مطلب یاد شده با توجه به این نکته است که فرعون، در آغاز مبارزه با موسی(ع) طرح قتل او را داده بود; ولی پس از هشدارها و تبلیغات مؤمن آل فرعون احداث بنای مرتفع برای جست و جو از خدای موسی(ع) را مطرح ساخت.

4 - مسیحیان مؤمن به قرآن و پیامبر ( ص ) آرزومند همراهی با صالحان در بهشت

و نطمع ان یدخلنا ربنا مع القوم الصلحین

برداشت فوق بر این اساس است که مفعول حذف شده از <یدخلنا> به قرینه مقام و نیز آیه بعد <الجنه> باشد یعنی <نطمع ان یدخلنا الجنه مع القوم الصالحین>.

و أنّهم ظنّوا کما ظننتم أن لن یبعث اللّه أحدًا

2 - منافقان ، در مدینه ، فعال بودند و زنان مسلمان را مورد تعرض و مزاحمت قرار می دادند .

لئن لم ینته المن-فقون . .. لنغرینّک

3 - افرادی ضعیف الایمان و بیماردل ، در مدینه بودند که متعرض زنان مؤمن می شدند .

لئن لم ینته . .. و الذین فی قلوبهم مرض ... لنغرینّک بهم

مثل دأب قوم نوح . .. و الذین من بعدهم

<دأب> به معنای عادت است و مقصود از <الذین من بعدهم> قوم لوط و اصحاب ایکه است; چنان که در سوره <ص> آیه 13، به آن تصریح شده است. گفتنی است برابر نظر مفسران <اصحاب أیکه> همان مردم مدین است که از قوم حضرت شعیب بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 32 - 1

1 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خویش ، از دچار شدن به عذاب الهی در روز قیامت در صورت اقدام به قتل موسی ( ع )

و ی-قوم إنّی أخاف علیکم یوم التناد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 33 - 4،7

4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، از دچار شدن آنان به عذاب گریزناپذیر الهی در قیامت در صورت کشتن موسی ( ع )

ی-قوم إنّی أخاف علیکم . .. یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم

7 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، درباره این که قتل موسی ( ع ) موجب گمراهی ابدی و علاج ناپذیر آنان خواهد شد .

أتقتلون رجلاً . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد

برداشت یادشده به خاطر این نکته است که هشدار مؤمن آل فرعون نسبت به گمراه شدن آنان در مورد قتل موسی(ع) انجام پذیرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 34 - 17

17 - هشدار مؤمن آل فرعون به مردم مصر ، از دچار شدن به گمراهی ابدی بر اثر پافشاری بر مخالفت با دعوت موسی ( ع ) و تردید در حقانیت آن

کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 35 - 5

5 - هشدار مؤمن آل فرعون به مردم مجادله گر و حق ستیز مصر ، درباره خشم انقلابی و انتقام مؤمنان طرفدار موسی ( ع )

الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه . .. کبر مقتًا ... عندالذین ءامنوا

تذکر مؤمن آل فرعون به فرعونیان، مبنی بر این که ستیزه جویی در آیات الهی، موجب بغض و دشمنی مؤمنان می شود; می تواند بیانگر این نکته باشد که عمل آنان، موجب خشم انقلابی و شورش مؤمنان طرفدار موسی(ع) علیه آنان خواهدگردید.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 44 - 1

1 - هشدار تهدیدآمیز مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن آنان به سرنوشتی شوم بر اثر غفلت و بی توجهی شان به

ص: 10

خیرخواهی های او

فستذکرون ما أقول لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 38 - 10

10 - مؤمن آل فرعون ، برخوردار از شجاعت ، ایمان استوار و فهم درست از دین

اتّبعون أهدکم سبیل الرشاد

اظهار ایمان و موضع گیری علنی مؤمن آل فرعون، علیه مواضع فرعونیان و نیز محتوا و چگونگی استدلال های او برای درستی مواضع خود، نشانگر برداشت یاد شده است.

8 - برابری زن و مرد ، در بهره مند شدن از پاداش های اخروی و نعمت های بهشتی

و من عمل ص-لحًا من ذکر أو أُنثی و هو مؤمن فأُول-ئک یدخلون الجنّه یرزقون فیها بغی

و إن یک ک-ذبًا فعلیه کذبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 31 - 9

9 - تشویق و ترغیب شدن مردم عصر فرعون از سوی مؤمن آل فرعون ، به عبرت گیری و درس آموزی از سرگذشت هلاکت بار قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان

مثل دأب قوم نوح . .. و الذین من بعدهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 40 - 12

12 - مؤمن آل فرعون ، مردم را به دل نبستن به دنیا ، آخرت خواهی ، ترک رفتار زشت و انجام عمل صالح توأم با ایمان ، ترغیب می کرد .

ی-قوم إنّما ه-ذه الحیوه الدنیا مت-ع . .. من عمل سیّئه ... و من عمل ص-لحًا ... یر

گفته های مؤمن آل فرعون با مردم و فرعونیان، در مقام دعوت و تبلیغ بود; چنان که آیه بعد (مالی أدعوکم إلی النجاه . ..) تأییدکننده همین مطلب است.

2 - مؤمن آل فرعون ، پس از کتمان ایمانش به مدتی چند ، آن را فاش ساخت و به موضع گیری علنی علیه فرعون و دفاع از موسی ( ع ) پرداخت .

و قال الذی ءامن ی-قوم اتّبعون

فراخوانی مردم به پیروی از خویش، بیانگر علنی کردن ایمان و موضع اعتقادی شخص است.

و أُفوّض أمری إلی اللّه

و الذین یؤذون المؤمنین و المؤمن-ت بغیر ما اکتسبوا فقد احتملوا بهت-نًا

2 - نسبت ناروا به مردان و زنان مؤمن بی گناه ، آزار و اذیت آنان و گناه است .

و الذین یؤذون المؤمنین و المؤمن-ت بغیر ما اکتسبوا فقد احتملوا . .. إثمًا مبینًا

به قرینه <فقد احتملوا بهتاناً> مراد از آزار و اذیت مؤمنان، تهمت زدن و نسبت ناروا دادن به آنها است.

19 - تحریم - 66 - 6 - 4

4 - زنان و مردان مؤمن ، همواره در معرض خطر انحراف و افتادن در ورطه گناه آتش افروز

ی-أیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده، از خطاب به مؤمنان (یا أیّها الذین آمنوا) استفاده می شود.

2 - اظهار شگفتی مؤمن آل فرعون از فراخواندن قوم خود ، به نجات و رستگاری و دعوت آنان از او به سرنوشت هلاکت بار دوزخ

و ی-قوم مالی أدعوکم إلی النجوه و تدعوننی إلی النار

استفهام در <مالی> برای تعجب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 42 - 1

1 - مردم مصر ( قبطیان و فرعونیان ) ، مؤمن آل فرعون را به کفر و شرک به خدا فراخواندند .

تدعوننی لأکفر باللّه و أشرک به

11 - مؤمن آل فرعون ، مردم مصر را به خدای عزیز و غفار خواند .

و أنا أدعوکم إلی العزیز الغفّ-ر

13 - ترس از خدا و امید به او ، بخشی از دعوت و تبلیغات مؤمن آل فرعون

و أنا أدعوکم إلی العزیز الغفّ-ر

یادآوری دو صفت عزت و آمرزندگی خداوند برای کسانی که هنوز دست از کفر بر نداشته اند - ولی امید به هدایتشان می رود - می تواند به منظور مطلب یاد شده باشد.

ی-قوم

استفاده مؤمن آل فرعون از تعبیر <یا قوم> (ای قوم من) و تکرار آن در چهار نوبت (آیه های 29، 30، 32، 38 و 41)، گویای مطلب یاد شده است.

9 - اظهار محبت و دلسوزی کردن مؤمن آل فرعون نسبت به قوم خود ( قبطیان )

ی-قوم

استفاده مؤمن آل فرعون از تعبیر <یا قوم> (ای قوم من) و تکرار آن در چهار نوبت (آیه های 29، 30، 32، 38 و 41)، گویای مطلب یاد شده است.

17 - فتح - 48 - 25 - 8،9

8- وجود زنان و مردانی مؤمن - اما ناشناخته - در میان کافران مکه ، قبل از حدیبیه

و لولا رجال مؤمنون و نساء مؤمن-ت لم تعلموهم

9- بی اطلاعی مهاجران و انصار ، از وجود مردان و زنانی مؤمن در میان مکیان ; قبل از صلح حدیبیه

و لولا رجال مؤمنون و نساء مؤمن-ت لم تعلموهم

و الشعراء. .. فی کلّ واد یهیمون... یقولون ما لایفعلون . إلاّ الذین ءامنوا

بزرگ، جایگاهی والا در میان قوم شان داشته اند و چه بسا انتخاب آنان از سوی خداوند (صرفنا)، اشاره به این جهت باشد.

