ابوبکر : اَیُّهَا النّاسُ، عَلَیْکُمْ بِعَلیِّ بْنِ اَبیطالِبْ، فَاِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه صلی الله علیه و آله وسلم یقول: عَلیٌّ خَیْرُ مَنْ طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرُبَتْ بَعْدی ابوبکر : ای مردم بر شما باد به [دوستی و پیروی از] علی بن ابی طالب، پس همانا من شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: «علی بعد از من بهترین کسی است که خورشید بر او تابیده و غروب نموده».

لسان المیزان: ج6، ص91.

ص: 2

عمر بن خطّاب :

واللّه لو لا سیف علیّ لما قام عمود الاسلام وهو بعد اقضی الاُمّة ذو سابقتها وذو شرفها

عمر بن خطّاب : به خدا قسم اگر شمشیر علی نبود هرگز اسلام پا بر جا نمی شد و او بالاترین و برترین قاضی و پیشگام در اسلام و صاحب شرف می باشد.

شرح نهج البلاغة: ج12، ص82 .

ص: 3

عثمان بن عفّان

سمعت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم یقول: النّظر إلی علیّ عبادة

عثمان بن عفّان : شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: نگاه به علی عباد است.

تاریخ الخلفاء سیوطی: ج1، ص96 .

ص: 4

معاویة بن أبی سفیان

ذهب الفقه و العلم بموت ابن أبی طالب

معاویه بن ابی سفیان : با مرگ [علی] فرزند ابوطالب، فقه و علم از میان رفت .

الاستیعاب: ج2، ص463 .

ص: 5

اللّه له الذنوب الّتی اکتسبها بالنظر

ثمّ قال: النظر الی أخی علیّ عبادة، و ذکره عبادة، و لایقبل اللّه ایمان

عبد الاّ بولایته و البرائة من أعدائه.(1)

محققاً خدای تعالی فضائلی برای برادرم علی قرار داده که از حیث فراوانی بشمار در نیاید:

پس کسی که فضیلتی از فضائلش را ذکر کند در حالیکه اقرار به آن داشته باشد، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را بیامرزد.

و کسی که فضیلتی از فضائلش را بنویسد، پیوسته فرشتگان - تا وقتی که اثری از آن نوشته باقی است - برای او طلب آمرزش نمایند.

و کسی که به فضیلتی از فضائلش گوش دهد، خداوند گناهانی را که از راه گوش مرتکب شده بیامرزد. و کسی که نظر کند به نوشته ای درباره فضائلش، خداوند گناهانی را که از طریق نگاه مرتکب شده بیامرزد.

سپس فرمود: نگاه به برادرم علی عبادت، و یاد او هم عبادت است و خداوند ایمان هیچ بنده ای را قبول نکند مگر به ولایت علی و بیزاری از دشمنانش.

اکنون با توجه به اینکه دلائل فراوان و پرمحتوی و گویای قرآنی، حدیثی و تاریخی مندرج در منابع شیعه و سنی و حتی کتب خوارج در زمینه امام شناسی بطور عموم، و شناخت امیرمؤمنان علی علیه السلام ، به عنوان خلیفه بلا فصل بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم بخصوص، هیچگونه نارسائی و کمبودی باقی نگذاشته، تا کسی آن را بهانه گمراهی از خط علی علیه السلام و سبب مخالفت و ضدیت با حضرتش قرار دهد.

و نیز با توجه به اینکه خداوند با بیان آیه شریفه «انّک لاتهدی من احببت ولکنّ اللّه یهدی من یشاء» به پیامبر عظیم الشأنش هشدار می دهد که تو نمی توانی هر که را که دوست داری هدایت کنی، بلکه خداوند هرکس را بخواهد هدایت می کند.

و هم امام امیرمؤمنان علیه السلام با بیان حدیث:

لو ضربت خیشوم المؤمن بسیفی هذا علی أن یبغضنی ما أبغضنی، و

ص: 7

لو صببت الدنیا بجماتها علی المنافق علی أن یحبّنی ما أحبّنی، و ذلک أنّه قضی فانقضی علی لسان النّبیّ الأمیّ صلی الله علیه و آله وسلم أنّه قال: یا علی لایبغضک مؤمن و لایحبّک منافق.نهج البلاغة، حکمت 45 - باصطلاح عوام - آب صاف و پاک را روی دست همه ریخته و خاطرنشان فرموده است که: اگر با شمشیرم بینی مؤمنی را بزنم که با من دشمنی کند، با من دشمنی نخواهد کرد.

و اگر همه دنیا را در گلوی منافق بریزم که مرا دوست دارد، دوست نخواهد داشت، و رمز این ماجرا آن باشد که بر زبان پیامبر اُمّی صلی الله علیه و آله وسلم جاری شده که فرمود:

ای علی هیچ مؤمنی با تو کینه توزی نکند، و هیچ منافقی هم ترا دوست ندارد. و به این ترتیب با هیچگونه اقدام و فعّالیّتی از جمله تألیف اینگونه کتابها، نمی توان عوض شدن افراد منحرف و تبدیل مخالفان و دشمنان را، به افراد موافق و دوست انتظار داشت. امّا ...

بر اساس عبارت مشهور «الفضل ما شهدت به الأعداء»، و بر مبنای لزوم اتمام حجت در مسائل عقیدتی و عملی اسلامی و احتجاج به آنچه طرف متخاصم و درگیر ناگزیر از تن دادن به آن و تسلیم در برابر آن است، این مجموعه را که در اعترافات خلفای مورد قبول اهل تسنن به فضائل و مناقب و امتیازات همه جانبه امام امیر مؤمنان علیه السلام خلاصه می شود تنظیم، تا حداقل افراد تحصیل کرده و به دور از تعصب ، آن را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند و به تکلیف واقعی و سرنوشت ساز عقیدتی و عملی خود بهتر پی برند و بدانند که عاقبت تعصب یا بی تفاوتی نسبت به تکلیف واقعی، مرگ جاهلی و جهنّم را در پیش خواهد داشت.

مندرجات کتاب

1 - احادیثی که خلفای اهل تسنن و عده ای از خلفای اموی و عبّاسی، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم درباره امیرمؤمنان علی علیه السلام نقل کرده اند.

2 - اعترافات هر یک از خلفاء به امتیازات امیرمومنان علیه السلام در رابطه با خلافت بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم .

3 - سؤالهای علمی و دینی خلفا از امام و مشورتهای سیاسی آنها با حضرتش و درخواست حل مشکلات از ایشان.

4 - ابراز عجز خلفاء از پاسخ گویی به سؤالات یهودیان، نصرانیان و مسلمانان و ارجاع آنان به امیرمؤمنان علیه السلام .

ص: 8

4 - «وجعلناهم أئمّةً یدعون اِلی النّار و یوم القیامة لاینصرون»(1)

از پیشوایان دعوت کننده به آتش دوزخ (که لازمه اش) یاری نشدن آنها در قیامت و پایان یافتن کارشان به جهنّم است خبر داده.(2)

و از سوی دیگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم با بیان احادیث فراوانی از جمله:

1 - انّه سیکون علیکم اُمراء یغشاهم غواش من النّاس، فمن صدّقهم بکذبهم و اعانهم علی ظلمهم فأنا بریءٌ منه، و هو بریءٌ منّی... .(3)

و حدیث:

2 - انّه سیکون بعدی أئمّه فسقة، یصلّون الصّلاة لغیر وقتها.(4)

و حدیث:

3 - انّ بعدی أئمّة اِن أطعتموهم أکفروکم، و اِن عصیتموهم قتلوکم، أئمّة الکفر ورؤس الضّلالة.(5) و حدیث:

4 - سیکون امراء بعدی، یقولون ما لایفعلون و یفعلون ما لایؤمرون.(6)

و حدیث:

5 - ألا اِنّه سیکون بعدی اُمراء یکذبون و یظلمون فمن صدّقهم

ص: 10

بکذبهم و مالاهم علی ظلمهم فلیس منّی و لا أنا منه، و من لم یصدّقهم بکذبهم و لم یمالئهم علی ظلمهم فهو منّی و أنا منه.(1)

و حدیث:

6 - اسمعوا هل سمعتم انّه سیکون بعدی امراء فمن دخل علیهم فصدّقهم بکذبهم، واعانهم علی ظلمهم، فلیس منّی و لست منه و لیس بوارد علیّ الحوض، و من لم یدخل علیهم و لم یصدّقهم بکذبهم و لم یعنهم علی ظلمهم فهو منّی و أنا منه و سیرد علیّ الحوض.(2)

و حدیث:

7 - من تقدّم علی قوم من المسلمین و هو یری أنّ فیهم من هو افضل منه، فقد خان اللّه و رسوله و المسلمین.(3)

و حدیث خطاب به کعب بن عجره:

8 - اعاذک اللّه یا کعب من امارة السّفهاء.

قال: و ما امارة السّفهاء یا رسول اللّه؟

قال: امراء یکون بعدی لایهدون بهدیی، و لایستنّون بسنّتی، فمن صدّقهم بکذبهم واعانهم علی ظلمهم فاولئک لیسوا منّی و لست منهم و لایردّون علیّ حوضی.

ومن لم یصدّقهم بکذبهم و لم یعنهم علی ظلمهم فاولئک منّی و أنا منهم سیردّون علیّ حوضی.(4)

ای کعب خدا تو را از زمامداری سفیهان پناه دهد .

کعب گفت: ای رسول خدا ! امارت سفیهان چیست ؟

فرمود: زمامدارانی بعد از من به صحنه درآیند که نه به رهنمود من راهنمایی شوند و نه به سنّت من عمل کنند، پس کسانی که دروغ های آن ها را تصدیق کنند و آنان را بر ظلم به دیگران یاری نمایند از (امّت) من نخواهند بود و من هم از آن ها نخواهم بود و سر حوض (کوثر) بر من وارد نشوند.

و کسانی که آنان را در رابطه با دروغگویی هایشان تصدیق نکنند و

ص: 11

با آن ها همکاری در ظلم ننمایند پس آنان از من باشند و من از ایشان.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در این روایات از روی کار آمدن یک عده امامان و زمامداران دروغین، فریبکار، دغل باز، فاسق، سردمدار کفر، رهبر سفیه و گمراه کننده، خائن به خدا و رسولش و مسلمانان، کشنده مخالفان خود به جرم مخالفت، و به بازی گیرندگان نماز و دیگر احکام اسلام پیشگویی نموده و هشدار می دهد که پیروان و تصدیق کنندگان و همکاران آنها از امّت آن حضرت نباشند و حضرتش هم از آنان بیزار و آنان از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بیزار و روز قیامت از حوض کوثر بهره مند نشوند.

ولی بر عکس، مخالفت کنندگان با اینگونه امامان و امیران دروغین، و خودداری کنندگان از تصدیق عملی ایشان، از وابستگان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به شمار آیند و عاقبتشان به خیر و بر سر حوض کوثر بر پیامبر وارد شوند. دیگر شکّی نیست که همه مدّعیان امامت و خلافت و متصدیان مقام «امیر المؤمنینی» بعد از پیامبر جز تعداد کمی از آنها که - به موجب حدّاقل سی حدیث از فرموده های پیامبر - در عدد اثنا عشر (دوازده) خلاصه و محدود شده(1) - بقیّه واجد شرایط مربوط و برخوردار از صلاحیت های مختلف دینی و علمی در رابطه با امر رهبری و امامت و خلافت و واجب لاطاعة بودن نبوده، بلکه مسلمانان همزمان مکلّف به مبارزه با آن ها بوده و باید تا مرز کشتار به رویارویی آنها برمی خاستند.

کوتاه سخن آنکه: همانگونه که در دوران های قبل از اسلام و بعد از اسلام خدایان دروغین و پیامبران دروغین فراوانی، به وجود آمده و گروه های بی شماری از مردم ساده لوح دنیا را فریب داده و به کفر و شرک و بیراهه روی، و فساد گرایش دادند.

خداوند عزّ وجلّ و پیامبر گرامیش صلی الله علیه و آله وسلم هشدار داده اند که در دوران های بعد از نبوّت، نیز امام ها و خلفای زوری، دروغین، کفر صفت، بی ایمان، گرایش دهنده به باطل و ستمگر، به طور فراوان (از موضع قدرت حکومتی یا عناوین و شئون دینی) سربلند نموده و به جان اسلام و مسلمانان می افتند که نه تنها نباید از آنان اطاعت و پیروی نمود، بلکه باید با آن ها مبارزه کرد و به مقاتله و کشتار آنان بپاخاست.

ص: 12

بر این اساس معلوم می شود ممکن است غیر از امامان راستین و خلفای واجد شرایط و بر حق، یک عده، امام های عوضی و خلفای باطل و ناحق هم در صحنه حاضر شوند و به خودنمایی درآیند و مردم را به انواع ظلم و زور و انحرافات عقیدتی گرفتار کنند، و آنچنان نیست که همه مدّعیان خلافت و امامت، بر حق و واجب الاطاعه باشند. جالب توجّه آنکه هشدارها و پیشگویی های خدا و رسولش، عینا یکی پس از دیگری بعد از رحلت پیامبر به وقوع پیوست و تاریخ گذشته اسلام نمایشگر بیش از یکصد پیشوا و خلیفه ادّعایی(1) می باشد.

همچنانکه معرّف بیست و هفت نفر امام زمان ادّعایی و مهدی موعود تقلّبی است(2) که مجموعاً، از روز اوّل رحلت پیامبر تا قرن سیزدهم، یکی پس از

ص: 13

دیگری در مناطق مختلف عربی و غیر عربی بپاخاستند و تا کنون که دهه دوم قرن پانزدهم هجری را طی می کنیم عدّه ای از آنها مطرح اند و بخش عمده ای از فرق مختلف اسلامی به پیروی از آنان اختصاص یافته است.

آنچنانکه ازروی تعصب و عقده های درونی نسبت به خاندان رسالت و شیعیانشان، حتّی احتمال گمراهی و لزوم پیگیری در زمینه امام شناسی را به خود راه نمی دهند و همانند آنها بعض فرق شیعه نیمه راهی چون زیدیه (سه امامی)، اسماعیلیّه (شش امامی) و صوفیّه مدّعی تشیع و پیروان محی الدّین عربی و احمد غزالی و دیگر سردمداران تصوّف و اقطاب سنّی، تابع خلفای ادّعائی که نمی توانند در رابطه با وظیفه امام شناسی از امام زمان عصر حاضر که در حدیث:

«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة»(1) مطرح و نشناختن او مستلزم مرگ جاهلی است، پاسخگو باشند.

آری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در رابطه با شناخت عملی امام بر حق و واجد شرایط هر زمانی، و خودداری از پیروی امامهای دروغین و رهائی از وزر و وبالهای آن، با بیان این حدیث و دیگر احادیث مشابه، به امت خود هشدار می دهد. و آنها را از گمراهی بر حذر می دارد که:

«اگر بمیرند و امام زمان خود را نشناخته باشند سرنوشت آنان مرگ جاهلی و حشر و نشر با کفار و مشرکین بت پرست زمان جاهلیت خواهد بود».

اکنون در صورت طرح این سئوال که: مقصود از امام زمانی که بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم منزّه و مبرّای از آن همه نقاط ضعف و انحرافی باشد و نشناختنش موجب مرگ جاهلی بوده کیست؟

می گوئیم اولاً: به گفته پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم که فرموده است:

«ستکون بعدی فتنة ... فاذا کان ذلک فالزموا علی بن ابیطالب.

فانّه اوّل من آمن بی و اوّل من یصافحنی یوم القیامة، و هو الصدیق

ص: 14

الأکبر و هو فاروق هذه الاُمّة، یفرق بین الحق و الباطل، و هو یعسوب الدین»(1)

بزودی پس از من فتنه ای برپا خواهد شد. پس هنگامی که چنین شد ملازم علی بن ابیطالب باشید.

زیرا او اوّل کسی است که به من ایمان آورده و اوّل کسی است که در روز قیامت با من مصافحه کند، او صدیق اکبر و فاروق این امت است، که میان حق و باطل جدائی افکند و او رهبر و پیشوای دین است.

او امام امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام است، که یک یک متون حدیثی و فرازهای تاریخی اهل تسنن (در رابطه با مسائل خلافت و امامت) شاهد و بیانگر منزه بودن حضرتش از آن همه نقاط ضعف و گمراهی است، و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم امر به همراهی و پیروی از او فرموده.

ثانیاً: قطع نظر از اختلاف غیر قابل انکار بین سنی و شیعه در امر خلافت و امامت، که شیعه (بر اساس دلائل گویا و فراوان قرآنی، حدیثی، تاریخی، اخلاقی و کلامی مندرج در منابع معتبر اهل تسنن) امام بر حق و خلیفه راستین و واجد

ص: 15

شرایط اسلامی و منصوب از طرف پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم را علی می داند و پس از ایشان یازده فرزند او یکی پس از دیگری، تا برسد به امام حیّ غائب حضرت حجت بن الحسن العسکری عجّل اللّه تعالی فرجه.

و سنّی بر حسب عقاید کلامی اش همه مدّعیان خلافت را (از ابوبکر تا معتصم عباسی آخرین زمامدار بنی عباس) خلیفه بر حق و واجب الاطاعة دانسته و از بین دوازده امام معصوم، تنها امام امیرمؤمنان علی علیه السلام را بعنوان خلیفه چهارم می شناسد و بس.

