بسم الله الرحمن الرحیم

دعای مطالعه

«اَللهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ وَ اَكْرِمْنِى بِنُورِ الْفَهْمِ اَللهُمَّ افْتَحْ عَلَيْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ وَ انْشُرْ عَلَيْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ.»(1) (خدايا، مرا از تاريكی های وهم خارج كن و به نور فهم گرامی ام بدار. خدايا، درهاى رحمتت را به روى ما بگشا و خزانه هاى علومت را برایمان باز كن؛ به مهربانی ات، اى مهربان ترينِ مهربانان!)

ص: 2

تقدیم به:

تقدیم به ارواح قدسیِ ائمۀ معصومین (علیهم السلام) ، به ویژه مولا و مقتدای زمان، حضرت بقیةالله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ؛ شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس؛ مدافعان مظلوم حرم اهل بیت و زائران آستان ملکوتیِ امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) !

ص: 3

تار و پود عاشقی

چگونگی تعامل همسران با یکدیگر، خانواده ها، خویشاوندان و دوستان

امیرحسین بانکی پور فرد و حامد مصلحی و اشرف سادات فتحی

ص: 4

استغنا ................ . . 54

2. کمک فرزندان به والدین ............57

3. مشارکت مالی با خانواده ها ............ . . . 58

تعاملات خانوادگی در دوران عقد ............ . . . 60

احترام و صمیمیت ............... . . . 63

1. احترام؛ محور ارتباط با خانوادۀ همسر .......... . 63

2. صمیمیت تدریجی ............... 65

3. رعایت احترام در گروِ زبان ............ . . . 66

4. احترام به همسر در جمع ............. 67

پ. اهمیت پیشگیری از اختلاف و روش های حل نگرانی ها ....... . . 69

تفاوت های خانوادگی ............... . 69

باورهای مؤثر دربارۀ خانوادۀ همسر ............ . . 71

اصلاح باورهای غلط ............... . . 72

انتقال ناراحتی ................ . 74

بوی تعفنِ بدگویی ............... . . . 76

حفظ نکردن حرمت ها ............... . 78

موضوعات محلّ اختلاف ............. . . . 79

حل اختلاف عروس و خانوادۀ شوهر .......... . . . 79

حل اختلاف داماد و خانوادۀ همسر ............ . . 81

فصل سوم: روابط همسران با خویشاوندان

محاسن حضور در میانِ خویشاوندان ............86

نشاط زندگی و طول عمر ............... 87

بهره گیری از فکر و تجربۀ اقتصادی دیگران .......... . 88

شراکت اقتصادی ................ . . . 90

شروط لازم برای مشارکت اقتصادی موفق ............ 92

الف: مدیریت خوب ............... . . . 92

ب: پذیرش مدیریت ............... . . 92

پ: شفافیت قراردادها ............... . 93

ت: شراکت آری؛ معامله خیر! ............. 94

یافتن گهرهای ناب ................ . 95

توجه و مهربانی به افراد خاص ............. . . . 96

عبرت و یادگیری از روابط همسران ............. 97

محدودیت های دیدوبازدید ............... . 99

مدیریت دیدوبازدیدها ...............100

مهارت های برقراری رابطۀ مطلوب با بستگان .......... . . 101

انعطاف پذیری ................ . 101

تفاوت انعطاف و سستی ............. . . . 103

ص: 6

پرهیز از ساختارشکنی در روابط خانوادگی .......... 104

تسخیر قلب ها از طریق محبت و خدمت و تدبیر ......... 105

مراقبت از سو ءاستفاده ها ............. . . 106

شیوۀ رفتار با همسر در میان خویشاوندان ............ . 108

چگونگی مواجهه با اشتباه های خویشاوندان .......... . . 111

خوش برخوردی با دیگران و قاطعیت در برابر مزاحمت ها ....... . . . 118

چگونگی شادزیستن با دیگران، در بیان امام سجاد (علیه السلام) ......... 120

فصل چهارم: روابط همسران با دوستان

اهمیت دوستی ................ . . . 125

وضعیت های مختلف روابط دوستانه ............128

بازتعریف در روابط دوستانه، پس از ازدواج ............ 130

مدیریت محبت ................ . . . 134

شیوۀ مواجهه با دوستان نامناسب همسر ............ . . 138

الف. علت شناسی ............... . . 138

ب. پرهیز از رفتار تقابلی ............. . . . 139

پ. توجه به مراحل مواجهه با خطاهای عمده ......... . . 142

تغافل .................. 143

تقبیح .................. 144

تبیین و روشنگری ............... 145

دوستی های پنهان ................ . 147

شک و دل نگرانی ................ . 151

اشتباهات قطعی ............... . . . 155

اقدام اضطراری ...............158

ترساندن فرد بی تدبیر ............... 158

فصل پنجم: الگوهای ارتباط زن و شوهر

الگویی متفاوت در روابط زن و شوهر ............ . . . 163

الگوی روابط عاطفی زوجین ............. . . 167

آرامش .................. . 167

مودّت .................. . 170

رحمت .................. . 172

طرح یک اشکال ............... . . . 174

جلوه های رحمت ................ . 176

گذشت .................. 176

چش مپوشی ................ . 177

جبران ضعف ها ...............177

رفق و مدارا .................. . 180

ص: 7

رعایت آستانۀ تحمل خود و دیگران ............183

جمع بندی .................. . . 184

الگوی شناختیِ روابط زوجین ............. . . 184

تعهد به خدا .................. 185

زوجیت ..................187

لباس ................... 189

لباس و صمیمیت ...............190

صمیمیت و جدّیت ................ . 193

کلیشه های ذهنیِ مخرّب صمیمیت ............194

کلیشه های ذهنیِ مردانه ............... . 195

کلیشه های ذهنیِ زنانه ............... . . 196

الگوی حقوق و تکالیف در روابط زن و شوهر .......... . 198

وظایف مشترک ................ 198

معاشرت نیکو و گشاده رویی ............198

همدلی و مشارکت در امور خانه ............ . . 198

فرصت تعالی .................. . 200

حریم خصوصی ................ . . . 201

احترام و تکریم ................ . . . 201

روابط جنسی مطلوب ...............202

آشنایی با روابط زناشویی ............. . 202

نقش روابط جنسی در ابتدای زندگی زناشویی .......... . 205

آداب زناشویی ................ . . . 205

مهیّابودن زن و مرد برای رابطۀ جنسی .......... . . 212

آراستگی ظاهری ................ . 213

1. ظاهر زیبا و آراسته ............... . 213

2. حریم خانه؛ جایگاه آراستگی ............ . . 213

شناخت تفاوت های زن و مرد در انگیزۀ جنسی ......... 214

وظایف اختصاصی مرد ............... . . . 216

ریاست و مدیریت ............... . . . 216

نفقه .................. . . . 217

وظایف اختصاصی زن ............... . . . 218

اطاعت و تمکین ...............218

اطاعت از والدین و شوهر؛ جلوۀ اطاعت از خدا ......... . . 219

شوهرداریِ نیکو ...............220

فصل ششم: مهارت های حل اختلاف

مهارتهای حلّ اختلاف ............... . . 227

1. آرامش و ادب را حفظ کنید ............227

ص: 8

2. پشت گوش نیندازید ............. . . 228

3. خوب گوش دهید ............... 228

4. فقط یک موضوع را حل کنید ............ . . 228

5. توقعات کمتری داشته باشید ............ . . 229

6. خواسته هایتان را مطرح کنید ............ . . 229

7. جنبه های مثبت را هم ببینید ............ . . . 229

8. مکرر انتقاد نکنید ............... . 230

9. اشکال های خود را بپذیرید ............ . . . 230

10 . بحث را ادامه ندهید ............. . . . 230

11 . عذرخواهی کنید و عذرخواهی دیگران را بپذیرید ....... . . 230

12 . اختلاف ها را محرمانه نگه دارید ............ 231

13 . واژۀ طلاق را به کار نبرید ............. 231

14 . از حَکَم استفاده کنید ............. . 232

جایش را پیدا کنید ............... 232

مهارت مدیریت خشم ...............234

اقدامات فوری در مواجهه با خشم ............ . 235

اقدامات پیشگیرانه در مواجهه با خشم .......... . 235

مهارت های مؤثر در پیشگیری از اختلاف ............ . 237

تفاوت ها را به رسمیت بشناس ............ . . . 237

مهارت همدلی ................ 238

جایش را پیدا کنید ............... 239

تأمین نیازهای جنسی ............... 240

انعطاف پذیری ................ 241

جایش را پیدا کنید ............... 242

مثب تنگری ................ . . 243

جایش را پیدا کنید ............... 246

راهکارهای اصلاح روابط با همسر ............247

1. علت شناسی ...............247

2. رفاقت به جای رقابت ............. . . 247

3. نقش مؤثر مردان در اصلاح روابط .......... . . . 248

4. نقش مؤثر زنان در اصلاح روابط ............ 249

شوهرداری ................ 249

خودآرایی ................ . 250

سفره آرایی و مدیریت تغذیه ............251

خانه آرایی ................ . 251

درجه بندی موضوعات ............. . . 252

کتابنامه .................. . . 254

مسابقۀ فرهنگی تار و پود عاشقی ............. 260

ص: 9

تصویر

ص: 12

تعریفی جدید پیدا کرده است. شما که پسر یا دختر والدینتان بوده اید، هم اکنون به عنوان فرزندی شناخته می شوید که برای خودش زندگی مستقلی دارد. این تعریف جدید از نقش ها، شامل ارتباط شما با دوستانتان نیز می شود. شما قبلاً فردی مجرد بودید و اکنون متأهلید؛ پس باید انتظارات دیگران از شما و نیز وظایف و نقش هایی که شما در جمع دوستانتان برعهده می گیرید، براساس نقش جدیدتان تعدیل شود.

زندگی زوج بعد از تأهل، برنامه ریزی لازم دارد؛ چون بعد از ازدواج، کانونی تشکیل می شود که سقف آن بر روی دو پایه استوار است. مجردانی که قبل از ازدواج، اوقات خود را با دوستان، تفریح، اتّکای به پدر و مادر و... می گذراندند، اکنون باید به مصلحت زندگی مشترکشان بیندیشند و خودخواهی های فردی را کنار بگذارند.(1)

پسری که تا دیروز رفتن به مهمانی های خانوادگی را به راحتی نمی پذیرفت، اکنون در جایگاه داماد، باید به گونۀ دیگری عمل کند. شخص متأهل باید خواسته های خود را تعدیل کند و براساس انتظاری که از او می رود و جایگاه جدیدی که برای او تعریف شده است، ایفای نقش کند؛ مثل معلم کلاس که هرقدر هم تشنه باشد، برای خوردن آب از کلاس خارج نمی شود؛ هرچند در گذشته، در جایگاه دانش آموز بارها این کار را انجام داده باشد.

یکی از فواید ازدواج همین است که شما بتوانید خواسته های خود را مهار کنید؛ مثلاً دختری که اکنون در جایگاه همسر قرار دارد، باید

ص: 14

برخلاف عادت دوران مجرّدی، زودتر از خواب بلند شود و صبحانه را برای همسرش آماده کند. او باید متوجه باشد که شوهرش هیچ گاه در جایگاه پدرش نیست. مرد متأهل هم اگر در دوران مجردی، ساعت ده شب به خانه می آمده است، نباید حالا نیز به همان روند ادامه دهد و در جایگاه داماد خانواده نباید انتظار داشته باشد تمام کارهایی که مادرش برای او می کرده است، اکنون همسرش برای او انجام دهد یا همان انتظاری را که از پدرش داشته است، از پدر همسرش داشته باشد.

عروس و دامادها باید بدانند ازاین پس، نگاه به آن ها، نگاهی است که محور اصلی آن «مسئولیت» است. در واقع عاملی که نقش پذیری متأهلین را پررنگ تر می کند، مسئولیت پذیری ایشان است. زن و مرد در آغاز زندگی مشترک، در کنار منافعی که به دست می آورند، وظایفی را نیز برعهده می گیرند که موجب رشد آن ها و حفظ نشاط زندگی شان می شود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دراین باره فرموده اند: «مرد سرپرست خانواده است و دربارۀ آنان از او سؤال می شود و زن سرپرست خانوادۀ شوهرش و فرزندان اوست و دربارۀ آنان از وى سؤال می شود.»(1)

زن و مرد باید بدانند که با پیوند ازدواج، به تملّک یکدیگر درنمی آیند. مالک ما خداست و او ما را به امانت در اختیار یکدیگر قرار داده است؛ درعین حال، هم زن و هم مرد، ده ها حق بر گردن یکدیگر دارند که یکی از آن ها حق زن وشوهری است؛ البته در این میان، پدر و مادر، همسایگان، فرزندان و... هم صاحب حقوقی هستند که باید ادا شود.

ص: 15

تجربه های گذشته، به پیش بینی های مدبّرانه می رسیم. خداوند این مسیر تکاملی را در اختیار ما گذاشته است تا به زندگی شیرین تری دست پیدا کنیم.

یکی از راه هایی که می تواند ما را به خودباوری برساند، صحبت دربارۀ توانایی های خود و کاربرد آن هاست. هرگز نباید مهارت های خود را دستِ کم بگیریم. کارهایی مثل بچه داری، ورود به دانشگاه، آموختن یک زبان خاص، طراحی یک لباس، تدارک یک مهمانی، تدریس، سخنرانی، کارکردن در کنار تحصیل و... موفقیت های خوبی هستند که توانایی های ما را برای خودمان به نمایش می گذارند. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در تعبیری به این مطلب اشاره کرده و فرموده اند: «خدا رحمت کند فردی را که به ارزش خود پی ببرد.»(1)

خودباوری علاوه بر اینکه فرد را برای پذیرش نقش های متعدد آماده می کند، موجب می شود وی با همسر و فرزند و اطرافیانش رابطۀ بهتری برقرار کند؛ چراکه چنین شخصی دربارۀ موضوعات پیرامون خود، نظر واقع بینانه ای دارد و غرور کاذب نداشته و نیز سعی ندارد برتری و سلطۀ خود بر دیگران را اثبات کند؛ بنابراین تا حد ممکن و معقول، خود را با توقعات همسر و اجتماع اطرافش سازگار می کند.

تصویر

ص: 17

بازتنظیم کند. در این صورت، روشن است که وقفۀ کوتاه مدتی در برنامۀ فرد ایجاد می شود؛ ولی خواهید دید اگر برنامۀ جدید درست طراحی شود، به سبب آرامش و استقلالی که با ازدواج به دست می آید، بازدهی برنامه های جدید او بسیار بیشتر از قبل خواهد بود.

بعد از ازدواج، به همسرتان می دهید. در آشنایی های اولیه، می اندیشید که او تمام امتیازهای لازم را دارد و همان فرد ایده آل شماست؛ اما بعد از ازدواج که تعامل ها و تعهدها آغاز می شود، متوجه می شوید که این امتیازها یک به یک پایین می آیند و نمرۀ 20 او کم کم به 13و14 تنزّل پیدا می کند. دلیلش روشن است: شما هنگام انتخاب، به نکاتی توجه نکرده اید و به نکاتی هم که توجه کرده اید، امتیازی بیشتر از امتیاز واقعی داده اید که دلایل این اتفاق بعداً بیان خواهد شد؛ حال آنکه در نمره دادنِ قبل و بعد از ازدواج، تفاوت بسیاری وجود دارد.در نمره دادنِ قبل از ازدواج، باید سخت گیر بود؛ اما بعد از ازدواج، اگر معدلِ نمرات، پایین تر از برآورد ما بود، نه باید سخت بگیریم و نه باید نگران شویم. در اینجا نگاه و نوع مواجهۀ ما، باید با زمان خواستگاری متفاوت باشد. برای پذیرش در دانشگاه، داشتن نمرات بسیار خوب الزامی است؛ اما برای ماندن در دانشگاه و اخراج نشدن، کسب نمرات عالی ضرورت ندارد و اگر معدل نمرات تا 12 هم پایین بیاید، اخراجی در کار نیست؛ ولی با همین معدل 12، معمولاً کسی را به دانشگاه راه نمی دهند. نمره دادن به شریک زندگی هم باید همین گونه باشد؛ یعنی لازم است در آغاز سخت بگیریم، اما بعد از ازدواج، سهل.

باید قبول کرد که امتیاز هیچ کس، کامل نیست: خود شما هم نمرۀ کاملی ندارید؛ البته این را هم در نظر بگیرید که این نمرۀ فعلی همسر شماست و قرار نیست پیوسته در همین سطح باقی بماند. او تا قبل از ازدواج به این سطح رسیده است؛ اما بعد از ازدواج باید طوری رفتار کنید که هم نمرۀ او و هم نمرۀ شما به 20 نزدیک شود.

ص: 21

اساساً قرار نیست پسرها و دخترها، قبل از ازدواج به کمال برسند و بعد، ازدواج کنند؛ بلکه رسیدن به بخش زیادی از کمالات، در مرحلۀ ازدواج و تشکیل زندگیِ مشترک اتفاق می افتد؛ نه پیش از آن. امتیازاتی که همسر ما بعد از ازدواج کسب می کند، برای ما به مراتب شیرین تر از امتیازاتی است که با خود به زندگی مشترک می آورد؛ چراکه ما شاهد سیر تکاملی و رسیدن او به امتیازاتِ بیشتر بوده ایم و به همین دلیل، قدر امتیازی را که وی کسب کرده است، بیشتر و بهتر می دانیم؛ چنان که محبتی که خدا به انسان دارد، به مراتب از حبّی که به مَلَک دارد، بیشتر است؛ چراکه مَلَک از آغاز، قلّه نشین بود؛ اما انسان در درّه آفریده شد؛ اما فاتح قلّه ها شد. این بِدان معناست که حتی اگر همسر نامناسب هم دارید، باید بتوانید با توانمندی، بر روابط خود تأثیر بگذارید و زندگی تان را بسازید. یادتان هم باشد که شروع زندگی، وقت مناسبی برای داوری نیست و معمولاً داوری ها در این مرحله، قضاوتی عجولانه خواهد بود.

تصویر

ص: 22

اول ازدواج، بیشتر از نمرۀ واقعی و نمرۀ بعد از ازدواج، کمتر از نمرۀ واقعی است؛ درنتیجه نه برآورد قبل از ازدواج می تواند ملاک قرار گیرد و نه برآورد بعد از ازدواج.

آقا یا خانمی که قبل از ازدواج، از خانواده و دوستان و جامعه نمرۀ خوبی می گرفته است، اکنون از همسرش همان نمره را نخواهد گرفت! معمولاً تنش های خانوادگی از همین جا آغاز می شود. در این موقعیت، فرد احساس می کند که همسرش هنگام آشنایی، جور دیگری خود را به او معرفی کرده یا خودش دربارۀ ارزیابی صحیح از همسرش ناتوان بوده است. در چنین موقعیتی، مشابه این عبارات زیاد به کار می رود: «قبل از ازدواج، همه از تو تعریف می کردند و من به واسطۀ همان شناخت با تو ازدواج کردم؛ درحالی که الان، آن گونه نیستی» یا «من با آقایی ازدواج کردم که به دیانت مشهور بود؛ اما حالا که با او زندگی می کنم، می بینم آن قدرها هم متدیّن نیست!»

حال برای حل این مسئله که خواه ناخواه برای بیشتر افراد رخ می دهد، چه باید کرد؟ برای تعدیل این پیشامد، به سه نکتۀ مهم توجه کنید:

1. نگاه و برداشت اولیۀ خود را خیلی جدی نگیرید؛ چراکه معمولاً شناخت ما در آغاز، متأثر از علقه و هوس و احساسات بوده است.

2. اساساً برای ازدواج، نباید عالی ترین نمره را ملاک قرار دهید. همواره به خاطر داشته باشید ما با شخصی ازدواج نمی کنیم که همه چیزش مثبت است؛ بلکه با شخصی ازدواج می کنیم که امتیازات و ویژگی های مثبت فراوان و ارزشمندی دارد؛ یعنی باید بپذیریم که این آقا یا خانم، حتماً ضعف ها و ایرادهایی هم دارد؛ اما به سبب

ص: 24

قوّت های اوست که برای ازدواج انتخابش می کنیم.

3. بپذیرید که همیشه افراد ضعف هایی دارند و جز معصومین (علیهم السلام) هیچ کس ایده آل نیست. اگر پذیرش این مطلب برایتان سخت است، کافی است به ایرادهای خودتان فکر کنید. در وجود شما هم عیوب و ضعف های بسیاری وجود داشته که همسرتان در ابتدا به سبب علاقه و محبت اولیه، متوجه آن ها نشده است؛ البته اگر ایرادی در خودتان پیدا نکردید، احتمالاً جزو افرادی هستید که به آن ها خودشیفته می گویند.

با این نگاه، انتظارات ما از ازدواج و همسرمان واقعی تر و درنتیجه، آسیب پذیری مان بعد از ازدواج کمتر می شود.

تصویر

ص: 25

تصویر

ص: 28

تصویر

از تحولات مهم ارتباطیِ پس از ازدواج، روابط شما با خانواده تان است؛ علاوه براینکه وارد زندگی خانوادۀ همسرتان نیز شده اید و نقش جدیدی پیدا کرده اید. در این فصل، به نقش های جدید شما در خانوادۀ خویش و خانوادۀ همسرتان می پردازیم.

از مسائل مهمی که باید طیِ زندگی مشترک، به خصوص در ابتدای ازدواج، به آن آگاهی پیدا کرد تا بسیاری از تنش های بعدی مهار شود، نوع ارتباط زوج با خانواده هایشان است. زن و شوهر باید زمینه و توان مدیریت کردنِ رابطه با خانواده هایشان را به دست آورند که برای تحقق این مهم، توجه به سه محور اساسی، ضروری است: 1. لزوم استقلال در زندگی جدید و چگونگیِ کسب آن؛ 2. شیوه های تعامل با خانواده ها؛ 3. اهمیت پیشگیری از اختلاف و روش های حل نگرانی ها. توضیح هریک از این محورها در ادامه می آید.

ص: 29

بیشتر امور زندگی را به تنهایی اداره می کنند. اگر فرد در دوران عقد و ابتدای زندگی مشترک، این ضعف تربیتی را جبران نکند، مشکلات و اختلافات متعددی برایش پیش خواهد آمد.

استقلال مدّنظر برای اقدام به ازدواج، در سه حوزۀ فکری و عاطفی و مالی مطرح است. زن و شوهری که تازه ازدواج کرده اند، باید به سطحی از استقلال فکری رسیده باشند که بتوانند تصمیمات مناسبی را با همدیگر یا به صورت شخصی بگیرند و آن ها را مستقلاً اجرا کنند. در این صورت، از بسیاری از مشکلات احتمالیِ آینده، چه در روابط باهم و چه در روابط با خانواده های یکدیگر، دور خواهند بود. همچنین از نظر عاطفی باید بتوانند چندروزی از والدین خود فاصله بگیرند و این مسئله اختلالی در روحیاتشان به وجود نیاورد. زن و شوهر از نظر مالی نیز باید بتوانند نیازهای اولیۀ زندگی خود را تأمین کنند. طبیعی است که باتوجه به نقش و وظایف مردان، از آن ها انتظار می رود برای کسب استقلال در حوزه های فکری و مالی، تلاش بیشتری کنند؛ درحالی که از دختران انتظار می رود برای کسب استقلال در حوزه های عاطفی، بیشتر کوشا باشند.

مردی که می خواهد مستقل باشد، باید استقلال مالی و فکری را باهم کسب کند؛ مثلاً مردی که از نظر مالی به خانوادۀ خود یا همسرش وابسته است، خواه ناخواه مجبور است رأی و نظر آن ها را در تصمیماتش در نظر بگیرد و چه بسا به طور کامل هماهنگ با آن ها عمل کند. پسری که حتی برای رستوران رفتن یا خرید هدیه ای برای همسرش، روی پول خانواده اش حساب می کند، هرگونه اظهارنظر اطرافیان را نوعی دخالت و منّت محسوب می کند و در جاهایی هم که صحبت های آن ها نابجا

ص: 31

باشد، مجبور است به اظهارِنظرشان توجه کند. البته همیشه انسان به راهنمایی و مشورت بزرگ ترها، به خصوص پدر و مادر نیازمند است؛ ولی وقتی استقلال مالی نداشته باشد و پدر و مادر از روی لطف و مهربانی او را حمایت کنند، طبیعی است که انتظار بیشتری دارند فرزندشان مطابق خواست و نظر آن ها عمل کند؛ همچنین اگر دختری از نظر عاطفی به شدت به بستگانش وابسته باشد، خواه ناخواه نظرهای آن ها بر رأی و اندیشۀ او سایه خواهد انداخت و این موضوع ممکن است باعث ایجاد تعارض بین او و همسرش شود که برای زندگی مشترک مفید نیست.

احساس مسئولیت و استفاده از تجارب سایرین، برای خودش کاری پیدا می کند و خود را از زیرِ بار حمایت های مالی خانواده خارج می کند، به استقلالی حقیقی دست یافته است.

و با هم فکری و استفاده از تجربۀ او به نتیجه برسد.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «برترین کسانی که با آنان مشورت می کنی، صاحبان تجربه ها هستند.»(1)

همچنین بهره مندی از اندیشه و تجربه و مشورت بزرگان، برکت است؛ چنان که در کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «برکت و خیر [همراه] با بزرگانِ شماست.»(2)

اگر در مشورت خواستن پیش دستی کنید، ابتکار عمل را خود به دست می گیرید و از موضع انفعال خارج می شوید. آن هایی که بجا و در زمانی که لازم است، مشورت می کنند و بعد، خودشان تصمیم می گیرند، در مقایسه با دیگران استقلال بیشتری دارند.

درحقیقت، درصورت مشورت با خانوادۀ همسر، اعلام می کنید که نظر آن ها برایتان مهم است؛ اما تصمیم نهایی برعهدۀ شخص شماست. وقتی شما به پدر همسرتان می گویید که علاوه بر او با پدر و برادرتان نیز مشورت کرده اید، نامحسوس او را به این باور می رسانید که شما رایزنی می کنید تا به بهترین تصمیم برسید؛ اما ممکن است نظر او بهترین نظر نباشد؛ درنتیجه شما ملزم به عمل کردن به نظر او نیستید. چنین رویکردی، ضمن ایجاد فرصت استفاده از فکر دیگران، بازدارندۀ دخالت های آن ها و درعینِ حال، عامل حفظ استقلال فرد است.

ظرفیت بسیار و آرامش، نقدها و نظرها را بشنویم. شنیدن نظر دیگران ظرافت هایی دارد. اگر پدر یا مادر شما نکته ای را گوشزد کردند، بهتر است چنین جمله ای را بیان کنید: «نکتۀ مهمی را گفتید. چشم. با همسرم صحبت می کنم تا ببینیم باید چه کار کنیم. ان شاءالله سعی می کنیم اجرا کنیم.» توجه کنید که با پاسخی مشابه آنچه در بالا بیان شد، هم به آن ها احترام گذاشته اید و هم به نحوی شایسته تفهیم کرده اید این شما و همسرتان هستید که باید تصمیم نهایی را بگیرید.

