رمز المصیبه فی مقتل من قال انا قتیل العبره جلد 3

مشخصات کتاب

سرشناسه:موسوی دهسرخی اصفهانی، محمود، - 1305

عنوان و نام پديدآور:(... رمز المصیبه فی مقتل من قال انا قتیل العبره)/ تالیف محمودبن سیدمهدی موسوی ده سرخی اصفهانی

مشخصات نشر:محمود دهسرخی اصفهانی، 1412ق. = - 1370.

شابک:بها:3600ریال(ج.1)(هرجلد)

وضعیت فهرست نویسی:فهرستنویسی قبلی

يادداشت:جلد دوم (چاپ دوم: 1375)؛ بها: 12000 ریال

یادداشت:کتابنامه

موضوع:واقعه کربلا، ق 61

حسین بن علی (ع)، امام سوم، ق 61 - 4

رده بندی کنگره:BP41/5/د9ر8

رده بندی دیویی:297/9534

شماره کتابشناسی ملی:م 71-3042

ص: 1

اشاره

کتابخانه عمومی

حضرت آیت الله دهسرخی (رحمة الله عليه)

همراه: 09123519832

تلفن: 37745149 - 025 آدرس: قم - خیابان معلم - کوچه 12 - پلاک 46

شناسنامه کتاب:

کتاب : رمز المصيبة ج3

مؤلف: سید محمود موسوی ده سرخی ناشر: مؤلف

لیتوگرافی: سید الشهداء

چاپ: أمير

تیراژ : 1000

نوبت چاپ : دوم1418 ه

ص: 2

مقدمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

الحمدلله رب العالمين وصلى الله على محمد و آله الطيبين الطاهرين واللعنة الدائمة على اعدائهم اجمعین.

فبعد چنین گوید محمود بن السيد مهدی موسوی ده سرخی اصفهانی غفر الله ذنو بهما که توفیقات ربانی شامل حال فقیر بی بضاعت گردید که اقدام بچاپ جلد سوم کتاب رمز المصيبة بنمایم و امیدوارم که خواننده گان محترم بهره مند گردند و این حقیر را از دعای خیر فراموش نگرداننده بحق محمد و آله.

فصل 76: در ذکر دو زیارت از ناحیه مقدسه

اول زیارت ناحیه مقدسه که اسامی چند تن در آن ذکر شده

در ناسخ ج 2 ص 17 گوید: چون این کتاب زیارت بروایت سید بن طاوس از ناحیه مقدسه بیرون شده است و اسناد آن به قائم آل محمد صلى الله عليه وآله منتهی می شود و اسامی بیشتر شهدا را ياد فرموده تحریر و تقریر آن مناسب مقام افتاد.

مؤلف گوید متن زیارت بسم الله الرحمن الرحیم چون خواستی

ص: 3

زیارت کنی شهدا رضوان الله عليهم را پس نزد پا های امام حسين عليه السلام بایست که اکثر شهدا آنجا هستند و اشاره کن به على ابن الحسين عليهما السلام و بگو:

سلامه على اهلبيت جده

السَّلام عَلَیْکَ یا أَوَّلَ قَتیلٍ مِنْ نَسْلِ خَیْرِ سَلیلٍ، مِنْ سُلالَهِ إبراهِیْمَ الخَلِیلِ، صلّی اللَّه عَلَیْکَ وَعلی أبیکِ، إذْ قالَ فیکَ: قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلوکَ یا بُنَیَّ! ما أَجرأَهُمْ علی اْلرَّحْمنِ، وعَلَی انْتِهاکِ حُرمَهِ الرَّسُولِ عَلی الدُّنیا بَعْدکَ العَفا، کأنّی بِکَ بَینَ یَدَیهِ ماثلًا، ولِلکافِرِینِ قائلًا:

أَنَا عَلیُّ بْنُ الحُسینِ بْنِ عَلیّ ***نحنُ وبیتِ اللَّهِ أَوْلی بِالنَبیّ

أُطْعِنُکُمْ بِالرُّمْحِ حَتّی یَنْثَنی ***أَضْرِبُکُمْ بِاْلسَّیْفِ أَحْمی عَنْ أبی

ضَرْبَ غُلامٍ هاشِمیّ عَرَبی*** وَاللَّهِ لا یَحْکُمْ فینا ابْنُ الدّعیّ

حَتّی قَضَیْتَ نَحْبَکَ، وَلَقَیْتَ رَبَّکَ،أَشهَدُ أنّکَ أوْلی بِاللَّهِ وَبِرَسُولِه، وَأَنَّکَ اْبنُ رَسولِهِ، واْبنُ حُجَّتِهِ وَأمِینهِ حَکَمَ اللَّهُ علی قاتِلِکَ مُرَّهَ بنِ مُنْقِذِ بْنِ النُّعمانِ العَبْدیِّ - لَعَنَهُ اللَّهُ وأَخزَاهُ وَمَنْ شَرِکَهُ فی قتلِکَ، وَکانُوا عَلَیکَ ظَهیراً، وَأَصْلاهُمُ اللَّهُ جَهَنَّمَ وَساءَتْ مَصیراً، وَجَعَلَنا اللَّهُ مِنْ مُلاقیکَ، وَمُرافِقی جَدِّکَ وَأَبیکَ وعمِّکَ وَأخیکَ، وَأُمِّکَ الْمَظْلومَهَ، وأَبرأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ قاتِلیکَ أَسْأَلُ اللَّهَ مرافَقَتَکَ فی دارِ الْخُلودِ وَأَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ أَعْدائِکَ اولی اْلجُحودِ، السَّلامُ عَلَیْکَ وَرَحْمَهُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

السَّلامُ عَلی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الحسینِ، الطِّفلِ الرَّضیعِ، المَرْمیِّ الصَّرِیعِ المُتَشَحِّطِ دَماً، المُصَعَّدِ دَمُهُ فی السَّماءِ، المَذْبوحِ بِالسّهْمِ فی حِجْرِ أبیهِ لَعَنَ اللَّهُ رامِیهِ حَرْمَلَهَ بنَ کاهلٍ الأسدیّ وَذَوِیْهِ.

السَّلامُ عَلی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَمیرِ الْمُؤْمِنِینَ، مُبْلِی الْبَلاءِ وَالْمُنادِی

ص: 4

بِالْوِلاءِ فی عَرَصَهِ کَربَلاءَ، المَضْرُوبِ مُقْبِلًا وَمُدْبراً، لَعَنَ اللَّه قاتِلهُ هانِیَ بْنُ ثُبَیْتٍ الحَضْرَمیّ.

السَّلامُ عَلَی العَباسِ بنِ أمیرِ المؤمنینَ، المُواسی أَخاه بِنَفْسِهِ، الآخِذِ لغدِهِ مِنْ أمْسِهِ، الفادِی لَهُ، الواقی الساعی إِلَیْهِ بِمائِهِ المَقْطُوعَهِ یَداهُ - لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَیْه یزیدَ بْنَ وَقادٍ وَحَکیمَ بْنَ الطُّفَیلِ الطائیّ.

السَّلامُ عَلی جَعْفرَ بْنِ أَمیرِ الْمُؤمِنینَ، الصّابِرِ نَفْسَهُ مُحتسباً، وَالْنّائِی عَنِ الأَوْطانِ مُغترِباً، المُسْتَسْلِمِ لِلقتالِ، المُسْتَقْدَمِ لِلنّزالِ، المَکْثُورِ بِالرِّجالِ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ هانیَ بْنَ ثُبَیْتٍ الحضرمیْ.

السَّلامُ عَلی عُثْمانَ بْنِ أمِیْرِ الْمُؤمِنینَ سَمِیِّ عُثمانَ بْنِ مَظْعُونِ، لَعَنَ اللَّهُ رامیهِ بِالْسَّهْمِ خِوَلّیَ بْنِ یَزِیدَ اْلأَصْبَحیَّ اْلأَیادیَّ الدّارمیَّ(1).

السَّلامُ عَلی مُحَمّدِ بْنِ أمِیرِ الْمُؤْمِنینَ قَتیلِ الأبانیّ الْدّارمیِّ(2)، لَعَنَهُ اللَّهُ وَضَاعَفَ عَلَیْهِ الْعَذابَ اْلأَلیمَ، وَصَلَّی اْللَّهَ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدُ وَعَلَی أَهْل بَیْتِکَ الصَّابِرینَ.

السَّلامُ عَلی أبی بکرِ بنِ الحسنِ الزّکی الوَلیّ، الْمَرْمِیِّ بالسَّهمِ الرَدیِّ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ عَبدَ اللَّهِ بْنَ عَقَبَهَ الغَنَوِیَّ.

السَّلامُ عَلَی عَبدِ اللَّهِ بنِ الحَسنِ بنِ عَلیٍّ الزَّکیِّ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ وَرامیَهُ حَرْمَلَهَ بِنِ کاهلِ الأسدیَّ.

السَّلامُ عَلَی الْقاسِمِ بْنِ الحَسَنِ بْنِ عَلیٍّ، المَضْرُوبِ هامَتُّهُ، المَسْلُوبِ لامَتُهُ حِیْنَ نادیَ الْحُسْینَ عَمَّه، فَجَلی عَلَیهِ عَمّهُ کالصَّقْرِ، وَهُوَ یَفْحَصُ برجْلِهِ التُّرابِ والحُسَینَ یَقُولُ: «بُعْداً لِقَوْمٍ قَتَلُوکَ، وَمَنْ خصْمُهُمْ یومَ الْقِیامَهِ جَدُّکَ وأبوکَ».

ص: 5

1- يريد رجلا من بنى أبان بن دارم
2- يريد رجلا من بنى أبان بن دارم

ثُمَّ قالَ: «عَزَّ وَاللَّهِ عَلی عَمِّکَ أَنْ تَدْعُوهُ فلا یُجیْبُکَ، أَوْ یُجِیْبَکَ وأَنْتَ قَتْیلٌ جَدِیْلٌ، فَلا ینفعُکَ، هذا واللَّهِ یومٌ کَثُرَ واتِرُهُ، وَقَلَّ ناصِرُهُ، جَعَلَنِی اللَّهُ مَعَکُمَا یوَمَ جَمْعِکُمَا، وَبَوَّأَنی مُبَوَّاکما، وَلَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَکَ [عَمْرَو بْنَ] سَعْدٍ بْنَ نُفَیْلٍ الأزدیَّ، وأَصْلاهُ جَحِیماً، وأعَدَّ لَهُ عَذاباً أَلِیْماً.

السَّلامُ عَلی عَوْنِ بنِ عبدِاللَّهِ بْنِ جَعْفرَ الطّیارِ فی الجِنانِ، حَلِیْفِ الْإِیمانِ، وَمَنازلِ الأقْرانِ، النّاصِحِ لِلرَّحْمنِ، التَّالی لِلْمَثانی وَالقُرآنِ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ عبدَاللَّهِ بْنَ قَطبَهَ النَّبْهانیَّ.

السَّلامُ عَلی مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بنِ جَعْفرَ، الشّاهِدِ مَکانَ أبیهِ، وَالتّالی لِأخیهِ، واقیهِ بَبَدَنِهِ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ عامِرَ بنَ نَهْشَلٍ الْتَّمیمیّ.

السَّلامُ عَلی جَعْفَرَ بْنِ عَقیلٍ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ وَرامیَهُ

بِشْرَ بْنَ خَطُوطٍ الْهَمَدانِیَّ.

السَّلامُ علَی عَبدِ الرَّحْمنِ بْنِ عَقِیْلٍ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلهُ وَرامیَهُ عُمَرَ بنَ خالدِ بنِ أَسَدٍ الجُهَنِیَّ(1).

السَّلامُ عَلَی الْقَتیلِ بْنِ القَتیلِ، عَبْدِ اللَّهِ بنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقیلٍ، وَلَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ عامِرَ بنَ صَعْصَعَهَ، [وَقِیْلَ: أسدُ ابنُ مالِکٍ].

السَّلامُ عَلی أبی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلمِ بْنِ عَقِیلٍ، ولَعَنَ اللَّهُ قاتِلَهُ ورامیهُ عَمْرَوْ بْنَ صَبیحٍ الصَّیداوی

السَّلامُ عَلی مُحَمَّدْ بْنِ أَبی سعیدِ بْنِ عَقیلٍ، وَلَعَنَ اللَّهُ قاتلَهُ لُقَیطَ بْنَ ناشرٍ(2) الجُهَنیَّ.

ص: 6

1- في بعطي النسخ: عمر بن خالد بن أسد، وهو تصحیف
2- لقيط بن یاسر خ ل

سلامه على اصحاب جده

السَّلامُ عَلی سُلَیْمَانَ مَوْلَی الحسینِ بْنِ أَمیرِ الْمُؤمِنینَ، وَلَعَنَ اللَّهُ قاتلَهُ سُلَیْمَانَ بْنَ عَوْفٍ الْحَضْرَمیّ، السَّلامُ عَلی قاربٍ مَوْلی الْحَسَیْنِ بْنِ عَلیٍّ، السَّلامُ علی مُنْجِحٍ مَولَی الحسینِ بنِ علی

السَّلامُ عَلی مُسْلِمِ بْنِ عَوْسَجَهَ الأَسَدیِّ، القائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَقَدْ أَذَنِ لَهُ فی اْلإِنْصِرافِ: أَنَحْنُ نُخَلّی عَنْکَ وَبِمَ نَعْتَذِرُ إلیَ اللَّهِ مِنْ أداءِ حَقِّکَ، وَلا وَاْللَّهِ حَتّی أُکَسِّرَ فی صُدُورِهِمْ رُمحی وأَضْرِبهُمْ بِسَیْفی ما ثَبَتَ قائمُهُ فی یَدِی وَلا افارِقُکَ وَلَوْ لَمْ یَکُنْ مَعِیَ سَلاحٌ أُقاتِلُهُم بِهِ لَقَذَفْتُهُمْ بِالْحِجارَهِ، ثُمَّ لم افارِقْکَ حَتّی أمُوتَ مَعَکَ، وَکُنْتُ أوّلَ مَنْ شَرَی نَفْسَهُ، وأَوَّلَ شهیدٍ مِنْ شهداءِ اللَّهِ قضی نَحْبَهُ، فَفُزْتَ ورَبِ الکَعْبَهِ، شَکَرَ اللَّهُ لَکَ استِقْدامَکَ، وَمُواساتِکَ إِمامَکَ، إذ مَشی إِلَیْکَ وَأَنْتَ صَرِیعٌ فَقال:

یَرْحَمُکَ اللَّهُ یا مُسْلمُ بْنُ عَوْسَجهَ وقرأ

لَعَنَ اللَّهُ المُشرِکینَ فی قَتلِکَ عَبْدَ اللَّهِ الضَّبابیَّ وَعَبْدَ اللَّهِ بْنَ خشکارَهَ البَجَلیَّ.

السَّلامُ عَلی سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَنَفیّ، القائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَقَدْ أَذِنَ لَهُ فی اْلإِنْصِرافِ: لا نُخلّیکَ حتّی یَعْلَمَ اللَّهُ أَنّا قَدْ حَفِظْنَا غَیْبَهَ رَسُولِ اللَّه صلی الله علیه و آله فیکَ، وَاللَّهِ لَوْ أَعْلَم أَنّی اقتَلُ ثمَّ احْیی ثُمَّ احْرَقُ ثُمَّ اذْری وَیُفعَلُ ذلکَ بی سَبْعینَ مرّهٍ ما فارَقْتُکَ حَتّی أَلْقی حَمامی دُونَکَ، وَکَیْفَ لا أَفْعَلُ ذلکَ، وإنّما هیَ مَوْتَهٌ أو قَتْلَهٌ واحِدهٌ، ثمَّ هیَ اْلکَرامَهُ الَّتی لَا اْنقِضاءَ لَها أَبَداً، فَقَدْ لَقْیِتَ حِمامَکَ، وَواسَیْتَ إمامَکَ، وَلَقِیتَ مِنَ اْللَّهِ الْکَرامَهَ فی

ص: 7

دارِ المُقامَهِ، حَشَرَنَا اللَّهُ مَعَکُم فی المُسْتَشْهَدینَ، وَرَزَقَنا مُرافَقَتَکُمْ فی أَعْلی عِلّیّین.

السَّلامُ عَلی بِشْرِ بنِ عُمَرِ الحَضْرَمیِّ، شَکَرَ اللَّهُ لَکَ قَوْلَکَ لِلْحُسینِ وَقَدْ أَذِنَ لَکَ فی الإِنْصِرافِ: أَکَلَتْنی إِذَنِ السِّباعُ حَیّاً إذا فَارقْتُکَ وَأَسْأَلُ عَنْکَ الرُّکبانَ، وَأَخْذُلُکَ مَعَ قِلَّهِ الأعْوانِ؟ لا یَکُونُ هذا أَبَداً.

السَّلامُ عَلی یَزِیدُ بْنِ حُصَیْنِ الهَمْدَانیّ المَشْرِقیّ القاری المُجَدَّلِ، السَّلامُ عَلی عِمْرَانَ بْنِ کَعْبٍ الأَنْصاریِّ. السَّلامُ عَلی نُعیمِ بْنِ عَجْلانَ الأَنْصاریّ.

السَّلامُ عَلی زُهَیْرِ بْنِ اْلقَیْنِ البَجَلیّ، القائِلِ لِلحُسْین علیه السلام وَقَدْ أَذِنَ لَهُ فی الإنْصِرافِ: لا واللَّهِ لا یکونُ ذلکَ أبداً، أَأَتْرُکَ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَسیراً فی یَدِ الأعْداءِ وَأَنْجُو أنا؟ لا أَرانیَ اللَّهُ ذلِکَ الیَوْمَ.

السَّلامُ عَلی عَمْرِو بْنِ قَرْظَهَ الأَنْصاریِّ، السَّلامُ عَلی حَبیبِ بْنِ مُظاهِرٍ الأَسَدیِّ، السَّلامُ عَلیَ الحُرِّ بْنِ یزیدَ الرِّیاحیِّ، السَّلامُ عَلی عَبْدِاللَّهِ بْنِ عُمَیْرٍ اْلکَلْبیِّ، السَّلامُ عَلی نافعِ بْنِ هلالٍ البَجَلیِّ(1) المُرادیِّ، السَّلامُ عَلی أَنَسِ بْنِ کاهِلٍ الأَسَدیّ، السَّلامُ عَلی قَیْسِ بْنِ مُسَهِّرٍ الصَّیداویِّ، السَّلامُ عَلی عَبِدِاللَّهِ وَعَبْدِالرَّحمنِ اْبنَی عُرْوَهَ بنِ حَرَّاقٍ الغِفارِیَّینِ، السَّلامُ عَلی جَوْنَ مَولی أَبی ذَرّ الغَفاریِّ، السَّلامُ عَلی شَبیبٍ بْنِ عَبْدِاللَّهِ النَهْشَلیِّ، السَّلامُ عَلَی الحَجّاجِ بْنِ یزیدَ السّعْدیِّ، السَّلامُ عَلی قاسِطِ وَکَرْشٍ(2) اْبنَی زُهیرٍ التَغْلُبیّینِ

ص: 8

1- هو في الطبری ج 6 ص 253 و کامل ابن الأثير ج 4 ص 29 والبداية ج8 ص 184 «الجملی» نسبة الى جمل بن كنانة
2- کردوس خ ل

السَّلامُ علی کِنانَهَ بْنِ عَتیقٍ، السَّلامُ عَلی ضُرْغامهِ بْنِ مالِکٍ، السَّلامُ عَلی جُوَیْنِ بْنِ مالِکٍ الضُّبَعیِّ، السلامُ علی عَمْرِو بْنِ ضُبَیعْهَ (الضُّبَعیِّ]، السَّلامُ عَلی زَیْدِ بن ثُبَیْتٍ القَیْسیِّ، السَّلامُ عَلی عَبدِاللَّهِ وَعُبَیْدِاللَّهِ اْبنَی یَزیْدَ بْنِ ثُبَیْتٍ القَیْسِی السّلامُ عَلی عَامِرِ بْنِ مُسْلمٍ، السّلامُ عَلی قُعْنُبَ بْنِ عَمْرو النِّمریِّ، السَّلامُ عَلی سالمٍ مَوْلی عامِرِ بْنِ مُسْلمٍ، السَّلامُ عَلی سَیْفِ بْنَ مَالِکٍ، السَّلامُ عَلی زُهَیْرِ بْنِ بِشْرِ الخَثْعَمِیِّ، السَّلامُ عَلی بَدْرِ بْنِ مَعْقِلٍ الجُعْفی السَّلامُ عَلَی الْحَجّاجِ بْنِ مَسْرُوقٍ الجُعْفِیِّ، السَّلامُ عَلی مَسْعودِ بْنِ الحَجّاجِ وَاْبنِهِ.

السَّلامُ عَلی مُجِمّعِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ الْعائِدِیّ، السَّلامُ عَلی عَمّارِ بْنِ حَسّانِ بْنِ شُریْحٍ الْطائیِّ، السَّلامُ علی حَیّانِ بْنِ الْحارثِ السَّلْمانیِّ اْلأزْدیِّ، السَّلامُ عَلی جُنْدَبَ بْنِ حِجْرٍ الخَوْلانیِّ، السَّلامُ علی عُمَرَ بْنِ خالِدٍ الصَّیْداوی السَّلامُ عَلی سَعیدٍ مولاه، السَّلامُ عَلی یَزیدَ بْنِ زِیادِ بْن المُظاهِر الکَنْدی السَّلام عَلی زاهرٍ مَوْلی عَمْرِوْ بْنِ الحُمْقِ الخُزَاعیِّ، السَّلامُ عَلی جَبَلَهَ بْنِ عَلیِّ اْلشَّیْبانی السَّلامُ عَلی سالمٍ مَوْلی بَنی الْمَدینَهِ الْکَلْبیّ، السَّلامُ عَلی أسْلمَ بْنِ کَثیرٍ الأزْدی السَّلامُ عَلی قاسمِ بْنِ حَبیبٍ اْلَأزدیّ، السَّلامُ عَلی عُمَرَ بْنِ الأُحْدُوثِ الحَضْرَمیِّ، السَّلامُ عَلی أبی ثُمامَه عُمَرَ بنِ عَبدِاللَّهِ الْصّائدیِّ.

السَّلامُ عَلی حَنْظَلهَ بْنِ أسْعَدٍ الشَّبامی السلامُ عَلی عَبدِالْرّحْمنِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْکَدَنِ الأرْحُبِیِّ، السَّلامُ عَلی عَمّارِ بْنِ أَبی سَلامَهَ الهَمْدانیّ، السَّلامُ عَلی عابِسِ(1) بْنِ شَبیبٍ الْشّاکِریِّ، السَّلامُ عَلی شَوْذَبَ مَولی شاکِرٍ.

السَّلامُ عَلی شَبیبِ بْنِ الْحارِثِ

ص: 9

1- في الأصل: عائس

بْنِ سَریعٍ، السَّلامُ عَلی مالِکِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ سَریِعٍ، السَّلامُ عَلیَ الجَرِیْحِ المَأْسْورِ سَوّارِ بْنِ أَبی حِمْیَرٍ الفَهْمِیِّ الهَمْدَانیّ، السَّلامُ عَلیَ المُرْتَثِّ(1) مَعَهُ عَمْرُوْ بْنُ عَبْدِاللَّهِ الجَنْدَعیّ.

السَّلامُ عَلَیْکُمْ یا خَیْرَ أنصارٍ، السَّلامُ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الْدّارِ، بَوَّأَکُمْ اللَّهُ مُبَوّأ اْلأَبْرارِ، أشْهَدُ لَقَدْ کَشَفَ اللَّهُ لَکُمُ الغِطاءَ، وَمَهّدَ لَکُمُ الوَطاءَ، وَأَجْزَلَ لَکُمْ العَطَاءَ، وَکُنْتُمْ عَنِ الحقِّ غَیْرَ بُطاءٍ، وَأَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ، وَنَحْنُ لَکُمْ فی دارِ البَقاءِ، وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمهُ اللَّهِ وبَرَکاتُهُ.

دوم: زیارت دیگری از ناحیه مقدسه

مؤلف گوید مرحوم مجلسی در بحار ج 101 ص317 از شیخ مفید و در ص328 از مزار کبیر زیارت دیگری از ناحیه مقدسه برای روز عاشوراذکر فرموده است و فرموده محتمل است که اختصاص بروز عاشورا نداشته باشد چنانچه سید مرتضی رحمه الله بجا آورده است. و آن زیارت این است. اگر خواستی در روز عاشورا زیارت کني بايست و بگو:

(أَلسَّلامُ عَلى ادَمَ صِفْوَةِ اللهِ مِنْ خَلیقَتِهِ) سلام بر آدم یار مخلص خدا از بين آفريدگانش. (أَلسَّلامُ عَلى شَیْث وَلِىِّ اللهِ وَ خِیَرَتِهِ) سلام بر شيث ولي خدا و بهترین بندگانش. (أَلسَّلامُ عَلى إِدْریسَ الْق--آئِمِ

ص: 10

1- كما في الناسخ ج3 ص 24 والبحار ج 45 ص 73، وفي بعض نسخ الاقبال مهر 577 والبحار ج 101 می273 (المرتث) بصيغة مفعول از ماده (رثث) وقتی بباب افتعال برود ارتثث می شود فهو (مرتث) بتشديد آخر،درالمنجد، گويد (ارتث) ای حمل من المعركة جريحاً. و مرحوم مجلسی در 101 ص276 فرموده يقال: ارتث على المجهول إذا حمل من المعركة رثيثا أي جريحاً و به رمق پس (و المرتبه) صحیح نباشد

للهِ بِحُ-جَّتِهِ) سلام بر ادریس که برای خدا حجت او را بپای داشت.

(أَلسَّلامُ عَلى نُوح الْمُجابِ فی دَعْوَتِهِ) سلام بر نوح که دعایش قرین اجابت بود. (أَلسَّلامُ عَلى هُود الْمَمْدُودِ مِنَ اللهِ بِمَعُونَتِهِ) سلام بر هود که كمك و یاری خدا مدد او بود. (أَلسَّلامُ عَلى صالِ-ح الَّذی تَ-وَّجَهُ اللهُ بِکَرامَتِهِ) سلام بر صالح که خداوند تاج كرامت بر سرش نهاد. (أَلسَّلامُ عَلى إِبْراهیمَ الَّذی حَباهُ اللهُ بِخُلَّتِهِ) سلام بر ابراهيم که خدا مقام خلت و دوستی را به او عطا فرمود.

(أَلسَّلامُ عَلى إِسْماعیلَ الَّذی فَداهُ اللهُ بِذِبْ--ح عَظیم مِنْ جَنَّتِهِ) سلام بر اسماعيل که خداوند ذبحي بزرگ از بهشتش را فدای اونمود.

(أَلسَّلامُ عَلى إِسْحاقَ الَّذی جَعَلَ اللهُ النُّبُوَّةَ فی ذُرِّیَّتِهِ) سلام بر اسحاق که خداوند پیغمبری را در ذريه او قرار داد. (أَلسَّ-لامُ عَلى یَعْقُوبَ الَّذی رَدَّ اللهُ عَلَیْهِ بَصَرَهُ بِرَحْمَتِهِ) سلام بر یعقوبی که خداوند برحمت خود بینائی چشمش را به او باز گرداند. (أَلسَّلامُ عَلى یُوسُفَ الَّذی نَجّاهُ اللهُ مِنَ الْجُبِّ بِعَظَمَتِهِ) سلام بر یوسفی که خداوند به عظمت خوداورا از چاهی که (هفتاد ذرع عمقش بود سرش باريك و ته آن پهن بود) نجاتش داد. (أَلسَّلامُ عَلى مُوسَى الَّذی فَلَقَ اللهُ الْبَحْرَ لَهُ بِقُدْرَتِهِ) سلام بر موسی که خداوند بقدرت خود دریا را برایش شکافت. (أَلسَّلامُ عَلى هارُونَ الَّذی خَصَّهُ اللهُ بِنُبُ-وَّتِهِ) سلام بر هارونی که خداوند پیامبری خود را به وی اختصاص داد. (أَلسَّلامُ عَلى شُعَیْب الَّذی نَصَرَهُ اللهُ عَلى اُمَّتِهِ) سلام بر شعیب که خدا او را بر امتش پیروزی داد. (أَلسَّلامُ عَلى داوُدَ الَّذی تابَ اللهُ عَلَیْهِ مِنْ خَطی-ئَتِهِ) سلام بر داودی که خداوند از خطای او در گذشت. (أَلسَّلامُ عَلى سُلَیْمانَ الَّذی ذَلَّتْ لَهُ الْجِنُّ بِعِزَّتِهِ) سلام بر سلیمانی که به واسطه عزتش جن به فرمان او و خوار بود. (أَلسَّلامُ عَلى أَیُّوبَ الَّذی شَفاهُ اللهُ مِنْ عِلَّتِهِ) سلام بر ایوبی که خداوند او را از مرضش

ص: 11

شفا بخشید. (أَلسَّلامُ عَلى یُونُسَ الَّذی أَنْ-جَ-زَ اللهُ لَهُ مَضْ-مُونَ عِدَتِهِ) سلام بر یونسی که خداوند به وعده خود برای او وفا نمود: (أَلسَّلامُ عَ-لى عُزَیْر الَّذی أَحْیاهُ اللهُ بَعْدَ میتَتِهِ) سلام بر عزیری که خداوند او را پس از مرگش زندگانی داد. (أَلسَّلامُ عَلى زَکَرِی-َّا الصّ-ابِرِ فی مِحْنَتِهِ) سلام بر زکریا که در رنج و بلا صابر بود. (أَلسَّلامُ عَلى یَحْیَى الَّذی أَزْلَفَهُ اللهُ بِشَهادَتِهِ) سلام بر يحيی که خداوند به سبب شهادت منزلت او را بالا برد. (أَلسَّلامُ عَلى عیسى رُوحِ اللهِ وَ کَلِمَتِهِ) سلام بر عیسی روح خدا و كلمة او. (أَلسَّلامُ عَلى مُحَمَّد حَبیبِ اللهِ وَ صِفْوَتِهِ) سلام بر محمد حبیب خدا و برگزیده او. (أَلسَّلامُ عَلى أَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلِىِّ بْنِ أَبی طالِب الْمَخْصُوصِ بِاُخُوَّتِهِ) سلام بر امیر و فرمان ده مؤمنان علی بن ابیطالب که برادری رسول خدا به وی اختصاص یافت. (أَلسَّلامُ عَلى فاطِمَةِ الزَّهْرآءِ ابْنَتِهِ) سلام بر فاطمه زهراء دختر رسول الله . (أَلسَّلامُ عَلى أَبی مُحَمَّد الْحَسَنِ وَصِىِّ أَبیهِ وَ خَلیفَتِهِ) سلام بر أبي محمد حسن (بن على) وصی و خليفة پدرش. (أَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ الَّذی سَمَحَتْ نَفْسُهُ بِمُهْجَتِهِ) سلام بر حسين که جان خود را بواسطه خون قلبش در راه خدا تقدیم نمود. (أَلسَّلامُ عَلى مَنْ أَطاعَ اللهَ فی سِ-رِّهِ وَ عَلانِ-یَ-تِ-هِ) سلام بر آن کسی که خدا را در ظاهر و باطن اطاعت کرد. (أَلسَّلامُ عَلى مَنْ جَعَلَ اللهُ الشّ-ِفآءَ فی تُرْبَتِهِ) سلام بر کسی که خداوند شفا را در خاك او قرار داد.

(أَلسَّلامُ عَلى مَنِ الاْ جابَ-ةُ تَحْتَ قُ-بَّ-تِهِ) سلام بر کسی که زیر گنبد او دعا اجابت می شود. (أَلسَّلامُ عَلى مَنِ الاْ ئِ-مَّ-ةُ مِنْ ذُرِّیَّ-تِ-هِ) سلام بر کسی که امامان از نسل اویند. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ خاتَمِ الاْ نْبِیآءِ) سلام بر پسر خاتم انبياء. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ سَیِّدِ الاَْوْصِیآءِ) سلام بر پسر

ص: 12

سید وصيها. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ) سلام بر پسر فاطمة زهراء. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ خَدیجَةَ الْکُبْرى) سلام بر پسر خدیجه کبری. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى) سلام بر پسر سدرة المنتهی. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ جَنَّةِ الْ-مَ-أْوى) سلام بر پسر جنت المأوي. (أَلسَّلامُ عَلَى ابْنِ زَمْ-زَمَ وَ الصَّ-فا) سلام بر پسر زمزم و صفا. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمُرَمَّلِ بِالدِّمآءِ) سلام بر کسی که آغشته به خون است. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمَهْتُوکِ الْخِبآءِ) سلام بر کسی که خیام حرمش هتك كرده شد.

(أَلسَّلامُ عَلى خامِسِ أَصْحابِ الْکِسْآءِ) سلام بر کسی که پنجمین اصحاب أهل كساء است. (أَلسَّلامُ عَلى غَریبِ الْغُرَبآءِ) سلام بر غریب غریبان . (أَلسَّلامُ عَلى شَهیدِ الشُّهَدآءِ ) سلام بر شهید شهیدان (أَلسَّلامُ عَلى قَتیلِ الاْدْعِیآءِ) سلام برکشته شده اولادزنا . (أَلسَّلامُ عَلى ساکِنِ کَرْبَلآءَ) سلام بر کسی که کربلا رامسکن ساخت. ( أَلسَّلامُ عَلى مَنْ بَکَتْهُ مَلائِکَةُ السَّمآءِ) سلام هر کسی که ملائکه آسمان بر او گریستند. (أَلسَّلامُ عَلى مَنْ ذُرِّیَّتُهُ الاْزْکِیآءُ) سلام بر کسی که ذریه اش پاکانند. (أَلسَّلامُ عَلى یَعْسُوبِ الدّینِ) سلام بر پادشاه و پیشوای دین. (أَلسَّلامُ عَلى مَنازِلِ الْبَراهینِ) سلام بر جایگاه دلیلها و حجتهای روشن. (أَلسَّلامُ عَلَى الاْئِمَّةِ السّاداتِ) سلام بر پیشوایان بزرگان. (أَلسَّلامُ عَلَى الْجُیُوبِ الْمُضَرَّجاتِ) سلام بر آن گریبانهای چاك شده. (أَلسَّلامُ عَلَى الشِّفاهِ الذّابِلاتِ) سلام بر آن لبهای خشکیده . (أَلسَّلامُ عَلَى النُّفُوسِ الْمُصْطَلَماتِ) سلام بر آن جانهای مستأصل و بیچاره . (أَلسَّلامُ عَلَى الاْرْواحِ الْمُخْتَلَساتِ) سلام بر آن روحهای ربوده شده. (أَلسَّلامُ عَلَى الاْجْسادِ الْعارِیاتِ) سلام بر آن جسدهای برهنه. (أَلسَّلامُ عَلَى الْجُسُومِ الشّاحِباتِ) سلام بر آن جسدهائی که بواسطه تشنگی و گرسنگی متغیر شده بودند. (أَلسَّلامُ عَلَى الدِّمآءِ السّآئِلاتِ) سلام

ص: 13

بر آن خونهای جاری. (أَلسَّلامُ عَلَى الاَعْضآءِ الْمُقَطَّعاتِ) سلام بر آن اعضای قطعه قطعه شده. (أَلسَّلامُ عَلَى الرُّؤُوسِ الْمُشالاتِ) سلام بر آن سر هائی که به نیزه بالا رفته اند. (أَلسَّلامُ عَلَى النِّسْوَةِ الْبارِزاتِ) سلام بر آن زنانی که در خيمه ها محفوظ بودند و بناچار سر بصحرا گذاشتند. (أَلسَّلامُ عَلى حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمینَ) سلام بر حجت پروردگار عالميان. (أَلسَّلامُ عَلَیْک َ وَ عَلى ابآئِک َ الطّاهِرینَ) سلام بر تو و پدران پاکت (أَلسَّلامُ عَلَیْک َ وَ عَلى أَبْنآئِکَ الْمُسْتَشْهَدینَ) سلام بر تو و بر فرزندانت که شهادت را طلبیدند (أَلسَّلامُ عَلَیْک َ وَ عَلى ذُرِّیَّت-ِک َ النّ-اصِرینَ) سلام بر تو و برذریه ات که یاری کننده بودند. (أَلسَّلامُ عَلَیْک َ وَ عَلَى الْمَلآئِکَةِ الْمُضاجِعینَ) سلام بر تو و بر ملائکه ای که ملازم قبر تو هستند. (أَلسَّلامُ عَلَى الْقَتیلِ الْمَظْلُومِ) سلام بر آن کشته شده مظلوم ستمديده . (أَلسَّلامُ عَلى أَخیهِ الْمَسْمُومِ) سلام بر برادر مسمومش. (أَلسَّلامُ عَلى عَلِىّ الْکَبیرِ) سلام بر علی اکبر. (أَلسَّلامُ عَلَى الرَّضی-عِ الصَّغیرِ) سلام بر آن شیر خوار کوچک. (أَلسَّلامُ عَ-لَى الاَبْدانِ السَّلیبَةِ) سلام بر آن بد نهائی که لباس آنها را ربودند .

(أَلسَّلامُ عَلَى الْعِتْرَةِ الْقَریبَةِ) سلام بر خاندانی که از نزدیکان پیغمبر بودند. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمُجَدَّلینَ فِى الْفَلَواتِ) سلام بر آن به زمین افتادگان در بیابان ها. (أَلسَّلامُ عَلَى النّازِحینَ عَنِ الاَوْطانِ) سلام بر آن دورافتادگان از وطنها. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمَدْفُونینَ بِلا أَکْفان) سلام بر کسانی که بدون کفن دفن شدند. (أَلسَّلامُ عَلَى الرُّؤُوسِ الْمُفَرَّقَةِ عَنِ الاَبْدانِ) سلام بر سر هائی که از بدنها جدا شده اند. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمُحْتَسِبِ الصّابِرِ) سلام بر کسی که کارش بحساب خدا وصابر بوده. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمَظْلُومِ بِلا ناصِر) سلام بر کسی که ستم شده و یاوری نداشته. (أَلسَّلامُ عَلى ساکِنِ التُّرْبَةِ الزّاکِیَةِ) سلام بر کسی که

ص: 14

در خاك پاكی ساکن شده (أَلسَّلامُ عَلى صاحِبِ الْقُبَّةِ السّامِیَةِ) سلام به کسی کهصاحب بارگاه عالی رتبه است. (أَلسَّلامُ عَلى مَنْ طَهَّرَهُ الْجَلیلُ) سلام بر کسی که خداوند او را پاکیزه کرده(1) (أَلسَّلامُ عَلى مَنِ افْتَ-خَرَ بِهِ جَبْرَئیلُ) سلام بر کسی که جبرئیل به او افتخار می کند.

(أَلسَّلامُ عَلى مَنْ ناغاهُ فِی الْمَهْدِ میکآئیلُ) سلام بر کسی که میکائیل در گهواره برای اوسخن خوش آیند می گفت. (أَلسَّلامُ عَلى مَنْ نُکِثَتْ ذِمَّ-تُهُ) سلام بر کسی که عهد و پیمانش شکسته شد.

(أَلسَّلامُ عَلى مَنْ هُتِکَتْ حُرْمَتُهُ) سلام بر کسی که هتك شد حرمتش. (أَلسَّلامُ عَلى مَنْ اُریقَ بِالظُّ-لْمِ دَمُهُ) سلام بر کسی که خونش بستم و ظلم ریخته شد.

(أَلسَّلامُ عَلَى الْمُغَسَّلِ بِدَمِ الْجِراحِ) سلام بر کسی که بخون زخمها غسل داده شد. (أَلسَّلامُ عَلَى الْمُجَ-رَّعِ بِکَأْساتِ الرِّماحِ) سلام بر کسی که بواسطه جامهای نیزه ها جرعه نوشید. (عوض آب)

(أَلسَّلامُ عَلَى الْمُضامِ الْمُسْتَباحِ) سلام بر کسی که از روی قهر

و ستم خونش مباح گردید.

(أَلسَّلامُ عَلَى الْمَنْحُورِ فِى الْوَرى) سلام بر کسی که در ملا عام

سرش بریده شد.

(أَلسَّلامُ عَلى مَنْ دَفَنَهُ أَهْ-لُ الْقُرى) سلام بر کسی که اهل دهات

دفنش کردند.

(أَلسَّلامُ عَلَى الْمَقْطُوعِ الْوَتینِ) سلام بر کسی که رگ حیاتش

را قطع کردند.

(أَلسَّلامُ عَلَى الْمُحامی بِلا مُعین) سلام بر آن مدافع بی یاور.

ص: 15

1- انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً ( 32/ 33)

(أَلسَّلامُ عَلَى الشَّیْبِ الْخَضیبِ) سلام بر آن محاسن بخون خضاب شده . (أَلسَّلامُ عَلَى الْخَدِّ التَّریبِ) سلام بر آن گونه خاك آلوده. (أَلسَّلامُ عَلَى الْبَدَنِ السَّلیبِ) سلام بر آن بدن برهنه.

(أَلسَّلامُ عَلَى الثَّغْرِ الْمَقْرُوعِ بِالْقَضیبِ) سلام بر آن دندان

چوبه خورده.

(أَلسَّلامُ عَلَى الرَّأْسِ الْمَرْفُوعِ) سلام بر آن سر بالای نیزه رفته .

(أَلسَّلامُ عَلَى الاَجْسامِ الْعارِیَةِ فِى الْفَلَواتِ،تَنْ-هَشُهَا الذِّئابُ الْعادِیاتُ، وَ تَخْتَلِفُ إِلَیْهَا السِّباعُ الضّ-ارِیاتُ) سلام بر آن بدنهای برهنه و عریانی که در بیابان ها گرگهای تجاوز کننده به آن دهان می گذاشتند و درندگان گرسنه بسوی آنها رفت وشد می کردند.

(أَلسَّلامُ عَلَیْک َ یا مَوْلاىَ وَ عَلَى الْمَلآئِکَةِ الْمُرَفْرِفینَ حَوْلَ قُبَّتِک َ، الْحافّینَ بِتُرْبَتِک ،الطّ-آئِفینَ بِعَرْصَتِک َ، الْوارِدینَ لِزِیارَتِک).

سلام بر تو ای مولای من و بر ملائکه ای که اطراف بارگاه تو پر می زنند و اطراف تربتت گرد آمده اند، و در زمین تو طواف می کنند، و بزیارت تو وارد می شوند.

(أَلسَّلامُ عَلَیْک َ فَإِنّی قَصَدْتُ إِلَیْک َ ، وَ رَجَوْتُ الْفَوْزَ لَدَیْک َ) سلام بر تو پس بدرستی که من بسوی تو روی آورده ام، و برستگاری در پیشگاه تو امیدوارم.

(أَلسَّلامُ عَلَیْک َ سَلامَ الْعارِفِ بِحُرْمَتِک ،الْمُخْلِصِ فی وَلایَ-تِک َ، الْمُتَقَرِّبِ إِلَى اللهِ بِمَحَبَّ-تِک َ، الْبَرىءِ مِنْ أَعْدآئِ-ک) سلام بر تو، سلام آن کسی که به حرمت تو عارف و آشناست، و در دوستی تو مخلص و بی ریا است، و بواسطه محبت تو بسوی خدا تقرب جسته، و از دشمنان تو بیزار است.

(سَلامَ مَنْ قَلْبُهُ بِمُصابِک َ مَقْرُوحٌ ، وَ دَمْعُهُ عِنْدَ ذِکْرِک َ مَسْفُوحٌ)

ص: 16

سَلام بر کسی که قلبش بواسطة مصیبت تو جریحه دار است،

واشكش وقت یاد آوری تو جاری شده.

(سَلامَ الْمَفْجُوعِ الْحَزینِ ، الْوالِهِ الْمُسْتَکینِ) سلام کسی که دردناك

و غمگین و شیفته و فروتن است.

(سَلامَ مَنْ لَوْ کانَ مَعَکَ بِالطُّفُوفِ ، لَوَقاک َ بِنَفْسِهِ حَدَّ السُّیُوفِ ، وَ بَذَلَ حُشاشَتَهُ دُونَکَ لِلْحُتُوفِ ، وَ جاهَدَ بَیْنَ یَدَیْک َ ، وَ نَصَرَک َ عَلى مَنْ بَغى عَلَیْک َ ، وَ فَداک َ بِرُوحِهِ وَ جَسَدِهِ وَ مالِهِ وَ وَلَدِهِ ، وَ رُوحُهُ لِرُوحِک َ فِدآءٌ ، وَ أَهْلُهُ لاَهْلِک َ وِقآءٌ).

سلام کسی که اگر با تو در کربلا بود با جانش تیزی شمشیرها را می خرید و تو را محافظت می کرد. و بقیه جانش را برای خاطر تو بدست مرگت می داد، و در جلو روی تو جهان می کرد، و یاری می کرد ترا بر علیه کسی که ترا ستم کرده، و فدای تو می کرد جان وجسد و مال و فرزندانش را، وجانش فدای جان تو، واهلش بلاگردان اهل تو. (فَلَئِنْ أَخَّرَتْنِى الدُّهُورُ) پس اگر چه زمانه مرا به تأخير انداخت. (وَ عاقَنی عَنْ نَصْرِک َ الْمَقْدُورُ) ومقدرات مرا از یاری تو باز داشت. (وَ لَمْ أَکُنْ لِمَنْ حارَبَک َ مُحارِباً) و نبودم تا آنکه جنگ کنم با کسی که با توجنگید (وَ لِمَنْ نَصَبَ لَک َ الْعَداوَةَ مُناصِباً) و با کسانی که با تو دشمنی کردند دشمنی کنم (فَلاَ نْدُبَنَّک َ صَباحاً وَ مَسآءً) در عوض صبح و شام بر تو ند به و نوحه سرایی می کنم (وَ لاَبْکِیَنَّ لَک َ بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً) و بجای اشك برای تو خون گریه می کنم (حَسْرَةً عَلَیْک َ ، وَ تَأَسُّفاً عَلى ما دَهاک َ وَ تَلَهُّفاً) از روی حسرت و افسوس بر مصیبتهائی که بر تو وارد شد (حَتّى أَمُوتَ بِلَوْعَةِ الْمُصابِ وَ غُصَّةِ الاِکْتِیابِ) تا جائی که از فرد اندوه و مصیبت و غم و غصه وشدت

حزن جان سپارم.

ص: 17

(أَشْهَدُ أَ نَّک َ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلوةَ ، وَ اتَیْتَ الزَّکاةَ) شهادت می دهم که

تو نماز را بپاداشتی، و زکات را اداء نمودی (وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ ، وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْعُدْوانِ) و امر بمعروف نمودی و نهی از عداوت و منکر نمودی (وَ أَطَعْتَ اللهَ وَ ما عَصَیْتَهُ) اطاعت خدا کردی و نافرمانی او نکردی. (وَ تَمَسَّکْتَ بِهِ وَ بِحَبْلِهِ) و بخدا و ریسمان او چنگ زدی (فَأَرْضَیْتَهُ وَ خَشیتَهُ، وَ راقَبْتَهُ) پس او را راضی کردی و از او در ترس و مراقبت بودی (وَ اسْتَجَبْتَهُ) او را اجابت کردی. (وَ سَنَنْتَ السُّنَنَ) وسنتهای نیکو بجا آوردی (وَ أَطْفَأْتَ الْفِتَنَ) وفتنه ها را خاموش نمودی، (وَ دَعَوْتَ إِلَى الرَّشادِ) و دعوت بر شد و هدایت نمودی (وَ أَوْضَحْتَ سُبُلَ السَّدادِ) و راههای صواب وحق را روشن و واضح کردی (وَ جاهَدْتَ فِى اللهِ حَقَّ الْجِهادِ) در راه خدا به آن طور که سزاوار بودجهاد نمودی (وَ کُنْتَ للهِ طآئِعاً) و بودی برای خدا اطاعت کننده (وَ لِجَدِّکَ «ص» تابِعاً) و پیر و جد خود محمد صلى الله عليه واله بودی (وَ لِقَوْلِ أَب-یک َ سامِعاً) و گفتار پدرت را شنوا بودی (وَ إِلى وَصِیَّةِ أَخیک َ مُسارِعاً) ووصیت برادرت را به سرعت انجام دادی (وَ لِعِمادِ الدّینِ رافِعاً) و ستونهای دین را بلند کردی. (وَ لِلطُّغْیانِ قامِعاً) و سرکوب کننده طغیان و سرکشی بودی (

وَ لِلطُّغاةِ مُق-ارِعاً) و سرکوب کننده ظالمان بودی (وَ لِلاُْ مَّةِ ناصِحاً) ونصیحت کننده امت بودی (وَ فی غَمَراتِ الْمَوْتِ سابِحاً) و در شدائد مرگش شناور بودی (وَ لِلْفُسّاقِ مُکافِحاً) و با فساق مبارز بودی (وَ بِحُجَجِ اللهِ قآئِماً) وقيام کننده با براهین خدا بودی (وَ لِ-لاِسْلامِ وَ الْمُسْلِمینَ راحِماً) ورحم کننده اسلام و مسلمین بودی (وَ لِلْحَقِّ ناصِراً) و یاور حق بودی. (وَ عِنْدَ الْبَلآءِ صابِراً) و در نزد بلا شکیبا بودی (وَ لِلدّینِ کالِئاً) و دین را حافظ بودی. (وَ عَنْ حَوْزَتِهِ مُرامِیاً) و از ناحيه دين دفاع می کردی

ص: 18

(تَحُوطُ الْهُدى وَ تَنْصُرُهُ) هدایت راحفظ و یاری میکردی (وَ تَبْسُطُ الْعَدْلَ وَ تَنْشُرُهُ) و عدل را گسترش و وسعت دادی. (وَ تَنْصُرُ الدّینَ وَ تُظْهِرُهُ) و دین را یاری کردی و ظاهر ساختی (وَ تَکُفُّ الْعابِثَ وَ تَزْجُرُهُ) بازی گران را از کار خود بازداشتی و منعشان نمودی (وَ تَأْخُذُ لِلدَّنِىِّ مِنَ الشَّریفِ) حق ضعیف را از توان گر باز گرفتی (وَ تُساوی فِى الْحُکْمِ بَیْنَ الْقَوِىِّ وَ الضَّعیفِ) و در قضاوت و حکم بین قوی و ضعیف مساوات را مراعات میکردی (کُنْتَ رَبیعَ الاَیْتامِ) تو بهار سر سبز يتيمان بودی (وَ عِصْمَةَ الاَ نامِ) حافظ مردم بودی (وَ عِزَّ الاِسْلامِ) مایه عزت اسلام بودی. (وَ مَعْدِنَ الاَحْکامِ) معدن احکام بودی. (وَ حَلیفَ الاِنْعامِ) هم ردیف سوره انعام (یا هم پیمان نیکی و احسان بودی) (سالِکاً طَرآئِقَ جَدِّک َ وَ أَبیک) بروش جد و پدرت رونده بودی

(مُشْبِهاً فِى الْوَصِیَّةِ لاَِخی-ک) در وصیت مانند برادرت بودی (هر چه باو وصيت شده بود بتو نیز همان وصيت شده فرقی بین شما نیست) (وَفِىَّ الذِّمَ-مِ) وفاء کننده به پیمان بودی (رَضِىَّ الشِّیَمِ) دارای طبیعت نیکو بودی (ظاهِرَ الْکَرَمِ) کرم وجودت آشکار بود (مُتَهَجِّداً فِى الظُّلَمِ) شب زنده دار (بعبادت بودی) در تاریکی شبها.

(قَویمَ الطَّرآئِقِ) معتدل و میانه رو در راهها (کَریمَ الْخَلائِقِ)

با اخلاق کریمانه (عَظیمَ السَّوابِقِ) دارای سابقه های بزرگ (شَریفَ النَّسَبِ) دارای نسب شريف (مُنیفَ الْحَسَبِ) و حسب والا (رَفیعَ الرُّتَبِ) و رتبه های بلند (کَثیرَ الْمَناقِبِ) و مناقب بی شمار (مَحْمُودَ الضَّرآئِبِ(1)) وطبيعتهای پسندیده (جَزیلَ الْمَواهِبِ) صاحب عطایای و بخشش بزرگ (حَلیمٌ رَشیدٌ مُنیبٌ) برد بار و صبور و هدایت شده و بازگشت کننده (جَوادٌ عَلیمٌ شَدیدٌ) با سخاوت ودانا و توانا (امامٌ

ص: 19

1- الضرائب: جمع الضريبه ای الطبيعة والسجية (المنجد)

شَهیدٌ، أَوّاهٌ مُنیبٌ ، حَبیبٌ مَهیبٌ) پیشوا، شهید، بسیار ناله کننده و باز گشت کننده، دوست داشته شده و با هیبت بودی.

(کُنْتَ لِلرَّسُولِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ وَلَداً وَ لِلْقُرْءانِ مُنْقِذاً (سَنَداً مُنْقِذاً) كما في بعض النسخ رسول خدا را فرزند بودی وظاهر کننده محاسن قرآن (یا سند آن یا نجات دهنده آن از تحریف) بودی. (لِلاُمَّةِ عَضُداً) و بازوی امت بودی، (وَ فِى الطّاعَةِ مُجْتَهِداً) و در طاعت خدا جدیت کننده بودی. (حافِظاً لِلْعَهْدِ وَالْمیثاقِ) عهد و پیمان را حافظ بودی (ناکِباً عَنْ سُبُلِ الْفُسّاقِ) کنار گیر از روش فاسقان بودی (وَ باذِلاً لِلْمَجْهُودِ) آنچه توان داشتی در (اعلاء کلمه حق) بذل نمودی.

(طَویلَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ) صاحب رکوع و سجود طولانی بودی (زاهِداً فِى الدُّنْیا زُهْدَ الرّاحِلِ عَنْها) زاهد در دنیا بودی مثل زهد کسی که میداند از دنیا رفتنیست (ناظِراً إِلَیْها بِعَیْنِ الْمُسْتَوْحِشینَ مِنْها) مانند کسانیکه از دنیا وحشت دارند به آن نگاه میکردی (امالُک َ عَنْها مَکْفُوفَةٌ) آرزوهایت از دنیا بازداشته شده (وَ هِمَّتُک َ عَنْ زینَتِها مَصْرُوفَةٌ) همت تو از زینت دنیا رو گردان است. (وَ أَلْحاظُک َ عَنْ بَهْجَتِها مَطْرُوفَةٌ) دیدگانت از بهجت و سرور دنیا بر بسته (وَ رَغْبَتُک َ فِى الاْخِرَةِ مَعْرُوفَةٌ) و اشتیاق و میلت به آخرت شهره آفاق است (حَتّ-ى إِذَا الْجَوْرُ مَدَّ باعَهُ) تا آنکه جور و ستم دست تعدی دراز نمود (وَ أَسْفَرَ الظُّلْمُ قِناعَهُ) و ظلم و سر کشی نقاب از چهره بر کشید.

( وَ دَعَا الْغَىُّ أَتْباعَهُ) و ضلالت و گمراهی پیروان خویش را فراخواند. (وَ أَنْتَ فی حَرَمِ جَدِّک َ قاطِنٌ) و حال آنکه تو در حرم جد خود متوطن بودی (وَ لِلظّ-الِمینَ مُبایِنٌ) و از ستمکاران فاصله گرفته

ص: 20

بودی. (جَلیسُ الْبَیْتِ وَ الْمِحْ-رابِ) وملازم منزل و محراب عبادت بودی. (مُعْتَزِلٌ عَنِ اللَّ-ذّاتِ وَ الشَّ-هَواتِ) و از لذتها و خواهشهای نفس کناره گیر بودی. (تُنْکِ-رُ الْمُنْکَ-رَ بِقَلْبِ-ک َ وَ لِسانِک َ، عَلى حَسَبِ طاقَتِ-کَ وَ إِمْکانِ-ک) و بر حسب طاقت و توانت منكر را با قلب وزبانت انکار می نمودی. (ثُمَّ اقْتَضاک َ الْعِلْمُ لِ-لاِنْکارِ) پس از آن علم و دانشت اقتضای انکار آشکار نمود. (وَ لَزِمَک َ أَلْزَمَک َ أَنْ تُ-ج-اهِدَ الْ-فُجّ-ارَ) و بر تو لازم گشت که با بدکاران جهاد کنی. (فَ-سِ-رْتَ ف-ی أَوْلادِکَ وَ أَه-الی-ک َ ، وَ شیعَ-تِک َ وَ مَوالیک) پس با اولاد و اهل و عیال و شیعه خود و بندگانت پراه افتادي (وَ صَدَعْتَ بِالْحَ-قِّ وَ الْبَ-یّ-ِنَ-ةِ) و حق و برهان را آشکار نمودی

(وَ دَعَوْتَ إِلَى اللهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ) و با حکمت و پند و

اندرز نیکو مردم را بسوی خدا دعوت کردی .

(وَ أَمَرْتَ بِإِقامَةِ الْحُدُودِ ، وَ الطّاعَةِ لِلْمَعْبُودِ) و به پا داری حدود و اطاعت معبود امر نمودی. (وَ نَهَیْتَ عَنِ الْخَبآئِثِ وَ الطُّ-غْیانِ) و از پلیدیها و سرکشی نهی فرموني.

(وَ واجَهُ-وک َ بِالظُّ-لْمِ وَ الْعُ-دْوانِ) ولی ایشان با ظلم ودشمنی با تو مواجه شدند (فَجاهَدْتَهُمْ بَعْدَ الاْیعازِ لَهُمْ) پس تو با آنان به جهاد برخاستی پس از آنکه (حق را) به آنان گوشزد نمودی.

(وَ تَأْکیدِ الْحُجَّةِ عَلَیْهِمْ) و حجت را بر آنها مؤکد نمودی (فَنَکَثُوا ذِمامَک َ وَ بَیْعَتَک) پس عهد و پیمان و بیعت ترا شکستند. (وَ أَسْخَطُوا رَبَّک َ وَ جَدَّک) و خدا وجدتت را به خشم آوردند. (وَ بَدَؤُوک َ بِالْحَرْبِ) وابتداء بجنگ تو کردند. (فَثَبَتَّ لِلطَّعْنِ وَالضَّرْبِ) پس تو به جهت زد و خورد استوار شدی. (وَ طَحَنْتَ جُنُودَ الْفُ-جّارِ) و آسیا کردی لشكریان فاجران را (وَاقْتَحَمْتَ قَسْطَلَ الْغُبارِ ) و در گرد و غبار جنگ فرو رفتی (مُجالِداً بِذِى الْفَقارِ) چنان با ذو الفقار جنگیدی

ص: 21

(کَأَنَّک َ عَلِىٌّ الْمُخْتارُ) که گویا علی مرتضی هستی. (فَلَمّا رَأَوْک َ ثابِتَ الْجاشِ، غَیْرَ خآئِف وَ لا خاش) پس چون تو را با قلبی مطمئن بدون ترس و هراس یافتند (نَصَبُوا لَکَ غَوآئِلَ مَکْرِهِمْ وَ قاتَلُوکَ بِکَیْدِهِمْ وَ شَرِّهِمْ) شرور مکر و حیله شان را بر تو پرافراشتند و از در نیرنگ و فساد با تو جنگیدند (وَ أَمَرَ اللَّعینُ جُنُودَهُ ، فَمَنَعُوک َ الْمآءَ وَ وُرُودَهُ) و آن ملعون لشگریانش را فرمان داد تا تو را از آب و استفاده آن منع نمودند (وَ ناجَزُوکَ الْقِتالَ) و با تو قتال نمودند (وَ عاجَلُوکَ النِّزالَ) و به جنگ و مبارزه تو شتافتند.

(وَ رَشَقُوکَ بِالسِّهامِ وَ النِّبالِ) وتیرها و نیزه ها بسوی تو پرتاب نمودند (وَ بَسَطُوا إِلَیْکَ أَکُفَّ الاِصْطِلامِ) و برای ناچار کردن تو دست دراز کردند (وَ لَمْ یَرْعَوْا لَکَ ذِماماً) و عهد و پیمان ترا رعایت نکردند.

(وَ لاراقَبُوا فیکَ أَثاماً) و از هیچ گناهی در مورد تو خودداری نمودند، (فی قَتْلِهِمْ أَوْلِیآءَکَ وَ نَهْبِهِمْ رِحالَکَ) چه در کشتن آنها دوستانت راوچه

در غارت اثاثيه خيمه هايت.

(وَ أَنْتَ مُقَدَّمٌ فِى الْهَبَواتِ) و تودر گرد و غبارهای جنگ پیش تاختى. (وَ مُحْتَمِلٌ لِلاَذِیّاتِ) و آزار و اذیتهای فراوانی تحمل نمودی. (قَدْ عَجِبَتْ مِنْ صَبْرِکَ مَلآئِکَةُ السَّماواتِ) بطوریکه ملائکه آسمانها از صبر تو تعجب کردند (فَأَحْدَقُوا بِکَ مِنْ کُلّ ِالْجِهاتِ) پس (دشمنان) از همه طرف به تو هجوم آوردند (وَ أَثْخَنُوکَ بِالْجِراحِ) وتورا بسبب زخمها ناتوان نمودند (وَ حالُوا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الرَّواحِ) و راه خلاص و رفتن بر تو بستند (وَلَمْ یَبْقَ لَکَ ناصِرٌ) تا آنکه هیچ یاوری برای تو نماند (وَ أَنْتَ مُحْتَسِبٌ صابِرٌ) و تو برای خدا و بحساب خدا صابر بودی (تَذُبُّ عَنْ نِسْوَتِکَ وَ أَوْلادِکَ حَتّى نَکَسُوکَ عَنْ جَوادِک) از زنان

ص: 22

و فرزندان خود دفاع میکردی تا آنکه از اسب سواریت سر نگون کردند (فَهَوَیْتَ إِلَى الاَرْضِ جَریحاً) پس با بدن مجروح بر زمین افتادی. (تَطَؤُکَ الْخُیُولُ بِحَوافِرِها وَ تَعْلُوکَ الطُّغاةُ بِبَواتِرِها) در حالیکه اسبها تو را با سم های خود پایمال نمودند و سرکشان باشمشیرهای تیزشان بر تو مسلط شدند (قَدْ رَشَحَ لِلْمَوْتِ جَبینُک) در حالیکه عرق مرگ بر پیشانیت ظاهر شد (وَ اخْتَلَفَتْ بِالاِنْقِباضِ وَ الاِنْبِساطِ شِمالُکَ وَ یَمینُک) و دست چپ وراستت باز و بسته میشد (دست و پا میزدی) (دیرُ طَرْفاً خَفِیّاً إِلى رَحْلِکَ وَ بَیْتِک) با گوشه چشمت نگران خيمه ها و خانه ات بودی. (وَ قَدْ شُغِلْتَ بِنَفْسِکَ عَنْ وُلْدِکَ وَ أَهالیک) درحالیکه تو بخود مشغول بودی و از فرزندان و عیالت روی گردان بودی (وَ أَسْرَعَ فَرَسُکَ شارِداً إِلى خِیامِکَ قاصِداً مُحَمْحِماً باکِیاً) و اسبت با سرعت بطرف خیمه ها فرار کرد و شیهه کشان و گریان بود.

(فَلَمّا رَأَیْنَ النِّ-سآءُ جَوادَکَ مَخْزِیّاً) پس چون زنان اسبت را خوار نگریستند (وَ نَظَرْنَ سَرْجَکَ عَلَیْهِ مَلْوِیّاً) و دیدند زین تو بر او واژگون است (بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ ناشِراتِ الشُّعُورِ) از پس پرده های خيام بصحرا دویدند، موها پریشان کردند (عَلَى الْخُدُودِ لاطِماتِ) بر صورتها سیلی می زدند (الْوُجُوهِ سافِرات) نقاب از چهره ها افكنده بودند، (وَ بِالْعَویلِ داعِیات) و با صدای بلند شیون میزدند (وَ بَعْدَالْعِزِّ مُذَلَّلات) و بعد از عزتشان ذلیل و خوار شدند (وَ إِلى مَصْرَعِکَ مُبادِرات) و بسوی قتلگاه تو می شتافتند.

(وَ الشِّمْرُ جالِسٌ عَلى صَدْرِکَ) در آن حال شمر بر سینه ات نشسته بود (وَ مُولِ-غٌ سَیْفَهُ عَلى نَحْرِک) و شمشیر خود را بر گلویت سیراب مینمود (قابِضٌ عَلى شَیْبَتِکَ بِیَدِهِ) و با دست خود محاسن توراگرفته بود (ذابِ-حٌ لَکَ بِمُهَنَّدِهِ) و باشمشیر هندی سرت را میبرید (قَد

ص: 23

سَکَنَتْ حَوآسُّک) تمام اعضایت از حرکت افتاده بود (وَ خَفِیَتْ أَنْفاسُک) نفسهایت پنهان شده بود (وَ رُفِ-عَ عَلَى الْقَناةِ رَأْسُک) وسرت بر نیزه بالا رفت.

(وَ سُبِىَ أَهْلُکَ کَالْعَبیدِ) واهل و عیالت به اسیری گرفته شدند مانند بندگان (وَ صُفِّدُوا فِى الْحَدیدِ) و در غل و زنجیر شدند (فَوْقَ أَقْتابِ الْمَطِیّاتِ) بالاي جهاز شتران (تَلْفَحُ وُجُوهَهُمْ حَرُّ الْهاجِراتِ) گرمای نیم روز صورتشان را میسوزانید (یُساقُونَ فِى الْبَراری وَالْفَلَواتِ) در صحراها و بیابانها کشیده میشدند (أَیْدیهِمْ مَغلُولَةٌ إِلَى الاَعْناقِ) دستانشان به گردنها زنجیر شده بود (یُطافُ بِهِمْ فِى الاَسْواقِ) در بازارها میگردانید ایشان را (فَالْوَیْلُ لِلْعُصاةِ الْفُسّاقِ) پس وای بر گنهکاران فاسق (لَقَدْ قَتَلُوا بِقَتْلِک َ الاِسْلامَ) بدرستیکه کشتند بواسطه کشتن تو اسلام را.

(وَ عَطَّلُوا الصَّلوةَ وَ الصِّیامَ) و نماز و روزه را ترك و ضایع کردند (وَ نَقَضُوا السُّنَنَ وَ الاَحْکامَ) و سنتها و احکام را شکستند (ووَ هَدَمُوا قَواعِدَ الاْیمانِ) و ارکان ایمان را خراب کردند (وَ حَرَّفُوا ایاتِ الْقُرْءانِ) و آیات قرآن را تحریف و تغییر دادند. (وَ هَمْلَجُوا فِى الْبَغْىِ وَالْعُدْوانِ) و در ستم و عداوت پیش تاختند (لَقَدْ أَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِوَ الِهِ مَوْتُوراً) بدرستیکه رسول خدا صلی الله عليه وآله صبح کرد در حالیکه از کشته گانش انتقام نکشیده (و یا تنها مانده) (وَ عادَ کِتابُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ مَهْجُوراً) و برگشت کتاب خدا ومتروك ماند (وَ غُودِرَ الْحَقُّ إِذْ قُهِرْتَ مَقْهُوراً) آنگاه که تو مقهور و مغلوب شدی حق مورد خیانت واقع شد (وَ فُقِدَ بِفَقْدِکَ التَّکْبیرُ وَالتَّهْلیلُ ، وَالتَّحْریمُ وَالتَّحْلیلُ ، وَالتَّنْزیلُ وَالتَّأْویلُ) و به فقدان تو تکبیر و کلمه توحید

ص: 24

و حرام و حلال وتنزيل و تأويل قر آن همه از بین رفت (وَ ظَهَرَ بَعْدَکَ التَّغْییرُ وَالتَّبْدیلُ ، وَ الاِلْحادُ وَالتَّعْطیلُ ، وَ الاَهْوآءُ وَ الاَضالیلُ ، وَ الْفِتَنُ وَ الاَباطیلُ) پس بعد از تو تغییر و تبديل (احکام) وكفر والحاد و بی سر پرستی دین هوی و هوسها و گمراهیها و فتنه ها و باطلها همه ظاهر شد.

(فَقامَ ناعیکَ عِنْدَ قَبْرِ جَدِّکَ الرَّسُولِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ فَنَعاکَ إِلَیْهِ بِالدَّمْعِ الْهَطُولِ قآئِلا یا رَسُولَ اللهِ قُتِلَ سِبْطُکَ وَ فَتاکَ وَ اسْتُبیحَ أَهْلُکَ وَ حِماک) پس قاصد و پیك مرگ نزد قبر جدت رسول خدا صلی الله عليه و آله ایستاده و با اشك ريزان خبر مرگ تو را به وی داد، واینگونه گفت: که ای رسول خدا نوه جوانمردیت شهید شد، خاندان و حریمت مباح گردید، (وَ سُبِیَتْ بَعْدَکَ ذَراریکَ وَ وَقَعَ الْمَحْذُورُ بِعِتْرَتِکَ وَ ذَویک) و بعد از تو فرزندانت اسير شدند. و وقایع ناگواری به عترت و خانواده ات وارد شد (فَانْزَعَجَ الرَّسُولُ وَ بَکى قَلْبُهُ الْمَهُولُ) پس از شنیدن این خبر رسول خدا مضطرب شد و قلب هراسناکش بگریست (وَ عَزّاهُ بِکَ الْمَلآئِکَةُ وَ الاَنْبِیآءُ وَ فُجِعَتْ بِکَ اُمُّکَ الزَّهْرآءُ) و ملائکه و انبیاء اورا بواسطه مصيبت تو تسلیت و تعزیت گفتند، و مادرت زهراء بمصيبت تو دردناك شد.

(وَ اخْتَلَفَتْ جُنُودُ الْمَلآئِکَةِ الْمُقَرَّبینَ تُعَزّی أَباکَ أَمیرَالْ-مُ-ؤْمِنینَ) و ملائکه مقربين در مصیبت تو در رفت و شد بودند و تعزیت میگفتند پدرت امیر المؤمنين را (وَ اُقیمَتْ لَکَ الْمَ-اتِمُ فی أَعْلا عِلِّیّینَ) ودر اعلا عليين برای تو عزا برپا شده (وَ لَطَمَتْ عَلَیْکَ الْحُورُ الْعینُ) و حوران بهشتی برای تو سیلی بصورت میزنند (وَ بَکَتِ السَّمآءُ وَ سُکّانُها، وَ الْجِنانُ وَ خُزّانُها) ساکنین آسمانها و خزانه داران بهشت گریه کردند (وَ الْهِضابُ وَ أَقْطارُها وَ الْبِحارُ وَ حیتانُها وَ الجِنانُ

ص: 25

وِلْدانُها وَ الْبَیْتُ وَ الْمَقامُ وَ الْمَشْعَرُ الْحَرامُ وَ الْحِ-لُّ وَ الاِحْرامُ) و نیز گریه کردند کوهای بلند و کوهپایه ها و دریا و ماهيانش و بهشت و جوانانش و خانه کعبه ومقام إبراهيم ومشعر الحرام وحل وحرم

(أَللّ-هُمَّ فَبِحُرْمَةِ هذَا الْمَکانِ الْمُنیفِ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد وَاحْشُرْنی فی زُمْرَتِهِمْ وَ أَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ بِشَفاعَتِهِمْ) خدایا به حرمت این مکان رفيع درود بفرست بر محمد و آل محمد و مرا در زمره آنان محشور فرما و به شفاعت و وساطت آنها مرا داخل بهشت

گردان.

(أَللّهُمَّ إِنّی أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ یا أَسْرَعَ الْحاسِبینَ وَ یاأَکْرَمَ الاَکْرَمینَ وَ یاأَحْکَمَ الْحاکِمینَ بِمُحَمَّدخاتَمِ النَّبِیّینَ رَسُولِک َ إِلَى الْعالَمینَ أَجْمَعینَ) بارخدایا من به تو توسل می جویم ای سریعترين حسابگران وای بخشنده ترین کريمان وای فرمانروای حاکمان به محمد خاتم أنبياء و فرستاده تو بسوی تمام جهان (وَ بِأَخیهِ وَابْنِ عَمِّهِ الاَنْزَعِ الْبَطینِ الْعالِمِ الْمَکینِ عَلِىّ أَمیرِالْمُؤْمِنینَ) وبحق برادرش و پسر ۔ عمش که بلند پیشانی میان پر آن دانشمند عالی مرتبه على أمیر مؤمنان (وَ بِفاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْع-الَمینَ وَ بِالْحَسَنِ الزَّکِىِّ عِصْمَةِ الْمُتَّقینَ) و بحق فاطمه بزرگ زنان جهانیان و بحق حسن پاکیزه که پناهگاه متقین است (وَ بِأَبی عَبْدِاللهِ الْحُسَیْنِ أَکْرَمِ الْمُسْتَشْهَدینَ وَ بِأَوْلادِهِ الْمَقْتُولینَ وَ بِعِتْرَتِهِ الْمَظْلُومینَ وَ بِعَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ زَیْنِ الْعابِدینَ وَ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىّ قِبْلَةِ الاَوّابینَ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّد أَصْدَقِ الصّادِقینَ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَر مُظْهِرِ الْبَراهینِ وَ عَلِىِّ بْنِ مُوسى ناصِرِالدّینِ وَ مُحَمَّدِبْنِ عَلِىّ قُدْوَةِ الْمُهْتَدینَ وَ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّد أَزْهَدِ الزّاهِدینَ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِىّ وارِثِ الْمُسْتَخْلَفینَ وَالْحُجَّةِ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعینَ).

ص: 26

و به حق أبي عبد الله الحسين گرامیترین شهداء و به حق فرزندان کشته شده اش وخانواده مظلومش و به حق علي بن الحسین زینت عابدان و به محمد بن على قبلۂ توبه کنندگان، و جعفر بن محمد راستگوترین راستگویان، و موسی بن جعفر آشکار کننده دلائل و براهين و علی بن موسی یاور دین، ومحمد بن علي الگوی هدایت شوندگان و علی بن محمد زاهدترین زاهدان و حسن بن علی وارث جانشینان و حجت خدا بر تمام آفریدگان (أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدوَالِ مُحَمَّدالصّادِقینَ الاَبَرّینَ آلِ طه وَ یسَ وَ أَنْ تَجْعَلَنی فِى الْقِیامَةِ مِنَ الاْمِنینَ الْمُطْمَئِنّینَ الْفآئِزینَ الْفَرِحینَ الْمُسْتَبْشِرینَ) اینکه درود فرستی بر محمد و آل او. آن راستگویان نیکوکار همان آل طه و یس و اینکه مرا در قیامت از کسانی قرار دهی که از عذاب تو ایمن و با آرامش خاطر و رستگار ومسرور و بشارت یافته اند (أَللّهُمَّ اکْتُبْنی فِى الْمُسْلِمینَ وَ أَلْحِقْنی بِالصّالِحینَ وَاجْعَلْ لی لِسانَ صِدْق فِى الاْخِرینَ) بار خدايا نام مرا در زمره مسلمین نگاشته و مرا به صالحين ملحق فرما، و نام مرا بر زبان امتهای آینده نیکو قرارده (وَانْصُرْنی عَلَى الْباغینَ وَاکْفِنی کَیْدَ الْحاسِدینَ) ومرا بر عليه ظالمين ياري ده واز مکر حسودان حفظ فرما (وَاصْرِفْ عَنّی مَکْرَ الْماکِرینَ وَاقْبِضْ عَنّی أَیْدِىَ الظّالِمینَ) وحيله حيله گران را از من برگردان و دست ستمکاران را از من دور نگهدار (وَاجْمَعْ بَیْنی وَ بَیْنَ السّادَةِ الْمَیامینِ فی أَعْلا عِلِّیّینَ) و بین من و آن سروران با میمنت در اعلا عليين جمع بفرما

(مَعَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیّینَ وَالصِّدّیقینَ وَالشُّهَدآءِ وَالصّالِحینَ بِرَحْمَتِک َ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ) همراه با کسانیکه بر آنها انعام فرمودی یعنی پیامبران و راستگویان در عمل و گفتار و شهداء و

ص: 27

شایستگان به رحمتت ای مهربانترین مهربانان. (أَللّهُمَّ إِنّی اُقْسِمُ عَلَیْکَ بِنَبِیِّکَ الْمَعْصُومِ وَ بِحُکْمِک الْمَحْتُومِ وَنَهْیِکَ الْمَکْتُومِ ، وَ بِهذَا الْقَبْرِ الْمَلْمُومِ الْمُوَسَّدِ فی کَنَفِهِ الاِمامُ الْمَعْصُومُ الْمَقْتُولُ الْ-مَظْلُومُ)بار خدایا تورا قسم میدهم به حق پیغمبر معصومت و به حق حكم حتمی و قطعی ات، و به حق نهی پنهانی ات، و به حق این آرامگاهی که (مردم از هر طرف به جهت زیارت) بر او گرد می آیند و این امام معصوم بظلم کشته شده (أَنْ تَکْشِفَ ما بی مِنَ الْغُمُومِ وَ تَصْرِفَ عَنّی شَرَّ الْقَدَرِ الْمَحْتُومِ وَ تُجیرَنی مِنَ النّارِ ذاتِ السَّمُومِ) اینکه غم و غصه ها را از من برطرف فرمائی و شرور قضا و قدر حتمی را از من برگردانی، و مرا از آتش عذابت که دارای بادهای سوزان است پناه دهي (أَللّ--هُمَّ جَلِّلْنی بِنِعْمَتِکَ وَ رَضِّنی بِقَسْمِکَ وَ تَغَمَّدْنی بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ باعِدْنی مِنْ مَکْرِکَ وَ نِقْمَتِک) بار خدایا مرا با نعمت خود بپوشان

(یا بزرگ گردان) و به عطایای خود راضی فرما و بجود و کرمت مرا بپوشان، و از مکر و انتقام خود دورم ساز، (أَللّهُمَّ اعْصِمْنی مِنَ الزَّلَلِ وَ سدِّدْنی فِى الْقَوْلِ وَالْعَمَلِ وَافْسَحْ لی فی مُدَّةِ الاَجَلِ وَ أَعْفِنی مِنَ الاَوْجاعِ وَالْعِلَلِ وَ بَلِّغْنی بِمَوالِىَّ وَ بِفَضْلِک َ أَفْضَلَ الاَمَلِ) خدایا مرا از لغزش و خطا حفظ فرما، و در گفتار و کردار به راه صحيح هدايتم فرما، و در مدت زندگی ام وسعت ده، و مرا از دردها عافیت بخش، و مرا به سرورانم برسان و به فضل و کرم خویش مرا به بالاترین آرزوها نائل فرما، (أَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد وَاقْبَلْ تَوْبَتی وَارْحَمْ عَبْرَتی وَ أَقِلْنی عَثْرَتی وَ نَفِّسْ کُرْبَتی وَاغْفِرْلی خَطیئَتی وَ أَصْلِ-حْ لی فی ذُرِّیَّتی) بار خدايا بر محمد و آل محمد رحمت فرست، و توبه را قبول فرما، و بر اشگ چشمم ترحم نما، و لغزش مرا چشم پوشی فرما، و حزن و اندوه مرا زائل کن، و گناهم را ببخش،

ص: 28

و نسل مرا برایم اصلاح فرما، (أَللّ-هُمَّ لاتَدَعْ لی فی هذَاالْمَشْهَدِ الْمُعَظَّمِ وَالْمَحَلِّ الْمُ-کَرَّمِ ذَنْباً إِلاّ غَفَرْتَهُ وَ لاعَیْباً إِلاّ سَتَرْتَهُ) بارخدایا در این مشهد والا مقام و در این محل گرامی برایم وامگذار گناهی را مگر آنکه ببخشی و نه عیبی را مگر آنکه بپوشانی (وَ لاغَمّاً إِلاّ کَشَفْتَهُ وَ لارِزْقاً إِلاّ بَسَطْتَهُ وَ لاجاهاً إلاّ عَمَرْتَهُ وَ لافَساداً إِلاّ أَصْلَحْتَهُ) و نه غمی را مگر برطرف سازی، و نه رزقی را مگر گسترش دهی، و نه منزلت ومقامی مگر باقی بداری، و نه فسادی را مگر اصلاح نمائی.

(وَ لاأَمَلا إِلاّ بَلَّغْتَهُ وَ لادُعآءً إِلاّ أَجَبْتَهُ وَ لامَضیقاً إِلاّ فَرَّجْتَهُ) و نه

آرزوئی را مگر به آن برسانی، و نه دعائی را مگر اجابت فرمائی، ونه تنگنائی را مگر بگشائی. (وَ لاشَمْلا إِلاّ جَمَعْتَهُ وَ لاأَمْراً إِلاّ أَتْمَمْتَهُ وَ لامالا إِلاّ کَثَّرْتَهُ وَ لاخُلْقاً إِلاّ حَسَّنْتَهُ) و نه امور پراکندگی مگر جمع کنی، و نه امری را مگر تمام فرمائی، و نه مالی را مگر زیاد کنی، و نه خلق وصفتی را مگر نیکو گردانی (وَ لاإِنْفاقاً إِلاّ أَخْلَفْتَهُ وَ لاحالا إِلاّ عَمَرْتَهُ وَ لاحَسُوداً إِلاّ قَمَعْتَهُ) ونه انفاقی را مگر جایگزین فرمائی، ونه حالی را مگر آباد فرمائی و نه حسودی رامگر ریشه کن کنی (وَ لاعَدُوّاً إِلاّ أَرْدَیْتَهُ وَ لاشَرّاً إِلاّ کَفَیْتَهُ وَ لامَرَضاً إِلاّ شَفَیْتَهُ وَ لابَعیداً إِلاّ أَدْنَیْتَهُ) و نه دشمنی را مگر هلاك گردانی، و نه شريرأ مگر منع فرمائی، و نه مریضی را مگر شفا دهی، و نه امر دوری را مگر نزديك فر مائی (وَ لاشَعَثاً إِلاّ لَمَمْتَهُ وَ لا سُؤالا سُؤْلا إِلاّ أَعْطَیْتَهُ) و نه تفرق و اختلالی را مگر جمع و اصلاح نمائی ونه خواسته ای را مگر عطاء فرمائی (أَللّهُمَّ إِنّی أَسْئَلُکَ خَیْرَ الْعاجِلَةِ وَ ثَوابَ الاْجِلَةِ) بار خدایا من از تو درخواست می کنم خیر دنیا و ثواب آخرت را.

(أَللّهُمَّ أَغْنِنی بِحَلالِک َ عَنِ الْحَرامِ، وَ بِفَضْلِک َ عَنْ جَمیعِ الاَنامِ) بارخدایا مرا به سبب حلالت از حرام بی نیاز کن و به فضل و احسانت از

ص: 29

جميع مردم بی نیاز فرما، ( أَللّهُمَّ إِنّی أَسْئَلُکَ عِلْماً نافِعاً وَ قَلْباً خاشِعاً وَ یَقیناً شافِیاً وَ عَمَلا زاکِیاً) بارخدایا از تو سؤال می کنم علم نفع دهنده و قلب خاشع و فروتن، و يقين سلامت بخش، و عمل پاکیزه

(وَ صَبْراً جَمیلا وَ أَجْراً جَزیلا) وصبر نیکو و مزد بی شمار (أَللّهُمَّ ارْزُقْنی شُکْرَ نِعْمَتِک َ عَلَىَّ وَ زِدْ فی إِحْسانِکَ وَ کَرَمِکَ إِلَىَّ) بار الها شکر نعمت خود را بر من روزیم کن و احسان و کرمت بر من زیاد گردان (وَاجْعَلْ قَوْلی فِى النّاسِ مَسْمُوعاً وَ عَمَلی عِنْدَکَ مَرْفُوعاً وَ أَثَری فِى الْخَیْراتِ مَتْبُوعاً وَ عَدُوّی مَقْمُوعاً) و گفته مرا در مردم مقبول قرار ده، و عمل مرا به نزد خویش بالا بر، و سنت باقیمانده مرا در امور خیر مورد پیروی قرارده، ودشمن مرا ذلیل و ریشه کن نما .

(أَللّ-هُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّدالاَخْیارِ فی اناءِ اللَّیْلِ وَ أَطْرافِ النَّهارِ) بار خدايا بر محمد و آل محمد که نیکانند در تمامی لحظات شبانه روز رحمت فرست (وَاکْفِنی شَرَّ الاَشْرارِ وَ طَهِّرْنی مِنَ ال--ذُّنُوبِ وَ الاَوْزارِ وَ أَجِرْنی مِنَ النّ-ارِ) و مرا از شر بدان محفوظ بدار و از گناهان و سنگینی وزر وبال پاك و مبرا گردان، و از آتش نجاتم ده.

(وَ أَحِلَّنی دارَالْقَرارِ وَ اغْفِرْلی وَ لِجَمیعِ إِخْوانی فیکَ وَ أَخَواتِىَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ) و در سرای جاوید وارد فرما، و تمامی برادران من که برای خاطر تو برادری کرده اند و خواهران از مؤمنین و مؤمنات را بیامرز به رحمتت ای مهربانترین مهربانان. پس از تمام شدن زیارت رو به قبله کن و دو رکعت نماز بجای آور، به این ترتیب که در رکعت اول بعد از حمد سوره انبیاء ودر رکعت دوم بعد از حمد سوره حشر را بخوان و آنگاه در قنوت نماز بگو :

لاإِلهَ إِلاَّ اللهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ ، لاإِلهَ إِلاَّاللهُ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ ، لاإِلهَ إِلاَّاللهُ رَبُّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَ الاَرَضینَ السَّبْعِ، وَ ما فیهِنَّ وَ ما بَیْنَهُنَّ ، خِلافاً لاَعْدآئِهِ وَ تَکْذیباً لِمَنْ عَدَلَ بِهِ ، وَ إِقْراراً لِرُبُوبِیَّتِهِ ، وَ خُضُوعاً لِعِزَّتِهِ ،

ص: 30

الاَوَّلُ بِغَیْرِ أَوَّل وَالاْخِرُ إِلى غَیْرِ اخِر، الظّ-اهِرُ عَلى کُلِّ شَىْء بِقُدْرَتِهِ ، الْباطِنُ دُونَ کُلِّ شَىْء بِعِلْمِهِ وَ لُطْفِهِ ، لا تَقِفُ الْعُقُولُ عَلى کُنْهِ عَظَمَتِهِ، وَ لاتُدْرِکُ الاَوْهامُ حَقیقَةَ ماهِیَّتِهِ وَ لاتَتَصَوَّرُ الاَنْفُسُ مَعانِىَ کَیْفِیَّتِهِ، مُطَّلِعاً عَلَى الضَّمآئِرِ ، عارِفاً بِالسَّرآئِرِ ، یَعْلَمُ خآئِنَةَ الاَعْیُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ.

هیچ معبودی نیست جز خداوند شکیبا و کریم، هیچ خدایی نیست جز خداوند بزرگوار، هیچ معبودی نیست جز خداوندی که پروردگار آسمانها و زمینهای هفتگانه و موجوداتی که در آنها و میان آنها است، بر خلاف دشمنان حق و به جهت تکذیب کسانی که به خداوند شرك ورزيدند، و به خاطر اعتراف نمودن به ربوبيت او، و خضوع و خشوع در مقابل عزت و شرافت وي (اوست خدائی که) اول است بدون اول و آخر است بی نهایت، و به قدرتش بر تمام چیزها غلبه نموده، و به دانش و لطف و مرحمتش در هر چیز نفوذ کرده، عقول بشری برحقیقت بزرگی او مطلع نخواهد شد، و اوهام و خیالات کنه ذات او را درک نمی کند و معانی کیفیت او را هیچ ذهنی تصور نمی تواند کرد. (اوست) مطلع و آگاه بر باطن اشخاص و آشنا به تمام امور پنهان. خیانت چشمها و پنهانی دلها را

خبر دارد.

أَللّهُمَّ إِنّی اُشْهِدُک َ عَلى تَصْدیقی رَسُولَکَ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ وَ إیمانی بِهِ، وَعِلْمِی بِمَنْزِلَتِهِ وَإِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ النَّبِیُّ الَّذِی نَطَقَتِ الْحِکْمَهُ بِفَضْلِهِ ، وَبَشَّرَتِ الأَنْبِیَاءُ بِهِ ، وَدَعَتْ إِلَی الإِقْرَارِ بِمَا جَاءَ بِهِ ، وَحَثَّتْ عَلَی تَصْدِیقِهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی:«الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ» .

ص: 31

فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ إِلَی الثَّقَلَیْنِ ، وَسَیِّدِ الأَنْبِیَاءِ الْمُصْطَفَیْنِ ، وَعَلَی أَخِیهِ وَابْنِ عَمِّهِ ، اللَّذَیْنِ لَمْ یُشْرِکَا بِکَ طَرْفَهَ عَیْنٍ أَبَداً ، وَعَلَی فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ ، وَعَلَی سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهِ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ ، صَلاَهً خَالِدَهَ الدَّوَامِ ، عَدَدَ قَطْرِ الزِّهَامِ ، وَزِنَهَ الْجِبَالِ وَالآکَامِ ، مَا أَوْرَقَ السَّلاَمُ ، وَاخْتَلَفَ.

بار خدایا تو را گواه می گیرم که رسول تو را تصدیق می کنم و به او ایمان دارم. و آگاه به قدر و منزلت اویم و براستی شهادت می دهم که اوست پیغمبر تو که قرآن به فضيلت او سخن گفته و انبیاء به (آمدن او) بشارت داده اند، و مردم را به سوی او دعوت کرده اند و بر تصدیق او برانگیختند چنانچه خودت در قرآن می فرمایی (او پیامبری است) که نام وی را در تورات و انجیل خودشان نگاشته می یابند او آنها را به نیکوئی امر می کند، و از زشتی نهی می فرماید، نعمتهای پاك و طیب را بر ایشان حلال و خبائث و پلیدیها را بر آنها حرام و ممنوع می گرداند و سنگینی و مشقت هائی که در ادیان سابق چون زنجیر بر گردن آنها بود همه را بر می دارد. پس درود فرست بر محمد فرستاده ات به سوی جن و انس و سرور پیامبران برگزیده و بر برادرش و پسر عمویش آنانکه هیچگاه به قدر چشم بر هم زدنی به تو شرک نورزیدند. و بر فاطمه زهراء سرور تمامی زنان جهانیان و بر دو آقای جوانان اهل بهشت یعنی حسن و حسین درودی جاویدان و همیشگی به عدد قطرات بارانها و همگون کوهها و تپه ها تا آن زمان که درخت سلام برکت می دهد.

الضِّیَاءُ وَالظَّلاَمُ ، وَعَلَی آلِهِ الطَّاهِرِینَ ، الأَئِمَّهِ الْمُهْتَدِینَ ، الذَّائِدِینَ

ص: 32

عَنِ الدِّینِ عَلِیٍّ وَمُحَمَّدٍ وَجَعْفَرٍ وَمُوسَی وَعَلِیٍّ وَمُحَمَّدٍ وَعَلِیٍّ وَالْحَسَنِ وَالْحُجَّهِ ، الْقُوَّامِ بِالْقِسْطِ وَسُلاَلَهِ السِّبْطِ.

و روشنی و تاریکی شبانه روز در رفت و آمدند، و بر خاندان طاهر حسین، آن پیشوایان هدایت بافته آنها که از حریم دین و آئین دفاع نمودند یعنی علی و محمد و جعفر و موسی و علی و محمد و على وحسن وحضرت حجت آنکه عدل و داد را بر پا می دارد و فرزند دختر زاده پیامبر است.

اَللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هذَا الإِمَامِ فَرَجاً قِرِیباً ، وَصَبْراً جَمِیلاً ، وَنَصْرَاً عَزِیزاً ، وَغِنیً عَنِ الْخَلْقِ ، وَثَبَاتاً فِی الْهُدَی ، وَالتَّوْفِیقَ لِمَا تُحِبُّ وَتَرْضَی ، وَرِزْقاً وَاسعاً حَلاَلاً طَیِّباً، مَرِیئاً دَارّاً سَائِغاً، فَاضِلاً مُفَضَّلاً صَبّاً صَبّاً، مِنْ غَیْرِ کَدٍّ وَلاَ نَکَدٍ ، وَلاَ مِنَّهٍ مِنْ أَحَدٍ ، وَعَافِیَهً مِنْ کُلِّ بَلاَءٍ وَسُقْمٍ وَمَرَضٍ ، وَالشُّکْرَ عَلَی الْعَافِیَهِ وَالنَّعْمَاءِ ، وَإِذَا جَاءَ الْمَوْتُ فَاقْبِضْنَا عَلَی أَحْسَنِ مَا یَکُونُ لَکَ طَاعَهً ، عَلَی مَا أَمَرْتَنَا مُحَافِظِینَ ، حَتَّی تُؤَدِّیَنَا إِلَی جَنَّاتٍ النَّعِیمِ ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

بار خدایا از تو در خواست می کنم بحق این امام بزرگوار، گشایشی نزديك راه، و صبری نیکو را، و پیروزی ای توأم با عزت را، و بی نیازی از خلایق را، و دوام و استمرار در طریق هدایت را، و توفیق را بر آنچه تو دوست داری و رضایتِ تو در آن است، و روزی ای را که وسيع و حلال و پاك. و گوارا و ریزان وخوشگوار، فراوان و برتر پی در پی باشد. بدون هیچ زحمت و مشقتي، وخالی از هر گونه منتي از احدی، و تندرستی از هر بلاء و ناخوشی و بیماری را، و شکر گزاری بر هر عافيت، و نعمتی را، و هنگامی که مرگ ما فرا رسید بر نیکوترین حال طاعت مارا قبض روح فرمائی، و در حالتی که نگاهبان دستورات تو باشیم، تا آنکه مارا به بهشت های

ص: 33

پر نعمت برسانی به رحمتت ای مهربانترین مهربانان.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَوْحِشْنِی مِنَ الدُّنْیَا وَآنِسْنِی بِالآخِرَهِ ، فَإِنَّهُ لاَ یُوحِشُ مِنَ الدُّنْیَا إِلاَّ خَوْفُکَ ، وَلاَ یُؤْنِسُ بِالآخِرَهِ إِلاَّ رَجَاؤُکَ . اَللّهُمَّ لَکَ الْحُجَّهُ لاَ عَلَیْکَ ، وَإِلَیْکَ الْمُشْتَکَی لاَ مِنْکَ ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ واَعِنِّی عَلَی نَفْسِی الظَّالِمَهِ الْعَاصِیَهِ ، وَشَهَوَاتِی الْغَالِبَهِ ، وَاخْتِمِ لِی بِالْعَافِیَهِ.

اَللّهُمَّ إِنَّ اسْتِغْفَارِی إِیَّاکَ وَأَنَا مُصِرٌّ عَلَی مَا نَهَیْتَ قِلَّهُ حَیَاءٍ ، وَتَرْکِیَ الاِسْتِغْفَارَ مَعَ عِلْمِی بِسِعَهِ حِلْمِکَ تَضْیِیعٌ لِحَقِّ الرَّجَاءِ . اَللّهُمَّ إِنَّ ذُنُوبِی تُؤْیِسُنِی أَنْ أَرْجُوکَ ، وَإِنَّ عِلْمِی بِسِعَهِ رَحْمَتِکَ یَمْنَعُنِی أَنْ أَخْشَاکَ ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَصَدِّقْ رَجَائِی لَکَ ، وَکَذِّبْ خَوْفِی مِنْکَ ، وَکُنْ لِی عِنْدَ أَحْسَنِ ظَنِّی بِکَ یَا أَکْرَمَ الأَکْرَمِینَ.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَیِّدْنِی بِالْعِصْمَهِ ، وَأَنْطِقْ لِسَانِی بِالْحِکْمَهِ ، وَاجْعَلْنِی مِمَّنْ یَنْدَمُ عَلَی مَا ضَیَّعَهُ فِی أَمْسِهِ ، وَلاَ یُغْبَنُ حَظُّهُ فِی یَوْمِهِ ، وَلاَ یَهِمُّ لِرِزْقِ غَدِهِ . اَللّهُمَّ إِنَّ الْغَنِیَّ مَنِ اسْتَغْنَی بِکَ وَافْتَقَرَ إِلَیْکَ ، وَالْفَقِیرَ مَنِ اسْتَغْنَی بِخَلْقِکَ عَنْکَ ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَغْنِنِی عَنْ خَلْقِکَ بِکَ ، وَاجْعَلْنِی مِمَّنْ لاَ یَبْسُطُ کَفّاً إِلاَّ إِلَیْکَ.

بار خدایا بر محمد و آل محمد رحمت فرست و مرا از دنیا در

وحشت و هراس قرارده، و به آخرت انیس فرما، چرا که فقط خوف تو از دنیا وحشت زا است، و فقط امید ودلبندی به تو به آخرت انس بخش است، بار خدایا حجت و دلیل با توست نه بر علیه تو، و شکایت و گلایه باید بسوی تو باشد نه از تو، پس بر محمد وآل محمد درود فرست، و مرا بر علیه نفس ستمکار و سرکش خویش و بر شهوت غالب خودم یاری فرما، و پایان کارم را با عافیت قرار ده،

بار خدایا این کم حیائی من است که در خانه تو استغفار می کنم

ص: 34

و بر مناهی تو پافشاری می ورزم، چنانچه اگر استغفار نکنم با اینکه وسعت حلم تو را آگاهم، این تباه نمودن حق امیدواریست.

بارالها گناهانم مرا از امیدواری به تو مأیوس می کند، و آگاهيم به وسعت رحمت تو مرا از ترس و هراس از تو باز میدارد، پس بر محمد و آلش رحمت فرما، و امید و دلبندی مرا به خودت پا بر جا نما، و ترس و وحشت مرا از خودت تکذیب فرما، و برای من آنچنان باش که بتو حسن ظن دارم، ای بخشنده ترین کريمان.

بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست و مرا به حفظ (از گناه) مؤيد فرما، و زبانم را به حکمت گویا فرما ، و مرا از کسانی قرار ده که بر تباهی های گذشته خویش نادم و پشیمانند، و بهره خویش را اکنون ناقص وضایع نکنند، واهتمام بر روزی فردای خود ننمایند .

بارالها غنى آن کسی است که به سبب تو بی نیازی جوید، و به سوی تو محتاج باشد، وفقير و درمانده کسی است که از تو روگردان شده به جانب مخلوقت بی نیازی طلبد، پس رحمت فرما بر محمد وآل محمد و مرا از خلق خودت به سبب خودت بی نیازی فرما، و مرا چنان قرار ده که هیچگاه دستی جز بسوی تو دراز نکنم.

(اَللّهُمَّ إنَّ الشَّقِیَّ مَنْ قَنَطَ وَأَمَامَهُ التَّوْبَهُ وَوَرَاءَهُ الرَّحْمَهُ ، وَإِنْ کُنْتُ ضَعِیفَ الْعَمَلِ فَإِنِّی فِی رَحْمَتِکَ قَوِیٌّ الأَمَلِ ، فَهَبْ لِی ضَعْفَ عَمَلِی لِقُوَّهِ أَمَلِی.

اَللّهُمَّ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ مَا فِی عِبَادِکَ مَنْ هُوَ أَقْسَی قَلْباً مِنِّی وَأَعْظَمُ مِنِّی ذَنْباً فَإِنِّی أَعْلَمُ أَنَّهُ لاَ مَوْلیً أَعْظَمُ مِنْکَ طَوْلاً، وَأَوْسَعُ رَحْمَهً وَعَفْواً ، فَیَا مَنْ هُوَ أَوْحَدُ فِی رَحْمَتِهِ ، اغْفِرْ لِمَنْ لَیْسَ بِأَوْحَدَ فِی خَطِیئَتِهِ).

خدایا بدبخت کسی است که از درگاه تو مأیوس باشد با اینکه در جلو او درِ تو به باز است و بعد از آن رحمت تو پشتیبان اوست،

ص: 35

و اگر چه عمل من ضعیف و ناچیز است ولی آرزوی من به رحمت تو قوی و محکم است. پس ضعف عمل مرا به واسطه قوت امیدواری من ببخش.خدایا تو که میدانی در بندگانت کسانی هستند که قلبشان از من قسی تر است و گناهشان از گناه من بزرگتر است، و من هم میدانم آقائی در فضل و کرم بزرگتر از تو نیست. و رحمت و عفوش وسیع تر از تو نیست، پس ای کسی که دَر رَحمَت و مهربانی یگانه ای ببخشای کسی را که در جرم و گناهش تنها و یگانه نیست.

(اَللّهُمَّ إِنَّکَ أَمَرْتَنَا فَعَصَیْنَا ، وَنَهَیْتَ فَمَا انْتَهَیْنَا ، وَذَکَّرْتَ فَتَنَاسَیْنَا ، وَبَصَّرْتَ فَتَعَامَیْنَا ، وَحَذَّرْتَ فَتَعَدَّیْنَا ، وَمَا کَانَ ذلِکَ جَزَاءَ إِحْسَانِکَ إِلَیْنَا ، وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا أَعْلَنَّا وَأَخْفَیْنَا ، وَأَخْبَرُ بِمَا نَأْتِی وَمَا أَتَیْنَا ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَلاَتُؤَاخِذْنَا بِمَا أَخْطَأْنَا وَنَسِینَا ، وَهَبْ لَنَا حُقُوقَکَ لَدَیْنَا ، وَأَتِمَّ إِحْسَانَکَ إِلَیْنَا ، وَأَسْبِلْ رَحْمَتَکَ عَلَیْنَا).

بار خدایا تو ما را امر فرمودی و ما سر پیچی نمودیم، و نهی فرمودی ولی ما دست برنداشتیم، مارا یادآوری فرمودی ولی ما خود را به فراموشی زدیم، مارا بينا فرمودي وما خود را به کوری زدیم، تو ما را تحدید نمودی و ما از حد گذراندیم، و این عمل در مقابل احسان تو بر ما پاداش نیکوئی نبود. ليك تو به آنچه ما آشکار و پنهان نمودیم داناتری، و به اعمالی که بجا آورده و می آوریم آگاه تری، پس رحمت فرست بر محمد و آل محمد و مارا مؤاخذه نفرما بر خطا و فراموشی هامان و حقوق تو را (که ضایع نمودم) بر ما ببخشا، و احسان و کرم خویش بر ما تمام فرما، و پردۂ رحمت بر ما افكن.

(اَللّهُمَّ إِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِهذَا الصِّدِّیقِ الإِمَامِ ، وَنَسْأَلُکَ بِالْحَقِّ الَّذِی جَعَلْتَهُ لَهُ وَلِجَدِّهِ رَسُولِکَ وَلِأَبَوَیْهِ عَلِیٍّ وَفَاطِمَهَ ، أَهْلِ بَیْتِ الرَّحْمَهِ،

ص: 36

إِدْرَارَ الرِّزْقِ الَّذِی بِهِ قِوَامُ حَیَاتِنَا ، وَصَلاَحُ أَحْوَالِ عِیَالِنَا ، فَأَنْتَ الْکَرِیمُ الَّذِی تُعْطِی مِنْ سَعَهٍ ، وَتَمْنَعُ مِنْ قُدْرَهٍ ، وَنَحْنُ نَسْأَلُکَ مِنَ الرِّزْقِ مَا یَکُونُ صَلاَحاً لِلدُّنْیَا ، وَبَلاَغاً لِلآخِرَهِ).

بار خدایا ما به تو توسل می جوئيم به سبب این امام راستگو، و از تو درخواست می کنیم به آن حق و حرمتی که برای او و جد او رسول خودت و برای پدر و مادر او علی و فاطمه که اهل بیت رحمتند قرار دادی، اینکه روزی خودت را که قوام زندگی ما به آن وابسته است و نظام احوال عيال ما در گرو آن است بر ما پیاپی فرو ریزی، چرا که توئی آن کریمی که از خزانه وسیعت عطا می کنی و با قدرت و توان خویش (آنکه را بخواهی) محروم می کنی، و ما از تو رزقی را خواهانیم که برای دنیای ما موجب صلاح و برای آخرت ما رسا و مايه كفاف باشد.

(اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لَنَا وَلِوَالِدَیْنَا، وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ، وَالْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ ، الأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَالأَمْوَاتِ ، وَآتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی الآخِرَهِ حَسَنَهً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ.

ثم تَرکَع وَتَسجُد وَتَجلِس وَتَتَشَهَّد وَتُسَلِّم فَاِذا سَبَّحتَ فَعَفِّر خَدّیکَ وَقُل : سُبْحَانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ للّه وَلاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ أربَعینَ مَرَّة. وَاسئَلَ اللّهَ العِصمَةَ وَالنَّجاةَ وَالمَغفِرَةَ وَالتُوفیقَ بِحُسنِ العَمَلِ وَالقَبُولِ لما تتقرب به إلیه وتبتغی به وجهه وقف عند الرأس ثم صل رکعتین علی ما تقدم.

ثم انکب علی القبر وقبّله وقل : زاد اللّهُ فی شرِفکم ، والسلام علیکم ورحمه اللّه وبرکاته. وادع لنفسک ولوالدیک ولمن أردت).

بار خدايا بر محمد و آل محمد رحمت فرست و ببخشای ما و والدین

ص: 37

ما را و جميع مؤمنین و مؤمنات را و تمام مسلمين و مسلمات را چه آنان که در قید حیات اند و چه آنها که در گذشته اند و در دنیا وآخرت په ما حسنه عطا فرما و ما را از عذاب آتش حفظ فرما.

پس نماز زیارت بخوان و بعد از تسبیح حضرت زهراء دوطرف صورت را بر خاك بگذار و چهل مرتبه بگو (سبحان الله والحمدلله ولا اله الا الله والله أكبر) و از خدا بخواه که تو را از گناهان نگهدارد و از عذاب خود نجات دهد و ببخشد وتوفيق عمل نيك كرامت فرماید واعمال تورا قبول نمایید سپس خودرا به ضریح بچسبان و ببوس و بگو :

(زَادَ اللهُ في شَرَفِكُم وَالسَّلامُ عَلَيكُم وَرَحمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ) خداوند در عزت و شرف شما بیفزاید و درود و رحمت و برکات خداوند بر شما باد. سپس برای خود و والدین خود و هر کس را که خواهی دعا کن.

اسمهای شهیدانی که در زیارت ناحیه مقدسه ذکر شده بترتیب حروف

(1) ابن مسعود بن الحجاج كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576.

(2) ابوبکر بن الحسن عليهما السلام كما في البحار ج 4 ص 67 واقبال ص 574.

(3) أبو ثمامه كما في البحار ج 45 ص73 واقبال ص 577.

(4) ابو عبيد الله بن مسلم بن عقيل كما في البحار ج 45 ص68.

(0) ابوالفضل بعنوان عباس بن امیر المؤمنين عليهما السلام ذکر می شود.

(5) أسلم بن كثير كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 577.

(6) انس بن كاهل كما في البحار ج 45 ص 71 و اقبال ص 576.

(7) بشر بن عمر (عمرو) كما في البحار ج 45 ص 70 و اقبال ص 576.

(8) جبلة بن على كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 577.

(9) جعفر بن أميرالمؤمنين كما في البحار ج 45 ص 66 و اقبال ص 574.

ص: 38

(10) جعفر بن عقيل كما في البحار ج 45 ص 68 واقبال ص 575.

(11) جندب بن حجر (حجير) كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 577.

(12) جون بن حوي كما في البحار ج 45 ص 71 و در اقبال و ناسخ (عون بن حوی)

(13) حباب بن الحارث كما في البحار ج 45 ص 72 ودر ناسخ واقبال (حيان بن الحارث).

(14) حبیب بن مظاهر (مظهر) كما في البحار ج 45 ص 71 و اقبال ص 576.

(15) حجاج بن زيد كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576.

(16) حجاج بن مسروق كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص576.

(17) حر بن یزید ریاحی کما في البحار ج 45 ص 71 و اقبال ص 576.

(18) حنظلة بن سعد (اسعد) كما في البحار ج 45 ص73 واقبال ص 577.

(19) حوین بن مالك كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576.

(0) حيان بن حارث كما في الناسخ ج3 واقبال ص 576 و در بحار (حباب بن الحارث) .

(20) زاهد (زاهر) مولی عمرو كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 577.

(21) زهير بن بشر كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576.

(22) زهیر بن سليم كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص 577.

(23) زهیر بن قين كما في البحار ج 45

ص 71 و اقبال ص 576.

(24) زید بن ثبیت (ثبيط) كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576 و در ناسخ

(یزید بن ثبیت)

(25) زید بن معقل كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص576.

(26) سالم مولی بنی المدنية كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 577.

(27) سالم مولی عامر بن مسلم كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576.

(28) سعد بن عبد الله كما في البحار ج 45 ص 70 و اقبال ص 575.

(29) سعید مولاه كما في البحار ج 45

ص 72 واقبال ص 577.

(30) سليمان مولى الحسين كما في البحار ج 45 ص 69 و اقبال ص 575.

(31) سوار بن ابی حمير (عمير) كما في البحار ج 45 ص 73 و اقبال ص 577.

ص: 39

(32) سيف بن مالك كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص 576.

(33) شبيب بن الحارث كما في البحار ج 45 ص 73 واقبال ص 577.

(34) شبيب بن عبد الله كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576.

(35) شوذب مولي شاكر كما في البحار ج 45 ص 73 واقبال ص 577.

(36) ضرغامة بن مالك كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576.

(37) عابس بن ابی شبیب شاکری كما في البحار ج 45 م 73 واقبال ص 577.

(38) عامر بن مسلم كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576.

(39) عباس بن أمير المؤمنين (علیه السلام) كما في البحار ج 45 ص

66 و اقبال ص 574.

(40) عبد الرحمن بن عبدالله الكدري الارحبي كما في البحار ج 45 ص73 واقبال

ص 577.

(41) عبدالرحمن بن عروة كما في البحار ج 54 ص 71 و اقبال ص 576.

(42) عبد الرحمن بن عقيل كما في البحار ج 45 ص 68 واقبال ص 575.

(43) عبد الله بن أمير المؤمنين (علیه السلام) كما في البحار ج 45 ص 66 واقبال ص 574.

(44) عبدالله بن الحسن كما في البحار ج 45 ص 67 و اقبال ص 574.

(45) عبد الله بن الحسين الرضيع كما في البحار ج 45 ص 66 واقبال ص 574.

(46) عبد الله بن عمروة كما في البحار ج 45

ص 71 واقبال ص576.

(47) عبد الله بن عمير كما في البحار ج 45 ص 71 و اقبال ص 576.

(48) عبد الله بن مسلم كما في البحار ج 45

ص 68 و اقبال ص 575.

(49) عبد الله بن يزيد كما في البحار ج 45

ص 72 واقبال ص 576.

(0) عبيد الله بن مسلم بن عقيل كما في الاقبال ص 575 وفي البحار (عبد الله بن مسلم)

(50) عبيد الله بن يزيد قيسي كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص 574.

(51) عثمان بن أمير المؤمنين (علیه السلام) كما في البحار ج 45 ص 67 وأقبال ص 574.

(52) علی بن الحسين الاكبر كما في البحار ج 45 ص 65 و اقبال ص573.

(53) عمار بن ابي سلامة كما في البحار ج 45 ص 73 واقبال ص 577.

ص: 40

(54) عمار بن حسان كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص 576.

(0) عمر بن خالد كما في الناسخ ج3.

(55) عمرو (عمر) بن ضبيعة كما في البحار ج 45 ص 72 وأقبال ص 576.

(56) عمرو بن عبد الله الجندعي كما في البحار ج 45 ص 73 واقبال ص 577.

(57) عمرو (عمر) بن قرظه كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص576.

(58) عمر بن جندب كما في البحار ج 45 ص 73 واقبال ص 577.

(59) عمر (عمرو) بن خالد كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص 577.

(0) هم بن ضبيعه كما في الاقبال ص 576. و در بحار (عمرو بن ضبیعه).

(0) عمر (عمرو) بن عبدالله بعنوان (ابوثمامه) گذشت.

(0) عمر بن قرظه. بعنوان (عمرو بن قرظه) گذشت.

(60) عمر بن کعب كما في البحار ج 45 ص 70.

(0) عون بن حویی كما في الناسخ ج3 واقبال ص 576 و در بحار (جون بن حویی).

(61) عون بن عبد الله بن جعفر كما في البحار ج 54 ص 68 واقبال ص 575.

(62) قارب مولى الحسين كما في البحار ج 45 ص 69 و اقبال ص 575.

(63) قاسط بن ظهیر (زهير) كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576.

(64) قاسم بن حبيب كما في البحار ج 45 ص73 و اقبال ص 577.

(65) قاسم بن الحسن كما في البحار ج 45 ص 67 واقبال ص 574.

(66) قعنب بن عمرو كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576 .

(67) قيس بن مسهر كما في البحار ج 45 ص 71 و اقبال ص 576.

(68) کرش بن ظهير (زهير) كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص576.

(69) كنانة بن عتيق كما في في البحار ج 45 ص

71 و اقبال ص 576.

(70) مالك بن عبد بن سريع كما في البحار ج 45 ص73 واقبال ص 577.

(71) مجمع بن عبدالله . كما في البحار ج 45 ص 72 و اقبال ص 576.

(72) محمد بن أبي سعيد كما في البحار ج 45 ص 69 واقبال ص 575.

(73) محمد بن أمير المؤمنين كما في البحار ج 45 ص 67 واقبال ص 574.

ص: 41

(74) محمد بن عبد الله بن جعفر كما في البحار ج 45 ص 68 و اقبال ص 575.

(75) مسعود بن الحجاج كما في البحار ج 45 ص 72 واقبال ص 576.

(76) مسلم بن عوسجه كما في البحار ج 45 ص69 و اقبال ص 575.

(77) منجح مولى الحسين كما في البحار ج 45 ص69 واقبال ص575.

(0) نافع بن نافع كما في الناسخ ج 3.

(78) نافع بن هلال كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576.

(79) نعیم بن عجلان كما في البحار ج 45 ص 70 و اقبال ص576.

(0) یزید بن ثبیت كما في الناسخ ج3.

(80) یزید بن حصين كما في البحار ج 45 ص 70 واقبال ص 577.

(81) یزید بن زیاد كما في البحار ج 45 ص72 واقبال ص 577.

فصل 77:در ذکر ارسال رؤوس شهداء وحرکت اهل بیت از کربلا بجانب کوفه

قصة خولی و سر آن حضرت

عمر بن سعد، چون از کار شهادت سید الشهداء بپرداخت بسیج سفر کوفه نمود. واول سر مبارک امام حسین (علیه السلام) را بخولی بن یزید اصبحی و حمید بن مسلم ازدی سپرد تا بنزد عبيد الله بن زياد حمل دهند. خولی آن سر را برداشت و با عجله بجانب کوفه شتاب کرد، وقتی به دارالاماره رسید در را بسته دید، ناچار آن سر مبارک را

ص: 42

بخانه خود بود و در طشت گلي بنهاد(1) و خولی را دو زن بود یکی از قبیله بنی اسد و دیگری از قبیله حضرميه و او از مردم حضرموت پود و نامش (نوار) بود. خولی به فراش نوار آمد. نوار گفت چه خبر داری؟ گفت: از برای تو زر سرخ و طلا آورده ام، اينك سر حسین است در خانه تو: نوار بر آشفت و گفت: وای بر تو: مردم سیم و زر می آوردند و تو سر پسر رسول خدای را؟ سوگند به خدا هرگز سر من باسر تودريك بالین فراهم نخواهد آمد. این بگفت و از فراش خولی بیرون شد، و آن زن اسدیه را بخواند و رفت نزديك آن طشت سفالین که سر مبارك در میان آن بود. ديد نور مانند عمود از آن سر بجانب آسمان بالا می رود، و تسبيح ملائکه را مانند زنبور عسل می شنید، و مرغان سفیدی دید که در اطراف آن سر می پرند، و می شنید که آن سر مبارك تلاوت قرآن می کند، تا به این آیه رسید

(وسيعلم الذين ظلموا أي منقلب ينقلبون) و زود است که بدانند کسانی که ستم کردند به چه کیفر گاه و دوزخی بازگشت می کنند.

در مهیج الاحزان ص 265 فرموده: و بعضی از علماء ذکر کرده اند که زن خولی می گوید: ناگاه دیدم که پنج زن از آسمان بزیر آمدند، یکی از ایشان پیش آمده، آن سر را برداشت و بوسید و بر سینه چسبانید و میگریست. و می گفت: ای شهید مادر، ای غریب مادر ، خدا داد مرا از قاتلان تو بستاند، پس گریه کردند و آن سر مطهر را گذارده و رفتند.

زبانحال حضرت فاطمه در خانه خولی از جوهری

گفت ایروح دل و نور دو چشمان رسول

زینت دوش علی زینت دامان بتول

ص: 43

1- مهیج الاحزان یزدی ص 265 فرموده سر مقدس را در تنوری پنهان کرده چنانچه نقل اين قول از روضة الشهداء خواهد آمد

چشم بگشا و ببین مادر غم پرور تو

با دوصد آه و فغان آمده اندر بر تو

من پی دیدنت از منزل دور آمده ام

یکسر از کربلا تا به تنور آمده ام

خبر آورده ام ای سر ز تن بی سر تو

که جدا شد ز جفا دست تو از پیکر تو

ای سرت سر خداوند و رخت آیه نور

تو کجا خانه خولی تو کجا خاك تنور

بتو این مطبخِ ويرانه مبارك باشد

منزل تازه و این خانه مبارك باشد

مگر این وادي طور و زن خوليست كليم

ارنی گو شده این زن بخداوند کریم

اندر این خانه مگر آمده موسی دیگر

یا که حق کرده دگر باره تجلای دگر

سر تو کوفه و چشمت بره کرببلاست

گوئیا دیده ات ای شه نگران اُسراست

که همه با سر بی معجر و با حال فکار

چون اسيران تتاری بروی ناقه سوار

اگر از حالت آن غمزدگان هی خبری

یا اگر کرده بتو دوری ایشان اثری

باش آسوده که فردا همه آیند برت

و سر هر کوچه و بازار ز دنبال سرت

بسرِ نیزه چو خورشید سرِ اَنوَرِ تست

هر کجا می روی اندر عقبت خواهر تست

ص: 44

حاليا کز بر تو روی بمنزل دارم

با همه غم که من غمزده در دل دارم

سوخت جان من از این غصه که در کرببلا

با لب تشنه بریدند سرت را زِ قفا

(وله ايضاً)

ای حسین ای زیب دامان رسول اى حسین ای راحت جان بتول السلام ای شاه عطشان السلام ای شهید کوی جانان السلام با خبر باش ای شه دور از وطن چشم بگشا ای سر دور از بدن مادرت با آه و افغان آمده تاتنور از باغ رضوان آمده ای سر گنجینه سر خدا ای سر پر خون از پیکر جدا از چه رو خولی شوم پُر غرور کرده مهمانی تو را اَندر تنور گیسوانی را که دایم جبرئیل از وفا شستی به آب سلسبیل حیف از این گیسوکه از خون تر شده از جفا پر خاك و خاکستر شده گو چه شد ای سر که اینجا آمدی؟ از چه رو در کوفه تنها آمدی؟ ای شه بیکس علمدارت کجاست؟ محرم راز و سپهدارت کجاست کو علی اکبر ناشاد تو گو چه شد آن قاسم داماد تو ای سر بی تن پریشانی چرا؟ این چنین از دیده گریانی چرا گريه تو از فراق خواهر ست یا که از داغ علی اکبر ست ذاكر از این گفتگو دیگر مگو می نگنجد آب دریا در سبو

قصة خولی و زن او بطریقی که کاشفی نقل کرده

مرحوم کاشفی در روضة الشهداء ص 288 گوید: خولی سر امام حسین (علیه السلام) را برداشته روی به کوفه نهاد، او را در يك فرسخی کوفه منزلی بود، در آن منزل فرود آمد، و زن او از انصار بود،

ص: 45

اهل بیت را به جان ودل دوستدار بود خولی از وی بترسيد و سر امام حسین (علیه السلام) را در آن خانه در تنوری پنهان کرد، و بيامد و بجای خود بنشست، زنش پیش آمد که در این چند روز کجا بودی؟ گفت شخصی با یزید یاغی شده بود. به حرب وِي رفته بودیم، زن دیگر هیچ نگفت(1) و طعامی بیاورد تا خولی بخورد و بخفت و زن را عادت بود که بنماز شب بر خاستی و تهجد گزاردی، آن شب برخاست و بدان خانه که تنور در آنجا واقع بود درآمد، خانه را بمثاب های روشن دید که گوئيا صد هزار شمع و چراغ برافروخته اند، چون نيك نظر کرد دید که روشنائی از آن تنور بیرون می آید، از روی تعجب گفت سبحان الله من خود در این تنور آتش نکرده ام و دیگری را نیز نفرموده این روشنائی از کجاست؟ در آن حیرت دید که آن نور بسوی آسمان میرود تعجب او زیاده گشت، ناگاه چهار زن دید که از آسمان فرود آمده بسر تنور شدند، یکی از آن چهار زن بسر تنور رفته و آن سر را بیرون آورده می بوسید و بر سینه خود می نهاد، و مینالید و میگفت ای شهید مادر و ای مظلوم مادر، حق سبحانه و تعالی روز قیامت داد من از کشندگان تو بستاند، و تا داد من ندهد دست از قائمة عرش باز نگیرم، و آن زنان دیگر بسیار بگریستند و آخر سر را در آن تنور نهاده غائب شدند، زن انصاریه برخاست و بسر تنور آمده سر را بیرون آورد و نیك درو نگریست چون حضرت امام حسین (علیه السلام) را بسیار دیده بود شناخت، نعره ای زد و بیفتاد، در آن بیهوشی چنان دید که هاتفي آواز داد که برخیز که ترا بگناه این مرد که شوهر تست مؤاخذه نخواهند کرد، زن از هاتف پرسید که این چهار زن که بر سر تنور آمده گریه و زاری کردند

ص: 46

1- قبلا گذشت که خولی دو زن داشت

کیان بودند؟ ندا رسید که آن زن که سر را بر روی سینه می مالید و بیشتر از همه می گریست و می نالید فاطمه زهرا علیها السلام بود، و آن دیگر مادرش خدیجه کبری وسوم مریم مادر عيسى عليه السلام و چهارم آسیه زن فرعون، با خود آمد کسی را ندید آن سر را بر گرفت و ببوسید و بمشک و گلاب از خون پاك بشست، و غاليه (يك نوع عطريست) و کانور بیاورد و بر روی آن مالید و گیسوی مبارك شاهزاده را شانه کرد و در موضع پاك نهاد، و بیامد خولی را بیدار ساخته گفت: ای ملعونِ پَست این سر کیست که آورده ای و در این تنور نهاده آخر سر فرزند رسول خداست برخیز که از زمین تا آسمان فغان برخاست و فوج فوج ملائکه می آیند و زیارت این سر بجای آورده گریه و زاری می کنند. و بر تو لعنت کرده توجه بفلك می نمایند، و من بیزارم از تو در این جهان و در آن جهان پس چادر بر سر افکند و قدم از خانه بیرون نهاد، خولی گفت ای زن کجا میروی و فرزندان را چرا یتیم می کنی؟ گفت: ای لعین تو فرزندان مصطفي را يتيم کردی و باك نداشتی بگذار فرزندان تو هم يتيم شوند، پس آن زن برفت و دیگر هیچکس از او نشان نداد.

قصه زن خولی بطریق دیگر

در ریاض القدس ج 2 ص 205 ستون یك نقل کند که زن خولی گوید صدای محزونی شنیدم که یکی می فرماید (انا الغريب) زن خولی گوید: مدهوش افتادم و در عالم غشوه دیدم مطبخ سرا وسیع شد حوریان بهشتی و کنیزکان پاکیزه سرشتی ریختند بمطبخ خانه حوریه فریاد می کرد (طرقوا طرقوا) راه دهید که فاطمه زهرا بدیدن سر فرزندش حضرت حسین (علیه السلام) می آید، ناگاه دیدم پنج هودج از

ص: 47

آسمان بزمین فرود آمد وزنان سیاه پوش بیرون آمدند، ودور تنور حلقه ماتم زدند، دیدم در میان آن زنان یکزنی که سن وی از همه کمتر بودگریبان دریده گریان گریان دست برد میان تنور يك سر پر خون مجروحی که هنوزاز رگهایِ گلویش خون جاری بود بیرون آورد، و به بسینه چسبانید و از دل آه برآورد، و گریان گریان فرمود (وَلَدي وَلَدي يا حسين اَيُّهَا الشَّهيد اَيُّهَا المَظلوُم قَتَلُوکَ وَ ماعَرَفُوکَ وَ مِنْ شُرْبِ الْماءِ مَنَعُوکَ) فرزندم ای حسین ای شهید ای مظلوم ترا کشتند و نشناختند و ز آب منعت کردند.

و از مجالس شهید ثالث نقل کند که زن خولی گفت: دیدم آنخاتون سرِ پر خون را بروی زانو نهاد، و با گوشه مقنعه خود خون و خاکستر از آن سر و صورت و محاسن پاك می کرد و می فرمود: نور دیده پسر جان زمین خدا از برايِ تو تنگشد، نور دیده در باره تو زحمتها کشیدم، از برای شمعون یهودی مزدوری نمودم چادرم بگرو دادم، جو قرض کردم و بدست خود آرد نمودم، و نان پخته تا گرسنه نمانی، راضی نبودم باران بر بدن تو ببارد، راضی نبودم غبار بگیسويِ تو نشيند، اکنون سر تو را میان خاکستر و تَنَت را میان صحرایِ کربلا می بینم، خدا انتقام ترا بکشد، زن خولی گفت: چون بهوش آمدم، دیدم همه رفته اند، ومن مکرر حسین (علیه السلام) را ديده بودم(1) برخاستم بسر تنور رفتم دیدم سر بریده همان جا است بیرون آوردم درست نظر کردم دیدم آقایم حسین است، بی اختیار گفتم آقاجان تو حسینی، آنقدر خودم را زدم که مدهوش شدم در عالم بی هوشی صدائی شنیدم که یکی می گفت: آن زنها که تو دیدی

ص: 48

1- چون زمان امیر المؤمنين (علیه السلام) در کوفه حکومت داشتند

فاطمه زهرا و خدیجه کبری و مریم و آسیه و حوا بودند تا آخر قصه که گذشت.

ودر ثمرات الحيات آخر مجلس اول ص 10 از دمعة الساكبة و مخزن و صاحب تبر المذاب که از علماء عامه بوده می نویسند شمر ملعون سر مطهر را آورد به خانه خود و در زير قدح رخت شوئی گذارد.

(فخرجت امرأته ليلا فرأت نوراً ساطعاً عند الرأس الى عنان السماء) زنش شب بیرون آمد دیده نوری از آن سر بطرف آسمان بلند است.

تقسيم سرها بر بزرگان سپاه

در ناسخ ج3 ص26 و قمقام ص473 فرموده: چون عمر بن سعد سر مبارك سيد الشهداء را به خولی سپرد فرمان کرد تا دیگر سر ها را تنظيف کردند و از خاك و خون پاك نمودند و بر جماعت لشگر پخش کرد تا در طلب تقرب درگاه و کسب منزلت و جاه بنزد ابن زیاد برند.

به قيس بن اشعث کندی که بزرگ قبیله کنده بود سیزده

سر داد.

و به شمر بن ذی الجوشن که سرهنگ جماعت هوازن بود دوازده

سر بداد.

و به جماعت بنی تمیم هفده سر بداد(1).

و به جماعت بنی اسد شانزده سر بداد(2).

و به جماعت مذحج هفت سر بداد.

ص: 49

1- در قمقام ص 473 نوزده یا هفده سر
2- در قمقام و بقولی (نه سر)

و به سائر قبائل سيزده سر پخش نمود(1). (که مجموعش 78 سر

میشود). كما في القمقام ص 473 واللهوف ايضاً.

و این جمله را بجانب كونه روان داشت. و خود روز عاشورا بود و شب را نیز خوابید و روز یازدهم تازوال در کربلا بود. و بر کشتگان سپاه خود نماز خواند و همه را بخاك سپرد.

واصحاب حسين عليه السلام و اهل بیت رسول خدا آنانکه سر از تن جدا کردند و آنانکه سر نبریدند جسد همه را در بیابان بیفکندند.

روز یازدهم چون روز از نیمه بگذشت عمر بن سعد آهنگ

کوفه نمود.

و در روضة الشهداء ص 288 سرها را اینطور تقسيمش را

بیان کرده:

بیست و دو سر به هوازن داد.

و چهارده سر به بنی تمیم داد، که سردار ایشان حصين بن نمیر

(تميم) بود.

و سیزده سر بقبيله کنده داد، و امارت ایشان بقيس بن اشعث تعلق داشت.

و شش سر به بنی اسد داد و بزرگ ایشان هلال بن اعور بود. و پنج سر بقبيلة ازد داد.

و دوازده سر دیگر بعهده بنی ثقیف کرد (که مجموع اینها 72

سر می شود).

و در بحار ج 45 ص 107 ولهوف مترجم ص 142 و ارشاد مفید ص 243 ومقتل خوارزمی ج2 ص 39 فرمود: ابن سعد روز عاشورا

ص: 50

1- در قمقام و بقولی (نه سر)

روانه کردن اهل بيت بجانب کوفه

سر امام حسین علیه السلام را توسط خولی بن يزيد اصبحی و حمید ابن مسلم ازدی برای ابن زیاد فرستاد.

و باقی سرها را توسط شمر بن ذی الجوشن وقيس بن اشعث وعمرو بن حجاج(1) بکوفه فرستاد.

ودر قمقام ص473 فرموده آنگاه عمر بن سعد سیزده سر بقیس ابن اشعث وقبيله کنده داد. و بیست سر بشمر بن ذی الجوش ضباعی و هوازن داد، و هفده سر بتيميان داد. و شش سر به اسدیان داد، و هفت سر بمذحجيان داد، وهفت سر دیگر را سائر لشگر برداشتند و این جمله هفتاد سر بود.

و در قمقام ص

474 از زبدة الفكرة روایت کند که: کنده با

سی سر بكوفه رفتند که رئیس ایشان قيس بن اشعث بود.

و هوازن با بیست سر که رئیس ایشان شمر بود.

و بنو تمیم با هفده سر و بنو اسد با شش سر. ومذحج با هفت سر

(که مجموعش هشتاد سر می شود).

مؤلف گوید: پس در عدد سرها پنج قول شد. بقولی شصت و هشت با ملاحظه حواشی و بقولی هفتاد و بقولی هفتاد و دو و بقولی هفتاد و هشت و بقولی هشتاد.

روانه کردن اهل بيت بجانب كوفه

در ناسخ ج3 ص 30 گوید: عمر سعد فرمان داد که اهل بیت را از قتلگاه دور کنند و سوار کنند. اهل بیت را بتهدید و ترسانیدن از قتلگاه دور کردند و سکینه را بزجر وزحمت تمام از جسد مبارك

ص: 51

1- و در نفس المهموم ص 382 (عمرو بن الحجاج و عزارة بن قيس)

پدر باز گرفتند. و دختران پیغمبر را با روهای بی پرده و مقنعه و خمار بر شتران بی جهاز و هودج سوار کردند. و بعضی را در محملها و هودجهای بی پرده و پوشش جای دادند.

و سید سجاد عليه السلام را غل جامعه (که گردن و دست و پا را

بند کند) بر گردن نهادند. و چون آن حضرت از شدت مرض توانائی نداشت هر دو پای او را از زیر شکم شتر با یکدیگر بستند، وایشان را مانند اسيران ترك و روم روان کردند.

در بحار ج 45 ص 107 ولهوف این شعر مناسب مقام را نقل کند

(يصلي على المبعوث من آل هاشم

و يغزی بنوه ان ذا لعجيب)

(به برگزیده هاشم نسب دهد صلوات

عجب که با پسرانش کند ستیز و نبرد)

(دیگر گوید):

(اترجو أمة قتلت حسينا شفاعة جده يوم الحساب)

(بروز حشر ندانم که قاتلان حسین

چگونه چشم شفاعت بجد او دارند)

و در ارشاد مفید ص 243 دارد که منادی ابن سعد فرمان کوچ

داد و متوجه کوفه شدند در حالیکه دختران امام حسین و خواهرانش و زنان دیگر و بچه همراه بودند و در ایشان بود علی بن الحسين که بمرض اسهال مبتلا بود و بنزديك مرگ رسیده بود.

و در مقتل خوارزمی ج2 ص 39 دارد که عمر بن سعد اذن کوچ داد بطرف کوفه و دختران و خواهران امام حسین و علی بن الحسين و ذریه اش را حمل کردند. چون بجثه امام حسین و اصحابش مرور کردند زنها صیحه زدند و سیلی بصورت خود زدند و زینب صدا

ص: 52

بناله بلند کرد (یا محمداه صلى عليك مليك السماء هذا حسین بالعراء مرمل بالدماء، معفر بالتراب، مقطيع الأعضاء، يا محمداه بناتك في العسكر سبايا، وذريتك قتلى تسفي عليهم الصبا، هذا ابنك محزوز الرأس من القفا، لاهوغائب فيرجي، ولاجريح فیداوی ومازالت تقول هذا القول حتى ابكت والله كل صدیق و عدو ، وحتی رأينا دموع الخيل تنحدر على حوافرها .)

ای محمد ملائکه آسمان بر تو رحمت فرستند این حسین است که با اعضای پاره پاره در خون خویش آغشته است و بر وی خاكها افتاده و دختران تو در بين لشكریان اسیر شده و ذریه تو است که کشته شده باد صبا بر آنها میوزد، این پسر تو است که سرش را از قفا (پشت) بریده اند نه مسافریست که امید بازگشت داشته باشد و نه مجروحی است که امید مداوا داشته باشد همین طور بنالید و زاری کرد که دوست و دشمن بر او گریه کردند حتی اشك از چشمان اسبها روی سم آنها میریخت.

در قمقام ص 473 گوید: سكينه طاهره بر کشته پدر بزرگوار افتاده شیون و نوحه میکرد تنی چند از اعراب آمده آن مظلومه را

جدا نمودند.

ودر لهوف مترجم ص 134 گوید سپس سکینه نعش پدرش حسين را در آغوش کشید جمعی از عربها آمدند و او را از کنار نعش پدر کشیده و جدا کردند.

در معالي السبطين ج 2 ص 31 از دمعة الساكبة نقل کند که

سکینه خود را روی جسد شريف پدر انداخت و صیحه ای زد و غش کرد گوید در حال بیهوشی شنیدم پدرم میگفت :

ص: 53

(شیعتی ما انشربتم ماء عذب فاذکرونی

و او سمعتم بغريب او شهید فاند بونی)

(وانا السبط الذي من غير جرم قتلونی

و بجرد الخيل بعد القتل عمداً سحقونی)

(ليتكم في يوم عاشورا جميعاً تنظرونی

كيف استسقى لطفلى فأبوأن يرحمونی)

(وسقوه سهم بغي عوض الماء المعين

با لرزء ومصاب هد اركان الحجون)

(ويلهم قد جرحوا قلب رسول الثقلين

فالعنوهم ما استطعتم شیعت في كل حين)

پس سکینه بهوش آمد و سیلی بصورت میزد.

یعنی ای شیعیان من هر زمان آب شیرین نوشیدید مرا یاد کنید

و یا اگر اسم غربت و شهیدی شنیدید برای من گریه کنید. کاش در روز عاشورا بودید و می دیدید چگونه برای طفل صغيرم آب طلب کردم و رحمم نکردند (آب که ندادند) بجای آب گوارا با تیر ستم سیرابش کردند. داد از مصیبت بزرگ که ارکان کوه دین را پاره پاره کردند، وای بر ایشان که قلب رسول ثقلين را مجروح کردند، پس ای شیعیان من در هرحالي آنچه مقدور شما است نفرین ولعن کنید ایشان را .

ودر محرق القلوب نراقی ص 278 سطر آخر گوید چون گذار اهل بیت بر قتلگاه افتاد جسدهای کشتگان را دیدند که غرق خاك و خون در زمین کربلا پاره پاره افتاده و سر های ایشان را آن كافران بر سر نیزه ها کرده در برابر ایشان دارند فغان از ایشان بر آمده و زلزله در میان آن غریبان بیکس افتاد چون نظر ایشان بر جسد

ص: 54

منور امام حسین (علیه السلام) افتاد صدا به شیون بلند کردند و خود را از شتران بزیر افکندند و چنان نوحه آغاز نمودند که ساکنان عالم بالا وقدسیان ملاء اعلا به گریه درآمدند و دلهای حاضران را از دوست و دشمن به آتش حسرت سوختند.

ای برادران چگونه آن غريبان بیکس در آنوقت نوحه وزاری نکنند که از يك طرف سر امام حسین و فرزندان و برادران و یاران او را میدیدند که بر نیزه های اهل جور و جفا بود و از يك طرف بدنهای ایشان را میدیدند که بخون آغشته و پاره پاره در صحرای کربلا افتاده کسی نبود که ایشان را دفن نماید.

و از يك طرف ایشان را به اسیری به کوفه و شام نزد ابن زیاد

و یزید بی ایمان میبردند.

مرویست که در آن وقت زینب خواتون چهار خطاب بمود:

اول رو به مدینه پیغمبر کرده گفت:

«يامحمداه صلى عليك مليك السماء هذا حسيئك منبوذ بالعراء مرمل بالدماء».

ای رسول خدا ای آنکه پروردگار زمین و آسمان بر تو صلوات فرستاده این حسین برگزیده و فرزند پسندیده تر است در میان بیابان در خاك و خون افتاده «مقطع الاعضاء مجزور الرأس من القفا» این حسین تست که اعضای او را پاره پاره کرده اند و سر اورا از قفا بریده اند «مسلوب العمامة والرداء شيبه يقطر بالدماء» این حسین تست که بی عمامه وردا بر خاك افتاده و محاسن مطهرش از خون او خضاب شده و روی انورش از خون او سرخ گردیده است «قتیل اولاد البغاء يسفي عليه ريح الصباء» این حسین تست که کشته أولاد زناست و جسد او در صحرای کربلا افتاده و بادها بر او میوزد و خاك بر او می افشاند.

ص: 55

یا رسول الله این حسین تست که بوسه بر روی او میدادی وروی او را بر سینه خود مینهادی «نحن بناتك سبايا واولادك في أيدى الظالمين اساری» ما دختران توایم که ما را اسیر میگردانند و فرزندان توایم که در دست ظالمان گرفتاریم و ما را به بندگی گرفته اند.

دوم بعد از آن روی به مادر خود کرد و گفت ای مادر ای دختر خیر البشر نظری بگشا بصحرای کربلا و فرزند برگزیده خود را ببین که سرش بر سنان مخالفان و تنش در خاك و خون غلطانست این جگر گوشه تو است که در این صحرا بر توده غبرا افتاده و دختران خود را ببین که سراپرده های ایشان را سوزانیدند و ایشان را بر شتران برهنه سوار کرده به اسیری میبرند ما فرزندان توایم که به این خواری و زاری در غربت گرفتار شده ای.

سوم: پس با چشم خون فشان وجگر بریان روی به جسد سرور شهیدان کرد و گفت خواهرت فدای تو باد ای فرزند محمد مصطفی و ای جگر گوشۂ على مرتضی وای نوردیده فاطمه زهرا و ای پاره تن خدیجه کبری و ای شهید آل عبا و ای قافله سالار اهل محنت و بلا «بابي العطشان حتی مضی» «بابي المهموم حتى قضی» فدای تو گردم ای برادر که ترا تشنه شهید کردند و به غم و اندوه کشتند

«بابی من قسطاطه مقطع العري» «بابی من لا هو غايب فيرتجي» ولا جريح فتداوی» فدای تو گردم ای آنکه خیمهای او را واژگون کردند وسرا پرده او را سرنگون گردانیدند فدای تو گردم ای غایبی که دیگر امیدواری بدیدار او نیست و ای مجروحی که زخمها و جراحتهای او دوا پذیر نیست.

چهارم بعد از آن رو به اهل کوفه و شام کرد و گفت «یا أصحاب محمد

ص: 56

هؤلاء ذرية المصطفى يساقون سوق السبایا» ای اصحاب محمد وای امتان او ما ذریه پیغمبر شمائیم و دختران أوييم که ما را مانند اسيران میبرند و شما می بینید واحزناه و واویلا «اليوم مات جدنا محمد المصطفى واليوم مات ابونا على المرتضی» امروز جد ما رسول خدا از دنیا رفته وامروز پدر ما على مر تضی رحلت نموده .

از گفتار زینب خواتون جميع لشکر مخالف صدا به گریه بلند

کردند و وحشيان صحرا و ماهیان دریا به ناله در آمدند و از آتش حسرت کباب گردیدند.

راوی می گوید که اکثر مردم در آن وقت دیدند که از چشمهای اسبان اشك جاری شد به نوعی که سمهای ایشان تر شده در آن وقت سکینه دختر سیدالشهدا دوید و جسد منور پدر خود را در بر گرفت و رو بر آن میمالید و با جگر سوخته مینالید تاجمیع حاضران را به گریه و ناله در آورد و اینقدر گریست و بر فرق خود زد که بیهوش گردید.

وداع حضرت زینب با نعش برادر از جوهری

(ای همسفر زینب رفتیم خداحافظ

ای تاج سر زینب رفتیم خداحافظ)

(ای پادشه خوبان ای تشنه لب عطشان

از کوی تو با افغان رفتیم خداحافظ)

(ماجمع پریشانیم سر گشته و حیرانیم

بر ناقه عریانیم رفتیم خداحافظ)

(گر مانده تو را پیکر در کربلا بیسر

ما با سر بی معجر رفتیم خداحافظ)

ص: 57

(در این سفر پر غم ما را بنگر همدم

و با این همه نامحرم رفتیم خداحافظ)

(ماندی تو در این صحرا با اکبر مه سیما

تا شام من و ليلا رفتیم خداحافظ)

(ماندی تو وسردارت عباس علمدارت

ما همه بیمارت رفتیم خداحافظ)

(رفتيم چه در بطحا داریم خجالتها

از دختر تو صغرا رفتیم خداحافظ)

(وله):

ز کویت رفتم ای میر قبایل بشام از کربلا محفل بمحفل

مگر تو همسفر با ما نبودی چرا کردی در این صحرا تومنزل

جفای دشمنان سهل است و آسان فراق دوستان سخت است و مشکل

من از داغ غمت ایشاه هستم بمرگ خویشتن امروز مایل

بمردن راضيم شاید که دیگر نه بينم قاتلت را در مقابل

زجا خيز و ببین زینب غريبست اسیر وخوار اندر چنگ قاتل زجا برخیز و لیلا را جدا کن ز نعش اكبر شیرین شمایل

ببین بر گردن بیمار زارت که از زنجیر کین دارد سلاسل

ز کویت عازم شام خرابم ز جا برخیز و بنشانم بمحمل

اگر چه درد و غم ازحد فزونست ولي يك غم مرا خو نکرده در دل

که امشب ساربان از تیغ بیداد ببرد دست تو ای خوش خصمائل

بی تابی سید سجاد عليه السلام و دلداری زینب کبری آن جناب را و حدیث ام ایمن

در بحار ج45 ص179 و در ناسخ ج3 ص30 و قمقام ص 474

ص: 58

از ابن قولویه در کتاب کامل(1) سند به سید سجاد میرساند که فرمود: در روز عاشورا چون در های مصیبت گشوده شد، پدر را کشته و در خاك و خون آغشته دیدم، فرزندان او را و برادران واعمام خودرا کشته نگریستم، و زنان و خواهران را مانند اسیران روم و ترك نظاره کردم، سخت بر من گران آمد، وسینه ام تنگ شده و همی خواست جان از تن من پرواز کند،عمه من زينب، چون مرا بدینگونه دیدار کرد گفت: (ما لي أراك تجود بنفسك؟ یا بقية جدي وابي واخوتی، فقلت: وكيف لا أجزع وأهلع وقد أری سیدی واخوتي وعمومتی وولد عمي وأهلي مضرجين بدمائهم، مرملين بالعراء مسلبين لا یکفنون ولا يوارون، ولا يعرج عليهم احد ولا يقربهم بشبر؟ كانهم أهل بيت من الديلم والخزر).

زينب عرض کرد: ای یادگار جد و پدر و برادرانم این چه حالیست که می نگرم؟ خواهی جان بدهی؟ پس گفتم چگونه جزع نکنم و چگونه صبر بر این مصائب نمايم؟ و حال آنکه می بینم سید خود و برادران و اعمام وعمزادگان و اهل و عشیره خود را در این بیابان در خون خود آغشته تن عریان و بی کفن و هیچکس بر ایشان مهربان

ص: 59

1- کامل الزیارات ص 240 مؤلف گوید: در اول این حال پیش اینطور دارد که زائده (اسم راوی حدیث است) گفت: علی بن الحسين عليه السلام فرمود ای زائده خبر دار شده ام که تو گاهی به زیارت ابی عبدالله الحسین (علیه السلام) میروی گفتم بلی چنانست که به شما خبر رسيده حضرت فرمود برای چه اینکار میکنی و حال آنکه ترا نزد سلطان مقامی است و او هم نمیگذارد کسی فضائل و مناقب ما را بگويد. عرض کردم بخدا قسم این عمل را جز برای خدا نکنم و از کسی هم واهمه ندارم تا اینجاکه حضرت سه مرتبه فرمود بشارت باد ترا، خبر و حدیثی برای تو نقل کنم که نزد من محفوظ است در روز عاشورا الخ

و نگران نمی شود و نزديك ایشان نمی رود خيال کنی ایشان اهل بیت دیلم و خزرند(1).

عمه گفت: آنچه را بینی تا به جزع نیاورد، بخدا قسم این عهدیست از رسول خدا صلى الله عليه و آله بجد و پدر و عموی تو.

بدرستیکه خداوند عهد و میثاق گرفته از مردمیکه از این امتند و سرکشان وفرعون صفتان ایشان را نشناسند ولی نزد اهل آسمانها معروفند. ایشان بیایند و این اعضای متفرقه را جمع کنند و دفن کنند و علامتی بر قبر پدرت امام حسين عليه السلام نصب کنند که کهنه شدنی نباشد و مرور و گذشت شبانه روز آنها را از بین نبرد، و پیشوایان کفر و کمراهی هرچه جدیت کنند که آن آثار را از بین ببرند نتوانند و روز بروز آثارش زیادتر شود.

حديث اُمّ ايمن

گفتم آن عهد کدام است گفت: ام ايمن مرا حديث کرد که رسول خدا روزی از روزها به زیارت فاطمه علیها السلام رفت و فاطمه حریرة درست کرد و على عليه السلام طبقی از خرما آورد

و ام ایمن گوید منهم قدحی شیر (دوغ) وكره بردم رسول خدا

و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام از آن حریره خوردند و از آن شير (دوغ) آشامیدند و از آن خرما و کره نیز میل فرمودند و علی علیه السلام آب ریخت و رسول خدا صلی الله عليه و آله دست پشست و چون از شستن دست فارغ شد دست بصورت کشید آنگاه نگاهی به علی و فاطمه و حسن و حسین نمود بطوریکه سرور از

ص: 60

1- دو طایفه از کفار بودند که با مسلمانان میجنگیدند و اسیر میشدند

صورت مبارك هويدا بود، آنگاه چشم بطرف آسمان کرده و خود را بطرف قبله نموده و دستها را پهن کرده دعا فرمود، سپس به سجده رفته و گریه گلویش را گرفته بود و این حالت طولانی شد تا اینکه صدای به گریه بلند شد و اشکش جاری گشت، پس سر از سجده برداشت و بطرف زمین نگاه میکرد و اشکش مثل قطرات باران میریخت پس علی و فاطمه و حسن و حسین محزون شدند منهم با ایشان محزون شدم و جرئت پرسش نداشتیم تا این عمل بطول انجامید علی و فاطمه عرض کردند خدا چشمان شما را نگریاند سبب گریه شما چیست؟ که قلب مارا مجروح کرد حالت شما؟ فرمود: ای برادر

(ای حبیب من) من چون نگاهم بشما افتاد خوشحال شدم بطوریکه هرگز اينطور خوشحال نشده بودم و حمد خدا میکردم بر نعمت او بر من که ناگاه جبرئیل نازل شد و گفت: ای محمد خدا بر خوشحالی تو آگاه شد و دانست خوشی را به برادرت و دختر و دو نوه ات و نعمتش را بر تو کامل گردانيد بواسطه آنکه ایشان و ذریه ایشان و دوستان ایشان را در بهشت با تو قرار داد. (و فرقی بین تو و ایشان نگذاشت ایشان عطا میکنند مانند آنچه را تو عطا میکنی تا تو راضی شوی(1)).

و این کرامت برای اینست که در دنیا مبتلا میشوند بواسطه مردمی که خیال می کنند از امت تو میباشد مکاره زیادی بایشان میرسد و آن امتِ دروغی از خدا و تو بری ء هستند اولاد ترا میزنند

ص: 61

1- و در قمقام ص 476 سطر (6) اینطور ترجمه کرده (و چندان که به تو کرامت فرماید ایشان را نیز عطا فرماید تا حضرت تو خشنود شوی) و عین عبارت کامل ص 263 سطی (10) (لا يفرق بينك وبينهم يحبون كماتحبی و يعطون كما تعطي حتي ترضي و فوق الرضا) شما هم در ترجمه مختاريد

و میکشند و قبور ایشان متفرق و از هم دور باشند، خداوند این را برای ایشان و تو اختیار کرده پس حمد خدا بجای آور بر آنچه اختیار فرموده و راضی شو به آنچه مقدر نموده. پس حمد خدا میکنم و راضی هستم به آنچه مقدر و اختیار کرده برای شما.

پس جبرئیل به من گفت ای محمد به برادر تو نیز ظلم کرده و ستم شود و بعد از تو مغلوب امت تو گردد و از دشمنها رنج بسیار بیند سپس کشته شود، بدترین مردم او را بکشد و شقی ترین مردم باشد مانند کسی که شتر صالح را پی کرد، در بلدی کشته شود که جای هجرت او و محل شیعیان او و فرزندانش باشد، و در آن بلده بلاهای زیادی به ایشان بر سد.

و این نوه تو (و اشاره به امام حسین (علیه السلام) نمود) با جماعتی از ذريه تو و اهل بیت و دوستان تو در کنار شط فرات کشته شوند. در زمینی که آن را کربلا نامند به جهت آنکه کرب و بلا زیاد شود بر دشمنان تو و دشمنان ذریه تو در روزیکه بلا و حسرت آن تمام شدنی نیست. و آن بهترین زمین است و حرمتش بزرگ است. در آن نوه تو و اهل بیتش کشته شود. و آن زمین وادی ای باشد از بهشت، و چون آن روزی در رسد که کشته شود در آن نوه تو و اهل بیتش و جماعت کفار بر او احاطه کنند زمین بلرزد و کوه ها حرکت کنند و اضطرابشان زیاد شود، وموج دریاها به جنبش خیزند و آسمانها با اهلش مضطرب گردند، همه اینها برای آن است که برای خاطر تو و ذریه تو غضب نموده اند و هتك حرمت ترا بزرگت شمرده اند.

و هیچ آفریده نماند جز آنکه دریاری اهل بیت مظلوم و مستضعف

ص: 62

تو که حجتهای خدا بر خلقند بعد از تو از خداوند عزوجل رخصيت خواهند.

پس خداوند وحی فرماید به آسمانها و زمین و کوه ها و دریاها و آنچه در آنهاست که منم خدا و سلطان قادر که هیچ چیز از قدرت من خارج نیست نه کسی میتواند فرار کند و نه میتواند امتناع ورزد، ومن قدرتم بیش از شما برای یاری و انتقام کشیدن است، بعزت و جلالم هرآینه عذابی کنم کسی را که به رسول و برگزیده من ستم نموده و هتك حرمت او کرده و عترتش را کشته و عهدش را به پشتِ سَر انداخته و به اهلش ظلم کرده عذابیکه احدی را آنطور عذاب نکرده باشم، پس در آنوقت هرچه در آسمانها و زمینها استه به ضجّه درآیند و نفرین کنند به هر کس که به عترت تو ظلم کرده و حرمت ترا حلال دانسته.

و چون آن جماعت (یعنی امام حسین و اصحابش) شهید شوند خداوند بدست خود قبض ارواح ایشان نماید، و ملائکه آسمان هفتم به زمین آیند که با ایشان ظرفهائیست از یاقوت و زمرد و پر از آب حیات و حله های بهشتی وعطر های بهشتی و با آن آبها ایشان را غسل دهند و با آن حله ها کفن نمایند و با آن عطر هاایشان را حنوط کنند.

سپس ملائکه صف صف برایشان نماز خوانند، پس از آن خداوند جماعتی از امت تو بفرستد که کفار ایشان را نمی شناسند وایشان در خون شهدا هیچ شرکتی نداشتند نه بگفتار و نه بکردار و نه به نیت، پس ایشان را دفن کنند، و برای قبر سيد الشهداء در آن بیابان عَلَمی نصب کنند که نشانه باشد برای اهل حق و سبب رستگاری مؤمنین باشد، و از هر آسمانی صد هزار ملك در هر شبانه روزی

ص: 63

دور قبر او باشند، که درود بر او فرستند و طواف کنند بر او و تسبیح خدا کنند و طلب آمرزش کنند برای زوارش.

واسامی زوّار و پدرانشان و عشائرشان و بلدشان را بنویسند، و با نورِ عرشِ خدا پیشانی زوّار را علامت گذاری کند که ایشانند زائر قبر بهترين شهداء و پسر بهترین انبياء.

و چون روز قیامت شود، آن نشانه و علامت که در صورت ایشان

است چنان درخشندگی داشته باشد که اهل محشر را خیره کند.

و اهل موقف به آن نشانه ایشان را بشناسند، ومثل اینکه ای محمد تو بین من و میکائیل میباشی و على جلو ما میباشد و با ملائکه ایست که عدد ایشان را احصا نتوان کرد. و ما بواسطه آن داغ محبت اهل بیت که بر جبهه دارند از میان مردمانشان بربائیم و از زحمت و ترس قیامت برهانیم.

و این حکم خدا و عطای اوست برای کسی که قبر ترا زیارت کند یا قبربرادرت یا قبر دو سبط ونوه ات، و نخواسته باشد مگر رضای خدای تبارك و تعالی را .

وجماعتی که لعنت خدا بر ایشان ثابت است جدیت کنند که

اثر و علامت آن قبر را بکلی از بین ببرند ولی خداوند نگذارد.

سپس پیغمبر (ص) فرمود این بود که مرا محزون کرده و بگریه

درآورده بود.

حضرت زینب فرمود: چون ابن ملجم لعنه الله ضربت بسر پدرم

زد و اثر مرگ را بر پدرم مشاهده کردم.

عرض کردم ای پدر ام ایمن بمن اینطور حديث کرد و دوست داشتم از جناب شما بشنوم امير المؤمنين (علیه السلام) فرمود: ای دخترم ام ایمن درست فرموده همان طور است که او نقل کرده.

ص: 64

و گویا ترا و زنان اهل بیت را می بینم در این شهر اسیرید در حالی که ذليل و ترسناك هستید و می ترسید مردم شما را بربایند پس صبر کنید بخداقسم در آن روز در پشت زمین سوای شما و دوستان و شیعیان شما کسی بر حق نیست.

و بدرستی که رسول خدا به ما خبر داد در آن وقتی که خبر (جبرئیل را) بما فرمود که ابليس لعنه الله در آن روز با شیاطینش پرواز می کند و از روی خوشحالی تمام زمین را می گردد، و می گوید ای جماعت شیاطین امروز طلب خود را از بنی آدم گرفتیم و آنها را بهلاکت رساندیم و جهنمی شدند مگر کسانی که متمسك به این خانواده شدند.

پس سعی کنید ایشان را بشك و تردید بیاندازید تا گمراهی دشمنان اهل بیت محكم شود (ولقد صدق علیهم ابليس وهو كذوب) هر چند ابليس دروغگو است این سخن از روی راستی گفته چون با دشمنی شما هيچ طاعت مقبول نیفتد و با محبت شما گناهی زیان رساند.

حضرت سجاد فرمود ای زائده این حدیث را نيك فراگیر که اگر

يك سال در طلب آن باشی هر آینه کم خواهد بود.

خلاصه اهل بیت را بتمام ذلت و زحمت بجانب کوفه کوچ دادند

و ایشان همواره در طی مسافت بنالیدند و بگریستند .

حدیث حضرت صادق وسویق در گریه بر حسین علیه السلام

در ناسخ ج3 ص 33 گوید: از حضرت صادق (علیه السلام) مرویست که اهل بیت نبوت چندان بگریستند که آب در چشم ایشان بخشکید. آن

ص: 65

حضرت را زنی كلبيه بود نگریست که یکتن از کنیزان را سیلاب اشك از دیده روان است. گفت: علت چیست که اشك توجاری است؟ گفت: شربتی از سویق (قاویت) نوشیدم وقوت گریستن يافتم، زن کلبیه دستور داد تا سویق حاضر کردند و همه از آن سویق میل کردند و قوت گریستن پیدا کردند و گفتند ما از این عمل قصدی نداریم جز آنکه قوتی بدست آریم و بر حسین پسر پیغمبر (ص) بگرییم .

دفن شهیدان کربلا

در قمقام ص 478 گوید: چون عمر بن سعد با اساری بجانب کوفه روانه شد گروهی از بنی اسد که در غاضریه بودند آمدند و بدن مقدس امام حسین علیه السلام را در آن موضعی که ضریح مطهر است دفن کردند و فرزندش علی اکبر را نزديك پای آن حضرت بخاك سپردند و دیگر شهدا را در پائین پای مبارك مدفون ساختند و حضرت عباس (علیه السلام) را در طريق غاضریه که اکنون آنجا است دفن نمودند.

و از مسعودی نقل کرده که اهل عامریه که جماعتی از بنی اسد میباشند حسين وأصحابش را بعد از یک روز از قتلش دفن نمودند .

و در مناقب ج4 ص 112 گوید: اهل غاضريه از بنی اسد یك روز بعد از قتل ایشان اجساد ایشان را در کربلا دفن نمودند و برای

ص: 66

دفن شهیدان کربلا

اکثر ایشان قبری کنده یافتند و پرنده های سفیدی آنجا مشاهده کردند.

و در ثمرات الحياة ص 140 آخر مجلس (20) خواب ام سلمه را نقل کند که پیغمبر (ص) فرمود ای ام سلمه حسين واصحابش را شهید کردند دیشب پیوسته برای حسین و اصحابش قبر می کندم الخ.

و در لهوف مترجم ص 144 گوید چون عمر سعد از کربلا دور شد جماعتی از بنی اسد آمدند و بر اجساد شهداء نماز خواندند و آنجائی که الان هستند دفن نمودند.

و در معالي السبطين ج 2 ص 38 گوید: ابن زیاد دستور داد به

ابن سعد که بدنهای اصحاب خود را دفن کن وجسد حسين وأصحابش را واگذار، ابن سعد به ابن زیاد نوشت که ممکن نیست دفن جمیع ایشان چون عدد مقتولین و کشته شده گان يك صد و پنجاه هزارند. ابن زیاد فرستاد که رؤسا را دفن کن و مابقی را بگذار، همین کار کرد و بعد از سه روز زنهای بنی اسد آمدند چون آن منظره را بدیدند رفتند و بمردان خود خبر دادند الخ..

و در تذكره ابن جوزی ص 266 گوید: زهیر بن قین با امام حسین کشته شد و زن زهیر بغلامش گفت: برو و مولای خود را کفن کن، غلام رفت دید بدن امام حسین بدون کفن افتاده گفت آیا مولای خود را کفن کنم و امام حسین را بدون کفن بگذارم هرگز این نخواهد شد پس اول حسین (علیه السلام) را کفن پوشانید و بعد مولای خود را.

و در کامل بهائی ص 287 گوید: چون عمر سعد رحلت کرد از کربلا، قومی از بنی اسد کوچ کرده می رفتند بکربلا رسیدند و آن حالت را دیدند،امام حسین (علیه السلام) را تنها دفن کردند و علی بن الحسين

ص: 67

را در پائین پای او نهادند، وعباس را برکنارۂ فرات آنجا که شهید کرده بودند دفن کردند و باقی را قبری کندند و جمله شهدا را در آن قبر نهادند.

و حر بن یزید را اقربای او در جائی که شهید کرده بودند دفن کردند، و قبرهای شهداء معین نیست که هريک کدام است الا آنکه لاشك حائر محیط است جمله از جانب پائین حسین علیه السلام، الا آنکه علی بن الحسين الاصغر (المعروف بالأكبر) نزديك تر است بپائین حسین علیه السلام، و بتواند بر قبائل عرب فخر آوردند که ما نماز بر حسین (علیه السلام) کردیم و دفن امام و اصحاب او کردیم.

و گفته اند که چون خیبر فتح شد جمعی از یهودان از رسول خدا بگریختند و بعراق آمدند و بنزديك کربلا منزل ساختند و بزرگ ایشان ابراهیم و روئيل نام داشتند چون لشکر از کربلا برفت ایشان بر بام خانه می خفتند نظر ایشان بکربلا افتاد نوری دیدند که از ابدان امام و شهداء بر می آید تا به آسمان، رعایا را جمع کردند در روز دوم، و گفتند این قوم بزرگند عند الله که همه شب نور نازل می شد بر سر ایشان، بیائید تا ایشان را دفن کنیم، برفتند و ایشان را دفن کردند.

و در ناسخ ج3 ص 34 فرمود: واجب نیست که تمام شهدا یکجا باشند بلکه اخبار و احادیث شامل حال اغلب است. چنانکه حبیب بن مظاهر(مظهر) و حر بن یزید ریاحی را مدفن جداگانه است.

خلاصه شهدا را بیشتر در روز دوازدهم که روز سیم شهادت

ایشان بود بخاك سپردند.

اما موافق احادیث صحیحه اماميه که علمای اثنا عشریه بدست

ص: 68

دارند امام را غیر از امام نتواند متصدی کفن ودفن گشت و چون امام حسين عليه السلام شهید شد در روی زمین جز زین العابدین سلام الله عليه امامی نبود، لاجرم متصدی کفن و دفن پدر او بوده .

چنانکه عبدالله بن محمد رضا حسینی در کتاب جلا از امام محمد باقر عليه السلام حدیث می کند که امام زین العابدين سلام الله عليه بدان علم و قدرت که خود دانست و توانست هنگام دفن پدر حاضر شد و بر آن جسد مبارك نماز بگذاشت و امر او را کفایت کرد و مراجعت فرمود.

و فاضل مجلسی نیز سند به حضرت رضا عليه السلام می رساند که: سید سجاد پوشیده از مردم بکربلا آمد و امر کفن و دفن پدر را انجام داد و بازگشت.

و شيخ کشی در رجال خویش می فرماید : جماعتی از واقفيه(1) که من جملة على بن ابی حمزه وابن السراج وابن المكاری خدمت حضرت امام رضا علیه السلام رسیدند و در امامت آن حضرت سخنانی رد و بدل شد در آخر کار گفتند: ما از پدران تو شنیده ایم که فرمودند: امام را غیر از امام کسی نتواند متصدی کفن و دفن گشت. کنایه از اینکه موسی بن جعفر در بغداد و فات کردو تو در مدينه بودی . (پس تو امام نیستی).

امام رضا عليه السلام فرمود: آیا امام حسين عليه السلام را امام می دانید یا نه؟ گفتند: بلی امام می دانیم، فرمود: وقتی که شهید

ص: 69

1- قال في المقباس المطبوع مع التنقيح ج3 ص83 الواقفيه هم الذين وقفوا على مولينا الكاظم عليه السلام كما هو المعروف من هذا اللفظ حيثما يطلق الخ

شد چه کس متصدی امر او شد؟ گفتند: علی بن الحسین (زین العابدین) فرمود: علی بن الحسين درحبس عبيد الله زیاد بود. گفتند: به نیروی (و قوت) امامت چنانکه پاسبانان زندان ندانستند بکر بلا آمد و امر پدر را متولی گشت ومراجعت نمود. حضرت رضا فرمود: اگر ممکن است علی بن الحسين از زندان بکربلا آيد و كار پدر را کفایت کند، نیز ممکن خواهد بود که صاحب امر از مدينه ببغداد آید و تجهیز کار پدر نماید. (وحال آنکه در زندان و اسير هم نبوده).

ومرحوم محدث قمی در نفس المهموم ص 391 فرموده: در کتب معتبره كيفيت دفن امام حسين عليه السلام بطور تفصیل ذکر نشده، و آنچه از روایت شیخ طوسی ظاهر می شود آن است که بنی اسد حصیر تازه ای آوردند و زیر بدن امام حسین (علیه السلام) فرش کردند.

زیرا که از دیزج(1) روایت شده که من با غلامان مخصوص خود آمدم او را شکافتم وحمير تازه ای را دیدم که بدن امام حسین (علیه السلام) روی آن بود، و بوی مشك از آن دریافت می شد، آن حصیر را به همان وضع که بدن حسین (علیه السلام) بر آن بود به حال خود گذاشتیم، و دستور دادم خاك بر آن انباشتند و آب بر آن بستم.

و مرحوم مقرم در مقتل خود ص 414 و چهره خونین ص 387

گوید: روز سیزده محرم امام زین العابدین برای دفن پدر شهیدش آمد. چون امام را باید امام دفن کند.

ص: 70

1- ديزج: ابراهيم ديزج اول یهودی بود بعدأ مسلمان شد و از عمال متوكل عباسی بوده متوکل او را مأمور خراب کردن قبر امام محمد حسین (علیه السلام) کرد تا آخر قصه که شاید توفیق حاصل شود و مفصلا ذکرش نمایم چنانچه در قمقام ص 760 و ناسخ ج3 ص 362 ذکرش شده

و در ص 415 گويد: هنگامی که امام سجاد (علیه السلام) به کربلا آمد دید بنی اسد اطراف کشته ها جمع شده اند ولی متحيرند نمیدانند باید چه بکنند چون كوفيان سر ها را از بدنها جدا کرده اند تمیز داده نمی شوند، و از هم سؤال می کنند شاید بدانها را بشناسند.

حضرت سجاد (علیه السلام) جسدها را به بنی اسد معرفی نمود، و نام هر يك را به ایشان فرمود. و بنی هاشم را با اصحاب یکایک برای آن جماعت برشمرد، در این هنگام گریه و زاری و فریاد و شیون از آن مردم برخاست. وسیل اشك از دیدگان جاری گردید، وزنان بنی اسد بر سر و سینه خود می زدند.

پس از این امام سجاد(علیه السلام) بطرف جسد پدر رفت و او را در بغل گرفت و با صدای بلند گریه کرد. و بدن مقدس پدر را کنار قبر آورد، و مقداری خاک از زمین برداشت، وقبری ظاهر گشت و ضریحی آماده دیده شد، دست خود را به پشت پدر گرفت و گفت: (بسم الله وفي سبيل الله وعلى ملة رسول الله صدق الله ورسوله، ماشاء الله لاحول ولا قوة الا بالله).

حضرت خود به تنهائی بدن پدرش را در قبر نهاد، و کسی از بنی اسد با وی كمك نكرد، و فرمود با من کسانی هستند که مرا مساعدت نمایند.

هنگامی که پدرش را در خاك نهاد صورت خود را بر گلوی پدر گذاشت و گفت: خوشا بحال زمینی که جسد پاکت در آن جای گرفت، ای پدر دنیا پس از تو تاريك شد، وآخرت بنور تو روشن گردید ، (اما الليل فمسهد) اما شب پس خواب کم است (والحزن سرمد) و حزن و اندوه طولانیست (ما همواره در این غم و اندوه هستیم) تا آن گاه که خداوند اختيار کند برای اهل بیت تو شانه ای را که تودر

ص: 71

آن مقیم هستی و بر تو باد سلام من ای پسر رسول خدا ورحمة الله برکاته.

و نوشت بر قبر: (هذا قبر الحسين بن علی بن ابیطالب الذي قتلوه عطشا تا غريباً) این قبر حسین پسر علی بن ابیطالب آن چنانیست

که تشنه و غریب کشتند او را.

بعد از دفن پدر بطرف جسد عمویش حضرت ابوالفضل رفت و او را در حالیکه فرشتگان وحورالعين بر آن می گریستند، مشاهده کرد، دست بر حلقوم بریده آن جناب می کشید و می گفت: بعد از تو خاك بر سر دنیا باشد، ای ماه تابان بنی هاشم ای شهید راه خدا، درود و رحمت خدا بر تو باد سپس قبری برای عموی خود حفر کرد و به تنهایی او را در قبرش نهاد.

سپس به بنی اسد امر کرد دو گودال حفر کردند، در یکی از آنها بنی هاشم را دفن کرد، و در دیگری یاران امام حسين عليه السلام را، و در دفن شهداء با بنی اسد مشارکت نمود.

حر بن یزید ریاحی را خویشاوندانش از میدان بیرون کردند،

و در همانجائی که اکنون مرقد او قرار دارد دفن کردند.

و گفته شد که مادرش در کربلا حاضر بود، هنگامیکه مشاهده

کرد جسدها را پاره پاره می کنند و سرها را از بدن جدا می سازند فرزندش را از معرکه بیرون کرد.

دفن شهدا بطریق دیگر

در معالي السبطين ج 2 ص 38 و تذكرة الشهدا ص383 ازسید نعمت الله جزائری نقل کنند چیزی را که خلاصه اش این است چون امام حسین (علیه السلام) کشته شد و ابن سعد خواست باسر های شهداء و اسراء

ص: 72

متوجه کوفه شود از طرف ابن زیاد خبر رسید که ابدان اصحاب خودت را دفن کن وجسد حسین و اصحابش را بهمان حال واگذار. ابن سعد خبر داد که ممکن نیست همه اصحاب خودم را دفن کنم چون عدد مقتولین و کشته شده گان صد و پنجاه هزار ند، ابن زیاد نوشت که رؤسا را دفن کن و باقی را واگذار ، ابن سعد بزرگان لشگر خود را دفن کرد، واهلبیت را حرکت داد بطرف کوفه، وطائفه ای از بنی اسد در جانب علقمی سکونت داشتند، زنان ایشان رفتند بطرف معرکه و دیدند ابدان شريفة آل پیغمبر همه روی زمین افتاده خون از آنها جاری است مثل اینکه الان کشته شده اند. پس زنان بنی اسد تعجب کردند .

در تذكرة الشهداء ص383 این اشعار را ذکر فرموده:

(بخاك مانده جسدهای کشتگان بی سر

خصوص نعش علی اکبر و علی اصغر)

(کسی نبود که اجساد آن شهیدان را

کند حنوط در دشت آن غریبان را)

پس قبیله انتهی.

و شوهر های خود را از این قصه خبردار کردند .

و گفتند در قیامت چه جواب پیغمبر و امير المؤمنین و زهرای

بتول خواهید داد که اولادش را یاری نکردید پس حالا که یاریش نکردید الان بلند شوید و بدنهای ایشان را دفن کنید، پس آمدند بميدان و همشان آن بود که بدن امام حسین را دفن کنند.

ولی تمیز نمیدادند، که ناگاه در تذكرة الشهداء ص

384 این اشعار را ذکر فرموده:

ص: 73

(سوار مهرلقائی ز دور شد پیدا

بسر عمامه سبزی ولیك ژولیده)

(بسان چشم غزالان سیاه پوشیده

بمكس حضرت یعقوب ناله سر میکرد)

(که او پسر پسر میکرد و این پدر پدر میکرد) سواری را دیدند که وارد شد و سؤال کرد اینجا چه می کنید؟

گفتند آمده ایم این شهدا را دفن کنیم ولی تمیز نمیدهیم.

چون آن سوار این را شنید ناله اش بلند شد و صدا کرد ای پدر ای ابا عبدالله ای کاشک حاضر بودی و میدیدی که چگونه اسير و ذلیلم پس از اسب پیاده شد و فرمود: من شما را راهنمائی می کنم پس بین کشته گان گردش کرد و نظرش بجسد پدر افتاد در بغل گرفت و عرض کرد پدر بواسطه کشته شدن تو چشم دشمنان روشن شد و بنی امیه خوشحال شدند، ای پدر بعد از تو حزن و اندوه ما

طولانی شد.

در تذكرة الشهداء ص 385 گوید و بروایتی آن نعش از راه

حلقوم بریده به آواز ضعیف فرمود ای نور دیده:

(خوش آمدی که چه مشتاق دیدنت بودم

همیشه شایق در بر کشیدنت بودم)

(لب سؤال بدرگاه دوست باز بکن

به کشته پدر بیکست نماز بکن)

پس چند قدم کنار رفته قدری از خاک را بر طرف کرد قبری آمده

ولحدی پرداخته نمایان شد.

در تذکره گوید:

ص: 74

(بسان خلد برین چون که دید مرقد را

ستاده دید ببالای سر محمد را)

(به جانب دگرش بود قدرت ازلی ستاده صاحب تیغ دو سر جناب علی)

(به پیش روی همان قبر حضرت زهراء

ستاده گریه کنان با دو چشم خون پالا)

(به جانب دگر قبر با هزار محن

ستاده گریه کنان حضرت امام حسن)

پس بروایتی پیغمبر (ص) گلوی بریده حسین را گرفت و علی

مرتضی کمرش را و امام حسن پاهایش را.

پس بدن پدر را دفن کرد، ويك يك شهدا را معرفی نموده و

بنی اسد دفن می کردند تا فارغ شدند.

سپس رفتند طرف جثه حضرت عباس عليه السلام پس آن سوار خم شد و بنا کرد بگریه کردن و می فرمود (يا عماه ليتك تنظر حال الحرم والبنات وهن ينادين واعطشاه واغربتاه) ای عمو کاش بودی و میدیدید اهل حرم و دختران ایشان چگونه صدا به واعطشاه و اغربتاه بلند می کنند، پس امر فرمود قبري ولحدی حفر کردند ودفن نمودند(1) .

پس برگشت طرف بدنهای انصار و يك حفيره ای را حفر کردند

و همه را آنجا دفن نمودند، جز حبیب بن مظاهر که بعض پسر عموهایش آمدند و در طرف دیگر دفن کردند.

و چون از همه فارغ شدند فرمود: بیائید تا بدن حر را دفن کنیم. پس رفتند تا آنجا که الان هست بنی اسد خواستند حمل کنند و

ص: 75

1- در تذكرة الشهداء ص385 گوید: چون عباس (علیه السلام) را نتوانستند حمل نمایند برای کثرت جراحات در همان موضع دفن کردند

نزد شهدا بیاورند فرمود بگذارید همین جا باشد پس همانجا دفن کردند(1).

چون از دفن حر خلاص شدند آن سوار خواست برود بنی اسد

گفتند بحق این شهدائی که با دست خودت دفن کردی شما چه کس باشید؟

فرمود: من حجت خدا هستم بر شما من على بن الحسين هستم آمدم پدرم و برادرانم و خویشاوندانم و یاورانم را دفن کنم و الان بزندان ابن زیاد بر می گردم واما شما پس گوارا یاد شما را و ایشان را وداع نموده و برگشت.

دفن شهدا بطریق دیگر

و از الايقاد شاه عبدالعظیمی نقل کند که چون بنی اسد می ترسیدند از لشگر ابن سعد و ابن زیاد بنا شد جاسوسی را بگمارند که طرف کوفه را نگران باشد و خود خواستند مشغول دفن شوند و هر چه خواستند بدن امام حسین (علیه السلام) را جابجا کنند نتوانستند بزرگ ایشان گفت: بگذارید تا دیگران را دفن کنیم تا بنگریم چه باید کرد، در همین گفتگو بودند که عربی که صورت خود را محکم پوشانیده بود پیدا شده بنی اسد کناره گرفتند.

دیدند از اسب پیاده شد و خود را روی جسد حسین (علیه السلام) انداخت

و بنا كرد ببوئیدن و بوسیدن. پس سر مبارك بلند نموده و فرمود چه میخواهید اینجا؟ گفتد

ص: 76

1- در تذكرة الشهداء ص 385 گوید: بعضی گفته که قبیله بنی اسد حر را بردند و در آن موضع که الحال معروف است دفن کردند. و بعضی گفته که چون در همان موضع از اسب افتاد بنی اسد او را در همانجا دفن کردند

آمده ایم تفرج کنیم و گردش نمائیم، فرمود: نه قصد شما این نبود، گفتند آمده ایم این ابدان را دفن کنیم، ولی نتوانستیم در همین گیر و دار بودیم که شما رسیدید.

پس آن عرب خطی کشید و فرمود اینجا را حفر کنید، حفر کردیم

پس (17) تن آنجا خالی نمودیم.

سپس خطی دیگر کشيد و فرمود اینجا را حفر کنید، حفر کردیم پس

باقی بدنها را آنجا خاك نمودیم.

باقی ماند يك تن دیگر پس فرمود:

قبری بالای سر شریف حفر کنید ما هم حفر کردیم.

پس خواستیم کمک کنیم او را برای دفن جسد حسين (علیه السلام) فرمود من امر او را کفایت می کنم. عرض کردیم ای برادر عرب چگونه به تنهائی می توانی دفن کنی و حال آنکه ما همگی هر چه کردیم نتوانستیم آن بدن را حرکت دهیم.

پس گریه شدیدی کرد و فرمود: با من کسی هست که کمک کند، پس دو دست مبارک را زیر بدن پدر نموده و فرمود: (بسم الله و بالله وفي سبيل الله وعلى ملة رسول الله هذا ما وعدنا الله ورسوله وصدق الله ورسوله ما شاء الله لاحول ولاقوة الا بالله العلي العظيم) پس به تنهائی بلند کرد و احمدی از ما شرکت در آن نداشت. پس دیدیم صورتش را بر گلوی شریف او گذاشت و گریه کرد و شنیدیم که میگفت خوشا بحال زمینی که جسد ترا در بر دارد، (اما الدنيا فبعدك مظلمة والاخرة بنورك مشرقة اما الحزن فسرمد و اما الليل فمسهد حتى يختار الله لاهل بيتك دارك التي انت مقيم بها وعليك مني السلام يابن رسول الله ورحمة الله و برکاته).

یعنی دنیا بعد از تو تاریک است و آخرت بنور تو روشن است

ص: 77

و اندوه وحزن طولانی است و شب خواب در آن کم است تا خداوند خانه ایکه تو در آن اقامت داری برای اهلبیتت اختیار کند و سلام من و رحمت خداوند بر تو باد ای پسر رسول خدا.

پس خشت چید و خاك بر قبر ریخت و روی قبر را با نگشتان خط کشی نمود، و بعضی صالحین گفته اند روی قبر نوشت این قبر حسین بن علی بن ابیطالب است که او را با لب تشنه و در غربت شهید کردند.

پس به ما التفاتی کرد و فرمود: نگاه کنید کسی باقی مانده؟ عرض کردند بلى يك نفر شجاع در نزد سد آب افتاده و دو نفر هم اطرافش افتاده،فرمود برويم بطرف او، چون نظرش به او افتاد

خود را بر روی او انداخت و بوسید و فرمود: بعد از تو خاك بر سر دنیا ای قمر بنی هاشم و سلام بر تو باد ای کسیکه برای رضای خدا شهید شدی و صبر کردی و امر کرد قبری کندیم و خودش به تنهائی او را دفن نمود و فرمود آن دو نفر را پهلوی او دفن کنید همین کار کردیم چون خواست سوار اسب شود خواستیم از او سئوال کنیم خود او ابتداء بسخن کرد و فرمود: اما قبر حسین را که دانستید و اما گودال اول مال اهل بیت او بود و آن که به حضرت نزديك بود علی اکبر بود.

و اما گودال دوم مال یارانش بود.

و اما قبریکه بالای سر شریف بود مال علم دارش حبیب بن مظاهر بود و اما آن شجاع که در نزد سد آب افتاده بود او عباس بن امیر المؤمنين (علیه السلام) بود و آن دو نفر که نزد او بودند از اولاد امير المؤمنين بودند.

پس هر کس بعد از من سئوال کرد اورا آگاه کنید. عرض کردیم

ص: 78

بحق آن کسی که به تنهائی دفنش کردی تو که باشی؟ پس گریه سختی نمود و فرمود: من امام شما علی بن الحسين هستم، عرض کردیم، تو علی بن الحسين هستی؟ پس از نظر ما غائب شد.

دفن شهدا بطریق دیگر

و در تذكرة الشهداء ص 385 گوید: بروایتی بنی اسد میرفتند و يك يك نعشها را میاوردند و آن حضرت نام آنها را معرفی میفرمود: و اول نعش که آوردند علی اکبر بود آن حضرت فرمود:

(شبیه ختم رسولان محمد عمر بیست

علی اکبر و نوباوه حسين على است)

پس نعش قاسم را آوردند او فرمود:

(شهید تیغ جفای گروه بی پرواست

بنام قاسم داماد سيد الشهد است)

پس قنداقه طفل شیرخوار را آوردند و عرض کردند:

(این طفل صغيری که گلويش شده صد چاك

از ناوك ظلم و ستم زمره بيباك)

(طوطی و شکر خوار و گل باغ که باشد

نور بصر و لاله پر داغ که باشد)

(نوشیده ز پستان خدنگ از چه سبب شير

افتاده در این دشت چنین بیکس و دلگیر) آن حضرت آن طفل را گرفت و بوسه به حنجرش داد و فرمود:

(علی اصغر بی شیر سرور دین است

گلو شکافته از ضرب ناوك كين است)

ص: 79

پس تمام شهدا را دفن نمودند، آن بزرگوار بر اسب خود سوار شده خواست برود. که طایفه بنی اسد به او چسبیدند و دامنش را بگرفتند و گفتند بحق این جسد طيب که او را بدست خود دفنش نمودی بفرما که تو کیستی؟

(بگو برای خدا ای جوان مهر لقا

که کیستی و کجا میروی در این صحرا)

(فقال: أنا حجة الله عليكم أنا على بن الحسين (علیه السلام) جئت لاواری جثة أبي ومن معه والان أنا راجع الى سجن ابن زیاد) فرمود: من حجت خدا علی بن الحسین میباشم آمده بودم این جسد هارا دفن نمایم و اکنون به زندان ابن زياد ميروم، عرض کردند که ما شنیدیم که تو با اسری به زندان ابن زیادی، فرمود: جثه امام راجز امام دفن نمیکند ، لهذا از زندان ابن زیاد آمده ام و این به آن مکان ميروم، پس با آن طائفه وداع کرد و از نظر شان غائب شد.

در تذكرة الشهداء ص 389 گوید: مشهور آن است که در شب دوازدهم محرم اسرای آل محمد را در خارج كوفه نگاه داشتند و بروایتی سبب آنکه اهل بیت را در آن شب در خارج كوفه نگاه داشتند آن بود که ابن زیاد امر کرد مردم در آن شب خضاب نمایند و مهیای عشرت باشند، و شهر را آئین بندند برای آنکه فتح با یزید شده و فردا عيال دشمن او را به اسیری به این شهر میاوردند.

مروی است که در آن حال آل الله را بر شتران سوار کرده میخواستند وارد کوفه نمایند، سهيل بن عريف ملعون سيخ بر شتران میزد تا آنها، رم کنند و آن زنان و اطفال را بیندازند.

در زمان سلطنت مختار آن ملعون را دست و پا برید و در آفتابش

انداخت تا به جهنم وأصل شد .

ص: 80

و بالجمله چون صبح روز دوازدهم شد اهل کوفه خضاب کرده لباسهای فاخری پوشیده، بوقها و طبلها نواختند و منتظر سرهای شهدا و عيال اسير شده مخامس آل عبا بایستاند.

جديله اسدی گوید: (رأيت اهل البيت مهتكات الجيوب مخمشات الوجوه يلطمن الخدود داخلات إلى الكوفة ورأيت على بن الحسين عليه السلام يبكي لسوء حاله وفقد رجاله) دیدم اهل بیت را در آن حال که داخل کوفه میشدند درحالیکه گریبانها چاك کرده بودند و صورتهای خود را میخراشیدند، ولطمه بر گونهای خود میزدند و دیدم على بن الحسین (علیه السلام) را در حالیکه بر اسیری خود و کشته شدن یاران خود میگریید، و گویا این اشعار میخواند یا اهل کوفان الخ.

فصل 78:ورود اهل بیت نبوت بكوفه

اشاره

در روز دوازدهم)

در جلاء العيون ص 593 از سید بن طاووس (در لهوف مترجم ص144)

ص: 81

روایت کند که چون اهل بیت رسالت علیهم السلام به نزديك كوفه رسیدند اهل کوفه به تماشا آمدند، پس زنی از زنان کوفه پرسید

که شما از کدام اسيرانيد؟

گفتند ماییم اسیران آل محمد، آن زن چون ایشان را شناخت بسرعت از بام بزیر آمد و آنچه در خانه داشت از چادر و مقنعه برای ایشان آورد، خود را به آنها پوشیدند، چون داخل کوفه شدند اهل کوفه حضرت امام زین العابدین را دیدند بسیار رنجور و لاغر است، و دست مبارکش را در گردن غل کرده اند، و زنان عصمت و طهارت را بر شتران برهنه سوار کرده اند، صدا بنوحه و شیون و گریه بلند کردند.

حضرت به آواز ضعیف گفت: شما بر ما گریه و زاری میکنید پس که ما را کشته است؟

بشیر بن حزیم اسدی گفت: در آن وقت زينب خاتون دختر امیر المؤمنين (علیه السلام) اشاره کرد بسوی مردم که خاموش شويد. و با آن شدت و اضطراب چنان سخن میگفت که گویا از زبان حضرت امیر المؤمنين سخن میگوید. الخ.

در ناسخ ج3 ص 35 گوید: در کتاب روضة الأحباب مسطوراست که چون به عبيد الله بن زياد آگهی رسید که اهل بیت رسالت بكوفه نزديك شدند، پاسبانهای شهر را دستور داد که به مردم برسانند که روز ورود اهل بیت هیچکس اسلحه جنگ با خود حمل نکند، وده هزار تن از سواره و پیاده از شجاعان لشکر بر جاده های عمومی و کوچه و بازار بگماشت، که مبادا وقت عبور اهل بیت شیعیان امیر المؤمنين فتنه انگیزند.

وسر های شهدا را که ابن سعد از پیش فرستاده بود، دستور داد

ص: 82

که برگردانند و بر سر نیزه ها نصب کنند و از پیش روی اهل بیت حمل دهند، و با اتفاق اهل بیت به شهر آورند، و در کوچه ها و بازارها بگردانند، تا بر هول و ترس مردم افزوده گردد.

مردم چون از رسیدن اهل بیت آگهی یافتند از کوفه بیرون شدند (و چون ممکن بود که این تماشا از صبح تا غروب طول بکشد هر کس مقداری نان و خرما و خواریکی همراه خود برداشتند که اگر خود یا بچه هایشان گرسنه شدند بزحمت نیفتند).

و چون ذريه رسول خدا را بر آن منوال نگریستند بنا کردند به های های گریستند، و بسیار کس از لشکریان از کرده خود پشیمان شدند و گریه میکردند.

(فقال علي بن الحسين (علیه السلام) بصوت ضعیف اتنوحون و تبكون لاجلنا؟ فمن قتلنا؟) سید سجاد به آوازی ضعیف فرمود: هان ای مردم آیا بر ما نوحه و گریه میکنید؟ پس کشنده ما کیست؟ ما راکه کشت و که اسیر گرفت؟. الخ

و در تذكرة الشهداء ص 392 گوید بروایت اسفراینی چون صدای مردم به گریه بلند شد اُم كلثوم (علیه السلام) فرمود: (غضوا أبصاركم) چشمهای خود را از من بپوشانید. پس چون زنان صدای اُم كلثوم را شنیدند بیکدفعه بنالیدند و گريستند الخ).

در قمقام ص 515 گويد: آورده اند که اسیران را بر اشتران امام سوار کردند که همه بی جهاز بودند، و از همه جوانان اهل و موالی جز حضرت سجاد (که 22 ساله بود) و امام محمد باقر (که چهار ساله بود) و حسن مثنی وزید و عمر و فرزندان حضرت مجتبی صلی الله عليه و آله و از غلامان غير از مرقع ابن قمامه اسدی و عقبة بن سمعان (غلام رباب) کسی همراه نبود. الخ.

ص: 83

تکلم سر مقدس در کوفه

(زید بن ارقم و شنیدن صوت قرآن از سر مبارك)

در محرق القلوب نراقی ص 297 گوید: در اخبار رسیده که هرکه را نظر بر سر امام حسين عليه السلام می افتاد از هیبت و سطوت آن حضرت بیهوش میشد ، سر او در میان سایر سرها مانند خورشید و ماه در میان ستارگان میدرخشید، و نور آن در و دیوار کوفه را روشن نموده بود.

زید بن ارقم گوید: که چون سر مبارک را در کوچه های کوفه میگردانیدند من در غرفه خانه خود بودم، ناگاه صدای هجوم عام و خروش عوام به گوشم رسید، چون سر از غرفه بیرون کردم دیدم سر های چند بر نیزه کرده اند، و یک سر در میان آنها مانند آفتاب میدرخشد ، و نور از او ساطع میگردد، چون نيك نگاه کردم سر امام حسین (علیه السلام) بود، بنزديك غرفه من رسید از شعاع نور آن غرفه منور شد، دیدم که لبهای او حرکت میکند، چون گوش فرا داشتم، سوره کهف را تلاوت مینمود و بدین آیه رسید که (ام حسبت أن أصحاب الكهف والرقيم كانوا من آياتنا عجباً).

آیا گمان کنی که قصة اصحاب کهف و رقیم در مقابل این همه

آیات قدرت و عجائب حکمتهای ما واقعه عجیبی است؟

از هیبت این حال موی بر اعضای من بر خواست، گفتم: ای پسر

رسول خدا بخدا قسم که امر تو غریب تر و عجیب تر است.

ص: 84

شخص دیگر نقل کرده که در وقتی که سر مقدس را در کوفه

بر درخت آویخته بودند(1)، من نزديك ايستاده بودم دیدم لب مبارکش ميجنبد،گوش فرا داشتم این آیه را تلاوت میفرمود: (فلا تحسبن الله غافلا عما يعمل الظالمون، وسيعلم الذين ظلموا أي منقلب ينقلبون) یعنی گمان مکن که خدا غافل است از آنچه ظالمان میکنند و زود باشد که ظالمان بدانند که جایگاه ایشان کجا خواهد بود.

و جمعی نقل کرده اند که چون سر آن حضرت را در بازار کوفه به نیزه کردند شروع کرد به آواز بلند سوره کهف را خواندن و تا این آیه را خواند که: (أنهم فتية آمنوا بربهم وزدناهم هدی) آنها جوان مردانی بودند که بخدا ایمان آوردند و ما بر ایمان و هدایتشان بیفزودیم.

در ناسخ ج3 ص 73 از مناقب ابن شهر آشوب و مقتل مقرم ص 433 روایت کنند که چون سر مبارك را (در يك محل تجارتی که رفت و آمد و سر و صدای معامله گران زیاد بود نصب کردند امام حسين (علیه السلام) خواست مردم را با موعظه متوجه خود سازد تنحنحی کرد که صدا از گلو صاف خارج شود مردم را ترس برداشت چون تا بحال از سر بریده کسی تنحنحی نشنیده بود(مقرم)) آنوقت شروع نمود بخواندن سوره کهف تا به این آیه رسید : (انهم فتية آمنوا بر بهم وزدناهم هدى ولاتزد الظالمين الا ضلالا).

در مقتل مقرم ص 434 نقل کند که هلال بن معاویه گويد: مردی را دیدم سر امام حسین (علیه السلام) را برداشته بود و آن سر با آن مرد تکلم میکرد و میفرمود (فرقت بين رأسي و بدنی فرق الله بين

ص: 85

1- كما في الناسخ ج3 ص 74 ايضاً

لحمك و عظمك وجعلك آية و نکالا للعالمين) جدائی انداختی بین سر و بدن من خداوند جدائی اندازد بین گوشت و استخوان تو، و ترا رسوا کندو علامتی قراردهد برای مردمان (که عبرت دیگران شوی) پس آن ملعون با تازیانه بنا کرد به زدن آن سر مبارك تا ساکت شد.

و از سلمة بن كهيل نقل کند که او شنید سر مبارک در حالتیکه بالای نیزه بود این آیه را میخواند (فسيكفيكهم الله وهو السميع

العليم).

قصة ابن وكيده با سر امام حسین ع

در مقتل مقرم ص 434 و مهیج الاحزان ص 276 و در ناسخ ج3 ص 74 از شرح شافيه و كتاب تظلم الزهراء روایت کند که حارث بن وكيده میگوید: چون قرائت سوره مبارکه را شنیدم مرا سخت عجب آمد و شك کردم که آیا این صدای ابا عبدالله است که من میشنوم؟

(فقال لي: يا ابن وكيدة: اما علمت انا معشر الائمة أحياء عند ربنا نرزق.؟ كما في مهیج الاحزان) فرمود: ای پسر وكيده: آیا نمیدانی که ما ائمه هدی و فرزندان رسول خدا در نزد پروردگار همیشه زنده ایم، هرگز نخواهیم مرد؟ چون این کلمات را شنیدم در خاطر نهادم که : فرصتی بدست کنم و آن سر مبارك را از دست این کفار بر بایم و مخفی کنم.

(فنادى: يا ابن وكيدة: ليس لك الى ذلك سبيل سفكهم دمی اعظم عند الله تعالى من تسيير هم اياي «فذرهم فسوف يعلمون اذ الاغلال في اعناقهم و السلاسل يسحبون»)

ص: 86

آن سر مبارك بصدا آمد که ای پسر و کیده: این کار نکن ریختن ایشان خون مرا در نزد خداوند بزرگتر از آن است که سر مرا در کوچه وبازار عبور دهند دست از ایشان بازدار بزودی کیفر کردارشان را خواهند یافت چون گرد نهایشان با غل و زنجیر های آتشین) کشیده شود.

اشعار مناسب مقام از جوهری

از سرِ نِي آن سرِ دور از بدن گفتُ با ابن وکیده این سخن) (کی فلان بگذر از این فکر و خیال با سرِ من باشد این سودا محال) (من سرم را داده ام در راه دوست هر چه او خواهد برای من نکوست) (راحتِ مَن در گرفتاری بُوَد عزّت اندر ذِلّت و خواری بود) (باسر بی پیکر من بعد از این کارها دارند این قوم لعين) (خوشدلم از آنکه آزارم کنند خوار در هر شهر و بازارم کنند) (باید این سر گردد از راه جفا تا چهل منزل بدور شهرها) (باید این سر گوی هر چوگان شود بر درِ دروازه آویزان شود) (گاه اندر دیر مهمانش کنند گاه از کین سنگ بارانش کنند) (گه گذار ندش بخواری زیر تخت گه بیاویزند بالايِ درخت) (گاه اندر کوچه های شهر شام میزنندش سنگ کين از پشت بام) (باید این سر بادف و چنگ و رُباب گردد آخر زینت بزم شراب) (عاقبت از چوب بیداد یزید بر لب او صدمه ها خواهد رسید) (بگذر ای ذاکر تو از این گفتگو بیش از این از خواری این سر مگو)

ص: 87

گفتگوی سهل با پیرمردی کوفی

در ناسخ ج3 ص 36 گوید: سهل شهروزی میگوید: چون از سفر مکه برگشتم و به شهر کوفه رسیدم بازارکوفه را آشفته دیدم و مردم را دیدم که یکدسته گریان و دسته دیگر خندانند. من تعجب کردم، نزديك پير مردی فرتوت رفتم و سبب پرسیدم آن پیرمرد دست مرا گرفت و از میان جماعت به يك سوى برد و سخت بگریست و گفت: این مردم بعضی برای پیروزی لشکری شادند و بعضی برای شکست سپاهی سوگوار. گفتم: کدام لشکر و کدام سپاه؟ گفت: لشکر ابن زیادو سپاه حسین بن علی علیهما السلام و با صدای بلند بگریست و این اشعار قرائت کرد:

(مَرَرْتُ عَلی اَبْیاتِ آلِ مُحَمّدٍ فَلَمْ اَرَها اَمْثالَها یَوْمَ حَلّتِ)

(فَلا یُبعِدِ اللّهُ الدِّیارَ وأَهلَها وإِن أصبَحَت مِنهُم بِرَغمٍ تَخَلَّتِ)

یعنی روزی از خانه های آل محمد گذشتم آنها را مانند آن حالتها ندیدم که مسكون بودند خداوند عالميان آن خانها و اهل آنها را از رحمت خود دور نسازد هر چندیکه به قهر و غلبه دشمنان خالی شدند(1).

(اَلَم تَرَ اَنَّ الشَّمسَ اَضحَت مَريضَةً لِقَتلِ حُسَينٍ وَالبِلادُ اضمَحَلَّت)

آیا نمی بینی آفتاب را که بیحالت و بی روشنی نمایان میشود؟

بجهت کشته شدن حسين عليه السلام و بلاد نابود شده .(2)

(وَكانُوا غِياثاً ثُمَّ اَضحَوا رَزِيَّةُ لَقَد عَظُمَت تِلكَ الرَّزایا وَجَلَت)

وایشان پناه ودادرس مسلمانان بودند بعد از آن بجهت کشته شدن خود سبب مصيبت مسلمانان شدند و از این جهت مصائب بزرگ و عظیم گشتند.(3)

ص: 88

1- محن الابرار ص118
2- محن الابرار ص118
3- محن الابرار ص118

(اَلَمْ تَرَ اَنَّ الْبَدْرَ اَضْحی مُمَرِّضا

لِقَتلی رَسُولِ اللّهِ لَما تَوَلَّتِ)

آیا نمی بینی که ماه شب چهارده مریض گشته بجهت کشته های

رسول خدا بعد از رفتنش از دنیا

(وَاِنَّ قَتیلَ الطَفِّ مِنْ آلِ هاشِمٍ

اَذَلَّ رِقابَ الْمُسْلِمینَ فَذَلَّت)

آگاه باش که کشتگان كنار فرات از آل هاشم گردنهای مسلمانان

را ذلیل نمودند و ایشان خوار گشتند.

(قَتیلاً حَماما عَلَّهُ(1) الْقَوْمُ شِرْبَهً

وَقَدْ نَهَلَتْ(2) مِنْهُ الرِّماحُ وَعَلَتْ)

شاید خلاصه معنی این شعر این باشد: کشته ایکه دشمنان مرگ را پی در پی به او چشانیدند و حال آنکه نیزه ها قبلا از آن حضرت سيراب شده بودند.

(فَلَیْتَ الَّذی اَهوی اِلَیْهِ بِسَیْفِهِ

اَصابَ بِهِ یُمْنی یَدَیْهِ فَشَلَّت)(3)

ای کاش کسیکه شمشیر بسوی او کشید بدست راستش میرسید

و شل میشد.

سهل گوید: هنوز این سخن در دهان داشت که بانك بوقات بالا

گرفت و پرچمهای لشکر نمایان شد و سرهای شهیدان را بر سنانهای نیزه نصب کرده از پیش روی اهل بیت حمل میدادند. و فرزندان پیغمبر را چون اسميران ميراندند .

به این منوال ایشان را از در دروازه کوفه وارد کردند.

خلاصه چون اهل بیت را وارد کوفه کردند، زنهای کوفیان از

بالای بامها تماشا میکردند، زنی از بالای بام آواز داد:

(من اي الاساری انتن) از اسیران کدام قبیله اید؟

ص: 89

1- (حماما) أي الموت. (عله) ای سقی بعد سقی
2- (نهلت) الأبل اي شربت اول الشرب
3- این ابیات را در محن الأبرار ص 143 نسبت داده به سلیمان بن قبة هاشمی

(فقلن: نحن اساری آل محمد) پس گفتند: ما اسيران آل محمدیم. آن زن چون این بشنید از بام بزیر آمد و آنچه در خانه داشت از

جامه و مقنعه برداشت و آورد و بر اهل بیت تقسیم کرد.

و در حياة الحسين ج2 ص 334 گوید: زن دیگری رفت وطعام و خرما آورد و به بچه ها تقسیم کرد. ام كلثوم فریاد نزد صدقه بر ما اهل بیت حرام است چون بچه ها گفتار عمه را شنیدند هريك از دهن بیرون کشیدند و گفتند عمه میگوید صدقه بر ما حرام است.

خطبه حضرت زینب علیها السلام

در ناسخ ج3 ص 38 گوید بشر بن حزیم(1) گوید: بخدا قسم زنی فصیح تر از زینب دختر امیر المؤمنین (علیه السلام) ندیدم گويا كلمات امير المؤمنين از زبان او فرو میریخت. در میان آن ازدحام واجتماع که از هر طرف ندائی میرسید بجانب آن جماعت اشارتی کرد که:خاموش باشید، تمام نفسها در گلو گیر کرد و زنگها از صدرا بیفتاد آنگاه حضرت زینب خطبه را شروع فرمود:

وَقالَت: اَلحَمدُ لِلِه وَ الصَّلوهُ عَلی اَبِی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطیّبِینَ الاَخیارِ. اَمّا بَعدُ یا اَهلَ الکوُفَهِ! یا اَهلَ الخَتلِ وَ الغَدرِ: اَتَبکُونَ؟ فَلا رَقَاَتِ العَبرَةُ ، وَ لا هَدَاَتِ الزَّفرَةُ، اِنَّما مِثلُکُم کَمَثَلِ الَّتِی نَقَضَت عَزلَها مِن بَعدِ قُوَهٍ اَنکاثاً ، تَتَّخِذونَ اَیمانکُم دَخلًا بَینَکُم ، هَل فِیکُم اِلّا الصَّلَفُ

ص: 90

1- در نفس المهموم ص393 (حذام بن ستیر اسدی) و بنسخه دیگر (حذلم ين تیر اسدی) نقل کرده. و در بحار ج 45 ص 108 ولهوف ( بشير بن خزيم الاسدی) نقل نموده . و در معالی السبطين ج2 ص 190 (بشير بن جذیم اسدی) بروایت کرده. و در احتجاج ص303 (حذيم بن شريك الاسدی) نقل نموده. که شیخ در رجالش او را از اصحاب زين العابدین (علیه السلام) شمرده

وَ العُجبُ وَ الشَّقَفُ وَ الکِذِبُ وَ مَلقُ الاِماءِ ، وَ غَمزُ الاَعداءِ اَو کَمَرعیً عَلی دِمنَهٍ اَو کَفِضَّهٍ عَلی مَلحُودَهٍ؟ اَلا ساءَ ما قَدَّمَت لَکُم اَنفُسَکُم ، اَن سَخِطَ اللهُ عَلَیکُم وَ فِی العَذابِ اَنتُم خالِدون. اِی أَجَلْ ، وَ اللَّهِ فَابْکُوا فَانَّکُمْ واللَّهِ أَحَقُّ بِالبُکاءِ، فَابْکُوا کَثیراً وَ اضْحَکُوا قَلیلًا، فَقَدْ بُلِیْتُم بِعارِها وَ مُنیتُم بِشَنارِها وَ لَنْ تَرْحَضُوها ابَداً وَ انّی تَرْحَضُونَ قُتِلَ سَلیلُ خاتَمِ النُبَوَّه وَ مَعْدِنِ الرِسالَهِ وَ سَیِّدُ شَبابِ اهْلِ الجَنَّهِ وَ مَلاذُ حِزْبِکُم وَ مَعاذُ حِزْبِکُم وَ مَقرُّ سِلْمِکُم وَ آسی کَلْمِکُم وَ مَفْزَعُ نازِلَتِکُم وَ المَرْجِعُ الَیْهِ عِنْدَ مُقاتِلَتِکُم وَ مَدْرإِ حُجَجِکُم وَ مَنارُ مَحَجَّتِکُمْ؟ أَلا ساءَ ما قَدَّمْتُ لَکُم أَنْفُسِکُم وَ ساءَ ما تَزِروُن لِیَوْمِ بَعْثِکم، فَتَعْساً تَعْساً وَ نَکْساً نَکْساً، لَقَد خابَ السَّعْیُ وَ تَبَّتِ الایْدی وَ خَسِرَتِ الصَّفْقَه وَ بُؤْتُم بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَیْکُمُ الذِّلَهُ وَ المَسْکَنَهُ.

اتَدْرُون وَ یلَکُم أَیَّ کَبِدٍ لِمُحَمَّدٍ فَرَثْتُم؟ وَ ایَّ عَهْدٍ لَهُ نَکَثْتُم؟! وَ أَیَّ کَریمَه لَهُ ابْرَزْتُم؟ وَ ایَّ حُرْمَهٍ لَهُ هَتَکْتُم؟ وَ ایَّ دَمٍ لَهُ سَفَکْتُم؟ لَقَدْ جِئْتُمْ شَیْئاً ادّاً «تَکَادُ السَّماواتُ یَتَفطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الارْضُ وَ تَخِرُّ الجِبالُ هَدّاً» لَقَدْ جِئْتُم بِها صَلْعاء عَنْقاءَ شَوداءَ فَقْماءَ - وَفی بَعضِها خَرْقاءَ شَوهاء - طِلاعَ الارْضِ وَ السَّماءِ أَفعَجِبْتُمْ أَنْ قَطَرَتِ السَّماءُ دَماً؟ «وَ لَعَذابُ الآخِرَه أَخْزی وَ هُمْ لا یُنْصَروُنَ» فَلا یَسَتَخِفَّنَکُمُ المَهْلُ، فَانَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لا یَخْفِرُهُ البِدارُ وَ لا یُخْشی عَلَیهِ فَوْتُ الثّارِ، کَلّا انَّ رَبَّکُم لَنا وَ لَکُم لَبِالمِرْصادِ، ثُمَ أَنشَأَت تَقُولُ:

ماذا تَقُولُونَ اذْ قالَ النَّبِیُّ لَکُم؟ ماذا صَنَعْتُم وَ انْتُم آخِرُ الامَمِ؟

بِاهْلِ بَیْتِی وَ اوْلادِی وَ تَکْرِمَتی؟ مِنْهُمْ اساری وَ مِنْهُم ضُرِّجُوا بِدَمِ

ماکانَ ذاکَ جَزائی اذْنَصَحْتُ لَکُمْ انْ تَخْلِفُونی بِسُوءٍ فی ذَوی رَحِمِ

انّی لَاخْشی عَلَیْکُم أَنْ یَحِلَّ بِکُم مِثْلُ العَذابِ الَّذی اودی عَلی ارَمِ(1)

ص: 91

1- خلاصه معنی اشعار : اگر پیغمبر بشما بگوید : چه کردید با اولاد من؟ بعضی را بخون آغشته کردید و بعضی را اسیر نمودید، جزای من که نصیحت کردم شما را این نبود که بعد از من این جنایات را نسبت بذو القر بای من انجام دهید، بدرستیکه میترسم که عذاب ارم بر شما نازل شود: مؤلف گوید : ارم باغی بود که شداد در سیصد سال آن را درست کرد و مثل بهشت از طلا و نقره و زبر جد و یاقوت بنا نمود و هر قسم اشجار در آن بکاشت و چون تمام شد شداد با اهل مملکتش خواست آن را دیدار کند يك روز و يك شب راه مانده بود که صدائی از آسمان آمد و همه را هلاک نمود، كما في المجمع

ترجمه خطبه حضرت زینب

حضرت زینب عليها السلام بعد از حمد و ثنای خدای عزوجل و صلوات بر پیغمبر (ص) فرمود: ای اهل کوفه و ای اهل خدعه و حیله آیا میگر یید بر ما و حال آنکه ديده ما هنوز خونابه ریز و ناله ما شراره انگیز است، مثل شما مثل زنیست که رشته خود را نيك بافته باشد، آنگاه وارتابد چون شما ریسمان ایمان را بستيد و باز گسستيد، و در میان شما جز خودستائی و تکبر و دروغ وچاپلوسی کنیزان وغمازی با دشمنان خصلت وخوی نیست. مانند گیاه روی نجاست هستید بدرد خوردن نمیخورید و مانند سکه غش دار هستید که دخلی از شما عاید نمیشود، چه زشت زاد و توشه ای که نفسهای شما از برای شما برای همیشه در جهنم ذخیره کرده، پس از آنکه ما را كشتيد بر ما گریه میکنید؟ بخدا قسم شما برای گریه کردن سزاوارید، بسیار بگرييد وكم بخندید، همانا ساحت خود را بعيب و عاری آلایش دارید که تا قیامت بهیچ آبی نتوان شست، چگونه شسته شود کشتن پسر پیغمبر و سید جوانان اهل بهشت! کسی را کشتيد که یاور جنگ شما و كمك عقل شما و پشتوان صلح شما و طبيب جراحات شما و پناه بلاهای شما و راست نمودن گفتار شما، وطلسم و حرز حجج شما، و علامت روشن شما بود.