هر یک از متصدیان قبل از علی علیه السلام و چند نفر از متصدیان بعد از او خود به هر علّت و انگیزه ای که بوده اعترافات فراوانی بر صلاحیت همه جانبه علی علیه السلام و حق تقدّم او در امر خلافت، بعد از پیامبر - در قالب نقل حدیث یا اعتراف شخصی - داشته اند، که محققاً و بدون شک اگر شیعه تمام دلائل حقّ تقدم علی علیه السلام را در رابطه با امر خلافت بلافصل بعد از پیامبر نادیده انگارد و از مطرح نمودن آن دلائل در صحنه بحث و مناظره خودداری کند، تنها احادیث نقل شده و اعترافات شخصی این عده از رقبا و متصدیان (که پیروانشان یعنی علمای سنی آنها را ضبط و نقل کرده اند ) بهترین دلیل و محکمترین سند بر مقام امامت مطلقه علی علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می باشد.

به دیگر عبارت اگر ما سیصد آیه از آیات قرآن مجید را (که به نقل صحابی عظیم الشأن پیامبر؛ ابن عبّاس و به گواهی منابع تفسیری سنی و شیعه در شأن امیرمؤمنان علی علیه السلام نازل شده) کنار گذاریم،

و اگر ده ها برابر این آیات قرآنی، احادیث وارد از ناحیه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در کتب سنی را (که در بیان امتیازات و فضائل و مناقب علی علیه السلام خلاصه می شود) نادیده اِنگاریم،

و اگر صدها حدیثی را که در مصادر اهل تسنن، امیرمؤمنان علی علیه السلام در شئون امامتی خود از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل فرموده به دست فراموشی سپریم،

و اگر تاریخ پرمحتوی و سرنوشت ساز دوران زندگانی آن امام مظلوم را - که به قلم علما و اساتید سنی تنظیم و ارائه شده - ورق نزده درهم بپیچیم، یا همانند کتابهای رمّانی و جعلی پنداشته و ترتیب اثر ندهیم،

و اگر از انواع اعترافات ارزشمند با شخصیت ترین صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم که هر یک پیرامون شخصیت امیرمؤمنان علی علیه السلام و حق تقدّم آن حضرت بیان نموده اند دم نزنیم،

و بطور خلاصه بیش از نهصد جلد کتاب و رساله مفصّل و مختصر علما و

ص: 16

محققین روحانی و دانشگاهی سنی را که به زبانهای مختلف و سبک های گوناگون علمی، حدیثی و تاریخی در فضائل علی علیه السلام و شرح شخصیت آن حضرت - به تنهائی یا با دیگر ائمه اهل بیت علیه السلام در طول قرن های گذشته - تألیف نموده و اکثر آنها در کشورهای اسلامی به چاپ رسیده و منتشر گردیده،(1) همه را به صندوق بایگانی تاریخ بسپاریم و در راستای امر امام شناسی فقط به احادیث نقل شده و اعترافات رقبای امام امیرمؤمنان علیه السلام - که این کتاب در ارائه بخشی از آنها خلاصه و تنظیم گردیده - اکتفا کنیم، و آنها را هر یک مدرک امام شناسی قرار دهیم کافی است، و چاره ای نداریم جز آنکه علی علیه السلام را یگانه خلیفه بر حق و امام راستین و واجب الاطاعه بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بدانیم و از آن پس ائمه معصومین علیه السلام از فرزندانش را به ترتیب خلیفه بر حق و امام واجب الاطاعه دانسته و به خط تشیّع ادامه و استمرار دهیم.

همچنانکه اگر اهل تسنن، تمام آنچه را که در زمینه امر خلافت بلافصل علی علیه السلام مطرح است انکار و تخطئه یا توجیه کنند، تنها احادیث منقوله و اعترافات خلفای قبل از علی علیه السلام برای آنها محکم ترین حجّت است که باید عملا بدان گردن نهند و آن را سرمشق عقیدتی و عملی خود قرار دهند وعلی علیه السلام را خلیفه اول بدانند. و گرنه باید بدین حقیقت اعتراف نمایند که نه تابع ابوبکر و عمر و عثمانند، و نه پیرو امیرمؤمنان علی علیه السلام ، وبالاخره دست به گریبان لوازم حدیث «من مات ولم یعرف امام زمانه...» شده و سرنوشتشان «مرگ جاهلی» خواهدبود. و اینک تعدادی از احادیث و اعترافات علمی و غیر علمی خلفای مورد قبول اهل تسنن را که با مروری بر مصادر مربوطه جمع آوری و تنظیم گردیده تقدیم خوانندگان می کنیم تا که قبول افتد و چه در نظر آید.

مهدی فقیه ایمانی

نیمه صفر 1416 برابر 22/4/1374

ص: 17

ص: 18

همچنانکه غیر از ابوبکر دوازده نفر از بزرگان صحابه آن را روایت کرده اند. و به اعتراف خود ابوبکر وی از یک مأموریت سرنوشت ساز اسلامی و افتخار آمیز از طرف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به امر الهی کنار گذاشته شد، و انجام آن به امیرمؤمنان علی علیه السلام واگذار شد، و علی علیه السلام هم به بهترین وجه آن را انجام داد.(1) ففداه روحی وارواح من یعزّ عَلَیّ.

انصر من نصره و اخذل من خذله...»

ایراد فرمودند و علی علیه السلام را همانند خود به عنوان مولی و صاحب اختیار و واجب الاطاعه و خلیفه بعد از خود معرّفی و اعلام فرمود.

و به خاطر پیشگیری از شیطنت و شبهه افکنی منافقان و دشمنان درباره «مولی» و خلیفه معرّفی شده، علی علیه السلام را بر سر دست بالا برد و به حاضرین نشان داد، آنگاه در حق موالیان علی علیه السلام و یاری کنندگان او دعا کرد و در حق دشمنان و خوار کنندگانشان نفرین.

سپس از حاضران در صحنه خواست یک یک آن ها با علی علیه السلام دست بیعت دهند، تا از طریق «بیعت» اعلام تسلیم و تن دادن به خلافت او کرده باشند، و این کار از ظهر تا غروب به طول انجامید، و حتّی زوجات پیغمبر که همراه آن حضرت وحاضر در صحنه بودند ودیگر زنها با زدن دست درطشت آبی که بر در خیمه ای نهاده شده و دست علی از داخل خیمه در آن قرار داشت مراسم بیعت را انجام دادند و همه ملتزم به پیروی و اطاعت از امیرمؤمنان علی علیه السلام شدند.

نام و مشخّصات معرّفی می کند و نخستین کسی را که به عنوان راوی و ناقل حدیث «من کنت مولاه فعلیٌّ مولاه» معرفی و از وی نامبرده، ابوبکر بن ابی قحافه تیمی (متوفای 13 ق) است.(1)

2 - ابوبکر جعابی (متوفای بعد 356) در «نخب المناقب» - یکصد و بیست و پنج نفر راوی حدیث غدیر را معرفی و ابوبکر را یکی از راویان حدیث غدیر خم دانسته و از وی نام برده است.(2)

3 - منصور لائی (آبی) رازی (از اعلام قرن پنجم) در کتاب «حدیث الغدیر» راویان حدیث را که به ترتیب حروف نوشته و ابوبکر را از جمله راویان «من کنت مولاه» ذکر نموده است.(3)

4 - علامه ابن مغازلی شافعی (متوفای 484) می نویسد حدود یکصد نفر از جمله عشره مبشّره - ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه، زبیر... - آن را نقل کرده اند و حدیث ثابتی باشد که هیچ علّت و نقطه ضعفی برای آن سراغ ندارم و علی یگانه کسی است که بدین فضیلت نائل گردیده است.(4)

5 - شمس الدّین جزری شافعی در «اسنی المطالب» ص3 و در «اسمی المناقب فی تهذیب اسنی المطالب» ص25. 6 - علامه مورخ زینی دحلان از ابوبکر نقل نموده و او از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم که فرمود:

«من کنت مولاه فعلیّ مولاه، اللّهمّ وال من والاه، وعاد من عاداه، واحبّ من احبّه، و ابغض من ابغضه، و انصر من نصره، و اخذل من خذله، وادر الحقّ معه حیث دار».(5)

هر کس که من مولای او هستم، پس علی علیه السلام هم مولای اوست. بارالها موالات فرما نسبت به هر کس که با او موالات نماید و دشمن بدار هر که را که با او دشمنی ورزد، و دوست بدار کسی را که او را

ص: 23

دوست دارد، و مبغوض بدار کسی را که با او بغض و کینه نشان دهد، و یاری فرما کسی را که یاریش کند و خوار فرما کسی که او را خوار نماید و بگردان حق را با علی علیه السلام به هر سمتی که او بگردد.

وامّا درباره موضوع تبریک و تهنیت گویی ابوبکر و عمر، مراجعه شود به بخش دوّم کتاب.

درخت نخله صیحانی فریاد زد: «این محمّد رسول اللّه و وصیّش علی بن ابی طالب است».

قال ابوبکر: انا لا اتقدّم علی رجل قال فی حقه رسول اللّه صلی اللّه علیه (وآله) و سلّم: انّ علیّا یجیی ء یوم القیامة و معه اولاده و زوجته علی مراکب من البدن.

فیقول اهل القیامة: أی نبیّ هذا؟

فینادی مناد: هذا حبیب اللّه، هذا علیّ بن ابی طالب.(1)

ابوبکر گفت: من پیشی نمی گیرم بر مردی که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در حقّش فرمود: همانا علی در روز قیامت بیاید در حالی که فرزندان و زوجه اش همه همراه او سوار بر شتران (بهشتی) باشند.

پس اهل قیامت گویند: این کدام پیامبر است (که با این عظمت و تشریفات وارد قیامت شده) ؟

پس منادی ندا می دهد: این حبیب خدا، این علی بن ابی طالب علیهماالسلام است.

شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: احدی از پل صراط عبور نمی کند، مگر کسی که علی علیه السلام برای او جواز عبور نویسد.

و خطیب بغدادی با ذکر سند از انس بن مالک آورده است که ابوبکر به هنگام وفات گفت: شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:

انّ علی الصّراط لعقبة لایجوزها احدٌ الاّ بجواز من علیّ بن ابی طالب.(1)

همانا بر پل صراط گردنه ای باشد که احدی از آن عبور نکند مگر با جواز عبور از علی بن ابی طالب علیهماالسلام . اکنون این سؤال مطرح است: کسی که برای تصدّی امر خلافت و گرفتن بیعت از علی علیه السلام به اعتراف خودش می گوید:

«لیتنی لم أکشف بیت فاطمة و لو اعلن علیَّ الحرب»(2)

و راضی به آتش زدن در خانه و کشتن جگر گوشه فاطمه علیهاالسلام حضرت محسن

ص: 27

بن علی علیهماالسلام بود، چگونه می تواند جواز عبور از پل صراط را از امیرمؤمنان علی علیه السلام دریافت کند؟ نمی دانم کسی که فاطمه زهرا علیهاالسلام در هر نمازی او را نفرین می کرد(1) چگونه می تواند جانشین و خلیفه رسول خدا به حساب آید؟

مردی برخاست و گفت: ای خلیفه رسول اللّه، پیامبر به من وعده سه مشت خرما داده.

ابوبکر گفت: بفرستید به دنبال علی، و چون حضرتش حاضر شد گفت: ای ابوالحسن، این مرد می گوید رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به وی وعده سه مشت خرما داده، پس آن را به او بده.

آنگاه علی علیه السلام سه مشت خرما به آن شخص داد، ابوبکر گفت: هر یک از سه مشت خرما را بشمارید. چون شمردند هر مشت بدون کم و زیاد شصت دانه بود. پس ابوبکر گفت: صدق اللّه و رسوله، قال لی رسول اللّه لیلة الهجرة - ونحن خارجون من الغار نرید المدینة -: یا ابابکر کفّی و کفّ علیّ فی العدل سواء.(1) راست گفت خدا و رسولش، رسول خدا در شب هجرت که از غار بیرون آمده، به سمت مدینه می رفتیم فرمود: ای ابوبکر کفّ عدالت من و علی در عدل مساوی است - که علی سه مشت خرما را بدون شمردن به او داد و هر مشتی بدون کم و زیاد شصت دانه بود -.

و در بعضی روایات کلمه «فی العدد» بجای «فی العدل» آمده.

آنگاه از نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به سراغ علی علیه السلام رفتم و در نزد ایشان هم مقداری خرما بود و او هم بعد از اینکه سلام کردم، و جواب داد مشتی از آن خرماها را به من داد و چون آن ها را شمردم بدون کم و زیاد هفتاد و سه دانه بود، پس من با تعجّب زیاد از برابری خرماهای اعطایی به خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم رفتم و ماجرای برابری خرماهای آن حضرت علی را که مایه تعجّب من شده بود گزارش دادم.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم تبسّم نمود و فرمود:

یا أباهریره أما علمت أنّ یدی و ید علیّ بن ابی طالب فی العدل سواء؟(1)

ای ابوهریره! مگر نمی دانی که دست من و دست علی بن ابی طالب علیهماالسلام در عدل یکسان است؟!

وصی و جانشینی در بین اهلش مقرّر نمود، پس اکنون چه کسی از شما بپا خیزد و با من بیعت کند تا اینکه برادر، وزیر، وصی و خلیفه من در بین اهلم باشد؟

پس احدی از جا برنخاست.

سپس فرمود: ای بنی عبد المطلب! در (راستای برقراری) اسلام رؤسا و سرنوشت سازان باشید نه طفیلی و دنباله رو دیگران، به خدا سوگند یا قیام کننده شما بپا خیزد، یا شما در تحت فرمان غیر خود خواهید بود، و آن وقت است که پشیمان خواهید شد.

پس علی علیه السلام از بین شماها برخاست و حضرتش براساس آنچه پیشنهاد و برای وی شرط کرده بود با وی بیعت کرد، و او را به سوی خود فراخواند (یعنی تو دست همکاری به پیامبر ندادی، بلکه علی علیه السلام قبول دعوت و همکاری نمود و بدین ترتیب او نسبت به ارث آن حضرت ذی حق و شایسته و مقدم بر تو است) اکنون بگو بدانم آیا این موضوع را از ناحیه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم برای او عملی و رسمی می دانی؟

عبّاس گفت: آری.

محمّد بن جریر طبری نیز با ذکر سند از صحابی جلیل القدر ابورافع نقل نموده که گفت: در حالی که نزد ابوبکر بودم علی و عباس (عموی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ) وارد شدند، و عبّاس گفت: من عموی رسول اللّه و وارث او هستم و علی علیه السلام بین من و ترکه او حائل و مانع گردیده.

پس ابوبکر گفت: ای عبّاس کجا بودی هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بنی عبد المطلّب را که تو یکی از آن ها بودی جمع کرد و فرمود:

ایّکم یوازرنی و یکون خلیفتی و وصیّی فی اهلی و ینجز عدّتی و یقضی دینی؟

کدام یک از شما با من همکاری می کند که خلیفه و وصی من در بین اهلم باشد و وعده مرا عملی سازد، و دین مرا ادا نماید؟...

پس عبّاس گفت: حال که چنین بود تو از چه رو بر علی مقدّم شدی و بر او امارت و فرماندهی نمودی؟!

ابوبکر (که با این گفتگو محکوم و عاجز از جواب شد) گفت: آیا نیرنگ می کنی ای بنی عبد المطلّب؟!(1)

ص: 31

یعنی شما دو نفر با طرح دعوای ساختگی و اختلاف بر سر ارث پیامبر خواسته اید مرا وادار به اقرار بر تقدّم علی در امر خلافت کنید و مرا با سخن خودم محکوم نمایید!

توضیح: ابن عساکر مقدمه حدیث را که بیانگر مراجعه علی و عبّاس بر سر ارث پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به ابوبکر است ساقط نموده.

همچنانکه اعتراض عبّاس را به ابوبکر بر مبنای قول خود ابوبکر در امر خلافت علی علیه السلام از جانب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از ذیل داستان حذف و تحریف کرده، امّا در عین حال همین بخش از روایت بیانگر واقعیّتی است در تثبیت مقام خلافت بلافصل علی علیه السلام و اولیّت آن حضرت در پذیرش اسلام. و به طور خلاصه ارزنده ترین اعتراف ابوبکر است در مقدّم بودن علی علیه السلام در اسلام و اعلام همکاری او با پیامبر اکرم و متقابلاً اعلام واگذاری مقام اخوّت، وزارت، وصایت و خلافت از طرف پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به علی علیه السلام .

حدیث از ابوبکر بود) گفت: ای زید تو خود شنیدی که ابوبکر چنین گفت؟

زید گفت: آری به خدای کعبه قسم.

ص: 33

باشند ؛

و اگر جدّی و واقع گویی بوده است، پس نقض خلافت و تخطئه ابوبکر از مقام خلافت خود باشد ؛

و اگر از روی امتحان و پی بردن به آراء و نظریات صحابه حاضر در مجلس بوده است، پس صحابه سزاوار اینگونه امتحان نباشند، چه خدای تعالی با ایراد آیه «ونزعنا ما فی صدورهم من غلّ»(1) سینه های آن ها را خالی از غلّ و غش فرموده و نیازی به امتحان ندارند.(2)

توضیحا علاّمه قوشجی از اعلام متکلّمین سنّی متن اعتراف آمیز ابوبکر را به این عبارت آورده است: «ولّیتکم و لست بخیرکم و علیّ فیکم» ؛(3) «عهده دار ولایت و حکومت بر شما گردیدم، در حالی که با بودن علی در میان شما من بهترین شما نبوده ام!»

