سرشناسه:کتابخانه مسجد اعظم قم
عنوان و نام پدیدآور:فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم/ رضا استادی
مشخصات نشر:قم: کتابخانه مسجد اعظم قم، 1365.
مشخصات ظاهری:5ج
وضعیت فهرست نویسی:فهرستنویسی قبلی
موضوع:نسخه های خطی فارسی -- فهرستها
موضوع:نسخه های خطی عربی -- فهرستها
موضوع:نسخه های خطی -- ایران -- قم -- فهرستها
شناسه افزوده:استادی، رضا، . - 1316
رده بندی کنگره:Z6621 /م53ف 9
رده بندی دیویی:011/31
شماره کتابشناسی ملی:م 65-581
ص: 1
بسم الله الرحمن الرحیم
ص: 2
این جلد شامل دو بخش است:
بخش اول - مجموعه های شامل دو کتاب و رساله ص 5 تا 361
بخش دوم - مجموعه های شامل سه کتاب و رساله ص 363 تا 590
ص: 3
ص: 4
بخش اوّل
مجموعه های شامل دو کتاب و رساله
ص: 5
ص: 6
از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق) تاریخ پایان تألیف جلد اوّل 1007 در مشهد.
به ج 1 ص 202 همین فهرست رجوع شود.
[ذریعه 240-6، مرعشی 3-2، مجلس 25-318، مشار عربی: 302].
از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی. به جای مقدمه کتاب حبل المتین او است.
[ذریعه 51-25، مرعشی 39-1، مجلس 39-26، مشار عربی 985].
نسخ، کتاب اول تحریر عبدالحسین بن سید تاج الحسینی الجزائری در جمعه 9 رجب ،1023 رساله دوم تحریر همان کاتب، ناقص.
با مهر بیضوی «عبده محمد علی» و یادداشت تملک ریحان الله بن جعفر موسوی در 17 ج 1، 1321 با مهر بیضوی «ریحان الله الموسوی».
145 برگ، 21 × 29
از: سید محمد باقر بن محمد نقی موسوی: حجة الاسلام شفتی (1260 ق).
به ج 2 ص 107 همین فهرست رجوع شود.
[ذریعه 3-404، مشار فارسی 1/ 793].
ص: 7
از: ملا محمد جعفر بن سیف الدین شریعتمداری استرابادی (1263 ق).
[ذریعه 110-15، مرعشی 342-4، مشار عربی 595].
نستعلیق، کتاب اول نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد.
رساله دوم نیز نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد.
248 برگ، 22 ×31
از: ثقة الاسلام محمد بن یعقوب کلینی (328 ق).
به ج 1 ص 435 همین فهرست رجوع شود.
از: میرزا محمد بن محمد رضا بن اسماعیل قمی مشهدی (حدود 1125 ق).
دوره آن مکرر چاپ شده است.
تفسیر مفصلی است با توجه به روایات وارده از معصومان:
[ذریعه 153-18، مرعشی 349-1، سپهسالار 162-1، مجلس 35/ 83].
نسخ، کتاب اوّل تحریر سده 11، نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد. طهارت تا طلاق است.
کتاب دوم فقط سوره فاتحه و بخشی از سوره بقره است. نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد.
306 برگ، 24 ×38
ص: 8
از: علامه محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
به ج 2 ص 291 رجوع شود.
[ذریعه 40-7، منزوی 2/ 937].
مؤلف شناخته نشد. از علامه مجلسی نقل میکند و اشعاری از عطار نیشابوری در آن دیده می شود.
آغاز: باب اول در بیان اعتقاد اهل بیت جناب محمد مصطفی (صله الله علیه و اله وسلم)....
نسخ، کتاب اول تحریر آقا جونی سلمانی در 1226 تا مقصد هشتم (امامت) را دارد.
کتاب دوم تحریر 1227، نام کاتب ندارد.
262 برگ، 21 × 32
از: سید محمد کاظم طباطبائی یزدی (1337 ق).
[ذریعه 220-6 ،الفبایی آستان قدس 212، مشار عربی 298].
از: سید محمد کاظم طباطبائی یزدی (1337 ق).
چاپ شده است.
کتاب اول، نسخ، بدون نام کاتب و تاریخ کتابت، حاشیه بخش خیارات مکاسب شیخ
ص: 9
انصاری است.
کتاب دوم، نسخ بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.
228 برگ، 20 × 27
از: محمد بن حسین موسوی (شریف رضی = سید رضی) 406 ق.
[ذریعه 151-14، 412-24، سپهسالار 113-2، دانشگاه 295-25، مشار عربی 975].
از: سید نعمت الله جزائری (1112 ق).
آغاز: الحمد لله وحده لا شریک له الهاً واحداً....(به ذریعه 14/ 151 رجوع شود).
کتاب اول، نسخ ابوالحسن بن نور الله موسوی دزفولی در 6 رمضان المبارک 1269
کتاب دوم، نستعلیق، در حاشیه کتاب اول نوشته شده، و معلوم نیست که کامل باشد
264 برگ، 21 × 31
از: محمد صالح بن محمد باقر روغنی قزوینی (1075).
ترجمه تحت اللفظی صحیفه سجادیه است و در برخی موارد شرح و توضیح هم دارد. از دو شرح فارسی و عربی بدیع الزمان قهپایی و شرح میرداماد نام برده و خود نیز شرحی بر صحیفه داشته است.
[ذریعه 112-4، مرعشی 320-13، مجلس 35/ 424].
ص: 10
از: همان مؤلف. رساله مختصری است در احکام دعا که بیشتر آن از کتاب کافی شیخ کلینی گرفته شده است.
نستعلیق، هیچ کدام نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد.
رساله دوم ناقص است. در رساله اول متن صحیفه سجادیه به خط نسخ در حاشیه نوشته شده.
67 برگ، 21 × 31
از: میر مسعود پادانا (قرن 14 ه . ق).
در مقدمه مطالبی آورده سپس در مورد عقاید اقوام درباره حضرت مهدی (علیه السلام) و نظر اسلام و تاریخچه ای در این باب ذکر کرده است. این کتاب در چهل باب تنظیم شده بعضی از ابواب عبارتند از: 1 - نیایش 2 - خدا 3 - جهان آفرینش 4 - عالم صغیر 5 - عالم کبیر 6 - تشکیل حیات در روی زمین.... 29 - عقاید اقوام درباره ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) 30 - بشارات رهروان طریقت درباره مهدی (علیه السلام)... 39 - روایات درباره ظهور مهدی (علیه السلام) 40 - علّت نگارش کتاب. مؤلف علّت نگارش این کتاب را خواب دیدن حضرت مهدی (علیه السلام) بطور مکرّر، ذکر کرده است.
آغاز: نیایش. سجود خدایی را که مرتبط با عالم هستی از مبدأ ازلی درون نهانیترین پنهانیها و محاط (کذا) بر عظیمترین بینهایتها برای وصول و یگانگی....
انجام: هدایت شده ام ولی شخص حضرت مهدی (علیه السلام) را دیگر در عالم خواب ندیدم.
ص: 11
از: میر مسعود پادانا (قرن چهاردهم قمری).
رساله مختصری است درباره ریاضت و نحوه استفاده از غذاها و نوشیدنی ها در دوران ریاضت. در آخر کتاب مؤلف 64 مطلب و سؤال را درباره ریاضت مطرح کرده است که بعضی از آنها در همین رساله پاسخ داده شده است. از قبیل: خواب، سکوت، لباس، غذاهای خاص ریاضت، عسل، عطرها، انگشترها، سنگها، تمرین نگاه، روزه با آب....
آغاز: مکتب ریاضت (خودآیی) دوصد گفته چو نیم کردار نیست.از هرگونه فلسفه، بحث، جمله پردازی، پیشگوئی و آه و زاری دست بکشید.....
انجام: بهترین ذکر، 62 - اجرای نماز با سکوت، قرائت قرآن بدون صحبت 63 - چرا در غار می رفتند، غار بهتر است یا آزاد؟ 64 - گیاهخواری در تمام سال.
هر دو بخط مؤلف، تاریخ تصحیح نهایی 1354 ش. با این یادداشت در صفحه اول: چاپ اول خرداد 1341 (یا 1349)، دوم شهریور 1350، سوم آبان 1352
373 برگ، 21 × 34
شاید تقریر درس سید بحرالعلوم باشد زیرا در آن از استادنا وعمادنا السیّد المعظم المطهر المکرم السید الهادی محمد مهدی اطال الله بقاءه للاسلام والمسلمین نام برده.
مؤلف معلوم نیست. فقط چند برگ در بحث وضو است. اول سند و سپس متن و آنگاه دلالت خبر را مورد بررسی قرار می دهد.
نسخه دیگری از این تقریرات در مجموعه ش 300 در همین کتابخانه هست.
ص: 12
از: سید محمد کاظم طباطبائی یزدی (صاحب عروه) 1337 ق. چاپ شده است.
هر دو نسخ، بینام کاتب و بیتاریخ کتابت. و دومی از آخر ناقص است.
169 برگ، 18 × 26
از: رضی الدین علی بن موسی بن طاووس حلّی (664).
[ذریعه 154-15، مرعشی 78-1، مجلس 319-25، مشار عربی 607].
صورت مناظره ای است که ابوالهذیل علّاف محمد بن هذیل بصری (227 ق) با یکی از ساکنان دیری به نام «دیرالرقه» در موضوع امامت داشته و این مناظره را در یکی از سفرهایش با مأمون انجام داده است.
هر دو نسخ حسن بن محمد الحسینی الاحسائی در حیدر آباد در رجب 1063
کتاب اول از روی نسخه مورخ 701 نوشته شده.
در کتاب دوم یادداشت تملک حسین بن محمد بن یحیی بن عبدالله بن عمران الخطّی و فوائدی مانند صورت نامه ای از معاویه لعنة الله علیه به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هست.
285 برگ، 13 × 23
از: سید عبدالله بن نورالدین بن نعمت الله جزائری (1173). چاپ شده است.
[مرعشی 19-139، الفبایی آستان قدس 121].
ص: 13
از: محمد کاظم بن احمد موسوی جزائری. شرح حال کوتاه چند نفر از علمای معاصر مؤلف و نیز چند اجازه روایت برای مؤلف.
آغاز: الحمد لله علی جمیع نعمه....
انجام: اجازة العلامة الحاج شیخ علی اکبر النهاوندی....
هر دو نسخ مؤلف هدیة الکلام در قم در 1384 ق.
167 برگ، 18 × 23
از: شیخ صدوق (381).
به ج 1 همین فهرست ص 386 رجوع شود.
از: شیخ صدوق به ج 1 ص 109 رجوع شود.
کتاب اول ناقص است. نسخ علم الهدی بن صفی بن قاضی نور بن خواجه امیر شیخ سروستانی در 1072
کتاب دوم از همان کاتب در همان تاریخ با اجازه صالح بن عبدالکریم بحرانی برای محمد امین در 1079 بخط مجیز.
335 برگ، 19 × 25
ص: 14
از: علی بن محمد علی حسینی علوی العلویچه الاصفهانی (رفیعی پور علوی).
کشکولی است در سه جلد که جلد اول را «انبان»، جلد دوم را «همیان»، سوّمی را «زورق» نامیده است بازنویسی جلد اول در 1380ه. ق و جلد دوم در 1381 = 1340 ش به اتمام رسیده است. مؤلف فهرست منابع را در آخر کتاب آورده است.
کتاب زورق در سال 1379 ق به اتمام رسیده و بازنویسی آن (نسخه حاضر) در 1381 ق بوده است.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الّذی دلّ علی ذاته بذاته و تنزّه عن مجانسة مخلوقاته... چون پرداختم از تألیف دو مجلّد کتاب مشتمل بر نوادر و متفرقات که به طرز مخلاة و کشکول شیخنا البهائی زاد الله بهاءه....
انجام:
بهر تاریخ طبع جویا شد مددی را ز فاعل و قابل
چون ز «امطار» 251 شد مدد گفتا «زورق» 1379 ما رسید تا ساحل
از: علی بن محمد علی حسینی علوی العلویچه الاصفهانی.
مطالب متفرقه ای که مؤلف هنگام تشرّف به مشهد مقدّس در کتابخانه آستان قدس رضوی یادداشت، و به این نام نامیده است که از جمله منابع کتابش: اثبات الرجعه شیخ ولی سرابی، دائرة المعارف وجدی (جلد اول)، دیوان اشعار وصال شیرازی، زنبیل فرهاد میرزا و عدد السنه واعظ سبزواری نام برده است.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله الّذی عرّفنا اولیاءه المعصومین...از دیر زمان مشغول جمع متفرقات و نظم متشتّات بوده و هستم و در این سال سعادت
ص: 15
اشتمال....
انجام: و به نام علی (علیه السلام) ختم شد رساله ارمغانی طوس و همین نام تاریخ مسافرت خراسان و هم تاریخ تألیف این رساله واقع شد (1377) و این از کرامات حضرت ثامن الائمه(علیه السلام) خواهد بود و الّا ابتداء نگارنده در فکر این نکته نبود.
هردو نستعلیق مؤلف در 1381، با یادداشت اهداء این مجموعه به کتابخانه و اجازه انتشار آن به هرکس طالب باشد.
این مجموعه در فهرست سابق ص 223 معرفی شده است.
165 برگ، 14 × 24
از: حاج شیخ علی بروجنی اصفهانی صاحب بحر الجواهر در فقه (سده چهاردهم).
کتابی است در اخلاق و اسرار صلاة در یک مقدمه و چند فصل و خاتمه.
آغاز: الحمد لله الذی اصطفی من عباده الاخیار الابرار....
از: همان مؤلّف.
رساله ای است در ذکر صفات محموده ومذمومه واسرار اعمال و....
آغاز: الحمد لله الذی نوّر قلوبنا بنور الایمان.
هر دو بخطّ مؤلف. تاریخ کتابت دومی محرم 1325 در بیدآباد اصفهان.
147 برگ، 17 × 22
ص: 16
از: ابونصر سعید غزنوی.
به ج 2 ص 476 رجوع شود.
از:؟ دارای ده فصل و یک خاتمه. با سراج القلوب چاپ شده است.
[ذریعه 157-18، مرعشی 297-2، مجلس 339-26، منزوی 1665-2].
نستعلیق، بدون تاریخ و نام کاتب (تحریر سده 13 و 14).
115 برگ، 17 × 21
به جلد 2 ص 410 رجوع شود.
از: یعقوب بن مسعود (سده 12).
[ذریعه 16-313، مجلس 25/ 40].
آغاز:
به نام آن که جان آرام از او یافت
دل عاشق به عشق الهام از او یافت
منظومه و مثنوی ای است پیرامون داستان فلک ناز و شروان شاه که ناظم آن را از روی تقریر دوست خود میرزا مشرف ساخته و کاری را که ضیائی آغاز کرده بود در سال 1189 به پایان برده است.
ص: 17
نستعلیق، بدون تاریخ و نام کاتب.
264 برگ، 16 × 20
شرح مزجی درّه سید بحرالعلوم است.
از: محمد بن حسن طوسی مشهدی (1257).
تاریخ تالیف طهارت 1227 در کربلا.
[الذریعه 401-16 و 111-8، مرعشی 7-8 الفبائی آستان قدس 431].
آغاز: الحمد لله ذی القوّة القاهرة....
به ج 1 ص 225 رجوع شود.
کتاب اول و دوم نسخ 1310
کتاب دوم حاشیه از سید شفیع موسوی دارد.
157 برگ، 14 × 21
از: محمد کاظم بن محمد شفیع هزار جریبی (1238).
رساله مختصری است در اثبات صانع که مؤلف بوسیله آیات الهی و سپس با توضیح صفات الهی به شرح مسأله پرداخته و سپس خیلی کوتاه به دیگر اصول دین از نظرگاه شیعه میپردازد و از روایات استفاده میکند.
ص: 18
آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد وآله الطاهرین اما بعد این کتاب... در بابت اثبات صانع عالم است کلینی در کافی روایت کرده است از ابراهیم بن عمر که گفته است که شنیدم از حضرت صادق (علیه السلام)....
انجام: عرض کردم به خدمت حضرت باقر علیه السلام که چه شده است مردم را که عقل دارند و میفهمند و عمل نمیکنند و نمی دانند مانند کسی که جاهل است آن حضرت فرمود که حق تعالی وقتی که خلق کرد آدم را گردانیده است...از این جهت میفهمند و عمل نمیکنند کانّه نمی فهمند.
از: محمد کاظم بن محمد شفیع هزار جریبی (1238 ق).
به ج 2 ص 701 رجوع شود.
مؤلف که شاگرد وحید و صاحب ریاض است تصنیفاتی دارد که یکی از آنها که شامل سه جلد است در فضائل امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که طی چندین باب و آیات و روایات به آن پرداخته است. این کتاب دارای ده فصل در اصول عقاید و 25 باب در فضائل امام علی (علیه السلام) میباشد.
و این نسخه جلد دوم است.
[الذریعة 191-21، الفبایی آستان قدس 531، نسخه های خطی منزوی 2/ 991].
هر دو نستعلیق، بدون تاریخ و نام کاتب. در رساله اول مهر بیضوی «عبده محمد علی» دیده میشود و هر دو قلم خوردگی دارد.
341 برگ، 15 × 21
ص: 19
از: محمد بن مکی عاملی (786 ق) شهید اوّل.
مؤلف در این کتاب بسیاری از قواعد و فوائد کلی اصولی و فقهی و نحوی را که از آنها مسائل فقهی استنباط میشود بیان نموده است. او پس از ذکر قاعده فروعات فقهی مستنبطه را می آورد. عناوین کتاب «قاعده - فائده» میباشد.
[الذریعه 193-17، مرعشی 237-1، مشار عربی 715، مجلس 26/ 91].
از: حسین بن ابراهیم تنکابنی (در این نسخه زنجانی؟).
رساله مختصری است در رد مسأله وحدت وجود که به قول مصنف منقول از بعض اهل تصوف است. مؤلف به قول آقا بزرگ در الذریعه از اعاظم شاگردان ملاصدرا است.
[الذریعة 55-25، الفبایی آستان قدس 601].
آغاز: الحمد لله الذی هو نور سماوات العقول والنفوس وظهور ارض الاجرام واعراضها المحسوس الذی اخرج بشروق ذاته.
انجام: فهذا توحید الذات وتوحید الافعال ومن لم یبلغ الی هذه المرتبة من التوحید فهو هایم فی تیه الحیرة ولم یکن من الموحدین بالحقیقه والله اعلم بحقائق الامور وهو ولی دار السرور والمنقذ عن اسر بلاد الغرور.
کتاب اول نسخ محمد قاسم بن احمد طبرستانی ما مطری در مدرسه شیخ لطف الله المیسی العاملی در 1069 و دومی نستعلیق محمد بن محمد صالح مازندرانی در 1068 یا 1069
331 برگ، 13 × 24
ص: 20
از: شیخ صدوق به ج 1 ص 539 رجوع شود.
از: نظام الدین محمد هادی بن مهدی حسینی صفوی ملقّب به شاه میرزا و مخاطب به میرزا مهدی خان.
مؤلف این کتاب را در یک فاتحه و دو منظر در بیان خواصّ مهر نبوّت و بعضی مربّعات وفقی و سورههای قرآنی تألیف نموده است. فهرست مطالب آن چنین است:
فاتحه: در صورت مهر نبوّت، منظر اول: در تکسیرات بعضی از سوره ها و آیات.
منظر دوم: در نقش معظمی که در ایّام هفته منظور سازند.
[الذریعه 126-15، مرعشی 248-11، مجلس 36/ 165].
آغاز: بعد از حمد بیحدّ و صلوات بیعدّ چنین گوید... که در اکثر نسخ و مجامع از حضرات ائمه طاهرین سلام الله علیهم و علماء و مشایخ کرام رضی الله عنهم صور مهر نبوّت حضرت سید المرسلین و خاتم النبییّن صلوات الله علیه و اله اجمعین.
انجام: در نزد ملوک و اکابر و اشراف معزّز و مکرّم گردد و چنان باشد که مرا دیده باشد هر که ببیند و با خود نگاه دارد یا علی به امت من برسان و آن شمایل اینست...دو جدول آمده.
کتاب اول جزء اول و دوم و نسخ محمد امین بن سید علی حسینی نور بخشی در 1088 - 1091 با مهر بیضوی «عبده الراجی حسین بن عبدالکریم الموسوی 1260» و یادداشت تملک عبدالکریم الموسوی الدزفولی 1220 همراه با مهر او. نسخه تصحیح شده و دارای حواشی است.
رساله دوم در میان کتاب اول قرار دارد.
239 برگ، 17 × 24
ص: 21
به ج 1 ص 269 رجوع شود.
به ج 1 ص 219 رجوع شود.
هردو چاپ شده است.
هردو نسخ بیتاریخ و بینام کاتب (تحریر سده 13).
79 برگ، 13 × 20
از: میرزا هادی بن ابوالحسن شریف نایینی (ق 13).
تاریخ مفصل ائمه: است ترتیب یافته برای مجالس روضه خوانی. و مؤلف آن را به نام فتحعلی شاه قاجار (1250 ق) در یک مقدمه و چهار باب و خاتمه نگاشته است.
و این نسخه جلد دوم است که از امام چهارم (علیه السلام) تا امام زمان (علیه السلام) را دارد.
[الذریعه 18-304، مجلس 37-87، مشار فارسی 2-2804]
بر بالای برگ اول این نسخه نوشته شده: مقدّمات السنّه از تالیفات میرزا هادی نائینی و شاید این نسخه فقط مقدمات را داشته باشد باید به اصل نسخه رجوع شود.
آغاز: ستایش و سپاس مخصوص خداوندی است بیشبه و قیاس لا عدیل لجماله و جلاله که قدرت کامله اش در وجود آدم و شیطان را برابر نشانید...
انجام:
در نماز اندر سجود دوست بود و داد جان بر سرش افتاد شوق کوی محبوب ازل
ص: 22
پای را لایق ندانستی به سر آمد روان گفت تاریخ وفاتش وقت اتمام کتاب
ماتم اندر سجده حق برده در سوی جنان
از: میرزا هادی بن ابوالحسن شریف نایینی (ق 13).
مؤلف در این رسالة مختصر داستان حضرت یوسف (علیه السلام) را بیان نموده است. این کتاب فاقد فصول و ابواب است. مؤلف داستان را بنابر تفسیر سوره یوسف همراه با ذکر حوادث جانسوز کربلا و شهادة اباعبدالله الحسین (علیه السلام) بیان کرده است.
[الذریعه 35-301، مجلس 37/ 88].
آغاز: حسن عشق آفرین محبوبی در نظر صاحب نظران جلوهگر است که یوسف در صباحت وحید و احمد (صله الله علیه و اله وسلم) را در ملاحت فرید آفرید و آن وحیدی......
انجام:
چون ز چاه آمد برون آن سرفراز
گفت شاه مصر قرب بینیاز
از دعا بشناس تو آگاه باش بعد از ذکر دعاها شاه باش
در پایان نسخه فائده ای در 66 بیت شعر فارسی با مطلع
«ای برادر بر دلت گر هست مهر هشت و چار
یک زمان از روی معنی هوش و جان با من بدار...»
در مناقب ائمه:.
کتاب اول نستعلیق بیتاریخ و بینام کاتب، کتاب دوم نستعلیق 1261
199 برگ، 16 × 21
ص: 23
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (792 ق).
شرحی است بر «مفتاح العلوم» ابو یعقوب یوسف بن بکر سکاکی (626 ق) که با عناوین «قوله - قوله» نوشته شده و فقط قسم ثالث را شرح نموده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان حاشیه مفتاح العلوم یاد شده.
[کشف الظنون 1763-2، مجلس 345-4، 38/ 53].
آغاز: خیر خبر یوشح به صدر الکلام حمد الله الذی خلق الانسان علمه البیان.....
انجام: والاستمداد فی اللغة طلب المدد ویقال استمددت للامر وتعدیته الی مفعولین یتضمن معنی الطلب والسؤال والله المسئول لتیسیر الامال والمشکور علی ما افاض من النوال.
از: شیخ عنایت الله بخاری (؟)
شرحی است بر «تهذیب المنطق» تفتازانی (792 ق) که مؤلف تهذیب المنطق و حاشیه هایی را که برای آن نگاشته اند مورد بررسی و تطبیق قرار داده و سپس این شرح را برای طلاب نوشته است این شرح با عناوین «قوله - قوله» برگزار شده است.
آغاز: الحمد لله الموصل الی المقصود وجاعل الحد طریقآ الی المحمود والصلاة علی من له المقام المحمود وعلی آله واصحابه الی یوم الموعود... قوله الحمد هو الوصف بالجمیل.....
کتاب اول، نستعلیق سده 11، با یادداشت تملک ریحان الله بن جعفر الموسوی 1323 و مهر بیضوی او. برخی صفحات حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم ناقص، بدون نام کاتب و تاریخ.
303 برگ، 13 × 22
ص: 24
از: محمد بن سهرابعلی مازندرانی (قرن 13 ه . ق).
شرحی است بر کتاب «ارشاد الهادی فی النحو» تفتازانی.
تاریخ تالیف 1229 ق.
آغاز: الحمد لله الذی جعل بکلمته علم الاعراب مرفوع البناء منصوب اللواء.
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (792 ق).
تفتازانی در سال 788 ه . ق این کتاب را برای فرزندش نگاشت که در یک مقدمه و سه قسم تنظیم شده است و شرحهای زیادی بر این کتاب نوشته اند.
[کشف الظنون 1/ 67].
آغاز: احمدک یا من وهب لمن رفع یدیه نحوه بالسؤال مسؤوله وفتح لمن امّل احسانه بابه من غیر نصب حاجب.
انجام: و یمکن حمله علی کون النون عوضآ عن الرفع والفعل خبرآ واردآ مورد الانشاء فالقول بعدم الدخول فمخالفته للقیاس واستعمال الفصحاء احسن.
هر دو نستعلیق محمد بن سهرابعلی مازندرانی در 1229 در دماوند.
کتاب اول تصحیح شده، و خط خوردگی دارد، با مهر بیضوی «عبده محمد بن سهرابعلی 1229» و مهر بیضوی «اللهم صل علی محمد و آل محمد» و در پایان نسخه چند فائده درباره چند حدیث نوشته شده است.
113 برگ، 15 × 20
ص: 25
از: علامه حلی.
چاپ شده است.
از: شهید ثانی.
چاپ شده است.
کتاب اول نسخ ابوالقاسم بن شیخ محمد توکلی (یا تولمی) 1092 با مهر بیضوی «عبده الراجی حسین 1237».
و کتاب دوم تحریر سده 11 بدون نام کاتب. تصحیح شده و در پایان وقفنامه دارد.
131 برگ، 12 × 19
از: ابوبکر محمد بن زکریاء بن یحیی رازی (311 ق).
انواع امراض مربوط به بدن را با ذکر علت آنها، علائم و سپس علاج و درمان آن بررسی کرده است.
[تاریخ پزشکی ایران، چاپ اقبال ص 294].
آغاز: قال ابوبکر محمد...جری بحضرة رجل فاضل ذکرنا تقاسیم العلل.
از: ابوبکر محمد بن زکریاء بن یحیی رازی (311 ق).
ص: 26
ادویه امراض مختلف را همراه با دستور تهیه آن در 61 باب بیان کرده است. در اول رساله تصریح به نام زکریای رازی شده است. در کشف الظنون و الذریعه یافت نشد.
آغاز: قال ابوبکر محمد بن زکریا الرازی رحمه الله انی اذکر فی کتابی هذا من الادویة المرکبه التی الحاجة الیها دون غیرها.
کتاب اوّل نستعلیق حکیم محمد صفی بن عنایت الله در 1074 در قلعه مبارکه....بلده حیدرآباد. تصحیح شده.
کتاب دوم نستعلیق محمد علی در 1074 به دستور میرزا محمد صفی در حیدرآباد.
فهرست هردو کتاب در آغاز نسخه هست.
230 برگ، 12 × 21
از: حافظ رجب برسی. به ج 1 ص 489 رجوع شود.
از: علامه محمد باقر مجلسی. به ج 2 ص 281 رجوع شود.
کتاب اول در این نسخه از علامه حلی دانسته شده. تحریر سده 13 از پایان ناقص است.
کتاب دوم تحریر شده 13
303 برگ، 15 × 21
از: صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050 ق).
[الذریعه 37-21، کتابشناسی جامع ملاصدرا ص 201، مجلس 74-5، آستان قدس 138-11].
ص: 27
آغاز: نحمد الله ونستعین بقوته التی اقام بها ملکوت السماء والارض.
(منطق - عربی)
از: ملا محمد آملی (پدر آیة اللله حاج شیخ محمد تقی آملی).
حاشیه ای است بر «تحریر القواعد المنطقیّة» قطب الدین رازی (ق 8) که با عناوین «قوله - اقول» نوشته شده است.
آغاز: الحمد لله الذی احاط اللاهوتیة الازلیّة و تفرّد بالوحدانیة الابدیّة السرمدیّة.
کتاب اول نستعلیق محمود بن اسد الله کاشانی در 1293
کتاب دوم هم شاید تحریر همان کاتب باشد.
140 برگ، 17 × 22
از: محمد بن علی بن ابراهیم احسانی = ابن ابی جمهور (پس از 906 ق).
شرحی استدلالی است با عناوین «قوله - اقول» بر رساله «الفیة» شهید اول که شارح به درخواست بعضی از شاگردانش نوشته است. او کتاب را به هنگام اعتکاف در مسجد کوفه، آغاز و به سال 895 ق در نجف به پایان برده است.
[الذریعه 144-13 342-20 و 379 مرعشی 245-6 ].
آغاز: الحمد لله الذی جعل التکلیف وسیلة للمکلفین الی تحصیل الثواب و ذریعة لهم الی نیل اعلی....
انجام: فاطلق القضاء علی هذه الثلاثه اطلاقآ مجازیآ لانّ الاوقات الواقع فیها هذه الافعال لیست اوقاتآ حقیقة مضبوطة محدودة.... بالوقت المحدود و الله اعلم.
ص: 28
از: محمد بن علی بن ابراهیم احسائی (پس از 906 ق).
بیان طریق و راه استدلال بر واجبات شرعی و اعتقادات اسلامی به روش اهل بیت صلوات الله اجمعین که شخص مسلمان میتواند بدین راه استدلال کند و مشتمل بر مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه است. تاریخ تالیف 888
در فهرست سابق این رساله یاد نشده و کتاب المسالک در حرف «م» یاد شده است.
[الذریعه 240-17، مرعشی 286-12، الفبایی آستان قدس 454].
کتاب اول نسخ 1242
کتاب دوم تحریر سده 13 تاریخ تالیف در همین نسخه هست.
93 برگ، 14 × 21
آغاز: بسم الله....قوله فی کثیر من النسخ یرید ان وجود لفظ ثلاث.
به ش 2591 از مجموعه های سه کتابی در همین جلد رجوع شود.
از: ضیاء الدین مکی (سده ششم) (مرعشی 12-261).
به ج 1 ص 450 رجوع شود.
ص: 29
از: محمد بن عبدالغنی اردبیلی (647) (کشف الظنون 185-1)
به ج 1 ص 286 رجوع شود.
کتاب اول نسخ حبیب الله بن ملا عبدالعظیم در 1212 با مهر بیضوی «عبده ابوالقاسم بن حبیب الله».
کتاب دوم بدون تاریخ و نام کاتب.
255 برگ، 14 × 20
از: نجم الدین محمود بن الیاس شیرازی.
رساله ای است در سی باب در موضوع عشق و کیفیت آن و صفات مستحسنه محبوب و سپس در ادویه مخصوصه امر نکاح و جماع.
آغاز: الحمد لله الواحد الفتاح خالق الارواح والاشباح الذی جعل اللیل سکنا واباح النکاح وحرّم السفاح.
انجام: ان لم یعالج هلک سریعا وبهذا الباب... هذه الرسالة والحمد لله...اجمعین.
از: مسعود بن محمد سنجری الطبیب.
رساله ای است مختصر مرتب شده در سه فن شامل چند قسم و هر قسمی دارای چند فصل کشف الظنون آن را حقایق اسرار الطب نام داده اما از مؤلف اسم نبرده است.
[الذریعة 29-7، کشف الظنون 1/ 672].
ص: 30
آغاز: الحمد لله علی ایادیه المتواترة وصنایعه المتقاطرة والصلاة علی کاشف الغمّه وشفیع الامة محمد وعلی اله الاتقیاء.....
کتاب اول نستعلیق شوال 1269
کتاب دوم نستعلیق مرتضی ابن حاجی ملا احمد فروشانی شوال 1269
56 برگ، 15 × 20 .
از: ابن حاجب متوفای 646 (در ج 1 تاریخ وفات اشتباهآ 786 نوشته شد).
به ج 1 ص 277 رجوع شود.
از: سعد الدین تفتازانی (793 ق).
به ج 1 ص 471 رجوع شود.
هردو تحریر احمد بن حاجی عبدالله قمی آشتیانی در 1269 با مهر مربع «ابوالقاسم بن محسن»
190 برگ، 14 × 21
از: محمد بن محمد بن النعمان بغدادی (شیخ مفید) (413 ق).
پاسخ است به پرسشهای السید الشریف الفاضل ؟ که از ساری مازندران فرستاده است.
ص: 31
چاپ شده است.
[الذریعة 222-5، مرعشی 1/ 286].
از: محمد بن محمد بن النعمان بغدادی (413 ق).
پاسخ است به پرسشهایی راجع به موضوعات کلامی.
چاپ شده است.
[الذریعة 228-5، مرعشی 97-1، الفبایی آستان قدی 516].
کتاب اول نستعلیق 1260، با یادداشت تملک با مهر مربع «عبده عبدالحسین».
و کتاب دوم نستعلیق محمد بن ابی القاسم بن احمد بن علی بن دولتعلی بن علی در1260
33 برگ، 17 × 21
از: نظام الدین اردبیلی (سده 11).
شرح اشعار تصریف یا شرح تصریف تفتازانی است.
[الذریعه 339-13، مجلس 641-38، مشار فارسی 2/ 2126].
از: سعد الدین تفتازانی (793).
به ج 1 ص 294 رجوع شود.
کتاب اول تحریر سده 13 در مدرسه مجد،
و کتاب دوم نستعلیق حاج بابانا شبح ولد آقا رحیما در 1236 در مدرسه میرزا صالح تهران.
101 برگ، 15 × 20
ص: 32
از: محمد بن حسن طوسی (شیخ الطائفة) (460 ق).
نام مؤلفین کتب شیعه را با گوشه ای از احوال و نیز کتابهای آنان گرد آورده است.
بارها چاپ شده.
[384-16، مرعشی 245-4، کجلس 37/ 62].
از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی) (776 ق).
[الذریعة 493-2، مرعشی 130-1، مجلس 421-25، مشار عربی 107].
آغاز: الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی سید المرسلین محمد النبی وعلی اله الطاهرین....ابو رافع اسمه اسلم بالالف قبل السین المهملة وله ولدان اسم احدهما عبید الله مصغراً....
انجام: ابوالحسین العقرانی بالقاف والنون بعد الالف قبل الیاء فهذا اخرما اردنا اثباته فی هذا الکتاب ومن اراد التطویل والاستقصاء فی معرفة الرجال واحوالهم وتعدیلهم وجرحهم.....
کتاب اول، تصحیح شده، تحریر سده 12 و 13
کتاب دوم، تصحیح شده، نسخ محمد علی بن جعفر بن حاج صادق در 1228
107 برگ، 15 × 20
ص: 33
از: ؟
تفسیر مختصر و ترجمه ای است از سوره یوسف (علیه السلام).
آغاز: نزد بعضی این کلمه به معنی انا الله است یعنی منم خدائی که میبینم همه چیز و می دانم همه اشیاء را و یا الف از الله است و لام از لطیف و راء از رؤف.....
انجام: به هیچ امر دنیا نیست که مستمند است به قرآن بی واسطه یا به واسطه و هدیً و راه نماینده مر سالکان طریق حق را و رحمةً و وسیله رحمت و بخشش لقوم یؤمنون مر گروهی را.
از: ؟
روایات و حکایاتی است از پیامبر اسلام و یاران ایشان بعضی آیات را به مناسبتهای مختلف آورده و توضیح داده است.
آغاز: الحمد لله رب العالمین و صلوات و سلام علی محمد و آل الطیبین طاهرین اما مقدمه عبدالله بن عباس روایت میکند از پیغمبر (صله الله علیه و اله وسلم) که فرمود.
انجام: و در همه عمر چهل مرد و چهل زن به او ایمان آوردند و نوح را فرمان چنان بود که هر روز به کوفه شدی و خلق را دعوت کردی چنانکه خدای تعالی ندای وی را از شرق.
کتاب اول، نسخ بدون تاریخ و نام کاتب، از پایان ناقص،با سر لوح زرّین و جدول زر در صفحات.
کتاب دوم، ناقص
94 برگ، 14 × 20
ص: 34
از: .نظام الدین عثمان بن عبدالله خطائی (ق 10 ه).
حاشیه مختصری با عناوین «قوله - قوله» بر کتاب «المختصر فی شرح تلخیص المفتاح» سعد الدین تفتازانی (793 ق) میباشد. این حاشیه فقط تا بحث «تعریف مسند الیه بضمیر» نوشته شده است.
[مرعشی 113-1، مجلس 427-25، 26/ 51].
آغاز: نحمدک اللهم علی ما اعطیتنا من سوابغ النعم و بوالغ الحکم و نصلّی علی نبیک الهادی .
انجام: فیقال ترک المعیّن الی غیر المعیّن او الخطاب مع المعین الی غیر هذا الخطاب مع غیره.
از: ملا عبد الله بن حسین یزدی (981 ق).
حاشیه ای بر حاشیه خطائی بر «مختصر المعانی» تفتازانی است. این حاشیه در مدرسه منصوریّه شیراز در 17 ذی حجّة 962 ق پایان یافته است.
[الذریعه 71-6، مرعشی 113-1، مجلس 26/ 26].
آغاز: حمدآ لمن خلق الانسان و علّمه البیان و شکرآ لمن أعلمه بدایع المعانی فی روایع التبیان.
انجام: فلا بد من تصرف اما فی تفسیر الاول او فی تفسیر الثانی حتی لا یفوت ذلک الحسن هذا و المرجو من الله تعالی حسن الخاتمة و صلاح العاقبة انّه علی ما یشاء قدیر.
ص: 35
کتاب اول نستعلیق 1053، تصحیح شده،
کتاب دوم نستعلیق 1054
142 برگ، 13 × 20
از: ؟ در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه تالیف گلبن دانسته شده.
ابتدای رساله به نثر و مطالب عرفانی است که به نظم نیز آمیخته است سپس شعر آغاز میشود که در قالب مثنوی است و حاوی حکمتها و قصه موسی میباشد. احتمالا بخشی از «گل بوستان» بنی اسرائیلی که در پنج گلبن به روش بوستان سروده است میباشد.
[به نسخه های خطی، منزوی 3066-4 رجوع شود ].
آغاز:
به نام نامی حیّ یگانه
خداوندی که او بشکافت دانه
منزّه ذاتش از قید صفات است
صفاتش در حقیقت عین ذات است
انجام:
از آن وقتی که بنمودی کناره
هزاران جامه جان گشت پاره
تو گر سوزن نیاری ای مسیحا که می دوزد گریبان دل ما؟
از: ؟ در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه، تالیف گلبن دانسته شده.
حکایاتی است در قالب مثنوی در ذکر شاهان هند و چین و قصه نظام الملک وزیر و مطالب دیگری از پیامبر اسلام9
ص: 36
آغاز:
بشنو ای آشنای بیگانه
قصّه شمع را ز پروانه
دل تهی کن ز فکر گوناگون
چند باشی چو مرغ بوقلمون
انجام:
پس به کاخ گلبنش باید خفت
جز ز ثالث ثلاثه نتوان گفت
هست چون درد شرک بی بهبود
بشنوید از بقیه مقصود
کتاب اول تحریر 1245، چند فائده درباره شعر ضمیمه آن است.
کتاب دوم بدون تاریخ و نام کاتب.
189 برگ، 14 × 20
از: ؟
نظام نامه، فهرست دروسی است که مجلس معارف دوره مظفری (احتمالا) برای مدارس به سبک جدید منتشر کرده است که از ربیع الاول 1322 لازم الاجرا بوده است. در چهار باب و چند فصل مرتب شده است.
آغاز: مجلس معارف که به موجب کتابچه موشّح به دست خط آفتاب نقط همایونی خلد الله ملکه و سلطانه به عنوان مجلس اداره مکاتب ملّیّه....
انجام: و برای مصنّف و مؤلّف هم علاوه بر اجر اخروی بیفایده مالی نخواهد بود و ممکن است در یک فنّ کتب متعدده از چند مصنّف و مؤلّف پسندیده آید و همه قبول شود آن وقت اجازه تدریس هر یک از آنها داده میشود.
ص: 37
از: رضا سنجیده.
مؤلف که کارمند حسابداری است مطالب عمومی حساب داری و دفتر داری را با تعریف اصطلاحات و نمایش انواع جداول مربوطه بیان کرده است.
آغاز: فصل اوّل - در تجارت و تاجر - مقصد اوّل - اقسام مختلف تجارت.
تعریف تجارت - تجارت عبارت است از معاوضه و تغییر و تبدیل و حمل و نقل محصولات.
انجام: مجبور است با رعایت نکات لازم حساب را روشن نموده از دفاتر مربوطه که شرح آنها به تغییر گفته شده است صورتی از دارائی و بدهی از دفاتر مربوطه خارج.
کتاب اول، نستعلیق بیتاریخ،
کتاب دوم نستعلیق بیتاریخ، از پایان ناقص است.
81 برگ، 14 × 20
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهایی) (1031 ق).
دومین اثنا عشریات مؤلف است که در احکام نماز گفتگو میکند و تمام آنچه را که در نماز معتبر است در دوازده نوع حصر نموده و در هر فصلی دوازده چیز می آورد.
چاپ شده.
[الذریعه 117-1، مرعشی 87-1، مجلس 89-25، الفبایی آستان قدس 19].
ص: 38
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).
رساله چهارم از «اثنا عشریات» است در هشت فصل و هر فصلی در دوازده چیز بحث میکند و در آخر خاتمه ای دارد راجع به دوازده مزیت از مزایای ماه مبارک رمضان که در قرآن کریم و احادیث آمده است.
[الذریعة 117-1، مرعشی 34-1، مجلس 89-25، مشار عربی 18]
این مجموعه در فهرست سابق این کتابخانه در ص 8 معرفی شده است.
رساله اول نسخ محمد خواجه حسین السجستانی در 1025، چند فائده درباره حدیث ضمیمه آن است.
رساله دوم نسخ بدون تاریخ.
88 برگ، 13 ×20
از: احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق).
تاریخ تالیف 1232 چاپ شده است.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین.....قد التمس منّی بعض الاخوان الّذین تجب طاعتهم ان اکتب لهم رسالة فی بعض ما یجب علی المکلّفین.
انجام: و الواجب علی العباد شکره علی نعمائه و حمده علی کرم عدله و آلائه و الرضا فی کل حال بقدره و قضائه فانّه ولی کل خیر و صلّی الله علی محمّد و آله الطاّهرین.
ص: 39
از: ؟
مقدمه ای است در روانشناسی جدید و مؤلف از بعضی اصطلاحات لاتین استفاده کرده است.
آغاز: علم النّفس علمی است که از شناسائی نفس صحبت میکند. کیفیت نفس - مراد از نفس جوهر مجرد ممتاز و مستقلّ از ماده است که پس از بدن نیز وجود داشته باشد.
انجام: تمایلات عالی هم ممکن است به درجه شهوت برسد مثلا تمایل حقیقتجوئی ممکن است به شهوت حقیقتجوئی مبدل گردد تا به جائی که انسان را از سایر تمایلات باز دارد.
کتاب اول تحریر سده 13
کتاب دوم شاید بخط مؤلف باشد.
34 برگ، 17 × 21
از: ملک الشعراء فتحعلی خان صبای کاشانی (1238 ق).
منظومه ای است فقهی در 320 بیت، درباره نماز و شکّیات آن بر اساس فتواهای میرزا ابوالقاسم قمی.
[الذریعه 170-19، سپهسالار 626-2، نسخههای خطی منزوی 4/ 2796].
آغاز:
ای نگارنده سپید و سیاه
ای طرازنده نگین و کلاه
جامه [...[....ه از تو سپید
خاک درگاهت موجب امّید
ص: 40
انجام:
گر ثوابی به این صحیفه دراست
خاصه شهریار تا جور است
جاودان باد با هزار نیاز
خسروان را بر آستانش نماز
مشتمل بر مثنوی در مدح رجال دولت از صبا و اشعاری در وصف قصر خورشید شاه و تاریخ بنای برج الله یارخان اراک (ارک) طهران.
کتاب اول نستعلیق بیتاریخ،
کتاب دوم نستعلیق 1285 ق
180 برگ، 16 × 22
از: صفی الدین علی بن حسین بیهقی کاشفی (ق 10).
به جلد 2 ص 286 همین فهرست رجوع شود.
مختصری است منتخب از چند کتاب در علم حروف و اسرار و خواص آنها و خواص آیات کریمه و آثار آنها و برخی مباحث دیگر در علوم غریبه مرتب در پنج مقاله و هر مقاله دارای پنج باب و هر باب دارای دوازده فصل به عدد اصحاب کساء و ائمه طاهرین علیهم السلام.
[الذریعه 392-6، مرعشی 1/ 166].
آغاز: الحمد لله الّذی...اما بعد...که این رساله ای است کثیر الفواید عزیز الفواید (الفرائد) مشتمل بر خواص و آثار حروف مقطّعه قرآنی و اسماء الحسنی.
ص: 41
از: نجف قلی شربتدار
ابتدای رساله در فضیلت بسمله و خواص آن است سپس در بابی خواص سور و آیات یا برکات را بیان کرده و در خاتمه بعضی از منافع حکمت در امور غریبه را ذکر میکند و از روایات اهل بیت عصمت و طهارت: استفاده میکند.
[به الذریعه 310-22 رجوع شود ].
کتاب اول تحریر ،1249
کتاب دوم ناقص و بیتاریخ. صفحات آن جدول زرین دارد.
163 برگ، 14 × 21
از: شمس الدین محمد بن احمد خفری (ق 10 ه . ق).
حاشیه ای است با عناوین «قوله -قوله» بر قسم الهیات «شرح تجرید» قوشچی (879 ق)
به ج 1 ص 163 همین فهرست رجوع شود.
[الذریعه 116-6 مرعشی 1/ 45].
از: خلیل بن غازی قزوینی (1089 ه . ق).
شخصی به نام نذر علی چند سؤال فلسفی و اعتقادی از ملا خلیل قزوینی پرسیده و ایشان به اختصار جواب آنها را گفته و در این رساله بیشتر به توضیح «ترجیح بلا مرجح» پرداخته و قائل به جواز آن شده و همچنین «تخلّف معلول از علّت» را قبول
ص: 42
کرده است و جایز می داند.
[الذریعه 5/ 230، 17/ 171].
آغاز: عرضه داشت بر لوح عرض مینگارد که بنده کمترین نذر علی را قوت مطالعه حاشیه عدّه...در بیان معنی ترجیح بلا مرجح که متنازع فیه است.
انجام: و در کافی مذکور است و ما در شافی ذکر کرده ایم شرح آنها را رفع کرده ایم خیالات مخالف را.
کتاب اول نستعلیق حاجی محمد بن حاجی افضل بیک در 1066 تصحیح شده، با مهر بیضوی «عبدالله بن محمد حسین» و مهر مربع «زین العابدین بن محمد».
کتاب دوم تحریر 1066
94 برگ، 10 × 19
از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق).
شرح مزجی است بر کتاب «النفلیّه» شهید اول که روز پنجشنبه پانزدهم صفر 955 به پایان رسیده.
چاپ شده است.
[الذریعه 360-16، مرعشی 7/ 117، مجلس 25/ 26]
(فقه و اخلاق - عربی)
از: زین الدین بن علی بن احمد عاملی شهید ثانی (966 ق).
بارها چاپ شده است.
ص: 43
آغاز: و بعد فانّ روح السعاده و بهجتها و روح العبادة و مهجتها و موجب تلقیها بایدی القبول و الاحسان و مضاعفة الثواب بها فی دار الجنان و التسبب بها.
انجام: واستعملنا بما علمناه واشرکنا فی ثواب من افدناه فان ذلک منه و به و له و هو حسبنا و نعم الوکیل.
کتاب اول نسخ میرزا محمد بن نور الدین بن علی در دوشنبه هفتم دیقعده 980
کتاب دوم در حاشیه کتاب اول نوشته شده، نسخ فتح الله بن محمد علی واعظ تبریزی در 1026
138 برگ، 12 × 18
از: ؟ در فهرست سابق این کتابخانه از محمد بن شریف الحسینی دانسته شده
قواعد منطقی را مختصرا با عناوین «فصل - فصل» شرح داده است. نامی که در عنوان ذکر شده در مقدمه آمده است.
آغاز: حققت فیها مقاصد المیزان فی تنقیح البیان و توضیح التبیان و طوبی لمن اتقنها للاستظهار و ایقنها للاستحضار کل ذلک...اعلم ان للنفس الناطقة الانسانیة....
انجام: کان الحال علی عکس ذلک لجواز اجتماعهما صدقا و علیک تصفح الامثله.
از: ؟
رساله مختصری است در یک مقدمه و سه رکن که هرکدام دارای چند بحث هستند.
آغاز: الحمد لله العزیز الرحمن و الصلاة علی اشرف الاکوان محمد و آله اولی
ص: 44
العرفان و بعد...فاعلم ان الصورة الحاصلة فی الذهن من غیر حکم علیها بایجاب او سلب تسمی تصورآ.
انجام: اذا استثنی نقیض التالی انتج نقیض المقدم کقولنا ان کانت الشمس طالعة فالنهار موجود لکن النهار لیس بموجود فالشمس لیست بطالعة.
کتاب اول تحریر محمد بن یوسف (یا محمد بن شریف الحسینی) در 965
کتاب دوم ظاهرآ تحریر همان کاتب و ناقص است.
69 برگ، 14 × 20
از: محمد بن عبدالجلیل بلخی رشید الدین وطواط (578 ق).
هشتاد نوع از صنایع بدیعی را به اختصار برشمرده با شواهدی از شعر فارسی و عربی.
[الذریعه 286-6، مرعشی 100-19، الفبایی آستان قدس ،217
مجلس 201-37 نسخه های فارسی منزوی 3/ 2134].
آغاز: الحمد لله علی ما افاض علینا من نعمه...که در ایام دولت او عقود فضل منتظم است.
انجام: سهل ممتنع شعری باشد که آسان نماید اما مثل آن دشوار توان گفت و من به لفظ فرض این کتاب را تمام کردم.
از: ؟
مختصری است در یک مقدمه و دو قسم و یک خاتمه. مؤلف در دیباچه کتاب آن را
ص: 45
به وزیر و برادرش حجة الاسلام کلدکز (کذا) تقدیم کرده است. رشید الدین وطواط بنا به نقل آقا بزرگ در «الذریعه» چندین رساله در علم عروض دارد و احتمال دارد که این یکی از آنها باشد.
آغاز: افتتح کلامی واستنجح مرامی خداوندی که عقول کاملان....
انجام: مؤلف گوید...خدایش بیامرزد که اگر تصنیف کننده را یا خود کاتب را سهوی افتاده باشد به ذیل عفو بپوشند.
رساله اول و دوم تحریر شده 11 و12
41 برگ، 15 × 20
از: سید محمد مهدی بن مرتضی طباطبایی بحرالعلوم (1212 ق).
حاشیه و شرحی است بر بخشی از کتاب «وافیة الاصول» عبدالله بن محمد بشروئی تونی (1071 ق).
به ج 1 ص 348 همین فهرست رجوع شود.
[الذریعه 6/ 230، مرعشی 2/ 257، مجلس 248-36، الفبایی آستان قدس 369].
از: سید محمد مهدی بن مرتضی طباطبایی بحر العلوم (1212 ق).
چهل و پنج فائده اصولی استدلالی است در تحقیق بعضی از مباحث مهم این علم که به طور متفرقه نگاشته شده است.
[الذریعة 16-325، مرعشی 16-71، الفبایی آستان قدس 434].
آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی محمد و آله الغرّ المیامین فائده
ص: 46
قد جرت عادة الاصولیین بتعریف اصول الفقه.
کتاب اول، تصحیح شده، بدون تاریخ و نام کاتب.
کتاب دوم نیز تاریخ کتابت و نام کاتب ندارد، در یابانش چند فائده در اصول فقه هست.
113 برگ، 15 × 20
از: ؟
مباحثی درباره تقلید از دیدگاه شیعه و تقلید از مجتهد میّت و تقلید از مجتهد اعلم و غیره آورده و از وحید بهبهانی مطالبی نقل کرده است.
آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصلاة علی خیر خلقه محمّد و آله الطیبین الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین فقد اختلف العلماء بعد اتفاقهم علی جواز التقلید عند تعذر العلم.
انجام: و لکن الاحتیاط مرعی علی کل حال ثم انّه لا یبعد القول بانّ زیادة الورع فی هذه المقامات تقدم علی زیادة العلم عکس التقلید فالتفت و لا تفعل.
از: ؟
درباره اجتماع امر و نهی و نهی در عبادت است از مقدس اردبیلی و فاضل طباطبائی و میرزای قمی مطالبی آورده است.
آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی خیر خلقه محمّد و آله الطیبین الطاهرین و بعد فهذا تحقیق البحث فی جواز اجتماع الامر و النهی فی الشیء الواحد.
انجام: بل هو تفکیک بین الصحة و الفساد بالنسبة الی تمام العقد فی حق الموجب
ص: 47
والقابل فمجموع الایجاب و القبول صحیح فی حق احدهما و فاسد فی حق الآخر وهذا غیر ما منعناه من التفکیک.
هردو بدون تاریخ و نام کاتب، تحریر سده 13 و 14
91 برگ، 15 × 21
از: تفتازانی.
به ج 1 ص 294 رجوع شود.
از: قطب رازی.
به ج 1 ص 83 رجوع شود.
این مجموعه در فهرست سابق این کتابخانه ص 241 یاد شده
هردو ناقص، تحریر سده 13
46 برگ، 15 × 20
از: شیخ بهائی (1031).
به جلد 1 ص 269 رجوع شود.
از: شیخ بهائی.
ص: 48
گفتار کوتاهی است در معما به لفظ «زبده» که مراد زبدة الاصول خود مؤلف است.
[ذریعه 18-334، مرعشی 9-256، الفبائی آستان قدس 484].
کتاب اول نسخ محمد بن عبدالحسین جزائری در 1044، با حواشی با امضاء «منه». در آغاز نسخه مطالب متفرقه ای هست.
رساله دوم تملک محمد سعید بن محمد هادی در 1197 دارد.
154 برگ، 12 × 20
از: ؟ .
شرحی مزجی بر «صرف میر» میر سید شریف جزجانی (816 ق) است. شرحی متوسط و بدون تحقیق است.
آغاز: هرگاه که این همه فضیلت در الف باشد او را طرح کردن نیکو نباشد جواب گوئیم که بسم در اصل اسم بود و این باء زائده است چون باء زایده در آوردند به اسم شد.
از: محمد حسین بن شمس الدین محمد نسابه حسینی.
به درخواست پدرش رساله «الشمسیه» او را که در نحو و مختصر و به عربی بوده است ترجمه و شرح کرده است.
مؤلف شیعه است.
آغاز: یعنی شکر و سپاس و ستایش مر خدائی را سزا و سزاوار است که انسان را که اشرف مخلوقات است در عرفان به فکر و نظر به سبب منقول و معقول از مفرد و مرکب.
ص: 49
انجام: زیرا که نون تأکید مستدعی طلب است و طالب به حسب عادت طلب نمیکند اِلّا چیزی را که اراده حصول آن نماید.
هردو ناقص و بیتاریخ. شاید تحریر قبل از سال هزار باشد. اهدائی حاج سید محمد علی خوانساری است.
174 برگ، 12 × 19
از: رضی الدین علی بن موسی بن طاوس حلی ابن طاووس (664 ق).
تاریخ فاجعه عاشورا و شهادت حضرت ابا عبدالله صلوات الله علیه و یارانش را در سه مسلک بیان داشته است.
بارها چاپ شده است.
[الذریعة 18-389، مرعشی 16-70، الفبایی آستان قدس 488].
آغاز: الحمد لله المتجلّی لعباده من اولی الالباب المجلّی عن مراده بنطق السنة و الکتاب الذی[ [....ائه عن دار الغرور و سمّابهم الی انوار السّرور و لم یفعل ذلک.
انجام:
حالت لفقدانهم ایّامنا فغدت
سودا وکانت بهم بیضا لیالینا
وهیهنا منتهی ما اردناه و آخر ما وصفناه و من وقف علی ترتیبه و رسمه مع اختصاره و صغر حجمه عرف تمیّزه عن ابناء جنسه و فهم فضیلته فی نفسه.
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی شیخ بهائی (1031 ق).
به مجموعه شماره 5 در همین جلد رجوع شود.
ص: 50
کتاب اول نسخ 1060 چند برگ از این کتاب جابجا شده و از این رو در فهرست سابق این کتابخانه ص 482 آن چند برگ کتاب جدایی بشمار آمده است.
رساله دوم، بدون تاریخ و ناقص است. چند صفحه شامل تاریخ وفیات علما در پایان آن است.
77 برگ، 10 × 19
از:؟.
شامل مطالبی درباره عالم برزخ و سؤال و جواب نکیر و منکر و چگونگی ارواح انبیاء، اولیاء و مؤمنین و ارواح کفّار در آن عالم است.
آغاز: فی ذکر سؤال منکر و نکیر و جاء فی الخبر اذا وضعت المیت فی القبر اتاه ملکان اسودان ازرقان اصواتهما کالرّعد الصّاعق و ابصارهما کالبرق الخاطف.
انجام: و اما ارواح الکافرین اذا خرج من البدن تدخل فی جوف طیر الاسود فی ..... تحت الثری و مردود تحمل الدنیا فی مقام السجین..... من الابرار.
از: زین الدین محمد بن ابی بکر حسن رازی حنفی.
رساله مختصری است در فقه اهل سنّت که مهمترین کتابها را که مبتلا به است انتخاب کرده و به اختصار به توضیح آنها پرداخته که عبارتند از: کتاب الطهاره، الصلاة، الزکاة، الحج، الصوم، الجهاد،؟ الکراهیة، الفرائض، الکسب مع الادب. به خاطر اهمیت این رساله چندین شرح بر آن نگاشته اند.
[کشف الظنون /1/ 374].
ص: 51
آغاز: الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی...الماء علی ثلاثة اقسام طاهر و مطهّر و هو الباقی علی اوصاف.
رساله اول نستعلیق خان محمد بخاری در 1174
کتاب دوم بیتاریخ و بینام کاتب. از پایان ناقص.
73 برگ، 10 × 18
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
به مجموعه چهار کتابی شماره [11[....مه چهارم در جلد چهارم این فهرست مراجعه شود.
از: محمد هادی بن اللوحی موسوی حسینی (میر لوحی).
مؤلف پس از اتمام کتاب «اصول العقاید» به درخواست برخی از احباب، و بزرگی نماز این رساله مختصر را در ترجمه تحت اللفظ و در برخی جاها شرح آن در یک مقدمه و سه فصل و خاتمه تالیف کرد.
مؤلف در این کتاب از دو کتاب دیگر خود به نام زاد العقبی در اوراد نمازها و کیفیت نماز شب و زبدة الدعوات یاد میکند.
آغاز: .بهترین گوهری که ناخدای عقل متین به دستیاری غوّاص یقین در بحر اخلاص از روی نیاز غوص آن تواند نمود حمد خداوندی است که از رشحات امواج بحار قدرتش.
انجام: و اگر بیش از آن طلب کند به کتاب زبدة الدعوات که این حقیر نوشته و در آن
ص: 52
ذکر تمام عمل سال را بر وجه ایجاز قلمی گردانیده رجوع نماید.
هردو بدون تاریخ و نام کاتب، تحریر سده 11 و 12
31 برگ، 10 × 19
از: ؟.
برنامه مدرسه ناصری است که در سال 1302 ق، در سه باب و هر باب دارای چند فقره نوشته شده و در مقدمه آن از امیرکبیر و وزیر جنگ تجلیل شده است.
آغاز: چون همواره خیال دائمی بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی روحی و روح العالمین فداه مصروف به تربیت و ترقّی است لهذا مدرسه موسومه به مدرسه مبارکه ناصری.
انجام: .و روزنامهها و آن چه متعلّق به نظام است لازم است که در آن اوطاق ترجمه جنگهای جدید و اخبارات نظامی ترجمه و در روزنامهها درج شود برای صاحب منصبان و غیره بی فایده نخواهد بود امر امر همایون است.
از: ؟.
قوانین مختصری جهت اداره شهرها و دهات و وظایف و کارهای حاکم نگاشته شده است.
آغاز: اوّلا این کتابچه تنظیمات حسنه است...چون منظور نظر اقدس همایون شاهنشاهی ادام الله دولته و شوکته نشر معدلت و انصاف و رفع جور و اعتساف و آسودگی نوکر و رعیّت میباشد....
ص: 53
انجام: این خانه [....]....ّل اجرای احکام مقرّره است که بعد از رسیدن مأمورین و مرتب شدن اعضای مجلس تحقق معمول میگردد.
رساله اول تحریر 1302 و رساله دوم بیتاریخ.
18 برگ، 13 × 20
از: ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی میرزای قمی (1231 ق).
به ج دوم این فهرست ص 684 رجوع شود.
این کتاب در فهرست سابق این کتابخانه به نام ارشاد العوام یاد شده است.
از: ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی میرزای قمی (1231 ق).
اصول دین را در یک مقدمه و پنج باب توضیح داده است و مقدمه آن در بیان جدایی میان اصول دین و اصول مذهب میباشد. این کتاب بارها چاپ شده است.
[الذریعة 2-182، نسخههای خطی منزوی 2/ 878، مجلس 26/ 252].
آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصّلاة و السّلام علی محمد و آله اجمعین اما بعد چنین گوید....این چند کلمه است در اصول دین با دلیلهای اجمالیه موافق فهم و طاقت عوام نوشته میشود تا فایده او شامل اکثر مردم باشد.
کتاب اول نستعلیق ملا حسن بن علی نقی در 1231 از آغاز ناقص است.
کتاب دوم نستعلیق 1230
187 برگ، 14 × 20
ص: 54
از:؟.
ترجمه روان همراه با توضیح مختصری از قرآن کریم است که اول آیات را می آورد سپس ترجمه آن را. تا سوره مریم است.
آغاز: بسم اللله الرحمن الرحیم ابتدا میکنم به نام خداوند بخشنده مهربان الحمد لله ربّ العالمین سپاس و ستایش مر خداوندی را سزاست که پروردگار جهان و جهانیان است.
از: ؟.
ترجمه روان همراه با توضیح مختصری است از قرآن کریم که اول آیات را می آورد سپس ترجمه اش را. این نسخه پاکنویس شده همراه با اضافات مختصر همان ترجمه اول است.
تا سوره الرحمن را دارد.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم ابتدا میکنم به نام خداوند بخشنده مهربان الحمد لله ربّ العالمین سپاس و ستایش مر خداوندی را سزا است که پروردگار عالم و عالمیان است.
هردو بدون تاریخ و بدون نام کاتب، تحریر شده 13 و 14
455 برگ، 14 × 20
ص: 55
از: ؟.
شامل دعاها و داروها برای رفع بیماریها و گرفتاریها برگرفته از احادیث و فرمایشات ائمه اطهار: و دیگران. مؤلف از کتابهای مکارم الاخلاق طبرسی، خواص الآیات، بحر المنافع، جواهر الاسرار، طب الائمه نقل کرده و در چند باب میباشد و هر باب دارای چندین فصل.
اوراق آن پس و پیش شده و ناقص است.
باب پنجم آن در دفع ضررها وترسها و در این باب چند فصل است و فصل اول در دفع ضرر خصم و محاصره دشمن....
از: میرزا محمد بن محمد مؤمن طبیب تنکابنی.
بیماریهای تناسلی و قوه باه را در سی «بخیه» با اصطلاحات خیّاطها آورده است. نگارنده این کتاب را به نام امان الله خان ساخته است. در بیشتر نسخهها مؤلف این کتاب مرتضی قلی خان بن حسن شاملو از امیران صفویّه (وزیر اردبیل در سال 1089 ق) دانسته شده و به این نام نیز چاپ شده است ولی به احتمال قوی مؤلف آن میرزا محمد طبیب تنکابنی است. همانطور که آقای منزوی نوشته است.
[الذریعه 7-150، دانشگاه 13-3395، نسخههای خطی، منزوی 1-525 ].
هردو کتاب بدون تاریخ و بدون نام کاتب تحریر سده 13
124 برگ، 15 × 21
ص: 56
از: ملا هادی بن مهدی سبزواری (1289 ق).
مؤلف برای این منظومه اش شرح مزجی نوشته که معروف به «شرح المنظومه» است و جزو کتابهای درسی حوزههای علمیّه بوده است.
[الذریعه 23/ 105].
آغاز:
یا واهب العقل لک المحامد الی جنابک انتهی المقاصد
یا من هو اختفی لفرط نوره
والظّاهر الباطن فی ظهوره
از: محسن بن سمیع کرمانشاهی.
کلیات اصول فقه را در هفتاد بیت به نظم درآورده.
[الذریعه 23/ 84].
آغاز:
احمده شکرآ علی نوآله مصلّیآ علی النّبی و آله
و بعد هذی در ربهیّة اصول فقهنابها محویّه
هردو نسخ علی رضا بن اسحاق حسینی فراهانی در 1296 ق.
55 برگ، 12 × 20
از: محمد مهدی بن ابی ذر نراقی (1209).
ص: 57
مسائل علم هیئت را به بهترین روش و مختصرترین صورت در چند باب و فصل به رشته تحریر درآورده است.
در قم چاپ شده است.
آغاز: بعد الحمد لواهب العلم و العقل و الصّلاة علی نبیّنا المصطفی و الاهل...لکلّ علم موضوع یبحث فیه عن العوارض الذاتیّة له او لنوعه او لعوارضهما الذّاتیّه و مباد یبتنی علیها.
از: محمد مهدی بن ابی ذر نراقی (1209 ق).
مباحث فلسفی را در پنج لمعه به ترتیب 1 - وجود و ماهیت 2 - افاضة 3 - اثبات واجب و صفات او 4 - احوال نفس و منشأ آن 5 - نبوت. مختصرآ بحث کرده است.
چاپ شده است.
[الذریعة 18/ 349].
آغاز: بعد تقدیس واجب الوجود و تمجیده و اداء واجب شکره و تحمیده والصّلاة علی المصطفین من عبیده خصوصا علی نبیّنا و عترته المؤیّدین بتأییده.
انجام: و یحدث النفس ملکات نوریة لوجب اعراضها عن شواغل البرزخ والتفاتها الی عالم القدس و مواظبتها بشوقها الی طرح البدن واتصالها باجنحة الکروبیین فلیکن هذا آخر الکتاب.
کتاب اول تصحیح شده و حاشیه از ملا احمد نراقی و شاید بخط او دارد. تاریخ تحریر 1206
کتاب دوم بیتاریخ و بینام کاتب.
166 برگ، 15 × 21
ص: 58
از: صدر الدین بن محمد الطبیب.
دارای مقدمه و پنج باب.
این نسخه ناقص است و تاریخ 558 دارد اما تحریر سده 11 میباشد.
آغاز: نحمدک یا شافی صدرونا.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی علامه مجلسی (1111 ق).
ترجمه حدیث اعرابی است که از حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) از معنی واحد و یگانه بودن باری تعالی پرسیده است. مؤلف در ضمن این رساله اعتقادات شیعه را بیان کرده است.
[الذریعة 5-37، مجلس 26/ 59].
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین الواحد الفرد المبرّأ عن شائبة الاضداد ... که این رساله ای است در بیان حدیث شریف که اعرابی سؤال کرد از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه از معنی واحد.
انجام:
یارب به محبّتت گرفتارم ساز
...در بوته اخلاص دلم را بگداز
از بال و پرم رشته غفلت بردار شاید که کنم به اوج مهرت پرواز
ص: 59
از: سید محمد بن علی طباطبایی سیّد مجاهد (1242 ق).
نظر مؤلف درباره مسأله تقلید و اجتهاد به طور بسیار مختصر بیان شده است.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام علی خیر خلقه محمّد و آله اجمعین اما بعد نظر به فتوای جناب آقا سید محمّد طباطبائی باید که انسان یا مجتهد باشد یا مقلّد سوای این دو طایفه ضالّ و مضلّ باشد.
انجام: هرگاه آن اشخاص که این خبر فتوی را شنیدند و آن مجتهد را میشناسند و او را جامع الشرایط می دانند و خبر دهنده را نیز عادل می دانند میتوانند عمل به قول او کرد مطالب اجتهاد و تقلید تمام شد.
کتاب اول از پایان ناقص است و هردو بدون تاریخ و بدون نام کاتب میباشند.
173 برگ، 10 × 15
از: ابوالفتح محمد بن علی کراجکی (449 ق).
گفتههای کوتاه حضرت پیغمبر اکرم و ائمه هدی علیهم السلام و بعضی از حکما را به ترتیب عدد در ده باب گرد آورده است. باب اوّل در آنچه شامل یک مطلب است، باب دوم در آنچه شامل دو است و همچنین باقی ابواب.
چاپ شده است.
[الذریعة 21-221، مرعشی 3-298، الفبایی آستان قدس 534].
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق).
ص: 60
رساله فتوایی مختصری است در کیفیت نماز. در آغاز پاره ای از مسائل اعتقادیه را ذکر کرده سپس آنچه متعلق به نماز است از طهارت، نیت و باقی اعمال می آورد و ادعیه و اذکار را ترجمه مینماید و در انتها مسائل مختص به زنان را بیان میکند.
چاپ شده است.
[الذریعة 1-21، 4-113، مرعشی 1-205، مجلس 25-11، الفبایی آستان قدس 123].
آغاز: بسمله حمد له صلاة...که چون نماز عمده ارکان ایمان است میباید بنده مؤمن شرایط و آداب آن را فی الجمله بداند.
کتاب اول تحریر سده 12 و 13 تصحیح شده.
کتاب دوّم مورخ 1107 که شاید تاریخ کتابت باشد.
75 برگ، 10 × 15
از: احمد بن محمد مهدی نراقی (1245 ق).
هشتاد و هشت عائده در قواعد فقهی و اصولی و فوائد استدلالی است که مجتهدان را به کار آید و برای استنباط احکام شرعیه بدانها نیاز میباشد. در برخی نسخهها تاریخ پایان عائده پنجاهم رمضان 1239 میباشد.
بارها چاپ شده است.
[الذریعة 15-354، مرعشی 18/ 291، مجلسی 36/ 249].
از:؟.
مباحث نسبتآ مفصلی است در اصول فقه، با عناوین «مصباح - مصباح» و از
ص: 61
متقدمین چون سید مرتضی، علامه و اسفراینی نقل کرده است.
این نسخه تا حجیّت خبر را دارد.
آغاز: الاصول جمع اصل و هو لغة ما یبتنی علیه الشی کما قالوه و الیه یرجع ما عن القاموس انه اسفل الشی و فی الاصطلاح یطلق علی معان اربعة عشر سیأتی تفصیلها فی بحث الادلّة العقلیّة.
انجام: فظهر انّ البقاء علی الاصل فی سایر الظّنون موقوف علی الدلیل الخاصّ باخراج بعضها بقدر الکفایة او تعیین السّابق من قبل المشهور فلیکن هذا آخر ما اوردناه لابطال حجج المثبتین لمخصوصیة الخبر.
کتاب اول نسخ 1265، تصحیح شده، با مهر بیضوی «عبده محمد علی».
کتاب دوم بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.
277 برگ، 21 × 31
از: ؟.
مجموعه ای است از تعقیبات و حرزها منقول از علمای بزرگ این فن چون شیخ طوسی و کفعمی و سید ابن طاوس و کتابهای طب الائمه، حلیة المتقین و احادیث بسیاری از کلینی ره.
(فارسی)
از: علّامه مجلسی.
جواب از اشکالی است در مورد روایتهایی که میگوید سفر زائر کربلا و سید
ص: 62
الشهدا علیه الصلاة و السلام را از عمر او محسوب نمیکنند.
آغاز: الحمد لله العلیّ الاعلی و سلام علی عباده الّذین اصطفی محمّد و اهل بیته خیرة الوری و بعد بدان که در کتب معتبره حدیث به سندهای معتبر بسیار از حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق صلوات الله و سلامه علیهما.
انجام: مناط اعتماد نمی دانسته اند و معتمد معنی را می دانسته اند که شاهدی و قرینه بر آن معنا در احادیث دیگر یافته باشند و الله تعالی اعلم بحقیقة الحال و حقّیة المقال و بما یزیل عن احادیث نبیّه و اهل بیت نبیّه سلام الله علیهم الشبهة و الاشکال.
هردو بینام کاتب و تاریخ کتابت، رساله اول جدول زرین هم دارد.
51 برگ، 18 × 29
از: خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان.
رساله مختصری است در حساب ارث به روش سیاق که مؤلف آن را برای خواجه میر احمد خوافی ترتیب داده است. این کتاب دارای پنج فصل میباشد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 491 رجوع شود.
[الذریعه 14-222، آستان قدس 8/ 193].
آغاز موجود: واضح و رایح است که حق سبحانه و تعالی جل جلاله بناء عالم و ضبط بنی آدم بر حساب نهاده است.
انجام: از میراث نسل است انشاء الله و باب همایونی به نصرت اسلام و سالهای دراز فراوان و قرنهای بیشمار....ارباب فضل و بیان مخلّد و مستدام باد بمحمد و آله الامجاد.
ص: 63
از: علی قمی - علی شیرازی (؟).
مجموعه نامهها و فرامین برای طبقات مختلف از جمله علما، حکما، منجمین، سلاطین برای تعلیم نامه نگاری ترتیب داده شده است. پشت جلد کتاب یادداشتی به این مضمون آمده است: «انشاء علی بن محمد قمی شمس الدین علی شیرازی به امر شاهرخ و انشاء ناقص دیگر».
این یادداشت ظاهرآ بخط مرحوم رمضانی واقف نسخه است.
رساله اول نستعلیق 1096 اولش ناقص است. با مهر بیضوی «عبدالعلی بن محمد علی 1260».
رساله دوم نستعلیق احمد بن کمال بنی اسرائیل. اول و آخرش ناقص است و تحریر سده 10 و 11 میباشد. با مهر مربع «جان علی بن لطف الله».
