نام کتاب: علم مفاهیم شناسی در قرآن جلد 4
تحقیق و تالیف : رسول ملکیان اصفهانی - 1400 ش
ناشر دیجیتالی: مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان
ص: 1
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 82 - 3
3 _ خروج از محور دين و مخالفت با رسولان الهى در هر زمان و گرويدن به ديگر اديان ، فسق است .
و اذ اخذ اللّه . .. فمن تولّى بعد ذلك فاولئك هم الفاسقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 21
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 4
4 _ ارتداد گروهى از مؤمنان پس از جريان جنگ احد *
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا اللّه شيئاً
به مقتضاى ارتباط اين آيه با آيات قبل، مراد از «الّذين اشتروا . .. »، مى تواند آن گروه از مسلمانانى باشد كه پس از نبرد احد با تبليغات سوء و شايعات در تضعيف روحيه مؤمنان مى كوشيدند و آنان را از غزوه حمراءالاسد بازمى داشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 27،36
27 _ كسانى كه مرتدّ بميرند ، اعمالشان در دنيا و آخرت تباه ( حَبط ) مى گردد .
و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
36 _ هشدار خداوند ، به عواقب سوء ارتداد
ص: 1
و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم . .. و اولئك اصحاب ال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 86 - 1،7
1 _ بازگشت به كفر ( ارتداد ) پس از ايمانِ آگاهانه و پس از گواهى دادن بر حقّانيّت پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، موجب محروميّت از هدايت الهى
كيف يهدى اللّه قوماً كفروا . .. و جاءهم البيّنات و اللّه لا يهدى القوم الظالمين
قيدِ آگاهانه از «جاءهم البيّنات» استفاده مى شود.
7 _ محروميّت مرتدّان از هدايت ، سنّت خداوند است .
كيف يهدى اللّه قوماً . .. و اللّه لا يهدى القوم الظالمين
سنّت، از استفهام انكارى نسبت به هدايت مرتدّان و تأكيد بر اين مسأله در جمله «و اللّه لا يهدى . .. »، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 87 - 1
1 _ بازگشت به كفر ( ارتداد ) با وجود دلايل روشن ، موجب گرفتارى به طرد و نفرين خدا و فرشتگان و مردم
قوماً كفروا بعد ايمانهم . .. اولئك جزاؤهم انّ عليهم لعنة اللّه و الملئكة و النّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 106 - 6
6 _ كفر و ارتداد ، عامل روسياهى و عذاب در قيامت
فاما الذين اسودّت وجوههم اكفرتم بعد ايمانكم فذوقوا العذاب بما كنتم تكفرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 10،12،14،15،17
10 _ خطر ارتداد و واپسگرايى براى جامعه ، پس از فقدانِ رهبر دينى آن جامعه
و ما محمّد الّا رسول قد خلت من قبله . .. افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم
12 _ كفر و ارتداد و پشت كردن به خط رسالت انبيا ، حركتى ارتجاعى و واپسگرايانه است .
و ما محمّد الّا رسول . .. افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم
14 _ ارتداد و كفر افراد ، زيانى به خداوند نمى رساند .
و من ينقلب على عقبيه فلن يضرّ اللّه شيئا
15 _ پشت كردن به خط رسالت انبيا و بازگشت از اسلام به كفر ، زيان رساندن به خويشتن است .
و ما محمّد الّا رسول . .. و من ينقلب على عقبيه فلن يضرّ اللّه شيئا
كفر و ارتداد، قطعا دربردارنده زيان است و به حكم «فلن يضرّ اللّه»، اين زيان، متوجه خداوند سبحان نخواهد شد ; بنابراين الزاماً دامنگير فرد و جامعه مرتد و كافر خواهد شد.
17 _ واپسگرايى و ارتداد ، كفران نعمتِ رسالت انبيا و هدايت الهى است .
و من ينقلب على عقبيه . .. و سيجزى اللّه الشّاكرين
مفهوم جمله «و سيجزى اللّه الشّاكرين» اين است كه مرتدان، ناسپاس هستند، و به مناسبت حكم و موضوع، اين ناسپاسى در
ص: 2
ارتباط با رسالت انبيا و هدايت الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 5،7
5 _ كفر ، ارتداد و عصيان بر خداوند ، حركتى واپسگرايانه
ان تطيعوا . .. يردّوكم على اعقابكم
7 _ ارتداد و واپسگرايى جامعه ايمانى و پيروى آنان از كفرپيشگان ، حركتى زيانبار و خسارت آفرين
ان تطيعوا الّذين كفروا يردّوكم على اعقابكم فتنقلبوا خاسرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 7
7 _ بازگشت ضرر ارتداد به خود مرتدان
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا اللّه شيئاً
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مراد از «الّذين . .. » كسانى باشد كه پس از اختيار اسلام به كفر مى گرايند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 137 - 5،7
5 _ ارتداد هاى مكرر و اصرار بر كفر ، در پى دارنده شقاوت ابدى و محروميت از هدايت الهى است .
إنّ الذين ءامنوا ثم كفروا . .. لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم سبيلا
7 _ سرگردانى و تحير ، ره آورد ارتداد هاى مكرر
إنّ الذين ءامنوا ثم كفروا . .. لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم سبيلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 138 - 5
5 _ ارتداد و ازدياد كفر ، موجب گرفتار شدن به عذاب دردناك
ءامنوا ثم كفروا . .. بشر المنفقين بانّ لهم عذاباً أليماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 33
33 _ ارتداد ، موجب حبط عمل و زيان اخروى است .
و من يكفر بالايمن فقد حبط عمله و هو فى الأخرة من الخسرين
ظاهر جمله «من يكفر بالإيمن» اين است كه ايمان تحقق يابد و آنگاه به آن كفر ورزيده شود و مورد انكار قرار گيرد، چنين كفرى را ارتداد مى گويند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 71 - 11،13،16
11 _ گرايش به شرك پس از توحيد (ارتداد)، حركتى ضد تكاملى و ارتجاعى است.
ص: 3
أندعوا من دون الله . .. و نرد على أعقابنا بعد إذ هدينا الله
معناى جمله «نرد على . .. » صرفاً به معناى بازگشت به گذشته تاريخى نيست بلكه حكايت از بازگشت به جهل و عقب ماندگى فكرى نيز دارد.
13 _ بازگشت كننده به شرك (مرتد) مانند ديوانه اى سرگردان است كه شيطانها (جنيان) عقل او را زايل كرده اند.
أندعوا من دون الله . .. و نرد ... كالذى استهوته الشيطين
«استهوته الشياطين» يعنى شيطانها عقل و فكر او را برده اند. همچنين جمله «استهوته الشياطين» را در موردى كه شخصى جن زده شده باشد، به كار مى برند. (لسان العرب).
16 _ شرك و ارتداد، زمينه ساز حيرت و سرگردانى است.
و نرد على . .. كالذى استهوته الشيطين فى الأرض حيران
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 25
25 _ روى گردانى از حق و اصرار بر كفر و ارتداد ، مستلزم كيفر شديد دنيوى و اخروى است .
و إن يتولوا يعذبهم اللّه عذاباً أليماً فى الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 106 - 1
1- ميل و گرايش به كفر پس از پذيرش ايمان ( ارتداد ) ، موجب خشم شديد الهى است
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. فعليهم غضب من الله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 20 - 12
12- اصحاب كهف ، ارتداد و پذيرش دوباره شرك را ، گناهى بزرگ و مانع سعادت جاودان خود مى دانستند .
أو يعيدوكم فى ملّتهم و لن تفلحوا إذًا أبدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 86 - 16
16 - گمراهى پس از هدايت و شركورزى پس از توحيد ، زمينه ساز گرفتارى به خشم سنگين و پايدار خداوند و عذابى سخت و طولانى از جانب او
أضلّهم السامرىّ . .. أم أردتّم أن يحلّ عليكم غضب من ربّكم
«حلول غضب» بر رسوخ و دوام آن و نكره بودن «غضب» بر عظمت آن دلالت دارد. فرود آمدن غضب الهى، كنايه از نزول عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 9
9 - پايبندى به دين به خاطر سود مادى و ر ها كردن آن ( ارتداد ) به وقت دشوارى ها و محروميت ها ، مايه خسران و تباهى دنيا و آخرت
ص: 4
و إن أصابته فتنة انقلب على وجهه خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 55 - 25
25 - كفر و ارتداد ، پس از ديدن حاكميت دين و دين داران و امنيت و آرامش زير سايه آن ، نشان فسق و تبه كارى و خروج از راه حق و صواب است .
وعد اللّه الذين ءامنوا منكم . .. ليستخلفنّهم ... و ليمكّننّ لهم دينهم ... يعبدون
در اين كه مقصود از «كفر» در آيه شريفه چيست؟ ميان مفسران دو ديدگاه وجود دارد: 1_ مقصود ارتداد است; يعنى، چنانچه هر كس پس از ديدن حاكميت و امنيت زير سايه دين و نيز اتمام حجت الهى، مجدداً راه كفر را بپيمايد، او حقيقتاً فاسق و تبه كار است. 2- مراد كفران نعمت است; يعنى، آن كس كه نعمت حاكميت و امنيت تحت لواى دين را مشاهده كند و در عين حال به جاى شكرگزارى، راه ناسپاسى را بپيمايد، او حقيقتاً فاسق و تبه كار است. برداشت ياد شده، بنابر ديدگاه نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 3
3- روى گردانى از دين ، پس از گرايش و تمايل به آن ، عملى ارتجاعى و مورد نكوهش
إنّ الذين ارتدّوا على أدب_رهم من بعد. .. الشيط_ن سوّل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 3 - 5
5 - كفر و ارتداد ، زمينه ساز مُهر شدن دل است .
ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا فطبع على قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 96 - 6
6 - ارتداد سامرى ، سبب انحراف بنى اسرائيل بود .
فنبذتها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 86 - 2
2 - ارتداد مردم و گمراه شدن آنان پس از هدايت ، مقوله اى سزاوار به خشم آمدن و فرو رفتن در حزن و اندوه
و أضلّهم السامرىّ . فرجع موسى إلى قومه غضب_ن أسفًا
ص: 5
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 3 - 6
6 - دل هاى منافقان ، بر اثر كفر و ارتداد مُهر شد .
ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا فطبع على قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 90 - 2
2 _ ارتداد و اصرار بر كفر ، موجب محروميّت از هدايت خداوند
انّ الذين كفروا . .. لن تقبل توبتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 2 - 9
9 - آرزو و هدف نهايى كافران ، به كفر و ارتداد كشاندن مؤمنان است .
ودّوا لو تكفرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 3
3 - آرزوى يهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزويى خام و تلاش آنان در اين زمينه ، تلاشى ناموفق بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم
به كارگيرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به اين نكته دارد كه: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى كه بايد علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
ص: 6
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 52 - 3
3 - گناه ارتداد ، گناهى قابل عفو و آمرزش الهى
ثم اتخذتم العجل . .. ثم عفونا عنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 153 - 6
6_ ارتداد ( مشرك شدن پس از توحيد و كفرورزى پس از ايمان ) گناهى قابل بخشش است .
و الذين عملوا السيئات . .. إن ربك من بعدها لغفور رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 175 - 4،5
4 _ بلعم باعورا معارف الهى را به دور افكند و آنها را ناديده انگاشت و مرتد شد .
ءاتينه ءايتنا فانسلخ منها
5 _ شيطان در پى فاصله گرفتن بلعم باعورا از معارف الهى به تعقيب وى پرداخت .
فأتبعه الشيطن
«اتباع» (مصدر أتبع) به معناى دنبال كردن و تعقيب كردن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 176 - 17
17 _ بلعم باعورا پس از ايمان به آيات الهى آنها را تكذيب كرد .
فمثله كمثل الكلب . .. ذلك مثل القوم الذين كذبوا بايتنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 52 - 4،8
4 - آمرزش گناه ارتداد و گوساله پرستى بنى اسرائيل ، از نعمت هاى بزرگ خداوند بر آنان
ثم عفونا عنكم من بعد ذلك
ص: 7
چون آيه هاى اين بخش از سوره، در صدد بيان نعمتهاى الهى به بنى اسرائيل است، مفاد جمله «عفونا عنكم» نيز به منظور بيان نعمت ايراد شده است و از آن جا كه اين معنا با حرف «ثم» به ديگر نعمتها عطف گرديده، اشاره به رتبه برتر نعمت آمرزش نسبت به نعمتهاى ديگر دارد.
8 - ايجاد زمينه هاى سپاسگزارى در بنى اسرائيل ، از هدف هاى آمرزش گناه ارتداد ايشان
ثم عفونا عنكم من بعد ذلك لعلكم تشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 92 - 10
10 - ارتداد قوم موسى و گرايش آنان به گوساله پرستى ، از جمله ستم هاى آنان
ثم أتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 148 - 11
11 _ بنى اسرائيلِ زمان موسى بر اثر ارتداد و گرايش به گوساله پرستى از ستمكاران شدند .
اتخذوه و كانوا ظلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 85 - 11
11 - ارتداد بنى اسرائيل و پيدايش گوساله پرستى در ميان آنان ، پس از عبورشان از دريا بود .
ي_بنى اسرءيل قد أنجين_كم من عدوّكم . .. فتنّا قومك من بعدك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 5
5 _ ارتداد برخى مسلمانان صدر اسلام ، با پذيرش ولايت و دوستى يهود و نصارا
فترى الذين فى قلوبهم مرض . . يا ايها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 86 - 2
2 _ بازگشت عدّه اى از اسلام به كفر ، در حيات پيامبر (صلی الله علیه و آله)
كيف يهدى اللّه قوماً كفروا
شأن نزول و لحن آيه دلالت بر وقوع ارتداد برخى مسلمانان در حيات پيامبر (صلی الله علیه و آله) دارد. (روح المعانى).
ص: 8
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 65 - 3
3- تغيير شخصيت قوم بت پرست ابراهيم ، با روى آوردن مجدد آنان به شرك و بت پرستى
فقالوا إنّكم أنتم الظ_لمون . ثمّ نكسوا على رءوسهم
برداشت ياد شده براساس اين نكته است كه مقصود از زير و رو شدن در جمله «ثمّ نكسوا على رءوسهم» تغيير عقيده بت پرستان باشد. براين اساس تشبيه كردن چنين تغييرى به واژگون شدن انسان، مى تواند كنايه از تغيير و دگرگونى اساسى شخصيت بت پرستان باشد كه براثر اين تغيير، عقايد آنان نيز تغيير يافت .
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 2،6
2 _ ارتداد مسلمانان و بازگشتشان از اسلام ، هيچ ضررى را متوجه دين خدا نخواهد كرد .
من يرتد منكم عن دينه فسوف يأتى اللّه بقوم
برداشت فوق بر اين مبناست كه جواب شرط (من يرتد . ..) جمله اى همانند «فلن يضر دين اللّه) در تقدير گرفته شود و جمله «فسوف يأتى اللّه ...» جايگزين جزاى حقيقى شده باشد ; زيرا بيانگر علت آن جزاست.
6 _ دين خدا ، على رغم ارتداد و گرايش گروههايى از مسلمانان به كفر ، همچنان توفنده و گسترش يابنده
يا ايها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف يأتى اللّه بقوم يحبهم و يحبونه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 66 - 4
4 _ منافقان صدر اسلام ، گروهى بودند كه در آغاز به اسلام ايمان آوردند ولى بعداً به كفر گرويده و مرتد شدند .
لا تعتذروا قد كفرتم بعد إيمنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 3 - 3
3 - منافقان صدراسلام ، عناصرى مرتد بودند ( ابتدا ايمان آوردند و سپس كفر ورزيدند ) .
ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا
ص: 9
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 14 - 1
1 - در صورت ورود احزاب متّحد از نواحى و اطراف به خانه هاى منافقان در مدينه و درخواست اظهار شرك ، آنان ، با ايشان همسويى مى كردند .
و لو دخلت عليهم من أقطارها ثمّ سئلوا الفتنة لأتوها و ما تلبّثوا بها إلاّ يسيرًا
نايب فاعل فعل «دخلت» مى تواند «بيوت» و مى تواند «يثرب» باشد. برداشت ياد شده، براساس احتمال نخست است. لازم به ذكر است كه «اقطار» جمع «قطر» است كه به معناى جانب است (مفردات راغب). مراد از «الفتنة» به قرينه مقام، شرك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 87 - 3
3 _ تحذير خداوند از مرتدّ شدن مؤمنان و هشدار نسبت به آن
قوماً كفروا بعد ايمانهم . .. اولئك جزاؤهم انّ عليهم لعنة اللّه و الملئكة و النّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 72 - 8
8 _ احتمال ارتداد و تأثيرپذيرى مؤمنان ، از ديدگاه اهل كتاب
امنوا بالذى . .. لعلّهم يرجعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 101 - 1
1 _ گمراهى و كفر ( ارتداد ) مؤمنان ، على رغم تلاوت آيات الهى بر آنان و حضور پيامبر (صلی الله علیه و آله) در ميانشان ، مايه شگفتى است .
و كيف تكفرون و انتم تتلى عليكم ايات اللّه و فيكم رسوله
مراد از استفهام، تعجّب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 4
4 _ ارتداد گروهى از مؤمنان پس از جريان جنگ احد *
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان لن يضرّوا اللّه شيئاً
به مقتضاى ارتباط اين آيه با آيات قبل، مراد از «الّذين اشتروا . .. »، مى تواند آن گروه از مسلمانانى باشد كه پس از نبرد احد با تبليغات سوء و شايعات در تضعيف روحيه مؤمنان مى كوشيدند و آنان را از غزوه حمراءالاسد بازمى داشتند.
ص: 10
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 9
9 - پايبندى به دين به خاطر سود مادى و ر ها كردن آن ( ارتداد ) به وقت دشوارى ها و محروميت ها ، مايه خسران و تباهى دنيا و آخرت
و إن أصابته فتنة انقلب على وجهه خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 137 - 3
3 _ يهود ، مرتدانى كه با انكار عيسى ( ع ) كافر شدند و با انكار حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) ، بر كفر خويش افزودند .
لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم سبيلا
در شأن نزول آمده كه مقصود آيه، يهوديان هستند كه به حضرت موسى(ع) ايمان آوردند و سپس با گوساله پرستى كافر شدند و پس از مراجعه ى آن حضرت(ع) از طور، دوباره مؤمن شدند. تا آنگاه كه به حضرت عيسى(ع) كفر ورزيدند و با انكار رسول اللّه(صلی الله علیه و آله)، بر كفر خويش افزودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 153 - 18
18 _ گوساله پرستى و ارتداد يهوديان عصر موسى ( ع ) و عفو خداوند از آنان
ثم اتخذوا العجل من بعد ما جاءتهم البينت فعفونا عن ذلك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 20 - 3
3- مشركان ، در عصر اصحاب كهف ، در صورت بازگشت كامل يكتاپرستان به شرك ، از كيفر آنان چشم پوشى مى كردند .
يرجموكم أو يعيدوكم فى ملّتهم
در اصل، بايد براى فعل «يعيدوكم» حرف «إلى» به كار رود; جاى گزينى حرف «فى» گوياى اين است كه چنان چه اصحاب كهف، به طور كامل، در شرك مستقر شوند و هيچ گفته و كردارى خلاف آن نداشته باشند، مشركان، از سنگ سار آنان صرف نظر خواهند كرد.
ص: 11
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 2
2- ارتداد ، داراى انگيزه هاى مادى و نه دلايل عقلى و واقعى
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 1،2
1 - بسيارى از اهل كتاب ، مشتاق ارتداد و بازگشت مسلمانان به شرك بودند .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً
جمله «يردونكم» به وسيله حرف مصدرى (لو) تبديل به مفرد مى شود و در نتيجه مفعول براى «ودّ» قرار مى گيرد. «كفاراً» جمع كافر و مفعول دوم براى «يردونكم» مى باشد. مراد از كافر، به دليل كلمه «يردون» مشرك است نه يهودى و يا نصرانى; زيرا مسلمانان صدر اسلام پيش از انتخاب اسلام، مشرك بودند.
2 - تلاش پى گير اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً
«ودّ» به معناى علاقه داشتن است، ولى به دليل جمله «فاعفوا . ..» معلوم مى شود: اهل كتاب براى تحقق بخشيدن به آرزوى خود (مرتد ساختن اهل ايمان) به تلاشهاى توطئه گرانه نيز روى آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 3
3 _ بازگشت از اسلام به كفر ( ارتداد ) ، امر شگفت و بدور از انتظار *
و من يرتد منكم عن دينه فسوف يأتى اللّه بقوم
بيان رخداد خارجى با جمله شرطيه _ خصوصاً با آگاهى كامل به تحقق آن _ مى تواند اشاره به اين باشد كه وقوع چنين امرى سزاوار نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 2
2- ارتداد ، داراى انگيزه هاى مادى و نه دلايل عقلى و واقعى
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
ص: 12
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 15 - 2
2- اخبار خداوند از رفع محدود عذاب دنيوى مشركان مكه و بازگشت دوباره آنان به كفر و شرك
إنّا كاشفوا العذاب قليلاً إنّكم عائدون
برداشت يادشده بر اين اساس است كه عذابى كه در آيات پيشين از آن ياد شده، عذاب دنيوى باشد. در اين صورت معناى آيه چنين مى شود: ما عذاب دنيوى را براى زمانى اندك برخواهيم داشت; يعنى، در دنيا كه اصولاً مجالى اندك است عذاب را از شما برمى داريم; اما انتقام به قيامت موكول خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 3،11
3 - كافران مكه ، به هنگام دعوت از مسلمانان به بازگشت از اسلام ، به آنان اعلام كردند كه در صورت مرتد شدن ، گناهان شان را برعهده خواهند گرفت .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
امر «لنحمل» دلالت بر تعهد كافران در قبول گناه ارتداد مسلمانان مى كند.
11 - برعهده گرفتن خطا و گناه ارتداد مسلمانان ، از سوى كافران مكه ، ادعايى دروغ و خالى از واقعيت بود .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم . ..إنّهم لك_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 1،3
1 - اغواگران كافر ، براى مرتد ساختن مسلمانان ، در تلاش بودند .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
برعهده گرفتن بار خطاى مسلمانان، از سوى كافران، با بيان فعل امر (لنحمل خطاياكم) هنگام دعوت از آنان براى تبعيت از خط و راه كافران، حكايت از نوعى برخورد اغواگرانه دارد.
3 - كافران مكه ، به هنگام دعوت از مسلمانان به بازگشت از اسلام ، به آنان اعلام كردند كه در صورت مرتد شدن ، گناهان شان را برعهده خواهند گرفت .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
امر «لنحمل» دلالت بر تعهد كافران در قبول گناه ارتداد مسلمانان مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 13 - 2،5،9
ص: 13
2 - تلاش كافران مكه براى مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگينى است .
و قال الذين كفروا . .. اتّبعوا سبيلنا ... و ليحملنّ أثقالهم
5 - كافرانى كه براى مرتد ساختن مسلمانان ، تلاش كرده اند ، حتماً ، كيفر خواهند شد .
قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا. ..و ليحملنّ أثقالهم
«لام قسم» و «نون تأكيد» در «ليحملنّ» بر قطعيت، دلالت دارد. لازم به ذكر است كه احتمال دارد حمل گناه، كنايه از كيفر باشد.
9 - تمسك كافران به دروغ ، براى مرتد ساختن مسلمانان ، شيوه اى متداول در بين آنان بود .
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم . .. إنّهم لك_ذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 90 - 5
5 - هارون ، با يادآورى رحمت گسترده خداوند به بنى اسرائيل ، باز بودن راه بازگشت از شرك و ارتداد را به آنان يادآورى كرد .
إنّما فتنتم به و إنّ ربّكم الرحم_ن
توصيف خداوند در كلام هارون(ع)، با عنوان «الرحمان» و با توجه به گوساله پرستى و عصيان بنى اسرائيل، متضمن وعده رحمت الهى به آنان، در صورت توبه و بازگشت از شرك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 13 - 1
1- اقوام كافر پيشين پس از مواجهه با برهان هاى روشن و دلايل منطقى انبيا و پافشارى آنان بر مواضع خويش ، آنان را تهديد به تبعيد و يا بازگرداندن اجبارى به كفر ( ارتداد ) مى كردند .
و ما لنا ألاّ نتوكّل . .. لنصبرنّ على ما ءاذيتمونا ... و قال الذين كفروا لرسلهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 25
25 _ روى گردانى از حق و اصرار بر كفر و ارتداد ، مستلزم كيفر شديد دنيوى و اخروى است .
و إن يتولوا يعذبهم اللّه عذاباً أليماً فى الدنيا و الأخرة
ص: 14
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 108 - 12
12 - كفرورزى پس از ايمان ، منحرف شدن از طريق درست و گرايش به راه ناصواب است .
و من يتبدل الكفر بالإيمن فقد ضل سواء السبيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 133 - 5
5 - امت ها ، در خطر ارتداد پس از مرگ پيامبرانشان
إذ حضر يعقوب الموت إذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 13 - 5
5 - منافقان ، در غزوه احزاب ، براى وادار كردن مؤمنان به ترك اسلام و روى آوردن به كفر ، تلاش مى كردند .
ي_أهل يثرب لامقام لكم فارجعوا
برداشت بالا، بر اين احتمال است كه مراد از «لامقام لكم» ماندن در دين رسول اللّه و مراد از «فارجعوا» دعوت به رجوع به كفر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 133 - 5
5 - امت ها ، در خطر ارتداد پس از مرگ پيامبرانشان
إذ حضر يعقوب الموت إذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 1
1- ترجيح زندگى دنيا بر آخرت ، ريشه اصلى ارتداد و گرايش به كفر است .
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
جمله «ذلك بأنهم . ..» در مقام تعليل براى آيه قبل است و نيز «ذلك» اشاره دارد به ارتداد و كفر پس از ايمان.
ص: 15
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 15 - 1
1- آنان كه با مشاهده عذاب اظهار ايمان كنند ، با اندك فرجه اى به كفر و شرك خويش باز مى گردند .
إنّا كاشفوا العذاب قليلاً إنّكم عائدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 72 - 1
1 - بازگشت ساحران مؤمن به كفر ( ارتداد ) و پيروى از آيين فرعونيان ، از هدف هاى تهديد فرعون در مورد آنان
لأقطّعنّ . .. قالوا لن نؤثرك
پاسخ ساحران مؤمن به فرعون (لن نؤثرك)، حكايت از آن دارد كه تهديدات فرعون، براى بازگرداندن ساحران از راه ايمان بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 183 - 5
5 _ امهال خداوند به كفرپيشگان تكذيب كننده ، زمينه ساز افزايش عذاب آنان است .
و أملى لهم إن كيدى متين
چون امهال به عنوان «كيد» مطرح شده است، معلوم مى شود مهلت دادن در اينجا براى افزون شدن عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 41 - 4
4 - تلاش فرعونيان ، براى ارتداد و مشرك شدن مؤمن آل فرعون
و تدعوننى إلى النار
فراخواندن به آتش، كنايه از دعوت به كفر و شرك است كه در آيه بعد به صراحت از آن ياد شده است (تدعوننى لأكفر باللّه و أشرك به. ..).
ص: 16
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 3
3- روى گردانى از دين ، پس از گرايش و تمايل به آن ، عملى ارتجاعى و مورد نكوهش
إنّ الذين ارتدّوا على أدب_رهم من بعد. .. الشيط_ن سوّل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 92 - 10
10 - ارتداد قوم موسى و گرايش آنان به گوساله پرستى ، از جمله ستم هاى آنان
ثم أتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 86 - 6
6 _ بازگشت به كفر ( ارتداد ) پس از ايمان آگاهانه ، ظلم است .
كيف يهدى اللّه قوماً كفروا بعد ايمانهم . .. و اللّه لا يهدى القوم الظالمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 2
2 - تلاش پى گير اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً
«ودّ» به معناى علاقه داشتن است، ولى به دليل جمله «فاعفوا . ..» معلوم مى شود: اهل كتاب براى تحقق بخشيدن به آرزوى خود (مرتد ساختن اهل ايمان) به تلاشهاى توطئه گرانه نيز روى آورده بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 100 - 2
2 _ پيروى از علما و رهبران اهل كتاب ، موجب بازگشت از ايمان به سوى كفر ( ارتداد )
يا ايها الذين امنوا ان تطيعوا فريقاً من الذين اوتوا الكتاب يردّوكم
از آيه قبل (و انتم شهداء)، معلوم مى شود كه اين طايفه، عالمان و دانايان اهل كتاب بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 106 - 7
ص: 17
7 _ تفرقه و اختلاف در ميان جامعه ايمانى پس از اتمام حجّت ، موجب كفر و ارتداد
و لا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا . .. اكفرتم بعد ايمانكم
گويا ارتداد (اكفرتم . .. )، نتيجه تفرقه و اختلاف است كه در آيه قبل از آن نهى شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 144 - 13
13 _ پندار غلط جاودانگى پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، موجب ارتداد و واپسگرايى برخى از مبارزان احد ، و انكار رسالت آن حضرت پس از شايعه قتل ايشان
افاين مات او قتل انقلبتم على اعقابكم
مفسران در شأن نزول آيه گفته اند: آنگاه كه خبر قتل پيامبر(صلی الله علیه و آله) در بين مردم شايع شد، برخى از مسلمانان اظهار داشتند كه اگر محمّد(صلی الله علیه و آله) پيامبر بود، كشته نمى شد. (مجمع البيان، ذيل آيه.)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 149 - 1،10
1 _ ارتداد ، پيامدى براى اطاعت و پيروى از كافران
يا ايّها الّذين امنوا ان تطيعوا الّذين كفروا يردّوكم على اعقابكم
10 _ واپسگرايى ، پيامد پيروى مؤمنان از منافقان دعوت كننده به ارتداد ، چون عبداللّه بن اُبىّ
يا ايّها الّذين امنوا ان تطيعوا الّذين كفروا يردّوكم على اعقابكم
اميرالمؤمنين على (ع) درباره آيه فوق فرمود: نزلت فى المنافقين اذ قالوا للمؤمنين يوم احد عند الهزيمة ارجعوا الى اخوانكم و ارجعوا الى دينهم.
_______________________________
مجمع البيان، ج 2، ص 856 ; نورالثقلين، ج 1، ص 402، ح 393.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 71 - 10
10 _ مشركان صدر اسلام با تبليغات خود در صدد بازگرداندن مسلمانان به آيين شرك و بت پرستى بودند.
قل أندعوا من دون الله . .. و نرد على أعقابنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 77 - 5
5- رفاه طلبى و قدرت خواهى ، از عوامل ارتداد
كفر بأي_تنا و قال لأُتينّ مالاً و ولدًا
ظاهر عبارت «كفر بأياتنا» به قرينه «لأُوتينّ» _ كه براى استقبال است _ حدوث كفر است نه استمرار آن.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 26 - 2
2- سازش با كافران و همكارى با آنان عليه دين ، مايه ارتداد است .
ص: 18
إنّ الذين ارتدّوا . .. ذلك بأنّهم قالوا ... سنطيعكم فى بعض الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 7
7 - ارتداد برخى از مسلمانان سست ايمان صدراسلام و بازگشت دوباره آنان به آيين شرك ، به خاطر گرفتار شدن به بعضى از ناكامى هاى دنيوى
و من الناس من يعبد اللّه على حرف . .. انقلب على وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 26 - 1
1- همدلى و سازش نهانى با كافران ، دليل ارتداد بيماردلان منافق
إنّ الذين ارتدّوا . .. ذلك بأنّهم قالوا للذين ... سنطيعكم فى بعض الأمر
برداشت بالا بنابراين نكته است كه «ذلك» اشاره به ارتداد باشد _ كه از آيه قبل (إنّ الذين ارتدّوا) استفاده مى شود _ و با توجه به اين كه مراد از «الذين كرهوا. ..» كافران معانداند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 6
6 - كافران مكه ، به رغم اعلام صريح ، هرگز اندكى از گناه ارتداد مسلمانان را ، برعهده نمى گرفتند .
و قال الذين كفروا . .. و لنحمل خط_ي_كم و ما هم بح_ملين من خط_ي_هم من شىء
در «و ما هم بحاملين. ..» دو احتمال وجود دارد: يكى، به قرينه اعلام دروغ بودن ادعاى برعهده گيرى گناه ارتداد، اين است كه آنان، حاضر به قبول گناه نيستند. ديگر اين كه چنين امرى، شدنى نيست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 33
33 _ كفر و ارتداد ، موجب خُلود در جهنّم و حَبط عمل در دنيا و آخرت
و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم . .. و اولئك اصحاب ال
ص: 19
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 86 - 16
16 - گمراهى پس از هدايت و شركورزى پس از توحيد ، زمينه ساز گرفتارى به خشم سنگين و پايدار خداوند و عذابى سخت و طولانى از جانب او
أضلّهم السامرىّ . .. أم أردتّم أن يحلّ عليكم غضب من ربّكم
«حلول غضب» بر رسوخ و دوام آن و نكره بودن «غضب» بر عظمت آن دلالت دارد. فرود آمدن غضب الهى، كنايه از نزول عذاب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 8
8 - ارتداد از دين ، گناهى نابخشودنى و درپى دارنده عذاب جاودان اخروى است .
و من الناس من يعبد اللّه على حرف . .. خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 52 - 3
3 - گناه ارتداد ، گناهى قابل عفو و آمرزش الهى
ثم اتخذتم العجل . .. ثم عفونا عنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 153 - 7
7 _ ارتداد و شركورزى و پرستش غير خدا ، گناهى همسنگ با همه گناهان
و الذين عملوا السيئات
برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از «السيئات»، به دليل آيات گذشته، شرك و ارتداد باشد. بر اين اساس خداوند از آن گناه به «السيئات» (همه گناهان) تعبير كرد تا بر اين معنا اشاره كند كه شرك و ارتداد گناهى است همسنگ همه گناهان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 8
8 - ارتداد از دين ، گناهى نابخشودنى و درپى دارنده عذاب جاودان اخروى است .
و من الناس من يعبد اللّه على حرف . .. خسر الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 12 - 2،6
2 - بازگشت به كفر ، پس از اسلام آوردن ، در ديد مسلمانان ، داراى گناهى سنگين بود .
ص: 20
و قال الذين كفروا للذين ءامنوا اتّبعوا سبيلنا و لنحمل خط_ي_كم
اين كه كافران، در دعوت از مسلمانان، خطا و گناه بازگشت به كفر را، برعهده مى گيرند و آن را به آنان اعلام مى كنند، نشان مى دهد كه مسلمانان، بازگشت به كفر را گناه و خطايى سنگين مى دانسته اند.
6 - كافران مكه ، به رغم اعلام صريح ، هرگز اندكى از گناه ارتداد مسلمانان را ، برعهده نمى گرفتند .
و قال الذين كفروا . .. و لنحمل خط_ي_كم و ما هم بح_ملين من خط_ي_هم من شىء
در «و ما هم بحاملين. ..» دو احتمال وجود دارد: يكى، به قرينه اعلام دروغ بودن ادعاى برعهده گيرى گناه ارتداد، اين است كه آنان، حاضر به قبول گناه نيستند. ديگر اين كه چنين امرى، شدنى نيست. برداشت بالا، بنابراحتمال نخست است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 13 - 2
2 - تلاش كافران مكه براى مرتد ساختن مسلمانان ، گناه سنگينى است .
و قال الذين كفروا . .. اتّبعوا سبيلنا ... و ليحملنّ أثقالهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 54 - 13
13 - كشتن مرتدان ، از قوانين كيفرى در آيين حضرت موسى ( ع ) *
فتوبوا إلى بارئكم فاقتلوا أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 3،5
3 - آرزوى يهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزويى خام و تلاش آنان در اين زمينه ، تلاشى ناموفق بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم
به كارگيرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به اين نكته دارد كه: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى كه بايد علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
5 - حسادت يهود و نصارا ، منشأ علاقه و تلاش آنها بر بازگرداندن اهل ايمان از اسلام بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
«حسداً» مفعولٌ له براى «ودّ كثيراً . ..» مى باشد; يعنى، علاقه و تلاش اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان، به علت حسادت ايشان بود.
ص: 21
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 106 - 8
8- ارتداد ، پذيرش قلبى كفر بدون هيچ اجبار و اكراهى و پس از اظهار ايمان
من كفر بالله من بعد إيم_نه . .. و ل_كن من شرح بالكفر صدرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 4
4- ارتداد ، معلول مقهور شدن انسان در برابر وسوسه ها و دسيسه هاى شيطانى است .
إنّ الذين ارتدّوا . .. الشيط_ن سوّل لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 106 - 8
8 _ تفرقه و اختلاف در ميان جامعه ايمانى پس از اتمام حجّت ، كفر و ارتداد است . *
و لا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا . .. اكفرتم بعد ايمانكم
ارتداد (اكفرتم . .. )، به قرينه آيه قبل، مى تواند همان تفرقه و اختلاف مسلمانان پس از اتحاد آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 4
4 _ پذيرش ولايت و دوستى يهود و نصارا ، ارتداد و بازگشت از دين است .
و من يتولهم منكم فانه منهم . .. يا ايها الذين ءامنوا من يرتد منكم عن دينه
با توجه به آيات گذشته معلوم مى شود از مصاديق مورد نظر براى مرتدان، مسلمانانى هستند كه _ على رغم نهى خداوند _ با يهود و نصارا ارتباط دوستى و ولايى برقرار مى كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 25 - 6
6- نفاق و امتناع از تكاليف دشوار دين ، به مثابه ارتداد است .
إنّ الذين ارتدّوا على أدب_رهم
با توجه به اين كه آيات پيشين در رابطه با بيماردلان گريزان از جهاد بود، «الذين ارتدّوا» ممكن است نظر به آنان داشته باشد.
ص: 22
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 107 - 5
5- توجه به آخرت و ارزش دادن به آن ، مانع روى گردانى از ايمان و گرايش به كفر و ارتداد
ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة
جمله «ذلك بأنهم . ..» در صدد معرفى مرتد و انگيزه ارتداد اوست و او كسى است كه زندگى دنيا را بر آخرت ترجيح داده، در حالى كه اگر آخرت را در نظر مى داشت و براى آن ارزش لازم قائل بود، دست از ايمان برنداشته و مرتد نمى شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 150 - 3
3 _ موسى ( ع ) در زمان مناجات با خدا و پيش از حضور در ميان بنى اسرائيل ، از ارتداد و گوساله پرستى آنان آگاه شد .
و لما رجع موسى إلى قومه غضبن أسفاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 3،5
3 - آرزوى يهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزويى خام و تلاش آنان در اين زمينه ، تلاشى ناموفق بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم
به كارگيرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به اين نكته دارد كه: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى كه بايد علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
5 - حسادت يهود و نصارا ، منشأ علاقه و تلاش آنها بر بازگرداندن اهل ايمان از اسلام بود .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
«حسداً» مفعولٌ له براى «ودّ كثيراً . ..» مى باشد; يعنى، علاقه و تلاش اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان، به علت حسادت ايشان بود.
ص: 23
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 12
12 _ لزوم مقدم داشتن ارزش هاى الهى ، در برابر جاذبه هاى مادى و ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 273 - 6
6 _ ارجمندى عفّت نفس ، خويشتن دارى و تظاهر به بى نيازى ، على رغم نيازمندى شديد
يحسبهم الجاهل اغنياء من التّعفّف . .. لا يسئلون النّاس الحافاً
چون آيه در مقام مدح چنين افرادى است، صفات شمرده شده به عنوان ارزش تلقى مى شود. گفتنى است كه «الحاف» به معناى اصرار است و جمله «لا يسئلون» به قرينه «يحسبهم الجاهل اغنياء» و نيز به قرينه «تعفّف» بايد به اين معنا باشد كه تقاضا نمى كنند تا به اصرار منجر شود; نه اينكه تقاضا مى كنند ولى اصرار نمىورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 7،8
7 _ آمرزش و رحمت الهى ، داراى ارزش برتر از تمامى ثروت هاى به دست آمده و امكانات دنيوى
لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
8 _ مرگ و يا شهادت در راه خدا ، داراى ارزشى برتر از ماندن در دنيا و ثروت اندوزى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم . .. خير ممّا يجمعون
ص: 24
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 113 - 6
6- حيات و پويايى جوامع ، در پرتو ارزش هاى معنوى علاوه بر نعمت هاى مادى است .
يأتيها رزقها رغدًا من كلّ مكان . .. و لقد جاءهم رسول منهم
جمله «يأتيها رزقها. ..» مى تواند اشاره به نعمتهاى مادى و «و لقد جاءهم رسول منهم» اشاره به ارزشهاى معنوى داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 153 - 4
4 - پايبندى عميق به ارزش ها ، ساده لوحى و حماقت در نظر جامعه فاسد و منحرف
إذ قال لهم أخوهم ص_لح ألاتتّقون . .. قالواإنّما أنت من المسحّرين
نسبت دادن جنون به صالح پيامبر مى تواند صرفًا به دليل ادعاى رسالت از سوى وى نباشد بلكه بخاطر نصايح و اصرار وى بر رعايت تقوا و پايبندى به ارزش هاى الهى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 185 - 5
5 - پايبندى عميق به ارزش ها ، در نظر جامعه فاسد و منحرف ، ساده لوحى و حماقت است .
إذ قال لهم شعيب ألاتتّقون . .. قالواإنّما أنت من المسحّرين
نسبت دادن جنون به شعيب(ع) مى تواند صرفًا به دليل ادعاى رسالت نباشد; بلكه به خاطر اندرزها و اصرار وى بر رعايت تقوا و پايبندى به ارزش هاى الهى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 2 - 6،19
6- اعتقاد واقعى به خداوند و پايبندى به ارزش ها ، مستلزم پذيرش قوانينى است كه از سوى خداوند بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است .
و الذين ءامنوا . .. و ءامنوا بما نزّل على محمّد
قيد «و آمنوا بما نزّل. ..» _ به عنوان سومين حلقه در پى «آمنوا» و «عملوا الصالحات» _ مى تواند بيانگر اين برهان باشد كه اگر كسى معتقد به خداوند است بايد به قوانين و دستورات او _ كه به وسيله پيامبران ابلاغ مى شود _ نيز مؤمن باشد و بدون آن، در حقيقت به خدا ايمان ندارد و پايبند ارزش ها نيست.
19- بخشش لغزش ها از سوى خدا ، منوط به پايبندى انسان به اصول عقيدتى و اعمال ارزشى است .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. كفّر عنهم سيّئاتهم
از ترتّب «كفّر عنهم سيّئاتهم» بر «آمنوا و عملوا الصالحات و آمنوا بمانزّل»، مطلب بالا استفاده مى شود.
ص: 25
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 121 - 8
8- كسب فضايل معنوى و كوشش خودِ انسان ، مؤثر در توفيق يافتن او بر بودن در « صراط مستقيم »
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله حنيفًا . .. هده إلى صرط مستقيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 122 - 5
5- كسب فضايل معنوى و كوشش خود انسان ، مؤثر در برخوردارى او از مواهب و نيكى ها در دنيا و مقامات عالى در آخرت
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله . .. و إنه فى الأخرة لمن الصلحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 98 - 3
3 _ جهل و عدم درك صحيح نسبت به مفاهيم دينى و ارزش هاى الهى ، عامل بد تفسير كردن و ناروا شمردن آنها
و أجدر ألّا يعلموا حدود ما أنزل اللّه . .. يتخذ ما ينفق مغرماً
جمله «يتخذ ما ينفق مغرماً» مى تواند نمونه اى باشد از آنچه در آيه قبل به طور كلى درباره جهل و نادانى باديه نشينان گفته شده.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 1
1 - جنگ و پيكار با جبهه كفر و با هدف حاكم ساختن ارزش هاى دينى و الهى ، درپى دارنده حمايت و نصرت خداوند
و لينصرنّ اللّه من ينصره . .. الذين ... أقاموا الصلوة ... و نهوا عن المنكر
«الذين»در محل نصب بوده و بدل يا عطف بيان براى «من» در «من ينصره» كه تقدير آن چنين مى شود: «و لينصرن اللّه. ..الذين إن مكّنّاهم». «تمكين» (مصدر «مكّنّا») به معناى مسلط كردن و استيلا دادن است; يعنى، خدا بى ترديد ياران خود را يارى خواهد كرد; آنان كه اگر بر زمين مسلط شوند، نماز را به پا خواهند داشت و...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 18 - 10
10 - تقواپيشگان ، مورد حفاظت خداوند از گرفتارى به جهنم ، در قبال تلاش آنان براى حفظ ارزش هاى الهى در دنيا
إنّ المتّقين . .. و وقيهم ربّهم عذاب الجحيم
با توجه به اين كه ريشه «متقين» و «وقاهم» از يك ماده مى باشد، ممكن است تعبير «وقاهم» اشاره به مطلب بالا داشته باشد.
ص: 26
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 4
4- سوء استفاده از سوگند و ارزش هاى دينى ، از عوامل سست شدن عقيده و ايمان ديگران است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم فتزلّ قدم بعد ثبوتها
برداشت فوق، بنابراين احتمال است كه مراد از «قدم» ايمان و عقيده مردمى باشد كه به دين گرايش يافته اند و با ديدن سوء استفاده برخى از دين، قدمهايشان سست گردد و از ايمان روى گردان شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفى حق و ارائه ارزش هاى واقعى ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جريان هاى باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل
از تقدم «جاء الحق» مى توان استفاده كرد كه باطل در پرتو ظهور حق، رنگ مى بازد و در صورتى كه راه صحيح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان ميدان دار خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 32 - 2
2 - بهشت ، از آن همه تائبان خداجوى و پاسدار ارزش ها و وظايف دينى
ه_ذا ما توعدون لكلّ أوّاب حفيظ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 4
4- تفصيل و تأكيد در بيان نيكى ها و ارزش ها و اشاره و خلاصه گويى در بيان بدى ها و ضد ارزش ها ، امرى شايسته و روشى پسنديده است .
إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم و إن أسأتم فلها
تعبير تفصيلى «إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم» در قبال تعبير خلاصه تر «و إن أسأتم فلها» مى تواند به مطلب فوق اشاره داشته
ص: 27
باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 4
4- تفصيل و تأكيد در بيان نيكى ها و ارزش ها و اشاره و خلاصه گويى در بيان بدى ها و ضد ارزش ها ، امرى شايسته و روشى پسنديده است .
إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم و إن أسأتم فلها
تعبير تفصيلى «إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم» در قبال تعبير خلاصه تر «و إن أسأتم فلها» مى تواند به مطلب فوق اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 3
3 _ جان و مال مؤمنان ، ابزارى براى آنان در دستيابى به ارزش هاى جاودان
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 31 - 2
2 - آب هاى روان ، سالم و مرغوب تر از آب هاى راكد
و ماء مسكوب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 70 - 8
8_ جام پنهان شده در محموله بنيامين ، ظرفى قيمتى و با ارزش بود .
جعل السقاية . .. أذّن مؤذّن أيّتها العير إنكم لس_رقون
از اين كه بر فرزندان يعقوب اطلاق شده كه سارقيد نه سرقت كرديد و اينكه مؤذّن مسأله را علنى اعلام مى نمايد و آن را تكرار مى كند، همچنين از اينكه يوسف(ع) مى توانست سارق جام را برده خويش سازد، معلوم مى شود كه آن جام، ظرفى با ارزش و قيمتى
ص: 28
بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 72 - 6
6_ پيمانه مفقود شده در بارگاه يوسف ، داراى ارزشى فراوان
نفقد صواع الملك و لمن جاء به حمل بعير
از اين كه براى يابنده پيمانه دربار يك بار شتر غله تعيين شد كه طبعاً در زمان قحطى و جيره بندى ارزش فراوانى داشت ، معلوم مى شود پيمانه مذكور ظرفى قيمتى و ارزشمند بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 4
4 _ آتش، عنصرى برتر و شريفتر از خاك در ديدگاه ابليس
أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 138 - 6
6 - آثار باستانى ( نشانه هاى برجا مانده از اقوام و ملل گذشته ) ، آثارى ارزشمند
ثمّ دمّرنا الأخرين . و إنّكم لتمرّون عليهم ... أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 94 - 10،11
10 - سراى دنيا و نعمت هاى آن در قياس با آخرت ، ناچيز و بى مقدار است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
چنانچه نعمتهاى دنيا در برابر سراى آخرت ارزشى داشت، تمناى مرگ براى نيل به آن وجهى نداشت.
11 - سراى آخرت و نعمت هاى آن بسى ارجمند و گرانقدر است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 32 - 4،6،9،11
ص: 29
4 _ آخرت، سرايى خوب براى كسانى كه معاد را تكذيب نكرده و در انجام تكاليف كوتاهى نمى كنند.
و للدار الأخرة خير للذين يتقون
بنابراين كه «خير» صفت مشبهه باشد. يتقون» در اين آيه، به قرينه تقابلى كه با آيه قبل دارد و در آن آيه بحث از تكذيب لقاء اللّه و تفريط در دين و تكاليف الهى بود، به معناى تكذيب نكردن معاد و انجام تكاليف الهى است.
6 _ آخرت براى تقواپيشگان خير محض و خالى از شرور و ناگواريهاست.
و للدار الأخرة خير للذين يتقون
در صورتى كه «خير» صفت مشبهه باشد، نه فعل تفضيل. در اين صورت «الأخرة خير» يعنى آخرت همه اش خير است.
9 _ نينديشيدن درباره حقيقت زندگى دنيا و آخرت و جايگاه و ارزش هر يك، مورد توبيخ خداوند
و ما الحيوة الدنيا . .. أفلا تعقلون
11 _ انديشه و تعقل درباره دنيا و آخرت و ارزش و جايگاه هر يك، زمينه مصون ماندن از زيان و حسرت در قيامت
قد خسر الذين كذبوا . .. و ما الحيوة الدنيا إلا ... أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 10
10- سراى آخرت ، بسى بهتر از سراى دنياست .
و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 46 - 5
5 - آخرت انديشى و دورى از دنياطلبى ، از ارزش هاى بس والا و مهم
إنّا أخلصن_هم بخالصة ذكرى الدار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 123 - 4
4 _ منزلت و جايگاه اخروى انسان ها ، در گرو اعمال ايشان است ، نه ادّعا ها و آرزو هاى خيالى آنان !
ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل سوءاً يجز به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 92 - 10
ص: 30
10 _ اشتياق به جهاد و آرزوى شركت در آن ، ارزشى والا براى مؤمنان
و لا على الذين إذا ما أتوك لتحملهم قلت لا أجد ما أحملكم عليه
برداشت فوق با توجه به اين است كه خداوند، اين گروه را به خاطر اشتياق شديدشان به جهاد، اختصاص به ذكر داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 21
21 _ آزادى ، همسان با حيات و زندگى
و من قتل . . فتحرير رقبة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 19،20
19 _ ارزش آزادسازى بردگان با ايمان و اهتمام اسلام به آن
فتحرير رقبة مؤمنة . .. فتحرير رقبة مؤمنة ... و تحرير رقبة مؤمنة
20 _ آزادسازى بردگان ، همسان با زنده كردن آنان *
و من قتل . . فتحرير رقبة مؤمنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 50 - 7
7 - مطلوبيت برخوردارى از امكانات و آسايش زندگى
و ءاوين_هما إلى ربوة ذات قرار و معين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
ص: 31
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 85 - 8
8- آفرينش جهان بدون برپايى قيامت ، پوچ و عبث و به دور از حكمت و مقصودى صحيح است .
و ما خلقنا السموت . .. إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتية
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 44 - 40
40 _ گرانقدرى آيات الهى و بى ارزشى هر بهايى در قبال آن
و لاتشتروا بايتى ثمناً قليلا
وصف «قليلا» قيد توضيحى است. يعنى هر بهايى كه در قبال آيات الهى قرار گيرد بهايى، اندك و ناچيز است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 72 - 6
6- ارزشمندى ابزار و امكانات معرفتى انسان ، در گرو به كارگيرى آن در طريق حق است .
و من كان فى ه_ذه أعمى فهو فى الأخرة أعمى
از اينكه خداوند، انسانى را كه بيناست ولى بينش درست نيافته «أعمى» خوانده است، استفاده مى شود كه چشم به عنوان وسيله معرفت آن گاه ارزشمند به حساب مى آيد كه در مسيرى بايسته و شايسته به كار گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
ص: 32
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 3
3 _ تسليم در برابر خدا و برخوردارى از روحيه احسان و نيكى ، روح اديان الهى است .
و من احسن ديناً ممن اسلم وجهه للّه و هو محسن
از اين كه براى معرفى برترين دين، تنها دو ويژگى فوق ياد شده است، اهميت بنيادين آن دو در اديان الهى دانسته مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 19
19- تقوا و احسان ، دو امر ارزشمند و داراى پاداش
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة . .. و لنعم دار المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 22 - 4
4 - ارزش مندى عمل نيك ، به تسليم محض بودن در برابر خدا است .
يسلم وجهه إلى اللّه و هو محسن فقد استمسك بالعروة الوثقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 105 - 10
10 - احسان ، از ارزش هاى والاى الهى و محسنان ، داراى مقامى رفيع در پيشگاه خداوند
إنّا كذلك نجزى المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 58 - 5
5 - ظهور ارزش احسان ، براى كافران و گنه كاران در قيامت
لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 23 - 5
5- احسان به پدر و مادر ، داراى اهميت و ارزشى بس مهم ، پس از پرستش خداوند
و قضى ربّك ألاّتعبدوا إلاّ إيّاه و بالولدين إحس_نًا
از اينكه خداوند احسان به پدر و مادر را پس از دعوت به عبادت خالصانه خويش قرار داده است، نكته ياد شده استفاده مى شود.
ص: 33
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 115 - 14
14 _ اجماع مؤمنان در صورت مخالفت آن با ديگر ادله شرعى ، فاقد اعتبار است .
و من يشاقق الرسول . .. و يتبع غير سبيل المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 102 - 3
3 - ظهور ارزش واقعى ايمان و مؤمنان در صحنه قيامت
فلو أنّ لنا كرّة فنكون من المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 90 - 3
3 - ظهور ارزش تقوا و مقام متقين در رستاخيز
و أُزلفت الجنّة للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 36 - 3،4
3 _ ثروت هاى دنيا ، هر چند دو برابر شود ، و كافران آن را در قبال رهايى از دوزخ بپردازند ، پذيرفتنى نيست .
إنّ الذين كفروا لو أنَّ لهم ما فى الارض جميعاً . .. ما تقبل منهم و لهم عذاب اليم
4 _ قيامت ، صحنه بروز كارساز نبودن ثروت دنيا براى زراندوزان بى ايمان
إنّ الذين كفروا لو أنَّ لهم ما فى الارض جميعاً و مثله معه . .. ما تقبل منهم
ص: 34
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 16 - 4
4_ اعمال انسان ها در دنيا ، اگر جنبه الهى نداشته باشد ، در سراى آخرت فاقد ارزش بوده و ثمربخش نخواهد بود .
أُول_ئك . .. بطل ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 12
12- در روز قيامت ، اَعمال نيك ، با انگيزه هاى غير الهى ، همانند اَعمال ناشايست ، فاقد وزن و ارزش است .
و هم يحسبون أنّهم يحسنون . .. فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 99 - 3
3 - ارزش هجرت ، به در راه خدا بودن و جهت خدايى داشتن آن است .
و قال إنّى ذاهب إلى ربّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 38 - 10
10 - اخلاص در تسبيح و عبادت ، امرى شايسته و ارزشمند است .
فالذين عند ربّك يسبّحون له
از آمدن عبارت «يسبّحون له» به جاى «يسبّحونه»، اخلاص فرشتگان فهميده مى شود و از اين كه خداوند اخلاص فرشتگان را به رخ انسان ها مى كشد، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 38 - 10
10 - اخلاص در تسبيح و عبادت ، امرى شايسته و ارزشمند است .
فالذين عند ربّك يسبّحون له
ص: 35
از آمدن عبارت «يسبّحون له» به جاى «يسبّحونه»، اخلاص فرشتگان فهميده مى شود و از اين كه خداوند اخلاص فرشتگان را به رخ انسان ها مى كشد، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 73 - 14
14 - فهميدن و انديشه كردن ، از ارزش هاى والاست .
و يريكم ءايته لعلكم تعقلون
از اينكه ارائه آيات با هدف ايجاد زمينه فهم و انديشه در بشر مطرح شده، ارجمندى انديشه كردن و فهميدن، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 11 - 6
6 - ارزش والاى قلب و ادراكات باطنى ، در مقايسه با ديگر منابع شناخت
ما كذب الفؤاد مارأى
با توجه به اين كه در اين آيه، رؤيت معارف والا به قلب نسبت داده شده است; ارزش بى مانند قلب در ميان منابع شناخت استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 43 - 5
5 - انسان هاى برخوردار از اراده قوى و خويشتن دار و اهل گذشت ارزشى والا دارند .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 9
9 _ ارزيابى صحيح و عاقبت انديشى ، زمينه جلوگيرى از انحراف
و لا يحسبنّ الّذين كفروا انّما نملى لهم خير لانفسهم
ص: 36
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 18
18 _ ارزش كامل صبر و استقامت در راه خدا ، در گرو احسان و تقوا
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح للّذين احسنوا منهم و اتّقوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 5
5 - ايمان و توحيد همراه با استقامت و پايدارى ، داراى ارزش والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا تتنزّل عليهم المل_ئكة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 5
5 - ايمان و توحيد همراه با استقامت و پايدارى ، داراى ارزش والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا تتنزّل عليهم المل_ئكة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 14 - 7
7 - ايمان ، مرتبه اى عالى تر و عميق تر از اسلام
قل لم تؤمنوا و ل_كن قولوا أسلمنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
ص: 37
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 35 - 4
4 - اسلام و تسليم خدا بودن ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى و جرم و تبه كارى از معيار هاى پستى و ضدارزشى براى انسان ها است .
أفنجعل المسلمين كالمجرمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 31 - 3
3 - ثروت و اشرافيت ، ملاك تمامى ارزش ها _ حتى ارزش هاى دينى _ در نگاه مشركان مكه
لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. عظيم
مشركان در مقام اعتراض به پيامبر(صلی الله علیه و آله) اظهار مى داشتند: اگر وحى اصالت داشت، مى بايست بر اشراف نازل مى شد. از اين نكته استفاده مى شود كه ملاك ارزش براى آنان، مال و مقام بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 17
17 _ اهميّت و ارزش اطاعت از فرامين الهى به هنگام گرفتارى در شدائد
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش
ص: 38
درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 3 - 4
4- ملاك اصلى ارزش اعمال ، پيروى از قرآن و تعاليم الهى است .
و ءامنوا بما نزّل على محمّد و هو الحقّ من ربّهم كفّر عنهم سيّئاتهم و أصلح بالهم
تعبير «الحقّ من ربّهم» هر چند مطلق است; ولى با توجه به آيه قبل _ كه تعبير «الحقّ» در مورد قرآن و «و ما نزّل على محمّد» به كار رفته _ مى رساند كه مصداق بارز حق «قرآن» است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 95 - 13
13 _ ارزش والاتر قربانى بر اطعام مساكين ، و اطعام مساكين بر روزه ، در كفاره صيد .
فجزاء مثل ما قتل من النعم . .. او كفرة طعام مسكين او عدل ذلك صياماً
برداشت فوق از تقديم ذكرى قربانى بر اطعام و تقديم اطعام بر روزه استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 50 - 10
10_ ارزش اعاده حيثيت و شرف بيش از ارزش رهايى از زندان و نجات از دشوارى ها و مشكلات ، در بينش يوسف ( ع )
ص: 39
فلما جاءه الرسول قال ارجع إلى ربك فسئله ما بال النسوة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 8
8 _ تنها خردمندان ، دانا به نابرابرى پاك و ناپاك و واقف به ارزش برتر پاكيهايند گرچه اندك باشد .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اينكه همگان وظيفه دار رعايت تقوا با گرايش به پاكيها و پرهيز از ناپاكيها هستند، مى تواند اشاره به اين باشد كه شناخت پاكى از ناپاكى و درك ارزش برتر پاكيها هر چند از نظر مقدار اندك باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 66 - 24
24 _ فراوانى رهروان يك راه هرگز نشانه سلامت آن راه نيست .
و كثير منهم ساء ما يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 71 - 19
19 _ كثرت رهروان يك راه ، دليل حقانيت آن نيست .
ثم عموا و صموا كثير منهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 6،14
6 _ اكثريت نه ملاك حقانيت چيزى است و نه نشانه ارزش و برترى آن
لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
14 _ لزوم تقواپيشگى ، چه اكثريت جامعه پذيراى آن باشند و يا نباشند .
و لو اعجبك كثرة الخبيث فاتقوا اللّه ياولى الالبب
كلمه خبيث و طيب مى تواند علاوه بر شىء خبيث و طيب شامل شخص خبث و طيب نيز باشد. در اين صورت مراد از شخص طيب و خبيث به قرينه «فاتقوا اللّه» _ تقواپيشگان و بى تقوايان خواهد بود.
ص: 40
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 75 - 2،3
2 _ ارجگذارى خداوند به دسته از اهل كتاب ، به خاطر امانتدارى آنان
و من اهل الكتاب من ان تأمنه بقنطار يؤدّه اليك
3 _ امانتدارى ، ملاكى براى ارزشيابى افراد
و من اهل الكتاب من ان تأمنه بقنطار يؤدّه اليك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 2،3
2 _ اهميّت و ارزش امانتدارى و وفاى به عهد
بلى من اوفى بعهده
3 _ وفاى به عهد و امانتدارى و پرهيز از خيانت ، از نشانه هاى تقواست .
بلى من اوفى بعهده و اتّقى فان اللّه يحبّ المتّقين
جمله «يحب المتّقين»، بيانگر اين است كه وفاى به عهد، نشانه تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. »
ص: 41
برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 6
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 4
4 _ ايمان به خدا و روز واپسين ، امر به معروف و نهى از منكر و شتاب ورزيدن به كار هاى نيك ، ملاك ارزش و شايستگى ( صالح بودن )
يؤمنون . .. يسارعون فى الخيرات و اولئك من الصالحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
ص: 42
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 6
6 - خداوند ، خواهان آگاهى يافتن مردم به ارزش برتر پاداش هاى الهى بر منافع دنيوى
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
«لو» در «لو كانوا يعلمون» به معناى تمنى است و تمنى درباره خداوند به معناى اراده تشريعى است. مفعول «يعلمون» همه حقايقى است كه در جمله هاى قبل بيان شده است. از آنهاست برترى پاداش دنيا بر ديگر منافع; يعنى: ليت هم يعلمون ان مثوبة اللّه خير.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 5
5 - ارزش برتر پاداش هاى اخروى نسبت به امكانات دنيوى
ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 7،8،9
7 _ آمرزش و رحمت الهى ، داراى ارزش برتر از تمامى ثروت هاى به دست آمده و امكانات دنيوى
لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
8 _ مرگ و يا شهادت در راه خدا ، داراى ارزشى برتر از ماندن در دنيا و ثروت اندوزى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم . .. خير ممّا يجمعون
9 _ ارزش والاتر ماندگاى در دنيا و ثروت اندوزى ، بر شهادت و رحمت و آمرزش الهى ، در پندار غلط كفرپيشگان
لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
جمله «لو كانوا . .. » شيفتگى كفرپيشگان را نسبت به ماندگارى در دنيا بيان مى كند، و جمله «خير ممّا يجمعون» هدف و يا عاقبت از ماندگارى را توضيح مى دهد. يعنى هدف كفرپيشگان از ماندگارى در دنيا به چنگ آوردن منافع دنيوى و ثروت اندوزى است و آنان اين منافع گذرا را بالاتر از رحمت و آمرزش الهى مى پندارند و لذا بر كشته هاى در راه خدا تأسف مى خورند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 180 - 6
6 _ ارزشمندى داده هاى الهى ( امكانات مادى و معنوى ) به انسانها
و لا يحسبنّ الّذين يبخلون بما اتيهم اللّه من فضله
از اينكه خداوند امكاناتى را كه در دسترس انسانها قرار داده، فضل خويش ناميده و به خود نسبت داده است، ارزشمندى آن به دست مى آيد ; البته بنابر اينكه ضمير «فضله»، به «اللّه» برگردانده شود ; نه به «ما آتيهم اللّه».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 18
ص: 43
18 _ ناچيز و بى ارزش بودن هر آنچه ( دنيا و لذائذ و زخارف آن و . . . ) در مقابل از دست دادن دين و رهاسازى كتاب آسمانى و بىوفايى به پيمان الهى باشد .
و اشتروا به ثمناً قليلا
آنچه عالمان اهل كتاب در مقابل دين فروشى مى گرفتند، به اعتقاد خودشان اندك نبوده است ; چون با كتمان حقانيّت پيامبر (صلی الله علیه و آله)، به خواسته هاى دنيوى، رياست بر مردم و . .. مى رسيدند ; ولى در عين حال خداوند همه آنها را به بى ارزشى و ناچيزى توصيف كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 36 - 7
7 _ امكانات مادى مردمِ محروم از ايمان ، تقوا و جهاد ، بى تأثير در تأمين فلاح و رستگارى ايشان
اتقوا اللّه . .. لعلكم تفلحون. إنّ الذين كفروا لو أنَّ لهم ما فى الارض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 8
8 _ بهره مندى هاى دنيوى ، در مقايسه با نعمت هاى اخروى ، متاعى است بسيار اندك و كم ارزش .
فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 58 - 5
5 _ بهره مندى از فضل و رحمت الهى ، از تمام اندوخته هاى مادى بهتر است .
قل بفضل اللّه و برحمته . .. هو خير مما يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 131 - 19
19 - رزق و نعمت هاى معنوى ، پايدارتر و داراى ارزش والاتر از تمامى نعمت هاى دنيوى است .
و رزق ربّك خير و أبقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 50 - 7
7 - مطلوبيت برخوردارى از امكانات و آسايش زندگى
و ءاوين_هما إلى ربوة ذات قرار و معين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 16،18
ص: 44
16 - وحى و رسالت ، داراى ارزشى والا و غيرقابل قياس با اندوخته هاى مادى
أهم يقسمون رحمت ربّك . .. و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 48 - 4
4 - برخوردارى از پشتوانه اقتصادى و ذخاير پايدار ، امرى مطلوب است ; نه ضد ارزش . *
و أنّه هو أغنى و أقنى
در واژه «أقنى» سرمايه و ذخاير ماندنى لحاظ شده است. از اين كه خداوند تأمين چنين نيازى را به خود نسبت داده است، مطلوبيت آن استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 27 - 6
6 - تقرب به پروردگار ، ارزشى جاودان و شايان جست و جو است ; نه امكانات ناپايدار دنيا .
كلّ من عليها فان . و يبقى وجه ربّك
از مناسبت ميان «كلّ من عليها فان» با «و يبقى. ..» و از مقابله اين دو با يكديگر، مطلب بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 104 - 3
3- دستيابى انسان ها به زندگى آرام و امن و به دور از سلطه جبّاران ، امرى بس مهم و ارزشمند
فأغرقن_ه و من معه . .. اسكنوا الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 126 - 10
10 - رفاه و امنيت اهل ايمان امرى ارزشمند از ديدگاه اديان الهى
رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت من ءامن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 45
14 - روم - 30 - 36 - 14
14 - صبر بر مشكلات و داشتن روحيه اى اميدوار ، به هنگام مبتلا شدن به دشوارى ها ، امرى ارزشمند و پسنديده است .
و إن تصبهم سيّئة . .. إذا هم يقنطون
از مذمت شدن كسانى كه با مبتلا شدن به ناگوارى ها، نااميد مى شوند، استفاده مى شود كه حفظ روحيه اميدوارى، در چنين حالتى مطلوب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 1 - 2
2 - انجير و زيتون ، دو نعمت شايسته براى انسان و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و التين و الزيتون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 102 - 44
44 - رسيدن به مواهب آخرت تنها بهاى ارزشمند در مقابل جان آدمى است .
ماله فى الأخرة من خلق و لبئس ماشروا به أنفسهم
جمله «لقد علموا . ..» به ضميمه «لبئس ...» دلالت بر اين دارد كه: آدمى اگر به قيمت از دست دادن آخرت منافع دنيوى را كسب كند، خويشتن را به بهاى بدى فروخته و خود را تباه ساخته است. بنابراين تنها چيزى كه مى تواند جلوگير زيانكار شدن آدمى باشد، به دست آوردن آخرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 4
4 _ وفاى به عهد و رعايت تقوا ، ملاك ارزش انسان در پيشگاه خداوند ; نه انتساب به نژادى خاص
ذلك بانّهم قالوا ليس علينا . .. بلى من اوفى بعهده و اتّقى فان اللّه يحب المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 32 - 19
19 _ ارزش والاى انسان در پيشگاه خداوند
من قتل نفساً . .. فكانما قتل الناس جميعاً و من احياها فكانما احيا الناس جميعاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 2
ص: 46
2 _ ارزش و تعالى انسان در سايه پيروى از قرآن و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است .
و إذا قيل لهم تعالوا
به كارگيرى كلمه «تعالوا» كه از ريشه «علو» به معناى بالا است مى تواند اشاره به اين باشد كه تعالى واقعى انسان با گرايش به دستورات خدا و رسول او امكان پذير است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 8
8 _ ارزش واقعى انسانها در گرو تقواپيشگى است.
و لباس التقوى ذلك خير
برداشت فوق بر اين اساس است كه «خير» وصف باشد نه افعل تفضيل و كلمه «ذلك» همانند ضمير فصل دلالت بر حصر كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 14 - 2
2 - ماده اى كم ارزش ، مبدأ آفرينش موجودى ارزشمند چون انسان
خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخّار
نكره آمدن «صلصال» مى تواند براى بيان كم ارزشى ماده اى باشد كه خداوند از آن، موجودى والا و ارجمند به نام انسان را آفريده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 195 - 3
3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به « در راه خدا بودن » آن است .
و أنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 215 - 14
14 _ انفاق ، عملى پسنديده و خير است .
ما انفقتم من خير . .. و ما تفعلوا من خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 47
2 - بقره - 2 - 245 - 3،7
3- انفاق در راه خدا ، قرض شايسته بندگان به او
من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً
مراد از «قرض» در آيه شريفه، انفاق در راه خداوند است. بنابراين انفاق در راه خدا، همان قرض دادن به اوست.
7 _ ارزش والاى انفاق در راه خداوند
من ذا الّذى يقرض اللّه . .. فيضاعفه له اضعافاً
از اينكه انفاق به عنوان قرض شمرده شده و پاداش فراوانى در برابر آن وعده داده، ارزش والاى آن استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 92 - 2
2 _ كم ارزشى انفاق ، از اموال كه مورد علاقه انفاق كننده نيست .
لن تنالوا البرّ حتّى تنفقوا ممّا تحبّون
رسيدن به «برّ» منوط به انفاق از اموال مورد علاقه است; پس انفاق از اموالى كه مورد علاقه نباشد، بى ارزش نيست; بلكه صرفاً كم ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 181 - 8
8 _ تبليغات سوء يهود عليه احكام و دستورات اسلام ( انفاق )
و لا يحسبنّ الّذين . .. لقد سمع اللّه قول الّذين قالوا انّ اللّه فقير و نحن اغني
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 39 - 4
4 _ ارزشمندى انفاق ، مشروط به ايمان به خدا و قيامت است .
ماذا عليهم لو امنوا باللّه و اليوم الاخر و انفقوا
على رغم اينكه بحث آيات گذشته درباره انفاق و مسائل مربوط به آن بود، مطرح ساختن ايمان به خدا و قيامت پيش از امر به انفاق مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
ص: 48
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 3
3 _ انفاق در حال تهيدستى ، داراى ارزشى برتر نسبت به انفاق در حال غنا و توانگرى
الذين يلمزون المطوّعين . . و الذين لايجدون إلا جهدهم
عنوان «مطّوّع» هم شامل توانگران و هم شامل تهيدستان مى شود. بنابراين ذكر دوباره تهيدستان مى تواند به اهميت برتر انفاق آنان اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 10
10- انفاق ، در مقايسه با ديگر آموزه ها و ارزش هاى الهى ، داراى ارزش و مرتبه اى ممتاز *
فهو ينفق منه
از اينكه خداوند در مقايسه ميان انسانهاى خوب و بد، تنها از انفاق ياد كرده است، مى تواند گوياى اين برداشت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 38 - 10
10 - انفاق مخلصانه و به دور از هرگونه ريا ، خير و داراى ارزشى والا است .
فأَت ذا القربى . .. ذلك خير للذين يريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 20
20 - جهاد و انفاق در راه خداوند ، از مهم ترين و ارزشمندترين تكاليف الهى
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تكيه بر دو تكليف جهاد و انفاق، از ميان ساير تكاليف الهى، حاكى از مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 18 - 5
5 - وام دادن به خداوند ( صدقه و انفاق در راه او ) ، قرضى نيكو و بس با ارزش است .
و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً»، مى تواند قيد توضيحى و يا قيد تخصيصى باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تغابن - 64 - 17 - 5
5 - ارزش والاى انفاق و مقام عالى انفاق گران ، در پيشگاه خداوند
إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا يض_عفه لكم
از اين كه انفاق به عنوان قرض به خدا شمرده شده و پاداشى مضاعف، در برابر آن وعده داده شده است، مى توان مطلب بالا را به دست آورد.
ص: 49
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 6 - 3
3 - مصرف ثروت براى رفع نيازمندى هاى مردم ، در ديدگاه منكران معاد ، خسارتى سنگين و جبران ناپذير است .
أهلكت مالاً لبدًا
انتخاب تعبير «أهلكت» و پرهيز از گفتن «أنفقت» و نظاير آن، بيانگر اين است كه گوينده، مال هاى مصرف شده را «هلاك شده» مى پندارد. اين بينش ممكن است برخاسته از انكار پاداش انفاق، بر اثر انكار معاد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 31 - 6،8
6- انفاق ، چه در نهان و چه در آشكار ، پسنديده و ارزشمند است .
قل لعبادى . .. و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
از اينكه خداوند، انفاق در نهان و آشكار را باهم ستوده است برداشت فوق استفاده مى شود.
8- انفاق در نهان ، پسنديده تر و ارزشمندتر از انفاق آشكار است . *
و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم انفاق سرّى بر انفاق آشكارا در آيه فوق، ممكن است بيانگر اين حقيقت باشد كه چون انفاق سرّى به دور از ريا و نفاق است، از شرافت بيشترى برخوردار مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 6
6- انفاق سرّى و پنهانى ، بهتر و ارزشمندتر از انفاق علنى و آشكار است .
فهو ينفق منه سرًّا و جهرًا
اين برداشت از تقدم «سرّاً» بر «جهراً» استفاده گرديد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 29 - 4
4 - اهميت و برترى انفاق پنهانى نسبت به انفاق آشكار
و أنفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم لفظى انفاق سرّى بر انفاق آشكار، مى تواند حكايت از تقدم رتبى نمايد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 50
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 31 - 6،8
6- انفاق ، چه در نهان و چه در آشكار ، پسنديده و ارزشمند است .
قل لعبادى . .. و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
از اينكه خداوند، انفاق در نهان و آشكار را باهم ستوده است برداشت فوق استفاده مى شود.
8- انفاق در نهان ، پسنديده تر و ارزشمندتر از انفاق آشكار است . *
و ينفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم انفاق سرّى بر انفاق آشكارا در آيه فوق، ممكن است بيانگر اين حقيقت باشد كه چون انفاق سرّى به دور از ريا و نفاق است، از شرافت بيشترى برخوردار مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 6
6- انفاق سرّى و پنهانى ، بهتر و ارزشمندتر از انفاق علنى و آشكار است .
فهو ينفق منه سرًّا و جهرًا
اين برداشت از تقدم «سرّاً» بر «جهراً» استفاده گرديد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 29 - 4
4 - اهميت و برترى انفاق پنهانى نسبت به انفاق آشكار
و أنفقوا ممّا رزقن_هم سرًّا و علانية
تقدم لفظى انفاق سرّى بر انفاق آشكار، مى تواند حكايت از تقدم رتبى نمايد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
ص: 51
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 _ خرما و انگور ، داراى ارزش ممتاز در ميان ديگر ميوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر *
له جنّة من نخيل و اعناب
از اختصاص به ذكر اين دو ميوه از ميان ساير ميوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زيتون ، خرما و انگور داراى ارزشى ويژه
ينبت . .. و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت
نامبردن از اين سه ميوه در بين انبوه ميوه ها، مى تواند به جهت ارزش ويژه اين ميوه ها از نظر خواص نسبت به ميوه هاى ديگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 50 - 14
14 _ نابرابرى ناآگاهان و آگاهان به محدوده قدرت و وظايف پيامبران، مانند نابرابرى كوران و بينايان
قل لا أقول لكم . .. إنى ملك ... قل هل يستوى الأعمى و البصير أفلاتتفكرون
در اينكه مراد از «أعمى» و «بصير» در آيه چيست، احتمالاتى وجود دارد; از آن جمله اينكه كسانى كه پس از بيان محدوده قدرت و وظايف پيامبران اين حقايق را دريافته و پذيرا مى شوند، «بصير» و آن كسانى كه جاهلانه سخنهاى واهى گفته و درخواستهاى نابجا دارند «أعمى» (كور) هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 207 - 2،5
2 _ جان دادن براى طلب رضايت خداوند ، داراى ارزشى والا
و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه
5 _ جان دادن جُز براى كسب رضايت خداوند ، فاقد ارزش لازم *
و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه
از اينكه خداوند ستايش از كسانى مى كند كه براى جلب رضايت او جان مى دهند ; نه _ مثلا _ از خوف جهنّم يا شوق بهشت.
ص: 52
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 9 - 11
11 - ايثار و چشم پوشى انسان ، از اموال و امكانات مورد نياز خويش ، شايسته ارج و ستايش
و يؤثرون على أنفسهم و لو كان بهم خصاصة
برداشت ياد شده با توجه به سياق آيه شريفه كه در مقام ستايش و تمجيد مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 214 - 3،4
3 _ ايمان ، بدون تحمل مصائب ، براى ورود به بهشت كافى نيست .
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة
با توجّه به اينكه خطاب به مؤمنان است ; ورود آنان را به بهشت، مشروط به تحمّل مصائب كرده است.
4 _ تصور پيش نيامدن مشكلات در جامعه به صِرف ايمان آوردن ، پندارى باطل است .
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة و لما يأتكم
چون وعده بهشت به مؤمنان حتمى است و لازمه ورود به بهشت، صبر در برابر مصائب و آزمايشهاى الهى است، بنابراين ابتلاء به مصائب براى جامعه ايمانى قطعى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 2،3،4،5،6،13
2 _ بايد ايمان معيار اصلى در انتخاب همسر باشد ; نه زيبايى و يا حريّت ( برده نبودن )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم . .. و لعب
مصداق بارز «اعجاب» در انتخاب همسر، زيبايى و دلربايى است.
3 _ كنيز مؤمن براى همسرى شايسته تر است از آزاد زن مشرك ; هر چند زيبا و دلربا باشد .
و لاَمَة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
5 _ برترى ارزش ايمان ، نسبت به ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
6 _ حرمت ازدواج زنان مؤمن با مشركان ; مگر در صورتى كه ايمان بياورند .
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
13 _ ارزش و شخصيّت بردگان با ايمان ، از ديدگاه قرآن
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 6
ص: 53
6 _ ايمان ، ملاكى مهم براى شايستگى مديريّت و سرپرستى در نظام اسلامى
لا يتّخذ المؤمنون الكافرين اولياء من دون المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 9
9 _ ايمان و كفر ، ملاك تقسيم بندى جوامع انسانى از نظر قرآن
فاما الذين كفروا . .. و اما الذين امنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 4
4 _ ايمان به خدا و روز واپسين ، امر به معروف و نهى از منكر و شتاب ورزيدن به كار هاى نيك ، ملاك ارزش و شايستگى ( صالح بودن )
يؤمنون . .. يسارعون فى الخيرات و اولئك من الصالحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 139 - 13
13 _ آگاهى مؤمنان به ارزش ايمان ، مانع خودكم بينى
يا ايّها الّذين امنوا . .. و انتم الاعلون ان كنتم مؤمنين
چون فرض شده كه مخاطبين آيه مؤمن هستند و مؤمن برتر است و نبايد در مقابل كافران احساس ضعف كند (و لا تهنوا . .. ) ; بنابراين ضعف و اندوه مؤمنان، ناشى از غفلت آنان به ارزش ايمان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 11
11 _ ارزش والاى ثبات بر ايمان و پذيرش دعوت خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) ، پس از تحمّل شدائد و مشكلات
انّ اللّه لا يضيع اجر المؤمنين. الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم ا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 22
22 _ تشويق بردگان به ايمان از راه وضع قوانين حقوقى و امتياز دادن به بردگان مؤمن
فتحرير رقبة مؤمنة
مقيد ساختن برده به ايمان براى آزادسازى در قتل خطائى، بيانگر اين تشويق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 93 - 4
4 _ ارزش ايمان و حيات مؤمن در پيشگاه خداوند
و من يقتل مؤمنا متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فيها
ص: 54
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 134 - 6
6 _ دستيابى به دنيا بدون داشتن ايمان و تقوا ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
من كان يريد ثواب الدنيا فعند اللّه ثواب الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 17
17 _ ايمان به خدا ، اعتقاد به وحى و رسالت و عفت و پاكدامنى ، از ارزش هاى والا در انتخاب همسر و تشكيل خانواده
و المحصنت . .. و المحصنت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 51 - 5
5 _ ايمان و عقيده اسلامى ، ملاك و معيار بايسته در ايجاد روابط و مناسبات مودت آميز
يا ايها الذين ءامنوا لاتتخذوا اليهود و النصرى أولياء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 83 - 12
12 _ مقام علم شهودى و گواهى بر حقانيت قرآن و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) جايگاهى والاتر از ايمان
ربنا ءامنا فاكتبنا مع الشهدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 2 - 8
8 _ ايمان ، توكل بر خدا و خداترسى ، از ارزش هاى متعالى
وجلت قلوبهم . .. و على ربهم يتوكلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 42 - 15
15 _ ايمان مبتنى بر دلايل روشن ، داراى ارزش و مايه حيات
و يحيى من حى عن بينة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2،3
ص: 55
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 84 - 9
9 _ مقام تسليم ، مقامى برتر از ايمان است .
إن كنتم ءامنتم باللّه فعليه توكلوا إن كنتم مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 37 - 21
21_ ارزش ايمان و پايبندى به آن در محيط شرك و كفر
ذلكما مما علمنى ربى إنى تركت ملّة قوم لايؤمنون بالله و هم بالأخرة هم ك_فرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 80 - 6
6- ايمان ، گوهرى است ارزشمند ، كه هيچ چيز با آن برابرى نمى كند .
فكان أبواه مؤمنين فخشينا أن يرهقهما طغي_نًا و كفرًا
خداوند، براى حفظ ايمان والدين، فرزند دل بند را از آنان مى ستاند تا ايمان آن ها محفوظ بماند، پس ايمان، متاع پر بهايى است كه فداشدن فرزند براى آن، سهل است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 14
14 - تنها ايمان ، ملاك امتياز انسان ها در بينش الهى
إلاّ من سبق عليه القول منهم . .. إنّهم مغرقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 67 - 3
3 - ايمان ، بدون عمل صالح و عمل صالح بدون ايمان ، در بينش الهى فاقد ارزش است .
ءامن و عمل ص_لحًا
با هم آمدن ايمان و عمل صالح، بيانگر مطلب ياد شده است.
ص: 56
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 19 - 2
2 - توأم بودن ايمان با اعمال صالح ، داراى ارزش و پاداش است .
ءامنوا و عملوا الص_لح_ت فلهم جنّت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 6
6 - ايمان همراه با عمل صالح ، از ملاك هاى برترى و ارزشمند آدمى
أم نجعل الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت كالمفسدين فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 16
16 - ايمان و دانش ، دو معيار برترى و امتياز انسان ها بر يكديگر
أمّن هو ق_نت . .. هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 7 - 7
7 - ايمان ، گوهرى بس ارزشمند و مؤمنان داراى مقامى والا نزد پروردگار
و يؤمنون به
مفسران گفته اند: يادآورى ايمان فرشتگان به خدا _ با آن كه اين حقيقتى روشن براى همگان است _ مى تواند به منظور بيان مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 4
4 - ايمان و نيكوكارى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى . .. الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 26 - 6
6 - همراه بودن ايمان و عمل صالح ، داراى ارزش و تأثير در نزد خداوند
الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و يزيدهم من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
ص: 57
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 14 - 7
7 - ايمان ، مرتبه اى عالى تر و عميق تر از اسلام
قل لم تؤمنوا و ل_كن قولوا أسلمنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 17 - 9
9 - ايمان ، داراى ارزش واقعى و شايان امتنان و نه صرف تسليم در برابر قدرت دين *
يمنّون عليك أن أسلموا . .. بل اللّه يمنّ عليكم أن هدي_كم للإيم_ن
از اين كه خداوند در مورد هدايت به ايمان، امتنان فرموده است _ و نه اسلام _ مى توان به مطلب بالا ره برد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 72 - 8
8 _ خداوند علاوه بر تكذيب كنندگان آيات الهى از قوم عاد ، غير مؤمنان ايشان را نيز به هلاكت رساند .
قطعنا دابر الذين كذبوا بايتنا و ما كانوا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 81 - 6
ص: 58
6 - عظمت و ارزش ويژه ايمان به خدا
إنّه من عبادنا المؤمنين
از توصيف «عباد» به «مؤمنين» برداشت ياد شده به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 111 - 6
6 - عظمت و ارزش ويژه ايمان به خداوند
إنّه من عبادنا المؤمنين
برداشت ياد شده از توصيف «عباد» به «مؤمنين» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 22 - 5
5 - ايمان به خداوند و پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )
لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 11
11 - ايمان به پيامبر (صلی الله علیه و آله) حتى در ديدگاه اهل كتاب ارزشمند بوده و كمال محسوب مى شده است .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
برانگيخته شدن حسد در انسان به هنگامى است كه محسود را برخوردار از نعمتى مادى يا كمالات انسانى ببيند. بنابراين در نظر اهل كتاب - كه بر ايمان مسلمانان به پيامبر(صلی الله علیه و آله) رشك مى بردند - بايد ايمان، نعمت و كمالى ارجمند مى بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 22 - 5
5 - ايمان به خداوند و پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )
لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 3
ص: 59
3- ايمان و عمل در دوران جوانى ، بسيار ارزشمند و سزاوار تقدير است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
تصريح آيه شريف به جوان بودن اصحاب كهف _ بر اين مبنا كه «فتية» به معناى جوانان به لحاظ سنى باشد _ گوياى ارزش ايمان و عمل بر مبناى آن در سنين جوانى است; زيرا، قرآن مجيد، در نقل قصص خود، به اوصاف شخصى و سنّى و جغرافيايى نمى پردازد مگر اين كه پيام و نكته اى را دربرداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 13 - 9
9- ايمانِ جوانان ، داراى ارزش و اهمّيّتى خاصّ *
انّهم فتية ءامنوا بربّهم
تأكيد آيه بر «فتية» بودن اصحاب كهف، ممكن است به لحاظ سِنّى آنان باشد كه در اين صورت، برجسته كردن و تصريح بر اين خصيصه، بيان كننده ارزش ايمان در سال هاى جوانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 3 - 11
11 - آنچه در ايمان ، مورد رضايت خداوند است ، ايمان راستين است و نه صرف ادعاى آن .
أحسب الناس أن يتركوا أن يقولوا ءامنّا . .. و لقد فتنّا ... من قبلهم فليعلمنّ الل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 41 - 10
10 _ ارزش واقعى ايمان در گرو رسوخ آن در قلب آدمى است .
قالوا ءامنا بافوههم و لم تؤمن قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 100 - 19
19_ زندگانى در شهر ها و آباديها ، برتر از صحرانشينى و بيابان گردى است .
قد أحسن بى إذ . .. جاء بكم من البدو
از اينكه يوسف(ع) كوچ كردن خاندان يعقوب از صحراها و بيابانها را به شهر و آبادى از احسانها و نعمتهاى خداوند شمرد ، برداشت فوق استفاده مى شود.
ص: 60
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 21 - 6
6 _ برخوردارى مؤمنان مهاجر ومجاهد از رحمت ويژه خدا و مقام رضوان ، نعمتى است بسيار ارجمندتر از دستيابى آنان به باغ ها و بوستان هاى بهشت .
هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه . .. يبشرهم ربهم برحمة منه و رضون و جنت
تقديم «رحمة» و «رضوان» بر «جنات» رساننده برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 62 - 2
2 - باغ هاى بهشت ، داراى مراتب و ارزش متفاوت
و من دونهما جنّتان
برداشت بالا بر اين اساس است كه «دون» _ در «من دونهما»_ بيانگر مرتبه پايين تر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 40 - 6
ص: 61
6- احياى فريضه نماز در جامعه ، كارى بس مهم و ارزشمند است .
ربّ اجعلنى مقيم الصلوة و من ذرّيتى
از آن جا كه حضرت ابراهيم(ع)، كه از انبياى بزرگ الهى است، خواستار توفيق احياى نماز در جامعه شد، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 92 - 22
22 _ تشويق بردگان به ايمان از راه وضع قوانين حقوقى و امتياز دادن به بردگان مؤمن
فتحرير رقبة مؤمنة
مقيد ساختن برده به ايمان براى آزادسازى در قتل خطائى، بيانگر اين تشويق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 64 - 14
14 - ارزش عقل و برهان در بينش دين و قرآن
قل هاتوا بره_نكم إن كنتم ص_دقين
برهان خواستن خداوند از انسان، نشانگر ارزش برهان و دليل عقلى قانع كننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 13 - 2
2- ايمان آوردن به حق از روى منطق و دليل ، داراى ارزش و اعتبار است ; نه اظهار ايمان از روى ناگزيرى و مشاهده عذاب .
ربّنا اكشف عنّا العذاب إنّا مؤمنون . أنّى لهم الذكرى و قد جاءهم رسول مبين
لحن توبيخى آيه شريفه مى رساند كه ايمان انتخابى براساس دلايل روشن، سزاوار مقام انسانى است; نه اقرار به ايمان از روى ناگزيرى و مشاهده عذاب.
ص: 62
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 72 - 8
8- سرمستى و غفلت امرى بس زشت و مذموم ، و روشن بينى صفتى بس والا و ارزشمند براى انسانها
لعمرك إنهم لفى سكرتهم يعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 19 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 45 - 6
6 - « قدرت و توانايى » و « بصيرت و روشن بينى » ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى انسان
إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 11
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 63
4 - نساء - 4 - 175 - 4
4 _ بهشت ، مظهر رحمت الهى
فسيدخلهم فى رحمة منه
بنابر اينكه پاداشهاى ذكر شده، پاداشهاى اخروى باشد ; بر اين مبنا «رحمت»، به قرينه واژه «دخول» و «فى» بهشت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 119 - 12
12 _ جلب رضايت خداوند و خشنودى انسان از وى ، برتر از بهره مندى از بهشت جاويدان
رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ذلك الفوز العظيم
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك تنها اشاره به جمله «رضى اللّه عنهم و رضوا عنه» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 17
17 _ بهشت ، جايگاهى بس والا و ارجمند در پيشگاه خداوند
أن تلكم الجنة
به كارگيرى كلمه «تلكم»، على رغم نزديك بودن مشاراليه آن (بهشت)، بيانگر عظمت و ارجمندى بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 273 - 6
6 _ ارجمندى عفّت نفس ، خويشتن دارى و تظاهر به بى نيازى ، على رغم نيازمندى شديد
يحسبهم الجاهل اغنياء من التّعفّف . .. لا يسئلون النّاس الحافاً
چون آيه در مقام مدح چنين افرادى است، صفات شمرده شده به عنوان ارزش تلقى مى شود. گفتنى است كه «الحاف» به معناى اصرار است و جمله «لا يسئلون» به قرينه «يحسبهم الجاهل اغنياء» و نيز به قرينه «تعفّف» بايد به اين معنا باشد كه تقاضا نمى كنند تا به اصرار منجر شود; نه اينكه تقاضا مى كنند ولى اصرار نمىورزند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 17
17 _ الوهيت و خدايى ، تنها از آن كسى است كه ازلى ، ابدى و منزه از هر گونه نيازمندى باشد .
ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل . .. كانا يأكلان الطعام
ص: 64
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 28 - 2
2 _ تقليد از سنتهاى زشت پيشينيان، امرى نكوهيده در بينش الهى
و إذا فعلوا فحشة قالوا وجدنا عليها ءاباءنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 6
6 _ ارزش والاى پاداش هاى خداوند در آخرت نسبت به ارزش هاى او در دنيا
فاتيهم اللّه ثواب الدّنيا و حسن ثواب الاخرة
در مورد ثواب آخرت، كلمه «حسن» اضافه شده است تا بيان كند كه پاداش اخروى نسبت به پاداش دنيوى، داراى مزيّت و برترى خاصّى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 69 - 15
15 _ ناچيزى بهرهورى ها و لذايذ زندگى دنيوى ، در مقايسه با ثواب ها و ارزش هاى اخروى
فاستمعتوا بخلقهم . .. أولئك حبطت أعملهم ... و أولئك هم الخسرون
با اينكه كافران و منافقان در دنيا بهره مند بوده اند، خداوند ايشان را زيانكار واقعى معرفى مى كند; زيرا لذايذ دنيويشان محدود بوده و از ثوابهاى اخروى بى بهره اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 1،5
1_ پاداش هاى اخروى ، برتر و بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
لانضيع أجر المحسنين. و لأجر الأخرة خير
5_ دستيابى به اقتدار و سلطنت در زمين ، در قياس با پاداش هاى اخروى ناچيز است .
كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض . .. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 12
12- پاداش هاى اخروى ، بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 61 - 6
ص: 65
6 - متاع دنيوى ، متاعى ناچيز در قياس با پاداش هاى اخروى
أفمن وعدن_ه وعدًا حسنًا . .. كمن متّعن_ه مت_ع الحي_وة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 5
5 - ارزش برتر پاداش هاى اخروى نسبت به امكانات دنيوى
ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 11
11- پاداش اخروى محسنان ، بسى بهتر از پاداش دنيوى آنان است .
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
اگر چه در آيه سخنى از پاداش اخروى به ميان نيامده است، اما جمله «و لدار الأخرة خير» _ كه برترى سراى اخروى را مى رساند _ به قرينه «فى ه_ذه الدنيا حسنة» (براى محسنان در دنيا حسنه اى است) مى تواند مشعر به اين نكته باشد كه: پاداش حيات اخروى برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 148 - 6
6 _ ارزش والاى پاداش هاى خداوند در آخرت نسبت به ارزش هاى او در دنيا
فاتيهم اللّه ثواب الدّنيا و حسن ثواب الاخرة
در مورد ثواب آخرت، كلمه «حسن» اضافه شده است تا بيان كند كه پاداش اخروى نسبت به پاداش دنيوى، داراى مزيّت و برترى خاصّى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 1
1_ پاداش هاى اخروى ، برتر و بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
لانضيع أجر المحسنين. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 12
12- پاداش هاى اخروى ، بهتر از پاداش هاى دنيوى است .
ص: 66
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 11
11- پاداش اخروى محسنان ، بسى بهتر از پاداش دنيوى آنان است .
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة و لدار الأخرة خير
اگر چه در آيه سخنى از پاداش اخروى به ميان نيامده است، اما جمله «و لدار الأخرة خير» _ كه برترى سراى اخروى را مى رساند _ به قرينه «فى ه_ذه الدنيا حسنة» (براى محسنان در دنيا حسنه اى است) مى تواند مشعر به اين نكته باشد كه: پاداش حيات اخروى برتر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 26 - 4
4 _ پرداخت پاداش افزون بر استحقاق ، كارى است شايسته و ارزشمند .
للذين أحسنوا الحسنى و زيادة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 6،8،9
6 - خداوند ، خواهان آگاهى يافتن مردم به ارزش برتر پاداش هاى الهى بر منافع دنيوى
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
«لو» در «لو كانوا يعلمون» به معناى تمنى است و تمنى درباره خداوند به معناى اراده تشريعى است. مفعول «يعلمون» همه حقايقى است كه در جمله هاى قبل بيان شده است. از آنهاست برترى پاداش دنيا بر ديگر منافع; يعنى: ليت هم يعلمون ان مثوبة اللّه خير.
8 - تنها دانايان ، وابستگى پاداش هاى الهى را به ايمان و تقوا و برترى آن را بر هر منفعتى ديگر ، در مى يابند .
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
فعل «يعلمون» در جمله فوق مى تواند فعل لازم بوده و نيازى به مفعول نداشته باشد. بر اين مبنا «لو كانوا يعلمون»; يعنى، اى كاش! اهل علم و دانش بودند تا حقايق مطرح شده را مى فهميدند.
9 - جهل انسان ها به ارزش برتر پاداش هاى الهى ، آنان را به منافع دنيوى دلبسته كرده و از ايمان و تقوا باز داشته است .
و لو أنهم ءامنوا و اتقوا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه «لو» در جمله فوق شرطيه باشد. بر اين اساس احتمالاتى قابل تصور است و از
ص: 67
آنهاست اينكه مفعول «يعلمون» برترى پاداش الهى گرفته شود و جواب شرط از جمله «و لو أنهم ءامنوا» استفاده گردد; يعنى: «لو كانوا يعلمون ان ثواب اللّه خير لأمنوا و اتقوا; اگر مى دانستند كه پاداش الهى از منافع دنيوى برتر است، همانا ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسيار و افسانه اى باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دين شناس ، بسى كم ارزش تر از پاداش هاى الهى است .