ای مردم جرم بزرگی بر خود حمل کردید و گناه بزرگی برای قیامت خود ذخیره نمودید، در معرض هلاکت درآئید، دستهای شما

ص: 92

بریده باد و پیمان شما سبب زیان باد، همانا بغضب خدا بازگشت نمودید، خواری و بیچارگی شما را لگدکوب کرد. وای بر شما آیا میدانید کدام پارۂ جگر مصطفي را شكافتيد و کدام عهد رسول خدای را بشکستید؟ و کدام پرده نشینان عصمت را از پرده بیرون کشیدید؟ چه حرمتها که ضایع نمودید؟ و چه خو نهائی که بر یختید، از کر دار شما نزديك بود که آسمانها بشکافد، و زمین پاره شود، و کوهسارها سر نگون گردد، و این مصیبت سخت و بليه جاری آسمانها را فرو گرفت عجب نیست که آسمانها خون بارید، زودباشد که در آن جهان دستخوش عذاب دردناك شوید، و به این مهلت که خدا داده دل خوش نباشید چون خداوند بمکافات عجله نکند و ترس فوت شدن ندارد و بدرستی که پروردگار برای ما و شما در کمین گاه است و در کمین گنهکاران است.

چون زينب عليها السلام این کلمات را بفرمود از آن جماعت

روی بگردانید .

بشر بن حزیم اسدی (حزيم بن شريك اسدی) گوید: که مردم كوفه را از شنیدن این کلمات نگریستم که مانند زن بچه مرده گریه می کردند و دست بدندان می گزیدند.

پیر مردی در کنار من بود اشك چشمش بر روی و موی ریشش

جاری بود و دستها بجانب آسمان فرا گرفته و می گفت:

(بِأبي وَاُمّي كُهُولُهُم خَیرُ الكُهُولِ وَشَبابُهُم خَيرُ شَبابٍ وَنَسلُهُم(1) نَسلُ کَریم وَ فَضلُهُم فَضلُ عَظيمٍ) پدر و مادرم فدای شما باد، پیران

ص: 93

1- مؤلف گوید: در پاسخ ج3 ص 41 وأحتجاج ص 205 (کهولهم وشبابمهم) نقل کرده اند و بحسب ترجمه که کرده اند باید (کهولكم و شبابكم) باشد. چنانچه در مقتل خوارزمی ج2 ص 41 کهولكم - شبابكم - نساؤكم نقل کرده

شما بهترین پیراین است و جوانان شما بهترین جوانان است و خاندان شما خاندانی بزرگ و فضل شما فضلی بزرگوار است. و این شعر بگفت:

(کُهُولُهُمْ(1) خیْرُ الْکُهُولِ ونسْلُهُمْ

اِذا عُدّ نسْلٌ لایخیبُ ولایخْزی)

پیران آنها بهترین پیران و خاندان آنها در خور هلاکت و

رسوائی نیست.

سید سجاد عليه السلام فرمود: أي عمه ساکت باش از گذشته برای آینده اعتبارگیر بحمدالله تودانائی بدون اینکه معلم دیده باشی و فهمیده هستی بدون اینکه کسی ترا بفهمانده گریه و ناله آنهائی را که روزگار هلاك ساخته بر نگرداند.

خطبة فاطمه صغری

و بروایت زید بن موسی بن جعفر عليهما السلام، فاطمه صغری

این خطبه را قرائت فرمود:

فَقالَتِ: الْحَمْدُ ِللهِ عَدَدَ الرَّمْلِ وَالحِصی وَزِنَهَ الْعَرْشِ إلَی الثَّری أحْمَدُهُ وَاُؤْمِنُ بِهِ وَأتَوَکَّلُ عَلَیْهِ ، وَأَشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیْکَ لَهُ وَأنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ ، صَلَّی اللهُ عَلَیهُ وَ آلِه وَأنَّ وُلدَهُ ذُبِحُوا بِشَطِّ الفُراتِ مِنْ بِغَیْرِ ذَحْل وَلا تُراث .

اللّهُمَّ إنّی أعُوذُ بِکَ أنْ أفْتَرِیَ عَلَیْکَ الکَذِبَ وَأنْ أقُولَ عَلَیْکَ خِلافَ ما أنْزَلْتَ مِنْ أخْذِ العُهُودِ وَالْوَصِیَّهِ عَلِیّ بْنِ أبِیطالِب الْمَسْلُوبِ حَقُّهُ الْمَقْتُولِ مِنْ غَیْرِ ذَنْب کَما قُتِلَ وَلَدُهُ بِالاَمسِ فِی بَیْت مِنْ بُیُوتِ اللهِ تَعالى فيهِ مَعْشَرٌ مُسْلِمَهٌ بِألْسِنَتِهِمْ ، تَعْساً لِرُؤُوسِهِمْ ما دَفَعَتْ عَنْهُ ضِیْماً فِی حَیاتِهِ وَلا عِنْدَ مَماتِهِ حَتّی

ص: 94

1- در احتجاج ص 305 (کهولكم الخ)

قَبَضتَهُ اِلَیکَ مُحْمُودَ النَّقِیبَهِ ، طَیِّبَ الْعَرِیْکَهِ ، مَعْرُوفَ الْمَناقِبِ ، مَشْهُورَ الْمَذاهِبِ ، لَمْ تَأْخُذُهُ - اَللّهُمَّ - فیکَ لَوْمَهُ لائِم وَلا عَذْلُ عاذِل ، هَدَیْتَهُ - یا ربِّ - لِلإسْلامِ صَغِیراً وَحَمَدْتَ مَناقِبَهُ کَبیراً وَلَمْ یَزَلْ ناصِحاً لَکَ وَلِرَسُولِکَ حَتّی قَبَضتَهُ اِلَیکَ، زاهِداً فی الدُّنْیا، غَیْرَ حَریْص عَلَیْها ، راغِبٌ فی الآخِرَهِ ، مُجاهِداً لَکَ فی سَبیلِکَ ، رَضِیتَهُ وَاخْتَرْتَهُ وَهَدَیْتَهُ إلی صِراط مُسْتَقِیم .

أمّا بَعْدُ یا أهْلَ الکُوفَهِ یا أهْلَ المَکْرِ والْغَدْرِ والْخُیَلاءِ ، فَإنّا أهْلُ بَیْت إبْتَلانا اللهُ بِکُمْ وَابْتَلاکُمْ بِنا ، فَجَعَلَ بَلاءَنا حَسَناً وَجَعَلَ عِلْمَهُ عِنْدَنا وَفَهْمَهُ لَدَیْنا ، فَنَحْنُ عَیْبَهُ عِلْمِهِ وَوِعاءُ فَهْمِهِ وَحِکْمَتِهِ وَحُجَّتُهُ عَلی الأرْضِ ِلادِهِ لِعِبادِهِ ، أکْرَمَنَا اللهُ بِکَرامَتِهِ وَفَضَّلَنا بِنَبِیِّهِ مُحَمَّد - صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ - عَلی کثیر مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلاً بَیِّنا،

فَکَذَّبْتُمُونا وَکَفَّرْتُمُونا وَرَأیْتُمْ قِتالَنا حَلالاً وَأمْوالَنا نَهَباً ، کَأنَّنا أوْلادُ تُرْک أوْ کابُل کَما قَتَلْتُمْ جَدَّنا بِالأمْسِ وَسُیُوفُکُمْ تَقْطُرُ مِنْ دِمانا أهْلِ الْبَیْتِ لِحِقْد مُتَقَدِّم ، قَرَّتْ لِذلِکَ عُیُونُکُمْ وَفَرَحَتْ قُلُوبُکُمْ إفْتِراءً مِنکُم عَلی اللهِ وَمَکْراً مَکَرْتُمْ واللهُ خَیْرُ الماکِرینَ(1). فَلا تَدْعُوَنَّکُمْ أنْفُسُکُمْ إلی الْجَذَلِ بِما أصَبْتُمْ مِنْ دِمائِنا وَنالَتْ أیْدِیِکُمْ مِنْ أمْوالِنا ، فَإنَّ ما اُصِبْنا مِنَ الْمَصائِبِ الْجَلیلَهِ وَالرَّزایا الْعَظِیْمَهِ فی کِتاب «مِنْ قَبْلِ أنْ نَبْرَأَها إنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسیْرٌ لِکَیْلا تأسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَلا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَاللهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالِ فَخُور» تَبّاً لَکُمْ فَانْتَظِرُوا اللَّعْنَهَ وَالْعَذابَ وَکَأنْ قَدْ حَلَّت بِکُمْ وَتَواتَرَتْ مِنَ السَّماءِ نَقِماتٌ، فَتُسْحِتَکُمْ بِما کَسَبتُم وَیُذیْقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْض ، ثُمَّ تَخْلُدُونَ فی الْعَذابِ الألیمِ یَوْمَ الْقِیمَهِ بِما ظَلَمْتُمونا ، ألا لَعْنَهُ اللهِ عَلَی الظّالِمینَ.

وَیْلَکُمْ أتَدْرُونَ أیَّهَ یَد طاعَنَتْنا مِنْکُمْ ؟ وَأیَّهَ نَفْس نَزَعَتْ إلی قِتالِنا ؟ أمْ بِأیِّةِ رِجْل مَشَیْتُمْ إلَیْنا تَبْغُونَ مُحارَبَتَنا ؟ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ وَغَلُظَتْ

ص: 95

أکْبادُکُمْ وَطَبَعَ اللهُ عَلی أفئِدَتِکُمْ وَخَتَمَ عَلی سَمْعِکُمْ وَبَصَرِکُمْ وَسَوَّلَ لَکُمُ الشَّیْطانُ وَأمْلی لَکُمْ وَجَعَلَ عَلی بَصَرِکُمْ غِشاوَهً فَأنْتُمْ لا تَهْتَدُونَ .

تَبّاً لَکُمْ یا أَهْلَ الْکُوفَهِ! أیُّ تُراث لِرَسُولِ اللهِ قِبَلَکُمْ؟ وَذُحُول لَهُ لَدَیْکُمْ، بِما غَدَرْتُمْ بِأخِیهِ عَلِیِّ بْنِ أبیطالِب جَدّی وَبَنیهِ عِتْرَهِ النَّبیِّ الطّاهِرینَ الأَخْیارِ وَافْتَخَرَ بِذلِکَ مُفْتَخِرٌ؟

نَحْنُ قَتَلْنا عَلِیّاً وَبَنِی عَلیّ بِسُیُوف هِنْدِیَّه وَرِماح

وَسَبَیْنا نِساءَهُمْ سَبْیَ تُرْک وَنَطَحْناهُمْ فَأیَّ نِطاح(1)

بِفِیکَ أیُّها القائِلُ! الْکَثْکَثُ وَلَکَ الأثْلَبُ ، إفْتَخَرْتَ بِقَتْلِ قَوْم زَکّاهُمُ وَطَهَّرَهُمْ وَأذْهَبَ عَنْهُمْ الرِّجْسَ ، فَأکْظِمْ وَاَقْعِ کَما أقْعی أبُوکَ وَإنَّما لِکُلِّ امْرِءٍ ما قَدَّمَتْ یَداهُ وَ حَسَدْتُمُونا - وَیْلاً لَکُمْ - عَلی ما فَضَّلَنَا اللهُ عَلَیکُم:

فَما ذَنْبُنا إنْ جاشَ دَهْراً بُحُورَنا وَبَحْرُکَ ساج لا یُوارِی الدّعامِصا

«ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیْهِ مَنْ یَشاءُ واللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیم».

«وَمَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُور»

ترجمه خطبه فاطمه صغری

فاطمه صغری فرمود: سپاس میگذارم خدای را بعدد ریگها و سنگ ریزه ها، و به وزن عرش تا ثرى (خاکهای نم دار) و حمد میکنم او را و ایمان دارم به او، و بر او توکل می کنم، و شهادت می دهم که او را شریکی نیست و یکتا است، و شهادت می دهم محمد بنده و

ص: 96

1- ما کشتیم علی و فرزندانش را با شمشیر های هندی و نیزه ها و اسیر کردیم زنانش را مانند اسيران ترك، و آنها را شاخ عجیبی زدیم. (مائیم که کشتیم علی و اولادش با نیزه و تیغ هندی فولادش) (زنهای حرم را به اسیری بردیم ما شاخ زدیم هر چه بادا بادش) در کربلا چه گذشت ص13ه

پیغمبر اوست، که درود بر او و آل او باد، و گواهی میدهم که فرزندان او را بدون هیچ گناه در کنار شط فرات سر بریدند.

ای خدای من پناه بتو میبرم که بر تو دروغ زنم و بهتان بندم، یا سخنی گویم که برخلاف فرموده تو باشد که به پیغمبرت دستور دادی که برای وصي خود على بن ابيطالب از مردم بیعت گیرد و عهدها بندد، ولی او را حقش را گرفتند و بدون گناهی مقتول ساختند در خانه ای از خانه های خدا (که مسجد کوفه باشد) چنانچه دیروز فرزندانش را کشتند.

جماعتی که بزبان مسلمان بودند، هلاك باد بر رؤسای ایشان که نه در حال حیاتش دفع ظلم نمودند و نه بعد از شهادتش. تا اینکه او را بسوی خود گرفتی در حالی که ستوده منقبت و پاکیزه

جان بود مناقبش معروف و روشهایش مشهور بود.

ای خدا در عبودیت تو ملامت کننده گان و نه شناعت شناعت کنندگان او را باز نداشت، او را در کوچکی با سلام هدایت فرمودی و در بزرگی او را بستودی. و او همیشه نصيحت کننده بود برای تو و رسول تو.

تا اینکه او را بسوی خود گرفتی در حالیکه در دنیا زاهد بود و بر دنیا حریص نبود، و راغب آخرت بود، و در راه تو جهاد می کرد، تو از او خشنود بودی، انتخابش نمودی و هدایتش کردی، براه راست.

اما بعد ای اهل کوفه ای اهل غدر و خدعه و حيله، خداوند ما اهل بیت رابشما مبتلا ساخت و شما را به ما امتحان کرد. و ما را به این آزمایش ستوده داشت، وفهم و علم خود را نزد ما وديعه گذاشت، پس ما را ظرف علم و فهم خود قرار داد، وحکمت و حجتش را در زمین برای بلاد و عبادش بدست ما سپرد، بكرامتش مارا مکرم

ص: 97

داشت و به پیغمبرش ما را فضيلت داد بر اکثر مردمان. پس شما ما را تکذیب کردید، و کافر پنداشتید، و خون و مال ما را برای خود حلال دانستید، مثل اینکه ما از اولاد ترك یا کابل هستیم چنانچه جد ما را دیروز کشتيد(1) و خون ما اهل بیت از دم شمشیر های شما میچکد و این برای کینه دیرینه ایست، چشم شما به این کردار شما روشن است و دلهای شما فرحناك است، برای اینکه افتراء بخدا بستيد (و دیگری را خلیفه خود دانستید) و حیله و مکری بود که شما بجای آوردید، (غافل از اینکه) خداوند بهترین حیله کنندگان است پس از ریختن خون ما و غارت کردن اموال ماخوشدل مباشيد.

چون این مصائب پیش از این در کتاب خدا نگاشته آمده . و بر خدا سهل و آسان است لاجرم واجب است که از هیچ زیانی ملول نشوید و از هیچ سودی خشنود نگردید، و رضا بدست قضا دهید که خداوند دوست نمیدارد گردن کشان و متکبران را.

هلاك باد شما را منتظر لعنت و عذاب باشید که گوئی اکنون آمده است و از آسمان لعنتهای پی در پی فرو میبارد، وشمارا هلاك میکند، و شما را در این جهان بجان یکدیگر اندازد آنگاه در عذاب دردناک روزقيامت جاودان مانید بسبب أن ظلم و ستم که بر ما کردید، آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران باد.

وای بر شما آیا میدانید کدام دست بر ما ستم کرد؟ و کدام دل به کشتن ما رغبت نمود؟ و به کدام پای به آهنگ کارزار بسوی ما آمدید؟ قلبهای شما قسی و سخت شد، وجگر های شما غليظ وسخت گردید، و مهر زده شد بر دلها و گوشها و چشمهای شما، وشيطان در نظر شما زشتیها را زینت داد، و نوید داد و امید وار ساخت شما

ص: 98

1- مراد از جدش امير المؤمنین است که در کوفه شهیدش کردند

را، و بر چشمهای شما پرده قرار داد، و شما هدایت نشدید و راه

حق نشناختيد.

هلاك باد شما را ای اهل کوفه، میدانید کدام خون از رسول خدابر گردن شما است؟ و از شما طلب خواهد کرد؟

آنگاه با برادرش علی بن ابیطالب (علیه السلام) جدم و فرزندانش که

چه غدر و حیله کردید. عترت پیغمبر صلی الله علیه و آله بودند و پاك و از اخیار بودند

آنوقت افتخار کننده شما فخر میکند و میگوید (نحن قتلنا عليا

و بني علي الخ) ما کشتیم علی و فرزندان علی را با شمشیرهای هندی و نیزه ها، وزنانشان را مثل اسيران ترك اسير نمودیم و شاخ سختی بایشان زدیم، خاک و سنگ در دهان آن گوینده ای باد که افتخار میکند به کشتن جماعتی که خداوند ایشان را پاک و پاکیزه آفریده از پلیدی و زشتی و مکروهي (فاكظم واقع كما اقعی ابوك) پس از این قصه بسوز و مانند پدرت سگ، تهی گاه خود را بر زمین گذار، همانا برای هر کس است آنچه از پیش بدست خود فرستاده ،

وای بر شما حسد بردید بر ما به آنچه خداوند از فضلش بما

عطا فرموده.

(فما ذنبنا أن جاش دهراً بحورنا

و بحرك ساج لايوارى الدعامصا)(1)

این فضل خدا است بهر کس بخواهد میدهد و خداوند صاحب

ص: 99

1- در پاورقی ناسخ ج 2 ص 45 گويد: در این جا بشعر أعشى استشهاد فرموده و تصرفی نیکو در آن نموده اعشی میگوید: (فما ذنبنا ان جاش بحر ابن عمك الخ) اگر در روزگاری دریای فضل و بزرگواری ما بتلاطم آمده و دریای تو ساكن مانده که پشه ها را غرق نمی کند گناه ما چیست؟. (ما را چه گناهی است که دریای پرآبیم دریای تو خشك است و نپوشد تن کِرمی)

فضل بزرگیست، آن را که خدا روشنی برایش قرار نداده هیچ وقت برای او نوری نخواهد بود و همیشه باید در ظلمت بسر برد.

در ناسخ ج3 ص 45 گوید: چون فاطمه سخن بدينجا آورد، مردم بهای های یگر هستند و صدا زدند که ای دختر پاكان دلهای ما را پاره ساختی وجگر های ما را به آتش حزن و اندوه بسوختی فاطمه خاموش شد.

خطبة ام كلثوم

سید بن طاووس گوید: ام کلثوم نیز در این روز قرائت این

خطبه فرمود:

فَقالَت: یا أهلَ الکوفَهِ ،سَوءَةً لَکُم،ما لَکُم؟ خَذَلتُم حُسَیناً وقَتَلتُموهُ وَانتَهَبتُم أموالَهُ ووَرِثتُموهُ وسَبَیتُم نِساءَهُ ونَکَبتُموهُ ؟(1) فَتَبّاً لَکُم وسُحقاً.

وَیلَکُم أتَدرونَ أیُّ دَواهٍ دَهَتکُم ؟ وأیَّ وِزرٍ عَلی ظُهورِکُم حَمَلتُم ؟وأیَّ دِماءٍ سَفَکتُموها؟ وأیَّ کَریمَهٍ اهتَضَمتُموها؟ وأیَّ صِبیَهٍ سَلَبتُموها؟ وأیَّ أموالٍ نَهبَتُموها؟ قَتَلتُم خَیرَ رِجالاتٍ بَعدَ النَّبِیِّ ونُزِعَتِ الرَّحمَهُ مِن قُلوبِکُم. «ألا إنَّ حِزبَ اللّهِ هُمُ الغالِبونَ وحِزبَ الشَّیطانِ هُمُ الخاسِرونَ».

ثُمَّ قالَت:

قَتَلْتُمْ اءَخی صَبْرا فَوَیْلٌ لامِّکُمُ

سَتُجْزَوْنَ ناراً حَرُّها یَتَوَقَّدُ

سَفَکْتُمْ دِماءً حَرَّمَ اللّهُ سَفْکَها

وَ حَرَّمَهَا الْقُرآنُ ثُمَّ مُحَمَّدُ

اَلا فَاءبْشِروا بِالنّار اِنَّکُمْ غَدا

لَفی سَقَرٍ حَقّا یقینا تَخَلَّدُوا

ص: 100

1- در نفس المهموم ولهوف و بحار (و نکبتموه)

وَ اِنّی لَاَبْکی فی حَیوتی عَلی اَخی

عَلی خَیْرِ مَنْ بَعْدَ النَّبِیِّ یُوَلَّدُ

بِدَمْعٍ غَریزٍ مُسْتَهِلٍّ مُکَفْکَفٍ

عَلَی الْخَدِّ مِنّی دائِما لَیْسَ یُحْمَدُ

ترجمه خطبه ام كلثوم

ای اهل کوفه بدا بحال شما زشت باد روی شما که حسين عليه السلام را تنها گذاشتيد و او را کشتید و مال او را تاراج کردید، و آن را وارث شديد، و زنان اورا اسیر کردید، و آزار و شکنجه اش نمودید، (یا برای او گریه کردید) هلاك و مرگ بر شما باد، وای بر شما آیا میدانید چه مصيبتها بشما رسید؟ و چه گناهی بزرگ بر دوش گرفتید؟ و چه خونهائيرا ريختيد؟ و چه زنان شریفه را داغدار کردید؟ و از چه دختر بچه هائی لباس ربودید؟ و چه اموالی را غارت کردید؟ کشتید بهترین مردم را بعد از پیغمبر، و رحم از دلهای شما ربوده شد، آگاه باشید که حزب خدا رستگارانند وحزب شیطان زیان کارانند، سپس فرمود:

برادر مرا بزاری کشتید، وای بر مادر شما، زود است جزای شما آتشی باشد که روشن کردید، خونهائی که خدا و قرآن و پیغمبر ریختن آن را حرام کرده بود شما ریختید، پس آگاه باشید شما را فردای قیامت بشارت به آتش خواهند داد و یقیناً در آن مخلد خواهید بود، و من تا زنده ام بر برادرم گریه میکنم، بر بهترین کسی که پس از پیغمبر متولد شده، با اشگ فراوان که همیشه بر چهره من بریزد و هرگز خشك نشود. (شاعر گوید:) (بکشتید از من برادر که بادا بكيفر شما را عذابی فروزان) (چو کشتید خون ریز خون حرمی بحکم خدا و رسول و بقرآن)

ص: 101

(بشارت به آتش شما را که فردا بدوزخ بمانید جاوید سوزان)

(بعمری برادر ز مرگت بنالم که بودی به از هر که پرورده دامان)

بریزند اشکی چنان ديدگانم که هرگز نخشکند چون چشمه ساران)(1)

راوی گفت: مردم صدا به گریه و نوحه بلند کردند و زنان گیسوان پریشان نمودند، و خاك بر سر ریختند و صورت به ناخن خراشیدند، وسیلی بصورت خود میزدند، و صدا بواویلا بلند کردند و مردان به گریه افتادند و ریشها کندند و از آن روز بیشتر هیچ مرد و زنی گریان دیده نشد.

تنبیه

در قمقام ص 524 گوید: چون در این کتاب مستطاب بمناسبت مقام در چند جا ذکری از ام كلثوم شده لازم دانستیم که برای مزيد تبصره بینندگان مرقوم داریم که ام کلثوم کبری دختر صدیقه طاهره زمان امامت امام حسن مجتبی علیه السلام در مدینه منوره رحلت کرده و در واقعه کربلا حیات نداشت.

ارباب خبر آورده اند که او را از عمر بن الخطاب پسری به نام زید بوده که ذوالهلالين لقب داشت و دختری رقیه نام، که مادر و پسر هر دو یکبار وفات یافتند.

و از اسد الغابة روایت کند که ام كلثوم و پسرش زید در یکوقت

وفات کردند.

تا آنجا که فرمود: و این ام كلثوم دختر امير المؤمنين (علیه السلام) که

در کربلا بوده از زن دیگر است.

چون بروایت اکثر از مورخین امیر المؤمنين (علیه السلام) از زنهای دیگر دختری مکنات به ام کلثوم بوده. چنانچه ابن اثیر در کابل التاريخ

ص: 102

1- نقل از لهوف مترجم. ص155

تصريح این معنی کرده که اول زنیکه امیر المؤمنين تزویج کرده فاطمه دختر پیغمبر صلی الله عليه و آله بوده و از او امام حسن و امام حسین و محسن و زینب کبری و ام کلثوم کبری متولد شده.

و على نيز ام سعيد دختر عروة بن مسعود ثقفیه را تزويج کرد و از او ام الحسن، و رملة الكبرى، و ام كلثوم متولد شد. و برای امير المؤمنين دختران دیگر از مادر های مختلف بوده یکی از ایشان ام هانی است و دیگر میمونه، و زينب الصغرى، و رملة الصغرى، و ام كلثوم الصغرى.

ومحمد بن طلحه شافعی در مطالب السؤل در تعداد اولاد امیر المؤمنين بدين نهج نوشته: دخترها، زینب کبری، ام کلثوم کبری، أم الحسن رملة الكبرى، أم هانی، میمونه، زينب الصغری، رملة الصغرى، ام كلثوم الصغرى رقيه، فاطمه، أمامه، خدیجه، ام الكرام

(ام سلمه) ام جعفر، جمانه، نفيسه، وبنت اخرى لم يذكر اسمها ماتت صغيرة يعنی دختر دیگری داشته که اسم برده نشده و در حال کودکی فوت شده. الخ

مؤلف گوید: پس ام كلثومی در کربلا بوده ولی از نسل فاطمه

نبوده از زنهای دیگر امير المؤمنين (علیه السلام) بوده.

خطبه حضرت سجاد عليه السلام

آنگاه سید سجاد عليه السلام، مردم را اشارت فرمود که خاموش باشید و آغاز خطبه نمود. پس ستایش کرد خداوند یکتا را ودرود

ص: 103

فرستاد حضرت مصطفی را.

ثُمَّ قالَ: أیُّها النّاسُ، مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنی وَمَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأنا عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ بنِ عَلی بنِ أَبیطالِبٍ، أَنا ابنُ المَذبوحِ بِشَطِّ الفُراتِ مِنْ غَیرِ ذَحْلٍ وَلا تِراتٍ ، أنا ابنُ مَنِ انْتُهِکَ حَریمُهُ وَسُلِبَ نَعیمُهُ وَانْتُهِبَ مالُهُ وَسُبِیَ عِیالُهُ، أنا ابنُ مَنْ قُتِلَ صَبْراً وَ کَفی بِذلِکَ فَخْراً. أیُّها النّاسُ! ناشَدْتُکُم بِاللّهِ، هَلْ تَعلَمُونَ أنَّکُمْ کَتَبْتُمْ إلی أبِی وَخَدَعْتُمُوهُ وَأَعطَیتُمُوهُ مِنْ أنفُسِکُمُ العَهدَ وَالمِیثاقَ وَالبَیعَهَ ثُمَّ قاتَلتُمُوهُ وَخَذَلْتُمُوهُ؟ فَتَبّاً لِما قَدَّمْتُمْ لِأَنفُسِکُمْ وَسَوْءاً لِرَأْیِکُمْ. بِأَیَّهِ عَینٍ تَنظُرُونَ إلی رَسُولِ اللّهِ، اِذ یَقُولُ لَکُمْ: قَتَلْتُمْ عِتْرَتی وَانْتَهَکْتُم حُرْمَتِی فَلَسْتُمْ مِنْ امَّتی؟

ترجمه خطبه سید سجاد عليه السلام

ای مردم آنکس که مرا شناخته لازم بگفتن نیست و آن کس که نشناسد بداند که منم علی بن الحسين بن علی بن ابیطالب، منم پس آن کس که در کنار فرات سرش را بریدند. بی جرم و گناه، منم فرزند کسیکه حریم او را هتك کردند، و نعمتهای او را غارت نمودند، واموال او را بردند، و عیال او را اسیر کردند، منم پس آن کسی که کشته شد صبراً(1) و این شهادت در مقام مفاخره کفایت میکند.

ای مردم شما را بخدا سوگند میدهم آیا دانسته اید که شما

نامه ها به پدرم نوشتید و فریب دادید و مکر خودرا درباره او بکار بردید، و از نفوس خود و عهد و پیمان بستيد و بیعت نمودید، آنگاه او را خوار و ذلیل نموديد و او را کشتید.

ص: 104

1- قتل صبر: آن است که صاحب روحی را زنده نگاه دارند و آنقدر او را بزنند تا کشته شود كما في المجمع. و در محن الابرار ص 50 طور دیگر این جمله از خعلبه را معنا کرده و ظاهراً درست نباشد

پس هلاکت باد شما را بجهت توشه بدیکه برای خود از پیش فرستادید، و قبيح باد رأی شما، بکدام چشم بروی رسول خدا نظر خواهید کرد، و چه عذر و جواب دارید، وقتی که بفرماید: عترت مرا کشتيد و حرمت مرا هتك نمودید پس از امت من نیستید.

چون سید سجاد عليه السلام سخن بدينجا آورد، مردم بهای های بگریستند و آوازها در هم افکندند، و صدای ناله از هر طرف بر خواست.

و بعضی بعضی را گفتند هلاك شديد و ندانستید.

بار دیگر سید سجاد عليه السلام آغاز سخن کرد و فرمود: (رَحِمَ اللّه ُ امرَأً قَبِلَ نَصیحَتی وحَفِظَ وَصِیَّتی فِی اللّه ِ وفی رَسولِهِ وأهلِ بَیتِهِ ، فَإِنَّ لَنا فی رَسولِ اللّه ِ اُسوَهً حَسَنَهً).

خداوند رحمت کند کسی را که نصیحت مرا قبول کند، ووصيت مرا برای خدا و رسولش و اهلبيتش حفظ نماید، چون برای ما با رسول خدا متابعتی شایسته و اقتدائی است استوار.

جميع حاضران اهل کوفه عرض کردند: ای پسر رسول خدا ماها سخنان ترا میشنویم و فرمان ترا اطاعت میکنیم، وعهد و پیمان ترا احفظ مینماییم در یاری تو از هیچ کس پرهیز نداریم، و از تو اعراض و روی گردان نمیشویم، پس بر ما هر امری که خواهی بفرما، خدا ترا رحمت کند، زیرا که ماها با دشمنان تو دشمن و با جنگ کنندگان در مقام جنگ و قتال ميباشیم و هر کس با تو صلح کند با او صلح کنيم (ولنأخذن يزيد(1)).

ص: 105

1- این جمله در ناسخ نیست ولی در لهوف ص158 مترجم و بحار ج 45 ص113 موجود است. و در احتجاج ص 306 (لنأخذن ترتك و ترتنا) يعني البته خون تو و خون خود را از کسانی که بر تو و بر ما ظلم كردند خواهيم گرفت

و البته یزید را دستگیر خواهیم کرد. و بیزاری خواهیم جست

از کسانیکه بتو و ما ظلم کردند.

فقال عليه السلام: هَيهاتَ هَیهاتَ! أیُّها الغَدَرَهُ المَکَرَهُ! حِیلَ بَینَکُم وَبَینَ شَهَواتِ أنفُسِکُم، أتُرِیدونَ أنْ تَأتُوا إلَیَّ کَما أتَیتُمْ إلی آبائی مِنْ قَبلُ؟ کَلّا وَرَبِّ الرّاقِصاتِ ، فَإنَّ الجُرحَ لَمّا یَندَمِل، قُتِلَ أبی بِالأمسِ وَأهلُ بَیتِهِ مَعَهُ فَلَمْ یَنْسَنی ثُکْلُ رَسولِ اللّهِ وَثُکْلُ أبی وَبَنی أبی وَوَجْدُهُبَینَ لَهاتِی وَمَرارَتُهُ بَینَ حَناجِری وَحَلقِی، وَغُصَصُهُ تَجری فی فراشِ صَدرِی.

وَمَسأَلَتِی: أنْ لا تَکونُوا لَنا وَلا عَلَینا.

رَضِینا مِنْکُم رَأْساً بِرَأسٍ فَلا یَومٌ لَنا وَلا یَومٌ عَلَیْنا

فرمود: هيهات هيهات دور شوید از من ای پیمان شکنان نیرنگ باز حائل واقع شده بین شما و میان خواهشهای نفوس شما، یعنی از بسکه بیوفائی بسیار از شماها سر زد دیگر خواهش شما را قبول نخواهم نمود. آیا میخواهید آنچه با پدران من بكار بستید با من روا دارید؟ حاشا و کلا بخدای آسمانهای دوار(1) هنوز جراحاتی که از شهادت پدرم قلوب ماراشکسته و جگر های ما را خسته، بهبودی نپذیرفته، و فراموش نگشته، هنوز مصائب پدرم و برادرانم در سینه من کاوش میکند، و تلخی آن در دهان من فرسایش مینماید كما عن الناسخ (تلخی آن در میان حلقوم و حنجره من است) (كما عن الشعرانی) و غصه آن در سینه من گره میزند (و اندوه آن در سینه من مانده است) كما (عن الشعرانی) با شما سر بس راضيم

ص: 106

1- مولف گوید: (راقصات) را مرحوم مجلسی در جلاء العيون ص 597 سطر2 اینطور معنا کرده که گذشت ولی مرحوم شعرانی در ترجمه تفس المهموم ص218 مطير (4) وکمره ای در کتاب در کربلا چه گذشت که ايضاً ترجمة نفس المهموم است ص 509 سطر 19 ترجمه به (شترن بانشاط حاجیان) کرده اند شما هم در ترجمه مختارید

که نه از ما باشید و نه بر ما، و فرمود:

(لَا غَرْوَ إِنْ قُتِلَ الْحُسَیْنُ وَشَیْخُهُ قَدْ کَانَ خَیْراً مِنْ حُسَیْنٍ وَ أَکْرَمَا)

(فَلَا تَفْرَحُوا یَا أَهْلَ کُوفَانَ بِالَّذِی أُصِیبَ حُسَیْنٌ کَانَ ذَلِکَ أَعْظَمَا)

(قَتِیلٌ بِشَطِّ النَّهْرِ رُوحِی فِدَاؤُهُ جَزَاءُ الَّذِی أَرْدَاهُ نَارُ جَهَنَّمَا)

خلاصه معنی: مردمان كوفه اگر حسین را کشتید تعجب ندارد، زیرا که پدرش را که از او بهتر بود کشتید، شادی نکنید که جزای کشنده او آتش دوزخست كما في هامش الناسخ ج3 ص 52.

و در کربلا چه گذشت ص 510 این اشعار را نقل کند.

(عجب نه قتل حسین است باب أورا هم

که بود بهتر و مهتر بقتل آوردند)

(مباش شاد ای کوفی از مصیبت ما

که بد شهادت جدم عظیم تر بخدا)

(کنار نهر قتیلی است جان به قربانش

سزايِ آن که وِرا کُشت دوزخ آتش)

قصه مسلم گجکار

در محرق القلوب مرحوم نراقی و مهیج الاحزان يزدي ص 270 گوید: مسلم بَنّا گوید من در آن روز در خانه ابن زیاد مشغول کاری بودم ناگاه صدايِ شيون و غوغای عظیمی بگوشم رسید، از خادمی پرسیدم که صداها چیست؟ گفت شخصی بر یزید خروج کرده بود امروز لشکر ابن زیاد سر او و اهل بیت او را داخل کوفه میکنند، پرسیدم آن شخص که بود؟ گفت: حسین بن علی بن ابیطالب. من از ترس خادم ساکت شدم، چون او رفت طپانچه بر روی خود زدم که نزديك

ص: 107

بود چشمانم بیرون آید، پس از راه پشت قصر بیرون رفتم تا بکناسه کوفه رسیدم دیدم که مردم ایستاده اند و منتظر آمدن اسيران و سر های شهیدانند.

ناگاه دیدم قریب به چهل کجاوه و محمل پیدا شد، که حرم محترم سید الشهداء و فرزندان فاطمه زهرا در آن کجاوه ها بودند، ناگاه دیدم امام زین العابدین با غل و زنجیر بر شتر برهنه سوار است و بیمار و رنجور و مجروح است و خون از بدن مبارکش میریزد، و میگرید و از روی حزن و اندوه میگوید:(1)

(یا اُمَّهَ السَّوءِ لا سَقیاً لِرَبعِکُم یا اُمَّهً لَم تُراعِی جَدَّنا فِینا)

ای بد ترین امتها خدا شمارا خیر ندهد که رعایت جدما نکردید.

(لَو اَنَّنا وَ رَسُولُ اللهِ یَجمَعُنا یَومُ القِیامَهِ ما کُنتُم تَقُولوُنا)

در روز قیامت که ما و شما در نزد رسول خدا حاضر شویم چه

جواب خواهید گفت؟

(تُسَیِّرونا عَلَی الْأَقْتابِ عارِیَهً کَأَنَّنا لَمْ نُشَیِّدْ فیکُمْ دینا)

ما را بر شتران برهنه سوار کردید مانند اسیران می برید گويا

هرگز بکار دین شما نیامده ایم؟

(بَنی امَیَّهَ ما هذَا الْوُقُوفُ عَلی تِلْکَ الْمَصائِبِ لا تُلَبُّونَ داعِیَنا

(تُصَفِّقُونَ عَلَیْنا کَفَّکُمْ فَرَحاً وَ أَنْتُمُ فی فِجاجِ الْأَرْضِ تَسْبُونا)(2)

در ترجمه شعرانی ای بنی امیه برای چیست وقوف شما بر این

مصائب جواب ندادن خواننده ما؟

ص: 108

1- در تذكرة الشهدا ص389 این اشعار را اینطور نقل کرده: (يا اهل الكوفان کم ذا تضحكون وکم تبالغون بمافيه تأذينا) (يا امة السوء لا سقيا لربكم (يا أمة لم تراعي جدنا فينا اذ اتي جدنا في الحشر خصمكم) يوم القيامة ما کنتم تقولونا) (يا أمة الله ما هذا الترقب في تلك المصائب لاتبكون داعينا الخ
2- این دو بیت در محرق القلوب ذکر نشده

از شادی کفه میزنید و در زمینها ما را به اسیری میبرید؟

(أَلَیْسَ جَدّی رَسُولُ اللَّهِ وَیْلَکُمْ أَهْدَی الْبَرِیَّهَ مِنْ سُبُلِ الْمُضِلِّینا)

وای بر شما مگر نمیدانید که رسول خدا جد منست؟ که مردم

را از گمراهی هدایت کرد؟

(یا وَقْعَهَ الطَّفِ قَدْ أَوْرَثْتِنی حَزَناً وَاللَّهُ یَهْتِکُ أَسْتارَ الْمُسیئینا)

ای واقعه کربلا اندوهی بر دل ما گذاشتی که هرگز تسکین

نخواهد یافت، خدا پرده بدکاران را میدرد.

و در کربلا چه گذشت ص 515 این اشعار مناسب مقام را ذکر

فرموده:

(ای امت بد، میاد باران برزرع شما تباهکاران) (شرمی نه ز جد ما محمد کردید و نه از خدای سرمد)

(در روز پسین که با پیمبر باشیم و لوای عدل بر سر)

(پاسخ چه دهید زین جنایت؟ در پرسش آن شه عدالت)

(بر اشتر بی جهاز ما را رانید به شهر و دشت و صحرا)

(گویا که نه دین زر پرتو ما دارید و نه ما نژاد زهرا)

(اولاد اميه ظلم تا چند تا کی ندهید گوش بر پند)

(شاديد و چغانه(1) کوب بر ما دشنام دهیدمان به هر جا)

(جدم نه پیمبر خدا او است هادی بشر زگمر هي اواست)

(ای وقعه طف حزن آور هتاك ستار جمع بدتر)

در محرق القلوب نراقی ص 296 و دیگر کتب گوید(2) مسلم گوید در آن وقت دیدم که کوفیان از مرد وزن بر کودکان اهل بيت ترحم میکردند

ص: 109

1- جغانه: یکی از آلات موسیقی است (عميد)
2- در جلاء العيون ونفس المهموم و ناسخ و دیگر کتب نیز ذکر این قصه شده

و نان و خرما به ایشان میدادند(1) ام کلثوم صیحه برایشان میزد و آنها را ازدست کودکان میگرفت و بر زمین می انداخت و میگفت:

(يا اَهلَ الكُوفَةِ اِنَّ الصَّدَقَةَ عَلى أَهلِ بَيتِ الرِّسالَةِ مُحَرَّمَة)(2) ای اهل

کوفه تصدق بما روا نبود، زكات لايق اولاد مصطفی نبود.

اهل کوفه از مشاهده اینحال میگریستند، ام كلثوم چون صدای گریه ایشان را شنید به آواز بلند گفت: ای اهل کوفه مردان شما مردان ما را میکشند، و زنان شما بر ما میگریند، در روز قیامت میان ما و شما خدا حاکم است.

حمل سرها و شکستن سر حضرت زینب

در آن اثنا صدای شیوتی عظیم بلند شد ناگاه دیدم سر های شهیدان را بر نیزه کرده می آورند، و در میان آنها سری بود در نهایت حسن و جمال مانند خورشید تابان و ماه درخشان و شبيه ترین مردم بود به رسول خدا، و اثر خضاب در محاسن مبارکش ظاهر بود. و باد ریش مبارکش را از راست و چپ حرکت میداد.

سر امام حسین ع اول سری بود که در اسلام بالای نیزه رفت

در تذكره ابن جوزی ص 269 دارد که آن اول سری بود در اسلام

ص: 110

1- اگر کسی بگوید مردم کوفه برای تماشا آمده بودند نان و خرما از کجا بود؟ جواب آنکه چون برای تماشا رفته بودند و قهراً طول خواهد کشید لاجرم هر کسی بمقدار لازم نان و خرما همراه می بردند که اگر بچه های خودشان گرسنه شدند به ایشان بدهند پس نان و خرما همراه داشتن از لوازم عادی زندگی است
2- در ناسخ ج3 ص 53 (ان الصدقة علينا حرام)

که به نیزه زدند. بعد از سر مسلم و هانی.

و در نفس المهموم ص 402 از عاصم نقل کند که اول سر یکه

در اسلام بالای نیزه نصب شد سر امام حسین (علیه السلام) بود.

در ناسخ ج3 ص 54 و دیگر مصادر دارد که چون نظر زینب بر آن سر افتاد خروش و فغان برآورد، و سر خود را چنان بر چوب محمل زد که سر مبارکش شکست. و خون از آن جاری شد، و این شعر بگفت:

(یا هِلالاً لَمَّا اسْتَتَمَّ کَمالاً غالَهُ خَسْفُهُ فَاَبْدی غُروبا)

ای ماهی که چون بسر حد كمال رسید ناگهان خسوفش او را

درر بود و غروب کرد.

(ما تَوَهَّمتُ یا شَقیقَ فُؤادی کانَ هذا مُقَدَّراً

مَکتُوباً)

ای پاره دلم گمان نمیکردم سرنوشت ما اینگونه باشد.

(یا أخی فاطِمَ الصَّغیرَهِ کَلِّمْ(1) ها فَقَدْ کادَ قَلْبُها انْ یَذُوبا)

ای برادر با فاطمه خردسال سخنگوی، زیرا نز دیکست دلش

آب شود.

(یا أخی قَلْبُکَ الشَّفیقُ عَلَیْنا ما لَهُ قَدْ قَسی وَصارَصَلیبا)

ای برادرم دل تو بر ما مهربان بود، چرا سخت شده است (در این دو بيت تجاهل عارف که یکی از محسنات معنویه علم بدیعست بکار رفته است، زیرا با وجود اینکه خودزينب عليها السلام میداند.

ص: 111

1- در منتخب طریحی ص478 (يا أخي فاطمة الصغری کلمها)

سخن نگفتن برادر از نظر بی مهری نیست باز از وی سؤال میکند چنانچه خداوند متعال با آنکه میدانست در دست موسی عصا میباشد باو گفت: (ما تلك بيمينك يا موسی) (كما في هامش الناسخ)

(یا أخی لَوْ تَری عَلِیّاً لَدَی الْأسْرِ مَعَ الْیُتْمِ لا یُطیقُ وُجُوبا)

ای برادرم ایکاش میدیدی علی (زین العابدین) را که هنگام

اسیری و بی پدری توانائی نشست و برخاست نداشت.

(کُلَّما اوْجَعُوهُ بِالضَّرْبِ نادا کَ بِذُلٍّ یَغیضُ دَمْعا سَکُوبا)

هرگاه او را ضربتی میزدند با ناتوانی ترا صدا میزد و اشکش

جاری بود.

(یا أخی ضَمِّهِ الَیْکَ وَ قرِّبْهُ وَسَکِّنْ فُؤادَهُ الْمَرْعُوبا)

برادرم او را پیش طلب و در برگیر ودل ترسانش را آرامش ده .

(ما أذَلَّ الْیَتیمِ حینَ یُنَادی بِأبیهِ وَ لا یَراهُ مُجیبا)

چه ذلت و خواریست یتیمی را که پدر خود را بخواند و جواب

دهنده ای را نبیند.

در کربلا چه گذشت ص 516 این اشعار مناسب مقام را ذکر

فرموده:

(ای مه نو که هنوزت نشده وقت کمال

ناگهان برده خسوفت ز جفا سوی زوال)

(ای عزیز دل من باور من کی میشد

که قضا و قدر این روز سیه داده مجال)

ص: 112

(ای برادر به سخن فاطمه ات را بنواز

که دلش آب شد و گشت ز غم مالا مال)

(ای برادر دل پر مهر و وفای تو کجا است

از چه بی مهر شد و کرد فراموش عيال)

(ای برادر تو ندیدی که علی گشت اسير

و بی پدر بود و جوابی نتوانست و سؤال)

(هر گهش دشمن بی رحم بیازرد بگفت

واحسينا و روان اشك به چهرش بی حال)

(ای برادر ببرش گیر و به گرمی بنواز

بکن آرام دل پر ز هراسش فى الحال)

(ای دریغا ز یتیمی که بر آرد فریاد

ای پدرجان وجواب از پدرش هست محال) سپس فرموده در فن رثاء که یکی از فنون هفتگانه ادب عربی است، شعری به این بالاغت وجانگذاری و سوگ پردازی دیده نشده است و از جز زینب شنیده نشده، یکی از نکات بلاغت این قطعه در همان شعر اول این است که سر برادر را به هلال و ماه نو (که تا شب سوم ماه) است تشبيه بليغی کرده، و در این تعبیر اسرار فراوانی مندرج است، مردم دنبال او می گردیدند و او را با انگشت به هم نشان میدادند، و بالای نیزه در افق نزدیکی نمایان بود، و طليعة عهد نوی در تاریخ اسلام محسوب می شد، و با شهادت او محیط اسلامی که بر اثر سیاست شوم معاويه ، شب ظلمانی گردیده و در محاق بود، دوره تازه ای را آغاز کرد، و بر اثر شهادت ابی عبدالله و گردش سر او در شهرها افق تاريك تاريخ اسلام روشن و باز شد، الخ.

ص: 113

زبانحال زينب ع با سر امام در بازار کوفه

از جوهری

سر شه چون بزينب رو بروشد به آن سر خواهرش در گفتگو شد

که ای پشت و پناه و يار زينب انیس و مو نس و غمخوار زینب

چرا از ما بریدی آشنائی ز ما ای شه چرا کردی جدائی

من از روز بلا أي شاه ابرار از این درد و بلا بودم خبر دار

که اهل کوفه مهمانت نمایند گلوی تشنه قربانت نمایند

ولی کی بود ای آرام جانم ز اهل کوفه و شام این گمانم

که جسم انورت بی سر گذارند سرت را روی خاکستر گذارند

تو ای سر زیب عرش کبریائی سر گنجینه سر خدائی

چه شد ای سر که دور از پیکری تو چرا پر خاك و پر خاکستری تو

پی عهد ازل هستم من اي شاه بهر درد و مصيبت با تو همراه

ترا گر تشنه از تن سر بریدند مرا از کین ز سر معجر کشیدند

تو ماندی کربلا با نعش اكبر بود همراه من لیلای مضطر

ترا گر یار عباس جوان است مرا از داغ او آه و فغان است

تو داری قاسم شیرین شمایل عروس او مرا اندر مقابل

تو اندر کربلا با جسم عريان شدی گر پایمال سم اسبان

مرا شمر لعین بر پشت و شانه زند کعب سنان و تازیانه

بتو گر ساربان جور و جفا کرد دو دست نازنینت را جدا کرد

ببین بازوی من اندر طنابست بحال من دل دشمن كبا بست

ترا ایسر محاسن غرقه خونست مرا درد و غم و محنت فزونست

چرا درد و محن افزون نباشد چرا گیسوی من پر خون نباشد

شنیدستم كه آن دلخون بیدل سر خود زد چنان بر چوب محمل

ص: 114

که خون از زیر محمل گشت جاری چو بارانی که از ابر بهاری

دل ذاکر هم از این غصه خو نشد نمیگوید پس از این قصه چون شد

در ثمرات الحيات آخر مجلس اول گوید:

(ای هلال مه زينب به کجا بودی تو

دیشب از خواهر خود از چه جدا بودی تو

پر غبار است چرا صورتت ای آیه نور گوئیا منزل تو بوده روی خاك تنور

بنگر آخر تو به زینب که چسان پیر شده

از غم دوری تو زار و زمین گیر شده)

فصل 79:در ورود اهلبیت به مجلس ابن زیاد

اشاره

در ناسخ ج3 ص 56 گوید: ابن زیاد چون از ورود اهل بیت به کوفه آگهی یافت، مردم کوفه را از خاص و عام اذن دخول داد لاجرم مجلس از صحرا نشین و شهر نشین پیر شد. آن گاه فرمان داد تا سر های شهدا را حاضر مجلس کنند. اول سر امام حسین (علیه السلام) را در طبق زرین نهاده بنزد او گذاشتند.

آیا سر امام حسین ع را چه کسی بنزد ابن زياد آورد

مرحوم سپهر از روضة الأحباب نقل کند که خولی و بشر بن مالک آن سر مبارک را بنزد ابن زیاد نهادند، و بشر این شهر بگفت.

ص: 115

(امْلَأْ رِکَابِی فِضَّهً وَ ذَهَباً أَنَی قَتَلْتُ الْمَلِکَ الْمُحَجَّبَا)

(وَمَن يُصَلِّى القِبلَتَينِ فِي الصَّبي قَتَلْتُ خَیْرَ النَّاسِ أُمّاً وَ أَباً)

(وَ خَیْرَهُمْ إِذْ یُنْسَبُونَ نَسَباً)

یعنی رکاب مرا پر از نقره و طلاکن زیرا که من پادشاه بی گناه را کشتم و کسی را کشتم که از کوچکی بدو قبله نماز خوانده و کشتم کسی را که از جهت پدر و مادر بهترین مردم بود.

ابن زیاد گفت: وای بر تو اگر چنان دانستی که او اشرف جهانیان است از جهت پدر و مادر پس چرا او را کشتی؟ بخدا قسم تو از من هیچ بهره نخواهی یافت، جز آنکه ترا ملحق به أو سازم پس فرمان داد سر بشر بن مالك را از تن جدا کردند.

و از فصول المهمه روایت کند که آن سر مبارك را سنان بن انس به نزد ابن زیاد نهاد و آن اشعار را انشاد كرد و به حکم ابن زیاد

کشته شد.

و از صواعق ابن حجر نقل کند که ابن زیاد حامل سر و شاعر

را بکشت ولی اسمی از حامل و شاعر نبرده.

و از مسعودی نقل کند که مردی از قبیله مذحج سر حسين عليه السلام را بنزد ابن زیاد برد و آن اشعار را قرائت کرد، ابن زیاد او را با آن سر مبارک به نزد يزيد فرستاد. و قول اول به صحت نزدیکتر است.

نهادن سر مبارك را بنزد ابن زیاد

چون سر مبارك را نزد ابن زیاد نهادند. ابن زیاد از دیدن آن بسیار خرم وشاد گشت. و در دستش چوب دستی بود به آن بد ندانهای آن جناب میزد و میگفت : حسين را دندانهای نیکو بوده.

ص: 116

ودر تذكره ابن جوزی ص 270 دارد که چون سر را بنزد ابن زیاد آوردند حجامی را طلبید و گفت چشمانش را در بیاور پس این کار را کردند و گوشتهای مابین زیر گلو و چشمش را با مغز سرش خارج کردند، عمرو بن حريث مخزومی بلند شد و گفت به ابن زیاد تو بحاجت خود رسیدی از آن سر پس آنهارا بمن ببخش گفت می خواهی چه کنی؟ گفت می خواهم دفن کنم گفت بگیر پس آن اجزاء را گرفت و در عبای خزی گذاشت و برد در خانه اش شست و عطر به آن زد و کفن کرد و در خانه خود دفن نمود و آن در کوفه معروف بود به

(دار الخز عمرو بن حريث المخزومی) و در حياة الحسين ج3 ص353 این قصه را از مرآة الزمان في تواريخ الاعيان ص 97 و مرآة الجنان نقل می کند و گوید کسی جرأت جسارت کردن نکرد مگر طارق بن مبارك که سر را گرفت و مثله کرد و بعض اجزاء آن را قطع کرد . و در ناسخ ج3 ص 98 گوید حجامی را خواست و پاره گوشتها که در اطراف گردن امام علیه السلام بیرون اندام مینگریست حکم داد تا حجام با تیغ باز کرد.

و أيضأ در تذکره نقل کند که رباب زوجه امام حسین (علیه السلام) آن

سر را گرفت و در دامن خود گذاشت و او را بوسید و گفت:

(واحسينا فلا نسيت حسينا اقصدته السنة الاعداء) (غادره بكربلاء صريعاً لاسقى الله جانبي کربلاء)

واحسينا فراموش نمیکنم حسین را که طعمه نیزه های دشمن گشت، در کربلا باو خیانت شد و به زمین افتاد خدا جانب کربلا را سيراب نکند.

و در قمقام ص 530 از یاقوت حموی نقل کند که این دو بیت را

ص: 117

در رثای امام بعاتكه بنت زید بن عمرو بن نفيل زوجه دیگر امام نسبت داده.

در نفس المهموم ص403 از ازدی نقل کند که سلیمان بن ابی راشد از قول حميد بن مسلم نقل کرد که عمر بن سعد مرا خواست و نزد خانواده اش روانه کرد تا به آنها مژده فتح و سلامتی او را بدهم، آمدم خبر به خانواده اش رساندم و رفتم و وارد دارالاماره شدم و دیدم ابن زیاد نشسته و اذن عام بمردم داده شد که داخل شوند ، من هم با ایشان داخل شدم. دیدم سر حسين عليه السلام را جلوی او گذاشتند و او باچوب دستی تا يك ساعت به دندانهای او می کوفت.

اعتراض زید بن ارقم بر ابن زیاد

زید بن ارقم(1) چون ديد آن ملعون دست از کار زشت خود بر نمی دارد، گفت: چوبت را از این دندانها بردار(2) به آن خدائی که جز او معبودی نیست من خودم دو لب رسول خدا را بر روی این

ص: 118

1- در کربلا چه گذشت ص 521 گوید: زيد بن ارقم از دوران کودکی درپرورش پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بود، و در جنگهای بسیاری همراه آن حضرت بود و خدمت می کرد. و مردی درست کار و با اخلاص بود، وقرآن در سوره منافقون گفتار او را درباره منافقان تصدیق کرده، شیعه و سنی اخبار بسیاری از او روایت نموده و او را مورد اعتماد می دانند، سیاست زنجیر وار بنی امیه بطوری سخت بود که این مردان بزرگ را خانه نشین و از خود بیخود کرده بود. شهادت امام حسین عليه السلام این عناصر فعالی که بر اثر این سیاست شوم و ستمگرانه افسرده و یخ زده بودند. به جنبش انداخت. و پس از شورش آتشين آن زن از بکر بن وائل در دشت کربلا (که درج 2 ص363 گذشت) اکنون زید بن ارقم مشتعل شده و زبانه می کشد و شورش ضد حکومت اموی را با همین عمل مختصر اعلام میدارد، وجوهر حکومت ستمکاران را در این دو کلمه خلاصه می کند (خوبان را می کشد و بدان را عبد و برده خود می کند)
2- در امالى صدوق أول مجلس 31 ص 146 ابن زياد گفت (یوم بیوم پدر) یعنی امروز عوض روز بدر است

دندانها دیدم که بوسه می زد. سپس بغض آن پیر مرد ترکید و گریه سر درد شروع کرد بهای های گریستن.

ابن زیاد گفت: خدایت بگریاند، بخدا اگر پیری نبودی که خرف شده و عقلش رفته گردنت را می زدم. گوید (زید بن ارقم) از مجلس برخاست و بیرون رفت. چون من از دارالاماره بیرون آمدم شنیدم مردم می گفتند: بخدا قسم زید بن ارقم نطقی کرد که اگر ابن زیاد بشنود او را می کشید.

گفتم چه گفت؟ گفتند: می گفت: (ملك عبد عبداً فاتخذهم تلداً)

این مثالی است که در فارسی می گوئیم مرده را که رو بدهی کفن

خود را آلوده می کند.

و ترجمه اش این است که بنده ای بنده دیگر را مالك شد پس همه را خانه زاد خود فرض کرد. ومقصودش اینست (چنانچه شعرانی فرموده) : ای مردم عرب شما امروز عبد و بنده شدید، پسر فاطمه را کشتید و پسر مرجانه را امارت دادید و فرمانده خود کردید که نیکان شما را بکشد و بدان را بنده خود گیرد تن بخواری دادید مرگ بر کسی که تن بخواری دهد.

و در تذکرۂ ابن جوزی ص 267 دارد که زید بن ارقم بلند شد و گفت: ای مردم بعد از این روز همه شما بنده اید پسر فاطمه را کشتيد و ابن مرجانه را فرمان فرمای خود کردید، بخدا خوبان شما را بکشد و بدان شما را عبد خود گرداند.

پس مرگ باد یا دور باد کسی که ذلت و عار را راضی شود.

سپس به ابن زیاد گفت: تر احدیثی گویم سخت تر از این که شنیدی، رسول خدا صلی الله عليه و آله را دیدم که حسن (علیه السلام) را بر ران راست

شأنیده بود، وحسين (علیه السلام) را بر ران چپش و دست بر سر ایشان نهاده می گفت: (اللهم اني استودعك إياهما وصالح المؤمنين)

ص: 119

خدایا این دو را با صالح مؤمنین (که علی بن ابیطالب باشد) بتو سپردم. پس امانت رسول خدا صلى الله عليه وآله نزد تو چه شد ای پسر زیاد؟! (1).

اعتراض انس بن مالك

ايضأ در تذکره ص 267 وناسخ ج3 ص 58 و دمع السجوم ص224 و در کربلا چه گذشت ص 522 و نفس المهموم ص 404 روایت کنند که چون سر حسين عليه السلام را پیش ابن زیاد گذاشتند در طشتی و او دندانهای آن حضرت را بچوب دستی میزد و در زیبائی آن سخن می گفت انس بن مالك نزد او بود بگریست و گفت شبيه ترین مردم است به پیغمبر و آن حضرت بوسمه و بروایتی بسياهی خضاب کرده بود. و بعضی گویند: خضاب کردن حضرت بسياهی ثابت نیست و آفتاب رنگ آن را بگردانیده بود.

ودر مثیر الاحزان ابن نما ص 91 گوید: انس بن مالك گفت: حاضر بودم که ابن زیاد با چوب دستی بدندانهای امام حسین (علیه السلام) میزد و می گفت چه دندانهای خوبی دارد پس من به او گفتم بخدا قسم ترا خوش نیاید بدرستی که من دیدم رسول خدا صلی الله عليه وآله را که جای چوب ترا می بوسید.

و در نفس المهموم ص 402 از صواعق ابن حجر نقل کند که چون سر امام حسین (علیه السلام) را بخانه ابن زیاد وارد کردند از دیوارهای

آن خون جاری شد.

ص: 120

1- قمقام ص 527 ونفس المهموم ص403 وکامل بهائی ج2 ص 288 وناسخ ج 3 ص 59. و بحار ج 45 ص 116 همه این قصه را با کم و زیاد نقل کرده اند

كاهن ومعنای آن

در ناسخ ج3 ص59 وتذكره ابن جوزی ص 267 ونفس المهموم

ص 405 ودمع السجوم ص 224 و در کربلا چه گذشت ص523.

از هشام بن محمد روایت کنند که چون سر امام حسین علیه السلام را بنزد ابن زیاد گذاشتند کاهنش گفت: برخیز و پای خود را بر دهان دشمن خود بگذار، ابن زياد برخاست، و با قدم دهان آنحضرت را بکوفت.

در کربلا چه گذشت گوید: کاهن که در لغت عرب معنای غیب گو و طالع بین دارد، و از ملازمین و مخصوصین ابن زیاد بوده است و از عناصر بیگانه و جاسوسان مخالف اسلام بوده که برای از بین بردن اسلام بعنوان کاهن و مستشار وارد دستگاه حکومت اسلامی شده و در هر فرصت، حداکثر استفاده را بر زیان اسلام می نموده است، این کاهن ملازم پسر زیاد از قماش همان سرجون رومی مستشار معاویه و یزید بود که بوسیله او ابن زیاد به حکومت کوفه منصوب شد، و این جنایت را مرتکب گردید و اکنون بوسيلة این همکار شیطان او ابن زیاد اهانت به آل رسول را به نهایت می رساند.

و مهیار جه خوب سروده است:

(يعظمون له اعواد منبره و تحت ارجلهم اولاده وضعوا)

منبرش بر سر گذارند از برای احترام

زیر پا اولاد امجاد وِ را داده مقام

مختار انتقام این عمل را از ابن زیاد کشید

در نفس المهموم ص 405 گوید:خدا جزای خیر بمختار بدهد که از ابن زیاد انتقام کشید چنانکه شیخ طوسی و ابن نما روايت

ص: 121

کرده اند که چون سر ابن زیاد را نزد مختار آوردند غذا می خورد، خدای را بر این پیروزی حمد کرد و گفت: سر حسين عليه السلام را وقتی نزد ابن زیاد گذاشتند که غذا می خورد، و من هم غذا میخورم که سر ابن زیاد را برایم آوردند، و چون از خوردن غذا فارغ شد برخاست و با کفش خود روی ابن زیاد را ماليد و آن کفش را بغلام خود داد و گفت: آن را بشوی که بر روی نجس کافری نهاده ام.

و در تذکرۂ ابن جوزی ص 268 دارد که ابن زیاد به زید بن ارقم گفت: چگونه می بینی؟ گفت: بخدا قسم هر آینه دیدم رسول خدا صلى الله عليه و آله دهانش را گذاشته بود به آنجائی که تو قدم گذاشته ای.

و بعضی گفته اند این قصه برای یزید بن معاویه است با زين

ابن ارقم.

وابن جریر گفته آنکه حاضر بود نزد یزید ابو برزه اسلمي بوده. (نه زید بن ارقم).

قضاوت قیس بن عباد بين ابن زیاد و امام حسین

و از شعبی نقل کند که گفته : قیس بن عباد نزد ابن زیاد بود. پس به او گفت: چه گوئی درباره من و حسین؟ گفت: روز قیامت جد و پدر و مادرش میایند و شفاعتش میکنند. و جد و پدر و مادر تو هم می آیند و ترا شفاعت می کنند، ابن زیاد غضب کرد و او را از مجلس خود بیرون کرد.

در دل گرفتن جابر يا جبير کينة ابن زیاد را

و مدائنی گفته : از جمله کسانی که حاضر واقعه بوده مردی از

قبيله بكر بن وائل بنام جابر يا جبير بوده، چون دید ابن زیاد با سر

ص: 122

حسین (علیه السلام) چنان می کند در دل خود نذر کرد که اگر ده نفر مسلمان بر ابن زیاد خروج کنند، با آنها همدست باشد.

و در حياة الحسين ج3 ص343 از مرآة الزمان في تواريخ الاعيان ص 98 نقل کند که گفت (لله علي ان لااصيب عشرة من المسلمين خرجوا عليك الا خرجت معهم) برای خدا نذر کردم که اگر ده نفر از مسلمانان بر تو خروج کند من هم با ایشان خروج کنم.

و چون مختار خروج کرد برای خون خواهی حسین (علیه السلام) و دو

لشگر با هم مقابل شدند، همین مرد بمیدان رفت و می گفت:

(و كل شيء(1) قد اراه فاسداً الا مقام الرمح في ظل الفرس)

هر چیزی را تباه و بیهوده بینم مگر افراشته بودن نیزه در

سایه اسب.

هر چه را بینم تباه است ای پسر جز مقام نیزه در ظل فرس

پس حمله بر صفوف ابن زیاد کرد، و فریاد کشید ای ملعون اي پسر ملعون وای جانشین ملعون. مردم از دور ابن زیاد متفرق شدند. و با خود ابن زیاد دو نیزه رد و بدل کردند و هر دو کشته بر زمین افتادند.

و بعضی گفته اند ابن زیاد را ابراهیم پسر اشتر کشته و آن را

در جای خود نقل کنیم. انتهى ما في التذكرة.

مؤلف گوید این قصه را در ناسخ ج3 ص 59 و نفس المهموم

ص 405 و قمقام ص 528 و دیگر کتب نقل نموده اند.

ص: 123

1- در ناسخ ج3 ص59 (وكل عيش) ذکر نموده

جماعتی ابن زیاد را سرزنش کردند

(ومن جمله مرجانه)

در تذکره ص 269 و ناسخ ج3 ص 72 از طبقات ابن سعد نقل کند که مادر ابن زیاد مرجانه به پسرش ابن زیاد گفت: ای خبيث پسر رسول خدا را کشتی بهشت را هرگز نخواهی دید. ولی

(بر سیه دل چه سود خواندن وعظ نرود میخ آهنین بر سنگ)

در ناسخ گوید هیچ نصيحتی او را فائده نداشت. و (من جمله

عثمان بن زیاد).

در حياة الحسين ج3 ص 359 ونفس المهموم ص 414 وناسخ ج3 ص 75 روایت کرده اند که عثمان بن زیاد برادر ابن زیاد گفت والله دوست میداشتم اولاد زیاد همه زن بودند و مهار در بینی هاشان آویخته بود تا قيامت و حسین کشته نمی شد.

و (من جمله معقل بن يسار) در حياة الحسين ج 3 ص 359 گوید از کسانی که سخت انتقاد کرد و سرزنش نمود ابن زیاد را و از او دوری جست معقل بن يسار بود.

چکیدن خون سر امام حسین ع بر ران ابن زیاد

در ناسخ ج3 ص 59 وقمقام ص 527 گوید: بروایت صاحب روضة الاحباب که از اکابر اهل سنت و جماعت است ابن زیاد بعد از زدن چوب دستی، سر حسين عليه السلام بر گرفت و در روی آن حضرت نظاره همی کرد. ناگاه دستش بلرزید و آن سر مبارک بر زانوی او فرود آمد و قطره خونی بر ران او بچکید و از جامه او در گذشت و ران او را سوراخ کرد و از طرف دیگر بیرون شد، و آن زخم را چندان که مداوا کندند خوب نشد و سخت عفن و بدبو.

ص: 124

شد، لذا مشك می مالید که بوی گند آن را دیگران استشمام نکنند. از این جاست که گویند: چون ابراهيم بن مالك اشتر او را در تاریکی شعبه بکشت و ندانست کیست، گفت: کسی را بکشتم که بوی مشك از وي ساطع گشت چون بشتافتند و او را بیافتند، ابن زیاد بود.

گفتگوی حضرت زینب با ابن زیاد لعين

در ناسخ ج3 ص60 گوید : ابن زیاد فرمان داد تا اهلبیت را به مجلس درآوردند، و ایشان مانند اسیران کفّار در آمدند. زینب عليها السلام بطور ناشناس در آمد و در کناری بنشست و کنیزان اطراف او را گرفتند.

ابن زیاد گفت: آن زن کیست؟ کسی جواب نداد. دیگر باره پرسش کرد، جوابی نشنید در مرتبه سوم بعضی از خدام گفتند: او زینب دختر علی بن ابیطالب است(1) .

ابن زیاد روی به او آورد و گفت:

(اَلحَمدُللهِ الَذّي فَضَحَكُم وَقَتَلَكُم وَاَكذَبَ اُحدُوثَتَكُم) سپاس خداوندی را که رسوا ساخت شما را وروشن ساخت دروغ شما را.

زینب فرمود: (اَلحَمْدُ للهِ ﭐلَّذِی أَکْرَمَنَا بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ وَطَهَّرَنَا مِنَ ﭐلرِّجْسِ تَطْهیراً. إِنَّمَا یُفْتَضَحُ الفاسِقُ وَيَكذِبُ الفاجِرُ وَهُوَ غَيرُنا) سپاس و ستایش خداوندی را که ما را مکرم داشت به پیغمبر خود

ص: 125

1- در قمقام دارد: بعضی از کنیزان گفتند: این زینب دختر فاطمه زهرا بضعه شام انبیاء است. و در مقتل خوارزمی دارد (فقال رجل من أصحابه هذه زينب الخ) پس مردی از أصحاب ابن باد گفت این زینب است ال

محمد مصطفي و پاك و پاكيزه داشت ما را از هر رجسی و آلایشی، همانا خداوند رسوا میکند فاسق گنهکار و دروغگو میشمارد فاجر نابهنجار را و ما از آنان نیستیم، بلکه دیگرانند.

ابن زیاد گفت: (کَیفَ رَأَیتِ صُنعَ اللهِ بِاَخيكِ) چگونه دیدی صنعت

خدا را با برادرت؟ (1)

حضرت زینب فرمود: (مَا رَأَیْتُ إِلاّ جَمِیلاً هؤُلاَءِ قَوْمٌ کَتَبَ ﭐللهُ عَلَیْهِمُ ﭐلْقَتْلَ فَبَرَزُوا إلی مَضَاجِعِهِمْ وَسَیَجْمَعُ ﭐللهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَهُمْ وَتَتَحاجُّونَ وَ تَتَخاصَمُونَ عِندَهُ وَ اِنَّ لَکَ یَا ابنَ زیادٍ مَوقِفاً، فَاستَعِدَّ لَهُ جَواباً وَ اَنّی لَکَ بِهِ؟ فَانْظُرْ لِمَنِ ﭐلْفَلَجُ یَوْمَئِذٍ؟ ثَکَلَتْکَ أُمُّکَ یَا بْنَ مَرْجَانَهَ) ندیدم جز نیکی چون آل رسول جماعتی بودند که خداوند از برای ایشان نوشته بود کشته شدن را پس بجانب خوابگاه خود شتافتند . لكن زود باشد که خداوند شما و ایشان را در مقام پرسش باز دارد و نزد او محاجه و مخاصمه کنید، و برای تو ای پسر زیاد موقفی باشد (محل بازپرسی) پس در تهیه جواب باش و کجا برای توجواب

ص: 126

1- در منتخب طریحی ص 480 دارد که ابن زياد گفت چگونه دیدی صنعت خدا را با برادرت که میخواست با امیر یزید مکابره کند در ملکش پس خدا آرزویش را قطع کرد. زینب فرمود: ای پسر مرجانه چقدر بر ما طغیان میکنی برادرم حسین اگر طلب خلافت می کرد ستم نمی کرد بلکه میراث جد و پدرش را طلب می کرد و او سزاوارتر بود از تو و از کسی که ترا حکومت داده جهنم را برای خود خریدی جوابی برای خدا آماده کن که اوست قضاوت کننده و جدم رسول خدا خصم و دشمن تو است و جهنم زندان تو است. علی بن الحسين (علیه السلام) بغيرت آمد برای عمه اش زينب و به بن زياد فرمود: تاکی عمه ام زینب را هتك می کنی بین اشخاصی که او را می شناسند و آنهائی که نمی شناسند خداوند دست و پاهای ترا قطع كند، ابن زياد غضب کرد و امر کرد او را بزنند پس مانعش شدند الخ

باشد، پس نظاره کن برای کیست آن روز رستگاری. مادرت بعزایت بنشیند.

چون زینب سخن بدينجا آورد، ابن زیاد در خشم شد و تصمیم

گرفت که زینب را بدرجه شهادت رساند.

عمرو بن حریث که در مجلس حاضر بود این معنی را بفر است درك نمود و به این زیاد گفت: (إنَّهَا امرَأَهٌ وَالمَرأَهُ لا تُؤاخَذُ بِشَیءٍ مِن مَنطِقِها) او زنیست و هیچکس زن را بگفتارش مؤاخذه نکند.

دوباره ابن زیاد روی به زینب آورد و گفت:

(شَفانَا اللهُ مِن طاغِيَتِكِ الحُسَينِ وَالعُصاةِ المَرَدَةِ مِن اَهلِ بَيتِكِ).

شفا داد خداوند دل ما را از قتل حسین سر کش و گنهکاران از

حد تجاوز کن از اهل بیتت.

زینب چون این کلمات بشنید بگریست و فرمود:

(لَعَمری لَقَد قَتَلتَ کَهلی وأبرَزتَ اَهلی وقَطَعتَ فَرعی وَاجتَثَثتَ أصلی، فَإِن کانَ هذا شِفائَکَ فَقَدِ اشتَفَیتَ).

قسم بجان من کشتی پیران ما را و بی پرده بر آوردی پردگیان ما را و قطع کردی شاخ و برگ مارا، واز بیخ کندی اصل ما را، اگر شفای تو در این است البته شفا داده شدی.

ابن زیاد گفت: (هذِهِ سَجّاعَهٌ ولَعَمری لَقَد کانَ أبُوکَ سَجّاعاً شاعِراً) این زن سجاعه ایست یعنی مانند کهنه سخن بسجع و قافیه گوید قسم بجان من که پدرت نیز شجاع و شاعر بود.

زینب فرمود: (يَا ابنَ زِیادٍ اِنَّ لي عَنِ السَّجاعَةِ لَشُغلاً وَاِنّی لَاَعجَبُ

مِمَّن يَشتَفي بِقَتلِ اَئِمَّتِه وَيَعلَمُ اَنَّهُم مُنتَقِمُونَ مِنهُ في آخِرَتِهِ).

ای ابن زیاد مرا با قافیه پردازی چکار (دل غم دیده من بسجع وقافيه توجه ندارد) و من از کسی تعجب میکنم که بواسطه کشتن

ص: 127

امام خود دلش را خنك میکند و حال آنکه میداند در آخرت از او انتقام خواهند کشید.

كلمات أم كلثوم با ابن زیاد

در جلاء العيون ص 599 و ناسخ ج3 ص 62 دارد که در این

وقت ام کلثوم بسخن آمد(1) و فرمود:

(يا ابن زیا. إن كان قرت عينك بقتل الحسين، فقد كان عين رسول الله تق برؤيته، وكان يقبله ويتم شفتيه ويحمله هو واوه على ظهره قاشتي غدا الجواب)

ای پسر زیاد اگر چشم تو بکشتن حسین روشن است بدرستی که چشم رسول خدا بدیدار او روشن بود، ولبهای او را میمکید و او و برادرش را بر دوش خویش سوار میکرد. اکنون آماده جواب باش برای فردای قیامت.

کلمات حضرت سجاد با ابن زیاد

در جلاء ص 599 و ناسخ ج2 ص63 دارد که در این وقت ابن زیاد رو کرد بجانب سید سجاد (علیه السلام) و گفت: این پسر کیست؟ گفتند : على ابن الحسین می باشد.

گفت: (ألَیسَ قَد قَتَلَ اللّهُ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ؟) مگر علی بن الحسين نبود که خداوند او را بکشت؟ (فَقالَ: قَد كانَ لِي اَخُ يُقالُ لَهُ عَلِىُّ بنُ

ص: 128

1- در امالى صدوق آخر مجلس 30 ص 144 دارید که ابن زیاد قاصدی به نزد ام كلثوم دختر علی فرستاد و گفت: الحمد لله که خدامردان شما را کشت چه می بینی در آنچه با شما کرد. فرمود: ای پسر زیاد اگر چشم تو بکشتن حسین روشن شد چشم جدش بدیدار او روشن بود، و همیشه او را می بوسید ولبانش را می مکید و بشانه خودش سوارش می کرد ای ابن زیاد جواب جدش را آماده کن که فردای قیامت دشمن تو خواهد بود

الحُسَينِ، قَتَلَهُ النّاسُ).

سید سجاد فرمود مرا نیز برادری بود که او را علی بن الحسين

می گفتند. و او را مردم کشتند.

ابن زیاد گفت: بلکه او را خدا کشت.

فَقالَ «اَللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها» .

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: خداوند میمیراند نفوس را، گاهی که مرگ ایشان فرا رسیده و آن را که مرگش نرسیده در خوابگاه خویش بیاسوده.

دستور ابن زیاد بکشتن على بن الحسين عليهما السلام

ابن زیاد در خشم شد و گفت: سخته جری و جسوری در جواب

من؟ و فرمان داد که او را بیرون برید و گردن بزنید.

و در مقتل خوارزمی ج2 ص43 دارد که ابن زیاد گفت: انظروا

اليه هل أدرك؟ فكشف عنه مروان بن معاذ الأحمري قال: نعم. قال اقتله فقال علي بن الحسين: فمن يتوكل بهؤلاء النسوة؟ الخ

زینب چون حرف قتل آن حضرت را شنید مضطرب شد و بر جست و به آن جناب چسبید و گفت: بخدا سوگند که از او جدا نمیشوم، اگر او را میکشی مرا نیز با او بکش.

حضرت فرمود که ای عمه تو مرا به او بگذار و به ابن زیاد فرمود: ای پسر زیاد مرا به کشتن تهدید می نمایی؟ مگر نمیدانی که کشته شدن در راه خدا عادت ماست، و شهادت در اعلای دین کرامت ماست؟

در ناسخ ج3 ص 63 زينب آشفته خاطر گشت و فرمود: (یَا ابْنَ زِیَادٍ حَسْبُکَ مِنْ دِمَائِنَا وَ اعْتَنَقَتْهُ وَ قَالَتْ وَ اللَّهِ لَا أُفَارِقُهُ، فَإِنْ قَتَلْتَهُ فَاقْتُلْنِی مَعَهُ) ای پسر زیاد هنوز کافی نیست تو را چند که خون

ص: 129

ما بریختی و دست به گردن او انداخت و فرمود بخدا از او جدا نشوم، اگر خواهی او را بکشی مرا نیز با او بکش.

ابن زیاد نگاهی به زینب کرد(1) و گفت: (واعَجَباً لِلرَّحِمِ! وَاللهِ اِنّي لَاَ ظُنُّها تَوَدُّ اَن اَقتُلَها دُونَهُ دَعُوةُ، فَاِنّي اَراهُ لِما بِهِ مَشغُولُ) عجب استوار است علاقه خویشاوندی بخدا قسم چنان میدانم که زینب دوست میدارد که بجای علی اورا مقتول سازم دست باز دارید که بدان چیز که من نگرانم اشتغال دارد.

و در حياة الحسين ج 3 ص 347 از رسائل جاحظ نقل کند که

ابن زیاد گفت: مرا بگذارید که او را بکشم که این باقی مانده نسل حسین است و این شاخه را از ته قطع کنم و این مریض را بکشم و این ماده را ریشه کن کنم، اطرافیانش رأی ندادند و گفتند متعرض او نشو مرضی که دارد او را خواهد کشت.امام سجاد (علیه السلام) فرمود: اگر در میان تو و این زنان علاقه ایست از رحم و خویشاوندی، کسی را بگمار تا ایشان را به منزل رساند، از این سخن ابن زیاد شرمگین شد.

گفت: تو ایشان را به منزل میرسانی.

زندانی کردن اهل بیت

در اینوقت عوانان را فرمان داد تا علی بن الحسين عليهما السلام و اهلبيت را از نزد او بیرون بردند و در خانه پستی که در پهلوی

ص: 130

1- در بحار ج 45 ص 117 سطر 21 (ابن زیاد ساعتی بزینب و زین العابدین نگاه کرد و گفت الخ). مؤلف گوید: این قصه را ابن نما در ص 91 ومفيد در ارشادش ص 244 نقل کرده اند ولی (ساعتی) ندارد

مسجد جامع بود جای دادند(1).

و در امالى صدوق اول مجلس ص 146 ابن زیاد دستور داد تا امام زین العابدین (علیه السلام) را غل کرده با زنان به زندان فرستاد و در بان ابن زیاد گوید: من همراه ایشان بودم به هر کوچه رسیدیم از زن و مرد پر بود و همه سیلی به رخ میزدند و میگریستند آنها را به زندان افکندند و در به روی آنها بستند.

زینب فرمود: (لا یَدخُلَنَّ عَلَیَّ عَربِیَّهٌ إلّا اُمُّ وَلَدٍ وَ مَملوکَهٌ ؛فَإِنَّهُنَّ سُبَینَ وَقَد سُبینا) یعنی به نزديك من حاضر نشود زنی مگر ام ولد

(کنیز) و بردگان چه ایشان اسیری دیده اند ما هم اسیر هستیم.

در محرق القلوب نراقی ص 299 دارد که چون امام زین العابدین فرمود کشته شدن عادت ما است ابن زیاد لحظه ای سر بزیر افکنده و تأمل نمود سپس گفت مرا از گفتگوی این قوم خلاص کنید وامر کرد ایشان را زندان بردند و گفت سر امام حسین را به نیزه کنند و داخل بازارهای کوفه بگردانند که تا مردم ببینند، چون سر را داخل بازار کردند هاتفی ندا کرد بطوریکه همه اهل کوفه شنیدند و به آواز بلند این شعر بخواند.

(رأس ابن بنت محمد و وصية

للمسلمين على قناة يرفع(2))

یعنی چه بسیار غريب و عجیب است که سر پسر دختر محمد و پسر خليفة محمد پیغمبر مرسل بر مسلمانان را بر نیزه کرده اند.

(و المسلمون بمنظر و بمسمع

لا ضارع منهم ولا متوجع(3))

ص: 131

1- در رياض القدس ج2 ص 239 از روضة الشهدها ص293 سطر8 نقل کند که ابن زیاد ملازمان خود را گفت مرا از گفت و گوی و ابرام این جماعت خلاص کنید و ایشان را از قصر بیرون برده پهلوی مسجد جامع در فلان سراي فرود آريد الخ
2- در نفس المهموم ص409 (للناظرين على قناة يرفع)
3- در نفس المهموم (لامنكر منهم ولامتفجع)

ومسلمانان

آنرا می بینند و میشنوند هیچ زاری و جزع نمیکنند

و دل کسی بدرد نمی آید.

(در نفس المهموم اضافه کرده این ابیات را): (كحلت بمنظرك العيون عماية واصم رزؤك كل رزء يسمع)

از دیدن مصيبت تو چشمها نابینا شد و عزای تو هرآوازی را

که شنیده میشد فرو نشانید.

(ايقظت اجفاناً وكنت لهاکری وانمت عينا لم تكن بك تهجع)

دیده هائی را که تو موجب خواب آنها بودی بیدار کردی و چشمی

را که از ترس تو بخواب نمیرفت خوابانیدی.

(ما روضة الا تمنت انها لك حفرة ولخط قبرك مضجع)

هیچ باغی نیست مگر آرزو میدارد قبر و آرامگاه تو باشد

(كما عن الشعراني رحمه الله)

ومضمون این اشعار را آقای کمره ای در کربلا چه گذشت ص

528 سروده.

(سر سبط رسول و زاده هم جانشین او

سر نیزه برآمد از برای ناظرین او)

(بود در منظر و در مسمع كل مسلمانان

نه دلسوزی بود نه منکری بر طبق دین او)

(زدیدار توای سر دیده ها گشته است نابینا

کنند گر گوش هر فردی نواي آهنين او)

(شده چشمانِ خواب آلوده اعداي حق بیدار

بخواب اندر شد ستی چشمهای نازنین او)

(گلستان آرزو دارد که گورستان او باشد

ببوسد هر دمی پای سعید زائرین او)

ص: 132

ربودن زین العابدین علیه السلام

و در حياة الحسين ج 3 ص 356 فرموده: بعضی از اهل کوفه امام

زین العابدين عليه السلام را ربوده و در منزلش جای داد و مقدمش را گرامی داشت و نیکی نمود، و هر وقت داخل بر آن حضرت میشد گریه میکرد، امام علیه السلام هم به او ظن نیکی داشت مدت کمی گذشت که ناگاه منادی ابن زیاد ندا کرد هر کس علی بن الحسين را پیدا کند و بیاورد سيصد در هم جایزه دارد.

چون آن مرد کوفی شنید بسرعت به نزد امام رفته طناب بدستها و گردنش بسته تحویل ابن زیاد داد و آن سيصد درهم را گرفت.

این قصه را از مرآة الزمان في تواريخ الاعيان ص 98 نقل کرده. و در تذکرة الشهداء ص 403 از تذكره ابن جوزی ص

نقل کند از سید سجاد (علیه السلام) که فرمود در واقعه اسيري مردی مرا گرفت و به کوفه آورد و در منزل بسیار از من نوازش کرد و هر وقت داخل خانه میشد گریه میکرد و هر وقت از خانه بیرون میشد گریه میکرد و من میگفتم اگر خيري در نزد اهل کوفه باشد در نزد همین مرد خواهد بود پس روزی نشسته بودم که ناگاه شنیدم که منادی ابن زیاد ندا میکند که هر کس که علی بن الحسین در نزد اوست بیاورد و سیصددر هم بگیرد پس آن مرد داخل خانه شد در حالیکه گریه میکرد و میگفت من از ابن زیاد میترسم اگر تو را بدست او ندهم مرا آزار میکند.

پس آن مرد دستهای مرا به گردن من بست و مرا بدست اعوان

ابن زیاد داد و آن در همها را گرفت.

ص: 133

سپس فرموده ولكن این حديث مخالف مشهور است از اینکه

حضرت همراه اسیران بود تا آنکه بسوی شام حمل شدند.

نامه نوشتن به زندانیان توسط پرتاب کردن سنگ

در نفس المهموم ص413 و دمع السجوم ص 229 و قمقام ص 533 و حياة الحسين ج 3 ص 355 ومقتل مقرم ص 425 و ص 441 همه قصه این نامه را نوشته اند.

از طبری از هشام از عوانة بن حکم کلبی روایت کرده اند که چون حسين عليه السلام کشته شد و بار و بنه و اسیران را به کوفه نزد عبيد الله آوردند، و اهل بیت در زندان بودند، ناگاه سنگی بیفتاد در زندان، و بر آن نامه بسته بود و نوشته بود که نامه ای با قاصدی تندرو سوی يزيد بن معاویه فرستادند، وقصه شما را برای او نوشتند، و قاصد و پيك در فلان روز بیرون رفت، وفلان مدت در راه میرود، وفلان مدت باز میگردد، و فلان روز به کوفه میرسد، پس اگر صدای تكبير شنیدید یقین کنید شما را فرمان کشتن آورده است، و اگر تکبیر نشنيديد أمان وسلامتی است انشاءالله .(1) چون دو روز با سه روز پیش از مراجعت پست نامه ای به زندان افکندند با تیغ سر تراشی که به سنگی بسته بود، در نامه نوشته بود: وصیت کنید و عهد خود را بسپارید که پست فلان روز میرسد پست فلان روز رسيد و صدای تکبیر بلند نشد و نامه ای آمد که اسيران را به سوی من روانه کن.

ص: 134

1- مرحوم شمرانی در دمع السجوم 229 فرموده: این کاغذ را ظاهراً یکی از دوستان خاندان که از اخبار قصر ابن زیاد آگاه بوده بستگی بسته و در زندان پرتاپ کرده است

در کربلا چه گذشت ص 533 آقای کمره ای فرموده: از این روایت سختی وضع زندانهای حکومت یزیدی مفهوم می شود و استفاده می گردد که اهل بیت امام (علیه السلام) در چه زندان جا داشتند و چه شکنجه و سختی می کشیدند،رسانیدن نامه بوسیله پرتاب با سنگ دلیل آن است که به هیچ وجه دسترسی به آنها نبوده، و مامورین مخلص ومحرم دستگاه حکومت هم نمی توانستند نزد آنها رفت و آمد کنند و گویا در قلعه محکمی که باروهای بلندی داشته زندانی بودند و مدت زندان آنها هم طولانی شده.

خطبة ابن زیاد

در ناسخ ج3 ص 65 فرموده چون ابن زیاد علی بن الحسين و اهل بیت را از نزد خود بیرون کرد (و به زندان فرستاد) خودش رفت به مسجد و بر منبر بالا رفته و کلمه چند در حمد و سپاس خدای قرائت کرد آنگاه گفت.

(الحمدلله الذي أظهر الحق ونصر امير المؤمنين وأشياعه وقتل الكذاب ابن الكذاب) یعنی سپاس خداوندی را که حق را ظاهر ساخت و أمير المؤمنین یزید بن معاويه و شيعيانش را نصرت داد، و دروغ گو پسر دروغ گو یعنی حسین بن علی علیهما السلام را بکشت.

و در مثیر الاحزان ابن نما ص 92 خطبه ابن زیاد را اینطور

نقل کرده. ابن زیاد گفت: (الحمدلله الذي أظهر الحق واهله، و نص امير المؤمنين وحزبه،(1) و قتل الكذاب بن الكذاب وشيعته).

ص: 135

1- در ارشاد (و نصر أمير المؤمنين يزيد و حزبه الخ)

اعتراض عبدالله بن عفيف و کشته شدن او

در جلاء العيون ص 600 و ناسخ ج3 ص 66 فرمود: در این حال عبد الله بن عفيف ازدی که از شیعیان امير المؤمنین بود، و يك چشم او در جنگ جمل وچشم دیگرش در جنگ صفین ضایع شده بود(1)، و پیوسته در مسجد مشغول عبادت بود برخاست و گفت: ای پسر مرجانه كذاب و دروغ گو توئی و آن کس که ترا والى و حاکم کرده است و پدر او، ای دشمن خدا، فرزندان پیغمبران را می کشید و بر منبر های مسلمانان بالا میروید و این سخنان میگوئید.

ابن زیاد در غضب شد و گفت: که بود این سخن گفت؟

عبد الله بن عفیف گفت: (أَنَا الْمُتَکَلِّمُ یَا عَدُوَّ اللَّهِ تَقْتُلُ الذُّرِّیَّهَ الطَّاهِرَهَ الَّتِی قَدْ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ تَزْعُمُ أَنَّکَ عَلَی دِینِ الْإِسْلَامِ؟! وَا غَوْثَاهْ: أَیْنَ أَوْلَادُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ؟ لَا یَنْتَقِمُونَ مِنْ طَاغِیَتِکَ اللَّعِینِ ابْنِ اللَّعِینِ عَلَی لِسَانِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ)

یعنی گفت: من بودم ای دشمن خدا تو میکشی ذرية طاهرة حضرت رسالت را که خدا آیه تطهیر را در شأن ایشان فرستاده و گمان میکنی مسلمانی و اغوثاه کجایند اولاد مهاجران و انصار که انتقام نمیکشند از طاغي و سرکش لعین یزید پلید که حضرت رسول مکرر او و پدر او را لعنت کرد.

پس آتش غضب آن لعين مشتعل شد و رگهای گردنش پر شد و گفت بیاورید او را بنزديك من، پاسبانان از طرف دويدند و او را گرفتند،(2) پسر عموهای او که اشراف قبيله ازد بودند او را از

ص: 136

1- در ناسخ دارد که چشم چپ او در جنگ جمل ناچیز گشت و چشم راستش در صفین
2- در مقتل مقرم ص 427 دارد که عبد الله بن عفيف صدا کرد به شمار قبيلة ازد که (یا مبرور) باشد، پس عده زیادی از قبیله ازد که هاش بودند برجسته او را از دست پاسبانان گرفته بخانه اش روانه کردند، و عبد الرحمن بن مخنف ازدی گفت این چه کار بود که کردی خود و عشيره خود را در معرض هلاکت قرار دادی؟ الخ. و در ارشاد مفید ص 224 که وقتی ابن زیاد دستور داد بگرفتن او پاسداران ریختند که او را بگیرند شمار طايفه ازد را بگفت و هفتصد نفر جمع شدند و او را نجات دادند الخ

دست پاسبانان گرفتند و از در مسجد بیرون بردند و به خانه او رسانیدند.

ابن زیاد گفت: بروید و این کور را بیاورید.(1)

چون این خبر به قبيله ازد رسید، هفتصد نفر اجتماع کردند و سایر قبایل یمن نیز جمع شدند. چون خبر به ابن زیاد رسید قبايل مضر را جمع کرد و با محمد بن اشعث به جنگ ایشان فرستاد، و جنگی سخت در میان این دو گروه افتاد تا آنکه بسیاری از عرب از هر دو طرف طعمه شمشير شدند. واصحاب ابن زیاد غلبه کردند و بدرخانه عبد الله بن عفيف رسیدند در را شکستند و بخانه در آمدند. دختر عبدالله بن عفیف آن پیر ضعیف راخبر کرد که مخالفان آمدند، گفت: باکی نیست شمشیر مرا بمن رسان چون شمشیر را بگرفت این شعر بگفت:

(أَنَا ابْنُ ذِی الْفَضْلِ العَفیفِ الطّاهِرِ عَفیفٌ شَیْخی وَابْنُ اُمِّ عامِرِ)

من پسر مرد با فضيلت و پاك دامنم، نام پدرم عفيف و زادة

ام عامر است.

(کَمْ دارِع مِنْ جَمْعِکُمْ وَ حاسِرِ(2) وَ بَطَل جَدَّلْتُهُ مُغاوِرِ)(3)

ص: 137

1- در ناسخ دارد: بشتابید و این اعجمی از دی را مأخوذ دارید و بیاورید که خداوند کور کند دل او را، چنانکه چشمش را کور کرده الخ
2- ابن نما در ص93 تا اینجا بیشتر ذکر نکرده
3- در لهوف مترجم 167 معنای ابیات عربی را اینطور بنظم أورده فرزند فاضلم عفيف وطاهر باهم عفيف و مامم امعامر پس قهرمان چابك و دلاور کافکندم از شما بخون شناور و در کربلا چه گذشت ص 531 اینطور فرموده: پسر صاحب فضلم که عفيف است بنام باب او باشد و ام عامر خوشنام مام از شما مرد زره پوش وقبادوش و یلان زدم و گشتم و بر خاك نمودند مقام

بسیاری از مردان مقاتل دلاور زره دار و بی زره را به خاک افکنده ام (كما في هامش الناسخ) و دخترش میگفت کاش من مرد بودم و امروز با این فاجر ان قاتلان عترت پیغمبران در پیش روی تو محاربه میکردم، و آن كافران از هر جانب که قصد او میکردند دخترش او را خبر میکرد که از فلان جانب آمدند، و او از آن جانب شمشیر را حرکت میداد و ایشان را دور میکرد.

تا آنکه بسیار شدند و از همه جانب به او احاطه کردند، دخترش فریاد کرد که (واذلاه) دشمنان پدرم را احاطه کردند و یاوری نیست که دفع ضرر از او بنماید. و عبدالله همچنان دور میزد و شمشیر می گردانید و میگفت:

(أُقْسِمُ لَوْ یُفْسَحُ لِی عَنْ بَصَرِی ضَاقَ عَلَیْکُمْ مَوْرِدِی وَ مَصْدَرِی)

(وَكُنتُ مِنكُم قَد شَفَيتُ غِلَّتي اِن لَم يَكُن ذَا اليَومَ قَومی تَخفَری)

(اَم كَيفَ لي وَالاَصبَحِي قَداَتي بِالجَيشِ يَكسِرُ كُلَّ غَضَنفَرٍ)

(لَو اَنصَفُونی واحِداً فَواحِداً اَفنَیتُمُ بِمَورِدي وَ مَصدَری)

(يا وَيحَهُم وَالسَّيفُ اَبُدا مُشرِفاً لا يَنبَغي اِلّا مَقَرَّ الحَنجَر)

(وَيحَ ابنَ مَرجانَ الدَّعیَّ وَقَداتي وَيَزيدَ اِذ يُؤتى بِهِم فِي المَحشَر)

(وَالحُكمُ فيهِ لا اِلهَ وَ خَصمُهُم خَيرُ البَّريَّةِ اَحمَدُ مَعَ حَيدَرٍ)

خلاصه اشعار اگر چشم میداشتم، میدان را بر شما تنگ میکردم و کینه دلرا شفا میدادم، با این حال اگر تك تك به جنگ من می آمديد، همه شما را نابود میکردم، وای بحال یزید و ابن زیاد در روزیکه

ص: 138

خدا حاکم و پیغمبر (ص) و على (علیه السلام) خصم آنها باشند. (كما في هامش الناسخ ج3 ص 68).

در ناسخ دارد: پنجاه سوار و بیست و سه پیاده بدست او کشته

شد. در پایان کار او را مأخوذ داشتند و بنزد ابن زياد آوردند.

چون چشم ابن زیاد بن او افتاد گفت:

(الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَخْزَاکَ، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَفِیفٍ: یَا عَدُوَّ اللَّهِ: وَ بِمَا ذَا أَخْزَانِیَ اللَّهُ؟

وَ اللَّهِ لَوْ فُرِّجَ لِی عَنْ بَصَرِی، ضَاقَ عَلَیْکَ مَوْرِدِی وَ مَصْدَرِی) یعنی سپاس خدای را که تو را خوار و ذلیل ساخت.

عبدالله گفت: ای دشمن خدا! به چه چیز خداوند مرا ذلیل فرمود؟

سوگند بخدای اگر چشم من روشن بود جهان را بر تو تاريك

میکردم.

(فقال ابن زیاد یا عدو الله : ما تقول في عثمان بن عفان؟) ابن زیاد برای کشتن او حیله ای اندیشید، گفت چه میگوئی در حق عثمان؟ چون میدانست عبدالله بن عفيف شيعه على عليه السلام است، خواست تا عثمان را به زشتی ياد کند تا در قتل او شناعتی و ملامتی نباشد، عبد الله اورا دشنام داد و گفت: (يا عبد بنی علاج: يا ابن مرجانه: ما انت و عثمان؟ أن أساء أم أحسن، وان اصلح ام افسد، والله تعالی ولی خلقه، يقضي بينهم و بين عثمان بالعدل والحق، ولكن سلني عن ابيك وعنك وعن يزيد، وابيه) أي عبد کافران مجوس: و در این کلمه روی سخن با زیاد بن ابیه بود، چون زیاد اگرچه ولد زنا بود، لكن در فراش عبيد متولد شد و عبيد عبد بود، لاجرم واجب میکند که ابن زياد عبد باشد، آن گاه فرمود: ای پس مرجانه زانیه؟ ترا با عثمان چه نسبت؟

خوب باشد یا بد باشد خداوند ولی خلق خویش است و در میان

ص: 139

ایشان و عثمان بعدالت حکم خواهد فرمود، تو از خود و پدرت و یزید و پدرش سئوال کن.

ابن زیاد میخواست عبدالله از عثمان بدگوئی کند و به این بهانه

او را بکشد، عبدالله هم حقیقت را گفت و بدگوئی هم نکرد.

ابن زیاد دید بمقصودش نرسید گفت: من از تو هیچگونه سؤال نکنم، جز اینکه شربت مرگ بر تو بچشانم(1). عبدالله گفت: پیش از آنکه تو از مادر متولد شوی من از خداوند سعادت شهادت طلب کردم بدست ملعون ترین خلق، ودشمن ترین خلق با خدای، چون چشمهای من در جنگ و جهاد جمل و صفین از بین رفت از این سعادت مأیوس شدم، امروز دانستم که دعای قدیم من به أجابت رسیده و این اشعار را ببلاغتی تمام انشاد فرمود:

صحوت و ودعت الصبا و الفوانيا

وقلت لأصحابي اجيبوا المنادیا(1)

و قولوا له اذ قام يدعو الى المهدی

وقتل العدي: لبيك لبيك داعيا (2)

و قوموا له اذ شد للحرب ازره فكل امرء يجز بما كان ساعیا(3)

(1) یعنی بیدار شدم و بچه گی و جهل را وداع گفتم (یا کودکان و

زنان را وداع کردم) و به یارانم گفتم منادی را جواب دهید. (2) و به او بگوئید وقتی که برخاست و بسوی هدایت وکشتن دشمنان

دعوت کرد ای دعوت کننده لبيك لبيك اجابت کردم. (3) وهنگامی که او برای جنگ کمرش را بست بیاری او برخیزید،

که هر کس بقدر کوشش خود جزا و مزد داده میشود.

ص: 140

1- در بحار ج 45 ص 120 گفت (والله لأسألتك عن شيء أو تذوق الموت) و در لهوف ص168 دارد (والله لاسألتك عن شيء او تذوق الموت غصة بعد غصة أي جرعة بعد جرعة) ودر مثیر الاحزان ص93 (والله لاسألتك عن شيء حتى تذوق الموت عطشا)

وقودوا الى الاعداء گل مضمر

لحوق وقودوا السابحات النواجیا(4)

و سيروا الى الاعداء بالبيض والقنا

و هزوا حراباً نحوهم والعواليا(5)

وابکوا لخير الخلق جداً و والداً

حسين لاهل الأرض مازال هادیاً(6)

وابکو حسيناً معدن الجود والتقی وكان لتضعيف المثوبة راجياً(7)

وابكوا حسينا كلما ذرشارق

وعند غسوق الليل ابکوا أمامياً (8)

و يبكي حسينا كل حاف وناعل ومن راكب في الأرض

أو كان ماشياً (9)

لحي الله قوماً کاتبوه و غرروه

وما فيهم من كان للدين حامياً (10)

و لامن وفي بالعهد اذ حمى الوغا

ولا زاجراً عنه المضلین ماهیا (11)

(4) و به سوی دشمن در هر لشگر گاه روی پیش دارید و اسب های

تندرو را پیش تازيد. (5) و با شمشیر و نیزه و حقیر شمردن دشمن. برای جنگ بسوی

دشمن بروید. (6) وبگریید برای بهترین خلق از جهت جد و پدر، حسینی که

همیشه به اهل زمین راهنما و هدایت کننده بوده. (7) و گریه کنید برای حسینی که معدن بخشش و تقوا است، و برای

اضافه کردن اجر و ثواب اميد بخشش است. (8) و گریه کنید برای حسین هر وقت آفتاب از مشرق سر می زند و

هر وقت غروب میکند و به امام من گریه کنید. (9) و گریه میکند برای حسین هر پا برهنه ای و هر گیوه پائی و هر

سواری و هر پیاده ای. (10) قبيح گرداند خداوند جماعتی را که با مکر و حیله به او نامه

نوشتند و حال آنکه بین ایشان یک نفر نبود که دین را حمایت کند. (11) وکسی نبود که بعهد وفا کند هنگامی که جنگ در گرفت، و

نه گمراه کنندگان را از او دور سازد.

