بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

آیه اللّه محمدحسین کاشف الغطاء

1. سیاست حسینی

2. وحدت و بیداری

3. اسلام و سوسیالیسم

مقدمه و ترجمه از:

سید هادی خسروشاهی

ص: 4

خاتمه... 91

2. سیاست حسینی... 93

پرسشی از میشیگان امریکا... 95

پاسخ شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء... 103

3. خطبه تاریخی... 113

وحدت و بیداری... 113

اشاره ای به: تاریخ حیات آیت اللّه کاشف الغطاء... 115

مقدمه... 115

دردهای اجتماعی... 120

احزاب و سیاست از نظر کاشف الغطاء... 122

رحلت آیه اللّه کاشف الغطاء... 124

مؤتمر اسلامی... 128

دوران جاهلیت... 134

رویدادهای تاریخی... 138

نتیجه کشمکش و اختلاف... 141

پاکستان اسلامی... 143

نهضت وحدت... 145

آیا ما مسلمانیم؟... 145

سیاست استعماری... 147

4. بلای استعمار و کشتی نجات... 151

کشتی نجات... 155

فاجعه سقوط فلسطین... 157

فرهنگ استعماری... 159

قرآن راه سعادت... 162

5. سوسیالیسم یا اشتراکیت در اسلام... 165

تعاون در اسلام... 167

زکات و سوسیالیسم... 167

فهرست اعلام... 185

فهرست کتب... 188

فهرست اماکن... 190

ص: 6

مباحث ارزشمند اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، علمی و فکری است، توسط شهید آیت اللّه سید محمد علی قاضی طباطبائی (که در نجف اشرف در محضر ایشان تلمذ کرده است) جمع آوری و تحت عنوان: «الفردوس الاعلی» و «جنه المأوی» سالها قبل در تبریز به چاپ رسیده است که خوشبختانه ترجمه فارسی آنها نیز اخیرا انتشار یافته است.

آخرین اثر ترجمه شده معظم له، کتاب «عقود حیاتی» خاطرات مفقود شده ایشان است که خوشبختانه توسط جناب امیر کاشف الغطا، نوه ایشان در نجف اشرف و مدیر کتابخانه «الامام کاشف الغطا»، پیگیری و به دست آمده که نخست به عربی چاپ شد و سپس ترجمه فارسی آن تحت عنوان: «بند بند سرگذشتم»! توسط «موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی» در تهران به چاپ رسید.(1)

متأسفانه آثار بزرگ و ارزشمند علمی - فقهی آیت اللّه کاشف الغطا، آن طور که باید در اختیار عموم قرار نگرفته، و فقط آثار «کلامی» ایشان در 12 جلد به چاپ رسیده، به امید آن که مجموعه کامل آثار ایشان، (بالغ بر پنجاه مجلد) در حوزه علمیه قم، با ویرایشی جدید انتشار یابد و علما و طلاب حوزه از آن بهره مند شوند.

* * *

ص: 8

... شصت سال پیش، یعنی در سال 1376 ﻫ . ق در فصل تابستان، اینجانب نخست رساله «السیاسه الحسینیه» ایشان را در تبریز ترجمه کردم که توسط «کتابفروشی سروش» به چاپ رسید و سپس کتاب دیگر معظم له را درباره انجیل و مسیح: «التوضیح فی بیان ما هو الانجیل و من هو المسیح» که در «قاهره» و «بغداد» به چاپ رسیده، ترجمه نمودم که باز در تبریز چاپ و منتشر گردید ولی بعدها، ترجمه آن را در «حوزه علمیه قم» کامل کردم و بارها به چاپ رسید و آخرین چاپ ویرایش شده آن تحت عنوان: «پژوهشی درباره انجیل و مسیح» توسط مؤسسه «بوستان کتاب» قم، به زیور طبع آراسته گردید.

و اکنون رساله «السیاسه الحسینیه» که بعدها توسط مؤلف معظم تکمیل و با اضافاتی در عراق به چاپ رسیده بود، با ویرایشی جدید و ترجمه اضافات و ملحقات مؤلف معظم، تنظیم و در این مجموعه در اختیار علاقمندان قرار می دهیم.

... در این مجموعه، ترجمه دو خطبه و سخنرانی تاریخی ایشان را در «مؤتمر اسلامی پاکستان» و سمیناری دیگر، می آوریم تا با دیدگاه های ایشان در زمینه مسائل سیاسی و اجتماعی جهان اسلام بیشتر آشنا شویم.

البته مطالعه کتاب ارزشمند و بی نظیر: «المثل العلیا فی الاسلام لافی بحمدون» - ارزشهای والا در اسلام است نه در بحمدون! - که خوشبختانه چندین بار ترجمه و بارها چاپ شده است، برای اهل سیاست و شناخت روش سیاسی آیت اللّه کاشف الغطا یک ضرورت است که در آن «هزاران درود بر کمونیسم در مقابل مفاسد امپریالیسم» می فرستد و نشان می دهد که همایش های غربی ها در بلاد اسلامی و یا با عناوین اسلامی! در

ص: 9

اروپا، در واقع یک نوع فریب و نیرنگ است و نباید به آنها اعتماد کرد.

آخرین بحثی که در این مجموعه می آوریم، ترجمه مقاله ایشان درباره نوع اشتراکیت در اسلام - سوسیالیسم و اسلام - است که از ترجمه های اخیر است و برای تکمیل و تنوع در محتوای کتاب، در این مجموعه نقل می گردد.

... تکرار می کنم که ترجمه بیشتر مطالب این کتاب، مربوط به بیش از نیم قرن پیش است که نخست در سال 1376 ه- . ق در تبریز به چاپ رسیده و اکنون، و پس از ویرایشی کوتاه در اختیار علاقمندان قرار می گیرد.

طبق معمول!، هرگونه نقد اصلاحی را می پذیریم تا در چاپ های احتمالی بعدی! مورد استفاده قرار گیرد. والعاقبه للمتقین

سید هادی خسروشاهی

قم: مرکز بررسیهای اسلامی

اربعین حسینی علیه السلام 1441 / مهرماه 1398

ص: 10

ص: 12

بسم اللّه الرحمن الرحیم(1)تا ابد، جلوه گه حق و حقیقت، سرِ تست *** معنیِ مکتب تفویض، علی اکبر تست

طفل شش ماهه تبسّم نکند، پس چه کند؟! *** آنکه بر مرگ زند خنده، علی اصغر تست

برای نوشتن مقدمه، از جمله عللی بودند که موجب تأخیر در انتشار این کتاب گردید.

اکنون با استفاده از فرصتی کوتاه و توفیقات حاصله از فیوضات ماه رمضان، این مقدّمه نوشته می شود، از خوانندگان محترم انتظاری جز این نیست که: نخوانده و سطحی قضاوت ننمایند.

ماندن حدود و قوانین مقدس و جاوید قرآن و توسعه فساد و منکرات و انحراف جوانان و فرزندان مسلمان، باید سکوت باشد؟!

آیا اسلام همیشه ما را امر به سکوت می کند؟ و با ازدیاد منکرات، امر به معروف با قلم و قدم و زبان و عمل، بر هر کس - از کوچک و بزرگ، بازاری و کارگر، محصل و مجتهد - لازم نیست؟

آنچه مسلم است، این است که: سکوت ما در مقابل منکرات و اعمال ضدّ اسلامی، برخلاف رضای خدا بوده و با دستورات اسلامی سازگار نیست. مثلاً اسلام دستوری داده که در زمان غیبت امام علیه السلام هر حمله و هجومی که بر اسلام و مسلمین و بیضه اسلام (به اصطلاح فقهی) ضرر داشته باشد، بر همه مسلمین؛ اعم از زن و مرد، واجب است که دفاع کنند. آیا ما به آن عمل می کنیم؟

بنابراین اصل مسلم، تنها اختلافی که شاید بین ما و عدّه ای دیگر وجود دارد، عدم درک روح زمان و شناخت سرعت سیر قهقرائی اوضاع مادی و معنوی مسلمین در وضع کنونی است. یعنی آن ها اگر تعمّق بیشتری در جریانات عادی زندگی بنمایند، خواهند دید چه خطر و حمله و هجومی بر اسلام و مسلمین، بالاتر از این است که در دنیای اسلام، از اسلام و مسلمانی، جز نام و شناسنامه «مسلمان بودن» و چند عملی که صورت عادت به خود گرفته و یا برای «ریا» و «تظاهر» است، چیزی باقی نمانده است!

چه توهین و حمله ای بر اسلام و مسلمین، بزرگ تر از تهیه شدن بخشی از بودجه ممالک و دولت های مسلمان، از ربا، مالیاتِ مشروبات الکلی و منحرفین و بدبختان است؟

ص: 15

آری! اگر کسی عمیقانه فکر کند، می فهمد خطری مهم تر و بزرگ تر از این نمی شود که امروز جوانان ما، در اثر اعتیاد به مشروبات الکلی و مواد مخدر و تماشای فیلم های بی شرمانه و ضدّاخلاقی در سینماها، دین و ایمان خود را بر باد داده و از مبانی اسلامی رویگردان گشته و به سوی خدانشناسی و شهوات گرائیده اند.

آیا تجاوز و هجوم بالاتر از اینکه امروزه مسلمین خوار و زبون شده و مجبور به گدائی از کفار و دشمنان خدا گشته اند؟ انسان وقتی به این مسائل فکر می کند، آتش می گیرد و می سوزد!... و از طرفی وقتی به مسئله نهضت حسین علیه السلام می رسد، می بیند قسمت عمده مسئولیت، بر عهده اشخاصی است که تاکنون ساکت نشسته و در مقابل اعمال ضدّ اسلامی، جز حرف، عکس العملی از خود نشان نداده اند.

متأسفانه اگر به بحث بیشتری در این موضوع بپردازیم، «مقدمه» از «ذی المقدمه» زیادتر خواهد شد و «فرع» مزید بر «اصل»... لذا از بحث در اصل موضوع کتاب دور نمی شویم و از افزودن پاورقی زیاد هم بر مطالب متن کتاب خودداری می کنیم و اکنون مختصری پیرامون مسئله نهضت امام حسین علیه السلام بحث کرده و تفصیل بیشتر را - اگر توفیقی بود - به کتاب «درس هایی از رهبر مکتب انقلابی اسلام» واگذار می کنیم.

صفحات تاریخ و افکار انسان ها، همیشه باقی خواهد ماند و اهمیّت آن هرگز فراموش نخواهد شد، زیرا نهضت حسین علیه السلام برضدّ یزید و دستگاه ظلم و ظالم پرور و حکومت ضدّاسلامی اموی، درسی فناناپذیر است که طبعا تا ابد تازگی دارد و هیچ وقت کهنه نخواهد شد و بلکه می توان گفت: با تعالی سطح افکار و با تکامل طرز تفکّر در طرق جهاد فکری و عملی بشری، عمق نهضت او بیشتر و بهتر فهمیده و درک خواهد شد.

در واقع این نهضت، درسی عملی و آموزنده است، برای انسانی که می خواهد آزاد و سربلند و شرافتمندانه زندگی کند و البته همیشه و در همه جا می تواند سرمشق همگان باشد.

کسانی که لذّت زندگی را در محیطی دور از عوالم مادی و در خدمت به اسلام و جامعه مسلمین و اصلاح اوضاع آشفته کنونی تشخیص داده اند، ولی قدرت شان در مقابل نیروهای پر زرق و برق پول و سرنیزه، به مثابه سرمایه یک رنجبر در مقابل میلیون ها ثروت یک سرمایه دار می ماند، همین نکته موجب سستی اراده ها و یأس سرهای پرشور و ازدیاد بهانه سکوت و تن دادن به قبول هر عمل ضدّ بشری و اسلامی می گردد.

ولی اگر منطقی و عمیقانه فکر کنیم، از مکتبی که حسین علیه السلام باز کرد و از درسی که او عملاً بر همه آموخت، به خوبی می توان سرمشق گرفت و مرعوب دبدبه و کبکبه قدرت های توخالی نگشت و از حوادث شوم زندگانی و عدم پیروزی در مسائل مقدّماتی جنبش ها، و یا شکست عده ای از مسلمین جهان در مبارزات و جنبش ها و... هیچ یأس و دلسردی و سستی به خود راه نداده و بلکه سرسختانه تر، اوقات خود را صرف جهاد و مبارزه در راه تحقّق یافتن آرمان بزرگ و هدف بسیار

ص: 17

عالی و مقدس خود - که برتر و بالاتر گشتن عملی اسلام بر همه چیز است - خواهیم نمود.

مسئله نهضت حضرت حسین علیه السلام ، به ما می آموزد: قلّت افراد و یا عدم وجود کامل وسائل مادّی، نباید باعث تن دادن به ذلّت، خواری و اسارت و بندگی اجانب و ننگ و خفّت گردد. پروردگار بزرگ در قرآن مجید فرموده: «کَم مِّن فِئَهٍ قَلِیلَهٍ غَلَبَتْ فِئَهً کَثِیرَهَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّبِرِینَ»- چه بسیار از گروه های اندک، که بر گروه بسیار به اذن خدا، غلبه کرده اند «خداوند با صابران است» - و روی همین اصل و همین پشتیبانی های خدای مقتدر، مسلمان نباید از کمی افراد هم فکر و مجاهد و نقص وسائل ظاهری جهاد، ترس و هراسی داشته باشد.

به طور کلّی: طرفداران راه حق، در همه زمان ها نیز در اقلیّت بوده اند، ولی همانگونه که تجربه و تاریخ نشان می دهد، پیروزی نهایی و قطعی، همیشه از آنِ طرفداران حق بوده است.

شما صفحات تاریخ را ورق بزنید و ببینید در کدام دوره، فتح و نصرت ها از آنِ اقلیت طرفدار حق نبوده است؟!! بنابراین، ما و همه برادران مسلمان، نباید از جلال و جبروت ظاهری قدرت های پوشالی باک داشته باشیم و تن به پذیرش زورگوئی و ظلم و ستم بدهیم.

اگر تن به قبول ظلم و ستم و... بدهیم، فردا در دادگاه عدل الهی مورد مؤاخذه سخت قرار خواهیم گرفت، چنانکه پیشوای اسلامی می فرماید: «یؤخذ من المظلوم کما یؤخذ من الظّالم»: در روز رستاخیز، از مظلوم نیز بازپرسی می شود، همانطور که ظالم مورد مؤاخذه قرار می گیرد.

ص: 18

مبنا و علّت العلل قیام حسین علیه السلام را بر همه ملل محروم، با صراحت روشن ساخته و می رساند: هرگز نباید تسلیم حکومت زر و زور شد.

امام حسین علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس فرمانروای ظالمی را ببیند که حرام خدا را حلال کرده، ناقض عهد و پیمان خدا بوده، مخالف سنّت رسول خدا عمل کرده، در میان بندگان خدا بدرفتاری می کند و برضدّ او با فعل و قول خود عملی انجام ندهد، برای خدا حق است آن شخص را مانند او قرار داده و به کیفرش برساند.

و بدانید که اینان به اطاعت شیطان گرائیده و از اطاعت خدا رو گردانده اند. فساد را آشکار و حدود را معطل نموده و اموالی را که از آنِ همه مسلمین است، حیف و میل کرده و حرام را حلال، حلال را حرام نموده اند. و من بر اینکه با گفتار و رفتار با یزید ستمکار مخالفت کنم، سزاوارترم.»(1)

و روی همین اصل امام حسین علیه السلام به گفتار جدّ بزرگوارش عمل کرد و

ص: 20

حاضر نشد زنده بماند و حدود الهی را جاری نشده و احکام اسلام را اجرا نگردیده ببیند.

حسین علیه السلام آن روز با قیام خود، و با نثار خون خویش و خون یارانش و با رضایت به اسیر شدن اهل بیت و خاندانش، نهال اسلام را بارور ساخت.

دکتر اقبال لاهوری، ضمن چند بیت، طی قطعه ای در این باره می گوید:

چون خلافت رشته از قرآن گسیخت *** حریّت را زهر اندر کام ریخت

خواست آن سر جلوه خیر الامم *** چون سحاب قبله باران در قدم

بر زمین کربلا بارید و رفت *** لاله در ویرانه ها کارید و رفت

تا قیامت قطع استبداد کرد *** موج خون او، چمن ایجاد کرد

بهر حق در خاک و خون غلطیده است *** پس بنای «لا اله» گردیده است

مدّعایش سلطنت بودی اگر *** خود نگردی با چنین سامان سفر

دشمنان چون ریگ صحرا لا تعُد *** دوستان او به یزدان هم عدد

ص: 21

تیغ بهر عزّت دین است و بس *** مقصد او حفظ آئین است و بس

ما سوی اللّه را مسلمان بنده نیست *** پیش فرعونی سرش افکنده نیست

خون او تفسیر این اسرار کرد *** ملّت خوابیده را بیدار کرد

تیغ «لا» چون از میان بیرون کشید*** از رگ ارباب باطل خون کشید

نقش «الاّ اللّه» بر صحرا نوشت *** سطر عنوان نجات ما نوشت

شوکتِ شام و فرّ بغداد رفت *** سطوت غرناطه هم از یاد رفت

تار ما از زخمه اش لرزان هنوز *** تازه از تکبیر او ایمان هنوز

ای صبا ای پیک دور افتادگان *** اشک ما بر خاک پاک او رسان(1)آری حسین علیه السلام علاوه بر اینکه باعث استحکام «لا اله الا اللّه» گشت، دربار ستمگر خاندان معاویه را ویران و کاخ های فرعون منشانه

دودمان دنائت و رذالت بنی امیّه را برای ابد درهم کوفت و ویران ساخت.

ص: 22

صاحب چنین دیدگاه و فکری، نمی تواند با حکومت یزید بسازد و یزید را زمامدار مردم مسلمان ببیند، این است که مردانه به پا می خیزد و با جهاد و انقلاب خونین خود، به دنیا نشان می دهد که: یزید و اطرافیان پست او، حقّ حکومت ندارند و حکومت، حقّ خاندان پاک پیغمبر خدا و تربیت شدگان مکتبِ پر افتخار اسلام است.

حسین علیه السلام در این نبرد آشتی ناپذیر، حتی حاضر شد که اهل و عیالش به عنوان «خارجی!» به اسیری بروند، ولی امروز دنیا به حسین علیه السلام درود می فرستد و نام جاوید او با افتخار و احترام ذکر می شود، اما یزید و جیره خواران و غلامان حلقه به گوش او، با ننگ و نفرت و انزجار همیشگی قرین شده اند و مسلما یزید صفتان قرون دیگر نیز سرنوشتی بهتر از ارباب اصلی خود نخواهند داشت.

در رکاب حضرت ماندند، ولی شب عاشورا امام حسین علیه السلام همه را جمع کرد و با قیافه و چهره دُرفِشان و ملکوتی و خاصّ خویش - که در پرتو شمع های لرزان خیره کننده بود - فرمود:

«خدایا! من تو را سپاسگزارم می کنم که ما را با نبوّت مکرّم کردی و قرآن را به ما آموختی و در دین، فقیهمان نمودی. اینجا کربلاست، فردا میدان گاهی است برای مردان خدا، مردانی که دنیا را با تمام مظاهرش با تمام خوشی ها و زیبائی ها، برای مبارزه با فساد یزید وداع می گویند... وای بر حال کسی که فردا اینجا باشد، صدای ما را بشنود، گریه و ضجّه زنان و کودکان به گوش او برسد و از کمک به ما کوتاهی بکند. من بیعت را از شما برداشتم، اینک تاریکی شب همه جا را فرا گرفته است، دست زن و بچه های خود را بگیرید و به شهرها و آبادی های خود بروید. زیرا این قوم، تنها مرا می خواهند...»

... حضرت شمع ها را خاموش کرد، آنانی که به ظاهر، مرد جلوه می کردند! ولی بوئی از مردانگی و انسانیّت نبرده بودند، فرزند زهرا علیه السلام را تنها گذاشته و رفتند... و سرانجام برای حسین علیه السلام 40 نفر پیاده و 32 نفر سواره، یار وفادار و سرباز فداکار باقی ماند...

البته 72 نفر در مقابل متجاوز از 45 هزار نفر؟! خیلی عجیب است،

ولی تاریخ می گوید نیروی ایمان 72 نفر، انبوه لشگر کفر را به لرزه در آورده بود. برادر امام حسین علیه السلام ، حضرت عباس علیه السلام پس از آن بیانات گفت: برادر چرا این کار را بکنیم؟! برای اینکه پس از تو زنده بمانیم؟! خدا آن وقت را هیچ وقت بر ما نشان ندهد...

حضرت رو به بنی عقیل کرد و فرمود:

ص: 25

یا بنی عقیل! من به شما اجازه می دهم که همه تان بروید. بنی عقیل گفتند: مردم چه می گویند؟! می گویند: ما آقا و بزرگ و بهترین پسر عمّ های خود را ترک کردیم و با دشمنان او مبارزه و جهاد ننمودیم؟! لا واللّه! ما این کار را نمی کنیم، ما خود را، مال و اهل خود را فدای تو می کنیم و همراه تو جهاد می کنیم تا همیشه با تو باشیم، زندگی پس از تو برای ما فایده ندارد.

یکی از انصار حسین علیه السلام برخاست و گفت:

آیا ما تو را تنها بگذاریم؟ آن وقت برای تو چه عذری بیاوریم؟ نه به خدا، تا نیزه ام را در سینه آنها نشکنم و تا آنها را با شمشیر خود آن هنگام که در دستم می باشد، نزنم، از تو جدا نمی شوم و هرگاه سلاحی نداشته باشم، با سنگ با آنها نبرد می کنم، تا در پیشگاه تو بمیرم.

یکی دیگر گفت:

به خدا سوگند، ما تو را تنها نمی گذاریم، تا خداوند شاهد باشد ما در غیبت رسول خدا صلی الله علیه و آله حق تو را اداء کردیم. به خدا اگر بدانم من کشته شده و دوباره زنده می شوم و بعد مرا زنده می سوزانند و دوباره زنده می شوم و هفتاد مرتبه هم تکرار شود، باز از تو جدا نمی شوم. در پیشگاه تو کشته می شوم، و چطور این کار را نکنم، در حالی که مرگ بیش از یک بار نیست، ولی پس از آن افتخار و شرافتی است که پایان ندارد...

... این است نمونه ای از طرز تفکّر یاران حسین علیه السلام که تا آخرین نفس، وفاداری خود را به خدا ومکتب مردان خدا، با جان وهستی ثابت کردند.

این 72 نفر، پروانه وار گردِ شمع حقیقت گردیدند و تا در راه وصال به معشوق خود، بال و پرشان نسوخت، از پای ننشستند.

ص: 26

اینان برای اینکه زودتر شهید شوند، از خدا می خواستند شب عاشورا زودتر تمام شود. از شدّت شوق گریه می کردند، در روز نبرد در میدان خونین، برای اینکه زودتر به لقاء حق برسند، لباس جنگی را بیرون آورده و دور می انداختند و در جلو حسین علیه السلام می ایستادند، سینه و سر خود را سپر قرار می دادند، تا تیرهای زهرآلود دشمن به آنها بخورد و به حسین عزیز علیه السلام صدمه ای نرسد.

اینها به راستی «مرد» بودند و مردانه هم جنگیدند و نام و افتخار جاوید در دنیا و نجاتی خدائی درآخرت، برای خود کسب کردند.

اینها در جواب حسین علیه السلام که می فرمودند: «بیایید و بروید من بیعت را از شما برداشتم»، گریه می کردند و می گفتند: آیا ما را از پیشگاه مقدّست رانده و طرد می کنی؟!...

البتّه ما هم امروز به صورت ظاهر می گوئیم: «ای کاش با شما بودیم و با شما به فوز و مقام بزرگی می رسیدیم»! ولی بیایید درست فکر کنیم و ببینیم: آیا اگر ما آن روز در صحنه بودیم، واقعا حاضر به عمل هم می شدیم؟! شوخی نیست: سر و تن، نیزه و شمشیر، تیر و خنجر، سنگ و آهن، بیابانی سوزان، جگری عطشان، زخم از روی زخم... و نثار خون.

مگر از جان و تن گذشتن بازی است؟! مگر نثار خون در نزد همه بی ارزش است؟! مگر گذشت از جان، مردانگی نمی خواهد؟! مگر همه می توانند چون گلگون کفنان و شهیدان کربلا، مردانه از تمام مظاهر و لذّات دنیای مادّی صرف نظر کنند؟!...

خوشا به حال آنان که با شجاعت و شهامت، و با کمال افتخار و سربلندی، شربت شهادت نوشیدند و وای به حال کسانی که از ترس کشته

ص: 27

شدن، و از ترس از دست رفتن مقام و جاه خود، قشرهای وسیع مسلمین را بنده و برده ظالمین و دشمنان اسلام کرده و می کنند.

و درود بر آنانی که با خون خود، نهالِ اسلام را آبیاری کرده و برای یاری دین خدا قیام نمودند، درود بر آنها که به صورت ظاهر و برای چند روزی شکست خوردند، ولی تا ابد فاتح و پیروز گشتند.

سلام بر آنها، بر خون های به ناحق ریخته شده آنها.

سلامی سوزان، گرم و آتشین...

سلام بر آنها.. و بدن های پاره پاره و به خون آغشته شده آنان که تا آخرین قطره خون و تا آخرین لحظه حیات از حق و عدالت، آزادی و انسانیّت، و از اصول نجات بخش اسلام دفاع کردند...

و ننگ و نفرت ابدی بر پست فطرتان و دون صفتانی که برای دنیا و برای حکومت ری، برای پول و مقام، فرزندان عزیز زهرا و مردان پاک و مسلمان را کشتند و خیال کردند که همیشه دنیا بر وفق مراد آنها بوده و همیشه بر روی یک پاشنه خواهد چرخید و آن ها همیشه در رأس حکومت باقی مانده و عهده دار ریاست «شبه مردان!» خواهند بود، غافل از اینکه دنیا چند روزی بیش نیست و ما عند ربک خیرو أبقی.

مفصل تر جوابی برای همه می نویسیم تا همگان بدانند که:(1)

هیچ فحش و توطئه ناجوانمردانه و بی شرمانه ای، در روحیه خلل ناپذیر تربیت یافتگان مکتب انقلابی اسلام، نه تنها تأثیر منفی ندارد، بلکه آنها را در مبارزه ای که برای اجرای احکام قرآن در سرزمین های عزیز اسلام شروع کرده اند، پابرجاتر و مصمم تر نیز می گرداند.

