ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

ص: 4

نشانه های کرامت از دیدگاه امیرالمؤمنین(علیه السلام). 38

کرامت امری فطری.. 49

رابطة گناه و کرامت انسانی.. 50

منزلت شخص کریم. 51

نمونه ای از انسان های کریم. 52

امام حسین(علیه السلام) مظهر کرامت... 53

روضه. 56

3 / اصل دوم: صداقت... 59

برترین صادقان. 60

اهمیت و جایگاه صداقت... 61

مراتب صدق.. 63

صدق در گفتار و اهمیّت زبان. 65

نمونه هایی از صدق و کذب... 65

مذّمت دروغ در روایات... 68

نهی از دروغ کوچک و شوخی دروغ. 70

پیامدهای منفی دروغ. 73

امام حسین(علیه السلام) مظهر صداقت... 74

روضه. 77

4 / اصل سوم: غیرت... 81

معنای غیرت... 81

غیرت ممدوح و غیرت مذموم. 83

ص: 6

امام حسین(علیه السلام) مظهر غیرت... 86

ما و غیرت دینی.. 88

روضه. 90

5 / اصل چهارم: محبّت... 93

اهمیت و جایگاه محبّت... 94

محبّت در قرآن کریم و روایات... 94

مذّمت عداوت و دشمنی.. 98

رابطة محبّت با معرفت و اطاعت... 99

محبت اهل بیت علیهم السلام . 100

سیاست خصمانة بنی اُمیّه؛ ترویج دشمنی با اهل بیت علیهم السلام . 103

آثار محبّت... 107

امام حسین(علیه السلام) مظهر محبّت... 112

روضه. 116

6 / اصل پنجم: همّت... 119

جایگاه و اهمیّت همّت... 119

تقسیم انسان ها بر اساس شاخص همّت... 121

همّت از دیدگاه روایات... 123

همت و تن آسایی.. 125

همّت ممدوح و همّت مذموم. 127

امام حسین(علیه السلام) مظهر همّت... 128

روضه. 132

ص: 7

7 / اصل ششم: عفّت... 135

معنای عفّت... 136

هتک و بی شرمی ضد عفّت... 139

عفّت در روایات... 139

امام حسین(علیه السلام) مظهر عفّت... 143

نمونه هایی از انسان های بی عفّت... 145

کربلا تقابل عفّت و هتک... 147

روضه. 149

8 / اصل هفتم: حُرّیت... 153

معنای حقیقی حُرّیت و آزادگی.. 154

حُرّیت و آزادگی در روایات... 157

پیام امام حسین(علیه السلام) حُریّت انسان ها 159

مقایسة سیاست بنی اُمیّه و اهل بیت علیهم السلام . 161

امام حسین(علیه السلام) مظهر حُرّیت... 163

روضه. 168

9 / اصل هشتم: رأفت... 171

معنای رأفت و درجات آن. 173

مهم ترین عوامل قساوت قلب... 175

مهم ترین عوامل رقّت قلب... 178

اهمیت مدارا با مردم و آثار آن. 181

قساوت قلب بدترین عقوبت الهی.. 183

ص: 8

رأفت پیامبر(صلی الله علیه و آله). 184

قساوت دشمنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت علیهم السلام . 188

امام حسین(علیه السلام) مظهر رأفت... 189

روضه. 192

10 / اصل نهم: رضایت... 197

معنای رضایت... 200

صبر و رضایت... 202

امام حسین(علیه السلام) مظهر رضایت... 206

روضه. 212

11 / ریشة فضایل و رذایل اخلاقی.. 215

خلقت انسان بر فطرت الهی.. 217

ابعاد وجود انسان. 218

رابطة فطرت و دین.. 220

محبّت دنیا مهم ترین مانع شکوفایی فطرت... 222

اعتدال راه نجات... 225

نتیجه. 226

روضه. 228

دعای پایانی.. 231

کتاب نامه. 233

ص: 9

ص: 10

تابش نور نبوی بر آن ظلمتکده به وقوع پیوست و انحراف در همة ابعاد به ویژه انحطاط اخلاقی موجب بازگشت امت به گذشتة تاریک خویش و رقم زدن واقعة تلخ و غمناک عاشورا گردید.

عاشورا احیای مجدد اسلام و پیام رسان بزرگ آن بود که بر اساس اهداف بعثت و منش و روش بنیان گذار مکتب اسلام شکل گرفت و به صحنة مصاف فضایل و رذایل اخلاقی مبدل گردید. سیدالشهدا(علیه السلام) همان گونه که جدّ بزرگوارش فرمود: «حسينٌ منّی وأنا من حسين» با همان سیره، دین جدّش را احیا و موجب استمرار خط نبوت در پرتو نور ولایت گردید.

این کتاب مشتمل بر سخنرانی های اینجانب در محرم سال 1389 با موضوع اصول اخلاقی قیام امام حسین(علیه السلام) است که بنا بر ضرورت زمانه و نیاز وافر به این موضوع ایراد شده است.

بر خود لازم می دانم از فاضل محترم جناب حجة الاسلام آقای شیخ مصطفی مسعودی که زحمت فراوانی برای ارائة این مطالب متقبل شده اند، تشکر کنم. ایشان با انتخاب عناوین مناسب و استخراج مدارک و حذف زواید و افزودن برخی روایات راه استفاده بیشتر و بهتر را هموارتر کرده است. البته آن چه در این جلسات ارائه شده اهم اصول اخلاقی نهضت سیدالشهدا(علیه السلام) است نه همة آن ها و نیز بدیهی است محدودیت هایی از جمله اختلاف سطح مخاطبان و لزوم رعایت حال آنان که در جلسات سخنرانی عمومی اجتناب ناپذیر است، بر این نوشتار سایه انداخته و به همین جهت لازم است پیشاپیش بابتکاستی های آن عذرخواهی شود.

ص: 12

امید است این گام ناچیز مقبول ربّ الارباب واقع گردد و در روزی که «لاينفع مالٌ ولا بنون» بر طبق روایت نبوی با وساطت و شفاعت سیدالشهدا(علیه السلام) حائل بین ما و آتش جهنم به ویژه جهنم فراغ از حضرت باری تعالی و پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت طاهرینش(علیهم السلام) بالاخص امام حسین(علیه السلام) قرار گیرد، إن شاء الله.

سید مجتبی نورمفیدی

قم، تیرماه 1394

ص: 13

ص: 14

عاشورای حسینی نشان داد که «صداقت» انسانی چگونه با ابدیت پیوند برقرار کرده و آنان را از کژراهه ها مصون داشته و به شاهراه هدایت رهنمون می نماید. همگونی ظاهر و باطن و صدق در گفتار و رفتار و نیّت، راه نجات و سعادت و برخورد منافقانه و ریاکارانه با دین و خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله) راه کفر و ضلالت است. آری انسان های صادق، در پی امام صادق می روند تا بر گرد وجودش پروانه وار طواف نموده و پرواز کنند.

چون مرا دیدی خدا را دیده ای

گرد کعبة صدق گردیده ای

این نهضت درس «غیرت و جوانمردی» را نیز از درس های سازندة خود قرار داده و جایگاه رفیع غیرتمندان و جوانمردان را نمایان ساخته و از بی غیرتی و ناجوانمردی منافقان و ریاکاران نیز پرده برداشته است. غیور مردانی را در صفحة روزگار به نقش کشیده که غیرت آنان ریشه در غیرت حق دارد.

جمله عالم ز آن غیور آمد که حق

برد در غیرت بر این عالم سَبَق

«محبت» کلیدواژة دیگری است که در این نهضت الهی چون ستاره ای درخشان خودنمایی میکند و پیوند خود را با ولی و مولایی چون امام حسین(علیه السلام) عیان کرده و آثار گستردة این محبت را در زندگی دنیا و آخرت به محبان راستین نمایان می سازد.

«همّت» دیگر عنصری است که در این نهضت جایگاه خاصی دارد.

ص: 16

کربلا انسان هایی با همت بلند را به بشریت معرفی می کند و این که آنان با این عزم و همت بود که راه کمال را سپری کرده اند.

منگر که تو حقیری یا ضعیف

بنگر اندر همت خود ای شریف

«عفّت» درس دیگر این نهضت است. درس آموزان واقعة کربلا یاد می گیرند که چگونه با پاکی و پاکدامنی می توان عروج کرد و از ظلمتکدة کفر و شرک بیرون آمد. عاشورا به ما آموخت که چگونه شهوت طلبان و شکم پرستان سعادت ابدی را به هوسرانی چند روزة دنیا فروختند و شقاوت ابدی را برای خود رقم زدند.

«حُریّت و آزادگی» رکن دیگر این بنای زیبا و رفیع و جاودانه است که مفهوم و معنای آزادی و آزادگی را به بهترین وجه تبیین کرده و نشان داد که چگونه بندگان شکم و شهوت و بردگان ضلالت و جهالت همواره در اسارت اند و رها یافتگان از این قیود در هوای آزاد عزت و جلالت تنفس می کنند.

کیست مولا، آن که آزادت کند

بند رقیّت ز پایت بَر کَند

از جملة درس ها، درس صبر و استقامت است. این که انسان های آزاده و دارای آرمان باید به پای ارزش ها بایستند و پایداری پیشه سازند تا نتایج شیرین آن را لمس کرده و در نهایت به مقام «رضا» دست یابند.

گفت پیغمبر خدایش ایمان ندادهر که را صبری نباشد در نهاد

ص: 17

گفت صبری کن بر این رنج و حَرَض

صابران را فضل می بخشد عوض

این کتاب مشتمل بر سخنرانی های استاد عزیز و بزرگوار سید مجتبی نورمفیدی است که در دهة اول محرّم سال 1389 در مسجد جامع گلشن گرگان ایراد نموده اند. ایشان در این سخنرانی ها ضمن برشمردن و تعریف مهم ترین اصول اخلاقی و تبیین آثار و نتایج آن با استناد به آیات و روایات، به بیان تجلی این ارکان در شخصیت والای اهل بیت(علیهم السلام) به ویژه امام حسین(علیه السلام)، پرداخته و آن را در زوایای قیام سیدالشهدا(علیه السلام) جستجو کرده اند.

از آن جا که این بیانات عالمانه مورد نیاز جامعة ما بوده و می تواند راه گشای بسیاری از مشکلات اخلاقی امروز باشد، تصمیم بر انتشار آن گرفته شد. بر این اساس این سخنرانی ها ابتدا از نوار پیاده و پس از آماده سازی اولیه جهت بازبینی به استاد تحویل گردید و پس از اصلاحاتی به شکل موجود درآمد تا به محضر شما خوانندگان گرامی تقدیم گردد. امید است این اثر مورد بهره برداری اهل فضل قرارگرفته و تا حدودی بتواند چهرة ملکوتی امام حسین(علیه السلام) و یارانش را بشناساند، ان شاءالله.

مصطفی مسعودی

قم، تیرماه 1394

ص: 18

هیچ بابی، از معنویت گشوده نشده إلا با توّسل به امامحسین(علیه السلام) و زیارت ایشان.(1)

در شرح حال علاّمه نقل می کنند ایشان در مجالس روضه و عزاداری سیدالشهدا(علیه السلام) شرکت می کرد و می فرمود:

همین کتیبه های سیاهِ آویخته شده در این مجالس روز قیامت به زبان می آیند و حضور ما را شهادت می دهند و شفاعت ما را می کنند.(2)

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

«وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَكِن لاتَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ»؛(3)

هیچ موجودی نیست جز آن که تسبیح و حمد خداوند متعال را می گوید. ولی شما تسبیح آن ها را درک نمی کنید.

برخی گمان می کنند چون این ها جمادند، درک هم ندارند، در حالی که طبق آیة شریفه هم اکنون مشغول تسبیح هستند و ما متوجه این حقیقت نمی شویم. پس اگر آن ها تسبیح خدا می گویند، می توانند شهادت هم بدهند. در و دیوار حسینیه ها و تکایا با این که از جمادات هستند ولی همه چیز را ثبت می کنند و شهادت می دهند. پس لازم است قدر حضور در این مجالس را بدانیم و مطمئن باشیم یکی از

ص: 20

اُموری که باعث نجات از ظلمت، تنهایی و وحشت قبر و قیامت می باشد، نور همین محافل و مجالس است.

اصول اخلاقی است که در سخت ترین شرایط هم نادیده گرفته نشد.

انسان ها غالباً در حالت عادی، منطقی و خوب عمل می کنند، امّا هنگامی که در شرایط سخت و تحت فشار مشکلات قرار می گیرند، دیگر رفتار منطقی و اخلاقی ندارند. امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید:

فِي تَقَلُّبِ الأحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَال؛(1)

در تغییر حالت ها جوهرة شخصیتی افراد پدیدار می شود.

لذا باید همواره در صدد تربیت و تهذیب نفس باشیم تا با اندک تغییر شرایط از چارچوب تعریف شدة اخلاق خارج نشویم.

در این جلسات برآنیم که به برخی از اصول اخلاقی و تربیتی قیام امام حسین(علیه السلام) اشاره کنیم. پرداختن به حماسة حسینی مهّم است ولی نباید از اخلاق حسینی غافل شویم. اخلاق حسینی روی دیگر این سکّه می باشد که موجب ماندگاری این حماسه و باعث بهره بردن همة انسان ها از این واقعه است.

شد که بشریت از ناهنجاریهای اخلاقی رنج می برد و او هدفش تربیت مردم بود؛ مردمی که با اخلاقیات ناشایست خو گرفته بودند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) چه زحمات طاقت فرسایی را تحمل کرد، تا از بین این مردم امثال ابوذرها را تربیت کند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) می فرمود:

بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الأَخْلَاق؛(1)

من مبعوث شدم تا فضایل و مکارم اخلاقی شما را به کمال برسانم.

توجه کنید فضایل اخلاقی چه اهمیتی دارد که پیامبر(صلی الله علیه و آله) آن را هدف بعثت خود می داند.

یکی از زندانی های غیر مذهبی در زمان شاه با زندانی های مذهبی، سیاسی در حبس بودند. این زندانی کمونیست می گوید: روزی در زندان خوابیده بودم، نزدیک صبح احساس نمودم دستی سرم را نوازش می کند و با آرامی و نرمی می گوید: «فرزندم برخیز، نمازت قضا می شود». من خواب بودم، عصبانی شدم و با تندی گفتم: «آقا من کمونیست هستم، نماز نمی خوانم، رهایم کن». آن آقا گفت: «ببخشید،من نمی دانستم، شما کمونیست هستید». صبح به سمت من آمد و کنارم نشست و مجدداً عذرخواهی کرد و گفت: «من نمی دانستم شما کمونیست هستید، فکر می کردم این بندِ زندانی های مسلمان است، لذا شما را برای نماز بیدار کردم». این شخص می گوید: «این حادثه به

ص: 23

اندازه ای در من تأثیر گذاشت که به این روحانی علاقه مند شدم و تا آخر عمرش با او ارتباط داشتم. آن روحانی مرحوم شهید آیت الله دستغیب بود. با این که مسلمان نبودم، در شهادت مرحوم دستغیب بسیار متأثر شدم و گریه کردم».(1)

تأثیر اخلاق حسنه را ببینید، با برخورد بزرگوارانة ایشان، چگونه یک فرد غیر مسلمان تحت تأثیر قرار می گیرد. این نوع تربیت مورد توجّه اسلام است.

اگر می خواهیم فرزندان، خانواده و جامعه مان را تربیت کنیم، راه و روش همین است. همان روشی که امام حسین(علیه السلام) در پیش گرفت و این راهی است که انبیا طی کردند و به وسیلة آن دل ها را متحّول نمودند.

قال، فقال: إنا لله وإنا اليه راجعون والله إنهما للصنفان اللذّان کنا نتحدَّث أن الله تبارک و تعالی ينتصر بهما لدينه، يا جعيد همدان الناس أربعة:

فمنهم من له خلقٌ وليس له خَلاقٌ

ومنهم من له خَلاق وليس له خلقٌ

ومنهم من له خلقٌ وخَلاقٌ و ذلک أفضلُ الناس

ومنهم من ليس له خلقٌ و لا خَلاق و ذاکَ شّر النّاس. (1)

جعید همدان نقل می کند که نزد امام حسین(علیه السلام) رفتم، در حالی که دخترش سکینه بر روی سینه اش بود. حضرت خطاب به همسرش فرمود: دخترت را از من بگیر. سپس از من سؤال کرد: «جوانان عرب (یا عربها) چگونهاند؟ (امام حسین(علیه السلام) می خواست از حال و هوای جوانان عرب کسب اطلاع کند و از متن جامعه با خبر باشد).

عرض کردم: ایشان مشغول مجالس لهو و لعباند.فرمود: موالی چگونهاند؟

عرض کردم: رباخوار یا حریص بر دنیا شدهاند.

فرمود: «إنا لله وإنا اليه راجعون»؛ اینان، آن دو گروهی بودند که ما می گفتیم، خدای سبحان با ایشان، دین خود را یاری می کند؛ ای جعید همدان! مردم چهار گروهند:

1. برخی طبع خوش دارند [اهل کرامت، حُرّیت و عزّت هستند و ظلم را نمی پذیرند] ولی نصیبی از خیر ندارند [یعنی متدّین

ص: 25

نیستند و این طور نیستند که اعمال صالح انجام دهند].

2. برخی نصیبی از خیر دارند [دیندار هستند و به امید ثواب، اعمال صالح انجام می دهند] ولی طبع خوشی ندارند [یعنی کرامت، حریّت، شرافت و آزادگی ندارند].

3. برخی هم طبع خوشی دارند [یعنی اهل احسان، کرامت، آزادگی و حُرّیت هستند] و هم نصیبی از خیر دارند [یعنی هم متدّین هستند و هم کارهای ثواب و اعمال صالح انجام می دهند] این افراد بهترین مردم هستند.

4. برخی نه طبع خوشی دارند [آزادگی، حریّت، شرافت، کرامت، هیچ کدام از فضایل اخلاقی را ندارند] و نه نصیبی از خیر دارند [متدیّن و دیندار هم نیستند] این ها بدترین مردم هستند».

دقّت کنید، راوی می گوید: جوانان عرب مشغول مجالس لهو و لعب هستند، بیکارند. این وضعیت جوانان آن زمان است. البتّه این کهبیکاری چه عوارض سوئی به دنبال دارد، در روایات به آن اشاره شده است. امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

كَانَ النَّاسُ أَيْضاً يَصِيرُونَ بِالْفَرَاغِ إِلَى غَايَةِ الأَشَرِ وَالْبَطَرِ حَتَّى يَكْثُرَ الْفَسَادُ وَيَظْهَرَ الْفَوَاحِش؛(1)

اگر مردم به دنبال روزی نباشند و بیکار شوند این امر موجب طغیان و فساد آن ها می گردد و مرتکب انواع قبایح و فسادها می شوند.

ص: 26

جوانان عرب در آن زمان چنین وضعیتی داشتند. در ادامه هنگامی که امام(علیه السلام) از موالی سؤال می کنند، راوی می گوید: این گروه یا ربا خوارند یا حریص بر دنیا شدهاند. امام(علیه السلام) وقتی این خبر را می شنوند، آیة استرجاع(1) را تلاوت می کنند. این آیه معمولاً در هنگام اصابت یک مصیبت خوانده می شود، حال آن مصیبت یا فوت کسی است یا مصیبتی که بر جامعه وارد شده است. توجّه کنید اوضاع اخلاقی جامعه در آن زمان چقدر دردناک و تأسف برانگیز بوده که حضرت این آیه را تلاوت کردند.

حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) این دو گروه (موالی و جوانان) را مؤثرترین گروه در تحولات جامعه می دانند، لذا اگر اینان آلوده شدند «إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ»؛ یعنی مصیبتی بزرگ بر جامعه وارد شدهاست.

البته تمام این مصائب و مشکلات موجود در جامعه معلول سیاست های بنی اُمیّه بود و من نمی خواهم وارد این بحث شوم؛ چون فرصت و مجال دیگری می طلبد.

امام حسین(علیه السلام) در ادامه می فرماید: «الناس اربعٌ» مردم چهار گروهاند:

1. «فمنهم من له خلق و ليس له خلاق»؛ یک عدّه ظلم پذیر نیستند و اهل کرامت، حُرّیت و عزّتاند ولی متدّین هم نیستند؛ یعنی اهل کار ثواب و دیانت نمی باشند.

2. «ومنهم من له خلاق وليس له خلق» عدّه ای دین دار هستند. به

ص: 27

امید ثواب، عمل صالح انجام داده و به آن معتقدند ولی خلق ندارند یعنی کرامت، حُریّت، آزادی و شرافت ندارند.

3. «ومنهم من له خلق وخلاق وذالک أفضل الناس» عدّه ای اهل احسان، کرامت و آزادگی و حُرّیت هستند و دین دار هم می باشند. این افراد بهترین مردم هستند.

4. «ومنهم من ليس له خلقٌ ولا خَلاق وذاکَ شّر النّاس» عدّه ای نه اهل دین هستند و نه حُرّیت و آزادگی دارند. این گروه بدترین مردم هستند.

دو دستة دیگر هم که ذکر شد بین بهترین و بدترین مردم هستند.

وضع مردم از نظر دینی و اخلاقی در آن زمان در پایین ترین مرتبه بود، لذا امام حسین(علیه السلام) همانند پیامبر(صلی الله علیه و آله)عمل کردند؛ پیامبر(صلی الله علیه و آله) جامعه را به شکلی تربیت کردند و امام حسین(علیه السلام) به گونه ای دیگر.

برجسته ترین جلوة قیام امام حسین(علیه السلام) هدایت و تربیت جامعه بود و شهادت آن حضرت نیز بستری برای تربیت مردم فراهم کرد. حرکت سیدالشهدا(علیه السلام) در واقع برای بازگرداندن جامعه به مسیر صحیح و مقابله با انحرافات وسیعی بود که در دین و اخلاق مردم پدید آمده بود.

ریشة این انحراف بزرگ هم سیاست های بنی اُمیّه بود و به همین سبب امام حسین(علیه السلام) نمی تواست با یزید بیعت کند؛ زیرا بیعت او به معنای مشروعیت بخشیدن به همة انحرافات و در نهایت نابودی و از بین رفتن دین جدش بود. اما در این میان حرکت امام حسین(علیه السلام) که سراسر اخلاق و فضیلت بود، همة نقشه های ظالمان را بر هم ریخت و موجب احیای دین پیامبر(صلی الله علیه و آله) شد.

ص: 28

بر همین اساس لازم است اصول اخلاقی و تربیتی نهضت عاشورا بازشناسی و تفاوت دو اردوگاه از این منظر معلوم گردد.

پیشنهاد قابل توجهی بود. پیروزی نظامی در آن زمان می توانست تبدیل به پیروزی سیاسی شود. اگر کوفه تسخیر می شد، پس از آن نوبت بصره می رسید و به تدریج آن رُعب و وحشتی که دستگاه اموی در دل مردم ایجاد کرده بود از بین می رفت. بنابراین شاید قضایا به گونه دیگری رقم می خورد.

امام(علیه السلام) پیشنهاد زهیر را قبول نکرد و فرمود:مَا كُنْتُ لِأَبْدَأَهُمْ بِالْقِتَال؛(1)

نمی خواهم آغازگر جنگ باشم.

زهیر تسلیم کلام امام شد.

بار دیگر وقتی دشمنان از کوفه به لشکر عمر بن سعد ملحق می شدند، زهیر به امام(علیه السلام) عرض کرد: روستایی نزدیک ما و کنار رود فرات است که از فراوانیِ گیاه و پیچ و خم هایش مانند دژ [قلعه] است و فرات آن را از سه طرف در میان گرفته و چنان چه در این مکان مستقر شویم می توانیم با آنان بجنگیم.

حضرت فرمود: نام این روستا چیست؟

زهیر گفت: عُقْر.

امام حسین(علیه السلام) این پیشنهاد را هم نپذیرفت و فرمود:

أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْعُقْر؛(2)

از عُقْر، به خدا پناه می برم.

ص: 30

برخی از اصحاب گفتند: در دفاع از خود به دشمنان شبیخون زده و به آن ها حمله می کنیم. امام(علیه السلام) این نظر را نیز رد کردند. این روش تا روز عاشورا ادامه داشت. حتی در آن روز نیز حضرت شروع کنندة جنگ نبودند.

به هر حال امام حسین(علیه السلام) یک هدف داشت و آن احیای دین بود. دینی که جدّش به مردم عرضه کرده بود، باید حفظ می شد.آن اصول اخلاقی و تربیتی که با آن ها رشد و نمو پیدا کرده بود، باید حفظ می شد. امام(علیه السلام) تا آخرین لحظه برای هدایت دل های گمراه تلاش کرد؛ چون نگران گمراهی مردم بود و نمی خواست آنان عمرشان را در راه ضلالت سپری کنند و عاقبت ایشان دوزخ باشد و به همین جهت حماسة حسینی ماندگار شد. اگر بگوییم زیربنا و پایة اصلی حماسة حسینی، اخلاق حسینی است، سخنی به گزاف نگفته ایم. اساس قیام حسینی اصول تربیتی حسینی است و امروز ما در زندگی اجتماعی خود به شدّت محتاج و نیازمند این اصول هستیم؛ انصاف، عدالت، وفای به عهد، احترام، تعظیم و تکریم دیگران و ... از جمله این اصول هستند.

از خداوند متعال می خواهیم به حقّ این مجالس به ما توفیق دهد که با این اصول تربیتی آشناتر شده و عامل به آن ها باشیم و موّدت و محبّت اهل بیت علیهم السلام همواره در دل های ما افزون شود.

سرزمین چیست؟ جواب می دهند: نینوا.(1) امام خوابش را به یاد می آورد. هنگامی که می خواست با قبر پیامبر(صلی الله علیه وآله) وداع کند، فرمود: مدینه وطن علی و وطن من است ولی باید از آن خارج شوم. چند لحظه به خواب رفت. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را در خواب دید که می فرماید: حسینِ من پدرت منتظر توست، من منتظر تو هستم، مادرت منتظر توست، نزد ما بشتاب.(2)

دلم غیر از تو با کس آشنا نیست

جدایم از تو اما دل جدا نیست

خوشا آن دل که با مهر تو پیوست

به جز عشق تو با کس آشنا نیست

قرین دردم اما نیک می دانم

که جز کوی توام دارالشفا نیست

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 32

قله های سعادت و کمال باید این الگوپذیری در تمام ابعاد زندگی جاری باشد.شرایط حاکم بر جامعه در زمان سیدالشهدا(علیه السلام) را بیان کردیم. هنگامی که حضرت دربارة جوانان عرب و موالیان سؤال کردند، جعید همدان عرض کرد: جوانان مشغول لهو و لعب و موالیان به دنبال دنیا بوده و حرص دنیا دارند. امام حسین(علیه السلام) آیة استرجاع را تلاوت فرمودند: «إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ».(1)

این امور نشانة انحطاط اخلاقی و اعتقادی مردم آن زمان بوده و از همین روی حکومت بنی اُمیّه مرتکب آن همه فجایع و ستم ها شد و امت پیامبر(صلی الله علیه و آله) تنها نظاره گر بودند.

وظیفة امام حسین(علیه السلام) درمان همین انحطاط، سقوط و انحراف و بیدار کردن مردم از خواب غفلتی بود که موجب چنان وضعیتی شده بود. همان گونه که در زیارت أربعین می خوانیم:

وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادكَ مِنَ الضَّلالَةِ وَالْجَهَالَة؛(2)

[پروردگارا، حسین(علیه السلام)] جان خود را در راه تو داد تا بندگانت را از جهالت، نادانی، سرگردانی و گمراهی برهاند.

با توجه به این نکته اهمیت توجه به اصول اخلاقی حاکم بر این قیام آشکارتر می شود.

ص: 34

از دیدگاه قرآن کریم برخی از افراد به اندازه ای اوج گرفته که بر قلّه کرامت تکیه کرده و از همة موجودات برتر می گردند و برخی نیز به حضیض پستی و دنائت سقوط می کنند تا جایی که از حیوانات هم پست تر می شوند:

«أوْلَئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»؛(1)

آنها مانند چهارپایان می باشند، بلکه گمراه ترند.

قرآن کریم در یک آیه هر دو وجه شخصّیت انسان را بیان نموده و می فرماید:

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ»؛

همانا انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم که شایسته هر گونه مقام و منزلت و بزرگواری است. امّا پس از آن به سبب کفر، عصیان و گناه او را به پست ترین مرحله بازگرداندیم.(2)

«کریم» یکی از اسمای الهی است. هر انسانی که کرامت بیشتری داشته باشد، به این اسم نزدیک تر در نتیجه الهی تر است و هر انسانی که دنائت داشته باشد از خداوند متعال دورتر است.رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

إنّ الله تعالى كريم يحبّ الكرم؛(3)

خداوند تبارک و تعالی کریم است و کرامت را دوست دارد.