اظهار ایمان و موضع گیری علنی مؤمن آل فرعون، علیه مواضع فرعونیان و نیز محتوا و چگونگی استدلال های او برای درستی مواضع خود، نشانگر برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 45 - 1

1 - خداوند مؤمن آل فرعون را از آثار ناپسند مکر فرعونیان محفوظ داشت .

فوقی-ه اللّه سیّئات ما مکروا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 13 - 4

4 - < عن جعفربن محمد ( ع ) فی قوله عزّوجلّ < ثلّه من الأوّلین > . . . قال : . . .ابن آدم الذی قتله أخوه ، و مؤمن آل فرعون و حبیب النجار . . . ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ <ثلّه من الأوّلین>. .. روایت شده که آنان، فرزند مقتول آدم(ع) (هابیل) و مؤمن آل فرعون (حزقیل) و حبیب نجار... هستند>.

مؤمن آل فرعون، احتمال دروغ گو بودن موسی(ع) متصور نبود.

21 - تلاش منطقی و عالمانه مؤمن آل فرعون ، برای منصرف ساختن فرعونیان از کشتن موسی ( ع )

و قال رجل من ءال فرعون یکتم إیم-نه . .. و إن یک صادقًا یصبکم بعض الذی یعدکم

برداشت یاد شده از مجموع گفته ها، برخوردها، چگونگی استدلال و منطق مؤمن آل فرعون در مقابل فرعونیان استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 29 - 4،5،6،8،9،13

4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان و قبطیان ، درباره خطر عذاب الهی در صورت مخالفت با موسی ( ع ) و قتل او

فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

5 - مؤمن آل فرعون ، قومش را از هرگونه غرور و خودکامگی ناشی از اقتدار و سلطه همه جانبه بر سرزمین مصر برحذر داشت .

لکم الملک الیوم . .. فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

6 - تنهایی و بی پناهی انسان در برابر عذاب الهی ، از هشدار های مؤمن آل فرعون به قوم خود

فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

8 - تلاش گسترده مؤمن آل فرعون ، بر ایجاد احتمال درست بودن دعوت موسی ( ع ) و راستی هشدار های او در افکار عمومی قومش

وإن یک ک-ذبًا فعلیه کذبه . .. فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

شیوه سخن مؤمن آل فرعون به فرعونیان (اگر موسی(ع) دروغ گو باشد به ضرر خودش است و اگر راستگو باشد ممکن است هشدارهای او درباره نزول عذاب درست باشد)، گویای این نکته است که او باایجاد احتمال درست بودن دعوت موسی(ع) در افکار عمومی، در صدد جلب نظر آنان به سود آن حضرت بوده است.

9 - اظهار محبت و دلسوزی کردن مؤمن آل فرعون نسبت به قوم خود ( قبطیان )

ی-قوم

استفاده مؤمن آل فرعون از تعبیر <یا قوم> (ای قوم من) و تکرار آن در چهار نوبت (آیه های 29، 30، 32، 38 و 41)، گویای مطلب یاد شده است.

13 - فرعون ، سخن مؤمن آل فرعون را قطع کرده ، به دفاع از تصمیم خود مبنی بر کشتن موسی ( ع ) پرداخت .

أتقتلون رجلاً . .. فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 30 - 1،2

1 - مؤمن آل فرعون - به رغم قطع شدن سخنانش به وسیله فرعون - به گفتار هشداردهنده خود ادامه داد و فرعونیان را از پیامد هلاکت بار قتل موسی ( ع ) آگاه ساخت .

ی-قوم لکم الملک . .. قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أری ... و قال الذی ءامن ی-قوم إن

2 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن به روزگار شوم ، همچون روزگار احزاب و اقوام کافر پیشین

و قال الذی ءامن ی-قوم إنّی أخاف علیکم مثل یوم الأحزاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 38

16 - غافر - 40 - 32 - 1،3

1 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خویش ، از دچار شدن به عذاب الهی در روز قیامت در صورت اقدام به قتل موسی ( ع )

و ی-قوم إنّی أخاف علیکم یوم التناد

3 - مؤمن آل فرعون ، برخوردار از موقعیت اجتماعی و نفوذ در جامعه

ی-قوم إنّی أخاف علیکم یوم التناد

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 33 - 4،7

4 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، از دچار شدن آنان به عذاب گریزناپذیر الهی در قیامت در صورت کشتن موسی ( ع )

ی-قوم إنّی أخاف علیکم . .. یوم تولّون مدبرین ما لکم من اللّه من عاصم

7 - هشدار مؤمن آل فرعون به فرعونیان ، درباره این که قتل موسی ( ع ) موجب گمراهی ابدی و علاج ناپذیر آنان خواهد شد .

أتقتلون رجلاً . .. و من یضلل اللّه فما له من هاد

برداشت یادشده به خاطر این نکته است که هشدار مؤمن آل فرعون نسبت به گمراه شدن آنان در مورد قتل موسی(ع) انجام پذیرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 34 - 1،8،17

1 - مؤمن آل فرعون برای بیدار کردن مردم و انصراف آنان از قتل موسی ( ع ) ، سرگذشت یوسف پیامبر رایادآور شد .

أتقتلون رجلاً . .. إنّی أخاف علیکم ... و لقد جاءکم یوسف

8 - نکوهش مؤمن آل فرعون از مردم مصر ، به خاطر تردید کردن در رسالت یوسف ( ع ) در گذشته ( علی رغم مشاهده دلایل روشن او )

فمازلتم فی شکّ ممّا جاءکم به

17 - هشدار مؤمن آل فرعون به مردم مصر ، از دچار شدن به گمراهی ابدی بر اثر پافشاری بر مخالفت با دعوت موسی ( ع ) و تردید در حقانیت آن

کذلک یضلّ اللّه من هو مسرف مرتاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 35 - 5،15

5 - هشدار مؤمن آل فرعون به مردم مجادله گر و حق ستیز مصر ، درباره خشم انقلابی و انتقام مؤمنان طرفدار موسی ( ع )

الذین یج-دلون فی ءای-ت اللّه . .. کبر مقتًا ... عندالذین ءامنوا

تذکر مؤمن آل فرعون به فرعونیان، مبنی بر این که ستیزه جویی در آیات الهی، موجب بغض و دشمنی مؤمنان می شود; می تواند بیانگر این نکته باشد که عمل آنان، موجب خشم انقلابی و شورش مؤمنان طرفدار موسی(ع) علیه آنان خواهدگردید.

15 - تلاش گسترده مؤمن آل فرعون در جهت انصراف فرعون از قتل موسی ( ع ) ، مؤثر واقع شد .

و قال رجل مؤمن من ءال فرعون . .. أتقتلون رجلاً ... کذلک یطبع اللّه علی کلّ قلب م

برداشت بالا به خاطر این نکته است که فرعون، در آغاز برخورد با موسی(ع) برکشتن او مصمم گشته، این مطلب را به همه

ص: 39

اطرافیانش اعلام کرده بود (قال فرعون ما أریکم إلاّ ما أری); ولی پس از سخنان مؤمن آل فرعون، به جای کشتن وی دستور داد برجی بسازند تا او نسبت به درستی ادعای آن حضرت به تحقیق بپردازد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 38 - 2

2 - مؤمن آل فرعون ، پس از کتمان ایمانش به مدتی چند ، آن را فاش ساخت و به موضع گیری علنی علیه فرعون و دفاع از موسی ( ع ) پرداخت .

و قال الذی ءامن ی-قوم اتّبعون

فراخوانی مردم به پیروی از خویش، بیانگر علنی کردن ایمان و موضع اعتقادی شخص است.

مؤمن آل فرعون، احتمال دروغ گو بودن موسی(ع) متصور نبود.

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر <منهم> به <الذین> در <للذین استضعفوا> برگردد، نه به <قومه>. در این صورت <لمن ءامن> بدل بعض از کل برای <للذین استضعفوا> است و مفاد آن تقسیم مستضعفان به دو طایفه مؤمنان و غیر مؤمنان خواهد بود.

8 - مستضعفان مؤمن قوم ثمود با پاسخی قاطع به کفرپیشگان ، ایمان و باور خویش را به صالح و تمامی رسالت های وی اعلان کردند .