70 برگ، 13 × 23
(حدیث - عربی)
از: مجد الدین محمد بن یعقوب شیرازی فیروز آبادی (817).
احادیثی را که از نظر مؤلف جعلی با منسوب به راویان است یا نیاز به توضیح دارد تحت عناوین «باب - باب» آورده است. ابواب آن عبارتند از: باب الایمان، باب کلام الله، باب خلق الملائکه، باب طلب العلم، باب فضائل الصدّیق ابوبکر، باب فضائل علی.....
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله ربّ العالمین والصلاة و السلام علی خیر خلقه محمد خاتم النبیّین و علی آله و اصحابه اجمعین. هذه اشارة الی ابواب ما لم
ص: 64
یثبت فیها شیء عند جهابذة علماء الحدیث فی غایة الاختصار.....
انجام: و مذمّة العلماء الذین یمشون الی السلطان و مسامحة العلماء و زیارة الملائکة قبور العلماء لم یثبت فی ذلک شیء و لله اعلم و صلی الله علی محمد و آله و سلم.
عناوین و خطوط سیاه، در اولین برگ عبارت «رسالة فی بیان ما لم یثبت فیه حدیث صحیح من الابواب للعلّامة مجد الدّین الفیروز آبادی صاحب القاموس (علی ما فی مجموعةٍ)، رؤیت میشود و همچنین دو مهر بیضوی در برگ اول محو شده است.
از: ؟.
کتاب اضداد صنعانی را تلخیص کرده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به جای اضداد، اضواء چاپ شده است.
آغاز: لا امّ له: یکون مدحآ و یکون ذمّآ، برح: اذ اظهر و اذ استر، برّد: برد و اسخن، بعد: بمعنی بعدو بمعنی قبل.
انجام: هوی: اذ اصعد و اذ انزل تمّ.
هردو بیتاریخ، تحریر سده 14 در برگ اول رساله اول نام مؤلف ذکر شده، و در پایان رساله دوم فوائدی درباره مسائل ادبی آمده است.
7 برگ، 12 × 21
از: ؟.
رساله مختصری است در استخراج امور از اسماء و القاب و کنیههای اشخاص.
[مجلس 36/ 41].
ص: 65
آغاز: بسمله. بدان ایّدک الله که علماء جفر به تعب بسیار فهم کرده اند...از کیفیت و لقب و اسم.....
انجام:
از بدیهی شنو تمامی این که مرکب ضظخ بود به یقین
از: حسین بن عبدالله بن سینا (شیخ الرئیس) (428).
رساله مختصری است در طلسمات و نیرنجات و تکسیر و رقعه.
در دو مقاله و هر مقاله چند فصل.
[کشف الظنون 2-1520، گنج بخش 4-2347، مجلس 36/ 9].
آغاز: حمد و سپاس خدایی را که آفریدگار جهان است و پیدا کننده زمین و زمان است و پدید آورنده موالید و ارکانست و.....چنین گوید مؤلف این کتاب مختصر رئیس ابو علی سینا که این کتاب تألیف کرده شد و در وی عجایب و غرایب این علم پیدا کرده آمد....
هیچ کدام تاریخ کتابت ندارد. رساله اول آغازش پاره شده و آسیب دیده. در پایان رساله دوم فوائدی در طلسمات و غیر در 12 برگ آمده است.
43 برگ، 17 × 22
از: محسن بن محمد طاهر قزوینی (ق 12).
به جلد اول این فهرست ص 385 رجوع شود.
ص: 66
از: کمال الدین بن جمال الدن بن حسام (ابن حسام) (قرن 8).
عوامل جرجانی را در 25 بیت به نظم کشیده است.
[فهرست مجلس 35-15، منزوی 3-2072، دانشگاه 13/ 3270].
آغاز:
بعد توحید خداوند و درود مصطفی نعت آل پاک پیغمبر رسول مجتبی
هست مدح خسرو قاضی معز الدین حسین حامی دین آفتاب معدلت ظلّ اله...
عامل اندر نحو صد باشد چنین فرموده است..
انجام:
پس ظننت با رایت پس وجدت بی خفا بعد از آن هفت قیاسی اسم فاعل مصدر است
شد تمام این صد عوامل خوش نظام و خوش نسق ناظم و بانی و کاتب را بکن هر دم دعا
هردو تحریر محمد شریف حسینی خلخالی در 1340
61 برگ، 17 × 22
از:؟.
آغاز: بدانکه علم جفر بسیار معتبرست و علمی است بسیار نازک و دقیق که حقا از معجزات است و هر کسی را بدین عالم اطلاعی و وقوفی نیست و از حضرات ائمه
ص: 67
است که بدان عمل میکردند.....
انجام: در زیر جدول: خواص نقش آیه و اذ قال ربک للملائکة آن است که اگر کسی در شرف آفتاب نوشته با خود دارد پیش بزرگان معزز باشد و صاحب فراست گردد. اکثر پیغمبران را به خواب ببیند....
از: محمود حسینی بخاری (؟).
دارای پنج باب و هر باب دارای چند فصل است.
آغاز: الحمد لله الذی انزل علی عبده الکتاب...اما بعد...این کتاب در علوم نجوم و بروج و منازل و خواص ایشان...... و حرف و جفر و تکسیر.....
انجام موجود: و هر آن عدد که قابل قسمت نباشد به روز آخر به موکلان مذکور ضم ساخته بخواند، در اوقات استخاره....
هردو بیتاریخ کتابت و دومی از آخر ناقص است.
43 برگ، 17 × 22
از: محمد جعفر بن صفر خان کبودر آهنگی (مجذوب علی شاه) (قرن 14).
به جلد دوم این فهرست ص 683 رجوع شود.
[الذریعه 20-269، الفبائی آستان قدس ص ،510
مشار فارسی 2-2982، رسائل مجذوبیه ص 33].
ص: 68
از: محمد جعفر بن صفر خان همدانی کبودر آهنگی (قرن 14) = مجذوب علی شاه.
در مراحل سیر و سلوک و صفات صوفیان و عارفان و راه وصول به حقّ و دوری از خلق، دارای پانزده فصل با مقدمه ای در بیوگرافی و حالات خود. این رساله ادامه همان مراحل السالکین است از فصل نهم شروع میشود و چون با بسمله و تمّت شروع و اتمام پذیرفته و همچنین جدا هم چاپ شده دو کتاب محسوب شد.
[الذریعة 20-269، مشار فارسی 2-2977، رسائل مجذوبیّه 33].
آغاز: این رساله ای است در طریق سلوک و ریاضت از قدوه محققین و علامه دین مولانا محمد تقی روح الله روحه العزیز اگرچه اسم سامی و نام گرامی خود را در رساله ذکر نفرموده....
انجام: اگر دلالت کند بر ذات به اعتبار صفتی از صفات او را اسماء صفات گویند و اگر به اعتبار فعلی از افعال باشد مثل خالق و رازق، اسماء فعل گویند.
تحریر 1276 و در فهرست سابق ص 359 این مجموعه به عنوان یک کتاب یاد شده است.
133 برگ، 17 × 22
از: حسن پاشا بن شیخ علاء الدین علی.
شرح مزجی بر «مراح الارواح» احمد بن علی بن مسعود است.
به ج 1 ص 523 همین فهرست رجوع شود.
[الذریعة 21-359، کشف الظنون 2-1651، آستان قدس 12-231 - 235].
ص: 69
از: عز الدین ابراهیم بن عبدالوهّاب بن ابراهیم زنجانی.
به ج 1 ص 380 رجوع شود.
کتاب اول تحریر 1126 در مشهد.
کتاب دوم بیتاریخ. با مهر بیضوی «بسم الله الرحمن الرحیم».
44 برگ، 12 × 24
از: ابو نصر حسن بن فضل بن حسن طبرسی (قرن 6).
به ج 1 ص 529 رجوع شود.
[الذریعه 22-148، مرعشی 5-278، سپهسالار 1/ 311]
از: ؟.
آغاز: الحمد لله و الصلاة....یجب علی کل مکلف حرّ و عبد ذکر و انثی ان یعرف الاصول الخمسة التی هی ارکان الایمان و هی التوحید و العدل و النبوة و الامامة والمعاد بالدلیل لا بالتقلید....
انجام: و نیتها اصلی فرض کذا قضاء لوجوبه قربة الی الله فهذا یسیر ما یجب علی المکلف و من اخلّ بشئ منه استحق العقاب.
کتاب اول، نسخ محمد شریف بن ملا جنابی الجرجانی در رمضان 1054 و رساله دوم که از وسط ناقص است نسخ همان کاتب در شوال 1055
289 برگ، 14 × 24
ص: 70
از: ؟.
تاریخ معاصر فرانسه و انگلستان و چگونگی شکلگیری مشروطه در آنجا را آورده است.
تالیف یکی از نویسندگان سده 14 که گویا برای تدریس نوشته است.
آغاز: ابتدای قرون معاصر روز....در 1787 است و فرق حدود مملکت فرانسه در حالیه.
انجام: تاریخ طبیعی انگلیس بیان کرده است....و عیار اسکناس و تمام ترتیبات ثروتی در سه دوره برقرار شده است.
از: ؟.
شرح حال شاعران معروف ایرانی را به اختصار آورده است.
تالیف یکی از نویسندگان سده 14 که گویا برای تدریس نوشته است.
آغاز: شعر در لغت دانش و ادراک معانی است به حدث صائب و اصطلاحا سخنی است اندیشیده و مرتب معنوی موزون مکرر مقفّا. اولا قید (اندیشیده) برای اخراج.....
هردو تحریر 1330
127 برگ، 19 × 24
ص: 71
به ج 1 ص 278 رجوع شود.
از: به ج 1 ص 256 رجوع شود.
کتاب اول، از نکاح تا کتاب قضاء و تحریر سده 11 و 12 میباشد.
کتاب دوم از طهارت تا لعان است بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.
235 برگ، 16 × 25
از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ه).
به ج 1 ص 349 رجوع شود.
[الذریعة 14/ 175، مرعشی 3/ 325]
از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ه).
در این رساله فلسفی وجود فلک، وجود شخصی صادر از عقل کل دانسته شده و مؤلف به اثبات آن پرداخته است.
[کتابشناسی جامع ملاصدرا ص 198].
آغاز: الحمد لواهب النور و العقل و الصلاة....و الاقل قد سألنی بعض الاخوان ان افهم.
ص: 72
انجام:
فلیس الجواب الامثل ما ذکرناه فیما نحن فیه فافهم شاکرا لله معتنیا بنعمته و هدایته فانی قد جئتک من سبأ بنبأ.
کتاب اول تحریر صادق در 1245 با فائده یا رساله ای درباره واحد حقیقی از ابراهیم همدانی حسینی.
رساله دوم تحریر صادق در 1245
205 برگ، 14 × 26
از: شیخ علی بن عبدالعالی عاملی (محقق کرکی) (940 ه . ق).
حاشیه مختصری است بر کتاب «قواعد الاحکام» علامه حلّی با عناوبن (قوله - قوله). این حاشیه را قبل از «شرح قواعد» معروف به «جامع المقاصد» نوشته است.
[الذریعة 6-171، مرعشی 3/ 131].
آغاز موجود: ما اشبه هذه بمسألة ما اذا اختلطت اللقطة المبیعة من الخضراوات بالمتجدد منها.....
انجام موجود: فعلی هذا ما لا یجوز السلم فیه لا یجوز بیعه بالوصف.....
از: حسن بن یوسف بن مطهر حلی (726 ه).
به ج 1 ص 479 رجوع شود.
[الذریعة 20-218، مرعشی 3-155، مجلس 11/ 253].
کتاب اول بخشی از کتاب بیع است بدون تاریخ.
ص: 73
کتاب دوم طهارت و صلاة است بدون تاریخ.
238 برگ، 16 × 26
به ج 1 ص 508 رجوع شود.
به ج 1 ص 57 رجوع شود.
کتاب اول تا سوره اسراء را دارد بدون نام کاتب و تاریخ کتابت، با یادداشت تملک مورخ 879 و فایده ای در شرح حال بغوی.
کتاب دوم فقط سوره حمد است، بدون تاریخ.
344 برگ، 22 × 27
از: آقا جمال الدین محمد بن حسین خوانساری (1125 ق).
به ج 1 ص 155 رجوع شود.
[الذریعة 6-93، مرعشی 15-337، مجلس 25/ 422].
از: ؟.
شرح چند حدیث اعتقادی به نقل از کتاب کافی و توحید شیخ صدوق. مؤلف در
ص: 74
این کتاب از کتاب مراة العقول علامه مجلسی نام برده و از ایشان تعبیر به مولانا المحقّق قدّس سره نموده است همچنین از میرداماد و فاضل مازندرانی مطالبی نقل کرده است.
شاید بخشی از یک کتاب باشد.
آغاز: فی الاحتجاج عن هشام بن حکم انّه سأل....الصادق علیه السلام عن قول من زعم انّ الله لم یزل.
انجام: و کذلک جمیع الموجودات کما بیّن منه یبتدئ و الیه تصیر، ألا الی الله تصیر الامور.
کتاب اول بخشی از کتاب طهارت است بدون تاریخ کتابت.
کتاب دوم از آغاز ناقص است. بدون تاریخ کتابت.
108 برگ، 14 × 22
از: ؟.
نوشته یکی از معاصران است.
آغاز: ابتدا با عثمان پاشا ایرانیها جنگ کردند و... پاشا فرار کرده اند.....
انجام: مستعمرات انگلیس در آمریکا عبارت است از کانادا و در اقیانوسیه، تمام استرالیا و چند جزیره بزرگ دیگر.
از: ؟.
مقداری از لغات مشکل زبان فارسی را به فارسی معنی کرده است.
ص: 75
آغاز: زر اندود کردن.
انجام: تفکه: لذت بردن - سرگرمی.
هردو بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.
228 برگ، 17 × 21
از: محمد مهدی بن علی نقی شریف طبیب (قرن 12).
دوست مؤلف، میرزا محمد اسماعیل که همیشه در سفر بود از وی درخواست کرد که کتابی مختصر در طب بنگارد تا در خور حال مسافران باشد و بدون مراجعه به پزشکان بتوانند از آن استفاده کنند، این کتاب دارای دو مطلب است: اول، در تدبیر مسافرین و حفظ الصحة ایشان، دوم، در معالجه صنفی چند از بعضی امراض. در بعضی نسخهها تاریخ فراغت آن 1141 ه . ق ذکر شده.
به ج 2 ص 462 رجوع شود.
[الذریعه 12-10، مرعشی 5-53، فهرست کتابهای طبّی نجم آبادی ص 440].
آغاز: سپاس افزون از خواهش بیماران شفا و ستایش تجاوز از شوق دردمندان بقا نثار بارگاه طبیبی است و......
انجام: علاج بعضی نمودند این خادم آثم جرئت ردّ مسئول ایشان نکرده و اگر ظاهرآ بعضی از مواد یا موضوع کتاب منافات داشته باشد سببش اینست و فراغ از تسویه این اوراق در هنگام پریشانی حال و شکستگی بال و ضعف بدن و اسیری در وطن در اصفهان در ایام شدّت اوقات و محنت در ازمنه افتنان و انقلاب دوران در زمان اندک آخر شهر صفر المظفر تمام شد احدی و اربعین و مأة الالف.....
ص: 76
از: ؟.
آغاز موجود: در بیان نبض و احوال آن بدانکه نبض حرکات مکانی است که دل و رگهای جهنده آن را میجنباند به انبساط و انقباض از جهت حفظ حرارت غریزی و زیاده کردن در روح حیوانی.
انجام: طلای آن به آب کشنیز جهت حمره و سعله و جرب و حکّه و ذرودش جهت قروح خبیثه و جمیع نزف الدّم و ورم بن دندان و نغنغه و حمول او به آب کشنیز جهت حمره.
کتاب اول، نستعلیق علی بن صادق تبریزی در 1206
کتاب دوم اول و آخر ناقص، بدون تاریخ و نام کاتب.
90 برگ، 15 × 21
از: ؟.
تقریرات درس آقا شیخ هادی طهرانی است که یکی از شاگردانش در سال 1302 ه . ق نوشته است شامل بخشی از طهارت و بخشی از صلاة.
آغاز: بسمله. حمدله. قال المصنّف قدس الله نفسه و اعلی فی الفردوس مقامه. کتاب الطهارة الی ان قال و هذا الکتاب معتمد علی اربعة ارکان....و لا یخفی ان تقیید الماء بالمطلق لا یتصوّر له وجه لأنّ اطلاقه منعنی عن التقیید...
انجام: کانت الصلاة صالحة لان توقع من شخص اداء و قضاء فریضة و نافلة واجبآ و مستحبآ و غیر ذلک لابدّ فی تعیینها و الّا لم توقع لشیء منها.
ص: 77
از: ؟.
تقریرات درس آقا شیخ هادی طهرانی است.
آغاز: بسمله. حمدله....فهذه جملة من مباحث مسألة الاجتهاد و التقلید قد استفدتها من الاستاد الاعظم....الشیخ محمد هادی الطهرانی سلمه الله تعالی....فنقول مستعینآ بالله و متوسلا بأئمّة الهدی علیهم السّلام.
انجام: اذا استنبط المتجزّی حکم المسألة فعلا و استقر رایه فیها بشی و ظهر بعون الله تعالی انّه یجوز له التقلید فیها.
هردو تحریر 1302 در نجف. کتاب اول طهارت و صلاة از قبله تا اذان امت.
از: ؟.
شرح مزجی مختصری است بر کتاب معروف «عوامل میر سید شریف جرجانی».
آغاز: الحمد لله علی جزیل نواله و الصلاة و السلام علی نبیه محمد و آله اجمعین اما بعد العوامل فی النحو علی ما الفه الشیخ الفاضل عبدالقاهر.....
انجام:...هو العامل فی رجل و هو جاءنی الّا ان عمله فی الاول بالأصالة و فی الثانی بالتبعیة هذا اخر ما اردنا ان نذکر من العوامل المأة التی ذکره الشیخ الفاضل.
از: ملا محسن بن محمد طاهر قزوینی (ق 12).
به ج 1 ص 385 رجوع شود.
ص: 78
هردو بدون تاریخ، با مهر بیضوی «یا احمد» در اول و «عبده الراجی فتح الله» در آخر.
43 برگ، 16 × 20
از: محمد مهدی هرندی قهپایی.
ترجمه سلیس و روانی است از «ارشاد القلوب» دیلمی است. طبق گفته مؤلف در اول کتاب، او این ترجمه را در دوره بلوای اصفهان که توسط اعوان علیمردان در سال 1160 ه . ایجاد شده بوده است در قریه هرند به انجام رسانیده است.
آغاز: حمد له....اما بعد چنین گوید فقیر الی اسد الغنی محمد باقر....چون در اوان انقلاب اصفهان و نهب اعوان علیمردان.....
انجام:...پس من چیزی از او بازگیرم و او صبر کند و مسرور باشد میدهم او را سه خصلت که اگر یکی از آنها را به ملائکه خود هم از او راضی شوند.
از: کاتب کتاب قبل و یا از مؤلف کتاب قبل.
کتابی است در دو فصل؛ اول در ذکر آیاتی که دلالت بر مواعظ و نصایح میکند و در فصل دیگر ذکر مصائب ائمه و اهل بیت علیهم السلام است که همه مطالب دو فصل در پانزده محفل به انجام رسیده است.
آغاز: پس از نوشتن این کتاب شرح ارشاد قصد ما عاصی ابوالحسن چنین شد که عنوان بعضی از آیات به مطابق آیات اخباری که.....
انجام:
... صورت از نامحرمان پوشانید به این اکتفا نکردند فریاد زد جلاد بیا.
ص: 79
کتاب اول تحریر ابوالحسن بن قاسمعلی اشکوری در 1314 در مشهد الرضا (علیه السلام) در مدرسه مستشار.
کتاب دوم تحریر همو در 1328
119 برگ، 16 × 20
از: شیخ بهائی «1 - 58».
به جلد اول ص 219 رجوع شود.
از: علیرضا تجلّی شیرازی «59 - 138».
به جلد دوم ص 377 رجوع شود.
کتاب اول و دوم نسخ محمد علی بن الحاج ملا محمد حسین التبریزی بدون تاریخ.
138 برگ، 13 × 21
از: جعفر بن محمد بن ابراهیم طالقانی.
مؤلف ابتدا متن عوامل ملا محسن را ذکر و سپس آن را ترجمه میکند. او این کتاب را برای ملا محمد یوسف حمزه ای به تاریخ 1151 ه. نگاشته است.
آغاز: حمد بی قیاس خداوندی را سزا و لایق است که شب دیجور.....
انجام:...و از برای مثل این روز که قیامت باشد پس باید عمل کنند عمل کنندگان.
ص: 80
از: اوحد الدین علی بن اسحاق االابیوردی الخاورانی الانوری (حکیم انوری).
دیوانی است در مدح بزرگان دوره شاعر علّامه حاج آقا بزرگ در الذریعه میگوید: حکیم انوری در اصل شاعر نبوده و روزگار او را مجبور به گفتن اشعاری در مدح سلاطین کرده است. علم فراوان او در شعرش آشکار است چنان که فهم اشعارش نیاز به شرح و تفسیر دارد.
به جلد دوم این فهرست ص 386 رجوع شود.
[الذریعة 9-1 / 109، مجلس 26-303، منزوی 3-2235، مشار فارسی 2/ 2268].
آغاز:
نصر فزاینده باد ناصر دین را
صدر جهان خواجه زمان و زمین را...
انجام:
...زمانه را اگر این یک جفاست بسیار است به جای من چه کز این صد هزار گونه جفاست
کتاب اول تحریر 1245
کتاب دوم بیتاریخ.
107 برگ، 15 × 21
از: ؟.
آغاز: القول فی الشهادة و هی لغة الاخبار عن الیقین کما فی شمس العلوم و قد یطلق بمعنی الحضور کشهدت الواقعة و قوله تعالی «فمن شهد منکم الشهر فلیصمه».....
ص: 81
انجام: انّ الوارث اذا کان عالمآ بذلک فلا ضمان علیها لقوّة المباشرة.....الحمد لله من اوّله الی آخره.
از: ؟.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الشهادة فی اللغة الحضور کشهد.... و من شهد منکم الشهر فلیصمه و یری الشاهد ما لا یری الغائب.
انجام: و ان لم یطرب السامع و ان کان الغالب فی الغاء....هو الثّانی و امّا کونه مطربآ....
هردو بیتاریخ و ظاهرآ نسخه بخط مؤلف، تحریر سده 13
و کتاب دوم ناقص است.
137 برگ، 14 × 21
از: محمد جعفر (شاید شیخ الاسلام).
شرح و تفسیر آیات آخر سوره زمر است که برای شاه سلطان حسین صفوی آن را نگاشته و دارای سه فصل میباشد.
آغاز: مفتاح گشایش ابواب چنان ثواب حمد و سپاس یگانه ای است افزون از قدرشناسی میزان عقول اولی الالباب.....
انجام:...و بعضی از تفسیر قائلین بالحمد رب العالمین خصوصآ مؤمنان اند که خدای را ستایش میکنند در ازای نعمتهای بهشت که به ایشان رسیده.
ص: 82
از:؟.
مختصری است در معراج پیامبر اسلام9
آغاز: در شب جمعه دوازدهم ماه رجب حق سبحانه و تعالی جبرئیل امین را فرمان داد و گفت: ای جبرئیل من .....
انجام:...آنگاه رسول زنی را از انصاریان طلب فرمود به عقد....درآورد تا خدمت فرزندان وی را به جا آورد.
هردو نستعلیق میرزا کنعان کسری در گرگانرود طالش در 1245
90 برگ، 15 × 21
از:؟.
کتابی است در ذکر احوال حضرت یوسف با برادران و سپس عزیز مصر شدن وی که مؤلف آن را به نظم و نثر درآورده است.
آغاز موجود: یا او را در چاهی بیندازید تا خالی بماند از برای شما دوری پدر شما یعنی چون پدر او را نبیند التفات او مخصوص شما باشد....
انجام:
ای خوشا آن کس که او صدیق وار
بزم آراید بساط قرب یار
از: ملّا بمان علی راجی کرمانی.
سی هزار بیت شعر درباره غزوات پیامبر اسلام و جنگهای علی (علیه السلام) است که ملا
ص: 83
بمان علی کرمانی متخلص به «راجی» بعد از اینکه از دین زرتشت دست کشید و مسلمان شد آنها را به نظم درآورده که بعد از رحلتش میرزا مظهر کرمانی به ترغیب رضا قلی هدایت، آنها را تنظیم کرد.
به ج 2 ص 296 همین فهرست رجوع شود.
[فارسی مشار 1-1223، الذریعة 7/ 91].
آغاز:
به نام خداوند دانای فرد که از خاک آدم پدیدار کرد
انجام:
یعنی آن صاحب لوای جهان سایه از لطف بر سر اندازد
خوش دلم آن خدا که جرم مرا
اختیارم به حیدر اندازد
که این شرط وفا نیست مخروش تجمل گل بی تحمل جایز نیست بلبل داند
کتاب اول نستعلیق غیاث الدین محمد بن محمد صادق نصیری در 1266 اولش ناقص است.
کتاب دوم بخشی از حمله حیدری است بدون تاریخ و نام کاتب.
108 برگ، 15 × 21
از: محمد حسن بن میرزا عباسقلی خان طهرانی.
رساله مختصری است در علم معانی و بیان و بدیع با قلمی روان و سلیس که مثالهائی از اشعار عربی و فارسی آورده است.
ص: 84
مؤلف معاصر احمد شاه قاجار بوده است.
آغاز: بسمله. الحمد لله ربّ العالمین.....و بعد پوشیده نیست که از آنگاه که تاج و تخت خسروی...احمد شاه قاجار خلّد الله ملکه و دولته مباهی و مزیّن گردیده....ادبیات هر لغت عبارت است از بعضی امور وجودی.
انجام: مثال بحر جدید و قریب و مشاکل را از کتب مبسوطه باید جست.
از: علاء الدین ملا علی قوشچی فرزند محمد (879 ه . ق).
رساله ای است مشهور در هیأت به زبان فارسی در یک مقدمه و دو مقاله.
به ج 2 ص 781 رجوع شود. در فهرست سابق این کتابخانه ص 504 به اشتباه گفته شده شاید کتاب سی فصل باشد.
[مرعشی 8-243، مجلس 6-113، فارسی مشار 2/ 4328].
کتاب اول تحریر مؤلف ظاهرآ در 1328
کتاب دوم اولش ناقص است. نستعلیق علی اکبر بن زین العابدین در 1239
70 برگ، 14 × 21
از: ؟.
رساله ای است مختصر در باب سیاست روز در ابتدای قرن بیستم که در دو بخش نوشته شده است. بخش اول سیاست ایتالیا درباره روس و توسعه طلبیهای آن است. و در بخش دوم به مسأله انگلستان و مستعمره آن، مصر مربوط است. این رساله ترجمه نوشته یکی از نمایندگان مجلس اعیان انگلستان است.
ص: 85
آغاز: ایطالیا و روس. کنت لو یجی ترل یکی از اجزاء مجلس اعیان دولت ایطالیا در این اواخر کتابی تألیف کرد که طرف اعتنای عموم و اسباب مذاکره گردید.....
انجام:...متعهد بشود که مصر را به زودی تخلیه کند بواسطه اکثریت آراء رد شد یعنی نود و هفت نفر تکلیف او را قبول و دویست و شصت نفر رد کردند لهذا پذیرفته نشد.
از: ؟.
مجموعه ای است از نظم و نثر عربی که از نسخههای قدیمی که بعضی از آنها به خط علی بن هلیل (الهلال) الکاتب بوده نقل شده است.
آغاز: الحمد لله علی نعمه. قال ابو حمد عبدلله بن عبدلله بن طاهر یقال انه لا تنفعک محبة من فوقک الا ان یکون معها رحمة.....
انجام:...و منها قول ابی منصور الثعالبی: الا یا صاحب الدنیا....تسیر المنایا حیث سارت ربائیه.
کتاب اول نستعلیق 1304
کتاب دوم بدون تاریخ.
102 برگ، 15 × 22
( 1280)
از: ؟.
در قواعد رمل و چگونگی به کار بستن آن و استخراج مطالب. این کتاب در پانزده فصل تنظیم شده است.
ص: 86
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین فصل اول بدان ارشدک الله تعالی که این مختصری است در قواعد علم رمل مشتمل بر پانزده فصل. فصل اول در کیفیّت وضع این علم....
از: ؟.
مسائل و قواعد رمل را به نظم کشیده دفتر اول را لطف الرسل و دفتر دوم را مشرق الرمل نامیده است. آغاز یکی از دو دفتر: ای نگاه دو چشم روشن تو.
آغاز:
علم رمل ای مهندس هشیار منحصر کرده ام بچار ادوار
انجام:
هشت دیگر ز خانه اش محروم شده هرکی به ناقصی موسوم
رساله اول تا فصل نهم را دارد و هیچ کدام تاریخ کتابت و نام کاتب ندارد.
88 برگ، 16 × 22
از: ؟.
احکام نجوم و کرات و دلالت آنها بر احوال زمین و آدمیان را در عناوین:
فصل، مقصد، باب و تنبیههای فراوان بیان کرده است. مؤلف از «مولانا عبدالعلی بیرجندی صاحب رساله فلاحت» و نیز ابو معشر بلخی و کتاب مختصر الاسرار او یاد کرده است.
آغاز: فصل اول در احکام سهم الحوادث مهره احکام نجوم این سهم را جهت
ص: 87
حوادث عالم به دست آورده.....
انجام: به طریق خفا ظهور هم از جانب مغرب باشد در هنگام شام و هم از جانب مشرق هنگام صباح.
از: حبیش بن ابراهیم تفلیسی (ق 6 ه . ق).
احکام نجومی ماههای رومی است و نام دیگرش ملحمه دانیال است.
[الذریعة 22-201، نسخههای خطی، منزوی 1-238 و 355، مشار فارسی 2/ 3116].
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد بدانکه این کتاب را دانیال پیغمبر (علیه السلام) ملحمه نام کرده است و بعد از این امام جعفر صادق (علیه السلام) مختصری را از کتاب دانیال پیغمبر (علیه السلام) نهاد و استخراج این کتاب بر حسب ماههای رومیان است.
کتاب اول از آغاز نقص دارد. و هیچ کدام تاریخ کتابت ندارد.
111 برگ، 17 × 22
از: موسی نجفی حائری تهرانی (و شاید ایشام کاتب باشد نه مؤلف).
مباحث الفاظ را تحت عناوین «تشریح - تشریح» آورده است.
این کتاب = غیر از تشریح الاصول نهاوندی است.
آغاز: الحمد لله رب العالمین....تشریح الاشکال فی کون صیغة الامر حقیقة فی الطلب مجازا.....
انجام:...من نصب العقاب علی الاتیان بالمطلق و الاتیان بالمقید کما انه لا مانع من نصب الثواب علی ترک المطلق ترک المقید.
ص: 88
از: موسی نجفی حائری تهرانی (و شاید ایشان کاتب باشد نه مؤلف).
آغاز: و بعد قوله اعلم ان المکلف اذا التفت الظاهر المراد منه لیس خصوص من بلخ درجة الاجتهاد.....
انجام:...فی العمل بالظن فلا نعید الکلام فی المقام و علیک بالمراجعة .و الحمد لله.
هردو تحریر موسی نجفی حائری تهرانی.
45 برگ، 16 × 23
از: ؟.
حدیثهای قدسی را که تحت عناوین «سورة - سورة» آمده ترجمه کرده است.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. بدانکه حق تعالی میفرماید که عجب دارم از کسی که یقین دارد به مرگ چگونه شاد میگردد.....
انجام: زدناهم عذابآ فوق العذاب بما کانوا یکسبون.
از: میرزا مهدی خان استر آبادی نوری (متخلص به کوکب) (1160 ه . ق).
تاریخ عصر نادر شاه است که بسیار بلیغ نگارش یافته است.
[آستان قدس 7-86، فهرست کتابهای چاپی فارسی مشار 1/ 1404].
آغاز: بسمله. دیباج دیباچه کتاب کتّاب فصاحت قرین مخطّط و مدبّج.
هیچ کدام تاریخ ندارد.
کتاب دوم ناقص است و دو کتاب چاپی: اختیارات مجلسی و تذکرة الائمة لاهیچی ضمیمه
ص: 89
این نسخه است.
56 برگ، 17 × 21
از: ابوالحسن علی بن احمد اسدی طوسی (465 ه).
[الذریعة 16-191، فهرست چاپی فارسی مشار 2/ 2815].
آغاز: ترب: حیلت و زبان دانی بود. رودکی گوید:
اندر آمد مرد با زن چرب چرب
گنده پیر از خانه بیرون شد به ترب.....
انجام:... یک بسی: یعنی یکبارگی. بوشکور بلخی گفت:
بخیلی مکن جاودان یک بسی بدین آرزو چون منم خود رسی
از: ؟.
آیین نامه دبستان مصوب جلسه شورای عالی فرهنگ (جلسه 408) در 112 ماده که در آن وظایف هریک از دست اندرکاران محیط مدرسه بیان شده است. قسمت اول کلیات، قسمت دوم وظایف مدیر، قسمت سوم وظایف معلّم، قسمت چهارم وظایف آموزگاران، قسمت پنجم شواری دبستان، قسمت ششم مقرّرات راجع به دانش آموزان، قسمت هفتم امتحانات، قسمت هشتم بهداشت، قسمت نهم تشویقات و تنبیهات، دهم امور مالی، یازدهم وظایف خدمتگزاران، دوازدهم تعطیلات رسمی، سیزدهم تتمّه.
آغاز: اداره آموزش وزارت فرهنگ اخیرآ در آیین نامه دبستانها تجدید نظر نموده.....
ص: 90
انجام:...ماده 112 - تخلف از مواد این آیین نامه موجب مسئولیت و متخلف مورد تعقیب و مواخذه اداری واقع خواهد شد.
کتاب اول از روی نسخه طبع اروپا 1797 یا 1897 نوشته شده.
کتاب دوم بدون تاریخ.
143 برگ، 13 × 22
از: ابراهیم زنجانی (2 پ - 8 پ).
از: ملا محسن قزوینی (10 پ - 57 پ).
رساله اول بیتاریخ، رساله دوم نسخ احمد بن مشهدی علی در 1349
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (793 ه).
به ج 1 ص 318 همین فهرست و مجموعه ش 1332 که در بخش سه کتابیها در همین جلد است رجوع شود
از: محمد مرعشی ساجقلی زاده (1150 ه . ق).
حاشیه ای است بر سه کتاب: شرح عقاید نسفی، حاشیه خیالی بر عقاید نسفی و
ص: 91
قول احمد، که از شرح به «قال الشارح» و از حاشیه خیالی به «قال الخیالی» و از قول احمد به «قوله» تعبیر کرده است.
[کشف الظنون 2/ 1147].
آغاز: قال الشارح النحریر عامله الله بلفظه الخطیر بعد ما تیمّن بالتسمیة الحمد لله فی تعقیب التسمیة بالتحمید اقتداء باسلوب الکتاب المجید.....
انجام:...و به یظهر ان هذا الوجه ایضا تفید تفضلهم فقط و ان الفضل بید الله یؤتیه من یشاء و الله ذوالفضل العظیم.
هردو تحریر سده 10 و 11 میباشد.
90 برگ، 12 × 18
از: میر سید شریف جرجانی (816 ق).
به ج 2 ص 538 رجوع شود.
از: عز الدین ابراهیم بن عبدالوهاب بن ابراهیم زنجانی (حدود 665).
به ج 1 ص 380 همین فهرست و مجموعه دو کتابی 1053 در همین جلد رجوع شود.
کتاب اول تحریر ،1113
کتاب دوم یا چند برگ آخر آن تحریر 1259
74 برگ، 14 × 19
ص: 92
از: ؟.
رساله مختصری است در طب قدیم و جدید که شامل دو بخش ادویه و ترکیب آنها و شناخت اعضای بدن و بیماریهای آن است.
آغاز: تعریفات. حکمت طبیعی علمی است که در آن بحث میشود از قوه ثقل و صوت و حرارت و الکتریسیته و نور و از آثار که در اجسام از آنها به ظهور می رسد.....
از: محمد حسین افشار.
مشتمل بر یک مقدمه و پنج مقاله و هر مقاله دارای چند باب و هر بابی بر چند فصل است. مقاله اول در بیان عظام و غضاریف و مفاصل در رابطه بدن انسان، مقاله دوم در بیان عضلات و فایده آنها، مقاله سوم در ذکر عروق بدن انسان، مقاله چهارم در تشریح دماغ و نخاع و اعصاب، مقاله پنجم در تشریح احشاء و اغشیه.
اصل کتاب از دکتر ژاکوب ادوارد پولاک اتریشی است که به وسیله محمد حسین افشار معلّم دار الفنون ترجمه شده و در سال 1370 ه . ق چاپ شده است.
[فهرست چاپی فارسی مشار 1-901، فهرست طبی دکتر نجم آبادی ص 247].
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. مقاله اول در بیان عظام و غضاریف و مفاصل و رابطه بدن انسان و مشتمل بر سه باب است باب اول در عظام بدن.....
انجام: در خلف طبقه عنبیه جلدیه که به لاتین کرستالین و هم عدسی بلورین نامند، واقع است و جلدیّه جسمی است.
کتاب اول بدون تاریخ، در آغاز آن یک برگ از رسالة مختصرة فی الفوائد الجفریه هست.
کتاب دوم فقط چهار مقاله را دارد بدون تاریخ.
145 برگ، 11 × 17
ص: 93
از: محمد ابراهیم.
رساله ای است در عروض و بحور شعر و اصطلاحات آن و قافیههای شعر.
آغاز: قال اقل المقلین محمد ابراهیم حمدی که مشعر بر تمهید تحمید کردگار و لایق بارگاه آفریدگار حضرت باری تواند بود....
انجام:...و به تخفیف دال و کسر آن که در قرآن آمده و او در اصل شادی بوده است یاء را جهت تخفیف و دلالت.
از: ؟.
مختصری است از فرهنگ مشهور فارسی به فارسی برهان قاطع «محمد حسین بن خلف تبریزی».
آغاز: الحمد لله رب العالمین...اما بعد بر رای ارباب دانش و اصحاب بینش روشن باشد که این مختصر نامچه ای است از برهان قاطع که حاوی چندین لغات.....
انجام:...هم چنین چیزی بزرگ جثه ترکیب را نیز به لفظ جمع آورند، همچه مار بزرگ را اژدرها گویند و مفرد آن اژدر است.
کتاب اول ناقص. و هیچ کدام تاریخ کتابت ندارد.
65 برگ، 11 × 17
به ج 1 ص 145 رجوع شود.
ص: 94
به ج 1 ص 380 رجوع شود.
کتاب اول نسخ ملا میرزای نائینی در 1260
کتاب دوم نستعلیق 1259
114 برگ، 11 × 17
از: خواجه نصیر محمد بن محمد بن الحسن طوسی (672 ه . ق).
قواعد استخراج تقویم را خواجه طوسی با کمال اختصار در این سی فصل گرد آورده است. خواجه نصیر اول این کتاب را به عربی نوشته و در سال 658 به فارسی ترجمه نموده است.
به جلد 2 ص 495 رجوع شود.
[الذریعه 12-291، فهرست مرعشی 1-55، فهرست دائرة المعارف بزرگ 1/ 140]
از: ؟.
آغاز: شیخ ابوالقاسم قشیری گوید قبض و بسط دو حال است که بنده را واقع گردد بعد از خوف و رجا.
انجام: گویند ابو علی دقاق بسیار گفتی وداعکم هجر...و قربکم بعد و سلمکم حرب.
رساله اول از فصل پنجم را دارد و تحریر سده 13 میباشد و هیچ کدام تاریخ کتابت ندارد.
28 برگ، 10 × 17
ص: 95
از: ؟.
یکی از کتابهای کلامی است که قسمتی از فصل اول تا فصل هشتم را به شرح ذیل دارد:
1 - .... 2 - الفصل الثّانی فی انّ وجود لا یزید علیه، الفصل الثالث فی توحیده، الفصل الرابع فی ان واجب الوجود لا تقبل القسمة الی الاجزاء، الفصل الخامس فی انّ صفاته عین ذاته، الفصل السادس فی علمه، الفصل السابع فی قدرته، الفصل الثامن فی ارادته.
آغاز موجود: لم یتحقق موجود اصلا بیان الملازمة انه علی هذا التقدیر یتحقق الممکن اما بنفسه بدون علة....
انجام:...باختیاره و قدرته یفعل الطاعات و المعاصی و یستحقق لاجلها الثواب و العقاب فلا یساعده.
از: ؟.
میر سید شریف جرجانی (816 ه . ق) حاشیه مختصر و معروفی با عناوین «قوله - قوله» بر کتاب «تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیّه» قطب الدین رازی (766 ه . ق) نوشته است. نسخه حاضر ظاهرآ حاشیه بر حاشیه میر سید شریف میباشد. چون در چند جای کتاب عبارت «قال المصنّف فی شرح الملخص» آمده که ظاهرآ شرح الملخص سید شریف میباشد.
[کشف الظنون 2/ 1063].
آغاز موجود: مسموعتان معآ و الحق ان الهیئة امر اعتباری و لیس جزء من اللفظ والمحقّقون من النّحاة یجعلون مثل عبدالله علما مرکبا.....
ص: 96
انجام: یوم تبلی السرائر و تبدی الضمائر فانّهم ابعدوا الناس عن الحکماء و لاحظّ بهم عن مسرة العلماء و نسأل الله تعالی ان یثبت اقدامنا فی سلوک منابع الصّدق و الصواب.
کتاب اول و دوم ناقص، با مهر بیضوی «وقف 1123» بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.
92 برگ، 10 × 18
از: داود شیروانی (قرن 9 ه . ق).
مؤلف در این حاشیه متوسط به حاشیه استادش میر سید شریف جرجانی بر شرح شمسیه نیز نظر داشته است.
به ج 1 ص 141 رجوع شود.
[فهرست کتب خطی آستان قدس 1/ 289].
آغاز: قوله و رتبته علی مقدمة و ثلث مقالات اعلم ان المصنف رحمه الله قال اشار.....
انجام:...و صریحا لا ضمنا فهو لا یلائم المقام و یمکن ان یقال اشار رحمه الله الی الجواب و الایراد بقوله فالاولی.
از: جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهّر (علامه حلّی) (726 ه . ق).
باب هفتم در مسائل معاد از کتاب «معارج الفهم» علامه حلّی میباشد.
علامه حلّی، اوّل کتاب «نظم البراهین فی اصول الدین» را در هفت باب (1 - النظر،
2 - الحدوث، 3 - المنافع، 4 - العدل، 5 - النبوّة، 6 - الامامة، 7 - المعاد) تألیف کرد و
ص: 97
سپس همانطور که در مقدمه «معارج» تصریح کرده چون فهم آن کتاب مشکل بود لذا مشکلات و اسرار آن را در این کتاب شرح داده است.
[فهرست کتابهای عکسی مرعشی 2/×158، فهرست الفبائی رضوی ص ،530
مکتبة العلامة الحلّی ص 188].
آغاز: باب السابع فی المعاد و فیه مسائل الاولی. مسألة الجوهر حق لان الحرکة مرکبة من امور.....
انجام:...احتج الحکماء علی ان النفس هو جوهر مجرد بوجوه احدها ان ههنا معلومات غیر.
کتاب اول نستعلیق محب علی بن محمد صالح قزوینی در 1066 با مهر بیضوی «محمد علی بن محمد حسین» و مربع «تقی الجواد 1284» و بیضوی «عبده محمد حسین».
کتاب دوم بیتاریخ با مهر مربع «تقی الجواد 1284».
149 برگ، 12 × 19
از: میر ابوالفتح بن مخدوم الحسینی عربشاهی (حدود 976 ه.).
شرح مختصر توضیحی است که پس از شرح عربی «مفتاح الباب الحادی عشر» خود نگاشته و بنابر قول ذریعه در لشکرگاه سلطان در مراغه به سال 957 پایان یافته است.
[الذریعة 13-120، مرعشی 13/ 365].
آغاز: بعد از حمد نامحدود حکیم واجب الوجود و متکلم بی گفت و شنود و درود غیر محدود بر صاحب مقام محمود و لوای موعود و بر اهل بیت او.....
انجام:...شیخ اول را اختیار نموده و سید ثانی را و تحقیق این مباحث در شرح
ص: 98
مذکور است چنانچه بر ناظر متأمل غیر مستور است و مخفی نماند که اختتام این رساله شریفه به امن از ضرر موجب حسن خاتمه است.
از: ؟.
احکام شرعی را جهت استفاده مقلّدین از باب تقلید تا دیات به اختصار آورده و در آخر رساله باز چند مسأله در مورد احکام طهارت و نماز ذکر کرده است.
آغاز: الحمد لله....اما بعد در بیان مسائل متعلقه است چون که باب نجات از برای ما مفتوح میشود به تقلید مجتهد و عمل عامی ملتفت غیر محتاط بی تقلید باطل است....
انجام:...مسألة: دست چپ هرگاه نجس شود با بقاء چربی به آب قلیل یا کثیر پاک میشود.
کتاب اول نستعلیق محمد کریم قزوینی در 1291
کتاب دوم بدون تاریخ با مهر بیضوی «لطف الله» واقف: سید علیرضا تقوی.
175 برگ، 11 × 17
از: کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288 ق).
بیست و شش جدول در اختیارات ایام و بروج شمسی و قمری و ساعات ایام و لیالی و معرفت طوالع و جز اینهاست که مؤلف آنها را از اخبار ائمه علیهم السلام و نیز قواعد منجمان گرد آورده است.
[فهرست کتب شیخیه 2-233، مرعشی 20-153، فهرست دائرة المعارف اسلامی 1/ 61].
ص: 99
آغاز: حمد له....این جداول مختصری است که ترتیب دادم آنها را برای اختیارات ایام.....
انجام:...جدول مدخل ادوار السنین.
از: کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288 ق).
در فصول این رساله قواعد استخراج اعمال اسطرلابی بیان شده و جداول مناسب این موضوع را ترسیم کرده است. در هر فصل ابتدا قواعد و سپس جداول مناسب آن آورده شده است.
[فهرست کتب شیخیه 2-235، مرعشی 20-153، فهرست دائرة المعارف اسلامی 1/ 253].
آغاز: حمد له...ان هذه کلمات لطیفة و جداول شریفة و صنعتها فی استخراج الاعمال الاسطرلابیة و غیرها....
انجام:...جدول معرفت طول البلاد و عرضها و انحرافها...
هردو بیتاریخ. با جدول و تذهیب در همه صفحات.
44 برگ، 13 × 18
از: علی بن المقری.
رساله ای است در اخلاق که با عنوانهای «اشاره» و «مثل» و توضیح بیان شده است.
آغاز موجود: کن فیکون. خلق عباده من الانس و الجن و اسکنهم فی ارضه لیعبدوه....الاشارة الاولی اعلم ان الله تعالی خلق الانسان من نطفة و هی....
ص: 100
از: ؟.
مختصری است در اخلاق با روایات و احادیث.
آغاز: الحمد لله الذی خلقنی فهو یهدین...فاعلم رحمک الله ان القلوب تمرض کما تمرض الابدان و تعرضه العلل و الاسقام....
انجام:....و علی الغفلة و نسیان الموت یلومونی. اللهم ارحمنی اذا مرضت و علی الفراش صرعونی و احبتی لعیادتی.
هردو بیتاریخ و ناقص. در پایان فائده ای از تورات نوشته شده.
70 برگ، 10 × 20
از: ؟.
کتابی است نیکو در اخلاق که از روایات اهل بیت عصمت و طهارت صلوات الله علیهم اجمعین فراوان بهره برده است و وظایف هر یک از جوارح آدمی را بیان کرده است. این رساله در چند فصل است که تا فصل 89 در نسخه حاضر آمده است: فصل اول فی الایمان و ما یعتبر فیه، فصل دوم فی انّ الایمان مبثوث فی الجوارح، فصل سوم فی درجات الایمان و منازله.... فصل :89 فیمن یحب له ان یبدا بالسّلم.
در آغازش جمله «یا نفس» تکرار میشود
آغاز فصل اوّل: فی الایمان و ما یعتبر فیه عن السلام الجعفی قال سألت ابا عبدالله.....
ص: 101
از: ؟.
حدیثی است از مولی الموحدین امام علی (علیه السلام) که از کتاب....منقول است و در پیش گویی اوضاع آینده است.
آغاز: من کتاب....المروی عن امیرالمؤمنین (علیه السلام) قال اذا اهل المحرم السبت تکون الشتاء شدید البرد کثیر الریاح و تقلّ الحنطة.....
انجام: و یکون سنة تکثر فیها ماء العیون و یکون سنة آخرها خیر من اوّلها.
هردو بیتاریخ و اوّلی ناقص. مطالب متفرقه در علوم غریبه در میان و پایان نسخه دیده میشود.
90 برگ، 12 × 24
از: ؟.
ترجمه ای است از «برء الساعة» ابوبکر محمد بن زکریا رازی که دردها را به طور بسیار مختصر ذکر نموده و درمانهای سریع آنها را می آورد. مترجم رساله را به امیر شمس الاسلام تقدیم کرده است.
[ر. ک: فهرست نسخههای خطی منزوی 1/ 496].
آغاز: حمد بی حد و ثناء بی عدد مر احدی را عز اسمه و عم نواله که مزاج ارکان انسان را امتراج به احسن تقویم بیاراست و از سایر مخلوقات به ادراک معقولات ممتاز گردانید....
ص: 102
از: ؟.
مجموعه ای است از دو دعای تاج نامه و دعای بشمخ و علوم غریبه و حرزها در ازدیاد حافظه و غیره.
آغاز: در خبر است که هرکه این تاج نامه را بخواند یا با خود دارد تمام خلق او را عزیز دارند و دوست وی باشند و در پیش پادشاه و بزرگان عزیز باشد و حق تعالی تاج نامه را به رسول داده....
انجام: [پایان این بیاض فایده ای در حرز امان است که انجام آن: حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) فرمود به خدا سوگند که دعا نکردم به این دعا برای هیچ امری مگر مستجاب شد.]
هردو بیاض و بیتاریخ، تحریر سده 13 کتاب اول از انجام ناقص است و قبل از آن دعاها و حرزها و فائده ای در ذکر شش بیت منسوب به خضر (علیه السلام) و یک نقش منقول از امیرمؤمنان و فوائد دیگر در طب و سحر و علوم غریبه نوشته شده.
127 برگ، 7 × 15
از: ؟.
مجموعه ای است از اشعار، قصاید و غزلیات از شاعرانی چون جامی، سعدی و ابو علی سینا، مرتضی که به ترتیب بعضی از الفباء منظم شده است اما در برخی موارد مطابقت با آن ندارد. اشعار متفرقه ای نیز در آن میان در مدح امام رضا (علیه السلام)، قطعه در نصایح، ترجیح بند نظام استر آبادی: قطعات طنز و غیره دیده میشود که رباعیات میرزا ذکی ندیم نادر شاه که در کربلای معلا نقش شده است قابل ذکر است.
ص: 103
آغاز:
خوب گیرم که سیم و زر قحط است
کپنک کهنه دگر قحط است
کپنک بود ای خدای جلیل مگر از پشم قوچ اسماعیل
عفو فرمای می دهم سندی که دگر گر عطا کنی، نمدی...
انجام:
... در مضجع شاه کربلا نور اله پیوسته بود فیض ز ماهی تا ماه
عفو است در این قبه هوادار گناه خوش مظهر رحمتی است ماشاء الله
از: ؟.
مؤلف در آغاز رساله گفته است: این رساله شامل خلاصه ای از احوال و اعمال حکماست در ده فصل و خاتمه.
آغاز: الحمد لله علی افضاله....اما بعد بدان که این رساله ای است مشتمل بر خلاصه احوال علما و اتفاق اعمال حکما منطوی.....
انجام: ده، با خلق خدا شفق و مهربان بودن و حسد و بخل نداشتن.
کتاب اول بیاض ناقص، بیتاریخ. رساله دوم، بیاض و نیز بیتاریخ، هردو تحریر سده 12 و 13 فوائدی در میان نسخه هست، مانند حکمت نوشیروان، وجه تسمیه هفت روز منحوسه، مضمون فرمان نادر شاه در خصوص یک منصب، حکایت هارون، دعا. و در رساله دوم اشعاری از میرزا صادق تفرشی، عرفی، مدح امام رضا (علیه السلام) و بارگاه او.
78 برگ، 8 × 20
ص: 104
از: شیخ محمود بن عبدالکریم شبستری (720 ه . ق).
به ج 2 ص 636 رجوع شود.
[الذریعه 18-226، کشف الظنون 2-1505، مجلس 2-423، مشار، فارسی 2/ 2759].
از: ؟.
شامل است: قصیده معروف میر فندرسکی، اشعار سید نعمت الله، ترجیع بند شیخ عراقی، ترجیع بند شیخ مغربی، قصیده جلال الدین اردستانی، مناجات خواجه عبدالله انصاری، ترجیع بند ملا جامی، ترجیع بند حکیم شفائی، مولوی، ملّا نوعی، حدیث قدسی معروف از تورات «ای فرزند آدم»، علوم غریبه و دعا.
آغاز:
چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی صورتی در زیر دارد هرچه در بالاستی
انجام: بحقّ هذه الاسماء کلّها فی الدین و الدنیا و الاخرة برحمتک یا ارحم الرّاحمین.
هردو بیتاریخ.
کتاب اول تحریر سده 11 و 12
54 برگ، 11 × 20
ص: 105
[ذریعه 13-16، مرعشی 1-107، مجلس 9-6، مشار عربی 114].
کتاب اول جلد سوم و کتاب دوم جلد هجدهم و هردو ناقص است و تحریر سده 13
314 برگ، 20 × 30
از: ؟.
شامل مباحثی از اصول فقه است.
بخشی از آن در 1317 در نجف و بخشی در کربلا پایان گرفته است.
نگارنده از شاگردان شیخ انصاری بوده است.
آغاز: فصل فی بیان حقیقة الوضع قد عرف الوضع بانّه تعیین اللفظ للدلالة علی المعنی بنفسه و هو بظاهره غیر مستقیم.....
انجام: فانّ الاصل عدم السبب النّاقل و من ذلک مالوادّعی انّی اشتریت العبد فقال بعتک الحرّ انتهی. اللهم وفقنا للعلم و العمل بحقّ محمد و اولیائه الطاهرین.
از: ؟.
حاشیه ای است بر قطع و ظنّ رسائل شیخ مرتضی انصاری با عناوین «قوله - اقول».
آغاز: قوله قدّس سره اعلم ان المکلّف اذا التفت الخ اقول القید احتزاری کما هو
ص: 106
الاصل لأن المکلف و الانسان الواجد للشرائط الثلاثة البلوغ و العقل و القدرة.....
انجام: فی المقام حیث انّ الانشاء لو کان المراد منه ما تقدم منّا بیانه اعنی صرف الجعل من غیر ان تبلغ مقام الاجراء کما هو الظاهر.
کتاب اول تحریر 1317
کتاب دوم ناقص و بیتاریخ.
171 برگ، 20 × 31
از: ابو حامد محمد بن محمد غزالی طوسی (505).
[الفبائی آستان قدس 177، مشار، عربی 261].
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله ربّ العالمین....اعلم انّ واضع هذا الکتاب سمّاه جواهر القرآن و درره و رتبه علی ثلاثة اقسامٍ قسم فی المقدّمات و السوابق وقسم فی المقاصد و قسم فی اللّواحق...
از: ابو حامد محمد بن محمد غزالی طوسی (505).
غزالی کتابهای مفصل و مختصری در موضوع اخلاق و سیر سلوک پرداخته بود ولی گروهی زبان طعن گشودند و از وی انتقاد نمودند، لذا این کتاب را نوشت تا شاید مورد رضا قرار گیرد. بنا به نقل حاجی خلیفه او این کتاب را در اواخر عمر نگاشته و احتمال دارد آخرین کتابش باشد.
[الفبائی آستان قدس 564، کشف الظنون 2-1862، مرعشی 3/ 324].
آغاز موجود: والشّغل کثیر و العمر قصیر، و فی العلل تقصیر و الناقد بصیر،
ص: 107
والاجل قریب و السفر بعید، و الطاعة هی الزّاد فلابدّ منها....
انجام: بفضله تنزل البرکات و صلی الله علی خیر مولودٍ دعا الی خیر معبود محمد النبیّ و آله و سلّم تسلیمآ حسبنا الله و نعم الوکیل و نعم المولی و نعم النصیر.
کتاب اول از آخر ناقص و تحریر سده 12 و 13
کتاب دوم اولش افتاده، نسخ ملا محمود در 1092
175 برگ، 19 × 32
از: میرزا مهدی خان استرآبادی (1160 ه . ق).
به مجموعه دو کتابی شماره [....] در همین جلد سوم مراجعه شود.
از: سید محمد صادق بن ابوالقاسم خوانساری.
نامهها و منشأت وزیران و بزرگان را در این کتاب جمع آوری کرده که از جمله آنها: منشئات میرزا عبدالوهّاب خان معتمد الدّولة اصفهانی، میرزا محمد تقی خان علی آبادی، میرزای مهدی خان نادری و همچنین دیباچه «احکام الجهاد» و «مفتاح النبوّة»، ترجمه عهدنامه مالک اشتر از آقا محمد ابراهیم نوّاب بدایع نگار و خسرونامه منظوم (بحر تقارب).
به فهرست سابق این کتابخانه ص 522 رجوع شود.
[الذریعه 20/ 224].
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. ترجمه نامه مبارک جناب امیرالمؤمنین صلوات الله و سلامه علیه از انشاء مقرّب الخاقان بدایع نگار دولت...میرزا ابراهیم نوّاب طهرانی
ص: 108
دام عزّه.....
انجام:....والختم بالصلاة علی من ختم به الرسالة محمد و آله الامجاد.
کتاب اول ناقص و بیتاریخ.
کتاب دوم نستعلیق 1309
197 برگ، 17 × 27
به ج 2 ص 120 رجوع شود.
به ج 2 ص 152 رجوع شود.
کتاب اول، نستعلیق محمد حسین بن عبدالجلیل الجنابذی معروف به واثقی در 1109 نیمه اول کتاب است.
کتاب دوم، نسخ ملک علی بن یاردم علی اسکندری در 1069
322 برگ، 19 × 29
از: قطب الدین محمود بن مسعود شیرازی (قطب شیرازی) (710 ه . ق).
از شرحهای ارزنده کلیات قانون ابن سینا (428 ه . ق) است. حاجی خلیفه تاریخ
ص: 109
انجام آن را 674 ق دانسته ولی در بعضی از نسخهها آغاز به کار آن 682 ق ثبت شده است.
[کشف الظنون 2-1311، الفبائی آستان قدس ص ،351
دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1/ 155].
آغاز جلد سوم : حمد له...قال الشیخ تغمده الله بغفرانه و اسکنه علی غرف جنانه بالنبی و عترته. التعلیم الثالث احد عشر فصلا و جملتان. الفصل الاول کلام کلّی فی الاعراض و الدلائل. قد عرفت فیما سلف....
انجام:...و البضاعة قلیلة علی انّ من یحکم بالتخطئه لا لاجل الحسد و العناد و لا عن هوی یعدل به عن سنن الرشاد لعلّه یجد مخرجا صالحآ لو دقّق النظر و منهجآ واضحآ لو لاحظ المقصد المعتبر فلنختم....
از: علاء الدین علی بن نفیس قرشی (687 ه
. ق).
شرح قانون ابو علی سینا (428 ق) است با عناوین «قال - قال».
[الفبائی آستان قدس ص 350، کشف الظنون 2/ 1311].
آغاز: قال الشیخ الامام....فی التشریح من جملة کتاب القانون و ذلک بان جمعنا ما قاله فی الکتاب الاول من کتاب القانون الی ما قاله فی الکتاب الثالث من هذه الکتب...المبحث الاول فی اختلاف الحیوانات....
انجام:...کل ذلک انما هو لتفهیم المتعلم و تقریب الامر الیه فی القصور و اما فی الحقیقة فذلک انما هو بارادة من لا یعتریه سهو و لا یعجزه امر و هو الخالق تعالی وحده.
هردو تحریر سده دهم است.
426 برگ، 21 × 32
ص: 110
از: شیخ منصور بن عبدالله شیرازی (راستگو).
شرح مزجی مختصری است بر تهذیب الاصول علامه حلّی.
[الذریعه 13/ 170].
آغاز: الحمد هو الوصف الجمیل الاختیاری او غیره بحزاء محمود علیه اختیاری من نعمه و غیرها علی قصد التعظیم.
انجام:....و یسمّی به فی المشهور و الی الله یرجح الامور...و من اراد التطویل فی هذا الفنّ فلیطلب من کتابنا المسمی بنهایة الاصول فانه قد بلخ الغایة و تجاوز النهایة.
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق).
شرح و تهذیبی است بر «المحصّل» فخر رازی. خواجه نصیر این کتاب را در سال 669 ه . ق به اتمام رسانده است.
مکرر چاپ شده است.
[الذریعه 4/ 426].
آغاز: الحمد لله الذی یدل افتقار کل موجود فی الوجود الیه علی وجوب وجوده و افاضته ایاه متصفا بما امکن من الکمال علی کمال قدرته و جوده و اتقان ذلک الموجود....
انجام:...حیث قال لو یقدم التاثیر لکان متوسطا بین المؤثر و الاثر فلم یکن معلول اول للقدیم تعالی و لا لغیره و وجه الاندفاع ظاهر بعد ما فصلناه.
هردو بیتاریخ. در پایان کتاب اول مهر بیضوی «عبده محمد هاشم الموسوی 1258» دیده میشود.
ص: 111
کتاب دوم ناقص است.
200 برگ، 13 × 24
از: ؟.
شرح یکی از کتابهای فقهی مذهب حنفی است با عناوین «قال - قال» که به اختصار نگاشته شده است. مؤلف در اول کتاب تصریح کرده که اسم این کتاب «روضة السمع و البصر فی شرح المختصر...»است.
[ر. ک: کشف الظنون 2-2627 - 1634].
آغاز موجود: و سمیته بروضة السمع و البصر فی شرح المختصر.
انجام:....بالعبودیة فانت الله الذی لا اله الا انت خالق کل شیء و رازق کل حیّ اللهم و صل علی محمد و علی السبیل....
از: ؟.
کتابی است در اصول فقه عامه که شرح یکی از کتابهای اصولی آنها است با عناوین «قوله - قوله».
آغاز موجود: اما اذا نوی الوقت یقع فی الحال و لو نوی الشرط یقع فی اخر العمر لا ان اللفظ یحتملهما. قوله. انه ایقاع لانه لا یستقیم حملها علی السؤال عن الحال....
انجام:...و کان ابن شریح من اصحاب الشافعی یجوز ذلک و الا نماطی من اصحابه کان یقول لا یجوز ذلک بقیاس......
کتاب اول نسخ صلاح بن عبدالسلام المصری الحنفی در 774
ص: 112
کتاب دوم تاریخ ندارد امّا قدیمی است. هردو کتاب ناقص است.
107 برگ، 16 × 24
از: قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی (1103 ق).
شرح فلسفی و عرفانی است بر روایتی که گویند رأس الجالوت (رهبر بزرگ دینی یهود) از حضرت رضا (علیه السلام) پرسشهایی نموده و آن حضرت جواب گفته اند.
این شرح سومین رساله «اربعینات» مؤلف میباشد و دارای یک مقدمه و سه فائده و یک خاتمه است.
[الذریعه 16-340، مرعشی 11-351، الفبائی آستان قدس ص 435].
آغاز: هو الله المبدء و المعید و به وصول الی مقام توحید الله الحمید و به التتمیم فی کل امر صغیر و کبیر و حقیر و عظیم.
انجام:....و هو مذهب کثیر من المحققین کصاحب الاشراق و المحقق الطوسی.
از: قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی (1103 ق).
احادیث مشلکی را از معارف اسلامی انتخاب کرده و آنها را با تفصیل و به روش خاص خودش از دید فلسفی و عرفانی شرح نموده و در سر آغاز گوید که در سی سالگی به این کار شروع کرده و مشکلاتی که در این کتاب حل شده مسبوق نیست.
تا حدیث بیست و هفتم را نوشته است، و چاپ شده است.
[الذریعه 1-417، مرعشی 19/ 151].
آغاز: الحمد لله الذی اغنانا بمعادن حکمته عن زخارف الدنیا و هدانا بفضل رحمته
ص: 113
الی خزان وحیه.
هردو تحریر سده 13 و 14 کتاب اول ناقص است.
143 برگ، 19 × 23
از: ؟.
شرح آیات طهارت و صلاة و صیام است بر اساس نظر شیعه.
آغاز: فنقول فی الطهارة آیات: الاولی یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم...تخصیص المؤمن بالخطاب لان الکافر لم یقم الی الصلاة و لانه المنتفع به کما فی اکثر التکالیف....
انجام:...ثم انه نهی عن المباشرة فی حال کونهم عاکفین فی المساجد و کانه لمناسبته اشتراط الصوم فی الاعتکاف ذکر متصلا باحکام الصوم من آیات الاحکام.
از: ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن حلّی (676 ق).
به جلد یک ص 278 رجوع شود.
کتاب اول تاریخ کتابت ندارد و مقداری از آن قبل از کتاب دوم و مقداری بعد از کتاب دوم قرار دارد.
کتاب دوم نسخ 1089
358 برگ، 15 × 25
ص: 114
از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (علامه حلی) (726 ق).
این کتاب در دو «قسم» میباشد.: قسم اول: درباره کسانی که بر آنان اعتماد داشته است که در 26 فصل و هر فصل در چند باب؛ قسم دوم: درباره ضعفا که در 27 فصل است.
به جلد اول این فهرست ص 218 رجوع شود.
[الذریعه 7-214، دائرة المعارف بزرگ 1-98، مشار، عربی 334]
از: ملا داود (؟).
حاشیه ای است بر شرح مطالع الانوار قطب الدین محمد بن محمد رازی (766 ق) که به نام «لوامع الاسرار» نامیده شده و به جهت غیاث الدین وزیر نوشته شده است.
[کشف الظنون 2/ 1716].
آغاز: قال الاستاد قدس سره الفیاض الوهاب بیانآ لمعنی المراد من الفیاض ههنا ثم اشار الی معناه اللغوی بقوله من فاض الماء فیضا و فیضوضة و.....
کتاب اول فقط قسم اول را دارد. بدون تاریخ کتابت.
کتاب دوم از انجام ناقص است و تاریخ کتابت ندارد.
173 برگ، 13 × 25
از: جمال الدین احمد بن علی بن حسین ابن عنبه (828 ق).
ص: 115
مؤلف، انساب آل ابی طالب را ابتداءً در حیات تیمور از مختصر شیخش علی بن محمد صوفی نسابه و تألیف شیخ دیگرش ابو نصر سهل بخاری جمع آوری کرده و فوائدی نیز بر آن افزوده است و به تیمور گورکان اهداء کرده است. سپس آن را در غرّه ماه رمضان 812 مرتب کرده در یک مقدمه و سه اصل و هر اصل در چند فصل که کتاب حاضر را تشکیل داده است.
[الذریعه 15-337، کشف الظنون 2-1167، فهرست عکسی مرکز احیاء میراث اسلامی 1/ 401].
آغاز: الحمد لله الذی خلق من الماء بشرآ فجعله نسبآ و صهرآ و رفع بعض الانام علی بعض.
از: اسماعیل مروزی علوی (قرن هفتم ه . ق).
[الذریعه 16/ 125].
آغاز: الحمد لله ذی المنة و الطول و القوة و الحول و الآلاء المتوالیة و النعماء المتتالیة و الاسماء المتعالیة.
انجام:.....و عبدالله بن جعفر بن عبدلله بن جعفر بن عبدالله بن جعفر بن محمد بن علی بن ابی طالب (علیه السلام) و علی الائمة المعصومین من اولاده و الکرام.
کتاب اول نسخ امام بن جلال کرمانی در رجب 868 کاتب در این تاریخ هشتاد ساله بود، با مهر بیضوی «عبده علی بن علی 1283».
و کتاب دوم نسخ شعبان 862 بسم الله هردو کتاب زرین است.
195 برگ، 18 × 26
ص: 116
از: صادق نیشابوری رکنی (حکیم رکنی) (قرن دهم).
حکیم رکنی شرحی بر رساله معمای استادش میر حسین نیشابوری (904 ق) که ماده تاریخ مرگ استادش را سروده و «دستور معما» ی او را نیز گزارش کرده است. اصل کتاب که «دستور معما» نام دارد به نام میر علی شیر (906 ق) نوشته شده و چهار بخش میباشد. تسهیلی، تحصیلی، تکمیلی و تذییلی.
[نسخههای خطی، منزوی 3-2186 و 2189].
آغاز: شرحی لایق بنویسم به تفصیل تا عزیزان از معماهای ایشان فیض برند و بدانند که معما عبارت از [....]ایشان است و دیگرها بازی طفلان است...
انجام:... و شارح تاریخ شرح خود را به شرح رکنی بنویس گفته و آن این است:
ای دوست کتاب شرح رکنی بنویس
این لبّ لباب شرح رکنی بنویس
تاریخ کتاب شرح اگر میطلبی
بنویس حساب شرح رکنی بنویس
از: نورالدین عبدالرحمان بن احمد جامی (898 ق).
جامی کتابی به نثر در معما بر سه پایه (تسهیلی، تحصیلی و تکمیلی) نوشته سپس آن را به نظم کشیده است. به سال 890 از نگارش آن فراغت یافته است.
جامی سه دستور معما غیر از این به نثر دارد.
[نسخههای خطی، منزوی 3/ 2185].
آغاز:
چو از حمد و تحیت یافتی کام بدان ای در معما طالب نام
که اعمال معمایی سه قسم است
که هر یک گنج اسحار طلسم است
ص: 117
انجام:
... به تشریف قبول ارزنده بادا به ارباب کرم فرخنده بادا
کتاب اول نستعلیق 21 صفر 1115 در اصفهان و شاید کاتب آن همان کاتب کتاب دوم باشد.
کتاب دوم نستعلیق محمد صالح آملی در 12 صفر 1115
76 برگ، 15 × 20
به ج 1 ص 286 رجوع شود.
به ج 1 ص 284 رجوع شود.
از: حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی) (726 ق).
متن مهمی است در اصول فقه مشتمل بر دوازده فصل و هر فصل مشتمل بر چند مبحث.
چاپ شده است.
[الذریعه 19-43، مرعشی 1-19، مجلس 26/ 226].
از: حسن بن یوسف بن مطهر (726 ق).
ص: 118
به ج 1 ص 116 رجوع شود.
هردو تحریر سده 13
116 برگ، 14 × 21
به ج 1 ص 287 رجوع شود.
به ج 1 ص 145 رجوع شود.
کتاب اول نسخ عبدالعظیم بن صفر علی در 1128
کتاب دوم ناقص و نسخ سده 12
119 برگ، 15 × 20
از: ؟.
کتابی است. در نجوم با نثر قدیمی، مشتمل بر هفت باب: باب اول: احوال بروج و دلیلهای آن که مشتمل بر 26 فصل است، باب دوم: احوال بروج و ستارگان و دلیلهای آنها، باب سوم: احوال ستارگان و دلیلهای آنها در 30 فصل، باب چهارم اندر احوال فلک و دلیلهای دایره افق، باب پنجم: طالع مولود گرفتن و دلیلهای آنها در 12 فصل، باب ششم: دانستن سهام و دلیلهایش در شش فصل، باب هفتم: معرفت اسطرلاب در 38 فصل.
ص: 119
به «نسخههای خطی فارسی منزوی» مراجعه و مقابله شد ولی شناخته نگردید.
آغاز: باب نخستین اندر احوال بروج و دلیلهای ایشان و آن بیست و شش فصل است: فصل اندر قسمت بروج: بدانکه فلک به دوازده قسمت است هر قسمتی از وی برجی باشد چون حمل....
انجام:...در برج بارانی آید و در آنجا مقام کند باران بسیار آید چندانکه مردم را زیان کند و الله اعلم و احکم و هو اصدق الصادقین و احکم الحاکمین.
از: ؟.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم این کتاب در علم وفقیّات کی در هر شکلی خاصیتی[.....] است و این شکل سه اندر سه است....این شکل آن است کی خون بر سه پاره سفال....
انجام:....و این نبشته بر سینه[.......]آن را بست باز نهی و سر این طشت بپوشی و خاک را[......]بی هیچ شک و این عمل هندوان است[....] در قوس یا به موضعی پاک از [....] خاصه آن زحل و قمر با مشتری باشد.
هیچ کدام تاریخ ندارد شاید تحریر سده هشتم باشد.
در آغاز کتاب اول فهرست مفصل آن آمده است.
در پایان رساله دوم مهر بیضوی «لا اله الا الله....ابن محمود» هست.
170 برگ، 15 × 21
از: نظام الدین عبدالعلی بن محمد بیرجندی (934 ق).
ص: 120
دستور و قواعد تقویم نگاری را در بیست باب می آورد. بنابه گفته فهرست نسخههای خطی فارسی 1-247 این کتاب به سال 883 به پایان رسیده است.
[الذریعه 3-188، مرعشی 2-242، نسخههای خطی، منزوی 1/ 247].
آغاز: و بتوفیقک نعتصم یا کریم اما بعد این مختصری است در معرفت تقویم نام بر بیست باب. باب اول در معرفت حساب جمل......
انجام:....این قدر در معرفت اختیارات اینجا کافی است.
از: ملا حسین واعظ کاشفی (910 ق).
به ج 2 ص 649 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1199
کتاب دوم نستعلیق مقصود علی درویش علی مروی در هرات در 929
130 برگ، 16 × 23
به ج 2 ص 476 رجوع شود.
[مرعشی 1/ 209، ذریعه 1-90 و 13-68، کتابشناسی مجلسی 237].
کتاب اول نستعلیق محمد شیرازی در 1261
کتاب دوم نستعلیق 1216
161 برگ، 18 × 22
ص: 121
منسوب به بهاء الدین محمد بن الحسین عاملی (شیخ بهایی) (1031 ق).
رساله بسیار مختصری است در بیان مذاهب صوفیه و شرح عقاید آنان که آنها را دوازده طائفه دانسته و آخر آنها صوفیه شیعه هستند که اینها بر حقّاند و از محرّمات دوری میجویند.
آغاز:...بدانکه تصوف پاکیزه گردانیدن نیت است و خود را از دوستی غیر حق بازداشتن و آراستن تن به سنت حضرت رسول (صله الله علیه و اله وسلم) و اهل تصوف دوازده گروه اند....
انجام:...و به خرقه و....آنچه رسد اکتفا کنند مادامی که شاکر و راضی باشند دنیا به وجود این طائفه برقرار باشد.