ص: 36

مسلمان نبود، اما شرافت و کرامت داشت.

یکی از مسائلی که بارها در کلمات امام حسین(علیه السلام) مورد تاکید واقع شده مسئلة کرامت است. نکتة جالب این است که از میان ائمه معصومین(علیهم السلام) دو امام بیشتر بر مسئلة «کرامت» تأکید کردهاند: حضرت علی(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) که شاید این تأکیدها مربوط به شرایط خاصّی بوده که این دو بزرگوار در آن زندگی می کردند و مردم در عصر آن دو امام دنائت را به اوج رساندند.

امام حسین(علیه السلام) در تمام مسیر مکه به سمت کربلا هر جا فرصتی پیش می آمد بر اصل کرامت تأکید می نمود.

روزی که به حسب ظاهر قدرتی پیدا می کنند و عدّه ای دور آن ها جمع می شوند، دیگر خدا را هم بنده نیستند و اهل انتقام می شوند. این اخلاق به تعبیر امیرالمؤمنین(علیه السلام) دنائت است:

الْمُبَادَرَةُ إِلَى الِانْتِقَامِ مِنْ شِيَمِ اللِّئَام؛(1)

سبقت در انتقام از خصلتهای فرومایگان است.

کرامت آن است که در وقت قدرت گذشت کنیم.

آنان است. حضرت علی(علیه السلام) در مورد شخص کریم می فرماید:

إِذَا سُئِلَ أَنْجَح؛(1)

زمانی که درخواستی از کریم بشود، او حاجت سائل را برآورده می کند.

به عنوان مثال اگر کسی گرفتاری دارد و نزد شما می آید سعی کنید مشکل او را حل نمایید. طوری نباشد زمانی که کسی برای رفع حاجتی به شما مراجعه می کند پشیمان شود.

شخص فرومایه احسان های خود را دینی به گردن دیگران می داند که باید پس بگیرد.

برای همین شخص پست همه را مدیون خود می داند، لذا همیشه طلبکارانه رفتار می کند.

اشخاص پست هرچه می خواهند و می توانند بر زبان جاری می کنند؛ تهمت، دروغ، غیبت، در حالی که امیرالمومنین(علیه السلام) می فرماید:

الْغِيبَةُ جُهْدُ الْعَاجِز؛(1)

غیبت نمودن، کار افراد عاجز و ناتوان است.

طبق نصّ قرآن مجید، کریم و بزرگوار کسی است که هنگام برخورد با حرف های لغو و بیهوده، کریمانه از کنار آن می گذرد:

«وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا»؛(2)هرگاه به عمل لغوی (از مردم غافل) برخورد می کنند، بزرگوارانه از آن می گذرند.

بزرگوار از آن چه فرومایه به آن افتخار می کند، دوری می نماید.

انسان کریم به کارهای پست تن نمی دهد و هر ذلّت و حقارتی را برای خود روا نمی دارد. لکن افراد پست به کارهای زشت دست می زنند و به آن افتخار هم می کنند. آن حضرت هم چنین می فرماید:

الْكَرَمُ حُسْنُ السَّجِيَّةِ وَاجْتِنَابُ الدَّنِيَّة؛(1)بزرگواری و کرامت به خوش خلقی و پرهیز از رذالت و پستی است.

لذّت کریمان در عطا کردن است.

انسان کریم نه تنها اهل جود و سخاوت است بلکه از آن لذّت می برد و شاد می شود. اما افراد پست لذّت شان در بر آورده کردن نیازهای خویش و سیر کردن شکم های خودشان است. چنان کهحضرت میفرماید:

لَذَّةُ اللِّئَامِ فِي الطَّعَام؛(1)

خوشحالی و لذّت فرومایگان در خوردن است.

انسان کریم از [احسان] اندک سپاسگزاری می کند و فرومایه از بسیار [هم] ناسپاسی می کند.

انسان کریم در برابر عطای کم تشکّر نموده، اما فرد پست، بخشش زیاد را نیز ناسپاسی می کند.

شخصی که غیرت داشته باشد هرگز تن به زنا نمی دهد، چه خدا را قبول داشته باشد چه نداشته باشد. شخص کریم چشم چرانی نمی کند وبه نامحرم نگاه شهوت آمیز ندارد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) میفرماید:

لِكُلِّ عُضْوٍ مِنِ ابْنِ آدَمَ حَظٌّ مِنَ الزِّنَاءِ، الْعَيْنُ زِنَاهُ النَّظَر؛(1)

برای هر عضوی بهره ای از زناست و زنای چشم، نگاه آلوده (چشم چرانی) می باشد.

انسان کریم مال حرام نمی خورد، اما شخص پست به مال اندک حرام شاد می شود.

ممکن است این شخص کریم دین هم نداشته باشد، اما همین که امتیاز کرامت را دارا می باشد بر کسی که این خصوصیت را ندارد، برتری و رجحان دارد.

بزرگوار با هر عقیده و هر دینی قابل احترام است و بالعکس شخص پست قابل سرزنش است.

جاهلان روی برگردان و با آنان ستیزه نکن و اگر وسوسه هایی از شیطان به تو رسید، به خدا پناه ببر که او شنوا و داناست.

سپس حضرت رو به او کرده و فرمود: اهل شام هستی؟ از خداوند متعال برای تو و خودم طلب آمرزش می کنم، اگر از ما کمک بخواهی و حاجتی داری، تو را اجابت می کنم، اگر مهمانی نوازشت می کنیم. عصام احساس پشیمانی کرد. امام(علیه السلام) متوّجه این مقدار از پشیمانی وی شد، اما از آن جا که امام(علیه السلام) حاضر نیست حتّی کسی که به او دشنام داده، احساس حقارت و کوچکی و شرمندگی کند، فرمود: سرزنش و گناهی بر تو نیست. شامی ها با تبلیغات سوء و جوّ مسموم این بلا را بر سرت آوردند.(1) امام(علیه السلام) با این سخن خواست این احساس را در او از بین ببرد و از شرمندگی بدر آید.

واقعاً فکر کنیم ائمه و پیشوایان ما چگونه بودند و ما چه رفتاری داریم. اگر دشنام با دشنام پاسخ داده شود، پس ارزش ها و فضیلت ها کجا می رود؟! بالاخره این ارزش ها و کرامت ها باید حفظ شود و این ایام فصل آشنایی بیشتر با این کرامت ها و اتصال با آن منبع کرامتاست. امام حسین(علیه السلام) در عاشورا و در نقطه، نقطة این حرکت ما را دعوت به این فضایل و اصول اخلاقی کرده و لبیک یا حسین یعنی متخلق شدن به اخلاق حسینی و کسب این فضیلت ها از جمله کرامت. او از آغاز حرکت «اصل کرامت» را سرلوحة قیام خود قرار داد. امام

ص: 54

حسین(علیه السلام) با صدای رسا فرمود:

خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِيدِ الْفَتَاة؛(1)

مرگ هم چون گلوبند برای دختران جوان می باشد.

نه تنها نهراسیدن از مرگ را گوشزد کرده بلکه آن را هم چون زینت می دانست و زندگی بدون کرامت و بزرگواری را که همراه با ذلّت باشد، نزد او عار و ننگ محسوب می شد و می فرمود:

الْمَوْتُ خَيْرٌ مِنْ رُكُوبِ الْعَار***وَالْعَارُ خَيْرٌ مِنْ دُخُولِ النَّار

وَاللهَ مِنْ هَذَا وَهَذَا جَار

مرگ بهتر است از ننگ

و ننگ بهتر است از آتش جهّنم

به خدا قسم بین ننگ و مرگ، مرگ را برمی گزینم.(2)

توجه کنید تا چه اندازه زندگی با کرامت و با عزت مهّم است که حضرت بین زندگی همراه با ذلّت و شهادت در راه خدا، راه دوّم را انتخاب می کنند.

ب) سیدالشهدا(علیه السلام) در آخرین لحظات عمرشان نیز دشمن را دعوت به بزرگواری و کرامت کردند. درست زمانی که حضرت بر زمین افتاده و توان و رمقی نداشت و خون از چهره اش جاری بود، دستش را بر روی زمین گذارده و نیم خیز به خیمه ها نگاه کرده و می فرماید:

ص: 55

وَيْحَكُمْ يَا شِيعَةَ آلِ أبِي سُفْيَانَ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِينٌ وَكُنْتُمْ لا تَخَافُونَ الْمَعَادَ فَكُونُوا أحْرَاراً فِي دُنْيَاكُم؛(1)

وای بر شما ای پیروان ابوسفیان اگر دین ندارید و از قیامت نمی ترسید، لااقل آزاد مرد باشید. [با کرامت رفتار کنید] تا من هستم متعرّض خاندان و حرم من نشوید.

ج) بزرگواری دیگر امام(علیه السلام) نسبت به حُرّ است. حُرّ راه را بر امام حسین(علیه السلام) بست، هنگامی که امام(علیه السلام) فرمود: می خواهم برگردم، او مانع شد. امام(علیه السلام) آثار خستگی را در صورت حُرّ و لشکریانش مشاهده کرد و دستور داد به آن ها و اسب ها یشان آب دادند.(2) چنین رفتاری را کجا می توان یافت که کسی به دشمن و اسبان سپاه دشمن آب بدهد. این اوج کرامت و بزرگواری آن حضرت است.

یکی از بستگان حُرّ وی را دید در حالی که می لرزد. به او گفت: تو شجاع ترین مرد عرب بودی، تا به حال تو را این گونه ندیدم، چرا می لرزی!؟ حُرّ پاسخ داد: خود را مخیّر بین بهشت و جهّنم می بینم. زبان حال حُر:

تشنه بودم، تشنه، آبم داده ای*گل طلب کردم، گلابم داده ای

من خطا کردم، عطا کردی به من*من گنه کارم ثوابم داده ای

با خجالت بر تو آوردم سلام*تو به آقایی جوابم داده ای

حُر سرش را پایین انداخته و در اردوگاه امام حسین(علیه السلام)، مقابل خیمه ها ایستاد. اجازة ورود خواست و لحظاتی بعد خود را در برابر امام(علیه السلام) دید. نگاهی به چهرة امام حسین(علیه السلام) کرد و عرق شرم بر پیشانی او نشست. از این که با اهل بیت امام حسین(علیه السلام) روبرو شود، خجالت می کشید. زیر لب راز و نیاز کرده و می گوید:اللّهمّ إنّي تبت فتب عليّ، فقد أرعبت قلوب أوليائك وأولاد نبيّك؛(1)

خدایا من قلب دوستان تو را و فرزندان نبی تو را به درد آوردم، توبة مرا بپذیر.

امام حسین(علیه السلام) حُرّ را آرام کرد. حُرّ راهی میدان شد. مبارزه کرد تا آن که مجروح شد. رمقی در بدنش نمانده بود. بعضی اصحاب وی را خدمت امام آوردند. امام(علیه السلام) فرمود:

ص: 57

أنت حرّ كما سمّتك امّك، حرّ في الدّنيا وحرّ في الآخرة؛(1)

تو آزاد هستی، همان گونه که مادرت تو را حُرّ (آزاد) نامید، تو در دنیا و آخرت آزاد هستی.

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 58

شهادت می دهم که شما پیشوایان راهنما و راه یافته و دارای عصمت و نزد خدا گرامی و مقرّب هستید و اهل تقوی و صدق و حقیقت و برگزیدگان و مطیعان خدایید.

راستگوترین مردم ائمهاند و صداقت در زندگی تمام ائمه یک رکن و اصل است. در قیام امام حسین(علیه السلام) هر چه فشارها، مصائب و گرفتاری ها به اوج می رسد، ذرّه ای از این اصل عدول نمی شود.

صداقت یک اصل اخلاقی است و مقابل آن کذب می باشد. عاشورا صحنة درگیری صداقت و کذب بوده و یکی از تفاوت های مهم دو سپاه در همین مسئله است. اساس سپاه امام حسین(علیه السلام) بر صدق و اساس سپاه یزید بر کذب و دروغ بنا شده بود. این مطالب باید در زندگی ما سرمشق باشد.

رأسُ الدِّين»؛ «راستی و صدق رأس و سر دین است».(1)

در روایات کمتر در مورد چیزی این گونه تعابیر بیان گردیده؛ زیرا صدق و راستی به منزلة رأس ایمان دانسته شده است. البته در کلمات نورانی ائمه معصومین(علیهم السلام) بعضی از امور به عنوان رأس دین و ایمان معرفی شدهاند و این حاکی از اهمیت و نقش محوری این امور در دین و ایمان مؤمنین می باشد ولی این موارد اندک است.

به هر حال طبق بیان صریح پیامبر(صلی الله علیه و آله) یکی از صفات و خصلت هایی که برخورداری از آن ها بهشت را برای انسان تضمین می کند، صدق و راستی است:

تَقَبَّلُوا إِلَيَّ بِسِتِّ خِصَالٍ أَتَقَبَّلْ لَكُمْ بِالْجَنَّةِ إِذَا حَدَّثْتُمْ فَلا تَكْذِبُوا وَإِذَا وَعَدْتُمْ فَلا تُخْلِفُوا وَإِذَا ائْتُمِنْتُمْ فَلا تَخُونُوا وَغُضُّوا أَبْصَارَكُمْ وَاحْفَظُوا فُرُوجَكُمْ وَكُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَلْسِنَتَكُم؛(2)

شش چیز را از من قبول کنید و به آن متعهّد باشید تا من برای شما بهشت را ضمانت کنم: 1. هنگام سخن گفتن دروغ نگویید. 2. هنگامی که وعده دادید، تخّلف نکنید. 3. هنگامی که امین شمرده شدید، خیانت نکنید. 4. دیدة خود را از حرامببندید. 5. عفّت خود را حفظ کنید. 6. دست و زبان خود را از حرام نگه دارید.

ص: 62

با توجه به آن چه گفته شد معلوم می شود صداقت و راستی در زندگی مؤمنانه و جایگاه اخروی اهمیت و مرتبة والایی دارد.

دربارة این موضوع قطعاً پرسش ها یی وجود دارد. از جمله آن که: صدق و کذب به چه معناست؟ راستگویی و دروغ گویی حد و مرزی دارد؟ بین کلام شوخی و جدی در این جهت فرقی هست؟ آیا هدف مقدس دروغ را توجیه می کند؟ مسلماً در این مجال و در یک جلسه نمی توان به همة این پرسش ها پاسخ داد ولی ما سعی می کنیم به نحو مختصر به این مطالب بپردازیم.

بدین جهت که بین آنان و واقع حجاب و پرده ای نیست تا دچار اشتباه و خطا شوند. وجود آن ها یکپارچه نور بوده و ظلمت در وادی وجود آنان راهی ندارد، اما دیگران ممکن است در اعتقادات اشتباه کنند. بله، اگر بر اساس دلیل، برهان و سند معتبر به عقیده ای رسیدیم، حجّت داریم و مورد موأخذه قرار نمی گیریم.

شروع حرکت تا لحظة شهادت یک لحظه از این اصل غافل نشدند.

زمانی که از طریق ولید پیام آوردند و حضرت را احضار کردند، امام حسین(علیه السلام) با عبدالله بن زبیر نشسته و مشغول صحبت بودند. امام(علیه السلام) فرمودند: «من دیشب خواب دیدم، منبر معاویه واژگون شده و خانه اش آتش گرفته، به گمانم بزرگ آن ها هلاک شده که این وقت شب ما را احضار کردهاند. گویا می خواهند از ما بیعت بگیرند». امام به ماموران ولید فرمود: «شما بروید، من خواهم آمد». بعضی به امام(علیه السلام) عرض کردند: شما الان بروید، شاید مورد اذّیت و آزار آن ها قرار بگیرید و متعّرض شما بشوند. امام فرمود: «من به ایشان گفته ام نزدشان می روم، پس باید بروم و به وعده ای که دادم، باید عمل کنم».(1) از این لحظه تا زمان شهادت آن حضرت، این اصلهمواره مراعات شده است. اهمیت این مطلب زمانی بیشتر آشکار می شود که می بینیم امام حسین(علیه السلام) حتی در مواجهه با دشمن صداقت دارد و حاضر نیست به آنان نیز دروغ بگوید.

آری، اگر صداقت از ناحیة امام(علیه السلام) کنار گذاشته می شد و او هم رفتار بنی اُمیّه را در پیش می گرفت قطعاً امروز پس از سالها مردم این اندازه شیفته و عاشق آن حضرت نبودند.

آنان عدّه ای را جمع کرده و به آن ها مزد می دادند تا جعل حدیث کنند.(1) در جوامع روایی اهل سنّت از یک نفر از همین افراد متجاوز از پنج هزار حدیث از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده است.(2)

یکی از اموری که زمینه جعل را فراهم کرده بود این بود که محدثین در آن زمان، مورد توجّه و احترام بودند و این بدان جهت بود که احادیث مکتوب نبوده و به صورت شفاهی نقل می شدند، لذا اهتمام به نقل حدیث زیاد بود. در مقابل، مردم هم برای قدردانی از راویاناحادیث هدایایی به آنان می دادند. ولی متأسفانه کم کم نقل حدیث برای برخی وسیلة کسب و کار و ثروت اندوزی شده بود. در این میان وقتی این سیاست توسط دستگاه خلافت بنی اُمیّه با آن همه امکانات مادی برای پیشبرد مقاصدشان تعقیب می شد، قهراً بعضی افراد به آن اقبال نموده و لذا باب جعل حدیث باز شد و به همین جهت بررسی سندی روایات اهمیت دارد.

به هر حال بنی اُمیّه برای اعتبار بخشیدن به خلافت خود این احادیث را جعل می کردند. لذا اساس حکومت آن ها بر دروغ پایه گذاری شده بود، آن هم نه دروغ عادی، بلکه با دروغ بستن به خداوند متعال و پیامبر(صلی الله علیه و آله) که مجازات آن در روایت نبوی این گونه بیان شده است:

ص: 67

مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ فِي النَّار؛(1)

کسی که عمداً بر من دروغ ببندد جایگاهش در آتش است.

و به ایشان نگاه نمی کند: مردی که به دروغ قسم بخورد که جنس خود را بیشتر از قیمت واقعی خریده است و مردی که قسم دروغ بخورد تا مال مسلمانی را بوسیلة آن تصرف کند ....

کسی که این گونه معامله کند، طبق فرمایش نبی گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) خداوند در قیامت از او روی بر می گرداند.

هم چنین در روایت دیگری وارد شده:

أن رجلا قال للنبي(صلی الله علیه و آله) أنا يا رسول اللهأستسر بخلال أربع الزنا وشرب الخمر والسرق والكذب فأيتهن شئت تركتها لك قال دع الكذب فلما ولى هم بالزنا فقال يسألني فإن جحدت نقضت ما جعلت له وإن أقررت حددت ثم هم بالسرق ثم بشرب الخمر ففكر في مثل ذلك فرجع إليه فقال قد أخذت على السبيل كله فقد تركتهن أجمع؛

شخصی به پیامبر(صلی الله علیه و آله) عرض کرد: چهار کار خوشایند من است: زنا، شراب خواری، دزدی، دروغ. هر یک را بفرمایید به خاطر شما ترک می کنم! حضرت فرمود: دروغ را رها کن. مرد رفت [و تصمیم گرفت به قولش پای بند باشد] قصد زنا کرد، اما با خودش گفت: پیامبر از من می پرسد [که زنا کرده ای یا نه؟] اگر انکار کنم قول و عهدی را که به ایشان داده ام، شکسته ام و اگر اقرار کنم حدّ می خورم. [بنابراین این خلاف را انجام نمی دهم.] تصمیم گرفت دزدی کند، [با خود فکر کرد، اگر این گناه را مرتکب شود و مورد سؤال پیامبر(صلی الله علیه و آله) قرار گیرد و اقرار کند حدّ می خورد و دروغ هم که نمی تواند بگوید،

ص: 69

بنابراین این گناه را هم ترک کرد] تصمیم گرفت شراب بخورد، اما این گناه را هم با همین فکر ترک کرد. نزد رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد؛ شما راه [گناه] را به کلی بر من بستید، من همة اینکارها را رها کردم.(1)

ما واقعاً با دروغ چگونه برخورد می کنیم؟ دروغ جدّی و شوخی، بزرگ و کوچک، همة اقسام آن مذموم است.

نوشید و پس از آن کاسه را به دست عایشه داد. اسماء می گوید: دختر [ازگرفتن کاسه شیر] شرم کرد. من گفتم: دست رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را رد نکن، ظرف را بگیر. عایشه با حالت شرم کاسه را گرفت و مقداری شیر نوشید. حضرت سپس فرمود: به بقیّة زنان هم ظرف را بده تا بنوشند. آن ها گفتند: ما میل نداریم. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: گرسنگی و دروغ را با هم جمع نکنید. اسماء می گوید: عرض کردم: یا رسول الله(صلی الله علیه و آله) اگر کسی از ما میل به چیزی داشته باشد و بگوید: میل ندارم، آیا این دروغ به شمار می آید؟ فرمود: دروغ نوشته می شود، حتّی دروغ کوچک هم نوشته می شود.(1)

لذا در روایات حتی از دروغ کوچک هم نهی شده است. امام سجاد(علیه السلام) می فرماید:

اتَّقُوا الْكَذِبَ الصَّغِيرَ مِنْهُ وَ الْكَبِيرَ فِي كُلِّ جِدٍّ وَ هَزْلٍ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا كَذَبَ فِي الصَّغِيرِ اجْتَرَأَ عَلَى الْكَبِير؛

از دروغ کوچک و بزرگ، جدّی و شوخی بپرهیزید؛ زیرا انسان هرگاه در چیز کوچک دروغ بگوید به گفتن دروغ بزرگ جری می شود.(2)

دروغ کوچک به تدریج به دروغ بزرگ تبدیل می شود. وقتی قُبح دروغ ریخته شود، دیگر کوچک و بزرگ آن فرقی نمی کند. اگر افراد

ص: 71

جامعه به دروغ گویی عادت کنند جامعه دچار تنش و اضطراب می شود و هیچ کس به دیگری اطمینان و اعتماد نمی کند.

گاهی بین جوامع اسلامی و جوامع غربی مقایسه می شود و نتیجه می گیرند؛ آن جا مردم کمتر دروغ می گویند. این واقعاً تأسف بار است! این چه مسلمانی است که به راحتی دروغ بگوییم؟! دروغ در همة سطوح اشکال دارد در سطوح پایین تر آثار مخرّبش کمتر است و هر چه سطح آن بالاتر برود، آثار مخربش بیشتر می شود.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید:

لا يَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْإِيمَانِ حَتَّى يَتْرُكَ الْكَذِبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّه؛

هیچ بنده ای طعم ایمان را نمی چشد مگر آنگاه که دروغ گفتن را به شوخی و جدّی ترک کند.(1)

به روایت دیگری در این باره توجه کنید:

عن أبى الدّرداء: يا رسولَ اللّه ِ هل يَسرِقُ المؤمنُ؟ قال: قد يكونُ ذلكَ، قالَ: فهل يَزنى المؤمنُ؟ قالَ : بلي وإن كَرِهَ أبو الدَّرداءِ. قالَ: هَل يكذِبُ المؤمنُ؟ قالَ: إنّما يَفتَرِى الكذبَ مَن لا يُؤمِنُ، إنَّ العَبدَ يَزِلُّ الزَّلَّةَ ثُمّ يَرجِعُ إلي رَبِّهِ فَيَتوبُ فَيَتوبُ اللهُ علَيهِ؛

ابودرداء از پیامبر(صلی الله علیه و آله) سؤال کرد؛ آیا مؤمن دزدی می کند؟ حضرت فرمود: ممکن است. پرسید: آیا مؤمن زنامی کند؟

ص: 72

حضرت فرمود: بله، هر چند خوش نداشته باشد. سؤال کرد: آیا مؤمن دروغ می گوید؟ حضرت فرمود: تنها کسی دروغ می گوید که مؤمن نیست، همانا بنده لغزشی می کند و سپس به سوی پروردگارش برمی گردد و توبه می کند و خداوند توبه اش را می پذیرد.(1)

توجه به این نکته لازم است که اگر سخن از زشت تر بودن دروغ نسبت به گناهانی مثل زنا و شراب است به این معنا نیست که کسی بتواند بگوید من دروغ نمی گویم ولی شراب می خورم و این بهتر از آن است که دروغ بگویم. این منطق نادرست است. از نظر شرع شخص مسلمان و مؤمن نه می تواند دروغ بگوید و نه شراب بخورد ولی همان طور که گفته شد مقصود این است که دروغ کلید همة بدی ها است و چنانچه دروغ ترک شود قهراً باعث ترک گناهان دیگر هم می شود. ما توجه نمی کنیم که دروغ چه گناه بزرگی است. دروغ «ام الرذائل» است. پس باید به خودمان بیاییم. هرکس در هر موقعیتی به قدر توانش سعی کند، تا این رذیلة اخلاقی را ترک کند.

هدایت است. اگر امروز این آثار ظاهر نشود در نسل های بعدی خود را نشان می دهد.

قرآن کریم چند گروه را محروم از هدایت إلهی می داند. یکی از آن گروه ها کسانی هستند که دروغ می گویند. خداوند متعال در قرآن میفرماید:

«إِنَّ اللهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ»؛

خداوند کسی را که اسراف کار و بسیار دروغگوست هدایت نمی کند.(1)

از بدترین عوارض دروغ به خصوص هنگامی که شیوع پیدا کند و قُبحش بریزد، این است که جامعه دچار از هم گسیختگی می گردد و در نظام زندگی مردم اختلال به وجود می آید.

ما باید سعی کنیم از خودمان شروع کنیم. خود را اصلاح کنیم تا این عوارض از ما و جامعة ما رخت بربندد. پیشوایان ما دستورات دقیق و راهگشایی برای زندگی انسان ها ارائه نمودهاند و نه تنها در گفتار بلکه در عمل هم سرمشق و الگوی بشریت هستند.

نیرو جمع کند، فقط حقیقت را بازگو کرده و با وعده و وعید در صدد ازدیاد نفر نبود. هرکسی در آن شرایط فقط به فکر زیاد کردن عِدّه و عُدّه است اما سیدالشهدا(علیه السلام) با نهایت صداقت، آغاز و پایان کار را برای مردم تشریح می کند. امام حسین(علیه السلام) از ابتدای حرکت میفرماید:

مَنْ كَانَ فِينَا بَاذِلاً مُهْجَتَهُ مُوَطِّناً عَلَى لِقَاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْيَرْحَلْ مَعَنَا؛(1)

هرکس خون دل خود را در راه ما نثار می کند و در طلب لقای پروردگار نفس خود را آماده نموده است، با ما کوچ کند.

به مناسبت های مختلف می فرمود که پایان این حرکت شهادت است.

در واقع کار امام حسین(علیه السلام) را می توانیم این گونه تشبیه کنیم که حضرت فیلترهایی قرار داد که اصحابش را خالص و تصفیه کند. هر چه ناخالصی بین اصحاب بود، جدا نمود و عدّه ای باقی ماندند که انسان های ناب، خالص و طاهر بودند و برای فرا رسیدن شهادت لحظه شماری می کردند.