أتعلمون . .. قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون

9 - مستعضعفان مؤمن قوم ثمود ، در پاسخ مستکبران ، کفر خویش به معبودان دروغین را اعلان کردند .

قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون

حصر اضافی که از تقدیم <بما ارسل> بر <مؤمنون> به دست می آید، بیانگر این است که مستضعفان، علاوه بر اعلان ایمان به صالح و رسالتهای وی، بیزاری خویش را از معبودان دروغین نیز بیان داشتند.

10 - مستضعفان مؤمن از قوم ثمود ، مردمانی پایدار و راسخ در ایمان خویش

قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون

از اینکه مؤمنان قوم ثمود مقصود خویش را با جمله اسمیه و به همراه <إنّ> بیان کردند و با کلمه <ما>ی موصوله ایمان خویش را به تمامی رسالتهای صالح اعلان داشتند، معلوم می شود آنان در ایمان خویش بسیار جدی و پایدار بودند.

16 - غافر - 40 - 40 - 8

8 - برابری زن و مرد ، در بهره مند شدن از پاداش های اخروی و نعمت های بهشتی

و من عمل ص-لحًا من ذکر أو أُنثی و هو مؤمن فأُول-ئک یدخلون الجنّه یرزقون فیها بغی

5 - نجات و رستگاری مردم ، هدف و محور تمامی تلاش های ارشادی ، سیاسی و اجتماعی مؤمن آل فرعون

و قال رجل مؤمن من ءال فرعون یکتم إیم-نه . .. و ی-قوم مالی أدعوکم إلی النجوه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 44 - 3

3 - هدایت ها و خیر خواهی های مؤمن آل فرعون ، در قومش تأثیر نگذاشت .

فستذکرون ما أقول لکم

12 - عبداللّه بن جحش و همراهان او ، از زُمره مؤمنان و مهاجرانِ مجاهدِ در راه خدا

ان الذین امنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللّه

مفسّرین، عبداللّه بن جحش و همراهان او را - که از سوی پیامبر (ص) مأمور شدند تا به محلّی به نام نخله هجرت کنند و اخبار و اطلاعاتی از دشمن برای آن حضرت بفرستند - مورد نزول آیه می دانند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 256 - 17

17 - تشویق خداوند نسبت به مؤمنانِ به او و کافرانِ به طاغوت

فمن یکفر بالطّاغوت و یؤمن باللّه . .. و اللّه سمیع علیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 257 - 4،8،14

4 - هدایت مؤمنان از تاریکی ها به نور ، پرتویی از ولایت الهی بر آنان

اللّه ولیّ الّذین امنوا یخرجهم من الظّلمات الی النّور

جمله <یخرجهم . .. > پس از طرح ولایت الهی نسبت به مؤمنان، به منزله بیان و یا ارائه نمونه ای است از ولایت خداوندی.

8 - مؤمنان از ولیِّ واحد ( خداوند ) برخوردار هستند و کافران از اولیای متعدد

اللّه ولیّ الّذین امنوا . .. و الّذین کفروا اولیاؤهم الطّاغوت

14 - اتحاد اهل ایمان به علّت ولایت واحد الهی و تشتت صفوف اهل کفر ، به لحاظ حاکمیّت اولیای متعدد طاغوتی بر آنان

اللّه ولیّ الّذین امنوا . .. و الّذین کفروا اولیاؤهم الطّاغوت

چون مؤمنان از یک <ولی> برخوردارند، پس به وحدت می رسند، و در مقابل، کافران دارای اولیایی متعددند و در نتیجه متشتت خواهند شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 20 - 16

16 - کافران نیز همچون مؤمنان ، تحت حاکمیّت و نظارت خدا هستند .

و اللّه بصیر بالعباد

از کاربرد کلمه عبد بر کافران، حاکمیّت استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 27 - 12

12 - خداوند ، چه بسا مؤمنی را از کافر و کافری را از مؤمن پدید می آورد .

و تخرج الحیّ من المیّت و تخرج المیّت من الحیّ

امام صادق (ع): . .. انّ اللّه عز و جل یقول: <یخرج الحیّ من المیّت و یخرج ... > یعنی المؤمن من الکافر و الکافر من المؤمن.

_______________________________

معانی الاخبار، ص 290، ح 10 ; مجمع البیان، ج 2، ص 728.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 51

2 - آل عمران - 3 - 28 - 1

1 - با اعتقاد به قدرت مطلقه الهی ، مجالی برای پذیرش ولایت کافران از سوی مؤمنان نمی باشد .

قل اللّهم مالک الملک . .. لا یتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء

گویا آیه مورد بحث، نتیجه اعتقاد به مضمون آیه <قل اللّهم . .. > است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 52 - 8،9

8 - پیامبران ، نیازمند یاری مؤمنان ، برای تحقق آرمان های متعالی خویش

من انصاری الی اللّه

9 - تلاش عیسی ( ع ) برای تشکّل بخشیدن و سازماندهی به جبهه مؤمنان ، علیه جبهه کفر

فلمّا احسّ . .. قال من انصاری الی اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 68 - 9

9 - خداوند ، ولیّ و سرپرست مؤمنان

و اللّه ولیّ المؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 70 - 3

3 - گمراه کردن مؤمنان ، کفر به آیات الهی است . *

ودّت طائفه . .. یا اهل الکتاب لم تکفرون بایات اللّه

به نظر می رسد مراد از جمله <لم تکفرون . .. >، تعبیر دیگر و یا بیان مصداقی از جمله <لو یضلونکم> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 87 - 3

3 - تحذیر خداوند از مرتدّ شدن مؤمنان و هشدار نسبت به آن

قوماً کفروا بعد ایمانهم . .. اولئک جزاؤهم انّ علیهم لعنه اللّه و الملئکه و النّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 100 - 9

9 - لزوم پاسداری مؤمنان ( جامعه ایمانی ) ، از مرز های فرهنگی ، در روابط خویش با کافران

یا ایها الذین امنوا ان تطیعوا فریقاً من الذین اوتوا الکتاب یردّوکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 101 - 1

1 - گمراهی و کفر ( ارتداد ) مؤمنان ، علی رغم تلاوت آیات الهی بر آنان و حضور پیامبر ( ص ) در میانشان ، مایه شگفتی است .

ص: 52

و کیف تکفرون و انتم تتلی علیکم ایات اللّه و فیکم رسوله

مراد از استفهام، تعجّب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 103 - 20

20 - خداوند ، مُنجی مؤمنان ازپرتگاه آتش تفرقه و خصومت ، به سوی وحدت و اُلفت میان دلها

و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها

بنابراینکه جمله <و کنتم علی شفا حفره من النار>، تفسیر جمله <اذ کنتم اعداء> باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 118 - 2،4،14

2 - ضرورت حفاظت اطلاعات و اسرار جامعه اسلامی ، از بیگانگان ( کافران ، منافقان و . . . )

یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا بطانه من دونکم

4 - منزلت والای جامعه ایمانی ، در برابر بیگانگان و جوامع غیر ایمانی *

یا ایها الذین امنوا . .. من دونکم

استعمال کلمه <دون> به جای <غیر>، می تواند اشاره به حقارت جوامع غیر ایمانی باشد.

14 - افشاگری عداوت های قلبی بیگانگان ( کفّار ) با اسلام و اهل ایمان ، از سوی خداوند

و ما تخفی صدورهم اکبر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 119 - 1،5،11

1 - محبّت برخی از مؤمنان نسبت به بیگانگان و اهل کفر ، و دغلبازی اینان با مؤمنان

یا ایها الذین امنوا . ..ها انتم اولاء تحبونهم ... و اذا خلوا عضّوا علیکم الأَنام

5 - کینه و دشمنی کافران و بیگانگان نسبت به اهل ایمان ، علی رغم ابراز محبّت مؤمنان به آنان

ها انتم أولاء تحبونهم و لا یحبّونکم

11 - شدت و کینه خشم منافقان نسبت به مؤمنان *

و اذا لقوکم قالوا امنا و اذا خلوا عضّوا علیکم الأنامل من الغیظ

تظاهر به ایمان در برخورد با مؤمنان و ابراز دشمنی در پنهان، حکایت از آن دارد که آیه احتمالا درباره منافقان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 123 - 13

13 - خداترسی و تقواپیشگی ، موجب سزاوار شدن اهل ایمان ، برای نصرت و یاری خداوند

و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّه فاتّقوا اللّه

تفریع جمله <فاتّقوا اللّه>، بر بیان نصرت الهی در بدر <و لقد نصرکم اللّه ببدر>، نمایانگر علّت سزاوار شدن مؤمنان به یاری خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 53

3 - آل عمران - 3 - 166 - 2

2 - کارزار احد ، صحنه رویارویی و درگیری دو جناح کفر و ایمان

و ما اصابکم یوم التقی الجمعان فباذن اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 173 - 14

14 - خداوند ، کفایت کننده مؤمنان و بهترین وکیل برای آنان

حسبنا اللّه و نعم الوکیل

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 175 - 6

6 - شیطان مؤمنان را از رویارویی با دوستانش می ترساند .