و قال الذين أُوتوا العلم ويلكم ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 17 - 1
1 - هيچ كس ، توان ندارد ارزش و اهميت پاداش هاى الهى را براى مؤمنان راستين ، درك كند .
فلاتعلم نفس ما أُخفى لهم من قرّة أعين
«نَفْس» شامل هر صاحب حياتى از جمله انسان ها و ملائكه مى شود. سياق نفى مفيد عموم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 42 - 13،14
13 _ طهارت از هر آلودگى ، ارزشى براى برگزيدگان الهى
طهرك و اصطفيك
14 _ طهارت و پاكدامنى ، ملاكى براى ارزيابى مقام زن
طهرك و اصطفيك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 11 - 11
11 _ طهارت جسمى و روحى از ارزش هاى الهى
ليطهّركم به و يذهب عنكم رجز الشيطن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 15
15 _ ارزش و اهميّت پاكيزگى و پاكدامنى ، در زندگى و روابط خانوادگى
ص: 68
و ازواج مطهرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 10 - 8
8 - پيشتازى در ايمان ، داراى ارج و منزلت در بينش وحى
يقولون ربّنا اغفر لنا و لإخوننا الذين سبقونا بالإيم_ن
تمجيد خداوند از مؤمنان، به سبب استغفار آنان براى پيشگامان ايمان، ارجمندى پيشتازان اسلام را افاده مى كند.
ص: 69
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 57 - 7
7- تلاش براى راه يابى به بالاترين مرتبه كمال و سبقت بر ديگران در تقرب به خدا ، تلاش و تكاپويى ارجمند و ستودنى
أُول_ئك الذين يدعون يبتغون إلى ربّهم الوسيلة أيّهم أقرب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 90 - 20
20- شتاب و پيشگامى در كار هاى خير ، دعاى همراه با رغبت و اميد و خشوع به درگاه الهى ، از ارزش هاى والا و صفات برجسته مردان الهى
إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت و يدعوننا رغبًا و رهبًا و كانوا لنا خ_شعين
برداشت ياد شده به خاطر اين است كه آيه شريفه، در توصيف پيامبران الهى است و از ميان ده ها صفات و ويژگى هاى ايشان، تنها به اين سه صفت و ويژگى اشاره شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 16 - 3
3 - سير كردن گرسنگان _ كه در سال هاى قحطى ، دستشان از هر آذوقه اى كوتاه است _ وظيفه اى سنگين ، پرارزش و نيازمند همتى والا است .
و ما أدريك ما العقبة . .. أو مسكينًا ذا متربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 214 - 6
6 _ تاريخ ، از منابع شناخت سنّت هاى الهى
ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لمّا يأتكم مثل الذين
ص: 70
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 2
2- قيام در راه توحيد و اعلان انديشه توحيدى ، داراى ارزشى والا و گرانْ سنگ است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض
از جمله معانى «قيام»، «عزم و تصميم» است. لذا «قاموا» يعنى بر انديشه توحيدى خود مصمّم شدند. «فقالوا» نيز گوياى اعلان آن انديشه است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 4
4 - اعلان موضع حق و ترويج توحيد در مجامع شرك ، داراى ارزشى والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه
واژه «قالوا» مى تواند اشاره به اين داشته باشد كه موحدان، به صرف اعتقاد به توحيد بسنده نمى كنند; بلكه آن را در مجامع شرك و كفر اعلان مى دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 4
4 - اعلان موضع حق و ترويج توحيد در مجامع شرك ، داراى ارزشى والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه
واژه «قالوا» مى تواند اشاره به اين داشته باشد كه موحدان، به صرف اعتقاد به توحيد بسنده نمى كنند; بلكه آن را در مجامع شرك و كفر اعلان مى دارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 195 - 28
28 _ تحمّل آزار ها و شكنجه ها آنگاه ارزشمند است كه در راه خدا باشد .
اوذوا فى سبيلى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 71
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 18
18- مسافرت با عالم و تحمّل سختى ها در راه كسب دانش و رشد و كمال ، ارزشمند است .
لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا . .. هل أتّبعك على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 34 - 2
2 - ارزش انفاق در استمرار و مداومت بر آن است .
أفرءيت . .. و أعطى قليلاً و أكدى
از اين كه قطع انفاق پس از مبادرت به آن، مورد نكوهش قرار گرفته است، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 55 - 14
14 - تداوم بخشيدن به تسبيح و حمد خداوند در تمامى اوقات شب و روز ، كارى ارزشمند و پسنديده
و سبّح بحمد ربّك بالعشىّ و الإبك_ر
ص: 72
تسبيح و حمد خداوند در شب و روز مى تواند كنايه از تداوم و استمرار بخشيدن به آنها در همه اوقات باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 55 - 14
14 - تداوم بخشيدن به تسبيح و حمد خداوند در تمامى اوقات شب و روز ، كارى ارزشمند و پسنديده
و سبّح بحمد ربّك بالعشىّ و الإبك_ر
تسبيح و حمد خداوند در شب و روز مى تواند كنايه از تداوم و استمرار بخشيدن به آنها در همه اوقات باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 19 - 10
10- استمرار و خستگى ناپذيرى در عبادت خداوند ، امرى پسنديده و ارزشمند
و من عنده لايستكبرون عن عبادته و لايستحسرون
برداشت ياد شده به خاطر اين است كه آيه شريفه، در مقام توصيف و تمجيد مقربان الهى و تشويق بندگان به عبادت پروردگار است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 88 - 10
10 _ ارجمندى عمل و تداوم آن، مانع فساد و تباهى آن در صورت آميختگى با شرك نيست.
ذلك هدى الله يهدى . .. و لو أشركوا لحبط عنهم ما كانوا يعملون
فاعل «أشركوا» انبياى الهى(ع) و هدايت شدگان به صراط مستقيم هستند. عنايت به اين نكته و همچنين مفاد «كانوا يعملون»، كه ماضى استمرارى است، بر دو نكته ياد شده در برداشت فوق، يعنى «ارجمندى» و «تداوم»، گواه است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 17 - 6
6 - مداومت بر اعمال شايسته در دنيا ، داراى ارج و پاداشى چشمگير در پيشگاه الهى است .
قرّة أعين جزاء بما كانوا يعملون
ص: 73
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 14 - 7
7- ترس از حسابرسى خداوند و وعيد او ، امرى ارزشمند و مورد تشويق خداوند
ذلك لمن خاف مقامى و خاف وعيد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 35 - 2
2 - ترس و خشيت از خدا ، خصلتى ارزشمند در بينش قرآنى
الذين إذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 40 - 3
3 - هراس از مقام ربوبى خداوند و عظمت آن ، احساسى شايسته و ارزشى والا است .
و أمّا من خاف مقام ربّه
«مقام» اسم مكان است و «مقام ربّه»; يعنى، منزلت و مقامى كه خداوند _ به وصف ربوبيت _ دارا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 26 - 2
2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش
قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 14 - 7
7- ترس از حسابرسى خداوند و وعيد او ، امرى ارزشمند و مورد تشويق خداوند
ذلك لمن خاف مقامى و خاف وعيد
ص: 74
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 18 - 11
11 - ارزشمندى خداترسى و دورى از گناه در نهان و به دور از انظار و اطلاع يافتن ديگران
الذين يخشون ربّهم بالغيب
برداشت ياد شده از آمدن قيد «بالغيب» به دست مى آيد; زيرا ترس از خدا در هر حال مطلوب است. بنابراين آمدن اين قيد، بيانگر اهميت و ارزش والاى خدا ترسى در خلوت مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندى و برترى ترس از خدا و دورى از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانى خدا در انظار ديگران
و خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده، از مقيد شدن ترس از خدا به «غيب» (نهان) به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 4
4 _ زدودن كينه و عداوت از سينه ها ، ارزش الهى است .
و نزعنا ما فى صدورهم من غل
ص: 75
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 41 - 12
12 _ كثرت ياد خداوند و تسبيح او در صبح و شام ( همه گاه ) ، مطلوب اوست .
و اذكر ربّك كثيراً و سبّح بالعشىّ و الابكار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 36 - 12
12 - ارزش والاى ذكر نام خدا و تسبيح و تقديس او
أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها بالغدوّ و الأصال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 143 - 2
2 - تسبيح خداوند ، عبادتى بس ارزشمند
فلولا أنّه كان من المسبّحين
پرداختن به تسبيح از ميان ديگر مظاهر عبادت، مى تواند گوياى برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 166 - 3
3 - تسبيح و تنزيه خداوند ، داراى جايگاهى والا در ميان مجموعه عبادت ها و اعمال
و إنّا لنحن المسبّحون
توصيف فرشتگان و يا بندگان خالص خدا به «تسبيح گويان» (در آيه اى كه كه در مقام تمجيد از آنان است) مى تواند گوياى برداشت بالا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 9 - 10
10 - ياد خدا و تسبيح و تقديس او ، بايسته و ارزشمند در همه لحظات زندگى
و تسبّحوه بكرة و أصيلاً
برداشت بالا بنابراين نكته است كه «بكرة» و «أصيلاً» كنايه از همه لحظه هاى تلاش و بيدارى انسان باشد كه از «بكرة» شروع شده و تا «أصيلاً» ادامه دارد.
ص: 76
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 210 - 7
7 _ تسليم شدن در برابر خداوند پس از ديدن نشانه هاى عذاب و گذشتن فرصت ، بى فايده است .
هل ينظرون الاّ ان يأتيهم . .. و قضى الأمر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 3
3 _ تسليم در برابر خدا و برخوردارى از روحيه احسان و نيكى ، روح اديان الهى است .
و من احسن ديناً ممن اسلم وجهه للّه و هو محسن
از اين كه براى معرفى برترين دين، تنها دو ويژگى فوق ياد شده است، اهميت بنيادين آن دو در اديان الهى دانسته مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 103 - 5
5 - تسليم و انقياد در برابر فرمان هاى خداوند ، صفتى بس ارزشمند و پيامبرگونه
فلمّا أسلما و تلّه للجبين
برداشت يادشده از آن جا است كه آيه شريفه، در مقام تمجيد از دو انسان والا و پيامبران الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
ص: 77
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - زلزله - 99 - 8 - 6
6 - ترغيب به كار خير و وعده پاداش به آن ، مقدّم بر تهديد در امر تربيت
فمن يعمل مثقال ذرّة خيرًا يره . و من يعمل مثقال ذرّة شرًّا يره
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 94 - 7
7 _ تضرع به درگاه خدا و خشوع در برابر او از ارزش هاى الهى و از اهداف رسالت انبياست .
لعلهم يضرعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 11
11 _ قوانين الهى ، بهترين و برترين قانون در ديدگاه اهل يقين
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 12،14
12 _ احكام و قوانين آن ، بهترين قانون و نيكوترين حكم
و من احسن من اللّه حكماً
14 _ تنها اهل يقين ، قادر بر تشخيص برترى احكام قرآن بر ديگر قوانين هستند .
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
حكم خدا، برترين حكم است، چه اهل يقينى وجود داشته باشند و يا وجود نداشته باشند ; بنابراين قيد «لقوم يوقنون» به سؤال در «و من احسن» باز مى گردد ; يعنى جواب اين سؤال، تنها از اهل يقين بر مى آيد ; چون تنها آنان به اين حقيقت واقفند.
ص: 78
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 174 - 12
12 - حقايق و معارف كتاب هاى آسمانى ارزشمندتر از همه منافع دنيوى
و يشترون به ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 73 - 14
14 - فهميدن و انديشه كردن ، از ارزش هاى والاست .
و يريكم ءايته لعلكم تعقلون
از اينكه ارائه آيات با هدف ايجاد زمينه فهم و انديشه در بشر مطرح شده، ارجمندى انديشه كردن و فهميدن، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 18،19
18 _ خِردمندى ، مقتضى تقواپيشگى است .
واتقون يا اولى الالباب
19 _ اهميّت و ارزش عقل
واتقون يا اولى الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 219 - 24
24 _ ارزش و اهميّت تفكر در فلسفه احكام و معارف دينى
كذلك يبين . .. لعلّكم تتفكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 12
12 _ مقام بلندِ متفكّران و ارزش والاى تفكّر
يبيّن اللّه لكم الايات لعلّكم تتفكّرون
چون تفكّر، به عنوان هدف تبيين آيات الهى بيان شده است، ارزش آن و نيز مقام بلند متفكران به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 79
2 - بقره - 2 - 269 - 6
6 _ اهميّت خرد و ارزش صاحبان خرد
و ما يذّكّر الاّ اولوا الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 7 - 34،35
34 _ جز خردمندان ، كسى قدرت درك ويژگى هاى آيات محكم و متشابه را ندارد .
و ما يذّكّر الاّ اولوا الالباب
ظاهراً مراد از متعلّق «ما يذّكّر»، مطالب عنوان شده در همين آيه باشد.
35 _ خردمندى ، شرط دريافت حقايق قرآن و ويژگى هاى آن
و ما يذّكّر الاّ اولوا الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 65 - 10
10 _ اهميّت و ارزش تعقّل
افلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 190 - 8
8 _ ارزش عقل و نقش آن در شناخت خداوند
لايات لاولى الالباب
«لبّ» به معناى عقل خالص و بدور از وهم و خيال است كه از آن مى توان به خرد ناب تعبير كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 191 - 4،5
4 _ ارزش انديشيدن در آفرينش آسمان ها و زمين
الّذين . .. يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض
5 _ ارزش انديشه در آفرينش آسمان ها و زمين ، در صورت توأم بودن آن با ياد خدا *
الّذين يذكرون اللّه . .. و يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض
جمله «يتفكّرون» بدون تكرار «الّذين»، عطف بر «يذكرون» شده تا دلالت كند به اينكه هر دو صفت (ذكر و تفكّر) توأماً، وصف «اولى الالباب» است ; نه اينكه اولوا الالباب دو گروهند ; عدّه اى ذاكر و عدّه اى ديگر متفكّر.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 2 - 10
ص: 80
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 7
7 - « دانش و سوادآموزى » و « دانش پژوه و دانش آموز » ، برخوردار از ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
ص: 81
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 2 - 3
3 - تعليم قرآن ، نعمت و ارزشى فراتر از اصل خلقت انسان و نعمت هاى ديگر
علّم القرءان . خلق الإنس_ن
سوره «الرحمان»، حاوى بيان انواع نعمت هايى است كه خداوند به انسان عطا كرده است. از اين كه مسأله تعليم قرآن، سرآغاز همه نعمت ها و حتى آفرينش انسان قرار گرفته، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 9
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
ص: 82
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 21 - 16
16 - تفكر و به كارگيرى عقل و خرد ، داراى جايگاهى رفيع و امرى بايسته است .
إنّ فى ذلك لأي_ت لقوم يتفكّرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 4
4 - ارجمندى تفكر ، عقيده و شخصيت زن ، در نگرش اسلام
ي_أيّها النبىّ إذا جاءك المؤمن_ت يبايعنك . .. فبايعهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 35 - 3
3 - صرف انتساب به خداوند و يا پيوند خويشاوندى با پيامبران ، موجب نجات و سعادت انسان نمى شود .
ءال لوط نجّين_هم . .. كذلك نجزى من شكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 27 - 6
6 - تقرب به پروردگار ، ارزشى جاودان و شايان جست و جو است ; نه امكانات ناپايدار دنيا .
كلّ من عليها فان . و يبقى وجه ربّك
از مناسبت ميان «كلّ من عليها فان» با «و يبقى. ..» و از مقابله اين دو با يكديگر، مطلب بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 88 - 3
3 - تقرب به خداوند ، والاترين ارزش ها و فضيلت ها براى بشر
فأمّا إن كان من المقرّبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 83
17 - زخرف - 43 - 35 - 5
5 - حضور در جوار قرب ربوبى ، غيرقابل قياس با والاترين نعمت هاى دنيوى
و إن كلّ ذلك . .. و الأخرة عند ربّك للمتّقين
از «عند ربّك»، حضور در جوار قرب ربوبى استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 15
15 _ تقوا ، بهترين توشه است .
فان خير الزاد التقوى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 21
21 _ ارزش والاى صبر توأم با تقوا
و ان تصبروا و تتّقوا فانّ ذلك من عزم الامور
كلمه «عزم» مصدر و به معناى مفعول است و «عزم الامور»، اضافه صفت به موصوف است ; يعنى «الامور المعزومة»، و معزوم، به هدف و مقصود ارجمندى گويند كه بايد به سوى آن حركت كرد. بنابراين، معناى آيه چنين مى شود كه صبر و تقوا از امورى است كه بايد به خاطر كمال و شرف آن، به سويش حركت كرد. و از اينكه اسم اشاره مفرد «ذلك» براى اشاره به صبر و تقوا به كار برده شده، لزوم توأم بودن آن دو استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 131 - 10
10 _ تقوا ، فضيلتى والا و ارزشمند و مورد تأكيد خداوند
و لقد وصينا الذين اوتوا الكتب من قبلكم و اياكم ان اتقوا اللّه
از اينكه رعايت تقوا بر تمامى انسانها در همه اديان الهى واجب شده است، معلوم مى شود كه از تكليفهاى مهم و ارزشمند الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 134 - 6
6 _ دستيابى به دنيا بدون داشتن ايمان و تقوا ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
من كان يريد ثواب الدنيا فعند اللّه ثواب الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 8 - 15
15 _ تقوا ، ملاك ارزشگذارى در پيشگاه خداوند
ص: 84
اعدلوا هو اقرب للتقوى
چون خداوند براى ترغيب به عدالت آن را وسيله اى براى نيل به تقوا به شمار آورده، معلوم مى شود هدف اصلى از اوامر الهى رسيدن انسانها به تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 15،17،18
15 _ رعايت حلال ها و حرام هاى الهى ، تقواپيشگى است .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه
برداشت فوق بر اين مبناست كه مصداق مورد نظر از خبث و طيب _ به قرينه آيات گذشته _ حلالها و حرامهاى الهى باشد.
17 _ پرهيز از پليد و ناپاك و گرايش به پاكى ها ، زمينه نيل به فلاح و رستگارى
لايستوى الخبيث و الطيب . .. لعلكم تفلحون
18 _ فلاح و رستگارى صاحبان خرد ، تنها در پرتو ، تقوا ميسر است .
فاتقوا اللّه ياولى الالبب لعلكم تفلحون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 2 - 14
14- تقوا و جانب خدا را رعايت كردن ، داراى اهميت و ارزش فوق العاده
أنه لا إل_ه إلاّ أنا فاتقون
با توجه به اينكه فرستادن ملائكه و روح براى ابلاغ توحيد بوده و توحيد به عنوان مقدمه وصول به تقوا قرار داده شده است، مطلب فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 19
19- تقوا و احسان ، دو امر ارزشمند و داراى پاداش
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة . .. و لنعم دار المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 63 - 5
5- تقوا ، خصيصه اى ارزشمند و سرنوشت ساز
تلك الجنّة . .. من كان تقيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 48 - 9
9- تقوا ، از ارزش هاى برتر است و تقواپيشگان از فضيلت و شرافت ويژه در تمامى كتاب هاى آسمانى و اديان توحيدى برخوردارند .
ضياءً و ذكرًا للمتّقين
از اين كه متّقين غايت و هدف نزول كتاب آسمانى موسى و هارون و دريافت نور و هدايت الهى قرار گرفته اند و قرآن نيز كه مسأله
ص: 85
تقوا را از محورهاى آموزه هاى خود قرار داده است، به دست مى آيد كه تقوا در همه اديان توحيدى داراى جايگاه ويژه و برتر بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 32 - 8
8 - تقوا و خداترسى ، خصلتى ارزشمند در پيشگاه الهى
فإنّها من تقوى القلوب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 32 - 7
7 - تقوا ، از جمله ملاك هاى ارزشگذارى است .
لستنّ كأحد من النساء إن اتّقيتنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 55 - 14
14 - رعايت تقواى الهى ، بس ارزش مند و با اهميت است .
و اتّقين اللّه
فرمان به رعايت تقوا در مسايل شخصى و خانوادگى، حكايت از اهيمت و ارزش آن مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 124 - 5
5 - تقوا ، روح ديانت الهى و ارزشمندترين ارزش ها
إذ قال لقومه ألاتتّقون
ياد كرد تقوا، به عنوان نخستين پيام الياس(ع) به مردم خود، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 8
8 - تقواپيشگى ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى آدميان
أم نجعل المتّقين كالفجّار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 57 - 1
1 - ظهور ارزش تقوا و نقش هدايت الهى ( قرآن ) ، هنگام عذاب و در قيامت براى كافران و گنه كاران
أو تقول لو أنّ اللّه هدينى لكنت من المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
ص: 86
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 13 - 9،10،11،17
9 - تقوا ، تنها ملاك كرامت و ارزش انسان ها ، نزد خدا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
10 - فضيلت و برترى انسان ها بر يكديگر ، تنها براساس تقوا است ; نه نژاد ، قبيله و مليت .
و جعلن_كم شعوبًا و قبائل لتعارفوا إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
11 - تقوا ، روح اصلى همه ارزش ها و خصلت هاى متعالى *
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
با اين كه ضرورتاً صفات و خصلت هاى فراوانى از نظر بشر و به حكم عقل ارزش به شمار مى آيد; ولى خداوند با مطرح كردن (تقوا) به عنوان تنها ملاك، اين حقيقت را يادآور شده كه هر خصلت ارزشمند، از آن جهت ارزنده است كه روح تقوا در آن جارى باشد.
17 - ملاك ارزش انسان ها ، تقواى واقعى و نه تظاهر به تقوا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم إنّ اللّه عليم خبير
ممكن است بيان عليم و خبير بودن خداوند _ پس از «إنّ أكرمكم عنداللّه أتقاكم» _ نشانگر اين معنا باشد كه هرچند تقوا، تنها ملاك كرامت انسان ها است; اما ارزش براساس تقواى واقعى است و خداوند براساس عليم بودن و خبير بودن خود، آن را تشخيص مى دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 54 - 2
2 - تقوا ، جوهره ارزش هاى معنوى انسان
إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر
از اين كه مؤمنان به جاى هر وصف ديگرى متصف به صفت «المتقين» شده اند، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 12 - 2
2 - تكاليف دشوار ، داراى ارزشى فراتر از حد تصور و بيان ، براى عموم مردم
و ما أدريك ما العقبة
استفهام در «ما أدراك» حقيقى نيست; بلكه عظمت «عقبة» و آسان نبودن درك حقيقت آن را بيان مى كند. در اين استفهام، مخاطب خاصى مورد نظر نيست و نظير ضرب المثل هاى رايج، هر فردى مى تواند مخاطب آن باشد.
ص: 87
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 8
8- تنها تلاش و كوششى داراى ارزش و شايسته ستايش است كه در مسير آخرت طلبى و كسب حيات برتر اخروى باشد .
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
از اينكه خداوند پس از ذكر دنياطلبى و آخرت خواهى انسانها، از سعى وتلاش آخرت خواهان تشكر و ستايش كرده است، استفاده مى شود كه تنها سعى و تلاشى كه در مسير كسب حيات برتر اخروى باشد، مورد قدردانى و ستايش است و نه هر تلاش و كوششى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 57 - 7
7- تلاش براى راه يابى به بالاترين مرتبه كمال و سبقت بر ديگران در تقرب به خدا ، تلاش و تكاپويى ارجمند و ستودنى
أُول_ئك الذين يدعون يبتغون إلى ربّهم الوسيلة أيّهم أقرب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 29 - 3
3 - ارزش و اهميت تلاوت قرآن كريم
إنّ الذين يتلون كت_ب اللّه
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه تلاوت قرآن كريم، در رديف برپايى نماز و انفاق، از اوصاف عالمان راستين و خداترسان قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 55 - 16
16 _ ارزشمندى تواضع و فروتنى به هنگام انفاق و دستگيرى از مستمندان
و يؤتون الزكوة و هم ركعون
بنابر اينكه ركوع به معناى لغوى خود (خضوع) باشد.
ص: 88
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 34 - 3
3 _ توبه و اظهار پشيمانى تبهكاران محارب پس از به چنگ افتادن ، فاقد ارزش و اعتبار براى سقوط حد و رهايى از عذاب دوزخ
انما جزؤا الذين . .. الا الذين تابوا من قبل ان تقدروا عليهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 71 - 20
20 _ برخوردارى گروهى از بنى اسرائيل بر اثر پايبندى به توبه خويش ، از بينش ها و نعمت هاى صحيح دينى
ثم عموا و صموا كثير منهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
ص: 89
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 59 - 2،3
2 - صبر پيشه كردن و به خداوند توكل كردن ، امورى ارزش مند و مهم است .
نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم يتوكّلون
3 - صبر پيشگى و توكّل ، دو مظهر عمل صالح اند .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 2 - 8
8 _ ايمان ، توكل بر خدا و خداترسى ، از ارزش هاى متعالى
وجلت قلوبهم . .. و على ربهم يتوكلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
ص: 90
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 6،7
6 _ اطاعت خداوند ، خواندن آيات الهى به هنگام شب و در حال سجده ، ملاك ارزشمندى انسانها
ليسوا سوآءً من اهل الكتب امّة قائمة . .. و هم يسجدون
7 _ ارزش والاى اطاعت و بندگى خدا ، تلاوت آيات الهى ( قرآن و . . . ) به هنگام شب و در حال سجده به درگاه وى
يتلون ءايت اللّه ءاناء الّيل و هم يسجدون
بنابر اينكه جمله «و هم يسجدون»، حال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 64 - 7
7 _ نماز ، بهترين عبادت در سحرگاهان و ارزشمندترين عمل در شب زنده دارى
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
برداشت فوق، از اختصاص به ذكر يافتن نماز از ميان ديگر اعمال عبادى به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 35 - 8
8- درست كارى اقتصادى ، داراى ارزشى برتر از مال داشتن و دارايى
ذلك خير و أحسن تأويلا
ممكن است مفضل عليه «خير»، كم فروشى و خيانت در سنجش كالا و سود حاصله از آن باشد; يعنى، رعايت عدل و انصاف و به كارگيرى ترازوى كامل و سود حاصله از آن، بهتر از كم فروشى و سود به دست آمده از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 79 - 12،13
12 - قدرت و ثروت ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى در نگاه دنياطلبان قوم قارون
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
13 - قدرت و ثروت در نگاه مؤمنان آخرت جو ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى نيست .
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
تعبير «قال الذين يريدون الحياة الدنيا» مى رساند كه اين گفته، تنها مربوط به دنياطلبان سست ايمان است; نه مؤمنان آخرت جو.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
ص: 91
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسيار و افسانه اى باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دين شناس ، بسى كم ارزش تر از پاداش هاى الهى است .
و قال الذين أُوتوا العلم ويلكم ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 31 - 3
3 - ثروت و اشرافيت ، ملاك تمامى ارزش ها _ حتى ارزش هاى دينى _ در نگاه مشركان مكه
لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. عظيم
مشركان در مقام اعتراض به پيامبر(صلی الله علیه و آله) اظهار مى داشتند: اگر وحى اصالت داشت، مى بايست بر اشراف نازل مى شد. از اين نكته استفاده مى شود كه ملاك ارزش براى آنان، مال و مقام بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاك ارزش در ديدگاه فرعون و فرعونيان
قال ي_قوم أليس لى ملك مصر . .. أم أنا خير من ه_ذا الذى
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته زير است: الف) فرعون پس از يادآورى فرمانروايى و ثروت خويش، موسى(ع) را غير قابل قياس با خود مى داند و اين نشان دهنده بينش فرعون در زمينه ملاك ارزش است. ب) سخنرانى فرعون و تكيه وى بر قدرت و ثروت، نشان مى دهد كه در جامعه قبطى چنين ديدگاهى وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 32 - 10
10 _ خون و جان قاتلان نابحق و مفسدان در زمين ، فاقد ارزش و احترام
من قتل نفساً بغير نفس او فساد فى الارض
«باء» در «بغير نفس» براى مقابله است. بنابراين مفهوم جمله شرطيه «من قتل نفساً ...» اين است كه قتل نفس آنگاه كه در مقابل كشتن كسى (قصاص) و يا در مقابل فسادانگيزى باشد، كيفر ندارد.
ص: 92
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 32 - 10
10 _ خون و جان قاتلان نابحق و مفسدان در زمين ، فاقد ارزش و احترام
من قتل نفساً بغير نفس او فساد فى الارض
«باء» در «بغير نفس» براى مقابله است. بنابراين مفهوم جمله شرطيه «من قتل نفساً ...» اين است كه قتل نفس آنگاه كه در مقابل كشتن كسى (قصاص) و يا در مقابل فسادانگيزى باشد، كيفر ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 5
5 _ ارزش والاى جان و مال مؤمنان در پيشگاه خداوند
إن اللّه اشترى . .. بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 17
17 _ الوهيت و خدايى ، تنها از آن كسى است كه ازلى ، ابدى و منزه از هر گونه نيازمندى باشد .
ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل . .. كانا يأكلان الطعام
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
ص: 93
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4،5
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
5 _ بهره مندى مردم از پاداش هاى الهى و ورودشان به بهشت ، در گرو ايمان و عمل صالح است ، نه جنسيت و انتساب به مذهب يا فرقه اى خاص .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن فأولئك يدخلون الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 5
5 _ جنگ و جهاد ، امرى خير براى مؤمنان ، على رغم ظاهر ناخوشايند آن
كتب عليكم القتال و هو كره لكم و عسى ان تكرهوا شيئاً و هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 3
3 - پيكار با دشمنان دين از ارزش هاى والا ، در پيشگاه خداوند است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه أموت بل أحياء
از هدفهاى بيان اين حقيقت - كه شهيدان از حيات ويژه برخوردارند - ترغيب به جهاد و بيان ارزش والاى آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 190 - 2
2 - ارزش جهاد و نبرد با دشمنان ، به « در راه خدا بودن » آن است .
و قتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 5
5 _ جنگ و جهاد ، امرى خير براى مؤمنان ، على رغم ظاهر ناخوشايند آن
كتب عليكم القتال و هو كره لكم و عسى ان تكرهوا شيئاً و هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 94
2 - بقره - 2 - 218 - 3،4،5
3 _ ايمان و هجرت و جهادِ در راه خدا ، از عوامل اميدوارى به رحمت وى
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه اولئك يرجون رحمت اللّه
4 _ ارزش هجرت و جهاد ، هنگامى است كه در راه خداوند باشد .
و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
5 _ اهميّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برترى مهاجرانِ مجاهد بر ساير مؤمنان
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
به نظر مى رسد تكرار موصول، دلالت بر ارزشمندى ايمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه كه توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهميّتى برتر مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 245 - 1،2
1 _ پيكار در راه خدا ، قرض شايسته بندگان به او *
و قاتلوا . .. من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً
2 _ تأمين تداركات پيكار در راه خدا ، قرض شايسته مسلمانان به او
و قاتلوا . .. من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 246 - 9
9 _ « فى سبيل اللّه » بودن ، ملاك ارزش پيكار
ابعث لنا ملكاً نقاتل فى سبيل اللّه . .. و ما لنا الاّ نقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 143 - 8
8 _ شهادت طلبى و حضور در عرصه پيكار با دشمنان دين ، امتيازى ارزشمند در ديدگاه اسلام
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة . .. و لقد كنتم تمنّون الموت
چون خداوند اعراض كنندگان از جهاد و مبارزه و فراريان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت كرده و از سويى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 6
6 _ اهميّت و ارزش والاى شركت مجدد مجروحين جنگى در جهاد
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح . .. اجر عظيم
اجر عظيم براى مجاهدان در گرو جراحت ناشى از جهاد سابق نيست، بلكه به خاطر شركت در جهاد پس از تحمّل جراحت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 5
ص: 95
5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها
فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 60 - 16
16 _ نبرد با دشمنان دين ، از مصاديق « سبيل اللّه » است .
و ما تنفقوا من شىء فى سبيل اللّه يوف إليكم
سياق آيه حكايت از آن دارد كه از مصاديق «سبيل اللّه» جهاد با دشمنان دين است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 4،6
4 _ پناه دادن و يارى كردن مهاجران و مجاهدان راه خدا ، داراى ارزشى چون هجرت و جهاد
و الذين ءامنوا . .. و الذين ءاووا و نصروا
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 1،6،7
1 _ سرزنش خداوند نسبت به مسلمانانى كه شغل آب دهى به حاجيان و سرپرستى مسجدالحرام را با جهاد در راه خدا برابر انگاشته و خويشتن را همطراز با مؤمنان اهل پيكار در راه خدا مى پنداشتند .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر و جهد فى
6 _ جهاد و پيكار در راه خدا ، برترين و با ارزش ترين عمل صالح مؤمنان
أجعلتم سقاية الحاجّ . .. كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر و جهد فى سبيل اللّه
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 96
7 - توبه - 9 - 20 - 2،4
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 46 - 6
6 _ جهاد ، ارزشى است الهى كه بى ايمان ها و سست باوران شايستگى آن را ندارند .
و لكن كره اللّه انبعاثهم فثبطهم و قيل اقعدوا مع القعدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 87 - 7
7 _ ناتوانى منافقان از درك عميق زشتى مواضع و عملكرد خويش و نيز ارزش جهاد در راه خدا
و طبع . .. فهم لايفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 97
7 - توبه - 9 - 88 - 5
5 _ جهاد پيامبر (صلی الله علیه و آله) و مؤمنان راستين ، نشأت يافته از درك صحيح و بينش عميق آنان نسبت به ارزش جهاد
فهم لايفقهون. لكن الرسول و الذين ءامنوا معه جهدوا
با توجه به فراز پيش (رضوا . .. فهم لايفقهون) مقصود اين است كه منافقان چون نمى فهمند، از جهاد مى گريزند و لكن مؤمنان، به بركت درك عميقى كه دارند، به سوى عرصه هاى كارزار پيش مى تازند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 12،15،17
12 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
يقتلون فى سبيل اللّه
15 _ كشتن و كشته شدن در راه خدا ، هر دو ارزش و معامله با خداست .
يقتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون
17 _ جهاد با جان ، ركن اصلى معامله با خدا و برتر از جهاد مالى
اشترى . .. أنفسهم و أمولهم ... يقتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون
برداشت فوق بدين احتمال است كه تقدم «أنفسهم» بر «أموالهم» بيانگر ارزش برتر جهاد با جان باشد و «يقاتلون» صرفاً دربردارنده جهاد با جان باشد ; زيرا در جمله «فيقتلون و يقتلون» (مى كشند و كشته مى شوند) تنها جنبه جهاد با جان مطرح گرديده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 78 - 2
2 - ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
و ج_هدوا فى اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 20
20 - جهاد و انفاق در راه خداوند ، از مهم ترين و ارزشمندترين تكاليف الهى
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تكيه بر دو تكليف جهاد و انفاق، از ميان ساير تكاليف الهى، حاكى از مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
ص: 98
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 14
14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 17
17 _ جهاد با جان ، ركن اصلى معامله با خدا و برتر از جهاد مالى
اشترى . .. أنفسهم و أمولهم ... يقتلون فى سبيل اللّه فيقتلون و يقتلون
برداشت فوق بدين احتمال است كه تقدم «أنفسهم» بر «أموالهم» بيانگر ارزش برتر جهاد با جان باشد و «يقاتلون» صرفاً دربردارنده جهاد با جان باشد ; زيرا در جمله «فيقتلون و يقتلون» (مى كشند و كشته مى شوند) تنها جنبه جهاد با جان مطرح گرديده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 6
6 - حج عبادتى بسيار ارزشمند و از اركان عملى دين است .
قل هى موقيت للناس و الحج
شناخت زمان حج به عنوان فايده اى براى جلوه گر ساختن ماه به صورتهاى مختلف، گوياى عظمت اين دستور الهى است.
ص: 99
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 5
5 _ ارزش و اهميّت حج نزد خداوند
الحج اشهر معلومات . .. و لا جدال فى الحج
با توجه به تكرار كلمه «حج» و نهى از «جدال» و . .. برمى آيد كه حج، عمل با ارزشى نزد خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 97 - 13
13 _ ارزش و اهميّت فوق العاده حج
و للّه على الناس حج البيت . .. و من كفر
زيرا ترك آن، كفر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 16،17
16 _ خداوند ، فراخوان مردم به مقايسه قوانين الهى با ساير قوانين براى باور به برترى احكام الهى
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
17 _ ناباورى به منزلت برتر احكام الهى بر ساير قوانين ، برخاسته از كوتاه فكرى و ناتوانى انديشه
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
ايقان، به معناى فهميدن از روى تدبر و تحقيق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 44 - 9
9- فرجام نيك و پايان خوش ، ملاكى مهم در ارزش گزارى امور است .
خير عقبًا
ص: 100
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 108 - 6
6 _ حقّ ، ملاك و معيار ارزشها
نتلوها عليك بالحق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 22 - 3
3 _ حق شنوايى و بيان حقايق و معارف دين و درك آنها ، از ملاك هاى ارزش و كرامت آدمى در پيشگاه خداوند
إن شر الدواب عند اللّه الصم البكم الذين لايعقلون
كلمه «دواب»، به معناى بهائم و يا جنبندگان، براى اشاره به اين است كه توصيف شدگان به منزله حيوانات هستند و ارزش نام انسان را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 18
18 _ كمال و ارزش والاى علم در همراهى و آميختگى آن با حكمت است .
و كان اللّه عليماً حكيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 125 - 8
8- حكمت ( دلايل عقلى و علمى ) ، اساسى ترين و ارزشمندترين وسيله تبليغ دين *
ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و ج_دلهم
برداشت فوق، بدان احتمال است كه تقدم «حكمة» بر «موعظة» و «جدل»، معلول اهميت و ارزش برتر آن باشد. به علاوه مطلق آمدن «حكمت» و مقيد شدن «موعظه» به «حسنة» و «جدل» به «أحسن»، مى تواند مؤيد برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 3 - 5
5 - حكمت و سنجيده كارى ، خصلتى پسنديده و ارجمند در پيشگاه خداوند
و الذين هم عن اللغو معرضون
ص: 101
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 5
5_ دستيابى به اقتدار و سلطنت در زمين ، در قياس با پاداش هاى اخروى ناچيز است .
كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض . .. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 2
2 _ ارزش حلال ها و حرام ها غير قابل مقايسه با يكديگر
قل لايستوى الخبيث و الطيب
برخى به قرينه آيات گذشته حرامها را مصداق مورد نظر براى خبيث و حلالها را مصداق طيب دانسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 101 - 7
7 - حلم و بردبارى ، از اوصاف برجسته و ارزشمند براى نوجوانان
فبشّرن_ه بغل_م حليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 3
3 _ حمايت از دين و ارزش هاى الهى در شرايط سخت و دشوار ، داراى ارزشى برتر
ص: 102
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 3
3 _ حمايت از دين و ارزش هاى الهى در شرايط سخت و دشوار ، داراى ارزشى برتر
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 7
7 _ برترى و اصالت حيات آخرت نسبت به دنيا
الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة
چون براى به دست آوردن حيات اخروى _ در مواقع لزوم _ بايد از حيات دنيوى چشم پوشيد، معلوم مى شود اصالت با حيات اخروى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - رعد - 13 - 26 - 4،5
4_ حيات دنيا در قياس با حيات اخروى جز توشه اى اندك نيست .
و ما الحيوة الدنيا فى الأخرة إلاّ مت_ع
حرف «فى» در «فى الأخرة» به معناى مقايسه است. «متاع» به معناى كالا و هر آنچه در زندگى از آن بهره مى برند است. نكره آوردن آن براى رساندن قلّت مى باشد.
5_ حيات اخروى ، حياتى ارجمند و پربهاست .
و ما الحيوة الدنيا فى الأخرة إلاّ مت_ع
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 6
6- حيات اخروى ، حياتى برتر از دنياست و دستيابى به آن ، بايد هدف همه مؤمنان باشد .
ص: 103
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
تشكر و قدردانى خداوند از تلاش و كوشش آخرت خواهان در مقابل دنياطلبان، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 7
7 _ برترى و اصالت حيات آخرت نسبت به دنيا
الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة
چون براى به دست آوردن حيات اخروى _ در مواقع لزوم _ بايد از حيات دنيوى چشم پوشيد، معلوم مى شود اصالت با حيات اخروى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 32 - 9
9 _ نينديشيدن درباره حقيقت زندگى دنيا و آخرت و جايگاه و ارزش هر يك، مورد توبيخ خداوند
و ما الحيوة الدنيا . .. أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 10
10 _ لزوم توجه به ارزش هاى حيات اخروى و ترجيح دادن آن بر زندگى دنيوى ، به هنگام ارزيابى اعمال و تصميم گيرى و انتخاب
أرضيتم بالحيوة الدنيا من الأخرة فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 6
6- حيات اخروى ، حياتى برتر از دنياست و دستيابى به آن ، بايد هدف همه مؤمنان باشد .
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
ص: 104
تشكر و قدردانى خداوند از تلاش و كوشش آخرت خواهان در مقابل دنياطلبان، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 93 - 4
4 _ ارزش ايمان و حيات مؤمن در پيشگاه خداوند
و من يقتل مؤمنا متعمّداً فجزاؤه جهنّم خالداً فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 4
4 _ آتش، عنصرى برتر و شريفتر از خاك در ديدگاه ابليس
أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 229 - 17،25
17 _ ارزش حفظ خانواده ، تا آنجاست كه حدود الهى به واسطه آن به مخاطره نيفتد .
الاّ ان يخافا اَلاّ يقيما حدود اللّه
25 _ اهميّت كانون خانواده و حفظ آن
المطلّقات يتربصن بانفسهن . .. الطلاق مرّتان ... فاولئك هم الظالمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 1،3،5،8
1 _ هرگز بد ها و ناپاك ها به ارزش مساوى با خوب ها و پاك ها نخواهند رسيد .
قل لايستوى الخبيث و الطيب
3 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى حرمت و حليت اشياء
لايستوى الخبيث و الطيب
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
ص: 105
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
8 _ تنها خردمندان ، دانا به نابرابرى پاك و ناپاك و واقف به ارزش برتر پاكيهايند گرچه اندك باشد .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اينكه همگان وظيفه دار رعايت تقوا با گرايش به پاكيها و پرهيز از ناپاكيها هستند، مى تواند اشاره به اين باشد كه شناخت پاكى از ناپاكى و درك ارزش برتر پاكيها هر چند از نظر مقدار اندك باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 3
3 _ ارزش والاى خدمت به جامعه
من امر بصدقة او معروف او اصلح بين الناس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 _ خرما و انگور ، داراى ارزش ممتاز در ميان ديگر ميوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر *
له جنّة من نخيل و اعناب
از اختصاص به ذكر اين دو ميوه از ميان ساير ميوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زيتون ، خرما و انگور داراى ارزشى ويژه
ينبت . .. و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت
نامبردن از اين سه ميوه در بين انبوه ميوه ها، مى تواند به جهت ارزش ويژه اين ميوه ها از نظر خواص نسبت به ميوه هاى ديگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 39 - 7
7 - ترس از خدا ، همراه با تعظيم و بزرگداشت ، امرى ارزش مند و بايسته است .
الذين يبلّغون رس_ل_ت اللّه و يخشونه
ص: 106
«خشية» در لغت، به معناى «ترس آميخته با تعظيم» است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 18 - 11
11 - ارزشمندى خداترسى و دورى از گناه در نهان و به دور از انظار و اطلاع يافتن ديگران
الذين يخشون ربّهم بالغيب
برداشت ياد شده از آمدن قيد «بالغيب» به دست مى آيد; زيرا ترس از خدا در هر حال مطلوب است. بنابراين آمدن اين قيد، بيانگر اهميت و ارزش والاى خدا ترسى در خلوت مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 49 - 3
3- خشيت و ترس آگاهانه و آميخته با تعظيم در خلوت و نهان از پروردگار ، از ارزش ها و اوصاف پسنديده است .
و ذكرًا للمتّقين . الذين يخشون ربّهم بالغيب
برخى از اهل لغت گفته اند: «خشيت» به معناى ترس آميخته با تعظيم است و اين ترس نوعاً با آگاهى به چيزى است كه از آن مى ترسند (مفردات راغب). گفتنى است اين معنا مناسب با آيه شريفه است; زيرا خداوند شايسته تعظيم است و تقواپيشگان نيز با آگاهى از مقام خداوند از او مى ترسند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 33 - 1
1 - بهشت ، از آن بيم دارندگان از خداوند در نهان
و أُزلفت الجنّة للمتّقين . .. من خشى الرحم_ن بالغيب
بنابراين كه «بالغيب» متعلق به «خشى» باشد، برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندى و برترى ترس از خدا و دورى از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانى خدا در انظار ديگران
و خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده، از مقيد شدن ترس از خدا به «غيب» (نهان) به دست مى آيد.
ص: 107
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 55 - 16
16 _ ارزشمندى تواضع و فروتنى به هنگام انفاق و دستگيرى از مستمندان
و يؤتون الزكوة و هم ركعون
بنابر اينكه ركوع به معناى لغوى خود (خضوع) باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 5
5 - اهميت و ارزش ويژه سجده و اظهار خضوع و تذلل در برابر خداوند ، در مقايسه با ديگر اجزا و اركان عبادت
أمّن هو ق_نت ءاناء الّيل ساجدًا و قائمًا
«سجده» در اصل به معناى خضوع و تذلل است. تقدم آن در آيه شريفه، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 11 - 7
7 - ارزشمندى و برترى ترس از خدا و دورى از گناه در خلوت ، بر ترس و تحفظ از نافرمانى خدا در انظار ديگران
و خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده، از مقيد شدن ترس از خدا به «غيب» (نهان) به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 2 - 3
3 - تعليم قرآن ، نعمت و ارزشى فراتر از اصل خلقت انسان و نعمت هاى ديگر
ص: 108
علّم القرءان . خلق الإنس_ن
سوره «الرحمان»، حاوى بيان انواع نعمت هايى است كه خداوند به انسان عطا كرده است. از اين كه مسأله تعليم قرآن، سرآغاز همه نعمت ها و حتى آفرينش انسان قرار گرفته، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 35 - 6
6 - حسن خلق و سعه صدر ، داراى ارزشى والا و توصيف ناپذير در ميان مكارم اخلاقى است .
و ما يلقّي_ها إلاّ الذين صبروا و ما يلقّي_هاإلاّ ذوحظّ عظيم
از انحصار فضيلت بالا به صابران و بهرهوران از ارزش هاى انسانى و نيز تكرار «و مايلقّاها»، برداشت ياد شده استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 113 - 4
4 _ پيوند خويشاوندى ، پيوندى ارزشمند در بينش الهى
ما كان . .. و لو كانوا أولى قربى
ص: 109
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 22 - 5
5 - ايمان به خداوند و پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )
لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 62 - 9
9 _ خيرخواهى براى مردم ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنصح لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 68 - 11
11 _ خيرخواهى و امين بودن ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنا لكم ناصح أمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 149 - 3
3 - برترى پسر بر دختر در ديدگاه مشركان صدراسلام
ألربّك البنات و لهم البنون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته تاريخى است كه مشركان، فرزند پسر را بر دختر ترجيح مى دادند; ولى در عين حال معتقد بودند كه خداوند دختر را برگزيده است. از اين رو خداوند چنين طرز تفكرى را محكوم كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 21 - 2
2 - مزيت پسران بر دختران ، از عقايد عرب جاهلى
ألكم الذّكر و له الأُنثى
ص: 110
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 8
8 _ ارزش والا و اهميت نيايش خالصانه به درگاه خداوند
و لا تطرد الذين يدعون ربهم . .. يريدون وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 10
10- دعا در كنار اقدام و تلاش ، كارى شايسته و ارجمند است .
إذ أوى الفتية . .. فقالوا ربّنا ءاتنا من لدنك رحمة
حرف «فاء» در «فقالوا» دلالت مى كند كه اصحاب كهف، پس از آن كه از شهر و ديار خود گريختند و جهت حفظ ايمان به غار پناه بردند، دست به دعا برداشته و از خداوند تقاضاى رحمت و راهنمايى و راهگشايى كردند، نه اين كه بدون آغاز هيچ حركتى، خواهان رشد شده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 41 - 4
4- دعا براى ديگران ، ارزشمند و پسنديداست .
ربّنا اغفرلى و لولدىّ و للمؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 86 - 4
4 - ارزش دعا براى رهايى ديگران از گمراهى و ضلالت
و اغفر لأبى إنّه كان من الضالّين
با فرض اين كه دعاى ابراهيم(ع) در زمان حيات پدرش بوده باشد، عبارت «إغفر لأبى» متضمن دعا براى رهايى از گمراهى نيز هست. جمله «إنّه كان من الضالّين» _ كه تعليل براى طلب آمرزش است _ مؤيد همين معنا است.
ص: 111
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 35 - 12
12- دعا براى فرزندان و توجه به سرنوشت اخروى و ديانت و سعادت آنان ، امرى مهم و ارزشمند است .
و إذ قال إبرهيم ربّ . .. اجنبنى و بنىّ أن نعبد الأصنام
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 9
9 _ دعا و درود پيامبر (صلی الله علیه و آله) داراى تأثير و ارزشى والا در بينش الهى
و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول
از اينكه خداوند اين قصد و نيت مؤمنان را به عنوان كارى ارزشمند ياد كرده است، مى توان مطلب فوق را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 19 - 9
9- دعاى پيامبر (صلی الله علیه و آله) براى مؤمنان و وساطت آن حضرت ، داراى ارزش و اعتبار نزد خداوند
و استغفر لذنبك و للمؤمنين و المؤمن_ت
از اين كه خداوند به پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمان داده است كه براى اهل ايمان دعا كند; استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) براى امت داراى تأثيرى بسزا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 21
21 - دعاى شخص پيامبر (صلی الله علیه و آله) براى مؤمنان ، داراى ارزش و تأثيرى ويژه نزد خداوند
و استغفر لهنّ اللّه
از اين كه پيامبر(صلی الله علیه و آله)، موظف به استغفار براى امت شده است _ نه خود آنان _ استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(صلی الله علیه و آله)، در پيشگاه الهى ارج و تأثير ويژه اى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 29
29- ارزش دعاى پدر و مادر براى صلاح فرزند
و أصلح لى فى ذرّيّتى
ص: 112
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 2
2 - ارزش دعوت به سوى خدا و تبليغ آيين الهى ، در گرو نيك كردارى دعوت كنندگان و مبلغان آن است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 2
2 - ارزش دعوت به سوى خدا و تبليغ آيين الهى ، در گرو نيك كردارى دعوت كنندگان و مبلغان آن است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 3 - 5
5 - حكمت و سنجيده كارى ، خصلتى پسنديده و ارجمند در پيشگاه خداوند
و الذين هم عن اللغو معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 146 - 4
4 _ دنبه و پيه گاو و گوسفند از نظر غذايى براى يهوديان ارزش فراوانى داشت.
و على الذين هادوا . .. حرمنا عليهم شحومهما ... ذلك جزينهم ببغيهم
چون تحريم پيه و دنبه بر يهوديان به عنوان مجازاتى در برابر ظلم و تجاوز آنها مطرح شده، طبيعتاً چيزهايى مرغوب و مورد پسند و نياز آنها بوده تا عنوان مجازات لغو و بى اثر نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 113
4 - نساء - 4 - 134 - 6
6 _ دستيابى به دنيا بدون داشتن ايمان و تقوا ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
من كان يريد ثواب الدنيا فعند اللّه ثواب الدنيا و الأخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 32 - 11
11 _ انديشه و تعقل درباره دنيا و آخرت و ارزش و جايگاه هر يك، زمينه مصون ماندن از زيان و حسرت در قيامت
قد خسر الذين كذبوا . .. و ما الحيوة الدنيا إلا ... أفلا تعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 10
10- سراى آخرت ، بسى بهتر از سراى دنياست .
و لدار الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 7 - 14
14 _ پيروزى حق و شكست باطل ، هدفى بس والاتراز رسيدن به ثروت دنيا در بينش الهى
تودون أن غير ذات الشوكة تكون لكم و يريد اللّه . .. و يقطع دابر الكفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 104 - 3
3- دستيابى انسان ها به زندگى آرام و امن و به دور از سلطه جبّاران ، امرى بس مهم و ارزشمند
فأغرقن_ه و من معه . .. اسكنوا الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 69 - 13
13 _ ارزش والاى رفيق و همنشين خوب براى انسان
من يطع اللّه . .. و حسن اولئك رفيقاً
چون رفاقت با انبيا و . .. به عنوان پاداشى براى اطاعت كنندگان مطرح شده است، ارزش رفاقت و همنشينى با نيكان به دست مى
ص: 114
آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 102 - 6
6 _ ضرورت پرهيز قانونگذاران از جعل مقرراتى كه جامعه بدان پايبند نخواهد بود .
لاتسئلوا عن اشياء . .. قد سألها قوم من قبلكم ثم اصبحوا بها كفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 17
17 _ ناآگاهى عالمان اهل كتاب ( دين فروشان ) از ارزش والاى دين و تعهّد به پيمان هاى الهى
فنبذوه . .. و اشتروا به ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 9 - 3
3 _ متاع دنيا در مقايسه با دين خدا و كتاب او ( قرآن ) ، متاعى اندك است .
اشتروا بأيت اللّه ثمناً قليلا
خداوند سوداگرى بر سر دين را ثمن قليل و بهاى ناچيز شمرد (ثمناً قليلا) اين حقيقت بيانگر اين است كه متاعهاى دنيوى در مقايسه با ارزش دين بسيار اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 6
6 _ راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسانهاست .
و جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 3
ص: 115
3- ارزش عالى دين و معنويات و قابل مقايسه نبودن آنها با امور مادى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 3
3- تمامى ثروت ها ، امكانات و جلوه هاى زندگى دنيا ، در مقايسه با دين دارى و شناخت حقايق نورانى قرآن ، ناچيز و بى فروغ است .
و لقد ءاتينك سبعًا من المثانى و القرءان العظيم . لاتمدّنّ عينيك إلى ما متّعنا به
نهى از چشم دوختن به متاعها و امكانات مادى دنيا، پس از يادآورى اعطاى نعمت بزرگ قرآن به پيامبر(صلی الله علیه و آله)، مى تواند بيانگر برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 26 - 2
2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش
قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 116
10 - كهف - 18 - 28 - 26
26- ارزش ذكر خدا ، به ريشه دار بودن آن در قلب و روح انسان است .
أغفلنا قلبه عن ذكرنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 36 - 12
12 - ارزش والاى ذكر نام خدا و تسبيح و تقديس او
أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها بالغدوّ و الأصال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 45 - 10
10 - ياد و ذكر خداوند ، برترين و بزرگ ترين ارزش است .
و لذكر اللّه أكبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 9 - 10
10 - ياد خدا و تسبيح و تقديس او ، بايسته و ارزشمند در همه لحظات زندگى
و تسبّحوه بكرة و أصيلاً
برداشت بالا بنابراين نكته است كه «بكرة» و «أصيلاً» كنايه از همه لحظه هاى تلاش و بيدارى انسان باشد كه از «بكرة» شروع شده و تا «أصيلاً» ادامه دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 26 - 2
2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش
قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - منافقون - 63 - 9 - 2
2 - ياد خدا ، برترين ارزش در بينش الهى
لاتلهكم أمولكم و لا أول_دكم عن ذكر اللّه
ص: 117
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 29 - 14
14 - راستى و راستگويان ، حتى در ديد بدكارترين ها ، امرى ارزشمند و اعتمادآور است .
ائتنا بعذاب اللّه إن كنت من الص_دقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 50 - 8
8- راستى در گفتار ، مزيتى ارزنده و داراى ارزشى والا است .
و جعلنا لهم لسان صدق عليًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 7
7- راستى و درستى در گفتار و عمل ، داراى ارزشى والا و از معيار هاى تجليل و تمجيد از افراد
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 29 - 14
14 - راستى و راستگويان ، حتى در ديد بدكارترين ها ، امرى ارزشمند و اعتمادآور است .
ائتنا بعذاب اللّه إن كنت من الص_دقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 29 - 10
10 _ استناد به سنن پيشينيان در تعيين ارزشها، مخالف اخلاص در عبوديت خداوند است.
ص: 118
قالوا وجدنا عليها ءاباءنا. .. و ادعوه مخلصين له الدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 119 - 12
12 _ جلب رضايت خداوند و خشنودى انسان از وى ، برتر از بهره مندى از بهشت جاويدان
رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ذلك الفوز العظيم
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك تنها اشاره به جمله «رضى اللّه عنهم و رضوا عنه» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 119 - 12
12 _ جلب رضايت خداوند و خشنودى انسان از وى ، برتر از بهره مندى از بهشت جاويدان
رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ذلك الفوز العظيم
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك تنها اشاره به جمله «رضى اللّه عنهم و رضوا عنه» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 55 - 10
10- كسب رضايت خداوند ، هدفى والا و باارزش است .
و كان عند ربّه مرضيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 96 - 7
7 _ لزوم اهتمام انسان به جلب رضايت الهى و نه صرفاً راضى ساختن مردم
فإن ترضوا عنهم فإن اللّه لا يرضى عن القوم الفسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 17 - 6
ص: 119
6- پرهيز از بدن نمايى و اهتمام به مستور داشتن خويش به هنگام عبادت ، خصلتى ارزنده براى بانوان است .
فاتّخذت من دونهم حجابًا فأرسلنا إليها روحنا
حضرت مريم(س) به مكانى مى رود كه از انظار دور باشد و هنگام عبادت با نامحرمان برخوردى نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 66 - 10
10 _ ارزشمندى رفاه اقتصادى جامعه از ديدگاه اديان الهى
لاكلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
چنانچه رفاه اقتصادى كه از جمله «لاكلوا . .»به دست مى آيد ارزشمند نبود، آن را به عنوان نتيجه اى براى اقامه كتب آسمانى ذكر نمى كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 126 - 10
10 - رفاه و امنيت اهل ايمان امرى ارزشمند از ديدگاه اديان الهى
رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت من ءامن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 4
4 _ زدودن كينه و عداوت از سينه ها ، ارزش الهى است .
و نزعنا ما فى صدورهم من غل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 40 - 8
8 - تلاش در راه رفع كدورت هاى پيشين ، به دنبال عفو و گذشت از خطاى ديگران ، داراى ارزشى والا و پاداش فراوان الهى است .
فمن عفا و أصلح فأجره على اللّه
ذكر «أصلح» پس از عفو، نشان مى دهد كه صرف عفو و اغماض در دستيابى به پاداش والاى الهى كفايت نمى كند، بلكه مى بايست پس از گذشت، در راه رفع اختلافات گام برداشت و طرح صميميت و آشتى افكند.
ص: 120
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 36 - 11
11- از ديدگاه حضرت ابراهيم ( ع ) پيوند دينى ، بس ارزشمندتر و نيرومندتر از قرابت خويشاوندى است .
فمن تبعنى فإنّه منّى و من عصانى
برداشت فوق به اين سبب است كه حضرت ابراهيم(ع) پس از دعا براى فرزندان خود، پيروى از دستورها و رهنمودهاى خويش را ملاك ارزش و منزلت قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 36 - 11
11- از ديدگاه حضرت ابراهيم ( ع ) پيوند دينى ، بس ارزشمندتر و نيرومندتر از قرابت خويشاوندى است .
فمن تبعنى فإنّه منّى و من عصانى
برداشت فوق به اين سبب است كه حضرت ابراهيم(ع) پس از دعا براى فرزندان خود، پيروى از دستورها و رهنمودهاى خويش را ملاك ارزش و منزلت قرار داد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 85 - 9
9- روح ، داراى حقيقتى نفيس و جايگاهى رفيع
قل الروح من أمر ربّى
برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه اضافه «أمر» به «ربّى»، اضافه تشريفيه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 184 - 22
22 - آگاهى به ارزش والاى روزه ، زمينه ساز انجام آن است .
و أن تصوموا خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 121
19 - تحريم - 66 - 5 - 9،11
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
11 - دوشيزگى در مقايسه با ارزش هاى والاى زنان ( همچون اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه و روزه دارى زنان ) داراى نقش درجه دوم در زندگى مشترك ميان زنان و مردان
ثيّب_ت و أبكارًا
يادآورى دو وصف «دوشيزگى» و «بيوه بودن زنان»، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد; زيرا مفاد آيه شريفه اين است كه زنان بهترى با چنين اوصافى، جايگزين شما خواهند شد; چه بيوه باشند و چه دوشيزه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 95 - 13
13 _ ارزش والاتر قربانى بر اطعام مساكين ، و اطعام مساكين بر روزه ، در كفاره صيد .
فجزاء مثل ما قتل من النعم . .. او كفرة طعام مسكين او عدل ذلك صياماً
برداشت فوق از تقديم ذكرى قربانى بر اطعام و تقديم اطعام بر روزه استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 131 - 19
19 - رزق و نعمت هاى معنوى ، پايدارتر و داراى ارزش والاتر از تمامى نعمت هاى دنيوى است .
و رزق ربّك خير و أبقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 163 - 15
15 _ زبور ، كتابى ارزشمند و داراى اهميتى خاص
و ءاتينا داود زبوراً
ص: 122
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 3 - 5
5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و بركت
ليلة مب_ركة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 223 - 1
1 _ زن ، كشتزار بذر انسان است .
نساؤكم حرث لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 33 - 7
7 - جايگاه ارجمند و والاى زن در جامعه سبا ، على رغم حقارت وى در طول تاريخ
و الأمر إليك فانظرى ماذا تأمرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 12 - 4
4 - ارجمندى تفكر ، عقيده و شخصيت زن ، در نگرش اسلام
ي_أيّها النبىّ إذا جاءك المؤمن_ت يبايعنك . .. فبايعهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 4
ص: 123
4 - حيات اخروى ، بهتر و پايدارتر از حيات دنيوى
و ما عند اللّه خير و أبقى
«ما» در «ما عند اللّه» _ به قرينه «الحياة الدنيا» _ كنايه از حيات اخروى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 64 - 7،8
7 - مشركان ، از بازيچه بودن حيات دنيوى و حيات راستين بودن عالم آخرت ، بى خبرند .
و لئن سألتهم من . .. و ما ه_ذه الحيوة الدنيا ... لو كانوا يعلمون
بنابراين كه ضمير فاعلى «يعلمون» _ به قرينه سياق _ مشركانى باشد كه در آيات پيشين، از آنها سخن گفته شده است، نكته بالا، قابل استفاده است.
8 - انسان ها ، در صورت آگاهى و اطلاع از سرگرمى و بازى بودن دنيا و حيات واقعى بودن عالم آخرت ، از دنيا دست مى كشيدند و به آخرت روى مى آوردند .
و ما ه_ذه الحيوة الدنيا إلاّ لهو . .. و إنّ الدار الأخرة لهى الحيوان لو كانوا يع
برداشت بالا بنابر محذوف بودن جواب «لو» است و آن، چيزى مانند اين فراز است: «لرغبوا فى الأخرة و زهدوا فى الدنيا».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 39 - 1
1 - زندگى دنيايى و بهره هاى آن ، در مقايسه با زندگى اخروى ، اندك و زودگذر است .
ي_قوم إنّما ه_ذه الحيوة الدنيا مت_ع و إنّ الأخرة هى دار القرار
«متاع» به چيزى گويند كه از آن بهره كم برده مى شود. گفتنى است چون دنيا در برابر آخرت قرار گرفته كه دار قرار و پايدار است; زودگذر بودن آن فهميده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 3
3 - حيات اخروى ، در پيشگاه خداوند ، امرى بس ارزشمند و مخصوص تقواپيشگان است .
و الأخرة عند ربّك للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
ص: 124
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 46 - 5
5 - آخرت انديشى و دورى از دنياطلبى ، از ارزش هاى بس والا و مهم
إنّا أخلصن_هم بخالصة ذكرى الدار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 5،12
5 _ برترى ارزش ايمان ، نسبت به ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
12 _ لزوم مقدم داشتن ارزش هاى الهى ، در برابر جاذبه هاى مادى و ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 16 - 4
4- زيبايى و آراستگى ، امرى مطلوب و پسنديده
و زين_ها للن_ظرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - ملك - 67 - 5 - 6
6 - زينت و زيبايى ، امرى مطلوب و پسنديده در نگاه دين
إنّا زيّنّا السماء الدنيا بمص_بيح
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
ص: 125
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 11 - 5
5- زيتون ، خرما و انگور داراى ارزشى ويژه
ينبت . .. و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت
نامبردن از اين سه ميوه در بين انبوه ميوه ها، مى تواند به جهت ارزش ويژه اين ميوه ها از نظر خواص نسبت به ميوه هاى ديگر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 1 - 2
2 - انجير و زيتون ، دو نعمت شايسته براى انسان و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و التين و الزيتون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 48 - 12
12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .
من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون
ضمير «هم» براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره «ظلال» مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 2
2 _ پيشگامى و تقدم از طريق ايمان و عمل ، داراى ارزش و اهميتى والا در بينش الهى
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 51 - 5
5 - پيشگامى در طريق ايمان و سبقت گرفتن در راه ارزش ها ، خود ارزشى الهى است .
إنّا نطمع أن يغفر . .. أن كنّا أوّل المؤمنين
نقل گفته ساحران از سوى خدا بدون رد كردن آن، دليل بر اين است كه خدا نيز استدلال ساحران را قبول دارد.
ص: 126
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 16 - 18
18 _ صراط مستقيم ، راهى والاتر از سبل السلام و نيازمند هدايتى ويژه
يهدى به اللّه من اتبع رضونه سبل السلم . .. و يهديهم إلى صرط مستقيم
مقدم داشتن هدايت به «سبل السلام» بر هدايت به «صراط مستقيم»، گوياى اين است كه براى رسيدن به صراط مستقيم بايد از «سبل السلام» گذشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها
فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .
جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 7
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
ص: 127
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 4
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5،6
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
6 _ راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسانهاست .
و جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
ص: 128
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 22 - 11
11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت
و المه_جرين فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 2
2 - در راه خدا بودن ، شرط بارورى و ارزشمندى انفاق است .
و ما لكم ألاّتنفقوا فى سبيل اللّه
مطلب ياد شده، از قيد «فى سبيل اللّه» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 6،7
6 _ اطاعت خداوند ، خواندن آيات الهى به هنگام شب و در حال سجده ، ملاك ارزشمندى انسانها
ليسوا سوآءً من اهل الكتب امّة قائمة . .. و هم يسجدون
7 _ ارزش والاى اطاعت و بندگى خدا ، تلاوت آيات الهى ( قرآن و . . . ) به هنگام شب و در حال سجده به درگاه وى
يتلون ءايت اللّه ءاناء الّيل و هم يسجدون
بنابر اينكه جمله «و هم يسجدون»، حال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 5
5 - اهميت و ارزش ويژه سجده و اظهار خضوع و تذلل در برابر خداوند ، در مقايسه با ديگر اجزا و اركان عبادت
أمّن هو ق_نت ءاناء الّيل ساجدًا و قائمًا
«سجده» در اصل به معناى خضوع و تذلل است. تقدم آن در آيه شريفه، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
ص: 129
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 34 - 5
5 - سحرگاهان ، لحظاتى مبارك ، براى صالحان *
نجّين_هم بسحر
تصريح به «سحر» و تعيين زمان نجات خاندان لوط، ممكن است بيانگر مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 263 - 5
5 _ ارزشمندى سخن نيك با مردم و پرده پوشى اسرار آنان در برخورد هاى اجتماعى
قول معروف و مغفرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 5 - 7
7- ارزش سخن ، به ريشه داشتن آن در علم و آگاهى است .
ما لهم به من علم . .. كبرت كلمة تخرج من أفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 81 - 6
6- تفاوت سرزمين ها از جهت ارزش ، بركت و توجهات خداوند به آن
إلى الأرض التى ب_ركنا فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 4
4 - شادمانى از حضور بين خانواده و دودمان خويش در آخرت ، غير قابل قياس با دل خوشى به حضور بين آنان در دنيا است .
و ينقلب إلى أهله مسرورًا . .. إنّه كان فى أهله مسرورًا
آيه شريفه حضور فرح بخش بين خويشاوندان در آخرت را به عنوان پاداش ياد كرده و شادكامى بين خاندان در دنيا را ناپايدار و بى اثر در رفع مشكلات قيامت معرفى كرده است; تا تفاوت دو حالت نمودار گردد.
ص: 130
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - انشقاق - 84 - 13 - 4
4 - شادمانى از حضور بين خانواده و دودمان خويش در آخرت ، غير قابل قياس با دل خوشى به حضور بين آنان در دنيا است .
و ينقلب إلى أهله مسرورًا . .. إنّه كان فى أهله مسرورًا
آيه شريفه حضور فرح بخش بين خويشاوندان در آخرت را به عنوان پاداش ياد كرده و شادكامى بين خاندان در دنيا را ناپايدار و بى اثر در رفع مشكلات قيامت معرفى كرده است; تا تفاوت دو حالت نمودار گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 7
7 - برگزيدن زندگى دنيوى به بهاى از دست دادن سعادت اخروى ، عملى نابخردانه است .
و ما أوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا. .. أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 128 - 7
7 _ هم دردى با انسان ها و اشتياق به سعادتمند شدن آنان و داشتن رأفت و محبت ، از خصلت هاى والا و ارزشمند
عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 61 - 29
29 - مؤمنان ، داراى جايگاهى ويژه نزد پروردگاراند و سلام آنان به يكديگر ، از ارزش خاصى برخوردار است .
فإذا دخلتم بيوتًا فسلّموا على أنفسكم تحيّة من عند اللّه مب_ركة طيّبة
از اين كه خداوند درود مسلمانان به يكديگر را، سلام خود دانسته است، مى توان به برداشت فوق دست يافت.
ص: 131
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 109 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على إبرهيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 120 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على موسى و ه_رون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 130 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على إل ياسين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 181 - 2
2 - سلام و تحيت بر پيامبران الهى ، امرى پسنديده و ارزشمند و سنتى الهى است .
و سل_م على المرسلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 120 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على موسى و ه_رون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 130 - 4
4 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ( چون پيامبران ) ، امرى پسنديده و ارزشمند
سل_م على إل ياسين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 181 - 3
3 - سلام و تحيت بر بندگان خدا ، امرى ارزشمند و پسنديده
ص: 132
و سل_م على المرسلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 115 - 13
13 _ حجيت سيره عملى مؤمنان ، در صورتى كه مخالفت سنت پيامبر (صلی الله علیه و آله) نباشد .
و من يشاقق الرسول . .. و يتبع غير سبيل المؤمنين
جمله «يتبع غير سبيل المؤمنين»، بيانگر حجيت سيره مؤمنان است و جمله «من يشاقق الرسول»، حجيت سيره را مقيد مى كند به اينكه با سنت پيامبر(صلی الله علیه و آله) و يا دليل شرعى ديگر مخالفت نداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 263 - 6،7
6 _ برترى حفظ شخصيّت انسان ها در مقايسه با تأمين اقتصادىِ آنان
قول معروف و مغفرة خير من صدقة
7 _ حفظ و پاسدارىِ شخصيّت انسان ها ، از ارزش هاى اساسى اسلام
قول معروف و مغفرة خير من صدقة يتبعها اذىً
با توجّه به ضرورت برخورد نيكو و پرده پوشى اسرار نيازمندان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 264 - 3
3 _ توجّه اسلام به حفظ شخصيّت انسانها
لا تبطلوا صدقاتكم بالمنّ و الاذى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 271 - 5
5 _ ارزش حفظ شخصيّت انسانها
و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خير لكم
به نظر مى رسد از جمله حكمتهاى برترى صدقه پنهانى، تأمين حفظ شخصيت و آبروى مستمندان باشد; چون هدف از صدقه، رفع نياز مردم است و مردم به حفظ آبروى خويش نيازمندترند.
ص: 133
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 35 - 6
6 - حسن خلق و سعه صدر ، داراى ارزشى والا و توصيف ناپذير در ميان مكارم اخلاقى است .
و ما يلقّي_ها إلاّ الذين صبروا و ما يلقّي_هاإلاّ ذوحظّ عظيم
از انحصار فضيلت بالا به صابران و بهرهوران از ارزش هاى انسانى و نيز تكرار «و مايلقّاها»، برداشت ياد شده استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 4
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 5
5 - شعر در پرتو ايمان ، به دور از گمراهى و گمراه گرى است .
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 11
11 _ شكر، معيار ارزشمندى انسان نزد خداوند است.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا أليس اللّه بأعلم بالشكرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 26 - 14
14 _ شكرگزارى انسان به درگاه خدا ، ارزشى والا در بينش الهى
و اذكروا إذ أنتم قليل . .. فاويكم ... لعلكم تشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 134
9 - ابراهيم - 14 - 5 - 16
16- صبرپيشگى و شكرگزارى ، داراى ارزشى والا و صبرپيشگان و شكرگزاران ، مردمانى برجسته و نخبه
إن فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 3 - 10
10- عبوديت و شكرگزارى به درگاه خداوند ، از اهميت و ارزش والايى برخوردار است .
إنه كان عبدًا شكورًا
آيه فوق _ كه در مقام توصيف حضرت نوح(ع) است _ تنها به دو صفت ياد شده اكتفا كرده است; اين بيانگر اهميت و ارزش والاى آن دو صفت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 31 - 11
11 - روحيه بردبارى و سپاسگزارى دائم از خدا ، روحيه اى ارزش مند و ستودنى است .
إنّ فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 13 - 12
12 - شكرگزارى زياد به درگاه خداوند ، امرى پسنديده و ارزشمند است .
و قليل من عبادى الشكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 76 - 12،13
12 _ شنوايى و دانايى مطلق ، ويژگى معبود شايسته و بايسته پرستش
قل اتعبدون من دون اللّه . .. و اللّه هو السميع العليم
13 _ شنوايى و دانايى مطلق ، شرط توانايى بر سود و زيان رسانى به مردم
ما لايملك لكم ضراً و لانفعاً و اللّه هو السميع العليم
به نظر مى رسد جمله «و اللّه . ..» برهانى است بر دو حقيقتى كه در فراز قبل بيان شد، يكى توان خداوند به ضرر و نفع رسانى و ديگر، ناتوانى غير خدا بر آن.
ص: 135
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 143 - 8
8 _ شهادت طلبى و حضور در عرصه پيكار با دشمنان دين ، امتيازى ارزشمند در ديدگاه اسلام
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة . .. و لقد كنتم تمنّون الموت
چون خداوند اعراض كنندگان از جهاد و مبارزه و فراريان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت كرده و از سويى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 100 - 19
19_ زندگانى در شهر ها و آباديها ، برتر از صحرانشينى و بيابان گردى است .
قد أحسن بى إذ . .. جاء بكم من البدو
از اينكه يوسف(ع) كوچ كردن خاندان يعقوب از صحراها و بيابانها را به شهر و آبادى از احسانها و نعمتهاى خداوند شمرد ، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 18
18 _ ارزش كامل صبر و استقامت در راه خدا ، در گرو احسان و تقوا
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح للّذين احسنوا منهم و اتّقوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 186 - 21،23
21 _ ارزش والاى صبر توأم با تقوا
و ان تصبروا و تتّقوا فانّ ذلك من عزم الامور
كلمه «عزم» مصدر و به معناى مفعول است و «عزم الامور»، اضافه صفت به موصوف است ; يعنى «الامور المعزومة»، و معزوم، به
ص: 136
هدف و مقصود ارجمندى گويند كه بايد به سوى آن حركت كرد. بنابراين، معناى آيه چنين مى شود كه صبر و تقوا از امورى است كه بايد به خاطر كمال و شرف آن، به سويش حركت كرد. و از اينكه اسم اشاره مفرد «ذلك» براى اشاره به صبر و تقوا به كار برده شده، لزوم توأم بودن آن دو استفاده مى شود.
23 _ پرداخت زكات ، مصداق آزمايش در اموال و واداشتن خويش به صبر ، آزمايش در انفس است .
لتبلونّ فى اموالكم و انفسكم
امام رضا (ع) پس از تلاوت آيه فوق فرمود: «لتبلونّ فى اموالكم» باخراج الزكاة و «فى انفسكم» بتوطين الانفس على الصبر.
_______________________________
عيون اخبار الرّضا (ع)، ج 2، ص 89، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 421، ح 474.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 18 - 13
13_ صبر و شكيبايى در برابر دشوارى ها و حوادث تلخ ، خصلتى نيكو ، زيبا و ارجمند
فصبر جميل
برداشت فوق ، مبتنى بر اين است كه «صبر» مبتدا و «جميل» خبر آن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 5 - 16
16- صبرپيشگى و شكرگزارى ، داراى ارزشى والا و صبرپيشگان و شكرگزاران ، مردمانى برجسته و نخبه
إن فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 5
5- صبر و شكيبايى ، مفيدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است .
و إن عاقتبم فعاقبوا . .. و لئن صبرتم لهو خير للص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 111 - 6
6 - ارزش والاى صبر و مؤمنان شكيبا ، در نزد خداوند
إنّى جزيتهم اليوم بما صبروا
از آن جايى كه خداوند، خود پاداش مؤمنان صابر را متكفل شده است، ارجمندى صبر و مؤمنان شكيبا در نزد خدا، به دست مى آيد.
ص: 137
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 75 - 6
6 _ صبر و شكيبايى ، رمز سعادت و داراى جايگاهى ويژه در ميان مجموعه ارزش هاى الهى
الذين يمشون على الأرض هونًا . .. و الذين لايشهدون الزور ... أُول_ئك يجزون الغرفة
برداشت فوق از آن جا است كه خداوند پس از برشمردن بيش از ده صفت ارزشمند براى عبادالرحمان، هيچ كدام آنها را سبب برخوردار شدن ايشان از نعمت هاى بهشت جاودان نمى داند و بلكه صبر و شكيبايى را علت آن مى داند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 59 - 2،3
2 - صبر پيشه كردن و به خداوند توكل كردن ، امورى ارزش مند و مهم است .
نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم يتوكّلون
3 - صبر پيشگى و توكّل ، دو مظهر عمل صالح اند .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. نعم أجر الع_ملين . الذين صبروا و على ربّهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 31 - 11
11 - روحيه بردبارى و سپاسگزارى دائم از خدا ، روحيه اى ارزش مند و ستودنى است .
إنّ فى ذلك لأي_ت لكلّ صبّار شكور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 102 - 25،26
25 - صبر و شكيبايى در دوران نوجوانى ، امرى بس ارزشمند و سرنوشت ساز براى نوجوانان
فبشّرن_ه بغل_م حليم . .. ستجدنى إن شاء اللّه من الص_برين
26 - صبر ، صفتى بس ارزشمند و صابران ، داراى جايگاهى رفيع در پيشگاه خداوند
ستجدنى إن شاء اللّه من الص_برين
اين سخن اسماعيل(ع) كه: «مرا از زمره صابران خواهى يافت» گوياى ارزش والاى صبر و رفعت مقام صابران است; زيرا او _ كه از بزرگان و پيامبر زادگان است _ خود را در زمره صابران يافته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 138
16 - فصلت - 41 - 35 - 4
4 - « صبر و شكيبايى » ، از برجسته ترين ارزش ها و كمالات وجودى انسان است .
و ما يلقّي_ها إلاّ الذين صبروا و ما يلقّي_ها إلاّ ذوحظّ عظيم
در قسمت اول آيه گفته شده كه تنها صابران توانايى برخورد شايسته با بدرفتاران را دارند و در قسمت نهايى آيه مطرح شده كه تنها بهرهوران از ارزش هاى انسانى قادر بدان رفتار هستند. از اين مطلب به دست مى آيد كه صابران همان بهره مندان از كمالات والاى انسانى اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 43 - 1،5
1 - شكيبايى و بخشش خطاكار ، امرى ارزشمند و نيازمند اراده قوى است .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
اضافه «عزم» به «أمور»، از باب اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «من الأمور المعزومة» معناى اين تركيب در آيه _ چنان كه مفسران گفته اند _ اين است كه صبر و گذشت، از امورى است كه نيازمند به تصميم و اراده استوار، مى باشد.
5 - انسان هاى برخوردار از اراده قوى و خويشتن دار و اهل گذشت ارزشى والا دارند .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 117 - 3
3 _ استوار ماندن بر حق و پايدارى بر ايمان ، در تنگنا ها و شرايط دشوار ، داراى ارزشى والا و پاداشى ويژه
لقد تاب اللّه على النبى و . .. الذين اتبعوه فى ساعة العسرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 117 - 3
3 _ استوار ماندن بر حق و پايدارى بر ايمان ، در تنگنا ها و شرايط دشوار ، داراى ارزشى والا و پاداشى ويژه
لقد تاب اللّه على النبى و . .. الذين اتبعوه فى ساعة العسرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
ص: 139
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 87 - 9
9 _ راستگويى ، از ارزش ها و ملاك هاى فضيلت و كمال است .
و من اصدق من اللّه حديثا
توصيف خداوند به راستگوترين راستگويان، دلالت بر ارزش والاى راستگويى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 13
13 _ صداقت و راستگويى از ارزش هاى والا
و امه صديقة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 68 - 11
11 _ خيرخواهى و امين بودن ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنا لكم ناصح أمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 119 - 5
5 _ صدق و راستى ، از ارزش هاى والاى انسانى و مهمترين صفت مؤمنان راستين
يأيها الذين ءامنوا . .. و كونوا مع الصدقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 140
10 - مريم - 19 - 50 - 8
8- راستى در گفتار ، مزيتى ارزنده و داراى ارزشى والا است .
و جعلنا لهم لسان صدق عليًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 7
7- راستى و درستى در گفتار و عمل ، داراى ارزشى والا و از معيار هاى تجليل و تمجيد از افراد
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 35 - 8
8- درست كارى اقتصادى ، داراى ارزشى برتر از مال داشتن و دارايى
ذلك خير و أحسن تأويلا
ممكن است مفضل عليه «خير»، كم فروشى و خيانت در سنجش كالا و سود حاصله از آن باشد; يعنى، رعايت عدل و انصاف و به كارگيرى ترازوى كامل و سود حاصله از آن، بهتر از كم فروشى و سود به دست آمده از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 18 - 5
5 - وام دادن به خداوند ( صدقه و انفاق در راه او ) ، قرضى نيكو و بس با ارزش است .
و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً»، مى تواند قيد توضيحى و يا قيد تخصيصى باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 16 - 18
18 _ صراط مستقيم ، راهى والاتر از سبل السلام و نيازمند هدايتى ويژه
يهدى به اللّه من اتبع رضونه سبل السلم . .. و يهديهم إلى صرط مستقيم
مقدم داشتن هدايت به «سبل السلام» بر هدايت به «صراط مستقيم»، گوياى اين است كه براى رسيدن به صراط مستقيم بايد از «سبل السلام» گذشت.
ص: 141
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 88 - 2
2 _ صراط مستقيم، ارجمند و با عظمت است.
و هدينهم إلى صرط مستقيم. ذلك هدى الله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ذاريات - 51 - 1 - 3
3 - مظاهر طبيعت ، ارزشمند ، درس آموز و شايان مطالعه و تأمل
و الذري_ت ذروًا
قسم، معمولاً به شىء ارزشمند تعلق مى گيرد و از آن جا كه همه اشيا در برابر ذات حق يكسان اند، اين ارجمندى در مقايسه با نيازها و زندگى آدمى خواهد بود. گفتنى است كه سوگند، انسان را به تأمل درباره متعلقات قسم فرا مى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عبس - 80 - 32 - 5
5 - رتبه و مقام انسان در پيشگاه خداوند والاتر از نظام طبيعت است .
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 2
2- حركت اصحاب كهف به سوى غار ، حركتى جوانمردانه و در جهت كسب ارزش ها بود .
إذ أوى الفتية إلى الكهف فقالوا ربّنا
«فتية» جمع «فتى» به معناى جوانان است. كاربرد اين كلمه درباره اصحاب كهف، ممكن است به جهت جوانى اصحاب كهف از نظر سنى باشد. و محتمل است كه عنايت به اوصاف جوانمردانه آنان، اشاره باشد. برداشت بالا، ناظر به احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 6 - 30
30 _ اهميت و ارزش والاى نماز و طهارت
يأيها الذين ءامنوا إذا قمتم إلى الصّلوة فاغسلوا . .. و لكن يريد ليطهركم
ساقط نشدن نماز در صورت نيافتن آب، دليل اهميت نماز و تكرار و تأكيد بر طهارت، نشانه اهميت طهارت است.
ص: 142
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 11 - 11
11 _ طهارت جسمى و روحى از ارزش هاى الهى
ليطهّركم به و يذهب عنكم رجز الشيطن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 1،3،5،8،9
1 _ هرگز بد ها و ناپاك ها به ارزش مساوى با خوب ها و پاك ها نخواهند رسيد .
قل لايستوى الخبيث و الطيب
3 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى حرمت و حليت اشياء
لايستوى الخبيث و الطيب
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
8 _ تنها خردمندان ، دانا به نابرابرى پاك و ناپاك و واقف به ارزش برتر پاكيهايند گرچه اندك باشد .
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
توجه خطاب به صاحبان خرد با اينكه همگان وظيفه دار رعايت تقوا با گرايش به پاكيها و پرهيز از ناپاكيها هستند، مى تواند اشاره به اين باشد كه شناخت پاكى از ناپاكى و درك ارزش برتر پاكيها هر چند از نظر مقدار اندك باشد، تنها از عهده صاحبان عقل و خرد ناب ساخته است.
9 _ عقل و خرد ابزار شناخت پاكى ها و ناپاكى ها و دست يابى به ارزش برتر پاكيها
لايستوى الخبيث و الطيب . .. فاتقوا اللّه ياولى الالبب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 66 - 4
4 _ تكذيب هود از سوى كافران قومش ، مبتنى بر حدس و گمان ، و نه علم و يقين *
إنا لنظنك من الكذبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 125 - 25
ص: 143
25 - نقش مكان عبادت در ارزش آن
اتخذوا من مقام إبرهيم مصلًّى . .. طهرا بيتى للطائفين و العكفين و الركع السجود
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 51 - 5
5 _ عبادت ، پذيرش عملىِ ربوبيّت خداوند است .
انّ اللّه ربّى و ربّكم فاعبدوه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 172 - 6
6 _ عبادت وبندگى خداوند ، مقامى والا و مورد ترغيب او
لن يستنكف المسيح ان يكون عبداً للّه و لاالملئكة المقربون
بيان اين حقيقت كه پيامبر عظيم الشأن چون مسيح(ع) و فرشتگانى بلند مرتبه، همواره بندگى خدا را مى كنند و از آن ابايى ندارند، مى تواند به منظور ترغيب انسانها به بندگى خدا و اشاره به بلندى اين مقام باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 23 - 5
5- احسان به پدر و مادر ، داراى اهميت و ارزشى بس مهم ، پس از پرستش خداوند
و قضى ربّك ألاّتعبدوا إلاّ إيّاه و بالولدين إحس_نًا
از اينكه خداوند احسان به پدر و مادر را پس از دعوت به عبادت خالصانه خويش قرار داده است، نكته ياد شده استفاده مى شود.
ص: 144
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 23 - 3
3 - عبد و بنده خدا بودن از ارزش هاى والاى انسانى است .
مما نزلنا على عبدنا
از اينكه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به بندگى خدا توصيف شده، معلوم مى شود: عبد و بنده خدا بودن از ارزشهاى والاى انسانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 172 - 6
6 _ عبادت وبندگى خداوند ، مقامى والا و مورد ترغيب او
لن يستنكف المسيح ان يكون عبداً للّه و لاالملئكة المقربون
بيان اين حقيقت كه پيامبر عظيم الشأن چون مسيح(ع) و فرشتگانى بلند مرتبه، همواره بندگى خدا را مى كنند و از آن ابايى ندارند، مى تواند به منظور ترغيب انسانها به بندگى خدا و اشاره به بلندى اين مقام باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 3 - 10
10- عبوديت و شكرگزارى به درگاه خداوند ، از اهميت و ارزش والايى برخوردار است .
إنه كان عبدًا شكورًا
آيه فوق _ كه در مقام توصيف حضرت نوح(ع) است _ تنها به دو صفت ياد شده اكتفا كرده است; اين بيانگر اهميت و ارزش والاى آن دو صفت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 4
4- عبوديت انسان براى خدا ، شايسته ترين مشخصه وى ، در بينش الهى است .
عبدًا من عبادنا
خداوند، از ميان همه صفات حضرت خضر(ع) عبوديت وى را به عنوان نخستين و بارزترين صفت وى يادآور شده است. اين گزينش، گوياى برترى اين صفت بر ديگر ويژگى ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 30 - 8
8 - بندگى شايسته خدا ، مقامى بس والا براى بشر
نعم العبد إنّه أوّاب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
ص: 145
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 10 - 6
6 - عبوديت و بنده صالح خدا بودن ، مقامى بس والا براى آدميان
عبدين من عبادنا ص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جن - 72 - 19 - 3
3 - بندگى خدا ، از مهم ترين ازرش ها و برجسته ترين اوصاف انسان ها در نگاه وحى
قام عبد اللّه يدعوه
ياد كردن از پيامبر(صلی الله علیه و آله) _ كه برترين و مقرّب ترين انسان ها است _ با وصف «عبداللّه»، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 1 - 10
10- عبوديت پيامبر (صلی الله علیه و آله) نزد خداوند ، صفتى بس مهم و ارزشمند براى او
أسرى بعبده ليلاً من المسجد الحرام
آوردن صفت «عبده» از ميان ساير اوصاف پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - بلد - 90 - 13 - 2
2 - آزادسازى بردگان و سهيم شدن در آزادى آنان ، وظيفه اى سنگين ، پرارزش و نيازمند همتى والا است .
و ما أدريك ما العقبة . فكّ رقبة
فعل «فَكَّ»; يعنى، آزاد و رها كرد. گفته شده است: مراد از «فكّ رقبة»، كمك به پرداخت قيمت بردگان است (مصباح). بنابراين «فكّ»، شامل «عتق عبد»، «كتابة»، «تدبير» و پرداخت بخشى از قيمت عبد نيز مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 279 - 12،13،14
ص: 146
12 _ عدالت ، بنيان نظام اقتصادى اسلام
فلكم رؤس اموالكم لا تَظلِمون و لا تُظلمون
جمله «لا تَظلمون . .. » به منزله علت براى مالكيّت شخصى بر سرمايه و نفى آن نسبت به بهره هاى ربوى است. و چون علّت همواره عهده دار بيان يك قاعده كلى است، بنابراين ظلم نكردن و مظلوم نشدن (عدالت مطلق)، پايه و اساس نظامِ اقتصادى مورد پذيرش اسلام است.
13 _ نفى نظامِ اقتصادِ ربوى و ايجاد و بسط نظام اقتصاد عادلانه ، از جمله اهداف والاى انبيا
فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله . .. لا تَظلِمون و لا تُظلَمون
اعلام جنگ از سوى خدا و رسول به هدف «لا تَظلِمون و لا تُظلَمون» صورت مى گيرد; بنابراين عدالت اقتصادى در جامعه از اهداف خدا و رسول اوست.
14 _ عدالت ، بنيان وضع قوانين در اسلام
لا تَظلِمون و لا تُظلَمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 5 - 4
4 - بايد قسط و عدالت ، ملاك اظهار نظر و سخن گفتن باشد .
ادعوهم لأباءهم هو أقسط عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 31 - 9
9 - جزاى عادلانه به بدكرداران و پاداش برتر و افزون بر استحقاق به نيكوكاران ، عملى ارزشمند و خداپسندانه
ليجزى الذين أس__وا بما عملوا و يجزى الذين أحسنوا بالحسنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 21 - 15،17
15 _ عدالتخواهان جانباخته در طريق عدل ، رتبه اى پس از پيامبران را دارا هستند .
و يقتلون النّبيّن بغير حق و يقتلون الذين يأمرون بالقسط من الناس فبشّرهم بعذاب ال
بيان يك گونه عذاب براى قاتلين انبيا و عدالتخواهان، دلالت بر نزديكى رتبه عدالتخواهان با انبيا دارد. و تقديم انبيا بر عدالتخواهان حاكى از فضيلت افزونتر آنان است.
17 _ ارجمندى عدالتخواهى و عدالتخواهان ، نزد خداوند
ص: 147
و يقتلون النّبيّن . .. و يقتلون الذين يأمرون بالقسط
مستفاد از ذكر عدالتخواهان در پى ذكر انبياى الهى و تهديد قاتلان آنان به عذاب دردناك.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 13
13- انسان فاقد روحيه عدالت خواهى ، انسانى گنگ و بى ارزش در بينش الهى *
أحدهما أبكم . .. و من يأمر بالعدل
از تقابل «يأمر بالعدل» با «أبكم» مطلب فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 6 - 13
13 _ اعتبار عرف ، در تعيين مقدار ارزش كار
فلياكل بالمعروف
كلمه «بالمعروف»، يعنى متعارف و مورد پسند مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 101 - 9
9 _ معصوم ، پرهيزكننده از تمامى گناهان با استعانت از خداوند
و من يعتصم باللّه فقد هدى الى صراط مستقيم
امام صادق (ع): . .. المعصوم هو الممتنع باللّه من جميع محارم اللّه و قال اللّه تبارك و تعالى: «و من يعتصم باللّه فقد هدى الى صراط مستقيم».
_______________________________
معانى الاخبار، ص 132، ح 2 ; تفسير برهان، ج 1، ص 304، ح 1.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 36 - 2،8
2 - امكانات اعطا شده از جانب خداوند ، بسى بهتر و ارزشمندتر از امكانات داده شده از سوى بشر
فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
8 - ارجمندى عطاياى الهى و بى ارزشى هر عطاى غير الهى در نظر سليمان ( ع )
ص: 148
أتمدّونن بمال فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 15
15 _ ارزش و اهميّت پاكيزگى و پاكدامنى ، در زندگى و روابط خانوادگى
و ازواج مطهرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 7
7 _ حليت غذاى مسلمانان براى اهل كتاب در قوانين آنان *
و طعامكم حل لهم
بنابر اينكه جمله «طعامكم حل لهم» اخبار از حكمى در شريعت آنان باشد. يعنى آنان در كتاب خود، دليلى بر حرمت غذاى شما مسلمانان ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 56 - 2
2 - دلبستگى زن ، تنها به همسر خويش و چشم ندوختن به اجنبى ، از جمله برترين ارزش هاى او است .
فيهنّ ق_صرت الطرف
برداشت ياد شده با توجه به دو مطلب زير به دست مى آيد: الف) «قاصرات الطرف» به معناى چشم نداشتن به اجنبى باشد. ب) آيه شريفه در مقام بيان بهترين ارزش هاى زنان بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 30
30 - عفت و پاكدامنى براى زنان ، صفتى بس ارزشمند و پسنديده
و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
ص: 149
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 178 - 11،12
11 - ولىّ مقتول ، بهتر است قاتل را عفو كرده و از حق خويش ( قصاص ) درگذرد .
فمن عفى له من أخيه شىء
ترغيب ولىّ مقتول به گذشت از حق قصاص، از جمله اهدافى است كه مى توان از كاربرد كلمه «أخيه» به جاى ولىّ مقتول استفاده كرد.
12 - ارزش عفو در حال قدرت بر انتقام
فمن عفى له من أخيه شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 237 - 8،14،15
8 _ ارزشمندى و استحباب گذشت انسان از حقّ خويش
و ان تعفوا اقرب للتقوى
14 _ طلاق و مشكلات خانوادگى ، نبايد موجب فراموشى ارزش ها و فضيلت ها ( همانند عفو و احسان ) گردد .
و ان طلّقتموهنّ . .. و ان تعفوا اقرب للتّقوى و لا تنسوا الفضل بينكم
15 _ لزوم توجّه دائمى به گذشت در روابط اجتماعى
و لا تنسوا الفضل بينكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 155 - 11
11 _ عفو و گذشت از خطا هاى جنگى رزمندگان ( تخلّف از دستورات فرماندهى و . . . ) امرى نيكو و پسنديده
و لقد عفا اللّه عنهم انّ اللّه غفور حليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 9
9- « عن على بن الحسين ( ع ) : . . . و أما حق من ساءك القضاء على يديه بقول أو فعل فإن كان تعمدها كان العفو أولى بك لما فيه له من القمع و حسن الأدب . . . قال عزّوجلّ : « . . . و لئن صبرتم لهو خير للصابرين » . . . فإن لم يكن عمداً لم تظلمه . . . ;
از امام سجاد(ع) روايت شده است كه:. .. اما حق كسى كه از جانب او سخن يا عمل به تو بدى رسيده اين است كه: اگر بدى او عمدى باشد، گذشت از او براى تو بهتر است; زيرا اين گذشت موجب منصرف شدن آن شخص از بدى كردن و ادب نيكو براى او مى شود ... خداى عزّوجلّ فرمود: «... و لئن صبرتم لهو خير للصابرين» ... و اگر بدى او عمدى نبوده (با اين گذشت) به او ظلم
ص: 150
نكرده اى».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 42 - 16
16 - گذشت از خطا ها در عين توانمندى بر انتقام و كيفر ، كارى است شايسته و خداپسندانه .