سیدالشهدا(علیه السلام) در آن لحظات سخت و حسّاس آخرکار هم درصدد تصفیة افراد بود، لذا فرمود:

نَادِ أَن لاَ يُقْتَل مَعِی رَجُل عَلَيهِ دَيْنٌ وَنَادِ بِهَا فِی المَوَالِیِفَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ الله(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: مَن مَاتَ وَعَلَيهِ دَيْنٌ أُخِذَ مِنْ حَسَنَاتِهِ يَوْمَ الْقِيَامَة؛

ص: 75

ندا دهید هر کسی که دینی بر گردن اوست با من کشته نمی شود. این ندا را در بین تمام پیروانم سر دهید که من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمود: هرکس بمیرد در حالی که دینی بر گردن اوست، در قیامت آن را از حسنات او برمی دارند.(1)

شب عاشورا هم بیعت را از تمام خاندان و اصحابش برداشت و فرمود:

يَا أَهْلِي وَشِيعَتِي اتَّخِذُوا هَذَا اللَّيْلَ جَمَلاً لَكُمْ وَانْجُوا بِأَنْفُسِكُمْ فَلَيْسَ الْمَطْلُوبُ غَيْرِي وَلَوْ قَتَلُونِي مَا فَكَّرُوا فِيكُمْ فَانْجُوا بِأَنْفُسِكُمْ رَحِمَكُمُ اللهُ فَأَنْتُمْ فِي حِلٍّ وَسَعَةٍ مِنْ بَيْعَتِي وَعَهْدِ اللهِ الَّذِي عَاهَدْتُمُونِي؛

خاندان و شیعیان من؛ این شب را مرکب راهوار خود قرار دهید و بروید که اینان جز من قصد دیگری ندارند و چنان چه مرا بکشند، به شما نمی اندیشند، خدا رحمتتان کند، خود را نجات دهید که شما از بیعت و پیمانی که با من بسته اید، آزادید.(2)

اما هیچ کس آن حضرت را ترک نکرد و همة اصحاب ابراز وفاداریکردند. هنگامی که حضرت مشاهده کرد یاران به یقین رسیدند و لیاقت دارند، فرمود:

إِنْ کُنْتُمُ کَذَلِکَ فَارْفَعُوا رُؤُوسَکُمْ وَانْظُرُوا إِلَی مَنَازِلِکُم فِی الْجَنَّةِ؛

حال که چنین است، سربردارید و منازل خود را در بهشت بنگرید.(3)

ص: 76

به اذن خداوند پرده از عوالم غیب برداشته شد و ایشان منازل و حوریان و قصرهای خود را دیدند.

امام حسین(علیه السلام) مطالب و خوابها و قضایایی را برای یارانش نقل می کرد. اما حتی یک بار هم برای جمع کردن سرباز، وعده و وعید نداد و دروغ نگفت. اگر نعوذ بالله یک دروغ هم گفته بود امروز بعد از هزار و چهارصد سال این همه درخشندگی پیدا نمی کرد و ما این جا برای عزاداری جمع نمی شدیم.

پس اساس کار امام حسین(علیه السلام) بر «صداقت» بود. این اصل تربیتی را به خاطر بسپاریم و به آن عمل کنیم. از همین امشب سعی کنیم پروندة دروغ را در زندگی مان ببنیدیم. ان شاء الله شرکت در این مجالس مبدأ تحوّل و حرکت در همه باشد و موجب شود عاقبت همة ما ختم به خیر شود.

سلام بر زهیر بن قین بجلی که چون امام حسین(علیه السلام) اذن بازگشت به او داد، عرض کرد: نه والله، هرگز برنمی گردم. آیا فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را اسیر در دست دشمنان رها کنم و خود نجات یابم؟! خداوند هرگز چنین روزی را نیاورد.

وی خیمه گاه خود را با فاصله از خیمة امام(علیه السلام) برپا می کرد که با او روبرو نشود. با آن که خود را کنار می کشید اما امام حسین(علیه السلام) که برای هیچ کس پیکی نفرستاد، برای زهیر پیغام داد و او را به همراهی خویش دعوت کرد. همسر زهیر او را برای پیوستن به آن حضرت تشویق نموده و گفت: «حسین پسر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است از او روی مگردان».(1)

زهیر به دعوت امام(علیه السلام) لبیک گفت و از خود گذشتگینشان داد. در روز عاشورا هنگامی که امام(علیه السلام) و یارانش به نماز جماعت ایستادند، او همراه با سعد بن عبدالله برای حفاظت، سپر امام(علیه السلام) و مؤمنین شدند.(2)

شب عاشورا وقتی که امام(علیه السلام) بیعت را برداشتند و فرمودند: «از تاریکی شب استفاده کنید و بروید» زهیر برخاست و ابراز وفاداری نمود و عرض کرد:

وَاللَّهِ لَوَدِدْتُ أَنِّي قُتِلْتُ ثُمَّ نُشِرْتُ ثُمَّ قُتِلْتُ حَتَّى أُقْتَلَ هَكَذَا أَلْفَ مَرَّةٍ وَ إِنَّ اللَّهَ يَدْفَعُ بِذَلِكَ الْقَتْلَ عَنْ نَفْسِكَ وَ عَنْ أَنْفُسِ هَؤُلَاءِ الْفِتْيَانِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِك؛(3)

ص: 78

به خدا قسم دوست دارم کشته شوم، باز زنده شوم و تا هزار بار این عمل تکرار شود و خدای بزرگ، تو و جوانان اهل بیتت را از کشته شدن حفظ نماید.

زهیر شب عاشورا این چنین صادقانه با حضرت سخن گفت و روز عاشورا صادقانه به میدان رفت. جنگ نمایانی کرد و تعدادی از دشمنان را به جهنم واصل نمود. او را محاصره کردند. شخصی با شمشیر به صورت زهیر ضربه ای زد و او بر زمین افتاد. امام(علیه السلام) خودش را بالای سر زهیر رساند. وقتی غبارها فرو نشست، دیدند سر زهیر در دامن سیدالشهدا(علیه السلام) است، در حالی که با او سخن می گوید. اما امان از آن لحظه که سیدالشهدا(علیه السلام) بر زمین افتاد. کسینبود سر حسین(علیه السلام) را به دامن بگیرد. آن نانجیب ها نه تنها سر او را به دامن نگرفتند بلکه بر سینة او نشستند. امام(علیه السلام) سنگینی بر سینة مبارکش احساس کرد. چشمان مبارک را گشود و دید... .(1)

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 79

ص: 80

خداوند غیور است و هر غیرتمندی را دوست دارد و چونغیرت دارد کارهای زشتِ آشکار و پنهان را حرام کرده است.

غیرت به چه معناست و انسان غیور چه می کند که محبوب خداوند می شود؟ غیرت یعنی انسان نسبت به اموری که محافظتش لازم است، نگاهبانی کند. در مقابل صفت غیرتمندی بی غیرتی است؛ یعنی انسان در نگاهبانی آن چه باید محافظت شود، سستی و سهل انگاری نماید. به خداوند غیور گفته می شود؛ چون خداوند نگاهبان ما انسان ها ست و به دلیل غیرتش ما را از گناه منع می کند.

غیرت نسبت به دین، غیرت نسبت به زن و فرزند، غیرت نسبت به آبرو و مال، غیرت نسبت به وطن و ... همه از اقسام غیرت محسوب می شوند.

غیرت دینی یعنی انسان از دین در مقابل بدعت ها و انحرافات نگاهبانی کند. غیرت نسبت به دین یعنی این که شخص در مقابل تهدید دین آرام نگیرد. در مقابل، بی غیرتی نسبت به دین یعنی هر انحراف و بدعتی در دین اتفّاق بیفتد بی تفاوت باشد. غیرت در دین اهمیّت فوق العاده ای دارد و هر انسانی غیورتر باشد، إلهی تر است. امام حسین(علیه السلام) یک انسان غیور است و غیرت او در درجة اعلی است، لذا می گوییم ایشان یک انسان به تمام معنا خدایی است.

غیرت در مورد زن و فرزند؛ یعنی انسان، زن و فرزندش را حفظ کند. حفظ زن یعنی این که پاکدامنی و عفّتش حفظ شود. بی غیرتی نسبت به زن و فرزند یعنی آن ها اگر هر کار اشتباهی انجام دادند، شخص بی تفاوت باشد و در مقابلشان هیچ اعتراضی نکند. در روایات

ص: 82

و آموزه های دینی ما تأکید بسیاری بر غیرت نسبت به زن و فرزند شده است. حضرت علی(علیه السلام) میفرماید:

يَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَكُمْ يُدَافِعْنَ الرِّجَالَ فِي الطَّرِيقِ أَمَا تَسْتَحْيُون؛(1)

ای مردم عراق به من خبر رسیده که زنهای شما در راه با مردان نامحرم برخورد می کنند [مدافعه: یعنی شانه و تنه به یکدیگر می زنند، تا راه را باز کنند] آیا حیا نمی کنید؟

غیرت نسبت به آبرو یعنی شخص آبرویش را حفظ کند و نسبت به آن حسّاس باشد و بی غیرتی در آبرو یعنی ساکت بنشیند و چیزی نگوید تا آبروی او را به تاراج ببرند.

یکی از موارد غیرت دینی نابجا این است که تا فردی سؤال و شبهه ای به ذهنش خطور می کند و مطرح می نماید، همه خشمگین و برافروخته شده و شمشیر افترا و تهمت را از نیام بر کشیده و می خواهند گردن او را بزنند. غیرت نابجا باعث افراط گری است. غلات که بیشترین ضربه را به حضرت علی(علیه السلام) وارد کردند، غیرت نابجا داشتند. مرحوم آیتی(1) می گوید: اهل بیت از دو ناحیه ضربه خوردند: یکی از ناحیة دوستان افراطی که غیرت نابجا داشتند و موجب تخریب چهرة اهل بیت(علیهم السلام) شدند. امروزه هم بعضی ها از اهل بیت علیهم السلام سخن می گویند ولی با غیرت ورزی نابجای خود جز ضربه زدن به اهل بیت علیهم السلام کاری نمی کنند. دیگری هم از ناحیة دشمنان کینه توز.

به هر حال غیرت های نابجا همواره مشکلاتی را ایجاد کرده و غیرت های بجا همواره به کمک دین و مذهب شتافته است. یکی از موارد غیرت دینی بجا و ممدوحی که به یاری دین و مذهب شتافت، حکمی بود که امام خمینی(قدس سره) برای اعدام سلمان رشدی صادر کرد.(2) یا آن جملة معروف امام(قدس سره) در سال 1343 در برابر تصویب لایحة کاپیتولاسیون که فرمود: «ای سران اسلام، به داد اسلام برسید، ای

ص: 84

علمای نجف، به داد اسلام برسید، ای علمای قم، به داد اسلام برسید...».(1) امام(قدس سره) جایی که اسلام را در خطر می دیدند، همیشه عکس العمل نشان می دادند.

غیرت نابجا در مورد همسر به این معناست که او را در خانه محدود و حبس کرده و اجازة هیچ کاری را به او ندهیم. این رفتار متأسفانه در گذشته مرسوم بود و در بعضی از اشعار مثل شعر زیر بروز و ظهور پیدا کرده:

چو زن راه بازار گیرد بزن

وگرنه تو در خانه بنشین چو زن

ز بیگانگان چشم زن دور باد

چو بیرون شد از خانه درگور باد

مشخص است که این غیرت در مورد زن نابجاست و در مواردی نتیجة عکس می دهد. حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:

إِيَّاكَ وَالتَّغَايُرَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِ الْغَيْرَةِ فَإِنَّ ذَلِكَ يَدْعُو الصَّحِيحَةَ مِنْهُنَّ إِلَى السَّقَم؛(2)

از غیرت نابجا [نسبت به زنان] بپرهیز که زن سالم را به بیماری و زن پاکدامن را به بدگمانی (اندیشة گنه کاری) می کشاند.

البتّه غیرت بجا نسبت به همسر و فرزند لازم است. غیرت بجا ایناست که دربارة دوستی ها و ارتباطات و رفت و آمد های همسر و عفت

ص: 85

و پاکدامنی او بی تفاوت نباشیم و مراقبت های لازم را به عمل آوریم.

والله دشمن غیرت ما را هدف و نشانه گرفته، بعضی از فیلم هایی که در ماهواره ها پخش می شود، درصدد از بین بردن غیرت ماست. به راحتی به این گونه فیلم ها نگاه نکنید و اجازه ندهید افراد خانواده به تماشای آن ها بنشینند. تردید نداشته باشید هدف اصلی آن از بین بردن غیرت جامعة اسلامی است و بدانید اگر غیرت را از ما بگیرند دیگر هیچ چیز باقی نمی ماند. همان طور که بنی اُمیّه غیرت را از مردم گرفتند، لذا آن همه بدعت ها و جنایت ها در زمان اُمویان پیش آمد و مردم کاری نکردند و با بی تفاوتی فقط ناظر آن اتفاقات بودند و در مواردی نیز همراهی کردند.

غیرت بجا نسبت به فرزند این است که مراقب فرزند باشیم به کجا می رود؟ با چه کسی می رود؟ با چه کسانی ارتباط دارد؟ البته سخت گیری بی مورد خوب نیست ولی هشیاری لازم است.

که مشاهده کرد بدعت ها و انحرافات جامعه اسلامی را فرا گرفته، نتوانست سکوت کند و بر طبق وظیفة خود عمل نمود؛ چرا که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرموده:

إِذَا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فِي أُمَّتِي فَلْيُظْهِرِ الْعَالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ الله؛(1)

هرگاه بدعت ها در اُمتّم پدیدار شوند، بر عالم [وظیفه] است که علم خود را آشکار کند و هرکس چنین نکند، لعنت خدا بر او باد.

در آن دوران بدعت های شومی در جامعة پدیدار شده بود. چه بدعتی بالاتر از این که امامت تبدیل به خلافت و سپس تبدیل به سلطنت شد. چه بدعتی بالاتر از این که شخص مدّعی جانشینی پیامبر(صلی الله علیه و آله) اهل شرابخواری، زن بارگی، هوسرانی و میمون بازی بود.(2) امویین احادیث دروغ را ترویج و تبلیغ می کردند و سخنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) را تغییر می دادند و در یک جمله دین را بازیچه قرار داده بودند. این بدعت ها و انحرافات در دین، امام حسین(علیه السلام) را آرام نمی گذاشت. آن حضرت نسبت به دین و مردم و جامعه اش غیرتمند بود. او چگونه می توانست سکوت کند در حالی که جوانان عرب که به تعبیر حضرت پایه های حمایت دینهستند، گرفتار لهو و لعب و دنیا شده بودند. امام حسین(علیه السلام) نمی توانست ببیند که دنیا حکمرانان و مردم را

ص: 87

آن قدر فریفته که به همه چیز فکر می کنند جز به دین و عاقبت مسلمین و جامعة دینی.

این مسائل خون امام حسین(علیه السلام) را به جوش آورد و قیام کرد، لذا فرمود:

مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلّاً لِحُرُمِ اللَّهِ نَاكِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ يَعْمَلُ فِي عِبَادِ اللَّهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ ثُمَّ لَمْ يُغَيِّرْ بِقَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ كَانَ حَقِيقاً عَلَى اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ مَدْخَلَه؛(1)

هرکس حاکم ستمکاری را ببیند که حرام خدا را حلال شمارده و پیمان خداوند را شکسته و با سنّت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مخالفت می کند و در میان بندگان خدا با گناه کاری و ستم حکم می نماید و او با گفتار و کردار خود آن را تغییر ندهد، سزاوار است که خداوند [در عقوبت] این شخص را با آن حاکم ظالم شریک و همنشین سازد.

یعنی ای مردم اگر در برابر یزید و مظالم بنی اُمیّه ساکت بنشینید، شما شریک آنان هستید و گرفتار مجازات الهی می شوید.

و مذهب اهانت شود واقعاً آن مقداری که برای از دست رفتن مال اندک دنیا غصّه دار می شویم و آن مقداری که از تعرّض به ناموس مان ناراحت شده و غیرتمند می شویم، غیرتمان تحریک می شود؟! اگر به اهل بیت علیهم السلام و آبروی مملکت توهین شود اندوهگین می شویم؟

متأسفانه یک دسته از مردم همة مسائل را رها کرده و نسبت به تمام اُمور بی تفاوت شده اند؛ همسر، دختر و پسر خود را رها کرده اند که هر عملی انجام دهند و هر جا خواستند بروند و با هرکسی رفت و آمد کنند و یا نسبت به دین و مملکت غیرت لازم را ندارند. دستة دیگر هم آن قدر سخت گیری می کنند که نتیجة عکس می دهد. در بسیاری از امور همین طور است یا راه افراط در پیش می گیریم یا راه تفریط. برخی هم در پوشش غیرت دینی و در واقع برای اغراض و مقاصد دنیوی و نفسانی خود کارهایی انجام می دهند که جز ضرر و خسارت حاصل دیگری ندارد. مرز بین این دو بسیار دقیق است. بالاتر از این گاهی غیرت دینی نه برای مقاصد جاه طلبانه بلکه به منظور دفاع از دین به جوش می آید ولی به جهت فهم ناقص و نادرست از دین و برای رضای خدا در برابر چیزی که گمان می کند انحراف و بدعت است حساسیت نشان می دهد، در حالی که به حسب واقع انحراف نیست. لذا شناخت دقیق و صحیح از دین مهم ترین رکن غیرت دینی است.به هر حال بنابر آن چه گفته شد؛ سومین اصل اخلاقی نهضت سیدالشهدا(علیه السلام) «غیرت» است و حضور در این مجالس و محافل باید ما را غیرتمندتر از گذشته بنماید.

ص: 89

امام حسین(علیه السلام) جانش را بر سر این غیرتمندی داد و خداوند متعال امام حسین(علیه السلام) را دوست دارد و او محبوب خداست؛ چون غیرتمند بود و ما اگر محبّان واقعی سیدالشهدا(علیه السلام) هستیم و می خواهیم محبوب خداوند باشیم باید غیرتمند شویم.

وای بر شما ای پیروان ابوسفیان، اگر دین ندارید و از قیامت نمی ترسید، لااقل آزاد مرد باشید و تا من زنده ام، متعرّض خاندان و حرم من نشوید.

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 91

ص: 92

عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ»؛(1)

و همگی به ریسمان خدا [قرآن و هر گونه وسیلة وحدت إلهی] چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمتِ (بزرگ) خدا را بر خود به یاد آورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دلهای شما الفت برقرار ساخت [بین شما محبّت و موّدت ایجاد کرد] و به برکت نعمت او برادر شدید.

خداوند در آیة فوق از محبّت تعبیر به نعمت نموده است.

محبّت علاوه بر این که در نظام آفرینش به عنوان یک رُکن تلقّی می شود، در جامعة انسانی هم یک نقش اساسی دارد. پیشرفت جامعه و پرورش استعدادهای موجود در آن به محبّت بستگی دارد. محبّت یک ابراز بسیار مهّم برای پیشبرد اهداف نظامی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جامعه است.

2. پیامبر(صلی الله علیه و آله) از محبّت به عنوان مهم ترین ابزار برای تثبیت و ترویج دین اسلام استفاده می کرد و در مورد اهمیّت آن می فرمود:

لَا تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا تَحَابُّوا وَتَهَادَوْا وَأَدَّوُا الأَمَانَةَ وَاجْتَنَبُواالْحَرَامَ وَقَرَوُا الضَّيْفَ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ ابْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَالسِّنِين؛(2)

ص: 95

اُمّت من همواره در مسیر خیر و سعادتاند، مادامی که به یکدیگر محبّت کنند، هدیه بدهند، امانت را به صاحبان آن بپردازند، از حرام بپرهیزند، مهمان را گرامی دارند، نماز را برپا کنند و زکات را بپردازند و هنگامی که چنین نکردند به قحطی و خشکسالی گرفتار می شوند.

ایشان در جای دیگری می فرماید:

التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْل؛(1)

دوست داشتن و محبّت به مردم نصف عقل است.

3. امام علی(علیه السلام) در مورد محبّت می فرماید:

التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ رَأْسُ الْعَقْل؛(2)

محبّت به مردم اساس عقل است.

4. امام رضا(علیه السلام) می فرماید:

رَأْسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الدِّينِ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاس؛(3)

اساس عقل بعد از دینداری و ایمان به خداوند متعال دوستی با مردم است.

5. حضرت داوود نبی(علیه السلام) برای اطلاع از میزان حکمت سلیمان(علیه السلام) از او سؤال نمود: «فَأَيُّ شَيْ ءٍ أَحْلَى؟» شیرین ترین چیزها در این عالم

ص: 96

چیست؟ سلیمان(علیه السلام) پاسخ داد: «الْمَحَبَّةُ وَهِيَ رَوْحُ اللَّهِ فِي عِبَادِه» محبّت که روح خدا در بین بندگان است. حضرت داوود(علیه السلام) لبخندی زد و متوّجه شد سلیمان به والاترین مرتبة حکمت نائل شده است.(1) دقت کنید چه تعبیر زیبا و لطیفی در مورد محبّت شده؛ روح جاری و ساری خداوند در بین بندگان.

6. امیرالمومنین علی(علیه السلام) به محمّد بن حنفیه سفارش می فرماید:

الْزِمْ نَفْسَكَ التَّوَدُّدَ؛(2)

خود را به دوستی و موّدت با مردم ملزم کن.

7. امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

اتَّقُوا اللهَ وَتَحَابُّوا وَتَزَاوَرُوا وَتَوَاصَلُوا وَتَرَاحَمُوا وَكُونُوا إِخْوَاناً بَرَرَة؛(3)

از [مخالفت با امر] خداوند بپرهیزید، نسبت به یکدیگر محبّت بورزید، به ملاقات یکدیگر بروید و با هم پیوند وارتباط داشته و نسبت به یکدیگر برادرانی نیکوکار باشید.

پس محبّت که اساس آفرینش بر آن استوار است و اساس عقل دانسته شده و پیشرفت و پرورش استعدادها در جوامع انسانی و رسیدن به اهداف عالیه منوط به آن است، قطعاً در بین یاران امام

ص: 97

حسین(علیه السلام) و اردوگاه او جایگاه ویژه ای دارد. مگر می شود سپاه امام حسین(علیه السلام) از این عنصر اساسیِ حیات و آفرینش خالی باشد؟ قیام سیدالشهدا(علیه السلام) مطابق با فطرت است و لذا در سراسر این نهضت محبت به خدا و مردم موج می زند. البته باید توجه داشت که محبت در عین حال حدود و قیودی دارد که به آن اشاره خواهم کرد.

شیطان از این که نماز گزاران جزیرة العرب او را بپرستند ناامید شد، امّا در به جان هم انداختن (و دشمنی) آنان امیدوار است.

در این روایت، عداوت و دشمنی باعث امیدواری شیطان دانسته شده است.

فرمود: هرکس خداوند را عصیان کند، محبّ خدا نیست.(1)

محّب هرگز دربارة محبوب خود عصیان نمی ورزد. وقتی محبت در همة جوانب محقّق شود، پیروی نیز همه جانبه خواهد بود. محبّت کامل، فرمان برداری کامل و محبّت ناقص، اطاعت ناقص به دنبال دارد.

هم چنین رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود:

مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً قَبِلَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْهُ صَلَاتَهُ وَ صِيَامَهُ وَ قِيَامَهُ وَ اسْتَجَابَ دُعَاءَه؛(1)

آگاه باشید، هرکس علی را دوست بدارد، خداوند نماز و روزه و قیام او را خواهد پذیرفت و دعایش را مستجاب خواهد کرد.

دلیل این امر نیز روشن است؛ چون کسی که محبت علی(علیه السلام) را نداشته باشد و از او پیروی نکند، در حقیقت از خداوند فرمان نبرده؛ زیرا خداوند متعال در قرآن می فرماید:«قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللهُ»؛(2)

بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید، تا خداوند (نیز) شما را دوست بدارد.

طبق این آیة شریفه، ملاک و معیار محبّت، پیروی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است و بر طبق آیة شریفة مباهله(3) وجود مبارک امیرالمؤمنین بسان پیامبر(صلی الله علیه و آله) می باشد. بنابراین اگر کسی محبّ و پیرو امیرالمؤمنین(علیه السلام) نباشد، پیرو و محبّ رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نیست و در نتیجه طبق آیة شریفه پیرو و محبّ خداوند متعال نخواهد بود.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در مورد محبّت امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید:

ص: 101

مَن أحبَّ عليَّاَ فَقَد أحبَّنی وَمَن أَحبَّنی فَقَد أَحَبَّ الله؛(1)

هرکس علی(علیه السلام) را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هرکس مرا دوست بدارد، خدا را دوست داشته است.

البته همان طور که اشاره شد، امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

ما أحبَّ الله مَن عَصاه؛

کسی که معصیت کند، محبّ (واقعی) خداوند نیست.چون محبّت واقعی باید انسان را به سوی اطاعت و سرسپردگی بکشاند و اساساً محبّت بدون اطاعت و پیروی، محبّت و مودّت نیست. لذا کسی هم که بر خلاف روش و منش علی(علیه السلام) رفتار کند، در واقع او را دوست ندارد.

«حاجب» یکی از شعرای زبر دست و ماهر بود. او که شاعری با صفا و دارای اشعار نغز بود، گاه هم چون عوام اشعار ناپسندی می سرود. روزی در وصف امیرالمؤمنین(علیه السلام) شعر نامناسبی به این عبارت سرود:

حاجب اگر معامله حشر با علی است

من ضامنم، هر چه خواهی گناه کن

یعنی اگر عشق و محبّت حضرت علی(علیه السلام) باشد، برای نجات کافی است، هرچند انسان غرق در گناه شود. این محبّت کاذب که در شعر آمده، چراغ سبزی برای گناه کاران است.

ص: 102

وی شبی حضرت علی(علیه السلام) را در خواب دید. حضرت به او فرمود: حاجب این چه شعری است که گفته ای؟!

حاجب عرض کرد: چگونه بگویم؟

حضرت شعر او را این گونه اصلاح کرد:

حاجب یقین محاسبه حشر با علی است

شرم از رُخ علی کن و کمتر گناه کن

اولادش بود. هدف آن ها از انجام این اعمال شنیع، ترویج عداوت و دشمنی نسبت به اهل بیت علیهم السلام بود.

این جنایات و سیاست های خصمانه در حالی تعقیب می شد که شخص پیامبر(صلی الله علیه و آله) کراراً در مورد لزوم محبّت اهل بیت علیهم السلام و مذّمت بغض ایشان تذکر داده است. از جمله روایت مفصّل نبوی که مفسرّین سرشناس اهل سنّت همانند زمخشری و فخر رازیآن را ذیل آیة شریفه مودّت بیان کردهاند. حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند:

مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَكْمِلَ الْإِيمَانِ، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ يُزَفُّ إِلَى الْجَنَّةِ كَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى بَيْتِ زَوْجِهَا، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ فتح لهُ فِی قَبرِهِ بابان الی الجَنَّه، أَلَا وَمَنْ مَاتَ عَلَى حُبِ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ زُوَّارَ قَبْرِهِ الْمَلَائِكَةَ بِالرَّحْمَةِ، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّةِ وَالْجَمَاعَةِ، أَلَا وَمَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوباً بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ، أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ يَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّة؛

هرکس با عشق و علاقه و محبّت اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) از دنیا

ص: 104

برود، در صف شهیدان است.

آگاه باشید کسانی که با محبّت و عشق آل محمد(صلی الله علیه و آله) از دنیا بروند، آمرزیده و بخشوده خواهند بود.

آگاه باشید کسی که با عشق و محبّت آل محمّد(صلی الله علیه و آله) از دنیا برود، تائب (توبه کننده) از دنیا رفته است.آگاه باشید کسی که با عشق و محبّت آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، مؤمن کامل الایمان از دنیا رفته است.

آگاه باشید هر کسی که با محبّت آل محمّد(صلی الله علیه و آله) از دنیا برود، فرشته مرگ او را بشارت به بهشت می دهد و سپس نکیر و منکر (فرشتگان سؤال و جواب در برزخ) به او بشارت دهند.

آگاه باشید هر کسی با محبّت آل محمّد بمیرد، او را همانند عروسی که به حجله می برند، به سوی بهشت می برند.

آگاه باشید کسی که بر محبّت آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، دو در از قبرش به سوی بهشت باز می شود.

آگاه باشید هر کسی با عشق آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، خداوند قبرش را زیارتگاه فرشتگان رحمت خود قرار می دهد.

آگاه باشید هر کسی با محبّت آل محمد(صلی الله علیه و آله) از دنیا برود، بر سنّت (واقعی) پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اجتماع مسلمین از دنیا رفته است.

آگاه باشید هر کسی با بغض و کینه آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، روز قیامت [به صحرای محشر] می آید درحالی که بین چشمانش نوشتهاند: این شخص مأیوس و ناامید از رحمت الهی است.

آگاه باشید کسی که با بُغض و کینه آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، کافر

ص: 105

از دنیا می رود، آگاه باشید هرکسی که بابُغض آل محمد(صلی الله علیه و آله) بمیرد، بوی بهشت را استشمام نمی کند.

فخر رازی پس از نقل روایت به توضیح و تفسیر «آل محمد(صلی الله علیه و آله)» که محور روایت است پرداخته و می گوید:

«آل محمّد(صلی الله علیه و آله) کسانی هستند که بازگشت امرشان به سوی اوست، کسانی که ارتباطشان محکم تر و کامل تر باشد، «آل» محسوب می شوند و شکّی نیست که فاطمه و علی و حسن و حسین محکم ترین پیوند را با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) داشتند و این از مسلّمات و مستفاد از احادیث متواتر است».(1) طبق نقل بعضی جوامع روایی اهل سنت، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود:

مَن آذی عليَّاَ فَقَد آذانی؛(2)

هرکس علی را اذّیت کند، مرا اذّیت کرده است.

