مراد از <انصار> به قرینه <من تدخل النّار>، یاری در جهت رهاسازی از عذاب دوزخ است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 64 - 5

5 - فریاد استغاثه پیروان کفرپیشه ، به هنگام مشاهده گرفتاری جلوداران خود به عذاب قهر الهی

حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون

یعنی، وقتی عذاب ما را احساس کنند، به گناه خویش اذعان و بر حقیقت امر اعتراف می کنند. بنابراین احساس عذاب و مشاهده گرفتاری مهلک، موجب توجه آدمی به حقایق و اعتراف به آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 57 - 15

15- امید به رحمت خدا و بیم از عذاب او ، برانگیزاننده مقربان الهی به یافتن وسیله و راهی برای تقرب بیشتر

یبتغون إلی ربّهم الوسیله . .. و یرجون رحمته و یخافون عذابه

برداشت فوق، بر این احتمال است که <أُول_ئک> مبتدا و <الذین یدعون> خبر آن و <یرجون رحمته و یخافون عذابه> حال برای <الذین> باشد; یعنی، آنان در حالی که امید به رحمت خدا و بیم از عذاب او دارند، خدا را می خوانند و در جست و جوی وسیله تقرب به اویند و همین امید و ترس، انگیزه وسیله خواهی آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 13 - 4

4 - ایمان به روز قیامت و ترس از عذاب بزرگ آن روز ، بازدارنده آدمی از هرگونه گناه و قانون شکنی است .

إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 27 - 2

2 - هراس و نگرانی از عذاب الهی ، تعدیل کننده غرایز و تأثیرگذار در خلق و خوی بشر ( حرص ، بخل ، ناشکیبایی و . . . )

إنّ الإنس_ن خلق هلوعًا . .. إلاّ المصلّین ... و الذین هم من عذاب ربّهم مشفقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 35 - 4

4 - انجام دادن دائم نماز ، ادای حق سائلان و محرومان جامعه ، تصدیق روز جزا و هراس از عذاب الهی ، از موجبات ورود به بهشت

إلاّ المصلّین . .. و الذین فی أمولهم حقّ ... و الذین یصدّقون بیوم الدین ... أُول

1 _ پدیدار شدن عذابی که مشرکان آن را انکار می کردند، موجب آرزوی بازگشت به دنیا، نه ایمان واقعی به خداوند و آیات

فقالوا یلیتنا نرد . .. بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

جمله <یالیتنا . .. و نکون من المؤمنین> در آیه قبل، بیان آرزوی مشرکان برای بازگشت به دنیا و ایمان آوردن بود. حرف <بل> اضراب از آن مطالب است. یعنی نه اینکه آرزوی بازگشت برای ایمان باشد، بلکه به پندار رهایی از عذاب است.

4 _ مشاهده عذاب قیامت زمینه آگاهی و وقوف مشرکان بر شرک خویش

ما کنا مشرکین . .. بل بدالهم ما کانوا یخفون من قبل

مراد از جمله <ما کانوا یخفون>، به قرینه آیت پیشین ( . .. و اللّه ربنا ما کنا مشرکین) می تواند شرک و اختفای آن از سوی مشرکان در برخی از مواقف قیامت باشد. <من قبل> اشاره به آن موقف است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 40 - 3،7

3 _ بیداری و بروز فطرت خداجو و توحیدی انسان به هنگام رویارویی با عذاب الهی

قل أرءیتکم إن أتیکم عذاب اللّه

7 _ آشکار شدن بطلان هر گونه شرک و گرایش به غیر خدا به هنگام عذاب و مرگ و دیگر سختیها

قل أرءیتکم إن أتیکم عذاب اللّه أو أتیکم الساعه أغیر اللّه تدعون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 41 - 12

12 _ فراموش شدن عقاید شرک آمیز و معبودهای دروغین به هنگام رویارویی با عذاب و مرگ

قل أرءیتکم إن أتیکم عذاب اللّه أو أتتکم الساعه . .. و تنسون ما تشرکون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 14 - 3

3- توجه انسان به حقایق و پشیمانی از عملکرد خویش ، به هنگام گرفتاری مهلک و مشاهده عذاب الهی

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ی_ویلنا إنّا کنّا ظ_لمین

برداشت یاد شده مبتنی براین است که جمله <قالوا یا ویلنا. ..> استئنافیه و بیان برای جمله <فلمّا أحسّوا بأسنا...> باشد; یعنی، وقتی عذاب ما را احساس کنند، به گناه خویش اذعان و بر حقیقت امر اعتراف می کنند. بنابراین احساس عذاب و مشاهده گرفتاری مهلک، موجب توجه آدمی به حقایق و اعتراف به آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 15 - 2

2- ایمان آوردن و اعتراف به ظلم و گناه ، پس از دیدن علایم و نشانه های عذاب الهی ، بی ثمر است .

إنّا کنّا ظ_لمین . فمازالت تلک دعویهم حتّی جعلن_هم حصیدًا

این که خداوند فرمود: <گناه کاران از وقت مشاهده عذاب تا وقت هلاکت دائماً اعتراف به ظلم خویش می کردند>، نشان می دهد که اعتراف به گناه در وقت مشاهده عذاب، مؤثر نیست و توبه باید پیش از دیدن آن انجام گیرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 7

14 - احزاب - 33 - 67 - 6

6 - کافران ، با مشاهده عذاب الهی ، در قیامت ، به درگاه خداوند ، اظهار تضرّع می کنند .

و قالوا ربّنا

اقرار به ربوبیت خداوند با واژه <ربّنا> برای اظهار تضرّع است. لازم به ذکر است که این گفته، به قرینه ماضی آورده شدن <قالوا> در کنار <یقولون> احتمال دارد مربوط به زمانی باشد که کافران، هنوز وارد آتش نشده اند و تنها، آن را مشاهده می کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10،12،14،16،17

10 - ستمگران با دیدن عذاب الهی در قیامت ، از انتخاب عقیده کفرآلود ، پشیمان شده و آن را مخفی خواهند کرد .

و لو تری إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب

12 - مستکبران گمراهگر در قیامت ، با دیدن عذاب الهی ، از کار خود پشیمان شده و آن را پنهان خواهند کرد .

و قال الذین استضعفوا للذین استکبروا بل مکر الّیل و النهار إذ تأمروننا أن نکفر با

برداشت یاد شده بنابراین اساس است که مرجع ضمیر فاعلی <أسرّوا>، <استکبروا> باشد.

14 - مشرکان ، با مشاهده عذاب الهی ، از بی آبرویی و فضاحت خود در قیامت نگران خواهند بود

و لو تری إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. إذ تأمروننا أن نکفر باللّه و نجعل له

16 - مستضعفان گمراه شده از سوی مستکبران ، با مشاهده عذاب در قیامت ، از کرده خود پشیمان خواهند شد .

و قال الذین استضعفوا . .. و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب

بنابراین که ضمیر فاعلی <أسرّوا> به <استضعفوا>برگردد، نکته یاد شده قابل استفاده است.

17 - اظهار پشیمانی مستکبران و مستضعفان کافر در قیامت ، با مشاهده عذاب

و أسرّوا الندامه لمّا رأوا العذاب

<أسرّ> از لغت هایی است که معنای متضاد دارد (مفردات راغب) و به معنای آشکار کردن و پنهان کردن است که آنان پشیمانی خود را اظهار خواهند کرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 52 - 1،2،3

1 - مشرکان ، به هنگام نزول عذاب بر آنان ، اظهار ایمان به خدا می کنند .

و لو تری إذ فزعوا . .. و قالوا ءامنّا به

2 - اظهار ایمان مشرکان به پیامبر ( ص ) ، با مشاهده نزول عذاب بر آنان

و لو تری إذ فزعوا . .. قالوا ءامنّا به

مرجع ضمیر <به>، به قرینه <ما بصاحبکم من جِنّه> در آیه 46، می تواند پیامبر(ص) باشد.

3 - مشرکان ، در قیامت و یا با مشاهده نزول عذاب ، اظهار می کنند که به قرآن ایمان دارند .

و لو تری إذ فزعوا . .. و قالوا ءامنّا به

مرجع ضمیر <به>، به قرینه آیات پیشین _ که درباره قرآن بود _ می تواند قرآن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 58 - 3

ص: 8

3 - برخی از کافران لجوج و گنه کاران سرمست ، تنها به وقت مشاهده عذاب الهی و یقین به نزول آن ، بیدار گشته و در برابر سخن حق ( قرآن ) تسلیم شده و از آن پیروی می کنند .

أو تقول حین تری العذاب لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 84 - 4

4 - عده ای از مردم آن چنان لجوج و حق ناپذیراند که تنها با مشاهده عذاب الهی راه درست را می پیمایند .

فلمّا رأوا بأسنا قالوا ءامنّا باللّه وحده و کفرنا بما کنّا به مشرکین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 44 - 7،8

7 - مشاهده عذاب ، خود نوعی عذاب برای ستمکاران است .

و تری الظ_لمین لمّا رأوا العذاب

8 - تنها مشاهده عذاب ، عامل اظهار پشیمانی ظالمان است .

و تری الظ_لمین لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 4

4 - پشیمانی ستمکاران در صحنه قیامت و پس از مشاهده عذاب ، بی تأثیر به حال آنان

یقولون هل إلی مردّ من سبیل . و تری_هم یعرضون علیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 34 - 5،6

5- اعتراف کافران به حقانیت وعده های الهی ، پس از لمس و مشاهده آن

و یوم یعرض . .. ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا

6- تمسّک و توجه کافران به ربوبیت الهی ، در شرایط اضطرار و مشاهده عذاب

و یوم یعرض الذین کفروا علی النار . .. قالوا بلی و ربّنا

به میان آوردن نام پروردگار و اضافه <ربّ> به <نا>، می رساند که کافران با این کار در تلاشند تا در آن شرایط دشوار، رحمت الهی را به خود متوجه کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 27 - 1،2

1 - زشت و کریه شدن چهره های کافران و منکران معاد ، در لحظه مشاهده عذاب قیامت

فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا

واژه <سوء> مرادف <قبیح> و <سیئه> مقابل <حسنه> است.

2 - ناراحتی و اضطراب شدید کافران و منکران معاد ، در لحظه دیدن عذاب قیامت

فلمّا رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا

ص: 9

زشت و کریه شدن کافران، به هنگام مشاهده قیامت، بیانگر ناراحتی و اضطراب شدید آنان در آن هنگام است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - جن - 72 - 24 - 2

2 - کافران لجوج و حق ناپذیر ، تنها به هنگام مشاهده نشانه های نزول عذاب الهی ، به ناتوانی و بی پناهی خود پی می برند .

حتّی إذا رأوا ما یوعدون فسیعلمون من أضعف ناصرًا و أقلّ عددًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 28 - 6

6- ظهور پوچی و بی اثری معبود های مشرکان ، به هنگام نزول عذاب الهی

بل ضلّوا عنهم

<ضلّوا عنهم> کنایه از وجود بی خاصیتی است که معدوم به شمار می آید.

6 - اعراف - 7 - 92 - 1

1 _ عذاب فرود آمده بر تکذیب کنندگان شعیب و کفرپیشگان مدین موجب نابودی آنان و تخریب آثار زندگانی در آن دیار شد .

الذین کذبوا شعیباً کأن لم یغنوا فیها

ضمیر در <فیها> به <دار> در آیه قبل برمی گردد و <غنی> مصدر <لم یغنوا> به معنای اقامت کردن و سکونت گزیدن است. بنابراین <کأن لم یغنوا> یعنی گویا قوم شعیب در دیارشان اقامت نکرده بودند. و این کنایه از نابودی دیار آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 103 - 4

4_ ناباوران به قیامت از درک دلالت عذاب های دنیوی ، بر قیامت و عذاب های اخروی ناتوانند .

إن فی ذلک لأیه لمن خاف عذاب الأخره

روشن است که دلالت عذابهای دنیوی بر حقانیت قیامت، اختصاص به گروهی خاص ندارد. بنابراین لام در <لمن خاف ...> لام انتفاع است و بیانگر این نکته می باشد که: هر چند آیت بودن عذابها اختصاص به کسی ندارد; ولی ناباوران به قیامت از فهم آن محرومند.

2 - عذاب فرعون در دنیا و آخرت ، نمونه ای از برخورد شدید خداوند با مخالفان پیامبران و برحذر دارنده آنان از عواقب مخالفت

فأخذه اللّه نکال الأخره و الأولی

<نکال> به چیزی گفته می شود که به وسیله آن، دیگران را تنکیل کنند; یعنی، از کاری بر حذر دارند (قاموس). مصداق آن در آیه عذاب فرعون است که مایه عبرت برای دیگران می باشد. اضافه <نکال> به <الأخره و الأولی>، یا گویای این نکته است که عذاب فرعون در آخرت و دنیا، هر یک می تواند برای مردم <نکال> و مایه عبرت باشد و یا گویای این که عذاب فرعون در دنیا می تواند مایه عبرت مردم نسبت به دنیا و آخرت آنان باشد. برداشت یادشده براساس احتمال اوّل است.

جمله <کأن لم یغنوا فیها>; یعنی، گویا قوم ثمود در دیارشان اقامت نکرده بودند و این کنایه از بین رفتن دیار آنان است.

12 - مؤمنون - 23 - 41 - 5

5 - تبدیل شدن کافران حق ستیز به موجوداتی بی جان _ همچون خس و خاشاک _ در پی نزول عذاب

فجعلن_هم غثاءً

<جعل> (مصدر <جعلنا>) در جمله بالا، به معنای گردانیدن و تغییر دادن از صورتی یا حالتی، به صورت یا حالت دیگر است. <غثاء> نیز به خس و خاشاک روی آب گفته می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 64 - 4

4 - فریاد و ضجه رفاهمندان کافر ، به هنگام لمس عذاب الهی

حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذا هم یجئرون

ضمیر <هم> در جمله <إذا هم یجئرون>، می تواند به <مترفین> بازگردد. در این صورت معنای <إذا هم یجئرون> چنین می شود: <مترفان به هنگام لمس عذاب الهی، فریاد و ضجه سر می دهند>. هم چنین می تواند به غفلت زدگان کافر بازگردد. در این صورت معنای جمله فوق چنین می شود: <کافران (پیروان مترفین) وقتی جلوداران خود را گرفتار عذاب دیدند، فریاد استغاثه سرمی دهند>. برداشت فوق، بر پایه احتمال اول است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - قصص - 28 - 47 - 7

7 - کافران و حق ستیزان ، تنها به هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی متنبه شده و به ارزش تعالیم پیامبران پی می برند .

أن تصیبهم مصیبه . .. فیقولوا ربّنا لولا أرسلت إلینا رسولاً

دیدند، فریاد استغاثه سرمی دهند>. برداشت فوق، بر پایه احتمال اول است.

17 - احقاف - 46 - 24 - 2،7

2- توده های ابرْگونه ، حامل عذاب الهی برای قوم عاد

عارضًا مستقبل أودیتهم

<عارض> به معنای توده ابر است.

7- توده های ابرْگونه مرگ بار ، پاسخ الهی به اصرار قوم عاد برای مشاهده عذاب

فلمّا رأوه عارضًا . .. بل هو ما استعجلتم به

7 _ شکنجه دوزخیان با طلا و نقره گداخته ، از عذاب های دردناک جهنم است .

و الذین یکنزون الذهب . .. فبشرهم بعذاب ألیم. یوم یحمی علیها فی نار جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 67 - 1

1_ کفرپیشگان قوم ثمود ، با غرشی مهیب به هلاکت رسیدند .

و أخذ الذین ظلموا الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 81 - 28

28_ < عن أبی بصیر و غیره عن أحدهما علیهما السلام : . . . لما قال جبرئیل : < إنا رسل ربک > قال له لوط : یا جبرئیل عجّل ، قال : نعم ، قال : یا جبرئیل عجّل ، قال : < إن موعدهم الصبح ألیس الصبح بقریب > . . . فأدخل جناحه تحتها حتّی إذا استعلت قلّبها علیهم و رمی جدران المدینه بحجار من سجّیل و سمعت إمرأه لوط الهَدّه فهلکت منها ;

ابوبصیر و غیر او از امام باقر یا امام صادق _علیهما السلام_ روایت کرده اند که فرمود: هنگامی که جبرئیل به لوط گفت: ما فرشتگان، فرستادگان پروردگار تو هستیم، لوط به او گفت: عجله کن، جبرئیل گفت: باشد. لوط گفت: عجله کن، جبرئیل گفت: <موعد هلاکت آنها صبح است، آیا صبح نزدیک نیست؟>... پس بال خود را به زیر زمین آن دیار فرو برد، آن گاه که آن آبادی بالا رفت آن را به روی آنان واژگون کرد و دیوارهای شهر را با سجیل (سنگ گِل) سنگباران کرد. همسر لوط صدای شدید فرو ریختن دیوارها را شنید و از آن صدا به هلاکت رسید>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 82 - 2،8

2_ خداوند ، علاوه بر زیر و رو کردن دیار قوم لوط ، با فرو فرستادن سجّیل ( سنگ گل ) آنان را به هلاکت رساند .