از: قاضی کمال الدین میر حسین میبدی.
شرحی است مشهور بر دیوان اشعار منسوب به امیرالمؤمنین (علیه السلام). این شرح دیباچه مفصلی دارد با عنوان «فواتح سبعه».
به ج 2 این فهرست ص 513 رجوع شود.
[الذریعه 13-226، نسخههای خطی، منزوی 5-3468 مجلس 7/ 156].
رساله اول بدون تاریخ.
کتاب دوم از آخر ناقص و تحریر سده 11 میباشد با مهر مربع «الواثق بالله الغنی محمد علی بن حسینعلی».
442 برگ، 14 × 23
ص: 122
از: صدر الدین محمد بن محب علی تبریزی، قرن 11
مؤلف که از شاگردان شیخ بهایی (1031 ق) بود کتاب «مفتاح الفلاح» استادش را بزبان فارسی ترجمه نمود و آن را در شش باب تنظیم ساخت: باب اول؛ در بیان آنچه از طولع صبح صادق تا طلوع آفتاب بجا باید آورد.
باب دویم؛ در بیان آنچه از وقت طلوع آفتاب تا وقت ظهر بجا باید آورد.....
[الذریعه 1-24، آستان قدس 15-2 - مرعشی 10-336، مجلس 35/ 379].
آغاز: تقدیس و تسبیح پادشاه قادری را که خلّص عبادش.....
انجام:....و روی رئیس المحدثین عن الصادق علیه السلام انّه قال من صلّی رکعتین یعلم ما یقول فیهما انصرف و لیس بینه و بین الله ذنب....فی هذا الکتاب مفسرآ مشروحآ سهل التناول....اتوکل و بالله استعین.
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، - 1031 ق.
به ج 1 ص 519 رجوع شود.
هردو نستعلیق محمد تقی بن محمد زمان تفرشی در 1093 در احمد آباد کجرات هند.
کتاب دوم ناقص است. در پایان آن دعای سمات و ثوابهای آن نوشته شد.
121 برگ، 14 × 24
از: کمال الدین بافقی (وحشی یزدی)، - زنده 990 ق.
ص: 123
منظومه ای در شرح داستان عاشقانه فرهاد و شیرین که در هزار بیت سروده و پس از آن وصال شیرازی حدود هزار و هشتصد بیت بدان افزوده است.
[مجلس 36-409 - نسخههای خطی فارسی 4-3023 - الذریعه 16-189 -
دانشگاه تهران 15-4125 - ملی تهران 1/ 92].
آغاز:
«الهی سینه ده آتش آفروز در آن سینه دلی واندل همه سوز
هر آندل را که سوزی نیست دل نیست دل افسرده غیر از آب و گل نیست...»
انجام:
«...نوای عشق بازان خوشنوائی است که هر آهنگ او را ره بجایی است
اگرچه صد نوا خیزد از این چنگ
چه نیکو بنگری باشد یک آهنگ
از: محمد شفیع بن میرزا کوچک (وصال شیرازی)، 1197 - 1262 ق.
دنباله منظومه «فرهاد و شیرین» وحشی بافقی است که در هزار و هشتصد بیت بدستور فرهاد میرزا فرزند عباس میرزا ولیعهد بسال 1258 ق سروده است.
[الذریعه 16-190 - نسخههای خطی فارسی 4-30 27 -
مجلس 8-233 - دانشگاه تهران 2-166 و 12/ 2515].
آغاز:
«هزاران پرده بر قانون عشق است بهر یک نغمها ز افسون عشق است
ص: 124
انجام:
درین معنی کسی کورانه دعویست
یقین داند که صورت عین معنی است»
هردو نستعلیق ابوالقاسم بن محمد تقی آشتیانی در 1312 و سده 14
94 برگ، 17 × 24
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق).
به ج 1 ص 30 رجوع شود.
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، (شیخ بهائی - 1031 ق).
به ج 1 ص 519 رجوع شود.
[الذریعه 21-339 - مرعشی 1-54 - مجلس 35-277 -
آستان قدس 15-470 - الفبائی آستان قدس/ 542].
آغاز: «الحمد لله الذی دلّنا علی جادة النجاة و هدانا الی ما یوجب علوّ الدرجات والصلاة علی...و بعد فانّ اقل العباد عملا و اکثرهم زللا محمد المشتهر...قبل ان یخرج الامر من یده...».
انجام: «...و نتوسل الیه سبحانه لسید المرسلین و اشرف الاولین و الاخرین...من تالیفه مع تراکم افواج العلایق و تلاطم امواج العوایق و توزع البال بالحلّ والتّرحال....و الحمد لله اوّلا و آخرآ و باطنآ و ظاهرآ».
هردو نسخ محمد کاظم در 1068
کتاب اول حواشی با امضاء «منه» دارد.
ص: 125
و کتاب دوم تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد. و در پایان سه برگ شامل فوائدی درباره تاریخ ولادت، نام، کنیه... امامان معصوم را دارد.
218 برگ، 19 × 24
از: مظفر بن محمد حسینی شفایی اصفهانی کاشانی، قرن 11
[الذریعه 17-61 - نجم آبادی/613 - دانشگاه تهران 8-70 -
و 11-2115 - نسخههای خطی فارسی 1/ 580].
آغاز: «الحمد لله الحکیم العلیم و الصلاة علی من اوتی الحکمة و الکتاب الکریم....اما بعد پوشیده نماند که فقیر حقیر...در مدت مدید ترکیبی چند که در معالجات امراض از آن گریز نبود جمع کرده بود خداست که....».
انجام: «....اگر سه درم سیاه دانه پنج درم گل سرخ سه درم لسان العصافیر هشت درم افستین شش ل این جمله اجزاء را کوفته و سه برابر عسل با یکدیگر آمیخته در ظرف زجاج در میان جود فن کنند تا خاصیت بخشد».
از: حاج زین العطار علی بن حسین انصاری، 730 - 806 ق.
رساله ای است متوسط در معرفی ادویه در شانزده باب که برای استفاده بیشتر در ترکیب داروها و خواص آنها نگاشته شده است.
[نسخههای خطی فارسی 1-599 - مجلس 2-310 (عناوین جابجا) - نشریه دانشگاه 3/ 363].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد این مختصری از مفتاح الخزاین و قرابادین بتوفیق مالک یوم الدین یاد کرده میشود تا وقت حاجت بکار آید و بدانند که هر ترکیبی چه خاصیت دارد و چگونه است...».
ص: 126
انجام: «....روغن بابونه سودمند بود از جهة نفخی که در روده باشد و گرم بود باعتدال و مسکن وجع بود و محلل بی جذب بگیرند روغن زیت و با روغن کنجد نیم من سر بابونه[.......]در شیشه کنند...»
هردو بیتاریخ. تحریر سده 10 و 11
کتاب دوم تا باب 15 را دارد. بخشی از کتاب اول نو نویس است و مهری با تاریخ 1140 در برگ اول است.
119 برگ، 13 × 23
از: ؟.
رساله ای است مختصر و کوتاه در اسباب و تقسیمات و موانع ارث که بر مبنای فقه اهل سنت نگاشته شده است، کتاب تقسیم بندی مرتب نداشته و در چند فصل تنظیم شده است.
آغاز: «کتاب المیراث: ای مسائل قسمة المواریث جمع فریضة بمعنی مفروضة ای مقدّرة لما فیه من السّهام المقدّرة فغلبت علی غیرها....».
انجام: «...فاذا مات ثالث عمل فی مسألته ما عمل فی مسألة الثانی و هکذا تم».
از: شهاب الدین احمد بن حجر مکی هیثمی (ابن حجر).
شرح متوسط و استدلالی بر کتاب «المقدمة الحضرمیة فی فقه السادة الشافعیة» نگاشته عبدالله بن عبدالرحمن حضرمی یمنی 1033 ق) است که بصورت مزجی نگاشته شده است.
[کشف الظنون 4/ 543].
ص: 127
آغاز: «الحمد لله رب العالمین حمدآ یوافی نعمه و یکافی مزیده....و بعد فقد سألنی بعض الصّلی ان اضع شرحآ لطیفآ علی مقدّمة الامام...».
انجام: (....و شرحآ للجمیع انه جواد کریم الحمد لله الذی هدانا علی اتمام هذا و ما کنا نهتدی لولا ان هدانا الله و الصّلاة و السّلام علی[.......]رسله هدی و رحمة للعالمین.
کتاب اول نسخ 1293 حواشی با امضاء «شیرازی» دارد.
کتاب دوم از طهارت تا پایان حج است. تحریر علی بن فاضل محمد سعید در 1301 در قریه نایس. حواشی با امضاء «ابن حجر» دارد.
152 برگ، 17 × 21
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ق).
حاشیه معروف و مختصر بر کتاب «تهذیب المنطق» سعد الدین تفتازانی (793 ق) که تنها تا مبحث جهات (مطلقه عامه) ادامه یافته و مورد عنایت بسیاری واقع و حواشی متعددی بدان نگاشته شده است.
[آستان قدس 1/ 300 - الذریعه 6-54 - مرعشی 2/ - الفبایی آستان قدس/ 187].
آغاز: «و به نستعین ربّ تمّم...و بعد فهذه عجالة نافعة و غلالة رائقة یروی غلیل طالبی صناعة المیزان و....».
انجام:....للضبط علی المبتدی تمت».
از: ابوالفتح بن مخدوم حسینی عربشاهی جرجانی (976).
حاشیه مفصل و استدلالی بر «حاشیة تهذیب المنطق» جلال الدین دوانی (908 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده و پس از اتمام حاشیه جلالی که از مبحث بسائط
ص: 128
تجاوز نمیکرد به متن تهذیب المنطق بازگشته و تا پایان بخش منطق را شرح و تحشیه نموده است.
[الذریعه 6-58 - آستان قدس 1-308 - مرعشی 16/ 275].
آغاز: «الحمد لله علی تهذیب المنطق و الکلام فی تقریر عقائد الاسلام و تحریر قواعد الاحکام واشکره علی....».
هردو کتاب نستعلیق مراد بن احمد بن یوسف جان بن احمد جان بن سلیمان. کتاب اول در 1126 در مدرسه مولانا حیدر و کتاب دوم بیتاریخ. کتاب اول حواشی دارد و کاتب این دو کتاب را نزد الاستاد الفاضل الکامل مولانا ابراهیم بن ملا حیدر در 1126 ق قرائت کرده و نیز در تاریخ 1274 هردو کتاب نزد کسی قرائت شده است.
کتاب دوم حواشی با امضاء «حیدر بن احمد» و «حیدر بن محمد حسن بن شروین» و «محمد شریف» و «محمود حسن» و «محمد شرانی» و «احمد بن حیدر» و «احمد بن بایزید» و «ابراهیم بن حیدر» و «عبدالقادر» و «محیی الدین» و «ملا چلپی» و «خلخالی» دارد.
157 برگ، 16 × 21
از: محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم نجفی (1212 ق).
رساله ای متوسط در اصول فقه که بصورت «فائده - فائده» تدوین و مباحث اصولی مهمی در ضمن 45 فائده آمده است.
چاپ شده.
[الذریعه 16-325 - مرعشی 16-71 - الفبایی آستان قدس/ 434].
آغاز: «قد جرت عادة الاصولیین بتعریف اصول الفقه بکلا معنییه الاضافی و العلمی.
ص: 129
از: محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی (1206 ق).
رساله ای متوسط در سی و چهار فائده در اصول فقه است.
به ج 1 ص 414 و فهرست سابق این کتابخانه ص 536 رجوع شود.
[الذریعه 16-331 - مجلس 12-18 و 25-60 - مرعشی 2-60 - مشار عربی/ 679].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و اله اجمعین....فائدة اذا ظهر من فعل الشّارع او قوله....».
کتاب اول بیتاریخ و یک برگ از آخر آن افتاده است.
کتاب دوم نسخ محمد تقی در کربلا به خواهش سید محمد علی سنگسری. در هر دو نسخه مهر بیضوی «عبده الراجی محمد تقی» هست.
84 برگ، 15 × 20
از: محمود بن عبدالکریم شبستری (720 ق).
منظومه ای عرفانی در پاسخ 17 بیت سؤال که از جانب امیر حسین بن عالم هروی (718 ق) فرستاده شده و وی به امر پیر خود بهاء الدین یعقوب تبریزی در پاسخ آن سروده است.
به ج 2 ص 636 رجوع شود.
[الذریعه 18-226- نسخههای خطی فارسی 4-3073 - کشف الظنون 2-1505 -
دانشگاه تهران 8-548 - مجلس 3/ 632].
ص: 130
از: مکتبی شیرازی (زنده در 928 ق).
منظومه ای در تقلید از نظامی گنجوی که در 2160 بیت به سال 895 ق موافق جمله «کتاب مکتبی» بنام میرزاده قاسم بن امیر منصور پرناک در شیراز سروده شده است.
[مجلس 8-428 و 26-367 - نسخههای خطی فارسی 4-3104 - الذریعه 18-379 -
دانشگاه تهران 12-2520 - ملی تهران 3/ 107].
آغاز:
«ای بر احدیتت ز آغاز خلق ازل و ابد، هم آواز
ای سایه مثال گاه بینش در حکم وجودت آفرینش...»
انجام:
«... بادا دل و آخرش درین دیر
اول بصواب و آخرش خیر
شد نامه تمام و قصه کوتاه
المنّة والبقاء لله تمت»
کتاب اول بیتاریخ، در برخی صفحات حاشیه دارد کتاب دوم نستعلیق 1285
89 برگ، 13 × 12
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، (1031 ق).
[الذریعه 16-345 - مجلس 38-536 - امام صادق قزوین 1-338 -
مرعشی 2-284 مشار. ].
از: جمال الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی (647 ق).
[آستان قدس 12-131 - الذریعه 13-115 - نمازی خوی/294 مشار ].
ص: 131
کتاب اول نسخ عبدلله بن محمد مهدی نوری در 1231
کتاب دوم نسخ همان کاتب، بیتاریخ.
هردو حاشیه نویسی دارد.
140 برگ، 16 × 21
از: قطب الدین محمد بن محمد بویهی رازی (776 یا 766 ق).
به جلد 1 ص 83 رجوع شود.
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 - 816 ق.
به جلد 1 ص 142 رجوع شود.
[الذریعه 6-34 - آستان قدس 1-310 - امام صادق قزوین 1-91 -
کشف الظنون 2-1063 - مشار عربی/ 280]
هردو نستعلیق سده 9 و 10، کتاب اول از آخر ناقص است و اوائل آن نو نویس است.
کتاب دوم تصحیح شده و حواشی دارد.
130 برگ، 12 × 20
(عربی)
از: محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، 1007 - 1091 ق.
ص: 132
رسال ای در سعد و نحس ایام و اوقات که به جهت افرادی که به وی مراجعه میکردند نگاشته و در آن از اخبار و روایات در این امر سود جسته است.، این رساله در یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه؛ در اختلاف اهل شرع، روم، ایران و منجمان در بیان روز و ماه و سال. مقاله اول؛ در بیان آنچه از اهل بیت در اصول ایام وارد شده. مقاله دوم؛ در بیان مختصری از احکام نجوم. خاتمه ؛ در ساعات استخاره.
چاپ شده.
[الذریعه 16-65 - کتابشناسی آثار فیض/ 207 - دانشگاه تهران 3/ 955 -
ملی تهران 10-264 - مجلس 7/ 274].
از: ؟.
گزیده و تلخیصی از مطالب «حدیقة الشیعه» منسوب به «مولی احمد بن محمد مقدس اردبیلی» (933 ق) است که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السّلام....امّا بعد این منتخبیست که از کتاب حدیقة الشیعة من مصنفات ملا احمد اردبیلی انتخاب کرده ام ملا سعد الدّین در شرح مقاصد...».
انجام موجود: «..روایتست زنی بود جنّی که هر روز نزد حضرت رسول (صله الله علیه و اله وسلم) بیامدی و مسایل شرعی یاد میگرفت و نزد جنّیان رفته بدیشان تعلیم دادی چند روز گذشت که بخدمت رسول....».
هردو بیتاریخ.
کتاب دوم از آخر ناقص است.
61 برگ، 15 × 22
ص: 133
از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی (963 ق).
شامل غزلیات و رباعیات.
[نسخههای خطی فارسی 3-2467 - سپهسالار 2-647 -
دانشگاه تهران 9-1241 - مجلس 14/ 279].
آغاز: «حمد بیحد اول متکلّم نطق آفرینه که سفینه امّید سکان بحار.
از: نظام الدین امیر علیشیر نوایی جغتایی، (906 ق).
چهار دیوان ترکی جغتایی متناسب با سن ناظم از نوایی در دست است که دیوان حاضر دومین آن دیوانها است: غرائب الصغر، نوادر الشباب، بدائع الوسط و فوائد الکبر.
[مجلس 36-439 - سپهسالار 2-538 - دانشگاه تهران 10-1712 -
نسخههای خطی فارسی 3-2459 مشار فارسی 2/ 2267].
آغاز: «فصاحت دیوانی نینک غزل سرای لاری طبع.
کتاب اول بیتاریخ و تحریر سده 13 و از آخر ناقص است.
کتاب دوم نستعلیق محمد مهدی نائینی در 1278
بخشی از کتاب دوم به اشتباه در کتاب اول صحافی شده است.
191 برگ، 17 × 21
ص: 134
از: کمال الدین محتشم کاشانی، 913 - 1000 ق.
به جلد 2 ص 421 رجوع شود.
[الذریعه 15-117 - مجلس 37-530 - ملی تهران 1-443 -
نسخههای خطی فارسی 3-1893 - مشار فارسی 4/ 4119].
آغاز:
«ای گوهر نام تو تاج سر دیوانها ذکر تو بصد عنوان آرایش عنوانها»
از: نور الدین عبدالرحمن بن احمد جامی، 817 - 898 ق.
به ج 2 ص 487 رجوع شود.
[نسخههای خطی فارسی 4-2914 - مجلس 3-470 - دانشگاه تهران 2-235 -
الذریعه 12-216 - کشف الظنون 2/ 996].
آغاز:
«بشنو ای گوش بر فسانه عشق از صریر قلم ترانه عشق»
کتاب اول تحریر سده 13 شامل بخش شبابیه، با یادداشتی از شعاع الملک مورخ 1350 مبنی بر اینکه این نسخه اشعاری را دارد که در نسخه چاپی نیست با مهر بیضوی «شعاع».
کتاب دوم، بیتاریخ و شامل دفتر دوم و سوم. و رساله ای منثور و ادیبانه از محتشم که اول و آخر آن ناقص است ضمیمه این نسخه است که به نظر محمد حسین شعاع الملک شبیه جلالیه محتشم است. .
172 برگ، 15 × 22
ص: 135
از: حسن علی بن میرزا جعفر علی بیات، قرن 13
مؤلف در پانزدهم جمادی الاول 1266 ق در شهر کابل اقامت داشت به امر «امیر دولت محمد غازی» و «سید میر قبول شاه» متولّی مزار امامزادگان سید علی اصغر بن امام محمد باقر علیه السلام و «سید طیب صالح بن امام کاظم (علیه السلام)» و «سید جمال الله بن میران محی الدین» وی موظف به جمع آوری و نگارش معجزات و کراماتی شد که در این سه آستان واقع شده بود، وی در سال....ق موافق جمله «مظهر الطاف» این رساله را بپایان رسانده است.
در آن از احسن الکبار یاد میکند.
آغاز: «فهرست صحیفه دانش و بینش و سرلوح دیباچه آفرینش...حمد و ثنای یگانه معبود».
انجام: «...خوارق بتاریخ پانزدهم شهر جمادی الثانی...روضه ماه دختری بنت نظر بیک هزاره ساکن مواضع کجووده مرده. چون دست راستش از لگدکوبی عوارضات زمانه...».
از: حسن.
کتابی مفصل در بیان فضائل و مناقب ماثور از پیامبر اکرم9 درباره امیرالمومنین که در باب دوم آن یکصد و سی و شش حدیث مروی از وی درباره علی (علیه السلام) آمده و ترجمه حدیث بصورت منظوم در بحرهای مختلف توسط ناظم سروده شده، کتاب ظاهرآ در چندین باب تنظیم شده ولی نسخه در دست بسیار مغشوش است یکی از بابها نیز ترجمه منظوم آیاتی است که درباره علی (علیه السلام) نازل شده، در دیگر بابها نیز
ص: 136
بخشهایی از کتابهای قدیمی کلامی به نظم ترجمه شده.
آغاز: «..باب دوم در بیان احادیثی که سید المرسلین9 در مناقب امیرالمومنین فرموده هذا الباب منسوب الی سید المجتبی.
بده ساقی از باده خوشگوار که چون شمش در سر آرد خمار»
انجام:
«..علی سرور مفخر اولیاست که زیب سرش افسر انّما است
بزن دست بر دامن اهل بیت که تطهیر در شأن آل عباست»
هردو تحریر سده 13 و هر دو ناقص.
330 برگ، 18 × 22
از: وحید تبریزی، (942 ق).
مختصری است از منشآت وحید تبریزی در علم عروض.
[نسخههای خطی فارسی 3-2156 - الذریعه 3-64 و 5-139 - ملی تبریز 1-334 -
مجلس 10-391 - دانشگاه تهران 14/ 3829].
آغاز: «سپاس بیقیاس واجب التّعظیمی را که به تشریف نطق انسانرا مشرّف ساخت.
انجام: «..و هر کس که علم قافیه این مقدار بداند او را کفایت باشد و الله اعلم بالصّواب و المرجع و المآب».
از: کمال الدین حسین بن علی کاشفی واعظ بیهقی، (910 ق).
رساله ای در عروض و قافیه که برای امیر سید حسین نگاشته شده و در یک مقدمه و
ص: 137
دو باب و یک خاتمه تنظیم شده است.
مقدمه؛ در تعریف شعر و انواع و اقسام آن (4 فصل).
باب اول؛ صنایع شعر.
[الذریعه 3-63 - نسخههای خطی فارسی 3-2126 - فیلمهای دانشگاه/20 -
دانشگاه تهران 9/ 911].
آغاز: «الحمد لمبدع البدائع والشّکر لمنشیء الصنائع ثمّ الصّلوات و التحایا اهدی المکرم البرایا چون جناب معلی...».
انجام:
«... دیده انصاف چو بینا بود در شمرد گرچه مبینا بود
بر سر هر نامه که آصف نوشت قد رحم الله من انصف نوشت
وفقنا الله ... تمت»
هردو بیتاریخ. در پایان نصایح و اندرزهایی از حکما در شش برگ آمده است.
149 برگ، 15 × 22
از: شمس الدین محمد بن مکی عاملی (شهید اول (786 ق).
به ج 1 ص 55 رجوع شود.
[الذریعه 2-296 - مجلس 10-280 و 26-384 - مرعشی 1-53 - مشار عربی/ 84].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین.....و بعد فهذه رسالة وجیزة فی فرض الصّلاة اجابة لألتماس....».
از: شمس الدین محمد بن مکی عاملی (شهید اول- (786 ق).
ص: 138
به جلد 1 ص 564 رجوع شود.
[الذریعه 24-267 - مجلس 38-540 - مرعشی 1-82 - الفبایی آستان قدس/ 586].
آغاز: «...الحمد لله الّذی.... النشر لجمع الشّتات و ارسل خیر البشر بالبیّنات....امّا بعد فانّی لمّا وقفت علی الحدیثین المشهورین.
انجام: «...الحمد لله الّذی قضی حاجتی و اعطانی مسألتی ثم یسجد سجدتا الشکر...و آله اجمعین الطاهرین.
هردو نسخ علی محمد شیرازی در 1288
رساله دوم تصحیح شده است.
33 برگ، 17 × 21
از: ؟.
داستان طنزی و عشقی زنی است که دختر خواجه جعفر بغدادی بوده و در زمان هارون الرشید می زیسته است، در این داستان حکایتهای این زن با ابو نواس و دیگران ذکر شده است.
[مجلس 37-529 - مشار فارسی 2-2186 (دلّه مختار) -
نسخههای خطی فارسی 5-3696 - فهرستواره فارسی 1/ 409].
آغاز: «امّا راویان اخبار و ناقلان آثار چنین روایت کردند که در ایّام هارون الرّشید در بغداد مردی بود نام او جعفر بامر تجارت مشغول بودی در بغداد نام او مشهور بود و زنی اصیله جمیله....».
انجام: «..امیر بصره اسب خلعت برای علوی فرستاد و خلایق از مکر ایشان خلاص شدند».
ص: 139
(داستان - فارسی)
از: ؟.
مجموعه افسانه هایی درباره جنگهای علی (علیه السلام) با شیران و دیوها است که در شهر ملک عسکری و بیشه فار واقع شده است.
آغاز: «چنین روایت کردند که روزی حضرت محمد المصطفی 9و سلّم در مسجد نشسته بود و از هر طرف بیان حدیث میکرد که ناگاه دو شتر سوار بر در مسجد رسیدند و از شتر فرود آمدند و...».
انجام: «...یارب همه شیعیان و مؤمنان و دوستان حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را جزای خیر کرامت فرمای یا اله العالمین و یا خیر النّاصرین برحمتک یا ارحم الرّاحمین تحت».
کتاب اول نسخ 1233 و کتاب دوم نسخ 1235
96 برگ، 16 × 21
از: ابوالقاسم بن میرزا بزرگ قائم مقام فراهانی، 1193 - 1251 ق.
مجموعه قصاید ثنایی که همراه مثنوی جلایر نامه در یک دفتر گردآوری شده است.
[نسخههای خطی فارسی 4-2741 و 3-1851 - الذریعه 9-858 -
مجلس 3-377 و 8-172 - فرهنگ سخنوران/ 123].
آغاز:
«گر در دو جهان وصل دل و راحت جانست من وصل تو جویم که به از هر دو جهان است»
ص: 140
انجام:
«... حسودش دربدر باغم قرین باد جهان تا هست هم خوار و حزین باد»
به فهرست منزوی 1851 و 2262 و 3000 رجوع شود.
کتاب اول تحریر 1238
کتاب دوم تحریر محمد رحیم طباطبائی نائینی در 1314
نسخه ای نفیس و پاکیزه است.
103 برگ، 13 × 21
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (740 - 816 ق).
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
[نسخههای خطی فارسی 2-1504 - الذریعه 17-259 - مجلس 17-321 -
دانشگاه تهران 13-3305، مشار فارسی ].
از: نجم الدین عبدالله بن حسین یزدی، (981 ق).
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
[الذریعه 6-53 - امام صادق قزوین 1-88 - مرعشی 1-223 -
مشار عربی/275 - کشف الظنون 1/ 515].
کتاب اول نستعلیق 1257 با مهر بیضوی «چون کعبه محمد است بنیاد علی است 1278».
کتاب دوم نستعلیق زین العابدین بن قربانعلی اشکوری در 1258
ص: 141
هردو حاشیه نویسی دارد و دومی تصحیح شده است.
70 برگ، 12 × 21
از: احمد.
مؤلف در مقدمه در باب نفس اماره و محبت دنیا داد سخن رانده و گفته تمام بدبختیهای انسان از ریاست خواهی و دوست داشتن دنیا است و علت عقب افتادگی وی نیز همان و این حقیقتی تلخ و گزنده است (حقّ مرّ) ولی چاره ای جز بیان آن نیست، پس این رساله را در بیان محاسن اخلاقی و رذایل نفسانی در بیست و پنج باب برشته تحریر درآورد.
آغاز: «شکر و حمد بیکران و ستایش بی پایان حق پروردگار....اگرچه طایر حمد و ثناء بر قصر تحمید و کنگره تمجید او سالها پرواز کند نتوانند...».
انجام: «...تا سعی داری دنبال نفس مرو و پی هوا مدو و فرمان نفس امّاره مبر که ببلاهای بد گرفتار شوی
... من آنچه شرط بلاغ است با تو میگویم تو خواه از سخنم پند گیر و خواه ملال»
از: ؟.
مجموعه ای از وصایا و نصایح پیامبر اکرم به فاطمه زهرا (س) است که در یک دفتر جمع آوری شده است.
آغاز: «نقلست از حکیمی پرسیدند که دنیا را چگونه میطلبی گفت بسعی تمام
ص: 142
میطلبم گفت آنچه میطلبی میآبی گفت: نه گفت: وای بر تو دنیا را که بچندین جدّ و جهد میطلبی نمیابی پس....».
انجام: «...اوّل بگزاردند نماز پنجگانه و دیگر در فرمان شوهر بودند و دیگر تنهای خود را از حرام نگهداشته اند و دیگر بیرخصت شوهر کار نکرده اند و هر زنیکه چنین خصلتها داشته باشد بهشت برای ایشان واجب گردد.
کتاب اول نستعلیق محمد بن ابراهیم گنجه ای در 1248 در دار السلطنه تبریز.
کتاب دوم نستعلیق 1248
119 برگ، 15 × 21
(نحو - عربی)
به جلد 1 ص 319 رجوع شود.
به مجموعه دو کتابی ش 2093 در همین جلد رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1225 حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم نسخ 1276
کتاب الفوائد الصمدیه (شرح صمدیه) چاپ سنگی ضمیمه این مجموعه است.
141 برگ، 17 × 21
ص: 143
از: محمد شفیع مبارکباد امینی.
رساله ای کوتاه درباره علم وضع و وضع عام و خاص است، مؤلف از اهل سنت بوده و بنظر می رسد از فضلای منطقه کردستان باشد.
آغاز: «الحمد لله الّذی دلّ علی وجوب وجوده استحالة الدور و امتناع تأثیر الاثر اللّاحق فی موثر السّابق واعترف به بطلان التسلسل....و بعد فنقول علم الوضع اصول باحثة عن احوال اللّفظ من حیث الوضع...».
انجام: «...و اللّفظی هو لفظ واحد موضوع لمعنیین مثلا جزئیین کزیدا و کلّیین کالعین او مختلفین کالانسان علما و غیر علم و المترادف عکسه و هو لفظ متعدد لمعنی واحد جزئیا کعم و ابی حفص او کلّیا کلیث و اسد....».
از: ؟.
رساله ای کوتاه و فشرده در قواعد کلی و مبانی علم بیان که با مثال و نمونه نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لمن لیس ابتداء الهیته ایسآ و الشّکر لمن ایس انتهاء الوهیّته لیسا.
انجام: «..و انت ترید المخاطب و غیره لکن المخاطب مراد من نفس اللفظ و غیره من سوقه و خارج الکلام تمت».
کتاب اول نسخ محمد شریف سنندجی بیتاریخ. حواشی بخط «جناب» و «ابن احمد» که ظاهرآ هردو یک نفرند با تاریخ 1315 دارد.
کتاب دوم تحریر همان کاتب در 1223 در قریه اکری قاس من قری قصبة ساوج بلاغ. حواشی با امضاء «عبدالحکیم» و «حق چلپی» و «عبدالرحیم زیارتی» و «میرزا جان» دارد.
18 برگ، 17 × 22
ص: 144
از: عبدالله بن محمد تونی خراسانی (1071 ق).
به جلد یک ص 577 رجوع شود.
[مرعشی 1-151 - امام صادق قزوین 1-387 - الذریعه 25-17 -
الفبایی آستان قدس/ 598].
از: سید صدر الدین محمد بن محمد باقر قمی رضوی، قرن 12
شرح متوسط استدلالی بر «الوافیة» فاضل تونی (1071 ق) است که با عناوین «قوله - قوله» تنظیم شده است.
به جلد یک ص 348 رجوع شود.
[الذریعه 14-166 - مجلس 25-364 - دایرة المعارف اسلامی 1/ 156].
هردو نستعلیق 1234
238 برگ، 15 × 21
از: احمد بن موسی بن شمس الدین خیالی ایزنیقی، (862 ق).
حاشیه ای متوسط بر «شرح العقاید» سعد الدین تفتازانی (793 ق) که آن شرح بر «العقائد» نجم الدین عمر بن محمد نسفی (537 ق) است که در میان اهل سنت اهمیت بسیاری داشته و شروح و حواشی بسیاری دارد.
[آستان قدس 1-104 و 11-109 - کشف الظنون 2/ 1145].
ص: 145
آغاز: «قال الشارح النحریر بعد ما تیمّن بالتسمیة الحمد لله اقول فی تعقیب التسمیّة بالتحمید.
انجام: «...قلت هذا الادّعا ممّا لا یفید فی حق الانبیاء و به یظهر انّ هذا الوجه ایضآ یفید تفضیلهم فقط و ان الفضل....».
از: مصلح الدین محمد بن صلاح لاری انصاری (977 ق).
رساله ای مهم در تحشیه و تعلیقه بر «شرح هدایة الحکمه» میبدی که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
[کشف الظنون 2-2029 - آستان قدس 1/ 111].
آغاز: «الحمد لله الّذی تخلّص بهدایة حکمته حواشی قلوبنا عن غواشی الریّوب و الاوهام....».
کتاب اول نستعلیق فیض الله بن محمد زمان (ساکن چهار دام» در 1111 ق. حواشی دارد و چند برگ آن نو نویس است.
کتاب دوم نسخ سده 12 و حواشی فراوان دارد.
205 برگ، 16 × 20
از: حسین بن علی کاشفی بیهقی واعظ (910 ق).
به جلد 2 ص 449 رجوع شود.
[مجلس 26-23 - الذریعه 11-294 - مرعشی 10-148 - مشار فارسی 2-2705 - مجلس 6/ 257].
ص: 146
از: ؟.
مجموعه مواعظ پند در بی وفایی دنیا و روی نیاوردن به لذات دنیوی که در ضمن بیش از 158 بیت آمده و در آن اندرزهایی از زبان کوزه ای که زمانی پادشاه قوی بنیه و قهاری بود و سپس از دنیا رفته و خاک شده و از آن خاک کوزه ای ساخته اند بیان شده است.
آغاز:
«یک شبی در گوشه میخانه ای کس نبود الا من و پیمانه ای
بود آن پیمانه صاحب راز من
مونس تنهایی و دمساز من...»
انجام:
«..زان ندا در دل صفایی یافتم
در دلم گشت و دوائی یافتم
چون برفت از جسم خاکی جان پاک
مدتی افتاد تن در زیر خاک»
کتاب اول، نستعلیق 983 برگ اول ندارد.
کتاب دوم تحریر سده 11 و از آخر ناقص است.
375 برگ، 15 × 22
از: نجم الدین محمود بن الیاس شیرازی.
برخی مؤلف را به عنوان صائن الدین الیاس شیرازی یاد کرده اند؟
کتابی متوسط در اصول و قواعد پزشکی و ادویه و علل امراض که در پنج مقاله تنظیم شده است: المقالة الاولی؛ فی العلل الحادثة من الراس الی القدم (125 باب).
ص: 147
المقالة الثانیة؛ فی الحمیّات (27 باب).
[کشف الظنون 1-628 - الذریعه 6-236 - الفبایی آستان قدس/213 - مرعشی 16/ 284].
آغاز: «الحمد لله الواحد الماجد السبوح خالق الجنّ و الانس ربّ الملائکه والروح....».
انجام: «..و کذلک اذا رایت الناقة تعرق عرقا کثیرا فاعلم انه یتناول من الغذا اکثر مما یحتمل البدن و الطبیعة و تدبیره تقلیل الغذا و یتناول السکنجبین السفر جلی فانه نافع له هذا ما حضرنا من تدبیر...معالجتهم و لله اعلم».
از: ابن نفیس علاء الدین علی بن ابی الحزم قرشی (687 ق).
به جلد 1 ص 553 رجوع شود.
کتاب اول تحریر سده 11 با یادداشت تملک کاتب کتاب دوم.
کتاب دوم از آغاز نقص دارد (المبحث الثانی به بعد را دارد) نسخ محمد حسین بن محمد هاشم حسینی موسوی شیرازی در 1313 حسب خواهش میرزا احمد طبیب.
346 برگ، 15 × 21
«1 - 25» (ریاضیات - عربی)
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
به جلد 2 ص 495 رجوع شود.
ص: 148
هردو نستعلیق محمد حسن بن میرزا امین حکیم باشی افشار،
کتاب اول در 1277 با مهر بیضوی کاتب،
و کتاب دوم در 1255 این نسخه از فصل 21 را دارد.
از: اشق قاسم ازنیقی (945 ق).
شرح متوسط و اعرابگذاری است بر رساله «عوامل المائة» عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی (471 ق) که با ترکیب جملات رساله همراه است، مؤلف رساله به سرزمینهای عثمانی تعلق داشته است.
[کشف الظنون 2/ 1179].
آغاز: «رضی فعل ماض معلوم باب علم، الله مرفوع لفظا لانّه فاعله تعالی، فعل ماض معلوم من باب التّفاعل.
انجام:.«....فهذه مأة عامل فلا یستغنی الصغیر و الکبیر و الرّفیع و الوضیع و الشریف عن معرفة.... و استعمالها».
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی، 712 - 793 ق.
به جلد 1 ص 294 رجوع شود.
[مجلس 38-483 - آستان قدس 12-140 - مرعشی 1-136 - امام صادق قزوینی 1/ 336].
هردو تحریر سده دهم، در کتاب اول یادداشت خریداری نسخه به نیم قران در سال 1267 هست.
کتاب دوم از اول نقص دارد.
160 برگ، 14 × 21
ص: 149
(اصول فقه - عربی)
به جلد 1 ص 414 رجوع شود.
(اصول فقه - عربی)
به مجموعه دو کتابی ش 2076 در همین جلد رجوع شود.
هردو چاپ شده است.
هردو تحریر محمد علی سجستانی در 1254 و 1255
118 برگ، 15 × 20
از: محمد علی بن عبدالحسین نور علیشاه طبسی اصفهانی (1212 ق).
گزارشی منظوم از «خطبة البیان» منسوب به امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که به مشرب عرفا و صوفیه سروده شده است.
[الذریعه 13-218 - نسخههای خطی فارسی 2-1233 -
مجلس 3-604 - ملک (شماره 5005) ].
آغاز:
«بنام خداوند عزوجلّ که هم لا یزال است هم لم یزل
بگیرم زِ نِی راز جان خامه ای
نویسم بر اوراق دل نامه ای»
ص: 150
انجام:
«مرکب ز ترکیب گردو بسیط یکی گردد آن دم محاط و محیط
شود سرّ توحید فاش و عیان
نماند کسی غیر او در میان»
از: محمد علی بن عبدالحسین نور علیشاه اصفهانی، 1212 ق.
به جلد 2 ص 204 رجوع شود.
[نسخه های خطی فارسی 2-1232 و 3-2587 - آستان قدس 9-217 -
الذریعه 9-1231 - سپهسالار 2-695 - ملی تبریز 1/ 364].
انجام:
«..ناگه از روی مرحمت با من
گفت نور حزین خونین دل
که دو عالم بچشم دشمن و دوست
پرتوی ز آفتاب طلعت اوست»
کتاب اول بیتاریخ.
کتاب دوم نستعلیق 1246
140 برگ، 17 × 21
عوامل از عبدالقاهر جرجانی (47).
شرح از ؟.
[مجلس 36-230 - 25-187 - الذریعه 15-359 - مرعشی 3-178 - آستان قدس 12/ 253].
آغاز:.«الحمد لله ربّ العالمین....امّا بعد فانّ العوامل فی النّحو علی ما الّفه الشیخ الامام الهمام عبدالقاهر ابن عبدالرّحمن جرجانی رحمه الله علیه مائة عامل»
ص: 151
انجام:.«....فالله اعلم فهذا مائة و لا یستغنی الکبیر و الصّغیر و الرّفیع و الوضیع عن معرفتها و من حفظها تحصل البصیرة فی النّحو»
از: احمد بن علی بن مسعود، قرن 7
به جلد 1 ص 483 رجوع شود.
[مجلس 38-410 - امام صادق قزوینی 1-350 -
آستان قدس 12-430 - کشف الظنون 2/ 1651].
کتاب اول نسخ 1224، حاشیه نویسی و مهر بیضوی «اتوکل علی الله عبده محمد باقر» دارد.کتاب دوم نسخ مصطفی بن محمد حسن در 1225 ساکن قریه مزنی یقین از توابع اردبیل.
65 برگ، 17 × 20
از: عبدالغفور لاری (912 ق).
حاشیه ای مفصل بر «الفوائد الضیائیة» عبدالرحمن جامی که خود حاشیه بر «الکافیة» ابن حاجب مصری (646 ق) است که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
به جلد 1 این فهرست ص 187 رجوع شود.
[مجلس 25-192 - مرعشی 12-195 - کشف الظنون 2-1372 - آستان قدس 12/ 71].
ص: 152
از: عبدالله بیتوش (قرن 13).
ارجوزه ای است کوتاه در بیان مونث سماعی که در سی و پنج بیت تنظیم و سروده شده است، نام سراینده در فراز ارجوزه بخط کاتب آمد و با رحمه الله دعا نموده و بنظر می رسد از علمای کردستان بوده است.
آغاز:
«الحمد لله وصلّی الاله علی نبیّه الّذی اجتباه
وبعد مهما رمت یا علامه اسماء تانیث بلا علامه...»
انجام:
«...واحفط تحظّ منه بالکمال
واسلم من المراء والجدال
عود علی بدء له الحمد کذا
صلاته علی النّبی المرتضی»
کتاب اول نسخ محمد شریف در 1277 برای محیی الدین بن حیدر چوری الاصل، در ایامی که نجفقلی خان در مریوان غارت شده در مسجد عنایت الله بیک.
کتاب دوم نسخ 1279
141 برگ، 15 × 21
از: احمد بن محمد بن خضر عمری حنفی = قول احمد (785 ق).
حاشیه ای است متوسط بر شرح ایساغوجی «شمس الدین محمد بن حمزه فنّاری» (834 ق) که آن خود نیز شرح بر «ایساغوجی» مفضل بن عمر ابهری (662 ق) میباشد.
[کشف الظنون 1-207 - آستان قدس 11-462 - نمازی خوی/ 354].
ص: 153
آغاز: «حمدآ لک اللهم علی ما منحت به علیّ من معارف الافاضل و شکرآ لک علی ما مننت...».
انجام: «..الله تعالی من الواصلین الی الیقین لا من السامعین بالعنایة منه الی....الیقین والله اعلم بالصواب».
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 - 816 ق.
به جلد 1 ص 142 رجوع شود.
هردو نستعلیق ولی بن حسین علی بن احمد در 1117 من جماعة قزاق ساکن کورستان فی خدمة مولانا ابوالقاسم افندی ملقب به کوکی.
هردو حواشی دارد با مهر «بنده خدا جلیل 1210».
158 برگ، 16 × 22
از: ابو مخنف لوط بن یحیی الازدی.
کتابی معروف در مقتل حسین بن علی (علیه السلام) و یاران باوفای وی در فاجعه کربلا که جزء کهنترین کتابهای مقتل نگاری بشمار می رود، بگفته علامه طهرانی برخی موضوعات ملحقه بدان جعلی و اضافی است که مرحوم میرزا حسین نوری در «اللؤلؤ و المرجان» به آن اشاره کرده است.
[الذریعه 22-27 - الفبایی آستان قدس/ 547].
آغاز: «هذا ما روی من الاراجیز و الابیات فی کتاب مقتل الحسین بن علی بن ابیطالب (علیه السلام) مسندآ الی ابی مختف لوط بن یحیی الازدی علی الترتیب الذی ورد فی
ص: 154
الکتاب المذکور.....
انجام: «....اما علی روایة الکافی فرأس الحسین (علیه السلام) فی النجف الاشرف علی مشرفه الف الف صلاة و السلام...»
از: خلیفه سلطان حسین بن محمد مرعشی، 1001 - 1064 ق.
به جلد 1 ص 198 رجوع شود.
[الذریعه 6-206 - مرعشی 2-236 - امام صادق قزوین 1-103 -
مجلس 26-267 - مشار عربی 297].
کتاب اول فقط اشعار مقتل ابی مخنف است، تحریر سده 13 با مهر بیضوی «الواثق بالله الغنی مراد الموسوی».
کتاب دوم نسخ سید مراد بن اسدالله بن محمد تبریزی در 1241 در تبریز.
97 برگ، 12 × 20
به جلد 1 ص 417 رجوع شود.
به جلد 1 ص 483 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1151
کتاب دوم نسخ 1213 با مهر بیضوی «الله محمد علی»
ص: 155
از: میرزا محمد باقر بواناتی، قرن 13
منظومه ای در 366 بیت در فضایل و مناقب رسول گرامی اسلام9 که در لندن بسال 1879 م/1298 ه ق سروده شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به جای بواناتی «یونانی» چاپ شده است.
آغاز:
«شمس نواز مطلع جدید برآمد
شام سیه رو سپید چون قمر آمد
غرب ز انوار شرق لمعه سرا شد
شرق ز ازهار غرب مزدهر آمد...»
انجام:
«...ختم کن ای میرزا محمد باقر کابراهیم جان معطّر از سفر آمد»
از: میرزا محمد باقر بواناتی، قرن 13
منظومه ای در معارف و اخلاق که در 124 بیت سروده شده و در تحریص به اخلاق نیکو و قرب به خداوند شخصیات و خلیقات انبیاء استناد شده است.
آغاز:
«کوری چشم حسود پر غمر
ایندرخت ما دهد روزی ثمر
آدم خاکی مسیح الله شود از رموز اصطفا اگه شود...»
انجام:
«...حیله افزائید و اسباب نزال کاین تکلّف نیست خالی از دو حال
یا بشر کشتن سرور حق شود یا حماقت حکمت مطلق شود»
هردو ظاهر به خط ناظم.
35 برگ، 14 × 21
ص: 156
از: ؟.
مثنوی مفصلی درباره حوادث و جریاناتی است که بر زندگی لیلی و مجنون گذشته است، مؤلّف منظومه شناخته نشد.
شیعه بوده و هنگام سرودن بیش از هفتاد سال داشته است.
آغاز:
«بنام خداوند فرد و کریم که لطفش عمیم است و ذاتش قدیم
کریمی که چون خوان احسان کشید
نکرد از کرم بنده را ناامید»
انجام:
«..در زیر سرش بجای بالشت
بنهاد غریب ناتوان خشت
نه همدم و همرهش ببالین جز کوزه شکسته سفالین»
از: ؟.
شاید با منظومه سابق از یک شاعر باشد.
مثنوی ای متوسط در بیان حوادث جنگ محمد حنفیه با تمیم بن منذر و بیان رشادتها و شجاعتهای وی است که معلوم نیست اصل تاریخی دارد یا نه؟ در نسخههای خطی فارسی سه مثنوی در جنگهای محمد حنفیه معرفی کرده که با این رساله تطبیق نمیکند.
آغاز:
«بنام برازنده آفتاب نگارنده صورت از خاک و آب
خدایی که بر چرخ سیّار کرد ز انجم فلک را پدیدار کرد...»
ص: 157
انجام:
«..بگفت و برانگیخت مرکب چه دود در آمد به کافر بغل برگشود
به نیزه اباکبر ملعون بکشت
سواری نموده در آن روی داشت...»
هردو تحریر سده 13
کتاب دوم از آخر نقص دارد.
91 برگ، 16 × 21
از: محمد جعفر بن صفرخان قراگوزلو همدانی کبوتر آهنگی (1239 ق).
به جلد 2 این فهرست ص 683 رجوع شود.
رساله ای متوسط در اخلاق و آداب سلوک صوفیان که در پانزده فصل گرد آمده است مؤلف در این رساله ابتدا عقاید خود را بیان و دامن خود را از عقاید انحرافی مبرّی داشته است و این رساله را در بیان عقاید خودشان در تصوف و تناسخ و حلول و وحدت وجود در سال 1236 نوشته است.
[نسخههای خطی فارسی 2/ - الذریعه 20-268 - مرعشی 6/ 312].
از: ؟.
رساله ای کوتاه در تلخیص «تذکرة الاولیاء» عطار نیشابوری است که مطالب کتاب بهمان ترتیب ولی بصورت گزیده و منتخب ذکر شده است، بنظر می رسد کاتب رساله خود منتخب کتاب باشد.
آغاز: «الحمد لله الجواد و نشهد ان محمدآ عبده و رسوله نبیّه و صفیّه ارسله بالهدی
ص: 158
و سلّم تسلیمآ، چون از قران و احادیث گذشته هیچ سخن بالاتر از سخن مشایخ طریقت نیست و کلمات ایشان از عیان است نه از بیان....».
انجام: «...گفت اما من گفتم و لعنت شد و تو گفتی و رحمت شد که آنشب منصور گفت من از خود دور کردم این نیت را و تو بخود بستی، پس از آن تو لعنت، و از آن من رحمت شد، تمت....».
کتاب اول نستعلیق 1268
کتاب دوم نستعلیق محسن بن چراغعلی سرابندی در 1268 با مهر بیضوی «محسن بن چراغعلی».
131 برگ، 14 × 20
از: مصلح الدین بن مشرف الدین سعدی شیرازی (693 ق).
به جلد 2 ص 635 رجوع شود.
از: محمد قمی سلیم تهرانی (1057 ق).
منظومه ای است در کلام و بیان دقایق و لطایف قضا و قدر و جبر و اختیار که در 230 بیت تنظیم شده است.
[الذریعه 17-150 - نسخههای خطی فارسی 4-3044 - دانشگاه تهران 15-4244 -
مجلس 8-420 - ملی تبریز 1/ 376].
آغاز:
«شنیدم روزی از خونابه پوشی
چه گل از پاره تن خرقه پوشی
ص: 159
در معنی بگوش خود کشیده شده همچون عصای خود جریده...»
انجام موجود:
«...در طبعم در آمد در شگفتی
بگفتم آنچه میبایست گفتن
از او من هم سخن بیتاب جستم ز گوهر سرگذشت آب جستم...»
کتاب اول نستعلیق محمد قلی نوری در 1240 ناقص.
کتاب دوم تحریر سده 13 فقط 106 بیت را دارد.
100 برگ، 15 × 20
از: حکیم ولی بن علی متطبّب گیلانی.
رساله ای مفصل در بیان اصول و مبانی پزشکی که به ابو الغازی برهان الدین نظام شاه تقدیم و در یک مقدمه و شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:
مقدمه؛ در تعریف علم طب و اقسام آن.
فصل اول، در جنس هوای محیط (در چهار نسیم).....
[مرعشی 14-209 - نسخههای خطی فارسی 1-550 (آغاز برابر نمونه نیست) ].
آغاز: «حمد بیحد و سپاس بی عدّ مر صانعی را که اشراح ارکان متضاده ابداع و انواع موالید بحسب قابلیت و استعداد نمود».
انجام:.«...لایق آنست که استعمال چیزی دیگر را ننمایند و این جهت خط خطابر گفته و حرف حکما نگشته تمت».
از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی (963 ق)1
ص: 160
گفتاری است در سفر روح از عالم لاهوت به عالم ناسوت که از تکوین روح و حلول آن در تن، سپس از قوای نفسانی، اعمال آنها و در پایان از عشق و عقل و وحدت عاشق و معشوق سخن میگوید، این رساله به نامهای مختلف آمده است.
دو نسخه دیگر از این رساله در مجموعه شماره 1899 و 1553 هست.
[الذریعه 11-265 و 15-12 - نسخههای خطی فارسی 2-795 -
دایرة المعارف اسلامی 1-162 - مشار فارسی 1/ 3022].
آغاز: «حمد بیحد احدی را سزاست که ریاض بدن را به آب روان صافی پرورده».
انجام: «..و عاقبت الامر خود را بخود رسانید و عاشقی و معشوقی از آن خلوت و حدت بیرون ماند، تمت».
هردو نستعلیق ذوالفقار بن اردلان در بلده کرمانشاهان در 1252 ق.
رساله دوم در حاشیه رساله اول نوشته شده.
59 برگ، 17 × 21
از: احمد بن زین الدین احسایی (1241 ق).
رساله ای است مختصر در شرح احادیثی که به قیام و خصوصیات و نحوه زندگی و طول عمر و معجزات حضرت ولی عصر پرداخته اند که از جمله آنها حدیث مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام درباره امام عصر7 میباشد، این رساله در 21 ربیع الاول 1231 ق نگاشته شده است.
[الذریعه 13/ 64].
انجام: فدنی فتوّضأ و رائحة ذلک المآء کرائحة المنی و هو الذی خرّت منه طینة الخلق فی بدءهم و یخمرها منه فی عودهم ذلک تقدیر العزیز الحکیم».
ص: 161
از: احمد بن زین الدین احسایی (1241 ق).
رساله ای مختصر در پاسخ سائلی که از وی درباره کیفیت اجساد پیامبران و پوسیدن و یا نپوسیدن آنها پرسیده و طریق جمع برخی احادیث که معانی متنافی با هم دارند و در این باره صادر شده اند را سوال نموده است.
آغاز: «بسمله....اما بعد فیقول....انه قد بعث الّی بعض العلماء الافاضل ایده الله بمسائل یرید جوابها علی حال اشتغال البال ببواعث الدنیا....قال سلمه الله تعالی اما بعد فالباعث من تصدیع جنابکم هو ان تمنوا علی العبد الفقیر.
انجام: «...قال امیرالمؤمنین (علیه السلام): صحبوا الدنیا بابدان ارواحها متعلقة بالمحل الاعلی یعنی توجّهها الیه و هذا انشاء الله ممّا لا اشکال فیه الحمد لله».
هردو نسخ خلف بن علی حسینی.
رساله اول در 11237 و از آغاز نقص دارد و رساله دوم بیتاریخ.
57 برگ، 15 20×.
به جلد 1 ص 306 رجوع شود.
به جلد 1 ص 308 رجوع شود.
از کتاب اول فقط چهار برگ در این مجموعه هست.
کتاب دوم نستعلیق فرج الله بن سید هاشم حسینی در 1255 حاشیه نویسی دارد.
111 برگ، 17 × 21
ص: 162
از: محمد امانی مازندرانی (1061 ق).
رساله ای است متوسط در علم عروض و قافیه که به نام «وزیر شمس الدین محمد تقی» نگاشته و در یک مقدمه و سه مقاله و یک خاتم تنظیم شده است:
مقدمه؛ در تعریف شعر.
مقاله اول؛ در بیان علم عروض.
مقاله دویم؛ در بیان علم قوافی.
مقاله سیم؛ در بیان صنایع و بدایع شعری.
خاتمه؛ در بیان سرقات شعری.
[الذریعه 8-160 - الفبایی آستان قدس/ 249].
آغاز: «ستایش وافر کاملی را که بارگاه سپهر نیلی چهر را بی هواداری چوب و طناب....».
انجام: «..و اقتباس و عقد و حلّ و تلمیح از جمله صنایع شعرند و از جمله سرقات نیستند والله اعلم».
از: ؟.
رساله ای کوتاه در بیان معانی اصطلاحات و واژههای خاص صوفیانه است که بروش صوفیه نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله، رخ عبارتست از تجلی جمال الهی بصفت لطف مانند لطیف و رئوف و توّاب و محیی و هادی و وهاب، زلف عبارتست از تجلی جلال الهی بصفت قهرمانند قابض و قهار و ممیت و...».
ص: 163
انجام: «..و ترسا بچه مرشد کاملی است که نسبت کامله او در ولادت معنوی بکاملی دیگر که متصف بصفت ترسایی و تجرد و انقطاع بوده باشد و آن کامل و این بکاملی دیگر تا سلسله منتهی شود بحضرت رسالت (صله الله علیه و اله وسلم) تمت».
کتاب اول نستعلیق 1241 رساله دوم بیتاریخ.
59 برگ، 14 × 21
از: حسین بن حسن یزدی (زنده 1235 ق).
مؤلف که از شاگردان سید محمد بن علی مجاهد طباطبایی (1242 ق) بوده برخی فتاوای وی را برای استفاده فارسی زبانان بصورت سوال و جواب درآورده و واجبات و محرمات وضو و غسل و تیمم و نماز روزه را در آن گنجانیده است.
آغاز: «..و چون تصنیفی که فارسی زبانان منتفع شوند نبود لذا...اما سؤال اگر پرسند نواقض و موجبات وضو چند است جواب بگو که شش چیز است.
انجام: «..دوازدهم خلطی است که از سینه کنده شود و بیاید بفضای دهن و عمدآ آن را فرو برد و...باعث بطلان روزه نمیشود بلکه باعث ثواب نداشتن روزه است».
از: حسین بن حسن یزدی (زنده 1235 ق).
مؤلف که در سال 1235 ق به شهر کرمان رفته بود در مدرسه ای که شاهزاده محمد ابراهیم خان احداث کرده بود اقامت نمود و به خواهش مومنین رساله ای در شش فصل و یک خاتمه در اصول دین نگاشت:
1 - اثبات صانع. 3 - صفات ثبوتیه و سلبیه. 4 - در نبوت و امامت. 5 - عدل خدا. 6 -
ص: 164
معاد. خاتمه؛ در بهشت و جهنم و میزان و صراط و حوض کوثر.
آغاز: «الحمد لله الذی جعل المعرفة وسیلة للعباد و جعل العبادة لنیل السعادة....».
انجام: «...پس لعن نمائید اول و ثانی و ثالث و رابع را که ثواب بسیار دارد الا لعنة الله علی الظالمین الذین یصدون عن سبیل الله و یبغونها عوجآ و هم بالآخرة هم کافرون فانا لله و انا الیه راجعون و انا الیه منقلبون».
هردو نسخ مؤلف در 1235
54 برگ، 13 × 19
از: ؟.
رساله ای کوتاه در مناظره دو تن از دانشمندان عصر هارون الرشید که در مجلس وی از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدند و وی به انها پاسخ داد، در این رساله تعداد پرسشها دوازده فقره میباشد.
آغاز: «راویان اخبار چنین روایت آورده اند که در زمان سلطنت هارون الرشید عباسی دو کس از علما که مقربان او بودند و هارون مطیع و منقاد حکم ایشان بود».
انجام: «...که مطلب من آنست که بار دیگر مرا بمجلس خود طلب نکنی و جز این مطلب دیگر ندارم و برخواستند و بخانه خود تشریف بردند».
از: (احتمالا) ضیاء الدین نخشبی بدیوانی دهلوی، (750 ق).
رساله ای کوتاه در آداب مباشرت و طریقه و موانع آن و نیز شناسایی حالات و احساسات مرد و زن در این امر که در شش باب تنظیم شده است.
ص: 165
[نسخههای خطی فارسی 1-591 (آغاز برابر نمونه نیست) -
مخطوطات دار الکتب قاهره 2-90 (آغاز برابر نمونه) ].
آغاز: «حمد بیحد و ثنای بیعد مرشدان کردگاری را که هر یکی را زوج گردانیده است چنانچه در کلام مجید میفرماید.....
قبل از رساله اول دعاهایی است و رساله اول و دوم تحریر سده 13 میباشد و بعد از رساله دوم هم حکایاتی هست لذا در فهرست سابق این کتابخانه این مجموعه شامل چهار رساله معرفی شده است.
33 برگ، 19 × 20
به جلد 1 ص 355 رجوع شود.
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
رساله اول تحریر 1022، با مهر بیضوی «عبده محمد ابراهیم بن عبدالرزاق» بر برگ اول.
رساله دوم نسخ عبدالله قائنی در 1112 تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
82 برگ، 12 × 19
از: مسعود بن عرب بن حاجی بن عرب.
رساله ای کوتاه در شرح و توضیح مقدمه «شرح التصریف» سعد الدین تفتازانی
ص: 166
(793 ق) که بخواهش شاگردانش بویژه «محمد بن رمضان الولّادی» برشته نگارش در آمده است.
آغاز: «متوکلا بکرمه....و رسوله الذی هو للمؤمنین روؤف رحیم، فیقول المحتاج الی الله الملک القدیر.... لما کان صدر شرح الامام الفاضل الکامل ذروة المحققین...التمست منی الاعزة من تلامیذی...».
انجام: «..و المراد بالتصریف هاهنا عین علم التصریف بالعین المهملة ثم الیاء ثم النون فرد علی هذه النسخة ذلک[......]بلا خفاء والله اعلم تمت».
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (793 ق).
به جلد 1 ص 294 رجوع شود.
رساله اول نستعلیق 1041
کتاب دوم نسخ احمد بن علی اصفهانی در 1200 در محضر ملا محمد کریم افندی سعدانی.
195 برگ، 13 × 22
از: محمد محسن بن محمد طاهر قزوینی طالقانی، قرن 12
حاشیه ای متوسط بر «حاشیه تهذیب المنطق» مولی عبدالله یزدی (981 ق) بر «تهذیب المنطق» سعد الدین تفتازانی (793 ق) است که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده و نگارش آن در دهه آخر شعبان 1132 ق آغاز و در دهه نیمه رمضان همان سال پایان یافته است.
[الذریعه 6-62 - مرعشی 6-126 - مجلس 38-483 - آستان قدس 11/ 449].
ص: 167
آغاز: «الحمد لله الذی خلق فسوّی والذی قدر فهدی والذی صور فاحسن وانطق فاتقن...».
انجام: «...فجاء بحمد لله عمدة فی هذا الفن و عدة لمن یرید الوصول الی مقاصدهم فی هذا العلم و اسأل الله تعالی ان یرحمنا برحمته التی وسعت کل شیء و ان یجعلنا من الذین أنعم علیهم من....آله الطیبین الطاهرین.
از: ؟.
رساله ای کوتاه در حکمت و علت جهیدن و اختلاج اعضاء بدن انسانی که مطابق عقیده حکما و اطباء پیشین نگاشته شده است.
آغاز: «فصل در بیان اختلاجات است و آن عبارت است از جستن اعضای آدمی بناگهان و گویند که زیاده از سه مرتبه هرگاه جست باد است و این علم متعلق است بذی القرنین که آدمی را از شر و نفع و ضرر آگاه میگرداند....».
انجام: «..اگر مکرر این اعضا بجهد مقدمه فالج و لغوه و شکسته است».
کتاب اول نستعلیق محمد بن رضا قلی در 1231 در طهران مدرسه میرزا صالح طهرانی. با مهر بیضوی «یا عزیز الله ادرکنی» در برگ اول.
رساله دوم تحریر سده 13
106 برگ، 10 × 21
از: نظام الدین عثمان بن عبدالله خطایی (قرن 10).
متن «تلخیص المفتاح» نگاشته خطیب دمشقی قزوین (739 ق) مورد توجه سعد
ص: 168
الدین تفتازانی (793 ق) واقع و شرح مطول و مختصری بدان نگاشت، حاشیه حاضر بر «مختصر المعانی» نوشته شده و بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
[مرعشی 1-113 - کشف الظنون 1-476 - مجلس 26-51 - دایرة المعارف اسلامی 1/ 85].
آغاز: «نحمدک اللهم علی ما اعطیتنا من سوابغ النعم و بوالغ الحکم و نصلی علی نبیک الهادی العرب و العجم علی وجه اکمل و اتم، قوله: نحمدک اثر الحمد علی الشکر....».
انجام: «...و الاولی ان یقابل المتروک بالمتروک الیه فیقال یترک المعین الی غیر المعین او الخطاب».
از: ابو نصر محمد بن محمد بن طرخان فارابی (339 ق).
رساله ای کوتاه پیرامون ماهیت و وجود و اثبات واجب الوجوه و ادراکات انسانی و غیره که با براهین فلسفی و بصورت «فص - فص» تنظیم شده است.
[آستان قدس 11-254 - مرعشی 11-340 - مجلس 38-566 - نمازی خوی/ 319].
انجام: «...و کل شیء هالک الا وجهه و له الحمد علی ما هدانا من سبیله و اولانا من تفضّله، الحمد لله الذی وفق لاتمام هذا الکتاب و عصم من الزلل و الغوایة و الاضطراب....اولوا الایدی و الالباب».
کتاب اول نستعلیق محمد شفیع الموسوی در 1084 حواشی دارد با یادداشت تملک کمائی سنجری در 1355
رساله دوم از آغاز نقص دارد، نسخ 1023 با یادداشتی از افصح المتکلمین.
در پایان نسخه رساله ای ناقص در منطق هست که قوله قوله دارد و حاشیه یا شرح است تحریر سده 11
118 برگ، 10 × 21
ص: 169
از: ابن حسام، نظام الدین بن کمال الدین هروی (زنده 790 ق).
شرح متوسطی بر «نصاب الصبیان» ابو نصر فراهی هروی (640 ق) است که در سال 737 ق یا 790 ق نگاشته شده است.
[الذریعه 11-333 - کشف الظنون 2-1954 - نسخههای خطی فارسی 3-1986 -
دانشگاه تهران 13-3363 - مجلس 2/ 353].
آغاز: «سپاس بی قیاس مر قادری را که اساس حیاة ناس را بر علم و معرفت نهاد.
انجام: «..علیقه بفتح العین المهملة و کسر لام و قاف توبره که در سر ستور کنند و اشتریکه بفرستند تا خار بیاورد و جمعه علایق فعیل بمعنی المفعول من العلوق و العلق من باب علم یعنی درآویختی، تمت».
به مجموعه ش 2251، از دو کتابیها در همین جلد رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق حاجی محمد بن آقا باباجیلانی در 1225
کتاب دوم نستعلیق 1238 با مهر بیضوی «شعاع 1315» در برگ آخر.
116 برگ، 15 × 21
از: عضد بن لطف الله.
ترجمه و شرح مختصری بر «شرح عوامل المائة» عبدالقاهر جرجانی (471 ق) که بصورت مزجی نگاشته شده است.
ص: 170
آغاز: «حمد و ثنایی بی عد مر رافع.... و خافض....که عاملان درگاه الوهیت به یقین و بی شک و شبهه از قلوب قطع متعلقات بشریه گردانید».
انجام: «..بلکه میتوان گفت همه را می داند و کتب نحوی وی را آسان میشود تمام شد ترجمه».
از: محمد بن قاسم بن یوسف حسنی.
ترجمه متوسطی بر «العزی فی التصریف» عزالدین عبدالوهاب زنجانی است که برای استفاده طلاب مبتدی نگاشته شده است.
آغاز: «و به نستعین، لک یا ذاالجلال و الاکرام افتتاح الکلام و الاتمام حمدآ لمن صرف قلوبنا بحق شکر نعمائه و انطق لساننا ببیان.
کتاب اول نستعلیق سده 11
کتاب دوم از انجام نقص دارد، تحریر سده 11
59 برگ، 13 × 19
از: ؟.
مجموعه متفرقی از اشعار و لغزها و مناقب و روضه خوانی که از کتابهای متعدد اقتباس شده و بدون ترتیب خاصی جمع آوری شده است.
آغاز:
«نوش دارو که پس از مرگ به سهراب رسید عقل داند که بدان زنده نگردد سهراب»
ص: 171
انجام:
«کشتند عترتش چو اسیران زنگبار در شام و کوفه بسته بند بلا غریب»
از: ؟.
رساله ای مختصر در تعبیر خوابها و رویاها که از حضرت یوسف (علیه السلام) نقل شده و بدو منسوب شده است که در دوازده باب تنظیم شده است: 1 - فی رویة نور الله. 2 - فی رویة الذهب و الفضة..6 - فی رویة الاثار. 7 - فی رویة العسل و السّکر.... 11 - فی رویة الطیور. 12 - فی رویة الماء و السفینة.
آغاز: «بسمله ان هذه النسخة الشریفة تعبیر یوسف (علیه السلام) واقتصر العلماء رضی الله عنهم اجمعین باثنی عشر بابآ لیکون سهلا.
هردو تحریر سده 13
50 برگ، 15 × 22
(عرفان - فارسی)
از: فتح الله وفایی تستری (1304 ق).
مجموعه مکاتیب و نامههای عرفانی و معنوی است که بخواهش یکی از دوستان سالک و رهرو طریق الهی و برای راهنمایی او نگاشته شده است، مؤلف در لابلای مطالب از اشعار مولوی و سرودههای خود سود جسته است.
[الذریعه 12/ 161].
ص: 172
آغاز:
«ای دلا منزل فراتر برکن از این خاکدان غیر قرب دوست دیگر هرچه باشد خاک دان
گر بقا خواهی فنا باید شد اندر حسن دوست کاین فنا باشد بقائی به ز ملک جاودان»
انجام:
«..وفایی را بخود مگذار مگذار که هستم از خودی بیزار بیزار
بفضل خویشتن برگیر دستم ... از غیر خود بر خود شکستم»
از: فتح الله بن حسن وفایی تستری، (1304 ق).
مجموعه قصائد.... که در مناقب امامان و معصومین (علیهم السلام) و فضایل آن بزرگواران سروده شده است.
[الذریعه 9-1274 - مجلس 37-157 و 3-678 - نسخههای خطی فارسی 3/ 2603].
آغاز:
«روزگار از نکهت گیسوی یارم عنبری شد گیتی از عکس رخش رشک نگارستان چین شد»
هردو نسخ مجمد جواد کشمیری. کتاب اول در 1294 و کتاب دوم بیتاریخ (تحریر سده )13 از آخر ناقص.
کتاب اول برای چاپ سنگی آماده شده و در پایانش دو قطعه منظوم در ماده تاریخ چاپ کتاب در سال 1294 ق توسط محمد علی کشمیری (حامد) و حاجی عطاء الله صاحب مازندرانی هست.
و برگ یک تا چهل و دو این مجموعه نسخه چاپ سنگی انیس الموحدین نراقی است.
90 برگ، 14 × 20
ص: 173
( )
از: محمد قلی سلیم تهرانی.
به مجموعه شماره [2340[....دو کتابیها در همین جلد مراجعه شود. و نیز به فهرست سابق این کتابخانه ص 561 رجوع شود.
آغاز:
«نمک پرورد ملاح ملیحی چو کلک نغمه پردازان فصیحی
بوقت صلح آن را بود در کام
زبان از چرب و نرمی موم و مرهم»
انجام:
«..که ایام پریشانی سرآمد
کدامین گوهر از دریا درآمد
بمن گفتند کای پاکیزه گوهر چه میگویی بگو یکبار دیگر»
از: نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی، 817 - 898 ق.
به ج 2 ص 782 رجوع شود.
انجام:
«...نخست از غیر جانان دیده برکند وزان پس نقد جان بر خاکش افکند
هزاران فیض بر جان و تنش باد
بجانان دیده جان روشنش باد»
کتاب اول تحریر سده 13
کتاب دوم نستعلیق غلامرضا بن حاجی محمد لر در 1269
146 برگ، 16 × 21
ص: 174
به ج 1 ص 287 رجوع شود.
(منطق - فارسی)
به ج 2 ص 597 رجوع شود.
کتاب اول تحریر سده 12
کتاب دوم نستعلیق عبدالوهاب روضه خوان در 1273
67 برگ، 14 × 20
از: جمال الدین احمد بن محمد بن فهد حلی (841 ق).
به جلد 1 ص 376 رجوع شود.
(منسوب به) امیرالمومنین علی بن ابیطالب (علیه السلام).
چهل سوره در اخلاق و مواعظ که از تورات انتخاب و چنانکه گفته اند توسط امیرالمؤمنین (علیه السلام) بعربی ترجمه شده است، این احادیث از طریق ابن عباس روایت شده است.
به جلد 1 این فهرست ص 205 رجوع شود.
[مجلس 35-19 و 35 - مرعشی 1-70 (با نام حدیث قدسی) -
الذریعه 1-278 - آستان قدس 14/ 6].
ص: 175
آغاز: «هذه فائدة جلیلة و موعظة بلیغة و هی اربعون سورة منتخبة من التوراة التی کلّم الله تعالی بها موسی بن عمران (علیه السلام) بلا ترجمان، السورة الاولی: عجبت لمن ایقن بالموت کیف یفرح...».
انجام: «..و جمع ماله لوارثه و کان اشد الناس عذابآ یوم القیامة زدناهم عذابآ فوق العذاب».
کتاب اول نسخ محمد بن عمران رضوی در سده (10 و 11) با یادداشت تملک محمد کاظم بن محمد حسین همدانی در 1071 در برگ آخر.
کتاب دوم تحریر سده 11 و 12
138 برگ، 14 × 19
از: ابوالخیر محمد بن محمد فارسی.
به جلد 2 ص 56 رجوع شود.
نسخه حاضر فراز ابتدا چند برگ افتاده و تنها بخش ادویه مفرده را در بر دارد.
آغاز: «...ارنب بحری: حیوانی است دریائی کوچک صدفی شکل سرخ رنگ، اگر سر وی بسوزانند خاکستر وی نافع بود جهت داء الثعلب خاصه که با پیه خرس طلا کنند و اگر در چشم کشند آن خاکستر جلا دهد....».
انجام: «..یاقوت:....و خفقانرا سود دارد و دلرا قوت دهد. یشیب: سرد است و خشک اسهال خون را سود دارد....، تمام شد قسم ادویه از کتاب انیس الاطباء».
از: ؟.
ص: 176
رساله ای کوتاه در مباحث و اصول پزشکی قدیم و بدون تقسیم بندی خاص دارای مباحث ذیل است:
اوزان مستعمله طبی - اقراص - نقوعات و مطبوخات - حبوب مسهله - اشربه - لعوقات - معاجین - مربیات مفرحات - روغنها - سمومات و خاتمه در منافع و مضار طعامها و شرابها و لباسها (در چند لمعه).
به جلد 2 این فهرست ص 589 رجوع شود.
آغاز: «گفتار در اقرابادین و ما یتعلق به؛ فصل: در اوزان مستعمله در طب، قیراط چهار شعیر است و دانق سه قیراط است و درهم چهار دانق است و مثقال درهمی است و نصف و سه حبه و حبه شعیره است....».
کتاب اول تحریر سده 11 برگ اولس نو نویس است.
کتاب دوم از آخرش دو برگ افتاده، تحریر سده 11
111 برگ، 15 × 20
از: نظامی گنجوی.
به ج 2 ص 315 رجوع شود.
[نسخه های خطی فارسی 4-3184 - مجلس 8-71 - دانشگاه تهران 9-88 - سپهسالار 3/ 288].
از: محمد بن محمد دارابی شیرازی (زنده 1038 ق).
رساله ای مختصر و دقیق در حل مشکلات و مبهمات اشعار حافظ شیرازی (792 ق) و پاسخ از اشکالات و ایراداتی است که به حافظ وارد شده که در سه باب و یک
ص: 177
خاتمه تنظیم شده است:
باب اول؛ در شرح اشعار غامضه
باب دویم؛ بیان مراد از شراب و معشوق و ساقی و غیره
باب سیم؛ دفع اشکال جبر از حافظ
خاتمه؛ در بعضی از تفألات اشعار حافظ
[الذریعه 18-317 - دانشگاه تهران 2-4290 - مجلی 37-78 و 3-357 -
نسخههای خطی فارسی 2-1342 - مرعشی 16/ 341].
آغاز: «فصیحترین کلامی که فصحای بلاغت شعار و بلغای فصاحت دثار کتابت دیوان خود سازند حمد و ستایش و ثنا و ستایش جناب کبریائیست».
انجام:
«دگر ز منزل جانان گذر مکن درویش که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس»
کتاب اول تحریر سده 12 آخرش افتادگی دارد.
