به آن نزدیک نشوید؛ چراکه نزدیک شدن به مرز وسوسه انگیز است و گاه سبب می شود که بر اثر طغيان شهوات و یا گرفتار شدن به اشتباه انسان از آن بگذرد.

به همین دلیل از گام نهادن در مناطقی که موجب لغزش انسان است نهی شده مانند شرکت در مجالس گناه و یا خلوت کردن با زن بیگانه و....

همین معنی در احادیث دیگر تحت عنوان حمایت از حمی (نگه داشتن حریم منطقه ممنوعه) بیان شده است. پیامبر صلي الله عليه و آله می فرمایند:

«محرمات الهی قرقگاه های اوست، هر کس گوسفند خود را در کنار قرقگاه ببرد بیم آن می رود که وارد منطقه ممنوعه شود.»«افراد متقی نه تنها دچار گناه نمی شوند بلکه سعی دارند به نزدیکی حرام نیز گام ننهند»(3).

ص: 190

گناهان بدنی به کردارهای ناشایستی گفته می شود که انسان با اعضاء و جوارح خود مرتکب آنها شود مانند :دزدی، غیبت، شراب خواری، آزار دیگران و... گناهان قلبی حالات ناپسندی است که انسان آن ها را در دل جای می دهد. مانند: حسد، ریا، بدگمانی نسبت به مؤمنان، کینه و عداوت مؤمن، خود پسندی و تکبر و..

قرآن می فرماید:

آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست، و اگر آن چه در درون شما است، آشکار کنید و یا مخفی نگه دارید خداوند آن را به حساب می آورد. پس هرکه را خواست می بخشد و هرکه را خواست عذاب می کند... (1)

شما اهل معصيت باشد ولایت ما فایده ای به حالش ندارد. وای بر شما فريفته نشوید، وای بر شما فريفته نشوید.(1)

امام زمان عجل الله تعالی فرجه جوانی را دوست دارد و می پذیرد که مطیع فرمان خدا و معصومین عليهم السلام باشد.

وَ اعْصِمْنَا مِنَ الذُّنُوبِ تَمَيَّزَ خَيْرُ الْعِصَمَ .(1)

ما را از گناه به بهترین شکل حفظ فرما

ج - از على عليه السلام نقل شده که از موارد بیعت امام عصر عجل الله تعالی فرجه با یاران وخود درزمان قیام اینست:

دزدی نکنند، مرتکب زنا نشوند، مسلمانی را دشنام ندهند... مال یتیمی را نخورند، به چیزی که نمی دانند شهادت ندهند، مسجدی را تخریب ننمایند، شراب ننوشند، تجاوز به کسی نداشته باشند و...(2)

د- امام رضا عليه السلام در دعای رفع بلا از صاحب الزمان (دعای روز جمعه) در مورد حضرت عجل الله تعالی فرجه به خدا عرضه می دارد:

خداوندا امام زمان عليه السلام را از گناهان حفظ کردی و از عیبها دور نمودی و از ناپاکی ها پاکیزه گردانیدی و از شک و شبهه سالم نگه داشتی، خدایا ما در روز قیامت در مورد حضرت شهادت می دهیم که گناهی انجام نداده و جرمی نیاورده، و مرتکب معصیتی نشده، و فرمانی از تو را ضایع ننموده، و هتک حرمتی نکرده، امر واجبی را از بین نبرده و قانونی را تغییر نداده است.(3)

نمونه این دعا در موارد دیگری هم ذکر شده است.

بیائیم ما هم به تأسی از امام زمان عجل الله تعالی فرجه و یارانش سعی کنیم نزدیک گناه نشویم، و حریم آن را حفظ نمائیم. باشد که مشمول دعاها و عنایات خاصه حضرت قرار بگیریم.

رشد باز می دارند.

2- گناهان در زندگی دنیوی و اخروی اثرات زیانباری دارند.

3- در قرآن و روایات توصیه های فراوانی برای جلوگیری از گناه شده، و به اثرات وضعی وتکوینی گناه هشدار داده شده است.

4-گناهان به خاطر اهمیت آن ها را شکار و پنهان بودنشان به انواع مختلف تقسیم شده اند: مانند گناهان کبیره (كبائر) و گناهان صغيره (سيئات). و گناهان بدنی و قلبی.

5-گناهان آثار سوء فراوانی در دنیا و آخرت دارند. به عنوان نمونه می توان به: عذاب الهی، قساوت قلب، سلب توفیق، از دست دادن لطف و عنایت محبوب. و آثار سوء وضعی و تکوینی. اشاره کرد.

6- در دعاها و متون زیارت های امام مهدی عجل الله تعالي فرجه الشريف. به دوری از گناه و نزدیک شدن به

معصیت ها تأکید فراوان شده است.

و در روابط خود اموال یکدیگر را به ناحق مخورید و برای خوردن بخشی از اموال مردم به گناه، قضیه آن را به حاکمان مکشانید، درحالی که شما حقیقت را می دانید.(1)

در این آیه مسلمانان از بدست آوردن مال و ثروت از طریق ظلم و اجحاف به مردم و همچنین دادن رشوه به قاضیان برای باطل نمودن حقی به شدت هشدار داده شده اند.