ما از هرگونه سختی و مصیبتی استقبال کرده و هیچ گله ای از رضا و قضای خدا نداریم و به قول شاعر:

ما نداریم از رضای حق گله *** عار ناید شیر را از سلسله

بدیهی است که مصائب بزرگ، مردان بزرگ را پرورش می دهد و ناهموار بودن راه، دلیل مقدّس بودن هدف و استقامت در پیمودن این راه، مقدمه پیروزی قطعی است.

بنابراین، تشبّثات جاهلانه و حسودانه، ما را از ادامه راهی که در پیش گرفته ایم، باز نمی دارد و ما به جهاد همه جانبه خود علیه دشمنان داخلی و خارجی اسلام، تا سر حدّ وصال به خدا، یعنی تا سر حدّ «شهادت» ادامه خواهیم داد. این راه شرافتمندانه و پر افتخاری که ما در پیش گرفته ایم، در پیمودنش، از هیچ کوششی فروگذاری نکرده و از جلال و عظمت ظاهری هیچ نیرو و قدرتی ترس و هراسی به خود راه نداده و مردانه به جانب مقصود پیش خواهیم رفت، زیرا علی علیه السلام در نهج البلاغه به ما تعلیم می دهد که:

ص: 29

پیکار جویان در وظیفه دشواری که بر عهده گرفته اند، هرگز خسته نمی شوند و وسوسه زشت گویان، در اراده آهنین ایشان اثر نمی کند. سرزنش ها و ملامت ها را از دهان هر کس که خارج شود، ناچیز می پندارند و هم چنان به فعّالیّت خود ادامه داده و پروانه وار به جانب مقصود پیش می روند.

و قرآن می فرماید: «فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلاّ ساعَهً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ.»(1)

قلمی و زبانی ما با آنها، یک مسئله شخصی نیست که قابل عفو و اغماض و حل و فصل بوده و صلح پذیر باشد.

مخالفت ما با دشمنان اسلام و با کسانی که مستقیم و غیر مستقیم به نفع اجانب کار می کنند، آشتی ناپذیر است و البته ما با کسانی که از لحاظ فکری مخالف هستیم، غرض شخصی و فردی نداریم، بلکه آنها را باعث فساد اجتماع و انحطاط اخلاق و سیرِ نزولی جامعه مسلمین می دانیم که ملّت ما را دو اسبه به سوی سقوط، به سوی اروپائی گری و بی دینی سوق می دهند.

وضع کنونی مسلمین جهان، به قدری رقّت آور است که هر مسلمانی اگر در علل پیدایش این وضع دقیقا بررسی کند، می بیند برای اصلاح اوضاع حادّ ضد دینی فعلی، جز یک جنبش حادّ دینی، هیچ کاری و امری، هیچ موعظه و نصیحتی، تأثیری نداشته و وضع را به حد اعتدال در نخواهد آورد.

روی همین اصل، ما با خدای خود پیمان بسته ایم؛ پیمانی اصیل و پابرجا، پیمانی محکم و خلل ناپذیر که در راه او تا آخرین نفس بکوشیم، و به قول اقبال لاهوری:

هر که پیمان با هو الموجود بست *** گردنش از بند هر معبود رست.

حسین علیه السلام فرمود) شاهین وار به آسمان شهادت پرواز کنیم و چه سعادتی بالاتر از این می توان برای یک بشر سعادتمند (واقعی) تصوّر کرد؟!

و هزار ضربت شمشیر - چنانچه علی علیه السلام فرموده است - برای ما خوش تر و راحت تر و آسان تر از مرگ در بستر نرم و گرم است...(1) و نثار جان خود در راه حق، در راه خدا، در نظر ما سخت بی بهاست.

... و البته راه ما، و هدف ما، راه و هدفی که در پیش داریم، بسیار پر نشیب و فراز است، ولی به قدری مقدّس و نورانی و خدائی است که هیچ توافقی با عوامل مادّی و دنیوی، ظاهرسازی و ریاکاری ندارد.

و رهروان و رزمندگان راه حقّ و حقیقت، دلباختگان اجرای احکام اسلام و قرآن، در پیشروی در راه پرخطر خویش، انتظار هیچ تشویق و تقدیری را از هیچ مقامی جز «خدا» ندارند، زیرا کسی که عاشق اسلام و تجدید عظمت جهانی مسلمین باشد و این عشق با تار و پود او آمیخته گردد، احتیاج به تشویق و تقریظ! ندارد.

... و هدف و مرام و مقصد ما، عالی تر از آن است که منتظر تشویقی باشیم، یا با تقدیر و تقریظی! شاد و خرّم شویم و هیچ تقدیر و تقریظی، ما را مغرور نمی کند، چنانکه هیچ فحش و ناسزائی، تأثیر بدی در روحیه و افکار ما ندارد و ما راهی را که وظیفه خود تشخیص داده ایم و می پیمائیم، تا آخر خواهیم رفت.

و خلاصه: فکر ما و روح ما، بالاتر از آن است که با انتقادی ناروا متزلزل و یا با تشویق و تقدیرنامه ای، استوار گردد.

ص: 32

البته ما اگر به لحاظ سنّی نیز کوچک باشیم! به لحاظ روحی، خود را بزرگ می دانیم و باید هم از لحاظ روحی و فکری بزرگ باشیم، زیرا که منبع الهام بخش ما قرآن و مکتب اسلام است و قرآن و اسلام بزرگ ترین و ارجدارترین مکتب ها و منبع ها را داراست.

بنابراین، اگر در راه بزرگی قدم گذاشته ایم، تعجّب ندارد و بایستی در این راه، چون کوه استوار در مقابل تندباد حوادث بایستیم و تکان نخوریم، زیرا حسین عزیز علیه السلام هم اینطور بود. اقبال لاهوری باز می گوید:

عزم او چون کوهساران استوار *** پایدار و تند سیر و کامکار

و ما هم:

رمز قرآن از حسین آموختیم *** زآتش او شعله ها اندوختیم

نداریم که ما همه چیز را فدای راه او کرده ایم و عقیده داریم که وجهه داشتن، در زمانی که وجهه اسلام عملاً از بین رفته و می رود، پشیزی ارزش ندارد.

ما اتّکائی در زندگی و در دنیا جز به خدا، به هیچ مقام و به هیچ کسی نداریم و ایمان داریم که خدا به حکم: «وَ کَانَ حَقًّا عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ»، همیشه از مجاهدین راه خود پشتیبانی کرده و می کند.

بگذار دشمنان ما، به توطئه های نانجیبانه خویش ادامه دهند. بگذار ماهیّت کثیف و شرم آور خود را - آن طور که هست - به جامعه مسلمین نشان دهند.

عمل معرّف همه است و دنیا، دنیای عمل است و فریب و نیرنگ، دیگر کاری نمی تواند بکند و عملی که برای اسلام باشد، از آغاز هویداست. و ما در مقابل این شکنجه های روحی - که بالاتر از شکنجه های جسمی است - «آخ» هم نخواهیم گفت، زیرا برای خدا و در راه خداست و هرچه که در راه خدا باشد، برای ما «نوش جان» است. دسته گلی است که از هیچ بستانی و گلستانی فرادست نمی آید.

بر باد می دهند و...، ساکت بنشیند و تماشا کند!... امام حسین علیه السلام روحیه جهادی داشت و مظهر شهامت، غیرت، و اسلامیّت بود، و نمی توانست با دشمنان واقعی اسلام که به صورت ظاهر مسلمان جلوه می کنند، سازش کند.

حسین علیه السلام «اپورتونیست» و «سازش کار» نبود که نان را به نرخ روز بخورد! و با هر دسته و فرقه ای، بند و بست داشته باشد. حسین علیه السلام پای بند آئین جدّش بود و نمی توانست احکام آئین او را بلااجراء ببیند و ساکت بنشیند!

حسین علیه السلام «مقبول العامه»! شدن و وجهه در جامعه پیدا کردن را می خواهد چه کند؟! در حالی که دین جدّ او از بین می رفت؟ زر و سیم، کاخ و باغ، برای حسین علیه السلام و پیروان او ارزشی ندارد و: «انّما الدنیا عقیده و جهاد».(1)

این راه، بایستی پیموده شود و آنچه که در انتظار رهروان این راه است یا فتح و پیروزی است و یا شهادت و پرواز به سوی او و وصال به معشوق حقیقی. معشوقی که حق است عشق به او ورزیدن و جان در راه او باختن و سر در کف گذاشتن...

و در پیشروی به سوی هدف عالی خود، هیچ تهدید و تحدیدی - این اسلحه های پوسیده و ارتجاعی - در روحیه ما تأثیر سوئی نخواهد داشت. دشمنان ما، در مقابل بدی ها، جز خوبی و در مقابل ناسزا جز «سلام» از ما ندیده و نخواهند شنید، زیرا قرآن فرموده است: «وَ إذَا خَاطَبَهُمُ

الْجَهِلُونَ قَالُواْ سَلَمًا» و اسلام به ما دستور داده که در مقابل بدی جاهلان، خوبی و احسان کنیم، و ما روح و فکر خود را، با مجادله و منازعه برای کارهای بسیار کوچک و بی اهمیّت، ضایع و بی ارزش نخواهیم کرد.

وظیفه کفائی است، ولی وقتی که آنها اقدامی نکنند، برای ما یک وظیفه عینی می شود و ما هم، تا آنجا که مقدورمان باشد، در این راه حقایق را نوشته و منتشر می سازیم و: «لاَ تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا».(1)

سید هادی خسروشاهی (دانشجوی علوم اسلامی)

تبریز - 25 رمضان المبارک 1376 ه-

ص: 38

تصویر

روی جلد کتاب سیاسه الحسینیه چاپ تبریز - 1376 ﻫ . ق

ص: 39

تصویر

پشت جلد کتاب سیاسه الحسینیه چاپ تبریز - 1376 ﻫ . ق

ص: 40

آیه اللّه:

شیخ محمد حسین کاشف الغطا

ص: 42

حضرت امام حسین علیه السلام این هدف را بطور کامل فاش و روشن نمی ساخت! و بی پروائی و بی دینی بنی امیه را ظاهر و آشکار نمی کرد زیرا کشته شدن شعار مردان است. و مقصود امام در مخالفت با بنی امیه و قیام بر ضد آنها، خاموش ساختن آتش بیداد و مظلوم نشان دادن خود با تمام مظاهر آن بود، یعنی: کشته شدن، هتک حرمت خاندان، سوختن خیمه ها و چادرهای مسکونی و...

ولی ایراد کننده و ناقد! با این حرف ها قانع نشد و در پاسخ گفت: حضرت حسین علیه السلام می توانست از راه دیگر نیز به این منظور برسد و راه، منحصر به این روش نبود.

از این رو امیدوارم که ما را از انوار فیوضات و بیانات شیوا و رسای خود بهره مند سازید به امید آنکه ناقد به راه راست هدایت شود.عبدالمهدی(1)

***

وقتی این نامه را خواندم، متوجه شدم که فاضل ادیب، جناب شیخ «عبدالمهدی مطر» (دام فضله) آن را نوشته است ... پس از دریافت مطلب، آیت اللّه پدر بزرگوارم امر کرد که پاسخ آن را شخصاً بدون یاری کسی و استفاده از کتابی، بنویسم مگر در مواردی که نیازمند مراجعه به

ص: 44

تاریخ باشم. من نیز دستور پدر بزرگوارم را اطاعت کرده چنین نوشتم:

شک، علت همه بدعت ها و منشأ فساد عقیده و اختلاف رأی ها است!. متأسفانه شک؛ در هر کاری راه پیدا می کند و چه بسا به فکر شخص راه یابد و مسیر آن را عوض کند و عقیده شخص را تغییر دهد و بسیار سخت است که فردی در دوره زندگانی خود از شک به دور باشد به این سبب، سزاست که هر فردی شک را از خود دور سازد و هرگاه در میان دو عقیده تردید یا دوگانگی دارد، دقت و اندیشه خود را به کار اندازد و ببیند که کدام یک از آنها به عقل نزدیک تر و با فکر سازگارتر است!

اگر نظری به تاریخ وقایع و جنگ های جهان بیفکنیم، می بینیم که یک سلسله از این جنگ ها به صورت حق و حقیقت و یا به عنوان واجب دینی ظاهر شده اند و همین ها در میان دزدان دین و فرقه ها و اصحاب حقوق و سیادت نیز دیده می شوند و محل بحث و نظرند!

در این موضوع نیز ما فکر خود را به کار می بریم، گرچه دارای فکر عالی و بلند هم نیستیم اما چون ممکن است فکر از تبادل و برخورد به یکدیگر، به نتیجه خوبی برسد از این جهت آنچه به نظر ما می رسد، می نویسیم.

سلسله دیگر از این وقایع، به نام جنگ های سیاسی محض پدید آمده اند و اینها نیز جنگ های خاصی است که میان ملل اتفاق می افتد.

و چون واقعه کربلا موضوع مذهبی و داخلی است و به صورت حق و واجب دینی ظاهر شده است، عقیده ما درباره حضرت امام حسین علیه السلام این است که وی وجود مقدسی است که خطا و لغزش در او راه ندارد و

ص: 45

نهان ها را به اذن خداوند، پیش از وقوع می داند، بنابراین می گوئیم که حضرت حسین علیه السلام همانطور که کشته شدنش را در حال قیام بر ضد بنی امیه و قیام و نبرد، می دانست؛ همچنان از کشته شدن خود در صورت تسلیم و صلح هم آگاه بود، زیرا او یقین داشت که بنی امیه با آن دشمنی ها و کینه های قدیمی که نسبت به خاندان رسالت و بنی هاشم و در سینه ها داشتند، دنبال مختصر بهانه و عنوانی می گشتند که به آنها آزار برسانند از این رو بود که یزید ستمکار و بی آزرم، وقتی که قدرت و نفوذ علویان را به ضرر خود دید، برای انتقام آماده شد و به همه استاندارها و فرماندارها، نامه نوشت و تاکید کرد که امام حسین علیه السلام را هر کجا که پیدا کنند، حتی اگر درون خانه کعبه هم باشد، او را به قتل برسانند. اما نرمش عمال یزید پلید و تردید آنها در اقدام به چنین گناه بزرگ جهنمی، به حضرت حسین علیه السلام مهلت داد تا از مکه دور شود و به کربلا برسد و روی همین اصل بود که در زمان حضرت حسین علیه السلام ، عزل استاندارها و فرماندارها زیاد شد و حضرت قبل از آنکه به کربلا برسد، در دو جا با خطر قتل روبرو شد اما خواست خداوندی میان او و مرگ حائل گردید.

(1): از خالدبن حکم یا ولیدبن عتبه والی مدینه، نماینده و سفیری

به سوی امام حسین علیه السلام و ابن زبیر فرستاده شد و هر دو پیش والی آمدند، مروان بن حکم نیز در آنجا بود، مروان و والی بیعت به یزید را به حضرت حسین علیه السلام تکلیف کردند و او فرمود: در بیعت پنهانی فایده ای نیست...! مروان به والی گفت که نگذارد حسین علیه السلام برود، مگر اینکه بیعت کند و هرگاه خودداری کرد، گردنش را بزند!.

زبیر به سفیر گفت: تو می دانی که ما از بیعت خودداری کردیم و

ص: 46

معاویه نیز می دانست هرگاه ما پنهانی و شبانه با این وضع بیعت کنیم، به خلاف میل ما حس قهر و غضب ما تحریک خواهد شد و باعث این کار نیز تو خواهی بود، صبر کن تا صبح شود و مردم را برای بیعت بخوان! ما نیز می آئیم و با میل خود به تو بیعت می کنیم!

بدین بهانه، زبیر فرصت یافت و از دست آنها رها شد و فرار کرد!!..

مروان گفت: آنها را رها کردی؟ به خدا قسم دیگر به آنها دست نخواهی یافت و او جواب داد: وای بر تو! می خواهی حسین بن علی را بکشم؟، به خدا سوگند اگر همه دنیا و آنچه را در آن است به من بدهید، من به این کار راضی نمی شوم و اقدام نخواهم کرد و باور ندارم که قاتل حسین علیه السلام در روز قیامت، خدا را با نامه اعمال سنگین ملاقات کند...

مروان با حال استهزاء گفت: هرگاه فکر تو این بود، کار خوبی کردی! بعدها، در نتیجه همین مدارا، خالد یا ولید معزول شد.

(2): هنگامی که حضرت حسین علیه السلام با «حر ریاحی» ملاقات کرد و او راه را بر امام بست، به او فرمود: «مادرت در عزایت نشیند...»!

این دو نمونه را برای آن ذکر کردم تا ناقد بداند که یزید پلید به شدت در جستجوی حسین علیه السلام بود و در صورت بیعت نکردن، می خواست او را به هر نحوی که شده به قتل برساند و چون قتل در نزد عرب کار آسانی بود و تأثیر زیادی در افکار عمومی نداشت، این است که حضرت حسین علیه السلام هم قتل و هم تعرض و هتک حرمت را قبول نمود تا در روحیه و دل های عرب نفوذ و اثر کند و زمینه ای مساعد بر ضد بنی امیه فراهم سازد. این بود که با شتاب از مدینه خارج شد تا مبادا خونش بی فایده و بی تأثیر برای جهان اسلام، در حرم جدش ریخته شود و به هدر رود و

ص: 47

مستحق و سزاوار تعظیم علویان و سرمشق قیام کنندگان که مطالبه حقوق حقه خود می کنند، نگردد.

و اما آنچه گفتی: در این کار فایده و اثر عقلانی! که با بدی هتک حرمت برابری کند نبود، آیا چه اثر و فایده ای بالاتر از آنچه گفتیم می توان یافت؟! همچنین هتک حرمت - گرچه ذاتاً بد و قبیح است -، اما مرد دانا می فهمد که در اینجا موضوع به خصوص به شکل مظلومیت جلوه گر شده، نه به شکل امری قبیح!.

اما آنچه گفتی: راه دیگری برای این منظور پیدا می شد؟ درست است، اما راه های دیگر جز اسارت خاندان نبوت و هتک حرمت، اثرش زودتر از دل ها می رفت و با کشته شدن حضرت حسین علیه السلام اصل موضوع هم از خاطرها فراموش می شد.

آری همین اهانت ها و هتک حرمت ها است که واقعه کربلا را تا امروز زنده نگهداشته و در دل ها جای داده است و هر روز تازه ترش می گرداند و هرگاه ما بر وسایل و راه هایی که ممکن است «قیام کننده» در پیش گیرد نظر کنیم، می بینیم که این راه ها در دو امر منحصر می گردد:

همچنین جمعیتی بایستی تا قبایح اعمال آنان را در همه جا ذکر کند و باز این کار به سیاست!(1)، حقه بازی و دروغ احتیاج داشت و این هم چیزی

ص: 49

نبود که رادمردی مانند حضرت امام حسین علیه السلام آن را قبول کند... حسینی که در اوایل دولت بین امیه، صراحتاً از بیعت امتناع کرد و جان و زندگی خود را به خطر انداخت!...

اکنون برای «ناقد» واضح و روشن می شود که حضرت امام حسین علیه السلام راهی که اثر عمیقی در دل ها بگذارد و در صفحات تاریخ با خطوط و سطور برجسته نقش و ضبط شود و روز به روز تأثیرش بیشتر گردد، جز قبول «آوارگی و هتک حرمت» خاندان خود نداشت... زیرا هرگاه امام حسین علیه السلام به شکل عادی کشته می شد، در دل ها اثر جاودانه ای نمی گذاشت و مردم می گفتند: حسین علیه السلام نیز کشته شد، بویژه که در آن دوران مرگ بیشتر اعراب، با کشته شدن بود!.

... اینها نکاتی بود که در جواب ناقد به فکر من رسید. پس از اینکه این جواب را نوشتم، آن را به پدر بزرگوارم حضرت آیت اللّه نشان دادم که با دقت آنها را خواند و فرمود این نوشته گرچه به نظر من، خواننده را به حق مطلب نزدیک می کند، اما گمان نمی کنم که کاملاً ناقد را قانع نماید و شک و تردید را از دل او دور سازد و مسئله بیشتر از این نیازمند تشریح است..

بعد گفتند که در اوقات فراغت، به حضورش بروم و در چند جلسه، جواب های لازم را پدر بزرگوارم املاء کند و من بنویسم و همین کار را انجام دادم تا اینکه از تقریرات پدرم بدیع ترین رساله ها به دست آمد که در نوع خود بی نظیر است.

عبدالحلیم آل کاشف الغطاء

نجف

ص: 51

درگذشت، بنا به اقتضای موقع و مصالح دوران، برنامه عمل مخصوصی است که همه مأموریت ها و سرگذشت های آنها از چگونگی کشته شدن و قربانی دادن در راه خدا، در آن قید شده است.

و چون ما «ائمه اطهار» را معصوم و برگزیده شده از جانب خداوند می دانیم، لذا زحمت سئوال و بحث از این حکمت ها و اسرار، از ایمان داران و دین باوران برداشته شده است.

حتی گاهی خود نماینده نیز از مضمون طومار برنامه خود بی خبر می شود، مثلاً گاهی می بیند که در طومار نوشته شده است: بر تو لازم است که در فلان وقت جان خود را با کشته شدن در راه خدا بدون چون و چرا فدا کنی و او هم قبول می کند و به خود اجازه سئوال و چون و چرا از حکمت و مصلحت خداوندی نمی دهد و مانند آفتاب بر او روشن و یقین است که قضایای این حکم، از عالی ترین حکمت و مصلحت، که بالاتر از آن ممکن نیست، سرچشمه گرفته است.

البته همه این نظریات ناشی از یک سلسله عقایدی است که دلیل و

برهان محکم دارد و به یکدیگر مرتبط و وابسته است و از عقاید فلاسفه و افکار حکما تنظیم شده است و در واقع فروعات یک اصل و شاخه های یک ریشه است که بحث و جدل به آن بر می گردد و آن اصل عبارت از ثابت کردن عنایت ازلی و قوه قاهره و با «شعور» است و همین قوه است که این عوالم را اداره می کند، نه طبیعت «کور» و ماده سخت بی روح و بی شعور!. پس اگر اصل این عنایت را ثابت کردیم و به آن اعتقاد پیدا نمودیم، ثابت کردن شاخه ها و فروعات این نظر، آسان خواهد بود. زیرا ما از خارج می دانیم که از لوازم این عنایت، برانگیختن رهبران و

ص: 53

راهنمایان است که در اوج مراتب کمال بشری هستند و برای هدایت دیگر ابنای هم نوع خود، مأموریت پیدا می کنند و رهنمایی ممکن نیست مگر با پذیرفتن و یقین داشتن به «عصمت» و «دور بودن» رهنمایان، از خطا و لغزش و همچنین مؤیّد بودن رهبران به این «عنایت» الهی است و پس از اینکه این مبادی و مقدمه را با دلیل و برهان قبول کردیم، مجال شک و تردید و انتقاد و اعتراض نخواهد ماند، حتی اگر بعضی از مأموریت ها و کارهای معصومین، از دیدگاه ناقص و عقل کوتاه ما، خالی از فایده و حکمت دیده شود و یا بیهوده جلوه کند:

«فلا و ربّک لایؤمنون حتی یحکّموک فیما شجر بینهم ثمّ لا یجدوا فی انفسهم حرجا ممّا قضیت و یُسلّموا تسلیما»

این مختصر را برای آن گفتم که به سؤال ناقد از جنبه دینی محض

جواب داده باشم وگرنه می دانم که «مشکک ناقد»، به این حدیث ها اعتماد نمی کند و «معترض متحیر»، به این عقاید اعتنا ندارد. بویژه اگر از کسانی باشد که حضرت امام حسین علیه السلام را آنچنان که علمای شیعه و خواص، آنها را «معصوم» می شناسند و قائلند که «امام» کار بیهوده و عبث انجام ندهد، نباشد بلکه همچو «ناقد» تنها چیزی که درباره امام حسین علیه السلام می داند و می گوید این است که او را یکی از رجال بزرگ و از حیث نسب و حسب و بلندی شجاعت، برتر از دیگران می داند، اما این صفات مانع از این نیست که او را هم از نوابغ روزگار و نوادر بشر حساب کنیم و چنان که آنها از خطا و صواب و کجی و راستی خالی نیستند، حضرت امام

ص: 54

حسین علیه السلام نیز از این صفات مصون نیست!(1) و کرم اخلاق و عظمت و فضل او مانع نیست که مورد انتقاد نباشد!

اکنون حضرت امام حسین علیه السلام را همان طوری که معترض مدعی است، فرض می کنیم که سیاست او قابل انتقاد و ایراد است، زیرا «کمال محض» مخصوص خداوند است و ما هم فرض می کنیم که امام فقط یکی از نوابغ و رهبرانی است که خود را از جهت شرف و نسب، بالاتر از یزید می داند و برای خلافت شایسته تر می شناسد و ناچار کوشش می کند که حق غصب شده خود را پس بگیرد و حداقل به یزید بیعت نمی کند و «رعیت»! وی نمی شود، زیرا او می داند که یزید تا چه اندازه رذل و پست و متجاهر به فسق و دشمن فضل و ادب است و هرگاه به این گفته ها، ماهیت حقیقی یزید را هم اضافه کنیم، مدعی و ناقد منصف را قانع و مجاب می کند: پس می گوییم هرگاه حضرت حسین علیه السلام می خواست پستی و پلیدی و ناپاکی یزید بد سیرت را به جز از راه شرع و دین، طوری به اهل دنیا نشان دهد که همه را متأثر سازد و اثرش را برای ابد در دل ها به جای گذارد، چه راهی بهتر از این بود که با بردن اهل و عیال و عترت خود، ثابت کند که آن پست فطرت، حتی حرمت خانواده نبوت را هم نگه نمی دارد و آنها را از شهری به شهری و از بیابانی به صحرائی، به اسیری می برد و انتقام مردان را از زنان بی گناه و اطفال معصوم و خردسال، می گیرد!. اکنون می پرسم: کدام قهر و غلبه بر یزید پلید بالاتر و برتر ازنمایاندن این چهره کریه و جرم های شرم آور است؟

ص: 55

اما کشته شدن، چنانکه گفتیم پیش عرب آسان ترین و عادی ترین کار بود که هیچ نوع تازگی و شگفتی نداشت و حضرت امام حسین علیه السلام می دانست که یزید و ابن زیاد، دارای همچو خباثت و دنائت هستند، می خواست که پست فطرتی آنها را در عمل به مردم نشان دهد تا دلیل محسوسی در دست آنها باشد و در آینده، «غالبِ» آنها «مغلوب»، و پیروزمندی شان شکست باشد...