ص: 141

ولا قائلا لاتقتلوه فتخسروا

و من يقتل الزاكين يلق المخازياً (12)

و لم یک الا ناکثثا او معانداً

وذا فجرة ياتي اليه و عادياً (15)

وأضحی حسین للرماح درية

فغودر مسلوباً على الطف ثاوياً (14)

قتيلا كان لم یعرق الناس أصلة

جزى الله قوماً قاتلوه المخازياً (15)

فياليتني اذ ذاک کنت لحقته

وضاربت عنه الفاسقين الأعادياً (16)

و دافعت عنه ما أستطعت مجاهداً

واغمدت سيفي فيهم وسنانيا (17)

ولكن عذری واضح غير مختف

و كان قعودی ضضلة من ضلالیاً (18)

و ياليتني غودرت فيمن أجابه

وكنت له في موضع القتل فادیاً (19)

(12) و کسی نبود که گوید او را نکشید که زیان می برید، چون

هر کس پاکان را بکشد به ذلت و خواری می رسد. (13) و نبود آنجا مگر عهدشکن و دشمن و بدکار و زیان رسان. (14) وامام حسین (علیه السلام) مقابل نیزه های بالارفته قرار گرفت و او را

در کربلا برهنه بروی زمین انداختند. (15) او را چنان کشند که گویا مردم اصل و نسب او را نشناختند،

خدا جزای قاتلينش را ذلت و خواری بدهد . (16) ای کاش من در آنجا به او ملحق میشدم و با فداکاری فاسقان

را از او کنار میزدم . (17) و تا می توانستم با مجاهده از او دفاع میکردم، و نیزه و

شمشیرم را در میان آنان از غلاف میکشیدم. (18) ولی عذر من واضح است و پنهان نیست (و كان قعودی ضلة)

بعضی اینطور معنا کرده اند قعود من قسمتی از عفت من است. و در لغت الضلة المرة من ضل الحيرة: الغيبوبة في طلب خیر

او شر معنا کرده. (19) ای کاش پشت سر آنانکه او را اجابت کردند می رفتم و در

محل قتل فدای او میشدم.

ص: 142

و ياليتني يوم الطفوف فديته

بأهلى و اولادی جمیعاً و مالیاً(20)

تزلزلت الافاق من عظم فقده

وأضحى له الحصن المحصن خاویاً (21)

وقد زالت الأطواد من عظم قتله و اضحي له صم الشنا خيب هاوياً (22)

وقد كشفت شمس الضحى لمصابه

وأضحت له الافاق جهراً بواکیاً (23)

فيا أمة ضلت عن الحق والمهدی

أنيبوا فان الله في الحکم عالياً (24)

وتوبوا الی التواب من سوء فعلكم

وأن لم تتوبوا تدرکوا المغازيا (25)

وكونوا ضراباً بالسيوف وبالقنا

تفوزوا كما فاز الذي كان ساعياً (26)

و اخواننا کانوا اذ الليل جنهم

تلوا طوله القرآن ثم المثانیا (27)

(20) ای کاش در کربلا اهل و اولاد و سالم را فدای او می کردم. (21) همه آفاق از بزرگداشت فقدان او به زلزله افتاد و بخاطر

او قلعه محکم فرو ریخت. (22) و کوهها از عظمت قتل او درهم پاشید، وقله کوههای بلند

برای او سرازير شد. (23) از مصیبت او خورشید در روز گرفته شد و آفاق برای او

آشکارا گریست. (24) ای امتی که از حق و هدایت گمراه شده، بازگشت و توبه کنید

که خداوند در حكم بالاتر است.

(25) و بخدای توبه پذیر توبه کنید از کردار بدتان. و اگر تو به

نکنید ذلت و خواری درک می کنید. (26) و بوسیله شمشیر و نیزه شعله ور شوید تا رستگار شوید،

همانگونه که کوشش کنندگان رستگار شدند. (27) و برادران ما وقتی شب تاريك شد همه شب را قرآن و سبع

مثانی میخوانند.

ص: 143

أصابهم أهل الشقاوة والغوي

فحتی متى لايبعث الجيش عادياً (28)

عليهم سلام الله ماهبت اصبا

وما لاح نجم أو تحدر هاويا (29)

(28) اهل شقاوت و گمراهی به آنان رسیدند، پس تاکی لشکر سواره

نمی فرستند.

(29) سلام خدا بر آنان مادامی که باد صبا می وزد و مادامی که

ستاره ای می درخشد و سیر می کند و راهنما است.

در حاشیه ناسخ فرموده: عبدالله عفيف در این اشعار پس از ذکر مقدمه مناسبی که در اشعار عربی مرسوم است، پنج مطلب را تذکر می دهد: «1» بزرگی مصیبت حضرت سیدالشهداء عليه السلام و اینکه تمام روی زمین باید در این فاجعه عظمی گریان باشند. «2» پیمان شکنی و بیوفائی کوفیان. «3» اظهار تأسف از محرومیت ادراك شهادت در رکاب حضرت حسين عليه السلام. «4» تهییج مردم عليه قاتلین آن حضرت. «5» تمجید و تقديس از اصحاب بزرگوار آن حضرت و درود بر آنها.

ابن زیاد گوش فرا داشت تا شعر او بپایان رسید این وقت فرمان داد تا سر او را از تن جدا کردند و جسد مطهرش را در مسجد

(در کناسه) بدار زدند.

و در رياض القدس ج 2 ص 243 ستون 1 دارد که در اثنا که صدای گریه دختر بگوش عبدالله رسید از غیرت دل در برش طپید گفت : یا بن مرجانه عجل بقتلی چون خيال کشتن مرا داری زود تر مرا راحت کن زیرا طاقت ندارم دخترم را میان نامحرمان گریان و نالان ببینم پس عبیدالله حکم کرد گردنش را بزنید و تنش را بدار بیاویزید. ریش سفید آن عابد شب زنده دار را گرفتند سرش را بریدند و بدار

ص: 144

آویختند شب طائفه ازد بدور هم جمع شدند و گفتند این ننگست که بدن رئيس قبيلة ما بدار باشد و ما در رختخواب بخوابیم جمع شدند و همان شب رفتند بدن عبدالله را بزیر در آوردند بعد از کفن و نماز بخاك سپردند اما بدن ناز پرور عزیز زهرا در صحرای کربلا مدت سه شبانه روز مانده کسی نیامد بخاکش بسپارد و کفن کند جز ده نفر که آمدند و اسب بر بدنش تاختند إلخ. صلى الله عليك يا اباعبدالله.

عفو ابن زیاد از ابن معقل

در حياة الحسين ج3 ص 352 گوید ابن معقل در شورش عبدالله ابن عفيف شرکت داشت او را فریب دادند و به نزد ابن زیاد آوردند، ابن زیاد گفت عفوش کنید و به ابن معقل گفت ترا واگذاشتیم برای

خاطر پسر عمویت سفین بن عوف که او از تو بهتر بود.

روشن شدن آتش در قصر ابن زیاد

در ناسخ ج3 ص 72 از منتخب طریحی ص 480 سطر 9 روایت کند که در این هنگامه آتشی از قصر ابن زیاد زبانه کشید، ولمعات و بروق آن در جو هوا بالا رفت، ابن زیاد از دیدن آن چنان ترسید که از تخت خویش بر جست و گریخت و در بعضی از خانه ها داخل شد و چون آن آتش ناپدید شد، برگشت و بر سریر خود بنشست.

در ریاض القدس ج 2 ص 240 ستون دوم دارد که بعد از زدن چوب به لب و دهان حضرت آتش سوزانی از در قصر ظاهر شد ابن زیاد ملعون فرار کرد صدائی از سر مقدس بلند شد (اين تهرب

ص: 145

يا عدو الله من النار) كجا از آتش فرار میکنی ای ملعون دشمن خدا كما في شرح الشافيه.

خشم ابن زیاد بر جندب بن عبدالله

در ناسخ ج3 ص 72 ومثیر الاحزان ابن نما ص94 و بحار ج 45 ص 121 گویند پس از قتل عبد الله بن عفيف جندب بن عبد الله از دی را طلب نمود، و او شیخی بود سالخورده وفر توت(1)، با او خطاب کرد که : ای دشمن خدا : آیا تو از شيعيان ابو تراب نیستی؟ گفت: آری چنین است. من از شیعیان علی بن ابیطالبم، از این معنی عذر نخواهم خواست، وروی گردان نیستم،(2) ابن زیاد گفت: جز این نیست که سرت را از تن دور کنم تا بدین کردار مقرب درگاه خدا شوم، جندب گفت: در این هنگام ترا نزديك خود نکند بلکه از خود دور سازد. ابن زیاد قدری سر بزیر انداخت آنگاه گفت جندب پیر و فرتوت گشته و از عقل بیگانه شده او را دست باز دارید تا براه خود برود.

بیرون شدن مختار از زندان

در مقتل مقرم ص 429 گوید چون ابن زياداسيران را در مجلس حاضر کرد فرستاد مختار را از زندان بیرون آورد و مختار بعد از

ص: 146

1- در حياة الحسين ج 3 ص 352 گوید: جندب بن عبد الله از فامیلمهای عبدالله بن عفيف بود و از شيعيان خوب امير المؤمنين عليه السلام بود
2- در حياة الحسین و مقتل مقرم ص 429 گوید: وقتی ابن زیاد گفت آیا تو از رفقای ابو تراب نیستی؟ گفت بلى و من او را دوست دارم و به او افتخار می کنم و تو پدرت را دشمن دارم مخصوصاً الان که فرزند پیغمبر و یاران و اهل بیتش را کشتی و از خدای جبار منتقم نترسیدی ابن زیاد گفت تو از آن گور بي حياتي هستي الخ

کشته شدن مسلم زندانی بود چون چشم او به اسیران افتاد ناله ای کرد و بین او و ابن زیاد سخنی رد و بدل شد مختار تندی کرد پس ابن زیاد غضب کرد و دوباره به زندانش فرستاد الخ.

طلب کردن ابن زیاد نامه خود را از عمرسعد

در ناسخ ج3 ص 75 و نفس المهموم ص 414 وجلاء العيون ص 600 گوید: سید احمد بن ابی طالب و دیگران روایت کرده اند که ابن زیاد عمر بن سعد را طلب نمود و گفت نامه ای که من بتو نوشته بودم در قتل حسین به من بده(1)، عمر سعد گفت: نامه گم شد. ابن زیاد گفت: البته باید که نامه را بیاوری، میخواهی عذری در دست داشته باشی برای دفع تشنیع مردم.

عمر گفت من ترا نصیحت کردم که متعرض قتل او مشو و از

من نشنیدی و آن محض خیر تو بود.

در ناسخ گويد: (فقال: لتجيئنی به معتذراً في عجائز قریش) ابن زیاد گفت: در خاطر نهاده ای که در نزد پیرزنان قریش بدست آویز نامه من ساحت خویش از آلايش قتل حسین صاف سازی؟

در نفس المهموم از کامل ابن اثیر اینطور نقل کرده که این زیاد با عمر سعد گفت آن نامه که درباره کشتن حسین (علیه السلام) بتو دادم به من باز گردان عمر گفت نامه چه لازم که فرمانی دادی و من به انجام رسانیدم و آن نامه هم گم شده است.

گفت باید بیاوری عمر سعد همان جواب گفت و ابن زیاد

اصرار کرد.

ص: 147

1- در ناسخ گوید : ابن زیاد خواست قتل حسین را بگردن عمر سعد بیندازد و این کردار زشت را از خود دور سازد لذا عمر سعد راطلبيد و گفت نامه قتل حسین را به من باز گردان الخ

عمر گفت نامه را گذاشتم که چون پیر زنان قریش در مدینه

بر من اعتراض کنند آن نامه عذر من باشد.(1)

من ترا نصیحت کردم در باره حسین که اگر پدرم را چنان نصيحت

کرده بودم حق پدر را ادا کرده بودم تو نشنیدی.

عثمان بن زیاد برادر عبيد الله گفت راست میگوید کاش اولاد زیاد تاقیامت همه زن بودند خزامه (ومهاری) در بینی هاشان آویخته بود و حسین کشته نمیشد و ابن زیاد (این قول برادرش را) انکار نکرد.

پشیمان شدن عمر سعد از کار خود

و در نفس المهموم ص 414 از تذكره ابن جوزی ص 269 سطر 17 نقل کند که عمر بن سعد از نزد ابن زياد برخاست تا به منزل خویش رود در راه همی گفت هیچکس به منزل خود باز نگشت آنطوریکه من بازگشتم، عبیدالله پسر زیاد فاسق فرزند فاجر را اطاعت کردم و خداوند حاكم عادل را نافرمانی نمودم و قطع رحم کردم.

و مردم همه از او دوری کردند، و هر وقت بر گروهی میگذشت روی از او برمیگردانیدند، و به مسجد می آمد مردم بیرون میرفتند و هر کس میدید دشنامش میداد، پس در خانه بنشست تا کشته شد لعنه الله .

مرحوم شعرانی در دمع السجوم ص 230 فرموده : از این روایت

ص: 148

1- در حياة الحسين ج3 ص 357 دارد که عمر سعد گفت بخدا قسم نامه را فرستاده ام که برای پیره زنان قریش خوانده شود که عذری باشد نزد ایشان. و من تو را نصیحت کردم الخ

معلوم میشود که عمر بن سعد به حکومت ری نرسیده و شاید حکومت ری هم حیله ای بوده از ابن زیاد، آوازه در انداخت که کفار بر آنجا مسلط شده اند تا مردم برغبت فراهم شوند، آنگاه آنها را به جنگ حسين عليه السلام فرستد.

ايضاً در نفس المهموم ص 414 و ناسخ ج 3 ص 76 روایت کند که ابوحنیفه دینوری گوید از حمید بن مسلم روایت شده است که گفت عمر سعد با من دوست بود، وقتی از او حالش پرسیدم گفت: مپرس از حالم که هیچ غایبی بدحال تر از من بسرای خویش باز نگشت، قرابت نزديك را قطع کردم و کاری بس زشت مرتكب گشتم (یا کار بزرگی را مرتکب شدم).

عين نامه ای که ابن زیاد برای ابن سعد نوشته بود

در حياة الحسين ج 3 ص 357 گفته نامه ایکه ابن سعد برای مدینه فرستاده بود برای دفع قتل امام حسین از خود و اثبات آن برای ابن زیاد این است.

ابن زیاد نوشت (من عبيد الله بن زياد الى عمر بن سعد، اما بعد :

فَإِنّی لَم أبعَثکَ إلَی حُسَینٍ لِتَکُفَّ عَنهُ، وَلا لِتُطاوِلَهُ ولا لِتُمَنِّیَهُ السَّلامَهَ وَالبَقاءَ،ولا لِتَقعُدَ لَهُ عِندی شافِعاً،اُنظُر فَإِن نَزَلَ حُسَینٌ وأصحابُهُ عَلَی حُکمِی وَاستَسلَمُوا فَابعَث بِهِم إلَیَّ سِلماً،وإن أبَوا فَازحَف إلَیهِم حَتّی تَقتُلَهُم وتُمَثِّلَ بِهِم فَإِنَّهُم لِذلِکَ مُستَحِقّونَ، فَإِن قُتِلَتَ حُسَیناً فَأَوطِئِ الخَیلَ صَدرَهُ وظَهرَهُ، فَإِنَّهُ عاقٌّ شاقٌّ قاطِعٌ ظَلومٌ(1).

فَاِن اَنتَ مَضَیتَ لِأَمرِنا جَزَیناکَ جَزاءَ السّامِعِ المُطیعِ ،وَإن اَنتَ

ص: 149

1- در ناسخ ج 2 ص 200 (فانه عات ظلوم ولست ارى ان هذا يضر بعد الموت شيئا ولكن على قول قد قلته ، لو قتلته لفعلت هذا به فان أنت الخ)

أبَیتَ فَاعتَزِل عَمَلَنا وجُندَنا،وخَلِّ بَینَ شِمرِ بنِ ذِی الجَوشَنِ وَبَینَ العَسکَرِ،فَإِنّا قَد أمَرناهُ بِأَمرِنا(1)).

مؤلف گوید ترجمه این نامه شوم در جلد اول رمز المصيبة ص

366 سطر 19 گذشت مراجعه کن.

چند نفر از اهل کوفه اظهار پشیمانی کردند

در حياة الحسين ج 3 ص 361 گوید: اهل کوفه سخت پشیمان شدند از این گناهانیکه مرتکب شدند من جمله از کسانیکه اظهار پشیمانی میکرد.

(1) براء بن عازب بود: پشیمان بود که چرا امام حسین (علیه السلام) را یاری نکرد و حال آنکه قبلا امير المؤمنین علیه السلام به او فرموده بود:

آیا امام حسین کشته میشود و حال آنکه تو زنده می باشی و یاری

او نکنی؟ براء بن عازب گفت این نخواهد شد يا أمير المؤمنين.

پس چون آن حضرت شهید شد براء قول أمير المؤمنين را یاد میکرد و تأسف میخورد و میگفت چه حسرت بزرگی است که نه در خدمت امام حاضر شدم و نه در رکابش کشته شدم؟

(2) ومن جمله مسيب بن نجبه بود. که از همه بیشتر حسرت

میخورد که چرا باید در رکاب امام حسین (علیه السلام) کشته نشده باشد و وقتی برای توابین سخنانش را بیان کرد اظهار پشیمانی نمود که ما خود را از خوبان حساب میکردیم و حال آنکه نزد خدا از دروغگویان

ص: 150

1- در مقتل خوارزمی ج1 ص245 دارد که (و ان ابيت ذلك فاعتزل خيلنا وجندنا وسلم الجند و العسكر الي شمر بن ذی الجوشن فانه اشد منك حزما وامضی منك عزماً)

شدیم، چون قبل از شهید شدن آن حضرت نامه ها و رسولان آن حضرت بما رسید و جای عذری برای ما نگذاشت و دعوت نمود ما را برای یاری خود و ما از جان خود دریغ داشتیم و یاریش نکردیم تا پهلوی ما کشته شد و از هیچ وجه كمك او نکردیم نه به مال و نه به دست و نه به جان و نه اینکه از عشائر خود كمك بخواهیم، پس چه عذری باشد برای ما نزد خدا و پیغمبر، نه والله هيچ عذری نخواهیم داشت مگر آنکه مسببین قتل او و قاتلش را بکشیم و یا خود در این راه کشته شویم تا شاید خداوند از ما راضی شود. ومن بعد از ملاقات خدا ایمن از عقابش نیستم.

(3) ومن جمله سليمان بن صرد بود که خطبه بين توابين خواند و در خطبه اش گفت: ماها گردن بسوی آمدن اهل بيت کشیده بودیم و وعده یاری میداديم و ترغیب به آمدن ایشان میکردیم، وقتی آمد سستی کردیم و خود را عاجز دانستيم و تأمل کردیم تا پسر پیغمبر و پاره تن او را نزد ما کشتند و هر چه فریاد زد و از مردم انصاف طلبید که با او با انصاف رفتار کنند قبول نکردند تا فاسقان او را نشانه تیر و نیزه کردند و او را کشتند و اثاثیه و بُنه و بارش را بغارت بردند.

(4) و من جمله عبدالله (عبيدالله) بن حر جعفی بود که حسرتش بیش از همه بود چون حضرت او را بیاری خود طلبید و قبول نکرد مؤلف گوید: تا آخر قصه که در جلد (1) ص 320 گذشت مراجعه شود.

ص: 151

فصل 80:در نامه نوشتن ابن زیاد به یزید و حاکم مدینه

اشاره

در جلا گوید پس ابن زیاد فتح نامه ها به اطراف نوشت وفرستاد و حقیقت حال را به یزید نوشت که آنچه در باب بقیه اهل بیت رسالت حکم کند بعمل آورد، و نامه در این باب به عمرو بن سعید امیر مدينه نوشت. چون خبر به آن ملعون رسید حکم کرد که در مدینه ندا کنند که حسین کشته شد.

پس شیوني از خانه های بنی هاشم و سایر خانه هاي مدينه بلند شد،

که هرگز چنین ماتمی دیده نشده بود.

ودر ناسخ گوید: نامه ایکه ابن زیاد برای عمر و بن سعيد حاكم مدينه نوشت به روایت شیخ مفید(1) همراه عبد الملك بن ابي الحارث (الحريث) سلمی فرستاد، و گفت هر چه زودتر عمرو بن سعید را بقتل حسین بشارت بده(2)، لاجرم عبد الملك بر شتری تیزرو سوار شد و بطرف مدینه روان گشت.

گوید مردی از قریش مرا ملاقات نمود و گفت په خبر داری؟

(فقلت: الخبر عند الامير) پس گفتم خبر نزد امیر است، خواهی شنید، قریشی گفت: (انا لله وانا اليه راجعون، والله قتل الحسين)

ص: 152

1- ارشاد مفيد ص 247
2- در نفس المهموم از طبری نقل کند که عبدالملك خواست بهانه آورد و نرود. ابن زیاد بانگی بر او زد (وكان عبيد الله لايصطلی بناره) يعني ابن زیاد دلاور یست که کسی تاب مقاومت او را ندارد گفت برو تا مدینه و کسی پیش از تو خبر بمدينه ترساند، و چند دینار به او داد و گفت بهانه نیاور اگر شترت مانده شد شتر دیگری بخر پس عبد الملك روانه مدينه شد الخ

ما برای خدائیم و بسوی او بازگشت خواهیم نمود بخدا قسم حسين کشته شده.

آگهی عمرو بن سعید از شهادت حسین علیه السلام

بالجمله، عبد الملك به نزد عمرو بن سعيد آمد، عمرو گفت: خبر چیست؟ گفت: شاد باش ای امیر که حسین کشته شد. عمرو گفت بیرون شو و در مدينه ندا کن و مردم را از قتل حسین آگهی ده، عبد الملك از نزد او بیرون آمد و در کوچه و بازار ندا کرد

(قد قتل الحسين) بتحقيق که حسین کشته شد. بنی هاشم چون این ندا را بشنیدند، ضجه از مدينه برخاست، زن و مرد هم آواز صیحه زدند و هاي هاي بگریستند.

عبد الملك گوید: بعد از خبر دادن به قتل حسين داخل بر عمرو بن سعيد شدم چون مرا دید تبسّمی کرد و به این شعر عمرو بن معدي کرب تمثل جست:

(عَجَّت نِساءُ بَنی زُبَیدٍ عَجَّهً کَعَجیجِ نِسوَتِنا غَداهَ الاِرنَبِ)

زنان بنی زیاد فریادی زدند همانطوریکه زنان ما در جنگ

ارنب فریاد زدند.

در نفس المهموم گوید: ارنب جنگی بود که بنی زبید در آن جنگ بر بنی زیاد غالب آمدند و این شعر از عمر و بن معدی کرب است، عمرو بن سعید پس از خواندن این شعر گفت: (هذِهِ واعِيَةً بِواعِيَةِ عُثمانَ بن عفان) این گریه و شیون مقابل گریه و شيون بر عثمان. او در پاسخ گوید: یعنی چنانکه عثمان را کشتند و سبب قتل عثمان بنی هاشم بودند، امروز حسین به قصاص خون عثمان کشته شد .

ص: 153

خطبه عمرو بن سعید در مدینه

در ناسخ گوید: آنگاه به مسجد آمد و مردم را جمع کرد و بر

منبر بالا رفت و مردم را از قتل حسین (علیه السلام) آگهی داد، و در عرض خطبه این کلمات را بگفت:

(اِنَّها لَدُمَةٌ بِلَدمَةٍ وَصَدمَةٌ بِصَدمَةٍ، كَم خُطبَةٍ بَعدَ خُطبَةٍ وَمَوعِظَةٍ بَعدَ مَوعِظَةٍ، حِكمَةُ بالِغَةُ فَما تُغنِی النُّذُرُ، وَاللهِ لَوَدَدتُ اَنَّ رَأسَهُ في بَدَنِهِ وَ رُوحَهُ في جَسَدِه اَحياناً كانَ يَسُبُّنا وَنمدَحُهُ وَيَقطَعُنا وَنَصُلُهُ كَعادَتِنا وَ عادَتِه وَلَم يَكُن مِن اَمرِه ماكانَ، وَلكِن كَيفَ نَصنَعُ بِمَن سَلَّ

سَیفَهُ يُريدُ قَتلَنا اِلّا أَن تَدفَعَهُ مِن اَنفُسِنا؟)

يعنی زدنی عوض زدنی و صدمه ای به عوض صدمه ای و چه بسیار خطبه ایکه بعد از خطبه پرده گوش را میکوبد و چه بسیار موعظه ای که بعد از موعظه بگوش میرسد و این همه حکمت بالغه خداوند است ولی پند سودی نخواهد بخشید.

و در همه این کلمات با گوشه و کنایه یادآوری خون عثمان

میکرد.

(در جلا گوید پس برای مصلحت گفت): بخدا قسم من میخواستم که سر اودر بدنش باشد و روحش در جسدش و ما را دشنام میداد و ما او را مدح میکردیم، و او قطع رحم میکرد و ما صله میکردیم چنانکه عادت او بود و عادت ما، و این امر یعنی قتل حسین (علیه السلام) واقع نشود.

ما چکنیم با کسی که شمشیر بر روی ما کشد و اراده قتل ما كند

بغیر آنکه او را بکشیم چه چاره ای توان کرد؟!

ص: 154

اعتراض عبدالله بن سايب

در جلا پس عبد الله بن سایب برخاست و گفت: اگر فاطمه زنده

می بود و سر حسین را میدید چه میکرد؟

در ناسخ عبد الله بن سایب حاضر مجلس بود برخاست و گفت: (لوكانت فاطمه حية فرأت رأس الحسين لبكت عينها وحرت كبدها) اگر فاطمه زنده بود و سر بریده فرزندش حسين را مینگریست، آتش در جگرش زبانه میزد و سیلاب از چشمش میریخت.

عمرو بن سعيد گفت: ما سزاوارتریم به فاطمه از تو، پدر او عم ماست، و شوهر او برادر ماست، و فرزند او فرزند ماست اگر فاطمه زنده بود چشمش میگریست و جگرش میسوخت و کشنده او را ملامت نمیکرد.

آگهی عبدالله بن جعفر از شهادت حسين عليه السلام

در ناسخ گويد: اما از آن سوی خبر شهادت محمد و عون و عبیدالله پسر های عبدالله بن جعفر طیار را به پدرش رسانیدند. عبدالله گفت: (انا لله وانا اليه راجعون) عبد الله غلامی داشت مکنی به ابو السلاسل. چون خبر شهادت مولی زادگان خویش را شنید، گفت: (هذا مالقينا من الحسين بن على).

و در نفس المهموم (هذا مالقينا ودخل علينا من الحسین (علیه السلام)) .

و در ارشاد (هذا مالقينا من الحسين بن علی فحذفه عبدالله بن جعفر بنعله ثم قال: يابن اللخناء للحسين (علیه السلام) تقول هذا؟ الخ) عبدالله نعل و کفش خود را گرفت و بر او زد و گفت: ای فرزند

ص: 155

کنیز گنديده(1) نسبت به امام حسين عليه السلام چنین سخن میگوئی؟ بخدا سوگند که من آرزو داشتم که خود در خدمت او کشته شوم و بهمین خشنودم که اگر خود نتوانستم در راه او کشته شوم و از این سعادت محروم شدم بحمد الله فرزندان من در رکاب او بسعادت شهادت رسیدند.

در ناسخ پس روی به مجلس آورد، و گفت: (الحمد لله، عز علي مصرع الحسين، ان لم اكن آسیت حسينا بيدي فقد آساه ولدای) سپاس میگذارم خدای را که سخت شد بر من مصرع حسین، اگر خود حاضر نبودم، فرزندان من بجای من در رکاب او سعادت شهادت یافتند .

آگهی اُم لقمان دختر عقیل از شهادت حسین علیه السلام

در اینوقت ام لقمان دختر عقیل بن ابیطالب چون قصه کربلا را شنید سر و پای برهنه باخواهران خود، ام هانی، واسماء، و رمله، و زینب حاضر شدند و بر کشتگان کربلا زار زار بگریستند، و ام لقمان این شعر بگفت:

(ما ذا تقُولون اِذْ قالَ النَّبِیُّ لَکُمْ ما ذا فَعَلْتُم وَاَنتُمْ آخِرُ الاُمَمِ؟)

(بِعِتْرَتی وَ بِأَهْلی بَعْدَ مُفْتَقَدی مِنْهُمْ اُساری وَقَتْلی ضُرِّجُوا بِدَمٍ)

آیا چه خواهید گفت در جواب پیغمبر خدا در وقتی که سئوال نماید از شما که این چه عملی بود که به اهلبیت من کردید بعد از من؟ که بعضی را به اسیری مبتلا کردید و بعضی را کشتید و بدن ایشان را به خونشان رنگین کردید.

ص: 156

1- در ناسخ (ای پسر زانیه)

ماکانَ هذا جَزائی اِذْ نَصَحْتُ لَکُمْ اَنْ تَخْلِفُونی بِسُوءٍ فی ذَوی رَحِمِی)

این جزای من نبود. سزاوار نبود که در عوض حقهای من با

عترت من چنین کنيد؟

مؤلف گوید: نظیر این ابیات در ج 1 رمز المصيبة ص43 از قول

جنيان نقل شد.

وايضاً از خواهر اُم لقمان جناب زینب دختر عقیل خواهد آمد

شعر هاتف در مدینه

چون آن روز به پایان آمد، شبانگاه مردم مدینه ندای هاتفی را می شنیدند و کسی را نمی دیدند، و او به این شعر حسین را مرثیه

میگفت:

أَیُّهَا اَلْقَاتِلُونَ جَهْلاً حُسَیْناً اَبْشِرُوا بِالْعَذَابِ وَ لتَّنْکِیلِ)

(کُلُّ أَهْلِ السَّمَاءِ یَدْعُو عَلَیْکُمْ مِنْ نَبِیٍّ وَ مُرسَلٍ وَ قَتیلٍ)

(قَدْ لُعِنْتُمْ عَلَی لِسَانِ اِبْنِ دَاوُدَ وَ مُوسَی وَ صَاحِبِ اَلْإِنْجِیلِ)

ای کسانیکه از روی نادانی حسین را کشتید: مژده باد شما را به عذاب و رسوائی، تمام اهل آسمان از پیغمبر و شهدا شما را نفرین میکنند، بزبان پسر داود و موسی و صاحب انجیل شما لعنت شدید.

مؤلف گوید این ابیات نیز در جلد اول ص 46 گذشت. و در ناسخ گوید: فاضل مجلسی نیز این اشعار را نسبت به

ص: 157

هاتفی میدهد که در هوای مدینه انشاء کرد(1):

(یَا مَنْ یَقُولُ بِفَضْلِ آلِ مُحَمَّدٍ بَلِّغْ رِسَالَتَنَا بِغَیْرِ تَوَانٍ)

قَتَلَتْ شِرَارُ بَنِی أُمَیَّهَ سَیِّداً خَیْرَ اَلْبَرِیَّهِ مَاجِداً ذَا شَأْنٍ)

(اِبْنَ اَلْمُفَضَّلِ فِی اَلسَّمَاءِ وَ أَرْضِهَا سِبْطَ اَلنَّبِیِّ وَ هَادِمَ اَلْأَوْثَانِ)

(بَکَتِ اَلْمَشَارِقُ وَ اَلْمَغَارِبُ بَعْدَ مَا بَکَتِ اَلْأَنَامُ لَهُ بِکُلِّ لِسَانٍ)

ای کسیکه قائل ميباشی به جلالت و فضل آل محمد پیغام مرا به دوستان ایشان برسان و بگو که اشرار بنی امیه آقای عالميان را کشتند و بهترین خلق را شهید کردند، و بزرگ و مهتر همه را کشتند، کشتند فرزند کسی را که در آسمان و زمین او را بر همه کس تفضیل میدهند، کشتند سبط پیغمبر را و فرزند شکننده بتها را، همه عالم از مشرق و مغرب بر او گریستند و هر مخلوق به هر زبانی براو گریستند.

کلمات هاتف در مدینه

در ناسخ ج3 ص 84 و بحار ج 45 ص 172 از کتاب کامل الزیارات ص 336 روایت کنند که امام صادق عليه السلام فرمود چون حسین عليه السلام کشته شد در مدینه اهل ما شنیدند که گوینده ای در هوا میگفت:

(الیَومَ نَزَلَ البَلاءُ عَلی هذِهِ الاُمَّهِ ،فَلا یَرَونَ فَرَحاً حَتّی یَقُومَ قائِمُکُم،فَیَشفِیَ صُدورَکُم وَیَقتُلَ عَدُوَّکُم ویَنالَ بِالوِترِ واَوتاراً) یعنی امروز روزیست که بلا بر این امت نازل میشود، دیگر روی

ص: 158

1- در بحار ج 45 ص 124 گوید: ومما انفرد به النطنزى في الخصائص عن ابی ربیمه عن ابی قبیل قيل: سمع في الهواء بالمدينة قائل. (يامن يقول بفضل آل محمد الخ)

شادی را نخواهند دید تا هنگامیکه قائم آل محمد قيام کند و سینه های ایشان را شفا دهد، و دشمنان ایشان را مقتول سازد وخون شهیدان را از قاتلان باز جوید.

(ففزعوا منه و قالوا ان لهذا القول لحادثا قد حدث مالا نعرفه فاتاهم خبر قتل الحسين (علیه السلام) بعد ذلك فحسبوا ذلك فاذا هي تلك الليلة التي تكلم فيها المتكلم).

پس اهل مدينه ترسیدند و گفتند جز این نیست که حادثه ئی تازه گشته و ما ندانیم چیست تا آنکه خبر قتل حسین (علیه السلام) به مدینه رسید حساب کردند دیدند همان شبی بوده که هاتف ندا کرده.

راوی که (حلبی) باشد گفت:

(جُعِلْتُ فِدَاکَ إِلَی مَتَی أَنْتُمْ وَ نَحْنُ فِی هَذَا الْقَتْلِ وَ الْخَوْفِ وَ الشِدَّهِ فَقَالَ: حَتَّی ماتَ سَبْعُونَ فَرَجاً أَجْوَابٌ(1) وَ یَدْخُلَ وَقْتُ السَّبْعِینَ أَقْبَلَتِ الرَّایَاتُ تَتْرَی کَأَنَّهَا نِظَامٌ فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الْوَقْتَ قَرَّتْ عَیْنُهُ(2)).

خبر غراب کلاغ به فاطمه صغری در مدینه

در ناسخ ج3 ص 85 از بحار ج 45 ص 171 از امام صادق از امام سجاد عليهما السلام روایت کند که فرمود: چون حسين عليه السلام را شهید کردند، غرابی بیامد و پر و بال خود را در خون آن حضرت بيالود و خویشتن را به مدینه رسانید و بر لب دیوار خانه

ص: 159

1- در کامل الزیارات ص 336 (فقال حتی یأتی سیعون فرجاً اجواب ويدخل وقت السبعين فاذا دخل وقت السبعين أقبلت الرايات (الابيات نسخة) فمن أدرك ذلك الوقت قت عينه) و ترجمه این جملات از عهده ما خارج است
2- مؤلف گوید : در کامل این حدیث چند ذیل دارد يك ذیل آن درج 2 رمز المصيبة ص 338 تحت عنوان (صيحه و ناله جبرئیل) گذشت. و يك ذیلش در ج 1 ص 136 حدیث 7 گذشت الخ

فاطمه صغری بنشست. فاطمه چون سر برداشت و آن مرغ خون آلود را بدید، او را بفال بد زد، و به های های بگریست و این شعر بخواند:

(نَعَبَ الْغُرَابُ فَقُلْتُ مَنْ تَنْعَاهُ وَیْلَکَ یَا غُرَابُ؟)

(قَالَ الْإِمَامَ، فَقُلْتُ: مَنْ؟ قَالَ: الْمُوَفَّقُ لِلصَّوَابِ)

(إِنَّ الْحُسَیْنَ بِکَرْبَلَاءَ بَیْنَ الْأَسِنَّهِ وَ الضِّرَابِ

فَابْکِی الْحُسَیْنَ بِعَبْرَهٍ تُرْجِی الْإِلَهَ مَعَ الثَّوَاب)

(قُلْتُ: الْحُسَیْنُ: فَقَالَ: لی حَقّاً لَقَدْ سَکَنَ التُّرَابَ

ثُمَّ اسْتَقَلَّ بِهِ الْجَنَاح فَلَمْ یُطِقْ رَدَّ الْجَوَابِ)

(فَبَکَیْتُ مِمَّا حَلَّ بِی بَعْدَ الدُّعَاءِ الْمُسْتَجَابِ) یعنی کلاغ خبر مرگ آورد. گفتم خبر مرگ کی را آورده ای؟ گفت: امام. گفتم کدام امام؟ گفت حسين در کربلا بین پیکان ها و زدن شمشيرها است، برای او گریه کن و ثواب خدا را امیدوار باش، سپس برخاست و نتوانست جواب دهد و من از این مصیبت گریه کردم (كما في هامش الناسخ).

چون فاطمه صغری بدین کلمات با غراب سئوال و جواب کرد و

از شهادت پدر آگاه شد. به زاری و سوگواری اشتغال نمود، بروایتی در ابلاغ قتل حسین (علیه السلام) کس از آن غراب پیشی نجست.

«اشعاری مناسب مقام از جوهري»

(زبانحال فاطمه صغری در مدینه)

(ای صبا یکدم از راه یاری سوی کرب و بلا كن گذاری)

(گو به بابم بصد آه و زاری ای پدر جان امان از جدائی)

(گو که صغرای تو بی پناه هست روز و شب همدمِ اَشك وآهست)

ص: 160

(در مدینه دوچشمش برا هست ای پدر جان امان از جدائی)

(گر بخواهی تو از حال صغرا کس مبادا باحوال صغری)

(زانکه برگشته احوال صغرا ای پدر جان امان از جدائی)

(بی تو من در وطن خوار وزارم دیده بر راه در انتظارم)

(بیش از این تاب دوری ندارم ای پدر جان امان از جدائی)

(گو به اكبر مه سرو قامت تا به کی در غریبی اقامت)

(وعده ما و تو در قيامت ای پدر جان امان از جدائی)

(آرزو دارم ای ماهِ انور تا بیائی وطن بار دیگر)

(رَختِ شادي نمائی به پیکر ای پدر جان امان از جدائی)

(گر بمیرم من از هجر اکبر وقت مردن منِ زارِ مضطر)

(نه پدر دارم و نه برادر ای پدر جان امان از جدائی)

(کس ندارم که گرید برایم سوی قبله کشد دست و پایم)

(یا ببندد دمی چشمهایم ای پدر جان امان از جدائی)

(یا بیا ای پدر در مدینه نزد صغرای زار حزينه)

(یا ببر در برت چون سکینه ای پدر جان امان از جدائی)

(خواب و دیدم که با دیده بوسی بسته ای حجله آب نوسی)

(کرده ای به قاسم عروسی ای پدر جان امان از جدائی)

(قاسم از رنج و غم گر شد آزاد پس چرا ای پدر با دل شاد)

(اكبرم را نکردی تو داماد ای پدر جان امان از جدائی)

(چون ترا ذاكر از چاکران است بهر تو ای پدر نوحه خوان است)

(همچو من روز و شب در فغان است ای پدر جان امان از جدائی)

ص: 161

(وله ايضاً)

(الهی کام ناکامان بر آید شب هجران بیماران سرآید)

(غم تنهائی و درد جدائی ز هر درد و غمی مشکل تر آید)

(خدایا رحم کن هر حال صفری که عمر رفته بار دیگر آید)

(ز دشت کربلا سوي مدينه دوباره زاده پیغمبر آید)

(من و وصل پدر هیهات هيهات مرا کی این سعادت یاور آید)

(که عباس آن عموی تاجدارم چو بخت نوجوان از در درآید)

(نشسته روز و شب چشمم برا هست که از در زینب غم پرور آید)

(به راه کربلا در انتظارم که لیلی با علی اکبر آید)

(چه خوش باشد که بعد از ناامیدی سکینه با علی اصغر آید)

(شمیم موی زین العابدینم مرا خوشتر ز بویِ عنبر آید)

(بغیر از این ندارم آرزوئی که گر خورشید اقبالم بر آید)

(زنم تخت عروسی درمدینه که قاسم با عروس مضطر آید)

(مخور ذاکر غم محشر که بابم شفیع تو به نزد داور آید)

(وله ايضاً)

(ای صبارو بسويِ کرببلا كن گُذری

از مَنِ زار ببر خدمت بابم خبری)

(گو که صفرایِ تو می گفت چو مرغِ سحری

داد از درد جدائی و غمِ بی پدری)

(من از آن دم که بهجر تو گرفتار شدم

بخدا در نظر اهل جهان خوار شدم)

ص: 162

(تا که دور از بر تو ای شه ابرار شدم

ز غم دوری تو خسته و بیمار شدم)

(من بیمار نه غمخوار و نه یاور دارم

نه خبر از تو نه از حال برادر دارم)

(چشم در ره پیِ وعده اكبر دارم

انتظار تو و عباس دلاور دارم)

(روزوشب نیست بجز آه و فغان حاصل من

بسرِ راهِ فراق تو بود منزل من)

(زده آتش غم هجر تو به آب و گِلِ مَن

صبر تاکی کنم از هجرِ توخون شد دِلِ من)

(خواب دیدم علی اکبر بوطن آمده است

از ره مهر به غم خواریِ مَن آمده است)

(مژده ام داد که اصفر به سخن آمده است

فارغ از رنج و غم و درد محن آمده است)

(گفت قاسم بصف کرببلا شاد شده

حجله عیش بپا کرده و داماد شده)

(نوعروسش ز همه درد و غم آزاد شده

شاد از این عیش دل سجاد شده)

(وعده دادی که علی اکبرم آید ببرم

من به آن وعده که دادی به وطن منتظرم)

(نه تو می آیی و نَه اکبر نیکو سِیَرَم

و بلکه کرده است فلك خاك یتیمی بسرم)

(گو به عباس عموی من و تاج سر من

خوب داری خبر از حال دل مضطر من)

ص: 163

(به سکینه بگو ای نور دو چشم تر من

و خواهرا جانِ تو و جانِ علی اصغر من)

(سالها چاکر و فرزند تو ای شاه شهید بِرُهِ چاکریت موی سیه کرده سفيد)

(در صف حشر ندارد بکسی چشم امید

جز به احسان تو و لطف خداوند مجید)

سؤال و جواب آن مظلومه با مرغ خون آلود از جوهری

(گفت ای مرغ چرا حال پریشان داری

از غم کیست چنین ناله و افغان داری)

(اشك خونین زِ چِهِ از چشمِ ترت می ریزد

گو به من خون که از بال و پرت می ریزد)

(من ماتم زده آخر پدرم در سفر است

ز غم دوری او خونِ دلم در بصر است)

(نه خبر از پدر و نه ز برادر دارم

روز و شب آرزويِ دیدنِ اکبر دارم)

(تو مگر هُدهدي و سويِ سبا آمده

یا مگر قاصدی از کرببلا آمده)

(بيقين آمده نزد من از سوی حسین

ورنه از چیست زتومیشنوم بويِ حسين)

(من به آن وعده که داده است پدر منتظرم

خبری تازه اگر هست بکن با خبرم)

(بلکه آورده ای مرغ باین شیون وشین

بهر صفر ايِ جگر خون خبرِ مرگِ حسین)

ص: 164

(آتش آهِ تو آتش زده بر پیکرِ من

بلکه داری خبر مرگ على اكبر من)

(پر و بالت همه را غرقه بخون مینگرم

گوئیا کرده فلك خاك یتیمی بسرم)

(گفت ای فاطمهِ با شور و نوا آمده ام

قاصد مرگم و از کرببلا آمده ام)

(کربلا یکسره صحرايِ منا بود امروز

روز قربانی شاه شهدا بود امروز)

(نوجوانان همه در خون خود آغشته شدند

قصه کوته همه در راه خدا کشته شدند)

(بهر يك قطره آب از دم شمشیر جفا

دست عباسِ علمدار زِ تن گشت جدا)

(پدرت بیکس و بی مونس و بی یاور بود

تن تنها به سر نعش على اكبر بود)

(همه سهلست ز یکواقعه خونست دلم

خاك غم بر سر من باد ز گفتن خجلم)

(فاش گویم پدرت از ستم شمر و سنان

کشته شد بالب عطشان بلب آب روان)

(نیمی از آل نبی کشته شمشير شدند

نیم دیگر زجفا بسته زنجیر شدند)

(زینب غم زده از ظلم فلك مضطر شد

بسوی شام روان با سر بی معجر شد)

(ذاکر غم زده امروز زغم نوحه گر است

فخر دارد که شه تشنه لبان را پسر است)

ص: 165

آلوده کردن مرغ سفید رنگ پرهایش را بخون حسین علیه السلام

در بحار ج 45 ص 191 و محن الابرار ج2 ص 119 و ناسخ ج2 ص 251 از طریق اهل بیت روایت شده که چون حسین علیه السلام شهید شد و روی خاک کربلا مانده و خون از بدن آنجناب

جاری میشدی ناگاه مرغ سفیدرنگی آمده پرهای خودرا بخون شریف آن حضرت آغشته نموده، پرواز کرد، پیوسته خون از پرهای آن مرغ قطره قطره میچکد تا اینکه به این حالت به مرغهای بسیاری دوچار شد که در زیر سایه در شاخهای درختان و اشجار افتاده هر یکی از آنها بهوای دانه و علف و آب نغمه و صدا میکنند، آن مرغ خون آلود بر آن مرغها بانگ زد، وای بر شما آیا رواست که شما در سایه و شاخهای اشجار مشغول خوانندگی و ملاهي و ذکر دنیا بوده باشید و حسین در زمین در برابر آفتاب گرم بر ويِ خاكِ گرم افتاده، تشنه لب کشته شده و خون از بدنش جاری گشته!؟

چون مرغان آن سرزمین این خبر وحشت اثر را از آن مرغ خون آلوده شنیدند، دست از نفمه ونواکشیده بتمامی پرواز نموده رو به سرزمین کربلا نمودند، چون به آن صحرايِ بلا رسیدند دیدند سید ما جناب امام حسين عليه السلام با تن بِی سر و با بدن بيغسل و کفن بر رويِ خاكِ گرم کر بلا افتاده، بادها خس و خاشاك و ریگ و خاك را بر بدن چاک چاکش میریزند، و استخوان بدنش در زیر سم اسبان خرد شده، زوّار آن بدنِ انور وحشیان بیابانها و نوحه و گریه کنندگانش جنیان کوهها و صحراهاست. رويِ خاك بِاَنوار تابناك آن نور خدا روشن و اطراف هوا از طلّعَتِ نور آفتاب عالمتاب جمال آنجناب روشن و نورانی گشته، چون آن مرغها اينحالت را

ص: 166

مشاهده نمودند بی اختیار بیکباره صیحه کشیدند و گریه و زاری نمودند و صدا به ناله وواويلا، وامصیبتاه بلند و آشکار ساختند، و خود را به خون شریف آن حضرت افکندند، و بدنها و پر و بال خود را بخون آن مظلوم آغشته نمودند، پس هر یکی به دیاری و جانبی پرواز کردند، که اهل آن دیار را از کشته شدن جناب ابی عبد الله الحسين عليه السلام خبردار نمایند، از قضای الهی و تقدير باری تعالی یکی از آن مرغها قاصد مدينه جناب رسول خدا گردید، تا اینکه وارد مدینه شده به مرقد شریف آن جناب آمده پیوسته پر میزد، و خون از سر پرهایش قطره قطره میریخت و اطراف مرقد اطهر میگردید، و ندای (اَلاقُتِلَ الحُسَينُ بِكَربلا، اَلاذِبحَ الحُسَينُ بِکَربلا) آشکار میکرد، پس مرغها هر طرف بدور آن مرغ گرد آمده در اطرافش جمع شدند، بحالت آن مرغ گریه و نوحه میکردند، چون اهل مدینه این حالت را از آن مرغ دیدند که خون پیوسته از پر آن مرغ قطره قطره میچکد، ندانستند که چه خبر است تا اینکه مدتی گذشت خبر کشته شدن جناب امام حسين عليه السلام به مدینه آمد،، آنوقت معلوم شد که آن مرغ خبر شهادتِ فرزندِ فاطمه را به جناب پیغمبر صلی الله عليه و آله میداد.

شفا يافتن دختر یهودی به برکت خون امام حسین که از پر آن مرغ چکید و مسلمان شدن پانصد نفر از يهود

و منقول است که در همان روزیکه آن مرغ به مدینه آمده بود در مدینه مردی بود یهودی و آن یهودی دختری داشت زمین گیر و

ص: 167

کور و شل و مبتلا به ناخوشی جذام بود، که انواع ناخوشیها بدن آن دختر بیچاره را احاطه کرده بودند.

از قضا آن یهودی همان دختر مريضه را از مدينه بيرون آورده در باغی که خارج مدينه بود گذاشت و بسوی مدینه برگشت، و آن مرغ خون آلود آمده و خون پیوسته از پرهایش میچکید در شاخه درختی افتاد و تمام شب را مشغول ناله و زاری شد، از قضای الهی یهودی را در همان شب کاری عارض شد نتوانست که به نزد دختر خود برگردد، چون دخترِ عليله يهودي مشاهده نمود که پدرش نیامد خواب از دیده های او دور شده بیدار ماند زیرا که پدرش هرشب او را با سخن مشغول میساخت و تسلی میدا تا اینکه میخوابید، چون آن شب تنها ماند خوابش نیامد تا دم سحر بیدار ماند، در هنگام سحر گریه و ناله آن مرغ را شنید خود را به مشقت بسیار از روی زمین میکشید تا اینکه در زیر همان درخت رسید که آن مرغ در سر شاخ وی نشسته بود، هر وقت آن مرغ صدای خود را به ناله بلند میکرد، آن دختر عليله با دل اندوهناك به جهت گریه او گریه میکرد، هنگامی که آن دختر در اینحالت بود ناگاه قطره ای از آن خون به چشم او افتاد، همان ساعت از برکت وی چشمش گشوده شد و قطره دیگر به چشم دیگرش افتاد، آن چشم نیز گشوده و روشن گردید، پس دو قطره دیگر بدستهای شل او افتاد همان ساعت شفا يافتند، پس بر پایش افتاد شفا یافتند، بعد از آن هر قطره که میافتاد آن دختر آن قطره خون را به بدن خود میکشید، و خون آلود مینمود تا اینکه به برکات آن خون شریف امام حسين (علیه السلام) از همه ناخوشیهائی که داشت شفا یافت، چون روز شد پدرش آمده دید که در میان بستان دختری هست میگردد، پرسید که مرا در این پستان

ص: 168

دختر عليل بود که قدرت بر حرکت نداشت هیچ از او خبر داری؟ آن دختر گفت: بخدا سوگند من دختر تو هستم چون یهودی این سخن را شنید بیهوش شده، به زمین افتاد، چون بهوش آمد، و از حکایت دختر خود آگاهی حاصل نمود از جای خود برخاست به نزد همان مرغ آمد که در شاخ درخت آشیانه ساخته بود، بدل اندوهناك و ناله سوزناک گریه و زاری مینمود بجهت دیدن آنچه که به بدن جناب امام حسین (علیه السلام) کرده بودند.

یهودی آن مرغ را گفت: ترا قسم میدهم به وجودی که ترا خلق کرده است بقدرت خدا با من سخن بگو، آن مرغ بادیده گریان بقدرت خداوند عالمیان به سخن آمد و گفت: من در شاخ درختی با گروهی از مرغان نشسته بودم ناگاه دیدم که مرغی از هوا به نزد ما آمد و میگفت ای گروه مرغان شما دانه میخورید و لِذّت میبرید و عیش و عشرت مینمائید و حال آنکه حسین درزمین کربلا در این ساعت گرمیِ هوا در رويِ خاك گرم تشنه لب خون از گلویش جاری گشته، و سر او را بریده به نیزه زده اند و زنان او را پابرهنه و بيچادر و مقنعه اسير و دستگیر نمودن، چون ما این سخن را شنیدیم پرواز کردیم به زمین کربلا رسیدیم آن مظلوم را در آن بیابان کشته دیدیم که غسل او از خون خود و کفنش ریگ بیابان است، که بادها بر بدنش میریزند، پس همه ما خود را برویِ بدنش افکندیم، نوحه و زاری کردیم و خود را به خون بدن شریفش رنگین و آلوده نمودیم، و هر یکی بسوی جانبی روانه شدیم، من به این مکان آمدم .

چون یهودی این سخن را شنید بسیار تعجب نمود، و گفت: اگر حسین در نزد خدا صاحبِ قَدَر و مرتبه بلند نمی شد. خونش شفای هر دردی و دوای هر مرضی نمیگردید .

ص: 169

پس یهودی با دختر و پانصد نفر از خویشان خود به شرف دین

اسلام مشرف شدند.

خبردار شدن ام سلمه از شهادت امام حسین علیه السلام و حدیث کسا

در ناسخ ج3 ص 86 روایت کند که چون خبر شهادت حسين عليه السلام به أم سلمه رسيد چنانکه در مسند أحمد بن حنبل مسطور است، اهل عراق را لعن فرستاد.

و فرمود: کشتند حسین را؟! خداوند، بکشد ایشان را. فریب

دادند و ذليل ساختند او را لعنت خداوند بر ایشان.

آنگاه فرمود: شامگاهی رسول خدا بخانه فاطمه در آمد، فاطمه غذائی ازآرد و روغن ساخته بود، آن را در طبقی نهاد و به خدمت حضرت رسول آورد، آن حضرت فرمود: پسر عَمِّ من علی و حسن و حسین را به نزد من حاضر کن. فاطمه برفت و دست حسن و حسین را بگرفت و روان شد . علی علیه السلام دنبال ایشان همی آمد، تا وارد بر رسول خدا (صلی الله عليه وآله) شدند. آن حضرت علی را بر طرف راست و فاطمه را بر طرف چپ جای داد و حسنین را بنشاند، آن گاه کسائیکه (پارچه) در زیر پای ام سلمه بود بکشید، و ایشان را در زیر کسا در آورد.

(وقال: اللهم هؤلاء اهل بيتي فاذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيراً) یعنی ای پروردگارِ مَن: اینان اهل بیت منند، ایشان را معصوم بدار و از هر رجسی و آلایشی پاك و پاكيزه فرما، ام سلمه بعد از آنکه رسول خدا. این دعا در حق اهل بیت فرمود، عرض کرد:

ص: 170

یا رسول الله من از اهل تو نیستم؟ قال: بلى. و به روایتی(1) چون خبر قتل حسین به ام سلمه رسید (قالت: أوقد فعلوها؟! ملا الله بيوتهم وقبورهم ناراً) یعنی فرمود: در مکافات این کردار خداوند خانه ها و قبر های ایشان را از آتش پسر کند. (ثم بكت حتى غشي عليها) یعنی پس گریه کرد تا غش کرد.

آگهی حسن بصری و کلمات او در شهادت حسین علیه السلام

چون حسن بصری از قتل آن حضرت آگهی یافت، چنان بگریست که صدغين او باختلاج(2) افتاد. و گفت: چه بزرگی ذلتی است برای امتی که پسر دختر پیغمبر خود را زنازاده ای به قتل رساند؟! سوگند بخدا که سر حسين رد میشود به جسد او، و جد او رسول خدا و پدر او على مرتضی انتقام میکشند از پسر مرجانه

(یعنی ابن زیاد).

ودر قمقام ص 542 از کلمات حسن بصری شمرده که گفت: اول چیزیکه داخل شد بر عرب ادعای معاویه بود (زياد بن أبیه) را و کشتن حسین بن علی (یعنی اول عار و کار زشت) این دو کار بود.

كلمات ربیع بن خثيم در شهادت آن بزرگوار

در ناسخ چون خبر قتل حسین علیه السلام به ربيع بن خثيم رسید سخت بگریست و گفت: جماعتی را کشتند که اگر رسول خدا

ص: 171

1- كما في مثیر الاحزان ص 95 و نفس المهموم ص419
2- صدغ: بین چشم و گوش. اختلاج: پرش اضطراری اعضاء بدن

ایشان را دیدار میکرد، دوست داشت که ایشان را بدسمت خود طمام بنوشاند و بر زانوی خود بنشاند.

و در نفس المهموم ص 419 از ابن ابی الحدید روایت کند که ربیع بن خثيم بیست سال سخن نگفت تا حسین (علیه السلام) را کشتند یک کلمه از او شنیدند گفت: اوقد فعلوها (ثم قال اللهم فاطر السماوات والأرض عالم الغيب والشهادة انت تحكم بين عبادك فيما كانوا فيه مختلفون) و باز خاموش بود تا درگذشت.

كلمات عمر بن عبد العزيز

در قمقام ص 543 از ابن خلکان روایت کند که عمر بن عبد العزيز (که یکی از خلفاء بني اميه است) گفت: اگر من جزء قاتلان امام حسین علیه السلام بودم و خداوند مرا میامرزید و داخل بهشتم میکرد، من داخل بهشت نمیشدم برای اینکه حياء وخجالت میکشیدم از رسول خدا.

كلمات عربی صحرائی

در قمقام ص 543 ازر بيع الابرار روایت کند که چون ابن زیاد امام حسین را شهید کرد عربی صحرائی گفت: نگاه کنید چگونه پسر زنازاده پسر دختر پیغمبرش را بکشت؟!

كلمات اسماء دختر عقیل

در ناسخ ج3 ص 88 از مجالس مفید و مقتل مقرم ص 438 از امالی ابن الشيخ الطوسي و نفس المهموم ص417 از شیخ طوسی روایت کرده اند که چون خبر شهادت حسین (علیه السلام) به اسماء دختر

ص: 172

عقیل رسید با جماعتی از زنان بر سر قبر رسول خدا آمد و فریاد زد و خود را بر روی قبر افکند و مهاجر و انصار را خطاب کرد و گفت: (مَا ذَا تَقُولُونَ إِذ قَالَ النَّبِیُّ لَکُمْ یَوْمَ الْحِسَابِ وَ صِدْقُ الْقَوْلِ مَسْمُوعٌ)

(خَذَلْتُمُوا عِتْرَتِی أَوْ کُنْتُمْ غُیَّباً وَ الْحَقُّ عِنْدَ وَلِیِّ الْأَمْرِ مَجْمُوعٌ)

(أَسْلَمْتُمُوهُمْ بِأَیْدِی الظَّالِمِینَ فَمَا مِنْکُمْ لَهُ الْیَوْمَ عِنْدَ اللَّهِ مَشْفُوعٌ)

(مَا کَانَ عِنْدَ غَدَاهِ الطَّفِّ إِذْ حَضَرُوا تِلْکَ الْمَنَایَا وَ لَا عَنْهُنَّ مَدْفُوعٌ)

در کربلا چه گذشت ص538 مضمون این اشعار را بشعر آورده:

(چه گوئید ار پیغمبر از شما پرسید ای مردم

به روز حشر کانجا راستي مسموع(1) میگردد)

(رها کردید عترت را و یا بود در غیبت

حقیقت نزد حق معلوم و هم مجموع میگردد)

(به دست ظالمان دادید آنها را نباشد کس

که از بهر شما پیش خدا مشفوع(2) میگردد)

(به دشت کربلا چون مرگشان نازل ببالین شد نبد یاری که گوید مرگشان مدفوع(3) میگردد)

وقتی این اشعار را دختر عقیل خواند چنان ناله و شیون از مردم

زن و مرد شنیده شد که مثلش دیده نشده بود.

كلمات زینب دختر عقیل بن ابیطالب

در تذکرۂ ابن جوزی ص 277 از واقدی نقل کند که وقتی سر مبارك بمدينه رسید و اسراء احدی در مدينه نماند مگر آنکه خارج

ص: 173

1- یعنی شنیده شده
2- شفاعت کرده شده
3- دفع کرده شده

شدند و گریه وضجه زدند، وزينب دختر عقیل بن ابي طالب با روی باز و موهای پریشان ضجه و صیحه می زد و می گفت: واحسينا! وا اخوتاه! وا اهلاه، وامحمداه ، سپس این شعر بگفت:

(ماذا تقولون اذ قال النبي لكم ماذا فعلتم وانتم آخر الامم)

(باهل بیتي واولادي اما لكم عهد اما انتم توفون بالذمم)

(ذريتي و بنوا عمي بمضيعة منهم اساري وقتلى ضرجوا بدم)

(ما كان هذا جزائی اذ نصيحت لكم ان تخلفونی بسوء فيذوی رحمی)

مؤلف گوید: نظیر این ابیات با ترجمه در ص 156 از ج3 از

ام لقمان خواهر این زینب گذشت مراجعه شود.

رسیدن سر مبارك بمدينه وكلمات مروان بن الحكم علیه اللعنة

در ناسخ ج3 ص89 گوید: در کتاب عوالم و تاريخ بلادری (بلاذری) مسطور است که بحكم یزید بن معاویه سر مبارك حسين عليه السلام را به مدينه آوردند. مروان بن الحكم شاد شد و انشاد اشعار کرد. این سخن استوار نیست(1)، لكن سُرُورِ مَروان و خواندن این شعر عجیب نیست .

(ضُرِبَت رُؤوُس(2) فيهِمُ ضَربَةً

اَثبِتَت اَوتادُ مُلکٍ (3) فَاستَقَرَّ)(4)

و هم این شعر را مروان انشاد کرد: یا حَبّذر الخ.

ص: 174

1- در حياة الحسين ج 3 ص 421 گوید: اکثر مورخین قائل شده اند که سر مبارك را به مدینه فرستادند برای اشاعه رعب و ترس چنانچه نقش خواهد آمد
2- در ابن نما ص 95 ضربت دو سر) در حاشیه گفته اسم کتيبه ايست مال نعمان ابن منذر
3- در ابن نما ص 95 (اثبتت أوتاد حكم فاستقر)
4- مقصود مروان این است که سر های بنی هاشم بریده شد و میخهای سلطنت بنی امیه ثابت و پا برجا گشت (کما في هامش الناسخ)

در این نما ص95 دارد که مروان آن سر مبارک را گرفت بدست و با چوب دستی خود اشاره بصورت حضرت می کرد و می گفت:

(یَا حَبَّذَا بَرْدُکَ فِی اَلْیَدَیْنِوَ لَوْنُکَ اَلْأَحْمَرُ فِی اَلْخَدَّیْنِ

(کَأَنَّهُ بَاتَ بِمَجْسِدَیْنِ شَفَیْتُ مِنْکَ اَلنَّفْسَ یَا حُسَیْنُ)

یعنی چه خوبست قوت دو دست و سرخی دو گونه تو که گویا در دوجامه زعفرانی خوابیده است. ای حسین دل خود را از کینه تو شفا دادم. (كما في هامش الناسخ).

و در محن الابرار ج2 ص 65 اينطور دارد ای حسین کینه سينه

خود را بکشته شدن و چوب زدن بسر تو شفا دادم.

ودر نفس المهموم ص614 این اشعار را این طور از ابن ابی الحدید

نقل کرده.

(يا حَبَّذا بدك في اليدين وحمرة تجري على الخدين)

(اندر کف من چه خوش نمائی با گونه سرخ ارغوانی)

کمره ای دام ظله

دو شبهه در این حکایت شده یکی آنکه مروان در آن زمان حاكم مدينه نبوده، بلکه عمرو بن سعید بوده و دیگر آنکه سر مبارک را به مدینه نفرستادند.

جواب:

در حياة الحسين ج 3 ص 421 گوید: اکثر مورخین گفته اند طاغيه (یزید) سر امام حسین را به مدینه فرستاد تا موجب خوف و ترس شود و همه بدانند که امام حسین (علیه السلام) کشته شد و دیگر کسی نتواند بر علیه حکومت یزید حرکتی کند، و آن سر مبارك را بردند نزد

ص: 175

حاکم مدینه عمر و بن سعید خوشش نیامد، و گفت: بخدا قسم دوست میداشتم که امیر المؤمنين (یعنی یزید) سر مبارك را برای ما نمی فرستاد.

و در مجلس او وَزَغ بن وزغ يعني مروان بن حکم حاضر بود صيحه زد بر او که بد حرفی زدی بده بمن آن سر را، و سر مبارك را گرفت و بنا کرد استهزاء کند و شماتت نماید و خوشحال شد و این شعر بگفت:

(یَا حَبَّذَا بَرْدُکَ فِی اَلْیَدَیْنِ وَ لَوْنُکَ اَلْأَحْمَرُ فِی اَلْخَدَّیْنِ)

و سر را در مسجد پیغمبر صلی الله عليه وآله نصب کردند، و

ناله و شیون از زنان بنی هاشم برخواست و مروان گفت:

(عجت نساء بنی زبید عجة كمجيج نسوتنا غداة الارنب)

یعنی زنان بنی زبید فریاد زدند، همانطوری که زنان ما در جنگ ارنب فریاد زدند. بخدا قسم مثل اینکه ایام کشته شدن عثمان را نگرانم، و بعد نظر به قبر پیغمبر (ص) نمود و گفت: ای محمد امروز بعوض روز بدر.

از این کلمات معلوم می شود مروان اِيمان به اسلام نداشته و عقیده اش همان عقیده جاهلیت بوده و منتظر فرصت بوده که یك روزی از پیغمبر و عتر تش تقاص کند لعنت الله عليه.

پس ممکن است آن دوشبهه از این حکایت برطرف شود اما مروان حاکم نبود درست است ولی در مجلس حاکم حاضر بوده و آن چهارت را نمود.

واما سر مبارك بمدينه فرستاده نشده .

وقتی اهل خبره خبر بدهند که اکثر مورخین نقل کرده اند دیگر

استبعاد بی جا است والله العالم.

ص: 176

آگهی عبدالله بن زبیر از قتل حسین علیه السلام و خطبه او

در تذکره گوید: چون خبر قتل حسين عليه السلام در مکه انتشار

یافت عبد الله بن زبیر (که در آرزوی خلافت و امامت بود شاد شد، چون در حیات حسین (علیه السلام) بازار اور کساد بود)، وقتی فهمید حسین عليه السلام کشته شده به مسجد آمد و بر منبر بالا رفت و برای مردم خطبه خواند، و گفت: ای مردم بدانید که اهل عراق جماعتی هستند بی وفا و نیرنگ باز، و اهل کوفه رهبر ایشانند، امام حسین عليه السلام را بسوی خود دعوت کردند که او را رهبر خود گردانند و او کجی آنها را راست گرداند و از گمراهی نجات دهد، ومعالم اسلام را از قبیل نماز و روزه و حج بپا دارد.

چون حضرت دعوت ایشان را اجابت کرد و بنزد ایشان تشریف برد بر علیه او قیام کردند و گفتند باید دست بدست ابن زیاد ملعون بدهی و او رأی خود رادر تو عملی کند،

چون حضرت این بدید کشته شدن با عزت را اختیار کرد بر

زندگی بازلت.

پس خدا رحمت کند حسین را و خوار کند کشنده اش را ولعن

کند کسی را که امر به قتلش نمود و راضی شد به این کار.

پس آیا بعد از اینکه جاری شد بر ابی عبدالله آنچه جاری شد کسی اطمینان پیدا می کند بر این جماعت (یعنی اهل کوفه؟) یا عهد و پیمان مردم نیرنگ باز و بی وفاء را قبول می کند؟ بخدا سوگند حسین روزها روزه دار و شبها به عبادت بسر می برد، و سزاوارتر و نزدیکتر به پیغمبر (ص) بوداز فاجر پسر فاجر (زنازاده پسر زنازاده).

ص: 177

بخدا قسم هیچ وقت غنا را بر خواندن قرآن تبدیل نمی کرد و نه آوازه خوانی را به گریه از خوف خدا، و نه روزه را به شرب خمر، و نه تار و زرنا را به عبادت شب، و نه مجالس ذکر را به طلب صید و بازی با میمون، کشتند او را زود باشد که به مكافات خود برسند، خدا لعنت کند ستمکاران را، پس از منبر به زیر آمد.

در ناسخ ج3 ص 91 گوید: چون (ابن زبیر) این خطبه را تمام کرد به منزل برگشت و عبد الله بن عباس را طلب نمود و گفت: ای ابن عباس تو قرابت مرا با رسول خدا می دانی، و پدر من زبیر را میشناسی که در راه اسلام چه خدمتها کرد، و چه زحمتها کشید، و معاویه و یزید را هم شناخته و تجربه کرده ای، بنابر این امروز لازم است که متابعت من کنی و با من بیعت نمائی.

تا شاید این خلافت که قهراً از مرکز خود دور ساخته اند بجای

خود برگردد.

ابن عباس گفت: ای پسر زبیر مرا دست بازدار که روزگار فتنه انگیز و خون ریز است، من يك تن از مسلمانانم و خاتمه کار ترا نگرانم، اگر کار تو راست آمد و بمقصود خود رسیدی من هم در خدمت حاضرم.

نامه یزید به ابن عباس

چون این خبر به یزید رسید که ابن عباس زیر بار عبد الله بن

زبیر نرفته، شاد شد و نامه ای به این عباس نوشت.

سلام بر تو اما بعد شنیده ام ملحدی (کافری) در حرم خدا ترا به متابعت خود دعوت کرده و تو او را رد کرده ای، برای وفائی که

ص: 178

با ما داشته ای، پس نگاه کن هر کس از اهل بیت یا کسانی که از اطراف بلاد بر تو وارد می شوند، ایشان را آگاه کن و رأی خود را

به ایشان بفهمان که ابن زبیر چه کاره و من چه کاره هستم.

و البته ابن زبیر ترا به متابعت خود دعوت می کند که در باطل كمك او و در گناه شريك او باشی.

و تو چنگ به بیعت ما زدی و اطاعت مارا قبول کردی چون حق ما را می شناختی پس خدای جزای خیر به تو بدهد، بهترین جزاء کسانی که صله رحم کردند، و پیمان خود را یقین داشتند، و من فراموش نمیکنم ترا و فراموش کار نیستم، صله و نیکوئی به تو را همانطوری که سزاوار هستی.

پس نگاه کن هر کس از اطراف بلاد بر تو وارد می شوند بترسان ایشان را که گول ابن زبیر را نخورند و از لقلقه زبانش فريفته نشوند، و البته مردم از تو بهتر شنوا هستند و اطاعت ترا بهتر قبول می کنند والسلام.

جواب ابن عباس به یزید

چون نامه یزید به ابن عباس رسید، در جوابش اینطور نوشت :

نامه تو به من رسید خیال کردی من بیعت ابن زبیر را ترك

کرده ام برای خاطر تو؟

بجان خودم سوگند که من ستایش ترا نخواستم گمان کردی من فراموش کردم کشتن تو حسین را و جوانان پسران عبدالمطلب را که همه را در خون خود آغشته و برهنه در بیابان افکندی تاوحوش بر ایشان عبور کنند و بارها برایشان بوزد، تا خداوند جماعتی را بر انگیخت تا آمدند و ایشان را دفن کردند.

ص: 179

پس من فراموش نمی کنم آنوقتی که حسین را از حرم خدا و رسولش دور ساختی و نامه به پسر مرجانه (ابن زیاد) نوشتی و أمرش کردی حسین را بکشد. و من امیدوارم که خدا در کیفر کردار تو تعجیل کند همانطوری که عترت پیغمبر را کشتی وراضی گشتی.

واما اینکه نوشته بودی من احسان بتو را فراموش نمی کنم، خواهش میکنم اِحسان خود را از من باز داری و صله نفرمائی که من دوستی خود را از تو باز داشته ام.

و جان خودم قسم آنچه ما از تو طلب داریم نمی دهی مگر اندکش را، آنوقت توقع داری که من مردم را به محبت تو بگمارم واز بیعت ابن زبیر منصرف سازم؟ (لامرحبا ولاكرامة)(1).

درخواست یاری و دوستی از من داری؟ وحال آنکه کشتی پسر عم واهل بیت رسول خدا را که چراغهای هدایت و ستارگان شب تار بودند، لشگریان تو به آمر تو با ایشان حیله کردند و کشتند و روی خاك افکنند.

آیا فراموش کردی آنوقتی را که یاران خود را فرستادی در خانه خدا به هر نحوی شد حسین را بکشند؟ و همین طور او را ترسانیدی تا بسوی عراق او را روانه ساختی برای عداوتی که تو با خدا و رسول خدا و اهل بیت او داشتی.

وحال آنکه خداوند پلیدی را از ایشان دور نموده و پاکیزه کرده

ایشان را.

پس مائیم که خداوند پاك و پاکیزه کرده نه پدران توکه جفاکار وطغيان کردار وكافران زنازاده (اكباد الابل والحمير) و احمق و

د اما

ص: 180

1- يعني گشایشی ترا نیست کرامتی هم نداری

دشمن خدا و رسول خدا همانانی که در هر موطني با رسول خدا

جنگیدند.

و جد و پدر تو بود که بر خدا و پیغمبر خدا خروج کردند.

اگر خدا مهلت داد که خونم را از تو خواهم گرفت و اگر توسبقت گرفتی و مرا کشتی مُهِمّ نیست پیغمبرانی قبل از من کشته شدند و خدا یاری کننده است و بعد از این خواهی دانست که جنایت کار چه خواهد دید.

پس تو طلب می کنی دوستی مرا و حال آنکه تو میدانی وقتی که من با تو بیعت کردم می دانستم که اولاد پدر من و اولاد عموی من سزاوارتر بودند به این امر (خلافت) از تو و از پدر تو، ولكن شما از حد خود تجاوز کردید و ادعای خلافت نمودید و گرفتید آنچه را که حق شما نبود.

و تعدی نمودید نسبت به کسانی که صاحب حق بودند.

و من یقین دارم که خداوند شما را عذاب خواهد کرد چنانکه

عذاب نمود قوم عاد و ثمود و قوم لوط و اصحاب مدین را.

ای یزید بزرگترین سرزنشها آن است که تو دختران و اطفال وحرم رسول خدا را از عراق حمل نمودی برای شام در حالی که اسير بودند، و جلبشان نموده بودی و غارتشان کرده بودی تا به مردم بفهمانی قدرت خود را بر ما، و غلبه کردی و استيلاء پیدا کردی بر آل رسول خدا.

و پیش خود خیال می کردی انتقام روز بدر را می کشی که اهل بيت كافر و فاجرت کشته شده بودند، و اظهار داشتی انتقام خود را که پنهان می کردی، و کینه جوئی کردی آن را که در قلبت پنهان داشتي و تو و پدرت خون عثمان را بهانه کردید، وای بر تو از حاکم

ص: 181

روز قیامت.

و بخدا قسم اگر از زخم دستم در امان هستید از زخم زبانم در امان نیستی ، خاکت بر دهان، وسنگت بر دندان، چه ناستوده سرشت و نکوهیده نهاد که تو بوده ای.

امروز مغرور مباش اگر ما را مقهور داشتی، چه امروز اگر بر تو ظفر نجستم فردای قیامت نصرت مال ما است در محضر حاکم عدل که هرگز به ستم حکم نکند، زود است که ترا بگیرد و با حال بدی از دنیا خارجت کند، پس هرچه می توانی زندگی کن ای بی پدر که هر چه زندگی کنی بر گناه توافزوده شود (والسلام علی من اتبع المهدی).

در تذکره از واقدی نقل کند که چون یزید نامه ابن عباس را خواند (اخذته العزه بالاثم) 2 - 202 عزت را به گناه طلب کند قصد کرد ابن عباس را بکشد (خداوند) او را مشغول به ابن زبیر کرد و بعد از او خداوند او را مهلت نداد.

این خلاصة ترجمة كلمات ابن عباس بود که در ناسخ ج3 ص 92 وتذكره ابن جوزی ص 285 ذکر شده بود.

جواب نامه ابن زیاد از یزید و طلب کردن يزيد اسراء و سرهای شهیدان را

در ناسخ ج3 ص98 گوید: چون نامه ابن زیاد به یزید رسید و

از شهادت امام حسين عليه السلام باخبر شد.

به روایت ابن نما(1) یزید بن معاویه مجرب(2) بن حریث بن مسعود کلبی که از قبیله بنی عدی بود به اتفاق مردی دیگر از افاضل شام

ص: 182

1- ابن نما در مثیر الاحزان ص 94
2- در ابن نما و بحار ج 45 ص 123 (محرز بن حريث الخ)

طلب کرد(1)، و ایشان را بسوی مدینه روان داشت، تامژده قتل حسین را به حاکم مدینه که در این وقت عمرو بن سعید بود برسانند و مردم مدینه را نیز از این واقعه هولناك خبر دهند.

اگر چه ابن زیاد پیش از او خبر داده بود ولی یزید میخواست تا حزن اهل بیت را تجدید کند و قهر و غلبه خودرا بر بازماندگان بنی هاشم تازه نمايد.

در جواب ابن زیاد نوشت هر چه زودتر سرهای کشتگان را با اهل بیت رسول خدای بجانب شام کوچ بده، و اموال واثقال ایشان را نیز به همراه ایشان بفرست.

چون ابن زیاد بر نامه یزید اطلاع پیدا کرد، اسباب سفر اهل بیت را آماده کرد. و سر مبارک حسین (علیه السلام) را طلب نمود و فرمان کرد تا حجامی حاضر شد و پاره گوشتها که اطراف گردن امام عليه السلام بیرون اندام مینگریست، حكم داد تا حجام با تیغ باز کرد.(2)

فصل 81:در فرستادن ابن زیاد سرهای مبارك و اهل بیت را به شام

اشاره

مرحوم محدث قمی در نفس المهموم ص 425 فرموده: بدان که ترتیب منزلها که اهل بیت را سیر میدادند معلوم نیست و در کتب

ص: 183

1- در ابن نما ص94 دارد و مردی از (بهرام) (که قبیله ای از قضاء بود) که هر دو از افاضل شام بودند
2- مؤلف گوید: قصة حجام مفصلا در ج3 ص116 گذشت مراجعه کن

معتبره ذکرش نشده بلی بعضی از قضایا در بين منازل رخ داده اشاره به آنها می شود.

و در رياض القدس ج2 ص 266 ستون (2) فرموده: در این منزل که لشکر عبور کرده اند، از جاده سلطانی نرفته اند، بلکه از ترس محبان از راه و بیراه رفته اند، لهذا ترتیبی از حرکت ایشان در کتب ارباب مقاتل نیست الخ.

و در ناسخ گوید آنگاه بروایت سید مخفر بن تغلب بن عایدی(1)

را طلب نمود تا حامل رؤس شهدا او باشد(2).

وشیخ مفید میفرماید(3): سر حسين عليه السلام را به زحر بن قيس داد(4)، و ابو بردة بن عوف ازدی و طارق بن (ابی) ظبیان را با پنجاه سوار به حفظ و حراست آن سر مبارک گماشت، و همچنین

سرهای بنی هاشم و دیگر شهیدان را با جماعتی از لشکر به همراه زحر بن قیس روان داشت. پس فرمان داد: سید سجاد عليه السلام را با غل و زنجير سوار کردند.

واهل بیت رسول مختار را بی مقنعه و خمار بر شتران و اسبان

سوار کردند.

و شمر بن ذی الجوشن را با گروهی از لشکر برایشان گماشت، و گفت عجله کنید و خود را به زحر بن قیم برسانید، چون او

ص: 184

1- در لهوف مترجم ص 171 وابن نما ص96 و بحار ج 45 ص 124 (مخفر بن ثعلبه) ذکر کرده اند
2- در روضة الشهداء ص293 گويد: زحر بن قیس و محسن بن ثعلبه وشمر بن ذي الجوشن را با پنج هزار مرد مقرر کرد تا آن سس ها را با اهل بیت بشام برند ایشان متوجه شده قطع منازل و طی مراحل می کردند ودر هر موضعی کرامتی روی مینمود الخ
3- در ارشاد ص 245 و بحار ج 45 ص 124 ونفس المهموم ص 419
4- در مع السجوم ص233 مرحوم شعرانی فرموده (زعر بن قيس بفتح زای معجم و سکون حاء مهمله است و در کتاب اصابه بجیم است و آن از سهو كاتب و چاپخانه است ألخ)

مقداری از راه را طی کرده بود، لذا شمر سرعت کرد و به زحر بن قیس پیوست.

و در نفس المهموم ص 420 مرحوم محدث قمی فرموده من در اینجا حق دارم که گریه را طولانی کنم و به فرموده امير المؤمنين عليه السلام سید اوصیاء تمثل جویم (أين الذين تعاقدوا على المنية وابرد برؤسهم الى الفجرة) کجایند آنها که بر مرگ هم پیمان شدند و سرشان را پیکان (نامه بر) برای فاجران بردند.

و هم بقول این شاعر تمثل جویم.

(بنفسي رؤوس معلنات (معليات) على القنا

الى الشام تهدی بسارقات الاسنة

بنفسي خدود في التراب تعفرت

بنفسي جسوم بالعراء تعرت

ربیع اليتامى والأرامل فا بکها

مدارس للقرآن في كل سحرة

و اعلام دين المصطفى و ولاته

و اصحاب قربان و حج و عمرة)

یعنی جانم فدای آن سر ها که بالای نیزه پدیدار بود بر پیکانهای درخشنده و سوی شام به ارمغان برده شد، جانم فدای آن گونه های خاك آلوده و آن پیکر های برهنه در دشت افتاده ، بهار یتیمان و بيوه زنان بودند بر آنها گریه کن، و در هنگام شبگیر تلاوت قرآن میکردند. علمهای دین پیغمبر مصطفی و اصحاب قربان و حج و عمره بودند. کما في دمع السجوم ص 234.

مؤلف گوید این اشعار در بحار ج 45 ص 280 بسیار است چند

بیتش را مرحوم قمی اقتباس نموده تقديم و تأخیر هم شده .

ص: 185

در کربلا چه گذشت ص 541 این اشعار را ذکر فرموده:

بقربان سرها که بر نیزه شد سوى شام سوقات آورده شد بقربان آن گونه های عزیز که با خاك و خون سخت آغشته شد بقربان تنهای عریان به دشت که بهر عزا خوب سررشته شد به ایتام آل محمد بنال که قرآن از آنها پراکنده شد سر آن دیانت ولات هدی که قربانی و حج از آنها بجا

تشييع اهل کوفه اسيران را

در حياة الحسين ج 3 ص 368 از مرآة الزمان في تواريخ الاعيان ص 99 نقل کند که چون اهل بیت را سوار کردند که بطرف شام ببرند تمام طبقات اهل کوفه برای وداع بیرون آمدند، و يك دسته گریه میکردند و یک دسته نوحه سرائی میکردند، و راههای کوفه پر از مردم بود و تمام شب را مشغول گریه بودند و ازکثرت مردم قافله تمكن حرکت نداشت.

امام زین العابدين عليه السلام تعجب میکرد و میفرمود اینهاما

را کشتند و بر ما گریه میکنند؟!

و از حدائق الوردية ج 1 ص 129 نقل کند که زنهای همدان عجه کردند به گریه و نوحه و صدای گریه و واویلا از ایشان

بلند شد.

و از انساب الاشراف نقل کند که شمر بن ذي الجوشن امر کرد امام زین العابدین (علیه السلام) را در گردنش غل و زنجیر بندند پس غل کرده اسرا را بردند تا ملحق به قافله ای که سر هارا میبردندشدند.

و در ص367 از تحفة الأنام في مختصر تاریخ الاسلام نقل کند

ص: 186

که بطوری اهل بیت را حرکت دادند که بدن انسان بلکه بدن حیوانات بلرزه می آید.

ورود اهل بیت به منزل اول

و در منزل اول(1) چون فرود آمدند و اهل بیت را پیاده کردند، آن پنجاه تن سوار که حافظه و حامل سر مبارك بودند، نیز پیاده شدند، و کناره گرفتند، و آن سر مبارک را در صندوقی نهاده در کنار خود جای دادند، و مجلسی آراسته مشغول شرب خمر شدند، و بسیار مست گشتند و از عقل تهی شده بخواب رفتند.

يك نفر از آن سواران شرب خمر نکرد و لختی بیدار نشست، و دیده بر دریچه آسمان بست. ناگاه بانگ رعدی شنید و ابر برقداری را دید، چون نيك نظر کرد، درهای آسمان را باز یافت و دید که آدم و نوح و ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و خاتم انبياء محمد مصطفی (صلی الله عليهم) از آسمان بزیر آمدند، و جبر ئیل با جماعتی از فرشتگان خدمت پیغمبر صلی الله عليه و آله را ملازمت داشتند، و چون بر سر صندوق رسیدند جبر ئیل آن سر مطهر را بر گرفت و ببوسید و بر سینه خود بچسبانید، و پیغمبران هر يك این عمل را انجام دادند، و پیغمبر صلى الله عليه و آله را تسلیت گفتند و بگریستند، و رسول خدا از همه بیشتر بگریست.

اپنوقت جبرئیل گفت: که ای محمد خداوند مرا در تحت حکومت تو قرار داده اگر فرمان دهید زمین را بر أمت تو واژگون کنم، چنانکه بر قوم لوط کردم.

ص: 187

1- منزل اول کجا بوده معلوم نیست. بلي در رياض القدس ج2 ص260 ستون اول سطر 7 گوید منزل اول قادسیه بود الخ

آن حضرت فرمود: مرا در نزد خداوند با ایشان حسابی است.

آنگاه فرشتگان به عرض رسانیدند که: خداوند ما را بهلاکت این پنجاه تن فرمان داده، فرمود: فرمان شمار است. لاجرم آن فرشتگان هر يك حر به ئی بدست گرفتند و هر یکی را زخمی زدند، چون نوبت به آن يك نفر رسید که بیدار بود فریاد برداشت که:

(یا رسول الله الامان الامان) آن حضرت فرمود: دور شو که خدايت نیامرزد. لاجرم فرشتگان او را بسلامت گذاشتند. صبح که شد یکتن از آن جماعت زنده نماند، بلکه همگان خاکستر شده بودند.

قصه آن کس که در کعبه طلب مغفرت میکرد

مؤلف گوید: عين قصه گذشته را در بحار ج 45 ص 125 و محن الابرار ج2 ص 67 وقمقام ص546 و عوالم ج17 ص 425 اینطور نقل کرده است:

راوی میگوید: من در سالی در مکه معظمه مشغول طواف بودم ناگاه مردی را دیدم میگوید: (اللهم اغفر لي وما اراك فاعلا)(1) اي خدا مرا بیامرز و میدانم که نخواهي آمرزید. گفتم: ای بنده خدا : از خدا بترس و این کلام را مگو، بجهت آنکه اگر گناهان تو بعدد قطرات باران و برگ درختان باشد و از خدا بخواهی و تو به کنی خداوند آنها را بيامرزد، چون خدا غفور و رحیم است. آن مرد گفت: به نزد من بیا تا قصه خود را برای تو نقل کنم، چون نزديك رفتم گفت: ای بنده خدا بدان من یکی از آن پنجاه نفر هستم که(2)

ص: 188

1- در لهوف مترجم ص 172 این قصه را از ابن لهيعة وغير او نقل کند. و در مثير الأحزان ابن نما ص96 از سليمان بن مهران اعمش نقل کند
2- در مثیر الاحزان گوید: من جزء آن چهل نفر بودم که سر امام حسین را حمل کرده بودند، ولي لهوف ونفس المهموم ص 424 پنجاه نفر نقل کرده اند. کما في البحار والقمقام

به سر مبارک امام حسين عليه السلام موکل بودیم. و بسوی شام میبردیم، چون هنگام شب در منزلی از منازل فرود آمدیم، سر مبارك را در میان صندوقی میگذاشتيم، و مشغول شرب خمر میشدیم، در هنگامی که آن صندوق را میان خود میگذاشتيم شبی از شبها یاران من همه شراب خوردند و مست گردیدند، و آن شب من با ایشان موافقت نکردم و شراب نخوردم، چون پاسی از شب گذشت دیدم رعد و برق از آسمان ظاهر شد، در آنحالت نظر میکردم ناگاه دیدم درهای آسمان باز شدند و حضرت آدم و نوح و ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و پیغمبر ما جناب محمد صلى الله عليه وآله بسوی زمین فرود آمدند، و جبر ئیل با گروهی بیشمار از ملائکه آسمان در خدمت آن حضرت بودند، دیدم جبرئیل نزديك همان صندوق آمد و سر انور آن حضرت را از میان صندوق بیرون آورد و به سینه خود چسبانید، و بوسید، پس یکی یکی از پیغمبران آن سر مبارک را گرفتند و به سینه خودچسبانیدند و بوسیدند، جناب رسول خدا صلى الله عليه وآله به سر فرزند خود گریه میکرد، و پیغمبران او را تسلیت میگفتند، جبرئیل پیش آمد، وعرض کرد یا محمد خداوند مرا مأمور فرموده است که ترا در حق امت تو اطاعت نمایم، هر امری که در باره ایشان بفر مائی بعمل بیاورم اگر مرا امر کنی و فرمان دهی که زمین را به تزلزل بیاورم بالای زمین را پائین و پائین زمین را بالا کنم چنانکه در خصوص قوم لوط کردم همین ساعت چنان کنم.

رسول خدا فرمود: ای جبرئيل من راضی نیستم که چنین کاری درباره امت من بعمل بیاوری، زیرا که مرا با ایشان در روز قیامت مقام مخاصمه هست.

ص: 189

پس پیغمبر صلی الله عليه و آله با گروه پیغمبران به فرزند خود نماز کردند و صلوات فرستادند، و گروهی از ملائکه بخدمت آمدند و عرض کردند خداوند ما را مامور کرده است که این پنجاه نفر را بکشیم و هلاك نمائيم.

رسول خدا صلی الله عليه و آله فرمود: به هر امریکه در باره ایشان

مأمور شده اید بعمل آريد.

چون ایشان از حضرت رسول رخصت یافتند یکی یکی آن پنجاه نفر را حر به میزدند همان ساعت آتش میگرفتند و میسوختند. یکی از آن ملائکه زدن مرا قصد نمود، من از ترس و واهمه فریاد کشیدم (الامان الامان یا رسول الله) آن پیغمبر رحمت فرمود: برو خدا ترا نیامرزد.

چون صبح شد دیدم یاران من همه سوخته اند و خاکستر شده اند.

و بروایت مناقب که در بعض فقرات این روایت هست که هرکس در کشتن آن حضرت شرکت داشت دستهای او خشك شد.

و نیز در همان روایت از همان ملعون منقولست که ناگاه صدای برقی را شنیدم که هرگز چنین صدائی تا آنوقت به گوش من نرسيده بود. دیدم یکی صدا میکند که جناب رسول خدا آمد، صدای اسبها و سلاح به گوش من میرسید و جبرئیل و میکائیل و اسرافيل و کر و بیان و روحانیان و مقر بان دربار خدا همه آمدند جناب پیغمبر صلی الله عليه وآله از دست ستمکاران امت خود به گروه پیغمبران و سلسله کروبیان شکایت نمود، و فرمود: فرزند و نوردیده مرا کشتند، و هر یکی از پیغمبران و مقر بان ملا أعلي أن سر انور را میبوسیدند و به سینه خود میچسبانیدند.

ص: 190

دست و قلم

در بحار ج 45 ص 125 ومحن الابرار ج2 ص 67 ولهوف مترجم ص 174 و عوالم ج17 ص 425 و مقتل مقرم ص 443 و مقتل ابن نما ص96 نقل کنند که چون حسين بن علی (علیه السلام) کشته شد سرش را برای یزید فرستادند، در منزل اول که پیاده شدند بنا کردند خمر بنوشند، و با آن سر مبارک در میان خودشان شادی کنند (در لهوف سر را دست بدست بدهند) ناگاه دستی از دیوار نمایان

شد که قلم آهنی با آن دست بود، چند سطری با خون نوشت؛

(اَتَرْجُوا اُمَّهً قَتَلَتْ حُسَیْنا شَفاعَهَ جَدِّهِ یَوْمَ الْحِسابِ)

آیا گروهی که حسین را کشتند دیگر در روز قیامت امیدشفاعت

جدش را دارند؟

(روز حشر ندانم که قاتلان حسین

چگونه چشم شفاعت بجد او دارند)

در لهوف دارد که چون این را بدیدند سر را گذاشته فرار کردند. در منتخب طریحی ص 480 اینطور نقل کند:

(اَتَرْجُوا اُمَّهً قَتَلَتْ حُسَیْنا شَفاعَهَ جَدِّهِ یَوْمَ الْحِسابِ)

(فَلا وَاللهِ لَیسَ لَهُم شَفِیعً وَ هُم یَومَ القِیامَهِ فِی العَذابِ)

و در رياض القدس ج 2 ص 276 این قصه را این طور نقل کند که قلب راوندی از ابوالفرج از سعید بن ابی رجا از سليمان بن اعمش روایت میکند که روزی مشغول طواف خانه خدا بودم کسی را دیدم که مناجات میکند و میگوید: (اللهم اغفر لي وأنا أعلم أنك لا تغفر) یعنی خدایا مرا بيامرز هرچند میدانم نخواهی آمرزید، از این سخن لرزه بر تن من افتاد. و پیش رفته به او گفتم: ای نامرد این چه سخن است که میگوئی؟ در حرم خدا و رسول در ماه حرام،

ص: 191

و ایام حرام، چگونه از مغفرت خدا مأیوس گشته ای؟ گفت: بجهت آنکه گناهی عظیم (بزرگ) از من صادر شده، به او گفتم: آیا گناه تو بزرگتر است یا کوه تهامه؟ گفت: گناه من، گفتم: گناه تو بزرگتر است یا کوههای رواسی (بزرگ) گفت: گناه من، هرگاه بخواهی گناه خود را بتو باز گویم؟ گفتم: بگو گفت: از حرم بیرون بیا تا بگویم، چون بیرون آمدیم در گوشه ای نشست گفت: ای برادر من یکی از لشگریان شوم پسر سعد بودم، و از جمله آن چهل نفری بودم که با آنها سر مطهر فرزند پیغمبر صلی الله علیه و آله را از کوفه به شام بردیم، در بین راه بر يك مرد نصرانی برخوردیم، سرمقدس امام (علیه السلام) را بر سر نیزه زده و در پای آن مشغول غذا خوردن بودیم در این اثنا دیدیم دستی از غيب ظاهر شد و بر دیوار دیر نوشت:

(اَتَرْجُوا اُمَّهً قَتَلَتْ حُسَیْنا شَفاعَهَ جَدِّهِ یَوْمَ الْحِسابِ)

ما جماعت از آن حکایت به جزع و واهمه بر آمدیم یکی از ما خواست آن دست را بگیرد، غائب شد، ما مشغول غذاشدیم بازدیدیم همان دست پیدا شد و نوشت:

(فَلا وَاللهِ لَیسَ لَهُم شَفِیعً وَ هُم یَومَ القِیامَهِ فِی العَذابِ)

ترس ما زیاده شد و شقاوت بعضی زیادتر، خواستند آن کف را بگیرند پنهان گردید، باز مشغول خوردن طمام شدیم دوباره دست ظاهر شد و بر دیوار نوشت:

(وَقَد قَتَلُوا الحُسَينَ بِحُكمِ جَورٍ وَخالَفَ حُكمُهُم حُكمَ الكِتابِ)

ما دست از طعام بازداشتیم، زهر مار شد بر ما، در این اثنا راهبی که بردیر منزل داشت. بر بام برآمد. نگاهی به سر مطهر امام (علیه السلام) کرد (فرأی نوراً ساطعاً من فوق الرأس) چشم آن راهب که بر سر نورانی امام (علیه السلام) افتاد، دید مثل شب چهارده میدرخشید، از

ص: 192

بالای دیر بزیر آمده پرسید شما تشکر از کجا می آئید، و این سر پر نور که ضياء او عالم را منور، و عطر او جهانی را معطر نموده سر کیست؟ گفتند: ما از اهل عراقيم و این سر سر امام آفاق حسین عليه السلام ابن علی بن ابیطالب است، راهب گفت آن حسینی که پسر فاطمه است. و پسر پسر عم پیغمبر خدا محمد است؟ گفتند آری، گفت: (تبالكم والله لو كان لعيسى بن مريم ابن لحملنا على احداقنا) وای بر شما و آئین شما، بذات خدا اگر عیسی را پسری بود ما طائفه نصاری فرزند عیسی را بر حدقه چشمهای خود جای میدادیم، ای بی مروت لشکر. شما پسر پیغمبر خود را کشته اید و بعد از کشتن او اظهار فرح و خوشحالی میکنید، اکنون من از شما حاجتی میخواهم گفتند آن چیست؟ گفت: ده هزار درهم مرا از آباء و اجداد خود ارث رسیده این دراهم را از من بگیرید این سر را تا زمان رفتن به من بدهید، تا مهمان من باشد، قبول کردند، راهب دو همیان آورد که در هر يك پنجهزارو پانصد درهم بود. تا آخر قصه که در (ورود اهل بیت به دیر راهب) خواهد آمد.

پیدا شدن سنگ و کلماتی که بر آن نوشته بود

در تذكره ابن جوزی ص 284 سطر (16) از ابن سیرین نقل کند که پانصد سال پیش از مبعث پیغمبر صلی الله عليه و آله سنگی پیداشد که بر آن به سریانی نوشته بود و چون به عربی ترجمه شد این در آمد:

(اترجو امة قتلت حسيناً شفاعة جده يوم الحساب)

و در مثیر الاحزان ابن نما ص 97 و بحار ج 44 ص 225 نقل کنند که مورد نصرانی گوید: پدرم از پدرانش نقل کند که ایشان

ص: 193

در بلاد روم جائی را حفر میکردند سیصد سال پیش از مبعوث شدن پیغمبر عربی (ص) به سنگی برخورد کردند که این شعر در آن نوشته بود:

(اترجو عصبة قتلت حسیناً شفاعة جده يوم الحساب)

آیا امیدوارند جماعتی که حسین (علیه السلام) را کشتند شفاعت جدش

را در روز قيامت؟

و در بحار ج 44 ص 224 از مشایخ بنی سلیم روایت کند که گفتند ما با روم جنگیدیم پس داخل كنيسه ای شدیم یافتیم که در آن نوشته بود:

(ایرجوا معشر قتلوا حسيناً شفاعة جده يوم الحساب)

پرسیدم

چند وقت است این در کنیسه شما است؟ گفتند: پیش

از سیصد سال که پیغمبر شما صلی الله عليه و آله مبعوث شود.

در ثمرات الحياة ص107 آخر مجلس (16) از تنکابنی از اکلیل - المصائب از صاحب مفاتيح النجاة از انس بن مالك روایت کند که مردی از اهل نجران گودالی کند پس دید در آن گودال لوحی از طلا پیدا شد که در آن نوشته بود:

(اترجو امة قتلت حسینا شفاعة جده يوم الحساب(1))

كتبه ابراهيم خليل الله. پس آن مرد آن لوح را آورد خدمت پیغمبر (ص) حضرت آن را دید و گریست، و فرمود: هر که عترت مرا بیازارد نرسد او را شفاعت من.

ص: 194

1- در قمقام ص 545 دو بیت دیگر اضافه کرده و آن این است. (فقد قدموا عليه بحکم جور فخالف حكمهم حكم الكتاب) (متلقي يا یزید غداً عذاباً من الرحمن یالک من عذاب)

و در تذكره ابن جوزی ص 284 سطر (20) گوید: سليمان بن بسیار گفته: سنگی پیدا شد که بر آن نوشته بود(1):

(لابد أن ترد القيامة فاطمة وقميصها بدم الحسين ملطخ)

(ويل لمن شفاؤه خصماؤه والصور في يوم القيامة ينفخ)

یعنی ناچار در روز قیامت فاطمه (علیه السلام) وارد خواهد شد، و پیراهنش به خون حسین رنگین است، وای بر کسی که شفیعان او دشمنش باشند و صور (اسرافیل) در قیامت دمیده خواهد شد.

ايضاً در تذكره ابن جوزی ص 285 به سند خود از ابن ابی نعیم روایت کند که گفت: مردی آمد به نزد پسر عمر و من آنجا بودم، سئوال کرد از خون پشه که در لباس است آیا پاك است آن یا نجس؟

پسر عمر به او گفت: از اهل کجائی؟ گفت: از اهل عراق. پسر عمر گفت نگاه کنید او را از من از خون پشه سؤال میکند، و حال آنکه پسر رسول خدا را کشتند و حال آنکه من شنیدم رسول خدا فرمود: آن دو (امام حسن و امام حسین) ریحان منند از دنیا .

ورود اهل بيت به قادسیه

در ناسخ ج3 ص 101 گوید: چون یزید بن معاویه فرمان داد که سر های شهداء و اهل بیت رسول خدارا شهر به شهر و ده بده بگردانند، تا شیعیان علی بن ابیطالب پند گیرند و از خلافت آل علي مأیوس گردند، و دل در طاعت یزید بندند، لاجرم لشکریان اهل بیت

ص: 195

1- در قمقام نیز ذکر کرده

را با تمام شماتت وذلت کوچ دادند، و به هر قريه وقبيله می بردند، اگر چه از راه دور بود و مسافت طولانی تر می شد.

و هر يك از زنان و کودکان بر کشته گان خود می گریستند با

کعب نیزه می زدند، و بدینگونه کوچ می دادند.

تا به قادسیه برسیدند، ام کلثوم این شهر قرائت فرمود:

(ماتَتْ رِجالی وَاَفْنَی الدَّهْرُ ساداتی وَزادَنی حَسراتٍ بَعْدَ لَوْعاتی)

(صالُوا اللِّئامُ عَلَیْنا بَعْدَ ما عَلِمُوا اَنّا بَناتُ رَسُولٍ بِالْهُدی یَأتی)

(یُسَیِّرونا عَلَی الأَقْتابِ عارِیَهً کَاَنَّنا بَینَهُم بَعْضُ القَسیمات)

(عَزّ عَلَیکَ رَسُولَ اللّهِ ما صَنَعُوا بِاَهْلِ بَیْتِکَ یا نُورَ الْبَریّاتِ)

(کَفَرْتُمْ بِرَسُولِ اللّهِ وَیْلَکُمُ اَیدیکُمُ مِنْ سُلوکٍ فِی الضَّلالاتِ)

خلاصه معني اشعار كما في ترجمة أبي مخنف وهامش الناسخ و غيره: مردان من کشته شدند، و روزگار بزرگانم را از بین برد، و حسرتهای مرا افزود، بعد از ناله و زاریها، پست فطرتان بر ما هجوم آوردند، و حال آنکه می دانستند ما دختران پیغمبری هستیم که برای هدایت آمده بود. وما را مانند اسیران بر شتران بی محمل سیر می دادند، مثل اینکه مابین ایشان مانند غنائم جنگی تقسیم شده ایم، گران است بر تو ای رسول خدا اي نور آفریده گان آنچه بر اهل بیت تو انجام دادند. کافر شدید به رسول خدا وای بر شما گمراهان.

ورود اهل بيت بتكريت

در ناسخ ج3 ص103 از ابی مخنف نقل کند که:اهل بیت را با

ص: 196

سرهای شهداء از جانب شرقی حصاصة(1) بردند و از تکریت عجور دادند. و به حاکم آنجا نوشتند که : زاد و علوفه ذخیره بگذار و ما را استقبال كن (در ترجمه أبو مخنف سر های خارجی همراه ماست).