کتاب دوم نستعلیق 1094 در قطعه دار القرار قندای. .
72 برگ، 14 × 19
از: پیر جمال الدین محمد اردستانی (879 ق).
رساله ای مفصل و منظوم در تفسیر و تاویل عرفانی داستان حضرت یوسف (علیه السلام) به شیوه و مشرب عرفانی که با فرازهایی شیوا به نثر آراسته شده است.
[الذریعه 18-10 - مرعشی 10-42 - نسخههای خطی فارسی منزوی 1-55 و 4/ 3055].
آغاز:
«بنامت نامه را سر برگشایم که اندر کوی عشقت میسرایم
ص: 178
از آن در وصف رویت میسرایم که تا قدرت باهل دل نمایم»
انجام:
«..درین روزی که شب در پی ندارد ملالت کی تواند سر برآرد
همه کام است جای باده در جام
نگنجد بس کلام اینجا و پیغام»
از: پیر جمال الدین محمد اردستانی (879 ق).
منظومه ای بلند همراه با قطعاتی از نثر عرفانی در مسائل مختلف معنوی و اخلاقی که با ذکر داستان و حدیث و آیات قرآنی همراه است، مطابق بیت ذیل این رساله در سال 876 ق پایان یافته است:
هجرت آن دُرد نوش صاف کش بود اندر هشتصد و هفتاد و شش
[نسخههای خطی فارسی 4-2965 - مجلس 3-541 و 8-226 - دانشگاه تهران 14/ 3571].
آغاز موجود:
«...در میان آن دو گفتی با یکی که مهل کاید بجانم در شکی
باز میگفتی بزاری آن صبور که مرا مگذار با من ای غیور»
انجام:
«..مرآت دلبران و ملیحان است این کتاب گنج غریب و رنج جمالی مرتضاست
گر گوش و چشم و دل بزبان یاوری کنند صندوق و جسم و جان تو نگویی ز حق جداست»
هردو تحریر سده 13
کتاب دوم از آغاز ناقص دارد.
وصایا انوشیروان در سه صفحه تحریر سده 13 ضمیمه این مجموعه است.
264 برگ، 14 × 20
ص: 179
از: شهاب احمد بن احمد بن سلامة قلیوبی مصری (1069 ق).
رساله ای متوسط در اصول و قواعد پزشکی قدیم و شناسایی امراض مختلف بدن که در یک مقدمه و ده باب و یک خاتمه تنظیم شده است: المقدمة؛ فی معرفة الطب و ما یتعلق به.
الباب الول؛ فی معرفة اصول الامراض (4 فصل)....
[کشف الظنون 2-490 - بروکلمان 2-492 - مخطوطات طب متحف العراقی 2-338 -
معجم المؤلفین 1/ 118].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل انواع الانسان اکمل الانواع و میزه بالنطق و الادراک والاختراع و جعل صحة بدنه و عقله سببآ لوجود الانتفاع».
انجام: «..و وجع الکبد و الطحال و قلة شهوة الغذاء و ضعف الباه و یمیت القلب ویجلب الاوجاع و کل سوء و موت الفجاءة و یفتح کل شرّ و یوجب سخط الرب وینسی الشهادة عند الموت تم الکتاب».
(طب و علوم غریبه - عربی)
از: ؟.
رساله ای متوسط در انواع ادویه و طلسمات و ادعیه و اسماء که در درمان امراض تجربه شده و مؤلف آنها را از پدرش فراگرفته و بنام ملک مظفر بن ملک منصور در دوازده باب تنظیم ساخته است:
الباب الاول؛ فی ادویة امراض الرأس و الوجه.
الباب الثانی؛ فی ادویة امراض الحلق و الصدر و الریة و القلب....
ص: 180
آغاز: «..الحمد لله رب العالمین الذی فضل نوع الانسان بنطق اللسان و ایّده بمفهوم المقص (کذا) و جعله طلسمآ ظاهرآ تاثیره فی هذا العالم موجود و سخّر له ما بین السمآء و الارض من کل شیء موجود...».
انجام: «...و کلما اکثر المسک کان احسن و... بقدر الفلفل و یجفف....فانه یأتی جیّدآ و الله تعالی اعلم».
هردو تحریر سده 12 و 13
95 برگ، 15 × 21
از: قاضی شمس الدین جعفر بن احمد بن عبدالسلام سناعی، (573 ق).
شرح مفصل کتاب «نکتة» ظاهرآ نگاشته خود شارح که بصورت مزجی ترتیب یافته و در آن با استفاده از کتاب و سنت و اجتهادات ائمه زیدیه به استنباط احکام پرداخته شده است، این کتاب در سال 1408 ق توسط مکتبة الیمن الکبری با نام «الروضة البهیة فی المسائل المرضیة» بطبع رسیده است.
[مؤلفات الزیدیة 2/ 198].
آغاز: «بسمله، الحمد لله علی سوابغ نعمه و توأم منحه و قسمه و صلی الله علی خیر خلقه عترته و....اما بعد فان نعم الله سبحانه و ان فاتت.
انجام: «...من حاله قائم العین لم یستهلک فهو اولی و ذلک مما لا خلاف فیه بین علماء المسلمین تم الکتاب».
از: زین الدین علی بن عبدالله کوفی.
ص: 181
قصیده ای در 38 بیت که در آن عقاید مهم زیدیه به نظم کشیده شده است، ناظم ظاهرآ از اعلام بزرگ زیدیه بوده چنانکه از وی، با القاب «الفقیه الورع الکامل عمدة العباد الموحّدین و قاعدة الزهاد المتعبدین» یاد شده است.
آغاز:
«اول مفروض علی العباد معرفة الله بلا ترداد
ثم صفات نسبت الیه ونفی غیر جائز علیه»
انجام:
«..من الرجال ما به عمایة
فالحمد لله علی الهدایة
یحب اهل البیت من والاهم نجی غدآ و الشک فی سواهم»
کتاب اول تحریر محمد بن علی بن سلیمان در 1025 این نسخه از طهارت تا احکام المرتدین را در بر دارد.
منظومه دوم تحریر سده 11 میباشد.
147 برگ، 17 × 21
از: محمود بن عبدالمجید فاوجی معادی.
رساله ای متوسطی در منتخب و برگزیده کتاب «تحفة المحتاج» نگاشته «احمد بن محمد هیثمی مکی (974 ق) است که در چند فصل تنظیم شده است، این کتاب تمام ابواب فقهی را در بر دارد.
آغاز: «الحمد لله العلیم الوهاب و الصلاة و السلام علی النبی المبعوث بالحکمة وفصل الخطاب و علی آله و اتباعه المتّقین و الاصحاب...فهذه نبذة من مسائل کل باب و زبدة من اقاویل کل کتاب انتخبها الحقیر...».
ص: 182
انجام: «..فالذی یتجه ان الحکمین حیث اختلف تاریخهما[....].الّا ان یرجح الثانی بشی نظیر ما مرّ فی البنتین و ان لم یورثها کذلک فعارضتا نظیر ما مرّ فی البنتین ایضآ».
(کلام - عربی)
از: جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، 911 ق.
رساله ای کوتاه درباره والدین رسول اکرم9 و وضعیت اعتقادی آنها و جایگاه آنها از دیدگاه اهل تسنن است این رساله سومین اثر سیوطی در این باره و کوتاهترین آنها است.
[کشف الظنون 1/ 423].
آغاز: «الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی هذا ثالث مؤلف الّفته فی مسألة والدی رسول الله....فاقول».
انجام: «و لهذا سکت فی هذا الکتاب و فی سائر المؤلفات التی الفتها فی هذه المسألة عن التصریح بحکایة قول الفرفة الرابعة واقتصرت علی حکایه الفرقة الثالثة».
کتاب اول نسخ محمد بن محمد شریف بانی الاصل (منسوب به شهر بانه کردستان در 1238 حاشیه نویسی دارد.
یک فرع فقهی از کتاب شرح العباب ابن حجر مکی تالیف شیخ احمد هیثمی در آغاز این نسخه است.
کتاب دوم تحریر عبدالرحمن توتشی در 1243 برای استادش مولانا احمد رودباری. در همین سال مقابله و تصحیح شده است.
101 برگ، 17 × 22
ص: 183
از: محمود بن محمد چغمینی خوارزمی.
به جلد 1 این فهرست ص 424 رجوع شود.
[الذریعه 17-20 - مرعشی 7-75 - الفبایی آستان قدس/441 - کشف الظنون 2/ ].
از: علاء الدین ابوالحسن علی بن ابی الحزم قرشی - ابن نفیس (687 ق).
شرح متوسط و معروفی بر «الفصول» بقراط حکیم یونانی است که بصورت «قال البقراط - الشرح» تنظیم و در بیان قواعد و اصول کلی پزشکی نگاشته شده است.
[مرعشی 12-272 - الذریعه 13-382 - الفبایی آستان قدس/350 - کشف الظنون ].
آغاز: «بسمله، انّ ما قد سلف من شروحنا لهذا الکتاب فانّ نسخه تختلف بحسب اختلاف اغراض الطالبین و هذه النسخة انما تتبع فیها ما یراه....».
انجام: «و متی کان کذلک وجب ان یکون الاستفراغ بالقی و هو المراد بالاستفراغ الذی من فوق و من هنا فنختم الکتاب مستغیثین بالله وحده والله اعلم بالصواب».
هردو کتاب تحریر 1243 کتاب اول حاشیه نویسی دارد.
187 برگ، 17 × 22
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، 1037 - 1110 ق.
ترجمه دعای کمیل بروش سلیس و ساده است . احتمالا از یکی از کتب ادعیه علامه مجلسی اخذ و اقتباس و مستقلا در اینجا جای داده شده است.
ص: 184
آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین....اما بعد چنین گوید فقیر خاطی....که چون دعای مشهور بدعای کمیل از سایر دعاها بوفور فصاحت و کمال بلاغت و حسن مضامین ممتاز است و فضیلت بی شمار در...».
انجام: «...و صلی الله علی رسوله و الائمة المیامین من آله و سلم تسلیمآ کثیرآ و درود فرستاد خدا بر رسول خود و پیشوایان صاحب میمنت که آل اویند و سلام فرستاد سلام فراوان».
از: سید محمد بن محمد باقر حسینی (قرن 12).
دعای سرّ که از طریق رسول اکرم9 مرویّ است دارای خواص بسیار زیادی است در این رساله ادعیه مزبور که بصورت (یا محمد - یا محمد» نقل شده به درخواست «ابوالمظفر شاه سلطان حسین صفوی» به فارسی ترجمه شده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی یجیب من دعی و یعلم السرّ و النجوی و الصلاة و السلام علی سادة الوری...اما بعد چون فرمان قضا جریان نواب کامیاب سپهر رکاب مالک رقاب الامم....که ادعیه سرّ مبارکه مرویه از...».
انجام: «..پس بدرستی که هرگاه این دعا را بخواند ضرر نمی رساند به آن کید مکر کنندگان، تمت الادعیة السرّ القدسیّة».
هردو بخط کمال علی راقم در 1306 و دومی حسب فرمایش میرزا مصطفی خان سرهنگ نوشته شده و در پایان آن دعای سمات با ترجمه و دعای علوی مصری آمده است.
146 برگ، 9 × 15
ص: 185
از: ؟.
ترجمه منظوم «عوامل المائة» عبدالقاهر جرجانی (471 ق) است که در چند بیت سروده شده است.
آغاز:
«دانکه در نحو امام جرجانی
این چنین گفته است تا دانی
عامل علم نحو صد باشد داند آنکس که باخبر باشد»
انجام موجود:
«بئس و ساء حبذّا و نعم دوی آخر بمدح و اول ذمّ»
از: عبدالواحد.
رساله ای منظوم که در آن کلیات مباحث عقاید شیعی، فقه و عبادات و معاملات و اخلاقیات بنظم کشیده شده است، این رساله در ایران بطبع رسیده است.
[الذریعه 1/ 155].
آغاز:
«سپاس و شکر بی حدّ کرانه بود لایق بمعبود یگانه
درود بیشمار از حیّ داور محمد را سزد با آل اطهر»
انجام موجود:
«..اگر مظلوم ظالم را نبخشد
چگونه کردگار او را ببخشد
هر آنکس کرد ظالم را اعانت تو گویی کرد مظلومان اهانت»
هردو تحریر سده 12 و هردو از آخر ناقص. بین رساله اول و دوم مطالبی فقهی و ادبی آمده
ص: 186
و در پایان یکی از صفحات تاریخ 1199 دارد.
141 برگ، 11 × 15
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق).
آغاز:
«ایها اللاهی عن العهد القدیم
ایها الساهی عن النهج القیوم»
انجام موجود:
«...گاه گاهم نیم نانی می دهد
گاه مشت استخوانی می دهد»
از: ؟.
مجموعه برخی اسناد و تلگرافات مربوط به حوادث تحریم تنباکو که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «...و من جمله یکی از تعرضات مردم اینست که تنباکو و توتون بدست خارج مذهب ساخته میشود این خیال به کلی خارج از صحت است....».
انجام: «...و امیدواری و دعاگویی ذات اقدس همایونی اعلیحضرت شاهنشاه خلد لله ملکه گردید ان شاء الله به همت عاطفت ملوکانه دست خارجه بالمرة از ایران کوتاه خواهد شد محمد حسن الحسینی».
هردو بیتاریخ تحریر سده 13 و 14 و ناقص.
22 برگ، 11 × 17
ص: 187
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 - 1110 ق.
رساله فتوایی مختصری در آداب و شیوه خواندن نماز از طهارت تا پایان نماز و دعوات و اذکار همراه با ترجمه آنها که در پایانش نیز برخی احکام بانوان آمده است.
[الذریعه 1-21 - 4-113 - مرعشی 1-205 - مجلس 25-11 - کتابشناسی مجلسی/ 67].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما بعد چنین گوید احقر عباد الله....که چون نماز عمده ارکان ایمان است.
انجام: «...این مجملی است از احکام مختلفه مردان و زنان و احکام دیگر هست که در کتب مبسوطه مذکور است و الحمد لله اولا و آخرآ».
از: ؟.
رساله ای کوتاه که در آن تمام احکام واجب، مستحب و مکروهات و اجزا و ارکان و منافیات نماز بیان شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما بعد چون نماز ستون دین است و افضل عباداتست و بهترین طاعاتست چنانچه در احادیث معتبره وارد شده است که....پس بنابراین بر هر مکلفی واجبست که نماز خود را بداند تا نماز تواند کرد....».
انجام: «..20 - مقدم داشتن السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته....السلام علی محمد بن عبدالله خاتم النبیین».
رساله اول نستعلیق علی مراد بن ملا باقر هراتی در 1239
رساله دوم تحریر سده 13
رساله ای در آداب و ادعیه و نماز ماه رمضان به فارسی و متفرقاتی از نظم و نثر فارسی
ص: 188
ضمیمه این مجموعه است.
78 برگ، 10 × 19
از: احمد بن زین الدین احسایی (1241 ق).
[الذریعه 7-124 - مرعشی 2-200 - الفبایی آستان قدس/ 231 - عمومی مراغه/ - مشار عربی/ 326].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....قد التمس منی بعض الاخوان الذین یجب طاعتهم ان اکتب لهم رسالة فی بعض ما یجب علی المکلفین....».
انجام: «....و الرضا فی کل حال بقدره و قضائه فانه ولی کل خیر و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین».
از: محمد بن حسن مدرس مشهدی خراسانی (1257 ق).
رساله ای متوسط در شرح «رسالة الذهبیة» رساله طب منسوب به امام رضا (علیه السلام) که در آن متن عربی را آورده و بعد به ترجمه و شرح آن پرداخته است، این رساله موافق شعر زیر در سال 1237 ق پایان یافته است:
«پی سال تاریخش افکار گفت بشد گنج پنهان زر آشکار»
[نسخههای خطی فارسی 1-588 - الذریعه 13-364 و 16-340 -
دانشگاه تهران 11-2107 - مجلس 6-40 - مرعشی 10/ 104].
آغاز: «حمد بیحد و ثنای بیعدّ سزاوار حکیمی است که انسان را از خزانه جود خلقت وجود پوشانید.
انجام: «...امید که بتابد بر این شرح کثیر الفتح پرتو التفات شمس الشموس و انیس
ص: 189
النفوس و تاج الرؤس....این ذره به بها و غریق بحر خطا را در حال حیات بیثبات و بعد از چشیدن شربت ممات بدعای مغفرت و رفع درجات دستگیری نمایند».
هردو نسخ محمد علی بن ملا نور علی شاهرودی در 1254 در مشهد مقدس مدرسه میرزا جعفر با مهر بیضوی «محمد حسن بن محمد علی 1210» در رساله اول. با علامت تصحیح.
78 برگ، 11 × 17
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی - 793 ق.
رساله ای مشهور که از دو بخش منطق و کلام تشکیل و حواشی و شروح بسیاری بدان نگاشته شده است، این رساله در 789 ق بپایان رسیده است.
به جلد 1 ص 116 رجوع شود.
[مشار عربی/230 - آستان قدس 1-268 - مرعشی 2-126 - کشف الظنون 1/ 515].
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 - 816 ق.
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
هردو تحریر سده 13 با یادداشت تملک حسن بن ابراهیم اردکانی مورخ 1253 بر رساله اول و تملک 1309 در رساله دوم.
40 برگ، 11 × 17
ص: 190
از: ؟.
رساله ای کوتاه در بیان اصول تهذیب و تزکیه نفس که بدون تقسیم بندی خاص و با استفاده از آیات و روایات فراهم شده است.
آغاز: «بسمله در بیان تهذیب اخلاق نفسانی و قتل نفس اماره شیطانی و متخلق شدن باخلاق رحمانی و مسافرت از جسمانی و متشبه شدن بملائک روحانی کما قال تعالی والذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا، الحدیث: موتوا قبل از تموتوا....».
انجام: «..پس نزول بلا نسبت بگنهکاران موجب هلاکت و عذاب و نسبت به بیگناهان باعث مزید ثواب و ایمان خواهد بود، ربنا افرغ علینا صبرآ و ثبت اقدامنا وانصرنا علی القوم الکافرین».
از: ؟.
رساله ای متوسط در بیان اسرار و حقایق عبادات بروش اخلاقی و عرفانی که در سه قسمت نماز، روزه و جهاد نگاشته شده و از آیات و احادیث سود جسته شده است، مؤلف عبادات را به سه قسم بدنی، مالی (اقتصادی) و مشترک تقسیم و از میان آنها به بیان اسرار نماز (بطور مفصل) و روزه و جهاد پرداخته است.
آغاز: «بسمله، در بیان اسرار عبادات که غرض اصلی شارع از این تکلیفات است، بدانکه عبادت بر سه قسم است یا محض بدن یا محض مالی یا مشترک، اول: نماز و روزه، دویم: مثل خمس و زکاة، سیم: مثل حج و جهاد...».
انجام: ....بلی جماعتی که به حدّ بلوغ حقیقی که کمال عقل باشد رسیده باشند ظاهرآ این مراتب را بفهمند کما قال امیرالمؤمنین (علیه السلام) لو کشف الغطاء ما ازددت یقینآ
ص: 191
بلغنا الله و ایامکم الی هذا المقام...و ایاکم من اهل البصیرة و ذوی الافهام».
هردو بخط مؤلف در سده 13 با این یادداشت از محمد رضا نائینی بر برگ اوّل: جزء فی الاخلاق هو اللؤلؤ المنثور یلیق ان یکتب بالنور 1303 یا 1330
59 برگ، 10 × 16
از: احمد بن موسی ازنیقی خیالی (862 ق).
حاشیه ای متوسط بر «شرح العقاید النسفیة» سعد الدین تفتازانی (793 ق) که خود شرح عقاید نجم الدین ابو حفص عمر بن محمد نسفی (537 ق) است.
[آستان قدس 11-109 - 110 - کشف الظنون 2/ 1145].
آغاز: «بسمله اما بعد الحمد لمستأهله و الصلاة علی سید رسله محمد...اقول: قال الشارح النحریر عامله بلطفه الخطیر بعد ما تیمّن بالتسمیة الحمد لله الخ و فی تعقیب التسمیة بالتحمید اقتداء باسلوب الکتاب...».
انجام: «...و قیل یستجاب دعاء الکافر فی امور الدنیا و لا یستجاب فی امور الآخرة و به یحصل التوفیق بین الآیة و الحدیث...».
از: فخر الدین محمد بن عمر رازی (فخر رازی)، 544 - 606 ق.
رساله ای متوسط و معروف در اصول و مبانی علم کلام از دیدگاه اهل سنت که در چهل مساله تنظیم شده است.
[کشف الظنون 1/ 61 - الفبایی آستان قدس/ 35].
آغاز: «المسالة التاسعة عشر فی انّ الله تعالی مرئئ، الکلام فیه مرتب علی فصول،
ص: 192
الاول فی المقدمتین اللتین یجب تقدیمهما و هی اثنان...».
انجام: «...واعلم ان من تامل فی هذه الکلمات علی سبیل الانصاف علم قطعآ انه لیس للمعتزلة فی نفی الرؤیة شبهة....البتة والله الموفق».
هردو بیتاریخ و رساله دوم فقط مسأله 19 را دارد و تحریر سده 13 میباشد و رساله اول حواشی دارد.
85 برگ، 11 × 18
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 - 1288 ق.
منظومه ای در پیرامون 40 بیت که در آن اصول و کلیات دین البته بر مشرب و مذاق شیخیه سروده شده است.
[فهرست کتب مشایخ شیخیه 2-170 - مرعشی 19/ 86].
آغاز:
«الحمد لله العظیم العالی ذی المجد و الاکرام و الجلال
رب تعالی شأنه الجلیل لیس له فی قدره عدیل»
انجام:
«..فهو هو اللوح الحفیظ الکامن عن درک ابصار العباد بائن
فلم یغادر من صغیرة ولا کبیرة الّا وفیه فصّلا»
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 - 1228 ق.
رساله ای کوتاه که در پاسخ و پرسش «خسرو خان» که از وی درباره تطبیق بین عالم
ص: 193
صغیر یعنی انسان و عالم کبیر یعنی جهان سوال کرده بود نگاشته شده و در آن بین این دو مقایسه شده و مطابق مشرب شیخیه پاسخ داده شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....انه قد سألنی الاخ الصفی و الشفیق الوفی صاحب الاخلاق الحمیدة و المکارم العدیدة ....و سؤاله عن التطبیق بین الانسان الصغیر و العالم الکبیر و.
انجام: «..واجمعهم عن الارض لبقیت هامدة لا حراک لها و لنختم الکلام هیهنا وختامه مسک و فی ذلک فلیتنا فس المتنافسون».
از: ؟.
رساله ای کوتاه که در سه بیان: سخن گفتن، حرکت و سکون و غذا خوردن که از بیان کلمات بزرگان انتخاب و بهمراه مواعظ و پندهای لقمان حکیم و بزرجمهر در یک دفتر گردآورده است.
آغاز: «بسمله در آداب سخن گفتن و حرکت و سکون و غذا خوردن حقیر از کتب حکما انتخاب کرده و در اینجا بمناسبت مینگارد و مراعات این آداب برای همه کس....بیان اول: در آداب سخن گفتن باید بسیار نگویند...».
انجام: «..و بهره زبان ذکر و بهره اعضا طاعت، گفتم عاقبت را چه بهتر، گفت: خشنودی خدا».
از: ؟.
رساله ای کوتاه در نصایح و مواعظ که مؤلف برای فرزندان خود نوشته است.
ص: 194
آغاز: «حمد بیحد و ستایش افزون از عدد سزاوار درگاه پروردگاریست جل جلاله که کشور پادشاهیش از ترک تاز سپاه فنا و زوال محروس و لشکر وهم و اندیشه از عبور حواشی سلطانیش نومید و مأیوس است....».
انجام:
«قرّ عینی من لقاء حجتک منعمی تمم علیّ نعمتک
کن در این پیرانه سربازم کزان
استجب لی دعوتی یا مستعان»
رساله اول نستعلیق سید محمد مهدی بن محمد حسین قاسانی در 1313 رساله دوم نسخ همان کاتب در 1311
32 برگ، 11 × 17
از: ؟.
منظومه در چند بیت در فال کارها و پیشگوئی وقایع که به انبیاء (آدم، شیث، الیاس، نوح، لوط، دانیال، یونس، یوسف، هارون، زکریا، سلیمان، ابراهیم، یعقوب) نسبت داده شده است.
آغاز:
«فال نیک آمد و سعادت را
برگشادی در ارادت را
غایبت هم سلامتی دارد بوطن می رسد بکام مراد»
انجام:
«...خور و فرخنده است این فالت چون ببندی زبان دشمن را»
ص: 195
از: ؟.
به ج 2 ص 537 رجوع شود.
آغاز: «بسمله، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقولست که این فالنامه را با اعتقاد پاک یک حمد و سه قل هو الله و سه صلوات و یکبار و عنده مفاتیح الغیب....ای سایل قال بدان و آگاه باشد که از حضرت امام جعفر منقولست....».
انجام: «و مقبول القول گردد که همه بسخن تو باشد چرا که....به دور طالع تو نیست اما بشرط آنکه بی دعا نباشی و دعا با تو باشد تا عمرت زیاد گردد بگو ان شاء الله».
هردو تحریر سده 13 رساله اول ناقص است. مجموعه ای از ادعیه و طلسمات و ختومات با ذکر آثار و خواص آنها در برگهای اولیه نسخه آمده است.
123 برگ، 11 × 17
به جلد 2 ص 495 رجوع شود.
به جلد 2 ص 682 رجوع شود.
رساله اول نستعلیق 1229 حاشیه نویسی دارد، رساله دوم نستعلیق سده 13
24 برگ، 14 × 18
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
ص: 196
به جلد 1 ص 557 رجوع شود.
کتاب اول نسخ سلیمان بن حسین عاملی در 1243
کتاب دوم نسخ همان کاتب در 1244
در پایان فوائدی در بیان معرفت معتزله آمده است.
91 برگ، 14 × 19
از: میر سید شریف ؟.
حاشیه ای مختصر بر «شرح مختصر الاصول» قاضی عضد الدین ایجی که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است، روی برگ اول بخط قدیم این رساله به میر سید شریف جرجانی نسبت داده شده است.
ص: 197
به جلد 1 این فهرست ص 171 رجوع شود.
[مجلس 25-206 - مرعشی 11/ 215].
آغاز: «الحمد لله اردف التسمیة بالتحمید فی مفتح الکلام اقتفاء لما ورد فی الاخبار و اقتداء بطریقة الاخبار و اداء لبعض حقوق ما استغرقه من ضروب الاحسان التی من جملتها التوفیق لمثل هذا....».
حاشیه ای مختصر بر «مختصر الاصول» ابن حاجب مصری (646 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
به جلد 1 ص 171 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1854 - مرعشی 11/ 215].
آغاز: «قوله: مبادیء اللغة من لطف الله تعالی یعنی من لطف الله تعالی بعباده احداث الموضوعات اللغویة فانه ای فان الله تعالی الفاء لتفصیل ما قبلها....».
انجام: «...و لک ان تخص غیر الشرط الشرعی بما عدا الاسباب و لا یلزم اهمال حالها لانها قد علمت هیهنا، تمت».
کتاب اول بیتاریخ، علامت تصحیح و حواشی دارد با مهر بیضوی «محمد جلیل». در سال 1188 در مدرسه حکیم از حاج حسن بهبهانی به دیگری منتقل شده.
رساله دوم نستعلیق 1006 یا 1060
75 برگ، 12 × 19
به شماره 2251، از دو کتابیها در همین جلد رجوع شود.
به ج 2 ص 538 رجوع شود.
رساله اول نسخ 1237 رساله دوم تحریر سده 13
100 برگ، 12 × 18
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی 740 - 816 ق.
ص: 198
به جلد 1 ص 165 رجوع شود.
[مرعشی 11-260 - دانشگاه تهران 3/ 231]
از: ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا (427 ق).
به جلد 1 ص 354 رجوع شود.
کتاب اول ناقص و تحریر سده نهم.
کتاب دوم فقط بخش منطق است و ناقص.
233 برگ، 12 × 18
شرح متوسط بر بخش منطق کتاب «تهذیب المنطق و الکلام» نگاشته سعد الدین تفتازانی که به سلغرشاه (گویا پادشاه جزیره هرمز بعد از سال 840 ق) تقدیم شده است.
[مرعشی 11-255 - ملی تهران 9/ 420].
آغاز موجود: برهان المدققین... والدین مسعود التفتازانی اسکنه الله...یشتمل علی حقایق انظار المتقدمین و یحتوی علی دقایق افکار المتأخرین راعیت فیه طریقتی العدل و الانصاف....».
انجام: «..و ذلک لان احتیاج المسائل الیه اشدّ حیث یطلب فیها التعین لانه هو المقصد الاقصی من العلم و المطلب الّا علی من الکتاب و لانه اثبت من البواقی لعلة تطّوق الزوال الیه بخلافها».
ص: 199
از: احمد بن یحیی بن محمد حفید تفتازانی - 906 ق.
شرح مزجی متوسطی بر بخش منطق «تهذیب المنطق و الکلام» جد شارح سعد الدین تفتازانی (793 ق) است که در ذیقعده 882 ق پایان یافته است.
[کشف الظنون 1-156 - مرعشی 11/ 254].
آغاز: «...فاحتیج الی قانون الی قضیة کلیة مشتملة علی الفروع المستخرجة منها اکتسابآ او تنبیها بالنظر الی الاذهان القاصرة من حیث انها مشتملة علیها...».
انجام: «..فلما وقع لفظ المقاصد العلمیة خاتمة الکتاب فالمرجو من الله تعالی ان یلهم ما هو الحق و الصواب و یجعل فاتحة مقاصده رضاه و غایة مطالبنا لقاه...».
کتاب اول نسخ 952 اولش ناقص است. یادداشت تملک حیدر قلی بن نور محمد خان سردار کابلی در ج 1 سال 1350 به خط او روی برگ دوم است. با مهر بیضوی «علی اکبر بن محمد تقی» روی برگ دوم.
کتاب دوم از آغاز ناقص و تحریر سده دهم میباشد. حواشی از مؤلف دارد. با مهر بیضوی «عبدالعزیز بن محمد شریف».
128 برگ، 10 × 18
به جلد 1 ص 123 رجوع شود.
به جلد 1 ص 55 رجوع شود.
رساله اول نسخ 966 با مهر بیضوی «تراب قدم محمد، سعید».
ص: 200
رساله دوم نسخ سده دهم. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
71 برگ، 12 × 18
به شماره 2251، از دو کتابیها در همین جلد رجوع شود.
به جلد 1 ص 439 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق محمد امین بن محمد تقی شیرازی در 1125 با مهر بیضوی «یا امام علی النقی ادرکنی 1197» حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم، نستعلیق همان کاتب در 1126 حواشی دارد.
87 برگ، 10 × 18
از: ؟.
حاشیه ای کوتاه بر «مطالع الانظار» نگاشته شمس الدین محمود بن عبدالرحمن اصفهانی (749 ق) که خود شرح «طوالع الانوار» قاضی بیضاوی بوده است، این حاشیه بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
آغاز: «بسمله، قوله: بحسب متعلق الاراده لا باعتبار ان القدرة علة تامة لتخصیص ذلک البعض لانه لو کان کذلک یلزم انتهاء القدرة فی ذلک البعض بل السبب فی تخصیصه القدرة...».
انجام: «..قوله: لم یبعد ان یکون للنفس فلتات ای فرص لا ان الغداء یزدرد عند
ص: 201
...قوله: فعیل امّا من النبوة و النباوة ما ارتفع من الارض».
از: مولانا افضل زاده.
[کشف الظنون 2/ 1117].
آغاز: «..و لو اعتبر الجزء مع اغیاره فهو عین الکل و الجزء مغایر للمجموع المأخوذ منه و من اغیاره لا لنفسه و صاحب المواقف بان معناه انه لا هو بحسب الهویة...».
انجام: «..لا یجوزون بحدوث تالیف ثان بین الجوهر من الباقین حال انعدام التألیف القائم بالجواهر الثلاثة - بانعدام احدها و الانصاف ان ما ذکرناه اولا اقرب، تمت الحاشیة».
کتاب اول ظاهرآ تا قسم ثالث (فی الکیفیات المختصة بالکلیات) را دارد. نستعلیق 877 . تصحیح شده، حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم اولش نقص دارد، مستعلیق 921
42 برگ، 13 × 17
از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، 1009 - 1091 ق.
مختصری نیکو از «عین الیقین» با اضافاتی در باب مسایل فلسفی که با عناوین «نور - نور» است به سال 1043 ق تالیف و در چهار کتاب تنظیم شده است: 1 - کتاب العلم بالله تعالی. 2 - کتاب العلم بالملائکة. 3 - کتاب العلم بالکتب و الرسول. 4 - کتاب العلم بالیوم الآخر..
[الذریعه 2-425 - مرعشی 27-342 - مشار - ملی تهران 7-119 -
سپهسالار 3-211 - مجلس 10-180 و 14/ 23].
ص: 202
از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، 1009 - 1091 ق.
آغاز: «یا مبدع الارکان و الاصول و واهب النفوس و العقول یا مفیض القلوب و الارواح و حامل القصور و الاشباح.
کتاب اول نستعلیق محمد بن محمد مؤمن السمنانی در 1126 اولش نقص دارد. حواشی از مؤلف با امضاء «منه» دارد. در برگ 92 یادداشت محمد خان بن عزیز الله طباطبائی سمنانی شاگرد فیض کاشانی به خط خود او مبنی بر اینکه این کتاب از روی نسخه ای که فیض برای او فرستاده نوشته شده.
کتاب دوم ظاهرآ تحریر همان کاتب است. در آغاز نسخه فهرست مفصل مقالات دوازده گانه آمده است. علامت تصحیح دارد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 582 رجوع شود.
160 برگ، 13 × 19
این مجموعه در فهرست سابق این کتابخانه ص 583 یاد شده است.
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
ص: 203
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
رساله اول نسخ 1078 یا 1087، حواشی دارد.
کتاب دوم نستعلیق 1119 حواشی دارد.
94 برگ، 12 × 18
از: علی اکبر بن محمد جعفر حسنی لغوی یزدی (زنده 1292 ق).
شرح جامع و دقیقی بر «نصاب الصبیان» ابو نصر فراهی (640 ق) که به درخواست عده ای از علاقمندان بنگارش درآمده و در 20 ذیحجه 1292 ق پایان یافته است.
[الذریعه 8-96 - مرعشی 18/ 79].
آغاز: «حمد بیحد و ثنای بیعد مر قادری را سزد که رتبه بنی نوع انسان را از سایر حیوانات برفزود و ایشان را ناطق و عالم بلغات نمود و صلوات زاکیات بلا نهایت مر مربی و معلمی که خلق را....».
انجام:
«..ناس و انس و اناس و آدمیان
پدر و مادر آدم و حوّا
اناس بضم حوّاء بمدّ باد اندر جوار رحمت حق پدر و مادر و معلم ما
جوار مثلثه».
از: ملا محمد جعفر.
ص: 204
رساله ای کوتاه در بیان کلمات مشکل قرآنی و حل آنها بنحوی که مشکل برطرف شود که بترتیب سورههای قرآن نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....و بعد چنین گوید خادم شرع انور محمد جعفر این رساله ایست در اصلاح کلمات قرآنیه که بعضی بر بعضی مشتبه یا احتمال اشتباه می رود بترتیب سور قرآنیه از جهت حل اشکال آیه ایراد شد، سور حمد: مالک یوم الدین....».
انجام: «...سوره الناس: و فیهما کلمتان، الاولی: ملک الناس بفتح میم و کسر لام وکاف، الثانیة من الجنة بکسر جیم میباشد، تمت».
کتاب اول نسخ محمد حسن بن محمد حسن حسینی نائینی در ،1300
کتاب دوم نستعلیق 1322
متفرقاتی شامل حدیث و غیره در چند برگ ضمیمه این نسخه است.
116 برگ، 11 × 18
(فارسی)
آغاز: مواد دروس اخلاق کلاس پنجم: 1 - وظائف انسان نسبت به باری تعالی.....
هردو تحریر سده 14
91 برگ، 11 × 18
ص: 205
از: حسن بن عبدالرزاق قمی لاهیجی، 1045 - 1121 ق.
مختصری از کتاب «جمال الصالحین» خود مؤلف که درباره آداب سفر نوشته شده است.
[مرعشی 16-176 و 19-305 - ملک تهران 5-448 و 5-213 - آستان قدس 15/ 152].
آغاز: «حمد و ثنای بیمنتها خدای را که ابواب خیر دنیا و عقبی برای بندگان گشود و راههای مطالب هردو جهان بایشان نمود و منازل دنیا مراحل سفر آخرت گردانید تا در مدت این شب هجران...».
انجام: «..و همان وقت مستجاب گردد هرچه طلب کند و این از فضل خداست بر ما و شیعیان ما».
از: حسن بن عبدالرزاق قمی لاهیجی، 1045 - 1121 ق.
وظایف مسافر در مورد اقسام سفر و اقسام قصر و اتمام نماز و احکام متعلق به نماز و روزه که در چهار فصل بیان شده است.
[مرعشی 19-305 - دانشگاه تهران 8-254 - الذریعه 25/ 213].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین.....اما بعد چنین گوید....که این رساله موسوم بهدیة المسافر است در بیان اقسام سفر و ذکر احکام قصر و اتمام متعلق بصلاة و صیام نوشته میشود بتوفیق الهی برای جمعی که این مسائل را ندانند».
انجام: «..ظاهر اینست که بران چیزی نباشد نمازهای گذشته همه مجزیست والله اعلم ثم الراسخون فی العلم، این بود مقصود از این رساله والحمد لله».
هردو نسخ علی قلی زنگنه در 1133 در قلعه قصبه سلومید خواف.
ص: 206
متفرقاتی شامل تقویم، دعا، طلسمات، ختومات و غیره در چند برگ ضمیمه این نسخه است. و این بخش شاید تحریر سده 10 باشد.
78 برگ، 12 × 18
از:؟.
مجموعه دو نامه و عهدنامه هارون الرشید خلیفه عباسی و حمزه خارجی یکی از سران گردنکش و شورشی به همدیگر است، نامه هارون توسط اسمعیل بن صبیح منشی هارون به سال 193 ق نوشته شده و در ادامه رساله قضیه آماده شدن جنگ توسط این دو آمده است.
آغاز: «من عبدالله هارون امیرالمؤمنین الی حمزة بن عبدالله، سلام علیک و انی احمد الیک الله الذی لا اله الا هو و اسأله ان یصلی علی محمد عبده و رسوله...».
انجام: «..پس چون بنزدیکای نیشابور برسیدند خبر مرگ هارون شنیدند و دفن کردن او بطوس و بازگشتن سپاه به بغداد حمزه گفت و کفی الله المؤمنین علی القتال».
از: ؟.
ترجمه و توضیح مختصری بر «قصیده عینیه» سید حمیری معروف به قصیده لام عمرو که در ذیل هر بیت آمده است.
آغاز:
«لام عمرو باللوی مربع طامسة اعلامه یلقع
از برای مادر عمرو است در جای باریک ریگ زار منزلی برای بهار که کهنه شده
ص: 207
است آثار آن و خالی است از مردم...».
انجام:
«..وبعده صلّوا علی المصطفی
وصفوه حیدرة الاصلع
و بعد از آن درود بفرستید بر پیغمبر برگزیده و...او حیدر اصلع».
هردو بیتاریخ.
25 برگ، 12 × 18
از: ؟.
گزارشی متوسط درباره امراض و معالجات بدن که به سبک معلمین دارالفنون طهران نوشته شده است.
آغاز: «بسمله هیچ علمی را نمیتوان بطور شایسته تحصیل نمود مگر آنکه در آن علم و حدّ آن علم و اصطلاحات مخصوصه را که در آن علم بکار میبرند و نظمی را که در تحصیل آن علم باید بکار برد دانسته باشند لهذا ما قبل از آنکه...».
از: پولاک اطریشی، قرن 13
به جلد 2 ص 172 رجوع شود.
هردو تحریر سده 14 و هردو از پایان نقص دارد.
78 برگ، 11 × 17
ص: 208
از: قره داوود، قرن 9
به جلد 1 ص 147 رجوع شود.
از: سید ولی الدین.
کلمه «فیاض» در مقدمه کتاب «لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار» مورد توجه فضلا واقع و برای شرح مراد مؤلف توضیحاتی نوشته شده که فیاضیه نامیده شده اند و رساله حاضر یکی از آنها است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....و بعد فاعلم ان هذه من مقالات السید ولی الدین: الفیاض الوهاب. جعل المرتضی المحشی الفیاض بمعنی الوهاب ماخوذآ من قولهم فاض المآء فیضآ...».
انجام: «هذا غایة التحقیق فی هذا المقام و نهایة التدقیق فی حلّ المرام و الله الهادی الی سبیل....».
هردو بیتاریخ. شاید تحریر سده دهم باشد. چند برگ پایانی نونویس است. با مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه»بر برگ اول.
105 برگ، 12 × 17
از: محمد باقر حسینی استر آبادی - میرداماد (1040 ق).
دیوانی متوسط بالغ بر هزار و سیصد بیت در قصاید و غزلیات و رباعیات و قطعات
ص: 209
عربی در نعت پیامبر و امیرالمومنین که گردآوری آن بدستور شاه صفی صفوی و توسط «میر احمد علوی» با مقدمه منثور از وی صورت گرفته است.
[الذریعه 9-76 - مرعشی 9-322 - الفبایی آستان قدس/256 - مشار فارسی 2/ 2377].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین حمدآ لا یبلغه حمد الحامدین، و الصلاة علی رسوله الکریم افضل المرسلین و اله المکرمین الا کرمین امّا بعد فرخندهترین وقتی از اوقات اشارت بندگان نواب سپهر رکاب فلک افلاک شاهنشاهی...».
انجام: «..و له ایضآ
جانم نثار راهت یا خیر شارع الدین خونم فدای خاکت یا سید النبیّین»
از: میرداماد محمد باقر بن محمد حسینی استر آبادی (1041 ق).
منظومه ای فارسی و متوسط که در پیروی از «مخزن الاسرار» نظامی گنجوی سروده شده است.
[الذریعه 19-296 - نسخههای خطی فارسی 4-3203 - دانشگاه تهران 9-808 -
ملی تهران 2-196 - نشریه دانشگاه 6/ 116].
آغاز:
«بسم الله الرحمن الرحیم
فاتحه مصحف امید و بیم
نامه که آراسته چون جان بود
حمد خدا زینت عنوان بود...»
انجام:
«...نور خرد مشرق انوار باد
سایه او مخزن اسرار باد
گلشن اشراق از او تازه باد هر دو جهان زو پر آوازه باد»
هردو نسخ 1300، اوّلی برای آقا سید محمد تقی نوشته شده.
کتاب اول حواشی از ناظم با امضاء «منه قدس سره» دارد و در برگ 9 و 56 ابیاتی از محمد
ص: 210
اشرف حسینی که از اولاد ناظم است نوشته شده.
67 برگ، 11 × 17
از: ملا میرزا جان باغنوی شیرازی.
به جلد 1 ص 166 رجوع شود.
[مرعشی 14-14 - آستان قدس 11-107 (با نسبت به میرزا جان باغنوی) -
الذریعه 6-122 (با نسبت به شیروانی) ].
از: ؟.
حاشیه ای مفصل بر یک کتاب فلسفی که احتمالا «شرح حکمة العین» میرک بخاری بوده و بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
آغاز: «لما کان الجمیل متناول الخ تناول الجمیل للانعام و غیره تعلقه بهما و وقوعه بازائهما.
کتاب اول نستعلیق علی بن محمد بن حسن المسلم الخوارسکانی در 1019 تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم نستعلیق عماد الدین بن یونس انصاری پنجهزاری به امر استادش حیدر علی اصفهانی. حواشی دارد احتمالا بخط حیدر علی مذکور. علامت تصحیح دارد.
318 برگ، 11 × 18
ص: 211
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی.
به جلد 2 ص 654 رجوع شود.
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی.
مثنوی عرفانی و حکمی در تمثیل راکب و مرکوب به عقل و نفس است که در 118 بیت به نظم کشیده شده است.
آغاز:
«بر خری بودم شبانگاهی سوار
او بظاهر من بباطن رهسپار
ناگهان آمد بیادم این خبر پند گیرد مرد...از هر خبر»
انجام:
«..ناید از اشیاش رنگی در نظر
جز همان رنگی که دارد در نظر
پردهها باشد ز انواع کثیر
پرده عادات و طبع ناگزیر»
هردو بیتاریخ. تحریر سده 13
62 برگ، 11 × 17
از: ؟.
مجموعه ای مشتمل بر ادعیه، اذکار ماثوره، نمازها، اوراد، طلسمات، حرزها، تعویذات و استخارات که جهت استفاده مشتاقان در یک دفتر گردآوری شده است.
ص: 212
آغاز: «اللهم انی اسئلک ایمانآ تباشر به قلبی و یقینآ صادقآ حتی اعلم انه لن یصیبنی الا ما کتبت لی و رضنی من العیش بما قسمت لی یا ارحم الراحمین، بعد از اذان و اقامه توجه بکن...».
انجام: «..از برای زیاد شدن حافظه هر روز بعد از نماز صبح پیش از آنکه حرف زنی بگو یا حیّ یا قیّوم فلا یفوت شیئآ علمه و لا یؤده چه باعث این است که حفظت زیاد شود و نسیانت کم».
از: محمد ابراهیم بن ابی الحسن موسوی.
رساله ای مختصر در تلخیص و برگزیده «تحفة الابرار» حجة الاسلام شفتی اصفهانی که برای استفاده مقلدین انتخاب شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و العاقبة للمتقین و...اما بعد چنین گوید اقل عباد الله....که این مختصریست در بیان مسائل که منتخب این حقیر است از رساله موسوم بتحفة الابرار از تصنیفات...».
انجام: «در مسألة خلاف است لکن ظاهر این است که موجب بطلان نماز نشود پس بعد از طهارت آن جزء فراموش شده را به عمل می آورد بعد از آن دو سجده سهو به عمل می آورد والسلام».
هردو تحریر سده 13 در پایان برگهایی شامل حرزها، وردها، طلسمات و تعویذات، ضمیمه است.
163 برگ، 11 × 15
ص: 213
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
(نحو - عربی)
کتاب اول نستعلیق 1248
کتاب دوم تحریر سده 13
62 برگ، 11 × 15
از: علی اکبر بن علی نواب شیرازی (بسمل) (1187 - 1263 ق).
به جلد 2 ص 517 رجوع شود.
از: محمد نصیر ابن میرزا عبدالله اصفهانی (1191 ق).
رساله ای در معرفت تقویم در یک مقدمه و بیست فصل و یک خاتمه که بنام کریم خان زند (1163 - 1193 ق) تالیف شده است.
به جلد 2 ص 706 رجوع شود.
[نسخههای خطی فارسی 1-248 - الذریعه 21-252 -
الهیات تهران 1-323 - سپهسالار 3/ 273].
هردو تحریر سده 13
131 برگ، 11 × 16
ص: 214
از: محمد مسیح بن اسمعیل فسوی (1130 ق).
رساله ای کوتاه در بیان موجودیة ممکنات و واجب تعالی که با استفاده از کتب فرق و طوائف حکما و صوفیه از جمله مشائین، معتزله، اشاعره و اشراقیون و صوفیه بدان پرداخته و ضمن نقد و تأیید اقوال مطروحه نظر خود را نیز بیان نموده است، مؤلف در میانه رساله از تالیف دیگرش «حاشیه تجرید» نام برده است.
آغاز: «من افادات المرحوم المبرور افضل المتاخرین و اکمل المتبحرین....احمد لله علی وحدته واشکره علی نعمته و اصلی علی محل کرامته و مستودع امامته محمد و علی و الهما المعصومین اعلم ایدک الله تعالی ان طریقة اهل النظر...».
انجام: «..والفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا عصمنا الله و ایاک من الزّلل و جعلنا من اهل التقوی و العمل بمحمد و اله الطاهرین المعصومین صلوات الله علیهم اجمعین».
از: صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050 ق).
رساله ای متوسط در معارف عرفانی که با عناوین «فیض - فیض» تنظیم و در ذیقعده 1023 ق در قم پایان یافته است.
[الذریعه 25-10 - مرعشی 2-106 - الفبایی آستان قدس/596 - مشار عربی/ 414].
آغاز: «بعد الحمد لمبدع النفس و العقل و الصلاة علی النبی و الاهل یقول الفقیر الی رب العالمین...».
انجام: «..واستغفر الله لی و لک و لمن سعی و وعی و قبل الوصیة واتقی».
کتاب اول نسخ ابوطالب بن محمد غلامعلی بدون تاریخ. یادداشت تملک محمد بن حاج عیسی کبه و جعفر بن احمد موسوی با مهر بیضوی (جعفر الموسوی) و مهر شش ضلعی
ص: 215
«قطب الدین محمد الحسینی 1135» روی برگ اول.
در نه برگ اول بخشهایی کوتاه و برگزیده از فصوص محیی الدین و شرح قیصری بر آن نوشته شده.
کتاب دوم نسخ همان کاتب در 1123 از روی نسخه ای که از روی نسخه مؤلف نوشته شده بود. بین دو کتاب مطالب متفرقه منقوله از عوارف المعارف سهروردی و اثولوجیا ارسطو و شرح فصوص قیصری و محاکمات و مباحثات ابن سینا و افاده از ملا صدرا (در سه صفحه) و سه رباعی از ملا صدرا در چند برگ هست.
67 برگ، 12 × 18
از: کمال الدین سید حسین بن علی اخلاطی.
رساله ای کوتاه در صنعت اکسیر و کیمیا و بیان صفت تحصیل آن که در دو قسم تنظیم شده است،از مؤلف رسالههای متعددی در کیمیا در دست است:
قسم اول، در حکایت و دلایل شرعی و روایات در... و اقاویل نقلی.
قسم دویم؛ در طریق حجج و براهین عقل بر صحت آن.
[نسخههای خطی فارسی 1-633 - مجلس 36-98 - الذریعه 18/ 198].
آغاز: «حمد بیحد و ثنای بیعدد خدای را عز اسمه و توحیده که واهب عقل متضمن خیر و عدل است.
انجام: «..بلکه بهتر بیرون آید در طبع و مزاج و رنگ و لون اندرون و بیرون و شفافی و براقی و درخشندگی والله العالم بحقائق الامور».
ص: 216
(ظاهرآ) از علی بن بقراطی یا مقراطی (زنده 1256 ق).
منظومه ای کوتاه در 58 بیت که درباره کیفیت، اصول و قواعد علم کیمیا سروده و در سال 1256 ق نظم آن پایان یافته است.
آغاز:
«گر بجهان طالبی بر سخنم گوش کن تا که شود بر تو کشف صدق سخن آشکار
از ره ادراک و فهم گوش نمائی دمی بلکه خدا علم حق بر تو کند آشکار...»
انجام:
«..شکر خداوند حق کز کرم شاه دین قسمتم این علم شد از کرم هشت و چهار
در سنه بعد الف لطف علی شاملم
دو صد و پنجاه و شش نظم باین آب دار»
کتاب اول نستعلیق 1307 در ادامه این رساله فوائد و مطالب و دستور العملهای متعددی در کیمیا و اکسیر و اشعاری در این علم منسوب به شمس مغربی، شاه نعمت الله ولی، ابن ولد، حکیم، علی مقراطی و حضرت علی (علیه السلام) آمده.
کتاب دوم تحریر سده 14
75 برگ، 12 × 18
از: کمال الدین حسین بن عبدالحق الهی اردبیلی (950 ق).
ص: 217
حاشیه متوسطی بر شرح میر سید شریف جرجانی (816 ق) بر «المواقف» قاضی عضد الدین ایجی (756 ق) است که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
[الذریعه 6/ 137].
آغاز: «قوله ضمن خطبة کتابه الاشارة الی مقاصد علم الکلام الی انواع مقاصده من اقصاها و هی مباحث الذات و الصفات و النبوّة و ما یتفرع علیها و ادناها و هی مبناها کمباحث الممکنات فی الجواهر و...».
انجام: «..یؤیّد ما ذکرنا انه یبحث عن هذه الامور فی الحکمة مع انها باحثة عن اخبار الموجودات».
از: کمال الدین حسین بن عبدالحق الهی اردبیلی (950 ق).
حاشیه مفصلی بر «شرح هدایة الحکمة» نگاشته محمد بن مبارکشاه بخاری و بقول صاحب الذریعه تالیف کمال الدین حسین میبدی (911 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
[الذریعه 6/ 139].
آغاز: «قوله القسم الثانی من الطبیعیات اراد بها الاجسام الطبیعیة ای القسم الثانی فی بیان التصورات و التصدیقات المتعلقة بالاجسام الطبیعیة او فی بیان احوالها....».
هردو تحریر سده دهم. کتاب اول خطبه را ندارد و کتاب دوم طبیعیات و الهیات است آخرش یک برگ نقص دارد. اولی حواشی با امضاء «منه» و دومی با امضاء «منه مدظله العالی» و «منه سلمه الله» دارد. روی برگ اول و دوم کتاب اول تملک شمس الدین علی بن شجاع الدین محمود حسینی رضوی و مهر مربع «محمد اسماعیل» و مهر بیضوی «عبده اسماعیل »1162 هست.
212 برگ.
ص: 218
از: علی اکبر کرمانی.
رساله ای متوسط در ترجمه صلاة و اشاره به ظرائف و اسرار نماز که برای استفاده مؤمنین در ایام عید نگاشته و در ده مقدمه و چند مقصد و یک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «زهی ستوده خدائیکه با آنکه قاطبه موجودات از علویّات و سفلیّات و مجرّدات و مادّیات.
انجام: «..و در احتجاج است از حسین بن علی (علیه السلام) که فرمود از برای مروان بن حکم اما تو ای مروان پس من سب کننده تو و سبب کننده پدر تو نیستم».
از: ؟.
رساله ای کوتاه در بیان احکام و فروعات کتاب ارث که شرح متنی در این باره است که بصورت «قال - اقول» تنظیم شده و محتمل است از کتاب مفصلتری جدا شده باشد.
آغاز: «کتاب الفرائض و مقاصده ثلاثة الاول فی المقدمات المقصد الاول فی موانع الارث و هی ثلاثة الکفر و القتل و الرق المطلب الاول الکفر....».
هردو بیتاریخ. کتاب اول از آخر نقص دارد و کتاب دوم تحریر سده 12 میباشد.
108 برگ، 12 × 19
از: محمد کاظم بن قاسم رشتی حائری (1259 ق).
رساله ای کوتاه در شرح فقره معروف «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک...» که
ص: 219
بدرخواست یکی از دوستدارانش بر مبنای عقاید شیخیه نوشته شده است.
شاید اصل آن عربی و این رساله ترجمه آن باشد به فهرست سابق این کتابخانه ص 596 رجوع شود.
[فهرست کتب مشایخ 2/ 91].
آغاز: «بدانکه از اشراق نور جمالش تمامی کائنات مستشرق و موجود و از ظهور کوکبه سلطان جلالش جملگی ممکنات نیست و نابود....».
انجام: «..و ان کان عندک اعتذاره والسلام علی تابع الهدی.... عواقب الرّدی».
از: سید کاظم بن قاسم رشتی حائری (1259 ق).
[الذریعه 2/ 46].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی خلقه و مظهر لطفه محمد و آله الطیبین الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم و ظالمیهم.....و بعد فیقول العبد الجانی و الاسیر الفانی...».
انجام: «..من عجائب الاسرار و غرائب الانوار مما لا تکاد یحتمله الجنان و بهذا القدر کفایة لاهل الدرایة و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین».
کتاب اول تحریر سده 13
کتاب دوم نستعلیق 1268
59 برگ، 11 × 17
ص: 220
از: رشید الدین محمد بن محمد و طواط بلخی (573 ق).
به شماره [.... از دو کتابیها در همین جلد مراجعه شود.
از: ؟.
تذکره و زندگینامه تعدادی از خطاطان و خوشنویسان عصر صفوی است به توصیف و اختصار نگاشته شده و تاریخ 1010 ق در اوایل رساله دیده میشود. در ضمن زندگی میر عماد قزوینی و رساله «آداب المشق» وی آورده شده است 134 تا 149
آغاز: «بدانکه اصل خط نقطه است هرگاه دو نقطه را یا سه نقطه را به هم پیوستی خط باشد یا فعی در تاریخ خود باسم علی بن هلال مشهور بابن بوّاب ذکر کرده که جمع کتاب امم را از سکان شرق و غرب...».
انجام: «..و در آخر از مشهد به قزوین آمده از مولانا علیرضای مشهدی مشق و تعلیم میگرفت پس از آنکه شاه عباس بزرگ مشهد را تسخیر کرده به مشهد که وطن او بود عود نمود».
هردو تحریر سده 12
151 برگ، 11 × 17
نام خطاطان ذیل در این تذکره آمده است:
ابن مقله، ابن بوّاب، یاقوت حموی، احمد رومی، میر یحیی صوفی، عبدالله صیرفی، حاجی محمد تبریزی، شیخ محمد بندگیر، شمس الدین مشرفی، عمر اقطع، مولانا معروف بغدادی، مولانا عبدالله طباخ، مولانا نعمة الله، مولانا شمس ثانی، مولانا میر محمد و امیر مجد الدین
ص: 221
ابراهیم، مولانا محمود سیاوش شیرازی و مولانا محمد ثانی شیرازی، شمس الدین محمد ظهیر، مولانا روزبهان، میر عبدالقادر حسن، مولانا شمس الدین بایسنقری، میرزا بایسنقر، میرزا شاهرخ، نواب میرزا سلطان ابراهیم، میرزا سلطانعلی، مولانا عبدالحی، مولانا حافظ محمد قمی، مولانا شرفی، نظام الدین اردبیلی، مولانا صدر قمی، سید ولی قمی، مولانا شهره امیر دیلمی، مولانا محمد حسین باغ دشتی، مولانا حسین فخار شیرازی، منشی حسین قمی، میر نعمت الله تبریزی، علی بیگ، مولانا شیخ کمال سبزواری، مولانا مقصود تبریزی، میر نظام اشرف ابرقویی، حاج محمد باقر اردوبادی، میرزا علی، مولانا علی بیگ تبریزی، مولانا علیرضا تبریزی، خسرو بیگ تبریزی، مولانا فضان الدین اصفهانی، خواجه عبدالحی استرآبادی،،،، مولانا ادریس، درویش عبدالله ملحی، خواجه میر منشی قمی، خواجه عتیق منشی، نواب میرزا عبدالباقی یزدی، مولانا ادهم ابهری، مولانا ابراهیم استر آبادی، مولانا سلطان محمود، مولانا اسمعیل، میر منصور استر آبادی، میر قاسم بن میر منصور استر آبادی، مولانا بهاء الدین حسین مشهدی، مولانا محمد قاسم مشهدی، خواجه اختیار منشی تبریزی، میرزا اشرف جهان، روح الله بن اشرف جهان، حسینعلی بیک، خواجه میرک منشی کرمانی، میرزا کافی اذربایجانی، میرزا قاسم منشی استر آبادی، قاضی ابو بیک اردوبادی، موسی بیک، قاضی عبدالله خولی، خواجه مجد الدین ابراهیم شیرازی، میرزا احمد ولد میرزا عطاء الله اصفهانی، خواجه ملک محمد منشی هروی، میرزا محمد ولد علی بیگ، میرزا محمد حسین اصفهانی، میرزا حسین منشی اصفهانی، مولانا محمد امیر منشی اسکندر بیک منشی، خواجه علاء الدین منصور، مولانا جعفر، مولانا نسیمی نیشابوری، مولانا سلطانعالی مشهدی، میر علی حسنی هروی، خواجه محمود بن اسحاق هروی، مولانا کمال الدین محمود رفیقی هروی، مولانا مجنون هروی، مولانا ادهم یزدی، شیخ عبدالله کاتب هروی، سلطان محمد خندان هروی، عبدی نیشابوری، مولانا محمود زرین قلم نیشابوری، مولانا قاسم، مولانا جمشید بن احمد رومی، میر عبدالوهاب مشهدی، میرزا احمد استاد مشهدی، مولانا حسینقلی، مولانا علیرضا، مالک دیلمی قزوینی، میر صدر الدین محمد قزوینی، مولانا
ص: 222
دوست محمد هروی، مولانا رستمعلی، مولانا محبعلی ابراهیمی بن رستمعلی، حافظ بابا جان، میرزا محمود بن خواجه صاحب جراح میر صفی نیشابوری، میر محمد حسین، میر جلیل الله، میر محمود سبزواری، مولانا عبدالله شیرازی، حافظ کمال الدین حسین هروی، مولانا سلیم کاتب استر آبادی، شاه محمد مشهدی، مولانا محمد امیر مشهدی، مولانا عیشی هروی، مولانا عبدالهادی قزوینی، مولانا یاری هروی، سلطان ابراهیم بن بهرام میرزا صفوی، مولانا قاسم قانونی عراقی، میر معز الدین محمد کاشانی، مولانا محمد حسین تبریزی، مولانا بابا شاه اصفهانی، محمد رضا چرخ تاب مشهدی، مولانا محمد زمان کرمانی تبریزی، میر علاء الدین سیفی قزوینی حسینی، مولانا باقر گائینی، مولانا مالک قمی، مولانا حسین تبریزی، حکیم شمسی، مولانا شمس الدین محمد بسطامی، مولانا سلطان حسین باخرزی، مولانا محمد امیر عقیلی تبریزی، علیرضا تبریزی، نعمت الله مشهدی.
از: محمد حسن آرندی نائینی.
مجموعه هزار صلوات و نام مبارک رسول گرامی اسلام9 که در 34 فصل تنظیم و برای قرائت آن در ایام هفته انشا شده است.
آغاز: «اللهم صل علی محمد و آل محمد سید المرسلین سید الموحدین سید المؤمنین سید المرابطین سید الموافقین سید المقاتلین سید المتطهرین...».
انجام: «..و صل ذلک بخیر الاخرة و نعیمها یا ارحم الراحمین صلوات الله و صلوات ملائکة و انبیائه و رسله و جمیع خلقه علی محمد و آل محمد. والسلام علیه و رحمة الله و برکاته».
ص: 223
دعایی کوتاه که در آن به نام مبارک ائمه هدی تمسّک و توسل شده و این غیر از دعای توسل معروف کنونی است.
آغاز: «یا حی قبل کل حی یا حی بعد کل حی یا حی مع کل حی یا حی حین لا حی یا حی تبقی و یفنی کل حی یا حی لا اله الا انت یا حی یا کریم یا محیی الموتی یا قائم علی کل نفس بما کسبت....».
انجام: «..و اوصیائه و احبائه و انصاره و خلفاءه المؤمنین و حججک البالغین من اهل بیت الرحمة المطهرین الزاهدین اجمعین صل علی محمد و ال محمد وافعل بی ما انت اهله یا ارحم الراحمین».
هردو نسخ سده 13 روی برگ اول تملک محمدرضا در 1312 در اصفهان هست.
91 برگ، 11 × 15
از: ابن هشام عبدالله بن یوسف انصاری.
انجام: «و کثیر من المتقدمین یسمون الزایدة صلة و بعضهم یسمیه مؤکدآ و فی هذا القدر کفایة لمن تأمله و الحمد لله اولا و اخرآ و ظاهرآ و باطنآ حمدآ کثیرا».
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی - 793 ق.
آغاز: «الحمد لله الذی جعل بکلمته علم الاعراب مرفوع البناء منصوبآ باللواء مجرور ذیل الشرف بنجم القضاء فوق السماء».
انجام: «مثل زید حسن وجهه و جاءنی الحسن وجه و الثلاثة یجوز اضافتها الی المعمول مثل....».
ص: 224
کتاب اول نسخ سلطان بن حسن جزائری در 1033 از آغاز نقص دارد.
کتاب دوم تحریر سده 11، آخرش ناقص است.
19 برگ، 10 × 17
از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، 1007 - 1091 ق.
رساله کوتاه در توجیه و تفسیر اصطلاحات صوفیانه و رفع ابهام و ایراد ظاهر بینان از اطلاق این اصطلاحات که در سه فصل تنظیم شده است: اول؛ در بیان سبب انشا اشعار در اشاره به معنی و حقایق. دوم؛ در بیان درجات و مراتب سخن و انواع و اصناف آن. سوم؛ در بیان سبب تعبیر از معانی حقایق به الفاظ متداوله مشهوره.
چاپ شده است.
[الذریعه 21-68 - دانشگاه تهران 17-66 - مجلس 10-871 -
سپهسالار 5-574 - ملک تهران 9/ 21].
آغاز: «نحمدک اللهم یا منتهی قلوب المشتاقین و نشکرک یا غایة آمال المحققین».
انجام:
«بترسا زاده ای دل ده به یکبار مجرد شود ز هر اقرار و انکار»
از: ؟.
مؤلف در حل و توضیح کلمات و اصطلاحات دیوان حافظ که باعث اشتباه در نزد عوام شده بود این رساله را تالیف نمود و کلمات عرفانی را از دیدگاه آنان معنی کرده است.
ص: 225
آغاز: «بدانکه اهل تحقیق الفاظ خط و خال و غیره در سلک نظم کشیده اند و هر یکی را مظهر معنی عظیم کرده اند و حقایق و دقایق را در این خلط نموده اند علی الخصوص اشارات و نکات....».
انجام: «..تجلی جمال مهر و محبت را گویند، وجود صفای عاشق و معشوق را گویند، وصال دریافتن اسرار و مراقبت را گویند، هجر بند اهتمام طلعت معشوق را گویند، تمت الاستعارات».
هردو نستعلیق مجرم، نائینی در سده 13
31 برگ، 11 × 17
از: ؟.
رساله ای است متوسط در تقریر دلایل بر نفی تشکیک ذاتیات بالنسبة الی ما هی ذاتی له که بنظر وی در کتابهای پیشینیان مهمل و متروک مانده است، مؤلف این رساله را در زمانی که به تدریس حاشیه جلالیه به شرح جدید تجرید اشتغال داشت به خواهش «میر غلام محمد» شاگردش نگاشته و در یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه تنظیم ساخته است.
آغاز: «نحمدک یا من تقدّس ثبوته عن التشکیک. و نعوته عن الترکّب و التفکیک. جلّ جنابک عن التکلیّف فلا یعتریک تضعّف و الاشتداد. و علت ساحتک عن التکمّم...».
انجام: «..واقتضاؤه لامر آخر غیر ما یقتضیه المطلق و هو[.......]لیس محذورآ و لنختم الکلام ههنا حامدآ لربّ العالمین مصلیّا علی رسوله الامین و آله المعصومین قائلا ربّ زدنی علمآ و الحقنی بالصّالحین»
ص: 226
از: ارسطاطالیس.
به جلد 1 ص 23 رجوع شود.
رساله اول تحریر سده11 با یادداشت تملک محمد ظهیرالدینبن ابوالقاسم مهدی در 1166ق.
رساله دوم نستعلیق مقیم بن ابراهیم دماوندی در سده 11
172 برگ، 12 × 17
از: نظام الدین بن احمد اردبیلی.
آغاز: «این ایضاح ابیات شرع عوامل است که...لله لا یبقی علی الأیام ذوحید....یعنی قسم به خدا که باقی نمیماند بروزگار صاحب شاخهای گره گره که ثابتند....».
از: ؟.
منظومه مختصری در بیان اوزان اسم و فعل در صرف عربی که در 40 بیت سروده شده است.
آغاز:
«صرف اللّسان نحو ثنائه اولی و عطف البیان الی نعت خاتم انبیائه احری
کلمات عرب سه قسم بود نامشان فعل و حرف و اسم بود...»
انجام:
«...باشد آن صیغه را لقب معتّل بر تو سازد مفصّل این مجمل
حرف علّت به جای فاء باشد لقب و... میباشد»
ص: 227
هردو تحریر سده 13
7 برگ 11 × 17
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجار کرمانی.
مؤلف گفته که میرزا محمد باقر اصفهانی قمی نامه ای نوشته و در آن راجع به عقاید شیخیه سی سؤال نموده، پس وی برای رفع شبهات وی و دیگران که سوالاتی برای وی فرستاده اند این رساله را نوشته و به آنها پاسخ داده است، وی برای سهولت و دسترسی به سوالات، ابتدا سوالات را به ترتیب در ابتدای رساله آورده و بعد به پاسخگویی آنها پرداخته است، این رساله در 14 ربیع الثانی 1269 ق در روستای علی آباد کرمان پایان یافته است.
[فهرست کتب مشایخ 2-188 - الذریعه 12/ 291].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمّد و آله الطاهرین...چنین گوید بنده...چون رسید نوشته از مخدوم مکرم و مطاع معظم جناب[......]صاحب اثر....»
انجام: «..و بسیاری از این سؤالات را در سایر کتب نوشته ام اگر مفصل خواهید به آنها رجوع کنید مانند ارشاد و هدایت الطالبین و رساله چهار معامله سلوک و رسائل اخلاق و غیر آنها و به همین جا ختم مینمایم».
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی.
مولف این رساله را به خواهش کربلایی رضا سلمانی که از وی در آداب و شیوه و متعلقات صنعت دلّاکی رساله ای را خواسته بود نگاشته شده و در یک مقدمه و 10
ص: 228
باب تنظیم شده است: مقدمه؛ حمام و طرز ساختن آن. اول؛ در حمام رفتن - دوم؛ در ادعیه متعلقه بحمام - سوم؛ در زایل کردن مو - چهارم؛ در کیسه کشیدن - پنجم؛ در خضاب کردن - ششم؛ در حجامت و زالو انداختن - هفتم؛ در کشیدن دندان - هشتم؛ ناخن چیدن - نهم؛ در ختنه کردن - دهم؛ در شانه کردن و عطر بکار بردن.
[مرعشی 8-131 - فهرست کتب مشایخ 2-253 - (بدون نام خاص) ].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین....چنین گوید کریم ابن ابراهیم که برادر روحانی کربلائی رضا شهیر بسلمانی مدتهای مدید بود که خواهش کرده بود از حقیر که رساله برای....».
انجام: «..لکن خواستم بعضی چیزها که مناسبتی به آن دارد و بکار مشتری و سایر مؤمنین می آید آنها هم در این رساله نوشته شود لهذا بعضی مطالب دیگر هم برشته تحریر درآمد پس به همین جا ختم میکنیم این رساله را».
رساله اول بیتاریخ. رساله دوم نستعلیق محمد رفیع نائینی در 1272
161 برگ، 98 × 14
از: ؟.
رساله ای متوسط در شرح و توضیح اصطلاحات علم معما که با آوردن شاهد مثال از اسمها در قالب اشعار همراه است.
آغاز:
«...چون ز تاب مهر رویت زاهد خلوت نشین با خبر یکذرّه نبود چیست آه آتشین»
انجام: «هردم فکند در سر آن زلف چون...».
ص: 229
از: نور الدین عبدالرحمن جامی، 817 - 898 ق.
از جامی چهار دستور معما در فهرست منزوی معرفی شده است، رساله حاضر دستور معمای شماره چهارم وی است که اصول معما در آن بر پایه سه اصل؛ تسهیلی، تحصیلی و تکمیلی بنا نهاده شده است، این رساله در سال 890 ق مطابق با کلمه «فیض» پایان یافته است.
[نسخههای خطی فارسی 3-2185 - مجلس 3-132 - دانشگاه تهران 13-3349 -
نشریه دانشگاه 5/ 150].
آغاز:
«چو از حمد و تحیت یافتی کام
بدان ای در معما طالب نام
که اعمال معمایی سه قسمست که هر یک گنج اسمار طلسمست...»
رساله اول از آغاز ناقص و نستعلیق عبدالکریم در سال 979 در شهر ادرنه است.
رساله دوم از انجام ناقص و نستعلیق سده دهم است.
110 برگ، 9 × 14
از: محمد صادق مروزی - هما - وقایع نگار، قرن 13
تذکره ای کوتاه در جمع و گردآوری قصاید که در مدح «فتحعلی شاه قاجار» سروده شده است، در ابتدای هر قصیده ترجمه کوتاهی از ناظمین سرودهها نیز آورده شده است، این تذکره در یک آرایش و دو پیرایه و یک زیور در سال 1218 ق تنظیم شده است:
[الذریعه 12-95 - تاریخ تذکرههای فارسی 1-687 -
الفبایی آستان قدس/300 - آستان قدس 9/ 180].
ص: 230
آغاز: «زینت مدایح و زیب محامد حمد محمودیست جل ذکره که حمدش زینت زبان و بیانش زیب بنان است....».
انجام موجود:
«بر فراز تخت چون خورشید شاه تاج بخش در برش انجم صفت شهزادگان تاجدار»
از: محمد باقر بن علی اصغر رشحه اصفهانی یزدی، 1203 - 1266 ق.