آری در ظاهر یزید امام حسین علیه السلام و انصارش را کشت و به شهادت رساند، اما در واقع امام حسین علیه السلام یزید و همه بنی امیه را بدتر از کشتنشان، هزار مرتبه کشت!. یزید آنها را در یک روز کشت و امام حسین علیه السلام یزید و خاندانش را تا ابد و هر روز کشت.

از تو می پرسم! کدام غلبه و پیروزی برتر و کدام کشتن بزرگ تر است؟ این فلسفه را حتی غیر از ملل اسلامی دیگران نیز درک کرده اند و مستشرق آلمانی مسیو ماربین(1) نیز به این نکته اشاره کرده است آنجا که می گوید:

چون امام حسین علیه السلام دشمنی بنی امیه را با بنی هاشم می دانست و هم یقین داشت که پس از کشته شدنش خاندان و کودکان او را به اسیری می برند و این کار ناشایست آنها به مقصود او یاری خواهد کرد و اثر بزرگی در دل های مسلمانان خصوصاً اعراب خواهد گذاشت، چنانکه می بینیم از این جهت اهل و عیال خود را برداشت و آنها را از «مدینه» بیرون برد...

ص: 56

مستشرق آلمانی باز می گوید: چون نظریه آنهائی که از بردن اهل و عیال مانع می شدند محدود و افکارشان کوتاه بود و مقاصد عالی حضرت امام حسین علیه السلام را درک نمی کردند، این بود که امام به آنها گفت:

«خدا چنین خواسته و جدم چنین امر کرده است» یعنی در پاسخ اینکه گفتند: اگر می خواهی به طرف مرگ رهسپار شوی، علت بردن اطفال و زنان چیست؟! او گفت: «خدا خواسته که آنها را اسیر ببیند...»

می گویم: این جواب چنان نیست که مستشرق آلمانی آن را جواب اقناعی پنداشته و دفاع موقتی گمان کرده است، بلکه در حقیقت امر چنین بوده است و شاید خداوند پاک او را به این کار امر کرده بوده است تا یزید را رسوا سازد و ناپاکی درونی اش را تا ابد به مردم نشان دهد.

ما نمی گوئیم که طریق رسوائی یزید منحصر به قبول آوارگی و هتک حرمت خاندان امام بود، اما می گوئیم که این هم یکی از راه هائی بود که تأثیر بزرگی در رسیدن به هدف و مقصود داشت... و اگر کسی بگوید: که در دین ما جایز نیست که شخصی زنان را در معرض هتک حرمت قرار دهد، به ویژه که کار آسان و ساده باشد... آری چنین است! هرچه دین به آن اجازه ندهد غیرت نیز به آن راضی نشود، این است که انسان هرگز «عِرْض» خود را در محلی که معرض هتک حرمت واقع باشد، نمی گذارد که سبب لکه دار شدن شرافت و خراب شدن ایوان عفت و شکست تالار نجابت گردد، اما در محل هتک حرمت ظاهری که بندهای قدس و پاکیزگی و عزت و مناعت به آن محکم شود، جای ایراد و انتقاد نیست و البته این پاک سیرتان (سلام و رحمت خدا به آنها باد) هر وقت سفر کردند پرده پوش و با حجاب بودند:

ص: 57

بحیث النجم من ید المتناول

یَشُعُّ علی وجهِ البراقع نورها *** فحسب من رأی، انهن سوافر.

- مانند ستاره، به دور از دسترس و نور چهره شان بر روبند و نقاب روشنی می انداخت و بیننده می پنداشت که آنان روبازند!-

بی تردید این جواب، محکم و متین است و از حقیقت نیز بهره ای دارد و هرگاه «ناقد» به آن هم قانع نباشد، وجه دومی هم وجود دارد و آن این است که حضرت حسین علیه السلام همواره از آغاز رشد تا جوانی بلکه تا آخرین نفس زندگانی، صاحب شهامت و عزت نفس و مناعت طبع و کرامت بود که از همه حرکات و سکنات و احوال و ملکاتش، نمایان می شد.

و اگر بخواهیم شواهدی برای این گفته بیاوریم کتاب جداگانه ای می طلبد و مثنوی هفتاد من کاغذ شود!.

به نظرم می رسد که حضرت امام حسن علیه السلام هنگامی که با معاویه صلح کرد و شروطی پیشنهاد نمود - و معاویه به هیچ کدام از آنها وفا نکرد - حضرت امام حسین علیه السلام و یارانش نیز در آنجا بودند و پس از اینکه امام حسن علیه السلام به ظاهر بیعت کرد، معاویه از حضرت حسین علیه السلام نیز بیعت خواست، اما حضرت امام حسن علیه السلام فرمود: او را رها کن! زیرا او بیعت نمی کند، اما بدی او به تو نرسد! معاویه گفت: ما از وی به همین مقدار خرسندیم!.

پس از آنکه کارها به ظاهر، به سود معاویه تمام شد، امام حسین علیه السلام هر موقع که در مجالس شام یا حجاز، میان جمعی حاضر می شد با معاویه مجادله و مناظره می کرد و حرف های درشت به او می گفت و با ریشخند و حرف های برنده تر چون شمشیر، بر پیشانی معاویه می زد! از این جا

ص: 58

است که گفته اند:«رُبَّ قولٍ انفذ من صول»!

- ای بسا حرف که از حمله برنده تر است -

معاویه همه اینها را می دید و تحمل می کرد، زیرا عزت نفس و مناعت طبع امام حسین علیه السلام را می دانست.

... در دوره بیست ساله خلافت معاویه، حضرت امام حسین علیه السلام طعم خضوع و خواری را نچشید، تا معاویه درگذشت و به زیر خاک رفت!

حضرت امام حسین علیه السلام از بیعت با یزید نیز خودداری کرد و چنین صلاح دانست که از مدینه هجرت کند تا تمام مردم عالم اسلام را از بیعت نکردن خود با یزید، آگاه و باخبر سازد و به همین دلیل از «مدینه» با اهل و عیال خود به قصد «مکه» بیرون آمد.. و راه بزرگ «الدرب السلطانی» را پیش گرفت. به او گفتند: هرگاه از این راه نروی چنانکه «ابن زبیر» نرفت، بهتر است! فرمود: قسم به خدا هرگز از این راه جدا نشوم و بیراهه نروم و خدا هرچه خواهد همان شود.

بلی حضرت امام حسین علیه السلام در خود همچو روح بزرگی را پرورش داده بود و زمانی که خواست از مکه به عراق برود، نفس کریم و همت بلند او مانع شد که خود و اولاد و همراهانش مانند آدم های ترسو با خواری، مخفیانه و پراکنده بیرون روند و حاضر شد که با بالاترین مظاهر جلال و بزرگی و هیبت و حشمت مسافرت کند.

البته معلوم است که مسافرت با حرم و عائله و لازمه فخامت و عظمت

و شوکت و جلالت است که بدون آن به دست نیاید و هرگاه حضرت امام حسین علیه السلام از زادگاه خود خارج می شد و خانواده اش را در آنجا می گذاشت، مسافرت او بیشتر به مسافرت اشخاص ترسو و اهل معامله و

ص: 59

سودجوئی شبیه می گردید و حاشا که حضرت این نوع مسافرت را بر خود روا بداند!

این بود که با کمال وقار و متانت و آرامی و سنگینی، مانند مسافرت بزرگترین رجال جهان از جنبه قدرت و شوکت، به راه افتاد.

ص: 60

حتی میان اینان شخصی بود به نام «علی بن طعان الحماربی عراقی» که طرز آب خوردن از آبخوری، ندانست و نفهمید که دهن آبخوری را چه سان کج کند که نریزد؟ و هنگامی که آب می خورد آب از گوشه لب هایش، به لباسش می ریخت، و حضرت با آن همه جلالت از اسب پیاده شد و آبخوری را با دست مبارک کج نگاه داشت، تا اینکه وی را سیراب کرد!.

و دیگر بیاندیش! در صحرای بی آب و علف و خشک و بایر و ریگزاری که آب به قیمت طلا و بلکه به قیمت جان به دست نیفتد و گاهی دو سه روز یا بیشتر اصلاً آب پیدا نشود، این چه سخاوتی و این چه روح بزرگ و این چه بزرگواری است که دشمن نیز از آن برخوردار می شود؟ و باز فکر کن که موکب و کاروان حضرت امام حسین علیه السلام چه دستگاه مجهز و چه اندازه گسترده بود. که از آب آن کاروان هزار نفر سوار و هزار اسب سیراب شدند و همچنین اشخاص و یاران و اولاد خود حضرت که حداقل به هزار نفر بالغ می شدند از آن بهره مند بودند...

و باز اسب هایی که اثاثیه و متاع و آنچه با آنها بود از لوازم عادی زندگی مانند کاسه و طاس و جام و رختخواب و غیره را حمل می کردند، جز اشتران که به صدها اسب می رسیدند، بنابراین اگر همه آنهائی که در این موکب لازم بود از آب استفاده کنند روی هم حساب کنیم دست کم به چند هزار نفر می رسد جز آب احتیاطی که «حرّ» و یاران و اسبانش از آن سیراب شدند.

پس موکبی که حداقل چند هزار نفر را سیراب کند، سازمان ملک و حکومتش تا چه اندازه شود؟

و اگر آنچه را «طریحی» در «مجمع البحرین» نقل کرده است: که

ص: 62

حضرت امام حسین علیه السلام وقتی به کربلا رسید زمین «نینوا» و «غاضریه» را از بنی اسد به شصت هزار درهم خرید و با آنها شرط کرد که زائرانش را به مرقد و آرامگاه وی رهنمائی کنند و آنها را مهمانی دهند و در قبال این شرط، زمین را دوباره پس از آنکه پولش را پرداخت نمود، به آنها بخشید،(1) از این خبر معلوم می شود که با حضرت امام حسین علیه السلام چقدر اموال همراه بوده که زیادی آن بالغ بر چند هزار درهم می شده است!.

شاهد دیگر بر این دستگاه پُرشکوه قضیه «محمد بن بشر خضرمی» است که «سید بن طاوس» و غیره نقل کرده اند که شب عاشورا یا همان شبی که مرگ دور و بر خیمه ها چرخید، به محمد بن بشر خضرمی گفتند: پسرت در سر حد ری اسیر شده؟ جواب داد: من نمی خواهم که پسرم اسیر باشد و من بعد از وی زنده بمانم! حضرت امام حسین علیه السلام سخن مرد را شنید و به او فرمود: خدا به تو رحم کند من بیعتم را از تو برداشتم و تو حالا آزادی هر طور می خواهی عمل کن و در رهائی پسرت بکوش، عرض کرد: درندگان مرا زنده نگذارند هرگاه از تو جدا بشوم! حضرت فرمود: این لباس ها و بردهای یمنی را به پسرت ده که در آزادی خود صرف کند.(2) پس به او پنج دست لباس عطا فرمود که قیمت آنها هزار دینار بود و قیمت هر دست دویست دینار بود معلوم نیست، جنس این لباس ها چه بود که قیمت یک دست صد لیره می شد و چقدر از این نوع لباس با حضرت بوده و برای چه آنها را با خود می برده و این پرسشی است که

ص: 63

شاید شنونده از پاسخ و توضیح آن بی نیاز باشد.

اکنون ای «ناقد»! باز می پنداری که امام حسین علیه السلام آدم غیر لایقی از قبیله عرب و آدم خسیس و تنگ نظری بود؟ چنانکه «زبیر» شایسته این صفات بود.

گویند: زبیر به سپاهی خود گفته بود «أکلتم تمری و عصیتم امری»:

- خرمای مرا خوردید و امر مرا اطاعت نکردید!. -

نه، این حسین علیه السلام بزرگتر از آن است که گمان شود برای رهائی جان خود، حرمت حرم خدا را بشکند، چنانکه ابن زبیر چنین کرد. امام حسین علیه السلام بزرگتر از آن است که برای رهائی خود، خانواده اش را بی خبر بگذارد تا خبر او را از مسافران بپرسند!.

***

اما آنچه پنداشتی که قبول آوارگی و هتک حرمت به خانواده چیزی است که آدم غیور به آن اقدام نکند! این پندار غلط است، زیرا چنانکه گفتم «هتک حرم» هنگامی بد است که دامن عفت را آلوده سازد، اما انجام آنچه که حلقه عفت و پرده عصمت را محکم کند، چه مانعی دارد.

اکنون ای ناقد! آیا پس از این همه توضیح قانع شدی و دانستی که حضرت حسین علیه السلام صاحب چه مقام و منزلت عظیم و منیعی بود؟...

***

سوم - در اینجا وجه سومی نیز هست و آن اینکه عرب ها هرگاه می خواستند مرگ را استقبال نمایند و از جنگ فرار نکنند، به عبارت دیگر یا بمیرند و سعادت شهادت یابند و یا فاتح شوند و شاهد فیروزی را در برگیرند، خانواده و اولاد خود را همراه با خود می بردند که به طعن و

ص: 64

ضرب دشمن صبر کنند، خانواده را پشت سر خود قرار می دادند و دشمن را روبرو، که فرار نکنند و تسلیم نشوند و حرم و اهل خود را به دست خواری و اسارت نسپارند که این کار، ننگ بزرگ و عاری زشت به شمار می رفت و در تاریخ شواهد بسیاری برای این می یابیم.

***

چهارم - وجه چهارم که از همه وجوه بهتر و به حقیقت نزدیکتر است این است: پس از آنکه قبول کردیم حضرت امام حسین علیه السلام به خواست و امر خداوندی گردن نهاد و فرمانبرداری کرد، گوئیم: این وجه گرچه تفصیل زیاد دارد و اینجا مجال بحث نیست، اما به اختصار بیان می کنیم:

ما هم مانند «ناقد» قبول داریم که حضرت امام حسین علیه السلام می دانست که شهید می شود، بلکه می دانست همه آنهائی که با او بودند از مردان و حتی بسیاری از بچه ها نیز به جز پسرش زین العابدین علیه السلام که بیمار بود، کشته می شوند و هم این مطلب را از خارج می دانیم که بنی امیه و پیروانش، به دروغ تبلیغ می کردند که امام حسین علیه السلام نسبت به خلیفه زمان! نافرمانی کرده است و خلیفه زمان عبارت از «یزید» است که به نص صریح از طرف معاویه، خلیفه مسلمانان منصوب! شده است و حضرت هم با قیام و نافرمانی خود «ظالم و یاغی» است! و ظالم نیز، محکوم به مرگ است:

«فقاتلوا الّتی تبغی حتی تفی ء الی امر اللّه».

این فتوی و دروغگوئی بر امام حسین علیه السلام بدتر از کشته شدن بود، البته این مِس زراندود و نقد قلب را گرچه هر عارف و صراف می شناخت، اما اکثریت مردم به حکم اجبار به ظاهر سلطنت یزید را گردن نهاده و قبول

ص: 65

کرده بودند و ذلت و خواری سراپای آنها را فرا گرفته بود و کمی عده، آنها را گمنام ساخته و خوف و هراس و تقیه در دلشان رخنه کرده بود به ویژه بعد از آنکه از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام فراغت یافتند، بر هیچ کسی ذره ای ابقا و رحم نکردند و چنانکه حضرت امام حسین علیه السلام در روز شهادت فرمود: - و امروز نیز می بینیم - مردم بنده دینار و دنیا هستند و ادعای دینداری فقط در زبان است!بنابراین چه کسی می توانست و قدرت این را داشت که در چنین شرایطی از حقیقت طرفداری کند؟ یا آن را آشکار سازد؟ خصوصاً که شمشیرهای یزید و ابن زیادبالای سرشان برق می زد! اموالشان در معرض تاراج بود و می دانیم که ترس و هراس چه اثری در دل ها دارد.

پس اگر امام حسین علیه السلام کشته نمی شد و خانواده شریف و نزدیکان محترمش اسیر نمی گردیدند و نطق های عزای «امام بیمار» و بعضی از بانوان، حقیقت را بر مردم آشکار و روشن نمی کرد، شاید دو سال از واقعه کربلا نمی گذشت که دشمنانش شایع و ثابت! می کردند که حضرت امام حسین علیه السلام ظالم و یاغی و باغی! بوده و به حکم شریعت جدش کشته شده است و همینطور نیز در تاریخ می نوشتند و همه می خواندند و باور می کردند!.

پس گفتن این حرف که حضرت امام حسین علیه السلام نیز بهتر بود مثل برادرش امام حسن علیه السلام بیعت می کرد، تا خود کشته نمی شد و عیال و بستگانش اسیر نمی شدند، خطای بزرگی است، چون این کار محال بود زیرا چنانکه می دانیم، بعضی از «نواصب» در قرون وسطی گفته اند: حضرت امام حسین علیه السلام به شمشیر جدش کشته شد این را نیز حضرت می دانست. آری اینها در نزد حسین علیه السلام معلوم بود.

ص: 66

زیرا او نشانه حق، نور هدایت، مجسمه و روح غیرت و مناعت بود و تحمل این اتهامات و اکاذیب مصیبتی بود که بالاتر از آن متصور نیست.

اکنون بر ما است که بیندیشیم که با این وضع، برای دفع این افترا و دروغ و رهائی مسلمانان از گمراهی و هلاکت، از چه کسی یاری می جست؟ از مردانی که می دانست کشته می شوند؟

یا از علی زین العابدین علیه السلام بیمار و اسیر و گرفتار، که کشتن وی از هر چیزی آسانتر بود؟ و کیست که پس از کشته شدن امام حسین علیه السلام حق را آشکار و دلیل را روشن سازد و راه دین را از چاه بی دینی نشان دهد و قضیه را دنبال کند؟ آیا غیر از - زینب علیهاالسلام- و «علی علیه السلام بیمار» کس دیگری بود که این مرام و تصمیم را پیش ببرد؟ و در مجامع و مجالس عمومی سخنرانی کند و خطبه بخواند، آن هم خطبه هائی با آن بلاغت و رسائی و آن دلایل و براهین محکم؟.

باز چگونگی آن زمان را کمی پیش چشم بیاوریم و اوضاع آن دوره را ترسیم کنیم که آیا قویترین و تواناترین پهلوانان و مردان دنیا، می توانستند این کار را بکنند؟ و بر فرض محال اگر کسی پیدا می شد که خود را فدای راه حق و حقانیت کند، مگر به او مهلت می دادند که به مقصود و مرام اصلی و نهائی خود برسد؟...

آیا نشنیده یا نخوانده ای که «عبدالله بن عفیف العضدی» آن نابینای بصیر، که یک چشم او در جنگ «جمل» و دیگری در «صفین» کور شده بود، اما خدا ده چشم در دل او باز کرد و جهاد با دست را از او برداشت، گرچه او با زبانش کار ده شمشیر را کرد تا در این راه نیز جام شهادت را نوشید... عبداللّه هنگامی که خطبه ابن زیاد ملعون را از بالای منبر کوفه شنید که پس از کشتن حضرت امام حسین علیه السلام می گفت:

ص: 67

ستایش خدای را سزا است که امیرالمؤمنین! یزید و یارانش را یاری کرد و دروغگو پسر دروغگو، را هلاک گردانید! غیرتش به جوش آمد و به حمایت حق و خلق برخواست و در این کار خطیر و ترسناک خود را فدا کرد و جانش را از دست داد.

آری! او بلند شد و خطبه ابن زیاد را قطع کرد و گفت: دروغگو پسر دروغگو تو هستی و پدرت هست و آنکه تو را مأموریت داده است. ای دشمن خدا!... فرزندان پیغمبر را می کشید و در منابر مسلمانان این گونه حرف ها می زنید؟ «ابن زیاد» خشمگین شد و پرسید این کیست که حرف می زند؟!او جواب داد من هستم!... ای دشمن خدا، آیا زادگان و ذریه پاک را که خداوند پلیدی را از آنان برداشته، به قتل می رسانی و گمان می کنی که در دین اسلام هستی؟. آوخ! کجایند اولاد مهاجر و انصار تا انتقام کشتگان را از تو «ملعون بن ملعون» بگیرند و..

در این وقت خشم ابن زیاد بیشتر گردید چنانکه رگ های گردنش را برافراشت! و گفت: او را پیش من بیاورید! جلادان پا شدند که او را بگیرند اما اشراف قبایل بلند شدند و او را نجات دادند و به منزلش بردند...

دریغا که او از دست این ظالم برای همیشه رهائی نیافت و بالاخره احضارش کردند و گردنش را با آزار و شکنجه بسیار، زدند و بدنش را در ریگزار یا خرابه ای به دار آویختند... و ابن زیاد به این کار موفق نشد، مگر پس از جنگ های زیاد و تحریک و تفرقه انداختن میان قبایل.

آری! جز «عبداللّه عفیف» رضوان اللّه، علیه کسی به ابن زیاد اعتراض نکرد، گرچه «زید ابن ارقم» نیز زمانی که سر حضرت امام حسین علیه السلام را در

ص: 68

پیش ابن زیاد دید که با چوب دستی خود بر آن می زد گفت: چوبت را از این دو لب بردار! قسم به خدا که من چه بسیار دیده ام که رسول خدا آنها را می بوسید... سپس زید ابن ارقم گریه کرد. ابن زیاد پلید به او گفت: آیا به این فتحی که خدا نصیب امیر!! کرده است گریه می کنی؟ هر گاه تو پیرمرد و خرفت و بی عقل نبودی، سرت را بر باد می دادم! زید در این حال بیرون آمد و با صدای بلند می گفت: ای مردم! بنده و غلام، به آزاد مردان، پادشاه شد! ای جماعت عرب! شما بعد از این در شمار بندگان خواهید بود، زیرا پسر دختر رسول را کشتید و «ابن مرجانه» را بر خود امیر کردید.

من جز این دو نفر مرد بزرگ و شجاع، از کس دیگری که به ابن زیاد اعتراض کند، اطلاع ندارم گرچه این دو اعتراض در دو مورد و در این زمان تعصب جاهلی و ترس، بسیار باارزش بود، اما چه تأثیری داشت و چه اثری در آن موقع کرد؟ آیا غیر از کلماتی که از دهن برآمد و در هوا پخش شد و بادش برد و فراموش می گردید، نتیجه ای داد؟ و آیا به ایجاد انقلاب و شورش بر ضد بنی امیه و آزادی مردم و جوش افکار و شعله ور ساختن آتش عصیان برای خوانخواهی، باعث گردید و کفایت کرد؟..

نه!. هرگز!، بلکه کار به کوشش و فداکاری و اقدام بیشتر احتیاج داشت. آری کار به مبارزه و پافشاری زیاد و ادامه خطبه های آتشین و سخنان مهیج و شمردن بدی ها و زشتی ها و گناهان و انتقاد عملیات این دولت ستمکار و حکومت غدار نیازمند بود، زیرا تنها بدین وسیله می شد در مردم روح شورش و قیام به وجود آورد تا ظلم ظالم ریشه کن شود و ریشه جور و ستم و استبداد از بیخ بریده و قطع گردد.

ص: 69

و به ابن زیاد گفت: آیا آن همه خون ها که از ما ریختی تو را کفایت نکرد؟.. هرگاه عزم کشتن او را دارید مرا هم با او بکشید!

آن ستمگر طاغی گفت: عجبا به رحم و خویشی!. قسم به خدا گمان می کنم می خواهد پیش برادرش بمیرد!.. رهایش کنید!.(1) و این رهائی نه از جهت رحم و دلسوزی بود، بلکه دید که بیماری و اسیری و زخم زنجیر، کار امام را یکسره خواهد کرد و احتیاج به کشتن او نیست. آری امام مریض بود و سالم و زنده ماندن او از خوارق عادت و به خلاف مجاری اسباب به شمار می رود و هرگاه در این موقع می مرد و یا کشته می شد، نسل حسین علیه السلام قطع می گردید! اما حوادث غیبی و قضای الهی این بود که امام های دیگری از نسل او بیایند، گرچه ظاهراً زینب علیه السلام در نگهداری او سبب بود، اما در واقع خواست خدا او را نگه داشت..

پنجم - شاید حضرت حسین علیه السلام می دانست که بیماری پسرش او را از

مرگ یا کشتن رها نسازد و دشمنان به بیماری او رحم نکنند و او را هم بکشند، لذا خواهر گرامیش حضرت زینب علیه السلام را برای دفاع و اظهار حق لازم می دانست و از این جهت او و سایر اهل حرم را با خود همراه آورد.

منظور ما از اطاله کلام در این مقام، برای این است که پیش خواننده چگونگی وضع معلوم گردد که عموماً زبان ها بسته شده و لرز و ترس بر دل ها افتاده بود، و با مختصر حرفی، گردن ها زده می شد و خون ها به هدر می رفت، در این شرایط چه کسی می توانست این امانت حق و صدق را به جایش برساند و حق را یاری و باطل را محو کند؟.

ص: 71

آری آزادمردان وحی و رسالت و شیرزنان حریت، به بهترین وجه و کاملترین شکل، به این وظیفه قیام کردند و این بار سنگین را که پهلوانان نیرومند از برداشتن آن ناتوان و قهرمانان شیر اوژن، از حمل آن عاجز بودند، برداشتند و به منزل رسانیدند.

حضرت امام حسین علیه السلام می دانست که اگر او و جمیع یاران و خانواده اش کشته شوند و مردی زنده نماند که شدت بدی و زشتی این جنایت بزرگ را بر عموم مردم گمراه آشکار کند و هرگاه این قسمت مهم بی طرح بماند، کشته شدن او بیهوده خواهد شد و غرض و غایت از این فداکاری به هدر خواهد رفت از این رو، جز بردن این بانوان و پرده نشینان عفت، چاره ای نداشت تا بلکه این مقصود عالی و شرعی را تکمیل کند. و می دانست که بنی امیه هر چه هم در زیر پا گذاشتن قوانین و ارتکاب حرام و اعتناء نکردن به عادات و رسوم عرب و شرایع اسلامی بی پروا باشند، اما از کشتن زنان عاجزند و نتوانند زن مصیبت زده ای را که برای خاموش کردن آتش درونی و تسکین دادن آلام خود، حرفی می زند، به قتل برسانند. و روز عاشورا، گرچه بنی امیه عده ای از زنان و کودکان را نیز کشتند اما زمان جنگ، اختصاصاتی دارد که در سایر مواقع نمی توان به آن عمل کرد.