ب - در مورد خوردن اموال يتیم می فرماید:

کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می خورند، در واقع آتش می خورند و به زودی به آتش سوزانی می سوزند. (2)

امام صادق علیه السلام در حدیثی می فرمایند:

از بزرگترین گناهان کبیره هفت مورد است... (سپس در ادامه می فرمایند اما مقصود از خوردن مال یتیمان، ظلم به ما در مورد فیئی ما (اموالی که متعلق به ما بوده از طریق رسول الله) و بردن آن اموال است.(3)

که البته این مورد از مهم ترین مصادیق است وگرنه خوردن اموال يتيمان شامل همه یتیمان می شود.

ج - در آیه دیگری از قرآن می خوانیم:

ای کسانی که ایمان آورده اید اموال یکدیگر را به باطل و از طریق نامشروع - نخورید. مگر این که تجارتی باشد که با رضایت شما انجام گیرد.(4)

از امام صادق علیه السلام در مورد حدیث معراج پیامبر صلي الله عليه و آله نقل شده که فرمودند:

پیامبر اسلام صلي الله عليه و آله او فرمودند: در شب معراج در سیر آسمانی به گروهی برخوردم که نزد آنها سفره هائی از گوشت طب و پاک و

ص: 198

سفره هائی از گوشت پلید و خبیث بود، و آنها از گوشت پلید و خبيث می خوردند، از جبرئیل پرسیدم اینها چه کسانی هستند؟ جبرئیل گفت: اینها کسانی از امت تو هستند که مال حرام می خورند و حلال را رها کرده اند.(1)

از نظر قرآن و روایات اسلامی مال حرام علاوه بر عذاب اخروی و تبعات آن، در اخلاق و روحیات انسان و در تربیت فرزندان آثار وضعی بسیار خطرناکی دارد. مال حرام مهمترین عامل قساوت قلب انسان و از دست دادن روحیه سالم و محرومیت از تربیت فرزندانی پاک و صالح خواهد بود.

امام حسین علیه السلام در روز عاشورا، در بخشی از سخنان حیات بخش خود به دشمنان فرمود:

وای بر شما، شما را چه شده؟ ساکت شوید و به سخنان من گوش فرا دهید، در حالی که من شما را به راه رشد و کمال دعوت می کنم. کسی که از من اطاعت کند از راه یافتگان است و هرکس که با من مخالفت کند از هلاک شدگان. و همگی شما در برابر امر من عصيان میکنید و سخنم را گوش نمی دهید، زیرا شکمهای شما پر شده از مال حرام و بر قلبهاتان مهر زده شده است.(2)

خوردن مال حرام انسان را تا مرز دشمنی و کشتن امام معصوم عليه السلام پیش می برد.

و در ادامه همان دعا:

وَ اكْفُفْ أَيْدِينَا عَنِ الظُّلْمِ وَ السَّرِقَةِ .

و دستان ما را از ستم و دزدی کوتاه کن.(1)

ب - در دعای قنوت امام جواد علیه السلام در مورد امام عصر عجل الله تعالی فرجه درادامه دعا در مورد دشمنان حضرت می فرمایند:

خداوندا این دشمنان اموال تو را به عنوان دولت و قدرت خود تصاحب کردند...(2)

ج - در داستان بیعت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه با یاران خود در زمان قیام (بنا به فرموده على عليه السلام) از آنها بیعت می گیرد که:

طلا و نقره و گندم و جو ذخیره نکنند، اموال یتیمان را نخورند...و لباس های فاخر و گران قیمت (خز و حریر) نپوشند و...(3)

د - امام مهدی عجل الله تعالی فرجه در پاسخ سؤالات اسحاق بن یعقوب می فرمایند:

... اما آنها که به اموال ما چشم دوخته اند، و اگر چیزی از اموال ما را برای خود حلال بشمرند و بخورند، در واقع آتش خورده اند. اما در مورد خمس، در زمان غیبت تا ظهور استفاده از آن برای شیعیان ما (از طریق صحیح آن ) حلال است. به خاطر پاکی ولادت آنها و پلید نشدن اموال و اولادشان.(4)

ه- امام مهدی عجل الله تعالی فرجه در پاسخ به سؤالات اسدی می فرمایند:

... کسی که اموال اهل بیت عليهم السلام را بدون اذن آنها تصرف میکند، ملعون است و ما دشمنان او در روز قیامت خواهیم بود. چنان که پیامبرصلي الله عليه و آله فرموده اند:

ص: 200

«کسی که اموال خاندان مرا که خداوند بر دیگران حرام فرموده حلال بداند به زبان من و هر پیامبر صلي الله عليه و آله اجابت شده مورد لعن و نفرین است.» هر کس به ما ستم کند در جمله ستمگران به ما است و لعنت خدای عزوجل بر او خواهد بود که خداوند در قرآن می فرمایند: آگاه باشید که لعنت خداوند بر ستمگران است.(1)

دزدی، اسراف، رشوه، ربا خوردن اموال یتیمان، دخالت در اموال اهل بیت عليهم السلام همه از مصادیق اكل مال به باطل است، از خدا بخواهیم ما را در مسیر تربیت امام زمان عجل الله تعالی فرجه قرار بدهد.