أنا أدعوكم إلى العزيز الغفّ_ر
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه خداوند در عين اين كه عزيز و شكست ناپذير است، با گذشت و آمرزنده نيز مى باشد و همه بندگان گناه كارش را به توبه فرامى خواند; در حالى كه توانايى هرگونه انتقام گرفتن از آنان را دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 40 - 8
8 - تلاش در راه رفع كدورت هاى پيشين ، به دنبال عفو و گذشت از خطاى ديگران ، داراى ارزشى والا و پاداش فراوان الهى است .
فمن عفا و أصلح فأجره على اللّه
ذكر «أصلح» پس از عفو، نشان مى دهد كه صرف عفو و اغماض در دستيابى به پاداش والاى الهى كفايت نمى كند، بلكه مى بايست پس از گذشت، در راه رفع اختلافات گام برداشت و طرح صميميت و آشتى افكند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 43 - 1،5
1 - شكيبايى و بخشش خطاكار ، امرى ارزشمند و نيازمند اراده قوى است .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
اضافه «عزم» به «أمور»، از باب اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «من الأمور المعزومة» معناى اين تركيب در آيه _ چنان كه مفسران گفته اند _ اين است كه صبر و گذشت، از امورى است كه نيازمند به تصميم و اراده استوار، مى باشد.
5 - انسان هاى برخوردار از اراده قوى و خويشتن دار و اهل گذشت ارزشى والا دارند .
و لمن صبر و غفر إنّ ذلك لمن عزم الأُمور
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 170 - 14
14 - ارزش عقل و تبعيت از آن
أو لو كان ءاباؤهم لايعقلون شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 197 - 19
19 _ اهميّت و ارزش عقل
ص: 151
واتقون يا اولى الالباب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 54 - 8
8 - عقل ، ارزشمند بوده و در شناخت حقايق و پيشگيرى از نابكارى ها نقشى مهم و اساسى دارد .
إنّ فى ذلك لأي_ت لأُولى النهى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 128 - 11
11 - عقل و خرد ، گوهرى ارزشمند و بازدارنده انسان از كار هاى ناروا
إنّ فى ذلك لأي_ت لأُولى النهى
«نهى» يا جمع «نهية» (عقل) است و يا لفظى است مفرد و به معناى عقل (قاموس). از آن جهت اين نام بر عقل نهاده شده است كه بازدارنده و نهى كننده آدمى از زشتى ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 64 - 14
14 - ارزش عقل و برهان در بينش دين و قرآن
قل هاتوا بره_نكم إن كنتم ص_دقين
برهان خواستن خداوند از انسان، نشانگر ارزش برهان و دليل عقلى قانع كننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 12
12 _ اشتياق به خودسازى و تمايل به پاك سازى روح و انديشه ، ارزشى والا در بينش الهى
فيه رجال يحبون أن يتطهروا و اللّه يحب المطهرين
ص: 152
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 92 - 10
10 _ اشتياق به جهاد و آرزوى شركت در آن ، ارزشى والا براى مؤمنان
و لا على الذين إذا ما أتوك لتحملهم قلت لا أجد ما أحملكم عليه
برداشت فوق با توجه به اين است كه خداوند، اين گروه را به خاطر اشتياق شديدشان به جهاد، اختصاص به ذكر داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 56 - 2
2 - دلبستگى زن ، تنها به همسر خويش و چشم ندوختن به اجنبى ، از جمله برترين ارزش هاى او است .
فيهنّ ق_صرت الطرف
برداشت ياد شده با توجه به دو مطلب زير به دست مى آيد: الف) «قاصرات الطرف» به معناى چشم نداشتن به اجنبى باشد. ب) آيه شريفه در مقام بيان بهترين ارزش هاى زنان بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 7 - 26
26 _ ارزش و اهميّت رسوخ در علم ( ژرفنگرى )
و الرّاسخون فى العلم يقولون امنّا به كلّ من عند ربّنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 18
18 _ كمال و ارزش والاى علم در همراهى و آميختگى آن با حكمت است .
و كان اللّه عليماً حكيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 76 - 12،13
12 _ شنوايى و دانايى مطلق ، ويژگى معبود شايسته و بايسته پرستش
قل اتعبدون من دون اللّه . .. و اللّه هو السميع العليم
13 _ شنوايى و دانايى مطلق ، شرط توانايى بر سود و زيان رسانى به مردم
ما لايملك لكم ضراً و لانفعاً و اللّه هو السميع العليم
به نظر مى رسد جمله «و اللّه . ..» برهانى است بر دو حقيقتى كه در فراز قبل بيان شد، يكى توان خداوند به ضرر و نفع رسانى و
ص: 153
ديگر، ناتوانى غير خدا بر آن.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 17
17 _ دانش و هدايت ملاك لياقت رهبران براى رهبرى
او لو كان ءاباؤهم لايعلمون شيئاً و لايهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 97 - 7
7 _ آگاهان و دانشمندان در نزد خداوند ارزشمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يعلمون
خداوند هدف تفصيل آيات را استفاده دانشمندان اعلام كرده است. اين مسأله بيانگر ارزشمندى اين گروه در نزد خداوند است ; زيرا خداوند آنان را مخاطب سخن خويش قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 93 - 13
13 _ علم و آگاهى ، داراى ارزش در بينش الهى و ملاك ارجمندى انسان
فهم لا يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 53 - 6
6- علم و دانش ، داراى جايگاهى والا و از مهم ترين ارزشهاست .
إنا نبشّرك بغل_م عليم
توصيف «غلام» به «عليم» به جاى هر صفت خوب ديگر، نشان دهنده نكته فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 84 - 12
12- علم و آگاهى برتر ، ملاك شايستگى مربيان و معيار گزينش آنان
فربّكم أعلم
ص: 154
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 107 - 7،9
7- علم و آگاهى ، داراى نقشى مؤثر در پيدايش ايمان و جهل از موانع آن
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان سجّدًا
9- علم ، وسيله اى بس ارزشمند براى راه يافتن به حقيقت و قبول تعاليم دين
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 11
11- دانش ، ارزشى برجسته براى انسان است .
علّمنه من لدنّا علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 43 - 10
10- ارجمندى و ارزش والاى علم و عالم
إنّى قد جاءنى من العلم ما لم يأتك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 5 - 23
23 - ارزش انسان و زندگى او ، در پرتو علم و آگاهى
أرذل العمر لكيلا يعلم من بعد علم شيئًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 54 - 2
2 - نور دانش و معرفت ، نعمت الهى و ارزش خدا دادى است .
و ليعلم الذين أُوتوا العلم
عبارت «الذين اُوتوا العلم» اشاره دارد به اين كه علم و معرفت نعمتى است كه از سوى خدا به عالمان داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 15 - 6،9
6 - علم ، فضيلتى راستين در بينش مردان الهى
و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا
9 - علم و آگاهى فزون تر ، از ملاك هاى برترى مؤمنان بر يكديگر
و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا على كثير من عباده المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 49 - 6
ص: 155
6 - برخوردارى از علم و آگاهى ، ارزشى والا است .
فى صدور الذين أوتوا العلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 56 - 3
3 - ارزش مندى و كارايى علم ، به همراه بودن آن با ايمان است .
و قال الذين أوتوا العلم و الإيم_ن
ذكر «الإيمان» پس از «العلم» احتمال دارد به خاطر اشاره به اين نكته باشد كه علم، به تنهايى، دستاورد راهيابى به غيب را ندارد، بلكه وقتى همراه با ايمان شد، به حقايق غيب راه مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 19 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 11،16
11 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، مأمور بيدار كردن مردمان و توجه دادن آنان به ارزش علم و معرفت و برترى عالمان بر جاهلان
قل هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
مأموريت پيامبر(صلی الله علیه و آله) به اعلام اين حقيقت روشن كه عالمان با جاهلان برابر نيستند، صرفاً براى بيدار كردن مردم و توجه دادن آنان به ارزش والاى علم و معرفت است.
16 - ايمان و دانش ، دو معيار برترى و امتياز انسان ها بر يكديگر
أمّن هو ق_نت . .. هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ذاريات - 51 - 28 - 9
9 - دانش ، از ارزش هاى مهم انسان
و بشّروه بغل_م عليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 7
7 - « دانش و سوادآموزى » و « دانش پژوه و دانش آموز » ، برخوردار از ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
ص: 156
و القلم و ما يسطرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 31 - 8
8 _ علم به حقايق هستى از ارزش هاى والاست .
إنى أعلم مالاتعلمون. و علّم ءادم الأسماء كلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 43 - 10
10- ارجمندى و ارزش والاى علم و عالم
إنّى قد جاءنى من العلم ما لم يأتك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 107 - 8
8- علم به حقايق دينى ارزشمند بوده و عالمان به آن داراى جايگاه و مقام والا در پيشگاه خداوندند .
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 11 - 14
14 - دانش و معرفت دينى ، از ملاك هاى فضيلت و برترى
ص: 157
يرفع اللّه الذين . .. و الذين أُوتوا العلم درج_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 15 - 7
7 - سرمايه هاى وجودى انسان ، ارزشمندترين سرمايه ها است .
الذين خسروا أنفسهم و أهليهم
خداوند سرمايه هايى از قبيل مال، علم و. .. را ذكر نفرموده و سرمايه عمر را بر سرمايه خانواده مقدم داشته است. از اين نكته مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 45 - 3
3 - سرمايه عمر آدمى ، گران قدر و پرارزش است .
و كنّا نخوض مع الخائضين
از اين كه به بطالت گذراندن عمر، از عوامل دوزخى شدن برشمرده شده است، مى توان استفاده كرد كه عمر آدمى بسيار گران قدر و پرارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 29
29 _ پايدارى و ثبات در ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نزد خداوند
و من يرتددكم منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
اعمال آنان كه در ايمانشان راسخ نبودند و سرانجام مرتدّ شوند، حبط مى شود و فاقد ارزش مى گردد. بنابراين از ملاكهاى ارزش اعمال، ثبات در ايمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 4
4 _ اعمال كافران ، قاتلان انبيا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعى *
ص: 158
انّ الذين يكفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر مى رسد حبط عمل در دنيا، به معناى عدم اعتبار آن اعمال و نتايجش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 2،3
2 _ الهى بودن هدف و مسير حركت ، ملاك ارزش اعمال آدمى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
مسلّماً انسانها يا مى ميرند و يا كشته مى شوند، بنابراين آنچه داراى ارزش است و سعادت آدمى را در پى دارد، معنايى است كه از «فى سبيل اللّه» به دست مى آيد كه از آن تعبير به الهى بودن هدف و مسير حركت شده است.
3 _ نفس هدف در تعيين رفتار و كردار انسانها
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 172 - 20
20 _ دشوارى عمل ، موجب ازدياد ارزش و پاداش آن در پيشگاه خداوند
الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح
چنانچه «الذين استجابوا» مبتدا باشد، جمله «من بعد ما اصابهم القرح»، _ كه مستلزم دشوارى حركت براى جهاد است _ ، از شرايط وعده به اجر عظيم خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 123 - 4
4 _ منزلت و جايگاه اخروى انسان ها ، در گرو اعمال ايشان است ، نه ادّعا ها و آرزو هاى خيالى آنان !
ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل سوءاً يجز به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .
جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 3
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 54 - 4
4 _ ارزش اعمال در پيشگاه خدا ، مشروط به ايمان به او و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله)
ص: 159
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 7
7- عقيده و بينش انسان ، در ارجمندى يا پوچى اَعمال وى تأثير مستقيم دارد .
كفروا . .. فحبطت أعم_لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 84 - 11
11 - ارزش اعمال انسان ، در گرو عقايد و باور هاى وى
أكذّبتم ب_اي_تى . ..أمّاذا كنتم تعملون
در اين آيه، نخست سطحى نگرى كافران مورد مذمت قرار گرفته و سپس با لحنى تحقيرآميز، كردار آنان بى ارزش و حقير شمرده شده است. اين تقدم، نشانگر آن است كه وقتى انديشه غلط باشد، براى عمل ارجى نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 38 - 12
12 - ارزش اعمال ، در گرو اخلاص است .
ذلك خير للذين يريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 39 - 6
6 - ارزش اَعمال ، در گرو اخلاص است .
و ما ءاتيتم من زكوة تريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 5
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر
ص: 160
گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 121 - 2
2 _ ارزشمندى اعمال نيك مؤمنان هر چند كه اندك و ناچيز باشد .
و لاينفقون نفقة صغيرة و كبيرة . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 3
3- ايمان و عمل در دوران جوانى ، بسيار ارزشمند و سزاوار تقدير است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
تصريح آيه شريف به جوان بودن اصحاب كهف _ بر اين مبنا كه «فتية» به معناى جوانان به لحاظ سنى باشد _ گوياى ارزش ايمان و عمل بر مبناى آن در سنين جوانى است; زيرا، قرآن مجيد، در نقل قصص خود، به اوصاف شخصى و سنّى و جغرافيايى نمى پردازد مگر اين كه پيام و نكته اى را دربرداشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 40 - 9
9 - برابرى ارزش كار ها و رفتار زنان و مردان
و من عمل ص_لحًا من ذكر أو أُنثى و هو مؤمن فأُول_ئك يدخلون الجنّة يرزقون فيها بغي
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 71 - 22
22 _ ارزش و پاداش اعمال زنان و مردان مؤمن در پيشگاه خداوند ، همسان است .
و المؤمنون و المؤمنت . .. أولئك سيرحمهم اللّه
ص: 161
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 265 - 10
10 _ نقش نيّت ( حُسن فاعلى ) ، در ارزشمندى اعمال نيك ( حُسن فعلى )
و مثل الّذين ينفقون اموالهم ابتغاء مرضات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 3
3 _ ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نيك ، و شرط پاداش خداوند بر انجام آن
انّ الذين يكفرون . .. اولئك الّذين حبطت اعمالهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 4
4 _ اعمال و رفتار نيك آدمى بايد همواره براى خدا و جلب رضايت او انجام گيرد .
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه فسوف نؤتيه أجراً عظيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4،6
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
6 _ ايمان ، شرط بارورى اعمال صالح آدمى و ورود وى به بهشت
و من يعمل من الصلحت . .. و هو مؤمن فأولئك يدخلون الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 5
5 _ اعمال صالح انسان ها ، تنها در سايه ايمان به خدا و روز بازپسين ، ارزش مى يابد .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 46 - 4،5
4- كار هاى ماندگارِ شايسته ، نزد خدا ، داراى ارزشى برترند .
و الب_قي_ت الص_لح_ت خير عند ربّك
5- ارزش مال و فرزند و زندگى ناپايدار دنيا ، در قبال عملِ صالحِ جاودان ارزشى فرومايه و محدود است .
المال و البنون زينة الحيوة الدنيا و الب_قي_ت الص_لح_ت خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 76 - 5
ص: 162
5- كار هاى شايسته ، نزد خداوند داراى ارزش برتر است .
والبقي_ت الص_لح_ت خير عند ربّك ثوابًا
قيد «عند ربّك» رساننده يكى از دو معانى زير است: 1_ ثواب اعمال صالح نزد خداوند است و اعطاى آن تضمين شده است. 2_ در پيشگاه خداوند و در تعاليم او، بهتربودن ثواب اعمال صالح قطعى و پذيرفته شده است; گرچه نزد ديگران و در ديدگاه آنان چنين نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 6
6 - ايمان آميخته به عمل صالح ، داراى ارزش در بينش الهى
إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 67 - 3
3 - ايمان ، بدون عمل صالح و عمل صالح بدون ايمان ، در بينش الهى فاقد ارزش است .
ءامن و عمل ص_لحًا
با هم آمدن ايمان و عمل صالح، بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 19 - 2
2 - توأم بودن ايمان با اعمال صالح ، داراى ارزش و پاداش است .
ءامنوا و عملوا الص_لح_ت فلهم جنّت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 6
6 - ايمان همراه با عمل صالح ، از ملاك هاى برترى و ارزشمند آدمى
أم نجعل الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت كالمفسدين فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 4
4 - ايمان و نيكوكارى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى . .. الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
ص: 163
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 26 - 6
6 - همراه بودن ايمان و عمل صالح ، داراى ارزش و تأثير در نزد خداوند
الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و يزيدهم من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 2 - 3
3- صلاح پيشگى و حضور در همه ميدان هاى ارزشى ، داراى ارج و ثمربخشى
و الذين . .. عملوا الص_لح_ت ... كفّر عنهم سيّئاتهم
تعبير «الصالحات» با واژه جمع داراى الف و لام _ كه مى تواند فراگيرى و استغراق راافاده كند _ مى رساند كه آنچه مايه تكفير سيّئات و ثمربخشى است، حضور در همه ميدان هاى صلاح و ارزشى است و نه روى آورى مقطعى و كوتاه مدت به بعضى از اعمال نيك.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - ليل - 92 - 20 - 5
5 - نقش نيت ( حسن فاعلى ) ، در ارزش مندى اعمال نيك ( حسن فعلى )
إلاّ ابتغاء وجه ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 40 - 9
9 - برابرى ارزش كار ها و رفتار زنان و مردان
و من عمل ص_لحًا من ذكر أو أُنثى و هو مؤمن فأُول_ئك يدخلون الجنّة يرزقون فيها بغي
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 71 - 22
22 _ ارزش و پاداش اعمال زنان و مردان مؤمن در پيشگاه خداوند ، همسان است .
و المؤمنون و المؤمنت . .. أولئك سيرحمهم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 18 - 10
10 - منافات نداشتن كمال و ارزش عمل مؤمنان ، با داشتن نگرانى از مشكلات آن
ص: 164
رضى اللّه عن المؤمنين . .. فأنزل السكينة عليهم
رضايت الهى، نشانگر ارزش بيعت مؤمنان است. «أنزل السكينة» نيز بيانگر وجود نوعى اضطراب و نگرانى در دل آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 5
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 14 - 2
2 - ماده اى كم ارزش ، مبدأ آفرينش موجودى ارزشمند چون انسان
خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخّار
نكره آمدن «صلصال» مى تواند براى بيان كم ارزشى ماده اى باشد كه خداوند از آن، موجودى والا و ارجمند به نام انسان را آفريده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 32
32- روابط و عواطف خانوادگى ، امرى اصيل و ارزشمند و مورد توجه دين
و أصلح لى فى ذرّيّتى
تعبير «أصلح لى. ..» گرچه در متن آيه به صورت گزارش از دعاهاى انسان كامل نقل شده است; اما در حقيقت دستورى است كه خداوند، با بيانى ويژه انسان را به سوى آنها رهنمون ساخته است و اين نشان مى دهد كه دعا براى والدين و فرزندان و نسل و دلسوزى براى آنها، امرى اصيل و پذيرفته شده در بينش الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 165
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 38 - 13
13 _ جواز و مطلوبيّت غِبطه ( مشاهده خوبى ديگران و آرزوى همانند آن براى خويش )
هنا لك دعا زكريا ربّه
چون زكريا پس از پى بردن به مقام مريم، براى خويش فرزندى پاك _ همچون مريم _ درخواست كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 11 - 30
30 _ منفعت فرزندان نسبت به ميت ، در مقايسه با والدين ، نزديكتر و بيشتر است . *
اباءُوكم و ابناؤكم لاتدرون ايّهم اقرب لكم نفعاً
چنانچه ملاك ارث بيشتر، نفع رسانى افزونتر وارث باشد، فزونى سهم فرزند بر سهم والدين نشانه سودمندتر بودن آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 37 - 11
11 - مال و فرزند در صورتى مى توانند نقش معنوى داشته باشند ، كه با ايمان و عمل صالح همراه باشند .
و ما أمولكم و لا أول_دكم بالّتى تقرّبكم عندنا زلفى إلاّ من ءامن و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 84 - 5
5 _ فرزند صالح، موهبتى الهى و امتيازى براى انسان است.
و وهبنا له إسحق و يعقوب
لحن آيه در مقام امتنان به ابراهيم(ع) است و مقتضاى اين گونه بيان آن است كه اين نوع نعمت امتيازى ويژه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 100 - 8
ص: 166
8 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن آن است .
ربّ هب لى من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 112 - 7
7 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن او است .
و بشّرن_ه بإسح_ق نبيًّا من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 5
5 _ اموال و اولاد ، هرگز انسان را از خدا بى نياز نمى سازد .
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 4،7،8،9
4 _ مال و اولاد ( امكانات مادّى و انسانى ) نمى تواند خلأ ناشى از بى ايمانى به خدا را در جبهه كفر ، جبران كند .
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
7 _ اموال و فرزندان ( پشتوانه مالى و نيروى انسانى ) ، مهمترين سرمايه مادى بشر
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم
با وجود اينكه هيچ چيز توان كفايت از خدا را ندارد، نام بردن از مال و اولاد، دلالت بر ويژگى و اهميت خاص آن دارد.
8 _ مال و اولاد ( امكانات مادى و انسانى ) ، ملاك ارزش نيستند .
ليسوا سواءً . .. امة قائمة ... لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
9 _ بى اثر بودن مال و اولاد ، در برابر اراده و خواست خداوند
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - غاشيه - 88 - 16 - 1
1 - بهشت برين ، تزيين يافته با فرش هاى مخمل باف و گران قدر كه همواره گسترده است .
و زرابىّ مبثوثة
«زرابىّ» جمع «زُرْب» (بر وزن قُفْل) يا «زربيّة» ( به فتح، ضم يا كسر حرف اول) است و به فرش هايى گفته مى شود كه داراى، پرزهاى لطيف باشد (نهايه ابن اثير). اصل معناى آن، لباس هايى با خطوط زيبا است كه به يكى از مناطق انتساب دارد (مفردات
ص: 167
راغب) برخى از مفسران، «زربيّة» را تخفيف يافته «آذربيّة» مى دانند كه در انتساب به آذربايجان گفته مى شود. (التحريروالتنوير)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 29 - 10
10 - به كارگيرى بيان روشن و رسا ، امرى ارزشمند در تبليغ معارف دينى
و رسول مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 57 - 5
5_ دستيابى به اقتدار و سلطنت در زمين ، در قياس با پاداش هاى اخروى ناچيز است .
كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض . .. و لأجر الأخرة خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 79 - 12،13
12 - قدرت و ثروت ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى در نگاه دنياطلبان قوم قارون
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
13 - قدرت و ثروت در نگاه مؤمنان آخرت جو ، ملاك ارزش و معيار اصلى بهره مندى و خوشبختى نيست .
قال الذين يريدون الحيوة الدنيا ي_ليت لنا مثل ما أُوتى ق_رون إنّه لذو حظّ عظيم
تعبير «قال الذين يريدون الحياة الدنيا» مى رساند كه اين گفته، تنها مربوط به دنياطلبان سست ايمان است; نه مؤمنان آخرت جو.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 80 - 6
6 - قدرت و ثروت ( هر چند بسيار و افسانه اى باشد ) در نگاه اهل معرفت و مؤمنان دين شناس ، بسى كم ارزش تر از پاداش هاى الهى است .
و قال الذين أُوتوا العلم ويلكم ثواب اللّه خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 45 - 6
6 - « قدرت و توانايى » و « بصيرت و روشن بينى » ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى انسان
إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر
ص: 168
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاك ارزش در ديدگاه فرعون و فرعونيان
قال ي_قوم أليس لى ملك مصر . .. أم أنا خير من ه_ذا الذى
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته زير است: الف) فرعون پس از يادآورى فرمانروايى و ثروت خويش، موسى(ع) را غير قابل قياس با خود مى داند و اين نشان دهنده بينش فرعون در زمينه ملاك ارزش است. ب) سخنرانى فرعون و تكيه وى بر قدرت و ثروت، نشان مى دهد كه در جامعه قبطى چنين ديدگاهى وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاك ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پيامبران در طول تاريخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان على رجل من القريتين عظيم . .. فلولا أُلقى عليه أس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 89 - 1
1 - قرآن ، كتابى است ارجمند و با عظمت و نازل شده از پيشگاه خداوند
و لما جاءهم كتب من عند اللّه
نكره آوردن «كتاب» و تصريح به اينكه از نزد خدا آمده است، دلالت بر عظمت و ارجمندى قرآن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 9 - 3
3 _ متاع دنيا در مقايسه با دين خدا و كتاب او ( قرآن ) ، متاعى اندك است .
اشتروا بأيت اللّه ثمناً قليلا
خداوند سوداگرى بر سر دين را ثمن قليل و بهاى ناچيز شمرد (ثمناً قليلا) اين حقيقت بيانگر اين است كه متاعهاى دنيوى در مقايسه با ارزش دين بسيار اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 3
3- تمامى ثروت ها ، امكانات و جلوه هاى زندگى دنيا ، در مقايسه با دين دارى و شناخت حقايق نورانى قرآن ، ناچيز و بى فروغ است .
و لقد ءاتينك سبعًا من المثانى و القرءان العظيم . لاتمدّنّ عينيك إلى ما متّعنا به
نهى از چشم دوختن به متاعها و امكانات مادى دنيا، پس از يادآورى اعطاى نعمت بزرگ قرآن به پيامبر(صلی الله علیه و آله)، مى تواند بيانگر برداشت فوق باشد.
ص: 169
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 2 - 3
3_ قرآن ، كتابى ارجمند و والا ، نزد خداوند
و الكت_ب المبين
«واو» در «والكتاب» واو قسم است. سوگند خوردن خداوند به قرآن، نشان از ارجمندى و قداست آن در پيشگاه او دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 95 - 13
13 _ ارزش والاتر قربانى بر اطعام مساكين ، و اطعام مساكين بر روزه ، در كفاره صيد .
فجزاء مثل ما قتل من النعم . .. او كفرة طعام مسكين او عدل ذلك صياماً
برداشت فوق از تقديم ذكرى قربانى بر اطعام و تقديم اطعام بر روزه استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 11 - 3
3 - قرض دادن به خداوند ، قرضى نيكو و با ارزش است .
من ذا الذى يقرض اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً» مى تواند قيد تخصيصى و يا قيد توضيحى باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 5
5- صبر و شكيبايى ، مفيدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است .
و إن عاقتبم فعاقبوا . .. و لئن صبرتم لهو خير للص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 13 - 3
3- نقل سرگذشت اصحاب كهف ، داراى هدفى با ارزش و سودمند
ص: 170
نحن نقصّ عليك نبأهم بالحقّ
«حقّ» به چيزى گفته مى شود كه به جا و حكيمانه باشد(مجمع البيان. ) و به حق بيان كردن داستان اصحاب كهف _ كه مفاد «نقصّ عليك نبأهم بالحقّ» است _ اشاره به اين معنا دارد كه نقل آن داستان، مقصدى منطقى را تعقيب و غرض صحيح و ارزشمندى را دنبال مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 11 - 6
6 - ارزش والاى قلب و ادراكات باطنى ، در مقايسه با ديگر منابع شناخت
ما كذب الفؤاد مارأى
با توجه به اين كه در اين آيه، رؤيت معارف والا به قلب نسبت داده شده است; ارزش بى مانند قلب در ميان منابع شناخت استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 171 - 8
8 - درك حقايق و معارف دين و پذيرش آنها ، تعيين كننده ميزان ارزش قواى ادراكى است .
صم بكم عمى فهم لايعقلون
كر، لال و كور خواندن كفرپيشگان على رغم اينكه آنان از ابزار شنوايى و . .. برخوردار هستند، مى تواند اشاره به اين حقيقت باشد كه: اگر ابزار و قواى ادراكى وسيله فهم معارف دين قرار نگيرند، در حقيقت با نبودشان يكسانند و ارزشى ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 2
2 _ ارزش حلال ها و حرام ها غير قابل مقايسه با يكديگر
قل لايستوى الخبيث و الطيب
برخى به قرينه آيات گذشته حرامها را مصداق مورد نظر براى خبيث و حلالها را مصداق طيب دانسته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 171
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 10 - 7
7 _ باغ ها و قصر هاى بهشتى در قيامت ، بهتر از نوع دنيايى آنها است .
إن شاء جعل لك خيرًا من ذلك جنّ_ت . .. و يجعل لك قصورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 198 - 3
3 _ ارزش و اهميّت كسب و كار
ان تبتغوا فضلا من ربكم
به كار بردن كلمه «فضلا من ربكم» براى سود كسب و كار، حاكى از اهميّت و ارزش آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 3
3 _ ارزش اقدام به فعاليت هاى روزانه از آغاز صبح *
و اذ غدوت من اهلك تبوّىء المؤمنين مقاعد للقتال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 6 - 13
13 _ اعتبار عرف ، در تعيين مقدار ارزش كار
فلياكل بالمعروف
كلمه «بالمعروف»، يعنى متعارف و مورد پسند مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 60 - 11
11 _ كار ، داراى بها و ارزش است و كاركنان مستحق مزد در برابر كار خويشند .
و العملين عليها
با توجه به اينكه براى كارگزاران امور صدقات، سهمى از آن قرار داده شده و اين سهم در برابر كار آنان است _ چه نيازمند باشند
ص: 172
چه بى نياز _ برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 6
6 - كتاب و اهل قلم ، داراى ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه سوگند به هر چيزى، نشانگر عظمت و ارزشمندى آن در نگاه سوگند يادكننده است; به ويژه آن كه در اين جا، سوگند يادكننده، خداوند بزرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 11 - 8
8 - ثواب نماز جمعه ، بسى برتر و بالاتر از درآمد هاى مادى و لذت هاى دنيوى است .
قل ما عند اللّه خير من اللهو و من التج_رة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 96 - 2،5،6،11
2 _ مردمى بودن ، ارزشى براى بناى كعبه *
انّ اوّل بيت وضع للناس
5 _ شرافت كعبه بر بيت المقدس ، على رغم پندار يهوديان
انّ اوّل بيت وضع للناس
با توجه به شأن نزول كه يهوديان مى گفتند بيت المقدّس، برتر و باارزشتر از كعبه است.
6 _ قدمت كعبه ، ملاك شرافت آن بر بيت المقدس
انّ اوّل بيت وضع للناس
با توجه به شأن نزول ذكر شده در مجمع البيان.
ص: 173
11 _ كعبه ، وسيله هدايت جهانيان
انّ اوّل بيت . .. و هدىً للعالمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 9
9 _ ايمان و كفر ، ملاك تقسيم بندى جوامع انسانى از نظر قرآن
فاما الذين كفروا . .. و اما الذين امنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 2 - 2
2 - « طور » ، كوهى با عظمت و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و طور سينين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 83 - 12
12 _ مقام علم شهودى و گواهى بر حقانيت قرآن و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) جايگاهى والاتر از ايمان
ربنا ءامنا فاكتبنا مع الشهدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 11 - 8
8 - ثواب نماز جمعه ، بسى برتر و بالاتر از درآمد هاى مادى و لذت هاى دنيوى است .
قل ما عند اللّه خير من اللهو و من التج_رة
ص: 174
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 70 - 7
7 _ تفضّلات خداوند به افراد ، بر اساس علم او به شايستگى و لياقت آنان
ذلك الفضل من اللّه و كفى باللّه عليماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 114 - 11
11 _ منزلت والاتر جنبه هاى معنوى نزول مائده آسمانى بر جنبه هاى مادى آن ، در نگرش عيسى ( ع )
تكون لنا عيداً لاوّلنا و ءاخرنا ءاية منك و ارزقنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 212 - 3
3 _ كفر ، زمينه اصيل پنداشتن زندگى دنيا و ارزش هاى مادى
زين للذين كفروا الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 5،12
5 _ برترى ارزش ايمان ، نسبت به ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
12 _ لزوم مقدم داشتن ارزش هاى الهى ، در برابر جاذبه هاى مادى و ظواهر دنيوى ( زيبايى ، ثروت و . . . )
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ و لامة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 247 - 12
12 _ سرشناسى و ثروت ، ملاك گزينش زمامداران نيست .
و لم يؤت سعة من المال . .. و زاده بسطة فى العلم و الجسم
ص: 175
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 272 - 7
7 _ مال ، خير است .
و ما تنفقوا من خير
بنابراينكه «من» براى بيان «ما» در «ما تنفقوا» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 273 - 12
12 _ مال و دارايى ، خير است .
و ما تنفقوا من خير
از مال، تعبير به «خير» شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 10 - 5
5 _ اموال و اولاد ، هرگز انسان را از خدا بى نياز نمى سازد .
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 4،7،8،9
4 _ مال و اولاد ( امكانات مادّى و انسانى ) نمى تواند خلأ ناشى از بى ايمانى به خدا را در جبهه كفر ، جبران كند .
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
7 _ اموال و فرزندان ( پشتوانه مالى و نيروى انسانى ) ، مهمترين سرمايه مادى بشر
انّ الذين كفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم
با وجود اينكه هيچ چيز توان كفايت از خدا را ندارد، نام بردن از مال و اولاد، دلالت بر ويژگى و اهميت خاص آن دارد.
8 _ مال و اولاد ( امكانات مادى و انسانى ) ، ملاك ارزش نيستند .
ليسوا سواءً . .. امة قائمة ... لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
9 _ بى اثر بودن مال و اولاد ، در برابر اراده و خواست خداوند
لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 4
4 - اموال و دارايى ها در بينش قرآنى ، خير و ارزشمند است .
فإن أصابه خير اطمأنّ به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 37 - 11
11 - مال و فرزند در صورتى مى توانند نقش معنوى داشته باشند ، كه با ايمان و عمل صالح همراه باشند .
ص: 176
و ما أمولكم و لا أول_دكم بالّتى تقرّبكم عندنا زلفى إلاّ من ءامن و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 18
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاك ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پيامبران در طول تاريخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان على رجل من القريتين عظيم . .. فلولا أُلقى عليه أس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 5
5 _ ارزش والاى جان و مال مؤمنان در پيشگاه خداوند
إن اللّه اشترى . .. بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 19
ص: 177
19 _ ارزشمندى مالكيت و ثمردهى آن در گرو علم و حكمت
فان للّه ما فى السموت و الارض و كان اللّه عليماً حكيماً
يادآورى علم و حكمت خداوند پس از بيان مالكيت مطلق خداوند، مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 7
7 - « دانش و سوادآموزى » و « دانش پژوه و دانش آموز » ، برخوردار از ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 4
4- گذشت از خانه و كاشانه ، به خاطر حفظ ايمان ، جوانمردى و ارزشى والا است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف فقالوا ربّنا
ياد كردن از كسانى كه به جهت حفظ ايمان، خانه و كاشانه خويش را ترك كرده اند، با عنوان «الفتية» (جوانمردان) در جايى كه استفاده از ضمير نيز ممكن بود، بيان كننده اين حقيقت است كه گذشت از خانه و كاشانه، جوانمردى و ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 4 - 4
4 - محبت خداوند ( دوست داشتن او ، انسان را ) برترين ارزش ها است .
إنّ اللّه يحبّ الذين يق_تلون فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 7 - 10
10 _ حضور در متن جامعه و داشتن روابط نزديك و همسان با مردم ، امرى ازرشمند و ستوده براى رهبران الهى و سازگار با مقام پيامبرى
و قالوا مالِ ه_ذا الرسول يأكل . .. لولا أُنزل إليه ملك فيكون معه نذيرًا
ص: 178
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 58 - 3
3 - مرگ مهاجران در ديار هجرت ، هم سنگ شهادت آنان در آن ديار
و الذين هاجروا . .. ثمّ قتلوا أو ماتوا ... رزقًا حسنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 89 - 3
3- سفر به نقاط مختلف زمين و محدود نساختن تلاش خويش به منطقه اى خاص ، در ديدگاه قرآن ، امرى پسنديده و ستوده است .
ثمّ أتبع سببًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 18
18- مسافرت با عالم و تحمّل سختى ها در راه كسب دانش و رشد و كمال ، ارزشمند است .
لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا . .. هل أتّبعك على أن تعلّمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 12
12- مسجدالاقصى داراى اهميت و ارزشى بسيار در نزد مخالفان پيروزمند بنى اسرائيل
و ليدخلوا المسجد كما دخلوه أوّل مرّة
از اينكه جنگاوران در جنگ با بنى اسرائيل دو بار وارد مسجدالاقصى شدند، استفاده مى شود كه مسجدالأقصى براى آنان اهميت فوق العاده اى داشته و بسيار ارزشمند بوده است.
ص: 179
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 17
17 _ ناآگاهى عالمان اهل كتاب ( دين فروشان ) از ارزش والاى دين و تعهّد به پيمان هاى الهى
فنبذوه . .. و اشتروا به ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 102 - 7
7 - مشورت و نظرخواهى _ حتى در امر روشن و مسلم براى مشورت كننده _ شيوه اى ارزشمند و بس والا در عرصه فكر و انديشه
أنّى أذبحك فانظر ماذا ترى
برداشت ياد شده از آن جا است كه براى ابراهيم(ع) ترديدى وجود نداشت كه ذبح فرزندش يك مأموريت الهى و عملى خدا پسندانه است; ولى در عين حال اين مسأله را با فرزندش در ميان گذاشت تا شايد به صورت سنتى حسنه در ميان مردم باقى بماند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 159 - 24
24 _ ارزش و اهميّت والاى مشورت در اسلام
و شاورهم فى الامر
موظّف بودن پيامبر (صلی الله علیه و آله)، يعنى برجسته ترين افراد بشر، به مشورت با مردم، دليل ارزش و اهميّت والاى مشورت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 11 - 14
14 - دانش و معرفت دينى ، از ملاك هاى فضيلت و برترى
يرفع اللّه الذين . .. و الذين أُوتوا العلم درج_ت
ص: 180
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 17 - 6
6 - ارزشمندترين رابطه مردم با يتيمان ، بها دادن به شخصيت آنان و اكرام و احترام به ايشان است .
كلاّ بل لاتكرمون اليتيم
آيه شريفه، عنايتى ويژه به احترام يتيمان دارد; به گونه اى كه گويا اولين انتظار آنان از جامعه، درك شخصيت آنها و بها دادن به آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 180 - 6
6 _ ارزشمندى داده هاى الهى ( امكانات مادى و معنوى ) به انسانها
و لا يحسبنّ الّذين يبخلون بما اتيهم اللّه من فضله
از اينكه خداوند امكاناتى را كه در دسترس انسانها قرار داده، فضل خويش ناميده و به خود نسبت داده است، ارزشمندى آن به دست مى آيد ; البته بنابر اينكه ضمير «فضله»، به «اللّه» برگردانده شود ; نه به «ما آتيهم اللّه».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 114 - 11
11 _ منزلت والاتر جنبه هاى معنوى نزول مائده آسمانى بر جنبه هاى مادى آن ، در نگرش عيسى ( ع )
تكون لنا عيداً لاوّلنا و ءاخرنا ءاية منك و ارزقنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 3
3- ارزش عالى دين و معنويات و قابل مقايسه نبودن آنها با امور مادى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم
ص: 181
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 126 - 5
5- صبر و شكيبايى ، مفيدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل است .
و إن عاقتبم فعاقبوا . .. و لئن صبرتم لهو خير للص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 19 - 7
7 _ حضرت آدم داراى مقامى برتر در پيشگاه خداوند، نسبت به همسرش حوا
و يأدم أسكن أنت و زوجك الجنة
محور قرار گرفتن آدم در خطاب الهى، مى تواند نشان برترى وى نسبت به همسرش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 73 - 4
4- امامت ، مقام و منصبى برتر و سنگين تر از نبوت و پيامبرى است .
و كلاًّ جعلنا ص_لحين . و جعلن_هم أئمة يهدون بأمرنا
صالح قرار دادن و اعطاى منصب امامت به ابراهيم(ع) از جانب خداوند، پس از نبوت و پيامبرى ايشان بود. اين مى تواند بيانگر برترى و سنگينى مقام امامت در مقايسه با منصب نبوت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 84 - 9
9 _ مقام تسليم ، مقامى برتر از ايمان است .
إن كنتم ءامنتم باللّه فعليه توكلوا إن كنتم مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 81 - 18
18- تسليم بودن در برابر خداوند ، مقامى بس بلند و ارزشمند
و الله جعل لكم . .. لعلّكم تسلمون
ص: 182
برداشت فوق، با توجه به اين است كه هدف و فلسفه آفرينش انسان و اعطاى نعمتهاى گوناگون به او، «تسليم بودن» دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 175 - 9
9 _ هدايت و رسيدن به خداوند ، پاداشى برتر از بهشت و نعمت هاى آن
فاما الذين ءامنوا باللّه . .. و يهديهم إليه صرطاً مستقيماً
غالباً در مقام بيان پاداش، اول ادنى و آنگاه اعلى را ذكر مى كنند ; بنابراين رسيدن به خدا و قرب به او «يهديهم اليه» مى تواند بهترين پاداش مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 19 - 7
7 _ حضرت آدم داراى مقامى برتر در پيشگاه خداوند، نسبت به همسرش حوا
و يأدم أسكن أنت و زوجك الجنة
محور قرار گرفتن آدم در خطاب الهى، مى تواند نشان برترى وى نسبت به همسرش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 130 - 21
21 - مقام رضا ، موقعيتى رفيع و ارزش مند و وصول به آن دشوار است .
فاصبر . .. و سبّح بحمد ربّك ... لعلّك ترضى
مسبوق شدن «ترضى» به حرف ترجى «لعلّ» و نيز برنامه ذكر شده در آيه براى هر شبانه روز، از موقعيت والاى مقام رضا و دشوارىِ رسيدن به آن حكايت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 21 - 6
6 _ برخوردارى مؤمنان مهاجر ومجاهد از رحمت ويژه خدا و مقام رضوان ، نعمتى است بسيار ارجمندتر از دستيابى آنان به باغ ها و
ص: 183
بوستان هاى بهشت .
هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه . .. يبشرهم ربهم برحمة منه و رضون و جنت
تقديم «رحمة» و «رضوان» بر «جنات» رساننده برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 1 - 8
8- عبوديت و بندگى انسان ، مقام و منزلتى والاست .
أسرى بعبده ليلاً
آوردن صفت «عبد» از ميان ساير صفات پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 65 - 4
4- عبوديت و بندگى خدا ، مقامى بس والا و جايگاهى مستحكم
إن عبادى ليس لك عليهم سلط_ن
به كار رفتن واژه «عبادى» به جاى هر وصف ديگرى و نيز تذكر سلطه نيافتن شيطان بر انسانهاى واجد اين صفت، بيانگر برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 26 - 10
10- عبوديت ، مقامى ارجمند و جايگاهى رفيع
بل عباد مكرمون
خداوند متعال در توصيف، تمجيد و تكريم فرشتگان، عبوديت آنان را يادآور شده است و اين مطلب مى رساند كه عبوديت، مقامى رفيع و ارجمند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 1 - 10
10 _ عبوديت و بندگى ، مقامى بس ستوده و ارزشمند و زمينه ساز برخوردارى از فيوضات الهى
على عبده
اختصاص به ذكر يافتن صفت «عبد» براى پيامبر(صلی الله علیه و آله)، مى تواند گوياى دو نكته باشد: 1_ صفت «عبوديت» از جايگاه و ارزش ويژه اى برخوردار است. 2_ همين صفت، موجب شايستگى پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) براى دريافت وحى گرديده است.
ص: 184
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 79 - 16
16- « مقام محمود » جايگاهى بس ارجمند و والا در ميان مقامات معنوى
عسى أن يبعثك ربّك مقامًا محمودًا
با اينكه پيامبر(صلی الله علیه و آله) از مقام و منزلت بس رفيع برخوردار بود، خداوند به او مى فرمايد: «نماز شب بخوان تا به مقام محمود برسى» و اين حكايت از مطلب فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 94 - 7
7- مشركان معتقد به برتر بودن مقام رسالت از شأن بشر
قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 73 - 4
4- امامت ، مقام و منصبى برتر و سنگين تر از نبوت و پيامبرى است .
و كلاًّ جعلنا ص_لحين . و جعلن_هم أئمة يهدون بأمرنا
صالح قرار دادن و اعطاى منصب امامت به ابراهيم(ع) از جانب خداوند، پس از نبوت و پيامبرى ايشان بود. اين مى تواند بيانگر برترى و سنگينى مقام امامت در مقايسه با منصب نبوت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 21 - 4
4- مراتب و فضايل اخروى ، بسى برتر و بزرگتر از درجات دنيوى است .
و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 21 - 4
4- مراتب و فضايل اخروى ، بسى برتر و بزرگتر از درجات دنيوى است .
ص: 185
و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 19 - 23
23 - شكوه و اقتدار مادى ، رنگ باخته و غيرقابل اتكا در مقايسه با مقام صالحان ، در نزد مردان الهى
و أدخلنى برحمتك فى عبادك الص_لحين
برداشت ياد شده مبتنى بر اين نكته است كه سليمان(ع) با داشتن همه امكانات، باز آرزوى مقام صالحان را داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 79 - 13،16
13- مقام ارجمند حاصل آمده از نماز شب ، جايگاهى مورد ستايش و تمجيد همگان
عسى أن يبعثك ربّك مقامًا محمودًا
به صورت مطلق آورده شدن «مقاماً محموداً» مى تواند مشعر به اين باشد كه: مقام محمود، جايگاهى است مورد تمجيد همه خلايق.
16- « مقام محمود » جايگاهى بس ارجمند و والا در ميان مقامات معنوى
عسى أن يبعثك ربّك مقامًا محمودًا
با اينكه پيامبر(صلی الله علیه و آله) از مقام و منزلت بس رفيع برخوردار بود، خداوند به او مى فرمايد: «نماز شب بخوان تا به مقام محمود برسى» و اين حكايت از مطلب فوق دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 37 - 9
9- عبادت و نماز در كنار خانه خدا ، برخوردار از فضيلت و ارزش بيشترى در مقايسه با ساير سرزمينها
ربّنا إنى أسكنت من ذرّيتى . .. عند بيتك المحرّم ربّنا ليقيموا الصلوة
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه اقامه نماز در غير مكه براى فرزندان حضرت ابراهيم(ع) ممكن بود; ولى حضرت ابراهيم(ع) براى فضيلت عبادت در جوار خانه خدا آن مكان را براى فرزندانش برگزيد.
ص: 186
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تين - 95 - 3 - 2
2 - « مكه » ، شهرى با عظمت و داراى ارزشى درخور سوگند خداوند
و ه_ذا البلد الأمين
عظمت مكه، از سوگند خداوند به آن و از اشاره با كلمه «ه_ذا» دانسته مى شود; زيرا آوردن اشاره _ به جاى ذكر نام _ يا براى تحقير است و يا تعظيم. سياق آيه شريفه، حاكى از تعظيم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 12
12 _ نيايش كنندگان به درگاه خداوند، نزد او ارزشمندند ; هر چند تهيدست باشند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 3،5
3 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى حرمت و حليت اشياء
لايستوى الخبيث و الطيب
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 24 - 6
6 - مكانت و شوكت اجتماعى ، از بالاترين ملاك هاى ارزشى در نظر قوم ثمود
فقالوا أبشرًا منّا وحدًا نتّبعه
در صورتى كه تعبير «واحداً» بيانگر عدم برخوردارى صالح(ع) از قدرت، شوكت و اشرافيت باشد; مى توان استفاده كرد كه قوم ثمود، انتظار داشتند كه پيامبر از ميان اشراف جامعه، انتخاب شود.
ص: 187
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 4
4 _ كرامت و ارزشمندى مؤمنان مستمند و ضعيف در پيشگاه خداوند، مورد انكار و استهزاى اشراف و قدرتمندان
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 64 - 25
25 _ الفت و مهربانى بين افراد يك جامعه ، كمال و ارزشى والا براى آنان
و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 128 - 7
7 _ هم دردى با انسان ها و اشتياق به سعادتمند شدن آنان و داشتن رأفت و محبت ، از خصلت هاى والا و ارزشمند
عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 13 - 3
3- ارزش والاى برخوردارى انسان از روحيه عطوفت و دل سوزى
و حنانًا من لدنّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 59 - 11
ص: 188
11_ مهمان نوازى ، خصلتى نيك و ارزشمند است .
ألا ترون . .. أنا خير المنزلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 266 - 8
8 _ خرما و انگور ، داراى ارزش ممتاز در ميان ديگر ميوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر *
له جنّة من نخيل و اعناب
از اختصاص به ذكر اين دو ميوه از ميان ساير ميوه ها، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 101 - 7
7 _ خداوند پاسخ گوى پرسش هاى مردم ، به هنگام نزول قرآن ، گرچه موجب ناخشنودى آنان گردد .
لاتسئلوا عن اشياء . .. و إن تسئلوا عنها حين ينزل القرءان تبدلكم
به مقتضاى اينكه ضمير در «عنها»به اشياء توصيف شده به «ان تبدلكم تسؤكم» بر مى گردد مى توان گفت آن اشياء و احكام هر چند به خاطر دشوارى آنها بر مكلفان بيان نشده است لكن اگر به هنگام نزول قرآن مورد سؤال قرار گيرد، بيان خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 7
7 - پيامبرى ، فضل و بخششى است از جانب خدا براى گزينش شدگان به نبوت
أن ينزل اللّه من فضله على من يشاء من عباده
مراد از «فضله» وحى و در نتيجه پيامبر شدن كسى است كه به وى وحى مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 16
16 - وحى و رسالت ، داراى ارزشى والا و غيرقابل قياس با اندوخته هاى مادى
أهم يقسمون رحمت ربّك . .. و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
ص: 189
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 50 - 10
10_ ارزش اعاده حيثيت و شرف بيش از ارزش رهايى از زندان و نجات از دشوارى ها و مشكلات ، در بينش يوسف ( ع )
فلما جاءه الرسول قال ارجع إلى ربك فسئله ما بال النسوة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 105 - 13
13 _ رهاسازى انسان ها از اسارت نظام هاى فسادگر و غير توحيدى ، ارزشى الهى
فأرسل معى بنى إسراءيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 17 - 2
2 - نزول قرآن ، داراى هدفى ارجمند و هماهنگ با واقعيت هستى و نياز هاى انسان
أنزل الكت_ب بالحقّ
حق، گاهى به معناى شىء مطابق با حكمت مى آيد و گاهى به معناى امر ضرورى و مورد نياز. برداشت ياد شده براساس هر دو احتمال است. هم چنين بر اين پايه استوار است كه «بالحقّ» متعلق به «أنزل» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 9
9 _ نژادپرستى، از ارزشهاى شيطانى است.
أنا خير منه خلقتنى من نار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
ص: 190
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 165 - 5
5 - ارزشمندى نظم و انضباط و تشكل و صف آرايى در زندگى
و إنّا لنحن الصافّون
توصيف فرشتگان و يا بندگان خالص خدا به در صف بودن (در آيه اى كه در مقام تمجيد از آنان است) برداشت بالا را افاده مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 14 - 11
11 _ ارزش محدود و مقطعى بهره هاى دنيوى
ذلك متاع الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 94 - 11
11 - سراى آخرت و نعمت هاى آن بسى ارجمند و گرانقدر است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 191
2 - آل عمران - 3 - 77 - 10
10 _ بى ارزش بودن مواهب دنيوى در برابر نعمت هاى اخروى
انّ الّذين يشترون بعهد اللّه . .. ثمناً قليلا اولئك لا خلاق لهم فى الاخرة
جمله «لا خلاق لهم . .. » مى تواند دليل اندك بودن بهره هاى دنيوى باشد، يعنى چون از مواهب آخرت محروم مى شوند، آنچه در دنيا كسب كنند، اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 77 - 27
27 _ كم ارزشى و ناچيز بودن بهره هاى دنيوى در برابر آخرت و نعمت هاى آن
قل متاع الدنيا قليل و الاخرة خير لمن اتّقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 8
8 _ بهره مندى هاى دنيوى ، در مقايسه با نعمت هاى اخروى ، متاعى است بسيار اندك و كم ارزش .
فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 36 - 7
7 - مجموعه بهره هاى دنيوى ، پست و حقير در مقايسه با موهبت هاى زندگى اخروى
فما أُوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا و ما عند اللّه خير و أبقى
پستى و حقارت از دو نكته استفاده مى شود: الف) واژه دنيا كه به شكلى حامل معناى حقارت است. ب) خداوند نعمت هاى اخروى را به خاطر ارجمندى و اهميت آنها به خود نسبت داده است; ولى در مورد نعمت هاى دنيوى فعل را مجهول آورده، گويى كه ارزش انتساب نداشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 77 - 10
10 _ بى ارزش بودن مواهب دنيوى در برابر نعمت هاى اخروى
انّ الّذين يشترون بعهد اللّه . .. ثمناً قليلا اولئك لا خلاق لهم فى الاخرة
جمله «لا خلاق لهم . .. » مى تواند دليل اندك بودن بهره هاى دنيوى باشد، يعنى چون از مواهب آخرت محروم مى شوند، آنچه در دنيا كسب كنند، اندك است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 77 - 27،28
27 _ كم ارزشى و ناچيز بودن بهره هاى دنيوى در برابر آخرت و نعمت هاى آن
ص: 192
قل متاع الدنيا قليل و الاخرة خير لمن اتّقى
28 _ ارزشمندى بهره هاى دنيوى در ديدگاه انسان ، زمينه تخلف و سرپيچى از جهاد و فرامين الهى
و قالوا ربّنا لم كتبت علينا القتال . .. قل متاع الدنيا قليل
جمله «قل متاع الدنيا»، چون جواب از اعتراض آنهاست، بيانگر اين است كه علّت اصلى تخلف از حكم جهاد، وابستگى به دنياست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 78 - 2
2 _ آخرت انديشى و توجّه به قطعى بودن مرگ و اندك بودن متاع دنيا ، زمينه حضور در صحنه جهاد
فلمّا كتب عليهم القتال . .. قل متاع الدّنيا قليل و الاخرة خير ... اين ما تكونوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 94 - 16
16 _ برترى و فزونى غنائم و اجر و پاداش الهى ، بر بهر هاى دنيوى و غنائم جنگى
تبتغون عرض الحيوة الدّنيا فعند اللّه مغانم كثيرة
كلمه «عند اللّه» اشاره به برترى پاداشهاى الهى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 5
5 - حضور در جوار قرب ربوبى ، غيرقابل قياس با والاترين نعمت هاى دنيوى
و إن كلّ ذلك . .. و الأخرة عند ربّك للمتّقين
از «عند ربّك»، حضور در جوار قرب ربوبى استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مرسلات - 77 - 46 - 4
4 - حقارت و ناچيزى زخارف دنيا ، در مقايسه با موهبت هاى بهشتى
كلوا و تمتّعوا قليلاً
ص: 193
ناچيز شمرده شدن بهره هاى دنيوى كافران در اين آيه، با مواهب بى پايان و گسترده بهشت سنجيده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 8
8_ نعمت هاى الهى در جهان هستى ، گرانب ها و ارجمند است .
خزائن الله
خزائن (جمع خِزانه) به معناى گنجينه هاست. استفاده از كلمه گنجينه براى جايگاه نعمتها و موهبتهاى هستى ، براى رساندن اين معناست كه: نعمتها و موهبتهاى هستى پر ارج و گرانبهاست; زيرا معمولاً اشياى ذى قيمت را در گنجينه نگهدارى مى كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 131 - 19
19 - رزق و نعمت هاى معنوى ، پايدارتر و داراى ارزش والاتر از تمامى نعمت هاى دنيوى است .
و رزق ربّك خير و أبقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - قدر - 97 - 3 - 3
3 - نعمت هاى نازل شده از سوى خداوند در شب هاى قدر ، ارجمندتر از نعمت هاى عطا شده در ماه هايى بى شمار است .
ليلة القدر خير من ألف شهر
فضيلت زمان ها، به ارزشمندى مظروف آن بستگى دارد كه در آغاز سوره نمونه اى از آن (نزول قرآن) مطرح شد و جمله «سلام هى» (در آيات بعد) بيانگر ارزشمندى ساير امورى است كه در شب قدر تحقق مى يابد. عدد «ألف» (هزار)، در برخى آيات ديگر; نظير «لو يعمّر ألف سنة» (بقره، آيه 96) در معناى كثرت به كار رفته است و احتمال اراده آن معنا، در اين آيه نيز وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 33 - 2
2 - ارزش انسان ، برتر از آسمان و زمين و نعمت هاى موجود در آن
مت_عًا لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قيامه - 75 - 2 - 4
ص: 194
4 - انسان هاى داراى نفس لوّامه ، بسى ارجمند در پيشگاه خداوند
و لاأُقسم بالنفس اللوّامة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 6 - 30
30 _ اهميت و ارزش والاى نماز و طهارت
يأيها الذين ءامنوا إذا قمتم إلى الصّلوة فاغسلوا . .. و لكن يريد ليطهركم
ساقط نشدن نماز در صورت نيافتن آب، دليل اهميت نماز و تكرار و تأكيد بر طهارت، نشانه اهميت طهارت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 64 - 7،8
7 _ نماز ، بهترين عبادت در سحرگاهان و ارزشمندترين عمل در شب زنده دارى
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
برداشت فوق، از اختصاص به ذكر يافتن نماز از ميان ديگر اعمال عبادى به دست مى آيد.
8 _ نماز ، بهترين و ارزشمندترين عبادت ها و عمل هاى صالح
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
ص: 195
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 64 - 7
7 _ نماز ، بهترين عبادت در سحرگاهان و ارزشمندترين عمل در شب زنده دارى
و الذين يبيتون لربّهم سجّدًا و قي_مًا
برداشت فوق، از اختصاص به ذكر يافتن نماز از ميان ديگر اعمال عبادى به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 132 - 9
9 - وجود نماز در خانواده مسلمان ، بهترين جايگزين براى مال و رفاه درخانواده كافران
متّعنا به أزوجًا منهم . .. وأمر أهلك بالصلوة
كلمات «أزواج» و «أهل» در اين آيات، خانواده ها را مدّ نظر قرار داده است و بدين صورت لزوم تمايز خانواده مسلمان از خانواده كافر را بيان مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 1 - 6
6 - كتاب و اهل قلم ، داراى ارزش و جايگاه ويژه در پيشگاه خداوند
و القلم و ما يسطرون
برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه سوگند به هر چيزى، نشانگر عظمت و ارزشمندى آن در نگاه سوگند يادكننده است; به ويژه آن كه در اين جا، سوگند يادكننده، خداوند بزرگ است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 2
2- قيام در راه توحيد و اعلان انديشه توحيدى ، داراى ارزشى والا و گرانْ سنگ است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض
از جمله معانى «قيام»، «عزم و تصميم» است. لذا «قاموا» يعنى بر انديشه توحيدى خود مصمّم شدند. «فقالوا» نيز گوياى اعلان آن انديشه است.
ص: 196
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 4
4 _ ايمان به خدا و روز واپسين ، امر به معروف و نهى از منكر و شتاب ورزيدن به كار هاى نيك ، ملاك ارزش و شايستگى ( صالح بودن )
يؤمنون . .. يسارعون فى الخيرات و اولئك من الصالحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 17 - 12
12 - نماز و امر به معروف و نهى از منكر و صبر ، از زيربنايى ترين ارزش ها است .
إنّ ذلك من عزم الأُمور
بنابراين كه «ذلك» اشاره به كلّ محتواى سخن لقمان در اين آيه باشد، مشاراليه «ذلك»، جملات «أقم . .. و أمُر ... و انْهَ...» است و «عَزْم» مصدر و به معناى مفعولى، و «عزم الأُمور» اضافه صفت به موصوف است; يعنى، «الأُمور المعزوم». امر معزوم به هدف شايسته اى گويند كه لازم است بر آن دست يافت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
ص: 197
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 35 - 11
11 - برترى درخواست ها و نياز هاى معنوى و اخروى ، بر درخواست ها و نياز هاى مادى و دنيايى در دعا و عرض حاجت به درگاه الهى
قال ربّ اغفر لى و هب لى ملكًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 18
18 _ ارزشمندى تقوا و نيكوكارى و مقام والاى پرهيزكاران و نيكوكاران
لكن الّذين اتّقوا ربّهم . .. و ما عند اللّه خير للابرار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 3
3 _ تسليم در برابر خدا و برخوردارى از روحيه احسان و نيكى ، روح اديان الهى است .
و من احسن ديناً ممن اسلم وجهه للّه و هو محسن
از اين كه براى معرفى برترين دين، تنها دو ويژگى فوق ياد شده است، اهميت بنيادين آن دو در اديان الهى دانسته مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 198
10 - مريم - 19 - 14 - 2
2- نيكى و احسان به پدر و مادر ، داراى ارزش والا ، نزد خداوند
و برًّا بولديه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 6 - 14
14- وارث صالح و شايسته ، نعمتى بزرگ و گوهرى ارزشمند است .
يرثنى . .. واجعله ربّ رضيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 11 - 30
30 _ منفعت فرزندان نسبت به ميت ، در مقايسه با والدين ، نزديكتر و بيشتر است . *
اباءُوكم و ابناؤكم لاتدرون ايّهم اقرب لكم نفعاً
چنانچه ملاك ارث بيشتر، نفع رسانى افزونتر وارث باشد، فزونى سهم فرزند بر سهم والدين نشانه سودمندتر بودن آنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 267 - 9
9 _ عدم پذيرش و كراهت وجدان آدمى از گرفتن پاره اى اموال ، نشانه اى براى تشخيص نامرغوب از مرغوب
و لا تيمّموا الخبيث منه تنفقون و لستم باخذيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 16
16 - وحى و رسالت ، داراى ارزشى والا و غيرقابل قياس با اندوخته هاى مادى
أهم يقسمون رحمت ربّك . .. و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
ص: 199
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 180 - 7
7 - وصيت هاى مالى ميت نافذ و داراى ارزش حقوقى است .
كتب عليكم إذا حضر أحدكم الموت إن ترك خيراً الوصية
تأكيد بر امر وصيت و نيز حرمت تغيير و تبديل مفاد آن - كه آيه بعد دلالت بر آن دارد - مستلزم اين معناست كه: وصيتهاى ميت داراى اعتبار قانونى و حقوقى است و عمل به آنها واجب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 1 - 4
4 _ ارزش و اهميت تعهد ها و پيمان ها ، و وفاى به آن
يايها الذين ءامنوا اوفوا بالعقود
خطاب مستقيم خداوند به مؤمنان و سپس فرمان به پايبندى به تعهدها و قراردادها، حاكى از اهميت و ارزش آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 54 - 6
6- صداقت در وعده ، خصلتى نيكو و بسيار ارزشمند است .
واذكر فى الكت_ب . .. إنّه كان صادق الوعد
ستودن اسماعيل به «صادق الوعد» بودن علاوه بر تمجيد از موصوف، تمجيد از وصف نيز به شمار مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 37 - 6
6 - وفاى به عهد الهى ، ملاك ارزش و تعالى بخش انسان
و إبرهيم الذى وفّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 67 - 6
6 _ پيام مهم و ويژه خداوند در آيه تبليغ ( ولايت على ( ع ) ) ، داراى ارزشى هم طراز با تمامى رسالت
بلغ ما أنزل . .. و إن لم تفعل فما بلغت رسالته
ص: 200
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 58 - 5
5 - ظهور ارزش احسان ، براى كافران و گنه كاران در قيامت
لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 4
4 _ اعمال كافران ، قاتلان انبيا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعى *
انّ الذين يكفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر مى رسد حبط عمل در دنيا، به معناى عدم اعتبار آن اعمال و نتايجش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 40 - 6
6 - ارزش ها و ملاك هاى اخروى ، از مبنا ها و معيار هاى ارزش گذارى دينى
أفمن يلقى فى النار خير أم من يأتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
ص: 201
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 9
9 _ نژادپرستى، از ارزشهاى شيطانى است.
أنا خير منه خلقتنى من نار
ص: 202
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 51 - 8
8- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت ياد و نام افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان مخلصًا و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 10
10- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت افراد در قرآن است .
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 218 - 3،4،5
3 _ ايمان و هجرت و جهادِ در راه خدا ، از عوامل اميدوارى به رحمت وى
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه اولئك يرجون رحمت اللّه
4 _ ارزش هجرت و جهاد ، هنگامى است كه در راه خداوند باشد .
و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
5 _ اهميّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برترى مهاجرانِ مجاهد بر ساير مؤمنان
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
به نظر مى رسد تكرار موصول، دلالت بر ارزشمندى ايمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه كه توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهميّتى برتر مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
ص: 203
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 4،6
4 _ پناه دادن و يارى كردن مهاجران و مجاهدان راه خدا ، داراى ارزشى چون هجرت و جهاد
و الذين ءامنوا . .. و الذين ءاووا و نصروا
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2،4
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 5
5- هجرت و گريز از محيط فاسد ، به منظور حفظ ايمان و ارزش ها ، كارى جوانمردانه و مورد تمجيد خداوند است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 8،9
8 - هجرت در راه خداوند ، از اوصاف زنان شايسته و از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى *
خيرًا منكنّ . .. س_ئح_ت
مقصود از «سائحات» مى تواند هجرت كنندگان باشد; زيرا مهاجران، همان كسانى اند كه براى حفظ دين خود و انجام تكاليف الهى، به سرزمينى ديگر سفر مى كنند و بيشتر زنان مسلمان و همه همسران پيامبر(صلی الله علیه و آله)، از مهاجران بودند و اين خود از افتخارات هر مسلمانى به شمار مى آمد.
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
ص: 204
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 17
17 _ هدايت يافتن انسان با انتخاب خود ، ارزشمند است .
ءاسلمتم فان اسلموا فقد اهتدوا و ان تولّوا فانما عليك البلاغ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 175 - 9
9 _ هدايت و رسيدن به خداوند ، پاداشى برتر از بهشت و نعمت هاى آن
فاما الذين ءامنوا باللّه . .. و يهديهم إليه صرطاً مستقيماً
غالباً در مقام بيان پاداش، اول ادنى و آنگاه اعلى را ذكر مى كنند ; بنابراين رسيدن به خدا و قرب به او «يهديهم اليه» مى تواند بهترين پاداش مؤمنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 17
17 _ دانش و هدايت ملاك لياقت رهبران براى رهبرى
او لو كان ءاباؤهم لايعلمون شيئاً و لايهتدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 36 - 2
2 - امكانات اعطا شده از جانب خداوند ، بسى بهتر و ارزشمندتر از امكانات داده شده از سوى بشر
فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 12 - 4
4 - شناختن هستى ، آن گونه كه هست و تشخيص كار خير و انجام دادن آن ( حكمت ) ، امرى بس مهم و ارزش مند است .
ص: 205
و لقد ءاتينا لقم_ن الحكمة
حكمت در لغت، به معناى «معرفت پيدا كردن به موجودات» و نيز «انجام دادن كارهاى خير» است. (مفردات راغب)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 _ همرزمى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) و رهبر الهى ، داراى ارزشى والا
لن تخرجوا معى أبداً و لن تقتلوا معى عدواً
با توجه به اينكه آيه در مقام نكوهش و طرد منافقان است و اين نكوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در ركاب پيامبر (صلی الله علیه و آله) بيان داشته است، برداشت فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 _ همرزمى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) و رهبر الهى ، داراى ارزشى والا
لن تخرجوا معى أبداً و لن تقتلوا معى عدواً
با توجه به اينكه آيه در مقام نكوهش و طرد منافقان است و اين نكوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در ركاب پيامبر (صلی الله علیه و آله) بيان داشته است، برداشت فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 69 - 13
13 _ ارزش والاى رفيق و همنشين خوب براى انسان
من يطع اللّه . .. و حسن اولئك رفيقاً
چون رفاقت با انبيا و . .. به عنوان پاداشى براى اطاعت كنندگان مطرح شده است، ارزش رفاقت و همنشينى با نيكان به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 16
ص: 206
16 _ ارزش همنشين شدن با صالحان و جويندگان طهارت ، و تأثير آن در رشد و كمال معنوى انسان
فيه رجال يحبون أن يتطهروا
«فيه رجال . .. » به منزله دليلى است براى سزاوارى اقامه نماز در مسجد قبا ; يعنى، چون در اين مسجد مردم صالح و جويندگان پاكى وجود دارند، شايسته است كه ديگران با اينان همنشين شوند، زيرا همنشينى با صالحان و پاكان داراى تأثير مثبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 16
16 _ ارزش همنشين شدن با صالحان و جويندگان طهارت ، و تأثير آن در رشد و كمال معنوى انسان
فيه رجال يحبون أن يتطهروا
«فيه رجال . .. » به منزله دليلى است براى سزاوارى اقامه نماز در مسجد قبا ; يعنى، چون در اين مسجد مردم صالح و جويندگان پاكى وجود دارند، شايسته است كه ديگران با اينان همنشين شوند، زيرا همنشينى با صالحان و پاكان داراى تأثير مثبت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 74 - 3
3 - ايمان به آخرت ، اهرم پايبندى انسان به ارزش هاى الهى و صراط مستقيم
و إنّك لتدعوهم إلى صرط مستقيم . و إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة عن الصرط لن_كبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 69 - 10
10 _ بذله گويى منافقان و كافران و استهزاى آنان به ارزش هاى الهى ، كار مستمرشان در طول تاريخ
كالذين من قبلكم . .. و خضتم كالذى خاضوا
در «آيه 56» از قول منافقان نقل شده است: «إنما كنا نخوض و نلعب»; خداوند در اين آيه مى فرمايد «خضتم كالذى خاضوا» ; يعنى، روش شما در پيشينيان شما نيز وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 9
ص: 207
9 - ايمان و اعتراف به حق ، در شرايط اضطرار و ناگزيرى ، فاقد ارزش و اصالت است .
قال ربّ ارجعون . .. كلاَّ إنّها كلمة هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 53 - 2،3
2 _ انفاق منافقان _ چه با ميل و رغبت باشد و چه با بى ميلى و كراهت _ در پيشگاه خدا بى ارزش و غير قابل قبول است .
قل أنفقوا طوعاً أو كرهاً لن يتقبل منكم
3 _ انفاق مال به جاى شركت در جنگ ، در پيشگاه خداوند بى ارزش و غير قابل قبول است .
و منهم من يقول ائذن لى و لاتفتنى . .. قل أنفقوا طوعاً أو كرهاً لن يتقبل منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 5
5- اسلام ، احياكننده ارزش ها و عواطف انسانى و استحكام بخش بنياد هاى خانواده و جامعه بشرى
و وصّينا الإنس_ن بولديه إحس_نًا
سفارش خداوند نسبت به ارج و مقام والدين، بيانگر اين حقيقت است كه اسلام دينى محدود به ابعاد عبادى و فردى نيست; بلكه به تمامى ابعاد حيات انسان توجه دارد; از جمله تقويت عواطف انسانى كه نهايتاً به تحكيم بنياد خانواده و جامعه منتهى مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 3
3- وسيله قرار دادن ارزش ها در راه دستيابى به اهداف ناشايست ، ممنوع است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم
برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از «أيمان» و تعميم آن به همه ارزشها و مقدسات است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 36 - 6
6 - لزوم انتخاب و ترجيح ارزش هاى اخروى به هنگام تعارض با مزايا و بهرهورى هاى زندگى دنيوى
ص: 208
فما أُوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا و ما عند اللّه خير و أبقى
رابطه دو قسمت آيه شريفه نشان مى دهد كه خداوند با طرح جاودانگى موهبت هاى اخروى، درصدد بيان اين مطلب است كه نبايد اعمال و ارزش هاى اخروى را فداى تمتعات محدود دنيوى كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 15
15 _ لزوم استفاده از امكانات مادى در جهت تقرب به خدا و كسب ارزش هاى معنوى
من يؤمن باللّه . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 25
25 - ارزش ها ، نبايد فداى رفاه و متاع دنيوى شود .
و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا لتبتغوا عرض الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 53 - 3
3 - ثمربخشى ايمان ، تنها در پرتو تقوا و پايبند بودن به ارزش هاى الهى در مقام عمل
و أنجينا الذين ءامنوا و كانوا يتّقون
جدا آمدن «كانوا يتّقون» در كنار «آمنوا» اين نكته را مى رساند كه ايمان درونى و قلبى، بدون داشتن بازتاب عملى و جوارحى مايه نجات حتمى نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 26 - 4
4 - تعصب مبتنى بر جهالت ، امرى نكوهيده است ; و نه پافشارى بر ارزش هاى عالمانه ، منطقى و راستين .
إذ جعل الذين كفروا فى قلوبهم الحميّة حميّة الج_هليّة
برداشت بالا بر اين اساس است كه «حميّة الج_هليّة» قيد احترازى باشد; يعنى، تعصب و غيرت بر دو گونه است: 1_ پافشارى بر مسائل علمى و منطقى، 2_ تعصب جاهلانه كه مشركان نوع اخير را داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 209
10 - اسراء - 17 - 73 - 14
14- حفظ ارزش هاى الهى ( تعاليم وحى شده بر پيامبر _ صلى الله عليه و آله _ ) در هر شرايط و هر كجا ، از همه چيز مهمتر و ارزشمندتر است .
و إن كادوا ليفتنونك عن الذى أوحينا إليك . .. و إذًا لاَتّخذوك خليلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 9
9- تلاش گران در راه ايمان و توحيد و حفظ ارزش ها ، مشمول رحمت خاص خداوند ، خواهند شد .
و إذ اعتزلتموهم . .. فأوُواْ ... ينشر لكم ربّكم من رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 55 - 8
8 - بى فايده بودن اظهار ايمان در روز وقوع عذاب استيصال و نيز در روز رستاخيز
حتّى تأتيهم الساعة بغتة أو يأتيهم عذاب يوم عقيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 100 - 9
9 - ايمان و اعتراف به حق ، در شرايط اضطرار و ناگزيرى ، فاقد ارزش و اصالت است .
قال ربّ ارجعون . .. كلاَّ إنّها كلمة هو قائلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 2
2- جاودانگى ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، راز برترى مطلق آنها بر دستاورد هاى مادى انسان
إنما عند الله هو خير لكم . .. ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 18
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
ص: 210
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 45 - 10
10 - ياد و ذكر خداوند ، برترين و بزرگ ترين ارزش است .
و لذكر اللّه أكبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 3،4،7
3 - لزوم برگزيدن ايمان و هدايت الهى ; ولو به بهاى از دست دادن زندگى دنيوى و متاع آن
و قالوا إن نتّبع الهدى معك نتخطّف من أرضنا . .. و ما أوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة
4 - حيات اخروى ، بهتر و پايدارتر از حيات دنيوى
و ما عند اللّه خير و أبقى
«ما» در «ما عند اللّه» _ به قرينه «الحياة الدنيا» _ كنايه از حيات اخروى است.
7 - برگزيدن زندگى دنيوى به بهاى از دست دادن سعادت اخروى ، عملى نابخردانه است .
و ما أوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا. .. أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 15
15 _ مؤمنان راستين ، پاسداران هميشگى قوانين ، حدود و ارزش هاى الهى
و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 108 - 15
15 _ توافق گروهى از مردم بر عقيده و رفتارى، زمينه پذيرش آن عقيده و رفتار به عنوان ارزش است.
كذلك زينا لكل أمة عملهم
ص: 211
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 4 - 3
3 - پيشگامى در ارزش ها ، خود ارزشى والا است .
فالس_بق_ت سبقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 9
9 - تبليغ ياد خدا ، ارزش هاى عقيدتى و عملى و عدالت خواهى ، اصيل ترين محتواى شعر ارزشى
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و انتصروا من بعد ماظلموا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 90 - 13
13- قرآن ، عهده دار بيان همه ارزش ها و ضد ارزشهاست .
تبي_نًا لكلّ شىء . .. إن الله يأمر بالعدل ... و ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى
فرمان به رعايت عدالت و . .. تحذير از فحشا و ... پس از توصيف قرآن به «تبياناً لكل شىء» مى تواند بيانگر مطلب فوق باشد; يعنى، قرآن بيانگر تمامى حقايق مربوط به ارزشها و ضد ارزشهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 14
14- اسلام ، تعيين كننده ملاك ارزش گذارى ها و معرف ارزش هاى برتر براى انسان است .
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 10
10 _ تأمين نيازهاى مادى انسان و تبيين ارزشهاى معنوى وى، از نشانه هاى الوهيت خداوند
يبنى ءادم قد أنزلنا . .. ذلك من ءايت الله
ص: 212
مشاراليه «ذلك»، آفرينش لباس (أنزلنا عليكم لباسا) و تبيين ارزش تقوا (و لباس التقوى ذلك خير) است. گفتنى است كه لباس و بيان ارزش تقوا از جهت آيت بودن خصوصيتى ندارد و لذا به كليه نيازهاى مادى و تبيين ارزشهاى معنوى تعميم داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 37 - 9
9 - تلاش اقتصادى و داد و ستدِ بازدارنده آدمى از ياد خدا ، پوچ و بى ارزش است .
رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه
«تهليهم» از ماده «لهو» به معناى كار بيهوده و پوچ است. آمدن اين واژه به جاى واژه «منع» و «غفلت»، گوياى اين حقيقت است كه: تجارت و داد و ستدى كه انسان را از ياد خدا باز دارد، كارى بيهوده و بى ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 11
11 _ ترويج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
با توجه به اينكه در بيشتر موارد قرآنى اين دو عنصر در كنار يكديگر آمده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 3 - 4
4- بهره گيرى قرآن از گرايش هاى انسان ( گرايش به ابديت ) در ترغيب به ارزش هاى معنوى ، بهره مى گيرد .
يبشّر المؤمنين الذين يعملون الص_لح_ت أنّ لهم أجرًا حسنًا . مكثين فيه أبدًا
روشن است كه تمايل به جاودانگى، در نهاد انسان ها وجود دارد و قرآن مجيد، از همين علاقه ها، براى سوق دادن آدمى به سوى ارزش ها، بهره بردارى كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 16 - 12
12- ترغيب و تشويق هماره بندگان از سوى خداوند ، براى گرايش به ارزش ها
وعد الصدق الذى كانوا يوعدون
عبارت «كانوا يوعدون»، استمرار وعده هاى الهى را مى رساند. كه اين وعده ها در نهايت براى انگيزش و ترغيب بندگان، به كسب ارزش ها است.
ص: 213
تشويق به محافظت از ارزش ها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 5
5- هجرت و گريز از محيط فاسد ، به منظور حفظ ايمان و ارزش ها ، كارى جوانمردانه و مورد تمجيد خداوند است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 39 - 7
7 - كار و تلاش ، به خاطر غير خدا ، فاقد ارزش است .
و ما ءاتيتم من ربًا ليربوا فى أمول الناس فلا يربوا عند اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 62 - 2
2 - خداوند ، خواهان تلاش انسان ها براى كسب ارزش ها به قدر توان خود و نه بيشتر از آن
أُول_ئك يس_رعون فى الخيرت . .. و لانكلّف نفسًا إلاّ وسعها
ذكر جمله «و لانكلّف نفساً إلاّ وسعها» پس از تمجيد و ستايش از كسانى كه در انجام كارهاى خير شتاب مىورزند و در ميدان كسب ارزش ها از ديگران سبقت مى گيرند، مى تواند تذكرى از جانب خداوند باشد تا آنان خود را در اين راستا به مشقت نيندازند.
ص: 214
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 1،2
1- دستاورد هاى مادى انسان ، فناپذير و ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، باقى و جاودانه است .
ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
2- جاودانگى ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، راز برترى مطلق آنها بر دستاورد هاى مادى انسان
إنما عند الله هو خير لكم . .. ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 6
6 _ انگيزه هاى الهى ، ملاك ارزش جنگ ها و نبردها
قاتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 9
9 - جهل انسان ها به ارزش برتر پاداش هاى الهى ، آنان را به منافع دنيوى دلبسته كرده و از ايمان و تقوا باز داشته است .
و لو أنهم ءامنوا و اتقوا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه «لو» در جمله فوق شرطيه باشد. بر اين اساس احتمالاتى قابل تصور است و از آنهاست اينكه مفعول «يعلمون» برترى پاداش الهى گرفته شود و جواب شرط از جمله «و لو أنهم ءامنوا» استفاده گردد; يعنى: «لو كانوا يعلمون ان ثواب اللّه خير لأمنوا و اتقوا; اگر مى دانستند كه پاداش الهى از منافع دنيوى برتر است، همانا ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 28 - 8
8 _ باور به پاداش هاى عظيم الهى ، زمينه پايبندى به ارزش ها و گذشت از منافع مادى براى دين و ديندارى
لاتخونوا اللّه . .. و اعلموا ... و أن اللّه عنده أجر عظيم
هدف از بيان پاداش دهى خداوند پس از تكاليف ياد شده، ايجاد زمينه پايبندى به آن تكاليف است.
ص: 215
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 214 - 3
3 - بستگان و نزديكان پيامبران و رهبران دينى ، سزاوارترين افراد به رعايت اصول و ارزش ها
و أنذر عشيرتك الأقربين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 142 - 18
18 _ ياد خدا در حضور ديگران و ترك آن در نهان ، يادى اندك و بى ارزش و نشانه نفاق
و لايذكرون اللّه إلاّ قليلا
اميرالمؤمنين(ع): . .. ان المنافقين كانوا يذكرون اللّه علانية و لايذكرونه فى السر، فقال اللّه عزوجل، «يراءون الناس و لايذكرون اللّه الا قليلا».
_______________________________
كافى، ج 2، ص 501، ح 2; نورالثقلين، ج 1، ص 566، ح 637.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفى حق و ارائه ارزش هاى واقعى ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جريان هاى باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل
از تقدم «جاء الحق» مى توان استفاده كرد كه باطل در پرتو ظهور حق، رنگ مى بازد و در صورتى كه راه صحيح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان ميدان دار خواهد بود.
ارزش هاى اجتماعى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 39 - 10
10- پايبندى به ارزش هاى اخلاقى - اجتماعى ، تنها در پرتو توحيد و پرهيز از شرك ، امكان پذير است . *
ذلك ممّا أوحى إليك ربّك من الحكمة و لاتجعل مع الله إل_هًا ءاخر
آورده شدن تعاليم اخلاقى و اجتماعى اسلام در اين آيات بين دو نهى از شرك، مى تواند بيانگر اين معنا باشد.
ص: 216
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 89 - 8
8 - عمل نيك ، داراى ماهيتى بالنده و زاينده ارزش ها
من جاء بالحسنة فله خير منها
در صورتى كه «من» در «فله خير منها» نشويه و «منها» صفت «خير» باشد، استفاده مى شود كه خود عمل نيك، چون چشمه اى جوشان است كه زلال ارزش ها از آن مى جوشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 11
11 - كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو دانش و آگاهى ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 4
4 - اهميت نقش تقوا ، در دستيابى انسان به ارزش هاى اخروى
و الأخرة عند ربّك للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 2 - 8
8- انسان ها ، نيازمند انذار و تبشير ، براى پايدارى بر ارزش ها و پرهيز از انحرافات اند .
لم يجعل له عوجًا قيّمًا لينذر بأسًا شديدًا. .. و يبشّر
خداوند قرآن را به عنوان تضمين كننده قِوام جامعه بشرى با دو ويژگى «انذار و تبشير» معرفى كرده است و اين مى رساند كه قوامْ بخشى، در پرتوِ اين دو عامل ميسّر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 54 - 6
6 - ترديد جدى نسبت به قيامت و حيات اخروى ، زمينه ساز بى اعتنايى انسان به اصول عقلى و ملاك هاى عقلايى و فطرى
ص: 217
قل أرءيتم إن كان من عند اللّه . .. فى شقاق بعيد... ألا إنّهم فى مرية
ارتباط اين آيه با آيات پيشين _ كه در يك سياق قرار دارند _ نشان مى دهد كه اگر آيات علمى و داورى هاى عقلى و فطرى نتواند كسى را در برابر حقانيت خدا و وحى متقاعد كند، ريشه آن را بايد در ناباورى او به استمرار حيات و مسؤوليت انسان جستوجو كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 184 - 3
3 - التزام به مبانى ارزشى و اخلاقى ، نيازمند اعتقاد و جهان بينى صحيح است .
و اتّقوا الذى خلقكم و الجبلّة الأوّلين
طرح مسأله آفرينش و تذكر به وجود آفريدگار يگانه براى سوق دادن مردم به تقوا، مى تواند نشانگر اين واقعيت باشد كه داشتن جهان بينى صحيح، زمينه ساز پايبندى به ارزش ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 11
11 _ كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو علم و شناخت ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 15
15 - كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو علم و شناخت ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 33 - 5
5 - مراقبت شديد بر ارزش ها و حدود الهى ، در گرو خشيت از خداوند ، حتى در نهان
أوّاب حفيظ . من خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه تعبير «من خشى. ..» در مقام توصيف «أوّاب» و «حفيظ» باشد و عليت را برساند; يعنى، اين خشيت عامل «أوّاب» و «حفيظ» بودن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 218
18 - ذاريات - 51 - 15 - 5
5 - پايبندى به ارزش ها و پرهيز از زشتى ها و پليدى ها ، تنها در گرو اعتقاد به قيامت
إنّ المتقين فى جنّ_ت و عيون
از تقابل ميان «متقين» و «منكران معاد» _ كه در آيات پيشين مطرح شده است _ به دست مى آيد كه تقوا در صورتى حاصل مى شود كه فرد، منكر قيامت نباشد; زيرا با انكار قيامت پايبندى به ارزش ها ميسر نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 24 - 5
5_ سرپوش گذاشتن بر حق و مداومت بر آن ، پديد آورنده روحيه عناد و دشمنى عميق با ارزش ها *
كلّ كفّار عنيد
برداشت بالا بدان احتمال است كه تقدم «كفّار» بر «عنيد»، اشاره به تقدم رتبى و علّى داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 3
3- قيام براى خدا و دفاع از ارزش ها ، نيازمند قدرت روحى و قلبى نيرومند است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 2
2- تقوا ، زمينه ساز شناخت ارزش وحى الهى
و قيل للذين اتّقوا ماذا أنزل ربّكم قالوا خيرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 22 - 1
1- ترك جهاد ، زمينه محو ارزش ها و به فساد كشيده شدن جامعه
فهل عسيتم إن تولّيتم أن تفسدوا فى الأرض
ص: 219
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته به دست مى آيد: 1_ «تولّيتم» به معناى روى گرداندن از جهاد باشد كه در آيه قبل مطرح شده است. 2_ تعبير «عسيتم ...أن تفسدوا فى الأرض» در معنا، جواب «إن تولّيتم» به شمار آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 7 - 22
22 - كفر ، زمينه ساز ابتلاى انسان به شكستن حريم ارزش ها و ارتكاب گناهان *
و كرّه إليكم الكفر و الفسوق و العصيان
برداشت بالا بدان احتمال است كه تقدم لفظى كفر بر فسوق و عصيان، دال بر تقدم معنوى نيز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 10
10 _ پيشتازى در ارزش ها ، خود ارزشى والاست .
و السبقون الأولون
ص: 220
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 100 - 19
19 _ سفر براى شناخت رهبر ، هجرت در راه خدا و مرگ در آن سفر ، در پى دارنده پاداش الهى است .
و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله ثم يدركه الموت فقد وقع اجره على اللّ
امام صادق (ع) درباره كسى كه در سفر براى شناخت رهبر از دنيا برود فرمود: انّ اللّه عزّ و جل يقول: و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله ثم يدركه الموت فقد وقع اجره على اللّه. .. .
_______________________________
اصول كافى، ج 1، ص 378، ح 2 ; نورالثقلين، ج 1، ص 540، ح 522.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 62 - 3
3 _ سوء استفاده منافقان از باور ها و اعتقادات مؤمنان و ارزش هاى مكتب اسلام
يحلفون باللّه لكم ليرضوكم
سوگند منافقان به خدا (يحلفون باللّه) _ كه در نزد مؤمنان داراى ارزش ويژه اى است _ مفيد برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 2
2 _ سوء استفاده منافقان از ارزش هاى مكتبى و باور هاى جامعه اسلامى
يحلفون باللّه ما قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 95 - 3
3 _ سوء استفاده منافقان از ارزش هاى معنوى ، به منظور پنهان كردن كردار زشت خويش
سيحلفون باللّه لكم إذا انقلبتم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 107 - 12
12 _ سوء استفاده منافقان از ارزش ها و مقدسات مؤمنان در جهت اهداف خائنانه خويش
اتخذوا مسجداً . .. و ليحلفن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 3
3- وسيله قرار دادن ارزش ها در راه دستيابى به اهداف ناشايست ، ممنوع است .
ص: 221
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم
برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از «أيمان» و تعميم آن به همه ارزشها و مقدسات است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 5
5- انسان ، در معرض خطر دستاويز قرار دادن ارزش هاى معنوى براى دستيابى به ماديات
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 1
1 - ارزش شعر ، در پرتو ايمان ، عمل صالح و ياد خداوند
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و ذكروا اللّه كثيرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 8
8- در راه خدا بودن هجرت ، شرط ارزشمندى آن
هاجروا فى الله
«فى» احتمال دارد به همان معناى خودش باشد و بنابراين مراد از آن مى تواند «فى سبيل الله» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 225 - 3
3 - شعر بى ملاك و بى هدف ، شعرى پست و بى ارزش است .
و الشعراء يتّبعهم الغاون . ألم تر أنّهم فى كلّ واد يهيمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 10
ص: 222
10 _ لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حركت ها و انديشه هاى ضد ارزشى آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
برداشت فوق، بدين احتمال است كه تقدم لفظى امر به معروف و نهى از منكر، اشاره به تقدم حقيقى و عملى آن داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 2
2 _ جنگ و خونريزى ، امرى ناخوشايند براى انسان
كتب عليكم القتال و هو كُره لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 4
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 164 - 13
13 _ هواپرستى و رواج ضدارزش ها ، جهل و محروميّت از تعاليم دين ، از جلوه هاى گمراهى مردم ، پيش از ظهور پيامبر (صلی الله علیه و آله)
يزكّيهم و يعلّمهم الكتب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 56 - 5
5 _ پيمان شكنى ، كردارى بس ناروا و زشت
إن شر الدواب . .. ثم ينقضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 18
18 _ ناچيز و بى ارزش بودن هر آنچه ( دنيا و لذائذ و زخارف آن و . . . ) در مقابل از دست دادن دين و رهاسازى كتاب آسمانى و بىوفايى به پيمان الهى باشد .
و اشتروا به ثمناً قليلا
آنچه عالمان اهل كتاب در مقابل دين فروشى مى گرفتند، به اعتقاد خودشان اندك نبوده است ; چون با كتمان حقانيّت پيامبر (صلی الله علیه و آله)، به خواسته هاى دنيوى، رياست بر مردم و . .. مى رسيدند ; ولى در عين حال خداوند همه آنها را به بى ارزشى و ناچيزى
ص: 223
توصيف كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 1
1 _ بى ارزشى بهره ها و قدرت محدود كافران در دنيا ، نسبت به نعمت جاودانه بهشت
متاع قليل ثمّ ماويهم جهنّم . .. لكن الّذين اتّقوا ربّهم لهم جنّات ... خالدين فيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 25 - 8
8 _ زندگى با فاسقان ، دشوار و ناخوشايند بر بندگان شايسته خداوند
فافرق بيننا و بين القوم الفسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 82 - 2
2 _ ظلم موجب كاهش مرتبه و ارزش ايمان مى شود.
الذين ءامنوا و لم يلبسوا إيمنهم بظلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 35 - 5
5 _ آميختنِ عبادت و نيايش به امورى لغو و بيهوده ، امرى ناروا و بس نكوهيده
و ما كان صلاتهم عند البيت إلا مكاء و تصدية
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 18 - 6
6- ادا نكردن حق نعمت هاى فراوان خداوند ، نوعى نقصان و كاستى و سزاوار توبيخ و سرزنش است .
و إن تعدّوا نعمة الله لاتحصوها إن الله لغفور رحيم
ذكر «إن الله لغفور» پس از بيان نعمتهاى فراوان خداوند، احتمال دارد از اين جهت باشد كه ادا نشدن شايسته حق نعمتهاى خداوند، نوعى نقصان تلقى مى شود و از اين جهت، مايه توبيخ است. عبارت «إن الله لغفور» بيان كننده ضمنى آن نقصان و كاستى است كه خداوند آن را مورد بخشايش خويش قرار مى دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 28 - 37
37- پندار مزيّت هاى بى جا براى خود و ناهنجار ديدن سيماى بى نوايان ، از ويژگى هاى رهبران نالايق و مايه بى ارزشى رهنمود هاى آنان است .
و لاتطع من . .. كان أمره فرطًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 224
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 7
7 - تمايلات و هوس هاى نفسانى ، در ضديت با حق
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 13
13- ظالمان ، از ارزش و اجرت هجرت در راه خدا بى خبرند .
من بعد ما ظلموا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق بنابراين احتمال است كه مرجع ضمير «يعلمون» فاعل محذوف فعل «ظلموا» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 26 - 8
8 - عبادت هاى آلوده به شرك ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
أن لاتشرك بى شيئًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 149 - 9
9 _ عفو ، در عين قدرت بر انتقام ، تخلق به اخلاق الهى است .
أو تعفوا عن سوء فإنّ اللّه كان عفواً قديراً
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه جمله «فان اللّه . ..»، جانشين جواب شرط بوده و تقدير كلام را اين گونه بدانيم «ان تعفوا عن سوء فقد تخلقتم باخلاق اللّه ان اللّه كان عفوا قديرا» يعنى اگر خطاى ديگران را ناديده انگاريد، به صفتى از صفات خداوند متخلق شده ايد كه آن، عفو در عين قدرت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 21 - 5
5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند ، مورد تأييد عقل و فطرت سليم
ص: 225
طاعة و قول معروف
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه «قول معروف» خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى، دستور قتال كه در آيات پيشين بيان شده، دستورى شناخته شده از نظر عقل و فطرت است كه بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكاثر - 102 - 4 - 2
2 - آگاهى تمام مردم ، از بى پايه بودن امتيازات مادى ، هنگام حسابرسى نعمت ها در قيامت
ثمّ كلاّ سوف تعلمون
آخرين آيه سوره، بيانگر زمانى است كه مفاد «سوف تعلمون» تحقق مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 6
6 _ جلب رضاى الهى ، ملاك ارزشمندى اعمال در پيشگاه خداوند
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 15
15 - ارزش مفاهيم نيكو ، به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من اتقى
توصيف «برّ» (نيكى) به كسى كه تقواپيشه باشد - با اينكه برحسب ظاهر بايد گفته شود نيكى به تقواپيشگى است - اشاره به اين معنا دارد كه: تقوا آن گاه سزاوار است به نيك بودن توصيف شود كه در افراد محقق شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 39 - 8
8 - اعمال نيكى كه جهت خدايى ( حسن فاعلى ) ندارد ، بى ثمر و فاقد ارزش است .
و الذين كفروا أعم_لهم كسراب بقيعة يحسبه الظمأن ماء حتّى إذا جاءه لم يجده شيئًا
ص: 226
مقصود از اعمال كافران در آيه شريفه كردار خوب آنان است; چرا كه اعمال بد نتيجه خوبى ندارد تا گفته شود كه مثل سراب بى فايده است. اما جهت خدايى و حسن فاعلى اعمال، از وصف «الذين كفروا» استفاده شده است; يعنى، چون خدا را انكار مى كنند و براى او كار نمى كنند اعمالشان بى ثمر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 108 - 15
15 _ توافق گروهى از مردم بر عقيده و رفتارى، زمينه پذيرش آن عقيده و رفتار به عنوان ارزش است.
كذلك زينا لكل أمة عملهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 56 - 10
10 - دگرگونى ارزش ها ، در جامعه فساد زده و منحرف
قالوا أخرجوا ءال لوط . .. إنّهم أُناس يتطهّرون
در جامعه فسادزده قوم لوط، پاكى و پارسايى مورد ريشخند واقع شده و پاكدامنان آن جامعه (لوط و خاندانش) به جرم طهارت، محاكمه و محكوم شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 7
7 - عقيده به معاد ، عاملى نيرومند در پايبندى انسان به ارزش ها و تحمل دشوارى هاى ناشى از تعهد به آنها
ص: 227
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 12
12- بالا بردن سطح آگاهى ها و دانش ها ، وسيله فهم بهتر ارزش هاى برتر الهى و سود و زيان حقيقى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 82 - 2
2 _ ظلم موجب كاهش مرتبه و ارزش ايمان مى شود.
الذين ءامنوا و لم يلبسوا إيمنهم بظلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 91 - 25
25 _ كسانى كه آگاهانه و از سر عناد و لجاجت حقايق را منكر شوند، فاقد ارزش هستند.
ما أنزل الله على بشر . .. قل الله ثم ذرهم فى خوضهم يلعبون
كاربرد واژه «ذر» درمواردى است كه چيزى را به جهت حقارت و بى ارزشى آن رها كرده و از آن بگذرند. آيه شريفه نيز در مقام فرمان به ترك مخاصمه با يهوديانى كه به جهت عناد با پيامبر(صلی الله علیه و آله) اصل نزول وحى بر بشر را منكر شده اند، اين واژه را به كار برده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 228
12 - فرقان - 25 - 68 - 6
6 _ برخى از انسان ها ، فاقد حرمت و ارزش انسانى و مستحق نابودى اند .
و لايقتلون النفس التى حرّم اللّه إلاّ بالحقّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 22 - 5
5 _ انسانهايى كه حقايق دينى را نپذيرند ، فاقد ارزش انسانى هستند .
إن شر الدواب عند اللّه الصم البكم الذين لايعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 21 - 5
5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند ، مورد تأييد عقل و فطرت سليم
طاعة و قول معروف
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه «قول معروف» خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى، دستور قتال كه در آيات پيشين بيان شده، دستورى شناخته شده از نظر عقل و فطرت است كه بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تغابن - 64 - 17 - 2
2 - قرض دادن به خدا ، قرضى نيكو و با ارزش در نزد او
إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
وصف «حسناً» مى تواند توضيحى و يا تخصيصى باشد. برداشت ياد شده، برپايه احتمال اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 79 - 12
12 - هر درآمدى كه از طريق بدعتگذارى و دين سازى به دست آيد - هر چند فراوان باشد - ناچيز و بى ارزش است .