درحقیقت ظرافت های گفتاری و رفتاری، همان لحن دل نشین کلام و آرامش شما در مواجهه با نظر دیگران است که استقلال شما را تأمین می کند؛ در غیر این صورت، ممکن است مجبور شوید در جبرانِ رفتار بدی که داشته اید، برای به دست آوردن دل شخص مقابل، دست از خواستۀ خود بکشید و نتیجۀ عکس به دست آورید؛؛ بنابراین سعی کنید از مجادله کردن بپرهیزید. انسان های مستقل اهلِ مجادله نیستند. البته باید به این نکتۀ پراهمیت توجه داشته باشید که پدر و مادرِ خود و همسرتان در دوران و وضعیتی متفاوت رشد کرده و تربیت شده اند و این تفاوت، در نوع تفکر و توقعات آن ها اثر می گذارد و نظر آن ها می تواند مکمل نظر شما باشد؛ بنابراین سخنانشان را با دل و جان بشنوید و در جای خود، تحسینشان کنید؛ آنگاه اگر از نظر شما مساعد بود، بپذیرید و اگر هم نبود، جدل نکنید و به نرمی از آن عبور کنید.

در کلام پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) : «باتقوا ترین مردم کسی است که کشمکش را رها کند؛ اگرچه حق با او باشد.»(1)

همچنین امیرالمؤمنین

ص: 36

علی (علیه السلام) در تعبیری دیگر فرموده اند: «کسی که با بستگانش متواضع و نرم خو و بامحبت باشد، دوستی شان را برای خویش همیشگی خواهد ساخت [و حتی اگر آنان از راه راست منحرف شده باشند، امکان به راه آوردنشان وجود خواهد داشت].»(1)

فردی

خام و یک دنده شناخته خواهید شد و دیگران به خود حق می دهند که در زندگی شما دخالت کنند.

* در این مواقع، هردو نفر باید بیش ازپیش از همدیگر پشتیبانی کرده و زندگی تان را محکم حفظ کنید؛ برای این منظور، اشکالات یکدیگر را بپذیرید و برای حفظ و زندگی ای که انتخاب کرده اید و حمایت از آن، بیش از دیگران از خطاهای یکدیگر گذشت کنید.

* چیزهایی را که در زندگی نیاز دارید، به آن ها اعلام نکنید تا به شخصیتتان آسیبی وارد نشود و محبت بینتان خدشه دار نشود.

* ارتباط عاطفی و رفت وآمدهای معمولتان را با خانواده ها و اقوام حفظ کنید تا از آن ها جدا نشوید. قطعِ رابطه و قطع رحم به هیچ وجه به نفع شما نیست و عوارض بدی دارد.

* در این وضعیت، درگیرشدن با والدین در هر موضوعی که باشد، به هیچ وجه به صلاح شما نیست و هرگونه درگیری، فاصلۀ شما را از خانواده تان زیاد می کند.

فرزندان

این گروه، دچار آسیب های جدی در فرایند اجتماعی شدن(1) هستند؛ به طوری که توقعات زیادی از دیگران دارند و زیرِبار مسئولیت های خودشان نمی روند. اگر شما یکی از این افراد باشید و احیاناً قبول کنید که به تغییر نیاز دارید، باید این الگوهای فکری و رفتاری را که در ادامه می آید، پیگیری کنید:

را نمی پسندد، باید این مطلب را در جلسۀ خواستگاری بیان کند. چنانچه این بحث ها در جلسات خواستگاری مطرح نشود، اگرچه از نظر حقوقی، تأمین و تعیین مسکن با مرد است، باز هم بهتر است در این زمینه، نه دختر و نه پسر، بر خواستۀ خود اصرار نکنند و متناسب با موقعیت خویش و ضمن درنظرگرفتن مطالب پیشِ رو به تفاهم برسند:

* در ابتدای زندگی که احتمالاً شرایط اقتصادی پسر مناسب نیست، زندگی در خانۀ پدری بسیاری از هزینه های زوج را کاهش خواهد داد: هزینه های مهمی مثل اجاره بها و هزینه های تعمیر و نگه داری منزل و برخی هزینه های جاری. علاوه براین سختی های اجاره نشین بودن، مثل تمدید مدت اجاره و اضافه شدن اجاره بها، بداخلاقی و ایرادگیری های احتمالی صاحب خانه ها، جابه جایی های هرساله، هزینه های نقل مکان و تخریب وسایل جهیزیه بر اثر اثاث کشی، نگرانی های مهمی است که معمولاً با بودن در خانۀ پدری موضوعیت پیدا نمی کند.

* خانه محلی برای آرامش است؛ بنابراین اگر برای تشکیل زندگیِ مشترک، بین سکونت در خانۀ پدری یا خانۀ مستقل مردّد مانده اید، تنها ملاکتان آرامش باشد. در این زمینه، صرفاً به جنبه های اقتصادی آن فکر نکنید؛ بلکه بسنجید در کدام محل، آرامش بیشتری خواهید داشت! آرامش شما در گروِ استقلال شماست و مَسکن، مولّفه ای مهم برای استقلال است؛ پس به شرطی خانۀ پدری مناسب است که به استقلال شما آسیب نزند.

* حفظ حرمت پدر و مادر واجب است. گاهی ممکن است ماندن در خانۀ پدر، درگیری ها و مشکلاتی را پیش بیاورد که آرامش شما و همسر

ص: 44

و والدینتان را تهدید کند. دراین باره بسیار سنجیده عمل کنید. قبل از هر اقدامی، ظرفیت همسر و خانوادۀ خود را به درستی بسنجید تا رنجشی پیش نیاید و حرمتی شکسته نشود. گاهی افراد به سبب دلتنگیِ والدین، از زندگی در خانۀ مستقل صرفِ نظر می کنند؛ ولی بعد از گذشت چند سال، به خاطر حفظ حرمت آن ها مجبور به ترکشان می شوند.

* اگر در خانۀ پدری زندگی می کنید، بهتر است سهم خودتان را از هزینه های مشترک بپردازید. اصلاً نگاه دائمی به این خانه نداشته باشید؛ حتی اگر از بودن در آن، کاملاً احساس رضایت دارید. چنین نگاهی شما را از توانمندی مالی و استقلال اقتصادی در آینده دور می کند.

* نکند به علت نداشتنِ اعتمادبه نفس، ترجیح دهید که در خانۀ پدر و مادرتان زندگی کنید! گاهی زوجین به سبب ناتوانی در تأمین نیازهای عادی خانه که تا قبل از ازدواج، برعهدۀ پدر و مادرشان بوده است، تصمیم به چنین اقدامی می گیرند یا احساس می کنند به خوبی از پسِ حوادث و مشکلات احتمالی که ممکن است برای هر خانواده ای پیش آید، برنخواهند آمد. هراس از چنین وقایعی و درنتیجه، اصرار بر ماندن در خانۀ پدر، چه از جانب والدین باشد و چه از جانب فرزندان، بسیار نابجا و خطرناک است.به کارهای جزئی بپردازید تا کم کم خودکارآمد شوید. مهم این است که شما مسئولیت را برعهده بگیرید، نه اینکه بی خیال باشید یا ندانید چه باید کرد! درهرحال، وقتی مسئولیت را برعهده گرفتید، راهی برای آن پیدا خواهید کرد: یا خودتان دست به کار می شوید یا از فرد دیگری کمک خواهید گرفت.

ص: 45

* گاهی برخلاف نکته های پیش گفته، شما به دلایلی مانند ازدنیارفتن پدر یا مادر یا ناتوانی یا کهولت آن ها، وظیفۀ خود می دانید که در خانۀ پدری تان زندگی کنید. اگر پیش از ازدواج، این موضوع را با همسر آیندۀ خود مطرح نکرده اید، باید بتوانید او را با زبان خوش متقاعد کرده و با خود همراه سازید. اگر این همراهی اتفاق نیفتاد، از فرد فهمیده و باتجربه ای که شما و همسرتان به او اعتماد دارید، کمک بگیرید؛ ضمناً تلاش کنید حمایت هایتان از والدین به گونه ای باشد که تدریجاً وابستگی آن ها به شما کمتر شود.(1)

* گاهی خانۀ مشترک به گونه ای است که حمام آن نیز مشترک است یا اتاق های آن بسیار به هم نزدیک است. چنین وضعیتی بسیار مشکل آفرین است و این مشکلات، بیش ازهمه باعث تشدید نارضایتی می شود؛ چون به علت محدودیت های موجود،

ص: 46

زن و مرد، بهرۀ کمتری از روابط عاشقانه و لذّت های عاطفی در زندگی مشترک می برند؛ درنتیجه، زمینۀ ناسازگاری شان به وجود آمده و این امر، سبب بروز ناراحتی های دیگری بین زن و شوهر می شود.(1)

* گاهی خانوادۀ دختر، به دامادشان پیشنهاد می کنند که زندگی را در کنار آن ها آغاز کند. اگر هیچ گونه امکانی برای تهیۀ مسکن به نحوی دیگر نباشد، می توانید از این راه استفاده کنید؛ اما در نظر بگیرید که این مسئله هرچند کمک مالیِ مناسبی در ابتدای زندگی است، درعین حال ممکن است به همان میزان، استقلال و عزتِ نفس شما را نیز تهدید کند؛ پس به غیراز مواقع خاص، بهتر است از پذیرفتن این پیشنهاد صرفِ نظر کنید. البته این موقعیت خاص ممکن است مربوط به نیاز ضروری خانوادۀ عروس نیز باشد و در این صورت، مشروط به این است که خاطرجمع باشید فضای فرهنگی و ارتباطی آن ها به گونه ای است که می توانید در کنار هم زندگی کنید و تنش خاصی در زندگی تان ایجاد نمی شود.

ص: 47

معایب:

- زمینه سازی دخالت والدین

- محدودیت در روابط عاشقانه

- زمینۀ بیشتر برای تنش

- تأخیر در کسب استقلال

مزایا:

- کمک به والدین و حمایت از آن ها

- رهایی از دغدغه های اجاره نشینی

- کاهش هزینه های زندگی

- آسیب ندیدن جهیزیه

ترازوی آرامش؛ حفظ حرمت والدین و رفاه همسر

ص: 48

می گیرد، درحالی که هرروز باهمسرش در تماس است، احساس می کند وجود این خانم، عامل بی توجهی به او شده است. همین عامل به خودیِ خود، زمینۀ نگرانی بین مادر و همسر را فراهم می آورد که برای زندگی آسیب زاست.

به طورخاص،

فرزندانِ افراد سال خورده باید مواظب باشند که بعد از ازدواج، به والدین خود بی مِهری نکنند؛ چراکه آن ها احساس ناایمنی و اضطراب و حقارت خواهند کرد و ازطرف دیگر باید مراقب باشند حمایت بیش ازحد، احساس اتکا و وابستگی آن ها را تشدید می کند. همچنین نباید توجه به پدر و مادر موجب کم توجهی به همسر شود.

غالباً بچه ها به مادر خود نزدیک ترند و احساسی که مادر از دوری فرزند یا ازدواج او تجربه می کند، باعث می شود تا در مدت زمانی که هنوز به این جدایی عادت نکرده اند، بهانه جویی کند و همین امر، زمینۀ اختلاف شود. راه حل این مسئله نیز چیزی جز تحمل این دوران و گذشت زمان نیست.

حضورش می تواند تنش های زیادی را برای مادرِ همسرش به وجود بیاورد.

ازطرفی دختر با هزار امید به پسر بله می گوید و با او ازدواج می کند و انتظار دارد محبت هایی که تا امروز از پدر و مادر دریافت کرده است، در رفتار همسرش هم ببیند. ازسوی دیگر، باورِ غلطی در برخی از دختران هست که توجه همسر به خانواده اش، به معنای بی توجهی به آن هاست و این باور، آنان را به مقابله با خانوادۀ شوهر وامی دارد؛ همین امر باعث می شود که از آغاز زندگیِ مشترک، آگاهانه یا ناآگاهانه طوری رفتار کنند که مرد از خانواده اش فاصله بگیرد.

بعد از ازدواج، اگر هنوز توجه و ذهن پسر درگیر پدر و مادرش باشد، زمینه های ناراحتی برای دختر فراهم می آید؛ ازاین رو باید مراقب باشد که رفتار خود را با والدین و همسرش درست مدیریت کند. طبیعی است توجه یا ابراز محبت شدید به یکی از طرفین، مثلاً از مادر جلوی همسر یا برعکس زیاد تعریف و تمجید کند، باعث حساسیت و گاهی حسادت طرف مقابل می شود.

مداخله یا تجسّس در این روابط را ندارند؛ بلکه هر نفر باید به دیگری کمک کند تا بتواند با والدین یا خواهر و برادرانش ارتباط بهتری برقرار کند. البته اگر رابطۀ هریک از همسران با خانوادۀ خودش، به زندگی مستقلشان لطمه وارد می کند، در درجۀ نخست، باید این رابطه مدیریت شود و حتی المقدور تعارضات کم شود. در این وضعیت، بهتر است با مراجعه به بزرگ ترها و افراد مجرّب، تعارض ها بررسی شود. چه بسا رفتارهای غلط یا خامِ یکی از زوجین باعث این تعارض ها شده است!

به طور نمونه، فردی احساس می کند همسرش هروقت نزد خانوادۀ خود می رود، توقعاتِ بیشتری از او دارد یا از او دلسرد می شود؛ بنابراین اولین چیزی که به ذهن این فرد می رسد، این است که رابطۀ همسرش با آن ها را کنترل کند. این بهترین تصمیم نیست؛ چراکه این موضوع اساساً می تواند دو علت داشته باشد: یا آنکه رفتار او با همسرش واقعاً غلط است و والدین همسرش نکته ا ی درست را به فرزندشان گوشزدکرده اند یا توقعات بیش ازاندازۀ خودشان را به این زندگی نیز تسرّی داده اند. طبیعی است که خود فرد به پذیرشِ بخش دوم، متمایل تر است و ایراد را از خودش نمی داند؛ بنابراین مشورت با بزرگ ترهای باتجربه و عاقل و بی طرف، کمک می کند که این مسئله را برای انسان روشن شود.

به هرحال، چنانچه معلوم شد ایراد از خودِ اوست، باید به دنبال اصلاح خود باشد و اگر معلوم شد که رابطۀ همسرش با خانواده اش رابطه ای مخرب است و اصلاح شدنی نیست، ضمن حفظ احترام به والدین و جلوگیری از قطعِ رحم، این رابطه را مدیریت کند. یکی از راه ها این است که بیشترِ ملاقات های خانوادگی را با همدیگر انجام دهند

ص: 52

یا اینکه در فضاهای رسمی همدیگر را ملاقات کنند یا ملاقات هایشان کوتاه باشد تا زمینۀ صحبت های مخرب کمتر پیش آید.

مهم ترین نکته این است که شما نباید به طورخاص برای هزینه های جاری زندگی خود، روی حمایت والدین حساب کنید؛ مگر اینکه تواناییِ انجام هیچ نوع اشتغال و فعالیت اقتصادی را نداشته باشید که در این صورت، بهتر است مستمریِ مشخصی، ازطرف پدر اختصاص یابد و زمانِ پایان آن نیز روشن باشد؛ البته بهتر آن است که والدین، این مستمری را برای کاری قرار دهند که موجب تجربه اندوزی و مهارت آموزی شما شود.

یکی از صحابۀ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که فقر و تنگدستی بر او چیره شده بود، با مشورت و پیشنهاد همسرش تصمیم گرفت وضع خود را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شرح دهد و از آن حضرت پولی دریافت کند. با همین نیت نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت؛ ولی قبل از آنکه حاجت خود را بگوید، این جمله را از زبان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) شنید: «هرکس از ما کمکی بخواهد، ما به او اعطا می کنیم؛ ولی اگر کسی بی نیازی بورزد [و دست حاجت پیش مخلوقی دراز نکند]، خداوند او را بی نیاز خواهد کرد.» با خود اندیشید که مقصود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) او بوده است؛ بنابراین بدونِ اینکه چیزی به آن حضرت بگوید، به خانه برگشت.

همسرش با اطلاع از این مطلب گفت: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز انسان است [و از نیّت تو خبر ندارد]. برو و وضعیت فقرمان را به ایشان بگو [و کمکی دریافت کن]. مرد رفت؛ ولی دوباره همان جمله و قانون را از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) شنید که: «هرکس از ما کمکی بخواهد، ما به او کمک می کنیم؛ ولی اگر کسی بی نیازی بورزد، خداوند او را بی نیاز می کند». این دفعه نیز بدونِ اینکه حاجت خود را بگوید، به خانه برگشت و چون خود را همچنان در چنگال فقر، ضعیف و بیچاره و ناتوان می دید، برای سومین بار به همان نیت به مجلس رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و باز همان جمله را شنید.

آن صحابه فهمید که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با این جمله منظوری دارند و باید کاری انجام دهد. تیشه ای قرض گرفت، به صحرا رفت، هیزم جمع کرد، فروخت و لذت حاصل از دسترنج خودش را چشید. روزهای دیگر به این کار ادامه داد تا تدریجاً توانست از همین پول برای خود تیشه و حیوان و سایر لوازم کار را بخرد؛ سپس بازهم به کار خود ادامه

ص: 55

داد تا صاحب سرمایه و غلامانی شد. روزی نزد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و ماجرا را تعریف کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تبسم کنان فرمودند:«به تو گفتم که هرکس از ما کمکی بخواهد، به او می دهیم؛ ولی اگر بی نیازی بورزد، خداوند او را بی نیاز می کند.» (1) این گونه مرد به بی نیازی رسید و خودش را توانمند ساخت.

ازطرفِ دیگر وقتی ریشۀ نیاز از دیگران را از خودتان دور کنید، به اندازۀ درآمدی که دارید، هزینه خواهید کرد. این نیز مکانیزمی دیگر برای بی نیازی است. مدیریت کردن مخارج برایِ اینکه از دیگران طلب کمک نکنید، همان چیزی است که از آن به قناعت یا کفاف یاد شده است.(2)امام کاظم (علیه السلام)

دراین باره فرموده اند: «کسی که به میزان کفایتش قناعت کند، می تواند اظهار بی نیازی کند و بی نیاز خواهد شد و کسی که به میزان کفایتش قناعت نکند، هیچ گاه طعم غنا و بی نیازی را نخواهد چشید.»(3)

بی نیازی حالتی درونی است که باید انتخابش کنید و بخش دوم این انتخاب، این است که به نیازهای خودتان اکتفا کنید تا بی نیاز شوید.

با کمال احتیاج از خلق استغنا خوش است

با دهان تشنه مردن بر لب دریا خوش است(4)

مزیّت عمدۀ اظهار بی نیازی و استغنا، کسب عزت نفس است. کسی که هیچ نیازی به دیگران ندارد، عزت نفس مطلوبی دارد و مانند

ص: 56

سایر مردم با اتکا به نیروی خودش زندگی را اداره می کند؛ اما اگر پایۀ زندگی را بر کمک والدین بنا کردید، در واقع به فرزند بودن خودتان ادامه داده اید. حق بدهید که در این وضعیت، آن ها بگویند: «باید دور و بَرشان را گرفت: بچه اند دیگر!» مشخص است که همین مطلب، باب مداخلۀ آن ها را به زندگی شما باز می کند.

پرداخت کند؛ ولی چنانچه یکی از طرفین به این مبلغ نیاز نداشت و خواست حقّش را به طرف مقابل بدهد، باید این اتفاق به طور کامل صورت پذیرد؛ یعنی پرداخت قسط و ضمانت و تحویل چک و سفته ها، همه برعهدۀ همان کسی است که وام را دریافت می کند.

در جاهایی که پسر با پدر و برادرش مشارکت شغلی دارد، باید مراقب بود مسائل کاری به خانه کشیده نشود و البته همسر هم نباید دربارۀ مسائل کاری پدر و فرزند و برادران نظر بدهد یا مداخله کند. اگر در این مشارکت ها شئونات رعایت شود، همان طوری که در بخش صلۀ رحم اشاره خواهد شد، می تواند فرصت های اقتصادی خوبی را برای طرفین به وجود آورَد.

بعضی اوقات پیش می آید که خانوادۀ دختر می خواهند از داماد خودشان حمایت کنند. در این مواقع باید به نکات زیر توجه کرد:

* حمایت ها به گونه ای نباشد که استقلال و عزت پسر زیر سؤال برود؛ مثلاً این طور برنامه ریزی شود که قرض با واسطۀ قرض الحسنه ها داه شود. برای نمونه، به اعتبار پولی که در قرض الحسنه یا بانک دارند، برای دامادشان وام بگیرند و داماد به قسط قرض الحسنه را بپردازد.

* نوع مشارکتی که می خواهند داشته باشند، کاملاً شفاف و دقیق بوده و با مشورت بزرگ ترها و افراد باتجربه تنظیم و حتماً مکتوب شده باشد.

* به خصوصیت های شخصیتی و فرهنگی طرف مقابل توجه کنید. بعضی ها اصلاً خوش معامله نیستند؛ هرچند در تعاملات خانوادگی خوب باشند. بعضی نیز وقتی به فردی کمک می کنند، منّت گذاشته و به خود حق می دهند در کارهای دیگر او دخالت کنند. اگر چنین

ص: 59

زمینه هایی را دیدید، به این حمایت تن ندهید؛ هرچند حمایتی چشمگیر در کار باشد؛ زیرا به تلخی های بعدی اش نمی ارزد.

ارتباطشان را بیشتر کنند؛ مثلاً اگر خانواده ها موافق نبودند که عروس و داماد، شب پیشِ هم بمانند، ساعت های روز را زیاد کرده و کیفیت ارتباط را تقویت کنند.

3. به تدریج هریک از عروس و داماد با خانوادۀ خودش صحبت کند تا زمینۀ ارتباطِ بیشتر فراهم شود؛ حتی می توانید از کمک افرادی که حرف و نظرشان بر پدر و مادر تأثیر دارد، به طور شایسته و حساب شده ای استفاده کنید.

فضای مجازی هم می تواند این خلأ را به خوبی تأمین کند. از ابراز علاقه به همسرتان در فضای مجازی غافل نشوید. از فضای مجازی خیلی خوب می توان برای تقویت ارتباط های خانوادگی استفاده کرد، مثل ارتباط با پدر و مادر، خواهر و برادر، همسر و فرزند.

4. درگیری های شغلی و تحصیلیِ شما، نباید آن قدر زیاد باشد که نتوانید از شیرینیِ دوران عقد بهرۀ کافی ببرید. ازطرف دیگر، مواظب باشید که دوران عقد، شما را چنان به خودش مشغول نکند که مسائل اساسی زندگیتان مثل شغل و تحصیل را تحت الشعاع خود قرار دهد.

5. وقت هایی که باهم هستید، چه در فضای خانوادگی و چه در فضای اجتماعی، مواظب ابراز محبت های خودتان در جمع باشید. بعضی از ابراز محبت ها، فقط مناسب محیط دونفره و خلوت شماست. ابراز محبت های زیاد از حد و خارج ازعرف در جمع، نشانۀ خامی و رفتارهای بچگانه بوده و ممکن است تأثیر منفی بر روحیۀ دیگران بگذارد؛ همچنین موجب حساسیت و حسادت و چشم زخم و عاملی برای ایجاد محدودیت ازطرف اطرافیان خواهد شد.

ص: 61

6. دربارۀ تعداد و محل دیدارهایتان نیز باید تناسب و تعادل را رعایت کنید. در هفته دو تا سه مرتبه دیدار خوب است. این دیدارها بهتر است یکی در خانۀ عروس و یکی در خانۀ داماد و یکی نیز به صورت دونفره و بیرون از خانه باشد؛ البته متناسب با موقعیت و محدودیت های احتمالی، ممکن است این دیدارها کمتر شده یا به شکل دیگری انجام شود.

7. گاهی دیدارهای بیرون از خانه را با حضور سایر اعضای خانواده برقرار کنید؛ مثلاً با حضور خواهر یا برادر کوچک تری که به همسرتان وابسته است یا با حضور پدر یا مادری که در خانه تنها بوده و علاقه مندند با شما بیرون بیایند.

8. گاهی از اوقات، پسر یا شاید هم دختر نمی خواهد فرصت های بیرون از خانه را به تنهایی و با همسرش سپری کند؛ مثلاً بعضی از پسرها دوست دارند که حتماً با پدر و مادر و خواهر و برادر خودشان پارک بروند و وقتی هم که همسرش می خواهد دونفره در پارک باشند، از بقیه برای همراهی دعوت می کند؛ درحالی که زن و مرد، هردو نیاز دارند فرصت هایی را برای مسافرت یا بیرون رفتن های دو نفره اختصاص دهند. بسیاری از حرف هاد و سهم مهمی از آرامش حاصل از ازدواج در همین ساعت های دونفری برای شما پیش خواهد آمد.

9. چنانچه در زمینۀ روابط دوران عقد، تفاوت های فرهنگیِ چشمگیری بین دو خانواده وجود دارد، دوران عقد را تاحدّامکان کوتاه کنید تا خدشه ای به زندگی شما ایجاد نشود.

ص: 62

نحوۀ ارتباط با خانوادۀ همسر متفاوت از نحوۀ ارتباط با خودِ اوست. ارتباط با خانوادۀ همسر ارتباطی تنگاتنگ و پیوسته نیست؛ بنابراین هرچه بیشتر احترام و حرمت ایشان را داشته باشیم، بیشتر می توانیم از مزایای ارتباط با آن ها بهره ببریم. گفته می شود که: «تَسْقُطُ الْآدابِ بَیْنَ الْاَحْبَابِ»(1)؛

یعنی در فضای صمیمیّت خیلی از ملاحظات و آداب کنار می رود؛ مثلاً در فضاهای خیلی صمیمی، اگر دامادی وارد خانۀ پدرِ همسرش شود، ممکن است که خانه را درهم ریخته ببیند یا پدرزنش فقط با تکان دادن سر، جواب سلام او را بدهد؛ حتی ممکن است در چنین وضعیتی، دعوایی هم میان پدر و برادر همسرش رخ بدهد و بی پروا از حضور او، بر سرِ یکدیگر دادوبیداد هم بکنند! در این حالت، او احساس می کند آن چنان که باید حرمتش حفظ نشده است. خب واضح است که قبل از هرکس، باید خود را سرزنش کند.

تاکنون فکر کرده اید که چرا غالباً به معلّمان و استادان محبوبمان عشق پایدارتر و قوی تری نسبت به همکلاسی های خود داشته ایم؟ می توان گفت که در این عشق، همواره حرمت استاد خود را حفظ کرده ایم و به هر نحوی محبتمان را به او ابراز نکرده ایم؛ یعنی صمیمیت باید در فرآیندی زمانی، با حفظ کرامت و رعایت حریم ها شکل بگیرد تا پایدار بماند.

خلاصۀ کلام اینکه از ضروریات حفظ استقلال، حفظ حرمت خانوادۀ همسر است و توصیۀ مهم در این زمینه، این است که بیش ازحد به همدیگر نزدیک و صمیمی نشوید. در این وضعیت، بی آنکه مجبور

ص: 64

به گستاخی یا حریم شکنی باشید، دخالت های آن ها را نیز به حداقل می رسانید.