خداوند بزرگ هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود مگر بر مبنای صداقت و ادای امانت به نیکوکاران و بدکاران. (1)

3- امام زین العابدین علیه السلام خطاب به شیعیان می فرمایند:

بر شما باد به ادای امانت. به خدائی که محمد را به عنوان پیامبر بر حق برگزید اگر قاتل پدرم «امام حسین علیه السلام»مرا امین شمشیری قرار می داد که با آن پدرم را کشته است امانتش را به او برمی گرداندم.(2)

و در زیارت جامعه کبیره خطاب به ائمه عليهم السلام می خوانیم:

وَ الْأَمَانَةُ الْمَحْفُوظَةُ

امانت حفظ شده الهی.

روی این جهت، آب و خاک و سرزمین اسلام در دست مسلمانان امانت الهی است، فرزندان آنها امانت هستند و از همه بالاتر قرآن مجید و تعلیماتش و ولایت اهل بیت عليهم السلام امانت بزرگ الهی محسوب می شوند. آئین خداوند، سنت پیامبر صلي الله عليه و آله، اهل بیت حضرت صلي الله عليه و آله، اموال و اسرار مؤمنان، پست و مقام واسرار جامعه اسلامی، و... همه و همه امانت هائی هستند که عدم توجه به آنها خیانت است.

امام باقر عليه السلام در توضیح آیه می فرماید:

مقصود از خیانت به خدا و رسول، نافرمانی آن دو و خیانت در امانت به این معنا است که انسان امین بر چیزی است که خداوند بر اوواجب کرده است.(1)

در روایات پیامبر صلي الله عليه و آله و اهل بیت عليهم السلام در مورد امانت داری و زشتی خیانت در امانت مسائل گوناگونی مطرح شده است که در این جا به مناسبت بحث، به چند روایت در مورد خیانت اشاره می شود:

1- از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرموده اند:

سرشت انسان بر هر طبیعتی نهاده شده جز خیانت و دروغ.(2)

2 - رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله می فرمودند:

از ما نیست آن کس که به اهل و مال مسلمانی خیانت کند.(3)

3- از امام جواد عليه السلام نقل شده است که فرموده اند:

همین قدر از خیانت انسان کافی است که امین خیانتکاران باشد.(4)

همکاری با خائنان و مورد اعتماد خائنان بودن، خود خیانت است.

4- از رسول اکرم صلي الله عليه و آله روایت شده که:

در علم و دانش کمک و یاور یکدیگر باشید، زیرا خیانت یکی از شما در علمش بدتر از خیانت او در مالش خواهد بود. (5)

5- و على عليه السلام می فرماید:

هرگاه خیانت ها در جامعه آشکار شد، برکات از بین می رود.(6)

6- از پیامبر اکرم صلي الله عليه و اله نقل شده که فرموده اند:

ص: 206

کسی که به امانتی در دنیا خیانت کند و به اهلش ندهد و مرگ او را دریابد، بر غیر امت من مرده است و خدا را ملاقات می کند در حالی که مورد خشم خداوند است.(1)

7- در حدیثی آمده است که:

هرگاه وقت نماز میشد على عليه السلام به خود می پیچید، لرزه بر اندامش می افتاد، و رنگ به رنگ می شد، می پرسیدند: این چه حالی است ای امیر مومنان؟ حضرت فرمود: وقت نماز، وقت اداء امانتی است که خداوند بر آسمانها و زمین عرضه کرد و آنها آن امانت را نپذیرفتند.(2)

8- امام صادق عليه السلام می فرمایند:

خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده است مگر براساس صداقت وادای امانت به نیکوکاران و بدکاران.(3)

9- و امام زین العابدین عليه السلام خطاب به شیعیان می فرماید:

بر شما باد به ادای امانت. پس قسم به کسی که محمد را به عنوان پیامبر بر حق برگزید اگر قاتل پدرم امام حسین عليه السلام شمشیری را که با آن پدرم را کشت به عنوان امانت به من می سپرد. به او برمی گرداندم.(4)

10- رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند:

هرگاه امانت ضایع شد منتظر ساعت قیامت باشید. پرسیدند ای رسول خدا ضایع شدن امانت به چه معنا است؟ فرمودند:

هرگاه کارها و امور به دست غیر اهلش سپرده شود.(5)

ص: 207

و باز همنوا با مناجات امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ارواحنا له الفداء می شویم در دعای معروف حضرت علیه السلام که فرمودند:

وَ اغْضُضْ أَبْصَارِنَا عَنِ الْفُجُورِ وَ الخيانه .

چشم های ما را از زشتی و خیانت بپوشان.(1)

امام زمان علیه السلام ارواحناله الفداء در دومین نامه ای که به شیخ مفید ارسال فرموده اند، در پایان نامه می فرماید:

کسانی را از مضمون این نامه آگاه کن که به امانتشان اطمینان داری.(2)

از خداوند بخواهیم که ما را امانتدار امانت های واقعی و حقیقی آستان مقدس مولايمان امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف قرار دهد

کنید، بر انجام دستورهای کتاب او و در راهی که فرمان داده و در طريق پرستش شایسته او، استقامت به خرج دهید و از دایره فرمانش خارج نشوید، در آئین او بدعت مگذارید، و هرگز با او مخالفت نکنید.(1)

در حدیثی از امام رضا عليه السلام در پاسخ سؤال تفسیر (استقامت) نقل شده که فرموده اند:

استقامت همان روش ولایتی است که شما دارید.(2)