آری ابن زیاد هرچه هم طغیان می کرد و بی شرمی و بی احتیاطی نشان می داد او نمی توانست و قدرت نداشت این کار را انجام دهد، زیرا در موقع صلح و آرامش در صورتی که اسلحه ای جز دل دردناک و زبان پاک ندارد، نمی تواند زنی را بکشد نه! هرگز! ابن زیاد این جرأت و جسارت را نداشت و نمی توانست زنی چون بانو زینب کبری علیه السلام را

ص: 72

بکشد. حتی قادر نبود که دست خون آلود و ناپاکش را بر نیت زدن، به طرف او دراز کند، چنانکه می دانیم هنگامی که زینب علیه السلام با جواب دندان شکن، دهن او را بست و خورد کرد و روی سیاهش را سیاه تر گردانید و با سیلی این نفرین و تحکم «مادرت به عزایت بنشیند» صورت او را کبود نمود، دنیا در نظر بی بصیرت او سیاه گردید و همه حاضرین در مجلس، متوجه بغض و خفگی وی شدند!.

حتی ابن زیاد به قدری خود را باخت، که دیوانه شد و خواست به کاری خلاف عادت عرب نیز دست زده و حضرت زینب کبری علیه السلام را

بزند! اما «عمرو بن حریث» که از بزرگترین پیشوایان سپاهی «ابن سعد» بود و فرمانده نیروی پیاده به شمار می رفت و در جنگ صفین نیز از خواص حضرت علی علیه السلام بود، به ابن زیاد اعتراض کرد و دلیل آورد که زینب کبری علیه السلام زن است و زن به جهت گفتارش، مواخذه نمی شود. ابن زیاد بیچاره ماند گفت: نمی بینی چگونه بر من جسارت می ورزد؟.

روز عاشورا حضرت امام حسین علیه السلام و یارانش، چنان شجاعت و دلیری از خود نشان دادند و چنان زندگی را در راه عزت و افتخار خوار شمردند که کار آنها مثل اعلای اقدام و عزم به شمار رفت و آن از خودگذشتگی و شهامت را، تاریخ به یاد ندارد و گوش روزگار نظیر آن را نشنیده است که هفتاد نفر در برابر هفتاد هزار - که رفته رفته هم تعدادشان زیادتر می شد و از کوفه و شام مرتباً به آنها کمک می رسید - ایستادگی کنند و جز عزم و همت بلند یاری نداشته باشند. خصوصاً که مصاف و محل رزمگاه آنها هم مناسب نباشد، زیرا جای دشمن در کنار نهر «فرات» بود که آب می خوردند و سیراب می شدند و جای اینها طوری بود که به

ص: 73

آب دسترسی نداشتند و گاهی دو سه روز آب به اینها نمی رسید و تشنگی و حرارت ظهر و ریگ های صحرای کربلا، بدن آنها را می سوزانید و سیاه می کرد.

... اطفالشان گریه می کردند و جلوی چشمانشان فریاد می زدند و با این همه مصیبت ها و بلاها، نه تنها سستی و اهمال به خود راه ندادند، بلکه رفته رفته عزم و اراده و نیرو و شهامت و گشاده روئی و فصاحتشان زیادتر می شد. بلی جای نبرد یاران حسین علیه السلام بسیار بد و خطرناک بود، اما خطرناکتر و حیرت بخش تر از آن، ایستادن شیرزنان در مجلس یزید و ابن زیاد بود، لحظه ای مجلس ابن زیاد را در دل خود ترسیم کن و در نظر خود مجسم بساز و تماشا کن که ابن زیاد در شهر کوفه و در قصر و دارالاماره خود نشسته و از باده فتح و فیروزی مست شده و سران و بزرگان قبایل در پیش او حاضر و دنیا با تمام زیبائی و کمالش بدو، روی آورده است، در این اثنا شیرزن کربلا حضرت زینب کبری علیه السلام وارد شد و پوشیده و محجوب در طرفی نشست...

ص: 74

خود رفتند و چه زود که خدای بزرگ تو را نیز با آن ها در یکجا جمع کند و محاکمه و کیفر شروع شود. اکنون آن زمان را بیندیش! که فتح و فیروزی با چه کسی خواهد بود؟ و ذلت و خواری نصیب چه کسی خواهد شد؟.

صورت زشت ابن زیاد با سیلی و تازیانه این پاسخ، به قدری سیاه و کوفته شد که راهی برای انتقام و تشفی خاطر نیافت، این بود که با فحش و دشنام خود را رسوای خاص و عام کرد. چنین گفت: خدا بود که شما را کشت و رسوا نمود و اخبار شما را تکذیب کرد!.

حضرت زینب بی ترس و پروا، پاسخ داد: فاسق رسوا گردد و فاجر دروغ گوید و او غیر از خاندان ما است.(1)

حضرت حسین علیه السلام و یارانش ظهر عاشورا روی اسبان نجیب خود با شمشیرهای برنده و تیز و نیزه های درخشان و برق مانند، با یک دل آهنین و پا برجا ایستادند در حالی که با بهترین و فاخرترین لباس های عزت ملبس و با تاج شرف و فخر، متوّج بودند. یکی از ایشان شهید نمی شد مگر اینکه چند نفر از دشمنان را به خاک مذلت و رسوائی می افکند. همه شادان و خندان بودند، زیرا می دانستند که پس از مدت کوتاهی در منزل های بهشت و در بالاترین مکان ها جای خواهند گرفت. این بود جایگاه حسین و یارانش در روز عاشورا...

اما زینب دختر علی و بانوان خانواده اش، در مجلس ابن زیاد در

زنجیر اسارت مقید بودند و پیش چشمان آنان جز دشمن شماتت کننده و

ص: 76

جز قاتل کسی نبود... حامی نداشتند، یتیمان و کنیزکان و خدمتکاران در اطراف بودند... تفکر درباره این اوضاع دل ها را آب و جگرها را کباب و عقل ها را حیران می کند.

آری! اندیشه درباره چگونگی این صحنه هوش را از بین می برد و خردها را خرد و زبان ها را لال می کند و زرنگ ترین و نیرومندترین مردم در این شرایط، نمی توانند کلمه ای حرف بزنند.

آیا ترس داری بگوئی موقعیت حضرت زینب علیه السلام با این وصف در پیش ابن زیاد، بزرگتر و خطرناکتر از جایگاه حسین علیه السلام و یارانش در روز عاشورا پیش ابن سعد بود؟

بلی!... بگو و مترس!، من گفته تو را ثابت خواهم کرد.

آیا در این ساعت وحشتناک، شنیده ای که زبان حضرت زینب در برابر دشمن شماتت گر گرفته شود؟ یا دلش از ترس به لرزه درآید؟ یا ذره ای خواری و مسکنت و فرودستی از خود نشان دهد؟ یا از ایراد خطبه های بلیغ و ارتجالی ناتوان شود؟ آن هم خطبه هائی که تواناترین خطیبان با دل آرام و قلبی خرسند و خاطر جمع و فارغ، از آوردن و گفتن امثال آن عاجز است؟..

بلی!... هرگاه یکی از خطبه های حضرت زینب را خطیبی ماهر، پس از چند روز و چند شب مطالعه و تمرین در جای امن و آرام، بیاورد حتماً آن را یکی از آیات بلاغت و اعجاز فصاحت و رمز قدرت و توانائی گوینده اش حساب کنند... و حال آنکه زینب کبری، آن خطبه های غرا و معجزه آسا را در میان جمع مردان و فی البداهه و بدون زحمت فکر پیشین، بیان فرموده است آن هم چنانکه دانستی در جائی که در

ص: 77

مثل گویند:«میان دست و پنجه شیر غضبناک»!

باری! همین که ابن زیاد ملعون حضرت را چنان سخت و صلب و شجاع و مبارز یافت و دانست که ترس به دل فولادین او راه ندارد و از هیچ شماتتی نهراسد و از میدان نرود، ترسید و یک دفعه مردم را بر ضد او برانگیزد و او را رسوای عالم و عالمیان سازد و پرده نخوت و سلطنت او را چنان بدرد که با صد بار رفو، مرمت نپذیرد و از اوج عزت به قعر جهنم واژگون گردد، ناچار شد که سر ذلت و خواری در پیشگاه جلالت حضرت زینب علیه السلام خم کند و آتش خشم خود را با آب حلم! فرو نشاند. زبان نحس و نجسش را به مدح حضرت برگشود و گفت: به جان و عمرم قسم! که این بانو بی اندازه فصیح و بلیغ و شجاع و سخن آراست!... اما پدرش از وی شجاع تر و دلیرتر بود.

من می گویم: نه ای پسر مرجانه!... این خانم فقط شجاع نیست، بلکه نمونه والای صبر و بردباری و رمز غلبه حق بر باطل است... او با زبان برنده تر از شمشیر و دل محکم تر از فولاد، می خواهد اساس سلطنت مکر و حیله و دروغ و تزویر را از روی زمین برکند و بر روی آن شالوده و پایه های حکومت حق و انصاف و عدالت را برقرار سازد...

ای پسر مرجانه!... این زن شیردل دختر رادمرد سخنوری است که فصاحت و شجاعت را به مردم آموخت.. این زینب کبری دختر بتول زهرا است... نه مانند مرجانه و سمیه بی آبرو و رسوا!. که بیرق های فسق و تردامنی! در جاهلیت، بالای پشت بام آنها برافراشته بود و آبروی بر باد رفته آنها را دوباره به باد می داد. این زینب دختر طاهره عذرا است. نه مانند هند بی شرم و حیا!...

ص: 78

ای خواننده گرامی! زینهار گمان کنی که شجاعت زینب علیه السلام یکی دو مرتبه ظهور کرد!، بلکه هرگاه که کار اسیران به دشواری می رسید و غم و اندوهش بیشتر می گردید و تماشاچیان ازدحام می کردند و انبوه و زیاد می شدند (در موقع ورود به کوفه و خروج از آن و در قصر و دارالاماره و مجلس ابن زیاد) زینب با یک اراده و نیروی فولادین، احتجاج می کرد و دلایلی برای اثبات حقانیت خاندان خود می آورد و خطبه می خواند و مردم را به حیرت وا می داشت.

او خطبه هائی ایراد می کرد که از یک نفر خطیب فصیح و نابغه، نظیر آنها دیده نمی شود و چنان با وقار و متانت خطبه انشا می کرد که گویی ذره ای خوف و هراس و ناراحتی در دل او نیست و حال آنکه اسیر بود و به «کوفه» طوری اسیر آمد که دل سنگ، از رقت به حال او آب می شد! و خود اهل کوفه با آن همه شقاوت به حال او گریه می کردند.

اکنون وقت آن است که وضع و حال «بیمار کربلا» را نیز در نظر مجسم کنیم: امام در حالی که بیماری لاغر و ناتوانش کرده بود، خطاب به مردم فرمود: مردان شما، ما را می کشند و زنانتان بر حال ما گریه می کنند. میان ما و شما در روز قیامت، حکمیت و داوری با خداوند خواهد بود.

در نتیجه این نطق های مؤثر و دلسوز بود که مردان و زنان با هم گریه کردند، سپس امام فرمود: آیا به خاطر ما گریه می کنید؟.. نوحه سر می دهید؟ پس چه کسانی بودند که مردان ما را کشتند؟!...

ص: 79

اجل موعود جان شما را بگیرد و خون ناپاکتان را به دست قوی تر از خود بریزد، آگاه باشید خدا در کمین شما است...

راوی گوید: قسم به خدا در آن روز مردم را می دیدی که گویا حیرت زده و بهت گرفته اند؟ دست ها را به دهان ها گذاشته بودند، و پیرمردی را دیدم که گریه می کرد و چنانکه ریش او تر شد و او می گفت: پدرم فدای شما باد! پیران شما بهترین پیران اند و جوانان شما بهترین جوانان و زنانتان بهترین زنان و نسل شما، بهترین نسل ها است. هرگز خوار و پست نشود...(1)

سپس ام کلثوم خطبه ای انشا کرد و پس از وی فاطمه صغری خطبه ای خواند که اولش این است: ستایش خدا را به عدد ریگ ها و سنگ ریزه ها، و سنگینی عرش و زمین! این است آنچه به ما رسیده است. از اسیری بانوان در کجاوه ها، محمل ها! در کوفه و نزد ابن زیاد...

اما ای خواننده گرامی: با من بیا، تا به همراهی این اسیر، به شام برویم و نگاه کنیم که چطور او را پیش «یزید» می برند و چطور اسیران را پیش یزید نگاه می دارند؟ و قبل از اینکه مردم و تماشاچیان به مجلس یزید بیایند و «جاها» گرفته شود، برای خود جائی در گوشه مجلس پیدا کنیم! تا اسیران را خوب ببینیم.

ص: 81

پا ایستاده، حضرت زینب کبری است، گوئی خطبه می خواند!...

گوش بده چه می گوید: خدایا آن بانو از ازدحام و انبوه جمعیت و همهمه مردم و هیبت سلطنت نمی ترسد؟ وه!.. چقدر شجاع و پُر دل است گوئی ذره ای ترس و لرز در دل او آفریده نشده است.

خطبه را گوش کن که چه اندازه فصیح است، بلی همین خطبه ها بود که ستون فقرات دستگاه سلطنت یزید پلید را شکست و خرد کرد و از شمشیر برنده پهلوانان بر او، کارگر افتاد و او را از یک تکه کهنه نجس و از ریزه های ناخن، پست تر و بی ارزش تر کرد.

فرمود: راست گفته است خداوند آنجا که می گوید: «ثُمَّ کانَ عاقِبَهَ

الَّذِینَ أَساؤا السُّوای أَنْ کَذَّبُوا بِ آیاتِ اللّهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤنَ»(1) ای یزید پلید! آیا گمان کردی که چون اقطار زمین و آفاق آسمان ها را گرفتی و ما را مانند اسیران پیش خود آوردی، از این رو ما را نزد خدا خوار و خود را عزیز گردانیدی؟ و این توانائی و چیرگی تو بر ما از جهت منزلت و قرب تو، به خدا است؟... هرگز! بینی خود را پُر باد و غرور کردی! شانه ها را بالا انداختی چون روزگار را بظاهر بر وفق مراد خود یافتی شاد و مسرور و مست و مخمور شدی و ملک و حکومت ما را به قهر گرفتی. ای یزید آرام! آرام باش! قدری به خود آی! ای پسر آزاد شده، ای غلام زاده، آیا گفته خدا را فراموش کرده ای که می فرماید: «وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا

ص: 83

إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ»(1) آیا از عدالت است که زنان و فرزندان و کنیزان خود را پشت پرده نگه داری و دختران پیغمبر را از پس پرده عصمت و حجاب بیرون آری و از جائی به جائی به اسیر ببری و بی پرده، در میان مردم بگذاری؟.

آری!.. از پسر کسی که جگر بزرگان و پاکان را به دندان جویده و گوشتش از خون شهیدان مایه و قوت گرفته است، امثال این کارها عجیب نیست... آیا گمان کردی که با ندا کردن بزرگان طایفه «لاهلّوا و استهلّوا فرحا» آرزوی تو برآورده خواهد شد؟ آنها به تو جواب خواهند داد؟.

حاشا! زود باشد که تو نیز به آنها ملحق شوی و جزای اعمال بد خود را ببینی؟

ای یزید بدکار! کاش لال می شدی و نمی گفتی آنهائی را که گفتی! و شل می شدی و نمی کردی آن چه را که کردی! برای محاکمه تو، خدا و جد بزرگوارم محمد(ص)، کافی است.

اکنون ای خواننده گرامی! از شما می پرسم از روی انصاف و حقیقت

به من بگو. آیا بزرگترین نقاشان جهان و زبر دست ترین بازیگران دنیا، می توانند نقاشی عکس و حال یزید پلید مغرور و متکبر و غفلت و شادی او را از فتح و پیروزی، بهتر از این تصویر و مجسم سازد؟ چه کسی می تواند که دشمن را این چنین با دلیل و منطق و برهان سرکوب و ذلیل و خوار کند و در آن حال، با بیانی رسا و کلماتی شیوا و جمله هایی در

ص: 84

بالاترین رتبه فصاحت، به مردم تبلیغ کند؟...

و به این هم قانع نشده و بخواهد در حضور جمع و پیش مردم، بدی و خواری باطل و عزت و شرف حق را بی پروا ثابت کند و از هیچ قدرت و سلطنتی نترسد و از این حد نیز بگذرد و بخواهد پستی منزلت و بی ارزشی مقدار و بدی کار و ناپاکی گوهر و تبار دشمن را روبرو، به مردم بشناساند و خود را بالاتر نشان دهد و بگوید که از گفتگو با تو عار دارم، زیرا تو پست تر از آن هستی که طرف گفتگوی من شوی و قدر و ارزش تو پیش من بسیار کم و کوچک است و سرکوبی و سرزنش تو بسیار بزرگ و باارزش.

اما افسوس! چشم ها با اشک آلوده است و سینه ها با آه سوزنده و گرم! و عجب این است که حزب نجیب «رحمن» با دست حزب آزاد شده «شیطان» کشته شود؟.

سپس خواست که صبر و اراده و متانت و استقامت خود را بشناساند و فرمود: خوبی و بدی کارها در آخر معلوم گردد و شرف و خواری در آینده دانسته شود و مردم همیشه به عاقبت کار توجه دارند و برای اینکه کرامت و شرافت پدر و مادر خود را برساند فرمود: کشته شدن و شهادت بر پدران من غیر از شرافت و افتخار نتیجه نداد و بر دشمنان ما جز عار و ننگ ببار نیاورد.

ای یزید!.. هرچه توانی حیله کن و هر چه دانی کوشش نما! سوگند به خداوند که هرگز نام ما از دل ها محو نگردد و از یادها فراموش نشود.

ای یزید! عار و ننگ کارهایت از دامن آلوده تو و روزگار، پاک نخواهد شد، زیرا فکر تو جز دروغ و حیله نیست و از ایام عزت و نخوت

ص: 85

ظاهری تو بیش از چند روز محدود نمانده است، جمعیت تو بزودی پراکنده شود، آنگاه بینی روزی را که منادی ندا کند: «الا لعنه الله علی القوم الظالمین»(1)

***

... این بود خلاصه ای از خطبه ی زینب کبری که بهترین نمونه بلاغت و فصاحت و معجزه ای از معجزات بیان است، و آیا باور نداری که هر سطر و جمله آن، از هزاران زخم دردناک بر یزید سخت تر و جان فرساتر بود؟.

آیا شک داری که همین خطبه و نظایرش، ضربات کوبنده ای بود که بر پیکر سلطنت یزید و معاویه وارد شد؟ و باز: تردید داری که مقام حضرت زینب و ام کلثوم و فاطمه صغری و رباب و سکینه در کوفه و شام و جاهای دیگر، اگر از مقام حامیان آنان در روز عاشورا بالاتر نباشد، پائین تر نیست؟..

و باز قبول نداری که هرگاه حضرت حسین علیه السلام در خانه پیش فرزندان خود کشته می شد و مقصد و مرام او را این آزادگان و شیرزنان دنبال نمی کردند، خونش هدر می رفت و نتیجه نهائی بدست نمی آمد و کسی هم انتقامش را نمی گرفت؟. و کشته شدن او عیناً مانند کشته شدن عبداللّه زبیر و برادرش مصعب و دیگران می شد؟ که یادشان بکلی از خاطره ها رفته و مرامشان بی اثر مانده است.

آری! برای هر هوشمند عارفی پوشیده نیست که علت بزرگ استمرار

ص: 86

انقلاب و تحریک ملت ها و شوراندن مردم بر ضد یزید، همانا این خطبه های سحرآمیز بود که در اعماق دل شنوندگان نفوذ می کرد و عاطفه و حس انسانیت آن ها را بر می انگیخت. اگر از واقعه فجیع کربلا و کارهای بعد از آن باخبر شدی، تصدیق خواهی کرد که افکار مردم را به زبان بنی سفیان آماده نکرد و تخت و دستگاه سلطنت یزید را در اندک مدتی واژگون نساخت، مگر کسی که این خطبه های بلیغ را انشاد و ایراد نمود!

ص: 87

حضرت حسین علیه السلام قدردانی کند و جا دارد که خواهران مسلمان، به وجود این بانوان شجاع و ناطق و شیردل، بر دیگران افتخار کنند.

بنا بر مقدمات مذکور، ثابت می شود کارهائی که از بانوان ساخته است، از مردان، نظیر آنها برنیاید حتی اگر تمام جدیت و کوشش خود را به کار ببرند، زیرا کارهای زنان در دل دولت ها و کشورها و آزادی اندیشه ها و انقلاب افکار، تأثیر بزرگ و بسزائی دارد.

و این رمزی از رموز نهضت امام و نکته ای از نکات سیاست حسینی بود.

هرگاه از مسئله «علم امام» حضرت حسین علیه السلام صرف نظر کنیم، این قدر باید قبول داشته باشیم که او هم بشر بود و می خواست مانند دیگران حق خود را بگیرد و از یزید انتقام بکشد و او را از بالای تخت سلطنت به زیر تخته مرگ و ذلت فرود آورد و از قصر بلند و عالی به گودال قبر بیندازد و از سروری به غلامی برگرداند و می خواست به دولت و قدرت پدر و پسر خاتمه دهد و برای یزید پلید در اداره مملکت بهره و نصیبی نگذارد.

حضرت امام حسین علیه السلام با تدبیر فلسفی و سیاست دقیق و قربانی ها و فداکاری ها، توانست بنیان و ارکان سلطنتی را که «معاویه» در مدت بیست سال استوار کرده بود، در ظرف چند روز از بیخ بر کند و بر سر پدر و پسر بکوبد.

کوشش معاویه درباره یزید پلید جز عار و ننگ و خواری و لعنت دائمی فایده نداد، حتی خود نیز در نتیجه این عمل، نمونه اعلای مکر و حیله و ستم و جور و رمز هر پستی و دشمن هر فضیلت به شمار رفت و

ص: 89

همه اینها در سایه سیاست حضرت امام حسین علیه السلام و فداکاری و جانبازی او در راه حق و اهل بیتش بود که ضرب المثل هر رحمت و نعمت برکت شدند. حقا چه اشخاص بزرگی بودند و چه بزرگواری ها از خود نشان دادند.

و پس از این گفتگو درباره از خودگذشتگی حضرت حسین علیه السلام باز نکاتی بسیار و رموز بی شمار و اسرار زیاد ناگفته ماند که مجال نوشتن نشد!

ص: 90

آذانِهِم وَقْراً وإن یَرَوا کُلّ آیه لایُؤمِنُوا بِها»(1)

و تنها خداوند برای ما و آنها توفیق دهنده است.

عراق - نجف: شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء(2)

ص: 92

آیه اللّه:

شیخ محمد حسین کاشف الغطا

ص: 94

ربیع الثانی 1358 ه ق

بسمه تعالی

دین اسلام و نه به خاطر حکومت و سلطنت شهید شد، بلکه برای حفظ معنویات هاشمی بود که درواقع سبب موجودیت و بیداری دوباره امت عرب بود و از همه راه های فرهنگی و ابزار و وسائل شکوفائی اقتصادی و مادی برخوردار بود. و این جنگ و کشته شدنی که شیعیان از آن سخن می گویند، در راه خدا و در راه حفظ معنویات آل محمد بوده باز از دیدگاه بحث کنندگان همیشه مورد بحث است.

ما وقتی می گوئیم امام حسین علیه السلام در راه دفاع از حیثیت و شرف و معنویت کشته شده، درواقع ما به دین اسلام اسائه ادب می کنیم آن دینی که با کشته شدن حسین علیه السلام یا شهادت پیامبری از پیامبران الهی پابرجا بماند و آن را به این صورت نمی شود تصور کرد که فردی از افراد بشر آن را تصاحب کند تا به خاطر مرگ او بمیرد و یا با زنده شدنش زنده شود. برای هر انسان میانه روی بهتر است این قضیه را یک قضیه خانوادگی بداند. تنها چیزی که می شود تصور کرد اینست که بین روش روشن و بلند امام حسین و بین روش منحط یزید تفاوت و فرق بسیاری وجود دارد.

چیزی که فرزندتان - حفظه اللّه - در پاسخ خود به نامه شیخ عبدالمهدی در این مورد اضافه کرده اینست که می گوید: آنچه باعث کشته شدن امام حسین شده امتناع آن حضرت از بیعت با یزید بود و اقدام نکردن به بیعت موجب قتل او با شمشیرهای امویان گردید، حتی اگر در خانه خود می ماند و مجبور به جنگ با یزید و پیروانش هم نمی شد و حتی اگر مجبور نبود زنان و کودکان خود را در معرض هتک حرمت و اسارت قرار دهد، باز کشته می شد و این؛ در میان «اشراف» که یکی از آنان امام حسین بود، صورت خوش و زیبنده ای نداشت.

ص: 96

ناقد می گوید: ممکن است این فرض بیش از فرض های دیگر به ذهن انسان بیاید و بیعت امام حسن علیه السلام با معاویه که علل و عوامل آن بر ابهامات بحث شما سایه افکنده، اینست که این امر، باعث به تأخیر افتادن جنگ امویان تا پس از مرگ معاویه گردید و از تعهد امام حسن به معاویه چنین استفاده می شود که معاویه متعرض امام حسین نشود - آنچنانکه از رساله شما بر می آید - و لذا در آن مرحله امام سکوت کرده، سکوت مشفقانه ای که نخواست تا زنده است کسی متعرض برادرش شود و برای حفظ خون نیکان و ابرار بیعت کرد، خون هایی که یزید پس از طغیان و فساد و در دشمنی با برادرش حسین، آنها را مباح شمرد و خون همه آنها را ریخت. ولکن سیاست در آن روز نقش خود را بازی کرد. وقتی معاویه مرد در صورتی که معاویه بهتر از فرزندش یزید بود و وقتی امام حسن رحلت نمود در صورتی که سیاست آن حضرت یک سیاست هاشمی بود که زیربنای آن را صلح و صفا و سلامت تشکیل می داد، و درواقع آن حضرت در زمان حیات خود از یک جنگ ویرانگر و بیهوده همانند جنگ اموی جلوگیری کرد در صورتی که اگر در زمان معاویه با برادرش امام حسین همصدا می شد، ممکن بود خون های بیشتری ریخته شود ولی این کار را نکرد و طبق پیمان صلح خود عمل نمود و این؛ نه از باب ترس و ضعف بود که عده ای از افراد ناآگاه و بد نیت، این موضع گیری را حمل بر آن کرده اند، بلکه این حرکت مسالمت آمیز او بر اساس ملاحظاتی بود که قبلاً یادآور شدیم.