آن هایی که خیلی باهم صمیمی می شوند، به همان میزان، رنجیدگی و ناراحتی هایشان از یکدیگر را نیز خیلی زود ابراز می کنند و دراین میان، ممکن است هردو یا یکی از آن ها، این ابراز ناراحتی ها را تاب نیاورد و صمیمیت روابطشان تهدید شود؛ بنابراین زوج های جوان می توانند با شناخت توقعات و انتظارات والدین خود و همسرشان، در طول بازه ای از زمان، درک بیشتری از رابطه با آن ها به دست آورند و با کمی صبر و تحمل، به تدریج روابط بهتری را تجربه کنند.

بحثِ محوری در این زمینه، این است که همۀ اعضای خانواده باید حرمت یکدیگر را نگه دارند و اجازه ندهند اختلافِ سلیقه ها یا حتی اختلاف های جدی شان، باعث شکسته شدن حرمت ها شود؛ پس حتی اگر همسر یا خانواده اش احترام شما را نگه نداشت، شما با شکستن حرمت او یا خانواده اش، کار را دشوارتر نکنید.

تصویر

ص: 68

در بعضی خانواده ها کارهای خاصی را مردان انجام می دهند و کارهای دیگری را زنان خانواده. حال برای اینکه الگوهای متفاوتِ فرهنگ در دو خانواده را یاد بگیرید و تطبیق دهید، به زمان نیاز دارید. در اولین فرصت، باید آداب فرهنگی همسرتان را از برخوردهای خانوادگیِ آن ها دریافت کنید؛ همچنین هریک از طرفین، آداب و رسوم را به همسرش یاد دهد. این قاعده را درنظر داشته باشید که اگر کسی وارد جمعی شد که با آداب آن ها آشنا و هماهنگ نبود و با بی احترامی مواجه شد، فقط باید خودش را سرزنش کند.

افراد فقط زمانی می توانند به همدیگر کمک کنند که عواطف و تجربه های دیگران را دریابند... هرگاه عضوی از جامعه انتظار داشته باشد که دیگران او را با تمام ویژگی ها و خصلت ها بپذیرند، خودش هم باید قادر به فهم عقاید و باورها و احساس دیگران باشد... . همدلی یا هم حسی به معنای تلاش برای فهم موقعیت زندگی دیگران است. درک و پذیرش دیگران، یعنی همان افرادی که با ما تفاوت بسیار دارند، بخشی از مهارت همدلی است. تواناییِ بهبود روابط اجتماعی، مثلاً در موقعیت های فرهنگی و قومی، از مهارت هایی است که در زندگی امروز به آن نیاز داریم... لازم است با تقویت همدلی در افراد،آنان را به سوی تجربۀ رفتارهای جمعی مفید هدایت کنیم.(1)

شاید به سبب همین آشنایی و پذیرش فرهنگ های متقابل در طول زمان است که بسیاری از جامعه شناسان اعتقاد دارند نزاع های زن

ص: 70

و شوهر با خانواده هایشان، بیشتر در ماه های اول زندگیِ [آن ها] رخ می دهد؛ اما با گذشت هرماه، این مخالفت ها نامحسوس تر می شود و بالاخره بعد از چند ماه، دیگر برایشان زحمتی ایجاد نمی کنند.(1)

چندین سالۀ خود را در اختیار آن ها گذاشته اند؛(1)

پس به چنین پدر و مادری باید احترام گذاشت و قدردان زحمت هایشان بود. چنین دامادی حکم پسر خانواده و چنین عروسی حکم دختر خانواده را دارد. زیاد دیده شده است که داماد یا عروس یک خانواده، حتی بیشتر از فرزندان، نزد پدر و مادرِ همسرش معتمد بوده است یا حتی بیشتر از فرزندان در حق آن ها خدمت کرده است. طبعاً چنین عروس و دامادی می توانند نفوذ بسیاری در خانوادۀ همسرشان داشته باشند.

اگر بخواهیم اساسی تر به این موضوع بپردازیم، باید ریشه های آن را جست وجو کنیم و ازسوی دیگر احتیاط کنیم تا ما نیز دچار آن مشکلات نشویم. البته این باورها بروز مشکلات را تقویت می کند، نه آنکه تأثیر صددرصدی داشته باشد؛ یعنی انسان باوجود این باورها می تواند طوری عمل کند که آن مشکلات به وجود نیاید.

اگر

نتوانیم از این باورهای غلط دست برداریم، نشان دهندۀ ضعف ماست؛ مثلاً این مطلب که «من هر کاری هم بکنم، مادرشوهرم با من دشمنی می کند»، باور غلطی است و ریشه در ضعف ما دارد. فرد متأهل باید بداند که هرچه در درونش، احساس ضعف کند و به توانمندی های خود کمتر اعتماد داشته باشد، بیشتر از رفتارهای نامناسب دیگران متأثر می شود و بیشتر لب به شکایت باز می کند. برای مثال، یک زنِ توانمند دربارۀ رفتار مادر یا خواهرِ همسرش دچار سوءتعبیر نمی شود و اگر به چنین تشخیصی رسید، فوراً واکنش نشان نداده و نزد همسرش شکایت نمی کند؛ بلکه با تجدیدِنظر در روابط خود، سعی خواهد کرد مشکل

ص: 73

را به بهترین شکل ممکن حل کند و در گفتارش، تعابیری ازقبیل: «مادرشوهر و خواهرشوهرم قصد آزار مرا دارند» یا «مادرشوهرم می خواهد بین من و شوهرم، فاصله بیندازد» وجود ندارد؛ بنابراین بهتر است به جای آنکه مشکلات را در بیرون از خود دنبال کنید، خود را توانمند کرده و به توانمندی های خودتان توجه کنید.

ازطرفی، بد نیست به عیب های خودتان نیز توجه کنید تا عیب های دیگران، باعث ناراحتی بیش از حد شما نشود؛ به گونه ای که نتوانید با آن ها تعامل کنید. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «کسی که به عیب های خود بنگرد، از عیب جوییِ دیگران باز می ماند [و راحت می شود].»(1)

همسران، راحت تر حل می شود و همسران زودتر باهم سازگار شده و مشکل را برطرف می کنند؛ اما آثار تخریبیِ جامانده در ذهن اطرافیان، به راحتی ترمیم نمی شود. در این زمینه، اگر نیاز به مشورت دارید، بهتر است مسئله را با افرادی که آشنایی خانوادگی کمتری با شما دارند، در میان بگذارید. همچنین اگر اختلافی با پدر و مادرتان دارید، لازم نیست باهمسرتان یا خانواده اش درمیان بگذارید. حریمی را برای هریک از این روابط قائل باشید و همۀ مشکلات را همه جا بازگو نکنید؛ زیرا علاوه برآنکه عزّت خود و خانواده تان را کم می کنید، اگر احتمالاً مشکلاتی هم بین شما و همسرتان پیش آید، این مسئله ممکن است دستاویز قرار گیرد؛ البته در مواقعی که فرد، خانواده ای بدسرپرست یا متزلزل دارد و احساس می کند خانوادۀ همسرش می توانند حامی خوبی برای او باشند، ممکن است بیان این مشکلات، مفید باشد؛ به شرطی که این مشکلات را به تدریج بازگو کنید و در بازخوردهای اولیه ای که می گیرد، احساس کند آن ها همدلیِ خوب و رفتار سنجیده ای درقبال مشکلاتش از خود نشان داده اند.

درهرحال، زن و شوهر نباید اجازه دهند که دیگران وارد حریم رابطۀ آن دو شوند. ما گاهی حریم رابطه ها را حفظ نمی کنیم و وقایع خصوصی میان خود و همسرمان را نزد پدر و مادر و خانواده مان بازگو می کنیم! توجه داشته باشید که خیرخواه و دلسوزبودن پدر و مادرها، مجوزی برای داخل شدن آن ها به حریم رابطۀ زن وشوهریِ فرزندانشان نیست.

ص: 75

یک جانبۀ شما را دربارۀ کسی که حضور ندارد، می شنود و از او دل خور می شود و آخرش هم می گوید:«واقعاً من فکر نمی کردم چنین آدمی باشد! من جور دیگری دربارۀ او فکر می کردم.»

برای درکِ بهتر اهمیت پرهیز از بدگویی در اختلافات، نمونه هایی را به خاطر بیاورید که قبلاً در اطرافتان پیش آمده است و به این موضوع فکر کنید که اگر در موقع بروز اختلاف ها، افراد مشکلاتشان را به طور مستقیمً فقط باهم در میان می گذاشتند یا حداقل در غیاب یکی از طرفین، به بدگویی از او نمی پرداختند، آیا اختلافات این قدر عمیق می شد؟ آیا راحت تر قابل حل وفصل نبود؟بنابراین یکی از مسائل مهم که باید در میان خانواده ها، به ویژه خانواده های نوپا، از آن جلوگیری کنید، این است که تاحدِّامکان نگذارید پشتِ سر همسر یا پدر و مادرهایتان حرفی زده شود. برای این کار می توانید خودتان را علاقه مند به شنیدن این حرف ها نشان ندهید. لازم نیست با کنجکاوی گوش دهید. می توانید مؤدّبانه موضوع دیگری را مطرح کنید؛ البته برای اینکه طرف مقابل ناراحت نشود، می توانید نشان دهید که متوجه صحبت و شکایتشان شده اید و اگر بتوانید آن را مدیریت خواهید کرد. یاد بگیرید که از دیگران بدگویی نکنید و به کسی هم اجازۀ بدگویی از دیگران را ندهید.

برای همین است که غیبت کردن در اسلام به شدت منفور دانسته و ممنوع شده است. غیبت ذهنیت ها را خراب کرده و دشمنی ها و فاصله ها را زیاد می کند. وقتی شما از خانوادۀ همسرتان بدگویی می کنید، چه بسا همسرتان نیز در مقام دفاع، از خانوادۀ شما بدگویی می کند. علاوه براین، وقتی همسرتان می بیند به راحتی از دیگران

ص: 77

بدگویی می کنید، اعتمادش به شما سلب شده و چنین برداشتی خواهد داشت که از او نیز نزد دیگران بدگویی خواهید کرد:

هرکه عیب دگران نزد تو آورد و شمرد

بی گمان عیب تو نزد دگران خواهد برد(1)

همواره به خاطر داشته باشید فردی که حرمت دیگران را رعایت می کند، درحقیقت حرمت خود را نگه می دارد و در درازمدت، احترام ها به سوی او جلب می شود. اگر انسان بتواند رفتار و گفتار خود را این چنین مدیریت کند، می تواند متکبرترین افراد را به تواضع وادارد.

اینکه در حدیث نبوی توصیه می شود در برابر متکبر، متکبرانه رفتار کنیم،(1)

بیشتر مربوط به فضای اجتماع است، نه خانواده و مربوط به مخالفان است، نه خودی ها. در فضای خانواده نیز در جایی که روش احترام و حفظ حرمت ها کارآمد نباشد، چه بسا رفتار متکبرانۀ کم و بجا،می تواند کارساز باشد؛ ولی در همان حال نیز باید مواظب بود که حریم ها شکسته نشود؛ بنابراین شایسته است با حفظ احترام و ارتباط منطقی، از بگومگو و لج بازی پرهیز کنید و با رفتار درست، زمینۀ اطمینان لازم را برای خانوادۀ همسرتان فراهم آورید.(2)

علاوه براین گاهی عملکرد نپخته و نسنجیدۀ مرد این گونه است که توصیه یا گلایه ها ی مادر یا همسرش را به صورت مستقیم به طرفِ دیگر منتقل می کند، گاهی گزارشِ کارها یا دردِدل های یکی از آن ها را برای دیگری بازگو می کند و گاهی نیز یکی را برای دیگری، الگو معرفی می کند. در چنین موقعیت هایی، این گفتارهای نسنجیدۀ پسر است که زمینه ساز اختلاف است.

ناراحتی دختران معمولاً به سبب دخالت های مادرشوهر یا سخنان کنایه آمیز و تند اوست. گاهی نیز دوطرف از یکدیگر انتظاراتی دارند که آنان را دل خور کرده است؛ مثلاً آداب و رسومی که خوب رعایت نشده یا احترامی که به اندازۀ کافی نبوده است، بخشی از این انتظارات برآورده نشده است.

نکتۀ اصلی در مواجهه با اختلافات خانوادگی، این است که بدانیم فضای خانواده، فضای برد و باخت نیست؛ بلکه رقابت های خانوادگی یا بردبرد است یا باخت باخت. پس بهتر است به اختلافات دامن زده نشود؛ چراکه ناراحتی و باخت دوطرف را به دنبال دارد.

نکتۀ دوم این است که دختران باید به موقعیت سِنّی افراد توجه کنند. خیلی وقت ها ما توجه نمی کنیم که سن وسال طرف مقابل، باعث می شود با ادبیات خاص خودش که گاهی لحن یا عبارات مناسبی هم دربر ندارد، حرف بزند؛ آن هم بدونِ اینکه قصد توهین داشته باشد. دراین مواقع قطعاً از شما انتظار می رود بیشتر از بزرگ ترها احترام آن ها را نگه دارید. خیلی وقت ها هم، پسرها با روحیات دخترها آشنایی ندارند. دراین زمان ها بهترین کسی که می تواند آن ها را راهنمایی کند، مادر و خواهر خودشان هستند؛ حال اگر بین شما و آن ها اختلاف ایجاد شود،

ص: 80

این حامی مهم را از دست خواهید داد.

رابطۀ نامناسبی داشت، رابطه اش با دیگری را به خوبی حفظ کند؛ مثلاً اگر با مادرزن نمی تواند ارتباط خوبی برقرار کند، رابطه اش را با پدرزن بیشتر کرده و رفت وآمدها را به گونه ای تنظیم کند که تنش های کمتری به وجود آید.

ازطرف دیگر، با بدگویی از والدین در برابر همسرتان، او را در معرض قضاوت و ناچاری قرار ندهید که یا از شما حمایت کند یا از والدینش. این کار احساسات او را تخریب خواهد کرد. از او نخواهید که جلوی پدر و مادرش بایستد. اگر این اختلافات باعث شده است که همسرتان دچار نگرانی شده و سرِ دوراهی قرار بگیرد، با محبت و توجه بیشتر به او، آرامَش کنید.

تصویر

ص: 82

تصویر

ص: 84

تصویر

صلۀ ارحام و پیوند با خویشاوندان از موضوعات کلیدی است که در قرآن کریم و کلمات معصومین (علیهم السلام) بر آن تأکید فراوان شده است. اهمیت پیوند با خویشاوندان به قدری است که اگر کسی با انسان قطع رابطه کرد و به سنّت اسلامیِ صله رحم عمل نکرد، دیگری باید به این آیین الفت بخش پایبند باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: «با خویشاوندانت قطعِ رابطه نکن؛ اگرچه آنان با تو قطعِ رابطه کرده باشند.»(1)

در فرهنگ ایرانی نیز به ارتباطات خانوادگی و فامیلی اهمیت فراوانی داده شده است؛ بنابراین مدیریت درست این ارتباطات، می تواند زمینه ساز زندگی ای متعادل و آرام و به دور از دغدغه و نگرانی باشد. همسرانی که توانسته اند رابطه ای خوب، بی پیرایه، منطقی، صمیمی و حساب شده با خویشاوندانِ همسر خود برقرار کنند، درحقیقت توانسته اند زندگی خود را از بسیاری از تنش ها در امان بدارند و از پشتوانۀ قوی خویشاوندان خود و همسرشان، در امور مختلف زندگی و رفع مشکلات بهره مند شوند.

ص: 85

ما غیر از صلۀ رحم، چیزی را نمی شناسیم که به عمر بیفزاید؛ تاآنجاکه گاهی عمر کسی سه سال است و خدا با صلۀ رحم، سى سال بر عمرش مى افزاید و آن را سی وسه سال می کند و گاهی عمر کسی سی وسه سال است و قطعِ رحم می کند و خدا سی سال از عمرش کم می کند و آن را به سه سال کاهش می دهد!(1)

می دهد.(1) وقتی به اطراف خود نگاه می کنید، نمونه های فراوانی را می بینید که در جمعی فامیلی، ازنظر اقتصادی، افراد توانمند زیادی وجود دارند که همگی در یک رشتۀ کاری تبحّر پیدا کرده اند. به یکی دو نسل عقب ترِ آن ها که نگاه می کنیم، اوضاعشان به این خوبی نبوده است. وقتی ردیابی می کنیم، فردی را می یابیم که به لطف دا و با ارادۀ قوی، تحول اقتصادی ایجاد کرده است و بعد با اعتبار و سرمایۀ خود و نیز با انتقال تجربه های خود و دستگیری از بقیه و مدیریتی مطلوب، توانسته سایر افراد فامیل را نیز متحول و توانمند کند. این، یکی از نتایج عینی و ملموس پیوند با خویشان است؛ همان طور که در روایات یکی از آثار صله رحم را رشد اموال دانسته اند.(2)

تصویر

ص: 89

شما کنارِ هم هستید؛ البته باید دقت شود که نوشتن قرارداد دقیق و همه جانبه درهرحالی ضروری است که دراین باره توضیح بیشتری خواهیم داد.در نقطۀ مقابل، افرادی هم وجود دارند که وقتی موفق می شوند، حسابِ خود را از فامیل و اطرافیانشان جدا کرده و به اصطلاح، رفتار تازه به دوران رسیده ها را بروز می دهند. این افراد چه بسا دیر یا زود در معرض ورشکستگی و سقوط اقتصادی قرار خواهند گرفت و بعید است بتوانند بدون استفاده از بازوان فکری و کاریِ مطمئن به پیشرفت خود ادامه دهند.

تصویر

ص: 91

همدیگر گذشت به خرج دهند و محبتشان به قدری باشد که منافع فامیل را منفعت خود به حساب آورند؛ پس همه باید مدیریت یک نفر را بپذیرند و مدیر هم صلاح همگانی را درنظر داشته باشد. در چنین اوضاعی، اگر یکی از افراد با بقیه ناسازگاری کند یا سهم خود را بیش از دیگران بداند، طبعاً روابط را برهم خواهد زد؛ ازاین رو بهتر است آن فرد را از رابطۀ مشارکتی خارج کنند و سایرین از مزایای ادامۀ شراکت خود بهره مند شوند.

همسران و گاهی نیز فرزندان با دخالت های بیجا تأثیر منفی در این فرایند می گذارند و ازآنجاکه عمق و آیندۀ روابط را درک نمی کنند، ممکن است ساختار ارتباطی مدّنظر را برهم زنند. شما باید به دور از افراط وتفریط، با تدبیر و به کارگیریِ راهکار مناسب و رسیدگی کافی و معتدل به همسر یا فرزندانتان، از دخالت های نابجای آنان پیشگیری کنید و اگر دخالت ها درهرصورتی بروز یافت، آن را به محیط کاری یا دیگران انتقال ندهید.

وضعیت کار و پیش بینی جنبه ها و رویدادهای مختلف، قراردادی شفاف تنظیم کرده و پس از مشورت با افراد خبره، آن را مکتوب و امضا کنید؛ همچنین فردی را که مرضی الطرفین باشد، یعنی همۀ شرکا قبولش داشته باشند، برای تفسیر یا داوریِ امور پیش بینی نشده و اختلافاتِ احتمالی درنظر بگیرید؛ البته اگر هریک از افراد گروه خواستند فراتر از قرارداد، کاری اضافه تر انجام داده یا با میل و رغبت، از بخشی از حق خود بگذرند، امری اختیاری و البته زیبنده است؛ ولی حق ندارند به واسطۀ این فداکاری، از دیگران نیز توقع و انتظاری جدید داشته باشند.

د: شراکت آری؛ معامله خیر!

شراکتِ حمایتی را نباید به معامله و خریدوفروش تجاری تبدیل کنیم؛ زیرا در شراکت به دنبال سودِ جمعی هستیم، ولی خریدوفروش عموماً سود یک طرف و ضرر طرفِ دیگر را در ذهن به دنبال دارد و باعث کدورت خانوادگی می شود؛ برای همین است که قدیمی ها می گفتند معامله با خودی، غم می آورد.

تصویر

ص: 94

آیات در روایات، آن است که گاهی در خانواده ای خوب، فرزندی ناصالح به دنیا می آید و در خانواده ای بد، فرزندی صالح و نورانی.(1) وظیفۀ ما شناسایی و بهره بردن از افراد صالحِ فامیل است. سعی کنیم رفت وآمدهای خانوادگی را با این انسان ها بیشتر کرده و از فضایل و مواهبشان بیشتر بهره ببریم و ازسویی آن ها را از مهجوریت درآوریم.

توجه و مهربانی به افراد خاص

گاهی فرد یا افرادی در خانوادۀ همسرتان وجود دارند که در طول سال ها به دلایل گوناگون، با بی مهری مواجه شده اند و مظلوم بوده اند. وقتی که شما وارد جمع فامیل می شوید، ممکن است احساس کنید این فرد شایستۀ مهر و خدمت و توجه بیشتری است و چه بسا پس از توجه و محبت شما، از انزوا و مظلومیت خارج شده و توانایی هایش را بروز داده و منشأ خدمات ارزنده شود. ما به این علت می توانیم این نقش خاص را ایفا کنیم که پیشینه ای که دیگران از او در ذهن دارند، در ذهن ما وجود ندارد؛ برای همین راحت تر می توانیم با او ارتباط برقرار کنیم.

تصویر

ص: 96

فامیل باشیم و به یغمارفتن آبروی آن ها را مشاهده کنیم، یاد خواهیم گرفت مادامی که در میان جمع حضور داریم، رنجش خود از همسرمان را مخفی نگه داریم و تنش ها را به خلوتمان ببریم؛ البته هرکس ضمن اینکه از مشاهدۀ این حوادث درس می گیرد، باید مراقب باشد که مبادا به بهانۀ عبرت آموزی، نزد همسر و فرزندانش، از عاملان این رفتارها غیبت و بدگویی کند!

ص: 98

هستند، انعطاف پذیری فراوانی لازم است. بدون داشتن این توانایی، فقط با اشخاصی مأنوس می شویم که شبیه ما هستند؛ ولی توجه کنید که مصداق کلام امام (علیه السلام) بسیار وسیع تر بوده و منظورشان، رسیدن به چنان رشد عقلی ای است که با آن، بتوان با همگان مدارا کرد.

علاوه براین، شخصی که انعطاف پذیر باشد، بهتر می تواند هیجانات را در خود و دیگران تشخیص دهد یا روش های مقابله با هیجان و کاهش این پدیده را تمرین کند. در بسیاری از فشارهای طبیعی، تعادل خود را از دست نمی دهد و از مهارت انعطاف پذیریِ خود به عنوان راهنما استفاده می کند تا در محیط زندگی خود، تغییر به وجود آورد. صبر و حوصله و پذیرش آزمایش ها، همگی از ابزارهای ایجاد انعطاف و تحمل در آدمی خواهد بود.(1)

خداوند ویژگیِ انعطاف پذیربودن روح را در جسم انسان نیز قرار داده است. این ویژگی می تواند او را از برخی حوادث و خسارت های احتمالی حفظ کند؛ برای مثال، برخورد ناچیز و جزئیِ دو خودرو، ممکن است خسارت هایی درپی داشته باشد؛ اما بدن ما انسان ها با خودرویی که از فلز سخت ساخته شده است، تفاوت دارد و چون خداوند بدنمان را هم منعطف آفریده است، اگر هنگام تردد، با یکدیگر برخوردی هم داشته باشیم، خسارتی به بار نمی آید؛ ولی قطعاً انعطاف روح باید از انعطاف بدن نیز بیشتر باشد تا پیوسته دچار تقابل و برخورد و درنتیجه، فرسایش و آشفتگی و خرابی نشود.

ص: 102

با عزت و مهربانی و انعطاف رفتار کند.

تفاوت عزت و استبداد نیز در همین نکته است که فرد مستبد درهرحالی به نظر و نیاز شخصیِ خودش تکیه می کند و به نیاز و خواست دیگران هیچ توجهی ندارد و مهر و عطوفتی در او نیست؛ اما شخص عزیز به کسی هم که حقی ندارد، لطف و مهربانی می کند.

این پیوند عاطفی، زندگی شیرین نمی شود. بی اعتنایی به فامیل همسر یا بی حرمتی و عیب جویی به آن ها، بذر فتنه را در دل می کارد و میوۀ تلخ آن، اختلافات، قهرها و جدایی ها و... و تلخی در زندگی است؛ بنابراین باید بنا را بر حفظ احترام متقابل، تقویت روابط فامیلی، صمیمت و محبت بین افراد دو فامیل و رفت وآمدهای خانوادگی گذاشت و هرچه بیشتر، رشته های الفت را قوی تر ساخت.(1)

سازگاری به معنای انفعال همه جانبه نیست؛ بلکه در سازگاری، انسان ضمن اینکه خود را با خانواده هماهنگ می کند، از رفتارهای غلط آن ها تأثیر نمی پذیرد و حتی ممکن است بتواند این رفتارها را تعدیل کند. در هر صورت، انسان باید حدّومرز خود را بشناسد و وارد حریم دیگران نشود. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «بهترین ادب آن است که انسان در حدومرز خود بماند و از انداز ۀ خویش تجاوز نکند.»(2)

البته این به معنای نفی تلاش به منظور ارتقای فرهنگ خانوادۀ همسر یا خانوادۀ خود نیست.

(بزرگ و سَروَر قوم، خادم آن هاست.) این بزرگی و سَروری، عاطفی است، نه قانونی؛ یعنی ریاستی نیست که به وسیلۀ نظر اکثریت یا قوانین یا براساس سن وسال به او تنفیذ شده باشد. چنین فردی به جای اینکه بخواهد خودش را مطرح یا خواسته هایش را با روش های غلط تحمیل کند، دل ها را تسخیر کرده است؛ بنابراین دیگران سخن او را محترم دانسته و به راحتی می پذیرند.

یک فرد می تواند آن قدر پرمحبت، مخلص، باتدبیر و آن چنان خدمتگزارِ افراد فامیل باشد که آن ها را تحت الشعاع روحیۀ خود قرار دهد و طبیعی است که در موقعیت های مختلف، به نظر او توجه کنند. در اینجا تغییر در ساختار، با نفوذ در قلب ها صورت می گیرد: درحقیقت همه چیز سر جای خودش است و بی آنکه ساختاری شکسته شود، جهت گیری ها بدون هیچ دخالت مستقیمی، به سمتی تنظیم می شود که فرد می خواهد.

خود نباشید، دیگران این کار را خواهند کرد.(1)

در روایتی نورانی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «به برادرت خدمت کن؛ پس اگر او [سوءاستفاده کرده و] تو را به خدمت [و بیگاری] گرفت، به او خدمت نکن؛ زیرا این کار کرامت نیست.»(2)

تصویر

ص: 107

به جای حریم شکنی، رفتار او را به خود ما تذکر دهند. توجه کنید که اگر حریم ها شکسته شود، برگشت پذیری روابط، بسیار سخت است.