و به هر حال هر یک از این دو عبارت بیانگر اعتراف صریح و بی چون و چرای ابوبکر است، در شایستگی و حقّ تقدم علی علیه السلام در امر ولایت و خلافت بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و این اعتراف و درخواست «اقاله» گذشته از لوازم سویی که داراست و گردنگیر ابوبکر می شود، مشت محکمی بر دهان کسانی است که با کرّ و فرّهای بی محتوا افضلیّت ابوبکر را بر علی علیه السلام مطرح نموده، و انواع ادلّه قرآنی، حدیثی و تاریخی را در امر خلافت و ولایت امیرمؤمنان علیه السلام نادیده و بی اعتبار می انگارند.

آفرین به این مرد، و آن کیست یا رسول اللّه؟

پیامبر فرمود: آیا او را نشناختی ای ابابکر؟

ابوبکر گفت: خدا و رسولش بدان آگاهترند.

پیامبر فرمود: این شخص ابوالحسن علی بن ابی طالب علیهماالسلام است.

پس ابوبکر گفت: «بخٍّ بخٍّ لک یا ابا الحسن و أینَ مثلک یا ابا الحسن؟»(1)

روی زانو نشاند و به گریه افتاد.

سپس علی علیه السلام فرمود: واللّه این سخن از ناحیه من نبود.

ابوبکر گفت: راست گفتی واللّه من تو را متّهم نمی کنم.

هم با آتش زدن درب خانه اش و با زور و تهدید به مسجد بردنش، برای گرفتن بیعت از حضرتش، چه معنا و مجوّزی داشت؟!

وال من والاه...» و اعتراف به اتّفاق بر صحّت آن ها) می نویسد:

فصار (علیٌّ) سید الاولیاء و کان قلبه علی قلب محمّد علیه (وآله) التّحیة و السّلام.

سپس می نویسد:

و به همین سرّ اشاره کرد سید صدیقین رفیق غار پیغمبر، ابوبکر، هنگامی که ابوعبیده جراح را برای احضار علی فرستاد و گفت:

یا أبا عبیده، أنت أمین هذه الاُمّة، أبعثک الی من هو فی مرتبة من فقدناه بالامس، ینبغی أن تتکلّم عنده بِحُسن الادب...(1)

ای ابوعبیده تو امین این امّتی(!)، به دنبال کسی می فرستمت که در مرتبه کسی بود که دیروز از دست دادیم (یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم )، سزاوار است که با حسن ادب در نزد او سخن بگویی.

مؤلّف: نمی دانم احضار علی و این سخن سفارش آمیز ابوبکر به ابوعبیده در چه زمانی و به انگیزه چه موضوعی بوده، و ای کاش این سفارش را به عمر در موقع آوردن علی علیه السلام به مسجد کرده بود... .

تو خود حدیث مفصّل بخوان از این مجمل.

نخستین اسلام آور بوده، و در طول بیست و سه سال دائما با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم معاشرت داشته و مدّعی خلافت سرنوشت ساز شریعت آن حضرت بوده، این چنین از توصیف آن بزرگوار اظهار عجز و ناتوانی کند و از روی ناچاری پاسخ سؤال یهودیان را به علی علیه السلام محوّل نماید.

دیگر چه توقّع، که ابوبکر توانسته باشد بیانات علمی و دینی و اخلاقی پیامبر را برای افراد توضیح دهد و راه و رسم آن حضرت را پیاده کند تا مسلمانان ثابت قدم بمانند و بیگانگان علاقه مند به اسلام شوند و گرایش به بنیانگذار اسلام داشته باشند.

درباره علی فرمود: اللهمّ اهد قلبه و ثبّت لسانه ؛ خدایا دلش را (بدانچه حق است) رهنمود کن و زبانش را (از خطا و لغزش) بازدار.

پس ابوبکر و حاضران برخاسته به اتّفاق مرد یهودی به سراغ علی علیه السلام رفتند و اجازه گرفته بر حضرتش وارد شدند، آنگاه ابوبکر گفت: ای ابوالحسن، این مرد یهودی از من سؤال های زندیقان را می پرسد.

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: ای یهودی، چه می گویی؟

یهودی گفت: من سؤال هایی از شما می کنم که جز پیامبر یا وصیّش آنها را ندانند.

علی علیه السلام فرمود: بگو.

یهودی همان سه سؤال را مطرح نمود.

امام فرمود: امّا آن چه را که خدا نمی داند، مضمون گفتار شما مردم یهود است که می گویید: عزیر پسر خدا است و خدا برای خود فرزندی نمی شناسد.

و امّا آنچه نزد خدا یافت نمی شود، پس آن ظلم به بندگان است که خدا منزّه از آن می باشد.

و امّا آنچه برای خدا نیست، شریک است.

آن مرد یهودی با شنیدن این جواب ها گفت: أشهد أن لا إله الاّ اللّه وأنّ محمّدا رسولُ اللّه.

ابوبکر و مسلمانان حاضر در مجلس همه به امیرمؤمنان گفتند: یا مفرّج الکروب ؛ ای زداینده افسردگی ها و برطرف کننده غم و غصه ها.(1)

و در روایت ابن حسنویه حنفی موصلی آمده است که در این موقع صدای فریاد مردم بلند شد و ابوبکر گفت:

«یا کاشف الکُرُبات أنت یا علیّ فارج الهمّ».

آنگاه بر بالای منبر رفت و گفت:

«أقیلونی فلست بخیرکم و علیّ فیکم» ؛

مرا به خود واگذارید، زیرا تا علی در میان شماست من بهترین شما نیستم (که کرسی خلافت را اشغال کنم).

چون عمر این مطلب را شنید برخاست و گفت: ای ابوبکر، این چه سخنی بود گفتی؟! ما تو را برای خود برگزیدیم و وی را از منبر به زیر آورد.(2)

ص: 42

ابن عساکر نیز به طور مختصر سؤال ابوبکر از دلیل پیروزی و پاسخش را نقل کرده است.(1)

ص: 44

خداوندا! این (علی) از من است و من از او، جز آن که او - نسبت به من - به منزله هارون باشد نسبت به موسی.

ای مردم! آیا من سزاوارتر از خود شما نسبت به شما نیستم؟ گفتند: بلی.

فرمود: هر کسی را که من مولای او و برتر از او نسبت به خودش هستم، پس علی هم مولای اوست،

و کسی را که من ولی و صاحب اختیار او هستم، علی هم ولی و صاحب اختیار او باشد، خداوندا آنچه را که به من دستور داده بودی ابلاغ نمودم.

سپس از منبر پایین آمد و علی هم خوشحال و مسرور شد.

در این موقع مردم با علی بیعت نمودند و عمر گفت: آفرین بر تو باد ای پسر ابوطالب! که به صبح درآمدی در حالی که مولای ما و مولای هر مرد و زن مؤمنی باشی، همسر و زن کسی که با تو دشمنی ورزد مطلقه باد.

اکنون عمر باید سر از خاک برآورد و ببیند دشمنی ها و کارشکنی هایی که در حق علی روا داشته در طول چهارده قرن با شدّت هر چه بیشتر در حال جریان است و بفهمد کسی جز او عامل اصلی و زمینه ساز ابدی و آغازگر عملی آن نبوده است.

و بالاخره چه کسی عنوان مولویت علی علیه السلام را به بازی گرفت و حریم مولویّت او را درهم شکست که منتهی به بیست و پنج سال خانه نشینی علی علیه السلام گردید؟ و از آن پس در طول حدود چهارده قرن گذشته عنوان مولویّت علی علیه السلام در بین اکثریت مسلمانان به دست فراموشی سپرده شد و این همه اختلاف زیان بخش بین شیعه و سنّی به بار آورد؟.

همانا که خداوند تعالی از نور صورت علی بن ابی طالب فرشته هایی را آفرید که خدا را تسبیح گویند و تقدیس نمایند و ثواب آن را برای دوستان او و دوستان فرزندانش ثبت می کنند.

به درستی که علی، فاطمه، حسن و حسین در بالاترین جایگاه بهشت زیر گنبد سفید رنگی هستند که سقفش عرش خداوند رحمان است.

مؤمنان در ابتلا به مصائب و گرفتاریها.

و تو [ای علی] بازوی کمک کار من و غسل دهنده و دفن کننده ام، و پیشرو و دست به گریبان با هرگونه سختی و امر ناخوشایندی باشی، و هرگز پس از من به کفر گرایش نجوئی و تو در قیامت جلو دار من با پرچم حمد باشی و بیگانگان را از حوض کوثر برانی.

توضیح: عده ای از اعلام محدّثین و تاریخ نگاران از جمله: اسکافی(1)، ابن عساکر(2)، ابن ابی الحدید(3) و سیوطی(4) این گونه نقل کرده اند:

«أبشر یا علی بن ابی طالب انک مخاصم و انک تخصم الناس بسبع لایجاریک احد فی واحدة منهنّ»

و خطیب خوارزمی(5) و محب طبری(6) با اضافه کردن حدیث ذیل نقل کرده اند:

«أنت منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لانبیّ بعدی»

و آمرتسری با اضافه کردن فراز ذیل نقل کرده است:

«یا علی من أحبّک فقد أحبّنی و من أحبّنی فقد أحبّ اللّه، و من أحبّ اللّه تعالی دخله الجنّة. و من أبغضک فقد أبغضنی و من أبغضنی فقد أبغضه اللّه تعالی و أدخله النّار»(7)

- ای علی هر کس ترا دوست بدارد مرا دوست داشته، و کسی که مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته، و کسی که خدا را دوست بدارد داخل بهشتش کند. و کسی که نسبت به تو بغض و کینه داشته باشد، پس با من بغض داشته و کسی که بغض مرا داشته باشد خداوند هم نسبت به او بغض ورزد و داخل آتشش نماید.

مصادر آمده که با علی مخاصمه و دشمنی می کند، پس عمر گفت: پندارم تو از منافقین باشی، شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود:

«انّما علیّ منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لانبیّ بعدی».(1)

محققاً علی نسبت به من همانند هارون باشد نسبت به موسی (که شریک نبوت موسی، همکار و خلیفه او به هنگام رفتن به کوه طور بود) جز آنکه بعد از من پیامبری نباشد.

پس من گفتم (واللّه) دیگر هیچ گاه او را اذیت نکنم و نرنجانم.(1)

مؤلف: راستی آفرین بر عمر که به قسم واللّه اش عمل نمود و اگر به شرح مصادر تاریخی در خانه علی را آتش زد و وارد شد خود علی را آتش نزد!(2)

هرگونه ارتباط سببی و نسبی روز قیامت از هم گسیخته خواهد شد، مگر ارتباط سببی و نسبی با من.

ناگفته پیداست که ادامه و استمرار بُعد سببی و نسبی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم - تا اکنون که چهارده قرن و اندی از دوران حیاتش گذشته - تنها به برکت امیرمؤمنان و فاطمه زهرا علیهاالسلام تحقق پیدا کرده.

شایسته دقّت است پیامبر اکرم همسرهای متعددی داشت و چند فرزند هم از آنها بوجود آمد امّا هیچ اثر سببی و نسبی از حضرتش باقی نماند جز ده ها میلیون فرزندزادگان علی و فاطمه علیهاالسلام از جمله یازده امام معصوم و خلفای واقعی بعد از امیر مؤمنان علیه السلام .

کأنّه لم یرمد و أعطاه الرایه، فقتل مرحب و اخذ مدینة خیبر»(1)

فردا پرچم را بدست مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش هم او را دوست دارند، او بطور جدی به رویاروئی دشمن رود، نه اینکه فرار کند، خداوند بوسیله او پیروزی عنایت فرماید، جبرئیل طرف راستش باشد و میکائیل سمت چپش، پس مسلمانان شب را گذراندند در حالیکه آرزوی تشرف بدین مقام و مأموریت را در سر می پروراندند.

و چون صبح شد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: علی بن ابی طالب کجاست؟

گفتند او دچار چشم درد شده.

فرمود: وی را بیاورید، پس هنگامی که حضرتش را آوردند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: نزدیک من بیا. و چون نزدیک پیامبر شد به آب دهان چشمانش را مسح نمود، در این موقع علی با دیدگان سالم از جا برخاست آنچنان که گویا سابقه چشم درد نداشته،

پس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پرچم را به او داد، او هم مرحب(2) را کشت و خیبر را فتح نمود.

اگر همه مردم تجمع بر دوستی علی بن ابی طالب می کردند خداوند آتش (دوزخ) را خلق نمی کرد.

اگر طبقات هفتگانه آسمان و زمین را در یک کفه ترازو نهند و ایمان علی را در کفّه دیگر، پس ایمان علی برتری و سنگینی کند.

توضیح: عدّه ای از محدّثین تنها کلام پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم را از عمر بدون سئوال و جواب نقل کرده اند.(1)

محاسبه کنند ای ابوالحسن .

بدارد خدا را دوست داشته، و کسی که خدا را دوست بدارد، خدا او را داخل بهشت نماید.

توضیح: به شرحی که علامه محمودی نوشته عده ای از اعلام محدّثین از جمله ابن عساکر این روایت را بدون حدیث «من احبّک» در جای دیگر با کمی اختلاف نقل کرده اند.(1)

جبرائیل یؤکد علیکم ما قلته فی علیّ.(1)

عمر گفت: یا رسول اللّه در حالیکه شما سرگرم خطبه خواندن بودید جوان خوش سیمای خوشبوئی پهلوی من نشسته بود، پس بمن گفت: ای عمر! بدون شک رسول اللّه قرار دادی را منعقد فرمود که هیچ کس آنرا بر هم نزد مگر منافق.

رسول خدا دست مرا گرفت و فرمود: ای عمر! بدون شک او از فرزندان آدم نبود، همانا جبرئیل بود که خواست آنچه را من درباره علی گفتم بر شما تأکید نماید.

توضیح اینکه: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم پس از خطبه خواندن، و اعلام مقام خلافت مطلقه و بلا فصل علی علیه السلام با ایراد «من کنت مولاه فعلیّ مولاه» و دیگر فرازهای مربوطه، از حاضران در صحنه غدیر خواست یک یک آنها با علی علیه السلام دست بیعت دهند، تا از طریق بیعت عملاً اعلام تسلیم و قبولی خلافت او کرده باشند. حتّی زن ها با زدن دست در طشت آبی - که به دستور پیامبر کنار خیمه ای نهاده شد و دست علی علیه السلام از داخل خیمه در آن قرار داشت - مراسم بیعت را انجام دادند و همه ملتزم به پیروی و اطاعت از امام علی بن ابی طالب علیه السلام شدند.

خوب است حق جویان بدانند به نوشته حداقل چهل نفر از اعلام مورخین و محدّثین، ابوبکر و عمر هر دو به هنگام بیعت با امام امیرمؤمنان علی علیه السلام با کلماتی از قبیل «بخٍّ بخٍّ» یا «هنیئاً لک» و امثال آن، مقام ولایت و خلافت را به ایشان تبریک و تهنیت گفتند.

اینک بخاطر آگاهی خوانندگان به ذکر نمونه هائی از تعبیراتی که درین زمینه نقل شده و بیانگر اهمیت مراسم غدیرخم است می پردازیم.

امّا تعبیری که از ابوبکر و عمر با هم نقل شده عبارت است از:

أَمسَیتَ یابن أبی طالب، مولی کلّ مؤمن و مؤمنة.

که ناقلان آن:

1 - حافظ احمد بن عقده کوفی (متوفای 333) در «کتاب الولایة» شامل معرفی یکصد و پنج نفر از صحابه ناقل حدیث غدیر [تهذیب التهذیب ابن حجر 7/337 و دیگر مصادر مندرج در الغدیر 1/153]

2 - حافظ علی بن عمر دار قطنی بغدادی (متوفای 385) [صواعق المحرقة

ص: 60

ابن حجر، ص26]

3 - حافظ احمد بن محمّد عاصمی از اعلام قرن پنجم در «زین الفتی» ج2 ص263

4 - حافظ ابوعبداللّه گنجی شافعی (658) در «کفایة الطالب - باب اول ص62» به نقل از ابن عقده.

5 - احمد بن حجر هیثمی (932) در «صواعق المحرقه»، ص26

6 - شمس الدین مناوی شافعی (1031) در «فیض القدیر»، 6/218

7 - ابوعبداللّه زرقانی مالکی (1122) در «شرح المواهب 7/13» هرسه بنقل از دارقطنی

8 - سید احمد زینی دحلان مالکی شافعی (1304) در «فتوحات الاسلامیه»، 2/306.

و امّا تعبیراتی که از عمر به تنهائی نقل شده بدین قرار است:

1 - أصبحتَ مولی کلّ مؤمن.

2 - بخٍّ بخٍّ لک یا ابن أبی طالب، أصبحت مولای و مولی کلّ مؤمن و مؤمنة.

3 - بخٍّ بخٍّ لک یا علی، أصبحت و أمسیت.

4 - بخٍّ بخٍّ لک یا ابا الحسن، لقد أصبحت مولای و مولی کل مؤمن و مؤمنة.