ليشتروا به ثمناً قليلا
ص: 229
ظاهر اين است كه «قليلا» صفت توضيحى براى «ثمناً» باشد. بنابراين «ثمناً قليلا» به اين معناست كه: هر ثمنى در قبال دين سازى گرفته شود، ناچيز است هر چند به ظاهر فراوان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 85 - 20،25
20 _ شعيب از قوم خويش خواست تا به هنگام خريد ، اجناس مردم را كم تعدادتر و كم ارزشتر از آنچه هست جلوه ندهند .
و لا تبخسوا الناس أشياءهم
«بَخس» به اين معناست كه چيزى را كمتر از واقع و حقيقتش نشان دهند. در مفردات آمده است: «بخس» يعنى چيزى را ظالمانه ناقص شمردن.
25 _ كمفروشى و كم مقدار و كم ارزش جلوه دادن اجناس مردم ، حرام و از مصاديق فسادانگيزى در زمين است .
فأوفوا الكيل و الميزان و لا تبخسوا الناس أشياءهم و لا تفسدوا فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 10،11
10 _ لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حركت ها و انديشه هاى ضد ارزشى آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
برداشت فوق، بدين احتمال است كه تقدم لفظى امر به معروف و نهى از منكر، اشاره به تقدم حقيقى و عملى آن داشته باشد.
11 _ ترويج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
با توجه به اينكه در بيشتر موارد قرآنى اين دو عنصر در كنار يكديگر آمده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 87 - 1
1 _ خداوند ، تنها معبود شايسته پرستش
اللّه لا اله الّا هو
ص: 230
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 212 - 8،14
8 _ برخوردارى از امكانات دنيا ، ملاك سنجش شخصيّت افراد از ديدگاه كافران
زين للذين . .. و يسخرون من الذين امنوا
چون كافران فريفته دنيا هستند، لذا هر كسى كه برخوردار از آن نباشد _ كه مؤمنان صدر اسلام غالباً تهيدست بودند _، به نظرشان حقير مى آيد.
14 _ تقوا ، ملاك ارزش واقعى افراد
و الذين اتقوا فوقهم يوم القيمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 217 - 29
29 _ پايدارى و ثبات در ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نزد خداوند
و من يرتددكم منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
اعمال آنان كه در ايمانشان راسخ نبودند و سرانجام مرتدّ شوند، حبط مى شود و فاقد ارزش مى گردد. بنابراين از ملاكهاى ارزش اعمال، ثبات در ايمان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 218 - 4،5
4 _ ارزش هجرت و جهاد ، هنگامى است كه در راه خداوند باشد .
و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
5 _ اهميّت و ارزش هجرت و جهاد در راه خدا ، و برترى مهاجرانِ مجاهد بر ساير مؤمنان
ان الذين امنوا و الذين هاجروا و جاهدوا فى سبيل اللّه
به نظر مى رسد تكرار موصول، دلالت بر ارزشمندى ايمان داشته باشد; اگر چه همراه با جهاد و هجرت نباشد; امّا آنگاه كه توأم با هجرت و جهاد باشد، ارزش و اهميّتى برتر مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 4،7،8،13،18،20
4 _ ايمان ، ملاك و اساس ارجمندى و شرك ، مايه سقوط و بى ارزشى است .
و لا تنكحوا المشركات . .. و لامة مؤمنة خير من مشركة ... و لا تنكحوا المشركين حتى
7 _ برترى بَردگان مؤمن بر آزادگان مشرك
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
8 _ برده مؤمن براى همسرىِ زن مسلمان شايسته تر است از آزاد مرد مشرك ; هر چند ظاهرى فريبنده داشته باشد .
و لعبد مؤمن خير من مشرك و لو اعجبتكم
13 _ ارزش و شخصيّت بردگان با ايمان ، از ديدگاه قرآن
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
18 _ ثمره و نتيجه عمل ، از ملاك هاى ارزشگذارى
ص: 231
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. اولئك يدعون الى النار
20 _ اولويّت دفع مفسده بر جلب منفعت *
اولئك يدعون الى النار و اللّه يدعوا الى الجنّة و المغفرة
در ازدواج مؤمن با مشرك اگر چه احتمال ايمان آوردن مشرك و به دست آوردن ثواب عظيم ارشاد و هدايت كافر هست (منفعت); امّا خطر ارتداد مؤمن نيز هست (مفسده). و خداوند با نهى از ازدواج با مشرك، دفع مفسده را بر جلب منفعت اولويّت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 238 - 10
10 _ طاعت و خضوع در برابر خداوند ، ملاكى براى ارزشگذارى رفتار آدمى
و قوموا للّه قانتين
از اينكه خداوند امر مى كند كه قيام، همراه «قنوت» باشد، معلوم مى شود كه حركت و عمل براى خدا آنگاه كه خالى از خضوع در برابر او باشد، فاقد ارزش است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 243 - 16
16 _ گرايش اكثريّت مردم ، ملاك ارزش نيست .
و لكنّ اكثر النّاس لا يشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 244 - 4
4 _ در راه خدا بودنِ عمل ، ملاك ارزش آن
و قاتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 246 - 9
9 _ « فى سبيل اللّه » بودن ، ملاك ارزش پيكار
ابعث لنا ملكاً نقاتل فى سبيل اللّه . .. و ما لنا الاّ نقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 249 - 16
16 _ برترى نيرو هاى كيفى ، در عمليات نظامى بر نيرو هاى كمّى
فشربوا منه الاّ قليلا منهم فلمّا جاوزه هو و الذين امنوا معه
با توجّه به اينكه طالوت پس از امتحان نيروهايش، بيشتر آنان را طرد نمود و با همان عدّه قليل (نيروهاى كيفى) به پيروزى رسيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 261 - 2
2 _ ارزش انفاق ، در گروِ در راه خدا بودن آن
ص: 232
ينفقون اموالهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 262 - 1،2،7
1 _ ارزش انفاق در گروِ در راه خدا بودن آن است .
الّذين ينفقون اموالهم فى سبيل اللّه
2 _ عارى بودن انفاق از هر گونه منّت و آزار _ چه هنگام پرداخت و چه پس از آن _ ، از شرايط ارزشمندى ، قبولى و پاداش در مقابل آن
الّذين ينفقون . .. ثمّ لا يتبعون ما انفقوا منّاً و لا اذىً
7 _ منّت و آزار _ چه در هنگام عمل و چه پس از آن _ ، از بين برنده ارزش اعمال نيك
ثمّ لا يتبعون ما انفقوا منّاً و لا اذىً
از فعل مضارع «لا يتبعون» به دست مى آيد كه نبايد انفاق (و يا هر عمل خيرى) در هيچ زمانى منّت و يا آزارى را در پى داشته باشد; چون فعل مضارع دلالت بر استمرار دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 263 - 6
6 _ برترى حفظ شخصيّت انسان ها در مقايسه با تأمين اقتصادىِ آنان
قول معروف و مغفرة خير من صدقة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 265 - 10
10 _ نقش نيّت ( حُسن فاعلى ) ، در ارزشمندى اعمال نيك ( حُسن فعلى )
و مثل الّذين ينفقون اموالهم ابتغاء مرضات اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 2،3،9
2 _ الهى بودن هدف و مسير حركت ، ملاك ارزش اعمال آدمى
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
مسلّماً انسانها يا مى ميرند و يا كشته مى شوند، بنابراين آنچه داراى ارزش است و سعادت آدمى را در پى دارد، معنايى است كه از «فى سبيل اللّه» به دست مى آيد كه از آن تعبير به الهى بودن هدف و مسير حركت شده است.
3 _ نفس هدف در تعيين رفتار و كردار انسانها
و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة
9 _ ارزش والاتر ماندگاى در دنيا و ثروت اندوزى ، بر شهادت و رحمت و آمرزش الهى ، در پندار غلط كفرپيشگان
لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون
جمله «لو كانوا . .. » شيفتگى كفرپيشگان را نسبت به ماندگارى در دنيا بيان مى كند، و جمله «خير ممّا يجمعون» هدف و يا عاقبت از ماندگارى را توضيح مى دهد. يعنى هدف كفرپيشگان از ماندگارى در دنيا به چنگ آوردن منافع دنيوى و ثروت اندوزى است و آنان اين منافع گذرا را بالاتر از رحمت و آمرزش الهى مى پندارند و لذا بر كشته هاى در راه خدا تأسف مى خورند.
ص: 233
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 167 - 6
6 _ انگيزه هاى الهى ، ملاك ارزش جنگ ها و نبردها
قاتلوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 6 - 13
13 _ اعتبار عرف ، در تعيين مقدار ارزش كار
فلياكل بالمعروف
كلمه «بالمعروف»، يعنى متعارف و مورد پسند مردم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 19 - 12
12 _ عُرف ( نظر عموم مردم ) تعيين كننده معاشرت هاى پسنديده
و عاشروهنّ بالمعروف
مراد از «معروف»، امرى است كه مردم در اجتماع خويش به نيكى مى شناسند و مورد انكار قرار نمى دهند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 38 - 4
4 _ خلوص ، شرط ارزشمندى انفاق
و الذين ينفقون اموالهم رئاء النّاس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 39 - 4
4 _ ارزشمندى انفاق ، مشروط به ايمان به خدا و قيامت است .
ماذا عليهم لو امنوا باللّه و اليوم الاخر و انفقوا
على رغم اينكه بحث آيات گذشته درباره انفاق و مسائل مربوط به آن بود، مطرح ساختن ايمان به خدا و قيامت پيش از امر به انفاق مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها
فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 85 - 3
ص: 234
3 _ ارزشمندى تشويق مردم به جهاد در راه خدا
و حرّض المؤمنين . .. من يشفع شفاعة حسنة يكن له نصيب منها
چون تحريك مردم به جهاد، «شفاعة حسنة» ناميده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 87 - 9
9 _ راستگويى ، از ارزش ها و ملاك هاى فضيلت و كمال است .
و من اصدق من اللّه حديثا
توصيف خداوند به راستگوترين راستگويان، دلالت بر ارزش والاى راستگويى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 95 - 5،6،12
5 _ خداوند ، برترى دهنده مقام جهادگران با مال و جان بر بازنشستگان از جنگ
فضّل اللّه المجاهدون باموالهم و انفسهم على القاعدين درجة
6 _ جهاد با مال و جان ، بايد معيارى در واگذارى مقام ها و منصب ها به افراد باشد .
فضّل اللّه المجاهدون باموالهم و انفسهم على القاعدين درجة
با توجه به اينكه هر كس را خدا برترى دهد، جامعه اسلامى نيز بايد براى او برترى قائل بشود.
12 _ جهاد با مال و جان ، از برترين ارزش ها در نظام ارزشى اسلام
لايستوى القاعدون . .. و المجاهدون ... باموالهم و انفسهم فضّل اللّه المجاهدين بام
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 10
10 _ هجرت ، مايه احياى ارزش هاى الهى
انّ الّذين . .. ظالمى انفسهم ... قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 100 - 6
6 _ ارزش هجرت ، در گرو خدايى بودن آن
و من يهاجر فى سبيل اللّه . .. و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 4،6
4 _ اعمال و رفتار نيك آدمى بايد همواره براى خدا و جلب رضايت او انجام گيرد .
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه فسوف نؤتيه أجراً عظيماً
6 _ جلب رضاى الهى ، ملاك ارزشمندى اعمال در پيشگاه خداوند
و من يفعل ذلك ابتغاء مرضات اللّه
ص: 235
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 123 - 4
4 _ منزلت و جايگاه اخروى انسان ها ، در گرو اعمال ايشان است ، نه ادّعا ها و آرزو هاى خيالى آنان !
ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل سوءاً يجز به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 125 - 9
9 _ كسانى را كه خداوند به دوستى خويش برگزيد ، بهترين الگو براى پيروى مردم هستند .
و اتبع ملة إبرهيم حنيفاً و اتخذ اللّه إبرهيم خليلا
جمله «اتخذ اللّه . ..» به منزله علت براى «اتبع ملة ابراهيم»، است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 128 - 19
19 _ مصالحه زن و شوهر در حقوق همسرى در صورتى ارزشمند است كه بر پايه احسان و تقوا باشد .
و الصلح خير . .. و إن تحسنوا و تتقوا فإنّ اللّه كان بما تعملون خبيراً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 170 - 19
19 _ ارزشمندى مالكيت و ثمردهى آن در گرو علم و حكمت
فان للّه ما فى السموت و الارض و كان اللّه عليماً حكيماً
يادآورى علم و حكمت خداوند پس از بيان مالكيت مطلق خداوند، مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 8 - 15
15 _ تقوا ، ملاك ارزشگذارى در پيشگاه خداوند
اعدلوا هو اقرب للتقوى
چون خداوند براى ترغيب به عدالت آن را وسيله اى براى نيل به تقوا به شمار آورده، معلوم مى شود هدف اصلى از اوامر الهى رسيدن انسانها به تقواست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 12 - 16
16 _ انفاق ، بايد در راه خدا باشد .
ص: 236
لئن . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 45 - 24
24 _ احكام قضايى و قوانين الهى ، عادلانه و به دور از هرگونه ستم
و من لم يحكم بما أنزل اللّه فأولئك هم الظلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 13
13 _ نظام برخاسته از وحى الهى ، بهترين نظام حكومتى و قضايى
و من احسن من اللّه حكماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 54 - 14
14 _ ايمان ، ناسازگار با فروتنى در برابر كافران
يأيها الذين ءامنوا من يرتد . .. اعزة على الكفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 64 - 39
39 _ محبوب خدا بودن ، معيارى براى ارزشيابى انسان ها وعملكردشان
و اللّه لايحب المفسدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 68 - 4
4 _ پايبندى به كتاب هاى آسمانى و اديان الهى _ نه مجرد انتساب به آن _ ، تعيين كننده ارزشمندى جوامع
ياهل الكتب لستم على شىء حتّى تقيموا التورية و الانجيل
مخاطب قرار دادن يهود و نصارا با عنوان اهل كتاب و سپس تعيين ملاك ارجمندى يعنى پايبندى به كتب آسمانى، اشاره به اين است كه صرف انتساب به دين و آيين الهى كارساز نيست، بلكه پايبندى به آن موجب ارجمندى خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 104 - 2
2 _ ارزش و تعالى انسان در سايه پيروى از قرآن و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است .
و إذا قيل لهم تعالوا
به كارگيرى كلمه «تعالوا» كه از ريشه «علو» به معناى بالا است مى تواند اشاره به اين باشد كه تعالى واقعى انسان با گرايش به دستورات خدا و رسول او امكان پذير است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 237
6 - انفال - 8 - 22 - 3
3 _ حق شنوايى و بيان حقايق و معارف دين و درك آنها ، از ملاك هاى ارزش و كرامت آدمى در پيشگاه خداوند
إن شر الدواب عند اللّه الصم البكم الذين لايعقلون
كلمه «دواب»، به معناى بهائم و يا جنبندگان، براى اشاره به اين است كه توصيف شدگان به منزله حيوانات هستند و ارزش نام انسان را ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 81 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف نوح(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت به پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان نيز بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 111 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف ابراهيم(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن در پيشگاه خداوند نيست; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 122 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّهما من عبادنا المؤمنين
توصيف موسى و هارون (عليهماالسلام) به عابد و مؤمن بودن _ افزون بر محسن بودن _ مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت در پيشگاه خدا نمى شود; بلكه افزون بر آن، بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 132 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف الياس پيامبر، به عابد و مؤمن بودن _ افزون بر محسن بودن _ مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن، در پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن، بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
ص: 238
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 111 - 9
9 - ادعا هاى بدون برهان ، فاقد ارزش و اعتبار است .
قل هاتوا برهنكم إن كنتم صدقين
مفهوم جمله شرطيه «إن كنتم صادقين» (اگر در ادعاى خويش صادق هستيد) اين است كه: نبود برهان، حاكى از بى ارزشى ادعاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 20 - 9
9 - هرگونه ادعا ، بايد مستند به علم و آگاهى باشد .
و قالوا لو شاء الرحم_ن . .. ما لهم بذلك من علم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 38 - 5
5 - ارزش و اعتبار هر عقيده و ادعا ، مبتنى بر ارائه دليل و اقامه برهان
فليأت . .. بسلط_ن مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 7 - 4
4 - ارزشمندى صبر و پايدارى در انجام دادن رسالت الهى و تبليغ دين ، بسته به خلوص و جهت خدايى آن است .
و لربّك فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 14 - 4
4 - برخوردارى از امكانات زندگى و وسايل معيشت ، بدون بهره مندى از ايمان و دين دارى ، بى ازش در نظام ارزشى قرآن
و مهّدت له تمهيدًا
ص: 239
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 5
5- ارزش واقعى انسان ، به سودمند بودن و اثرآفرينى مثبت اوست .
أينما يوجّهه لايأت بخير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - جاثيه - 45 - 21 - 3
3 - ارزش و مرتبت انسان در پيشگاه خداوند ، در گرو ايمان و عمل صالح است .
أم حسب الذين . .. أن نجعلهم كالذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 19 - 12
12- ايمان ، ملاك ارزش و ارجمندى انسان ، بى هيچ تفاوت ميان مردان و زنان
و استغفر . .. و للمؤمنين و المؤمن_ت
قرار گرفتن «مؤمنات» در كنار «مؤمنين» و ياد كردن از آن دو با وصف ايمان، مى رساند كه تمام ارزش و ارجمندى آنان، بر محور ايمان است و در اين راستا هر دو مشمول دعاى پيامبر(صلی الله علیه و آله) هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قيامه - 75 - 2 - 4
4 - انسان هاى داراى نفس لوّامه ، بسى ارجمند در پيشگاه خداوند
و لاأُقسم بالنفس اللوّامة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عبس - 80 - 2 - 6
6 - نقص عضو ، از شخصيت و ارزش انسان نمى كاهد .
عبس و تولّى . أن جاءه الأعمى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 14
14 _ ارزشمندى انفاق ، در گرو مقدار آن نيست .
ص: 240
و الذين لايجدون إلا جهدهم . .. و لهم عذاب أليم
از اينكه انفاق اندك تهيدستان، اختصاص به ذكر يافته و مورد عنايت خاص خدا قرار گرفته است، استفاده مى شود كه: ارزش انفاق به كمى و زيادى آن نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 38 - 4
4- ارزش انفاق و پرداخت مال ، در گرو در راه خدا بودن آن است .
تدعون لتنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 7 - 14
14 - انفاق ، در صورتى پيش خداوند ارزش دارد كه از شخص مؤمنِ به خدا و پيامبر (صلی الله علیه و آله) انجام بگيرد .
فالذين ءامنوا منكم و أنفقوا لهم أجر كبير
قيد «منكم» بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 2،17،18
2 - در راه خدا بودن ، شرط بارورى و ارزشمندى انفاق است .
و ما لكم ألاّتنفقوا فى سبيل اللّه
مطلب ياد شده، از قيد «فى سبيل اللّه» استفاده مى شود.
17 - نقش خلوص و نداشتن چشمداشت مادى ، در ازرشمندى و بارورى جهاد و انفاق
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تفاوت جهاد و انفاق پيش از فتح مكه و پس از آن، مى تواند به اين خاطر باشد كه مسلمانان پيش از فتح، بدون چشمداشت مادى (به دست آوردن غنايم جنگى و. ..) و با خلوص به جهاد و انفاق روى آوردند; ولى كسانى كه پس از فتح مكه چنين اقدامى كردند، شايد به غنايم و ديگر منافع مادى آن اميد داشتند.
18 - ارزش جهاد و انفاق در پيشگاه خداوند ، در گرو همراه بودن آن با ايمان است .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
قيد «منكم» بيانگر مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 11 - 4
4 - مرغوب بودن كالاى مورد انفاق و خلوص نيت انفاق كننده ، دو عنصر لازم در انفاق
ص: 241
من ذا الذى يقرض اللّه قرضًا حسنًا
در صورتى كه وصف «حسناً» قيد تخصيصى باشد، ناظر به حسن فاعلى (خلوص نيت) انفاق كننده و حسن فعلى (پرداخت كالاى مرغوب) خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تغابن - 64 - 17 - 3
3 - مرغوب بودن كالاى مورد انفاق و خلوص نيت انفاق كننده ، دو عنصر لازم در انفاق
إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا
در صورتى كه وصف «حسناً» تخصيصى باشد، ناظر به حسن فاعلى (خلوص نيت انفاق كننده) و حسن فعلى (مرغوب بودن كالاى مورد انفاق) خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - انسان - 76 - 9 - 3
3 - خلوص و جهت خدايى داشتن ، شرط ارزشمندى ايثار و انفاق به محرومان جامعه است .
إنّما نطعمكم لوجه اللّه لانريد منكم جزاءً و لا شكورًا
قيد «لوجه اللّه. ..» حكايت از اين حقيقت دارد كه ستايش خداوند از ابرار (و يطعمون الطعام على حبّه...)، صرفاً به جهت اطعام و انفاق آنان نيست; بلكه به دليل توأم بودن آن، با اخلاص و جهت خدايى داشتن آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 4 - 31
31- ارزش هر ايثار و مبارزه اى ، به اين است كه در راه خدا و براى خدا باشد .
و الذين قتلوا فى سبيل اللّه
قيد «فى سبيل اللّه»، بيانگر معناى بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - انسان - 76 - 9 - 3
3 - خلوص و جهت خدايى داشتن ، شرط ارزشمندى ايثار و انفاق به محرومان جامعه است .
إنّما نطعمكم لوجه اللّه لانريد منكم جزاءً و لا شكورًا
قيد «لوجه اللّه. ..» حكايت از اين حقيقت دارد كه ستايش خداوند از ابرار (و يطعمون الطعام على حبّه...)، صرفاً به جهت اطعام و انفاق آنان نيست; بلكه به دليل توأم بودن آن، با اخلاص و جهت خدايى داشتن آن است.
ص: 242
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 6
6 - ايمان آميخته به عمل صالح ، داراى ارزش در بينش الهى
إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 10 - 10
10 - عمل صالح ، موجب ارزشمندى ايمان ، عقايد و انديشه هاى درست و سبب بارورى آنها است .
إليه يصعد الكلم الطيّب و العمل الص_لح يرفعه
برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه ضمير فاعلى (در «يرفع») به «عمل صالح » و ضمير مفعولى (يرفعه) به «الكلم الطيّب» بازگردد. گفتنى است «رفع» (مانند «صعود») در اين آيه، كنايه از ارزشمندى و بارورى مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 5
5 - ارزش ايمان ، به همراهى آن با عمل است .
الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 86 - 7
7 - ايمان متكى بر علم و آگاهى ، داراى ارزش و اهميت
من شهد بالحقّ و هم يعلمون
تعبير «و هم يعلمون» بيانگر متكى بودن شهادت بر علم و آگاهى و مصداق مورد نظر از «الحقّ»، ايمان به خدا و ديگر حقايق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 13 - 2
2- ارزش و ثمربخشى اقرار به توحيد ، در گرو پايدارى در برابر عوامل شرك و گناه
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا فلاخوف عليهم و لا هم يحزنون
«فلا» بيانگر نتيجه حقيقتى است كه از دو عنصر به هم پيوسته تشكيل شده است: 1_ اقرار به توحيد; 2_ استقامت در طريق آن.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 3
3 - ايمان هاى متزلزل و مقطعى ، فاقد ارزش در پيشگاه خداوند
ي_أيّها الذين ءامنوا . .. تؤمنون باللّه و رسوله
ص: 243
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 104 - 8
8 - فاصله ديدگاه ها با واقع ، معيارى در ارزش يابى و ارزش گذارى آنها است .
إذ يقول أمثلهم طريقة إن لبثتم إلاّيومًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 28 - 3
3 - تقواپيشگى ، در صورتى ارزشمند است كه با پيروى كامل از دستورات ، سيره و سلوك پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله) همراه باشد .
ي_أيّها الذين ءامنوا اتّقوا اللّه و ءامنوا برسوله
برخى از مفسران، مقصود از «آمنوا برسوله» را، تبعيت تام و اطاعت كامل از پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله) دانسته اند; به دليل آن كه خطاب در آن متوجه كسانى است كه به خدا و رسول او ايمان دارند. بر اين اساس، عطف «آمنوا برسوله» بر «اتّقوا اللّه» بيانگر برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 15 - 10
10 - غنا و ثروت همراه با جود و بخشش ، شايسته ستايش و مدح است .
و اللّه هو الغنىّ الحميد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 12 - 3
3 - برخوردارى از اموال و ثروت بدون ايمان و دين دارى ، بى ارزش در نظام ارزشى قرآن
و جعلت له مالاً ممدودًا
برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، درصدد محكوم كردن كسى است كه از ثروت و اموال برخوردار بوده; ولى از ايمان بى بهره است و در مقابل دين، موضع مخالف گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 15 - 8
ص: 244
8 - در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هر جهاد و ايثار
و ج_هدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 15،17،18
15 - جهاد در راه خدا و شركت در جنگ ، در شرايط سخت و پيش از نمايان شدن آثار پيروزى ، بسى ارزشمندتر از جهاد و جنگ ، پس از پيروزى و شرايط آسان دوران قدرتمندى است .
لايستوى منكم من أنفق . .. و ق_تل أُول_ئك أعظم درجة من الذين أنفقوا من بعد و ق_تل
17 - نقش خلوص و نداشتن چشمداشت مادى ، در ازرشمندى و بارورى جهاد و انفاق
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
تفاوت جهاد و انفاق پيش از فتح مكه و پس از آن، مى تواند به اين خاطر باشد كه مسلمانان پيش از فتح، بدون چشمداشت مادى (به دست آوردن غنايم جنگى و. ..) و با خلوص به جهاد و انفاق روى آوردند; ولى كسانى كه پس از فتح مكه چنين اقدامى كردند، شايد به غنايم و ديگر منافع مادى آن اميد داشتند.
18 - ارزش جهاد و انفاق در پيشگاه خداوند ، در گرو همراه بودن آن با ايمان است .
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل
قيد «منكم» بيانگر مطلب فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 16
16 - ارزش هجرت و جهاد ، به انجام گرفتن آن در راه خدا و براى خشنودى او است .
إن كنتم خرجتم جه_دًا فى سبيلى و ابتغاء مرضاتى
تعبير «خرجتم»، چنانچه بيانگر هجرت مسلمانان از مكه به مدينه باشد، عنوان «جهاد» نيز بر آن انطباق مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 4 - 6
6 - ارزش جهاد به اين است كه در راه خدا و جلب رضاى او باشد و نه دستيابى به منافع مادى .
الذين يق_تلون فى سبيله
قيد «فى سبيله» مى رساند كه انگيزه كسى كه در جهاد شركت مى كند، تنها بايد براى اعتلا بخشيدن به دين خدا بوده و از انگيزه هاى مادى (مانند غنيمت و. ..) مبرّا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 8
8 - ارزش جهاد ، به اين است كه در راه خدا و براى جلب رضاى او باشد .
تج_هدون فى سبيل اللّه
قيد «فى سبيل اللّه» بيانگر مطلب ياد شده است.
ص: 245
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 128 - 12
12 _ ارجمندى حكومت مداران تنها در گرو تقواپيشگى آنان است .
و العقبة للمتقين
چنانچه مراد از «العقبة» عاقبت نيك باشد، هدف از آوردن جمله «العقبة للمتقين» پس از اشاره به اينكه مؤمنان بنى اسرائيل به حكومت خواهند رسيد، بيان اين حقيقت است كه حاكميت يافتن مؤمنان براى آنان سعادت آفرين نيست، مگر اينكه اهل تقوا باشند و در حاكميت خويش تقوا را رعايت كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 24 - 4
4 - توجه به فرجام اخروى ، داراى نقشى اساسى ، در ارزش گذارى رفاه و آسايش دنيوى است .
نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ
قليل بودن بهرهورى كافران از دنيا، چه بسا به خاطر گرفتارى آنان به عذاب سخت باشد. گرفتار شدن به چنان عذابى، بهره مند بودن زياد از امكانات دنيا را ناچيز خواهد كرد. بنابراين، توجه به فرجام اخروى ميزان رفاه و آسايش دنيوى را رقم مى زند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 36 - 1
1- زندگى دنيايى ، بدون ايمان و تقوا ، چيزى جز بازى و سرگرمى نيست .
إنّما الحيوة الدنيا لعب و لهو و إن تؤمنوا و تتّقوا
از اين كه خداوند، پس از توصيف زندگى دنيوى، سخن از ارزش ايمان و تقوابه ميان آورده; استفاده مى شود كه اوصاف ياد شده براى حيات دنيا، در صورتى است كه ايمان و تقوا در آن مطرح نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 7
7 - شعر ارزشمند ، پيامدار ياد خدا و دفاع از مظلوم
و ذكروا اللّه كثيرًا و انتصروا من بعد ما ظلموا
ص: 246
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مدثر - 74 - 7 - 4
4 - ارزشمندى صبر و پايدارى در انجام دادن رسالت الهى و تبليغ دين ، بسته به خلوص و جهت خدايى آن است .
و لربّك فاصبر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 10 - 10
10 - عمل صالح ، موجب ارزشمندى ايمان ، عقايد و انديشه هاى درست و سبب بارورى آنها است .
إليه يصعد الكلم الطيّب و العمل الص_لح يرفعه
برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه ضمير فاعلى (در «يرفع») به «عمل صالح » و ضمير مفعولى (يرفعه) به «الكلم الطيّب» بازگردد. گفتنى است «رفع» (مانند «صعود») در اين آيه، كنايه از ارزشمندى و بارورى مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 38 - 5
5 - ارزش و اعتبار هر عقيده و ادعا ، مبتنى بر ارائه دليل و اقامه برهان
فليأت . .. بسلط_ن مبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 41 - 3
3 - هر برنامه و عقيده اى ، بدون اتكا به برهانى عقلى يا منبعى غيبى ، فاقد اعتبار است .
أم عندهم الغيب فهم يكتبون
در آيات پيشين، اثبات شد كه كافران در انكار رسالت پيامبر(صلی الله علیه و آله)، هيچ برهان عقلى و علمى ندارند. در اين آيه مطرح شده است كه آنان در گفتار خود، به منبع غيبى هم متكى نيستند; پس چنين انديشه اى قابل پذيرش نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 23 - 6
6 - ارزشمندى باور ها و عقايد انسانى ، در گرو ريشه داشتن آن در وحى و معارف الهى است .
ما أنزل اللّه بها من سلط_ن
خداوند، در مقام تخطئه مشركان، اين نكته را گوشزد مى كند كه باورهاى آنان از سر چشمه علم و حكمت الهى نشأت نگرفته است. در نتيجه از مفهوم آيه شريفه مى توان نتيجه گرفت كه ارزشمندى عقايد انسانى، وابسته به سرچشمه گرفتن آن از علوم الهى است.
ص: 247
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 107 - 4
4 _ انگيزه و هدف انسان ها ، تعيين كننده ارزش اعمال و دستاورد هاى آنان
و الذين اتخذوا مسجداً ضراراً و كفراً و تفريقاً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى
برداشت فوق بر اين اساس است كه منافقان گر چه مسجد ساختند ; ولى چون انگيزه غلطى داشتند، هم عملشان و هم نتيجه عملشان (مسجدشان) فاقد ارزش و تقدس بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 109 - 2
2 _ اعمال مبتنى بر تقوا و رضايت الهى ، داراى اساسى محكم و استوار و ارزشى خدشه ناپذير
أفمن أسّس . .. أم من أسّس بنينه على شفا جرف
از قرار گرفتن اين بخش از آيه (أفمن أسس بنيانه على تقوى . .. ) در برابر «أم من أسّس بنيانه على شفا جرف هار» برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 80 - 8
8- ارزش اعمال ، در پرتو صداقت و خلوص و عدم آميختگى آن به ريا است .
أدخلنى مدخل صدق و أخرجنى مخرج صدق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 12
12- در روز قيامت ، اَعمال نيك ، با انگيزه هاى غير الهى ، همانند اَعمال ناشايست ، فاقد وزن و ارزش است .
و هم يحسبون أنّهم يحسنون . .. فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 37 - 1،2،3
1 - نيت و انگيزه افراد ، معيار ارزش اعمال آنان در نزد خداوند
لن ينال اللّه لحومها . .. و ل_كن يناله التقوى منكم
ص: 248
ضمير «لحومها» و «دماؤها» به «بُدن» بازمى گردد. «بدن» نيز به معناى شتران درشت و فربه است. بنابراين معناى «لن ينال اللّه لحومها...التقوى منكم» چنين مى شود: «هرگز گوشت ها و خون هاى شتران قربانى شده، به خدا نخواهد رسيد; بلكه آن تقوا و خدا ترسى شما است كه به خدا مى رسد». به نظر مى رسد آيه ياد شده هشدارى است به همه مؤمنان كه بايد توجه داشته باشند تنها چيزى كه مايه قرب آنها به خدا مى شود و سبب مى گردد كه خداوند از آنها بپذيرد و راضى شود، تقوا و خداترسى است; نه ظاهر اعمال، هرچند بزرگ و زياد باشد; زيرا فرشتگان گزارشگر هيچ گاه ظواهر اعمال را به خدا گزارش نمى كنند; بلكه آنچه آنان گزارش مى دهند مربوط به باطن عمل است.
2 - پيكر ظاهرى اعمال انسان _ هرچند بسيار خوب و شايسته هم باشد _ بدون در نظر گرفتن انگيزه و نيت صاحب آن ، فاقد كمترين ارزش
لن ينال اللّه لحومها . .. و ل_كن يناله التقوى منكم
3 - تقوا و خداترسى ، مايه ارزش اعمال در پيشگاه خداوند
لن ينال اللّه . .. و ل_كن يناله التقوى منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 66 - 7
7 - تنها تلاش و عمل در سايه توحيد و يكتاپرستى ، ثمربخش و سودآور است .
لئن أشركت ليحبطنّ عملك . .. بل اللّه فاعبد و كن من الش_كرين
از مقابله ميان شرك و توحيد و تأثير آن دو در رفتار آدمى و نتايج آن، برداشت ياد شده به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 40 - 9
9 - برابرى ارزش كار ها و رفتار زنان و مردان
و من عمل ص_لحًا من ذكر أو أُنثى و هو مؤمن فأُول_ئك يدخلون الجنّة يرزقون فيها بغي
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 20 - 9
9 - نقش اساسى نيت و انگيزه ، در ارزش اعمال آدمى و اثربخشى آنها
من كان يريد . .. و من كان يريد
تعبير به «يريد» اشاره به تأثير نيت هاى مردم در اعمال و ارزش آن دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 3 - 4
4- ملاك اصلى ارزش اعمال ، پيروى از قرآن و تعاليم الهى است .
ص: 249
و ءامنوا بما نزّل على محمّد و هو الحقّ من ربّهم كفّر عنهم سيّئاتهم و أصلح بالهم
تعبير «الحقّ من ربّهم» هر چند مطلق است; ولى با توجه به آيه قبل _ كه تعبير «الحقّ» در مورد قرآن و «و ما نزّل على محمّد» به كار رفته _ مى رساند كه مصداق بارز حق «قرآن» است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 9 - 5
5- انگيزه ها و محرك هاى درونى انسان ، تعيين كننده ارزش عمل وى در نزد خداوند *
ذلك بأنّهم كرهوا ما أنزل اللّه فأحبط أعم_لهم
از ارتباط ميان «كرهوا» و «أحبط»، استفاده مى شود كه هرگاه اعمال نه براى خشنودى خدا و اطاعت از او; بلكه به انگيزه هاى ديگر صورت گيرد، حبط شده و بى پاداش خواهد بود. اين نكته نقش اساسى انگيزه و نيت را در ارزش اعمال نزد خداوند مى رساند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 28 - 6
6- عمل به انگيزه اى جز جلب رضاى الهى ، فاقد ارزش و اعتبار
و كرهوا رضونه فأحبط أعم_لهم
«فاء» براى تفريع و نتيجه است. از تفريع «أحبط أعمالهم» بر «كرهوا رضوانه» مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 10 - 13
13 - امكان تفاوت يافتن ارج و ارزش يك عمل ، در دو زمان مختلف
لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 14 - 3
3 - انجام دادن اعمال و تكاليف دينى ( خواندن نماز ، گرفتن روزه و . . . ) ، بدون ايمان و اعتقاد ، فاقد ارزش در جهان آخرت
فضرب بينهم بسور . .. ينادونهم ألم نكن معكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 28 - 7
7- ارزش و ثمربخشى اعمال نيك ، در پرتو انگيزه صحيح و جلب رضاى الهى
اتّبعوا ما أسخط اللّه و كرهوا رضونه فأحبط أعم_لهم
از مفهوم آيه شريفه، استفاده مى شود كه اعمال نيك در صورتى حبط نخواهد شد كه در جهت جلب رضايت خداوند باشد.
ص: 250
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 4 - 31
31- ارزش هر ايثار و مبارزه اى ، به اين است كه در راه خدا و براى خدا باشد .
و الذين قتلوا فى سبيل اللّه
قيد «فى سبيل اللّه»، بيانگر معناى بالا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 5
5 _ مسجدى كه از نخستين لحظه بر اساس تقوا بنا شده ، داراى ارزش بوده و سزاوار است كه در آن نماز اقامه شود .
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق أن تقوم فيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 27 - 12
12- ثبات و جاودانى و مصونيت از تحريف ، ملاك ارزشمندى پيام وحى و مقتضى تلاوت و ابلاغ آن است .
واتل ما أُحى إليك . .. لامبدّل لكلم_ته
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 23 - 3
3 - عبد و بنده خدا بودن از ارزش هاى والاى انسانى است .
مما نزلنا على عبدنا
از اينكه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به بندگى خدا توصيف شده، معلوم مى شود: عبد و بنده خدا بودن از ارزشهاى والاى انسانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
ص: 251
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 11
11 - ايمان به پيامبر (صلی الله علیه و آله) حتى در ديدگاه اهل كتاب ارزشمند بوده و كمال محسوب مى شده است .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
برانگيخته شدن حسد در انسان به هنگامى است كه محسود را برخوردار از نعمتى مادى يا كمالات انسانى ببيند. بنابراين در نظر اهل كتاب - كه بر ايمان مسلمانان به پيامبر(صلی الله علیه و آله) رشك مى بردند - بايد ايمان، نعمت و كمالى ارجمند مى بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 148 - 6
6 - ملاك برترى امت ها ، پيشى گرفتن در انجام كار هاى نيك است نه داشتن قبله اى خاص
و لكل وجهة هو مولّيها فاستبقوا الخيرت
جمله «فاستبقوا الخيرت» پس از «هو مولّيها» حقيقتى ديگر را درباره نابجايى بحث و مشاجره درباره تغيير و تعيين قبله گوشزد مى كند و آن اين است كه: مجرد رو به سوى قبله داشتن كارساز نيست; آنچه تعيين كننده مى باشد انجام كارهاى نيك است. پس در آنها پيشى بگيريد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 252
1 - بقره - 2 - 171 - 8
8 - درك حقايق و معارف دين و پذيرش آنها ، تعيين كننده ميزان ارزش قواى ادراكى است .
صم بكم عمى فهم لايعقلون
كر، لال و كور خواندن كفرپيشگان على رغم اينكه آنان از ابزار شنوايى و . .. برخوردار هستند، مى تواند اشاره به اين حقيقت باشد كه: اگر ابزار و قواى ادراكى وسيله فهم معارف دين قرار نگيرند، در حقيقت با نبودشان يكسانند و ارزشى ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 177 - 18
18 - تعيين ارزش مفاهيم به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من ءامن
به حسب ظاهر بايد گفته مى شد «البر، الايمان باللّه; نيكى، ايمان آوردن به خداست» نه «البر من ءامن; نيكى، كسى است كه ايمان به خدا دارد». اين جايگزينى; يعنى، توصيف مفهوم «البر» با بيان مصداق (من ءامن) اشاره به اين حقيقت دارد كه: ايمان و ... آن گاه كمال است و به نيك بودن توصيف مى شود كه در افراد تحقق يابد و الا مجرد مفهوم ايمان و ... نيكى محسوب نمى شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 15
15 - ارزش مفاهيم نيكو ، به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من اتقى
توصيف «برّ» (نيكى) به كسى كه تقواپيشه باشد - با اينكه برحسب ظاهر بايد گفته شود نيكى به تقواپيشگى است - اشاره به اين معنا دارد كه: تقوا آن گاه سزاوار است به نيك بودن توصيف شود كه در افراد محقق شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 190 - 4
4 - ضرورت رعايت حقوق دشمنان حتى در جنگ با آنان
و قتلوا فى سبيل اللّه الذين يقتلونكم و لاتعتدوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 195 - 3
3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به « در راه خدا بودن » آن است .
ص: 253
و أنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 21
21 _ ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند
لهم اجرهم عند ربّهم
اضافه تشريفيّه در «ربّهم» بيانگر آن است كه دارندگان صفات ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 12،17
12 _ نيايش كنندگان به درگاه خداوند، نزد او ارزشمندند ; هر چند تهيدست باشند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
17 _ پيامبر(صلی الله علیه و آله) نبايد در برخورد با مردم، فقر و غنا و گرسنگى و سيرى را ملاك قرار دهد.
ما عليك من حسابهم من شىء و ما من حسابك عليهم من شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 6،7،11
6 _ دولتمندان و اشراف تنها خود را شايسته كرامت و ارزشمندى در نزد خدا مى دانند.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
7 _ مؤمنان در پيشگاه خداوند ارزشمندند ; هر چند كه فقير و فاقد موقعيت اجتماعى باشند.
أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
11 _ شكر، معيار ارزشمندى انسان نزد خداوند است.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا أليس اللّه بأعلم بالشكرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 54 - 3
3 _ ايمان به آيات خداوند موجب ارزشمندى آدمى در پيشگاه خداوند است.
و إذا جاءك الذين يؤمنون بأيتنا فقل سلم عليكم
موظف شدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) به سلام به مؤمنان، گوياى مقام رفيع مؤمنان در پيشگاه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 86 - 7
7 _ نيكوكار و صالح بودن، از معيارهاى فضيلت يافتن پيامبران بر همه جهانيان است.
نجزى المحسنين . .. كل من الصلحين ... فضلنا على العلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 98 - 8
ص: 254
8 _ دانايان و بهروران از نعمت درك در نزد خداوند ارزشمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 105 - 9
9 _ عالمان در نظام ارزشى اسلام والا و ارزشمندند.
لنبينه لقوم يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 126 - 6
6 _ كسانى كه آيات الهى و معارف آن را فراگرفته و آن را به فراموشى نسپرده و غفلت نمى كنند، نزد خداوند ارجمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يذكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 8
8 _ ارزش واقعى انسانها در گرو تقواپيشگى است.
و لباس التقوى ذلك خير
برداشت فوق بر اين اساس است كه «خير» وصف باشد نه افعل تفضيل و كلمه «ذلك» همانند ضمير فصل دلالت بر حصر كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 29 - 10
10 _ استناد به سنن پيشينيان در تعيين ارزشها، مخالف اخلاص در عبوديت خداوند است.
قالوا وجدنا عليها ءاباءنا. .. و ادعوه مخلصين له الدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 4،5،7
4 _ نيكوترين عملكرد كافر و مشرك ، فاقد كمترين ارزش در بينش الهى است .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه . .. و اللّه لايهدى الق
برداشت فوق به خاطر دو نكته مهم در آيه شريفه است: 1_ سيراب ساختن حاجيان و آباد كردن مسجدالحرام، بهترين عمل مشركان بود; 2_ خداوند، همين دسته از مشركان به ظاهر نيكوكار را ستمكار معرفى كرد.
5 _ اعمال صالح انسان ها ، تنها در سايه ايمان به خدا و روز بازپسين ، ارزش مى يابد .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر
ص: 255
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 3،4
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 52 - 2
2 _ ارزش ها و ملاك هاى ارزش گذارى در بينش مؤمنان و منافقان ، متفاوت است .
إن تصبك مصيبة يقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل . .. قل لن يصيبنا إلا ما كتب اللّه لن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 53 - 7
ص: 256
7 _ اعمال نيكى كه داراى ريشه ها و انگيزه هاى غير الهى باشد ، در محضر خدا پذيرفته نيست .
أنفقوا . .. لن يتقبل منكم إنكم كنتم قوماً فسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 54 - 4
4 _ ارزش اعمال در پيشگاه خدا ، مشروط به ايمان به او و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله)
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 14
14 _ ارزشمندى انفاق ، در گرو مقدار آن نيست .
و الذين لايجدون إلا جهدهم . .. و لهم عذاب أليم
از اينكه انفاق اندك تهيدستان، اختصاص به ذكر يافته و مورد عنايت خاص خدا قرار گرفته است، استفاده مى شود كه: ارزش انفاق به كمى و زيادى آن نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 93 - 13
13 _ علم و آگاهى ، داراى ارزش در بينش الهى و ملاك ارجمندى انسان
فهم لا يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4،5،10
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
10 _ پيشتازى در ارزش ها ، خود ارزشى والاست .
و السبقون الأولون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 257
7 - توبه - 9 - 107 - 4،10
4 _ انگيزه و هدف انسان ها ، تعيين كننده ارزش اعمال و دستاورد هاى آنان
و الذين اتخذوا مسجداً ضراراً و كفراً و تفريقاً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى
برداشت فوق بر اين اساس است كه منافقان گر چه مسجد ساختند ; ولى چون انگيزه غلطى داشتند، هم عملشان و هم نتيجه عملشان (مسجدشان) فاقد ارزش و تقدس بود.
10 _ ارزشمندى ساختن مسجد ، در گرو حسن نيت و انگيزه الهى داشتن آن است .
و الذين اتخذوا مسجداً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى و اللّه يشهد إنهم لكذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 8،9
8 _ نقش اساسى تقوا و نيت پاك در ارزش عمل
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق
9 _ نداشتن كمترين پيشينه زشتى و نادرستى ، ملاك برترى و فضيلت افراد در بينش الهى
أسّس على التقوى من أول يوم
برداشت فوق به خاطر اين است كه خداوند دو ملاك را در ارجمندى مسجد قبا ذكر فرموده است: 1 _ «أسّس على التقوى» ; 2 _ «من أول يوم».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 109 - 3
3 _ رعايت تقواى الهى و تحصيل رضاى خدا در پى ريزى مؤسسات ، ملاك ارزشمندى آنهاست .
أفمن أسس بنينه على تقوى من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 12
12 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 16 - 4
4_ اعمال انسان ها در دنيا ، اگر جنبه الهى نداشته باشد ، در سراى آخرت فاقد ارزش بوده و ثمربخش نخواهد بود .
أُول_ئك . .. بطل ما كانوا يعملون
ص: 258
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 29 - 20،22
20_ يكتاپرستى و ايمان به پيامبران ، ملاك ارزش و نشانه علم و آگاهى است .
و ما أنا بطارد الذين ءامنوا . .. و ل_كنى أريكم قومًا تجهلون
برداشت فوق ، مبتنى بر اين احتمال است كه «تجهلون» به منزله فعل لازم باشد و مفعولى براى آن در نظر گرفته نشود. براين اساس «أراكم ...»; يعنى ، مى دانم كه شما كفرپيشگان ، مردمى نادان و ناآگاه هستيد.
22_ نه از طبقه اشراف بودن ملاك دانايى و ارزش است و نه از محرومان بودن نشانه جهل و بى مقدارى
و ما أنا بطارد الذين ءامنوا . .. و ل_كنى أريكم قومًا تجهلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 11،12
11_ محروم بودن انسان از مال و منال ( ماديات ) ، نشانه ناشايستگى او براى دستيابى به خير هاى معنوى و الهى نيست .
لاأقول للذين تزدرى أعينكم لن يؤتيهم الله خيراً
12_ محور ارزيابى انسان ها در مكتب انبيا ، جنبه باطنى و نفسانى آنهاست نه ويژگى هاى ظاهرى و مادى .
و لاأقول للذين تزدرى أعينكم . .. الله أعلم بما فى أنفسهم
نوح(ع) در بيان نگرش كافران درباره انسانها، كلمه «أعينكم» رابه كار برد و در بيان بينش خود «أنفسهم» را محور قرارداد تا به اين نكته اشاره كند كه: انسانهاى غير الهى در ارزش گذارى، نظر به جنبه هاى مادى و ظاهرى انسان دارند و پيامبران نظر به جان و روان انسانها دوخته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 120 - 13
13_ بيانگر حق و پندآموز بودن و يادآور شدن حقايق و معارف الهى ، معيار ارزشمندى داستان ها و سرگذشت پيشينيان
جاءك فى ه_ذه الحق و موعظة و ذكرى للمؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 76 - 29
29_ علم و آگاهى مايه برترى است .
نرفع درج_ت من نشاء و فوق كل ذى علم عليم
برداشت فوق، از ارتباط در دو جمله «نرفع. ..» و «فوق كل ذى علم عليم» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - رعد - 13 - 22 - 2،10
2_ ارجمندى صبر و شكيبايى در گرو جهت خدايى داشتن آن است .
والذين صبروا ابتغاء وجه ربهم
10_ انفاق كردن خصلتى نيكوست چه پنهانى انجام گيرد و چه آشكارا .
أنفقوا مما رزقن_هم سرًّا و علانية
ص: 259
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 13
13- ايمان ، از معيار هاى ارزشمندى انسان ها و از ملاك هاى شايستگى براى فروتنى در برابر آنان است .
واخفض جناحك للمؤمنين
برداشت فوق از وصف «مؤمنين» _ كه مشعر به عليت است _ استفاده شده است; يعنى، چون آنان داراى ايمان هستند، پس تو اى رسول! نسبت به آنان فروتن باش.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 8
8- در راه خدا بودن هجرت ، شرط ارزشمندى آن
هاجروا فى الله
«فى» احتمال دارد به همان معناى خودش باشد و بنابراين مراد از آن مى تواند «فى سبيل الله» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 48 - 12
12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .
من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون
ضمير «هم» براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره «ظلال» مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 135
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 14
14- اسلام ، تعيين كننده ملاك ارزش گذارى ها و معرف ارزش هاى برتر براى انسان است .
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
ص: 260
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 97 - 1،6
1- ارزش عمل صالح در پيشگاه خداوند ، مشروط به ايمان است .
من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن
6- زندگى واقعى و ارزشمند ، حيات همراه با ايمان و عمل صالح است .
من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن فلنحيينّه حيوة طيّبة
برداشت فوق مبتنى بر دو نكته است: الف) بنابر اينكه «حياة طيّبة» زندگى دنيوى باشد. ب) زنده شدن انسان مؤمن و نيك كردار در زندگى دنيا، اشاره به اين معنا دارد كه زندگى بدون ايمان، در حقيقت زندگى شايسته و درخور شأن انسان نيست و حيات واقعى به ايمان و عمل صالح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 120 - 5
5- اطاعت و تسليم هر چه بيشتر در برابر خدا و بر راه مستقيم و معتدل بودن ، عامل ارجمندى فزون تر انسان نزد او
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله حنيفًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 123 - 9
9- انديشه و مرام درست و بى انحراف ، ملاك ارزشمندى انسانهاست .
اتّبع ملّة إبرهيم حنيفًا و ما كان من المشركين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 8
8- تنها تلاش و كوششى داراى ارزش و شايسته ستايش است كه در مسير آخرت طلبى و كسب حيات برتر اخروى باشد .
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
از اينكه خداوند پس از ذكر دنياطلبى و آخرت خواهى انسانها، از سعى وتلاش آخرت خواهان تشكر و ستايش كرده است، استفاده مى شود كه تنها سعى و تلاشى كه در مسير كسب حيات برتر اخروى باشد، مورد قدردانى و ستايش است و نه هر تلاش و كوششى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 61 - 12
12- ابليس ، ملاك ارزش را در نژاد و عنصر مادى مى داند .
ءأسجد لمن خلقت طينًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 72 - 6
ص: 261
6- ارزشمندى ابزار و امكانات معرفتى انسان ، در گرو به كارگيرى آن در طريق حق است .
و من كان فى ه_ذه أعمى فهو فى الأخرة أعمى
از اينكه خداوند، انسانى را كه بيناست ولى بينش درست نيافته «أعمى» خوانده است، استفاده مى شود كه چشم به عنوان وسيله معرفت آن گاه ارزشمند به حساب مى آيد كه در مسيرى بايسته و شايسته به كار گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 80 - 8
8- ارزش اعمال ، در پرتو صداقت و خلوص و عدم آميختگى آن به ريا است .
أدخلنى مدخل صدق و أخرجنى مخرج صدق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 84 - 12
12- علم و آگاهى برتر ، ملاك شايستگى مربيان و معيار گزينش آنان
فربّكم أعلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 5 - 7
7- ارزش سخن ، به ريشه داشتن آن در علم و آگاهى است .
ما لهم به من علم . .. كبرت كلمة تخرج من أفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 28 - 11،26
11- خو گرفتن به دعا و نيايش در صبح و پسين ، مايه ارجمندى نزد خداوند و شايستگى براى همنشينى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) است .
و اصبر نفسك مع الذين يدعون ربّهم بالغدوة و العشىّ
فعل «يدعون» مضارع و براى استمرار است.
26- ارزش ذكر خدا ، به ريشه دار بودن آن در قلب و روح انسان است .
أغفلنا قلبه عن ذكرنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 4،11
4- عبوديت انسان براى خدا ، شايسته ترين مشخصه وى ، در بينش الهى است .
عبدًا من عبادنا
خداوند، از ميان همه صفات حضرت خضر(ع) عبوديت وى را به عنوان نخستين و بارزترين صفت وى يادآور شده است. اين گزينش، گوياى برترى اين صفت بر ديگر ويژگى ها است.
11- دانش ، ارزشى برجسته براى انسان است .
علّمنه من لدنّا علمًا
ص: 262
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 16
16- علم ارزشمند ، علمى است كه تضمين كننده رشد و تكامل معنوى انسان باشد .
تعلمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 13
13- ارزش هر انسان ، به اَعمال او است .
فحبطت أعم_لهم فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 13 - 3
3- ارزش والاى برخوردارى انسان از روحيه عطوفت و دل سوزى
و حنانًا من لدنّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 51 - 8
8- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت ياد و نام افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان مخلصًا و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 10
10- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت افراد در قرآن است .
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 63 - 5
5- تقوا ، خصيصه اى ارزشمند و سرنوشت ساز
تلك الجنّة . .. من كان تقيًّا
ص: 263
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 115 - 6
6 - عزم و تصميم جدى براى عمل به توصيه هاى خداوند ، موجب ارزش مندى انسان در پيشگاه خداوند است .
و لم نجد له عزمًا
ضمير فاعلى در «لم نجد»، دلالت دارد كه وجود عزم در آدم(ع) مطلوب خداوند بود و نبود آن، امرى خلاف انتظار بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 78 - 2
2 - ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
و ج_هدوا فى اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 14
14 - تنها ايمان ، ملاك امتياز انسان ها در بينش الهى
إلاّ من سبق عليه القول منهم . .. إنّهم مغرقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 22 - 11
11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت
و المه_جرين فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 39 - 8
8 - اعمال نيكى كه جهت خدايى ( حسن فاعلى ) ندارد ، بى ثمر و فاقد ارزش است .
و الذين كفروا أعم_لهم كسراب بقيعة يحسبه الظمأن ماء حتّى إذا جاءه لم يجده شيئًا
مقصود از اعمال كافران در آيه شريفه كردار خوب آنان است; چرا كه اعمال بد نتيجه خوبى ندارد تا گفته شود كه مثل سراب بى فايده است. اما جهت خدايى و حسن فاعلى اعمال، از وصف «الذين كفروا» استفاده شده است; يعنى، چون خدا را انكار مى كنند و براى او كار نمى كنند اعمالشان بى ثمر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 77 - 1،3،6
1 _ ارزش و منزلت انسان در پيشگاه خداوند ، منوط به دعا و عبادت كردن او است .
ص: 264
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
2_ «دعاؤكم» اضافه مصدر به مفعولش باشد; كه در اين صورت «دعا» به معناى دعوت است; يعنى، «لولا دعاؤه إيّاكم إلى الإسلام; اگر نبود دعوت كردن خدا يا پيامبر شما را به سوى اسلام». گفتنى است برداشت فوق مبتنى بر ديدگاه نخست است.
3 _ انسان ، من هاى دعا و عبادت ، فاقد ارزش و منزلت در پيشگاه خداوند است .
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
6 _ ارزش و منزلت انسان در پيشگاه خداوند ، منوط به پذيرش دين اسلام از سوى آنان است .
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 76 - 2
2 - سابقه دار بودن يك باور ، در صورت متكى نبودن به عقل و برهان ، فاقد ارزش و اعتبار است .
أفرءيتم . .. أنتم و ءاباؤكم الأقدمون
برداشت ياد شده از آن جا است كه قوم ابراهيم، بت پرستى را ميراث نياكان خود مى دانستند، ولى آن حضرت ايشان را به تعقل و انديشه دعوت نمود و تقليد صرف از نياكان را مردود اعلام كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 6
6 - تبلور تمامى ارزش هاى وجودى انسان ، در پاكى و سلامت قلب و روح او از شرك
إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
از اين كه تنها راه نجات و سعادت اخروى، مسأله تقديم قلب سليم (قلب مبرّا از شرك) به پيشگاه خداوند مطرح شده است، برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 114 - 4
4 - ملاك ارزش نزد پيامبران ، ايمان است ; نه جايگاه اجتماعى افراد .
و ما علمى بما كانوا يعملون . .. و ماأنا بطارد المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 215 - 5
5 - ملاك ارزش در بينش الهى ايمان است ; نه پيوند هاى قبيله اى و خويشاوندى .
و أنذر عشيرتك الأقربين . و اخفض جناحك لمن اتبعك من المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 5
5 - شعر در پرتو ايمان ، به دور از گمراهى و گمراه گرى است .
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا
ص: 265
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 15 - 9
9 - علم و آگاهى فزون تر ، از ملاك هاى برترى مؤمنان بر يكديگر
و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا على كثير من عباده المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 36 - 8،9
8 - ارجمندى عطاياى الهى و بى ارزشى هر عطاى غير الهى در نظر سليمان ( ع )
أتمدّونن بمال فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
9 - افتخار سليمان ( ع ) به مقام نبوت و رسالت الهى خود و نه مال و قدرت مادى
فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
مراد از «ما آتان اللّه» حقيقتى متفاوت با امكانات مادى است; چرا كه اولاً دربار سبا نيز از آن امكانات مادى برخوردار بود ثانياً بجاى «خير» بايد مى فرمود «ما آتانى اللّه أكثر ممّا آتاكم».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 43 - 4
4 _ علم به ارزش ها در نظام كفر ، مقهور عادات و رسوم اجتماعى
و صدّها ما كانت تعبد من دون اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 84 - 11
11 - ارزش اعمال انسان ، در گرو عقايد و باور هاى وى
أكذّبتم ب_اي_تى . ..أمّاذا كنتم تعملون
در اين آيه، نخست سطحى نگرى كافران مورد مذمت قرار گرفته و سپس با لحنى تحقيرآميز، كردار آنان بى ارزش و حقير شمرده شده است. اين تقدم، نشانگر آن است كه وقتى انديشه غلط باشد، براى عمل ارجى نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 67 - 3
3 - ايمان ، بدون عمل صالح و عمل صالح بدون ايمان ، در بينش الهى فاقد ارزش است .
ءامن و عمل ص_لحًا
با هم آمدن ايمان و عمل صالح، بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 69 - 2
2 - اخلاص ، جانْ مايه ارزش هر تلاشى است .
و الذين ج_هدوا فينا
«فينا» به معناى «لوجهنا» و «لأجلنا» است و از آن، اخلاص فهميده مى شود.
ص: 266
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 38 - 12
12 - ارزش اعمال ، در گرو اخلاص است .
ذلك خير للذين يريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 39 - 6
6 - ارزش اَعمال ، در گرو اخلاص است .
و ما ءاتيتم من زكوة تريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 24 - 4،9
4 - توجه به فرجام اخروى ، داراى نقشى اساسى ، در ارزش گذارى رفاه و آسايش دنيوى است .
نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ
قليل بودن بهرهورى كافران از دنيا، چه بسا به خاطر گرفتارى آنان به عذاب سخت باشد. گرفتار شدن به چنان عذابى، بهره مند بودن زياد از امكانات دنيا را ناچيز خواهد كرد. بنابراين، توجه به فرجام اخروى ميزان رفاه و آسايش دنيوى را رقم مى زند.
9 - ملاك سعادت مندى و ارزشِ شخص ، در نزد خداوند ، بهره مند بودن از امكانات دنيوى نيست .
نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 37 - 11
11 - مال و فرزند در صورتى مى توانند نقش معنوى داشته باشند ، كه با ايمان و عمل صالح همراه باشند .
و ما أمولكم و لا أول_دكم بالّتى تقرّبكم عندنا زلفى إلاّ من ءامن و عمل ص_لحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 10 - 10
10 - عمل صالح ، موجب ارزشمندى ايمان ، عقايد و انديشه هاى درست و سبب بارورى آنها است .
إليه يصعد الكلم الطيّب و العمل الص_لح يرفعه
برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه ضمير فاعلى (در «يرفع») به «عمل صالح » و ضمير مفعولى (يرفعه) به «الكلم الطيّب» بازگردد. گفتنى است «رفع» (مانند «صعود») در اين آيه، كنايه از ارزشمندى و بارورى مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 32 - 8
8 - نزديكى و دورى از قرآن ، معيارى براى تعيين ارزش انسان ها و سعادت مندى آنان
ثمّ أورثنا الكت_ب . .. فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرت
ص: 267
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 81 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف نوح(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت به پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان نيز بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 99 - 3،4
3 - ارزش هجرت ، به در راه خدا بودن و جهت خدايى داشتن آن است .
و قال إنّى ذاهب إلى ربّى
4 - تأثير نيت ها و نوع جهت گيرى ها ، در ارزش مندى رفتار ها و كردارها
و قال إنّى ذاهب إلى ربّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 100 - 8
8 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن آن است .
ربّ هب لى من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 111 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف ابراهيم(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن در پيشگاه خداوند نيست; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 112 - 7
7 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن او است .
و بشّرن_ه بإسح_ق نبيًّا من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 132 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف الياس پيامبر، به عابد و مؤمن بودن _ افزون بر محسن بودن _ مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن، در پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن، بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
ص: 268
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 6،8
6 - ايمان همراه با عمل صالح ، از ملاك هاى برترى و ارزشمند آدمى
أم نجعل الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت كالمفسدين فى الأرض
8 - تقواپيشگى ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى آدميان
أم نجعل المتّقين كالفجّار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 76 - 6،7
6 - تفاوت مبدأ و عنصر اوليه پيدايش موجودات و نوع آنها ، ملاك برترى و مهترى آنان نيست .
قال أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
از محكوم شدن ابليس در داورى و استدلال، درباره برترى خود بر آدم، برداشت ياد شده استفاده مى شود.
7 - شرافت و برترى انسان و ديگر موجودات ، به خاطر عنصر و ماده اوليه آفرينش آنان نيست ; بلكه به كمالات و اوصاف ناشى از آن عنصر و ماده اوليه بستگى دارد .
قال أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه خداوند از يك سوى فرمان داد كه ابليس بر آدم(ع) سجده كند; كه اين كار نشانه فضيلت و برترى انسان است. از سوى ديگر برترى ابليس بر آدم را به خاطر تفاوت عنصر و ماده اوليه آنان مردود شمرد. اين حقيقت مى رساند كه فضيلت آدم(ع) بر ابليس، به خاطر عنصر اوليه آفرينش او نبود; بلكه ناشى از كمالات و اوصاف ناشى از ماده گِل و روح الهى او بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 16
16 - ايمان و دانش ، دو معيار برترى و امتياز انسان ها بر يكديگر
أمّن هو ق_نت . .. هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 12 - 6
6 - پيش گامى در ايمان و آرمان هاى الهى ، از ملاك هاى ارزشمندى و برترى معنوى
و أُمرت لأن أكون أوّل المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 269
17 - زخرف - 43 - 32 - 4
4 - توانمندى مادى انسان ها ، دليل شرافت و لياقت معنوى آنان نزد خداوند نيست .
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. نحن قسمنا بينهم معيشتهم ...ليتّخذ بعضهم بعضً
قرآن در مقام نفى تفكر خرافى عرب (لزوم اعطاى نبوت به ثروتمندان و اشراف)، اين نكته را متذكر مى شود كه تفاوت آدميان در بهره هاى مادى، نشانگر تفاوت آنها در مقامات معنوى نيست; بلكه اختلافات معيشتى در راستاى سامان بخشى به نظام اجتماع است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاك ارزش در ديدگاه فرعون و فرعونيان
قال ي_قوم أليس لى ملك مصر . .. أم أنا خير من ه_ذا الذى
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته زير است: الف) فرعون پس از يادآورى فرمانروايى و ثروت خويش، موسى(ع) را غير قابل قياس با خود مى داند و اين نشان دهنده بينش فرعون در زمينه ملاك ارزش است. ب) سخنرانى فرعون و تكيه وى بر قدرت و ثروت، نشان مى دهد كه در جامعه قبطى چنين ديدگاهى وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاك ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پيامبران در طول تاريخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان على رجل من القريتين عظيم . .. فلولا أُلقى عليه أس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 31 - 5
5- جهاد و صبر در مسير فرمان هاى وحى ، ملاك امتياز و از مهم ترين ارزش ها است .
و لنبلونّكم حتّى نعلم المج_هدين منكم و الص_برين
اهميت، از تخصيص به ذكر يافتن جهاد و صبر استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 13 - 9،10،17
9 - تقوا ، تنها ملاك كرامت و ارزش انسان ها ، نزد خدا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
10 - فضيلت و برترى انسان ها بر يكديگر ، تنها براساس تقوا است ; نه نژاد ، قبيله و مليت .
و جعلن_كم شعوبًا و قبائل لتعارفوا إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
17 - ملاك ارزش انسان ها ، تقواى واقعى و نه تظاهر به تقوا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم إنّ اللّه عليم خبير
ممكن است بيان عليم و خبير بودن خداوند _ پس از «إنّ أكرمكم عنداللّه أتقاكم» _ نشانگر اين معنا باشد كه هرچند تقوا، تنها ملاك كرامت انسان ها است; اما ارزش براساس تقواى واقعى است و خداوند براساس عليم بودن و خبير بودن خود، آن را تشخيص مى دهد.
ص: 270
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 54 - 2
2 - تقوا ، جوهره ارزش هاى معنوى انسان
إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر
از اين كه مؤمنان به جاى هر وصف ديگرى متصف به صفت «المتقين» شده اند، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 28 - 3
3 - تقواپيشگى ، در صورتى ارزشمند است كه با پيروى كامل از دستورات ، سيره و سلوك پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله) همراه باشد .
ي_أيّها الذين ءامنوا اتّقوا اللّه و ءامنوا برسوله
برخى از مفسران، مقصود از «آمنوا برسوله» را، تبعيت تام و اطاعت كامل از پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله) دانسته اند; به دليل آن كه خطاب در آن متوجه كسانى است كه به خدا و رسول او ايمان دارند. بر اين اساس، عطف «آمنوا برسوله» بر «اتّقوا اللّه» بيانگر برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 11 - 14
14 - دانش و معرفت دينى ، از ملاك هاى فضيلت و برترى
يرفع اللّه الذين . .. و الذين أُوتوا العلم درج_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 10 - 10
10 - ايمان ، ملاك ارزش گذارى ، در نگاه وحى
يقولون ربّنا اغفر لنا و لإخوننا الذين سبقونا بالإيم_ن
برداشت ياد شده از آن جا است كه در طلب غفران، بر سبقت در ايمان تكيه شده است; نه سبقت در امر ديگر.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 8
8 - هجرت در راه خداوند ، از اوصاف زنان شايسته و از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى *
خيرًا منكنّ . .. س_ئح_ت
ص: 271
مقصود از «سائحات» مى تواند هجرت كنندگان باشد; زيرا مهاجران، همان كسانى اند كه براى حفظ دين خود و انجام تكاليف الهى، به سرزمينى ديگر سفر مى كنند و بيشتر زنان مسلمان و همه همسران پيامبر(صلی الله علیه و آله)، از مهاجران بودند و اين خود از افتخارات هر مسلمانى به شمار مى آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 35 - 4
4 - اسلام و تسليم خدا بودن ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى و جرم و تبه كارى از معيار هاى پستى و ضدارزشى براى انسان ها است .
أفنجعل المسلمين كالمجرمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 50 - 6
6 - صالح بودن ، محور فضيلت ها و اساس ارزش هاى الهى و انسانى
فجعله من الص_لحين
توصيف يونس(ع) به صالح بودن _ پس از برگزيدگى او _ مى تواند حاكى از مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عبس - 80 - 3 - 1
1 - تلاش براى تزكيه نفس و درست كارى ، مايه ارجمندى انسان و شايستگى او براى احترام افزون تر
و مايدريك لعلّه يزّكّى
«زكاة» در معانى «صلاح»، «پاكيزگى»، «نمو»، «بركت» و «مدح» استعمال شده است (لسان العرب). در اين آيه _ به قرينه مقام _ مراد صلاح (درست كارى) و پاكسازى درون است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 17 - 1
1 - رفاه و فقر ، نشان ارجمندى يا سقوط نزد خداوند نيست .
أكرمن . .. أه_نن ... كلاّ
حرف «كلاّ»، براى بازداشتن مخاطب از انديشه يا گفتارى است كه در جمله هاى قبل مطرح بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - ليل - 92 - 5 - 3
3 - توأم بودن انفاق و تقوا با هم ، شرط ارزش مندى آنها است .
من أعطى و اتّقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - ليل - 92 - 20 - 5
5 - نقش نيت ( حسن فاعلى ) ، در ارزش مندى اعمال نيك ( حسن فعلى )
ص: 272
إلاّ ابتغاء وجه ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكاثر - 102 - 3 - 1
1 - ثروت و منزلت ، نشانه برترى نيست و برتر پنداشتن خويش بر ديگران به جهت آن ، پندارى ناروا است .
كلاّ
حرف «كلاّ»، مطالب قبل خود را منتفى مى داند و مخاطب را از باور داشتن آن باز مى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 22 - 11
11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت
و المه_جرين فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 8 - 13
13 - ارزش هجرت و گذشت از مال و زندگى ، منوط به داشتن انگيزه الهى و دينى است .
المه_جرين الذين . .. يبتغون فضلاً من اللّه و رضونًا و ينصرون اللّه و رسوله أُول_
از توصيف مهاجران به صداقت و راستى _ در پى بيان انگيزه هاى هجرت _ استفاده مى شود كه ارزش هجرت، در گرو انگيزه هاى ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 1 - 16
16 - ارزش هجرت و جهاد ، به انجام گرفتن آن در راه خدا و براى خشنودى او است .
إن كنتم خرجتم جه_دًا فى سبيلى و ابتغاء مرضاتى
تعبير «خرجتم»، چنانچه بيانگر هجرت مسلمانان از مكه به مدينه باشد، عنوان «جهاد» نيز بر آن انطباق مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 56 - 2
2 - دلبستگى زن ، تنها به همسر خويش و چشم ندوختن به اجنبى ، از جمله برترين ارزش هاى او است .
فيهنّ ق_صرت الطرف
برداشت ياد شده با توجه به دو مطلب زير به دست مى آيد: الف) «قاصرات الطرف» به معناى چشم نداشتن به اجنبى باشد. ب)
ص: 273
آيه شريفه در مقام بيان بهترين ارزش هاى زنان بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 50 - 14
14 _ تنها اهل يقين ، قادر بر تشخيص برترى احكام قرآن بر ديگر قوانين هستند .
و من احسن من اللّه حكماً لقوم يوقنون
حكم خدا، برترين حكم است، چه اهل يقينى وجود داشته باشند و يا وجود نداشته باشند ; بنابراين قيد «لقوم يوقنون» به سؤال در «و من احسن» باز مى گردد ; يعنى جواب اين سؤال، تنها از اهل يقين بر مى آيد ; چون تنها آنان به اين حقيقت واقفند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 16
16- علم و آگاهى ، وسيله تشخيص ارزش هاى برتر است .
و لأجر الأخرة أكبر لو كانوا يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 14 - 3
3 _ ارزشگذارى و ارزيابى هاى نادرست و غير واقعى مردم ، نسبت به امور مادّى
زيّن للنّاس حبّ الشّهوات
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 20 - 17
17 _ هدايت يافتن انسان با انتخاب خود ، ارزشمند است .
ءاسلمتم فان اسلموا فقد اهتدوا و ان تولّوا فانما عليك البلاغ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 3
3 _ ايمان ، ملاكى براى ارزش اعمال نيك ، و شرط پاداش خداوند بر انجام آن
انّ الذين يكفرون . .. اولئك الّذين حبطت اعمالهم
ص: 274
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 28 - 6،11
6 _ ايمان ، ملاكى مهم براى شايستگى مديريّت و سرپرستى در نظام اسلامى
لا يتّخذ المؤمنون الكافرين اولياء من دون المؤمنين
11 _ حاكميّت و سرپرستى كافران بر امور مؤمنان ، زمينه انحطاط و بى ارزشى مؤمنان در پيشگاه خدا
لا يتّخذ المؤمنون الكافرين اوليا ء . .. و من يفعل ذلك فليس من اللّه فى شىء
خروج از ولايت خدا، مستلزم انحطاط است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 36 - 6
6 _ پسر بودن ، ملاك ارزش در پيشگاه خداوند نيست .
و اللّه اعلم بما وضعت
چون جمله «و اللّه . .. »، در مقام جواب از اظهار حسرت مادر مريم براى دختر بودن فرزندش مى باشد، مى توان به دست آورد كه دختر و يا پسر بودن در نزد خداوند، ارزشى تلقّى نمى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 75 - 2،3
2 _ ارجگذارى خداوند به دسته از اهل كتاب ، به خاطر امانتدارى آنان
و من اهل الكتاب من ان تأمنه بقنطار يؤدّه اليك
3 _ امانتدارى ، ملاكى براى ارزشيابى افراد
و من اهل الكتاب من ان تأمنه بقنطار يؤدّه اليك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 4
4 _ وفاى به عهد و رعايت تقوا ، ملاك ارزش انسان در پيشگاه خداوند ; نه انتساب به نژادى خاص
ذلك بانّهم قالوا ليس علينا . .. بلى من اوفى بعهده و اتّقى فان اللّه يحب المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 96 - 2،3،6
2 _ مردمى بودن ، ارزشى براى بناى كعبه *
انّ اوّل بيت وضع للناس
3 _ مردمى بودن ، ارزشى براى همه حركت ها و نهادها *
انّ اوّل بيت وضع للناس
6 _ قدمت كعبه ، ملاك شرافت آن بر بيت المقدس
انّ اوّل بيت وضع للناس
با توجه به شأن نزول ذكر شده در مجمع البيان.
ص: 275
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 108 - 6
6 _ حقّ ، ملاك و معيار ارزشها
نتلوها عليك بالحق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 113 - 6
6 _ اطاعت خداوند ، خواندن آيات الهى به هنگام شب و در حال سجده ، ملاك ارزشمندى انسانها
ليسوا سوآءً من اهل الكتب امّة قائمة . .. و هم يسجدون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 9
9 _ لزوم رعايت عدالت در برآورد شخصيّت انسان ها و احترام به ارزش هاى متعالى انسانى آنان
ليسوا سواء من اهل الكتب امة . .. يؤمنون باللّه
با اينكه افراد مذكور در آيه اهل كتاب هستند، در بررسى كارهاى آنان، رعايت عدالت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 116 - 8
8 _ مال و اولاد ( امكانات مادى و انسانى ) ، ملاك ارزش نيستند .
ليسوا سواءً . .. امة قائمة ... لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم من اللّه شيئاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 103 - 17
17 _ فرجام امور ، تعيين كننده ارزش و يا بى ارزشى آنهاست .
فانظر كيف كان عقبة المفسدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 55 - 4
4 _ ايمان به آيات الهى ، نشان انسانيت انسان و ملاك ارجمندى او در پيشگاه خداوند
إن شر الدواب عنداللّه الذين كفروا فهم لايؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 56 - 6
6 _ پايبندى به پيمان از ملاك هاى انسانيت انسان
إن شر الدواب . .. ثم ينقضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 276
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 5،6
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .
جهدوا فى سبيل اللّه
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 36 - 9
9- پايبندى به دين و عمل به دستورهى آن ، معيار ارزشمندى و ملاك ديندارى است ، نه صرف ادعا و سخنورى .
فمن تبعنى فإنه منّى
«تبع» و «اتبع» به معناى گام نهادن در جاى پاى كسى و پيروى كردن همراه با دستورگيرى است (مفردات راغب).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 5 - 23
23 - ارزش انسان و زندگى او ، در پرتو علم و آگاهى
أرذل العمر لكيلا يعلم من بعد علم شيئًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 42 - 13،14
13 _ طهارت از هر آلودگى ، ارزشى براى برگزيدگان الهى
طهرك و اصطفيك
14 _ طهارت و پاكدامنى ، ملاكى براى ارزيابى مقام زن
طهرك و اصطفيك
ص: 277
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 13 - 18
18 - ملاك قرار گرفتن تقوا ، به عنوان يگانه عامل كرامت انسان ها ، متكى بر علم و كاردانى خداوند است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم إنّ اللّه عليم خبير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 15
15- هر ارزش و زيبايى در نظام هستى ، نشأت يافته از جانب خداوند است .
الحمد لله
انحصار ستايش به خداوند از آن جهت است كه زيبايى و منشأ هر ستايش در انحصار اوست و مؤيد اين مطلب جمله «ضرب الله مثلاً عبداً. ..» است كه در صدد مقايسه ميان خدا و مخلوقات مى باشد; يعنى، تمامى آنچه كه مخلوقات دارند از خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مرسلات - 77 - 1 - 4
4 - وحى و اديان الهى ، پيام آور نيكى ها و ارزش ها براى انسان ها
و المرسل_ت عرفًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 10 - 3
3- انكار آخرت ، منشأ ترك بسيارى از نيكوكارى ها و ارزش هاى عملى است .
و يبشّر المؤمنين الذين يعملون الص_لح_ت . .. و أن الذين لايؤمنون بالأخرة
خداوند در مقابل مؤمنان نيك كردار، تنها به منكران قيامت پرداخته است و اين مى رساند كه ميان انكار قيامت و ايمان و عمل صالح، تنافى كلى وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 124 - 2
ص: 278
2 _ موضع گيرى منفى و تمسخرآميز در برابر آيات الهى قرآن و ارزش هاى دينى ، نشانه نفاق است .
و إذا ما أنزلت سورة فمنهم من يقول أيّكم زادته هذه إيمناً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جن - 72 - 19 - 3
3 - بندگى خدا ، از مهم ترين ازرش ها و برجسته ترين اوصاف انسان ها در نگاه وحى
قام عبد اللّه يدعوه
ياد كردن از پيامبر(صلی الله علیه و آله) _ كه برترين و مقرّب ترين انسان ها است _ با وصف «عبداللّه»، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 114 - 2،12
2 _ ارزش والاى نجوا ها و مذاكرات محرمانه ، به انگيزه وادار نمودن ديگران به صدقه و دعوت به كار نيك و اصلاح ميان مردمان
لا خير فى كثير من نجويهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلح بين الناس
12 _ گفتگوى محرمانه در مورد توصيه به قرض الحسنه ، كارى پسنديده و شايسته
لا خير فى كثير من نجويهم الا من امر بصدقة او معروف
امام صادق(ع) در مورد «معروف» در آيه فوق فرمود: يعنى بالمعروف القرض.
_______________________________
كافى، ج 4، ص 34، ح 3; نورالثقلين، ج 1، ص 549، ح 558.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 3
ص: 279
3 _ تقوا ، مستلزم داشتن اخلاق و منش نيك اجتماعى
للّذين اتقوا . .. الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين
از صفات مذكور در آيه، انتزاع اخلاق و منش نيك اجتماعى شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 54 - 9
9- ارزش هاى معنوى ، معيارى در بزرگداشت و تجليل از افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان صادق الوعد و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 67 - 7
7 - لزوم رعايت معيار هاى ارزشى و معنوى در انتخاب دوست
الأخلاّء يومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 16 - 7
7 - بى ارزش بودن نماز بى خشوع ، در پيشگاه خداوند .
ألم يأن . .. أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه
در صورتى كه مراد از «ذكر اللّه» نماز باشد; نكوهش كسانى كه نماز را بدون خشوع مى خوانند، مفيد برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 194 - 22
22 _ خوار نگشتن و رسوا نشدن در قيامت ، با ارزشترين نويد الهى به خردمندان مؤمن
اتنا ما وعدتنا . .. فلا تخزنا ... انّك لا تخلف الميعاد
جمله «انّك . . » پس از جمله «و لا تخزنا»، دلالت مى كند كه عدم خوارى، از وعده هاى الهى به خردمندان مؤمن است. بنابراين عطف «لا تخزنا» بر «اتنا ما وعدتنا»، عطف خاص بر عام است و دلالت بر اهميّت برتر معطوف (لا تخزنا) دارد.
ص: 280
{ارزش ها}
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 31 - 8
8 _ علم به حقايق هستى از ارزش هاى والاست .
إنى أعلم مالاتعلمون. و علّم ءادم الأسماء كلها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 51 - 5
5 - عبادت و مناجات شبانه ، داراى اهميتى خاص
و إذ وعدنا موسى أربعين ليلة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 73 - 14
14 - فهميدن و انديشه كردن ، از ارزش هاى والاست .
و يريكم ءايته لعلكم تعقلون
از اينكه ارائه آيات با هدف ايجاد زمينه فهم و انديشه در بشر مطرح شده، ارجمندى انديشه كردن و فهميدن، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3،7
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
7 - پيامبرى ، فضل و بخششى است از جانب خدا براى گزينش شدگان به نبوت
أن ينزل اللّه من فضله على من يشاء من عباده
مراد از «فضله» وحى و در نتيجه پيامبر شدن كسى است كه به وى وحى مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 94 - 10،11
10 - سراى دنيا و نعمت هاى آن در قياس با آخرت ، ناچيز و بى مقدار است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
چنانچه نعمتهاى دنيا در برابر سراى آخرت ارزشى داشت، تمناى مرگ براى نيل به آن وجهى نداشت.
11 - سراى آخرت و نعمت هاى آن بسى ارجمند و گرانقدر است .
إن كانت لكم الدار الأخرة . .. فتمنوا الموت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 6،8
6 - خداوند ، خواهان آگاهى يافتن مردم به ارزش برتر پاداش هاى الهى بر منافع دنيوى
ص: 281
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
«لو» در «لو كانوا يعلمون» به معناى تمنى است و تمنى درباره خداوند به معناى اراده تشريعى است. مفعول «يعلمون» همه حقايقى است كه در جمله هاى قبل بيان شده است. از آنهاست برترى پاداش دنيا بر ديگر منافع; يعنى: ليت هم يعلمون ان مثوبة اللّه خير.
8 - تنها دانايان ، وابستگى پاداش هاى الهى را به ايمان و تقوا و برترى آن را بر هر منفعتى ديگر ، در مى يابند .
لمثوبة من عنداللّه خير لو كانوا يعلمون
فعل «يعلمون» در جمله فوق مى تواند فعل لازم بوده و نيازى به مفعول نداشته باشد. بر اين مبنا «لو كانوا يعلمون»; يعنى، اى كاش! اهل علم و دانش بودند تا حقايق مطرح شده را مى فهميدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 125 - 25
25 - نقش مكان عبادت در ارزش آن
اتخذوا من مقام إبرهيم مصلًّى . .. طهرا بيتى للطائفين و العكفين و الركع السجود
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 126 - 10
10 - رفاه و امنيت اهل ايمان امرى ارزشمند از ديدگاه اديان الهى
رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت من ءامن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5،9
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
9 - آموزش كتاب آسمانى ; يادگيرى حكمت ، احكام و معارف الهى و زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، داراى جايگاهى رفيع و ارجمند در ديدگاه پيامبران الهى
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم يتلوا . .. يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 3
3 - پيكار با دشمنان دين از ارزش هاى والا ، در پيشگاه خداوند است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه أموت بل أحياء
از هدفهاى بيان اين حقيقت - كه شهيدان از حيات ويژه برخوردارند - ترغيب به جهاد و بيان ارزش والاى آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 178 - 11،12
11 - ولىّ مقتول ، بهتر است قاتل را عفو كرده و از حق خويش ( قصاص ) درگذرد .
فمن عفى له من أخيه شىء
ص: 282
ترغيب ولىّ مقتول به گذشت از حق قصاص، از جمله اهدافى است كه مى توان از كاربرد كلمه «أخيه» به جاى ولىّ مقتول استفاده كرد.
12 - ارزش عفو در حال قدرت بر انتقام
فمن عفى له من أخيه شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 184 - 22
22 - آگاهى به ارزش والاى روزه ، زمينه ساز انجام آن است .
و أن تصوموا خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 6
6 - حج عبادتى بسيار ارزشمند و از اركان عملى دين است .
قل هى موقيت للناس و الحج
شناخت زمان حج به عنوان فايده اى براى جلوه گر ساختن ماه به صورتهاى مختلف، گوياى عظمت اين دستور الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 253 - 4
4 _ سخن گفتن خداوند با برخى از پيامبران ، دليل برخوردارى آن پيامبر از فضيلت و منزلتى برتر .
منهم من كلّم اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 271 - 1،3،5
1 _ صدقه آشكار ، عملى نيك و ارزشمند
ان تبدوا الصّدقات فنعمّا هى
3 _ ارزش برتر صدقه پنهانى ، نسبت به صدقه آشكار
ان تبدوا . .. و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خير لكم
بنابراينكه كلمه «لكم» قرينه براى ارزشمندتر بودن صدقه پنهانى براى شخص صدقه دهنده نباشد و به اطلاق آيه نظر شود.
5 _ ارزش حفظ شخصيّت انسانها
و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خير لكم
به نظر مى رسد از جمله حكمتهاى برترى صدقه پنهانى، تأمين حفظ شخصيت و آبروى مستمندان باشد; چون هدف از صدقه، رفع نياز مردم است و مردم به حفظ آبروى خويش نيازمندترند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 274 - 2
2 _ ارجمندى و برترى انفاق هاى پنهانى و شبانه ، بر انفاق هاى آشكار و در روز *
الّذين ينفقون . .. سِراً و علانيّةً
ص: 283
چنانچه تقدم در ذكر دلالت بر تقدم در رتبه و فضيلت كند، انفاق از نظر وقت و حالت چهار قسم مى شود. چون از يك سو وقت (شب و روز) مقدّم بر حالت (پنهان و آشكار) شده و از سوى ديگر شب مقدّم بر روز و در حالت پنهانى مقدّم بر آشكار شده است، لذا اين چهار قسم به ترتيب فضيلت عبارتند از: 1 _ شب و به صورت پنهانى 2 _ روز و به صورت پنهانى 3 _ شب به صورت آشكار 4 _ روز به صورت آشكار.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 15 - 3
3 _ لذّت هاى اُخروى ( باغ هاى بهشتى و رضايت خدا و زنان پاكيزه ) ، برتر از خوشى ها و امكانات دنيا
بخير من ذلكم . .. جنات ... و ازواج مطهرة و رضوان من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 5
5 _ اعمال نيك انسان ، داراى ارزش و نتايجى دنيوى و اخروى است .
حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 38 - 11،13
11 _ داشتن نسلى پاكيزه و صالح ، آرمانى والا و متعالى
قال ربّ هب لى من لدنك ذريّة طيبة
درخواست زكريا، كه از انبياى الهى است، به داشتن نسلى پاكيزه، دلالت بر والا بودن چنين خواسته اى مى كند.
13 _ جواز و مطلوبيّت غِبطه ( مشاهده خوبى ديگران و آرزوى همانند آن براى خويش )
هنا لك دعا زكريا ربّه
چون زكريا پس از پى بردن به مقام مريم، براى خويش فرزندى پاك _ همچون مريم _ درخواست كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 39 - 14
14 _ اعتقاد به نبوّت عيسى ( ع ) ، ارزشى براى يحيى
مصدقاً بكلمة من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 43 - 15
15 _ ارزش عبادت جمعى و تأثير آن در رشد و تعالى انسان
و اركعى مع الرّاكعين
به نظر مى رسد فرمان الهى به مريم مبنى بر عبادت جمعى (نماز جماعت)، در راستاى رشد وى باشد; به قرينه «و انبتها نباتاً حسناً» در آيه سى و هفتم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 284
2 - آل عمران - 3 - 45 - 5
5 _ عيسى ( ع ) ، كلمه اى والا ، از جانب خداوند
انّ اللّه يبشرك بكلمة منه اسمه المسيح عيسى ابن مريم
«كلمة» به صورت نكره، دلالت بر عظمت آن دارد. گويا كلمه اى است كه به جهت عظمت آن، ناشناخته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 48 - 3
3 _ تعليم و تعلّم كتاب الهى و حكمت ، ارزشى والا
و يعلّمه الكتاب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 52 - 19
19 _ ارزش پيشتازى و سبقت در ايمان به خدا و يارى دين
قال الحواريّون نحن انصار اللّه
به نظر مى رسد تمجيد خداوند از حواريون، با وجود اينكه افراد بسيارى به نبوّت عيسى ايمان آوردند، به لحاظ پيشتازى آنان در ايمان به خدا و يارى دين بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 53 - 11
11 _ ارزش و نقش دعا ، در زندگى انسان
ربّنا . .. فاكتبنا مع الشاهدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 76 - 2
2 _ اهميّت و ارزش امانتدارى و وفاى به عهد
بلى من اوفى بعهده
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 121 - 3
3 _ ارزش اقدام به فعاليت هاى روزانه از آغاز صبح *
و اذ غدوت من اهلك تبوّىء المؤمنين مقاعد للقتال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 191 - 2،4،5
2 _ ارزش ياد خداوند همواره و در هر حال
الّذين يذكرون اللّه قياماً و قعوداً و على جنوبهم
4 _ ارزش انديشيدن در آفرينش آسمان ها و زمين
ص: 285
الّذين . .. يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض
5 _ ارزش انديشه در آفرينش آسمان ها و زمين ، در صورت توأم بودن آن با ياد خدا *
الّذين يذكرون اللّه . .. و يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض
جمله «يتفكّرون» بدون تكرار «الّذين»، عطف بر «يذكرون» شده تا دلالت كند به اينكه هر دو صفت (ذكر و تفكّر) توأماً، وصف «اولى الالباب» است ; نه اينكه اولوا الالباب دو گروهند ; عدّه اى ذاكر و عدّه اى ديگر متفكّر.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 192 - 5
5 _ خردمندان ، خواستار كرامت انسانى و گريزان از خذلان و خوارى
لاولى الالباب . .. ربّنا انّك من تدخل النّار فقد اخزيته
خردمندان از آن جهت خواهان دورى از آتشند كه ورود در آتش را حاكى از خوارى و خفّت خويش در پيشگاه خداوند مى دانند و اين معنا كاشف از كرامتخواهى آنان مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 193 - 21
21 _ مصاحبت با ابرار ، مقامى ارزشمند و متعالى
و توفّنا مع الابرار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 194 - 18
18 _ ارزش توأم بودن بيم و اميد ( خوف و رجا ) در انسان
اتنا ما وعدتنا على رسلك و لا تخزنا يوم القيمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 70 - 1
1 _ معاشرت و همنشينى با پيامبران ، صدّيقان ، شاهدان و صالحان ، داراى فضيلتى كامل
فاولئك مع الذين انعم اللّه عليهم من النبيّين . .. ذلك الفضل من اللّه
بنابر اينكه «ذلك»، اشاره به معيّت و رفاقت در آيه قبل باشد، و فضيلت كامل بر اين مبناست كه «الفضل» خبر براى «ذلك» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 77 - 12
12 _ اهميّت و ارزش برتر نماز ، نسبت به زكات *
و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة
تقديم ذكرى نماز بر زكات، مى تواند اشاره به اهميّت بيشتر نماز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 286
4 - نساء - 4 - 131 - 10
10 _ تقوا ، فضيلتى والا و ارزشمند و مورد تأكيد خداوند
و لقد وصينا الذين اوتوا الكتب من قبلكم و اياكم ان اتقوا اللّه
از اينكه رعايت تقوا بر تمامى انسانها در همه اديان الهى واجب شده است، معلوم مى شود كه از تكليفهاى مهم و ارزشمند الهى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 17
17 _ ايمان به خدا ، اعتقاد به وحى و رسالت و عفت و پاكدامنى ، از ارزش هاى والا در انتخاب همسر و تشكيل خانواده
و المحصنت . .. و المحصنت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 64 - 25
25 _ الفت و مهربانى بين افراد يك جامعه ، كمال و ارزشى والا براى آنان
و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 75 - 13
13 _ صداقت و راستگويى از ارزش هاى والا
و امه صديقة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 43 - 4
4 _ زدودن كينه و عداوت از سينه ها ، ارزش الهى است .
و نزعنا ما فى صدورهم من غل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 62 - 9
9 _ خيرخواهى براى مردم ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنصح لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 68 - 11
11 _ خيرخواهى و امين بودن ، از ارزش هاى متعالى در اديان الهى
و أنا لكم ناصح أمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 287
6 - اعراف - 7 - 94 - 7
7 _ تضرع به درگاه خدا و خشوع در برابر او از ارزش هاى الهى و از اهداف رسالت انبياست .
لعلهم يضرعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 105 - 13
13 _ رهاسازى انسان ها از اسارت نظام هاى فسادگر و غير توحيدى ، ارزشى الهى
فأرسل معى بنى إسراءيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 1 - 12
12 _ لزوم اطاعت از تمامى دستورات خدا و رسول وى
و أطيعوا اللّه و رسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 2 - 8
8 _ ايمان ، توكل بر خدا و خداترسى ، از ارزش هاى متعالى
وجلت قلوبهم . .. و على ربهم يتوكلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 7 - 13،14
13 _ بركنده شدن ريشه هاى كفر از زمين ، هدفى متعالى در بينش الهى
و يريد اللّه أن يحق الحق بكلمته و يقطع دابر الكفرين
14 _ پيروزى حق و شكست باطل ، هدفى بس والاتراز رسيدن به ثروت دنيا در بينش الهى
تودون أن غير ذات الشوكة تكون لكم و يريد اللّه . .. و يقطع دابر الكفرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 11 - 11
11 _ طهارت جسمى و روحى از ارزش هاى الهى
ليطهّركم به و يذهب عنكم رجز الشيطن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 26 - 14
14 _ شكرگزارى انسان به درگاه خدا ، ارزشى والا در بينش الهى
و اذكروا إذ أنتم قليل . .. فاويكم ... لعلكم تشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 288
6 - انفال - 8 - 72 - 6
6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند
هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
برداشت فوق با توجه به كلمه «فى سبيل اللّه» استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 74 - 5،6
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .
جهدوا فى سبيل اللّه
6 _ هجرت و جهاد در راه خدا ، يارى كردن دين او ، پناه دادن به مهاجران مجاهد ، از ارزش هاى متعالى اسلام و تعيين كننده مرز ايمان حقيقى از غير آن
و الذين ءامنوا . .. أولئك هم المؤمنون حقا
مفعول «نصروا» هم مى تواند كلمه اى همانند «دين اللّه» باشد و هم مى تواند ضميرى محذوف باشد كه به «الذين ءامنوا . .. » برم__ى گردد ; يعنى: نص___روا المؤم___نين المهاجرين المجاهدين ... . مآل هر دو معنا يكى است ; زيرا يارى كردن مهاجران مجاهد نيز يارى دين خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 2
2 _ ايمان ، هجرت و جهاد با جان و مال ، داراى برترين درجه و ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. بأموالهم أعظم درجة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 83 - 9
9 _ همرزمى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) و رهبر الهى ، داراى ارزشى والا
لن تخرجوا معى أبداً و لن تقتلوا معى عدواً
با توجه به اينكه آيه در مقام نكوهش و طرد منافقان است و اين نكوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در ركاب پيامبر (صلی الله علیه و آله) بيان داشته است، برداشت فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 2،3
2 _ پيشگامى و تقدم از طريق ايمان و عمل ، داراى ارزش و اهميتى والا در بينش الهى
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
3 _ حمايت از دين و ارزش هاى الهى در شرايط سخت و دشوار ، داراى ارزشى برتر
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 117 - 3
ص: 289
3 _ استوار ماندن بر حق و پايدارى بر ايمان ، در تنگنا ها و شرايط دشوار ، داراى ارزشى والا و پاداشى ويژه
لقد تاب اللّه على النبى و . .. الذين اتبعوه فى ساعة العسرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 119 - 5،9
5 _ صدق و راستى ، از ارزش هاى والاى انسانى و مهمترين صفت مؤمنان راستين
يأيها الذين ءامنوا . .. و كونوا مع الصدقين
9 _ دستيابى به مرتبه صادقين ، آرمانى ارزشمند براى مؤمنان
اتقوا اللّه و كونوا مع الصدقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 128 - 7
7 _ هم دردى با انسان ها و اشتياق به سعادتمند شدن آنان و داشتن رأفت و محبت ، از خصلت هاى والا و ارزشمند
عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 33 - 3
3_ رنج و محنت در راستاى اطاعت خداو حفظ حريم عفت ، امرى محبوب و ارزشمند براى يوسف ( ع ) و بندگان خالص خداوند
رب السجن أحب إلىّ مما يدعوننى إليه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - يوسف - 12 - 59 - 11
11_ مهمان نوازى ، خصلتى نيك و ارزشمند است .