حاکم تكريت فرمان داد تا مردم آماده شدند و کوچه و بازار را زینت دادند و علمها افراشتند و بوقها را بنواختند، و با عده کثیری به استقبال بیرون شدند، و با سران سپاه ملاقات حاصل شد، و هر کس از سر ها سؤال می کرد می گفتند: مردی خارجی بر یزید خروج کرد ابن زیاد او را بکشت اينك سر او و اصحاب اوست که بنزد یزید حمل می شود.

يك نفر نصرانی گفت: ای مردم من در کوفه بودم که این سر مبارك را آوردند این سر خارجی نیست بلکه سر حسین بن علی بن ابیطالب است.

مردم چون این بشنیدند روي ورأي بگردانیدند و حاضر شدند که لشکر کوفه را برانند و دور سازند. و جماعت نصاری نیز با ایشان متفق شدند و ناقوسها بنواختند و گفتند: گروهی که پسر دختر پیغمبر خود را بکشند يك ساعت هم راضی نیستیم که به شهر ما در آیند و استراحت کنند. چون لشکر این بدیدند از زمین تکریت کوچ کردند.

ورود اهل بیت به وادى النخلة

و از طریق بیابان به دیر عروة رسیدند واز زمین صليتا گذشتند

ص: 197

1- حصاصه: از قراء سواد یعنی عراقست نزديك قصر ابن هیبره جزء استان کوفه است (المراصد)

و به وادي نخله فرود آمدند. و روز و شب را آنجا بودند، شبانگاه شنیدند که زنان جنیان بر حسين عليه السلام نوحه و مرثیه میخوانند.

(نِساءِ الجِنِّ اَسعَدنَ نِساءِ الهاشِمِيّات

بَناتُ المُصطَفی اَحمَدَ يَبكينَ شَجِّيات)

(وَيَألِلنَ وَيَندُبنَ بُدُورَ الفاطِميّات

وَیَلبَسنَ ثِيابَ السُّودِ لُبساً لِلمُصيبات)

(وَيَلطِمُنَ خُدوُداً كَالَّدنانيرِ نَقِيّات

وَيَندُبنَ حُسَیناً عَظُمَت تِلكَ الرَّزِيّات)

(وَيَبكينَ وَيَندُبنَ مُصابَ الاَحمَديّات)

یعنی زنان جنیان یاری می کردند زنان هاشميات را. دختران أحمد مصطفی (ص) با آه و زاری میگریستند جنیان در اطراف فاطميات ولوله و ندبه می کردند، ولباس سیاه که لباس اهل مصيبت بود پوشیده بودند، به صورتهای مانند دینار صاف لطمه میزدند و به حسين ندبه می کردند، و به آن مصيبتهای بزرگ، دختران احمد صلى الله عليه وآله می گریستند. و نده به می کردند.

در ریاض القدس ج 2 ص 262 گوید: حکایت زعفر جنی مشهور و معروف است که بعد از شهادت امام علیه السلام آمد خدمت بیمار عرض کرد فدایت شوم به ياری پدرت آمده بودم اذن نيافتم اکنون مرخص کن که دمار از روزگار لشكر بر آورم امام سجاد (علیه السلام) وی را اذن نداد، زعفر عرض کرد فدایت شوم پس خدمتی به ما رجوع کنید. فرمود در سفر شام همراه ما باشید و اهل و عیال و اطفال ما را در سر سواری نگاهداری و پرده داری کنید تا اجانب نظر به رو و موی پرده گیان ماننمایند لذا در وادي النخله صدای جن را شنیدند که نوحه می کردند و می گفتند (نساء الجن الخ) و ابیات گذشته را ذکر فرمود.

ص: 198

و شیخ طریحی در منتخب ص 481 نقل کند که چون به وادی النخله رسیدند گریه جن را شنیدند که زنان جنیه به صورت خود لطمه می زدند و می گفتند:

(مَسَحَ النَّبِیُّ جَبینَهُ فَلَهُ بَریقٌ فِی الْخُدُود

اَبَواهُ مِنْ عُلْیاً قُرَیْشٍ جَدُّهُ خَیرُ الْجُدُود)(1)

و دیگری می گفت:

(اَلا یا عَینُ جُودی فَوقَ خَدّی فَمَن یَبکی عَلَی الشُهداءِ بَعدی)

(عَلی رَهطٍ تَقودُهُم المَنایا إِلی مُتَکَبِّرٍ فِی المُلکِ عَبدٌ(2))

ورود اهل بيت ببلده لبایا مرشاد بنا به نقل طریحی در منتخب ص 481

در ناسخ ج3 ص104 و ترجمه مقتل أبی مخنف ص167 گوید: سپس از وادی نخله راه افتادند و راه ارمینا را پیش گرفتند و رفتند، و در مرز (لبا(3)) نزول کردند و بارانداز خود ساختند، و آنجا بلدی بود آباد،(4) زنان و مردان پیران و جوانان همگی از بلد بیرون شدند، چون نظر شان به سر مبارك حسين عليه السلام افتاد سلام کردند و بر جدش رسول خدا و پدرش علی مرتضی صلوات فرستادند، و فریاد زدند که ای کشندگان اولاد پیغمبران از بلد ما بیرون شوید،

ص: 199

1- مؤلف گوید: این ابیات را در ج1 رمز المصيبة ص 42 از كامل الزيارات نقل کردم و ترجمه اش ايضاً به آنجا رجوع شود
2- این ابیات هم با تفاوتی در ص 40 از ج1 گذشت
3- در ترجمه مقتل ابی مخنف 167 و تذكرة الشهدا ص 407 (لينا) ذکرکرده اند. و در رياض القدس ج 2 ص263 (لبنا) نقل کرده و فرموده آن مقابل (سرشاد) است
4- که اسمش بنا به نقل ناسخ (لبا) و بنا به نقل ابی مخنف و تذکرة الشهدا (لينا) و بنا به نقل رياض القدس (لبنا) و بنا به نقل طریحی (مرشاد) است

و بنا کردند به لعن لشگریان کوفه و فحش به ايشان بدهند، سران لشگر چون این بشنیدند در غضب شدند و حکم به قتل و غارت آن بلد دادند، و آن بلده را خراب کردند، و از آنجا به کحیل آمدند(1).

ورود اهل بيت به كحيله

در ریاض القدس ج 2 ص 263 عین قصه که در موصل بطريق

ابی مخنف نقل می شود اینجا نقل کرده پس تکرار نمی کنیم.

ورود اهل بیت به جهينه

در ریاض القدس ج 2 ص263 فرموده اما واقعه منزل جهينه عامل وی را خبر دادند که سر حسین بن علی (علیه السلام) با ما است و از جانب ابن زیاد به سوی یزید می رویم باید به استقبال ما بیائی و آذوقه و علوفه حاضر کنی شهر را زینت کردند، علمها به جلوه آوردند، مردم به استقبال در آمدند، چون دانستند که ایشان سر امام عالم امکان (علیه السلام) را همراه دارند سی هزار جمعيت شوریدند بنای مخاصمه گذاشتند خیال آن داشتند که سرها و اسیران را بگیرند که لشگر

از آن شهر فرار کردند.

ورود اهل بیت به موصل

در ناسخ ج3 ص 102 و ص 105 و ترجمه مقتل ابی مخنف

ص: 200

1- كحيل: قریه ایست پائين موصل در غربی شط دجله واقع شده (المراصد)

ص167 ونفس المهموم ص426 و قمقام ص 548 وروضة الشهداء ص 293 همه این قصه را نقل کرده اند.

در ناسخ گوید: از صاحب روضة الأحباب که از ثقات و مورد اطمینان اهل سنت است حديث شده که چون اهل بیت به موصل نزديك شدند، شمر به حاکم موصل نامه نوشت که ما با فتح و پیروزی و سرهای دشمنان یزید می رسیم، دستور بده تا مردم کوچه و بازار و شهر را زینت کنند، و خود با بزرگان شهر به استقبال ما بیا و لشگریان را مهمان کن(1).

حاکم موصل چون این را بدانست، اشراف و بزرگان شهر را جمع کرد و نامه شمر را برای ایشان بخواند، و گفت: اگر من به حسب ظاهر راضی شوم شما راضی نشوید و سر پیچی کنید. گفتند حاشا وكلا که بدین امر زشت گردن نهیم و به این عیب رضا دهیم.

اینوقت حاكم موصل در جواب نامه شمر نوشت که مردم این شهر اكثر از شیعیان علی مرتضی و دوستداران آل عبایند، اگر بدین شهر درآئید بعید نیست که بر عليه شما قيام کنند و آشوبی بر پا سازند، صواب آن است که قدری دورتر از این شهر فرود آئید و خستگی خود را تسکین دهید و کوچ کنید. و علف و آزوغه (آذوقه) از برای لشگریان فرستاد.

ص: 201

1- در روضة الشهداء ص 293 دارد که چون به نزديك موصل رسیدند کسی را به امير موصل فرستادند که شهر را بیارای و به استقبال ما بیرون آی و طبقهای سیم و زر مهیا ساز تا بی ما نثار کنی و به آمدن ما به منزل تو بر تمام افران خود مباهات و افتخار کنی، که سر حسین بن علی و فرزندان و برادران واقرباء ودوستان و هواداران او را همراه داریم و اهل و عیال او را نیز می آوريم الخ

شمر این سخن را خيال کرد راست است در يك فرسخی موصل فرود آمد و سر مبارک حسین (علیه السلام) را از سنان نیزه فرود آورده روی سنگی نهاد.

مشهد النقطة

در خبر است که قطره خونی از آن سر مطهر بر سنگ آمد و در هر سال روز عاشورا از آن سنگ خون تازه می جوشید، و مردم آنجا اجتماع می کردند و عزاداری می نمودند، این امر عجيب سالهای دراز ثابت بود، تا وقتی که آن سنگ را از آنجا بر گرفتند و جای دیگر حمل کردند، و تا سنگ آنجا بود مشهد (نقطه) می نامیدند.

گویند این علامت و آیت بزرگی را در زمان مروان ناپدید

کردند. انتهى ما في الناسخ.

و در نفس المهموم ص 426 وروضة الشهداء ص294 گوید:

سنگ تا زمان عبد الملك بن مروان باقی بود پس امر کرد آن سنگ را جابجا کردند و دیگر اثری از آن نماند، ولكن قبه وگنبدی در آن مقام بنا کردند و نامیدند آن را به مشهد النقطة.

و در روضة الشهدا ص 293 چند بیت شعر از شیخ اوحدی ره

نقل کرده .

(هر سال تازه میشود این درد سینه سوز)

(سوزی که کم نگردد و دردی که بی دواست)

اندر شفق هلال محرم ببین که هست)

(چون نعل اسب شه که بخون غرقه گشته راست)

(ای تشنه فرات یکی دیده باز کن)

(کز آب دیده بر سر قبر تو جویهاست)

ص: 202

پس فرموده ای عزیز، دمیدن خون تازه از سنگ عجب نیست و عجب تر آنکه در بعضی از بلاد روم در کوهی صورت شیریست که از سنگ تراشیده اند هر سال روز عاشورا از هر دو چشم شیر دو چشمه آب روان شود تا شب این آب میرود و مردم در حوالی آنجا مجتمع گردند و تعزیت اهل بیت بدارند و از آن آب بخورند و برسم تبرك به خانه برند.

کوه از حسرت آن تشنه لبان میگرید

بحر از غیرت آن خسته دلان میجوشد

آه از آن سنگدل بیخبر تیره درون

که ز حسرت نکشد آه و زغم نخروشد

ورود اهل بیت به موصل به طریقی که ناسخ ج3 ص105 از ابی مخنف روایت می کند

در ناسخ ج3 ص 105 گوید: لشگر به حاكم موصل نامه نوشت که ما با سر حسین و اهل بیت او وارد می شویم ما را استقبال کن، چون نامه را حاکم موصل قرائت کرد: بفرمود: تا شهر را زینت دادند و بزرگان شهر را از هر سوى طلب نموده، گفتند: خبر چیست؟ گفت: مردی از خوارج را عبيد الله بن زياد مقمهور ومقتول داشته، اينك سر او را به درگاه یزید می برند، و به اتفاق بزرگان شهر شش میل(1) لشکر ابن زیاد را استقبال کرد.

ص: 203

1- در مجمع البحرین در ماده (میل) فرمود: هر سه میل یك فرسخ است پس بنابراين اهل موصل دو فرسخ استقبال رفته اند، و آنچه در ترجمه مقتل أبی مخنف ص 168 سطر اول دارد که در شش فرسخي آنان را ملاقات کردنی ضاهراً درست نباشد

مردی از اهل بلد از قصه آگاه شد و بدانست که: اينك سر حسین ابن علی علیهما السلام است که این لشگر حمل کرده اند، چون برگشتند، مردم شهر را آگهی داد و چهار هزاسوار(1) از قبيله اوس و خزرج و دیگر مردم فراهم شد و متفق و موافق شدند که با لشگر ابن زیاد جنگ کنند و آن سر مبارك را بگیرند و در بلد خود به خاك سپارند تا اینکه تا قیامت فخری باشد برای ایشان.

و در تذكرة الشهداء ص407 گوید: و بروایتی سی هزار شمشیر کشیده شد برای آنکه لشگر ابن زیاد را بکشند و آن سر مطهر را بگیرند و در موصل دفن نمایند. و لكن آن لشگر به تعجیل از آنجا گذشتند.

ورود اهل بیت به نصيبين

در ناسخ ج3 ص 106 گوید: چون لشگر ابن زیاد این بدانستند (که اهل موصل بنای جنگی دارند) از آنجا کوچ دادند و تل اعفر(2) و کوه سنجار را گذشته به زمین نصيبين رسیدند و اهل بیت را با سرهای شهیدان عبور دادند، چون چشم زینب بر سر برادر افتاد این شعر بگفت:

ص: 204

1- در تذکرة الشهداء ص 4007 سطر 14 و ترجمه مقتل أبی مخنف ص 168 چهل هزار نقل فرموده اند
2- تل أعفر: اسم قلعه ایست بین موصل وسنجار و فاصله بین موصل و سنجار سه میل است که يك فرسخ باشد (المراصد)

(اَتُشَهِّرُونا فِی البَرِیَّهِ عَنْوَهً وَوالِدُنا اَوْحی اِلَیْهِ جَلیلٌ)

(کَفَرْتُمْ بِرَبِّ الْعَرشِ ثُمَّ نَبِیِّهِ کَاَنْ لَمْ یَجِئکُمْ فِی الزَّمانِ رَسُولٌ)

(لَحاکم اِلهَ العَرْشِ یا شَرَّ اُمَّهٍ لَکُمْ فی لَظی یَوْمَ الْمَعادِ عَویلٌ)

خلاصه معنی: از روی ستم ما را که فرزندان پیغمبریم میان مردم شهره می کنید، خدا شما و همه کفار را لعنت کند، گویا پیغمبری برای شما نیامده است (كما في هامش الناسخ).

وترجمه ای که به نظر حقیر میرسد: آیا مشهور می کنید ما را در دنیا از روی قهر و غلبه و حال آنکه خداوند جليل به سوی پدر ما وحي نموده، به پروردگار عرش و پیغمبرش كافر شدید مثل اینکه در هیچ زمانی پیغمبری برای شما نیامده. قبيح گرداند و لعنت کند خدای عرش شما را ای بدترین امتها، برای شما در آتش روز قیامت گريه باصدائی خواهد بود.

و در روضة الشهداء ص294 گوید: در روایت آمده که چون موصليها لشگر شمر را نگذاشتند که به شهر در آیند و ایشان را در بیرون شهر فرود آوردند، روز دیگر از آنجا رو به نصیبین آوردند و به منصور بن الیاس که امیر آنجا بود خبر فرستادند که تا شهر را زینت دهند، چون او شهر را زینت داد و همین که لشگر به شهر درآمدند به قدرت الهی از ابر قهر و غضب پادشاهی برقی پدید آمد که يك نيمه شهر را بسوخت، مردم بهم ریختند و خجل زده گِردِ آن لشکر نگشتند و ایشان را از آنجا به شهر دیگر که رئیس آنجا سلمان بن يوسف بود توجه نمودند، وسلمان را دو برادر بود، یکی در جنگ صفین بدست مرتضی علی به قتل رسیده بود، و یکی دیگر با این برادر در حکومت شريك بود، ويك دروازه شهر تعلق به وی

ص: 205

داشت و او را داعیه بود که سر هارا از دروازه خود به شهر در آورد، سلمان میخواست که از دروازه او به شهر در آیند میان برادران جنگ شد و سلمان کشته گشته فتنه و غوغا پدید آمد لشکر شمر از آنجا سراسيمه گشته رو به حلب نهاد الخ.

و در کامل بهائی ص 292 گويد:

چون به نصيبين آمدند منصور بن الياس گفت: زیاده از هزار آئین بستند،آن لعینی که سر حسین را داشت خواست که به شهر رود اسب او فرمان نبود چند اسب بیاوردند فائده نبخشید ناگاه سر امام حسین علیه السلام از نیزه بیفتاد، ابراهيم موصلی آنجا بود سر را نيك نگاه کرد دیده سر حسين عليه السلام است، خلق را ملامت بسیار کرد و شاميان او را شهید کردند.

و در نفس المهموم ص 426 فرموده: (لعل مسقط الراس الشريف صار مشهداً) يعنی شاید آنجا که سر مقدس به زمین افتاد زیارتگاه باشد.

ورود اهل بيت بدعوات

در پاسخ گوید: بامدادان از نصيبين بيرون شدند و اراضی عين الورد را طی کردند چون راه به دعوات نزديك كردند، کتابی به حاكم دعوات نوشتند که آذوقه و علوفه لشگر را آماده کنید و با مردم معروف و مشهور آماده پذیرائی باشید. حاكم دعوات فرمان داد تا در بوقها بدمند و با بزرگان شهر به استقبال بیرون شدند، و سپاهیان را با سر های شهداء و اهل بیت مصطفی از بابت اربعین

ص: 206

دلداخل شهر کردند، و سر مبارك حسين را در میدان شهر نصب نمودند و بگفت از چاشتگاه تا نماز دیگر منادی ندا درداد که: (هذا رأس خارجي على يزيد بن معاویه) این سر خارجیست که بر یزید ابن معاویه خروج کرده.

و مردم شهر نیمی گریان و نیمی خندان بودند، و لشکر ابن زیاد آن شب را مشغول شرب خمر و نواختن آلت موسیقی بودند تا صبح، و چون بامدادان که بار بستند علی بن الحسين (علیه السلام) زار بگریست و این شِعر قرائت فرمود:

(لَیْتَ شِعْری أعاقِلٌ فِی الدَّیاجی باتَ مِنْ فَجْعَهِ الزَّمانِ یُناجی)

(اَنَا نَجْلُ الإِمامِ ما بالُ حَقِّی ضائعٌ بَیْنَ عُصْبَهٍ اَعْلاجِ)

یعنی کاش میدانستم: آیا هیچ خردمندی در تاریکیها نشسته و از مصیبت های روزگار آهسته سخن میگوید؟ من که فرزند امامم چرا باید حقم میان گروهی کافر تباه گردد؟ (كما في هامش الناسخ).

در خبر است که در آن میدان که سر مبارک امام را نصب کردند تا روز قیامت هیچ کس از آنجا نمی گذرد مگر آنکه حاجتش برآورده

میشود.

ورود اهل بيت بقنسرین

در ناسخ ج3 ص 107 و تذكرة الشهدا ص 407 و ترجمه مقتل ابی مخنف ص 169 و قمقام ص 549 همه این قصه را نقل کرده اند ولی بعضی ورود به حلب را مقدم داشته اند.

ص: 207

در ناسخ گوید از دعوات طی طریق کرده بقنسرین رسیدند. مردم آن بلد همه از شیعیان امير المؤمنین علی علیه السلام بودند، چون وصول ایشان را بدانستند، دروازه ها را محکم بستند و ایشان را لعن میکردند و سنگ پرتاب میکردند و گفتند: ای قاتلان اولاد پیغمبران سوگند بخدای اگر همه ماها کشته شويم يك نفر شما را به این شهر راه ندهیم. ام كلثوم (علیه السلام) بگریست و این شعر بفرمود:

(کَمْ تَنْصِبونَ لَنَا الأَقْتابَ عارِیَهً کَاَنَّنا مِنْ بَناتِ الرُّومِ فی الْبَلِدِ)

(اَلَیْسَ جَدِّی رَسُولُ اللّهِ وَیْلَکُمُ هُوَ الَّذی دَلَّکُمْ قَصْداً اِلَی الرَّشَدِ)

(یا اُمَّهَ السَّوءِ لا سَقْیا لِرَبْعِکُمُ اِلاّ عَذاباً کَما اَخْنی عَلَی لُبَد)

چقدر شترهای عریان را برای ما آماده می کنید گويا ما از دختران روم در این شهرها هستیم، وای بر شما مگر جدا رسول الله نیست؟ جد ما است که شما را به راه هدایت راهنمائی کرده، ای امت بد، بهارستان شما سیراب نشود مگر با عذابی که نابود کند جمعیت را

(كذا في ترجمه مقتل ابی مخنف).

ورود اهل بيت بحلب

در تذکرة الشهدا ص 407 فرموده: چون به نزديك حلب رسیدند نامه به حاكمش نوشتند او بسیار خوشحال شد و علمها

ص: 208

برداشته با اهل حلب تا سه میل (يك فرسخ) لشكر را استقبال کرد و آنها را به شهر آورد، و تا سه روز از آنها ضيافت نمود و نهایت اکرام از آنها بجا آورد الخ.

در قمقام ص 549 گوید: در معجم البلدان آورده که در غربی حلب کوهی جوشن نام بود. که معدن مس داشت و از آن روز که اهل بیت عصمت و طهارت را از آنجا عبور افتاد آن كان (آن گاه) تباه گشت. چه زنی از امام حمل داشت و در دامنه کوه بار نهاد و از پیشه وران، نان و آب خواست، سنگدلان مضايقت کردند و دشنام دادند. بدیشان نفرین کرد سپس از آن کوه کم سود ندید، جانب قبلی آن کوه مزاری معروف به مشهد السقط و مشهدالدكه باشد، و آن سقط را نام محسن بن حسين بود انتهي.

مؤلف گوید: آنچه در معجم البلدان ج 2 ص 284 در حلب ذكر شد این است (وفي غربي البلد في سفح جبل جوشن قبر المحسن بن الحسين يزعمون انه سقط لماجيء بالسبي من العراق ليحمل الى دمشق او طفل كان معهم بحلب فدفن هنالك.)

و آنچه در (جوشن) ج 2 ص 186 ذکر شده مطابق آنست که در

قمقام ذکر فرموده.

و عین عبارت معجم در جوشن اینست (جوشن جبل في غربی حلب، ومنه كان يحمل النحاس الاحمر وهو معدنه، ويقال: انه بطل منذ عبر عليه سبي الحسين بن على، رضي الله عنه، ونساؤه، وكانت

د هوا طی دو سال و ما

ص: 209

زوجة الحسين حاملا فاسقطت هناك فطلبت من الصناع في ذلك الجبل خبزاً وماء فشتموها ومنعوها، فدعت عليهم، فمن الان من عمل فيه لایربح، وفي قبلي الجبل مشهد يعرف بمشهد السقط و یسمی مشهد الدكة، والسقط پسمی محسن بن الحسين رضي الله عنه)

واقعة غريبة عجيبة

در ریاض القدس ج 2 ص 267 گوید: صاحب روضة الشهدا(1)

مینویسد که شمر ملعون اسيران آل محمد را به شام می برند، در بین راه به شهر حلب رسید در حوالی آن دیار کوهی بود محکم، بر بالای آن كوه دهی بود در غایت آبادی بسکه آن قریه معموره بود نام او را معبوره نهادند (حالا هم معموره میگویند روضه) والی آن قریه شخصی بود یهودی، و نیز رعایای وی همه یهودی بودند، نام وی

(عزیز بن هارون) بود، اهل آن از مرد و زن حریر میبافتند ، جامه های ایشان در حجاز و عراق و شام بخوبی مشهور بود، چون لشکر ابن زیاد با اسيران به آن مکان رسیدند در پای آن کوه آب و علف بسیار داشت پیاده شدند، و اسيران را در مکانی نشانیدند، سر ها را در صندوقی بجای مأمون گذاردند.

تا آنجا که گوید «واقعه شیرین در راه شام»

نیز صاحب روضة الشهداء مینویسد شهر بانو را کنیزکی بود شیرین نام داشت که در لطافت شیرین و در ملاحت ليلى دوران ... مینویسد چون شهر با نورا اسیر کردند و به مدينه آوردند. صد نفر کنیز همراه آورده بود، در آن شبی که شهر بانو به وصال حضرت

ص: 210

1- روضة الشهداء ص 295

امام حسین علیه السلام رسید پنجاه کنیز از کنیزان خود را آزاد کرد، و نیز شبی که سید الساجدين على بن الحسين عليهما السلام از او متولد شد چهل کنیز دیگر را خط آزادی داد، با وی ده کنیز باقیمانده، روزی شهر بانو با حضرت نشسته بودند که شیرین از در در آمد، سلطان عوالم غیب و شهود بطريقه مطایبه و مزاح به شهر بانو فرمود: عجب روی افروخته ای شیرین دارد؟ شهر بانو گمان نمود که حضرت را به شیرین میلی پدید آمده. عرض کرد: قربانت شیرین مال شما است به شما بخشیدم. حضرت دریافت که شهربانو چه گمان برده، في الحال فرمود من هم ویرا آزاد کردم، شهر بانو برجست سر صندوق خود بگشاد، و یکدست لباس از لباسهای نفیسه ملوکانه بیرون آورد و خلعت آسا، بر قد رعنای شیرین پوشانید.

حضرت فرمود: شهر بانو تو چندیدن کنیز آزاد کردی ولی

هیچکدام را مثل شیرین جامه نپوشاندی؟

شهر بانو عرض کرد: قربانت آن کنیزان را که آزاد کردم همه آزاد کرده من بودند، اما شیرین آزاد کرده حسین است، فرق باید باشد میان آزاد کرده من با آزاد کرده شما، حضرت شهر بانو را تحسین و آفرین نمود.

حاصل شیرین با همان حالت در خدمت شهر بانو بود، و دست از کنیزی امام آفاق بر نداشت تا اینکه سفر عراق پیش آمد، در ملازمت بی بی خود بود، صدمات عاشورا را دید و گرسنگی و تشنگی چشید، ولی دست از کنیزی خود بر نداشت، بهمان منوال ملازم خدمت بود تا در آن شب که در پای کوه حلب با چندین غصه ورنج قرار گرفتند، شیرین در آن منزل خانم شکسته دل خودرا دید که به يك حالت ذلتی که جگر سنگ و کوه بر احوال او آب میشد.

ص: 211

شیرین چون آن حالت از ملکه دید به گریه درآمد، و به روی دست و پای شهر بانو افتاد قدری او را دلداری داد و گفت: ای خاتون اذن میدهی مرا که به این ده درآیم و اندك زيوری که با خود دارم و پنهان داشته ام بفروشم و بهای آن را چادری برای شما بخرم؟ شهر بانو فرمود: تو آزادی و اختيار خود را داری، شیرین چون اجازت يافت برخاسته در آن شب تار، روی بدان حصار(1) آورد، و از کوه بالا رفت بر در حصار آمد، در را بسته دید، چون پاسی از شب گذشته بود مردم همه بخواب رفته بودند شروع کرد آهسته آهسته در حصار را کوبیدن.

اول مرتبه که در را کوبید از پشت در (عزیز بن هارون) گفت: کیست کوبنده در؟ شیرینی که در میزنی؟ شيرين تعجب کرده و گفت: آري في الحال عزیز در را باز کرد و سلام داد، شیرین جواب باز داد و فرمود: ای بنده خدا از کجا دانستی که من شیرینم؟ واز کجا مرا شناختی و فهمیدی که در این دل شب من شیرینم؟ عزیز گفت: بنشین تا قصه خود را باز گویم .

بدانکه در اول شب بخواب رفتم موسى وهارون را به خواب دیدم که سر و پا برهنه دارند و ناله کنان آب از دیده ریزان و اثر تعزیت از ايشان ظاهر و هویدا بود، من به ایشان عرض کردم ای سيدان بنی اسرائیل و ای برگزیدگان رب جلیل شما را چه رسیده و سر و پای شما از چه برهنه است؟ و این آه و ناله شما از برای چیست؟ گفتند: ایها العزيز آیا تا بحال ندانسته ای که سبط پیغمبر آخر الزمان را کشته اند و نور چشم حبیب خداوند رحمان را به خون آغشته اند و اکنون (سر) او را با اهل بیتش به شام می برند و امشب در پای این کوه فرود آمده اند.

ص: 212

1- حصار : دیوار قلعه (عميد)

من عرض کردم یا کلیم الله شما میدانید که محمد ودین او بر حق است؟ فرمود: که ای عزیز چگونه ندانم و حال آنکه خداوند تعالی در باره او از ما پیمان گرفته، و ما خود ايمان آورده ایم، هر که به او ایمان نیاورد جای او در دوزخست، من عرض کردم که مرا علامتی نمائید که به آن نشانه يقين من بیفزاید، گفتند: الان برخیز و برو در حصار چون آن جا روی کنیزکی شیرین نام که آزاد کرده حسين مقتول است، و در دروازه ایستاده حلقه بر در میزند، در را باز کن و متابعت او نما، او زوجه تو خواهد بود، و بدین اسلام در آی، و برو به نزد اسيران آل محمد صلى الله عليه و آله و خدمت بزرگ اسيران لنگر زمین و آسمان نقطه دائره امکان فرزند حسین ابن علی (علیه السلام) امام زمان برس در حضرت او اقرار به اسلام بیاور. شرایع بیاموز، سلام ما را به آن سید جلیل برسان بگو (السلام على الرأس المذبوح المقطوع فانه يسمع صوتك و يجيب سلامك وهو على الرمح المنصوب والدم من اوداجه مسحوب) زيرا آن بزرگوار کلام ترا می شنود، وجواب سلام ترا میدهد و حال آنکه سرش بر نیزه است، و خون از شریانش میجوشد این بگفتند و از نظر من غائب شدند، چون از خواب بیدار شدم هراسان به در قلعه آمدم که تو در فرو کوفتی بدین واقعه گفتم تو شیرینی، گفتی آری چون گفتند تو حلال من خواهی بود آیا رضا میدهی که زوجه من باشی؟

شیرین گفت: روا باشد اما بشرط مسلمانی تو و رخصت بی بی شهر بانویه است. باید خدمت على بن الحسین (علیه السلام) برسی و اسلام بیاوری، و نیز از ملکه عجم که بانوی منست اجازه بگیری.

عزیز گفت: چنین کنم. شیرین گفت: حالا داخل حصار نمیشوم

ص: 213

میروم وخبر آمدن ترا به خدمت ایشان میرسانم تا تو بیائی و آنچه موسی و هارون گفته بعمل بیاوری. عزیز گفت: مختاری، من طللوع صبح در آنجا حاضرم، پس شیرین بازگشت تمام قصه را خدمت شهر بانو عرضه داشت، شهر بانو نیز واقعه را برای امام زمان و سائر زنان بیان کرد (وكانوا على ذلك الى الصباح فجائهم عزيز بوجه کالمصباح) .

اما چون خورشید جهان آرا، موسی آسا، با یبد و بيضاء، از سر کوه طلوع نمود، معموره عالم را روشن گردانید، عزیز بیامد و هزار دینار به موکلان سرها و اسيران رشوه داد(1) تا دستور دادند در حق اهل بیت خدمتی بجای آورد.

چون دستوريافت خدمت خواتین محترمه آمد ولباسهای قیمتی به رسم هدیه به ایشان تقدیم داشت (ثم اقبل الى الامام (علیه السلام) واقر لديه بحقيقة الاسلام(2)) هزار دینار خدمت امام بیمار نهاده و اسلام اختیار کرد، اذن گرفت برود پس بر سر بریده پدرش سلام موسی و هارون را برساند پس از اجازت روی به سر منور مطهر فرزند خیر البشر آورد، با آنکه مدتیست آن سر را بریده اند معهذا تر و تازه و سرخ و سفید كأنه حالا سرش را بریده اند.

عزیز در مقابل آن رأس کریم ایستاد و با کمال تعظيم سلام کرد، عرضه داشت يا سيدي موسى وهارون بر سر بریده تو سلام فرستاده اند. ناگاه دولب گهر بار مثل غنچه گل شکفت و فرمود:

ص: 214

1- البته رشوه حرام نبوده چون رشوه حرام آن است که چیزی به قاضی داده شود و حق کسی را پايمالي کند و بر له صاحب پول حکم کند
2- یعنی پس رو بطرف امام (علیه السلام) آورد و نزد او اقرار به حقیقت اسلام نمود

(سلام الله وسلامي على موسى وهارون انهما من المحسنين(1)).

عزیز عرض کرد قربان سر بریده تو شوم خدمتی به من رجوع فرمای که رضای حق سبحانه پدید آید، سر بریده امام فرمود: آنچه لایق بود بجای آوردی چون مسلمان شدی خدا و رسول از تو خوشنود شدند، و چون در حق اهل بيت من احسان کردی جد و پدر و مادر و برادرم از تو راضی شدند، چون سلام پیغمبران را بمن آوردی رضای مرا دریافتی و در روز قیامت در میان اهل بیت ما محشور

خواهی شد.

چون کار به این مقام کشيد شهر بانو شیرین را گفت: اگر رضای مرا میخواهی عزیز را بشوهری قبول کن. شیرین به گریه در افتاد و عرض کرد: چگونه شیرین از کنیزی تو دست بردارد آیا این از وفاست که من در روز عیش و عشرت از نوال عزت و اقبال شما کامران باشم امروز که روز ذلت و خواریست شما را در اسیری و دستگیری بگذارم و بروم جای آن داشت که شهر بانو بگوید بهتر آنکه نیائی و ذلت و خواری مرا در شام و مجلس یزید و در خرابه

نبینی .

چون در خواب عقد ترا موسى وهارون بسته اند روا نیست که پشت پا بر بخت خود بزنی که رضای من در آن است. شیرین لاعلاج تمکین کود (فزوجها الامام من جديد الاسلام) پس امام زین العابدین عليه السلام شیرین را برای عزیز عقد بست، شیرین به حصاررفت (فاعتبروا یا اولی الابصار) پس اهل حصار بالتمام مسلمان شدند انتهى ما في رياض القدس.

ص: 215

1- سلام خدا و من بر موسی و هارون که ایشان از نیکوکارانند

ورود اهلبیت به معرة النعمان

در ناسخ ج3 ص 108 ومقتل أبی مخنف مترجم ص 170 وقمقام ص 549 گوید: چون لشگریان دست به قنسرين نيافتند ناچار بجانب معرة النعمان بشتافتند. مردم آن در بروى ایشان بگشادند ولشگر را پذیرائی کردند و علف و آذوقه بياوردند، لاجرم آن شب را به تمام آسودگی بپای آوردند.

و در تذكرة الشهدا ص407 گوید: وذبيحه ها ذبح کردند (یعنی

گوسفندها برای ایشان قربانی کردند).

ورود اهلبيت بشيرز

در پاسخ ج3 ص 108 ومقتل ابی مخنف مترجم ص 170 و تذكرة الشهدا ص 407 وقمقام ص549 همه این قصه و رودرا ذکر کرده اند.

مرحوم سپهر فرموده چون سفیده بدمید از آنجا کوچ داده بکنار شیرز (بر وزن جعفر) فرود شدند. در شيرز پیری سالخورده و فرتوت بود، مردم را طلب کرد و فرمود: ای مردم اینك سر فرزند

ص: 216

مصطفی و پسر علی مرتضی و پارۂ جگر فاطمه زهرا است، رضا ندهید که این جماعت مذمت شده و شوم بدین شهر در آیند، وسعادت ابدی را در متابعت محمد و آل محمد از شما بگیرند و از بین ببرند .

مردم شیرز در دفع لشگریان همدست شدند. و در تذکرة الشهدا ص

407 گويد: اهل آنجا شمشیر ها برهنه کردند و بر لشگر حمله نمودند و هشتاد و شش نفر از آنها بکشتند و پنج نفر از اهل شیرز کشته شدند.

ام كلثوم فرمود: این شهر را چه نام است گفتند شیرز، فرمود خدا آبش را شیرین کند و نرخش را ارزان کند و دستهای ظلمه را از آن کوتاه نماید.

ورود اهلبیت به کفر طاب

بزرگان سپاه ابن زیاد ناچار بار بستند و راه قلعة كفر طاب را پیش گرفتند و در آنجا قلعه ای اگر چه کوچک بود ولی محکم بود.

آنجا هم در را بر ایشان بستند و بالای دیوارها رفته در پی مدافعه بر آمدند.

خولی بن یزید اصبحی بپای دیوار آمد و صدا کرد که آیا شما در تحت فرمان يزيد بن معاویه نیستید؟ در های قلعه را باز کنید و ما را آب دهيد. گفتند : قسم بخدا که شما را شربتی از آب نچشانیم

ص: 217

مگر شما همان مردمان نیستید که حسین بن علی علیهما السلام را با لب تشنه شهید کردید؟

ودر تذكرة الشهدا ص 407 گوید: اهل كفر طاب گفتند: (والله لو قتلنا عن آخرنا ماسقيناكم الماء وانتم قد منعتم الحسين واصحابه من شرب الماء وقتلتموه عطشاناً) والله اگر تمام ما کشته شویم ما به شما آب نخواهیم داد و حال آنکه شما حسین و اصحابش از آب منبع

کردید و ایشان را بالب تشنه شهید کردید.

ورود اهل بیت به سیبور

در ناسخ ج3 ص 108 وقمقام ص 550 و ترجمه مقتل أبي مخنف ص 170 و رياض القدس ج 2 ص 279 گویند: لشگر ابن زیاد چون دانستند که از آنجا (یعنی کفر طاب) بهره ای نتوان یافت، ناچار کوچ دادند و به اراضی سیبور فرود شدند این وقت سید سجاد این اشعار را انشاد فرمود:

(سادَ الْعُلُوجُ فَما تَرْضی بَذا الْعَرَبِ وَصارَ یَقْدِمُ رَأْسَ الأُمَّهِ الذَّنْبُ)

(یا لِلْرِّجالِ وَما یَأْتی الزَّمانُ بِهِ مِنَ الْعَجیبِ الَّذی ما مِثْلُهُ عَجَبُ)

(آلُ الرَّسُولِ عَلَی الأَقْتابِ عارِیَهً وَآلُ مَرْوانَ تَسْری تَحْتَهُمْ نُجُبُ (نجب))

مردمان پست و فرومایه آقا و بزرگ شدند و عرب به این امر راضی نیست و بالعكس رؤسای امت به حالت طبقه پائین در آمدند، مردان کجایند و آنچه از عجائب روزگار به او رسیده که شگفتی مانند آن نیست، خاندان پیامبر (ص) بر روی شتران برهنه اند، ولی آل مروان در زیر پایشان شتران تنومند (یا اسبهای نجیب) است و سیر می کنند.

ص: 218

این هنگام امل سیبور جمع شدند و پیروان و جوانان گرد آمدند. شیخی سالخورده از میان برخاست و او از آن مردم بود که ادراك صحبت عثمان بن عفان کرده بود، گفت: خداوند انگیزش فتنه را مکروه میدارد، شما بر نیاشو بید و فتنه را تنگ نکنید همانا این سر را در تمام امصار و بلدان طواف داده اند و هیچکس با ایشان در خلاف نکوبیده، شما را چه افتاده که نزاع کنید و تأسيس جنگ کنید؟ بگذارید از بلد شما نیز در گذرانند. جوانان گفتند : لا والله هرگز نگذاریم که این قوم پلید بقدوم خویش بلد مارا آلایش دهند. و در همان زمان بشتافتند و پلی که روی آب بود قطع کردند و آماده جنگ شدند و غرق اسلحه شدند و بیرون تاختند، خولی با انبوهی از لشگر به جنگ ایشان بپرداخت ششصد تن از لشگر ابن زیاد کشته

شدند و جماعتی از جوانان(1) سيبور نیز کشته گشتند.

ام كلثوم عليها السلام پر سید اسم این بلد چیست؟ گفتند سیپور است. (فقالت: أعذب الله تعالی شرابهم وارخص اسعارهم و رفع ایدی الظلمة عنهم) فرمود: خداوند گوارا کند آب ایشان را وارزان کند خوردنی و پوشیده نی ایشان را باز دارد دست ستمکاران را از ایشان.

ابو مخنف گوید: از آن پس اگر جهان همه به جور و ستم انباشته شدی در زمینهای ایشان جز آیت نعمت و بذل و رایت دادگری و عدل افراشته نگشتی.

ص: 219

1- در ترجمه مقتل ابی مخنف ص 171 گويد: و از آن جوانان پنج نفر بقتل رسید. ودر رياضي القدس ج 2 ص 280 فرموده بنا بر يك نسخه هفتاد و شش نفر از کفار کشته شدند و هفتاد نفر از اهل بلد شهید شدند و هذا أقرب الخ

ورود اهل بیت به حماة

در ترجمه مقتل ابی مخنف ص 172 گوید: بعد از سیبور راه افتادند و به حماة رسیدند، اهل آنجا در به روی لشگر یزید بستند وسوار اسب شدند و گفتند: بخدا قسم نباید به شهر ما داخل شوید. تا اینکه آخرین نفس ما را بکشید.

و در تذكرة الشهدا ص 407 گوید: اهل حماة لشگر را راه

ندادند.

ام كلثوم (علیه السلام) پرسید (ما يقال لهذه المدينة؟) گفتند: حماة فرمود: (حماها الله من كل ظالم) یعنی خدا این شهر را از هر ظالم و ستمگری نگاه دارد.

و در نفس المهموم ص426 سطر 17 گوید:

(اما المشهد الذي كان بحماة ففي بعض الكتب(1) نقلا عن بعض ارباب المقاتل انه قال: لما سافرت الى الحج(2) فوصلت الى حماة رأیت مسجداً يسمی مسجد الحسين عليه السلام قال: فدخلت المسجد فرأيت

ص: 220

1- مرحوم قمی خودش حاشیه دارد که مراد از بعض کتب رياض الاحزان قزوینی است (ص 83 طبع حجری سنه 1305)
2- در مقتل مقرم ص 444 سطر 9 گوید: وكان بالقرب من (حماة) في بساتينها مسجد يقال له مسجد الحسين ويحدث القوم ان الحجر والأثر والدم موقع رأس الحسين حين ساروا به الى دمشق بعداً. در حاشیه فرموده (قال الشيخ المحدث الجليل الشيخ عباس القمي في نفس المهموم شاهدت هذا الحجر هند سفري الى الحج الخ). مؤلف گوید: مرحوم قمی خودش مشاهده نکرده نقل قول میکند چنانچه عبارتش را در متن ملاحظه فرمودید

في بعض عماراته ستراً مسبلا من جدار، فرفعته و رأيت حجراً منصوباً في جدار و كان الحجر مؤربا فيه موضع عنق رأسه اثر فيه و كان عليه دم منجمداً فسألت من بعض خدام المسجد ما هذا الحجر والاثر و الدم؟ فقال لی: هذا الحجر موضع رأس الحسین علیه السلام، فوضعه القوم الذین یسیرون به الی دمش الخ).

در ریاض القدس ج2 ص 280 ستون دوم از مرحوم پدرش در ریاض الأحزان از بعض معاصرین خود نقل کند که آن فاضل معاصر در کتاب خود حکایت کرده که در سفر مکه عبورم به شهر (حماة) افتاد در میان باغ و بساتين آن مسجدی دیدم که مسمی به مسجد الحسين بود، فاضل معاصر می نویسد که وارد مسجد شدم در بعض از عمارات مسجد يك پرده کشیده شده و آن پرده به دیوار آویخته برچیدم دیدم سنگی به دیوار نصب است و آن سنگ را مؤربا(1) دیدم و اثر موضع گلوی بریده و شریان در آن سنگ نقش بود (و کان عليه دم منجمد) خون خشکیده دیدم در همان موضع گردن بر سنگ موجود بود، من از خدام مسجد پرسیدم این سنگ چیست؟ و این اثر و این خون چه می باشد؟ گفتند: این سنگ سنگی است که چون لشگر ابن زیاد از کوفه به دمشق میرفتند سرهای شهیدان و اسیران را می بردند به این شهر وارد کردند ، سر مطهر فرزند خير البشر را روی این سنگ نهادند (فأثر في هذا الحجر ماتراه تأثيراً) اوداج بریده در دل سنگ این کار کرد که می بینی، ومن سالهاست که خادم این مسجدم لا ينقطع از میان مسجد صدای قرائت قرآن می شنوم و کسی را نمی بینم، و در هر سال که شب عاشورای حسین (علیه السلام) می شود نصفه شب نوری از این سنگی ظهور می کند که بی چراغ مردم در

ص: 221

1- ارب: الشيء احكمه. والتأريب: التوقير

مسجد جمع می شوند و دور آن سنگ گریه می کنند و عزاداری می نمایند و در آخر های عاشوراء بنا می کند خون از گردن ترشح کردن و همان گونه می ماند و می خشکد واحدی جرأت جسارت آن خون را ندارد، و خادم گفت آن خادمی که قبل از من در این مسجد خدمت می کرد، او هم سالهای متمادی در خدمت بود و این سنگ را به همین حالت با این اثر، به این خون منجمد با صوت قرآن و نور نصف شب عاشورا همه را نقل می کرد، می گفت: خدام قبل هم برای او نقل کرده بودند، از مسجد که بیرون آمدم از اهالی آن بلد نيز پرسیدم همه آنچه خادم گفته بود گفتند انتهی.

ورود اهل بیت به حمص

در ریاض القدس ج 2 ص 280 ستون دوم گوید: چون به نزديك شهر حمص رسیدند نامه به والی آن شهر نوشتند که ما گماشتگان امير المؤمنین یزیدیم و از کوفه به شام می رویم و ما سر حسین را همراه داریم و اولاد و عترت پیغمبر (ص) را اسیر نموده به دیار شام می بریم، استقبال کن و تدارك لشگر ببین، و شهر را آئین ببنديد، امير شهر حمص برادر خالد بن نشيط بود3 که در شهر

ص: 222

جهنيه حکومت داشت، يك برادر آنجا والی بود چنانچه عرضه داشتيم، ونیز برادر دیگر در حمص ریاست داشت. چون از مضمون نامه لشگر مطلع شد (امر بالاعلام فنشرت والمدينة فزينت) علمهای سرخ وزرد و کبود و بنفش به جلوه در آورد، وشهر رازينَت کردند، مردم به تماشا بر آمدند، سه میل از شهر دور شدند تا آنکه لشگر ابن زیاد رسیدند، و آن کافر کیشان هم سرها را از صندوقها بدر آوردند، و بر نیزه ها زدند، و پردگیان حرم امامت را با کمال ذلت رو به شهر آوردند، اهل حمص بعد از تحقیق که اینها اولادِ حیدر و فرزندانِ پیغمبرند به غیرت در آمدند بسکه اَفغانِ طفلان و شیونِ ز نانِ وِیلان راشنیدند بجوش و خروش اندر شدند، به همین حالت بودند تا آنکه اهل بیت رسالت را از دروازه وارد کردند.

زنانِ شهرِ حمص که حرم پیغمبر (ص) را به آن خواری و زاري دیدند دست به شیون گذاشتند مردم شهر دیگر طاقت نیاوردند بنا کردند سپاه ابن زیاد را سنگباران کردن که از ضربت سنگهای گران بیست و شش نفر از فرسان کوفه و شام را به جهنم واصل کردند(1) و دروازه ها را بستند و گفتند (يا قوم لاكَفر بَعدَ الايمان) نمیگذاریم يك نفر از شما از این بلد جان بدر برید، تا آنکه خولی بن یزید حرام زاده را بکشیم و سر امام (علیه السلام) را بگیریم تا روز قیامت این افتخار در شهر ما بماند، و به این نیت قسم یاد کردند، و ازدحام

ص: 223

1- در تذکره الشهدا ص 408 گوید: و به روایتی چون خواستند داخل دروازه حمص شوند به جهت ازدحام خلق بیست و شش نفر مردند و چون دیدند که نمیتوانند از این دروازه داخل شوند رو به دروازه دیگر آن شهر آوردند، آن دروازه را به روی آنها بستند و گفتند (يا قوم اكفر بعد ايمان أم ضلال بعد هدى ايجوز في مدينتنا رأس ابن بنت محمد صلی الله عليه و آله والله لا كان ذلك أبدا) پس از دروازه دیگر سرها را یالسیران داخل شهر نمودند

جمعیت نزدیک کنیسه قسیسی که در جنب خالد بن نشيط بود اجتماع داشتند، لشگر ابن زیاد با آن جماعت در جنگ و جدل بر آمدند و سر مردم را گرم کردند، از دروازه دیگر سرها و اسیران را برداشتند و فرار کردند.

ورود اهل بیت بخندق الطعام أو سوق الطعام وجوسيه

در تذكرة الشهداءص 408 دارد که از آنجا کوچ کردند (یعنی از حمص) و به خندق الطعام آمدند و بعضی سوق الطعام ضبط کرده اند و اهل آنجا دروازه ها بستند و آنها را راه ندادند ، پس از آنجا به جوسيه آمدند و بعضی حوسية ضبط کرده اند و چون حاکم آن شهر مطلع شد چهار هزار سوار برداشته و امر نمود آنها را که با آن لشگر مقاتله نمایند، و آن سر ها را بگیرند واسيران را خلاص نمایند و خولی و شمر را بکشند، لشگر ابن زیاد مطلع شدند از راه بحيره به جانب بعلبك روانه شدند.

ورود اهل بیت به بعلبك

در ترجمه مقتل ابی مخنف گوید: به فرماندار آنجا نوشتند: سر امام حسین (علیه السلام) همراه ما است او دستور داد تا كنيزان، ساز و دف بزنند، و پرچمها را برافرازند، و بوقهارا بنوازند، لشگر نیز قاووت و شكر(1) و عطر بر گرفتند و شب را با شرابخوارگی به صبح آوردند، الخ.

ص: 224

1- در ناسخ گويد: سویق (قاووت) وسكر (شراب خرما) و دیگر مأكول ومشروب مهیأ ساختند الخ

و کامل بهائی ج 2 ص 291 گوید: ملا عین که سر حسین از کوفه بیرون آوردند خائف بودند از قبائل عرب که غوغا کنند و از ایشان بازستانند پس راهی که به عراق است ترک کردند و بیراه می رفتند، چون به نزديك قبیله ای رسیدند علوفه طلب کردند و گفتندی که سر های خارجی چند داریم بدین صفت می رفتند تا به بعليك رسیدند قاسم بن ربیع که والی آنجا بود گفت: شهر را آئین بستند و با چند هزار دف و ناي و چنگ و طبل سر حسين (علیه السلام) به شهر بردند(1) چون مردم را معلوم شد که سر حسین (علیه السلام) است يك نيمه شهر خروج کردند و اکثر آئین ها بسوختند و چند روز فتنه ها پدید آمد آن ملعونها که با سر حسین (علیه السلام) بودند پنهان از آنجا بیرون رفتند.

در ناسخ ج3 ص 111 و تذكرة الشهدا ص408 و ترجمه مقتل ابي مخنف ص173 و عوالم ج 17 ص 427 و بحار ج45 ص126 و رياض القدس ج 2 ص 281 نقل کنند که ام كلثوم (علیه السلام) فرمود: این بلد را نام چیست؟ گفتند بعلبك (فقالت: اباد الله تعالی خضراتهم ولااعذب الله شرابهم ولا رفع الله ايدي الظلمة عنهم، فلو ان الدنيا كانت مملوة عدلا وقسطأ لما انا لهم الا ظلماً و جوراً) یعنی خداوند هلاك کند سبزیجات و خرمی ایشان را و گوارا نفرماید آب ایشان را، و نیروی ستمکاران را از ایشان کم نکند، و اگر دنیا به عدل و داد پر شود ایشان را جز جور و ستم بهره ای نمی رساند. و در عوالم ج17 ص 427 دارد که ام كلثوم فرمود: (اباد الله كثرتكم و سلط عليكم من يقتلكم ثم بکی علی بن الحسين وقال:) (هُوَ الزَّمانُ فَما تُفنی عَجائِبُه مِنَ الكِرامِ وَما تهدی مَصائِبة)

تا آخر ابیات که چند سطر بعد ذکر می شود.

ص: 225

1- در تذكرة الشهدا ص 408 گويد : تا شش میل آنها را استقبال نمودند الخ

ورود اهل بیت به دیر راهب

در رياض القدس ج 2 ص 282 گوید: از آنجا کوچ کردند (یعنی از بعلبك) تا عصر راه رفتند تا رسیدند به صومعه راهبی(1) در آن حال امام سجاد (علیه السلام) از روزگار شکایت می نمود و این اشعار را فرمود:

(هذا الزَّمانُ(2) فَما تُفنی عَجائِبُهُ

عَنِ الكِرامِ وَمایهدی مَصائِبُهُ(3))

(فَلَيتَ شِعري اِلی کَم ذا يُجاذِبُنا؟(4) صُرُوفُهُ وَاِلی کَم ذا نُجاذِبُهُ(5))

(يَسَيرُونا علىَ الاَقتابِ عارِيَةً وَسائِقُ العِيسِ يُحمى عَنهُ غالِبُهُ(6))

(کَأَنَّنا مِن بَناتِ الرُّومِ بَينَهُمُ اَو كُلَّما قالَهُ المُختارُ كاذِبُهُ)

(كَفَرتُمُ بِرَسُولِ اللهِ وَ يحَکُمُ(7) يا اُمَّةَ السَّوءِ لاحَلَّت(8) مَذاهِبُهُ)

ص: 226

1- راهب: یعنی عابد نصاري، دیر نشین، کسی که در دین به عبادت مشغول باشد (عمید)
2- در ناسخ (هوي الزمان) و از ابی مخنف نقل شده (هو الزمان) الخ
3- در ناسخ (وما تفنی مصائبه)
4- در ناسخ (تجاذبنا)
5- در ناسخ (والی کم لانجاذبه)
6- در ناسخ (عنه عازبه)
7- در ناسخ (ويلكم)
8- در ناسخ (يا امة السوء قد ضاقت الخ)

خلاصه معنی با ملاحظه هواشی. همین روزگار است که عجائب آن ازبزرگواران

تمام نمیشود و مصیبت هایش آرام نمی گیرد. ای کاش می دانستم تا چقدر گردش روزگار ما را به خود می کشد و تا چقدر ما او را می پذیریم. ما را بر روی شتران برهنه سیر می دهند و بیگانگان او همراه عيش و خوشی هستند و از او حمایت می کنند.

گویا ما در میان آنان از اسیران روم هستیم یا هر آنچه که پیامبر مختار می فرموده دروغ است. وای بر شما که به رسول الله (ص) کافی شدید ای است بد که راه و روششان به تنگی و سختی افتاده.

چون لشگر ابن زیاد بپای صومعه راه رسیدند در آنجا فرود آمدند، سرها و اسيران را جای دادند، سرها را در جانبی از صومعه واسیران را در طرفی لشگر مشغول عشرت وسرور، اهل بیت گردهم در افغان وناله.

(لم انس فاطم وهي تبكي من اسي بسكينة والقلب منها موجع)

(في السبي حاسرة و تستر وجهها خجلا بفاضل ردتها و تبرقع)

(صرخت ألا ياعمتاه يقضي ابي في علته والبيض منه تقنع)

(يا عمتأه يمسی ابی فوق الثرى وعليه تختلف الرياح الاربع)

(من ذا يغسله وفي الاكفان يدرجه و للنعش الشريف يشيع)

(امن يوارى جسمه و عليه في رفق جبل ترابه و يودع)(1)

ص: 227

1- دررياض القدس ج2 ص 282 اینطور معنی کرده و دختران یتیم امام حسین(علیه السلام) از مصیبتهای خود فراموش و به فکر جسد پاره پاره پاره بودند که برهنه و عریان در خالی کر بلا مانده و بسوز آمده بودند، فاطمه دختر امام (علیه السلام) به عمه خود عرض می کرد: عمه جان پدرم برهنه و عریان روی خاك افتاده بود، باد بر بدنش می وزید، و آفتاب می تابید آیا کسی پدرم را غسل داد آیا کفن کرد آیا به خاك سپرد؟ آیا محض ثواب تشييع جنازه کرد؟ یا همان طوری روی خاک مانده؟

(وفي المقتل فلما عسعس الليل سمع الراهب دو یا کدوي الرعد

و تسبیحاً و تقديساً).

یعنی چون تاریکی شب عالم را فرا گرفت راهب در صومعه

(عبادتگاه) صدای تسبیح (سبحان الله) وتقدیسی شنید که مانند رعد (غرش ابر) می خروشید، و نوری پیداشد که عالم را روشن کرد، و پرتو آن در صومعه وِي شعاع افکند، راهب سر خود را از صومعه بیرون آورد، دید آن نور از آن نیزه است که سر بریده را براورده اند، نور آن سر منور مثل عمودسر به آسمان کشیده. راهم بدید دری از آسمان گشوده شد، و ملائکه بسیار از آن در بیرون آمدند وقصد زمین کردند، تارسیدند به نزديك آن سر مطهر، و می گفتند:

(السلام عليك يا ابن رسول الله، السلام عليك يا اباعبدالله) راهب از دیدن عجائب به جزع و ناله درآمد، يقين کرد که این سر، سر حاکم زمین و آسمان است، از صومعه بزیر آمد پر سید: (من زعيم القوم) بزرگ جماعت و موكل سر منور کیست؟ خولی بن یزید را نشان دادند، خولی را راهب دید و پرسید: این سر کدام بزرگوار است؟ گفت: سر حسين بن على است که مادرش فاطمه زهراء(علیه السلام) دختر محمد مصطفی پیغمبر ما است. راهب گفت: (تبالكم ولما جئتم في طاعته) وای بر شما پسر پیغمبر خود را کشتند و در اطاعت نانجيب درآمديد.

احبار و علماء ما راست گفته اند که ما را از افعال (کردار) شما خبرداده اند، گفتند چون این بزرگوار را بکشند از آسمان خون و خاکستر می بارد، آن روز که خون از آسمان می بارید من دیدم، و امروز دانستم که این مرد وصی پیغمبر است، زیرا که این علامت نیست مگر از برای این، و اکنون از شما درخواست می کنم که يك

ص: 228

ساعت این سر را به من بسپارید و در وقت رفتن بگیرید، خولی ملعون گفت: نمی دهم می خواهم این مهم را به نزد یزيد ببرم و جایزه بگیرم، راهب گفت جایزه شما به نزد یزید چند است؟ گفت: بدره دو هزار مثقالی، راهب گفت: آن بدره زر را من می دهم سر را به من بدهید. (فاحضر الراهب الدرهم) راهب زر را حاضر کرد، و سر را تسلیم وی کردند (و هو على القناة) يعنی سر بر نیزه بود به زمیں آوردند، راهب آن سر را مثل جان در بر گر فت (فقبله ویبکی) شروع کرد بوسیدن و گریستن، و می گفت: (يعز والله علي يا اباعبدالله ان لا او اسیك بنفسی) ای پسر پیغمبر خدا، بخدا قسم خیلی بر من گرانست که چرا در رکابت جان خود را فدای تو ننمودم، ولیكن یا ابا عبدالله چون جدت محمد مصطفی (ص) را ملاقات کردی حال و اخلاص مرا عرضه بدار، و شهادت بده که من شهادت دادم بر اینکه (اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشريك له وان محمداً صلی الله عليه وآله

رسول الله وان علياً ولي الله وانك الامام).

بعد سر را تسلیم آن لعینان کرد و خود با چشم گریان رو به

صومعه نهاد.

آن ملعونها بعد از رفتن پولها مابين خود تقسیم کردند، در دست داشتند که پولها مبدل به سفال (گل پخته) شد، و در روی آن نوشته بود (وسيعلم الذين ظلموا اي منقلب ينقلبون) (26 - 228)(1).

ص: 229

1- در ناسخ ج3 م 115 دارد که بر يك جانب هر يك نوشته بود (لا تحسبن الله غافلا عما يعمل الظالمون) (14 - 43) و برجانب دیگری نوشته بود (و سيعلم الذين ظلموا ای منقلب ينقلبون) (26 - 228) خولی گفت: (انا لله وانا اليه راجعون خمس الدنيا والاخرة) مردم خویش را گفت: این راز را پوشیده دارید

دیر راهب به طریقی که در روضة الشهدا ص 297 نقل کرده

در روضة از ابی سعید دمشقی نقل کند که گفت: من همراه آن جماعت بودم که سر امام حسين عليه السلام را به شام می بردند، چون نزديك به دمشق رسیدند خبري در میان مردم افتاد که مسيب بن قمقاع خزاعی لشگري جمع کرده می خواهد شبیخون آرد و سرها را باز ستاند.

سرداران لشگر با احتیاط تمام می رفتند، شبانگاه به منزلی رسیدند و در آن منزل دیری محكم ديدند: رأی ایشان بر آن قرار گرفت که آن دیر را پناه سازند تا اگر کسی شبیخون آرد کاری نتواند کرد.

راوی گوید: که شمر به در دیر آمده نعره زد، پیری که سر حلقه اهل دیر بود به بالای بام بر آمد، و نگاه کرد لشگری دید گرداگرد دیر سوار ایستاده و شمر در پیشِ در نمره می زند، پرسید که این چه لشگر است و شما چه کسانید؟ شمر گفت: ما از ملازمان ابن زیادیم و از کوفه به دمشق می رویم، پیر گفت به چه مهم متوجه شام شده اید؟ گفتند در عراق شخصی بایزید باغی شده بود، ما به جنگ وی رفتیم و او را با کسان وِي کشتيم و اينك سر هایِ ایشان را بر نیزه کرده ایم و اهل بیت او را نیز آورده ایم تا پیش یزید رویم، پیر نگاه کرد سرها را دید بر سر نیزه گفت: سر بزرگ اینان کدامست؟ اشاره به سر امام حسین علیه السلام کردند، پیر نگریست هیبتی از آن سر در دل وی افتاد.

گفت: گرد دیر من چرا آمده اید؟ شمر گفت: شنیده ایم که جمعی اتفاق کرده اند که بر ما شبیخون آورند، و سرها و اسیران را از ما بگیرند، می خواهیم که امشب به دیر تو آئیم.

ص: 230

پیر گفت: شمالشكر بسياريد، ودير من گنجایش چندین مردم ندارد، شما سرها و عورات (زنان) را به دير من در آرید و گرداگرد دیر را فرو گرفته آتشها برافروزید و هوشیار و بیدار باشید تا از شبیخون ایمن گردید. و دزدان اگر بیایند و مطلوب خود را نبینند بازگردند، و کسی خود بر این دیر دستی ندارد.

شمر گفت: نیکو می گوئی، پس سر امام حسین را در صندوقی مستحکم نهاده قفل محکم بر آن زدند، و هر که را از لشگریان گفتند که همراه صندوق به دیر درآئید و شب آنجا باشید هیچ کس قبول نکرد چه از قضية ابو الحنوق ترسیده بودند، اینقدر کردند که صندوق را به دیر در آوردند و در خانه ای مضبوط کرده قفل گران بر در آن خانه زدند، و از آن دیر بیرون برفتند.

وامام زین العابدين عليه السلام با اهل بیت در آمدند و پیر دیرانی ایشان را به منزل نیکو فرود آورد، وصندوق را در خانه ای که نهاده بودند پیر گرداگرد آن خانه می گردید، ومیخواست که سر مبارک امام حسین (علیه السلام) را از نزديك ببيند، ناگاه دید که آن خانه که صندوق دروست بی شمع و چراغ روشن شده.

پیر متعجب گشت و گفت: آیا این روشنی از کجاست، قضا را پهلوی آن خانه، خانه دیگری بود و روزنی در این خانه داشت پیر بدان خانه در آمد و از روزنه می نگریست دید، که آن روشنی هر ساعت زیاده می گردد تا به حدی که هیچ دیده تاب مشاهده آن نور نداشتی.

(دردا که هيچ دیده ندارد در ین جهان

تاب اشعه لمعات جمال تو)

ص: 231

(آنجا که کرد بارقه(1) نور او ظهور

گو عقل دم مزن که نباشد مجال تو)

القصه بعد از غلبه نورانیت سقف آن خانه بشکافت و عماری(2) نازل گشته از آن خاتون خوبروئی بیرون آمد با کنیزان بسیار که بجواری (كنيزان) دنیاشباهت نداشتند. ندا میزدند طَرَّقُوا، طَرَّقُوا، راه دهید راه دهید، مادر همه آدمیان حوا صفوة الله را، و بهمین کیفیت مادر اسحاق زن حضرت ابراهيم ساره ومادر حضرت اسماعیل هاجر فرود آمدند .

آنگه راحیل مادر یوسف و صفورا دختر شعيب و كلثوم خواهر موسی و آسیه زن فرعون و مریم مادر عیسی علی نبینا و علیهم السلام فرود آمدند.

ناگاه خروش برآمد و عماری (هودج) دیگر رسید در آن خديجة کبری و بعضی از زنهای پیغمبر صلی الله عليه و آله نزول فرمودند، سر را از آن صندوق بیرون آوردند، و يك يك زیارت کردند، ناگاه ناله و زاری عظیم پیدا شد، و عماری نورانی دیگری پدید آمد، و یکی بانگ بر پیر ترسا زد که ازاین سوراخ نگاه مکن که خاتون قیامت میاید: پیر از غایت حیرت بیخود شد، و چون بخود آمد حجابی در پیش نظر وی بود که کسی را از آن زنان نمیدید، ولی خروش و فریاد ایشان می شنید، و آواز یکی از آن زنان می آمد که السلام عليك اي مظلوم مادر، و ای شهید مهموم مادر، وای غریب مغموم مادر، و ای نور دیده من، و ای فرزند پسنديده من غم مخور که من داد تو از دشمنان بستانم.

ص: 232

1- بارقه: درخشنده. ابر برقدار (عمید)
2- عماري: كجاوه، هودج (عمید)

و در اخبار آمده که حضرت فاطمه در آن شب چند بیت در مرثيه آن امام مظلوم خواندند که خروش از خاتونان عصمت بر آمد، و مضمون بعض از کلمات از فحوای این ابیات معلوم میتوان کرد.

(گر بنسبت ابر نیسان(1) همچو من بگریستی

چشم پروین(2) بر سحاب قطره زن بگریستی)

(کاشکی صد دیده بودی مردم چشم مرا

تا بصيد ديده پر آن فخر زمن بگریستی)

(رشته موی حسین آغشته شد در خاك و خون

چشم شب کو تا بر آن مشکین رسن بگریستی)

(يوسف مصر نبي با ديده پر خون کجااست

دیدۂ یعقوب تا بر پیرهن بگریستی)

(کوه را گر گوش بودی تا شنیدی ناله اش

با همه سنگین دلی کوه از حزن بگریستی)

(طفل خرد شهر بانو تشنه لب شد آب کو

تا بدان لب تشنه شیرین دهن بگریستی)

پیر ترسا از شنیدن این سخنان بیهوش شد، و چون بهوش آمد و از آن عماریها (هودجها) و اهالی آن نشانی ندید، برخاست و از آن خانه بیرون دوید قفلی که آن مدبران بر در زده بودند درهم شکست و به خانه در آمده قفل صندوق را بگشاد، و پیش صندوق در خاك غلطیده بسیاری بگریست، پس سر آن سرور را بیرون آورده به مشك و گلاب بشست و بر سر سجاده نهاده، و دو شمع

ص: 233

1- نیسان: ماهي است از ماه های رومی مطابق است با اردیبهشت
2- پروین: نام یکدسته ستاره کوچک که مثل یک ستاره دیده می شود (عميد) و آن را به عربي ثریا خوانند. (برهان قاطع)

روشن کرده، پیش آورد، و از دور به زانوی ادب در آمده در آن سر نظاره میکرد، و به گریه و زاری میگفت: ای سر سروران عالم، و ای مهتر بهتران بنی آدم، گمان میبرم که تو از آن جماعتی که وصف ایشان در تورات موسی (علیه السلام) دیده ام و در انجیل عیسی (علیه السلام) خوانده ام بحق آن خدائی که ترا اين جاه و منزلت داده که محرمان سر سرادقات عصمت به زیارت تو می آیند، و خاتو نان سراپرده نبوت برای تو زاری مینمایند، که ما را خبر کن چه کسی؟

في الحال به فرمان حضرت ذوالجلال سر امام حسین به سخن در آمد، و گفت: ای پیر (انا المظلوم) من ستم رسیده ام. (انا المهموم) من غمدیده و محنت کشیده ام (انا المقتول) من به تیغ دشمنان کشته شده ام (انا الغريب) من از خانمان آواره گشته ام. (منم خسته ای بیدلی ناتوانی نه یاری نه کاری نه خانی نه مانی)

(اسیری غریبی شهیدی حزینی نه همراه یاری نه از کس أماني)

پیر گفت که (زِدني) زیادتر بفرما سر امام حسین فرمود: ای پیر از حال حسب و نسب میپرسی یا از سوز تشنگی و خستگی سؤال میکنی؟

اگر از نسب میپرسی (انا ابن النبي المصطفى) من پسر پیغمبر

برگزیده ام.

(انا ابن الولي المرتضی) من پسر ولی پسندیده ام.(1)

ص: 234

1- در محرق القلوب نراقی ص 301 گويد: پیر دیرانی که این سخن را شنید خروش از نهاد برآورد و بر جست و روی به روی مبارك او گذاشت و گفت : ای سید وسرور عالميان روی خود را از روی مبارکت بر نمی دارم تا بگوئی که فردا شفيع توام. ناگاه از سر مبارك آوازی در رسید که ای پیر ترسا: بدین جدم درای تا فردای روز جزا ترا شفاعت کنم راهب گفت اشهد ان لا اله الا الله واشهد ان محمداً رسول الله

(من نورِ دو چشمِ مصطفایم فرزند عليِ مرتضایم)

(سر دفتر خاندان خویشم بگزیده حضرت خدایم)

(ني ني که غریب و مستمندم مظلوم شهید کربلایم)

پیر دیرانی که این سخنان شنيد في الحال مریدان خود را طلبيد، و ایشان هفتاد و دو تن بودند، و صورت حال با ایشان باز گفت ایشان فریاد بر کشیدند و جامه ها بدریدند و به اتفاق پیش امام زین العابدين عليه السلام آمده بیکبار زنارها(1) را بریدند و کلمه شهادت بر زبان جاری کردند. دست و پای شاهزاده را ببوسیدند و گفتند یا ابن رسول الله اجازه فرماي تا از دیر بیرون رفته شبیخون بر این لشگر زنیم ودل خود را از ناکسان پست خالی کنیم، حضرت فرمود: (جزاكم الله خيراً) خدای شما را جزای خیر دهد و ایشان دم بدم سزای خود خواهند دید.

در ترجمه مقتل ابی مخنف بعد از نقل ابیات زین العابدین (علیه السلام)

گوید: شب که فرا رسید سر امام را بسوی صومعه بردند در تاریکی نیمه های شب راهب صدائی مانند رعد و زمزمه تسبیح و تقدیس شنید، و نورهای تابانی را مشاهده کرد، سرش را از صومعه بیرون آورد، دید نوری از سر امام حسین (علیه السلام) بسوى آسمان کشیده شده و دری از آسمان گشوده شده، فرشتگان دسته دسته نازل میشوند و می گویند: (السلام عليك يا بن رسول الله صلى الله عليه وآله السلام عليك يا ابا عبد الله).

با دیدن این منظره راهب سخت ناله کرد. صبحگاه که خواستند

ص: 235

1- زنار :گردن بندی که نصاری باصليب کوچکی به گردن خود آویزان می کنند (عميد)

کوچ کنند راهب جلو آمده صدا زد: رئیس این قوم کيست؟ گفتند خولی بن یزید.

راهب گفت: آنچه همراه شما است چیست؟ گفتند: سر یکنفر خارجی است که به خاک عراق خروج کرده بود، عبیدالله زیاد او را کشت. راهب گفت: اسمش چیست؟ گفتند: حسین بن علی بن ابیطالب (علیه السلام) مادرش فاطمه زهراء جدش محمد مصطفی صلی الله عليه وآله(1).

راهب گفت: خسران و نابودی بر شما و به آنچه که در طاعت او انجام دادید، که اخبار درباره او راست گفته است که وقتی این مرد کشته میشود آسمان خون می بارد، و این امر جز در قتل پیامبر یا وصی پیامبر واقع نمیشود. بعد راهب به لشکر یزید گفت: می خواهم يك ساعت این سر را بمن بدهید که بعد به شما برگردانم. خولی گفت: آنچه با من است باز نخواهم کرد جز نزد یزید تا از او جایزه بگیرم.

راهب گفت: جایزه تو چقدر است؟ خولی گفت: همیانی که ده هزار درهم در او باشد. راهب گفت: آن همیان را من به تو می دهم خولی گفت: هميان را حاضر کن، راهب هميان را آورد و به آنان داد، سر امام حسین (علیه السلام) که بر سر نیزه بود به او دادند، راهب سر را گرفت، می بوسید و می گریست و می گفت: ابا عبد الله بخدا قسم بر من گران و سخت است که جانم را فدایت نکنم ولی یا ابا عبد الله

ص: 236

1- در تذكرة الشهداء 409 گوید (فلما سمع ذلك من مغشياً عليه) راهب چون این بشنید غشي کرد و بیافتاد و چون به هوش آمد گفت: احبار وعلماء راست گفتند (لانهم قالوا في هذا الشهر یقتل نبی او وصي نبي) الخ

وقتی که جدت رسول الله صلى الله عليه و آله را ملاقات کردی برای من گواه باش که من شهادت می دهم خدائی جز خدای یگانه نیست انباز (همتا) و شریکی ندارد و شهادت می دهم که محمد صلى الله علیه و آله پیامبر خدا و شهادت می دهم که علی ولی خدا است. الخ

در محرق القلوب ص 301 گوید چون خواستند سر را از راهب بگیرند راهب گفت با بزرگ شما کاری دارم چون شمر به پای دیر آمد گفت: ترا به خدا و به جد صاحب این سر قسم میدهم که این سر را در صندوقی گذار و به آن اهانت نرسانی که از جمله مقربان بارگاه احدیت است شمر قبول کرد الخ.

در تذکرة الشهدا ص 409 گوید: و به روایتی این راهب در شب پیش حضرت عیسی را بخواب دید، که فردا لشگری از اهل ضلال وارد میشوند و جمعی از مقربان در گاه احدیت را به اسیری میاورند، و از علامات آنکه کنیزی را به نزد تو خواهند فرستاد نامش شیرین است، پس از خواب بیدار شد و منتظر بود که ناگاه کسی در صومعه بزد پرسید کیستی؟ گفت: شیرینم، راهب از جای برجسته در بگشود پرسید چه حاجت است گفت: سید سجاد (علیه السلام) میفرماید که آنچه عیسی (علیه السلام) تو را امر فرموده چنان کن.

پس راهب انواع لباسها و طعامها برداشته بخدمت حضرت رسیده به شرف اسلام مشرف گردید پس حضرت شیرین را برای او عقد بسته پس از آن منزل کوچ کردند.(1)

یکی از وقایع راه شام

در بحار ج 45 ص 172 از کتاب مناقب قديم نقل فرماید که

ص: 237

1- مؤلف گوید: قصة شيرين مفصلا قبلا در ج 3 ص 210 گذشت مراجعه کن

چون سر امام حسین (علیه السلام) را به طرف شام میبردند شب در رسید، نزد مرد یهودی منزل گرفتند، چون شراب خوردند و مست کردند گفتند: نزد ما است سر حسین (علیه السلام) گفت: به من نشان دهید، پس به او نشان دادند در حالی که سر در صندوق بود، و نور از او به آسمان ميرفت یهودی تعجب کرد، و سر را از ایشان به نحو ودیعه گرفت و به سر گفت: نزد جد خویش مرا شفاعت کن، خداوند سر را به سخن آورد.

پس فرمود: شفاعت من برای محمدیها است و تو محمدی نیستی.

پس یهودی خویشان خود را جمع کرد و سر را گرفت و در طشتی نهاد و گلاب و كافور و مشک و عنبر بر آن ریخت، پس به اولاد و اقرباء خود گفت: این سر پسر دختر محمد صلى الله عليه و آله است. پس گفت: دریغا که جدت را درک نکردم تا به دستش مسلمان شوم، دریغا که ترا زنده درك نكردم تا به دست تو مسلمان شوم و در پیش روی تو جهاد کنم؟ پس اگر الان مسلمان شوم شفاعت من میکنی در روز قيامت؟ پس خداوند سر را به سخن آورد با زبان فصيح فرمود: اگر مسلمان شوی من ترا شفاعت خواهم کرد سه مرتبه این را فرمود: و ساکت شد، پس یهودی و اقر بانش همه مسلمان شدند .

مرحوم مجلسی فرموده شاید این یهودی همان راهب قنسرین باشد که به سبب آن سر مقدس مسلمان شد و ذکرش در اشعار آمده، و جوهری جرجانی در مرثیه اش برای امام حسین (علیه السلام) ذکر نموده .

ص: 238

ورود اهل بيت به حران

در روضة الشهدا ص293 و رياض القدس ج 2 ص 277 نقل کنند و ناسخ ج3 ص115 گوید: صاحب روضة الاحباب، که از موثقين علمای سنت و جماعت است می گوید: جهودی (یهودی) که او را یحیای حرانی می نامیدند، در بالای تلي نزديك به شهر حران خانه کرده بود. روزی که اهل بیت را از دیر راهب به دران کوچ می دادند، او شنید که جماعتی از زنان را كوچك و بزرگی اسیر گرفته اند، و با عددی کثير از سرهای بریده امروز وارد حران خواهند کرد، يحيي از خانه بیرون شد و از بالای تل بزیر آمد، و در کنار راه به انتظار نشست، تا وقتی که لشکر ابن زیاد پیدا شدند يحيي نظاره کرد، دید که سرهای بریده را بر سنان نیزه ها نصب

کرده حمل می دهند، و اهل بیت را چون اسرای کفار، از پشت سرها میرانند، در میان چشم یحیی بر سر همایون پسر مصطفی افتاد، و درخشندگی جمالش در چشم یحیی تجلی دیگر نمود، نيك نگریست، دید که لبهای مبارکش را جنبشی است. لختی پیش رفت و گوش فرا داشت شنید که می فرماید:

(وسيعلم الذين ظلموا اي منقلب ينقلبون) (26 - 228) یحیی چون از سر بریده این آیه مبارکه را شنید و این علامت بزرگی را دیدار کرد. او را دهشتي و حیرتی بزرگ فرو گرفت، و ناپروا به نزد يك تن از لشگریان شتافت، و گفت: بگوی این سر از کیست؟ گفت: سر حسين پسر علی مرتضی است، گفت: مادرش را چه نام

ص: 239

است؟ گفت: فاطمه دختر محمد مصطفی. گفت: این اسيران چه کسانند؟ گفت: فرزندان و خویشاوندان حسین اند، يحيى به های های بگریست و گفت: سپاس خدای را که بر من ظاهر شد که در غیر شریعت محمد رفتار کردن گمراهی همیشگی است. و مزدش آتش همیشگی است. و بدين ميزان جور و ستم و حزن والم جز در خانواده انبیاء فرود نشود، و این بلية عمياء و داهيه دهياء نیز بر حقیقت ایشان برهان و دلیل است. پس کلمه (شهادتین) بگفت و مسلمان شد(1) و خواست از ساز و سامان (اسباب) خود اهل بیت را برگ نوائی (روزی - خوراکی) دهد، لشگریان او را منع کردند، و از قهر و غلبه یزید بیم دادند، یحیی که شیفته حسین (علیه السلام) بود، و چون شیفتگان از هیچ سود و زیان آگهی نداشت، آهنگ مقاتلت کرد، و شمشیر بکشید و با ایشان بکوشید، چندانکه شر بت شهادت بنوشید، اورا نزديك به دروازه حران به خاك سپردند و از آن پس مشهور به يحيا شهید شد(2) .

ص: 240

1- روضة الشهدا ص 293 گويد: و عمامه از سر بر گرفت و قعلعه قطعه ساخته به خواتین اهل بیت داد، و جامة خزي که پوشیده بود نزد امام زین العابدین (علیه السلام) آورد با هزار درم که این را در مایحتاج خود صرف کن، جماعتی که موکل آن سرها بودند هی بر وی زدند که این چه کار است که پیش گرفته ای و بر دشمنان و الی شام حمایت می کنی از گرد اين اسيران دور شو وگرنه سرت را بیندازیم، یحیی را ذوق محبت دریافته بود خادمان خود را فرمود تا شمشير وی بیاورند و تکبیر گویان برایشان حمله کرده پنج تن از ایشان بکشت عاقبت به درجه شهادت رسيد الخ
2- در روضة الشهدا ص293 گوید: در آنجا دعا مستجاب می شود

ذکر چند منزل غیر از آنهائی که ذکر شد

ورود اهل بيت به عسقلان

در روضة الشهداء ص 300 گوید: منازل ومراحل طی کردند تا که به شهر عسقلان رسیدند یعقوب عسقلانی از امرای شام بود که در جنگ امام حسین حاضر شده بود، و حالا با این لشگر همراه آمده و حکومت این شهر تعلق به وی می داشته، بفرمود تا شهر را آئین بستند و مطربان آغاز سرود کرده بر غرفه ها نشستند و مجالس خمر آراسته شادی و نشاط می کردند، و آن سرها را با اهل بیت به گرد شهر بر می آوردند، جوانی بازرگان که او را زریر خزاعی گفتندی آن روز در بازار عسقلان ایستاده بود، طرب و بهجت مردمان می دید و از هر طرف آواز مبارک باد می شنید، از کسی پرسید که آراستن شهر را سبب چیست و این مسرت و فرح از کجا است؟ آن کس گفت: مگر تو غریبی؟ گفت: آری دیروز بدین شهر رسیدم، و امروز چنین حالتی دیدم، (موجب این حال ندانم که چیست).

آن کس جواب داد که جمعی از مخالفان يزيد که در عراق پرچم یاغی گری بر افراشته بودند و رسم مطاوعت فرو گذاشته، امرای شام و عظمای کوفه ایشان را به قتل رسانیده اند و این سر های ایشان است که بر سر نیزه کرده گرد شهر می گردانند، و این زنان که در كجاوه ها می بینی اهل بیت ایشانند، زریر گفت: این جماعت مسلمان بوده اند یا مشرك؟ گفت: نی مسلمان بوده اند، اما اهل بغی اند بر امام زمان بیرون آمده اند، پرسید که سبب بیرون آمدن ایشان بر یزید چه بوده؟

گفت: بزرگی ایشان می گفته من به امامت سزاوارترم از یزید،

که پدر و برادر من امام بوده اند.

ص: 241

زریں گفت: پدر بزرگ ایشان که بوده؟ گفت: ابو تراب که نام وی علی بن ابیطالب است و برادرش حسن که با پدر يزيد صلح کرد.

پرسید که او چه نام داشت؟ گفت: حسین. گفت: مادر این دو برادر که بود؟

گفت: دختر پیغمبر ما که او را فاطمه زهرا می گفتند.

زریر که این سخن بشنید دود از دلش بر آمده روی به جانب هودجها روان شد، چون برسید، چشمش بر امام زین العابدین (علیه السلام) افتاد گریبان گشت، پرسید که ای جوان چه کسی؟

گفت: مردی غریبم، فرمود: که همه مردم شهر خندانند، توچرا گریانی؟ گفت: من شما را می شناسم و ای کاشکی هرگز بدین شهر نیامده بودم تا این حال مشاهده کنم، دریغا که از قبیله خود دورم و در غربت بیچاری و مهجورم، و از شما اندوهناك و رنجورم و اگر نه کاری می کردم با دشمنان که اثر آن بر صفحه دوران بماندی.

(چه کنم چه چاره سازم که اسیر و دردمندم و به کجا روم چه گویم که غریب و مستمندم)

(سر گریه دارم لب خنده گشت بسته

به هزار غم بگریم به چه خوشدلی بخندم) امام زین العابدین (علیه السلام) فرمود که ای جوانمرد آن کس که سر پدرم دارد بفرمای تا از پهلوی شتران پیشتر رود تا مردم به نظاره آن مشغول شوند و عورات ما در حجاب بمانند، زریر برفت، و پنجاه دینار بداد كس بداد که سر امام حسین (علیه السلام) داشت تا اسب پیشتر راند و مردمان به تماشای آن از اطراف شتران دور شدند.

زریر باز آمد که یابن رسول الله خدمت دیگر بفرمای.

فرمود: که اگر جامه زیادتی داری برای عورات ما بیاور،

ص: 242

في الحال برفت و برای هر يك از مخدرات اهل بیت در جامه بیاورد. و بجهت امام زین العابدین (علیه السلام) جبه و عمامه ای ترتیب داد.

در اثنای این حال خوش و فریاد از بازار بر آمد.

زریر در نگریست شمر ذي الجوشن را دید که با جمعی مست و سرانداز نعره زنان وشادی کنان دررسید، غیرت دین و حمیت اسلام در دل زرير بجوش آمده، دردويد و عنان مرکب شمر گرفته گفت ای لعین این سر کیست که بر سر نیزه کرده ای؟ و این فرزندان که اند که برین شتران نشانده ای؟ دستهای شما بریده باد و دیده های شما برکنده، اسباب عقوبت شما جمع باد ودلهای شما پریشان و پراکنده .

(شما را دیده ها بی نور باد دل از دیدار حق مهجور باد)

(شما را جای جز سجين مبادا ز حق جز لعنت و نفرین مبادا)

شمر لعین نعره برملازمان زد که بزنید این بی ادب را، به یکبار به تیغ و خنجر بر وی حمله آوردند، و مردم شهر سنگ و خشت به جانب وی روان کردند، و چندان زخم به وی رسید که از پای در افتاد و بیهوش شد، مردمان گمان بردند که بمرد، او را بگذاشتند و برفتند، نیم شبی بود که زریر چشم باز کرد، کسی را در حوالی خود ندید، برخاست و روان شد، مشهدی بود در عسقلان که حضرت سلیمان (علیه السلام) ساخته بود و بسیاری از پیغمبران و پیغمبر زادگان در آن مشهد مقدس آسوده بودند.

زرير مجروح و کوفته از ترس دشمنان پناه بدان مشهد برد، و چون در آمد جماعتی را دید سرها برهنه کرده و جامه ها چاك زده و

آب از دیده ها گشاده و سينه خراشیده.

زریر گفت: چه حالتست که مردم این شهر همه در طربند و شما

ص: 243

در شغب (شور) همه در عشرتند و شما در عسرت (تنگدستی) همه در تهنيت اند و شما در تعزیت؟

ایشان جواب داند که ای عزیز وقت شادی خارجیان است و زمان ماتم محبان، اگر از دشمنانی به میان ایشان بازرو، و اگر از دوستانی بنشین و باما در غم و اندوه موافقت نمای.

(ای شمع بیا تا مَنُ و تو زار بگرییم

کاحوال دل سوخته هم سوخته داند)

زریر گفت: حاشا که من از مخالفان باشم، و من حالا از دست

قاتلان امام حسین جان به صد حیله بیرون آورده ام و از خوف معاندان روی بدین مشهد پاکیزه کرده، پس صورت حال به تمامی باز گفت: و جراحتهای خود بدیشان نمود و به اتفاق به مصیبت اهل بیت مشغول شدند و تأسف می خوردند، که کاشکی ما در کربلا بودیم تاجانها نثار شهدا می نمودیم، یا انتقام از قاتلان امام حسین میکشیدیم.

زریر گفت: حالا هم انتقام می توان کشید.

خلاصه زرير مالهای خود را همه اسب و سلاح خرید و صد وده

تن با وی بیعت کردند، و روز جمعه خروج کردند و خطیب را به قتل رسائیده داروغه (رئیس پاسبانان) را بدست آوردند، و قصه ایشان در کتابی علیحده مذکور است انتهی.

ورود اهل بيت به مرزین

در کامل بهائی ج 2 ص 292 گوید: وآن اول شهری است از شهرهای شام نصر بن عتبه آنجا حاکم بود از طرف یزید، شادیها کرد، وشهر

ص: 244

را آئین بست و همه شب به رقص مشغول بودند، ابری و برقی پیدا شد و آئین ها را جمله بسوخت.

ورود اهل بیت به میافارقین

در کامل بهائی ج2 ص292 گوید: عمرسعد وشمر گفتند این قوم (یعنی اهل مرزین) شومند و از آنجا به میافارقين رفتند، و رؤسای شهر با هم خصومت کردند و هر يك می گفتند که این سر را از دروازه من درآورند که هر یکی آئین ها بسته بودند، میان ایشان جنگ افتاد و چند هزار خلق کشته شد، سگان کوفه ده روز در آن شهر بماندند. الخ.

ورود اهل بیت به شبذیر

در کامل بهائی ج2 ص 292 گوید: از آنجا (یعنی نصيبين) به شهر شبذیر رفتند، شبذیریان عهد کردند که با ایشان علوفه ندهند و احترام نکنند و اگر ضرورت شود قتال کنند، کوفیان این حال بدانستند از آنجا نقل کردند و شبذیریان در عقب ایشان افتاده لعنت می کردند. الخ.

ورود اهل بيت به جوسية حوسيه

در تذكرة الشهدا ص08 4 گويد: پس از آنجا (یعنی خندق الطعام) به جوسيه آمدند و بعضی حوسیه ضبط کرده اند، و چون حاكم آن

ص: 245

شهر مطلع شد چهار هزار سوار برداشته و امر نمود که با آن لشگر مقابله کنند و آن سرها را بگیرند و اسیران را خلاص کنند و خولی و شهر را بکشند، لشگر ابن زیاد مطلع شد از راه بحیره به جانب بعلبك روانه شدند الخ).

فصل 82:ورود اهل بیت به شام

اشاره

سؤال: آیا چه روزی اهل بیت را وارد شام کردند؟ جواب آنکه

در روز ورود به شام اختلاف است.

در نفس المهموم ص429 گوید: کفعمی و شیخ بهائی و محدث

کاشانی گفته اند اول صفر سر مبارك را داخل دمشق نمودند.

و بنی امیه آن روز را عید گرفتند و اندوه مؤمنان در این روز

تازه گردید.

و در کامل بهائی ج2 ص293 گوید: روز چهارشنبه شانزدهم

ربیع الاول به شهر (یعنی دمشق) رفتند.

و در رياض القدس ج 2 ص 290 گوید: يزيد حکم کرد سه روز اهل بیت را در چهار فرسخی شهر شام کوفیان باز دارند و روز چهارشنبه شانزدهم شهر ربيع الاول که مدت دو ماه و شش روز از

شهادت حضرت امام حسین (علیه السلام) گذشته بود وارد شهر کردند.

در لهوف مترجم ص 174 گوید: راوی گفت: كوفيان سر حسین عليه السلام را با زنان و مردان اسیر بردند چون به نزديك دمشق رسیدند ام کلثوم به شمر که از جمله کوفیان بود نزديك شد و او را

ص: 246

فرمود:(1) مرا به تو حاجتی است، گفت: حاجتت چیست؟ فرمود: ما را که به این شهر می برید از دروازه ای وارد کنید که تماشاگر کمتر باشد، دیگر آنکه به اینان پیشنهاد کن که این سر ها را از میان کجاوه های ما بیرون ببرند و از ما دور کنند که از بس ما را با این حال دیدند، خوار و ذلیل شدیم.

شمر در پاسخ خواسته آن بانو از عناد و کفری که داشت دستور داد که سرها را بر نیزه ها بزنند و میان کجاوه ها تقسیم کنند و با این حال آنان را در میان تماشاگران بگردانند، تا آنکه آنها را به دروازه دمشق آوردند، و در پله های در مسجد جامع بپاداشتند یعنی همانجا که اسیران را نگه می داشتند.

در مثیر الاحزان ابن نما ص 97 این ابیات را سروده.

(فوا اسفا يغزى الحسين ورهطه ويسبی بطواف البلاد حريمه)

(الم يعلموا ان النبي لفقده له عزب جفن ما يخف سجومه(2))

(وفي قلبه ناريشب خرامها و آثار وجد ليس ترسی کلومه(3))

در ناسخ ج3 ص 118 و نفس المهموم ص433 وامالى صدوق مجلس 31 ص146 سطر آخر و لهوف مترجم ص176 گوید مردی از مشایخ شام چون ایشان را دیدار کرد از اسرای کفار دانست. (فقال: لهم الحمد لله الذي قتلكم واهلككم و قطع قرن الفتنة) یعنی سپاس خدای را که کشت شما را وهلاك ساخت شما را و شاخ فتنه از بیخ بر کند. و از سب و شتم و فحش هیچ دقیقه ای فرو نگذاشت. چون خاموش شد.

ص: 247

1- کما در مثیر الاحزان ص 97 و ناسخ ج3 ص 117 ونفس المهموم ص 429 و مقتل مقرم ص 447 وقمقام ص 554
2- سجومه: اي دموعه
3- کلومه: اي جروحه

سید سجاد عليه السلام به سخن آمد، و فرمود: ای پیر مرد: آیا کتاب خدا را تلاوت کرده ای؟ گفت: بلی، فرمود: این آیه مبارکه را خوانده ای؟ (قل: لا اسئلكم عليه اجراً الا المودة في القربی) (42 - 22) عرض کرد قرائت کردم(1) فرمود: به این آیه برخورد کرده ای (وآت ذا القربي حقه)؟ (17 - 28) عرض کرد بلی(2)، فرمود: این آیه را تلاوت کرده ای؟

(انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم

تطهيراً) (33-33) عرض کرد خوانده ام(3).

فرمود: ای شیخ این آیات در حق ما نازل شده، مائيم ذی القربی و مائيم آن اهل بیت، که خداوند از آلایشی پاك و پاکیزه فرمود.

شیخ شامی چون این کلمات بشنید، دست بسوی آسمان بلند کرد و سه مرتبه عرض کرد: (اللهم اني اتوب اليك اللهم اني ابرء اليك من عدو آل محمد ومن قتلة اهل بيت محمد) یعنی از در توبت وانابت بیرون شدم، عرض کرد: الهی بیزارم از دشمنان محمد و کشندگان اهل بيت محمد.

همانا چند که قرائت قرآن کردم بمعنی این کلمات راه نبردم،

آنگاه عرض کرد: یا ابن رسول الله : آیا توبه من پذیرفته است؟

فرمود: (ان تبت تاب الله عليك وانت معنا) یعنی اگر توبه کنی خداوند می پذیرد و تو با ما خواهی بود.

عرض کرد: من تائبم. چون این خبر به یزید رسید، فرمان داد

تا او را به قتل رسانیدند.

ص: 248

1- در امالى صدوق ص147 دارد فرمود (فنحن أولئك) ما ايشانيم
2- در امالي الصدوق فرمود (فنحن هم)
3- در امالى صدوق فرمود (فنحن هم)

قصه سهل ساعدی

در ناسخ ج2 ص 119 ونفس المهموم ص 430 گوید: صاحب مناقب به اسناد خویش از سهل بن سعد ساعدی حدیث میکند که گفت: برای حاجتی سفر بیت المقدس کردم و از آنجا به شهر شام درآمدم، شهری دیدم بسیار خرم و پر آب واشجار و بستانها و کوچه و بازار همه به پرده های ابریشمی و طلا بافت زینت داده، زنهای مغنيه مشغول به نواختن طبلها و دفها، این منظره مرا به شگفت آورد که این همه خوشحالی برای چیست؟ مردی را گفتم: مگر اهل شام را امروز عیدیست که تاکنون مارا آگهی نرسیده و ندانسته ایم؟ گفتند اي شيخ: مگر تو غریب هستی و از جای دوری رسیده ای؟ گفتم: لا والله من سهل بن سعد ساعدی، صاحب رسول خدایم.

(قالوا: يا سهل؟ ما اعجبك السماء لا تمطر دماً، والارض لا تنخسف بأهلها) گفتند: ای سهل تعجب نمیکنی که چرا آسمان خون نمیبارد و زمین اهلش را فرو نمیبرد.

گفتم: از برای چه؟ گفتند امروز سر حسین بن علی بن ابیطالب را از زمین عراق به درگاه يزيد هدیه می آورند. گفتم: وا عجبا؟ سر حسین را به نزد يزيد هدیه میبرند و مردم شادی میکنند؟ از کدام دروازه داخل مینمایند؟ به دروازه ساعت(1) اشارت کردند. در این

ص: 249

1- مرحوم شعرانی در ترجمه نفس المهموم ص 241 میفرماید: بیشتر مردم امروز می پندارند آلت ساعت را فرنگیان نزديك به عهده ما ساخته اند، و باور نمیکنند در زمان يزيد، بالای دروازه شهر دمشق ساعت بود. وليكن چنین نیست بلکه در آن عهد و بیشتر هم ساعت بود، و مخترع اصلي آن معلوم نیست، مردم او را فراموش کرده اند، منتها اهل فرنگستان رقاص در ساعت بکار برده اند، برای تنظیم حرکات، و در قدیم بغیر رقاص تنظیم میکردند. امام فخر رازی که معاصر خوارزمشاهیان است، در تفسیر خود در جلد اول در ذیل آیه هاروت و ماروت و اقسام سحرها به مناسبت گوید: قسم پنجم کارهای شگفت انگیزیست که از ترکیب آلات به نسبت هندسی ظاهر میشود، و گاهي قوة متخيله را به ادراک أموري میدارد مانند دو سوار که با یکدیگر نبرد میکنند در یکی دیگری را میکشد (خیمه شب بازی) و مانند اسب سواری که در دست شیپور دارد و هر ساعت که از روز میگذرد، شیپور میزند، بی آنکه بر آن دست گذارند. وروم و هند صور تها میسازند که بیننده میان آنها و انسان حقیقی فرق نمیگذارد، حتی گریه وخنده، بلکه میان خنده شادی و خنده خجلت و خنده سرزنش و شماتت تمیز میدهند، تا اینکه گوید: از این باب است ترکیب صندوق ساعات و علم جراثقال که چیز بزرگ و سنگین را با آلتي سبك و مسهل بر میدارند، و اینها در حقیقت نباید از اقسام سحر شمرده شود. و در شرح حال أحمد بن علي بن تغلب بغدادی فقيه حنفی گویند: پدرش ساعتهای مشهور در مدرسه مستنصریه بغداد را ساخت. و نیز خاندان ساعاتی در دمشق و قاهره بودند. از فرزندان رستم بن هردوز و او در ساختن ساعت ماهر بود، و به امیر نورالدين محمود زرنگی ساعت جامع دمشق را اصلاح کرد. و فرزند ابوالحسن علي بن رستم شاعر معروف به ابن الساعات را ابن خلکان گوید در قاهره دیدم. و جرجی زیدان در آداب اللغة گوید: رضوان بن محمد کتابی در علم ساعات تصنیف کرد، و صورت آلات آن را در آن کتاب کشیده است و کار هر يك و نام آن و جای آن را به تفصیل ذکر کرده است و نسخه از آن در کتابخانه خدویویه است الخ. مؤلف گوید؛ پس بنابراین ساعت وجود داشته و دروازه ساعات معروف بوده که سهل را راهنمائی به آن کردند. پس کلام صاهب تذکرة الشهدا ص 410 درست نباشد چون ایشان فرموده دروازه مساهمات معروف به دروازه حلب بوده چون اهل بیت را سه ساعت آنجا نگاه داشتند از آن روز به بعد معروف به دروازه ساعات شد والله العالم

سخن بودم که پرچمهای فراوان پدیدار شد، و سر های شهدا را بر سنان نيزه ها نصب داده از پی یکدیگر حمل میدادند، و سر حسين عليه السلام راکه شبیه ترین خلق با رسول خداي بود، بر فراز رایتی

ص: 250

منصوب نموده بودند، و از پشت آن پرچم دختری بیشتر بی وطا (فرش) و محمل سوار بود، من به نزديك او شتافتم و گفتم کیستی؟ گفت: من سكينه دختر حسینم، عرض کردم: من سهل بن سعد از اصحاب جد توام، اگر در خور (مناسب) من خدمتی است، فرمان کن تا فرمان پذیر شوم، فرمود: اگر توانی حامل این سر مبارک رابگوی تا این سر را دورتر از ما حمل دهد، تا مردمان به نظاره آن سر مطهر پردازند و کمتر به حرم رسول خدای نظر اندازند.

سهل میگوید: حامل آن سر را گفتم : میتوانی برای رفع حاجت من چهل دینار زر سرخ بگیری(1)؟ گفت: حاجت چیست؟ گفتم: این سر مبارك را از پیش روی حرم قدری دور تر حمل کنی، این سخن را از من پذیرفت. زر بگرفت و پیشتر شتافت.(2)

سهل بن سعد گوید: گاهی که سر مبارک حسین (علیه السلام) را در شهر دمشق حمل میدادند، پنج تن زن از زنان شام را نگریستم که از برای تماشا ، بس دریچه قصر بلند بر آمده بودند، و در میان ایشان پیرزنی فرتوت (از کار افتاده) پشت خمیده بود، چون سر حسين

ص: 251

1- من نفس المهموم ص 431 (چهارصد دينار بگیری الخ)
2- در تذكرة الشهد ص 410 اینطور نقل کند که سهل گفت: من در آن حال که اهل بیت را وارد دمشق میکردند هاضر بودم (فنظرت الي السبايا واذا فيهم طفلة صغيرة علی ناقة وهي تقول: وا ابتاه وا حسيناه وا عطشاه و هی كأنها القمر المنیر) پس در میان اسيران دختر کوچکی را دیدم که بر ناقه سوار بود و ناله و ابتاه واحسيناه بر میکشید و گویا آن دختر مانند ماه درخشنده بود، پس نظری بسوی من کرد و گفت: آیا از خدا شرم نمیکنی که به سوی حرم رسول خدا نظر مینمائی؟ گفتم قسم بخدا که من به خیانت نظر نمی کردم تا مستوجب سرزنش باشم گفت: کیستی تو گفتم من مسهل شهروزی میباشم، گفت: اراده کجا داری؟ گفتم اراده زیارت بیت الله و زیارت رسول خدا گفت چون به قبر جد ما رسیدی سلام مرا به او برسان و شرح حال ما را به آن بزرگوار عر ض نما

عليه السلام را از برابر آن دریچه میگذرانیدند، آن پیرزن با پشت خمیده برخاست و سنگی بدست کرده بر آن سر همایون افکند ، چنانکه بثنايای مبارکش آمد، چون این بدیدم از آن ملعونه دست برداشتم و گفتم: (اللهم اهلكها و اهلکهن معها بحق محمد و آله صلی الله عليه و آله اجمعین) هنوز این کلامرا تمام نیاورده بودم، که آن دریچه فرود آمد، و آن ملعونه و آنانکه با وی بودند به زیر

سنگ و خاک هلاک شدند.

در تذكرة الشهدا ص 411 گوید: و به روایتی چنان به شدت آن سنگ را بزد که آن سر از بالای نیزه بر روی زمین افتاد که ناگاه صدای ناله زنان و طفلان بلند گردید. چون ام كلثوم (علیه السلام) این حال مشاهده کرد بیطاقت گردید، و گفت: خداوندا این زنان که در بالای این منظر منزل دارند بزودی هلاك نما، هنوز دعای آن معصومه تمام نشده بود که آن قصر خراب شد و آن زنان با جمعی کثير هلاك شدند، حضرت زینب (علیه السلام) از روی تعجب تکبیر گفت: و فرمود چه زود این نفرین به اجابت رسید.