اما قضیه عادت عرب ها که شما به آن اشاره کرده اید و اینکه آن حضرت در راه شرافت و کرامت انسانی زنان و کودکان را نیز به همراه

ص: 97

خود برد، و این - آنچنانکه از نوشته شما استفاده می شود - در معرض نقد و اعتراض قرار می گیرد، چراکه دین اسلام - یا به تعبیر صحیح تر تعالیم اسلامی - هم نشین شدن زنان با مردان و همچنین گوش دادن به سخنان آنان مگر از پشت پرده، صحیح نمی داند باز از تعالیم اسلامی است که زن باید در خانه بنشیند و مشغول تربیت فرزندان و اداره امور منزل را به عهده بگیرد که از نظر قانون مدنی و دینی، این کارها حداقل نصف وظایف زندگی زناشوئی را شامل می شود - اگر همه را شامل نشود - پس چطور ممکن است امام حسین علیه السلام که خود از مجریان تعالیم اسلام است از این نظام صرفنظر می کند و همراه اعضاء خانواده خود می رود در حالیکه آن روش، پیش و پس از اسلام در میان اعراب جریان داشت.

و همه می دانند که عادات و سنن تقلیدی غیر از احکام تشریعی است و حکم دین از دیدگاه امام حسین در قبال عاطفه قومی از ارزش والائی برخوردار است. پس آیا در اینجا یک ضرورت حیاتی و اساسی وجود دارد که امام از تعالیم دینی چشم پوشی کند و تابع عواطفی شود که از نظر این تعالیم لغو شده است؟! این همان چیزی است که ما می خواهیم به طور مبسوط به آن پاسخ دهید.

اینجا مطلب دیگری نیز به نظر می رسد و آن اینست که آن پنج لباس که امام حسین به محمد بن بشیر حضرمی بخشید که ارزش هر یک از آنها بیش از یکصد لیره عثمانی بود. (السیاسه الحسینیه متن عربی، ص 43 و 44) این عطا و بخشش با این همه ارزش و بها از طرف امام حسین علیه السلام با آن زهد و تقوائی که از جدش و از پدرش علی علیه السلام به یاد داریم،

همخوانی ندارد؟ زیرا آنچنانکه ما از بعضی از احادیث آموخته ایم که آن حضرت یا باید از پدرش علی علیه السلام که یک لباس خشن بی ارزش بر تن

ص: 98

داشت و نشانه زهد و تقوای اوست پیروی کند یا پیرو جدش سرور همه انبیاء باشد که مَثَل اعلای امت اسلامی است، در این صورت، فقرا و کسانی که همانند امام حسین توانائی پوشیدن آن نوع از لباسها را ندارند هدیه پنج دست از آن ها به یکی از یارانش چگونه توجیه می شود؟!

این روایت - آنچنانکه ما در نقل آن بررسی کردیم - (العیاذ بالله) امام حسین را یک فرد سرمایه دار معرفی می کند که رغبت در مال دنیا در او بیشتر از آخرت می باشد! اما اگر پیش خود و خدایمان به زهد و تقوای حسین رجوع کنیم، می فهمیم که این؛ با زهد و ورع امام حسین و تلاش او در کمک به فقراء و نیازمندان، سازگاری ندارد.

و اگر به فرض، کسی این ایراد را به امام حسن می گرفت، شاید مورد قبول واقع می شد چرا که امام حسن در زمان جد و پدرش با امکانات فراوان و ابهّت و مجد و ناز و نعمت زندگی کرده بود و از طرف دیگر شاید مدارای آن حضرت با معاویه برخلاف این تصور او چنین شکی بوجود آید(1)

اما در مورد امام حسین تا آنجا که همه می دانیم، آن حضرت برای دنیا ارزش قائل نبود و اگر به دنیا بها می داد، با یزید بیعت می کرد و با این بیعت، بر امکانات و اموال او افزوده می شد و یزید در برابر این بیعت، آن

ص: 99

جنگ ظالمانه و هتک حرمت را راه نمی انداخت در حالی که حسین علیه السلام مرد شریف و پاکی است که معنویت از او به دیگران منتقل شده و اوست که حافظ مبادی اجداد طاهرینش می باشد و چنین معنویتی در نظر مردان دنیاپرست، عبث و بیهوده است و مردان دنیادوست هر چیزی را به دیده مادی می نگرند.

روایت دیگری که از آن در ایراد بر پاسخ شما می توان استفاده کرد - و معلوم نیست صحیح باشد - اینست که روزی که یزید با چوب دستی (خیزران) خود به لبان امام حسین می زد، زیدبن ارقم گفت: چوب خود را از آن بردار به خدا سوگند دیدم که رسول اللّه آن لبها را می بوسید.(1) زیرا معروف است که پیامبر گلوی امام حسین را به خاطر اینکه کشته شده و سرش بریده می شود، می بوسید و از لبان امام حسن به جهت اینکه او مسموما کشته خواهد شد، می بوسید. پس چطور می شود تناقضی در کار باشد، در حالی که این کار عملاً انجام شد.

در میان اعتراضات دینی که به اهل بیت می شود، ما به اعتراضی برمی خوریم که در رابطه با حدیثی است که از زبان پیامبر خطاب به سلمان فارسی نقل شده آنجا که می فرمایند: «ما اهل بیت اسرار مکتوم خداوند هستیم که در کالبدهای بشری به ودیعت نهاده شده ایم. ای سلمان! ما را از مقام خدائی پائین بیاورید و سپس هرچه درباره ما می توانید، بگوئید، چراکه دریا با کشیدن آب تمام نمی شود، اسرار غیب شناخته نمی شود، کلمه الهی به وصف نمی آید و هر کس در این مورد

ص: 100

بگوید: چرا؟! از چه؟! و برای چه؟! مسلماً کافر شده است»!.(1)

هر کس اندکی در معنی حدیث تأمل کند به این نتیجه می رسد که مفهومش مخالف اراده خداوندی است که در قرآن آمده است. و همچنین کلمه «اسرار مکتوم الهی» که شامل همه «کالبدهای بشری»

می شود که گاهی به صورت خیر و گاهی به صورت شرّ، گاهی به شکل زهد و تقوا و گاهی به صورت فساد و گناه، چنانکه کالبدهای بشری چنان است سئوال اینست که آیا پیامبر و فرزندانش فقط در کالبدهای بشری پاکیزه هستند؟! یا در همه کالبدها؟! قطع نظر از اینکه پاکیزه باشند یا خبیثه، مجرم باشند یا مصلح، پست باشند یا پاک کننده؟!

این سؤالی در رابطه با قسمت اول حدیث است و اما قسمت دوم برای ما کافیست که بگوئیم: در آن منعی برای عقل سلیم است که به حکم شریعت اسلام آزاد مطلق آفریده شده! و برای ما جای سؤال است که حضرت محمد(ص) به ما اجازه می دهد که خداوند را از راه عقل پس از تفکر، شک و تردید، ظنّ و گمان و امثال آنها درک کنیم و همه اینها از نظر قانون شرعی است اما در مورد کُنه و ذات «اسراراللّه المودعه و سرّاللّه الذی لا یعرف و کلمه اللّه التی لاتوصف» که در شخص پیامبر و خاندانش مجسّم می شود، اجازه داده نمی شود؟!

این منع به دور از عقل - اگر از پیامبر صادر شده باشد - با پاره ای از انتقادات عقلی که مهم ترین آنها اینست که او برای عقل اجازه می دهد خدا را از راه ظن و فکر کردن درک کند، فکری که آن را درباره خودش حرام کرده و از این بر می آید که خود را بالاتر از خدا می داند در صورتی

ص: 101

که نفس خودش مخلوق خداست و خاضع در برابر او!

علاوه بر این ادعای تجسّم یافته در کلمه «سرالغیب الذی لایعرف وکلمه اللّه التی لاتوصف» راه شک و ابهام را باز می کند که بین حکم عقل و اعتقاد عاطفی حائل است، زیرا رسول اللهی که کلمه اللّه است شناخته نمی شود در صورتی که او کارهائی و گفتارهائی انجام می دهد که دلالت بر شخصیت و اخلاق او دارد؟!

درحالیکه وقتی ما به کارهای کسی و گفتارهای دینی و اجتماعی او آگاهی داریم می توانیم که با مراجعه به آن ها، درباره شخصیت او حکم کنیم که او یک شخص صالح است و یا حکم کنیم که یک شخص مجرم و مفسد است که موجب فساد و تباهی در جامعه می شود.

من معتقد نیستم که این گفتار از پیامبری مانند حضرت محمد صلی الله علیه و آله صادر شده باشد که جدا یک شخصیت متواضع و انسانی که در کوچه و بازار راه می رفت و می خورد و می آشامید، چنین گفتاری داشته باشد، بلکه من معتقدم این حدیث از جمله احادیثی است که یهود و بنی اسرائیل به خاطر اینکه از ارزش دعوت حضرت محمد که در روی زمین هیچ چیز گرانبهائی به پای آن نمی رسد، جعل نموده و در کتاب های اسلامی وارد کرده اند.(1)

آمریکا - عبد المهدی

ص: 102

کشته شدن او زنده می شود و با زنده ماندن او می میرد!

و این حال همه کسانی است که در راه خدا کشته می شوند. آنان که خداوند در شأن آنها می گوید: «ولا تحسبنّ الذین قُتلوا فی سبیل اللّه امواتا بل احیاء عند ربهم» (سوره آل عمران آیه 169) همانند: حمزه، جعفر، عبیده بن الحارث، سعدبن الربیع و مانند آنها، از کسانی که زندگی خود را برای زنده ماندن دین فدا کردند و پیش خداوند پاداشی از این امر پیدا کردند و آنان پیش خدا زنده اند، نه مرده ولو از دید دنیوی آن ها زنده نیستند!

و آن طور که تو خیال می کنی، لازمه این کار این نیست که دین اسلام به صورت پدیده ای مادّی، در دست فردی از افراد بشر باشد.

پس ضرورتا به دست می آید که دین عبارت است از احکام و قوانینی که آورنده آن رسول امین از سوی خداست و حیات و ممات آن منوط به عمل آن و عمل نکردن به آن است. لذا وقتی یزید در دوره خلافت خود راهی را در پیش گرفت که سبب باطل شدن و از بین رفتن عمل به شرایع اسلام شد و آنچنانکه گفته شده او آشکارا شراب می خورد انواع و اقسام فسق و فجور را مرتکب می شد و نماز و روزه را ترک کرده بود و از آنجا که مردم تابع رهبران خود هستند، طبعا از او پیروی کردند. و مثل اینکه او اراده کرده بود اسلام بکلی فراموش شود و از بین برود به همین منظور امام حسین علیه السلام در مقابله با یزید و ابطال کارهای او و احیای دین و سوق دادن مردم برای عمل به شریعت، با تمام هستی خود و اهل بیتش و بهترین یارانش در برابر یزید قیام کرد چنانکه می گوید - یا از قول او نقل شده است - :

ص: 104

إن کان دین محمّد لم یستقم *** الاّ بقتلی یا سیوف خُذینی

و حقّاً امام حسین علیه السلام زندگی خود را در طبق اخلاص نگذاشت و فدا نکرد مگر به خاطر دین اسلام و مقدسات. پس - در این صورت - ما نه تنها به دین اهانت نکرده ایم، بلکه به آن ارزش قائل شده و آن را بالاتر از نفس امام معصوم قرار داده ایم و بهترین شخصیت ها فدای دین شده اند.

و از شما تعجب می کنم در مورد گفته ما که: «عادت عرب سبب شده که امام حسین با زنان و کودکان خود در راه کرامت و شرف همراه شده» گفته اید: تعالیم اسلامی مخلوط شدن زن و مرد و شنیدن سخنان آنان را حرام کرده، مگر از پشت پرده!

آیا تعجب آور نیست که شما با این فرهنگ بگویید: دین اسلام اختلاط زن و مرد را حرام دانسته و این را یک انگ زشت و لکه سیاهی در پیشانی دین اسلام قرار می دهی؟!

چطور می شود این را گفت در صورتی که دختر آورنده شریعت، حضرت فاطمه زهرا صدیقه کبری علیهاالسلام یک ساعت تمام در مسجد پیامبر برای مهاجر و انصار چنان خطبه شیوایی خواند که همه آنهادر طول خطبه سر تا پا گوش و غرق در سخنان آن حضرت بودند.(1)

و آن هم عایشه بود که در همه عمر خود همواره خطبه می خواند و سخنانی از پیامبر برای مردان نقل می کرد(2) تا جائی که وقتی به کتاب های صحاح برادران اهل سنت مراجعه می کنم، سند یک چهارم، بلکه یک

ص: 105

سوم احادیث به عایشه می رسد. حتی به پیامبر نسبت داده اند که گفت: «دین خود را از عایشه اخذ کنید»(1)

و آیا این اولین جواز اختلاط نبود که او در جنگ جمل یک لشگر جرّار و قهار از مردان را برای جنگ با امیر مؤمنان علی علیه السلام به بصره را رهبری و فرماندهی کرد؟ در حالی که بزرگان اصحاب پیامبر از انصار و مهاجرین از جمله عبداللّه بن عباس، عمّار یاسر، محمدبن ابی بکر، مالک اشتر و حجربن عدی و امثال آنها در کنار علی علیه السلام بودند؟!

اصلاً از این قضیه بگذریم، به کتاب «بلاغات النساء» و امثال آن مراجعه کن و زنانی را ببین که در بین لشکریان صفین خطبه می خواندند و اهل عراق را برای جنگ با اهل شام تحریک می کردند.(2)

همچنین پس از به قدرت رسیدن معاویه به سخنان زنانی که بر معاویه وارد می شدند، توجه کن که آن زنان جرأتی همانند شیر ماده و قلبی قوی تر از سنگ سخت داشتند و نیز به «خنساء» (دختر عمرو بن الشرید» نگاه کن که چهار تن از فرزندان خود را در بعضی از جنگ های مسلمانان به میدان نبرد فرستاد و همه آنها کشته شدند.

و پس از این بررسی ها، ملاحظه کن: آیا گفته شما که «اسلام اختلاط زن و مرد را حرام کرده است» درست است؟! آیا زنان نبودند که زخم های جنگجویان را پانسمان می کردند و آب به تشنگان می دادند و با هلهله، جنگاوران را برای حمله در جنگ های پیامبر و وصی او، تشویق نمی کردند؟!

ص: 106

و باز بنگر به دختران و زنان پیامبر و همچنین دختران آقای موحدان و یعسوب دین علی علیه السلام از زینب و کلثوم و سکینه و خطابه آنها در کربلا، کوفه و شام و در مجلس یزید و ابن زیاد و... آیا با وجود همه اینها، باز هم می گویی: تعالیم «اسلامی» اختلاط زن و مرد و گوش دادن به صدای آنها را حرام کرده و باید پیوسته در خانه بنشینند؟!

اما آیه حجاب که در مورد زنان پیامبر وارد شده، باید عرض شود که درباره عرب هایی است که بدون اجازه وارد خانه پیامبر شده و باعث آزار و اذیت زنان آن حضرت می شدند و خداوند آنان را از این حرکت ناشایست نهی کرده و می فرماید: «کسانی که تو را از پشت حجره ها (با صدای) بلند صدا می زنند، بیشترشان نمی فهمند» (حجرات: 4).

بلی تعالیم اسلام نشان دادن زیبائی و زینت زنان را به مردان مطلقا حرام کرده «ولا تبرّجن تبرج الجاهلیه الاولی»: (همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید...) (احزاب: 33) و از کجای این آیه، حرمت اختلاط استفاده می شود؟!

و اگر ما کوتاه بیائیم و بپذیریم که اختلاط حرام است، پس آنچنانکه ملاحظه کردیم اینکه امام حسین علیه السلام زنان و کودکان خود را در راه کرامت و شرافت به همراه خود برد؟! لازمه بردن آنان، اختلاط نیست وگرنه برای هیچ زنی هیچ گونه مسافرتی جایز نبود.

غریب تر و عجیب تر گفته دیگر شماست که گفته اید: «اینجا سؤال

دیگری به نظر شخص می رسد و آن اینکه آن پنج دست لباس که قیمت هر یک از آنها بیش از یکصد لیره عثمانی بود - و امام حسین علیه السلام آن ها را به یکی از یارانش بخشید - با آن همه زهد و تقوائی که از آن حضرت و

ص: 107

آبا و اجدادش سراغ داریم، سازگاری ندارد، باید عرض کنم که شما مثل اینکه فکر می کنید که زهد؛ همان فقر و فلاکت و نداشتن است و مال و ثروت با زهد منافات دارد؟!

نه عزیزم - خدا تو را عزیز بدارد! - حقیقت زهد آنست که انسان حرص و ولع بیش از حد به مال نداشته باشد، و وجود و عدم مال برایش یکسان باشد و خدای بزرگ زهد را در دو کلمه جمع کرده و فرموده است: «این به خاطر آنست که برای آنچه از دست داده اید، تأسف نخورید و به آنچه به شما داده شده دلبسته و شادمان نباشید» (سوره حدید آیه 33) و حقیقت زهد آشکار نمی شود مگر با وفور نعمت و زیادی مال و بذل و بخشش آن و عدم حرص و عفت به خرج دادن از پستی بخل و حد و خسّت است چنانکه می فرماید: «و کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند، رستگارانند» (سوره حشر: 9، تغابن: 16)

اما فقیر و بی چیزی که نه چیزی پیدا می کند و نه صاحب چیزی از مال دنیا می باشد، چگونه می توان به او زاهد گفت؟! و این زهد اجباری برای او فضیلتی نیست؟!

از حسن بصری سؤال شد که آیا تو زاهدتری یا عمربن عبدالعزیز که خلیفه مسلمین است؟ گفت: عمر بن عبدالعزیز از من زاهدتر است، زیرا که او پیدا می کند و دارد و عفت به خرج می دهد و خودش را از معاصی حفظ می کند، ولی شاید حسن (بصری) اگر مالی پیدا کند و تمکن داشته باشد، پستی به خرج دهد و همه را بخورد و اسراف هم بکند.

و اما رسول خدا و امیر مؤمنان علی علیه السلام نان جوین می خوردند و لباس

ص: 108

زبر و خشن ارزان قیمت می پوشیدند، نه به خاطر اینکه آنها دسترسی به غذاهای چرب و نرم و لذیذ و لباس های نرم و پرقیمت نداشتند، بلکه آنها به دنیای فانی ارزش قائل نبودند و درباره اهل دنیا می گفتند: «آنها قومی هستند که بهترین زندگانی ها به آنها زودتر رسیده، ولی بهترین زندگانی ما در سرای دیگر است.»

امیر مؤمنان علی علیه السلام در نهج البلاغه سخنی با علاء بن عاصم دارد که او تارک دنیا شده و لباس خشنی پوشیده بود به او فرمود: «ای عدی مواظب خودت باش! اهتمام و توجه خبیث (شیطان) برای تو بیشتر شده» او در جواب گفت: «یا امیرالمؤمنین لباس تو که خشن تر و کم ارزش تر از لباس من است، و غذای تو از من هم بدتر و خشک تر است». فرمود: «وای بر تو، من مثل تو نیستم، خداوند متعال برای رهبران عادل واجب کرده است که خودشان را با ضعیف ترین افراد جامعه تطبیق دهند تا بی چیزی و فقر، آنان را آزار ندهد و به سوی منکرات نکشاند.»(1)

امام باقر(ع) و امام صادق علیه السلام با سفیان ثوری و پیروان او که از ژنده پوشان و سخت گیران به خودِ آن عصر و متصوفه آن روزگار بودند - مناقشه ای داشتند که هر وقت آن امامین معصوم را می دیدند، که گاهی لباس های فاخر پوشیده اند، به آنها اعتراض می کردند و می گفتند: «جد شما پیامبر و امیر مؤمنان علی علیه السلام این لباس ها را نمی پوشیدند!»

امام در پاسخ آنها می فرمود: «این که می بینید، زمان اندکی است ولی وقتی دنیا نسل های خود را زیاد کند، بهترین مردم اولیای خدا هستند» (یا

ص: 109

به این مضمون).(1)

امام رضا علیه السلام هم در این موضوع سخن شیوائی دارد(2)

امیر مؤمنان علی علیه السلام در مدینه صاحب چشمه ها، باغ ها و مزارعی مانند چشمه ابی نیزرو بغیبغه و... بود و هزاران دینار درآمد آنها در سال بود و هر سال هم زیادتر می شد.(3) و آن حضرت همه اموال را در راه خدا وقف می نمود و با دست خود در خانه های خدا خرج می کرد، نه به خاطر حرص و طمع به دنیا و مال دنیا، بلکه با شوق فراوان برای انفاق در راه خدا و نیکی به ضعفای بندگان خدا (برای خدا) و آن لباس های فاخر از ارزش ورع و زهد امام حسین می کاست اگر آن حضرت از روی حرص و ولع به آنها توجه داشت، ولی امام حسین آنها را در راه آزادی اسیری مجاهد در راه خدا بذل کرد، پس این؛ یک فضیلت است برای امام حسین علیه السلام و کرامتی است که درجه ورع و زهد او را بالا می برد. و اهتمام آن حضرت را در تسکین عواطف فقرای زخم خورده و کوشش آن حضرت در رفاه نیازمندان را می رساند.

ص: 110

و شاید تصور کرده ای که امام حسین خود آن لباس را می پوشید برای تظاهر و تکبر و فخرفروشی که با تقدس آن حضرت منافات دارد؟!

نه عزیزم؛ این را حتماً بدان که اگر امام حسین علیه السلام کل دنیا را صاحب می شد، همه را در راه خدا در یک لحظه هبه می کرد و می بخشید و چیزی از آن لباس ها را بر تن خود نمی پوشاند آنها را به دست می آورد تا ببخشد و هرجا که رواست، قرار دهد.

در بعضی از اخبار وارد شده که آن حضرت وقتی شهید شد، هفت یا هفتاد هزار دینار بدهکار بود و امام سجاد، علی بن الحسین علیه السلام پس از بازگشت به مدینه خواب و خوراک نداشت، تا قرض های پدرش را ادا کرد(1)

خلاصه اینکه «زهد» قطع علاقه از دنیا و حبّ مال است، نه اینکه انسان مال نداشته باشد، و زهد نپوشیدن لباس های پر زرق و برق و نرم و نخوردن غذاهای چرب و نرم نیست!

نور چشم من! دوست دارم به شما بگویم که بیشتر مردم از حقیقت زهد چیزی نمی دانند، در حالی که کاروان بزرگ و باعظمتی که همراه امام حسین علیه السلام از حجاز تا عراق سیر می کردند، روی زمین در بحبوحه گرما هزار جنگجو و هزار اسب را سیراب می کرد و این بزرگتر و مهم تر از قضیه آن لباس های گرانقیمت است.

اما زید بن ارقم و گفته او به یزید چنین است: «چوبت را از دو لبان حسین بردار» (تا آخر) شاید اصلاً از این جهت بود که بوسیدن پیامبر از

ص: 111

لبان آن حضرت به جهت این بود که خداوند او را از محلّ چوب زدن یزید و ابن زیاد آگاه کرده بود که آنها با چوب خیزران خواهند زد.

و اما حدیث: «ما اسرار خدا هستیم که به ودیعت نهاده شده ایم...» (تا آخر) پس آن از اسراری است که سزاوار نیست افشا شود، باضافه اینکه گفت و گو طولانی می شود و فرصتی نیست پس بهتر است که در اینجا به آن نپردازیم(1)

از خداوند درخواست می کنم که فهم ها و قلم های ما را از لغزش مصون بدارد. و ما توفیقی الاّ باللّه، علیه توکلت و الیه أنیب.

محمد حسین آل کاشف الغطاء

نجف اشرف

ص: 112

ص: 114

اغلب کتاب های آیت اللّه کاشف الغطا، تاکنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده، مثلاً «اصل الشیعه واصولها» 7 مرتبه در عالم عربی و 2 مرتبه ترجمه فارسی آن در ایران چاپ شده است(1)، «المثل العلیا» در ممالک عربی شش مرتبه و ترجمه اش به فارسی یک بار در مشهد مقدس به نام «نامه کاشف الغطاء به رئیس جمعیت آمریکائی دوستداران خاورمیانه» و یک بار هم در تبریز تحت عنوان «نمونه های اخلاقی در اسلام» به طبع رسیده است.

اغلب تألیفات ایشان بسیار مهم و مورد توجه علماء و فضلاء است.

مثلاً بر کتاب «اصل الشیعه»، دانشمندان و مستشرقین غربی تقریظ ها نوشته اند که از جمله آنان «سالم کرنکوی» از دانشکده برن - و «کراچکوفسکی» مستشرق روسی از «لنین گراد» و «لوی. وهندرسن» از سفارت ولایات متحده آمریکا در عراق و ... می باشد. کتاب «تحریر المجله» ایشان، مقایسه ای است بین قانون مدنی عراق و قانون مدنی شیعه امامیه (فقه)، و از بزرگترین کتبی است که در حقوق اسلامی بر مبنای فقه تشیع نوشته شده و مورد استفاده استادان دانشکده های حقوق در دانشگاه های مترقی جهان اسلام قرار گرفته است و هزاران نسخه از این کتاب، در دسترس قضات و وکلای دادگستری و دانشجویان حقوق و طلاب علوم دینی در کشورهای عربی قرار گرفته است. «کتاب التوضیح» تحریف شدن انجیل کنونی و مسیحی را که عالم مسیحیت او را به منزله

ص: 116

خدا می دانند!، به طرز روشنی ثابت می کند(1)«المغنی عن الاغانی» هم تلخیصی است از کتاب اغانی ابوالفرج اصفهانی که در 24 جلد می باشد.