ألا ترون . .. أنا خير المنزلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 40 - 6
6- احياى فريضه نماز در جامعه ، كارى بس مهم و ارزشمند است .
ربّ اجعلنى مقيم الصلوة و من ذرّيتى
از آن جا كه حضرت ابراهيم(ع)، كه از انبياى بزرگ الهى است، خواستار توفيق احياى نماز در جامعه شد، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 53 - 6
6- علم و دانش ، داراى جايگاهى والا و از مهم ترين ارزشهاست .
إنا نبشّرك بغل_م عليم
توصيف «غلام» به «عليم» به جاى هر صفت خوب ديگر، نشان دهنده نكته فوق است.
ص: 290
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 72 - 8
8- سرمستى و غفلت امرى بس زشت و مذموم ، و روشن بينى صفتى بس والا و ارزشمند براى انسانها
لعمرك إنهم لفى سكرتهم يعمهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 2 - 14
14- تقوا و جانب خدا را رعايت كردن ، داراى اهميت و ارزش فوق العاده
أنه لا إل_ه إلاّ أنا فاتقون
با توجه به اينكه فرستادن ملائكه و روح براى ابلاغ توحيد بوده و توحيد به عنوان مقدمه وصول به تقوا قرار داده شده است، مطلب فوق به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 30 - 19
19- تقوا و احسان ، دو امر ارزشمند و داراى پاداش
للذين أحسنوا فى ه_ذه الدنيا حسنة . .. و لنعم دار المتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 6،10
6- انفاق سرّى و پنهانى ، بهتر و ارزشمندتر از انفاق علنى و آشكار است .
فهو ينفق منه سرًّا و جهرًا
اين برداشت از تقدم «سرّاً» بر «جهراً» استفاده گرديد.
10- انفاق ، در مقايسه با ديگر آموزه ها و ارزش هاى الهى ، داراى ارزش و مرتبه اى ممتاز *
فهو ينفق منه
از اينكه خداوند در مقايسه ميان انسانهاى خوب و بد، تنها از انفاق ياد كرده است، مى تواند گوياى اين برداشت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 3
3- ارزش عالى دين و معنويات و قابل مقايسه نبودن آنها با امور مادى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 1 - 8،10
8- عبوديت و بندگى انسان ، مقام و منزلتى والاست .
أسرى بعبده ليلاً
آوردن صفت «عبد» از ميان ساير صفات پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.
ص: 291
10- عبوديت پيامبر (صلی الله علیه و آله) نزد خداوند ، صفتى بس مهم و ارزشمند براى او
أسرى بعبده ليلاً من المسجد الحرام
آوردن صفت «عبده» از ميان ساير اوصاف پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 3 - 10
10- عبوديت و شكرگزارى به درگاه خداوند ، از اهميت و ارزش والايى برخوردار است .
إنه كان عبدًا شكورًا
آيه فوق _ كه در مقام توصيف حضرت نوح(ع) است _ تنها به دو صفت ياد شده اكتفا كرده است; اين بيانگر اهميت و ارزش والاى آن دو صفت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 24 - 4
4- تواضع دلسوزانه و از سر مهربانى براى پدر و مادر ، داراى ارزش است نه تواضع به انگيزه هاى ديگر .
و اخفض لهما جناح الذلّ من الرحمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 35 - 8
8- درست كارى اقتصادى ، داراى ارزشى برتر از مال داشتن و دارايى
ذلك خير و أحسن تأويلا
ممكن است مفضل عليه «خير»، كم فروشى و خيانت در سنجش كالا و سود حاصله از آن باشد; يعنى، رعايت عدل و انصاف و به كارگيرى ترازوى كامل و سود حاصله از آن، بهتر از كم فروشى و سود به دست آمده از آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 57 - 7
7- تلاش براى راه يابى به بالاترين مرتبه كمال و سبقت بر ديگران در تقرب به خدا ، تلاش و تكاپويى ارجمند و ستودنى
أُول_ئك الذين يدعون يبتغون إلى ربّهم الوسيلة أيّهم أقرب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 107 - 8
8- علم به حقايق دينى ارزشمند بوده و عالمان به آن داراى جايگاه و مقام والا در پيشگاه خداوندند .
إن الذين أُوتوا العلم من قبله يخرّون للأذقان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 109 - 4
4- گريستن به هنگام شنيدن آيات قرآن ، امرى ارزشمند است .
إذا يتلى عليهم . .. و يخرّون للأذقان يبكون
ص: 292
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 3،4،10
3- ايمان و عمل در دوران جوانى ، بسيار ارزشمند و سزاوار تقدير است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
تصريح آيه شريف به جوان بودن اصحاب كهف _ بر اين مبنا كه «فتية» به معناى جوانان به لحاظ سنى باشد _ گوياى ارزش ايمان و عمل بر مبناى آن در سنين جوانى است; زيرا، قرآن مجيد، در نقل قصص خود، به اوصاف شخصى و سنّى و جغرافيايى نمى پردازد مگر اين كه پيام و نكته اى را دربرداشته باشد.
4- گذشت از خانه و كاشانه ، به خاطر حفظ ايمان ، جوانمردى و ارزشى والا است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف فقالوا ربّنا
ياد كردن از كسانى كه به جهت حفظ ايمان، خانه و كاشانه خويش را ترك كرده اند، با عنوان «الفتية» (جوانمردان) در جايى كه استفاده از ضمير نيز ممكن بود، بيان كننده اين حقيقت است كه گذشت از خانه و كاشانه، جوانمردى و ارزش است.
10- دعا در كنار اقدام و تلاش ، كارى شايسته و ارجمند است .
إذ أوى الفتية . .. فقالوا ربّنا ءاتنا من لدنك رحمة
حرف «فاء» در «فقالوا» دلالت مى كند كه اصحاب كهف، پس از آن كه از شهر و ديار خود گريختند و جهت حفظ ايمان به غار پناه بردند، دست به دعا برداشته و از خداوند تقاضاى رحمت و راهنمايى و راهگشايى كردند، نه اين كه بدون آغاز هيچ حركتى، خواهان رشد شده باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 13 - 9
9- ايمانِ جوانان ، داراى ارزش و اهمّيّتى خاصّ *
انّهم فتية ءامنوا بربّهم
تأكيد آيه بر «فتية» بودن اصحاب كهف، ممكن است به لحاظ سِنّى آنان باشد كه در اين صورت، برجسته كردن و تصريح بر اين خصيصه، بيان كننده ارزش ايمان در سال هاى جوانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 2
2- قيام در راه توحيد و اعلان انديشه توحيدى ، داراى ارزشى والا و گرانْ سنگ است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض
از جمله معانى «قيام»، «عزم و تصميم» است. لذا «قاموا» يعنى بر انديشه توحيدى خود مصمّم شدند. «فقالوا» نيز گوياى اعلان آن انديشه است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 7
7- زندگى مشقّت بار همراه با ايمان و توحيد ، بر زندگى آسوده شرك آلود ترجيح دارد .
و إذ اعتزلتموهم و ما يعبدون إلاّ اللّه فأوُواْ إلى الكهف
ص: 293
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 46 - 4،5
4- كار هاى ماندگارِ شايسته ، نزد خدا ، داراى ارزشى برترند .
و الب_قي_ت الص_لح_ت خير عند ربّك
5- ارزش مال و فرزند و زندگى ناپايدار دنيا ، در قبال عملِ صالحِ جاودان ارزشى فرومايه و محدود است .
المال و البنون زينة الحيوة الدنيا و الب_قي_ت الص_لح_ت خير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 8
8- دريافت آموخته هاى خضر ، در ديدگاه موسى ، وابسته به پيروى از آن حضرت بود .
هل أتّبعك على أن تعلّمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 80 - 6
6- ايمان ، گوهرى است ارزشمند ، كه هيچ چيز با آن برابرى نمى كند .
فكان أبواه مؤمنين فخشينا أن يرهقهما طغي_نًا و كفرًا
خداوند، براى حفظ ايمان والدين، فرزند دل بند را از آنان مى ستاند تا ايمان آن ها محفوظ بماند، پس ايمان، متاع پر بهايى است كه فداشدن فرزند براى آن، سهل است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 89 - 3
3- سفر به نقاط مختلف زمين و محدود نساختن تلاش خويش به منطقه اى خاص ، در ديدگاه قرآن ، امرى پسنديده و ستوده است .
ثمّ أتبع سببًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 14 - 2
2- نيكى و احسان به پدر و مادر ، داراى ارزش والا ، نزد خداوند
و برًّا بولديه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 43 - 10
10- ارجمندى و ارزش والاى علم و عالم
إنّى قد جاءنى من العلم ما لم يأتك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 55 - 10
ص: 294
10- كسب رضايت خداوند ، هدفى والا و باارزش است .
و كان عند ربّه مرضيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 58 - 20
20- سجده و گريه در حال سجود ، حالتى مطلوب و داراى فضيلت است .
إذا تتلى عليهم . .. خرّوا سجّدًا و بكيًّا
«بكيّاً» جمع است و مانند «سجّداً» حال مقدّره است; يعنى افراد ياد شده با شنيدن آيات الهى، خود را براى سجود و گريه به زمين مى افكنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 76 - 5
5- كار هاى شايسته ، نزد خداوند داراى ارزش برتر است .
والبقي_ت الص_لح_ت خير عند ربّك ثوابًا
قيد «عند ربّك» رساننده يكى از دو معانى زير است: 1_ ثواب اعمال صالح نزد خداوند است و اعطاى آن تضمين شده است. 2_ در پيشگاه خداوند و در تعاليم او، بهتربودن ثواب اعمال صالح قطعى و پذيرفته شده است; گرچه نزد ديگران و در ديدگاه آنان چنين نباشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 132 - 9
9 - وجود نماز در خانواده مسلمان ، بهترين جايگزين براى مال و رفاه درخانواده كافران
متّعنا به أزوجًا منهم . .. وأمر أهلك بالصلوة
كلمات «أزواج» و «أهل» در اين آيات، خانواده ها را مدّ نظر قرار داده است و بدين صورت لزوم تمايز خانواده مسلمان از خانواده كافر را بيان مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - انبياء - 21 - 85 - 4
4- ارزش مندى صبر و جايگاه والاى صابران ، در پيشگاه خداوند
و إسم_عيل . .. كلّ من الص_برين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 11 - 4
4 - اموال و دارايى ها در بينش قرآنى ، خير و ارزشمند است .
فإن أصابه خير اطمأنّ به
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 54 - 2
ص: 295
2 - نور دانش و معرفت ، نعمت الهى و ارزش خدا دادى است .
و ليعلم الذين أُوتوا العلم
عبارت «الذين اُوتوا العلم» اشاره دارد به اين كه علم و معرفت نعمتى است كه از سوى خدا به عالمان داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 3 - 5
5 - حكمت و سنجيده كارى ، خصلتى پسنديده و ارجمند در پيشگاه خداوند
و الذين هم عن اللغو معرضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 111 - 6
6 - ارزش والاى صبر و مؤمنان شكيبا ، در نزد خداوند
إنّى جزيتهم اليوم بما صبروا
از آن جايى كه خداوند، خود پاداش مؤمنان صابر را متكفل شده است، ارجمندى صبر و مؤمنان شكيبا در نزد خدا، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 37 - 6
6 - تسبيح و ذكر دايم خدا ، بر پايى نماز و پرداخت زكات ، داراى جايگاهى ويژه و ارزشمند در بين ساير اعمال و موجب بلند پايگى مقام و تكامل معنوى انسان
يسبّح له فيها . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام الصلوة و إيتا
خداوند، در توصيف مردمان الهى و والا مقام تنها سه صفت را مطرح ساخته است: 1_ ذكر خدا، 2_ برپاداشتن نماز، 3_ پرداخت زكات. ذكر سه عمل ياد شده از ميان صدها عمل نيك ديگر، حاكى از ارزش ويژه آنها و نيز تأثير آنها در تكامل معنوى انسان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 75 - 6
6 _ صبر و شكيبايى ، رمز سعادت و داراى جايگاهى ويژه در ميان مجموعه ارزش هاى الهى
الذين يمشون على الأرض هونًا . .. و الذين لايشهدون الزور ... أُول_ئك يجزون الغرفة
برداشت فوق از آن جا است كه خداوند پس از برشمردن بيش از ده صفت ارزشمند براى عبادالرحمان، هيچ كدام آنها را سبب برخوردار شدن ايشان از نعمت هاى بهشت جاودان نمى داند و بلكه صبر و شكيبايى را علت آن مى داند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 51 - 5
5 - پيشگامى در طريق ايمان و سبقت گرفتن در راه ارزش ها ، خود ارزشى الهى است .
إنّا نطمع أن يغفر . .. أن كنّا أوّل المؤمنين
نقل گفته ساحران از سوى خدا بدون رد كردن آن، دليل بر اين است كه خدا نيز استدلال ساحران را قبول دارد.
ص: 296
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 86 - 4
4 - ارزش دعا براى رهايى ديگران از گمراهى و ضلالت
و اغفر لأبى إنّه كان من الضالّين
با فرض اين كه دعاى ابراهيم(ع) در زمان حيات پدرش بوده باشد، عبارت «إغفر لأبى» متضمن دعا براى رهايى از گمراهى نيز هست. جمله «إنّه كان من الضالّين» _ كه تعليل براى طلب آمرزش است _ مؤيد همين معنا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 15 - 6
6 - علم ، فضيلتى راستين در بينش مردان الهى
و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 19 - 21
21 - مقام بندگان صالح ، بالاترين جايگاه كمالى انسان
أن أشكر نعمتك . .. و أن أعمل ص_لحًا... و أدخلنى برحمتك فى عبادك الص_لحين
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه سليمان(ع) مقام «عباد صالح» را به عنوان آخرين و عالى ترين آرزوى خود مطرح كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 64 - 14
14 - ارزش عقل و برهان در بينش دين و قرآن
قل هاتوا بره_نكم إن كنتم ص_دقين
برهان خواستن خداوند از انسان، نشانگر ارزش برهان و دليل عقلى قانع كننده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 19 - 2
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 105 - 10
10 - احسان ، از ارزش هاى والاى الهى و محسنان ، داراى مقامى رفيع در پيشگاه خداوند
إنّا كذلك نجزى المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 45 - 6
ص: 297
6 - « قدرت و توانايى » و « بصيرت و روشن بينى » ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى انسان
إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 46 - 5
5 - آخرت انديشى و دورى از دنياطلبى ، از ارزش هاى بس والا و مهم
إنّا أخلصن_هم بخالصة ذكرى الدار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 15 - 7
7 - سرمايه هاى وجودى انسان ، ارزشمندترين سرمايه ها است .
الذين خسروا أنفسهم و أهليهم
خداوند سرمايه هايى از قبيل مال، علم و. .. را ذكر نفرموده و سرمايه عمر را بر سرمايه خانواده مقدم داشته است. از اين نكته مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 7 - 7
7 - ايمان ، گوهرى بس ارزشمند و مؤمنان داراى مقامى والا نزد پروردگار
و يؤمنون به
مفسران گفته اند: يادآورى ايمان فرشتگان به خدا _ با آن كه اين حقيقتى روشن براى همگان است _ مى تواند به منظور بيان مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 58 - 2،4
2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى الأعمى و البصير
4 - ايمان و نيكوكارى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى
و ما يستوى . .. الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 30 - 4،5
4 - اعلان موضع حق و ترويج توحيد در مجامع شرك ، داراى ارزشى والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه
واژه «قالوا» مى تواند اشاره به اين داشته باشد كه موحدان، به صرف اعتقاد به توحيد بسنده نمى كنند; بلكه آن را در مجامع شرك و كفر اعلان مى دارند.
5 - ايمان و توحيد همراه با استقامت و پايدارى ، داراى ارزش والا
إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا تتنزّل عليهم المل_ئكة
ص: 298
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 38 - 10
10 - اخلاص در تسبيح و عبادت ، امرى شايسته و ارزشمند است .
فالذين عند ربّك يسبّحون له
از آمدن عبارت «يسبّحون له» به جاى «يسبّحونه»، اخلاص فرشتگان فهميده مى شود و از اين كه خداوند اخلاص فرشتگان را به رخ انسان ها مى كشد، مطلب بالا قابل برداشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 3
3 - حيات اخروى ، در پيشگاه خداوند ، امرى بس ارزشمند و مخصوص تقواپيشگان است .
و الأخرة عند ربّك للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 69 - 6
6 - تقوا ، ايمان و تسليم ، سه عنصر مرتبط باهم و ارزشمند
إلاّ المتّقين . .. الذين ءامنوا ب_اي_تنا و كانوا مسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 36
36- نيايش به درگاه خداوند و تأكيد در توبه و اظهار بندگى ، داراى ارزشى والا
قال ربّ أوزعنى . .. إنّى تبت إليك و إنّى من المسلمين
بيان گزارش گونه آيه شريفه، در حقيقت ترسيمى از انسان ايده آل و كامل است و تعبير «إنّى تبت إليك» و «إنّى من المسلمين» بيانگر تأكيد و الحاح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 2 - 3
3- صلاح پيشگى و حضور در همه ميدان هاى ارزشى ، داراى ارج و ثمربخشى
و الذين . .. عملوا الص_لح_ت ... كفّر عنهم سيّئاتهم
تعبير «الصالحات» با واژه جمع داراى الف و لام _ كه مى تواند فراگيرى و استغراق راافاده كند _ مى رساند كه آنچه مايه تكفير سيّئات و ثمربخشى است، حضور در همه ميدان هاى صلاح و ارزشى است و نه روى آورى مقطعى و كوتاه مدت به بعضى از اعمال نيك.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 29 - 26
26- آثار روح عبوديت و اعمال ارزشى ، آشكار در سيماى اهل ايمان
سيماهم فى وجوههم من أثر السجود
ص: 299
سجده، مظهر روحيه بندگى و نيايش انسان به درگاه الهى است و اين روحيه در پرتو مظاهر آن، در اندام ظاهرى انسان (چهره) تأثير مى گذارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 31 - 9
9 - جزاى عادلانه به بدكرداران و پاداش برتر و افزون بر استحقاق به نيكوكاران ، عملى ارزشمند و خداپسندانه
ليجزى الذين أس__وا بما عملوا و يجزى الذين أحسنوا بالحسنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 88 - 3
3 - تقرب به خداوند ، والاترين ارزش ها و فضيلت ها براى بشر
فأمّا إن كان من المقرّبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 4 - 4
4 - محبت خداوند ( دوست داشتن او ، انسان را ) برترين ارزش ها است .
إنّ اللّه يحبّ الذين يق_تلون فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 10
10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .
و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 9
9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى
خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت
برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 2 - 3
3 - نشاط و سرحالى در انجام دادن مأموريت هاى الهى ، وصفى ارزشمند است .
و الن_شط_ت نشطًا
سوگند خداوند، حاكى از ارجمندى چيزى است كه به آن سوگند ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 300
20 - نازعات - 79 - 4 - 3
3 - پيشگامى در ارزش ها ، خود ارزشى والا است .
فالس_بق_ت سبقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 40 - 3
3 - هراس از مقام ربوبى خداوند و عظمت آن ، احساسى شايسته و ارزشى والا است .
و أمّا من خاف مقام ربّه
«مقام» اسم مكان است و «مقام ربّه»; يعنى، منزلت و مقامى كه خداوند _ به وصف ربوبيت _ دارا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 113 - 6
6- حيات و پويايى جوامع ، در پرتو ارزش هاى معنوى علاوه بر نعمت هاى مادى است .
يأتيها رزقها رغدًا من كلّ مكان . .. و لقد جاءهم رسول منهم
جمله «يأتيها رزقها. ..» مى تواند اشاره به نعمتهاى مادى و «و لقد جاءهم رسول منهم» اشاره به ارزشهاى معنوى داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 153 - 4
4 - پايبندى عميق به ارزش ها ، ساده لوحى و حماقت در نظر جامعه فاسد و منحرف
إذ قال لهم أخوهم ص_لح ألاتتّقون . .. قالواإنّما أنت من المسحّرين
نسبت دادن جنون به صالح پيامبر مى تواند صرفًا به دليل ادعاى رسالت از سوى وى نباشد بلكه بخاطر نصايح و اصرار وى بر رعايت تقوا و پايبندى به ارزش هاى الهى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 185 - 5
5 - پايبندى عميق به ارزش ها ، در نظر جامعه فاسد و منحرف ، ساده لوحى و حماقت است .
إذ قال لهم شعيب ألاتتّقون . .. قالواإنّما أنت من المسحّرين
نسبت دادن جنون به شعيب(ع) مى تواند صرفًا به دليل ادعاى رسالت نباشد; بلكه به خاطر اندرزها و اصرار وى بر رعايت تقوا و پايبندى به ارزش هاى الهى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 301
17 - محمد - 47 - 2 - 6،19
6- اعتقاد واقعى به خداوند و پايبندى به ارزش ها ، مستلزم پذيرش قوانينى است كه از سوى خداوند بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است .
و الذين ءامنوا . .. و ءامنوا بما نزّل على محمّد
قيد «و آمنوا بما نزّل. ..» _ به عنوان سومين حلقه در پى «آمنوا» و «عملوا الصالحات» _ مى تواند بيانگر اين برهان باشد كه اگر كسى معتقد به خداوند است بايد به قوانين و دستورات او _ كه به وسيله پيامبران ابلاغ مى شود _ نيز مؤمن باشد و بدون آن، در حقيقت به خدا ايمان ندارد و پايبند ارزش ها نيست.
19- بخشش لغزش ها از سوى خدا ، منوط به پايبندى انسان به اصول عقيدتى و اعمال ارزشى است .
و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. كفّر عنهم سيّئاتهم
از ترتّب «كفّر عنهم سيّئاتهم» بر «آمنوا و عملوا الصالحات و آمنوا بمانزّل»، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 121 - 8
8- كسب فضايل معنوى و كوشش خودِ انسان ، مؤثر در توفيق يافتن او بر بودن در « صراط مستقيم »
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله حنيفًا . .. هده إلى صرط مستقيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 122 - 5
5- كسب فضايل معنوى و كوشش خود انسان ، مؤثر در برخوردارى او از مواهب و نيكى ها در دنيا و مقامات عالى در آخرت
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله . .. و إنه فى الأخرة لمن الصلحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 98 - 3
3 _ جهل و عدم درك صحيح نسبت به مفاهيم دينى و ارزش هاى الهى ، عامل بد تفسير كردن و ناروا شمردن آنها
و أجدر ألّا يعلموا حدود ما أنزل اللّه . .. يتخذ ما ينفق مغرماً
جمله «يتخذ ما ينفق مغرماً» مى تواند نمونه اى باشد از آنچه در آيه قبل به طور كلى درباره جهل و نادانى باديه نشينان گفته شده.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 302
11 - حج - 22 - 41 - 1
1 - جنگ و پيكار با جبهه كفر و با هدف حاكم ساختن ارزش هاى دينى و الهى ، درپى دارنده حمايت و نصرت خداوند
و لينصرنّ اللّه من ينصره . .. الذين ... أقاموا الصلوة ... و نهوا عن المنكر
«الذين»در محل نصب بوده و بدل يا عطف بيان براى «من» در «من ينصره» كه تقدير آن چنين مى شود: «و لينصرن اللّه. ..الذين إن مكّنّاهم». «تمكين» (مصدر «مكّنّا») به معناى مسلط كردن و استيلا دادن است; يعنى، خدا بى ترديد ياران خود را يارى خواهد كرد; آنان كه اگر بر زمين مسلط شوند، نماز را به پا خواهند داشت و...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - طور - 52 - 18 - 10
10 - تقواپيشگان ، مورد حفاظت خداوند از گرفتارى به جهنم ، در قبال تلاش آنان براى حفظ ارزش هاى الهى در دنيا
إنّ المتّقين . .. و وقيهم ربّهم عذاب الجحيم
با توجه به اين كه ريشه «متقين» و «وقاهم» از يك ماده مى باشد، ممكن است تعبير «وقاهم» اشاره به مطلب بالا داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 4
4- سوء استفاده از سوگند و ارزش هاى دينى ، از عوامل سست شدن عقيده و ايمان ديگران است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم فتزلّ قدم بعد ثبوتها
برداشت فوق، بنابراين احتمال است كه مراد از «قدم» ايمان و عقيده مردمى باشد كه به دين گرايش يافته اند و با ديدن سوء استفاده برخى از دين، قدمهايشان سست گردد و از ايمان روى گردان شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفى حق و ارائه ارزش هاى واقعى ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جريان هاى باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل
از تقدم «جاء الحق» مى توان استفاده كرد كه باطل در پرتو ظهور حق، رنگ مى بازد و در صورتى كه راه صحيح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان ميدان دار خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 32 - 2
ص: 303
2 - بهشت ، از آن همه تائبان خداجوى و پاسدار ارزش ها و وظايف دينى
ه_ذا ما توعدون لكلّ أوّاب حفيظ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 4
4- تفصيل و تأكيد در بيان نيكى ها و ارزش ها و اشاره و خلاصه گويى در بيان بدى ها و ضد ارزش ها ، امرى شايسته و روشى پسنديده است .
إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم و إن أسأتم فلها
تعبير تفصيلى «إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم» در قبال تعبير خلاصه تر «و إن أسأتم فلها» مى تواند به مطلب فوق اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 7 - 4
4- تفصيل و تأكيد در بيان نيكى ها و ارزش ها و اشاره و خلاصه گويى در بيان بدى ها و ضد ارزش ها ، امرى شايسته و روشى پسنديده است .
إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم و إن أسأتم فلها
تعبير تفصيلى «إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم» در قبال تعبير خلاصه تر «و إن أسأتم فلها» مى تواند به مطلب فوق اشاره داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 3
3 _ جان و مال مؤمنان ، ابزارى براى آنان در دستيابى به ارزش هاى جاودان
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 3
ص: 304
3 _ حمايت از دين و ارزش هاى الهى در شرايط سخت و دشوار ، داراى ارزشى برتر
و السبقون الأولون من المهجرين و الأنصار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 21 - 4
4- مراتب و فضايل اخروى ، بسى برتر و بزرگتر از درجات دنيوى است .
و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 21 - 4
4- مراتب و فضايل اخروى ، بسى برتر و بزرگتر از درجات دنيوى است .
و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 58 - 5
5 - ظهور ارزش احسان ، براى كافران و گنه كاران در قيامت
لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 22 - 4
4 _ اعمال كافران ، قاتلان انبيا و قاتلان عدالتخواهان ، فاقد اعتبار و ارزش اجتماعى *
انّ الذين يكفرون . .. حبطت اعمالهم
به نظر مى رسد حبط عمل در دنيا، به معناى عدم اعتبار آن اعمال و نتايجش باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 41 - 3
ص: 305
3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى
من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 40 - 6
6 - ارزش ها و ملاك هاى اخروى ، از مبنا ها و معيار هاى ارزش گذارى دينى
أفمن يلقى فى النار خير أم من يأتى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 8
8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى
فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 6
6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام
الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار
برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 9
9 _ دين الهى و حمايت از آن ، داراى ارزش برتر از جان و مال انسانها
ص: 306
إن اللّه اشترى من المؤمنين أنفسهم و أمولهم . .. يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 9
9 _ نژادپرستى، از ارزشهاى شيطانى است.
أنا خير منه خلقتنى من نار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 51 - 8
8- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت ياد و نام افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان مخلصًا و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 10
10- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت افراد در قرآن است .
ص: 307
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 74 - 3
3 - ايمان به آخرت ، اهرم پايبندى انسان به ارزش هاى الهى و صراط مستقيم
و إنّك لتدعوهم إلى صرط مستقيم . و إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة عن الصرط لن_كبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 69 - 10
10 _ بذله گويى منافقان و كافران و استهزاى آنان به ارزش هاى الهى ، كار مستمرشان در طول تاريخ
كالذين من قبلكم . .. و خضتم كالذى خاضوا
در «آيه 56» از قول منافقان نقل شده است: «إنما كنا نخوض و نلعب»; خداوند در اين آيه مى فرمايد «خضتم كالذى خاضوا» ; يعنى، روش شما در پيشينيان شما نيز وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 15 - 5
5- اسلام ، احياكننده ارزش ها و عواطف انسانى و استحكام بخش بنياد هاى خانواده و جامعه بشرى
و وصّينا الإنس_ن بولديه إحس_نًا
سفارش خداوند نسبت به ارج و مقام والدين، بيانگر اين حقيقت است كه اسلام دينى محدود به ابعاد عبادى و فردى نيست; بلكه به تمامى ابعاد حيات انسان توجه دارد; از جمله تقويت عواطف انسانى كه نهايتاً به تحكيم بنياد خانواده و جامعه منتهى مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 3
3- وسيله قرار دادن ارزش ها در راه دستيابى به اهداف ناشايست ، ممنوع است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم
برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از «أيمان» و تعميم آن به همه ارزشها و مقدسات است.
ص: 308
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 36 - 6
6 - لزوم انتخاب و ترجيح ارزش هاى اخروى به هنگام تعارض با مزايا و بهرهورى هاى زندگى دنيوى
فما أُوتيتم من شىء فمت_ع الحيوة الدنيا و ما عند اللّه خير و أبقى
رابطه دو قسمت آيه شريفه نشان مى دهد كه خداوند با طرح جاودانگى موهبت هاى اخروى، درصدد بيان اين مطلب است كه نبايد اعمال و ارزش هاى اخروى را فداى تمتعات محدود دنيوى كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 15
15 _ لزوم استفاده از امكانات مادى در جهت تقرب به خدا و كسب ارزش هاى معنوى
من يؤمن باللّه . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 25
25 - ارزش ها ، نبايد فداى رفاه و متاع دنيوى شود .
و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا لتبتغوا عرض الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 53 - 3
3 - ثمربخشى ايمان ، تنها در پرتو تقوا و پايبند بودن به ارزش هاى الهى در مقام عمل
و أنجينا الذين ءامنوا و كانوا يتّقون
جدا آمدن «كانوا يتّقون» در كنار «آمنوا» اين نكته را مى رساند كه ايمان درونى و قلبى، بدون داشتن بازتاب عملى و جوارحى مايه نجات حتمى نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 26 - 4
4 - تعصب مبتنى بر جهالت ، امرى نكوهيده است ; و نه پافشارى بر ارزش هاى عالمانه ، منطقى و راستين .
إذ جعل الذين كفروا فى قلوبهم الحميّة حميّة الج_هليّة
ص: 309
برداشت بالا بر اين اساس است كه «حميّة الج_هليّة» قيد احترازى باشد; يعنى، تعصب و غيرت بر دو گونه است: 1_ پافشارى بر مسائل علمى و منطقى، 2_ تعصب جاهلانه كه مشركان نوع اخير را داشته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 73 - 14
14- حفظ ارزش هاى الهى ( تعاليم وحى شده بر پيامبر _ صلى الله عليه و آله _ ) در هر شرايط و هر كجا ، از همه چيز مهمتر و ارزشمندتر است .
و إن كادوا ليفتنونك عن الذى أوحينا إليك . .. و إذًا لاَتّخذوك خليلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 16 - 9
9- تلاش گران در راه ايمان و توحيد و حفظ ارزش ها ، مشمول رحمت خاص خداوند ، خواهند شد .
و إذ اعتزلتموهم . .. فأوُواْ ... ينشر لكم ربّكم من رحمته
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 2
2- جاودانگى ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، راز برترى مطلق آنها بر دستاورد هاى مادى انسان
إنما عند الله هو خير لكم . .. ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 18
18 - مال و اندوخته هاى مادى ، نمى تواند با موهبت ها و ارزش هاى معنوى برابرى كند .
و رحمت ربّك خير ممّا يجمعون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 15
ص: 310
15 _ مؤمنان راستين ، پاسداران هميشگى قوانين ، حدود و ارزش هاى الهى
و الحفظون لحدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 108 - 15
15 _ توافق گروهى از مردم بر عقيده و رفتارى، زمينه پذيرش آن عقيده و رفتار به عنوان ارزش است.
كذلك زينا لكل أمة عملهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نازعات - 79 - 4 - 3
3 - پيشگامى در ارزش ها ، خود ارزشى والا است .
فالس_بق_ت سبقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 9
9 - تبليغ ياد خدا ، ارزش هاى عقيدتى و عملى و عدالت خواهى ، اصيل ترين محتواى شعر ارزشى
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و انتصروا من بعد ماظلموا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 90 - 13
13- قرآن ، عهده دار بيان همه ارزش ها و ضد ارزشهاست .
تبي_نًا لكلّ شىء . .. إن الله يأمر بالعدل ... و ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى
فرمان به رعايت عدالت و . .. تحذير از فحشا و ... پس از توصيف قرآن به «تبياناً لكل شىء» مى تواند بيانگر مطلب فوق باشد; يعنى، قرآن بيانگر تمامى حقايق مربوط به ارزشها و ضد ارزشهاست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 311
9 - نحل - 16 - 95 - 14
14- اسلام ، تعيين كننده ملاك ارزش گذارى ها و معرف ارزش هاى برتر براى انسان است .
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 10
10 _ تأمين نيازهاى مادى انسان و تبيين ارزشهاى معنوى وى، از نشانه هاى الوهيت خداوند
يبنى ءادم قد أنزلنا . .. ذلك من ءايت الله
مشاراليه «ذلك»، آفرينش لباس (أنزلنا عليكم لباسا) و تبيين ارزش تقوا (و لباس التقوى ذلك خير) است. گفتنى است كه لباس و بيان ارزش تقوا از جهت آيت بودن خصوصيتى ندارد و لذا به كليه نيازهاى مادى و تبيين ارزشهاى معنوى تعميم داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 11
11 _ ترويج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
با توجه به اينكه در بيشتر موارد قرآنى اين دو عنصر در كنار يكديگر آمده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 3 - 4
4- بهره گيرى قرآن از گرايش هاى انسان ( گرايش به ابديت ) در ترغيب به ارزش هاى معنوى ، بهره مى گيرد .
يبشّر المؤمنين الذين يعملون الص_لح_ت أنّ لهم أجرًا حسنًا . مكثين فيه أبدًا
روشن است كه تمايل به جاودانگى، در نهاد انسان ها وجود دارد و قرآن مجيد، از همين علاقه ها، براى سوق دادن آدمى به سوى ارزش ها، بهره بردارى كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 16 - 12
12- ترغيب و تشويق هماره بندگان از سوى خداوند ، براى گرايش به ارزش ها
وعد الصدق الذى كانوا يوعدون
عبارت «كانوا يوعدون»، استمرار وعده هاى الهى را مى رساند. كه اين وعده ها در نهايت براى انگيزش و ترغيب بندگان، به كسب
ص: 312
ارزش ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 10 - 5
5- هجرت و گريز از محيط فاسد ، به منظور حفظ ايمان و ارزش ها ، كارى جوانمردانه و مورد تمجيد خداوند است .
إذ أوى الفتية إلى الكهف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 3
3 - تفاوت ارزش ها در دنيا و آخرت
يوم لاينفع مال و لابنون . إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
دو نيروى كارآمد دنيوى (مال و فرزند) در آخرت بى تأثير خواهند بود; ولى قلب سليم _ كه ظاهراً در معادلات امور دنيا چندان مورد توجه قرار نمى گيرد _ اصلى ترين كارايى را خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 62 - 2
2 - خداوند ، خواهان تلاش انسان ها براى كسب ارزش ها به قدر توان خود و نه بيشتر از آن
أُول_ئك يس_رعون فى الخيرت . .. و لانكلّف نفسًا إلاّ وسعها
ذكر جمله «و لانكلّف نفساً إلاّ وسعها» پس از تمجيد و ستايش از كسانى كه در انجام كارهاى خير شتاب مىورزند و در ميدان كسب ارزش ها از ديگران سبقت مى گيرند، مى تواند تذكرى از جانب خداوند باشد تا آنان خود را در اين راستا به مشقت نيندازند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 1،2
1- دستاورد هاى مادى انسان ، فناپذير و ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، باقى و جاودانه است .
ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
2- جاودانگى ارزش هاى معنوى و پاداش هاى الهى ، راز برترى مطلق آنها بر دستاورد هاى مادى انسان
ص: 313
إنما عند الله هو خير لكم . .. ما عندكم ينفد و ما عند الله باق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 103 - 9
9 - جهل انسان ها به ارزش برتر پاداش هاى الهى ، آنان را به منافع دنيوى دلبسته كرده و از ايمان و تقوا باز داشته است .
و لو أنهم ءامنوا و اتقوا . .. لو كانوا يعلمون
برداشت فوق مبتنى بر اين احتمال است كه «لو» در جمله فوق شرطيه باشد. بر اين اساس احتمالاتى قابل تصور است و از آنهاست اينكه مفعول «يعلمون» برترى پاداش الهى گرفته شود و جواب شرط از جمله «و لو أنهم ءامنوا» استفاده گردد; يعنى: «لو كانوا يعلمون ان ثواب اللّه خير لأمنوا و اتقوا; اگر مى دانستند كه پاداش الهى از منافع دنيوى برتر است، همانا ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 28 - 8
8 _ باور به پاداش هاى عظيم الهى ، زمينه پايبندى به ارزش ها و گذشت از منافع مادى براى دين و ديندارى
لاتخونوا اللّه . .. و اعلموا ... و أن اللّه عنده أجر عظيم
هدف از بيان پاداش دهى خداوند پس از تكاليف ياد شده، ايجاد زمينه پايبندى به آن تكاليف است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 214 - 3
3 - بستگان و نزديكان پيامبران و رهبران دينى ، سزاوارترين افراد به رعايت اصول و ارزش ها
و أنذر عشيرتك الأقربين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 81 - 4
4- معرفى حق و ارائه ارزش هاى واقعى ، راه مبارزه با ضد ارزش ها و جريان هاى باطل
و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل
از تقدم «جاء الحق» مى توان استفاده كرد كه باطل در پرتو ظهور حق، رنگ مى بازد و در صورتى كه راه صحيح و حق ارائه نگردد، باطل همچنان ميدان دار خواهد بود.
ص: 314
ارزش هاى اجتماعى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 39 - 10
10- پايبندى به ارزش هاى اخلاقى - اجتماعى ، تنها در پرتو توحيد و پرهيز از شرك ، امكان پذير است . *
ذلك ممّا أوحى إليك ربّك من الحكمة و لاتجعل مع الله إل_هًا ءاخر
آورده شدن تعاليم اخلاقى و اجتماعى اسلام در اين آيات بين دو نهى از شرك، مى تواند بيانگر اين معنا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 89 - 8
8 - عمل نيك ، داراى ماهيتى بالنده و زاينده ارزش ها
من جاء بالحسنة فله خير منها
در صورتى كه «من» در «فله خير منها» نشويه و «منها» صفت «خير» باشد، استفاده مى شود كه خود عمل نيك، چون چشمه اى جوشان است كه زلال ارزش ها از آن مى جوشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - جمعه - 62 - 9 - 11
11 - كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو دانش و آگاهى ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 35 - 4
4 - اهميت نقش تقوا ، در دستيابى انسان به ارزش هاى اخروى
و الأخرة عند ربّك للمتّقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 2 - 8
8- انسان ها ، نيازمند انذار و تبشير ، براى پايدارى بر ارزش ها و پرهيز از انحرافات اند .
ص: 315
لم يجعل له عوجًا قيّمًا لينذر بأسًا شديدًا. .. و يبشّر
خداوند قرآن را به عنوان تضمين كننده قِوام جامعه بشرى با دو ويژگى «انذار و تبشير» معرفى كرده است و اين مى رساند كه قوامْ بخشى، در پرتوِ اين دو عامل ميسّر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 54 - 6
6 - ترديد جدى نسبت به قيامت و حيات اخروى ، زمينه ساز بى اعتنايى انسان به اصول عقلى و ملاك هاى عقلايى و فطرى
قل أرءيتم إن كان من عند اللّه . .. فى شقاق بعيد... ألا إنّهم فى مرية
ارتباط اين آيه با آيات پيشين _ كه در يك سياق قرار دارند _ نشان مى دهد كه اگر آيات علمى و داورى هاى عقلى و فطرى نتواند كسى را در برابر حقانيت خدا و وحى متقاعد كند، ريشه آن را بايد در ناباورى او به استمرار حيات و مسؤوليت انسان جستوجو كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 184 - 3
3 - التزام به مبانى ارزشى و اخلاقى ، نيازمند اعتقاد و جهان بينى صحيح است .
و اتّقوا الذى خلقكم و الجبلّة الأوّلين
طرح مسأله آفرينش و تذكر به وجود آفريدگار يگانه براى سوق دادن مردم به تقوا، مى تواند نشانگر اين واقعيت باشد كه داشتن جهان بينى صحيح، زمينه ساز پايبندى به ارزش ها است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 11
11 _ كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو علم و شناخت ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - صف - 61 - 11 - 15
15 - كسب ارزش هاى واقعى ، در پرتو علم و شناخت ميسّر است .
ذلكم خير لكم إن كنتم تعلمون
ص: 316
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 33 - 5
5 - مراقبت شديد بر ارزش ها و حدود الهى ، در گرو خشيت از خداوند ، حتى در نهان
أوّاب حفيظ . من خشى الرحم_ن بالغيب
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه تعبير «من خشى. ..» در مقام توصيف «أوّاب» و «حفيظ» باشد و عليت را برساند; يعنى، اين خشيت عامل «أوّاب» و «حفيظ» بودن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ذاريات - 51 - 15 - 5
5 - پايبندى به ارزش ها و پرهيز از زشتى ها و پليدى ها ، تنها در گرو اعتقاد به قيامت
إنّ المتقين فى جنّ_ت و عيون
از تقابل ميان «متقين» و «منكران معاد» _ كه در آيات پيشين مطرح شده است _ به دست مى آيد كه تقوا در صورتى حاصل مى شود كه فرد، منكر قيامت نباشد; زيرا با انكار قيامت پايبندى به ارزش ها ميسر نخواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - ق - 50 - 24 - 5
5_ سرپوش گذاشتن بر حق و مداومت بر آن ، پديد آورنده روحيه عناد و دشمنى عميق با ارزش ها *
كلّ كفّار عنيد
برداشت بالا بدان احتمال است كه تقدم «كفّار» بر «عنيد»، اشاره به تقدم رتبى و علّى داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 14 - 3
3- قيام براى خدا و دفاع از ارزش ها ، نيازمند قدرت روحى و قلبى نيرومند است .
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 22 - 1
ص: 317
1- ترك جهاد ، زمينه محو ارزش ها و به فساد كشيده شدن جامعه
فهل عسيتم إن تولّيتم أن تفسدوا فى الأرض
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته به دست مى آيد: 1_ «تولّيتم» به معناى روى گرداندن از جهاد باشد كه در آيه قبل مطرح شده است. 2_ تعبير «عسيتم ...أن تفسدوا فى الأرض» در معنا، جواب «إن تولّيتم» به شمار آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 7 - 22
22 - كفر ، زمينه ساز ابتلاى انسان به شكستن حريم ارزش ها و ارتكاب گناهان *
و كرّه إليكم الكفر و الفسوق و العصيان
برداشت بالا بدان احتمال است كه تقدم لفظى كفر بر فسوق و عصيان، دال بر تقدم معنوى نيز باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 10
10 _ پيشتازى در ارزش ها ، خود ارزشى والاست .
و السبقون الأولون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 62 - 3
3 _ سوء استفاده منافقان از باور ها و اعتقادات مؤمنان و ارزش هاى مكتب اسلام
يحلفون باللّه لكم ليرضوكم
سوگند منافقان به خدا (يحلفون باللّه) _ كه در نزد مؤمنان داراى ارزش ويژه اى است _ مفيد برداشت فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 74 - 2
2 _ سوء استفاده منافقان از ارزش هاى مكتبى و باور هاى جامعه اسلامى
يحلفون باللّه ما قالوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 95 - 3
ص: 318
3 _ سوء استفاده منافقان از ارزش هاى معنوى ، به منظور پنهان كردن كردار زشت خويش
سيحلفون باللّه لكم إذا انقلبتم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 107 - 12
12 _ سوء استفاده منافقان از ارزش ها و مقدسات مؤمنان در جهت اهداف خائنانه خويش
اتخذوا مسجداً . .. و ليحلفن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 94 - 3
3- وسيله قرار دادن ارزش ها در راه دستيابى به اهداف ناشايست ، ممنوع است .
و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً بينكم
برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از «أيمان» و تعميم آن به همه ارزشها و مقدسات است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 5
5- انسان ، در معرض خطر دستاويز قرار دادن ارزش هاى معنوى براى دستيابى به ماديات
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 10
10 _ لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حركت ها و انديشه هاى ضد ارزشى آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
برداشت فوق، بدين احتمال است كه تقدم لفظى امر به معروف و نهى از منكر، اشاره به تقدم حقيقى و عملى آن داشته باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 187 - 18
18 _ ناچيز و بى ارزش بودن هر آنچه ( دنيا و لذائذ و زخارف آن و . . . ) در مقابل از دست دادن دين و رهاسازى كتاب آسمانى و بىوفايى به پيمان الهى باشد .
و اشتروا به ثمناً قليلا
آنچه عالمان اهل كتاب در مقابل دين فروشى مى گرفتند، به اعتقاد خودشان اندك نبوده است ; چون با كتمان حقانيّت پيامبر
ص: 319
(صلی الله علیه و آله)، به خواسته هاى دنيوى، رياست بر مردم و . .. مى رسيدند ; ولى در عين حال خداوند همه آنها را به بى ارزشى و ناچيزى توصيف كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 198 - 1
1 _ بى ارزشى بهره ها و قدرت محدود كافران در دنيا ، نسبت به نعمت جاودانه بهشت
متاع قليل ثمّ ماويهم جهنّم . .. لكن الّذين اتّقوا ربّهم لهم جنّات ... خالدين فيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 25 - 8
8 _ زندگى با فاسقان ، دشوار و ناخوشايند بر بندگان شايسته خداوند
فافرق بيننا و بين القوم الفسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 82 - 2
2 _ ظلم موجب كاهش مرتبه و ارزش ايمان مى شود.
الذين ءامنوا و لم يلبسوا إيمنهم بظلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 35 - 5
5 _ آميختنِ عبادت و نيايش به امورى لغو و بيهوده ، امرى ناروا و بس نكوهيده
و ما كان صلاتهم عند البيت إلا مكاء و تصدية
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 18 - 6
6- ادا نكردن حق نعمت هاى فراوان خداوند ، نوعى نقصان و كاستى و سزاوار توبيخ و سرزنش است .
و إن تعدّوا نعمة الله لاتحصوها إن الله لغفور رحيم
ذكر «إن الله لغفور» پس از بيان نعمتهاى فراوان خداوند، احتمال دارد از اين جهت باشد كه ادا نشدن شايسته حق نعمتهاى خداوند، نوعى نقصان تلقى مى شود و از اين جهت، مايه توبيخ است. عبارت «إن الله لغفور» بيان كننده ضمنى آن نقصان و كاستى است كه خداوند آن را مورد بخشايش خويش قرار مى دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 28 - 37
37- پندار مزيّت هاى بى جا براى خود و ناهنجار ديدن سيماى بى نوايان ، از ويژگى هاى رهبران نالايق و مايه بى ارزشى رهنمود هاى آنان است .
و لاتطع من . .. كان أمره فرطًا
ص: 320
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 71 - 7
7 - تمايلات و هوس هاى نفسانى ، در ضديت با حق
و لو اتبع الحقّ أهواءهم لفسدت السم_وت و الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 56 - 5
5 _ پيمان شكنى ، كردارى بس ناروا و زشت
إن شر الدواب . .. ثم ينقضون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 21 - 5
5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند ، مورد تأييد عقل و فطرت سليم
طاعة و قول معروف
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه «قول معروف» خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى، دستور قتال كه در آيات پيشين بيان شده، دستورى شناخته شده از نظر عقل و فطرت است كه بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكاثر - 102 - 4 - 2
2 - آگاهى تمام مردم ، از بى پايه بودن امتيازات مادى ، هنگام حسابرسى نعمت ها در قيامت
ثمّ كلاّ سوف تعلمون
آخرين آيه سوره، بيانگر زمانى است كه مفاد «سوف تعلمون» تحقق مى يابد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 15
15 - ارزش مفاهيم نيكو ، به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من اتقى
توصيف «برّ» (نيكى) به كسى كه تقواپيشه باشد - با اينكه برحسب ظاهر بايد گفته شود نيكى به تقواپيشگى است - اشاره به اين معنا دارد كه: تقوا آن گاه سزاوار است به نيك بودن توصيف شود كه در افراد محقق شود. (اقتباس از الميزان)
ص: 321
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 8
8 - تحمل دشوارى ها در راه دين ، محفوظ در نزد خدا و مايه ارجمندى
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اگر رنج ها تأثيرى در سرنوشت انسان و تقرّب وى به خدا نداشت، خود زيانى انكارناپذير بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 108 - 15
15 _ توافق گروهى از مردم بر عقيده و رفتارى، زمينه پذيرش آن عقيده و رفتار به عنوان ارزش است.
كذلك زينا لكل أمة عملهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 56 - 10
10 - دگرگونى ارزش ها ، در جامعه فساد زده و منحرف
قالوا أخرجوا ءال لوط . .. إنّهم أُناس يتطهّرون
در جامعه فسادزده قوم لوط، پاكى و پارسايى مورد ريشخند واقع شده و پاكدامنان آن جامعه (لوط و خاندانش) به جرم طهارت، محاكمه و محكوم شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 50 - 7
7 - عقيده به معاد ، عاملى نيرومند در پايبندى انسان به ارزش ها و تحمل دشوارى هاى ناشى از تعهد به آنها
قالوا لاضير إنّا إلى ربّنا منقلبون
ص: 322
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 12
12- بالا بردن سطح آگاهى ها و دانش ها ، وسيله فهم بهتر ارزش هاى برتر الهى و سود و زيان حقيقى
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 99 - 4
4 _ تأثير نيت و انگيزه انسان در ارزش اعمال و انفاقهايش نزد خداوند
ما ينفق مغرماً . .. و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول ألا إنها قربة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 21 - 5
5- دفاع از ارزش ها و جهاد در راه خداوند ، مورد تأييد عقل و فطرت سليم
طاعة و قول معروف
برداشت ياد شده بنابر اين نكته است كه «قول معروف» خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى، دستور قتال كه در آيات پيشين بيان شده، دستورى شناخته شده از نظر عقل و فطرت است كه بشر را به دفاع از ارزش ها و طرد دشمنان مهاجم فرامى خواند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 112 - 10،11
10 _ لزوم شناساندن ارزش ها به فرد و جامعه قبل از مبارزه با حركت ها و انديشه هاى ضد ارزشى آنان *
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
برداشت فوق، بدين احتمال است كه تقدم لفظى امر به معروف و نهى از منكر، اشاره به تقدم حقيقى و عملى آن داشته باشد.
11 _ ترويج ارزش ها و مبارزه با ضد ارزش ها ، دو عنصر متلازم با هم
الأمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر
با توجه به اينكه در بيشتر موارد قرآنى اين دو عنصر در كنار يكديگر آمده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
ص: 323
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 23 - 3
3 - عبد و بنده خدا بودن از ارزش هاى والاى انسانى است .
مما نزلنا على عبدنا
از اينكه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به بندگى خدا توصيف شده، معلوم مى شود: عبد و بنده خدا بودن از ارزشهاى والاى انسانى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 109 - 11
11 - ايمان به پيامبر (صلی الله علیه و آله) حتى در ديدگاه اهل كتاب ارزشمند بوده و كمال محسوب مى شده است .
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً
برانگيخته شدن حسد در انسان به هنگامى است كه محسود را برخوردار از نعمتى مادى يا كمالات انسانى ببيند. بنابراين در نظر اهل كتاب - كه بر ايمان مسلمانان به پيامبر(صلی الله علیه و آله) رشك مى بردند - بايد ايمان، نعمت و كمالى ارجمند مى بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 127 - 7
7 - ارزش عبادت و اطاعت خدا ، در گرو پذيرفته شدن آن از سوى خداوند است .
و إذ يرفع إبرهيم . .. ربنا تقبل منا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 129 - 5
5 - ذريه و نسلى كه از تعاليم دينى برخوردار بوده و از آلودگى ها پيراسته باشند ، براى نياكانشان ارزشمند و امتياز آفرين هستند .
ربنا وابعث فيهم رسولا منهم . .. و يزكّيهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 148 - 6
6 - ملاك برترى امت ها ، پيشى گرفتن در انجام كار هاى نيك است نه داشتن قبله اى خاص
و لكل وجهة هو مولّيها فاستبقوا الخيرت
جمله «فاستبقوا الخيرت» پس از «هو مولّيها» حقيقتى ديگر را درباره نابجايى بحث و مشاجره درباره تغيير و تعيين قبله گوشزد مى كند و آن اين است كه: مجرد رو به سوى قبله داشتن كارساز نيست; آنچه تعيين كننده مى باشد انجام كارهاى نيك است. پس در آنها پيشى بگيريد.
ص: 324
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 151 - 10
10 - زدودن آلودگى ها و ناپاكى ها از خويشتن ، فراگيرى قرآن و آموختن حكمت ، احكام و معارف دين ، داراى جايگاهى رفيع و ارزشمند
كما أرسلنا فيكم رسولا . .. و يعلمكم الكتب و الحكمة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 154 - 4
4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .
و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 171 - 8
8 - درك حقايق و معارف دين و پذيرش آنها ، تعيين كننده ميزان ارزش قواى ادراكى است .
صم بكم عمى فهم لايعقلون
كر، لال و كور خواندن كفرپيشگان على رغم اينكه آنان از ابزار شنوايى و . .. برخوردار هستند، مى تواند اشاره به اين حقيقت باشد كه: اگر ابزار و قواى ادراكى وسيله فهم معارف دين قرار نگيرند، در حقيقت با نبودشان يكسانند و ارزشى ندارند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 177 - 18
18 - تعيين ارزش مفاهيم به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
و لكن البر من ءامن
به حسب ظاهر بايد گفته مى شد «البر، الايمان باللّه; نيكى، ايمان آوردن به خداست» نه «البر من ءامن; نيكى، كسى است كه ايمان به خدا دارد». اين جايگزينى; يعنى، توصيف مفهوم «البر» با بيان مصداق (من ءامن) اشاره به اين حقيقت دارد كه: ايمان و ... آن گاه كمال است و به نيك بودن توصيف مى شود كه در افراد تحقق يابد و الا مجرد مفهوم ايمان و ... نيكى محسوب نمى شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 179 - 7
7 - ارزش حيات و زندگى دنيوى انسان ها ، در گرو رسيدن آنان به تقواپيشگى است .
و لكم فى القصاص حيوة . .. لعلكم تتقون
برداشت فوق مبتنى بر اين نكته است كه «لعلكم . ..» بيان غايت براى «حياة» باشد; يعنى، قانون قصاص تشريع شد تا حيات جامعه را تضمين كند و حيات و زندگى به خودى خود ارزشى ندارد مگر اينكه زمينه اى براى تحصيل تقوا باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 189 - 15
15 - ارزش مفاهيم نيكو ، به تحقق يافتن آنها در انسانهاست .
ص: 325
و لكن البر من اتقى
توصيف «برّ» (نيكى) به كسى كه تقواپيشه باشد - با اينكه برحسب ظاهر بايد گفته شود نيكى به تقواپيشگى است - اشاره به اين معنا دارد كه: تقوا آن گاه سزاوار است به نيك بودن توصيف شود كه در افراد محقق شود. (اقتباس از الميزان)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 190 - 4
4 - ضرورت رعايت حقوق دشمنان حتى در جنگ با آنان
و قتلوا فى سبيل اللّه الذين يقتلونكم و لاتعتدوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 195 - 3
3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به « در راه خدا بودن » آن است .
و أنفقوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 21
21 _ ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند
لهم اجرهم عند ربّهم
اضافه تشريفيّه در «ربّهم» بيانگر آن است كه دارندگان صفات ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 12،17
12 _ نيايش كنندگان به درگاه خداوند، نزد او ارزشمندند ; هر چند تهيدست باشند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
17 _ پيامبر(صلی الله علیه و آله) نبايد در برخورد با مردم، فقر و غنا و گرسنگى و سيرى را ملاك قرار دهد.
ما عليك من حسابهم من شىء و ما من حسابك عليهم من شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 6،7،11
6 _ دولتمندان و اشراف تنها خود را شايسته كرامت و ارزشمندى در نزد خدا مى دانند.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
7 _ مؤمنان در پيشگاه خداوند ارزشمندند ; هر چند كه فقير و فاقد موقعيت اجتماعى باشند.
أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
11 _ شكر، معيار ارزشمندى انسان نزد خداوند است.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا أليس اللّه بأعلم بالشكرين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 326
5 - انعام - 6 - 54 - 3
3 _ ايمان به آيات خداوند موجب ارزشمندى آدمى در پيشگاه خداوند است.
و إذا جاءك الذين يؤمنون بأيتنا فقل سلم عليكم
موظف شدن پيامبر(صلی الله علیه و آله) به سلام به مؤمنان، گوياى مقام رفيع مؤمنان در پيشگاه خداوند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 86 - 7
7 _ نيكوكار و صالح بودن، از معيارهاى فضيلت يافتن پيامبران بر همه جهانيان است.
نجزى المحسنين . .. كل من الصلحين ... فضلنا على العلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 98 - 8
8 _ دانايان و بهروران از نعمت درك در نزد خداوند ارزشمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يفقهون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 105 - 9
9 _ عالمان در نظام ارزشى اسلام والا و ارزشمندند.
لنبينه لقوم يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 115 - 11
11 _ راستى و عدل از ملاكها و مفاهيم اساسى و ارزشى اسلام است.
و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 126 - 6
6 _ كسانى كه آيات الهى و معارف آن را فراگرفته و آن را به فراموشى نسپرده و غفلت نمى كنند، نزد خداوند ارجمندند.
قد فصلنا الأيت لقوم يذكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 26 - 8
8 _ ارزش واقعى انسانها در گرو تقواپيشگى است.
و لباس التقوى ذلك خير
برداشت فوق بر اين اساس است كه «خير» وصف باشد نه افعل تفضيل و كلمه «ذلك» همانند ضمير فصل دلالت بر حصر كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 327
5 - اعراف - 7 - 29 - 10
10 _ استناد به سنن پيشينيان در تعيين ارزشها، مخالف اخلاص در عبوديت خداوند است.
قالوا وجدنا عليها ءاباءنا. .. و ادعوه مخلصين له الدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 19 - 4،5،7
4 _ نيكوترين عملكرد كافر و مشرك ، فاقد كمترين ارزش در بينش الهى است .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه . .. و اللّه لايهدى الق
برداشت فوق به خاطر دو نكته مهم در آيه شريفه است: 1_ سيراب ساختن حاجيان و آباد كردن مسجدالحرام، بهترين عمل مشركان بود; 2_ خداوند، همين دسته از مشركان به ظاهر نيكوكار را ستمكار معرفى كرد.
5 _ اعمال صالح انسان ها ، تنها در سايه ايمان به خدا و روز بازپسين ، ارزش مى يابد .
أجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمن ءامن باللّه و اليوم الأخر
7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهد فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 20 - 3،4
3 _ ايمان توأم با عمل ، داراى ارزش در بينش الهى
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا . .. أعظم درجة عند اللّه
4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 24 - 9
9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .
و جهاد فى سبيله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 34 - 13
13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق
و لا ينفقونها فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 5
5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه
ص: 328
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 41 - 5
5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان
جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 52 - 2
2 _ ارزش ها و ملاك هاى ارزش گذارى در بينش مؤمنان و منافقان ، متفاوت است .
إن تصبك مصيبة يقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل . .. قل لن يصيبنا إلا ما كتب اللّه لن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 53 - 7
7 _ اعمال نيكى كه داراى ريشه ها و انگيزه هاى غير الهى باشد ، در محضر خدا پذيرفته نيست .
أنفقوا . .. لن يتقبل منكم إنكم كنتم قوماً فسقين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 54 - 4
4 _ ارزش اعمال در پيشگاه خدا ، مشروط به ايمان به او و رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله)
و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 79 - 14
14 _ ارزشمندى انفاق ، در گرو مقدار آن نيست .
و الذين لايجدون إلا جهدهم . .. و لهم عذاب أليم
از اينكه انفاق اندك تهيدستان، اختصاص به ذكر يافته و مورد عنايت خاص خدا قرار گرفته است، استفاده مى شود كه: ارزش انفاق به كمى و زيادى آن نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 81 - 7
7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد
أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 93 - 13
13 _ علم و آگاهى ، داراى ارزش در بينش الهى و ملاك ارجمندى انسان
فهم لا يعلمون
ص: 329
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 100 - 4،5،10
4 _ پيروى از مهاجران و انصار ، تنها در طريق نيكى و درستى ستوده و ارزشمند است نه به طور مطلق .
و السبقون . .. و الذين اتبعوهم بإحسن
5 _ ارجمندى مهاجران و انصار ، مستلزم نفى صدور عمل غير نيك از آنان نيست .
و الذين اتبعوهم بإحسن
خداوند، ارجمندى تابعان را بدان مشروط كرده كه تنها بر اساس نيكى و در زمينه نيكيها از مهاجران و انصار تبعيت كنند نه در هر گونه عمل و به هر انگيزه اى و اين معنا نشان مى دهد كه مهاجران و انصار مبرا از عمل غير نيك نبودند.
10 _ پيشتازى در ارزش ها ، خود ارزشى والاست .
و السبقون الأولون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 107 - 4،10
4 _ انگيزه و هدف انسان ها ، تعيين كننده ارزش اعمال و دستاورد هاى آنان
و الذين اتخذوا مسجداً ضراراً و كفراً و تفريقاً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى
برداشت فوق بر اين اساس است كه منافقان گر چه مسجد ساختند ; ولى چون انگيزه غلطى داشتند، هم عملشان و هم نتيجه عملشان (مسجدشان) فاقد ارزش و تقدس بود.
10 _ ارزشمندى ساختن مسجد ، در گرو حسن نيت و انگيزه الهى داشتن آن است .
و الذين اتخذوا مسجداً . .. و ليحلفن إن أردنا إلا الحسنى و اللّه يشهد إنهم لكذبون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 8،9
8 _ نقش اساسى تقوا و نيت پاك در ارزش عمل
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق
9 _ نداشتن كمترين پيشينه زشتى و نادرستى ، ملاك برترى و فضيلت افراد در بينش الهى
أسّس على التقوى من أول يوم
برداشت فوق به خاطر اين است كه خداوند دو ملاك را در ارجمندى مسجد قبا ذكر فرموده است: 1 _ «أسّس على التقوى» ; 2 _ «من أول يوم».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 109 - 3
3 _ رعايت تقواى الهى و تحصيل رضاى خدا در پى ريزى مؤسسات ، ملاك ارزشمندى آنهاست .
أفمن أسس بنينه على تقوى من اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 111 - 12
12 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
ص: 330
يقتلون فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 120 - 12
12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .
لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 16 - 4
4_ اعمال انسان ها در دنيا ، اگر جنبه الهى نداشته باشد ، در سراى آخرت فاقد ارزش بوده و ثمربخش نخواهد بود .
أُول_ئك . .. بطل ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 29 - 20،22
20_ يكتاپرستى و ايمان به پيامبران ، ملاك ارزش و نشانه علم و آگاهى است .
و ما أنا بطارد الذين ءامنوا . .. و ل_كنى أريكم قومًا تجهلون
برداشت فوق ، مبتنى بر اين احتمال است كه «تجهلون» به منزله فعل لازم باشد و مفعولى براى آن در نظر گرفته نشود. براين اساس «أراكم ...»; يعنى ، مى دانم كه شما كفرپيشگان ، مردمى نادان و ناآگاه هستيد.
22_ نه از طبقه اشراف بودن ملاك دانايى و ارزش است و نه از محرومان بودن نشانه جهل و بى مقدارى
و ما أنا بطارد الذين ءامنوا . .. و ل_كنى أريكم قومًا تجهلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 11،12
11_ محروم بودن انسان از مال و منال ( ماديات ) ، نشانه ناشايستگى او براى دستيابى به خير هاى معنوى و الهى نيست .
لاأقول للذين تزدرى أعينكم لن يؤتيهم الله خيراً
12_ محور ارزيابى انسان ها در مكتب انبيا ، جنبه باطنى و نفسانى آنهاست نه ويژگى هاى ظاهرى و مادى .
و لاأقول للذين تزدرى أعينكم . .. الله أعلم بما فى أنفسهم
نوح(ع) در بيان نگرش كافران درباره انسانها، كلمه «أعينكم» رابه كار برد و در بيان بينش خود «أنفسهم» را محور قرارداد تا به اين نكته اشاره كند كه: انسانهاى غير الهى در ارزش گذارى، نظر به جنبه هاى مادى و ظاهرى انسان دارند و پيامبران نظر به جان و روان انسانها دوخته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 120 - 13
13_ بيانگر حق و پندآموز بودن و يادآور شدن حقايق و معارف الهى ، معيار ارزشمندى داستان ها و سرگذشت پيشينيان
جاءك فى ه_ذه الحق و موعظة و ذكرى للمؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 331
8 - يوسف - 12 - 76 - 29
29_ علم و آگاهى مايه برترى است .
نرفع درج_ت من نشاء و فوق كل ذى علم عليم
برداشت فوق، از ارتباط در دو جمله «نرفع. ..» و «فوق كل ذى علم عليم» استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - رعد - 13 - 22 - 2،10
2_ ارجمندى صبر و شكيبايى در گرو جهت خدايى داشتن آن است .
والذين صبروا ابتغاء وجه ربهم
10_ انفاق كردن خصلتى نيكوست چه پنهانى انجام گيرد و چه آشكارا .
أنفقوا مما رزقن_هم سرًّا و علانية
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 88 - 13
13- ايمان ، از معيار هاى ارزشمندى انسان ها و از ملاك هاى شايستگى براى فروتنى در برابر آنان است .
واخفض جناحك للمؤمنين
برداشت فوق از وصف «مؤمنين» _ كه مشعر به عليت است _ استفاده شده است; يعنى، چون آنان داراى ايمان هستند، پس تو اى رسول! نسبت به آنان فروتن باش.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 8
8- در راه خدا بودن هجرت ، شرط ارزشمندى آن
هاجروا فى الله
«فى» احتمال دارد به همان معناى خودش باشد و بنابراين مراد از آن مى تواند «فى سبيل الله» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 48 - 12
12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .
من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون
ضمير «هم» براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره «ظلال» مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 70 - 9
9- زندگى بدون علم و آگاهى ، پست و بى ارزش است .
من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا
برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند مرحله اى را كه انسان چيزى نمى داند و فاقد آگاهى است، پست ترين مرحله دانسته است.
ص: 332
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 76 - 135
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 14
14- اسلام ، تعيين كننده ملاك ارزش گذارى ها و معرف ارزش هاى برتر براى انسان است .
و لاتشتروا بعهد الله ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 96 - 8
8- عمل همراه با سختى ، مرارت ، صبر و مقاومت ، داراى ارزش برتر
و لنجزينّ الذين صبروا أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 97 - 1،6
1- ارزش عمل صالح در پيشگاه خداوند ، مشروط به ايمان است .
من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن
6- زندگى واقعى و ارزشمند ، حيات همراه با ايمان و عمل صالح است .
من عمل ص_لحًا . .. و هو مؤمن فلنحيينّه حيوة طيّبة
برداشت فوق مبتنى بر دو نكته است: الف) بنابر اينكه «حياة طيّبة» زندگى دنيوى باشد. ب) زنده شدن انسان مؤمن و نيك كردار در زندگى دنيا، اشاره به اين معنا دارد كه زندگى بدون ايمان، در حقيقت زندگى شايسته و درخور شأن انسان نيست و حيات واقعى به ايمان و عمل صالح است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 120 - 5
5- اطاعت و تسليم هر چه بيشتر در برابر خدا و بر راه مستقيم و معتدل بودن ، عامل ارجمندى فزون تر انسان نزد او
إن إبرهيم كان أُمّة قانتًا لله حنيفًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 123 - 9
9- انديشه و مرام درست و بى انحراف ، ملاك ارزشمندى انسانهاست .
اتّبع ملّة إبرهيم حنيفًا و ما كان من المشركين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 19 - 8
8- تنها تلاش و كوششى داراى ارزش و شايسته ستايش است كه در مسير آخرت طلبى و كسب حيات برتر اخروى باشد .
ص: 333
من كان يريد العاجلة . .. و من أراد الأخرة ... كان سعيهم مشكورًا
از اينكه خداوند پس از ذكر دنياطلبى و آخرت خواهى انسانها، از سعى وتلاش آخرت خواهان تشكر و ستايش كرده است، استفاده مى شود كه تنها سعى و تلاشى كه در مسير كسب حيات برتر اخروى باشد، مورد قدردانى و ستايش است و نه هر تلاش و كوششى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 61 - 12
12- ابليس ، ملاك ارزش را در نژاد و عنصر مادى مى داند .
ءأسجد لمن خلقت طينًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 72 - 6
6- ارزشمندى ابزار و امكانات معرفتى انسان ، در گرو به كارگيرى آن در طريق حق است .
و من كان فى ه_ذه أعمى فهو فى الأخرة أعمى
از اينكه خداوند، انسانى را كه بيناست ولى بينش درست نيافته «أعمى» خوانده است، استفاده مى شود كه چشم به عنوان وسيله معرفت آن گاه ارزشمند به حساب مى آيد كه در مسيرى بايسته و شايسته به كار گرفته شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 80 - 8
8- ارزش اعمال ، در پرتو صداقت و خلوص و عدم آميختگى آن به ريا است .
أدخلنى مدخل صدق و أخرجنى مخرج صدق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 84 - 12
12- علم و آگاهى برتر ، ملاك شايستگى مربيان و معيار گزينش آنان
فربّكم أعلم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 5 - 7
7- ارزش سخن ، به ريشه داشتن آن در علم و آگاهى است .
ما لهم به من علم . .. كبرت كلمة تخرج من أفوههم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 28 - 11،26
11- خو گرفتن به دعا و نيايش در صبح و پسين ، مايه ارجمندى نزد خداوند و شايستگى براى همنشينى با پيامبر (صلی الله علیه و آله) است .
و اصبر نفسك مع الذين يدعون ربّهم بالغدوة و العشىّ
فعل «يدعون» مضارع و براى استمرار است.
ص: 334
26- ارزش ذكر خدا ، به ريشه دار بودن آن در قلب و روح انسان است .
أغفلنا قلبه عن ذكرنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 65 - 4،11
4- عبوديت انسان براى خدا ، شايسته ترين مشخصه وى ، در بينش الهى است .
عبدًا من عبادنا
خداوند، از ميان همه صفات حضرت خضر(ع) عبوديت وى را به عنوان نخستين و بارزترين صفت وى يادآور شده است. اين گزينش، گوياى برترى اين صفت بر ديگر ويژگى ها است.
11- دانش ، ارزشى برجسته براى انسان است .
علّمنه من لدنّا علمًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 66 - 16
16- علم ارزشمند ، علمى است كه تضمين كننده رشد و تكامل معنوى انسان باشد .
تعلمن ممّا علّمت رشدًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 13
13- ارزش هر انسان ، به اَعمال او است .
فحبطت أعم_لهم فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 13 - 3
3- ارزش والاى برخوردارى انسان از روحيه عطوفت و دل سوزى
و حنانًا من لدنّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 41 - 8
8- ارزش هاى معنوى و راستى و درستى در گفتار و عمل ، ملاكى مهم در بزرگداشت ياد و نام افراد
واذكر . .. إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
يادكرد از حضرت ابراهيم(ع)، به جهت مقام نبوت و صدّيق بودن او، درسى است براى همه كه در تبليغات و مطرح كردن افراد بايد جنبه هاى معنوى و راستين شخصيت ها را مد نظر داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 51 - 8
8- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت ياد و نام افراد در قرآن است .
ص: 335
واذكر . .. إنّه كان مخلصًا و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 56 - 10
10- ارزش هاى معنوى ، ملاك بزرگداشت افراد در قرآن است .
واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 63 - 5
5- تقوا ، خصيصه اى ارزشمند و سرنوشت ساز
تلك الجنّة . .. من كان تقيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 115 - 6
6 - عزم و تصميم جدى براى عمل به توصيه هاى خداوند ، موجب ارزش مندى انسان در پيشگاه خداوند است .
و لم نجد له عزمًا
ضمير فاعلى در «لم نجد»، دلالت دارد كه وجود عزم در آدم(ع) مطلوب خداوند بود و نبود آن، امرى خلاف انتظار بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - حج - 22 - 78 - 2
2 - ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .
و ج_هدوا فى اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 27 - 14
14 - تنها ايمان ، ملاك امتياز انسان ها در بينش الهى
إلاّ من سبق عليه القول منهم . .. إنّهم مغرقون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 22 - 11
11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت
و المه_جرين فى سبيل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 39 - 8
8 - اعمال نيكى كه جهت خدايى ( حسن فاعلى ) ندارد ، بى ثمر و فاقد ارزش است .
و الذين كفروا أعم_لهم كسراب بقيعة يحسبه الظمأن ماء حتّى إذا جاءه لم يجده شيئًا
ص: 336
مقصود از اعمال كافران در آيه شريفه كردار خوب آنان است; چرا كه اعمال بد نتيجه خوبى ندارد تا گفته شود كه مثل سراب بى فايده است. اما جهت خدايى و حسن فاعلى اعمال، از وصف «الذين كفروا» استفاده شده است; يعنى، چون خدا را انكار مى كنند و براى او كار نمى كنند اعمالشان بى ثمر است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 23 - 4
4 _ ايمان ، شرط ارزشمندى و اثر بخشى اعمال در روز رستاخيز
و قدمنا إلى ما عملوا من عمل فجعلن_ه هباء منثورًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 77 - 1،3،6
1 _ ارزش و منزلت انسان در پيشگاه خداوند ، منوط به دعا و عبادت كردن او است .
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
2_ «دعاؤكم» اضافه مصدر به مفعولش باشد; كه در اين صورت «دعا» به معناى دعوت است; يعنى، «لولا دعاؤه إيّاكم إلى الإسلام; اگر نبود دعوت كردن خدا يا پيامبر شما را به سوى اسلام». گفتنى است برداشت فوق مبتنى بر ديدگاه نخست است.
3 _ انسان ، من هاى دعا و عبادت ، فاقد ارزش و منزلت در پيشگاه خداوند است .
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
6 _ ارزش و منزلت انسان در پيشگاه خداوند ، منوط به پذيرش دين اسلام از سوى آنان است .
قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 76 - 2
2 - سابقه دار بودن يك باور ، در صورت متكى نبودن به عقل و برهان ، فاقد ارزش و اعتبار است .
أفرءيتم . .. أنتم و ءاباؤكم الأقدمون
برداشت ياد شده از آن جا است كه قوم ابراهيم، بت پرستى را ميراث نياكان خود مى دانستند، ولى آن حضرت ايشان را به تعقل و انديشه دعوت نمود و تقليد صرف از نياكان را مردود اعلام كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 89 - 6
6 - تبلور تمامى ارزش هاى وجودى انسان ، در پاكى و سلامت قلب و روح او از شرك
إلاّ من أتى اللّه بقلب سليم
از اين كه تنها راه نجات و سعادت اخروى، مسأله تقديم قلب سليم (قلب مبرّا از شرك) به پيشگاه خداوند مطرح شده است، برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 114 - 4
4 - ملاك ارزش نزد پيامبران ، ايمان است ; نه جايگاه اجتماعى افراد .
ص: 337
و ما علمى بما كانوا يعملون . .. و ماأنا بطارد المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 215 - 5
5 - ملاك ارزش در بينش الهى ايمان است ; نه پيوند هاى قبيله اى و خويشاوندى .
و أنذر عشيرتك الأقربين . و اخفض جناحك لمن اتبعك من المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 227 - 5
5 - شعر در پرتو ايمان ، به دور از گمراهى و گمراه گرى است .
و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 15 - 9
9 - علم و آگاهى فزون تر ، از ملاك هاى برترى مؤمنان بر يكديگر
و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا على كثير من عباده المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 36 - 8،9
8 - ارجمندى عطاياى الهى و بى ارزشى هر عطاى غير الهى در نظر سليمان ( ع )
أتمدّونن بمال فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
9 - افتخار سليمان ( ع ) به مقام نبوت و رسالت الهى خود و نه مال و قدرت مادى
فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم
مراد از «ما آتان اللّه» حقيقتى متفاوت با امكانات مادى است; چرا كه اولاً دربار سبا نيز از آن امكانات مادى برخوردار بود ثانياً بجاى «خير» بايد مى فرمود «ما آتانى اللّه أكثر ممّا آتاكم».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 43 - 4
4 _ علم به ارزش ها در نظام كفر ، مقهور عادات و رسوم اجتماعى
و صدّها ما كانت تعبد من دون اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 84 - 11
11 - ارزش اعمال انسان ، در گرو عقايد و باور هاى وى
أكذّبتم ب_اي_تى . ..أمّاذا كنتم تعملون
در اين آيه، نخست سطحى نگرى كافران مورد مذمت قرار گرفته و سپس با لحنى تحقيرآميز، كردار آنان بى ارزش و حقير شمرده شده است. اين تقدم، نشانگر آن است كه وقتى انديشه غلط باشد، براى عمل ارجى نخواهد بود.
ص: 338
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 67 - 3
3 - ايمان ، بدون عمل صالح و عمل صالح بدون ايمان ، در بينش الهى فاقد ارزش است .
ءامن و عمل ص_لحًا
با هم آمدن ايمان و عمل صالح، بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - عنكبوت - 29 - 69 - 2
2 - اخلاص ، جانْ مايه ارزش هر تلاشى است .
و الذين ج_هدوا فينا
«فينا» به معناى «لوجهنا» و «لأجلنا» است و از آن، اخلاص فهميده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 38 - 12
12 - ارزش اعمال ، در گرو اخلاص است .
ذلك خير للذين يريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 39 - 6
6 - ارزش اَعمال ، در گرو اخلاص است .
و ما ءاتيتم من زكوة تريدون وجه اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 24 - 4،9
4 - توجه به فرجام اخروى ، داراى نقشى اساسى ، در ارزش گذارى رفاه و آسايش دنيوى است .
نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ
قليل بودن بهرهورى كافران از دنيا، چه بسا به خاطر گرفتارى آنان به عذاب سخت باشد. گرفتار شدن به چنان عذابى، بهره مند بودن زياد از امكانات دنيا را ناچيز خواهد كرد. بنابراين، توجه به فرجام اخروى ميزان رفاه و آسايش دنيوى را رقم مى زند.
9 - ملاك سعادت مندى و ارزشِ شخص ، در نزد خداوند ، بهره مند بودن از امكانات دنيوى نيست .
نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 37 - 11
11 - مال و فرزند در صورتى مى توانند نقش معنوى داشته باشند ، كه با ايمان و عمل صالح همراه باشند .
و ما أمولكم و لا أول_دكم بالّتى تقرّبكم عندنا زلفى إلاّ من ءامن و عمل ص_لحًا
ص: 339
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 10 - 10
10 - عمل صالح ، موجب ارزشمندى ايمان ، عقايد و انديشه هاى درست و سبب بارورى آنها است .
إليه يصعد الكلم الطيّب و العمل الص_لح يرفعه
برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه ضمير فاعلى (در «يرفع») به «عمل صالح » و ضمير مفعولى (يرفعه) به «الكلم الطيّب» بازگردد. گفتنى است «رفع» (مانند «صعود») در اين آيه، كنايه از ارزشمندى و بارورى مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 32 - 8
8 - نزديكى و دورى از قرآن ، معيارى براى تعيين ارزش انسان ها و سعادت مندى آنان
ثمّ أورثنا الكت_ب . .. فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخيرت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 81 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف نوح(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت به پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان نيز بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 99 - 3،4
3 - ارزش هجرت ، به در راه خدا بودن و جهت خدايى داشتن آن است .
و قال إنّى ذاهب إلى ربّى
4 - تأثير نيت ها و نوع جهت گيرى ها ، در ارزش مندى رفتار ها و كردارها
و قال إنّى ذاهب إلى ربّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 100 - 8
8 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن آن است .
ربّ هب لى من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 111 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف ابراهيم(ع) به عابد و مؤمن بودن، افزون بر محسن بودن آن حضرت، مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن در پيشگاه خداوند نيست; بلكه افزون بر آن بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
ص: 340
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 112 - 7
7 - اهميت و ارزش فرزند ، به صالح بودن او است .
و بشّرن_ه بإسح_ق نبيًّا من الص_لحين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 132 - 5
5 - ارزش احسان و نيكوكارى ، به توأم بودن آن با عبوديت و ايمان به خداوند است .
إنّا كذلك نجزى المحسنين . إنّه من عبادنا المؤمنين
توصيف الياس پيامبر، به عابد و مؤمن بودن _ افزون بر محسن بودن _ مى رساند كه صرف احسان، موجب تقرب و منزلت يافتن، در پيشگاه خداوند نمى شود; بلكه افزون بر آن، بايد متصف به صفت عبوديت و ايمان بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 28 - 6،8
6 - ايمان همراه با عمل صالح ، از ملاك هاى برترى و ارزشمند آدمى
أم نجعل الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت كالمفسدين فى الأرض
8 - تقواپيشگى ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى آدميان
أم نجعل المتّقين كالفجّار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 76 - 6،7
6 - تفاوت مبدأ و عنصر اوليه پيدايش موجودات و نوع آنها ، ملاك برترى و مهترى آنان نيست .
قال أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
از محكوم شدن ابليس در داورى و استدلال، درباره برترى خود بر آدم، برداشت ياد شده استفاده مى شود.
7 - شرافت و برترى انسان و ديگر موجودات ، به خاطر عنصر و ماده اوليه آفرينش آنان نيست ; بلكه به كمالات و اوصاف ناشى از آن عنصر و ماده اوليه بستگى دارد .
قال أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه خداوند از يك سوى فرمان داد كه ابليس بر آدم(ع) سجده كند; كه اين كار نشانه فضيلت و برترى انسان است. از سوى ديگر برترى ابليس بر آدم را به خاطر تفاوت عنصر و ماده اوليه آنان مردود شمرد. اين حقيقت مى رساند كه فضيلت آدم(ع) بر ابليس، به خاطر عنصر اوليه آفرينش او نبود; بلكه ناشى از كمالات و اوصاف ناشى از ماده گِل و روح الهى او بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 9 - 16
16 - ايمان و دانش ، دو معيار برترى و امتياز انسان ها بر يكديگر
أمّن هو ق_نت . .. هل يستوى الذين يعلمون و الذين لايعلمون
ص: 341
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 12 - 6
6 - پيش گامى در ايمان و آرمان هاى الهى ، از ملاك هاى ارزشمندى و برترى معنوى
و أُمرت لأن أكون أوّل المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 33 - 6
6 - ارزش انسان ها ، در پرتو توحيد ، عمل صالح و روحيه تسليم در برابر خداوند است .
و من أحسن قولاً ممّن دعا إلى اللّه و عمل ص_لحًا و قال إنّنى من المسلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 32 - 4
4 - توانمندى مادى انسان ها ، دليل شرافت و لياقت معنوى آنان نزد خداوند نيست .
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان . .. نحن قسمنا بينهم معيشتهم ...ليتّخذ بعضهم بعضً
قرآن در مقام نفى تفكر خرافى عرب (لزوم اعطاى نبوت به ثروتمندان و اشراف)، اين نكته را متذكر مى شود كه تفاوت آدميان در بهره هاى مادى، نشانگر تفاوت آنها در مقامات معنوى نيست; بلكه اختلافات معيشتى در راستاى سامان بخشى به نظام اجتماع است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 52 - 6
6 - قدرت و ثروت ، تنها ملاك ارزش در ديدگاه فرعون و فرعونيان
قال ي_قوم أليس لى ملك مصر . .. أم أنا خير من ه_ذا الذى
برداشت ياد شده با توجه به دو نكته زير است: الف) فرعون پس از يادآورى فرمانروايى و ثروت خويش، موسى(ع) را غير قابل قياس با خود مى داند و اين نشان دهنده بينش فرعون در زمينه ملاك ارزش است. ب) سخنرانى فرعون و تكيه وى بر قدرت و ثروت، نشان مى دهد كه در جامعه قبطى چنين ديدگاهى وجود داشته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 53 - 5
5 - مال و قدرت ، تنها ملاك ارزش انسان ، از نگاه مخالفان پيامبران در طول تاريخ
و قالوا لولا نزّل ه_ذا القرءان على رجل من القريتين عظيم . .. فلولا أُلقى عليه أس
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 31 - 5
5- جهاد و صبر در مسير فرمان هاى وحى ، ملاك امتياز و از مهم ترين ارزش ها است .
و لنبلونّكم حتّى نعلم المج_هدين منكم و الص_برين
اهميت، از تخصيص به ذكر يافتن جهاد و صبر استفاده مى شود.
ص: 342
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - حجرات - 49 - 13 - 9،10،17
9 - تقوا ، تنها ملاك كرامت و ارزش انسان ها ، نزد خدا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
10 - فضيلت و برترى انسان ها بر يكديگر ، تنها براساس تقوا است ; نه نژاد ، قبيله و مليت .
و جعلن_كم شعوبًا و قبائل لتعارفوا إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم
17 - ملاك ارزش انسان ها ، تقواى واقعى و نه تظاهر به تقوا است .
إنّ أكرمكم عند اللّه أتقي_كم إنّ اللّه عليم خبير
ممكن است بيان عليم و خبير بودن خداوند _ پس از «إنّ أكرمكم عنداللّه أتقاكم» _ نشانگر اين معنا باشد كه هرچند تقوا، تنها ملاك كرامت انسان ها است; اما ارزش براساس تقواى واقعى است و خداوند براساس عليم بودن و خبير بودن خود، آن را تشخيص مى دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - قمر - 54 - 54 - 2
2 - تقوا ، جوهره ارزش هاى معنوى انسان
إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر
از اين كه مؤمنان به جاى هر وصف ديگرى متصف به صفت «المتقين» شده اند، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - رحمن - 55 - 58 - 3
3 - ارزش زيبايى و جذابيت همسر ، در پرتو عفت و پاكدامنى او است . *
لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ . ..كأنّهنّ الياقوت و المرجان
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه خداوند نخستين وصف حوريان را مصونيت آنان از بيگانگان بيان داشته و پس از آن به زيبايى و جذابيت آنان اشاره كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حديد - 57 - 28 - 3
3 - تقواپيشگى ، در صورتى ارزشمند است كه با پيروى كامل از دستورات ، سيره و سلوك پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله) همراه باشد .
ي_أيّها الذين ءامنوا اتّقوا اللّه و ءامنوا برسوله
برخى از مفسران، مقصود از «آمنوا برسوله» را، تبعيت تام و اطاعت كامل از پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله) دانسته اند; به دليل آن كه خطاب در آن متوجه كسانى است كه به خدا و رسول او ايمان دارند. بر اين اساس، عطف «آمنوا برسوله» بر «اتّقوا اللّه» بيانگر برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - مجادله - 58 - 11 - 14
14 - دانش و معرفت دينى ، از ملاك هاى فضيلت و برترى
ص: 343
يرفع اللّه الذين . .. و الذين أُوتوا العلم درج_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - حشر - 59 - 10 - 10
10 - ايمان ، ملاك ارزش گذارى ، در نگاه وحى
يقولون ربّنا اغفر لنا و لإخوننا الذين سبقونا بالإيم_ن
برداشت ياد شده از آن جا است كه در طلب غفران، بر سبقت در ايمان تكيه شده است; نه سبقت در امر ديگر.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 8
8 - هجرت در راه خداوند ، از اوصاف زنان شايسته و از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى *
خيرًا منكنّ . .. س_ئح_ت
مقصود از «سائحات» مى تواند هجرت كنندگان باشد; زيرا مهاجران، همان كسانى اند كه براى حفظ دين خود و انجام تكاليف الهى، به سرزمينى ديگر سفر مى كنند و بيشتر زنان مسلمان و همه همسران پيامبر(صلی الله علیه و آله)، از مهاجران بودند و اين خود از افتخارات هر مسلمانى به شمار مى آمد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 35 - 4
4 - اسلام و تسليم خدا بودن ، از ملاك هاى برترى و ارزشمندى و جرم و تبه كارى از معيار هاى پستى و ضدارزشى براى انسان ها است .
أفنجعل المسلمين كالمجرمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 50 - 6
6 - صالح بودن ، محور فضيلت ها و اساس ارزش هاى الهى و انسانى
فجعله من الص_لحين
توصيف يونس(ع) به صالح بودن _ پس از برگزيدگى او _ مى تواند حاكى از مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عبس - 80 - 3 - 1
1 - تلاش براى تزكيه نفس و درست كارى ، مايه ارجمندى انسان و شايستگى او براى احترام افزون تر
و مايدريك لعلّه يزّكّى
«زكاة» در معانى «صلاح»، «پاكيزگى»، «نمو»، «بركت» و «مدح» استعمال شده است (لسان العرب). در اين آيه _ به قرينه مقام _ مراد صلاح (درست كارى) و پاكسازى درون است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 17 - 1
ص: 344
1 - رفاه و فقر ، نشان ارجمندى يا سقوط نزد خداوند نيست .
أكرمن . .. أه_نن ... كلاّ
حرف «كلاّ»، براى بازداشتن مخاطب از انديشه يا گفتارى است كه در جمله هاى قبل مطرح بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - ليل - 92 - 5 - 3
3 - توأم بودن انفاق و تقوا با هم ، شرط ارزش مندى آنها است .
من أعطى و اتّقى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - ليل - 92 - 20 - 5
5 - نقش نيت ( حسن فاعلى ) ، در ارزش مندى اعمال نيك ( حسن فعلى )
إلاّ ابتغاء وجه ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكاثر - 102 - 3 - 1
1 - ثروت و منزلت ، نشانه برترى نيست و برتر پنداشتن خويش بر ديگران به جهت آن ، پندارى ناروا است .
كلاّ
حرف «كلاّ»، مطالب قبل خود را منتفى مى داند و مخاطب را از باور داشتن آن باز مى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 41 - 16
16- علم و آگاهى ، وسيله تشخيص ارزش هاى برتر است .
و لأجر الأخرة أكبر لو كانوا يعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 42 - 13،14
13 _ طهارت از هر آلودگى ، ارزشى براى برگزيدگان الهى
طهرك و اصطفيك
14 _ طهارت و پاكدامنى ، ملاكى براى ارزيابى مقام زن
طهرك و اصطفيك
ص: 345
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 15
15- هر ارزش و زيبايى در نظام هستى ، نشأت يافته از جانب خداوند است .
الحمد لله
انحصار ستايش به خداوند از آن جهت است كه زيبايى و منشأ هر ستايش در انحصار اوست و مؤيد اين مطلب جمله «ضرب الله مثلاً عبداً. ..» است كه در صدد مقايسه ميان خدا و مخلوقات مى باشد; يعنى، تمامى آنچه كه مخلوقات دارند از خداست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مرسلات - 77 - 1 - 4
4 - وحى و اديان الهى ، پيام آور نيكى ها و ارزش ها براى انسان ها
و المرسل_ت عرفًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 10 - 3
3- انكار آخرت ، منشأ ترك بسيارى از نيكوكارى ها و ارزش هاى عملى است .
و يبشّر المؤمنين الذين يعملون الص_لح_ت . .. و أن الذين لايؤمنون بالأخرة
خداوند در مقابل مؤمنان نيك كردار، تنها به منكران قيامت پرداخته است و اين مى رساند كه ميان انكار قيامت و ايمان و عمل صالح، تنافى كلى وجود دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 124 - 2
2 _ موضع گيرى منفى و تمسخرآميز در برابر آيات الهى قرآن و ارزش هاى دينى ، نشانه نفاق است .
و إذا ما أنزلت سورة فمنهم من يقول أيّكم زادته هذه إيمناً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 346
19 - جن - 72 - 19 - 3
3 - بندگى خدا ، از مهم ترين ازرش ها و برجسته ترين اوصاف انسان ها در نگاه وحى
قام عبد اللّه يدعوه
ياد كردن از پيامبر(صلی الله علیه و آله) _ كه برترين و مقرّب ترين انسان ها است _ با وصف «عبداللّه»، مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 17 - 3
3 _ تقوا ، مستلزم داشتن اخلاق و منش نيك اجتماعى
للّذين اتقوا . .. الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين
از صفات مذكور در آيه، انتزاع اخلاق و منش نيك اجتماعى شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 54 - 9
9- ارزش هاى معنوى ، معيارى در بزرگداشت و تجليل از افراد در قرآن است .
واذكر . .. إنّه كان صادق الوعد و كان رسولاً نبيًّا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 67 - 7
7 - لزوم رعايت معيار هاى ارزشى و معنوى در انتخاب دوست
الأخلاّء يومئذ بعضهم لبعض عدوّ إلاّ المتّقين
ارزشگذارى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 2
2 _ حق (نوع شايسته و بايسته رفتار و انديشه ها در پيشگاه خداوند)، وسيله سنجش اعمال و عقايد در قيامت است.
و الوزن يومئذ الحق
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه «الحق» خبر براى «الوزن» باشد و كلمه «الوزن» به معناى ميزان (مقياس سنجش) باشد. مانند مثقال و كيلو كه مقياس سنجش و تعيين كننده سبكى و سنگينى اشياء است.
ص: 347
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 12 - 4
4 _ آتش، عنصرى برتر و شريفتر از خاك در ديدگاه ابليس
أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 61 - 12
12- ابليس ، ملاك ارزش را در نژاد و عنصر مادى مى داند .
ءأسجد لمن خلقت طينًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 53 - 6
6 _ دولتمندان و اشراف تنها خود را شايسته كرامت و ارزشمندى در نزد خدا مى دانند.
ليقولوا أهؤلاء منّ اللّه عليهم من بيننا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 111 - 9
9 - برخوردارى از امكانات مالى و اعتبار اجتماعى ، معيار ارزش افراد در نگاه اشراف جامعه نوح
قالوا أنؤمن لك و اتبعك الأرذلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 114 - 4
4 - ملاك ارزش نزد پيامبران ، ايمان است ; نه جايگاه اجتماعى افراد .
و ما علمى بما كانوا يعملون . .. و ماأنا بطارد المؤمنين
ص: 348
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 199 - 17
17 _ ايمان اهل كتاب به قرآن ، نشانه ارزشگذارى صحيح آنان نسبت به آيات الهى ( تورات و انجيل )
انّ من اهل الكتب لمن يؤمن باللّه و . .. لا يشترون بايات اللّه ثمناً قليلا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 247 - 5
5 _ سرشناسى و از طبقه اشراف و بزرگان بودن و داشتن ثروت فراوان ، شرط زمامدارى ، در پندار بزرگان بنى اسرائيل
و نحن احق بالملك منه و لم يؤت سعةً من المال
ظاهراً جمله «نحن احق . .. » سخن ملأاست; گويا آنان بدين جهت خود را براى زمامدارى سزاوارتر مى دانستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 34 - 4
4- كثرت مال و عزّت اجتماعى حاصل آمده از آن ، مهم ترين ارزش در نظر دنياگرايان است .
فقال لص_حبه . .. أنا أكثر منك مالاً و أعزّ نفرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 61 - 13
13- ارزش گذارى بر اساس نژاد و عنصر مادى ، شيوه اى شيطانى است .
ءأسجد لمن خلقت طينًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 4 - 5
5 - مؤمنان به آخرت ، برخوردار از بينش درست نسبت به ارزش ها و ضد ارزش ها و به دور از تحيّر و سرگردانى در زندگى
ص: 349
إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة . .. فهم يعمهون
با استفاده از مفهوم آيه و نيز از تقابل ميان آن و آيه پيشين، مى توان گفت كه مؤمنان به آخرت (برخلاف كافران) نه گرفتار بينش غلط در ارزش گذارى اند و نه گرفتار حيرت و سرگردانى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 135 - 8
8 _ نتيجه و فرجام عمل، معيارى تعيين كننده در ارزشگذارى اعمال
فسوف تعلمون من تكون له عقبة الدار
چون خداوند براى تبيين ارزش اعمال، پايان آن را معيارى براى تشخيص قرار داده، مى تواند به عنوان الگو و معيارى براى ارزشگذارى اعمال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 14 - 3
3 _ ارزشگذارى و ارزيابى هاى نادرست و غير واقعى مردم ، نسبت به امور مادّى
زيّن للنّاس حبّ الشّهوات
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 24
24 _ تبعيض در روابط اجتماعى بر مبناى ارزشگذارى غلط، ستمگرى است.
فتطردهم فتكون من الظلمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 90 - 3
3 _ اشراف كفرپيشه مدين با ياد كردن سوگند ، پذيرش رسالت شعيب و پيروى از دستورات او را ، امرى زيان آور معرفى مى كردند .