و در کامل بهائی ج2 ص 292 گوید: بر در شهر سه روز ایشان را نگاه داشتند تا شهر را بیارایند و هر حلی و زیوری وزینتی که در آن بود به آئین بستند به صفتی که کسی چنان ندیده بود. قريب پانصد هزار مردان و جوانان و زنان رقص کنان با دف و چنگ و رباب زنان استقبال کردند، جمله اهل ولایت دست و پای خضاب کرده و سرمه در چشم کشیده و لباسها پوشیده روز چهارشنبه شانزدهم ربیع الاول به شهر رفتند، از کثرت خلق گوئی که رستخیز بود. چون آفتاب برآمد سرها را به شهر در آوردند، از کثرت خلق بوقت زوال به در خانه یزید لعین رسیدند .

ص: 252

يزيد لعنه الله تخت مرصع نهاده بود، خانه و ایوان آراسته بود، و کرسیهای زرین و سیمین راست و چپ نهاده حجاب بیرون آمدند، واکابر ملاعين که باسرها بودند، به پیش یزید بردند، او احوال بپرسید ملاعين گفتند به دولت امیر دمار از خاندان ابوتراب برآوردیم، وحالها باز گفتند، وسرهایِ اولاد رسول را آنجا بداشتند، و در این شصت و شش روز که ایشان در دست كافران بودند هیچ بشری بر ایشان سلام کردن نتوانست. الخ.

مژده شامی به یزید

در ترجمه مقتل أبي مخنف ص 176 گوید: در دمشق هستیم، بازارها تعطیل است و مردم همانند مستان عقل از کف داده اند، لشکر هم از کوفه رسیده و وارد دمشق گردیده است، يك نفر نزد یزید آمد و گفت: ای خلیفه، خداوند چشمت را روشن کند، یزید گفت: برای چه؟ گفت: با آمدن سر حسين عليه السلام. آن ولد الزنا گفت: خداوند چشمان ترا روشن نکند. آنگاه دستور داد آن مرد را زندان کردند.(1)

بعد امر کرد یکصد و بیست پرچم برافروخته کردند و سر حسین (علیه السلام) را استقبال کنند. گروهها جلو آمدند و در زیر پرچمها تكبير و تهلیل میگفتند، الخ.

ص: 253

1- باید برای اینکه مردم را به اشتباه اندازد و بگوید قتل حسین به أمر من نبوده این سخنها را میگفت

کلام سر مبارک و مرثیه هاتف

در ناسخ ج3 ص 121 گوید: بسیار از مردم شنیدند که آن سر مبارك پشت سر هم میفرمود: (لاحول ولا قوة الا بالله) ناگاه بانگ هاتفی برخاست و این اشعار قرائت کرد: (جَاءُوا بِرَأْسِکَ یَا اِبْنَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ مُتَرَمِّلاً بِدِمَائِهِ تَرْمِیلاً)

(لا یَوْمَ اَعْظَمُ حَسْرَهً مِنْ یَوْمِهِ وَاَراهُ رَهْنا لِلْمَنُونِ قَتیلا)

(فَکَاَنَّما(1) بِکَ یَابْنَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ قَتَلوا جِهاراً عامِدینَ رَسُولاً)

(قَتَلُوکَ عَطشاناً وَلَمّا یَرقَبُوا(2) فِی قَتلِکَ التَّأویلَ وَالتَّنزیلاً)

(وَیُکَبِّرُونَ اِذا قُتِلْتَ(3) وَاِنَّما قَتَلُوا بِکَ التَّکْبیرِ وَالتَّهْلیلاً(4))

یعنی ای پسر دختر پیغمبر صلی الله عليه و آله سر ترا آغشته به خونش آوردند، هیچ روزی پر حسرت تر از روز تو نیست و ترا در گرو مرگ می بینم کشته شده، مثل اینکه با کشتن تو ای پسر دختر پیغمبر صلی الله عليه وآله آشکارا و عمدا پیامبر را کشتند، بکشتن تو تکبیر میگفتند ولی در حقیقت با کشتن تو تکبیر و تهلیل را کشتند. (كما في ترجمه مقتل أبی مخنف).

در ناسخ گوید: از طریق خيزران در آمدند، سرهای شهدا را

ص: 254

1- در مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 117 (وكأنما الخ)
2- في المناقب (ولم يترقبوا الخ)
3- در مناقب (و یکبون بأن قتلت الخ)
4- در مناقب (لايوم اعظم الی) را ذکر نکرده و باقی ابیات را نسبت به (خالد بن معدان) داده و در حياة الحسين ج 3 ص 369 از تاریخ ابن عساکر ج 5 ص 85 ومرآة الزمان ص 101 نقل کرده و نسبت به (خالد بن صفوان یا غفران) داده

از پیش روی حمل دادند و اهل بیت را از دنبال، در محملهای بی پوشش و شترهای بی وطأ بر نشانده طی طریق کردند. مردی گفت: چه نیکو اسیرانی که ایشانند تا از کدام شهر و کدام بلدند؟

سکینه فرمود: (نحن سبايا آل محمد).

منهال بن عمرو، میگوید: سوگند به خدای گاهی که سر حسين را به دمشق در آوردند، مردی از پیش روی قرائت سوره کهف میکرد، چون بدین آیه مبارکه رسيد: (ام حسبت ان اصحاب الكهف والرقيم كانوا من آياتنا عجبا) (کهف آیه 8). آن سر مبارك بزبان رسا و بیانی فصيح فرمود: (اعجب من اصحاب الكهف قتلي وحملي) عجب تر از اصحاب کهف کشتنِ من و حمل دادن سر منست.

شماتت ابراهيم بن طلحه و پاسخ حضرت سجاد علیه السلام

در ناسخ ج3 ص 122 گوید: در خبر است(1) که ابراهيم بن طلحة بن عبدالله چون شنید که اسرا را به شهر در می آورند، به استقبال علي بن الحسين عليهما السلام سر عت کرد. وازدر شناعت و شماتت گفت:

(یا علی بن الحسين من غلب؟) ای پسر حسین کی غلبه کرد؟

و به روایتی اینوقت آن حضرت در محمل بود، و سر در گریبان فرو میداشت، پس سر بر آورد، (فقال: إذا أردت أن تعلم من غلب و دخل وقت الصلاة فأذن واقم).

یعنی اگر میخواهی بدانی کدام کس غالب شد، چون هنگام نماز رسید اذان و اقامه بگوی، کنایه از آنکه در اذان و اقامه آنکس را بعد از خدای تعالی جل جلاله، نام مبارکش را به آواز بلند در محضر

ص: 255

1- نفس المهموم ص 434 از امالی شیخ طوسی ص 290. نقل کرده

جماعت قرائت کنند، او جد من محمد مصطفی است و فرزندان او همیشه قاهر و غالب اند.

و این ابراهیم بن طلحه آنکس است که در جنگ جمل بالشكر

طلحه و زبیر بود.

باليدن شمر و پاسخ ام كلثوم

در ناسخ ج3 ص123 گوید: سر امام حسین (علیه السلام) را شمر بن ذی الجوشن بر سنان نیزه برافراشته بود و همی گفت: (أنا صاحب الرمح الطويل، أناصاحب الدين الأصيل، أنا قتلت ابن سید الوصیین، واتيت برأسه إلى أمير المؤمنين).

یعنی من صاحب نیزه بلندم، من صاحب دین اصیلم، من کشتم پسر سید اوصیاء را وسرش را برای أمير المؤمنين (یزید) آوردم.

ام كلثوم در جواب فرمود: دروغ گفتی ای ملعون پسر ملعون،

لعنت خدای بر ستمکاران، وای بر تو در نزد یزید که ملعون پس ملعون است فخر میجوئی به قتل کسیکه جبرئیل و میکائیل در قتل او سوگوارند: عبارت عربی این است: (تفتخر على يزيد الملعون ابن الملعون بقتل من ناغاه جبرئیل و میکائیل، یعنی افتخار میکنی بر یزید ملعون پسر ملعون بواسطه کشتن کسی که جبرئیل و میکائیل برای او در گهواره لالائی و سخن خوش میگفتند.)

و کسی که نامش در سراپرده عرش خداوند نوشته است، و کسیکه چدش خاتم انبیای مرسلین است و پدرش ریشه کن سازنده همه مشر کین؟ کیست مانند جد من محمد مصطفی و پدرم على مرتضی و مادرم فاطمه زهراء صلوات الله وسلامه عليهم أجمعين؟

ص: 256

خولی اصبحی به جانب آن حضرت روی کرد:

(وقال : لا تأبين الشجاعة وانث بنت الشجاع) گفت: تو هرگز از

شجاعت سر بر نمی تابی و حال آنکه تو دختر مرد شجاعی.

در تذكرة الشهدا ص 410 گوید: حضرت سجاد(علیه السلام) چون مشاهده نمود از یک طرف سرهای بریده، و از جانبی عمهای خود را با سر برهنه بر شتر برهنه و از يك طرف بازارها را زینت داده و از طرفی جهال و اراذل را دید که دف و کف میزنند و برای کشته شدن پدرش شادی مینمایند، آهی بر کشید واین اشعار بر خواند اقاد ذليلا (که خواهد آمد).

و در ناسخ ج3 ص 124 گوید: بالجمله بعد از سر حسین (علیه السلام) سر حر بن یزید ریاحی پدیدار شد، از پس آن سر عباس بن علی بن ابیطالب آشکار گشت، و آن را قشعم جعفی حمل میداد، آن گاه سر عون بن علی بن ابیطالب دیدار شد، و حامل آن سنان بن انس نخعی بود، بدینگونه سوار از پس سوار حامل سرهای شهدا بودند. اینوقت سید سجاد عليه السلام این شعر را انشاد کرد: كما في منتخب الطريحي ايضاً.

(اُقادُ ذَلیلاً فی دِمِشْقَ کَاَنَّنی مِنَ الزَّنُجِ عَبْدٌ غابَ عَنْهُ نَصیرُ)

(وَجَدِّی رَسُولُ اللّهِ فی کُلِّ مَشْهَدٍ وَشَیْخی اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ وزیرٌ[امیر])

(فَیا لَیْتَ اُمِّی لَمْ تَلِدْنی وَلَمْ اَکُنْ (ولم یکن) یَزیدُ یَرانی فی البِلادِ اَسیرُ(1))

ص: 257

1- در تذكرة الشهداء ص 410 و هامش ناسخ از ابی مخنف اينطور نقل کنند . (فياليت ثم انظر دمشق ولم يكن یزید يراني في القيود اسیر) ای کاش دمشق را ندیده بودم و یزید مرا دست بسته اسیر نمیدید

یعنی با خواری به دمشق کشیده میشوم، گویا بنده و برده زنگبارم، در صورتیکه جدم رسول خدا و آقايم أمير المؤمنین است، كاش مادر مرا نزائیده بود و یزید مرا اسیر نمیدید.

مخفی شدن مردی یکماه

در نفس المهموم ص 430 وناسخ ج3 ص 124 ولهوف مترجم ص 175 گوید: در خبر است که یکتن از علمای تابعین(1) چون سر حسين عليه السلام را نظاره کرد، به خانه خود رفت، و در گوشه ای بنشست ودرب خانه را به روی خویش و بیگانه بست، پس از یکماه که از خانه بیرون آمد. به او گفتند این گوشه نشینی برای چه بود؟ گفت: مگر ندیدید آن بلا که بر ما فرود آمد؟

در نفس المهموم و لهوف و منتخب طریحی ص 483 گوید: و

این شعر انشاد کرد:

(جاؤُا بِرَأسِکَ یَابنَ بِنتِ مُحمَّدٍ مُتَرَمِلًا بِدِمائِهِ تَرمِیلًا)

تا آخر ابیات که در ج3 ص

254 گذشت و ناسخ از قول هاتف نقل

کرد:

(سر بریده ات ای میوه دل زهرا بخون خویش خضاب است و آورند بشام)

(بکشتن تو نمودند آشکار و بعمد

بقتل ختم رسل این گروه دون اقدام)

(لبان تشنه شهیدت نمود وخصم و نگفت

کز آیه آیه قرآن توئی مراد و مرام)

ص: 258

1- کسانیکه ارائه خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله را نکرده اند و بعد از اصحاب پیغمبر صلی الله عليه واله روی کار آمده اند ایشان را تابعين گويند

(تو را که معنی تکبیر بودی و تهليل

کشند و بانگ به تکبير، این گروه لئام)

حدیث امام سجاد با نعمان بن منذر

و در تذكرة الشهدا ص 411 سطر آخر فرمود: در حدیثی است که امام زین العابدين عليه السلام به نعمان بن منذر مداینی فرمود: که ای نعمان نديدم مصیبتی را که شدیدتر باشد از آن زمانی که ما را وارد به شهر شام نمودند.

عرض کرد: آن مصیبت چگونه بود؟

فرمود: این ظالمان در آنحال هفت مصیبت بر ما وارد آوردند که از زمان اسیری ما چنین مصیبتها بر ما وارد نیامده بود.

اول آنکه به دور ما احاطه کرده در حالیکه شمشیرهای خود را برهنه کردند و نیزه های خود را استوار نمودند، و بر ما حمله مینمودند، و کعب نیزه بر ما میزدند، پس ما را در میان جمعیت اهل شام نگاه داشتند، تا اهل طرب وطنبور ومزمار حاضر شدند، پس شادی میکردند و دف و طنبور میزدند.

دوم آنکه سرهای شهیدان را در میان زنان ما آوردند، سر پدرم و سر عمم عباس را در مقابل کجاوه عمه ام زینب و ام كلثوم قرار دادند، و سر برادرم علی اکبر و پسر عمم قاسم را در برابر خواهرم سکینه و فاطمه می آوردند و باسرها بازی میکردند. (فكم من رأس يكب على وجه الارض بين قوائم المراكب) چه بسیار سرها بود که بروی زمین در میان دستها و پاهای اسبان می افتاد.

سوم آنکه از بالای بامهای خانه های شام آب و آتش بر سر ما

ص: 259

میریختند، وقتی آتشی به عمامه من افتاد و چون دستهایم به گردنم بسته بود نتوانستم که آتش را خاموش نمایم، پس عمامه ام بسوخت و آن آتش به سرم رسید و نیز بسوخت.

چهارم آنکه از طلوع آفتاب تا نزديك غروب در کوچه و بازار با طنبورها ما را گردانیدند، و میگفتند که ای مردم بکشید این خارجیها را که هیچ احترامی در اسلام ندارند.

پنجم آنکه ما را از شتران پیاده کردند و به یک ریسمان بستند، پس ما را به در خانه های یهود و نصاری آوردند و به آنها گفتند که اینها از آن اهل بیتی هستند که پدران شماها را کشتند و خانه های شماها را خراب کردند، پس امروز شماها تلافی کنید و حرارت غیظ دلهای خود را فرو نشانید. (یا نعمان فما بقي احد منهم الا وقد القى علينا من التراب والاحجار والاخشاب ما أراد) اي نعمان تمام یهودیان و نصرانیان بر ما آنچه خواست از خاك و سنگ و چوب انداخت.

ششم آنکه ما را به بازار برده فروشان آوردند و خواستند که ما را بجای غلامان و کنیزان بفروشند (فما جعل الله لهم) پس خدا این مطلب را برای آنها میسر نفر مود.

هفتم آنکه ما را در مکانی منزل دادند که سقف نداشت روز از گرما و شب از سرما آرام نداشتیم و از گرسنگی و تشنگی و خوفه کشته شدن آسایشی برای ما نبود.

از اینجا معلوم شد سر سخن سید سجاد در آن حال که از او پرسیدند که سخت ترین مصائب بر شما کدام بود؟ فرمود: شام، شام، شام.

ص: 260

(وام كلثوم تدعو وهي باكية بدمع هامل كالعارض الحصين)

(أخي أخي وشفيقي ياحسين لقد تجددت لي احزان على حزني)

در آنحال ام كلثوم ناله می کرد و می خواند برادر خود را در حالیکه مانند ابر بهاران قطرات اشکش بر صورت جاری بود، و می گفت ای برادر مهربان من ای حسین در این شهر حزنهای بسیار بر حزنم افزوده شد.

(أخي أخي بعد جدي و الوصي ابي فقدتكم و ثياب الحزن البسنی)

(حسرى مجردة واویلتاه فلا اری كفيلا لهذا اليوم يكفلني)

ای برادر ای برادر بعد جدم و پدرم دلم به تو خوش بود، واكنون دستم به تو نمی رسد و در این بازار شام سر برهنه ام وکفیلی ندارم.

(و تستغيث الى الزهراء فاطمة بنت النبي ودمع العين کالمزن)

(يا ام قومي من الأجداث نادبة على الحسين مقيم الفرض و السنن)

و چون ام کلثوم جوابی از برادر نشنید، مادر خود فاطمه را ندا کرد در حالیکه اشکش جاری بود، و می گفت: ای مادر از قبر بیرون آی و بر حسینت گریه و نوحه کن.

(يا ام قومی و انظري السجاد معتقلا يساق نحو يزيد الفاجر اللكن(1))

ای مادر بر خیز و فرزند بیمارت را مشاهده نما که چگونه باغل

و زنجیر به سوی يزيد فاخرش می برند.

ايضاً در تذكرة الشهدا ص 413 از شیخ ابي اسحاق روایت کند که در آن حال که سر امام (علیه السلام) را در شام می گردانیدند ناگاه سر از بالای نیزه بیافتاد، دیواری خمیده شد و آن سر را نگاه داشت و نگذاشت که به زمین افتد. پس در آنجا مسجدی ساخته شد که تا بحال موجود است.

ص: 261

1- اللكن: المي، ثقل في لسانه م یعنی خسته و سنگین زبان

بشارت زحر بن قيس به کشتن حسین و اسیر اهلش

در مثیر الاحزان ابن نما ص98 و سراج الايمان ص 264 از عذری بن ربيعة بن عمرو جرشی روایت کند که گفت: من نزد يزيد ابن معاویه بودم که زحر بن قیس مذحجی وارد شد، یزید گفت: وای بر تو چه خبر با خود داری زحر گفت: بشارت باد ترا بفتح وفيروزی که حسین بن علی با هیجده نفر از اقرباء و اهل بیتش و شصت مرد از شیعیانش وارد گردیدند، ما مرکب به سوی ایشان تاختیم و ایشان را مخير ساختيم بين تسليم امير عبید انته يا آنکه آماده جنگ باشند، ایشان جنگ را اختیار کردند، پس مرکب بر ایشان تاختیم و در هنگام بامداد بود که از هر گوشه و جانب ایشان را در میان گرفتیم تا آنکه شمشيرها جای خود را گرفتند.

پس ایشان از ترس جان در بلندیها و پستیها پناه بردند وملجأ و مأوائی نیافتند، و حال ایشان مانند کبوتری بود که از چنگال باز شکاری بگریزد.

پس بخدا قسم یا امیرالمؤمنین نبود مگر مقدار نحر کردن شتر و یا به اندازه خواب قیلوله که تمام ایشان را از دم شمشیر گذرانیدیم.

واينك جسدهایشان برهنه و روهايِ خاك آلوده و لباسهای بخون آغشته و آفتاب بر ایشان همی تابد و باد بر ایشان همی وزد، و به دیدن ایشان نمی آید جز مرغان هوا و در بیابان بی آب و گیاه بیفکن افتاده وخشتی بر بالین ندارند.

یزید گفت: من از اطاعت شما به همین مقدار راضی بودم که

امام حسین را هم مقتول نسازید(1).

ص: 262

1- در ناسخ ج 3 ص 126 گوید: يزيد گفت: قد كنت ارضي من طاعتكم بدون قتل الحسين. اما لو کنت صاحبه لعفوت عنه) خلاصه معنی من به کمتر از این عمل از شما راضی بودم و نمی خواستم حسین کشته شود و اگر من حاضر بودم هر آينه او را عفو میکردم

در ناسخ ج3 ص 126 گوید: این هنگام مخفر بن ثعلبه که مأمور

به کوچ دادن اهل بیت بود، از باب دار الاماره درآمد و ندا کرد:

(هذا مخفر بن ثعلبة، اتي امير المؤمنين بالفجرة اللئام) یعنی اینك مخفر بن ثعلبه، فاجران لئيم را به درگاه امیر المؤمنین یزید آورد .

سید سجاد علیه السلام فرمود:

(ما ولدت ام مخفر ، اشد و الام ولكن قبح الله ابن مرجانه) يعني آنچه را که مادر مخفر بزاد، شدید تر ولئيم تر است، لکن خداوند زشت و ملعون بدارد پسر مرجانه را.

و به روایت ابن نما ص 98 جواب مخفر را یزید باز دار.

مرحوم سپهر فرماید این نزد من درست تر آید چه سید سجاد با

این کافران که از در عناد بودند، کمتر سخن می کرد.

ويزيد از بهر آنکه مردم را بفهماند که من قتل حسین را امر نکردم و راضی نبودم، گاهی از این گونه سخنها می کرد العلم عند الله .

فصل 83:ورود اهل بیت به مجلس یزید

اشاره

در نفس المهموم ص 436 ودمع السجوم ص 247 از عقد الفريد

ج 4 ص 382 از ریاشی به اسناد خود از محمد بن (على بن) الحسين بن علی ابن ابیطالب علیه السلام روایت کند که گفت: مارا نزد یزید بردند پس از کشتن حسین (علیه السلام) و ما دوازده پسر بودیم، و بزرگتر از همه علي بن الحسين عليهما السلام بود، و ما را بر یزید در آوردند، هر يك دست به گردن بسته.

ص: 263

پس با ما گفت: بندگان اهل کوفه شما را به قتل رسانیدند و

من از خروج ابی عبدالله (علیه السلام) و کشتن وي آگاه نبودم.

و در مثیر الاحزان این نما ص 98 و نفس المهموم ص 436 و دمع السجوم ص 247 ولهوف مترجم ص 186 و ناسخ ج3 ص 149 روایت کند که علی بن الحسين (علیه السلام) فرمود: ما دوازده پسر بودیم در غل بسته ما را بر یزید بن معاویه در آوردند، چون نزديك او ایستادیم، گفتم: ترا به خدا سوگند چه پنداری اگر رسول خدا صلى الله عليه وآله ما را بر این حال نِگَرَد چه کند؟

یزید با مردم شام گفت: درباره اینان چه بینید؟

مردی گفت: (لا تتخذ من كلب سوء جروأ(1)) کنایه از اینکه همه

را باید بکشی و کسی باقی نگذاری.

نعمان بن بشیر گفت: ای یزید راجع به أهل بيت چنان کن که

اگر رسول خدا ایشان را به این حال میدید بجای میاورد.

در پاسخ گوید: در اینوقت یزید دستور داد که علی بن الحسين و اهلبیت را در مکان خراب جای دادند، که نه از سرما و نه از گرما حفظ نمیشدند چنانکه چهره مبارکشان از شدت سرما و گرما پوست انداخت.

ص: 264

1- مؤلف گوید: بعضی از مؤلفين اين جمله را نقل نکرده اند به خیال آنکه بی ادبی است اگر بنا باشد هر جمله ای که دال بر بی ادبی است نقل نشود پس از کجا آیندگان اطلاع برخبث سریره دشمنها پیدا کنند. و دیگر آنکه اجتهاد در مقابل نص جایز نیست. سوم آنکه هيچ يك از قضایایِ کربلا نباید ذکر شود چون از ابتدا تا انتهى کار های اهل کوفه و شام مخالف با ادب و وجدان بوده

خطاب فاطمه بنت الحسين به يزيد

فاطمه دختر امام حسین به یزید فرمود: دختران پیغمبرند که اسیر تو شده اند. پس مردم گریستند و صدای اهل خانه به گریه بلند شد(1).

در ناسخ ج3 ص133 دارد که یزید روی با سید سجاد کرد و گفت: (یَا بْنِ اَلْحُسَیْنِ: أَبُوکَ قَطَعَ رَحِمِی وَ جَهِلَ حَقِّی وَ نَازَعَنِی فِی سُلْطَانِی فَصَنَعَ اَللَّهُ بِهِ مَا قَد رَأَیْتَ) ای پسر حسين پدر تو قطع رحم کرد وحق مرا نادیده انگاشت و سلطنت مرا حق خویش میپنداشت، لاجرم چنان که دیدی خداوند زحمت او را از من دفع کرد.

امام زین العابدین علیه السلام اورا بدین آیه مبارکه پاسخ داد : مَآ أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکُمْ، إِلَا فِی کِتَابٍ مِن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَ لِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ) (57 - 22) هیچ مصیبتی در زمین و در نفوس شما در نمی آید جز آنکه مقدر است پیش از آنکه آفریده شود و این برای خدا سهل وآسان است.

یزید به پسر خود خالد گفت: او را جواب بگوی. خالد ندانست چه گوید، گفت: بگو (وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ) (42 - 29) يعنی هر مصيبتی را که دیدار میکنید اندوخته کردار شما است و آنچه را خدا عفو میکند زیاد است.

اجازه خواستن امام سجاد از يزيد

در مثیر الاحزان ابن نما ص 99 و نفس المهموم ص 437 و دمع السجوم ص 247 روایت کند که امام سجاد (علیه السلام) فرمود: من در غل بسته بودم گفتم ای یزید آیا اجازه میدهی من سخن گویم ،

ص: 265

1- در ناسخ ج3 ص 137 با تفاوتی نقل فرموده

گفت: بگو: اما بیهوده مگوی، گفتم در جائی ایستاده ام که شایسته چون من کسی یاوه گوئی نیست، گمان تو چیست به رسول خدا اگر مرا در غل بیند؟ یزید به اطرافیان خود گفت: او را بگشائید.

در نفس المهموم ص 437 و دمع السجوم ص 247 سطر آخر نقل کند که در اثبات الوصية مسعودی است که چون حسین علیه السلام شهید شد على بن الحسين عليهما السلام را با حرم روانه شام کردند، و بر یزید در آوردند، و ابوجعفر فرزندش دو سال و چند ماه داشت او را هم بردند، یزید گفت: ای علی بن الحسين چه دیدی؟ فرمود: آنچه خداوند مقدر فرموده بود پیش از آنکه آسمانها و زمین را بیافریند، یزید با همگان مشورت کرد، در امر وی، همه رأی به قتل او دادند و کلمه زشتی که (پیش گذشت) گفتند.

أبوجعفر (علیه السلام) لب به سخن گشود، و خدای را سپاس گفت و ستایش کرد. و به يزيد فرمود(1): ایشان به خلاف همنشینان فرعون رأی دادند، چون فرعون از جلساء خود راجع به موسی و هارون مشورت کرد و رأی خواست، به او گفتند: (ارجه وأخاه) او را با برادرش مهلت ده. ولی جلساء تو به قتل ما اشاره کردند، و این را سببی است. یزید گفت: سبب چیست؟ ابوجعفر فرمود: آنها اولاد حلال بودند و اینها اولادزنا، ونکشد انبیاء و اولادانبياء را مگر اولاد زنا. پس یزید سر به زیر انداخت. در منتخب طریحی ص 487 گوید: امام سجاد عليه السلام فرمود: چون ما را نزد یزید بردند مرا مثل گوسفند بسته بودند يك سر طناب به گردن من بودو يك سر طناب به گردن عمه ام كلثوم و به کتف زينب وسكينه ودختر های كوچك و هر وقت در

ص: 266

1- در مقتل مقرم ص 451 این کلام را به امام سجاد (علیه السلام) نسبت میدهد که حضرت فرمود: (يا يزيد لقد اشار عليك هؤلاء بخلاف ما اشاره به جلساء فرعون الخ)

راه رفتن کوتاهی میکردیم ما را میزدند تا ما را به نزد یزید بردند الخ.

در رياض القدس

ج2 ص308 گوید: در انوار النعمانيه و منتخب طریحی ج 2 ص 486 روایت شده که حرم رسالت را وارد بر یزید کردند همه ایشان را به يك ریسمان بسته بودند، سر ریسمان در دست زجر بن قیس بود آورد تا پای تخت یزید.

یزید بر ایشان نظر میکرد واز یکايك استفسار میکرد و میگفت: (من هذه ومن هذا؟) این زن کیست؟ این مرد کیست؟ گفته شد این ام کلثوم کبری و این ام كلثوم صغری و این صفيه و این ام هانی و این رقیه خاتونست که دختران امير المؤمنین علی بن ابیطالبند(1)

.

تا آنکه زنی پیش آمد که روی خود را با بند دست خود گرفته بود یزید پرسید این زن کیست که صورت خود را به بند دست خود گرفته. گفت: این سکینه دختر امام حسین (علیه السلام) است.

در منتخب پس یزید لعین متوجه سكينه شد و گفت: ای سکینه پدرت حق مرا کفران کرد و رحم مرا قطع کرد و در پادشاهی من نزاع کرد پس سکینه گریه کرد و فرمود: (لاتفرح بقتل ابي فانه كان مطيعاً الله الخ) یعنی خوشحال مباش به کشتن پدرم که اطاعت خدا و رسولش مینمود و خداوند او را دعوت کرد و اولبيك گفت و اجابت نمود و به این جهت سعادتمند شد.

و تو ای یزید در پیشگاه خدا بازداشت میشوی و از تو سؤال خواهد شد آماده جواب باش و کجا ترا جواب خواهد بود. یزید گفت ساکت باش ای سکینه پدرت را نزد من حقي نيست الخ.

ص: 267

1- در منتخب طريحي ص 486 (وهذه سکینه و هذه فاطمة بنتا الحسين وهذا علي بن الحسين الخ)

مستی یزید و اشعار کفر آمیزش

در ناسخ ج3 ص 127 گوید: يزيد حكم داد که: سر همایون حسین (علیه السلام) را در آورند، لاجرم شمر بن ذی الجوشن در آمد و آن سر مبارك را بر سنان نیزه میداشت، یزید گفت: تا از بالای نیزه بزیں آورند، و در طشتي از طلای خالص جای داده به نزد او نهادند . اینوقت یزید از شرب خمر خوب مست بود، از نظاره سر دشمن شاد و فرحناک گشت و این اشعار را انشاد نمود:

(یا حُسنَهُ یلْمَعُ بِالیَدَینِ یلْمَعُ فی طَسْتٍ مِنَ اللُّجَینِ)

(کَاَنَّما حُفّ بِوَرْدَتَینِ کَیفَ رَأَیتَ الضَّربَ یا حُسَینُ)

(شَفَیتُ غِلّیِ مِنْ دَمِ الْحُسَینِ یا لَیتَ مَن شاهَدَ فِی الحُنَینِ)

(یَرَوْنَ فِعْلِی الْیَومَ بِالحُسَینِ)(1)

و همچنان به خوردن جام شراب افزود تاوقتیکه مستی وسر ورش

افزوده گشت و این اشعار را بخواند.

(نُفَلِّقُ هاماً مِنْ رِجال اَعِزَّه عَلَینا وَ هُمْ کانُوا اَعَفُّ وَ اَصبَرُ)

(وَاَكرَمُ عِندَ اللهِ مِنّا مَحَلَّهً وَاَفضَلُ في كُلِّ الاُمورِ وَاَفخَرُ)

(عَدَوُنا وَمَا العُدوانُ اِلّا ضَلالَةً عَلَيهِم وَمَن يَعُدو عَلَى الحَقِّ يَخسَرُ)

(فَاِن تَعدِلُوا فَالعَدلَ اَلفاهُ نافِعاً اِذا ضَمَّنا يَومَ القِيامَةِ مَحشَرٌ)

(وَلکنَّنا فُزنا بِمُلكٍ مُعَجَّلٍ وَإن كانَ فِي العُقباءِناراً تُسَعَّرُ)

ص: 268

1- خلاصه معنی شاید این باشد: ای کسی که حسنش روشنی میدهد بدو دست، مثل روشنی دادن در طشتی از نقره مثل اینکه دو گل اطرافش را گرفته، چگونه و دیدی زدن را اى حسين، کينه خودم را از خون حسین شفا دادم، ای کاش آنهائیکه در جنگ حنین بودند مشاهده میکردند که چه کردم امروز با حسین

خلاصه معنی: سر های مردانی را میشکافیم، که در نزد خدا از ما گرامی تر و در همه امور از ما برترند، به آنها تجاوز کردیم و کسی که بر حق تجاوز کند زیان کار است، ولی ما به سلطنت نقد رسیدیم اگر چه در قیامت بهره ما آتش فروزان باشد. (كذا في هامش الناسخ).

اینوقت، فرمان داد تا: سرهای بریده را در آوردند، چون به نظاره ایشان مشغول شد، بانگی غرابی گوشزد او گشت، يکباره دل بر کفر و طغيان نهاد و قانون تمويه (سخن را به دروغ آراستن) و تدبیر را از دست داد و این شعر که بر کفر او سجلی بود، انشاد کرد: (لَمَّا بَدَتْ تِلْکَ اَلرُّءُوسُ وَ أَشْرَقَتْ تِلْکَ اَلشَّمُوسُ عَلَی رُبَی جَیْرُونِ)

(صَاحَ اَلْغُرَابُ فَقُلْتُ صِحْ أَوْ لاَ تَصِحْ فَلَقَدْ قَضَیْتُ مِنَ اَلنَّبِیِّ دُیُونِی)(1))

چون این سرهای مانند خورشید بر بالای تپه های جیرون ظاهر شد و درخشید، کلاغ فریاد زد، پس گفتم: بیخواهی فریاد کن یا ساکت باش که من قروضی که به پیغمبر داشتم ادا کردم (یعنی کسانی را که از فامیل من کشته بود، امروز تقاص کردم).

و چون صدای کلاغ را شنید فال بد زد و فهمید پادشاهیش رو

به زوال است لذا کلاغ را مخاطب خود کرد و این شعر بخواند:

(یا غُرابَ البَینِ: ما شِئتَ فَقُل إنَّما تَندُبُ اَمراً قَد فُعِل)

(کُلُّ مُلکٍ ونَعیمٍ زائِلٌ وبَناتُ الدَّهرِ یَلعَبنَ بِکُلٍّ)

ص: 269

1- كما في العوالم ج 17 ص 417

یعنی ای کلاغی که فریاد تو نشانه جدائی است: هر چه میخواهی فریاد کن که برای کار انجام شده نوحه میکنی. هر سلطنت و نعمتی از بین رفتنی است و روزگار همه گونه بازی میکند (كذا في هامش الناسخ).

محروم شدن شمر از جایزه یزید

در ناسخ ج3 ص 129 گوید: شمر بن ذی الجوشن که نگرنده یزید بود و او را سخت مست و خوشحال دید، با اینکه ابن زیاد گوینده این شهر را بکشت - چنانکه مرقوم شد - بی هول و ترس این شعر را اعاده کرد و بر روی یزيد قرائت نمود:

(إملَأ رِکابی فِضَّهً أوْ ذَهَباً إنّی قَتَلتُ المَلِکَ المُحَجَبًّا)

(قَتَلتُ خَیرَ النّاسِ اَمّاً وَاَبًا وَخَیرَهُم اِذْ یَنسِبُونَ النَّسَبا)

(وَاَکرَمَ النّاسَ جَمیعاً حَسَباً وَمَنْ عَلَی الْخَلْقِ مَعاً مُنْتَصِباً)

(طَعَنْتُهُ بِالْرُّمْحِ حَتّی اِنْقَلَبا ضَرَبْتُهُ بِالْسَّیْفِ حَتّی نَحَبا)

يعني تاركاب مرا از سیم و زر پر کن، زیرا من سلطان بی گناه را کشتم بهترین مردم را از نظر پدر و مادر کسی که هنگامیکه مردم به نسبی منسوب گردند بهترین آنها است کشتم، کشتم کسی را که حسبش از همه گرامی تر و بر تمام مردم به امامت منصوب بود، او را با نیزه زدم تا برو افتاد و با شمشیر زدم تا کشته گشت .

یزید با گوشه چشم و غضب آلود به او نظر کرد و گفت:

اِذا عَلِمْتَ اَنَّهُ خَیْرُ النّاسِ اُمّاً وَاَبا فَلِمَ قَتَلْتَهُ ؟ وَاَمْلاً اللّهُ رِکابَکَ ناراً وَحَطَباً) خداوند رکاب تو را به آتش و هیزم پر کند اگر میدانستی که حسین از جهت پدر و مادر بهترین خلق جهان است، چرا او را کشتی؟

ص: 270

شمر گفت: برای آنکه جایزه عطا کنی.

یزید گفت: هرگز تو را از من جایزه نخواهد رسید(1).

شمر خائف (ترسناك) و خاسر (زیان کار) باز شتافت و از دنیا و آخرت بی بهره ماند .

سخنان یزید ملعون درباره حسين عليه السلام

آنگاه یزید روی به اهل مجلس کرد و گفت: همیشه حسین با من راه مفاخرت میسپرد و میگفت: پدر من از پدر یزید افضل است و مادر من از مادر يزيد فاضل تر است، و جد من از جد يزيد اشرف و من از یزید نیکوترم.

اما پدر حسین با پدر من از در لجاج و احتجاج بود و خداوند

در میان ایشان حکومت کرد، و پدر مرا برگزید.

اما مادر او فاطمه دختر رسول خدا از مادر من فاضلتر است و همچنان جد او از جد من افضل است، چه آنکس که با خدا و روز جزا ایمان دارد، نتواند خود را از محمد بهتر شمارد، اما اینکه خود را از من نیکوتر داند، گویا این آیه مبارکه را از قرآن قرائت نفرموده.

(قل اللهم مالك الملك تؤتي الملك من تشاء وتنزع الملك ممن تشاء وتعز من تشاء وتذل من تشاء بيدك الخير انك على كل شيء قدیر) «آل عمران آیه 25».

ص: 271

1- در ترجمه مقتل ابی مخنف ی 183 گوید: یزید با پشت شمشیرش سینه شمر زد و به او گفت: تو در نزد من جایزه نداری

ای خدائی که مالك ملك هستي ملك را میدهی به هر کس که

میخواهی و میگیری از هر کس که بخواهی، و عزیز میکنی هر کس را بخواهي و ذلیل میکنی هر کس را بخواهی خیر و خوبی بدست تو است و تو بر هر چیزی قادری.

عبدالرحمن

بن حکم که(1) در مجلس حاضر بود این شعر قرائت

کرد؛

(لَهامٌ بِجَنْبِ الطَّفّ اَدْنی قَرابَهً مِنِ ابْنِ زِیادِ الْعَبْدِ ذِی النَّسَبِ الْوَغْلِ)

(سُمَیهُ اَمْسی نَسْلُها عَدَدَ الْحَصی وَ بِنْتُ رَسُول اللّهِ لَیسَتْ بِذی نَسْلِ)

دریغ بر سریکه در کنار فرات بریده شد و برای تقرب نزد ابن زیاد حرام زاده میرود، فرزندان سمیه (مادر ابن زیاد) به شماره ریگها است، و دختر پیغمبر را فرزند نیست.

یزید دست بر سينه عبد الرحمن زد، و با او مخفیانه گفت:

(سبحان الله : افي هذا الموضع !؟ أما يسعك السكوت) يعنی در چنين موقع چرا اینگونه سخن کردی؟! خاموش نتوانستی بود؟! در محضر جماعت، آل زیاد را شناعت میکنی، و بر ذلت وقلت آل مصطفی دريغ میخوری!...

پس گفت: خداوند لعنت کند (ابن زیاد) پسر مرجانه را، که اقدام

بر قتل مثل حسین پسر فاطمه کرد، اگر من با او بودم هر چه خواهش میکرد به او عطا میکردم و مرگ را از او دفع میکردم به آنچه مقدورم بود ولو اینکه منجر به هلاك بعض اولادم بود، لكن چه توان کرد با قضاى الهی که هیچ کس آن را رد نتواند کرد.

ص: 272

1- كما في الموالم ج 17 ص 431 سطر 7. و جلاء العيون مجلسی ص 608

اینوقت یزید دستور داد تا اهل بیت را وارد کنند و حال آنکه سه ساعت بیش و کم ایشان را در خانه بپای داشته بودند، ناچار اهل بیت را وارد کردند چون چشم ایشان به یزید افتاد، نگریستند که تاجی جواهر نشان به در و یاقوت بر سر داشت و بر سریری نشسته و جمعی از قریش در پیرامن او بودند و سر حسین (علیه السلام) را در طشتی زرین جای داده و در نزد خویش نهاده بود.

حدیث حضرت رضا عليه السلام در لعن یزید

حضرت رضا عليه الصلاة والسلام میفرماید: این هنگام یزید به خوردن طعام و شراب مشغول بود، و اصحاب خود را در خوردن و آشاميدن انباز (شريك) خویش میداشت. چون از اکل و شرب فارغ شد طشت طلا که سر امام حسین در آن بود زیر تخت نهاده، مشغول شطرنج و قمار شد، و هر گاه بر همکار خود غلبه می کرد. به شادیانه سه جام فقاع میخورد و به آن پیمانه را در کنار طشت بر زمین میریخت.

آنگاه حضرت رضا عليه السلام میفرماید: (فمن كان من شيعتنا فليتورع من شرب الفقاع واللعب بالشطرنج. فمن نظر الى الفقاع او الى الشطرنج. فليذكر الحسين وليلعن يزيد،(1) يمح الله عزوجل ذنوبه ولو كانت كعدد النجوم) یعنی کسی که در شمار شیعیان ما باشد، واجب میکند که از شرب فقاع (شراب آبجو) و بازی با

ص: 273

1- در بحار و عوالم (و ليلعن یزید و آل زياد) و در اصل (و آل یزید)

شطرنج بپرهیزد، و آن کس که نظر کند به فقاع و شطرنج و لعن کند یزید را. خداوند گناهان او را بیامرزد اگر چه بشمار ستارگان باشد.

و در نفس المهموم ص 439 أيضاً از آن حضرت روایت کند که اول کسی که در اسلام آب جو (فقاع) برای او ساختند یزید بن معاویه بود در شام، وقتی که برای او آوردند سفره نهاده بود و سر مبارك حسين (علیه السلام) نزد او بود. پس خود بیاشامید و به یاران خود داد و گفت: بنوشید که این شرابی است مبارک و میمون و از مبارکی آن آن است که اول باریکه آنرا تناول میکنم سر دشمن ما حسین (علیه السلام) نزد ما است، و سفره طعام ما بر آن نهاده است، و با جان آرام و قلب مطمئن میخورم. پس هر کس از شیعیان ماست باید از آب جو (فقاع) بپرهیزد که آن شراب دشمنان ما است.

و در نفس المهموم ص 439 از کامل بهائی از کتاب حاویه

روایت کرده است. که یزید شراب نوشید و از آن بر سر شریف ریخت پس زن يزيد آن را بگرفت و با آب شست و به گلاب خوشبو کرد، در آن شب فاطمه زهراء عليها السلام را در خواب دید، او را بر آن کار نیک آفرین گفت.

بهانه جوئی یزید از امام سجاد علیه السلام

درناسخ ج3 ص 134 گوید: راوندی از ثقات روات حدیث می کند که: یزید یاسیدسجاد سخن می کرد و در خاطر می داشت که کلمه از آن حضرت بشنود که کیفر آن را موجب فتوای قتل او فرمايد، و

ص: 274

از آن حضرت کلامی ناستوده صادر نمی شد، جز آنکه سبحه ای

(تسبیح) در دست داشت و با انگشتان مبارك گردش می داد: یزید گفت: ای علی بن الحسين: من با تو سخن می گویم و تو مرا جواب می گوئی و با انگشتان خویش سبحه (تسبيح) می گردانی، این کی روا باشد؟

سید سجاد فرمود: پدر من از جد من مرا حدیث فرمود که: چون نماز بامداد می گذاشت، سخن نمی کرد و سبحه ای پیش روی خود می نهاد و می فرمود:

(اللّهُمَّ إنِّی أصبَحتُ اسَبِّحُکَ وَاُمَجِّدُکَ وَأحمَدُکَ وَاُهَلِّلُکَ بِعَدَدِ ما ادِیرُ بِهِ سُبْحَتِی) ای پروردگار من: صبح کردم در حالی که تسبيح می کنم تو را و تمجید می کنم تو را وسپاس می گذارم تو را و تهليل

(لا اله الا الله گفتن) می کنم، به عددی که می گردانم بدست سبحة خویش را، آنگاه سبحه خود را بدست می گرفت و می گردانید، بی آنکه ذکری بگوید. و می فرمود: این حرزی است (چیزی که انسان را از خطر حفظ کند) تا وقتی که به فراش خویش باز گردند. و شب این کلمات را اعاده می کرد، و سبحه خود را در خوابگاه خویش در تحت بالین می گذاشت، و می فرمود: این کردار بجای گردانیدن سبحه بشمار می رود. هان ای یزید: من در اشتغال این امر اقتدا به جد خویش می نمایم. (فقال له يزيد: لا اكلم احداً منكم الا ويجيبنی بما يعوذ به) پس گفت: با هیچ تن از شما سخن نگفتم جز آنکه مرا به پاسخ، زبان در دهانم شکست و دیگر باره یزید آغاز سخن کرد:

(فقال: یَا عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ : اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی قَتَلَ أَبَاکَ. فَقَالَ: عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ لَعَنَةُ اَللَّهُ مَنْ قَتَلَ أَبِی).

ص: 275

پس گفت: ای پسر حسين: سپاس خداوندی را که پدر تو را بکشت.

سید سجاد فرمود: لعنت خدا بر کسی که پدر مرا بکشت .

و با سید سجاد دوازده تن به يك غل و زنجیر بسته بودند، یزید که کشتن سید سجادرا بهانه طلب بود، چون این سخن بشنید، غضب کرد و فرمان داد که آن حضرت را گردن بزنند(1). (فَقالَ عَلِیّ بنُ الحُسَین: فَإذا قَتَلتَنی فَبَناتُ رَسولِ اللّهِ مَنْ یَرُدُّهُمْ إلی مَنازِلِهِم وَلَیسَ لَهُمْ مَحرَمٌ غَیرِی؟).

فرمود: ای یزید اگر مرا بخواهی کشت پس این دختران رسول خدای را که جز من محرم ندارند کدام کس به منازل ایشان کوچ خواهد داد؟ یزید آن شدت خشم را فرو خورد. (فقال: انت ترد هم الى منازلهم) گفت: تو ایشان را به منازل خویش کوچ خواهی داد،

ص: 276

1- در جلاء العيون ص 612 و رياض القدس ج 2 ص 315 گوید: در مناقب ابن شهر آشوب مذکور است که يزيد در غضب شد (وامر لجلو ازه أدخله في هذه البستان واقتله وادفنه) امر کرد که این جوان علیل را ببرید در این بوستان و سرش را ببرید و در همان جا دفن کنید، پس جلاد بعكم يزيد آمد و بازوی سید مسجاد (علیه السلام) را گرفت از مجلس بیرون برد و حضرت راوارد باغ نمود اول مشغول کندن قبر شد و امام سجاد در این وقت به راز و نیاز افتاد و با معبود پای مناجات نمود، حضرت در مناجات بود که جلاد از کندن قبر فارغ شد آمده و خواست حضرت را به قتل برساند (ضر به ید في الهواء فغر لوجهه و شهق ودهش) ناگاه دستی از هوا پیدا شده بر آن جلاد فورد که از ضرب آن دست به دور افتاد و نعره ای کشیده به درک واصل شد. خالد پسر یزید که این واقعه را دید بسوی پدر ملعونش دوید حکایت را برای يزيد گفت: يزيدگفت: حكم کرد که سید سجاد (علیه السلام) را در بیاورند و آن جلاد را رد همان قبر خاك كنند

و سوهانی طلب نمود و بدست خود غل جامعه را قطع کرد و از گردن سید سجاد بر گرفت و گفت:

یا علی بن الحسين: دانستی که در تقدیم این امر چه اراده کردم؟ فرمود: از بهر آنکه غیر از تو کسی بر من منت نگذارد. گفت: به خدا قسم جز این اراده نکردم.

آنگاه حکم داد تا تناب دیگر آن را نیز قطع کردند و همه را از بند رها ساختند. آنگاه فرمان داد تا آن طشت زر را که سر مبارك حسین در آن بود بیاورند و در پیش روی او نهادند و اهل بیت از قفای خویش جای داد که سر حسین را کمتر نظاره کنند.

اما سید سجاد چون چشم مبارکش بر آن سر همایون افتاد، هرگز

از سر گوسفند غذا نفرمود.

اشعار کفر آمیز یزید و چوب زدن به لب و دندان امام علیه السلام

خلاصه چون سر مبارك حسين عليه السلام را حاضر کردند، یزید چوبی از خيزران بدست گرفت و بر دندانهای مبارك آن حضرت می کوفت و این اشعار قرائت می نمود:

(لَیتَ اَشیاخی بِبَدْرٍ شَهِدُوا وَقعهَ الخَزرَج مَع وَقعِ الاَسَلِ)

(لَعِبَتْ هاشمُ بِالْمُلْکِ فَلا خَبَرٌ جاءَ وَلا وحیٌ نَزَلَ)

(لَسْتُ مِنْ خِنْدِفَ اِنْ لَمْ أنْتَقِمْ مِنْ بنی اَحمدَ ما کانَ فَعَلَ)

(قَد اَخَذْنا مِنْ عَلِیٍّ ثارَنا وَ قَتَلْنَا الْفارِسَ اللَّیْثَ الْبَطَلَ)

(وَ قَتَلنا الْقَومَ مِنْ ساداتِهِم وعَدَلْناهُ بِبَدرٍ فَانْعَدَلَ)

ص: 277

(فَجَزَیْناهُمْ بِبَدرٍ مِثْلَها وَ بِاُحدٍ یَوْمَ اُحدٍ فَاعْتَدَلَ) (لو رَاَوْهُ فاسْتَهلُّوا فَرَحاً ثُمَّ قالوا یا یزیدُ لاتَشَلُّ)

(و کَذاکَ الشَّیخُ اَوْصانی بِهِ فَاتَّبَعْتُ الشَّیخَ فیما قَد سَئَلَ)

خلاصه اشعار : بنی هاشم خلافت را بازیچه قرار دادند، زیرا نه خبری از جانب خدا آمده و نه وحی نازل شده بود، از علی خونخواهی کردیم و سَوارِ دَلاوَر چون شیر را کشتیم، و جنگ بدر را تلافی کردیم، ای کاش پدرانم که در جنگ بدر بودند، امروز می بودند و شاد می گَشتند و میگفتند: ای یزد دستت درد نکند، پدرم مرا این گونه سفارش کرد و هم امتثال كردم (كذا في هامش الناسخ).

اشعار مناسب مقام

در ریاض القدس این اشعار را ذکر کرده:

(ای سر اندر بزم من بهر چه دیگر آمدی

زودتر می خواستم أخر چرا دیر آمدی)

(گر نبودی بر سرت ای سر هوای سَروَری

پاره پاره تن چرا از ضرب شمشیر آمدی)

(کاش می بودند اجداد من امروز ای حسین

تا همی دیدند توچون از جهان سیر آمدی)

(آمدی خوش آمدی با جمله خویشان آمدی

ليك حیف از مرگ عباس جوان پیر آمدی)

خطاب يزيد بسر امام علیه السلام جوهری گوید

(با تبسم کرد با ساقی خطاب ساقيا خيز و بده جام شراب)

(ساقیا پر كن بده مینای می مطربا چنگی بزن بر نای و نی)

ص: 278

(بخت ما امروز فيروز آمده بهر ما امروز نوروز آمده)

(مجلس ماروضه رضوان ما است چون حسینِ تشنه لب مهمان ما است)

(آنقدر می خورد کز دین شست دست شاد و خُرّم بر سرِ زانو نشست)

(از شراب ناب شد مست وخراب خواست سازه عالمیرا دلكباب)

(در حضور زینب بی خانمان خم شد و برداشت چوب خیزران)

(بر لب و دندان شاه کربلا میزد و میگفت آن شوم دغا)

(ای حسین ای زینت دوش رسول ای حسین ای زیب آغوش بتول)

(مرحبا بر این لب و دندان تو آفرین بر طلعت خندان تو)

(آرزوی پادشاهی داشتی از پی این کار سر برداشتی)

(دیدی آخر کرد یاری بخت ما آمدی با سر بپای تخت ما)

(پادشاها کو سپاه و لشگرت کو علمدار و معین و یاورت)

(ای دریغ از اکبر ناشاد تو ای دريغ از قاسم داماد تو)

(چشم بگشا و نظر کن یا حسین خواهرانت را ببین با شور و شین)

(یکطرف زینب اسير وخواروزار یکطرف کلثوم با حال فکار)

(یکطرف ليلا غريب و در بدر همچو مجنون از غم مرگ پسر)

(دید گریان دختران زار تو زیر زنجیرِ گران بیمار تو)

(چون شنید این گفتگوهاسر بسر جست از جا زینب خونین جگر)

(پیراهن را چاک تا دامان نمود رو بسوی زاده سفیان نمود)

(گفت با او کی لعین بی ادب چوب بردار از لب این تشنه لب)

(این سر خیل ار باب وفاست این سر گنجینه سر خداست)

(ای ستمگر این سر دور از بدن بس جفاها دیده از جور زمن)

(بود این سر بر در دروازه ها گَه بدیر و گه بنوك نیزه ها)

(بوده این سی در ره شام خراب تا چهل منزل ميان آفتاب)

ص: 279

(آخر این سرداغ اكبردیده است داغ عباس دلاور دیده است)

(بیش از این آتش مرا برجان مزن چوب کین بر این لب و دندان مزن

زبان حال زينب مظلومه با یزید ظالم

از جوهری

(به آه و فغان زینب خونجگر بگفتا که ای از خدا بی خبر

(حیاکن تو از روی خير البشر بکن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کین بر لبان حسین)

(چو از تن بریدی سر انورش نهادی پر از خون بطشت زرش)

(به پیش رخ دختر و خواهرش بكن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کين بر لبان حسین)

(چو کشتی جوانان ما را زكين على اكبر و قاسم مه جبين)

(بیا ظلم برما مکن بیش از این بكن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کين بر لبان حسین)

(من بینوا گر چه بی یاورم ولی دختر دخت پیغمبرم)

(بیا رحم کن بر دل مضطرم بکن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کین بر لبان حسین)

(همين لعل لب را رسول مجید گهی بوسه منیزد گهی میمکید)

(حیا کن تو ای روسیاه پلید بکن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کين بر لبان حسین)

(دل من از این غم کباب آمده که این سر ببزم شراب آمده)

(ز کوفه به شام خراب آمده بکن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کین بر لبان حسین)

(بیا چوب دیگر بر این سر مزن بقلب من خسته خنجر مزن)

(بذاكر از این غم تو آذر مزن بکن شرمی از خالق نشأتين)

(مزن چوب کین بر لبان حسین)

ص: 280

(ایضاً زبان حال زینب غمدیده با یزیدپلید) از جوهری

(چو دید زینبِ حزین لبِ حسین و چوبِ کين

بطعنه گفت ای لعین بزن که خوب میزنی)

(سریکه شمر بیحیا بریده از ره قفا

مزن تو چوب از جفا بزن که خوب میزنی)

(همین لبان نازنین مکیده ختم مرسلین

تو چوب میزنی زکین بزن که خوب میزنی)

(به پیش چشم خواهرش مزن تو چوب بر سرش

باین لبان اطهرش بزن که خوب میزنی)

(لبی که بود محترم به نزد سيد اُمم

مزن تو چوب از ستم بزن که خوب میزنی)

(سری که دیده در جهان فراق اكبر جوان

مزن تو چوب خیزران بزن که خوب میزنی)

(ببين بذاكر حزين که از جفایت ایی لعين

بناله گوید این چنین بزن که خوب میزنی)

(ايضاً زبان حال از رياض القدس ج 2 ص 313) (چوبِ ستم بر این سرِ انور مزن یزید

تیر اَلَم بجان پیمبر مزن یزید)

(این سر که نیست از زدنش بر تو واهمه

بودی مدام زینت آغوش فاطمه)

(باشد هنوز لعل ولب او چه كهرباء

از بس کشیده تشنگی این سر بکربلا)

ص: 281

(این سر که دیده این همه جور از معاندین

آیا رو است چوب زدن باز بعد از این)

(آخر به طعنه گفت بزن خوب میزنی

ظالم ببوسه گاه نبی چوب میزنی)

و بدین شعر حصين بن الحمام المری نیز تمثل جست:

(صبرنا وكان الصبر منا سجية واَسيافنا یفرين هاما ومعصماً) (نفلق هاما من رؤوس احبة الينا وهم كانوا اعق واظلما)

صبر کردیم و صبر خوی ما است، شمشیر های ما سر و دست میبرد، سرهائی از دوستان خود را شكافتيم و ایشان بیشتر آزار رسان و ستم گر تر بودند.

در رياض القدس ج 2 ص 296 از تبر مذاب او از تاریخ عين القضاء نقل کند که چون سر مطهر مظلوم کربلا را پیش روی یزید نهادند.(1) (وكان بيده قضيب فكشف عن شفتيه و ثناياه ونكثهما بالقضيب) در دست یزید چوب دستی از جنس خیزران بود و به آن چوب دولب ابی عبدالله (علیه السلام) را از هم باز میکرد ودندانهای حضرت را بیرون میانداخت بعد به لبهای مبارک چوب میزد واشعار (ليت اشیاخی ببدر شهدوا) را می خواند .(2)

مردم شامی حاضر بودند و این کفریات را از یزید شنيدند رنگش رخشان تغيير کرد، چه معنی دارد خود را پادشاه اسلام میخواند و

ص: 282

1- در رياض القدس ج 2 ص 297 از اخبار الدول نقل کند که سر امام مظلوم را اول شستند بعد شانه زدند محاسن مبارکش را در میان طشت مللا نهادند، سر پوشی به روی آن نهادند و با سایر سرها ببارگاه بودند انتهی
2- اشعار در ج3 ص 277 گذشت

کفر میگوید: (و ثقل عليهم ما شاهدوه) بعلاوه چه قدر جسارت با سر بریده میکند، (فرأی یزید تغير وجوه اهل الشام) یزید دید شامیان از اقوال و گفتار وی در هم کشیده اند (فخاف مما شاهد من الناس) از حالت اهل مجلس یزید را ترس گرفت گفت: آیا می شناسید این سر کیست؟ این سر حسین بن علی است که افتخار میکرد جد و پدر و مادرم از پدر و مادر یزید بهترند، عم من و خال من بهتر از یزید است، و خودم بهتر از یزیدم، زیرا که دیدند رسول خدا مرا په زانوی خود نشاند، و در حق من فرمود: حسين ريحان باغ من و سيد شباب جنت است، در نسل و اولاد من پیغمبر صلی الله عليه وآله دعا کرده، من اولی ترم از یزید به این امر، وليكن گویا حسین این ایه قل اللهم را ملاحظه نکرده که خدا به هر که میخواهد سلطنت بدهد میدهد، و از هر که میخواهد بگیرد میگیرد، او را قابل ندانست نداد، و مرا لایق دید داد.

به همين دليل شامیان احمق ارام شدند و یقین کردند همین است

که میگوید، و حال آنکه تأویل آیه مبارکه این نبود و نیست.

برویم بر سر مطلب. از صبح کلام عین القضاء همچو معلوم

شد که چوب خیزران در دست یزید بود، چنانچه رسم صاحبان شوکت و رسم جبابره بر این است.

ولیکن مرحوم سید در لهوف ص179 میفرماید: (دعا يزيد بقضيب خيزرانه) يعنی گفت بیاورید آن چوب خیزران مرا، چون آوردند و به دست آن پلید دادند (فجعل ينكت به ثنايا الحسين) پس شروع کرد به آن چوب به دندانهای حسین زدن.

از ابن شهر آشوب و طبری و بلادری و ابن اعثم کوفي نقل

ص: 283

کند که: چون سر ها را پیش روی آن ملحد نهادند با چوب خیزران خود بر ثنایای حضرت میزد و میگفت: (يوم بيوم بدر) امروز بتلافي روز بدر.

و در بعض عبارات تعبیر به (قرع) هم شده چنانچه در زیارت آن حضرت میخوانی که (السلام على الثغر المقروع بالقضيب) (قرع) در لغت به معنی کوبید نست. و به (دق) هم تعبیر شده که آنهم به معنی کوبیدنست.

و ابی مخنف در مقتل خود از (قرع و نكت ودق) بالاتر مینویسد و میگوید: (فجعل يزيد ينكث(1) ثنايا الحسين) باقضيب خود شکست ثنايای جضرت را.

و صاحب زبدة الرياض مینویسد : (لما وضع الرأس بين يديه

اخذ قضيبأ فضرب بها ثنايا الحسين (علیه السلام) حتی کسرت) یعنی چون سر مطهر را به نزد آن کافی گذاردند قضيب خود را بدست گرفته آنقدر زد تا دندانهای حضرت شکست. انتهى ما في رياض القدس ملخصاً.

و در تذكرة الشهدا ص 416 سطر سوم گوید: (فلما رأته زينب عليها السلام فعل ذلك بكت ونادت بصوت حزين) پس چون زینب یزید را دید که چنین کرد فریاد (واحسيناه يا حبيب رسول الله) بر آورد و گفت: یا ابا عبدالله گران است بر ما که تو را به اينحال ببینیم و گران است بر تو که ما را به اينحالت مشاهده نمائی.

(فابكت كل من كان في هذا المجلس و یزید ساکت) پس از سخنان

زينب (علیه السلام) تمام اهل مجلس گریستند و یزید ساکت بود.

ص: 284

1- در المنجد گويد: نکث - ینکث نکثا. العهد او البيع: نقضه و نبذه يعنی عهد و بیع را شکست. و در نکث گوید: نكث الارض بقضيب او باصبعه: ضربها به حال التفكر فأثر فيها. پس فرق است بین نکث و نکث

و در محرق القلوب نراقی ص 314 گوید: چون زینب خاتون سر برادر خود را در نزد یزید بر طشت زرین دید، گریبان خود را پاره کرد و به آواز حزین ناله و فغان برآورد، به نحوی که دلهای حاضران کباب شد و گفت: (وا حسيناه وا محمداه وا عليا ياحبيب رسول الله يا بن فاطمة الزهراء بابن مكة و منی) ای نور دیده سید انبیاء و ای سرور سينه على مرتضی وای پسر دختر محمد مصطفی.

در آنوقت زنی از بنی هاشم که در خانه يزيد بود به نوحه وزاری درآمد و به آواز بلند گفت: ای بزرگتر اهل بیت رسول خدا و ای فرزند عزیز محمد مصطفی و ای فریادرس يتيمان و بیوه زنان و ای کشته اولاد زناكاران، حاضران مجلس از سخنان زینب و نوحه آن زن هاشمیه به خروش و فغان در آمدند و همگی زار زار گریستند الخ.

و در مثیر الاحزان ابن نما ص 100 گوید: (واما زينب فانها لما رأت رأس الحسين (علیه السلام) اهوت الى جيبها فشقته ثم نادت بصوت حزين يقرح الكبد الخ) واما زينب (علیه السلام) چون سر حسین را دیددست برد و گریبان چاك زد و با صدائی حزن آور که قلب را مجروح میکرد يا حسيناه يا حبيب جده الرسول الخ میفرمود.

و در تذكرة الشهدا گوید: (ثم انه مد يده و اخذ منديلا كان

وضعه على الرأس فلما رفعه صمد نور الي عنان السماء فدهش الحاضرين) پس یزید دست دراز کرد و روپوش سر را برداشت، پس ناگاه نوری از آن سر ساطع شد و تا آسمان بلند شد. پس همه حاضران را مدهوش ساخت.

و به روایتی آن لبها حرکت کرد و شروع به خواندن قرآن نمود و گویا این آیه بخواند (وسيعلم الذين ظلموا أي منقلب ينقلبون) یزید چون دید رسوا میشود و خواست امر را بر حضار مشتبه کند

ص: 285

چوب خیزران را که در دست داشت به آن لب و دندان اشاره میکرد و این اشعار میخواند: (یا حسنه يلمع في اليدين الخ) تا آخر ابیات که در ج3 ص268 گذشت.

اعتراض ابو برزه اسلمی

در تذكرة الشهدا ص 416 و محرق القلوب نراقی ص 314 و ناسخ ج3 ص 140 ومقتل ابن نما ص100 و عوالم ج17 ص433 وجلاء العيون مجلسی ص 610 نقل شده.

در تذکره گوید: در آنحال ابو برزه اسلمی که به روایتی از اصحاب رسول صلی الله عليه و آله بود و مدتها بود که در شام منزل داشت و از خانه بیرون نمی آمد و هر قدر معاویه مطالب دیدار او میشد او خود را نشان نمیداد و هر قدر زر برایش میفرستاد قبول نمیکرد، و چون شنید که آل الله را به مجلس یزید آورده اند خودرا به مجلس انداخت تا دفع شری از آنها نماید، چون این عمل را از یزید مشاهده کرد از جای برخاست و بر عصای خود تکیه داد و گفت: وای بر تو ای یزید به چوب خود اشاره می کنی بد ندانهای حسین (علیه السلام) و حال آنکه جدش میبوسید و میمکید این دندانها را و دندانهای برادرش را و میفرمود: (انتما سيدا شباب اهل الجنة قاتل الله قاتلكما) شما بهترین جوانان بهشتید و میگفت : خدا بکشد کشندگان شما را.

یزید از شنیدن این سخنان در غضب شد و امی نمود تا او را کشان کشان از مجلس بیرونش كردند و در آنحال زدن چوب را بر دندانهای امام (علیه السلام) زیادتر کرد که ناگاه کلاغي بو کنگره قصرش شروع کرد به صدها کردن.

ص: 286

پس یزید این اشعار بخواند (یا شراب البين ما شئت فقل الخ)

تا آخر ابیات که در ج3 ص 269 گذشت.

و درمحرق القلوب گوید: ابو بريره(1) (ابو برزه) گفت (قطع الله يديك) أی یزید خدا قطع کند دستهای تو را ای بيحيا (ويحك انتكث بقضيبك ثغر ابن فاطمة) وای بر تو چوب بر لب و دندان فرزند فاطمه میزنی بخدا قسم مکرر دیدم که پیغمبر صلی الله عليه و آله لب و دندان او و برادرش را میبوسید و میفرمود که شما بهترین

جوانان بهشتید و میگفت: خدا بکشد کشندگان شما را و لعنت کند ایشان را و برساند ایشان را به عذاب الیم و اسفل درکات جحيم.

یزید از این سخنان در غضب شده گفت: ای ابو برزه اگر حرمت مصاحبت تو بارسول خدا منظور نمی بود گردنت را میزدم ابوبرزه گفت: سبحان الله این عجب حالتی است که مصاحبت مرا با آن حضرت ملاحظه میکنی و با فرزند ارجمند و نور ديده او چنین میکنی؟ پس حاضران به گریه درآمدند و ابو برزه گریان گریان از مجلس آن بی ایمان بیرون رفت.

اعتراض سمرة بن جنادة بن جندب

درناسخ ج3 ص 140 گويد: پس سمرة بن جنادة بن جندب برخاست و گفت: (قطع الله يديك با يزيد) خداوند قطع کند دستهای تو را ای یزید: چوب بر دندان پسر پیغمبر میزنی که من پی درپی دیدم رسول خدا آن موضع را بوسه میداد؟!

ص: 287

1- در ناسخ و تذکرة الشهدا و مقتل ابن نما و عوالم و بحار 45 ص133 سطر 2 (ابو برزه) ذکر یافته و در محرق القلوب (ابو بريره) ذکر شده و ظاهراً اشتباه باشد

یزید برآشفت و گفت: اگر نه این بود که صحبت تو را بارسول

خدا رعایت کردم، بفرمودم تا سرت را از تن دور کنند.

سمرة گفت: عجب حالی است که صحبت مرا با پیغمبر رعایت میکنی، و پسر پیغمبر را میکشی!! مردم از کلمات اأو بهای های بگريستند، چنانکه ترس میرفت فتنه ای حادث شود.

و زن هاشمیه در خانه يزيد بود ، به آواز بلند بانگ به ناله و عويل بر داشت که: (واحسيناه! واسيد أهل بیتاه! با ابن محمد اه) ای فریاد رس ایتام وارامل: وای مقتول بتيغ اولاد زنا.

زینب (علیه السلام) چون کردار یزید را با سر برادر بدید، دست بزد و

گریبان بدرید، و فریاد برآورد که:

يا حسيناه: يا حبيب رسول الله : يا ابن مكة ومنی: یا ابن فاطمة

الزهراء سيدة النساء: يا ابن بنت المصطفی.

طلب کردن شامی فاطمه را به کنیزی

این هنگام به روایت ابن طاووس (در لهوف مترجم ص 187 سطر يك) از مردم شام مردی سرخ روی برخاست و روی با یزید کرد و گفت: يا امير المؤمنين: این کنیزک را به من ببخش و از این سخن فاطمه دختر حسین (علیه السلام) را خواست.

فاطمه چون این بشنيد، بر خویشتن بلرزید و دامن عمه خود

زینب را بگرفت و گفت (یا عمتاه او تمت واستخدم).

ص: 288

اي عمه يتيم شدم کنیز هم بشوم؟! زینب فرمود: نه اعتنائی

به این فاسق نکن.

شامی گفت: این کنیزک کیست؟

یزید، گفت: این فاطمه دختر حسین است و آنهم زينب دختر

علی بن ابیطالب است.

شامی گفت: حسین پسر فاطمه و علی فرزند ابو طالب؟ گفت:

آری.

شامی گفت: خدا تو را لعنت کند ای یزید، فرزند پیغمبر را می کشی و خاندانش را اسیر میکنی؟ به خدا قسم من به گمانم که اینان اسیران روم اند، یزید گفت: به خدا که تو را نیز به آنان ملحق میسازم، پس دستور داد گردنش را زدند.

و در ناسخ ج 3 ص 141 گوید: زینب که دانا بر مسئله بود، روی به آن شامی کرد و گفت: (كذبت والله ولو مت والله ماذلك لك ولا له) دروغ گفتی سوگند به خدای اگر بمیری اینکار برای تو صورت نبندد و از برای يزيد نشود. یزید در خشم شد و گفت:

(كذبت والله ان ذلك لي، ولو شئت افعل لفعلت) سوگند بخدا دروغ

گفتی، اینکار از برای من روا است و اگر بخواهم بکنم میکنم.

زینب فرمود: (كلا: والله ما جعل الله لك ذلك، الا ان تخرج من ملتنا وتدين بغيرها) حاشا که اینکار توانی کرد جز آنکه از دین ما بیرون شوی و دینی دیگر اختیار کنی.

خشم يزيد زيادتر شد و گفت: در پیش روی من بدینگونه سخن

میکنی؟ همانا پدرت و برادرت از دین خارج شدند.

زینب فرمود: (بدين الله و دين ابي و دين اخي اهتديت، انت وابوك وجدك، ان كنت مسلما) بدین خدا و دین پدر من و دین برادر

ص: 289

من، تو و پدرت و جدت هدایت یافتید. اگر مسلمان باشی.

یزید گفت: (كذبت یا عدوة الله) دروغ گفتی ای دشمن خدا.

زینب فرمود: (انت اميراً تشتم ظالماً و تقهر بسلطانك) هان ای یزید به نیروی امارت فحش میگوئی و به قوت سلطنت با ما ستم میکنی و مارا مقهور میداری.

یزید شرمگین شد و خاموش گشت.

اینوقت شامی سخن خود را اعاده کرد، و گفت: یا امیر المؤمنين

این کنیزک را به من عطا کن.

یزید گفت: دور شو خدایت مرگ بدهد.

ام کلثوم روی به آن شامی کرد و فرمود: (اسكت يالكع الرجال : قطع الله لسانك واعمي عينك وايبس يديك وجعل النار مثواك، ان اولاد الانبياء لا يكونون خدمة الاولاد الادعياء) ساکت شو ای فرومایه، هرزه پست خداوند قطع کند زبان تو را و کور کند چشم تو راو بخشکاند دستهای تو را، و آتش را جای تو قرار دهد، بدرستی که اولاد پیامبران خادم زنازادگان نشوند. هنوز ام كلثوم این سخن در دهان داشت، که خداوند نفرین او را به اجابت رسانید، گنگ و نابينا شد و دستهایش بخشکید و افتاد و جان داد.

و اینکه سید (در لهوف) روایت فرموده که : آن مردشامی فاطمه را نمیشناخت و از یزید پرسید که این جاریه کیست؟ گفت: دختر حسین بن علی بن ابیطالب است، و او از گفته خود پشیمان شد و بر یزید برآشفت که ذریه پیغمبر را اسیر میگیری؟! و من چنان میدانستم که از اسرای روم است و یزید او را بکشت، خیلی بعید است.

ص: 290

چگونه می شود که اهل بیت را با آن سرهای بریده به شرحی که مرقوم شد، به شهر شام در آوردند و مرد شامی که از مقربان يزيد و در خور جلوس مجلس یزید باشد، ایشان را نشناسد بلکه روز تا روز از اخبار کربلا و نام و نشان شهدا و منازل اهلبیت چنانکه بود بی کم و زیاد آگاهی داشتند، انتهى ما في الناسخ.

و در رياض القدس ج 2 ص 309 ستون یك گوید: حکایت زهير مسخره. حسن بن محمد بن على الطبری در الكامل في السقيفة(1) نقل کند در آن روز که یزید بارگاه خودرا به جهت ورود اسيران آل محمد آراست و اَركانِ آنچه در شهر بود خواست، با سر مطهر آنچه خواست کرد و آنچه خواست گفت، در این اثنا زهير مسخره عراقی از در بارگاه وارد شد که این مرد همیشه مسخره گی بود آمد و يك نگاهی به اسیران آل محمد (ص) کرد. چشمش به ام كلثوم افتاد رو کرد به یزید گفت: یا امیر المؤمنين (هب لي هذه الجارية) این کنيزك را به من ببخش و اشاره به ام کلثوم نمود و خواست گوشه جامه آن مخدره را بگیرد که آن مخدره از روی غضب فرمود: (اقصر يدك عنا قطعها الله) کوتاه کن دستت را از ما خدا قطع کند دستت را، از سطوت این عتاب و خطاب لرزه بر اعضای زهیر افتاد متحیر شد از حاضرین مجلس پرسید که این اسیران از طائفه ای هستند که به عربی سخن می گویند من گمان کردم از کفار یا دیلم یا از ترك اند.

امام سجاد فرمود: ای مرد اینها از دختران رسول خدایند و من سبط پیغمبرم که امیر شما اولاد پیغمبر خود را اسیر کرده به مجلس نامحرم آورده.

آن مرد عراقی چون از احوال ایشان اطلاع پیدا کرد از مجلس

ص: 291

1- کامل بهائی ج 2 ص 296

بیرون آمد گریه کنان کاردی گرفت و همان دستی که به جانب ام كلثوم دراز کرده بود قطع کرد: و دست بریده را به دست چپ گرفت و خون از دست او می ریخت آمد وارد بارگاه شده خدمت امام سجاد(علیه السلام) رسید و عرض کرد یا ابن رسول الله از شما عذر می خواهم که من شما را نمی شناختم از جرم من درگذر، خدا دعاي عمه ات را در حق من مستجاب کرد. چون ایشان از خانواده کرمند و او هم نمی شناخت بخشیدند زهير از مجلس با چشم گریان استغفرالله گویان بيرون رفت دیگر کسی اثری از او ندید . انتهى ما في الرياض.

خطبه حضرت زینب عليها السلام در مجلس يزيد

در عوالم ج17ص403 وص433 سطر آخر و بحار ج 45 ص 133 و محن الأبرار ج2 ص 84 و لهوف مترجم ص 181 و مثیر الاحزان ابن نما ص 101 و ناسخ ج3 ص 143 ونفس المهموم ص 444 و جلاء العیون ص 610 .

در لهوف گوید: فقامت زینب بنت علی بن ابیطالب علیه السلام فقالت: (اَلْحَمدُ للّه ِ رَبِّ الْعالَمینَ وَصَلَّی اللّه ُ عَلی رَسُولِهِ وَآلِهِ اَجْمَعینَ(1)

صَدَقَ اللّهُ سُبْحانَهُ کَذلِکَ یَقُولُ: ثُمَّ کانَ عاقِبَهَ الَّذِینَ أَسَآءُوا السُّوأَی أَنْ کَذَّبُوا بِایاتِ اللّهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤن) (الروم10) پس

زینب دختر علی بن ابیطالب (علیه السلام) برخاست و گفت: سپاس خدای را که پروردگار عالميان است و درود بر پیغمبر و همه فرزندانش، خدای سبحان سخن بر است فرمود: که چنین فرماید: پایان کار آنان که بسیار کار زشت کردند این است که آیات الهی را دروغ پنداشته و آنها را مسخره می کنند.

القسم المتوس

ط استاد

ص: 292

1- دار احتجاج ص 308 (وصلى الله على جدی سید المرسلين)

(أَظَنَنْتَ یا یَزیدُ حَیْثُ أَخَذْتَ عَلَیْنا أَقْطارَ الْأَرْضِ وَآفاقَ السَّماءِ(1)، فَأَصْبَحْنا نُساقُ کَما تُساقُ الاُساری(2)، أَنَّ بِنا عَلَی (مِن) اللّهِ هَوانا وَبِکَ عَلَیْهِ کَرامَهً(3)؟) آیا گمان کردی ای یزید تو که زمین و آسمان را از هر طرف بر ماتنگ گرفتی و مارا مانند کنیزان به اسیری می کشند این به جهت خواری ما است در نزد خدا، و تو را در نزد خدا احترامی است؟

(وَأَنَّ ذَلِکَ لِعِظَمِ خَطَرِکَ عِنْدَهُ(4)،) و این از آن است که قدر تودر نزد خداوند بزرگ است؟ (فَشَمَخْتَ بِأَنْفِکَ وَنَظَرْتَ فِی عَطْفِکَ جَذْلانَ مَسْرُوراً(5)) پس این چنین باد در بینی انداختی و متکبرانه نگاه می کنی شاد و خرم.

(حِینَ رَأَیْتَ الدُّنْیَا لَکَ مُسْتَوْسِقَهً(6)) پایه های دنیا را به سود خود محکم دیده. (وَالأُمُورَ(7) مُتَّسِقَهً، وَحِینَ صَفَا لَکَ مُلْکُنَا وَسُلْطَانُنَا(8)) کارها را به هم پیوسته مشاهده نموده و حکومت و قدرتی را که از آن ما بود بدون مزاحم بدست آورده ای.

(فَمَهْلاً مَهْلاً أَنَسیٖتَ(9) قَوْلَ اللّهِ تَعالی وَلایَحْسَبَنَّ الَّذیٖنَ کَفَرُوا أَنَّما

ص: 293

1- در احتجاج (وضيقت علينا آفاق السماء)
2- في الاحتجاج (فأصبحنا لك في اسار نساق اليك سوقا في قطار، وأنت علينا ذو اقتدار الخ)
3- في الاحتجاج (ان بنا من الله هوانا و عليك منه كرامة وامتنانا)
4- في الاحتجاج (وان ذلك لعظم خطرک وجلالة قدرک)
5- في الاحتجاج (فشمخت بانفك و نظرت في عطفك تضرب أصدریك (عرقان تحت الصدغين) فرحا، وتنفض منرويك (طوفا الاليتين مرحا)
6- كما في الناسخ والعوالم والبحار و في اللهوف (مستوثقة)
7- في الاحتجاج (والأمور لك متسقة)
8- في الاحتجاج (وحين صفا لك ملكنا وخلص لك سلطاننا)
9- في الاحتجاج (فمهلا مهلا لاتطش جمهلا: أنسيت الخ)

نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُواْ إِثْمًا وَ لَهْمُ عذَابٌ مُّهِینٌ(1)) آرام آرام مگر فرموده خدا را فراموش کرده ای؟ که کافران گمان نبرند مهلتی را که ما به آنان می دهیم بخير آنان است، مهلت ما فقط به آن منظور است که گناهشان زیادتر گردد و عذاب ذلت بخش برای آنان آماده است.

(أَمِنَ الْعَدْلِ، یَا ابْنَ الطُلَقاءِ: تَخْدیٖرُکَ حَرائِرَکَ وَإِمائَکَ وَسَوْقُکَ بَناتِ رَسُولِ اللّهِ سَبایا؟ قَدْ هَتَکْتَ سُتُورَهُنَّ وَأَبْدَیْتَ وُجُوهَهُنَّ یُحْدی بِهِنَّ مِنْ بَلَدٍ إِلی بَلَدٍ) آیا این رسم عدالت است ای فرزند آزاد شدگان؟ که زنان و کنیزان خود را پشت پرده جای داده ای ولی دختران رسول خدا اسیر و دست بسته در برابرت، پرده های احترامشان را هتک کرده ای و صورت هایشان را نمایان ساخته ای، آنان را دشمنان شهر بشهر می گردانند .

(اندر سریر ناز خوش آرمیده ای

شادى از آنکه رأس حسین را بریده ای)

(جا داده ای به پرده زنان خود ای لعين

خرم دلی که پرده ما را دریده ای)

(من ایستاده ام سر پا و کسی نگفت

بنشین که روی خار مغيلان دویده ای)

(گه بر فروش حکم کنی گه به قتل ما

ظالم مگر تو آل علی را خریده ای)

(زینب کجا و این همه ظلم و ستم چرا

باشد روا به يك زن ماتم رسیده ای)

رياض القدس ج2 ص313

ص: 294

1- آل عمران - 178

(وَ یَستَشرِ فُهُنَّ أهلَ المَناهِلِ وَ المَناقِلِ(1) وَ یَتَصَفَّحُ القَریبُ وَ البَعیِدُ وَ الدَّنِیُّ وَ الشَّریفُ(2)) و در مقابل دیدگان مردم بیابانی و کوهستانی و در چشم انداز هر نزديك و دور و هر پست و شریف ساختی.

(لَیْسَ مَعَهُنَّ مِنْ رِجَالِهِنَّ وَلِیٌّ وَ لَا مِنْ حُمَاتِهِنَّ حَمِیٌّ (3)) در حالتی که نه از مردانشان سر پرستی دارند و نه از یارانشان حمایت کننده ای، (وَکَیْفَ یُرْتَجی(4) مُراقَبَهُ مَنْ لَفَظَ فُوهُ أَکْبادَ الْأَزْکِیاءِ(5)، وَنَبَتَ لَحْمُهُ

بدِماءِ الشُّهَداءِ؟!(6)) چه چشم داشت از کسی که دهانش جگر های پاکان را بیرون انداخت (و جویدن نتوانست(7)) و گوشتش از خون شهیدان روئیده.

(وَکَیْفَ یَسْتَبْطِأُ فِی بُغْضِنا أَهْلَ الْبَیْتِ مَنْ نَظَرَ إِلَیْنا بِالشَّنَفِ وَالشَّنَآنِ وَالْإِحَنِ وَالْأَضْغانِ؟! ثُمَّ تَقُولُ" - غَیْرَ مُتَّأَثِّمٍ وَلا مُسْتَعْظِمٍ

(لَأَهَلُّوا واسْتَهَلُّوا فَرَحاً ثُمَّ قالُوا: یا یَزیدُ لا تَشَلْ)

ص: 295

1- في الاحتجاج (و تسشرفمن (تنظر) المناقل ويتبرزن لأهل المناهل)
2- في الاحتجاج (و يتصفح وجوههن القريب والبعيد، والغائب و الشهید ، والشريف والوضيع، والدنی والرفيع)
3- في الاحتجاج (ولا من حماتهن حمی، عتواً منك على الله وجهوداً لرسول الله،ودفعا لما جاء به من عند الله و لاغر و منك ولاعجب من فعلك)
4- في الاحتجاج (وانی ترتجی)
5- في الاحتجاج (اكباد الشهداء)
6- في الاحتجاج (و نبت لحمه بدماء السعداء ونصب الحرب سيد الأنبياء، وجمع الاحزاب، و شهر الحراب، وهز السيوف في وجه رسول الله (ص) اشد العرب جحوداً، وانکرهم له رسولا، واظهرهم له عدوانا، واعتاهم على الرب كفراً وطغياناً، الا انها نتيجة خلال الكفر، وصب يجرجر في الصدور لقتلى يوم بدر)
7- در این جمله اشاره است به هند جگر خوار که جگر جناب حمزه را در جنگ احد در دهان گذاشت. (8) في الاحتياج (فلا يستبطیء فى بغضنا أهل البيت من كان نظره الينا شفا واحنا وأضغانا، يظهر كفره برسول الله، ويفصح ذلك بلسانه، وهو يقول فرحا بقتل ولده و سبي ذريته، غیر متحوب (ای متأثم) ولا متعظم يهتف باشپاخه لاهلوا الخ.)

مُنْتَحِیاً عَلی ثَنایا ابی عَبْدِ اللَّهِ سَیِّدِ شَبابِ اهْلِ الْجَنَّهِ تَنْکِثُها بِمَحْضَرَتِکَ(1)).

وچه انتظار در تأخير دشمنی با اهل بیت از کسی که بادیده بغض و دشمنی و توهین و کینه جوئی بر ما نگریست و پس از این همه بدون اینکه خود را گنهکار ببینی و بزرگی این عمل را درك کنی می گوئی:

کاش بودند بگفتندی شاد دست تو درد مبيند يزيد

در حالی که با چوب دستی اشاره به دندانهای ابی عبدالله سید جوانان اهل بهشت میکنی و با چوب دستی خویش دندانهایِ حضرت را می زنی.

(وَکَیْفَ لا تَقولُ ذلِکَ وَ قَدْ نَکَأتِ القُرْحهُ(2) وَاسْتَأصَلَتِ الشّأفَهُ بِاراقَتِکَ دِماءَ ذُرِّیَّهِ مُحَمَّدٍ (ص) وَ نُجوُمَ الارْضِ مِنْ آلِ عَبْدِالمُطَلّبِ(3)) چرا چنین نگوئی؟ تو که پوست از زخم دل ما برداشتی وریشه ما را در آوردی با این خونی که از خاندان محمد (ص) و ستارگان درخشان روی زمین از اولاد عبد المطلب ریختی.

وَتَهْتِفُ بِأَشْیاخِکَ زَعَمْتَ أَنَّکَ تُنادِیهِمْ فَلَتَرِدَنَّ وَشِیکاً مَوْرِدَهُمْ وَلَتَوَدَّنَّ أَنَّکَ شَلَلْتَ وَبَکِمْتَ وَلَمْ تَکُنْ قُلْتَ ما قُلْتَ وَفَعَلْتَ ما فَعَلْتَ(4)).

یزید پدرانت را بانگ می زنی به گمانت که صدایت به گوششان

ص: 296

1- في الاحتجاج (متحنياً علي ثنايا أبي عبد الله وكان مقبل رسول الله (ص) ينكتها بمخضرته قد التمع السرور بوجهه
2- في الاحتجاج (لعمري لقد نكأت القرحة)
3- في الاحتجاج (باراقتك) دم سید شباب اهل الجنة، وابن يعسوب دين العرب، و شمس آل عبد المطلب)
4- في الاحتجاج (و هتفت باشیاخك وتقربت بدمه الى الكفرة من اسلافك، ثم صرخت بندائك، ولعمري لقد ناديتهم لو شهدوک، ووشيكا تشهدهم ولن يشهدوك ولتود يمينك كما زعمت شلت بك عن مرنقها وجذت واحببت امك لم تحملك وأباک لم تلد او حين تصير الى سخط الله و مخاصمك رسول الله (ص) اللهم خذ الخ)

می رسد؟ به همین زودی به جائی که انسان هستند خواهی رفت و آن وقت آرزو خواهی کرد که ای کاش دستت شل بود و زبانت لال و چنین حرفی نمی زدی و کاری که کرده ای نمی کردی.

(أَللَّهُمَّ خُذْ بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَکَ بِمَنْ سَفَکَ دِمَاءَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا(1)) بارالها حق ما را باز گیر، و از آنکه به ماستم کرد انتقام بگیر و خشم خود را فرود آر بر کسی که خونهای ما را ریخت و یاران ما را کشت، (فَوَاللهِ ما فَرَیتَ إ لّا جِلْدَکَ وَ لا حَزَزْتَ(2) إ لّا لَحْمَکَ وَ لَتَرِدَنَّ عَلی رَسولِ اللهِ(ص)(3) بِما تَحَمَّلْتَ منْ سِفْکِ دِماءِ ذُرّیَّتِهِ(4)، وَانْتَهَکْتَ مِنْ حُرْمَتِهِ فِی عِتْرَتِهِ و لُحْمَتِهِ حَیْثُ یَجْمَعُ اللهُ شَمْلَهُمْ وَیَلُمَّ شَعْثَهُمْ وَ یَأخُذَ بِحَقِّهمْ(5)) يزيد بخدا قسم ندریدی مگر پوست خود را. و نبریدی مگر گوشت خود را و مسلماً با همین باریکه از ریختن خون ذریه رسول خدا وهتك احترام او در خاندان و خویشانش بر دوش داری به رسول خدا وارد خواهی شد هنگامی که خداوند همه را جمع می نماید و پراکندگی آنان را گرد آورد و حق آنان را باز گیرد. (وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَ تَام بَلْ أَحْیَآءٌ عِندَ رَبّهِمْ یُرْزَقُونَ(6) وَحَسْبُکَ بِاللَّهِ حاکِماً(7) وَبِمُحَمَّدٍ(ص) خَصیماً، وَبِجِبْریلَ

ص: 297

1- في الاحتجاج (على من سفك دمائنا و نفض ذمارنا، وقتل حماتنا وهتك عنا سدولنا و فعلت فعلتك التي فعلت)
2- في الاحتجاج (وما جزرت)
3- في الاحتجاج (و سترد على رسول الله ص)
4- في الاحتجاج (بما تحملت من دم ذذريته وانتهكت من حرمته، وسفكت من دماء عترته ولحمته)
5- في الاحتجاج (و يلم به شهشهم، وينتقم من ظالمهم، و يأخذ لهم بحقهم من اعدائهم، فلا يستفزنك الفرخ بقتلهم)
6- في الاحتجاج (فرحين بما آتاهم الله من فضله) (3 - 163)
7- في الاحتجاج (وحسبک بالله ولياً وحاكماً)

ظَهِیراً وَسَیَعْلَمُ مَنْ سَوَّلَ لَکَ(1) وَمَکَّنَکَ مِنْ رِقَابِ المُسْلِمِینَ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلاً وَأَیُّکُمْ شَرٌّ مَکَاناً وَأَضْعَفُ جُنْداً) آنانی را که در راه خدا کشته شده اند مرده مپندار بلکه زندگانند و در نزد پروردگارشان از روزیها برخوردارند.

و همین تو را بس که خداوند حاکم است و محمد طرف دعوا و جبرئیل پشتیبان او، و بهمین زودی آنکه فریبت داد و تو را بر گردن مسلمانان سوار کرد خواهد فهمید که ستمکاران را عوض بدی نصیب است و کدام يك از شما جایگاهش بر تر و سپاهش ناتوان تر است. (ولَئِنْ جَرَّتْ عَلَیَّ الدَّواهِی مُخاطَبَتَکَ انّی لَاسْتَصْغِرُ قَدْرَکَ وَ اسْتَعْظِمُ تَقْرِیعَکَ و اسْتَکْثِرُ تَوْبِیخَکَ لکِنَّ العُیُونَ عَبْری وَالصُّدُورَ حَرّی(2)) و اگر چه پیش آمدهای ناگوار روزگار، مرا به سخن گفتن با توکشانده ولی در عین حال ارزش ات از نظر من ناچیز و سرزنشت بزرگ و ملامتت بسیار است، چه کنم که چشمها پر اشك و سینه ها سوزان است.

(ألا فَالْعَجَبُ کُلُّ العجَبِ لِقتْلِ حِزْبِ اللهِ النُّجَباءِ بِحِزْبِ الشّیْطانِ الطُّلَقاءِ(3): فَهذِهِ الأیْدِی تَنْطِفُ مِنْ دِمائِنا وَالافْواهُ تَتَحلَّبُ مِنْ لُحومِنا وَ تِلکَ الجُثَثُ الطَّواهِرُ الزَّواکِی تَنْتابُها العَواسِلُ وَ تُعفِّرُها امَّهاتُ الفَراعِلُ(4)).

ص: 298

1- في الاحتجاج (و سيعلم من بوأك)
2- في الاحتجاج (وما استصغاری قدرك، ولا استعظامي قدرك، ولا استعظامي تقريعك تو هما لانتجاع (انتفاع) الخطاب فيك بعد أن تركت عيون المسلمين به عبری وصدر هم عند ذكره هری فتلك قلوبة قاسية و نفوس طاغية واجسام محشوة بسخط الله ولعنة الرسول، وقله مشش فيها الشيطان و فرخ و من هناك مثلك مادرج)
3- في الاحتجاج (فالعجب كل العجب لقتل الأتقياء، واسباط الأنبياء، وسليل الأوصياء، بايدي الطلقاء الخبيثة و نسل العهرة الفجرة)
4- في الاحتجاج (تنظف اكفهم من دمائنا (ای تقطر) و تتحلب (ای تسیل) افواههم من لحومنا تلك الجثث الزاكية على الجيوب الضاحية، تنتابعها العواسل، و تعفرها امهات الفواعل (اولاد الضباع)

هان که شگفت آور است و بسی مایه شگفتی است که افراد نجيب حزب خدا در جنگ با احزاب شیطان که برده گان آزاد شده بودند کشته شوند، و این دستها است که خون ما از آنها می چکد و این دهنها است که از گوشت ما پر آب شده، و این پیکرهای پاك و پاکیزه که پی در پی خوراك گرگهای درنده گشته، و در زیر چنگال بچه کفتارها به خاك آلوده شده است. (وَلَئِنِ اتَّخَذْتَنا مَغْنَماً لَتَجِدُنا وَشیکاً مَغْرَماً حینَ لا تَجِدُ الّا ما قَدَّمَتْ یَداکَ وَما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبیدِ فَالَی اللَّهِ الْمُشْتَکی وَعَلَیْهِ الْمُعَوَّلُ(1))

و اگر امروز ما را برای خود غنیمتی می پنداری به همین زودی خواهی دید که مایه زیانت بوده ایم و آن هنگامی است که هر چه از پیش فرستاده ای خواهی دید و پرودگار تو بر بندگان ستم روا نمی دارد، من شکایت به نزد خدا برم، و بر او توکل کنم.

(فَکِدْ کَیْدَکَ وَاسْعَ سَعْیَکَ وَناصِبْ جَهْدَکَ، فَوَاللَّهِ لا تَمْحُو ذِکْرَنا وَلا تُمیتُ وَحْیَنا وَلا تُدْرِکُ امَدَنا وَلا یُدحَضَ عَنكَ عارُها(2)).

هر نیرنگی که خواهی بزن و هر اقدامی که توانی بکن و هر کوششی که داری دریغ مدار که بخدا قسم نه نام ما را می توانی محو کنی و نه وحی ما را می توانی بمیرانی، و به ما نخواهی رسید و این ننگ از دامن تو شسته نخواهد گشت. (وَهَلْ رَاْیُکَ الَّا فَنَداً، وَایامُکَ الَّا عَدَداً، وَجَمْعُکَ الَّا بَدَداً، يَومَ يُنادِي المُنادي : «أَلا لَعنَةُ اللهِ عَلى الظّالِمينَ» فَالحَمدُلِلّهِ الَّذي خَتَمَ لِاَوَّلِنا بِالسَّمادَةِ، وَلاَخِرِنا بِالشَّهادَةِ

ص: 299

1- في الاحتجاج (قالي الله المشتكى والمعول، و إليه الملجأ و المؤمل
2- في الاحتجاج (لم کد کیدل و أجهد جهدك فوالله الذي شرفنا بالوحي والكتاب، والنبوة والانتخاب لا تدرك امرنا ، ولا تبلغ غايتنا، ولا تمحوذكرنا، ولا يرخص عنك عارها)

وَالرَّحمَةُ، وَنَسئَلُ أَن يُكمِلَ لَهُم الثَّوابَ وَيوجِبَ لَهُمُ المَزيدَ وَيُحسِنَ عَلَينَا. الخَلافَةَ اِنّهُ رَحيمٌ وَدُودٌ وَحَسبُنَا اللهُ وَنِعمَ الوَكيل(1)) مگر نه این است که رأی تو دروغ است و روز های قدرتت انگشت شمار، و اجتماعت پراکنده، روزی می رسد که منادی ندا می کند که لعنت خدای بر ظالمان است، سپاس و ستایش خداوندی را که ختم کرد در ابتدا بر ما سعادت را و در انتها رحمت و شهادت را، و از خدا می خواهم که پاداش آنان را بطور کامل و هر چه بیشتر عطا فرماید و ما را بازماندگان نیکی گرداند که او مهربان و با محبت است و خداوند ما را بس است و وکیل نیکوئی است.

در ناسخ ج3 ص 149 گوید: یزید را موافق نمی افتاد که زینب را بدین سخنان درشت و کلمات شتم آمیز مورد غضب و سخط دارد، خواست که عذری بتراشد که زنان نوحه گر بیهشانه سخن کنند، لاجرم او را بدین شعر پاسخ گفت:

(یا صَیْحَهً تُحْمَدُ مِنْ صَوائِحِ ما اهْوَنَ المَوْتَ عَلَی النَّوائِحِ)

یعنی ناله و زاری از زنان ناله کننده پسندیده است چه

بسیار آسان است مرگ زنان نوحه کننده. (بسا ناله ای کان پسندیده تر که آسان بود نوحه بر نوحه گر)

در رياض

القدس ج 2 ص 311 این ابیات را مناسب مقام ذکر کرده.

(ای زجفا کرده دل خلق ریش پیشه آزار گرفته به پیش) (غافل از آندر که عتابيت هست فارغ از آن غم که حسابیت هست)

ادا

ص: 300

1- في الاحتجاج (والحمد لله الذي حكم لاوليائه بالسعادة، وختم لاصفيائه بالشهادة ، ببلوغ الارادة، نقلهم الى الرحمة والرأفة، والرضوان والمغفرة، ولم يشق بهم غيرك ولا ابتلى بسهم سواك و نسألهم ان يکمل لهم الأجر ، و يجزل لهم الثواب والذخر و نسأله من الخلافة، وجميل الانابة انه رحيم ودود)

(روز قیامت که بود داوری شرم نداری که چه عذرآوری)

(چند غبارِ ستم انگیختن آبِ خود و خونِ کسان ریختن)

(آه کسان خرد نباید شمرد آتش سوزان چه بزرگ و چه خرد)

(تير ضعيفان چه گذشت از کمان بگذرد از نه سپر آسمان)

در ناسخ ج3 ص 149 گوید: در خبر است که در آن ایام در زمین بیت المقدس سنگی از زمین بر نمی داشتند جز آنکه خون تازه از جایِ آن جوشش داشت.

اسلام فرستاده پادشاه روم

یزید ملعون پی در پی اهل بیت رسول خدا حاضر مجلس می کرد

و مشغول شرب خمر و قمار می شد.

سید سجاد (علیه السلام) می فرماید: یکروز ما را احضار کرد و همچنان میگسار بود، و بر سر پدرم مینگریست، اینوقت کسی را در طلب رسول (فرستاده) ملك روم فرستاد چون او را حاضر کردند آمد و نشست، گفت: ای پادشاه عرب: این سر کیست؟ پاسخ داد که ترا با این سر حاجت چیست؟ گفت: چون من به نزد پادشاه خویش باز شوم، از هر کم و بیش از من پرسش می کند. می خواهم تا قصه این را بدانم و به عرض پادشاه خویش برسانم، تا شاد شود و با شادی تو شريك گردد.

یزید گفت: این سر حسین بن على بن ابیطالب است. گفت:

مادرش کیست؟ گفت: فاطمه دختر رسول خدا.

ص: 301

نصرانی گفت: وای بر تو و بر دین تو: دین مرا با دین تو انباز (شريك) نتوان داشت(1) همانا نژاد من به داود نبی منتهی می شود و میان من و داود بسیار کس واسطه است، و مردم نصاری خاك قدم مرا از برای تبرک می گیرند. و شما پسر پیغمبر خود را که افزون از يك مادر واسطه نیست به قتل می رسانید؟ گوش بده تا قصه كنيسة حافر را با تو بگویم، یزید گفت: بگو، گفت:

در بحر عمان در راه چین جزیره ای است(2) هشتاد در هشتاد فرسنگ و در آن جزیره شهر بزرگیست و کافور و عنبر و یاقوت احمر (سرخ) از آنجا بدست میآید و در اراضی آن درختان عود عظیم می شود و در آن شهر چند کنیسه است یکی را كنيسة حافر گویند:(3) و در محراب آن کنیسه حقه ای از طلای سرخ آویخته اند ، و در آن حقه سمی است می گویند: این سم خری است که عیسی بر آن سوار می شد، علمای نصاری هر سال به زیارت آن سم می روند، و در اطراف آن طواف می کنند و حاجت می طلبند، و شما پسر پیغمبر خویش را می کشید؟ (لا بارك الله فيكم ولا في دينكم).

یزید گفت: این نصرانی را گردن بزنید، که در مملکت خویش

زبان به سب و شتم (فحش) ما خواهد گشود.

نصرانی چون این بدانست(4) گفت: دوش (شب گذشته) پیغمبر

ص: 302

1- در مثیر الاحزان گوید (دین من بهتر از دين شما)
2- در مشیر الاحزان (یکسال راه است و در آن جزیره آبادانی نیست مگر يك شهر که طولش)
3- در مثیر الاحزان (بزرگ آن کنیسه ها كنيسة حافر است)
4- در مثیر الاحزان گوید: چون دانست او را می کشند گفت مرا خواهی کشت؟ یزید گفت بلی، گفت: بدانکه دیشب پیغمبر شما را در خواب دیدم فرمود: ای نصراني تو از اهل بهشتی پس تعجب کردم از فرمایش او و من شهادت می دهم (اشهد ان لا اله الا الله وان محمداً رسوله الخ)

شمارا در خواب دیدم. مرا بشارت بهشت داد، در عجب شدم. اکنون سِرّ آن معلوم شد. کلمه (شهادتين) بگفت و مسلمان شد، و آن سر مبارك را برداشت و بر سینه چسبانید و ببوسید تا وقتی که از دستش گرفتند و گردنش را بزند.

رأس الجالوت و سرزنش او يزيد را

در رياض القدس ج 2 ص 299 گوید: از جمله کسانی که در مجلس يزيد حاضر بود، رأس الجالوت بود که از بزرگان و علماء یهود بود، چون از یزید دید آنچه را دید از جسارتها به سر مطهر و شنید آنچه را شنيد از مزخرفات گفت:

ای یزید سؤالی از تو دارم که می خواهم بپرسم وجواب بشنوم، یزید گفت: سؤال کن، رأس الجالوت گفت: ترا به خدا قسم می دهم مرا خبر ده که این سر بریده از آن کیست و گناه وی چیست؟

گفت: این سر حسین بن علی بن ابیطالب و مادرش فاطمه دختر

محمد بن عبدالله پیغمبر صلی الله عليه وآله ما بود.

رأس الجالوت پرسید که به چه جهت پسر دختر پیغمبر خود را

مستوجب کشتن يافتيد؟

یزید گفت: اهل عراق و کوفیان از کوفه نامه ها برای او نوشتند و او را دعوت به شهر خود نمودند که بیاید خليفه ایشان باشد او نیز گول اهل کوفه را خورد، با عيال و اطفال و جوانان و پیر و صغیر و کبیر به کوفه آمد.

عامل من ابن زیاد سر راه بر او گرفت و در صحرا او را با

ص: 303

همراهانش کشت سر های آنها را برای من فرستاده است.

رأس الجالوت گفت: البته جائی که پسر دختر پیغمبر باشد او اولی و سزاوارتر است بر خلافت از دیگران، چه قدر عجیب است کارهای شما ای یزید میان من و حضرت داود سی و سه پشت.

و بروایت لهوف(1) هفتاد پشت می گذرد(2) و هنوز طائفة يهود مرا تعظیم و تکریم می نماید و خاك قدم مرا محض تبرک بر می دارند و به سر و صورت می مالند، بی حضور من تزويج نمی کنند، بی وجود من امری را صحیح نمی دانند، اما شما امت بی مروت د دیروز پیغمبر شما از میان شما غائب شده پس او را کشتید. (والله انتم شر امة) به خدا شما بد ترین امت های عالم می باشید.