فلما جاء أمرنا . .. أمطرنا علیها حجاره من سجیل

<سجیل> کلمه ای است که در اصل فارسی بوده (سنگ گل) و آن گاه که در زمان عربی استعمال شده و به اصطلاح معرّب گشته ، به صورت <سجّیل> تلفّظ شده است (لسان العرب).

8_ سنگ های فرو ریخته بر قوم تبه کار لوط ، سنگ گِلهایی لایه لایه و متراکم

و أمطرنا علیها حجاره من سجیل منضود

<منضود> به معنای روی هم قرار گرفته است و از آن جا که این کلمه صفت برای <سجیل> می باشد ، چنین برمی آید که سنگهای فرو ریخته بر قوم لوط ، دارای لایه های متعدد به هم چسبیده بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 94 - 7

7_ کفرپیشگان قوم شعیب ، با غرشی مهیب به هلاکت رسیدند .

و أخذت الذین ظلموا الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 102 - 1

ص: 21

1_ جوشش آب های سیل آسا ، بارش باران های طوفان زا ، زیر و زبر شدن آبادیها ، فرو ریختن سنگ های عذاب و ایجاد صیحه و غرش های تخریب گر ، نمونه هایی است از عقوبت های الهی و عذاب های استیصال .

و کذلک أخذ ربک

<ذلک> اشاره به عذابهایی است که در این سوره بیان شده است; از قبیل طوفان نوح ، زیر و زبر شدن آبادیهای قوم لوط و . .. .

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 5 - 11

11_ منکران معاد و ربوبیت خدا در روز قیامت به غل ها و زنجیرهایی که بر گردنشان آویخته می شود ، گرفتار خواهند شد .

أُول_ئک الأغل_ل فی أعناقهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 73 - 3

3- صدای وحشتناک و غرش سهمگین ، از اسباب و عوامل عذاب الهی

فأخذتهم الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 83 - 2

2- صدای وحشتناک و غرش سهمگین ، از اسباب و عوامل عذاب های الهی

فأخذتهم الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 45 - 6

6- زمین ، از جمله ابزار های عذاب الهی است .

أن یخسف الله بهم الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 68 - 4

4- کفران کنندگان نعمت های الهی و حق ناسپاسان ، در معرض عذاب های دنیوی چون بلعیده شدن به وسیله زمین و گرفتار شدن به طوفان شن

و کان الإنس_ن کفورًا. أفأمنتم أن یخسف بکم ... أو یرسل علیکم حاصبًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 131 - 17

17 - ثروت انبوه برای کافران ، عذاب آور و سختی آفرین است .

لنفتنهم فیه

از معانی <فتنه> عذاب و مشقت است (قاموس). لام در <لنفتنهم> لام عاقبه و بیانگر بازتاب پیش بینی نشده ثروت مندی

ص: 22

است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 131 - 17

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 21 - 3

3 - وجود آهن در دوزخ و کاربرد آن در عذاب دوزخیان

و لهم مق_مع من حدید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 40 - 3،10

3 _ شهر قوم لوط ، به وسیله بارانی از سنگ گل ، به ویرانه ای تبدیل شد .

و لقد أتوا علی القریه التی أُمطرت مطر السوء

آنچه به صورت باران بر قوم لوط بارید _ به قرینه آیات دیگر از جمله آیه 82 سوره <هود> (و أمطرنا علیها حجاره من سجیل منضود) _ سنگ گل و کلوخ بود.

10 _ < عن أبی جعفر ( ع ) قال : و أمّا القریه < التی أمطرت مطر السوء > فهی سدوم قریه قوم لوط أمطراللّه علیهم حجاره من سجیل . . . ;

از امام باقر(ع) روایت شده است که فرمود: و اما قریه ای که خداوند، باران <سوء> را بر آنان باراند، <سدوم>; یعنی، قریه قوم لوط بود که خدا بارانی از سنگ <سجیل> بر آنان بارید (سجیل معرّب سنگ گل است)>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 37 - 6

6 - امکان دارد که زلزله _ و یا دیگر بلا های طبیعی _ عذاب و کیفر الهی باشد .

فأخذتهم الرجفه فأصبحوا فی دارهم ج_ثمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 40 - 6،7

6 - عذاب برخی از اقوام مکذِّب انبیا ( قوم عاد ) با طوفان شن بود .

فمنهم من أرسلنا علیه حاصبًا

<حاصب> به <باد شدیدی که حامل شن و ماسه است> گفته می شود. گفتنی است که عذاب های یاد شده در آیه، براساس لفّ و نشر مرتب، مطابق با اقوام و اشخاص یاد شده در آیات پیش است.

7 - برخی از اقوام مکذِّب انبیا ( قوم ثمود ) با صیحه و صدایی مهیب و وحشت ناک ، عذاب و نابود شدند .

و عادًا و ثمودًا . .. فکلاًّ أخذنا بذنبه ... و منهم من أخذته الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - یس - 36 - 29 - 1،2

ص: 23

1 - عذاب و هلاکت مردم انطاکیه ، تنها با یک صیحه و بانگ سهمناک بود .

إن کانت إلاّ صیحه وحده

اسم <کانت> به قرینه مقام _ که درصدد بیان مجازات و عذاب مردم انطاکیه است _ عقوبت و نابودی می باشد.

2 - مردم انطاکیه ، با صیحه و بانگ سهمناک به حال خموشی و سکون مرگ بار درآمدند .

فإذا هم خ_مدون

<خمود> در اصل به معنای خاموش شدن زبانه آتش است و جمله <إذا هم خامدون> کنایه از مردن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 15 - 3

3 - صیحه ( بانگ سهمگین ) ، از عذاب های الهی در دنیا

و ما ینظر ه_ؤلاء إلاّ صیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 8 - 22

22 - آتش ، از وسایل عذاب دوزخیان

إنّک من أصح_ب النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 72 - 4

4 - ستیزه جویی و تکذیب لجوجانه کتاب های آسمانی و فرستادگان الهی ، موجب انواع گوناگون عذاب ( در غل و زنجیر شدن ، سوخته شدن به آب داغ و آتش دوزخ )

الذین یج_دلون . .. الذین کذّبوا بالکت_ب ... إذ الأغل_ل فی أعن_قهم ... ثمّ فی الن

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - فصلت - 41 - 16 - 2

2 - قوم عاد ، با تندبادی بسیار سرد و توفنده به هلاکت رسیدند .

فأرسلنا علیهم ریحًا صرصرًا

<صرصر> به معنای بسیار سرد و سوزان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 11 - 5

5 - عذاب سخت منکران آیات الهی ، در قیامت به وسیله موادی آلوده و نفرت انگیز *

لهم عذاب من رجز ألیم

<رجز> می تواند به معنای <رجس> و آلودگی باشد در این صورت اگر <من> نشویه باشد، براشت یاد شده استفاده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 24

17 - احقاف - 46 - 25 - 1

1- عذاب قوم عاد ، تندبادی ویرانگر و نابود کننده همه مظاهر حیات

ریح . .. تدمّر کلّ شیء

تعبیر <کلّ شیء> گر چه عام است و شامل همه مظاهر طبیعت می شود; اما <لایری إلاّ مساکنهم> نشان می دهد که این ویرانگری، بیشتر متوجه جانداران و موجودات زنده بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 33 - 2

2 - عذاب قوم لوط ، به وسیله سنگ هایی از گِل

حجاره من طین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - طور - 52 - 13 - 4

4 - آتش ، وسیله عذاب در دوزخ

یوم یدعّون إلی نار جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 12 - 1،2

1 - انفجار و جوشش چشمه های زمین به اراده الهی ، برای انتقام گرفتن از قوم نوح

و فجّرنا الأرض عیونًا

2 - پیوستن آب های آسمان و زمین به یکدیگر ، برای محقق ساختن اراده الهی علیه قوم نوح

ففتحنا أبوب السّماء . .. و فجّرنا الأرض عیونًا فالتقی الماء علی أمر قد قدر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 19 - 1،5

1 - عذاب قوم عاد ، به وسیله وزش بادی بسیار شدید و سرد

إنّا أرسلنا علیهم ریحًا صرصرًا

<صرصر> در وصف باد آورده می شود و آن بادی است که سخت زوزه بکشد یا بسیار سرد باشد (قاموس المحیط).

5 - < عن أبی جعفر ( ع ) . . . ان للّه عزّوجلّ جنوداً من ریاح یعذّب بها من یشاء ممّن عصاه . . . و لکلّ ریح منهنّ اسم أما تسمع قوله تعالی < . . .إنّا أرسلنا علیهم ریحاً صرصراً . . . > ;

از امام باقر(ع) روایت شده: . ..برای خداوند لشگریانی از بادها هستند که با آنها هر که را بخواهد _ از کسانی که او را عصیان کرده _ عذاب می کند و برای هر بادی از آنها نامی است آیا نشنیده ای سخن خداوند را که فرموده <...إنّا أرسلنا علیهم ریحاً صرصراً...>.>

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 31 - 2،3

2 - صیحه ( صدای سهمگین ) آسمانی ، وسیله نابودی قوم ثمود

ص: 25

إنّا أرسلنا علیهم صیحه وحده

3 - عذاب قوم ثمود ، همراه با صاعقه ای عظیم و کشنده *

إنّا أرسلنا علیهم صیحه وحده فکانوا کهشیم المحتظر

با توجه به این که خشک شدن بدن قوم ثمود، بیش از آن که متأثر از صدای مهیب باشد، معلول صاعقه است; احتمال می رود صیحه در این آیه، بدان جهت آمده باشد که همواره پس از صاعقه صدایی شنیده می شود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 34 - 1

1 - مجازات قوم حق ستیز لوط ، به وسیله طوفانی از شن و سنگریزه

إنّا أرسلنا علیهم حاصبًا

<حاصب> به باد شدیدی که با خود سنگریزه حمل کند، گفته می شود (مختار الصحاح).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 38 - 2

2 - وزش طوفان شن بر قوم لوط ، در نخستین ساعات روز

إنّا أرسلنا علیهم حاصبًا . .. و لقد صبّحهم بکره عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 15 - 4

4 - آتش ، ابزار عذاب الهی در دوزخ

مأویکم النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - تغابن - 64 - 10 - 3

3 - آتش ، وسیله عذاب الهی در دوزخ

أُول_ئک أصح_ب النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 16 - 2

2 - امکان نزول عذاب الهی ، با لرزش زمین و فرو رفتن کافران در درون آن

أن یخسف بکم الأرض فإذا هی تمور

<مور> (مصدر <تمور>) به معنای تحرک سریع است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - ملک - 67 - 17 - 2

2 - امکان نزول عذاب الهی ، با تندبادی ریگْ افشان بر سر انسان ها

أن یرسل علیکم حاصبًا

ص: 26

<حاصب>، به معنای بادی است که سنگ ریزه به همراه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - انسان - 76 - 4 - 1

1 - مهیا بودن زنجیر ها ، غلّ ها و آتش برافروخته برای کافران و ناسپاسان نعمت هدایت از جانب خداوند

إنّا أعتدنا للک_فرین سل_سلاَْ وأغل_لاً و سعیرًا

4 _ سرزنش خداوند از زراندوزان در دوزخ ، همراه با شکنجه کردن آنان به وسیله اندوخته هایشان

هذا ما کنزتم لأنفسکم فذوقوا ما کنتم تکنزون

5 _ طلا ها و نقره های گداخته شده در آتش دوزخ ، تجسمی از گنجینه شدن آنها در دنیا توسط کنزاندوزان

الذین یکنزون الذهب و الفضه . .. یوم یحمی علیها ... هذا ما کنزتم لأنفسکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 85 - 8،9،15

8 _ اعطای امکانات دنیوی فراوان به منافقان از جانب خدا ، تنها مایه عذاب و گرفتاری آنان در دنیاست .

إنما یرید اللّه أن یعذبهم بها فی الدنیا

9 _ تحقق اراده الهی به عذاب دنیوی منافقان ، از طریق اعطای مال وفرزند فراوان و نعمت های ظاهری به آنان

إنما یرید اللّه أن یعذبهم بها

15 _ کثرت مال و اولاد منافقان نمودی از عذاب الهی و زمینه ساز جان کندن دشوار و حسرت بار آنان

أن یعذبهم . .. و تزهق أنفسهم و هم کفرون

با توجه به اینکه <تزهق أنفسهم> می تواند عطف تفسیری برای <أن یعذبهم> باشد، برداشت فوق استفاده می شود.

معنا، مصداق معنای اصلی <مدّ> است که کشاندن چیزی در ناحیه طول آن می باشد. در آیه مورد بحث مقصود، مهلت خداوند به کافران و پایان ندادن کار آنها با عذاب است.

و تری المجرمین . .. سرابیلهم من قطران و تغشی وجوههم النار

تعبیر <وجوه> (چهره ها) می تواند کنایه از سراسر وجود باشد; چون چهره آینه تمام نمای وجود انسان است. گفتنی است پیراهن آتشین و به غل و زنجیر بسته شدن مجرمان مؤید همین برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 48 - 8

8 - عذاب قیامت ، تمامی وجود ستمگران را فرا خواهد گرفت .

و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأخذهم فی تقلّبهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 138 - 1،3

1 - خطر نزول عذاب ، غیرقابل باور برای عادیان

إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم . .. قالوا ... و ما نحن بمعذّبین

3 - احساس امنیت قوم عاد ، از عذاب الهی

و ما نحن بمعذّبین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 35 - 4،5

4 - برخورداران از امکانات رفاهی ، خود را مأمون از عذاب می دانند .

قال مترفوها . .. نحن أکثر أمولاً و أول_دًا و ما نحن بمعذّبین

5 - مشرکان ، خود را مصون از عذاب الهی می دانند .

و قال الذین کفروا . .. و ما نحن بمعذّبین

قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم

2 _ پیامبر(ص)، مأمور به اظهار ترس خویش از عذاب در صورت نافرمانی از پروردگار

قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم

3 _ نقش سازنده بیان ترس پیشوایان دین از عذاب الهی، در هدایت مردم و بازداشتن آنها از گناه

قل إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم

10 _ عذاب قیامت دهشتزا و سزاوار ترس بسیار

إنی أخاف إن عصیت ربی عذاب یوم عظیم

توصیف روز قیامت به <عظیم>، بیان عظمت رخدادهای آن (عذاب و . .. ) نیز هست.

3 - در برابر عذاب الهی ، هیچ فردی و هیچ نیروی بازدارنده ای وجود ندارد .

لیس له دافع

7 - عذاب قیامت ، همواره مورد انکار و استهزای مشرکان و ستمگران است .

و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

طبق نظر مفسران آنچه مورد استهزا قرار می گرفت، قیامت و عذاب آن روز بود. گفتنی است آمدن فعل <کانوا> و کاربرد <یستهزءون> به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار دارد.

10 - گرفتاران عذاب ، ربوبیت خداوند را دریافته و به آن اعتراف خواهند کرد .

و لو أنّا أهلکن_هم . .. لقالوا ربّنا

5 - انعام - 6 - 65 - 1،2،3،4،8

1 _ فقط خداوند توانا بر فرستادن و مسلط کردن عذابهای گوناگون بر مشرکان است.

قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا

2 _ یادآور شدن قدرت اختصاصی خداوند بر فرستادن انواع عذاب بر مشرکان و کافران، از وظایف تبلیغی پیامبر(ص)

قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا

3 _ خداوند توانمند بر فرستادن عذاب از بالا (آسمان) و از زیر پاها (زمین) بر مشرکان است.

قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا من فوقکم أو من تحت أرجلکم

4 _ تقسیم شدن مردم به فرقه های مختلف و درگیری و جنگ بین آنان، از انواع عذاب الهی بر مردم است.

أو یلبسکم شیعا و یذیق بعضکم بأس بعض

<شیع>، جمع <شیعه>، به معنی گروهها و فرقه هاست و <بأس> نیز به معنی جنگ و یا شدت جنگ است. (لسان العرب). جمله <و یذیق ...> عطف تفسیر و یا عطف سبب بر مسبب است، یعنی نتیجه گروه گروه شدن جنگ و درگیری است.

8 _ شرک زمینه ساز نزول عذابهای گوناگون و پیدایش جنگ و اختلاف در جامعه

ثم أنتم تشرکون. قل هو القادر علی أن یبعث علیکم عذابا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 146 - 6

6 _ جعل احکام سخت و محدود کردن بهره برداری از مواهب، از انواع مجازاتهای خداوند برای برخی اقوام بوده است.

و علی الذین هادوا حرمنا کل ذی ظفر . .. ذلک جزینهم ببغیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 72 - 2

2 - عذاب دنیوی ، تنها بخشی از مجازات های الهی برای کافران است ، نه همه آن .