تذکره شعرای فارسی زبان عصر قاجار به نظم است که بدون توضیحی درباره افراد در سه بیت نام شهر و حالات افراد در لابلای مثنوی جمشید و نوروز بنظم آمده است، این شعرا عبارتند از: احمد بیگ اختر، انور ابراهیم خان، میرزا علی اکبر نطنزی، افسرده هندوستانی، میرزا احمد شیرازی، میرزا محمد علی ادیب (ری)، محمد حسین بیگ اختر (ولایت بار فروش)، آزاد، حاج سید محمد آتش (فریدن)، آقا محمد صادق انیس (اصفهان)، کلب حسین آشفته (ایروان)، میرزا محمد قلی الفت (ایل افشار)، میرزا ابوالحسن امید (نهاوند)، میرزا ابوالقاسم (شیراز)، میرزا محمد صادق آرام (یزد)، میرزا محمد علی بهار (داراب)، میرزا محمد رحیم بیدل (اصفهان)، میرزا عبدالباقی باقی (اصفهان)، میرزا زین العابدین بیخود (اصفهان)، آقا محمد حسین بیمار (شیراز)، میرزا داود بینوا (ولایت طوس)، رجبعلی بیک تسلّی (شیراز)، مرتضی قلیخان پریشان (طایفه قراگوزلو)، محمد تقی خان تشنه مراغی (ایل شقاقی)، میرزا حسن تمنا (هرات)، میرزا زین العابدین ثاقب (کرمان)، میرزا علیرضا جلالی (بافق)، جواد (اصفهان)، حسن (نهاوند)، حاجی مهدی حجاب (شیراز)، میرزا حسن حسینی (یزد)، میرزا محمد علی حیران (یزد)، ملا غلامرضا حیران (یزد)، میرزا عبدالرسول حیران (رشت)، آقا سید ابوالقاسم حبیب (شیراز)، آقا
ص: 231
محمد تقی حسرت (همدان)، میرزا ابوالحسن طباطبایی حریف (جندق)، حاج معصوم خاوری (کوزه کنان)، میرزا محمد هاشم خرم (اصفهان)، آقا عبدالمجید خرم (خراسان)، آقا محمد رضا خازن (یزد)، سلطان فتحعلی شاه خاقان (ری)، میرزا فضل الله خاوری (شیراز)، امیر محمود خان خاور، محمد علی میرزا قاجار دولت، آقا بزرگ دانش (اصفهان)، میرزا سید محمد سحاب (اصفهان)، آقاجانی سایل (فارس)، آقا محمد علی سهل (قزوین)، آقا محمد علی شیدا (اصفهان)، میرزا عبدالله شهاب (ترشیز)، هادی بیک شایق (ساکی)، حسینعلی بیگ شرر (بیگدل)، حسنعلی میرزای قاجار شکسته، میرزا حسن ظریف (اصفهان)، آقا بابا عارض (اصفهان)، میرزا محمد حسن کلانتر عالی (شیراز)، هلاکو میرزای قاجار عشق، صفری بیک فردی (زند)، میرزا محمد فروغی (اصفهان)، میرزا ابوالحسن فردوسی (فارس)، میرزا سید یحیی فدائی (یزد)، میرزا حبیب الله قاآنی (شیراز)، آقا عبدالرحیم قضایی (یزد)، سید حسین مجمر (زواره)، منعم (شیراز)، میرزا محمد مطرز (زواره)، میرزا عبدالرزاق مفتون (تبریز)، شیخ محمد حسین مفتون (شیراز)، میرزا محمد مونس (اصفهان)، شیخ عبدالرحیم مایل (اصفهان)، آقا محمد حسین منظر (یزد)، مسکین، میرزا ابوالقاسم قائم مقام مجنون (فراهان)، سید حسن نیاز (اصفهان)، امان الله بیگ نظیر (زنگنه)، محمد باقر بیگ نشاطی، منت علی بیگ نوا (زند)، میرزا عبدالوهاب معتمد الدوله نشاط، میرزا شفیع ملقب به میرزا کوچک وصال (شیراز)، عبدالله بیگ تفرشی وفایی، آقا محمد وفایی (یزد)، میرزا محمد علی وامق (یزد)، آقا محمد صالح وامق (اصفهان)، واقف (خلخال)، آقا محمد کاظم واله (اصفهان)، میرزا محمد حسین وفا (فراهان)، شیخ عبدالوهاب همایون (فریدن)، میرزا ابوالحسن طباطبائی یغما (جندق).
[تاریخ تذکرههای فارسی 1-372 - مشار فارسی 1-1255 - فهرستواره فارسی 3-1889 -
الذریعه 19-328 (با نام مثنوی نوروز و جمشید) ].
ص: 232
آغاز: «اختر احمد بیک:
اختر که ز شمع طبع وقّاد پرتو ز زمین بآسمان داد»
انجام:
«...عیار نقد اخلاص حرم جریان نشد ظاهر بهر یکسال روزی کعبه آتشخانه بایستی»
هردو بیتاریخ و تحریر سده 13 رساله اول ظاهرآ از آخر ناقص است و رساله دوم داستان نوروز و جمشید و خطبه کتاب را ندارد.
90 برگ، 10 × 14
از: محمد طاهر بن محمد حسین شیرازی قمی (1098 قمی).
مؤلف کتابی در ترجمه «تنبیه الراقدین» نگاشته خود بفارسی دارد که در آنجا به موعظه و اندرز نفس خود پرداخته است که با مضامین این رساله بسیار تشابه دارد با توجه به اینکه رساله ملحقه بدین رساله «مباحثة النفس» هموست احتمالا همان «موعظة النفس» میباشد.
[الذریعه 23/ 272].
انجام: «زیرا که اثبات دو فرع اثبات یکی است و چون اعتراف بیکی نمود بر ما لازم نیست که اثبات یکی نماییم بلکه بر او لازم است که دویم را اثبات کند».
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی شیرازی (1098 ق).
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما بعد چون محتاج رحمت الله قادر محمد طاهر
ص: 233
دید که اکثر اهل زمان در قافلهگاه جهان رحل اقامت انداخته و از سفر پرخطر خویش فراموش ساخته اند....».
انجام:
«..غریق رحمت ایزد کسی باد که کاتب را به الحمدی کند یاد
در آن وقتی که جمع آیند [.... مشرق و مغرب بود دستم بدامان علی بن ابی طالب»
هردو نستعلیق محمد زمان بن محمد هاشم در 1104 رساله اول از آغاز نقص دارد.
82 برگ، 9 × 14
از: محمد محسن بن عنایة الله.
رساله ای مختصر در آداب و کیفیت و اعمال وارده در سفر که در یک مقدمه و شش باب و یک خاتمه تنظیم شده است. مقدمه؛ فیما نذکره من عزم الانسان و نیته فی سفره. باب الاول؛ فی بیان النیة و الوقت (3 فصل). الثانی؛ فیما یعمل المسافر قبل الخروج (5 فصل). الثالث؛ فیما یصحبه الانسان معه فی اسفاره (3 فصل). الرابع؛ فی تعلیم المسافر و نصیحته و حمل السلاح (7 فصل). الخامس؛.... السادس؛ فیما یعمل ویدعوا فی الطریق (6 فصل).
آغاز: «الحمد لله الذی سلک بنا طریق ارادته و بعثنا فی[.....]محبته الذی جعل الحمد من غیر حاجته.....
ص: 234
از: شیخ صدوق.
به جلد 1 ص 48 رجوع شود.
کتاب اول تا اوائل باب ششم را دارد و هردو تحریر سده 11 میباشد.
92 برگ، 10 × 14
از: نور الدین علی بن محمد بن صبّاغ مالکی مکی، (855 ق).
این نسخه برگزیده ای از آن است.
به جلد 1 ص 403 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1271 - الذریعه 16-246 - مرعشی 9-44 - الفبایی آستان قدس/ 430].
از: ابوالفضل احمد بن طاهر (صاحب ابی عثمان الحافظ).
مجموع صد کلمه قصار و نورانی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) که جامع مذکور جمع آوری کرده است با حدیث «لو کشف الغطاء...»آغاز و با حدیث «ان العاقل لا یطلق لسانه الا بعد مراجعة فکره و مفاحصة رایه» پایان یافته است.
آغاز: «قال الشیخ الزاهد محمد بن سلیمان بن محمد بن الحسین.... المکنی ابی نصر قال حدثنا ابوالقاسم عبدالواحد بن احمد الکرمانی قال حدثنا ابوبکر بن الحسین بن فرید قال ابوالفضل...».
انجام: «...ان العاقل لا یطلق لسانه الا بعد مراجعة فکره و مفاحصة رأیه هذا اخر الکلمات و الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله و صحبه و سلم».
ص: 235
هردو نسخ سده 11
68 برگ، 9 × 15
از: ؟.
مجموعه دهاعای فتحیه، شرح شأن نزول سی و سه آیه از کلام الله مجید، دعای حضرت مهدی (علیه السلام)، حرز امام موسی کاظم (علیه السلام)، آیات الشفاء فی القرآن، شرح دعای بازوبند، الدعاء المخمس و اسناده، کیفیت نماز شب نیمه شعبان، دعاء امیرالمومنین علمه الاویس القرن، دعاء قنوت الوتر، دعاء الخضر (علیه السلام)، حرز علوی مصری که در یک مجموعه گردآوری شده است.
آغاز: «اللّهم افتح لنا ابواب خیرک و فضلک و رأفتک و رحمتک و رزقک بفضلک و کرمک یا ارحم الراحمین، و اذا لقوا الّذین آمنوا قالوا امنّا و اذا خلا بعضهم الی بعض...».
انجام: «..مرض و شدة و بلاء و وباء و زلزلة و کل علّة و بلیّة یا سبّوح یا قدّوس یا رب الملائکة و الروح».
از: ؟.
ترجمه منثور و منظوم (هردو بیت قصیده در یک رباعی) قصیده عینیه و یا مناجات عینیه علی (علیه السلام) که پس از دو بیت عربی ترجمه منثور و منظوم آن آمده است.
[الذریعه 22-238 - دانشگاه تهران 11/ 124].
ص: 236
آغاز:
«لک الحمد یا ذالجود و المجد و العلی تبارکت تعطی من تشآء و تمنع
تبارک بزرگوار بودن و مونلی پناهگاه و تقدیم لک برای تخصیص حمد به خدا چه حمد هرکه هست بحقیقت حمد خداست...».
انجام:
«..یا رب چو شود روز قیامت ظاهر وز هر طرفی شود ملامت ظاهر
در روضه مصطفی برانگیز مرا کز حضرت او شود سلامت ظاهر»
کتاب اول از آغاز و انجام ناقص، تحریر جلال الحسینی و غیاث الدین بن جلال الدین در سده دهم. دعای خضر توسط حسن بن طی مقابله و تصحیح شده با تملک عبدالمحسن بن غیاث الدین و مهر مربع بزرگ «این کتاب از متملقات و جزو کتابخانه احقر فضل الله نوری است» در برگ آخر.
کتاب دوم نسخ و نستعلیق سده دهم.
37 برگ، 11 × 15
از: نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین یزدی، 981 ق.
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
از: محمود بن مسعود طبیب.
رساله ای کوتاه در روشهای از بین بردن رنگها از جامهها و پاکیزه ساختن آنها و
ص: 237
ازاله رنگها از پارچهها که با استفاده از آثار پیشینیان برشته تحریر درآورده است، این رساله که در 59 باب (در الذریعه 49 باب) تنظیم شده از کتاب یعقوب بن اسحاق کندی و دیگران اخذ و اقتباس شده است.
[الذریعه 17-166 - نسخههای خطی فارسی 1-446 - دانشگاه تهران 13-3286 -
سپهسالار (شماره 824) ].
آغاز:
«شکر حق را که آب رحمت او محو اثار جرم عصیان کرد
عادلی کز کمال قدرت خویش قلع آثار ظلم عدوان کرد...»
انجام: «...در زیر او دور کنند سفید گردد و اگر سیاه کرده باشند زودتر به ترنج و اشنان باید شستن و با آب قلیاب و صابون بشوید و به گوگرد دود کند سفید گردد تمت».
کتاب اول بدون تاریخ.
کتاب دوم نستعلیق 1061
117 برگ، 10 × 15
از: ؟.
حاشیه ای بر کتاب «المطول» سعد الدین تفتازانی (793 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم و در آن اقوال تفتازانی رد یا توضیح داده شده است.
[مرعشی 13/ 16].
آغاز: «لک اللهم الحمد و المنة و علی رسولک و آله و اصحابه الصلاة و التحیّة افتتح کتابه بعد التیمن بالتسمیة بحمد الله سبحانه....».
ص: 238
انجام: «...یجوزان یکون باعتبار انه لما تخصّص التحریر به علم ان المطلوب بها هو الذکر و هو لیس مذکورآ صریحآ».
از: فضل الله الثانی بن محمد شریف کاشانی (زنده 1072 ق).
رساله ای است مفصل در شرح کتاب «تشریح الافلاک» بهاء الدین عاملی (1030 ق) که در ایام صغر سنّ مؤلف بروز پنجشنبه 14 جمادی الاول 1072 ق بدنبال خوابی از شیخ بهایی برشته نگارش در آمده و روز 25 رجب 1072 ق پایان یافته است.
آغاز: «المنّه لله الذی صیّرنا من المتحیّرین فی خلقة السماوات و الارضین و کرمّنا بالتفکر فی غرایب مبدعاته من العالمین و الصلاة علی خیر الوری سجیة محمد9 اکرم الاولین و الاخرین....».
انجام: «..و هی ای القبلة الی خلاف جهة الظل قال هذا ما غفلت عنه عوائق الزمان و لم تتنبه له طوارق..... و الحمد لله رب العالمین و الصلاة علی خیر خلقه محمد و اله الطیبین الطاهرین».
کتاب اول تحریر موسی بن ابو محمد جهرمی در 1210 و کتاب دوم نستعلیق محمد کاظم بن ابو محمد جهرمی در 1213 در دارالسلطنه اصفهان مدرسه جلالیه در محله احمد آباد. حاشیه نویسی دارد و تصحیح شده».
225 برگ، 11 × 15
از: محمد حسین خلف تبریزی.
تاریخ تالیف 1062
ص: 239
این نسخه فقط مقدمه کتاب را دارد.
به فهرست منزوی 3-1922 رجوع شود.
آغاز: «فائده اول: بباید دانست که بعضی از علما و مورخین در پارسی نامه چنین فرموده اند که پارس پسر پهلو پسر سام بن نوح است و او در عهد خود مالک آن مرز و بوم بوده...».
از: ؟.
مؤلف در مقدمه گفته که برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی باید از حکمت و برهان پیروی کرد و رسیدن بدان از طریق کلمات و اقوال حکما و علما میسور است بدین جهت وی اقوال و نظرات حکما مشائیه و اشراقیه را در این باب جمع آوری کرده و همراه اشعاری مناسب بدون ترتیب و تقسیمبندی خاص گرد آورده است. نام مؤلف توسط شخص بدخواهی پاک شده است.
آغاز: «خوبترین زورقی که عقلای حکمت پیشه را از گرداب فرات به ساحل نجات تواند رسانید و نیکوترین فلکی که محققان حقایق اندیشه را از لطمات ناسوت به آرامگاه لاهوت توانند کشانید....».
انجام: «..و گویند جهل چون در کاری بود که موافق طبع بود دشوار زایل شود و هرچه ذمیمه است حوالت بطبعیت داده و هرچه حمید است حوالت بنفس ناطقه و عقل مدبره داده والسلام».
هردو تحریر سده 12 مطالب متفرقه ادبی و عرفانی در هامش نسخه نوشته شده.
90 برگ، 10 × 17
ص: 240
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ق).
در گزارش غزلی از حافظ که با بیت ذیل آغاز شده است:
«در همه دیر مغان نیست چو من شیدایی خرقه جایی گرو و باده و دفتر جایی»
[نسخههای خطی فارسی 2-1240 - الذریعه 13-376 -
دانشگاه تهران 6-2250 - ادبیات تهران 2-56 و 59].
آغاز: «دیر است تا به حکم وجوب اداء حقوق اخوت در شرع فتوت و دین مروت بر رقبه قلم سست قدم ادای معنی غزل از سخنان لسان الوقت ترجمان الزمان حافظ محمد شیرازی...».
انجام: «..بلکه به آنچه به ذوق خاص ناظم انسب بود اکتفا نمودم اندکی گفتم و بسیار دگر دانستم تمت».
از: محمد اسحاق شوکت بخاری (1107-1111 ق).
شامل غزلیات و رباعیات.
به جلد 2 این فهرست ص 403 رجوع شود.
آغاز:
«خدایا رنگ تاثیری کرامت کن فغانم را بموج اشک بلبل آب ده تیغ زبانم را»
ص: 241
انجام:
«..بنشین بزمین به چرخ گردان منشین یعنی که بغیر خاکساران منشین
بزمی است جهان که آستانش صدر است بالا منشین از همه پایان بنشین»
رساله اول تحریر سده 12 با مهرهای «ابراهیم علمی» و «علمی» و «یا الهی سید کونین حسین اوده دائم گشاده...1038» و «رب اجعلنی مسعودآ کما سمتنی محمودآ» به برگ اول. چهارده بیت از دوانی در آخر رساله آمده است.
کتاب دوم نستعلیق 1182 در هامش صفحات حواشی در توضیح معانی ابیات هست.
169 برگ، 9 × 16
به جلد 1 ص 287 رجوع شود.
(فقه - عربی)
به جلد 1 ص 55 رجوع شود.
هردو نسخ سده 12
65 برگ، 10 × 15
ص: 242
از: امام زین العابدین علی بن حسین السجاد (علیهم السلام).
به جلد 1 ص 362 رجوع شود.
شامل دعا پس از زیارات ائمه، زیارت جامعه کبیره، ادعیه ایام هفته، ادعیه ایام رمضان، سوره انعام، مناجات عینیه علی (علیه السلام).
آغاز: «منقولست از ابن طاوس که این دعا را بعد از زیارت هر یک از ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین میباید خواند. بسم الله الرحمن الرحیم انّی زرت هذا الامام مقرّأ بامامته معتقدآ...».
انجام: «و صلّ علیه ما دعاک موحّد و ناجاک اخیار ببابک رکّع».
کتاب اول نسخ 1039 در پایان مناجات خمسة عشر را دارد.
کتاب دوم نسخ سده 11
205 برگ، 9 × 16
منظومه ای است پیرامون 400 بیت که درباره توحید و مقامات اهل بیت و ائمه هدی (علیهم السلام) و معتقدات امامیه سروده شده است.
آغاز:
«و باسمه الذی جری به القلم
بدئت فی نظم جواهر الحکم
افتتح الثناء بالحمد علی
ولیّه مصلّیآ مهلّلا»
ص: 243
انجام:
«..فانّهم عنّا المبعّدونا
عمّا نقول متنزّ هونا
دع زخرف القول وما الغرام
فصفح عن ذکری وقل سلام»
از: محمد بن جعفر حسینی قزوینی.
رساله ای کوتاه در اخلاق و آداب اسلامی مأخوذه از کتابهای اخلاقی و آداب اسلامی که موقع تربیت و تعلیم فرزندش «هاشم» نگاشته و به نام وی منسوب نموده است.
آغاز: «الحمد لله الذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لولا ان هدانا الله والصلاة والسلام علی مؤدب من فی العوالم...انه لما وهبنی الله ولدآ بعد ان کنت اب البنات سمّیته بهاشم...».
انجام: «..و نتم هذه الرسالة بحدیث سئل حسین بن علی (علیه السلام) ما اقبح شیء قال الفسق فی الشیخ، و الحدة فی السلطان و الکذب فی ذی الحسب و البخل فی ذی الغنی و الحرص فی العالم تمت».
هردو تحریر سده 13 فوائد مطالب متفرقه در فضائل امیرمؤمنان در ادامه کتاب اول هست.
205 برگ، 9 × 16
به جلد 1 ص 125 رجوع شود.
(دعا - عربی)
ص: 244
به جلد 1 ص 217 رجوع شود. در آنجا به اشتباه خلاصة الافکار چاپ شده است.
کتاب اول تحریر سده 11 با مهر بیضوی «عبده محمد بن محمد سعید رضوی».
کتاب دوم نسخ محمد بن علی بن عبدالله بلادی بحرانی در 1139
137 برگ، 10 × 16
از: محمد حافظ شرف (زنده 810 ق).
ترجمه منظوم و آهنگ داری از قصیده معروف برده سروده «ابو عبدالله محمد بوصیری» (695 ق) که در آن از تاریخ و نام خود یاد کرده است:
چون ز هجرت هشتصد و ده سال تازی رفته بود اتفاق افتاد نظم فارسی اندر رقم
بنده مداح رسولم شهرتم حافظ شرف نام من باشد محمد من محمد چاکرم
[نسخههای خطی فارسی 4-2723 - دانشگاه تهران 2-236 - مخطوطات دارالکتب 1/ 88].
آغاز:
«امن تذکّر جیران بذی سلم
مزجت دمعآ جری من مقلة بدم
ای زیاد صحبت یارانت اندر ذی سلم اشک چشم آمیخته با خون روان گشته بهم...»
انجام:
«تا بجنباند صبا اندر چمن شاخ درخت یا برانند اشتران رانندگانش بر نغم»
ص: 245
از: ؟.
رساله ای کهنه در اخبار و روایات مربوط به ولادت پیامبر اکرم9 که در آن بیشتر به خلقت نوری رسول اکرم9 با استفاده روایات اهل سنت پرداخته شده است.
آغاز: «هذا ما ورد فی بیان المولد النبی (علیه السلام) قد ورد انّ الله تعالی قال کنت کنزآ مخفیآ لا اعرف فاحببت ان اعرف بتحقیق است باسناد درست که حضرت....».
انجام موجود: «...و میگریست زیرا که بر وی عظیم و سخت آمدی و آمنه خاتون در آن روزگار که حامله بود عجابتهای بسیار دیده بود از وی کرامتها یافت که تعجب میکرد و هیچ....».
رساله اول تحریر سده 11 در ادامه این رساله مناجات منظوم امیرمؤمنان (علیه السلام) آمده. مهر بیضوی «یا قاضی الحاجات» دارد.
رساله دوم تحریر سده 9 و 10 و از پایان ناقص است.
37 برگ، 12 × 16
از: محمد علی بن محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی، 1144 - 1216 ق.
رساله ای متوسط در اثبات انفعال آب قلیل در ملاقات با نجس که بدرخواست یکی از اساتیدش و بصورت استدلالی نوشته شده است.
[مرعشی 11-182 - الذریعه 17/ 158].
آغاز: «احمده علی نواله مصلیا علی احمده و آله و بعد فیقول المذنب القاهر....انه قد امرنی بعض الفضلاء ممن له حق التعلیم علّی».
انجام: «....و فی موثقة عمار فیمن وجد فی اناء له فأرة الحکم بوجوب غسل کل ما
ص: 246
اصاب ذلک المآء و اعادة الوضوء و الصلاة و حیث انتهی الکلام الی الصلاة فلنختم الرسالة بالصلاة علی ختم الرسالة».
از: یوسف بن احمد درازی بحرانی (1186 ق).
به جلد 1 ص 203 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1236
کتاب دوم بیتاریخ. فقط مقدمات دوازدهگانه حدائق را دارد.
155 برگ، 11 × 17
از: ؟.
مجموعه چند فایده کوتاه در مباحث مربوط به معاملات که بصورت نیمه استدلالی نوشته شده، در این نسخه یازده فائده آمده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله...و بعد فقد ترجّح فی نظری ان اکتب ما اشار الیه فکری فی بعض ابواب الفقه علی نحو الاختصار لئلا یذهب عنّی بمرور الایّام...».
انجام موجود: «..فائده :11 بناء علی عدم احتیاج....فی التاثیر الی الکاشف....».
از: محمد حسن نویسی.
رساله ای کوتاه در هشدارهایی به عقلا از حیث شناخت اطراف خود که در یک مقدمه و سه مقصد و یک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه؛ مقصد اول؛ در شناختن
ص: 247
عاقل است خود را (در 4 فصل) مقصد دوم؛ در شناختن غیر خود است (در 6 فصل) مقصد سیم؛ در شناختن عاقل است عمل خود را (در 7 فصل) خاتمه؛......
آغاز: «مقدمه شروع مینمایم بنام آن کسی که همیشه بود و است و بودهای غیر او از او پدید آمده است و از او یاری میجویم و او را ثنا میکنم....».
انجام: «...و از اینها عجیبتر کسانی هستند که خود را سزاوار راهنمایی مردم می دانند و متوقعند که مردم پیروی آنها را در اخلاق دیانتی و خداپرستی کنند با اینکه اگر درست در عملیات خود تامل...».
هردو ظاهرآ بخط مؤلف است و هردو از آخر نقص دارد.
25 برگ، 11 × 17
از: نظام الدین عثمان بن عبدالله خطایی (قرن 10).
به جلد 1 ص 192 رجوع شود.
از: نجم الدین حسین بن شهاب الدین یزدی (981 ق).
به جلد 1 ص 153 رجوع شود.
در آنجا تاریخ وفات 998 نوشته شده؟.
هردو نستعلیق محمد تقی بن شمس الدین ورکی مازندرانی در 1077 (دومی در مدرسه یوسف خواجه مشهد مقدس نوشته شده).
هردو حواشی دارد و تصحیح شده.
231 برگ، 10 × 17
ص: 248
از: ؟ .
شامل صد بیت و کمی از شرح حال سراینده که در زمان ناصر الدین شاه می زیست.
انجام آن:
مبارک نام او آمد هویدا در الف و بلکه هفتاد و دو بالا
دوم نامش به رب گشتی موافق....
37 برگ، 10 × 17
از: قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی، 1049 - پس از 1103 ق.
رساله ای کوتاه در مبدأ و معاد که در یک مقدمه و دو قسم تالیف و تنظیم شده است:
المقدم؛ القول بالاشتراک فی الوجود و معانی اسم الله بالاشتراک اللفظی.
القسم الاول؛ فی بیان المسایل الضروریة الواجبة تقدیمها فی صدر الرسالة.
القسم الثانی؛ فی بیان الضروریة الاعتقادیة.
[الذریعه 18-132 - نسخههای خطی فارسی 2-982 - دانشگاه تهران 3-321 - مجلس 12/ 29].
آغاز: «لا اله الا الله، له الکبریاء و الاسماء الحسنی....خداوندا زبان را از لاف و بیان را از گزاف...بدانکه این رساله بر دو قسم است، قسم اول مشتمل است بر جمیع مسایل ضروری از مبدأ و معاد...».
انجام: «..و حاصل این کلام نیز علی الاجمال این است که میگویند در وراء این عالم آسمان و زمین و دریا و حیوان الی آخر معناه بالفارسیه هو هو و لا سواه، تمت».
ص: 249
از: ؟.
تحریر سده 12 در این نسخه رساله اول به ملا وجب علیا (مولی رجبعلی تبریزی) نسبت داده شده.
50 برگ، 8 × 17
از: ؟.
به جلد اول ص 173 رجوع و با حاشیه میر سید شریف تطبیق شود که ظاهرآ غیر از آن است.
آغاز: «بسمله الفیاض الوهّاب اعلم انّ الفیاض ههینا منقول عن معناه اللغوی و هو الکثیر کثرة مخصوصة.... الی معنی الوهاب امّا بلا واسطه...».
انجام: «..آخر ما ینحل منحل الیه المقاصد ای آخر ما ینتهی الیه توقف مجموع تلک المقاصد لا آخر ما یتوقف کل واحد منها علیه فتامل، قوله: فی الحاشیة اشار بقوله تلک المقاصد ان تصور العامة خارج عنها یعنی ان تصور العامه الی التصدیق، تمت».
از: عبدالله جیلانی (زنده پیش از 1097 ق).
مؤلف در مقدمه گفته این رساله را در پاسخ کسانی که به مطالب «القواعد المنطقیة» یا «الشمسیة» دبیران کاتبی (675 ق) تشکیک کرده اند نوشته است، رساله با عنوان «تشکیک - الجواب» تنظیم شده است.
آغاز: «الحمد لله ذی الرحمة و الغفران لاهل الذنوب و العصیان و الصلاة علی
ص: 250
رسوله الفارق بین الحق و البطلان.... و بعد یقول اقل الناس استحقاقآ للثواب و اکثرهم مستوجبآ للعقاب....هذه رسالة محیطة بتشکیکات فی القواعد المنطقیة».
انجام: «..و لا یخفی ان هذا دلیل لقطع ذلک الاحتمال فالحصر قطعی و انما یذکروه اعتمادآ للتنبیه بهذا المعنی بادنی تامل فتأمل».
کتاب اول نستعلیق سلمان درویش بن محمود کلاردشتی در 1090 حواشی با امضاء «ح م سلمه الله» و «ع ف» و «ملا میرزا سلمه الله» و «سلطان سلمه الله» و «استاد الانامی دام ظله» دارد. مهر بیضوی «هو الله الموفق المعین» دارد واقف نسخه مصباح نجم الممالک است. نسخه تصحیح شده است.
رساله دوم نستعلیق 1097 تصحیح شده و حواشی دارد.
93 برگ، 10 × 17
به جلد 1 ص 205 رجوع شود.
[آستان قدس 14-6 - امام صادق قزوین 1/ 307].
آغاز: «بسمله الحمد لله....و بعد فهذه....جلیلة و موعظة بلیغة و هی اربعون سورة منتخبة من».
از: حسن بن عبدالمومن مظفری خویی (قرن 7).
کتابی ادبی است در چهار قسم که بنام «ابوالحرب یولوق ارسلان» (704 ق) و پیش از سال 684 ق تنظیم ساخته است: 1 - صد آیه قرآن که میتوان آنها را در نامهها گنجانید.
ص: 251
2 - صد حدیث نبوی 3 - صد سخن کوتاه از بزرگان مذهب. 4 - صد بیت عربی و فارسی شده آنها از مؤلف.
[الذریعه 24-122 دانشگاه تهران 2-292 - نسخه های خطی فارسی 3-2122 -
کشف الظنون 2/ 1945].
آغاز: «الحمد لله الذی تفضل علی عباده بمواهب الانعام و ملاء معادن خواطر الفصحاء ببدایع جواهر الکلام و الصّلاة والسلام علی خیر الانام محمد المصطفی المبعوث لتبیین شرایع الاسلام و...».
انجام:
«تا گرد قطب گردد، بر روی چرخ فرقد عیش تو باد دائم، اقبال تو مخلّد»
نسخه از برگ 95 شروع و قسم سوم در برگ 124 است و پایان و ادامه اش در برگ 80 شروع و در 94 پایان یافته است.
کتاب اول نسخ عبدالصمد در 1272 ترجمه فارسی احادیث در لابلای سطور نوشته شده.
کتاب دوم تحریر سده 13
125 برگ، 10 × 15
از: ؟.
مجموعه چند رساله و نامه و مکتوبات فرقه ضاله بهائیت است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 613 رجوع شود.
آغاز: «لک الحمد یا الهی و اله الناس و مقصودی و مقصود العارفین و محبوبی و محبوب الموحدین و معبودی و معبود المقربین...».
ص: 252
انجام: «..و الارکان بان یری الفهم والعلم من الله و یراعی الفقرآء بالمال و غیره ویطلب من الله.
تحریر سده 13
103 برگ، 9 × 12
از: محمد حسین بن عبدالمحمد نائینی، قرن 13
رساله ای کوتاه که مؤلف برای تدریس در «مدرسه مبارکه فاتحیه نائین» در 26 درس نگاشته است.
آغاز: «بسمله، درس اول؛ در معنی مسلمان: س، مسلمان کیست؟ ج، مسلمان کسی است که اعتقاد به اصول دین اسلام داشته و عمل بفروع دین اسلام بکند...».
انجام: «..پس ما باید اعتقاد بتمام اینها داشته باشیم و بدانیم اعتقاد باینها از ضروریات مذهب ما میباشد.
از: محمد حسین بن عبدالمحمد نائینی، قرن 13
رساله ای کوتاه در فروع و احکام شرعی مبتلا به مکلفین که برای تدریس در «مدرسه مبارکه فاتحیه نائین» بصورت سوال و جواب در ضمن 36 درس نگاشته شده است.
انجام: «زکاة آن یک گوساله است که داخل سال دویم شده باشد و هرگاه به چهل رسید زکاة آن یک گوساله است که....».
هردو بیتاریخ. رساله دوم ناتمام.
81 برگ، 9 × 11
ص: 253
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی.
آغاز: «ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار...».
از: شیخ حنیف الدین (یا حفید الدین).
رساله ای است در اصول و قواعد علم نجوم و تقسیمات زمین بر اقالیم که برای شاه عباس اول تالیف و در یک مقدمه و دو مقاله تنظیم شده است:
المقدمة؛ فی بیان ما یجب العلم به قبل الشروع فی هذا العلم. المقالة الاول؛ فی بیان الافلاک و ما یتعلق بها( 6 باب). المقالة الثانیة؛ فی بیان هیئة الارض و قسمتها الی الاقالیم (11 باب).
آغاز: «الحمد لله الذی انقادت لامره العقول و الافلاک و حارت فی بیداء عظمته....الفکر و الادراک...».
رساله اول نسخ عبداللطیف بن حسین بن محیی الدین بن عبداللطیف در 1092 تصحیح شده. تملک محمد حسین اصفهانی در 1338 و مهر بیضوی «محمد حسین بن محمد الموسوی» روی برگ اول هست.
رساله دوم تا اوائل باب هفتم از مقاله دوم را دارد. تحریر سده 11
67 برگ، 9 × 13
مجموعه چند رساله که اولی آنها بصورت سوال و جواب طرح شده است.
ص: 254
به فهرست سابق این کتابخانه ص 614 رجوع شود.
آغاز: «سوال از عید اعظم، جواب: اول عید عصر سیزدهم ماه دوم از اشهر بیان است...».
تحریر سده 13
44 برگ، 10 × 13
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی شیرازی (1098 ق).
رساله ای در مواعظ نفس و ذکر مرگ و پند و اندرز با عناوین «فصل - فصل» و یک خاتمه و همراه رباعیاتی از مؤلف که توسط خود به فارسی ترجمه مزجی شده است.
[الذریعه 4-91 - نسخههای خطی فارسی 2/ 1569].
آغاز موجود: و با زمره قدسیان هم پرواز گشته و بخطاب مستطاب ان اکرمکم عند الله اتقیکم سزاوار گشته بدانکه این دل بمنزله راکب است و بدن مرکب....».
انجام: «..توبه کنندگان باشیم نه عصیان کنندگان و نه اصرار داشتگان، ای ضامن جزاء نیکوکاران و به اصلاح آورنده عمل مفسدان».
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق).
یکی از چهار مثنوی فارسی ناظم است با دیباچه منثور و شش بخش اخلاقی و اندرزگونه: هشدار بگمراهان، پند به روان گمراه کننده، بدی دانشهای مرسوم، ستایش از دانشهای دین، آرزوی همنشینی با اهل حال و ذوق، توبه.
[الذریعه 14-279 - مشار فارسی 3-3344 - نسخههای خطی فارسی 4-2978 -
دانشگاه تهران 14-3625 - سپهسالار 5/ 270].
ص: 255
آغاز: «الحمد الله علی جزیل آلائه و اصلی علی اشرف انبیائه، اما بعد این شکسته بسته چند است....در میان عرب مشهور و معروفست...».
انجام:
«پیوسته خجسته پیامش کن مقبول خاص و عامش کن»
رساله اول نستعلیق محمد علی بن ابراهیم بن سلطان حسین جتو (یا) جشوقانی الاصل وزر نه المولد و الموطن در 1087 از اول نقص دارد.
رساله دوم تحریر سده 11 پایان آن نونویس است.
67 برگ، 8 × 12
از: علی مخصوص - کاتب الخاقان.
[الذریعه 8-148 - مشار فارسی 2/ 2117].
آغاز: «الحمد لله علی نعمه و آلائه و....بنده شرمنده علی مخصوص کاتب الخاقان...پنجاه سال از عمر خود را بخدمات فرهنگی بسر برده و اینک که پایان عمر است....».
انجام:
«..سمند بادپا از تک فرو ماند
شتربان همچنان آهسته می راند
ختمت مقالة الاولی بعون الله تبارک و تعالی».
از: علی مخصوص - کاتب الخاقان.
مؤلف در این رساله کوتاه نظرات خاص خود را درباره مباحث اخلاقی برشته
ص: 256
نگارش درآورده و در رمضان 1353 ق از نگارش آن فارغ شده است.
[مشار فارسی 2-2117 - الذریعه 16/ 309].
آغاز: «بسمه، سالهاست بواسطه فرط نسیان از تحریر و بیان از تقریر و دماغ از تعبیر بازمانده دچار بیتوفیقی و پایبند هوا دور از مراحل ترقی و تعالی و محروم از...».
انجام: «..در دامن اسلام و نشو و نمای در ممالک اسلامی تازه از کلاس شروع سخن گوئیم و ... در بدیهیات نمائیم.
هردو نستعلیق مؤلف در 1365 در پایان نامه ای از محمد کاظم حسینی تهرانی عصار آمده که شاید بخط خودش باشد.
44 برگ، 10 × 18
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق).
رساله ای مختصر و کوتاه در بیان احکام و اعمال حج که در تقسیمات دوازدهگانه بطور اجمالی آورده شده و در برخی موارد به ادله و اقوال فقها نیز اشاره شده است.
به ج 1 ص 22 رجوع شود.
[الذریعه 1-115 و 117 - مجلس 25-89 - مرعشی 12-281 - کتابخانه مراغه/ 168].
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق).
رساله ای مختصر در احکام روزه که در هشت فصل تنظیم شده است هر فصل دوازده حکم دارد و در انتها نیز دوازده امتیاز برای ماه مبارک رمضان با استفاده از
ص: 257
کتاب و سنت شمرده شده است، این کتاب در آخر ماه شعبان 1019 ق تالیف شده است.
[الذریعه 1-113 - مجلس 25-89 و 4-60 - مرعشی 1-34 -
مشار عربی/ 18 - کتابخانه مراغه/ 167].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل الصوم جنة من النار و الصلاة علی اشرف الخلایق محمد و آله الاطهار...».
انجام: «12 - انّ ثواب تلاوة آیة واحدة فیه کثواب ختم القرآن فی غیره».
هردو نسخ 1313
84 برگ، 4 × 8
از: ؟.
رساله ای در مرکبات مستعمل که دارای فوائد و خواص بسیاری هستند و در چند باب تنظیم شده است: الاول؛ فی المفرحات. الثانی؛ فی المعاجین. الثالث؛ فی الجوارشات. الرابع؛ فی الاطریفلات. الخامس؛ فی المربیات.
آغاز: «بسمله الحمد لله....الباب الاول فی المفرحات بدانکه این رساله ایست دویم از مفتاح آخر که ذکر کرده خواهد شد مرکبات مستعمل در وی والله الموفق و به ثقتی و اعتمادی مفرح یا قوتی: خفقان و وسواس را....».
انجام: «..مربای شقاقل مجامعت را قوت دهد و باه را زیاده کند و نعوظ هرچه تمامتر آورد و در امر باه مفید است صفت آن بستاند شقاقل تازه و اگر تازه نباشد خشک را بخیساند یک شبانه روز و آب آن بریزد...».
ص: 258
(طب - فارسی)
از: محمد معصوم بن سید صفای حسینی ترمذی اصلا و بکری مسکنآ و نامی تخلّصآ، 944 - 1019 ق.
رساله ای در بیان امراض و دردهای بدن و بیان درمانها و ادویهجات آنها که در 26 باب تنظیم شده است: 1 - در علاج امراض. 2 - در علاج امراض چشم. 3 - در علاج امراض گوش. 4 - در علاج امراض بینی. 7 - در علاج امراض دهان. 10 - علاج امراض حلق. 12 - علاج امراض درد دل. 15 - علاج امراض جگر. 18 - علاج امراض مقعد. 22 - علاج امراض پشت سرین و دست و پا. 26 - در فواید متفرقه.
[نسخههای خطی فارسی 1-602 - الذریعه 7-20 و 17-64 - نشریه دانشگاه 3/ 362].
آغاز:
«بسمله حمد خداوند گو، کش بدر کبریا هست برابر به هم حشمت شاه و گدا
هرکه بتحقیق دید جانب ذرّات را نایدش اندر نظر در دو جهان جز خدا...»
هردو تحریر سده 11 رساله اول کمی از باب آخر را ندارد. رساله دوم ناقص است.
70 برگ، 15 × 24
همین نسخه در جلد اول ص 18 نیز یاد شده.
ص: 259
از: ؟.
رساله ای است در فال گرفتن از قرآن بدین صورت که کسی میخواهد از قرآن فال گیرد باید سوره توحید و ده بار صلوات بر پیامبر را بخواند و سپس دعایی را قرائت و صفحه ای از قرآن را باز کند، هفت ورق بشمارد و در هفتمین سطر حرف اول هرچه باشد فال اوست و بصورت شعر و نثر آورده است.
آغاز:
«گر بخواهی فال مصحف بنگری
آنچه شرط است اندرو رو نگذری
برشمارم هر یکی را پیش تو تا نگردد بد ازان اندیش تو...»
انجام: «...امام ناطق جعفر صادق علیه السلام و شیخ حسن بصری گوید این خداوند فال از دنیا بیرون نرود تا پیغمبر را7 در خواب نبیند و هر که پیغمبر را7 در خواب ببیند مراد دو جهانی او برآید ان شاء الله تعالی».
قرآن مجید نسخ سال 909 و رساله دوم نستعلیق 909 قرآن مجید مذهّب است.
312 برگ، 16 × 25
از: محمد باقر بن محمد حسینی استر آبادی - میرداماد (1041 ق).
مؤلف قصد داشت شرحی بر احادیث «الکافی» ثقة الاسلام کلینی (328 ق) بنویسد ابتدا توضیحی بر خطبه کافی نوشته و سپس 39 راشحه که درباره مسایل درایة الحدیث، ترجمه برخی راویان و آخرین آنها درباره برخی مباحث اصول فقه است آورده و سپس به شرح برخی کتابها از جمله عقل و جهل و توحید پرداخته ولی ناتمام مانده است.
[آستان قدس 14-265 - الذریعه 11-257 - مشار عربی/ 492].
ص: 260
آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین حمدآ ینبغی لکرم وجهه و یلیق بعزّ جلاله زنة عرشه و عدد علمه».
از: مراد بن علیخان تفرشی، 965 - 1051 ق.
شرح بر «من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق قمی (381 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده و در دوشنبه 17 ربیع الاول 1044 ق بپایان رسیده است.
به جلد 1 این فهرست ص 95 رجوع شود.
[الذریعه 4-223 - آستان قدس 14-151 - مرعشی 1/ 85].
کتاب اول نسخ سده 12 در اصفهان. حاشیه از مؤلف با امضاء «منه» دارد. مهر مربع «افوض امری الی الله عبده احمد 1119» بر برگ اول است. تصحیح شده.
کتاب دوم نستعلیق جلال الدین محمد بن عماد الدین محمود لاهیجی در 1109 در اصفهان. حواشی از مؤلف با امضاء «منه رحمه الله» دارد. تصحیح شده و در دو برگ پایانی اسانید من لا یحضره با تعداد روایاتشان آمده. تملک با مهر بیضوی «محمد حسین الحسینی» در برگ آخر دارد.
240 برگ، 18 × 24
از: ؟.
کتابی در رمل و اصول و قواعد و اشکال مختلف آن که در هفت اقلیم تنظیم شده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله....و بعد هذه الرّمل من کتاب الاقلیدی جهت از جهان الرمل که آنرا تخت الرمل دانسته ایم مشتمل بر هفت اقلیم اقلیم اول در قاعده سالیانه به
ص: 261
طریق جمهور و استادان....».
انجام: «و این اشکال شانزدهگانه منسوبات خانه های خودند».
از: ؟.
رساله ای در اصول و مبانی علم رمل که در دو ضابطه و هر کدام در چند باب تنظیم شده است.
ضابطه اول؛ در معرفت رمل (6 باب).
ضابطه دویم؛ در احکام رمل (6 باب).
ص: 262
آغاز: «بسمله مصنف چنین میفرماید که این مختصر را در محروسه یزد تصنیف کرده نامش را مفتاح الکنوز نهاده پس بنابراین بر دو ضابطه قرار داده ضابطه اول در معرفت رمل بر 6 باب....».
انجام: «در عناصر هر یکی غالب باشد در آن عمل باید کرد با بخورش تا تأثیر بخشد».
هردو نستعلیق سده 13
72 برگ، 17 × 26
از: فخر الدین ابراهیم بن بوذر جمهر عراقی، (688 ق).
مقدمه ای مشتمل بر زندگی ناظم در ابتدا آمده است و شامل قصاید، غزلیات و رباعیات است.
[نسخههای خطی فارسی 3-2435 - مشار فارسی 2-2349 - مجلس 17-355 -
سپهسالار 3-430 - نشریه دانشگاه 4/ 674].
آغاز: «بسمله حمد بیحد و مدح بیعد حضرت احدی و جناب صمدی را که به یک اشاره کن موجودات را...
راه باریک است و شب تاریک و مرکب لنگ و پیر ای سعادت رخ نمای و ای عنایت دستگیر...»
انجام:
«....زین سخنها خلاصه دانی چیست آنکه دور از تو من بدانم [.....] زیست
گرچه داری چو من هزار هزار
ختم گشت این سخن بدین گفتار»
از: فخر الدین ابراهیم عراقی (688 ق).
رساله ای کوتاه در بیان معانی و مرادات صوفیان از بکار بردن اصطلاحات خاصه در آشعار و کتابهای مربوطه است.
این نسخه دیباچه را ندارد.
[نسخههای خطی فارسی 2-1037 - نشریه دانشگاه 4-445 -
مجلس 2-180 - مخطوطات دارالکتب 1/ 255].
آغاز: «بسمله در اسامی معشوق و آنچه بدان متعلق است میل رجوع را گویند به اصل خود بیشعور و آگاهی از اصل مقصد همچون رجوع طبیعی چون جمادات و طبایع اربعه که بی اختیار مایل اصلند....».
انجام: «...و ارباب جاده طریق را ختم کار به شست وشو باشد تا از آن جمله قوله تعالی و ختامه مسک و فی ذلک فلیتنا فس المتنافسون باشند تمّ الرساله».
هردو نستعلیق سده 13 دیوان تصحیح شده. مهر بیضوی «شعاع» و «شعاع 1315» دارد تملک امین ... محمد هاشم حسینی ذهبی در پایان هست.
190 برگ، 12 × 20 با جلدی نفیس.
ص: 263
(منطق - فارسی)
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
به جلد 2 ص 495 رجوع شود.
هردو نستعلیق سده 13 و هر دو حاشیهنویسی دارد و رساله دوم تصحیح شده است.
36 برگ، 15 × 20
از: علی بن محمد رشتی جیلانی (زنده 1228 ق).
رساله ای متوسط که گزیده و انتخاب کتاب دیگر مؤلف بنام «ذخائر النشأتین» است که به جهت بسط و گستردگی در این رساله تلخیص و بصورت سوال و جواب و در اختیار مراجعه کنندگان قرار داده شده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله....اما بعد پس چنین گوید اکمل العباد فی النقصان وانقصهم فی کمال الایمان».
انجام: «...از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمود پیغمبر (صله الله علیه و اله وسلم) بر اسودین اخطار میکرد عرض کردم رحمک الله و ما الاسودان فرمود خرما و اب و به زبیب یعنی مویز و آب سحر میکردند».
ص: 264
از: علی بن محمد رشتی جیلانی (زنده 1228 ق).
رساله ای کوتاه در احکام تجارت و معاملات که برای استفاده مقلدین و مراجعه کنندگان بصورت سوال و جواب (20 سوال) تنظیم و از کتاب بزرگ و مفصل مؤلف بنام «ذخائر النشأتین» تلخیص شده است.
نگارش رساله در اول ذیقعده 1228 ق پایان یافته است.
آغاز: «بسمله الحمد لله....اما بعد بر رای صواب نمای برادران ایمانی مخفی نماند که بعضی از اخلّای روحانی از نیکوکاران تجّار از این اقل عباد الله.....خواهش نمودند که رساله مبسوطه در تجارت....».
انجام: «..التماس دعا از برادران دینی میکنم که مشغول مطالعه این مختصر باشند بدان عمل نمایند خدای تعالی این اقل را در دنیا و آخرت برکت محمد و....موفق بدارد».
رساله اول تحریر 1228 و رساله دوم تحریر سده 13 مهر بیضوی «عبده علی اصغر» دارد.
199 برگ، 14 × 20
از: مولانا محمد حنفی تبریزی (قرباغی).
حاشیه متوسطی بر رساله «اثبات الواجب القدیم» جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ق) است که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است، این رساله در سال 926 ق پایان یافته است.
[الفبایی آستان قدس/183 - کشف الظنون 1-842 - مرعشی 6/ 308].
آغاز:.« بسمله الحمد لمن تقدس جنابه عن ان یکون شریعة لکلّ واردٍ و تنزه عن ان یطلع علیه الّا واحد بعد واحد تحیّرت العقول و الافهام فی کبریاء ذاته....».
ص: 265
از: نظام الین خطایی، قرن 10
به جلد 1 ص 192 رجوع شود.
هردو نستعلیق محمود بن صادق بن نور محمد حسنلو ساکن شروان من محال سعدان رود در قریه قرابقال. کتاب اول بیتاریخ و کتاب دوم در 1132 در خدمت استادی ملا اسماعیل آخوندی. کتاب اول حواشی با امضاء «محیی الدین» و «قاضی زاده» و «چلپی» و «شیخ زاده» و «گیلانی» و «عبدالرحمن کردی» و «مصلح الدین» با مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه» داردو تصحیح شده.
کتاب دوم حواشی با امضاء «محمد امین» و «فیض الله» و «میرزا جان» و «حسن چلپی» و «گیلانی» و «خواجه ابوالقاسم» دارد.
تصحیح شده.
92 برگ، 15 × 20
کتاب اول از آخر و کتاب دوم از آغاز نقص دارد.
از: ابوالحسن علی بن جولوغ فرخی سیستانی (429 ق).
[الذریعه 9-819 - نسخههای خطی فارسی 3-2462 - ملی تهران 2-419 -
دانشگاه تهران 15-4080 - مجلس 3/ 369].
آغاز: «بسمله
برآمد نلیگون ابری ز روی نیلگون دریا چو رای عاشقان گردان چو طبع بیدلان شیدا»
ص: 266
دفتری مشتمل بر اشعار و قصائد شاعران ذیل: میرزا - فتحعلی خان صبا - محبوب ترشیزی - شهاب ترشیزی - میرزا معصوم محیط - محمد تقی سپهر کاشانی - فضل الله خاوری - فاضل خان راوی - محمد رضا مونس بارفروشی - میرزا محمد تقی نوایی - میرزا عباس بساطی هزار جریبی - میرزا محمد تقی علی آبادی صاحب - محمود خان خاور - رضا قلیخان هدایت - میرزا ابوالقاسم قائم مقام - میرزا طاهر سبزواری - وصال شیرزای - میرزا صادق هما مروزی - سلمان ساوجی (قصیده بی نقطه) - قطران تبریزی - امیر معزی سمرقندی - عبدالواسع جبلّی - جمال الدین اصفهانی - رشید الدین وطواط - حکیم سنایی - اسدی طوسی - عمادی غزنوی - هدایت دامغانی - رودکی سمرقندی - محمد مکنون کازرونی - یغما جندقی - سحاب نشاط اصفهانی - انیس اصفهانی - حسن قمی - منصف - صهبا قمی - آذر بیگدلی - شفایی - بحر - راوی گروسی - میرزا رحیم بیدل - محیط - طایر شیرازی - مسکین - نصرت طالشی - فکرت لاهیجی - ملا مجد ساروی - ذوقی - مجمر - قابل ایروانی - هلالی جغتایی - سید محمد ضیایی کازرونی - مسجدی - عنصری بخارایی - مکنون کازرونی - رونقی بخارایی - لسانی شیرازی - مشرف الدین - اهلی شیرازی - صاحب مازندرانی - میرزا ابوالقاسم همدانی - میرزا محمد حیرت.
هردو تحریر سده 13 کتاب اول از آخر نقص دارد. با مهر بیضوی «شعاع».
142 برگ، 15 × 21
از: مهدی بن ابی ذر نراقی کاشانی، (1209 ق).
رساله ای متوسط در مباحث کلامی و اعتقادی شیعی که در پنج باب تنظیم شده
ص: 267
است: 1 - در اثبات صانع تعالی شانه (یک مقدمه و دو فصل) 2 - در نبوت (چهار فصل) 3 - در امامت (یک مقدمه و هفت فصل) 4 - در نبوت خاصه 5 - در معاد.
[الذریعه 2-466 - نسخههای خطی فارسی 2-895 - سپهسالار 3-220 -
مشار فارسی 1-595 - حقوق تهران/ 20]
از: محمود بن عبدالکریم شبستری، قرن 8
رساله ای معروف در عرفان و معرفت نفس که در هفت باب تنظیم شده است:
1 - نفس طبیعی و نباتی و حیوانی و انسانی 2 - صور موجودات 3 - واجب و ممکن و ممتنع الوجود 4 - حکمت آفرینش 5 - مبدأ و معاد 6 - برابری آفاق و انفس
7 - ......
[الذریعه 20-284 - نسخههای خطی فارسی 2-842 -
کشف الظنون 2-1649 - دانشگاه تهران 12/ 2957].
آغاز: «بسمله حمد بیحد و ثنای بیعدد حضرت ذوالجلالی را که آثار قدرت او در عالم آفاق و انفس چون آفتاب جهانتاب در چشم اهل بصیرت تابان است...».
کتاب اول نسخ 1254 آغازش نقص دارد.
کتاب دوم نستعلیق سید زین العابدین بن ابراهیم طباطبائی در 1230
هردو تصحیح شده است.
65 برگ، 17 × 21
از: ؟.
ص: 268
کتابی در داستان و سرگذشت شخصی بنام «فانفا» که از زبان فرانسه به فارسی ترجمه شده است.
آغاز: «در اواسط ماه دسامبر هزار و هشتصد و سیزده مسیحی شخص چون سرعت گامهای اسب خویش در جاده عبور مینمود که آن جاده از میان جنگل سیاه مابین (بریزاک) و (فریبورک) میگذرد سوار چنان....».
داستان سه جلدی در تاریخ انقلاب روسیه و حوادثی که در میانه سالهای 1894 - 1921 م در روسیه رخ می دهد که توسط «پیر کراسنف» نوشته شده و این ترجمه فارسی آن است.
تاریخ ترجمه 1309
آغاز: «مقدمه ای که مترجم آلمانی از کتاب اصلی که بزبان روسی است مینگارد بقرار ذیل است در اوایل اکتبر سال هزار نهصد و نوزده بود حملات سنگین متفقین در..... غرب و شروع....».
هردو نستعلیق سده 14 کتاب اول تا فصل هفتم و کتاب دوم مقدمه و قسمت اول را دارد.
و کتاب دوم نسخه اصل است و توسط مترجم تصحیح شده و خطخوردگی دارد.
55 برگ، 17 × 21
به جلد 1 ص 286 رجوع شود.
ص: 269
به جلد 1 ص 53 رجوع شود.
کتاب اول نسخ عبدالله بن الله یار شبستری در 1244 از اول ناقص است. حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم نسخ همان کاتب در 1240
120 برگ، 15 × 20
رساله ای در ادعیه و اذکار (باب هفتم در زیارت امام حسین در کربلا) که در هفت باب در هفت آیه تنظیم و از کتب فرقه ضاله بهائیه است.
آغاز: «بسمله ان هذا کتاب قد نزل علی الارض المقدّسه بین الحرمین من لدن علیّ حمید ثم قد فصلت علی ید الذکر».
انجام: «..و لقد نزلنا الصحیفة بالحقّ لقوم یعدلون».
از: ؟.
از کتابهای فرقه ضاله بهائیه است.
آغاز: «الحمد لله الّذی خلق کلّ شیء بامره انا کل لله عابدون هو الّذی فی قبضته ملکوت کلشئ».
انجام: «...انه هو العزیز المحبوب سبحانک اللّهم انت تجری کلّ نفس بما کسبت و ان علیک کل یعرضون».
کتاب اول بیتاریخ.
ص: 270
کتاب دوم نسخ 1321
145 برگ، 14 × 21
از: صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050 ق).
رساله ای مختصر و مشهور در اثبات مبدأ و معاد به روش حکمت متعالیه که در آن از روایات و آیات و اقوال بزرگان سود جسته شده و در دو «مشرق» تنظیم شده است:
المشرق الاول؛ فی العلم بالله تعالی و صفاته و اسمائه و آیاته (در چند قاعده).
المشرق الثانی؛ فی المعاد (در چند اشراق).
[الذریعه 7-58 - مجلس 38-602 - کتابخانه مراغه/248 -
مرعشی 17-274 - ملی تهران 10-215 - مشار عربی/ 316].
آغاز: «الحمد لله الذی جعلنا ممن شرح صدره للاسلام فهو علی نور من ربه».
از: عبدالرزاق بن علی بن حسین لاهیجی (1072 ق).
به جلد 1 این فهرست ص 357 رجوع شود.
هردو ناتمام و تحریر محمد رحیم بن محمد بن محمد علی طالقانی در 1223 و 1225 کتاب اول از روی نسخه محمد شاهرودی نوشته شده. و در برگ 13 و 14 اشعاری از اقا جمال خوانساری و آقا حسین خوانساری و آقا رضی خوانساری و شیخ بهائی و خواجه نصیر طوسی و چند ماده تاریخ وفات علمای بزرگ هست.
هردو کتاب حاشیه دارد و تصحیح شده.
کتاب دوم حواشی با امضاء «ع ب» و «میر صدر» و «سید المدققین» و «میرزا حسن بن
ص: 271
الشارح» و «اسمعیل ره» و «عبدالله عفی عنه» و «میرزا نوری» و مهر بیضوی «یا من هو ارحم من کل رحیم دارد».
از: محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی (1206 ق).
به جلد 1 ص 414 رجوع شود.
(رجال - عربی)
از: فخر الدین بن محمد علی طریحی نجفی (1087 ق).
مجموعه اصطلاحات و مباحث رجالی و درایی و نیز نام روات مورد نظر در علم حدیث که بصورت الفبایی و در ضمن یک مقدمه و دوازده باب و یک خاتمه تنظیم و در روز یکشنبه هفتم جمادی الآخر 1053 ق بپایان رسیده است.
[الذریعه 5-73 - مرعشی 9-54 - مجلس 38-613 - مشار عربی/245 -
الفبایی آستان قدس/ 162].
هردو نستعلیق ادریس بن حسین حسینی موسوی در 1188 در ایام تحصیل در کربلا.
کتاب اول از آغاز و کتاب دوم از انجام ناقص است. تصحیح شده.
104 برگ، 17 × 21
از: محمد حسین بن احمد افشار، قرن 13
ص: 272
کتابی مفصل در اصول جراحی که با استفاده از تعلیمات دکتر پولاک نمساوی مدرس مدرسه دارالفنون ترتیب و در دو جلد هر کدام در چند مقاله (ج اول در مقدمه و سه مقاله و جلد دوم در پنج مقاله) تنظیم شده است:
جلد اول: مقدمه؛ در تعریف عمومی این علم (جراحی).
مقاله اول؛ در بیان مجملی از حمیات و اورام وارده بر اعضای آن( 3 باب).
مقاله ثانی؛ در بیان جراحات وارده بر بدن انسان باقسام و اسباب (3 باب).
مقاله ثالث؛ در تفرق اتصال مزمن و ناسوز و خلع مفاصل و فتق...(8 باب).
جلد دوم: مقاله اول؛ در التصاقات و ماندن شیء خارجی و حبس دم با شیء مایع در بدن (3 باب).
مقاله ثانی؛ در بیان اجتماع رطوبتی در کیسه حاصله از غشاء زجاجی و حصات مثانه (2 باب).
مقاله ثالث؛ در تغییر جرم آلتی از آلات بدن و وجود آلتی غیر طبیعی (4 باب).
مقاله رابع؛ در امراض عدد از زیاده و نقصان عضوی از اعضاء بدن (2 باب).
مقاله خامس؛ در بیان بعضی از اعمال ید و طریقه قطع هر یک از اعضاء (3 باب).
[مرعشی 9-207 - (جلد دوم با نام مخزن الفوائد) ].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما بعد چون حکیم حذاقت سیر و معلم فضیلت گستر دکتر پولاک تمساوی معلم مدرسه دارالفنون و طبیب خاصه دربار معدلت مدار اعلیحضرت شاهنشاه اسلام و....».
انجام: «..نسخه دیگر آب آهک دو سیر خالص یا با شیر نیمگرم بنوشند از جهت رفع حموضت معده و جشاء حامض و خرقة البول و کثرة سیلان ماده بسیار مفید».
از: ؟.
ص: 273
رساله ای درباره کحالی (چشم پزشکی) که در یک مقدمه و دوازده باب تنظیم شده است: 1 - تشریح عین. 2 - طریق امتحان عین. 3 - جراحات عین. 4 - در اشیاء خارجی در عین. 5 - در اورام عین. 6 - اورام مرکبه بصر. 7 - در قروحات قرنیه. 8 - در تغییر هیئت و شکل عین. 9 - التصاقات عین. 10 - تغییر یافتن آلات عین. 11 - در اشیاء تازه در عین 12 - در امراض عصبانی.
[مرعشی 9/ 209].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...این رساله ایست در کحّالی و مشتملست بر مقدمه و دوازده باب اما مقدمه چون قوه باصره از برای انسانی از جمیع حواس خمسه الزم و واجب است و...».
انجام: «..باید بکتاب قرابادین فرنگی رجوع نمایند که در آنجا هر نسخه بتفصیل نوشته شده و این کتابرا چون خواستیم که مختصر نوشته شود لهذا بذکر آنها نپرداخته و به همان نسخ مختصری که مسطور گشته اکتفا نمودیم».
کتاب اول نستعلیق محمد حسین بن حاج میرزا محمد در 1303 این نسخه جلد اول و دوم را دربردارد و در ادامه آن فرهنگی از لغات فرنگی و معادل فارسی آنها آمده است.
کتاب دوم نستعلیق عبدالحسین بن حسین در 1304 فهرست آن در پایان کتاب قبلی نوشته شده است.
293 برگ، 15 × 22
از: شرف الدین محمد بن محمد رضا مجذوب تبریزی (زنده 1081 ق).
کتابی مفصل در ادعیه و اذکار و اعمال ایام که در یک مقدمه و دوازده باب تنظیم شده است: مقدمه؛ در ترغیب بدعا. باب 1؛ در اعمال شبانه روز. 2 - در ایام هفته. 3 - در
ص: 274
اعمال مشهور و سنه. 4 - بیان زیارات ائمه هدی (علیهم السلام). 5 - اعمالی که دارای وقت نیستند. 6 - در امن از مکائد سحره و ابالسه. 7 - در بیان حفظ از محذورات. 8 - آیاتی که باعث کفایت هستند. 9 - بیان موجب حفظ قرآن و علوم دین. 10 - در اسم اعظم. 11 - فضایل قرآن. 12 - دعای جوشن کبیر. خاتمه؛ در فواید متفرقه.
مؤلف از شاگردان ملا خلیل قزوینی بوده و تاریخ پایان تالیف این کتاب 1081 میباشد.
[آستان قدس 15-222 - مرعشی 3-269 - مجلس 38/ 268].
آغاز موجود: «باب چهارم از کتاب روضة الاذکار در بیان زیارات ائمه اطهار علیهم السلام و آن مشتملست بر مقدمه و دوازده فصل و خاتمه چنین گوید جامع نسخه روضة الاذکار...که این باب اگرچه اشتمال دارد....».
از: دوست محمد بن عبدالرحیم حسینی.
به جلد 2 ص 43 رجوع شود.
آغاز: «شکر بیحد و ثنای بیعد بر آن معبودیرا که عبادتش موجب فیروزی عابدان و طاعتش سبب...».
انجام: «..اسالک بحقّ هذه الأسمآء الّا ما اعطیتنی سؤلی و قضیت حوائجی یا کریم تمت».
هردو نسخ سده 12 کتاب اول از باب چهارم را دارد.
کتاب دوم در حاشیه کتاب اول نوشته شده است.
165 برگ، 15 × 20
ص: 275
از: شمس الدین محمد بن محمد جزری دمشقی.
«الحصن الحصین من کلام سید المرسلین» در ادعیه و اذکار و ختومات نگاشته مؤلف است که خود در این رساله به تلخیص و گزیده آن در ضمن ده باب پرداخته است.
[کشف الظنون 1-669 - مرعشی 19/ 71].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل ذکره عدّة من الحصن الحصین و صلاته و سلامه علی سید الخلق محمد النّبی الامّی الامین....و بعد فانه لمّا کان کتابی الحصن الحصین من کلام سیّد المرسلین مما لم اسبق الی مثله...».
انجام: «اللّهم انّا نسألک العافیة فی الدّنیا و الاخرة و لیکن ذلک اخر ما نعدّه من عدّة الحصن الحصین من کلام سیّد المرسلین علیه الصّلاة والسلام من ربّ العالمین».
از: حسین بن علی واعظی کاشفی بیهقی (910 ق).
کتابی متوسط در ادعیه و اذکار و صلوات که در یک مقدمه و هشت فصل و یک خاتمه تنظیم و در رمضان سال 899 ق پایان یافته است.
نسخه حاضر حاوی بخشهایی از کتاب است: آداب صوری و معنوی در صلوات خواجه کائنات - چهل صلوات متنوعه - درود معظم من زبدة الواصلین - الصلوات علی النبی - الخطبات للاعیاد.
[کشف الظنون 1-368 - مجلس 35-442 - الذریعه 3-447 - دانشگاه تهران 17/ 270].
آغاز: «آداب صوری و معنوی در صلوات خواجه کائنات و خلاصه موجودات علیه افضل الصّلوات و اکمل التّسلیمات آداب صوری بیطهارت صلوات نفرستد
ص: 276
هیچ مجلس از درود خالی نگذارد...».
انجام: «...اللّهمّ صلّ علی سیدنا محمّد و علی ال سیدنا محمد النّبیّ الامّیّ الطّاهر الزّکیّ صلاة تحلّ بها العقد و تفک بها الکرب و تقضی بها الادب».
کتاب اول نسخ سده 13
کتاب دوم نسخ 1243
112 برگ، 11 × 15
از: ؟.
شرح متوسطی است که بر «امثله» میر سید شریف جرجانی (816 ق) نگاشته شده است.
آغاز: الحمد لله....اما بعد بدانکه لفظ آوازیست که از دهن انسان بیرون بیاید و با او باشد بعض حروف هجا و این لفظ با چیزی از او فهمیده میشود یا نه اگر چیزی از او فهمیده شود آن لفظ را....».
انجام: «....هل نضرب صیغه متکلم مع الغیر است از فعل استفهام یعنی آیا می زنیم ما مردان یا زنان یا جمع مردان یا جمع زنان در زمان حال یا آینده».
از: میر سید شریف جرجانی.
به جلد 2 ص 538 رجوع شود.
هردو نستعلیق 1261
101 برگ، 11 × 17
ص: 277
به جلد 2 ص 682 رجوع شود.
به جلد 2 ص 763 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1225
کتاب دوم نسخ 1224 با مهر بیضوی «عبده الراجی الله و یردی» در برگ آخر.
47 برگ، 12 × 17
به جلد 1 ص 557 رجوع شود.
(کلام - عربی)
به جلد 1 ص 557 رجوع شود.
[مشار عربی 942 - مجلس 9/ 179].
رساله اول تحریر سده 11 رساله دوم تحریر 1057
51 برگ، 10 × 17
ص: 278
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی (672 ق).
«بطلمیوس» ستارهشناس یونانی رسایل متعددی درباره علم نجوم نگاشته بود و در پایان نتایج و فشرده آنها را بنام «ثمره» برای شاگردش «سورس» نگاشت، این کتاب که در عهد اسلامی ترجمه شده، توسط شارح حاضر به شرح کشیده شده و در 9 جمادی الاول در سال 670 ق بنام خواجه بهاء الدین محمد بن محمد جوینی (678 ق) وزیر پایان یافته است.
[آستان قدس 10-214 - الذریعه 13-171 - مرعشی 10/ 39].
آغاز: «الحمد لله....چنین گوید مخدوم المولی المعظم...کتاب ثمره بطلمیوس را بفارسی ترجمه کرده اند و آنچه مشکل مینمود بقدر فهم خود به مقصود و مراد از آن اشارتی کرده شد انشاء الله موافق افتد و در آن....».
انجام: «..و اگر سیر نکند هم از آن اقلیم جز او و این است ثانی کلمات ثمره.... در آخر کتاب آورده اند این عبارت».
از: عبدالرزاق بن علی لاهیجی (1072 ق).
کتابی مفصل و معروف در کلام و عقاید دین با مذاق فلسفی و حکمی که برای شاه عباس دوم (1052 - 1077 ق) نوشته و در یک مقدمه در رتبت انسان و شرافت الهی وی و سه مقاله در امهات مسایل الهی و حکمی و یک خاتمه در مباحث اخلاقی تنظیم شده است.
به جلد 2 ص 639 رجوع شود.
[الذریعه 18-250 - نسخههای خطی فارسی 2-834 - مشار فارسی 4-4341 -
ملی 1-12 - مجلس 7-255 - دانشگاه تهران 11/ 2155].
ص: 279
کتاب اول نستعلیق 1095 علامت تصحیح دارد.
کتاب دوم ناقص و تحریر سده 11
88 برگ، 12 × 16
(طب - فارسی)
به جلد 2 ص 462 رجوع شود.
این نسخه چاپی 1276 میباشد.
از: مرتضی قلی بن حسن شاملو.
دارای سی بخیه است. این نسخه هم چاپی 1276 میباشد.
به مجموعه ش 3813 از دو کتابیها در همین جلد رجوع شود.
141 برگ، 12 × 18
از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی (1091 ق).
رساله ای کوتاه در ادعیه و اذکار مربوط به دفع بلیات و آفات با استفاده از آثار ائمه هدی که در 10 باب تنظیم شده است: 1 - دفع امراض و علل رفع هر علتی. 3 - در دفع اوجاع و علل اعضاء. 4 - رفع علل مشوهه و مستکرهه. 6 - در دفع و رفع شرور و بلا و دفع هر شری و بلیتی. 8 - در رفع غموم و دفع غم و اندوه. 9 - در دفع ضرر دواب
ص: 280
و هوام. 10 - در رفع آلایش جامه و غیر آن.
[الذریعه 11-245 - مرعشی 11-364 - دانشگاه تهران 10-1693 - ملی تهران 2/ 317].
آغاز: «الحمد لله و سلامه علی عباده الّذین اصطفی الله خیر ام ما یشرکون بل الله خیر اما بعد این رساله ایست در دفع آفات و دفع بلیات از خود و مال و زنان و اطفال به قرآن و دعا و...».
انجام: «...رفع زعفران از جامه بنوره و صابون و آب گرم بشویند پاک شود البته تمام شد رساله دفع و رفع امراض و علل ملا محسن فیض رحمة الله.
از: محمد عبدالحسیب بن احمد علوی حسینی عاملی (1121 ق).
رساله ای متوسط مشتمل بر ادعیه و اذکار وارده از ائمه هدی که برخی بسند متصل به آن حضرات و برخی بحذف سند بدون تقسیمبندی خاصی تحریر و نگاشته شده است. بسیاری از ادعیه را از طریق خط جدش میرداماد استرآبادی نوشته است، برخی جاها متن فارسی شده است.
[آستان قدس 15-177 - الذریعه 5-282 - مرعشی 3/ 321].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم و الأعتصام بالفعّال الحکیم العزیز العلیم الحمد لله رب العالمین باری النّسمات صانع الجبّلات فعّال الهویّات خلّاق البریّات دارئ الکائنات فاعل الموجودات...».
انجام: «..و لا دعوت بهذالدّعاء قطّ طول عمری علی ظالم الّا نصرنی الله علیه و لا دخلت علی مریض فدعوت عنده بهذا الدّعآء الّا عوفی و لا دعوت به فی غمّ الّا فرّج الله عنّی غمّی و قضی حاجتی».
هردو نسخ سده 12 صفحات جدول زرین دارد. رساله اول تصحیح شده و حاشیهنویسی دارد. برخی حواشی با امضاء محمد شفیع الموسوی است.
147 برگ، 12 × 17
ص: 281
مجموعه اشعار فارسی و ترکی که در یک دفتر گردآوری شده است: جامی، زمان، قصاب، سیّدا (مخمّس)، حاجی ساعی، صائب، ناظم، شوکت، ناصر علی، وحشت، عمرخان، وحدت، خواجه عصمت، افضل، حافظ (مخمّس) (رساله منثور در صفات زنان از سعید بن یوسف اصفهانی)، محی الدین، مسکین حسین بلخی، بیدل، مشفقی (مخمس)، میرزا شاه کیک، رموزی، افغان، علی، عطار (معراجنامه نبوی (ص)، ظفر ملهم، میرزا عبدالقادر، ناظم، صمیم، مذهب، رفیع، صبوری، واقفی، جمشید، وصفی، سلمان، خواجوا، حسن، طالب، کاتبی، مولوی جامی، حالی، اصلی، خرمی، حسینی، بابا صائب، ساعی، کلیم، طیب، عاشق، واصل، اشرف، شیدا، شاپور، مشرب، میرزا صادق (غزل)، سقا (مخمس)، نوری (مخمّس)، مهزاد (مخمّس)، جذبی (مخمّس)، مشرب (الف نامه)، صالحی (مخمس)، بیدل (مخمس)، بلخی (مخمس)، خاکی (مخمس)، شبنم (مخمس)، نزهت (مخمس)، طالب (مخمس)، مسند (مخمس)، شوکت (مخمس)، کاملی (مخمس)، میر وصفی (مخمس)، اهلی (مخمس)، فیضی، فایض (مخمس)، هلالی (غزل)، محیی، عصمت (مخمس).
نستعلیق سده 12 با مهر بیضوی «از محمد امید شفاعت دارد نوری» و مهر مدوّر «محمد حکیم بیگ 1262» و مهر بیضوی «حاجی سید بن حاج علی 1213». در میانه نسخه داستان رسیدن امیر تیمور به دخمه انبیاء به نثر آمده است.
358 برگ، 13 × 19 با جلدی نفیس.
از: قطب الدین محمد حسینی نیریزی (1173 ق).
ص: 282
مترجم و شارح که خود از اکابر عرفای ذهبیه است اصل دعا را از روی نسخه خط کوفی در سال 1130 ق که در نزد امیر ابراهیم قزوینی بوده با نسخه دیگری در سال 1159 ق تصحیح کرده و ترجمه تحت اللفظی منثور و منظوم در پی هر فقره آورده است.
[مرعشی 11-109 - الذریعه 13/ 255].
آغاز:
«ای صبح بحمد تو دل افروز شده
از فیض تو روشن شده تا روز شده
دلهای محبّان تو هر شام و سحر
از نور ستایش تو فیروز شده....»
انجام:
«..یارب تو بفضل خویش این مسکین را این بنده معروف بقطب الدین را
محشورش کن به مصطفی و آلش
مصحوبش کن کتاب علیین را»
از: ؟.
شامل دعاهای یستشیر، احتجاب، جوشن کبیر، سمات و عشرات.
رساله اول تحریر سده 13 دوم نسخ 1250
55 برگ، 12 × 21
از: محمد کاظم بن محمد قاسم حسینی رشتی (1259 ق).
ص: 283
مؤلف در مقدمه گفته که در بیست سالگی که عازم سفر حج بودم بذهنم خطور کرد که تفسیر و شرحی معنوی و باطنی با تاویلات بر آیة الکرسی بنگارم چرا که دیگر تفاسیر در ظاهر و قشر آن آیات کریمه است و کسی تفسیر باطنی و با تاویلات بر آن ننوشته است.
[مرعشی 3-271 - الذریعه 4-331 - مشار عربی/ 197 -
دایرة المعارف اسلامی 1-57 - فهرست مشایخ شیخیه/ 331].
آغاز: «الحمد لله الذی اجلی افئدة العارفین بتجلیات ظهوره و انار قلوب السالکین لاشراقات نوره».
از: احمد بن زین الدین احسایی شیخ احسائی (1242 ق).
شرح عرشیه ملاصدرا است. چاپ شده.
آغاز: «الحمد لله....اما بعد فیقول العبد المسکین....ان جناب المحترم الممجد والمعظم المسدد الآخوند الملا مشهد بن مرحوم المبرور العلی ملا حسینعلی شبستری....».