انّما ذلکم الشّیطان یخوّف اولیاءه

بنابر اینکه مفعول اوّل از فعل <یخوّف>، یعنی <کُم>، در تقدیر باشد. یعنی شیطان شما را از دوستانش می ترساند. جمله <فلا تخافوهم>، این احتمال را تأیید می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 199 -

1،10،11،12،16،17

1 - ایمان واقعی گروهی از عالمان اهل کتاب به خداوند ، قرآن و کتب آسمانی خویش

وَ اِنّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و ما انزل الیکم . .. خاشعین للّه

سوداگری با آیات الهی از اموری است که اغلب با عالمان و دانشمندان دینی سنخیّت دارد ; جمله <لتبیّننّه للناس>، در آیه 187 این معنا را تأیید می کند.

10 - سوداگری نکردن با آیات الهی ، ویژگی اهل کتابِ مؤمنِ به خدا و قرآن و دیگر کتب آسمانی

لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلاً

11 - پرهیز از دین فروشی گروهی از اهل کتاب ، علی رغم سوداگری با آیات الهی از سوی برخی دیگر

انّ من اهل الکتب . .. خاشعین للّه لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

12 - پرهیز برخی اهل کتاب از دین فروشی و سوداگری با آیات الهی ( تورات و انجیل ) ، مایه ایمان آنان به قرآن

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. خاشعین للّه لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

جمله <لا یشترون . .. >، حال برای فاعل <یؤمن> است (یعنی مؤمنان اهل کتاب) و توصیف آنان به جمله ذکر شده، می تواند اشاره به علّت و زمینه ایمان آنان به قرآن باشد.

16 - تمجید خداوند از عالمان مؤمن اهل کتاب ، به خاطر ایمان به قرآن و سوداگری نکردن بر سر آیاتِ الهی

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا اولئک لهم اجرهم

17 - ایمان اهل کتاب به قرآن ، نشانه ارزشگذاری صحیح آنان نسبت به آیات الهی ( تورات و انجیل )

انّ من اهل الکتب لمن یؤمن باللّه و . .. لا یشترون بایات اللّه ثمناً قلیلا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 28 - 6

ص: 54

6 - هابیل ، انسانی خداترس و مؤمن به توحید ربوبی

انی اخاف اللّه رب العلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 55 - 4

4 - علی بن ابیطالب ( ع ) ، انسانی مؤمن ، برپا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات در حال رکوع

الذین ءامنوا الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم رکعون

بر اساس شأن نزولهای متعدد، شخصیت مورد نظر در آیه شریفه، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 36 - 4

4 - اجابت کنندگان دعوت پیامبر(ص) و مؤمنان به او، زندگانند.

إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتی یبعثهم اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 57 - 9

9- یوسف ( ع ) نمونه ای بارز از مؤمنان تقواپیشه و باورداران به سرای آخرت

و لأجر الأخره خیر للذین ءامنوا و کانوا یتقون

از مصداقهای مورد نظر برای <الذین آمنوا . ..> به قرینه آیات قبل ، یوسف(ع) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 11 - 15

15- انبیای الهی خود را از مؤمنان می دانستند .

قالت لهم رسلهم . .. و علی الله فلیتوکّل المؤمنون

به قرینه عبارت <و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله> در آیه بعد، <فلیتوکّل المؤمنون> قطعاً شامل خود انبیا نیز می شود. و سرّ استفاده از فعل غایب و فاعل جمع برای بیان ضرورت توکل بر خداوند، عمومیت دادن حکم به مؤمنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 41 - 5

5- پدر و مادر حضرت ابراهیم ( ع ) مؤمن و موحد بودند .

ربّنا اغفرلی و لولدیّ

از اینکه حضرت ابراهیم(ع) برای پدر و مادرش طلب آمرزش کرد، استفاده می شود که آنان مؤمن و موحد بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 13 - 7

7- اصحاب کهف ، جوانمردانی مؤمن به پروردگار خویش و بهره مند از هدایت افزون الهی بودند .

انّهم فتیه ءامنوا بربّهم و زدن-هم هدًی

ص: 55

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 51 - 2

2 - انسان ها در برابر انذار ها و اخطار های پیامبران دو دسته اند : مؤمن و یاکافر

ی-أیّها الناس إنّما أنا لکم نذیر مبین . فالذین ءامنوا ... و الذین سعوا فی ءای-تن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 39 - 2

2 - تاریخ بشر ، همواره شاهد مردمانی مؤمن و خداجو بود .

و أصح-ب الیمین . .. ثلّه من الأوّلین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - واقعه - 56 - 40 - 2

2 - آینده بشر برای همیشه ، شاهد مردمانی مؤمن و خدا جو خواهد بود .

و ثلّه من الأخرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 2 - 3

3 - انسان ها از نظر جهان بینی و باور های دینی یا کافراند و یا مؤمن .

فمنکم کافر و منکم مؤمن

نیازی به تلاش مؤمنان نبود، ترغیب و تشویق آنان به این مهم تا بدین پایه ضرورتی نداشت.

از اینکه خداوند، اعلام کرده است که خریدار جان و مال مؤمنان می باشد و سپس مسأله جهاد فی سبیل اللّه را مطرح ساخته، استفاده می شود که خداوند، پیشبرد راه خود را در پرتو جهاد مؤمنان قرار داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 7 - 7

7- سنّت الهی ، بر پیشبرد اهداف دین ، در اثر تلاش و جهاد مؤمنان

ی-أیّها الذین ءامنوا إن تنصروا اللّه ینصرکم

از مجموع شرط و جزا، استفاده می شود که خداوند، آن گاه امت اسلامی را نصرت بخشیده و قوت می دهد که آنان، خود در راه دفاع از مکتب به پاخیزند. مفهوم شرط نیز می رساند که بدون تلاش، نصرت نصیبشان نخواهد شد.

و عمل صالح باشند از این قاعده مستثنا شده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - طلاق - 65 - 11 - 13،16

13 - خداوند ، مؤمنان دارای عمل صالح را به بهشت وارد می سازد .

و من یؤمن باللّه و یعمل ص-لحًا یدخله جنّ-ت

16 - مؤمنان دارای عمل صالح ، به صورت جاودانه در بهشت خواهند ماند .

خ-لدین فیها أبدًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - تین - 95 - 6 - 1

1 - مؤمنانی که کار های شایسته انجام می دهند ، کمال های برتر خویش را از دست نداده ، از پستی ها دور مانده اند .

أحسن تقویم . .. أسفل س-فلین . إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت

یوم تری المؤمنین و المؤمن-ت یسعی نورهم بین أیدیهم و بأیم-نهم

در آیه شریفه از فن <اکتفا> استفاده شده است; یعنی، با ذکر <بأیمانهم> از بیان <و بشمائلهم> اکتفا شده است. بنابراین تقدیر آیه چنین می شود: <یسعی نورهم بین أیدیهم و بأیمانهم و بشمائلهم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 28 - 11

11 - خداوند ، در قیامت به مؤمنان تقواپیشه نوری عطا خواهد کرد که در پرتو آن از ظلمات قیامت گذر کنند .