ردف لکم بعض الذی تستعجلون

قید <بعض> می رساند که همه وعیدهای الهی در حق کافران، در این دنیا اعمال نمی شود; بلکه آنچه در این جا اعمال می شود، تنها جزئی از مجازات ها است و بقیه برای جهان آخرت می ماند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 72 - 4

4 - ستیزه جویی و تکذیب لجوجانه کتاب های آسمانی و فرستادگان الهی ، موجب انواع گوناگون عذاب ( در غل و زنجیر شدن ، سوخته شدن به آب داغ و آتش دوزخ )

الذین یج_دلون . .. الذین کذّبوا بالکت_ب ... إذ الأغل_ل فی أعن_قهم ... ثمّ فی الن

3 - ذلت و سرافکندگی در زندگی دنیایی ، از انواع عذاب های الهی در دنیا

فأذاقهم اللّه الخزی فی الحیوه الدنیا

1_ پیامبر ( ص ) به کافران لجوج هشدار داد که آینده ای ناخوشایند ( هلاکت در دنیا و عذاب در آخرت ) در پیش خواهند داشت .

وانتظروا

با توجه به آیات گذشته که سخن از عذاب دنیوی و اخروی اقوام کفرپیشه داشت ، می توان گفت: مراد از <انتظروا> هشدار کافران به عذابهای دنیوی و اخروی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 7 - 6

6_ وظیفه پیامبر ( ص ) هشدار دادن مردم به عذاب های الهی و راهنمایی آنان به طریق درست است .

إنما أنت منذر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 109 - 10

10- پیامبر ( ص ) ، مشرکان و کافران حق ناپذیر را به عذاب الهی تهدید کرد .

إن أدری أقریب أم بعید ما توعدون

برداشت یاد شده مبتنی بر این است که مقصود از <ماتوعدون>، عذاب الهی در دنیا و یا آخرت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 147 - 1،13

1 _ پیامبر(ص) مأمور توجه دادن تکذیب کنندگان وحی به رحمت واسعه خداوند و بیم دادن آنان از عذاب حتمی اوست.

فإن کذبوک فقل ربکم ذو رحمه وسعه و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین

13 _ ابلاغ رحمت خداوند به تکذیب کنندگان وحی و بیم دادن آنان از عذاب خداوند، روشهای کلی مقابله با آنان است.

فإن کذبوک فقل ربکم ذو رحمه وسعه و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 63 - 9

9 _ ترساندن مردم از عذاب های الهی به واسطه پیامبران ، از اهداف نزول دین و معارف الهی است .

أن جاءکم ذکر من ربکم علی رجل منکم لینذرکم

<لینذرکم> متعلق به <جاء> است و ضمیر <لینذر> به <رجل> برمی گردد. یعنی هدف از اینکه معارف دین بر پیامبری نازل می شود، این است که وی مردم را از عذابهای الهی بترساند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 69 - 8،9

8 _ بیم دادن از عذاب الهی ، از اهداف مهم رسالت هود

أن جاءکم ذکر من ربکم علی رجل منکم لینذرکم

9 _ ترساندم مردم از عذاب های الهی به واسطه پیامبران ، از اهداف نزول دین و معارف الهی است .

أن جاءکم ذکر من ربکم علی رجل منکم لینذرکم

ص: 44

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 45 - 12

12- تهدید شدن مشرکان توطئه کننده علیه پیامبر ( ص ) به عذابی غیر مترقبه و غیر قابل پیش بینی

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأتیهم العذاب من حیث لایشعرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 46 - 1،3

1- توطئه کنندگان بر ضد پیامبر ( ص ) ، به گرفتار شدن در عذاب هلاکت بار به هنگام تلاش های روزانه ، تهدید شدند .

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأخذهم فی تقلّبهم

<أخذ> (گرفتن) کنایه از هلاکت است و <تقلّب> (تصرف) می تواند کنایه از هرگونه تلاش، رفت و آمد و فعالیت باشد.

3- هشدار خداوند به توطئه گران علیه پیامبر ( ص ) ، به اینکه در هنگام توطئه ، عذابی هلاکت بار آنان را خواهد گرفت .

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأخذهم فی تقلّبهم

برداشت فوق بر این احتمال است که مراد از <تقلّبهم> تلاش مشرکان و توطئه گران برای اجرای مقاصد خویش علیه پیامبر(ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 47 - 1،2،3

1- توطئه گران علیه پیامبر ( ص ) ، به هلاکت در حال وحشت و هراس تهدید شدند .

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأخذهم علی تخوّف

<أخذ> (گرفتن) کنایه از هلاکت و <علی تخوّف> حال برای مفعول <یأخذ> است. <تخوّف> ممکن است از ریشه <خوف> به معنای ترس باشد.

2- بدکاران ، به هلاکت در حال وحشت و هراس تهدید شدند .

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأخذهم علی تخوّف

3- توطئه کنندگان علیه پیامبر ( ص ) به هلاکت تدریجی تهدید شدند .

أفأمن الذین مکروا السیّئات . .. أو یأخذهم علی تخوّف

<تخوّف> در لغت به معنای <تنقص> که نقصان در اموال و تعداد نفوس انسانها بر اثر مرگ و میر باشد، آمده است. بنابراین مراد از <تخوّف> این است که: تعدادی به هلاکت می رسند و سپس نوبت به گروه بعدی می رسد و این حکایت از تدریجی بودن هلاکت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 68 - 1،4

1- هشدار خداوند به حق ناسپاسان رهیده از خطرات و مشکلات ، به دچار شدن به خطرات و مهلکه های دیگر

فلمّا نج_ّکم إلی البرّ أعرضتم . .. أفأمنتم أن یخسف بکم

4- کفران کنندگان نعمت های الهی و حق ناسپاسان ، در معرض عذاب های دنیوی چون بلعیده شدن به وسیله زمین و گرفتار شدن به طوفان شن

و کان الإنس_ن کفورًا. أفأمنتم أن یخسف بکم ... أو یرسل علیکم حاصبًا

ص: 45

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 69 - 2

2- انسان های ناسپاس و روی گردان از حق ، هیچ گاه و در هیچ شرایطی ، از عذاب و کیفر دنیوی خداوند ، در دریا و خشکی در امان نیستند .

فلمّا نج_ّکم إلی البرّ أعرضتم . .. أم أمنتم أن یعیدکم فیه تاره أخری

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 92 - 3

3- تهدید پیامبر ( ص ) به مشرکان مکه ، در امکان نزول عذاب با سقوط قطعاتی از آسمان بر سر آنان

أو تسقط السّماء کما زعمت علینا کسفًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 2 - 4

4- بیم دادن آدمیان از عذاب شدید خداوندی ، از رسالت های قرآن است .

لینذر بأسًا شدیدًا من لدنه

مرجع ضمیر در <ینذر> و <یبشّر> ممکن است <الکتاب> و یا <عبده> باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 59 - 6

6- گرفتاری به عذاب هلاکت بار ، هشدار خداوند به گنه کاران و کافران و ستم پیشگان عصر بعثت بود .

و تلک القری أهلکن_هم لمّا ظلموا و جعلنا لمهلکهم موعدًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 45 - 1،7

1- ابراهیم ( ع ) در اندرز خود به آزر ، عذاب سخت الهی را در کمین پرستشگران بت ها خواند و وی را به آن هشدار داد .

إنّی أخاف أن یمسّک عذاب من الرحمن

نکره آوردن <عذاب> بر عظمت آن دلالت دارد. و <مسّ> (مصدر <یمسک>) _ چنانچه در مفردات راغب آمده است _ در باره هرگونه آزاری که به انسان برسد، استعمال می شود.

7- لزوم توجه دادن مردم به رحمانیت خداوند در عین برحذرداشتن آنان از عذاب او

إنّی أخاف أن یمسّک عذاب من الرحمن

حضرت ابراهیم(ع) در مقام تبلیغ، در عین هشدار به آزر در مورد عذاب، یادآور رحمانیت خداوند نیز می شود تا وی را امیدوار سازد و به سوی خداوند بازگرداند. از این برخورد می توان نتیجه کلی در امر تبلیغ و ارشاد گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 48 - 3

3 - انذار فرعون از عذاب ، با لحنی ملایم و پس از تبشیر وی ، از وظایف موسی و هارون بود .

ص: 46

والسل_م علی من . .. العذاب علی من کذّب

ظاهر کلام آن است که انذار فرعون پس از تبشیر او صورت گرفته باشد. به کار گرفتن صیغه های غایب در انذار، و نیز تصریح به وحی بودن آن همراه با تأکید، جملگی گواه نرمی گفتار موسی و هارون در سخن گفتن با فرعون است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 61 - 4

4 - ترساندن فرعونیان از عذاب _ به خاطر افترای بر خداوند _ سرلوحه سخنان موسی ( ع ) در صحنه مقابله با ساحران فرعون

قال لهم موسی ویلکم لاتفتروا علی اللّه کذبًا فیسحتکم بعذاب

<ویل>; یعنی، <اندوه> و <هلاکت> و <هر سختی که از ناحیه عذاب پدید آید> (لسان العرب). <ویلکم> نفرین است; یعنی، عذاب باد بر شما. برخی آن را مفعول برای فعل محذوف دانسته اند; یعنی، ألزموا ویلکم (با هلاکت و عذابتان همدم باشید). جمله <فیسحتکم بعذاب> روشنگر مفاد <ویلکم> است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 135 - 2

2- بیم دادن کافران از خطر هلاکت با عذابی از جانب خداوند ، از وظایف پیامبر ( ص )

و لو أنّا أهلکن_هم بعذاب . .. قل کلّ متربّص فتربّصوا فستعلمون

<تربص> به معنای <انتظار> است (مصباح). فرمان <قل> به پیامبر(ص)، بیانگر وظیفه داشتن آن حضرت در ابلاغ این نکته به کافران است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 39 - 5

5 - هشدار قبلی مردم به عذاب استیصال ، از سوی پیامبرِ پس از نوح

قال ربّ انصرنی بما کذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 54 - 6

6 - تهدید مشرکان حق ناپذیر صدراسلام ، به عذاب الهی

فذرهم فی غمرتهم حتّی حین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 93 - 3

3 - تهدید مشرکان عصر بعثت به عذاب دنیوی از سوی خداوند

قل ربّ إمّا ترینّی ما یوعدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 77 - 10

10 _ تهدید شدن تکذیب کنندگان دعوت خدا و رسول او ، به عذاب و کیفر از سوی خداوند

ص: 47

قل مایعبؤا بکم ربّی . .. فقد کذّبتم فسوف یکون لزامًا

برداشت فوق، با توجه به این نکته است که آیه شریفه در مقام تهدید کافران و مشرکان است; همان طور که آیات گذشته در تشویق مؤمنان و بندگان خالص خدا بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 115 - 6

6 - هشدار روشن و بی ابهام نوح ( ع ) به قومش ، نسبت به خطر < عذاب استیصال > در صورت پافشاری آنان بر شرک و مبارزه با توحید

إن أنا إلاّ نذیر مبین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که نوح(ع) در راستای اتمام حجت با قومش، از پیش آنان را به نزول عذاب استیصال هشدار داده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 135 - 2

2 - اقدام هود ( ع ) به انذار دادن قوم عاد به عذاب قیامت

إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 46 - 14،15،16

14 - هشدار دادن به مردم از عذاب شدید الهی ، محور اساسی رسالت پیامبر ( ص )

إن هو إلاّ نذیر لکم بین یدی عذاب شدید

قصر در <إن هو إلاّ نذیر> از نوع قصر اضافی و در رابطه با مسأله اتهام جنون به پیامبر(ص) است; یعنی، پیامبر(ص) آن گونه نیست که شما معرفی می کنید; بلکه او تنها یک انذارگر است و هدفی جز این ندارد.

15 - هشدار پیامبر ( ص ) به مردم از عذاب الهی ، در راستای نفع رسانی به آنان است .

إن هو إلاّ نذیر لکم

16 - هشدار دادن به مردم از عذابی که در پیش رو دارند ، در نگاه مردم مکه سخن جنون آمیز تلقی می شد .

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّه إن هو إلاّ نذیر لکم بین یدی عذاب شدید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 50 - 7

7 - مأموریت پیامبر ( ص ) ، انذار خلق از عذاب الهی با بیانی روشن و بی ابهام

إنّی لکم منه نذیر مبین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از <منه>، این باشد که پیامبر(ص)، مردم را از عذاب الهی (من عذابه) بیم دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 39 - 3

3 - قوم لوط ، مورد هشدار های مکرر نسبت به عذاب الهی

ص: 48

فذوقوا عذابی و نذر

<نذیر> (مفرد <نذر>) مصدر و به معنای انذار است. بنابراین به کارگیری <نذر> به صورت جمع، بیانگر آن است که قوم لوط از پیش به صورت مکرر، نسبت به خطر نزول عذاب بر آنان، هشدار داده شده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 40 - 2

2 - اخطار های الهی درباره عذاب ، از میان برنده هرگونه عذر در ترک راه خدا

إنّا أنذرن_کم عذابًا قریبًا

جملاتی نظیر <إنّا أنذرناکم> _ که پس از هشدار به عذاب گفته شود _ خبر از تحقق انذار نیست; زیرا مخاطب به آن آگاه است; بلکه در مقام اظهار برائت و قطع عذر مخاطب است. ذکر این جمله پس از <من شاء اتّخذ...> _ در آیه قبل - گویای معذور نبودن کسی است که سیر زندگانی خود را، به سوی خدا قرار نمی دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - مطففین - 83 - 1 - 3

3 - انذار و هشدار به عذاب ، روشی قرآنی در اصلاح روابط اقتصادی مردم

ویل للمطفّفین

20 - نبأ - 78 - 40 - 1

1 - خداوند ، انسان ها را از عذاب سخت قیامت آگاه ساخته و آنان را از گرفتاری به آن برحذر داشته است .

إنّا أنذرن_کم عذابًا قریبًا

نکره بودن <عذاباً>، بر عظمت و بزرگی آن دلالت دارد.

11 - حج - 22 - 55 - 5

5 - تهدید کفرپیشگان صدراسلام به عذاب استیصال

أو یأتیهم عذاب یوم عقیم

مراد از <عذاب> در جمله فوق عذاب استیصال است. اضافه <عذاب> به <یوم>، اضافه ظرفیه و به تقدیر <عذاب فی یوم عقیم> می باشد. <عقیم> نیز صفت <یوم> و به معنای نازا است. توصیف <یوم> به <عقیم>، بدان جهت است که روزی که عذاب استیصال نازل شود، آن روز، آخرین روز زندگی کافران خواهد بود و برای آنان روز دیگری در پی نخواهد آمد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 26 - 5

5 - هشدار قبلی مردم به عذاب استیصال ، از سوی نوح ( ع )

قال ربّ انصرنی بما کذّبون

تحقق بخشیدن برخی از عذابهای موعود در حیات پیامبر(ص) _ که مفاد <نرینّک بعض الذی نعدهم أو نتوفینّک> است _ حاکی از آن است که مراد از وعیدها (نعدهم) عذابهای دنیوی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 84 - 5

5- خداوند ، کافران لجوج عصر بعثت را به عذاب دنیوی در زمانی مناسب هشدار داد .

فلاتعجل علیهم إنّما نعدّ لهم عدًّا

عبارت <إنّما نعدّ لهم عدّاً> حاوی مفهوم تعلیل است; یعنی، هدف بالا رفتن ارقام است و روزی، شمارش به نقطه مورد نظر خواهد رسید و پس از آن، عذاب حتمی خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 135 - 5

5 - هشدار هود ( ع ) به امکان نزول عذاب سخت دنیوی بر قوم کفرپیشه عاد

إنّی أخاف علیکم عذاب یوم عظیم

مراد از <یوم عظیم> می تواند روز قیامت باشد(برداشت های پیش بر این احتمال است). همچنین می تواند روز استیصال در دنیا باشد. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.

10 - مریم - 19 - 70 - 3

3- هرکس به اندازه استحقاق و اولویت خود ، طعم عذاب دوزخ را خواهد چشید .

ثمّ لنحن أعلم بالذین هم أولی بها صلیًّا

درجه بندی مستحقان آتش دوزخ و تعیین اولویت های آنان، نشان از آن دارد که همه یکسان عذاب نخواهند دیده; بلکه برخوردی متفاوت و متناسب با هر یک صورت خواهد گرفت.

1 - بقره - 2 - 24 - 8،11

8 - آتش دوزخ ، مهیّا شده برای کفرپیشگان

أعدّت للکفرین

اعداد (مصدر اعدت) به معنای حاضر کردن و مهیّا ساختن است.

11 - کفرپیشگان در قیامت با آتشی که خود برافروخته اند ، عذاب خواهند شد .

فاتقوا النار وقودها الناس و الحجاره أعدّت للکفرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 39 - 1،2

1 - آتش دوزخ ، کیفر و سزای انکار کنندگان و تکذیب کنندگان آیات الهی است .