به این نکتۀ مهم دقت کنید: همان طور که وجود ویتامین K در خون هر انسان، در هنگام خون ریزی، باعث انعقاد دوبارۀ خون می شود و به راحتی خون را بند می آورد، خداوند در رابطۀ زن و شوهر نیز عوامل منعقدکننده ای قرار داده است که باعث می شود حتی اختلاف های شدیدشان راحت تر برطرف شود؛ درحالی که همین اختلاف ها اگر بین یکی از آن ها با اعضای خانوادۀ همسرش رخ دهد، به این راحتی برطرف نمی شود. بر این اساس، باید همیشه مراقب باشید که حریم های میان همسر و اطرافیانتان شکسته نشود.

از طرفی، زن وشوهر نیز مجاز به برملاکردن عیوب و ضعف های همسر خود در میان خانواده و خویشاوندانشان نیستند؛ مثلاً اگر به همسرتان نزد جمع فامیلی، توصیه ای کرده یا نصیحتش کنید، موجب ناراحتی او خواهد شد. این پیامدی همگانی است و اختصاص بههمسر شما ندارد؛ چنانکه به تعبیر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) کسی که دوستش را پنهانی نصیحت کند، او را زینت بخشیده است و اگر در جمع نصیحتش کند، باعث خواری و رسوایی او شده است.(1)

البته بعضی از افراد حتی تحمل نصیحت خصوصی را هم ندارند که این موضوع ممکن است از دو جنبۀ شخصیت آن ها ناشی شود: اول اینکه اعتمادبه نفسشان در زمینۀ موضوع نصیحت کم باشد؛ دوم اینکه دربارۀ شخصیت خودشان بسیار حساس باشند. شاید به همین

ص: 109

دلیل افرادی که در جامعه جایگاه اجتماعیِ ویژه دارند، در برابر انتقاد حساسیت بیشتری از خود نشان می دهند. در این حال، باید فرد را با ظرافت های ویژه و غیرمستقیم و همراه با بیان محاسن و ویژگی های مثبت او نصیحت کرد.

ازطرف دیگر، به بهانۀ صمیمیت با همسر، مجاز به فاش کردن بدی های فامیل خودمان هم در نزد او نیستیم که اگر چنین کنیم، دیگر قادر به مدیریت صحیح روابط نخواهیم بود. علاوه براین، در فامیل همسر نیز باید عزت و احترام او را حفظ کنیم. اینکه به قیمت تضعیف همسرمان بخواهیم برای خود در فامیل او صمیمیت یا موقعیتی کسب کنیم، اصلاً صحیح نیست؛ همچنین باید مراقب باشیم که در احترام و محبت و تجلیل از همسرمان یا نمایاندن رابطۀ خوبمان افراط نکنیم. باید توجه داشت که همۀ زن وشوهرها، از ارتباط مطلوبی بهره مند نیستند و شما با این گونه عملکرد، زمینۀ حسادت و چشم زخم را برای خودتان فراهم می آورید؛ حتی ممکن است عامل اختلاف و ناراحتی میان سایر همسران شوید. به خاطر داشته باشید که از رعایت اصل اعتدال و تعادل در هیچ زمینه ای غافل نشوید.

تصویر

ص: 110

خداوند حتی ترک اُولیٰ را نیز برای اولیای خود نمی پسندد. من خود در اوایل جوانی ام، دوستی داشتم که بدی هایش مرا کلافه کرده بود؛ حتی بعضی شب ها نیز فکرکردن به کارهای او بی خوابم می کرد. به دنبال راه چاره ای بودم که این روایت و تعبیر زیبای امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) کلید مشکلم شد و گویی آبی بر آتش درونم بود.

3. امام حسین (علیه السلام) در پاسخ به سؤالی دربارۀ معنای ادب فرموده اند: «ادب یعنی اینکه هرگاه از خانه خارج می شوی، همه را برتر از خود بدانی.»(1) بنابراین پیش فرضِ «دیگران از من بهترند»، نقطۀ آغازین هر ارتباط مؤدبانه ای است. به این نوع مواجهه با افراد، ازسوی معصومین (علیهم السلام) بسیار تأکید شده است؛ یعنی باور عمیق داشته باشیم که حتی کسی که ظاهر خلافِ انتظاری دارد نیز ممکن است از ما بهتر باشد. بدون چنین اعتقادی قادر به مدیریت خود نیستیم؛ اما باید این را هم در نظر داشته باشیم که باور به بهتربودن دیگران، تکالیفی را که در قبال بدی های آن ها داریم، از ما ساقط نمی کند.

4. باید بدانیم اصلی مهم بر تمام انتقادها حاکم است که نباید فدا شود. آن اصل، پیوند با خویشاوندان یا همان صلۀ رحم است. انسانی که قطعِ رحم می کند، دوستان و مددکاران خود را از دست داده و زمینۀ تنهایی و افسردگی خویش را ایجاد می کند. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «هركه دست یارى خود را از

ص: 112

بستگانش باز دارد، فقط یک دست را از یارى آنان باز داشته؛ ولى خویش را از یاری دست هاى بسیارى محروم کرده است و هركه با اطرافیان خود با مدارا رفتار كند، دوستى و مودّت آنان را همیشه نصیب خود ساخته است.»(1)

همچنین ایشان در بیان دیگری زشت ترین گناهان را بریدن پیوند خویشاوندی دانسته اند.(2)

حال چنانچه شخصی مثلاً به علت رواج غیبت در خانواده یا به بهانه های دیگر، رابطه اش را با خویشاوندان قطع کند، اصلاً مطابق وظیفه و تکلیف عمل نکرده است و این عملِ او به هر دلیلی که باشد، قطعِ رحم محسوب می شود؛ بنابراین همواره باید مراقب موضع گیری هایمان باشیم تا به دنبال آن، قطع رحم رخ ندهد.

مردی خدمت امام صادق (علیه السلام) آمد و از بستگان خویش شکایت کرد. حضرت فرمودند: «خشم خود را فرو بر و کظم غیظ کن [و به آنان نیکی کن].» مرد عرض کرد که به او چنان وچنین می کنند و از انواع بدی ها و ستم ها فروگذار نمی کنند. حضرت فرمودند: «آیا می خواهی مثل آن ها باشی [و قطعِ رحم و ترک احسان کنی؟] و خدا [در دنیا و آخرت] به شما توجهی نکند؟!»(3)

از اخلاق های متعالیِ توصیه شده در دین اسلام، آن است که فرد با کسانی که از او بریده اند، به نیکی بپیوندد؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «...با کسانی که از شما بریده اند،

ص: 113

پیوند برقرار کنید.»(1)

مثلاً اگر ما مجلس عروسی یکی از بستگان یا دوستان را مجلس گناه تشخیص داده و در آن محفل شرکت نکردیم تا به وظیفۀ دینی خود عمل و از بستر گناه دوری کرده و آن رفتار و گناه را تأیید نکرده باشیم، وظیفه داریم بعد از مراسمشان، به منظور جبران، به دیدار عروس و داماد برویم و ضمن تبریک و تشکر از دعوتشان، به آن دو تفهیم کنیم که فقط، در چنین جمع های خاصی با آن ها همراهی نمی کنیم؛ واِلّا در بقیۀ امور، مشتاق پیوند و ارتباط با آن ها بوده و هرکاری که از دستمان برآید، برایشان انجام می دهیم. باید دقت کنیم که قاطعیت ما، معطوف به خودِ افراد نباشد؛ بلکه در برابر خلافی باشد که مرتکب می شوند.5. «آداب معاشرت، اختصاص به بستگان پاک و باتقوا و حزب اللّهی ندارد؛ بلکه وظیفه ای اخلاقی است؛ حتی در برابر آنان که اهل گناه اند. چه بسا به برکت رفت وآمدهای بستگانِ صالح، فاجران هم راه صلاح پیش گیرند و تأثیر بپذیرند. گاهی ترک مراوده و رفت وآمد، سبب می شود که بستگان معصیت کار در گناه و کج روی خود بیشتر پیش روند؛ ولی حفظ رابطه، جلوی بدترشدن آنان را می گیرد. در این صورت، تکلیف، نگهبانی از خط ارتباط و پیوند خویشاوندی است.»(2)

یکی از شیعیان امام صادق (علیه السلام) به نام جهم بن حمید، از آن

ص: 114

حضرت (علیه السلام) پرسید: «برخی از خویشاوندانم، روش و تفکر دیگری دارند، غیر از فکر و مرامی که من دارم. آیا آنان بر من حقی دارند؟» حضرت فرمود:«آری، هیچ چیز حق قرابت و خویشاوندی را قطع نمی کند. اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند، دو حق بر تو دارند: یکی حق خویشاوندی و دوم، حق [همفکری و هم خطی در] اسلام و مسلمانی».(1)

6. عکس العمل ما در مقابل اشتباهات دیگران باید به گونه ای باشد که آن را به لجبازی و یا بردن آبرو و تحقیر افراد تعبیر نکنند؛ بلکه ما را با عنوان شخصیت های ناصح و دلسوز بشناسند؛ وگرنه از رفتارمان نتیجۀ مطلوب را برداشت نخواهند کرد. باید با ظرافت به آن هایی که دچار اشتباه اند، تفهیم کنیم که پایه های زندگی شان را بر بنایی غلط نهاده اند. نه تنها فامیل، بلکه همسر و فرزندان نیز باید ما را شخصیتی موجّه و خیرخواه و معتمد بدانند؛ پس برای اصلاح اشتباه هایی که در میان خویشاوندان رخ می دهد، قبل از هرگونه اقدام، باید در آن ها اعتمادسازی کرد.

7. اقدام به اصلاح، ضرورتاً با گفتار اتفاق نمی افتد. گاهی نحوۀ رفتار ما به مراتب بهتر از گفتارمان می تواند اصلاح گر باشد. به خاطر داشته باشید که گاه می شود گناهان را نادیده انگاشت یا عیوب را با اغماض دید و بزرگوارانه از کنارش گذشت. دراین میان، باید اصل حفظ آبروی افراد و رازداری نیز در صدر عمل ما قرار بگیرد. دیگران باید باور داشته باشند که رفتار و سخنان ما، بی غرض است و هیچ گاه از سر

ص: 115

کوته نظری و کم ظرفیتی نیست.

8. گناهان دسته بندی و مراتب دارند؛ مثلاً بعضی گناهان آن چنان عمومیت و رواج پیدا کرده اند که دیگر بودونبودِ ما در محل ارتکاب آن، به معنای تأییدکردن یا تأییدنکردن آن ها محسوب نمی شود؛ البته منظور، نفی قبح چنین گناهانی نیست؛ چراکه اتفاقاً بدترین گناه آن است که برای مردم، عادی شده باشد.

به طورنمونه فرض کنیم در مجلسی حضور داریم که در گوشه ای از آن، موسیقیِ حرام می نوازند. اینجا باید تشخیص دهیم که حضور ما، تأییدی بر این فعل حرام است یا خیر! اگر تأیید است که باید مجلس را ترک کنیم؛ اما ماندن در کنار برخی از رفتارهای غلط که عمومیت دارد، تأیید محسوب نمی شود. تشخیص چنین نمونه هایی، متناسب با جمع فامیلی و خانواده های گوناگون و جایگاه خود فرد متفاوت است. درهرحال مخالفت با امر حرام، چه از طریق گفتن و چه با ترک کردن محل ارتکاب حرام، قطعاً بی تأثیر نیست؛ اما چنانچه حریم دیگری نیز شکسته شد و عمل قبیح دیگری بدعت گذاری شد، دیگر حتماً باید مقاومت نشان دهیم. مثلاً اگر نوشیدنی های مسکر هم به مجلس عروسی اضافه شد، باید در مقابل این عمل بایستیم و از شکسته شدن این حریمِ تازه جلوگیری کنیم. اگر در مواجهه با چنین صحنه ای، مجلس را ترک کنیم، علاوه بر عمل به تکلیف، حداقل ثمرۀ آن، ایجاد زمزمه ای در میانِ بستگان است که آنان را به تفکّر و تحلیل این عمل شنیع وامی دارد و به نوعی مانع از ترویج و عمومیت مناهی دیگر می شود. ارتکاب این گونه اعمال، خواه ناخواه اثر وضعی بر سرنوشت عروس و داماد دارد و باید به آن ها تفهیم کنیم که پایه های

ص: 116

زندگی شان را بر بنایی غلط نهاده اند.

9. در امربه معروف و نهی ازمنکر، باید اثر رفتار خودمان را حدس بزنیم. اگر در پی نهیِ دیگران هستیم، در بعضی از مواقع، خروج از جلسۀ گناه اثربخش است و گاهی هم اثری ندارد. رفتارمان را باید به گونه ای مدیریت کنیم که هم به قطع ارتباط منجر نشود و هم بیشترین اثر را در نهی ازمنکر داشته باشد. گاهی چند کلمه صحبتِ مؤثر با میزبان قبل از مراسم، به طور جدی تری تأثیر خواهد گذاشت.

10. در اوایل ازدواج، دیگران به چگونگی رفتار عروس و داماد جدید با فامیلِ همسر دقت بسیاری خواهند کرد. به سبب این حساسیت زیاد، جوان و خانواده اش باید مراقب باشند که عروس یا داماد تازه را به میهمانی هایی دعوت نکنند که در آن، انتظار خطاهای فاحش و رفتارهای نامناسب و شوخی های بیجا یا خودمانی می رود. چنانچه عروس و داماد به هر دلیلی مجبور به شرکت در چنین مهمانی هایی شدند، خودشان باید مواظب باشند که در برابر رفتارهای نامناسب اطرافیان، واکنش نسنجیده ای نشان ندهند.

تصویر

ص: 117

است آسیبی در پی داشته باشد. باید تشخیص دهید کجا رفتارِ خوش نشان دهید و کجا قاطعیت داشته باشید! البته اگر عزت نفس کافی نداشته باشید، نمی توانید قاطعیت به خرج دهید.

اگر در مقابلِ مخالفت ها و درگیری های درونِ خانواده یا جامعۀ اسلامی، خوش رو و خوش برخورد باشید، مخالفت و درگیری را کمتر کرده و جلوی فَوَران آن را خواهید گرفت؛ هرچند باید سعی کنید از خودتان نیز مراقبت کنید تا گزندی به شما نرسد. در قرآن کریم آمده است:«ای کسانی که ایمان آورده اید، بعضی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند. از آن ها برحذر باشید و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، [خدا شما را می بخشد؛] به راستی خداوند آمرزنده و مهربان است.»(1)

البته

گاهی هم باید رفتار متفاوتی داشته باشید: اول اینکه لازم است در مواجهه با فرد متکبر مثل خودش رفتار کنید تا تحقیر نشوید؛(2) دوم اینکه در مواجهه با نامحرم باید رفتاری عزت مندانه داشته باشید تا به فکر سوءاستفاده نیفتد؛ سوم هم اینکه در مقابل دشمن و در میدان جنگ باید با شدت عمل کنید تا نتواند بر شما غلبه کند.

ص: 119

از همۀ كسانى كه مطلبی از تو شنيده اند [و آن مطلب برایشان ناپسند است]، عذرخواهی کنی [و آن ها را قانع کنی]!

* هرکس عقلش کامل ترینِ داشته هایش نباشد، هلاکتش آسان ترین اتفاق ها خواهد بود.

* چرا مسلمانان را همچون خانوادۀ خود نمی دانی تا بزرگشان را به منزلۀ پدرت و کوچکشان را به منزلۀ فرزندت و هم سنشان را به منزلۀ برادرت ببینی؟! در این صورت، دوست داری به کدام یک از آن ها ظلم کنی و دوست داری کدامشان را نفرین کنی و دوست داری از کدامشان پرده دری کنی [و آبرویش را ببَری]؟!

* هرگاه شیطان(لعنة الله علیه) تو را وسوسه کرد و گفت: «تو از فلان اهلِ قبله [یعنی يكى از مسلمانان] برتر هستی»، اگر آن فرد از تو بزرگ تر است، بگو: «او در ایمان و عمل صالح از من پیشی گرفته است؛ پس او از من بهتر است.» اگر از تو کوچک تر بود، بگو: «من درسرکشی ها و گناهان از او پیشی گرفته ام؛ پس او از من بهتر است.» اگر هم سن تو بود، بگو: «من به گناه خودم یقین دارم؛ درحالی که به او شک دارم؛ پس چرا باید یقینم را به سبب شَکّم رها کنم؟!»

* اگر دیدی مسلمانان تو را تعظیم و تجلیل و احترام می کنند، بگو: «این فضیلتی است که آن ها دارند.»

* اگر از آن ها ظلم و ناخوش رویی [بی اعتنایی] دیدی، بگو به سبب گناهی است که انجام داده ام.

ای زهری! اگر چنین کردی، خدا زندگی را بر تو آسان می کند و دوستانت بسيار و دشمنانت کم خواهند شد و از نیکی و خیراتی که از آن ها به تو برسد، شادمان شده و از جفایشان تأسف نخواهی خورد.

ص: 121

* درعین حال بِدان که گرامی ترین افراد در میان مردم، کسی است که خیرش برای مردم در حالِ جوشش باشد [و پیوسته نفعش به مردم برسد] و از آنان بی نیاز و عفیف(1)

باشد و چیزی از ایشان نخواهد. پس، از این افراد، کسی از همۀ مردم کریم تر و گرامی تر است که چیزی از مردم طلب نکرده باشد؛ هرچند به آنان محتاج است؛ چراکه اهلِ دنیا به اموالشان عشق و علاقه دارند و اگر کسی در عشقشان [یعنی در امور مالی] مزاحم آن ها نشود، درنظرشان محترم است و البته کسی که در عشقشان مزاحمشان نشود و آنان را به بخشی از عشقشان برساند، عزیزتر و کریم تر خواهد بود.(2)

ص: 122

تصویر

ص: 124

با دوستان، تعریف جدیدی پیدا می کند و فرد نباید همان تعاملات و روابط قبل را، به همان حد و شکل سابق، حتی با دوستان بسیار صمیمیِ خود ادامه دهد؛ زیرا در این مرحله، اشخاص صمیمی زندگی، در درجۀ اول، باید همسر و فرزندان او باشند و عمدۀ اوقات فراغتش را با آن ها سپری کند؛ البته کسی که به امور خانواده اش رسیدگی کافی داشته باشد، با خاطری آسوده می تواند زمان هایی را نیز برای گذراندن با دوستانش اختصاص دهد؛ به شرط اینکه زمان و نوع ارتباطشان، حساسیت برانگیز نباشد.

انسان ها به سبب داشتن روحیۀ اجتماعی به دوستیِ با دیگران نیاز دارند؛ ضمن اینکه از آگاهی ها و تجربه های آن ها در حل مسائل و مشکلات خود بهره می برند. یاران خوب نعمت های خدا هستند و در گرفتاری ها، آن کس که بیش از همه هوای ما را دارد، دوست خوب است.

دوست آن باشد که گیرد دست دوست

در پریشان حالی و درماندگی(1)

«مهم تر از همه، اینکه برخورداری از دوستانی با ویژگی های خوب، ازیک سو در شکل گیری مَنش و شخصیت انسان و ازسوی دیگر، در جهت گیری اندیشه او تأثیری شگرف دارد.»(2) امام صادق (علیه السلام) فرموده اند:

دوستی حدود و شروطی دارد؛ پس کسی که [حتی یکی از] این شروط را ندارد، او را دوست کامل مشمار و هرکه هیچ یک از آن حدود را ندارد، هيچ درجه اى از دوستى را ندارد:

ص: 126

1. پنهان و آشکارش برای تو یکی باشد؛ 2. آراستگی تو را آراستگی خود و سرافکندگی و زشتی تو را سرافکندگی و زشتی خود بداند؛ 3. ثروت و مقام [روحیۀ] او را دربارۀ تو تغییر ندهد؛ 4. از آنچه در توان اوست، از تو دریغ ندارد؛ 5. در گرفتاری و سختی های روزگار تو را رها نکند.(1)دوست خوب شخص آزموده ای است که هنگام گرفتاری و درماندگی، ما را رها نمی کند؛ ازاین رو اگر خداوند دوستی خوب نصیبمان کرده است، قیدش را نزنیم و از همسرمان نیز چنین درخواستی نداشته باشیم. درعین حال، در زمینۀ ارتباط با دوستان، بعد از ازدواج چند سؤال محوری وجود دارد که در خلال مباحثِ آتی، به آن می پردازیم:

1. هرکدام از ما با رفقای خود بعد از ازدواج چه رابطه ای داشته باشیم؟ بازتعریف رابطۀ فرد با دوستان خودش بعد از ازدواج چگونه است؟

2. رابطۀ ما با دوستان همسرمان و ازطرف دیگر، رابطۀ رفقای ما با همسرمان باید چگونه باشد؟

3. موضع هرکدام از ما در مواجهه با رابطۀ همسرمان با دوستانش باید چگونه باشد؟

ص: 127

فرهنگی دارد که باز هم در ردیف وضعیت قرمز قرار می گیرد.

برای رفع مشکلات احتمالی و بهترشدن هریک از این وضعیت ها، قطعاً راه حل مناسبی وجود دارد که در ادامه به برخی از آن ها پرداخته ایم. در وضعیت سبز مسئلۀ اصلی اینجاست که روابط با رفقای خوب چگونه تنظیم شود تا موجب افزایش آرامش و سازندگی فرد و خانواده اش باشد که برای پاسخ به این سؤال، راه حلی با عنوان «بازتعریف روابط دوستانه، پس از ازدواج» بیان خواهد شد. بررسی راهکارهای وضعیت زرد با عنوانِ «مدیریت محبت» و راه حل وضعیت قرمز در مطلب «شیوۀ مواجهه با دوستان نامناسب همسر» خواهد آمد.

تصویر

ص: 129

هماهنگی فکری و شخصیتی و فرهنگی بین خود و همسرانتان را هم در نظر بگیرید. بنابراین ارتباط خانوادگی خود را با دوستانی برقرار کنید که این هماهنگی وجود داشته باشد و نباید اصرار کنید که این ارتباط حتماً با دوستانتان صمیمی تان بیشتر باشد؛ چراکه ممکن است نبودِ این هماهنگی ها، فضای خانوادگی تان را دچار تنش کند.

در روابط خانوادگی نباید اجازه دهید به بهانۀ صمیمیت و رفاقت، شما با همسر دوستتان یا او با همسر شما راحت تر از حد شرعی باشد؛ چراکه ممکن است مشکلاتی را برای هرکدام به وجود آورد. صمیمیت و ارتباط بی حدّومرز، زمینه هایی از مقایسه کردن و بی اعتمادی و ذهنیت های منفی را در فضای خانواده ایجاد می کند که باعث دوری شما از دوستانتان یا ایجاد تنش بین خانواده ها می شود.

ازطرفی مراقب باشید جلوی خانواده های دیگر خیلی به همسرتان ابراز محبت نکنید؛ چون ممکن است باعث حساسیتشان و دلخوریِ آن ها از همسرشان شود؛ همچنان که شما نیز دقت کنید که ارتباط خوب همسران دیگر را به رخ همسرتان نکشید تا ناراحتی و تنشی بینتان پیش نیاید. ارتباط خانوادگی فرصت مناسبی است که به طرح تجربه ها و مهارت های زندگی بپردازید.

اگر این ارتباط ها و دوستی ها با رعایت شروط گفته شده، خوب سامان دهی شود، می تواند محیط بسیار مناسبی برای تفریح و مسافرت و حتی اصلاح روابط با همسر و تربیت فرزندان باشد؛ به خصوص که تکثّر فرهنگیِ به وجودآمده در میان اقوام، آن قدر زیاد است که انسان نمی تواند به راحتی و با خاطرِجمع روابطش را با آن ها گسترش دهد؛ بنابراین می توان این خلأ را با ارتباط با دوستان همفکر جبران کرد.

ص: 131

● فرازونشیب دوران نوجوانی و جوانی باعث می شود انسان گاهی با کسانی دوست باشد که ازنظرِ فرهنگی و شخصیتی با او تناسب ندارند؛ اما وقتی پای خانواده به میان می آید، این مسائل اهمیت بسیاری پیدا می کند و برای اطرافیان پذیرفتنی نیست که شما با هرکسی ارتباط داشته باشید؛ پس بعد از ازدواج، ارتباط با دوستانی که ازلحاظ فرهنگی با شما متفاوت اند، باید به حداقل برسد.● در مقابل، ارزش دارد رابطۀ خود را با دوستانی که ارتباط با آن ها باعث رشد و موفقیت شما می شود و همگان آن را تأیید می کنند، حتی بعد از ازدواج، بیشتر تقویت کنید؛ البته تعریف بیش ازحد از آن ها در مقابل همسر، ممکن است باعث حساسیت او شود؛ چراکه همسر صمیمی ترین فرد زندگی است و نباید احساس کند فرد دیگری در این محدوده وارد شده است. مراقب باشید که این اتفاق ممکن است دوستی شما را از وضعیت سبز به وضعیت زرد منتقل کند.

● در زمینۀ فعالیت های فوق برنامه ازجمله ورزش و تفریح و فعالیت های فرهنگی و مذهبی نیز باید بدانید که وضعیت جدید زندگی شما الگوی جدیدی برای اجرای این برنامه ها می طلبد؛ هرچند شما با الگوهای قبلی خو گرفته باشید. طبیعی است تا تنظیمِ این برنامه ها با موقعیت جدید، کمی از آن ها فاصله خواهید گرفت که نباید زیاد نگران باشید؛ بلکه باید سعی کنید به تدریج با برنامه ریزی صحیح و همراهی و هماهنگی با همسرتان برنامه های متناسبی را برای خود طراحی کنید.

● در زمینۀ فعالیت های اقتصادی نیز فرصت کار با دوستان، فرصتی

ص: 132

خوب است؛ به شرط اینکه قول وقرارها دقیق و حساب وکتاب ها صحیح باشد و تمام احتمالات ممکن پیش بینی شده باشد. هنگام بستن قرارداد کاری با دوستمان، نباید به بهانۀ رفاقت، بخشی از احتمالات را نادیده بگیریم؛ بلکه باید فکر کنیم با فردی غریبه قرارداد می بندیم؛ ولی در هنگام کارکردن، همدلی و فداکاری و صمیمیت را در کنار جدیت و برنامه ریزی و مسئولیت شناسی حفظ کنیم. آسیب رایجی که گاهی در میان دوستان اتفاق می افتد، اعتمادهای بیش ازاندازه ای است که به هم دارند و مایۀ خسارت های سنگین می شود و آرامش خانواده را نیز برهم خواهد زد؛ مثل قرض دادن های بدونِ ثبت و ضمانت و زمان و چک کشیدن ها و ضمانت های بیجا و خارج ازتوان برای دوستان.