پذیرش رهبری و ولایت ائمه عليهم السلام ضامن بقاء خط توحید و روش اصیل اسلام و ادامه عمل صالح است. در حدیث دیگری، شخصی از پیامبر اکرم صلي الله عليه و آله، در خواست می کند:

دستوری به من ده که به آن چنگ زنم و در دنیا و آخرت اهل نجات شوم. پیامبر اکرم صلي الله عليه و اله فرمودند: بگو پروردگار من الله است و براین گفته خود پابرجا باش.(3)

صبر و مقاومت در برابر مشکلات تا رسیدن به هدف،در هر بینشی و در هر مقامی نتیجه بخش خواهد بود. اما آن چه که در قرآن و روایات اسلامی مطرح شده و بالاترین و برترین ارزش ها را دارد استقامت در راه ایمان به خدا، قرآن، ولایت و تلاش و کوشش و جهاد در راه آن در عصر غیبت و ظهور است.

فرمان خداوند به پیامبر صلي الله عليه و آله در آیات 15 شوری (بنابراین به دعوت بپرداز و همانگونه که مأموری ایستادگی کن و از هوس های آن ها پیروی مکن...) و 112 هود. (پس همان گونه که دستور یافته ای ایستادگی کن و هرکه باتو توبه کرده است ...) استقامت در راه هدف، بزرگترین درس زندگی ما است و بیانگر این است که تنها راه موفقیت، پیروزی رسیدن به اهداف متعالی انسانی و اسلامی استقامت است.

ص: 211

على عليه السلام در روایتی می فرمایند:

بدانید خداوند متعال از بندگان متلون (هر روز به رنگی در آمده) خشمناک است. از حق جدا نشوید و ولایت اهل حق را کنار نگذارید بدرستی که هر که ولایت ما را به ولایت دیگر تبدیل کند به هلاکت می افتد.(1)

مهمترین علت حیات و ماندگاری شیعه در تاریخ استقامت آنها در برابر مشکلات بوده است.

ایستادگی کردند، فرشتگان بر آنان فرود می آیند و میگویند: هان بیم مدارید و غمگین مباشید و به بهشتی که وعده یافته بودید شاد باشید. (1)

از خدا می خواهم مادامی که زنده ام مرا در ولایت و دوستی و دین و آئین شما اهل بیت عليهم السلاكم ثابت قدم بدارد.(1)

3- رسول اکرم صلي الله عليه و اله فرمودند:

علامت (ناصح = خیرخواه) چهار مسئله است: براساس حق قضاوت می کند، حق را از جانش عطا می کند، برای مردم چیزی را می پسندد که برای خود پسندیده است، و بر هیچکس تجاوز نمی کند.(1)

4- على عليه السلام می فرماید:

نصیحت را از کسی که آن را به شما هدیه می کند گوش کنید. و در مورد خود آن را بپذیرید.(2)

5- على عليه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام فرمودند:

قلبت را با موعظه زنده نگهدار.(3)

6- هارون الرشید به امام موسی بن جعفرعلیه السلام نامه نوشتند که مرا موعظه کن، و مختصر سخن بگو: امام علیه السلام در پاسخ او نوشتند:

آن چه که چشم های تو آن را می بیند در آن موعظه و پند و اندرز است.(4)

7۔ امام صادق علیه السلام به مفضل می فرمایند:

به شیعیان ما بگو: دعوت کننده به سوی ما باشید با نگهداری و حفظ خود از حرام الهی و دوری از نافرمانی خدا و تبعیت از رضای حق زیرا شیعیان ما اگر چنین باشند مردم با سرعت به سوی ما خواهند آمد.(5)

8- امام صادق علیه السلام می فرماید:

انسان سعادتمند با موعظه تقوی، موعظه و اندرز می پذیرد گرچه مراد موعظه کننده غیر از این فرد باشد.(6)

ص: 217

آمادگی روانی در آنان ایجاد کند که مناسب غرض باشد (حالت رقت، رحمت، خشم، تبسم، گفتن لطیفه، مثال، داستان)

14- شاهد آوردن از الگوهای مهم تربیتی، شخصیت های تاریخی، و... مانند پیامبران، ائمه عليهم السلام و آنها که محبوبیت خاصی در بین مخاطبان دارند.

15 - ایمان داشتن پیام دهنده به کلام خود.

16- اندرز در صورتی مؤثر می افتد که خالی از هرگونه خشونت، برتری جویی،تحقیر طرف مقابل، تحریک حست لجاجت و مانند آن باشد.

بنابراین موعظه هنگامی اثر عمیق خود را می بخشد که حسنه باشد و به صورت زیبایی پیاده شود.

3- یکی از اسمای قرآن هم موعظه است.

4- در احادیث معصومین عليهم السلام مسائل و نکات ارزشمندی در زمینه موعظه و نصیحت مطرح شده است.

5- دعوت به ارزش های اخلاقی مهم ترین موضوع موعظه و نصیحت است.

6- شرایط موعظه و نصیحت موارد فراوانی است که بدون توجه به آنها اثر مثبتی نخواهد داشت.

7- امام مهدی عليه السلام از خداوند برای علما، زهد و نصیحت، و برای شنوندگان پذیرش را طلب می کند.