نیز می فرمود:

مَن سبَّ عليّاً فَقَد سَبَّنی؛(3)

هرکس علی را دشنام دهد، مرا دشنام داده است.

حال با وجود این روایات صریح و فراوان، بنی اُمیّه چه اصراری به لعن و اذّیت و آزار نسبت به امیرالمؤمنین(علیه السلام) و اولاد اوداشتند؟!

خلاصه آن که سیاست اُمویان ترویج بغض و کینه و دشمنی بین

ص: 106

امت و به ویژه نسبت به اهل بیت علیهم السلام بود، اما در مقابل، سیاست اهل بیت علیهم السلام همانند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ترویج و تحکیم پیوندها و محبّت ها در بین مردم بود.

به محض ورود به ملاقات برادر رفت.

برادرش متعّجب شد. مدینه کجا؟ شام کجا؟ ماجرا را از او سوال کرد.

خواهر گلایه کرد، چرا مرا تنها رها کردی و پا به فرار گذاشتی؟!

عُدی سوال کرد: محمّد(صلی الله علیه و آله) چگونه فردی است؟

خواهر پاسخ داد: هر چه زودتر خود را به او برسان. اگر پیامبر(صلی الله علیه و آله) باشد به سعادت می رسی و اگر پادشاه باشد به شرافت خواهی رسید؛ چون تو فرزند حاتم هستی.

عُدی راهی مدینه شد. پس از ورود به مدینه، خود را به مسجد رسانید و داخل شد و به پیامبر(صلی الله علیه و آله) سلام کرد.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) بعد از سلام فرمود: که هستی؟ پاسخ داد: من فرزند حاتم طائی ام.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) او را به منزل دعوت کرد.

عُدی می گوید: در راه منزل با پیرزنی مواجه شدیم که حاجتی داشت و پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای رفع حاجت پیرزن مدّتی معطّل شد. با خود گفتم: این شخص پادشاه نیست؛ چون پادشاهان برای رفع حاجت مردم این مقدار خود را به سختی و زحمت نمی اندازند. وارد منزل شدیم. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به پوستی کهدر اطاق بود اشاره کرد و فرمود: روی آن پوست بنشین و خود مقابل من روی زمین نشست. یقین کردم او پادشاه نیست؛ چون هیچ پادشاهی چنین نمی کند.

محبّت پیامبر(صلی الله علیه و آله) به خواهر باعث شد که برادر برای یافتن حقیقت،

ص: 108

خود را از شام به مدینه رسانده و در نتیجه اسلام بیاورد.(1) عُدی پس از حدود 120 سال در سال شصت هجری وفات کرد.(2) وی در همة جنگ ها در رکاب حضرت علی(علیه السلام) بود و زمانی که امام حسن(علیه السلام) مردم را برای جنگ با معاویه دعوت کرد، او جزء اولین افرادی بود که به سپاه امام حسن(علیه السلام) پیوست.(3)

سه فرزند عُدی در رکاب حضرت علی(علیه السلام) به شهادت رسیدند. روزی معاویه به عُدی گفت: فرزندانت چه شدند؟ آیا انصاف است که هر سه فرزند تو کشته شوند و فرزندان علی(علیه السلام) زنده بمانند؟

عدی پاسخ داد: انصاف نبود که من زنده بمانم و علی(علیه السلام) کشته شود.

معاویه قصد تحریک او را داشت، اما نتوانست به مقصود خودبرسد. گفت: از علی(علیه السلام) برای من بگو.

عُدی از خوبی ها و فضايل علی(علیه السلام) گفت تا جایی که اشک معاویه جاری شد و گفت: راست می گویی، همة این فضايل در وجود علی(علیه السلام) است.(4)

دل عُدی در اثر محبّت پیامبر(صلی الله علیه و آله) دچار چنان تحوّلی شد که نه تنها اموالش بلکه جان خود و فرزندانش را هم در راه اسلام فدا کرد. این اثر محبّت است. چرا آن را از دیگران دریغ می کنیم در حالی که تا این اندازه مؤثّر است.

ص: 109

مولوی آثار محبّت را این گونه به تصویر کشیده است:

از محبّت تلخ ها شیرین می شود

از محبّت مس ها زرّین می شود

از محبّت دردها صافی می شود

وز محبّت دردها شافی می شود

از محبّت خارها گل می شود

وز محبّت سرکه ها مُل می شود

از محبّت دار تختی می شود

وز محبّت بار بختی می شود

از محبّت سجن گلشن می شود

بی محبّت روضه گُلخن می شوداز محبّت نار نوری می شود

وز محبّت دیو حوری می شود

از محبّت سنگ روغن می شود

بی محبّت موم آهن می شود

از محبّت حزن شادی می شود

وز محبّت غول هادی می شود

از محبّت نیش نوشی می شود

وز محبّت شیر موشی می شود

از محبّت سُقم صحّت می شود

وز محبّت قهر رحمت می شود

ص: 110

از محبّت مرده زنده می شود

وز محبّت شاه بنده می شود

این محبّت هم نتیجة دانش است

کی گزافه بر چنین تختی نشست(1)

محبّت چیزی است که همة انسان ها به دنبال آن و تشنة آن می باشند. مهرورزی اساس گفتار و رفتار اهل بیت علیهم السلام بوده و اگر این نکته به گوش مردم دنیا برسد، هر انسان آزاده ای تسلیم این پیام می شود، چنان که امام رضا(علیه السلام) می فرماید:

فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا؛(2)مردم اگر تعالیم والا و سخنان زیبای ما را دریابند، بی گمان از ما پیروی می کنند.

پیام های واقعة عاشورا به عنوان یک حماسة عظیم انسانی از همین قبیل است. این پیام ها محدود به شیعه نمی باشد؛ چون در آن محبّت، کرامت، صداقت، غیرت وجود دارد، لذا هر انسانی با هر عقیده ای با این اصول احساس سنخیت کرده و آن را می ستاید. امام حسین(علیه السلام) مختصّ شیعه یا مسلمانان نیست بلکه متعلّق به همة بشریت است. از آن جا که بشر بر این اصول فطری خلق شده و نهضت سید الشهدا(علیه السلام) بر این اصول استوار است، لذا چنان چه داستان این قیام و شخصیت رهبر آن به گوش هر انسانی برسد مجذوب و شیفتة آن خواهد شد.

ص: 111

محور آن سخنان بر اساس محبت است. تصوّر کنید شخصی را که در تنگنا و محاصره قرار گرفته و اوضاع و شرایط بر او سخت شده، اما این گونه با فصاحت و بلاغت سخن می گوید. این حاکی از روح ملکوتی و با عظمت وی می باشد.

البته ناگفته نماند هدف سیدالشهدا(علیه السلام) نجات گمراهان و هدایت آن ها به سوی راه حق و جلوگیری از خونریزی بوده ولی برای آن که بعضی از آنان را از خواب غفلت بیدار کند، گاهی با لحنی تند و هشدار دهنده سخن می گوید، چنان چه خطاب به عمر سعد فرمود: توواقعاً می خواهی برای این زنا زاده پسر زنا زاده قدم برداری و برای به دست آوردن ولایت ری(1) حاضری فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را بکشی؟ مطمئن باش به این آرزو نخواهی رسید و در هر دو جهان سیاه روی خواهی شد و سرت را بر نیزه می کنند و کودکان بر آن سنگ می زنند.(2)

امام حسین(علیه السلام) روز عاشورا ضمن بیان سخنی که در واقع نفرین محسوب می شد، فرمود:

يَا أُمَّةَ السَّوْءِ بِئْسَمَا خَلَفْتُمْ مُحَمَّداً فِي عِتْرَتِهِ أَمَا إِنَّكُمْ لَنْ تَقْتُلُوا بَعْدِي عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ فَتَهَابُوا قَتْلَهُ بَلْ يَهُونُ عَلَيْكُمْ عِنْدَ قَتْلِكُمْ إِيَّايَ وَ ايْمُ اللَّهِ إِنِّي لَأَرْجُو أَنْ يُكْرِمَنِي رَبِّي بِالشَّهَادَةِ بِهَوَانِكُمْ ثُمَّ يَنْتَقِمُ لِي مِنْكُمْ مِنْ حَيْثُ لَا تَشْعُرُون؛

ص: 113

ای زشت سیرتان، شما در مورد خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) بد عمل کردید. آری! شما پس از کشتن من از کشتن هیچ بنده ای از بندگان خدا هراسی ندارید؛ چرا که با کشتن من قتل هرکسی برایتان آسان خواهد بود. به خدا سوگند، امیدوارم که پروردگارم شما را خوار و مرا به شهادت (در راهش) گرامی بدارد. آن گاه از جایی که گمان نمی برید، انتقام مرا از شما بگیرد.حصین بن مالک سکونی فریاد برآورد و گفت: ای پسر فاطمه! چگونه خداوند انتقام تو را از ما بگیرد؟

امام(علیه السلام) فرمود:

يُلْقِي بَأْسَكُمْ بَيْنَكُمْ وَيَسْفِكُ دِمَاءَكُمْ ثُمَّ يَصُبُّ عَلَيْكُمُ الْعَذَابَ الأَلِيم؛(1)

نزاع، اختلاف و دشمنی را در میانتان می افکند و خونتان را به این سبب می ریزد، آن گاه شما را به عذاب دردناک گرفتار می سازد.

آری جامعه ای که در آن عداوت و خونریزی باشد، آن جامعه خوار و ذلیل است. اختلاف سلایق در جامعه اجتناب ناپذیر و بلکه لازم است و هیچ کس نمی تواند آن را از میان بردارد، اما اگر این اختلاف تبدیل به عداوت و کینه توزی شود آن جامعه گرفتار عذاب شده است.

باید مواظب باشیم و پیوندهای دوستی را بین خودمان تقویت کنیم.

ص: 114

برادر با برادر، دوست با دوست، زن و شوهر نسبت به یکدیگر. چرا برخی با کمترین کدورتی پیوندها را قطع می کنند. این اخلاق نه حسینی، نه محمدی و نه اسلامی است.

ائمه معصومین(علیهم السلام) همان طور که در سایر فضایل در اوج بودند، از حیث محبّت نیز این چنین بودند؛ نسبت به خانواده خود، نسبت به دوست و دشمن، نسبت به همة مردم محبت داشتند. کسی گمان نکندکه امام معصوم باید نعوذ بالله انسان عبوس و تروشرویی باشد. هرگز، آنان اهل ابراز محبّت بودند، شعر زیبایی از امام حسین(علیه السلام) نقل شده:

«لعمرک اننی لاحب دارا*تکون بها سکینة و الرباب»

«احبهما و ابذل جل مالی*ولیس لعاتب عندی عتاب»

«به جانت قسم، من خانه ای که در آن سکینه و رباب باشند را دوست دارم. فرزندم، همسرم و دخترم را دوست دارم و اگر همة اموالم را برای آن ها بدهم هیچ کس نمی تواند مرا به خاطر این دوست داشتن و محبّت و خرج مال سرزنش کند. من تا زنده ام به سرزنش سرزنش کنندگان توّجه نمی کنم تا زمانی که زیر خاک پنهان شوم و خاک مرا بپوشاند».(1)

ما باید این پیام ها و اصول تربیتی قیام امام حسین(علیه السلام) را در زندگی روزمرة خود به کار بندیم. حسینی بودن صرفاً به این نیست که به زبان، حسین حسین بگوییم. این خوب است، اما کافی نیست. مهّم تر جاری کردن، کرامت، صداقت، غیرت و محبّت در زندگی است.

ص: 115

دشوار است که او را بخوانی و نتواند اجابت کند و چون اجابت ویاریت کند، برای تو سودی نداشته باشد. از رحمت خدا دور باشند قومی که تو را کشتند».(1)

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 117

ص: 118

و بر جهان سیطره پیدا کند. اگر طالب علم و دانش باشد، می خواهدیک دانشمند سرشناس در همة عالم باشد. اگر به دنبال ثروت است، می خواهد همة ثروت عالم مال او باشد. این مسئله امری فطری است لکن اشکال در این است که انسان ها در تشخیص مصادیق کمال اشتباه می کنند.

دین و انبیا آمدهاند که بگویند کمال انسان در چیست؟ رسولان الهی در صدد بودند به بشر بفهمانند که قدرت مطلق، علم و ثروت فی نفسه کمال نیستند، بلکه کمال انسان در چیز دیگری است.

امام خمینی(قدس سره) که عارف واصل کاملی بود در یکی از سخنرانی ها مطلبی به این مضمون فرموده که قدرتمندان عالم بدون این که متوجه باشند دنبال خداوند هستند؛ چون قدرت مطلق می خواهند و قدرت مطلق از آن خداست و لذا در واقع دنبال خدا هستند.

این میل در نهاد بشر وجود دارد که قانع نیست و در هر امری می خواهد به حد اعلا برسد و این فطرت او را وادار می کند که صاحب همّت شود. در واقع همّت والا ناشی از فطرت است. همّت والا و بلند یعنی انسان دنبال کارهای بزرگ و با ارزش باشد و همّت پست یعنی شخص به فکر کارهای بزرگ و با ارزش و مهم نباشد و به امور سطح پایین و پست قناعت کند. رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

إِنَّ اللهَ يُحِبُّ مَعَالِى الاُمُور وَأَشْرَافَهَا وَيَكْرَهُ سَفْسَافَهَا؛(1)

ص: 120

خداوند متعال کارهای والا و شریف را دوست دارد و کارهایپست و حقیر را خوش ندارد.

انسان ارزشمند با سعی، تلاش و کوشش و استقامت خستگی ناپذیر به دنبال خواسته اش می رود تا به آن ها برسد.

شاعر چقدر زیبا مصداق اکمل و اتم همّت والا را ترسیم نموده:

دست از طلب ندارم تا کام من برآید

یا جان رسد به جانان یا جان ز تن بر آید(1)

اما بعضی انسان ها این گونه نیستند بلکه همّتشان خیلی والاتر است. در تحصیل علم، در کسب ثروت، در وصول به مقامات معنوی به کم قانع نیستند.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) مرد همّت است در همة ابعاد زندگی؛ در دانش، در معنویت، در محبّت و در ثروت. آن چنان برای کسب در آمد در زمین، باغ و نخلستان کار می کرد که عدّه ای او را شماتت می کردند و می گفتند: یا علی(علیه السلام) تو دیگر چرا؟! از تو بعید است، اگر دیگران این کارها را انجام دهند عیبی ندارد!

انسان های بی همّت معمولاً بر بی همّتی خودشان لباس زهد می پوشانند. در آن روزگار آنان با تمّسک به آیات زهد، علی(علیه السلام) را شماتت می کردند و می گفتند: یا علی(علیه السلام) زهد تو کجا رفته است؟! غافل از این که امیرالمومنین(علیه السلام) اگر پول و درآمدی کسب می کند، آن را صرف کمک به نیازمندان و ترویج و نشر دین می کند. ثروت برای علی(علیه السلام) هدف نیست، بلکه وسیله است. به هر حال کسب ثروت نیز همّتی می خواهد که هرکسی از آن برخوردار نیست. شهید مطهری(قدس سره) می گوید: برای من انسان های باهمتی که دنبال ثروت می روند، بسیار با ارزش مندترند از انسان هایی که به دلیل بی همّتی گوشه زهد را اختیار می کنند.

همّت والا از فطرت بشر بر می خیزد. قدر همّت های والا را بدانید و سپاس گذار هرکسی باشید که با همت والای خویش قدم بزرگی در جامعه برمی دارد. ولی متأسفانه گاهی با بزرگانی که کارهای تأثیرگذاریدر جامعه انجام می دهند، با ناسپاسی برخورد می شود. این کار درستی نیست. اگر

ص: 122

شخصی درآمدی دارد و کار خیر می کند، باید مورد تشویق و تقدیر قرار گیرد. کم هستند انسان هایی که این گونه قدم های خیر برمی دارند.

اهل بیت علیهم السلام همّت والا داشتند. بنابراین هرکس تابع اهل بیت علیهم السلام است باید همّت والا داشته باشد.

هیچ شرافتی (و افتخاری) چون بلند همّتی نیست و هیچ زهدی همانند کوتاه کردن آرزوها نیست.

چگونه مرز بین آرزو و همّت را تشخیص بدهیم؟ از یک طرف می فرماید: «بلند همّت باشید» و ازطرف دیگر می فرماید: «آمال و آرزو های تان کوتاه باشد.» چگونه ممکن است انسان بلند همّت باشد و در عین حال آمال و آرزوهایش کوتاه باشد؟

مقصود از کوتاه شدن آرزوها و آمال این است که انسان امور دنیوی و مادی را به عنوان هدف قرار ندهد و وابستگی و دلبستگی به آن ها پیدا نکند بلکه باید به همه چیز از جمله قدرت، ثروت، علم و... نگاه ابزاری داشته باشد، آن هم برای یک زندگی سعادت مندانه که در آن قرب به خداوند تبارک و تعالی محور همة حرکات و سکنات است. اگر انسان برای وصول به این هدف عالی همة تلاش و کوشش خود را بکار ببرد و با همة توان فکری و جسمی و استفاده از همة ابزارها به سوی آن اهداف پیش برود، آن گاه می توان گفت این شخص دارای همت عالی است. مثلاً اگر کسی به دنبال تحصیل ثروت و کسب دانش است، این ها نباید برایش هدف باشد بلکه باید بداند که این ها وسیله ای بیش نیستند. البتّه بلند پروازی کردن و این که کسی بخواهد یک شبه ره صد ساله را برود و با هر روشی به هدفش برسد، اینصحیح نیست و از آن نهی شده است.

همّت بلند امری است که هر کسی می تواند از آن برخوردار باشد. همة افراد چه خوب، چه بد با همت بلند می توانند به اهداف شان برسند و لذا

ص: 124

ممکن است در جهت خیر و یا در جهت شر از آن استفاده شود. از دیکتاتور ایتالیا موسولینی نقل شده که می گفت: «من یک سال همانند شیر زندگی کنم بهتر از آن است که صد سال مثل گوسفند زندگی نمایم». او به شخصی پولی داده بود که این جمله را همواره به او یاد آوری کند و آن شخص همواره این مطلب را برایش متذکر می شد. در عین حال موسولینی سفارش کرده بود این مطلب را به هیچ کس نگوید؛ چون اگر دیگران هم این مطلب را بشنوند به فکر این می افتند که شیر شوند و اگر همه شیر شوند دیگر من نمی توانم شیر باشم. اسلام می خواهد همه شیر باشند اما او می خواهد همه گوسفند باشند تا خودش بتواند آن ها را بدرد.

ارزش مرد به اندازه همّت اوست.

پس سعی کنیم بلند همّت باشیم تا ارزش مند شویم. هرچه همّتبیشتر و والاتر باشد، انسان باید سختی بیشتری را تحمّل کند، حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:

مَنْ كَبُرَتْ هِمَّتُهُ كَبُرَ اهْتِمَامُه؛(1)

هر کس همتش بزرگ و والا باشد، همّ و غمّ [و سختی] او بیشتر است.

انسان بلند همّت باید آسایش را بر خود حرام کند؛ چون این دو با هم جمع نمی شوند. اگر کسی می خواهد بلند همّت باشد و به اهدافش برسد؛ مثلاً می خواهد عالم شود، باید از وقت گذرانی و تن آسایی صرف نظر کند. امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید:

لَا يُدْرَكُ الْعِلْمُ بِرَاحَةِ الْجِسْم؛(2)

دانش با تن آسایی به دست نمی آید.

تحصیل علم، ثروت، قدرت و... بدون تحمل سختی و زحمت ممکن نیست و انسان با همت والا و تلاش و کوشش می تواند به خواسته ها یش برسد.

همّت بلند دار که مردان روزگار

از همّت بلند به جایی رسیدهاند(3)

همة کسانی که در طول تاریخ مؤثّر بودهاند، چه تأثیر مثبت چه تأثیرمنفی، آسایش نداشتند. نقل شده که صاحب کاروانسرایی گفت: دیدم نیمه شب در میزنند. در را باز کردم. شخصی داخل شد و گفت: چه داری بخوریم؟ به او و اسبش غذایی دادم. هنگامی که می خواست برود، کیسه ای اشرفی به من داد و گفت: این را بگیر و به فوجی که از

ص: 126

پی من می آیند، بگو: «نادر رفت، معطل نکنید، بیایید». صاحب کاروانسرا می گوید: آن هنگام فهمیدم این شخص نادرشاه است که پیش از سپاهش به سوی میدان جنگ و نبرد حرکت می کرد.(1)

نادرشاه با تمام ظلم هایی که داشت این گونه بود. همة آن هایی که در تاریخ تأثیرگذار بودند، چه افراد شایسته چه اشخاص ناشایست، با سعی و تلاش و همت بلند تأثیرگذار شدهاند.

ز آب خُرد ماهی خُرد خیزد

نهنگ آن به که با دریا ستیزد(2)

ماهی کوچک در آب کم زندگی می کند، اما نهنگ باید در دریا باشد و با طوفان های آن بسازد. انسان های بلند همّت این گونه هستند.

همة ما می توانیم صاحب همّت والا باشیم. همت بلند به این نیست که در ذهن خود افکار بلند داشته باشیم و در رختخواب خیالبافی کنیم بلکه به این است که سعی و تلاش کنیم و از حرکت به سوی هدف خسته نشویم.

حضرت علی(علیه السلام)می فرماید:

مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هَمَّهُ طَالَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَقَاؤُهُ وَغَمُّه؛(1)

کسی که همّ و غمّش دنیا باشد، در روز قیامت، شقاوت و اندوهش طولانی می گردد.

و نیز ایشان می فرماید:

مَنْ كَانَتْ هِمَّتُهُ مَا يَدْخُلُ بَطْنَهُ كَانَتْ قِيمَتُهُ مَا يَخْرُجُ مِنْهُ؛(2)

هرکس همّتش معطوف به چیزی باشد که در شکمش داخل می شود [یعنی این که خوراکش چه باشد] ارزشش به اندازة همان چیزی است که از او خارج می شود.

صرف همّت در متاع دنیا و خورد و خوراک به صورتی که هدف انسان باشد، مذموم و ناپسند است. طبق کلام امیرالمومنین(علیه السلام) ارزش مرد به اندازة چیزی است که همت او مصروف آن می شود. بنابراین سعی کنیم همّت ما به امور والا تعلّق بگیرد. اگر هم در دنیا برای کسب درآمد تلاش می کنیم، آن را ذخیرة قبر و قیامت خودمانقرار دهیم.

آزار و اذّیت ها و اسارت همسر و فرزند، از هیچ کدام خوف و دلهره ندارد و همتش را صرف عالی ترین مسائل کرده است. توجه به برخی از نمونه ها می تواند این ادعا را اثبات کند.

الف) همّت سیدالشهدا(علیه السلام) برای اصلاح جامعه و اصلاح دین جدّ بزرگوارش مصروف گردید. چنان که فرمود:

وَأَنِّي لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِي أُمَّةِ جَدِّي أُرِيدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَأَسِيرَ بِسِيرَةِ جَدِّي وَأَبِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ؛(1)

من به جهت گردن کشی، تباه کاری، فساد و ظلم قیام نکردم، بلکه برای اصلاح [امور] اُمّت جدّم به پا خاستم تا مردم را به کارهای خیر و پسندیده دعوت کنم و از زشتی ها بر حذر دارم (امر به معروف و نهی از منکر نمایم) و به سیره و روش جدم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و پدرم علی بن ابی طالب(علیهالسلام) عمل نمایم.

ب) هنگامی که محمّد بن حنفیه در مدینه دلسوزانه قصد داشت امام حسین(علیه السلام) را از رفتن به سمت کوفه منصرف کند، به او عرض می کند: «برادرم، به مکّه برو، اگر آن جا را مناسب اقامت دیدی، چه بهتر وگرنه به شهرهای یمن سفر کن که آن ها از یاران جدّ و پدر تو هستند. آن ها مردمی مهربان و خوش قلب می باشند. اگر آسوده خاطر بودی آن جا بمان وگرنه به بیابان ها و درّه ها و کوه ها رو کن و از شهری به شهر

ص: 129

دیگر برو تا سرانجام امر مردم معلوم شود».(1)

امام حسین(علیه السلام) در پاسخ او فرمود:

يَا أَخِي وَاللَّهِ لَوْ لَمْ يَكُنْ مَلْجَأ وَلا مَأْوًى لَمَا بَايَعْتُ يَزِيدَ بْنَ مُعَاوِيَة؛(2)

ای برادر، به خدا قسم اگر در دنیا هیچ ملجأ و پناه گاهی هم نداشته باشم با یزید بیعت نمی کنم.

این همّت سیدالشهدا(علیه السلام) است.

ج) هنگامی که ولید (حاکم وقت مدینه) امام حسین(علیه السلام) را دعوت به بیعت با یزید کرد، حضرت فرمود:

يَزِيدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ شَارِبُ الْخَمْرِ قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ وَ مِثْلِي لَا يُبَايِعُ مِثْلَهُ؛(3)یزید فاسق، شراب خوار و قاتل است او آشکارا مرتکب فسق و فجور می شود و هم چون منی با چنین شخصی [که این چنین پست است] بیعت نخواهد کرد.

اساس حرکت سیدالشهدا(علیه السلام) از مدینه به سمت مکّه و پس از آن به سمت کوفه و در کربلا مصداق اعلای همّت بلند و والاست. نه تنها امام حسین(علیه السلام) بلکه اهل بیت او و اصحابش نمونة بارز این همّت والا هستند.

ص: 130

اگر حسینی هستیم باید همّت های ما والا باشد. امام حسین(علیه السلام) آن قدر همّتش بالاست که در راه آرمانش خود و فرزندانش را قربانی می کند.

گفته شد یکی از اصول تربیتی و اخلاقی در زندگی سیدالشهدا(علیه السلام) محبّت است. آیا امام حسین(علیه السلام) محبّت به همسر و فرزند نداشت؟ والله محبت او نسبت به خانواده اش از همة ما بیشتر بود، اما هنگامی که امر دائر مدار حفظ و نجات دین و حفظ همسر و فرزندانش می شود، نجات دین را ترجیح می دهد. همان طور که قبلاً اشاره شد(1) اهل بیت علیهم السلام در اوج محبّت بودند. محیط خانواده آنان صمیمی ترین و رفاقت آمیز ترین محیط بود. این گونه نیست که اگر کسی اهل دیانت شد، در مهر و محبّت به خانواده ضعیف شود بلکه به عکس، هر چه شخص با تقواتر و دیندارتر باشد، محبّت و توّجه اش بهخانواده اش باید بیشتر شود. چنان که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود:

كُلَّمَا ازْدَادَ الْعَبْدُ إِيمَاناً ازْدَادَ حُبّاً لِلنِّسَاء؛(2)

هر اندازه بر ایمان بنده افزوده شود، محبّتش به همسرش افزون تر می شود.

همچنین رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

يُؤْتِی بِالرَّجُلِ مِنْ اُمَّتِی يَوْمَ الْقِيَامَةَ وَمَا لَهُ مِن حَسَنَةٍ تُرْجَی لَهُ الْجَنَّة، فَيَقُولُ الرَّبُ تَعَالَی: اُدْخُلُوهُ الْجَنَّة، فَإنَّهُ کَانَ يَرْحَمُ عِيَالَه؛(3)

ص: 131

در روز رستاخیر مردی از امّت مرا می آورند، در حالی که هیچ کار نیکی ندارد که به سبب آن امید بهشت داشته باشد، اما خداوند متعال می فرماید: او را به بهشت ببرید؛ چرا که به خانواده اش مهر می ورزید.

به هر حال حفظ اسلام بر همه چیز مقدم است. امام حسین(علیه السلام) خود را فدا کرد تا دین باقی بماند. همان طور که خود فرمود:

إنْ کَانَ دِينُ مُحَمَّدٍ لَمْ يَستَقِم إِلّا بِقَتْلِی فَيَا سُيُوف خُذِينِی؛(1)

اگر دین محمد(صلی الله علیه و آله) جز به کشتن من پایدار نمی ماند، پس ای شمشیرها مرا دربرگیرید.

امام(علیه السلام) در مقابل کسانی که نسبت به جان او بیم ناکبودند و آن را به مناسبت های مختلف اظهار می کردند، می فرمود: در شأن من نیست که از مرگ هراسان باشم. همت من والاتر از آن است که از مرگ بترسم.

آری امام حسین(علیه السلام) و یارانش مصادیق والاترین همّت ها بودند که از همة هستی خود برای نجات دین گذشتند و روز عاشورا این همّت را به نمایش گذاشتند.