هردو نستعلیق رجبعلی اصفهانی در 1265
276 برگ، 15 × 21
از: علی بن حسین واعظی بیهقی.
کتابی متوسط در شرح «اسرار قاسمی» نگاشته کمال الدین حسین بن علی بیهقی (؟910 ق) پدر شارح که در پنج مقصد در علوم خفیه: کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا وریمیا
ص: 284
تنظیم شده است.
نسخه حاضر اصل دوم و سوم و چهارم و خاتمه مقصد اول و بیشتر مقصد دوم را دربر دارد.
[مشار فارسی 4-4074 - الذریعه 18/ 12].
از: صفی الدین علی بن حسین کاشفی بیهقی، (939 ق)
رساله ای متوسط در علوم غریبه که به سال 929 ق به خواست «درمیش خان» حاکم هرات از روی «اسرار قاسمی» پدرش در ضمن دوازده باب نگاشته شده است.
نسخه حاضر مقدمه اول را بطور کامل و مقدمه دوم را تا باب نهم در بر دارد و برگ اول افتاده است.
[نسخههای خطی فارسی 1-616 - میکرو فیلم دانشگاه 1-580 - مجلس 36/ 114].
آغاز موجود:
این درج دُر از جواهر پنهانی
شد جمع پی نثار شاه ثانی
موری بَرِ جَمْ پای ملخ برد و صفی این تحفه برد ببزم در میش خانی...»
هردو تحریر سده 11 و هر دو ناقص.
86 برگ، 12 × 19
از: شهید اول محمد بن مکی عاملی.
به مجموعه شماره 2947 از سه کتابیها رجوع شود.
ص: 285
از: نورالدین حسین بن علی کرکی عاملی.
به جلد اول این فهرست ص 123 رجوع شود.
کتاب اول نسخ عبدالوهاب بن محمد بن عبدالوهاب در 1054 حاشیه نویسی دارد و تصحیح شده.
کتاب دوم نسخ 1023 تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
207 برگ، 12 × 18
از: نظام الدین احمد بن صدرا گیلانی (زنده 1067 ق)
به جلد دوم این فهرست ص 697 رجوع شود.
کتابی متوسط و معروف در بیطاری و اسبشناسی که در یک مقدمه و سه مرحله و یک خاتمه تنظیم و بنام شاه عباس دوم (1052 - 1077 ق) در رجب 1067 ق نگاشته شده است:
مقدمه؛ در آغاز آفرینش اسب و رام شدن او. مرحله اول؛ ذکر محامد و ذمائم اسب. مرحله دوم؛ در آداب تربیت اسب. مرحله سیم؛ در معالجات اسب. خاتمه در اسبان.....شاه.
[نسخههای خطی فارسی 1-454 - الذریعه 16-170 - مجلس 14-331 -
دانشگاه تهران 10-1844 - کتابخانه مراغه/ 184 ].
آغاز: «سپاس بیقیاس خداوند جهانرا که ابلق لیل و نهار چندانکه خیابان ازل و ابد در نور دد، از ساحت عزّتش نشان نیابد».
انجام: «اللّهمّ احفظنی بما حفظت به کتابک المنزل علی قلب نبیّک المرسل اللّهمّ انّک قلت و قولک الحقّ انّا نحن نزّلنا الذّکر و انّا له لحافظون».
ص: 286
از: ؟.
رساله ای کوتاه در معرفت و شناخت جانوران شکاری بویژه باز شکاری که در آن بدون تقسیم بندی خاصی با این عناوین به بررسی و بیان امراض و معالجات آن پرداخته شده است:
علامت بازها، صفات شاهین، دانستن طعمه ایشان، آموختن و بکار آوردن جانوران، علامت کح و علاج آن، علت حرق و علاج آن، علت ماکله و علاج آن، پریدن جانور و باز بدست آوردن آن، در معرفت بیماری جانور و معالجه آن.
آغاز: «در معرفت جانوران شکاری چون باز و نیمی وجره [......] هر چهار از یک ذاتند بهترین ایشان باز است».
انجام: «...پیش وی اندازی تا خود بکشد و بخورد گوشت که میدهد باید که بروغن زیت آلوده باشد اما درین باب گوشت سگ بچه و خوک سخت مفید است والله اعلم».
کتاب اول نستعلیق 1086 با مهر بیضوی «بر محمد امید شفاعت دارد باقر 1073» کتاب دوم تحریر سده 12
130 برگ، 12 × 18
از:؟.
رساله ای کوتاه در باب جداول و محاسبات لگاریتم که با اصطلاحات و بیان قدیم نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله....در باب جدول لگاریتمهای اعداد صحاح لگاریتمهای اعدادی واقعند مابین 1، 10، 100 و هکذا در حالتی که غیر منطبق باشند نمیتوان رسم کرد در جدول...».
ص: 287
از: میرزا علی اکبر.
باب اول؛ در اعمال مثلثات به اعداد مثلثات متشابهه.
باب دویم؛ در اعمال مثلثات به اعداد مقیاس و زوایا کلیه.
باب سیم؛ در اعمال مثلثات به اعداد جیب و ظل و جیب تمام و لگاریتم.
آغاز: «این کتاب مختصری است در علم مثلثات از تصانیف....و مشتمل است بر سه باب و مثلثات علمی است که استعمال میشود بجهة تعیین ابعاد مجهوله. باب اول در اعمال مثلثات...».
کتاب اول تحریر سده 13 کتاب دوم نستعلیق محمد میرزا بن شاهزاده محمود میراز بن فتحعلیشاه قاجار در 1276 یا 1267
127 برگ، 12 × 18
از: علی بن مراد بن محمد حسین درانی کرمانی، قرن 13
رساله ای در علم ماسه (پیشگویی امور ناشناخته و مغیبات) که مؤلف در یکی از سرزمینهای هند از یکی از عرفا و مرتاضهای شیعه بنام ملا هارون الدین معروف به «آخوند صاحب» فرا گرفته و در خدمت شاهزاده ابراهیم خان قاجار حاکم کرمان به امر ماسه بندی مشغول بوده و بخواهش وی این رساله را در اصول و قواعد و مبانی این علم بدون تقسیم بندی خاصی برشته تحریر درآورده است.
آغاز: «حمد بیحد و کران و ثنای بیعدد و پایان واجب الوجودیرا سزاست که جمیع اسرار کنت کنزآ مخفیّآ در آینه قدرتش پیداست».
ص: 288
از:؟.
رساله ای کوتاه در اصول و قواعد علم ماسه بندی (پیشگویی امور ناشناخته و مغیبات) که در یک مقدمه و دو باب تنظیم شده است:
مقدمه؛ در اموری که واجب است مقدم داشتن آنها. باب اول؛ در چند فصل. باب دویم؛ در احکام است (در چند فصل).
آغاز: «الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی و بعد این مختصری است در علم ماسه بطور کلی که بیرون می آید از او جزئیات آن علم و از آن میفهمد شخص قاعدههای کلی...».
انجام: «...در آن احتمال بداء بود و از این جهت این علوم نفعش کم شده است در این جا کلام ختم مینمایم و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین، تمت».
کتاب اول بیتاریخ. کتاب دوم نستعلیق 1279
105 برگ، 11 × 18
از: محمد امانی مازندرانی (1061)
به مجموعه [....] از دو کتابیها در همین جلد مراجعه شود.
از: میر حسین بن محمد حسینی نیشابوری (904 ق)
رساله ای متوسط در معما که بنام امیر علیشیر نوایی (906 ق) تألیف و در چهار
ص: 289
بخش: تسهیلی، تحصیلی، تکمیلی و تذییلی تنظیم شده است.
[نسخههای خطی فارسی 3-2186 - الذریعه 8-168 - کشف الظنون 2-1742 (معمیات) - مجلس 3-136 - دانشگاه تهران 13/ 3440].
آغاز:
«بنام آنکه از تألیف و ترکیب
معمای جهانرا داد ترتیب
گشائید از معما نام امّا شد از نامش گشاده هر معمّا...»
انجام: «...چنانکه در اسم زهیر:
ز بهر رسیدن بعزّ و شرف چون این نامه را خامه خوش خرام
بیاراست اول از آن نام به که باشد بر او نیز ختم کلام
کتاب اول نستعلیق علی بنّا بن محمد حسین معمار کرمانی در 1278 کتاب دوم نستعلیق همان کاتب در 1279
152 برگ، 11 × 17
از: سید علاء الدین حسین حسینی منصوری، 1304 - زنده 1352 ق
مقاله کوتاهی است در نسب نامه منظوم مؤلف و شرح حال و اشعار پدرش میرزا سید حسن رئیس الاطباء فسایی شیرازی (1260 - 1326 ق) متخلص به «کئیب» و نیز شرح حال مختصر و مقداری از اشعار خود که به جهت درج در مجله ارمغان فرستاده شده است.
آغاز:
«منت ایزد را که از دریای جود
آدمی را شد گهر بخش وجود
خیمه زد از مهر در آب و گلش
پرتو افکن گشت بر جان و دلش»
ص: 290
انجام:
«اشعار در اوراق که مهر آئین است زینت ده هر بزم و پر از تزئین است
گفتم بخرد ز کیست اشعار بگفت
کز خامه میرزا علاء الدین است»
از: ؟.
مجموعه اشعار که از دواوین شعرا انتخاب و بدون نام شعرا بدنبال هم آورده شده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 632 رجوع شود.
آغاز:
«هر دو با سلطان شود او همنشین بر درش شستن بود حیف و غمین
دست بوسش چون رسید از پادشاه
گر گزیند بوس پا باشد گناه»
انجام:
«گر سر ببری به تیغ تیزم از کوی وفات برنخیزم
ور زانکه کنند ریز ریزم من مهره مهر تو نریزم»
کتاب اول نستعلیق مؤلف در 1353 (خرداد 1312) با مهر بیضوی «علاء الدین حسین الحسینی».
کتاب دوم تحریر سده 13 اول و آخرش ناقص است.
63 برگ، 13 × 21
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق)
ص: 291
شرح فارسی بر کتاب «الکافیة» ابن حاجب مصری (646 ق) است شارح آن را در ایامی که در مدرسه درس آن را میخواند بعلت تهیدستی در برابر غذای روزانه برای پسر گیپایزی نوشته است و بدان جهت شرح گیپایی معروف شده است.
[آستان قدس 12-219 - مجلس 26-380 و 10-180 - کشف الظنون 2-1370 -
نسخههای خطی فارسی 3-2066 - مشار فارسی 3/ 3245].
آغاز: «الکلمة لفظ وضع لمعنی مفرد، معنی کلمه در اصل لغة یکسخن است و معنی وی در اصطلاح نحوی لفظی است که نهاده شده باشد از برای معنی که مفرد است....».
انجام: «..زیرا که لازم آید که در وسط کلمه بود ازو نشاید که لازم آنکه اعراب فعل جاری بر حرفی شود که کلمه دیگر است حقیقتآ».
از: ؟.
حاشیه متوسطی بر کتابی نحوی است که به صورت «قوله - اقول» تنظیم شده است.
مؤلف متن کتابی به نام شرح مفصل دارد.
آغاز: «قوله: اعلم ان معرفة هذا الحد، اقول: حد الشئ ما یبین ماهیته، قوله: موقوفة علی معرفة اللفظ لان معرفة المرکب موقوفة علی معرفة اجزائه...».
کتاب اول نستعلیق محمد کاظم بن عماد الدین حسینی طالقانی با مهر مربع «ز محمد امید شفاعت دارد کاظم» و «والکاظمین الغیظ و العافین عن الناس».
کتاب دوم تحریر سده 11 تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
190 برگ، 12 × 20
ص: 292
(منطق - عربی)
به جلد چهارم این فهرست شماره 3298 رجوع شود.
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
کتاب اول تحریر سده 13 تصحیح شده.
کتاب دوم نسخ 1265 تصحیح شده و حاشیه نویسی با امضاء «جواد» دارد با مهر مربع «از بنی امید شفاعت دارد اسماعیل». در دو برگ پایانی اشعار و فوائدی آمده است.
101 برگ، 15 × 21
از: محمد بن حسن بن حرّ عاملی (1104 ق).
کتابی مفصّل در قواعد و اصول کلّیه در اصول عقاید، اصول فقه و طب و نوادر که در یک مقدمه و هزار باب تنظیم شده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 633 رجوع شود.
[الذریعه 16-245 - مشار عربی/670 - امام صادق قزوین 1-189 -
الفبایی، آستان قدس/ 430].
آغاز: «الحمد لله الذی عرفنا نبذه من الاصول الکلیة و فتح لنا ابواب العلم بالاحکام الجزئیة...».
ص: 293
از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی (1090 ق).
رساله ای کوتاه در اصول و قواعد سیر و سلوک الی الله که در ضمن 25 امر و فصل در میانه سالهای 1030 - 1040 ق نوشته شده است.
[مشار فارسی 2-2737 - الذریعه 12-2 - نسخههای خطی فارسی 2-1185 -
دانشگاه تهران 10-1745 - سپهسالار 5/ 116].
آغاز: «الحمد لله و سلامه علی عباده الذین اصطفی این رساله ایست موسوم بزاد السالک در جواب سوال یکی از برادران روحانی نوشته شده که از کیفیت سلوک راه حق پرسیده بودند...».
کتاب اول تحریر سده 13 آخرش نقص دارد.
کتاب دوم نسخ 1299
229 برگ، 15 × 21
از: ؟.
رساله ای متوسط در معرفت و شناسایی امراض اعضای بدن و بیان معالجات و درمان آنها که در یک مقدمه و دوازده باب و یک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه؛ باب 1 - در معرفت ادویه. 2 - در معالجات امراض دماغی. 3 - در امراض عینی. 4 - در امراض اعضاء وجه. 5 - در اعضاء تنفس. 6 - در آلات غذا. 7 - در آلات نقص. 8 - در اعضاء تناسل. 9 - در اعضاء اطراف. 10 - در امراض جلد. 11 - در اورام و ثبور. 12 - در حمیات. خاتمه؛ در دستور چوب چینی و قرابادین.
آغاز: «شکر بیحد و قیاس حکیمی را سزد جل عظمته که زمام حلّ و عقد کاینات در
ص: 294
قبضه قدرة کن فیکون اوست و رشته صحت و مرض موجودات در ید حکمت بیچون اوست...».
کتاب اول تاریخ 1098 دارد و از انجام ناقص است.
کتاب دوم فقط باب سوم و شانزدهم است.
84 برگ، 13 × 23
از: آقاخان عبدالحسین بردسیری کرمانی، قرن 14
رساله ای کوتاه در بیان داستانی که در قهوهخانه شهر «سورت» از ولایت گجرات هندوستان اتفاق افتاده است، مؤلف که بگفته خود از اصفهان رانده شده به هند رفته و بهمراه برخی در مناظراتی که در این مکان واقع شده از اسلام و شیعه در برابر مسیحیت و برهمنی و بودایی دفاع کرده است.
[کتابخانه مراغه/114 - فهرستواره فارسی 1-455 - مشار فارسی 3-3971 -
ملک تهران 9-215 - وزیری یزد 5/ 1580].
آغاز: «قهوه خانه ای در شهر سورت بود که بعدازظهر بسیاری از غربا در آنجا جمع میشدند، روزی یکی از دانشوران ایران که عمر خود را در کلام و اصول عقاید...».
انجام: «...سخن میرزا جواد اینجا تمام شد».
ترجمه و اقتباس حسن شاه آبادی.
ص: 295
کتاب اول نستعلیق 1335
کتاب دوم بیتاریخ.
25 برگ، 18 × 22
از: محمد باقر بن محمد اکمل وحید بهبهانی (1206 ق).
به جلد چهارم این فهرست بخش دوم مجموعه شماره 592 مراجعه شود.
از: محمد بن مرتضی فیض کاشانی (1091 ق).
به جلد 1 ص 515 رجوع شود.
رساله اول تحریر محمد حسن بن محمد حسین حسنی حسینی در 1222
کتاب دوم نسخ محمد محسن بن ملا محراب قزوینی در 1103 حواشی با امضاء «عهد» دارد فائده ای در فقه و فائده ای از فتوحات مکیه در پایان نسخه هست.
242 برگ، 17 × 24
احتمالا از علی اکبر بن محمد حسین نهاوندی (1369 ق).
مجموعه ای است از منابر و مواعظ در پنجاه و چهار مجلس در موضوعات اعتقادی و عبادی است و در آخر به مصائب خاندان نبوت صلوات الله علیهم اجمعین پرداخته است. مؤلف در این کتاب از بسیاری از کتب چون انوار نعمانیه، بحار، کافی و
ص: 296
جز آن نقل میکند و در بعضی موارد ادامه مجالس را به کتاب «انوار المجالس حسین بن عبدالله شهرابی» ارجاع می دهد. احتمالا این کتاب برای آموزش منبر نوشته شده است.
آغاز: «بسم الله الرّحمن الرّحیم قل یا ایّها الکافرون لا اعبد ما تعبدون و لا انتم عابدون ما اعبد و لا أنا عابد ما عبدتم و لا انتم عابدون ما اعبد لکم دینکم ولی دین.
انجام موجود: از این بیانات ثابت شده که سعادات و متاع دنیویّه و خیرات آن موصوف است به این عیوب عظیمه و نقصانات کامله و سعادات آخرت مبرّا است از آنها.
از: علی اکبر بن محمد حسین النهاوندی (1361 ق).
مطالب متفرقه ای است در اعتقادات، احادیث، ادب و قصص که مؤلف در طی مطالعه کتب مختلف فکر گردآوری آنها به ذهنش خطور کرده است و پس از بازگشت به موطن خود نهاوند به نگارش آن پرداخته است.
[الذریعه 21/ 360].
آغاز: «بسم الله الرّحمن الرّحیم الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسّلام علی خیر بریّته محمد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدّین.
انجام موجود: قیل المراد بالامانة الطّاعة الّتی تعمّ الطبیعیّه و الاختیاریّه و بعرضها استدعائها الّتی یعمّ طلب الفعل من المختار و ارادة صدوره من غیره و بحملها الخیانة فیها و الامتناع عن».
هردو بیتاریخ و بینام کاتب. و هردو ناتمام. با مهر بیضوی «هو العلی الاکبر» در کتاب اول.
148 برگ، 18 × 23
ص: 297
از: مولی عنایت الله هندی.
به جلد 2 ص 507 رجوع شود.
آغاز: حمد در لغت وصفی است بر جمیل اختیاری به جهت تعظیم و تبجیل نه طریق سخریه و استهزاء و در اصطلاح فعلی است که دالّ باشد بر تعظیم منعم از آن حیث که منعم است.
اشعاری را که سیوطی در شرح خود بر الفیه به عنوان شاهد آورده است را در سه مرحله لغت، معنی و شاهد بررسی میکند.
آغاز: احمدک اللّهم انّک صیّرتنی من طالب العلم و اسألک ان [.......] عمله والصّلاة الکثیر علی خیر خلقه محمّد و آله...»اما بعد قوله
الام علی لوّ و ان کنت عالمآ - باذناب لوّ لم تفتنی اوائله.
هردو بیتاریخ و از انجام ناقص. تصحیح شده.
117 برگ، 17 × 21
به جلد 1 ص 380 رجوع شود.
آغاز: حمد مخصوص آن چنان کسی است که وجود صنع او بر وجود وی دلالت میکند.
ص: 298
هر سه بیتاریخ.
61 برگ، 21 × 34
از: ؟.
مجموعه ای از منابر و مجالس در معارف دینی و فضائل و مناقب حضرت رسول اکرم و خاندان مطهر هدایت و امامت میباشد.
از: ؟.
مجموعه ده مجلس روضه و ذکر مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام از آغاز حرکت ایشان به سوی کربلا تا ورود به شام میباشد.
کتاب اول از آغاز نقص دارد. نستعلیق 1245
کتاب دوم از انجام ناقص است. بدون تاریخ.
207 برگ، 20 × 30
از: حسین بن علی کاشفی بیهقی (910 ق).
این نسخه فقط تفسیر سوره فاتحه را دارد.
به جلد 2 ص 268 رجوع شود.
ص: 299
از: حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلّی) (726 ق).
مسائل فقهی را به طور مشروح بیان کرده و در هر مسأله آراء و اقوال مخالفین را می آورد و بررسی میکند.
[الذریعة 23-11، مرعشی 12-48، الفبایی آستان قدس 558].
کتاب اول ناقص و بدون تاریخ.
کتاب دوم طهارت و حج تا بیع را دارد و اول و آخر آن نقص دارد. طهارت تحریر سده دهم و بقیه نسخ محمد علی بن ابوالحسن النائینی در 1241
434 برگ، 20 × 29
از: محمد جعفر بن محمد صفی آباده ای اصفهانی (ق 13).
رساله ای است با عناوین «مسألة - مسألة» با اشاره مختصر به ادلّه فتاوی خود. نام مؤلف در برگ [....آمده است.
آغاز: مسألة اگر کسی تمام نماز خود را پیش از دخول وقت نماید نماز او باطل است بالنصوص و الاجماع و اگر عمدآ نماز خود را قبل از دخول وقت شروع نماید و قبل از فراغ از نماز وقت داخل شود اقرب بطلان نماز است.
انجام: سبب تلف مشتری است و از کتمان شهادت قوت به هم می رساند این احتمال در عبارت مرحوم متطرّق است لکن مع ذلک در تضمین کاتم شهادت کمال اشکال را دارد [....]بلکه اقوی عدم ضمانت است.
ص: 300
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق).
به جلد 2 ص 189 رجوع شود.
هردو بیتاریخ.
کتاب دوم از آغاز نقص دارد.
289 برگ، 19 × 31
از: محمد باقر بن محمد مومن (محقق سبزواری) (1090 ق).
به جلد 1 ص 449 رجوع شود.
از: سید محمد مهدی بن مرتضی (سید بحرالعلوم) (1212 ق).
فقه استدلالی است در چند جلد با عناوین «مصباح - مصباح».
بخشی از آن چاپ شده است.
[الذریعه 21-81، مرعشی 18-179، الفبایی آستان قدس 521].
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسلام علی اشرف الانبیاء والمرسلین وعترته الطّاهرین و بعد الفقه لغة الفهم و اصطلاحآ العلم بالاحکام الشّرعیّه عن ادلّتها والمراد بالشّرعیّه ما له تعلّق بالشّرع و لو علی سبیل الوضع.
انجام: لو مات قبل التمکن فقد قطع الاصحاب بسقوط القضاء عنه تمسّکآ بالاصل و سقوط الاداء و هو مشکل الاطلاق لاطلاق النصّ فلا یجوز التعویل معه علی الاصل والقضاء قد یجب مع عدم وجوب الاداء لانّه فرض مستأنف الا انّه لا خروج عما علیه الاصحاب.
ص: 301
هردو تحریر سده 13 کتاب اول ناقص و کتاب دوم طهارت و صلاة تا حج را دارد و ناقص است.
391 برگ، 20 × 30
از: اسماعیل بن هادی فدائی کزازی (1263 ق).
به جلد 1 ص 380 رجوع شود.
از: اسماعیل بن هادی فدائی کزازی (1263 ق).
منظومه ای است در شک و سهو نماز. که در آخر «العقیدة الوحیدة» آورده است.
ترجمه فارسی آن در شماره 3577 (از مجموعههای دو کتابی) در همین جلد یاد شد.
آغاز:
احمد من لا شک فی جلاله واثنی علی الاحمد ثم آله
انجام:
ولنقتصر بذاک فی المقام
فالحمد لله علی اختتام
ثم الصّلاة للنّبی ختم الرسل
وآله مختتمی الکمال کلّ
هردو بیتاریخ.
119 برگ، 20 × 29
ص: 302
از: جلال الدین محمد بن بهاء الدین بلخی (ملای رومی) (672 ق).
به جلد دوم این فهرست ص 654 رجوع شود.
آغاز: بسم الله و بالله التوفیق نسألک الرفیق یا نعم الرفیق هذا کتاب...و هذا اصول الدین فی کشف الاسرار و الیقین و هو فقه الاکبر و شرع الازهر و برهان الاظهر...
بشنو از نی چون حکایت میکند
از جدائیها شکایت میکند
انجام:
آب جان را ریز اندر بحر جان
تا شوی دریای بیحدّ و کران
قصّه کوته کن که رفتم در حجاب
ختم شد والله اعلم بالصّواب
از: محمد بن محمد دارابی (ق 11).
پاسخ به خردهگیریهایی است که پیرامون شعر حافظ شیرازی و دیوان وی گرفته اند. این کتاب در یک مقدمه و سه باب و خاتمه مرتب گشته است.
[الذریعه 18-317، 18-326 - مرعشی 16-341، الفبایی آستان قدس 483، مجلس 37/ 78].
آغاز: فصیحترین کلامی که فصحای بلاغت شعار و بلغای فصاحت دثار کتابه دیوان خود سازند حمد و ستایش و ثنا و نیایش جناب کبریائی است که حضرت خاتم النبییّن که نبیّ امّی آن بارگاه است....اما بعد بر متتبّعان صاحب انصاف و مستوران خالی از.
انجام: و بعضی اصطلاحات به طریق سؤال و جواب در گلشن راز مسطور است.
کتاب اول نستعلیق امام قلی بن بایزید مروی در 990 یا 995 در قصبه سنگر شهباز. با سرلوح زرین و جدول زر در صفحات. و شرح حال یکی از منسوبان ملای رومی و فهرست مثنوی.
ص: 303
کتاب دوم، ناقص و بیتاریخ، تحریر سده 11
اصطلاحات صوفیه در یک برگ احتمالا از عبدالرزاق کاشی در این نسخه است.
467 برگ، 17 × 27
از: سید عبدالله بن نورالدین بن نعمت الله جزائری (1173 ق).
شرح مزجی مفصلی است بر رساله «النخبة» فیض کاشانی، این شرح که بنا به درخواست یکی از دوستان مؤلف نوشته شده چنان که خود در مقدمه میگوید - فیض به مقاصد خود اعلم است - بیشتر ناظر به کتابهای خود فیض است.
[الذریعه 3-442، مرعشی 2-8، الفبایی آستان قدس 114].
آغاز: اللّهم انا نحمدک حمدآ یکون لنا وسیلة الیک و ذریعةً للزلفی لدیک.
از: سید محمد مهدی بن مرتضی (سید بحرالعلوم) (1212 ق).
حاشیه مختصری است بر مبحث حقیقت و مجاز «وافیة الاصول عبدالله بن محمد بشروئی تونی» (1071).
به جلد 1 ص 348 رجوع شود.
[الذریعه 6-230، مرعشی 2-257، مجلس 36/ 248].
کتاب اول بیتاریخ. از آخر نقص دارد.
کتاب دوم نستعلیق حسن بن میرزا کوچک حسینی اصفهانی در 1285
164 برگ، 21 × 30
ص: 304
از: ؟.
نامههای دولتی و دوستی برای کشورهای عثمانی (که نامه نیز ترکی است)، ممالک فرانسه و ایتالیا و انگزیر و هندوستان و نامههایی برای شخصیتها چون میرزا ابوالقاسم (صاحب قوانین) در اطلاع سفر فتحعلی شاه قاجار به دارالایمان قم، عریضه محمد ولی میرزا والی خراسان پس از شکست افاغنه توسط عباس میرزا و چند نامه دیگر در این مجموعه گرد آمده است.
آغاز: زهی خداوند توانا که ناتوان بنده ای را رتبه گیتی خدایی دادی، و به کار خویش فرومانده ای را قدرت فرمان روائی، بیهیچ طاعتی جهانم در قید اطاعت آوردی، و بیهیچ خدمتی هرگونه نعمتم میسّر کردی.
انجام: که هر یک از چاکران فدوی که درجات بروج ارادت را حاوی دقایق کاروانی ساخته، و حصن متین عقیده را از مقام و مسکن خاطرات خلاف پرداخته باشد، شخص اعتبارش را در حدود حکمرانی تمکین و تشریف افتخارش را به طراز فرمان روائی تزیین بخشیم.
(تاریخ - فارسی)
از: شهاب الدین عبدالله بن فضل الله یزدی (730 ق).
به جلد 2 ص 105 رجوع شود.
کتاب اول بیتاریخ.
کتاب دوم قطعه از جلد پنجم است و تاریخ و نام کاتب ندارد.
55 برگ، 21 × 30
ص: 305
از: کمال الدین میر حسین بن معین الدین میبدی (ق 10).
به جلد 1 ص 351 رجوع شود.
از: میر فخرالدین محمد بن حسین حسینی استرآبادی (ق 10).
مختصری است در آداب مناظره دارای مثالهای تطبیقی در نیمه دوم رساله.
[الذریعه 1-31، مرعشی 7-87، الفبایی آستان قدس 12].
آغاز: الحمد لله الحکیم الوهّاب والصّلاة والسّلام علی محمد خیر من نطق بالصّواب و علی المتأدّبین بالآداب من الآل و الاصحاب...اعلم انّ المناظرة بوجه العقل الی کلام المتخاصمین اظهار للصّواب.
انجام: الطلاق موقوف علی النکاح و النکاح موقوف علی رضا الطرفین....
کتاب اول تحریر 979
کتاب دوم نستعلیق علی حسن مازندرانی در مشهد مقدس، بدون تاریخ.
102 برگ، 13 × 21
از: صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق).
به جلد 1 ص 358 رجوع شود.
آغاز: الحمد لله الّذی تجلّی لقلوب العارفین باسرار المبدأ والمعاد و جعل نور معرفته نتیجة لایجاد الارواح و الاجساد.
ص: 306
(منظومه - نجوم - فارسی)
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق).
منظومه ای است در 36 بیت و برای هر برج سه بیت، کاشفی صاحب «لوایح القمر» 910 ق در اختیارات نجوم = لوایح القمر، این کتاب را از خواجه دانسته است و این غیر از اختیارات النجوم = تقویم منثور اوست.
[الذریعه 1-369، نسخههای خطی منزوی 1/ 223].
آغاز:
چون درآید از قضای کردگار لم یزل جرم مه در خانه مریخ یعنی در حمل
نیک باشد هم سفر هم دیدن روی امیر
انجام:
هم قبا و هم کلاه هم کمر هم پیرهن هرچه داری در بدن جمله ببخشیدن به من
تمّت.
کتاب اول نستعلیق محمد مهدی حسینی بدون تاریخ. با مهر بیضوی «عبده محمد مهدی بن نصر الله الحسینی». تصحیح شده.
کتاب دوم بیتاریخ.
102 برگ، 11 × 21
از: نجم الدین عبدالله بن حسین یزدی (ملا عبدالله) (981 ق).
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
ص: 307
از: عزالدین ابراهیم بن عبدالوهاب زنجانی (655 ق).
به جلد 1 ص 380 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1244 از آغاز نقص دارد.
کتاب دوم نسخ سید رضا بن محمد حسین تهرانی در 1249 با مهر مربع «الراجی زین العابدین حسینی».
59 برگ، 15 × 20
از: ؟.
حاشیه ای بر شرح تجرید است با عناوین «قوله - قوله»....از حواشی دیگر این شرح و نیز از کتب دیگر مصنف از جمله «شرح اشارات» او و از ابن سینا و معتزله بسیار یاد کرده است.
آغاز موجود: نعم یجوز ان یدلّ دلیل من الخارج علی امتناع القدیم الممکن و لا کلام فیه فجعل کلام هو لاء مبنیّآ علی تلک الدّعوی کما هو ظاهر کلام هذا المحقق فاسد هذا.
انجام: قوله کان ممنوعا ای یکون حینئذٍ المقدمه القائلة بانّ العلم بالعلّه یستلزم العلم بالمعلول ممنوعة و حینئذٍ فلا اشکال فی علم الواجب اذ بناء الاشکال علیها او المراد منع کون ذلک ای العلم التفصیلی هو مرادهم فلا یرد اشکال علیهم.
از: ؟.
ص: 308
حاشیه ای است بر شرح تجرید با عناوین «قوله - قوله» از محقّق خفری و شرح المواقف یاد کرده است.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسّلام علی خیر خلقه محمّد و آله اجمعین و بعد....فی اثبات الصّانع اقول ای صانع العالم علی انّ اللّام للعهد او للعوض او لانّه المتبادر عند الاطلاق.
انجام: و یمکن ارجاع ضمیر هو الی القائه ای القاء الکلام بمعنی فعله و ایجاده هو معنی التکلم فیکون فائدة قوله الثابت بالشرع انّ معنی التکلّم الثابت بالشرع لیس الّا المعنی اللغوی فتدبر لکن مراد المحشی هو الاوّل کما سیظهر احدهما...کما لا یخفی علی من له ذوق سلیم.
کتاب اول نسخ محمد ابراهیم اردکان در 1225 از آغاز نقص دارد.
کتاب دوم نسخ 1228 شاید بخط همان کاتب.
181 برگ، 15 × 21
از: الواح بهائیان.
[نسخههای خطی منزوی 2/ 1741].
از: سید علی محمد بن سید محمد رضا بزّاز شیرازی.
«بیان» فارسی را در ماکو نوشته و تفسیری است از «بیان» عربی او.
[نسخههای خطی منزوی 2-1735، دانشگاه 15-4135، مجلس 17/ 165].
هردو بدون تاریخ.
45 برگ، 18 × 22
ص: 309
از: عباس بن محمود اعظم السلطنه.
مختصری است در صرف عربی تهیه شده از کتابهای موجود صرفی، مؤلف در مقدمه غرض خود از نوشتن این رساله را سهل نمودن تعلیم ذکر کرده است. این رساله در الذریعه و نسخههای خطی فارسی منزوی یاد نشده است.
آغاز: الصّرف فی اللّغة تغییر مطلق و فی الاصطلاح تغییر خاص ای تحویل لکلمة من بنیة الی اخری لغرض معنوی او لفظی امّا غرض معنوی مثل این که.....
انجام: امّا مهموز العین از باب چهارم زئر یزئر چنانکه در باب سیّم زئر یزئر ذکر شد.
از: عباس ابن محمود اعظم السلطنه.
اشعار باب تصریف «الفیه» ابن مالک را ترجمه به فارسی کرده اما نثر شیوا و روانی ندارد.این رساله هم در الذریعه و نسخههای خطی فارسی منزوی یاد نشده است.
آغاز:....یعنی و چیزی که بوده باشد غیر از حرف و شبه حرف به تصریف سزاوار است یعنی حرف و اسم غیر متمکّن صرف نمیشود امّا اسم و فعل صرف میشوند.
انجام: و باز صلوات و سلام باد بر اولاد آن کسی که این صفت دارد در روز قیامت صورت و دستهای آنها نورانی است و عزیز هستند.....
هردو نستعلیق مؤلف در 1323 با مهر بیضوی «اعظم السلطنه» و «وثوق العلماء».
46 برگ، 17 × 22
ص: 310
از: حیدر بن محمد اصفهانی (تبریزی).
مختصری است در علم رمل که مؤلف بعد از چهل سال تلاش و زحمت در دوازده باب تألیف و تنظیم کرده است.
[الذریعه 18-13 (با آغازی متفاوت و نام پدر احمد)، مرعشی 14-127، مجلس 36-64 (با آغازی مشابه اما نام مؤلف کاملا متفاوت) ].
آغاز: حمد و سپاس نامتناهی سزاوار احدی است که به واسطه ظهور خود عقل کل را که مبدء عالم غیب و شهادات است از نور خود خلق فرموده که اوّل ما خلق الله العقل.
از: زین العابدین بن قاسم رمال اصفهانی (ق 10).
رساله مفصلی است در رمل ترتیب یافته در دو مقدمه و دو مقاله و هر مقاله در هشت باب.
[مجلس 36-94، مرعشی 14-218، الفبایی آستان قدس 471].
آغاز: حمد مر احدی را عزّ شأنه که زبان هر فردی از افراد کاینات در تحریر و تقریر صفات و توصیف ذات او قاصر و متکاسر است و شکر نامحصور صمدی را عظمت شأنه.
هردو بینام کاتب و بیتاریخ و از انجام ناقص.
157 برگ، 18 × 22
ص: 311
از: محمد بن محمود سمرقندی (ق 6).
به جلد چهارم بخش دوم مجموعه ش 1464 رجوع شود.
آغاز:
اسبّح لله الکریم مبسملا
واهدی تحیّاتی الی اشرف الملا
محمّد الهادی الرسول وآله
وانظم فی التّجوید عقدآ مفصّلا
انجام:
بجاه النبیّ المصطفی معدن الصفا سریع الوفا ما حی الجفا صاحب العلا
محمدٍ الهادی علیه الصلاة وال- سلام وکلّ الآل والصّحب کمّلا
از: ابوالخیر محمد بن محمد جزری شافعی (833 ق).
به جلد چهارم بخش دوم مجموعه پنج کتابی ش 2378 رجوع شود.
آغاز:
یقول راجی عفو ربّ سامع محمّد ابن الجزریّ الشافعی
الحمد لله وصلّی الله علی نبیّه ومصطفیه
انجام:
علی النبیّ المصطفی وآله وصحبه وتابعی منواله
ابیاتها قاف وزای فی العدد من یتقن التجوید یظفر بالرّشد
رساله اول نسخ محمد علاقمند در 1310 یا 1301 ترجمه برخی ابیات در ذیل آن آمده.
رساله دوم نسخ 1310 در بین سطور توضیحاتی آمده.
20 برگ، 18 × 23
ص: 312
از: محمد بن زکریا رازی (311 ق).
سی و هفت باب است دارای فصول در نسخههای پزشکی که در هر جا و هر وقت میتوان تهیه کرد و در سفر نیز میتوان با خود برد به ترتیب امراض که از سر شروع شده و به پا ختم میشود و بعضی از بابها در علاجهای کلی است.
[مرعشی 18/ 70].
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین و الصّلاة علی سیّد المرسلین محمّد و آله اجمعین قال....انّ رجلا جلیلا فاضلا یرید الخیر للنّاس و یتحری صلاح احوالهم احبّ ان یعمل له مقالة وجیزة فی علاج الامراض.
انجام: و امّا اذا کان مع الحمیّات علل آخر کالسعال و الاورام فی الکبد و غیرها من الاعضاء فلیؤخذ علاجها ممّا ذکرنا اوّلا و یمزج من هذا و الله اعلم بالصّواب و اذآ قد اتینا علی غرضنا فی هذا الکتاب.
از: ؟.
این کتاب فهرست موقوفات جدّ میرزا ابراهیم ظهیر الدوله در دوره صفوی است که اصل منحصر به فرد آن نزد غلام رضا بزرگزاد بوده که آن را به چاپ رسانده است.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم و ما توفیقی الّا بالله علیه توکلت و هو ربّ العرش العظیم الحمد لله الحنان المنان الولی القدیم الواجب الوجود القوی الغنی الحلیم الّذی وفق بلطفه الواقفین.
انجام: قبله عالمیان و خدایگان جهان پادشاه عصر و زمان عاید گردد. فمن بدّله بعد ما سمعه....الفعّال لما یرید.
رساله اول برای چاپ سنگی نوشته شده است. رساله دوم چاپی است چاپ داد - اصفهان.
ص: 313
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق).
به جلد 1 ص 581 رجوع شود.
از: ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی (685 ق).
قواعد اصول فقه را به طور بسیار مختصر در یک مقدمه و هفت کتاب نوشته است.
[کشف الظنون 2-1878، مرعشی 2-115، مجلس 25-157، الذریعة 23/ 178].
آغاز: تقدّس من تمجّد بالعظمة والجلال و تنزّه من تفرّد بالقدم والکمال.
انجام: الثالثه انّما یجوز فی الفروع و قد اختلف فی الاصول و لنا فیه نظر و لیکن هذا آخر کلامنا.
رساله اول نستعلیق 1206 در اصفهان. از آغاز نقص دارد.
رساله دوم نسخ 1307
54 برگ، 15 × 20
از: صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق).
در این رساله کوتاه اقوال مختلف فلاسفه را پیرامون افعال عباد و اینکه آیا مختارند یا مجبور با ادلهشان بیان کرده و در پایان عقیده خودش را می آورد.
[الذریعه 5-85، مرعشی 12-327، الفبایی آستان قدس 163].
آغاز: سبحان من تنزّه عن الفحشاء و لا یجری فی ملکه الّا ما یشاء.
ص: 314
انجام: فهذا ما سنخ لنا فی مسألة خلق الاعمال ممّا الهمنی الله تعالی...و کل حزب بما لدیهم فرحون و یابی الله الا ان یتمّ نوره و لو کره الکافرون.
از: میر فخر الدین محمد بن حسین حسینی سماکی (ق 10).
حاشیه نسبتا مفصلی است با عناوین «قوله - قوله» بر بخش الهیات شرح تجرید قوشجی.
[کشف الظنون 1-350 - آستان قدس 1/ 99].
آغاز: الحمد لله الغفور الرّحیم والصّلاة والسّلام علی حبیبه المبعوث بالخلق العظیم محمّد الباقر لعلوم الاوّلین و الاخرین و آله الطّیّبین و صحبه الاکرمین و بعد...هذه تعلیقات متعلّقه بالمقصد الاقصی.
رساله اول تحریر سده 11
رساله دوم از پایان نقص دارد. بدون تاریخ و نام کاتب.
39 برگ، 12 × 21
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
به جلد چهارم بخش دوم شماره [....] مراجعه شود.
آغاز: قال الشیخ الفاضل الفقیه الفهّامة العلّامة ایّده الله....الحمد لله الذی احلّ النکاح و ندب الیه و حرّم الزّنا و السّفاح و توعّد علیه والصّلاة علی سید المرسلین و خاتم النّبییین امّا بعد غرض از تحریر این رساله وجیزه آن است.
ص: 315
از: مفلح بن حسن صیمری (ق 9).
صیغ عقود و ایقاعات را در یک مقدمه و دو باب گرد آورده و به نقل الذریعه از شیخ سلیمان ماحوزی این کتاب در جمادی الاولی 870 انجام یافته است.
[الذریعه 5-279، مرعشی 1-153، الفبایی آستان قدس 177].
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و بعد فقد التمس منّی بعض الاخوان الاعزّة....ان اجمع له صیغ العقود و الایقاعات.
انجام: و یستحبّ للمزور استقبال الزّائر و مصافحته و اعتناقه و تقییل موضع السّجود من کلّ منهما ولو قبّل یده کان جایزا خصوصآ العلماء و ذرّیة رسول الله9 ویتحفه بما حضر من طعام و شراب و فاکهة و طیب و ادناه شرب الماء و الوضوء وصلاة رکعتین عنده و التانیس بالحدیث و التودیع اذا خرج.
رساله اول تحریر سده 11 و 12 رساله دوم نسخ سعد بن نعمة حویزی در 1100
60 برگ، 13 × 19
از: مرتضی قلی بن حسن خان شاملو (ق 11).
صفات معجونهای مختلف مؤثر را بیان کرده است و سی بخیه در دستورات پزشکی مربوط به دستگاه تناسلی زنان و مردان و آنچه برای مزید قوه باه مفید میباشد. این کتاب به نام شاه سلیمان صفوی تألیف شده است.
ش 3813 در فهرست سابق این کتابخانه حاشیه مختصر نافع محقق مورخ 955 میباشد که گویا مفقود است و این نسخه بجای آن گذاشته شده.
[مرعشی 11-266، الفبایی آستان قدس 222، الذریعة 7/ 149].
ص: 316
انجام:
مژده که این خرقه به پایان رسید خرقه پیران به جوانان رسید...
از: ابو علی؟.
در خواص طبی داروهای مختلف است. گفته میشود اصل کتاب را مؤلف به یونانی نوشته است و این کتاب ترجمه ای است که زکریای رازی انجام داده است. در الذریعة 7-271 کتاب دیگری با همین عنوان از شاه قلی سلطان استاجلو گزارش شده است.
[مرعشی 14-86، مجلس 38/ 465].
آغاز: اگر موی سر آدمی را بسوزانند و بر زخم سگ گزیده بندند به شود.
انجام: اگر بر صاحب یرقان بندند به غایت نافع بود و اگر سحق کند و به سوختگی آتش..... کند فایده.
رساله اول بیتاریخ است و از آغاز نقص دارد.
رساله دوم نستعلیق 1128 میباشد. با فائده ای شامل نسخه معجون لقمان حکیم که برای عبدالجبار پادشاه (یا پاشا) ساخته.
49 برگ، 12 × 19
(اصول فقه - عربی)
به جلد 1 ص 116 رجوع شود.
ص: 317
به جلد 1 ص 269 رجوع شود.
کتاب اول نسخ محمد باقر در 1026 با مهر بیضوی «الراجی محمد ابراهیم بن جمال الدین».
کتاب دوم نسخ همان کاتب در همان سال. با مهر گرد «عبدالله محمد باقر».
218 برگ، 13 × 18
از: ؟.
تاریخچه مختصری است در وقایع و فتنههایی که در قضیه شیخیه پیش آمده و شرح کشته شدن گروهی از آنان.
تاریخ تالیف 1315
از: ؟.
رساله کوتاهی است در ذکر معادلات و فرمولهای برخی عناصر و سپس فصلهایی در کریستال معرفة الأرض و پراکنده و احجار. (شیمی جدید)
هردو کتاب بینام کاتب و تاریخ کتابت و هردو از آول و آخر ناقص.
54 برگ، 18 × 23
از: محمد علی واعظ تبریزی (مسأله دان تبریزی).
ص: 318
مؤلف مطالبی را از رساله علمیّه شیخ حسن کاشف الغطاء برگزیده و به شکل سؤال و جواب درآورده است. خود سؤال را طرح میکند و جواب آن را از رساله «سرور الخاطر» پیدا نموده و ترجمه میکند. این ترجمه در زمان خود شیخ حسن کاشف الغطاء انجام پذیرفته و مترجم از ایشان به «سلمه الله تعالی» یاد میکند.
[الذریعه 11/ 214].
آغاز: الحمد لله بارئ النّسم و مخرج نور الوجود من ظلمة العدم و خالق اللوح والقلم و معلّم الانسان ما لم یعلم و صلّی الله علی محمّد المبعوث لسائر الامم و آله سادات العرب و العجم.
انجام: اگر کسی ملاعبه کند با حلال یا حرام و انزال شود قضا و کفّاره لازم است یا نه و اگر عادت به انزال ندارد چون است جواب اگر عادتش انزال شدن باشد یا بداند که انزال میشود اگرچه عادت او هم نباشد قضاو کفّاره واجب است و در غیر صورتین قضا واجب است و احوط کفّاره است.
از: ابوالحسن احمد بن عمر نظامی عروضی سمرقندی (ق 6 ه . ق).
به جلد 2 ص 275 رجوع شود.
این کتاب به کوشش محمد قزوینی در لیدن به سال 1327 ش و سپس به کوشش محمد معین در تهران، چاپ شده است.
[الذریعه 5-315، مجلس 2-161، نسخههای خطی منزوی 1/ 658].
آغاز: حمد و شکر و سپاس مر آن پادشاهی را که عالم عود و معاد را به توسط ملائکه کرّوبی روحانی در وجود آورد و عالم کون و فساد را به توسط آن عالم هست گردانید.....
رساله اول شامل صلاة و صوم است. نسخ رسول بن حاج عبدالله در 1256
ص: 319
رساله دوم بخشی از کتاب است نستعلیق 1337
39 برگ، 17 × 21
از: ؟.
صورت اسامی شاگردان مدرسه ادب در سال 1323 ه . ق میباشد.
آغاز: صورت اسامی شاگردان مدرسه مبارکه ادب با رعایت نسب و منزل و ورود و درجات و شهریّه و تحصیل از قرار ذیل است.
از: خواجه نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق).
آغاز: سپاس بیقیاس بار خدائی را که به سبب آن که هیچ عقل را قوت اطّلاع بر حقیقت او نیست.
انجام: فنا به این معنی هم نباشد و هرچه در نطق آید و هرچه در وهم آید و هرچه عقل بدان رسد جمله منتفی گردد الیه یرجع الامر کلّه این است آنچه در این مختصر خواستیم که ایراد کنیم و اینجا سخن منقطع شود.
رساله اول نستعلیق 1323
رساله دوم بیتاریخ. تحریر سده 14
24 برگ، 18 × 22
ص: 320
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
به جلد چهارم بخش اول شماره 767 از مجموعههای چهار کتابی مراجعه شود.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
ابتدا به ترجمه حدیث عهدنامه مالک اشتر و سپس چند حدیث دیگر در باب چگونگی رفتار حاکمان با رعیت را پرداخته است و آن را در دو فصل مرتب کرده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 644 رجوع شود.
[الذریعة 12-227، بیست و پنج رساله فارسی 133].
آغاز: الحمد لله رب العالمین والسّلام علی عباده الّذین اصطفی محمّد و آله خیر الوری بعد...برای تنبیه ارباب غفلت و اصلاح اصحاب دولت که صلاح همکنان منوط به صلاح ایشان است.
انجام: هرکه برادر مؤمن را زنی دهد که مونس او گردد و از صحبت او راحت یابد حق تعالی حورالعین بهشت را جفت [....گرداند.
رساله اول تحریر محمد جعفر بن ابوالحسن. بیتاریخ.
رساله دوم بدون تاریخ.
75 برگ، 15 × 20
ص: 321
از: ؟.
از احادیث قدسی است که مؤلف این رساله آنها را از کتاب «ارشاد القلوب» دیلمی نقل کرده است. و آن چهل حدیث است که با خطاب «یا احمد - یا محمد» صلوات الله علیه و آله آغاز شده است.
آغاز: ما رواه ابو محمّد الحسین بن ابی الحسن بن محمد الدیلمی رحمت الله علیه فی آخر کتابه المسمّی...هذا ما سأل رسول الله صلّی الله علیه و آله عن ربّه لیلة المعراج و منه سمع فقال یا ربّ ای الاعمال افضل فقال الله تعالی.
انجام: الحدیث الاربعون من احادیث القدسیه لا اله الّا الله حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی لا مطلقا بل مع شروطها و انا من شروطها.
از: ؟.
به جلد چهارم بخش دوم شماره 480 از مجموعههای چند کتابی مراجعه شود.
آغاز: هذه فائدة جلیلة و موعظة بلیغة و هی اربعون سوره منتخبة من التوریة.
هردو بینام کاتب و بیتاریخ. دوّمی تحریر سده 13
18 برگ، 14 × 20
از: ؟.
صورت اسامی شاگردان، پدرانشان، میزان شهریه پرداختی و تاریخ ورود و مسکن
ص: 322
آنان، شاگردان مجانی در پنج اتاق و نیز اسامی اثاثیه و اجزاء دیگر مدرسه در سال 1323 ه . ق است.
آغاز: صورت اسامی شاگردان و پدر هر یک و منبع شهریه و تاریخ ورود و مسکن ایشان شهر رمضان 1323 حسین خان پسر جناب ناصر السّلطان.
انجام: آن چه در پرگرام جدید چاپ شده است در کلاسها مجری و مستعمل است یکی دو فقره را چون در این ماه قدری در ضیق وقت میباشد ان شاء الله بعد از این ماه مستعمل خواهد شد.
از: حسام الدین حسن کاتی (706 ق).
به جلد 1 ص 287 رجوع شود.
رساله اول تحریر 1323 (ظ).
رساله دوم بیتاریخ و از پایان نقص دارد. با مهر مربع «مهدی بن محمد باقر الحسینی 1202».
14 برگ، 12 × 19
از: ؟.
مجموعه ای از پندهای لقمان در آداب معاشرت و احوال مختلف میباشد.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والسّلام علی سیّد الانبیاء والمرسلین محمد و آله اجمعین امّا بعد در اخبار آمده است که لقمان حکیم پسر خود را وصیّت میکرد به این کلمات.....
انجام: طعام تنها مخور که بدترین خلق باشی آب بسیار در میان طعام مخور. سخن بسیار است در خانه [.... کس است یک حرف بس است.
ص: 323
چهل باب در پند و اندرز اخلاقی است و هر باب دارای چهار نصیحت از گفتههای فرزانگان و نوشتههای پیشینیان.
به جلد 2 این فهرست ص 128 رجوع شود.
[الذریعة 3-470، نسخههای خطی منزوی 2-1562، مرعشی 3-198، کشف الظنون 1/ 376].
آغاز: رساله ای است در نصایح...در آن که چهار چیز پادشاهی را نگاه دارد رعایت و محافظت دین وزیر امین با تمکین نگه داشتن عزم و نگه داشتن جزم.
انجام:
دوم مکر کردن سیم چیست بغی
کزان دین و دانش بود در خطر
گرت هست مردیّ و هوش و خرد از این هر سه خصلت حذر کن حذر
رساله اول بیتاریخ.
رساله دوم نستعلیق سید اسحاق بن اسماعیل حسینی در 1310 و حکایاتی در نسخه هست.
24 برگ، 13 × 19
از: محمد بن مرتضی فیض کاشانی (1091 ق).
به همین جلد بخش دوم شماره [....] از مجموعههای سه کتابی رساله دوم مراجعه شود.
آغاز:
هرکه نه گویا به تو خاموش به
هرچه نه یاد تو فراموش به
ص: 324
(فارسی)
از: ؟.
ترجمه ای است از رساله ای که حضرت امام رضا علیه الصلاة والسلام به مأمون نوشته اند این رساله ترجمه هایی چند دارد.
به جلد 2 این فهرست ص 148 رجوع شود.
[نسخههای خطی منزوی 1-501، دانشگاه 15-4192، ملک فارسی 134].
آغاز: بر ضمایر آگاه دلهای ارباب هوش پوشیده نیست که نزهت طلبان ریاض معانی را شکفته چمنی به این طراوت مشام آرا و تمام فیض گلشنی به این شادمانی نزهت پیرا نبوده....
انجام: پس باید که بدین منوال طریقه صحّت نگاهداری و نفس خود را در مرض نیندازی.
رساله اول نستعلیق 1093 رساله دوم نستعلیق محمد ولی آقا بزرگ در 1324 روایت نوروز از حضرت صادق ضمیمه رساله اول است با سرلوح و جدول زرین.
56 برگ، 11 × 20
از: محمود شبستری (730 ق).
در همین جلد به شماره [....] از مجموعههای سه کتابی مراجعه شود.
آغاز: ای پیداتر از هر پیدایی و ای آشکارتر از هر هویدایی.
از: ؟.
ص: 325
شرح معمایی است که به حضرت امیر (علیه السلام) نسبت داده اند. شارح در مقدمه میگوید اگر چه این مطلب را در جای قابل اعتمادی ندیده و نشنیده ام اما چون برخی که غث را از ثمین باز نمیشناختند در آن سخن گفته بودند عجالتا به حل آن در فرصتی کوتاه همت کردم. مؤلف در این شرح از روایات استفاده برده است.
آغاز: الحمد لله باعث....والصّلاة والسّلام علی نبیّه المبعوث باظهر المعجزات و ابهر الدلایل و علی آله....اما بعد فهذه اجابة لما اقتضاه بعض اذکیاء الاکابر من اخواننا.
انجام: امسک هذا یعنی لا تفشه لغیر اهله و کن به ضنینا الّا عن اهله هذا ما اقتضاه الحال الحاضر و مادرّ به الفکر الحاسر و النظر القاصر مع ضیق المجال.
رساله اول بیتاریخ.
رساله دوم تحریر محمد باقر بن محمد کاظم قائینی خراسانی در 1264
یک مثنوی، و یک الهی نامه عربی، و خطبه درّة التوحید حضرت علی (علیه السلام)، و چند حدیث از حضرت موسی و حضرت داود، و کیمیا، و طالع نامه، و مطلبی از کشکول شیخ بهائی و خواص آیه و الاهکم اله واحد ضمیمه این مجموعه است.
38 برگ، 11 × 18
از: عبدالله ابن محمود صیرفی تبریزی (742 ق).
روش نوشتن خط و مخصوصا قواعدی که ابن مقله در نوشتن خط ثلث به کار میبرده در یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه در این رساله بیان شده است. مقدمه در سه فصل فضیلت و شرف این علم، مداد ساختن، قلم تراشیدن و ابواب وضع خط و اصول خط از الف تا یاء و خاتمه در قلم گرفتن است.
[الذریعة 9-624، مرعشی 5-218، نسخههای خطی منزوی 3-1903 و 1905].
ص: 326
آغاز: شکر و سپاس فراوان و ثنا و ستایش بیپایان کاملی را که از نقطه نیستی دایره هستی را مکمّل گردانید و به قلم قدرت نقش چندین هزار خط بر سطح لوح وجود هر یکی را صفتی و هیئتی بنگارید.
انجام: و این مقدار که در این مختصر گفته شد ضبط کردن و به عمل آوردن کافی است.
از: ؟.
صورت یک تلگراف از سوی علما به شاه و جواب وی به ایشان که در قضیه اعطای امتیاز تنباکو به انگلیسیها مراسله شده است.
آغاز: نصر من الله و فتح قریب عریضه ملة الاسلام....و استدعای ملّت اسلام و خواهش ایشان از جناب مستطاب حجة الاسلام والمسلمین.
انجام: از کجا بداند که همان تنباکوی هشت قرانی برای او ابتیاع شده.
رساله اول بیتاریخ.
رساله دوم نستعلیق 1309 از انجام نقص دارد.
15 برگ، 11 × 17
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
به جلد چهارم شماره [....از مجموعههای چهار کتابی مراجعه شود.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة علی اشرف الانبیاء والمرسلین محمد و عترته المعصومین اما بعد چون بر کافّه ارباب فطنت و ذکاء و عامّه [.....] بصیرت و اعتلا ظاهر و هویداست که ادای شکر نعمت.
ص: 327
از: ؟.
چند دعا برای ایجاد محبّت آورده است که از جمله آنها «دعای چهل کلید» است که منسوب به فاطمه زهرا سلام الله علیها نموده که چهل آیه قرآنی است که روز جمعه بعد از غسل آن را اگر بخوانند و به آب بدمند و به خورد هرکس دهند محبّت در قلب او ایجاد میشود و اگر میان زن و شوهر اختلافی باشد برطرف میگردد.
آغاز: شرح دعای کلید جهت محبّت روایت است از طنطنه خاتون که روز جمعه داخل شدم بر خاتون خودم فاطمه زهرا علیها سلام دیدم به دست مبارک خود ظرفی آب گرفته دعا میخواند و می دمد.....
انجام: بحقّ الاسم الاعظم ان تقضی لنا حاجاتنا برحمتک یا ارحم الراحمین بحقّ همه انبیاء خود بحقّ همه اولیاء خود و به حقّ همه اصفیاء خود به حقّ تمام مخلوقات خود این بنده روسیاه را ناامید مکن.
رساله اول از انجام نقص دارد. هردو بیتاریخ و بینام کاتب.
28 برگ، 10 × 16
از: شرف الدین علی بن شیخ حاجی یزدی معمائی (ق 9 ه . ق).
روش نامهنگاری را در دو باب بیان کرده که باب اول دارای دو مقصد و چند فصل میباشد.
[نسخههای خطی، منزوی 3/ 2102].
آغاز: بعد از سپاس و ستایش دانایی توانا تبارک و تعالی که فرستادن رسولان با کتابهای مشتمل بر احوال و اوضاع این جهان و آن جهان از برای سعادت و سلامت دنیوی و اخروی بندگان.
ص: 328
از: ابو نصر محمد بن محمد بن طرخان فارابی (339 ق).
رساله ای است با عناوین «فصّ - فصّ»، پیرامون ماهیّت و وجود و اثبات واجب الوجود و ادراکات انسانی و روح وی و جز اینها.
این رساله به ابن سینا نیز نسبت داده شده است.
[الذریعه 16-235، دانشگاه 11-2594، مرعشی 11-340، مشار، عربی 667].
آغاز: ربّ تمّم الامور الموجودة التی قبلنا لکلّ منها ماهیّة و هویّة و لیست ماهیّته هویّته و لا داخلة فی هویّته ولو کانت ماهّیة الانسان هویّته لکان تصورک ماهیة الانسان تصوّر هویّته.
انجام: فهو المعشوق الاوّل فلذلک هو آخر کل غایة....و کل شیء هالک الا وجهه.
رساله اول بیتاریخ و از انجام ناقص. با کتیبه ای زرین.
رساله دوم نسخ علی بن محمد بن منصور بن اسماعیل در 893 تصحیح شده.
33 برگ، 9 × 16
از: ؟.
اوراق پراکنده ای است منقول از کتابهای مختلف: چند برگ از مهج الدّعوات، یک برگ از کتابی از سید علی همدانی، اشعاری از برخی شاعران، مطلبی از تفسیر فخر رازی در حدوث عالم، مطلبی در سیر و سلوک و غیره.
از: ؟.
ص: 329
شرح مختصری است بر یکی از غزلهای عطار نیشابوری با این مطلع:
ای روی درکشیده به بازار آمده
خلقی بدین طلسم گرفتار آمده
غیر تو هرچه هست سراب و نمایش است کاینجا نه اندک است نه بسیار آمده
در این شرح از گلشن راز اشعاری نقل کرده، و از محی الدین عربی و اوحدی مراغه ای نیز مطالبی آورده است.
آغاز موجود: و موجب معرفت و پیدایی و منصّه جمال و جلال است که مقصود اوّلی است که فاحببت ان اعرف و از این حیثیّة ظاهریّة وجود را وجه الله گویند به سبب مواجهه ممکنات فاینما تولّو فثمّ وجه الله.
انجام موجود:
اوّل تو و آخر تو ظاهر تو و باطن تو مستور ز هر چشمی در عین هویدایی
می رود بی روی پوش این آفتاب
فرط نور اوست رویش را نقاب
هردو بیتاریخ و دومی اول و آخرش نقص دارد
72 برگ، 9 × 16
از: حسن بن حیدر (شاید).
احادیثی در فضائل و مناقب ائمه اطهار علیهم السلام و بعضی از سخنان و خطبههای ایشان را از کتابهای ذیل نقل کرده است: مناقب ابن شهر آشوب، تفسیر صافی، تفسیر قمی، کشف الغمّه، معراج النبوّة ملا معین، بحار الانوار.
آغاز: هو الّذی خلق من الماء بشرا فجعله نسبا و صهرا و کان ربّک قدیرا. عن
ص: 330
المجمع عن ابن سیرین نزلت فی النبی صلّی الله علیه و آله و علی بن ابیطالب (علیه السلام) زوج فاطمة علیا فهو ابن عمّه و زوج ابنته فکان نسبا و صهرا.
از: محمد علی سروش شمس الشعراء اصفهانی (ق 14 ه . ق).
هزار بیت در قالب مثنوی است در ذکر مصیبت جانگداز کربلا که شاعر در پنجاه سالگی سروده است و در پایان آن ناصرالدین شاه (1313 ق) را ستایش کرده است.
[الذریعه 11-288، دانشگاه 11-2104، نسخههای خطی منزوی 4/ 2843].
آغاز:
دارم اندر دست خونین خامه ای
تا که بنویسم مصیبت نامه ای
انجام:
حشمت و جاه سلیمانیش ده رتبت و کام دو جهانیش ده
کین جواهر سفته ام در عهد او
کام و لب آلوده ام از شهد او
هردو بدون تاریخ. چند حکایت در پایان نسخه آمده.
160 برگ، 10 × 15
به جلد 1 ص 116 رجوع شود.
(منطق - فارسی)
به جلد 2 ص 506 و 507 رجوع شود.
ص: 331
هردو تحریر 1040 در مشهد.
192 برگ، 8 × 19
به جلد 1 ص 286 رجوع شود.
به جلد 1 ص 417 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1250
کتاب دوم بدون تاریخ.
149 برگ، 15 × 21
از: ؟.
مجموعه شعر فارسی است از غزلیات و قصاید امیر معزی، ملک الشعرا، نوری ابیوردی، مصاحب، لامعی جرجانی، جمال الدین عبدالرزاق، سنایی غزنوی، بخشی از مثنوی معنوی، مهجور شیرازی و اشعاری در مدح معصومین:.
آغاز:
ای پادشاه حسن تو را چاکر آفتاب داری دو رخ یکیش مه و دیگر آفتاب
خطّت کشیده دایره...به ماه
خالت نهاده نقطه مشکین بر آفتاب
ص: 332
انجام:
آن خال که بر گوش تو مأوی دارد هندو بچه ای است با تو نجوی دارد
گوید شه زنگبار با خیل سپاه
می آید با....تو دعوی دارد
از: اوحد الدین علی بن اسحاق انوری ابیوردی (ق ششم).
به جلد 2 ص 386 و شماره 1234 از مجموعههای دو کتابی در همین جلد رجوع شود.
آغاز:
باز این چه جوانیّ و جمالی است جهان را وین حال که نو گشت زمین را و زمان را
مقدار شب از روز فزون بود بدل شد ناقص همه این را شد و زاید همه آن را
هردو بیتاریخ.
کتاب دوم تا حرف دال را دارد. غزلی از قاآنی «خیزید یک دو ساغر صهبا بیاورید...» در این نسخه هست.
189 برگ، 18 × 21
از: رضا ؟.
در علامتهای آخر الزمان و ظهور حضرت صاحب عجل الله تعالی فرجه الشریف از امتلاء ظلم و خسوف ثلاثه و خروج دجال و مشخصات وی، نزول
ص: 333
عیسی (علیه السلام) و جز آن میباشد و از کتابهای «کمال الدین و تمام النعمة» ابن بابویه «مجمع البیان» طبرسی و «علامات الساعة» و جز آن یاد کرده است. مؤلف در میانه کتاب به نام خود چنین اشاره کرده است: «به نظر این سمینه رضا».
از: مصطفی بن ابراهیم قاری تبریزی (حدود 1080 ق).
رساله ای است در یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه که در تلخیص رساله بزرگتر خود مؤلف به نام «تحفة القراء» است. مطالب آن شامل فضیلت قراءت، مخارج حروف، مستحبات قراءت و چند فائده است. وی این رساله را هنگام بازگشت از حرمین شریفین در اصفهان و رمضان سال 1067 نگاشته است. این تجوید بر اساس قرائت حفص از عاصم میباشد.
[الذریعة 3-407، مرعشی 5-334، نسخههای خطی منزوی 1-80، الفبایی آستان قدس 110].
آغاز: شکر و سپاس و ستایش بیقیاس مر قادری و حکیم را سزد و شاید که به مقتضای قدرت کامله و اقتضای حکمة بالغة ارسال رسل و انزال کتب بر ما ضعیفان و گنهکاران نمود.
کتاب اول نستعلیق 1231 از آغاز نقص دارد.
کتاب دوم بدون تاریخ. از انجام نقص دارد.
67 برگ، 15 × 21
از: احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق).
به جلد 1 ص 322 رجوع شود.
ص: 334
از: ؟.
رساله ای در مسائل فلسفی و کلامی است با عناوین «...فی الاشارة» و به مسائلی چون تکون الموجودات، وحدة الطینة، خلق المشیة بنفسها و خلق الامکان بها، سر التکلیف و جز آن میپردازد.
آغاز: فی الاشارة الی بیان کیفیّة تکوّن الموجودات و تنزّلاتها و بیان ما یلحق اکوانها من عوارض مراتبها اعلم انّ الله سبحانه خلق الاشیاء لا من شیء ای لا من مادّة کانت معه غیر مکوّنه و الّا لکانت مخلوقة من حصص قدیمة.
انجام: فمثله کمثل الکلب ان تحمل علیه یلهث فهی تتألّم بوجود عددها لمنافاته لاصلها الّذی بنیت علیه...فالمکلّف المرکّب منهما متألّم ابدا و من غلب فیه فطرة الله حتی انحصر استمدادها من حبّها متنعّم ابدا.
هردو نسخ سید حسین بن عبدالکریم طباطبائی نائینی متخلص به «ناظر» در 1263
56 برگ، 16 × 22
از: ملا عبدالله دتفزی (ق 9 ه . ق).
اوزان افعال را به اختصار آورده است. این کتاب در سال 1369 ق در «مجموع مهمات المتون» در مصر چاپ شده است.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسّلام علی نبیّه محمّد و آله و اصحابه اجمعین اعلم انّ ابواب التصریف خمسة و ثلاثون بابا ستة منها للثلاثی المجرّد الباب الاوّل منه فعل یفعل موزونه نصر ینصر.
انجام: یکون حکمها ایضا کحکم طوی للمبالغة نحو طوی و نحو طویان.
ص: 335
از: خواجه عبدالله انصاری.
[مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله انصاری به کوشش مولایی 2-643، رساله 16].
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والعاقبه للمتّقین والصّلاة والسّلام علی خیر خلقه محمد و آله و صحبه اجمعین و سلّم تسلیمآ دل از جان پرسید که اوّل این کار چیست و آخر چیست و ثمره چیست.
انجام: اصل این کار بینشانی است، مایه این بازار مفلسی است.....منتهای کار هیچ کسی است.
هردو بیتاریخ. با سرلوح و جدول زرین در صفحات. فائده ای در توحید در انجام آن هست.
49 برگ، 10 × 16
از: رفیع الدین محمدبن حیدر حسینی طباطبائی نائینی (1082 یا 1099 ق).
به جلد 2 ص 500 رجوع شود.
[الذریعه 9-377، دانشگاه 11-2127، الهیّات 1-254، نسخههای خطی، منزوی 2/ 962].
انجام: و امر ممکن الوجود که مخبر صادق به آن اخبار نماید مصدّق به شود و وجود جنّت و نار مصدّق به باشد.
از: ؟.
ترجمه «الباب الحادی عشر» علامه حلّی است.
[الذریعه 4/ 83].
ص: 336
آغاز: بعد از تقدیم مراسم محامد الهی و تعظیم و درود نامتناهی بر حضرت رسالت پناهی صلّی الله علیه و آله نموده می آید که چون فتنه و فساد و مستتبعات ظلم و بی داد در حوالی خراسان منتظم گشت.
انجام موجود: او را وجود ضرورت باشد یعنی با لذّات اقتضای وجود کند آن را واجب الوجود خوانند....چون این مقدّمه معلوم شد میگوئیم که در وجود موجود شک نداریم اگر آن موجود واجب است یعنی او از ذات اوست فهو المطلوب و اگر آن مجود ممکن است پس وجود او از غیر او.
کتاب اول نستعلیق محمد علی کاشانی در 1083 در جهان آباد. اولش ناقص است.
کتاب دوم بیتاریخ و از انجام نقص دارد.
99 برگ، 10 × 15
شامل احادیثی به ترتیب الفبا.
شامل احادیثی درباره فضیلت و اعمال شب و روز جمعه.
هردو در ضمن مجموعه ای مکرر چاپ شده است.
[به ذریعه 5-31 رجوع شود ].
هردو نستعلیق میرزا علی اکبر مرندی در ماه رمضان 1348 ق در نجف اشرف از روی نسخه ای که مرحوم اردوبادی از روی نسخه مرحوم میرزا محمد بن علی طهرانی صاحب مستدرک البحار استنساخ کرده بود نوشته شده.
14 برگ، 16 × 20
ص: 337
از: قاسم کرمانی.
دو دفتر از مثنویهای شاعر است معاصر با ناصرالدین شاه بوده است. مثنویها در موضوعات بسیار مختلفی هم چون شرح آیات مبارکه، ساقینامه و حکایت و صفت دام کبوتر سروده شده است.
در مراجع یافت نشد. و عنوان و اسم از ابتدای نسخه اخذ شد.
آغاز:
بنام خداوند...آفرین حکیم نخ و تار و پود آفرین
خدائی که در کارخانه قدم همی بافت از تار و پود عدم
انجام:
به مستی تو پنداشتی آدمی الا تا نمردی به خود آدمی
از: محمد باقر خان (ق 12).
در آن مدح ائمه اطهار و علی (علیه السلام) بویژه در یک ترجیع بند و نیز مدح ناصرالدین شاه مشاهده میشود. تخلص وی «گوهر» است.
[الذریعه 9-936، نسخههای خطی، منزوی 3/ 2504].
آغاز:
دیدم ستاره سرمست آن سرو راستا را بر روی مه کشیده از ابروان کمان را
در لعل خود نهفته یک چشمه آب کوثر بر نسترن نهاده یک دسته ضیمران را
ص: 338
انجام:
عارفی خواهم کند فهم سخن هست جز ذات خدایی لا وطن
غیر معشوق حقیقی نیست شیء کل شی هالک الا وجه حیّ
کتاب اول نستعلیق 1314 - 1315 شمسی در کرمان.
کتاب دوم ناقص و بیتاریخ.
162 برگ، 20 × 31
از: حسن الجابری (الحائری) عظیم آبادی.
رساله ای است مرتب شده در یک مقدمه و چند مقام در فضیلت روزه و آداب و ثوابهایی که بر آن مترتب میشود.
آغاز: الحمد لله الذی من علینا بالصیام فی کل عام فزکانا بهذا الانعام عن دنائس الانعام.....لما کان الصوم من اجل العبادات.
انجام: و قال الفاضل الخراسانی فی الذخیرة بعد ایراد روایات الطرفین و لعل الاقرب فی تأویل هذه الاخبار ان تحمل علی صورة لا یحصل الظن.
از: ؟.
احکام شرعی مکلفان و مقلدان را در عناوین «فصل - فصل» به بیان ساده به نگارش در آورده است.
آغاز: پس منحصر شد راهی که به آن پی به تکالیف و احکام الهیه توان برد به کتاب الهی و اخبار و احادیث اهل بیت (علیهم السلام) که حجج الهی اند.
ص: 339
انجام: و آنچه مذکور شد که باید جواب مطابق سلام باشد در آن چهار صیغه مذکوره آن مختص به نماز است و اما در غیر نماز واجب نیست که مثل آن گوید....
هردو بیتاریخ و ناقص.
از برگ اول تا 67 شامل بخشی از طوفان البکاء، حکایت، طب، مسائل فقهی، عربی و فارسی میباشد.
183 برگ، 16 × 23
(فلسفه - عربی)
به جلد 1 ص 210 رجوع شود.
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
هردو ناقص و بدون تاریخ.
89 برگ، 17 × 23
از:.؟.
سفرنامه یکی از مقامات دوره قاجاری در خوزستان است.
بخش دوم این سفرنامه است که در این نسخه قبل از بخش اول قرار گرفته است.
آغاز: به نام ایزدی. در این مدتی که در شوشتر توقف داشتیم چه بودن حکومت در
ص: 340
آن شهر و چه زمانی که خودمان بودیم به هیچ وجه من الوجوه عارضی که شکوه نماید.
انجام: لدی الورود رختخوابی انداخته و در بستر افتادم پس از ده پانزده روز ناتوانی به صحت مبدل و بنای باقی سفرنامه از محمره به این طرف شروع نمودم....
از: ؟.
بخش اول سفرنامه است که در این نسخه بعد از بخش دوم قرار گرفته است.
آغاز:...ولی در هشت سال قبل یک همراهی از طرف بنده به ارباب علی عسکر شده بود و خودش هم در طهران نبود دامادش از این همراهی مطلع بود.