در این جا به چند آیه قرآن اشاره می شود:

1- آنان که ایمان آوردند و آنها که از وطن خود هجرت نموده و در راه خدا جهاد کردند، امیدوار و منتظر رحمت خدا باشند که خدا بر آنان بخشاینده و مهربان است.(1)

2- هرگز مؤمنانی که بی هیچ عذری از کار جهاد باز نشینند با آنان که به مال و جان کوشش کنند یکسان نخواهند بود، خدا مجاهدان فداکار به مال و جان را بر بازنشستگان، بلندی و برتری بخشیده و همه اهل ایمان را وعدۂ نیکوتر فرموده است و مجاهدان را بر بازنشستگان، به اجر و ثوابی بزرگ برتری داده است.(2)

3- و کسانی که ایمان آوردند و مهاجرت کردند و در راه خدا جهاد نمودند و آنها که «در مدینه»مهاجران را منزل دادند و یاریشان کردند، آنها به حقیقت اهل ایمان اند، و هم مورد آمرزش خداوند و روزی نیکوی بهشتی مخصوص آنهاست.(3)

4- آن ها که ایمان آورده و مهاجرت کردند و در راه خدا جهاد نمودند، آن ها را نزد خدا مقام بلندی است و آن ها رستگاران و سعادتمندان دو عالمند.(4)

5- ای کسانی که ایمان آورده اید آیا شما را به تجارتی سودمند که شما را از عذاب دردناک آخرت نجات بخشد دلالت کنم؟ به خدا و رسول او ایمان آورید و با مال و جان خود در راه خدا جهاد کنید، این کار برای شما از هر تجارتی برتر است اگر بدانید.(5)

تجارتی پرسود و عظیم، مقام و مرتبه بلند الهی، رستگاری و سعادت ابدی،فضل و برتری معنوی، رحمت خداوند، روزی نیکوی بهشتی، و وعده های زیبای الهی نتیجه جهاد در راه خداست.

ص: 222

روایات معصومین عليهم السلام در مورد جهاد

ا- على عليه السلام در نهج البلاغه در خطبه معروف (بابُ الحَثِّ عَلَى الجِهاد) می فرمایند:

جهاد دری از درهای بهشت است که خداوند برای بندگان خاص خود گشوده است (باب المجاهدين)، و جهاد لباس تقوی، و زره نگهبانان از جانب خداوند، و سپر محکم خداوند است.

2- على عليه السلام در روایات دیگری می فرمایند:

خداوند جهاد را واجب گردانید و آن را موجب یاری خود و ناصر بندگانش قرار داد و به خدا قسم دنیا و دین مردم جز با جهاد اصلاح نخواهد شد(1).

3- على عليه السلام در حدیث دیگری می فرمودند:

در راه خدا با دست هایتان جهاد کنید و اگر نتوانستید با زبانهایتان جهاد کنید و اگر قدرت نداشتید با دل هاتان در راه خدا جهاد کنید.(2)

4- همان حضرت عليه السلام در نامه به مالک اشتر تأکید می فرمایند:

خدا را با دست و قلب و زبان یاری کنید، زیرا خداوند جل جلاله یاری کسانی را که او را یاری کنند و عزت کسانی را که خدا را عزیز دارند تكفل فرموده است.(3)

5- رسول گرامی اسلام می فرمایند:

با شهوات خود در نفس خویش جهاد کنید که قلب های شما محل حلول حکمت و دانش خواهد شد.(4)

6- على عليه السلام می فرمایند:

انسان مجاهد با نفس خود در راه اطاعت خدا و بر علیه نافرمانی او، نزد خداوند مانند انسان نیکوکار شهید است.(5)

ص: 223

7- و از همان حضرت نقل شده که فرمودند:

بدانید جهاد اکبر جهاد با نفس است مشغول مبارزه با نفس خویش باشید تا به سعادت برسید. (1)

8- امام صادق عليه السلام می فرمایند:

از نفس های خویش کوشش و تلاش در اطاعت خدا را به خدا عطا کنید زیرا خداوند چیزی از نیکی نزد او نیست مگر به اطاعت و دوری از محارم الهی...(2)

9- از امام صادق عليه السلام نقل شده که:

قوی ترین مردم از نظر تلاش و کوشش کسی است که گناهان را ترک کند.(3)

10- رسول اعظم اسلام فرمودند:

کسی که جهاد را ترک کند خداوند لباس مذلت و خواری را در نفس او و فقر و فلاکت را در زندگی او و نابودی دینش را به وجود او می پوشاند.(4)

بدین ترتیب: جهاد با نفس، جهاد با دشمن، جهاد با دست و دل و زبان، جهاد با مال و جان، دری از درهای بهشت، لباس تقوی و پرهیزگاری، زره و سپر محکم انسان مجاهد، موجب یاری و نصرت حق، باعث اصلاح دین و دنیای مؤمنان، و موجب عترت اسلام و مسلمانان خواهد بود.