و الذین کفروا و کذبوا بأیتنا أولئک أصحب النار

<تکذیب> (مصدر کذبوا) به معنای: نسبت دروغ دادن است. <آیاتنا> علاوه بر تعلقش به <کذبوا> متعلق به <کفروا> نیز می باشد. جمله <الذین کفروا ...> عطف بر جمله <من تبع ...> است و بیانگر گروهی است که هدایتها و رهنمودهای الهی را پذیرا نیستند.

2 - کفر پیشگان و تکذیب کنندگان آیات الهی ، برای همیشه در دوزخ خواهند بود .

أولئک أصحب النار هم فیها خلدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 79 - 9

9 - عالمان بدعتگذار و دین ساز یهود ، به عذاب الهی گرفتار خواهند شد .

فویل للذین یکتبون الکتب . .. فویل لهم مما کتبت أیدیهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 81 - 1،4

1 - گنهکاران یهود همانند دیگر گنهکاران ، به اندازه استحقاقشان ، در آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .

لن تمسنا النار إلاّ أیاماً معدوده . .. بلی

<بلی> (چنین نیست) حرف جواب است و برای رد سخن و ادعای مطرح شده به کار می رود. این کلمه در آیه شریفه رد ادعای یهود (لن تمسنا النار إلا أیاماً معدوده) است.

4 - گنهکارانی که گناهانشان سراسر وجود آنان را فرا گیرد ، در آتش دوزخ برای همیشه گرفتار خواهند شد .

من کسب سیئه و أحطت به خطیئته فأولئک أصحب النار هم فیها خلدون

<سیئه> و <خطیئه> هر دو به معنای بدی و گناه است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 90 - 19،20

19 - منکران حقانیت قرآن و کافران به پیامبر ( ص ) ، به عذابی خوار کننده گرفتار خواهند شد .

و للکفرین عذاب مهین

20 - یهودیان منکر رسالت پیامبر ( ص ) ، از زمره کافرانند و به عذابی خفت آور گرفتار خواهند شد .

ص: 54

و للکفرین عذاب مهین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 96 - 12

12 - یهودیان گنهکار به عذاب دوزخ گرفتار خواهند شد .

بما قدمت أیدیهم . .. و ما هو بمزحزحه من العذاب

<زحزحه> (مصدر مزحزح) به معنای دور ساختن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 104 - 11،14

11 - کفر پیشگان به عذابی دردناک گرفتار خواهند شد .

و للکفرین عذاب ألیم

14 - یهودیانِ کافر به پیامبر ( ص ) و استهزا کننده او ، مستحق عذابی دردناک هستند .

و للکفرین عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 120 - 19

19 - هیچ پشتیبان و یاوری نیست که بتواند مستحقان عذاب الهی را از گرفتار شدن به عقوبت رهایی بخشد .

مالک من اللّه من ولیّ و لانصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 123 - 8

8 - در قیامت ، هیچ راه نجاتی برای کافرانِ به قرآن و پیامبر ( ص ) وجود نخواهد داشت .

أولئک یؤمنون به و من یکفر به . .. و اتقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً

هدف از توصیف قیامت، به اینکه فدیه ای گرفته نمی شود و . ..; مأیوس کردن مستحقان عذاب است از اینکه راه نجاتی - جز ایمان به قرآن و پیامبر(ص) - برای خویش توهم کرده و به اعتبار آن دل خوش کنند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 126 - 18

18 - آنان که به خدا و روز قیامت کافر شوند ، راهی جز ورود به آتش دوزخ نخواهند داشت .

و من کفر . .. ثم أضطره إلی عذاب النار

اضطرار; یعنی، مجبور ساختن کسی به انجام کاری. پس <ثم اضطره ...> چنین معنا می شود: آن گاه که کافران حیات دنیا را سپری کردند، آنان را برای ورود به آتش دوزخ مجبور می کنم.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 167 - 13

13 - مشرکان ( سران آنان و پیروانشان ) در قیامت به آتش دوزخ گرفتار شده و در آن ماندگار خواهند بود .

ص: 55

و ما هم بخرجین من النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 174 - 2،15

2 - کسانی که احکام و معارف کتاب های آسمانی را کتمان کرده اند تا بدین وسیله به متاع دنیا برسند ، در قیامت به عذاب دردناکی گرفتار خواهند شد .

إن الذین یکتمون ما أنزل اللّه من الکتب . .. لهم عذاب ألیم

15 - گنهکاران در قیامت ، علاوه بر آتش دوزخ به عذاب های روحی نیز گرفتار خواهند شد .

و لایکلمهم اللّه یوم القیمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 175 - 5،6،9

5 - عالمان اهل کتاب با کتمان حقایق کتاب های آسمانی ، گمراه شدند و عذاب الهی را برای خویش کسب کردند .

أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی و العذاب بالمغفره

6 - عالمان بی تعهد و وظیفه نشناس ، از مغفرت الهی محروم و به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .

أولئک الذین اشتروا . .. العذاب بالمغفره فما أصبر هم علی النار

9 - ضلالت پیشگان و گنهکاران به عذاب طاقت فرسای قیامت گرفتار خواهند شد .

أولئک الذین اشتروا الضلله بالهدی . .. فما أصبر هم علی النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

1 - بقره - 2 - 176 - 6

6 - حق ستیزی موجب گمراهی ، محرومیت از لطف و مغفرت خدا و گرفتار شدن به آتش دوزخ می باشد .

لایکلمهم اللّه یوم القیمه . .. ذلک بأن اللّه نزل الکتب بالحق

برداشت فوق بر این اساس است که <ذلک> اشاره به عقوبتهای مطرح شده در آیات قبل باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 206 - 12

12 _ جهنّم ، کیفر حاکمان مفسد ، سرسخت و حق ناپذیر

و اذا تولی سعی . .. فحسبه جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 211 - 6،10،14

6 _ بنی اسرائیل ، مصداق بارز تفرقه افکنان و تحریفگران دین خداوند و مشمول عذاب شدید الهی

ادخلوا فی السِلم کافه . .. فان زللتم من بعد ما ... سَلْ بنی اسرائیل کم اتیناهم م

پس از امر به دخول در <سلم> (تسلیم در برابر خداوند و اتّحاد جامعه ایمانی)، و عدم تبعیّت از شیطان، بنی اسرائیل را به عنوان نمونه ذکر می کند.

10 _ تحریفگران و تبدیل کنندگان دین و آیات روشن الهی ، مستحق عذابی شدید

ص: 56

و من یبدل نعمه اللّه . .. فان اللّه شدید العقاب

از مصادیق روشن و مورد نظر نعمتهای الهی، دین و آیات خداوندی است. و مراد از تبدیل، تحریف است.

14 _ از سنّت های الهی ، عذاب شدید تحریفگران و تبدیل کنندگان دین است .

و من یبدل نعمه اللّه . .. فان اللّه شدید العقاب

<و من یبدّل نعمه اللّه> عام است و دربرگیرنده کلیّه کسانی است که آیات الهی را تحریف می کنند; خصوصاً با توجّه به ضرورت پندگیری دیگران از بنی اسرائیل تحریفگر.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 217 - 32

32 _ کسی که مُرتدّ بمیرد ، همیشه در عذاب دوزخ است .

و من یرتدد منکم عن دینه فیمت . .. و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 257 - 15

15 _ کافران ، اهل آتش و ماندگار در آن برای همیشه

اولئک اصحاب النّار هم فیها خالدون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - بقره - 2 - 258 - 8

8 _ نمرود ، نمونه ای از منحرفان راه رشد ، محرومان از ولایت الهی ، روندگان از نور به ظلمت و جاودان در آتش

قد تبیّن الرّشد . .. اللّه ولیّ الّذین ... الم تر الی الّذی حاجّ ابرهیم

خداوند پس از بیان ایمان و کفر (ولایت <اللّه> و <طاغوت> در آیات پیشین) برای نشان دادن نمونه خارجی، داستان ابراهیم (ع) و نمرود را بیان کرده که ابراهیم (ع) نمونه ای از ایمان و نمرود، نمونه ای از کفر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 4 - 9،10،16

9 _ کفر به آیات خدا ، موجب عذاب سخت الهی بر کافران

انّ الّذین کفروا بایات اللّه لهم عذاب شدید

10 _ عذاب شدید کافران پس از اتمام حجت بر آنان از طریق کتب آسمانی

نزّل علیک الکتاب . .. انّ الّذین کفروا بایات اللّه لهم عذاب شدید

16 _ ابتلای کافران به عذاب شدید ، انتقام الهی از آنان و نمایانگر شکست ناپذیری خداوند است .

انّ الّذین کفروا . .. لهم عذاب شدید و اللّه عزیز ذوانتقام

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 10 - 9،10،11

9 _ هشدار الهی به کافران در مورد عاقبت بد آنان

انّ الذین کفروا . .. و اولئک هم وقود النار

ص: 57

10 _ آتش دوزخ ، از درون کافران زبانه می کشد .

اولئک هم وقود النار

با توجه به معنای لغوی <وقود>: هو الحطب المجعول للوُقود. یعنی وقود، هیزمی است برای روشن کردنِ آتش.

11 _ مال و اولاد کافران ، آنان را هرگز از آتش دوزخ و عذاب الهی دور نخواهد ساخت .

لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً

<من اللّه>، یعنی از عذاب الهی، به قرینه <اولئک هم وقود النار>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 11 - 3،8،11

3 _ فرعونیان و پیشینیانشان که تکذیب کننده آیات خدا بودند ، آتشگیره های دوزخند .

اولئک هم وقود النار. کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم کذبوا بایاتنا

<کدأب ال>، یا تشبیه کافران عصر بعثت است به فرعونیان و پیشینیانشان و یا نمونه و مثالی است برای کافرانی که خود را بی نیاز از خدا پنداشتند و آتشگیره دوزخ شدند.

8 _ فرعونیان و پیشینیانشان که تکذیب کنندگان آیات الهی بودند ، گرفتار عقوبت شدید خدا شدند .

کذّبوا بایاتنا فاخذهم اللّه بذنوبهم و اللّه شدید العقاب

11 _ گناهان ، خود ، مایه و وسیله عذاب و کافران است .

فاخذهم اللّه بذنوبهم

بنابراینکه <باء> در <بذنوبهم> برای استعانت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 12 - 3

3 _ پیامبر اکرم ( ص ) ، مأمور اعلام کردن شکست نهایی کفار به آنها و حشرشان به سوی جهنّم

قل للّذین کفروا ستغلبون و تحشرون الی جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 21 - 2،21

2 _ کافران به آیات الهی ، مستحق عذابی دردناک

انّ الذین یکفرون بایات اللّه . .. فبشّرهم بعذاب الیم

21 _ قاتلان پیامبران و قاتلان امر کنندگان به معروف ، گرفتار سخت ترین عذاب های الهی

و یقتلون النّبیّن بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط.

از رسول اللّه (ص) سؤال شد: ایّ الناس اشد عذاباً یوم القیامه؟ آن حضرت فرمود: رجل قتل نبیّاً او رجلاً امر بمعروف او نهی عن منکر، سپس آن حضرت، این آیه را تلاوت کرد: <انّ الّذین یکفرون . .. >.

_______________________________

تفسیر طبری، ج 3، ص 144 ; مجمع البیان، ج 2، ص 720 ; تفسیر تبیان، ج 2، ص 422.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 22 - 9

ص: 58

9 _ کافران و قاتلان انبیا و عدالتخواهان ، راه نجاتی ندارند .

انّ الذین یکفرون . .. و ما لهم من ناصرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 56 - 1،4

1 _ کافران ( یهودیان ) ، مشمول عذاب سخت خداوند در دنیا و آخرت

فاما الذین کفروا فاعذّبهم عذاباً شدیداً فی الدنیا و الاخره

4 _ برتری پیروان عیسی ( ع ) بر یهودیان ، موجب عذاب سخن دنیوی یهودیان

و جاعل الذین اتبعوک . .. فاما الذین کفروا

بنابراینکه جمله <فاما الذین . .. >، به قرینه ذکر عذاب دنیوی، نتیجه جمله <جاعل الّذین ... > باشد; یعنی عذاب دنیوی یهود نتیجه تفوّق نصارا بر ایشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 77 - 17،18

17 _ سوداگران عهد الهی و پیمان شکنان ، مستحق عذاب دردناک خداوند در قیامت

انّ الّذین یشترون . .. و لهم عذاب الیم

18 _ علمای اهل کتاب به خاطر سوداگری بر سر عهد الهی و پیمان شکنی ، مستحق عذاب دردناک خداوند در قیامت

و من اهل الکتاب . .. انّ الذین یشترون ... و لهم عذاب الیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 88 - 1،3

1 _ لعنت دائمی و عذاب تخفیف ناپذیر ، کیفر مرتدّان

قوماً کفروا بعد ایمانهم . .. خالدین فیها لا یخفّف عنهم العذاب

3 _ خداوند بدون مهلت و تأخیر ، مرتدّان و کافران یهود و نصارا را عذاب می کند .

لا یخفّف عنهم العذاب و لا هم ینظرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

2 - آل عمران - 3 - 91 - 4

4 _ کسانی که در حال کفر بمیرند ، مستحقّ عذابی دردناک هستند .

اولئک لهم عذاب الیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 116 - 1

1 _ اموال و فرزندان اهل کفر ، نمی تواند آنها را از کیفر خداوند برهاند .

انّ الذین کفروا لن تغنی عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شیئاً

<اغنی> هنگامی که با <عن> متعدی شود، به معنای <دفع> می آید. لذا <لن تُغنی>، یعنی نمی رهاند. (روح المعانی).

ص: 59

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 128 - 7،11،14

7 _ توبه مشرکان و پذیرش آن از سوی خداوند و یا عذاب و مجازات آنان ، هدفی برای نصرت الهی به رزمندگان بدر

ولقد نصرکم اللّه ببدر . .. لیقطع طرفاً ... او یتوب علیهم

جمله <یتوب علیهم> و نیز <یعذّبهم>، عطف است بر <یقطع طرفاً>; و این جمله متعلق به <نصرکم اللّه ببدر> است. و لذا عذاب مشرکان و پذیرش توبه آنان نیز از اهداف پیروزی جنگ بدر خواهد بود.

11 _ عذاب خداوند سرنوشت کافران محارب ، در صورت عدم بازگشت و توبه

لیقطع طرفاً . .. فینقلبوا خائبین ... او یعذّبهم

14 _ دشمنان محارب با اهل ایمان ، مستحقّ عذاب الهی

او یعذّبهم فانّهم ظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 131 - 3

3 _ آتش دوزخ ، در انتظار کافران و رباخواران ، و آماده برای آنان

لا تاکلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتی اعدّت للکافرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 151 - 19،20

19 _ آتشِ دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم کفرپیشگان مشرک

سنلقی فی قلوب الّذین کفروا الرعب . .. و ماویهم النّار و بئس مثوی الظّالمین

20 _ آتش دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم ستم پیشگان

و ماویهم النّار و بئس مثوی الظّالمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 162 - 11

11 _ دوزخ ، جایگاه و فرجام شوم آنانکه خشم و غضب الهی را بر خویش هموار ساخته اند .

کمن بآء بسخط من اللّه و مأویه جهنّم و بئس المصیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 189 - 5

5 _ مالکیّت انحصاری و قدرت مطلق خداوند ، دلیل نبود گریزگاه برای مستحقان عذاب

فلا تحسبنّهم بمفازه من العذاب . .. و للّه ملک السّموات و الارض و اللّه علی کلّ ش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

3 - آل عمران - 3 - 192 - 8

8 _ ستمکاری ، موجب ورود آدمی به آتش دوزخ و بی یاوری وی در قیامت

ربّنا انّک من تدخل النّار فقد اخزیته و ما للظّالمین من انصار

ص: 60

مراد از کلمه <للظّالمین> همان دوزخیان هستند. بنابراین به کارگیری اسم ظاهر به جای ضمیرِ <ما لهم> برای رساندن این معناست که ستمکاری علّت شده که خداوند آنان را به آتش کشاند و از یاری یاوران محروم باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - نساء - 4 - 147 - 3

3 _ منافقان به خاطر ناسپاسی و کفرشان به خدا ، مستحق عذاب دوزخند .

إنّ المنفقین فی الدرک الاسفل . .. ما یفعل اللّه بعذابکم إن شکرتم و ءامنتم

بنابر اینکه خطاب، متوجه منافقان باشد، آیه شریفه اشاره به ناسپاسی و بی ایمانی آنان دارد و آن را از موجبات گرفتاری دوزخ می شمرد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

4 - مائده - 5 - 118 - 4

4 _ مشرکان ، مستحق عذاب الهی

ان تعذبهم فانهم عبادک

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 49 - 1

1 _ تکذیب کنندگان آیات الهی به عذاب گرفتار خواهند شد.