و یجعل لکم نورًا تمشون به

ربّ هب لی حکمًا

و إمّا تعرضنّ عنهم ابتغاء رحمه من ربّک ترجوها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 26 - 5

5 - بهشت ، هدف اصلی و آرزوی نهایی مؤمنان مجاهد

قیل ادخل الجنّه

برخی از مفسران برآنند که حذف <مقول له> (کسی که سخن درباره او است; یعنی، مؤمن انطاکیه) و ذکر <مقولِ> تنها (آنچه که درباره آن سخن به میان آمده است; یعنی، بهشت) برای بیان این حقیقت است که آنچه اهمیت دارد و باید غرض اصلی و هدف نهایی باشد، بهشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 14 - 8

8 - مؤمنان ، امیدوار به < أیّام اللّه > و آرزومند تحقق و فرارسیدن آن

قل للذین ءامنوا یغفروا للذین لایرجون أیّام اللّه

از تقابل میان <الذین آمنوا> با <الذین لایرجون. ..>، استفاده می شود که مؤمنان برخلاف کافران امیدوار به <أیّام اللّه> بوده و آرزومند تحقق آن می باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 10 - 11

11 - مؤمنان ، آرزومند پاک بودن قلب هایشان از کینه و عداوت نسبت به اهل ایمان

یقولون ربّنا . .. و لاتجعل فی قلوبنا غلاّ للذین ءامنوا

6 - انفال - 8 - 4 - 6

6 - برخورداری از آمرزش خداوند و بهره مندی از روزی های نیکو ، پاداش مؤمنان حقیقی

لهم . .. مغفره و رزق کریم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 29 - 9،11

9 - شمول غفران الهی بر مؤمنان تقواپیشه ، نمود فضل عظیم خداوند

و یغفر لکم و اللّه ذوالفضل العظیم

جمله <و اللّه . .. > می تواند به منزله تعلیلی بر اعطای پاداشهای بیان شده باشد.

11 - خداوند ، مؤمنان تقواپیشه را علاوه بر اعطای بصیرت و بخشش گناهان ، از موهبت های دیگر نیز بهره مند خواهد کرد .

یجعل لکم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظیم

برداشت ف---وق مبتنی بر این احتمال است که جمله <و ال--لّه . .. > مستانفه باشد نه بیانگر تعلیل.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 41 - 7

7- نوح ( ع ) ، واسطه شمول مغفرت و رحمت خداوند بر مؤمنان و پیروان او

إن ربی لغفور رحیم

به دلیل <ارکبوا> که خطاب به پیروان نوح است، متعلق <غفور> و <رحیم> نیز پیروان آن حضرت می باشد; یعنی: إن ربی لغفور لکم رحیم بکم. (خداوند آمرزنده شما و نازل کننده رحمت بر شماست). لازمه این سخن آن بود که نوح می فرمود: <ربکم> (پرورگار شما) نه <ربی>. این جابه جایی بیانگر این نکته است که: خداوند به واسطه نوع(ع)، مغفرت و رحمت خویش را به پیروان او می گستراند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 82 - 8

8 - غفران خداوند در باره مؤمنان تائب و نیک کردار ، مغفرتی گسترده و پر دامنه است .

و إنّی لغفّار لمن تاب

<غفّار> صیغه مبالغه است و بر گستردگی غفران خداوند در مورد توبه کنندگان مؤمن و نیک کردار دلالت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 50 - 1

1 - مغفرت الهی و رزق گوارا ، پاداش مؤمنان نیک کردار در جهان آخرت

فالذین ءامنوا و عملوا . .. و رزق کریم

<رزق کریم> یعنی روزی طیب و گوارا.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 22 - 16

16 - مؤمنان باگذشت ، مورد غفران و آمرزش خدا قرار دارند .

ص: 74

و لیعفوا و لیصفحوا ألا تحبّون أن یغفر اللّه لکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 4 - 5

5 - مؤمنان دارای عمل صالح ، قطعاً مشمول آمرزش خداونداند .

الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت أُول-ئک لهم مغفره

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 8 - 13

13 - آمرزش مؤمنان تائب و پیرو دین و وارد شدن آنان به بهشت از سوی خداوند ، حکیمانه و از موضع اقتدار است .

فاغفر للذین تابوا . .. إنّک أنت العزیز الحکیم

یاد شدن دو صفت عزت و حکمت در پایان آیه شریفه، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 2 - 1،13

1- مؤمنان صلاح پیشه و معتقد به حقانیت راه محمد ( ص ) ، مورد غفران و لطف الهی

و الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت . .. کفّر عنهم سیّئاتهم و أصلح بالهم

13- آمرزش گناهان و سامان یافتن شؤون حیات ، پاداش الهی به مؤمنان صالح پیرو قرآن

و الذین ءامنوا . .. کفّر عنهم سیّئاتهم و أصلح بالهم

<أصلح بالهم> یا به معنای اصلاح مطلق شؤون زندگی و یا اصلاح قلب و دل مؤمنان است، برداشت یاد شده براساس معنای اول است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 3 - 2

2- نیک فرجامی و غفران لغزش های مؤمنان ، نتیجه پیروی از حق و پیام پروردگارشان

و الذین ءامنوا . .. ذلک بأنّ ... و أنّ الذین ءامنوا اتّبعوا الحقّ من ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 19 - 14

14- خداوند ، دوستدار و خواهان بخشش لغزش های اهل ایمان ، هر چند با وساطت بنده محبوبش ( پیامبر ( ص ) )

و استغفر . .. و للمؤمنین و المؤمن-ت

این که خداوند، به پیامبر(ص) دستور داده تا برای اهل ایمان استغفار کند; می نمایاند که خداوند راهی را برای بخشش گناه مؤمنان گشوده تا در نتیجه آنان را از لطف و غفران خویش بهره مند سازد. ازاین رو پیامبرش را به وساطت فراخوانده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 5 - 10

10 - نوید الهی ، به آمرزش گناهان و لغزش های مؤمنان

ص: 75

و یکفّر عنهم سیّئاتهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 29 - 44

44- آمیختگی ایمان و عمل صالح ، شرط برخورداری مؤمنان از مغفرت و پاداش عظیم الهی

الذین ءامنوا و عملوا الص-لح-ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 14 - 20

20 - غفران و چشم پوشی از لغزش های اهل ایمان ، جلوه رحمت خاص الهی به مؤمنان

إنّ اللّه غفور رحیم

با توجه به این که واژه <رحیم> به معنای رحمت خاصه الهی در حق مؤمنان است; از ارتباط <غفور> و <رحیم> می توان به مطلب بالا ره برد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 12 - 3

3 - آمرزش گناه و حیات جاودان در بوستان های بهشت ، تضمین شده از سوی خداوند ، برای مؤمنان راستین و مجاهدان راه او

تؤمنون باللّه . .. یغفر لکم ذنوبکم و یدخلکم جنّ-ت... و مس-کن طیّبه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تحریم - 66 - 8 - 15

15 - مؤمنان در عرصه قیامت ، خواستار آمرزش الهی اند .

و اغفرلنا

5 - کسانی که ایمان آورند و کار شایسته انجام دهند، نه از آینده خویش بیمناک و نه بر گذشته خویش غمناک هستند.

فمن ءامن و أصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون

غالباً <خوف> در مورد ترس از آینده و <حزن> در مورد اندوه بر گذشته به کار می رود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 28 - 1

1 - مؤمنان ، به آینده پیروزمند خویش ، باور دارند .

و یقولون متی ه-ذا الفتح

تعبیر <متی ه-ذا الفتح> از سوی کافران، نشانه این معنا است که مؤمنان، درباره فتح و پیروزی خویش، سخنانی اظهار داشته اند. گفتنی است که آیه سی همین سوره، می تواند قرینه باشد بر این که مراد از فتح، پیروزی در همین دنیا است.

11 - مؤمنان ، همچون اعضای یک پیکر ، برخوردار از روحی یگانه ( نفسی واحد )

و لا تلمزوا أنفسکم

در آیه به جای آن که گفته شود: <لاتلمزوا المؤمنین>، آمده است: <لاتلمزوا أنفسکم>. از این تفاوت تعبیر معلوم می شود که مؤمنان <نفس> یکدیگر شمرده می شوند.

19 - معارج - 70 - 35 - 3

3 - مؤمنان بهشتی ، در اوج عزت و احترام به سر می برند .

أُول-ئک فی جنّ-ت مکرمون

17 - فتح - 48 - 18 - 7

7 - خداوند ، آگاه از خلوص و صداقت باطنی مؤمنان در بیعت رضوان

لقد رضی اللّه . .. فعلم ما فی قلوبهم

مراد از <ما> در <ما فی قلوبهم> - به قرینه <رضی اللّه. ..> می تواند صداقت و خلوص مؤمنان باشد; زیرا این امور است که رضایت و خشنودی را در پی دارد.

به این نکته گفتنی است وصف <المؤمنین> نظر به کسانی دارد که اهل ایمان به حق و در جستوجوی آنند.

در برابر چه چیزی از خود صبر و تحمل نشان دادند، چند نظر اظهار شده است; از جمله آنها صبر آنان در برابر فشار اهل کتاب و مشرکان می باشد. برداشت یاد شده بر پایه همین احتمال است.