5 - بخٍّ بخٍّ یا ابن ابی طالب، أصبحت مولای و مولی کلّ مسلم.

6 - بخٍّ بخٍّ یابن ابی طالب، أصبحت مولای و مولی کلّ مؤمن ومؤمنة.

7 - طوبی لک یا ابا الحسن! أصبحت مولای و مولی کلّ مؤمن ومؤمنة.

8 - طوبی لک یا علی! أصبحت مولی کلّ مؤمن و مؤمنة.

9 - هنیئاً لک، أصبحت مولی کلّ مؤمن و مؤمنة.

10 - هنیئاً لک أصبحت و أمسیت مولی کلّ مؤمن و مؤمنة.

11 - هنیئاً لک یا ابا الحسن، أصبحت مولی کلّ مسلم.

12 - هنیئاً لک یابن ابی طالب، أصبحت مولی کل مؤمن و مؤمنة.

13 - هنیئاً لک یابن ابی طالب، أصبحت مولای و مولی جمیع المؤمنین والمؤمنات.

14 - هنیئاً لک یابن ابی طالب، أصبحت مولای و مولی کل مؤمن و مؤمنة.

15 - هنیئاً لک یابن ابی طالب، أصبحت الیوم ولیّ کل مؤمن.

16 - هنیئاً لک یابن ابی طالب، أصبحت الیوم ولیُّ کل مؤمن و مؤمنة.

17 - یابن ابی طالب أصبحت الیوم ولی کلّ مؤمن. و اما مصادر تعبیراتی که از عمر به تنهائی نقل شده بدین شرح است:

ص: 61

1 - مصنف ابوبکر بن ابی شیبه [الغدیر، 1/272].

2 - المعیار و الموازنة ابوجعفر اسکافی، ص212.

3 - مسند احمد حنبل، 4/281 چ6 جلدی و 5/355 بشماره 18011 چ9 جلدی.

4 - مسند کبیر ابویعلی موصلی - به نقل صراط السوی فی مناقب آل النبی، محمود شیخانی قادری -.

5 - تفسیر محمّد بن جریر طبری، 3/428.

6 - شرح المصطفی ابوسعید خرگوشی [الغدیر، 1/274].

7 - الکشف و البیان ثعلبی [نیز الغدیر، 1/274].

8 - تاریخ بغداد خطیب، 8/290.

9 - مناقب ابن مغازلی، ص 19.

10 - شواهد التنزیل حسکانی ص157، شماره 210 وص158، شماره213.

11 - زین الفتی در تفسیر سوره هل أتیّ ابومحمّد عاصمی، ج2 ص265.

12 - سرّ العالمین ابوحامد غزالی، ص9.

13 - ملل و نحل ابو الفتح شهرستانی، 1/191 زیر عنوان «الإمامیه».

14 - مناقب خطیب خوارزمی، باب 14، ص93.

15 - تاریخ دمشق ابن عساکر 2/76 - 78 شماره های 577 ، 579 ، 580 .

16 - مفاتیح الغیب فخر رازی - ذیل یا أیّها الرسول - 3/443.

17 - نهایه مجد الدین ابن اثیر شیبانی، 4/246.

18 - اسد الغابه عزّالدین ابن اثیر، 4/28.

19 - تذکرة الخواص سبط ابن جوزی، ص29.

20 - ریاض النضره محب الدین طبری، 2/113.

21 - ذخائر العقبی محبّ الدین طبری، ص67.

22 - فرائد السمطین شیخ الاسلام حموینی، باب 13، ج2، ص77.

23 - تفسیر نیشابوری، 6/170.

24 - مشکاة المصابیح ولی الدین خطیب، ص557 .

25 - نظم درر السمطین جمال الدین زرندی مدنی، ص109.

26 - البدایة والنهایة، ابوالفداء، ابن کثیر شامی، 5/210.

27 - مودة القربی، سیّدعلی همدانی، موده پنجم - چاپ مندرج در ینابیع الموده، ص297.

28 - بدیع المعانی، نجم الدین اذرعی - معروف به ابن عجلون - شافعی،

ص: 62

ص75.

29 - جامع الاحادیث، جلال الدین سیوطی [بشرح کنز العمّال] .

30 - وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، نور الدّین سمهودی شافعی، 2/173.

31 - مواهب اللدینه، شهاب الدین قسطلانی، 2/13.

32 - تفسیر سیّد عبدالوهاب بخاری ذیل آیه «قل لا أسئلکم...» .

33 - کنز العمّال، متقی هندی، 13/134.

34 - روضة الصفاء ابن خاوند شاه، جزء دوّم از ج1، ص173.

35 - حبیب السیر غیاث الدین خاندمیر، جزء سوم ازج1، ص144.

36 - صراط السوی فی مناقب آل النبی سیّد محمود شیخانی قادری مدنی [الغدیر 1/281] .

37 - مرافض الروافض حسام الدّین سهارنپوری [الغدیر، 1/142-143].

38 - مرآة المؤمنین فی مناقب سیّد المرسلین، ولی اللّه سهاوی لکهنوی [الغدیر، 1/282].

39 - مجمع بحار الأنوار، محمّد طاهر فتنی هندی، 3/465.

40 - ذخائر المواریث، عبدالغنی نابلسی، 1/57 .

اکنون با توجه به شرحی که در رابطه با پایه گذاری مسئله خلافت در غدیرخم اجمال آن به نظر رسید و مشروح همه جانبه آن از صدها مصدر حدیثی، تفسیری، تاریخی، کلامی و ادبی اهل تسنن با ذکر آدرس دقیق در ده جلد «عبقات الانوار» محقق بی نظیر میرحامد حسین لکهنوی، و یازده جلد «الغدیر» علاّمه بزرگوار امینی و تعداد 162 کتاب مفصل و مختصرِ دیگر به زبان های مختلف از این قبیل(1) خلاصه شده، این سئوال مطرح است که:

اگر فراز گویا و ارزنده «من کنت مولاه فعلی مولاه» - با مشخصات و ویژگی های محلی و تاریخی و تجمع حجاج برای ابلاغ به آنها، و بیعت همه افراد مرد و زن حاضر - بیانگر مقام امامت مطلقه و خلافت بلافصل علی بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم نبود و نقش سرنوشت سازی برای امت اسلامی نداشت و قضیه یک قضیه عادی و معمولی و فاقد خاصیت دینی بود، دیگر تهنیت گوئی ابوبکر و عمر و دیگران در قالب «بخٍ بخٍ» یا «طوبی لک» یا «هنیئاً لک» چه معنائی داشته؟!

این سئوالی است که اهل تسنن بدون طفره و درجازدن باید پاسخگوی آن

ص: 63

باشند.

ومؤید این موضوع، که هدف اصلی از مراسم غدیرخم، ابلاغ مقام خلافت بلافصل علی علیه السلام بوده است، آنکه حافظ ابن حجر عسقلانی به نقل از ابن جوزی می نویسد:

هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» ابوبکر و عمر تغییر چهره دادند و قیافه شان دگرگون شد و در همین موقع آیه شریفه:

«فلمّا رأوه زلفة سیئت وجوه الّذین کفروا»(1)

نازل گردید.(2)

وعلامه مناوی در شرح حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه» که از مندرجات جامع صغیر سیوطی است، کلام ابن حجر عسقلانی را مبنی بر تغییر چهره ابوبکر و عمر بیان نموده، آنگاه به بحث پیرامون اسناد حدیث غدیر پرداخته و به نقل از دارقطنی روایت «امسیت یابن ابی طالب مولی کلّ مؤمن و مؤمنة» را از ابوبکر و عمر نقل کرده است.(3)

اکنون باز این سئوال مطرح است که: اگر ایراد کلمه «من کنت مولاه» در رابطه با خلافت بلافصل پیامبر نبود و مربوط به یک امر ساده [مثلاً ابلاغ دوستی خشک و خالی علی علیه السلام ] بود، از چه رو ابوبکر و عمر با شنیدن آن ناراحت شده و رنگ صورتشان سرخ و سیاه شد؟!

عمر بدون قال رسول اللّه آنرا بیان کرده.

ابن ابی الحدید نیز این قضیه را برای قبیله بنی ولیعه یمن آورده و شاید هر دو به حقیقت پیوسته باشد.(1)

- پس اضافه کرد - من و ابوعبیده و ابوبکر و گروهی از صحابه در حضور پیامبر بودیم که دست به شانه علی زد و فرمود:

«یا علی أنت اوّل المؤمنین ایماناً و اوّل المسلمین إسلاماً و أنت منّی بمنزلة هارون من موسی»(1)

ای علی تو نخستین ایمان آور از مؤمنین باشی و اولین اسلام آور از مسلمانان و تو نسبت به من همانند هارونی نسبت به موسی.

و ابن صباغ مالکی بنقل از «خصایص العلویه علی سائر البریه» ابوالفتح، محمّد نطنزی - باضافه:

«کذب من زعم اَنّه یحبنی وهو مبغضک. یا علی من أحبّک فقد أحبّنی و من أحبّنی أحبّه اللّه و من أحبّه اللّه أدخله الجنّة، و من أبغضک فقد أبغضنی، و من أبغضنی أبغضه اللّه تعالی و أدخله النّار»(2)

- آنرا آورده است که بطور خلاصه حبّ و بغض علی را حبّ و بغض با خدا و رسولش بیان کرده و سرنوشت دوستان علی را بهشت و دشمنان و کینه توزان علی را جهنّم اعلام فرموده.

المرسلین»(1) به نقل از عمر بن خطاب آورده است که گفت: من و ابوعبیده و ابوبکر و گروهی از صحابه - در حضور پیامبر - نشسته بودیم که ناگهان حضرتش دست به شانه علی زد و فرمود:

«یا علی أنت أوّل المؤمنین ایماناً وأوّل المسلمین اسلاماً، و أنت منّی بمنزلة هارون من موسی، و انّما أنت بمنزلة الکعبة تؤتی و لاتاتی. فإذا أتاک هؤلاء القوم فَسَلِّموا إلیک الأمر فاقبله منهم، و إن لم یأتوک فلا تأتهم».

ای علی تو اوّل مؤمنی باشی که ایمان آورد و نخستین مسلمانی باشی که اسلام آورد و تو نسبت به من بمنزله هارونی نسبت به موسی، و همانا که تو بمنزله کعبه ای که باید به نزد تو آیند و نباید تو بسوی آنها بروی. پس اگر این مردم - صحابه و مسلمانان - به سراغ تو آمدند وامر - خلافت - را به تو تسلیم کردند بپذیر، و گرنه، تو هم به سراغ آنها مرو.

باشد، داخل شوی با من هر کجا که من داخل شوم.

ص: 70

علی علیه السلام که نمونه بارزش حدیث غدیر است .

تنها بر اساس اعتراف عمر، شکی نیست که پیامبر صلی الله علیه و آله فقط علی را شایسته تصدی خلافت می دانست که تصمیم به واگذاری کتبی امر خلافت به او گرفت و امر به آوردن وسیله نوشتن فرمود.

اما عمر بخاطر اختلاف افکنی بین حاضرین مجلس با جمله «إنّ الرجّل لیهجر» یا «دعوه فإنّ نبیّکم یهجر» حضرتش را هذیان گو معرّفی نمود، و از عملی شدن تصمیم پیامبر و آوردن وسیله نوشتن ممانعت کرد. دسیسه او کارگر شد و اصحاب حاضر در مجلس دو دسته شدند، بعضی طرفدار عمر، یعنی گفتار او را تقویت نمودند و عدّه ای طرفدار رسول اکرم صلی الله علیه و آله بگونه ای که نزاع کردند و داد و فریاد بلند شد در این زمان پیامبر (مجسمه خلق عظیم) متغیر شد و فرمود: از پیش من برخیزید، اینجا جای اختلاف و نزاع نیست.

حال این سؤال مطرح است که: چگونه عمر از روی دل سوزی؟؟ برای مسلمین در حضور پیامبر بذر نفاق و اختلاف را پاشید و ایجاد دو دستگی نمود و به پیامبری که خدا در قرآن اطاعت او را واجب کرده و سخن او را وحی معرفی نموده جسارت کرد و او را از وصیّت کردن که حقّ مسلم هر مسلمانی است منع کرد.

علی لهلک ابوبکر»، «لولا علی لهلک عمر»، «لولا علی لهلک عثمان»، و دیگر تعبیرات وارد از ناحیه عمر بن خطاب حضرتش را می ستودند و به مقامات علمی او و سرنوشت سازی پاسخ هایش اعتراف می نمودند.

قابل توجه خوانندگان آنکه عمر تنها کلمه «لولا علی لهلک عمر» را نه یکبار که دهها بار، در پیشامدهای مختلف ایراد و صریحاً در حضور افراد به هلاکت خود در صورت نبودن علی علیه السلام اعتراف نموده.

اکنون بخاطر اختصار و محدودیت حجم کتاب حاضر از ذکر مشروح قضایا معذرت خواسته و تنها به بیان فهرستی از تعبیرات عمر درباره امیرمؤمنان علی علیه السلام اکتفا نموده و آنگاه از باب نمونه تعدادی از موارد مربوط به حل مشکلات قضائی را به آگاهی خوانندگامی می رسانیم.

1 - «أبا حسن، لا أبقانی اللّه لشدّه لست لها ولا فی بلد لستَ فیها».

ای پدر حسن خدا مرگ دهد مرا در امر سختی که تو برای آسان کردنش نباشی، و در شهری که تو در آن حاضر نباشی.

2 - «أعوذ باللّه أن أعیش فی قوم لستً فیهم یا أبا حسن».

پناه می برم به خدا از بسر بردن در بین قومی که تو ای پدر حسن در بین آن نباشی.

مستدرک حاکم، 1/457.

اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، 1/323.

القری لقاصد اُمُّ القری محب طبری، ص246.

تاریخ دمشق ابن عساکر 3/50 بلفظ: نعوذ باللّه .

تبیین الحقایق، فخر الدین عثمان زیلعی 2/16 چ مصر.

ذخائر العقبی محب طبری، 2/197.

ریاض النضرة او، 2/197 چ مصر، و ص146 چ بیروت.

تلخیص مستدرک ذهبی، 1/457.

کنز العمّال متقی هندی، 5/177 - 178.

ص: 74

فیض القدیر - شرح جامع صغیر سیوطی - 4/356 به نقل از دار قطنی. روض الازهر قلندر هندی 266.

ارجح المطالب امرتسری، ص122 از پنج مصدر حدیثی.

3 - «أعوذ باللّه أن أعیش فی قوم لیس فیهم ابوالحسن».

پناه می برم به خدا از زندگی در بین قومی که ابوالحسن در آنها نباشد. فیض القدیر - شرح جامع صغیر - 4/357 به نقل از دارقطنی.

4 - «أعوذ باللّه من معضلة لا علیّ لها».

پناه می برم به خدا از مشکلی که علی برای حل آن نباشد. مناقب خوارزمی، فصل 7، ص51 . نور الأبصار شبلنجی، ص79.

5 - «أعوذ باللّه من معضلة لیس لها ابو حسن - ابوالحسن».

پناه می برم به خدا از مشکلی که پدر حسن برای حل آن نباشد.

فضائل امیرالمؤمنین احمد حنبل، [الغدیر، ج6، ص247].

زین الفتی عاصمی، [الغدیر، ج6، ص247].

تذکرة الخواص سبط ابن جوزی، ص87 و در چ نجف، ص144.

تاریخ دمشق ابن عساکر، 3/51 .

6 - «أعوذ باللّه من معضلة ولا ابو حسن لها».

پناه می برم به خدا از مشکلی که پدر حسن برای حل آن نباشد.

تاریخ ابن کثیر، 7/359 .

فتوحات الاسلامیه زینی دحلان، 2/306.

7 - «اللّه أعلم حیث یجعل رسالته».

خداوند خود آگاه تر است که بار نبوّت را کجا قرار دهد.

الطرق الحکمیه ابن قیم، ص46. [الغدیر، 6/105].

8 - «اللّهمّ لا تبقنی لمعضلة لیس لها ابن ابی طالب حیّاً».

بارالها! باقی مگذار مرا در برابر مشکلی که - علی ابن ابی طالب - برای حل آن - زنده نباشد.

فضائل احمد، شماره حدیث 216.

مقتل خوارزمی، 1/45. مناقب او، فصل 7، ص51 .

تذکره سبط ابن جوزی، ص148.

قوة القلوب، 2/246.

ینابیع الموده قندوزی، ص86 .

ص: 75

ملحقات احقاق الحق، 8/211 به نقل از هشت مدرک دیگر.

9 - «اللّهمّ لا تنزل بی شدیدة إلاّ و ابوالحسن الی جنبی».

بارالها کار سختی را بر من فرود نیاور، مگر آنکه ابوالحسن (برای حل آن) در پهلوی من باشد.

ذخائر العقبی ص82 .

ریاض النضرة، 2/50 ، و194 و در چ بیروت ص142.

کنز العمّال، 5/257 به نقل از ابن عساکر.

فرائد السمطین، 1/343 شماره 264.

نظم درر السمطین زرندی، ص130 بلفظ «اللّهمّ لا ترانی شدة».

کفایة شنقیطی، ص57 .

10 - «أنت (یا علی) خیر هم فتویً».

تو ای علی بهترین صحابه در امر فتوی هستی.

طبقات ابن سعد، ج2، بخش، 2/102.