خدا قسم می مانم و با نیزه ام آن قدر می جنگم تا آن را در سینة دشمن بشکنم. آن گاه دست به شمشیر می برم و تا وقتی قبضة آن در دستم باشد، با این قوم جهاد می کنم و از تو جدا نمی شوم. حتی اگر سلاحی نداشته باشم با سنگ بر سر دشمن می زنم، از تو جدا نشوم تا با تو بمیرم».(1)

مسلم روز عاشورا به وعدة خود عمل کرد. راهی میدان شد و جنگ نمایانی کرد و تعدادی را به هلاکت رساند. او را محاصره کردند و ضرباتی بر بدنش وارد کردند و پس از آن به خاک افتاد.

در آخرین لحظات حیاتش سیدالشهدا(علیه السلام) و حبیب بربالینش حاضر شدند. حضرت فرمود:

يَرْحَمُكَ اللَّهُ يَا مُسْلِمَ بْنَ عَوْسَجَة؛(2)

مسلم خدا تو را رحمت کند.

مسلم چشم باز کرد. چون نگاهش به امام حسین(علیه السلام) اُفتاد، تبسمی کرد و خطاب به حبیب وصیّت نمود: «تا جان در بدن داری، مبادا حسین(علیه السلام) را تنها بگذاری، او را یاری کن».(3)

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 133

ص: 134

نشئة طبیعت صورت نگیرد [یعنی هرکس می خواهد به سعادت ابدی برسد باید از مسیر دنیا عبور کند بنابراین هیچ کس نمی تواند بدون حضور در این دنیای مادّی به کمال برسد؛ چون مسیر کمال از این دنیا می گذرد و تحصیل سعادت ابدی بدون وجود در این دنیا امکان ندارد] لذا سعادت ابدی انسان و حیات شریف ملکوتی او مرهون منّت این قوّة شریفه است.(1)

امام(قدس سره) از قوّة شهویه به مائدة آسمانی و هدیة الهی به انسان تعبیر می کند، البتّه تا زمانی که از حدّ اعتدال خارج نشود.(2)

اگر کسی در قوّة شهویه افراط کند منجّر به سقوط او می شود. اکثر انسان ها در این قوّه راه افراط را پیش می گیرند. در مقابل، عدّه ای همه چیز را رها کرده و گوشه نشینی اختیار می کنند. اما این خیلی کم اتفّاق می افتد. بیشتر افراد برای بر آورده شدن لذّت های جنسی افراط کرده و به مشروع و نامشروع توجه نمی کنند. هدف این افراد این است این لذّت ها تحصیل شود، چه در خورد و خوراک که افراط در آن یعنی در خوراک دقت نکردن و نیز در مقدار آن، در حلال و حرام آن و این همان شهوت در بطن است.

و چه در راه تحصیل مال که افراط در آن یعنی در کسب درآمد زیاده روی کردن و در حلال و حرام آن دقّت کافی نداشتن و این همانشهوت در مال است.

ص: 137

و چه در سخن گفتن که افراط و زیاده روی در آن یعنی هر سخنی را بر زبان جاری نمودن، برخی فقط دوست دارند حرف بزنند و حرف های آنان نُقل مجالس شود و کاری ندارند که سخن حق باشد یا باطل و این همان شهوت در کلام است.

در مقابل این ها عفّت قرار دارد. عفّت عبارت است از اعتدال در قوّة شهویه که یکی از کمالات فطری انسان می باشد.

انسان عفیف کسی است که در غریزة جنسی افراط نمی کند، بله به غریزة جنسی باید توّجه کرد؛ چون ضامن سعادت بشر و ضامن نوع بشر و مائدة آسمانی است ولی عفت در غریزة جنسی یعنی اعتدال در ارضای این غریزه.

عفّت در خورد و خوراک یعنی اعتدال در مصرف و رعایت موازین شرعی در آن.

عفت در مال یعنی اعتدال در راه تحصیل مال و رعایت کردن حد و مرز بین مال مشروع و نامشروع.

عفت در کلام یعنی اعتدال در سخن گفتن به این معنا که موازین اخلاقی و دینی رعایت شود. دروغ، غیبت، تهمت، آبروریزی و... این گناهان نتیجه خروج از اعتدال است. عفّت در کلام یعنی در چارچوب موازین شرعی و اخلاقی صحبت نمودن.

بنا بر آن چه گفته شد، عفّت یکی از بزرگترین فضیلت های انسانی است. عفّت یعنی اعتدال در قوّة شهویه که یکی از نعمت ها ومائده های آسمانی است و اگر از حدّ خود خارج شود تبدیل به ضد

ص: 138

خودش می گردد؛ یعنی در این صورت نه تنها ضامن سعادت و ضامن نوع بشر نخواهد بود بلکه موجب نابودی بشر می گردد. انسانی که باید با استفاده از قوّة شهویه قلّه های کمال را فتح کند به سبب افراط در این قوّه در منجلابِ رذالت گرفتار می شود.

عفّت منشأ همة خوبی ها ست.

الْعِفَّةُ أَفْضَلُ [أَصْلُ] الْفُتُوَّةِ؛(1)

عفّت برترین جوانمردی ها ست.

الْعَفَافُ أَفْضَلُ شِيمَة؛(2)

عفّت برترین خصلت ها ست.

أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْعَفَاف؛(3)

برترین عبادت عفّت است.

الْعَفَافِ أَشْرَفُ الْأَشْرَاف؛(4)

عفّت شریف ترین صفات است.

عَلَيْكَ بِالْعِفَّةِ فَإِنَّهَا نِعْمَ الْقَرِين؛(5)

بر تو باد عفّت که بهترین همنشین است.

پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) از خداوند متعال طلب عفّت می نمود:

اللهمَّ انّی أَسْأَلُكَ الْهُدَى وَالتَّقْوَى وَالْيَقِينَ وَالْعَفَافَ وَالْغِنَى وَالْعَمَل؛(6)پروردگارا! من از تو راهنمایی، پرهیزگاری، عفّت و بی نیازی مسألت دارم.

ص: 140

آری، انبیا، اولیا، شهدا و صالحین و به ویژه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت او(علیهم السلام) همگی انسان های عفیف بودهاند. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

مَن طالَبَ حَقّا فلْيَطلُبْهُ فى عَفافٍ وافٍ أو غَيرِ وافٍ؛(1)

کسی که حقّی را مطالبه می کند باید آن را با عفّت و مناعت طبع مطالبه کند؛ عفّت کامل یا ناقص.

این نکته خیلی مهم است که مطالبة حق هم باید با رعایت عفّت باشد و بهترین حالت این است که عفّت در همة زمینه ها باشد. اگر عفّت در همة زمینه ها مقدور نبود عفّت ناقص بهتر از بی عفتی است. واضح است که این عفّت مربوط به شکم، خوراک و غریزه جنسی نیست بلکه معنای عامی دارد که در روایت هم به آن اشاره شده و تأکید کردهاند: عفّت را رعایت کنید حتّی در مطالبة حقّ، لذا حق نداریم حتی برای بیان حق هم از جادة اعتدال خارج شویم.

در آیات قرآنی نیز بر عفت تأکید شده:

وَمَن كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ؛(2)آن کس که غنّی و بی نیاز می باشد (نسبت به تصرّف در اموال یتیمانی که زیر نظر او نگهداری می شوند) عفّت ورزیده و (از برداشت حقّ الزحمه) خودداری کند.

پیام این آیه برای ثروتمندان آن است که خدمات اجتماعی را بدون

ص: 141

چشم داشت انجام دهند.(1)

کسانی که تمّکن مالی دارند غافل نشوند؛ چون گاهی توانگری و غنا باعث طغیان انسان می شود. کسانی که تمّکن مالی، مقام یا ریاستی دارند، بیشتر دقّت کنند. معمولاً این شرایط و موقعیت ها باعث طغیان و خروج از جادّة اعتدال در همة زمینه ها (غریزه جنسی، خوراک و...) می شود.

شخصی خدمت امام باقر(علیه السلام) عرض کرد: من فردی ضعیف و ناتوانم و نماز و روزة کمی به جا می آورم (به قدر واجب اکتفا می کنم)، اما سعی می کنم جز حلال نخورم و جز با حلال نزدیکی نکنم. امام باقر(علیه السلام) فرمودند:

أَيُّ جِهَادٍ أَفْضَلُ مِنْ عِفَّةِ بَطْنٍ وَفَرْج؛(2)

چه جهادی برتر از عفّت شکم و فرج.

آری، عفّت و خودنگه داری از محرّمات الهی کار کوچکی نیست و همة ما باید عفّت را بر وجود خود حاکم کنیم. اگر می خواهیم حسینی باشیم و حسینی بمانیم عفّت را در همة شؤون رعایت کنیم و از جادةاعتدال خارج نشویم.

امروز مشکل اساسی دنیا بی عفّتی است. در همة اُمور شرم و حیا کنار گذاشته شده و هتّاکی و پرده دری به اوج رسیده است. به همین جهت حفظ عفت در جامعه اسلامی و پاکدامنی جوانان مسلمان نیاز به تلاش و کوشش بیشتری دارد. لذا باید الگو سازی کرد و در این میان مجالس حسینی نقش بسیار مهمی دارد.

ص: 142

کنیز پاسخ داد: بله، قرآن و شعر آموخته ام و شروع کرد به تلاوت این آیه:

«وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»؛(1)

خزائن و گنجینه های غیب تنها نزد اوست و جز او کسی آن ها را نمی داند. او آن چه را که در خشکی و دریاست می داند، هیچ برگی (از درختی) نمی افتد، مگر اینکه از آن آگاه است و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین و هیچ تر و خشکی وجود ندارد جز این که در کتابی آشکار ثبت است.امام(علیه السلام) فرمود: شعری هم بخوان.

کنیز پرسید: اگر بخوانم در امانم؟ سپس این شعر را خواند:

أَنْتَ نِعْمَ الفتَی لَوْ كُنْتَ تَبْقَى

غَيْرَ أنْ لَا بَقَاءَ لِلإِنْسَان

تو انسان خوب و جوانمردی هستی، اگر باقی می ماندی اما این را بدان که هیچ انسانی باقی نمی ماند.

کنیز باکمالی بود. امام(علیه السلام) پس از شنیدن این مطالب فرمود: تو آزادی. همة اموالی که معاویه همراه او فرستاده بود به علاوة هزار دینار به او بخشید. سپس برخاست و نماز خواند.(2)

ص: 144

با آن که هیچ مشکلی برای کامجویی از کنیز نبود، اما سیدالشهدا(علیه السلام) بنا بر دلایلی از جمله کمالاتی که خود کنیز داشت او را آزاد کرد و حتّی هدایا را به کنیز بخشید. کمتر کسی از چنین تحفه هایی می گذرد. در مقابل، اُمویان چگونه بودند؟

کودکان با این سنّت [لعن بر حضرت علی(علیه السلام)] بزرگ شده و بزرگسالان با آن می مردند.(1)

این پرده دری ها و بی شرمی ها و بی حیایی ها در زمان یزید به حدّی رسید که قابل تحمّل نبود. امویان از مسیر اعتدال خارج شدند و افراط کردند و دین اسلام را در معرض نابودی دادند. به همین جهت بود که امام حسین(علیه السلام) فرمود:

وَعَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ إِذْ قَدْ بُلِيَتِ الْأُمَّةُ بِرَاعٍ مِثْلِ يَزِيدَ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّي رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ الْخِلَافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَى آلِ أَبِي سُفْيَان؛(2)زمانی که بر جامعة اسلامی رهبری همانند یزید حکومت کند باید فاتحه اسلام را خواند. از جدّم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود: عهده داری خلافت بر آل ابی سفیان حرام است.

با این توصیفات امام حسین(علیه السلام) قیام کرد تا مانع هتاکی ها و پرده دری ها و بی شرمی ها شود و فرهنگ عفّت، شرم و حیا را در جامعه حاکم کند.

این که می گوییم یکی از اصول اخلاقی قیام سیدالشهدا(علیه السلام) عفّت و دعوت به اعتدال است، برای این است که یزید و عمّالش از این مسیر خارج شده و جامعه اسلامی را گرفتار بی عفتی و بی حیایی در همة ابعاد کرده بودند. آنان نه تنها از نظر اخلاقی بلکه از جهت اعتقادی نیز هتک و پرده دری را سرلوحة برنامه های خویش قرار داده بودند.

ص: 146

قُلُوبِكُمْ وَيْلَكُمْ أَلَا تُنْصِتُونَ أَلَا تَسْمَعُون؟!؛(1)

وای بر شما! چه زیان و ضرری می بینید، اگر سخن مرا بشنوید؟! من شما را به راه راست فرا می خوانم هر کس فرمان مرا اطاعت کند بر راه حقّ می باشد و هر کس نافرمانی من راکند، هلاک می شود. شما از فرامین من سر باز می زنید و کلام مرا گوش نمی دهید، چرا که شکم های شما از حرام پر شده و بر دل های شما مُهر شقاوت نهاده شده است. وای بر شما! آیا خاموش نمی شوید و گوش نمی دهید؟!

تمام تلاش سیدالشهدا(علیه السلام) این بود که سخن حق را برای آنان بیان کند و ریشه های نافرمانی و عصیان در مقابل خداوند تبارک و تعالی و هتک خاندان پیامبر و عترت او را تبیین نماید. وی در گفتار و رفتار خویش و در اوج مشقت ها و فشارهایی که آن روز بر او و خانواده اش وارد می شد، ذره ای از این اصل عدول نکرد. هرچه دشمن سعی می کرد او را برآشفته نماید تا همانند خودشان به هتک و پرده دری روی آورد و به این سبب سربازان مردد و دودل سپاه خود را بر جنگ با سیدالشهدا(علیه السلام) باقی بدارد، اما دریغ از اظهار حتی یک کلمه از امام حسین(علیه السلام) که با این اصل اخلاقی منافات داشته باشد. آری روز عاشورا سیدالشهدا(علیه السلام) از دایرة عفّت خارج نشد.

اما در مقابل، عمر بن سعد و سپاهیانش هتک رفتاری و هتک گفتاری کردند. هم ناسزا به سیدالشهدا(علیه السلام) و خاندانش گفتند هم عملاً

ص: 148

آنان را هتک کردند و پرده دری و بی حرمتی روا داشتند.

روز عاشورا قبل از اتمام جنگ، شمر ملعون به سمت خیمه های اهل بیت علیهم السلام رفت و با نیزه آن ها را سوراخ کرد تا زنان و بچّه ها رابترساند. دستور داد آتش بیاورند و خیمه ها را بسوزانند.(1) این هتک حرم پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود. انسان عفیف و شریف حتی با دشمن خویش این چنین رفتار نمی کند.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) می شدیم به صورت او نظر می کردیم.

علی اکبر به میدان رفت. امام حسین(علیه السلام) نگاه مأیوسانه ایبه او کرد. کمتر نقل شده که امام حسین(علیه السلام) (در غیر از موارد راز و نیاز با خداوند) گریه کرده باشد، اما چند جا اشک های

سیدالشهدا(علیه السلام) جاری شد. یک بار هنگام حضور در کنار پیکر مادرش فاطمه زهرا(علیها السلام)، زمانی که پدرش صدا زد: حسن و حسین بیایید با مادرتان وداع کنید. حسین(علیه السلام) به پای مادر افتاد و به شدت گریه کرد. بار دیگر زمانی بود که بالای سر علی اکبر(علیه السلام) حاضر شد.(1) داغ جوان خیلی سخت است. یکی از علما می فرمود: من هر وقت می خواهم سیدالشهدا(علیه السلام) را قسم بدهم، ایشان را به علی اکبر(علیه السلام) قسم می دهم؛ زیرا شهادت علی اکبر، امام حسین(علیه السلام) را به گریه انداخت.

ای که در حُسن و خِرد شُهره عالم بودی

اشبه الناس به پیغمبر بودی

پیش حُسن تو دم از یوسف کنعان نزنم

که تو زیباتر از او در همه عالم بودی

علی اکبر وارد میدان شد. شجاعانه جنگید و تعدادی از آنان را به هلاکت رساند. نانجیبی گفت: گناه عرب به گردن من باشد، اگر این جوان را نکشم و داغ او را بر دل پدرش نگذارم. ضربه ای بر او وارد کرد. علی اکبر با صورت بر زمین افتاد. همه به سوی او حمله کردند؛

ص: 150

یکی با شمشیر، یکی با نیزه، بدن او را قطعه قطعه کردند. امام حسین(علیه السلام) با سرعت خودش را بالای سر علی اکبر رساند. فرمود: این ها نسبت به حرم پیامبر(صلی الله علیه و آله) گستاخی و هتک کردند، خدایا عذابشان را افزون کن.(1)

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 151

ص: 152

خواسته های نفسانی خویش تبعیّت کند و جامة عمل بر آن بپوشاند. خواهش های نفس نسبت به ثروت، مقام و ... . بر آورده کردن این خواهش های نفسانی به تدریج انسان را به بندگی می کشاند.

انبیا مبعوث شدهاند تا انسان ها را از اسارت این امور آزاد کنند و این پیام را به گوش بشریت برسانند که نباید بندة مال، قدرت، شهوت، مقام و قدرت شوند.

با آن که انسان دارای دو بُعد روحانی و جسمانی است و روح او قدرت فراوانی دارد ولی همین روح اگر با مقام، قدرت، شهوت و ریاست پیوند بخورد، اسیر و بنده می شود. در صورتی می توان انسان را حُرّ و آزاد نامید که از این اسارت ها رهایی یابد. اگر روح انسان با مقام و قدرت و ثروت پیوستگی پیدا کند و تابع این امور شود این مستلزم محدود کردن روح و در حقیقت بندگی است. روحی که می تواند در عالم ملکوت سیر کرده و آسمان ها را درنوردد و به معارف و حقایق غیبی و ماورایی این عالم برسد، اگر تابع ثروت، مقام، منزل، زن، فرزند و مانند آن بشود، در قفس جسم و مادّیات اسیر شده است.

روح ما همراه با جسم ما به وجود می آید و به قول فلاسفه «جسمانیة الحدوث» است ولی در بقا دیگر مادی نیست و لذا گفته اند «روحانیة البقاء» است. بر این اساس، وابسته کردن روح به امور مادی در واقع اسیر کردن آن است و چه زیبا شاعر بُعد روحی انسان را ترسیم کرده است:

روزها فکر من این است و همه شب سخنم

که چرا غافل از احوال دل خویشتنم

ص: 155

از کجا آمده ام، آمدنم بهر چه بود

به کجا می روم آخر ننمایی وطنم

مانده ام سخت عجب کز چه سبب ساخت مرا

یا چه بوده است مراد وی از این ساختنم

مرغ باغ ملکوتم، نِیم از عالم خاک

چند روزی قفسی ساختهاند از بدنم

آری، انسان متعلّق به عالم ملکوت است و هدف ادیان و انبیا این است که انسان را متوّجه عالم ملکوت کنند و به او بگویند: ارزش روح تو برتر و بالاتر از این دنیا و مادیات است، پس اسیر مادّیات و مظاهر دنیوی نشو.

با توجه به آن چه گفته شد مشخص می شود حُرّیت و آزادگی فقط در سایة بندگی پیدا می شود.

به هر حال، امر ما انسان ها از دو حال خارج نیست؛ یا باید بندة خداوند باشیم یا بندة غیرخدا از چیزهایی که در دنیاست. فرض سومی هم ندارد. گمان می کنیم اگر بندة خداوند نباشیم، می توانیم بندة غیر خدا هم نباشیم! این امکان ندارد. کسی نمی تواند ادعا کند من بندة خدا نیستم و بندة غیر خدا هم نیستم. این محال است.

کسی که چنین ادعایی دارد بالاخره در زندگی روشی دارد و به چیزی دل می بندد. همین دل بستن ها و آرزوها زنجیرها و قفل هایی می شوند که او را به بند می کشند، لذا خواسته یا ناخواسته بندگی آن ها را می کند.

ص: 156

پس باید یا بندة خداوند (تبارک و تعالی) شویم یا بندة غیر خداوند، حال کدام یک سزاوارتر است؟ اگر بندة خدا شویم دیگر مقام سروری برای غیر خدا قائل نیستیم و آقای خودمان می شویم. این همان آزادگی و حریت و سروری است. اما اگر بندة غیر خدا شویم حُرّیت ما از بین می رود. لذا می گوییم حُرّیت و آزادی به معنای عام و مطلق در سایة بندگی خداوند محقق می شود.

ج) امیر بیان علی(علیه السلام) هم چنین فرموده است:

لَيْسَ مَنِ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَهَا كَمَنْ بَاعَ نَفْسَهُ فَأَوْبَقَهَا؛(1)

آن کسی که نفس خود را خرید و آزاد کرد، هم چون کسی نیست که خویش را [به دنیا] فروخت و اسیر [آن] ساخت.

د) امام باقر(علیه السلام) این داستان را نقل فرموده است: «یزید بعد از واقعة عاشورا به قصد حج وارد مدینه شد. یکی از مردان قریش را احضار کرد و با تکبر و غرور به او گفت: آیا تو اعتراف می کنی بندة من هستی؛ اگر بخواهم تو را به فروش می رسانم و اگر بخواهم تو را به بردگی می گیرم؟

آن مرد قریشی پاسخ داد: والله این طور نیست؛ زیرا نه پدر تو از پدر من برتر بود، نه نژاد و تبار تو برتر و بالاتر است و نه تو دین دارتر از من هستی!

یزید به او گفت: یا اعتراف کن بندة من هستی یا دستور می دهم گردنت را بزنند.

آن مرد با شجاعت تمام در پاسخ گفت: تو حسین بن علی(علیه السلام) فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را به شهادت رساندی، پس کشتن من برای تو از آن بالاتر نیست.

یزید دستور داد او را کشتند».(2)

ببینید اُمویان چگونه می خواستند مردم را به بندگی خود وادار کنند!و) امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

ص: 158

خَمْسُ خِصَالٍ مَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهَا فَلَيْسَ فِيهِ كَثِيرُ مُسْتَمْتَعٍ أَوَّلُهَا الْوَفَاءُ وَالثَّانِيَةُ التَّدْبِيرُ وَالثَّالِثَةُ الْحَيَاءُ وَالرَّابِعَةُ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْخَامِسَةُ وَهِيَ تَجْمَعُ هَذِهِ الْخِصَالَ الْحُرِّيَّة؛(1)

پنج خصلت است که در هرکسی یکی از آن ها نباشد خیر و بهرة زیادی در او نیست؛ اول: وفاداری، دوم: تدبیر، سوم: شرم و حیا، چهارم: خوش خویی، پنجم: که اگر این صفت را داشته باشد چهار صفت خیر دیگر هم در او وجود دارد: آزادگی.

و کسی که خداوند متعال برای اوست، حُرّ و آزاد حقیقی است و می تواند فرمانروای دنیا باشد.

با خدا باش و پادشاهی کن

بی خدا باش و هرچه خواهی کن

معنای واقعی حُرّیت و آزادی این است. اگر کسی آزادی را غیر از این معنا کند و بگوید: معنای آزادی این است که هرکسی هر کاری دلش می خواهد بدون هیچ محدودیتی انجام دهد، این در واقع بزک کردن معنای آزادی است.

آن چه امروز در غرب به عنوان آزادی مطرح می شود، در واقع آزادی نیست. معنا و تفسیر صحیح آزادی که همة دنیا و همة انسان ها آن را تحسین می کنند همان است که گفتیم. بر این اساس، حُرّیت و آزادی واقعی فقط در سایة بندگی خدا تحقق پیدا می کند.

سعدی در وصف آزادگان می گوید: «حکیمی را پرسیدند: چندین درخت نامور که خدای عزوجّل آفریده است و برومند، هیچ یک را آزاد نخواندهاند مگر «سرو» را که ثمره ای ندارد، در این چه حکمت است؟

گفت: هر درختی را ثمره ای معیّن است که به وقتی معلوم بوجود آن تازه آید و گاهی به عدم آن پژمرده شود و سرو را هیچ از این نیست و همه وقت خوش است و این است صفت آزادگان».(1)

تنها درختی که همیشه با نشاط و سبز است «سرو» می باشد، در حالی که سایر درختان برای مدت محدودی سرسبزی و نشاط دارند و

ص: 160

میوه می دهند. لذا درخت سرو به نماد آزادی و آزادگی تبدیل شده است. آزادگان نیز همواره ثابت قدم و استوارند.

در مکتب امام حسین(علیه السلام) حُرّیت و آزادگی یک رکن است. در قیام سیدالشهدا(علیه السلام) این رکن مجسم شده و به همین جهت ما او را سرور آزادگان جهان می دانیم.

[قسم] دوم: سیاست ناقصه بود که آن را تغلّب خوانند و غرض از آن استعباد [به بندگی گرفتن] خلق بود و لازمه اش نیل به شقاوت و مذمّت [است. در این قسم] سیاستمدار تمسّک به جور می کند و رعیّت [مردم] را به جای عبید [برده] و مدینه [شهر] را از شرور (ترس و اضطراب، ناامنی، ستم، حرص، خیانت و ...) مملو [پر] می نماید و خویشتن را بنده شهوات دارد [می داند].(1)

دقت کنید، سیاستمدار کامل و فاضل خود را مالک شهوت می داند، حُرّ است و همة مردم را دعوت به حُرّیت می کند اما سیاستمدار ناقص خودش بنده است، لذا همة مردم را هم بنده و برده می خواهد.

در سیاست امامت «صعصعة بن صوحان» پرورش می یابد. هنگامی که امیرالمؤمنین خلافت را می پذیرد، او خطاب به حضرت عرض می کند:

ما زَانَتكَ، ورَفَعتَها وما رَفَعَتكَ، ولَهِيَ إليكَ أحوَجُ مِنكَ إليها؛(2)

خلافت به تو زینت نداد، تو به خلافت زینت بخشیدی. خلافت تو را بالا نبرد، تو که خلیفه شدی، مقام خلافت را بالا بردی. یا علی، خلافت به تو بیشتر نیاز داشت، تا تو به خلافت.

اما در سیاست تغلّب «زیاد بن أبیه» پرورش می یابد. «صعصعه» جانخود را برای مردم فدا می کند،(3) امّا «زیاد بن أبیه» جان مردم را می گیرد.

ص: 162

او زیاد خطبه می خواند. پدرش معلوم نبود و به همین دلیل او را زیاد پسر پدرش خطاب می کردند. مادرش از زنان بدکارة زمان جاهلیت بود. روزی «زیاد بن أبیه» خطبه می خواند، شخص زیرکی برخاست و گفت: ای امیر پدرت کیست؟ «زیاد» به مأمورین مسلحّی که در اطرافش بودند اشاره کرد و گفت: این ها جواب تو را می دهند. سربازان بیرون رفتند و گردن آن مرد را زدند.

در سایة سیاست اهل بیت علیهم السلام امثال «حجر بن عدی» پرورش می یابند و در ظلّ سیاست بنی اُمیّه امثال «عمروعاص» رشد می کنند. بدیهی است کسانی که در پرتو سیاست کامله تربیت شوند، انسان های آزاده و کسانی که در شعاع سیاست ناقصه تربیت شوند، از آزادگی بهره ای ندارند.

زمزمه نمود:

«فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا يَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»؛(1)

در حالی که ترسان و هر لحظه در انتظار حادثه ای بود، خارج شد و می گفت: بارالها، مرا از شرّ این قوم ستمکار رهایی ببخش.

این آیه بیان گر سخن حضرت موسی(علیه السلام) هنگام خروج از مصر است که از خداوند استمداد نمود. زمانی که بنی اسرائیل پیامبرشان حضرت موسی(علیه السلام) را مورد اذّیت و آزار قرار دادند، او ناچار به ترک مصر شد و این سخن را بر زبان جاری کرد.

چرا امام حسین(علیه السلام) آن شب هنگام خروج از مدینه این آیه را تلاوت کرد؟

نکتة لطیفی در قرائت این آیه وجود دارد. دقّت کنید! داستان حضرت موسی و فرار ایشان از قومش چه بود؟ بنی اسرائیل توسط فرعون خوار و ذلیل شدند و حُریّتشان گرفته شد. قرآن در مورد ایشانمی فرماید:

«فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ»؛(2)

فرعون قومش را خوار و خفیف کرد تا از او اطاعت کردند. به یقین آن ها افراد فاسقی بودند.

امام(علیه السلام) با قرائت این آیه خروج خود از مدینه را با خروج موسی(علیه السلام) از مصر مقایسه کرده و آن را از همان قبیل می داند.