لئن اتبعتم شعيباً إنكم إذاً لخسرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 4 - 4
4 - منكران جهان آخرت ، گرفتار ملاك هاى غلط در ميدان ارزش گذارى
إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة زيّنّا لهم أعم_لهم
ص: 350
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 14 - 7
7- انسان كافر ، گرفتار انحراف در ارزش گذارى اعمال
كمن زيّن له سوء عمله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 137 - 5
5 - تقدس و ارزش مندى سنت هاى كهن در نظر قوم عاد
سواء علينا أَوَعظت . .. إن ه_ذا إلاّ خلق الأوّلين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 212 - 8
8 _ برخوردارى از امكانات دنيا ، ملاك سنجش شخصيّت افراد از ديدگاه كافران
زين للذين . .. و يسخرون من الذين امنوا
چون كافران فريفته دنيا هستند، لذا هر كسى كه برخوردار از آن نباشد _ كه مؤمنان صدر اسلام غالباً تهيدست بودند _، به نظرشان حقير مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 43 - 6
6 - مشركان ، سنت هاى ديرپاى دينى باقى مانده از پدرانشان را ، بسى ارزشمند مى دانستند .
رجل يريد أن يصدّكم عمّا كان يعبد ءاباؤكم
ص: 351
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 4 - 4
4 - منكران جهان آخرت ، گرفتار ملاك هاى غلط در ميدان ارزش گذارى
إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة زيّنّا لهم أعم_لهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 168 - 6
6 _ سرزنش شدن منافقان به خاطر ترك حمايت از پيكارگران احد ، على رغم ادعاى برادرى با آنان
الّذين قالوا لاخوانهم وقعدوا
جمله «وقعدوا» حاليّه است و اشاره دارد به اينكه منافقان با وجود ادعاى برادرى با مسلمانان از شركت در جنگ و حمايت آنان سر باز زدند. گفتنى است كه «لاخوانهم» در برداشت فوق به معناى برادران دينى گرفته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 4 - 5
5 - مؤمنان به آخرت ، برخوردار از بينش درست نسبت به ارزش ها و ضد ارزش ها و به دور از تحيّر و سرگردانى در زندگى
إنّ الذين لايؤمنون بالأخرة . .. فهم يعمهون
با استفاده از مفهوم آيه و نيز از تقابل ميان آن و آيه پيشين، مى توان گفت كه مؤمنان به آخرت (برخلاف كافران) نه گرفتار بينش غلط در ارزش گذارى اند و نه گرفتار حيرت و سرگردانى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 95 - 15
15- انسان ، در ارزش گذارى ها و تعيين ارزش هاى برتر ، دچار خطا مى شود .
و لاتشتروا . .. ثمنًا قليلاً إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 37 - 9
9 - امكان خطاكردن انسان ، در ارزيابى ملموس ترين رفتار زشت و زيباى خويش
ص: 352
و قال فرعون ي_ه_م_ن ابن لى صرحًا . .. كذلك زيّن لفرعون سوء عمله
برداشت يادشده با توجه به اين نكته است كه فرعون _ باوجود مشاهده معجزات و شنيدن دلايل روشن و انكارناپذير موسى(ع) _ اقدام به كارى نابخردانه (ساختن بنايى بلند براى آگاهى از خدا. ..) كرده بود. خداوند نيز اين اقدام را نمونه اى از كارهاى زشت فرعون، دانسته است كه در نظر او زيبا و پسنديده مى نمود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 93 - 11
11 _ ارزش گذارى غلط و ترجيح دادن همنشينى با عاجزان بر شركت در جهاد ، معلول جهل و نابخردى
رضوا بأن يكونوا مع الخوالف و طبع اللّه على قلوبهم فهم لا يعلمون
برداشت فوق بر اين مبنا است كه طبع قلب و عدم علم، عامل موضع گيريهاى متخلفان از جهاد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 37 - 11
11 - روح تكبر و تجاوزگرى ، سبب ارزيابى نادرست رفتار « خوب و بد » و « زشت و زيبا » مى شود .
كذلك يطبع اللّه على كلّ قلب متكبّر جبّار . .. و كذلك زيّن لفرعون سوء عمله
از ارتباط اين آيه با آيه پيش _ كه در آن فرعون فردى متكبر و جبار معرفى شده _ برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 27 - 5
5- ملاحظه فرجام امور ، داراى نقشى مؤثر در بررسى و ارزش گذارى آن
فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة
يادآورى فرجام سخت نفاق و همدلى با دشمن، در حقيقت هشدارى است به منافقان كه در ارزش گذارى زندگى كفرآلود خويش، فرجام امر را از ياد نبرند; زيرا كه با آن فرجام، اين گونه زندگى جز خسارت حاصلى ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 93 - 14
14 _ ايمان ، عمل صالح ، تقوا و انجام كار هاى نيك به وجه احسن معيار ارزشگذارى بر انسان ها و نقد منزلت و شخصيت آنان
ليس على الذين ءامنوا . .. ثم اتقوا و احسنوا
ص: 353
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 59 - 30
30 _ توجه به عاقبت و فرجام كار ها ، از معيار هاى ارزشگذارى آنها
ذلك خير و احسن تاويلا
خداوند، عاقبت نيك و فرجام خوش «اطاعت از خدا و . .. » را ملاك لزوم عمل به آنها قرار داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 5،6
5 _ پاكى و ناپاكى از جمله ملاك هاى ارزشگذارى اشياء
قل لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
6 _ اكثريت نه ملاك حقانيت چيزى است و نه نشانه ارزش و برترى آن
لايستوى الخبيث و الطيب و لو اعجبك كثرة الخبيث
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 52 - 2
2 _ ارزش ها و ملاك هاى ارزش گذارى در بينش مؤمنان و منافقان ، متفاوت است .
إن تصبك مصيبة يقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل . .. قل لن يصيبنا إلا ما كتب اللّه لن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 55 - 19
19 _ لزوم توجه به فرجام و عاقبت امور ، در ارزش گذارى آنها
فلا تعجبك أمولهم . .. و تزهق أنفسهم و هم كفرون
از اين كه خداوند در تبيين علت نهى (لا تعجبك . .. )، به فرجام و عاقبت منافقان اشاره كرده است، برداشت فوق استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 85 - 18
18 _ لزوم توجه به فرجام و عاقبت امور ، در ارزش گذارى آنها
و لاتعجبك . .. و تزهق أنفسهم و هم كفرون
برداشت فوق با توجه به اينكه خداوند، در تبيين علت نهى (لاتعجبك) به فرجام و عاقبت منافقان اشاره كرده است، به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 91 - 15
15 _ نقش انگيزه و هدف انسان در حسن و قبح عملش و ارزش گذارى آن
ص: 354
إذا نصحوا . .. ما على المحسنين من سبيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 117 - 4
4 _ سختى و دشوارى عمل نيك ، معيارى در ارزش گذارى آن بوده و موجب افزونى ثواب و پاداش است .
لقد تاب اللّه على النبى . .. اتبعوه فى ساعة العسرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 117 - 5
5- فرجام و پايان امور ، ملاكى شايسته براى ارزش گذارى آنهاست .
مت_ع قليل و لهم عذاب أليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 35 - 6،9
6- توجه به عاقبت و فرجام ، از ملاك هاى ارزش گذارى
و أوفوا الكيل . .. ذلك خير و أحسن تأويلاً
9- « عن الصادق ( ع ) فى قول الله جلّوعزّ : « . . . وزنوا بالقسطاس المستقيم » قال : . . . أمّا القسطاس المستقيم فهو الإمام و هو العدل من الخلق أجمعين و هو حكم الأئمة . . . ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداى جلّوعزّ «. .. وزنوا بالقسطاس المستقيم» روايت شده است كه فرمود: ...اما قسطاس مستقيم مقصود امام است و او مظهر عدل در ميان همه خلق مى باشد و قضاوت ائمه بر آن اساس است...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 44 - 9
9- فرجام نيك و پايان خوش ، ملاكى مهم در ارزش گزارى امور است .
خير عقبًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 104 - 8
8 - فاصله ديدگاه ها با واقع ، معيارى در ارزش يابى و ارزش گذارى آنها است .
إذ يقول أمثلهم طريقة إن لبثتم إلاّيومًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - لقمان - 31 - 18 - 13
13 - محبت و قهر خدا ، از ملاك هاى ارزشگذارى اَعمال و رفتار است .
لاتصعّر . .. و لاتمش ... إنّ اللّه لايحبّ كلّ مختال فخور
از اين كه لقمان، براى تبيين ضد ارزش بودن تكبر، به اين ملاك تمسك جسته است، استفاده مى شود كه محبت خداوند و متقابلاً قهر وى در شايسته بودن اَعمال و يا عدم آن نقش اساسى دارد.
ص: 355
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 18 - 7
7 - نزد خدا ، ملاك محورى در ارزشگذارى ، ايمان است .
أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 32 - 7
7 - تقوا ، از جمله ملاك هاى ارزشگذارى است .
لستنّ كأحد من النساء إن اتّقيتنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 90 - 3
3 - معيار تعيين ارزش و بهاى آدميان ، به مرام و آيينى است كه بر مى گزينند .
بئسما اشتروا به أنفسهم أن يكفروا بما أنزل اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 135 - 8
8 _ نتيجه و فرجام عمل، معيارى تعيين كننده در ارزشگذارى اعمال
فسوف تعلمون من تكون له عقبة الدار
چون خداوند براى تبيين ارزش اعمال، پايان آن را معيارى براى تشخيص قرار داده، مى تواند به عنوان الگو و معيارى براى ارزشگذارى اعمال باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 66 - 3
3 _ انديشه توحيدى و مبرا از شرك ، سفيهانه و نامعقول در نظر كافران قوم هود
قال الملأ الذين كفروا من قومه إنا لنريك فى سفاهة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 179 - 14
14 _ فهم حقايق و معارف دينى و حق بينى و حق شنوى ، ملاك انسانيت و برترى انسان بر چهارپايان است .
أولئك كالأنعم
ص: 356
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 52 - 2
2 _ ارزش ها و ملاك هاى ارزش گذارى در بينش مؤمنان و منافقان ، متفاوت است .
إن تصبك مصيبة يقولوا قد أخذنا أمرنا من قبل . .. قل لن يصيبنا إلا ما كتب اللّه لن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 8
8 _ نقش اساسى تقوا و نيت پاك در ارزش عمل
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 108 - 8
8 _ نقش اساسى تقوا و نيت پاك در ارزش عمل
لمسجد أسّس على التقوى من أول يوم أحق
ص: 357
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 10
10 _ بيان مقام والاى آنانكه در راه خدا مى ميرند و يا كشته مى شوند ، نشان دهنده بطلان ارزيابى كفرپيشگان درباره حيات و مرگ
لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. و لئن قتلتم او متّم لمغفرة من اللّه و رح
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 56 - 2
2 - فريفته شدن به مال و فرزند و ملاك ارزش قرار دادن آن ، نشانه جهل و نادانى است .
أيحسبون أنّما نمدّهم . .. نسارع لهم فى الخيرت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 56 - 2
2 - فريفته شدن به مال و فرزند و ملاك ارزش قرار دادن آن ، نشانه جهل و نادانى است .
أيحسبون أنّما نمدّهم . .. نسارع لهم فى الخيرت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 74 - 6
6 _ تخلف از جهاد ، نتيجه ارزيابى غلط از دنيا و آخرت
ص: 358
فليقاتل فى سبيل اللّه الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 94 - 5
5- پيش داورى هاى مبتنى بر ملاك هاى غلط ، مانع برخورد صحيح با تعاليم انبياست .
و ما منع الناس . .. إذ جاءهم الهدى إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 178 - 9
9 _ ارزيابى صحيح و عاقبت انديشى ، زمينه جلوگيرى از انحراف
و لا يحسبنّ الّذين كفروا انّما نملى لهم خير لانفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 83 - 6،7،12
6 _ اخبار امنيتى جامعه قبل از انتشار بايد مورد ارزيابى مقام هاى مسؤول قرار گيرد .
و لو ردّوه الى الرسول و الى اولى الامر منهم لعلمه الّذين يستنبطونه منهم
مراد از «استنباط» اين است كه اخبار امنيتى بايد مورد ارزيابى قرار گيرد تا صحيح و سقيم مشخص گردد و آنچه به صلاح جامعه نيست، منتشر نشود و آنچه لازم است، منتشر شود.
7 _ كنترل اخبار امنيّتى و تشخيص صحيح آن ، از وظايف پيامبر (صلی الله علیه و آله) و رهبران جامعه
و لو ردّوه الى الرسول و الى اولى الامر منهم لعلمه الّذين يستنبطونه منهم
12 _ انتشار اخبار امنيّتى پيش از تحليل آنها از سوى رهبران و صلاحديد انتشار آنها ، كارى شيطانى است .
اذاعوا به . .. لاتبعتم الشيطان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 1
1 _ قيامت روز سنجش و ارزيابى اعمال و عقايد آدميان است.
و الوزن يومئذ الحق
ص: 359
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 1
1 _ قيامت روز سنجش و ارزيابى اعمال و عقايد آدميان است.
و الوزن يومئذ الحق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - قارعه - 101 - 6 - 2
2 - اعمال نيك انسان ، در قيامت سنجيده خواهد شد .
فأمّا من ثقلت موزينه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - قارعه - 101 - 7 - 1
1 - صاحبان كردار گران قدر ، پس از سنجش اعمال در قيامت ، از زندگانى رضايت مندى برخوردار خواهند شد .
فهو فى عيشة راضية
«عيشة»; يعنى، نوعى زندگانى (لسان العرب). توصيف آن به «راضية» (برخوردار از رضايت)، به اعتبار وجود رضايت كامل در آن است. چنين وصفى در حقيقت، با «مرضية» به يك معنا است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 105 - 8
8- اَعمال پوچ و نابود شده كافران ، غيرقابل سنجش و اعتبارگذارى در قيامت است .
فلانقيم لهم يوم القي_مة وزنًا
«وزن»، يا مصدر و به معناى سنجش سنگنى و سبكى است ; و يا به معناى مثقال است; يعنى، چيزى كه با آن وزن سنجيده شود» (لسان العرب). اين كه خداوند، در قيامت، براى برخى كه اَعمال شان حبط شده، وزنى برقرار نمى سازد، كنايه از آن است كه به قدرى اَعمال آنان پوچ است كه ارزش سنجيدن ندارد.
ص: 360
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 44 - 5
5 _ رعايت انصاف و واقع نگرى از سوى قرآن در ارزيابى انديشه و عمل مخالفان تعاليم خود
أنّ أكثرهم يسمعون أو يعقلون
برداشت فوق، با توجه به اين نكته است كه خداوند حرف نشنوى و نابخردى را _ كه از اوصاف ناپسند است _ به بيشتر هواپرستان و مشركان نسبت داد و نه به همه آنان; زيرا اكثريت آنان چنين بودند نه تمامى آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 8 - 8
8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .
أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
«همزه» در «أفمن زيّن له. ..» استفهام انكارى و «من»، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام «فإنّ اللّه يضلّ من يشاء» _ جمله اى مقدر مانند «كمن ليس كذلك» يا «كمن هداه» مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - رعد - 13 - 1 - 15
15_ گرايش و عدم گرايش اكثريت مردم به چيزى ، ملاك حقانيّت يا عدم حقانيّت آن نيست .
و ل_كنّ أكثر الناس لايؤمنون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 243 - 16
16 _ گرايش اكثريّت مردم ، ملاك ارزش نيست .
و لكنّ اكثر النّاس لا يشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 17
17 _ پيامبر(صلی الله علیه و آله) نبايد در برخورد با مردم، فقر و غنا و گرسنگى و سيرى را ملاك قرار دهد.
ص: 361
ما عليك من حسابهم من شىء و ما من حسابك عليهم من شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 35 - 1
1 - مترفان ، دارايى بيشتر و اولاد زيادتر را ملاك برترى و ارزش مى دانند .
قال مترفوها . .. و قالوا نحن أكثر أمولاً و أول_دًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 75 - 8
8 - تمامى رفتار و كردار آدمى در دنيا ، بايد بر پايه حق و مطابق با عدل باشد .
و قضى بينهم بالحقّ
تذكر خداوند بر اين كه داورى ميان مردم در قيامت بر پايه حق و عدل خواهد بود; در واقع توصيه اى است به بندگان كه رفتار خود را مطابق عدل و بر پايه حق بنا نهند; زيرا در قيامت رفتار آنان بر همين اساس سنجيده و جزا داده خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 75 - 8
8 - تمامى رفتار و كردار آدمى در دنيا ، بايد بر پايه حق و مطابق با عدل باشد .
و قضى بينهم بالحقّ
تذكر خداوند بر اين كه داورى ميان مردم در قيامت بر پايه حق و عدل خواهد بود; در واقع توصيه اى است به بندگان كه رفتار خود را مطابق عدل و بر پايه حق بنا نهند; زيرا در قيامت رفتار آنان بر همين اساس سنجيده و جزا داده خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 35 - 1
1 - مترفان ، دارايى بيشتر و اولاد زيادتر را ملاك برترى و ارزش مى دانند .
قال مترفوها . .. و قالوا نحن أكثر أمولاً و أول_دًا
ص: 362
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 17
17 _ پيامبر(صلی الله علیه و آله) نبايد در برخورد با مردم، فقر و غنا و گرسنگى و سيرى را ملاك قرار دهد.
ما عليك من حسابهم من شىء و ما من حسابك عليهم من شىء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 7 - 8
8 - ارزيابى حوادث ، صرفاً براساس معادلات مادى ، نمودى از سطحى نگرى و ظاهربينى است .
سيغلبون . .. وعد اللّه ... و ل_كنّ أكثر الناس لايعلمون . يعلمون ظ_هرًا من الحيوة
از آيه قبل، چنين برمى آيد كه اكثر مردم زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله) پيروزى روميان را از نظر معادلات مادى، ممكن نمى دانستند و حتى در وعده الهى ترديد داشتند. در اين آيه، خاستگاه اين پندار، تبيين شده و گفته شده كه سطحى نگرى آنان درباره دنيا باعث چنين ارزيابى شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 7
7 _ ضرورت ارزيابى دقيق، از روشهاى تبليغ دين و برآورد آثار آن
و أنذر به . .. و لا تطرد الذين يدعون ربهم
برخى مفسران گفته اند آيه «لا تطرد . .. » تبصره اى بر آيه قبل است. بر اين فرض آيه مى تواند رهنمودى كلى در تبليغ باشد. يعنى قبل از به كارگيرى هر روشى در تبليغ به بررسى ابعاد آن بايد پرداخت و از عوارض احتمالى آن با تدابير لازم جلوگيرى كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 12
12_ محور ارزيابى انسان ها در مكتب انبيا ، جنبه باطنى و نفسانى آنهاست نه ويژگى هاى ظاهرى و مادى .
و لاأقول للذين تزدرى أعينكم . .. الله أعلم بما فى أنفسهم
نوح(ع) در بيان نگرش كافران درباره انسانها، كلمه «أعينكم» رابه كار برد و در بيان بينش خود «أنفسهم» را محور قرارداد تا به اين نكته اشاره كند كه: انسانهاى غير الهى در ارزش گذارى، نظر به جنبه هاى مادى و ظاهرى انسان دارند و پيامبران نظر به جان و روان انسانها دوخته اند.
ص: 363
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 1
1 _ قيامت روز سنجش و ارزيابى اعمال و عقايد آدميان است.
و الوزن يومئذ الحق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - قارعه - 101 - 9 - 2
2 - اعماق جهنم ، تنها پناهگاهى است كه خطاپيشگان را پس از سنجش اعمال آنان در آغوش خواهد گرفت .
فأُمّه هاوية
تعبير «اُمّ»، كنايه از احاطه جهنم بر خطاپيشگان است; بسان مادرى كه طفل خود را در آغوش گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 39 - 6
6 - داورى مشركان درباره مسائل دينى ، مخالف داورى خداوند و تعاليم كتاب هاى آسمانى است .
أم لكم أيم_ن . .. إنّ لكم لما تحكمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 8 - 8
8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .
أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
«همزه» در «أفمن زيّن له. ..» استفهام انكارى و «من»، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام «فإنّ اللّه يضلّ من يشاء» _ جمله اى مقدر مانند «كمن ليس كذلك» يا «كمن هداه» مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟
ص: 364
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 157 - 10
10 _ بيان مقام والاى آنانكه در راه خدا مى ميرند و يا كشته مى شوند ، نشان دهنده بطلان ارزيابى كفرپيشگان درباره حيات و مرگ
لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. و لئن قتلتم او متّم لمغفرة من اللّه و رح
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 11
11 _ ارزيابى نادرست كافران و مرتدان ، در مورد ايمان و كفر
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان . .. لهم عذاب اليم
چون خريدار معتقد است كه آنچه به دست مى آورد با ارزشتر از چيزى است كه مى پردازد، بنابراين كافر با انتخاب كفر بر ايمان _ كه به منزله داد و ستد است _ كفر را ارجمندتر از ايمان مى پندارد; غافل از آنكه عذابى دردناك را متحمّل خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 77 - 6
6_ لوط ( ع ) روز ورود فرشتگان را روزى سخت با وضعيتى پيچيده و دشوار ارزيابى كرد .
و قال ه_ذا يوم عصيب
عصيب به معناى دشوارى و سختى است و اصل آن از عَصْب به معناى بستن است. گويا بدان جهت روز سخت را «يوم عصيب» مى گويند كه شرّ و دشوارى آن برخى بر برخى ديگر پيچيده است (برگرفته شده از مجمع البيان).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 177 - 11
11 _ ارزيابى نادرست كافران و مرتدان ، در مورد ايمان و كفر
انّ الّذين اشتروا الكفر بالايمان . .. لهم عذاب اليم
چون خريدار معتقد است كه آنچه به دست مى آورد با ارزشتر از چيزى است كه مى پردازد، بنابراين كافر با انتخاب كفر بر ايمان _ كه به منزله داد و ستد است _ كفر را ارجمندتر از ايمان مى پندارد; غافل از آنكه عذابى دردناك را متحمّل خواهد شد.
ص: 365
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 27 - 3
3 - درخواست پيامبر (صلی الله علیه و آله) از مشركان ، براى نماياندن هويت و جايگاه خدايانشان به او ، جهت ارزيابى حقانيت آنان
قل أرونى الذين ألحقتم به شركاء
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 72 - 6
6 _ برخى از مردمان داراى ارزيابى نادرست از مشكلات و مصيبت هاى رسيده و ناتوان از تشخيص نعمت هاى الهى از غير آن
فان اصابتكم مصيبة قال قد انعم اللّه علىّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 7 - 8
8 - ارزيابى حوادث ، صرفاً براساس معادلات مادى ، نمودى از سطحى نگرى و ظاهربينى است .
سيغلبون . .. وعد اللّه ... و ل_كنّ أكثر الناس لايعلمون . يعلمون ظ_هرًا من الحيوة
از آيه قبل، چنين برمى آيد كه اكثر مردم زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله) پيروزى روميان را از نظر معادلات مادى، ممكن نمى دانستند و حتى در وعده الهى ترديد داشتند. در اين آيه، خاستگاه اين پندار، تبيين شده و گفته شده كه سطحى نگرى آنان درباره دنيا باعث چنين ارزيابى شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 44 - 5
5 _ رعايت انصاف و واقع نگرى از سوى قرآن در ارزيابى انديشه و عمل مخالفان تعاليم خود
أنّ أكثرهم يسمعون أو يعقلون
برداشت فوق، با توجه به اين نكته است كه خداوند حرف نشنوى و نابخردى را _ كه از اوصاف ناپسند است _ به بيشتر هواپرستان و مشركان نسبت داد و نه به همه آنان; زيرا اكثريت آنان چنين بودند نه تمامى آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 249 - 8
8 _ ضرورت ارزيابى ، آزمايش و ميزان اطاعت و استقامت نيرو ها از جانب فرمانده ، پيش از ورود به كارزار
ص: 366
فلمّا فصل . .. قال انّ اللّه مبتليكم بنهر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 71 - 15
15 _ ارزيابى درست و جمع آورى قوا و تصميم گيرى قاطع و به موقع ، از اصول مبارزه است .
فأجمعوا أمركم و شركاءكم ثم لا يكن أمركم عليكم غمة ثم اقضوا إلىّ و لا تنظرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 8 - 7
7 - امكان خطاكردن انسان ، در ارزيابى رفتار خود و خوب و بد آن
أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 37 - 9
9 - امكان خطاكردن انسان ، در ارزيابى ملموس ترين رفتار زشت و زيباى خويش
و قال فرعون ي_ه_م_ن ابن لى صرحًا . .. كذلك زيّن لفرعون سوء عمله
برداشت يادشده با توجه به اين نكته است كه فرعون _ باوجود مشاهده معجزات و شنيدن دلايل روشن و انكارناپذير موسى(ع) _ اقدام به كارى نابخردانه (ساختن بنايى بلند براى آگاهى از خدا. ..) كرده بود. خداوند نيز اين اقدام را نمونه اى از كارهاى زشت فرعون، دانسته است كه در نظر او زيبا و پسنديده مى نمود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - فتح - 48 - 12 - 8
8 - تصوّر ، شيفتگى نسبت به ترسيم و تحليل هاى ذهنى خود ، زمينه لغزش در محاسبات
بل ظننتم . .. و زيّن ذلك فى قلوبكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 367
4 - مائده - 5 - 13 - 26
26 _ لزوم رعايت عدالت ، در ارزيابى افراد و گروهها
لاتزال تطلع على . .. إلاّ قليلا منهم
اعتراف قرآن به پاكى گروهى از يهوديان در ارزيابى آنان، درسى است براى مسلمانان كه بايد در ارزيابى افراد و گروهها، بر محور عدالت و انصاف قضاوت كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 9
9 _ لزوم رعايت عدالت در برآورد شخصيّت انسان ها و احترام به ارزش هاى متعالى انسانى آنان
ليسوا سواء من اهل الكتب امة . .. يؤمنون باللّه
با اينكه افراد مذكور در آيه اهل كتاب هستند، در بررسى كارهاى آنان، رعايت عدالت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 37 - 11
11 - روح تكبر و تجاوزگرى ، سبب ارزيابى نادرست رفتار « خوب و بد » و « زشت و زيبا » مى شود .
كذلك يطبع اللّه على كلّ قلب متكبّر جبّار . .. و كذلك زيّن لفرعون سوء عمله
از ارتباط اين آيه با آيه پيش _ كه در آن فرعون فردى متكبر و جبار معرفى شده _ برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 216 - 6
6 _ خوشايندى و ناخوشايندى انسان ، ملاك خير و شر نيست .
و عسى ان تكرهوا شيئاً و هو خير لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 243 - 16
16 _ گرايش اكثريّت مردم ، ملاك ارزش نيست .
و لكنّ اكثر النّاس لا يشكرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 249 - 16
16 _ برترى نيرو هاى كيفى ، در عمليات نظامى بر نيرو هاى كمّى
فشربوا منه الاّ قليلا منهم فلمّا جاوزه هو و الذين امنوا معه
ص: 368
با توجّه به اينكه طالوت پس از امتحان نيروهايش، بيشتر آنان را طرد نمود و با همان عدّه قليل (نيروهاى كيفى) به پيروزى رسيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 267 - 7،9،14
7 _ احاله انفاق كننده به داورى وجدان خويش ، در پرهيز از اموال نامرغوب
و لا تيمّموا الخبيث منه تنفقون و لستم باخذيه
9 _ عدم پذيرش و كراهت وجدان آدمى از گرفتن پاره اى اموال ، نشانه اى براى تشخيص نامرغوب از مرغوب
و لا تيمّموا الخبيث منه تنفقون و لستم باخذيه
14 _ آنچه براى خود نمى پسنديد ، براى ديگران نيز نپسنديد .
و لا تيمّموا . .. و لستم باخذيه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 152 - 23،30،31
23 _ شكست ها ، آزمون مناسبى براى روشن شدن صفوف پايمردان آخرت طلب ، از سست عنصران دنياجو
منكم من يريد الدّنيا . .. ثمّ صرفكم عنهم ليبتليكم
30 _ آزمايش و جداسازى صفوف مؤمنان حقيقى از غير آنان ، پرتوى از فضل الهى است . *
ليبتليكم و لقد عفا عنكم و اللّه ذو فضل على المؤمنين
بنابراين احتمال كه جمله «و اللّه ذو فضل على المؤمنين»، به منزله علّتى براى «ليبتليكم» باشد. يعنى به وجود آوردن صحنه هاى آزمايش براى مشخص شدن صفوف، از جمله تفضّلات الهى است.
31 _ مؤمن را به مجرد يك گناه ، نمى توان از صفوف اهل ايمان خارج دانست .
و لقد عفا عنكم و اللّه ذو فضل على المؤمنين
از مصاديق مورد نظر كلمه «المؤمنين»، كسانى هستند كه در نبرد احد مرتكب گناه شدند ; و گر نه فضل بر مؤمنان نمى توانست دليل عفو آنان باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 162 - 13،14
13 _ خشنودى و خشم الهى ، معيار شناخت سرنوشت خوب و بد انسانها
افمن اتّبع رضوان اللّه كمن بآء بسخط من اللّه و مأويه جهنّم
14 _ تفاوت فرجام آدميان بر مبناى عملكرد آنان ، نمودى از عدل خداوند
توفّى كلّ نفس ما كسبت و هم لا يظلمون. افمن اتّبع رضوان اللّه كمن بآء بسخط من الل
در برداشت فوق جمله «افمن اتّبع . .. » دليل و تعليل عدل الهى در پاداش و جزا گرفته شده است ; يعنى بايد هر نفسى پاداش و جزاى كامل خويش را ببيند ; چرا كه هيچ وجدانى نمى تواند بپذيرد كه انسانهاى نيكوكار همسنگ بزهكاران باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 163 - 1،2
1 _ جويندگان خشنودى الهى داراى پايه ها و منزلت هاى متفاوت و گوناگون در پيشگاه خداوند
ص: 369
افمن اتّبع رضوان اللّه . .. هم درجات عند اللّه
در برداشت فوق، ضمير «هم» تنها به جويندگان رضايت الهى برگردانده شده است ; به قرينه كلمه «درجات» كه غالباً و به طور حقيقت در منزلتهاى رفيع به كار برده مى شود.
2 _ جويندگان خشنودى و غضب الهى ، هر كدام داراى درجه و جايگاه متفاوت در پيشگاه خداوند هستند .
افمن اتّبع رضوان اللّه كمن بآء بسخط . .. هم درجات عند اللّه
در برداشت فوق ضمير «هم» به دو گروه مذكور در آيه قبل برگردانده شده و كاربرد درجه در مورد غضب شدگان از جهت تغليب است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 164 - 6
6 _ مردمى بودن از شرايط رهبران و مسؤولين جامعه
لقد منّ اللّه على المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 179 - 5،28
5 _ آزمايش الهى ، مشخص كننده صفوف ناپاكان جامعه ايمانى از پاكان آن
ما كان اللّه ليذر المؤمنين على ما انتم عليه حتّى يميز الخبيث من الطّيّب
مشخص كردن پاكان از ناپاكان و خالصها از ناخالصها دو وجه متعارف دارد: آزمايش و ابتلاء ; و خبر دادن خداوند از واقعيت افراد. چون راه دوّم سنّت الهى نيست، بنابراين تنها راه متعارف آزمايش است. پس در جمله «حتّى يميز ... »، كلمه «بابتلاءهم و امتحانهم»، مقدّر است.
28 _ برخى مؤمنان خواستار آگاهى از غيب و نهان انسان ها بودند تا افراد مؤمن را از غير مؤمن ( طيّب و خبيث ) ، تمييز دهند .
و ما كان اللّه ليطلعكم على الغيب
در شأن نزول آيه آمده است كه برخى مؤمنان، خواهان علامتى بودند تا با آنان منافقان را از مؤمنان بازشناسند. آنگاه خداوند آيه فوق را نازل فرمود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 124 - 4
4 _ ايمان و عمل صالح ، معيار ارزش انسانهاست ; نه جنسيت ايشان .
و من يعمل من الصلحت من ذكر او انثى و هو مؤمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 13 - 26
26 _ لزوم رعايت عدالت ، در ارزيابى افراد و گروهها
لاتزال تطلع على . .. إلاّ قليلا منهم
اعتراف قرآن به پاكى گروهى از يهوديان در ارزيابى آنان، درسى است براى مسلمانان كه بايد در ارزيابى افراد و گروهها، بر محور عدالت و انصاف قضاوت كنند.
ص: 370
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 60 - 1،3
1 _ پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، مأمور افشاى سوابق ننگين اهل كتاب با توجه دادن آنان به گذشته شوم همكيشانشان
قل هل انبئكم بشرّ من ذلك
3 _ اهل كتاب داراى سوابقى ننگينتر و ناپسندتر از فسق و تبهكارى آنان
قل هل انبئكم بشرّ من ذلك مثوبة عند اللّه
برداشت فوق بر اين مبناست كه ذلك اشاره باشد به «فسقى» كه از «ان اكثركم فسقون»، استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 64 - 39
39 _ محبوب خدا بودن ، معيارى براى ارزشيابى انسان ها وعملكردشان
و اللّه لايحب المفسدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 66 - 20،24
20 _ فرامين و رهنمود هاى كتب آسمانى ، متعادل و بدور از هرگونه افراط و تفريط
و لو انهم اقاموا التورية . .. منهم امة مقتصدة
24 _ فراوانى رهروان يك راه هرگز نشانه سلامت آن راه نيست .
و كثير منهم ساء ما يعملون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 73 - 12
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 89 - 5
5 _ قصد و نيت ملاك و معيارى براى اعتبار گفته ها و كردارها
و لكن يؤاخذكم بما عقدتم الأيمن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 100 - 1
1 _ هرگز بد ها و ناپاك ها به ارزش مساوى با خوب ها و پاك ها نخواهند رسيد .
قل لايستوى الخبيث و الطيب
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 103 - 17
17 _ فرجام امور ، تعيين كننده ارزش و يا بى ارزشى آنهاست .
ص: 371
فانظر كيف كان عقبة المفسدين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 38 - 10
10 _ لزوم توجه به ارزش هاى حيات اخروى و ترجيح دادن آن بر زندگى دنيوى ، به هنگام ارزيابى اعمال و تصميم گيرى و انتخاب
أرضيتم بالحيوة الدنيا من الأخرة فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 31 - 11،12
11_ محروم بودن انسان از مال و منال ( ماديات ) ، نشانه ناشايستگى او براى دستيابى به خير هاى معنوى و الهى نيست .
لاأقول للذين تزدرى أعينكم لن يؤتيهم الله خيراً
12_ محور ارزيابى انسان ها در مكتب انبيا ، جنبه باطنى و نفسانى آنهاست نه ويژگى هاى ظاهرى و مادى .
و لاأقول للذين تزدرى أعينكم . .. الله أعلم بما فى أنفسهم
نوح(ع) در بيان نگرش كافران درباره انسانها، كلمه «أعينكم» رابه كار برد و در بيان بينش خود «أنفسهم» را محور قرارداد تا به اين نكته اشاره كند كه: انسانهاى غير الهى در ارزش گذارى، نظر به جنبه هاى مادى و ظاهرى انسان دارند و پيامبران نظر به جان و روان انسانها دوخته اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 74 - 10
10- فناپذيرى و ناپايدارى امكانات دنيايى ، دليل اصيل نبودن آن در ارزيابى ها
أىّ الفريقين خير مقامًا . .. و كم أهلكنا قبلهم من قرن
بيان فناپذيرى بهره هاى مادى و تشخُص هاى دنيوى، ظاهراً براى متزلزل ساختن بنيان هاى فكرى كافران و دنياپرستان در اصيل پنداشتن دنيا و مباهات به آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 44 - 8
8 _ حرف شنوى و خردورزى ، از ملاك هاى ارزيابى شخصيت و ارزش انسان ها
أم تحسب أنّ أكثرهم يسمعون أو يعقلون إن هم إلاّ كالأنع_م
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 60 - 8
8 - عقل ، وسيله تشخيص ارزش ها و پيدا كردن زندگى بهتر و برتر
و ما عند اللّه خير و أبقى أفلاتعقلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - سجده - 32 - 18 - 8
ص: 372
8 - فرجام و عاقبت هر امرى ، ملاك تعيين كننده در ارزيابى درستى و يا نادرستى آن است .
أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا
به قرينه اين كه آيات قبل و بعد اين آيه، درباره فرجام مؤمنان و فاسقان است، احتمال قوى دارد كه نفى تساوى آنان، از جهت عاقبت شان باشد. بنابراين، ملاك ارزيابى و داورى درباره عدم تساوى دو گروه ياد شده، توجه به فرجام آنها است و اين نشان مى دهد كه عاقبت، در ارزيابى نقش اساسى دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 27 - 4
4 - ارزيابى منطقى براساس ملاك هاى شناخته شده جهت تشخيص حقانيت ، شيوه اى قرآنى است .
قل أرونى الذين ألحقتم به شركاء
درخواست پيامبر(صلی الله علیه و آله) از مشركان، براى ارائه خدايان ادعايى شان صرفاً جهت به نمايش گذاشتن آنها نيست; بلكه به منظور ارزيابى آنان است و اين كه آيا آنها واجد صفات الوهيت و ربوبيت هستند، يا خير؟ بنابراين از آيه استفاده مى شود كه شيوه پسنديده در اثبات حقانيت و يا عدم آن، ارزيابى منطقى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 35 - 1
1 - مترفان ، دارايى بيشتر و اولاد زيادتر را ملاك برترى و ارزش مى دانند .
قال مترفوها . .. و قالوا نحن أكثر أمولاً و أول_دًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 84 - 3
3 - سخنان ناسازگار با سخن خدا ، سخنى باطل و به دور از حقيقت است .
قال فالحقّ و الحقّ أقول
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه وقتى تمامى سخنان خداوند بدون استثنا حقِ خالص است، قهراً ديگر سخنان باطل خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 75 - 8
8 - تمامى رفتار و كردار آدمى در دنيا ، بايد بر پايه حق و مطابق با عدل باشد .
و قضى بينهم بالحقّ
تذكر خداوند بر اين كه داورى ميان مردم در قيامت بر پايه حق و عدل خواهد بود; در واقع توصيه اى است به بندگان كه رفتار خود را مطابق عدل و بر پايه حق بنا نهند; زيرا در قيامت رفتار آنان بر همين اساس سنجيده و جزا داده خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - فصلت - 41 - 40 - 6
6 - ارزش ها و ملاك هاى اخروى ، از مبنا ها و معيار هاى ارزش گذارى دينى
أفمن يلقى فى النار خير أم من يأتى
ص: 373
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 16 - 2
2- بهترين و ارزشمندترين عمل نيك مؤمن ، معيار و ملاك سنجش و پاداش الهى به ديگر اعمال نيك وى *
أُول_ئك الذين نتقبّل عنهم أحسن ما عملوا
برداشت ياد شده بدان احتمال است كه در آيه شريفه چيزى در تقديرى باشد; به اين صورت: «نتقبّل عنهم حسناتهم بأحسن ما عملوا»; زيرا مسلّماً تعبير «أحسن» بدان معنا نيست كه خداوند بهترين اعمال را قبول مى كند و اعمال ديگر را ناديده مى گيرد; هر چند نيك باشد! از طرفى آيه شريفه در مقام امتنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 12 - 18
18- بررسى فرجام امور ، داراى نقشى اساسى در ارزش گذارى آن
إنّ اللّه يدخل الذين ءامنوا و . .. جنّ_ت ... و الذين كفروا ... و النار مثوًى لهم
از تعبير «و النار مثوىً لهم» در پايان آيه، چنين استفاده مى شود كه اگر كسى بخواهد زندگى انسان ها را ارزش گذارى كند، مهم ترين ملاك ارزش گذارى، بررسى فرجام آن است، چنان كه در ارزش گذارى زندگى مؤمنان بايد به سرانجام نيك آنان (جنّات تجرى. ..) توجه كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 3 - 4
4 - گذشته زندگى هر فرد ، از ملاك هاى قابل اتكا در داورى نسبت به آينده وى *
و ما ينطق عن الهوى
برداشت ياد شده بنابراين نكته است كه مقدم ياد شدن «ما ضلّ» (با صيغه ماضى) قبل از «و ماينطق» (با ساختار مضارع) _ كه بيانگر استمرار است و نظر به آينده دارد _ به مطلب بالا اشاره داشته باشد; يعنى، كسى كه از آغاز تا كنون پاك و شايسته بوده در آينده نيز پاك خواهد زيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - نجم - 53 - 37 - 6
6 - وفاى به عهد الهى ، ملاك ارزش و تعالى بخش انسان
و إبرهيم الذى وفّى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - احقاف - 46 - 19 - 4
4- عمل هر فرد ، منشأ و ملاك اصلى تعيين مراتب و جايگاه اخروى او
و لكلّ درج_ت ممّا عملوا
ص: 374
«من» در «ممّا عملوا» مى تواند نشويه باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 25 - 8
8 - فرجام امور ، ملاك ارزيابى حق و باطل است ; نه جلوه هاى ناپايدار مادى .
قال مترفوها . .. فانظر كيف كان ع_قبة المكذّبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - زخرف - 43 - 25 - 8
8 - فرجام امور ، ملاك ارزيابى حق و باطل است ; نه جلوه هاى ناپايدار مادى .
قال مترفوها . .. فانظر كيف كان ع_قبة المكذّبين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 2،5
2 _ حق (نوع شايسته و بايسته رفتار و انديشه ها در پيشگاه خداوند)، وسيله سنجش اعمال و عقايد در قيامت است.
و الوزن يومئذ الحق
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه «الحق» خبر براى «الوزن» باشد و كلمه «الوزن» به معناى ميزان (مقياس سنجش) باشد. مانند مثقال و كيلو كه مقياس سنجش و تعيين كننده سبكى و سنگينى اشياء است.
5 _ هر يك از رفتارها و عقايد آدمى داراى مقياسى مخصوص براى ارزيابى آنها در قيامت است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه
كلمه «موازين» (جمع موزون) مى رساند كه هر يك از اعمال و عقايد آدمى مورد سنجش قرار مى گيرد و چون اعمال و عقايد مختلف است، مقياس و وسيله سنجش آن نيز متفاوت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - قارعه - 101 - 6 - 3
3 - هر يك از رفتار هاى انسان ، داراى مقياسى مخصوص براى ارزيابى در قيامت
فأمّا من ثقلت موزينه
«موازين» يا جمع «ميزان» است و يا جمع «موزون» (كشّاف). در صورت اول، ناظر به تفاوتِ ميزان هر عمل با ميزان ديگر اعمال و عقايد است. برخى آن را ناظر به افرادى دانسته اند كه مورد محاسبه قرار خواهند گرفت. (مفردات راغب)
ص: 375
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 36 - 3
3 - داورى درباره دين و دينداران ، بايد مبتنى بر عقل و منطق و انگيزه صحيح باشد .
ما لكم كيف تحكمون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 37 - 3،4
3 - داورى درباره دين ، بايد بر مبناى وحى و كتاب آسمانى باشد .
أم لكم كت_ب فيه تدرسون
4 - وحى و كتاب هاى آسمانى ، مبناى داورى درباره درستى و نادرستى عقايد و مسائل دينى است .
أم لكم كت_ب فيه تدرسون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - قلم - 68 - 39 - 4
4 - عهد و پيمان الهى ، از مبانى و ملاك هاى داورى درباره معارف و مسائل دينى
أم لكم أيم_ن . .. إنّ لكم لما تحكمون
از اين كه خداوند به مشركان تعهدى بر عقايدشان نسپرده است، مى توان مطلب ياد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 18 - 6
6 - محتواى سخن ، ملاك ارزيابى و داورى است ، نه گوينده آن .
الذين يستمعون القول فيتّبعون أحسنه
از اين كه خداوند فرمود: از بهترين سخن پيروى كنيد نه از بهترين گوينده، مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 4،5
4 _ مطابقت اعمال و عقايد آدمى با حق نشانه وزين و ثقيل بودن آن عقايد است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه فأولئك هم المفلحون
ص: 376
5 _ هر يك از رفتارها و عقايد آدمى داراى مقياسى مخصوص براى ارزيابى آنها در قيامت است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه
كلمه «موازين» (جمع موزون) مى رساند كه هر يك از اعمال و عقايد آدمى مورد سنجش قرار مى گيرد و چون اعمال و عقايد مختلف است، مقياس و وسيله سنجش آن نيز متفاوت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 9 - 3
3 _ همطراز نبودن اعمال و عقايد آدمى با حق بيانگر بىوزنى و سبكى اعمال و عقايد است.
و الوزن يومئذ الحق . .. و من خفت موزينه فأولئك الذين خسروا أنفسهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 73 - 4
4 - سرانجام خوب يا بد ، ملاك ارزيابى هر فكر ، عقيده و رفتار
فانظر كيف كان ع_قبة المنذرين
از توصيه خداوند به انديشه در سرانجام كافران _ و نه آغاز زندگى آنان و. .. _ مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 107 - 11
11 _ حب و بغض خداوند ، معيار سنجش و ارزيابى عملكردها
و لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 4،5
4 _ مطابقت اعمال و عقايد آدمى با حق نشانه وزين و ثقيل بودن آن عقايد است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه فأولئك هم المفلحون
5 _ هر يك از رفتارها و عقايد آدمى داراى مقياسى مخصوص براى ارزيابى آنها در قيامت است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه
كلمه «موازين» (جمع موزون) مى رساند كه هر يك از اعمال و عقايد آدمى مورد سنجش قرار مى گيرد و چون اعمال و عقايد مختلف است، مقياس و وسيله سنجش آن نيز متفاوت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 9 - 3
3 _ همطراز نبودن اعمال و عقايد آدمى با حق بيانگر بىوزنى و سبكى اعمال و عقايد است.
و الوزن يومئذ الحق . .. و من خفت موزينه فأولئك الذين خسروا أنفسهم
ص: 377
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - اسراء - 17 - 25 - 5
5- نيّت ، نقشى تعيين كننده ، در ارزيابى عمل آدمى دارد .
ربّكم أعلم بما فى نفوسكم
آنچه در درون و قلب انسان مى گذرد نيتها، افكار، تخيلات و . .. اوست و خداوند قبل از نويد دادن به پذيرش توبه صالحان به اهميت انگيزه هاى درونى انسان و نقش تعيين كننده آن در پذيرش توبه، اشاره كرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - زمر - 39 - 69 - 13
13 - تمامى رفتار و كردار آدمى در دنيا ، بايد برپايه حق و مطابق با عدل باشد .
و قضى بينهم بالحقّ و هم لايظلمون
تذكر خداوند به اين كه داورى ميان مردم در قيامت، بر پايه حق و عادلانه خواهد بود، در واقع توصيه اى است به بندگان كه رفتار خود را مطابق عدل و برپايه حق بنا نهند; زيرا در قيامت رفتار آنان بر همين اساس سنجيده و جزا داده خواهد شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 21 - 4
4 _ ظلم، معيارى اساسى در سنجش رتبه گناهان و درجه بندى آنها
و من أظلم ممن افترى على اللّه كذبا أو كذب بايته
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 55 - 3
3 - ثروت و فرزندان ذكور ، دو ملاك براى ارزيابى موقعيت انسان در پيشگاه خدا در ديدگاه مشركان عصر بعثت
أيحسبون أنّما نمدّهم به من مال و بنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 26 - 16
16 _ اعطاى ملك و عزّت و نيز سلب آن از جانب خداوند ، تنها بر اساس خير و مصلحت است .
مالك الملك تؤتى الملك . .. بيدك الخير
ص: 378
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 42 - 14
14 _ طهارت و پاكدامنى ، ملاكى براى ارزيابى مقام زن
طهرك و اصطفيك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 57 - 9
9 _ ايمان و كفر ، ملاك تقسيم بندى جوامع انسانى از نظر قرآن
فاما الذين كفروا . .. و اما الذين امنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - آل عمران - 3 - 96 - 7
7 _ سابقه تاريخى معابد ، معيارى براى ارزيابى آن *
انّ اوّل بيت وضع للناس
چون اَوَّليت، ملاك اولويَت قرار گرفته است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 114 - 9
9 _ لزوم رعايت عدالت در برآورد شخصيّت انسان ها و احترام به ارزش هاى متعالى انسانى آنان
ليسوا سواء من اهل الكتب امة . .. يؤمنون باللّه
با اينكه افراد مذكور در آيه اهل كتاب هستند، در بررسى كارهاى آنان، رعايت عدالت شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 133 - 3
3 _ سرعت گرفتن در كار هاى نيك ، ملاكى براى سنجش ارزش اشخاص
و سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 140 - 9،16
9 _ جدا شدن صف مؤمنان واقعى از غير آنان ، از فلسفه هاى پيكار ميان حقّ و باطل
ان يمسسكم قرح . .. و تلك الايّام نداولها بين النّاس و ليعلم اللّه الّذين امنوا
در برداشت فوق، كلمه «تلك»، به روزهاى مبارزه و جنگ تفسير شده است ; نه خصوص پيروزى و يا شكست.
16 _ شكست مسلمانان در برخى از برهه ها براى آزمودن مدعيان ايمان و تمييز مؤمنان واقعى از مؤمنان دروغين
ان يمسسكم قرح . .. و تلك الايام نداولها بين النّاس و ليعلم اللّه الّذين امنوا
بنابر اينكه «تلك» اشاره باشد به معنايى كه از «ان يمسسكم قرح» استفاده مى شود يعنى شكست مسلمانان.
ص: 379
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - آل عمران - 3 - 143 - 8
8 _ شهادت طلبى و حضور در عرصه پيكار با دشمنان دين ، امتيازى ارزشمند در ديدگاه اسلام
ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة . .. و لقد كنتم تمنّون الموت
چون خداوند اعراض كنندگان از جهاد و مبارزه و فراريان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت كرده و از سويى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 79 - 11
11 _ توحيد و شرك، ملاكى براى مرزبندى و طبقه بندى انسانها
إنى برىء مما تشركون . .. و ما أنا من المشركين
با توجه به اينكه ابراهيم(ع) پس از بيان عقيده توحيد و ابطال شرك صف خود را از مشركان جدا مى سازد و بر آن تأكيد مىورزد ملاكى براى طبقه بندى جوامع ارائه مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 93 - 8
8 _ ظلم، معيار سنجش ميزان زشتى گناهان و داراى مراتب است.
و من أظلم ممن افترى على الله كذبا
گزينش واژه «أظلم» به جاى «أذنب» و «أعصى» و مانند آن مى تواند بدان جهت باشد كه اولا ظلم بودن افترا را گوشزد كند و ثانياً به ريشه گناه بودن افترا اشاره نمايد. بنابراين ظلم معيارى براى شناخت گناه و مرتبه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 8 - 4،5
4 _ مطابقت اعمال و عقايد آدمى با حق نشانه وزين و ثقيل بودن آن عقايد است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه فأولئك هم المفلحون
5 _ هر يك از رفتارها و عقايد آدمى داراى مقياسى مخصوص براى ارزيابى آنها در قيامت است.
و الوزن يومئذ الحق فمن ثقلت موزينه
كلمه «موازين» (جمع موزون) مى رساند كه هر يك از اعمال و عقايد آدمى مورد سنجش قرار مى گيرد و چون اعمال و عقايد مختلف است، مقياس و وسيله سنجش آن نيز متفاوت خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 44 - 5
5 _ رعايت انصاف و واقع نگرى از سوى قرآن در ارزيابى انديشه و عمل مخالفان تعاليم خود
أنّ أكثرهم يسمعون أو يعقلون
ص: 380
برداشت فوق، با توجه به اين نكته است كه خداوند حرف نشنوى و نابخردى را _ كه از اوصاف ناپسند است _ به بيشتر هواپرستان و مشركان نسبت داد و نه به همه آنان; زيرا اكثريت آنان چنين بودند نه تمامى آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 8 - 8
8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .
أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
«همزه» در «أفمن زيّن له. ..» استفهام انكارى و «من»، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام «فإنّ اللّه يضلّ من يشاء» _ جمله اى مقدر مانند «كمن ليس كذلك» يا «كمن هداه» مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟
ص: 381
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 7 - 5
5 - « ارم » ، نام ديگر قوم عاد *
إرم ذات العماد
درباره مراد از «ارم»، احتمالات گوناگونى داده شده است; از جمله اين كه «ارم»، نام مرد يا زنى بود كه قوم عاد از او پديد آمده بود. ديگر اين كه نام سرزمين عاد است كه دمشق يا اسكندريه است. (قاموس)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 8 - 1
1 - ساختمان هاى مرتفع سرزمين ارم ، بى نظير در تمام سرزمين ها تا عصر بعثت
الّتى لم يخلق مثلها فى البل_د
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 7 - 2
2 - « اِرم » ، سرزمينى داراى ساختمان هاى مرتفع
إرم ذات العماد
«عماد»، به معناى ساختمان هاى بلند است و به يك ساختمان «عمادة» گفته مى شود. (مصباح)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 8 - 1
1 - ساختمان هاى مرتفع سرزمين ارم ، بى نظير در تمام سرزمين ها تا عصر بعثت
الّتى لم يخلق مثلها فى البل_د
ص: 382
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 7 - 1
1 - قوم عاد ، داراى سرزمينى به نام « ارم »
إرم ذات العماد
كلمه «إرم»، بدل اشتمال براى «عاد» است; زيرا تخريب آن با عذاب الهى، عقوبتى بود كه بر قوم عاد وارد شد. بنابراين مفاد آيه شريفه اين است كه: «آيا نديدى خداوند با عاد چه كرد؟ آيا نديدى با ارم چه كرد؟»
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 8 - 1
1 - ساختمان هاى مرتفع سرزمين ارم ، بى نظير در تمام سرزمين ها تا عصر بعثت
الّتى لم يخلق مثلها فى البل_د
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - فجر - 89 - 7 - 2
2 - « اِرم » ، سرزمينى داراى ساختمان هاى مرتفع
إرم ذات العماد
«عماد»، به معناى ساختمان هاى بلند است و به يك ساختمان «عمادة» گفته مى شود. (مصباح)
ص: 383
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 27،28،30
27 _ فراهم آوردن ازدواج هاى سهل و آسان در جامعه ، راه جلوگيرى از مفاسد جنسى
و من لم يستطع . .. فمن ما ملكت ايمانكم ... ذلك لمن خشى الْعنت منكم
چون ازدواج با كنيزان سهل است و خداوند براى جلوگيرى از زنا و مفاسد جنسى آن را پيشنهاد و تجويز كرده، معلوم مى شود كه بهترين راه براى جلوگيرى از مفاسد جنسى، فراهم آوردن ازدواج سهل و آسان است.
28 _ لزوم فراهم كردن زمينه هاى ازدواج در جامعه ، جهت جلوگيرى از فحشا و فساد
و من لم يستطع منكم . .. فمن ما ملكت ايمانكم ... ذلك لمن خشى الْعنت منكم
30 _ سالم سازى روانى ، از اهداف تسهيل در قوانين ازدواج
ذلك لمن خشى الْعنت منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 78 - 8،10
8_ ازدواج با جنس مخالف ، تنها روش صحيح و مبرا از پليدى براى اطفاى شهوت جنسى
ه_ؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم
كلمه «أطهر» افعل تفضيل است و در آن معناى مفاضله و برترى لحاظ نشده است; بلكه به معناى طاهر (پاك) مى باشد. اين گونه استعمال (به كارگيرى افعل تفضيل به جاى اسم فاعل و مانند آن) براى تأكيد و مبالغه است.
10_ ازدواج و همسرگزينى ، راه پيشگيرى از فساد هاى جنسى است .
ه_ؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 72 - 5
5- تضمين بقاى نسل انسان از طريق زوجيت و همسردارى ، از نعمت هاى خداوند است .
و الله جعل لكم من أنفسكم أزوجًا و جعل لكم من أزوجكم بنين و حفدة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 6 - 2
ص: 384
2 - ازدواج يا تملك كنيزان ، تنها محدوده مجاز در روابط جنسى
و الذين هم لفروجهم ح_فظون . إلاّ على أزوجهم أو ما ملكت أيم_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 8،9،10،16
8 - ازدواج ، از راه هاى پيشگيرى از فحشا ، زنا و روابط ناسالم جنسى
و أنكحوا الأي_مى منكم و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
برداشت ياد شده از ارتباط اين آيه با آيات قبل _ كه درباره پرهيز از چشم چرانى و فحشا و تشويق به عفاف بود _ استفاده مى شود; چرا كه بهترين روش براى پيشگيرى از ارتكاب به گناه و فساد جنسى ازدواج است.
9 - وعده خداوند به تأمين نيازمندى هاى فقيران غير متأهل ، در صورت اقدام آنان به ازدواج
و أنكحوا الأي_مى منكم . .. إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله
10 - ازدواج كنندگان ، مورد عنايت خاص خداوند و بهره مند از فضل او
وأنكحوا الأي_مى منكم و الص_لحين من عبادكم و إمائكم إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه م
16 - رحمت وسيع و علم گسترده خداوند ، تضمين كننده تحقق وعده او ، مبنى بر تأمين نيازمندى هاى فقيرانى كه در صدد ازدواج اند .
إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله و اللّه وسع عليم
جمله «و اللّه واسع عليم» استينافيه تعليليه است و بيانگر علت و چگونگى بى نياز كردن فقيران و تهى دستان به وسيله خدا است; يعنى، چون خداوند گشايش گر و داناى مطلق به همه حقايق و نيازمندى هاى انسان است، پس بر انجام وعده خود نيز، توانا خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - نمل - 27 - 55 - 3
3 - ارضاى غريزه جنسى از راه ازدواج با جنس مخالف ( زن ) ، تنها روش طبيعى و خداپسند
أئنّكم لتأتون الرجال شهوة من دون النساء
قيد «من دون النساء» مى رساند كه راه طبيعى اين است كه مرد از طريق ازدواج با زن، ارضاى غريزه كند و نه از طريق ديگر.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 21 - 14
14 - آيه بودن پديده آرامش آفرينى ازدواج ، براى خردورزان قابل درك است .
أن خلق لكم من أنفسكم أزوجًا لتسكنوا إليها . .. إنّ فى ذلك لأي_ت لقوم يتفكّرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 49 - 8
8 - زنان با عقد ازدواج ، حقّ مالى به عهده شوهر پيدا مى كنند ، و لو با آنان آميزشى صورت نگيرد .
إذا نكحتم المؤمن_ت ثمّ طلّقتموهنّ من قبل أن تمسّوهنّ . .. فمتّعوهنّ
ص: 385
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - معارج - 70 - 30 - 3
3 - ارضاى غرايز جنسى ، به گونه اى مشروع ( اختيار همسر يا تملك كنيز ) ، امرى مقبول و مورد پذيرش اسلام
إلاّ على أزوجهم أو ما ملكت أيم_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 15
15 _ ازدواج با مشرك ، زمينه ساز انحراف و دخول در جهنّم است .
و لا تنكحوا . .. اولئك يدعون الى النار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 13
13 - فراهم كردن تسهيلات ازدواج براى فقيران غير متأهل ، در پى دارنده فضل و امداد خداوندى براى اقدام كنندگان آن است .
و أنكحوا الأي_مى منكم . .. إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله
برداشت ياد شده بنابراين احتمال است كه مقصود از ضمير فاعلى «يكونوا»، كسانى باشند كه مخاطبان جمله «و أنكحوا الأيامى منكم» هستند; يعنى، اگر جامعه اسلامى و اولياى افراد غير متأهل، تهى دست باشند، باز هم بايد براى ازدواج فرزندانشان، آستين همت بالا بزنند و اقدام كنند; زيرا خدا آنان را از فضل خود بى نياز و توانگر خواهد ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 17
17 - قرار دادن مهريه براى زنان ، از آداب همسرى در ميان عرب قبل از اسلام
و ءاتوهم ما أنفقوا
بيشتر مفسران مسأله انفاق در آيه شريفه را، به «مهريه» تفسير كرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 386
2 - بقره - 2 - 221 - 1،6،10،11
1 _ حرمت ازدواج مؤمنان با زنان مشرك ; مگر در صورتى كه ايمان بياورند .
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ
6 _ حرمت ازدواج زنان مؤمن با مشركان ; مگر در صورتى كه ايمان بياورند .
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
10 _ جواز ازدواج مرد و زن آزاده ، با زن و مرد برده
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
11 _ نبايد مؤمنان ، زنان مؤمن را به ازدواج مشركان درآورند .
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 228 - 1
1 _ حرمت ازدواج زنان مطلّقه قبل از به پايان رسيدن سه طُهر ( عِدّه )
و المطلقات يتربصن بانفسهنّ ثلثة قروء
بنابراينكه «قرء»، به معناى طُهر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 230 - 1،2،4،5،6،7،8
1 _ زندگى مرد با همسر خويش پس از طلاقِ سوم ، جز با فاصله شدن ازدواج با مرد ديگر ( مُحَلِّل ) ، جايز نيست .
الطّلاق مرّتان . .. فان طلقها فلا تحلّ له من بعد حتى تنكح زوجاً غيره
2 _ ازدواج شوهر اوّل با زن سه طلاقه خود مشروط به نكاح دائمى با مرد ديگر و پيش آمدن طلاق است .
فان طلّقها فلا جناح عليهما ان يتراجعا
مطرح كردن طلاق از سوى شوهر دوّم حاكى است كه بايد ازدواج با او دائمى باشد و نه موقّت. چون در ازدواج موقّت، طلاق نيست.
4 _ اختيار ازدواج زن ثيّبه ( زنى كه قبلا شوهر داشته ) ، به دست خود اوست .
حتى تنكح زوجاً غيره
در جمله «حتى تنكح» (تا آنگاه كه آن زن با ديگرى ازدواج كند)، استناد نكاح به خود زن داده شده و نفرموده است «حتّى ينكحها» تا آنگاه كه ولىّ، او را به ازدواج ديگرى درآورد.
5 _ جواز ازدواج مرد با زن سه طلاقه خود ، مشروط به آميزش محلِّل با آن زن است .
حتى تنكح زوجاً غيره
انتخاب كلمه «زوجاً» به جاى «رجلا»، دلالت بر عقد ازدواج دارد; بنابراين كلمه «تنكح»، بايد بر معنايى زيادتر از عقد دلالت كند و آن معنا، همان آميزش خواهد بود.
6 _ ازدواج زن با شوهر سابق ، پس از طلاق شوهر دوّم ( مُحلِّل ) ، منوط به رضايت طرفين و عقد جديد است .
فان طلّقها فلا جناح عليهما ان يتراجعا
اِسناد رجوع به طرفين (ان يتراجعا)، پس از طلاق مُحلِّل، به خلاف رجوع در عدّه كه تنها به شوهر مستند بود، دلالت بر مشروطيّت رضايت طرفين دارد و لازمه آن اجراى عقد جديد است.
7 _ شرط طلاق در ازدواج زن سه طلاقه با محلّل ، بى اثر و فاقد اعتبار است . *
ص: 387
حتى تنكح زوجاً غيره فان طلّقها
استناد طلاق به مُحلّل (فان طلّقها) و بيان آن با «اِن» شرطيّه، كه توقع حصول در آن لحاظ نمى شود، دلالت بر اختيار كامل محلّل در طلاق دارد و لازمه آن، بى اعتبارى شرط طلاق، بر فرض وجود است.
8 _ پس از طلاق شوهر دوّم ، زن و شوهر سابق ، در صورت گمان به مراعات حدود الهى در خانواده ، مى توانند به زندگى بازگردند .
فلا جناح عليهما ان يتراجعا ان ظنّا ان يُقيما حدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 232 - 1،2،3،4،5،7،8
1 _ هيچكس _ حتى خويشاوندان و اوليا _ ، حق جلوگيرى از ازدواج زن با شوهر سابق يا ديگرى را پس ازانقضاى عِدّه ندارد .
و اذا طلّقتم النساء فبلغن اجلهنّ فلا تعضلوهنّ ان ينكحن ازواجهنّ
«فبلغن اجلهنّ» در اين آيه به معناى پايان مدّت عدّه است; به قرينه «ان ينكحن». چون پس از انقضاى عدّه، زن مى تواند ازدواج كند; نه قبل از آن.
2 _ جواز و صحّت ازدواج زن با شوهر سابق پس از انقضاى عِدّه ، در صورت توافق آنها بر اساس موازين عقل ، شرع و عرف
فلا تعضلوهنّ ان ينكحن ازواجهنّ اذا ترضوا بينهم بالمعروف
ظاهراً مراد از «ازواجهنّ»، شوهر سابق باشد.
3 _ از بين رفتن عُلقه زوجيّت با انقضاى عِدّه ، و احتياج به عقد مجدد براى ادامه زندگى با شوهر سابق
و اذا طلّقتم النّساء فبلغن اجلهنّ فلا تعضلوهنّ ان ينكحن
با توجّه به اينكه در آيات قبل، از ادامه زندگى قبل از انقضاى عدّه، تعبير به «امساك» و «ردّ» شده و در اين آيه تعبير «نكاح» آمده است، معلوم مى شود با انقضاى عدّه، عُلقه زوجيت تمام مى شود.
4 _ زنان مطلّقه پس از انقضاى عدّه ، احتياج به اذن ولىّ در ازدواج ندارند .
فلا تعضلوهنّ ان ينكحن ازواجهنّ
بعيد به نظر مى رسد على رغم پذيرش ولايت ولىّ، وى را از مداخله در امر ازدواج نهى كند; بنابراين حرمت جلوگيرى از ازدواج مطلّقه، حاكى از عدم ولايتِ ولىّ بر ازدواج اوست.
5 _ شوهر ، حقّ جلوگيرى از ازدواج زن مطلّقه خويش را پس از انقضاى عِدّه ندارد .
و اذا طلّقتم النّساء فبلغن اجلهنّ فلا تعضلوهنّ
بنابراينكه «فلا تعضلوهنّ» خطاب به شوهر سابق باشد، بر اين مبنا مراد از «ازواجهن» نيز مردى غير از شوهر سابق خواهد بود.
7 _ توافق و رضايت زن و مرد بر اساس آنچه عقلا و شرعاً پسنديده است ، شرط اساسى براى ازدواج
فلا تعضلوهنّ ان ينكحن . .. اذا تراضوا بينهم بالمعروف
8 _ جلوگيرى از ازدواج مجدّد زنان مُطلّقه ، از سُنّت هاى جاهليّت
و اذا طلّقتم النّساء فبلغن اجلهنّ فلا تعضلوهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 234 - 2،10،11
2 _ ازدواج مجدّد زنان شوهر مُرده ، مشروط به گذشتن عدّه وفات ( چهار ماه و ده شبانه روز )
و الذين يتوفّون منكم . .. يتربّصن بانفسهنّ اربعة اشهر و عشراً
ص: 388
10 _ جلوگيرى از حقوق متعارف زنان شوهر مُرده _ مانند ازدواج _ پس از انقضاى عدّه وفات ، جايز نيست .
فلا جناح عليكم فيما فعلن فى انفسهنّ بالمعروف
11 _ پس از عدّه وفات ، زن در انتخاب شوهرى شايسته آزاد است .
فلا جناح عليكم فيما فعلن فى انفسهنّ
مراد از «فيما فعلن»، به قرينه جمله «يتربّصن» كه ممنوعيت ازدواج در زمان عدّه است، انتخاب شوهر خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 235 - 1،2،4،7،9،10،11
1 _ جواز خواستگارى تلويحى ، از زنانى كه در عِدّه طلاق و يا وفات هستند .
و لا جناح عليكم فيما عرّضتم به من خطبة النّساء
الف و لام در كلمه «النّساء» عهد است; يعنى زنانى كه در آيات سابق مورد بحث (زنان داراى عِدّه طلاق يا عدّه وفات) بودند.
2 _ عدم ممنوعيّت تمايل مرد به اينكه پس از انقضاى عِدّه ، با زنى كه در عدّه بسر مى برد ازدواج كند .
او اَكننتم فى انفسكم
4 _ جواز خواستگارى تلويحى از زنان در عِدّه ، تسهيلى بر مردان در گرايش هاى طبيعى آنان
لا جناح . .. علم اللّه انّكم ستذكرونهنّ
7 _ حرمت وعده و قرار پنهانى با زنانى كه در حال عدّه هستند .
و لكن لا تواعدوهنّ سرّاً
9 _ عدم جواز خواستگارى صريح از زنان در عدّه آشكارا و يا پنهانى
لا جناح عليكم فيما عرّضتم . .. و لكن لا تواعدوهنّ سرّاً
10 _ جواز خواستگارى تلويحى از زنان در عدّه ، مجوّز وعده نهانى با آنان براى ازدواج پس از عِدّه نيست .
لا جناح . .. و لكن لا تواعدوهنّ سرّاً
بنابراينكه استثناء در «الا ان تقولوا . .. »، منقطع باشد، كلمه «لكن» استدراك از جمله «لا جناح عليكم» است. يعنى اگر چه مى توانيد به صورت كنايه خواستگارى كنيد، و لكن نبايد اين خواستگارى در قرارهاى پنهانى صورت گيرد زيرا قرار پنهانى با آنان تجويز نشده است.
11 _ حرمت انعقاد پيمان ازدواج با زنان در عدّه ، قبل از پايان عدّه آنان
و لا تعزموا عقدة النكاح حتى يبلغ الكتاب اجله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 236 - 3
3 _ جواز و صحّت عقد دائم ، مشروط به قرار و تعيين مَهريّه نيست .
لا جناح عليكم ان طلّقتم النّساء ما لم تمسّوهنّ او تفرضوا لهنّ فريضة
جواز طلاق در صورت عدم تعيين مهريّه، حكايت از صحّت عقد بدون تعيين مهر دارد. و نيز دليل بر اين است كه مراد از آن عقد، عقد دائم است; چون طلاق در عقد موقّت فرض ندارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 237 - 5
5 _ اختيار ازدواج زن _ در صورتى كه شرعاً داراى ولىّ باشد _ با ولىّ اوست .
ص: 389
الّذى بيده عقدة النكاح
بنابراينكه مراد از كلمه «الذى»، ولىّ زن باشد و اين ولىّ، توصيف شده به اينكه نكاح به دست اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 240 - 8
8 _ جواز هر گونه اقدام مشروع و شايسته ( ازدواج ) از سوى زنان شوهر مرده پس از خروج از خانه وى
فان خرجن فلا جناح عليكم فى ما فعلن فى انفسهنّ من معروف
برخى برآنند كه مراد از «من معروف» ازدواج است ; بر اين اساس، جامعه ايمانى و يا ورثه ميّت مى توانند از ازدواج زن به مدّت يكسال بر فرض سكونت در منزل شوهر متوفّى، ممانعت كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 3 - 1،2،5،10،13
1 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از بى عدالتى نسبت به آنان
و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النّساء
جزاى شرط «ان خفتم» حذف شده و «فانكحوا»، جانشين آن جزاست. يعنى: «ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فلا تنكحوهن و انكحوا». و اين نهى بنابر آنچه در شأن نزول آمده ناظر به ازدواج برخى از مردم با يتيمان، بدون پرداخت مهريه مناسب به آنان است.
2 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از خيانت در اموال آنان
و اتوا اليتامى اموالهم . .. و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا
از جمله «ان خفتم . .. »، استفاده مى شود كه ازدواج با دختران يتيم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرينه آيه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعايت نشدن قسط در اموال آنان است.
5 _ محدوديّت تعدّد زوجات به چهار همسر
فانكحوا . .. مثنى و ثلث و رباع
10 _ مشروعيّت ازدواج با كنيزان متعدد
فواحدة او ما ملكت ايمانكم
«فواحدة»، به قرينه صدر آيه، مفعول براى «انكحوا» است. يعنى «فانكحوا واحدة»، و به مقتضاى عطف، «ما ملكت» نيز مفعول آن خواهد بود. گفتنى است كه بنابراين مبنا مخاطب در «ايمانكم»، شخصى كه تصميم به ازدواج دارد، نمى باشد.
13 _ جواز تعدد همسران ، مشروط به رعايت عدالت در نفقه آنها
فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة
امام صادق (ع) درباره «فان خفتم الّا تعدلوا» در آيه فوق فرمود: يعنى فى النفقة.
_______________________________
كافى، ج 5، ص 363، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 439، ح 36.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 19 - 1،2،6
1 _ حرمت ارث بردن مرد از همسرى كه خوشايند او نبوده ، ولى تنها به خاطر ارث بردن با او زندگى كرده است .
يا ايّها الّذين امنوا لا يحلّ لكم ان ترثوا النّساء كرهاً
ص: 390
در برداشت فوق «النّساء» به معناى همسران گرفته شده است.
2 _ مرد نبايد با وجود ناخشنودى از همسر خويش ، تنها به منظور ارث بردن ، وى را نگاه داشته و ر ها نسازد . *
يا ايّها الّذين امنوا لا يحلّ لكم ان ترثوا النّساء كرهاً
مؤيّد برداشت فوق، فرمايشى است كه امام باقر (ع) درباره آيه فوق فرمود: هو ان يحبس الرّجل المرأة عنده لا حاجة له اليها و ينتظر موتها حتى يرثها.
_______________________________
تفسير تبيان، ج 3، ص 149 ; نورالثقلين، ج 1، ص 459، ح 139.
6 _ حرمت منع كردن زنان از ازدواج به طمع ارث بردن از آنان *
لا يحلّ لكم ان ترثوا النّساء كرهاً
اين برداشت بر اين اساس است كه مراد از «النّساء»، مطلق زنان باشد. (مانند دختر و خواهر و ... ) نه همسران. و مقصود از «اَنْ ترثوا» به ارث بردن اموال ايشان باشد. بنابراين معناى آيه، حرمت بازداشتن زنان از ازدواج به طمع ارث بردن از اموال ايشان است. زيرا در صورت ازدواج، اكثر اموال زن با مرگ او، به فرزندان و شوهرش منتقل مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 20 - 1،5
1 _ مرد مى تواند همسر خويش را طلاق داده و همسر ديگرى انتخاب كند .
و ان اردتم استبدال زوج مكان زوج
5 _ كراهت مرد از همسر خويش و علاقه به ازدواجى ديگر ، مجوّز پس گيرى حتّى اندكى از مهريّه به هنگام طلاق نمى شود .
فان كرهتموهنّ . .. و ان اردتم استبدال ... فلا تأخذوا منه شيئاً
جمله «ان اردتم» پس از جمله «فان كرهتموهنّ»، اشاره به اين دارد كه هر چند دليل «استبدال» ناخوشايندى از همسر موجود و علاقه به ازدواجى ديگر باشد، اين امر، مجوّز پس گيرى مهريه نمى تواند باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 22 - 1،2،3،5
1 _ حرمت ازدواج با زنى كه همسر پدر بوده است .
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم من النّساء
بنابر اينكه نكاح در «ما نكح اباؤكم» به معناى عقد ازدواج باشد، نه به معناى آميزش.
2 _ حرمت ازدواج با زنى كه پدر با او آميزش كرده است .
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم
بنابر اينكه نكاح در «ما نكح» به معناى آميزش باشد، نه عقد ازدواج.
3 _ حرمت ازدواج مرد با همسر پدر بزرگ و اجداد
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم
واژه «اباء» در فرهنگ قرآن، اعم از پدر و پدر بزرگ و اجداد است. برداشت فوق را فرمايش امام باقر (ع) تأييد مى كند كه فرمود: و لا يصلح للرجل ان ينكح امرأة جدّه.
_______________________________
كافى، ج 5، ص 420، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 460، ح 143.
5 _ ازدواجهايى كه با همسر پدر قبل از بيان حرمت آن انجام شده ، باطل نيست .
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم من النّساء الّا ما قد سلف
ص: 391
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 23 - 1،2،3،4،5،6،7،9،10،11،12،13،18،19،20،21،22
1 _ حرمت ازدواج با مادران ، دختران ، خواهران ، عمّه ها ، خاله ها ، دختران برادر و دختران خواهر
حرّمت عليكم امّهاتكم و بناتكم و اخواتكم و عمّاتكم و خالاتكم و بنات الاخ و بنات ا
به مناسبت آيات قبل، كه سخن از ازدواج بود، مراد از حرمت در اين آيه، حرمت ازدواج با اين گروه مى باشد.
2 _ حرمت ازدواج با مادر و خواهر رضاعى و مادر همسران
حرّمت عليكم . .. و امّهاتكم التى ارضعنكم و اخواتكم من الرّضاعة و امّهات نسائكم
3 _ حرمت ازدواج دختر همسرانى كه با آنان همبسترى صورت گرفته است .
حرّمت . .. و ربائبكم التى فى حجوركم من نسائكم التى دخلتم بهنّ
چون مفهوم «التى دخلتم بهنّ» بيان شده (ان لم تكونوا دخلتم بهنّ) ولى مفهوم «الّتى فى حجوركم» بيان نشده است، معلوم مى شود كه حرمت ازدواج با ربيبه مقيد به «فى حجوركم» نيست.
4 _ جواز ازدواج انسان با ريبيه خويش ( دختر همسر ) در صورتى كه با مادر وى همبستر نشده باشد .
فان لم تكونوا دخلتم بهنّ فلا جناح عليكم
5 _ طلاق يا مردن همسر ، از شرايط جواز ازدواج با دختر وى ( ربيبه )
حرّمت . .. امّهات نسائكم ... ربائبكم ... فان لم تكونوا دخلتم بهنّ
تحريم ازدواج با مادر زن مى رساند كه جواز ازدواج با ربيبه مشروط به اين است كه مادر وى از همسرى ازدواج كننده خارج شده باشد.
6 _ حرمت ازدواج مرد با همسر فرزند خويش
حرّمت . .. و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
7 _ جواز ازدواج با همسرِ پسر خوانده و يا پسر رضاعى
حرّمت . .. و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
9 _ حرمت جمع بين دو خواهر در ازدواج
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين
10 _ جواز ازدواج با خواهر همسر ، در صورت جدايى از آن همسر ( به طلاق يا مرگ و يا . . . )
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين
چون متعلق حرمت، جمع بين دو خواهر در ازدواج است، معلوم مى شود در صورت جدا شدن از يك خواهر مى توان با خواهر ديگر ازدواج نمود.
11 _ حرمت جمع بين دو خواهر در ازدواج ، شامل ازدواجهايى كه قبل از نزول آيه انجام گرفته است ، نمى شود .
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
12 _ بطلان ازدواج هاى انجام شده با دو خواهر با نزول آيه « حرمّت . . . الّا ما قد سلف » و صحت آنها تا قبل از نزول آن
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
چون حرمت ازدواج با دو خواهر و ديگر محارم ناظر به بطلان آنها نيز مى باشد، مى توان گفت مراد از استثناء «الّا ما قد سلف» اين معناست كه آنچه در گذشته (قبل از نزول آيه) انجام شده، محكوم به صحت است، ولى از اين به بعد حكم به بطلان آن مى شود.
13 _ جواز تداوم زندگى زناشويى با دو خواهر ، در صورتى كه ازدواج با آنان قبل از نزول آيه « ان تجمعوا . . . » صورت گرفته باشد . *
ص: 392
الّا ما قد سلف
تحريم در «حرّمت . .. ان تجمعوا» ناظر به حال و آينده است ; چون افعال گذشته را نمى توان تحريم كرد. بنابراين استثناء، يعنى «الّا ما قد سلف»، بيان حليّت جمع بين دو خواهر در زمان حال و آينده مى باشد به شرط اينكه ازدواج با آنها قبل از نزول آيه صورت گرفته باشد.
18 _ حكم خداوند به صحت ازدواج با دو خواهر و نيز با محارم تا پيش از بيان حرمت آن ، جلوه اى از رحمت او نسبت به بندگان
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف انّ اللّه كان غفوراً رحيماً
19 _ خداوند جبران كننده منقصت هاى ناشى از ازدواج با محارم در صورتى كه آن ازدواج ها قبل از حكم به تحريم صورت گرفته باشد .
حرّمت . ... اِنّ اللّه كان غفوراً رحيماً
20 _ حرمت ازدواج با مادر همسر ، اگر چه با دختر وى همبستر نشده باشد .
و امّهات نسائكم
اميرالمؤمنين (ع): . .. اذا تزوّج الابنة فدخل بها او لم يدخل بها فقد حرّمت عليه الامّ ... .
_______________________________
تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 273، ح 2، ب 25، مسلسل 1166 ; نورالثقلين، ج 1، ص 64، ح 156.
21 _ حرمت ازدواج مرد با دخترى كه از همسر يا كنيز قبلى وى متولد شده باشد .
و ربائبكم التى فى حجوركم
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از ازدواج مرد با دخترى كه از كنيز قبلى وى پس از ازدواج با مرد ديگرى متولد شود فرمود: هى عليه حرام و هى ابنته و الحرّة و المملوكة فى هذا سواء، سپس آن حضرت آيه فوق را تلاوت فرمود.
_______________________________
كافى، ج 7، ص 433، ح 10 ; تفسير برهان، ج 1، ص 358، ح 15 و 16.
22 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسرش ، اگر چه در خانه وى نباشد .
و ربائبكم التى فى حجوركم
اميرالمؤمنين (ع): الربائب عليكم حرام مع الامّهات اللاتى قد دخلتم بهنّ، هنّ فى الحجور و غير الحجور سواء . .. .
_______________________________
تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 273، ح 1، ب 25 ; مسلسل 1165 ; نورالثقلين، ج 1، ص 464، ح 155.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 -
1،4،6،7،8،14،19،22،23،25
1 _ حرمت بهره گيرى جنسى از زن شوهردار و ازدواج با وى ، هر چند مسلمان نباشد .
حرّمت . .. و المحصنات من النّساء
قيد «من النّساء» براى «المحصنات» قيدى تأكيدى است و شمول آن را نسبت به زن غير مسلمان افاده مى كند.
4 _ حرمت ازدواج با محارم و زنان شوهردار و جمع بين دو خواهر ، از احكام ثابت و قطعى الهى است .
حرّمت . .. كتاب اللّه عليكم
6 _ جواز ازدواج و آميزش با غير خواهر زن و محارم و زنان شوهردار
حرّمت عليكم امّهاتكم . .. و اُحلّ لكم ما وراء ذلكم
«ذلكم» اشاره به تمام مواردى است كه در اين آيه و آيه پيش بيان شده است.
7 _ مقررات ازدواج و بهره گيرى هاى جنسى در اسلام ، متفاوت با احكام و مقررات ساير اديان الهى *
ص: 393
و اُحلّ لكم ما وراء ذلكم
كلمه «لكم» مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه مجموع مقررات بيان شده در اين آيه و آيات گذشته، ويژه شما بوده و براى اديان گذشته به صورتى ديگر مطرح بوده است.
8 _ تعيين مقدارى از مال به عنوان مهريه ، از شرايط عقد ازدواج و زناشويى
ان تبتغوا باموالكم محصنين
«باموالكم»، اشاره به اين است كه انتخاب همسر براى ازدواج و زناشويى، بايد به همراه تعيين مهريّه باشد. گفتنى است كه مفعولٌ به «ان تبتغوا» حذف شده و آن، زنان غير محارم است.
14 _ تعيين مقدار مهر در ازدواج موقت ، شرط صحت عقد
فما استمتعتم به منهُنَّ فاتوهُنَّ اجورهنّ فريضة
لزوم تعيين مقدار مهر در عقد، حكايت از مشروطيّت صحت عقد به آن مهر دارد.
19 _ احكام و قوانين ازدواج و مسائل جنسى برخاسته از علم و حكمت خداوند
و المحصنات . .. انّ اللّه كان عليماً حكيماً
22 _ جواز ازدواج با زنان غير مسلمان شوهردار كه در جنگ به اسارت درآمده اند .
حرّمت . .. الّا ما ملكت ايمانكم
على (ع) درباره آيه فوق فرمود: من سبى من كان لها زوج.
_______________________________
مجمع البيان، ج 3، ص 51 ; نورالثقلين، ج 1، ص 466، ح 165.
23 _ جواز ازدواج مرد با برادرزاده و خواهرزاده همسر خويش
و احلّ حكم ما وراء ذلكم
در روايت كافى ج 5، ص 424 ح 1 جواز ازدواج ياد شده در فيش فوق، مشروط به اذن همسر شده است.
_______________________________
نورالثقلين، ج 1، ص 466، ح 166.
25 _ جواز هر نوع قراردادى بين زن و شوهر ، پس از ازدواج ، به شرط رضايت طرفين
و لا جناح عليكم فيما تراضيتم به من بعد الفريضة
امام صادق (ع) درباره آيه فوق فرمود: ما تراضوا به من بعد النكاح فهو جايز . .. .
_______________________________
كافى، ج 5، ص 456، ح 2 ; نورالثقلين، ج 1، ص 467، ح 173 ; تفسير برهان، ج 1، ص 360، ح 6.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 -
1،2،3،4،6،12،19،20،25،26
1 _ جواز ازدواج با كنيزان مسلمان
فمن ما ملكت ايمانكم من فتياتكم المؤمنات
2 _ جواز ازدواج با كنيزان ، مشروط به نداشتن تمكن مالى براى ازدواج با زنان آزاده مؤمن
و من لم يستطع منكم طولا ان ينكح المحصنات المؤمنات فمن ما ملكت ايمانكم
مؤيّد برداشت فوق، فرمايش امام باقر (ع) است كه درباره معناى «طولاً» فرمود: من لم يجد منكم غنى.
_______________________________
مجمع البيان، ج 3، ص 54 ; نورالثقلين، ج 1، ص 469، ح 183.
3 _ ازدواج با كنيزان غير مؤمن جايز نيست .
ص: 394
فمن ما ملكت ايمانكم من فتياتكم المؤمنات
4 _ ممنوعيّت ازدواج با زنان غير مسلمان *
المحصنات المؤمنات . .. من فتياتكم المؤمنات
چون در جمله مورد بحث، زنان آزاده و نيز كنيزان را مقيد كرد به اينكه اهل ايمان باشند، معلوم مى شود ازدواج با زنان غير مؤمن جايز نيست.
6 _ اظهار ايمان از سوى كنيزان ، مجوز ازدواج با آنان
من فتياتكم المؤمنات و اللّه اعلم بايمانكم
تذكر به علم كامل الهى به ايمان انسانها، پس از مشروط دانستن ازدواج با كنيزان به ايمان، اشاره به اين است كه براى ازدواج با كنيزان ايمان ظاهرى كافى است.
12 _ ازدواج با كنيز ، مشروط به اذن مالك اوست .
فانكحوهنّ باذن اهلهنّ
«اهل كنيز»، همان مالك اوست.
19 _ ازدواج با كنيزان زناكار جايز نيست .
فانكحوهنّ . .. غير مسافحات
20 _ ازدواج با كنيز رفيقباز جايز نيست .
فانكحوهنّ . .. غير مسافحات و لا متّخذات اخدان
«اخدان»، جمع «خدن» و به معنى دوست و رفيق است.
25 _ ترس از گرفتار شدن در تنگنا هاى مشقّتبار جنسى ، مجوّز ازدواج با كنيزان
فانكحوهنّ . .. ذلك لمن خشى الْعنت منكم
«عنت» بمعنى مشقّت است و مراد از آن به مناسبت مورد، مشقّتهايى است كه از ناحيه جنسى به آدمى وارد مى شود. «ذلك» اشاره به ازدواج با كنيزان است.
26 _ ترس از ابتلا به زنا و فحشا ، مجوز ازدواج با كنيزان *
ذلك لمن خشى الْعنت منكم
بسيارى از مفسران برآنند كه مراد از «عنت» در آيه شريفه، زناست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 26 - 13
13 _ قوانين و مقررات ازدواج در اسلام ، عالمانه و حكيمانه است .
و لا تنكحوا . .. حرّمت عليكم ... و من لم يستطع ... و اللّه عليم حكيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 129 - 7
7 _ جواز تعدد زوجات
و لن تستطيعوا ان تعدلوا بين النساء و لو حرصتم فلاتميلوا كل الميل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 -
11،12،13،14،15،16،19،20،25
ص: 395
11 _ جواز ازدواج با زنان پاكدامن و مؤمن
اليوم احل لكم . .. و المحصنت من المؤمنت
احصان (مصدر محصنه) به معناى عفيف بودن، آزاده بودن، همسر داشتن و مسلمان بودن است. در آيه مورد بحث تنها معناى اول و دوم مى تواند مراد باشد و برداشت فوق بر اساس معناى اول است.
12 _ جواز ازدواج با زنان پاكدامن اهل كتاب
اليوم احل لكم . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «محصنات»، زنان پاكدامن باشد. برداشت فوق را فرمايش منقول از امام صادق(ع) تأييد مى كند كه درباره آيه فوق فرمود: هن العفائف.
_______________________________
تفسير عياشى، ج 1، ص 296، ح 39; تفسير برهان، ج 1، ص 449، ح 13.
13 _ حرمت ازدواج با زنان غير عفيف ( زناكار و . . . ) ، چه مسلمان باشند و چه از اهل كتاب .
و المحصنت من المؤمنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
14 _ حرمت ازدواج با كنيزان مسلمان و كنيزان اهل كتاب *
احل . .. و المحصنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «المحصنت» در آيه مورد بحث، زنان آزاده باشند. گفتنى است كه ازدواج با كنيزانى كه مسلمان هستند، با شرايطى كه در آيه 25 سوره نساء گذشت، تجويز شده است.
15 _ حليت طيبات و غذا هاى اهل كتاب و جواز ازدواج با زنان پاكدامن آنان ، امتنان خداوند بر مسلمانان
اليوم احل لكم
علاوه بر سياق و لحن آيه، از «لام انتفاع» در «لكم»، امتنان استفاده مى شود.
16 _ ازدواج زنان مسلمان با اهل كتاب جايز نيست . *
احل لكم . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب
خداوند در مورد طعام، تصريح به مبادله طرفينى كرد، ولى در مورد ازدواج تنها زن گرفتن از اهل كتاب را تجويز نمود، از اين مقابله به دست مى آيد كه زنان مسلمان حق ندارند به همسرى اهل كتاب در آيند.
19 _ اعتقاد به خدا و رسالت انبيا ، ملاك حليت غذاى اهل كتاب و حليت ازدواج با زنان آنان
احل لكم الطيبت و طعام الذين اوتوا الكتب . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب
مراد از «الذين اتوا الكتب»، يهود و نصارا هستند، ولى از آنان به «اوتوا الكتاب» تعبير شده تا به علت حكم اشاره داشته باشد. و مشخصه اهل كتاب در بين ساير كافران، اعتقاد به خدا و رسالت پيامبران است.
20 _ حليت ازدواج با زنان ، در صورت پرداخت مهريه آنان
اليوم احل . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم إذا ءاتيتموهن اجورهن
25 _ پاكدامنى و عفت مردان ، از شرايط حليت ازدواج آنان با زنان عفيف و پاكدامن
محصنين غير مسفحين و لا متخذى اخدان
«اخدان» جمع «خدن» به معناى رفيقان است كه به مناسبت مورد، مراد از رفاقتهاى جنسى نامشروع است و «مسفحين» از «سفاح» به معناى زناست. گفتنى است برداشت فوق بر اين مبناست كه «محصنين» حال براى «كم» در «لكم» و عامل آن «احل» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 75 - 19
ص: 396
19- « عن أبى جعفر ( ع ) و أبى عبدالله ( ع ) قالا : المملوك لايجوز طلاقه و لا نكاحه إلاّ بإذن سيده . . . « ضرب الله مثلاً عبداً مملوكاً لايقدر على شىء » . . . ;
از امام باقر و امام صادق _ عليهما السلام _ روايت شده است كه فرمودند: طلاق و نكاح مملوك (برده) نافذ نيست، مگر با اذن مالكش . .. ضرب الله مثلاً عبداً مملوكاً لايقدر على شىء...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 1،2،3،4،5،6،7،8
1 - ازدواج مرد زناكار جز با زن زناكار و يا مشرك ، حرام است .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
جمله «الزانى لاينكح . ..» به قرينه ذيل آيه (و حرّم ذلك على المؤمنين)، در مقام نهى و اخبار در مقام انشا است.
2 - حرمت ازدواج مردان معروف به زنا ، جز با زنان مشهور به زنا و يا زنان مشرك
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
بسيارى از مفسران بر آنند كه «الزانى» حالت وصفى دارد و به كسى «زانى» گفته مى شود كه عمل زنا را مكرراً انجام داده و به آن معروف شده باشد و شخصى كه يك بار مرتكب زنا شده باشد، واژه «الزانى» (زناكار) بر آن شخص اطلاق نمى شود.
3 - مردان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با زنان زناكار و يا مشرك را ندارند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
برداشت ياد شده، مبتنى براين احتمال است كه مقصود از «الزانى لاينكح . ..»، «لما يليق به أن ينكح» باشد; يعنى، آيه شريفه حاكى از بى لياقتى مرد معروف به زنا، براى گزينش همسر از ميان زنان مؤمن باشد.
4 - حرمت ازدواج زنان زناكار ، جز با مردان زناكار و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
6 - زنان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با مردان زناكار و يا مشرك را ندارند .
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
7 - ممنوعيت ازدواج زناكاران با مؤمنان ، يكى ديگر از كيفر هاى الهى درباره آنان
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
برداشت ياد شده، به خاطر اين است كه آيه فوق و آيه پيشين، در مقام بيان كيفر گناه زنا است و در واقع بيانگر اين نكته است كه گناه زنا، داراى دو كيفر دنيوى است: 1_ صد ضربه شلاق، 2_ محروميت از ازدواج با مؤمنان.
8 - ازدواج مؤمنان با زناكاران ، حرام است .
و حرّم ذلك على المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 2،6
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال
ص: 397
آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
6 - زنان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با مردان پاكدامن ، و مردان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با زنان پاكدامن حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، ممنوع است .
و الطيّب_ت للطيّبين و الطيّبون للطّيب_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 3
3 - مسلمانان تنها با هم كيشان خود حق ازدواج دارند .
و أنكحوا الأي_مى منكم
قيد «منكم»، با توجه به اين كه مخاطب آيه شريفه مؤمنان اند، مشعر به موضوع فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 5
5 - لزوم خوددارى غير متأهلان فاقد تسهيلات ازدواج ، از دستيازى به اموال و امكانات حرام براى ازدواج خود
و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا حتّى يغنيهم اللّه من فضله
مقصود از نيافتن نكاح، مى تواند اسباب و امكانات مالى براى ازدواج باشد و عفت گزينى نيز، مربوط به همين امكانات باشد; يعنى، از اسباب و امكانات حرام نبايد تسهيلات ازدواج را فراهم ساخت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 11
11 - لزوم تعيين مهر زن پيش از عقد ازدواج
قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 37 - 29
29 - در صورت پايان يافتن وقت مقرّر در طلاق ، مى توان با مطلَّقه پسرخوانده ، ازدواج كرد .
لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم إذا قضوا منهنّ وطرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 40 - 4
4 - جواز ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلّقه زيد ، به دليل نبود رابطه نسبى ميان پيامبر (صلی الله علیه و آله) و زيد است .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها . .. ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم
احتمال دارد كه «ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم» اشاره به نفى خويشاوندى پيامبر(صلی الله علیه و آله) با زيد و در نتيجه، اثبات جايز بودن ازدواج آن حضرت با مطلّقه زيد باشد.
ص: 398
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 49 - 5
5 - عُلقه ازدواج زنانى كه بدون آميزش ، طلاق داده شده اند ، بلافاصله پس از طلاق ، قطع مى شود و آزادند تا ازدواج كنند .
إذا نكحتم . .. ثمّ طلّقتموهنّ من قبل أن تمسّوهنّ فما لكم عليهنّ من عدّة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 4،26،27
4 - ازدواج با زن در صورت پرداخت مهريه ، حلال است .
إنّا أحللنا لك أزوجك الّ_تى ءاتيت أجورهنّ
26 - مؤمنان ، داراى احكامى تعيين شده در ازدواج اند .
قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم
«فى» ظرف مجازى است براى اين كه بيان كند مراد از «أزواج» خود همسران نيستند بلكه احكام مربوط به همسران است.
27 - مؤمنان ، درباره همسران شان ، احكامى تعيين شده دارند .
قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 53 - 39،45
39 - ازدواج با همسران پيامبر ، پس از آن حضرت ، براى هميشه حرام است .
و ما كان لكم . .. و لا أن تنكحوا أزوجه من بعده أبدًا
احتمال دارد كه مراد از «من بعده» بعد از جدايى از آن حضرت و يا بعد از رحلت آن حضرت باشد. برداشت بنابر احتمال دوم است.
45 - « عن أبى جعفر ( ع ) إنّه قال : . . . لو سألتهم عن رجل تزوّج إمرأة فطلّقها قبل أن يدخل بها أتحلّ لإبنه ، لقالوا : لا ، فرسول اللّه أعظم حرمة من آبائهم ;
از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . .. اگر از آنان بپرسى كه: اگر مردى، زنى را به ازدواج خود درآورد و پيش از تماس با او، وى را طلاق دهد، آيا آن زن بر پسر اين زوج حلال است يا نه؟ مى گويند: نه پس رسول خدا حرمت اش، از پدران مردم عظيم تر است». (بنابراين همسران رسول خدا بر ديگران حرام اند، اگرچه پيغمبر با آنان آميزشى نداشت)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 -
9،10،12،18،22،32
9 - زنان مؤمن و مردان كافر بر يكديگر حرام اند .
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
10 - زوجيت و همسرى كافران ، محترم از نظر شريعت ، تا لحظه ايمان آوردن يكى از آن دو
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
مفهوم «لا هنّ حلّ لهم و. ..» اين است كه زن تا قبل از ايمان آوردنش، براى مرد كافر حلال بوده است و نيز مرد براى زنش و به مجرد ايمان آوردن يكى از آن دو، رابطه همسرى قطع مى شود.