سنن دار قطنی ج2. کتاب الصائم باب القبله، ص181.

11 - «بأبی أنتم، بکم هدانا اللّه، و بکم أخرجنا اللّه من الظلمات الی النور».

پدرم بفدای شما خاندان (نبوت) باد، که بوسیله شما خداوند ما را هدایت کرد و بوسیله شما ما را از عالم تاریکی (شرک) به نور و روشنائی اسلام درآورد.

ربیع الأبرار زمخشری، 3/595 .

مناقب خوارزمی، فصل 7، ص51 - 52 .

شرح ابن ابی الحدید، 4/133، چ4 جلدی .

فرائد السمطین حموینی، 1/349، شماره 273.

مستطرف إبشیهی، 1/91.

نزهة المجالس صفوری، 2/211.

وسیلة النجاة محمّد مبین هندی، ص139.

مرآة المؤمنین ولی اللّه لکهنوی، ص87 .

12 - «ثلاث کنت فی طلبهنّ، فالحمدللّه الّذی أصبتهنّ قبل الموت».

سه چیز بود که من در پی آن بودم و حمد خدای را که قبل از مرگم - بواسطه علی - بدان دست یافتم.

کنز العمّال، 13/170 - 169 به نقل از دیلمی و معجم اوسط طبرانی.

منتخب کنز العمّال - چ حاشیه مسند احمد - 5/56 .

13 - «رُدُّوا الجهالات إلی السنّة و رُدُّوا قول عمر إلی علیّ».

ص: 76

نادانی ها را به سنّت برگردانید، و گفته عمر را هم به علی .

احکام القرآن جصّاص، 1/504 .

سنن بیهقی، 7/441-442 .

مناقب خوارزمی، ص50 .

کتاب العلم أبو عمر، 2/187 .

تذکرة الخواص، سبط ابن جوزی، 87 . و در چ نجف ص147 .

14 - «ردُّوا قول عمر إلی علیّ، لولا علیّ لهلک عمر».

قول عمر را به علی برگردانید، اگر علی نبود عمر هلاک شده بود.

تذکره سبط ابن جوزی، ص147 .

15 - «صدقت أطال اللّه بقاءک».

راست گفتی (ای علی) خداوند بقائت را طولانی کند.

جامع العلوم والحکم، عبد الرحمن سلامی بغدادی، 1/106 چ مصر.

16 - «عجزت النساء أن تلدن مثل علی بن ابی طالب و لولا علی لهلک عمر».

همانا که زنها از زائیدن همانند علی ناتوان باشند و اگر علی نبود عمر هلاک شده بود.

اربعین فخر رازی، ص466.

مناقب خوارزمی، فصل7، ص93.

فرائد السمطین حموینی، 1/351.

مطالب السئول ابن طلحه شافعی، ص130.

ینابیع الموده قندوزی، ص75 و 373 چ اسلامبول وص 85 و 448 چ نجف به نقل از فصل الخطاب خواجه پارسا. 17 - «علیّ أعلم الناس بما أنزل اللّه علی محمّد».

علی بدانچه خدا بر محمّد نازل فرموده، آگاه ترین مردم است.

شواهد التنزیل حاکم حسکانی، 1/29.

18 - «فرّج اللّه عنک لقد کدتُ أُهلک فی جلدها».

خداوند مشکلت را بگشاید، بدون شک نزدیک بود بخاطر اجراء حد بیجای این زن هلاک شوم.

مناقب ابن شهر آشوب، 2/366 چهار جلدی و 1/497 دو جلدی - به نقل از شش نفر راویان و محدثان اهل تسنن - .

19 - «کاد یهلک ابن الخطاب لولا علیُّ بن ابی طالب».

اگر علی بن ابی طالب نبود، نزدیک بود عمر هلاک شود.

ص: 77

طرق الحکمیه ابن قیم، ص46.

کفایة الطالب گنجی اول باب، 57 .

فصول المهمه ابن صباغ مالکی، ص18.

20 - «کان عمر یتعوّذ من معضلة لیس لها ابو حسن».

پیوسته عمر به خدا پناه می بُرد از مشکلی که ابو حسن (علی بن ابی طالب) برای حلّ آن نباشد.

استیعاب قرطبی، 8/157 چاپ ذیل اصابه.

اسد الغابه ابن اثیر، 4/22.

اصابه ابن حجر، 7/59 .

اعلام الموقعین ابن قیم جوزیه، 1/15 .

تاریخ الاسلام ذهبی، 2/199.

تاریخ الخلفاء سیوطی، 66 و171.

تاریخ دمشق ابن عساکر، 3/51 .

تأویل مختلف الحدیث ابن قتیبه دینوری، ص202.

تذکرة الخواص سبط ابن جوزی، ص144.

تهذیب التهذیب عسقلانی 1/337 و7/327 .

ذخائر العقبی محب طبری، ص82 .

ریاض النضره او، 2/142 - به نقل از احمد حنبل و استیعاب.

صفوة الصفوه ابن جوزی، 1/121.

صواعق المحرقة ابن حجر مکی، ص76 .

طبقات الکبرای ابن سعد، 2/339 چ مصر.

طرح التثریب ابو زرعه عراقی، 1/86 چ مصر.

علی ابن ابی طالب امام العارفین احمد بن صدیق غماری، ص70.

فتح الباری شرح صیح بخاری، 17/105.

فرائد السمطین حموینی، 1/345 شماره 267.

فضائل الصحابة احمد حنبل، 2/647 شماره 1100.

فیض القدیر مناوی، 4/357. قضاة الاندلس، ص23 چ قاهره.

کفایة الطالب گنجی شافعی، باب 57، ص217 چ نجف و ص95 چ غری.

مجمع بحار الانوار صدیقی فتونی 2/396 چ نولشکور.

نور الابصار شبلنجی، ص74 .

ص: 78

21 - «لا أبقانی اللّه إلی أن أدرک قوماً لیس فیهم ابوالحسن».

باقی نگذارد خدا مرا در وقتیکه درک کنم قومی را که ابوالحسن در بین آنان نباشد.

حاشیه حفنی بر شرح جامع صغیر عزیزی، 2/417.

مصباح الظلام جردانی، 2/56 - به نقل الغدیر، 3/98 از هر دو مصدر مذکور.

22 - «لا أبقانی اللّه بارض لیس فیها أبا الحسن».

باقی نگذارد خدا مرا در سرزمینی که ابوالحسن در آن نباشد.

ارشاد الساری، 3/195.

23 - «لا أبقانی اللّه بعد ابن ابی طالب».

بعد از فرزند ابی طالب (علی)، خدا مرا باقی نگذارد.

اخبار الظراف ابن جوزی : ص 19

الازکیاء ابن جوزی، ص18 - به نقل الغدیر، 6/126 از دو مصدر مذکور.

تذکرة سبط ابن جوزی، ص148 چ نجف و 157 چ غری.

مناقب خوارزمی، ص60.

طرق الحکمیة ابن قیم، ص36.

ذخائر العقبی، ص 80 .

ریاض النضرة، 2/197.

وسیلة النجاة محمّد مبین لکهنوی، ص150 .

24 - «لا أبقانی اللّه بعدک یا علیّ».

ای علی! خدا مرا بعد تو باقی نگذارد.

مناقب خوارزمی، فصل 7، ص54 .

فرائد السمطین، 1/349 شماره 274 .

ذخائر العقبی محبّ طبری، ص 82 .

ریاض النضره او، 2/146،

ارجح المطالب، ص122.

25 - «لا أبقانی اللّه لمعضلة لیس لها ابو الحسن».

در برابر مشکلی که ابو الحسن (علی) برای حل و فصلش نباشد خدا مرا باقی نگذارد.

انساب الاشراف بلاذری، 2/99.

26 - «لا أحیانی اللّه لمعضلة لا یکون فیها ابن أبی طالب حیّاً».

در مشکلی که (علی) ابن ابی طالب زنده نباشد، خدا مرا زنده نگذارد.

ص: 79

الجامع اللطیف محمّد جار اللّه قرشی، ص35 چ1393 مصر.

27 - «لا بقیت فی قوم لست فیهم یا أبا الحسن».

ای ابوالحسن در بین قومی که تو در بین آنها نباشی، باقی نمانم.

تاریخ دمشق - بخش امام علی - 3/53 - 52 شماره 1082.

تفسیر امام فخر رازی ذیل آیه و التّین و الزّیتون .

28 - «لا بقیت لمعضلة لیس لها ابوالحسن».

در برابر مشکلی که ابوالحسن برای حل آن نباشد، باقی نمانم.

ترجمة علی بن ابی طالب، ص79 - به نقل الغدیر، 3/98 .

29 - «لا خیر فی عیش قوم لستَ فیهم یا أبا الحسن».

در زندگانی مردمی که تو ای ابوالحسن در بین آنها نباشی خیری نباشد.

الجامع اللطیف، محمّد جار اللّه قرشی، ص35 چ مصر 1392.

30 - «لا عشت فی قوم لستَ فیهم یا أبا الحسن».

در بین قومی که تو ای پدر حسن در بین آنان نباشی، زندگانی نکنم.

تاریخ دمشق ابن عساکر - بخش امام علی - 3/53 .

31 - «لولا علیّ لضلّ عمر». اگر علی نبود عمر گمراه شده بود.

تمهید باقلانی، ص 199 - به نقل الغدیر، 6/327.

32 - «لولا علیّ لهلک عمر».

اگر علی نبود عمر هلاک شده بود.

همانطوریکه قبلاً یادآور شدیم عمر دهها مرتبه در موارد مختلف که مسائل و مشکلات به دست توانای امیرمؤمنان علی علیه السلام حل و فصل می شد جمله «لولا علی لهلک عمر» را تکرار نموده و طبق اشاره قبل چون نقل متون قضایا موجب اطاله کلام خواهد شد.

تنها به ذکر فهرستی از مصادر نقل آن اکتفا می کنیم که عبارتند از:

1 - أخبار الظرائف ابن جوزی، ص19.

2 - الأزکیاء ابن جوزی، ص 18 چ مصر.

3 - اربعین فخر رازی، ص466.

4 - أرجح المطالب امرتسری، ص123.

5 - إرشاد الساری، شرح صحیح بخاری، ابن حجر قسطلانی 10/9 به نقل از بغوی، ابو داود، نسائی و ابن حبان.

6 - إستیعاب ابن عبد البرقرطبی، 3/39 و در چاپ ذیل اصابه 8/157.

ص: 80

7 - أهل البیت توفیق ابو علم مصری، چ قاهره، ص207.

8 - بریقة المحمودیه ابو سعید خادمی، 1/211 چ حلبی قاهره.

9 - تاریخ آل محمّد بهجت افندی، ص125 چ مطبعه آفتاب.

10 - تأویل مختلف الحدیث، ابن قتیبه دینوری، ص202.

11 - تذکرة الخواص سبط ابن جوزی، ص147 ضمن دو قضیه به نقل از فضائل احمد و مسند او.

12 - تفریح الأحباب فی مناقب الآل و الأصحاب محمّد بن عبداللّه قرشی هاشمی، ص 325 چ دهلی.

13 - تفسیر امام فخر رازی، 7/484 .

14 - تفسیر نیشابوری ضمن سوره احقاف.

15 - حاشیه حفنی بر شرح جامع صغیر عزیزی، 2/417 [الغدیر، 6/102] .

16 - دُرّ بحر المناقب ابن حسنویه حنفی، ص23 نسخه خطی [ملحقات احقاق، 8/198] .

17 - ذخائر العقبی محبّ الدین طبری، ص 82 .

18 - ریاض النضره محبّ الدین طبری، 2/142 - به نقل از حافظ عقیلی و حافظ ابن سمان - .

19 - سنن ابن ماجه قزوینی، ج2 .

20 - سنن ابو داود سجستانی، 2/227 به چند طریق.

21 - شرح تائیّه ابن فارض قاضی سعید الدین محمّد بن احمد فرغانی [ملحقات احقاق، 8/184] .

22 - شرح تجرید علاء الدین قوشجی - بخش امامت - چ آستانه ترکیه.

23 - شرح جامع صغیر سیوطی از شیخ محمّد حنفی - چاپ حاشیه سراج المنیر - 2/417.

24 - شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، 1/18 و12/205.

25 - علی بن ابی طالب امام العارفین احمد بن صدیق غماری، ص71.

26 - عمدة القاری - شرح صحیح بخاری - عینی 11/151 .

27 - عون المعبود - شرح سنن ابی داود - عظیم آبادی، 12/76.

28 - فتح الباری - شرح صحیح بخاری - عسقلانی، 12/101.

29 - فتح الملک العلی - بصحة حدیث باب مدینة العلم علی - احمد بن محمّد غماری، ص 42.

30 - فرائد السمطین حموینی، 1/351، شماره حدیث 276.

ص: 81

31 - فصل الخطاب خواجه پارسا، به نقل ینابیع الموده.

32 - فصول المهمه ابن صبّاغ مالکی، ص18.

33 - فضائل امیرالمؤمنین از احمد حنبل شماره حدیث 327.

34 - فیض القدیر - شرح جامع صغیر - عبد الرؤف مناوی 4/357.

35 - قرة العینین فی تفضیل الشیخین شاه ولی اللّه دهلوی، ص182.

36 - قضاة الاندلس قاضی علی بن عبیداللّه مالقی، ص73.

37 - کفایة الطالب گنجی شافعی پایان باب 59 ص227.

38 - اللمع فی التصوف ابو نصر عبداللّه بن علی طوسی سراج شافعی، ص 181 چ مصر.

39 - مختصر - سنن ابی داود - منذری، 6/230.

40 - مرآة المؤمنین ولی اللّه لکهنوی، ص67 .

41 - مصباح الظلام جردانی دمیاطی، 2/56 [الغدیر، 6/102].

42 - مطالب السئول ابن طلحه شافعی، ص13.

43 - مطوّل تفتازانی بحث «لو» شرطیه، ص136.

44 - الملفوظات والامالی العرفانیه، شیخ نظام الدین اولیاء چشتی حنفی هندی [ملحقات احقاق، 8/158].

45 - مناقب خطی خوارزمی، ص39 چ نجف، و48 چ اسلامبول.

46 - مناقب سیّدنا علی عینی حنفی، ص 46.

47 - مواقف قاضی عضد الدین ایجی شیرازی، بخش امامت.

48 - نظم درر السمطین زرندی حنفی، ص130- 129 و132.

49 - وسیلة المآل باکثیر حضرمی، ص127 مخطوط [ملحقات، 17/444].

50 - وسیلة النجاة محمّد مبین هندی، ص139 چ لکهنو.

51 - ینابیع الموده قندوزی، ص70 و75 و448 چ نجف، وص80 و85 و373 چ اسلامبول - به نقل از فصل الخطاب خواجه پارسا - .

33 - «لولاک لافتضحنا».

(یا علی) اگر تو نبودی ما مفتضح و رسوا می شدیم.

صحیح بخاری، 3/81 کتاب الحج باب کسوة الکعبة و باب الاعتصام سنن ابی داود، 1/317. سنن ابن ماجه 2/269. سنن بیهقی، 5/159.

فتوح البلدان بلاذری، ص55 .

ص: 82

ربیع الابرار زمخشری، 4/26.

شرح ابن ابی الحدید، 19/158 ذیل کلام 276.

ریاض النضره، 2/20 چ مصر.

تیسیر الوصول ابن دبیع - به نقل الغدیر، 6/177.

فتح الباری، 3/358.

34 - «ما أجدلک إلاّ ما قال إبن ابی طالب».

عمر (در رابطه با سؤالی که از وی شده بود و ارجاع به امیر مؤمنان علیه السلام داده و سؤال کننده پاسخ امام را برای وی بازگو کرد و گویا مجدداً از عمر نظر خواهی نمود) گفت: جز آنچه را که فرزند ابو طالب پاسخ داده چیزی در جواب سؤال تو سراغ ندارم.

محلّی ابن حزم اندلسی، 2/76.

استیعاب قرطبی، 2/463.

ریاض النضرة، 2/195 چ مصر.

35 - «ما زلتَ کاشفُ کلّ کرب و موضحُ کلِّ حکم».

(ای علی) پیوسته زداینده هر غم و غصه هستی و واضح کننده هر حکمی. کنز العمّال متقی هندی، 5/834 .

. 36 - «نعوذ باللّه مِن أن أعیش فی قوم لست فیهم یا أبا حسن».

پناه می بریم به خدا از بسربردن خود در میان قومی که تو ای پدر امام حسن در بین آنها نباشی.

تاریخ دمشق، 3/50 .

37 - «هذا أعلم بنبیِّنا و بکتاب نبیّنا».

این (علی بن ابی طالب) آگاه ترین صحابه به پیامبر و به کتاب پیامبر ما است. زین الفتی در تفسیر سوره هل أتی، عاصمی - به نقل از گروه رستگاران، ص105.

38 - «هیهات، هناک شجنة من بنی هاشم و شجنه من الرسول و اثرة من علم یؤتی لها و لا یأتی، فی بیته یؤتی الحکم».

دریغا، همانا که علی برخوردار از قرابت و نزدیکی با بنی هاشم و نزدیکی با رسول خدا صلی الله علیه و آله و نشانه ای از علم است که باید به سراغش رفت، نه اینکه او بیاید، و در خانه او حکمت جامه عمل می پوشد و بس .