و الذین کذبوا بأیتنا یمسهم الهذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 93 - 17،25

17 _ ظالمان نمی توانند خود را از مهلکه مردن و عذاب خوارکننده پس از آن رهایی بخشند.

و الملئکه باسطوا أیدیهم أخرجوا أنفسکم الیوم تجزون عذاب الهون

جمله <أخرجوا انفسکم> خطاب ملائکه به ظالمان است، که اگر می توانید خود را از این مهلکه نجات بخشید. این سخن ملائکه از سر استهزا و بیان عجز ظالمان است.

25 _ ظالمان و مستکبران در برزخ به عذاب گرفتار خواهند بود.

و لو تری إذ الظلمون . .. الیوم تجزون عذاب الهون بما کنتم ... عن ءایته تستکبرون

ظاهراً مراد از <الیوم> زمان پس از مرگ و قبل از قیامت است که برزخ نام دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 124 - 8،9

8 _ ذلت در پیشگاه خداوند و عذابی شدید در انتظار سردمداران مجرم است.

سیصیب الذین أجرموا صغار عندالله و عذاب شدید

9 _ فریبکاری و توطئه مداوم علیه دین، عامل گرفتاری توطئه گران به ذلت و عذاب شدید است.

سیصیب الذین . .. بما کانوا یمکرون

ص: 61

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 128 - 20

20 _ جایگاه ابدی جنیان اغواگر (شیطانها) و انسانهای پیرو ایشان آتش دوزخ است.

قال النار مثویکم خلدین فیها

<مثوی> اسم مکان و به معنی جایگاه و محل استقرار است. (راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 147 - 12

12 _ جامعه مجرم خود را از شمول رحمت خداوند محروم و سزاوار عذاب او می گرداند.

و لا یرد بأسه عن القوم المجرمین

<بأس> در لغت به معنای شدت است و در این آیه کنایه از عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - انعام - 6 - 159 - 11

11 _ خداوند گروههای تشکیل شده بر اساس پذیرش بخشی از دین را به عذاب گرفتار خواهد ساخت.

إن الذین فرقوا دینهم . .. إنما أمرهم إلی الله ثم ینبئهم بما کانوا یفعلون

<آگاه سازی از اعمال ناپسند>، کنایه از گرفتار ساختن به عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 4 - 2

2 _ عذاب سهمگین خداوند در انتظار جوامع مختلف از قوانین دین و پذیرنده ولایتهای غیر خداوند

و لاتتبعوا من دونه . .. و کم من قریه أهلکنها

بیان هلاکت جوامع پیشین پس از فرمان به رعایت قوانین دین و سرپیچی از ولایت غیر خدا <اتبعوا ما أنزل الیکم . ..>، بیانگر آن است که عذاب امتهای پیشین به سبب تخلف آنان از این فرمان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

5 - اعراف - 7 - 5 - 6

6 _ وجود فاصله زمانی بین نزول عذاب استیصال و هلاکت گرفتاران به آن

فما کان دعویهم إذ جاء بأسنا إلا ان قالوا إنا کنا ظلمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 183 - 2،5

2 _ تکذیب کنندگان آیات الهی سزاوار عذاب از جانب خداوند هستند .

و أملی لهم

آنگاه مهلت دادن و تأخیر انداختن عذاب موضوع پیدا می کند که استحقاق عذاب بالفعل وجود داشته باشد.

5 _ امهال خداوند به کفرپیشگان تکذیب کننده ، زمینه ساز افزایش عذاب آنان است .

و أملی لهم إن کیدی متین

ص: 62

چون امهال به عنوان <کید> مطرح شده است، معلوم می شود مهلت دادن در اینجا برای افزون شدن عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 14 - 3

3 _ مشرکان حاضر در کارزار بدر ، مردمی کفرپیشه و مستحق عذاب با آتش دوزخ

و أن للکفرین عذاب النار

از مصادیق مورد نظر برای <للکفرین> مشرکان حاضر در کارزار بدر می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - انفال - 8 - 16 - 2

2 _ روی گردانان از جبهه نبرد _ جز برای اتخاذ تاکتیک های جدید _ مورد غضب الهی و مستحق جهنم

و من یولهم . .. فقد باء بغضب من اللّه و مأویه جهنم و بئس المصیر

کلمه <بوء> چنانچه با حرف <باء> متعدی شود می تواند به معنای متحمل شدن باشد. بنابراین <باء بغضب من اللّه> یعنی خشم خداوند را بر خود هموار ساخت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 34 - 10

10 _ آنان که طلا و نقره می اندوزند و از انفاق آن در راه خدا ، امتناع میورزند ، مستحق عذابی دردناکند .

و الذین یکنزون الذهب و الفضه و لا ینفقونها فی سبیل اللّه فبشرهم بعذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - توبه - 9 - 61 - 15

15 _ آزاردهندگان پیامبر ( ص ) ، مستحق عذابی دردناک

و الذین یؤذون رسول اللّه لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 11 - 6،7

6 _ کفرمداران و شرک پیشگان ، مستحق عذاب و کیفر الهی در دنیا

و لو یعجل اللّه للناس الشر

7 _ منکران قیامت ، مستحق کیفر و عذاب الهی در دنیا هستند .

و لو یعجل اللّه . .. لقضی إلیهم أجلهم فنذر الذین لایرجون لقاءنا

از آیه شریفه استفاده می شود که: اگر مجازات منکران قیامت منجر به مرگ آنان نمی شد، خدا بدون مهلت آنان را سرکوب می کرد; یعنی، آنان استحقاق کیفر را دارند لکن مانع وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 27 - 6

6 _ مردمان زشت کردار در سرای آخرت ، گرفتار خشم و عذاب الهی خواهند بود .

ص: 63

و الذین کسبوا السیئات . .. ما لهم من اللّه من عاصم

مراد از جمله <ما لهم من اللّه من عاصم>، <ما لهم من عذاب اللّه من عاصم> می باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 50 - 3

3 _ تکذیب کنندگان قرآن و رسالت پیامبر اکرم ( ص ) ، همواره در معرض عذاب ناگهانی استیصال ، قرار دارند .

قل أرءیتم إن أتیکم عذابه بیتاً أو نهاراً

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 54 - 7

7 _ ظالمان و ستم پیشگان ، سزاوار عذابند .

و لو أن لکل نفس ظلمت ما فی الأرض لافتدت به

جمله <ظلمت> در <لکل نفس ظلمت> مشعر به علیت ظلم و بیانگر استحقاق ظالمان نسبت به عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 70 - 5

5 _ کافران و مشرکان ، در جهان آخرت عذاب شدیدی را خواهند چشید .

الذین یفترون علی اللّه الکذب . .. ثم نذیقهم العذاب الشدید بما کانوا یکفرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 73 - 6

6 _ تکذیب کنندگان آیات الهی ، مستحق عذاب استیصال و در معرض آن هستند .

و أغرقنا الذین کذبوا بأیتنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 88 - 20

20 _ عذاب دردناک جهنم ، کیفر کافران است .

فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم

ممکن است الف و لام <العذاب> _ که برای عهد ذهنی است _ اشاره به عذاب دنیوی (استیصال) باشد و ممکن است اشاره به عذاب برزخی و یا عذاب اخروی باشد. برداشت فوق مبتنی بر احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 96 - 1

1 _ تکذیب آیات و نشانه های الهی ، زمینه ساز گرفتاری مکذبان به عذاب استیصال است .

و لاتکونن من الذین کذبوا بأیت اللّه . .. إن الذین حقت علیهم کلمت ربک

از ارتباط این آیه با آیه قبل استفاده می شود که: مراد از <الذین حقت علیهم> تکذیب کنندگان آیات الهی اند و از ذیل آیه بعد، جمله <حتی یروا العذاب الإلیم> و ذیل آیه بعد از این; یعنی، جمله <لما آمنوا کشفنا عنهم عذاب الخزی فی الحیاه

ص: 64

الدنیا> استفاده می شود که مراد از <کلمت ربک> عذاب دنیوی استیصال است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 97 - 1

1 _ کسانی که از سوی خداوند محکوم به عذاب استیصال شوند ، اگر تمام معجزات و نشانه های الهی بر آنان عرضه شود ، هرگز تسلیم نشده و ایمان نخواهند آورد .

إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون. و لو جاءتهم کل ءایه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 98 - 7

7 _ قوم یونس بر اثر تکذیب پیامبر خود و سرباز زدن از ایمان به دعوت های او ، در معرض عذاب استیصال قرار گرفتند .

إلا قوم یونس لما ءامنوا کشفنا عنهم عذاب الخزی فی الحیوه الدنیا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 102 - 1،2،3،4،6،7

1 _ مردمی که زمینه ایمان را از دست بدهند و از آیات الهی و هشدار پیامبران تأثیر نپذیرند ، مستحق عذاب استیصال هستند .

و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من

2 _ مشرکان مکه ، به دلیل از دست دادن زمینه ایمان به آیات الهی و هشدار های پیامبر اکرم ( ص ) ، مستحق عذاب استیصال بودند .

و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من

با توجه به اینکه یکی از مصادیق <قوم لایؤمنون> در آیه قبل، مشرکان مکه می باشد، برداشت فوق استفاده می شود.

3 _ عذاب استیصال ، سنتی است الهی که انتظار وقوع آن در هر زمان و مکانی ، بر مردمی که زمینه ایمان را از دست داده اند ، می رود .

و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من

4 _ بسیاری از اقوام پیشین به دلیل فقدان زمینه ایمان و تکذیب آیات الهی و نپذیرفتن هشدار های پیامبرانشان ، با عذاب استیصال نابود شدند .

و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من

6 _ پیامبر اکرم ( ص ) از سوی خداوند دستور یافت تا مشرکان را به < عذاب استیصال > هشدار دهد و اعلان نماید که در انتظار وقوع آن باشند .

و ما تغنی الأیت و النذر عن قوم لایؤمنون. فهل ینتظرون إلا مثل أیام الذین خلوا من

7 _ پیامبر اکرم ( ص ) از سوی خداوند دستور یافت یأس و نومیدی خود را نسبت به هدایت یافتن مشرکان ابلاغ کرده و اعلان کند که در انتظار نزول عذاب بر آنان به سر می برد .

فهل ینتظرون . .. قل فانتظروا إنی معکم من المنتظرین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 8 - 1

ص: 65

1_ کافران به قرآن و پیامبر ( ص ) و قیامت ، مستحق عذاب دنیوی اندو به آن تهدید شده اند .

و ل_ئن أخّرنا عنهم العذاب

جمله <ما یحبسه> (چه چیز مانع نزول آن عذاب است؟) می رساند که مراد از <العذاب> عذاب دنیوی است و نیز حکایت از این دارد که کفرپیشگان ، به آن عذاب تهدید شده بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 20 - 4،5،10

4_ کافران به قیامت و آنان که برای منحرف نشان دادن راه خدا تلاش می کنند ، در خطر گرفتارشدن به عذاب های دنیوی اند .

الذین . .. یبغونها عوجًا و هم بالأخره هم ک_فرون. أُول_ئک لم یکونوا معجزین فی الأ

5_ مانعان راه خدا و آنان که به خدا دروغ می بندند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی اند .

و من أظلم ممن افتری علی الله کذبًا . .. أُول_ئک لم یکونوا معجزین فی الأرض

جمله <أُول_ئک لم یکونوا . ..> کنایه از تهدید به عذاب است و <فی الأرض> می تواند دلیل بر دنیوی بودن آن عذاب باشد.

10_ کفرپیشگانی که مردم را از پیوستن به راه خدا باز می دارند ، به عذابی دو چندان گرفتار خواهند شد .

الذین یصدون . .. یض_عف لهم العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 26 - 11

11_ کفرپیشگان ، در خطر گرفتار شدن به عذابهایی دردناک در دنیا

أن لاتعبدوا إلاّ الله إنی أخاف علیکم عذاب یوم ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 37 - 14

14_ کفرپیشگان و ستمگران ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی اند .

و لاتخ_طبنی فی الذین ظلموا إنهم مغرقون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 44 - 7

7_ گرفتار شدن کفرپیشگان و ستمکاران به عذاب دنیوی ، موجب رهایی آنان از عذاب اخروی نیست .

فکان من المغرقین . .. و قیل بعدًا للقوم الظ_لمین

بیان عذاب اخروی کفرپیشگان ، پس از بیان گرفتاری آنان به عذاب دنیوی ، اشاره به این نکته دارد که: نباید گمان شود اگر کافران به کیفر دنیوی و عذاب استیصال گرفتار شدند ، از عذابهای اخروی رهایی خواهند یافت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 48 - 9

9_ عذاب دردناک ، فرجام و عاقبت کفرپیشگان است .

ثم یمسّهم منا عذاب ألیم

ص: 66

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 57 - 11

11_ نزول عذاب الهی بر کفرپیشگان ، برخاسته از استحقاق آنان است نه آنکه وجودشان موجب ضرر و زیان بر خدا باشد .

و یستخلف ربی قومًا غیرکم و لاتضرونه شیئًا

برداشت فوق مبتنی براین است که جمله <لاتضرونه> حال باشد. براین اساس جمله <یستخلف ... و لاتضرونه> چنین معنا می شود. در حالی که ضرر و زیانی را متوجه خدا نمی کنید شما را عذاب می کند و این معنا می رساند که موجب عذاب، استحقاق کفرپیشگان است نه این که وجودشان مایه ضرری بر خدا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 58 - 9

9_ کفر پیشگان قوم عاد ، علاوه بر عذاب دنیوی به عذاب آخرت نیز گرفتار خواهند شد .

و نجّین_هم من عذاب غلیظ

برداشت فوق ، براساس این احتمال است که مراد از <عذاب> در جمله <و نجّیناهم من عذاب>، عذاب اخروی باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 59 - 16

16_ انکار کنندگان ربوبیت خدا ، مخالفان پیامبران و پیروی کنندگان از سرکشان ، در معرض عذاب های دنیوی اند .

و لما جاء أمرنا . .. و تلک عاد جحدوا بأی_ت ربهم ... واتبعوا أمر کل جبار عنید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 60 - 6

6_ از قوم عاد ، تنها معاصران هود از رحمت الهی محروم شده و به عذاب گرفتار شدند . *

ألا بُعدًا لعاد قوم هود

<قوم هود> عطف بیان برای <عاد> است. با توجه به اینکه قوم عاد پیش از حضرت هود بوده اند و پس از او نیز وجود داشتند ، می توان گفت: هدف از تبیین و توضیح <عاد> به <قوم هود> بیان معنایی است که در برداشت فوق آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 67 - 6

6_ ستمگران ، مشرکان و کفرپیشگان ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی ( عذاب استیصال ) هستند .

و أخذ الذین ظلموا الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 81 - 18

18_ همسر لوط ، باید به عذابی که برای قوم لوط مقدر شده بود ، گرفتار می شد .

إنه مصیبها ما أصابهم

ضمیر در <إنه> به اصطلاح ضمیر شأن است و حاکی از تأکید می باشد.

ص: 67

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 89 - 3

3_ اقوام نوح ، هود ، صالح و لوط به خاطر مخالفت با پیامبران و ستیزه جویی با آنان ، به عذاب های دنیوی مبتلا شدند .

مثل ما أصاب قوم نوح . .. و ما قوم لوط منکم ببعید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 94 - 10

10_ ستمگران ، مشرکان و آنان که در مبادلات کم فروشی کرده و عدل و انصاف را رعایت نکنند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی ( عذاب استیصال ) هستند .

و أخذت الذین ظلموا الصیحه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - هود - 11 - 102 - 2

2_ امت های ستم پیشه ( جوامع کفرپیشه و مشرک ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت های الهی و عذاب های استیصال هستند .

و کذلک أخذ ربک إذا أخذ القری و هی ظ_لمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 107 - 1،2

1_ انکار کنندگان قرآن و رسالت پیامبر ( ص ) در خطر گرفتار شدن به عذاب های دنیوی ( عذاب استیصال ) و اخروی اند .

أفأمنوا أن تأتیهم غ_شیه من عذاب الله أو تأتیهم الساعه

ضمیر در <أفأمنوا> می تواند به <أکثر الناس> در آیه 103 باز گردد. در این صورت مقصود از آن ضمیر کسانی اند که به قرآن و وحی الهی و رسالت پیامبر(ص) کافر شدند و آنها را انکار کردند.

2_ مشرکان ، در خطر گرفتار آمدن به عذاب های الهی در دنیا و آخرتند .

أفأمنوا أن تأتیهم غ_شیه من عذاب الله أو تأتیهم الساعه

برداشت فوق بر این اساس است که مراد ضمیر در <أفأمنوا> مشرکانی باشند که در آیه قبل از آنان سخن گفته شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 109 - 8،10

8_ تکذیب کنندگان پیامبران پیشین به عذاب های دنیوی گرفتار شدند .

أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین من قبلهم

مراد از ضمیر در <أفلم یسیروا> مشرکان و مخالفان پیامبراکرم(ص) است و مقصود از <الذین من قبلهم> امتهای پیش از ایشان می باشد.