12 - ممنوعيت تن دادن زن مؤمن به همسرى مرد كافر
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
ص: 399
18 - جواز همسرى مؤمنان ، با زنان مؤمن مهاجر گريخته از همسران كافر خويش
و لاجناح عليكم أن تنكحوهنّ
22 - ممنوعيت ازدواج مؤمن با كافر
لا هنّ حلّ لهم . .. و لاتمسكوا بعصم الكوافر
گرچه صريح آيه شريفه، درباره همسرانى است كه قبل از ايمان آوردن به همسرى هم درآمده اند و پس از ايمان يكى از آن دو بايد از هم جدا شوند; ولى از اين حكم به طريق اولى استفاده مى شود كه مرد مؤمن، حق ندارد اقدام به ازدواج با زن كافر كند و زن مؤمن هم نبايد با مرد كافر ازدواج نمايد.
32 - « عن زرارة بن أعين عن أبى جعفر ( ع ) قال : لاينبغى نكاح أهل الكتاب قلت : جعلت فداك و أين تحريمه ؟ قال : قوله « و لاتمسكوا بعصم الكوافر » ;
زرارة بن اعين از امام باقر(ع) روايت نموده كه فرمود: ازدواج با زنان اهل كتاب، سزاوار نيست. [زراره گويد:] به امام گفتم: فدايت شوم! حرمت ازدواج با آنان از كجا است؟ فرمود: از قول خدا كه فرموده: و لاتمسكوا بعصم الكوافر».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - طلاق - 65 - 4 - 3،6
3 - زنان يائسه ، اگر درباره علت قطع عادتشان ترديدى باشد ، تنها پس از گذشت سه ماه از آغاز اجراى طلاق درباره آنها ، مى توانند اقدام به ازدواج مجدد كنند و ازدواج آنان در ايّام عدّه باطل است .
و الّ_ئى يئسن من المحيض . .. فعدّتهنّ ثل_ثة أشهر و الّ_ئى لم يحضن
6 - زنان باردارِ طلاق داده شده ، پيش از وضع حمل ، حق ازدواج مجدد را ندارند و تنها پس از آن مى توانند ازدواج كنند .
و أُول_ت الأحمال أجلهنّ أن يضعن حملهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - معارج - 70 - 30 - 2
2 - ازدواج با تملّك كنيزان ، تنها محدوده مجاز در روابط جنسى
إلاّ على أزوجهم أو ما ملكت أيم_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 11،12،13،20،24
11 _ مشروعيت ازدواج موقت ( متعه )
فما استمتعتم به مِنهُنَّ
پرداخت مهريّه، مشروط به استمتاع شده و مراد از استمتاع، ازدواج موقت (متعه) است. زيرا پرداخت اجرت و مهريه در عقد دائم منوط به استمتاع و بهره گيرى جنسى نيست. برداشت فوق را فرمايش امام باقر (ع) تأييد مى كند كه در پاسخ سؤال از ازدواج موقت فرمود: نزلت فى القرآن «فما استمتعتم به منهنّ فاتوهنّ اجورهنّ فريضة ... ».
_______________________________
كافى، ج 5، ص 448، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 467،، ح 171 ; تفسير برهان، ج 1، ص 360، ح 1.
12 _ وجوب تعيين مقدار مهر در ازدواج موقت
ص: 400
فما استمتعتم به منهُنَّ فاتوهُنَّ اجورهنّ فريضة . .. من بعد الفريضة
«فريضة»، كه فعيل به معناى مفعول است ; حال براى «اجور» مى باشد. يعنى: اجرت معين شده.
13 _ وجوب پرداخت اجرت ( مهريه ) در مقابل بهره گيرى جنسى از زنان در ازدواج موقت
فما استمتعتم به منهُنَّ فاتوهُنَّ اجورهنّ فريضة
20 _ تشريع ازدواج موقّت و مقررات آن ، برخاسته از علم و حكمت خداوند
فما استمتعتم به منهنّ . .. انّ اللّه كان عليماً حكيماً
24 _ جواز تمديد مدّت و افزودن مهريّه زن در ازدواج موقّت ، پس از پايان مدّت آن
فما استمتعتم به منهنّ . .. لا جناح عليكم فيما تراضيتم به من بعد الفريضة
امام باقر (ع) در تفسير آيه فوق فرمود: لا بأس بان تزيدها و تزيدك اذا انقطع الاجل فيما بينكما يقول استحللتك باجل آخر برضى منهما . .. .
_______________________________
تفسير عياشى، ج 1، ص 233، ح 82 ; نورالثقلين، ج 1، ص 468، ح 175.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 5 - 5
5 - « عن أبى سارة قال : سألت أباعبداللّه ( ع ) عنها _ يعنى المتعة _ فقال لى : حلال فلاتتزوج إلاّ عفيفة . . . ان اللّه عزّوجلّ يقول : « والذين هم لفروجهم حافظون » فلاتضع فرجك حيث لاتأمن على درهمك ;
ابى ساره گويد: از امام صادق(ع) از ازدواج موقت سؤال كردم؟ پس حضرت به من فرمود: حلال است; پس ازدواج نكن مگر با زنان پاكدامن خداوند _ عزّوجلّ _ مى فرمايد: «الذين هم لفروجهم حافظون». پس با كسى كه در مال خود او را أمين نمى دانى، هم بستر نشو.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 35 - 4
4 - ازدواج آدم ( ع ) و حوا پيش از سكونتشان در بهشت
يأدم اسكن أنت و زوجك الجنة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 32
32 - « عن زرارة بن أعين عن أبى جعفر ( ع ) قال : لاينبغى نكاح أهل الكتاب قلت : جعلت فداك و أين تحريمه ؟ قال : قوله « و لاتمسكوا بعصم الكوافر » ;
زرارة بن اعين از امام باقر(ع) روايت نموده كه فرمود: ازدواج با زنان اهل كتاب، سزاوار نيست. [زراره گويد:] به امام گفتم: فدايت شوم! حرمت ازدواج با آنان از كجا است؟ فرمود: از قول خدا كه فرموده: و لاتمسكوا بعصم الكوافر».
ص: 401
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 -
12،14،15،16،19،32،34
12 _ جواز ازدواج با زنان پاكدامن اهل كتاب
اليوم احل لكم . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «محصنات»، زنان پاكدامن باشد. برداشت فوق را فرمايش منقول از امام صادق(ع) تأييد مى كند كه درباره آيه فوق فرمود: هن العفائف.
_______________________________
تفسير عياشى، ج 1، ص 296، ح 39; تفسير برهان، ج 1، ص 449، ح 13.
14 _ حرمت ازدواج با كنيزان مسلمان و كنيزان اهل كتاب *
احل . .. و المحصنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «المحصنت» در آيه مورد بحث، زنان آزاده باشند. گفتنى است كه ازدواج با كنيزانى كه مسلمان هستند، با شرايطى كه در آيه 25 سوره نساء گذشت، تجويز شده است.
15 _ حليت طيبات و غذا هاى اهل كتاب و جواز ازدواج با زنان پاكدامن آنان ، امتنان خداوند بر مسلمانان
اليوم احل لكم
علاوه بر سياق و لحن آيه، از «لام انتفاع» در «لكم»، امتنان استفاده مى شود.
16 _ ازدواج زنان مسلمان با اهل كتاب جايز نيست . *
احل لكم . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب
خداوند در مورد طعام، تصريح به مبادله طرفينى كرد، ولى در مورد ازدواج تنها زن گرفتن از اهل كتاب را تجويز نمود، از اين مقابله به دست مى آيد كه زنان مسلمان حق ندارند به همسرى اهل كتاب در آيند.
19 _ اعتقاد به خدا و رسالت انبيا ، ملاك حليت غذاى اهل كتاب و حليت ازدواج با زنان آنان
احل لكم الطيبت و طعام الذين اوتوا الكتب . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب
مراد از «الذين اتوا الكتب»، يهود و نصارا هستند، ولى از آنان به «اوتوا الكتاب» تعبير شده تا به علت حكم اشاره داشته باشد. و مشخصه اهل كتاب در بين ساير كافران، اعتقاد به خدا و رسالت پيامبران است.
32 _ انكار جواز ازدواج با زنان اهل كتاب ، كفر و موجب حبط عمل است .
و المحصنت من الذين اوتوا الكتب . .. و من يكفر بالايمن فقد حبط عمله
34 _ هشدار خداوند به مؤمنان مبنى بر اينكه مبادله با اهل كتاب و ازدواج با آنان نبايد موجب سستى ايمان شما گردد . *
طعامكم حل لهم و المحصنت . .. و من يكفر بالايمن
جمله «و من يكفر . ..» پس از تجويز معاشرت با اهل كتاب، اشاره به هشدار خداوند دارد كه نكند معاشرت با آنان موجب تزلزل اعتقادى شما شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 10
10 _ جواز ازدواج مرد و زن آزاده ، با زن و مرد برده
و لامة مؤمنة خير من مشركة . .. و لعبد مؤمن خير من مشرك
ص: 402
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 2
2 - اقدام شعيب ( ع ) به در ميان گذاشتن تصميم خود با موسى ( ع ) در حضور دخترانش و با رضايت آنان
قال إنّى أُريد أن أُنكحك إحدى ابنتىّ ه_تين
اسم اشاره «هاتين» نشان دهنده آن است كه هر دو دختر شعيب، در آن لحظه حضور داشتند. گفتنى است كه حضور دختران شعيب حكايت از رضايت آنان نسبت به مسأله ازدواج با موسى(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 78 - 7،25
7_ لوط ( ع ) ، با پيشنهاد ازدواج مهاجمان با دخترانش ، از آنان خواست تا از كردار ناشايست لواط و تعرض به مهمانانش برحذر باشند .
ي_قوم ه_ؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم
25_ « عن أبى عبدالله ( ع ) فى قول لوط « ه_ؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم » قال : عرض عليهم التزويج ;
از امام صادق(ع) درباره سخن لوط كه فرموده: «اينها دختران منند براى شما پاكيزه ترند» روايت شده است كه فرمود: به آنان پيشنهاد ازدواج داد».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 71 - 1،3،10
1- حضرت لوط ( ع ) قوم خود را به زناشويى با دخترانش به جاى همجنس بازى و تعرّض به مهمانان ، پيشنهاد كرد .
قال ه_ؤلاء بناتى إن كنتم ف_علين
3- حضرت لوط ( ع ) قوم خود را به جاى همجنس بازى به ازدواج با زنان فرا خواند .
قال ه_ؤلاء بناتى إن كنتم ف_علين
برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مقصود از «بناتى» زنان قوم باشند; چون پيامبران به منزله پدر براى امت خويشند. بعلاوه بسيار بودن تعداد كسانى كه به منزل حضرت لوط(ع) هجوم آورده بودند و محدود بودن دختران آن حضرت، مى تواند مؤيد اين نظريه باشد.
10- « عن أحدهما : . . . ثم عرض عليهم بناته نكاحاً . . . ;
از امام باقر يا امام صادق(ع) روايت شده است: لوط(ع) دختران خود را براى ازدواج به قوم خود پيشنهاد كرد. ..».
ص: 403
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 18
18 - ازدواج حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با دختر خاله هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. بنات خ_ل_تك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 17
17 - ازدواج حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با دختر دايى هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات خالك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 15
15 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با دختر عمو هاى خود كه مهاجرت كرده بودند ، جايز و روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّك ... الّ_تى هاجرن معك
قيد «اللاتى هاجرن معك» قيد احترازى است و غير مهاجرها را از حكم بيرون مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 16
16 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با دخترعمه هايش كه مهاجرت كرده بودند روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّ_ك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 23 -
9،10،11،12،13،15،18،25
9 _ حرمت جمع بين دو خواهر در ازدواج
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين
ص: 404
10 _ جواز ازدواج با خواهر همسر ، در صورت جدايى از آن همسر ( به طلاق يا مرگ و يا . . . )
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين
چون متعلق حرمت، جمع بين دو خواهر در ازدواج است، معلوم مى شود در صورت جدا شدن از يك خواهر مى توان با خواهر ديگر ازدواج نمود.
11 _ حرمت جمع بين دو خواهر در ازدواج ، شامل ازدواجهايى كه قبل از نزول آيه انجام گرفته است ، نمى شود .
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
12 _ بطلان ازدواج هاى انجام شده با دو خواهر با نزول آيه « حرمّت . . . الّا ما قد سلف » و صحت آنها تا قبل از نزول آن
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
چون حرمت ازدواج با دو خواهر و ديگر محارم ناظر به بطلان آنها نيز مى باشد، مى توان گفت مراد از استثناء «الّا ما قد سلف» اين معناست كه آنچه در گذشته (قبل از نزول آيه) انجام شده، محكوم به صحت است، ولى از اين به بعد حكم به بطلان آن مى شود.
13 _ جواز تداوم زندگى زناشويى با دو خواهر ، در صورتى كه ازدواج با آنان قبل از نزول آيه « ان تجمعوا . . . » صورت گرفته باشد . *
الّا ما قد سلف
تحريم در «حرّمت . .. ان تجمعوا» ناظر به حال و آينده است ; چون افعال گذشته را نمى توان تحريم كرد. بنابراين استثناء، يعنى «الّا ما قد سلف»، بيان حليّت جمع بين دو خواهر در زمان حال و آينده مى باشد به شرط اينكه ازدواج با آنها قبل از نزول آيه صورت گرفته باشد.
15 _ ازدواج با محارم و جمع بين دو خواهر در ازدواج ، از سنن جاهلى
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
18 _ حكم خداوند به صحت ازدواج با دو خواهر و نيز با محارم تا پيش از بيان حرمت آن ، جلوه اى از رحمت او نسبت به بندگان
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف انّ اللّه كان غفوراً رحيماً
25 _ مرد مسلمانى كه پيش از اسلام آوردن ، همسر دو خواهر بوده ، موظّف به طلاق يكى از آن دو ، بسته به انتخاب خويش ، مى باشد .
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به كسى كه قبل از مسلمان شدن جمع بين دو خواهر در ازدواج كرده بود فرمود: طلّق ايّتهما شئت.
_______________________________
الدّر المنثور، ج 2، ص 475.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 4
4 _ حرمت ازدواج با محارم و زنان شوهردار و جمع بين دو خواهر ، از احكام ثابت و قطعى الهى است .
حرّمت . .. كتاب اللّه عليكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 405
3 - نساء - 4 - 23 - 3،4،5،22،23
3 _ حرمت ازدواج دختر همسرانى كه با آنان همبسترى صورت گرفته است .
حرّمت . .. و ربائبكم التى فى حجوركم من نسائكم التى دخلتم بهنّ
چون مفهوم «التى دخلتم بهنّ» بيان شده (ان لم تكونوا دخلتم بهنّ) ولى مفهوم «الّتى فى حجوركم» بيان نشده است، معلوم مى شود كه حرمت ازدواج با ربيبه مقيد به «فى حجوركم» نيست.
4 _ جواز ازدواج انسان با ريبيه خويش ( دختر همسر ) در صورتى كه با مادر وى همبستر نشده باشد .
فان لم تكونوا دخلتم بهنّ فلا جناح عليكم
5 _ طلاق يا مردن همسر ، از شرايط جواز ازدواج با دختر وى ( ربيبه )
حرّمت . .. امّهات نسائكم ... ربائبكم ... فان لم تكونوا دخلتم بهنّ
تحريم ازدواج با مادر زن مى رساند كه جواز ازدواج با ربيبه مشروط به اين است كه مادر وى از همسرى ازدواج كننده خارج شده باشد.
22 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسرش ، اگر چه در خانه وى نباشد .
و ربائبكم التى فى حجوركم
اميرالمؤمنين (ع): الربائب عليكم حرام مع الامّهات اللاتى قد دخلتم بهنّ، هنّ فى الحجور و غير الحجور سواء . .. .
_______________________________
تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 273، ح 1، ب 25 ; مسلسل 1165 ; نورالثقلين، ج 1، ص 464، ح 155.
23 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسر غير دايمى خويش
و ربائبكم التى فى حجوركم من نسائكم التى دخلتم بهنّ
امام رضا (ع) در پاسخ سؤال از جواز ازدواج مرد با دختر همسر غير دايمى خويش فرمود: لا.
_______________________________
كافى، ج 5، ص 422، ح 2 ; نورالثقلين، ج 1، ص 463، ح 153 ; تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 277، ح 11، ب 25.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 33 - 18،19
18 _ عن أبى الحسن(ع): . .. قول الله تبارك و تعالى: «قل إنما حرم ربى الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الأثم و البغى بغير الحق ... » اما قوله: «و ما بطن» يعنى ما نكح من الآباء فإن الناس كانوا قبل أن يبعث النبى(صلی الله علیه و آله) إذا كان للرجل زوجة و مات عنها تزوجها إبنه من بعده إذا لم تكن أمه فحرم الله ذلك و اما «الإثم» فإنها الخمرة بعينها ... و اما قوله: «البغى» فهو الزنا سرّا ... .
از امام كاظم(ع) درباره «ما بطن» در آيه «قل إنما حرم ربى الفواحش . .. » روايت شده است: يعنى ازدواج با همسر پدر ; زيرا قبل از بعثت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شخصى كه از دنيا مى رفت اگر همسرى از او باقى مى ماند، پسر متوفى او را اگر مادرش نبود به همسرى برمى گزيد خداوند، اين ازدواج را تحريم فرمود. اما «اث__م» ه___مان شراب است ... و اما «بغى» همان زناى پنهانى است ... .
19 _ سئل على بن الحسين(ع) عن الفواحش ما ظهر منها و ما بطن قال: ما ظهر نكاح إمرأة الأب و ما بطن الزنا.
از امام سجاد(ع) درباره فواحش ظاهرى و باطنى سؤال شد فرمود: فاحشه ظاهرى، ازدواج با همسر پدر و فاحشه باطنى زناست.
ص: 406
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 1،3،4،5
1 - ازدواج مرد زناكار جز با زن زناكار و يا مشرك ، حرام است .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
جمله «الزانى لاينكح . ..» به قرينه ذيل آيه (و حرّم ذلك على المؤمنين)، در مقام نهى و اخبار در مقام انشا است.
3 - مردان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با زنان زناكار و يا مشرك را ندارند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
برداشت ياد شده، مبتنى براين احتمال است كه مقصود از «الزانى لاينكح . ..»، «لما يليق به أن ينكح» باشد; يعنى، آيه شريفه حاكى از بى لياقتى مرد معروف به زنا، براى گزينش همسر از ميان زنان مؤمن باشد.
4 - حرمت ازدواج زنان زناكار ، جز با مردان زناكار و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 1،3
1 - ازدواج مرد زناكار جز با زن زناكار و يا مشرك ، حرام است .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
جمله «الزانى لاينكح . ..» به قرينه ذيل آيه (و حرّم ذلك على المؤمنين)، در مقام نهى و اخبار در مقام انشا است.
3 - مردان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با زنان زناكار و يا مشرك را ندارند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
برداشت ياد شده، مبتنى براين احتمال است كه مقصود از «الزانى لاينكح . ..»، «لما يليق به أن ينكح» باشد; يعنى، آيه شريفه حاكى از بى لياقتى مرد معروف به زنا، براى گزينش همسر از ميان زنان مؤمن باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 49 - 7
7 - زنان مؤمن ، براى ازدواج شايسته تر از ديگران اند .
إذا نكحتم المؤمن_ت
ص: 407
ذكر «المؤمنات» به خاطر جريان غالب و حاكمى بوده كه در صدراسلام وجود داشته است و به معناى اين نيست كه تنها، زنان مؤمن مشمول حكم آيه اند. در عين حال، ذكر «المؤمنات» خالى از اين لطف نيست كه شايسته است مردان مؤمن، با زنان مؤمن ازدواج كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 19
19 _ ازدواج با كنيزان زناكار جايز نيست .
فانكحوهنّ . .. غير مسافحات
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 4،5،6،8
4 - حرمت ازدواج زنان زناكار ، جز با مردان زناكار و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
6 - زنان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با مردان زناكار و يا مشرك را ندارند .
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
8 - ازدواج مؤمنان با زناكاران ، حرام است .
و حرّم ذلك على المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 13
13 _ حرمت ازدواج با زنان غير عفيف ( زناكار و . . . ) ، چه مسلمان باشند و چه از اهل كتاب .
و المحصنت من المؤمنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 2
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى
ص: 408
لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 2،5،6
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
5 - زنان نيك ( نيك سرشت و نيك كردار ) ، تنها شايسته مردان نيك ، و مردان نيك ، تنها شايسته زنان نيك اند .
و الطيّب_ت للطيّبين و الطيّبون للطّيب_ت
6 - زنان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با مردان پاكدامن ، و مردان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با زنان پاكدامن حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، ممنوع است .
و الطيّب_ت للطيّبين و الطيّبون للطّيب_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 15،16،17،18
15 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با دختر عمو هاى خود كه مهاجرت كرده بودند ، جايز و روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّك ... الّ_تى هاجرن معك
قيد «اللاتى هاجرن معك» قيد احترازى است و غير مهاجرها را از حكم بيرون مى كند.
16 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با دخترعمه هايش كه مهاجرت كرده بودند روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّ_ك
17 - ازدواج حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با دختر دايى هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات خالك
18 - ازدواج حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با دختر خاله هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. بنات خ_ل_تك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 18
ص: 409
18 - جواز همسرى مؤمنان ، با زنان مؤمن مهاجر گريخته از همسران كافر خويش
و لاجناح عليكم أن تنكحوهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 23 - 6،7،24
6 _ حرمت ازدواج مرد با همسر فرزند خويش
حرّمت . .. و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
7 _ جواز ازدواج با همسرِ پسر خوانده و يا پسر رضاعى
حرّمت . .. و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
24 _ حرمت ازدواج مرد با همسر نوه دخترى خويش
و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
امام باقر (ع): . .. انهما (حسن و حسين (ع)) من صلب رسول اللّه قال اللّه تعالى «و حلائل ابنائكم الذين من اصلابكم»، فسلهم يا ابا الجارود هل كان يحلّ لرسول اللّه نكاح حليلتيهما؟ فان قالوا: نعم كذبوا و فجروا و ان قالوا: لا فهما ابناه لصلبه.
_______________________________
كافى، ج 8، ص 318، ح 501 ; نورالثقلين، ج 1، ص 461، ح 147.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 11،12،15
11 _ جواز ازدواج با زنان پاكدامن و مؤمن
اليوم احل لكم . .. و المحصنت من المؤمنت
احصان (مصدر محصنه) به معناى عفيف بودن، آزاده بودن، همسر داشتن و مسلمان بودن است. در آيه مورد بحث تنها معناى اول و دوم مى تواند مراد باشد و برداشت فوق بر اساس معناى اول است.
12 _ جواز ازدواج با زنان پاكدامن اهل كتاب
اليوم احل لكم . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «محصنات»، زنان پاكدامن باشد. برداشت فوق را فرمايش منقول از امام صادق(ع) تأييد مى كند كه درباره آيه فوق فرمود: هن العفائف.
_______________________________
تفسير عياشى، ج 1، ص 296، ح 39; تفسير برهان، ج 1، ص 449، ح 13.
15 _ حليت طيبات و غذا هاى اهل كتاب و جواز ازدواج با زنان پاكدامن آنان ، امتنان خداوند بر مسلمانان
اليوم احل لكم
علاوه بر سياق و لحن آيه، از «لام انتفاع» در «لكم»، امتنان استفاده مى شود.
ص: 410
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 5 - 5
5 - « عن أبى سارة قال : سألت أباعبداللّه ( ع ) عنها _ يعنى المتعة _ فقال لى : حلال فلاتتزوج إلاّ عفيفة . . . ان اللّه عزّوجلّ يقول : « والذين هم لفروجهم حافظون » فلاتضع فرجك حيث لاتأمن على درهمك ;
ابى ساره گويد: از امام صادق(ع) از ازدواج موقت سؤال كردم؟ پس حضرت به من فرمود: حلال است; پس ازدواج نكن مگر با زنان پاكدامن خداوند _ عزّوجلّ _ مى فرمايد: «الذين هم لفروجهم حافظون». پس با كسى كه در مال خود او را أمين نمى دانى، هم بستر نشو.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 1،3،6،8،11،15
1 _ حرمت ازدواج مؤمنان با زنان مشرك ; مگر در صورتى كه ايمان بياورند .
و لا تنكحوا المشركات حتى يؤمنَّ
3 _ كنيز مؤمن براى همسرى شايسته تر است از آزاد زن مشرك ; هر چند زيبا و دلربا باشد .
و لاَمَة مؤمنة خير من مشركة و لو اعجبتكم
6 _ حرمت ازدواج زنان مؤمن با مشركان ; مگر در صورتى كه ايمان بياورند .
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
8 _ برده مؤمن براى همسرىِ زن مسلمان شايسته تر است از آزاد مرد مشرك ; هر چند ظاهرى فريبنده داشته باشد .
و لعبد مؤمن خير من مشرك و لو اعجبتكم
11 _ نبايد مؤمنان ، زنان مؤمن را به ازدواج مشركان درآورند .
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
15 _ ازدواج با مشرك ، زمينه ساز انحراف و دخول در جهنّم است .
و لا تنكحوا . .. اولئك يدعون الى النار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 22
22 _ جواز ازدواج با زنان غير مسلمان شوهردار كه در جنگ به اسارت درآمده اند .
حرّمت . .. الّا ما ملكت ايمانكم
على (ع) درباره آيه فوق فرمود: من سبى من كان لها زوج.
_______________________________
مجمع البيان، ج 3، ص 51 ; نورالثقلين، ج 1، ص 466، ح 165.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 411
3 - نساء - 4 - 25 - 4
4 _ ممنوعيّت ازدواج با زنان غير مسلمان *
المحصنات المؤمنات . .. من فتياتكم المؤمنات
چون در جمله مورد بحث، زنان آزاده و نيز كنيزان را مقيد كرد به اينكه اهل ايمان باشند، معلوم مى شود ازدواج با زنان غير مؤمن جايز نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 78 - 11
11_ جواز ازدواج زنان مؤمن با مردان كافر در شريعت حضرت لوط ( ع )
ه_ؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم
جمله «فأسر بأهلك . .. إلا امرأتك» حاكى است كه دختران حضرت لوط(ع) از مؤمنان به او بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 9،12،22
9 - زنان مؤمن و مردان كافر بر يكديگر حرام اند .
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
12 - ممنوعيت تن دادن زن مؤمن به همسرى مرد كافر
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
22 - ممنوعيت ازدواج مؤمن با كافر
لا هنّ حلّ لهم . .. و لاتمسكوا بعصم الكوافر
گرچه صريح آيه شريفه، درباره همسرانى است كه قبل از ايمان آوردن به همسرى هم درآمده اند و پس از ايمان يكى از آن دو بايد از هم جدا شوند; ولى از اين حكم به طريق اولى استفاده مى شود كه مرد مؤمن، حق ندارد اقدام به ازدواج با زن كافر كند و زن مؤمن هم نبايد با مرد كافر ازدواج نمايد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 -
1،2،3،6،11،12،18،19،20،22،25،26،31،35
1 _ جواز ازدواج با كنيزان مسلمان
فمن ما ملكت ايمانكم من فتياتكم المؤمنات
2 _ جواز ازدواج با كنيزان ، مشروط به نداشتن تمكن مالى براى ازدواج با زنان آزاده مؤمن
ص: 412
و من لم يستطع منكم طولا ان ينكح المحصنات المؤمنات فمن ما ملكت ايمانكم
مؤيّد برداشت فوق، فرمايش امام باقر (ع) است كه درباره معناى «طولاً» فرمود: من لم يجد منكم غنى.
_______________________________
مجمع البيان، ج 3، ص 54 ; نورالثقلين، ج 1، ص 469، ح 183.
3 _ ازدواج با كنيزان غير مؤمن جايز نيست .
فمن ما ملكت ايمانكم من فتياتكم المؤمنات
6 _ اظهار ايمان از سوى كنيزان ، مجوز ازدواج با آنان
من فتياتكم المؤمنات و اللّه اعلم بايمانكم
تذكر به علم كامل الهى به ايمان انسانها، پس از مشروط دانستن ازدواج با كنيزان به ايمان، اشاره به اين است كه براى ازدواج با كنيزان ايمان ظاهرى كافى است.
11 _ مبارزه اسلام با تحقير كنيزان و ننگ دانستن ازدواج با آنان
من فتياتكم المؤمنات . .. بعضكم من بعض
12 _ ازدواج با كنيز ، مشروط به اذن مالك اوست .
فانكحوهنّ باذن اهلهنّ
«اهل كنيز»، همان مالك اوست.
18 _ جواز ازدواج با كنيز ، مشروط به پاكدامنى او
فمن ما ملكت ايمانكم . .. محصنات غير مسافحات
ظاهراً كلمه «محصنات»، حال است براى «ما ملكت ايمانكم». بنابراين جواز ازدواج را مشروط مى كند به احصان و پاكدامنى كنيز.
19 _ ازدواج با كنيزان زناكار جايز نيست .
فانكحوهنّ . .. غير مسافحات
20 _ ازدواج با كنيز رفيقباز جايز نيست .
فانكحوهنّ . .. غير مسافحات و لا متّخذات اخدان
«اخدان»، جمع «خدن» و به معنى دوست و رفيق است.
22 _ پاكدامنى كنيز پس از ازدواج ، شرط لزوم پرداخت اجرت ( مهريه ) متعارف به وى *
اتوهنّ اجورهنّ بالمعروف محصنات غير مسافحات و لا متّخذات اخدان
بنابر اينكه «محصنات غير مسافحات»، حال براى مفعول اوّل «اتوهنّ» باشد كه در اين صورت «محصنات» قيد براى «اتوا» مى شود.
25 _ ترس از گرفتار شدن در تنگنا هاى مشقّتبار جنسى ، مجوّز ازدواج با كنيزان
فانكحوهنّ . .. ذلك لمن خشى الْعنت منكم
«عنت» بمعنى مشقّت است و مراد از آن به مناسبت مورد، مشقّتهايى است كه از ناحيه جنسى به آدمى وارد مى شود. «ذلك» اشاره به ازدواج با كنيزان است.
26 _ ترس از ابتلا به زنا و فحشا ، مجوز ازدواج با كنيزان *
ذلك لمن خشى الْعنت منكم
بسيارى از مفسران برآنند كه مراد از «عنت» در آيه شريفه، زناست.
31 _ خويشتن دارى در غريزه جنسى ، بهتر از ازدواج با كنيزان
فمن ما ملكت ايمانكم . .. ذلك لمن خشى الْعنت منكم
ص: 413
در برداشت فوق متعلق صبر، «عنت» به معناى مشقت گرفته شده است و مفضّل عليه كلمه «خير»، ازدواج با كنيز فرض شده است. يعنى «ان تصبروا على العنت خير لكم من نكاحهن».
35 _ تجويز ازدواج با كنيزان ، مظهرى از غفران و رحمت الهى
و من لم يستطع منكم . .. فمن منا ملكت ايمانكم ... و اللّه غفور رحيم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - معارج - 70 - 30 - 2
2 - ازدواج با تملّك كنيزان ، تنها محدوده مجاز در روابط جنسى
إلاّ على أزوجهم أو ما ملكت أيم_نهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 3 - 9،10،11
9 _ جواز تملك كنيزان متعدد و بهره گيرى جنسى از آنان
فواحدة او ما ملكت ايمانكم
تعيين نكردن عدد در كنيزان در مقابل تعيين عدد در غير آنان دليل جواز بهره گيرى جنسى از كنيزان متعدد است.
10 _ مشروعيّت ازدواج با كنيزان متعدد
فواحدة او ما ملكت ايمانكم
«فواحدة»، به قرينه صدر آيه، مفعول براى «انكحوا» است. يعنى «فانكحوا واحدة»، و به مقتضاى عطف، «ما ملكت» نيز مفعول آن خواهد بود. گفتنى است كه بنابراين مبنا مخاطب در «ايمانكم»، شخصى كه تصميم به ازدواج دارد، نمى باشد.
11 _ اكتفا به يك همسر يا بهره گيرى از كنيزان ، بهترين و نزديكترين راه براى منحرف نشدن از عدالت در مورد زنان
فواحدة او ما ملكت ايمانكم ذلك ادنى الّا تعولوا
«ذلك»، اشاره به «واحدة او ما ملكت ايمانكم» است. و «الّا تعولوا»، از ماده «عول» به معنى كجروى و ستم مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 14
14 _ حرمت ازدواج با كنيزان مسلمان و كنيزان اهل كتاب *
احل . .. و المحصنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «المحصنت» در آيه مورد بحث، زنان آزاده باشند. گفتنى است كه ازدواج با كنيزانى كه مسلمان هستند، با شرايطى كه در آيه 25 سوره نساء گذشت، تجويز شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 24
24 - زوجيت زنى براى پيامبر (صلی الله علیه و آله) با غير صيغه عقد رايج ، يعنى با صيغه هبه نيز تحقق پيدا مى كند .
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ
ص: 414
آيه، درصدد شمارش زنانى است كه مى توانند به همسرى پيامبر(صلی الله علیه و آله) درآيند. از اين مطلب استفاده مى شود كه مورد «امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها» غير از آن زنانى است كه آن حضرت، از طريق عقد ازدواج با آنان ازدواج مى كند. «أحللنا» و نيز «إن أراد النبىّ أن يستنكحها» قرينه اند بر اين كه اين مورد با صيغه «وهبت نفسى لك» تحقق مى يابد و نياز به صيغه عقد رايج نيست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 23 - 14،15،18،19
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببى ، نسبى و رضاعى ، شامل ازدواجهايى كه قبل از نزول آيه « حرّمت عليكم » انجام گرفته است ، نمى شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اينكه جمله «الّا ما قد سلف» استثناء از تمامى محرّمات ذكر شده در آيه باشد.
15 _ ازدواج با محارم و جمع بين دو خواهر در ازدواج ، از سنن جاهلى
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
18 _ حكم خداوند به صحت ازدواج با دو خواهر و نيز با محارم تا پيش از بيان حرمت آن ، جلوه اى از رحمت او نسبت به بندگان
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف انّ اللّه كان غفوراً رحيماً
19 _ خداوند جبران كننده منقصت هاى ناشى از ازدواج با محارم در صورتى كه آن ازدواج ها قبل از حكم به تحريم صورت گرفته باشد .
حرّمت . ... اِنّ اللّه كان غفوراً رحيماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 4
4 _ حرمت ازدواج با محارم و زنان شوهردار و جمع بين دو خواهر ، از احكام ثابت و قطعى الهى است .
حرّمت . .. كتاب اللّه عليكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 2
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى
ص: 415
لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 2،6
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
6 - زنان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با مردان پاكدامن ، و مردان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با زنان پاكدامن حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، ممنوع است .
و الطيّب_ت للطيّبين و الطيّبون للطّيب_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 3
3 - مسلمانان تنها با هم كيشان خود حق ازدواج دارند .
و أنكحوا الأي_مى منكم
قيد «منكم»، با توجه به اين كه مخاطب آيه شريفه مؤمنان اند، مشعر به موضوع فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 2،4،5،6،9
2 - حرمت ازدواج مردان معروف به زنا ، جز با زنان مشهور به زنا و يا زنان مشرك
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
بسيارى از مفسران بر آنند كه «الزانى» حالت وصفى دارد و به كسى «زانى» گفته مى شود كه عمل زنا را مكرراً انجام داده و به آن معروف شده باشد و شخصى كه يك بار مرتكب زنا شده باشد، واژه «الزانى» (زناكار) بر آن شخص اطلاق نمى شود.
4 - حرمت ازدواج زنان زناكار ، جز با مردان زناكار و يا مردان مشرك
ص: 416
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
6 - زنان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با مردان زناكار و يا مشرك را ندارند .
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
9 - مردان و زنان زناكار ، مردمى بى ارزش و از نظر شايستگى و هم كفوى براى ازدواج ، در رديف مشركان اند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك و حرّم ذلك
از آن جا كه زنان و مردان زناكار، تنها با مردان و زنان زناكار و يا مشرك مى توانند ازدواج كنند; نه با مردان و زنان عفيف و با ارزش (مؤمن)، برداشت ياد شده به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 228 - 1
1 _ حرمت ازدواج زنان مطلّقه قبل از به پايان رسيدن سه طُهر ( عِدّه )
و المطلقات يتربصن بانفسهنّ ثلثة قروء
بنابراينكه «قرء»، به معناى طُهر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 37 - 26،29
26 - در صدراسلام ، ازدواج با مطلَّقه پسرخوانده ، امرى ناروا شمرده مى شد .
زوّجن_كها لكى لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم
29 - در صورت پايان يافتن وقت مقرّر در طلاق ، مى توان با مطلَّقه پسرخوانده ، ازدواج كرد .
لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم إذا قضوا منهنّ وطرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 7
7 - ممنوعيت ازدواج زناكاران با مؤمنان ، يكى ديگر از كيفر هاى الهى درباره آنان
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
برداشت ياد شده، به خاطر اين است كه آيه فوق و آيه پيشين، در مقام بيان كيفر گناه زنا است و در واقع بيانگر اين نكته است كه گناه زنا، داراى دو كيفر دنيوى است: 1_ صد ضربه شلاق، 2_ محروميت از ازدواج با مؤمنان.
ص: 417
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكوير - 81 - 7 - 4
4 - « عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله « و إذا النفوس زوّجت » قال : أمّا أهل الجنّة فزوّجوا الخيرات و الحسان و أمّا أهل النار فمع كلّ إنسان منهم شيطان ;
از امام باقر(ع) در تفسير قول خداوند «و إذا النفوس زوّجت» روايت شده كه فرمود: اهل بهشت با زنان زيبا و نيكو خلق ازدواج مى كنند و اما اهل آتش، با هر انسانى از آنان شيطانى[ قرين] است».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 3 - 1،2،3
1 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از بى عدالتى نسبت به آنان
و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النّساء
جزاى شرط «ان خفتم» حذف شده و «فانكحوا»، جانشين آن جزاست. يعنى: «ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فلا تنكحوهن و انكحوا». و اين نهى بنابر آنچه در شأن نزول آمده ناظر به ازدواج برخى از مردم با يتيمان، بدون پرداخت مهريه مناسب به آنان است.
2 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از خيانت در اموال آنان
و اتوا اليتامى اموالهم . .. و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا
از جمله «ان خفتم . .. »، استفاده مى شود كه ازدواج با دختران يتيم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرينه آيه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعايت نشدن قسط در اموال آنان است.
3 _ ازدواج با يتيمان ، لغزشگاهى براى خيانت در اموال آنان و انحراف از عدالت
و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 127 - 11،12،13،14
11 _ رغبت به ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال كردن حقوق آنان ، در عصر بعثت
فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن
بنابر اينكه بعد از «ترغبون»، حرف «فى» در تقدير باشد كه در اين صورت «رغبت» به معناى تمايل است.
12 _ مذمت ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال ساختن حقوق آنان
فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن
لحن آيه دلالت بر مذمت و محكوميت چنين عملى دارد.
13 _ بيزارى از ازدواج با دختران يتيم ، از اخلاق و رسوم جاهلى
فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن
ص: 418
بنابر اينكه پس از «ترغبون» كلمه «عن» مقدر باشد كه در اين صورت، «رغبت» به معناى اعراض كردن خواهد بود.
14 _ نكوهش خداوند از ناديده گرفتن حق ازدواج دختران يتيم
لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن
بنابر اينكه «رغبت» به معناى اعراض باشد، جمله «و ترغبون . ..» در حقيقت بيان مصداقى است از جمله « لا تؤتونهن ما كتب لهن».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 56 - 4
4 - وجود تمايلات جنسى و پيوند زناشويى ، ميان مردان و زنان در بهشت
هم و أزوجهم فى ظل_ل على الأرائك متّكئون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - تكوير - 81 - 7 - 4
4 - « عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله « و إذا النفوس زوّجت » قال : أمّا أهل الجنّة فزوّجوا الخيرات و الحسان و أمّا أهل النار فمع كلّ إنسان منهم شيطان ;
از امام باقر(ع) در تفسير قول خداوند «و إذا النفوس زوّجت» روايت شده كه فرمود: اهل بهشت با زنان زيبا و نيكو خلق ازدواج مى كنند و اما اهل آتش، با هر انسانى از آنان شيطانى[ قرين] است».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 49 - 7
7 - زنان مؤمن ، براى ازدواج شايسته تر از ديگران اند .
إذا نكحتم المؤمن_ت
ذكر «المؤمنات» به خاطر جريان غالب و حاكمى بوده كه در صدراسلام وجود داشته است و به معناى اين نيست كه تنها، زنان مؤمن مشمول حكم آيه اند. در عين حال، ذكر «المؤمنات» خالى از اين لطف نيست كه شايسته است مردان مؤمن، با زنان مؤمن ازدواج كنند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 16
16 _ تأثير متقابل زن و شوهر ، در اعتقادات يكديگر
ص: 419
و لا تنكحوا المشركات . .. و لا تنكحوا المشركين ... اولئك يدعون الى النار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 228 - 1
1 _ حرمت ازدواج زنان مطلّقه قبل از به پايان رسيدن سه طُهر ( عِدّه )
و المطلقات يتربصن بانفسهنّ ثلثة قروء
بنابراينكه «قرء»، به معناى طُهر باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 3 - 1،2
1 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از بى عدالتى نسبت به آنان
و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النّساء
جزاى شرط «ان خفتم» حذف شده و «فانكحوا»، جانشين آن جزاست. يعنى: «ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فلا تنكحوهن و انكحوا». و اين نهى بنابر آنچه در شأن نزول آمده ناظر به ازدواج برخى از مردم با يتيمان، بدون پرداخت مهريه مناسب به آنان است.
2 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از خيانت در اموال آنان
و اتوا اليتامى اموالهم . .. و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا
از جمله «ان خفتم . .. »، استفاده مى شود كه ازدواج با دختران يتيم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرينه آيه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعايت نشدن قسط در اموال آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 22 - 1،2،3،9
1 _ حرمت ازدواج با زنى كه همسر پدر بوده است .
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم من النّساء
بنابر اينكه نكاح در «ما نكح اباؤكم» به معناى عقد ازدواج باشد، نه به معناى آميزش.
2 _ حرمت ازدواج با زنى كه پدر با او آميزش كرده است .
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم
بنابر اينكه نكاح در «ما نكح» به معناى آميزش باشد، نه عقد ازدواج.
3 _ حرمت ازدواج مرد با همسر پدر بزرگ و اجداد
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم
واژه «اباء» در فرهنگ قرآن، اعم از پدر و پدر بزرگ و اجداد است. برداشت فوق را فرمايش امام باقر (ع) تأييد مى كند كه فرمود: و لا يصلح للرجل ان ينكح امرأة جدّه.
_______________________________
كافى، ج 5، ص 420، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 460، ح 143.
9 _ ازدواج با همسر پدر ، زناست . *
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم . .. انّه كان فاحشةً
با توجّه به اينكه «فاحشة» در موارد بسيارى در قرآن، كنايه از زناست.
ص: 420
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 23 -
1،2،3،6،9،11،12،14،20،21،22،23،24،25
1 _ حرمت ازدواج با مادران ، دختران ، خواهران ، عمّه ها ، خاله ها ، دختران برادر و دختران خواهر
حرّمت عليكم امّهاتكم و بناتكم و اخواتكم و عمّاتكم و خالاتكم و بنات الاخ و بنات ا
به مناسبت آيات قبل، كه سخن از ازدواج بود، مراد از حرمت در اين آيه، حرمت ازدواج با اين گروه مى باشد.
2 _ حرمت ازدواج با مادر و خواهر رضاعى و مادر همسران
حرّمت عليكم . .. و امّهاتكم التى ارضعنكم و اخواتكم من الرّضاعة و امّهات نسائكم
3 _ حرمت ازدواج دختر همسرانى كه با آنان همبسترى صورت گرفته است .
حرّمت . .. و ربائبكم التى فى حجوركم من نسائكم التى دخلتم بهنّ
چون مفهوم «التى دخلتم بهنّ» بيان شده (ان لم تكونوا دخلتم بهنّ) ولى مفهوم «الّتى فى حجوركم» بيان نشده است، معلوم مى شود كه حرمت ازدواج با ربيبه مقيد به «فى حجوركم» نيست.
6 _ حرمت ازدواج مرد با همسر فرزند خويش
حرّمت . .. و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
9 _ حرمت جمع بين دو خواهر در ازدواج
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين
11 _ حرمت جمع بين دو خواهر در ازدواج ، شامل ازدواجهايى كه قبل از نزول آيه انجام گرفته است ، نمى شود .
حرّمت . .. و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
12 _ بطلان ازدواج هاى انجام شده با دو خواهر با نزول آيه « حرمّت . . . الّا ما قد سلف » و صحت آنها تا قبل از نزول آن
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
چون حرمت ازدواج با دو خواهر و ديگر محارم ناظر به بطلان آنها نيز مى باشد، مى توان گفت مراد از استثناء «الّا ما قد سلف» اين معناست كه آنچه در گذشته (قبل از نزول آيه) انجام شده، محكوم به صحت است، ولى از اين به بعد حكم به بطلان آن مى شود.
14 _ حرمت ازدواج با محارم سببى ، نسبى و رضاعى ، شامل ازدواجهايى كه قبل از نزول آيه « حرّمت عليكم » انجام گرفته است ، نمى شود .
حرّمت . .. الّا ما قد سلف
بنابر اينكه جمله «الّا ما قد سلف» استثناء از تمامى محرّمات ذكر شده در آيه باشد.
20 _ حرمت ازدواج با مادر همسر ، اگر چه با دختر وى همبستر نشده باشد .
و امّهات نسائكم
اميرالمؤمنين (ع): . .. اذا تزوّج الابنة فدخل بها او لم يدخل بها فقد حرّمت عليه الامّ ... .
_______________________________
تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 273، ح 2، ب 25، مسلسل 1166 ; نورالثقلين، ج 1، ص 64، ح 156.
21 _ حرمت ازدواج مرد با دخترى كه از همسر يا كنيز قبلى وى متولد شده باشد .
و ربائبكم التى فى حجوركم
امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از ازدواج مرد با دخترى كه از كنيز قبلى وى پس از ازدواج با مرد ديگرى متولد شود فرمود: هى عليه حرام و هى ابنته و الحرّة و المملوكة فى هذا سواء، سپس آن حضرت آيه فوق را تلاوت فرمود.
_______________________________
كافى، ج 7، ص 433، ح 10 ; تفسير برهان، ج 1، ص 358، ح 15 و 16.
ص: 421
22 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسرش ، اگر چه در خانه وى نباشد .
و ربائبكم التى فى حجوركم
اميرالمؤمنين (ع): الربائب عليكم حرام مع الامّهات اللاتى قد دخلتم بهنّ، هنّ فى الحجور و غير الحجور سواء . .. .
_______________________________
تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 273، ح 1، ب 25 ; مسلسل 1165 ; نورالثقلين، ج 1، ص 464، ح 155.
23 _ حرمت ازدواج مرد با دختر همسر غير دايمى خويش
و ربائبكم التى فى حجوركم من نسائكم التى دخلتم بهنّ
امام رضا (ع) در پاسخ سؤال از جواز ازدواج مرد با دختر همسر غير دايمى خويش فرمود: لا.
_______________________________
كافى، ج 5، ص 422، ح 2 ; نورالثقلين، ج 1، ص 463، ح 153 ; تهذيب شيخ طوسى، ج 7، ص 277، ح 11، ب 25.
24 _ حرمت ازدواج مرد با همسر نوه دخترى خويش
و حلائل ابنائكم الّذين من اصلابكم
امام باقر (ع): . .. انهما (حسن و حسين (ع)) من صلب رسول اللّه قال اللّه تعالى «و حلائل ابنائكم الذين من اصلابكم»، فسلهم يا ابا الجارود هل كان يحلّ لرسول اللّه نكاح حليلتيهما؟ فان قالوا: نعم كذبوا و فجروا و ان قالوا: لا فهما ابناه لصلبه.
_______________________________
كافى، ج 8، ص 318، ح 501 ; نورالثقلين، ج 1، ص 461، ح 147.
25 _ مرد مسلمانى كه پيش از اسلام آوردن ، همسر دو خواهر بوده ، موظّف به طلاق يكى از آن دو ، بسته به انتخاب خويش ، مى باشد .
و ان تجمعوا بين الاختين الّا ما قد سلف
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به كسى كه قبل از مسلمان شدن جمع بين دو خواهر در ازدواج كرده بود فرمود: طلّق ايّتهما شئت.
_______________________________
الدّر المنثور، ج 2، ص 475.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 1،4
1 _ حرمت بهره گيرى جنسى از زن شوهردار و ازدواج با وى ، هر چند مسلمان نباشد .
حرّمت . .. و المحصنات من النّساء
قيد «من النّساء» براى «المحصنات» قيدى تأكيدى است و شمول آن را نسبت به زن غير مسلمان افاده مى كند.
4 _ حرمت ازدواج با محارم و زنان شوهردار و جمع بين دو خواهر ، از احكام ثابت و قطعى الهى است .
حرّمت . .. كتاب اللّه عليكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 13،14،16
13 _ حرمت ازدواج با زنان غير عفيف ( زناكار و . . . ) ، چه مسلمان باشند و چه از اهل كتاب .
و المحصنت من المؤمنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
14 _ حرمت ازدواج با كنيزان مسلمان و كنيزان اهل كتاب *
احل . .. و المحصنت و المحصنت من الذين اوتوا الكتب من قبلكم
بنابر اينكه مراد از «المحصنت» در آيه مورد بحث، زنان آزاده باشند. گفتنى است كه ازدواج با كنيزانى كه مسلمان هستند، با
ص: 422
شرايطى كه در آيه 25 سوره نساء گذشت، تجويز شده است.
16 _ ازدواج زنان مسلمان با اهل كتاب جايز نيست . *
احل لكم . .. و المحصنت من الذين اوتوا الكتب
خداوند در مورد طعام، تصريح به مبادله طرفينى كرد، ولى در مورد ازدواج تنها زن گرفتن از اهل كتاب را تجويز نمود، از اين مقابله به دست مى آيد كه زنان مسلمان حق ندارند به همسرى اهل كتاب در آيند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - اعراف - 7 - 33 - 18
18 _ عن أبى الحسن(ع): . .. قول الله تبارك و تعالى: «قل إنما حرم ربى الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الأثم و البغى بغير الحق ... » اما قوله: «و ما بطن» يعنى ما نكح من الآباء فإن الناس كانوا قبل أن يبعث النبى(صلی الله علیه و آله) إذا كان للرجل زوجة و مات عنها تزوجها إبنه من بعده إذا لم تكن أمه فحرم الله ذلك و اما «الإثم» فإنها الخمرة بعينها ... و اما قوله: «البغى» فهو الزنا سرّا ... .
از امام كاظم(ع) درباره «ما بطن» در آيه «قل إنما حرم ربى الفواحش . .. » روايت شده است: يعنى ازدواج با همسر پدر ; زيرا قبل از بعثت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شخصى كه از دنيا مى رفت اگر همسرى از او باقى مى ماند، پسر متوفى او را اگر مادرش نبود به همسرى برمى گزيد خداوند، اين ازدواج را تحريم فرمود. اما «اث__م» ه___مان شراب است ... و اما «بغى» همان زناى پنهانى است ... .
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 1
1 - تصميم شعيب ( ع ) به ايجاد پيوند زناشويى ميان موسى ( ع ) و يكى از دو دختر خود
قال إنّى أُريد أن أُنكحك إحدى ابنتىّ ه_تين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 7
7 _ مقررات ازدواج و بهره گيرى هاى جنسى در اسلام ، متفاوت با احكام و مقررات ساير اديان الهى *
و اُحلّ لكم ما وراء ذلكم
كلمه «لكم» مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه مجموع مقررات بيان شده در اين آيه و آيات گذشته، ويژه شما بوده و براى اديان گذشته به صورتى ديگر مطرح بوده است.
ص: 423
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 7
7 _ مقررات ازدواج و بهره گيرى هاى جنسى در اسلام ، متفاوت با احكام و مقررات ساير اديان الهى *
و اُحلّ لكم ما وراء ذلكم
كلمه «لكم» مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه مجموع مقررات بيان شده در اين آيه و آيات گذشته، ويژه شما بوده و براى اديان گذشته به صورتى ديگر مطرح بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 54 - 2
2- وجود ازدواج و همسرى در بهشت
كذلك و زوّجن_هم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 22 - 4
4 _ ازدواج با همسر پدر ، از سنن جاهلى
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم من النّساء الّا ما قد سلف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 78 - 11
11_ جواز ازدواج زنان مؤمن با مردان كافر در شريعت حضرت لوط ( ع )
ه_ؤلاء بناتى هنّ أطهر لكم
جمله «فأسر بأهلك . .. إلا امرأتك» حاكى است كه دختران حضرت لوط(ع) از مؤمنان به او بوده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 71 - 4
4- ازدواج زن و مرد ، راه مقبول در شريعت حضرت لوط ( ع ) و وسيله طبيعى و شايسته براى ارضاى غريزه جنسى
قال ه_ؤلاء بناتى إن كنتم ف_علين
ص: 424
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 12
12 - ولايت داشتن پدر بر دختر در ازدواج ، در شريعت مورد قبول شعيب ( ع )
قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى ثمنى حجج
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 79 - 2
2_ ترك ازدواج و اطفاى غريزه جنسى از طريق لواط ، به صورت يك سنت و اخلاق اجتماعى در ميان قوم لوط بروز كرده بود .
قالوا لقد علمت ما لنا فى بناتك من حق و إنك لتعلم ما نريد
از آن جا كه قوم لوط ، ازدواج با دختران او را امرى نابحق شمردند، معلوم مى شود: ازدواج با زنان را ممنوع مى دانستند و يا اخلاق جنسى آنان از سير 8طبيعى خود خارج شده بود به گونه اى كه تمايل به جنس مخالف نداشتند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 71 - 3،9
3- حضرت لوط ( ع ) قوم خود را به جاى همجنس بازى به ازدواج با زنان فرا خواند .
قال ه_ؤلاء بناتى إن كنتم ف_علين
برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مقصود از «بناتى» زنان قوم باشند; چون پيامبران به منزله پدر براى امت خويشند. بعلاوه بسيار بودن تعداد كسانى كه به منزل حضرت لوط(ع) هجوم آورده بودند و محدود بودن دختران آن حضرت، مى تواند مؤيد اين نظريه باشد.
9- قوم لوط على رغم وجود راه هاى مشروع و طبيعى ( ازدواج با زنان ) بر عمل شنيع لواط و همجنس بازى ، اصرار داشتند .
قال ه_ؤلاء بناتى إن كنتم ف_علين
جمله «إن كنتم فاعلين» به منزله جمله «إن فعلتم ما أقول لكم و ما أظنكم تفعلون» است; يعنى، اگر به نصيحت و پيشنهادم ترتيب اثر دهيد كه گمان نمى كنم چنين باشيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 127 - 16
16 _ اهتمام اسلام ، به ازدواج زنان و سامان بخشيدن به زندگى دختران يتيم
التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن
ص: 425
«ما كتب لهن»، شامل حق ازدواج هم مى شود. در عين حال، به نكاح نيز مستقلا اشاره شده كه بيانگر اهميت ويژه آن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 4،5،6
4 - حرمت ازدواج زنان زناكار ، جز با مردان زناكار و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
6 - زنان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با مردان زناكار و يا مشرك را ندارند .
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 1،2،3،7،9
1 - ازدواج مرد زناكار جز با زن زناكار و يا مشرك ، حرام است .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
جمله «الزانى لاينكح . ..» به قرينه ذيل آيه (و حرّم ذلك على المؤمنين)، در مقام نهى و اخبار در مقام انشا است.
2 - حرمت ازدواج مردان معروف به زنا ، جز با زنان مشهور به زنا و يا زنان مشرك
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
بسيارى از مفسران بر آنند كه «الزانى» حالت وصفى دارد و به كسى «زانى» گفته مى شود كه عمل زنا را مكرراً انجام داده و به آن معروف شده باشد و شخصى كه يك بار مرتكب زنا شده باشد، واژه «الزانى» (زناكار) بر آن شخص اطلاق نمى شود.
3 - مردان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با زنان زناكار و يا مشرك را ندارند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
برداشت ياد شده، مبتنى براين احتمال است كه مقصود از «الزانى لاينكح . ..»، «لما يليق به أن ينكح» باشد; يعنى، آيه شريفه حاكى از بى لياقتى مرد معروف به زنا، براى گزينش همسر از ميان زنان مؤمن باشد.
7 - ممنوعيت ازدواج زناكاران با مؤمنان ، يكى ديگر از كيفر هاى الهى درباره آنان
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
برداشت ياد شده، به خاطر اين است كه آيه فوق و آيه پيشين، در مقام بيان كيفر گناه زنا است و در واقع بيانگر اين نكته است كه گناه زنا، داراى دو كيفر دنيوى است: 1_ صد ضربه شلاق، 2_ محروميت از ازدواج با مؤمنان.
9 - مردان و زنان زناكار ، مردمى بى ارزش و از نظر شايستگى و هم كفوى براى ازدواج ، در رديف مشركان اند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك و حرّم ذلك
از آن جا كه زنان و مردان زناكار، تنها با مردان و زنان زناكار و يا مشرك مى توانند ازدواج كنند; نه با مردان و زنان عفيف و با ارزش (مؤمن)، برداشت ياد شده به دست مى آيد.
ص: 426
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 37 - 18،19،20،27،31
18 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلَّقه زيد ، پس از جدا شدن او از زيد ازدواج كرد .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها
19 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلَّقه زيد به امر خداوند بود .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها
20 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، تصميم و رغبت براى ازدواج با زينب ، مطلَّقه زيد ، نداشت و آن ازدواج ، تنها براى اجراى فرمان خداوند بود .
و إذ تقول للذى أنعم اللّه عليه . .. أمسك عليك زوجك ...فلمّا قضى زيد منها وطرًا ز
توصيه پيامبر(صلی الله علیه و آله) به زيد، مبنى بر ادامه زندگى با زينب، حاكى از اين است كه پيامبر(صلی الله علیه و آله)، در تلاش بود تا آن دو، به زندگى خود ادامه دهند و پس از طلاق هم، نگران پيامدهاى احتمالى ازدواج اش با زينب بوده است. از فعل «زوّجناكها» استفاده مى شود كه چنين امرى، به خواست و فرمان خداوند بوده است.
27 - فلسفه ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با مطلَّقه پسرخوانده خويش ، شكستن سنّتى جاهلى و هموار كردن راه براى ديگران بود .
زوّجن_كها لكى لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم
31 - رخداد مطلَّقه شدن زينب و ازدواج اش با پيامبر (صلی الله علیه و آله) از جمله حوادثى است كه براساس خواست خداوند ، تحقق پيدا كرده است .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجنكها . .. و كان أمر اللّه مفعولاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 38 - 9،10
9 - صدور فرمان ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلَّقه پسرخوانده اش ، امرى حساب شده بوده است .
زوّجنكها . .. ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له ... و كان أمر اللّه قدر
10 - « عن الرضا ( ع ) ( فى قصّة زيدبن حارثة مع إمرأته ) : إنّ زيدبن حارثة طلّقها و اعتدت منه فزوّجها اللّه تعالى من نبيّه (صلی الله علیه و آله) و أنزل بذلك قرآناً فقال عزّوجلّ : « فلمّا قضى زيد منها وطراً زوّجناكها . . . » ثمّ علم عزّوجلّ أنّ المنافقين سيعيّبونه بتزويجها فأنزل « ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له . . . » ;
از امام رضا(ع) (در داستان زيدبن حارثه با همسرش) روايت شده كه زيدبن حارثه، همسرش را طلاق داد. پس از اين كه عدّه او تمام شد، خدا، او را به ازدواج پيامبر درآورد و در اين باره، آيه اى نازل كرد و فرمود: «فلمّا قضى زيد...». خدا مى دانست كه منافقان، به خاطر ازدواج او با همسر مطلّقه زيد، به عيب گويى از او خواهند پرداخت، از اين رو، اين آيه را نازل كرد: ما كان على النبىّ من حرج...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 40 - 4
4 - جواز ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلّقه زيد ، به دليل نبود رابطه نسبى ميان پيامبر (صلی الله علیه و آله) و زيد است .
ص: 427
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها . .. ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم
احتمال دارد كه «ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم» اشاره به نفى خويشاوندى پيامبر(صلی الله علیه و آله) با زيد و در نتيجه، اثبات جايز بودن ازدواج آن حضرت با مطلّقه زيد باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 1 - 11
11 _ ازدواج فرزندان بلافصل آدم و حوّا ، با يكديگر *
و بثّ منهما رجالاً كثيراً و نساءً
كلمه «منهما»، گوياى اين است كه براى تكثير نسل بشر جز آدم و حوّا موجودى ديگر، از قبيل ملائكه يا انسانهاى باقيمانده از نسلهاى پيشين، دخالتى نداشته است ; بنابراين، تكثير نسل بشر با ازدواج فرزندان آدم با يكديگر صورت گرفته است. مؤيّد مطلب فوق، پاسخ امام رضا (ع) به سؤال از كيفيت تكثير نسل آدم است كه فرمود: حملت حوّا هابيل واختاً له فى بطن ثم حملت فى البطن الثّانى قابيل واختاً له فى بطن فزوّج هابيل التى مع قابيل و تزوّج قابيل التى مع هابيل ... .
_______________________________
قرب الاسناد، ص 161 ; نورالثقلين، ج 1، ص 433، ح 10.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 16
16 - رحمت وسيع و علم گسترده خداوند ، تضمين كننده تحقق وعده او ، مبنى بر تأمين نيازمندى هاى فقيرانى كه در صدد ازدواج اند .
إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله و اللّه وسع عليم
جمله «و اللّه واسع عليم» استينافيه تعليليه است و بيانگر علت و چگونگى بى نياز كردن فقيران و تهى دستان به وسيله خدا است; يعنى، چون خداوند گشايش گر و داناى مطلق به همه حقايق و نيازمندى هاى انسان است، پس بر انجام وعده خود نيز، توانا خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 51 - 6،14
6 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، مجاز است هر كدام از زنان خود را كه مطلّقه كرده ، مجدداً به همسرى درآورد .
ترجى من تشاء منهنّ . .. و من ابتغيت ممّن عزلت
بنابراين كه مفعول محذوف «عزلت» زنانى باشد كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) طبق اختيارات خود آنان را طلاق داده، نكته بالا، قابل
ص: 428
استفاده است.
14 - مُجاز بودن پيامبر (صلی الله علیه و آله) به بازگرداندن زنى كه او را مطلّقه كرده ، حكمى است كه مايه شادمانى همسران آن حضرت و موجب رفع اندوه از آنان مى شود .
و من ابتغيت ممّن عزلت فلاجناح عليك ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ
بنابراين اين كه مشارٌاليه «ذلك» مفادِ فراز «مَن ابتغيت ممَّن عزلت. ..» باشد، نكته بالا قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 52 - 2،9
2 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) مجاز نبود كه همسران خود را طلاق داده و ديگرانى را جايگزين آنان كند .
لايحلّ لك . .. و لا أن تبدّل بهنّ من أزوج
9 - مجاز نبودن پيامبر (صلی الله علیه و آله) به طلاق همسران خود و جايگزين كردن ديگران به جاى آنان ، به خاطر جلب رضايت همسران و اطمينان بخشى به آنان است .
ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ . .. لايحلّ ... و لا أن تبدّل بهنّ من أزوج
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 37 - 18،19،20،31
18 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلَّقه زيد ، پس از جدا شدن او از زيد ازدواج كرد .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها
19 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلَّقه زيد به امر خداوند بود .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها
20 - پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، تصميم و رغبت براى ازدواج با زينب ، مطلَّقه زيد ، نداشت و آن ازدواج ، تنها براى اجراى فرمان خداوند بود .
و إذ تقول للذى أنعم اللّه عليه . .. أمسك عليك زوجك ...فلمّا قضى زيد منها وطرًا ز
توصيه پيامبر(صلی الله علیه و آله) به زيد، مبنى بر ادامه زندگى با زينب، حاكى از اين است كه پيامبر(صلی الله علیه و آله)، در تلاش بود تا آن دو، به زندگى خود ادامه دهند و پس از طلاق هم، نگران پيامدهاى احتمالى ازدواج اش با زينب بوده است. از فعل «زوّجناكها» استفاده مى شود كه چنين امرى، به خواست و فرمان خداوند بوده است.
31 - رخداد مطلَّقه شدن زينب و ازدواج اش با پيامبر (صلی الله علیه و آله) از جمله حوادثى است كه براساس خواست خداوند ، تحقق پيدا كرده است .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجنكها . .. و كان أمر اللّه مفعولاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 38 - 9،10
9 - صدور فرمان ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلَّقه پسرخوانده اش ، امرى حساب شده بوده است .
زوّجنكها . .. ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له ... و كان أمر اللّه قدر
ص: 429
10 - « عن الرضا ( ع ) ( فى قصّة زيدبن حارثة مع إمرأته ) : إنّ زيدبن حارثة طلّقها و اعتدت منه فزوّجها اللّه تعالى من نبيّه (صلی الله علیه و آله) و أنزل بذلك قرآناً فقال عزّوجلّ : « فلمّا قضى زيد منها وطراً زوّجناكها . . . » ثمّ علم عزّوجلّ أنّ المنافقين سيعيّبونه بتزويجها فأنزل « ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له . . . » ;
از امام رضا(ع) (در داستان زيدبن حارثه با همسرش) روايت شده كه زيدبن حارثه، همسرش را طلاق داد. پس از اين كه عدّه او تمام شد، خدا، او را به ازدواج پيامبر درآورد و در اين باره، آيه اى نازل كرد و فرمود: «فلمّا قضى زيد...». خدا مى دانست كه منافقان، به خاطر ازدواج او با همسر مطلّقه زيد، به عيب گويى از او خواهند پرداخت، از اين رو، اين آيه را نازل كرد: ما كان على النبىّ من حرج...».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 -
1،15،16،17،18،22،24،25
1 - زنانى كه به ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) درآمده اند و آن حضرت ، مهريه آنان را پرداخته ( و يا برعهده گرفته ) بر او حلال اند .
ي_أيّها النبىّ إنّا أحللنا لك أزوجك الّ_تى ءاتيت أجورهنّ
15 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با دختر عمو هاى خود كه مهاجرت كرده بودند ، جايز و روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّك ... الّ_تى هاجرن معك
قيد «اللاتى هاجرن معك» قيد احترازى است و غير مهاجرها را از حكم بيرون مى كند.
16 - ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با دخترعمه هايش كه مهاجرت كرده بودند روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّ_ك
17 - ازدواج حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با دختر دايى هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. و بنات خالك
18 - ازدواج حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با دختر خاله هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .
إنّا أحللنا لك . .. بنات خ_ل_تك
22 - مباح و حلال شدن زنى كه خود را بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) هبه كرده ، در صورتى است كه آن حضرت ، او را بپذيرد .
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ إن أراد النبىّ أن يستنكحها
24 - زوجيت زنى براى پيامبر (صلی الله علیه و آله) با غير صيغه عقد رايج ، يعنى با صيغه هبه نيز تحقق پيدا مى كند .
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ
آيه، درصدد شمارش زنانى است كه مى توانند به همسرى پيامبر(صلی الله علیه و آله) درآيند. از اين مطلب استفاده مى شود كه مورد «امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها» غير از آن زنانى است كه آن حضرت، از طريق عقد ازدواج با آنان ازدواج مى كند. «أحللنا» و نيز «إن أراد النبىّ أن يستنكحها» قرينه اند بر اين كه اين مورد با صيغه «وهبت نفسى لك» تحقق مى يابد و نياز به صيغه عقد رايج نيست.
25 - آنچه كه درباره ازدواج هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله) مقدر شده بود ، براى مؤمنان مصلحت نيست .
خالصة لك من دون المؤمنين قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم
جمله «قد علمنا. ..» يا معترضه و يا حال سببى براى «المؤمنين» است. برداشت بالا، براساس احتمال دوم است. بنابراين، مفاد آنچه درباره مؤمنان آمده چنين مى شود: «حكم هبه زن جهت ازدواج، ويژه پيامبر(صلی الله علیه و آله) است، نه مؤمنان; چه اين كه ما مى دانيم آنچه را كه براى آنان درباره همسران شان و يا همسرگزينى شان، تعيين كرديم، شايسته است و آنچه مربوط به پيامبر(صلی الله علیه و آله) است به مصلحت آنها نيست».
ص: 430
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 37 - 27
27 - فلسفه ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با مطلَّقه پسرخوانده خويش ، شكستن سنّتى جاهلى و هموار كردن راه براى ديگران بود .
زوّجن_كها لكى لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 3
3 - مسلمانان تنها با هم كيشان خود حق ازدواج دارند .
و أنكحوا الأي_مى منكم
قيد «منكم»، با توجه به اين كه مخاطب آيه شريفه مؤمنان اند، مشعر به موضوع فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 49 - 5
5 - عُلقه ازدواج زنانى كه بدون آميزش ، طلاق داده شده اند ، بلافاصله پس از طلاق ، قطع مى شود و آزادند تا ازدواج كنند .
إذا نكحتم . .. ثمّ طلّقتموهنّ من قبل أن تمسّوهنّ فما لكم عليهنّ من عدّة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 2
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
ص: 431
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 13،21
13 - آزاد گذاشتن موسى ( ع ) از سوى شعيب ( ع ) در انتخاب كردن حداقل مهر ( هشت سال كار ) يا حداكثر آن ( ده سال كار )
على أن تأجرنى ثمنى حجج فإن أتممت عشرًا فمن عندك
21 - « عن أبى ذر قال : قال رسول اللّه (صلی الله علیه و آله) : إذا سألت أى الأجلين قضى موسى ( ع ) ؟ فقل خيرهما و أبرّهما و إذا سئل أى المرأتين تزوّج ، فقل الصغرى منهما . . . ;
از ابوذر روايت شده كه گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر از تو سؤال شود كه موسى(ع) كدام يك از دو زمان مورد قرارداد با شعيب را تمام نمود; بگو بهترين و نيكوترين آن دو را و اگر سؤال شود با كدام يك از آن دو دختر ازدواج كرد; بگو با كوچك ترين آن دو. ..».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 28 - 1
1 - پذيرفته شدن پيشنهاد شعيب ( هشت تا ده سال كار در قبال ازدواج ) از سوى موسى ( ع )
قال إنّى أُريد . .. أيّما الأجلين قضيت فلاعدون علىّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - تحريم - 66 - 5 - 13
13 - « و قال الصادق ( ع ) : إنّى لأكره للرجل أن يموتَ و قد بقيتْ عليه خَلَّةٌ من خِلال رسول اللّه (صلی الله علیه و آله) لم يأتها ، فقلتُ له : فهل تمتّع رسولُ اللّه (صلی الله علیه و آله) ؟ قال : نعم و قرأ ه_ذه الآية « و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزواجه حديثاً . . . ثيّبات و أبكاراً » ;
(1)بنابر قولى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ماريه را آزاد كرد و با او ازدواج موقت نمود. و اشاره حديث به اين جريان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 26،27
26 - مؤمنان ، داراى احكامى تعيين شده در ازدواج اند .
قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم
«فى» ظرف مجازى است براى اين كه بيان كند مراد از «أزواج» خود همسران نيستند بلكه احكام مربوط به همسران است.
27 - مؤمنان ، درباره همسران شان ، احكامى تعيين شده دارند .
قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم
ص: 432
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 22 - 7،8
7 _ ازدواج با همسر پدر ( و يا زنى كه پدر با او آميزش كرده ) ، زشت و مورد خشم خدا و روشى ناپسند است .
و لا تنكحوا ما نكح اباءُوكم . .. انّه كان فاحشةً و مقتاً و ساء سبيلاً
«مقت»، به معناى خشم است.
8 _ تنفرآميز بودن ازدواج با همسر پدر ، حتى در نظر مردم جاهلى
انّه كان فاحشةً و مقتاً
چون آنان ازدواج با همسر پدر را «نكاح مقت» مى ناميدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 1،2،4،5،8
1 - ازدواج مرد زناكار جز با زن زناكار و يا مشرك ، حرام است .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
جمله «الزانى لاينكح . ..» به قرينه ذيل آيه (و حرّم ذلك على المؤمنين)، در مقام نهى و اخبار در مقام انشا است.
2 - حرمت ازدواج مردان معروف به زنا ، جز با زنان مشهور به زنا و يا زنان مشرك
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة
بسيارى از مفسران بر آنند كه «الزانى» حالت وصفى دارد و به كسى «زانى» گفته مى شود كه عمل زنا را مكرراً انجام داده و به آن معروف شده باشد و شخصى كه يك بار مرتكب زنا شده باشد، واژه «الزانى» (زناكار) بر آن شخص اطلاق نمى شود.
4 - حرمت ازدواج زنان زناكار ، جز با مردان زناكار و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
5 - حرمت ازدواج زنان معروف به زنا ، جز با مردان معروف به زنا و يا مردان مشرك
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
8 - ازدواج مؤمنان با زناكاران ، حرام است .
و حرّم ذلك على المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 53 - 39
39 - ازدواج با همسران پيامبر ، پس از آن حضرت ، براى هميشه حرام است .
و ما كان لكم . .. و لا أن تنكحوا أزوجه من بعده أبدًا
احتمال دارد كه مراد از «من بعده» بعد از جدايى از آن حضرت و يا بعد از رحلت آن حضرت باشد. برداشت بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 433
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 9،12،22،32
9 - زنان مؤمن و مردان كافر بر يكديگر حرام اند .
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
12 - ممنوعيت تن دادن زن مؤمن به همسرى مرد كافر
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
22 - ممنوعيت ازدواج مؤمن با كافر
لا هنّ حلّ لهم . .. و لاتمسكوا بعصم الكوافر
گرچه صريح آيه شريفه، درباره همسرانى است كه قبل از ايمان آوردن به همسرى هم درآمده اند و پس از ايمان يكى از آن دو بايد از هم جدا شوند; ولى از اين حكم به طريق اولى استفاده مى شود كه مرد مؤمن، حق ندارد اقدام به ازدواج با زن كافر كند و زن مؤمن هم نبايد با مرد كافر ازدواج نمايد.
32 - « عن زرارة بن أعين عن أبى جعفر ( ع ) قال : لاينبغى نكاح أهل الكتاب قلت : جعلت فداك و أين تحريمه ؟ قال : قوله « و لاتمسكوا بعصم الكوافر » ;
زرارة بن اعين از امام باقر(ع) روايت نموده كه فرمود: ازدواج با زنان اهل كتاب، سزاوار نيست. [زراره گويد:] به امام گفتم: فدايت شوم! حرمت ازدواج با آنان از كجا است؟ فرمود: از قول خدا كه فرموده: و لاتمسكوا بعصم الكوافر».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 10
10 - زوجيت و همسرى كافران ، محترم از نظر شريعت ، تا لحظه ايمان آوردن يكى از آن دو
لا هنّ حلّ لهم و لا هم يحلّون لهنّ
مفهوم «لا هنّ حلّ لهم و. ..» اين است كه زن تا قبل از ايمان آوردنش، براى مرد كافر حلال بوده است و نيز مرد براى زنش و به مجرد ايمان آوردن يكى از آن دو، رابطه همسرى قطع مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 11 - 2
2 - مخارج و مهريه اى كه مرد مؤمن براى همسر كافر خويش ، صرف كرده و اكنون به حكم اسلام از او جدا شده است ، بايد از بيت المال و غنايم جنگى ، به مرد مؤمن پرداخت شود .
و إن فاتكم شىء من أزوجكم إلى الكفّار فعاقبتم
واژه «عاقبتم»، به معناى «اصبتم منهم غنيمة» دانسته شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 232 - 19
19 _ لزوم رفع موانع ازدواج زنان بى شوهر
ص: 434
فلا تعضلوهنّ ان ينكحن . .. ذلكم ازكى لكم و اطهر
حكمت ممنوعيّت جلوگيرى از ازدواج زنان مُطلّقه كه رشد و طهارت جامعه است اين اقتضا را دارد كه اگر موانعى نيز بر سر اين راه باشد، برطرف گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 5
5 _ تأكيد خداوند بر ضرورت پايبندى به احكام و مقررات الهى در ازدواج و روابط جنسى
حرّمت . .. كتاب اللّه عليكم
در برداشت فوق «كتاب اللّه» مفعول فعل مقدر (الزموا) گرفته شده است ; يعنى به احكام الهى پايبند باشيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 28
28 _ لزوم فراهم كردن زمينه هاى ازدواج در جامعه ، جهت جلوگيرى از فحشا و فساد
و من لم يستطع منكم . .. فمن ما ملكت ايمانكم ... ذلك لمن خشى الْعنت منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 28 - 6
6 _ مشكل آفرينى و مانع تراشى در راه ازدواج و روابط مشروع جنسى ، مخالفت با خواست خداوند
يريد اللّه ان يخفّف عنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 78 - 15
15_ اطفاى شهوت جنسى از غير طريق ازدواج و انتخاب همسر ، خلاف تقوا و خداترسى است .
فاتقوا الله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 1،2،4،5،11
1 - فراهم آوردن تسهيلات لازم براى ازدواج زنان و مردان مؤمنِ غير متأهل ، تكليفى است بر عهده اولياى آنان .
و أنكحوا الأي_مى منكم
«أيامى» (جمع «أيم») به معناى زنان و مردان مجرد و بى همسر است; چه آنان از ابتدا بى همسر باشند و چه همسران خود را از دست داده باشند.
2 - جامعه اسلامى ، موظف به فراهم آوردن امكانات ازدواج مؤمنان غير متأهل
و أنكحوا الأي_مى منكم
برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مخاطب در خطاب جمع «و أنكحوا الأيامى منكم» _ به قرينه «أيّه المؤمنون» در آيه قبل كه خطاب به يكايك مؤمنان است _ تمامى مردم و جامعه اسلامى باشد، نه فقط اولياى آنان.
4 - اولياى بردگان و كنيزان صالح و نيكو كردار ، موظف به فراهم آوردن تسهيلات ازدواج براى آنان .
و أنكحوا . .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
ص: 435
5 - فراهم آوردن تسهيلات ازدواج براى بردگان و كنيزان شايسته اداره زندگى مشترك ، تكليفى است بر عهده اولياى آنان .
و أنكحوا. .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
برداشت ياد شده، براين اساس است كه مقصود از صلاح در «الصالحين» _ به قرينه اين كه سخن از ازدواج افراد غير متأهل است و آنان نوعاً از قشر جوان و نوجوانان اند _ صلاحيت براى امر ازدواج باشد; يعنى، به حدى از رشد و بلوغ رسيده باشند كه شايستگى اداره زندگى مشترك را داشته باشند.
11 - ازدواج ، امرى مطلوب و پسنديده در پيشگاه خداوند و مورد تشويق او
و أنكحوا الأي_مى منكم . .. إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 31
31 - اهتمام اسلام به رواج اخلاق سالم جنسى و ايجاد روابط سالم زناشويى در جامعه و برچيده شدن زمينه فساد جنسى
و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا . .. و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - طلاق - 65 - 5 - 12
12 - اهميت مسائل خانوادگى ( ازدواج ، طلاق ، حقوق همسران و . . . ) ، در ميان موضوعات اسلامى و آموزه هاى قرآنى
إذا طلّقتم النساء . .. اتّقوا اللّه ... من يتّق اللّه ... يعظم له أجرًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 33 - 4
4 - ضرورت اقدام عملى براى فراهم آوردن تسهيلات ازدواج در جهت حل مشكلات جنسى غير متأهلان ، قبل از توصيه آنان به عفت و پاكدامنى
و أنكحوا الأي_مى منكم . .. و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا
توصيه به فراهم ساختن امكانات ازدواج مجردان، پيش از توصيه به عفت گزينى، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 1،2
1 - تصميم شعيب ( ع ) به ايجاد پيوند زناشويى ميان موسى ( ع ) و يكى از دو دختر خود
قال إنّى أُريد أن أُنكحك إحدى ابنتىّ ه_تين
2 - اقدام شعيب ( ع ) به در ميان گذاشتن تصميم خود با موسى ( ع ) در حضور دخترانش و با رضايت آنان
قال إنّى أُريد أن أُنكحك إحدى ابنتىّ ه_تين
اسم اشاره «هاتين» نشان دهنده آن است كه هر دو دختر شعيب، در آن لحظه حضور داشتند. گفتنى است كه حضور
ص: 436
دختران شعيب حكايت از رضايت آنان نسبت به مسأله ازدواج با موسى(ع) دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 72 - 11
11- اعراض از تشكيل خانواده ، فرزنددارى ، تعاون اجتماعى و بهرهورى از روزى هاى حلال الهى ، شيوه اى باطل و نادرست است . *
و الله جعل لكم من أنفسكم أزوجًا . .. أفبالب_طل يؤمنون
بدان احتمال كه "و الله جعل لكم. .." در مقام بيان ارزش دادن به موضوع همسرى و ... باشد و در پايان بيان اعتراض آميز "أفبالباطل يؤمنون" در ردّ كسانى باشد كه از پذيرش اين ارزشها روى گردانند، اين برداشت به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 74 - 6
6 _ تشكيل خانواده و داشتن همسر و فرزند ، مورد تشويق خداوند
و الذين يقولون ربّنا هب لنا من أزوجنا و ذرّي_ّتنا قرّة أعين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 11،17
11 - ازدواج ، امرى مطلوب و پسنديده در پيشگاه خداوند و مورد تشويق او
و أنكحوا الأي_مى منكم . .. إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله
17 - توصيه خداوند به ازدواج غير متأهلان ، نشأت گرفته از علم و آگاهى او به واقعيت ها و نياز هاى آدميان است .
و أنكحوا الأي_مى منكم . .. واللّه ... عليم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 53 - 39،45
39 - ازدواج با همسران پيامبر ، پس از آن حضرت ، براى هميشه حرام است .
و ما كان لكم . .. و لا أن تنكحوا أزوجه من بعده أبدًا
ص: 437
احتمال دارد كه مراد از «من بعده» بعد از جدايى از آن حضرت و يا بعد از رحلت آن حضرت باشد. برداشت بنابر احتمال دوم است.
45 - « عن أبى جعفر ( ع ) إنّه قال : . . . لو سألتهم عن رجل تزوّج إمرأة فطلّقها قبل أن يدخل بها أتحلّ لإبنه ، لقالوا : لا ، فرسول اللّه أعظم حرمة من آبائهم ;
از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . .. اگر از آنان بپرسى كه: اگر مردى، زنى را به ازدواج خود درآورد و پيش از تماس با او، وى را طلاق دهد، آيا آن زن بر پسر اين زوج حلال است يا نه؟ مى گويند: نه پس رسول خدا حرمت اش، از پدران مردم عظيم تر است». (بنابراين همسران رسول خدا بر ديگران حرام اند، اگرچه پيغمبر با آنان آميزشى نداشت)
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 21 - 12
12 _ عقد نكاح ، پيمان استوارى كه زن از مرد گرفته است .
و اخذن منكم ميثاقاً غليظاً
امام باقر (ع) درباره ميثاق در آيه فوق فرمود: «الميثاق»، الكلمة التى عقد بها النكاح . .. .
_______________________________
كافى، ج 5، ص 560، ح 19 ; تفسير برهان، ج 1، ص 355، ح 8.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 79 - 3
3_ گرايش به لواط و همجنس بازى و عدم اشتياق به زنان ، دليل هاى قوم تبهكار لوط براى نپذيرفتن پيشنهاد حضرت لوط ( ازدواج با دختران او و تعرض نكردن به مهمانان )
قالوا لقد علمت ما لنا فى بناتك من حق و إنك لتعلم ما نريد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 130 - 4
4 _ خداوند فراهم كننده زمينه ازدواج مجدد زن و مرد ، پس از طلاق
و إن يتفرقا يغن اللّه كلا من سعته
از مصاديق مورد نظر براى «يغن اللّه»، فراهم آوردن ازدواج مجدد است. چون ازدواج از مهمترين مسائلى است كه زن و شوهر پس از جدايى به آن نيازمند هستند.
ص: 438
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 1،2
1 - فراهم آوردن تسهيلات لازم براى ازدواج زنان و مردان مؤمنِ غير متأهل ، تكليفى است بر عهده اولياى آنان .
و أنكحوا الأي_مى منكم
«أيامى» (جمع «أيم») به معناى زنان و مردان مجرد و بى همسر است; چه آنان از ابتدا بى همسر باشند و چه همسران خود را از دست داده باشند.
2 - جامعه اسلامى ، موظف به فراهم آوردن امكانات ازدواج مؤمنان غير متأهل
و أنكحوا الأي_مى منكم
برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مخاطب در خطاب جمع «و أنكحوا الأيامى منكم» _ به قرينه «أيّه المؤمنون» در آيه قبل كه خطاب به يكايك مؤمنان است _ تمامى مردم و جامعه اسلامى باشد، نه فقط اولياى آنان.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 4،5
4 - اولياى بردگان و كنيزان صالح و نيكو كردار ، موظف به فراهم آوردن تسهيلات ازدواج براى آنان .
و أنكحوا . .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
5 - فراهم آوردن تسهيلات ازدواج براى بردگان و كنيزان شايسته اداره زندگى مشترك ، تكليفى است بر عهده اولياى آنان .
و أنكحوا. .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
برداشت ياد شده، براين اساس است كه مقصود از صلاح در «الصالحين» _ به قرينه اين كه سخن از ازدواج افراد غير متأهل است و آنان نوعاً از قشر جوان و نوجوانان اند _ صلاحيت براى امر ازدواج باشد; يعنى، به حدى از رشد و بلوغ رسيده باشند كه شايستگى اداره زندگى مشترك را داشته باشند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 4،5
4 - اولياى بردگان و كنيزان صالح و نيكو كردار ، موظف به فراهم آوردن تسهيلات ازدواج براى آنان .
و أنكحوا . .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
5 - فراهم آوردن تسهيلات ازدواج براى بردگان و كنيزان شايسته اداره زندگى مشترك ، تكليفى است بر عهده اولياى آنان .
و أنكحوا. .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم
برداشت ياد شده، براين اساس است كه مقصود از صلاح در «الصالحين» _ به قرينه اين كه سخن از ازدواج افراد غير متأهل است و آنان نوعاً از قشر جوان و نوجوانان اند _ صلاحيت براى امر ازدواج باشد; يعنى، به حدى از رشد و بلوغ رسيده باشند كه شايستگى اداره زندگى مشترك را داشته باشند.
ص: 439
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 27،30
27 _ فراهم آوردن ازدواج هاى سهل و آسان در جامعه ، راه جلوگيرى از مفاسد جنسى
و من لم يستطع . .. فمن ما ملكت ايمانكم ... ذلك لمن خشى الْعنت منكم
چون ازدواج با كنيزان سهل است و خداوند براى جلوگيرى از زنا و مفاسد جنسى آن را پيشنهاد و تجويز كرده، معلوم مى شود كه بهترين راه براى جلوگيرى از مفاسد جنسى، فراهم آوردن ازدواج سهل و آسان است.
30 _ سالم سازى روانى ، از اهداف تسهيل در قوانين ازدواج
ذلك لمن خشى الْعنت منكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 28 - 4،9
4 _ سهولت احكام و مقررات ازدواج و روابط جنسى در اسلام
و من لم يستطع منكم . .. يريد اللّه ان يخفّف عنكم
بر اين مبنا كه مراد از تخفيف، سهولت در نفس احكام الهى باشد نه نتيجه عمل به آن احكام و مقررات.
9 _ ضعف و ناتوانى انسان در برابر غريزه جنسى ، ريشه تسهيل قوانين و مقررات ازدواج و روابط جنسى
يريد اللّه ان يخفّف عنكم و خلق الانسان ضعيفاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 230 - 11
11 _ حفظ حدود الهى ، شرط اساسى تشكيل كانون خانواده
فلا جناح عليهما ان يتراجعا ان ظنّا ان يقيما حدود اللّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 23 - 5
5 _ طلاق يا مردن همسر ، از شرايط جواز ازدواج با دختر وى ( ربيبه )
حرّمت . .. امّهات نسائكم ... ربائبكم ... فان لم تكونوا دخلتم بهنّ
تحريم ازدواج با مادر زن مى رساند كه جواز ازدواج با ربيبه مشروط به اين است كه مادر وى از همسرى ازدواج كننده خارج شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 8
8 _ تعيين مقدارى از مال به عنوان مهريه ، از شرايط عقد ازدواج و زناشويى
ان تبتغوا باموالكم محصنين
ص: 440
«باموالكم»، اشاره به اين است كه انتخاب همسر براى ازدواج و زناشويى، بايد به همراه تعيين مهريّه باشد. گفتنى است كه مفعولٌ به «ان تبتغوا» حذف شده و آن، زنان غير محارم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - مائده - 5 - 5 - 25
25 _ پاكدامنى و عفت مردان ، از شرايط حليت ازدواج آنان با زنان عفيف و پاكدامن
محصنين غير مسفحين و لا متخذى اخدان
«اخدان» جمع «خدن» به معناى رفيقان است كه به مناسبت مورد، مراد از رفاقتهاى جنسى نامشروع است و «مسفحين» از «سفاح» به معناى زناست. گفتنى است برداشت فوق بر اين مبناست كه «محصنين» حال براى «كم» در «لكم» و عامل آن «احل» باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 11
11 - لزوم تعيين مهر زن پيش از عقد ازدواج
قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 4
4 - شعيب ( ع ) ، خواستار حداقل هشت سال و حداكثر ده سال كار ( شبانى گوسفندان ) ، از موسى در قبال ازدواج با يكى از دخترانش بود .
قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى ثمنى حجج فإن أتممت عشرًا فمن عندك
«حجج» جمع «حجه» است و مراد از آن «سنين» مى باشد; يعنى، «على أن تأجرنى ثمانى سنين».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 10
10 - « عن أبى جعفر ( ع ) . . . و أنزل بالمدينة « الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك و حرّم ذالك على المؤمنين » فلم يسم اللّه الزانى مؤمناً و لا الزانية مؤمنة . . . ;
از امام باقر(ع) روايت شده كه اين آيه در مدينه نازل شده است: «الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك و حرّم ذالك على المؤمنين». پس خدا مرد زناكار و زن زناكار را مؤمن نناميده است».
ص: 441
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 19
19 - ازدواج با زنان مؤمن مهاجر ، مشروط به قرار دادن مهريه براى ايشان
و لاجناح عليكم أن تنكحوهنّ إذا ءاتيتموهنّ أجورهنّ
جمله «إذا آتيتموهنّ أجورهنّ» در صدد بيان اين نكته است كه بازگرداندن مهريه زنان مهاجر به شوهران كافرشان، كافى براى ازدواج با آنان نيست; بلكه نيازمند مهر مجدد است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - طلاق - 65 - 4 - 3،4،6
3 - زنان يائسه ، اگر درباره علت قطع عادتشان ترديدى باشد ، تنها پس از گذشت سه ماه از آغاز اجراى طلاق درباره آنها ، مى توانند اقدام به ازدواج مجدد كنند و ازدواج آنان در ايّام عدّه باطل است .
و الّ_ئى يئسن من المحيض . .. فعدّتهنّ ثل_ثة أشهر و الّ_ئى لم يحضن
4 - آن دسته از زنانى كه حيض نمى بينند _ ولى در سن حيض ديدن هستند _ تنها پس از گذشت سه ماه از آغاز اجراى طلاق درباره آنها ، مى توانند اقدام به ازدواج مجدد كنند .
و الّ_ئى يئسن من المحيض . .. فعدّتهنّ ثل_ثة أشهر و الّ_ئى لم يحضن
6 - زنان باردارِ طلاق داده شده ، پيش از وضع حمل ، حق ازدواج مجدد را ندارند و تنها پس از آن مى توانند ازدواج كنند .
و أُول_ت الأحمال أجلهنّ أن يضعن حملهنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 14
14 _ تعيين مقدار مهر در ازدواج موقت ، شرط صحت عقد
فما استمتعتم به منهُنَّ فاتوهُنَّ اجورهنّ فريضة
لزوم تعيين مقدار مهر در عقد، حكايت از مشروطيّت صحت عقد به آن مهر دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 3 - 6،11
6 _ مشروعيّت تعدّد زوجات ، در گرو اطمينان به اجراى عدالت ميان آنان
فانكحوا ما طاب لكم من النّساء مثنى و ثلث و رباع فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة
ص: 442
11 _ اكتفا به يك همسر يا بهره گيرى از كنيزان ، بهترين و نزديكترين راه براى منحرف نشدن از عدالت در مورد زنان
فواحدة او ما ملكت ايمانكم ذلك ادنى الّا تعولوا
«ذلك»، اشاره به «واحدة او ما ملكت ايمانكم» است. و «الّا تعولوا»، از ماده «عول» به معنى كجروى و ستم مى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 18
18 _ جواز ازدواج با كنيز ، مشروط به پاكدامنى او
فمن ما ملكت ايمانكم . .. محصنات غير مسافحات
ظاهراً كلمه «محصنات»، حال است براى «ما ملكت ايمانكم». بنابراين جواز ازدواج را مشروط مى كند به احصان و پاكدامنى كنيز.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - صافات - 37 - 158 - 3
3 - مشركان ، مدعى ازدواج خداوند با زنان از جنس جن
و جعلوا بينه و بين الجنّة نسبًا
برخى از مفسران بر اين عقيده اند كه مقصود از «نسبت» در آيه شريفه، نسبت صهر و ازدواج است; يعنى، خدا با زنان از جنس جن ازدواج كرد و از آنان فرزندانى چون ملائكه به وجود آمد كه در آيات پيشين از آنها به تفصيل ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - ممتحنه - 60 - 10 - 20
20 - مرد مؤمن ، موظف به ر ها ساختن همسر كافر خويش و جدا شدن از او
و لاتمسكوا بعصم الكوافر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 72 - 6
6- ازدواج و همسردارى و برخوردار شدن از فرزند ، از سنت هاى الهى و نهفته در سرشت انسان
ص: 443
و الله جعل لكم من أنفسكم أزوجًا و جعل لكم من أزوجكم بنين و حفدة
برداشت فوق با توجه به اين نكته است كه ماده «جعل» بيانگر سنت خداست و آنچه به عنوان سنت معرفى شود، روند طبيعى خواهد داشت.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - فاطر - 35 - 11 - 7
7 - همسرگزينى و ازدواج زن و مرد ، مطابق با سرشت آدمى و در راستاى اصل آفرينش است .
و اللّه خلقكم . .. ثمّ جعلكم أزوجًا
تأكيد خداوند بر اين حقيقت كه انسان ها را جفت جفت و به صورت زن و مرد آفريد، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 223 - 3،8،10
3 _ توالد و تناسل ، از فلسفه هاى مهمّ آميزش جنسى
نساؤكم حرث لكم فاتوا حرثكم انّى شئتم و قدّموا لانفسكم
اوّلا از بين تمامى اهداف آميزش، تنها به توالد و تناسل (حَرث) اشاره مى كند. و ثانياً مراد از جمله «و قدّموا لانفسكم»، بنابر نظر برخى از مفسّرين، فرزند است.
8 _ لزوم دقّت در انتخاب همسر و مراعات آداب آميزش ، براى به وجود آمدن فرزندان صالح
نساؤكم حرث لكم . .. و قدّموا لانفسكم
دقّت كشاورز در انتخاب زمين مورد كشت و نيز سعى تمام در به وجود آوردن شرايطى براى به ثمر نشاندن محصولى عالى، از وجود مشابهت بين همسر و كشتزار است كه مى تواند مورد نظرآيه باشد.
10 _ فرزند ، ميوه زندگى زناشويى است .
نساؤكم حرث لكم . .. و قدّموا لانفسكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 32
32 _ قوانين ازدواج در جهت خير و سعادت انسانها
و ان تصبروا خيرٌ لكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 21 - 6،7
6 - ازدواج و تشكيل خانواده ، از عوامل رفع اضطراب و افسردگى است .
أن خلق لكم من أنفسكم أزوجًا لتسكنوا إليها
7 - زوجيت و همسرى ميان انسان ها ، پديده اى در جهت منافع آنان است .
أن خلق لكم من أنفسكم أزوجًا
ص: 444
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 11 - 10
10 - بقا و ازدياد نسل از اهداف ازدواج
جعل لكم . .. أزوجًا ... يذرؤكم فيه
در برداشت ياد شده «ازدياد نسل» از «ذرء» (مصدر «يذرء» به معناى تكثير و افزون كردن) و «بقاى نسل» از تعبير به فعل مضارع (يذرء) _ كه بيانگر تجدد و استمرار است _ استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 37 - 27
27 - فلسفه ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با مطلَّقه پسرخوانده خويش ، شكستن سنّتى جاهلى و هموار كردن راه براى ديگران بود .
زوّجن_كها لكى لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 40 - 4،10
4 - جواز ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زينب ، مطلّقه زيد ، به دليل نبود رابطه نسبى ميان پيامبر (صلی الله علیه و آله) و زيد است .
فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها . .. ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم
احتمال دارد كه «ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم» اشاره به نفى خويشاوندى پيامبر(صلی الله علیه و آله) با زيد و در نتيجه، اثبات جايز بودن ازدواج آن حضرت با مطلّقه زيد باشد.