قوماً کفروا بعد ایمانهم . .. اولئک جزاؤهم انّ علیهم لعنه اللّه و الملئکه و النّا

7 - ممنوعیت ازدواج زناکاران با مؤمنان ، یکی دیگر از کیفر های الهی درباره آنان

الزانی لاینکح إلاّ زانیه أو مشرکه و الزانیه لاینکحها إلاّ زان أو مشرک

برداشت یاد شده، به خاطر این است که آیه فوق و آیه پیشین، در مقام بیان کیفر گناه زنا است و در واقع بیانگر این نکته است که گناه زنا، دارای دو کیفر دنیوی است: 1- صد ضربه شلاق، 2- محرومیت از ازدواج با مؤمنان.

ربّنا اغفرلی و لولدیّ و للمؤمنین یوم یقوم الحساب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 7 - 8

8 - استغفار و آمرزش خواهی فرشتگان عرش الهی ، برای مؤمنان

و یستغفرون للذین ءامنوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 19 - 8

8- دستور خداوند به پیامبر ( ص ) ، در آمرزش خواهی برای تمامی مردان و زنان با ایمان

و استغفر . .. للمؤمنین و المؤمن-ت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 20

20 - تأثیر استغفار پیامبر ( ص ) برای امت ، در برخورداری آنان از غفران الهی

و استغفر لهنّ اللّه إنّ اللّه غفور رحیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 28 - 6،7،12

6 - آمرزش خواهی نوح ( ع ) ، از درگاه الهی برای همه مردان و زنان مؤمن در طول تاریخ

ربّ اغفر لی . .. و للمؤمنین و المؤمن-ت

7 - مقدم داشتن خویش بر پدر و مادر و آنان بر اعضای خانواده و اینان بر دیگر زنان و مردان مؤمن در آمرزش خواهی از درگاه الهی ، کاری پسندیده و شایسته

ربّ اغفر لی و لولدیّ و لمن دخل بیتی مؤمنًا و للمؤمنین و المؤمن-ت

12 - دعا و آمرزش خواهی برای پدر و مادر ، اعضای خانواده و عموم مردان و زنان مؤمن ، عملی پسندیده و شایسته

ربّ اغفر لی و لولدیّ . و للمؤمنین و المؤمن-ت

3 - مؤمنان راستین ، همواره نگران اعمال خویش و در حال استغفار

التّئبون العبدون الحمدون السئحون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 55 - 4

4- استغفار از گذشته خویش ، پس از ایمان به رهنمود های الهی ، لازم و ضروری است .

و ما منع الناس أن یؤمنوا إذ جاءهم الهدی و یستغفروا ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 10 - 3

3 - مؤمنان ، خواهان غفران الهی برای خویش و نیز برای پیشتازان راه دین

و الذین جاءو من بعدهم یقولون ربّنا اغفر لنا و لإخوننا الذین سبقونا

الئن خفف اللّه عنکم

3 - لزوم پایداری هر مؤمن در میدان نبرد با دو کافر ، نسخ کننده حکم پیشین ( لزوم پایداری هر مؤمن در برابر ده کافر )

ان یکن منکم عشرون . .. الئن خفف اللّه عنکم

9 - لزوم پایداری صد مؤمن در برابر دویست کافر و هزار مؤمن در برابر دو هزار کافر تا تحقق پیروزی بر آنان

فإن یکن منکم مائه صابره یغلبوا مائتین و إن یکن منکم ألف یغلبوا الفین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 112 - 17

17 - پایداری مؤمنان بر اجرا و حفظ حدود الهی ، شرط خداوند در وفا نمودن به عهد خویش

و من أوفی بعهده من اللّه . .. التّئبون العبدون ... و بشّر المؤمنین

تأکید بر اعمال فردی و اجتماعی و حفظ حدود الهی پس از بیان وفای خداوند به عهد خویش، می تواند مشعر به این حقیقت باشد که پاسداری انسان از حدود الهی، شرط بهرهوری از وعده های خداوندی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 112 - 2،3

2- مؤمنان همراه پیامبر ( ص ) به استقامت و پایداری بر توحید و پرستش خدا موظّف بودند .

فاستقم . .. و من تاب معک

<من تاب> عطف بر ضمیر مستتر در <فاستقم> است; یعنی: <ولیستقم من تاب معک>.

3- استقامت در ابلاغ دین و گسترش توحید ، وظیفه پیامبر ( ص ) و مؤمنان به اوست .

فاستقم کما أُمرت و من تاب معک

جمله <تو و پیروانت پایداری و استقامت کنید> می تواند به این معنا باشد: بر توحید و احکام دین پایبند و ثابت قدم بمانید; مبادا سختیها و مشکلات شما را از مسیر حق منحرف سازد. و نیز می تواند گویای این باشد: در ابلاغ توحید و دین پایداری کنید و از دعوت ملول و خسته نشوید. برداشت فوق ناظر به معنای دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 121 - 3،4

3- پیامبر ( ص ) و مؤمنان به آن حضرت ، موظف به پایداری بر مواضع خویش ( ابلاغ رسالت الهی و مبارزه با شرک و فساد )

إنا ع-ملون

4- پیامبر ( ص ) از ناحیه خداوند مأمور بود تا پایداری خود و مؤمنان و ایستادگی بر مواضعشان را به کافران تأکید کند .

و قل للذین لا یؤمنون . .. إنا ع-ملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 10 - 10

10 - مؤمنان راستین ، محکم و بردبار در هنگامه های سخت و دشوار زندگی

لولا أن ربطنا علی قلبها لتکون من المؤمنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 95

16 - فصلت - 41 - 31 - 6

6 - توحید و استقامت در راه ایمان ، در پی دارنده بهشت و نعمت های گسترده برای مؤمنان

إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق-موا . .. و لکم فیها ما تشتهی أنفسکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 39 - 1

1 - مؤمنان ، اهل ایستادگی و مقاومت در برابر ظلم و تجاوز

للذین ءامنوا . .. و الذین إذا أصابهم البغی هم ینتصرون

<إنتصار> (مصدر <ینتصرون>) می تواند به معنای ایستادگی در برابر ظالم و زیر بار ظلم او نرفتن باشد: <انتصر الرجل إذا امتنع من ظالمه>،(لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 25 - 11

11- شدیدترین تهدید ها از جانب کافران و مشرکان ، ناتوان از خاموش ساختن نور ایمان در قلب های مستعد

و لولا رجال مؤمنون . .. لم تعلموهم

محیط مکه با آن که مسخّر مشرکان بود و مؤمنان ناگزیر به هجرت شده بودند; ولی خداوند از وجود مردان و زنان مؤمن در آن خبر داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - صف - 61 - 4 - 7

7 - مؤمنان در نبرد با دشمنان ، باید منظم ، سازمان یافته و همچون بنایی ریخته شده از سرب ، استوار و نفوذناپذیر باشند .

یق-تلون . .. صفّ-ًا کأنّهم بنی-ن مرصوص

<مرصوص> از ریشه <رصاص> (سرب) مشتق است. <بنیان مرصوص>; یعنی، بنایی که با سرب استوار و محکم شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 17 - 3

3 - مؤمنان پایدار و استوار در طریق دین ، در معرض آزمایش الهی اند .

و ألّوِاستق-موا علی الطریقه . .. لنفتنهم فیه

6 - اعراف - 7 - 126 - 14

14 - دعا به درگاه خداوند و درخواست یاری از وی به هنگام مواجه شدن با مشکلات راه ایمان ، از خصلت های مؤمنان راستین است .

ربنا أفرغ علینا صبراً و توفنا مسلمین

است) و ترس، آنان را ساکت کرده است. [آنان] نگاه می کنند به آنچه[ از عذاب] که خداوند برای آنها آماده نموده است ... پس اولیای الهی به دشمنان خدا نگاه می کنند و به آنان می خندند و این است سخن خدای عزّوجلّ: فالیوم الذین آمنوا من الکفّار یضحکون>.

به نظر می رسد جمله <و الذین اتّقوا . ..>، پس از عنوان کردن تمسخر تقواپیشگان از سوی کافران، به منظور تسلّی آنان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 79 - 5،8،11،13

5 - تمسخر و ریشخند منافقان صدر اسلام نسبت به مؤمنان ایثارگر تهیدست

و الذین لایجدون إلا جهدهم فیسخرون منهم

8 - استهزای الهی نسبت به منافقانی که مؤمنان انفاقگر و ایثار کننده را طعن زده و استهزا می کردند .