مردمانی هستند که دل های آنها چون قطعه های آهنی است که هرگز شک و تردید در آنها راه ندارد. آنها در اعتقاد خود نسبت به خدا از سنگ سخت ترند و اگر به کوهها هجوم برند آنها را از پای در می آورند. آنها به هنگام نبرد پروانه وار شمع وجود امام را در میان گرفته محافظت می کنند و هر چه حضرتش اراده کند آن را بر می آورند. مردان شب زنده داری هستند که شبها نمی خوابند و زمزمه نمازشان چون نغمه زنبوران از کندو و به گوش می رسد... راهبان شب و شیران روزند. آنها در برابر فرمان امامشان از بنده مطیع نسبت به مولایشان مطیع تر هستند. گوئی دل های آنها مشعلی نورانی است، از ترس پروردگارشان نگرانند، دعوت به شهادت در راه خدا و تمنای قتل در راه او می کنند.(1)

2- امام مهدی عجل الله تعالي فرجه الشريف: در نامه معروف خود به شیخ مفید، او را چنین توصیف می کند:

... و اما تو ای دوست با اخلاص که در راه ما با ستمگران در ستیز و پیکاری (اَلمخلِصُ المُجاهِدُ) خداوند تو را به همان گونه که دوستان شایسته پیشین ما را تایید فرموده است تأیید نماید.(2)

3 - امام حجه بن حسن العسکری ارواحنافداه عجل الله تعالي فرجه الشريف در نامه ای خبر درگذشت عثمان بن سعید اولین نایب خاص خود را به فرزندش محمد بن عثمان (دومین نایب) را اعلام و در آن نامه در مورد ایشان می فرمایند:

خداوند پدرت را مورد رحمت خویش قرار دهد... پدرت با سعادت زیست و پسندیده از دنیا رفت، خداوند او را بیامرزد و به اولیا و موالیش که درود بر آنان باد ملحق کند، پیوسته در امر آنان مجاهد و کوشا بود و در آن چه او را به خداوند و آنان نزدیک می نمود تلاش و کوشش داشت.(3)

ص: 225

4- و در دعای حضرت مهدی عجل الله تعالي فرجه الشريف می خوانیم:

وَ عَلَى التعليمي بِالْجُهْدِ وَ الرغبه .

خداوندا بر دانش طلبان جدیت، تلاش و شوق و رغبت عطا فرما(1)

خداوندا ما را هم از جمله یاران مخلص و مجاهد وليمان امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ارواحنافداه قرار بده.

است. تاجر بی توجه به معنای عمیق این پاسخ، گفته بود که این بی انصافی اشکالش چیست؟

آن عالم فرزانه پاسخ داده بود که: اگر کسی مثل شمر انصاف می داشت کمر به قتل امام حسین عليه السلام نمی بست !!

اگر مفهوم انصاف همان عدالت است بی انصافی ظلم و بی مروتی خواهد بود.

على عليه السلام با تعدادی از یارانش در مورد مروت و مردانگی صحبتی داشتند، امام عليه السلامبه آنها فرمودند:

در برابر سخنان کتاب خدا «قرآن» به کجا می روید؟ پرسیدند: ای امیرمؤمنان در کجای قرآن از این مسئله سخن به میان آمده؟ فرمود: «خداوند در قرآن می فرماید: إِنَّ اللَّهَ يامر بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ خداوند به عدل و احسان فرمان می دهد» مقصود از عدل در این آیه انصاف و مقصود از احسان تفضل و بخشش است.(1)

4- امام علی عليه السلام :

تاج انسان عفت و پاکدامنی او و زینتش انصاف اوست.(1)

5 - انصاف داشتن کاری بس دشوار و مشکل است به همین جهت پیامبر گرامی اسلام صلي الله عليه و آله در سخنان گهر بار خود می فرماید:

سه مسئله مهم است که این امت طاقت آن را ندارند. یکی مواسات و برابری با برادران خود در مال و ثروت و دوم انصاف نسبت به مردم از نفس خود و سوم یاد خدا در همه حال.(2)

6- و در یکی از زیارت های جامعه امامان عليهم السلام می خوانیم:

سلام بر شما. ای کسانی که با آنها مرزهای ایمانی حفظ می شود و با امامت و پیشوایی آن ها امور مردم جریان می یابد و این جریان امور مردم بر اساس اعتدال و انصاف است.(3)

ائمه علیهم السلام مجریان عدالت و انصافند، در عین حالی که برای مردم انصاف دادن بسیار سخت است.

كسی که نسبت به مردم از خودش انصاف داشته باشد جز عزت را خداوند برای او نمی افزاید.(1)

3 - انصاف باعث ایمان حقیقی است چنان که رسول خدا صلي الله عليه و آله می فرمایند:

کسی که در مال خود با فقرا مواسات کند و با مردم انصاف داشته باشد مؤمن حقیقی است.(2)

4- از نتایج و ثمرات مهم انصاف، رفع اختلاف در جامعه اسلامی است، على عليه السلام می فرمایند:

انصاف عامل رفع اختلافات و موجب به وجود آمدن الفت و محبت است.(3)

5- عدم توجه به انصاف و یا بی انصافی مشکلات زیادی را برای فرد و جامعه به وجود می آورد:

عامل سلب قدرت انسان حاکم و موجب ایجاد دشمنی مردم و در نتیجه دشمنی با خداست. على عليه السلام در سخن زیبایی می فرمایند:

کسی که با انصاف از مظلوم در برابر ظالم دفاع نکند خداوند قدرتش را از او سلب می کند.

و همچنین آن حضرت در نامه به مالک اشتر می فرمایند:

با مردم در برابر خود و خانواده خود انصاف داشته باش به خاطر این که اگر چنین نکنی ستم کردی و کسی که با بندگان خدا ستم روا دارد خداوند دشمن او جدای از بندگان خواهد بود و کسی که خدا خصم او باشد تا زمان مرگ در جنگ با اوست.