10_ مطالعه آثار باقیمانده از تکذیب کنندگان انبیا ، گویای عاقبت شوم آنان و گرفتار آمدنشان به عذاب های الهی است .

أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان ع_قبه الذین من قبلهم

ص: 68

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - یوسف - 12 - 110 - 17

17_ گنهکاران و تکذیب کنندگان پیامبر ( ص ) در خطر گرفتار آمدن به عذاب های دنیوی اند .

و لایردّ بأسنا عن القوم المجرمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

8 - رعد - 13 - 6 - 5،15

5_ کفرپیشگان امت های گذشته به عذاب های دنیوی گرفتار شدند .

و قد خلت من قبلهم المثل_ت

<مثلات> (جمع مَثُله) به معنای عقوبتها و عذابهاست. عذابها و عقوبتها بدان اعتبار <مثلات> _ که از ماده مِثل (مانند) است _ گفته می شود که آن را مثال قرار می دهند برای اینکه دیگران از آن عبرت گرفته و از عوامل آن بپرهیزند. از معانی <خلوّ> (مصدر خلت) گذشتن و سپری شدن است.

15_ گنه کاران و ستم پیشگان که مشمول مغفرت الهی نشوند ، به عذاب های سهمگین الهی گرفتار خواهند شد .

إن ربک لذو مغفره . .. و إن ربک لشدید العقاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 2 - 5،7

5- بی تردید کافران ، دارای فرجامی ناگوارند و به عذابی شدید و طاقت فرسا ، گرفتار خواهند شد .

و ویل للک_فرین من عذاب شدید

7- کافرانِ به قرآن و کافرانی که تصمیم به ماندن در ظلمت ها گرفته اند ، فرجامی بس ناگوار دارند و در عذابی سخت گرفتار خواهند شد .

و ویل للک_فرین من عذاب شدید

برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که مراد از کافران در این آیه، به قرینهء آیه قبل، کسانی هستند که کتاب خدا را نپذیرفتند و از ظلمتها خارج نشدند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 7 - 21

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 21 - 4،12

4- کافرانِ پیرو به هنگام حضور در پیشگاه خداوند در قیامت پیشاپیش درمی یابند که گرفتار عذاب الهی خواهند شد .

و برزوا لله جمیعًا فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغن

ذکر <فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا> برای درخواست کمک ضعفا _ پس از آنکه حضور همه مردم را در قیامت اعلام کرد و هنوز سخنی از عذاب گفته نشده است _ حکایت از این می کند که آنان گرفتار شدن خود را به عذاب از قبل خواهند فهمید.

12- عذاب کافرانِ پیرو در قیامت به قدری شدید است که آنان را به دریوزگی می کشاند .

فقال الضعف_ؤا للذین استکبروا إنّا کنّا لکم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الل

ص: 69

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 22 - 16،21

16- شیطان و پیروانش در آخرت گرفتار عذاب الهی خواهند شد .

ما أنا بمصرخکم و ما أنتم بمصرخی

21- ستمگران قطعاً در عذابی سخت و بس دردناک گرفتار خواهند شد .

إن الظ_لمین لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 42 - 8

8- کیفر ستمگران در قیامت بسیار شدید و هولناک است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا یعمل الظ_لمون إنما یؤخّرهم لیوم تشخص فیه الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - ابراهیم - 14 - 46 - 1

1- هلاکت و عذاب دنیوی ستم پیشگان تاریخ از سوی خداوند ، علی رغم مکر و چاره اندیشی های فراوان و قدرتمندانه آنان

و سکنتم فی مس_کن الذین ظلموا . .. و قد مکروا مکرهم ... و إن کان مکرهم لتزول منه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 60 - 1،2

1- همسر لوط ( ع ) در زمره مجرمان قوم لوط و عذاب شدگان الهی بود .

إلاّ ءال لوط إنا لمنجّوهم . .. إلاّ امرأته

2- باقی ماندن همسر لوط ( ع ) در میان عذاب شدگان قوم لوط ، به تقدیر و دستور خدا بود .

إلاّ امرأته قدّرنا إنها لمن الغ_برین

تردیدی نیست که همه مقدرات به دست خداوند است و انتساب تقدیر (قدّرنا) به فرشتگان، می تواند به خاطر این باشد که آنان مجری این تقدیر بوده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - حجر - 15 - 90 - 1

1- التقاطیون و تجزیه کنندگان قرآن در صدر اسلام ، دچار عذاب الهی شدند .

کما أنزلنا علی المقتسمین

برداشت فوق مبتنی بر این نکته است که لفظ عذاب در جمله <أنا النذیر. ..> در آیه قبل، در تقدیر باشد و مفعول فعل <أنزلنا> ضمیر محذوفی باشد که به عذاب بر می گردد. بنابراین معنای آیه چنین می شود: همان گونه که عذاب را بر <مقتسمین> نازل کردیم. گفتنی است <المقتسم> به معنای کسی است که چیزی را به چند جزء تقسیم کند و مراد از آن _ به قرینه آیه بعد (الذین جعلوا القرءان عضین) _ تجزیه کنندگان قرآن هستند که برخی از معارف آن را پذیرفته و برخی را انکار کردند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 70

9 - نحل - 16 - 34 - 3

3- منکران حقانیت کتاب های آسمانی ، گرفتار عذاب شدند .

کذلک فعل الذین من قبلهم و ما ظلمهم الله و ل_کن کانوا أنفسهم یظلمون . فأصابهم سیئ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 36 - 10

10- گروه ها و اقوامی که در طول تاریخ ، انبیای الهی را تکذیب کردند ، گرفتار عذاب شدند .

فسیروا فی الأرض فانظروا کیف کان ع_قبه المکذّبین

دعوت از مردم برای جهانگردی جهت مطالعه در عاقبت تکذیب کنندگان انبیا، دلالت بر این دارد که آنان دچار عذاب شده اند و مطالعه آن عبرت آموز است و اگر چنان چه به مرگ طبیعی مرده بودند، با انسانهای دیگر تفاوتی نداشتند و در نتیجه مزیتی برای مطالعه نخواهند داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 104 - 4

4- عذاب دردناک ، فرجام و کیفر کافرانی است که از سر لجاج و عناد به آیات الهی ایمان نمی آورند .

إن الذین لایؤمنون بأی_ت الله . .. لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 106 - 14

14- مرتد ، دارای عذابی بزرگ است .

من کفر بالله من بعد إیم_نه . .. لهم عذاب عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

9 - نحل - 16 - 117 - 4

4- ابتلای بدعت گذاران به عذاب دردناک ، پس از بهرهوری اندک از دنیا ، گواه عدم رستگاری آنان است .

إن الذین یفترون علی الله الکذب لایفلحون . مت_ع قلیل و لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 8 - 11

11- ذلّت و شکست ، مجازات دنیوی فسادانگیزان و عذاب حهنّم ، کیفر اخروی آنان است .

لتفسدنّ فی الأرض . .. و إن عدتم عدنا و جعلنا جهنّم للک_فرین حصیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 18 - 8

8- دنیاطلبان علاوه بر عذاب جسمانی ، در آخرت نیز گرفتار عذاب روحی می شوند .

ثمّ جعلنا له جهنّم یصل_ها مذمومًا مدحورًا

<یصلاها> (در آتش سوزان حهنّم می سوزد) اشاره به عذاب جسمی و <مذموماً مدحوراً> (نکوهش شده و مطرود) اشاره به

ص: 71

رنج روحی دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 2 - 3

3- کفرپیشگان ، و گنه کاران ، به عذاب شدید الهی گرفتار خواهند شد .

لینذر بأسًا شدیدًا من لدنه

<بأس>، به معنای عذاب و سختی است و به قرینه <یبشّر المؤمنین. ..> _ در فراز بعد _ مراد، عذابی است که کافران و گنه کاران به آن تهدید شده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 29 - 9

9- آتش سهم گین و فراگیر ، عذاب حاضر و آماده برای کافران ، از جانب خداوند است .

إنّا أعتدنا للظ_لمین نارًا

نکره آوردن <ناراً> برای دلالت بر شدّت و عظمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 42 - 1

1- امکانات ثروت مند مغرور ، با نزول عذاب فراگیر الهی ، نابود شد و تمامی منافع باغ و کشت زار او از بین رفت .

و أُحیط بثمره

<أُحیط بثمره> عطف بر محذوف است، یعنی، <وقع العذاب و. ..>. احاطه شدن، کنایه از نابود شدن است. مراد از <ثمر>، تمامی دستاوردهای مرد ثروت مند در باغ و کشت زار خود است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - کهف - 18 - 87 - 5

5- ستم کاران ، در قیامت ، به عذابی سخت گرفتار خواهند شد .

فیعذّبه عذابًا نکرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 45 - 6،12،16

6- گرفتاری به عذاب الهی با توجه به رحمانیت خداوند ، نشانه کمال بی لیاقتی و محرومیت از تمام زمینه های رحمت الهی است .

أن یمسّک عذاب من الرحمن

12- گرفتاران به عذاب الهی ، همراه و قرین شیطان خواهند بود .

یمسّک عذاب من الرحمن فتکون للشیط_ن ولیًّا

16- شیطان ، مطرودترین گنه کاران از رحمت خداوند و گرفتارترین آنان به عذاب الهی است .

إنّی أخاف أن یمسّک عذاب من الرحمن فتکون للشیط_ن ولیًّا

تهدید بت پرستان به این که ممکن است خدای رحمان بر شما خشم گیرد و با شیطان هم دم شوید، نشانه عمق مطرود بودن

ص: 72

شیطان و گرفتاری او به عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 75 - 9

9- خداوند ، برخی از گمراهان را به عذاب دنیوی مبتلا می سازد و عده ای را به عذاب اخروی گرفتار خواهد ساخت .

حتّی إذا رأوا ما یوعدون إمّا العذاب و إمّا الساعه

مراد از <العذاب> به قرینه <الساعه> عذاب دنیوی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - مریم - 19 - 79 - 5

5- خداوند کسانی را که برای ازدیاد مال و فرزند به کفر روآورده اند ، به عذابی مداوم و بیوقفه گرفتار خواهد ساخت .

و نمدّ له من العذاب مدًّا

معنای اصلی <مدّ> کشاندن چیزی در ناحیه طول آن و متصل ساختن اشیا به یکدیگر برای طولانی ساختن آن است (تاج العروس). مصداق این معنا در آیه، استمرار عذاب است و مفاد آن چنین است: <بدون انقطاع، از عذاب برای او پیش می آوریم تا همواره در عذاب بماند>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 129 - 4

4 - کفرورزان به آیات و هدایت های الهی ، سزاوار کیفر و عذاب در دنیا هستند .

و لولا کلمه سبقت من ربّک لکان لزامًا

کلمه <لزاماً> مصدر باب مفاعله است و خبر قرار گرفتن مصدر، حاکی از مبالغه است. بنابراین مفاد جمله <لکان لزاماً> چنین می شود: [اگر سنت مهلت نبود ]عذاب، ملازم مخالفان بود و [حتی اندک زمانی] از آنان فاصله نمی گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - طه - 20 - 135 - 1

1- کافران مکه با انکار آیات الهی _ پس از اتمام حجت بر ایشان _ مستحق نابودی و عذاب بودند .

و لو أنّا أهلکن_هم . .. فستعلمون من أصح_ب الصرط السویّ و من اهتدی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 41 - 8

8- استهزاکنندگان پیامبران ، به عذابی مبتلا شدند که آن را به مسخره می گرفتند .

فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزءون

مقصود از <ما کانوا به یستهزءون> عذاب استیصال است; زیرا آن چه مورد تمسخر کافران در طول تاریخ بود _ و همان بر سرشان آمد _ عذاب استیصال بود.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 43 - 5

ص: 73

5- بی پناهی همه جانبه کافران دربرابر عذاب الهی و حتمی بودن هلاکت آنان

أم لهم ءالهه تمنعهم من دوننا . .. و لا هم منّا یصحبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 18 - 8،15

8 - شرک ، گناهی است نابخشودنی که اهل آن مستحق عذاب الهی اند .

و کثیر حقّ علیه العذاب

15 - شرک پیشگان ، در قیامت گرفتار عذاب خوار کننده الهی و محروم از هر کرامت بخش و گرامی دارنده ای خواهند بود .

و الذین أشرکوا ان اللّه یفصل بینهم یوم القی_مه. .. و کثیر حقّ علیه العذاب و من ی

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 44 - 5،10

5 - خداوند ، اقوام تکذیب گر و کفر پیشه تاریخ را پس از این که از فرصت داده شده استفاده نکردند و هم چنان بر کفر و انکار خود پای فشردند ، با عذاب استیصال نابود کرد .

فأملیت للک_فرین ثمّ أخذتهم

<نکیر> به معنای انکار (تغییر) است. و مقصود از آن به قرینه آیه بعد، تغییر نعمت به محنت، حیات به مرگ و نابودی و آبادانی به ویرانی است. گفتنی است که استفهام در جمله <فکیف کان نکیر>، استفهام تعجیبی و بیانگر شدت کیفر است.

10 - قوم نوح ، عاد ، ثمود ، ابراهیم ، لوط ، اصحاب مدین و فرعونیان ، اقوام هلاک شده با عذاب استیصال

فقد کذّبت قبلهم قوم نوح . .. ثمّ أخذتهم فکیف کان نکیر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 45 - 1،2

1 - هلاکت و نابودی بسیاری از جوامع ستم پیشه در طول تاریخ با عذاب خداوند

فکأیّن من قریه أهلکن_ها و هی ظالمه

جمله <أهلکناها> به تقدیر <أهلکنا أهلها> می باشد. <خَواء> (مصدر <خاویه>) به معنای سقوط کردن و فرو ریختن و <عرش> مفرد (<عروش>) به معنای سقف است. <شَید> (مصدر <مشید>) نیز برای دو معنا به کار می رود: ساختمان سفید را گچ کاری کردن و بنایی را بلند و برافراشته ساختن. بنابراین <قصرمشید> می تواند به معنای کوشک برافراشته و بلند و یا به معنای کاخ سفید و گچ کاری شده باشد; یعنی، کم نیستند شهرها و سرزمین هایی که مردمشان را به خاطر ظلم و بی دادگری، نابود کردیم و اکنون دیوارهای خانه هایشان روی سقف فرو ریخته و چاه های متروک و کاخ های سفید برافراشته، که بی صاحب مانده است. گفتنی است که آیه یاد شده متضمن توصیه به مشرکان صدراسلام است که در فرجام کار جوامع پیشین بنگرند و ببیند که قهر الهی بر سر آنها و شهرهایشان چه آورده است و از آن عبرت بگیرند و دست از مخالفت با پیامبر(ص) بردارند.

2 - ظلم و بی دادگری جوامع پیشین ، سبب گرفتار شدن آنان به خشم خداوند و هلاکت و نابودیشان با عذاب او

و إن یکذّبوک فقد کذّبت قبلهم. .. فکأیّن من قریه أهلکن_ها و هی ظالمه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 48 - 1

ص: 74

1 - هلاکت و نابودی بسیاری از جوامع پیشین با عذاب استیصال

و کأیّن من قریه أملیت لها و هی ظالمه

<إملاء> (مصدر <أملیت>) از <ملو> و به معنای فرصت دادن است <لها> به تقدیر <لأهلها> و <هی ظالمه> به تقدیر <و أهلها ظالمه> می باشد. <أخذ> (مصدر <أخذت>) به معنای گرفتن و در این جا کنایه از هلاک ساختن و از میان برداشتن است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - حج - 22 - 57 - 2

2 - عذاب دوزخ ، عقوبت کفر به خدا و تکذیب آیات او ( قرآن )

و الذین کفروا و کذّبوا ب_َای_تنا فأولئک لهم عذاب مهین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 41 - 3،4

3 - تگذیب گران حق ستیز ، سزاوار عذاب مرگ بار استیصال

فأخذتهم الصیحه بالحقّ

کلمه <بالحقّ> را به دو صورت می توان تفسیر کرد: الف) جامعه پس از نوح، به خاطر کفر و تکذیب گری شان، مستحق عذاب بودند. ب) نزول عذاب صیحه بر آن قوم، حکمی بر پایه حق و عدل بود. برداشت فوق، براساس تفسیر اول می باشد.

4 - عذاب استیصال ، کیفری بر اساس حق و به دور از کمترین بی عدالتی نسبت به کافران و تکذیب گران

فأخذتهم الصیحه بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 44 - 6

6 - جوامع گذشته تاریخ ، یکی پس از دیگری ، با عذاب قهر الهی و در پی تکذیب انبیا و مبارزه با آنان ، مضمحل شدند .