انجام: ان شاء الله ممکن بشود به وظیفه خودم عمل نموده و خدمتی از برای وطن یا ملت و یا خود بنمایم اگر از دست برآید، بیت:
بر سر آنم که گر ز دست برآید دست به کاری زنم که غصه سرآید
این نسخه مجموعه نیست بلکه یک کتاب است که باید در جلد دوم معرفی میشد.
بدون تاریخ. از آغاز افتادگی دارد. قلم خوردگی دارد.
185 برگ، 17 × 22
از: محمد باقر بن محمد سبزواری (محقق سبزواری) (1090 ق).
مجموعه از زیارات خاندان عصمت و طهارت علیهم الصلاة والسلام را در نه فصل و به نام شاه عباس دوم صفوی گرد آورده است.
[الذریعه 5/ 57].
ص: 341
آغاز: الحمد لله....اما بعد چون همگی همت خواطر قدسی مظاهر ملکوت ناظر نواب اشرف اقدس ارفع همایون اعلی شاهی.
انجام: امید که مؤمنان توفیق عمل به آنچه مندرج است در آن بیابند و از ثواب آن قسطی وافی و سهمی کافی به روزگار فرخنده آثار نواب اشرف....فی نهایة الاحتیاط من نسخ متعددة.
از: ؟.
مجموعه ای از زیارات و ادعیه با تحریرهای مختلف است.
آغاز: زیارة مضجعه (مفجعه) در زیارات جناب سید الشهداء7...
انجام: و عقد اللسان به مشک و زعفران کند و این صورت را در زیر خاک پنهان کند.
کتاب اول تحریر احمد الحسینی در 1231
ترجمه فارسی دعاها در زیر سطور نوشته است.
کتاب دوم بیتاریخ.
131 برگ، 13 × 22
از: عبدالرحمان بن احمد جامی (898 ق).
به جلد 2 ص 473 رجوع شود.
ص: 342
از: محمد وحدت کلکته ای (ق 13).
مثنویی عشقی و عرفانی در وزن «فرهاد و شیرین» وحشی بافقی در حدود دو هزار و هشت صد بیت است.
[الذریعه 9-1262، 15-90، 17-96، نسخههای خطی منزوی 4/ 2978].
آغاز موجود:
به رخ آن جلوهگاه حسن جاوید
چو این از عاشق دلداده بشنید
یقین دانست کان شیدای عاشق
بود در گفتگوی خویش صادق
انجام:
چو آوردند یوسف را به بازار ز هر سود گرم شد بیع خریدار
ز سودای رخ مهر و وفا کیش شد از انجم هجوم مشتری بیش
هردو ناقص و بدون تاریخ.
154 برگ، 13 × 21
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق).
بنابر نظر علامه آقا بزرگ ره این رساله باید بخشی از «تحریر کرمانالاوس» باشد نه کتابی مستقل.
[الذریعه 19-72 و 3/ 389].
آغاز: اقول بعد حمد الله و الثناء علیه بما یلیق به والصلاة علی محمد و آله انی کنت ارید ان احرر الکتب الموسومه بالمتوسطات اعنی الکتب التی من شأنها ان یتوسط فی الترتیب التعلیمی.
ص: 343
از: ؟.
مجموعه ای از انشاءات با عناوین «خطاب - جواب» با استفاده از ابیات و مصراعهایی از شعر فارسی است.
هردو بیتاریخ. کتاب اول از آغاز و کتاب دوم از آغاز و انجام نقص دارد. کتاب اول تصحیح شده و حواشی از ملا محمد باقر دارد. چند قصیده و غزل از عشقی و بخشی از کتاب ثواب الاعمال صدوق و چند حدیث از اربعین حدیث در این نسخه هست.
93 برگ، 12 × 20
از: ؟.
معجزات بسیاری از وجود مبارک حضرت ختمی مرتبت را در ابواب بسیار که در نسخه حاضر تا بیست و شش می رسد. از کتابهای ابن شهر آشوب و راوندی و ابن طاوس و دیگران نقل کرده است. در قسمت پایانی این نسخه در بحث معراج نگارنده خود را مترجم عنوان کرده و ادامه بحث معراج را به مجلدات دیگر ارجاع داده است.
آغاز: اگر ساکت میشدی همه را از ذراع این گوسفند میخوردند پس به این نحو ده نفر ده نفر میطلبید تا همه صحابه سیر شدند.
انجام: دو کشتی از تجار حاضر بود سوار شدند و به جانب حبشه روانه شدند و چون کفار قریش از رفتن ایشان [....] شدند به غیر ابن مسعود که به زودی معاودت نمود.
ص: 344
از: ؟.
عرایض، دیباچهها، مراسلات، نامههای دوستانه و مضامین مختلفه ای که در احوال دیگر قلمی شده است. از منشآت با عنوان مرحوم میرزا و میرزا محمد صادق نیز نقل کرده است.
آغاز: محفل عالی و شوق گلشن راز مجلس متعالی پیوسته در اراست لیکن بحمد الله الملک الاکبر.
انجام:
ای از رخ تو پیدا انوار پادشاهی در طینت تو پنهان صد حکمت الهی
ای پیش از آن که در قلم آید ثنای تو واجب بر اهل مشرق و مغرب دعای تو
هردو ناقص و بیتاریخ. بخشی از داستان پادشاه و فرزند هندی در این نسخه هست. با مهر بیضوی «محمد صادق بن محمد علی الطباطبائی» و نیز «عبده محمد صادق طباطبائی».
172 برگ، 15 × 20
از: ؟.
پرسشهایی است با عنوان «مسأله» از روح و جسم و موت و کیفیات آنها. در ابتدای نسخه از خواجه شهید طوسی نام برده است. در پاسخها صبغه فلسفی عرفانی دیده میشود، از روایات خاندان طهارت و عصمت علیهم الصلاة والسلام نیز بهره برده است.
آغاز: رب تقربنا الیک[....] الی بابک مستغیثین من فضلک مستمدّین من لطفک بایراد ما هو جواب من کفر و ظلم و فسق بالمنع من حشر الاجساد.
ص: 345
انجام: والعقل ما به یعلم حقائق الاشیاء کالتوحید والعدل والنبوة والامامة و احوال المعاد و حشر الاجساد و اخاویف یوم یناد المناد و انه تعالی لبالمرصاد و بصیر بالعباد.
از: ابو نصر محمد بن محمد بن طرخان فارابی (339 ق).
به شماره [....] در همین جلد در مجموعههای دو کتابی مراجعه شود.
آغاز: الامور التی قبلنا لکل منها مهیة و هویه.
انجام: و کل شیء هالک الا وجهه و له الحمد....
این مجموعه همان است که با شماره (635) در فهرست سابق این کتابخانه 465 یاد شده است و اکنون به جایش تذکرة الائمة گذاشته شده است و ظاهرآ اعتقادات صدوق هم در این مجموعه هست.
کتاب اول بیتاریخ.
کتاب دوم نستعلیق 1003
45 برگ، 12 × 20
از: علی بن حسین بن عبدالعالی عاملی (محقق کرکی) (940 ق).
حاشیه استدلالی است بر کتاب «ارشاد الاذهان» علامه حلی با عناوین «قوله - قوله» از شهید اول با عنوان «شیخنا» یاد کرده است و از «دروس» وی بسیار نقل میکند.
[الذریعه 6/ 15].
آغاز موجود: والمراد بالتخلیل ایصال الماء الی....لا غسل ما بین الشعر فان ذلک واجب قطعآ.
ص: 346
انجام: لولا وجوب تنزیل الالفاظ علی مفتضیات المعانی المستفاد منها بحکم الوضع لاختلّ الحال فی معظم الابواب من المعاملات کالبیع و الاجارةو غیر ذلک.
از: علی بن حسین بن عبدالعالی عاملی (940 ق).
آغاز: الحمد لله....فهذه فوائد مهمة علقتها علی کتاب شرائع الاسلام و یستعان بها علی تحریر مسائلها و تحقیق مطالبها.
هردو نسخ مراد بن سید عرب در 1012
کتاب اول از آغاز ناقص است.
236 برگ، 13 × 20
از: ؟.
شمس الدین محمود اصفهانی شرحی بر «طوالع الانوار» قاضی بیضاوی نوشته است و یکی از فضلاء حاشیه ای بر آن نگاشته که مؤلف این کتاب تصریح کرده که این حاشیه ای بر آن حاشیه است. این حاشیه با عناوین «قوله - قوله» است.
آغاز: الحمد لله الّذی اطلع من مطالع البراهین لوامع انوار الیقین و ازاح بها ظلم الشکوک و الاوهام عن آفاق نفوس المستعدین والصلاة والسلام علی الهادی [.... الحق المبین....
از: نجم الدین عبدالله بن حسین یزدی (981 ق).
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
ص: 347
هردو بدون تاریخ. کتاب اول از انجام و کتاب دوم از آغاز و انجام ناقص است. در کتاب اول آغازش به اشتباه در برگ 72 قرار گرفته است.
101 برگ، 9 × 19
منسوب به بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).
به شماره (2000) در همین جلد در مجموعههای دو کتابی رجوع شود.
آغاز: انتخاب رساله شیخ بهاء الدین محمد عاملی در بیان مذاهب اهل تصوف که چند گروهند و هر گروهی چه عقیده دارند.
انجام: مادامی که شاکر و راضی باشند دنیا به وجود این طایفه برقرار است.
از: ؟.
لغتهای ترکی را به ترتیب حروف الفبا ابتدءآ آورده و سپس معنای عربی آن را ذکر کرده است و هرگاه خواسته معنای فارسی بیاورد با حرف «ف» آورده است.
آغاز: فصل الهمزة المفتوحة مع التاء: آتا، اب ج آباء (ابی یغزو و امی تحدث) و والد....و جد پدر پدر و مادر.
هردو بیتاریخ. رساله دوم از آغاز ناقص.
مطالبی راجع به چند نماز در نسخه هست.
127 برگ، 11 × 19
ص: 348
از: کمال الدین حسین بن معین الدین علی میبدی (ق 10).
به جلد 1 ص 351 رجوع شود.
از: احمد ابیوردی.
حاشیه است با عناوین «قوله - قوله» بر حاشیه مرتضی شریف بر «تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الشمسیة» قطب الدین رازی (766 ق) که بر گفتههای مرتضی ره فراوان ایراد کرده است.
[مرعشی 11/ 123].
آغاز: بسمله و بعد فهذه هذیانات الّفها تراب اقدم الفقراء.....
هردو بیتاریخ. کاتب کتاب دوم جبریل بن مرتضی حسینی.
هردو ناقص. با مهر شش گوشه «قال انی عبدالله».
154 برگ، 9 × 16
از: ؟.
مثنویهای عرفانی است در بیان چهل منزل و هفت مقام در سیر الی الله تعالی.
آغاز موجود:
که جز حق نیست حق را هیچ درخور سخن کوتاه شد والله اکبر
غنی است از دو عالم هوش می دار
یقین این نکته را تو گوش می دار
ص: 349
انجام:
اجابت کن دعای بینوایی از انعام تو یابد او شفایی
تویی مقصود در دنیا و عقبی به مقصودم رسان ای شاه معطی
از: فرید الدین محمد بن ابراهیم کدکنی نیشابوری (عطار نیشابوری) (627 یا 659ق).
آغاز:
قلم بردار راز دل بیان کن
سرآغازش به نام غیب دان کن
خداوندی که جز وی کس نیابد که تا بر بندگان روزی فزاید
انجام:
اگر با من به کرد من کنی کار
بماند تا قیامت کار من زار
تو آن کن کز خداوندیت آید که از ما جز خطا و سهو ناید
کتاب اول بدون تاریخ. از آغاز نقص دارد.
کتاب دوم نستعلیق جمعه 14 رمضان 978
60 برگ، 11 × 15
از: ابوالحسن محمد بن یوسف عسکری بحرانی (ق 11).
به جلد 2 ص 468 رجوع شود.
آغاز: یا حبیب صفوة المتقین...اما بعد چون به مؤدای آیه اذا سألک عبادی عنی فانی قریب اشتغال به دعوات از اشرف قربات و اعظم عبادات بود.
ص: 350
از: ؟.
مجموعه مثنویهایی است به سبک و روش مولوی در حکایات و مواعظ.
و با توجه به برخی ابیات احتمالا سراینده شیعه است. در برخی ابیات نیز از شخصی به عنوان «کاظم بن قاسم» یاد و ستایش کرده است. مصراع معروف مولوی در ابتدای دفتر دوم «مدتی این مثنوی تاخیر شد» با اندکی تغییر استفاده شده است.
باید دید که آیا سید کاظم رشتی مقصود است یا غیر از او.
آغاز:
آتش از شوق جمالت در تب است
روز [....از درد هجرانت شب است
سوز عشق توست اندر جان برق آتش شوقت بود در غرب و شرق
انجام:
پرده ناموس و شهوات و غضب
پرده آلات و اسباب و سبب
مجملا هر چت که باشد غیر حق
پرده است و هست بر چشمت طبق
هردو بدون تاریخ. کتاب اول از انجام نقص دارد
199 برگ، 9 × 15
به جلد 1 ص 380 رجوع شود.
(منطق - فارسی)
به جلد 2 ص 277 رجوع شود.
ص: 351
کتاب اول بی تاریخ. با سرلوح زرین و جدول زر در صفحات.
کتاب دوم نسخ اسماعیل بن حاج شریف در 1238
دفترچه خاطرات یک مدیر کتابخانه و بخشی از رساله احجار که بخش دیگر آن در نسخه ش 4138 از مجموعههای چهار کتابی میباشد ضمیمه این نسخه است.
216 برگ، 11 × 16
از: ؟.
مجموعه ای از اعمال و اوراد و ادعیه که برای گشایش و رفع بلا و مشکلات جمع آوری شده است.
آغاز: به جهت حصول ولد اگر کسی را فرزند نشود چون به این طلسم غسل کند و با خود دارد ان شاء الله حاصل گردد.
انجام: و باید که در وقت نوشتن...و دعوات، این اسم اعظم را بوی خوش به کار برد و بخور بسوزاند و خلوت و لباس پاک بپوشد و بیشتر اوقات صائم باشد و نقش این است:....
از: ؟.
رساله کوتاهی است در یک مقدمه و دو فصل در بیان دو قسم از اوراد که به جهت یکی از فرزندان مؤلف نوشته است.
آغاز: الحمد لله...اما بعد چون مقتضای عبودیت حقیقی اشتغال قلب و قالب عبد است به عبادت معبود به استحقاق و توجه ظاهر و باطن به طاعت مقصود.
ص: 352
انجام: و سطوت ظهور نور النور تزلزل در ارکان حواس او نینداخته صولت وقوع آن واقعه اش چون وحشت زدگان خاموش نساخته قبل از سؤال به اعتبار سایر احوال به بیان عقاید حقه اسلامیه اشتغال نماید.
رساله اول بیتاریخ. رساله دوم نستعلیق عبدالعظیم بن محسن تویسرکانی در 1258
قصیده فارسی در مدح حضرت رضا (علیه السلام)، دعا، بخشی از رساله «انصاف» فیض کاشانی، دو برگ از شرح قواعد فاضل هندی، مورخ 1201 و خطبه ای از حضرت علی (علیه السلام) و سؤال و جوابی از مظنون الاسلام ضمیمه این نسخه است.
84 برگ، 10 × 19
از: ؟.
شامل مجموعه اشعار از جوهری، میرزا خرم، میرزا نصیر طبیب، قصیده سید حمیری با ترجمه فارسی، احادیث با ترجمه به نظم فارسی، نوحهها و مدایح از سید بقا، یک برگ فقرنامه و نیز ادعیه جهت وفور نعمت و دفع بلایا و علوم غریبه.
آغاز: دعایی که پیش از شروع نمودن به نماز شب باید خوانده شود این است: الهی غارت نجوم سماءک.
انجام:
دوش دل خوش بود از غمخانه ای
چون دل دیوانه در ویرانه ای
جستم از ابنای عالم عزلتی
کردم از اغیار خالی خلوتی
ص: 353
از: نورالدین عبدالرحمان بن احمد جامی (898 ق).
شرحی است در یک دیباچه بلند و چندین «لامعه» بر قصیده خمریه میمیه ابن فارض عمر بن ابوالحسن مصری (632 ق). جامی آن را در ماه صفر 875 قمری به انجام رسانده است.
به جلد 2 این فهرست ص 647 رجوع شود.
[الذریعه 14-4، مرعشی 2-367، کشف الظنون 2-1338، نسخههای خطی منزوی 2/ 1348].
هردو بیتاریخ و کتاب دوم ناقص.
152 برگ، 10 × 21
از: ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام.
بحثهای هندسی مؤلف در شکل دایره است.
آغاز: نرید ان نقسم ربع دائرة آب من دائرة....
انجام: و هذا الرجل لعمری کان من متعالی الطبقة فی الریاضیات.
از: ؟.
داستانی افسانه وار است. شخصیت اول آن فردی با نام «بابا» است.
از اسلام و مسیح به عنوان اشخاص نام میبرد. عنوان «شیر دره» بر بالای یکی از برگها «69» نوشته شده است.
ص: 354
آغاز: آمد در چادر سنجلان که دستاقیان را بده به عوض پیل بکشم داد به او بردشان، در اردو و طبل رزم زدند. روز دیگر سنجلان آمد به میدان.
انجام: نسیم دوباره به صورت دایه آمد در حرم هیکلان شب فرستاد با جوجه خورش آمد فردا عقاب وار رفت در بیابان هفده اردو دید.
رساله اول نسخ میرزا عباس یزدی محصل دارالفنون در 1337
کتاب دوم بیتاریخ و ظاهرآ ناقص.
سفرنامه سال 1300 ق و چند برگ در بلاغت فارسی و اصول فقه عربی و غزوه احزاب در چند مجلس، و طبیعیات و تاریخ اروپا و متفرقات دیگر ضمیمه این نسخه است.
از: ؟.
در ذکر فضائل اهل بیت علیهم السلام و نیز مطاعن مخالفان و خلفای ثلاثه خصوصآ عثمان در عناوین «التهاب» و «شهاب» است.
آغاز:...در کتاب انساب النواصب منقول است که روزی جمعی از مخالفان جهت امتحان نمودن خدمت حضرت صادق علیه السلام آمدند.
انجام: وقتی که وارد مجلس ابن زیاد شدند فخر میکردند و میگفتند جایزه ما را بده که ما اسب بر بدن پسر پیغمبر تاختیم الا لعنة الله علی القوم الظالمین.
از: ؟.
شرح حال وزیر خارجه ایران در تاریخ 1875 میلادی مصادف با 1288 قمری میباشد که در چهار مجلس به صورت داستان نگاشته شده است.
ص: 355
آغاز: این حکایت را به طرز طیاتر فرنگستان در چهار مجلس نوشتم که برادران وطن ما در آینده بخوانند.
انجام: مشیر الدوله - تعظیم نموده بیرون می رود میرزا محمد رئیس هم با وزیر می رود. پرده می افتد مجلس تمام میشود.
هردو بیتاریخ.
بخشی از قصه قاضی و دزد، چند داستان ناقص دیگر از جمله «عشق کشنده»، جزوه درسی در تاریخ طبیعی. بخشی از شرح اصول کافی باب پانزدهم، حکایات طهران جدید، چند برگ تفسیر، حکایاتی از زبان طوطی و غیره ضمیمه این نسخه است.
321 برگ، 17 × 22
از: ؟.
قسمتی از سفرنامه مؤلف و مشاهدات وی در یونان است که به فارسی ترجمه شده است.
آغاز: روز سیّم ماه ژوئن شش ساعت به ظهر مانده مشغول آب دادن گلهای خود بودم در حالی که خیالم از تمام جهات منصرف بود.
از: ؟.
کتابی است اخلاقی با عناوین ینبوع، ساقیه، ثمره که گویا هر کدام به فصلهایی بخش میشوند. از روایات و حکایات بسیار استفاده کرده است. قصه بوذاسف را نیز دارد.
ص: 356
آغاز: قصه هفتم به سند معتبر از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه منقول است که زن زناکاری در میان بنی اسرائیل بود.
انجام: و باید دانست که توکل نه این معنی دارد که در خانه را بر روی خود ببندی و در خانه بنشینی و دست از کار و کسب برداری.
هردو بدون تاریخ. کتاب اول از انجام و کتاب دوم از آغاز و انجام نقص دارد.
276 برگ، 16 × 23
از: ؟.
احتمالا یکی از دستنوشتههای دانشجویان است که تاریخ اسلام و ورود آن به ایران و ایران اسلامی را بررسی کرده است.
آغاز: عربستان شبه جزیره ای است که از جنوب به خلیج عدن و تنگه باب المندب و اقیانوس هند و از شرق به بحر عمان.
انجام: اشرف افغان در این موقع با کمال درایت و زیرکی کارها را انجام داد و قبل از هر چیز مدعیان خود را از قبیل الیاس که یکی از دوستان محمود بود.
از: محسن هدایتی.
یک داستان بلند ایرانی است. در ابتدای هر بخش دو بیت شعر ذکر کرده است.
آغاز: بهار است. طبیعت کهن جوانی از سر گرفته و پرنیان سبز رنگ خویش را از نو به روی خاک تیره کشیده.
انجام: شاید روزی پروردگار متعال گناهان گذشته وی را به عبادات حال و
ص: 357
آینده اش بخشوده و در روز رستاخیر بنده صالح و متقی یزدانی باشد.
کتاب اول بیتاریخ.
کتاب دوم نستعلیق مؤلف در تیرماه 1319 یک جزوه ناقص طبی همراه با شکلها ضمیمه این نسخه است.
220 برگ، 20 × 27
5 صفحه آخر خطی است.
از: عبدالرحیم بن الحسین الحائری.
ناظم قبل از بلوغ این منظومه (که در علم درایة الحدیث و گرفته شده از وجیزه شیخ بهایی در علم درایه است) را ساخته.
آغاز:
نشکر بعد الحمد خلف البسملة
لله ذی المواهب المتصلة
انجام:
هذا تمام ما اردنا نذکره
فنحمد الاله ثم نشکره
نسخه اصل است بدون تاریخ و برخی از ابیات خط خورده و بیت دیگری جایگزین آن شده است مثلا اول این طور بوده
وهذه المنظومة اللئالی موسومة بزبدة المقال
سپس این بیت خط خورده و بجای آن آمده.
سمیتها خلاصة المقال والله عونی وهو اتکالی
ص: 358
این مجموعه در فهرست سابق این کتابخانه تحت شماره 1391 یاد شده است.
انجامش افتادگی دارد.
عنوانهای موجود: باب ششم در معرفت نشاندن درخت تاک و درخت زیتون.
فصل اول در آنچه تعلق به درخت تاک دارد.
معرفت زمینی که صالح تاک نشانده بود.
معرفت وقت تاک نشاندن.
معرفت تا کی که به جهت غرس خواهند برید.
معرفت عمق حفره تاک.
معرفت اموری که در تاک نشاندن رعایت باید کرد.
معرفت نقل کردن تاک از موضعی به موضع دیگر.
معرفت حیله که به آن انگور بی دانه شود.
معرفت حیله که به آن از یک تاک سه نوع انگور بیرون آید.
معرفت حیله که به آن انگور خاصیت دیگر و بوی دیگر دهد.
معرفت حیله که به آن انگور بیشتر رسد یا دیرتر.
معرفت بریدن فضول تاک.
فصل دوم در آنچه تعلق به درخت زیتون دارد.
......
باب هشتم در معرفت پیوند کردن اشجار.
باب نهم در معرفت میوه چیدن و نگاه داشتن.
ص: 359
باب دهم در معرفت زراعت بقول و آنچه بان تعلق است.
باب یازدهم در معرفت حیوانات موذیه و آنچه به آن تعلق دارد.
شاید تحریر قبل از سده دهم باشد.
اول و وسط و آخر ناقص است.
همان است که در فهرست منزوی 448 به نام کشاورزی نامه یا فلاحت نامه یاد شده است.
از: ملا عبدالله. نسخ محمد یوسف بن محمد رحیم طارمی در 1234
از: میر سید شریف تحریر سده 13
از: عبدالقادر رویانی مشتمل بر 40 فصل. 25 برگ جیبی تحریر سده 13
آغاز: حمد بیحد و شکر بیعد مر خالق احد را.
انجام: فصل چهلم در اختیارات روزها...و اگر ناظر به زهره بود...جامه نو بریدن پوشیدن.
شاید پایانش ناتمام و نانوشته مانده باشد.
ص: 360
در پایان یادداشتی است از محمد باقر بن عبدالمجید دیزجی مورخ 1363 حاکی از اینکه این جنگ را از آغاز تا انجام مطالعه کرده است.
در هامش این نسخه دعاهایی با خواص آن یاد شده است.
ص: 361
ص: 362
بخش دوّم
مجموعههای شامل سه کتاب و رساله
ص: 363
ص: 364
از: محمد بن مقیم بار فروشی مازندرانی (قرن 13 ه ).
در غیبت حضرت صاحب الزمان (علیه السلام) و علامتهای قیامت و نفخ صور و بعضی از اسرار آن حضرت، از ایات کریمه و احادیث شریفه استفاده شده. کتاب دارای سی «درّ» است که هر کدام از آنها به آیتی از قرآن شروع شده و ضمن تفسیر آن آیه مطالب مربوط را می آورد. این کتاب به سال 1260 تألیف شده است.
[مرعشی 9/ 223].
آغاز: الحمد لله رب العالمین کثیرا علی کل حال....و بعد فیقول الفقیر الی الله الغنی محمد...اقتضت استعدادات المسترشدین تحریر هافی و ریقات فاقول و علی الله التوکل و به الاعتصام در محیط.....
انجام: و لکل وجهة عند الموحد و الآن زمان... الناس بالمسجد بعد الجماعة ثم استهلال الهلال و ان انتفت الحاجة لتمام الثلثین و ثبوت الغرة یوم الشروع فی الرسالة.
از: محمد بن مقیم بار فروشی)( قرن 13 ه ).
شرح مختصری است بر زیارت رجبیّه که بیشتر مسائل ادبی و روایی را مطرح کرده است و از کتاب «اللوامع علی شرح اللمعة» خود نام برده و به آن ارجاع داده است.
آغاز: لابد من رسم مقدمات. الاولی الباء للتبرک و الملابسة او التسبب و الاستعانة
ص: 365
و لکل وجهة هو مولیها. الثانیة ان الاسم من السمة و هی العلاقه و اسم الشیء ما یعرف به.....
انجام: و لا ملل خبر لا محذوف من مللت منه مللا.....و رحمة الله و برکاته و تحیاته حتی العود الی حضرتکم.
از: محمد بن مقیم بار فروشی مازندرانی (ق 13).
شرح استدلالی مفصلی است بر کتاب شرح لمعه شهید ثانی با عناوین «لمعان - لمعان» و گرفته شده از شرح عربی خود با عنوان «اللوامع فی شرح الروضة البهیة».
[مرعشی 19/ 32].
آغاز: الحمد لله...و بعد چنین گوید...این چند کلمه ای است مسمات به....از مسائل لوامع شرح مزجی به شرح لمعه به ترتیب او از اول دیباچه تا هر جا که توفیق الهی شامل حال این فقیر....
انجام: و این باب در سدر است باطنه فیه الرحمة و ظاهره من قبله العذاب و سدر حجابی است مضروب بین الفریقین مسمی است به اعراف رجال یعرفون کلا بسیماهم و نادوا اصحاب الجنة ان سلام علیکم لم یدخلوها و هم یطعمون الآیات.
کتاب اول نستعلیق نجم الدین بن محمد جواد واعظ عراقی کرهرودی در 1336 برای سید احمد فرزند حاج آقا محسن عراقی.
کتاب دوم نسخ 1336
کتاب سوم نستعلیق غلام حسین بن آقا شمس العلماء عراقی در 1336 برای سید احمد فرزند حاج آقا محسن عراقی. این نسخه فقط شرح مقدمه و مسائل اصول دین را دارد.
126 برگ، 18 × 22
ص: 366
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (791 ق).
مباحث علم کلام را بر اساس اعتقادات اهل سنت در شش مقصد ترتیب داده است و بنا به گفته کشف الظنون این کتاب به سال 784 در سمرقند به اتمام رسیده است. کتاب بسیار معروفی است که دانشمندان شروح و حواشی زیادی بر آن نگاشته اند.
[کشف الظنون 2-1780، مرعشی 2-309، مجلس 26-421، مشار عربی 563].
آغاز: بسمله....البحث المتعلق بذات الله تعالی و تنزیهاته و صفاته و ما یجوز علیه و ما لا یجوز علیه و افعاله و....و اسمائه فلذا جعل المقصد سبعة فصول یشتمل الاول منها....
انجام: من مات فقد قامت قیامته و قوله الجمع من الاعراب.... عن الساعة فقد اشار الی اصغرهم ان نفس هذا لا یدرکه....حتی یقوم علیکم ساعتکم و انما الکلام فی القیامة الکبری التی...حشر الکل....ان اربعة من الانبیاء فی...الاحیاء الخصر و الیاس فی الارض و عیسی و ادریس فی السماء.
از: ؟.
رساله بسیار کوتاهی است شامل یک سوال از مسأله وحدت وجود که سائل جواب آن را از شیخ حسن الفتال خواسته است.
آغاز: بسمله....سبحان من تستر بسبحات ذاته و ظهر للمسبح بتسبیحاته تقدس عن التنزیه و تعزز عن طرفی التأویل و التشبیه....و بعد ایها العالم العامل الفاضل الفاصل العاقل الکامل....
انجام: ببیان الکلام الواقع فی المقام لیحصل المرام طلبا للاجر الجزیل و الذکر الجمیل و الله یقول الحق و یهدی السبیل نعم المولی و نعم الوکیل.
ص: 367
رساله کوتاهی است در ذکر تشرف عبدالرحمن جامی به حج با هدیه ای از سوی شاه.
آغاز: الحمد لله الذی هدانا سبعا من المثانی و القرآن العظیم و هدانا بکتابه الکریم...و بعد فان حجاج بیت الله الحرام و زوار روضة النبی (علیه السلام) [....ی آله [علی اختلاف طبقاتهم....
انجام: ان یرسلوا الینا الرسل و الرسائل لیکون لازدیاد المحبة و تضاعف المودة....خلد الله تعالی ظلکم الظلیل علی مفارق المسلمین....
کتاب اول مقصد خامس را دارد با یادداشت تملک میرزا محمد ارباب قمی.
کتاب اول و دوم تاریخ ندارد.
کتاب سوم تحریر 877 میباشد و شاید این تاریخ کتابت نباشد.
کتاب اول و سوم تصحیح شده.
174 برگ، 14 × 22
از: شیخ اسحاق حویزی.
حاشیه ای است بر حاشیه تهذیب المنطق ملا عبدالله یزدی (981 ق) که با عناوین «قوله - قوله» نوشته شده و تا مبحث قیاس را دارد.
[الذریعه 6/ 60].
آغاز: قوله افتتح بحمد الله اه الظاهر انه ظرف لغو متعلق بافتتح و الباء صلة و قوله ابتدأ و اقتدأ تعلیل للافتتاح دون التسمیة....
ص: 368
از: ملا عبدالله یزدی.
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
از: میرزا علی رضا تجلی.
به جلد 2 ص 277 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1260 تصحیح شده، حواشی با امضاء «منه» دارد با یادداشت تملک ابوالقاسم در 1304
کتاب دوم نسخ 1239 حواشی با امضاء «منه» دارد تصحیح شده. با یادداشت تملک ابوالقاسم در 1304
کتاب سوم نستعلیق 1261 تصحیح شده، با همان یادداشت تملک.
شاید از آقا محمد علی کرمانشاهی.
دارای مقدمه و چند فصل است. احتمال داده شده از آقا محمد علی کرمانشاهی باشد چرا که از علامه مجلسی به عنوان خالی المفضال در کتاب یاد میکند.
آغاز: مقدمة المعروف بین الاصحاب ان المعارف التی یحصل بها الایمان و هی اصول الدین خمسة و بیان ذلک علی وجه الاجمال و ذکر بعض ما یتعلّق بها علی ما ذکره بعض الاعدام.....
انجام: قال الزاهد هو الذی لیس له بیت یخرب فیغمّ لخرابه...و یتخذ المسجد بیتا والعلم مصباحا و الزهد....قریبآ و جلیسآ.
ص: 369
از: محمد جعفر بن محمد علی بن محمد باقر بهبهانی حائری کرمانشاهی (1254 ق).
فوائد متفرقه ای است در فقه و اصول که مؤلّف از کتابهای مختلف جمع آوری نموده است و جلد اول دارای صد فائده است که در ربیع الثانی 1215 تألیف آن به پایان رسیده و جلد دوم آن شامل پنجاه فائده میباشد و در اواخر ذی حجّه 1235 به پایان رسیده است.
[الذریعه 2-459، مرعشی 12-21، مجلس 36/ 266].
آغاز: الفائدة السابعة فی بیان حل بعض الایات و بعض الاخبار و بعض الادعیه المنتخبه عن کتاب مشکلات العلوم و فیها عدة فصول فصل فی الایات منها قوله تعالی....
انجام: الخامس تقدیر السبق و هو المال المخرج السادس جعل السبق للسابق منهما و لو جعله للمسبوق لم یصح السابع تساویهما فی عدد الرشقّ و الاصابة و صفتها فلو تفاوتا لم یصح والتفصیل فی الکتب الفقهیه.
از: محمد بن مکّی عاملی شهید اول (786 ق).
متن مختصر متین و زیبائی است از کتاب طهارت تا دیات.
[الذریعه 18-352، مجلس 25-225، مرعشی 3/ 57].
آغاز: کتاب الطهارة و هی لغة النظافة و شرعا استعمال طهور مشروط بالنّیه.
کتاب اول بیتاریخ. ترجمه برخی لغات عربی ضمیمه آن است. با مهر بیضوی «شفیعی فی الآخرة محمد و عترته الطاهرة».
کتاب دوم نستعلیق 1249 در کرمانشاه. برگها در صحافی مقدم و مؤخر شده و لذا تاریخ
ص: 370
کتابت در برگ 72 آمده. این نسخه بخشی از جلد دوم یا سوم کتاب است.
کتاب سوم طهارت تا صیام است و تاریخ کتابت ندارد.
109 برگ، 14 × 20
(عربی)
از: زین الدین بن علی بن احمد عاملی (شهید ثانی) (966 ق).
رساله مشهوری است در اسرار نماز و رموز و دقایق آن که در روز شنبه نهم ذی حجّه سال 951 ه . ق تألیف آن به پایان رسیده است.
[الذریعة 2-48، مرعشی 1-44، مشار عربی، 221، مجلس 37/ 65].
از: خواجه عبدالله بن محمد بن اسماعیل انصاری هروی (481 ق).
یک صد منزل و مقام را از منزلهایی که سالکین طریق حقّ از آنها باید بگذرند تا به حقّ برسند، در این کتاب بیان شده است. دارای فصول و ابوابی است، در هر عنوانی اول آیه ای می آورد پس از آن آنچه که به نظرش می رسد میگوید.
[کشف الظنون 2-1828، مرعشی 5/ 94].
آغاز: الحمد لله الواحد الاحد القیوم الصّمد اللطیف القریب.
انجام: و قد اجبت فی سالف الزّمان سائلا سألنی من توحید الصوفیة بهذه القوافی الثلاث:.....
ص: 371
از: محی الدین (ابن عربی) (638 ق).
بیست و هفت «فصّ» است در عرفان که بنا به گفته مؤلف، آنها را در دهه آخر ماه محرّم سال 627 ه . ق به او داده اند و دستور فرموده اند بر مردم بخواند.
[کشف الظنون 2-1261، مرعشی 6/ 331].
آغاز: الحمد لله منزل الحکم علی قلوب...و بیده9 و سلم کتاب فقال لی هذا کتاب فصوص الحکم خذه واخرج به علی الناس ینتفعون به فقلت السمع و الطاعة....
هر سه کتاب نستعلیق 1250
94 برگ، 15 × 21
از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق).
شرح مزجی مختصری است بر متنی که خود شهید در درایه حدیث به نام بدایه الدرایة نوشته است.
[الذریعه 3-58، مرعشی 1-143، مجلس 26-112، مشار عربی 119].
آغاز: نحمدک اللهم علی حسن توفیق البدایه فی علم الدرایه و الروایة.
از: علامه حلی ره.
به جلد 1 ص 218 رجوع شود.
ص: 372
از: علامه مجلسی ره.
به جلد 1 ص 581 رجوع شود.
هر سه نسخ اسدالله بن عبدالله در 1254 - 1256
161 برگ، 15 × 21
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق).
فرهنگی است به ترتیب حروف از الف تا یاء. برای واژهها و اصطلاحاتی که در علوم مختلف اسلامی به کار برده میشود.
[الذریعة 4-216، مرعشی 9-305، مجلس 26-31، مشار عربی 191].
آغاز: الحمد لله حق حمده و الصلاة علی خیر خلقه محمد و آله و بعد فهذه تعریفات جمعتها و اصطلاحات اخذتها من کتب القوم و رتبتها علی حروف الهجاء من الالف....
انجام: و یوم الجمع وقت اللقاء و الوصول الی عین الجمع الیونسیة و هو ابن یونس بن عبدالرحمن قالوا الله تعالی علی العرش یحمله الملائکه.
از: ابو البقاء عبدالله بن حسین بن عبدالله العکبری (616).
شارح چون «مقامات حریری» ابو محمد قاسم بن علی حریری (516 ق) را کتاب مورد اعتنای علمای ادب میبیند که در عین حال برای عوام دارای غوامضی است این شرح را که تفسیر بعضی از الفاظ آن است مینگارد.
[کشف الظنون 2-1787، آستان قدس 7/ 636].
ص: 373
آغاز: قال الشیخ الامام العالم الفقیه الأدیب النحوی محبّ الدین ابو البقاء عبدالله...و بعد فانّی لمّا رایت المقامات الحریریّه مشحونه بالالفاظ اللغویه و هی احد الکتب الّتی....
از: ؟.
چون زبان و ادب نوشتاری حاکم بر متن «تجزیه الامصار و تزجیة الاعصار = تاریخ وصاف. که از جمله متون سخت زبان پارسی است مغلق بود مؤلف که نامش در کتاب نیامده برخی از آن را معنی کرده است.
آغاز: اخلاص: یعنی پاک، آفاق: کنارهای جهان، جوهر: دانه قیمتی، بسیط: غیر مرکّب، جلد.:
کتاب اول نستعلیق 1236 حواشی از کشف الالفاظ لاری و ابن ملک و غیره دارد.
کتاب دوم نستعلیق فرج الله کربلائی حسین هرزندی در 1253
کتاب سوم بیتاریخ با مهر مربع «یا علی الاعلی».
110 برگ، 16 × 22
از: نظام الدین بن احمد اردبیلی (نزدیک 1150 ق).
ترجمه و شرح مختصری است بر شواهد شعری کتاب معروف «شرح قطر الندی» ابن هشام نحوی که به شرح شواهد اعرجی که به قول خودش دارای اطناب بوده است نیز توجه داشته است.
[الذریعه 13-339، مرعشی 17-7، الفبایی آستان قدس 345].
ص: 374
آغاز: چنین گوید اقل اطلبه نظام الدین غفر الله له و لوالدیه که چون ملا جعفر قائینی اعرج (اعرجی) شواهد شرح قطر ابن هشام را به نیت اطناب و تطویل نوشته این حقیر....
از: شمس الدین محمد بن علی حلبی (ابن هلال نحوی) (933 ق).
حاشیه مختصری است به عنوان «قوله - قوله» بر شرح سعد الدین تفتازانی بر «التصریف» زنجانی.
به جلد 1 این فهرست ص 94 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1139، مرعشی 2/ 97].
آغاز: نحمد الله علی ان وفقنا صرف الهمّه نحو المعانی و البیان و ادغم فی ضمائرنا معرفة الضروب و الاوزان.
از: نظام الدین بن احمد اردبیلی (نزدیک 1150 ق).
شرحی است بر ابیاتی که سیوطی در «البهجة المرضیة فی شرح الالفیة» به عنوان استشهاد آورده است. وی در این شرح از شواهد عینی بهره برده است.
[الذریعة 13-338، مرعشی 7-224، مجلس 26/ 420].
آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد و آله اجمعین اما بعد....که این کلمات چندی است که نوشته میشود در توضیح ابیاتی که در شرح سیوطی است.....
کتاب اول نستعلیق 1246
کتاب دوم نستعلیق محمد هادی بن ملا...در 1247 روی برگ اول به جای حلبی در نام مؤلف
ص: 375
چلپی و یا محمد بن عمر چلپی آمده. با مهری مربع «وقف مدرسه و حسینیه مرحوم حاجی سید حسین لاریجانی 1308».
کتاب سوم نستعلیق 1267 یا همان مهر یاد شده.
125 برگ، 14 × 21
(حدیث - عربی)
از: محمد اسماعیل بن محمد حسین خواجویی مازندرانی (1173 ق).
دارای چند فصل است در فضل سادات و وجوب بزرگداشت آنان با نقل روایات و احادیث به مناسبت موضوعات. مطالب هر فصل با عناوین «فائدة - فائدة» بیان شده است.
[مرعشی 18/ 116].
آغاز: الحمد لله الذی صیّر قلوبنا مصفّاة بمودة الذین جعل مودّتهم اجرآ للرساله...فائدة یجب تعظیم الذریة النبویة العلویة و مودتهم لقوله تعالی قل لا اسئلکم علیه اجرا....
انجام: اللهم اجعلنی بفضلک من العالمین واحشرنا مع ائمتی الطاهرین صلواتک و تحیاتک علیهم اجمعین بحقک علیهم و بحقهم علیک رب العالمین والصلاة علی اشرف المرسلین محمد و اهل بیته الطاهرین.
از: محمد اسماعلیل بن محمد حسین خواجویی مازندرانی (1173 ق).
چهل حدیث فقهی درباره مسائل مختلف میت، نماز، طهارت و زکات و غیره را
ص: 376
همراه با شرح و توضیح و نقل قول از فقها ذکر کرده و نظر خود را استدلالی با عنوان «اقول» بیان میکند.
[الذریعة 1/ 411].
آغاز: الحمد لله العلی العظیم الوهاب الکریم...و بعد فانی قد علقت فیما مضی من ایام عمری بتوفیق الله و تأییده و الهامه و تسدیده علی جمل من احادیث المرویة عن الصادقین صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین...
از: محمد اسماعیل بن محمد حسین خواجویی مازندرانی (1173 ق).
در حرمت نماز جمعه و نفی عینیت آن در زمان غیبت و ردّ بر «الشهاب الثاقب» فیض کاشانی با عناوین «قال - قال» و به صورت شرح بر رساله او.
[الذریعة 15-64، مرعشی 8/ 222].
آغاز: الحمد لله الذی جعل الصلاة ذریعة للتقریب و معراجا للمومنین...انی لما رایت الایات و الروایات التی استدلوا بها علی عینیة وجوب الجمعه فی زمن الغیبة....
کتاب اول نسخ 1238
کتاب دوم نسخ ابن علیخان در 1239 در اصفهان.
کتاب سوم بدون تاریخ.
169 برگ، 15 × 22
(منطق - عربی)
از: ابو شحمه.
ص: 377
حاشیه ای است با عناوین «قوله - قوله» بر حاشیه میر سید شریف جرجانی (816ق) بر تحریر القواعد المنطقیة. نام مؤلف در آخر کتاب ذکر شده است.
آغاز: و به نستعین قوله فی کثیر من النسخ یرید انّ وجود لفظة ثلاث فی کثیر من النسخ و ان کان موهمآ لوقوعها من المصنف لکن الصواب بخلافه....
انجام: فی قوله للاشعار باختیار ان المراد من المعانی معانی الالفاظ المستعملة فی المنطق مطلقا کما یدل علیه قوله و کذا الحال فی سائر العلوم و هذا هو المناسب بحال من جعل مباحث الالفاظ من المقدمه.
(منطق - عربی)
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (907 ق).
حاشیه علامه دوانی بر حاشیه تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیّه میر سید شریف جرجانی (816 ق) است. این حاشیه فقط بر اوائل شرح شمسیّه است.
[کشف الظنون 2-1063، آستان قدس 1/ 294].
آغاز: و علیه التکلان قال المصنف و رتبته علی مقدمه اه الترتیب فی اللغة جعل کل شی فی مرتبته و هو بحسب الظاهر لا یقتضی ان یتعدی الیه بعلی....
انجام: من الکتاب الّذی هو الالفاظ فکیف یصحّ تفسیرها بما یتوقف علیه الشروع و هو المعانی و الثانی ان المراد بالمقدمة ای ما یلیق و ینبغی ان یراد بالمقدمة هیهنا ای فی هذا الکتاب ما یتوقف علیه الشروع.
(منطق - عربی)
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق).
ص: 378
به جلد 1 ص 142 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1063، آستان قدس 1-310، مرعشی 11/ 127].
هر سه کتاب بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.
کتاب سوم تصحیح شده و حواشی دارد.
167 برگ، 15 × 21
از: سیّد موسی بن عزیز الله موسوی حسینی جزائری (ق 13 ه . ق).
قواعد لازم نحو را با اختصار به جهت برادرش «مرتضی» نگاشته و در نجف اشرف پشت حرم مطهر منزل قاضی به روز چهارشنبه 12 جمادی الثانی 1253 به پایان برده است. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه باب است. المقدمة: فی تعریف النحو و موضوعه، الباب الاول: فی الکلمة، دارای سه مقصد، الباب الثانی: فی الکلام، الباب الثالث: فی الفوائد الّتی یحسن للمعربین معرفته.
[مرعشی 11-53 - 54].
آغاز: الحمد لله الّذی رفع السماوات بلا عمد و نصبت فیها الکواکب بلا و تد و خفض الأرضین علی وجه ماء جمد.
انجام: و لا یخرج عنها الا بدخول الجار علیه نحو قبل و بعد و لدن و عند و الحمدلله...تعالی.
از: ؟.
«تهذیب المنطق» سعد الدین مسعود تفتازانی (792 ق) را به نظم کشیده است:
ص: 379
چنانکه خود اشاره میکند:
ان انظم رسالة التهذیب للفاضل المحقّق الاریب
حاز فنون الفضل سعد الدّین فی فن میزان اولی الیقین
آغاز:
الحمد لله الذی ربّانا من بعد ما انشأنا قوّانا
علی محمد و آله الصلاة من کل من صلی الی الغداة
انجام:
او فی القیاس بقیاسه الی
مطلوبه فخلف وضع حصلا
ان نسبة ذی صرفة مغایرة کما اتحادیّتها المصادرة
رساله کوتاهی است در بیان ضوابط و اصول استخراج مطالب از طریق جفر جامع.
آغاز: بدان که قاعده استخراج جفر جامع طریق پانزده خانه از قرار مذکور است اول سؤال را عدد گرفته بطریق ابجد کبیر بعد جمع حروف را اعداد گرفته....
کتاب اول و دوم نسخ عبدالحمید الجاپلاقی در 133
کتاب سوم بیتاریخ.
129 برگ، 13 × 22
(تراجم و حدیث - عربی)
از: محمد اسماعیل بن محمد هادی فدایی کزازی (1263).
در احوال حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) و احادیث منقول از او. این کتاب در
ص: 380
هشت «فردوس» مرتب شده است تاریخ تالیف 1230
و از روی همین نسخه در کنگره بزرگداشت حضرت عبدالعظیم 7بچاپ رسید.
[الذریعه 5/ 152].
آغاز: الحمد لله الملهم للصواب المنعم بالثواب جنات تجری من تحتها الانهار لها ثمانیة ابواب فیها قاصرات الطرف.
(فقه - عربی)
از: محمد اسماعیل بن محمد هادی فدایی کزازی (1263).
شرح نسبتآ مفصلی است از «رساله شکیات» علامه مجلسی با عناوین «یقول الناقل» رساله علامه مجلسی (1111 ق) به فارسی است و مصنف گفته است چون در این موضوع رساله ای چنین مختصر و مفید نیافتم آن را شرح کردم.
[الذریعة 16/ 410].
آغاز: الحمد لله المنعم المفضل بالایمان و الایقان المتقدس فی جبروت جلاله عن الخطا و الغفلة و السهو و النسیان المتعالی فی عظمة کبریائه عن وسائم العقول و الاوهام.....
انجام: و عدم اعادة الفقیه للصلاة و عدم اعادتها الا من خمسة مما مرّ الاشارة الیها غیر مرة فی مباحث السالفة الثانی ان التعارض حینئذٍ من باب تعارض العموم و الاطلاق اللغویین و لا ریب انّ الاوّل هو الأقوی و الله العالم...رب العالمین.
از: محمد اسماعیل بن محمد هادی فدایی کزازی (1263).
میر محمد حسین بن میر عبدالباقی خاتون آبادی رساله ای در وجوب ذکر صلوات
ص: 381
نزد ذکر حضرت رسول و ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین دارد و مصنف رساله حاضر را در رد آن نگاشته است. تاریخ تالیف 1219
آغاز: الحمد لله الذی جعلنا...چون از جمله مهمات مطالب شرعیه و ضروریات مسایل فرعیه که نهایت احتیاج و اهتمام بر او میباشد و فایده اش اهم و نفعش اعمّ است....
انجام: لیکن سزاوار نیست احدی از مسلمانان را که در نزد شنیدن اسم سامی و نام نامی ان بزرگوار و حال آن که امید شفاعت از آن حضرت داشته باشند بالمرة ترک صلوات و سلام و تحیه و ثنا را بر آن سید انبیا...سهل شمارد.
کتاب اول و دوم نستعلیق محمد کریم بن محمد رحیم در 1230
کتاب سوم نستعلیق 1222
در صحافی کتاب اول، برخی اوراق جابجا شده است. و چند حدیث با کتاب دوم ضمیمه است.
242 برگ، 15 × 20
از: محمد بن مکی عاملی (شهید اول) (786 ق).
به مجموعه دو کتابی شماره [.... در همین جلد مراجعه شود.
از: محمد بن مکی عاملی (شهید اول) (786 ق).
شهید اول دو اربعین دارد و این کتاب اربعین دوم اوست از وصایای حضرت رسول اکرم به امیرالمومنین صلوات الله علیهما که در یک مجلس انجام گرفته است.
[الذریعة 1-428، مجلس 35/ 21].
ص: 382
از: ؟.
رساله مختصری است در وجوب عینی نماز جمعه.
آغاز: اعلم ایدک الله تعالی انه یدل علی وجوب الجمعة عینا مطلقا کتاب الله تعالی حیث امر فیه المؤمنین بالسعی الی ذکر الله و ترک البیع بعد النداء للصلاة یوم الجمعة....
انجام: من تحقق ما ذکرنا علم انه لا یجوز العدول عن مقتضی ظواهر الکتاب و السّنّة بمثل هذه الدعاوی فلیتق الله ربه و لا ینسی حسابه و اذا لم یکن فی مسألة دلیل اصلا سوی دعوی الاجماع فلا علیه ان یقول علیه کما اشرت الیه.
کتاب اول تحریر سده 8 و 9 و سوم بیتاریخ. تحریر سده 11 و 12 در پایان کتاب دوم آمده و کتب العبد المحتاج الی کرم الله تعالی محمدی (کذا) فی سادس شهر ربیع الاول سنة اثنین و سبعین و سبعمائة (باید دقت و بررسی شود).
و چند برگ از کتاب اول نو نویس است.
189 برگ، 14 × 18
از: زین الدین بن علی عاملی (966 ق).
تاریخ تالیف 959
به مجموعه سه کتابی شماره [.... در همین جلد مراجعه شود.
از: محمد علی بن حسن.
ص: 383
خواجه نصیر طوسی کتابی مختصر در «هیأت» به نام «سی فصل» به زبان عربی دارد که خود وی آن را بعدآ به فارسی برگردانده است و این کتاب شرحی است بر «عربی» آن. وی ابتدا فرازی از متن را آورده سپس بطور نسبتآ مفصل به شرح آن میپردازد و از «شرح اشارات» و «شرح تذکره» محقق طوسی و از فاضل عبدالعلی بسیار نام میبرد.
آغاز: الحمد لله الذی جعل الشمس ضیاء و القمر نورا و زین بحکمته السماء الدنیا بزینة الکواکب و نور وجه الغبراء بانوار النجوم الثواقب.
انجام: و لبثو فی کهفهم ثلثمائة سنین و ازداد و اتسعا مع انه ما وقع فی التوریة لیس الا ثلثمائه سنین...و اما القرآن العظیم فانما ینزل علی لسان العرب لیس الا السنة القمریة...المعبر عند الیهود و السنة الشمسیة...فحلّه...علی بن ابیطالب (علیه السلام)....و علی اولاده الطاهرین.
احتمالا از: سید قوام قزوینی.
رساله کوتاهی است در جبر و اختیار مشتمل بر ده مقدمه و دو مقصد.
مؤلف حاشیه بر الشواهد الربوبیة ملا صدرا دارد.
[مجلس 38/ 497].
آغاز: الحمد لله المنزه عن اوهام المفرطین و المفرّطین...فی ان نسبة الخالق الفعال الی کل واحد من الاشیاء و جمیعها واحدة من حیث انه خالق و انها مخلوقه لماتری....
انجام: فالاول تفویض الرب فعله علی العبد و الثانی تفویضه نفس العبد المملوکة علیه و الثالث فعل العبد کذلک علیه بل تفویض المالکیة و الملک و القدرة فی الجمله علیه و قد ظهرت محالیة کلها علی المتوسط فضلا علی المتامل المتدبر....
کتاب اول نستعلیق محمد حسین اصفهانی ابن سیف الله در 1086 تصحیح شده.
کتاب دوم بدون تاریخ. تصحیح شده، حواشی با امضاء «منه» دارد.
ص: 384
کتاب سوم بدون تاریخ. (تحریر سده 13).
194 برگ، 15 × 21
از: جمال الدین حسن بن یوسف حلّی (علامه حلّی) (726 ق).
مؤلف اول کتاب «نظم البراهین فی اصول الدین را در هفت باب نگاشته سپس به شرح آن پرداخته است و این شرح با عناوین «قال - قال» نگاشته شده است.
[الذریعه 24-200 و 21-183، مکتبة العلامة الحلّی ص 188].
آغاز: الحمد لله علی ما اولانا من التوفیق و هدانا الی سواء الطریق و میّزنا بالعقل عن سائر المخلوقات السفلیة.
انجام: اقول ذهب ابو هاشم الی ان التوبة واجب بالعقل ان کانت عن فعل المعصیة الکبیرة لانها دافعة للضرر الذی هو العقاب و دفع الضرر واجب بالتوبة....فهذا اخر ما اوردناه فی هذه المقدمة.
از: مولی رکن الدین محمد بن علی جرجانی (ق 8 ه ).
ترجمه کتاب «فصول نصیریّة» خواجه نصیر الدین طوسی که توسط محمد جرجانی که از شاگردان علامه حلّی است از فارسی به عربی ترجمه شده است. فصول نصیریه در اصول عقاید شیعی است و در چهار فصل (1 - توحید، 2 - عدل، 3 - نبوت،
4 - معاد) و هر فصل با عنوانهای: اصل، هدایة و تبصرة نگاشته شده.
و فارسی و عربی آن چاپ شده.
[الذریعه 4-122، نسخههای خطی منزوی 2/ 825].
ص: 385
آغاز: اما بعد حمد الله الواجب و جوده للفائض فضله و جوده الذی منه بدء الخلق وعوده و الصلاة علی محمد بحر العلم و طوده و آله.
از: جمال الدین حسن بن یوسف حلّی (علامه حلّی)) 726 ق).
علامه حلّی اعتقادات شیعی را همراه استدلال عقلی و نقلی در یک مقدمه و چند «منهج» نگاشته و تاریخ اتمام آن نهم ربیع الآخر سال 680 میباشد.
این کتاب توسط انتشارات اسوه چاپ مصحّح و منقّح شده است.
[الذریعه 22-352، مکتبة العلامة الحلّی ص 191، ملک 1/ 740].
آغاز: رب وفق و زدنی علما واختم بالحسنی الحمد لله منشئ الفطر و خالق البشر و ممیزهم بقوّتی العمل و النظر.
کتاب اول نسخ 755 با نسخه اصل که بخط مؤلف بوده مقابله شده است. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد تقی».
کتاب دوم در سال 767 مقابله شده است.
کتاب سوم جز در چند برگ اول تحریر سده هشتم است.
333 برگ، 13 × 19
از: محمد علی بن محمد باقر هزار جریبی اصفهانی (1245 ق).
شامل مسائل «رضاع» در یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه.
فروعات رضاع را که کمتر دیگران بحث کرده اند آورده است و این کتاب را در نجف اشرف تألیف نموده است.
[الذریعه 17-8، مرعشی 12/ 8].
ص: 386
آغاز: الحمد لله الّذی فضّلنا علی سائر الانام بالهدایة الی شرائع الاسلام و ارشدنا الی مدارک الاحکام و اوضح لنا مسالک الافهام الی تحریر مسائل الحلال و الحرام.
(اصول فقه - عربی)
از: سید یوسف بن محمد حسینی قائنی (نزدیک 1260 ق).
شرح استدلالی مزجی مفصلی بر رساله «زبدة الاصول» شیخ بهائی «1031 ق)، که در دو جلد نگاشته و جلد اول آن در ربیع الآخر 1232 به پایان رسیده است.
اما آیا نسخه حاضر شرح زبدة الاصول است با کتاب دیگر باید بررسی شود زیرا سرآغاز آن راجع به ارث است؟.
[الذریعه 18-180، مرعشی 15/ 316].
آغاز: الحمد لله علی نعمه الجسام...هذه کلمات یسیرة فی بیان احکام المواریث علی ما وافق مذهب اهل بیت:..... علی ما بان لی.
انجام: فی کل الامور من اللغویات و العرفیّات و العادیات و غیرها فیکون البقاء مظنونا فیندرج فی عموم ظن المجتهد و لا دلیل علی بطلانه.
از: زین الدین بن علی بن احمد عاملی (966 ق).
به شماره [.... از مجموعههای سه کتابی در همین جلد مراجعه شود.
کتاب اول نسخ 1244
کتاب دوم بدون تاریخ.
کتاب سوم نسخ محمد بن ملا ابوطالب شوشتری (یا شیرازی) در 1243 یا 1242
227 برگ، 15 × 21
ص: 387
از: ؟.
رساله مختصری است در رفتار قوم منحط حضرت لوط پیامبر (صله الله علیه و اله وسلم).
آغاز: و لوطآ اذ قال لقومه انکم لتاتون الفاحشة ما سبقکم بها من احد من العالمین الانبیاء و لوطآ اتیناه حکما و علما و نجیناه من القریة التی کانت تعمل الخبائث.
از: ؟.
شانزده مورد از مواردی را که عجله کردن و شتاب در آنها مذموم نیست و بلکه ممدوح است را به طور مختصر بیان کرده است.
آغاز: از صفات ذمیمه که خداوند در قرآن برای انسان ذکر کرده عجله و شتاب زدگی است نهج ایاک و العجله فی الامور قبل اوانها و التساقط فیها عند امکانها.
انجام: هر کدام از اسب افتادند حضرت را صدا زدند او هم رفت سر همه را به دامن گرفت اما وقتی خود ان غریب از اسب افتاد یک نفر نبود سر او را از روی خاک بردارد به دست مبارک خاکهای گرم کربلا را جمع کرد سر خود را بر روی خاک گذاشت.
از: محمد علی بن محمد باقر (؟).
رساله ای است در یک مقدمه و سه مقصد و یک خاتمه. مؤلف معاصی کبیره را در صد مورد بررسی کرده سپس در خاتمه به بحث درباره توبه نصوح میپردازد.
آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة والسّلام علی خیر خلقه محمد و آله اجمعین اما بعد چنین گوید....مقصد اول در بیان معنی کبیره و صغیره، مقصد ثانی در بیان
ص: 388
تعداد کبائر.
انجام: به این نحو استغفار کند استغفر الله الذی لا اله الّا هو الحی القیوم بدیع السّموات و الارض ذوالجلال و الاکرام و اسأله ان یصلی علی محمد و آل محمد و ان یتوب علیّ.
هیچ کدام تاریخ کتابت و نام کاتب ندارد. تحریر سده 14 میباشد.
55 برگ، 16 × 21
از: احمد بن زین الدین احسائی.
پاسخ ده پرسش کلامی و اعتقادی است که شیخ احمد بن صالح بن سالم بن طوق قطیفی پرسیده و مؤلف با استدلال به آنها پاسخ گوید.
[فهرست مشایخ 2-21، مرعشی 12/ 245].
آغاز: الحمد لله رب العالمین و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین الطیبین اما بعد...اقول اعلم ان المشیئة اوّل خلق خلقه الله تعالی بنفسه.
انجام: سبحان من لا تفنی خزائنه و لا ینقص فضله و لا یقل عطائه لا اله الا هو و الیه المصیر.
از: سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی (1259 ق).
به جلد چهارم مجموعه شماره [773[....له سوم مراجعه شود.
ص: 389
از: سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی (1259 ق).
به جلد چهارم مجموعه شماره [.... رساله دوم مراجعه شود.
آغاز: الحمد لله رب العالمین و صلّی الله علی خیر خلقه و مظهر لطفه محمد و آله الطبیبن الطّاهرین اما بعد...ان بعض العلماء الاعلام و الفضلاء الکرام لا زال محروسآ بعنایة الملک العلام.
کتاب اول و دوم نسخ زین العابدین مشهور به خداداد بن غلامعلی در 1247
کتاب سوم بیتاریخ و از آخر تاقص.
واقف نسخه: سید فضل الله بنافتی مازندرانی.
71 برگ، 15 × 21
از: حاجی بابا بن محمد اسماعیل قزوینی (زنده در 1211).
به جلد 2 ص 677 رجوع شود.
[الذریعة 20-152، نسخههای خطی منزوی 2-986، الفبایی آستان قدس 501].
آغاز: الحمد لله الّذی هدانا سوآء السبیل...بر ارباب اولوا الالباب دانش و اصحاب بصیرت و بینش مخفی نماند که والد فقیر از سلسله بنی اسرائیل و در میان ایشان از افاضل و اعیان بود.
انجام: خلقت الجنّة لمن اطاعنی ولو کان عبد احبشیّا و خلقت النّار لمن عصانی ولو کان سید اقرشیا و آیه وافی هدایة انّ اکرمکم عند الله اتقیکم لکن این فقرات به جهت رفع استهزاء عوام نوشته شد و به اینجا ختم میکنیم این رساله را.
ص: 390
از: حاجی بابا بن محمد اسماعیل قزوینی (؟).
ردی است بر یهود در قولشان بر متابعت از تورات و حضرت موسی علی نبینا و آله وعلیه السلام با استفاده از کتب خود ایشان.
[الذریعة 20-152، نسخههای فارسی منزوی 2/ 948].
آغاز: بر ارباب اولوالالباب مخفی نماند که جماعت بنی اسرائیل را داعیه این است که ما به شریعت تورات و به فرموده حضرت موسی عمل مینمائیم حال ما در تکذیب ایشان و در بطلان افعال ایشان دلیلی چند می آوریم.
از: محمد مهدی بن ابی ذر نراقی (1209 ق).
اصول اعتقادات شیعه را در پنج باب و باب پنجم را که در امامت است هفت فصل است.
مکرر چاپ شده است.
[الذریعة 2-467، نسخههای فارسی منزوی 2-895، مجلس 38-455، الفبایی آستان قدی 75].
هر سه تحریر حسین بن سید ابراهیم موسوی مراغی در 1297 - 1298
کتاب سوم در 1298 توسط موسی طهرانی تصحیح شده.
129 برگ، 17 × 22
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (793 ق).
به جلد 1 ص 373 رجوع شود.
ص: 391
از: ؟.
درمان بیماریهای معروف و مبتلا به است که به اختصار نگاشته شده است.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسّلام علی سیّدنا محمّد و آله اجمعین اما بعد بدانکه این مختصری است که حکمای پیشینیان آزموده و کرده اند.... هر که را سرفه کهنه بود استخوان کبوتر را با قلی و جگر گوسفند نیک بریان کند و بساید و به روز پیش از طعام بخورد دفع شود.
از: شیخ ابو طاهر ابراهیم بن محمد غزنوی.
ابراهیم غزنوی این کتاب را به نام سلطان محمد خدابنده نوشته و چلبی مینویسد که برای مأمون نگاشته شده است و در الذریعه آمده که کتابی بدین نام در پزشکی در هامش «تحفه حکیم مؤمن» چاپ شده است.
[الذریعه 10-55، کشف الظنون 1-830، نسخههای خطی، منزوی 1/ 543].
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسلام علی خیر خلقه و آله اجمعین اما بعد چنین آورده اند که در خلافت پادشاهی سلطان محمد خدابنده جمع علما و حکماء....لقمان حکیم گوید که هر چیز که بسیار خوری معده ات تباه شود و ضعف دل و کرم جگر و درد شکم.
انجام: اگر کسی مغز سر زاغ را بر پنبه گرفته در جراحت نهد و در حال پیکان بیرون آید اگر کسی را دندان درد کند عاقر قرحا را در زیر زند آن نهد نافع بود.
کتاب اول نستعلیق حاجی میرزا جعفر محمد علی در 1244
کتاب دوم بیتاریخ.
کتاب سوم نستعلیق 1245
ص: 392
با مهر مربع «وقف مدرسه و حسینیه مرحوم حاجی سید حسین لاریجانی فی شهر رجب 1308».
88 برگ، 14 × 20
همان است که در جامع المقدمات چاپ شده.
از: شیخ بهایی ره.
به جلد 1 ص 417 رجوع شود.
از: ملا محسن.
به جلد 1 ص 319 رجوع شود.
کتاب اول نسخ محمد باقر بن حاج حسینعلی در چهارشنبه 27 محرم 1248
کتاب دوم بیتاریخ، با مهر بیضوی «المتوکل علی الله علی عبده».
کتاب سوم نسخ علی بن محمد رضا مرندی در 1245
از: سید ابوالعباس قمی.
رساله مختصری است در علم کیمیا. مؤلف از «جلدکی»، «مجریطی»، و «سید
ص: 393
حسین خلاطی» مطالبی نقل کرده است.
[الذریعه 7/ 70].
آغاز: الحمد لله الّذی خلق الارواح بالاجساد و یفرقها عند الموت لحکمة اراد و....یوم المعاد و صلّی الله علی سیّدنا محمّد شفیع العباد و علی آله السّادة الامجاد.
انجام: اعلم ایّها الملک انّ هذا الاکسیر بعد التضعیف انّ الدرهم منه یملأ ما بین الخافقین و ضرب له مثل الرّجل الّذی یلعب بالشّطرنج مع الملک فمنّاه الملک فتمنّی علیه ان تضاعف له رقمة الشطرنج من الدراهم ای تضاعف له عدد البیوت فاستصغر الملک ذلک اولا فلمّا ضاعف له نفدت خزائنه و لم یبلغ هذه الدرجة الا بالتجرید و المجاهدة.
از: شیخ ایدمر بن علی جلدکی (ق 8 ه ).
در چگونگی ترکیب و اسرار حجر مکرّم مطالبی آورده است. مؤلف در این کتاب به «التقریب فی اسرار الترکیب» خود ارجاع داده است.
آغاز: اعلم انّ...حق و ما سواه باطل و هو سر مکتوم لم یکتبه احد من الحکماء فی کتبهم الا باقلام مرموزه خوفآ من اذکیاء ابناء الزمان و کتموه و بعدّوه.
انجام: ان شئت ان یطرح منه درهمآ علی عشرة من القمر....ثمّ یطرح واحد علی عشرین من القمر.
از: عبدالجلیل بن صدرالدین چشتی الربادی.
مطالبی را درباره اسرار نقاط و حروف بیان کرده و احادیثی در این رابطه از ائمه اطهار: آورده است و به مناسبتهائی که پیش آمده اشعار فارسی ذکر میکند.
ص: 394
آغاز: حمد بیحدّ و ثنای بیعدّ احدی را که از نقاط تعیّنات منزّه و از دایره نفی ذات مبراست و درود نامحدود نثار پیغمبری که نقطه دایره کاینات است.
انجام: و مجموع عالم به نظر کاشفان یک نقطه کلّآ نیست زیر حرف باء که بالایش الف احدیّة است عزیز من نقطه عرفیه را مناسبت به نقطه ذاتی برای آن است که در او کثرت را گنجایش کمتر است و به معنای وحدت قریبتر است.
هر سه رساله بدون تاریخ و رساله سوم از انجام ناقص است.
16 برگ، 15 × 21
از: میر سید شریف جرجانی.
به جلد 2 ص 538 رجوع شود.
همان است که در جامع المقدمات چاپ شده.
از: زنجانی.
به جلد 1 ص 380 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1256 مکتب میرزا عبدالمطلب، تصحیح شده، حواشی با امضاء «منه» دارد.
کتاب دوم نستعلیق جمعه بیست و هشتم صفر 1256
کتاب سوم نستعلیق سه شنبه نهم ربیع الثانی 1256
85 برگ، 15 × 21
ص: 395
از: صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق).
مؤلف در این رساله با ادله عقلی و فلسفی به اثبات معاد کالبد برزخی میپردازد که نوعی معاد جسمانی است و تفصیل آن در اسفار وی آمده است.
[کتابشناسی جامع ملا صدرا، 292، مرعشی 12/ 326].
آغاز: الحمد لمن منه البدایة و الیه الاعاده.
از: حسین بن عبدالله بن سینا (شیخ الرئیس) (427 ق).
تفسیر فلسفی کوتاهی است از سوره «قل هو الله احد».
[الذریعة 4-335، مرعشی 1/ 243].
آغاز: و للشیخ الرئیس تفسیر سورة الاخلاص قد ختمنا کلامه بختام المسک بتفسیر کلامه تعالی جلّ اسمه بسم الله الرحمن الرحیم قل هو الله احد الهو المطلق هو الّذی لا یکون هویّته موقوفة علی غیره.
این نسخه نیاز به بررسی بیشتر دارد.
از: ملا علی بن جمشید نوری (1246 ق).
شرح حدیثی است منقول از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) که شخصی از حضرت پرسید «هل رأیت رجلا...» این حدیث با اشارات فلسفی شرح و تأویل شده است.
[مرعشی 10/ 224].
آغاز: سئل7: هل رأیت رجلا قال7 و الی الآن اسئل عنه فقلت له من انت قال الطین....
ص: 396
کتاب اول نستعلیق محمد بن المهدی التبریزی در 1268
کتاب دوم و سوم نستعلیق سید حسن حسینی برغانی در 1324
26 برگ، 12 × 19
کلمات آیه مبارکه «بسم الله الرحمن الرحیم» را در سه مقاله شرح و توضیح ادبی کرده است.
آغاز: اعلم انّ الکلمات فی التسمیه یقع فی مقالات الاولی فی الباء و متعلّقها وهی... و المصاحبة نحو دخلت علیه بالخیر.
انجام: لا یخفی علیک استفادة الوجهین من قوله علیه الرحمة الثّانی محافظة رؤس الآیة حیث انّ کلّ آیة من الحمد قبل آخرها یاء مکسور ما قبلها و هذا الوجه مبنیّ علی انّ التسمیة جزء من السّور کما هو الاظهر فی النّظر و لهذه المسألة مقام الآخر لا یناسب ایراده فی هذا المختصر.
از: ابو علی بن محمد (سید عفیف الدین عماد الاسلام سید النحاة).
سورة مبارکه «الفاتحه» را ترکیب کرده است.
آغاز: قال الشیخ السّید عفیف الدّین عماد الاسلام....الباء حرف جرّ للالصاق و الاسم مجرور بالباء یتعلّق بمحذوف تقدیره بدأت بسم الله الرحمن الرحیم و ابتداء بسم الله.
ص: 397
از: جلال الدین عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی (910 ق).
به جلد 1 ص 74 رجوع شود.
کتاب اول بدون تاریخ. فوائد ادبی ضمیمه آن است.
کتاب دوم بدون تاریخ.
کتاب سوم نسخ محمد حسین بن علی عسکر در 1248 ترکیب بسم الله و قل هو الله و احمدک اللهم علی نعمک ضمیمه آن است با مهر مربع «محمد حسین بن علی عسکر».
مشهورترین نصوص اثبات امامت ائمه هدی: را مختصرآ در این رساله گرد آورده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 488 رجوع شود در آنجا حاشیه شیخ بهائی بر نسبة ارتفاع اعظم الجبال الی الارض شرح چغینی هم در این مجموعه یاد شده و بنابراین مجموعه شامل چهار ساله است نه سه رساله.
آغاز: بسمله، حمد له، هذه فصول فی النصوص علی الائمة علیهم السّلام و هی کثیرة و لکن من اشهرها...قال رسول الله صلّی الله علیه و آله انّ الله اطّلع الی الارض اطلاعة فاختارنی منها نبیّآ ثم اطّلع ثانیة فاختار منها علیّآ.
انجام: سمّهم لی قال اوّلهم علی بن ابیطالب و بعده الحسن و بعده الحسین...و بعده الخلف الحجّة القائم المهدی اصطفانا الله و آتانا ما لم یؤت احدآ من العالمین.
مجموعه ای است از مناظرات ابن هشام و بهلول از اصحاب امام صادق با
ص: 398
مخالفین در اثبات ولایت ائمه هدی:. احتمالا این رساله همان است که در «الذریعة» آن را منقول از شیخ مفید دانسته است.
[الذریعة 22/ 305].
آغاز: بسمله، قال الشیخ رحمه الله و حدثنی ابوالفضل جعفر بن...قال دخلت علی هارون الرشید فی بعض الایّام فوقفت بین یدیه و انا متّکی علی سیفی اذ دخل علیه شابّ قد وجب علیه حدّ.
انجام: قال فضحک محمّد بن سلیمان و امر فطردوا الصّبیان عنه ثمّ قال لا اله الا الله لقد رزق الله آل ابی طالب لبّ کلّ ذی لبّ.
روایاتی است از عامه و خاصه که در فضل امیرالمومنین علی (علیه السلام) و ولایت او صادر شده است.
همان 14 حکایتی است که ضمیمه اربعین شیخ منتخب الدین در قم با استفاده از همین نسخه و نسخههای دیگر چاپ شده است.
آغاز:
ما نیط حبّ علیّ فی خناق فتیً
الّا له شهرت بالنعمة النعم
و لا له قدم زلّ الزمان به
الّا له اثبتت من بعدها قدم
انجام: فقال انا ابن ابی القاسم بن ریّان قاضی صور فبدأت فاقسمت علیه بالله یمینآ مکرّرةً مؤکّدة مغلّظة محرّجة الّا صدق فیما اسأل عنه فقال نعم هو ذاک فبدأهم وحدّثهم بمثل ما حدّثهم فعجبوا من ذلک واستطرفوه و هذا آخر الکتاب.
کتاب اول بیتاریخ. در پایانش آمده: تم الجزء الاول من کتاب مشکاة الانوار.
کتاب دوم بدون تاریخ.