کنز العمّال، 5/831 به نقل از علی بن کاتب.

39 - «یا أبا الحسن أنت لکلِّ معضلة و شدّة تدعی».

ص: 83

ای ابوالحسن تو - یگانه کسی هستی - که برای حل و فصل هر مشکل دعوت می شوی.

قصص الأنبیاء ثعلبیّ ص 566 ذیل آیه «إذ أوی الفتیة الی الکهف» - به نقل فضائل الخمسة 2/290 - نیز عرائس ثعلبی ص232 - 239 - به نقل الغدیر، 6/155-148 .

40 - «یا ابن ابی طالب، فما زلت کاشف کلّ شبهة وموضح کلّ حکم (علم)». ای فرزند ابو طالب همانا که پیوسته پرده بردار از هر شبهه و توضیح دهنده هر حکمتی (علمی) هستی.

کنز العمّال، 5/834 .

پس خداوند با نزول آیه:

«وما کان لکم أن تؤذوا رسول اللّه و لا أن تنکحوا أزواجه من بعده أبداً»

شما را از اذیت کردن پیامبر با مطرح نمودن این موضوع بر حذر فرمود، و برای همیشه ازدواج با همسرانش را ممنوع اعلام کرد.

و اما تو ای زبیر! پس به خدا سوگند هیچگاه نه روز و نه شب، نرمش نداشته ای و همیشه تندخو و خَشِن بوده ای.

و اما تو ای عثمان! پس به خدا قسم سرگین و پشگل اسب، از تو بهتر باشد!

و اما تو ای عبدالرحمن! پس مرد عاجزی باشی که قوم و دار و دسته خود را دوست داری و به دیگران اعتنا نکنی.

و اما تو ای سعد! پس همانا که تو صاحب عصبیت و فتنه باشی.

آنگاه به علی علیه السلام گفت: «وأمّا أنت یا علی، فواللّه لو وزن ایمانک بایمان أهل الأرض لرجَّحهم».

اما تو ای علی! پس به خدا سوگند اگر ایمان تو را با ایمان اهل زمین بسنجند، ایمان تو بر آنها سنگینی کند.

پس امام علی - بر اثر چنین برخوردی که عمر بدترین افراد را به اقرار خودش به عضویت شورا درآورده و نقشه خلیفه شدن پست تر از پشگل اسب (عثمان) را هم پایه ریزی نموده - از جا برخاست و رفت.

در این موقع عمر گفت: «واللّه إنّی لأعلم مکان رجل لو ولَّیتموه أمرکم، لَحَمَلَکُم علی المُحَجَّةِ البیضاء».

به خدا قسم من از موقعیت مردی آگاهم که اگر او را متصدی امر خود کنید، شما را به راه راست هدایت خواهد کرد. و چون حاضرین مجلس گفتند: او کیست؟

عمر گفت همین کسی که از بین شما برخاست و رفت.

حاضرین گفتند: پس چه چیز مانع شد که خلافت را به او واگذار نکردی و او را متصدی امر ننمودی؟! (وشورا تشکیل دادی؟!)

عمر گفت: راهی برای انجام این کار نیست.

و در روایت دیگری که بلاذری در تاریخش آورده وقتی اهل شوری از نزد عمر خارج شدند گفت: «إن ولُّوها الأجلح سلک بهم الطریق».

اگر شخصی را که اجلح است به خلافت برگزینند آنها را به راهی که باید

ص: 85

- یعنی راه حق - می برد.

پس عبداللّه بن عمر گفت: اکنون چه چیز مانع شد که خلافت را به او واگذار نکردی ای امیرالمؤمنین؟

عمر گفت: من خوش ندارم در حال حیات و موت متحمل خلافت (علی) شوم.

ابن حجر عسقلانی نیز روایت بلاذری را از بخاری آورده است.

در روایت دیگر که طرف صحبتش ابن عبّاس بوده علی را شوخ طبع و طلحه را متکبر و خودپسند و عبدالرحمن را ضعیفی که اگر خلیفه شد مُهرش را بدست زنش دهد و زبیر را بد خُلق و سعد بن وقاص را صاحب سلاح و اسب سواری معرفی نموده است.

و چون ابن عباس از عثمان سؤال کرد سه مرتبه گفت: اُوّه، بخدا قسم اگر عثمان متصدی امر خلافت شود بنی ابی معیط (بنی اُمیه) را سوار بر گردن مردم کند و عرب علیه او قیام نماید.

آنگاه پس از کمی سکوت گفت: «أجرؤهم واللّه إن وَلِیَها أن یَحمَلِهُم علی کتاب ربّهم وسنَّة نبیّهم لَصاحِبُک، أما إن وَلِیَ أمرهم حَمَلَهُم علی المحَّجة البیضاء و الصِّراط المستقیم».

و اللّه با جرئت ترین آنها رفیق تو (علی) باشد، که اگر زمامدار شود مردم را وادار به عمل بر کتاب پروردگارشان و سنّت پیغمبرشان نماید. همانا اگر او به امر خلافت دست یابد مردم را به رفتن در جاده روشن و راه راست گرایش دهد.

محققاً شایسته ترین کسی که مردم را وادار بر عمل به کتاب پروردگارشان و سنّت پیامبرشان کند، رفیق تو (علی بن ابی طالب) باشد، واللّه اگر او عهده دار امر خلافت شود مردم را به رفتن در جاده روشن و راه راست گرایش دهد. اکنون این سؤال مطرح است: با نقاط ضعفی که عمر برای اعضای شورا ذکر کرد و از طرفی علی علیه السلام را با جملاتی که گذشت معرّفی نمود دیگر چه عاملی در کار بود که با تشکیل شورا، نقشه بر سر کار آمدن عثمان را مطرح و عملی ساخت؟!

ابن عبد البر قرطبی و دیگران آورده اند: عمر به هنگام ضربه خوردن و وصیّت در امر خلافت بعد از خود - با نگاهی عمیق به علی - گفت: اگر این شخص را متصدی امر خلافت کنید شما را به راه راست و راه حق خواهد برد، «ولو کان السیف علی عنقه». هر چند شمشیر [دشمن و مخالف] برگردنش باشد.

قرطبی از عبداللّه بن عبّاس نیز نقل نموده که گفت: روزی با عمر می رفتیم، پس ناگهان تندی نفس به وی دست داد و بالاخره سخن از اینکه چه کسی را به جانشینی و خلافت بعد ازخود برگزیند به میان آمد، آنگاه گفت: چنان می بینم که رفیقت (علی بن ابی طالب) را شایسته می دانی؟

گفتم: آری واللّه من [بخاطر سابقه و علم او و نزدیکیش با پیامبر صلی الله علیه و آله و عنوان دامادیش با او] همین را می گویم.

عمر گفت: «إنّه کما ذکرت» مطلب همچنان باشد که می گوئی ولی او شوخ مسلک است.

ناگفته پیداست که عمر با ایراد کلمه: «إنّه کما ذکرت» برخورداری علی را از صلاحیت و برتری بر دیگران در امر خلافت پذیرفت و بدان اعتراف نمود.

اما شوخ طبعی علی را مطرح و مانع واگذاری امر خلافت به او وانمود کرد و به فرض راست بودن، چگونگی مانعیّت شوخ طبعی از امر خلافت، سؤالی باشد که باید عمر و طرفدارانش پاسخگوی آن باشند.

«أمّا واللّه یا بنی عبدالمطلب، لقد کان علیّ فیکم اولی بهذا الامر منّی و من أبی بکر».

بخدا سوگند ای فرزندان عبدالمطلب همانا در بین شما، علی در امر خلافت سزاوارتر از من و ابوبکر است.

پس من پیش خود گفتم: خدا از من نگذرد اگر از عمر بگذرم.

آنگاه گفتم: تو ای امیرالمؤمنین! این سخن را می گوئی در حالیکه [تو و رفیقت ابوبکر] با جست و خیز زمام امر را به دست گرفتید و ما را کنار نهادید!

عمر گفت: یواش ای بنی عبدالمطلب، آیا مگر شما اصحاب عمر بن خطّاب نیستید؟!

پس من از همراهی با او عقب کشیدم و او کمی از من جلو افتاد و آنگاه گفت: راه بیفت، اگر نمی آیی، آنچه را گفتی دوباره بگو.

گفتم: تو مطلبی گفتی من هم جواب آنرا گفتم و چنانچه سکوت می نمودی ما هم سکوت می کردیم.

گفت: به خدا سوگند آن گونه که ما درباره او رفتار کردیم نه از روی دشمنی بود؟؟، بلکه ما او را کوچک پنداشتیم و ترسیدیم عرب و قریش بر او اتفاق نکنند.

پس خواستم به او بگویم رسول خدا با مأموریت هائی که به او محول کرد و او آنها را انجام داد وی را کوچک نشمرد، اما تو و رفیقت او را کوچک شمردید، که گفت: دیگر کار از کار گذشته است، هم اکنون چه نظری داری؟ واللّه ما هیچ امری را بدون نظر خواهی از وی برگزار نمی کنیم و کاری بدون اجازه او انجام نمی دهیم.

مورخ شهیر ابن سعد با ذکر سند از سعید بن مسیّب نقل نموده که روزی عمر در بین جمعی از صحابه از جمله علی بن ابی طالب وارد شد و گفت: مرا درباره امری که امروز مرتکب شده ام فتوی دهید.

گفتند: آن امر چیست؟

گفت: کنیزی دارم که بر اثر برخورد با او، مرا به نزدیکی با خود برانگیخت، و من در حالیکه روزه بودم با وی درآمیختم. اکنون نظر شما چیست؟

پس حاضرین آنرا کار بزرگی شمردند اما هیچکدام اظهار نظری نکردند.

آنگاه به امیرمؤمنان که در حال سکوت بود گفت: ای پسر ابوطالب تو چه می گوئی؟

حضرت فرمود: کار حلالی انجام داده ای و روز دیگری بجای امروز روزه می گیری. و بر این اساس روزه او مستحبی بوده.

عمر گفت: «أنت خیرهم فتویً»

تو بهترین اینها هستی در امر فتوی.

الظلمات إلی النور»

پدرم - و مادرم - به فدای شما باد، بوسیله شما خداوند ما را هدایت فرمود و بوسیله شما ما را از تاریکی به نور مشرف ساخت.

آتش های هفتگانه را طی نماید.

این مایه نخست سلاله ای از گِل باشد، و بعد از آن نطفه - و بعد علقه - و سپس مضغه، و بعداً استخوان، و پس از آن گوشت، و در پایان خلق آخر (یعنی انسان کامل اما کوچک).

عمر به علی گفت: «صَدَقتَ أطال اللّه بقاک» ؛ راست گفتی، خداوند بقاء تو را طولانی فرماید. [که زنده باشی و مردم را از علومت بهره مند سازی]

توضیح: فرموده امیرمؤمنان علیه السلام درباره انسان، مبنی برگذراندن مراحل هفتگانه خلقت بر اساس آیات شریفه قرآنی است از جمله آیه: «ولقد خَلَقنا الإنسان من سلالة من طین. ثمّ جعلناه نطفةً فی قرار مکین. ثمّ خلقنا النطفة علقةً فَخَلَقنا العَلَقَة مُضغَةً فخلقنا المُضغَة عِظاماً فَکَسَونا العِظامَ لَحماً. ثُمَّ أنشأناهُ خلقاً آخر فتبارک اللّه أحسن الخالقین»

که بطور خلاصه مراحل تکامل انسان را در رحم مادر از آغاز تا انجام به هفت مرحله خاطرنشان و بیان فرموده.

دید و عمر گفت: ای ابن یمان! چگونه به صبح در آمدی؟

حذیفه گفت: می خواهی چگونه به صبح درآمده باشم؟ من به صبح درآمده ام در حالیکه به خدا سوگند از حق کراهت دارم، فتنه را دوست دارم، بدانچه ندیده ام شهادت می دهم، موجود خلق نشده را حفظ می کنم، بدون وضو صلواة بجای می آورم، برای من در زمین چیزی باشد که برای خدا در آسمان نباشد.

عمر به خشم آمد، اما بخاطر عجله ای که داشت فوراً به راه افتاد و تصمیم گرفت بعداً حذیفه را بخاطر این اعترافات بظاهر ناهنجار اذیت کند، که در بین راه به علی بن ابی طالب برخورد، و چون حضرتش او را غضبناک دید ، از وی علت را پرسید، عمر گفت: حذیفه را ملاقات کردم، چون از وی پرسیدم چگونه به صبح درآمدی؟ پاسخ داد: به صبح درآمدم در حالیکه از حق کراهت دارم.

علی فرمود: راست گفته، او از مرگ نفرت دارد و مرگ حق است.

عمر: و گفت: فتنه را دوست دارم.

علی فرمود: راست گفته: مال و فرزند را دوست دارد و خداوند در آیه: «إنّما اموالکم و اولادکم فتنة» از اموال و اولاد تعبیر به فتنه فرموده.

عمر گفت: یا علی او می گفت: بدانچه ندیده ام گواهی می دهم.

علی فرمود: راست گفته، به یکتائی خدا و مرگ، و حشر و زنده شدن بعد از مرگ و قیامت و بهشت و جهنّم و پل صراط که هیچ کدام را ندیده شهادت می دهد.

عمر گفت: حذیفه ادّعا کرد آنچه را غیر مخلوق است حفظ می کنم.

علی فرمود: راست گفته، او کتاب خدا [قرآن مجید] را حفظ می کند و آن مخلوق نباشد.

عمر گفت: می گوید بدون وضو «صلاة» بجای می آورم.

علی فرمود: راست می گوید - مقصودش از کلمه «اُصلّی» نماز خواندن نیست بلکه - صلوات بر پسر عمَّم رسول خدا صلی الله علیه و آله است. (که غیر مشروط به وضوء باشد).

عمر گفت: یا علی حذیفه حرف بزرگتر از این حرفها می زند.

علی پرسید چه می گوید؟

عمر گفت: می گوید برای من در زمین چیزی باشد که برای خدا در آسمان نباشد.

علی فرمود: راست می گوید، او دارای زن و فرزند است و خدا از آن منزّه است.

ص: 94

عمر - که با شنیدن جواب های امام و پی بردن به درستی آنچه حذیفه گفته بود به شگفت درآمد - گفت: «کاد یهلک ابن الخطاب لولا علی بن ابی طالب» نزدیک بود - عمر - ابن خطاب هلاک شود اگر علی نبود.

عمر به علی بن ابی طالب جسارت نمود، پس عمر - با اشاره به قبر پیامبر صلی الله علیه و آله - گفت: صاحب این قبر را می شناسی؟ او محمّد بن عبداللّه بن عبد المطلب است.

«لا تذکر علیّاً الا بخیر فانّک إن نقصته آذیت صاحب هذا القبر».

از علی بن ابی طالب - که پسر عم او باشد - جز به خیر و خوبی دم مزن که اگر نسبت به وی جسارت و بدگوئی کنی صاحب این قبر را آزرده ای.

و در روایت مناوی آمده که عمر گفت: این پسر عم او باشد، واللّه (با فحش و جسارت به علی) اذیّت نکردی، مگر پیامبر را در قبرش.

عینی حنفی بواسطه احمد حنبل نیز از عمر بن خطاب نقل نموده که گفت: «إذا آذیت علیّاً آذیت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم »

هرگاه علی را اذیّت کنی رسول خدا صلی الله علیه و آله را اذیّت کرده ای.

مؤلف: به راستی عمر این مطالب را می دانست که به خانه امیرمؤمنان علیه السلام هجوم بُرد، و در خانه اش را آتش زد و آن حضرت را با اکراه و اجبار بیرون کشید و سیده زنان را میان در و دیوار قرار دادند تا محسن خود را سقط کرد.

یحل له فیه ما یحل له، والرّایة یوم خیبر»

سه خصلت به علی بن ابی طالب إعطاء گردید که اگر یکی از آنها به من إعطا می شد در نظرم محبوب تر از شتران سرخ موی بود [که در آن عصر بسیار زیبا و ارزشمند بودند] .

به او گفته شد: آن سه چیز کدام است ای امیرالمؤمنین؟

عمر گفت: همسری فاطمه زهرا دختر پیامبر .

سکونت او با پیغمبر در مسجد و حلال شدن برای وی، آنچه را که بر پیغمبر حلال بود؛ همانند آزادی رفت و آمد و توقف در مسجد.

ص: 97

و پرچم داری او در جنگ خیبر - (که پیروزی مسلمانان را بر یهودیان خیبر به همراه داشت و سبب افتخار و سرافرازی علی علیه السلام گردید).

محققّاً پیروزی و شکست این امر (اسلام) بستگی به فزونی و کمی جمعیّت نداشته، این دین خدا است که آن را پیروز ساخت و سپاه او است که آن را آماده و یاری کرد تا بدانجا که باید برسد رسید، و به هر جا که باید طلوع کند، طلوع نمود، از ناحیه خداوند به ما وعده پیروزی داده شده، و می دانیم خداوند به وعده خود جامه عمل خواهد پوشاند، و سپاه خویش را یاری خواهد فرمود.

موقعیت زمامدار، همچون ریسمانی باشد که مهره ها را در نظام می کشد و آنها را جمع و به هم می پیوندد.

اگر ریسمان از هم بگسلد مهره ها پراکنده شوند و هر کدام بجائی افتند و سپس هرگز نتوان همه را جمع آوری نمود و از نو نظام بخشید.