تصویر

ص: 133

نشان دهد؛ زیرا با این عملِ خود به همسرش می فهماند که: «من دایی ات را دوست دارم؛ چون تو را خیلی دوست دارم.» اگر مردی چنین کرد، بر زن و علقه هایش مسلط می شود. اگر زن و شوهر، چتر محبتشان را بر سرِ همسر و علاقه های او باز نکنند، دیگر بر ارتباط های او هم تسلط نخواهند داشت و قادر نیستند علاقه مندی های یکدیگر را مدیریت کنند. یک مدیر خوب پیوسته باید هوشیار باشد تا هیچ امری از سیطره اش خارج نشود.

حضرت امام (رحمة الله) روز اول تشکیل جمهوری اسلامی، با آنکه مخالف شاه و طاغوت بودند، اعلام کردند که تمام قوانین دورۀ قبل تا زمانی که ملت رأی بر مخالفت با آن نداده است، به قوّت خود باقی است.(1) اگر ایشان می گفتند که ارتش را نمی خواهند، کارمندهای طاغوتی و قوانین طاغوتی را هم نمی خواهند و...، عملاً حیطۀ حکومتشان را به افراد انقلابی اطرافشان محدود می کردند و نمی توانستند کشوری به این عظمت را اداره کنند؛ درحالی که با این روش، هم عناصر خوب قبلی ها را جذب کردند و هم فرصت یافتند تا ساختارهای دیگری ایجاد کنند.

با محبّت نمی شود خط ونشانی رفتار کرد. عشق را نمی شود با استدلال و قانون و قرارداد محدود کرد. در هیچ محکمه ای، هیچ قانونی برای تعیین حدومرز عشق، وضع شدنی نیست. عشق را فقط با عشق می توان محدود کرد. عشقی که خداوند هنگام جاری شدن صیغۀ عقد در دل دختر و پسر قرار می دهد، عنایتی است آسمانی که همۀ محبت های

ص: 135

دیگر را کنار می زند. محبتی که خداوند در آیۀ ((جَعَلَ بَینَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً))(1) بیان می کند، در صدر سایر محبت ها قرار می گیرد؛ به همین علت، توجه دختر یا پسری که تا قبل از ازدواج، همۀ فکروذکرش معطوف به پدر، مادر، دوستان و چیزهای دیگر بود، پس از ازدواج به همسرش اختصاص می یابد. خدا در اول ازدواج، به زن و شوهر موقعیّتی ویژه می دهد: در واقع، مثل مدیری که در ابتدای انتصابش، با تجلیلی ویژه، موقعیت او را آنچنان تثبیت می کنند که نگران رقبای خود نباشد؛ برای این دو نیز مراسم معارفۀ باشکوهی برگزار شده و اختیارات فوق العاده ای به آن ها اعطا می شود؛ حال اگر احساس کنند جایگاهی را که باید داشته باشند، ندارند، خودشان مقصرند.

اگر زن وشوهر در نثار محبت به یکدیگر کم نگذارند، کمتر نگران محبت های دیگر می شوند؛ ازاین رو بیشتر از اینکه دلواپس محبت های دیگران باشند، باید حواسشان به خودشان جمع باشد؛ چراکه هرچه بیشتر به هم محبت کنند، به نرمی محبت های دیگر را تحت الشعاع خود قرار می دهند؛ پس ضرورتی ندارد که با علاقه های همسرتان تقابل کنید؛ شما فقط درصدد تشدید علاقۀ صادقانۀ خود باشید.

نکتۀ مهمی که در پایان این قسمت باید اشاره شود، آن است که زنان به سبب عاطفی بودن و میل به محبوب بودن، بیشتر دچار خصیصۀ وسواس و سوءظن به همسر می شوند و مردان به سبب اینکه به اعتماد زنان نیاز دارند، سریع در برابر این سوء ظن واکنش نشان می دهند؛ درحالی که این حالت، امری متداول و رایج در بین زنان بوده و برای

ص: 136

سلامت و امنیت انسان، مفید است. البته ممکن است عوارضی هم داشته باشد که چه بسا با چند ترفند کوچک، بتوان آن را بهبود بخشید:● مرد محبتش را به همسرش به صراحت ابراز و با راه های گوناگون نشان دهد. این مرد است که باید خلأ عاطفی همسرش را پر کند تا حس اطمینان را در او به وجود آورد.

● گاهی که ممکن است به سبب کار و مشغله ای، دیرتر از معمول به خانه بیاید، همسرش را از تأخیر خود باخبر سازد؛ تأخیرهای خارج ازانتظار، علاوه بر دلواپسی، می تواند سوءظن برانگیز نیز باشد.

● تاحدّامکان، مشغله های اضافی خود در ساعات غیرکاری را به همسرش بگوید؛ همچنین از همفکری و مشارکت او استفاده کند تا همسرش نیز خود را در آن کار سهیم و درگیر بداند.

● باید حیا و وقار و حفظ حرمت ها در ارتباط با سایر زنان، در رفتار مرد نمایان باشد. اگر رفتار مرد این احساس را به وجود بیاورد که او با سایر زنان صمیمانه برخورد می کند یا شوخی های خارج ازعرف دارد، طبعاً این خود، ممکن است زمینۀ شک و اتهام را ایجاد می کند.

● به هیچ وجه نباید در مقابل همسر از زنان دیگر تعریف و تمجید شود. این کار اولاً حسادت برانگیز است یا حداقل می تواند همسر را به آن زنان حساس کند؛ ثانیاً زمینۀ اتهام مرد را فراهم می کند.

رعایت این نکته در مردان امری پسندیده تر است و برای سلامت و امنیت زنان بسیار لازم است؛ اما متأسفانه این حساسیت که به آن غیرت گفته می شود در مردان جامعه کمتر شده و در این سال ها، شاهد اتفاقات غیرمنتظره در خانواده ها بوده ایم.

ص: 137

2. دوست بد هوای رفیقش را دارد و ابراز محبتش به او پررنگ است. اگر می خواهید مانع ارتباط همسر یا فرزندتان با دوستان بد شوید، باید در این ویژگی ها از آنان جلو بزنید: بیش ازپیش، از همسرتان تعریف کنید و کمتر درصدد عیب جویی و انتقاد از او باشید. درست است که شما برای اصلاح رفتارهایش، از او انتقاد می کنید و ازطرفی چون از رفتارش ناراحت هستید، نمی توانید تعامل خوشایند و عاشقانه ای با او داشته باشید؛ ولی باید بدانید در این صورت، از شما بیشتر فاصله گرفته و به سایر افراد یا رفتارهای غلط نزدیک تر خواهد شد. در واقع، این عکس العمل، نوعی دفاع از خود است که در آن، فرد از منتقدانش دوری کرده و به روابط دیگر پناه می بَرد.

«گاهی اوقات، فضای خانه برای زن و مرد جذاب نیست و علاقۀ چندانی به حضور در خانه ندارند. علت حضورنداشتن مرد یا زن، همیشه اشتغال نیست؛ بلکه گاهی این نبودن، به علت نداشتنِ امنیت عاطفی و روانی است. اگر زن و مرد با رفتارهای درست، نیازهای روحی و روانی یکدیگر را تأمین کنند، بازگشت به خانه برای هردو نفر، لحظه های بسیار مطلوب و خوشایندی خواهد بود.»(1)

تقابلی نداشته باشید. اگر در رفتار تقابلی تان بسیار قدرتمند نیز عمل کنید، درنهایت دوستیِ آشکار آن ها را تبدیل به دوستی های پنهان و محرمانه می کنید؛ یعنی با این عملکرد، گرچه به ظاهر دیگر شاهد رفت وآمد فرد با رفقای نابابش نیستید، اما این رفت وآمد به طور پنهان و بیشتر اتفاق می افتد؛ بنابراین از خط ونشان کشیدن و بدگویی از این گونه دوستان و در یک کلام، مقابلۀ مستقیم بپرهیزید.

حتی دربارۀ چنین افرادی، انصاف را رعایت کنید و اگر واجد نکات مثبت نیز هستند، حتماً آن ها را بازگو کنید. مثلاً اگر فردِ مرتب و منظمی است، از این ویژگی مثبت او شروع کنید یا اگر زرنگ و توانمند است، ابتدا از این مزیت های او بگویید. هنگامی حرف و نظر شما اثرگذار است که همسر یا فرزندتان احساس کند هیچ گونه حبّ وبغضی به دوستان او ندارید. پاسخ های او از قبیل: «تو از اولش هم با این دوست من مشکل داشتی» یا «تو نسبت به آن ها حسادت می کنی»، یا «چرا این قدر بدبین هستی؟» ، ممکن است حکایت از رفتارِ جهت دار ما در مقابل این نوع از دوستان وی داشته باشد یا حداقل همسرمان چنین احساسی پیدا کند که درهرحال، باعث کم شدن اثر سخنمان می شود.

باید بسیار مراقب بود که فرد، در گفتار و رفتار ما نگرانی ای احساس نکند. اگر ما قادر باشیم رفتار و احساس خود را درست مدیریت کنیم، فرد مسائل و تجارب مشترکی را که با دوستانش داشته است، به راحتی برای ما بازگو می کند؛ مثلاً اگر بگوید: «دوستم فلان کار را کرد» برای شما فرصتی فراهم می شود که به طور نامحسوس و غیرمستقیم، با جملاتی سؤالی مانند: «به نظر تو دوستت

ص: 140

نباید اینجا فلان کار را می کرد؟» نکاتی را خاطرنشان کنید که او را آرام آرام به نتیجۀ دلخواه شما نزدیک کند. درحقیقت ازاین طریق او را به درگیری ذهنی و گفت وگوی درونی می کشانید؛ درنتیجه ممکن است نزد خود به این باور برسد که: «بله، او دوست خوبی نبود. اگر بود، مانعممی شد؛ نه اینکه خودش هم من را به دعوا تشویق کند!» همچنین می توانید با ظرافت و در خلال صحبت های روزانه، مطالبی را در قالب حکایت و داستان و واقعیت بیان کنید؛ مثلاً دراین باره که چگونه کسی به دوست نااهلش اعتماد کرد و از سوی او ضربه خورد!

بعد از مدت ها آماده سازی و در فرصت مقتضی، هنگامی که احساس کردید در او تردیدهایی ایجاد شده و دیگر تعصّب قبل را ندارد، می توانید مستقیماً از شخص بخواهید که به دوستی نابجای خود پایان دهد. اشتباه ما در این است که همان اولِ کار، تمام توانمان را به کار برده و دلایلمان را می گوییم و درعوض، چون همسرمان به دوستش علاقه و وابستگی زیادی دارد و عیبی در او نمی بیند، خود را خلعِ سلاح می کنیم. زمانی می توانیم جملۀ مستقیمِ «دیگر نباید با این فرد دوست باشی» را بگوییم که شخص چند ضربه از دوستش خورده باشد؛ مثلاً وقتی نزد شما سفرۀ دلش را باز می کند که چطور رفیقش پشتِ سر او بدگویی کرده یا در حضور دیگران او را سبک کرده است، می توانید بگویید: «خدا را شکر که ضربۀ بیشتری نزده! حالا که این کارها را کرده است، تو هم قید او را بزن.»

نکتۀ آخر این است که اگر در جایی خطر را بسیار نزدیک و بزرگ احساس می کنید، به طوری که دیگر مجالی برای چنین مقدمه چینی ها و آماده سازی هایی وجود ندارد، توصیه می شود خود را مستقیماً در تقابل

ص: 141

فرد و دوستانش قرار ندهید؛ بلکه این کار را مخفیانه به افراد موجّه دیگر مانند پدر یا دوستان صالح او بسپارید؛ در غیر این صورت، هر سخنی که بگویید، از نظر او دفاع از خود محسوب می شود و این امر باعث می شود که دیگر، سخنان شما را ناصحانه و دلسوزانه تعبیر نکند و نپذیرد.

«هیچ عقلی همچون تجاهل(1) نیست.»(2)

دراین میان، ممکن است بتوانید قُبح عمل را به صورت غیرمستقیم و بدون اینکه از خود او مثال بزنید، تذکر دهید؛ مثلاً اینکه «چقدر خانوادۀ ما به این کار حساس هستند؛ چقدر از این جور افراد بدمان می آید؛ وای به وقتی که مرد خانواده، دست به چنین کاری بزند، خدا از هفت پشتمان دور کند و...!» شما با این سنخ صحبت ها، نِمود قبحِ آن رفتارها را افزایش می دهید. درعین حال، باید بتوانید با کمک مشاوران، ریشۀ این مسئله را هم کشف کنید و با آن مبارزه کنید؛ مثلاً اگر همسرتان با کسی رفت وآمد می کند که زمینه ساز این خطاهاست، بدون اینکه نشان دهید اصل مسئله را کشف کرده اید، این زمینه را از بین ببرید.

اصلاً نمی توانم درک و هضمش کنم. نمی توانم بفهمم یعنی چه!» این سنخِ واکنش ها، تهدیدی جدی برای فردی است که تمام آبروی خود را در خطر می بیند و می تواند فرد را چندین گام به عقب براند و شرم فراوانی در او ایجاد کند. ضمناً تا وقتی دیگران را خبردار نکرده اید، زمینۀ بیشتری برای اصلاح فرد باقی گذاشته اید؛ زیرا هنوز آبرویی دارد و سعی می کند برای حفظ آن، کاری انجام دهد.

حال اگر شما در این موقعیت، شروع به نصیحت یا بحث علمی کنید، عملاً مسئله را طوری طرح و بررسی کرده اید که می تواند هر نتیجه ای به بار آورد. هر موضوعی که قابلیت مذاکره داشته باشد، قابلیت اجرایی نیز پیدا می کند. در واقع شما از شدت ناهنجاریِ رفتار همسر، صرف نظر کرده اید و علاوه برآن، باید دربارۀ مزایا و معایب رفتار غلطش با او صحبت کنید! اولاً معلوم نیست بتوانید او را قانع کنید؛ ثانیاً اگر هم قانع بشود، باز هم ممکن است مثل بعضی از افراد جامعه باشد که دربارۀ اشتباه بودن خیلی از کارها قانع شده اند؛ ولی هنوز آن ها را انجام می دهند!

دو نفر از بین نبرید؛ مثلاً بگویید: «با شناختی که من از تو دارم، این رفتار اصلاً متناسب تو نیست»، «این رفتار اصلاً در شأن همسر من نیست»، «خودت هم می دانی که چنین خطاهایی از تو بعید بود»، «می دانم از دستت در رفته! اشتباهی بود و گذشت. تکرارش خطرناک می شود» و جملاتی ازاین قبیل؛ سپس خطرها و آسیب هایی که به فرد و خانواده می رسد، برای او توضیح دهید.

در تمام مراحلِ مواجهه با رفتار غلط، درنظرگرفتنِ وضعیت روحی طرف مقابلتان، نکتۀ مهمی است که باید مدّنظرتان باشد. گاهی در حین صحبت کردن، فضا متشنج می شود و او حالت دفاعی به خودش می گیرد. ادامه دادن نصیحت در چنین فضایی، عموماً اثر مثبت ندارد و بهتر است بحث را تمام کنید.

«همدلی و همكاری كردن، معنایش این است كه همدیگر را در راه خدا حفظ كنید... اگر خانم خانه می بیند شوهرش دارد دچار یک انحرافی می شود... اول كسی كه باید او را حفظ كند، اوست. اگر متقابلاً مرد این احساس ها را به نوع دیگری از زنش كرد، اولین كسی كه باید زن را حفظ كند، شوهر اوست؛ البته حفظ كردن هم با محبت كردن و با زبان خوش و با منطق صحیح و با برخورد مدبّرانه و حکیمانه حاصل می شود، نه با بداخلاقی و قهر و این چیزها: یعنی هردو مراقب باشند تا آن دیگری را در راه خدا حفظ کنند.»(1)

ص: 146

رسم جوانمردی این است که وقتی دو نفر، حلقه در دست هم می کنند، دیگر از سایر حلقه های دوستی بریده باشند و هرچه بیرون از این حلقه بوده است، تمام شده باشد؛ یعنی همان طور که این فرد دوست ندارد دل همسرش جای دیگری باشد، خودش هم باید به این پیمان وفادار باشد. دوستی های قبلی هرچه بوده و هرجوری که بوده است، قطعاً به زندگی مشترک آسیب خواهد زد و آرامش و روابط شیرین زن و شوهر را خدشه دار خواهد کرد و حتی اگر این رابطه را مخفی نگه دارند، بالاخره در حالات چهره و رفت وآمدهای مشکوکش بروز خواهد یافت. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دراین باره فرموده اند: «هیچ کس، چیزی را در دل مخفی نمی کند؛ مگر اینکه در لغزش های زبانی و حالات چهره اش آشکار می شود.»(1)

طبیعی است که هرچه چنین ارتباطاتی دیرتر برملا شود، خسارتش بیشتر و امکان جبرانش کمتر خواهد بود.

ارتباط در فضای مجازی نیز ارتباطی ازهمین قبیل است؛ بارها دیده اید که وقتی فرد در چنین رابطه ای قرار دارد، رفتارهای متفاوتی بروز می دهد که هرچند خودش تصور می کند کسی متوجه رفتار و حالات غیرعادی اش نیست، اما برای دیگران مشهود و ملموس است.

گاهی چنین فردی می خواهد رابطه را قطع کند، ولی نمی تواند؛ چراکه وابستگی ایجاد شده است یا اینکه از برخورد و عکس العمل احتمالی طرف مقابل نگران است. این وابستگی نوعی از اعتیاد است.(2)

اعتیاد، وابستگی به داروست و این، وابستگی به یک رابطه و هرچه

ص: 148

فرد مبتلا دیرتر اقدام کند، قطع رابطه سخت تر خواهد بود. این کار نیاز به اراده دارد و شدنی است. او باید به جای تلقینِ وابستگی، به خودش، این را تلقین کند که من ناتوان نیستم و می توانم به این رابطه پایان دهم. در مرحلۀ بعد، لازم است با ارادۀ قوی، برای خود، مشغولیت جدید و هیجان انگیز و بزرگ و مهمی ایجاد کند تا با مشغول کردن ذهن خود به موضوعی دیگر، فرصت و حوصله ای برای درگیری فکری با رابطۀ قبلی نداشته باشد.

اگر از تهدید طرف مقابل نگران است، در واقع بر سرِ دوراهی قرار دارد: راه اول این است که از تهدیدش بترسد و عمری به خواسته های او تن دهد که قطعاً در این صورت، طرف مقابل راهی برای سوءاستفاده خواهد یافت. راه دوم، خروج هرچه سریع تر از این بن بست است. برای خروج از بن بست نباید به ترس خود و تهدید او اعتنا کند و ترس بزرگ تری را روبه روی طرف مقابل قرار دهد. درعین حال خوب است که همسر یا یکی از اطرافیان خود را که برخوردِ سنجیده ای با مسئله خواهد داشت، در جریان رابطه و تهدید این فرد قرار دهد تا در موقع ضرورت از کمک و حمایت او استفاده کند.

اینکه بگوید یک دفعه نمی شود و بخواهد قضیه را به تدریج حل کند، دو مشکل بزرگ ایجاد می کند: اول اینکه زمان، موجب برملاشدن قضیه و وخیم ترشدن ماجرا می شود؛ دوم اینکه تجربه نشان داده است طول زمان، عمق علاقه و وابستگی را بیشتر و انگیزۀ قطع ارتباط را کمتر می کند. در اینجا قطع ناگهانی ارتباط، بهتر و نتیجه بخش تر است؛ به قول معروف: «مرگ یک بار، شیون هم یک بار»؛ درعین حال، لازم است در حینِ قطع رابطه و بعدازآن، به جای مرور اتفاقات شیرین و لذت بردن از

ص: 149

خاطرات خوش آن رابطه، به بدی ها و خسارت های آن فکر کند؛ چون تا وقتی که فکرهای مثبت خود را ادامه می دهد، نمی تواند از آن رابطه دور شود. باید راه های ارتباطی قبلی را قطع و حتی پیام ها و تصویر های ذخیره شده را حذف کند. هرچیزی که به عنوان هدیه و یادگار از او دارد، عاملی برای ادامۀ فکرهای مثبت است؛ بنابراین باید آن ها را هم پس داده یا به نیازمندان بدهد. به طورکلی مطالعۀ کتاب ها و مطالبی که از آسیب ها یا خاطرۀ آسیب های این گونه روابط سخن گفته است و نیز گفت وگو با کسی که بتواند در این زمینه مشورت بدهد، کمک کننده است؛ برعکس، مطالعۀ رمان های عاشقانه و شنیدن خاطره های عاشقانۀ دیگران، تشدید کننده میل فرد به آن رابطه است.

این خصلت انسان هاست که معمولاً بر عیوب آنچه دارند، دقیق می شوند و به مزایای آنچه در دسترشان نیست، فکر می کنند؛ درحالی که تفکر صحیح و مثبت، خلاف این است. اگر فرد به جای تمرکز بر عیب های همسرش، به ویژگی های مثبت او و فرصت های شیرینی فکر کند که می تواند در زندگی ایجاد کند، موفق می شود که به تدریج از فکر رابطۀ قبلی دل بکَند و از وابستگی به آن رها شود؛ پس باید به جای آنکه به خود القا کند از بودن با همسرش لذتی نمی برد، احساس لذت را در خود تقویت کند.

تصویر

ص: 150

پس دراین زمینه، اسلام به جای سوءظن تأکید می کند که به آداب و حریم های شرعی پایبند بوده و مراقبت کنید که همسرتان نیز آن ها را مراعات کند؛ مثلاً به جای اینکه به همسرتان سوءظن داشته باشید که نکند با نامحرم اختلاطی پیدا کند، با دلیل موجه او را از این کار برحذر دارید و اگر به شما گفت: «به من شک داری؟» بگویید: «شک ندارم؛ ولی خداوند خواسته است به گونه ای عمل کنیم که در تیررس حرام قرار نگیریم.»

حریم های خدا در حیطۀ ارتباط زن و مرد بسیار وسیع تر از آن چیزی است که ما می پنداریم. ارتباط های غلط آن چنان برای خانواده و انسانیت فرد، خطرناک و آسیب زاست که مانند پرتگاهی در ارتفاع بسیار بلند است. انسان عاقل از یک متریِ پرتگاه، حریم نگه می دارد و به آن نزدیک نمی شود. کلاً این قاعده وجود دارد که پرهیز ما از خطرها براساس فرمول روشنی است: «احتمال خطر ضرب در بزرگیِ خطر.» دراین رابطه هرچه خطر بزرگ تر باشد، حتی اگر احتمال آن کم هم باشد، اجتناب ما از آن زیاد است. اگر کسی به شما بگوید به احتمال یک درصد، لیوان آبی که مقابل شماست، آغشته به سیانور است، هرقدر هم که تشنه باشید، به آن آب لب نخواهید زد و نه فقط لب نمی زنید، بلکه آن لیوان را از دسترس همگان دور نگه می دارید.

بنابراین به جای اینکه برای سوءظن خود و دیگران زمینه ای فراهم کنیم، باید بیشتر خود و همسرمان را به رعایت آداب و حریم های شرعی ملزم کنیم؛ مثلاً از اختلاط و شوخی نامتعارف با نامحرم اجتناب کنیم. وقتی همسر شما منشی یا دستیاری از جنس مخالف برمی گزیند، از همان ابتدا مخالفت کنید؛ البته نه به عنوان سوءظن به همسر، بلکه

ص: 152

به عنوان عمل به دستورات دینی و اینکه خداوند، همه را از اختلاط با جنس مخالف برحذر داشته و رعایت این نکته در اختلاط های مستمر و محیط های بسته و محدود، مهم تر است. همچنین اینکه زن بخواهد آرایش کرده و معطّر از خانه بیرون برود یا مرد هیچ اِبایی ازشوخی کردن و راحت صحبت کردن با زنان نداشته باشد و...، هرچند قصد و منظوری هم در این میان نباشد، جزو اموری است که باید حریم های الهی در آن ها حفظ شود.

* پرهیز از تجسس: اگر سوءظن پیدا کردید، بدانید که تجسس، کمکی به شما نمی کند. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) راه حلِّ خروج از سوءظن را این دانسته اند که دربارۀ دیگری، تجسس و در پیرامونش کاوش و تحقیق نکنیم.(1)

درهرحال، با وسواس به جست وجوی امور نپردازید و حساسیت نشان ندهید. وقتی ناخواسته، متوجه نشانه هایی شُدید، به جای اینکه به دنبال کشف واقعیت بگردید، هوشیارانه به دنبال دفع خطر احتمالی از همسرتان باشید؛ یعنی خودتان را همیشه بین دو ذهنیت قرار دهید: یکی اینکه مسئلۀ حادی نیست و احتمال دارد شما اشتباه حدس زده باشید و ذهنیت دوم هم اینکه باید از رخ دادن مسئله ای حاد جلوگیری کنید. در واقع به جای اینکه دنبال کشف حقیقت باشید، به دنبال راهکار پیشگیری باشید. به عبارت دیگر نگرانی خود را از راه تجسس دنبال نکنید. تجسّس معمولاً نگرانی را تشدید و سوءظن را بیشتر می کند و عموماً حقیقت را به درستی به انسان نشان نمی دهد.

ص: 153

دربارۀ حقایقی که انسان کاملاً از آن باخبر است، بهترین روش در مراحل اولیه، تغافل است. در اینجا نیز تغافل دربارۀ نشانه های مبهم به مراتب مفید تر و کارآمدتر از تجسس کردنِ آن نشانه هاست.

* توضیح خواستن و قانع شدن: اگر باوجود مطالب و راهکارهای گفته شده، مسئله ای رخ داد و با درنظرگرفتن تمام نکات، بازهم نتوانستید از سوء ظن دوری کنید، برای اینکه از آن رهایی یابید، برای روشن شدن حقیقت، با ظرافت، بدون اعتراض، بدونِ ایجاد حساسیت در همسر خویش و با مقدمه ای د ل نشین از خودش توضیح بخواهید و خودتان را قانع کنید.

* مشورت گرفتن: ازطرف دیگر به هیچ وجه، موضوع بدگمانی خود را با اطرافیان درمیان نگذارید؛ چون ممکن است از روی دل سوزی حرفتان را تأیید کنند و کار بدتر شود. به جای آن، بهتر است مشاور مجرّب و معتمدی بیابید که بتواند راهکارهای اطمینان بخشی در اختیارتان قرار دهد.

* وابسته سازی: باید سعی کنید چنان با محبت، قلب همسرتان را تسخیر کنید که جز شما کسی را نبیند؛ آن چنان به نیازهای او پاسخ دهید و نیازهای او را دربارۀ خودتان برانگیزید که احساسِ نیازی در مسائل عاطفی و معیشتی برای او باقی نمانَد و در برآوردن هر احساس نیازی، به شما احساس وابستگی داشته باشد. در این مواقع، اگر اعتماد خود را از دست بدهید، با تجسس بر بدگمانی خودتان اصرار داشته باشید، راه حل اطمینان بخشی نیابید و همسرتان را هم وابسته نکنید، روزبه روز فاصلۀ شما بیشتر و اندوه قلبی تان زیادتر و احتمال

ص: 154

خطای همسرتان نیز بیشتر می شود. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «حُسن ظن اندوه را سبک می کند و از افتادن در بند گناه، رهایی می بخشد.»(1)

درحقیقت اگر به طوردائم سوءظن داشته باشید، همسرتان ناخودآگاه از شما فاصله خواهد گرفت و زمینۀ آنچه نگرانش هستید،تقویت خواهد شد. دراین باره امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در روایت دیگری فرموده اند: «بدگمانی كارها را فاسد می کند و بدی ها را بر می انگیزد.»(2)

چه بسا برداشت شما، سوءتفاهم باشد یا حدّ این خطا بسیار اندک تر از آن باشد که شما اندیشیده اید.