حضرت آیه اللّه کاشف الغطاء علاوه بر اینها، یکی از شعراء و ادباء و نویسندگان مشهور عالم عربی به شمار می رود و اشعار و مقالات ایشان در ایام جوانی و دوران تحصیل، در روزنامه ها و جرائد عربی چاپ و منتشر شده است.

آیه اللّه کاشف الغطا مسافرت هایی به: ایران، سوریه، پاکستان، عربستان و فلسطین و مصر و غیره کرده و درباره اوضاع تأسف آور مسلمین و برای بیداری آنان مقاله ها نوشت، کتاب ها تألیف نمود و نطق و خطابه ها ایراد کرد و در کنفرانس ها و کنگره ها شرکت جست و در واقع یکی از برجسته ترین و مبارزترین علمای جهان پرعظمت اسلام بود.

از جمله خطابه ها یا نطق های آن مرحوم، خطبه تاریخی ایشان در «مؤتمر جهانی مسلمانان» در کراچی، پایتخت پاکستان می باشد که تمامی نسخه های چاپ اول و دوم ترجمه فارسی آن نایاب شد و اینک به چاپ سوم آن اقدام می گردد.

البته معلوم است که ایراد نطق های آتشین در تحریک احساسات خفته مردم مسلمان و بیدار ساختن افکار آنان چه اندازه تأثیر دارد و روی همین اصل بود که حضرت آیه اللّه سخنرانی های بسیاری ایراد کرده و در ضمن آن ها مردم مسلمان را بر ضد سیاست های استعماری و امپریالیستی دشمنان خونخوار اسلام و مسلمین، دعوت نموده است.

ص: 117

یکی از نطق های آن مرحوم در معروف ترین مسافرت های ایشان که به سوی فلسطین بود و هنگام تشکیل کنگره بزرگ اسلامی که در بیت المقدس تشکیل یافت و در «مسجد الاقصی» ایراد کرده اند، این نطق بسیار مهم و پر ارزش، به طور فوق العاده ای موجب جلب توجه فِرَق مختلفه اسلامی گشت، به طوری که در چندین هزار نفر از پیروان مذاهب اسلامی از قبیل: شیعه زیدی، حنفی، حنبلی، مالکی، شافعی و غیره که در آنجا حاضر بودند، پس از پایان، سخنرانی، به ایشان اقتداء نموده و نماز جماعت برگزار نمودند و این امر شاید در تاریخ هزار و سیصد و هفتاد ساله اسلام سابقه نداشته است.

در موقعی که از فلسطین به عراق باز می گشتند در بصره چهار خطبه ایراد کردند که به «خُطَبِ اربعه» معروف شده و چندین بار چاپ شده است. موضوع این خطبه ها «اتحاد اسلام» می باشد و 8 خطبه دیگر نیز از ایشان به چاپ رسیده که به «خُطَبِ ثمانیه» معروف است.

یکی از این خطبه ها، نطقی می باشد که به هنگام انقلاب «استقلال عراق» در مسجد کوفه ایراد شده و موضوع آن «اتحاد و اقتصاد» مسلمین است... و دیگری همان نطقی است که در فلسطین ایراد شده و در آن موقع، بلافاصله از طرف شرکت کنندگان در مؤتمر اسلامی، تصویب شد که به عنوان «بیانیه مؤتمر اسلامی» طبع و توزیع شود.

***

... آیه اللّه کاشف الغطا مدتی هم در دانشگاه الازهر «مصر» به عنوان «استاد محاضر» تدریس کردند و چون در نزد برادران اهل تسنن، مورد اعتماد و وثوق بودند، خدمت شایانی در نشر حقایق شیعیان نموده اند. از

ص: 118

جمله در یکی از سالها، در ماه رمضان؛ عده ای از بزرگان علم و ادب مصر که 11 نفرشان از اساتید جامع الازهر بوده و در آنجا کرسی مخصوصی داشتند و بقیه نیز از ادبا و مدرسین مهم بودند، برای گفتگو و مناظره در عراق به خدمت حضرت آیه اللّه آمدند و تمام ماه مبارک را در کتابخانه شخصی ایشان که بالغ بر 10000 جلد کتاب داشت، پذیرایی شدند.

سپس هیئت های علمی دیگری نیز از سوریه، لبنان، حجاز و یمن آمدند و در شب شهادت حضرت علی علیه السلام از ایشان درخواست کردند که طرز تدریس در حوزه علمیه و دانشگاه عالی عالم تشیع را ببینند، و حضرت آیت اللّه در همان کتابخانه، به منبر رفت و نطقی در وحدت و یگانگی ایراد کرده و توضیحات مهمی درباره حضرت علی علیه السلام و عالم تشیع ارائه نمود که پس از اتمام نطق، همه اساتید و بزرگان مصری و دیگران دست حضرت آیه اللّه را بوسیدند.

در این دیدار ایشان به «احمد امین» نویسنده معروف مصری که شهرت جهانی دارد، گفتند: «اکنون که با عالم تشیع آشنا شدید و از حقایق مذهب جعفری وقوف یافتید، مصمم شوید که دیگر به شیعیان حمله نکرده و انتقاد ناروا ننمایید»! احمد امین دوباره دست ایشان را بوسیده و به عنوان عذرخواهی گفت: «سبب عمده دوری فرق اسلامی از معارف تشیع و عالم شیعیان، فقدان کتب مربوطه می باشد و چون علمای شیعه کتب و آثار خود را نشر نمی دهند، دنیای اسلام جاهل به حقایق عقاید ایشان مانده و حقانیت شیعه را با نظر تردید می نگرند» حضرت آیه اللّه با تبسم مخصوصی، آن را عذر بدتر از گناه خوانده و گفتند: چرا نسبت به مطالبی که اطلاع کافی ندارند، قضاوت می نمایند و

ص: 119

درباره آن انتقاد می کنند؟(1)

***

آیه اللّه کاشف الغطا یکی از علمای فداکار و آگاه واقعی جهان اسلام در قرن ما بود و با اینکه پیر شده بود، ولی دلی سوزان و احساساتی عمیق و عالی داشت و امیدواریم مسلمانان با پیروی از افکار ایشان سرانجام پیروز گردند.

برای معرفی زندگی و مبارزه و تألیفات آثار ایشان، باید کتابی نوشت و برای شناختن موقعیت شخصیت ممتازشان همین بس که به هر کشوری از ممالک اسلامی و عربی که وارد می شدند، بزرگان و رؤساء جمهور و وزراء به خدمت و زیارت ایشان می رفتند.. آیه اللّه کاشف الغطا، یکی از مراجع عالیقدر تقلید جهان تشیع بود و در بسیاری از سرزمین های شیعه نشین، بالخصوص در بلاد عربی، مقلدین فراوانی داشت.

شده و برده ای بیش نیستند، می اندیشید و همواره در فکر راه نجات مسلمانان و کشورهای اسلامی از زنجیر اسارت و قید بندگی مستقیم و غیرمستقیم! و یوغ بدبختی اقتصادی و سیاسی اجانب و دشمنان اسلام بود و می خواست که ملت های مسلمان سراسر روی زمین، زنجیرهای استثمار و استعمار، ذلت و خواری، پستی و پلیدی را یکباره و برای همیشه پاره کرده و خودشان حاکم بر سرنوشت و امور اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خویش گردند، چون او مانند شاعر انقلابی و متفکر جهان اسلام، شادروان دکتر محمد اقبال لاهوری - پاکستان - ایمان داشت:

خدا آن ملتی را سروری داد *** که تقدیرش بدست خویش بنوشت

به آن ملت سر و کاری ندارد *** که دهقانش برای دیگری! کشت

آیه اللّه کاشف الغطا در مقدمه چاپ ششم کتاب «اصل الشیعه و اصولها» می نویسد: «حالتی که اینک برای مسلمانان رخ داده و ناتوانی و سقوط ذلت که خصوصا در قرن های اخیره، به آنها رو کرده، بسی آشکار و مستغنی از توضیح و بیان است. بیگانگان بر آنها فرمانروا شده، هم خود آنان را به بردگی می برند و هم اراضی و دیارشان را متصرف و متملک می شوند. مانند غلامان و بندگان، آن ها را می کشانند و مانند بهائم و چهارپایان! به نفع مصالح و منافع خویشتن می گمارند. زنجیرهای اسارت به گردنشان نهاده و به بالاتر از این خفت و خواری و خسران دچارشان ساخته اند، به حدی که به وصف هیچ واصفی نیاید و قلم صورتگری تصویر آن را نتواند؛ و تمام این نکبت ها مانند اسباب و علل آن ها به نظر هر بیننده ای واضح و روشن است.

و البته یگانه سبب و تنها علت این بدبختی ها همانا تفرق کلمه

ص: 121

مسلمانان و بغض و کینه و دشمنی است که نسبت به یکدیگر دارند و هر طایفه ای از آنها می کوشند که طایفه دیگر را کافر بشمارند، و چون معتقد به کفر آن ها می شوند! می کوشند که هلاک و نابودشان سازند و این نیست مگر به واسطه جهل مرکب و تعصب کور کورانه ای که آنان را فرا گرفته است. یعنی: جهل و نادانی آنها را به وادی هلاک و طغیان می کشاند و حیله ها و تحریکات بیگانه؛ استعمار و استعمارطلب؛ آنان را گمراه تر کرده و به آتش خشم و کینه شان دامن می زند...»(1)

اصلاحات جدی و ثمربخشی دست بزنند.

اما دخالت در سیاست. اگر معنی سیاست؛ خیرخواهی و خدمت و راهنمایی و جلوگیری از فساد و خیانت و نصیحت زمامداران و توده مردم؛ و بر حذر داشتن آنان از گرفتار شدن در زنجیر استعمار و بندگی و جلوگیری از افکندن دامها؛ و غلها بر گردن ملت ها و کشورها است؛ اگر معنی سیاست اینست، آری ما تا فرق سرمان در آن غرق هستیم و این از واجبات است و من خودم را در پیشگاه خداوند و وجدان مسئول می بینم، زیرا دخالت در این چنین سیاستی از وظایف من و اجداد من است.

این؛ هدف بزرگ و پیشوائی مهم و خلافت خدائی است «یا داود انّا جعلناک خلیفه فی الارض فاحکم بین الناس بالحق»: ای داود، ما تو را جانشین خود در زمین کردیم، پس در بین مردم به حق حکومت کن.

و در یکی از زیارت ائمه علیهم السلام آمده است که «أنتم ساسه العباد و ارکان البلاد»: شما سیاستمداران خلق و ارکان مملکت هستید.

سیاست ما، سیاست پیغمبر و ائمه است، سیاستی که از هرگونه هوی و هوس و طمع و آلودگی پاک است «ولا تتبع الهوی فیضّلک عن سبیل اللّه» و اگرروحانیون دیگر در سیاست دخالت نمی کنند، شاید نمی خواهند و یا نمی توانند!.

و اگر معنی سیاست ایجاد فتنه و اغتشاش است، تا به حکومتی برسند و بر تخت های نرم تکیه زنند، وحشیانه و خشونت آمیز نسبت به ملت رفتار کنند و برای تأمین منافع شخصی، از قدرت و نفوذ خویش سوء استفاده کنند و برای اجنبی دلالی کنند تا - ولو با ریختن خون ها باشد، - آنها را بر

ص: 123

ملت و مملکت خویش مسلط سازند، اگر سیاست این است، من از آن به خدای دانا و شنوا پناه می برم: نعوذ باللّه من شر الشیطان الرجیم اللعین»(1)

جهان، که پرده از روی جنایات نابخشودنی استعمار گران صلیبی برمی داشت، از میان ما رفت...

او به طور «ناگهانی»! در ایرن بدرود زندگی گفت و با خود اسراری را که شاید بعدها می خواست افشا سازد، برای همیشه به سرای جاودانی، به پیشگاه مقدس بنیان گذار مکتب پر افتخار اسلام برد...

ولی نام او زنده و جاوید خواهد ماند و شعله خاموش نشدنی نهضتی که او بنیادش نهاد، تا روز پیروزی نهائی و طرد قطعی دشمنان اسلام از سرزمین های عزیز اسلام؛ در قلب های خونین و سوزان مسلمانان مبارز، فروزان خواهد ماند تا سرانجام همه کشورهای اسلامی از نور این شعله، نور باران و روشن گردد.

آری! او مکتب دلاورپروری را ترویج کرد که پایه های کاخ های استعماری دشمنان اسلام و بشریت را به طور روز افزون سست تر و لرزان تر نمود و ما ایمان داریم که عاقبت، آن کاخ های ستمگرانه به دست رزمندگان جهان اسلام بر سر صاحبان غارتگران، واژگون و ویران خواهند گشت.

آری با اینکه آیه اللّه کاشف الغطاء از میان ما رفت، اما مطمئن باشید راهی را که او رفته است، مردان رزمنده دنیای اسلام خواهند رفت و یقین قطعی دارند که بالاخره به سر منزل مقصود رسیده و پیروز خواهند گردید. و ما امیدواریم که همه باهم، همدوش و همقدم با مردم دلیر و غیور مسلمان جهان، گام برداشته و از هیچ نیروئی در راه حق و حقیقت،

ص: 125

ترس و هراسی نداشته باشیم...

آیه اللّه کاشف الغطاء از میان ما رفت، ولی مکتبی را که در مبارزه با دشمنان اسلام و اجانب و عمال پست و رذل آنها باز کرده، همیشه باز است و تعلیمات ارجدار این رهبر گرامی همیشه روحبخش مسلمانان مجاهد خواهد بود.

شما متن این خطبه را بخوانید، شاید اگر حسی داشته باشید ناله ها و فریادهای جانسوز او را در خلال سطور این خطبه - و سایر نطق هایش - بشنوید.

گو اینکه او هنوز هم راه این را که: چگونه مسلمانان متحد شوند و یا: برای اصلاح چه باید کرد؟.. به ما نشان می دهد... و هنوز هم صدای او به گوش می رسد که: مسلمانان همه با هم در راه نبرد علیه دشمنان اسلام به پیش!

پیش بسوی حکومت عالی انقلابی اسلام.

***

این نشریه، ثمره کوچکی از کوشش و پیکاریست که عده ای در راه اشاعه طرز فکر جهانی اسلام می کنند، و پیامی است به کوی شهیدان و جانبازان راه پر افتخار اسلام... و به سوی مجاهدین تزلزل ناپذیر راه حق:

تا به همه ثابت گردد که ما می رویم تا به مکتب عالی و انسانی اسلام و به آرمان بزرگ بندگان رزمنده خدا، وفادار باشیم.

خدایا این نشریه و همه کار ما، در راه تو و برای تو باشد و تو هم از

ص: 126

روی بزرگی آن را بپذیر و به ذخیره آل محمد(ص)، پیشوا و مصلح بزرگ همه جهان، سلام پر سوز و گداز ما را برسان شاید که در پیشگاه عزیزش مورد قبول افتد و مشمول الطاف بی انتهایش واقع گردیم...

عید غدیر 1375 ﻫ . ق تبریز:(1)

سید هادی خسروشاهی

ص: 127

در این بخش ترجمه یکی از مهم ترین سخنرانی هایی است که در این جلسات ایراد گردید. ناطق عظیم الشأن آن همچو استادی که بر افکار و احساسات شاگردان خود مسلط بوده و به رموز تعلیم و تربیت آنان واقف باشد، درس خویش را شروع می کند و با بیانی شیوا و دلنشین که کمال مهارت در آن بکار رفته، بر قوای دماغی شاگردان خود تسلط می یابد و رشته افکار آنان را به آنجا که می خواهد می کشاند و نتیجه مطلوب را به دست می آورد.

پیام علامه بزرگ ما از حدود آموزش حضار اوج گرفته و همه مسلمین جهان را مورد خطاب قرار می دهد و تا اعماق روح حساس و عقل سلیم آنان نفوذ می کند.

تأثیر بینش وسیع سخن و ژرفی محسوس آن از بزرگی مرتبه و بلندی شان سخنور جداست، یک دنیا پاکدامنی و پرهیزکاری، جهانی دانش و بینش و عالمی کوشش و فداکاری در برابر ما قرار گرفته است...

***

مردی جلیل از خاندانی جلیل، از خاندان علم و تقوی که اجتهاد خود را نسل اندر نسل محفوظ داشته با تربیت فرزندان خود همچنان محفوظ نگه می دارند. جد اعلای وی آیه اللّه بزرگ شیخ جعفر کاشف الغطاء از بزرگترین علمای عصر خویش بوده و گفته ها و نوشته های وی مورد استناد فقهاء امروز می باشد.

آیه اللّه محمد حسین کاشف الغطاء تا آخر عمر در حوزه نجف اشرف به درس و بحث و تألیف مشغول بود و کتابخانه بزرگ ایشان شهرت بسزائی دارد. این مرد عالیقدر، تألیفات ارزشمندی دارد که از جمله آنها

ص: 129

«اصل الشیعه و اصولها» است که به فارسی، انگلیسی، اردو، ترکی و... هم ترجمه شده و نامه های فراوانی از مستشرقین و دانشمندان درباره این کتاب به مؤلف و ناشر محترم آن رسیده و از جمله تقریظ هایی که بر کتاب «اصل الشیعه و اصولها» به ناشر آن آقای «سید الحسینی» واصل گردیده، نامه «ژزف شاخت» آلمانی و دکتر «هرریبتر» از اسلامبول و «سالم کرنکوی» مستشرق آلمانی است و نیز «کراتشکوفسکی» مستشرق روسی از لنینگراد چنین می نویسد: «کتاب اصل الشیعه از کتاب های پربها و معتبری است که هر کس بدان نیازمند است و...».

* * *

رهبری دینی و اجتماعی علامه خردمند، تنها به تدریس و تألیف اکتفا نکرده و در مجامع بزرگ به ایراد سخنرانی پرداخته و رهبری فکری - سیاسی مسلمین را به عهده گرفته و خردمندانه راهنمائی نموده، چنانکه در سال 1310 شمسی به نمایندگی علماء شیعه، به اتفاق علمای حنبلی و مالکی و شافعی و حنفی از اهل سنت، در کنفراس اسلامی فلسطین شرکت کرده و خطابه ای طولانی و مهم در حضور هزاران مسلمان، ایراد نموده و با اظهار منصفانه حقایق، محبت و علاقه آنها را جلب می نماید، به طوری که در مسجد اقصی هزاران نفر از اهل سنت و علمای همه فرق اسلامی، نماز جماعت را به امامت ایشان برپا می کنند.

اتحاد و نیرومندی مسلمین از هدف های خاص آیه اللّه کاشف الغطاء است که در همه جا تعقیب می شود. در ابتدای «اصل الشیعه و اصولها» تحت عنوان «چگونه مسلمانان متحد شوند» از اختلافات بیهوده مسلمین که توسط بیگانگان ایجاد شده و از علل روحی، ضعف و انحطاط

ص: 130

آن ها، پرده بر می دارد و می نویسد: «همواره ما جمعیت مسلمانان، عموما به ریسمان های آرزو آویخته و به جای کردار، به گفتار اکتفا می کنیم، در دور دائره ظاهر در گردشیم و از حقایق گریزان به دور پوست می چرخیم و از مغز، همیشه بی خبریم. درست برخلاف نیاکان و گذشتگان خودمان که همگی مردمان عمل و صاحبان کوشش و نشاط بودند. بیش از گفتار، به راستی کردار پرداخته و قبل از گفتگو به عزیمت استوار می شدند. همین سجایا و خصایل پسندیده بود که دیگران از آن ها گرفته و بر ما سبقت جستند... در سابق سبقت از ما بود، بعد سلطه و احاطه از آنها شد».

آنگاه آیه اللّه کاشف الغطا بر اوضاع تأثرآور کشورهای اسلامی که در قید و بند دولت های بیگانه و عوامل آن ها قرار گرفته اند، فرموده؛ احساسات استقلال طلبانه و غیرت آنها را تحریک می نماید:

«امروز همه مسلمانان حتی کر و لال ها نیز دانسته و فهمیده اند که در هر قطعه از قطعات و قطری از اقطار اسلامی، نهنگی از نهنگان خذلان و افعی از افعیان حرمان، برای بلعیدن آن و آنچه در آنست، دهان باز کرده است. آیا همین امر برای اتحاد مسلمین کافی نیست و برای برافروختن آتش غیرت و شهامت در عزائم آنها وافی نیست؟

آیا شدت این دردها و درد این شدت ها، باعث ایجاد وحدت و از بین بردن کینه و کدورت نمی باشد؟..»(1)

این ها نمونه های کوچکی از روح بلند و دل پر درد این مرد

ص: 131

بزرگ است که به خوبی نشان می دهد تا چه اندازه از انحطاط اخلاقی و مادی مسلمین رنج می برد و در عین حال چاره می جوید و راهنمایی می کند.

اقدامات اجتماعی و مبارزات علمی وی در راه بهبود جامعه مسلمین و کوشش های او در راه بارور شدن نهضت های سیاسی و علمی مسلمانان جهان، باید سرمشق همه ما به ویژه همقطاران این مرد آزاده قرار گیرد.

آثار و اعمال این شخصیت معاصر، برای آنهائی که داعیه رهبری روحانیت جامعه را دارند، باید به منزله درس آموزنده ای باشد که غیرت و شهامت آنها را برانگیخته و افکار را به آن سو سوق دهند که وی سوق داد.

... این مقاله، ترجمه یک سخنرانی در یک کنفرانس عمومی است،(1) باید در آغاز مطالعه، خود را در جلسه این کنفرانس تصور کرده و چنین مجسم سازید که: در کراچی و در جلسه این کنفرانس بزرگ نشسته و در جائی که شخصیت های محترم و دانشمندان عالیرتبه همه ممالک اسلامی و اقلیت های مسلمان جهان حضور دارند، استاد بزرگ ما آیه اللّه کاشف الغطاء پشت میز خطابه قرار می گیرد و در حالی که آثار پیری و ضعف جسمانی در وی آشکار است، این طور سخن آغاز می کند:

ص: 132

بسم اللّه الرحمن الرحیم

... رَبِّ إِنِّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّی وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْبا وَلَمْ أَکُنْ بِدُعَائِکَ رَبِّ شَقِیّا.(1)

پروردگارا، استخوان من سستی گرفت و بر اثر پیری، موی سرم برافروخته و سپید گشت و من به خواندن تو ای پروردگار نا امید نبودم.

خدای سبحانه و تعالی فرماید:«هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمْ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلاَلٍ مُبِینٍ»(2)

او کسی است که در میان مردم بی دانش پیغمبری از ایشان برانگیخت تا آیات خدا را بر آنها بخواند و آنان را از پلیدی ها پاکیزه ساخته، کتاب -قرآن - و دانش بیاموزد و به درستی که پیش از این در گمراهی آشکار بودند.

این آیه شریفه به حال مردم نادان و بی فرهنگ قبل و بعد از اسلام اشاره می کند، به مردم نادان عرب و مردم بی دانش همه ملل آن روز. در آن روزگار همه بشریت نادان بود و دنیا در تاریکی های ستمگری و نادانی، گمراهی و نابینائی فرو رفته بود.

این آیه ما را به این وضع توجه می دهد و خدای تعالی چگونگی این

احوال را در عبارتی جامع و کوتاه که در عین اختصار، تیره روزی را به طور وضوح می رساند، بیان می کند و می فرماید: «وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ

ص: 133

لَفِی ضَلاَلٍ مُبِینٍ»: به درستی که پیش از این در گمراهی آشکار بودند.

بشر آن روز به کشتی همانند بود که در دریایی ژرف و عمیق دستخوش امواجی متلاطم گردد و از سوئی به سوئی رود، این وضعِ همه بشریت بود، خاصه مردم عرب که در آخرین درجات بدبختی می زیست و در گمراهی از دیگران پیشی گرفته بود.

پستی و بدبختی و در نکبت و فحشاء به سر می بردند و جهان را تاریکی های این امور هراس انگیز فرا گرفته بود، ناگهان خورشید فروزان اسلام از افق عنایت خداوندی و آسمان الطاف وی طلوع کرد و پرتو آن بر مردم درخشیدن گرفت.

اسلام آمد و گوش های کر مردم را پندپذیر و شنوا کرد و چشمانی را که ظلمت کفر بی نور نموده بود، روشن و بینا ساخت، دل های تیره و تاریک را روشنی و بینش بخشید و زنگ کفر و رذائل را از آن ها دور ساخت. همه چیز را تغییر داد و به بهترین شکل تبدیل کرد: «ثُمّ بَدّلنا مَکان السیَّئه الحَسَنه...»(1) سپس ما زشتی ها را به نیکوئی ها

مبدل کردیم.

نهضت اسلام در اولین حرکت خود، اصل یگانه پرستی و تساوی حقوق بشر را تأسیس و بنیان کرد و بذر چنین فکری را در دل ها کِشت داد:

قاعده «توحید الخالق و توحید الحقوق للمخلوق» اصل یکتاپرستی و تساوی حقوق بشر. و برابری مردم را در مقابل قانون اعلام داشت: الخلق أمام الحق سواء(2) - مردم در پیشگاه قانون برابرند -

دین مقدس ما، عرب را بر عجم برتری نداد، بلکه مشخصات فردی و نژادی و تعصبات بیهوده و بی اساس را محو و نابود کرده، فریادهای قبیله ای و رژیم ملوک الطوایفی را منقرض و نابود ساخت و همچنان بذر

ص: 135

یکتاپرستی را کاشته و پرورش می داد تا رشد کند و بارور گردد و این کار را در پنهان و آشکار و به اندیشه و تذکر می گفت و در عمل اجرا می کرد و اثبات می نمود:

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّه ِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللّه َ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»(1): مردم، ما شما را از نر و ماده آفریدیم و شما را نژادها و دسته ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید و نیز معرفت حاصل کنید، به درستی که پرهیزکارترین شما نزد خدا، گرامی ترین شماست و خدا دانا و آگاه است.

ایّها الناس! کلّکم لآدم و آدم من تراب، لا فضل لعربیٍ علی عجمیٍ الاّ بالتّقوی(2) مردم، همه شما از «آدم» هستید و آدم از خاک است. عرب بر عجم برتری ندارد، مگر به وسیله پرهیزکاری.