سخر اللّه منهم

11 - حمایت و دلجویی خداوند از مؤمنان انفاق کننده و ایثارگر ، در برابر تمسخر منافقان

سخر اللّه منهم و لهم عذاب ألیم

13 - خرده گیری و مسخره کردن مؤمن گناهی بزرگ و در پی دارنده عذاب سخت الهی است .

فیسخرون منهم سخر اللّه منهم و لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 110 - 7

7 - بندگان مؤمن خدا ، همواره در معرض طعن و ریشخند کافران

و کنتم منهم تضحکون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 28 - 2

2 - کافران ، اعتقاد مؤمنان به پیروزی نهایی خویش را ، مسخره پنداشتند .

و یقولون متی ه-ذا الفتح إن کنتم ص-دقین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 47 - 4

4 - کافرانِ صدراسلام ، منکر رازقیت خدا برای بشر بودند و عقیده به آن را به مسخره می گرفتند .

و إذا قیل لهم أنفقوا ممّا رزقکم اللّه قال الذین کفروا للذین ءامنوا أنطعم من لو ی

برداشت یاد شده از آن جا است که کافران، جمله <من لو شاء اللّه أطعمه> (اگر خدا می خواست او را می خورانید) را از سر استهزا و تمسخر می گفتند و به آن باور نداشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 63 - 1

1 - طاغیان ، مؤمنان را در دنیا به تمسخر و ریشخند می گرفتند .

أتّخذن-هم سخریًّا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 101

20 - مطففین - 83 - 29 - 1

1 - کافران مجرم ، همواره مؤمنان را تحقیر و تمسخر کرده و به باور های آنان پوزخند می زنند .

إنّ الذین أجرموا کانوا من الذین ءامنوا یضحکون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 30 - 1

1 - گناه پیشگان کافر ، با چشمک زدن و اشاره به یکدیگر ، هنگام عبور بر مؤمنان نیکوکار ، به عیب جویی از آنان می پردازند .

و إذا مرّوا بهم یتغامزون

<غمز>; یعنی، عیب جویی از دیگران با پلک زدن و اشاره دست (مفردات راغب). ضمیر <مرّوا> به مجرمان برمی گردد. برخی احتمال داده اند که ضمیر به مؤمنان برگردد و مراد این باشد که هنگام عبور مؤمنان بر کافران، آنان با چشمک زدن و علامت دادن به یکدیگر به عیب جویی از مؤمنان می پردازند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 31 - 1،2،3

1 - کافران ، از خاطره های دیدار خود با مؤمنان ، طنز ساخته و در جمع خانواده خویش به لطیفه گویی و خنداندن یکدیگر می پردازند .

و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین

<فَکِه> (صفت مشبّه) به معنای خوش دل و خندان یا به معنای کسی است که با همراهان خود سخنی گوید که آنان را بخنداند (قاموس). در برداشت یاد شده، معنای دوم مورد نظر است.

2 - کافرانی که مؤمنان را مسخره کرده اند ، هنگام مراجعت نزد خانواده خویش ، از پوزخند ها و اشاره های طعنه آمیز خود ، غرق شادمانی می شوند .

یضحکون . .. یتغامزون . و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین

در این برداشت، <فَکِه> به معنای <مرد خوش دل و خندان> دانسته شده است. تکرار <انقلبوا> در آیه شریفه، برای مجسم ساختن حالت بازگشت کافران به خانه خویش است.

3 - کافران و گنه پیشگان ، حتی در غیاب مؤمنان نیز آنان را استهزا کرده و با طعنه و کنایه از ایشان یاد می کنند .

و إذا انقلبوا إلی أهلهم انقلبوا فکهین

17 - حجرات - 49 - 7 - 16

16 - حرکت مؤمنان راستین در طریق ایمان و اطاعت از پیامبر ( ص ) ، براساس عشق و محبت به دین و نه تحمیل و تحکّم

و ل-کنّ اللّه حبّب إلیکم الإیم-ن و زیّنه فی قلوبکم

از این که خداوند در باز داشتن مؤمنان از تحمیل آرای شخصی بر پیامبر(ص)، به <حبّب إلیکم الإیمان> تکیه کرده است; استفاده می شود که نیرو و جاذبه محبت، اصلی ترین و نیرومندترین محرک مؤمنان برای حرکت به سمت ایمان و اطاعت از رسول اللّه است.

ألم یأن للذین ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذکر اللّه و ما نزل من الحقّ

استفهام در <ألم یأن. ..> برای توبیخ و نکوهش است.

غفر> هستند.

5 - انعام - 6 - 116 - 5

5 - کمی رهپویان راه خدا نباید موجب تزلزل رهپویان در برابر اکثریت مردم گمراه گردد.

و إن تطع أکثر من فی الأرض یضلوک

القلوب ای حببهم إلی الناس لینتابوا إلیهم و یعودوا إلیهم ;

مراد ثمرات دلهاست بدین گونه که محبت مؤمنان از اهل مکه را در دل مردم بینداز تا مشتاق مؤمنان مکه گشته، به سوی آنان بازگردند>.

و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الأمول و الأنفس و الثمرت

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 140 - 16

16 - شکست مسلمانان در برخی از برهه ها برای آزمودن مدعیان ایمان و تمییز مؤمنان واقعی از مؤمنان دروغین

ان یمسسکم قرح . .. و تلک الایام نداولها بین النّاس و لیعلم اللّه الّذین امنوا

بنابر اینکه <تلک> اشاره باشد به معنایی که از <ان یمسسکم قرح> استفاده می شود یعنی شکست مسلمانان.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 142 - 4

4 - جهاد و پایداری در هنگامه های دشوار آن ، محکِ آزمونِ اهل ایمان

ام حسبتم ان تدخلوا الجنّه و لمّا یعلم اللّه الّذین جاهدوا منکم و یعلم الصّابرین

نصب <یعلم> به <اَن> مقدّر، دلالت می کند که <واو> در <و یعلم الصّابرین> واو جمع است. یعنی: محک آزمون اهل ایمان، جهادِ همراه صبر و پایداری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 143 - 4

4 - عدم موفقیت برخی از مؤمنان صدر اسلام ، در امتحان الهی

ام حسبتم ان تدخلوا الجنّه . .. فقد رایتموه و انتم تنظرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 154 - 39

39 - پالایشِ درونی اهل ایمان و سازندگی آنان ، هدف خداوند از ابتلای آنان به مشکلات و سختیها

و لیمحّص ما فی قلوبکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 186 - 1،4،5،6،15

1 - آزمایش مستمر و مداوم مؤمنان ، از سنت های خداوند

لتبلونّ فی اموالکم و انفسکم

لام در <لتبلونّ>، برای تأکید و حاکی از قسم خداوند بر وقوع آزمایش است و نون تأکید نیز حتمیّت آن را مورد تأکید قرار می دهد. همچنین فعل مضارع <لتبلونّ>، دلالت بر استمرار آزمایش دارد.

4 - انفاق ، عرصه آزمایش مالی مؤمنان و جهاد ، عرصه آزمایش جانی آنان

لتبلونّ فی اموالکم و انفسکم

با توجّه به آیات پیشین که درباره جهاد و انفاق بود، می تواند امتحان مالی، ناظر به انفاق و امتحان جانی، ناظر به جهاد باشد.

5 - آزمایش و ابتلای مؤمنان ، راه تمایز صفوف پاکان از ناپاکان *

حتّی یمیز الخبیث من الطیّب . .. لتبلونّ فی اموالکم و انفسکم

خداوند در آیه 179 (حتّی یمیز الخبیث . .. )، وعده مشخّص کردن ناپاکان را از پاکان داد و گویا در این آیه، طریقه آن را (که

ص: 114

امتحان مالی و جانی است)، بیان می کند.

6 - لزوم آمادگی مؤمنان ، برای آزمایش های الهی

لتبلونّ فی اموالکم و انفسکم

خداوند با تذکّر به اینکه مؤمنان در مال و جان خویش مورد آزمایش قرار خواهند گرفت، در حقیقت به آنان می فهماند که باید برای چنین امری آماده باشند.

15 - آزار های اهل کتاب و مشرکان نسبت به مسلمانان ، از مهمترین موارد آزمایش و امتحان مؤمنان

لتبلونّ فی اموالکم و انفسکم و لتسمعنّ من الّذین اوتوا الکتب من قبلکم و من الّذین

جمله <و لتسمعنّ . .. >، می تواند توضیح یکی از موارد امتحان مالی و جانی باشد ; چرا که تهمتها و سخنان ناروا، جانها را می گزد و تبلیغات سوء علیه انفاق می تواند موجب ازدیاد بخل شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 94 - 2،12،17

2 - خداوند ، خود آزمایش کننده مؤمنان و تعیین گر ابزار و شیوه آن است .