ولی در واقع، او فقط حیثیت خودش را پیش شما برده است و تا قضیه برملا نشود، آبروی خانوادگی شما نخواهد رفت. این واکنش، مصیبت سخت شما را به مصیبتی سخت تر و گره پیچیدۀ شما را به گره ای کور تبدیل خواهد کرد. تا وقتی اتفاق را برملا نکرده اید، فرد به سبب حفظ آبرویش بیشتر کنترل خواهد شد؛ ولی اگر آبرویش را ببَرید، خودتان را خلعِ سلاح کرده اید. ترس از آبرو عاملی نگه دارنده است؛ درحالی که رفتن آبرو، باعث می شود دیگر هیچ عامل نگه دارنده ای وجود نداشته باشد.

اگر این موضوع نزد دیگران برملا شد، فرصت برگشت و جبران از همسرتان سلب می شود و مهم تر از همه، ممکن است برداشت های دیگران از این واقعه آن چنان باشد که دیگر قادر به دفاع از حیثیت خانوادگی خود نباشید. دراین قبیل مواقع بحرانی، مدیریت رفتار و توان حل مسئله، مهم ترین چیزی است که هرکس به آن نیاز دارد؛ به عنوان مثال اگر خدای ناکرده فرزندمان در حادثه ای آسیب ببیند، دیگر شیون و فریاد و تلاش برای یافتن مقصّر، کمکی به حل مسئله نخواهد کرد؛ بلکه باید هرچه سریع تر او را به بیمارستان رساند تا این حادثه به ضایعه ای جبران ناپذیر تبدیل نشود.

قبل ازهرگونه

واکنش، به فکر حل مسئله باشید، نه انتقام. موضوع را با مشاوری خبره و معتمد در میان بگذارید و مراقب باشید که این مشاور حتی از بستگان و آشنایان شما یا همسرتان نباشد. به یاد داشته باشید که برای فریادخواهی و محکوم کردن همسرتان به مشاور مراجعه نکرده اید؛ بلکه از او بیش از هرچیز، انتظار راهنمایی مناسب دارید. راهنمایی وی، به متغیّرهای فراوانی بستگی دارد؛ پس دنبال محکوم کردن همسرتان نباشید و سعی کنید صادقانه ضعف های

ص: 156

خود و قوّت های همسرتان را هم برای او بیان کنید. راهنمایی های مشاور، براساس متغیّرها و اطلاعاتی که می دهید، متفاوت خواهد بود. پاسخ به سؤال هایی نظیر «در مرحلۀ عقد هستید یا عروسی؟»، «همسرتان چه گذشته ای داشته یا چه اشتباهات دیگری را مرتکب شده است؟»، «چقدر انتقادپذیر است؟»، «چه روحیاتی دارد؟»، «چقدر شما در چنین رویدادی مقصر بوده اید؟» و «چقدر توانسته اید نیازهایهمسر خود را برآورده کنید؟»، همه وهمه ازجمله داده هایی است که به توصیه ها و راهنمایی های مشاور جهت می دهد. گاه این توصیه ها به گونه ای است که فرد مراجعه کننده با تصحیح رفتارهای خود می تواند به دور از هیاهو و آشکارسازی موضوع حتی برای همسر خویش و بدون پرداختن مستقیم به مشکل، آن را با درایت و نرمی حل کند.

البته مشاوره وقتی کامل می شود که همسرتان نیز با مشاور صحبت کند. در این صورت، مشاور مسئله را یک طرفه ندیده و فرصت بیشتری برای تحلیل دقیق آن خواهد داشت. برای اینکه همسرتان را به مشاوره بکشانید، می توانید به او بگویید که به شرطی ماجرا را از دیگران مخفی نگه خواهید داشت که منظمدر جلسۀ مشاوره شرکت کند؛ به خصوص اگر همسرتان فرد کم تدبیری است، از فرآیندهای هشداردادن و ایجاد خطر استفاده کنید.

فردی که از قبل می داند محکوم و مقصر است، رغبتی به شرکت در جلسۀ مشاوره ندارد؛ بنابراین باید مراقب باشید که در جلسات مشاوره از اینکه شخصیت او را خرد کرده یا آبرویش را بریزید، اجتناب کنید. از مشاور هم بخواهید به گونه ای رفتار کند که اعتماد او را جلب کند؛ حتی اگر مشاور مجبور شود در بعضی مسائل، حق را به او بدهد یا به

ص: 157

شما تذکر دهد. تا وقتی که در همسرتان، اعتماد به مشاور ایجاد نشود، مشاور نمی تواند تأثیری مثبت و درست در روند حل مسئله داشته باشد.

البته شخصیت بعضی به گونه ای است که تهدید و اخطار، آن ها را به لج بازی و درگیری های جدّی تر می کشاند؛ ازاین رو باید این ترفند را بجا و حساب شده به کار برد؛ یعنی تهدید، خیلی سریع و صریح نباشد و از تهدیدهای مبهم بیشتر استفاده شود و بعدازاینکه تخلف برای دو طرف روشن و واضح شد، حالت تنبیه کردن به خود بگیرد؛ ولی باز هم نباید نوع تنبیه را آشکار کند تا بتواند از این حالت ابهام آمیز برای مدت طولانی تری استفاده کند؛ چون همیشه ابهام در تنبیه، کارآمد تر از خود تنبیه است.

تصویر

ص: 159

تصویر

ص: 160

تصویر

ص: 162

است که با رابطه با همسر تفاوت دارد. بخشش و گذشت پدر و مادر و نوع رفتاری را که در مقابل اشتباهات و کم کاری های فرزندشان داشته اند، نمی توان از همسر انتظار داشت. خواهر و برادر هم ممکن است باهم دعوا و حتی کتک کاری کنند و درعین حال هیچ ضربه ای به عواطفشان وارد نشود؛ درحالی که یکی از این دعوا ها می تواند برای مدت طولانی، رابطۀ زن و شوهر را برهم زند.

نوع دیگر ارتباط های ما، ارتباط با دوستان است. ارتباط با دوستان به گونه ای است که شخص خود را در انتخاب دوست و ادامۀ دوستی مخیّر می داند؛ یعنی اگر فرد، سازگاری روحی و اخلاقی با دوست خود احساس نکند، او را ترک می کند و با شخصی دیگر، طرح دوستی می ریزد.

تجربه ای را که از دوستان هم جنس دارید، نمی توانید الگوی رفتار با همسری قرار دهید که از جنس مقابل شماست؛ به چند دلیل: 1. در درجۀ نخست، دو دوستِ هم جنس روحیاتی مشابه دارند؛ درحالی که دو همسر، تفاوت جنسیتی داشته و از روحیه ای کاملاً متفاوت برخوردارند. 2. در رابطه های دوستی، هم محبت و عواطف وجود دارد و هم درگیری. در این نوع از ارتباط، در کنار رابطه ای عاطفی، اگر از یکدیگر رنجیده شویم، به راحتی این رنجش را ابراز می کنیم. خیلی از ناراحتی ها و دلخوری ها به راحتی میان دوستان مطرح می شود؛ اما در رابطه با همسر، انسان باید مراقب باشد که به هیچ وجه، خدشه ای به رابطه اش وارد نشود. 3. افراد با دوستشان زندگی نمی کنند و بیشتر در اوقات فراغت یا فضاهای کاری با او هستند و در محدودۀ دوستی شان نیز توقع و تعهدی بیش ازاین ندارند؛ اما انسان در قبال همسرش تعهد همه جانبه دارد. 4. دوستان انسان

ص: 164

متعددند و متناسب با موقعیت و نیازهایش، رابطه با هریک از آن ها، کم یا زیاد می شود؛ اما رابطه با همسر، دائمی و همیشگی است. بنا بر این دلیل ها و دلایلی ازاین دست، رابطۀ دو دوست نمی تواند الگوی مناسبی برای رابطۀ زوجین باشد؛ البته گاهی منظور از رابطۀ دوستی با همسر یا فرزند، فقط جنبۀ صمیمت متقابل در ارتباط است و این ایرادی ندارد؛ اگرچه نمی تواند الگوی کاملی برای این ارتباط باشد.همچنین نباید سبکی را که در سایر روابط اجتماعی و اقتصادی به کار گرفته ایم، الگوی ارتباط با همسرمان قرار دهیم؛ به طور نمونه وقتی به رستوران می رویم و فهرست غذاها را در دست می گیریم، نگاهی به غذاهای فهرست شده می اندازیم و نگاهی به بهای آن ها؛ زیرا می دانیم که این ارتباط از نوع معامله است. ممکن است هنگام پرداخت صورت حساب، صاحب رستوران تعارفی هم بکند؛ اما همه به خوبی می دانیم که باید بهای غذایمان را بپردازیم.

نمونۀ دیگر، روابط کاریِ توأم با صمیمیت است. در فضایی که می خواهید کار کنید، باید تا حدودی ارتباط عاطفی هم باشد؛ گرچه در کنار آن، موضوع حقوق و دستمزد هم مطرح می شود. درحقیقت، در فضای کاری، ارتباطی برقرار می کنید که یک سوی آن محبت است و سوی دیگرش معامله.

به هرحال، هیچ کدام از این روابط نباید الگوی ارتباط با همسر قرار گیرد. گاهی به سبب بی توجهی به این موضوع، مشکلاتی به وجود می آید؛ به طور مثال انتظاری که مرد، از شاگرد مغازه اش دارد، از زنش نیز دارد. اگر مرد به شاگرد مغازه اش کمک مالی چشمگیری کرد، از او انتظار دارد که تا چندماه چالاک و قبراق برایش کار کند. چنین

ص: 165

مردی با تأثیرپذیری از این نگرش، از همسرش هم انتظار دارد که درصورت دریافت هدیه ای گران بها، چند صباحی کاری به او نداشته باشد و از انتظارات حق وناحق خود صرف نظر کند؛ غافل ازاینکه همسر، نه شاگرد اوست و نه در استخدام او. اشکال تعمیم رابطۀ کاری در ازدواج، این است که در مقابل هر امتیازی که به همسر می دهیم، امتیازی مطالبه می کنیم. مسلّم است که رابطۀ فرد با همسر، از سنخ هیچ کدام از روابط گفته شده نیست؛ بلکه رابطۀ عاشقانۀ خاصی است که با روابط عاشقانۀ دیگر هم تفاوت دارد. اما به راستی چگونه می توانیم به الگوی این رابطه برسیم؟

خوشبختانه در قرآن کریم، آیات مختلفی وجود دارد که به روابط زوجین پرداخته است و با بهره گیری از آن ها می توان به الگوی عاطفی و الگوی شناختی و الگوی حقوق وتکالیف در روابط زوجین رسید. در ادامه به این الگوها می پردازیم.

تصویر

ص: 166

انسان از روش های مختلف می تواند به آرامش برسد؛ اما این آرامش ها مثل خوابِ روزانه، موقت و نسبی هستند؛ برخلاف آرامش حاصل از ازدواج که دائمی و مطلوب و مانند خوابِ شب، آرامشی بی بدیل و مستمر و رفع کنندۀ فشارها و خستگی هاست؛ ضمن آنکه انسان را برای تلاش در ادامۀ زندگی و مبارزه با مشکلات آماده می سازد.

در داخل خانواده است که مرد و زن که زوجین هستند، می توانند تجدید قوا کنند، می توانند همت خودشان را برای ادامۀ راه آماده کنند. می دانید که زندگی یک مبارزه است. کل زندگی عبارت است از: یک مبارزۀ بلندمدت، مبارزه با عوامل طبیعی، مبارزه با موانع اجتماعی، مبارزه با درون خود انسان که مبارزۀ با نفس است. دائم انسان در حال مبارزه است. بدن انسان هم در حال مبارزه است. جسم انسان هم دائم دارد با عوامل مضر مبارزه می کند، قدرت این مبارزه وقتی در جسم باشد، جسم سالم است. در انسان، این مبارزه باید صحیح، منطقی، در جهت درست، با رفتارهای صحیح و با ابزارهای درست باشد. این مبارزه گاهی یک استراحت و یک باراندازی لازم دارد. این یک سفر و یک حرکت است. این نقطۀ استراحت، داخل خانواده است.(1)

سکونت حاصل از ازدواج، دوسویه و دوطرفه است؛ یعنی هم زن درصدد جذب و گرایش به دل مرد و هم مرد در تلاش برای جذب قلب زن است و هرگز این رابطه، جذبه و کوششی نابرابر نیست و هریک از همسران،

ص: 168

مایۀ سکونت و آرامش دیگری است.انسان در تلاطم های زندگی که ناشی از برخوردهای ناگزیر است، به دنبال یک فرصت می گردد تا به آن پناه برد. اگر یک زوج باشند، در این تلاطم ها به یکدیگر پناه می برند: زن به شوهرش پناه می برد و شوهر هم به زنش پناه می برد.(1)

بنابراین همواره باید بر همین مبنا، درخواست ها و روابط خود را سامان دهیم. رابطۀ ما با همسرمان در هیچ موقعیتی نباید به گونه ای باشد که آرامش خانواده به هم بریزد؛ به طور نمونه خیلی وقت ها برای اینکه همسرمان ازنظرِ علمی، درسی، شغلی یا اجتماعی پیشرفت کند و به اصطلاح به جایی برسد، طوری رفتار می کنیم و به گونه ای روابط خود را پی می ریزیم که آرامش خانواده تهدید می شود. درست است که دلمان می خواهد همسرمان به مدارج عالی برسد، اما نباید این را طوری ابراز و مطالبه کنیم که او احساس کند در حق ما جفا کرده است و بخواهد به هر ضرب وزوری، مدرک علمی اش را بگیرد و اگر نتوانست، احساس گناه کند! گاهی هم برای پیشرفت خودمان آرامش خانواده را به هم می ریزیم؛ به طوری که دیگر جبران شدنی نیست.

بعضی از ابعاد این آرامش، در ادامه فهرست وار ارائه شده است:

● آرامش جنسی: غریزۀ جنسی فرد آرامش می یابد؛

● آرامش رفتاری: ثبات شخصیت و پختگی در رفتار افراد، بعد از تأهل ملموس است؛

ص: 169

● آرامش عاطفی: با ازدواج، هریک از دو نفر، مونس و همراه و همرازی همیشگی پیدا می کند؛

● آرامش اقتصادی: افراد عموماً بعد از ازدواج، ازنظر اقتصادی سروسامان می گیرند.

● آرامش معنوی: با ازدواج نیمی از دین(1)

یا حتی دوسوم آن حفظ می شود.(2)

● آرامش کاری: فرد از بلاتکلیفی در برنامه ریزیِ زندگی آیندۀ خود خارج می شود.

خداوند مودت و رحمت را به عنوان دو سرمایۀ اصلی برای رسیدن به این آرامش به زوج های جوان هدیه داده است که هرکدام کاربرد مخصوصی دارد. در ادامه به این کاربردها اشاره می کنیم.

چون خشوعى را خضوع می گویند که اثرش در مقام عمل هویدا شود، برخلاف خشوع که نوعى تأثر نفسانى است که از مشاهدۀ عظمت و کبریایى در دل پدید مى آید.(1)

مودّت اوج شدت محبت است که می توان برای آن، مظاهر گوناگون برشمرد: مودتی که خداوند ابتدای عقد به عروس و داماد هدیه می دهد، شامل تمام این ویژگی هاست؛ حتی انسان های خشک و سرد که نمی توانند احساسات خود را ابراز کنند، با کمال تعجب در اول ازدواج، به عشق ورزی و ابراز علاقه و محبت می پردازند! این نشان می دهد که در آن ابراز، عشق الهی نهفته است و چندان به ویژگی های شخصیتی افراد مختلف ارتباط ندارد.

کاربرد مودت در زندگی این است که محبت های افراد به همدیگر، متقابل باشد و نیازهای همدیگر را برآورده سازند و کسی از ابراز عشق به دیگری یا حل مشکل او مضایقه نکند؛ همچنین این ابراز عشق باید توأم با قبول مسئولیت متقابل باشد؛ بنابراین مودت بیشترین کاربرد را در وضعیت معمولی زندگی دارد.

آقایان

توجه داشته باشند که خانم ها بیشتر از هرچیزی به شنیدن حساس اند و باید ابراز عشق را بشنوند. در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «این جمله که مردی به همسرش بگوید: ‘من تو را دوست دارم’، از دل او بیرون نمی رود.»(2) خانم ها هم باید بدانند که مردها به نگاه حساس هستند و باید این عشق را ببینند. زن باید به روش های گوناگون، علاقه اش را ابراز کند. ابراز علاقۀ زن به شوهر، باعث افزایش

ص: 171

فداکاری

مرد در زندگی خانوادگی و افزایش انگیزۀ او برای کار در جهت تأمین آسایش و رضایت همسرش می شود.

وجود مودت از اول زندگی، باعث می شود حتی بی مسئولیت ترین آدم ها، در برابر همسر خود احساس مسئولیت کنند؛ مثلاً زنی که همیشه مسیری مشخص را تنهایی تا محل کارش می رفته است، این بار شوهرش نگران است و می خواهد او را برساند یا اینکه می گوید: «هر وقت رسیدی، به من اطلاع بده.» در مودت، هریک از دو طرف نیاز دیگری را برطرف می سازد و انرژی بخش اوست و درنتیجه، هردو نفر در زندگی احساس رضایتمندی و حمایت شدن و پیشرفت خواهند داشت. برای به دست آوردن این عشق هم به چیزی نیاز نداریم؛ چراکه خداوند، رایگان و طبیعی آن را به ما عنایت کرده است و فقط به محافظت و تقویت نیاز دارد.

اگر یکی از زوجین محبت خود را از دیگری دریغ کند و درصدد رفع نیازهای او برنیاید، مسیر زندگی را دچار مشکل می کند؛ چراکه به نیازهای عاطفی همسرش، پاسخی مناسب نداده است؛ همچنین نیازهای مشخصی که در میان هریک از زن و مرد وجود دارد و توسط طرف مقابل حل شدنی است، درنتیجۀ کمبود مودت، بی پاسخ می ماند.

و سبک های سنتی همسرداری او یا بر اثر عوامل و حوادث طبیعی یا روانشناختی یا هر دلیل دیگری باشد؛ هم چنان که می تواند موقتی یا درازمدت باشد. آیا در این وضعیت، زندگی مشترک باید خدشه دار شود و آسیب جدی ببیند؟ در این اوضاع، اگر منتظر عشق ورزی های متقابل یا مسئولیت پذیری های دوطرفه باشیم، ناکامی را تجربه خواهیم کرد؛ به حدی که این انتظار ممکن است زندگی را دچار آسیب کند.

وجود رحمت بین زن و شوهر، سرمایۀ مهم دیگری برای حفظ زندگی است که از اول ازدواج، کاملاً آن را احساس می کنید. شما حاضرید بدون هیچ توقع و انتظاری و فقط برای خوشحال کردن همسرتان، کاری انجام داده یا کمکش کرده یا هدیه ای به او تقدیم کنید و شاید چنین کاری را برای هیچ فرد دیگری انجام ندهید. این همان رحمتی است که خداوند در دل شما قرار داده است.

رحمت علاقه ای یک طرفه است. در این نوع علاقه، انسان به کسی محبت می کند که محبتش را پاسخ نمی دهد و حتی ممکن است استحقاق و لیاقت آن را نیز نداشته باشد. «درواقع رحمت نوعى تأثیرپذیری روانی از مشاهدۀ محرومیتِ کسی است که از کمال محروم بوده و محتاج به رفع نقص است و صاحب دل را وادار مى کند که او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند.»(1)

وقتی مودّت در زندگی مخدوش می شود، این رحمت و مهربانی است که می تواند زندگی را حفظ کند. مودت و محبت میان زن و شوهر مانند طنابی است که صخره نوردان برای صعود و حفاظت از

ص: 173

سقوط، در دست خود نگه داشته یا آن را بر کمر می بندند و با آن، خود را بالا می کِشند. مودت مانند همین طناب است که انسان با استفاده از آن، خود و همسرش را در زندگی بالا می کشد؛ اما درهرحال این طناب، گره ای هم دارد که اگر طناب از دست او رها شد و نتوانست خودش را کنترل کند، از سقوط جلوگیری می کند و فرصتی به وجود می آورد که دوستش بتواند با طناب دیگری او را نجات دهد. این طناب دیگر، طنابِ رحمت است که خداوند بین زن و شوهر قرار داده است. وقتی در خانواده ای اختلاف و تنش ایجاد می شود، ایراد از دو طرف است: نفر اول طناب مودت را رها کرده است و نفر دوم طناب رحمت را.

مودت، محور زندگی مطلوب و عامل پیشبرد آن محسوب می شود؛ ولی در بروز مشکلات، این رحمت است که حافظ زندگی خواهد بود.

تمام کرده اید، او را اسیر محبت خود کرده و قدرت نفوذتان را تشدید کرده اید. در این صورت و با درپیش گرفتن این شیوه، هنگام اشتباهات بعدی اش هم لازم نیست تند رفتار کنید؛ زیرا همین که شما ناراحت شده و ناراحتی در چشمانتان منعکس شود، طرف مقابل که اسیر محبت شماست، کلافه خواهد شد و این وضعیت برایش تحمل کردنی نخواهد بود و متوجه می شود که بازخورد رفتارهایش بیشتر از هر چیز، به ضرر خود اوست.

البته حفظ زندگی بی هزینه نیست و قطعاً کسی که عاقل تر است، هزینۀ بیشتری می دهد. انسان ها در مسیر کمال و رشد خود، باید هزینه کنند؛ وگرنه رشدی در کار نیست؛ برای همین است که این هزینه، نوعی سرمایه گذاری در جهت اعتلای اخلاق و کمالات فردی در کنار حفظ زندگی است. این قبیل افراد، در کوتاه مدت ممکن است بهرۀ کمتری از زندگی ببرند؛ ولی تجربه و تاریخ نشان داده است که در درازمدت، برندۀ واقعی در زندگی، آنان هستند.

تصویر

ص: 175

چراکه زندگی مشترک، نوعی مشارکت است، نه رقابت. دو نفر را درنظر بگیرید که سال هاست باهم در راه اندازی و پیشرفت یک واحد تولیدی شریک اند. اگر یکی از آن ها به سفر حج برود، شریک او کارگاه را رها نمی کند و به سفر نمی رود؛ بلکه با کار بیشتر، نبودنِ دوستش را جبران می کند تا به اصل کار ضربه ای وارد نشود. در خانواده نیز باید چنین باشد؛ یعنی اگر همسرتان قهر کرد، شما آشتی کنید؛ اگر بداخلاقی کرد، شما خوش اخلاقی کنید؛ اگر او شما را محروم کرد، شما او را محروم نکنید؛ اگر بدی کرد، خوبی کنید و... . همۀ این ها طبق تعبیر امام صادق (علیه السلام) از برترین جلوه های اخلاق انسانی است.(1)

هنر نیست که شما با فردی خوش اخلاق، خوب رفتار کنید؛ بلکه زمانی به درجات والای اخلاقی می رسید که حتی در مقابل افرادی که با شما رفتار بدی داشته اند، به خوبی رفتار کنید. این مطلب برای کسی که در ارتباطاتش با نگاه تاجرانه و منفعت طلبانه رفتار می کند، هضم شدنی نیست. قبل از ازدواج، منشأ بسیاری از کارهای ما منفعت طلبی است؛ اما با ازدواج، از «من» فاصله می گیریم و «من»های ما، «ما» می شود و این شیرین ترین ثمرۀ ازدواج است.

علاوه براین، اگر بتوانیم با استفاده از قدرت خلاقیت و ابتکار عمل، ضعف های همسرمان را جبران کنیم، از اختلافات ساده و پیچیدۀ بسیاری پیشگیری خواهیم کرد؛ مثلاً زنی که می داند همواره شوهرش یک ساعت دیرتر از وقت مقرر بر سر وعده حاضر می شود، بهتر است که با سازوکارهایی ویژه این ضعف را جبران کند؛ مثلاً به منظور جبران آن،

ص: 178

می تواند یک ساعت زودتر از وقت مقرر با شوهر خود قرار بگذارد یا اگر ساعت 7 با او قرار گذاشته است، آن قرار را نزد خود ساعت 8 تلقّی کند. همچنین مردی که همواره بعد از مهمانی دقایقی را در انتظار همسرش معطل می ماند، باید سختی این لحظات را به نوعی بر خود هموار کند. او می تواند خودش را با شنیدن اخبار رادیو سرگرم کند یا از این فرصت برای تمیزکردن خودروی خود استفاده کند یا کتابی کوچک برای مطالعه در ماشین داشته باشد یا پیام های پیام رسان هایش را بررسی کند؛ به هرحال پرداختن به کارهایی نظیر این ها، هم تحمل این دقایق را آسان تر می کند و هم از ایجاد تنش های مکرّر جلوگیری می کند.

اگر بتوانیم در برابر رفتارهایی که در وجود همسرمان نهادینه شده است و تغییرپذیر هم نیست، تدبیر به خرج دهیم و تبعات منفی آن را به حداقل برسانیم، توانسته ایم تهدید را به فرصت تبدیل کنیم. زنی که از قهرهای چندروزۀ شوهرش به ستوه آمده است، بهتر است درعوضِ التماس و معذرت خواهی در این چند روز، ارتباط خود را با او به حداقل برساند و از این زمان، به گونۀ دیگری بهره ببرد؛ مثلاً می تواند با فرصتبیشتری که در اختیار دارد، به کارهای عقب افتادۀ خود یا مطالعه بپردازد و از این راه، تبعات ناخوشایند رفتار همسر را برای خود کمتر کند و پس از طی شدن دوران قهر او، در آشتی و حل وفصل مشکلات پیش قدم شود. درحقیقت خلاقیت و ابتکار عمل باعث می شود که خیلی از تفاوت ها به تعارض کشیده نشود.

ص: 179

آسایشِ دو گیتی تفسیر این دو حرف است

بادوستان مروت، با دشمنان مدارا(1)

طبیعی است که مردم ازنظر رفتار، عملکردهای متنوع و متفاوت دارند. اگر بنا باشد انسان در مقابل هرگونه رفتار دیگران، از خود حساسیت و ناراحتی نشان دهد و در برابر هر کنشی، واكنشی داشته باشد، مشكلات زیاد می شود و زندگی هرروز تلخ تر از روز قبل پیش می رود. افرادی که مدارا ندارند، سرگذشتی جز افسردگی و تنهایی و انزوا در انتظار نخواهند داشت.