یزید از سخنان رأس الجالوت در غضب شده گفت: اگر نه آن بود که پیغمبر ما فرمود: (من آذى معاهداً كنت خصمه يوم القيامة) یعنی کسی که اذیت کند نامسلمانی را که در پناه اسلام است و عهدی کرده بر سر عهدخود مانده دشمن او در قيامت خواهم بود. هر آینه ترا میکشتم:

رأس الجالوت گفت: ای یزید این سخن را بخود بگو این جواب بر ضرر تست زیرا پیغمبری که خصم و دشمن کسی باشد که معاهد (کسی که در پناه اسلام) را اذیت کند، آیا خصم تو که اولاد او را

ص: 304

1- در لهوف مترجم ص189 گوید: ابن لهيعة از ابي اسود محمد بن عبد الرحمن روایت کند که رأس الجالوت مرا ملاقات کرد و گفت: بخدا میان من و داود هفتاد پدر فاصله است و یهود وقتی به من می رسند احترام می گذارند فرزند پیغمبر شما و پیغمي يك پدر بیشتر فاصله نیست که فرزندانش را كشتيد
2- در مقتل ابی مخنف المترجم ص 184 (رأس الجالوت میگوید بدان ای یزید پین من و داود یکصد و سه فاصله است . و یهود مرا تعظیم می کنند الخ)

اذیت کرده ای نخواهد بود؟ قربان همچو پیغمبری.

پس رأس الجالوت رو کرد به سر بریده امام و عرض کرد: (يا ابا عبدالله اشهد لي عند جدك اني اشهد أن لا اله الا الله وان جدك محمد صلى الله عليه و آله رسول الله) ای آقا در نزد جدت شهادت بده که من از جمله ایمان آورندگان به اویم، اقرار به وحدانیت خدا و رسالت جدت پیغمبر آوردم.

یزید گفت: از دین خود خارج شدی وداخل در اسلام شدی ومن هم پادشاه اسلامم همچو مسلمانی را لازم ندارم که حمایت از دشمن من کند (فقد برئنا من ذمتك) جلاد بیا این یهود مردود را گردن بزن جلاد به حكم آن بدتر از نمرود و شداد تازه مسلمان غریب را در همان مجلس با در خارج گردنش را زد و بدنش را در مزبله انداخت. کسی از ترس یزید به کفن و دفن او نپرداخت...

در بعض کتب مقاتل به نظر می رسد که بعد از کشته شدن رأس الجالوت میان یهود و مسلمان در باب غسل ودفن و کفن منازعه شد عاقبت يهود غلبه کردند با احترام تمام بزرگ ملت خود را با اینکه از دین ایشان بیرون رفته بود برداشته و به خاك سپردند.

اسلام جاثلیق و شهادت وی

در ریاض و غيره و مقتل مترجم گوید: در آن زمان که یزید داشت چوب خیزران بر دندانهای حضرت می زد که جاثليق(1) نصاری

ص: 305

1- قال في القاموس : جاثليق رئيس للنصارى في بلاد الاسلام بمدينة السلام و يكون تحت يد بطريق انطاكية، ثم المطران تحت يده ثم الاسقف يكون في كل بلد من تحت المطران ثم القسيس ثم الشماس

مرد پیری بود که لباس سیاه در بر کرده بود، برنسي (كلاه خاص عباد) بر سر داشت در پای تخت یزید ساعتی ایستاد، نگاهی به سر بريدة امام حسین (علیه السلام) کرد و گفت: ای خلیفه : این چیست؟

یزید گفت: این سر حسین بن على بن ابیطالب (علیه السلام) مادرش

فاطمه دختر رسول الله صلى الله عليه و آله است.

جاثليق گفت: برای چه سزاوار کشتن شد؟

یزید جواب داد: اهل عراق اورا برای خلافت دعوت کردند. بعد فرماندار من عبيد الله بن زیاد او را کشت وسرش را نزد من فرستاد.

جاثليق مسیحی گفت: اي يزيد من الساعة در بقعه خوابیده بودم صيحه و صدای شدیدی شنیدم: پسر جوانی مانند آفتاب را دیدم که از آسمان به همراهی چند نفر فرود آمدند. من به یکی از آنان گفتم: این کیست؟ جواب داد: پیامبر اکرم (ص) است که فرشتگان برای فرزندش حسین (علیه السلام) به او تسلیت می گویند.

سپس جاثليق به یزید گفت: وای بر تو: این سر را از برابر خود بردار و گرنه خداوند ترا نابود می کند. یزید گفت: خوابهای آشفته دروغ خود را برای ما آوردی: ای غلامان او را بگیرید. غلامان يزيد آمدند و او را به زمین می کشیدند. دستور داد تا او را بزنند. آنان او را به سختی زدند.

جاثليق رو به سر سید الشهداء (علیه السلام) کرد و صدا زد: یا ابا عبد الله برای من در پیشگاه جدت گواه باش من شهادت می دهم خدائی جز خداوند یگانه نیست شریکی ندارد، و شهادت می دهم که محمد بنده

و رسول خدا است.

يزيد به خشم درآمد گفت: روحش را از بدنش جدا کنید.

جاثليق گفت: ای یزید می خواهی بزن می خواهی نزن این پیامبر

ص: 306

اکرم (ص) است که برابر من ایستاده، پیراهنی از نور و تاجی از نور در دستش می باشد و به من می گوید فاصله ای میان تو نیست که این تاج را بر سر نهی و این پیراهن را بپوشی جز اینکه از دنیا خارج شوی بعد تو در بهشت رفيق من هستی، آنگاه جاثليق به دست یزید به شهادت رسيد، رحمت خدا بر او باد.

در رياض القدس ج 2 ص 302 ستون 2 گوید: کشته وی را آوردند و در گوشه ای انداختند، اهل بیت رسالت که درب دار الامارة مقيدين مغلولین ایستاده بودند از واقعه جاثلیق آگاه شدند، برای او گریه کردند عليا مكرمه از سوز دل رو به نجف کرد و گفت: یا على یهود و نصاری از ما حمایت می کنند و دلشان می سوزد اما تو چرا از حال زار ما نمی پو سی و به فریاد ما نمی رسی.

(هر که در تنگی عَلِی گفت ای پدر دست او بگرفتی از هر رهگذر)

(ما که در بند بلائیم یاعلى جمله اولاد شمائیم ای پدر)

طائفة نصاری جمع شدند ورئيس ملت خود را به احترام تمام بر داشتند و به خاك سپردند. اما در کربلا مسلمانان جمع شدند و بر اسبهای خود سوار شدند و جسد پاره پاره بزرگ ملت و پسر پیغمبر خود را با خاک یکسان کردند الا لعنة الله عليهم اجمعين.

حکایت عبدالوهاب سفیر پادشاه روم در مجلس یزید

مرحوم شیخ فخر الدين طریحی در منتخب ص64 گوید: مرد

نصرانی از طرف پادشاه روم به نزد يزيد آمد در وقتی که یزید سر امام حسين عليه السلام را حاضر در مجلس کرده بود، چون نصراني

ص: 307

چشمش به سر مبارك افتاد گریه کرد و صیحه زد و نوحه سرائی کرد به طوری که از اشک چشمش ریش او تر شد.

سپس گفت: بدان ای یزید که من در زمان پیغمبر (ص) به رسم تجارت وارد مدينه شدم و خواستم هدیه ای برای حضرتش ببرم از یارانش پرسیدم چه هدیه ای نزد او محبوب است؟

گفتند: بوی خوش و عطر از هر چیزی نزد او محبوب تر است. من هم دو نافه مشك و مقداری عنبر اشهب (یکنوع عطريست) برداشتم و به خدمتش بردم آن روز حضرت در منزل زوجه اش ام سلمه بود، چون جمال مبارکش را مشاهده کردم نور چشمم زیادتر شد، وخوشحالی من زیاد شد و در قلبم محبتش زیاد گشت. پس سلام کردم و عطرها را خدمتش گذاشتم، فرمود: این چیست؟ عرض کردم هديه کوچکی است خدمت شما آورده ام(1)، حضرت فرمود: اسمت چیست؟ عرض کردم اسم من عبدالشمس است، فرمود: اسمت را عوض کن من ترا عبدالوهاب نام نهادم.

اگر از من اسلام را قبول کردی من هم هدیه از تو قبول می کنم :

پس نگاه کردم و تأمل نمودم دیدم او پیغمبر است و اوست که عیسی فرموده (اني مبشر لكم برسول يأتي من بعدي اسمه احمد) من بشارت می دهم شما را به پیغمبری که بعد از من می آید اسم او احمد است. پس اعتقاد پیدا کردم و به دست او در همان ساعت مسلمان شدم و برگشتم به طرف روم و اسلام خود را پوشیده داشتم و مدتی عمر کردم که مسلمان بودم با پنج پسر و چهار دختر و امروز من وزیر پادشاه روم هستم، واحدی از نصاری اطلاع از حال ما ندارد.

ص: 308

1- (پای ملخی نزد سلیمان بردن عیب است ولیکن هنر است از موری) روضة الشهداء

و بدان اي يزيد من روزی که در خدمت حضرت بودم در خانه ام سلمه، این عزیز را دیدم که تو سرش بنحو خواری واهانت نزدت گذاشته ای داخل شد بر جدش و حضرت رسول بغل گشود تا او را بگیرد و می فرمود: (مرحبا بك يا حبیبی) خوش آمدی بیا ای میوه دل من و او را گرفت و در بغل خود نشانيد و شروع کرد لب و دندانهای او را بوسیدن و مکیدن.

و میفرمود: دور باد خدا رحم نکند کشنده ات را ای حسین و کسانی که کمک کردند بر کشتنت. و پیغمبر در این حال گریه می کرد.

و چون روز دوم شد با پیغمبر در مسجد بودم که حسن علیه السلام با برادرش حسین علیه السلام وارد شدند،. وحسن عرض کرد یا جدا با حسین کشتی گرفتم(1) و هیچ يك غالب نشدیم و ما می خواهیم بدانیم کدام يك از ما قوتش بیشتر است؟

پس پیغمبر صلی الله عليه وآله بایشان فرمود: (ياحبيبي و يامهجتی) ای حبیب من وای روح و ميوه دلم: کشتی گرفتن لایق شما نیست بروید خط بنویسید هر کس خطش بهتر شد او قویتر است، ورفتند و هر يك سطری نوشتند، و خدمت جدشان آوردند که حکم کند کدام یك بهتر نوشته اند.

پس پیغمبر یکساعتی در آن دو خط نظر فرمود: و نخواست دل هیچکدام را بشکند. پس فرمود: ای حبیب من، من اُمي هستم خط نشناسم بروید نزد پدرتان تا او حکم کند که کدام خطش بهتر است

ص: 309

1- در ناسخ ج3 ص 153 سطر آخر و رياض القدس ج2 می 303 ستون دوم اینطور نقل کرده اند که (امام حسين عرض کرد یا جداه من با برادرم حسن کشتی گرفتم الخ)

پس هر دو به طرف پدر رفتند پیغمبر هم همراه ایشان بلندشد رفت و همگی داخل منزل فاطمه شدند. يك ساعتى نگذشت که پیغمبر تشریف آوردند و سلمان فارسی هم با حضرت بود. و بین من و سلمان رفاقت و دوستی بود، از سلمان پرسیدم پدرانشان چگونه حکم فرمود، وخط کدام بهتر بود؟ سلمان گفت: پیغمبر به هیچ يك جواب نداد، چون اگر می فرمود خط حسن خوب است دل حسين شکسته می شد و اگر می فرمود خط حسین خوب است دل حسن شکسته می شد، پس فرستاد نزد پدرشان.

به سلمان گفتم به حق رفاقت و دوستی و برادری که بین ما هست و بحق دین اسلام خبر بده چگونه پدرشان بین ایشان حكم فرمود؟ گفت: چون بنزد پدر رسیدند و حال ایشان را ملاحظه کرد به حال ایشان رقت نمود و نخواست قلب هیچ کدام را بشکند لذا فرمود: بروید نزد مادرتان تا او بین شما حکم فرماید، پس به نزد مادر رفتند و عرض حال نمودند و عرض کردند ای مادر جد ما دستور داد تا هر يك خطی بنویسیم هر کدام خطش بهتر شد معلوم شود که قوتش بیشتر است چون خط را نزد جدمان بردیم ما را حواله به پدرمان نمود و حکمی در باره خط مانفرمود، پدرمان نیز به نزد شما فرستاد.

پس فاطمه فكر نمود که جدشان و پدرشان نخواسته اند دل ایشان را بشکنند من چه کنم؟ و چگونه بین ایشان حکم کنم؟ پس فرمود: ای نور چشمان من:من گردن بند خود را روی سر شما می گشایم شما لؤلؤ آن جمع کنید هر کدام بیشتر جمع کردید قوت اور زیادتر خواهد بود. و در گردن بند بیش از هفت دانه لؤلؤ نبود.

ص: 310

امام حسین سه دانه گرفت و امام حسین نیز سه دانه برداشت و

يك دانه باقی نماند، هر يك مي خواست آن يك دانه را بردارد.

خداوند به جبرئیل امر فرمود که به زمین آید و با پر خود آن يك دانه لؤلؤ را دو نیم کند تا هر يك نيم دانه آن را بگیرد و هیچ پك دل شکسته نشوند. جبرئیل آمد و آن لؤلؤ را دو نیم کرد و هر يك نیم دانه آن را گرفتند. پس نظر کن ای یزید که پیغمبر و امير المؤمنين و فاطمه زهرا و خداوند نخواستند دل هیچ يك را بشکنند و تو با سر پسر دختر رسول الله اینکار میکنی اف بر تو و بر دین تو ای يزيد(1)؛ سپس نصرانی بلند شد به طرف سر مبارك و آن را در بغل گرفت و بنا کرد بوسیدن و گریه کردن و گفت : (یا حسین اشهد لي عند جدك محمد المصطفى وعند ابيك المرتضی و عند امك فاطمة الزهراء صلوات الله علیهم اجمعین.) ای حسین گواه باش برای من نزد جد خود محمد مصطفی و پدرت على مرتضی و مادرت فاطمه زهراء که درود خدا بر همه ایشان باد.

در ریاض القدس ج 2 ص 304 گوید: ذکری از کشتن این شخص نشده ولی مصنف كامل السقيفه گفته که یزید پلید این بیچاره را هم کشت.

ص: 311

1- در روضية الشهداء ص 306 سطر 19 گوید: من در روم شنیده ام که کسان تو يك برادر را زهر داده اند و شربت الماس چشانیده اند که هفتاد و دو پاره جگر از حلق وی برآمده و من بینم که سر آن دیگر با هفتاد و دو سر در نظر تو نهاده اند وای بر تو و متابعان توا (ای ناکستان به نسبت فرزند مصطفی باشد بهیچ وجه روا این چنین کنید) (بر حلق تشنه شه دین تیغ کین نهید در خاک و خون نهان رخ آن نازنین کنید)

خرابه شام

درناسخ ج3 ص 155 گوید: بروایت ابی عبدالله چون یزید اهل بیت را رخصت مراجعت داد، فرمان کرد تا ایشان را به اتفاق سید سجاد (علیه السلام) از مجلس بیرون برده در خانه ای خرابه در زیر طاق شکسته جای دادند. (فقال بعضهم : انما جعلنا في هذا البيت ليقع علينا فيقتلنا، فراطن الحرس،(1) افقال: انظروا الى هؤلاء يخافون عليهم البيت و انما يخرجون غدا فيقتلون) يك تن از اهل بیت با دیگری گفت که: ما را در زیر این طاق شکسته جای دادند، تا مگر این طاق بر سر ما فرود آید و ما هلاك شويم، نگهبانان ایشان را به زبان رو می گفتند: این جماعت را ببينيد که ترسناک میباشند تا مبادا این طاق خراب شود و همه را هلاك كند، و ندانند که فرداایشان را از این مکان بیرون بروند و گردن زنند.

(قالَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ (علیه السلام) لَم يَكُن اَحَد يُحسِنُ الرَّطانَةَ غَيري)

سید سجاد (علیه السلام) کلمات ایشان را شنید و معنی آن بدانست و گفت: هیچکس از من نیکوتر زبان رومی را نداند.

در رياض القدس ج2 ص 318 گوید: چون اهل بیت از مجلس یزید بیرون آمدند و از آزار و زخم زبان آن بی دین نجات یافتند بلکه از کشته شدن خلاص شدند غلها از گردن مردان وريسمانها از بازوی زنان گشودند حکم شد ببرید منزل بدهید تا من رأی خود را در باره ایشان ببینم.

در کتاب بصائر از صفار از امام زین العابدین (علیه السلام) روایت میکند خبری را که مضمونش این است. چون ما را به شام آوردند ما و اصحاب ما را به زندان بودند، در آن زندان دو روز بودیم که

ص: 312

1- راطن: بزبان روسی سخن گفت

کسی بجز عراقی و رومی که آنها هم اسیر بودند با ما رفت و آمد نمیکردند، زندانیکه طلاق و دیوار آن در شرف خرابی بود، اسرا به یکدیگر میگفتند ما را در اینجا منزل داده اند که خانه بر سر ما خراب شود بمیریم، پاسبانان اسیران را میترسانیدند و میگفتند: خانه بر سر شما خراب شود بهتر است که فردا شما را يزيد بطلبد و به انواع عقوبت بکشد و هر یکی از شما را بدست گروهی بدهد شما را قتل صبر کنند(1) .

ليکن بروایت مناقب ابن شهر آشوب حضرت زین العابدين اسيران

را دلداری میداد که غم مخورید فردا شمارا از قید بند خلاص میکنند، امام زین العابدین میفرماید: در آن خانه ما دو روز منزل داشتیم پس یزید ما راخواست و خلاص کرد.

و از رياض الأحزان نقل کند که غلها را از گردن مردان که دوازده نفر بودند، برداشتند و اسامی مردان بجز امام زین العابدین و حضرت باقر که چهار ساله بود و عمر بن الحسين وحسن بن حسن وعمر بن الحسن دیگر در کتب یافت نشد تا آنجا که میفرماید: چون از بيم قتل نجات یافتند و از واهمه کشته شدن آسوده شدند در میانه آن خرابه بی سقف به یاد جوانان و کشتگان افتادند، هر سه چهار زن در گوشه ای نشستند و بر جگر گوشه خود بناي ناله و نوحه نهادند. و نیز طفلان يتيم سر به زانوی ماتم نهادند و آه از دل میکشیدند.

مصيبت شب اول خرابه

در رياض القدس ج 2 ص 319 ستون دوم این ابیات را نقل

ص: 313

1- قتل صبر آن است که جانداری را بزنند تا بمیرد

فرماید:

(ستم ندیده کسی در جهان مقابل زینب

نسوخت هیچ دلی در زمانه چون دل زينب)

(نگشت شاد دلش از غم زمانه زمانی

از آب غم بسرشتند گوئیا گل زینب)

(نه آب بود و نه نانی نه شمع و نه چراغی

چو گشت کنج خرابه مقام و منزل زينب)

(چگونه شرح غمش راکسی تواند گفت

که جز خدای نباشد کس آگه از دل زینب)

از رياض الاحزان نقل کند که: آه از آن شب اول خرابه که

تمام مردم رو به خانه و آشیانه خود بروند و مقابل چراغ با اهل وعيال خود بسر کردند لیکن چون تاریکی عالم را فرو گرفت هم و غم تمام عالم در دل اسیران جای گرفت، يك طرف وحشت شکافهای خرابه، يك طرف وحشت تاریکی شب، اطفال خردسال به ترس و لرزه افتاده بودند، نه فرشی و نه چراغی، نه آبی و نه غذائی. غریبانه به گرد هم جمع شدند بعد از نماز سر اطفال را به دامن گرفتند با سوز و گداز نوحه آغاز نمودند. غصه همه زنان و اسيران را زينب (علیه السلام) میخورد، همچنین سایر زنان ناله کنان بر سینه زنان بودند و قرار و آرام از همه رفته بود.

حاصل آن مخدرات سوخته دل آن شب را به نوحه و زاری بسر بردند اندکی کام دل از گریه حاصل کردند، برای آنکه سپاهیان کوفه و شام نمیگذاشتند اهل بیت رسالت به فراغت بنشیند و از برای کشته های خودبگریند.

ص: 314

امام زین العابدین (علیه السلام) میفرماید: هر وقت صدای یکی از ما به ناله و ندبه بلند میشد پاسبانان تازیانه و سر نیزه بر سر ما میکوبید ند، و نمی گذاشتند گریه کنند تا در آن خرابه که نگهبانان نبودند، مادران خون جگر و خواهران بی برادر به عزاداری مشغول شدند.

و مرثیه خوان ایشان حضرت زینب خاتون بود که آن مخدره میخواند و سایرین میگریستند. چنانچه علامه مجلسی در بحار این مرثیه را از حضرت زینب خاتون نقل مینماید که چون به شام آمد این مرثیه را خواند و آن این است.

اَما شَجاكَ يا سَكَن قَتلُ الحُسَينِ وَالحَسَن ظَمأَنَ مِن طُولِ الحَزَن وَکُلُّ وَغدٍ(1) ناهِلٌ(2)

(يَقُولُ يا قَومُ أَبي عَليُّ البَرُّ الوَصِيّ

وَ فاطِمُ اُمِّي الَّتّي لَهَا التُّقى وَالنّائِلُ

یعنی ای زنها بردارم روز عاشورا غريب و تنها با لب عطشان در میان میدان ایستاده بود و میفرمود: ای قوم پدرم حیدر وصی پیغمبر و مادرم فاطمه شفيعة محشر است امروز منکه حسینم و میوه دل پیغمبرم يك خواهشی از شما دارم.

(مَنُّوا عَلیَ بنِ المُصطَفى بِشَربَةٍ تُحي بِها اَطفالُنا مِنَ الظَّماء حَيثُ الفُراتُ سائِلٌ)(3)

یعنی منت بر پسر پیغمبر بگذارید و يك شربت آب به اطفال جگر كباب من برسانید که از تشنگی مرده اند، زنده شوند.

ص: 315

1- الوغد: الاحمق الدنی
2- الناهل: الريان : العطشان (م)
3- ناسخ ج 420 ص 147

(قالُوا لَهُ لا ماءَ لنا [لا] اِلاَّ السُّيُوفَ وَالقَنا

فَانزِل بِحُكمِ الاَدعيا فَقالَ بَل اُقاتِلُ)

در جواب برادرم گفتند ای حسین تو در نزد ما آب نداری بلکه جواب تو نیزه و شمشیر است مگر آنکه سر به حکم یزید و ابن زیاد آوری تا آب بخوری برادرم فرمود: سر به حكم حرام زداه نخواهم آورد جنگ میکنم تا کشته شوم.

ای زنها برادرم آنقدر جنگ كرد تا آنکه:

(حَتّى اَتاهُ مِشقَصٌ رَماهُ وَعدٌ اَبرَصٌ مِن سَقَرٍ لا يُخلُصُ رِجسٌ دَعِيٌّ واغِلٌ)

تیری سه پهلو ملعونی پست ابر صی به طرف او رها کرد همان تیر کار برادرم حسین را ساخت و لشگر اظهار فرح و خوشحالی کردند الخ.

و در ص320 از امالی صدوق از فاطمه دختر امير المؤمنين (علیه السلام) روایت کند که یزید عیال امام حسین (علیه السلام) با زین العابدین (علیه السلام) را در محبسي حبس کرده بودند که اسیران را از سرما و گرما نگاه نمیداشت، آنقدر در آن حبس خانه ماندند که صورتهای ایشان پوست انداخت، در این ایام بلکه از روز شهادت امام (علیه السلام) تاروزیکه اهل بیت از شام مراجعت کردند.

در بیت المقدس هیچ سنگی را از جا برنمیداشتند مگر آنکه از زیر آن خون تازه ميديدند و آفتاب که بر دیوارها که می تابید سرخ و زرد بود مثل اینکه پارچه رنگی انداخته بودند.

(نه بازیچه است ناحق سر بریدن شهریاری را

که بودی حضرت روح الامین گهواره جنبانش)

ص: 316

(نه سهل است از عطش پژمرده کردن نوبهاری را

که در باغ رسالت رسته شد سرو خرامانش)

(نه آسانست کردن بر سر نیزه سر شاهی

که دادی بوسه سلطان رسل بر روی رخسارش)

(بوقت قتلش از هر ذره ای آواز می آمد

که نفرین خدا بر شمر و برانصار و اعوانش)

مرحوم سید در لهوف مینویسد که(1) (امرهم الى منزل(2)

لايكنهم من حر ولا برد فأقاموا به حتى تقشرت وجوههم) در منزلی ایشان را جای دادند که مانع سرما و گرما نبود و آنقدر ماندند که صورتهای آنها پوست انداخت.

مرحوم صدر الدین واعظ قزوینی میفرماید: از این دو روایت معتبره همچو مستفاد میشود که اقامت اهل بیت در منزل خرابه بطول انجامیده که صورتهای آنها پوست انداخته بود.

و از کامل السقيفه روایت کند که یزید حکم کرد اسیران را از مجلس به خرابه بردند و دستور داد سرها را بردارید در مسجدها و دروازه ها بیاویزید پس به حکم آن شقی سر مطهر را بردند بر مناره مسجد جامع آويختند، و سائر سرها را بردر مسجد های دیگر و دروازه ها نصب کردند، و مردم همه روز به تماشا ميرفتند، پس س امام عالم امکان چهل شبانه روز بر مناره آویخته بود که علی بن الحسين در این مدت هر روز به زیارت سر پدر می آمد و سلام میکرد و گریه مینمود، و از آنجا برمیگشت سرکشی به عيال و اطفال میکرد. (وكلما يشتهر ذکر هم ويتعرف مكانهم يزداد مراودة الناس بهم) از

ص: 317

1- لهوف مترجم ص 188
2- في اللهوف (ثم امر يهم الى منزل الخ)

این خبر هم معلوم میشود که مدت توقف اهل بیت در شام زياده بر آنچه مشهور در السنه عوام است بوده، پس از آنکه شناسائی مردم در حق اهل بیت زیاده شد مردم بنای مراوده را گذاشتند، مردها خدمت حضرت و زنها خدمت خواتین میرسیدند، این بود که يزيد پلید مکان ایشان را تغییر داده به خانه فرش کرده آراسته فرستاد و در آن خانه مدتی عزاداری کردند.

علامه مجلسی در بحار از صاحب مناقب حکایت میکند که آن ملعون حکم کرد سر منور فرزند خير البشر را به دروازه شام بیاویختند، روزی از روزها که حضرت زین العابدین در مجلس یزید بود غیر از مجلس اول که با اسرا آمده بودند مجالس دیگر زین العابدین را به تنهائی میخواست چنانچه مرحوم سید در لهوف میفرماید (وكان يزيد يتخذ مجالس الشراب ويدعی بعلی بن الحسين الخ) يزيد مجلس شراب فراهم می آورد و میفرستاد سر حضرت امام حسین (علیه السلام) را با زین العابدین می آوردند و در حضور دو امام شرب خمر میکرد.

ابن شهر آشوب در مناقب میگوید: بعد از آنکه زین العابدین با

یزید احتجاج نمود در آخر فرمود: یا یزید:

(ماذا تَقُولُونَ اِذ قالَ النَّبىُّ لَكُم ماذا فَعَلتُم وَاَنتُم آخِرَ الاُمَم)

(بِعِترَتي وَ بِاَ هلی بَعدَ مُفتَقَدی مِنهُم اُسارى وَمِنهُم ضَرَجَوُا بِدَمٍ)

یعنی جواب رسول خدا را چه خواهی گفت؟ وقتیکه از شما

سئوال کند بعد از من با اهل بیت من چه کردید؟ خواهید گفت بعضي را اسیرکردیم و بعضی را کشتیم، از این سخن یزید سر بزیر انداخت. باز جناب امام زین العابدين فرمود: وای بر تو: ای یزید

ص: 318

اگر عقل و شعور داشته باشی و بدانی چه کرده ای و چه کار بزرگی را مرتکب شدی؟ چه بد به روزگار پدر من و اهل بیت و برادر و عموهای من آوردی؟ هرآینه به کوه و صحرا فرار میکنی و روی خاکستر قرار میگیری، و فریاد وا ويلاه واثبوراه بر می آوری، ای

ظالم این چه ظلم است که کردی؟ سر بریده پدرم را که فرزند فاطمه و پسر امير المؤمنین (علیه السلام) است واداشته ای که بر دروازه شهرها بیاویزند و حال آنکه این سر امانت پیغمبر صلی الله عليه وآله است، مژده باد ترا در روز قیامت به خواری و ندامت.

فرمان یزید به قتل سيد سجاد عليه السلام

در ناسخ ج3 ص 157 گوید: چون این کلمات از زبان سید سجاد جریان یافت، آتش خشم در کانون خاطر یزید شعله کشید و دستور داد به یکی از پاسبانان بدخوی و پست که این غلام را بگیر و ببر در باغچه و بستان گردن بزن و هم در آنجا دفن کن، آن ملعون دست حضرت را گرفته به بستان سرای در آورد و به کندن قبر مشغول شد، سید سجاد این اشعار را قرائت فرمود:

(اُنادیکَ یا جَدّاهُ یا خَیرَ مُرسَل حَبیِبُکَ مَقتُولٌ وَ نَسلُکَ ضایِعٌ)

(وَآلِکَ اَمْشُوا کالإِماءِ بِذِلَّهٍ تُساعُ لَهُمْ بَیْنَ الأَنامِ فَجائِعُ)

(یُرَوِّعُهُمْ بِالسَبِّ مَنْ لا یَروعُهُ سَبابٌ وَلا راعَ النَبییَّنَ رائعُ)

(وَدائعُ اَمْلاکٍ وَاَفلاکَ اَصْبَحُوا لِجَوْرِ یَزیدِ بْنِ الدَّعِیِّ وَدائعُ)

(فَلَیْتَکَ یا جَدّاهُ تَنْظُرُ حالَنا نُسامُ وَنُشری کَالإِماءِ نُبایعُ)

ص: 319

خلاصه معنی: ای بهترین پیغمبر: حسینت کشته و فرزندانت چون کنیزان خوار گشته اند، کسی که از دشنام شنیدن باك ندارد، با ناسزا ایشان را میترساند امانتهای ملائکه گرفتار ستم یزید حرام زاده گشته اند. (كذا في هامش الناسخ).

آنگاه حضرت به نماز ایستاد. چون آن خبیث از کندن قبرخلاص شد و خواست امام سجاد را بکشد دستی غیبی بر آن پاسبان بزد چنانکه به روی درافتاد و فریاد هولناك برآورد و جان بداد.

پسی یزید خالد این خبر را به پدر رسانید یزید نیز بیمناك شد، فرمان داد آن پاسبان خبیث را همانجا دفن کنند و حضرت سجاد را باز آرند(1) اينوقت روی به اهل بیت آورد و گفت: خداوند زشت کند ابن زیاد پسر مرجانه را، اگر در میان شما و او قرابت رحم بود، هرگز با شما بدینگونه کار نمیکرد. الخ)

شرح احوال دختر سه ساله در خرابه شام

در رياض القدس ج 2 ص 323 گوید: چیزی را که خلاصه اش این است چون اولاد رسول و فاطمه بتول را در خرابه شام منزل دادند آن

ص: 320

1- در بحار ج 45 ص176 وعوالم ج 17 ص412 گویند: وجای حبس سید سجاد امروز مسجد است

غریبان ستمدیده صبح و شام برای شهیدان خود در ناله و نوحه بودند و عصرها که میشد، آن اطفال خردسال یتیم درب خرابه صف میکشیدند، میدیدند که مردم شامی دست اطفال خود را گرفته آب و نان تحصیل کرده به خانه های خود میروند، آن اطفال خسته مانند مرغان پرشکسته دامن عمه را میگرفتند که ای عمه مگر ما خانه نداریم، مگر ما بابا نداریم؟ زینب میفرمود چرا نوردیده گان خانه های شما در مدينه است و بابای شما سفر رفته، میگفتند عمه

(مگر کسیکه سفر رفت بر نمیگردد

مگر که شام غریبان سحر نمیگردد)

در میان آن اطفال دختر کوچکی بود از امام حسین (علیه السلام) به نام فاطمه چون امام حسین (علیه السلام) مادرش را دوست میداشت هرچه دختر خدا به او میداد فاطمه نام میگذاشت چنانچه هر چه پسر داشت علی نام میگذارد.

تا آنجا که میفرماید: چون بشام خراب رسیدند مجلس یزید دیدند و در ویرانه منزل کردند، دل نازك آن دختر در خرابه به تنگ

ص: 321

آمد، در يك شبی شور دیدن پدر بسرش افتاد، در کنج خرابه زانو بغل گرفت از هجر پدر اشک میریخت و میگفت:

بابا در این خرابه

سازم به بینوائی چشمم به راه مانده شاید ز در درآئی ای باب مهربانم شد آب استخوانم برلب رسیده جانم نزدم چرا نیائی بازار شام دیدم دشنامها شنیدم دشوار تر ندیدم

از این خرابه جائی روز اندر آفتابم شب رو يخاك خوابم غَم نانُ و گریه آبم نه فرش و متکائی این دختران شامی پر زیر سر گذارند بالين من شده خشت غافل چراز مائی بودی همیشه جایم

در روی دامن تو از تو ندیده بودم اینگونه بیوفائی

از این مقوله با خیال پدر گفتگو داشت سر روی خاك غمناك نهاد آنقدر گریه کرد که زمین از اشك چشمش تر و گِل شد. در این بین به خواب رفته و خواب پدر را دید که سر پدر میان طشت طلا در پیش روی یزید است و با چوب خود بر لب و دندان پدر میزند و می بیند سر پدر در زیر چوب استغاثه بدرگاه خدا میکند.

آن صغيره مظلومه از دیدن سر پدر و خوردن چوب به فزع و جزع درآمد، با وحشت از خواب بیدار شد (تبكي وتقول وا أبتاه وا قرة عيناه واحسيناه) چنان صیحه کشید که خرابه نشینان پریشان شدند فریاد میکرد ای پدر غريب من ای طبیب دردهای من، عمه و

ص: 322

خواهر به گرد وی حلقه زدند و سبب ضجه و اضطراب وی را پرسیدند آن صغیره میگفت: الان پدر مرا بیاورید نور چشم مرا حاضر کنید تا توشه از جمالش بردارم، عمه الان در خواب دیدم که سر بریده پدرم در حضور یزید است دارد چوب برلبان وی میزند و آن سر با خدا مينالد، من سر بابایم را میخواهم، آن اسیران هرچه خواستند او را ساکت کنند ممکن نشد بلکه ناله اش دم بدم بیش تر میشد، امام سجاد (علیه السلام) پیش آمد و خواهر را در بر گرفت و به سینه خود چسبانید و تسلی میداد که نور دیده صبر کن و از گریه دل ما مسوزان، آن مظلومه آرام نمیگرفت و نوحه میکرد و میگفت:

(فدای جان تو بابا برس بفریادم

دمی بدیدنِ رویت نماي دلشادم)

(تغافل از من خونین جگر مکن بابا

مرا به چشم یتیمی نظر مکن بابا)

(مگر نه دختر سردار عالمينم من مگر نه دختر سلطان مشرقینم من)

(غریب و زار بمردم ز درد بی پدری

گرسنه جان بسپردم فغان ز در بدری)

(در این سیاهی شب جان رود ز اعضایم

دگر محال که ببینم جمال بابایم)

(خوش آن زمان که زراه وفا بشام و سحر

بدی همی بسرم سایه جناب پدر)

(دوباره گر بشوم رو برو بحضرت باب

از او نه خواهش نان میکنم نه خواهش آب)

ص: 323

کو پدر تاجدارم کو بابای بزرگوارم کو آن کسی که همیشه مرا

در آغوش می گرفت و می بوسید؟

(ز بابم بیوفائی کی گمان بود پدر با من بغايت مهربان بود)

(مگر عمه زِ مَن رنجیده بابم که کرده از آتشِ فرقت كبابم)

(اگر زنده است باب تاجدارم چرا زد شمر سیلی بر عذارم)

(توگوئی در سفر رفته است بابت کند امروز و فردا کامیابت)

(کجا ما را امید وصل باشد گمانم این سخن بی اصل باشد)

آنقدر گریه کرد روی دامن زین العابدین (علیه السلام) تا آنکه غش کرد ونفس وی قطع شد، امام بیمار به گریه درآمد و اهل بیت رسالت بشیون در آمدند، آن ویرانه از ناله اسيران يك بقعه گریه شد دختر بیهوش افتاد مخدرات در خروش بر سر میزدند و سینه می کوبیدند خاك بر سر می کردند و گریبان می دریدند که صدای ایشان در بارگاه بگوش یزید رسيد.

قصة طاهر بن عبدالله دمشقی

در ص 325 نقل کند که طاهر بن عبدالله دمشقی گوید: سر یزید روی زانوی من بود، بر او نقل می گفتم، سر پسر فاطمه هم میان طشت بود همین که شیون از خرابه بلند شد دیدم سر پوش از سر طبق بکنار رفت، سر بلند شد تا نزديك بام قصر، بصوت بلند فرمود: (اختي سکتی ابنتي) همشيرة من دخترم را ساکت کن:

(خواهر به بیکسان حزینم تو یاوری

خواهر بكودكان يتيمم تو مادری)

(خواهر دمی بناله اطفال گوش کن

طفل يتيم در بدرم را خموش کن)

ص: 324

(مگذار تا بچرخ رسد بانگ شیونش

بنشان ز روی مهر زمانی بد امنش)

(يك امشبی صغيرة من میهمان بود

فردا بنزد فاطمه اندر جنان بود)

(امشب بعذر خواهیت ای خواهر آمدم

پایی نداشتم ببرت با سر آمدم)

(امشب چو آورند سرم در برابرش نگذار خون دل رود از دیده ترش)

(از دیدن سرم چو رود جان او ز تن

ز کهنه معجری بنما جسم او کفن)

(یاد آر از غم والم و رنج غربتش

روشن نماز آه چراغی بتربتش)

طاهری گوید: پس دیدم آن سر بر گشت رو به یزید کرد و فرمود: ای یزید من با تو چه کرده بودم که مرا کشتی و عیالم را اسیر کردی؟

یزید از این ندا واز آن صدا سر برداشت پرسید طاهر چه خبر است؟ گفتم: نمی دانم در خرابه اسیران را چه اتفاق افتاده که در جوش و خروشند، ودیدم سر مبارک حسین را که از طشت بلند شد و چنین و چنان گفت، یزید غلامی فرستاد برو و خبری بیاور، غلام آمد احوال پرسی کرد. گفتند دختری صفيره از امام (علیه السلام) در خواب جمال پدر دیده آرام ندارد و بسکه گریه کرده، غلام آمد و واقعه را بجهت یزید نقل کرد. آن پلید گفت: ارفعوا رأس ابیها اليها) بیائید سر پدرش را برای او ببرید تا آرام بگیرد. (وقال اطرحوا رأس الحسين بحجرها) بیندازید سر حسین را بدامنش (فعسى اذا نزلت اليه تسلت) پس آن سر مطهر را در میان طشت

ص: 325

نهادند و رو به خرابه آوردند که ای گروه اسيران سر حسین آمد(1) (فأتوا بها الطشت يلمع نوره كالشمس بل هو فوقها في البهجة)

(مژده زینب که شب هجر بپایان آمد

بخرابه سر سالار شهیدان آمد)

(چشم بگشا دمی ای عابد بیمار هم که ترا بهر عیادت شه خوبان آمد)

(ای سکینه به نثار سر باب آور جان

کز فلك بانگ غم و ناله وافغان آمد)

سر مطهر را گرفتند آوردند در حضور آن مظلومه نهادند و پرده را از روی آن سر بر داشتند پرسید (ما هذا الرأس) این سر کیست؟ گفتند این بابت حسین است.

ص: 326

1- در کتاب رقیه ص 8 جناب آقای فلسفی لطفی زاده دام ظله از تذكرة الشهداء یزدی ص 331 اینطور نقل می کند که طاهر بن حارث می گوید: من در نزد تخت یزید شبی نشسته بودم یکمرتبه دیدم که يزيد خوابش برد و پاسی از شب گذشت که به يكبار صدای شیون و ناله زنان از خرابه بلند شد پس ديدم سر منور امام حسین (علیه السلام) را که در میان طشت طلا پیش روی یزید بود مقدار چهار ارش (که دو متر می شود) بلند شد و در هوا ايستاد مانند ابر بهاران گریان و روی به درگاه ملك منان نمود و عرض کرد (اللهم هؤلاء اولادنا واكبادنا وهؤلاء اصحابنا) ای خدا اینان اولاد ما و پاره چگر ما هستند و اینان یاران ما می باشند پس لرزه پی من افتاد و شروع نمودم به گریه کردن پس از شدت فریاد و شیون اهل بیت که در خرابه بود يزيد بيدار شد و سر منور همچنان در میان هوا ایستاده بود به یزید فرمود: اي يزید من در حق تو چه بدی کرده بودم که با من این همه ستم کردی، یعنی رقیه مرا يتيم کردی پس عرض کرد خدایا داد مرا از یزید بگير پس لرزه بر اندام یزید افتاد و پرسيد چه صدای ناله و گریه است؟ گفتند صغيره حسين پدر را در خواب دیده هر چند او را تسلیت می دهند آرام نمی گیرد و پدری را می طلبد يزيد گفت سر پدرش را به نزدش ببرید چون طفل است مرده را از زنده تميز نمي دهد پس غلامان سفر را در میان طبقي گذاشتند و حوله ای بر آن سر انداختند آوردند در خرابه و گفتند : (که ای گروه اسيران سر حسين آمد سپاه تعزیه سردار عالمين آمد) (تمام اهل حریمش کنند استقبال که میرسد سر مسند نشین عزوجلال) الخ

(این همان است که در دامن او جای تو بود

بسر زانوى او منزل ومأوای تو بود) خود را بر آن سر مطهر انداخت شروع کرد صورت پدر را

بوسیدن و بر سر و سینه زدن، آنقدر با دستهای کوچک خود به دهانش زد که پر از خون شد. در منتخب گويد: (وهي تقول يا أبتاه من ذا الذي خضبتك بدمائك؟ یا ابتاه من ذا الذي قطع وريديك) پدر ترا کی بخون خضابت کرد، پدر کی رگهای گلویت را برید. (يا أبتاه من ذا الذي أيتمنى على صغر سني يا أبتاه من لليتيمة حتى تكبر)

ای پدر کی مرادر کوچکی یتیم کرد؟ پدر بعد از تودختر يتيمه

ترا کی پرستاری کند تا بزرگ شود.

(یا ابتاه من للنساء الحاسرات؟ یا ابتاه من للارامل المسبيات) ای پدر این زنان سر برهنه را کی نگاه داری کند؟ ای پدر این زنان بیوه را که توجه نماید؟ (يا أبتاه من للعيون الباكيات، یا ابتاه من للشعور المنشورات، یا ابتاه من بعدك واخيبتاه، من بعدك واغربتاه) ای پدر این چشمهای گریان واین جسمهای عریان و این غریبان از وطن دور افتاده با موهای پر پشان چه کنند؟ ای پدر بعد از تو داد از غریبی و ناامیدی.

(یا ابتاه ليتني كنت لك الفداء، ليتني كنت قبل هذا اليوم عمیاء یا ابتاه ليتني وسدت الثرى ولا أرى شيبك مخضباً بالدماء) ای پدر کاشکی من فدای تو می شدم، ای پدر کاش کور می بودم ای کاش در زیر گل فرو می رفتم وریش ترا غرق خون نمیدیدم.

(من بودم و لطف تو و صد گونه عزیزی

چون شد که ترا دختر تو از نظر افتاد)

ص: 327

(از غصه سرم بر سر زانوست همه روز در شام ز پس عشق پدر بر سرم افتاد) ومتصل آن يتيمه صغيره نوحه گیری می کرد و اشک می ریخت تا آنکه نفسش به شماره افتاده گریه راه گلویش را گرفت مثل مرغ سر کنده گاهی سر را به طرف راست و گاهی بطرف چپ می گذاشت و می بوسید و ناله می کرد، وریش پر خون پدر را می گرفت و پاک می کرد، بسکه آن سر تر و تازه بود گویا تازه بریده اند، هر چه خون گلو را پاک می کرد دوباره رنگین می شد. زنها اطراف آن دختر را گرفته بودند همه پی بهانه می گشتند که برای آقا گریه کنند، وقتی می گفت باباجان این زنان جوان مرده چه کنند شیون از همه بلند میشد. (ثم انها وضعت فمها على فمه الشريف و بکت طويلا) پس آن صغيره لب بر لب پدر نهاد و گريه طولانی کرد (فناداها الرأس بنيه الي الي هلمي فانا لك بالانتظار) صدائی از سر مطهر بگوش آن دختر رسید که نوردیده بیا بیا بسوی ما که در انتظار توام. چون این صدای هوش ربا بگوش آن مخدره رسید بیهوشی به او رخ داد که دیگر به هوش نیامد همین که او را حرکت دادند دیدند مرده است.

صدای شیون از اهل بیت رسالت بلند، در آن خرابه ویران چنان شیون و افغان نمودند که تمام همسایگان خبر شدند، رو به خرابه آوردند و با دختران فاطمه به گریه در آمدند، مثل روز قتل امام حسین (علیه السلام) عزا بر سر پا نمودند، محض خاطر خدا غساله آوردند وكافور و کفن حاضر نمودند، چراغ آوردند آن معصومه را برهنه

کرده روی تخته انداختند، غساله مشغول غسل دادن و زنان بسر وسینه زدن، بعد از غسل در همان پیراهن پاره کفن کردند و در

ص: 328

همان خرابه بخاک سپردند.

روزی که اهل بیت از شام مراجعت کردند زینب تا بدر خرابه رسید سر از محمل بیرون آورد و رو به زنان شامی نمود و فرمود: يك أمانتی از ما در این خرابه مانده جان شما وجان این امانت گاه گاهی سر قبرش بیائید و آبی بر مزارش بپاشید و چراغی روشن

كنيد.

قبر رقیه عليها السلام را آب گرفته

در منتخب التواريخ ص 388 فرموده : عالم جلیل شیخ محمد علی شامی که از جمله علماء ومحصلین نجف اشرف است به حقیر فرمود: که جد امی بلاواسطه من جناب آقا سيد ابراهيم دمشقی که نسبش منتهی می شود به سید مرتضی علم الهدی و سن شریفش علاوه بر نود بود و بسیار شريف ومحترم بود سه دختر داشتند و اولاد ذكور نداشتند.

شبی دختر بزرگشان در خواب دید جناب رقیه بنت الحسين عليه السلام را که فرمود: به پدرت بگو به والی بگوید آب افتاده میان قبر ولحد من و بدن من در اذیت است، بگو بیاید و قبر و لحد مرا تعمیر کند. دخترش به سید عرض کرد. سید از ترس حضرات اهل تسنن بخواب اثری مترتب ننمود.

شب دوم دختر وسطی سید همین خواب را دید باز به پدر گفت.

ترتیب اثری نداد.

شب سوم دختر کوچک سید همین خواب را دیده و به پدر گفت

ايضاً ترتیب اثری نداد.

شب چهارم خود سید مخدره رقيه را در خواب دید که بطريق

ص: 329

عتاب فرمودند: چرا والی را خبر دار نکردی؟.

سید بیدار شد صبح رفت نزد والی شام و خوابش را به والی شام نقل کرد. والی امر کرد علماء وصلحاء شام از سنی و شیعه بروند و غسل کنند ولباسهای نظیف در بر کنند بدست هر کس قفل درب حرم مقدسه باز شد همان کس برود و قبر او را نبش کند و جسد مطهره را بیرون بیاورد تا قبر مطهر را تعمیر کند بزرگان وصلحاء از شیعه و سنی در کمال آداب غسل کردند و لباس نظيف در بر کردند قفل به دست هيچيك باز نشد مگر بدست مرحوم سید بعد که مشرف میان حرم شدند کلنگ هیچیك به زمین اثر نکرد مگر کلنگ سيد ابراهيم، بعد حرم را خلوت کردند ولحد را شکافتند دیدند بدن نازنين مخدره میان لحد و كفن آن مخدره مکرمه صحيح و سالم است لکن آب زیادی میان لحد جمع شده، پس سید بدن شریف مخدره را از میان لحد بیرون آورد و روی زانوی خود نهاد و سه روز همین قسم بالای زانوی خود نگه داشت و متصل گریه می کرد تا آنکه لحد مخدره را از بنیاد تعمیر کردند، اوقات نماز که می شد سید بدن مخدره را بر بالای چیز نظيفی می گذاشت بعد از فراغ باز بر می داشت و بر زانو می نهاد تا آنکه از تعمیر قبر ولحد فارغ شدند، سید بدن مخدره را دفن کرد و از معجزه این مخدره در این سه روز سید نه محتاج به غذا شد و نه محتاج به آب و نه محتاج به تجديد وضوء بعد که خواست مخدره را دفن کند سید دعا کرد خداوند پسری به او مرحمت فرماید. دعای سید مستجاب شد و در این سن پیری خداوند پسری به او مرحمت فرمود مسمی به سید مصطفي، بعد والی تفصیل را به سلطان عبد الحميد نوشت او

ص: 330

هم تولیت زینبية و مرقد شريف رقیه و مرقد شريف أم كلثوم و سکینه را به او واگذار نمود و فعلا هم آقای حاجی سید عباس پس آقا سید مصطفی پسر آقا سید ابراهیم سابق الذكر متصدی تولیت این اماکن شريفه است انتهي. سپس فرموده گویا این قضیه در حدود سه هزار و دویست و و هشتاد بود.

آمدن اهل بیت به حرمسرای یزید

در نفس المهموم ص 459 و ناسخ ج3 ص 158 وجلاء العيون مرحوم مجلسي ص616 از ابی مخنف و دیگران روایت کند که یزید امر کرد که سر آن سرور را بر در قصر شوم او نصب کردند واهل بيت آن حضرت را امر کرد که داخل خانه آن ملعون شوند چون مخدرات اهل بیت عصمت و طهارت داخل خانه آن لعین شدند زنان آل ابی سفیان زیورهای خود را کندند و لباس ماتم پوشیدند، وصدا بگریه و نوحه بلند کردند و سه روز ماتم داشتند.

پرخاش هند زوجة يزيد به يزيد

و هند دختر عبدالله بن عامر که در آنوقت زن یزید بود، و پیشتر در حباله حضرت امام حسین (علیه السلام) بود. پرده را درید و از خانه بیرون دوید و به مجلس آن ملعون آمد در وقتی که مجمع عام بود گفت: ای یزید سر مبارک فرزند فاطمه دختر رسول خدا را بر در خانه من نصب کرده ای؟! يزيد بر جست و جامه بر سر او افکند و او را برگردانید و گفت: ای هند نوحه و زاری کن بر فرزندرسول خدا و بزرگ قریش که پسر زیاد لعین در امر او تعجیل کرد، و من به کشتن او

ص: 331

راضی نبودم(1) پس اهل بیت را در خانه خود جا داد و در هر چاشت و شام حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) را بر سر سفره خود می طلبيد.

در ناسخ دارد: که حارسان و نگاهبانان را از مراقبت اهل بیت

برداشت و ایشان را در کارهاشان به اختیار خویش گذاشت.

و در نفس المهموم ص 460 گوید: وقیل یعنی بعضی ها گفته اند در دمشق حجره ها و خانه ها خالی کرد و هیچ زن هاشمیه و قرشيه در دمشق نماند مگر سياه پوشید و هفت روز ماتم گرفتند.

در ارشاد: آنگاه امر کرد زنان را با علی بن الحسین (علیه السلام) در سرائی جداگانه فرود آورند و آن سرا پیوسته به سرای يزيد بودو چند روز در آنجا بماندند.

كلمات سيد سجاد در جواب منهال

در جلاء العيون ص 620 و ناسخ ج3 ص160 ولهوف مترجم ص193 وانوار النعمانيه ج3 ص 252 ونفس المهموم ص 459 ورياض القدس ج 2 ص 330 روایت کرده اند که روزی حضرت زین العابدین (علیه السلام) در بازارهای دمشق راه می رفت، منهال بن عمرو،

ص: 332

1- در محرق القلوب نراقی ص319 بعد از نقل قصة هند گوید: پس امر کرد نیزه ای که سر مبارك امام حسین (علیه السلام) بر آن بود. در برابر حجره ای که مجلس عیش او هود نصب کردند و چهل نفر را بر آن موکل گردانید یکی از آن چهل نفر نقل می کند که چون شب در آمد، رفيقان همه بخواب رفتند من از بسکه معجزات عظيم از آن سر مبارك مشاهده کرده بودم دهشت عظیمی به من روی داده بود خوابم نمی برد چون پاسی از شب گذشت صداهای عظیم از آسمان بلند شد و شنیدم که شخصی می گوید یا آدم اهبط تا آخر قصه که ما قبلا در ج3 ص 188 به عنوان (قصه آن کس که در کعبه طلب مغفرت می کرد) ذکرش کرديم تکرار نمی کنیم فقط فرقی که دارد در اول قصه است

به آن حضرت رسید و پرسید (كيف أمسيت يا ابن رسول الله صلى الله علیه و آله) چگونه شام کرده ای و چه حال داری؟ (و در انوار کیف أصبحت) حضرت فرمود: که شام كرده ام مانند بنی اسرائیل در آل فيس عون که فرزندان ایشان را میکشتند و زنان ایشان را اسیر میکردند.

ای منهال: غرب بر عجم فخر میکند که محمد از عر بست و قر یش بر سایر عرب فخر میکند که آن حضرت از ایشان است، و ما را که اهل اوییم میکشند، و از درهای خود میرانند و غصب حق ما می نمایند و شهر بشهر می گردانند، پس راضی شده ایم به قضای خدا و میگوییم (انا لله وانا اليه راجعون).

در ریاض القدس ج 2 ص 330 از انوار نعمانية روایت کند که منهال گفت من در کوچه و بازار دمشق عبور میکردم دیدم حضرت تكیه بر عصائی داده چون نگاه به ساق پای مبارکش نمودم دیدم كأنه دُو نِیِ خشکیده است و خون از ساق پای حضرت میریخت و آنقدر زرد و ضعیف بود که از دیدن صورت مبارکش گریه بر من مستولی شد پیش رفتم و عرض کردم یا ابن رسول الله كيف اصبحت دیدم حضرت به گریه افتاد و فرمود: چگونه میخواهی باشد حال کسی که اسیر و مغضوب یزید بن معاویه باشد: ای منهال زنان ما تا بحال شکم سیر نخوردند، و سرهای ایشان از برهنگی هنوز پوشیده نشده روز و شب آب و غذاشان نوحه و ناله است. منهال مثل ما مثل بنی اسرائیل است الى آخر.

در لهوف دارد: خدای جزای خیر دهد به مهیار که شعری گفته (يعظمون له أعواد منبره و تحت ارجلهم اولاده وضعوا) (تعظیم چوب منبر اورا کنند وليك اولاد اوفتاده ببین زیر گامشان

ص: 333

(بأی حکم بنوه يتبعونكم وفخبركم انکم صحب له تبع)

(اولاد او چسان زشما پیروی کنند فخر شماست صحبت جدگرامشان)

درخواست یزید کشتی گرفتن را

در لهوف مترجم ص 194 و نفس المهموم ص 461 و ناسخ ج2 ص 324 و ج 3 ص 160 و جلاء العيون ص 620 در جلا گوید: روزی یزید امام زین العابدین و عمرو، فرزند امام حسن (علیه السلام) را طلبيد و عمرو، كودك یازده ساله بود، به عمر و گفت: با فرزند من خالد کشتی بگیر، عمرو گفت کشتی به چه کار می آید اگر خواهی شجاعت ما را امتحان کنی کاردی بدست من و کاردی بدست او بده تا با او مقابله کنیم. یزید گفت: این شجاعت را از پدران به میراث داری انتهی.

و در ناسخ ج3 ص 160 گوید: مکشوف باد که در بعضی از روايات(1) به ما رسیده که یکروز یزید ملعون على بن الحسين (علیه السلام) را گفت: هیچ توانی باپسر من خالد زور آزمائی کنی و او را در کشتی بیفکنی! گفت: من کشتی نتوانم، اگر خواهی او را کاردی ده و مرا نیز کاردی بخش تا به جای مصارعت (کشتی) منازعت آغازیم.(2)

مرحوم سپهر فرموده چون این حدیث را در حق عمر بن حسن عليه السلام و عبدالله بن یزید استوار دانستم درذیل قصة شهدای يوم طف نگاشتم.

مؤلف گوید: حقیر در رمز المصيبة ج 2 ص 187 ذکرش کردم

مراجعه شود.

ص: 334

1- كما في البحار ج 45 ص 175
2- در بحار ج 45 ص 175 دارد که یزید گفت: اشهد انك ابن علی بن ابیطالب

فرمان يزيد به خطيب در بدگوئی به آل پیغمبر ص و خطبه حضرت سجاد علیه السلام

در لهوف مترجم ص 187 ومنتخب طریحی ص 496 و جلاء العيون ص 613 و نفس المهموم ص 449 وابن نما ص 102 و بحار ج 45 ص 137 و ناسخ ج3 ص 161 ومقتل ابی مخنف مترجم ص193 همه روایت کرده اند که يزيد اگرچه در ظاهر اظهار پشیمانی میکرد و از اهل بیت به حسب ظاهر احترام میکرد ولكن خبث باطنی او وادار میکرد که آنچه بتواند اذیت و آزار به اهل بیت برساند لذا روزی امام سجاد عليه السلام را با خود به مسجد برد و در جنب خود او را جای داد، و خطیب را دستور داد که بر منبر بالا رود و از مناقب آل ابي سفيان هر چه میتواند بگوید: و امام امیر المؤمنين عليه السلام و امام حسین علیه السلام را مذمت کند .

خطيب هم بالا رفته و چندان که توانست در مدح آل ابی سفیان

و بدگوئی از آل على امير المؤمنين عليه السلام بجا آورد.(1)

سید سجاد چون این کلمات بشنید بانگ برو خطیب زد. (وقال:

وَیْلَکَ أَیُّهَا اَلْخَاطِبُ: اِشْتَرَیْتَ مَرْضَاهَ اَلْمَخْلُوقِینَ بِسَخَطِ اَلْخَالِقِ، فَتَبَوَّءْ مَقْعَدَکَ مِنَ اَلنَّارِ)

فرمود: وای بر تو ای خطيب: خشنودی مخلوق را بر خشم خدای اختیار کردی، جایگاه خود را پر از آتش کرده ای آنگاه روی به یزید آورده و فرمود:

(یا یَزیدُ ائْذَنْ لی حَتّی أصعَدَ هذِهِ الأعوادَ، فأتَکَلَّمَ بِکَلِماتٍ للّهِ فِیهِنَّ رِضیً وَلِهؤُلاءِ الجُلَساءِ أجرٌ)

یعنی ای یزید: اجازه بده تامن بر این چوبها (منبر) بالا روم و سخنی چند بگویم که خدا خشنود گردد و همگان مأجور گردند.

ص: 335

1- در لهوف مترجم دارد (اعلى المنابر تعلنون يسبه و بسیفه نصبت لكم أعوادها) (بدگوئی از کسی بنمایند آشكار بر منبری که تیغ وی اش پایه بر فراشت)

و درمنتخب: دارد که فرمود: (سألتك بالله الا مااذنت لي بالصعود على المنبر واتكلم بكلام لله فيه رضى وللامة فيه صلاح) يعني ترا بخدا قسم أذن بده تا براین منبر بالا روم وسخنی بگویم که رضایت

خدا و صلاح امت باشد(1).

در ناسخ دارد که یزید نپذیرفت، حاضران مجلس از اهل شام و دیگر بلاد دوست داشتند که آن جوان هاشمی بر منبر رود و بشنوند تا چه فرماید. گفتند: یا امیر المؤمنين! چه زیان دارد؟ دستور بده تا بر منبر برآید و هنر خویش بنماید. یزید گفت: اگر وی بر فراز منبر جای کند جز بر فضيحت آل ابوسفیان دم نزند. گفتند: یا يزيد: از این کودک نورس چه آید؟ (فَقالَ: اِنَّهُ مِن اَهلِ بَيتٍ قَد زُقُّوا العِلمَ

زَقّا) گفت: او از اهل بیتی است که او را از علم اطعام کرده اند چنانکه مرغان جوجه های خود را (خوراك میدهند) همه اصرار کردند، ناچار اجازه داد اگر چه کراهت داشت.(2)

و در کامل بهائی ج2 ص 299 گوید: امام زین العابدین گفت: با يزيد لعين که مرا اجازت ده تا در روز جمعه خطبه بخوانم، گفت شاید (یعنی عیب ندارد) چون روز جمعه شد يك ملعونی را پیدا کرد که سخت فصیح و شوخ بود. گفت: باید منبر روی و هرچه بر زبان آید از بدگوئی علی و حسین بگوئی و ثنا و شکر شیخین (ابوبکر و

ص: 336

1- در رياض القدس ج2 327 این ابیات را نقل کند. (پیروی نفس و هوا میکنی راه حق این نیست خطا میکنی) (در حق اخیار نگوئی سخن مدحت اشرار چرا می کنی) (آل عبا از همه فاضل ترنة ذم چنین قوم چرا می کنی)
2- در احتجاج ج2 ص 311 گوید: یزید گفت: (يا على اصعد المنبر فاعلم الناس حال الفتنة، وما رزق الله امير المؤمنين من الظفر فقال علي بن الحسين: ما اعرفني بما تريد فصعد المنبر الخ)

عمر) تقرير کنی آن شخص بر منبر رفت و هر محالی که مقدور بود گفت. امام گفت اجازت ده تا من نیز خطبه بخوانم لعین را ندامت و پشیمانی حاصل شد گفت نه، مردم بسیار شفاعت کردند قبول نکرد پسر آن لعین معاویه گفت: ای پدر او در صفر سن است بگذار تا خطبه بخواند معلوم است که خطبه او به چه رسد، یزید گفت: شما در کار این خاندان بشك اید ایشان را علم و فصاحت میراثی است من میترسم که از زیر این خطبه فتنه حاصل شود که وبال ما هم

باشد عاقبت اجازت داد.

خطبه حضرت سجاد علیه السلام

پس سید سجاد عليه السلام بر منبر صعود داد. مردم شام قاصی

ودانی(1) چشم بینا و گوش نیوشا(2) بدو سپردند و آن حضرت پس از ستایش خداوند و درود و نیایش(3) احمد محمود.

قالَ: أیُّهَا النّاسُ ! اعطینا سِتّاً وفُضِّلنا بِسَبعٍ:اُعطینَا العِلمَ وَالحِلمَ وَالسَّماحَهَ وَالفَصاحَهَ وَالشَّجاعَهَ وَالَمحَبَّهَ فی قُلوبِ المُؤمِنینَ، وفُضِّلنا بِأَنَّ مِنَّا النَّبِیَّ الُمختارَ مُحَمَّداً ومِنَّا الصِّدّیقُ ومِنَّا الطَیّارُ،ومِنّا أسدُ اللّهِ وَ اَسَدُ رَسولِهِ وَ مِنّا سِبْطا هذِهِ الاُمّه .

مَنْ عَرفَنِی فَقَدْ عَرَفَنی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی انباءته بِحَسَبی وَ نَسَبی .

اَیُّها النّاسُ. اَنَا اَبْنُ مکه وَ مِنی ، اَنَا اَبْنُ زَمْزَمَ وَالصّفا ، اَنَا اَبْنُ مَنْ حَمَلَ الرُّکْنَ بِاطرافِ الرِّدا ، اَنَا ابْنُ خَیْرِ مَنِ ائتزر وَارْتَدی ، اَنَا اَبْنُ خَیْرُ مَنِ انْتَعَلَ وَاخْتَفی ، اَنَا ابْنُ خَیْرِ مَنْ طافَ وَ سَعی ، اَنَا ابْنُ خَیْرِ مَنْ حج وَلَبّی ، اَنَا اَبْنُ مَنْ حُمِلَ عَلَی

ص: 337

1- قاصی: دور. داني: نزديك (مقصود، دور و نزديك نسبت به منبر یا شهر شام است)
2- نیوشا: شنوا
3- نیایش: دعاء با تضرع و زاری

البُراقِ فِی الهَواء ، اَنَا ابْنُ مَنْ اُسْرِیَ بِهِ مِنَ المَسْجِدِ الحَرامِ اِلی المَسْجِدِ الا قْصی ، اَنَا ابْنُ مَنْ بَلَغَ بِهِ جَبْرئیلُ اِلی سِدْرَه المُنتَهی، أنا ابنُ مَنْ دَنا فَتَدَلّی فَکانَ قابَ قَوسَینِ أوْ أدنی، أنا ابنُ مَنْ صَلّی بِمَلائِکَهِ السَّماءِ، أنا ابنُ مَنْ أَوْحی إلَیهِ الجَلِیلُ ما أَوحی، أنا ابنُ مُحَمَّدٍ المُصطَفی، أنا ابنُ عَلِیٍّ المُرتَضی، أنا ابنُ مَنْ ضَرَبَ خَراطِیمَ الخَلقِ حَتّی قالُوا: لا إلهَ إلَّااللّهُ أنا ابنُ مَنْ ضَرَبَ بَینَ یَدَیْ رَسُولِ اللّهِ بِسَیْفَینِ وَطَعَنَ بِرُمْحَینِ وَهاجَرَ الهِجْرَتَینِ وَبایَعَ البَیعَتَینِ وَقاتَلَ بِبَدرٍ وَحُنَینٍ وَلَمْ یَکفُرْ بِاللّهِ طَرفَهَ عَینٍ أنا ابنُ صالِحِ المؤمِنینَ ووارِثِ النَّبِیِّینَ وقامِعِ المُلحِدِینَ وَیَعسوبِ المُسلِمِینَ وَنُورِ المُجاهِدِینَ وَزَینِ العابِدِینَ وَتاجِ البَکّائِینَ، وَأصبَرِ الصابِرینَ وَأفضَلِ القائِمینَ مِنْ آلِ یاسِینَ رَسولِ رَبِّ العالَمینَ، أنا ابنُ المُؤَیَّدِ بِجَبرائِیلَ المَنصُورِ بِمیکائِیلَ، أنا ابنُ المُحامی عَنْ حُرَمِ المُسلِمینَ وَقاتِلِ المارِقینَ وَالنّاکِثِینَ وَالقاسِطِینَ وَالمُجاهِدِ أعداءَهُ النّاصِبینَ وَأفخَرِ مَنْ مَشی مِنْ قُرَیشٍ أجمَعِینَ وَأوَّلِ مَنْ أجابَ وَاسْتَجابَ للّهِ وَلِرَسولِهِ مِنَ المُؤمِنینَ وَأوَّلِ السّابِقِینَ وَقاصِمِ المُعتَدِینَ وَمُبیدِ المُشرِکِینَ وَسَهمٍ عَنْ (مِن(بحار)) مَرامی اللّهِ عَلَی المُنافِقِینَ وَلِسانِ حِکمَهِ العابِدینَ وَناصِرِ دِینِ اللّهِ، وَوَلِیِّ أمرِ اللّهِ وَبُستانِ حِکمَهِ اللّهِ وَعَیبَهِ عِلمِهِ، سَمْحٌ سَخِیٌّ بَهِیٌّ بُهلُولٌ زَکِیٌّ أبطَحِیٌّ رَضِیٌّ مِقدامٌ هُمامٌ صابِرٌ صَوَّامٌ مُهَذَّبٌ قَوَّامٌ قاطِعُ الأصلابِ وَمُفَرِّقُ الأحزابِ أربَطُهُمْ عِناناً وَأثبَتُهُم جَناناً وَأمضاهُمْ عَزیمَهً وَأشَدُّهُمْ شَکِیمَهً، أسَدٌ باسِلٌ یَطحَنُهُمْ فی الحُروبِ إذا ازْدَلَفَتِ الأسِنَّهُ وَقَرُبَتِ الأعِنَّهُ طَحْنَ الرَّحی وَیَذْرُوهُم فِیها ذَرْوَ الرِّیحِ الهَشِیمِ، لَیثُ الحِجازِ وَکَبشُ العِراقِ مَکِّیٌّ مَدَنِیٌّ خَیفِیٌّ عَقَبِیٌّ بَدرِیٌّ احُدِیٌّ

ص: 338

شَجَرِیٌّ مُهاجِرِیٌّ مِنَ العَرَبِ سَیِّدُها وَمِنَ الوَغی لَیثُها، وَارِثُ المَشعَرَینِ وَأبو السِّبطَینِ

الحَسَنِ وَالحُسَینِ، ذاکَ جَدِّی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ.

ثُمَّ قال: أنَا ابنُ فاطِمَهَ الزَّهراءِ، أنا ابنُ سَیِّدَهِ النِّساءِ،، أَنَا ابْنُ خَدِیجَهَ الْکُبْرَی أَنَا ابْنُ الْمَقْتُولِ ظُلْماً أَنَا ابْنُ الْمَجْزُوزِ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا، اَنَا بْنُ الْعَطْشانِ حَتّی قَضی، اَنَا بْنُ طَرِیحِ کَرْبَلا، اَنَا بْنُ مَسْلُوبِ الْعَمامَهِ وَ الرِّداءِ، أَناَ ابنُ مَن بَکَت عَلَیهِ مَلائِکَةُ السَّماءِ، أَنَا ابنُ مَن ناحَت عَلَیهِ الجِنُّ فِی الاَرضِ وَالطَّیرُ فِی الهَواءِ، أَنَا ابنُ مَن رَأسُهُ عَلَی السَّنانِ یُهدی، أنَا ابنُ مَن حَرَمُهُ مِنَ العِراقِ اِلَی الشّامِ تُسبی.

أَيُّهَا النّاسِ! اِنَّ اللهَ تَعالى وَلَهُ الحَمدُ اِبتلانا أَهلَ البَيتِ بِبَلاءِ حَسَنٍ حَيثُ جَعَلَ رايَةَ الهُدى وَالعَدلِ وَالتُّقى فينا وَجَعَلَ رايَةَ الضَّلالَةِ وَالرِّدي في غَيرِنا.

ترجمه خطبه حضرت سجاد عليه السلام

خلاصه این کلمات به فارسی چنین می آید میفرماید: خداوند ما را به علم و حلم وسماحت و فصاحت و شجاعت ممتاز نمود و

دلهای مؤمنان را از محبت ما آکنده (پر) فرمود و ما را باحمد مختار و وحیدر کرار و جعفر طیار و حمزه سید الشهداء و فرزندان پیغمبر

ابومحمد وابو عبدالله (حسن و حسین) بر دیگر مردم فضيلت نهاد. آنکس که مرا نمی شناسد او را از حسب و نسب خود آگهی میدهم : منم پسر مکه و منی و پسر زمزم و صفا و پسر آن کسی که حجر۔ الاسود را حمل داد به دامان رداء(1)، منم پسر آنکس که بر براق مرحله پیمای گشت و آسمانها را به زیر پای در نوشد (در هم پیچید)،

ص: 339

1- رداء: عبا (این جمله اشاره به ساختن دیوار کعبه و نهم به حجر الأسود توسط حضرت رسول اکرم (ص) در سال سی ام عام الفيل میباشد)

منم پسر آنکس که جبرئیلش بسدرة المنتهی(1) کوچ داد و خداوندش سریر قرب به مقام اٙو اٙدني(2) نهاد، منم پسر آنکس که جبرئیلش به نیایش و درود پرداخت و رب جلیلش خزانه وحی ساخت، منم پسر آنکس که کافران از بيم تيغ او طريق حق گرفتند و کلمه (شهادتين) گفتند. منم پسر آنکس که در راه دین با دو سیف و دو سنان رزم همی زد: سيف وسنانی در تنزيل وسيف وسنانی در تأويل(3) منم پس آنکس که با پیغمبر دو هجرت کرد: یکی در شعب ابوطالب و آن دیگر در یثرب(4)، منم پسر آنکس که با پیغمبر دو بیعت کرد: یکی در مکه هنگام انکار کفره(5) و آن دیگر. در تحت شجره، منم پسر آنکس که جبرئیل او را مؤيد(6) بود و میکائیل نصرت فرمود، منم پسر آنکس که خوارج را از بن(7)، برانداخت ولشکر طلحه و زبیر را پاك بپرداخت(8) و سپاه شام را دستخوش تیغ خون آشام ساخت(9).

ص: 340

1- سدرة المنتهی: مکانی است در یمین عرش که مطابق اخبار ائمه معصومین عليهم السلام، علم ملائکه و آدمیان تا آنجا میرسد و از آن به بعد کسی راجز ذات یاری تعالی خبری نیست
2- اشاره به آیه شریفه «فکان قاب قوسین او ادنی» میباشد و مقصود قضيه معراج است
3- مراد به سیف و سنان تنزیل، جنگهای حضرت علی «ع» در زمان حضرت رسول صلوات الله علیه است که به حکم صریح قرآن کریم میباشد و مراد به سیف و سنان تأويل، جنگهای جمل، صفین و نهروان است که حکم آنها را از مصریح و محکم قرآن نمیتوان استفاده کرد
4- يثرب: مدينه «مقصود هجرتی است که مبدء تاريخ اسلامست»
5- كفره، جمع کافر و مقصود از این دو بیعت، بیعت عقبه و رضوان است
6- مؤيد «بصيغه اسم فاعل» ناصر، معين
7- از بن برانداخت: ریشه کن کرد
8- اشاره به جنگ جمل است
9- اشاره به جنگ صفین است

و نیز فرمود: منم پسر فاطمه زهرا و پسر سيدة نساء و پس خدیجه کبری و منم پسر آنکس که جلباب حیوتش را بدست ظلم و ستم بدریدند(1) و با لب تشنه سرش را از تن بریدند، منم پسر آنکس که جسد شريفش را در بیابان کربلا جريح وطريح(2) افكندند و عمامه وردا از تن مبارکش بر آوردند، منم پسر آنکس که در ماتم او فریشتگان (فرشتگان) در آسمان به سوگواری نشستند و جن و انس در زمین بانگ ناله و زاری در پیوستند و مرغان هوا بهای های بگریستند، منم پسر آنکس که سرش را بر سنان نیزه شهر تا شهر بگردانیدند و اهلبیتش را از عراق به شام أسير بردند. هان ای مردم! سپاس و ستایش خدای را که ما اهلبیت را به بلائی نیکو ممتحن(3) داشت گاهی که رایت هدایت و عدالت وزهادت(4) در میان ماجای داشت و علم غوایت و ضلالت(5) و هلاکت در دست دیگران بود.

در خبر است(6) که سید سجاد همچنان أنا و أنا میفرمود و مردم شام از اعضای این کلمات (شنیدن) مصيبت آمیز و قصه های غم انگیز آشفته خاطر شدند و بانگ ناله و عويل دردادند و باعلى صوت بگریستند. یزید ملعون بيمناك شد که مبادا فتنه ای انگیخته شود و خونها ريخته گردد. بیتوانی (بی در نگ) مؤذن را فرمان داد تا: سخن سید سجاد را قطع کرد و بانگ بر داشت که «الله اکبر» آن

ص: 341

1- کنایه از شهادت حضرت سید الشهداء «ع» است
2- جريح : زخمدار، طريح: روی خاك افتاده
3- ممتحن «بصيغه اسم مفعول» آزموده شده
4- زهادت: ترك دنیا پرهیز کاری
5- غوایت و ضلالت: گمراهی
6- نفس المهموم از کامل بهائی این خبر را نقل میکند

حضرت فرمود: هيچ شيء بزرگتر از خدای نیست، چون گفت: «أشهد أن لا اله الا الله» فرمود: گوشت و پوست و خون من گواهی میدهد که جز او خدائی نیست. آنگاه مؤذن گفت: «اشهد ان محمداً رسول الله» سید سجاد ازفراز (بالای) منبر روی بایزید کرد و گفت: هان (آگاه باش) أی یزید! این محمد جد من است یا جد تست؟ اگر گوئی جد تست، سخنی به کذب کردی و كافر شدی، اگر گوئی جد من است، بگوی: تا چرا عترت او را کشتی؟ یزید پاسخ نگفت، چون مؤذن از تقديم اذان و اقامه بپرداخت، یزید بر جماعت تقدم جست و نماز ظهر بگذاشت.

و در رياض القدس، ج 2 ص 329 گوید: (وفي نسخة من المقتل المخطوطة ثم بکی ورمي العمامة من رأسه بها الى المؤذن) حضرت عمامه خود را از سر برداشت و به جانب مؤذن انداخت و فرمود: أي مؤذن ترا به ذات خدا قسم میدهم چند دقیقه صبر کن. مؤذن آرام گرفت زین العابدین (علیه السلام) رو کرد به یزید و فرمود: یایزید محمد جد منست یا جد تو؟ اگر جد خود بدانی دروغ گفته و همه تکذیب تو میکنند، اگر جد منست و پیغمبر تو است پس چرا پس پیغمبر خود را کشتی و مرا يتيم نمودی؟ یزید جواب باز نداد و گفت (لاحاجة لي في الصلاة) من محتاج به نماز نیستم نماز نخوانده برخاست از مسجد بیرون آمد، مسجد بهم خورد و امام از منبر بزير آمد مردم به گرد حضرت جمع شدند معذرت میخواستند.

خطبه دیگر

در بحار ج 45 ص 174 و عوالم جج 17 ص 409 از مناقب در كتاب أحمر روایت کند که اوزاعی گفته: چون علی بن حسین (علیه السلام)

ص: 342

را با سر پدرش در شام برای یزید آوردند به خطیب بلیغی گفت: دست این پسر را بگیر و ببر او را روی منبر و مردم را خبر دار کن که پدرش و جدش چه رأی بدی داشتند و از حق جدا شدند و برما ستم کردند. (خطيب بالای منبر رفته) و هر بدی که بود به ایشان نسبت داد.

پس چون خطيب از منبر بزیر آمد. علي بن الحسين (علیه السلام) بلند شدند و حمد و ثنای خدای بجا آورد و درود بر پیغمبر خدا به نحو مختصر فرستاد سپس فرمود:

معاشر الناس من عرفني فقد عرفني، ومن لم يعرفني فأنا أعرفه نفسي: أنا ابن مكة ومني، أنا ابن المروة والصفا، أنا ابن محمد المصطفى، أنا ابن من لايخفى، أنا ابن من علا فاستعلا، فجاز سدرة المنتهي، وكان من ربه كقاب قوسين أو أدنى، أنا ابن من صلى بملائكة السماء مثنی مثنی، أنا ابن من اسرى به من المسجد الحرام الى المسجد الأقصى، انا ابن علي المرتضی، انا ابن فاطمة الزهراء، انا ابن خديجة الكبرى، أنا ابن المقتول ظلما، أنا ابن المجزوز الرأس من القفا، أنا ابن العطشان حتى قضى، انا ابن طریح کربلا، أنا ابن مسلوب العمامة والرداء، أنا ابن من بكت عليه ملائكة السماء، أنا ابن من ناحت عليه الجن في الأرض والطير في الهواء، أنا ابن من رأسه على السنان يهدي، أنا ابن من حرمه من العراق الى الشام تسبی، ایها الناس أن الله تعالى وله الحمد ابتلانا اهل البيت ببلاء حسن، حيث جعل راية الهدى والعدل والتقى فينا، وجعل راية الضلالة والردى في غيرنا، فضلنا اهل البيت بست خصال: فضلنا بالعلم، والشجاعة والسماحة والمحبة، والمحلة في قلوب المؤمنين،

ص: 343

وآتانا مالم يؤت احد من العالمين من قبلنا فينا مختلف الملائكة، وتنزيل الكتب.

قال: فلم يفرغ حتى قال المؤذن : الله اكبر [فقال علي: الله اكبر كبيراً فقال المؤذن] اشهد ان لا اله الا الله فقال علي : اشهد بما تشهد به.

فلما قال المؤذن: أشهد أن محمداً رسول الله، قال علي: یایزید هذا جدي أو جدك؟ فان قلت: جدای فقد كذبت، وان قلت جدی فلم قتلت ابی وسبيت حرمه وسبيتني؟ ثم قال: معاشر الناس: هل فيكم من ابوه وجده رسول الله؟ فعلت الأصوات بالبكاء، فقام اليه رجل من شيعته يقال له المنهال بن عمرو الطائي، وفي رواية مكحول صاحب رسول الله صلى الله عليه و آله فقال له: كيف امسيت يا ابن رسول الله؟ فقال: ويحك كيف امسيت؟ أمسينا فيكم كهيئة بني اسرائيل في آل فرعون، يذبحون ابنائهم ويستحيون نسائهم الاية. وامست العرب تفتخر على العجم بان محمداً منها وامست قريش تفتخر على العرب بان محمداً منها، وامسى آل محمد مقهورين مخذولين، فالى الله نشكو كثرة عدونا وتفرق ذات بيننا و تظاهر الاعداء علينا.

خواب سکینه و نقل آن برای یزید

طریحی در منتخب ص 494 ومثیر الاحزان ابن نما ص 104 ومقتل مترجم ابی مخنف ص 191 و بحار ج 45 ص 194 و عوالم ج17 ص 420 ومنتهی الامال ص 317 و نفس المهموم ص 453 وانوار النعمانيه ج3 ص

254 و جلاء العيون ص 617 و اسرار الشهادة ص 515 و رياض القدس ج2 ص 322 ستون 2 و ناسخ ج2 ص168 همه این خواب را روایت کرده اند ولی با اندك تفاوتی.

ص: 344

مرحوم سپهر فرموده: چون در این ایام که یزید با اهل بیت با رفق و مدارا رفتار می کرد. حضرت سکینه روزی فرمود: أی یزید دیشب خوابی دیده ام که اگر گوش فرا کنی می گویم(1) گفت بگو تا گوش دارم.

سکینه فرمود: دیشب بعد از نماز و دعا پاره ای از شب بیدار بودم و از کثرت گریه خسته شدم چون بخواب رفتم دیدم درهای آسمان گشوده گشت. خود را در نوری ساطع از آسمان تا زمین دیدم.

در جلا گوید: حوریان بسیار از بهشت به زیر آمدند، ناگاه باغی دیدم در نهایت سبزی و خرمی و به انواع گلها و ریاحین آراسته، و در میان باغ قصری مشاهده کردم در نهایت بلندی و زینت، ناگاه پنج مرد پیر نورانی دیدم که داخل آن قصر شدند، از یکی از حوریان پرسیدم که این قصر از کیست؟ گفت: این قصر پدر تو امام حسین عليه السلام است.

گفتم : آن پیران که رفتند کیستند؟ گفت: اول آدم و دوم نوح و سیم ابراهیم و چهارم موسی گفتم: پنجم که بود که از نهایت اندوه دست بر ریش خود گرفته بود؟ گفت: ای سکینه او را نشناختی؟ او جد تو حضرت رسول بود. گفتم: به کجا رفتند؟

گفت: به نزد پدر تو امام حسين رفتند. گفتم: والله می روم به نزد جد خود و حال خود را به او شکایت می کنم، در این اندیشه

ص: 345

1- در جلا. اگر رخصت میدهی برای تو نقل کنم

بودم که ناگاه مرد خوشروئی دیدم، که با نهایت اندوه و حزن

ایستاده و شمشیری در دست دارد.

گفتم: این کیست؟ گفت: جد تو علی بن ابی طالب است، پس

بنزديك أو رفتم.

و به روایت دیگر: بنزد حضرت رسول صلى الله عليه و آله رفتم و گفتم: با جداه مردان ما را کشتند و خونهای ما را ریختند و حرمت ما را ضایع کردند، و ما را بر شتران برهنه سوار کردند و بنزد یزید بردند.

پس حضرت رسول (ص) مرا در بر گرفت و گفت: ای پیغمبران خدا: می بینید که امت من با فرزندان من چه کرده اند. پس آن حوری به من گفت: ای سکینه شکایت بس است حضرت رسالت را به گریه در آوردی. پس دست مرا گرفت وداخل قصر کرد، در آن قصر پنج زن دیدم

در نهایت عظمت خلقت و حسن و صفا، و نور و بها، و در میان ایشان زنی بود از همه عظیمتر و نورانی تر وجامه های سیاه پوشیده بود، و موهای سر خود را پریشان کرده بود، و پیراهنی خون آلود در دست داشت، و هر گاه او بر می خواست ایشان بر می خواستند، و هرگاه او می نشست ایشان می نشستند، و در هر باب حرمت او را رعایت می کردند.

از آن حوري پرسیدم که این خواتین معظمه کیستند؟

گفت: ای سکینه یکی حوا است، و دیگری مریم مادر عيسی، و

دیگری خدیجه، و دیگری ساره زوجه ابراهيم خليل.

و به روایتی هاجر مادر اسماعيل وآنکه پیراهن خون آلود در دست دارد وهمه او را تعظیم می نمایند جده تو فاطمه زهرا است.

ص: 346

پس به نزديك جد بزرگوار خود رفتم و گفتم: ایجده بزرگوار؛

پدرم را کشتند و مرا يتيم کردند.

پس آن حضرت مرا به سینه خود چسبانید و بسیار گریست و آن خواتین دیگر بسیار گریستند و گفتند ای فاطمه خدا حکم خواهد کرد میان تو و یزید، در روز قیامت(1) .

ناگاه دیدم دری از آسمان گشوده شد و افواج ملائکه می آمدند

و سر پدرم را زیارت می کردند و بالا می رفتند.

چون یزید این خواب را شنید طپانچه بر روی خود زد و گریست

و گفت: (مالي ولقتل الحسين) مرا با قتل حسین چکار بود.

و به روایت دیگر اعتنائی به آن خواب نکرد و برخواست.

خواب دیدن هند زن يزيد

در جلاء العيون ص 621 و ناسخ ج3 ص 171 و بحار ج 45

ص 196 و عوالم ج17 ص 422.

در جلاء گوید: در بعضی از کتب معتبره روایت کرده اند که هند زن يزيد(2) گفت: که چون سرهای شهدای کربلا را به شام آوردند شبی در خواب دیدم که دری از آسمان گشوده شد و فوج فوج ملائکه نازل می شدند و در برابر سر مبارک حضرت امام حسین می ایستادند

ص: 347

1- در ناسخ و مثیر الاحزان گويد: پس روی به من آورد و فرمود: اي سكينه: ساکت باش که جگر مرا مجروح کردی و قطع کردی رگ قلب مرا این پیراهن خون آلود پدرت حسین است از خود جدا نخواهم کرد تا وقتی که خله ای را ملاقات کنم الخ. و در ابن نما دارد که از خواب بیدار شدم و خواستم این خواب را کتمان کنم و به اهل بیتم حديث کردم پس بین مردم فاش شد
2- در جلا ص 616 دارد که هند دختر عبد الله بن عامر که در آن وقت زن يزيد بود و پیش تر در حباله حضرت امام حسین (علیه السلام) بوده الخ

و می گفتند: (السلام عليك يا ابا عبد الله، السلام عليك يا ابن رسول الله) ناگاه دیدم که ابری از آسمان به زیر آمد و مردان بسیار در میان ابر بودند و در میان ایشان مردی بود در نهایت صباحت و نور و صفا، چون بر زمین رسید دوید و خود را به آن سر منور رسانید و لب و دندان او را می بوسید و نوحه و زاری می کرد و می گفت: أي فرزند دلبند من تورا از آب فرات منع کردند مگر ترا نشناختند ای فرزند گرامی من جد توام رسول خدا، واین پدر تست على مرتضی، و این برادر تست حسن مجتبی واینها عموهای تواند جعفر طیار و عقيل. و حمزه و عباس ويك يك اهلبیت خود را می شمرد.

هند گفت: من از دهشت این حال خائف و ترسان بیدار شدم ، چون به نزد سر آن بزرگوار رفتم دیدم که نور از آن سر منور به آسمان بالا می رفت،رفتم که یزید را بیدار کنم و او را بر خواب خود مطلع گردانم او را در جای خود نیافتم چون تفحص کردم دیدم که به خانه تاریکی در آمده است و رو به دیوار نشسته است، و با غایت بیم و اندوه و خوف می گوید: (مالي وللحسين) مرا با حسین چکار بود. چون خواب مرا شنید غم و ترس او دو مقابل شد، سر بزیر افکند و جواب نگفت. چون صبح شد اهل بیت رسالت را طلبيد و ایشان را میان ماندن در شام با حرمت و کرامت و برگشتن بسوی مدینه با صحت و سلامت مخیر گردانيد.

گفتند اول می خواهیم ما را رخصت دهی که به ماتم و تعزیه آن امام مظلوم قیام نمائیم گفت: آنچه خواهید بکنید خانه ای برای ایشان مقرر کرد و ایشان جامه های سیاه پوشیدند و هر که در شام بود از قریش و بنی هاشم با ایشان در ماتم وزاری و تعزیت و سوگواری

ص: 348

موافقت کردند و تا هفت روز بر آن جناب ندبه و نوحه و زاری کردند(1).

و در روز هشتم ایشان را طلبيد و نوازش و عذرخواهی نمود.

فصل 84:در مهیا ساختن اسباب سفر اهل بیت برای مراجعت از شام

اشاره

در محن الابرار ج2 ص 106 گوید: چون اهل شام بعضی از معجزات با هرات و خوارق عادات از سر مقدس دیدند، و دیدند که ارباب ملل خارجه و علمای یهود و نصاری زبان طعن وملامت و سرزنش ومذمت بر اهل اسلام گشوده اند و بسبب کشتن فرزند پیغمبر واسير نمودن اهل بیت رسالت بدنامی مسلمانان ورد زبان کافران گردید. بناچاری در مجالس و محافل زبان طعن بر یزید گشودند، بعضی سخنان در میان خودشان آشکار ساختند اگر چه آن ملعونان در اول کار بسبب کشته شدن سیدابرار شادی می کردند.

ص: 349

1- در محرق القلوب نراقی ص 331 دارد که فرموده در کتابی به نظر حقیر رسیده که زينب خاتون از يزيد خواهش نمود که سرهای شهدا را به مجلس تعزیه ایشان بفرستند قبول نمود گفت: هرچه خواهید بکنید و خانه ای از برای ایشان مقرر نمود پس زنان بنو هاشم و قریش که در شام بودن لباسهای سیاه پوشیدند و به اتفاق مصیبت زدگان کربلا در تعزیت کوشیدند و یزید امر کرد که سرهای شهدا را بر طبقها گذاشتند به مجلس اهل بیت فرستاد، درحینی که مجلس ماتم منعقد شده بود سرها را حاضر کردند غلغله وفریاد و ناله در میان اهل بیت افتاد و فغان از زمین و آسمان برآمد زینب خاتون از جا جست و سر جناب سید الشهداء را برداشته برسینه گرفت. و ام کلثوم سر حضرت عباس را برداشته رو بروی وی گذاشت و فاطمه سر برادر خود علی اکبر را بر گرفت، و سکینه سر على اصغر را برداشت و به دامن گذاشت و مادر قاسم سر قاسم را برداشت و همه موها پریشان کرده و گریبان چاك زده آغاز گریه و زاری کردند و هفت روز آن بیکسان بر شهیدان کربلا نوحه وزاری نمودند و روز هشتم یزید ایشان را طلبين ألخ)

تا آنجا که فرموده از جمله چیزهائی که سبب بیداری اهل شام از خواب غفلت شد خواب جناب سکینه و خطبه امام سجاد(علیه السلام) در مجلس عام يزيد بود، و چیز های بسیار سبب تنبيه آن ملاعين شد ، تا اینکه بروایت ابی مخنف(1) که اهل شام دست از دكان و بازارها برداشتند و عزای آن حضرت را تازه نمودند. چون یزید پلید از کار مردم آگاهی یافت قرآن را دستور داد جزوه جزوه کردند، و چون اهل شام در مسجد جمع می شدند بعد از نماز جزوه ها را به مردم تقسيم می کردند تا مشغول قرآن خواندن شده دیگر ذكر بعض سخنان ننمایند.

و در آخر دید هیچکار فائده نمی دهد. از جهت این اسباب به صدد

استخلاص اهل بیت رسالت افتاد.

وعده یزید سه حاجت را برای امام سجاد

مثير الاحزان ص106 ولهوف مترجم ص194 و بعار ج 45

ص 144 و عوالم ج 17 ص

444 وناسخ ج3 ص 172 همه نقل کنند که یزید اهل بیت رسول خدای را طلبید و به سید سجاد عليه السلام گفت: سه حاجت از من بخواه که کوتاهی در آن نکنم، سید سجاد(علیه السلام) فرمود: حاجت اول من آن است که سر پدر من را به ما بده تا آن را زیارت کنیم.

دوم آنچه لشگریان از ما به غارت برده اند به ما باز گردان.

سوم اگر مرا خواهی کشت، امینی را با اهل بیت رسول خدا

بفرستی که ایشان را بوجه نیکو به جانب مدينه برساند.

یزید گفت: اما ديدار سر پدر هرگز از برای تو میسر نخواهد شد، اما کشتن توهرگز بدست من نخواهد شد، من ترا معفو داشته ام،

ص: 350

1- مقتل أبي مخنف مترجم ص 198

و جز تو کسی ایشان را به مدينه نخواهد برد. و آنچه که از اموال شما به غارت برده اند من قیمت آن را دو چندان عوض می دهم.

سید سجاد (علیه السلام) فرمود: ما از مال تو چیزی نخواسته ایم، و أموال خود را که از ما ربوده اند به آن می خواهیم که اشیاء بافتنی های فاطمه دختر پیغمبر و مقنعه او وقلاده او، و پیراهن او در میان آن اشیاء است.

یزید چون این بشنید، دستور داد تا آن اشياء را بیاورند و به ایشان بازدهند، و دویست دینار هم اضافه کرد. سید سجاد(علیه السلام) آن دینار را گرفت و بر فقراء پخش کرد.

آن گاه یزید روی به اهل بیت آورد و گفت: اگر شما را موافق می افتد در شهر شام در نزد من اقامت کنید و اگر نه به مدینه مراجعت بنمائید، گفتند ما دوست می داریم که بر حسین سوگواری کنیم. گفت مانعی ندارد تا آخر که گذشت.

روانه کردن یزید اهل بیت را به مدینه

در جلاء العيون ص 622 و ناسخ ج3 ص173 و عوالم ج17

ص 422 روایت کنند که:

روز هشتم ایشان را طلبيد، نوازش و عذرخواهی نمود و تکلیف ماندن در شام کرد. چون قبول نکردند محملهای مزین برای ایشان ترتیب داد و اموال برای خرجی ایشان حاضر کرد و گفت: اینها عوض آنچه است که به شما واقع شده.

و در ناسخ دارد که یزید روی به ام کلثوم کرد و گفت: (خذوا هذا المال عوض ما اصابكم) بگیرید این مال را در ازای آن مصائب که به شما وارد آمده .

ص: 351

(فقالت ام کلثوم: ما اقل حیائك: واصلب وجهك: تقتل أخي واهل بیتی و تعطینی عوضهم؟!) ام كلثوم فرمود: چه بسیار کم است حیاء تو: چه بسیار سخت است پیشانی تو! برادر و اهل بیت مرا می کشی و عوض به من می دهی؟!

پس یزید روی به سید سجاد (علیه السلام) کرد و گفت: خداوند لعنت کند پسر مرجانه را، سوگند به خدای اگر من حاضر بودم آنچه حسین از من طلب می کرد عطا می کردم و مرگ را از وی دفع می کردم به هر چه قدرت داشتم اگر چه به هلاك بعضی از فرزندان من معلق بود. لكن قضای خدا را میچ آفریده ای نتواند برگرداند.

اکنون هر حاجتی که داشته باشی حاضرم هر چه خواهی از

مدينه برای من بنویس.

در جلا گوید: بروایت شیخ مفید و دیگران يزيد نعمان بن بشير را که از اصحاب جناب رسول بود طلبید و گفت: مردی از اهل شام را که به صلاح وسداد و امانت و دیانت موسوم باشد با ایشان همراه کن و کارسازی تهیه سفر ایشان را بر وجه نیکو به عمل آور و جمعی از حارسان با ایشان بفرست و به روایت دیگر نعمان را همراه کرد(1).

و در تذكرة الشهدا ص 431 گوید: پس به روایتی روز هشتم ورودشان به شام بود که محملهای ملوکانه برای آنها مهیا کرد و شترها برای آنها حاضر نمود گفت اسباب سفر شما را مهیا کردم به هر کجا اراده دارید از مکه یا مدینه یا موضعی دیگر تشریف ببرید. اهل بیت قبول فرمودند و گفتند ما خواهیم که به سوی مدینه جد خود رویم.

عه عادت

ص: 352

1- در رياض القدس ج 7 ص 336 گوید: یکی از رؤسا که بغضی نام وی را نعمان بن بشير وبقولي عمرو بن خالد قریشی گفته اند روانه کرد الخ

پس یزید به روایتی سی نفر(1) و به روایتی پانصد نفر و به روایتی هزار نفر از سواران را با یکی از سرکرده های خود به همراه اهل بیت مأمور داشت و سفارش بسیار در حق آنهانمود و آنها را از شهر شام با کمال احترام و اعظام بیرون کرد. الخ.

برائت جستن يزيد از قتل حسین علیه السلام در نزد اهل شام و محاکمه سرهنگان کوفه

در روضة الشهداء ص308 ورياض القدس ج2 ص333 و ناسخ

ج3 ص 172 روایت کنند که یزید گفت: يا ابن الحسين از من حاجتی بخواه تا روا کنم، گفت قاتل پدرم را به من بده تا بکشم.

يزيد سرداران کوفه را طلبيد و گفت: حسین را که کشته؟ گفتند خولی بن یزید، یزید دستور داد تا او را حاضر کردند پرسید که حسين را تو کشتی؟ چون خولی سیاست بشیر بن مالك را دیده بود بترسید و گفت: حاشا مرا با کشتن حسین چکار است. پس گفت: که کشت؟ گفتند سنان بن انس. او را آواز داد و پرسید که حسین را تو کشتی؟ گفت: نی و لعنت خدا بر قاتلان حسین باد.

يزيد تند شد و گفت: پس او را که کشته است؟ گفتند: شمر بن ذی الجوشن، کس فرستاد تا شمر را آوردند، پرسید که حسین را تو کشتی؟ گفت: معاذالله .

یزید گفت: همه مردمان متفق اند بر آنکه او را تو کشته ای،گفت : دروغ می گویند، غضب بر یزید مستولی شده پرسید که پس او را که کشته است؟

شمر گفت: من راست بگویم که حسین را که کشته است؟ آنکه

ص: 353

1- در قمقام ص 302 سهل 18 (سیصد مرد)

قبائل عرب را جمع کرد، و در بیت المال را بگشود، ولشگر را اسب و سلاح و نفقه داد، و گفت: بروید و با حسین جنگ کنید(1).

یزید را انفعال (شرمندگی) عظیم دست داده گفت: برخیز که

لعنت خدمه ای بر همه شما باد.

در اسرار الشهادة ص 523 گوید: یزید وقتی فهمید اهل شام بدبین به او شده اند و کشتن امام حسین را به گردن او گذاشتند، امر کرد مردم در مسجد جامع جمع شوند وقتی جمع شدند رفت منبر و خطبه ای خواند و گفت: ای مردم شام خیال می کنید من حسين را کشته ام یا امر به کشتن او کرده ام؟ و حال آنکه ابن زیاد حسین را کشته، سپس گفت: به خدا قسم هر کس او را کشته من او را خواهم کشت.

پس احضار کرد آنهائی را که در قتل او حاضر بودند، چون همه جمع شدند رو کرد به شبث بن ربعی و گفت: وای بر تو، تو حسین را کشتی؟ یا من ترا امر کردم به کشتن او؟

شبث بن ربعی گفت: به خدا قسم من او را نکشتم و خدا لعنت

کند کشنده او را بلکه مصابر بن رهيبه او را کشت.

ص: 354

1- در ناسخ 3 ص 175 و مقتل مترجم ابی مخنف ص 199 گويل: سرهنگان بیچاره ماندند و متفق الكلمه گفتند: قاتل حسین قيس بن ربيع بود. یزید روی به قیس کرد و گفت: تو کشتی حسين را؟ گفت: من نکششم: گفت: وای بر شما پس کدام کس کشت؟ قیس گفت: يا أمير المؤمنين اگر ما امان میدهی میگویم : کیسته کشنده حسين؟ گفت: بگوی که از برای تو امان است قیس گفت: حسین را نکشت الا انکس که رایات جنگ را برافراخت و جیش از پی جیش روان ساخت. یزید گفت: آن کس کدام است ؟ قیس گفت: والله أی یزید توئی و تو کشتی حسين را يزید خشمگین از جای برخاست و به سرای خویش رفت و سر حسین را در طشت زر گذاشت و بمنديلي محفوف (پیچیده) داشت و در حجره خویش نهاد و لطمه برچهره خود بزد و همی گفت: (مالی وقتل الحسين) مرا با کشتن حسین چکار؟

پس یزید ملتفت او شد و گفت: وای بر تو! تو حسین را کشتی؟ يا من ترا امر کردم بکشتن او؟ گفت نه بخدا قیس بن ربيع او را کشت. پس یزید رو به او کرد و گفت: آیا تو حسین را کشتی؟ یا من ترا امر به کشتن او کردم؟ گفت: نه گفت پس که او را کشت؟ گفت: شمر بن ذی الجوشن او را بکشت. پس یزید رو به طرف او کرد و گفت: آیا تو حسین را کشتی و یا من تراامر به کشتن او کردم؟ گفت: نه، گفت: پس که او را کشت؟ گفت سنان بن انس نخعی، پس به او گفت: آیا تو حسین را کشتی یامن ترا امر به کشتن او نمودم؟ گفت: نه، گفت: پس که او را کشت؟ گفت: خولی بن یزید اصبحی او را کشت. به خولی گفت تو حسین را کشتی یا من ترا امر به کشتن او نمودم؟ گفت نه.

پس یزید غضب شدیدی کرد و گفت وای بر شما هر يك حواله به دیگری می دهید و به هم نگاه می کنید: گفتند: قيس بن ربیع او را کشت : به او گفت: تو حسین را کشتی؟ گفت: نه، گفت وای بر شما پس که او را کشت؟ قیس گفت: ای امیر المؤمنين من به تو بگویم چه کس او را کشت در امان هستم؟ گفت: آری گفت: به خدا قسم نکشت حسین را مگر کسی که پرچمها را بپا کرد و اموال را بین مردم پخش نمود. ولشگری بعد از لشگری بفرستاد.

یزید گفت: او کیست؟ گفت: توئی به خدا قسم نکشت حسين

را مگر تو.

يزيد از گفتار او در غضب شد و بلند شد به قصر خود داخل شد و سر را گذاشت در طشتی و سر پوشی روی آن انداخت و بغل گرفت و داخل خانه تاریکی شد و بنا کرد به سر و صورت خود زدن و می گفت: مرا با قتل حسین چکار بود؟! أنتهی.

ص: 355

آنگه روی به امام زین العابدین (علیه السلام) آورد که حاجت دیگر بطلب. گفت: سر پدرم را به من ده با سر های شهدا تا ببرم و به تنهای ایشان ملحق سازم، گفت: این حاجت رواست.

حاجت دیگر بخواه گفت: مرا با اهل بیت من اجازت فرمای تا به مدینه رویم، و بر سر روضه جد بزرگوار خود صلوات الله وسلامه عليه به طاعت و عبادت مشغول شویم، گفت: این مراد هم حاصل است.