فأتبعنا بعضهم بعضًا

<إتباع> (مصدر <أتبعنا>) به معنای یکی را در پی دیگری روانه کردن است; یعنی، <پس ما امت های تکذیب گر را پی در پی هلاک کردیم و هر یکی را به دنبال دیگری، به دیار نیستی روانه ساختیم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 4

4 - عذاب الهی ، دامنگیر ظالمان و ستمگران

قل ربّ إمّا ترینّی ما یوعدون . ربّ فلاتجعلنی فی القوم الظ_لمین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - نور - 24 - 14 - 6

6 - ترویج کنندگان شایعات و تهمت پردازی های ناروا _ جدا از فضل و رحمت خداوند _ مستحق عذاب الهی اند .

و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته . .. لمسّکم فی ما أفضتم فیه عذاب عظیم

ص: 75

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 19 - 3،4

3 _ مشرکان در قیامت ، ناتوان از دفاع از خویش در برابر عذاب الهی و یافتن هرگونه یار و ناصری برای خود

فما تستطیعون صرفًا و لانصرًا

4 _ چشیدن عذاب بزرگ الهی ، کیفر حتمی ستم کاران

و من یظلم منکم نذقه عذابًا کبیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 38 - 2

2 _ قوم عاد ، ثمود و اصحاب رسّ ، مردمانی ظالم و ستمگر و گرفتار عذاب دردناک الهی در قیامت

و أعتدنا للظ_لمین عذابًا ألیمًا . و عادًا و ثمودا و أصح_ب الرّسّ

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - فرقان - 25 - 69 - 6

6 _ کسانی که رو به سوی شرک آرند و دست به آدم کشی و زنا بیالایند ، در حال خواری و برای همیشه در عذاب الهی گرفتار خواهند شد .

و یخلد فیه مهانًا

فوق مبتنی بر همین نظریه است. و چنان چه <ذلک> اشاره به یکایک گناهان یاد شده به صورت مستقل باشد، در این صورت چون اتفاق همه علما و مفسران بر آن است که زناکار به عذاب ابدی در قیامت گرفتار نمی شود، از این رو مقصود از <یخلد> طولانی بودن عذاب است نه جاودانگی آن.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - شعراء - 26 - 171 - 2

2 - همسر لوط ، مخالف راه او و در زمره محکومان به عذاب

إلاّ عجوزًا فی الغ_برین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 51 - 3

3 - گرفتار شدن ثمودیان به عذاب ویرانگر و کیفر نابودکننده الهی ، پیش از تحقق توطئه آنان علیه صالح ( ع ) و خانواده اش

فانظر کیف کان ع_قبه مکرهم أنّا دمّرن_هم

<تدمیر> (مصدر <دمّرنا>) مرادف <إهلاک> است. حال اگر گروه های توطئه گر در برنامه ترور صالح(ع) موفق می شدند، دعوت خداوند از انسان ها برای عبرت گیری از سرنوشت آنان معنا نداشت. بنابراین عبارت <أنّا دمّرناهم>; یعنی، <أهلکناهم قبل أن یحققوا مکرهم; ما آنان را پیش از آن که بتوانند طرحشان را پیاده کنند، نابود ساختیم>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

13 - نمل - 27 - 57 - 1

1 - نجات لوط ( ع ) و خانواده اش _ به جز همسر وی _ از عذاب نازل شده بر قوم لوط

ص: 76

فأنجین_ه و أهله إلاّ امرأته

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 39 - 1

1 - قارون و فرعون و هامان ، سه شخصیت هلاک شده با عذاب الهی اند .

و ق_رون و فرعون و ه_م_ن

<قارون> عطف بر <عاداً> است. <عاداً> مفعول فعل مقدر (أهلکنا) است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - سجده - 32 - 14 - 2،10

2 - کیفر حتمی فراموش کاران روز قیامت ، چشیدن عذاب است .

فذوقوا بما نسیتم لقاء یومکم ه_ذا

10 - عذاب فراموش کاران قیامت ، عذابی بس سخت و شدید است .

فذوقوا بما نسیتم لقاء یومکم ه_ذا . .. و ذوقوا عذاب الخلد

تکرار <ذوقوا> و مبهم گذاشتن آن و چیزی که شخص گناهکار، امر به چشیدن آن شده است _ در <ذوقوا> ی نخست _ حکایت از سختی و شدت آن می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - احزاب - 33 - 65 - 1

1 - کفرپیشگان ، همواره در آتش جهنم باقی خواهند ماند .

الک_فرین و أعدّ لهم سعیرًا . خ_لدین فیها

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 8 - 8

8 - کسانی که به آخرت ایمان نمی آورند ، گرفتار عذاب خواهند شد .

الذین لایؤمنون بالأخره فی العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 3 - 6

6 - فرار و نجات از عذاب الهی ، برای کافران ممکن نیست .

فنادوا و لات حین مناص

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - ص - 38 - 8 - 10

10 - سران کفر و شرک ، مستحق چشیدن عذاب الهی استیصال اند .

بل لمّا یذوقوا عذاب

ص: 77

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 51 - 1

1 - گرفتار شدن قشر مرفه و ناسپاس ملت های گذشته به عذاب و پیامد های ناگوار رفتار بد خود

إذا خوّلن_ه نعمه منّا . .. فأصابهم سیّئات ماکسبوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 31 - 4،5

4 - قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان ، بر اثر مخالفت با پیامبران خود ، به عذاب الهی دچار شدند .

مثل دأب قوم نوح . .. و الذین من بعدهم

5 - قوم نوح ، عاد ، ثمود و اقوام پس از آنان ، مهم ترین اقوام هلاک شده تاریخ *

مثل دأب قوم نوح . .. و الذین من بعدهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 45 - 5

5 - خاندان فرعون ، به عذاب سخت و فراگیر دنیوی گرفتار شدند .

و حاق ب_َال فرعون سوء العذاب

<حاقَ> (مرادف <أحاطَ>); یعنی، احاطه یافت و فراگیر شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 72 - 1

1 - کافران حق ستیز و ستیزه جو ، در قیامت به آب داغ و پر حرارت افکنده خواهند شد .

یسحبون . فی الحمیم

یکی از معانی <حمیم>، آب داغ و پر حرارت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 83 - 7

7 - بسیاری از اقوام صاحب قدرت و مکنت و دارای تمدن و آثار ملی ، به عذاب الهی ( استیصال ) گرفتار شدند .

و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 16 - 12

12 - مشرکان و مجادله گران حق ستیز گرفتار غضب و عذاب سخت الهی

و الذین یحاجّون فی اللّه . .. علیهم غضب و لهم عذاب شدید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 21 - 9

9 - ظالمان و سیه کاران ، مستحق عذاب دردناک آخرت اند .

ص: 78

و إنّ الظ_لمین لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 35 - 3

3 - کافران متعصب و لجاجت پیشه ، هیچ گونه راه فرار و گریزی از عذاب الهی ندارند .

و یعلم الذین یج_دلون فی ءای_تنا ما لهم من محیص

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 42 - 5

5 - ستم پیشگان و متجاوزان ، مستحق عذابی سخت و دردناک اند .

الذین یظلمون الناس . .. أول_ئک لهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - شوری - 42 - 45 - 20

20 - ستم پیشگان ، در عذاب جاودان جهنم ، خواهند ماند .

ألا إنّ الظ_لمین فی عذاب مقیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 55 - 4

4 - پیروان ستمگران ، همانند آنان مستحق عذاب الهی اند .

فلمّا ءاسفونا انتقمنا منهم فأغرقن_هم أجمعین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - زخرف - 43 - 65 - 8

8 - تفرقه گرایان در دین و راه انبیا ، انسان هایی ستمگر و مستحق عذاب اخروی

إنّ اللّه هو ربّی و ربّکم . .. فاختلف الأحزاب من بینهم فویل للذین ظلموا من عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - جاثیه - 45 - 33 - 4،6

4 - گرفتار آمدن منکران معاد ، در قیامت به عذابی که آن را به استهزا می گرفتند و انکار می کردند .

و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

6 - نبودن کمترین گریزگاه در قیامت برای منکران معاد

و حاق بهم ما کانوا به یستهزءون

مفاد <حاق بهم> (نزول و احاطه بر کافران) می تواند کنایه از این باشد که آنچه در قیامت بر کافران اتفاق می افتد گریزناپذیر است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 79

17 - احقاف - 46 - 18 - 3

3- گروه های بسیاری از کافران جن و انس ، محکوم به عذاب حتمی الهی در گذشته تاریخ

حقّ علیهم القول فی أُمم قد خلت من قبلهم من الجنّ و الإنس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 32 - 4

4- عصیانگران مستحق عذاب ، فاقد کمترین یاور در برابر خداوند

و من لایجب داعی اللّه . .. و لیس له من دونه أولیاء

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 34 - 8

8- کافران ، چشنده عذاب الهی در قیامت ، پس از اقرارشان به مجرمیت خویش

ألیس ه_ذا بالحقّ قالوا بلی و ربّنا قال فذوقوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - محمد - 47 - 34 - 4

4- کافرانی که تا آخرین لحظه زندگی در حال عناد و ستیز با دین باشند ، محکوم به عذاب ابدی خواهند بود .

إنّ الذین کفروا و صدّوا . .. فلن یغفر اللّه لهم

لازمه قطعی <لن یغفر اللّه> باقی ماندن همیشگی در عذاب الهی است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 6 - 12

12 - منافقان و مشرکان ، گرفتار عذاب دنیوی و اخروی

علیهم دائره السوء . .. و أعدّ لهم جهنّم

تعبیر <دائره السوء> _ با توجه به ذیل آیه (اخبار به عذاب جهنم) _ می تواند ناظر به عذاب و سختی های دنیا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - فتح - 48 - 25 - 26

26- کافران ، مستحق عذاب حتمی الهی

لو تزیّلوا لعذّبنا الذین کفروا منهم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 18 - 4

4 - قوم عاد ، گرفتار عذاب الهی ، در پی درس نگرفتن از انذار های مکرر پیامبر خویش

کذّبت عاد فکیف کان عذابی و نذر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

ص: 80

18 - قمر - 54 - 31 - 6

6 - فراهم آورندگان زمینه گناه ، همانند مرتکبان گناه مستحق عذاب اند .

فعقر . .. إنّا أرسلنا علیهم

در صورتی که قوم ثمود در ابتلا به عذاب خصوصیتی نداشته باشند; از آیه شریفه استفاده می شود که همه توطئه گران علیه حق، در معرض عذاب اند; چه مباشران و چه فراهم آورندگان زمینه جرم و خطا.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - قمر - 54 - 43 - 1،2

1 - کافران هر عصر ، در معرض عذاب الهی بدون هیچ امتیاز بر پیشینیان خود

أکفّارکم خیر من أُول_ئکم

2 - مشرکان عصر پیامبر ، در پلیدی و استحقاق عذاب ، همچون کافران هلاک شده پیشین ( قوم های عاد ، ثمود ، لوط و فرعونیان )

أکفّارکم خیر من أُول_ئکم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 13 - 18

18 - مؤمنان در قیامت ، مشمول رحمت خداوند و منافقان محکوم به عذاب الهی اند .

یوم یقول المن_فقون . .. باطنه فیه الرحمه و ظ_هره من قبله العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حدید - 57 - 20 - 16

16 - کسانی که در دنیا عمر خود را به بطالت ( بازی ، سرگرمی ، آرایش ، تفاخر ، فزون خواهی و . . . ) می گذرانند ، در آخرت محکوم به عذاب الهی اند .

أنّما الحیوه الدنیا لعب و لهو . .. و فی الأخره عذاب شدید

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 4 - 11،12

11 - عذاب دردناک الهی ، کیفر کافران است .

و للک_فرین عذاب ألیم

12 - عذاب دردناک الهی ، گریبانگیر کسانی خواهد شد که حدود الهی را رعایت نکرده و به آن تعدی می کنند .

و تلک حدود اللّه و للک_فرین عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - مجادله - 58 - 15 - 2،5

2 - عذابی سخت و جانکاه ، در انتظار منافقان است .

أعدّ اللّه لهم عذابًا شدیدًا

5 - برقراری رابطه دوستی منافقان با یهودیان ، مصداق بارز زشت کاری آنان و سبب دچار شدنشان به عذاب سخت الهی

ص: 81

ألم تر إلی الذین تولّوا قومًا . .. إنّهم ساء ما کانوا یعملون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - حشر - 59 - 3 - 2،5

2 - یهودیان توطئه گر بنی نضیر ، مستحق مجازاتی سخت بودند .

هو الذی أخرج الذین کفروا . .. و لولا أن ... لعذّبهم فی الدنیا

5 - یهودیان توطئه گر ( بنی نضیر ) ، گرفتار عذاب آتش در آخرت

و لهم فی الأخره عذاب النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - حاقه - 69 - 10 - 2

2 - فرعونیان و اقوام پیش از آنان و قوم لوط ، از سوی خداوند به عقوبتی سخت در دنیا گرفتار شدند .

فأخذهم أخذه رابیه

<رابیه> (اسم فاعل از <ربا یربو>) به معنای فزاینده و رو به رشد است و در این آیه کنایه از شدّت است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 1 - 4

4 - قوم نوح ، مستحق عذاب الهی پیش از رسالت آن حضرت

من قبل أن یأتیهم عذاب ألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 24 - 5

5 - افزودن گمراهی ، از عذاب های الهی برای ظالمان و گمراه کنندگان جامعه

و قد أضلّوا کثیرًا و لاتزد الظ_لمین إلاّ ضل_لاً

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که پیامبران برای هدایت مردمان مبعوث شدند و افزودن گمراهی گمراه کنندگان، جنبه مجازاتی دارد نه ابتدایی.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - مدثر - 74 - 20 - 2

2 - کافران حق ناپذیز و اندیشه گر علیه دین ، مستحق شدیدترین عقوبت و نابودی اند .

ثمّ قتل کیف قدّر

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 29 - 8

8 - مجازات الهی ، در انتظار منکران معاد و تکذیب کنندگان آیات او است .

إنّهم کانوا . .. و کلّ شیء أحصین_ه کت_بًا

جمله <وکلّ شیء . ..>، _ پس از بیان انکار معاد و تکذیب آیات از سوی طغیانگران _ تهدید آنان به مجازات در آخرت است.

ص: 82

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 30 - 1

1 - خداوند با فرمانی تحقیرآمیز ، طغیان گران را به تحمل عذاب جهنم ملزم می سازد .

للطّ_غین . .. فذوقوا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - نبأ - 78 - 40 - 3

3 - منکران قیامت ، در آستانه سقوط در عذاب الهی و لبه پرتگاه آن

إنّا أنذرن_کم عذابًا قریبًا

<قرب عذاب> _ در این برداشت _ به معنای ارتباط نزدیک آن به کافران گرفته شده است; یعنی، عذابی که کافران به آن انذار شده اند، با آنان ارتباطی تنگاتنگ دارد. بیان وصف <قریباً> برای نفس عذاب _ نه زمان آن _ این معنا را تقویت می کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - بروج - 85 - 10 - 1،2

1 - شکنجه گران و سوزانندگان مردمِ با ایمان ، به عذاب جهنم گرفتار خواهند شد .

إنّ الذین فتنوا المؤمنین و المؤمن_ت ثمّ لم یتوبوا فلهم عذاب جهنّم

<فتن> (مصدر <فتنوا>) در اصل به معنای داخل کردن طلا در آتش است; ولی در مورد داخل کردن انسان در آتش نیز استعمال دارد (مفردات راغب). <فتنه> در قرآن، گاهی به معنای تعذیب (شکنجه دادن) آمده است. (بصائر فیروزآبادی)

2 - شکنجه گران و سوزانندگان مؤمنان ، علاوه بر عذاب جهنم ، به عذاب سوزانی سخت تر از آن ، گرفتار خواهند شد .

فلهم عذاب جهنّم و لهم عذاب الحریق

جمله <و لهم عذاب الحریق> چنانچه تأکید قبل نباشد، بر وجود عذابی دیگر _ علاوه بر عذاب جهنم _ دلالت دارد. برخی آن را بر عذاب دوران برزخ و قیامت تطبیق داده اند. وصف حریق بودن، بیانگر شدّت سوزندگی آن است; در حدی که اوصاف دیگر آن را تحت الشعاع قرار می دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

20 - ماعون - 107 - 4 - 1،3

1 - برخی از نمازگزاران ، گرفتار نفرین خداوند و سزاوار عذاب و هلاکت اند .

فویل للمصلّین

<ویل> _ که در اصل به معنای عذاب و هلاکت است _ کلمه ای است که برای تهدید به عذاب به کار می رود. (لسان العرب) این کلمه نام درّه، یا چاه خاصی در جهنم و یا نام یکی از درهای آن است (قاموس). مبتدا قرار گرفتن آن _ با آن که نکره است _ نشان می دهد که در معنای نفرین به کار رفته است.

3 - نمازخواندن تکذیب کنندگان کیفر های الهی ، بی ثمر بوده و مایه استحقاق عذاب جهنم است .