پیشوای ما، که درود خدا بر او و خاندانش باد، دریافت که بیماری فخرفروشی به خاطر اجداد، در روح عرب و همه بشر نفوذ کرده، کهنه و محکم شده و با طبیعت آنان در آمیخته است، آنگاه مردم را به این اصل توجه داد و آنان را از این امر برحذر داشت و این عمل را همچنان تکرار می کرد چنانکه می فرمود:

یا بنی هاشم لایأتینی الناس بأعمالهم وتأتوتی بأنسابکم؟ تقولون نحن ذرّیه محمد(3): ای بنی هاشم مبادا مردم اعمالشان را عرضه کنند و

ص: 136

شما اجداد خود را عرضه بدارید و بگویید ما از خاندان محمدیم.

و این اصل را در مرحله عمل به ثبوت رساند تا به صورتی آراسته نمودار گردید. سپس در میان پیروان خویش یگانگی و برادری را ایجاد فرمود تا آن جا که صهیب رومی و بلال حبشی، سلمان فارسی و ابوذر غفاری یگانه و برادر گشتند.

***

بیست سال پیش بود که این گفته من منتشر شد و در میان مردم رواج یافت: بنی الاسلامُ علی دعامتین، کلمه التوحید و توحید الکلمه: اسلام بر دو پایه استوار، برپا شده، یگانه پرستی و یگانگی هدف.

آن آئین که محمد صلی الله علیه و آله بنیان کرد؛ آئین یکتاپرستی، آئین یگانگی و قانون تساوی حقوق بود که در جنبش بزرگ خود تعصبات را بر باد داد و نژاد و مختصات فردی را نابود کرد. ملیت را دور افکند و افتخار به سلسله خانوادگی و غرور به اجداد و ادعای برتری و آقائی بر پدران و مادران را به دست انقراض و نابودی سپرد.

پیامبر بزرگ و صاحب شریعت ما که نجات دهنده بشریت بود، کردار خویش را با گفتار خود همآهنگ داشت تا آنجا که بهترین نمونه عملی از برای فکر و درس خود پدید آورد: چنانکه دختر عمه خود، «زینب» نوه «عبدالمطلب»، آقای سرزمین مکه را به غلام و بنده و آزاد شده خود «زید بن حارثه» به همسری داد و با این ازدواج، به دو عمل ناپسند از اعمال زشت جاهلیت خاتمه بخشید: یکی مسئله پسر خواندگی و دیگری موضوع ناروای برتری به نسبت: «ما کان محمد أبا احد من رجالکم و

ص: 137

لکن رسول اللّه و خاتم النبیین...»(1) محمد صلی الله علیه و آله پدر هیچ یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و آخرین پیامبران است...

محمد صلی الله علیه و آله با امضای منشور برابری، رسوم طبقاتی را لغو کرد و دانش و پرهیزکاری را تنها شاخص برتری و مزیت شمرد و همچنین اصحاب و جانشینان با روشنائی این تعالیم، راه وی را دنبال کردند و بر این روش و این طریق راه پیمودند.

در این روز تاریخی و بزرگ که چنین شخصیتی اسلام آوردن خود را اعلام می داشت، برای مسلمین عیدی فرخنده بود. مخصوصا که بعد از مسلمان شدن، بخشش ها و هدایای وی بینوایان را فرا گرفت... سپس عمر اراده حج کرد و به اتفاق غسانی که با عده ای از رجال و سواره و پیاده همراه بود، رهسپار مکه شدند...

در حین طواف، یکی از مردم نسبتا ثروتمند مسلمان، به طور تصادفی پایش را به گوشه احرام وی گذاشت که لباس او باز می شود. این عمل سبب می گردد که «غسانی» خشمگین شده و سیلی محکمی به صورت مرد مسلمان می زند! مرد مضروب به عمر شکایت می برد، و عمر هر دو طرف را احضار کرده، از مدعی علیه جریان را می پرسد و او ناچار اعتراف می کند. آنگاه عمر دستور می دهد که آن مرد حق خویش را بستاند و پادشاه غسانی را مجبور به اطاعت می نماید.

غسانی می خواهد که سیلی را به هزار درهم بخرد، اما طرف امتناع می کند و پیوسته قیمت بالا می رود تا به ده هزار درهم می رسد! ولی طرف همچنان در زدن سیلی متقابل پافشاری می نماید.

هنگامی که اعمال حج به پایان می رسد، غسانی می گوید من گمان می کردم چون اسلام بیاورم، عزت من دو برابر شده همیشه محفوظ خواهد بود، نه اینکه احترام من از بین رفته و خوار گردم!!

سپس برای خوردن سیلی، شب را مهلت خواسته و به صبح موکول می کند، ولی شب هنگام مخفی شده و با همراهانش فرار می کند و به قسطنطنیه، به خدمت امپراطور روم می رود.

امپراطور او را محترم داشته چندین برابر ثروت وی در شام به او

ص: 139

می بخشد، ولی با همه این احوال، او از کرده خود پشیمان و افسرده بوده و بر حرمان از شرف اسلام، حسرت می خورد، تا جائی که اشعاری در این زمینه می سازد که بعدها شهرت بسزائی پیدا می نماید، از جمله:

تنصرت الاشراف من اجل لطمه *** وما کان فیها لو صبرت لها ضرر

فیالیت لی بالشام أدنی معیشه *** اروح و اغدو فاقد السمع والبصر

و یالیتنی، لما اصبت بنکبه *** رجعت الی القول الذی قال عمر(1)

***

منظور ما از بیان این داستان عجیب، این است که شاهد و گواهی بر پافشاری و استقامت خلفاء در پیروی آموزش استاد خود و نجات دهنده بزرگ انسانیت آورده باشیم، و متوجه سازیم که چگونه در انجام وظایف خود، گرچه مقرون با محرومیت از منافع بسیاری باشد، کوشا و پابرجا بودند.

از این حیرت انگیزتر واقعه نزاع مرد یهودی با امام علی بن ابیطالب

ص: 140

سلام اللّه علیه است که به نزد خلیفه دوم به داوری رفتند. آنگاه عمر گفت: ای ابالحسن! پهلوی طرف دعوی خود بایست! از این گفته، صورت امام تغییر کرد، تا اینکه داوری پایان یافت...

آن وقت خلیفه عمر پرسید: یا ابالحسن! شاید از اینکه امر کردم پهلوی مرد یهودی بایستی! تو را رنجشی حاصل شد و بر تو ناگوار آمد؟ امام در جواب فرمود: نه این طور نیست، بلکه من به این دلیل رنجیدم که تو مرا با لقب خطاب کردی و از این جهت بین من و طرف من، برابری قائل نشدی در حالیکه مسلمان و یهودی در پیشگاه قانون برابرند.(1)

تاریخ چنین عدالت و چنین ملتی را به یاد ندارد و جهان چنین امتی به خود ندیده است. ملتی که عالی ترین صفات انسانی را دارا بودند و در مدتی کمتر از نیم قرن، بر شرق و غرب عالم مسلط شدند، دربار شاهنشاهان ایران و امپراطوران روم را فرو کوفتند و تخت و تاج آنان را درهم شکستند.

هنوز قرن اول از ظهور اسلام به پایان نرسیده بود که مذاهب مختلف و افکار متفاوت به وجود آمدند و اولین فتنه ای که چون تیری بر قلب دین رسید، فتنه خوارج بود و به دنبال آن فتنه مذاهب: معتزله، اشعریه، مرجئه، قدریه، زیدیه، و امویه و سپس همانند آنان در فروع فقهی: ظاهریه، حنفیه، شافعیه، مالکیه و حنبلیه به وجود آمد. اختلاف در اصول دین و اختلاف در فروع دین و اختلاف در همه چیز نمودار گشت.

در میان این کشمکش، خلفاء نیز این اختلافات را دامن می زدند و تقویت می کردند تا خود از این جنگ و جدال بهره مند شوند و آن ها را به مثابه تکیه گاه خود قرار دهند، چه؛ این قاعده را خوب می دانستند: «فَرِّق تسد» اختلاف بیانداز و حکومت کن(1)

اینها کار سرزمین های اسلامی را به جائی کشاند که از دیر زمانی تا به امروز دسته با دسته دیگر جنگ و جدال دارند و بعضی از مسلمین عذاب و رنج اعمال بد بعضی دیگر را می چشند، تا اینکه نزدیک است گفته خدای تعالی بر آنها منطبق شود: - و الهی - چنین نشود - آنجا که فرماید: «قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَابا مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ

أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعا وَیُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ...»(2) - بگو او قادر است که عذابی بر شما برانگیزد که از آسمان و زمین شما را اختلاف و تفرقه احاطه کند و بدین وسیله به عده ای از شما نتایج اعمال بد عده دیگر را بچشاند.

ص: 142

در چنین شرایطی بود که استعمارگران فرصت را غنیمت شمرده تجاوز همه جانبه خود را آغاز کردند. کشورهای ما در قید اسارت و تسلط درآمد و مردم ما در این حوادث به خاک هلاکت افتادند، کشورهای ما همچون لاشه شکاری که در بیابان افتاده باشد و طعمه حیوانات وحشی گردد، مورد حمله و تجاوز قرار گرفت و هر کدام به اندازه توانائی و امکان خود، قسمتی را مالک شدند و بلعیدند!.

سپس هر یک از دولت های اسلامی، سرزمین و نژاد را وسیله تشکیل دولت های جداگانه قرار دادند و با این عنوان دولت های عراق، مصر، ایران، افغانستان و غیره به وجود آمد.

کند، بدون شک خدا او را یاری خواهد کرد و اگر نگهبان قرآن کریم باشد خدا او را نگهبان خواهد بود. این دولت به نام اسلام به وجود آمده و با این روح، جامه در بر کرده وگرنه بخشی از هندوستان خواهد بود. اما خوشبختانه این دولت فکر و دین و سایر مشخصات روحی را ملاک اتحاد و ایجاد خود قرار داد و عوامل مادی را برای ایجاد خود عنوان نکرده است.

این کشور از نظر مادی و اختصاصات فردی به ظاهر هندی بوده در صورتی که از جنبه روح بلندپایه خود، اسلامی می باشد و از نظری بخشی از سرزمین تصوف است (بلی و شاید پیدایش تصوف از هند است).

این دولت به نام مقدس اسلام، لباس هستی پوشیده و بدین ترتیب از دیگر دولت های اسلامی برجسته تر و ممتازتر گشته است. از آن دولت هائی که نژاد و سرزمین را نشانه و شعار و عنوان تشکیل خود قرار دادند، از اینجا و به این دلیل است که ما فتوی دادیم به اینکه: «کمک و یاری دولت پاکستان بر هر مسلمانی واجب است»، و این در صورتی است که نگهبان قرآن و برپا دارنده نوامیس اسلام باشد.

ای مسلمانان! باید بدانید و یقین کنید و ایمان بیاورید که عظمت و احترام شما، برتری و استقلال شما، زمانی باز می گردد که به سوی خدا بیایید و به خاطر پیوستن به او، از هر چیزی بگسلید.

زمانی هدف ایده آل ما محقق می گردد که هر یک از ما عملا مسلمان

باشیم، نه این که فقط ادعای مسلمانی داشته باشیم. هنگامی که حقیقتا ایمان داشته و نور ایمان از کردار ما آشکار گردد نه این که آداب ظاهری را حفظ کرده به رنگ و صورت اسلام جلوه کنیم، زیرا همچنان که با

ص: 144

حلوا حلوا گفتن، دهان شیرین نشده و با تکرار لفظ آب - ولو هزار بار -، تشنگی رفع نمی گردد، نیز ادعای مسلمانی کردن هم برای ما فایده و سودی نخواهد داد. و اگر این ادعا را بر پیشانی های خود هم بنویسیم، تأثیری نخواهد داشت مگر این که بر دل های خود ثبت کرده با طبع خود درآمیزیم و کردار خویش را با احکام اسلام تطبیق دهیم.

ای سروران گرامی! پس اسلام کجا است؟ و کجاست شعائر و نشانه های آن؟ روزگار ما به جائی رسیده که گفتن و عمل نکردن از امراض اجتماعی ما شده و مردم دانا و درس خوانده ما به جُهّال و نادانان شبیه اند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لاَ تَفْعَلُونَ»(1) - ای مردمی که ایمان آورده اید نگوئید آنچه را که عمل نمی کنید چرا که در پیشگاه خداوند، گفتن و عمل نکردن گناه بزرگی است -

دیگران را به نیکوکاری امر می نمائیم، ولی خود را فراموش می کنیم: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلاَ

تَعْقِلُونَ»(2) - آیا مردم را به نیکی امر می کنید و خود را فراموش می نمایید و کتاب می خوانید ولی تفکر نمی کنید؟ -

به نامی و هر زمان به شکلی و هر لحظه به لباسی جلوه گر می شود. یک روز به نام دلسوزی و غمخواری! روز دیگر به نام حمایت و پشتیبانی! و گاهی به عنوان سفارش و وساطت! و امروز به نام دفاع از شرق! نمودار می شود، در صورتی که چهره کریه و زشت آن از زیر ماسک جبهه دفاعی خاورمیانه آشکار و هویدا است.

این عبارت و الفاظ است که فرق می کند ولی حقیقت و مقصود همچنان پا برجا و ثابت می ماند. و این روزها رسوائی های اعمال این گروه جنایتکار در مصر و تونس و مراکش و الجزایر و غیره! به خوبی دیده می شود(1)

و اینک دولت ایران (نصرها اللّه) - خدا او را یاری کند - از چنگال ها و نیش ها و مصیبت های این سیاست منفور رهائی یافته و رهائی و نجات آن نتیجه مستقیم هماهنگی و اتحاد نیروهای ملی و بر اثر پشتیبانی همه طبقات و رهبری حکومت آن بود که مبارزه خصومت آمیز و مخالفت آمیزی را بر علیه این سیاست به وجود آورد.(2)

پس سزاوار است که ما به ایرانیان تبریک بگوئیم و از خداوند متعال درخواست کنیم که سایر کشورهای اسلامی را به چنین غلبه آشکار و به چنین افتخار پایدار موفق کند و پیروز سازد.

ص: 148

***

من به درگاه پروردگار بلندمرتبه تضرع می کنم تا پیروزی و استقلال کامل به همه کشورهای اسلامی عطا فرماید، و این اجتماع ما ثمرات نیکو و منافع بسیاری برای اسلام و همه مسلمین به بار آورد تا همگان بتوانند از فوائد آن برخوردار گردند.

ای مسلمین جهان! پیام فروزان من بر شما باد. پیامی جامع و سوزان که از جگر اندوه بار پدر روحانی و مهربان صادر شده، پدری که ناگواری ها دیده و تجربه ها اندوخته، ولی حوادث او را ناتوان و ضعیف کرده و به گذشت روزگار، پیر و فرسوده شده و دنیا او را زیر و زیر ساخته، در حالی که می گوید:

«ربّ انّی و هن العظم منّی و أشتعل الرأس شیبا ولم أکن بدعائک ربّ شقیا» -: پروردگارا، استخوان من سستی گرفت و بر اثر پیری؛ موی سرم برافروخته و سپید گشت و من به خواندن تو ای پروردگار ناامید نبودم.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

ص: 149

ص: 150

ص: 152

به نام خدا

در مقدمه «بخش قبلی» اشاره شد که مرحوم آیه اللّه حاج شیخ محمد حسین کاشف الغطاء با اینکه یکی از مراجع عالیقدر عالم تشیع بود، برخلاف اکثریت همقطاران پیشین خود، در موارد خاصی، در مراکز اجتماع مردم، با ایراد سخنرانی های مهیج و خطبه های زنده و جامع، در بیداری افکار توده مردم مسلمان می کوشید. از جمله این سخنرانی های تاریخی، خطبه ایست که فقید معظم در سال 1368 ه به مناسبت شب ولادت امام بزرگ و پیشوای جهان اسلام، علی علیه السلام در حسینیه محله «باب السیف» بغداد ایراد نموده است.

مطالعه این خطبه از دو جهت برای ما می تواند آموزنده باشد: اولاً از آن جهت که مراجع و علماء بزرگ باید خود به طور مستقیم مسائل اجتماعی و سیاسی مورد نیاز جوامع اسلامی را صریح و شفاف مورد بحث و بررسی قرار دهند و افکار توده های مردم را روشن سازند. و ثانیا از آن جهت که ما در مجالس جشن و سرور، عزاداری و سوگواری که برای بزرگان خود برپا می داریم، باید فرصت ها را غنیمت بشماریم و حقایق را بی پرده بیان کنیم و فقط به ذکر مصیبت و مسائل اندوه بار تاریخی گذشته، اکتفا نکنیم و بلکه اوضاع روز را نیز مورد بررسی و دقت قرار دهیم.

ص: 153

ما برای نشان دادن راه مبارزه، یعنی راه استفاده از مجالسی که به عناوین گوناگون برپا می داریم و راه بیان حقایق و از همه بالاتر روح بزرگ یک مرجع عالیقدر شیعه، خلاصه ای از یک سخنرانی جامع دیگر مرحوم آیه اللّه کاشف الغطاء را ترجمه کرده و برای مزید استفاده خوانندگان محترم به ضمیمه «خطبه تاریخی» فقید معظم منتشر می سازیم.

متن کامل و عربی این خطبه در کتاب بسیار مفید و پرارج جدید الطبع «جنه المأوی» - چاپ تبریز(1) صفحه 118-135 - درج شده که ما فقط قسمت های مهم آن را ترجمه می کنیم و برای اولین بار چاپ می شود. انتخاب عنوان کلی و عناوین فرعی در داخل صفحات از اینجانب است. امید آن که مورد توجه برادران و رفقا قرار گیرد.

تبریز: ربیع الاول 1384 ه

سید هادی خسروشاهی

ص: 154

بسم اللّه الرحمن الرحیم

برای من بسیار تأسف انگیز است که در این شب مبارک که آماده سخنرانی شده ام، با درد و رنج و کسالت و بیماری همگام هستم...

ولی در هر صورت سخن خود را آغاز می کنم...

***

بسیار از نفوذ زورگویان و سیطره ستمگران نجات بخشید... و پیامبر ما اهل بیت خود را در حدیث مشهور بین شیعه و سنی، به کشتی نوح تشبیه کرد که هر کسی سوار آن شد، نجات یافت و هر کسی که از آن دور گشت، به هلاکت افتاد.

کشتیِ نخستین را حضرت نوح ساخت، و کشتیِ دوم را محمد صلی الله علیه و آله وضع کرد و نشان داد. کشتی قبلی از چوب و تخته بود که در روی آب شناور بود و کشتی بعدی، نوری بود که از آسمان بر زمین تابید. وضع کننده آن، محمد و کشتیبان و راهبر آن برادر او، امام علی بود که امشب «جمعیه المقاصد الخیریه العراقیه» به خاطر بزرگ داشت خاطره میلاد آن مرد بزرگ، جشن گرفته است...

ما در اینجا نمی توانیم که حتی اجمالی از فضائل و مناقب این امام و پیشوای بزرگ را شرح دهیم و کیست که بتواند ستاره های آسمان خدمات و سوابق و فضائل او را بشمارد؟...

***

.. آری کتاب خدا و عترت پیامبر، کشتی نجات و ریسمان محکم (عروه الوثقی) و وسیله فسادناپذیر رهائی انسان ها است و هرگز کسی که بدان تمسک جوید، به گمراهی نیفتد و از راه راست منحرف نگردد. ولی تمسک بدان با لقلقه زبان و گفتار فراوان نیست، بلکه تمسک؛ عقیده ای محکم و کردار نیک با نیت خالص و قلب پاک و سلیم و اخلاق فاضله ایست که درواقع روح دین و جوهر اسلام است و کتاب (قرآن) و سنت مالامال از آنست.

ص: 156

اذا لم تبتن ملکا صحیحا *** فلا تغنی الجیوش ولا البنود(1)آری! روزگاری بود که ما از نام «عرب» و از پیوند با آن افتخار

می کردیم، ولی چرخ زمان طوری چرخید و گردش کرد که امروز از ذکر نام عرب و عروبت، شرمنده ایم و آرزو می کنیم که ای کاش از اقوام بربر و غمیره بودیم و از این امت به شمار نمی رفتیم...!

***

فلسطین بدون شک قلب سرزمین های عربی است که کشورهای: مصر، سوریه، لبنان، عراق، اردن، حجاز و جزیره های عربی دیگر، مانند هاله آن را در وسط گرفته اند و اگر روزی قلب آن از بین برود، وضع بقیه اعضاء چگونه خواهد بود؟ و بدون شک اگر وضع بدین منوال بماند، ما در آینده نزدیک فلسطین های دیگری هم خواهیم داشت!، به قول شاعر: باید اندلس را به یاد بیاوریم.. و یقین بدانیم که آن کسی که با بد و شر همسایه و دوست گردد، از عواقب سوء آن در امان نخواهد ماند.

مصیبت و فاجعه مسلمانان بزرگ و دردناک است، ولی بزرگتر از آن،

ص: 158

آنست که این دردها و بلاها که باید شعور و ادراک را بیدار و آگاه سازد و بر مردم مبتلا و گرفتار، درس عبرت بدهد و اختلاف را از میان بردارد و وحدت کلمه ایجاد کند، در فاجعه فلسطین هیچکدام از اینها را به وجود نیاورده است.

رهبران و سران دول عربی که فلسطین قربانی خیانت ها، هدف های مادی و مطامع پست و ننگین آنان گردید، این فاجعه را با خونسردی و سعه صدر! تلقی کرده اند. آنان به این هم اکتفا نکرده و شرایطی به وجود آوردند که قسمت های باقیمانده فلسطین که هزاران عرب مسلمان در آنها به سر می بردند، به یهود فروخته شد و درواقع مسلمانان را برده و بنده یهود کردند.

مردم مسلمان فلسطین از پادشاهان عرب انتظار کمک داشتند! ولی ای کاش آنان فقط به این اکتفا می کردند که لااقل شر نرسانند و عامل و دلال استعمارگران نباشند... البته آنان سرانجام خواهند فهمید که چه چیزی نصیبشان خواهد شد: ذَرْهُمْ یَأْکُلُوا وَیَتَمَتَّعُوا وَیُلْهِهِمْ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ(1) آنان را به حال خود بگذار تا بخورند و بهره مند شوند و آمال و آرزو، آنان را به خود مشغول دارد، بالاخره خواهند فهمید!.

جوانان بی اطلاع و بی گناه ما را همین مدارس، مدارسی که دین در آن به شکل پوسته بی مغز و جسم بی روحی درآمده، فاسد و گمراه ساخته است.

آرزوی مرده مرا مژده «نجیب الراوی» وزیر محترم فرهنگ، زنده کرد که در مدارس برای مسائل شرعی و قرآن نیز رتبه و امتحانی قرار داده و آموزگاران از میان کسانی انتخاب می شوند که دارای فرهنگ دینی و پاکدامنی و امانت و درستکاری هستند.

مسلمانان! به سوی آنچه که پیشینیان شما داشتند برگردید تا عزت و افتخار را به سوی شما برگرداند. قرآن را با عمل به آن، اکرام و احترام کنید، تا احترام و عزت شما برگردد، آیا شما از این جوانان سست و بی پایه که در دریای شهوات گرفتارند و آموزگار و شاگرد که هر دو فاسد گشته اند، انتظار صلاح و اصلاح دارید؟ چگونه می توان چنین انتظاری داشت در حالیکه راهبر و توده مردم هر دو گمراه و فاسد گشته اند(1)

منشأ بدبختی و گرفتاری ما مسلمانان، استعمار است. هرگونه بدبختی

ص: 160

و انحراف و گرفتاری که باشد، استعمار و امپریالیسم ریشه و منبع و سرچشمه آنست. و البته عامل گسترش بلای استعمار هم رهبران ما هستند. آری زمامداران و رهبران ما هستند که استعمارگران را بر جان و مال و فرزندان و اخلاق و آداب و رسوم ما مسلط ساخته اند:

وملو کنا قد أسلمونا للعدی *** للّه درّ ملوکنا ما تصنع

وما افسد الناس الا الملوک *** و احبار دین و رهبانها(1)و وضع ما اکنون چنین است که هر کسی آن را می بیند به سوی خدا

شکایت می برد!.

***

ای مسلمانان! فرزندان خود را از این همه شرّ همه گیر و درد جانکاهی که دین و دنیای آنان را فاسد می سازد، حفظ و نگهداری کنید.

برای فرزندان خود مدارس ملی باز کنید که فرهنگ دینی را دارا بوده و با روح زمان نیز سازگار باشد. برای آنان آموزگارانی را انتخاب کنید که اهل صلاح و فضیلت باشند.

از مهم ترین و بزرگ ترین وظائف مدارس ملی، و همچنین مدارس دولتی آنست که دروس دینی را در درجه نخستین ارزش و اهمیت قرار دهند و برای آن امتحان دقیق و نمره و رتبه عالی بدهند.

البته مردم بدون ایجاد جمعیت های خیریه و نیکوکاری هم آهنگ،

قادر به ایجاد مدارس ملی یا اجرای برنامه های زنده نخواهند بود و بدون

ص: 161

شک جمعیت های نیکوکاری هم مانند هر موجود زنده ای برای رشد و تکامل و ادامه حیات خود نیازمند غذای کافی است و غذای آن هم بودجه و پول است و باید هر کسی به مقدار امکانات و میزان قدرت خود در تعاون و یاری، همکاری کند و البته مقدار کم از افراد زیاد هم، زیاد خواهد بود پس شما هم تعاون کنید و دور هم جمع شوید که دست خدا با توده متشکل بوده و تشکل خود خیر و برکت است.

منتهای آرزو آنست که حکومت و ملت هر دو از همدیگر باشند. و از خود توده مردم حکومت ملی بوده و به مثابه پدر مهربان بر اولاد، بشمار رود و توده مردم هم مانند فرزندان حق شناس با پدر همکاری نمایند تا همه خوشبخت و پیروز گردند، و عراق آن چنان گردد که در جمهوریت افلاطون و مدینه فاضله فارابی از آن سخن رفته است.

مقامات مسئول باید در انتخاب کارمندان دقت کافی به خرج دهند و افراد گرگ صفت و ددمنش و رشوه خوار را به روی کار نیاورند که برای خوش رقصی، رابطه ملت و حکومت را از هم بگسلند و زنجیر وحدت را پاره کنند.