ص: 164

ب) هنگامی که عبدالله بن عمر خیرخواهانه در مکّه امام(علیه السلام) را نصیحت به صبر و صلح با یزید می کند، امام حسین(علیه السلام) می فرماید:

أَبَا عَبدالرَّحْمَن! أَنَا اُبَايِعُ يَزِيد وَادخُلُ فِي صُلْحِهِ وَقَد قَالَ النَّبِی(صلی الله علیه و آله) فِيهِ وَفِی أَبِيهِ مَا قَالَ؟!؛

ابا عبدالرحمن! آیا من با یزید بیعت کرده و سازش کنم با آن که پیامبر دربارة او و پدرش آن سخن ها را فرمود؟

عبدالله بن عمر سخنش را خیرخواهانه ادامه داده و می گوید: می ترسم شما بروید و چهرة زیبای تان آماج شمشیر ها شود و کشته شوید.

امام(علیه السلام) به او فرمود: «هیهات! ابن عمر! این گروه هرچند مرا به حق می دانند ولی رهایم نخواهند کرد و اگر (در پندار خود) به حق ندانند، از پی من خواهند آمد تا با اکراه، بیعت کنم یا مرا بکشند!ای عبدالله! آیا نمی دانی که از نشانه های پستی دنیا این است که سر یحیی بن زکریا را برای فاحشه ای از زنان هرزة بنی اسرائیل بردند، با این که سر بریده با آنان به برهان سخن می گفت؟! ابا عبدالرحمن! آیا نمی دانی که بنی اسرائیل از طلوع فجر تا طلوع آفتاب هفتاد پیامبر را کشتند، سپس در بازارهای خود نشسته، همگی به خرید و فروش پرداختند، آن چنان که گویی کاری نکردند. خداوند نیز در عذاب آنان شتاب نفرمود ولی بعد از مدّتی با صلابت و اقتدار آن ها را ذلیل و خوار کرد».(1)

ص: 165

در سپاه سیدالشهدا(علیه السلام) حُرّیت و آزادگی موج می زد و همگی به دنبال رها کردن مردم از بندگی و مبارزه با زور و ظلم بودند؛ زیرا فقط برای رضای خداوند متعال پای به میدان گذاشتند. در مقابل، سپاه عمر سعد طوق بندگی بر گردن داشته؛ به این دلیل که عدّه ای به طمع پول آمدند، برخی برای دستیابی به مقام و ریاست و عدّه ای نیز از ترس جانشان قدم در این راه گذاشتند. برخی نیز بندة جهل و نادانی خویش بودند و در یک جمله می توان گفت همة آنان بنده و محبوس هواهای نفسانی خویش بودند.

ج) روز عاشورا امام حسین(علیه السلام) دو خطبة رسمی ایراد کردهاند. (البتّه با اشخاص نیز گفتگوهای مختلفی داشته از جمله گفتگو با عمر بن سعد و گفتگو با شمر و بعضی دیگر) امام(علیهالسلام) در خطبة اوّل فرمودند:

لَا وَاللهِ لا أعْطِيكُمْ بِيَدِي إِعْطَاءَ الذَّلِيلِ وَلا أفِرُّ فِرَارَ الْعَبِيد؛(1)

به خدا قسم، من دست ذلّت گونه به این ها نخواهم داد و همانند بندگان از مقابلشان فرار نخواهم کرد.

این نحوه سخن گفتن در چنان شرایطی فقط از یک انسان حُرّ برمی آید.

حضرت در خطبة دوّم می فرماید:

أَلَا وَإِنَّ الدَّعِيَّ ابْنَ الدَّعِيَّ قَدْ تَرَكَنِي بَيْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَهَيْهَاتَ لَهُ ذَلِكَ هَيْهَاتَ مِنِّي الذِّلَّة؛(2)

ص: 166

آگاه باشید زنازادة فرزند زنازاده میان دو چیز پافشاری کرده، کشتن من و ذلّت من [بیعت کردن با یزید] هیهات که من ذلّت بپذیرم.

و نیز فرمود:

وَاللَّهِ لَا يَدَعُونِّي حَتَّى يَسْتَخْرِجُوا هَذِهِ الْعَلَقَةَ مِنْ جَوْفِي فَإِذَا فَعَلُوا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَنْ يُذِلُّهُمْ حَتَّى يَكُونُوا أَذَلَّ فِرَقِ الْأُمَم؛(1)

این قوم تا زمانی که خون قلبم را نریزند [مرا نکشند] رهایم نمی کنند، اما بدانند خداوند متعال بعد از من کسانی را برایشان مسلّط می کند که خوارترین اُمّت ها می شوند.و سرانجام پیش گویی سیدالشهدا(علیه السلام) محققّ شد و آن اشخاص خوارترین انسان ها در طول تاریخ شدند.

آری کربلا مصاف حُرّیت و رقیّت بود. مصاف آزادگی در مقابل بندگی. حُرّیتی که در سایة بندگی خدا پیدا می شود و بندگی که ظاهرش آزادی است، اما در واقع آزادی نیست. ما به عنوان پیروان مکتب امام حسین(علیه السلام) باید این حُرّیت را در خود تقویت کنیم.

در برخی گفته ها و نوشته ها نقل شده که روز عاشورا آن حضرت طفل شیرخوار را مقابل دشمن گرفت و تقاضای آب کرد. این مطلب در هیچ یک از منابع معتبر بیان نشده است. به علاوه این عمل با حُرّیت سیدالشهدا(علیه السلام) سازگاری ندارد. چگونه می توان پذیرفت بعد از شهادت تمام اصحاب و یارانش و تحمل آن همه مصائب و دشواری ها، امام(علیه السلام) تقاضای آب برای طفل کند؟! لذا مسئله به گونه دیگری بوده است.

ص: 167

روز در چند نوبت ابوالفضل العباس و علی اکبر به همراه سوارانی به سوی نهر آب رفته و پس از درگیری موفق شده بودند مقداری آب برای سپاه امام حسین و زنان و کودکان بیاورند.(1) اما از شب عاشورا تاروز بعد خبری از آب نبود. شما تصوّر کنید، یک طفل شیرخوار در آن گرما تا چه حد تشنه است. حتماً با آن وضعیت مادرش هم نمی توانست شیر کافی به او بدهد. طفل آن چنان بی حال شده بود که توان گریه هم نداشت. امام حسین(علیه السلام) او را در آغوش گرفت. آفتاب سوزان بر صورت بی رمق طفل می تابید. حضرت دستش را بالای صورت او گرفت تا آفتاب سوزان چهرة لطیف علی اصغر را بیش از این نسوزاند.

رخ مثل برگ پاییز، لب چون دو چوبه خشک

این غنچه بهاری، غیر از خزان ندارد

ای حرمله مکش تیغ، یک سو فکن کمان را

یک برگ گل که تاب تیر و کمان ندارد

حضرت نگاه محبّت آمیزی به طفل کرد و درعمق جانش آتش غمی نسبت به او زبانه کشید. او را به صورت خود نزدیک کرد، همین که خواست لب های مبارک را به صورت طفل بگذارد، حرملة نانجیب تیری به سوی علی اصغر پرتاپ کرد و به گلوی او اصابت نمود.

ص: 169

در یک لحظه سر و صورت و لباس طفل آغشته به خون شد. نمی دانم حرمله تیر را برای کشتن سیدالشهدا(علیه السلام) پرتاب کرد یا قصد او طفل شیرخوار بود. هرچه بود این تیر سه شعبة زهرآلود به گونه ای به گلوی نازک او اصابت کرد که گویی گوش تا گوش سر اورا بریدهاند.(1)

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 170

هم به حسب غریزه سهمی از رأفت و عاطفه دارند؛ زیرا اگر حیواننسبت به مولود خودش عطوفت نداشته باشد در بدو تولد به او شیر نمی دهد و برای حفظ او در مقابل حملة جانوران دیگر تلاش نمی کند. البته رأفت انسانی ماهیتاً با آن چه در حیوان وجود دارد متفاوت است. مهم ترین جلوة رأفت انسانی رأفت مادر به فرزند است به گونه ای که همواره برای بیان اوج عطوفت و رأفت شخصی به شخص دیگر آن را تشبیه به عطوفت مادرانه می کنند. مشقّت هایی که یک مادر برای حفظ فرزندش متحمّل می شود فقط به دلیل رأفت و عطوفتی است که خداوند متعال در او قرار داده است. یک مادر با تب کردن و بیمار شدن فرزندش گریان شده و نیمه های شب، خواب ناز و شیرین را کنار می گذارد و از فرزندش مواظبت می کند. این حالت به دلیل رأفت و عطوفت خدادادی است و اساساً اگر این رأفت و عطوفت نباشد زندگی امکان پذیر نخواهد بود.

انبیا و معلمین روحانی انسان ها فقط به دلیل عطوفتی که به نوع بشر دارند، تمام مشقت ها و سختی ها را برای هدایت انسان ها تحمّل کرده و حتی تحمّل این سختی ها برای ایشان آسان است. همة انبیای الهی مانند پدر و مادر نسبت به امّت عطوفت و رأفت دارند.(1) اگر این ویژگی در نهاد انبیا وجود نمی داشت مشکلات و سختی ها برای آنان غیر قابل تحمّل می شدند. اگر نوح پیامبر (علی نبیّنا و علی آله و علیه السلام)

ص: 172

این همه سختی و مشقت را در مدت بسیار طولانی تحمل کرد برایاین بود که نسبت به امت خویش رئوف و عطوف بود.

بنابراین اساس نظام آفرینش بر رأفت استوار است. حتی مجازات هایی که از ناحیة دین برای مجرمین در این دنیا تعیین شده؛ مانند حد، قصاص و قطع ید و امثال آن به ظاهر غضب است، اما در باطن و واقع برای انسان ها رحمت و رأفت است. بلکه مجازات اخروی و جهّنم هم یک رحمت الهی است که به صورت غضب ظاهر شده؛ چون جهّنم وسیله ای است برای تطهیر انسان هایی که ناخالصی دارند. بعضی از گناه کاران بر اثر عذابی که در جهّنم تحمّل می کنند، تصفیه و پاک شده و استعداد ورود به بهشت را پیدا می کنند؛ به عبارت دیگر جهّنم برای برخی مقدّمة ورود به بهشت است؛ چون وسیلة تطهیر آن ها است. به همین جهت جهّنم هم در واقع جلوة رأفت و رحمت الهی است که به صورت غضب ظاهر می شود.

علاوه بر همسر و فرزند خویش نسبت به همسایه هم رقیق القلب هستند و بعضی نیز نسبت به اهالی محل و شهر خویش و یا اهل وطن خویش این احساس را دارند. اما برتر از همه، رأفت و رقّت نسبت به عموم مسلمین بلکه عموم بشریت است. پایین ترین مرتبه و درجه رقت قلب آن است که از رنج و درد دیگران فی الجمله حالت تأثر و اندوه در شخص پدیدار شود، هرچند گامی برای برطرف شدن آن برندارد.

در مقابل رقّت قلب، قساوت قلب است. قساوت قلب یعنی در انسان یک حالت و خصوصیتی باشد که از درد و رنج دیگران ناراحت و اندوهگین نشود.

قساوت قلب نیز مراتب و درجاتی دارد. ممکن است کسی اقدام عملی هم صورت ندهد ولی همین که نسبت به درد و رنج دیگران اندوهگین و ناراحت نشود، نشانة قساوت قلب است؛ مثلاً اگر شخصی ببیند یک نفر کنار خیابان از سرما و گرسنگی در حال مرگ است، اما اصلاً برای او مهّم نباشد، این قساوت قلب است یا کسی می داند همسایه اش از نظر مالی وضعیت مناسبی ندارد و دخترانش هم می خواهند ازدواج کنند و او می تواند کمک کند، اما اعتنا نمی کند و اندوهگین هم نمی شود؛ چون دستگیری از نیازمندان اساساً در قاموس او نیست. این قساوت قلب است.

قساوت قلب منشأ بسیاری از ظلم ها و مردم آزاری ها است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) میفرماید:

الإِنْسَانِ مُضْغَةٌ إِذَا هِيَ سَلِمَتْ وَصَحَّتْ سَلِمَ بِهَا سَائِرُ الْجَسَدِ

ص: 174

فَإِذَا سَقِمَتْ سَقِمَ لَهَا سَائِرُ الْجَسَدِ وَفَسَدَ وَهِيَ الْقَلْب؛(1)

در انسان پاره گوشتی وجود دارد که اگر آن سالم و درست باشد دیگر اعضای بدن بوسیلة آن سالم می شوند و آن پاره گوشت هرگاه بیمار شود سایر اعضای بدن بیمار می شوند و آن قلب است.

انسان های رقیق القلب هیچ گاه نمی توانند به کسی ظلم کنند، هیچ گاه نمی توانند دیگران را مورد اذّیت و آزار قرار دهند؛ چون قلبشان سالم است و به تبع آن سایر اعضای بدنشان هم از مسیر اصلی خارج نمی شوند، لذا به اذّیت و آزار دیگران رو نمی آورند.

به هر حال رأفت امری فطری بوده و خداوند متعال همة انسان ها را از این نعمت بهره مند کرده ولی ممکن است کسی به تدریج تبدیل به یک شخص قسی القلب شود. این تغییر تدریجی به سبب عواملی صورت می گیرد که در این مجال مناسب است به مهم ترین آن ها اشاره کنم.

چشم ها خشک نشد مگر بر اثر سختی دل و قساوت قلب و سخت دلی به وجود نیامد مگر به سبب گناهان زیاد.

زیرا شکم ها یتان از حرام پر شده و بر قلوب شما مُهر (غفلت) خورده است.

شکایت کرد، فرمود:

إِذَا أَرَدْتَ أَنْ يَلِينَ قَلبُكَ فَأطْعِمِ الْمِسْكِينَ وَامْسَحْ رَأسَ الْيَتِيم؛(1)

اگر می خواهی دلت نرم شود مستمند را اطعام کن و بر سر یتیم دست نوازش بکش.

معروف و نهی از منکر گفتهاند امر به معروف و نهی از منکر باید با مدارا و رأفت همراه باشد. اگر این دو فریضه خالی از رأفت باشند باعث می شود شخص معصیت کار بیشتر به سمت معصیت سوق پیدا کند و اگر همراه رأفت و مدارا باشند گناه کار به فکر فرو رفته و اگر زمینة توبه برای او فراهم باشد توبه می کند و به سوی خداوند متعال باز می گردد.

در مورد آثار رأفت روایات فراوانی داریم. به علاوه آن که این یک اصل عقلایی است و به تجربه ثابت شده که با مدارا چه تأثیراتی می توانیم در جامعه داشته باشیم.

حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:

الرِّفْقُ يَفُلُّ حَدَّ [يقل جد] الْمُخَالَفَة؛(1)

مدارا و مهربانی، تندی مخالفت را کُند می کند.

یک مسئول و رئیس اگر می خواهد مخالفانش را کنترل کند با رفق و مدارا بهتر می تواند از شدت مخالفت ها بکاهد.

رفق و مدارا با مردم روش انبیا و اهل بیت علیهم السلام و پیروان واقعی ایشاناست.

بارها من این نکته را گفته ام که ما مدعیان پیروی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت علیهم السلام آن چنان که باید به این دستورات عمل نمی کنیم. رفتار ما به گونه ای است که گویا هنوز به باور و ایمان قلبی نرسیده ایم. امام

ص: 182

خمینی(قدس سره) به مناسبتی در کتاب شرح جنود عقل و جهل می گوید: من در عجبم که اگر بچة ده ساله ای به ما خبر دهد که فلان اتفاق و گرفتاری برای شما پیش آمده یا در حال وقوع است به آن ترتیب اثر میدهیم ولی به سخنان انبیا و اولیا به اندازه آن بچة ده ساله اهمیت نمی دهیم. اگر ترتیب اثر می دادیم رفتار ما باید به گونة دیگری می بود. اگر بچه ای به ما بگوید خانة شما در حال آتش گرفتن است سراسیمه به سوی خانه رفته تا مانع آتش سوزی احتمالی شویم ولی این همه پیامبران و اولیا به ما می گویند شما خود در حال آتش گرفتن هستید ولی ما توجهی نکرده و به اعمال خود ادامه می دهیم. لازمة این رفتار به نوعی تکذیب آن بزرگواران است، هرچند ما به زبان آنان را تصدیق می نماییم.

خداوند برای قلب ها و بدن ها کیفرهایی قرار داده است؛ تنگی در معیشت و سستی در عبادت و به هیچ بنده ای کیفری بزرگ تر از سخت دلی و قساوت قلب نچشانده است.

دشمنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت علیهم السلام همگی قساوت قلب و سنگ دلی داشتند و به این کیفر الهی در دنیا مُبتلا شدند. از بقراط حکیم نقل شده که می گوید: من به نجات کشتی طوفان زده در دریا که گرفتار امواج سهمگین در شب تاریک شده، امیدوار هستم ولی به نجات انسان غضبناک قسی القلب امیدی ندارم.

در آیة دیگر خطاب به پیامبر(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

«لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ»؛(1)

گویا که می خواهی جانت را از شدّت اندوه از دست دهی، به خاطر این که آن ها ایمان نمی آورند.

خیلی عجیب است، خداوند متعال در این آیه پیامبر(صلی الله علیه و آله) را تسلّی می دهد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به اندازه ای نسبت به مردم رقیق القلب و رئوف است که برای ایمان نیاوردن آن ها نزدیک است جانش را از دست بدهد.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) همانند پدری برای مردم است، هم چنان که فرمود:

أنَا وَعَلِيٌّ أبَوَا هَذِهِ الأُمَّة؛(2)من و علی(علیه السلام) پدران این امت هستیم.

رأفت و دلسوزی پیامبر(صلی الله علیه و آله) نسبت به امت از جنس رأفت و دلسوزی پدر نسبت به فرزند بلکه بالاتر از آن است. زمانی که یک پدر از انحراف و آلودگی فرزندش مطلّع می شود، نگرانی و ناراحتی او قابل توصیف نیست به گونه ای که بعضی پدران از شدت ناراحتی نسبت به انحراف و آلودگی فرزندانشان دقّ کرده و از دنیا رفتهاند. همین حالت را پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نسبت به اُمتّش دارد.

امام حسین(علیه السلام) به پدرش عرض کرد؛ «پدر جان برای من رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را توصیف کن». امیرالمؤمنین(علیه السلام) اوصافی را برای پیامبر(صلی الله علیه و آله)

ص: 185

ذکر کرده و در آخر می فرماید:

فَصارَ اباً لَهُم؛(1)

[پیامبر(صلی الله علیه و آله) آن قدر به مردم رأفت داشت که] تبدیل به پدر اُمّت شد.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) نه تنها خودش این گونه بود بلکه به دیگران هم توصیه این امر مهم را می نمود. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «روزی پیامبر(صلی الله علیه و آله) خطاب به اصحاب فرمود: سوگند به کسی که جان من در دست اوست رحمت خداوندمتعال فقط شامل کسانی خواهد شد که نسبت به دیگران رحیم هستند.

سؤال کردند: آیا ما رئوف و مهربان هستیم؟

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: کسی که فقط نسبت به زن و فرزندش رأفت دارد رئوف و رحیم نیست».(2) بر این اساس کسی که به همسر و فرزندانش رأفت و رحمت نداشته باشد، خارج از دایرة انسانیت است، اما اگر کسی نسبت به همسر و فرزندان خود رأفت و رحمت داشته باشد ولی نسبت به مردم این چنین نباشد، به تعبیر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) رحیم نیست و کسی که نسبت به مردم و مسلمانان رحمت و رأفت نداشته باشد، مشمول رحمت خداوند نیست.

قرآن کریم دربارة پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید:

ص: 186

«لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ أسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛(1)

یقیناً [روش و رفتار] پیامبر الگوی نیکویی برای شما است.

حال به نمونه هایی از رأفت نبوی اشاره می کنم.

الف) روزی که مکّه توسط مسلمانان فتح شد، برخی از مسلمانان هنگام ورود به مکّه شعار می دادند: «الیَوم یَوم المَلحمَه» امروز روز در هم کوبیدن [و انتقام] است. پیامبر فرمود: شعار را عوض کنید و بگویید: «الیَوم یَوم المَرحَمَه» امروز روز رحمت [و بخشش] است.

بر همین اساس پیامبر(صلی الله علیه و آله)، امثال ابوسفیان را که سالیانطولانی بر علیه مسلمانان کارشکنی می کردند نیز مورد عفو قرار دادند.(2)

ب) در یکی از غزوات شرایطی برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) پیش آمد که از اصحاب جدا شدند. ناگهان سیلی آمد و راه را بر ایشان بست. حضرت تنها بر روی زمین نشسته و مشغول استراحت بودند. یکی از کفّار کینه توز با شمشیر بالای سر پیامبر(صلی الله علیه و آله) ایستاد و با فخر فریاد زد: حال کیست که تو را از دست من نجات دهد؟

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند متعال.

تا شمشیر را کشید و خواست ضربه ای بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) وارد کند، پایش لغزید و نقش بر زمین شد و شمشیر از دستش افتاد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) شمشیر را گرفت و خطاب به او فرمود: «الان مَن يَمنعُک منّی»؛ «حال چه کسی تو را از دست من نجات می دهد؟» این شخص شنیده بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله)

ص: 187

چه خصوصیّات اخلاقی دارد، لذا گفت: «جُودُكَ وَكَرَمُكَ يَا مُحَمَّد کن خير آخذ»؛ «نجات دهندة من سخاوت و بزرگواری توست. ای محمد(صلی الله علیه و آله) اکنون بهترین انتخاب را اختیار کن». پیامبر او را بخشید و شمشیرش را در اختیارش گذاشت. او به سوی یاران خویش می رفت، در حالی که می گفت: «جئتُ مِنْ عِنْدِ خَيْرِ النَّاس»؛ «من از نزد بهترین افراد می آیم».(1)این اثر مدارا و رأفت است و بسیاری به دلیل همین اخلاق پیامبر(صلی الله علیه و آله) متحوّل شدند و اسلام آوردند.

به هر حال با وجود این اعمال مردم گمان می کردند معاویه فردی زیرک و سیاستمدار است و به امیرالمومنین(علیه السلام) ایراد می گرفتند که تو چرا این گونه نیستی، لکن حضرت علی(علیه السلام) می فرمود:

وَاللهِ مَا مُعَاوِيَةُ بِأَدْهَى مِنِّي وَلَكِنَّهُ يَغْدِرُ وَيَفْجُرُ وَلَوْ لَا كَرَاهِيَةُالْغَدْرِ لَكُنْتُ مِنْ أَدْهَى النَّاسِ وَلَكِنْ كُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ وَكُلُّ فُجَرَةٍ كُفَرَةٌ وَلِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يُعْرَفُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَة؛(1)

سوگند به خدا! معاویه از من سیاستمدارتر و زیرک تر نیست، همانا معاویه حیله گر است. اگر نیرنگ ناپسند نبود من زیرک ترین افراد بودم. ولی هر نیرنگی گناه و هر گناهی نوعی کفر و انکار است. روز رستاخیر در دست هر حیله گری پرچمی است که با آن شناخته می شود.

یزید هم که در قساوت قلب گوی سبقت را از دیگران ربوده بود و هرچند قبل از او این اعمال تحت پوشش صورت می گرفت ولی او آن را آشکارا انجام می داد و حتی مراعات ظاهر را هم نمی کرد.

سیدالشهدا(علیه السلام) در همان روز برای عثمان آب برد. اما ابن زیاد در نامه ای به عمر بن سعد می نویسد: «به حسین بن علی(علیه السلام) مهلت نده و گلویش را بگیر و میان آب و او مانع شو، همان گونه کهمیان عثمان و آب، در روز حادثه قتل عثمان مانع شدند».(1)

ب) امام حسین(علیه السلام) در بدو ورود حُرّ و سپاهش به آنان و اسب ها یشان آب دادند. علی بن طعّان محاربی می گوید: من آن روز در لشکر حُرّ بودم و آخرین نفری بودم که به آن جا رسیدم. چون حسین(علیه السلام) تشنگی من و اسبم را دید فرمود: «راویه» را بخوابان، راویه نزد من به معنای مشک بود (منظور حضرت را نفهمیدم). حضرت فرمود: شتر را بخوابان، پس فرمود: «اشرب»؛ «بنوش». من نوشیدن را آغاز کردم و چون می نوشیدم، آب از دهانة مشک بیرون می ریخت. حسین(علیه السلام) فرمود: «مشک را بپیچ» و من نمی دانستم چه کنم. حسین(علیه السلام) آمد و لب مشک را برگرداند و من [به راحتی] آب نوشیدم و اسبم را هم آب دادم.(2)

ج) صبح عاشورا امام حسین(علیه السلام) دستور دادند پشت خیمه ها خندقی حفر کرده و مقداری خاشاک درون آن ریختند و آتش زدند تا تنها از یک سو با دشمن بجنگند. دود آتش بلند شد و خبر به شمر و عمر بن سعد رسید.

شمر ملعون به سمت خیمه های امام حسین(علیه السلام) آمد و فریاد زد: ای حسین! در همین دنیا و پیش از فرا رسیدن قیامت به سوی آتش شتافتی!

ص: 190

امام حسین(علیه السلام) فرمود: این شخص کیست؟ گویا شمراست.

عرض کردند: بله، یا ابن رسول الله.

امام حسین(علیه السلام) فرمود: ای فرزند زن بُزچران تو به آتش سزاوارتری.

مسلم بن عوسجه تصمیم گرفت او را با تیر بزند. به حضرت عرض کرد: این فاسق از بزرگترین ستمگران است او را با تیر بزنم؟

حضرت اذن ندادند و فرمودند: «فانی اکره ان ابدا الحرب»؛ «من، خوش ندارم [و نمی خواهم] آغازگر جنگ باشم».(1)

آیا این رفتار حضرت برای تظاهر و تبلیغات بوده و فقط می خواست در تاریخ این گونه مطرح شود که او اهل صلح و سازش بوده است؟ قطعاً سیدالشهدا(علیه السلام) به دنبال هدایت افراد و نجات آن ها از گمراهی و جهالت بوده و با رأفت و رفق و مدارا درصدد جلوگیری از خون ریزی بود.

د) عمدة جنگ های عاشورا نبرد تن به تن بوده و حملة عمومی در آخر کار واقع شد. سیدالشهدا(علیه السلام) با شخصی به نام تمیم مبارزة تن به تن کرده و با ضربه ای که به پای تمیم زد پای او قطع گردید. تمیم نقش بر زمین شد. امام حسین(علیه السلام) سوار بر مرکب بالای سر او ایستاد و فرمود: «کمکی از من ساخته است؟»

تمیم گفت: «من توان راه رفتن ندارم، به قبیله ام خبر دهید بیایند و مرا ببرند».

حضرت فریاد زد: «بیایید و این شخص را ببرید».

در کدام یک از جنگ ها در طول تاریخ سراغ دارید با آن که شرایط

ص: 191

این گونه دشوار بوده و شخصی یکه و تنها در حالی که یاران و خاندانش کشته شدند، این گونه با رأفت برخورد کند؟

برادر همین شخص شاهد ماجرا بود. غیرتش به جوش آمد و سوار اسب شد و با عصبانیت و تندی به طرف امام حمله کرد. خواست افسار اسبش را بکشد، اما نتوانست آن را کنترل کند و لذا از روی اسب بر زمین افتاد.

هر کسی به جای سیدالشهدا(علیه السلام) بود، از همان دور نیزه ای پرتاب می کرد تا او را از بین ببرد. اما حضرت ایستاد و نگاهش کرد. مدّتی طول کشید. از جا برخاست. حضرت هم چنان او را نگاه می کرد و هیچ عکس العملی نشان نداد. هنگامی که او این برخورد سیدالشهدا(علیه السلام) را دید، سوار بر اسب شد و به سوی عمر بن سعد رفت و به او گفت: من نمی توانم به روی حسین(علیه السلام) شمشیر بکشم و پس از آن به صحرا رفت و ناپدید شد.

امام حسین(علیه السلام) و خاندانش مظهر رأفت و رقّت قلب بودند، اما دشمنان آنان در اوج قساوت و کینه توزی و بی رحمی.

سیدالشهدا(علیه السلام) آن قدر تشنه بودند که صدای العطش، العطش آن ها به گوش می رسید، تا جایی که به تعبیر بعضی مقاتل «ذاب قلب الامام»؛ قلب امام(علیه السلام) از صدای العطش اطفال، ذوب شد و مثل شمع سوخت.