نقطۀ مقابل «رفق»، «تندی و بدخویی» است(2) و این یعنی ما در مقابل رفتار دیگران عکس العملی تند بروز دهیم و نتوانیم از خود نرمی نشان دهیم. به تعبیر دقیق تر، در این حالت، نه فقط از کار غلط دیگران ناراحت می شویم، بلکه به کسی هم که مطابقِ انتظار ما رفتار نمی کند، به شدت پاسخ می دهیم. اگر چنین فضایی در خانواده حاکم شود، اعضای آن همواره در حال توبیخ، سرزنش، محاکمه ومتهم کردن یکدیگرند؛ بنابراین چنین خانه ای کارکرد اصلی خود یعنی «آرامش» را از دست می دهد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: «هرگاه خداوند، خیر و نیکی خانواده ای را بخواهد [و آن ها را دوست داشته باشد]، رفق و مهربانی را بر ایشان جاری می سازد.»(3)

منظور از مدارا این نیست که اشتباهات دیگران را قبول کنیم و با آن موافق باشیم؛ بلکه به این معناست که با اشتباه دیگران کنار می آییم؛

ص: 181

تصویر

مثلاً مردی سیگار می کشد و هرچه همسرش تلاش می کند، نمی تواند او را منصرف کند. در اینجا شایسته نیست که زن، تمام زندگی خود را به این موضوع گره بزند؛ بلکه باید با او کنار بیاید یا گاهی ممکن است زن نتواند بعضی از فعالیت های معمول داخل خانه را به درستی انجام دهد که شایسته است مرد با او مدارا کند. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «زن مانند گیاه ریحان، لطیف و خوش بوست، نه قهرمان؛ پس با او درهرحال مدارا کن و خوب سخن بگو تا زندگی ات گوارا و باصفا شود.»(1) همین طور، اگر فرزند برخلاف سعی فراوان والدین و خودش، در درس موفق نیست، باید با آن کنار آمد و جنبه های دیگر وجودش را تقویت کرد. به این شیوه مدارا می گویند.

ص: 182

نکتۀ دیگر، آن است که دو طرف، وظیفۀ حفظ خانواده و تربیت فرزندان و نسل بشر را برعهده می گیرند و فقط برای لذت بردن ازدواج نمی کنند؛ ازاین رو باید خیلی از مسائل شخصیِ خود را نادیده بگیرند. ازطرفی مسئولیت های اجتماعی و بزرگ، مهم تر از منافع شخصی بوده و صرفاً در چارچوب این منافع قرار نمی گیرد. این، تفاوتی بنیادین بین نگاه اسلامی و نگاه هایی است که در تمدن غرب از طریق فیلم و داستان و مانند آن ترویج می شود. در این نگاه، رحمت با جلوه های خود، یعنی گذشت و چشم پوشی و جبران، نه فقط کار سختی نیست که جزء جدانشدنیِ این مسیر است و انسان بابت آن احساس زیان نمی کند و خود را در مسیری پرفایده و تکامل بخش می بیند.

در مسئولیت های خانوادگیِ ما، چون در راستای رضای خداست، همگی عبادت است. براساس روایاتی که از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است، فرد متأهّل مجاهد فی سبیل الله است؛(1) گفت وگوهای دو همسر یا شب بیداری های مادر برای فرزندش نیز عبادت است؛(2) خرج کردن برای همسر، ثواب صدقه دادن دارد(3)

و ثواب نشستن در کنار همسر، معادل یک ماه اعتکاف است؛(4) به همین دلیل، فرد مؤمن و معتقد در این زمینه ها عملکرد بهتری خواهد داشت و آستانۀ تحملش بیشتر است.

ص: 186

آن بانو مبهوت مانده بود(1) و در سطحی برتر، اسلام، حضرت زهرا (علیها السلام) را بر همۀ فرزندان ایشان که امام هستند(2)

و بر همۀ پیامبران به جز خاتم الانبیا (صلی الله علیه و آله و سلم) برتری داده است.(3)

به این ترتیب نگاه های زن سالاری یا مردسالاری که در بسیاری از فرهنگ ها وجود دارد، ازنظرِ قرآن مردود است. اینکه در قرن های گذشته، بسیاری از فرهنگ ها براساس مردسالاری بوده است، نشان دهندۀ نگرش غلطی است که در فرهنگ اسلام اصلاح شده است؛ البته اصلاح آن، به هیچ عنوان شبیه راهی نیست که فمینیست ها یا عده ای زن و مرد در پیش گرفته و جبهۀ زنان را علیه مردان تقویت می کنند. این کار از بنیاد غلط است؛ چراکه اشتباه گذشتگان و برخی گروه ها، جبهه بندی جنسیتی است و آن دسته از کلیشه های جنسیتی که در این جبهه بندی ها تقویت می شود، به نفع هیچ یک از دو جنس نیست و زندگی زنان و مردان را تلخ می کند.

تصویر

ص: 188

* این لباس است که به نمای زندگی انسان شکل می دهد. همسر نیز در شکل گیری زندگی انسان و نمای آن تأثیری بسزا دارد.البته لباس ها باهم فرق دارند. بعضی لباس ها پوشش بیشتری دارند، بعضی به ما نزدیک تر یا از ما دورترند، بعضی لباس ها برای انسان راحت ترند و بعضی شکل بهتری به ما می دهند. هر انسانی هم می تواند باتوجه به خصوصیات و رفتارهایش، به همسرش نزدیک تر یا دورتر شود و سبب راحتی یا ناراحتی او و برطرف کننده و پوشانندۀ عیوب همسرش باشد.

در این راستا، مؤمن در بین دوستان و خانواده و اطرافیانش با کسانی صمیمی تر است که او را در رسیدن به خدا کمک کرده و در کنارشان احساس آرامش و لذت بیشتری را تجربه می کند. خداوند این آرامش و لذت را به طور ویژه در همسر قرار داده است.

وقتی همسر به عنوان لباس معرفی شده است، می توان الگوی مطلوب را در آن دید که همسران، صمیمی ترین روابط را با همدیگر داشته باشند؛ یعنی دو نفر آن قدر در جهت اهدافشان همراه باشند که بتوانند بیشترین سطح صمیمیت را به ارتباطشان با همدیگر اختصاص دهند. این مطلب به صورت خواسته ای عمومی در ذهن خیلی از همسران وجود دارد و چنین انتظاری از همسر خود دارند.

صمیمیت در واقع عمیق ترین رابطه میان دو فرد است که بدون پنهان کاری یا سوءاستفاده باشد. این رابطه حاصل محبت و اعتماد زیاد و متقابل بین دو فرد است. نگاه کلی ما به ازدواج باید نگاه صمیمیت تا حدّ یگانگی باشد؛ یعنی با تمام وجود بپذیریم که هر کاری برای همسر خود کرده ایم، درحقیقت برای خود کرده ایم. زوج های جوان هرقدر در ازدواج به پدیدۀ یکی شدن و باهم بودن باور داشته باشند، با یکدیگر همدلی و همراهی بیشتری خواهند داشت.

همان طورکه در ابتدای فصل بیان شد، اگر نگاهمان به همسر، غیر از نگاه یگانگی باشد، به کلی قافیه را باخته ایم. هدف غایی ازدواج، ترک دوگانگی هاست. ازدواج یعنی یکی شدن و در مرتبه ای والاتر، یعنی رجحان دیگری بر خود. فردی که با دیگری احساس یگانگی می کند، نه فقط دندان اسب پیشکشیِ او را نمی شمارد، بلکه دندان اسبی که می خواهد پیشکش کند را هم نمی شمارد. اگر حساب

ص: 191

می کنید که چه کارهایی برای همسرتان انجام داده یا چه هدایایی به او داده اید یا چه میزان وقت برای او گذاشته اید، همه وهمه از مواجهۀ معامله گرانۀ شما با او حکایت دارد. درحقیقت چنین رفتارهایی حاکی از آن است که آگاهانه یا ناآگاهانه، سایر ارتباط های خود را به ارتباط های داخل خانه تعمیم داده و همسرتان را در ردیف همکاران و دوستان و سایر افراد قرار داده اید؛ درحالی که ارتباط با همسر، ارتباط یگانه ای است که شبیهِ هیچ یک از ارتباط های دیگر ما نیست.براین اساس، به خوبی روشن می شود که اگر همسرمان دربارۀ دوستان ما حساسیت به خرج می دهد، علتش آن است که جایگاه و شأن او را چنان که باید حفظ نکرده ایم. به عبارت دیگر، بی توجهی به جایگاه همسر به عنوان فردی صمیمی در زندگی، می تواند ریشۀ مشکلات ارتباطی وی با دوستان و اطرافیان ما باشد. به طورکلی نباید حساسیت همسرمان را در زمینۀ سایر روابط خود تحریک کنیم.

شخصی که هنگام گرفتاری، چندین ساعت با مادر یا پدر یا دوست خود دردِ دل می کند و در مقابل، همسرش را از مشکلات خویش بی خبر می گذارد، به نوعی قاعدۀ مهمی از بازی را رعایت نکرده و با دست خود، رابطۀ میان همسر و اطرافیانش را خراب کرده است. اگر این قاعده را بپذیریم، در خواهیم یافت اطرافیانی که بهترین مکان دل ما را تصاحب کرده اند، حالا باید یک گام عقب تر بروند و اگر قبل از این، در جایگاهی بوده اند که همۀ درد دل ها، گلایه ها، خوشی ها و تفریحاتمان با ایشان بوده است، اکنون باید بدانیم که اوضاع فرق کرده است؛ البته این سخن، به معنای ازدست دادن دوستان خوب نیست و باید جایگاه و سطح ارتباطمان با آن ها را از نو تعریف کنیم.

ص: 192

بسزا در رفتارهای اصلاحی و مطلوب می شود.

اساساً با بازنگری در نگرش ها و رویکردهای غلط خود، می توانیم از همۀ مواهبی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است تا زندگی مشترکش را استحکام بخشد و با همسر خود به یگانگی و صمیمیت برسد بهره مند شویم و درنتیجه، زندگیِ رضایت بخشی را تجربه کنیم.

تصویر

ص: 197

علی (علیه السلام) و حضرت زهرا (علیها السلام) بیان می کنیم.

بر اساس روایتی از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) روزی آن حضرت در خانه عدس پاک می کردند و حضرت فاطمه (علیها السلام) هم نزدیک ایشان نشسته بودند. در همین حال، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدند و فرمودند:

ای علی، ...آنچه می گویم بشنو که من هیچ سخنی جز به امر پروردگارم نمی گویم: هیچ مردی نیست که در خانه به همسرش کمک کند، مگر اینکه خدا به ازای هریک از موهای بدنش، عبادت یک سال را برای او بنویسد که روزهایش را روزه بوده و شب ها را به شب زنده داری پرداخته است و پاداشی به او عطا کند، مانند آنچه به صابرین و به داوود نبی و یعقوب و عیسی (علیهم السلام) عطا کرده است.

ای علی، کسی که در خانه در خدمت خانواده اش باشد و این کار را ننگ نداند، خدا نامش را در دیوان شهدا بنویسد و برای هر روز و شبی، ثواب هزار شهید و برای هر قدمی، ثواب یک حج و عمره به او عنایت فرماید و به [تعداد] هر رگی که در بدن اوست، شهری در بهشت به او عطا کند.

ای علی، یک ساعت در خدمت خانواده بودن، بهتر است از هزار سال عبادت و انجام هزار حج و هزار عمره و بهتر است از آزادکردن هزار بنده، شرکت در هزار غزوه، عیادت هزار مریض، حضور در هزار نمازِجمعه، شرکت در هزار تشییع جنازه، سیرکردن هزار گرسنه، پوشاندن هزار برهنه و آوردن هزار اسیر در راه خدا و بهتر است از صدقه دادنِ هزار دینار به فقرا و بهتر است از قرائت تورات، انجیل،

ص: 199

زبور و قرآن و از هزار نفر که [در جنگ] اسیر و سپس [پس از پیروزی] آزاد کند و بهتر است برای او از دادن هزار شتر به نیازمندان و از دنیا نمی رود، مگر اینکه جایگاهش را در بهشت می بیند.

ای علی، کسی که خدمت کردن به همسرش را ننگ نداند [و از آن خسته نشود]، بدون حساب وارد بهشت می شود.

ای علی، خدمت به همسر [و خانواده]، کفارۀ گناهان کبیره است و خشم خدا را فرو می نشاند و مهریۀ حورالعین است و بر حسنات و درجات می افزاید.

ای علی، کسی به همسرش خدمت نمی کند؛ مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا خیر دنیا و آخرت را برایش خواسته باشد.(1)

زن و شوهر را در این زمینه بهبود بخشد. این موضوع، هم به بهداشت و احکام رابطۀ زناشویی مرتبط است و هم به افزایش کیفیت آن.

طبیعتاً این آموزش ها باید از راه های مطمئن به دست آید. اشتباه بعضی زوجین این است که با جست وجوی روش های آموزش جنسی در فضای مجازی، به محتواهایی غیرمطمئن دست می یابند که بیشتر آسیب زاست تا کمک کننده؛ چراکه انتظار زن و شوهر را از همدیگر افزایش می دهد و بالطبع موجب کاهش رضایت آن ها از رابطۀ خودشان خواهد شد. بعضی هم فکر می کنند حالا که متأهل شده اند، می توانند در کنار همسر خود با مشاهدۀ صحنه های تحریک کننده، رابطۀ جنسیِ بهتری را تجربه کنند؛ غافل ازاینکه ممکن است باعث رنجش همسرشان شوند. تجربه نشان داده است که این کار، نارضایتی جنسی را در دو طرف افزایش می دهد؛ زیرا آنچه در فیلم دیده می شود، با واقعیت خیلی فاصله دارد و انتظارات نامتعارفی از رفتارهای جنسی در ذهن ایجاد می کند.

اینکه در اسلام تحریک های جنسیِ خارج از رابطه با همسر به شدت حرام دانسته شده است و این، صحنه های تحریک کننده را نیز شامل می شود، همه به این منظور است که تمام نیروی جنسی و انتظارات جنسی زن و شوهر به همدیگر معطوف شده و باعث دوام و نشاط زندگی شود. اگر این رابطه، بدون پذیرش مسئولیت خانواده ارضا شود، اینجاست که خانواده به خطر افتاده و انگیزۀ حفظ آن در چنین جوامعی کم خواهد شد. این موضوع، آسیبی جدی است که جهان غرب، امروزه با آن درگیر و مواجه است.

اسلام برای متمرکزشدن این رابطه در خانه، توصیه های بسیاری

ص: 203

دارد؛ ازجمله پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به عثمان بن مظعون دربارۀ همسرش فرمودند:

بندۀ مؤمن هرگاه دست همسرش را بگیرد، خداوند ده حسنه برایش می نویسد و ده گناهش را پاک می کند و چنانچه او را ببوسد، خداوند برایش صد حسنه می نویسد و صد سیئه اش را پاک می کند و هرگاه با او در آمیزد، خداوند هزار حسنه برایش می نویسد و هزار سیئه از او دور می کند... .(1)

در مقابل، برای ازبین بردن تمامی تحریک های جنسی خارج از خانه، با آن ها به شدت برخورد کرده و نوعی زنا به حسابشان آورده است؛ ازجمله امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرموده اند:

احدی نیست، مگر اینکه بهره ای از زنا را مرتکب شده است؛ پس زنای دو چشم، نگاه به نامحرم است و زنای زبان، سخن گفتن [به قصد لذت] و زنای دهان، بوسیدن و زنای دست ها، تماس با بدن نامحرم و تفاوت نمی کند فُرج بر این ها صدق کند یا صدق نکند.(2)حتی تصور رابطۀ جنسیِ دیگر در خلال روابط زن و شوهر نیز موجب کاهش رضایت از رابطه با همسر می شود؛ به همین علت در اسلام سفارش شده است که با تصور زنان دیگر، به رابطۀ جنسی با همسر خود نپردا؛ند.(3) البته اگر فرد در اثر هر عاملی دچار تحریک جنسی شود، توصیه شده است با رابطه با همسرش، لذتی را که می خواهد، تجربه کند.(4)

ص: 204

نکن؛ چراکه اگر چنین کنی، جنون و جذام و ابلهی به او و فرزندش روی خواهد آورد.

یا علی، بعدازظهر با همسر خود مجامعت نکن؛ چراکه اگر در آن وقت، فرزندی برای شما مقدر شود، چپ چشم (لوچ) خواهد بود و شیطان از لوچ بودن انسان خشنود می شود.

یا علی، هنگام مجامعت سخن نگو که اگر فرزندی نصیب شما شود، از لال بودن در امان نیست [و ممکن است لال شود].یا علی، کسی در هنگام جماع نباید به عورت همسر خود نگاه کند؛ بلکه باید چشم خود را ببندد؛ زیرا نگاه به عورت زن در وقت جماع، موجب نابینایی فرزند خواهد شد.

یا علی، به نیت زن دیگری با همسر خود مجامعت نکن؛ چراکه می ترسم اگر چنین کنی، فرزند تو مُخنّث [یعنی پسری با روحیات زنانه] و بخیل باشد.

یا علی، اگر در بستر خود جُنُب بودی، قرآن نخوان که می ترسم آتشی از آسمان فرود آید و شما را بسوزاند.

یا علی، مجامعت نکن؛ مگر اینکه دستمال تو از دستمال همسرت جدا باشد و هرگز با یک دستمال، خود را پاک نکنید که شهوت بر روی شهوت قرار می گیرد و میانتان دشمنی ایجاد می شود و موجب طلاق و جدایی شما خواهد شد.

یا علی، در حال ایستاده با همسر خود مجامعت نکن که این، کار چهارپایان است و اگر فرزندی نصیب شما شود، مانند الاغ در بستر و در هرجای دیگر بول می کند.

ص: 206

یا علی، با همسر خود در شب عید فطر مجامعت نکن؛ چراکه اگر فرزندی نصیب شما شود، پیر می شود و بعد از پیری، بچه دار می شود.

یا علی، در شب عید قربان مجامعت نکن که فرزندتان شش انگشتی یا چهارانگشتی متولد می شود.

یا علی، با همسر خود زیر درخت میوه مجامعت نکن که فرزند شما جلّاد و آدمکش و عریف(1) خواهد شد.

یا علی، مقابل خورشید با همسر خود مجامعت نکن، جز اینکه میان شما و آن پرده ای باشد؛ چراکه فرزندتان همیشه در بلا و فقر خواهد بود تا از دنیا برود.

یا علی، بین اذان و اقامه با همسر خود مجامعت نکن که فرزند شما خون خوار خواهد شد.

یا علی، اگر همسر تو باردار بود، بدونِ وضو با او مجامعت نکن؛ وگرنه فرزند شما کوردل و بخیل خواهد شد.

یا علی، در نیمۀ شعبان با همسر خود مجامعت نکن که فرزند شما ازنظر صورت و مو زشت خواهد شد.

یا علی، با همسر خود در آخر ماه [قمری، یعنی] دو روز مانده به آخر ماه، مجامعت نکن که فرزند شما ابله و احمق و ناتوان خواهد شد.

یا علی، با همسر خود با شهوت خواهر او مجامعت مکن؛ چراکه فرزند شما راهزن و یاور ستمگر خواهد شد و جمعیت

ص: 207

فراوانی به دست او کشته می شوند.

یا علی، بر پشت بام با همسر خود مجامعت نکن که فرزند شما منافق و اهل ریا و بدعت خواهد شد.یا علی، چون به مسافرت رفتی، در نخستین شب سفر، با همسر خود مجامعت نکن که اگر فرزندی نصیب شما شود، مال خود را در راه غیرصحیح مصرف کرده و اهل تبذیر خواهد بود؛ درحالی که [خدا و] رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند که مبذّرین برادران شیاطین هستند.(1)

یا علی، در سفری که بیش از سه شبانه روز طول نمی کشد، با همسر خود مجامعت نکن؛ چراکه فرزند شما یاور هر ظالم و ستمگری خواهد شد.

یا علی، بر تو باد که در شب دوشنبه جماع کنی تا فرزند تو حافظ قرآن و راضی به مقدرات خدا باشد.

یا علی، اگر در اولِ شب سه شنبه با همسر خود مجامعت کنی، فرزند شما گویندۀ شهادتین و موفق به شهادت در راه خدا می شود و هرگز خداوند او را با مشرکین عذاب نخواهد کرد و دهانش خوش بو، قلبش رحیم و مهربان، دستش باسخاوت و زبانش از غیبت و دروغ و بهتان پاک خواهد بود.

یا علی، اگر در شبِ پنجشنبه با همسر خود مجامعت کنی، فرزند شما یکی از علما و حُکّام خواهد شد و اگر در وسط روز پنجشنبه مجامعت کنی، شیطان تا هنگام پیری، به

ص: 208

فرزند شما نزدیک نشود و فرزند فهمیده ای خواهد بود و خداوند سلامت دین و دنیا را به او عطا می فرماید.

یا علی، اگر در شب جمعه با همسر خود مجامعت کنی، فرزند شما خطیب و سخنگویی توانا می شود و اگر بعد از عصر جمعه مجامعت کنی، فرزندتان معروف و دانشمندی سرشناس خواهد شد و اگر شب جمعه بعد از نماز عشا با او مجامعت کنی، امید می رود فرزندتان، ان شاءالله یکی از ابدال و بزرگان شود.

یا علی، در ساعت اول شب با همسر خود مجامعت نکن که اگر بچه دار شوید، در امان نمی ماند و ساحر و اهلِ دنیا شود و آخرت خود را از دست بدهد.

یا علی، این وصیت مرا حفظ کن؛ همآن گونه که من از جبرائیل شنیدم و حفظ کردم.(1)

امام صادق (علیه السلام) نیز فرموده اند: «مرد نباید با همسر و کنیز خود در جایی که کودک خردسالی در آنجا باشد، هم بستر شود؛ چراکه آن کودک اهلِ زنا خواهد شد.»(2)

از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده است که فرموده اند:

از وصیت های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این بود که مرد درحال حیض با همسر خود مجامعت نکند و اگر چنین کند و فرزند او جذامی یا دارای پیسی شود، باید خود را ملامت کند. نیز آن حضرت کراهت می داشتند کسی که محتلم شده و غسل نکرده است،

ص: 209

[دوباره] با همسر خود مجامعت کند و می فرمودند: «اگر چنین کرد و فرزند او دیوانه متولد شد، غیر از خودش کسی را ملامت نکند.»(1)آن حضرت (علیه السلام) در روایت دیگری فرموده اند: «هنگامی که یکی از شما می خواهد با همسر خود مجامعت کند، این عمل او نباید با عجله و بدونِ مقدمه باشد؛ [بلکه باید قبل از آن، مزاح و بوسه و... انجام گیرد] چراکه زن ها نیازهایی دارند.»(2) و نیز فرموده اند:

هرگاه یکی از شما زنی را ببیند و خوشش آید، باید نزد همسر خود برود [و با او هم بستر شود]؛ چراکه نزد او، مانند همان چیزی است که دیده است؛ پس شیطان را به قلب خود راه ندهد و چشم خود را از آن زن برگرداند و اگر همسر ندارد، دو رکعت نماز بخواند و حمد خدا را زیاد به جای آورد و بر محمد و آل او صلوات بفرستد؛ سپس از فضل الهی درخواست کند که خداوند با مهربانی خود، به او چیزی دهد که بی نیازش کند.(3)

همچنین امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دربارۀ آداب مجامعت فرموده اند: «هنگامی که با همسر خود مجامعت می کنید، کم سخن بگویید؛ زیرا سخن گفتن در آن حال، موجب گنگی فرزند می شود و به داخل فُرج زن نگاه نکنید؛ شاید چيزى ببينيد كه بدتان بيايد و ازسویی، موجب کوری فرزند می شود.»(4)

بر اساس روایتی دیگر، ابی ربیع شامی شبی خدمت امام صادق (علیه السلام)

ص: 210

بود که آن حضرت مسئلۀ شرک شیطان و شرکت او در نطفۀ مرد را بیان فرمودند و آن را آن قدر بزرگ شمردند که ابی ربیع ترسید و گفت: «فدای شما شوم! راه نجات از دخالت شیطان [در شکل گیری فرزند] چیست؟» امام (علیه السلام) فرمودند:

چون خواستی با همسرت مجامعت کنی، بگو: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ الَّذِی لا اِلَهَ اِلّا هُوَ ((بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ))(1) اللَّهُمَّ اِنْ قَصَدْتَ [قَضَيْتَ] تصب مِنِّی فِی هَذِهِ اللَّيْلَةِ خَلِيفَةً(2)

فَلا تَجْعَلْ لِلشَّيْطانِ فِيهِ نَصِيباً وَ لا شِرْكاً وَ لا حَظّاً وَ اجْعَلْهُ عَبْداً صالِحاً [خالِصاً مُخْلَصاً] مُصَفّیاً [مُصَفَّىً مِنَ الشَّیْطانِ] وَ ذُرِّيَّ-تَهُ (3)

جَلَّ ثَنَاؤُکَ.» (به نام خداوند بخشندۀ مهربان که خدایی جز او نیست: او که «خالق آسمان ها و زمین است.» خدایا، اگر در این شب برای من فرزندی تقدیر کرده ای، برای شیطان در او شراکت و نصیب و بهره ای قرار نده و او و ذرّیه اش را صالح و مخلص و پاک [از آلودگی های شیطان] قرار بده [ای خدایی] که ثنای تو بس عظیم است!)(4)

همچنین امام رضا (علیه السلام) فرموده اند: «نزدیکی نکن، مگر از روی شهوت و میل شدید.»(5)

ص: 211

بی اعتنا بودند.(1) دراین باره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به مردان توصیه فرموده اند همچنان که دوست دارند همسرانشان خودشان را زینت و آماده کنند، آن ها هم برای بهره مندی از همسرانشان، خود را آرایش و مرتب کنند.(2)

جنسی اوست. متأسفانه، بیشتر زنان از اهمیت این رابطه در نزد مردان آگاه نیستند و آن را دستِ کم می گیرند و به همین دلیل رفتار آن ها را دراین باره سطحی و خودخواهانه تعبیر می کنند؛ درحالی که برای بسیاری از مردان، تحریک جنسی کلیدی برای ابراز عشق است.

تصویر

ص: 215

عشق و محبت سیراب کند؛ در غیر این صورت، ممکن است زندگی به مدیریت چندگانه و تنش زا دچار شود.

باشد، در بحث معاشرت خانوادگی او گُل است.(1)

بنابراین آن چیزی که با عنوان ولایت شوهر مطرح می شود، حیطۀ محدودی دارد که اولی مربوط به نیاز جنسی است و دومی درخصوص خانه است. اگر شوهر به زن بگوید امروز از خانه خارج نشود یا به فلان مکان نرود، زن موظف است بپذیرد؛ اما مرد نیز که مدیریت خانه و خانواده را برعهده دارد، باید مانند هر مدیری سعی کند از اختیارات مدیریتی خود در حدّ ضرورت استفاده کند.