10 - كار هاى پيامبراكرم (صلی الله علیه و آله) مانند ازدواج با زينب ، جنبه رسالى داشته و از پيش خود نبوده است .
ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم و ل_كن رسول اللّه
احتمال دارد كه ذكر «و ل_كن رسول اللّه» پس از نفى اُبوّت پيامبر(صلی الله علیه و آله) براى مردان، به منظور يادآورى اين نكته باشد كه كارهاى او، بر اساس رسالت الهى بوده و از پيش خود اقدام نكرده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 31
31 - اختصاص احكام ويژه اى براى ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، به منظور رفع مشقت و حرج از آن حضرت است .
إنّا أحللنا لك أزوجك . .. و ما ملكت يمينك ... لكيلا يكون عليك حرج
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 166 - 2،3
2 - همسرى مردان با زنان ، راهى طبيعى و خداپسند براى ارضاى غريزه جنسى
ص: 445
و تذرون ما خلق لكم ربّكم من أزوجكم
3 - نكاح و ارضاى غريزه جنسى از طريق طبيعى و خداپسند ، در جهت منافع و مصالح انسان ها است .
و تذرون ما خلق لكم ربّكم
برداشت ياد شده با توجه به قيد «لكم» (براى شما) استفاده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 21 - 7
7 - زوجيت و همسرى ميان انسان ها ، پديده اى در جهت منافع آنان است .
أن خلق لكم من أنفسكم أزوجًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 3 - 6،9
6 - زنان زناكار ، شايستگى ازدواج جز با مردان زناكار و يا مشرك را ندارند .
و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك
9 - مردان و زنان زناكار ، مردمى بى ارزش و از نظر شايستگى و هم كفوى براى ازدواج ، در رديف مشركان اند .
الزانى لاينكح إلاّ زانية أو مشركة و الزانية لاينكحها إلاّ زان أو مشرك و حرّم ذلك
از آن جا كه زنان و مردان زناكار، تنها با مردان و زنان زناكار و يا مشرك مى توانند ازدواج كنند; نه با مردان و زنان عفيف و با ارزش (مؤمن)، برداشت ياد شده به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 26 - 1،2،6،10
1 - زنان خبيث ( بد سرشت و بد كردار ) ، شايسته زندگى با مردان خبيث و مردان خبيث ، شايسته زندگى با زنان خبيث اند .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
برداشت ياد شده، بر مبناى سه نكته است: 1_ «خبيث» (ضد «طيّب» و مفرد «خبيثات» و «خبيثون») به معناى شىء پست و ناپسند است و انسان خبيث; يعنى، كسى كه داراى اوصاف و رفتار پست و ناپسند است مى باشد. «طيب» (مفرد «طيّبات» و «طيّبون») به معناى شىء پسنديده و دل پذير است و انسان طيّب; يعنى، كسى كه به اوصاف و رفتار خوب و پسنديده آراسته و از هر زشتى و پليدى منزه و پاك است. 2- كلمات «الخبيثات»، «الخبيثين» «الطيّبات» و «الطيّبون» اوصافى براى موصوف هاى محذوف مثل «النساء» و «الرجال» است; يعنى، «الخبيثات من النساء و الخبيثون من الرجال و...». 3- لام در «للخبيثين»، «للخبيثات» «للطيّبين» و «للطيّبات» براى اختصاص است. با توجه به نكات ياد شده مى توان گفت كه آيه شريفه در صدد بيان شايستگى ها و ملاك هاى لازم براى ازدواج مى باشد.
2 - زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، تنها با مردان ناپاك و آلوده به فحشا و مردان ناپاك و آلوده ، تنها با زنان ناپاك و آلوده حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان پاك و عفيف ، ممنوع است .
الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت
ص: 446
برداشت ياد شده مبتنى بر دو نكته است: 1- مقصود از «الخبيثات» و «الخبيثين» _ با توجه به اين كه اين آيه به دنبال آيات مربوط به احكام زنا و فحشا آمده است _ زنان و مردان زناكار و آلوده به فحشا باشد. 2- آيه شريفه همانند آيه «الزانى لاينكح إلاّ زانية ...» در صدد بيان يك حكم شرعى در امر ازدواج باشد، چنان كه روايت منسوب به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اين همانندى را تأييد مى كند (مجمع البيان، ذيل آيه).
6 - زنان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با مردان پاكدامن ، و مردان پاكدامن و منزه از فحشا ، تنها با زنان پاكدامن حق ازدواج دارند و ازدواج آنان با مردان و زنان ناپاك و آلوده به فحشا ، ممنوع است .
و الطيّب_ت للطيّبين و الطيّبون للطّيب_ت
10 - هم شأن و هم كفو بودن زن و مرد در ازدواج و تشكيل زندگى مشترك ، لازم است .
الخبيث_ت للخبيثين . .. و الطيّبون للطّيب_ت
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 3
3 - مسلمانان تنها با هم كيشان خود حق ازدواج دارند .
و أنكحوا الأي_مى منكم
قيد «منكم»، با توجه به اين كه مخاطب آيه شريفه مؤمنان اند، مشعر به موضوع فوق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - روم - 30 - 21 - 14
14 - آيه بودن پديده آرامش آفرينى ازدواج ، براى خردورزان قابل درك است .
أن خلق لكم من أنفسكم أزوجًا لتسكنوا إليها . .. إنّ فى ذلك لأي_ت لقوم يتفكّرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 52 - 1،3،8،9،13
1 - بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) روا و جايز نيست كه غير از موارد تعيين شده ، همسرى انتخاب كند .
لايحلّ لك النساء من بعد
«بعد» ضد «قبل» است (مفردات راغب) و در آيه، معناى «غير» مى دهد. مضاف اليه آن به قرينه معلوم بودن، محذوف است. معناى عبارت چنين است: «غير از زن هايى كه گفته شد، زنان ديگرى براى تو حلال نيست».
3 - حق انتخاب همسر براى پيامبر (صلی الله علیه و آله) ، محدود بوده و او ، حق ندارد از آن حدّ بگذرد ، هرچند آنان براى آن حضرت خوشايند باشند .
لايحلّ لك النساء من بعد . .. و لو أعجبك حسنهنّ
8 - دستور به عدم حلّيت ازدواج پيامبر (صلی الله علیه و آله) با زنانى غير از همسران موجود و يا تعيين شده ، به منظور رفع نگرانى از آنان بوده است .
ص: 447
ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ . .. لايحلّ لك النساء من بعد
9 - مجاز نبودن پيامبر (صلی الله علیه و آله) به طلاق همسران خود و جايگزين كردن ديگران به جاى آنان ، به خاطر جلب رضايت همسران و اطمينان بخشى به آنان است .
ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ . .. لايحلّ ... و لا أن تبدّل بهنّ من أزوج
13 - هشدار خداوند ، به پيامبرش (صلی الله علیه و آله) درباره رعايت حدود تعيين شده در ازدواج
لايحلّ لك النساء من بعد . .. و كان اللّه على كلّ شىء رقيبًا
ذكر «و كان اللّه على . .. رقيباً» پس از بيان حرمت ازدواج جديد براى پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى تواند هشدارى به آن حضرت باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - مؤمنون - 23 - 6 - 3
3 - ارضاى غرايز جنسى به گونه اى مشروع ( اختيار همسر يا تملك كنيز ) ، امرى مقبول و مورد پذيرش اسلام
إلاّ على أزوجهم . .. فإنّهم غير ملومين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 25
25 _ جواز هر نوع قراردادى بين زن و شوهر ، پس از ازدواج ، به شرط رضايت طرفين
و لا جناح عليكم فيما تراضيتم به من بعد الفريضة
امام صادق (ع) درباره آيه فوق فرمود: ما تراضوا به من بعد النكاح فهو جايز . .. .
_______________________________
كافى، ج 5، ص 456، ح 2 ; نورالثقلين، ج 1، ص 467، ح 173 ; تفسير برهان، ج 1، ص 360، ح 6.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 232 - 9،11
9 _ مؤمنان به خدا و قيامت از ازدواج زن مُطلّقه ، ممانعت نمى كنند .
فلا تعضلوهنّ ان ينكحن . .. ذلك يوعظ به من كان منكم يؤمن باللّه و اليوم الاخر
11 _ جلوگيرى نكردن از ازدواج زنان مُطلّقه ، موجبِ رشد و طهارت فزونتر براى جامعه
و اذا طلّقتم النّساء . .. فلا تعضلوهنّ ... ذلكم ازكى لكم و اطهر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 448
3 - نساء - 4 - 28 - 6
6 _ مشكل آفرينى و مانع تراشى در راه ازدواج و روابط مشروع جنسى ، مخالفت با خواست خداوند
يريد اللّه ان يخفّف عنكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - حجر - 15 - 71 - 8
8- اعتياد به ارضاى غير طبيعى و نامشروع غرايز و تمايلات جنسى ، جلوگير تمايل و رغبت انسان به ارضاى طبيعى و مشروع آنها
قال ه_ؤلاء بناتى إن كنتم ف_علين
جمله «إن كنتم فاعلين» _ طبق گفته مفسران _ براى ترديد به كار رفته است و تقدير آن چنين است: «فإن فعلتم ما اقول لكم و ما أظنكم تفعلون». بنابراين عدم تمايل آنان به ارضاى غريزه جنسى خود از راه طبيعى (ازدواج با زنان) ممكن است به خاطر عادت آنان به ارضاى شهوت جنسى خود از راه غير طبيعى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 32 - 12
12 - فقر ، عذرى ناپذيرفتنى براى خوددارى افراد غير متأهل از اقدام به ازدواج
و أنكحوا الأي_مى . .. إن يكونوا فقراء يغنهم اللّه من فضله
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 24 - 8
8 _ تعيين مقدارى از مال به عنوان مهريه ، از شرايط عقد ازدواج و زناشويى
ان تبتغوا باموالكم محصنين
«باموالكم»، اشاره به اين است كه انتخاب همسر براى ازدواج و زناشويى، بايد به همراه تعيين مهريّه باشد. گفتنى است كه مفعولٌ به «ان تبتغوا» حذف شده و آن، زنان غير محارم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 11
11 - لزوم تعيين مهر زن پيش از عقد ازدواج
قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 50 - 8
ص: 449
8 - تعيين مهريه در ازدواج ، بهتر از عدم تعيين آن است . *
أزوجك الّ_تى ءاتيت أجورهنّ
«آتيت» شامل بر عهده گرفتن نيز مى شود و از به كار گيرى چنين تعبيرى براى پيامبر(صلی الله علیه و آله) به دست مى آيد كه مناسب است مهريه زن، يا پرداخت شود و يا تعيين گردد و بر عهده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 53 - 42
42 - ازدواج با همسران پيامبر ، پس از آن حضرت امرى بس ناگوار در پيش گاه خداوند است .
و لا أن تنكحوا أزوجه من بعده أبدًا إنّ ذلكم كان عند اللّه عظيمًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 54 - 3
3- ازدواج و برخوردارى از همسر ، نعمتى الهى براى انسان
كذلك و زوّجن_هم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 54 - 1
1- ازدواج با حوريان بهشتى ، نعمتى الهى براى متقين
كذلك و زوّجن_هم بحور عين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 52 - 6
6 - نگاه به زن ، به قصد ازداوج با او ، جايز است .
و لو أعجبك حسنهنّ
از اين كه خداوند، به پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرموده است: «اگرچه زيبايى آنان، براى تو خوشايند باشد»، استفاده مى شود كه چنين امرى، قبل از ازدواج بوده و احتمالاً آن حضرت زنى را مى ديده كه موجب خوشايندى اش مى شده است. اين عمل
ص: 450
پيامبر(صلی الله علیه و آله) حجت است و مى تواند نكته بالا را برساند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 221 - 9
9 _ ولايت مردان ( پدران و . . . ) بر زنان ، در امر ازدواج
و لا تنكحوا المشركين حتى يؤمنوا
بنابراين اگر ولايت مردان نبود، خطاب به خود زنان مى شد كه به ازدواج مشركان درنيايند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 237 - 5
5 _ اختيار ازدواج زن _ در صورتى كه شرعاً داراى ولىّ باشد _ با ولىّ اوست .
الّذى بيده عقدة النكاح
بنابراينكه مراد از كلمه «الذى»، ولىّ زن باشد و اين ولىّ، توصيف شده به اينكه نكاح به دست اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 25 - 12
12 _ ازدواج با كنيز ، مشروط به اذن مالك اوست .
فانكحوهنّ باذن اهلهنّ
«اهل كنيز»، همان مالك اوست.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 27 - 12
12 - ولايت داشتن پدر بر دختر در ازدواج ، در شريعت مورد قبول شعيب ( ع )
قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى ثمنى حجج
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 60 - 4
4 - نااميدى از زناشويى و بى ميلى نسبت به امور جنسى ، نشان سالخوردگى زنان و مجوز فرونهادن حجاب و پوشش براى آنان است .
و القوعد من النساء الّ_تى لايرجون نكاحًا . .. غير متبرّج_ت بزينة
جمله «الّ_تى لايرجون نكاحاً» صفت و قيد توضيحى براى «و القواعد من النساء» و بيان كننده مقصود از آن است.
ص: 451
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 67 - 1،2
1 _ گرفتن اسير در ميدان نبرد ، پيش از غلبه بر دشمن و سركوبى كامل او ، امرى بس ناروا و حرام است .
ما كان لنبى أن يكون له أسرى حتى يثخن فى الأرض
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مفعول «يثخن» كلمه اى همانند «العدو» باشد كه به قرينه مقام حذف شده است و «ال» در «الأرض» نيز جانشين مضاف إليه باشد، يعنى أرض المعركه (منطقه جنگ). گفتنى است كه اثخان عدو، چنانچه در لسان العرب آمده، به معناى غلبه بر دشمن با كشتار وسيع آنان است. بنابراين جمله «ما كان ... » بيانگر اين معناست كه اسير گرفتن از دشمن پيش از غلبه بر او جايز نيست.
2 _ حرمت گرفتن اسير پيش از غلبه بر دشمن ، سنت تمام انبياى الهى و حكمى لازم الاجرا درتمام اديان آسمانى
ما كان لنبى أن يكون له أسرى حتى يثخن فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 69 - 7
7 _ حرمت گرفتن اسير ، موجب حرمت گرفتن فديه از آنان و تصرف در فديه ها نخواهد شد .
ما كان لنبى أن يكون له أسرى . .. فلكوا مما غنمتم حللا طيبا
بيان اباحه غنايم و فديه هاى اسيران، پس از بيان حرمت اسير گرفتن در شرايطى ويژه، بيانگر اين است كه حرمت اسير گرفتن مانع حليت فديه از آنان نخواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 61 - 10
10 - ادامه دهندگان به فساد در جامعه را مى توان بازداشت كرده و به اسارت در آورد .
لئن لم ينته المن_فقون . .. أينما ثقفوا أُخذوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 452
9 - ابراهيم - 14 - 49 - 3،4
3- جرم و گناه پيشگى عامل اسارت مجرمان در زنجير ها و بند ها در قيامت
و ترى المجرمين يومئذ مقرّنين فى الأصفاد
4- به غل و زنجير بودن مجرمان در قيامت ، جلوه عزت ، انتقام و قهّاريت بى همتاى خداوند
إن الله عزيز ذو انتقام . .. و برزوا لله الوحد القهّار . و ترى المجرمين يومئذ مقر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 246 - 16،17
16 _ اخراجِ از وطن و اسارت فرزندان بنى اسرائيلِ زمان طالوت ، محرك آنان به پيكار عليه متجاوزان
و قد اُخرجنا من ديارنا و ابنائنا
17 _ تسلط ستمگرانى پس از موسى ( ع ) بر بنى اسرائيل و اخراج آنان از ديارشان و به اسارت گرفتن فرزندان آنان
و قد اُخرجنا من ديارنا و ابنائنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 17 - 4
4 - بنى اسرائيل در چنگال فراعنه مصر و در اسارت آنان گرفتار بودند .
أن أرسل معنا بنى إسرءيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 5 - 11
11 _ بهره گيرى از تمام شيوه هاى ممكن ( كشتن ، اسير كردن ، محاصره نمودن و كمين زدن ) به منظور وادار كردن جوامع غير مسلمان به پذيرش آيين اسلام ، در پى اتمام حجت و دادن فرصت كافى به آنان ، بلامانع است .
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشركين . .. فإن تابوا ... فخلّوا سبيلهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 38 - 1
1 - اسارت و در بند بودن گروهى از شياطين جنى در حكومت سليمان
و ءاخرين مقرّنين فى الأصفاد
«مقرّنين» اسم مفعول از «قَرَنَه» (آن را قرين و نزديك ديگرى ساخت) و به معناى گروه به هم بسته شده است. «صَفَدَ»
ص: 453
(مفرد «أصفاد») نيز به معناى قيد و بند است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 67 - 2
2 _ حرمت گرفتن اسير پيش از غلبه بر دشمن ، سنت تمام انبياى الهى و حكمى لازم الاجرا درتمام اديان آسمانى
ما كان لنبى أن يكون له أسرى حتى يثخن فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 67 - 1،2،4
1 _ گرفتن اسير در ميدان نبرد ، پيش از غلبه بر دشمن و سركوبى كامل او ، امرى بس ناروا و حرام است .
ما كان لنبى أن يكون له أسرى حتى يثخن فى الأرض
برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مفعول «يثخن» كلمه اى همانند «العدو» باشد كه به قرينه مقام حذف شده است و «ال» در «الأرض» نيز جانشين مضاف إليه باشد، يعنى أرض المعركه (منطقه جنگ). گفتنى است كه اثخان عدو، چنانچه در لسان العرب آمده، به معناى غلبه بر دشمن با كشتار وسيع آنان است. بنابراين جمله «ما كان ... » بيانگر اين معناست كه اسير گرفتن از دشمن پيش از غلبه بر او جايز نيست.
2 _ حرمت گرفتن اسير پيش از غلبه بر دشمن ، سنت تمام انبياى الهى و حكمى لازم الاجرا درتمام اديان آسمانى
ما كان لنبى أن يكون له أسرى حتى يثخن فى الأرض
4 _ مجاهدان بدر پيش از غلبه كامل بر دشمن ، براى دستيابى به منافعى مادى ، به گرفتن اسير اقدام كردند .
ما كان لنبى . .. تريدون عرض الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 4 - 6
6- اسيركردن نيرو هاى دشمن در ميدان جنگ ، امرى مجاز پس از متلاشى كردن سپاه كفر و زمين گير ساختن آنان
حتّى إذا أثخنتموهم فشدّوا الوثاق
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 71 - 6
6 _ كافران جنگ بدر به سبب خيانتهايشان به خدا و دين او ، مغلوب مجاهدان شده و گروهى از آنان به اسارت درآمدند .
فقد خانوا اللّه من قبل فأمكن منهم
ص: 454
امكان (مصدر امكن)، به معناى تسلط بخشيدن است. تفريع جمله «امكن منهم» بر «فقد خانوا» به وسيله حرف «فاء» دلالت مى كند بر اينكه خيانت كافران به دين خدا موجب شد كه خداوند آنان را در سيطره مسلمانان قرار دهد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 34 - 3
3 _ كافران مكه به دليل بازداشتن اهل ايمان از ورود به مسجدالحرام ، مستوجب عذاب ( كشته شدن ، اسير گشتن و . . . ) بودند .
و ما لهم ألا يعذبهم اللّه و هم يصدون عن المسجدالحرام
با توجه به آيه قبل كه عذاب استيصال را براى مردم مكه با شرايط ذكر شده منتفى دانست، معلوم مى شود مراد از عذاب در اين آيه به دليل وقوع آن در بين آيات نبرد، شكست كافران و كشته و اسير شدن آنان است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 5 - 4
4 _ دستور به كارگيرى تمام شيوه هاى ممكن ( به ترتيب : كشتن ، اسير گرفتن ، محاصره و كمين زدن ) براى ايجاد فشار بر مشركان صدر اسلام
فإذا انسلخ الأشهر الحرم فاقتلوا المشركين حيث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 61 - 10
10 - ادامه دهندگان به فساد در جامعه را مى توان بازداشت كرده و به اسارت در آورد .
لئن لم ينته المن_فقون . .. أينما ثقفوا أُخذوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
14 - احزاب - 33 - 26 - 11
11 - گروهى از يهود بنى قريظه ، به اسارت سپاه مسلمانان در آمدند .
و تأسرون فريقًا
ص: 455
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - محمد - 47 - 4 - 16،17
16- لزوم حفظ حالت جنگى و تهاجم بر دشمن ، براى كشتن و اسير گرفتن تا زمان فرو نشستن شعله هاى نبرد
حتّى تضع الحرب أوزارها
مى توان گفت: «حتّى تضع. ..» غايت براى مجموع پيام آيه است كه عبارت بود از يورش بر دشمن، براى نابود ساختن و اسير گرفتن آنان.
17- رزمندگان ، موظف به جنگيدن و اسير گرفتن دشمن تا خلع سلاح آنان و فرونشستن جنگ *
فشدّوا الوثاق . .. حتّى تضع الحرب أوزارها
ممكن است «حتّى تضع. ..» غايت براى گرفتن اسيران باشد; كه از مضمون «فشدّوا الوثاق» به تلازم استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگيرى از تسلط مشركان و كافران حق ستيز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهى مبنى بر كشتن ، اسارت ، محاصره و كمين زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشركين ... كيف و إن يظهروا عليكم لايرقبوا فيكم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 8 - 4
4 _ جلوگيرى از تسلط مشركان و كافران حق ستيز بر مسلمانان ، فلسفه فرمان الهى مبنى بر كشتن ، اسارت ، محاصره و كمين زدن به آنان
فإذا انسلخ . .. فاقتلوا المشركين ... كيف و إن يظهروا عليكم لايرقبوا فيكم إلّاً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
2 - بقره - 2 - 248 - 11
11 _ صندوق معهود ، يادآور و موجب برانگيختن بنى اسرائيل به پيروى از آيين موسى ( پيكار در راه خدا و رهايى از اسارت
ص: 456
متجاوزان ) *
و بقية ممّا ترك ال موسى و ال هرون
ذكر جمله «بقيّة ممّا ترك . .. » شايد از اين جهت باشد كه به بنى اسرائيل خاطرنشان سازد كه پيوند مذهبى خود را با موسى (ع) قطع ننمايند.
ص: 457
ارزش حركت اسب مجاهدان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 8 - 3،11
3- استفاده از اسب ، استر و الاغ براى سوارى و تجمل ، جايز است .
و الخيل و البغال و الحمير لتركبوها و زينة و يخلق ما لاتعلمون
11- به كارگيرى شتر براى باربرى و اسب ، استر و الاغ براى سوارى ، استفاده كردن مناسب از آنهاست .
و الأنع_م . .. و تحمل أثقالكم إلى بلد لم تكونوا ب_لغيه ... و الخيل و البغال و ال
با توجه به اينكه در ضمن منافع شتر، باربرى را ذكر كرد و از سوارى ياد نكرد و در رابطه با اسب، استر و الاغ، سوارى را ذكر كرد و از باربرى ياد نكرد، مطلب فوق برداشت شد.
ص: 458
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 1 - 3
3 - تاختن اسبان در راه جهاد و شتاب براى رسيدن به ميدان نبرد ، مورد ترغيب خداوند
و الع_دي_ت ضبحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه هنگام جهاد با دويدن و كوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمى افروختند .
فالموري_ت قدحًا
«قدح»، به معناى استخراج آتش از سنگ چخماق است. اين كلمه مصدر و با «ايراء» (مصدر «موريات») به يك معنا است (تاج العروس). عطف «موريات» بر «عاديات» با حرف «فاء»، بيانگر ارتباط «پيدايش جرقه» با «دويدن اسب ها» است و قسم را نيز به اين وصف سرايت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 8 - 1
ص: 459
1- خداوند خالق و آفريننده اسب ، استر و الاغ است .
و الأنع_م خلقها لكم . .. و الخيل و البغال و الحمير
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 8 - 10
10- خوردن گوشت اسب ، استر و الاغ در ميان مردم عصر بعثت متداول نبوده است .
و الأنع_م خلقها لكم . .. و منها تأكلون ... و الخيل و البغال و الحمير لتركبوها و
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه هنگام جهاد با دويدن و كوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمى افروختند .
فالموري_ت قدحًا
«قدح»، به معناى استخراج آتش از سنگ چخماق است. اين كلمه مصدر و با «ايراء» (مصدر «موريات») به يك معنا است (تاج العروس). عطف «موريات» بر «عاديات» با حرف «فاء»، بيانگر ارتباط «پيدايش جرقه» با «دويدن اسب ها» است و قسم را نيز به اين وصف سرايت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 8 - 2
2- اسب ، استر و الاغ به منظور سوار شدن ، زينت بودن و تجمل آفريده شده است .
و الخيل و البغال و الحمير لتركبوها و زينة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 8 - 2،11
2- اسب ، استر و الاغ به منظور سوار شدن ، زينت بودن و تجمل آفريده شده است .
و الخيل و البغال و الحمير لتركبوها و زينة
11- به كارگيرى شتر براى باربرى و اسب ، استر و الاغ براى سوارى ، استفاده كردن مناسب از آنهاست .
ص: 460
و الأنع_م . .. و تحمل أثقالكم إلى بلد لم تكونوا ب_لغيه ... و الخيل و البغال و ال
با توجه به اينكه در ضمن منافع شتر، باربرى را ذكر كرد و از سوارى ياد نكرد و در رابطه با اسب، استر و الاغ، سوارى را ذكر كرد و از باربرى ياد نكرد، مطلب فوق برداشت شد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه هنگام جهاد با دويدن و كوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمى افروختند .
فالموري_ت قدحًا
«قدح»، به معناى استخراج آتش از سنگ چخماق است. اين كلمه مصدر و با «ايراء» (مصدر «موريات») به يك معنا است (تاج العروس). عطف «موريات» بر «عاديات» با حرف «فاء»، بيانگر ارتباط «پيدايش جرقه» با «دويدن اسب ها» است و قسم را نيز به اين وصف سرايت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 3 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبان مجاهدان كه هنگام صبحدم بر دشمنان تاخته و آنان را غافلگير كرده اند .
فالمغيرت صبحًا
«اغارة» (مصدر «مغيرات»)، به معناى تاختن سريع اسب براى غارت كردن يا غير آن است (قاموس). «صبحاً» ظرف و تاختن در صبحگاه، كنايه از غافلگير كردن دشمن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبان جنگى كه با حركت سريع خود ، در هجوم غافلگيرانه بر دشمنان دين ، غبار شديدى به فضا پراكنده ساختند .
فأثرن به نقعًا
فعل «أثرن»، عطف بر «مغيرات» و بيانگر آثار «اغارة» است; بنابراين قسم در آيه قبل به اين وصف نيز مربوط است. ضمير «به» به «عَدْو» (دويدن) _ كه از «عاديات» انتزاع شده است _ برمى گردد. «اثارة» (مصدر «أثرن») به معناى منتشر ساختن است. «نقع»; يعنى، غبار منتشر و نكره بودن آن، بر شدّت غبار دلالت دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 5 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه هنگام جهاد ، خود را به قلب سپاه دشمن زده ، رزمندگان را براى نبرد همه جانبه يارى مى دادند .
فوسطن به جمعًا
«جمع»، به معناى جماعت و گروه است. اين كلمه مصدرى است كه به صورت اسم به كار مى رود (مصباح). ضمير «به» به
ص: 461
«عَدْو» (دويدن) _ كه از «عاديات» انتزاع شده است _ بازمى گردد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 6 - 7
7 - خداوند ، در تأكيد بر ناسپاس بودن نوع انسان ها ، به اسبان تيزپاى مجاهدان سوگند ياد كرده است .
و الع_دي_ت . .. إنّ الإنس_ن لربّه لكنود
اين آيه و دو آيه بعد كه عطف بر آن است، جواب سوگندهايى است كه در آغاز سوره آمده بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 7 - 3
3 - خداوند ، در تأكيد بر آگاهى دشمنان اسلام از خوى ناسپاسى خويش ، به اسبان تيزپاى مجاهدان ، سوگند ياد كرده است .
و الع_دي_ت . .. و إنّه على ذلك لشهيد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 8 - 7
7 - خداوند ، در تأكيد بر شدّت مال دوستى دشمنان دين ، به مَركب مجاهدان سوگند ياد كرده است .
و الع_دي_ت . .. و إنّه لحبّ الخير لشديد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 2
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 4 - 1،2
1 - سوگند خداوند ، به اسبان جنگى كه با حركت سريع خود ، در هجوم غافلگيرانه بر دشمنان دين ، غبار شديدى به فضا پراكنده ساختند .
فأثرن به نقعًا
فعل «أثرن»، عطف بر «مغيرات» و بيانگر آثار «اغارة» است; بنابراين قسم در آيه قبل به اين وصف نيز مربوط است. ضمير «به» به «عَدْو» (دويدن) _ كه از «عاديات» انتزاع شده است _ برمى گردد. «اثارة» (مصدر «أثرن») به معناى منتشر ساختن است. «نقع»; يعنى، غبار منتشر و نكره بودن آن، بر شدّت غبار دلالت دارد.
ص: 462
2 - حركت مَركب رزمندگان در راه جهاد ، حتى غبار برخاسته از آن ، ارزشمند و داراى عظمتى درخور سوگند خداوند است .
فأثرن به نقعًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 1 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه در راه جهاد تاخته و نفس نفس زده اند .
و الع_دي_ت ضبحًا
«عاديات»، از ريشه «عَدْو» (دويدن) است و به قرينه آيات بعد _ كه از جرقه هاى سُم و برپا كردن غبار سخن گفته است _ مراد، اسبان دونده است. «ضبح»; يعنى، صداى نفس هاى اسب كه به «ضُباح» (صداى روباه) تشبيه شده است (مفردات). جمله «فأثرن...» در آيات بعد _ كه خبر از گذشته مى دهد _ بيانگر آن است كه مراد، اسبانى است كه در نبردى خاص حضور داشتند. در شأن نزول آيه شريفه آمده است كه آن نبرد، غزوه «ذات السلاسل» بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 1 - 4
4 - « عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قوله « و العاديات ضبحاً . . . » قال : ه_ذه السورة نزلت فى أهل وادى اليابس . . . فخرج علىّ ( ع ) و معه المهاجرون و الأنصار . . . ثمّ اغار عليهم بأصحابه . . . حتّى قتل مقاتليهم و سبى ذراريهم و استباح أموالهم و خرّب ديارهم و أقبل بالأسارى و الأموال معه . . . و أنزل اللّه تبارك و تعالى فى ذلك اليوم ه_ذه السورة « و العاديات ضبحاً » يعنى بالعاديات الخيل تعدوا بالرجال و الضبح صيحت ها فى اَعنّت ها و لُجُم ها ;
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند «و العاديات ضبحاً» روايت شده كه فرمود: اين سوره درباره ساكنان سرزمين يابس (در غزوه ذات السلاسل) نازل شد كه على(ع) [براى جنگ با آنان] خارج شد و مهاجران و انصار همراه او بودند آن گاه شبانه با همراهانش بر آنان يورش برد تا آن كه جنگجويانشان را كشت، فرزندانشان را اسير گرفت، اموالشان را مباح قرار داد، خانه هايشان را خراب كرد و اسيران و اموال را همراه خود آورد و خداوند تبارك و تعالى در آن روز اين سوره (و العاديات ضبحاً) را نازل كرد و مقصود از «عاديات» اسبانى هستند كه به وسيله مردان سواركار مى تازند و «ضبح» شيهه آنها است در حالى كه در افسارها و لگام ها قرار دارند».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 1 - 2
2 - ابزار جهاد ، حتى مركب رزمندگان و تاختن و صداى نفس نفس آن ، داراى عظمت در پيشگاه خداوند
و الع_دي_ت ضبحًا
ص: 463
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 1 - 2
2 - ابزار جهاد ، حتى مركب رزمندگان و تاختن و صداى نفس نفس آن ، داراى عظمت در پيشگاه خداوند
و الع_دي_ت ضبحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 1 - 2
2 - ابزار جهاد ، حتى مركب رزمندگان و تاختن و صداى نفس نفس آن ، داراى عظمت در پيشگاه خداوند
و الع_دي_ت ضبحًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 2 - 2
2 - تاخت و تاز رزمندگان ، حتى جرقه هاى سم اسبان آنها ، داراى عظمت در پيشگاه خداوند
فالموري_ت قدحًا
سوگند خداوند، نشانه عظمت چيزى است كه به آن سوگند ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 32 - 5
5 - سان ديدن سليمان ( ع ) از اسب ها و علاقه شديد او به آنها ، موجب غفلت او از ياد خدا گشت .
إنّى أحببت حبّ الخير عن ذكر ربّى حتّى توارت بالحجاب
برداشت ياد شده مبتنى بر اين ديدگاه است كه «عن» در «عن ذكر ربّى» به معناى «على» و «أحببت» به معناى «آثرت» (ترجيح دادم) باشد; يعنى، من آن چنان به دوستى با اسب ها سرگرم شدم كه آن را بر ياد خدا ترجيح دادم و از او غافل ماندم; تا آن كه آفتاب غروب كرد و يا اين كه اسب ها از نظرم پنهان شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 464
15 - ص - 38 - 33 - 3
3 - شدت علاقه سليمان ( ع ) به اسب هاى نجيب و تيزرو و سان ديدن از آنها
فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق
درخواست بازگرداندن اسب ها، براى بازديد مجدد و نوازش آنها (با سودن پاها و گردن آنها)، بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 8 - 2
2- اسب ، استر و الاغ به منظور سوار شدن ، زينت بودن و تجمل آفريده شده است .
و الخيل و البغال و الحمير لتركبوها و زينة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - عاديات - 100 - 2 - 1
1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه هنگام جهاد با دويدن و كوباندن سم بر سنگ ها ، جرقه برمى افروختند .
فالموري_ت قدحًا
«قدح»، به معناى استخراج آتش از سنگ چخماق است. اين كلمه مصدر و با «ايراء» (مصدر «موريات») به يك معنا است (تاج العروس). عطف «موريات» بر «عاديات» با حرف «فاء»، بيانگر ارتباط «پيدايش جرقه» با «دويدن اسب ها» است و قسم را نيز به اين وصف سرايت داده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - ص - 38 - 33 - 2،5
2 - سليمان ( ع ) پس از بازگردانده شدن اسب ها ، آنها را نوازش كرد و به سودن پا ها و گردن آنها پرداخت .
فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق
5 - نوازش اسب هاى نجيب و تيزرو ، پس از استفاده از آنها ، كارى پسنديده و شايسته است .
ردّوها علىّ فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق
اسب سوارى
ص: 465
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 60 - 3
3 _ اسب هاى سوارى در عصر بعثت ، كارآمدترين و مهمترين وسيله براى تقويت بنيه نظامى
و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخيل
عطف «رباط الخيل» بر «قوة» عطف خاص بر عام است و كاربرد چنين عطفى معمولا براى رساندن اهميت معطوف و نقش اساسيتر آن نسبت به ديگر مصاديق معطوف عليه است.
ص: 466
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 160 - 1،2،4
1 _ خداوند بنى اسرائيل را دوازده تيره و قبيله قرار داد .
و قطّعنهم اثنتى عشرة أسباطا أمما
تمييز «اثنتى عشرة» كلمه اى مونث و مفرد همانند «فرقة» است كه به خاطر وضوحش در كلام آورده نشده است. اسباط، جمع سبط (تيره و قبيله) بدل براى «اثنتى عشرة» است.
2 _ هر يك از دوازده تيره بنى اسرائيل خود امت و مجموعه اى مجزا از ديگر تيره ها
و قطّعنهم اثنتى عشرة أسباطا أمما
«أمما» (جمع أمة) حال براى «أسباطا» است ; يعنى قبايلى كه هر كدام امتى بودند.
4 _ تقسيم بنى اسرائيل به دوازده گروه ، نعمتى الهى براى آنان و در راستاى تنظيم امور اجتماعى ايشان
قطّعنهم اثنتى عشرة أسباطا أمما . .. قد علم كل أناس مشربهم
با توجه به اينكه در قسمتهاى بعد، نعمتهاى ارزانى شده به بنى اسرائيل مطرح شده است، معلوم مى شود تقسيم آنان به دوازده گروه نيز از نعمتهاى الهى است. جمله «قد علم ... » _ كه بيان ثمره نيكو براى اين گروه بندى است _ مى تواند مؤيد نعمت بودن اين تقسيم بندى باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 136 - 18
18 - « حنان بن سدير عن أبيه عن أبى جعفر ( ع ) قال : قلت له ، كان ولد يعقوب أنبياء ؟ قال لا و لكنهم كانوا أسباطاً أولاد الأنبياء . . . ;
حنان بن سدير از پدرش روايت كرده كه از امام باقر(ع) سؤال نمودم: آيا فرزندان يعقوب، پيامبر بودند؟ فرمود: نه، و لكن آنان اسباط و فرزندان پيامبران بودند . .. ».
ص: 467
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 136 - 2
2 - نوادگان يعقوب ( طايفه هاى دوازده گانه بنى اسرائيل ) برخوردار از پيامبران و احكام و معارف آسمانى
قولوا ءامنا باللّه و ما أنزل إلى . .. و الأسباط
اسباط (جمع سبط) به معناى نوادگان است و مراد از آن، در آيه شريفه، طوايف دوازده گانه بنى اسرائيل است كه هر كدام به يكى از دوازده فرزند يعقوب (اسرائيل) منتهى مى شدند. جمله «و ما أنزل الى ... الأسباط» حكايت از آن دارد كه: از ميان نوادگان يعقوب، كسانى به پيامبرى مبعوث شدند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 136 - 3
3 - ضرورت ايمان به احكام ، معارف و پيامبران فرستاده شده به سوى اسباط ( طايفه هاى بنى اسرائيل )
ءامنا باللّه و ما أنزل إلينا . .. الأسباط
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 136 - 3
3 - ضرورت ايمان به احكام ، معارف و پيامبران فرستاده شده به سوى اسباط ( طايفه هاى بنى اسرائيل )
ءامنا باللّه و ما أنزل إلينا . .. الأسباط
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 136 - 2
2 - نوادگان يعقوب ( طايفه هاى دوازده گانه بنى اسرائيل ) برخوردار از پيامبران و احكام و معارف آسمانى
قولوا ءامنا باللّه و ما أنزل إلى . .. و الأسباط
اسباط (جمع سبط) به معناى نوادگان است و مراد از آن، در آيه شريفه، طوايف دوازده گانه بنى اسرائيل است كه هر كدام به يكى از دوازده فرزند يعقوب (اسرائيل) منتهى مى شدند. جمله «و ما أنزل الى ... الأسباط» حكايت از آن دارد كه: از ميان نوادگان يعقوب، كسانى به پيامبرى مبعوث شدند.
ص: 468
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 160 - 13،14،15
13 _ هر يك از دوازده چشمه جوشيده از سنگ ، مخصوص طايفه اى از دوازده طايفه بنى اسرائيل بود .
قد علم كل أناس مشربهم
«أناس» جمع إنس (مردم) است و مراد از آن طوايف دوازده گانه بنى اسرائيل مى باشد. «مشرب» به آب آشاميدنى و يا جايگاهى كه از آن آب برمى دارند گفته مى شود و مقصود از آن چشمه هايى است كه از سنگ جوشيد.
14 _ هر يك از دوازده چشمه جوشيده از سنگ ، داراى علامتى مشخص كننده اختصاص آن به طايفه اى از بنى اسرائيل بود .
قد علم كل أناس مشربهم
15 _ هر كدام از طوايف بنى اسرائيل به چشمه مخصوص خويش آگاه بودند .
قد علم كل أناس مشربهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 140 - 5
5 - ابراهيم ، اسماعيل ، اسحاق ، يعقوب ( ع ) و نوادگان او ، نه يهودى بودند و نه نصرانى
أم تقولون . .. كانوا هوداً أو نصرى
جمله «أم تقولون . ..» در بردارنده استفهام انكارى توبيخى است; يعنى، چنين پندارى هست ولى پندارى باطل و ناصواب مى باشد و معتقدان به آن سزاوار ملامت هستند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 140 - 9
9 - يهود و نصارا به خاطر كتمان حقايقى درباره ابراهيم ، اسماعيل ، اسحاق و يعقوب ( ع ) و نوادگان يعقوب ، از ظالمترين مردم هستند .
أم تقولون إن إبراهيم . .. و من أظلم ممن كتم شهدة عنده من اللّه
از مصداقهاى مورد نظر براى «شهادة من اللّه» به قرينه صدر آيه، حقايقى است درباره ابراهيم(ع) و ساير پيامبران ياد شده در آيه.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 469
1 - بقره - 2 - 140 - 2
2 - نصارا آيين ابراهيم ، اسماعيل ، اسحاق ، يعقوب و نوادگانش را آيين نصرانيت و ايشان را نصرانى مى دانستند .
أم تقولون إن إبراهيم و إسمعيل . .. كانوا هوداً أو نصرى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 140 - 1
1 - يهوديان آيين ابراهيم ، اسماعيل ، اسحاق ، يعقوب و نوادگانش را آيين يهوديت و ايشان را يهودى مى دانستند .
أم تقولون إن إبراهيم و إسمعيل . .. كانوا هوداً
جمله «أم تقولون . ..» داراى لفّ اجمالى است و حاكى از دوقضيه مى باشد: الف) اى يهوديان! آيا مى پنداريد كه ابراهيم و ...، يهودى بودند؟ ب) اى نصارا! آيا شما مى پنداريد كه ابراهيم و ...، نصرانى بودند؟
ص: 470
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 23 - 9
9 _ زيان بيدادگرى و خودكامگى ، گريبانگير خودكامگان و بيدادگران در جهان پس از مرگ
إنما بغيكم على أنفسكم . .. ثم إلينا مرجعكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 83 - 11
11 _ خودكامگى ، سلطه مدارى و خوى اسراف گرى ، زمينه ساز رويارويى با پيامبران الهى است .
على خوف من فرعون . .. إن فرعون لعال فى الأرض و انّه لمن المسرفين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - مريم - 19 - 32 - 8
8- استبداد ، حق ستيزى و سلطه گرى از موجبات شقاوت و تيره بختى است .
و لم يجعلنى جبّارًا شقيًّا
«شقيّاً» مى تواند صفت توضيحى براى «جبّاراً» باشد، يعنى اگر كسى جبار شد، شقى خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 83 - 10،12
10 _ خودكامگى ، سلطه مدارى و خوى اسراف گرانه فرعون ، عامل رويارويى وى با موسى ( ع ) و آزار و اذيت پيروانش بود .
فما ءامن لموسى إلا ذرية من قومه على خوف من فرعون و ملإيهم أن يفتنهم و إن فرعون ل
12 _ خودكامگى و سلطه مدارى فرعون ، عامل ايجاد اختناق و خفقان در سرزمين مصر بود .
فما ءامن . .. إلا ذرية ... على خوف من فرعون و ملإيهم أن يفتنهم و إن فرعون لعال ف
ص: 471
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 4 - 8
8 - تلاش زبون سازانه فرعون ، تنها متوجه قوم بنى اسرائيل بود .
يستضعف طائفة منهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 23 - 5
5 _ انسان ، موجودى بيدادگر و خودكامه
إذا هم يبغون فى الأرض بغير الحق
«بغى بنا حق» كنايه از ستم كردن به ديگران و تجاوز به حقوق آنان است. به كارگيرى فعل مضارع (يبغون) _ كه مفيد استمرار است _ بيانگر وجود خوى خودكامگى و قانع نبودن به حق خود و تجاوز به حقوق ديگران است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 18 - 9
9 - حاكميت جو خفقان بر شهر انطاكيه و نبود آزادى بيان براى اشخاص
و ما علينا إلاّ البل_غ المبين . قالوا ... لنرجمنّكم و ليمسّنّكم منّا عذاب أليم
تهديد به سنگسار و شكنجه كردن پيامبران، در برابر سخن به حق و بسيار روشن آنان، گوياى برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 123 - 2،3
2 _ فرعون ، مردم را در گزينش دين و آيين ، نيازمند رخصت دهى خويش مى دانست و آن را حقى براى خود مى شمرد .
قال فرعون ءامنتم به قبل أن ءاذن لكم
3 _ فرعون ، حاكمى بسيار مستكبر و سخت مستبد
ءامنتم به قبل أن ءاذن لكم
محروم ساختن مردم از حق تصميم گيرى، حتى در باورها و ايمانشان، حكايت از كمال استبداد و استكبار فرعون دارد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 83 - 7
7 _ فرعون مصر ، حاكمى خودبرتربين ، مستبد و خودكامه بود .
ص: 472
و إن فرعون لعال فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 45 - 6
6 - فرعون در ديدگاه موسى و هارون ( ع ) ، فردى خودكامه و سركوبگر حقيقت بود .
نخاف أن يفرط علينا أو أن يطغى
احتمال فرصت ندادن فرعون به موسى و هارون(ع)، براى بيان حقيقت، ناشى از شناخت آنان از خودكامگى فرعون است و احتمال افزايش طغيان گرى او، برخاسته از آگاهى آن دو به روحيه مقاومت و لجاجت او در برابر حق است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 71 - 3،4،6،15،22
3 - فرعون ، انتخاب دين و تغيير مسلك مردم را ، مشروط به اجازه خويش مى دانست .
ءامنتم له قبل أن ءاذن لكم
4 - ايمان به موسى ( ع ) در حكومت فرعون ، كارى غير قانونى و ممنوع بوده است .
ءامنتم له قبل أن ءاذن لكم
نياز به اذن فرعون در ايمان به موسى(ع)، نشان از ممنوعيت و غيرقانونى بودن ايمان به آن حضرت در آن عصر دارد.
6 - فرعون ، حاكمى مستبد ، مغرور و متكبر بود .
قبل أن ءاذن لكم
15 - تصميم فرعون بر شكنجه و به صليب كشيدن ساحران مؤمن و نظارت مستقيم خود بر اجراى آن ، تصميمى قاطع و مستبدانه بود .
لأقطّعنّ . .. لأصلّبنّكم ... لتعلمنّ أيّنا أشدّ عذابًا و أبقى
فرعون در واكنش هاى قبلى خود در برابر موسى(ع) با اطرافيان خويش به مشورت مى نشست; ولى در مجازات ساحران، تصميم مستبدانه و شخصى خود را با سوگند بر اجراى آن اعلام كرد و با لام قسم و نون تأكيد ثقيله و فعل هايى از باب تفعيل، قاطعيت خود را در اين تصميم ابراز كرد. گفتنى كه فعل هاى «لأقطّعنّ» و «لأصلبنّ» كه از باب تفعيل اند، با ثلاثى مجرد در معنا يكسان بوده و تفاوتى جز تأكيد افزون تر ندارند.
22 - شكنجه ، كشتار ، تهديد و ارعاب ، از آخرين حربه هاى فرعون براى جلوگيرى از نهضت موسى ( ع ) و بقاى حكومت خويش
فلأقطّعنّ . .. لأصلّبنّكم ... و لتعلمنّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
11 - طه - 20 - 73 - 7
7 - وجود فشار و اكراه و سلب آزادى در حكومت فرعون
ما أكرهتنا عليه من السحر
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 29 - 4،6،9
4 - فرعون ، بى توجه به منطق و دليل و تنها خواستار تسليم بى چون و چراى خلق در برابر او
ص: 473
قال لئن اتّخذت إل_هًا غيرى لأجعلنّك من المسجونين
6 - موسى ( ع ) ، مورد تهديد فرعون به زندانى شدن ، در صورت پذيرش الوهيت غير او
قال لئن اتّخذت إل_هًا غيرى لأجعلنّك من المسجونين
9 - نبودن آزادى عقيده و بيان و حاكميت جو اختناق و خشونت در دوران حاكميت فرعون بر سرزمين مصر
لأجعلنّك من المسجونين
وجود زندان مشقت بار و زندانيان بسيار سياسى، بيانگر مطلب ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 49 - 2،11
2 - فرعون ، حاكمى بسيار مستكبر و سخت استبدادگر
ءامنتم له قبل أن ءاذن لكم
محروم ساختن مردم از حق تصميم گيرى، حتى در باورها و ايمانشان، حكايت از اوج استبداد و استكبار فرعون دارد.
11 - مردم در نظام فرعونى ، فاقد آزادى عقيده و بيان
قال ءامنتم له قبل أن ءاذن لكم . .. لأُقطّعنّ أيديكم و أرجلكم من خل_ف
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 4 - 1،4،7
1 - فرعون ، حاكمى خودكامه و سلطه گر
إنّ فرعون علا فى الأرض
«علوّ» به معناى برترى جويى و خودكامگى است.
4 - مردم مصر _ از هر قشر و گروه _ ملزم به پيروى محض و اطاعت بى چون و چرا از فرعون بودند .
و جعل أهلها شيعًا
تنكير در «شيعاً» به اصطلاح تنكير تفخيم است. بنابراين «شيعاً»; يعنى، پيروانى محض و بدون كمترين آزادى و اختيار.
7 - استضعاف و به زبونى كشاندن بنى اسرائيل ، نمودى ديگر از حاكميت سلطه طلبانه فرعون است .
إنّ فرعون علا فى الأرض . .. يستضعف طائفة منهم
مراد از «طائفة منهم» به قرينه آيات بعد، قوم بنى اسرائيل است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 26 - 18
18 - حكومت فرعون در عصر موسى ( ع ) ، حكومتى خودكامه و بى قانون بود .
ذرونى أقتل موسى و ليدع ربّه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 28 - 12
12 - وجود استبداد و خودكامگى ونبود آزادى بيان در جامعه فرعونى عصر موسى
أتقتلون رجلاً أن يقول ربّى اللّه و قد جاءكم بالبيّن_ت
ص: 474
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 31 - 2
2- نظام فرعونى ، نظامى استبدادى و متكى به رأى فرد
من العذاب المهين . من فرعون
از اين كه شخص فرعون، به عنوان عامل اصلى عذاب و خوارى بنى اسرائيل معرفى شده، استفاده مى شود كه حضور فرعون و تصميم گيرى او، بر همه شؤون جامعه سيطره داشته و از اين رو، خطاهاى فرعونيان تنها به او نسبت داده شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 20 - 7
7 - شيوه فرعونيان ، سنگسار كردن مخالفان عقيدتى و سياسى خود بوده است . *
و إنّى عذت بربّى و ربّكم أن ترجمون
از جمله معانى «رجم»، سنگسار كردن است. اين كه موسى(ع) مسأله «رجم» را به ميان كشيده، يا از آن جهت است كه زمزمه آن ميان فرعونيان آغاز شده بود و يا اين كه در قوانين عمومى آنان، چنين رايج بوده است. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - يونس - 10 - 23 - 6
6 _ دنياطلبى ، زمينه ساز گرفتار شدن آدمى به روحيه خودكامگى و بيدادگرى
إذا هم يبغون فى الأرض بغير الحق . .. متع الحيوة الدنيا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 26 - 16
16 - آيين شرك ، سازگار با حكومت استبدادى و ستم پيشه فرعونى و آيين توحيدى ، در تضاد با چنين حكومتى
و ليدع ربّه . .. أن يبدّل دينكم
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه حكومت فرعون در زمان حاكميت آيين شرك قرار داشت و او با آيين توحيدى موسى(ع) به مبارزه برخاسته بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 15 - 10
ص: 475
10- استبداد و خودرأيى ، محكوم به شكست است .
و خاب كلّ جبّار عنيد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 39 - 8
8 - تصوير نادرست از زندگى دنيايى و اخروى ، منشأ اصلى انحراف ها ، خودكامگى ها و حق ستيزى ها است .
ي_قوم . .. و إنّ الأخرة هى دار القرار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 39 - 7
7 - دنياطلبى فرعونيان و تصوير نادرست آنها از زندگى دنيايى و اخروى ، سبب انحراف و خودكامگى آنان شد .
ي_قوم . .. و إنّ الأخرة هى دار القرار
با توجه به يادآورى حقيقت زندگى در دنيا و آخرت از سوى مؤمن آل فرعون براى فرعونيان، برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - ابراهيم - 14 - 15 - 10
10- استبداد و خودرأيى ، محكوم به شكست است .
و خاب كلّ جبّار عنيد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 26 - 16
16 - آيين شرك ، سازگار با حكومت استبدادى و ستم پيشه فرعونى و آيين توحيدى ، در تضاد با چنين حكومتى
و ليدع ربّه . .. أن يبدّل دينكم
برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه حكومت فرعون در زمان حاكميت آيين شرك قرار داشت و او با آيين توحيدى موسى(ع) به مبارزه برخاسته بود.
ص: 476
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - شورى - 42 - 38 - 9
9 - استبداد به رأى و خودكامگى ، امرى ناپسند و ناشايست براى جامعه دينى
و أمرهم شورى بينهم
ص: 477
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 19 - 3
3- پرهيز از استثمار و بهره كشى ظالمانه از خلق ، نخستين گام به سوى ايمان و خداجويى
أن أدّوا . .. و أن لاتعلوا على اللّه
در صورتى كه «أن لاتعلوا. ..» دعوت به عبوديت و توحيد در پى دعوت به ترك استثمار بنى اسرائيل باشد; از ارتباط اين دو دعوت و تقدم «أن أدوا...» مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 18 - 3
3- استثمار و برده ساختن بندگان خدا ، از مهم ترين انحراف ها و فساد هاى جامعه فرعونى
أن أدّوا إلىّ عباد اللّه
از اين كه خداوند، قبل از هر پيام ديگر، درخواست آزادى بنى اسرائيل را از زبان موسى(ع) مطرح كرده است، مطلب بالا استفاده مى شود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 19 - 4
4- بهره كشى ظالمانه از بندگان الهى ، برترى جويى و گردنكشى در برابر خداوند است .
أن أدّوا إلىّ عباد اللّه . .. و أن لاتعلوا على اللّه
بنابراين كه عطف «أن لاتعلوا. ..» بر «أن أدّوا» تفسيرى باشد، برداشت بالا به دست مى آيد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 478
13 - شعراء - 26 - 22 - 2
2 - بنى اسرائيل ، تحت بردگى و استثمار شديد نظام فرعونى
أن عبّدتّ بنى إسرءيل
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
1 - بقره - 2 - 49 - 8
8 - استثمار زنان بنى اسرائيل ، هدف فرعونيان از زنده نگاه داشتن ايشان *
يسومونكم سوءالعذاب . .. و يستحيون نساءكم
استثمار زنان، توجيه ديگرى است بر اينكه، چرا زنده گذاشتن زنان به عنوان يك عذاب مطرح شده است؟
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 141 - 9
9 _ استثمار زنان بنى اسرائيل هدف فرعونيان از زنده نگاه داشتن ايشان *
يسومونكم سوء العذاب . .. يستحيون نساءكم
استثمار زنان، توجيه و احتمال ديگرى است بر اينكه چرا زنده گذاشتن زنان به عنوان يك عذاب مطرح شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 22 - 4
4 - راه يافتن موسى ( ع ) به دستگاه فرعون حلقه اى از زنجير بردگى بنى اسرائيل
قال ألم نربّك فينا وليدًا . .. و تلك نعمة تمنّها علىّ أن عبّدتّ بنى إسرءيل
مقصود موسى(ع) از بيان مطلب ياد شده اين بود كه اگر ظلم تو بر بنى اسرائيل (كشتن نوزادان) نبود، هرگز مادرم مرا به نيل رها نمى كرد تا اسير تو شوم و امروز تو بر من منّت نهى.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 22 - 7
7 - دلبستگى عميق موسى ( ع ) به بنى اسرائيل و رنج شديد وى از بردگى و استثمار آنان توسط فرعون
و تلك نعمة تمنّها علىّ أن عبّدتّ بنى إسرءيل
ص: 479
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
17 - دخان - 44 - 31 - 6
6- روحيه استكبارى و اسرافگرى فرعون ، عامل استثمار و تحقير بنى اسرائيل
من العذاب المهين . من فرعون إنّه كان عاليًا من المسرفين
جمله «إنّه. ..» مى تواند در مقام تعليل باشد.
ص: 480
استراحت اخروى اصحاب يمين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 28 - 3
3 - استراحت اصحاب اليمين ، در سايه درختان سدر در بهشت
فى سدر مخضود
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - غاشيه - 88 - 13 - 2
2 - استراحت بهشتيان بر تختخواب ها و تماشاى صحنه هاى بهشت ، از نعمت هاى الهى در آخرت
ناعمة . .. فيها سرر مرفوعة
ارتفاع تخت هاى بهشتيان، نشانگر اشراف آنان بر صحنه هاى دل انگيز بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - غاشيه - 88 - 14 - 2
2 - نوشيدن از چشمه بهشت با پياله هاى آماده ، در حال آرميدن بر تختخواب خويش ، از نعمت هاى الهى براى بهشتيان
فيها عين جارية . فيها سرر مرفوعة . و أكواب موضوعة
ارتباط اين آيه با آيات پيشين، بيانگر برداشت ياد شده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - غاشيه - 88 - 15 - 1
1 - در بهشت برين ، بالش هايى فراوان براى استراحت بهشتيان ، به رديف چيده شده است .
و نمارق مصفوفة
«نمْرقة» (مفرد «نَمارِق») _ كه «نون» و «راء» در آن به سه حركت خوانده مى شود _ به معناى «بالش كوچك» است و نيز در معانى «روپوش»، «چيزى مانند بالش يا فرش كه روى زين نهاده مى شود» و «زين ابريشمى» استعمال مى
ص: 481
گردد(قاموس). كلمه «مصفوفة»، قرينه بر اراده معناى اول است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 24 - 4
4 - بازگشتن موسى ( ع ) به سايه جهت استراحت ، پس از آب دادن گوسفندان دختران شعيب
ثمّ تولّى إلى الظلّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 28 - 3
3 - استراحت اصحاب اليمين ، در سايه درختان سدر در بهشت
فى سدر مخضود
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نبأ - 78 - 10 - 5
5 - شب ، بهترين زمان استراحت و خواب
و جعلنا نومكم سباتًا . و جعلنا الّيل لباسًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - انفال - 8 - 11 - 4،5
4 _ لزوم حفظ آماده باش و عدم غفلت از دشمن در صحنه هاى نبرد ، حتى به هنگام استراحت
إذ يغشيكم النعاس أمنة منه
تصريح به اينكه خواب مجاهدان در آستانه نبرد، خوابى سبك و خفيف بود، براى اشاره به اين است كه مجاهدان اگر چه به استراحت پرداختند، ولى به گونه اى نبود كه از تحركات دشمن غافل شوند.
5 _ استراحت و آرامش روحى مجاهدان و فراگيرى خواب بر آنان در آستانه جنگ بدر ، نعمتى الهى بر ايشان و شايسته به ياد داشتن
إذ يغشيكم النعاس أمنة منه
ص: 482
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 63 - 1،4
1- موسى ( ع ) و همسفرش ، كنار صخره اى در مجمع البحرين ، آرميدند .
إذ أوينا إلى الصخرة
4- همسفر موسى از بازگويى سرگذشت ماهى ، براى موسى ( ع ) ، در مدّت استراحت شان در مجمع البحرين ، غفلت كرد .
قال أرءيت إذ أوينا إلى الصخرة فإنّى نسيت الحوت
«صخرة» به معناى «تخته سنگ بزرگ» است. «أوينا إلى الصخرة» يعنى: «براى استراحت، در كنار آن صخره، جاى گرفته بوديم.».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 24 - 4
4 - بازگشتن موسى ( ع ) به سايه جهت استراحت ، پس از آب دادن گوسفندان دختران شعيب
ثمّ تولّى إلى الظلّ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
10 - كهف - 18 - 63 - 1،4
1- موسى ( ع ) و همسفرش ، كنار صخره اى در مجمع البحرين ، آرميدند .
إذ أوينا إلى الصخرة
4- همسفر موسى از بازگويى سرگذشت ماهى ، براى موسى ( ع ) ، در مدّت استراحت شان در مجمع البحرين ، غفلت كرد .
قال أرءيت إذ أوينا إلى الصخرة فإنّى نسيت الحوت
«صخرة» به معناى «تخته سنگ بزرگ» است. «أوينا إلى الصخرة» يعنى: «براى استراحت، در كنار آن صخره، جاى گرفته بوديم.».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
19 - مزمل - 73 - 6 - 5
5 - لزوم پرداختن به تهّجد ، پس از استراحت
إنّ ناشئة الّيل هى أشدّ وط_ًا
برخى از اهل لغت «ناشئة الليل» را به برخاستن پس از خوابيدن (القومة بعد النومة) معنا كرده اند (قاموس المحيط).
ص: 483
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
9 - نحل - 16 - 68 - 5
5- زنبور هاى عسل در شب هنگام در دامنه كوه ها ، بالاى درختان و بنا ها و سايبان ها ، به استراحت پرداخته و مأواى مى گيرند . *
و أوحى ربّك إلى النحل أن اتخذى من الجبال بيوتًا و من الشجر و ممّا يعرشون
واژه «بيت» در اصل به معناى مأواى انسان در شب است (مفردات راغب). نام گذارى خانه زنبور عسل به «بيت»، مى تواند مفيد مطلب ياد شده باشد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نبأ - 78 - 10 - 3
3 - فراهم شدن زمينه استراحت براى انسان ، در اثر ناپيدا بودن موجودات در تاريكى شب ، از نعمت هاى خداوند به او است .
و جعلنا الّيل لباسًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
20 - نبأ - 78 - 10 - 5
5 - شب ، بهترين زمان استراحت و خواب
و جعلنا نومكم سباتًا . و جعلنا الّيل لباسًا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 15 - 1
1 - ورود موسى ( ع ) به شهر مصر ، در ساعت استراحت و غفلت و بى خبرى مردم
و دخل المدينة على حين غفلة من أهلها
«غفلت» به معناى بى خبرى و مراد از «على حين غفلة من أهلها» (ساعت بى خبرى مردم شهر) زمانى است كه مردم دست از كسب و كار مى كشند و به خانه هايشان برمى گردند و از آنچه در شهر مى گذرد بى خبر مى مانند.
ص: 484
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 58 - 10،15
10 - رفت و آمد خدمت كاران به اتاق صاحبان خود ، در غير از سه وقت پيش از طلوع فجر ، استراحت نيمروزى و هنگام خواب شب ، بدون اذن جايز است .
ليستئذنكم الذين ملكت أيم_نكم . .. من قبل صلوة الفجر ... ليس عليكم و لا عليهم جنا
15 - ضرورت معاشرت تنگاتنگ خدمت كاران با صاحبان خود و مشقت اجازه خواستن ، فلسفه و دليل لازم نبودن اذن خواستن براى رفت و آمد نزديك آنان در غير از سه وقت مقرر
ليستئذنكم . .. ثلث عورت لكم ليس عليكم و لا عليهم جناح بعدهنّ طوّفون عليكم بعضكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 58 - 4،11
4 - پيش از نماز بامداد ، وقت استراحت نيمروزى ( ظهر ) وپس از نماز عشا ( هنگام خواب شب ) ، سه زمان برهنگى و خلوت پدران و مادران محسوب مى شود .
ليستئذنكم . .. ثلث مرّت من قبل صلوة الفجر و حين تضعون ثيابكم من الظهيرة و من بعد
11 - رفت و آمد فرزندان به اتاق پدر و مادر ، در غير از سه وقت پيش از طلوع فجر ، وقت استراحت نيمروزى و پس از نماز عشا ، بدون اذن جايز است .
ليسئذنكم . .. و الذين لم يبلغوا الحلم منكم ... من قبل صلوة الفجر ... ليس عليكم و
استراحتگاه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 24 - 2
2 _ متقين ، برخوردار از برترين جايگاه و نيكوترين آسايشگاه در بهشت
أم جنّة الخلد التى وعد المتّقون . .. أصح_ب الجنّة يومئذ خير مستقرًّا أحسن مقيلاً
آيه شريفه جايگاه اهل بهشت و برخوردارى هاى آنان را، در برابر مجرمان مشخص كرده است; اما اين كه بهشتيان چه كسانى اند، در اين آيه از آنان ياد نشده است; ولى در آيه 15 اهل بهشت به «متقين» توصيف شده است. ارتباط ميان اين دو دسته از آيات، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
ص: 485
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 24 - 1
1 _ اهل بهشت در روز قيامت ، داراى برترين جايگاه و نيكوترين بستر براى استراحت
أصح_ب الجنّة يومئذ خير مستقرًّا و أحسن مقيلاً
«مقيلاً» اسم مكان از ماده «قيلولة» است و «قيلوله» به معناى استراحت ميان روز مى باشد و مقصود از آن در آيه شريفه، مطلق آسايشگاه و محل استراحت; يعنى، بهشت است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - يس - 36 - 52 - 3
3 - وضعيت كافران در قيامت ، آن چنان وخيم و تأسف بار خواهد بود كه عالم قبر و برزخ را براى خود استراحت گاه خواهند دانست .
قالوا ي_ويلنا من بعثنا من مرقدنا
«مرقد» اسم مكان از «رقاد» (خواب) به معناى خواب گاه است. تعبير كافران از قبرها به خوابگاه، مى تواند به اين جهت باشد كه آنان، وضعيت خود را در قيامت آن چنان سخت مى بينند كه عالم برزخ و قبر را در مقايسه با آن، خوابگاه و محل استراحت خويش مى خوانند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - فرقان - 25 - 24 - 1،2،3
1 _ اهل بهشت در روز قيامت ، داراى برترين جايگاه و نيكوترين بستر براى استراحت
أصح_ب الجنّة يومئذ خير مستقرًّا و أحسن مقيلاً
«مقيلاً» اسم مكان از ماده «قيلولة» است و «قيلوله» به معناى استراحت ميان روز مى باشد و مقصود از آن در آيه شريفه، مطلق آسايشگاه و محل استراحت; يعنى، بهشت است.
2 _ متقين ، برخوردار از برترين جايگاه و نيكوترين آسايشگاه در بهشت
أم جنّة الخلد التى وعد المتّقون . .. أصح_ب الجنّة يومئذ خير مستقرًّا أحسن مقيلاً
آيه شريفه جايگاه اهل بهشت و برخوردارى هاى آنان را، در برابر مجرمان مشخص كرده است; اما اين كه بهشتيان چه كسانى اند، در اين آيه از آنان ياد نشده است; ولى در آيه 15 اهل بهشت به «متقين» توصيف شده است. ارتباط ميان اين دو دسته از آيات، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.
3 _ بهشت ، برترين جايگاه و نيكوترين آسايشگاه
أصح_ب الجنّة يومئذ خير مستقرًّا و أحسن مقيلاً
ص: 486
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 137 - 1
1 _ بنى اسرائيل در مدت زمانى طولانى تحت سيطره فرعونيان به ضعف و ناتوانى كشانه شده بودند .
و أورثنا القوم الذين كانوا يستضعفون
استعمال فعل مضارع همراه «كان» و أمثال آن دلالت بر استمرار آن فعل در گذشته دارد. بنابراين «كانوا يستضعفون» مى رساند كه استضعاف بنى اسرائيل به دست فرعونيان داراى سابقه طولانى بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 4 - 7
7 - استضعاف و به زبونى كشاندن بنى اسرائيل ، نمودى ديگر از حاكميت سلطه طلبانه فرعون است .
إنّ فرعون علا فى الأرض . .. يستضعف طائفة منهم
مراد از «طائفة منهم» به قرينه آيات بعد، قوم بنى اسرائيل است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 111 - 1،2
1 - امتناع قوم نوح از ايمان آوردن به وى ، به بهانه وجود گروهى محروم ، بى اعتبار و فاقد پايگاه اجتماعى _ اقتصادى در كنار او
قالوا أنؤمن لك و اتبعك الأرذلون
«أرذلون» جمع «أرذل» است و آن تفضيل «رذل» (حقير، پست و فرومايه) مى باشد. بنابراين «أرذلون»; يعنى، پست ترين فرومايگان و فرومايه ترين مردمان. گفتنى است كه اشراف قوم نوح، اين نسبت ناروا را از آن جهت به پيروان آن حضرت مى دادند كه آنان از طبقات محروم جامعه بودند و از اعتبارات اجتماعى و اقتصادى بهره اى نداشتند.
2 - نخستين مؤمنان به نوح ( ع ) ، محرومان جامعه بودند .
و اتبعك الأرذلون
ص: 487
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 150 - 18
18 _ هارون ، مقهور گوساله پرستان بنى اسرائيل و ناتوان از بازدارى ايشان
إن القوم استضعفونى
«استضعاف» به معناى غلبه كردن و مقهور ساختن است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 20
20 - دارندگان روحيه استكبارى ، جمعى از مردم را تضعيف كرده و تابع خود مى كنند .
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 32 - 5
5 - وجود گروهى مستكبر در جوامع بشرى كه گروه ديگر را به استضعاف مى كشانند .
قال الذين استكبروا للذين استضعفوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 11
11 _ مؤمنان تحت ستم ، موظّف به هجرت براى رهايى از استضعاف
قالوا كنّا مستضعفين فى الارض قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها
مستضعفان
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 75 - 5
5 _ مردان ، زنان و كودكان مانده در ستم ، از مصاديق مستضعفان
ص: 488
و المستضعفين من الرّجال و النّساء و الولدان الّذين يقولون ربّنا اخرجنا من هذه ال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 47 - 8
8 - استمداد بى ثمر مستضعفان از رهبران مستكبر خود در دوزخ ، براى كاستن بخشى از عذاب آنان ( آتش ) به پاس پيروى شان از آنها در دنيا
إنّا كنّا لكم تبعًا فهل أنتم مغنون عنّا نصيبًا من النار
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 27 - 11
11_ اشراف قوم نوح ، ايمان توده هاى مستضعف را ايمانى سطحى و برخاسته از خوش باورى و عدم تفكر مى شمردند .
ما نريك اتبعك إلاّ الذين هم أراذلنا بادى الرّأى
«بادى» از «بدوّ» و به معناى ظاهر است. «ظاهر الرأى»; يعنى، ديد سطحى و انديشه خالى از تفكر و تأمل. «بادى الرأى» مى تواند ظرف براى «اتبعك» باشد. براين اساس معناى جمله «مانريك ...» چنين است: مى بينيم كه أراذل از تو پيروى كرده اند و پيروى آنان سطحى و بدون تأمل در درستى و نادرستى ادعاى تو بوده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 16
16 - اعتراض مستضعفان به مستكبران در قيامت ، به اين كه آنان مانع ايمانشان گرديدند .
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 2
2 - افشاگرى مستضعفان در قيامت عليه مستكبران ، درباره تلاش شبانه روزى آنان در ترويج كفر
و قال الذين استضعفوا . .. بل مكر الّيل و النهار إذ تأمروننا أن نكفر باللّه
اضافه «مكر الّيل» مفيد معناى «فى» است و سياق آيه، دلالت مى كند كه مضاف اليه «مكر» چيز محذوفى مثل «كم»
ص: 489
است. بنابراين معنا چنين مى شود: بلكه مكر شما در طول شب و روز درباره ما، اين بود كه به خدا كافر شويم.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 47 - 5
5 - اعتراف مستضعفان در آتش دورخ ، به پيروى كامل خويش از مستكبران در دنيا
فيقول الضعف_ؤا للذين استكبروا إنّا كنّا لكم تبعًا
آمدن «تبعاً» (به صورت مصدر) مفيد مبالغه است; يعنى، تابعيت محض و پيروى كامل.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 99 - 1
1 _ اميد به عفو الهى ، براى مستضعفان ناتوان از هجرت
الّا المستضعفين . .. لا يستطيعون حيلة ... فاولئك عسى اللّه ان يعفو عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 114 - 3
3 - جايز نبودن طرد محرومان جامعه در هيچ شرايطى ; حتى به قيمت ايمان و گرايش افراد با نفوذ و دانه درشت جامعه به دين .
قالوا أنؤمن لك و اتبعك الأرذلون . .. و ما أنا بطارد المؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 76 - 4
4 _ ايمان مستضعفان قوم ثمود بهانه اى براى كفرورزى و استكبار اشراف كفرپيشه آن قوم
قال الذين استكبروا إنا بالذى ءامنتم به كفرون
مجادله كافران با مستضعفان اقتضا مى كرد كه كفرپيشگان در پاسخ مؤمنان بگويند: «إنا به كفرون» و يا «إنا بما ارسل به كفرون»، ولى در پاسخ گفتند ما به آنچه شماها بدان ايمان آورده ايد كافر هستيم. و اين تعبير نشان مى دهد كه از ريشه هاى استكبار آنان در برابر حق، ايمان مستضعفان بوده است. تقديم «بالذى» بر «كفرون»، كه افاده حصر مى كند، اين معنا
ص: 490
را تأييد مى كند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 17
17 - مستكبران ، عاملى براى انحراف مردم از دين الهى و مانع ايمان آنان ، از ديدگاه مستضعفان
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 1،3،5،6
1 - مستضعفان در قيامت ، بى گناه دانستن مستكبران را در گمراه كردن ديگران ، مردود شمرده و آنان را عامل اصلى آن معرفى خواهند كرد .
بل كنتم مجرمين . و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا بل مكر الّيل و النهار إذ تأ
3 - مستضعفان در قيامت ، تلاش مكّارانه و شبانه روزى مستكبران را ، مانع ايمانشان معرفى خواهند كرد .
لولا أنتم لكنّا مؤمنين . قال الذين استكبروا ... بل كنتم مجرمين . و قال الذين است
5 - مستضعان در قيامت ، مستكبران را عامل اصلى شريك گرفتن براى خدا معرفى خواهند كرد .
و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا . .. تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أنداد
6 - مستضعفان در قيامت ، انتخاب كفر و بى دينى را تحميلى از سوى مستكبران معرفى خواهند كرد .
إذ تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أندادًا
كاربرد فعل «تأمروننا» (از ماده «أمر» و به معناى فرمان و دستور) دلالت مى كند كه مستكبران به صورت دستور آمرانه، مستضعفان را وادار به پذيرش عقيده اى مى كرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 16،17
16 - مستضعفان گمراه شده از سوى مستكبران ، با مشاهده عذاب در قيامت ، از كرده خود پشيمان خواهند شد .
و قال الذين استضعفوا . .. و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب
بنابراين كه ضمير فاعلى «أسرّوا» به «استضعفوا»برگردد، نكته ياد شده قابل استفاده است.
17 - اظهار پشيمانى مستكبران و مستضعفان كافر در قيامت ، با مشاهده عذاب
و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب
«أسرّ» از لغت هايى است كه معناى متضاد دارد (مفردات راغب) و به معناى آشكار كردن و پنهان كردن است كه آنان پشيمانى خود را اظهار خواهند كرد.
ص: 491
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 75 - 18
18 _ استجابت دعاى مستضعفان مكّه ، با صدور فرمان جهاد از سوى خدا براى رهايى آنان
و ما لكم لا تقاتلون . .. الّذين يقولون ربّنا اخرجنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 137 - 7،8
7 _ نابودى ستمگران و حاكميت مستضعفان از سنت هاى خداوند است .
و أورثنا القوم الذين كانوا يستضعفون . .. و تمت كلمت ربك الحسنى
خداوند به جاى كلمه كوتاهى مانند بنى اسرائيل پس از «أورثنا»، وصف آنان، يعنى «القوم الذين . .. »، را مى آورد تا به اين نكته اشاره كند كه حمايت خداوند مخصوص بنى اسرائيل نبوده، بلكه سنت خدا بر اين است كه مستضعفان را بر مستكبران پيروزى دهد.
8 _ مژده هلاكت مستكبران و حاكميت يافتن مستضعفان ، از سخنان زيباى خداوند براى بشريت .
و أورثنا القوم . .. و تمت كلمت ربك الحسنى
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 137 - 9
9 _ خداوند ، حامى مستضعفان است .
و أورثنا القوم الذين كانوا يستضعفون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
12 - نور - 24 - 61 - 7
7 - اسلام ، حامى مستضعفان و ناتوانان است .
ليس على الأعمى حرج و لا على الأعرج حرج و لا على المريض حرج
برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه نابينايى، لنگى و مرض نوعاً موجب از كار افتادگى انسان مى شود. در نتيجه، چنين افرادى در شمار افراد مستضعف و ناتوان قرار مى گيرند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 492
16 - غافر - 40 - 48 - 3
3 - اعتراف مستكبران در دوزخ ، به تغييرناپذير بودن حكم الهى درباره عذاب آنان و پيروانشان
قال الذين استكبروا . .. إنّ اللّه قد حكم بين العباد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 4
4 _ رهبران و مبلغان دين نبايد قشرهاى ضعيف و تهيدست را از اطراف خود برانند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 111 - 3
3 - پيام نوح ( ع ) ، داراى جاذبه بيشتر براى طبقات محروم جامعه
قالوا أنؤمن لك و اتبعك الأرذلون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 127 - 17،21،23،24
17 _ قرآن حاوى احكامى خاص ، درباره اطفال ناتوان و مستضعف
يفتيكم فيهنّ و ما يتلى عليكم فى الكتب . .. و المستضعفين من الولدن
21 _ خداوند ، خواستار احياى حقوق زنان ، يتيمان و مستضعفان
قل اللّه يفتيكم فيهنّ . .. و إن تقوموا لليتمى بالقسط
23 _ رعايت حقوق زنان ، يتيمان ، مستضعفان و اقامه قسط ، از مصاديق بارز خيرات و نيكيها
و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً
«من خير» مى تواند اشاره به تكاليفى باشد كه در آيه آمده است.
24 _ اعتقاد انسان به علم الهى ، زمينه ساز رعايت حقوق زنان ، يتيمان و مستضعفان
و المستضعفين من الولدن . .. و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً
ص: 493
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 127 - 18
18 _ اسلام ، حامى مستضعفان
و المستضعفين من الولدن
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - قصص - 28 - 5 - 7
7 - اراده خداوند بر جهت گيرى تحولات تاريخ به نفع مستضعفان
و نريد أن نمنّ على الذين استضعفوا فى الأرض
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 75 - 10،15
10 _ دعاى مسلمانان مظلوم و مستضعف مكّه به درگاه پروردگار براى رهايى از ستم حاكم بر آنان
و المستضعفين . .. الّذين يقولون ربّنا اخرجنا من هذه القرية الظّالم اهلها
15 _ مسلمانان مستضعف صدر اسلام ، خواستار فرمانده و نيروى انسانى از جانب خداوند براى رهايى از ستم كفرپيشگان مكّه
و اجعل لنا من لدنك وليّاً و اجعل لنا من لدنك نصيراً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 75 - 18
18 _ استجابت دعاى مستضعفان مكّه ، با صدور فرمان جهاد از سوى خدا براى رهايى آنان
و ما لكم لا تقاتلون . .. الّذين يقولون ربّنا اخرجنا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 47 - 2
2 - پديدآمدن اختلاف ميان مستضعفان و مستكبران ، در آتش دوزخ و احتجاج و دليل آوردن هر يك از آنان ، حادثه اى شايسته ياد و يادآورى
و إذ يتحاجّون فى النار فيقول الضعف_ؤا للذين استكبروا
«إذ» متعلق به فعل محذوف (أذكر) مى باشد.
ص: 494
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 32 - 1،2
1 - مستكبران در قيامت ، در رد نظر مستضعفان ، خود آنان را مردمانى مجرم معرّفى خواهند كرد .
و قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى . .. بل كنتم مجرمين
2 - مستكبران در قيامت ، اعتراض مستضعفان را در ايجاد گمراهى با قاطعيت تمام رد خواهند كرد .
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين . قال الذين استكبروا ل
استفهام در «أنحن» انكارى است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 7
7 _ توبيخ و سرزنش مستضعفان سر باز زده از هجرت ، از سوى ملائكه به هنگام مرگ
قالوا كنّا مستضعفين فى الارض قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 137 - 13
13 _ صبر و مقاومت مستضعفان شرط تحقق امداد هاى الهى براى پيروزى آنان است .
تمت كلمت ربك . .. بما صبروا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 137 - 13
13 _ صبر و مقاومت مستضعفان شرط تحقق امداد هاى الهى براى پيروزى آنان است .
تمت كلمت ربك . .. بما صبروا
ص: 495
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
5 - انعام - 6 - 52 - 4
4 _ رهبران و مبلغان دين نبايد قشرهاى ضعيف و تهيدست را از اطراف خود برانند.
و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدوة و العشىّ يريدون وجهه
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 19
19 - مستضعفان و مستكبران كافر ، هر دو ظالم اند .
و لو ترى إذ الظلمون موقوفون عند ربّهم . .. يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا
خداوند، پس از آن كه مشركان را مردمانى ظالم معرفى كرد به بيان تفضيلى مشاجره آنان پرداخت. اين نشان مى دهد كه مشركان ظالم به دو گروه مستضعف و مستكبر تقسيم مى شوند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 127 - 28
28 _ تشويق خداوند به نيكى درباره زنان ، يتيمان و مستضعفان ، افزون بر رعايت قسط نسبت به آنان
و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 19
19 - مستكبران و مستضعفان كافر ، در قيامت ، در غل ها گرفتار خواهند بود .
و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا. .. تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أندادً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 48 - 7
7 - اشتراك مستضعفان پيرو و رهبران مستكبر آنان ، در عذاب شدن با آتش دوزخ
إنّا كلّ فيها إنّ اللّه قد حكم بين العباد
ص: 496
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 48 - 2
2 - اظهار ناتوانى كردن مستكبران در دوزخ ، از برآوردن درخواست مستضعفان پيرو خود ، مبنى بر كاستن از عذاب آنان
فهل أنتم مغنون عنّا نصيبًا من النار . قال الذين استكبروا إنّا كلّ فيها
اين كه مستكبران مى گويند: «ما و شما گرفتار عذابيم»، در واقع پاسخ منفى آنان به درخواست مستضعفان و اظهار ناتوانى كردن است; زيرا كسى كه خود در آتش مى سوزد، نمى تواند نجات دهنده ديگران از آن باشد و گرنه خود را نجات مى داد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 98 - 8
8 _ ناتوانى مستضعفان درمانده از هجرت ، عذرى قابل قبول در پيشگاه خداوند
قالوا كنّا مستضعفين فى الارض قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها . .. ال
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
18 - واقعه - 56 - 3 - 2
2 - كافران و مستكبران ، مردمى زبون و دون پايه و مؤمنان و مستضعفان انسان هايى شريف و صاحب منزلت در روز رستاخيز
إذا وقعت الواقعة . .. خافضة رافعة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 5
5 - مستضعان در قيامت ، مستكبران را عامل اصلى شريك گرفتن براى خدا معرفى خواهند كرد .
و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا . .. تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أنداد
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 6
ص: 497
6 - مستضعفان در قيامت ، انتخاب كفر و بى دينى را تحميلى از سوى مستكبران معرفى خواهند كرد .
إذ تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أندادًا
كاربرد فعل «تأمروننا» (از ماده «أمر» و به معناى فرمان و دستور) دلالت مى كند كه مستكبران به صورت دستور آمرانه، مستضعفان را وادار به پذيرش عقيده اى مى كرده اند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 17
17 - مستكبران ، عاملى براى انحراف مردم از دين الهى و مانع ايمان آنان ، از ديدگاه مستضعفان
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 32 - 1،3،4
1 - مستكبران در قيامت ، در رد نظر مستضعفان ، خود آنان را مردمانى مجرم معرّفى خواهند كرد .
و قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى . .. بل كنتم مجرمين
3 - مستكبران ، در قيامت ، خود را مانع حق پذيرى مستضعفان در دنيا نخواهند دانست .
قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى بعد إذ جاءكم
4 - مستضعفان گمراه و مؤاخذه شده در قيامت ، در دنيا از هدايت برخوردار بودند ; لكن آن را نپذيرفته اند .
قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى بعد إذ جاءكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 1
1 - مستضعفان در قيامت ، بى گناه دانستن مستكبران را در گمراه كردن ديگران ، مردود شمرده و آنان را عامل اصلى آن معرفى خواهند كرد .
بل كنتم مجرمين . و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا بل مكر الّيل و النهار إذ تأ
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 24
24 - كيفر مستكبران و مستضعفان كافر در قيامت ، متناسب با كردار بد آنان است .
و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا . .. و جعلنا الأغل_ل فى أعناق الذين كفروا هل
ص: 498
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 99 - 3
3 _ مستضعفان ناتوان از هجرت ، به جهت ماندن در بلاد كفر ، سزاوار كيفرند . *
فاولئك عسى اللّه ان يعفو عنهم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 48 - 1
1 - اعتراف مستكبران به مشترك بودنشان با مستضعفان پيرو خود ، در كيفر و عذاب الهى
قال الذين استكبروا إنّا كلّ فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 32 - 4
4 - مستضعفان گمراه و مؤاخذه شده در قيامت ، در دنيا از هدايت برخوردار بودند ; لكن آن را نپذيرفته اند .
قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى بعد إذ جاءكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
7 - توبه - 9 - 106 - 10
10 _ حمران گويد از امام صادق ( ع ) درباره مستضعفان سؤال كردم ، فرمود : « هم ليسوا بالمؤمنين و لا بالكفار و هم المرجون لأمر اللّه ;
آنان نه مؤمن هستند و نه كافر و آنانند واگذار شده به امر خدا».
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 6،7
6 _ ناگوارى حال مستضعفان سر باز زده از هجرت ، به هنگام مرگ *
قالوا فيم كنتم قالوا كنّا مستضعفين فى الارض
استفهام توبيخى «فيم كنتم» حكايت از حالت سخت گنهكاران مستضعف دارد.
7 _ توبيخ و سرزنش مستضعفان سر باز زده از هجرت ، از سوى ملائكه به هنگام مرگ
قالوا كنّا مستضعفين فى الارض قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها
ص: 499
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 98 - 2،7
2 _ مستضعفان حقيقى كسانى هستند كه توانايى هجرت و گريز از سيطره مشركان و كافران را ندارند .
الّا المستضعفين . .. لا يستطيعون حيلة و لا يهتدون سبيلا
به كارگيرى عنوان مستضعف براى ناتوانان از هجرت، پس از رد ادعاى استضعاف توانمندان بر هجرت، اشاره به اين است كه مستضعفين، فقط ناتوانان از هجرت هستند.
7 _ ناتوانان از شناخت دين و احكام الهى ، در زمره مستضعفان حقيقى هستند .
الّا المستضعفين . .. لا يستطيعون حيلة و لا يهتدون سبيلا
برداشت فوق را فرمايش امام باقر (ع) تأييد مى كند كه در معناى «مستضعفين» در آيه فوق فرمود: هو الذى لا يستطيع الكفر فيكفر و لا يهتدى سبيل الايمان فيؤمن . .. .
_______________________________
معانى الاخبار، ص 201، ح 4 ; نورالثقلين، ج 1، ص 536، ح 506.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 18
18 _ جهنّم ، جايگاه مستضعفانى كه با داشتن توانايى هجرت در محيط كفر بمانند .
فاولئك مأويهم جهنّم
بنابر اينكه سرزنش به جهت ترك هجرت باشد كه خود از واجبات است، نه خصوص عمل نكردن به احكام دين.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 47 - 1
1 - وجود اختلاف ميان مستضعفان و مستكبران ، در آتش دوزخ و اقدام آنان به احتجاج و دليل آوردن
و إذ يتحاجّون فى النار فيقول الضعف_ؤا للذين استكبروا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
16 - غافر - 40 - 47 - 4
4 - وجود دو قشر ضعيف و توانمند ، در جامعه فرعون و حاكميت نظام طبقاتى بر آن جامعه
و إذ يتحاجّون فى النار فيقول الضعف_ؤا للذين استكبروا
ص: 500
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 16
16 - اعتراض مستضعفان به مستكبران در قيامت ، به اين كه آنان مانع ايمانشان گرديدند .
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 32 - 1،2،3
1 - مستكبران در قيامت ، در رد نظر مستضعفان ، خود آنان را مردمانى مجرم معرّفى خواهند كرد .
و قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى . .. بل كنتم مجرمين
2 - مستكبران در قيامت ، اعتراض مستضعفان را در ايجاد گمراهى با قاطعيت تمام رد خواهند كرد .
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين . قال الذين استكبروا ل
استفهام در «أنحن» انكارى است.
3 - مستكبران ، در قيامت ، خود را مانع حق پذيرى مستضعفان در دنيا نخواهند دانست .
قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى بعد إذ جاءكم
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 1،3،5،6،16
1 - مستضعفان در قيامت ، بى گناه دانستن مستكبران را در گمراه كردن ديگران ، مردود شمرده و آنان را عامل اصلى آن معرفى خواهند كرد .
بل كنتم مجرمين . و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا بل مكر الّيل و النهار إذ تأ
3 - مستضعفان در قيامت ، تلاش مكّارانه و شبانه روزى مستكبران را ، مانع ايمانشان معرفى خواهند كرد .
لولا أنتم لكنّا مؤمنين . قال الذين استكبروا ... بل كنتم مجرمين . و قال الذين است
5 - مستضعان در قيامت ، مستكبران را عامل اصلى شريك گرفتن براى خدا معرفى خواهند كرد .
و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا . .. تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أنداد
6 - مستضعفان در قيامت ، انتخاب كفر و بى دينى را تحميلى از سوى مستكبران معرفى خواهند كرد .
إذ تأمروننا أن نكفر باللّه و نجعل له أندادًا
كاربرد فعل «تأمروننا» (از ماده «أمر» و به معناى فرمان و دستور) دلالت مى كند كه مستكبران به صورت دستور آمرانه، مستضعفان را وادار به پذيرش عقيده اى مى كرده اند.
16 - مستضعفان گمراه شده از سوى مستكبران ، با مشاهده عذاب در قيامت ، از كرده خود پشيمان خواهند شد .
و قال الذين استضعفوا . .. و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب
بنابراين كه ضمير فاعلى «أسرّوا» به «استضعفوا»برگردد، نكته ياد شده قابل استفاده است.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
ص: 501
18 - واقعه - 56 - 3 - 2
2 - كافران و مستكبران ، مردمى زبون و دون پايه و مؤمنان و مستضعفان انسان هايى شريف و صاحب منزلت در روز رستاخيز
إذا وقعت الواقعة . .. خافضة رافعة
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 98 - 13
13 _ كودكان و مردان و زنانى كه عقل كودكانه دارند ، مستضعف فكرى بوده و مشمول تكاليف الهى نيستند .
الّا المستضعفين . .. و لا يهتدون سبيلا
امام باقر (ع) در مورد مستضعف در آيه فوق فرمود: . .. و الصبيان و من كان من الرجال و النساء على مثل عقل الصبيان مرفوع عنهم القلم.
_______________________________
معانى الاخبار، ص 201، ح 4 ; نورالثقلين، ج 1، ص 537، ح 506.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 75 - 3
3 _ مستضعفان و اشراف مستكبر ، دو طبقه متمايز از يكديگر در ميان قوم ثمود
قال الملأ الذين استكبروا من قومه للذين استضعفوا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 76 - 1
1 _ مجادله كفرپيشگان مستكبر قوم ثمود با مستضعفان مؤمن به صالح
استضعفوا لمن . .. مؤمنون. قال الذين استكبروا إنا بالذى ءامنتم به كفرون
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
8 - هود - 11 - 27 - 7
7_ انحصار پيروان نوح به قشر مستضعف و تهى دست ، بهانه و دستاويز اشراف براى ايمان نياوردن به او و انكار رسالت هاى وى
فقال الملأ . .. ما نريك اتبعك إلاّ الذين هم أراذلنا بادى الرّأى
ص: 502
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 75 - 4
4 _ گروهى از مستضعفان قوم ثمود رسالت صالح ( ع ) را تصديق كرده و به وى ايمان آوردند .
للذين استضعفوا لمن ءامن منهم
برداشت فوق بر اين اساس است كه ضمير «منهم» به «الذين» در «للذين استضعفوا» برگردد، نه به «قومه». در اين صورت «لمن ءامن» بدل بعض از كل براى «للذين استضعفوا» است و مفاد آن تقسيم مستضعفان به دو طايفه مؤمنان و غير مؤمنان خواهد بود.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 75 - 11
11 _ مسؤوليت بين المللى جامعه اسلامى در برابر مستضعفان خداپرست تحت ستم
و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين . .. الّذين يقولون ربّنا اخرجنا م
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
6 - اعراف - 7 - 75 - 4،8،9،10
4 _ گروهى از مستضعفان قوم ثمود رسالت صالح ( ع ) را تصديق كرده و به وى ايمان آوردند .
للذين استضعفوا لمن ءامن منهم
برداشت فوق بر اين اساس است كه ضمير «منهم» به «الذين» در «للذين استضعفوا» برگردد، نه به «قومه». در اين صورت «لمن ءامن» بدل بعض از كل براى «للذين استضعفوا» است و مفاد آن تقسيم مستضعفان به دو طايفه مؤمنان و غير مؤمنان خواهد بود.
8 _ مستضعفان مؤمن قوم ثمود با پاسخى قاطع به كفرپيشگان ، ايمان و باور خويش را به صالح و تمامى رسالت هاى وى اعلان كردند .
أتعلمون . .. قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون
9 _ مستعضعفان مؤمن قوم ثمود ، در پاسخ مستكبران ، كفر خويش به معبودان دروغين را اعلان كردند .
قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون
حصر اضافى كه از تقديم «بما ارسل» بر «مؤمنون» به دست مى آيد، بيانگر اين است كه مستضعفان، علاوه بر اعلان ايمان به صالح و رسالتهاى وى، بيزارى خويش را از معبودان دروغين نيز بيان داشتند.
10 _ مستضعفان مؤمن از قوم ثمود ، مردمانى پايدار و راسخ در ايمان خويش
ص: 503
قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون
از اينكه مؤمنان قوم ثمود مقصود خويش را با جمله اسميه و به همراه «إنّ» بيان كردند و با كلمه «ما»ى موصوله ايمان خويش را به تمامى رسالتهاى صالح اعلان داشتند، معلوم مى شود آنان در ايمان خويش بسيار جدى و پايدار بودند.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 4
4 _ ناتوانى از انجام تكاليف الهى ، پاسخ ماندگاران در سيطره كفر و شرك به فرشتگان مأمورِ گرفتن جان
قالوا فيم كنتم قالوا كنّا مستضعفين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 17
17 - اظهار پشيمانى مستكبران و مستضعفان كافر در قيامت ، با مشاهده عذاب
و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب
«أسرّ» از لغت هايى است كه معناى متضاد دارد (مفردات راغب) و به معناى آشكار كردن و پنهان كردن است كه آنان پشيمانى خود را اظهار خواهند كرد.
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 97 - 7
7 _ توبيخ و سرزنش مستضعفان سر باز زده از هجرت ، از سوى ملائكه به هنگام مرگ
قالوا كنّا مستضعفين فى الارض قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
13 - شعراء - 26 - 59 - 3
3 - قدرت خدا بر حاكميت بخشيدن به مستضعفان زمين و به اضمحلال كشاندن مستكبران
فأخرجن_هم من . .. و أورثن_ها بنى إسرءيل
ص: 504
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 16،17
16 - اعتراض مستضعفان به مستكبران در قيامت ، به اين كه آنان مانع ايمانشان گرديدند .
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
17 - مستكبران ، عاملى براى انحراف مردم از دين الهى و مانع ايمان آنان ، از ديدگاه مستضعفان
يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لولا أنتم لكنّا مؤمنين
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 33 - 3
3 - مستضعفان در قيامت ، تلاش مكّارانه و شبانه روزى مستكبران را ، مانع ايمانشان معرفى خواهند كرد .
لولا أنتم لكنّا مؤمنين . قال الذين استكبروا ... بل كنتم مجرمين . و قال الذين است
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 31 - 18
18 - مستضعفان تابع نيز ، در صورت انتخاب عقيده كفرآلود ، همچون مستكبران مؤاخذه خواهند شد .
و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
3 - نساء - 4 - 75 - 2،3،4،12،19
2 _ وجوب جنگ و مبارزه براى رهايى مستضعفان
و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين
مراد از جنگ در راه مستضعفان _ به قرينه ادامه آيه _ جنگيدن براى رهايى آنان از چنگال ستمگران است. در برداشت فوق، «المستضعفين» عطف بر «اللّه» گرفته شده است.
3 _ متخلفان از جهاد در راه خدا و رهايى مستضعفان ، مورد سرزنش و توبيخ خداوند
و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين
4 _ جنگ براى رهايى مستضعفان موحد ، از مصاديق جهاد در راه خداست .
و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين
مراد از راه مستضعفين، رهايى آنان است. بنابراين «المستضعفين» عطف است بر «سبيل اللّه»; و اين عطف، عطف خاص بر عام مى باشد. زيرا آنچه به امر خدا انجام مى گيرد، نمى تواند خارج از «سبيل اللّه» باشد.
ص: 505
12 _ رهايى مستضعفان موحد ، مجوّز جهاد ابتدايى
و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين . .. الّذين يقولون ربّنا اخرجنا م
19 _ ارتش آزاديبخش اسلام ، مددى الهى براى رهايى مستضعفان موحّد
و ما لكم لا تقاتلون . .. و اجعل لنا من لدنك نصيراً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
4 - نساء - 4 - 127 - 28
28 _ تشويق خداوند به نيكى درباره زنان ، يتيمان و مستضعفان ، افزون بر رعايت قسط نسبت به آنان
و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً
جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش
15 - سبأ - 34 - 32 - 4
4 - مستضعفان گمراه و مؤاخذه شده در قيامت ، در دنيا از هدايت برخوردار بودند ; لكن آن را نپذيرفته اند .
قال الذين استكبروا للذين استضعفوا أنحن صددن_كم عن الهدى بعد إذ جاءكم
ص: 506