لیبلونکم اللّه بشیء من الصید

12 - هدف از آزمایش مؤمنان مشخص شدن صفوف باورداران به غیب ( قیامت و عذاب ) از غیر آنان

لیبلونکم اللّه . .. لیعلم اللّه یخافه بالغیب

قیامت وعذاب آخرت زمانی موجب ترس از خداوند می شود که آدمی به آن باور داشته باشد بنابراین تمایز خداترسان در واقع تمایز باورداران قیامت از غیر آنان است.

17 - نزدیک شدن شکار های وحشی به پیامبر ( ص ) و مؤمنان در عمره حدیبیه جهت آزمایش آنان

لیبلونکم اللّه بشیء من الصید تناله ایدیکم و رماحکم

امام صادق(ع) در توضیح آیه فوق فرمود: حشرت لرسول(ص) فی عمره الحدیبیه الوحوش حتی نالتها ایدیهم و رماحهم.

_______________________________

کافی، ج 4، ص 396، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 671، ح 357.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 17 - 7،9

7 - پیروزی مجاهدان در جنگ بدر دارای اهدافی والا و از جمله آزمایش اهل ایمان از سوی خداوند

و لیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا

<لیبلی> عطف بر علتی محذوف همانند <لیمحق الکفرین> است و هر دو متعلق به <قتلهم> و <رمی> می باشد یعنی <و لکن اللّه قتلهم . .. لکن اللّه رمی لیمحق الکفرین و لیبلی المؤمنین> گفتنی است که در برداشت فوق <ابلاء> به معنای آزمودن گرفته شده است.

9 - خداوند حتی با اعطای نعمت و امور خوشایند به اهل ایمان ، آنان را آزمایش می کند .

و لیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 28 - 1،2،7

1 - هشدار خداوند به مؤمنان مبنی بر آزمایش آنان از طریق مال و فرزند

ص: 115

و اعلموا أنما أمولکم و أولدکم فتنه

2 - دارایی ها و فرزندان اهل ایمان ، ابزاری برای آزمایش آنان از سوی خداوند

و اعلموا أنما أمولکم و أولدکم فتنه

7 - پیروزی و موفقیت مؤمنان در آزمونشان به وسیله مال و اولاد ، موجب بهره مندی آنان از پاداش بزرگ الهی است .

و اعلموا أنما أمولکم و أولدکم فتنه و أن اللّه عنده أجر عظیم

بیان پاداش عظیم الهی پس از تأکید بر اینکه ثروتها و فرزندان وسیله آزمون هستند، می تواند بیانگر نکته ای باشد که در برداشت فوق بدان اشاره شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 29 - 5

5 - موفقیت مؤمنان در آزمونشان از طریق مال و فرزند در گرو تقواپیشگی و نیازمند به بینشی الهی

و اعلموا أنما أمولکم و أولدکم فتنه . .. إن تتقوا اللّه یجعل لکم فرقانا

طرح بصیرت و ابزار شناخت ویژه به عنوان ثمره تقوا، پس از تأکید بر آزمون مؤمنان به وسیله مال و فرزند، می تواند اشاره به این باشد که تنها با تقواپیشگی و بصیرت خاص می توان رضایت الهی را در چگونه برخورد کردن با مال و فرزند تشخیص داد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 16 - 1،2

1 - مردم ، نباید خود را به صرف داشتن ایمان ، از آزمون الهی معاف بپندارند .

أم حسبتم أن تترکوا و لما یعلم اللّه الذین جهدوا منکم

2 - آزمون اهل ایمان از سنّت های قطعی خداوند

أم حسبتم أن تترکوا و لما یعلم اللّه الذین جهدوا منکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 2 - 5،7

5 - مؤمنان ، برای استواری ایمان شان ، مورد آزمایش قرار می گیرند .

أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا ءامنّا و هم لایفتنون

<فتن> در اصل، به معنای <وارد کردن طلا در آتش، به منظور آشکار شدن خالصی آن از ناخالصی> است و در آزمایش هم استعمال می شود (مفردات راغب).

7 - آزمودن مؤمنان ، سنتی الهی است .

أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا ءامنّا و هم لایفتنون

از این که خداوند، با استفهام انکاری، پندار عدم آزمون مؤمنان را رد می کند، استفاده می شود که امتحان مؤمنان، امری قطعی است. از چنین تعبیری، به <سنّت> یاد می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 3 - 3

3 - آزمودن مدعیان ایمان ، سنت دیرین الهی است .

أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا ءامنّا و هم لایفتنون. و لقد فتنّا الذین من قبلهم

ص: 116

رد پندار آزمون نشدن مؤمنان، در آیه پیش، و تأکید بر این نکته که پیشینیان نیز آزمون شدند، دلالت بر حقیقت یاد شده می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 4 - 25،26

25- کافران ، وسیله آزمایش مؤمنان

لیبلواْ بعضکم ببعض

مراد از <بعضکم ببعض> گروه مؤمنان، در برابر گروه کافران است که از صدر آیه استفاده می شود.

26- جهاد ، وسیله آزمایش اهل ایمان

و ل-کن لیبلواْ بعضکم ببعض

مورد اصلی آیه شریفه، جهاد است که آزمایش در چنین موردی مطرح شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 7 - 10

10- < عن علی ( ع ) فقد قال اللّه سبحانه : < إن تنصروا اللّه ینصرکم و یثبّت أقدامکم > . . . فلم یستنصرکم من ذُلّ . . . استنصرکم و له جنود السماوات و الأرض . . . و إنّما أراد أن یبلوکم أیّکم أحسن عملاً . . . ;

از علی(ع) روایت شده که فرمود: خدای سبحان فرموده: <إن تنصروا اللّه ینصرکم و یثبّت أقدامکم>. خدا از روی ذلّت شما را به یاری خود نطلبیده ... از شما یاری خواسته; در حالی که لشکریان آسمان ها و زمین از آن او است. همانا اراده کرده است تا شما را امتحان کند که کدام یک در عمل نیکوترید>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 31 - 2،10

2- تکلیف جهاد ، وسیله آزمایش مؤمنان و تمایز مجاهدان و صابران از دیگران

و لنبلونّکم حتّی نعلم المج-هدین منکم و الص-برین

با توجه به واژه <المجاهدین> معلوم می شود که موضوع اصلی آزمایش <جهاد> است. به علاوه محور اصلی این آیات فرمان قتال با کافران و جهاد در راه خدا می باشد (إذا أنزلت سوره محکمه و ذکر فیها القتال ...).

10- اعمال مؤمنان ، چونان سخنان و اقرار های آنان ، مورد آزمون الهی است . *

و نبلوا أخبارکم

کلمه <أخبار> می تواند به معنای اعمال مؤمنان باشد که معمولاً در منظر دید همگان قرار می گیرد. در این صورت از ارتباط <نبلوا أخبارکم> با صدر آیه، استفاده می شود که اولاً مدعیان ایمان، آزمایش می شوند تا اهل عمل و صبر شناخته شوند و ثانیاً اهل عمل و جهاد و صبر نیز آزمایش می شوند تا مراتب خلوص و ارزش هر عمل مشخص گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - حجرات - 49 - 3 - 5

5 - مؤمنان ، تحت تمرین و آزمون الهی ، برای رسیدن به رشد و مرتبه تقوا

أول-ئک الذین امتحن اللّه قلوبهم للتقوی

بدیهی است که امتحان و آزمون در مورد خداوند، به معنای حقیقی آن نیست. در نتیجه مراد از امتحان، پدید آوردن زمینه

ص: 117

های رشد و تعالی است و لام <للتقوی> برای بیان هدف و نتیجه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ممتحنه - 60 - 10 - 6

6 - ملاک های عادی و ظاهری ، معیار آزمون ایمان مؤمنان

فامتحنوهنّ اللّه أعلم بإیم-نهنّ

در این آیه، پس از دستور به امتحان، از علم خداوند سخن به میان آمده است. از این نکته فهمیده می شود که امتحان مذکور براساس ملاک ها و معیارهای ظاهری است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 17 - 3

3 - مؤمنان پایدار و استوار در طریق دین ، در معرض آزمایش الهی اند .

و ألّوِاستق-موا علی الطریقه . .. لنفتنهم فیه