6- انصاف عامل اطمینان مردم است على عليه السلام می فرماید:

نسبت به مردم انصاف داشته باشید که مردم به شما اطمینان داشته باشند.(4)

ص: 231

جامعه، و اطمینان مردم و... است.

5- عدم توجه به انصاف باعث سلب قدرت حاکمان، ایجاد دشمنی در بین مردم ودشمنی با خدا و... است.

6- یکی از مهم ترین مسئله اخلاقی در حکومت حضرت مهدی عليه السلام و از مشخصات ياران منتظران و یاران حضرت، انصاف است.

1- زینت علم، حلم و وقار است: امام صادق عليه السلام می فرمایند:

به دنبال طلب علم و دانش باشید و آن علم را با بردباری و متانت و وقار زینت کنید.(1)

2- زینت و زیبایی دین و اسلام، وقار است. از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده که فرمودند:

اسلام عریان است، لباس آن حياء و زینت آن وقار و مروتش عمل صالح، و پايه آن ورع است و برای هر چیزی اصل و اساسی است و اساس اسلام محبت ما اهل بیت عليهم السلام است.(2)

3- بر و نیکی در وقار و آرامش است: رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله فرمودند:

خداوند بهشت را بر هر مرد و زن ریاکار حرام کرده است، نیکی در زیبایی زندگی ظاهری نیست و لکن نیکی در آرامش و وقار است.(3)

4- مردانگی و مروت در سایه وقار است. امام حسن مجتبی عليه السلام فرمودند:

بدانید که در حلم، زینت و وقار، مردانگی و هدیه دادن، نعمت الهی است.(4)

5- از دعاهای رسول خدا صلي الله عليه و آله در نماز ظهر این بود که:

... خدایا ترس از خود و رغبت به سوی خود و خشوع در برابر خویش و وقار و حیاء از خود را به من روزی کن(5)

6- زینت عقل و زیبایی انسان وقار اوست.(6)

7- از علائم انسان مؤمن وقار است. امام صادق عليه السلام می فرمودند:

ص: 235

از علائم مومن این است که سکوت او زیاد، با وقار، بسیار ذاکر، صابر، شاکر و سپاسگزار است.(1)

رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

هرگاه ملاحظه کردید مؤمنی را که بسیار ساکت و باوقار است به او نزدیک شوید زیرا به این شخص مؤمن حكمت القاء می شود.(2)

حفظ کنید.(1)

4- در راه طلب دانش هم باید با وقار و متانت رفتار کرد: باز هم از فرمایشات متین امام صادق علیه السلام است که:

طلب دانش کنید و خود را با علم و دانش به همراه بردباری و وقار زینت دهید و در برابر کسی که از او علم می آموزیر متواضع باشید.(2)

5- در گرفتاری ها و انقلابات اجتماعی : از همان حضرت نقل شده است که:

انسان مؤمن در گرفتاری ها و تحولات اجتماعی با وقار و متین و در بلاها صبور و شکیبا است.(3)

متانت، وقار، کرامت نفس، غرور و تکبر نیست، خودخواهی و خودبینی نیست، بلکه درک شخصیت و منش است که انسان با وقار با توجه به آن ارزش و اعتبار و شخصیت خود را حفظ می کند در عین حالی که متواضع و خاشع است.

ج: سید ابن طاووس از علمای بزرگ شیعه از کتاب ادریس نبی نقل می کند که:

شیطان از خداوند درخواست کرد که تا قیامت او را مهلت دهد و خداوند در پاسخ او فرمود: تا وقت مشخصی تو را مهلت میدهم، و سپس توضیح می دهد که آن وقت معلوم زمانیست که زمین را از شرک و کفر پاک میکند و... بندگانی را انتخاب می کنم که قلب هاشان را برای ایمان آزموده اند و دل هاشان را با ورع و اخلاص و یقین و تقوا و خشوع و صدق و راستی و بردباری و صبر و وقار و زهد در دنیا و...پر کرده اند...(1)

یاران مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف) دل هاشان پر از بردباری و یقین و وقار است.

د: در دعای منسوب به حضرت مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، از خدا می خواهیم که:

اللَّهُمَّ... وَ عَلَی مَشَایِخِنَا بِالْوَقَارِ وَ السَّکِینَهِ.

خداوندا به پیران ما وقار و متانت و آرامش عطا فرما.(2)

خداوندا به دعای امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) همه ما را وقار و متانت و آرامش عطا فرما.

قیام برای نماز. در ماه رمضان. در راه طلب دانش. در گرفتاری های اجتماعی و...

5 -یکی از مشخصات ممتاز یاران امام مهدی عج، وقار و متانت است.