أرءیت الذی یکذّب بالدّین . .. فویل للمصلّین

ص: 83

7 - یونس - 10 - 88 - 17

17 _ ایمان آوردن کافران ، به هنگام رویارویی با عذاب دردناک الهی ، بی ثمر بوده و مورد قبول خداوند واقع نخواهد شد .

و اشدد علی قلوبهم فلایؤمنوا حتی یروا العذاب الألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 97 - 2،4

2 _ تکذیب کنندگان محکوم به عذاب استیصال ، آن گاه که عذاب دردناک الهی را ببینند و راهی جز تسلیم شدن برای آنان نماند ، از تکذیب دست برداشته و اظهار ایمان خواهند کرد .

إن الذین حقت علیهم کلمت ربک لایؤمنون . .. حتی یروا العذاب الألیم

4 _ بی فایدگی و نجات بخش نبودن ایمان با مشاهده عذاب الهی

لایؤمنون . .. حتی یروا العذاب الألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

7 - یونس - 10 - 98 - 2

2 _ هیچ قومی از اقوام تکذیب کننده سابق _ به جز قوم یونس _ پیش از نزول عذاب استیصال ، به دست کشیدن از تکذیب پیامبر خود و اظهار ایمان به او موفق نشدند .

فلولا کانت قریه ءامنت فنفعها إیمنها إلا قوم یونس

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - سبأ - 34 - 52 - 5

5 - ایمان مشرکان ، پس از گرفتاری به عذاب سودی برای آنان ندارد .

و لو تری إذ فزعوا . .. قالوا ءامنّا به و أنّی لهم التناوش

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 84 - 2

2 - اقوام قدرتمند محکوم شده به عذاب استیصال ، هنگام مشاهده آثار فرود آن ، توبه کنان به خدای یکتا ایمان آورده و به انکار معبود های ادعایی خویش می پرداختند .

فلمّا رأوا بأسنا قالوا ءامنّا باللّه وحده و کفرنا بما کنّا به مشرکین

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 12 - 2

2- اظهار ایمان و اقرار به ربوبیت خداوند از سوی کافران ، در تنگنا های ابتلا و عذاب

ربّنا اکشف عنّا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - دخان - 44 - 13 - 1،2،3،4

1- اظهار ایمان و التجا به خداوند ، پس از مشاهده عذاب ، اقدامی دیر هنگام و بی ثمر برای کافران

ص: 88

أنّی لهم الذکری

برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <أنّی لکم الذکری>، درصدد بی ثمر خواندن ایمان کافران باشد.

2- ایمان آوردن به حق از روی منطق و دلیل ، دارای ارزش و اعتبار است ; نه اظهار ایمان از روی ناگزیری و مشاهده عذاب .

ربّنا اکشف عنّا العذاب إنّا مؤمنون . أنّی لهم الذکری و قد جاءهم رسول مبین

لحن توبیخی آیه شریفه می رساند که ایمان انتخابی براساس دلایل روشن، سزاوار مقام انسانی است; نه اقرار به ایمان از روی ناگزیری و مشاهده عذاب.

3- بی ثمری اظهار ایمان ، پس از مشاهده عذاب ، منوط به اتمام حجت قبل از آن

أنّی لهم الذکری و قد جاءهم رسول مبین

4- اظهار ایمان کافران ، در تنگنای عذاب ادعایی دروغین و غیر قابل اعتماد

أنّی لهم الذکری

برداشت بالا بنابراین نکته است که تعبیر <أنّی لهم الذکری> درصدد نفی اثر نباشد; بلکه در مقام تحلیل و تفسیر ادعای ایمان کافران در شرایط عذاب باشد، به این که اینان هر چند مدعی ایمان می شوند; اما آنان کجا و ایمان کجا؟ آنان راهی به سوی ایمان باز نگذاشته اند.

19 - مرسلات - 77 - 1 - 7

7 - < قال رسول اللّه ( ص ) : الریاح ثمان : أربع منها عذاب و أربع منها رحمه . . . و الرحمه منها . . . المرسلات . . . فیُرسل اللّه المرسلات فتُثِیرُ السَّحاب . . . ;

رسول خدا(ص) فرمود: بادها هشت گونه اند; چهارگونه از آنها بادهای عذاب و چهارگونه دیگر رحمت اند. .. و از جمله بادهای رحمت... <مرسلات> است... پس خداوند <مرسلات> را می فرستد تا ابرها را به حرکت درآورد>.

آن کفر میورزند .

إلاّ من تولّی و کفر . فیعذّبه اللّه العذاب الأکبر

3 - جهان آخرت ، عرصه گرفتاری کافران حق گریز به بزرگ ترین عذاب های الهی است .

العذاب الأکبر

به قرینه آیه بعد، مراد از <العذاب الأکبر> عذابی است که کافران در آخرت، به آن گرفتار خواهند شد.

16 - غافر - 40 - 82 - 12

12 - محکومان به عذاب استیصال الهی ، هیچ راه گریزی از آن نداشته وتلاش های آنان ، بی ثمر می باشد .

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

<تبیع> (از تبع، یتبع) به معنای دنباله روی و دنبال کردن است و مراد عبارت این است که: کسی نخواهد بود که هلاکت آنها را پیگیری نموده و از آنان دفاع کند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 75 - 8،9

8- هشدار خداوند به پیامبر ( ص ) مبنی بر اینکه در صورت مبتلا شدن به کیفر الهی ، هیچ یار و مددکاری برای نجات خویش نخواهد داشت .

لقد کدتّ ترکن إلیهم شیئًا قلیلاً . .. ثمّ لاتجد لک علینا نصیرًا

9- انسان ها ، حتی پیامبران در صورت ابتلا به عذاب الهی ، هیچ یار و مددکاری برای نجات خویش نخواهند یافت .

ثمّ لاتجد لک علینا نصیرًا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

11 - انبیاء - 21 - 43 - 1

1- معبود ها و خدایان دروغین ، از ایمن ساختن مشرکان در برابر عذاب الهی ناتوان اند .

أم لهم ءالهه تمنعهم من دوننا

<أم> در آیه شریفه، از نوع منقطعه و مانند <بل> متضمن معنای استفهام انکاری است. <آلهه> (جمع <إل_ه>) نیز به معنای معبودها است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 19 - 1،3

1 - نجات محکومان به عذاب قطعی الهی ، در توان هیچ کس _ حتی پیامبر ( ص ) _ نیست .

أفمن حقّ علیه کلمه العذاب أفأنت تنقذ من فی النار

و <حقّ>; یعنی، <ثَبَتَ> و <وَجَبَ> (ثابت و واجب شد) و <کلمه> در آیه شریفه به معنای وعده و یا فرمان است و همزه در <أفأنت. ..> استفهام انکاری می باشد. بر این اساس پیام آیه چنین می شود: آیا کسی که وعده و فرمان عذاب بر آنان قطعی شده است، تو می توانی نجاتش بخشی؟ هرگز!

3 - محکومان به عذاب قطعی الهی ، هیچ راه گریز و رهایی از آن ندارند .

أفمن حقّ علیه کلمه العذاب أفأنت تنقذ من فی النار

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 54 - 10

10 - نبود هیچ یار و یاوری برای گنه کاران ، هنگام گرفتار شدن به عذاب الهی

من قبل أن یأتیکم العذاب ثمّ لاتنصرون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 21 - 14

14 - گنه کاران محکوم شده به عذاب استیصال الهی ، محروم از هرگونه منجی و نگه دارنده ای

فأخذهم اللّه بذنوبهم و ما کان لهم من اللّه من واق

ص: 94

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 29 - 6

6 - تنهایی و بی پناهی انسان در برابر عذاب الهی ، از هشدار های مؤمن آل فرعون به قوم خود

فمن ینصرنا من بأس اللّه إن جاءنا

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - غافر - 40 - 82 - 12

12 - محکومان به عذاب استیصال الهی ، هیچ راه گریزی از آن نداشته وتلاش های آنان ، بی ثمر می باشد .

فما أغنی عنهم ما کانوا یکسبون

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

17 - احقاف - 46 - 28 - 1

1- ناتوانی معبود های مشرکان ، از یاری آنان به هنگام نزول عذاب

فلولا نصرهم الذین اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهه

ارتباط این آیه با آیات پیشین _ که در زمینه نزول عذاب می باشد _ گویای برداشت یاد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - نوح - 71 - 25 - 8

8 - محکومان به عذاب الهی ، از هرگونه یار و یاوری نجات بخشْ محروم اند .

فلم یجدوا لهم من دون اللّه أنصارًا

4 - فرعون با ناباوری نسبت به عملی شدن وعده عذاب در باره پیشینیان ، نظر موسی ( ع ) را در مورد آنان جویا شد .

قال فما بال القرون الأُولی

سؤال فرعون از حال پیشینیان، پس از گفته موسی(ع) (أنّ العذاب علی من کذّب) از ناباوری او حکایت دارد; زیرا وی آنان را نابود شده و بی نشان و اثر می دانست.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - صافات - 37 - 179 - 4

4 - اخبار خداوند به شکست و عذاب قریب الوقوع کافران و مشرکان معاند و مشاهده شدن آن برای آنان

و تولّ عنهم حتّی حین . و أبصر فسوف یبصرون

و لقد استهزیء برسل من قبلک فأملیت للذین کفروا

11 - طه - 20 - 130 - 2

2 - کافران ، با مطرح ساختن تأخیر عذاب و نازل نشدن آن ، پیامبر ( ص ) را در فشار روحی و تبلیغاتی قرار می دادند .

فاصبر علی مایقولون

مراد از <مایقولون> _ به قرینه آیه قبل _ سخنانی است که کافران از سر استهزا در رابطه با عدم نزول عذاب و دیگر وعده های پیامبر(ص) ابراز می داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

14 - عنکبوت - 29 - 53 - 9

9 - عذاب تعیین شده برای کافران ، به خاطر اجل معین ، تأخیر دارد و لکن تحقق اش قطعی است .

و لولا أجل مسمّی لجاءهم العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

15 - فاطر - 35 - 45 - 11

11 - مهلت دادن به کافران و گنه کاران و به تأخیر انداختن مجازات آنان ، کاری عالمانه و برخاسته از آگاهی دقیق خداوند به احوال و مصالح بندگان

و ل_کن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی فإذا جاء أجلهم فإنّ اللّه کان بعباده بصیرًا

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که <فإنّ اللّه کان. ..> در مقام تعلیل برای جمله پیش (و ل_کن یؤخّرهم...) می باشد; یعنی، چون خداوند به احوال بندگانش آگاه است; از این رو مجازات آنان را تا زمان معین به تأخیر انداخته است.

4 - نابودی قوم عاد ، همراه با دشواری ها و سختی های مستمر ; و نه مقطعی و زودگذر

إنّا أرسلنا علیهم ریحًا صرصرًا فی یوم نحس مستمرّ

برداشت یاد شده با توجه به توصیف <یوم نحس> با وصف <مستمرّ>، استفاده می شود.

إن ربک لسریع العقاب و إنه لغفور رحیم

توصیف خداوند به <عقوبت کننده ای سریع> و <بخشایشگری مهربان>، پس از به کارگیری عنوان <رب>، می تواند بیانگر این باشد که توجه به این دو صفت در انسان ترس و امیدی ایجاد می کند که مایه تربیت و کمال او خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

10 - اسراء - 17 - 57 - 9،11،13

9- معبود های مشرکان ، خود ترسان از عذاب خدا و امیدوار به رحمت او هستند .

یرجون رحمته و یخافون عذابه

11- لزوم امیدواری به رحمت خدا در عین بیم داشتن از عذاب و کیفر او

أُول_ئک . .. یرجون رحمته و یخافون عذابه

13- دعوت کنندگان به تعالیم الهی ، در عین تلاش برای کسب وسیله و راهی جهت تقرب به خداوند ، به رحمت او امیدوار و از عذابش بیمناکند .

یبتغون إلی ربّهم الوسیله أیّهم أقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

12 - مؤمنون - 23 - 87 - 4

4 - بیم داشتن از عذاب خدا ، توصیه ای الهی به انسان ها

أفلاتتّقون

<إتقاء>، به معنای ترسیدن است و <أفلاتتّقون> به تقدیر <أفلاتتّقون عذابه> می باشد; یعنی، <آیا از عذاب او بیم ندارید>.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 13 - 3

3 - خوف و هراس پیامبر ( ص ) از عذاب بزرگ الهی ، بازدارنده آن حضرت از هرگونه عصیان و نافرمانی بود .

إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

18 - ذاریات - 51 - 37 - 6

6 - سرگذشت قوم لوط ، عبرتی برای بیمناکان از عذاب دردناک کفر و گناه

و ترکنا فیها ءایه للذین یخافون العذاب الألیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

19 - معارج - 70 - 27 - 1،3

1 - ترس و نگرانی از عذاب پروردگار ، از ویژگی های مؤمنان و مسلمانان راستین

و الذین هم من عذاب ربّهم مشفقون

3 - هراس و نگرانی از عذاب الهی ، خصلتی شایسته و عملی بایسته

و الذین هم من عذاب ربّهم مشفقون

مطلب یاد شده، با توجه به این نکته است که آیه شریفه، در مقام تمجید از مؤمنانی است که دارای چنین خصلت ها و

ص: 106

اوصافی اند.

11 - حج - 22 - 1 - 5

5- ترس از عذاب اخروی ، خصلتی ارزشمند و مورد توصیه خداوند

ی_أیّها الناس اتّقوا ربّکم إنّ زلزله الساعه شیء عظیم

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

16 - زمر - 39 - 13 - 2

2 - پیامبر ( ص ) در خوف و هراس از عذاب قیامت ، در صورت عصیان و نافرمانی کردن

إنّی أخاف إن عصیت ربّی عذاب یوم عظیم

13 - شعراء - 26 - 189 - 5

5 - روز نزول عذاب بر مردم ایکه ، روزی هولناک و جانفرسا

إنّه کان عذاب یوم عظیم

فسوّیها

ضمیر مفعولی در <فسوّاها> به <دمدمه> _ که از <فدمدم علیهم> انتزاع می شود _ برمی گردد. <تسویه هلاکت>; یعنی، نجات نیافتن هیچ کس از ثمودیان و تفاوت نداشتن عذاب آنان با یکدیگر. احتمال رجوع ضمیر به <ثمود> نیز منتفی نیست و در مفاد آیه، تغییری ایجاد نمی کند; زیرا برابری ثمودیان با یکدیگر، در عذاب، همان برابری عذاب آنان با هم است.

أفبعذابنا یستعجلون

جنس است. ضفادع جمع ضَفدَع یا ضفدَع (قورباغه) است.

3 _ هر یک از عذاب های نازل شده بر فرعونیان به تنهایی آیت و نشانی بر حقانیت رسالت موسی بود .

فأرسلنا علیهم . .. ءایت مفصلت

جمع آوردن کلمه <ءایت> دلالت دارد که هر کدام از عذابهای ذکر شده به تنهایی آیت و نشان حقانیت موسی بوده است.

4 _ عذاب های نازل شده بر فرعونیان ( طوفان و . . . ) هر کدام پس از دیگری و با فاصله تحقق می یافت .

فأرسلنا علیهم . .. ءایت مفصلت

کلمه <مفصلت> می تواند حال برای عذابهای ذکر شده (طوفان و . .. ) و یا صفت برای آیات باشد. <فصل> به معنای جداسازی است و <تفصیل> (مصدر مفصلت> دلالت بر شدت جداسازی دارد. بنابراین مراد از <مفصلت> این است که آن عذابها و نشانه ها جدای از یکدیگر با فاصله تحقق می یافت و فاصله آنها نسبتاً طولانی بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آیه - فیش

6 - اعراف - 7 - 134 - 11

11 _ فرعونیان پس از وقوع هر یک از عذاب های پنجگانه ( طوفان . . . ) با موسی پیمان بستند که در صورت برطرف ساختن آن ، به وی ایمان آورند و بنی اسرائیل را آزاد کنند .

لئن کشفت عنا الرجز لنؤمنن لک و لنرسلن معک بنی إسراءیل

برداشت فوق بر این اساس است که <ال> در <الرجز> عهد ذکری باشد. در این صورت <الرجز> اشاره به عذابهای پنجگانه در آیه قبل است.

مردم که پس از چندی مسلمان شدند.

2- باقی ماندن همسر لوط ( ع ) در میان عذاب شدگان قوم لوط ، به تقدیر و دستور خدا بود .

إلاّ امرأته قدّرنا إنها لمن الغ_برین

تردیدی نیست که همه مقدرات به دست خداوند است و انتساب تقدیر (قدّرنا) به فرشتگان، می تواند به خاطر این باشد که آنان مجری این تقدیر بوده اند.

سخن حق ( قرآن ) تسلیم شده و از آن پیروی می کنند .

أو تقول حین تری العذاب لو أنّ لی کرّه فأکون من المحسنین

و أنیبوا إلی ربّکم و أسلموا له من قبل أن یأتیکم العذاب ثمّ لاتنصرون