عمرو بن حجاج یکی از کسانی بود که به امام(علیه السلام) نامه نوشت و ایشان را به کوفه دعوت کرد. روز عاشورا وی مقابل حضرت ایستاد و با کمال قساوت فریاد زد:

«يا حسين! هذا الفرات تلغ فيه الکلاب وتشرب منه الحمير والخنازير والله لاتذوق منه جرعة حتی تذوق الحميم في نار جهنم»؛ «ای حسین! این آب فرات است که از آن، سگها، الاغ ها و خوک ها آب می نوشند. به خدا سوگند تو از آن جرعه ای هم نمی نوشی تا آن که در آتش دوزخ حمیم را بنوشی».(1) نعوذ بالله.

ببینید قساوت تا چه حدّی است!

عصر عاشورا بعد از شهادت امام حسین(علیه السلام) غارت خیمه ها شروع شد. زن ها و بچّه ها در بیابان آواره شده و دشمن به تعقیب آن ها می پرداخت. اوج قساوت زمانی بود که سر شهدا را از بدنشان جدا کرده و بر پیکرهای ایشان اسب تاختند.نمی دانم، بچّه ها این صحنه ها را مشاهده کردند یا نه؟

امشب، شب ابالفضل، قمر بنی ها شم، باب الحوائج است.

امام زین العابدین(علیه السلام) فرمود:

ص: 193

رَحِمَ اللهُ الْعَبَّاسَ فَلَقَدْ آثَرَ وَأَبْلَى وَفَدَى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ يَدَاهُ فَأَبْدَلَهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ بِهِمَا جَنَاحَيْنِ يَطِيرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِي الْجَنَّةِ كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَإِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَة؛(1)

خدا رحمت کند عباس را که ایثار کرد و به بلا آزمایش شد و جان خود را در راه برادرش فدا کرد تا آنجا که دو دست او قطع گردید و خداوند به جای آن دو بال به او عنایت فرمود که در بهشت با فرشتگان پرواز می کند، همان گونه که دو بال به جعفر عنایت فرمود و به راستی برای عباس(علیه السلام) در پیشگاه خدای تبارک و تعالی جایگاه و مقامی است که همة شهیدان در روز قیامت به آن جایگاه غبطه می خورند.

شاعر عرب می گوید:

احقّ النّاس ان يبكى عليه*فتى ابكى الحسين بكربلاء

اخوه وابن والده على*ابو الفضل المضرّج بالدّماء

سزاوارترین کسی که اشک ها برای ایشان باید ریخته شود، جوانیاست که کشته شدنش امام حسین(علیه السلام) را به گریه آورد. برادر بزرگوارش ابوالفضل است. ابوالفضلی که به خون آغشته بود.(2)

أن العباس لما رأى وحدته(علیه السلام) أتى أخاه وقال يا أخي هل

ص: 194

من رخصة فبكى الحسين(علیه السلام) بكاء شديدا ثم قال: يا أَخِي أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِي وَإِذَا مَضَيْتَ تُفَرِّقُ عَسْكَرِي؛(1)

حضرت عباس(علیه السلام) چون تنهایی (و بی کسی) برادر را دید، خدمت او آمد و عرض کرد: برادر جان! آیا اجازة میدان دارم؟ امام سخت گریست و فرمود: برادرم تو پرچمدار منی، اگر تو بروی، سپاهم پراکنده می شود.

این جوان کیست که در قبضة او طوفان است

آسمان زیر سُم مرکب او حیران است

پنجه در پنجة آتش فکند گاه نبرد

دشت از هیبت این معرکه سرگردان است

مشک بر دوش فکنده ست و دل را در مشت

کوه مردی که همه آبروی میدان است

در این هنگام صدای العطش بچه ها را شنید. طبق بعضی از نقل ها سیدالشهدا(علیه السلام) و ابوالفضل با هم به سوی شریعه فراتحرکت کردند تا آب بیاورند. دشمن حمله کرد و بین این دو برادر جدایی انداخت، عباس یک طرف، امام یک طرف.

حمله کردند دست راست و چپ عباس را قطع کردند. با عمود آهنین ضربه ای به سرش وارد کردند. از بالای اسب به زمین افتاد، صدا زد: «يا اَخاه اَدرِک اَخاک»؛ «برادر، برادرت را دریاب».

ص: 195

امام حسین(علیه السلام) به سرعت خود را بالای سر برادر رساند. جمله ای فرمود که گویایِ اوج مصیبت است. فرمود:

الانَ انکسرَ ظَهرِی وقَلَّت حيلَتی؛(1)

الان کمرم شکست و توانم کم شد.

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 196

دست دادن جدّ بزرگوارش، شهادت مظلومانة مادرش حضرت زهرا(علیها السلام)، مظلومیت و شهادت پدرشامیرالمؤمنین(علیه السلام) و سرانجام شهادت برادر بزرگوارش امام حسن(علیه السلام). امام(علیه السلام) همة این مصائب را شاهد بود و از همة مصائب مهم تر و بزرگ تر، انحرافی بود که در دین جدّش پدید آمده بود و برای او قابل تحمل نبود.

برای سیدالشهدا(علیه السلام) جهالت و گمراهی مردم دردآورتر از شهادت عزیزانش بود. انحرافات و بدعت ها یی که در جامعه ظاهر شده بودند و اسلام را به سوی انهدام سوق داده بود و مردمی که باب سعادت را بر روی خود بسته بودند، همة این ها مصائبی بود که امام حسین(علیه السلام) از آن رنج می کشید.

در تمام این مصائب و گرفتاری ها چه نیرویی امام حسین(علیه السلام) را حفظ کرده و استوار نگاه می داشت. روز عاشورا استواری آن حضرت به گونه ای بود که شاهدان عینی گفته اند: در آن روز نه تنها اثری از اضطراب در سیمای حضرت مشاهده نمی شد بلکه هر چه به لحظة شهادت نزدیک تر می شد، چهرة مبارکش برافروخته تر، بشاش تر و نورانی تر می گشت. امام سجاد(علیه السلام) می فرماید:

كُلَّمَا اشْتَدَّ الأَمْرُ تَغَيَّرَتْ أَلوَانُهُمْ وَارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُمْ وَوَجَبَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَانَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَبَعْضُ مَنْ مَعَهُ مِنْ خَصَائِصِهِ تُشْرِقُ أَلْوَانُهُمْ وَتَهْدَأُ جَوَارِحُهُمْ وَتَسْكُنُ نُفُوسُهُم؛(1)

ص: 198

روز عاشورا رفته رفته که شرایط دشوارتر و فشار دشمن برامام(علیه السلام) بیشتر می شد... چهرة امام(علیه السلام) و بعضی از یارانش درخشان تر و اندامشان استوارتر و دلهایشان آرامتر می شد.

یکی از سپاهیان دشمن می گوید: من به سمت قتلگاه حسین(علیه السلام) رفتم و بر بالین او ایستادم:

فَوَ اللَّهِ مَا رَأَيْتُ قَطُّ قَتِيلاً مُضَمَّخاً بِدَمِهِ أَحْسَنَ مِنْهُ وَلا أَنوَرَ وَجْهاً وَلَقَدْ شَغَلَنِي نُورُ وَجْهِهِ وَجَمَالُ هَيْئَتِهِ عَنِ الْفِكْرَةِ فِي قَتْلِه؛(1)

به خدا قسم! هرگز کشتة آغشته به خونی را زیباتر و نورانی تر از او ندیدم و آن چنان دلباختة نور چهره و محو تماشای جمال او شدم که از کشتن وی منصرف گردیدم.

سیدالشهدا(علیه السلام) در اوج عاطفه بود و از جهت عاطفی و رقّت قلب از همة انسان ها رقیق القلب تر؛ به گونه ای که حتی نسبت به حیوانات و نباتات هم این حالت را داشت. با این همه چگونه او در برابر این مشکلات مقاومت کرده و خم به ابرو نیاورد؟

آن چه سیدالشهدا(علیه السلام) را در برابر تمام مشکلات هم چون کوه استوار نگاه داشت، مقام «رضایت» او بود. او به مقام «رضا» بلکه بالاتر از آن به مقام «فنا» رسیده بود. بحث مقام «فنا» از حوصلة جلسه خارج است، اما دربارة این مقام سیدالشهدا(علیه السلام) که از آن تعبیربه «رضایت» می کنند،

ص: 199

توضیح مختصری ذکر می کنم.

رضایت یکی از کمالات انسانی است که همة ما باید در پی آن باشیم، اگرچه به قلّه و اوج آن نمی رسیم و آن مرتبه ای است که جز معصومین به آن راهی ندارند.

است. برای آن که این مطلب واضح تر شود لازم است به موضع انسان ها در برابر حوادث این عالم اشاره ای داشته باشم.

این دنیای مادّی و طبیعی بستر حوادث گوناگون است؛ عزیزی از دنیا می رود، زلزله ای رخ می دهد، منزل کسی خراب می شود، کسی شغلش را از دست می دهد و هزاران مصیبت و گرفتاری دیگر که لازمة زندگی در این دنیاست. حال انسان ها در برابر این حوادث چهار دستهاند:

1. عدّه ای در برابر حوادث ناراحتی می کنند، بد زبانی می کنند، نسبت به خداوند متعال انکار و اعتراض دارند و خداوند را مقصّر می دانند. مرحوم آیت الله شاه آبادی استاد بزرگوار امام خمینی(قدس سره) می گوید: «کسانی که محبّت دنیا دلشان را پر کرده، هنگام مصیبت چنین حالتی پیدا می کنند. بالاتر آن که هنگام مردن چون آن ها را از محبوبشان (یعنی دنیا) جدا می کنند و در آن زمان ملائکه را به عیان می بینند و آن ها را باعث جدایی از محبوبشان می دانند، با غضب به آن ها نگاه می کنند و با عداوت و دشمنی نسبت به آن ها از دنیا می روند».(1)

2. بعضی زبان به انکار و اعتراض نمی گشایند ولی در دل نسبت به خداوند برای پیش آمد حوادث و مشکلات اعتراض می کنند.

3. برخی آه و ناله سر می دهند و رفتارهای غیر عادی دارند و بی عقل می شوند ولی به خداوند متعال بدبین نمی شوند.

4. گروهی در برابر مصیبتها صبر می کنند و تسلیم تقدیر الهی می شوند و راضی به رضای پروردگارند.

ص: 201

سه دستة اوّل اهل سخط هستند یعنی ناراضیاند ولی دستة چهارم راضی هستند. عدّه ای کم از مردم یعنی اولیای الهی در دستة چهارم جای دارند.

فرمود: «خداوند برادرم موسی را رحمت کند که اذّیت شد و بر این اذّیت و آزارها صبر کرد».(1)

خداوند هم پیامبر(صلی الله علیه و آله) را دعوت به صبر نموده و می فرماید:

«فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ»؛(2)

پس صبر کن، آن گونه که پیامبران اولی العزم صبر کردند.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) هم تا جایی که ممکن بود، صبر کرد و لذا فرمود:

ما اُوذِىَ أحدٌ مِثْلَ ما اُوذِيتُ فى الله؛(3)

هیچ کس به اندازه ای که من در راه خدا آزار دیده ام، اذّیت و آزار ندیده است.

اگر کسی نسبت به ما بدگویی یا توهین کند یا تهمت های ناروایی بزند و ما قدرت انتقام هم داشته باشیم ولی به خاطر خدا صبر کنیم، اجر صابران را نزد خداوند خواهیم داشت، چنان که خداوند در قرآن می فرماید:«إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ»؛(4)

صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می کنند.

آری اجر صابران بی شمار و بی حساب است.

دستور خداوند متعال در مواجهه با بدگویی ها، توهین ها و تهمت ها برخورد کریمانه است. چنان که می فرماید:

ص: 203

«إِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا»؛(1)

مؤمنان کسانی هستند که هنگام برخورد با لغو و بیهودگی، بزرگوارانه از آن می گذرند.

صحبت هایی که پشت سر انسان می شود، از مصادیق لغو بوده و قابل اعتنا نیست و لذا باید از کنار آن کریمانه عبورکرد.

امام(قدس سره) در کتاب «چهل حدیث» ضمن شرح حدیث 28 به مناسبت حمله های شدیدی که به علما و حکما می شد، در دفاع از آنان می فرماید:

اگر یکی از حقایق را از لسان عارف شوریده یا سالک دل سوخته یا حکیم متألهی بشنویم چون سامعة ما تاب شنیدن آن را ندارد و حبّ نفس مانع شود که به تصوّر خود حمل کنیم، فوراً او را مورد همه طور لعن و طعن و تکفیر و تفسیقی قرار می دهیم و از هیچ غیبت و تهمتی نسبت به او فرو گذار نمی کنیم. کتاب وقف می کنیم و شرط استفاده از آن را قرارمی دهیم روزی صد مرتبه لعن به مرحوم ملا محسن فیض(2) کنند. جناب صدرالمتألهین را که سرآمد اهل توحید است، زندیق می خوانیم و از هیچ گونه توهینی دربارة او دریغ نمی کنیم ... کسانی را که معلوم الحال هستند و به لسان خدا و رسول(صلی الله علیه و آله) ملعونند می گذاریم، کسی را که با صدای رسا داد ایمان به خدا و رسول و ائمه هدی(علیه السلام) می زند، لعن می کنیم. من

ص: 204

خود می دانم که این لعن و توهین ها به مقامات آن ها ضرری نمی زند بلکه شاید به حسنات آن ها افزاید و موجب ارتفاع درجات آن ها گردد ولی این ها برای خود ما ها ضرر دارد و چه بسا باشد که باعث سلب توفیق و خذلان ما گردد.

شیخ عارف ما (روحی فداه) می فرمود: «هیچ وقت لعن شخصی نکنید گرچه به کافری که ندانید از این عالم [چگونه] منتقل شده، مگر آن که ولی معصومی از حال بعد از مُردن او اطلاع دهد؛ زیرا که ممکن است در وقت مُردن مؤمن شده باشد، پس لعن به عنوان کلی بکنید».

یکی دارای چنین نفس قدّسیه ای است که راضی نمی شود به کسی که در ظاهر کافر مرده توهین شود به احتمال آن که شاید مؤمن شده باشد در دم مردن، یکی هم مثل ما است! و الیالله المشتکی.(1)

همواره در طول تاریخ، انبیا و در رأس آن ها وجود مبارک پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و پس از ایشان اهل بیت علیهم السلام و یاران اهل بیت علیهم السلام و بعدها علما و حکما مورد اذّیت و آزار بودهاند و بر این آزارها، صبر می کردند و این باید برای ما درس باشد.

حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:

الصبرُ مفتاحُ الفرج؛(2)

ص: 205

صبر و شکیبایی کلید گشایش است.

صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند

در اثر صبر نوبت ظفر آید(1)

در روایات بسیاری امر به صبر و رضایت بر قضا و قدر الهی شده است. از جمله:

در روایت قدسی وارد شده که خداوند فرمود:

أَنَا الله لاَ إِلَهَ إلاّ أَنَا مَنْ لَمْ يَصْبِر عَلَی بَلاَئِی وَلَمْ يَرْضَ بِقَضَائِی فَلْيَتَّخِذْ رَبّاً سِوَائِی؛(2)

من خدایی هستم که جز من خدایی نیست، پس هرکس بر بلای من صبر نکند و راضی به قضای من نشود، پروردگاردیگری برای خود اختیار کند.

در همین رابطه امام سجاد(علیه السلام) می فرماید:

هرکس که صبر کند و راضی شود به مقدّرات إلهی، خداوند مقدّر نمی کند برای او مگر آن چه خیر اوست.(3)

جلوه های این اصل مهم اخلاقی و تربیتی در زندگی امام حسین(علیه السلام) اشاره می کنم.

1. امام حسین(علیه السلام) پسری داشت که از دنیا رفت. (این ماجرا در سالیان قبل از ماجرای کربلا بوده) حضرت خیلی خویشتن داری می کرد. سئوال کردند؛ چرا شما این گونه هستید؟

حضرت فرمود:

إنَّا أَهْلُ بَيْتٍ نَسْأَلُ الله عَزَّوَجَلَّ فَيُعْطِينَا، فَإذَا أَرَادَ مَا نَکْره فِيمَا يُحِبُّ رَضِينَا؛

ما خاندانی هستیم که از خداوند عزوّجل درخواست می کنیم و او می دهد، پس هرگاه چیزی را که ما خوش نداریم او بخواهد، ما نیز خشنود به آن هستیم.2. به امام حسین(علیه السلام) عرض شد، ابوذر می گفت: «برای من فقر محبوبتر از بی نیازی و مریضی محبوبتر از سلامتی است».

حضرت فرمود: «خدای متعال ابوذر را رحمت کند، اما من می گویم:

مَنِ اتَّكَلَ عَلَى حُسْنِ اخْتِيَارِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ لَهُ لَمْ يَتَمَنَّ أَنَّهُ فِي غَيْرِ الْحَالِ الَّتِي اخْتَارَهَا اللهُ تَعَالَى لَه؛(1)

هرکس به نیک گزینی خدا برای خود مطمئن شود، جز آن چه را که خدا برایش گزیده (و پیش آورده) است، آرزو نمی کند (و نمی طلبد).

ص: 207

2. معاویه از امام حسین(علیه السلام) سؤال کرد: چه چیزی پدرت را واداشت که روز در بصره با بصریان مبارزه کند و جمعی از آن ها را بکشد و شب در کوچه های آن شهر با دو جامه معمولی تنها راه برود؟

امام حسین(علیه السلام) فرمود: علم پدرم به این که آن چه باید به او برسد، خطا نمی رود، آن چه خطا رفته نباید به او می رسید. این امر باعث شد که این کار شجاعانه را انجام دهد.

البته راضی بودن به قضا و قدر الهی به معنای تنبلی نیست. برخی افراد بی همّتی خود را این گونه توجیه کرده و می گویند: راضی به رضای خداییم! باید تلاش شبانه روزی داشت، اما تسلیم قضا و قدر الهی بود. امام حسین(علیه السلام) که راضی به رضای خدا بود، بالاترین همّت را داشت.3. سیدالشهدا(علیه السلام) زمانی که تصمیم گرفت از مکّه به سمت کوفه حرکت کند، فرمود:

رضَى اللهِ رِضَانَا أَهْلَ الْبَيْتِ نَصْبِرُ عَلَى بَلَائِهِ وَيُوَفِّينَا أُجُورَ الصَّابِرِينَ؛(1)

خشنودی خدا، خشنودی ما خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است. بر بلای او صبر می کنیم که او پاداش کامل صابران را به ما عطا کند.

4. فرزدق شاعر در بین راه مکه و کوفه با امام حسین(علیه السلام) برخورد کرده و ملاقات خود با امام(علیه السلام) را این چنین شرح می دهد: «در سال شصتم هجری همراه مادرم به حجّ رفتم. بیرون مکّه امام حسین(علیه السلام) را با شمشیرها

ص: 208

و سپرها دیدم. نزد او رفته و سلام کردم. گفتم: «ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پدر و مادرم فدایت باد، چه با شتاب حجّ خود را انجام دادی؟!»

فرمود: «اگر شتاب نمی کردم دستگیر می شدم». آن گاه امام از اوضاع کوفه پرسید.

عرض کردم: از کسی که آگاه است، پرسیدی «قلوب الناس معک و أسیافهم علیک»؛ دلهای مردم با تو و شمشیرهایشان بر علیه توست.

حضرت فرمود:

إِنْ نَزَلَ الْقَضَاءُ بِمَا نُحِبُّ فَنَحْمَدُ اللهَ عَلَى نَعْمَائِهِ وَهُوَالْمُسْتَعَانُ عَلَى أَدَاءِ الشُّكْرِ وَإِنْ حَالَ الْقَضَاءُ دُونَ الرَّجَاءِ فَلَمْ يَبْعُدْ مَنْ كَانَ الْحَقَّ نِيَّتُهُ وَالتَّقْوَى سِيرَتُه؛(1)

اگر قضای خداوندی آن گونه که می خواهیم و دوست داریم نازل شود، خدا را بر نعمت ها یش سپاس می گوییم و در شکرش نیز از او کمک می جوییم و اگر قضای إلهی برخلاف امید ما فرود آید، این برای آن کسی که انگیزه اش حقّ و در نهادش تقواست دور از انتظار نیست.

5. عبدالله بن مطیع از عراق به سوی مکّه برمی گشت و امام حسین(علیه السلام) از مکّه به سوی کوفه در حال حرکت بود. در راه امام حسین(علیه السلام) را ملاقات نمود و سؤال کرد: ای سبط پیامبر چه چیزی تو را از مکّه و مدینه به سوی کوفه حرکت داده است؟

ص: 209

امام(علیه السلام) فرمود: عراقیان نامه نوشتند و مرا به سوی خود فرا خوانده و دعوت نمودهاند.

عبدالله بن مطیع عرض کرد: تو را قسم می دهم که به سوی کوفه نروی که تو را می کشند.

امام(علیه السلام) فرمود:

لَنْ يُصِيبَنَا إِلاّ مَا کَتَبَ اللهُ لَنَا؛(1)

جز آن چه که خداوند مقرّر فرموده به ما نخواهد رسید.

6. امام حسین(علیه السلام) در دعای عرفه به خداوند متعال عرضمی کند:

اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي أَخْشَاكَ كَأَنِّي أَرَاكَ وَأَسْعِدْنِي بِتَقْوَاك وَلا تُشْقِنِي بِمَعْصِيَتِكَ وَخِرْ لِي فِي قَضَائِكَ وَبَارِكْ لِي فِي قَدَرِكَ حَتَّى لا أحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَلا تَأخِيرَ مَا عَجَّلْت؛(2)

خدایا! به من مقام ترس و خشیت از جلال و عظمتت را عطا کن که گویا تو را می بینم و مرا به تقوا و طاعت خویش سعادت بخش و به واسطة نافرمانیت شقاوت مند مگردان و قضا و قدر خودت را برای من خیر و مبارک گردان تا چنان نباشم که تعجیل آن چه را که تو تأخیر انداخته ای بخواهم و نه تأخیر آن چه را که تو پیش انداخته ای بخواهم.

عجله در چیزی که خداوند به تأخیر انداخته با رضایت سازگار نیست بلکه سخط است. در حال خود تأمل کنیم. ما چگونه ایم. آیا ما

ص: 210

هم مانند سیدالشهدا(علیه السلام) راضی به رضای حق تعالی هستیم یا برای رسیدن به خواسته ها یمان عجله داریم و گاهی اعتراض می کنیم که چرا به سرعت خواسته ها یمان عملی نمی شود.

7. هنگامی که سیدالشهدا(علیه السلام) و اصحاب و یارانش وارد صحرای کربلا شدند و خیمه گاه را برپا کردند، به خواهرش حضرت زینب کبری(علیها السلام) فرمود:

يَا أخْتَاهْ تَعَزَّيْ بِعَزَاءِ اللهِ فَإِنَ سُكَّانَ السَّمَاوَاتِ يَفْنُونَ وَأَهْلَالأَرْضِ كُلَّهُمْ يَمُوتُون؛(1)

خواهر جان! در راه خدا شکیبایی کن، زیرا ساکنین آسمان ها همه فانی می شوند و اهل زمین همه می میرند.

آری، مقام رضایت است که امام حسین(علیه السلام) را هم چون کوه استوار نگاه داشت و با وجود آن همه سختی و مصیبت اثری از اضطراب و نگرانی در چهرة او دیده نشد بلکه هرچه به لحظة شهادت نزدیکتر می شد چهرة او برافروخته تر و نورانی تر می گردید.

حسینی شدن یعنی رفتن به سمت مقام رضا، حسینی شدن یعنی کریم بودن، حسینی شدن یعنی عفیف بودن، حسینی شدن یعنی رأفت داشتن، حسینی شدن یعنی صداقت داشتن، حسینی شدن یعنی همّت داشتن، حسینی شدن یعنی محبّت داشتن، حسینی شدن یعنی غیرت داشتن و در یک کلمه حسینی شدن یعنی حرکت به سوی آراستگی به فضایل اخلاقی.

ص: 211

روز عاشورا وقتی سیدالشهدا(علیه السلام) یکّه و تنها شد، خطاب به زینب کبری(علیها السلام) و زنان حرم فرمود:

اِسْتَعِدُّوا لِلْبَلَاء وَاعْلَمُوا أَنَّ الله تَعَالَی حَامِيکُم وَحَافِظُکُم...؛(1)

آمادة بلاها باشید و بدانید که خداوند نگهدار و یاور شماست....حضرت زینب کبری(علیها السلام) تالی تلو معصوم بوده و به مقام رضا واصل شده است. آری، اوست که در مجلس ابن زیاد می فرماید:

ما رأيتُ إلّا جميلاً؛(2)

جز زیبایی چیزی ندیدم.

و با قدرت و صلابت هم در کوفه و هم در شام، مجلس ابن زیاد و یزید را مدیریت می کند. آن گاه چگونه عدّه ای حضرت زینب(علیها السلام) را به گونه ای دیگر معرفی می کنند و بعضی کارها و سخنان را به این بانوی با فضیلت نسبت می دهند که حاکی از ضعف و نارضایتی اوست؟ کسی که به «مقام رضا» رسیده باشد این کارها برای او باعث سقوط در درجات معنوی است.

و تحمل کرده است.

مصیبت اول: غارت وسایل امام حسین(علیه السلام) یعنی شمشیر، کلاه خود، انگشتر و حتی لباس های حضرت را به غارت بردند(1) و بدن مطّهر سیدالشهدا(علیه السلام) سه روز عریان بر خاک کربلا بود.

در تاریخ نوشتهاند چه کسی شمشیر، انگشتر و ... را به غارت بردهاست و این نانجیب ها بعدها به جنایات خود افتخار می کردند و حتی طائفه های آن ها به نام وسایلِ به غارت برده شده، معروف و مشهور شدند.(2)

مصیبت دوم: تاختن اسب بر پیکر امام حسین(علیه السلام)؛ عمر بن سعد فریاد زد: چه کسی حاضر است بر بدن حسین(علیه السلام) اسب بتازد؟ ده نفر سوار بر اسب های تازه نعل شده بر بدن حضرت تاختند به حدی که پیکر حضرت گویا به زمین چسبیده بود.(3)

مصیبت سوم: تاراج خیمه ها؛ آن نابکاران سپس به سوی خیمه ها هجوم آورده و همه چیز را غارت کردند؛ حتی چادر از سر زن ها کشیدند.(4)

مصیبت چهارم: آتش زدن خیمه ها؛ نانجیبی فریاد زد: «أحرقوا بيوت الظالمين»؛ خیمة ستمگران را به آتش بکشید و این کار را کردند.(5)

حال زینب(علیها السلام) تنها شده و بار مسئولیت کاروان بر دوش اوست. کودکان در بیابان هریک به سویی می دوند. طفلی دامنش آتش گرفته و

ص: 213

زینب کبری(علیها السلام) آتش را خاموش می کند. طفل دیگری گریه می کند باید او را آرام کند، خدا می داند این بانو در آن لحظات چه حالی داشت و بر او چه گذشت.بسوی شام و کوفه ام چه ظالمانه می برند

نمی روم ولی مرا به تازیانه می برند

سر ترا به نیزه ای نشانده دشمن علی(علیه السلام)

نمی روم ولی مرا به این بهانه می برند

امام سجاد(علیه السلام) می فرماید:

آن روز به عمه ام زینب(علیها السلام) خیلی سخت گذشت. اما همان شب نیز نماز شبش ترک نشد.

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 214

کسی با هر دین و مسلک و عقیده ای با واقعة عاشورا و شخصّیت امامحسین(علیه السلام) آشنا شود، مجذوب این شخصیت و یاران وفادار او می گردد. حتی غیر مسلمان ها؛ بودایی ها، مسیحی ها، مارکسیست ها، همگی تحت تأثیر این شخصّیت قرار می گیرند؛ چون مطابق با فطرت آن ها است و به همین جهت این قیام را مورد تحسین قرار می دهند.

رعایت اخلاق در شرایط عادی چندان مهّم نیست. اکثر ما در شرایط عادی سعی می کنیم اخلاقی زندگی کنیم. در شرایط عادی شاید دروغ نگويیم، اهل عفّت و با محبّت باشیم، اما چنان چه شرایط تغییر کند و در محیط کسب و کار یا در زندگی یا در اداره و خانواده کمی اوضاع سخت شود، خوش اخلاقی رنگ می بازد. صداقت تبدیل به کذب و دروغ می شود، انسان رقیق القلب ناگهان قسی القلب می شود و یا عفت را زیر پا می گذارد و... .

بنابراین حفظ این اصول در شرایط سخت بسیار مهّم است و سید الشهدا(علیه السلام) در اوج مصیبت ها این اُصول را حفظ کرد و به دیگران هم رعایت آن را توصیه نمود.