می رسد حتی کم آن راضی باشی و بر آنچه که از زندگی برای تو فراهم آمده شکر گذار باشی.(1)

5- پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله و سلم می فرمایند:

خداوند فرموده است: من پنج چیز را در پنج چیز قرار دادم و مردم آن را در پنج چیز دیگر می جویند و نمی یابند، من ثروت را در قناعت قرار دادم. و مردم آن را در کثرت مال می جویند، ولی آن را نمی یابند...(1)

6- امام رضا علیه السلام می فرماید:

راه قناعت را نمی پیمایند جز دو گروه: یا انسان مطیع فرمان خدا که به دنبال آخرت است و یا انسان با کرامتی که خود را از انسان های پست دور نگه می دارد.(2)

7- و امام على علیه السلام در دعای کمیل از خدا می خواهد:

مرا نسبت به چیزی که روزیم کردی راضی و قانع قرار بده.(3)

و از همان حضرت در روایات دیگری نقل شده که فرمودند:

کسی که به آن چه قسمت و روزی اوست قانع باشد، از هیجانات درونی، گرفتاری ها، سختی ها، راحت و آسوده خواهد بود و هر مقدار از قناعت او کم شود، به میل و طمع او به دنیا افزوده می شود که اصل همه زشتی ها و شرور همین دنیا پرستی است و صاحب آن از آتش نجات نمی یابد مگر این که توبه کند.(1)

2- قناعت عامل گوارا بودن زندگی و کم شدن حزن و اندوه است:

از امام ششم عليه السلام نقل شده است:

کسی که پنج خصلت در او نباشد زندگی گوارائی نخواهد داشت.

صحت و سلامتی، امنیت، بی نیازی، قناعت و دوست همراه.(2)

و امام على علیه السلام فرمودند که:

اصل عفت و پاکدامنی قناعت است و ثمره و نتیجه آن کم شدن حزن و اندوه.(3)

و در سخنان کوتاه دیگری می فرمایند:

هر فرد قانعی بی نیاز است و هر انسان قانعی عفیف و پاکدامن است. حرص او را از عفت و پاکدامنی خارج نمی کند و مسلماً نسبت به آنچه ندارد محزون و ناراحت نخواهد بود.(4)

3- بی نیازی واقعی و نعمت الهی در قناعت است.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که قانع باشد به آن چه که خدا به او روزی کرده است غنی ترین مردم است.(5)

امام کاظم علیه السلام در بعضی از مواعظ خویش می فرمایند:

ص: 243

....کسی که میانه روی و قناعت داشته باشد نعمت های الهی برای او باقی خواهند ماند.(1)

و همان حضرت در سخنانی به هشام بن حکم می فرمایند:

انسان مؤمن باید با تضرع از خدا بخواهد عقلش را کامل کند، پس کسی که عقل داشته باشد به آن چه که زندگیش را کفایت کند قانع می شود و کسی که قانع باشد به آن چه برای او کافی است بی نیاز خواهد شد و کسی که به آن چه دارد قانع نباشد هرگز بی نیاز نخواهد شد.(2)

4- قناعت موجب جلب محبت خدا و توجه و عنایت خداست.

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

کسی که در تمام صبح و شامش همت بزرگش برای آخرت باشد خداوند قناعت را در قلبش قرار می دهد و توجه و عنایت خود را شامل حال او می کند.(3)

و امام صادق علیه السلام می فرمودند:

هرگاه خداوند بنده ای را دوست بدارد به او اطاعت و بندگی را الهام می کند و او را در دین با فهم عمیق قرار می دهد.(4)

وسخن آخر این که امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ارواحنا فداه در دعای خود می فرماید:

... وَ عَلَی الْفُقَرَاءِ بِالصَّبْرِ وَ الْقَنَاعَهِ.

خدایا به فقرا و نیازمندان جامعه صبر و قناعت را عطا فرما.(5)

خداوندا در همه احوال ما را موفق بدار که با دعای امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) صبر و قناعت را پیشه خود کنیم که یکی از گرفتاری های جامعه امروز ما حرص، طمع،

ص: 244

و رفاه طلبی بی حد است.

پدیدار می شود و روی دل را به سوی درگاه الهی می گرداند در نتیجه این تحول درونی، قلب از تیرگی گناهان تصفیه می شود و از مرگ معنوی نجات می یابد.

على علیه السلام می فرمایند:

اَلتَّوْبَهُ تُطَهِّرُ اَلْقُلُوبَ وَ تَغْسِلُ اَلذُّنُوبَ(1)

توبه دل ها را پاک می کند و آثار گناهان را می شوید.

روی همین اصل خداوند در بسیاری از آیات قرآن ما را به خود و بازگشت به خویش می خواند، و رحمت خود را شامل حال توبه کنندگان می کند:

بدرستی که خدا آنان را که پیوسته به درگاهش توبه و انابه کنند، و هم پاکیزگان دور از آلایش را دوست دارد.(2)

و در حدیثی قدسی آمده است:

اگر آنان که از من روی برتافتند می دانستند که چقدر مشتاق آنان هستم هر آینه از شوق جان می سپردند.(3)

است، و برای آن شش چیز لازم است:

1. پشیمانی و ندامت از گذشته.

2. عزم بر ترک آن برای همیشه.

3. ادای حقوق دیگران به طوری که هنگام مرگ پاک باشی و در حالی خدا را ملاقات کنی که حقوقی بر عهده ات نباشد.

4. هر فریضه و امر واجبی را که ضایع کردهای جبران کنی.

5. گوشتی که از حرام بر تن تو روئیده با حزن و اندوه آب کنی تا پوست به استخوان بچسبد و گوشت جدید در پوست پیدا شود.

6. زحمت و سختی عبادت را بر بدنت بچشانی همچنان که شیرینی گناه را چشانیده ای. و هرگاه چنین کردی بگو: «اَستَغفِرُ الله».(1)