آرزوی دیگر درخواست کن. گفت: فردا روز آدینه (جمعه) است مرا اجازت فرمای تا بر منبر روم وخطبه بخوانم. گفت: این آرزویت نیز بر آرم وخطابت فردا با تو گذارم، اما چون روز دیگر شد یزید از وعدۂ خطابت امام پشیمان شده خطيب فصيح شامی را مقرر کرد که خطبه بخواند و منادی ندا کرد که همه کس در مسجد جامع حاضر شوند، و چون مردم به نماز جمعه حاضر شدند خطيب بر منبر رفته زبان به ستایش آل ابوسفیان بگشود، و در مذمت آل ابی طالب مبالغه بسیار نمود. بطلان امام حسین را بیان کرد، و حقیقت و اولویت یزید را عیان (واضح) کرد، امام زین العابدین عليه السلام بيطاقت شده آواز داد که (یا شامی بئس خطيب القوم انت) ای مرد شامی بد خطیبی تو مر این قوم را و رضای مخلوق را بر سخط خالق اختیار نمودی و دین را به دنیای دون (پست) بدل کرده ای.

پس رو به یزید کرد که به وعده ای که مرا داده ای وفا کن و اجازت ده تا منبر روم و چنان خطبه ای که رضای خدا و رسول بدان باز بسته باشد بخوانم و شنوندگان را ثواب و اجر باشد.

یزید گفت: بر منبر رفتن حاجت نیست همین جا برپا ایستاده هر سخنی که خواهی بگوی، اهل دمشق به فغان آمدند و اشراف

ص: 356

شام بر پای خاسته درخواست نمودند که میخواهیم که الفاظ و عبارات اهل حجاز بشنویم و ببینیم که فصاحت و بلاغت حجازیان تا چه مرتبه است.

یزید گفت: ای اهل شام این پسر از بنی هاشم است و ایشان افصح عر بند مبادا که چون بر منبر رود آل ابو سفیان رامفتضح سازد و بنی امیه را سخنان ناسزا گوید:

اکابر شام گفتند او خردسال است چه تواند گفت: ما را هوس آنست که از جد خود سخنی نقل کند که در آن ما را موعظه و تذکره ای بود.

يزيد التماس بزرگان را رد نتوانست کرد اجازت داد امام به بالای منبر بر آمد و خطبه ای مشتمل بر حمدالهی و نعت حضرت رسالت پناهی ادا فرمود تا آخر خطبه که ذکرش گذشت.

ورود اهل بیت بار دیگر به کربلا و ملاقات با جابر آیا روز اربعین بوده یا نه اختلاف است

(يك دسته از ارباب مقاتل)

بنحو اطلاق فرموده اند از شام به کربلا رفتند اما چه روزی به کربلا رسیده اند معلوم نکرده اند مثلا:

(1) در ترجمه مقتل أبي مخنف ص 200 و اسرار الشهادة ص 525 گوید: بهر حال یزید مال کثیری در مقابل آنچه که از آنان

(در کربلا) غارت کرده بودند داد، و مقداری نیز زينت و زیور اضافه کرد، آنگاه دستور داد شترها را آوردند و خوابانیدند، و بهترین و زیباترین کجاوه بر آن شتران بستند و یکی از ساربانهایش را به ساربانی گماشت و پانصد سوار نیز به همراه کرد، و دستور

ص: 357

حرکت به مدینه را داد و از دمشق به راه افتادند، آن سار بان، گاهی از آنان جلوتر و گاهی عقب تر می رفت، و در راه با آنان خوش صحبت بود و همراهی میکرد و خدمت لایق و مناسب نسبت به آنان بجا می آورد.

در بین راه اهل بیت (علیه السلام) فرمودند ما را از کربلا عبور بده و ساربان آنان را به کربلا برد. در کربلا اهل بیت (علیه السلام) جابر بن عبد الله انصاری را با جماعتی که به زیارت امام حسین (علیه السلام) آمده بودند ملاقات کردند.

همین که کنار قبور شهداء رسیدند از محملها بزیر آمدند و حزن آنان تجدید شد و گريبانها چاك زدند و موها را پریشان کردند و غم و اندوهی که در دلها پنهان شده بود آشکار کردند، چند روزی در کنار قبر سيد الشهداء(علیه السلام) و سایر شهدا (علیه السلام) اقامت کردند و سپس از آنجا به سوی مدينه کوچ کردند.

(2) و در مثیر الاحزان ابن نما ص 107 گوید: چون عبور عيال امام حسین (علیه السلام) به کربلا افتاد دیدند جابر بن عبد الله انصاری باجماعتی از بنی هاشم برای زیارت آن حضرت آمده اند در يك وقت این اتفاق افتاده بود، پس بنای نوحه و ناله و شیون را گذاشتند.

(3) و در لهوف مترجم ص 196 و بحار ج 45 ص 146 ونفس المهموم ص 467 ومحن الابرار ج2 ص 111 و اسرار الشهادة ص 525 گوید: چون زنان و عیال امام حسین (علیه السلام) از شام بازگشتند و به کشور عراق رسیدند به راهنمای قافله گفتند: ما را از راه کربلا ببرید، پس آمدند تا به قتلگاه رسیدند، دیدند جابر بن عبدالله انصاری و جمعی از بنی هاشم و مردانی از اولاد پیغمبر صلی الله عليه وآله آمده اند برای زیارت قبر حسين عليه السلام پس همگی

ص: 358

به يك هنگام در آن سرزمین گرد آمدند و با گریه و اندوه و سینه زنی با هم ملاقات کردند، و مجلس عزائی که دلها را جریحه دار میکرد برپا نمودند، و زنانی که در آن نواحی بودند، جمع شدند، و چند روزی بهمین منوال گذشت.

(4) و در جلاء العيون ص 622 گوید: چون روانه شدند و به نزديك عراق رسیدند از آن مردی که برای رفاقت ایشان مأمور بود التماس کردند که ایشان را به کربلا برد، و از آنجا متوجه مدينه کردند، او مضایقه نکرد، چون به کربلا رسیدند در آن روز جابر ابن عبدالله انصاری و گروهی از بنی هاشم و اقارب آن امام مظلوم به زیارت آن حضرت آمده بودند. در آن موضع شریف یکدیگر را ملاقات کردند. و نوحه و زاری بسیار کردند و جمعی کثیر از زنان اهل دهات و نواحی جمع شدند و به مراسم تعزیت و ماتم قیام نمودند و از آنجا متوجه مدینه شدند.

(و يك دسته از ناقلین) تصریح کرده اند روز بیستم صفر که روز اربعین و چهلم امام حسين عليه السلام بود به کربلا رسیدند ولی بعد از نقل فرموده اند بعید است مثل اینکه:

(1) در اقبال سید بن طاووس ص 589(1) دارد که در مصباح یافتم(2) محرم امام حسین (علیه السلام) روز بیستم صفر با علی بن الحسین (علیه السلام) به مدینه رسیدند. و در غیر مصباح دارد که ایشان در بازگشت از شام روز بیستم ماه صفر به کربلا رسیدند و هر دو بعید است الخ.

(2) و در زاد المعاد مرحوم مجلسی در اعمال ماه صفر گوید: روز بیستم این ماه مشهور است به روز اربعین یعنی چهلم شهادت

ص: 359

1- كما في البحار ج 101 ص 335 ايضا
2- يعني مصباح المتهجد شیخ طوسی ص 551

سيد الشهدا صلوات الله عليه است و بعد از نقل زیارت اربعین فرموده بدانکه مشهور آن است که سبب تأکید زیارت آن حضرت در این روز آن است که امام زین العابدین (علیه السلام) با سایر اهل بیت در این روز بعد از مراجعت از شام به کربلایِ معلا وارد شدند و سرهای مقدس شهدا را به بدنهای مطهر ایشان ملحق کردند و این بسیار بعید است.

(ویکدسته بدون تردید قائل شدند که ورود اهل بيت روز اربعین بوده)

(1) در جنات الخلود ص 44 گوید: و در بیستم این ماه (یعنی صفر) اسيران اهل بیت به کربلا آمدند و سرها را به بدنها ملحق ساختند، و به جابر بن عبدالله که از برای زیارت آمده بود برخورد

کردند.

(2) و در روضة الشهدا ص 312 گوید: امام زین العابدین عليه السلام سر پدر بزرگوار را و با سر های دیگر فرا گرفته به کربلا رفت و در بیستم ماه صفر سر آن سرور، به بدن اطهر انضمام یافت و سفرهای شهدای دیگر نیز به أبدان ایشان پیوست، الخ.

(3) و در منتخب طریحی ص 498 گوید: پس زنها به راهنما گفتند ترا به خدا قسم ماها را از کربلا عبور بده او هم قبول کرد، و چون به قتلگاه رسیدند روز بیستم صفر بود، جابر بن عبد الله انصاری را با جماعتی از بنی هاشم آنجا ملاقات کردند و شروع به گریه و ناله و شیون نمودند و تا سه روز ماتم عزا بر پا کردند الخ.

ص: 360

(4) و در اولین اربعین ص 373 از شیخ بهائی در رساله توضيح المقاصد نقل کند که روز اربعین جابر بن عبد الله انصاری برای زیارت به کربلا آمده و اتفاق افتاد که همان روز اهل بیت از شام به کربلا آمدند.

(5) و در تذكرة الشهداء ص 437 از اسفرائینی نقل کند که اهل بیت گفتند اي نعمان ترا بخدا قسم میدهیم که ما را از راه کربلا ببر تا با کشتگان خود تجدید عهدی نمائیم گفت: بدیده منت دارم پس آنها را به کربلا آورد در روز بیستم ماه صفر که از شهادت حضرت چهل روز گذشته بود و از این جهت این روز را اربعین گویند.

(و یکدسته) تصریح کرده اند که اهل بیت از شام حرکت کردند

و روز بیستم صفر به مدینه رسیدند. مثلا:

(1) در مصباح المتهجد شیخ طوسی ص 551 ومصباح کفعمی ص 510 از شیخ طوسی و اقبال سید بن طاووس ص 589 ايضاً از شیخ طوسی نقل کنند که فرمودند: روز بیستم صفر حرم امام حسین عليه السلام از شام به مدینه رسول الله صلی الله عليه وآله رسیدند.

(2) در مفاتیح الجنان حاج شیخ عباس قمی ص 293 فرموده روز بیستم صفر روز اربعین و بقول شیخین (شیخ مفید و شیخ طوسی) روز بازگشت حرم امام حسین است از شام به مدينه الخ.

(و یکدسته) تصریح کرده اند که اهل بیت از شام حرکت کردند و به مدینه رفتند و روزش را تعیین نکرده اند کمافی الارشاد شیخ مفيد ص246 سطر آخر گوید: پس یزید نعمان بن بشیر راخواست و به او گفت: اسباب حرکت این زنان را آماده کن برای رفتن به مدينه. و چون خواست ایشان را بفرستد علی بن الحسين راخواست وجائی را خلوت کرد و گفت: خدا لعنت کند پسر مرجانه را بخدا

ص: 361

قسم اگر من بودم پدرت هرچه میخواست می پذیرفتم و تا میتوانستم مرگ را از او دور میکردم اما خدا چنین تقدیر کرده بود، و چون به مدینه بازگشتی از آنجا سوی من نامه نویس و هر حاجت که داری بخواه. وخلعت برای او و خاندان رسالت مقرر کرد، و از جمله نعمان بن بشیر را همراه ایشان کرد و گفت: شبانه آنهارا ببرید، و تو خود اندکی دور از ایشان و در پی ایشان باش چنانکه چشم تو آنها را بیند و اگر در منزلی فرود آیند دورتر فرود آی، و خود با همراهان بر گرد ایشان پاسبان باشید، ودرجائی دورتر فرو آئید که اگر یکی از ایشان قضاء حاجتی با وضوئی خواهد شرم نکند.

پس نعمان با ایشان روانه شد و با ایشان در منازل فرود می آمد و مهربانی میکرد، همانطوریکه یزید سفارش کرده بود و پاس ایشان میداشت تا به مدینه رسیدند انتهى ما في الارشاد .

عقيده صاحب ناسخ نسبت به مراجعت اهل بیت به کربلا در روز اربعین

درناسخ ج3 ص 100 و ص 175 چیزی را فرموده که خلاصه اش این است که ثقات محدثین و مورخین متفقند که بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام) عمر بن سعد اول سرها را به نزد ابن زياد فرستاد و بعد از آن اهل بیت را به کوفه وارد کرد، وابن زياد بعد از شناعت وشماتت باسید سجاد و اهل بیت دستور داد اهل بیت را به حبس خانه بردند و بعد از آن برای یزید نامه نوشت که تکلیف اهل بیت اسير و سرهای بریده چیست؟

یزید دستور داد که سرها و اهل بیت را برای شام بفرست. قهراً تا

ص: 362

نامه بر(پست) به شام برود وجواب گرفته برگردد چند روز طول خواهد کشید و بعد از رسیدن دستور یزید به ابن زیاد و مهیا کردن ابن زیاد اسباب سفر اهل بیت را به طرف شام چهل روز میشود. پس روا باشد که بگوئیم چون اهل بیت را به طرف شام کوچ دادند روز اربعین که بیستم صفر باشد به کربلا رسیدند، و ناله و عويل بر آوردند و از آن طرف جابر از مدينه به زیارت قبر امام حسین عليه السلام شتافته در کربلا هم دیگر را دیدار کردند.

ولكن اگر بگوئیم وقتی که اهل بیت از شام عازم مدينه بودند به کربلا آمدند و آن هم روز بیستم صفر بود که روز اربعین باشد، نزد هيچ خردمندی پسنديده نباشد .

و در ص 176 گوید: در هیچیك از کتب معتبره مرقوم نیست که اهل بیت روز اربعین شهادت سید الشهداء وارد کربلا شدند، و چون مقید به قید اربعین اول نباشد توانیم گفت: که در مراجعت از شام باره دیگر به کربلا آمدند. و اینکه در کتاب روضة الشهدا مرقوم است که اهل بیت باسر سید الشهداء وسر های دیگر شهیدان روز اربعین وارد کربلا شدند و از آنجا به مدینه آمدند، و صاحب حبيب السير نیز پیروی از آن کتاب نموده پسند هيچ خردمند نیفتد.

مؤلف گوید: سید بن طاووس هم در اقبال ص 589 این قول ورود اربعین را بعید شمرده مرحوم مجلسی هم در بحار وزاد المعاد فرموده بسیار بعید است و هكذا دیگر از محدثین.

پس بعد از ملاحظه اقوال گذشته معلوم میشود هيچ يك رانتوان وحی منزل گرفت و به نحو يقين يك طرف را ثابت نمود، آنچه مسلم است اهل بیت به کربلا بازگشت نموده اند و جابر هم به زیارت آمده و بعضی فرموده جابر روز اربعین به کربلا مشرف شده، و در

ص: 363

کوفه میهمان جناب عطيه عوفی که خود از بزرگان کوفه است بوده و دفعات متعددی به زیارت آمده و ممکن است در یکی از این دفعات با زین العابدین (علیه السلام) ملاقات حاصل شده باشد که آن در غير روز أربعين اتفاق افتاده باشد و این قول نه موجب کفر است و نه موجب فسق پس تاخت و تاز کردن وصاحب هر قولی صاحب قول دیگر را رد کردن و نسبت جهل و كم تدبری به ایشان دادن سزاوار نباشد چون مدرك هيچ يك وحی منزل نیست که مخالفش فاسق و دین خراب کن باشد.

مثل مرحوم حاجی نوری که نسبت به مرحوم در بندی و مرحوم ملا مهدی نراقی و یا بعض دیگر نسبت به جميع علما از شیخ مفید گرفته تا حاجی نوری و مجلسی و محدث قمی و دیگران همه را به باد بی سوادی و بی اطلاعی داده نعوذ بالله من طغيان القلم واللسان پس چون نص صریحی از اهل بیت نرسیده و تواريخ و اقوال هم مختلف است هر کس هر قولی را پسندیده آن را اخذ کند

عمل نماید انشاءالله مأجور خواهد بود.

ولی چون دنیا دار مکانات است حاجی نوری دیگران را رد کرده خداوند کاری کرده که مثل فصل الخطاب ولؤلؤمرجان بنویسد که مورد رد جميع طبقات شيعه گردد. پس رفقا مواظب باشند چند کلمه اصطلاحات یاد گرفتند از جاده حق بیرون نروند. و زبان خود را

حفظ کنند چون انسان به هر مقامی برسد ناقص است.

زیارت جابر در روز اربعین قبر امام حسین علیه السلام را

در اعيان الشيعه جلد 15 ص 47 از بشارة المصطفى ص 74 و غير آن روایت کند از اعمش از عليه عوفی که علیه گفت:

ص: 364

خارج شدم با جابر بن عبد الله انصاری برای زیارت قبر حسین (علیه السلام) پس چون وارد کربلا شدیم جابر نزديك شط فرات شد و غسل کرد سپس يك پارچه مثل لنگ بخود بست و يك پارچه مثل عبا بدوش انداخت (مثل آدم محرم) پس کیسه ای را باز کرد که در آن سعد کوفی (ریشه گیاهیست مانند حسه خرما چون آن را نرم بکوبند بسیار خشبو میشود) بود پس بر خود پاشید و قدم از قدم بر نمیداشت جز آنکه ذکر خدا میکرد، تا به نزد قبر رسیدیم گفت: دست مرا به قبر برسان دستش را به قبر رسانیدم پس خود را بر قبر انداخت بیهوشانه پس آب به صورتش زدم بهوش آمد چون بهوش آمد سه مرتبه گفت: یا حسین یا حسین یا حسین حبيب جواب حبیبش را نمیدهد؟ خودش معذرت خواسته گفت (اني لك بالجواب وقد شخبت(1) اوداجك على اثباجك) كجا میتوانی جواب بدهی و حال آنکه سینه ات از خون گلویت رنگین شده و بین سر و بدنت جدائی افتاده؟ (اشهد(2) انك ابن خير(3) النبيين وابن سيد المؤمنين وابن حليف التقوى وسليل المهدی وخامس اصحاب الكسا وابن سيد النقبا وابن فاطمة سيدة النساء ومالك لاتكون هكذا وقد غذتك كف سيد المرسلين ور بيت في حجر المتقين ورضعت من ثدى الايمان و فطمت بالاسلام فطبت حياً وطبت میتا غير ان قلوب المؤمنين غير طيبة بفراقك ولا شاكة في حياتك فعليك سلام الله ورضوانه، واشهد انك مضيت على ما مضى عليه اخوك يحيى بن زكريا.

ثم جال ببصره حول القبر وقال: السلام عليكم ايتها الأرواح

ص: 365

1- در بشارة المصطفی (شحطت)
2- في بشارة المصطفى (فأشهد)
3- في البشارة (ابن خاتم)

التي حلت بفناء الحسين عليه السلام واناخت رحله، اشهد(1) انكم اقمتم الصلاة وآتيتم الزكاة وامر تم بالمعروف و نهیتم عن المنكر وجاهدتم الملحدين وعبدتم الله حتى أتاكم اليقين.) والذی بعث محمداً بالحق(2) لقد شاركناكم فيما دخلتم فيه.

قسم به کسی که محمد را به حق فرستاد هر آينه ما شريك هستيم

با شما در جهاد با ملحدين.

عطیه گفت: ما چگونه در اجر با ایشان شريك ميباشیم و حال آنکه ما مثل ایشان فرود نیامدیم بواديها و شمشیری نزدیم و این جماعت آن قدر کوشش در راه دین و حمایت از فرزند سید المرسلين کردند که در میان سر و پیکرشان جدائی افتاد و اولادشان يتيم شدند و زنهای ایشان بيوه گشتند؟!

جابر در جواب فرمود: اي عطيه قسم به ذات احدیت که از رسول خدا شنیدم که میفرمود: (من أحب قوماً حشر معهم، ومن احب عمل قوم اشرك في عملهم) یعنی هر که جماعتی را دوست دارد در قیامت با ایشان محشور میشود، و هر کس عمل قومی را دوست دارد در قیامت در عمل ایشان شريك میباشد، و به آن خدائی که محمد را بحق فرستاده، نیت من و نیت اصحاب من همان است که حسین انجام داده و بر آن گذشته(3).

ص: 366

1- في البشارة (واشهد)
2- في بشارة المصطفي (بالحق نبياً)
3- در بشارة المصطفی جملات بعد را ندارد ولی این جملات را دارد (جابر فرمود: خذني نحو الى ابيات كوفان، فلما صرنا في بعض الطريق قال يا عطية هل أوصيك وما اظن انتی بعد هذه السفرة ملاقيك أحبب محب آلى محمد صلى الله عليه وآله مااحبهم وابغض مبغض آل محمد ماابغضهم و ان کان صواما قواما وارفق بمحب محمد وال محمد . فانه أن تزل له قدم بكثرة ذنوبه ثبتت له اخری بمحبتهم فان محبهم يعود الى الجنة ومبغضهم يعود الى النار، انتهی

عطيه فرمود: در این بین سپاهی پیدا شد که از طرف شام می آمدند پس به جابر گفتم ای جابر سیاهی ای از طرف شام پیدا شد، پس جابر بعبد خود گفت: برو ببین این سیاهی چیست؟ خبرش را برای ما بياور، اگر از اصحاب عمر سعد میباشند به ما خبر بده که به پناه گاهی پناهنده شویم، و اگر زین العابدین است تو در راه خدا آزاد میباشي عطيه گوید: عبدجابر رفت و طولی نکشید برگشت و گفت: (یا جابر قم واستقبل حرم رسول الله هذا زين العابدین قد جاء بعماته واخواته) ای جابر بلند شو و حرم رسول خدا را استقبال کن این زین العابدین است که با عمه ها و خواهرانش دارند تشریف می آوردند.

پس جابر با پای برهنه و سر برهنه رفت تا به امام زین العابدین نزديك شد امام فرمود: (انت جابر) تو جابری؟ جابر عرض کرد بلى يابن رسول الله. (فقال يا جابر ههنا والله قتلت رجالنا، وذبحت اطفالنا، وسبيت نساؤنا وحرقت خيامنا) فرمود: ای جابر اینجا بود بخدا قسم که مردان ما کشته شدند، و أطفال ما سر بریده شدند و زنهای ما اسير شدند و خیمه های ما سوخته شدند.

زبان حال اهل بیت در وقت رسیدن به کربلا

در تذكرة الشهدا ص 438 فرموده در بعضی مقاتل است که سکینه خاتون (علیه السلام) در آنحال که به زمین کربلا رسیدند در محمل بخواب بود، نسیم تربت حسینی (علیه السلام) به مشامش رسید چشم گشود نظرش به عمه اش زینب (علیه السلام) افتاد کلماتی فرمود: به این مضامین. (شمیم جان فزای کوی بابم مرا اندر مشام جان در آمد)

(گمانم کربلا شد عمه نزديك که بوی مشك و ناب و عنبر آمد)

ص: 367

(بگوشم عمه از گهواره گور صدای شير خواره اصغر آمد)

(مهار ناقه را یکدم نگهدار باستقبال ليلا اکبر آمد)

(مران ای سار بان یکدم که داماد سر راه عروس مضطر آمد)

(صبا یکدم حسین راگو که از شام بكويت زينب غم پرور آمد)

زبانحال زینب خاتون هنگام ورود به کربلا روز اربعین

از جوهری

(باز ای غمزدگان موسم افغان آمد

مژده ای بی وطنان بوی شهیدان آمد)

(ببر ای باد صبا زود خبر نزد حسين

گو که از شام بلا زینب نالان آمد)

(گو بداماد زجا خیز که از شام خراب

نوعروس تو بصد ناله و اففان آمد)

(مژده از بهر علی اکبر ناکام ببر

گو که لیلای تو با حال پریشان آمد)

(گو به عباس علمدار زجا خیز و ببین

خواهرت از سفر شام شتابان آمد)

ای صبا گوبه حسینم که پس از کشتن تو

چه جفاها بمن از لشگر عدوان آمد)

(مدتی از برت ای شاه اگر دور شدم

باز امروز مرا هجر به پایان آمد)

(درد هجران تو بسیار به ما مشکل بود

مشکل ماهمه از وصل تو آسان آمد)

(همه بودیم به هر درد و بلا باتوشريك

قسمت ما و تو ای شه همه یکسان آمد)

ص: 368

(کربلا کرب و بلا بود اگر قسمت تو

قسمت ما ز جفا دوری و هجران آمد)

(گر تن پاك تو بيغسل و کفن رفت بخاك

قسمت ما تن نیلی سر عریان آمد)

(سر تو گر به سر نیزه کين گشت بلند

ز جفا بر سر ما سنگ چو باران آمد)

(ساربان دست تو از تیغ اگر کرد جدا

دست ما بسته بزنجير لعینان آمد)

(ذاکرا چون که توئی چاکر و فرزند حسین

لاجرم اجر تو با شاه شهیدان آمد)

در رياض القدس ج 2 ص 347 فرموده: تاسه روز اهل بیت در کربلا اقامت کردند. و در روز چهارم حرکت نمودند، در روز آخر همه مخدرات به وداع قبر مطهر آمدند. و درآن روز بیش از سایر روزها نوحه و ندبه نمودند.

زبانحال عليا مكرمه زينب علیه السلام

(رفتم من و هوای تو از سر نمیرود

داغ غمت ز سینه خواهر نميرود)

(برخیز تا رویم برادر که خواهرت

تنها بسوی روضه رضوان نمیرود)

(خواهم برم عيال تو را در وطن ولی

لیلاز روی مرقد اكبر نمیرود)

(از روی تربت توکه دارالشفای ماست

سوی حجاز عابد مضطر نمیرود)

ص: 369

(پهلوی چاك خورده ات از نیزه سنان

ما را زیاد تا صف محشر نمیرود)

(زان لعل لب تلاوت قرآن بنوك نی

از خاطرم بحق پیمبر نمیرود)

فصل 85:در ورود اهل بیت به مدینه

اشاره

در مثیر الاحزان ابن نما ص 112 فرموده: چون زین العابدين به مدینه رسید پیاده شد و خیمه ها را بر پا کرد و زنان را پیاده نمود.

معذرت خواستن از ساربان

در ترجمه مقتل منسوب به ابی مخنف ص 205 گوید: وقتی ساربان خواست از مدینه برگردد، اهل بیت (علیه السلام) آنچه مال و لباس یزید به آنان داده بود. به او دادند و گفتند: اگر ما چیزی داشتیم به تو می دادیم، و خداوند در اینها به تو برکت میدهد. او گفت: من چیزی را قبول نمی کنم و با این خدمت که انجام دادم منت شما بر منست، ولی چون این راه طولانی است و شما از این مشك آب بی نیاز شدید آن را به من بدهید، مشك را به او دادند و ساربان آنان را وداع کرد و بسوی شام آمد.

ص: 370

معذرت خواستن از نعمان بن بشیر

و در ناسخ ج3 ص 177 گوید: در این وقت فاطمه دختر علی ابن ابیطالب با خواهر خود زینب گفت: نعمان بن بشیر انصاری در طى طريق از هیچ زحمتی در خدمت ما دریغ نداشت، او را باید به صله عالی و درخشانی خشنود نمود.

زینب فرمود: امروز مارا مال زیادی در دست نیست الا آنکه از زیور خود چیزی به او عطا کنيم، پس مقداری طلا و گردن بند و خلخال فراهم کردند و به خدمت او فرستادند و پیغام دادند که این برای بعض زحمات شما باشد، نعمان بن بشیر پیغام داد که اگر من برای دنیا این کار وخدمت را کرده بودم به کمتر از اینها راضی بودم بلکه خد مت من به شما به جهت پاس پیغمبر صلی الله عليه وآله بود و اشياء نام برده را برگردانید به اهل بیت و خود برگشت.

و به نقل رياض القدس ج 2 ص 362 از فصول المهمه صله را قبول نکرد و عرض کرد در عوض از برای من طلب آمرزش کنید و در قیامت مرا فراموش نکنید.

خبر بردن بشیر برای اهل مدینه

در این وقت سید سجاد در خيمه خویش در آمد و اهل بیت را در خیام دیگر مقام داد: بشير بن جذلم (حذلم) را که اینوقت ملازمت رکاب آن حضرت داشت طلب فرمود (وقال: يا بشير: رحم الله اباك لقد كان شاعراً: فهل تقدر على شيء منه؟) ای بشیر پدر تو شاعر بود تو را هیچ از آن صفت بهره ای هست؟ عرض کرد بلی: فرمود

ص: 371

اکنون برو مدینه و مردم را از شهادت ابی عبدالله و رسیدن اهلبيت آگاه کن بشير حسب الامر به مدینه رفت و با هیچکس سخن نگفت تا به مسجد رسول خدای رسید پس با صدای بلند بگریست و این شعر بگفت: (يا أهل يثرب لا مقام لكم بها قتل الحسين فادمعی مدرار) (الجسم منه بکربلا مضرج والرأس منه على القناة بدار)

ای اهل يثرب سزاوار نیست که دیگر در يثرب بمانید زیرا حسین (علیه السلام) کشته گردیده و اینک سرشك ماتم از دیده رواندارم بدن شریفش در زمین کربلا در میان خون و سر انورش را بر بالای نیزه به هر شهر و دیار میگردانند.

پس گفت: اينك امام زین العابدین (علیه السلام) است که به ساحت شما اجلال نزول فرموده و در حوالی شهر شما بار سفر گشوده و من پيك اویم بسوی شما که مکان او را به شما معرفی کنم، اهل مدینه چون از این قصه آگاه شدند همه زنهای مخدره و محجبه از پشت پرده ها بیرون دویدند بعضی گریان و بعضی نوحه کنان و بعضی سینه زنان، و روزی تلخ تر از آن روز براهل مدینه نگذشته بود.

پس مردم برای دیدن حضرت همه جاده ها را پر کرده بودند.

و شنیدم که کنیزی بر حسین نوحه میکرد(1) (نَعی سَیِّدی ناعٍ نَعاهُ فَأَوجَعا وَأَمرَضَنی ناعٍ نَعاهُ فَأَفجَعا)

(أعَینَیَّ جودا بِالمَدامِعِ وَاسکُبا وجودا بِدَمعٍ بَعدَ دَمعِکُما مَعا)

(عَلی مَن دَهی عَرشَ الجَلیلِ فَزَعزَعا وأَصبَحَ أنفُ الدّینِ وَالمَجدِ أجدَعا)

ص: 372

1- كما في اللهوف المترجم ص198 والناسخ ج3 ص183

(عَلَی ابنِ نَبِیِّ اللّهِ وَابنِ وَصِیِّهِ وإِن کانَ عَنّا شاحِطَ الدّارِ أشسَعا)(1)

(داد قاصد خبرِ مرگِ تو و دل بشنید

وه چه گویم که از فاجعه بردل چه رسید)

(دیدگان زَاشکِ عزایش منمائید دریغ

اشك ريزید پیاپی ز غم شاه شهید)

(آنکه در ماتم او عرش الهی لرزید

وزغمش مجدو شرف داد زكف دین مجيد)

(پسر پاك نبي الله و فرزند وصی

گرچه آرامگه اش دور زما شد جاوید)

بشیر گوید من به جانب خيمه آن حضرت رفتم دیدم امام سجاد عليه السلام بيرون آمد و دستمالی در دست دارد که اشك مبارك را بدان پاك مينمود و خادمی ملازم خدمتش بود و کرسی آورد بر زمین نهاد و آن حضرت بر بالای کرسی قرار گرفت و گریه آنچنان بر او غالب شد که اختیار از دستش برفت و گریه را نتوانست نگاه دارد. پس اهل مدینه عرض تعزیت و تسليت بخدمتش نمودند، و او را دلداری دادند. پس اشاره فرمود که ساکت باشید پس همه ساکت شدند، الخ.

ودر جلاء العيون ص 622 گوید: بشير بن جذلم که از رفقای ایشان بود گفت: که چون نزديك مدينه رسیدیم و حضرت سجاد عليه السلام در مکان مناسبی نزول اجلال نمود و فرمود که خيمه حرم

ص: 373

1- خلاصه معنی: کسی خبر مرگ آقايم را داد، و مرا ماتم زده کرد. ای دو چشم پی در پی اشك ببارید بر کسی که عرش خدا را مصیبت زده کرد و دین و بزرگواری با مرگ او ناقص شد. بر پسر پیغمبر غریب اشك بباريد. (کذا في هامش الناسخ)

را نصب کردند و سراپرده ای برای آن حضرت بر پا کردند.

و فرمود که ای بشیر خدا رحمت کند پدرت را، مرد شاعری بود آیا تو از پیشه پدر خود بهره ای داری؟ گفتم: بلى يا بن رسول الله؟ من نیز شعر را خوب می گویم. حضرت فرمود: که پس داخل مدينه شو و شعری چند در مرثیه سیدالشهداء بخوان و اهل مدینه را بر آمدن ما مطلع گردان، بشير گفت: که من سوار شدم و بسوی مدینه تاختم، تا داخل شهر شدم چون بمسجد حضرت رسول (ص) رسیدم صدا بگریه و زاری بلند کردم وشعري چند جانسوز ادا کردم به این مضمون ای اهل مدینه اقامت مکنید که حسین کشته شده به آن سبب سیلاب اشك از دیده های من روان است، بدن شریفش در کربلا میان خالی و خون افتاده و سرش را بر نیزه کرده در شهر ها می گردانند.

پس فریاد کردم علی بن الحسين با عمه ها و خواهران و بقية اهل بیت رسالت بنزديك شما رسیده اند و من پیك ایشانم بسوی شما، چون این آوازه در مدينه بلند شد جميع مخدرات بنی هاشم وزنان مهاجران و انصار از خانه ها بیرون دویدند با سر و پای برهنه، و روهای خود را خراشیدند و گیسوها پریشان کردند، و صدا به نوحه و زاری و ناله واویلا وامصيبتاه بلند کردند و هرگز مدینه را به آن حالت مشاهده نکرده بودم و هرگز روزی تلخ تر از آن و ماتمی از آن بزرگتر ندیده بودم، پس همه به نزد من دویدند و گفتند ای ناعي (کسی که خبر مرگ بیاورد) اندوه ما را بر سید الشهداء تازه گردی و جراحتهای سینه های ما را به ناله جانسوز خود خراشیدی؟ تو کیستی و از کجا می آیی گفتم : من بشير بن جذلم (حذلم) و مولای من على بن الحسين مرا بسوی شما فرستاده است و خود با عيال امام شهید غریب در فلان موضع فرود آمده است. چون خبر را از

ص: 374

من شنیدند زنان و مردان با سر و پای برهنه گریان و نالان به آن جانب دویدند و من چندان که می تاختم به ایشان نمی رسیدم و راهها پر شده بود از مردم که راه عبور نبود، چون نزديك خيمه آن حضرت رسیدم فرود آمدم و راه نمی یافتم از هجوم مردم که داخل خیمه شوم و دیدم که حضرت زین العابدین(علیه السلام) بر کرسی نشسته و آب از دیده حزين مبارکش مانند باران جاری است و دستمال در دست دارد و آب از دیده مبارکش پاک می کند و از هر طرف صدای نوحه وگریه مردان و زنان و خواتین معظمه وكنيزان بلند شده، و فوج فوج می آیند و آن حضرت را تعزیت می فرمایند و صدای ناله واحسين بعرش برین می رسد، و سیلاب اشك اهل زمين به آسمان می رسد ، و آب دیده قدسیان روی زمین را گلگون گردانید، چون طغيان گریه آن جناب تسکین یافت به سوی مردم اشاره کرد که ساکت شوید،

چون ساکت شدند.

خطبه امام سجاد علیه السلام

بدین خطبه ابتدا فرمود: در ناسخ گوید:

الحَمدُ للّهِ ِ رَبِّ العالَمینَ،الرَّحمنِ الرَّحیمِ،مالِکِ یَومِ الدّینِ،بارِئِ الخَلائِقِ أجمَعینَ،الَّذی بَعُدَ فَارتَفَعَ فِی السَّماواتِ العُلی وقَرُبَ فَشَهِدَ النَّجوی، نَحمَدُهُ عَلی عَظائِمِ الأُمُورِ وَفَجائِع الدُّهُورِ وَ اَلَمِ الفَجائِعِ وَ مَضاضَهِ اللّواذِعِ وَ جَلِیلِ الرَّزءِ وَ عَظِیمِ المَصائِبِ القاظِعَهِ الکاظَّهِ الفادِحَهِ الجائِحَهِ.

اَیُّهَا النّاس! اِنَّ اللهَ وَ لَهُ الحَمدُ اِبتَلانا بِمَصائِبَ جَلِیلَهٍ وَ ثُلمَهٍ فِی

ص: 375

الأِسلامِ عَظِیمَهٍ، قُتِلَ اَبُو عَبدِاللهِ وَعِترَتُهُ وَ سُبِیَ نِسائُهُ وَصَیَّتُهُ وداروُا بِرَأسِهِ فِی البُلدانِ مِن فَوقِ عالِ السَّنانِ وَ هذِه الَّرزِیَّهُ الَّتِی لا مِثلُها رَزِیَّهُ

اَیُّهَا النّاسُ فَاَیُّ رِجالاتریال مِنکُم تُسِرُّونَ بَعدِ قَتلهِ؟ اَم اَیَّهُ عَینٍ تَجسُ دَمَعَها وَ تَضِنَّ عَن اِنِهما لِها فَلَقَد بَکت السَّبُعُ الشِّدادُ وَ بَکَتِ البِحارُ بِاَمواجِها وَ السَّمواتُ بِاَرکانِها وَ الاَرضُ بِاَرجائِها وَ الاَشجارُ باَغصانِها وَ الحِیتانُ وَ لُجَجُ وَ البِحارِ وَ المَلائِکَهُ المُقَرَّبُونَ وَ اَهلُ السَّمواتِ اَجمَعُونَ.

یا اَیُهَا النّاسُ! اَیَّ قَلبٍ لا یَنصَدعُ بِقَتلِهِ؟ اَم اَیَّ فُوٌادٍ لا یُحِّنُ اِلَیهِ؟ اَم اَیَّ مَسمَعٍ یَسمَعُ هذِهِ التُّلمَهُ الَّتِی ثَلُمَت فِی الاِسلامِ؟

اَیُّهَا النّاسُ! اَصْبَحْنا مَطْرودینَ مُشَرَّدینَ شاسِعینَ عَنِ الامْصارِ کَاَنَّنا اَوْلادُ تُرْکٍ وَ کابُلَ مِنْ غَیْرِ جُرْمٍ اجْتَرَمْناهُ وَ لا مَکْرُوهٍ ارْتَکَبْناهُ ، وَ لا ثُلْمَهٍ فی الاسْلامِ ثَلَمْناها ، «ما سَمِعْنا بِهذا فی آبائِنَا الاوَّلینَ ، انْ هذا الاّ اخْتِلاقُ»

وَ اللّهِ ، لَوْ اَنَّ النَّبِیَّ تَقَدَّمَ الَیْهِمْ فی قِتالِنا کَما تَقَدَّمَ الَیْهِمْ فی الْوِصایَهِ بِنا، لَما زادُوا عَلی ما فَعَلُوا بِنا فَانّا لِلّهِ وَ انّا الَیْهِ راجِعُونَ مِنْ مُصیبَهٍ ما اَعْظَمَها وَ اَوْجَعَها وَ اَفْجَعَها وَ اَفْظَعَها وَ اَمَرَّها اَفْدَحَها ، فَعِنْدَ اللّهِ نَحْتَسِبُ فیما اَصابَنا وَ اَبْلَغَ بِنا ، انَّهُ عَزیزُ ذُو انْتِقامِ).

ترجمه خطبه

حمد می کنم خداوندی را که پروردگار عالميان است و با همه خلائق رحیم و مهربانست و اوست صاحب روز جزا، و آفریننده ارض و سماء واز ادراك عقلها دور است و به رازهای پنهان نزديك است، حمد می کنم او را بر عظایم امور و مصائب دهور ومحنتهای بدرد آورنده، وماتمهای صبر براند از نده.

ص: 376

ای مردم خدا راست حمد که مبتلا گردانید ما را به بدترین مصیبتها و رخنه در اسلام شد، بزرگ ترین رخنه ها، سید جوانان بهشت را کشتند، وفرزندان او را اسیر کردند، و سرش را بر سر نیزه در شهرها گردانیدند، و این مصیبتی است که مثل خود ندارد.

پس کدام دل بعد از مشاهده این مصیبت جانسوز، شاد می تواند شد. و کدام ديده بعد از شنیدن این واقعه غم اندوز، سیلاب اشك خونین را حبس می توانند کرد؟ به تحقیق که آسمانهای هفتگانه برای شهادت او گریستند، و دریاها به خروش آمدند، و آسمانها و زمینها بر خود بلرزیدند، و درختان آتش از نهاد خود بر آوردند، و ماهیان بر آتش حرمان طپیدند، و قدسیان عالم بالا، و حاملان عرش أعلا در مصیبت سید الشهدا اشك خونین ریختند.

ای مردم! کدام دل از این محنت شکافته نشد؟ و کدام سینه از

این مصیبت مجروح نگردید؟

ای مردم! نمیدانید که با ما چه کردند؟ ما را مانند اسيران غل و زنجیر کردند، و بر شتران برهنه نشانيدند، و شهر به شهر و دیار به دیوار گردانیدند. مثل اینکه ما از اولاد ترك و كابل هستیم، بی آنکه مرتکب جرمی شده باشیم و یا مکرو هی را انجام داده باشیم، و بدعتی و شکستی در اسلام آورده باشیم، و از پدران گذشته خود نیز مجری وگناهی نشنيديم.

بخدا سوگند که اگر پیغمبر به ایشان سفارش در کشتن وذلیل کردن و برانداختن نسل ما می کرد، به جای آنکه در اکرام و اعزاز واحترام و رعایت ما به ایشان وصیت کرد، هر آینه زیاده از آنچه کردند نمی توانستند کرد، انا لله وانا اليه راجعون. چه ماتمی است

ص: 377

جان گداز؟ و چه واقعه ای است راحت برانداز؟ از خدا مزد خود را می طلبیم و از او امید ثواب داریم و اوست انتقام کشنده مظلومان و ثواب دهنده صابران.

پس صوحان بن صعصعه برخواست و عذر خواست که من زمین گیر شده ام و به این سبب از یاری شما محروم گردیده ام، حضرت عذر او را قبول فرمود و بر پدرش ترحم نمود.

اشعار ام كلثوم در وقت دیدن مدینه

(مَدِینَهَ جَدِّنَا لاَ تَقْبَلِینَا فَبِا لْحَسَرَاتِ وَ اَلْأَحْزَانِ جِئْنَا)

أَلاَ أَخْبِرْ رَسُولَ اَللَّهِ فینا بِأَنَّا قَدْ فُجِعْنَا فِی أَبِینَا) (وَ أَنَّ رِجَالَنَا بِالطَّفِّ صَرْعَی بِلاَ رُؤْسٍ وَ قَدْ ذَبَحُوا اَلْبَنِینَا)

(وَ أَخْبِرْ جَدَّنَا أَنَّا أُسِرْنَا وَ بَعْدَ اَلْأَسْرِ یَا جَدَّا سُبِینَا)

(وَ رَهْطُکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَضْحَوْا عَرَایَا بِالطُّفُوفِ مُسَلَّبِینَا)

(وَ قَدْ ذَبَحُوا اَلْحُسَیْنَ وَ لَمْ یُرَاعُوا جَنَابَکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فِینَا)

(فَلَوْ نَظَرَتْ عُیُونُکَ لِلْأُسَارَی عَلَی أَقْتَابِ اَلْجِمَالِ مُحَمَّلِینَا)

(رَسُولَ اَللَّهِ: بَعْدَ اَلصَّوْنِ صَارَتْ عُیُونُ اَلنَّاسِ نَاظِرَهً إِلَیْنَا)

(وَ کُنْتَ تَحُوطُنَا حَتَّی تَوَلَّتْ عُیُونُکَ ثَارَتِ اَلْأَعْدَا عَلَیْنَا)

(أَ فَاطِمُ: لَوْ نَظَرْتِ إِلَی اَلسَّبَایَا بَنَاتِکَ فِی اَلْبِلاَدِ مُشَتَّتِینَا)

(أَ فَاطِمُ: لَوْ نَظَرْتِ إِلَی اَلْحَیَارَی وَ لَوْ أَبْصَرْتِ زَیْنَ اَلْعَابِدِینَا)

(أَ فَاطِمُ لَوْ رَأَیْتِ بِنَا سَهَارَی وَ مِنْ سَهَرِ اَللَّیَالِی قَدْ عَمِینَا)

(أَ فَاطِمُ: مَا لَقِیتِ مِنْ عِدَاکِی وَ لاَ قِیرَاطَ مِمَّا قَدْ لَقِینَا)

(فَلَوْ دَامَتْ حَیَاتُکِ لَمْ تَزَالِی إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ تَنْدُبِینَا)

ص: 378

(وَ عَرِّجْ بِالْبَقِیعِ وَ قِفْ وَ نَادِ ءَ اِبْنَ حَبِیبِ رَبِّ اَلْعَالَمِینَا)

(وَ قُلْ یَا عَمِّ یَا حَسَنَ اَلْمُزَکَّی عِیَالُ أَخِیکَ أَضْحَوْا ضَائِعِینَا)

(أَیَا عَمَّاهْ: إِنَّ أَخَاکَ أَضْحَی بَعِیداً عَنْکَ بِالرَّمْضَا رَهِیناً)

(بِلاَ رَأْسٍ تَنُوحُ عَلَیْهِ جَهْراً طُیُورٌ وَ اَلْوُحُوشُ اَلْمُوحِشِینَا)

(وَ لَوْ عَایَنْتَ یَا مَوْلاَیَ سَاقُوا حَرِیماً لاَ یَجِدْنَ لَهُمْ مُعِیناً)

(عَلَی مَتْنِ اَلنِّیَاقِ بِلاَ وِطَاءٍ وَ شَاهَدْتَ اَلْعِیَالَ مُکَشَّفِینَا)

(مَدِینَهَ جَدِّنَا: لاَ تَقْبَلِینَا فَبِالْحَسَرَاتِ وَ اَلْأَحْزَانِ جِئْنَا)

(خَرَجْنَا مِنْکِ بِالْأَهْلِینَ جَمْعاً رَجَعْنَا لاَ رِجَالَ وَ لاَ بَنِینَا)

(وَ کُنَّا فِی اَلْخُرُوجِ بِجَمْعِ شَمْلٍ رَجَعْنَا حَاسِرِینَ مُسَلَّبِینَا)

(وَ کُنَّا فِی أَمَانِ اَللَّهِ جَهْراً رَجَعْنَا بِالْقَطِیعَهِ خَائِفِینَا)

(وَ مَوْلاَنَا اَلْحُسَیْنُ لَنَا أَنِیسٌ رَجَعْنَا وَ اَلْحُسَیْنُ بِهِ رَهِینَا)

(فَنَحْنُ اَلضَّائِعَاتُ بِلاَ کَفِیلٍ وَ نَحْنُ اَلنَّائِحَاتُ عَلَی أَخِینَا)

(وَ نَحْنُ اَلسَّائِرَاتُ عَلَی اَلْمَطَایَا نُشَالُ عَلَی جِمَالِ اَلْمُبْغِضِینَا)

(وَ نَحْنُ بَنَاتُ یس وَ طه وَ نَحْنُ اَلْبَاکِیَاتُ عَلَی أَبِینَا)

(وَ نَحْنُ اَلطَّاهِرَاتُ بِلاَ خَفَاءٍ وَ نَحْنُ اَلْمُخْلَونَ اَلْمُصْطَفَوْنَا)

(وَ نَحْنُ اَلصَّابِرَاتُ عَلَی اَلْبَلاَیَا وَ نَحْنُ اَلصَّادِقُونَ اَلنَّاصِحُونَا)

(أَلاَ یَا جَدَّنَا: قَتَلُوا حُسَیْناً وَ لَمْ یَرْعَوْا جَنَابَ اَللَّهِ فِینَا)

(أَلاَ یَا جَدَّنَا: بَلَغَتْ عِدَانَا مُنَاهَا وَ اِشْتَفَی اَلْأَعْدَاءُ فِینَا)

لَقَدْ هَتَکُوا اَلنِّسَاءَ وَ حَمَّلُوهَا عَلَی اَلْأَقْتَابِ قَهْراً أَجْمَعِینَا)

(وَ زَیْنَبُ أَخْرَجُوهَا مِنْ خِبَاهَا وَ فَاطِمُ وَالِهٌ تُبْدِی اَلْأَنِینَا)

(سُکَیْنَهُ تَشْتَکِی مِنْ حَرِّ وَجْدٍ تُنَادِی اَلْغَوْثَ رَبَّ اَلْعَالَمِینَا)

(وَ زَیْنُ اَلْعَابِدِینَ بِقَیْدِ ذُلٍّوَ رَامُوا قَتْلَهُ أَهْلُ اَلْخَئُونَا)

(فَبَعْدَهُمُ عَلَی اَلدُّنْیَا تُرَابٌ فَکَأْسُ اَلْمَوْتِ فِیهَا قَدْ سُقِینَا)

(وَ هَذِی قِصَّتِی مَعَ شَرْحِ حَالِیأَلاَ یَا سَامِعُونَ اِبْکُوا عَلَیْنَا)

ص: 379

خلاصه معنی اشعار: اي مدينه جد ما: ما را مپذیر، زیرا با دلی پر از حسرت و اندوه آمده ایم. به پیغمبر خبر بده که ما ماتم زده پدر شديم. و اینکه مردان در کربلا بدون سر روی خاک افتاده و پسران ما را سر بریدند، به جد ما خبر ده که ما اسير شديم و سپس شهر به شهر گشتيم. و اهل بیت تو ای پیغمبر: در کربلا برهنه و غارت شدند. حسین را سر بریدند و ملاحظه شما را درباره ما نکردند. ایکاش اسیران را که بر پالانهای شتران سوار بودند میدیدی. ای رسول خدا: پس از پرده نشینی چشمهای مردم نگران ما شد. چون چشم های تو از نگهداری ما برگشت. دشمنان بر ما شوریدند.

ای فاطمه: کاش میدیدی دختران اسیرت را که در شهرها

پراکنده گشته بودند.

ای فاطمه : ایکاش سر گردانها را میدیدی، ایکاش زین العابدین را میدیدی، ای فاطمه: کاش ماشب بيدارانی که از زیادی بی خوابی کور شده ایم میدیدی.

ای فاطمه: آنچه تو از دشمنان دیدی نسبت به آنچه ما دیدیم، به مقدار يك قيراط هم نیست. اگر زنده میبودی تا روز قیامت بر ما گریه میکردی. و در بقيع: بایست و صدا بزن، ای پسر حبيب پروردگار: (امام حسن) و بگوی: ای عمو: أي حسن پاك: اهل بیت برادرت ضایع گشتند. ای عمو: بدن بی سر برادرت در غربت گرفتار ریگهای داغ است که پرندگان و حیوانات وحشی آشکار بر او نوحه میکنند. آقای من: ایکاش حرم سرائی را که بی یاور بودند و روی شتران بی محمل باصورتهای باز، ایشان را میبردند میدیدی. که بر آمدیم و سوار شدیم شتران دشمنان را، (و حال آنکه ما بدون

ص: 380

هیچ خفائی پاکانیم و خالص و برگزیده ایم و بر بلاها صابریم و راست گویان و نصیحت کنندگانیم ای جد بزرگوار ما حسین را کشتند و خدا را نسبت به ما رعایت نکردند. ای جد بزرگوار ما دشمنان ما به آرزوی خود رسیدند و کینه های خود را شفا دادند. زنان ما را هتك نمودند و از روی قهر و غلبه بر شتران بی جهاز سوار کردند، و زینب را از پرده و خيمه خود بیرون کشیدند، و فاطمه دختر امام حسین سرگردان و نالان بود، و سکینه از شدت گرفتاری به خدای عالميان پناه میبرد. وزین العابدین را غل خواری به دست و پایش زده بودند و اهل خیانت اراده قتلش را داشتند.

پس بعد از ایشان خاك بر سر دنیا، کاسه مرگ را به ما نوشانیدند، و این شرح حال من و قصه منست، پس ای شنوندگان بر ما بگریید.

خبردار شدین محمد بن حنفیه از ورود اهل بیت به مدینه

در ناسخ ج3 ص 178 گوید در هیچ کتابی از کتب مقاتل علماء ندیده ام که محمد بن حنفیه به استقبال اهل بيت رفته باشد، مگر در کتاب مفتاح البكاء(1) که میگوید: (اِنَّ مُحَمَّدَ بنَ الحَنَفيةِ لَمّا سَمِعَ بِمَجيىءِ اَهلِ البَيتِ خَرَجَ بِسُرعَةٍ، فَلَمّا نَظَرَ اِلَى الاَعلامِ السُّودِ خَرَّ مِنَ الفَرَسِ اِلىَ الاَرضِ مَغشِيّاً عَلَيهِ، فَقيلَ لِلسَّجادِ: اَدرِک عَمَّكَ، فَاِنَّهُ

ص: 381

1- در ذریعه ج 21 ص 321 فرموده: (مفتاح البكاء في مصيبة خامس آل العباء) فارسیست دریکجلد تأليف حاج مولی محمد صالح بن آقا محمد برغانی قزوینی است که در کربلا سنه (1283) فوت شده و برادر حاج مولی محمد تقی معروف به شهید ثالث است. انتهي. و فوت مرحوم سپهر در 27 ربیع الثانی 1297 بوده كما في الشريعه 24 أيضاً

كادَ اَن يُهلَكَ، فَجاءَ باكياً اِلَيهِ وَاَخَذَ رَأَسَ عَمِّهِ في حِجرهِ حَتّى أَفاقَ.

فَلَمّا نَظَر اِلَى ابن أخيهِ تَأَوَّهَ وَ قالَ: يَا ابنَ اَخي: اَینَ أَخي؟ اَینَ قُرَّةَ عَینی؟ اَینَ ثَمَرَةُ فُؤادی؟ اَینَ خَليفَةُ اَبی؟ اَينَ الحُسَينُ أَخي؟ فَقالَ:

يا عَمّاه: أَتَيتُكَ يَتيماً. قَتَلُوا رِجالَنا وَاَسَرُوا نِسائِنا، يالَيتَ كُنتَ حاضِراً حَتّی تَری اَخيکَ كَيفَ يَستَغيثُ فَلا يُغاثُ وَكَيفَ يَستَعينُ فَلا يُعانُ، وَقَتَلُوهُ عَطشاناً، وَكُلُّ الحَيَواناتُ رَيّانٌ. فَصاحَ مُحَمَّدٌ صَيحَةً عالِيَةً حَتّى غُشِي عَليهِ، فَلَمّا اَفاقَ، قالَ: يَا ابنَ أَخي: كَيفَ جَرى عَلَيكُم؟ فَكانَ (علیه السلام) یَحکی ماجَری عَلَيهِم وَمُحَمَّدُ يَبكي).

یعنی چون محمد بن حنفیه آمدن اهل بیت را شنيد با سرعت تمام از خانه بیرون شد چون چشمش به پرچمهای سیاه افتاد از اسب به زمین افتاد در حالیکه غش کرده بود به امام سجاد (علیه السلام) عرض شد عمویت را دریاب که نزديك است هلاك شود. حضرت با گریه به بالین او آمد و سرش را در دامن گرفت تا به هوش آمد. چون چشم محمد به پسر برادر افتاد آهی دردناک کشيد و عرض کرد: ای پسر برادر : برادرم کجا است؟ نور چشمم کجا است؟ میوه دلم کجا است؟ جانشین پدرم کجا است؟ کجا است حسین برادرم؟ حضرت فرمود: ای عمو یتیم پیش تو آمده ام، مردان ما را کشتند و زنان ما را اسیر کردند. ای کاش حاضر بودی که ببینی چگونه برادرت فریاد بیکسی میکرد و کسی به فریادش نمیرسید و طلب یاری میکرد و کسی نبود که باریش کند و با لب تشنه شهیدش کردند در حالتيکه همه حیوانات سیر آب بودند. پس محمد صيحه ای زرد و از هوش رفت، و چون بهوش آمد عرض کرد: ای پسر برادر بر شما چه گذشت؟ حضرت هم ماجرای خودرا ذکر میفرمود ومحمد گریه میکرد.

ص: 382

ملاقات امام سجاد علیه السلام با عمویش به طریقی که ابی مخنف نقل کرده

در ناسخ ج3 ص 177 از ابی مخنف نقل کند که چون سید سجاد عليه السلام از زیارت قبر رسول خدا مراجعت کرد به خانه عم خود محمد حنفيه آمد و او را از شهادت پدر آگهی داد، محمد بگریست چندانکه از هوش رفت. چون بهوش آمد برخاست و زره بپوشید و شمشیر حمایل کرد و بر اسب خویش سوار شد بر کوه بالا رفت و مردم او را میدیدند آن گاه غائب شد و دیگر آشکار نشد تا زمانیکه مختار خروج کرد و این حدیث با عقاید شیعی راست نیاید انتهی.

مؤلف گوید: چگونه میشود مدینه پر از گریه و ناله و شیون شود زن و مرد بی اختیار از خانه های خود بیرون مدینه به استقبال أهل بيت بروند و مدينه يك پارچه عزا باشد و محمد حنفيه اطلاع پیدا نکند یا اطلاع پیدا کند و حرکتی نکند تا حجت خدا بر او وارد شود و او را از مرگ پدر اطلاع دهد این از محالات عادیه است عقل سلیم این را باور نکند و الله العالم.

ورود اهلبیت به مسجد رسول الله

در ناسخ ج3 ص 188 گوید: آنگاه آهنگ مدینه فرمود و با اهلبيت روان گشت و مردم مدینه با گریبان های چاك و ناله های سوزناك ملازم خدمت ایشان بودند و اتفاقاً روز، روز جمعه بود، که مردم دسته دسته با لباسهای سیاه و بانگ واويلاه وارد مدینه شدند مثل اینکه زمین مدینه زلزله شده همین طور آمدند تا بمسجد رسیدند.

ص: 383

زینب (علیه السلام) چهار چوب در مسجد را گرفت و عرض کرد (یاجَدّاه اَنا ناعِيَةٌ اِلَيكَ اَخيِ الحُسَينَ) ای جد بزرگوار ای رسول پروردگار: اينك من خبر مرگ برادرم حسین را برای تو آورده ام.

پس ام كلثوم عرض کرد: (السَّلامُ عَلَيكَ يا جَدّاه : اِنّي ناعِيَةً اِلَيكَ وَلَدَكَ الحُسَينَ صَلواتُ اللهِ وَسَلامُهُ عَلَيهِ) سلام بر تو ای جد بزرگوار من خبر مرگ فرزندت حسین را آورده ام.

در خبر است که اینوقت از قبر رسول خدا ناله ای دردناك بر آمد. و على بن الحسين صورت مبارك را بر قبر پیغمبر گذاشت و گریه کرد و عرض کرد:

(اُناجیکَ یا جَدّاهُ یا خَیرَ مُرسَل حَبیِبُکَ مَقتُولٌ وَ نَسلُکَ ضایِعٌ)

(اُناجیکَ مَحزُوناً عَلیلاً مُوجَلاً اَسِیراً وَ مالِی قَطُّ حامٌ وَ دافِعٌ)

(سبُیِنا کَما تُسبِی الاِماءُ وَ مَسَّنا مِنَ الضَّرِّ ما لا تَحتَمِلهُ الاَضالِعُ)

(اَیا جَدُّ یاجَدّاه بَعدَکَ اَظهِرَت امَيَّةُ فينا مَكرُها وَالشَّنائِعُ)

خلاصه معنی ای جد: ای بهترین پیغمبران با تنی بیمار و دلی اندوهناك به آهستگی میگویم حسینت کشته و اولادت تباه گشت،چون کنیزان اسیر شدیم و زبانهای طاقت فرسا به ما رسید و نیرنگ بنی امیه پس از تو نسبت به ما ظاهر شد. (كذا في هامش الناسخ).

گریه سید سجاد بر حسين عليه السلام

از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که فرمود: زین العابدین بر پدرش چهل سال گریست و در این مدت روزها روزه داشت و شبها به عبادت بر پا بوده هنگام افطار که میرسید خدمتگذارش غذا و آب حضرت را می آورد و در مقابلش میگذاشت و عرض میکرد :

ص: 384

آقا بفرمائید میل کنید. میفرمود: فرزند رسول خدا گرسنه کشته شد، فرزند رسول خدا تشنه کشته شد، آن قدر این جمله ها را تکرار میکرد و میگریست تا غذایش از آب دیدگانش تر میشد و آب آشامیدنی حضرت با اشکش می آمیخت حال آن حضرت چنین بود تا به خدای عزوجل پیوست، یکی ازغلامان حضرت گفته است که روزی امام به بیابان رفت گوید: من نیز به دنبالش بیرون شدم دیدم پیشانی بر سنگ سختی نهاده است من ایستادم و صدای ناله و گریه اش را میشنیدم هزار بار گفت: (لااله الا الله حقا حقا، لاإله الا الله تعبداً ورقا، لا اله الا الله ایماناً وتصديقا) سپس سر از سجده اش برداشت محاسن و صورتش غرق در آب بود از اشک چشمش، عرض کردم آقای من وقت آن نرسیده که روز گار اندوهت پایان پذیرد؟ و گریه ات کاهش یابد؟ فرمود: وای بر تو يعقوب بن اسحاق بن ابراهیم پیغمبر و پیغمبر زاده بود، و دوازده فرزند داشت خداوند یکی از فرزندانش را پنهان کرد، موی سرش از اندوه فراق سفید شد و از غم کمرش خم شد و از گریه دیده اش نابینا گشت، با اینکه فرزندش در همین دنیا بوده و زنده، ولی من پدرم و برادرم و هیفده تن از فامیلم را کشته و بر روی زمین افتاده دیدم چگونه روزگار اندوهم سر آید و گریه ام بکاهد.

و از امام صادق (علیه السلام) مرویست که فرمود: بعد از شهادت حسین عليه السلام يك زن هاشمیه سرمه به چشم نکشید و خضاب نکرد و دود از مطبخ ایشان بر نخاست تا بعد از پنج سال که عبيد الله بن زیاد کشته شد.

ص: 385

سر امام حسين عليه السلام کجا دفن است

در مثیر الاحزان ابن نما ص106 گوید: مردم اختلاف دارند نسبت به دفن سر مبارك و آنچه که مورد اعتماد است از بین اقوال آن است که سر مبارك را برگردانیدند و به بدنش ملحق ساختند.

و در لهوف مترجم ص 195 گوید: واما سر حسین (علیه السلام) روایت شده که آن را برگردانیدند و در کربلا با جسد شريف دفن نمودند و عمل طایفه شیعه هم بر همین است.

و در بهار ج 45 ص 145 گوید: مشهور بين علماء ماکه امامیه هستند آن است که با جسد شريفش دفن شده، علی بن الحسين (علیه السلام) برگردانیده.

و در عوالم ج 17 ص 453 گوید: این اقوالی که ذکر کردیم أقوال مخالفين بود و مشهور بين علماء ما که امامیه هستند علی بن الحسين عليه السلام برگردانید و با جسدش دفن نمود.

و در تذکره ابن جوزی پنج قول ذکر کرده: اول کربلا دوم در مدينه سوم در دمشق چهارم در مسجد رقه پنجم در قاهره. و گفته اشهر اقوال آن است که سر را برگردانیدند به کربلا و با جسدش دفن کردند.

ودر مقتل مقرم ص 470 از مناوی در کواكب الدريه ج 1 ص 57 نقل کند که امامیه اتفاق دارند بر اینکه سر را به کربلا برگردانیدند.

ص: 386

و پس از نقل اقوال فرموده پس بنابراین گفته های دیگران در این باره موردی ندارد و اعتنائی به آن نیست.

و حدیثی که دلالت دارد بر اینکه سر مبارك در کنار قبر امیر

المؤمنين (عليه السلام) دفن شده، این اعلام دیده اند پس اعراض ایشان از آن حديث دلالت میکند ما را که ایشان و ثوق و اعتماد به آن نداشتند ورجالش نزد ایشان معروف نبوده.

و وقتی از ابی بکر آلوسی از جای دفن سر مبارك سئوال شد

گفت:

(لا تطلبوا رأس الحسين(1) بشرق ارض او بغرب)

(ودعوا الجميع وعرجوا نحوى فمشهده بقلبي)

(بشرق و غرب مجوئيد قبر پاك حسين

به سوی قلب من آئيد كان مزار وی است)

و از حاج مهدی فلوجی حلی نقل کرده که گفت:

(لاتطلبوا رأس الحسين فانه لا في حمى ثاو ولا في واد)

(لكنما صفو الولاء يدلكم في انه المقبور وسط فؤادی)

و در کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء در چاپ سوم از ص 306 تا ص 341 راجع به دفن سر مبارك سخن گفته هر کس تفصیل میخواهد به آنجا رجوع کند.چون اگر بنا باشد قول حق قول شیعه امامیه باشد که سر مبارك ملحق به بدن شريف شده وقت صرف کردن در مابقی اقوال برای بعضی تضييع وقت است.

ص: 387

1- در تذکرة ابن جوزی ص277 (لا تطلبوا مولي الحسين) ذکر کرده

خاتمه در ده فائده است

فائده اول

در ابصار العین ص 127 گوید: در کربلا سر های شهدا را بعد از کشته شدن از بدنها جدا کردند مگر سر دو نفر را یکی سر شیرخواره حسین که روایت رسیده او را حضرت با غلاف شمشير قبری کند و دفن نمود. و دیگری سر حر ریاحی که بنی تمیم مانع شدند از بریدن سر او.

مؤلف گوید این قول معارض است با آنچه در ج3 رمز المصيبة ص 257 گذشت که سر حر را بعد از سر امام حسین (علیه السلام) وارد کردند ملاحظه شود.

فائده دوم

و در ص 128 گوید: اصحاب امام حسین غیر از طالبين بدون عيال خدمت امام بودند مگر سه نفر که ایشان با عیالشان بودند یکی جنادة بن حرث سلمانی، دیگر عبدالله بن عمیر کلبی، سوم مسلم بن عوسجه.

مؤلف گوید: چهارم وهب بود که باعيال خدمت امام بود.

فائده سوم

و در همان کتاب گوید: پنج نفر از اصحاب رسول خدا با امام حسین (علیه السلام) شهید شدند، سه نفر در کربلا، انس بن حرث کاهلی که جميع مورخین ذکرش کرده اند. و حبیب بن مظهر (مظاهر).

ص: 388

اسدی که فقط ابن حجر ذکرش نموده. و مسلم بن عوسجه اسدی که ابن سعد در طبقات نوشته و دو نفر در کوفه. هانی بن عروة مرادی، که همه ذکرش کرده اند، و عبد الله بن يقطر حمیری که ابن حجر ذکرش کرده.

فائده چهارم

در همان کتاب ص 129 گوید: چهار نفر در کربلا بعد از امام حسین (علیه السلام) کشته شدند.

یکی سوید بن ابی المطاع بود که مجروح شده بود و غشوه بر آن عارض شده بود، وقتی که امام شهید شد و مردم بشارت میدادند و صدای عیال امام را شنید کاردی را که مخفی کرده بود در کفش خود بیرون کشید و بنا کرد جهاد کردن تا کشته شد.

دیگر سعد بن حرث و برادرش ابوالحتوف بود که این دو برادر بر علیه امام حسین (علیه السلام) بودند وقتی که امام کشته شد و صدای ناله زنان و اطفالش را شنیدند بنا کردند با کفار نهاد کردند و با شمشیر بر سر ایشان زدن، جهاد کردند تا کشته شدند.

چهارم محمد بن ابی سعید بن عقیل بود چون امام (علیه السلام) بر زمین افتاد و ناله و صیحه زنان و اطفال را شنید عمود خیمه را گرفت و ترسان و لرزان از در خیمه بیرون شد و او را لقيط بن ياسر، یا هاني بن ثبیت حضرمی بکشت.

مؤلف گوید: تفصیلش به ج2 ص 179 رمز المصيبة رجوع شود.

فائده پنجم

در کتاب مذکور ص 129 گوید: دو نفر از یاران حضرت امام

ص: 389

حسین (علیه السلام) بعد از آن حضرت مردند بواسطه زخمی که پسر داشته بودند.

یکی سوار بن منعم نهمی که اسیر شد و بواسطه جراحات و

زخمهایش شش ماه بعد فوت شد.

و دیگری موقع بن ثمامه صیداوی که او هم اسیر شد و نفی بلد کردند به (زاره) که در بحرین معروف است و بعد از یکسال بواسطه زخمهائی که برداشته بود بمرد.

فائده ششم

و در ص 130 گوید: نه نفر در کربلا شهید شدند و مادر ایشان

در خیمه ها ایستاده و به ایشان نگاه میکردند.

(1) عبدالله بن الحسين که مادرش رباب در خیمه ایستاده و به

او نگاه میکرد.

(2) عون بن عبدالله بن جعفر که مادرش زینب عقیله در خیمه

ایستاده بود و نگاهش به فرزندش بود.

(3) قاسم بن الحسن که مادرش دختر شلیل بجیله ایستاده و به او نگاه میکرد.

(4) عبدالله بن الحسن که مادرش دختر شلیل بجلیه بود ایستاده

به او نگاه میکرد.

(5) عبدالله بن مسلم که مادرش رقیه دختر علی علیه السلام بود

ایستاده به او نگاه میکرد.

(1) محمد بن أبي سعيد بن عقیل بود که مادرش او را نظاره

میکرد که عمود خیمه را گرفته بود بدست و ترسان و لرزان این طرف و آن طرف نگاه میکرد که لقيط يا هانی او را ضربتی زد و کشت و مادرش به او نگاه میکرد.

ص: 390

(7) عمر بن جناده که مادرش ایستاده بود و او را امر به جنگ میکرد و او را کشتند و مادر به او نگاه میکرد.

(8) مادر عبدالله کلبی بنا به نقل طاووسی ایستاده بود و او را

تحريض بر جنگ میکرد و نظرش به او بود.

(9) علی بن الحسين که مادرش لیلی در خیمه ایستاده بود و او را دعا میکرد بنا به نقل بعض اخبار و میدید که او را پاره پاره

میکردند.

مؤلف گوید: ممکن است مادر وهب را هم بشمار آوریم پس ده نفر

میشوند.

فائده هفتم

در کتاب مذکور ص 132 گوید: هفت نفر بودند که امام حسین

عليه السلام بالای کشته ایشان تشریف برد.

(1) مسلم بن عوسجه وقتی کشته شد حضرت باحبيب بن مظاهر بسوی کشته او رفتند و حضرت فرمود خداترا رحمت کند ای مسلم.

(2) حر بن یزید ریاحی بود که چون کشته شد حضرت به بالینش رفته و فرمود (انت حر كما سمتك امك) تی آزاد و حری چنانکه مادرت ترا حر نام گذاشت .

(3) واضح رومی یا اسلم ترکی چون کشته شد حضرت به نزد

او رفته و معانقه نمود و صورت بصورتش گذاشت.

(4) جون بن حوی، چون کشته شد حضرت نزد او تشریف برد و فرمود: (اللهم بيض وجهه، وطيب ريحه واحشره مع الابرار وعرف بينه و بين محمد وآل محمد) خدایا رویش را سفید کن، و بویش را پاکیزه گردان و با نیکان محشورش کن، و میان او و آل محمد شناسائی ده.

ص: 391

(5) عباس بن علی علیه السلام که چون کشته شد حضرت به نزد او تشریف بردند و نشستند و فرمود الان انكسر ظهري وقلت حيلتي.

(6) علی بن الحسين الاكبر عليه السلام که چون کشته شد حضرت رفتند تا بالای سر آن جوان ایستادند و فرمود (على الدنيا بعدك العفا) بعد از تو خاك بر سر دنیا.

(7) قاسم بن الحسن (علیه السلام) که چون کشته شد حضرت رفتند بسوی او و فرمود (بعداً لقوم قتلوك ومن خصمهم يوم القيامة جدك وابوك) خدا رحمت خود را دور گرداند از کسانیکه ترا به قتل آوردند. و

دشمن ایشان در قیامت جد و پدر تو است.

فائده هشتم

در ابصار العين ص 131 گوید: امام حسين عليه السلام از بین دوستان و یارانش که در کربلا بودند ده نفر را بعد از شهادتشان مدح و ثنا و نوحه سرائی فرمود.

(1) فرزندش علی اکبر بود که وقتی به بالین او آمد فرمود (قتل الله قوما قتلوك ما اجرأهم على الرحمن و على انتهاك حرمة الرسول، على الدنيا بعدك العفا) خدا بکشد کشندگان ترا که بر خدا و هتك حرمت پیغمبر جرأت کردند، خاك بر سر دنیا بعد از تو.

(2) برادرش حضرت عباس بود: که وقتی به بالین او آمد ، فرمود (الان انكسر ظهري وقلت حيلتي، وشمت بی عدوی) الان کمرم شکست و بیچاره شدم و دشمن شاد گشتم.

(3) پسر برادرش حضرت قاسم بود که وقتی به بالین او آمد فرمود (بعداً لقوم قتلوك و خصمهم فيك رسول الله صلى الله عليه و آله ثم

ص: 392

قال: عز على عمك أن تدعوه فلا يجيبك الخ) از رحمت خدادور باد کسانی که ترا کشتند و خصمشان رسول خدا باشد، برعمت گران است که او را بخواني و نتواند ترا جواب گوید.

(4) پسر برادرش عبدالله بن الحسن بود که چون کشته شد او را در بغل گرفت و فرمود: (يا ابن أخي اصبر على ما نزل بك ، واحتسب في ذلك الخير، فان الله يلحقك بأبائك الصالحين الخ) ای پسر برادرم صبر کن بر آنچه بر تو وارد شد و بحسب خدا بگذار ثوابش را چون خداوند ترا به پدران شایسته ات ملحق خواهد نمود.

(5) پسرش عبد الله بن الحسين بود که چون کشته شد خونش را به طرف آسمان پاشید و فرمود: (اللهم لا يكن اهون عليك من دم فصيل ناقة صالح الخ) خدایا نزد تو از خون بچه شتر صالح کمتر

نیست.

(6) مسلم بن عوسجه بود که چون کشته شد حضرت فرمود (رحمك الله يا مسلم) ای مسلم خدا ترا رحمت کند، و این آیه را خواند (فمنهم من قضى نحبه ومنهم من ينتظر وما بدلوا تبديلا) پس بعضی بر آن عهد ایستادگی کردند و برخی به انتظار (شهادت) مقاومت کرده و هيچ عهد خود را تغییرندادند. سوره 33 آیه 23.

(7) حبیب بن مظهر (مظاهر) بود که چون کشته شد حضرت به بالین او آمد و فرمود: (عند الله أحتسب نفسي وحماة اصحابی) از خداوند اجر خود و بزرگان اصحابم را میطلبم.

(8) حر بن یزید ریاحی بود که چون کشته شد حضرت به بالین او آمد و فرمود: (انت كما سمتك امك حر في الدنيا وسعيد في الاخرة) تو همانطوریکه مادرت نام نهاد حری در دنیا و سعیدی در آخرت.

ص: 393

(9) زهیر بن قین بود که چون کشته شد حضرت به بالین او آمد و فرمود: (لايبعدنك الله يازهير من رحمته ولعن الله قاتليك لعن الذين مسخوا قردة وخنازير) اي زهير خدا ترا از رحمتش دور نسازد و کشنده ترا لعنت کند مانند لعنت کسانیکه مسخ گشته بصورت میمون و خوک در آمدند.

(10) جون غلام ابی ذر بود که چون کشته شد حضرت به بالین او آمد و فرمود: (اللهم بيض وجهه وطيب ريحه وعرف بينه و بين محمد وآله).

خداوندا روسفیدش کن و بویش را خوش گردان و شناسائی ده

بین او و محمد والش.

فائده نهم

در کتاب مذکور ص 132 گوید: در کربلا سه سر از سر های

أصحاب حضرت را به طرف امام حسین (علیه السلام) پرتاب کردند.

(1) سر عبدالله بن عمیر کلبی بود که به طرف آن حضرت پر تاب

کردند پس مادرش آن را گرفت.

(2) سر عمر بن جناده بود که به طرف حضرت پرتاب کردند مادرش آن را گرفت و به طرف لشکر ابن سعد پرتاب کرد و یکنفر را بکشت. وعمود خیمه را گرفت و خواست جنگ کند حضرت او را منع کرد (و فرمود جهاد بر زنان نیست).

(3) سر عابس بن ابی شبیب شاکری بود که چون کشته شد لشکریان درباره او نزاع کردند هریك میگفت من او را کشتم عمر سعد نزاع را فیصله داد و گفت او را يك نفر نکشته پس سر را به طرف امام حسین (علیه السلام) پرتاب کردند.

ص: 394

در کتاب مذکور ص 133 گوید: دو نفر زن در روز عاشورا به كمك حضرت برای جهاد بيرون آمدند.

یکی مادر عبدالله بن عمیر بود که بعد از کشته شدن فرزندش عمود خیمه را گرفت و به طرف دشمن رهسپار شد امام حسين (علیه السلام) او را برگردانید و فرمود برگرد خدا ترا رحمت کند خداوند جهاد را از تو برداشته.

دوم مادر عمر بن جناده بود که سر پسرش را گرفت و به طرف لشکر پرتاب کرد و یکنفر را بکشت سپس شمشیر بدست گرفت و این رجز بخواند: (انا عجوز في النساء ضعيفه بالية خاوية نحيفة) (اضربکم بضربة عنيفه دون بني فاطمة الشريفة(1))

پس امام حسین (علیه السلام) آمد و او را به طرف خیمه ها برگردانید چنانچه جماعتی از اهل مقاتل نوشته اند.

مؤلف گوید: زن وهب بن عبدالله ايضا به یاری امام حسین (علیه السلام) بیرون شد و شربت شهادت نوشید چنانچه در ج2 رمز المصيبة ص 76 نقل کردم وايضأ مادر این وهب نیز عمود خیمه را گرفت و دو تن از لشکر کوفه را به خاك انداخت پس امام حسین (علیه السلام) او را برگردانید. بنابراین چهار زن به كمك آن حضرت به میدان رفته اند. اللهم اینکه گفته شود بعضی از این مذكورات با بعضی متحدند.

تا اینجا این جزء از کتاب رمز المصيبة به پایان رسیده و الحمدلله

ص: 395

1- در جلد دوم رمز المصيبة ص 121 ترجمه این رجز گذشت مراجعه کنید

وله الحمد وصلى الله على محمد و آل محمد و امید است که هر نقصی و عیبی در این کتاب دیده شد از قصور مؤلف بحساب آورند نه تقصير آن و از خداوند منان خواهانم این خدمت ناچیز را بحرمت حسین عزیزش قبول فرماید و از برادران محترم خواهش دارم خورده گیری نکنند ولغزشهای حقیر را به قلم عفو خود اصلاح فرمایند و این حقیر بی بضاعت را از دعای خیر فراموش ننمایند.

(تنبيه)

بعضی از رفقا سؤال کردند چند وقت مشغول نوشتن این کتاب بودی؟ عرض می کنم: ابتداء تألیف این کتاب که در سه جزء اتمام پذیرفت هفتم شهر صفر الخير سنه 1412 و اختتام آن روز بیست ویکم ربیع الاول 1413 هجری واقع شد وانا الجانی محمود بن سید مهدی موسوی ده سرخی اصفهانی در جوار عمه سادات حضرت معصومه بنت موسی بن جعفر صلوات الله عليهم أجمعين.

ص: 396

فهرست جزء سوم کتاب رمز المصيبة

تصویر

ص: 397

تصویر

ص: 398

تصویر

ص: 399

تصویر

ص: 400

تصویر

ص: 401

تصویر

ص: 402

تصویر

ص: 403

تصویر

ص: 404

تصویر

ص: 405

ذكر بعض مصادر

تصویر

ص: 406

تصویر

ص: 407

تصویر

ص: 408

دوازده بند محتشم کاشی رحمة الله علیه

باز این چه شورش است که در خلق عالم است * باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین * بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است

این صبح تیره باز دمید از کجا کز او * کار جهان و خلق جهان جمله درهم است

گویا طلوع می کند از مغرب آفتاب * کاشوب در تمامی ذرات عالم است

گرخوانمش قیامت کبرا بعید نیست * این رستخیز عام که نامش محرم است

در بارگاه قدس که جای ملال نیست * سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

جن و ملک برآدمیان نوحه می کنند * گویاعزای اشرف اولاد آدم است

بند2

بر خوان غم، چو عالمیان را صَلا زدند * اول صلا به سلسله ى انبیا زدند

نوبت به اولیا چو رسید، آسمان طپید * زآن ضربتى كه بر سر شیر خدا زدند

آن در كه جبرئیل امین بود خادمش * اهل ستم به پهلوى »خیرالنّسا« زدند

بس آتشى ز اخگر الماس ریزه ها * افروختند و در جگر مجتبى زدند

وآنگه سُرادِقى كه ملك محرمش نبود * كندند از مدینه و در كربلا زدند

وز تیشه ى ستیزه در آن دشت، كوفیان * بس نخلها ز گلشن آل عبا زدند

پس ضربتى كز آن جگر مصطفى درید * بر حلق تشنه ى خلف مرتضى زدند

اهل حرم، دریده گریبان، گشوده موى * فریاد بر در حرم كبریا زدند

بند3

کاش آنزمان سرادق گردون نگونشدی * وین خر گه بلند ستون بی سنونشدی

کاش آنرمان بر آمدی از کوه تا بکوه * سیل سیه که روی زمین قیر گو نشدی

کاش آنزمان ز آه جگر سوز اهل بیت * یک شعله برق خرمن گردون دو نشدی

کاش آنزمان که این حرکت کرد آسمان * سیماب وار روی زمین بی سکونشدی

کاش آنزمان که پیکر او شد درون خاك * جان جهانيان همه از تن برون شدی

کاش آنزمان که کشتی آل نبی شکست * عالم تصام غرقه دریای خون شدی

ص: 409

این انتقام گرنه فتادی بروز حشر *با این عمل معامله دهر چون شدی

آل نبی چه دست تظلم در آورند *اركان عرش را بتزلزل در آورند

بند4

کشتی شکست خورده طوفان کربلا * در خاک و خون طپیده به میدان کربلا

گر چشم روزگار براو فاش می گریست * خون می چکید از سرایوان کربلا

نگرفته دست دهرکلابی به غیراشک * زآن گل که شد شکفته به بستان کربلا

از آب هم مضایقه کردند کوفیان * خوش داشتند حرمت مهمان کربلا

بودند دیو و دد همه سیراب و می مکید * خاتم زقحط آب سلیمان کربلا

زآن تشنگان هنوز به عیوق می رسد * فریاد العطش ز بیابان کربلا

آه از دمی که لشگراعدا نکرده شرم * کردند رو به خیمه سلطان کربلا

بند5

چون خون ز حلق تشنه او بر زمین رسید * جوش از زمین بذروه عرش برین رسید

نزدیک شد که خانه ایمان شود خراب * از بس شکستها که به ارکان دین رسید

نخل بلند او چو خسان بر زمین زدند * طوفان به آسمان ز غبار زمین رسید

باد آن غبار چون به مزار نبی رساند * گرد از مدینه بر فلک هفتمین رسید

پر شد فلک ز غلغله چون نوبت خروش * از انبیا به حضرت روح الامین رسید

کرد این خيال وهم غلط کارکان غبار * تا دا من جلال جهان آفرین رسید

بند6

ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند *یکباره بر جریده رحمت قلم زنند

دست عتاب حق بدر آید ز آستين *چون اهلبیت دست بر اهل ستم زنند

آه از دمی که با کفن خونچکان بخاك* آل نبی چه شعله آتش علم زنند

فریاد از آنزمان که جوانان اهلبیت* گلگون کفن بعرصه محشر قدم زنند

جمعی که زد بهم صفشان شور کربلا *در حشر صف زنان صف محشر بهم زنند

از صاحب حرم چه توقع کنند باز* آن ناکسان که تير بصيد حرم زنند

ترسم کزین گناه شفیعان روز حشر *دارند شرم کز گنه خلق دم زنند

پس برستان کنند سری را که جبرئیل* شوید غبار گیسویش از آب سلسبيل

بند7

روزی که شد بنیزه سر آن بزرگوار *خورشید سر برهنه بر آمد ز کوهسار

موجی بخشیش آمد و برخاست کوه کوه *ابری بیارش آمد و بگریست زار زار

گفتی تمام زلزله شد خاك مطمئن *گفتی فتاد از حرکت چرخ بیقرار

عرش آنچنان بلرزه در آمد که چرخ پیر* افتاد در گمان که قیامت شد آشکار

آن خية که گیسوی حورش طناب بود *شد سرنگون ز باد مخالف حباب وار

جمعی که پاس محملشان داشت جبرئیل* گشتند بی عماری و محمل شتر سوار

تا آنکه سر زد این عمل از امت نبی* روح الامین ز روی نبی گشت شرمسار

وانگه ز کوفه خیلی حرم رو بشام کرد* نوعی که عقل گفت قیامت قیام کرد

ص: 410

بند8

در حرگاه چون ره آن کاروان فتاد *شور و نشور و واهمه را در گمان فتاد

هم بانك نوحه غلغله درشش جهت *فکند هم گریه بر ملايك هفت آسمان فتاد

هرجا که بود آهوئی از دشت پا کشید* هر جا که بود طایری از آشیان فتاد

شد وحشتی که شور قیامت يباد رفت* چون چشم اهلبیت بر آن کشتگان فتاد

هر چند بر تن شهداء چشم کار کرد* بر زخمهای کاری تیر و سنان فتاد

ناگاه چشم دختر زهراء در آن میان *بر پيکر شريف امام زمان فتاد

بی اختیار نعره هذا حسین از او *سر زد چنانکه آتش از او در جهان فتاد

پس با زبان پر گله آن بضعة بتول *رو در مدینه کرد که یا ایها الرسول

بند9

این کشته فتاده بهامون حسين تست* وین صید دست و بازده در خون حسین تست

وین نخل تركز آتش جانسوز تشنگی* دود از زمین رسانده بگردون حسین تست

این ماهی فتاده دریای خون که هست* زخم از ستاره بر تنش افزون حسین تست

این خشك لب فتاده ممنوع از فرات *کز خون او زمین شده جیحون حسین تست

این عرقه محیط شهادت که روی دشت *از موج خون او شده گلگون حسین تست

این شاه کم سپاه که باخيل اشک و آه *خرگاه از اینجهان زده بیرون حسین تست

این قالب طپان که چنین مانده بر زمین* شاه شهید نا شده مدفون حسین تست

پس روي در بقیع بزهراء خطاب کرد *مرغ هوا و ماهی دریا کباب کرد

بند10

کای مونس شکسته دلان حال ما ببین *ما را غریب و بی کس و بي اقربا ببین

اولاد خویش را که شفیعان محشرند *در ورطه عقوبت أهل دغا بیین

در خلد بر حجاب دو کون آستین فشان *واندر جهان مصائب ما بر ملا ببین

نی نی درا چو ابر خروشان بکر بلا *طوفان سیل فتنه و موج بلا ببین

تنهای کشتگان همه در خاك و خون نگر* سرهای سروران همه بر نیزها ببين

آن تن که بود پرورشش در کنار تو *غلطان بخاك معرکه کربلا ببین

یا بضعة الرسول ز ابن زیاد داد *کو خاك اهلبیت رسالت بباد داد

بند11

ای چرخ غافلی که چه بیداد کرده *و ز کین چها باین ستم آباد کرده

کام بزبد داده از کشتن حسین (علیه السلام)* بنگر كرا بقتل که دلشاد کرده

در ظلمت این بس است که باعترت رسول* بیداد کرد خصم وتو امداد کرده

ای زاده زیاد نکرده است هیچگه *نرود این عمل که تو شداد کرده

بهر کسی که بار درخت شقاوت است *در باغ دین چه با گل و شمشاد کرده

با دشمنان دین نتوان کرد آنچه تو *با مصطفی و حیدر و اولاد کرده

حلقی که بود بوسه که مصطفى مدام* آزرده اش ز خنجر فولاد کرده

ترسم تو رادمی که بمجشر در آورند* از آتش تو دود بمحشر در آورند

ص: 411

بند12

خاموش محتشم که دل سنك آب شد *بنیاد صبر و خانه طاقت خراب شد

خاموش محتشم که از این شعر جانگداز *مرغ هوا و ماهیِ دریا کباب شد

تاچرخ سفله بود خطائی چنین نکرد *با هیچ آفریده جفائی چنین نکرد

وصال شیرازی ره فرموده

زینب چو دید پیکری اندر میان خون * چون آسمان و زخم تن از انجمش فزون

بی حد جراحتی نتوان گفتنش که چند * پامال پیکری نتوان دیدنش که چون

خنجر در او نشسته چو شهپر که در هما * پیکان در او دمیده چو مژگان که از جفون(1)

گفت این به خون طپیده نباشد حسین من * این نیست آن که در بر من بود تا کنون

یک دم فزون نرفت که رفت از کنار من * این زخم ها به پیکر او چون رسید چون؟

گر این حسین قامت او از چه بر زمین * ور این حسین رایت او از چه سرنگون؟

گر این حسین من، سر او از چه بر سنان * ور این حسین من، تن او از چه غرق خون

یا خواب بوده ام من و گمگشته است راه * یا خواب بوده آن که مرا بوده رهنمون

می گفت و می گریست که جان سوز ناله ای * آمد ز حلق پادشه تشنگان برون

کای عندلیبِ گلشن جان آمدی بیا * ره گم نگشته خوش به نشان آمدی بیا

وله

آمد به گوش دختر زهرا چو این خطاب * از ناقه خویش را به زمین زد به اضطراب

چون خاک جسم برادر به بر کشید * بر سینه اش نهاد رخ خود چو آفتاب

گفت ای گلوبریده سر انورت کجاست؟ * وز چیست گشته پیکر پاکت به خون خضاب؟

ای میر کاروان، گهِ آرام نیست، خیز! * ما را ببر به منزل مقصود و خوش بخواب

من یک تن ضعیفم و یک کاروان اسیر * وین خلق بی حمیت و دهر پر انقلاب

از آفتاب پوشمشان یا ز چشم خلق * اندوه دل نشانمشان، یا که التهاب؟

دستم ز چاره کوته و راه دراز پیش * نه عمر من تمام شود نه جهان خراب

لختی که با برادر خود شرح راز کرد * رو در نجف نمود و درِ شکوه باز کرد

کای گوهری که چون تو نپرورده نه صدف * پروردگانت زار و تو آسوده در نجف

داری خبر که نور دو چشم تو شد شهید * افتاده شاهباز تو از شرفه ی شرف

تو ساقی بهشتی و کوثر به دست توست * وین کودکان زار ِ تو از تشنگی تلف

این اهل بیت توست بدین گونه دستگیر * ای دستگیر خلق نگاهی به این طرف

وله

لباس کهنه بپوشید زیر پیرهنش* مگر که بر نکشد خصم بد منش ز

لباس کهنه چه حاجت که زیر سم ستور *تنی نبود که پوشند جامه با کفنش

ص: 412

که گفت از تن او خصم بر کشید لباس * لباس کی بود او را که پاره شد بدنش

نه جسم قامت زهراء چنان لگد کو بست *کز آن توان بيدر برد بوی پیرهنش

زمانه خاك چین را بیاد عدوان داد * تو درفغان که چه شد ارغوان ویاسنش

عیالش ار نه بهمره در این سفر بودی * از او خبر نرسیدی بمردم وطنش

دهان کجا که نماید تلاوت قرآن * مگر که روح قدس ساخت حرفي از دهنش

ز دستگاه سلیمان فلك نشان نگذاشت * بغير خاتمی آنهم بدست اهرمنش

جودی خراسانی ره فرموده

در شب قتل چه بیتابی طفلان را دید* زينب غمزده را شاه شهیدان طلبيد

گفت ای خواهر غمدیدة بی یاور من* يك زمانی بنشین در برم ای خواهر من

خالی از اشك کن این دیده چون دریارا *تا بگویم بتو من واقعة فردا را

مگرت نیست بخاطر که چه حي ذوالمن* زد ندا گفت زنان را که فدا گفتی من

عهد با حق چو ببستیم تو باما بودی *خود ز روز ازل اندر سر سودا بودی

تو مهين دختر زهرائی و ناموس رسول* پرورش یافته جسم تو در آغوش بتول

باغ جنت گلی از گلشن روی تو بود* پرتو مهر فلك برقع روی تو بود

اندرین دشت چه از کینه این قوم شرير* من شوم کشته و کردی تو بصد ظلم اسير

این مپندار سويت كس بشقاوت نکرد* که ترانه بتو با چشم حقارت نگرد

سوی خورشیدا گرديده صد مسكینست *أو بلند از نظر مردم کوته بین است

حال بابید که تو اندر سر پیمان باشی *با همه درد رضا از دل و از جان باشی

باش آگه که اجل دست گریبان منست *این شب آخر عمر من و یاران منست

آخر عمر من و اول بی یاری تست* شب قتل من و ایام گرفتاری تست

این مبادا که تو فردا زهیاهوی خسان* دست بر سینه زنی بر کشی از قلب فغان

غرق خون گرنگری اکبر مه سیمارا *باید از گریه تو خاموش کنی ليلا را

حلق اصغر شود از تیر جفا چون سیراب * نگذاری که بر آرد زجگر بانك رباب

جسم داماد چه فردا شود آغشته بخون* نگذاری که عروسش شود از خیمه برون

دست عباس جوانم چو بيفتد از تن * خواهرش را نگذاري كه نمايد شيون

سر اطفال تو از تن چه نمايند جدا * مهر اشك تو مبادا شود از ديده رها

اندر آن دم كه مرا بنگري آغشته به خون * نخراشي رخ و از خيمه نيائي بيرون

سينه من شكند چون ز جفا شمر لعين * نكني ناله و افغان ز دل زار حزين

غرض اي غمزده فردا چو در اين دشت محن * به سنان شد سر هفتاد و دو خورشيد زتن

جمع در دور خود اطفال پريشانم كن * گريه بر حال خود اي خواهر نالانم كن

كه پس از من به بسي درد گرفتار شوي * سر برهنه به سر كوچه و بازار شوي

وله

خواهر برو بخیمه که جانم برآمده * عمرم تمام گشته اجل بر سر آمده

خواهر برو بخيمه که از بهر کشتنم * شمر لعین گرفته بکف خنجر آمده

خواهر برو که نولك سنان ساخت کار من * کامم دگر ز فیض شهادت بر آمده

ص: 413

خواهر برو که حالت جان دادنم رسید * زین تیر و نیزۀ که بر این پیکر آمده

خواهر برو بخیمه که بهر عیادتم * قد خمیده حضرت پیغمبر آمده

خواهر برو بخیمه بی چشم بستنم * زهرا گشوده موی و بچشم تر آمده

خواهر برو بخیمه که با خیل اولیاء * با بم علی تبعزیۀ اکبر آمده

خواهر برو که ناله ام از زخم و تیر نیست * یادم ز تیر خلق علی اصغر آمده

این غیرتم کشد که بگویند کوفیان * زینب بقتلگه سر بی معجر آمده

کردند منشیان بسی این شرح را رقم * جودی چه شد که نام تو سر دفتر آمده

وله

خواهر برو که کار حسینت تمام شد * خواهر برو که صبح امید تو شام شد

خواهر برو که طایر روحم ز سر شده * بس نوک نیزه بر جگرم کارگر شده

خواهر برو مدار دگر انتظار من * خواهر برو که نوک سنان ساخت کار من

خواهر برو که دیده ام از خون دل تر است * چشمم بزیر تیغ سوی نعش اکبر است

خواهر برو که زندگی من حرام شد * دیگر بخیمه آمدن من تمام شد

خواهر برو مپاش نمک بر حراحتم * خواهر برو نماید دشمن شماتتم

رو در حرم که ننگری ای بی قرینه ام * کز ضرب چکمه شمر شکسته است سینه ام

برگرد تا نظر نکنی زیر دشنه ام * برگرد تا لنگری این گونه تشنه ام

وله

مهلتی تا به سوی قبله کشم پایش را * سایه از معجر نیلی کنم اعضایش را

تر کنم زاشک روان لعل گهرسایش را * سیر بینم دم مردن رخ زیبایش را

که دگر وعده دیدار قیامت باشد * میرود سوی سفر خیر و سلامت باشد

زیر خنجر چو حسین ناله زینب بشنید * چشم بگشود ز هم خواهر خود را طلبید

گفت با آنکه مرا عمر به آخر برسید * دگر از زندگی من بنما قطع امید

رو سوی خیمه که هنگام گرفتاری توست * آخر عمر من و اول بی یاری توست

رو سوی خیمه پرستاری اطفالم کن * جمع در دور خود اطفال پریشانم کن

ناله بر درد دل عابد بیمارم کن * گریه بر حال خود ای خواهر گریانم کن

که پس از من به بسی درد گرفتار شوی * سر برهنه به سر کوچه و بازار شوی

پس به ناچار سوی خیمه روان شد زینب * به فغان آمد و نومید ز جان شد زینب

دید چون شام سیه روز جهان شد زینب * بار دیگر سوی میدان نگران شد زینب

دید جن و ملک و ارض و سما میگریند * به سر نی سر شاه شهدا میگریند

وله

بابا بنگر سوز دل و چشم پر آبم * از كوي تو عازم به سوي شام خرابم

نگذشته زماني كه ز قتل تو ببستند * اين قوم جفاپيشه به زنجير و طنابم

اين يك زندم كعب ني آن سيلي بيداد * فرياد كه هر لحظه ز قومي به عذابم

بابا ز تو هر لحظه مرا بود سؤالي * از چيست كه اكنون ندهي هيچ جوابم

بردار سر از خاك كه اين قوم جفاجو * بردند ز سر معجر و از چهره نقابم

زين زخم كه بر جسم تو بيرون ز حسابست * در سوز من دلشده تا روز حسابم

ص: 414

وله

ایرفته سرت برنی وی مانده تنت تنها * ماندي توو بنهادیم ما سر به بيابانها

ایکرده بکوی دوست هفتاد و دو قربانی * قربانشومت اينرسم مانداز تو بدورانها

قربانی هر کس شد باحرمت و نشنیدیم * دست و تن قربانی افتد به بیابانها

اینگونه تنت از تیغ کردند دو صد پاره * قصاب نزد ساطور بر پیکر قربانها

از خون گلوی توايندشت گلستان شد * این سیر گلستان کرد سیرم زگلستانها

ريحان خط اكبر بر گرد رخ انور * برد از دل ما یکسر یاد گل وریحانها

ما جمع پريشانيم هم بی سر و سامانیم * بردار سر و بنگر این یسرو سامانها

اطفال حزین یکسر چادر و بی معجر * پاها همه در زنجیر سرهابگریبانها

وله

آخر از كوي تو با ديده ي گريان رفتم * آمدم با تو و با لشگر عدوان رفتم

گر تو با جمله شهيدان سوي جنت رفتي * من سوي شام به همراه اسيران رفتم

خاطر جمع و دل آسوده تو مي باش كه من * فرق بي معجر و گيسوي پريشان رفتم

اي شه تشنه جگر اين تو اين شط فرات * آب نوش آب كه من با لب عطشان رفتم

بعد از اين بانگ عطش نشنوي اي شاه كه من * با يتيمان به سوي كوفه ويران رفتم

عهد ما بود كه تو كشته شوي بر لب آب * تو وفا كردي و من بر سر پيمان رفتم

چاك پهلوي ترا ديدم و از پنجه غم * سينه را چاك زدم تا بگريبان رفتم

خاك بر فرق من و خواهري من كه تو را * جسم صد چاك فكندم به بيابان رفتم

بر سر نعش تو نگذاشت بمانم چون شمر * با سر پاك تو اي مهر درخشان رفتم

جوديا شرح غم غمزدگان كن كوتاه * كه ز هوش از اثر ناله و افغان رفتم

وله

مگر بکربلا آب قیمت جان بود * که از عطش بفلك ناله یتیمان بود

کفن دریغ مگر بود بهر شاه شهید * که تا سه روز تنش رويخاک عريان بود

بزیر سایه چتر زر ابن سعد لعين * عزیز فاطمه در آفتاب سوزان بود

ز کینه فرقه بی آبرو زدند آتش * سرداقی که در او جبرئیل دربان بود

بروی نعش علی اکبر جوان ليلا * چه موی خویشتن آشفته و پریشان بود

گلوی جمله تراز آب خوشگوار فرات * بحلق خشك علي اصغر آب پیکان بود

ز آب و نان همه سیروز کربلا تاشام * سکینه تشنه آب و گرسنه نان بود

سوار شام سراسر سوار بر مرکب * پیاده عابد بیدار زار و نالان بود

بشام جمله خلایق بخواب خوش همه شب * ز شام تا بسحر زینب أندر أفغان بود

نهاد خولی بی دین بروی خاکستر * سریکه مهر رخش رشك باغ رضوان بود

فغان که ریخت یزید شرابخوار شراب * بر آنرخی که لبش به ز آب حیوان بود

نه آب بود و نه نانی، نه شمعی و نه چراغی * چه گشت کنج خرابه مقام و منزل ما

ص: 415

وله

امشب شب غریبی اولاد مصطفی است * زینب اسیر شمر وحسین سر زتن جداست

ازخیمه های سوخته بس دود برفلک * رخصاره ی ماه وچهره ی خورشید بی ضیاست

طفلان بی پدر به بیابان در آفتاب * آن یک سر برهنه وآن یک برهنه پاست

لیلا به آه وناله چو مجنون به کوه ودشت * اکبر هزار پاره ز شمشیر اشقیاست

بیرق نگون ومشک تهی و سینه پر زغم * عباس را جدا زبدن دست از جفاست

گوش عروس زار پر زخون ز گوشوار * داماد را ز خون گلو دست و پا حناست

گهواره مانده خالی و اصغر به مهد خاک * از سینه رباب ز غم ، ناله برسماست

مهر رخ سکینه ز سیلی و تشنگی * نیمی چو ماه نیلی ونیمی چو کهرباست

بر روی تخت زر پسر سعد سنگدل * عریان به روی خاک تن سبط مصطفی است

در دست ساربان ستمگر ز کینه تیغ * از بند بند دو دست حسین جداست

این ظلم جودیا به که گویم که بعد قتل * جسم حسین به زیر سم اسب توتیاست

وله

این بانک درای کاروانست * یا زینب زار در فعان است

در شب شده آفتاب طالع * یا رأس حسین بر سنان است

بر نیزه سر چو ماه عباس * یا چارده ماه آسمان است

وعده است بناله یا که ليلا * در ماتم اکبر جوان است

گیسوی عروس وخون داماد * یا سنبل تر بگلستان است

از ابر بهار ژاله ریزد یا چشم * سکینه خونچکانست

وله

چرا از همرهان دوش ای سر تو نین جدا بودی ؟ * چرا پر خاک و پر خاکستری دیشب کجا بودی ؟

که بر روی جراحات سرت پاشیده خاکستر * مگر درد ترا اینگونه داروئی دوا بودی ؟

به مهمانی چرا در خانه بیگانگان رفتی ؟ * بریدی از چه با ما روزی آخر آشنا بودی

گرفتار جفای شمر ما بودیم دیشب را * تو در دست که ای سر تا سحرگه مبتلا بودی

ترا چون بود سر در کوفه تن در کربلا جانا * دل ما سوی کوفه چشم ما در کربلا بودی

یکی گوید ترا جا بود در کنج تنور ای سر * یکی گوید بزیر طشت پنهان از جفا بودی

نه در خورد تو بود ای گنج شایان کنج مطبخها * تو آخر روزی ای سر زینت عرش خدا بودی

پس از کشتن سری در ماسوی کی شد بدینخواری * همانا ار ازل ایسر سوا از ماسوی بودی

هماندم دست جودی کاین مصیبت را رقم کردی * خدایا کاش تن از جان و جان از تن جدا بودی

ص: 416

درباره مركز

بسمه تعالی
هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ
آیا کسانى که مى‏دانند و کسانى که نمى‏دانند یکسانند ؟
سوره زمر/ 9
آدرس دفتر مرکزی:

اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109