سوال مهم و اساسی آن است که رمز دستیابی به فضایل اخلاقی و عامل اتصاف به رذایل اخلاقی کدام است؟

آن چه منشأ تجمع همة فضیلت ها در شخصیتی مثل امام حسین(علیه السلام) و یارانش می شود چیست؟ چه عاملی سبب جمع شدن همة رذایل اخلاقی در بنی اُمیّه و عمّالش شده است؟ این سوالی است که پاسخ آن می تواند مسیر زندگی همة ما را تعیین کند و هم چون مشعلی فروزان

ص: 216

فراروی ما قرار گیرد. برای این منظور ابتدا لازم است اشاره ایکوتاه به مسئلة فطرت داشته باشیم.

شده، کدام است؟ پاسخ این سؤال را از خود قرآن می توان یافت:

«فِطْرَةَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا»؛(1)

[بهترین حالتی که انسان بر طبق آن خلق شده] فطرت و سرشت الهی است که خداوند انسان ها را بر آن آفریده است.

انسان ها بر فطرت الهی خلق شدهاند و استثنایی در کار نیست. فطرت الهی نوری است از جانب پروردگار متعال که در وجود همة انسان ها نهاده شده است. در حدیث قدسی آمده:

خَمَّرْتُ طِينَةَ آدَمَ بِيَدِي أَرْبَعِينَ صَبَاحاً؛(2)

آدم را با دست خودم در چهل روز مخمر ساختم [آفریدم].

این فطرت، فطرتی است که طالب و عاشق حق تعالی است.

پس چگونه انسان هایی که با این فطرت پاک خلق شدهاند به «اسفل السافلین» سقوط می کنند و در منجلاب قساوت، عداوت و دنائت گرفتار می شوند؟ برای دانستن این مطلب لازم است با ابعاد مختلف وجودی انسان آشنا شویم.

2. بُعد دیگر انسان متوجه عالم شهادت و عالم طبیعت است.

فطرت (آن چیزی که خداوند متعال در وجود انسان قرار داده) توّجه به عالم ملکوت و روحانیت دارد ولی چون انسان در این دنیا زندگی می کند، توجه به عالم شهادت و طبیعت هم دارد. انسان مولود این دنیاست. وقتی بچه ای به دنیا می آید و قدم در عالم طبیعت می گذارد، سر و کارش با محسوسات و مادّه است و لذا با آن چه که به ظاهر می بیند مشغول می شود؛ زیرا چشم به عنوان یکی از ابزاری که در اختیار انسان است محدود بوده و فقط محسوسات را می بیند. اما عالم ملکوت و غیب با این چشم قابل درک و رؤیت نیست.

پس نفس ارتباط با طبیعت و دنیای مادی زمینه کدورت را فراهم می کند. شما شنیده اید که می گویند بچه پاک است، این بدان جهت است که هنوز آغشته به دنیا نشده است.

به مرور که انسان رُشد و نمو پیدا می کند و ارتباط او با محیط پیرامونش بیشتر می شود، توجه او به آن چه در دنیاست، افزون تر می گردد و این موجب نزاع درونی بین توجه به عالم غیب و توجه به عالم شهود می شود. از طرفی انسان به حسب فطرت خویش متوّجه عالم بالا و ملکوت است و از سوی دیگر به دلیل ارتباط با دنیا متوجه عالم شهود و طبیعت. بچّه هرچه بزرگ تر می شود، توجه اش به مظاهر دنیوی بیشتر می گردد؛ چون انسان باید غذا بخورد، ازدواج کند. در طول زندگی بیمار می شود و در یک کلام باید در این دنیا زندگی کند،لذا این مقدار توجه به دنیا اجتناب ناپذیر است. مشکل این جاست که

ص: 219

انسان باید بین توجه به عالم ملکوت و عالم ماده جمع کند و بداند توجه به هریک تا چه اندازه باید باشد. این نقطه ای است که زمینة خطا و انحراف در آن فراهم می شود. چنان چه انسان در تشخیص اصل و فرع اشتباه کند و به جای آن که توجه اصلی او به عالم ملکوت باشد، متوجه عالم طبیعت شود، انحراف و سقوط او آغاز می گردد.

شود. اگر می خواهید سرمایة شما بیشتر شود راهش این است و الاّ سرمایه را تباه کرده و نه تنها به جایی نمی رسید بلکه سرمایه را هم از دست می دهید و ورشکسته مطلق می شوید.

البتّه فطرت و تعالیم انبیا کاملاً بر هم منطبق هستند یعنی هر دستوری که در شریعت وارد شده مطابق فطرت انسان است؛ مثلاً در مورد واجبات و محرّمات گفتهاند که هر کدام از نماز، روزه، حجّ و ... مطابق با کدام شعبه از فطرت است.

به هر حال خداوند عزّوجل دو لطف بزرگ در حق ما روا داشته: یکی این که سرمایة اولیة «فطرت» را در اختیار ما قرار داده و دیگر آن که نقشة راه «تعالیم انبیای الهی» را هم در برابر ما نهاده است. فطرت و تعالیم انبیا به ما می گویند: چه کارهایی باید انجام دهیم تا توجّه به عالم غیب پیدا کنیم و کدورت ها و آلودگی ها یی که در اثر توجه به عالم طبیعت پیدا می شود، از ما دور گردد.

پس اوامر و نواهی الهی راه تجارت با سرمایة اوّلیة فطرت است و کسی نمی تواند بدون اطاعت و پیروی از این اوامر و نواهی راه به جایی ببرد. برخی افراد از جمله مدعیان عرفان های کاذب می گویند: احکام و تعالیم دینی پوسته و قشر است، در حالی که ما باید به حقیقت برسیم. متأسفانه این گونه افراد به عناوین مختلف جوانان ما را فریب می دهند و به ادّعای واهی رسیدن به حقیقت، شریعت را زیر سوالمی برند ولی باید دانست غیر از راه شریعت و متعبّد بودن نسبت به احکام آن، راه دیگری برای رسیدن به حقیقت وجود ندارد. اگر کسی

ص: 221

گمان کند با کنار گذاشتن شریعت می تواند به حقیقت برسد، اشتباه بزرگی کرده است. تعالیم انبیا؛ احکام، عقاید و اخلاق، همگی نقشة راه ماست. ما با آن سرمایة اوّلیه و این نقشة راه می توانیم به حقیقت برسیم و به قله ای که خداوند متعال برای ما در نظر گرفته، دست یابیم.

طبیعت ضعیف تر می شود. حتما داستان هایی را از مرتاض های هندی شنیده اید که چه کارهای خارق العاده ای انجام می دهند. آنان با آن که مسلمان نیستند، اما قدرت های فوق العاده ای دارند. این بدان جهت است که روح آنان در اثر ریاضت ها و سختی های بعضاً نامشروع تقویت شده است. در این که مرتاض ها راه را اشتباه طی می کنند، تردیدی نیست ولی این یک اصل مسلّم است که هرچه روح آدمی از این عالم و اسارت طبیعت و مادیات آزادتر باشد، قوی تر خواهد شد.

به هر حال اگر مراقب نباشیم به مرور لذّت های دنیا و توجه به عالم طبیعت، آن چنان در ما رسوخ می کند که روح بلند آزاد ما را اسیر خود کرده و نور فطرت در ما ضعیف و سپس خاموش می شود. ضعف و خاموشی نور فطرت هم منشأ همة فسادها و آلودگی ها و موجب همة رذایل اخلاقی است.

آری، فطرت؛ آن سرمایه ای که خداوند از روز اوّل در نهاد و جان ما قرار داده، تدریجا به دلیل انس با طبیعت و ماده تباه می شود. سرمایه ای را که باید با آن معامله و سود می کردیم؛ روز به روز کم و کمتر می شود و در نهایت باعث سقوط به منجلاب فساد و تباهی می گردد.

این که حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: «حُبُ الدُّنْيَا رَأْسُ كُلِّ خَطِيئَة»؛ «محبت نسبت به دنیا ریشة هر گناه و خطایی می باشد»،(1)مقصود آن است که محبّت دنیا امر مذمومی است، نه خود دنیا بلکه دنیا بستری برای کمال انسان می باشد که خداوند متعال آن را آفریده است. محبّت به دنیا سبب

ص: 223

می شود انسان توجه اش صرفاً به عالم طبیعت باشد و از عالم ملکوت غافل شود. این محبّت مهم ترین مانع شکوفایی فطرت است.

اگر بنی اُمیّه آن قدر از خود پستی نشان دادند و مرتکب جنایات بسیار شدند علتّش فقط «حبّ الدنیا» و دستیابی به قدرت وثروت دنیای فانی بود. امام حسین(علیه السلام) دربارة فانی بودن دنیا می فرماید: «دنیا هم چون سوار شدن و پیاده شدن از اسب زود گذر است».

البته دنیا جاذبه های زیادی دارد و گذشتن از آن چندان ساده نیست. هر روز در این دنیا شیاطین و زرق و برق های آن ما را به سوی خود دعوت می کنند. دنیا فقط ثروت و مقام نیست. بعضی اوقات دنیا در جلب توجه و رغبت مردم است. گاهی دنیا جلب رضایت مردم است. وسوسه های دنیوی برای افراد مختلف متفاوت می باشد. چه بسا کسانی زهد پیشه کنند و به عبادت مشغول باشند ولی این دنیای آن ها باشد؛ یعنی همة سعی و تلاش آن ها این است که به این عنوان شناخته و به زهد و تقوا معروف شوند.

هیچ کس غیر از خداوند متعال و خود ما از قلوب ما آگاه نیست. بنابراین باید خودمان را ارزیابی کنیم که آیا واقعا برای دنیا کار می کنیم یا برای آخرت؟

برای امیرالمؤمنین(علیه السلام)، چه زمانی که تمام مملکت اسلامیزیر سیطره اوست و چه آن هنگام که به ظاهر قدرت و حکومتی ندارد، یکسان است؛ چون محبّت دنیا در دلش وجود ندارد. ما باید سعی کنیم پیرو آن حضرت باشیم و در این مسیر قرار بگیریم.

ص: 224

لا يُرَى الْجَاهِلُ إِلَّا مُفَرِّطا أو مُفَرَّطا؛(1)

جاهل و نادان دیده نمی شود جز در حالت افراط (زیاده روی) یا تفریط (کوتاهی).

از نشانه های جهالت همین افراط ها و تفریط ها ست. جاهل نمی تواند اعتدال داشته باشد، بنابراین از راه صحیح خارج می شود.

امیرالمومنین(علیه السلام) می فرماید:

الْيَمِينُ وَالشِّمَالُ مَضَلَّةٌ وَالطَّرِيقُ الْوُسْطَى هِيَ الْجَادَّة؛(2)

انحراف به راست و چپ [غلط و هر دو] گمراهی است، راه درست و صحیح، میانه روی (اعتدال) است.

در طول تاریخ عدّه ای سر به بیابان گذاشتند و به قول معروف تقوای گریز اختیار کردند. این تقوا ارزش ندارد که کسی خودش را از دنیا کنار بکشد به این جهت که مبادا گرفتار شود! مهّم این است که در متن زندگی و دنیا باشد و تعلّق و دلبستگی پیدا نکند.

با توجه به آن چه گفتیم روشن و واضح می شود که ریشة رذایلاخلاقی محبت دنیاست.

بزرگترین مانع در برابر آن است. آن چه باعث می شود نور فطرت کم فروغ و خاموش شود، حبّ دنیاست که ریشة همة گناهان و رذایل است. این نور در سایة تعالیم انبیا و اخلاق و احکام و عقاید دینی پرفروغ تر شده و موجب سعادت انسان خواهد شد. برای رسیدن به قلة سعادت باید توجه اصلی انسان به عالم ملکوت و عالم غیب باشد و چنان چه توجه او به عالم طبیعت و دنیا معطوف شود بدبختی های او شروع خواهد شد.

آن چه بنی اُمیّه را به آن همه جنایت و قساوت وادار کرد چیزی جز محبت دنیا نبود. اما در مقابل، امام حسین(علیه السلام) نه تنها سرمایة فطرت را حفظ بلکه آن را افزون کرد. سیدالشهدا(علیه السلام) و یارانش در «احسن التقویم» خلق شدند و اوج گرفتند. او و یارانش، این راه را پیمودند و اخلاق را به تمام معنا مجّسم کردند و به ما این پیام را دادند: «ای انسان می توان در این دنیا زندگی کرد و به اصول اخلاقی پایبند بود».

اینک بر ما لازم است فضایل اخلاقی آن حضرت را بشناسیم و حسینی شویم؛ حسینی شدن یعنی انسان سعی کند خود را به صفاتیمانند: «کرامت، صداقت، غیرت، محبّت، همّت، رأفت، عفّت، رضایت، و حرّیت» آراسته کند و در مقابل، یزیدی بودن یعنی رذایلی مانند دنائت، قساوت، ذلّت در انسان متجلی شود. شخصی که غیرّت، عفت و صداقت ندارد و قسی القلب است و تن به هر ذلّت و پستی می دهد، یزیدی است.

ان شاء الله خداوند به حق این مجالس به ما توفیق عنایات فرماید

ص: 227

روز به روز حسینی تر شویم و این فضایل اخلاقی را کسب کرده و رذایل اخلاقی را از خود دور کنیم.

حَيٌّ فِي دَارِ الدُّنْيَا وَأَنَا فَقَدْتُ أَبِي وَأَخِي وَسَبْعَةَ عَشَرَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي صَرْعَى مَقْتُولِينَ فَكَيْفَ يَنْقَضِي حُزْنِي وَيَقِلُّ بُكَائِي؛(1)

وای بر تو، یعقوب پیامبر(صلی الله علیه و آله) در میان دوازده پسر، یکی از پسرانش (حضرت یوسف) از نظرش غایب گردید و از اندوه هجر او موی سرش سفید گشت و از انبوه غم کمرش خم شد و از گریة بسیار چشمانش نابینا شد، درحالی که فرزندش زنده بود [و فقط از او دور بود] ولی من دیدم که پدرم، برادرم و هفده نفر از بستگانم را چگونه کشتهاند. پس چگونه حُزن من تمام شده و گریه ام قطع شود؟

هنگام افطار در ماه رمضان آب بر سفره می آوردند. اشک از چشمان حضرت سرازیر می شد. همیشه به یاد عطش سیدالشهدا(علیه السلام) وبرادرانش بود.(2)

عمر بن سعد نزدیک ظهر روز یازدهم فرمان حرکت به سمت کوفه را صادر کرد. سر امام را زودتر به کوفه فرستاد و سرهای دیگر بر بالای نیزه ها بودند. زینب(علیها السلام) و همسر و فرزندان سیدالشهدا(علیه السلام) چه حالی داشتند؟ کاروان را حرکت دادند، اما چگونه؟

کاروان را از کنار کشته ها عبور دادند. چشم زن ها و بچه ها به کشته های بی سر افتاد. ناگهان صدای ناله و شیون بلند شد و مانند برگ خزان خود را از روی شترها به زمین انداختند.

زینب کبری(علیها السلام) جمله ای فرمود که دوست و دشمن با شنیدن آن گریه

ص: 229

کردند. تا چشمان مبارک آن حضرت به پیکر بدون سر سیدالشهدا(علیه السلام) افتاد، جدّ بزرگوارش را مورد خطاب قرار داد و عرض کرد:

يَا مُحَمَّدَاهْ صَلَّى عَلَيْكَ مَلِيكُ السَّمَاءِ هَذَا حُسَيْنٌ بِالْعَرَاء مَسْلُوبُ الْعِمَامَةِ وَ الرِّدَا مَقَطَّعُ الْأَعْضَاءِ وَ بَنَاتُكَ سَبَايَا إِلَى اللَّهِ الْمُشْتَكَى وَ إِلَى عَلِيٍّ الْمُرْتَضَى وَإِلَى فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ وَإِلَى حَمْزَةَ سَيِّدِ الشُّهَدَاء؛

ای محمد(صلی الله علیه و آله)! ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله)! درود فرمانروای آسمان ها بر تو باد! این حسین(علیه السلام) توست که در بیابان خشک و سوزان به خون خویش غوطه ور گردیده و با پیکری قطعه قطعه بر خاک افتاده است!ای محمّد(صلی الله علیه و آله) این دختران آزادة تو هستند که به بند اسارت کشیده شدهاند. شکایت می برم به خداوند و به جدم رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) و به پدرم علی(علیه السلام) و به مادرم فاطمه زهرا(علیها السلام) و به حمزه سیدالشهدا».(1)

ناگاه چشم دختر زهرا در آن میان

بر پیکر شریف امام زمان فتاد

پس با زبان پر گله آن بضعة الرسول

رو در مدینه کرد که یا ایها الرسول

این کشتة فتاده به ها مون حسین توست

وین صید دست و پا زده در خون حسین توست

«ألا لعنة الله علی القوم الظالمین و سیعلم الذّین ظلموا ای منقلب ینقلبون»

ص: 230

تقلید به ویژه رهبر معظم انقلاب را حفظ بفرما.

خدایا: تو را به امام سجاد(علیه السلام) همة بیماران به ویژه منظورین را لباس عافیت بپوشان.

خدایا: تو را به علی اکبر امام حسین(علیه السلام) جوانان ما را از شر بدخواهان محافظت بفرما.

خدایا: تو را به مظلومیت امیرالمؤمنین(علیه السلام) از همة مظلومین عالم رفع ظلم بفرما.

و بار خدایا: این قلیل توسلات و عزاداری از همة ما قبول و ذخیرة قبر و قیامت ما قرار بده و ثواب و بهره ای از آن به ارواح مؤمنین و مؤمنات و ذوی الحقوق و آن ها که در انتظارند، عائد و واصل بفرما.

«اللهم ارنی الطلعة الرشیدة و الغرة الحمیدة و اجعلنا من اعوانه و انصاره»

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 232

10. اعیان الشیعة، سید محسن امین، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، 1403ق.

11. اقبال الاعمال، علی بن موسی ابن طاووس، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1409ق، دوّم.

12. الامالی، محمد بن حسن طوسی، ناشر: دارالثقافة، قم، 1414ق، اوّل.

13. انساب الاشراف، احمد بلاذری، دارالفکر، بیروت، اوّل.

14. بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.

15. البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، مؤسسه بعثه، قم، 1374ش، اوّل.

16. البلد الامین والدرع الحصین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، موسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1418ق، اوّل.

17. تاریخ الطبری، لابی جعفر محمّد بن جریر طبری، تحقیق؛ علی مهنا، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1418ق.

18. تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، دارالفکر، بیروت، 1419ق.

19. تحف العقول، حسن بن علی ابن شعبه حرّانی، محقق علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم، 1404ق، دوّم.

20. ترجمة الامام الحسین (علیه السلام)ومقتله من الطبقات الکبیر لابن سعد، 168ه، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.21. الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف لعبد العظیم بن عبد القوی الشامی، داراحیاء التراث، بیروت، 1388ق، سوم.

22. تسلیة العباد در ترجمة مُسکن الفواد، زین الدین بن علی شهید ثانی، مترجم: اسماعیل مجد الادبا خراسانی، هجرت، دفتر نشر میراث مکتوب، 1374ش، اوّل.

ص: 234

23. تسلیة المجالس و زینه المجالس، محمد بن ابی طالب حسینی موسوی، موسسة المعارف الاسلإمیه، قم، 1418ق، اوّل.

24. تصنیف غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، دفتر تبلیغات قم، 1366ش، اول.

25. تفسیر الصافی، محمد بن شاه مرتضی، فیض کاشانی، مکتبة الصدر، تهران، 1415ق، دوّم.

26. التفسیر الکبیر، فخر رازی، دارالکتب العلمیّة، تهران.

27. تفسیر نور الثقلین، عبد علی العروس الحویزی، هاشم رسولی محلاتی، اسماعیلیان، قم، 1415ق، چهارم.

28. تفسیر نور، محسن قرائتی، ناشر، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، 1383ش.

29. تهذیب الاحکام، محمد بن الحسن طوسی، دارالکتب الإسلامیة، تهران، 1407، چهارم.

30. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، محمد بن علی ابن بابویه، ناشر دارالشریف الرضی، قم، 1406ق، دوّم.

31. جامع الاحادیث الشیعة، آقا حسین بروجردی، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، 1386ش.32. جامع الاخبار، محمد بن محمد شعیری، مطبعة حیدریة، نجف، اوّل.

33. چهل حدیث، امام خمینی(قدس سره)، چاپ گلشن، تهران، 1368ش، اوّل.

34. حلیة الابرار فی احوال محمد و آله اطهار(علیهم السلام)، سید هاشم بحرانی، مؤسسه المعارف الإسلامیة، قم، 1411ق، اوّل.

35. الخصال، محمد بن علی ابن بابویه، جامعه مدرسین، قم، 1362ش، اوّل.

ص: 235

36. در کربلا چه گذشت (ترجمه نفس المهوم)، شیخ عباس قمی، مترجم محمد باقر کمره ای، انتشارات مسجد جمکران، 1392ش، سی و دوم.

37. دعائم الاسلام، نعمان بن محمد مغربی، موسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1385ش.

38. الدمعة الساکبة، ملا محمد باقر بهبهانی، مؤسسه الاعلمی بیروت، 1409ق.

39. دیوان حافظ، شمس الدین محمّد حافظ، بر اساس نسخه غنی قزوینی، عروج اندیشه، مشهد، 1387ش، دوّم.

40. دیوان نظامی، الیاس بن یوسف نظامی، تصحیح؛ وحید دستگردی، ناشر؛ نگاه، 1390، دوّم.

41. روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی، مؤسسه فرهنگی اسلامی کاشانبور، قم، 1406ق، دوم.

42. ریاض الابرار فی مناقب الائمه الأطهار، نعمت الله جزائری، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت، 1427ق، اوّل.

43. سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ناشر، دارالاسوة، 1427ق، چهارم.44. سنن ابن ماجه، لأبی عبدالله محمد بن یزید بن ماجه القزوینی، تحقیق: محمد فواد عبدالباقی، داراحیاء التراث، بیروت، 1395ق، اول.

45. شذرات الذهب فی اخبار الذهب، ابن عماد الحنبلی، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

46. شرح الکافی، محمد صالح بن احمد مازندرانی، المکتبة الإسلامیة، تهران، 1382ق، اوّل.

47. شرح حدیث جنود عقل و جهل، امام خمینی(قدس سره)، موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، 1377ش، اوّل.

48. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ابی ابن الحدید، مکتبة آیه الله المرعشی النجفی، قم، 1404ق.

ص: 236

49. صحیفة الامام الرضا(علیه السلام)، علی بن موسی، امام هشتم(علیه السلام)، کنگره جهانی امام رضا(علیه السلام)، مشهد، 1406ق، اول.

50. صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی(قدس سره)، مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، تهران، 1389ش، پنجم.

51. علل الشرائع، محمد بن علی ابن بابویه، کتابفروشی داوری، قم، 1385ش، اوّل.

52. عوالی اللئالی العزیزیة فی احادیث الدینیة، محمد بن زین الدین ابن ابی جمهور، دارسیدالشهدا(علیه السلام)، قم، 1405ق، اوّل.

53. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، محمد بن علی ابن بابویه، نشر جهان، تهران، 1378ق، اول.

54. عیون الحکم و المواعظ، علی بن محمد لیثی واسطی، دارالحدیث، 1376ش، اول.55. الغارات، ابراهیم بن محمد ثقفی، انجمن آثار ملی، تهران، 1359ق، اوّل.

56. الفتوح، ابومحمّد احمد بن اعثم کوفی، دارالکتب الاسلامیة، بیروت، 1406ق.

57. الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا(علیه السلام)، منسوب به امام رضا(علیه السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مشهد، 1406ق.

58. الکافی، محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، دارالکتب الإسلامیه، تهران، 1407ق.

59. کامل الزیارات، جعفر بن محمد ابن قولویه، انتشارات دارالمرتضویه، نجف اشرف، 1356ش.

60. کتاب المزار، مناسک المزار، محمد بن محمد مفید، کنگرة جهانی هزاره شیخ مفید، آستان قدس رضوی، مشهد، 1364ش، اول.

ص: 237

61. کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، خواجه نصیر الدین محمد طوسی، شرح جمال الدین علامه حلی، ترجمه: ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی اسلامیه، 1398 ق، دوّم.

62. کنز العمال فی سنن الاقوال و الأفعال، علی المتقی بن حسام الدین الهندی، تصحیح: صفوة السقا، مکتبة التراث الإسلامی، بیروت، 1397ق، اول.

63. کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی، دارالذخائر، قم، 1410ق، اوّل.

64. گزیده ای جامع از الغدیر، عبدالحسین امینی نجفی، ترجمه و تحقیق، محمد حسن شفیعی شاهرودی، میراث نبوت، قم، 1429ق، اوّل.

65. گلستان سعدی، سعدی، تصحیح؛ دکتر علی شیروانی، نشر طلا، چاپاوّل.

66. اللهوف علی قتلی الطفوف، علی بن موسی بن طاووس، ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، دفتر نشر نوید اسلام، قم، چاپ شانزدهم، 1386ش.

67. اللهوف علی قتلی الطفوف، علی بن موسی ابن طاووس، ترجمه فهری زنجانی، انتشارات جهان، تهران، 1348ش، اول.

68. مثنوی معنوی، جلال الدین محمد بن محمد مولوی، نشر سایا، قم، 1389ش، اوّل.

69. مجموعه آثار استاد شهید مطهری، مرتضی مطهری، صدرا، تهران، 1388ش.

70. مجموعه ورام، ورام بن أبی فراس، مکتبة فقیه، قم، 1410ق، اوّل.

71. المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، دارالکتب الاسلامیة، قم، 1371ق، دوّم.

72. مدینة المعاجز، سید هاشم بحرانی، موسسة معارف اسلامی، قم، 1414ق.

73. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محمد باقر مجلسی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1404ق، دوّم.

ص: 238

74. مرزبان وحی و خرد، یادنامه مرحوم علّامه سید محمد حسین طباطبائی، مؤسسه بوستان کتاب، قم، 1381ش، اوّل.

75. المزار الکبیر، محمد بن جعفر ابن مشهدی، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1419ق.

76. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمد تقی نوری،موسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408ق، اوّل.

77. المستدرک علی الصحیحین، ابی عبدالله الحاکم النیشابوری، مکتب المطبوعات الإسلامیة، بیروت.

78. مشکاة الانوار فی غرر الأخبار، علی بن حسن طبرسی، المکتبة الحیدریه، نجف، 1385ق، دوّم.

79. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن الحسن طوسی، مؤسسه فقه الشیعة، بیروت، 1411ق.

80. معالی السبطین، شیخ محمد مهدی حائری، انتشارات شریف رضی، قم، 1049ق.

81. معانی الاخبار، ابن بابویه، قمی، محقّق؛ علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ق، اوّل.

82. معانی الأخبار، شیخ الصدوق، ابن بابویه قمی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1361ق.

83. معجم الکبیر، ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی، احیاء التراث، بیروت، 1404ق .

84. مقتل الحسین(علیه السلام)، ابوالمؤید موفق بن احمد مکی اخطب خوارزم، انتشارات مفید، قم.

ص: 239

85. مقتل مقرّم، سید عبدالرزاق موسوی مقرّم، دفتر نشر نوید اسلام، قم، 1381ش.

86. مکاتیب الائمة(علیهم السلام)، علی احمدی میانجی، دارالحدیث، قم، 1426ق.

87. مکارم اخلاق، حسن بن فضل طبرسی، انتشارات شریف رضی، قم،1412ق، چهارم.

88. من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی ابن بابویه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.

89. منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، نشر بو کتاب، 1385ش، سوم.

90. ناسخ التواریخ، محمد تقی سپهر، کتابخانه الاسلامیة، تهران، 1363ش.

91. نزهة الناظر و تنبیه الخواطر، حسین بن محمد حلوانی، مدرسه الإمام المهدی، قم، 1408ق، اوّل.

92. نزهة النواظر، محمد بن علی کراجکی، اسلامیه، تهران، اول.

93. نهج البلاغة، محمد بن حسین شریف الرضی، محقق: صبحی صالح، هجرت، قم، 1414ق، اوّل.

94. نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش، تهران، 1382ش، چهارم.

95. الوافی، محمد محسن فیض کاشانی، کتابخانه امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، 1046ق، اوّل.

96. وسائل الشیعة، محمد بن حسن حُر عاملی، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409ق، اول.

97. وقعة الطف، لوط بن یحیی ابومخنف کوفی، جامعه مدرسین، قم، 1417ق.

98. پایگاه اطلاع رسانی حوزه

www.hawzah.net

ص: 240