عرب امروز گرچه از نظر تعداد کم، امّا با پیوستگی به اسلام فراوان، و با اتّحاد و تجمع و هماهنگی عزیز و قدرتمند است.

بنابراین تو همچون محور آسیا باش! و جامعه را بوسیله مسلمانان عرب به گردش درآور، و با همکاری آنها در نبرد، آتش جنگ را برای دشمنان شعله ور ساز! زیرا اگر شخصاً از این سرزمین خارج شوی عرب از اطراف و اکناف سر از فرمانت بیرون خواهند برد - و آنگاه خواهی یافت - که آنچه پشت سر نهاده ای مهم تر از آن باشد که در پیش رو داری.

راستی اگر چشم عجم ها فردا بر تو افتد خواهند گفت: این اساس و ریشه عرب است، چنانچه قطعش کنید راحت می شوید.

و این فکر آنها را در مبارزه با تو و طمع در نابودیت حریص تر و سرسخت تر خواهد ساخت.

و اینکه یادآور شدی آنها به جنگ مسلمانان آمده اند و نگران هستی خداوند سبحان بیش از تو این کار را مکروه و ناپسند می داند و او بر تغییر آنچه نمی پسندد تواناتر است.

«لیس علی الّذین آمنوا و عملوا الصالحات جناح فیما طعموا» را تأویل و بدان استناد می کنند.

عمر دستور داد فوراً آنها را به مدینه روانه کنند، و چون وارد شدند با مردم (صحابه پیامبر) مشورت کرد که چگونه با آنان رفتار کند و حکم شرعی درباره آنها چیست؟

آنها گفتند: ای امیرالمؤمنین به نظر ما این عدّه شرابخوار بر خدا دروغ بسته و تشریع بدون اذن الهی نموده که شراب را حلال کرده و آشامیده اند، پس باید آنها را گردن بزنی.

در این موقع علی علیه السلام ساکت بود و چون عمر از حضرتش نظر خواهی کرد، فرمود: آنها را احضار و وادار به توبه کن، اگر پذیرفتند و توبه کردند هر یک را با هشتاد ضربه شلاق حد بزن وگرنه آنها را گردن بزن.

پس عمر به دستور امام عمل کرد و چون توبه کردند، از اجراء حدّشان صرف نظر نمود.

ابوالفرج اصفهانی نیز با کمی اختلاف و تفصیل بیشتر این روایت را نقل نموده.

که در مجلس حاضر بودند.

پس حضرت فرمود: کسی که شراب بنوشد مست شود و چون مست شود هذیان گوید و هنگامی که هذیان بگوید تهمت می زند، و حدّ تهمت هشتاد ضربه شلاق است، پس حد شراب هشتاد ضربه شلاّق باشد.

عمر هم دستور داد هشتاد ضربه شلاّق بعنوان حدّ شرعی بر شراب خوار بزنند.

وای بر تو! آیا فهمیدی چه کسی را کوچک شمردی؟! این علی بن ابی طالب مولای من و مولای هر مسلمانی است. و به روایت حسکانی عمر از علی خواست بین دو نفر داوری کند، پس طرف محکوم گفت: این کیست که بین ما قضاوت نماید؟! و گویا داوری علی را رد نمود. پس عمر یقه او را گرفت و گفت: وای بر تو، که نمی دانی این کیست؟ این علی بن ابی طالب است، این مولای من و مولای هر مؤمنی باشد، پس کسی که او مولایش نباشد مؤمن نخواهد بود!

توضیح: بعید نیست مطلب دوم، غیر از مطلب اوّل باشد و هر یک جداگانه بوقوع پیوسته باشد.

موسی بن عمران علیهماالسلام می پنداشتند به نزد عمر آمد و گفت: ای امیرالمؤمنین! کدام یک از شما نسبت به پیامبر وکتابش أعلم باشد؟ که من از آنچه می خواهم از وی سؤال کنم؟

پس عمر با اشاره به علی بن ابی طالب گفت: «هذا أعلم بنبیِّنا و بکتاب نبیِّنا». این شخص آگاه ترین ما نسبت به پیامبر و به کتاب او قران مجید است.

یهودی به آن حضرت گفت: یا علی! آیا تو این چنین هستی؟

علی فرمود: از هر چه می خواهی سؤال کن. تا آخر حدیث که آن مرد یهودی بر اثر سؤالهای مشکل و پاسخگوئی امام علیه السلام مسلمان شد و متن آن را عیناً علاّمه امینی آورده است.

جوینی نیز در فرائد السمطین این روایت را به تفصیل ذکر نموده.

آن دو چیز چه بود، و چون پرسیدم گفت: جوانسالی او و حبّ و دوستیش نسبت به بنی عبدالمطلب - که ما از بیم آن مانع خلافت او شدیم - .

عمر گفت: بلی. علی فرمود: پس واللّه من برادر پیغمبر و پسر عمّ او هستم. عمر هم عبای خود را بر زمین گسترد و گفت: «لا واللّه لا یکون لک مجلس غیره حتّی نفترق» ؛ نه واللّه تو را جای نشستن نباشد مگر بر روی عبای من تا وقتی که از هم جدا شویم. علی هم بر روی عبای عمر نشست تا هنگامی که متفرّق شدند.

منصور آبی رازی در الغدیر.

و ابن مغازلی در مناقب.

نشده ای؟ که در این صورت برای تو سهم الارث خواهد بود.

آن زن به فرموده امیر مؤمنان تن داد و قسم یاد کرد و در میراث شوهر شرکت داده شد.

توضیح: این روایت را مالک و شافعی با اختلاف در برخی از جزئیات - و با اضافه اینکه زوجه هاشمیه به عثمان اعتراض نمود که از چه رو زوجه انصاری مطلقه را وارث دانستی؟! پس عثمان (با اشاره به علی) گفت: این کار بر مبنای نظر و اشاره پسر عمّت بود - نقل کرده اند.

بود (پنج عدد تخم شتر مرغ برای پیامبر آوردند و حضرتش فرمود: ما محرم هستیم و آنها را به افراد غیر محرم بخورانید) گواهی دهد. پس عدّه ای از رجال برخاسته گواهی دادند.

عثمان که چنین دید از جا برخاست و داخل خیمه شد و کبک پخته را برای افراد مُحلّ گذارد.

سپس به آن مرد گفت: از اینجا برخیز برو که خدا پاهایت را برنخیزاند و براه نیندازد، آنگاه دستور داد نامش را از دفتر دیوان (لیست حقوق بگیران از بیت المال) حذف نمایند.

و مسعودی به نقل از محمّد بن جریر طبری و او از محمّد بن اسحاق بن ابی نجیح قضیه گفتگوی معاویه و سعد بن ابی وقاص را بدینگونه آورده است: که معاویه پس از طواف کعبه در دار الندوه سعد را پهلوی خود بر تخت نشانید و شروع کرد به بدگوئی از علی.

سعد از برخورد معاویه ناراحت شد و گفت: مرا بر تخت خود می نشانی و به علی ناسزا می گوئی! واللّه اگر یکی از سه خصلت و امتیاز علی برای من وجود داشت نزد من از آنچه آفتاب بر آن می تابد بهتر بود و تو - ای معاویه - به چنین کسی سبّ و ناسزا می گوئی؟!

آنگاه از جا برخاست و گفت: نه واللّه دیگر تا زنده ام با تو در خانه و محلّی بسر نبرم.

بعداً مسعودی اضافه می کند که در کتاب علی بن محمّد بن سلیمان نوفلی آمده: هنگامی که سعد این سخنان را به معاویه گفت و برخاست برود، معاویه صدای ناهنجاری از خود سر داد و گفت ای سعد بنشین تا جواب آنچه را گفتی بشنوی.

آری! هیچ گاه تو همچون حال نزد من لئیم و پست نبودی که فعلاً هستی، تو خود چرا (با آنچه درباره علی گفتی) او را یاری نکردی و از چه رو از بیعتش خودداری کردی؟!

«أمّا إنّی لو سمعتُ من رسول اللّه ما سمعتَ فی علی، لکنت له خادماً ما عشت».

بدون شک اگر آنچه را تو در حق علی از پیامبر شنیدی، من شنیده بودم دوران حیاتم خادم علی بودم.

به خواست خدا، چه خوب ظالمان و متجاوزان با هم درگیر و دست بگریبان می شوند تا دیگران از شرّشان در امان باشند.

و چه زیبا است جمله «الفضل ما شهدت به الاعداء» که فضیلت و برتری آن باشد که حتّی دشمنان هم به آن گواهی دهند، معاویه و سعد بن وقاص که هر یک نهایت ظلم و حق کشی رادر حق علی مرتکب شدند، اینگونه با هم درگیر می شوند

ص: 116

و به طرفداری از علی یکدیگر را تخطئه می کنند، هر چند که معاویه این فضائل را خود از پیامبر اکرم شنیده و مثل حدیث منزلت را هم - چنانچه در این بخش با بیش از ده مصدر بنظر می رسد - خود نقل نموده، اما برای کوبیدن سعد بن وقاص گفت: «اگر آنچه را گفتی، من شنیده بودم تا آخر عمر نوکر علی بودم».

راستی در رابطه با اعتراف معاویه به اهمیّت و ارزش حدیث «أنت مع الحق» یا حدیث «منزلت» و اینکه سعد بن وقاص را به خاطر تمرّد از این دو حدیث، پست ترین افراد می شمارد، باید به او آفرین گفت.

امّا بدون شک او خود از سعد لئیم تر و پست تر بود، چرا که اگر قبلاً از حدیث «أنت مع الحق» یا حدیث «منزلت» و دیگر احادیث مشابه بی خبر بود - که نبود - با شنیدن آن از اُمّ سلمه زوجه صالحه پیامبر، باخبر شد و در عین حال آن را نادیده گرفت و در طول حدود هفتاد سال لعن بر علی را بر فراز منابر اسلامی و در خطبه های نماز جمعه و دیگر نمازها رسمیّت بخشید.

آن چنان که وقتی عمر بن عبد العزیز لعن بر فراز منابر و ضمن خطبه ها را ممنوع اعلام کرد، مردم فریب خورده از معاویه گفتند: [عمر بن عبد العزیز [سنّت را ترک و تعطیل نمود.

آری وقتی حدیث «أنت مع الحق» یا حدیث «منزلت» دارای چنین اهمیّتی باشد، بدون شک مخالفت با آن، پشت نمودن به حق و انکار حق باشد.

تا چه رسد به قیام مسلحانه علیه علی علیه السلام و یارانش و وادار نمودن مسلمانان به لعن و ناسزاگوئی به علی علیه السلام ، که جز به کفر و ضدیت با اسلام و پیغمبرش به چیزی تفسیر نمی شود.

در این موقع طرماح از جا برخاست و اشعاری در مذمّت و اهانت به علی سرود.

پس معاویه گفت: بنشین که خدا نیّت تو را دانست و از موقعیّت تو نسبت به علی آگاه شد.

آنگاه هشام مرادی برخاست و او هم با سرودن اشعاری علی را مورد مذمّت و نکوهش قرار داد. پس معاویه به او گفت: بنشین که خداوند نیّت هر دو نفر شما را دانست و از نظر شما درباره علی آگاه شد.

در این موقع عمرو عاص که حاضر در مجلس بود و با حمیری ارتباط خاصّی داشت به او گفت اکنون تو سخن بگو و جز حق چیزی در حقّ علی مگو.

حمیری هم از جا برخاست و گفت: ای معاویه تصمیم گرفته ای این کیسه زر را عطا نکنی مگر به کسی که درباره علی حق گوئی کند؟

معاویه گفت: آری من از فرزندی صخر بن حرب نفی خواهم شد اگر این بدره را به غیر کسی که درباره علی حق گوئی کند عطا کنم.

پس محمّد بن عبداللّه حمیری - که یکی از اجداد مادری سید مرتضی بود - از جا برخاست و قصیده جالبی در مدح و منقبت امیر مؤمنان علیه السلام سرود، آن چنان که معاویه از شنیدن آن به وجد آمد و گفت: تو راستگوترین اینها در گفتاری، پس این کیسه پر از سکه طلا را بگیر و آن را به وی جایزه داد. و آن قصیده بدین قرار است:

بحق محمّد قولوا بحقّ

فانّ الافک من شیم اللئام

ابعد محمّد بابی و امّی

رسول اللّه ذی الشرف التهامی

ألیس علیّ افضل خلق ربّی

واشرف عند تحصیل الانام؟!

ولایته هی الایمان حقّاً

فذرنی من اباطیل الکلام

وطاعة ربّنا فیها وفیها

شفاء للقلوب من السّقام

علیّ امامنا بابی وامّی

ابوالحسن المطهّر من حرام

امام هدیً اتاه اللّه علما

به عُرف الحلال من الحرام

ولو انّی قتلت النّفس حبّا

له ما کان فیها من اثام

یحل النّار قوم ابغضوه

وان صلّوا وصاموا الف عام

ولا واللّه لاتزکو صلاة

بغیر ولایة العدل الامام

ص: 118

امیر المؤمنین بک اعتمادی

وبالغرّ المیامین اعتصامی

فهذا القول لی دین وهذا

الی لقیاک یا ربّی کلامی

برأت من الذی عادی علیّا

وحاربه من اولاد الطغام

تناسوا نصبه فی یوم «خمّ»

من الباری ومن خیر الانام

برغم الانف من یشنأ کلامی

علیّ فضله کالبحر طامی

وابرأ من اناس اخرّوه

وکان هو المقدّم بالمقام

علیّ هزّم الابطال لمّا

رأوا فی کفّه برق الحسام

توضیح: در «فرائد السمطین» چاپی این قصیده بدون پنج بیت ذیل آن ضبط شده ولی نسخه فرائد السمطین خطی مورد استفاده علاّمه امینی (الغدیر، 177/2) شامل 17 بیت است که حموینی مؤلف آن از «خصائص العلویه علی سایر البریّه» حافظ أبو عبداللّه محمّد بن احمد نطنزی آن را روایت نموده.

بوقوع پیوسته باشد. «سأل معاویه یوماً جلسائه: من أکرم الناس أباً و اُمّاً و جدّاً و جدّة، و عمّاً و عمّة، و خالاً وخالة؟ قالوا: أنت أعلم.

فاخذ بید الحسن بن علی و قال: هذا أبوه علی بن ابی طالب، و اُمّه فاطمة بنت رسول اللّه، و جدّه رسول اللّه، و جدّته خدیجة زوجة رسول اللّه، و عمّه جعفر، و عمّته هاله بنت ابی طالب، و خاله القاسم ابن رسول اللّه، و خالته زینب بنت رسول اللّه»

روزی معاویه از هم نشینان مجلس پرسید: گرامی ترین و بزرگوارترین مردم از حیث پدر و مادر، و جدّ و جدّه و عمو و عمّه، و دائی و خاله کیست؟

گفتند: تو خود از همه آگاه تری و بهتر می دانی. (و گویا سؤال و جواب به هنگام رفتن معاویه به مدینه و حاضر بودن امام مجتبی علیه السلام در مجلسش اتفاق افتاده)

پس دست حسن بن علی را گرفت و گفت:

این پدرش علی بن ابی طالب است، مادرش فاطمه دختر رسول اللّه، جدّش رسول خدا، جدّه اش خدیجه همسر رسول اللّه، عمویش جعفر، عمّه اش هاله دختر ابوطالب، دائیش قاسم پسر رسول اللّه، و خاله اش زینب دختر رسول اللّه، و خلاصه معاویه حسن بن علی را یگانه مصداق شخص مورد سؤال معرّفی کرد .

توضیح: هر چند طرح سؤال و پاسخگوئی معاویه در این حدیث درباره حضرت مجتبی خلاصه شده، امّا چون بیانگر اعتراف معاویه به شرافت و عظمت امیر مؤمنان علی علیه السلام است و مناسب با موضوع کتاب بود به ذکرش پرداختیم.

آغاز می شود بیان نمود، و بطور خلاصه شرح داد که: واللّه شهادت می دهم که وقتی در بعض مواقف همراه او بودم و شب پرده های تاریک خود را آویخته بود، او را دیدم در حالیکه در محراب عبادت ایستاده، محاسن خود را قبضه کرده و همچون مارگزیده به خود می پیچد و همانند محزون و غم زده گریه می کند و می گوید:

«ای دنیا! ای دنیا! از من دور شو! خود را بمن عرضه می کنی؟ یا می خواهی مرا مشتاق خود کنی»؟!

هرگز آن زمان که تو در من نفوذ کنی فرا نرسد، هیهات! دور شو، دیگری را فریب ده، من نیازی به تو ندارم، و تو را سه طلاقه کرده ام که دیگر رجوعی در آن نباشد، زندگی تو کوتاه، و ارزش تو بی مقدار و آرزوی تو پست و ناچیز است.

آه از کمی زاد و توشه و دوری راه و عظمت مقصد.

توضیح: در مصادر نهج البلاغه و شرح ابن ابی الحدید قبل از ذکر کلام امام مطالبی از ضرار نقل شده مبنی بر حالات اخلاقی و انسانی آن حضرت و بی اعتنائی او به دنیا و تشریفات زندگی و پاسخگوئی به سؤال ها و خواسته های مراجعین و انعطاف ناپذیری آن جناب در مقابل باطل و مقام علمی او و این که پس از پایان گفته های ضرار معاویه به گریه افتاد و گفت:

«رحم اللّه أبا الحسن، کان واللّه کذلک، فکیف حزنک علیه یا ضرار؟

قال: حزن مَن ذُبِح ولدُها و هو فی حِجرِها».