تصویر

ص: 221

تصویر

ص: 222

تصویر

ص: 224

تصویر

همواره، در شیرین ترین زندگی ها هم اختلاف وجود داشته است. نمی شود دو انسان زیرِ یک سقف باهم زندگی کنند و در هیچ موضوعی اختلاف نداشته باشند. مهم این است که بدانیم با اختلاف هایمان چگونه مقابله کنیم! از قدیم گفته اند که اختلاف زن و شوهر، نمک زندگی است؛ اما باید مواظب باشیم زندگی مان خیلی شور نشود. استفاده از مهارت هایی که در این فصل مطرح می شود، کمک می کند اختلاف ها را مدیریت کنیم تا مایۀ تلخی زندگی نشود.

ازطرف دیگر، یکی از نتایج مهم ازدواج، تربیت زوجین است. اختلافاتی که در زندگی مشترک رخ می دهد، زن و شوهر را با ضعف هایشان آشنا می کند. در این مواقع، هریک از آن ها با همکاری دیگری می تواند حواشی و بدی ها را از نفس خود دور کند و با آوردن دلایل منطقی، همسر را مجاب کرده و باعث رشد فکری و اخلاقی او شود. برای مواجهه با این اختلافات باید مهارت های خود را در این زمینه تقویت کرد و بهتر است این مهارت ها را قبل از تشکیل خانواده تمرین و کسب کرد.

ص: 225

اگر مهارت های زندگی را نداشته باشیم، بسیاری از ما در برقراری ارتباط مؤثر دچار مشکل می شویم و بیشتر ارتباط هایمان به دعوا و گریز یا سازش اجباری ختم می شودغ همچنین فشارهای روحیِ بیش ازحد و غیرمنطقی، لطمه های فراوانی به موقعیت های خانوادگی و شغلی ما می زند و باعث می شود عملکردمان بسیار کمتر از توانایی های بالقوه مان ظاهر شود؛ به عنوان نمونه، گاهی در موقعیت هایی قرار گرفته ایم که منجر به بروز عصبانیت در ما شده است؛ اما به سبب آگاه نبودن از روش های کنترل خشم و مدیریت صحیح آن، فشارهای روحی فراوانی را متحمل شده ایم. نمونۀ دیگر این است که در این صورت، مهارت «نه گفتن» نداریم و برخلاف خواسته های درونی خودمان، درخواست های دیگران را می پذیریم؛ درحالی که از درون احساس نارضایتی می کنیم و بعد هم به شدت پشیمان می شویم.

همۀ این امور، از نداشتن مهارت های لازم برای زندگی ای شیرین ناشی می شود. بعضی از این مهارت ها برای حل اختلاف ها بسیار مؤثرتر است و بعضی دیگر نیز زمینه ای ایجاد می کند که اختلاف کمتری به وجود آید. در اینجا، ابتدا به بیان مهارت های مواجهه با اختلافات و سپس مهارت های پیشیگری از بروز اختلافات خواهیم پرداخت.

ص: 226

بزنی، به صدایت گوش می دهند و اگر آرام بگویی، به حرفت گوش می دهند!’ ‘قدرت کلماتت را بالا ببر، نه صدایت را!’ ‘باران است که باعث رشد گل ها می شود، نه رعدوبرق و سیل!’»

به اشتباه خود پی می برند، خاضعانه عذرخواهی کرده و سریع به مسئلۀ پیش آمده پایان می دهند؛ زیرا به تعبیر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) : «عذرخواهی دلیل خردمندی است.»(1)

عذرخواهی کردن باعث کوچک شدن نمی شود و اتفاقاً نشان می دهد که فقط در پی اثبات خودتان نیستید؛ بلکه وقتی حق روشن شد، آن را می پذیرید؛ هرچند به زیان شما باشد.* شما هم عذرخواهی دیگران را بپذیرید و طرف مقابلتان را شرمسار نکنید. نه شما کامل هستید و نه آن که عذرخواهی می کند؛ پس اگر کسی شما را رنجاند و بعد پشیمان شد، او را سرزنش نکنید. زمانی که نتوانید دیگران را ببخشید، آرامش را از خود سلب کرده اید.

● اختلاف با خویشاوندان، نباید در هیچ وضعیتی، به قطع ارتباط با آنان منجر شود؛ چراکه صلۀ رحم واجب است؛ البته صلۀ رحم، به معنای احسان به اقوام است و در رفت وآمد خلاصه نمی شود. در صلۀ رحم محدوده های حلال و حرام باید مراعات شود؛ مثلاً اقوامی که با فردنامحرم هستند، همچون نامحرم های غریبه محسوب می شوند و در مواجهه با آن ها نباید با این دلیل که از اقوام هستند، به حریم های الهی بی اعتنایی کرد.

ص: 233

شما را ناراحت کنند، از خود حساسیتی نشان ندهید: صحبت های آن ها را نشنیده بگیرید و سعی کنید موضوع را عوض کنید. از طرف مقابلتان دربارۀ خودش سؤالی مطرح کنید یا ترجیحاً موضوعی را که به آن علاقه داشته باشد، پیش بکشید.

● همان طور که در مهارت حل اختلاف گفته شد، بهتر است بحث را طولانی نکنید تا زمینه های بروز خشم در خودتان و در طرف مقابل تحریک نشود.

● آیت الله بهجت (رحمة الله) توصیه می کردند برای کنترل خشم زیاد صلوات بفرستیم.(1)

● امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «خشم را با سکوت درمان کنید.»(2) باتوجه به این جمله، بار دیگر توصیه های قبل را مرور کنید و دقت کنید که وقتی سکوت می کنید، ناخودآگاه چند تا از آن توصیه ها عملی شده است.

● بعضی ها زود از کوره در می روند و جوش می آورند. این موضوع ممکن است زمینه های زیستی داشته باشد. تجربه نشان داده است که اصلاح سبک تغذیه و تعدیل مزاج با مشورتِ متخصصان، به صورت جدی می تواند زمینه های زیستیِ خشم را کاهش دهد؛ البته به خاطر داشته باشید که باید عادت های پرخاشگرانه مثل بددهنی و توهین را خودتان اصلاح کنید؛ چون این عادت ها به مرور زمان، در وجود نهادینه و عادی شده است.

ص: 236

تنهایی نیاز دارند.

* تمایل به حرف زدن و برقراری ارتباط اجتماعی برای زنان مهم است. زنان با حرف زدن دربارۀ خود و مشکلاتشان، بسیاری از نگرانی ها و استرس ها و ناراحتی هایشان را تعدیل کرده و آرام می شوند؛ درحالی که مردان کمتر تمایل دارند دربارۀ خود و مشکلاتشان صحبت کنند.

* معمولاً زنان با مسائل، عاطفی تر برخورد می کنند و از مردان هم همین انتظار را دارند؛ درحالی که مردان کمتر از بُعد عاطفی به مسائل نگاه می کنند.

* زنان نفوذ و حمایت را به راحتی می پذیرند؛ درحالی که مردان در مقابل نفوذ و حمایت دیگران، از خود مقاومت نشان می دهند.

* معمولاً زنان تصوّر می کنند که مردان در بسیاری از مسائل، بی دقّت و بدونِ توجّه هستند و مردها تصوّر می کنند زنان، حساس و ریزبین هستند.

* زنان احساسات خود مانند ترس، ناراحتی، غم، شادی، اضطراب و استرس را با واکنش های هیجانی زیادی ابراز می کنند؛ درحالی که مردان احساسات خود را کمتر بروز می دهند.

برای کسب همدلی، گزینه های زیر را به کار گیرید:

● بیشتر ما بلد نیستیم درست گوش کنیم. گوش کردن با شنیدن متفاوت است. به احساسات و هیجانات طرف مقابل توجه کنید و صحبت هایش را خوب گوش دهید تا بتوانید از دید او به موضوعات نگاه کنید.

● خیلی از افراد، در مواجهه با موضوعات دردناک دیگران، دربارۀ آن ها قضاوت می کنند یا بی درنگ در پی ارائۀ راه حل، کوچک نشان دادن مشکل، تحلیل منطقی مسئله، سرزنش یا مقایسه هستند. این ها مانع همدلی است؛ چراکه فرد درگیر با مشکل، قبل از هر چیز، نیاز دارد کسی او را درک کند.

● قراردادن خود در جای دیگران و توجه به وضعیت، موقعیت، ویژگی ها و گذشتۀ افراد، به ایجاد فضای همدلی کمک می کند.● به بهانۀ اینکه طرف مقابل، متوجه اشتباهش نمی شود، از همدلی و گذشت صرف نظر نکنید. وقتی همدلی کنید، بهتر می توانید او را متوجه اشتباهش کنید.

خانواده،

باید توجه داشته باشید که:

● شما مسئول همۀ ناراحتی ها و مشکلات دیگران نیستید. اگر ظرفیت شنیدن دردهای طرف مقابل را ندارید، لازم نیست سنگ صبور همه باشید. خیلی محترمانه از فضا فاصله بگیرید. شما می توانید برایشان دعا کرده یا مشاوری معتمد به آن ها معرفی کنید.

● گاهی خوب است قبل از همدلی، قصد و منظور طرف مقابل را حدس بزنید. بعضی ها برای اینکه بتوانند به کسی نزدیک شوند، از عواطف او سوءاستفاده می کنند. سرکیسه کردن کوچک ترینِ این آسیب هاست.

مساعد

برای خلوتشان، به شدت تأکید شده است. جالب اینکه ازنظر اسلام، این گونه روابط در خانه، موجب رشد و کمال معنوی و بخشش گناهان است و برعکس، امتناع از این امر، مجازات سخت دنیوی و اخروی در پی خواهد داشت.

«روابط

زناشویی» در کنار «صمیمیت و محبتِ توأم با اعتماد زن و شوهر» و «تعهدات اخلاقی و عرفی و قانونی زن و شوهر در قبال یکدیگر» سه عامل مهم در استحکام خانواده شناخته می شوند. وجود تعالی و رابطۀ معنوی و الهی زن و شوهر نیز عامل مهمی برای تقویت هرکدام از عوامل گفته شده یا جبران ضعف در هریک از آن هاست.

خودمان

یا دیگران فرصت جبران بدهیم.

اگر

می خواهید زندگی موفق و سازنده ای داشته باشید، باید بتوانید از میزان «من»بودنِ خود کم کنید. همیشه قرار نیست همه چیز طبق خواستۀ شما پیش برود. گاهی باید بتوانید ازخودگذشتگی کنید و برخلاف میلتان، خواسته های دیگران را انجام دهید؛ البته به این شرط که آن خواسته ها، غیرمنطقی و نامتعارف نباشد.

با

ویژگی های نامطلوب فرد مقابلتان کنار بیایید؛ مثلاً بپذیرید که خواهرتان زودرنج یا پدرتان سخت گیر است. این پذیرش به معنای تأیید آن ویژگی ها نیست؛ ولی انسان های منعطف راحت تر می توانند خود و دیگران و موقعیت های مختلف را بپذیرند و سپس بهترین عملکرد را نشان دهند. چه بسا همین انعطاف شما باعث شود آن ها به تغییر شخصیت منفی خود تمایل پیدا کنند.

نمی افتد»

را می شنوید، ممکن است شما را در موقعیتی آسیب زا و جبران ناپذیر قرار دهد. در اینجا باید از مهارت «نه گفتن» استفاده کنید.

● توجه به این نکته نیز ضروری است که ارزش های دینی و اخلاقی، سیلقۀ شخصی نیستند و کوتاه آمدن از آن ها، به معنای انعطاف پذیریِ صحیح نیست؛ پس باید از ارزش ها مراقبت کرد.

موفقیت های بیشتر را در پی خواهد داشت.

بعضی افراد با ژستِ واقع گرایی، مدام از دوروبَرشان گله و شکایت کرده و بدبینی و منفی نگری خودشان را توجیه می کنند. در بسیاری از مواقع، این نگاه منفی، ناشی از تمرکز بر اشتباه ها و شکست های شخصی این افراد است که به بیرون از خود، فرافکنی(1) می کنند.

مثبت اندیشی به معنای ساده اندیشی نیست؛ بلکه فرد مثبت نگر معمولاً به دیگران خوش بین است و همۀ اشتباهات آن ها را عمدی نمی داند. چنین فردی معتقد است در پسِ هر مشکلی، خیر و مصلحتی وجود دارد و ناامیدی در کارش نیست. فرد مثبت نگر، بسیاری از آسیب ها و ایرادها را نادیده می گیرد و این ازنظر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بخش مهمی از عقل است.(2)

این ها هنرهایی است که فرد بدبین و منفی باف ندارد.

شما نیز برای تقویت هنر مثبت نگری در خود، از راهکارهای زیر استفاده کنید:

· ذهن انسان، مرتب درحالِ جوش وخروش است. در واقع این شما هستید که تعیین می کنید ذهنتان به چه چیزی فکر کند و این فکر به خصوص اگر ناراحت کننده باشد، شما را بسیار تحت تأثیر قرار می دهد. با آگاهی از این واقعیت، هرگاه افکار منفی به ذهنتان راه یافت، آن ها را متوقف کرده و افکار مثبت را جانشینش کنید.

· سعی کنید از آدم های منفی باف فاصله بگیرید و با انسان های شاد

ص: 244

و پُرانرژی بیشتر رفت وآمد کنید. خودتان هم منفی بافی نکنید و این تفکر را انتقال ندهید. دیگران عموماً افرادی که افکار ناامیدکننده را نشر می دهند، نمی پسندند.

· از کلمات امیدوارکننده و مثبت استفاده کنید تا بتوانید به سمت پیشرفت حرکت کنید. تعبیرهای منفی مثل «نمی توانم» یا «من خیلی خوب نیستم»، انگیزۀ شما را برای حرکت روبه جلو کم رنگ می کند؛ پس افکار و تعبیرهای مثبت تر و موفقیت آمیزتری را انتخاب کنید. خوشبختی و رضایت، اتفاق نیست؛ بلکه انتخابی شخصی است.

· حتی اگر فکر می کنید جنبه های منفی زندگیتان از جنبه های مثبت آن بیشتر است، به داشته های خوبتان بیندیشید: به آنچه الان دارید و حاضر نیستید از دست بدهیدشان، بیندیشید و برای همۀ آن ها خدای مهربان را شکر کنید.

· باید یاد بگیرید از موضوعاتِ کم اهمیت که ارزششان با گذر زمان کم می شود، بگذرید. به دست آوردن نمره ای کم از یک درس، چقدر فکرتان را آزار می دهد؟ یک سال بعدش هم همان قدر آزارتان می دهد؟ خراب شدن اسباب بازی محبوبتان در بچگی، ارزش آن همه گریۀ شما را داشت؟ کمی که تأمل کنید، فراوان ازاین دست مثال ها می یابید و متوجه می شوید خیلی از موضوعات، واقعاً آن قدرها که درحال حاضر فکر می کنید، اهمیت ندارند.

ص: 245

رقابت یعنی امتیازجمع کردن. اگر زندگی به شکلی در آید که یکی از زوجین بگوید: «چون تو این کار را کردی، من هم این کار را می کنم»، خطری ایجاد می شود که براساس آن، رابطه ای که باید مبتنی بر حمایت از هم باشد، به جنگ و بستری برای برتری طلبی منجر می شود. صمیمیت و توجه داشتن حقیقی، در لذت دادن و مایه گذاشتن از خود است؛ درحالی که حسابگری و امتیازجمع کردن در اغلب اوقات، به نوعی بدبینی تبدیل می شود. زن و شوهرهایی که در پیِ کشف خطاهای یکدیگر هستند یا به هر بهانه ای می خواهند در برابر هم امتیازی کسب کنند، صحنۀ زندگی را بستر جرّوبحث های دائمی و بی پایان می کنند. همسرانی که برای گرفتن امتیاز از هم، خود را درگیر تلاش های پردامنه می کنند، به زندگی شان آسیب می زنند. زن و شوهر نباید بر سرِ فزون طلبی و امتیازخواهی های نابجا با یکدیگر نزاع کنند.(1)

اقتدار با قلدری و رفتارهای خشن حاصل نمی شود؛ بلکه با محبت و تدبیر و قاطعیت به دست می آید. مرد باید زندگی خود را به خوبی مدیریت کند و برای اینکه بتواند زمام امور را در دست داشته باشد، باید زن را از عشق و محبت سیراب کند؛ در غیر این صورت، زندگی دچار مدیریت چندگانه و تنش زا خواهد شد.

می شوند و در زمان استراحت به کنار رینگ می روند. مربی در این مواقع، ضمن انجام اقدامات اولیه، شامل خنک کردن و ماساژدادنِ بازیکن، هم زمان تذکرات لازم را هم گوشزد کرده و با دادن روحیه و کمک های فکری، او را با انرژی مضاعف، روانۀ مرحلۀ دیگری از بازی می کند. در واقع، زن در نقش همان مربی است که مردِ میدان را تقویت می کند.

علاوه براین، بازیگر اصلی در فضای داخل خانه، خود زن است. زن باید تدبیر امور داخلی منزل را به خوبی برعهده بگیرد و با شایستگی آن را مدیریت کند. ازآنجاکه خانه مأمن و پناهگاه عاطفی همسران است، اگر زنی در این زمینه، هنرمند و بالیاقت باشد، می تواند توانایی های خود را در کانون باصفای خانه به مرحلۀ ظهور برساند و با هنرنمایی خود، فضای خانه را پر از سُرور و شادی کند؛ البته شرط بروز این توانایی ها، داشتن استقلال کافی برای تدبیر در امور منزل ازطرف شوهر است. همسر موفق زنی است که با آنچه در زندگی دارد، اهل خانه را به شوق آورَد. او باید از افراط وتفریط و خرج های غیرضروری بکاهد و با ابتکار وخلاقیت، پیوسته، نشاط جدیدی را به خانواده هدیه کند.

عمل کرده است.در روایتی آمده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «خدا زیبایی و زینت کردن را دوست دارد و تظاهر به فقر و نداری را نمی پسندد و هنگامی که نعمتی به بنده اش می دهد، دوست دارد اثر نعمتش را بر [زندگی] او ببیند.» سؤال شد: «چگونه این کار را بکند؟» حضرت (علیه السلام) پاسخ دادند: «لباسش را پاکیزه و خودش را خوش بو کند و... .»(1)

هم زود نتیجه ندهد؛ ولی ازآنجاکه این حکیم حاذق است و می داند که این مداوا ممکن است چندسال طول بکشد، دلسرد نمی شود و دست از تلاش برنمی دارد. گاهی هم شما درمان را انجام می دهید، ولی به نتیجه نمی رسید و متوجه می شوید که ضعفی که درصدد رفع آن هستید، به این راحتی ها برطرف نمی شود؛ آن وقت است که واژۀ سازگاری معنای واقعی پیدا می کند.

ص: 253

8. برقى، احمدبن محمدبن خالد، المحاسن، به تحقیق و تصحیح جلال الدین محدث، ج1، چ2، قم: دار الكتاب الاسلامیة، 1371ش.

9. بستانى، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، ترجمۀ رضا مهیار، چ2، تهران: انتشارات اسلامی، 1375ش.

10. پايگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمی خامنه ای:

WWW. khamenei.ir

11. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) )، چ4، تهران: دنیای دانش، 1382ش.

12. تميمى آمُدى، عبدالواحدبن محمد، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، به تحقیق و تصحیح مصطفی درایتی، چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به حوزۀ علمیۀ قم، 1410ق.

13. تميمى آمُدى، عبدالواحدبن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، به تحقیق و تصحیح سیدمهدی رجایی، چ2، قم: دار الكتاب الاسلامیة، 1410ق.

14. جرجانى، على بن محمد استرآبادى، کتاب التعریفات، چ4، تهران: ناصرخسرو، 1370ش.

15. جمعی از نویسندگان، اعلام الهدایة، ج5، چ2، قم: مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام) ، 1425ق، به نقل از: کتابخانۀ دیجیتال نور.

16. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، ج18، چ2، قم: اسراء، 1389.

17. حاج علی اکبری، محمدجواد، مطلع عشق (گزیده ای از

ص: 255

رهنمودهای مقام معظم رهبری به زوج های جوان)، چ20، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1388.

18. حرّ عاملی، محمدبن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج12و20، چ1، قم: مؤسسة آل البيت (علیهم السلام) ، 1409ق.

19. حسینی واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، به تحقیق و تصحیح علی هلالی و علی سیری، ج13و15، چ1، بیروت: دار الفکر، 1414ق.

20. خمینی، سیدروح الله، صحیفۀ امام: مجموعه آثار امام خمینی(س)، ج6، چ5، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، 1389، به نقل از: پرتال امام خمینی.

21. خنیفر، حسین و مژده پورحسینی، مهارت های زندگی، چ13، قم: هاجر (وابسته به مرکز مدیریت حوزه های علمیۀ خواهران)، 1391.

22. ديلمى، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، ج 1، چ1، قم: الشریف الرضی، 1412ق.

23. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به تحقیق صفوان عدنان داودی، چ1، بيروت و دمشق: دار القلم و الدار الشامية، 1412ق.

24. شعيرى، محمدبن محمدبن حيدر، جامع الاخبار، چ1، نجف: مطبعة حیدریة، بی تا.

25. صدری مازندرانی، حسن، هنر همسرداری:اخلاق در دانشگاه

ص: 256

منزل، چ5، قم: میراث ماندگار، 1386.

26. صدوق (شیخ صدوق)، محمدبن علی بن بابویه قمی، الخصال، به تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، ج1و2، چ1، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1362ش.

27. صدوق (شیخ صدوق)، محمدبن علی بن بابویه قمی، امالی الصدوق، چ6، تهران: کتابچی، 1376ش.

28. صدوق (شیخ صدوق)، محمدبن علی بن بابویه قمی، علل الشرائع، ج2، چ1، قم: کتاب فروشی داوری، 1385ش.

29. صدوق (شیخ صدوق)، محمدبن علی بن بابویه قمی، عیون اخبار الرضا، به تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، ج2،چ1، تهران: جهان، 1378ق.

30. صدوق (شیخ صدوق)، محمدبن علی بن بابویه قمی، کتاب من لا يحضره الفقيه، به تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، ج2و3و4، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسين حوزۀ علمیۀ قم، 1413ق.

31. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج16، چ2، قم: اسماعیلیان، 1393ق.

32. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، چ4، قم: الشريف الرضى، 1412ق.

33. طوسى (شیخ الطائفه)، محمدبن حسن، الامالی، چ1، قم:

ص: 257

دار الثقافة، 1414ق.34. طیب، سیدعبدالحسین، تفسیر اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 13، چ2، تهران: اسلام، 1374ش.

35. علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، نهج البلاغه، به کوشش محمدبن حسین شریف رضی، به تحقیق و تصحیح صبحی صالح، چ1، قم: هجرت، 1414ق.

36. عيّاشى، محمدبن مسعود، التفسیر، به تحقیق و تصحیح هاشم رسولى محلاتى، ج1و2، چ1، تهران: المطبعة العلمية، 1380ق.

37. فراهیدی بصری، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج8، چ2، قم: هجرت، 1409ق.

38. قمی، عباس، نزهة النواظر فی ترجمة معدن الجواهر، چ1، تهران: کتاب فروشی اسلامیه، 1374ق.

39. کلانتری، علی اکبر، اخلاق زندگی، چ2، قم: معارف، 1387.

40. کلینی رازی، محمدبن یعقوب، الاصول من الکافی، ج2و3و4و9و11و15، چ1، قم: دار الحدیث، 1429ق.

41. ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ، به تحقیق و تصحیح حسین حسنی بیرجندی، چ1، قم: دار الحدیث، 1376ش.

42. مجلسى، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، به تحقیق و تصحیح هاشم رسولى محلاتى، ج 8، چ2، تهران:

ص: 258

دار الکتب الاسلامیة، 1404ق.

43. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (علیه السلام) ، ج46و76و89و100، چ2، بیروت: دار اِحياء التراث العربی، 1403ق.

44. محدثی، جواد، راه زندگی: الفبای سعادت خانواده، چ3، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1385.

45. محمدی ری شهری، محمد، دانشنامۀ قرآن و حدیث، ج4، قم: دار الحدیث، 1391، به نقل از: کتابخانۀ دیجیتال نور.

46. مرکز اطلاع رسانی غدیر: «http://www.ghadeer.org».

47. مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت: «https://bahjat.ir».

48. مصلحتی، حسین، ازدواج و ازدواج درمانی، چ2، تهران: نشر البرز، 1383.

49. مفید (شیخ مفید)، محمدبن محمدبن نعمان عکبری بغدادی، الاختصاص، به تحقیق و تصحیح على اكبر غفارى و محمود محرمى زرندى، چ1، قم: کنگرۀ شیخ مفید (رحمة الله) ، 1413ق.

50. مک گرا، فیلیپ، نجات رابطه، ترجمۀ مهدی قراچه داغی، تهران: ذهن آویز، 1387ش.

51. مک گینس، تام، اولین سال ازدواج: اطلاعات جامع در روابط زناشویی، ترجمۀ آذر کارآگاه، چ13، تهران: تلاش، 1385ش.

ص: 259

52. ملکی، حسن و غلام عباس سرشور خراسانی، خانوادۀ موفق10:با مشکلات همسرم چه کنم؟، چ1، تهران: پیام رسان، 1387.

53. منسوب به امام حسن بن علی (علیه السلام) ، التفسير المنسوب الى الامام الحسن العسكری (علیه السلام) ، چ1، قم: مدرسة الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، 1409ق.54. نوری طبرسی (محدث نوری)، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج8و14و15و41، چ1، قم: مؤسسة آل البيت (علیهم السلام) لاِحیاء التراث، 1408ق.

ص: 260

پرسش ها

پرسش اول. برای به دست آوردن زمینه و توان مدیریت رابطه با خانواده ها، ضروری است که زن و شوهر به کدام محور اساسی توجه کنند؟

1. لزوم استقلال در زندگی جدید و چگونگیِ کسب آن

2. شیوه های تعامل با خانواده ها

3. اهمیت پیشگیری از اختلاف و روش های حل نگرانی ها

4. همۀ گزینه ها

پرسش دوم. اگر شریک زندگی ما با رفقای بد، رفت وآمد داشت و خودش به بدبودن آنها قائل نبود، درصورت نزدیک شدن به خطری بزرگ و نبودن مجال برای مقدمه چینی های لازم، چه باید کرد؟

1. پرهیز از رفتار تقابلی و سپردن این امر به افراد موجّه

2. تغافل و گذشت و استفاده از حربۀ محبت

3. اجرای مراحل مواجهه با خطاهای عمده

4. علت شناسی و تلاش مضاعف و پیوسته برای رفع آن

پرسش سوم. مهم ترین کار درصورت یقین به اینکه همسرمان دوستی های پنهان دارد، کدام است؟

1. پرهیز از تجسس

2. مدیریت احساس و رفتار خود

3. مشورت با افراد متخصص

4. تلاش برای حفظ اعتماد

پرسش چهارم. در رابطۀ میان زن وشوهر، دو سرمایۀ اصلی برای رسیدن به آرامش چیست؟

1. عشق و محبت

2. نداشتن حرص و طمع

3. مودّت و رحمت

4. تدبیر و قاطعیت

ص: 262

تصویر

ص: 263

تصویر

ص: 264