و شما مردم کمی به حساب خود برسید، قبل از آن که به حساب شما برسند!! و مسئولیت بزرگی را که همه به عهده دارید، نصب العین خود قرار دهید که وعده الهی حق است و بی سبب گول زندگی دنیا را نخورید:

...إِنَّ وَعْدَ اللّه ِ حَقٌّ فَلاَ تَغُرَّنَّکُمْ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا وَلاَ یَغُرَّنَّکُمْ بِاللّه ِ الْغَرُورُ.(1)

تبریز، ربیع الاول 1384 ش

ص: 163

تصویر روی جلد کتاب راه اسلام

چاپ تبریز 1384 ه- . ق

ص: 164

ص: 166

نگهبانی می شود و ضرورت وجودی آن نیازی به بحث و کنکاش ندارد، اما آن چه نیاز به تشریع و سوق همگان به آن سو دارد، همان تعاون و همکاری بدون انتظار عوض و عمل خیر و نیکو است و انجام کار خیر فقط برای خدا و در راه خدا و برای همه بندگان خدا است: دارا و نیازمند، ناتوان و نیرومند، مومن و کافر... و این فضیلت، همانا بخشندگی و سخاوت است که رذیلت و زیاده طلبی و بخل در نقطه مقابل آن قرار دارد.

بنابراین، بخشش بدون عوض و بدون توجه به استحقاق و عدم آن، کرامت است و بخل، خودداری، حتی با وجود نیاز و استحقاق است. همین صفت یا خصلت در عالی ترین مرتبه خود، همان صفت حق تعالی است و سپس، مثال و نمونه بارز آن، انبیاء و پیام آوران و اوصیاء و صدیقین هستند و شاید آن صفات در میان بعضی از مردم، جزء غرائز و مواهبی باشد که به درخواست و کسب آن نیازی نباشد، مانند درخشش مروارید و تابندگی خورشید و جوشندگی چشمه ها و... و در مقابل آن صفت زشت بخل و خست است که در میان برخی از افراد بشر به طور طبیعی و به شکل غریزی وجود دارد. البته انسان های عادی و ساده ای هم هستند که در سرشت آنها، نه آن هست و نه این، و از محیط و تربیت تأثیر می پذیرند و نزدیکان و همتایان فضیلت یا رذیلت می گردند.

هیچ یک از شرایع الهی و یا دینی از ادیان و یا کتابی از کتاب های آسمانی نیست که در دعوت به نیکی و معروف و بذل مال در راه خیر، به طور رایگان و فقط برای رضای خداوند تبارک و تعالی ، مانند شریعت اسلام و قرآن مجید به آن امر وتأکید نموده باشد.

ص: 168

و شاید شما هیچ سوره ای از سوره های قرآن را نمی یابید که در آن مسئله انفاق و وعده به پاداش بزرگ در قبال آن تکرار نشده باشد. مثلاً به سوره ی آل عمران بنگرید که مهمترین سوره ها بعد از سوره فاتحه الکتاب است که تشریع احکام اسلامی و بیان فرایض عمومی مانند نماز وروزه، زکات و حج، نکاح و احکام شیردهی و طلاق، معاملات و دیون و قرض ها، رهن و قصاص و دیات و غیر آن را شامل می شود. خداوند این سوره را با موضوع انفاق آغاز می کند و آن را با ایمان به خداوند و مهم ترین ستون های اسلام که همان نماز باشد، همردیف و قرین می سازد: «الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ».(1) سپس خداوند بعد از چند آیه می فرماید: «وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ

وَالْیوْمِ الاْخِرِ وَالْمَلَائِکَهِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیینَ وَآتَی الْمَالَ عَلَی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَی وَالْیتَامَی وَالْمَسَاکِینَ».(2) و باز و بعد از چند بخش مبسوط و بیان احکامی بسیار، می فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یأْتِی یوْمٌ لَا بَیعٌ فِیهِ وَلَا خُلَّهٌ وَلَا شَفَاعَهٌ».(3) خداوند تنها به بان

ص: 169

این همه امور در این سوره مبارکه بسنده نمی کند، بلکه به تکرار فضیلت انفاق و اجر و پاداش عظیم آن می پردازد و این که چندین برابر انفاق به شخص اقدام کننده، برگردانده می شود.

خداوند این مسئله را با نمونه ای روشن و آشکار بیان می دارد و سخن را با آن آغاز می کند و به بذل و بخشش و نیز حرمت ربا می پردازد که راه معروف و نیکی را می بندد و به خوردن مال غیرمشروع می انجامد و کسی را که بر آن اصرار ورزد به محاربه با خداوند تشبیه می کند که خداوند نیز با او در جنگ خواهد بود. همه این مسائل در ضمن بیش از سیزده آیه طولانی آمده که خداوند آن را چنین آغاز می کند: «مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَاللَّهُ یضَاعِفُ لِمَنْ یشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»(1) تا این آیه که: «الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلَا هُمْ یحْزَنُونَ».(2)

سپس خداوند چهارده آیه در فضیلت انفاق مطرح می کند و آن را به تحریم ربا و پستی آن و وعده کیفر بزرگ و دردناک ملحق می سازد و

ص: 170

بخشی از احکام آن را چنین بیان می کند: «الَّذِینَ یأْکُلُونَ الرِّبَا لَا یقُومُونَ إِلَّا کَمَا یقُومُ الَّذِی یتَخَبَّطُهُ الشَّیطَانُ مِنَ الْمَسِّ»(1) و این تصویری بدیع از وضعیت رباخواران و بزرگی گناه آنان و نیز حرص ایشان برای جمع آوری ثروت و افزایش آن است. پس رباخوار مانند کسی است که دچار نوعی جنون است که می رود و می آید، می ایستد و می نشیند، می گیرد و می دهد و او در این حرکت مستمر است و هرگز قرار و آرامش ندارد و در فکر و تلاش برای افزایش آن، شب و روز میگذراند و اگر کسی به کار او اعتراض کند، می گوید «بیع» خرید و فروش نیز همچون ربا است، پس اگر «بیع» حلال است ربانیز مانند آن حلال خواهد بود. و این البته قیاسی بی ربط و باطل است و فساد آن از این قاعده شرعی زیبا شناخته می شود: «الغنم بالغرم» (سود همراه با زیان).؟

پس هر معامله که در آن بهره و سود بدون ضرر و زیان باشد، «اُکل مال به باطل» است. در عرف، سود همراه با ضرر ومبادله مال بامال را «بیع» گویند برخلاف ربا که دریافت سود بدون ضرر و زیان است و در واقع برای پرداخت کننده آن فقط ضرر بدون سود می ماند.(2)

بنابراین اگر از جنسی ده عدد اخذ و از همان جنس دوازده عدد برگردانده شود، یعنی دو جنس بیشتر در عوض آن گرفته شود، این «اُکل مال به باطل» و در زمره ی ربا است، اگر از یک جنس مبادله به عمل آید.

ص: 171

یا اینکه دوپیمانه به جای یک پیمانه از یک جنس اخذ شود. و اصولاً مدار معاملات در دنیا براساس وزن و پیمانه صورت می گیرد، نه نوعی دیگر که تحقق آن بسیار نادر است. چقدر آیات قرآن شگفت انگیز است که در آن ها به انفاق از روی احسان تشویق و ترغیب می شود و به آیات تحریم ربا منتهی می گردد. پس در واقع «انفاق» فضل و احسان است و «ربا» ظلم و عدوان!.

در پایان سوره بقره، که طولانیترین وبا فضیلتترین سوره های قرآن از حیث بیان احکام اسلامی محکم، همانند زنجیره ای به هم پیوسته است، این مسائل مطرح شده و در واقع خداوند فضیلت انفاق در راه خدا و بخشش بدون عوض را بیان کرده و آن را با مسئله حرمت ربا پیوند می دهد و ربا را با دشمنی با خداوند قرین نمونده و انفاق را با قرض و رهن همسان می سازد و احکام انفاق و ربا را بیان کرده و جایگاهی را برای تنگدستان قرار می دهد: «وَإِنْ کَانَ ذُو عُسْرَهٍ فَنَظِرَهٌ إِلَی مَیسَرَهٍ».(1)

با شگفتی بر این رحمت بیکران و این تشریع عالی بنگر! آیا شکی در تو باقی می ماند که این قرآن از معجزههای وحی و ذکر الهی است که آن را «روح الامین» از سوی خداوند جهانیان نازل نموده است؟ آیا چیزی از این روش ها در تورات و انجیل و زبور و غیر آن ها می یابید؟ در حالی که آنها از لحاظ حجم بزرگتر و از حیث تعداد الفاظ و ارقام بیشترند؟

آیا می بینید چگونه خداوند متعال با آن عظمت و جایگاه، با فروتنی

ص: 172

به سوی مخلوق ناتوان خود توجه نموده و او را قرض دهنده خداوند خواند: «مَنْ ذَا الَّذِی یقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ»(1) البته خداوند به این نکته کلی، در دعوت به تعاون و تعاطف بین بشر، که برخی از آنان به برخی دیگر نیکی کنند، اکتفا نمی کند. آری به اینکه مردم فقط به عنوان امری نیکو و مستحب به این کار توجه کنند و اینکه از لحاظ اخلاقی واجب بوده است و به بیان عام و مطلق در تشویق به انفاق و نیکی و بخشش نسبت به هر موجود زنده، چارپایان، حشرات و حتی سگ، اکتفا نمی کند. پس اگر سگی را دیدید که از تشنگی له له می زند در شریعت اسلام باید او را آب دهید که رفع تشنگی از هر موجودی پاداش دارد. (همانطور که در حدیث آمده است)

اما در مورد مدارا با حیوانات و باربران و چارپایان نیز روایاتی نقل و بر اساس آداب و روش اسلامی ملزم به مراعات حال آن حیوانات هستیم. در حدیثی به این مضمون آمده است: «اذا وصلت المنزل فابدأ

بسقی دابتک علفها و راحتها قبل نفسک ولاتتخذوا ظهور دوابکم منابر، ولاتحملوا علیها فوق طاقتها ولاتجدواها و لاتضربوا وجوهها.»(2) [هنگامی که به خانه رسیدید، نخست چارپای خود را سیراب کنید و علوفه بدهید، و برای او راحتی فراهم کنید، پیش از آنکه به خودتان برسید و پشت چارپایان را مکان نشستن خود قرار ندهید و بر آن بیشتر از

ص: 173

طاقتش بار نزنید و حیوان را به حرکت تند وادار نسازید و بر صورت آنها نزنید... ]البته نمونه های فراوانی در این زمینه ها در روایات و احادیث است که فرصتی برای بیان و نقل آنها در این جا نیست.

خداوند متعال با رحمت واسعه ای که دارد، فقط به این کلیات بسنده نکرده بلکه در مورد نیازمندان و نداران و درماندگان عنایت خاصی مبذول داشته و از اموال ثروتمندان، سهمی مشخص و واجب مقرر داشته و در واقع آنان را در آن چه اغنیاء به دست می آورند شریک و سهیم ساخته است، البته بدون اجحاف و زیاده روی در آن: «وَیسْأَلُونَکَ مَاذَا ینْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ»(1) یعنی زیاده بر نیاز خود صاحبان مال، بر حسب جایگاه و شأن خودشان، در یک سال یا چند سال، و در واقع زیادی اموال ثروتمندان باید به نیازمندان داده شود.

در حدیث آمده است: «لما علم الله ان نسبه الفقراء من الاغنیاء العشر، فرض لهم العشر فی اموالهم وما جاع فقیر الابما منعه الغنی من حقه»:(2) و چون خداوند می داند که نسبت نیازمندان به اغنیاء، یک به ده است، بر آنان واجب کرد که یک دهم از اموال خود را به فقرا و نیازمندان بدهند که در این صورت کسی گرسنه نمی ماند مگر آن که ثروتمندان از پرداخت حق فقیران خودداری کنند.

آری خداوند برای فقرا در اموال اغنیاء حقی را واجب کرده است،

ص: 174

ولی آنان اختیار دارند که در کمال آزادی و اختیار تام آن حق را به ایشان بپردازند، چه پول نقد یا مشابه آن باشد و خود آزادند که به هر فقیری و در هر زمانی که بخواهند آن را بپردازند. اگر چه در واقع در اموال او شریک است، ولی سلطه ای برای گرفتن آن اموال ندارد، بلکه پرداخت و تعیین میزان آن، از آن صاحب مال است.

شریعت اسلام در این رابطه و برای جلوگیری از گسترش کم کاری و تنبلی و وابسته بودن افراد به دیگران و ترک تلاش و کار و چیرگی تنبلی و بطالت در جامعه اسلامی اقدام نموده و این حق را به کسانی اختصاص داده که نمی توانند کاری انجام دهند و به هر دلیلی در آن عذر و ناتوانی دارند، یا کارشان برای مخارج زندگی آنها کفاف نمی دهد. و البته همزمان مردم را به تلاش و کوشش برای کسب درآمد و افزایش مال ترغیب و تشویق می کند و بر آنان واجب می گرداندکه برای خود و فرزندانشان، به دنبال کسب روزی باشند. و به همین گونه نیز به کارفرمایان که کارگران برای آنان کار می کنند واجب ساخته که حقوقشان را با گشاده دستی بپردازند و در پرداخت میزان مزد و پاداششان، بخل و خست نورزند و کارفرمایان باید اجرت کارگران را پیش از آن که عرقشان خشک شود، بپردازند.

این همان روش اشتراکیت صحیح و عادلانه و مداراگرانه ایست که بین افراط در سوسیالیسم سرخ و تفریط سرمایهداری سیاه قرار دارد. و درواقع با این روش، آزادی عمل در آن، چه غنی و ثروتمند در کار خود دارد گرفته نمی شود و آن چه را که با تلاش و کوشش و دشواری به دست آورده، طبق نظام ظالمانه کمونیستی، از وی اخذ نمی شود. این آزادی

ص: 175

عمل برترین نعمتی است که خداوند بر بنده خود عطا نموده و در واقع امکان داشتن آن چه را که با کار و کوشش، شایستگی رسیدن به آن را دارد، از او سلب نمی کند و در دادن حق او مانند نظام سرمایه داری خست نمی ورزد: «و کذلک جعلناکم امّه وسطا» و این چنین شما را امت وسط قرار دادیم. بنگرید به گستره دید شریعت اسلامی و توجه آن به برطرف ساختن نیازها و شناخت کمبودها و نیازهای امت، در آن چه که در زکات و موارد مصرف آن برای کسانی که شایسته دریافت آن هستند، معین شده است.

در درجه نخست بی نوایان و فقیرانی که از تحصیل روزی و معیشت خود و خانواده خود به سبب نقص عضو در بدن و بیماری و مانند آن عاجز هستند، قرار دارند، و سپس افرادی که نمی توانند قرض خود را بپردازند و آنگاه اسیران و آزادشدگان و بندگان و در راه ماندگان (ابن السبیل) که در غربت گیر افتاده اند و برای جلب قلوب دیگر اندیشان و «مؤلفه القلوب» و نیز مصالح عمومی مانند ساختن پل، مدرسه، اماکن عبادی و مذهبی، اصلاح و تعمیر و بازسازی راه ها و مانند آن... آری خداوند زکات را واجب نموده و آن را با نماز قرین و همسان ساخته

است و در حدود بیست آیه مختلف در مورد آن سخن گفته و اهمیت آن را بیان نموده است: «واقیموا الصلاه و آتوا الزکاه»(1) که چهار آیه از آن در سوره ی بقره است، سپس در اغلب سوره های طولانی ومفصل و یا

ص: 176

کوتاه تکرار می شود که آخرین آن در سوره ی «البینه» است: «وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَیقِیمُوا الصَّلَاهَ وَیؤْتُوا الزَّکَاهَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَیمَهِ».(1)

البته در همه ی این آیات، نماز بر زکات مقدم شده است. مگر در یک آیه که به دلیل خاصی که زکات بر نماز مقدم ذکر شده است: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی».(2) البته باید دید که چرا خداوند زکات را به نماز پیوند داده است؟ این امر دلالت بر نکته ای دارد و آن این است که اگر کسی زکات نمی دهد، نماز هم ندارد. یعنی کسی که بر اموالش زکات واجب تعلق گرفته و آن را به مستحق آن نمی دهد، نمازش نیز قبول نیست. حتی اگر آن رابه بهترین شکل اقامه نماید.

از رحمت واسعه و عنایت الهی به مخلوقات این است که زکات را در مهمترین و عمومی ترین چیزها قرار داده و آن را در زندگی بشری واجب و ضروری ساخته که موجب استحکام ارکان زندگی است. زکات شامل 9 جنس می شود: طلا ونقره، غلات چهارگانه، و سه نوع از چارپایان.

ص: 177

خداوند جایگاه آن را در چیزهایی واجب نموده که ادای آن راحت ومیزان آن، کم یعنی یک دهم و نیم یا چهاردهم است، ولی حاصل جمع آن ها، مجموعه فراوانی خواهد بود.

البته فواید و نتایج این حکم و این اشتراکیت آزاد و عادلانه فقط در جنبه های مادی آن محدود نمی شود، بلکه فواید اجتماعی دیگری از جمله ایجاد الفت و سازش بین طبقات جامعه و مهربانی میان مردم و از بین بردن فساد و ظلم درمیان آنان را نیز به دنبال دارد. که آثار ارزشمند و بزرگ و جامع را به بار می آورد و در واقع زکات میان نیازمند و بی نیاز محبت می آورد. بی نیازمی دهد و فقیر به راحتی از مال پاک او سود می برد. زکات دهنده برای رضای حق، چون واجبی را ادا می کند، به آن رغبت می ورزد و آن یکی نیز این حقی را که از طرف خداوند واجب شده، ازمالک و پدیدآورنده آن، بدون تحقیر و خواری دریافت می کند.

خداوند آنگاه زکات را با خمس همردیف می سازد که آن نیز افزودن بر حق فقیران است. برای تکریم خاندان پاک پیامبر در برابر بخشش هایی چون صدقات است. «خمس» شاید چیزی به عنوان پاداش و اجر در برابر تلاشی است که پیامبر اعظم در انجام تبلیغ و ادای رسالت خود انجام داده است و...

پس از این امر و تشویق همه مردم به انفاق و بخشش در راه خدا و

خصوصا پرداخت وجوه شرعی زکات و خمس، آیا این وسعت رحمت و بلاغت حکمت این امر راباور کردید؟ و بدین ترتیب آیا نسبت به فقرا عنایت و توجه لازم به عمل آمده است؟ نه! هرگز، در شریعت اسلام به

ص: 178

این بسنده نشده، بلکه فصلی هم به نام «کفارات» باز شده و آن بابی است وسیع که در بیشتر عبادات و غیرعبادات، محرمات و غیرمحرمات، شکل «وجوب» یافته است. و در واقع وجود کفارات حتی در مسئله نماز، روزه، اعتکاف، حج، ظهار، نذر، سوگند، قتل عمد و غیرعمد و هر آن چه در بیشتر ابواب فقه می توان آن ها را یافت، تبیین شده است از جمله مثلاً اطعام فقیران، پوشاندن و آزاد کردن بردگان...

شریعت اسلامی با رحمت و حکمت بزرگ خود همه این ها را همراه با رعایت فضل و عدل مورد توجه قرار داد، بنیان ها و ارکان اقتصاد و اعتدال را در انفاق و بخشش اموال، استوار ساخت. البته تا عالی ترین مراحل و درجات در این امر تشویق و ترغیب به انفاق در راه خدا به عمل آمده است و همزمان اشاره شده است که این انفاق باید از ارزش افزوده یا «فاضل المال» - اضافه مال - باشد نه از اصل سرمایه و در مرحله دوم مواساه در پرداخت آن یعنی از روی صمیمیت و خواست قلبی انجام پذیرد: «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ»(1) و در رتبه سوم ایثار بر خود بر خود ترجیح دادن باشد: «وَیؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ

خَصَاصَهٌ»(2) و این بالاترین چیزی است که می توان در مورد بخشش و کرم و دوری از بخل و خست تصور کرد، بدون این که زیاده روی در بخشش اموال، موجب خشک شدن سرچشمه و سختی برای همسر و

ص: 179

فرزندان و از هم گسیختن ریسمان زندگی و معیشت منجر گردد.

قانون الهی این امر را مورد ارزیابی قرار داده و ثروتمند رادر مورد اموالش راهنمایی می کند و می گوید اگر خویشان ایشان به صدقه او نیازمند هستند، مقدم خواهند بود. به مصادیق این امر در کتاب خدا، قبلاً اشاره کردیم که خداوند در دعوت مردم به طور عام و مسلمانان به طور خاص به نیکی و بخشش و انفاق مال بر فقیران و نیازمندان، تا آنجا پیش رفته که در این رابطه بیشتر از هفتاد آیه با روش های مختلف و ترکیب های شگفت انگیز، به مسئله اقتصاد و تدبیر و میانه روی و پرهیز از اسراف و تبذیر نازل کرده است.

خداوند در قرآن گوید: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیاطِینِ وَکَانَ الشَّیطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا»(1) سپس می افزاید: «کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ یوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا»(2) یعنی در عطا و بخشش زیاده روی نکنید و البته این نکته را در سوره ی اسرا و فرقان بیشتر نیز تبیین نموده است. در سوره ی «اسرا» می فرماید: «وَلَا تَجْعَلْ یدَکَ مَغْلُولَهً إِلَی عُنُقِکَ وَلَا

ص: 180

تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا»(1) و در سوره «فرقان» هم آمده است: «وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَلَمْ یقْتُرُوا وَکَانَ بَینَ ذَلِکَ قَوَامًا»(2) و آیات دیگر در این رابطه، که فراوانند.

بدین ترتیب اسلام شریعت میانه روی و اعتدال است: «وَکَذَلِکَ

جَعَلْنَاکُمْ أُمَّهً وَسَطًا».(3) در واقع خداوند به فضیلتی فرا نمی خواند مگر آن که آن فضیلت را با اعتدال و عقل گرایی و میانه روی همراه می سازد (و خیر الامور اوسطها) بهترین امور میانه روی است.

پس می بینیم که از شریعت مقدس اسلام فراگیرتر و جامع تر و مانع تر

و مفیدتر وجود ندارد. آیا نباید به این جوانان ساده لوح فریب خورده ازاین حزب کمونیستی سرخ و بلشویکی سیاه بگوییم: آیا نظام سوسیالیستی بالاتر و روشن تر از این سوسیالیسم قانونمند همراه با عدل و قسط می جویید که چتر خود را بر سر فقرا و نیازمندان برافراشته تا نیازهایشان را برطرف سازد و نیز جایگاه و آزادی عمل صاحبان سرمایه و اغنیا را حفظ می کند؟ و بر آنان سخت نمی گیرد و به خواری نمی کشد و نتیجه تلاش های سخت آنان را برایشان حرام نمی سازد و با آنان مانند ماشین و یا چارپایانی که جز علوفه و چراگاه،

ص: 181

به فکر چیز دیگری نیستند، برخورد نمی کند.

آری! شما آن کسی را که دوست دارید نمی توانید هدایت کنید و این خداوند است که هر که را بخواهد هدایت می کند گرچه شیطان آنان را وسوسه می کند و آرزومند می سازد و شاید عنایات خداوند شامل حال آنان گردد و آنان به راه راست و درست باز گردند. انشاء الله(1)

ص: 182

ص: 184

حضرت علی اکبر (ع)، 13

حضرت محمد (ص)، 19، 20، 24، 26، 68، 80، 82، 84، 88، 100، 101، 102، 105، 106، 107، 108، 109، 123، 127، 137، 138، 146، 155، 156

حضرت نوح (ع)، 155، 156

زید بن ارقم، 68، 69، 100، 111

زید بن حارثه، 137

سالم کرنکوی، 116، 130

سعدبن الربیع، 104

سفیان ثوری، 109

سلمان فارسی، 100، 137

سید بن طاوس، 63

شمس الرجال، 128

صهیب رومی، 137

طریحی، 63

عایشه، 105، 106

عبدالحلیم کاشف الغطاء، 51، 95

عبدالحمید جوده السّحار، 23

عبداللّه بن عباس، 106

عبداللّه بن عفیف العضدی، 67

عبداللّه زبیر، 46، 50، 59، 64، 86

عبداللّه عفیف العضدی، 68

عبدالمطلب، 137

عبدالمهدی مطر، 44

عبیده بن الحارث، 104

علاء بن عاصم، 109

علی بن طعان الحماربی عراقی، 62

عمار یاسر، 106

عمربن عبدالعزیز، 108

عمر رضا طغرل، 128

عمرو بن الشرید، 106

عمرو بن حریث، 73

فائز حسین دبیر، 103

کراتشکوفسکی، 116، 130

لنین گراد، 116

لوی. وهندرسن، 116

مالک اشتر، 106

محمد اقبال لاهوری، 21، 31، 33، 121

محمد بن بشیر حضرمی، 63، 98

محمدبن ابی بکر، 106

محمد حسین کاشف الغطا، 13، 41، 43، 44، 92، 93، 95، 103، 112، 115، 116، 117، 118، 120، 121، 122، 124، 126، 128، 129، 130، 131، 132، 153، 154

مسیو ماربین، 56، 57

معاویه، 58، 59، 65، 89، 106

نجیب الراوی، 160

هادی خسروشاهی(سید)، 11، 38، 41، 93، 127، 154

یزید، 17، 19، 20، 23، 24، 34، 46، 56، 57، 65، 66، 68، 70، 74، 81، 82، 83، 84، 85، 86، 87، 88، 95، 96، 97، 100، 104، 107، 111

ص: 186

79،87، 88، 107، 124

کرمانشاه، 124

کرند، 124

کوفه، 67، 74، 78، 79، 80، 81، 86، 107

لبنان، 119، 158

لنینگراد، 130

مدینه، 24، 46، 50، 56، 59، 111

مراکش، 148

مشهد، 116

مصر، 117، 118، 119، 143، 148، 158

مکه، 46، 50، 59، 139

نجف، 51، 92، 103، 112، 115، 124، 129

نینوا، 63

هندوستان، 144

یمن، 119

ص: 189

تصویر

آیه اللّه شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء

(در دوران جوانی)

ص: 190

تصویر

از راست: شیخ شریف کاشف الغطاء(فرزند مرحوم آیت اللّه شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء)

استاد دکتر مهدی محقق، آیت اللّه سید محمد رضا جلالی، سید هادی خسروشاهی - نجف اشرف کتابخانه کاشف الغطاء -

ص: 191

تصویر

کتابخانه عمومی آیت اللّه کاشف الغطاء - نجف اشرف -

ص: 192