خدای رحمت کند ابا الحسن را، و اللّه چنین بود که شرح دادی.

اکنون ای ضرار! بگو بدانم غم و اندوه تو در حق علی چگونه باشد؟

ضرار گفت: همچون مادری که بچه اش را در دامنش سر بریده باشند.

ابن عساکر با ذکر سند به نقل از ابواسحاق آورده است که: ابن اجور تمیمی به نزد معاویه آمد و گفت: یا أمیرالمؤمنین جئتک من عند ألئَم الناس و أبخل الناس و أعیا الناس و أجبن الناس!!!

ای امیرالمؤمنین! از نزد کسی آمدم که لئیم ترین و تنگ نظرترین و کُند زبان ترین و ترسوترین مردم باشد [مقصودش امیرمؤمنان علی علیه السلام بود].

پس معاویه به او گفت: «ویلک و أنّی اتاه اللئوم، و لکنا نتحدث أن لو کان لعلیّ بیت من تبِن و آخر من تِبر، لأنفد التبر قبل التبن .

و أنی أتاه العی و إن کنا لنتحدث أنّه ما جرت المواسی علی رأس رجل من قریش أفصح من علی.

ویلک و أنّی أتاه الجبن و ما برزله رجل قطّ إلا صرعه،

واللّه یابن اجور لولا أنّ الحرب خدعة لضربت عنقک [کذا] أخرج فلا تقیمن فی بلدی»

معاویه به او گفت: وای بر تو لئامت کجا و علی کجا؟ اگر برای علی انباری از کاه باشد و انباری از شمش طلا، پیش از بخشیدن انبار کاه انبار طلا را می بخشد. و هیچگاه تیغ سرتراشی بر سر مردی از قریش، به سر تراشی قرار نگرفته که فصیح تر و گویاتر از علی باشد.

وای بر تو چه زمان ترس بسراغ علی رفته؟ در حالیکه هیچ مردی [از شجاعان [به رویاروئی او برنخاست، مگر آنکه علی او را هلاک ساخت.

ای ابن أجور! واللّه اگر حرب خدعه و نیرنگ نبود گردنت را می زدم، هم اکنون (از این محل) بیرون رو که در شهر من اقامت نکنی .

وای بر تو پسر گَنده دهن، آیا درباره علی این چنین سخن می گوئی؟!

چگونه او ناتوان ترین شخص در بیان سخن است، در حالی که به خدا قسم جز علی، کسی فصاحت را در بین قریش رواج نداد.

نیز نوشته است به معاویه گفت: جئتک من عند أبخل النّاس

از نزد بخیل ترین مردم به نزد تو آمدم.

پس معاویه گفت: «ویحک کیف تقول إنّه أبخل النّاس، لو ملک بیتاً من تبر و بیتاً من تبن، لانفد تبره قبل تبنه»

وای بر تو، چگونه می گوئی علی بخیل ترین مردم است، در حالیکه اگر مالک خانه ای از طلا و خانه ای از کاه باشد، خانه طلا را قبل از خانه کاه می بخشد.

و ابن قتیبه چنین آورده که عبداللّه بن ابی محجن بر معاویه وارد شد و گفت: یا امیرالمؤمنین! إنّی أتیتک من عند الغبّی الجبان البخیل، ابن ابی طالب.

ای امیرالمؤمنین من از نزد شخصی کُند زبان، ترسو و بخیل به نزد تو آمده ام و او ابن ابی طالب است.

معاویه گفت: خدای را در نظر بگیر، تو فهمیدی چه گفتی؟!

امّا این که گفتی: او کُند زبان است. پس بخدا سوگند اگر زبان های مردم را یکجا جمع، و همه را یک زبان قرار دهند، زبان علی به تنهائی در برابر آن خودنمائی کند و پاسخگو باشد.

و امّا این که گفتی: او ترسو باشد. پس مادرت به عزایت بنشیند، آیا دیده ای او با کسی مبارزه کند و وی را نکشد.

و امّا این که گفتی: او بخیل است. پس بخدا سوگند اگر او را دو انبار پر از طلا و کاه باشد، نخست انبار طلا را ببخشد و سپس انبار کاه را.

پس ابو محجن گفت: در این صورت چگونه به مقاتله وکشتار با وی برخاسته ای؟

معاویه پاسخ داد: به خاطر خونخواهی عثمان.

خلق اللّه و عترة نبیِّه، اخیار أبناء أخیار (و عنده بنیه اخیار ابناء اخیار).

پس معاویه از علی و پدر و مادر علی تمجید کرد، آنگاه گفت: چگونه دم از خوبی آنها نزنم در حالیکه آنها خوبان خلق خدا و عترت پیامبرش باشند، خوبان، فرزندان خوبان، (و نزد اوست: فرزندان خوب، فرزند خوبانند).

ازدواج کرد، امّا پدر دختر، خواهر او را که گویا کنیز زاده بوده به خانه داماد فرستاد، داماد بعد از آمیزش با آن کنیز زاده از وی پرسید تو دختر کیستی؟

گفت: دختر فلان زن و مقصودش مادرش بود.

آن مرد گفت: من دختر آزاده پدرت را به همسری گرفتم نه تو را، و این قضیه را به نزد معاویه مطرح و از وی نظر خواهی کردند؟

معاویه گفت: مانعی ندارد زنی را به زن دیگر تبدیل کرده و این زن بجای آن زن.

آن مرد گفت: ما را به علی بن ابی طالب ارجاع ده.

معاویه گفت: بروید به نزد علی.

پس همینکه در محضر حضرتش حاضر شدند و موضوع شکایت را مطرح نمودند، چیزی از زمین برداشت و فرمود: داوری درباره این قضیه از این کار آسان تر است. آنگاه فرمود: دختری را که بخاطر حلال شدن آمیزش با وی اقدام کرده بودی و به او دست نیافتی، بر عهده پدر اوست که وی را آماده روانه شدن به نزد تو کند، ولی باید با او در نیامیزی تا عده آن دیگری بگذرد. سپس راوی گفت: بگمانم امیر مؤمنان پدر آن زن را حد زد یا می خواست که حد بزند.

خون بهای کامل مقتول را بپردازد، مگر آنکه چهار شاهد اقامه کند که شخص مقتول با زنش ارتباط برقرار نموده (در این صورت نه قصاص دارد، نه خون بها) .

و در روایت ابن شهر آشوب آمده: اگر زانی همسر داشته باشد چیزی بر قاتل نیست، زیرا کسی را کشته که بخاطر زنای محصنه قتلش واجب بوده.

به آتش کشم، «واللّه ما سمعت بعلم هو أجمع منه و لا أحکم» به خدا قسم علمی جامع تر و حکیمانه تر از این آثار و نوشته ها به گوشم نرسیده است.

ولید گفت: اگر این چنین از مقام علمی علی علیه السلام به شگفت آمده ای، پس از چه رو به جنگ و کشتار با وی برخاسته ای؟!

معاویه بعد از قدری صحبت درباره زمامداران قبل از امیر مؤمنان علیه السلام و سکوت گفت: بگذارید من در عهدنامه مالک تأمل و بررسی نمایم، زیرا من علمی را نخوانده ام که جامع تر و حکیمانه تر از آن باشد.

و اثری ندیده ام که از حیث اشاره به احکام و سیاست این چنین پر محتوی باشد.

اکنون باید طرفداران معاویه پیرامون اعتراف و اظهار نظر او درباره اساسنامه حکومت اسلامی امیرالمؤمنین علیه السلام و نقشه کشتن مالک اشتر قدری دقت کنند، تا هم علی علیه السلام را با ویژگی های علمی و صلاحیت همه جانبه حکومتی و برخورداری از حقّ تقدّم بر دیگران در امر خلافت بشناسند و هم بیش از پیش از جنایات معاویه آگاه شوند.

خواب بود او را بیدار نموده و خبر شهادت آن حضرت را به وی گزارش دادند.

پس معاویه برخاست، نشست و شروع کرد به گریه و گفت: «أنّا للّه وإنّا الیه راجعون».

فاخته هم که بیدار شده بود گفت: تو دیروز بر او طعن می زدی و در حق وی ناسزاگویی می کردی و امروز برای او گریه می کنی؟!

معاویه گفت: «ویحک أنا أبکی لما فقد النّاس من علمه و حلمه» و به دیگر روایت گفت: «ویلک لاتدرین ما ذهب من علمه و فضله وسوابقه وما فقد النّاس من حلمه و علمه» وای بر تو، نمی دانی آن چه را که از علم و فضل و سوابقش از بین رفت و آنچه را که مردم از حلم و علمش از دست دادند.

نزد علی رفتم، او دستور داد بچه همراهم از محل دور شود، و بمن گفت: این را بگیر - یا برادر -

پس من از روی حرص و فقر پنداشتم کیسه پولی است، اما همین که دست دراز کردم و آن را برداشتم متوجه شدم آهنی است که حرارت آتش از آن شعله ور است. و آن چنان دست مرا ناراحت کرد که آنرا انداختم و همانند گاو نری که در زیر دست ذبح کننده خود ناله می کند، صدای ناله ام بلند شد.

پس به من گفت: مادرت به عزایت بنشیند تو از حرارت آهنی که از آتش دنیا داغ شده این گونه ناله می کنی پس چگونه من و تو فردای قیامت [در صورتیکه با غل های آتشین جهنّم دست بگریبان شویم] عکس العمل نشان خواهیم داد.

و آیه: «إذ الأغلالُ فی أعناقهِم و السَّلاسِل یُسحَبُون» را خواند.

سپس گفت: برای تو بیش از حقّی که خدا [از بیت المال] مقرّر فرموده نزد من چیزی نباشد مگرآنچه دیدی، پس برگرد بسوی عائله ات.

معاویه با شنیدن این داستان به تعجّب درآمد و گفت: هیهات، هیهات. عقمت النساء ان تلدن مثله ؛ زنها از زائیدن همانند علی عقیم و نازا باشند.

ص: 130

آنگاه از مزاحم - متصدی امور مالیش - پرسید به امثال این مرد چه اندازه داده می شود؟

گفت: صد یا دویست درهم.

عمر بن عبدالعزیز گفت: به او پنجاه دینار عطا کن. و به روایت ابو داود گفت: بخاطر ولایتش نسبت به علی ابی طالب شصت دینار بده.

سپس گفت: به شهر خود برگرد، به زودی همان اندازه که به امثال تو داده می شود به تو هم داده خواهد شد.

پاک فرماید که جز موسی و هارون و دو پسرش، کسی در آن سکونت نکند، و من از خدای تعالی مسئلت نمودم مسجد (مدینه) را برای تو و ذریّه ات بعد از تو پاک و منزّه قرار دهد.

آنگاه به دنبال ابوبکر فرستاد و دستور داد در خانه ات را به مسجد مسدود کن. ابوبکر با اِسترجاع پرسید: درباره غیر من هم اینکار انجام شده؟ گفته شد نه، پس ابوبکر گفت: سمعاً و طاعةً و در خانه اش را به مسجد مسدود کرد.

سپس به دنبال عمر فرستاد و همان دستور را صادر فرمود، و عمر هم پرسید آیا در حق کسی غیر از من این دستور صادر شده؟ گفته شد: آری درباره ابوبکر نیز، پس عمر گفت: همانا ابوبکر اسوه حسنه من باشد، و در خانه اش را به مسجد بست.

بعد مرد دیگری را ذکر کرد که حضرتش در خانه او را به مسجد مسدود کرد و چون در بین مردم سر و صدا بلند شد - که علی از بستن در معاف گردید - بر فراز منبر رفت و فرمود:

«ما أنا سددت أبوابکم و لا أنا فتحت باب علیّ علیه السلام ولکنّ اللّه سدَّ أبوابکم و فتح باب علی».

من درب های خانه های شما را به مسجد نبستم و من درب خانه علی را باز نگذاشتم ولکن خداوند درب های شما را مسدود کرد ودرب خانه علی را باز گذارد.

توضیح: حدیث «سد ابواب» را علاّمه امینی بواسطه سی و هشت مصدر حدیثی و غیر حدیثی اهل تسنن از چهارده نفر از صحابه ضمن بیست و سه متن روائی نقل کرده و با مراجعه به مصادر اضافی در ملحقات احقاق الحق معلوم می شود بین شصت تا هفتاد مصدر اختصاصی اهل تسنن آنرا روایت نموده و به شرحی که در متون مربوطه می خوانید این حدیث به تنهائی بیانگر عالی ترین فضیلت و حقّ تقدم امیر مؤمنان علیه السلام است در خلافت بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله ، چنان که حضرتش در شورای خلافت بعد از عمر به آن احتجاج فرمود، بدون آنکه کسی انرا تخطئه کند یا درباره آن تشکیک نماید.

ص: 135

علاّمه مجلسی نیز چهارده متن مختلف با اسناد متعدد و مدارک شیعه و سنّی آنرا نقل فرموده، مراجعه شود.

«غدیرخم» و حدیث «منزلت» را مطرح و در نامه ذکر کرد.

ابن مسکویه متن نامه را در کتابش ضبط کرده که خوانندگان می توانند به مصادر زیر مراجعه کنند.

کرد که چهل نفر از علمای برجسته سنی را به دربار احضار نماید تا در موضوع خلافت بعد از پیامبر و حق تقدّم علی با آنها به بحث و مناظره پردازد.

این کار فردای ان روز عملی شد و مأمون با استناد و احتجاج به تعدادی از ایات شریفه قرآن (که به اعتراف اهل تسنن در شأن امیر مؤمنان نازل گردیده) و احادیث وارده از ناحیه پیغمبر صلی الله علیه و آله در فضائل آن حضرت، پس از چند ساعت بحث و مجادله همه آنها را محکوم و همه آن چهل نفر اعتراف به حقانیّت و اولویت علی و غاصب بودن خلفای قبلی نموده و مجلس پایان یافت.

در این زمینه یکی از احادیث مورد استناد مأمون بر امر خلافت بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله حدیث طیر مشوی و قضیه دعای پیامبر بود که در این رابطه مأمون یکی از علمای بزرگ سنّی را بنام اسحاق بن ابراهیم بدینگونه مخاطب قرار داد:

ای اسحاق! آیا با نقل حدیث آشنا هستی؟

اسحاق: بلی.

مأمون: آیا از حدیث طیر مشوی خبر داری؟

اسحاق: بلی.

مأمون: پس آن را برای من شرح ده.

اسحاق سراسر حدیث طیر را از آغاز تا انجام برای مأمون شرح داد.

مأمون: ای اسحاق اگر من در حالی با تو سخن می گفتم که تو را مبرّای از عناد و دشمنی با حق می پنداشتم، اکنون حالت عناد و دشمنیت با حق بر من آشکار شد، و اضافه کرد: آیا این حدیث را صحیح می دانی یا نه؟

اسحاق: بلی کسی آن را روایت نموده که نمی توان او را رد و تخطئه کرد. مأمون: لازمه آنکه کسی یقین به صحت این حدیث داشته باشد، سپس کسی را افضل از علی پندارد یکی از سه چیز است که باید بدان اعتراف کند، و آن سه چیز بدین قرار است:

1 - دعای پیامبر صلی الله علیه و آله مردود و غیر مستجاب گردید، و آمدن علی و هم غذا شدنش با پیامبر ربطی به دعای آن حضرت نداشته است.

2 - خداوند شخص افضل و بهترین خلقش را می شناخت، ولی شخص غیر افضل و برخوردار از درجه نازل (یعنی علی) در نزد او محبوب تر بود که دعای پیامبر در حقّش مستجاب و او را فرستاد.

3 - خداوند افضل و محبوب ترین خلقش را نشناخت تا او را بفرستد، پس علی را از روی ناشناسی و بی تفاوتی فرستاد. اکنون ای اسحاق بگو کدام یک از این سه وجه را بیشتر دوست داری و با آن

ص: 138

موافقی که بدان اعتراف کنی؟ اسحاق ... - بخاطر آنکه قبولی هر یک خطا و بر خلاف ضوابط اسلامی است - در فکر فرو رفته و از پاسخ درمانده شد.

مأمون: ای اسحاق هیچ یک از سه فرض را مطرح مکن که هر سه باطل است و در صورت اعتراف به هر یک از این سه فرض، تو را وادار به توبه از باطل گوئی می کنم، و اگر غیر از این سه توجیه برای حدیث، توجیه دیگری بنظرت می رسد بگو.

اسحاق: در این باره چیزی نمی دانم ... تا آخر متن مناظره.

در پایان با اینکه اضافه بر آنچه بنظر رسید اعترافات گوناگونی از نامبردگان و دیگر خلفا در لابلای مصادر مربوطه ذکر شده و می توان به موضوع کتاب ادامه داد و به حجم آن افزود، اما بخاطر اختصار و کمی فرصت به همین مقدار اکتفا و وظیفه اتمام حجت - که خداوند با آیه شریفه: «قل فَللّه ِِ الحجَّةُ البالغة فلو شاء لهداکُم أجمعین» آن را خاطرنشان فرموده - انجام گردید تا که قبول افتد و چه در نظر آید؟؟.

مهدی فقیه ایمانی

ص: 139