کتاب سوم نسخ سیفور در 1060
43 برگ، 10 × 17
ص: 399
از: عبدالوهاب معتمد الدوله نشاط اصفهانی (1244 ق).
به جلد 2 ص 638 رجوع شود.
[الذریعة 18-248، نسخههای خطی منزوی 3-1895، مجلس 36/ 456].
آغاز: نشاط هو معتمد الدّوله العلیّه العالیه ملک البراعة و الیراعة مالک السّماحة و الصّناعة کنز الرّاجین و کهف المحتاجین قدوة الاصحاب امام الکتّاب منشئ الممالک و سالک المسالک.
انجام:
هر روز گرفتار گناه دگرم هر شب به در تو عذرخواه دگرم
یارب ز پناه خود مران یا بنما
جز درگه خویشتن پناه دگرم
از: میرزا مهدی خان منشی استرآبادی (ق 13).
مجموع نامهها و قبالهجات و دیباچه بعضی از کتابهایی است که استرآبادی انشاء نموده است.
[الذریعة 23-40، مرعشی 11-194، مجلس 26/ 106].
آغاز: حبّذا این بیاض دل آرا که تذور رنگین پر و بالی است از جلد نگارین شهپر پر نقش و نگار گشوده و طاووس پر خط و خالی که وقت صفحه گشائی از اوراق رنگین.
انجام:
فلک را غیر از اینش نیست کاری
که یاری را جدا سازد ز یاری
چنان دور افکند کز بعد یکچند
بنام نامه ای گردند خورسند
ص: 400
از: محمد علی بن فضل علی طبسی اصفهانی (1212 ق).
حدود هزار و پانصد بیت غزلیات است به ترتیب حروف قافیهها با تخلص «نور علی».
[الذریعة 9-1231، مرعشی 20/ 124، نسخههای خطی منزوی 3/ 2587].
آغاز:
ای نام خوشت جوهر شمشیر زبانها پیوسته از این سلسله زنجیر بیانها
روز ازل از بهر نثار قدم تو
مخزون شده در مخزن دل گنج روانها
انجام:
چو بودم من حجاب اندر میانه
برفتم از میان من تا تو باشی
به صورت من چو مینا و توئی می
به معنی هم می و مینا تو باشی
کتاب اول و دوم نستعلیق محمدرضی ولد حاج میرزا خلیل در 1275 در گیلان. در پایان کتاب اول شرح حال کوتاهی از مؤلف و نامه میرزا اسماعیل خان شیرازی در جواب حاکم شیراز، و در کتاب دوم مهر مربع «الواثق بالله الجلیل محمد رضی بن محمد خلیل» هست.
کتاب سوم شاید از همان کاتب باشد، از انجام نقص دارد.
129 برگ، 16 × 29
از: نور الدین بن محمد نهاوندی (ق 14) ساکن تهران از شاگردان میرزای آشتیانی.
حاشیه ای است به عنوان «قوله - قوله» بر کتاب «فرائد الاصول» = (رسائل) شیخ مرتضی انصاری (1281 ه ). همانطور که مؤلف آن تصریح کرده این مطالب از تقریرات درس شیخ عبدالنبی نوری (1344 ه ) است.
ص: 401
در بعضی صفحات حاشیه ای به نقل از استاد دیگرش شیخ مرتضی آشتیانی آورده است.
آغاز: الحمد لله ربّ العالمین....فهذه درر قد علقتها علی رسائل الشیخ المرتضی الانصاری اعلی الله مقامه و رفع فی الخلد اعلامه مستفیدآ مطالبها من الاستاذ الماهر و النحریر الکامل الشیخ عبدالنبی النوری ادام الله ایام افاضاته العالیة.
از: نورالدین بن محمد نهاوندی (ق 14).
حاشیه ای است به عنوان «قوله - قوله» بر کتاب «فرائد الاصول» شیخ مرتضی انصاری (1281 ه ). همانطور که مؤلف در اول رساله تصریح کرده این مطالب تقریرات درس میرزا حسن آشتیانی است.
آغاز: بسمله. الحمد لله رب العالمین....فیقول المحتاج الی ربّه الغنی نورالدین بن محمد النهاوندی انّه لما کان کتاب المشهور بفرائد الاصول....اردت ان اکتب فی توضیح مرامه بعض ما قرّره الاستاذ الماهر حاوی الفروع و الاصول جامع المعقول و المنقول.
انجام: قوله فانّ المجمع علیه لا ریب فیه ای الریب الّذی فی الشّاذ لا مطلق الریب.
از: نورالدین بن محمد نهاوندی (ق 14).
حاشیه ای است به عنوان «قوله - قوله» بر کتاب «الفصول الغرویّة فی الاصول الفقهیّة» شیخ محمد حسین اصفهانی (1255 ه ). همانطور که مؤلف در اول نسخه تصریح کرده این مطالب تقریرات درس شیخ عبدالنبی نوری (1344 ه ) است.
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم والحمد لله ربّ العالمین والصلاة علی نبیّه و آله
ص: 402
اجمعین. اعلم انّه قد رتّب الکتاب علی مقدمة و مقالات و خاتمه امّا المقالات ففی المسائل و اما الخاتمه ففی التعادل و التراجیح.
انجام: قوله و اما فی مقابل العمل بالاصول کما فی القسم الاول. الحمد لله رب العالمین علی ما وفقنا لاتمام هذه الرسالة و قد فرغت فی تحریرها فی لیلة السادس و العشرین من شهر ربیع الثانی من شهور سنة عشر و ثلثمائة.
هر سه کتاب تحریر مؤلف است کتاب اول در 1309 و کتاب دوم 1312 و کتاب سوم 1310 کتاب اول برائت و تعادل و تراجیح و کتاب دوم تعادل و تراجیح کتاب سوم تعادل و تراجیح و... را دارد.
240 برگ، 17 × 22
(علوم قرآن - عربی و فارسی)
از: ؟.
درباره شیوه قرائت عبدالله بن کثیر مکی و به روایت شاطبی و اختلاف بین روایت احمد بزّی و محمد قنبل.
قسمت اول کتاب عربی و قسمت دوم فارسی است.
[به فهرست نسخههای خطی فارسی منزوی 1-101 رجوع شود. آستان قدس 6/ 176].
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین. الحمد لله تعالی علی آلائه العظام واصلّی علی نبیّه محمد سیّد الانام و علی آله و اصحابه مؤیدی الاسلام و بعد فقد التمس منّی بعض اصحابی ممّن یشرف بحفظ کلام ربّ العزّة....
ص: 403
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816).
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
[الذریعه 17-259، مرعشی 2-125، آستان قدس 1/ 349].
از: جمال الدین عبدالله بن یوسف انصاری (ابن هشام) (761).
به جلد 1 ص 326 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1352، مرعشی 1-64، مشار، عربی ص 559، مجلس 25/ 248].
رساله اول بیتاریخ، در آغاز و انجام آن فوائدی در قرائت هست.
رساله دوم نسخ 1239
کتاب سوم تا باب تعجب را دارد. بدون تاریخ. اشعاری از شیخ بهائی در پایان آن هست:
مضی الزمان فقم یا غلام و املأ جام - لعلّنا نتلافی سوالف الایّام.
108 برگ، 14 × 20
از: ؟.
آغاز:
ای زلف تو هر خم کمندی چشمت به کرشمه چشم بندی
مخرام بدین صفت مبادا کز چشم بدت رسد گزندی
انجام:
اندر طلبت به جان بگردم وانگه به ضرورتی ازین.....
بنشینم و صبر پیش گیرم دنباله کار خویش گیرم
ص: 404
اشعاری به سبک لیلی و مجنون نظامی است.
[رجوع کنید مجلس 37-547 - 548].
آغاز:
بر جسر گذشتگان سخن ساز از نور قلم برآر آواز
کز برّ عرب به قدر و جاهی
بوده است بزرگوار شاهی
انجام:
از بس که کشیده ناله و آه
گشتند ملازمانش آگاه
بردند به خانه اش بناکام شد مرغ رسیده باز در دام
از: شمس الدین محمد حافظ شیرازی (791 ه
. ق).
منتخبی از اشعار معروف حافظ را برگزیده و اشعاری از شاعران دیگر را هم به آن افزوده است.
[الذریعه 9-222، مجلس 7-124، مشار - فارسی 1/ 1514].
آغاز:
سحر با باد میگفتم حدیث آرزومندی خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی
انجام:
روز و شب عمر تو با صد شتاب
میگذرد آن بخور و این بخواب
روز چنان میگذرد شب چنین کی شوی آماده روز پسین
منظومه اول و دوم بدون تاریخ. و سوم نستعلیق یک شنبه غره محرم 1204
90 برگ، 13 × 21
ص: 405
از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ه ).
[الذریعه 4-337، مجلس 25-102، مشار، عربی ص 202].
از: ؟.
مطالب این رساله در دفاع از نظریه ابن عربی درباره وجود است که مؤلف آن را از «فتوحات» نقل کرده سپس به شرح و توجیه آنها پرداخته است. مؤلف بر تألیفات و مبانی ابن عربی تسلط دارد. از شرح تجلیات شیخ شرف الدین اسماعیل و کتاب الهواء ابن عربی و کتاب المعرفة ابن عربی نقل کرده است.
آغاز: الحمد لله الذی منّ علی من منّ من عباده بتفهیم مراد کملة اولیائه بکلماتهم فی ذاته و صفاته...بدان ای برادر دینی وفقک الله للسداد و فهمک مراد خلص العباد....
از: ؟.
آغاز: کلمة بها یتبین ان للانسان نفوسآ عدیدة و ان بعضها یختص بالخواص. روی فی الکافی عن امیرالمؤمنین (علیه السلام) ان للانبیاء و هم السابقون خمسة ارواح....
انجام: و یتعرض لنفحات ایام دهره الآتیة من قبل الله لعلّ الله یأتی له بالفتح اوامر من عنده و یقضی الله امرا کان مفعولا فان الله.....
رساله اول نسخ 1187، رساله دوم و سوم بیتاریخ. با این عبارت در حاشیه برگ اول رساله دوم: وجود الحق هو الحق تعالی شأنه و تقدست اسماؤه کما قال الشیخ الشبستری فی الفارسیه: من و تو عارض ذات وجودیم - مشبّکهای مرآت وجودیم. لمحرّره... النوری عفی عنه.
89 برگ، 14 × 23
ص: 406
رساله مختصری است در آداب تعلیم و تعلّم که بر اساس روایات و حکایات اهل سنّت نگارش یافته است. فصول و مطالب آن شبیه آداب المتعلمین معروف میباشد ولی روایات و حکایات آن از اهل سنّت آورده شده و از هارون الرشید با عبارت «رحمة الله علیه» یاد شده بعضی از فصول آن عبارتند از: «فصل فی التوکّل...فصل فی النّیة....فصل فی تعظیم العلم....فصل فی وقت التحصیل».
[به فهرست سابق این کتابخانه ص 497 رجوع شود ].
حاشیه ای است با عناوین «قوله - قوله» بر کتاب شرح عصام بر رساله وضعیّه عضدیه.
آغاز: للایماء الخ یعنی ان هذه موضوعة للایماء الی الحاضرة فی الخارج واستعمل ههنا مجازا للایماء....
از: عصام الدین ابراهیم بن محمد بن عربشاه اسفراینی (943).
شرح مزجی است بر کتاب «رسالة الوضعیّة العضدیّة» عضد الدّین ایجی (756).
[آستان قدس 12/ 158].
آغاز: الحمد لله والصلاة....هذه للایماء الی المعانی المرتبة الموجودة فی التعقل فقط علی تقدیر تقدم الدیباجة علی الرسالة او فیه و فی التلفظ او فیهما و فی الکتابة.
رساله اول بدون تاریخ. رساله دوم و سوم نستعلیق محمود در 1241
113 برگ، 15 × 21
ص: 407
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق).
به جلد 1 ص 176 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1063، مرعشی 11-127، الفبایی رضوی 198].
از: محمد بن مرتضی کاشانی (فیض کاشانی) (1091 ق).
کتابی است در اعتقادات که مؤلف آن را در دوازده مقاله که شصت کلمه است نگاشته است و در «1088 ق» به پایان برده است.
[الذریعة 17-75، الفبایی رضوی 444].
آغاز: هذا فهرست ما تضمنته هذا الکتاب المستطاب فی المقالات الاثنی عشر...بسمله. یا مبدع الارکان و الاصول و واهب النفوس و العقول.
از: محمد بن مرتضی کاشانی (فیض کاشانی) (1091 ق).
رساله مختصری است در بیان اعتقادات حقه شیعه، استفاده شده از قرآن کریم و روایات اهل بیت:. این رساله دارای هشت در میباشد مانند درهای بهشت.
[الذریعة 4-117، مرعشی 11-367، مجلس 25/ 2].
آغاز: حمد بیحد و سپاس بیعدد خداوند جهان آرای دلگشایی که صوامع قدس آسمان را مزین ساخت به ملائکه مقربین و مساجد انس....
انجام:
...گر تو ز شراب می شوی مست
ما را ساقی رباید از دست
ص: 408
رساله اول و دوم بدون تاریخ. رساله سوم نستعلیق 1290 با مهر بیضوی «عبده الراجی مراد علی».
130 برگ، 17 × 22
از: ملا مظفر بن محمد قاسم منجّم گنابادی (قرن 11).
شرح مزجی مختصری است بر رساله «بیست باب» نظام الدین عبدالعلی بیرجندی (934 ه . ق) که قواعد تقویم نگاری را در بیست باب آورده است. این شرح به نام شاه عباس صفوی در سال 1005 ه . ق موافق جمله «استکمل الکتاب» تألیف شده است.
[الذریعه 13-131، مرعشی 18-117، الفبائی آستان قدس ص 327].
آغاز: حمد و ثنای بی ریب و ریا قدیری را سزاست که کلک صنعت اوراق افلاک را بر مقتضای انّا زیّنا السماء الدّنیا بزینة الکواکب.
انجام: در معرفت اختیارات اینجا کافی است و زیاده ازین به تطویل مفضی است والله خیر الواقفین...هی استکمل الکتاب 1005 و الحمد لله.
قسمتی از کتابی است در فلکیّات که مطالب آن با عناوین «جلوه - جلوه» ذکر شده است.
[آستان قدس 8/ 331].
آغاز: المجلی الثانی و فیه صور الصورة الاولی جلوه در مجلی اولی به وضوح پیوسته که بروج دوازده است و سیّارات هفت و ثوابت بسیار و هر برجی منقسم است به سی درجه و هر درجه به شصت دقیقه.
انجام: الصورة الرّابعة من المجلی الثانی بعون الله تعالی.
ص: 409
این کتاب در سی و چهار باب میباشد. باب اول: در استخراج درجه طالع سال عالم، باب دوم: در احکام کلیات عالم، باب سوم: در معرفت احکام جزئیات، باب چهارم: بدانکه اگر صاحب طالع در طالع،....باب سی و چهارم: بدانکه دیگر صاحب دور باشند.
آغاز: بدانکه این مختصری است در احکام تاریخ سال عالم و فصول و احوال نیکی و بدی و عوارضات که حادث میشود از راحت و رنج اصناف خلایق را.....
انجام:...سال پنجم صاحب پنجم و سال ششم صاحب ششم و سال هفتم صاحب هفتم و سال هشتم باز نوبت به صاحب طالع رسد تا آخر عمر بدین ترتیب بود و الله.
هر سه رساله نستعلیق 1087 با مهر بیضوی «محمد رضا 1124» در اول نسخه و فائده ای در اهمیت کتاب شرح بیست باب از شیخ بهائی.
199 برگ، 13 × 23
از: ؟.
در این رساله که مشتمل بر چهل باب میباشد یک صد و شصت صنعت در 160 فصل کوتاه، از صنایع گوهر سازی، جواهر تراشی، کیمیاگری، رنگ آمیزی و بعضی از شعبدهها و نیرنگها، گزارش داده شده است. این رساله به چند نفر نسبت داده شده که از جمله آنها: میر یحیی، فیلسوف مغربی، زین العابدین از روزگار اورنگ زیب. و گفته شده که در هند چاپ شده است.
[مرعشی 13-104، عامری تامه ص.... الذریعه 20-88، دائرة المعارف بزرگ 1/ 224].
آغاز موجود: امیدوار است که صاحب کمالان و هنر پروران به همت عالی اهداء
ص: 410
فرمایند و اگر حرفی که در آن قصور باشد اطلاع یابند ذیل عفو و کرامت بر آن پوشانند...
انجام: عیارها درست است و تماشای غریب و عجیب است هر یک از کار استادی در این مجموعة الصنایع جمع آمد و هنرهای غریب و صنایع عجیب چنانکه عقل در آن حیران بماند.
از: محمد بن ایوب حاسب طبری آملی.
ترجمه ای است از کتابی در علوم غریبه و پزشکی، این ترجمه در 27 باب است مقداری از بابها با نسخه دانشگاه تهران فرق دارد و پس و پیش میباشد. نسخه مجلس در 34 باب میباشد.
[دانشگاه 8-49، منزوی 1-403، مجلس 38/ 462].
آغاز: الحمد لله...اما بعد بدانکه این کتاب از عجایب و غرایبهای دنیاست و به بیست و هفت باب نهاده اند هر بابی در عجایبی از عجایبات....
انجام: و هر چشمه رودی شود و همی شود بر کنار تا بلغار و با دیگر رودها یار شود و نیز در دریای طبرستان.
بیان برخی شعبده بازیها است.
آغاز: خشخاش را سه روز شیر بنه و به موی دم اسب سوراخ کن چون خشک شود به حال اول رود و سوراخ داشته باشد....
انجام: هر جا که رود ویرانه ببیند و هرچه در آنجا باشد او همه را ببیند به قدرت پروردگار....
ص: 411
رساله اول و سوم از آغاز ناقص و بدون تاریخ. رساله دوم نستعلیق 1057
109 برگ، 12 × 23
از: سیّد نعمت الله بن عبدالله موسوی جزائری (1112).
به جلد 1 ص 189 رجوع شود.
[الذریعة 6-56، مرعشی 19-95، مجلس 25/ 453].
از: ولی بن علی اصغر (ق 13).
آغاز: الحمد لله الذی....علی طلب العلم عبادة للعالمین و زیّن بنوره قلوب العابدین فشکر نعمة علیهم....
انجام: توبوا جمع مذکر است از امر حاضر. یا علی مدد یا محمد یا علی ادرکنی.
افعال عموم نزد ارباب عقول - کون است و ثبوت است و وجود است و حصول.
از: یحیی بن محمد علی مازندرانی (قرن 13).
شرح مزجی مختصری است بر «عوامل ملا محسن» در نحو.
آغاز: الحمد لله الذی رفع بعلم العربیة درجات الطالبین و نصب به الاداب للعلماء المتأدبین و خفض به رؤوس المشککین فی الکتاب المبین....
انجام: لارشاد الانس و الجان و آله الذین لم یعرضوا طرفة عین عن عبادة الرحمن صلوات الله علیه و علیهم ما دامت الشمس و القمر بحسبان.
ص: 412
رساله اول نستعلیق محمد علی بن سید مؤمن نهبکلایی در 1259 در مدرسه حاج کاظم بیک بابل.
رساله دوم بدون تاریخ.
رساله سوم نستعلیق سید مؤمن در 1258
193 برگ، 16 × 21
از: محمد حسن بن ابراهیم.
اعتقادات شیعه را به اختصار آورده است و بحث امامت را تفصیل داده است.
آغاز: بسمله، حمد له و بعد چون مدتی قبل از این، این خادم الشریعة المطهرة رساله عملیه به جهت اهل ایمان...
انجام: لکن بر سبیل اختصار در حالت استعجال و تشویش بال و ضعف دائمی به سرحد کمال والله المبدء و المعاد و صلی الله علی محمد و آله الاطهار و حشرنا معهم....
از: محمد حسن بن ابراهیم (قرن 13).
رساله عملیه ای است شامل طهارت و صلاة و صوم، که از رساله کبیر خود تلخیص نموده و در مواقع مختلف به رساله کبیرش ارجاع می دهد.
آغاز: بسمله، حمدله. و بعد این رساله مختصری است از رساله کبیر در طهارت و صلاة و صوم....
انجام: و با عجز از آن سه روز روزه و در باقی اقسام کفاره بلکه در بقیه مسائل صوم در مقام حاجت رجوع به رساله کبیر نماید.
ص: 413
از: محمد حسن بن ابراهیم (قرن 13).
در مورد نماز و احکام آن است.
آغاز: بسمله، حمدله.
کتاب دوم از دلیل العوام کتاب الصلاة است و در آن مقدمه و دوازده باب است.....
انجام: جماعتی از اصحاب در آخر وقت نماز ظهر و اول وقت نماز عصر و آخر وقت آن به چند قول و تعرض آن اقوال غیر مناسب است به رساله عملیه.
هر سه نسخ مؤلف در 1271 با مهر بیضوی «ذلک فضل الله 1325» بر اول نسخه.
115 برگ، 17 × 22
از: محمد بن میر سید شریف حسینی.
ترجمه «کبری» در منطق میر سید شریف جرجانی است و رساله درّة المنطق از همین مترجم است.
[الذریعه 16-33، مرعشی 10/ 109].
آغاز: منطق کل منطیق ینشر محامده خلیق و ذکر ممادحه حقیق و بسط موائده یلیق تصور ذاته محال و ان کان للتصدیق....
انجام: و ان کانت مانعة الجمع کان الحال عکس ذلک لجواز اجتماعهما صدقا وعلیک....الامثلة.
از: نجم الدین خضر بن محمد بن علی الرازی الحبلرودی.
ص: 414
شرحی است مزجی بر درة المنطق استادش محمد بن میر سید شریف حسینی که به نام قطب الدین محمد بن تاج الدین حاجی خلیفه نگاشته شده است .
تاریخ تالیف 823
[الذریعة 16/ 33].
آغاز: الحمد لله الذی عجز عن ادراک ربوبیّته العقول و الافهام و تحیر فی بیداء الوهّیته الخواص و العوام.....
انجام: مع ان الانسان لا یخلو عن السهو و النسیان و رفع البصر و طغیان القلم موضوعان.
از: نجم الدین خضر بن محمد بن هادی الرازی الحلبرودی.
شرحی است مزجی و مفصل بر الغرة فی المنطق استادش محمد بن میر سید شریف حسینی.
این رساله را در 824 بعد از تالیف کاشف الحقائق نگاشته است و از کتاب دیگر خود به نام قوانین در پایان این رساله یاد کرده است.
[الذریعة 5/ 52].
آغاز: نحمدک یا من لا یتصور بکنه ذاته و لا یعلم حقیقة صفاته غلب علی بصائر العقول بنوره فتحیرت....
انجام: و من اراد تحقیق المقام و تفصیل الاقسام فلیرجع الی کتابنا القوانین یطلع علیه بعون الملک العلّام.
رساله اول نستعلیق محمد کمال بن محمد الانصاری الاشهنی (کذا) بدون تاریخ.
رساله دوم نسخ احمد بن محمد بن عبدالله در 893
رساله سوم نسخ همان کاتب در همان سال در مسجد قلاع المؤمنین من بلدة لار.
155 برگ، 12 × 20
ص: 415
از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ه ).
به جلد 1 ص 109 رجوع شود.
[الذریعه 4-482، مرعشی 6-314، مشار عربی 244].
از آغاز و انجام ناقص است و شاید قطعه ای از یک کتاب باشد.
آغاز موجود: ای کیف تتقون یوم القیامة ان بقیتم علی الکفر یوما یجعل الولدان شیبآ نسب الفعل الی الزمان و هو لله حقیقة و هذا کنایة عن شدته.....
انجام:....یوجب تصوره ایّاما کان فلو سلّم فذکره فی هذا المقام توطئة.
از: ؟.
شارح قبلا شرحی به فارسی بر اعتقادات نوشته بود سپس این شرح عربی را نگاشته.
آغاز: نحمدک اللهم والحمد من الآئک و نشکرک والشکر من نعمائک حمدا....عرشک الحمید و کرسیک الرفیع و شکرآ یملأ سماواتک و ارضک....
انجام: من وجوه الاول ان وجوب الوجود اما ان یکون شیئا لازما لمهیة تلک المهیة هی التی وجوب الوجود.
هر سه بدون تاریخ و نام کاتب. کتاب اول از انجام و کتاب دوم از آغاز و انجام و کتاب سوم از انجام ناقص است. با مهر بیضوی «احمد بن اسماعیل الحسنی» بر کتاب دوم.
294 برگ، 14 × 19
ص: 416
از: حسام الدین کاتی (760).
به جلد 1 ص 287 رجوع شود.
[الذریعه 13-116، کشف الظنون 1-206، مشار - عربی ص 106].
از: محیی الدین التالجی (؟).
حاشیه است از محیی الدین التالجی بر شرح حسام الدین حسن کاتی (760) بر ایساغوجی اثیر الدین ابهری (660 ه . ق) با عناوین «قال - اقول».
[آستان قدس 1/ 293].
آغاز: بسمله. حمدله. قال الحمد لله الواجب وجوده اقول افتتح کتابه بالحمد بعد الابتداء بالتسمیة لأن اداء الواجب من شکر نعمائه واجب. الحمد هو الوصف بالجمیل علی جهة التبجیل.
انجام: والغرض من المغالطة تغلیط الخصم و دفعه. تمّ الکتاب بعون الملک الوهاب....
از: برهان الدین بن کمال الدین.
حاشیه ای است بر شرح شمس الدّین فناری (834 ه . ق) بر رساله «الایساغوجی» اثیر الدین ابهری است. تألیف این حاشیه گویا در ماه جمادی الثانی 876 ه . ق به پایان رسیده است.
[مرعشی 17-156، کشف الظنون 1/ 207].
ص: 417
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله الّذی زین الأذهان بالکتاب بالتصوّر و التصدیق.....
انجام: اعمّ من الوضع ای الایجاب و من الدفع ای السلب. و الله اعلم بالصواب.
کتاب اول نسخ محمد بن علی بن محمد در 1096 در قریه آرموده مدرسه مولانا ابراهیم. در پایانش برخی اشعار و احادیث یادداشت شده است.
کتاب دوم نسخ همان کاتب در 1096
کتاب سوم نسخ فتح الله بن سلیمان بدون تاریخ.
109 برگ، 14 × 20
مختصری است در اصول دین در پنج باب.
[الذریعة 2-192، مرعشی 3/ 132].
آغاز: سپاس و ستایش بیقیاس خداوندی را سزاست که شهباز بلند پرواز عقل هر چند در هوای وسیع الفضای معرفت ذاتش پرواز کند.
انجام:..واجب است بر بندگان شکر حق تعالی بر نعمتهایش و حمد بر کرم و آلایش و رضا در هر حالی به تقدیرش و قضایش. پس به درستی که او تعالی ولی هر چیزی است و صلی الله.....
از: ملا حسین بن علی خسروشاهی تبریزی (پس از 1281 ه ).
ترجمه رساله «سیر و سلوک» استادش سید کاظم رشتی است که به دستور او بدون
ص: 418
تغییر ترجمه کرده جز در چند جا که به عنوان «مترجم گوید» مطالبی بر آن افزوده است. این کتاب در تاریخ 1238 در قریه سراوان رشت به اتمام رسیده است و ترجمه آن 1242 ه . ق صورت پذیرفته است.
[الذریعه 12-283، مرعشی 8-128، فهرست کتب شیخ احمد احسائی و دیگر مشایخ 2/ 117].
آغاز: سپاس بیقیاس و ثنای بی انتها مر خداوند کریمی را سزاست که ذرات ممکنات را از فیض بیمنتهای خود از مستوره عدم به معموره وجود آورده و از کرامت بیکرانه خود.....
انجام:...اخذ کن تو حق را و اعراض نما از اهل باطل و باش محسن که پروردگار با زمره محسنین است.
از: محمد رضی بن محمد رضا.
ترجمه مجموعه ای از سؤال و جوابهای سید کاظم رشتی در فقه و عقائد است.
شرح حال شیخ احمد احسائی هم در این کتاب هست.
[فهرست کتب احسائی و مشایخ ص 110 - 117].
آغاز: بعد از حمد و ستایش خداوندی که رحمت جمیلش متحیرین را دلیل و رأفت جزیلس طالبین را هادی سبیل است.
انجام:...تأمل کن به حسن سریرت و صافی طویت خود تا امر را واضح و عیان مشاهده کنی
وهب انی اقول الصبح لیل - ایعمی الناظرون عن الضیاء؟.
رساله اول نستعلیق عبدالله خوانساری در 1262
رساله دوم بدون نام کاتب و تاریخ.
رساله سوم نستعلیق همان عبدالله خوانساری در 1262 در اصفهان.
171 برگ، 16 × 22
ص: 419
شامل دعای مجیر و سمات و....
شامل فضائل و مناقب امیرمؤمنان (علیه السلام).
مختصری است در بیان معراج حضرت رسول (صله الله علیه و اله وسلم).
هر سه بدون تاریخ.
36 برگ، 15 × 22
از: یوسف بن محمد بن یوسف یوسفی هروی (قرن 10).
هروی، نخست 289 رباعی در علائم و درمان بیماری سروده و «علاج الامراض» نامیده بود، پس از آن به اشاره یکی از فضلای نامدار آن رباعیها را در این کتاب گزارش داده و به پنج مقاله تقسیم کرده و در 18 رمضان 917 به انجام رسانیده است.
[الذریعة 5-68، مرعشی 5/ 235].
آغاز: حمد نامحدود حکیمی را که به قانون حکمت و کامل الصناعة رحمت دافع انواع امراض....
انجام:...نیم کوفته ماش... و مرغ جوان و کشنیزتر با قاتق خورند.
ص: 420
از: سید مظفر بن محمد حسینی الشفایی (سده دهم).
مؤلف در مقدمه کتاب گفته که این رساله منتخبی است از کتب مورد اعتماد در طب از متقدمین و متأخرین.
[به فهرست منزوی 1-461 رجوع شود ].
آغاز: الحمد لله الحکیم العلیم والصلاة علی من اوتی الحکمة والکتاب الکریم و هو یشفی السقیم و انّه لعلی خلق عظیم.....
انجام: مساوی یکدیگر نرم صلایه کرده به آب گل خمیر کنند و ببندند نافع خواهد بود.
از: منصور بن محمد بن احمد (ق 9).
رساله ای است در طب که مؤلف آن را در مقدمه ای در تعریف اعضا و بخشهای مختلف آن و در پنج مقاله: عظام، اعصاب، عضلات، ورید و شریانها و نیز خاتمه ای در عضوهای ترکیبی و چگونگی تولد جنین به نام امیرزاده پیر محمد بهادر به پایان برده است.
[الذریعة 4-184، الفبایی آستان قدس 126، مرعشی 12/ 144].
آغاز: شکر و سپاس پادشاهی را سزد و حمد و ثنای خالقی را رسد که در خلقت انسان دقایق حکمتش بیپایان است و حقایق قدرتش بیرون از حد و بیان است.....
انجام:...در این سخن ارادت فاعل مختار است و اظهار قدرت شامله که مندرج است در تحت حکمت بالغه و هو یخرج الحی من المیت و یخرج المیت من الحی یفعل الله ما یشاء بقدرته و یحکم ما یرید مشیته.
هر سه رساله نستعلیق 1289 بدون نام کاتب.
168 برگ، 18 × 22
ص: 421
شامل معجزات امامان:.
این نسخه بدون خطبه است و در کتابخانه آیة الله گلپایگانی نسخه ای از این کتاب با خطبه هست.
[فهرستواره کتابهای فارسی منزوی 3/ 1602].
آغاز: بدانید ای طالبان راه نجات و تابع طریق جنّات حضرت محمد مصطفی و علی مرتضی.
انجام: رفتم جوانی را در نهایت کمال و جمال دیدم زنبیلی در پیش خود نهاده و تلاوت قرآن مینماید.
از: ملا محسن فیض کاشانی (1091).
مکرر چاپ شده است.
[مرعشی 5-5، الذریعة 4/ 114].
از: مولی محمد طاهر بن محمد حسین شیرازی قمی (1098 ه . ق).
پندها و اندرزهایی است که خطاب به «نفس امّاره» شده و او را از سرکشی باز می دارد و به مراقبت و مخالفت به هوا و هوس میگمارد.
[مرعشی 2/ 131].
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم....چون این محتاج اله قادر محمد طاهر دید که اکثر اهل زمان در قافلهگاه جهان رحل اقامت انداخته.
ص: 422
انجام: چون آهنگ رفتن کند جان پاک....چه بر تخت مردن چه بر روی خاک.
هر سه بیتاریخ. رساله اول تحریر سده 13
118 برگ، 14 × 21
آغاز: بدانکه به قول اکثر اصحاب قرانات را اثری عظیم است و مؤثرترین قرانها قران علویین است یعنی قرآن مشتری و زحل.
انجام: جدول خطوط کواکب در بروج دوازدهگانه.
از: محمد کریم خان.
رساله ای است در معرفت انواع تقویمهای فارسی، جلالی و عربی و در معرفت کواکب سیارههای هفتگانه. و در سال 1182 ه. یا 1082 تالیف شده است.
به فهرست سابق این کتابخانه 508 رجوع شود.
آغاز: رساله مختصری در اصول معرفت تقویمی که حال استخراج میشود و معمول به منجمین است به اسهل عبارتی که در این زمان است.....
انجام:...و هر کس را بر معرفت تقویم بیش از این حاجت افتد رجوع در شرح بیست باب بیرجندی نماید که مطلب حاصل میشود.
شرحی است موجز بر کتاب «سی فصل» خواجه نصیر طوسی ره که مؤلف چنانچه در اول کتاب اشاره کرده به خواهش دوستان بعضی مضمرات آن را در سی فصل
ص: 423
نوشته است.
[الذریعه 13-311، نسخههای خطی منزوی 1-319، مجلس 1/ 106].
آغاز: الحمد لله علی نعمائه والشکر علی آلائه....اما بعد چون از تقدیر باری عزّ اسمه و واسطه تأثیر اجرام علوی و تربیت ابوین و تعلیم استادان....
انجام: و بر این قیاس باید کرد و ما در این مختصر بدین قدر اختصار کردیم.
هر سه رساله بیتاریخ و نام کاتب.
43 برگ، 16 × 21
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (793).
این شرح در شعبان 768 ه . ق به پایان رسیده است.
به ج 1 ص 318 رجوع شود.
[مرعشی 3-187، آستان قدس 1/ 151].
از: محمد مرعشی ساچقلی زاده.
با نسخه ای که در مجموعه دو کتابی ش 1378 یاد شد برابر است.
[کشف الظنون 2/ 1147].
رساله ای بسیار مختصر در شرح عبارت «سبحانک اللهمّ و بحمدک و تبارک اسمک و تعالی جدّک و لا اله غیرک...» که پس از تکبیرة الاحرام گفته میشود، میباشد.
ص: 424
آغاز: سبحان من تنزه عن الفحشاء.....واعلم انّ قرائة الثناء فی الصلاة بعد تکبیرة الافتتاح سنّة و هو سبحانک اللهم.....
انجام: قال الملائکة اشهد ان لا اله الّا الله و اشهد ان محمدآ عبده و رسوله.
کتاب اول نسخ یس بن ابراهیم بن خلیل الاب الطاهری در 1047 در مدرسه شهیدیه ماردین.
کتاب دوم تحریر 1047
کتاب سوم بدون تاریخ.
کتاب اول حواشی دارد و در آخر کتاب اسم «شیخ ابراهیم الشهیر بعرب امام» در حاشیه با خط درشت دیده میشود و حاشیه ای کوتاه با «تقریر مولانا توقیع نوّر الله مرقده» آمده است.
144 برگ، 14 × 20
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672).
به جلد 2 ص 82 رجوع شود.
[الذریعه 3-187، فهرست مرعشی 2/ 291].
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672).
این کتاب در تقویم و مانند «سی فصل» فارسی خواجه نصیر است. قواعد استخراج تقویم را به اختصار در این سی فصل گرد آورده است.
[الذریعة 12-291، فهرست مرعشی 20/ 139].
آغاز: هذا مختصر فی معرفة التقاویم مشتمل علی ثلاثین فصلا، الفصل الاوّل فی حساب الجمل و هو علی ترتیب ابجد هوّز.....
ص: 425
از: محمد باقر بن زین العابدین یزدی (قرن 11).
رساله ای در تعیین سمت قبله که به نام شاه صفی صفوی (1052 ه ) در یک مقدمه و سی باب و یک خاتمه تألیف کرده است.
[الذریعه 21-151، نسخههای خطی منزوی 1/ 350].
آغاز: حمدی فروزان از میزان عقول و حواس و سپاس برون از مقیاس اندازه و قیاس.
انجام: در ذکر جدول عمل استخراج سموت قبله بلاد که از زیج جدید تحقیق کرده ایم. همراه دو جدول.
رساله اول نسخ محمد نصیر در 1091
رساله دوم از انجام نقص دارد.
رساله سوم نستعلیق سده 11 با مهر بیضوی «صراط علی حقّ نمسکه» و «المذنب شمس الدین بن محمد».
130 برگ، 13 × 19
(عربی)
اشعار و ابیاتی است در موضوعات مختلف که به امام علی (علیه السلام) نسبت داده شده است این دیوان همان اشعار «انوار العقول فی اشعار وصی الرسول» قطب الدین کیدری را در بر دارد بدون ترجمه و توضیح است.
به جلد اول این فهرست ص 62 رجوع شود.
[مرعشی 2-111، الذریعه 2/ 431].
ص: 426
آغاز: قال امیرالمؤمنین و وارث علوم النبیّین و خلیفة خاتم المرسلین و قائد الغرّ المحجلین علی بن ابی طالب....
الناس من جهة التمثال اکفاء
ابوهم آدم و الام حوّاء
انجام:
فیه المعانی و فیه الفضل مجتمعا کفضل صاحبه زوج البتول علیّ
تمّت الرسالة المسمّاة بأنوار العقول من اشعار خلیفة الرسول امیرالمؤمنین الّذی نزلت فی....و خصائصه آیات کلام ربّ العالمین.
از: شرف الدین محمد بوصیری (694).
«الکواکب الدریّة فی مدح خیر البریّة» که معروف به «قصیده برده» است از شرف الدین محمد بن بن سعید بوصیری (694 ه ) میباشد که دارای 162 بیت در مدح پیامبر اسلام است.
گویند بوصیری مبتلا به مرضی شده این اشعار را نظم نمود و حضرت را در خواب دید که دستی بر وی کشید و از مرضش شفا یافت.
این نسخه متن عربی با ترجمه زیر سطور به نظم است.
در متن کتاب از کتاب تفسیر منسوب به اما حسن عسکری (علیه السلام) و شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی سی نام برده است.
[الذریعه 18-179، مرعشی 2/ 305].
آغاز:
امن تذکّر جیران بذی سلم مزجت دمعآ جری من مقلة بدم
ص: 427
ای زیاد صحبت یارانت اندر ذی سلم اشک چشم آمیختی با خون روان کردی بهم
انجام:
هرکه این بیتم بخواند از سر صدق و صفا با محمد در بهشتش شاد گردان دم بدم
قصیده معروفی است که در مدح و معرفی امام سجاد (علیه السلام) در جواب تجاهل هشام، سروده است و در این نسخه 33 بیت است.
[الذریعد 17-123، معجم المؤلفین 13/ 152].
رساله اول نسخ عبدالحکیم بن عبدالرحیم بیدگلی در 1259
رساله دوم نسخ 1259
رساله سوم بیتاریخ و بدون نام کاتب.
114 برگ، 14 × 20
آغاز موجود: که هزار و یک نام بزرگوار خود را نزد تو فرستادم که پیش از این به هیچ پیغمبری نفرستادم....
انجام:...این هزار و یک نام بیش از آن است که به صفت راست آید مختصر شد والله اعلم بالصواب. هذا الدعاء المسمی بالجوشن. بسمله. اللهم انی اسئلک....تا آخر دعا.
ص: 428
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ه . ق).
شرح دعای صباح و سمات است که از «بحار الانوار» نقل شده. این شرح بیشتر بر تفسیر لغوی تکیه دارد.
[بحار الانوار 87-339 - 355].
آغاز: من کتاب بحار الانوار....قال السید ابن الباقی رحمه الله فی کتاب مصباحه المسمی بالاختیار.
انجام:...فاخذنا منه بعض فوائده و لکونه من الادعیة المشهورة و قد اشتمل علی الفاظ غریبة تحتاج الی الشرح و البیان والله المستعان.
از: محمد هادی بن محمد صالح مازندرانی (1120 ه . ق).
آغاز: اللهم یا من دلع لسان الصباح...خداوندا ای آنکه بیرون کرده زبان سپیده دم رابه گفتار روشنایی آن و خلاصه معنی آنکه....
انجام:....بیامرز گناهان مرا ای آمرزنده گناهان و بپوشان عیبهای مرا ای پوشاننده عیبها ای سختگیر به عقوبت، ای آمرزگار ای مهربان، ای مهربان.
رساله اول و دوم بیتاریخ.
رساله سوم نسخ 1108 در قریه نجف آباد.
159 برگ، 11 × 18
از:؟.
ص: 429
از: ؟.
از: ؟.
آغاز: بدان که میراث در اصطلاح فقها عبارت است از حقی یا مالی که....
انجام: و شهید در روضه اخوه را کلاله میگوید....چون که کلاله ثقیل و سنگین است.
هر سه بیتاریخ و بینام کاتب.
23 برگ، 11 × 19
از: ؟.
کتابی است در نجوم با عناوین «قال - اقول» در هفت فصل.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 514 رجوع شود.
آغاز موجود: اول الاجسام الطبیعیة و هی جواهر یمکن ان نفرض فیها الابعاد الثلثة الطول و العرض و العمق قسمان بسائط و هی التی لا ینقسم الی....
انجام:...و هذه السنة القمریة ناقصة عن السنة الشمسیة بعشرة ایام و عشرین ساعة و نصف ساعة و.... بالتقریب و ذلک ایام السنة الشمسیة ثلثمأة و خمسة و ستون یوما و خمس ساعات و ست و اربعون دقیقة.....
ص: 430
از: ؟.
رساله مختصری است در اعمال ضرب و تقسیم و مساحت که مؤلف بنا به اشاره استادش محمد بن محمد الفریرمدی آن را در یک مقدمه و دو مقاله و خاتمه به رشته تحریر کشیده است. مقاله اول دارای دو باب است. باب اول در اعمال صحاح، باب دوم در اعمال کسور، مقاله دوم هم شامل دو باب است:
باب اول در مساحت سطوح، باب دوم در مساحت اجسام.
آغاز: رب یسّر و زدنا علما....و بعد فلما اتصلت بخدمة الصاحب الاعظم و الدستور المعظم.....امّا المقدمة فتقول العدد ما یقع فی الحد....
انجام:...و اذا زید علیها خمسها و در همان و هو ثلاثة و ثلث حصلت عشرة.
از: عبدالواحد بن محمد.
شرحی مزجی است بر رساله «سی فصل» خواجه نصیر الدین طوسی در قواعد تقویم.
آغاز: سبحان من زیّن الرفیع بالانجم الزهراء و بیّن بها طرق الهدایة فی...الذی نثرها کغرر الدرر علی ادیم الخضراء و نظمها فی سلک المدارات علی بسیط السماء....
رساله اول نستعلیق علی بن عادل بن علی در 841
رساله دوم و سوم بیتاریخ و ظاهرآ تحریر همان کاتب باشد.
رساله سوم تا فصل 27 را دارد و رساله اول هم ناقص است.
102 برگ، 14 × 17
ص: 431
شاید یک قطعه از یکی از تفاسیر باشد.
آغاز: کهیعص. هذا و امثاله من فواتح السور کلمات و حروف قد خص الله بفهمه و معانیه النبی و الوصی و اولادهما المعصومین صلوات الله علیهم....
انجام:...للانبیاء مائة و اربعة و عشرون عددا و مخالفی قومهم لا تعدو لا تحصی او تسمع لهم رکزا الصوت الخفی.
احادیث و اخبار جواز عمل به قرعه را از کتابهای: الکافی، تهذیب الاحکام، امان الاخطار ابن طاووس و کتاب الابواب الدامغة ابن بشر احمد بن ابراهیم بن احمد قمی نقل کرده است.
[ر. ک: الذریعة 17-76 - 77 و امان الاخطار ].
آغاز: اعلم یا اخی ان....امر عظیم و خطب جلیل لا یکاد یعرف سرّه و....لانّه سر من اسرار الالهیة.....
انجام:...فصار معدولة فانشاه و رباه فاخذ علی (علیه السلام) بخلق رسول الله صلی الله علیه و اله و هدیه و سیرته و کان اول من آمن به و صدقه.
از: احمد بن صالح بحرانی (1124 ق).
مؤلف در این رساله با استفاده از روایات گونههای استخاره را در چند اشاره و باب و خاتمه فراهم کرده است.
[الذریعة 3/ 113].
ص: 432
آغاز: الحمد لله الذی ما حار من استخاره و لا ندم من استشاره...اعلموا یا اخوان الحقیقة و خلّان الطریقه انّ الاستخارة امر مندوب الیه.....
انجام:....قال مشاورة ذوی الرای و اتباعهم عنه عن عدة من اصحابنا عن علی بن اسباط عن عبدالملک بن سلمة.....
هر سه رساله بیتاریخ. رساله دوم تحریر سده 11
رساله سوم از آخر ناقص است و مطالب متفرقه ای هم در نسخه یادداشت شده است.
واقف حاج محمد حسین برهان.
94 برگ، 11 × 17
از: ابوالقاسم محمد بن علی حریری (516 ق).
به جلد 1 ص 526 رجوع شود.
[کشف الظنون 2-1787، مجلس 25-191، الفبایی آستان قدس 546، عربی ص 887].
رساله ای است در بیان فرق میان قتل و مرگ و خواب که عیّاشی در حدیثی به نقل از امام باقر علیه السلام آورده است. این رساله بنا به درخواست حاجی محمد ولی میرزا نوشته شده است. عنوان کتاب با توجه به موضوع حدیث انتخاب شد.
آغاز: حمد له....چون همواره خاطر خطیر و ضمیر منیر عنایت....سرکار نواب مستطاب فلک جناب اشرف والا حاجی محمد ولی میرزا.....
انجام:.....چنان که در حال خلسهها و مکاشفه هایی که از برای صاحبان.
ص: 433
رساله ای است در تهیه نسخه ای از داروجات به نقل از میرزا اسدالله بروجردی.
آغاز: در تدبیر....این اجزا را با هم سلایه کند در آب ریخته.....
رساله اول نسخ سده 13 رساله دوم و سوم ناقص و بیتاریخ.
برخی اشعار از جمله از میرزا محمد ساوجی در نسخه نوشته شده است.
100 برگ، 11 × 17
از: عبدالله بن حسین بن سینا (ابن سینا) (428 ق).
رساله ای است طبی و فلسفی در چند فصل که به درخواست شریف ابی الحسین علی بن الحسین حسینی نگاشته شده است.
[الذریعة 1-403، مرعشی 13-145، فهرست الفبایی رضوی 35].
آغاز: یستخلص الحمد لولیّ النعمة علی موهبة العقل و نرغب الیه فی المزید من سوابغ الفضل.....
از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق).
رساله ای است در نماز جمعه در زمان غیبت که شهید بر وجوب عینی آن استدلال میکند. او این رساله را در 962 به پایان برده است.
[الذریعة 15-71، کشف الحجب و الأستار ص 269].
آغاز: الحمد لله الذی شرف یوم الجمعة علی سائر الاوقات و فضل صلاتها علی سائر الصلوات....
ص: 434
انجام:....و طلب الحق الذی هو ضالّة المؤمن و اتباعه حیث وجده و الاعتماد فی ذلک کلّه هو علی الله تعالی.
مقاله کوتاهی است در فضایل نماز جمعه و تشویق به آن.
آغاز: مقالة فی الحثّ علی صلاة الجمعة ارسلتها الی المؤمنین بالتماس بعض الاصحاب.....
رساله اول نسخ میر محمد حسین حسینی پشت مشهدی کاشانی یا محمد بن میر محمد حسین... در 1283
رساله دوم بیتاریخ.
رساله سوم بیتاریخ و ناقص.
73 برگ، 11 × 18
از: منصور بن محمد بن احمد شیرازی.
به جلد 2 ص 627 رجوع شود.
[الذریعة 18-98، مرعشی 7-243، فهرست الفبایی رضوی 467].
از: سید مظفر بن محمد حسینی شفائی (963 ه ).
به شماره [....] در بخش دوم همین جلد مراجعه شود.
آغاز: الحمد لله الحلیم الحکیم والصلاة علی من اوتی الحکمة والکتاب الکریم و
ص: 435
هو یشفی بلطفه السقیم و انه لعلی خلق عظیم....در مدتی ترکیبی چند که در معالجات امراض از آن گریزی نبود.....
رساله ای است در پاک کردن البسه از آثار و آلودگی.
[ر. ک: نسخههای خطی فارسی منزوی 1/ 446].
آغاز: چون جامعه سفید به روغن چراغ بیالاید به آهک و صابون بشویند پاک شود.....
انجام:...و الحمر و هو قعر الیهود و بین القبر و هو معروف و العبیر و هو غفران و بین. (این عبارت شاید غلط داشته باشد)
کتاب اول ناقص و بدون تاریخ.
کتاب دوم نستعلیق 1073
رساله سوم از انجام ناقص و بیتاریخ با مهر مربع «العبد المذنب حبیب الله الحسینی».
برخی فوائد طبی نیز در این نسخه یادداشت شده.
219 برگ، 10 × 17
از: ؟.
از: ؟.
ص: 436
از: ؟.
کتاب اول نستعلیق 1256
رساله دوم و سوم بیتاریخ و نام کاتب.
94 برگ، 9 × 17
از: ؟.
صورت دخل و خرج است که احتمالا مربوط است به ساختن یک قلعه و کورههای آجرپزی و کار عمله و غیر آن.
آغاز:[.....]دوشنبه 24 شهر ربیع الاول 1283 عمل کوره لول قلعه لاهیجان از این قرار است که.... نوشته میشود. مخارج کوره آجر از این قرار است....
انجام:...و فرمول یعنی قاعده کلیه اعمالی که بیان شد از قرار تفصیل است.
در وسط این کتابچه شرحی در ساختن قلعه موجود است و در پایان نیز نامههایی از کسان مختلف درباره همان قلعه که تا برگ 60 ادامه دارد.
از: ؟.
مختصری در تاریخ حکیمان از لقمان و فیثاغورث و...و نیز پادشاهان ایران که به قلمی شیوا نگاشته شده است.
آغاز: این طایفه جلیل الشأن به دیده بصیرت اسرار آفرینش را مشاهده فرموده بر وحدت آفریدگار و سرکار واقف گشته خود را به هدایت دیگری محتاج ندانستند و
ص: 437
مقلد دینی نگشتند....
انجام:.....سزاوار بزرگی به فروتنی است که خدای تعالی او را عزیز گردانیده [....] او را بر عالمیان دراز کرده ذکر پادشاهی بهمن بن اسفندیار.
از: محمد میرزا سرهنگ مهندس.
مختصری است در تاریخ و جغرافیای ایالت آذربایجان که مؤلف طی سفری در کلیه مناطق آن، آن را نگاشته است.
آغاز: چون از جلوس سلطنت سرکار اعلیحضرت ظل اللهی ولی نعمت کل ممالک ایران صانها الله عن الآفات و الحدثان به خیال ترقی این دولت.....
انجام:...نزدیک به آن جای است در یک امتداد این شش قریه تقریبا واقع گردیده اند.
رساله اول و دوم بدون تاریخ.
رساله سوم نستعلیق جمعه 18 صفر 1284 در دارالفنون تهران.
رساله دوم از آخر ناقص است و پایان رساله سوم مطلبی در ذکر اقالیم سبعه نوشته شده.
136 برگ، 17 × 20
از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی.
به شماره 2346 از مجموعههای دو کتابی در همین جلد رجوع شود.
[الذریعة 11-265، مرعشی 18-139، گنجینه بهارستان 1-509 - 524].
آغاز: حمد بیحد احدی را سزاست که ریاض بدن را به آب روان پرورده و حسن
ص: 438
را مظهر عشق و عشق را زیور حسن کرده....
انجام:....نه دیده عقل را بر او نگاهی و نه حواس و طبایع را در او راهی جبروت و لاهوت دید به منزل اصلی پیوسته و از قید راهزنان رسته و عاقبت الامر خود را به خود رسانید معشوقی و عاشقی در آن خلوت بیرون ماند.
از: ؟.
مجموعه ای از منشآت است که با عناوین «فدایت شوم» و «سرورا» و غیره نگاشته شده است.
از: ؟.
مجموعه ای است از منشآت منتخب از میرزا مهدی استرآبادی و نیز شیوه نگارش نامه به کسان و مقام مختلف و چند توبه نامچه و عقد نامچه.
هر سه رساله بدون تاریخ و نام کاتب.
رساله سوم از آغاز نقص دارد.
در پایان فوائدی شامل برخی نصایح عبید زاکانی و برخی از دیباچه قبالهها و یک نامه ذکر شده است.
131 برگ، 9 × 20
از: عطاء الله بن حسام الواعظ هروی (891 یا 981 ق).
مثنوی است در داستان مختار ثقفی و انتقام از خاندان اموی. نثر و نظم آن جداگانه
ص: 439
روایت شده انجام آن در شهر هرات به سال 981 (مشار) و یا 891 (دانش پژوه) یاد شده است.
[الذریعة 11-303، فهرستواره منزوی 1-416 و 3-1762، مشار فارسی 2/ 2953].
آغاز: حمد له...اما بعد از تمهید اساس سپاس قادر مختار و پس از تشهید شاهی سید ابرار و تقریر منقبت شاه دلدل سوار و تحریر معدلت و مدحت پادشاه عدالت شعار چنین گوید.....
انجام:...خلافت ولید پلید عنید بدتر از یزید محاربات محمد بن ابراهیم و شهادت او و یارانش رحمة الله علیهم اجمعین و لعنة الله علی اعدائهم....
از: کمال الدین محتشم کاشانی (999 ه . ق).
برادر محتشم کاشانی به نام عبدالغنی در سفر مکه درگذشته بود و شاعر بیتابی و نوحهسرایی میکرد. از وی خواسته شد که مرثیه ای درباره رویداد کربلا بسراید. وی این دوازده بند بسیار شیوا را سرود. بعدها دیگران از او پیروی کرده اند. ضمن دیوان او و نیز جداگانه از آن چاپ شده است.
[الذریعه 8-283، مشترک پاکستان 3-1461، دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1/ 108].
آغاز:
باز این چه شورش اشت که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
انجام:
...با دشمنان دین نتوان کرد آنچه تو با مصطفی و حیدر و اولاد کرده ای
ص: 440
از: مهدی بن ابوذر نراقی (1209 ه . ق).
به جلد 2 ص 676 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1266 و در پایانش دعایی برای روز عاشورا هست.
رساله دوم بدون تاریخ.
کتاب سوم نستعلیق حاج رفیع بن حاج مقیم رشتی صعلابی در 1266
390 برگ، 21 × 34
از: میر سید شریف جرجانی.
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
از: میر سید شریف جرجانی
چند نسخه دیگر از این رساله در مجموعهها هست.
از: حسام الدین حسن کاشی.
به جلد 1 ص 287 رجوع شود.
رساله اول و دوم بیتاریخ و نام کاتب، رساله اول (تحریر سده )11
رساله سوم نستعلیق 1085
51 برگ، 10 × 23
ص: 441
از: محمد بن مکّی عاملی (شهید اول) (786 ق).
به شماره 489 در بخش دوم همین جلد مراجعه شود.
از: نورالدین علی بن عبدالعالی کرکی (940 ق).
به جلد 1 ص 123 رجوع شود.
[الذریعه 5-110، مرعشی 1-53، مجلس 25/ 129].
(عربی)
از: زین الدین علی بن احمد (شهید ثانی) (966 ق).
به شماره [.... در بخش دوم همین جلد مراجعه شود.
کتاب اول و دوم نسخ محمد فاضل بن محمد مؤمن الجیلانی در شنبه 12 ربیع الاول 1125 در خوسف قاین (یا تاین) و شنبه 6 شوال 1127 در مشهد مقدس. با مهر بیضوی «محمد9 فاضل انبیا بود» و «عبده سید کاظم الحسینی».
کتاب سوم بیتاریخ.
152 برگ، 12 × 24
از: عبدالفتاح مراغی (اشراق مراغی) (1175 ق).
ص: 442
مثنوی سوزناکی است در رحلت پیامبر اسلام و شهادت امام حسین (علیه السلام) و شهدای کربلا.
[فرهنگ سخنوران ص 43، الفبائی آستان قدس ص 264، الذریعه 17/ 223].
آغاز:
بونه بهار دوکیم عندلیب قان آغلار کلی شراره توکر لاله سی جگر داغلار
انجام:
اگر چه مفلس و عورم جگر ده یوق آهیم محبت شه مردانده توشه راهیم
از: ؟.
مثنوی است در مصائب امام حسین (علیه السلام) و شهدای مظلوم کربلا.
آغاز:
ذکر ملال مصیبت ز طارم اخضر
نموده رایت ماتم به اکبر و اصغر
آغاز:
نمود باز هلال مه عزای حسین
به خاک تیره نشست آسمان برای حسین
انجام:
...نداشتم چو بر حضرت تو روی سفید عطا نمود به من رحمت تو موی سفید
چو مو سفید شدم...از میان بروم هزار شکر که آخر به...جان بروم
ص: 443
هر سه بیتاریخ و بینام کاتب.
156 برگ، 15 × 25
از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق).
[الذریعه 4-338، مرعشی 3-141، کتابشناسی جامع ملا صدرا ص 71].
آغاز: اللهم اهدنی من عندک فهما جدیدا و علمنی من لدنک علما مزیدا.
از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق).
[الذریعه 4-343، مجلس 9-149، کتابشناسی جامع ملا صدرا ص 60].
آغاز: الحمد لله الذی انزل کلاما الهیآ و کتابآ سماویآ فیه مجامع العلوم و الحکم....
از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق).
پاسخ ملا صدرا به پنج سؤال فلسفی مظفر حسین کاشانی درباره «نفس» میباشد. مسألهها عبارتند از: 1 - درباره علم نفس به نیروهای خود، 2 - نیروها و اعضای بدن که تابع مزاج هستند چگونه میتوان آنها را مسخّر و خادم نفس دانست، 3 - تحوّلات شگفت انگیز اجسام نباتی و حیوانی را چگونه میتوان از تأثیرات نفوس حیوانی و نباتی دانست، 4 - تبدیل طبیعت در نطفه به بقاء قوّه فاعلی دلیل آن است که منطبع در ماده نیست، 5 - بقاء نفوس انسانی جدا از ماده، مستلزم آن است که اکمل از نفس کلی و نفوس فلکی باشد.
[مجلس 10-1687، کتابشناسی جامع ملا صدرا ص 119].
ص: 444
آغاز: یا رب کل عقل و نفس و غایة کل حیاة و حرکة و حس.....
انجام: والسلام علی من اتبع الهدی و نهی النفس عن الهوی.
هر سه بیتاریخ. در پایان دو برگ من کلمات بعض الاکابر هست.
92 برگ، 13 × 23
از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق).
به جلد 1 ص 105 رجوع شود.
از: زین الدین بن علی عاملی (966 ق).
فهرست جامعی است برای کتاب تمهید القواعد.
[الذریعه 16-381، 18-52، مجلس 26/ 20].
آغاز: حمد له....اما بعد فلمّا کان کشف الفوائد من کتاب تمهید القواعد الذی الفته عسیرآ لتفرقها....
از: ؟.
شرحی است بر یکی از کتب فقهی با عناوین «قوله - قوله».
آغاز: الحمد لله الحمد هو الثناء علی الجمیل من نعمه و غیرها و قیل بل علی الجمیل الاختیاری یخرج عنه المدح کالثناء علی حسن الصورة....
هر سه بیتاریخ (تحریر سده 13).
ص: 445
در پایان روایتی از شیخ کلینی و فرعی از ذکری شهید اول یاد شده.
157 برگ، 15 × 21
از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).
این کتاب در یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه تنظیم یافته و از کتابهای درسی هیأت بوده است لذا حواشی و شرحهای زیادی بر آن نگاشته اند.
[الذریعه 4-185، دائرة المعارف بزرگ منزوی 1-55، مشار عربی 185].
آغاز: ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک.....
از: عبدالقادر بن حسن رویانی لاهیجی (925 ق).
مختصری است در شناخت تقویم در یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه: مقدمه در علامات تقویم، باب اول علامت هائی که تعلّق به حروف جمل دارد در چهار فصل؛ باب دوم علامت هائی که به حروف جمل اسامی کواکب تعلّق دارد در دو فصل، و خاتمه در آنچه که مدار احکام بدان باشد در هفت فصل.
[مرعشی 2-291، دائرة المعارف بزرگ منزوی 1-234، نسخههای خطی، منزوی 1/ 268].
آغاز: الحمد لله العلی والصلاة علی النبی الامّی اما بعد این مختصری است در معرفت تقویم خالی از اطناب.
انجام: و طریقه محترقة و خالی از سیر خاصه که به نحس متصل شود هیچ کاری را نشاید.
ص: 446
از: ابو نصر مسعود بن ابی بکر فراهی (640 ق).
فرهنگی منظوم است که از آغاز سده هفت تا چهارده در ایران و هند و عثمانی، برای آموزش زبان عربی به کار رفته است. شمار بیتهای آن در نسخهها مختلف است از دویست بیت تا 524 بیت آمده است.
به جلد 2 ص 763 رجوع شود.
[الذریعه 24-163، نسخههای خطی منزوی 3-2039، مجلس 38/ 572].
آغاز:
حمد له...اما بعد چنین گوید ابو نصر فراهی کتاب من بخوان گر علم خواهی
کتاب اول و دوم بدون تاریخ.
کتاب سوم نسخ احمد النحیف در 1262
83 برگ، 14 × 21
از: عیسی بن احمد شیروانی.
[کشف الظنون 2/ 1371].
آغاز: الحمد لله الذی جعل النحو مرقاتا منصوبة الی دقائق البیان و ذریعة ثابتة الی ادراک حقائق نظم القرآن.
انجام:...لان احوال الزمان لا تدوم لقوله تعالی و تلک الایام نداولها بین الناس. انه حذف النون الخفیفة من لا تهین لالتقاء الساکنین و بقی ما قبلها علی ما کان علیه من الفتح.
ص: 447
[رجوع کنید به کشف الظنون 2/ 1139].
آغاز:...فهذه حواش علی مواضع من شرح التصریف العزّی للعلامة التفتازانی...ارجو ان یعم نفعها و یعظم وقعها انه هو المأمول.
انجام:...و لمّا ثبت ان النوع الاول من الفعل حالة له لفاعله صح تفسیر النوع بالحالة التی علیها الفاعل.
رساله کوتاهی است که مؤلف در آن با استفاده از آیات و روایات قائل به حرمت کشیدن تنباکو شده است و آن را از موارد بارز اسراف در مال و جان دانسته است که نه موجب رفع تشنگی و گرسنگی است و نه درمان دردی از دردهاست.
آغاز: الحمد لله الذی حرم الخبائث و احل الطیبات و جعل الثواب اضعافا للحسنات و العقاب مماثلا للسیئات...اما بعد فان المشتکی من زمان..... الدنیا فیه بالخبائث...من جملتها مص الدخان.
انجام:...و ما لنا لا نتبع الحقّ الصریح مخافة لومة لائم اللهم انفع اهل الحق والسنة بالحق الحقیق بالقبول و اردع....
هر سه نسخ محمد رحیم بن محمود بانه ای، رساله اول در مدرسه دار الاحسان سنندج در 1271 و رساله سوم در بانه و رساله دوم در 1271
131 برگ، 15 × 21
از: شیخ بهائی.
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
ص: 448
از: شیخ بهائی.
به شماره 1869 در بخش دوم همین جلد رجوع شود.
از: شیخ بهائی.
به جلد 1 ص 269 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1184
کتاب دوم و سوم بدون تاریخ (شاید 1184).
73 برگ، 17 × 22
از: میرزا عباس فروغی بسطامی (1274 ق).
غزلهای لطیف و روان او است که اغلب در وصف معشوق یا در بیان حالات و سوز و گدازهای عاشقانه سروده شده دیوان او چند بار چاپ شده است.
[ذریعه 9-827، نسخههای خطی منزوی 3-2465، فرهنگ سخنوران ص 445].
آغاز:
کی رفته ای ز دل که تمنا کنم تو را کی بوده ای نهفته که پیدا کنم تو را
غیبت نکرده ای که شوم طالب حضور
پنهان نگشته ای که هویدا کنم تو را...
ص: 449
از: حاجی محمد رحیم (کریم) خان کرمانی.
قصیده ای است در 79 بیت در پند و موعظه اخلاقی و گسستن بندهای نفسانی که پر پرواز را بسته است.
آغاز:
خیز که تا وا رهیم زین قفس آسمان بال فشان برجهیم در هوس آشیان
از: میرزا حسن خان بن عبدالرحیم خان (1247 ق).
[الذریعه 9-635، فرهنگ سخنوران 354، نسخههای خطی منزوی 3/ 2413].
آغاز:
ماه من ار برافکند از رخ خود نقاب را حسن و جمال او برد رونق آفتاب را
کتاب اول بیتاریخ (تحریر سده 14)، غزلیات از الف تا شین را دارد.
کتاب دوم تحریر 1413
کتاب سوم بیتاریخ و از آخر ناقص، تحریر سده 14
37 برگ، 14 × 21
از: رضا قلی میرزا مجنون علی شاه (مجنون مراغه ای) (قرن چهاردهم ق).
مثنویی است در بیان روح انسانی و چگونگی ورود آن به کشور بدن و صفات آن از قبیل محبت و عشق و مرضهای آن.
[فرهنگ سخنوران 513، الذریعه 9-968، نسخههای خطی، منزوی 3/ 2513].
ص: 450
آغاز:
ای ز نام تو نامها نامی نامی از نام توست هر نامی
انجام:
...ختم کردم به اسم احمد و آل
احمدی نامه را مده تو زوال
کرد مجنون چو نامه را مختوم
درّ قائل شنید ار هر بوم
از: رضا قلی میرزا مجنون علی شاه مراغه ای (ق 14) (مجنون مراغه ای).
مدح نامه ای است در مدح مرشدش و ذکر اسامی شیوخ طریقت.
[فرهنگ سخنوران 513، نسخه های خطی منزوی 3/ 2513].
آغاز:
طوطی طبعم گشوده بال و پر تا به نظم سلسله ریزد گهر
انجام:
...از جمیع اولیا خواهم مدد
تا که مجنون را شمارند از عدد
از: رضا قلی میرزا مجنون علی شاه مراغه ای (قرن 14 ه ).
مجموعه ای است از اشعار مجنون مراغه ای.
آغاز: الهی به عزت آنها که رخش همت در ساحت میدان قناعت تاخته و نقد حیات خود را در تحصیل اسباب تجرد و ترک لوازم تعلق باخته.
کتاب اول نستعلیق سید اسد الله بن هادی موسوی در 1319 در مراغه و کتاب دوم و سوم نستعلیق 1321 در اول و وسط این نسخه مطالبی از معصوم علیشاه و نور علی شاه و میر فتاح ذکر شده. با این یادداشت در کتاب اول و دوم: این نسخه به سعی و اهتمام ظفر الدوله
ص: 451
امیر تومان رئیس قراولان دربار مظفر الدین شاه در سال 1321 به اتمام رسیده است.
85 برگ، 16 × 22
از: بهاء الدین محمد بن جلال الدین محمد بلخی (712 ق).
در شرح حال و مقامات پدرش «مولوی» و مشایخ طریقت خود است که بر وزن حدیقه سنایی سروده است و در ضمن شامل مطالب بسیار در عرفان و تصوف است و در غره ربیع الاول 690 آغاز و در چهارم جمادی الاخره به پایان رسانده است.
[ذریعه 9-1279، فرهنگ سخنوران ص 274، دیوان سلطان ولد (مقدمه ص هفت)
مشترک پاکستان 7/ 374].
آغاز: سبب انشاء مثنوی ولدی در بیان اسرار احدی آن بود که حضرت والدم و استادم و شیخم.
انجام:
نی نوازش کنم دیگر نه عتاب لب ببندم چو شد تمام کتاب
از: بهاء الدین محمد بن جلال الدین محمد بلخی (712 ق).
مثنویی است که پس از ولد نامه به خواهش بزرگی از اهل دل به نظم درآورده است و بر وزن مثنوی معنوی پدرش «مولوی» است. صاحب الذریعة رباب نامه را بخشی از ولد نامه دانسته است.
[الذریعد 10-67، فرهنگ سخنوران ص 274، دیوان سلطان ولد مقدمه هفت ].
آغاز: سبب تألیف این مثنوی معنوی به عنوان اسرار انوار آن بود که بزرگی از اهل دل...
ص: 452
بشنوید از ناله و بانگ رباب
نکتههای عشق در هرگونه باب
انجام:
شد تمام از داد داور این کتاب
بس کنم والله اعلم بالصواب
از: بهاء الدین محمد بن جلال محمد بلخی (712 ق).
صاحب ذریعه رباب نامه را بخشی از ولد نامه دانسته است.
برای شناخت این مجموعه به مقدمه مرحوم همایی بر ولد نامه چاپی مراجعه شود و این کتاب در فهرست سابق این کتابخانه در ص 531 یاد شده است.
[الذریعه 10-67، فرهنگ سخنوران ص 274، دیوان سلطان ولد مقدمه ص هفت ].
آغاز: حق سبحانه و تعالی اساس قرآن مجید را که کلام اوست بر این ترتیب نهاد که موعظه...
میکنم با نام حق آغاز باز
نکتههای نادره پر راز باز
انجام:
...تا رسد هر کس به مقصود خودش تا بود سالم از آفات روش
زین دعا بهتر نباشد خود دعا
چون شود مقبول یابندان عطا
شد سوم دفتر به فضل حق تمام
تا رود رهرو در این ره والسلام
هر سه نستعلیق منور علی شاه شاه ایازی در 1332 برای آیت الله زاده مازندرانی.
کتاب سوم بخشی از آن است.
291 برگ، 16 × 23
ص: 453
از: ایرن بن کسطینیوس.
دارای سه مقاله است:
المقالة الاولی؛ القوی الخمس التی یحرک بها الثقل المعلوم بالقوة المعلومة.
المقالة الثانیة؛ العلل التی تجری بها الاثقال العظیمة بقوة الیسیرة.
المقالة الثالثة؛ فی حیل ینقع بها فی تسهیل ما تقدم وجوده واستعماله.
[نسخههای خطی فارسی 1-158 (مقاله دوم این رساله در ضمن رساله شماره 1370 نسخههای خطی منزوی یاد شده است) ].
آغاز: «المقالة الاولی...نرید ان یحرک الثقل المعلوم بالقوة المعلومة بتراکیب فلک ذات استارة فیعمل شکلا ثابتآ شبیهآ بالصندوق و لیکن فی حیطانه الطوال المتوازیة مجاور متوازیة...».
انجام: «...الاثنی الحفر الذی نرید فیکون قد حفرنا....و هو ما اردنا ان نعمل....والحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیدنا محمد النبی و اله الطاهرین».
از: ابو حاتم مظفر بن اسماعیل اسفزاری.
آغاز: «برهان علی جمع المربعات المتوالیة....الطریقة المعروفة المنسوبة الی القدماء فی جمع المربعات انهم قالوا اذا اردت ان تجمع عدة ما من مربعات الاعداد المتوالیة من الواحد الی ایّ غایة....».
انجام: «...و یصیر ضرب المجموع فی ثلثی العمود مع ثلث الواحد کما قد امر به القدمآء و هذا تشجیر سهل عند النظر الیه تفهم جمیع ما ذکرناه....علی سیدنا محمد النبی و آله الطاهرین».
ص: 454
از: ؟.
در پی این رساله سه فائده ریاضی در یک برگ با این عناوین هست:
1 - طریقة الحسابی.
2 - استخراج قطر الدائرة.
3 - فی ساحة جبل او شخص (در سه وجه).
آغاز: «برهان مساحة المثلث مثلث ادح مفروض قسمنا زاویتی دح بنصفین.
همه این مجموعه به خط کاتبی که ظاهرآ شیعه بوده و در سده 6 و 7 نوشته است و یادداشتی از الحسین بن محمد بن الحسن بن الفاخر الحسینی در سال 632 در برگ اول آن است با مهر بیضوی «عبده زین العابدین الشریف الخادم 1166» در برگ اول.
علامت تصحیح دارد.
57 برگ، 17 × 24
از: مظفر بن محمد قاسم گنابادی.
به جلد 2 ص 180 رجوع شود.
[الذریعه 4-452 - مرعشی 15-85 - فهرستواره فارسی 4-2893 - نسخههای خطی فارسی 1-275 - مشار فارسی 1/ 1433].
(نجوم - فارسی)
از: عبدالله فرهاد گرجی.
ص: 455
رساله ای کوتاه در ترجمه قول ابو معشر بلخی که در آن احکام طالع سال عالم از بروج دوازدهگانه در چهار فصل از سال آمده است.
[فهرستواره فارسی 4-2771 - الذریعه 16-240 - نسخه های خطی فارسی 1-209 و 331].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام....اما بعد بدانکه این احکام از قول ابی معشر است و از حال بروجات دوازدهگانه که خبر میدهد در وقت تحویل آفتاب....».
انجام: «...فصل زمستان متوسط و نقصان اهل قلم از طرف سلاطین و حبوبات نیکو و وافر بود و در آخر سال اراجیف بسیار بود و رعیّة در امن و امان باشد و جمعیت کارها و فرح حال خاطرها پیدا شود....در عوام الناس و مقاصد و مهمات برآورده شود.
از: ؟.
رساله ای کوتاه در ذکر زایچه یکی از شاهان و حکمرانان - میباشد که با توجه به مبانی و اصول نجومی توسط عضد الدوله میر فتح الله شیرازی (ظاهرآ قرن )10 استخراج و محاسبه شده است.
آغاز: «ذکر زایچه سعادت ارقام...در سالی که قدوه علمای روزگار....مشرف شده بمراتب رفیع و مدارج عالی خلقت امتیاز یافت.....
انجام: «..اگر بنظر انصاف دیده شود ظاهر گردد که در حالت خدادانی و ایزدشناسی و در جلالت قدر و منزلت و رفعت صوری و معنوی....صاحب طالع را....صورت و معنی تهنیت مینمایند تمت».
هر سه رساله تحریر سده 12 میان رساله اول و دوم چهار ثمره از خوارزمی نقل شده و در پی رساله دوم مطلبی از تاریخ الکبری در ذکر زایجه مسعود جلال الدین اکبر شاه پادشاه هند
ص: 456
آمده و در دنبال رساله سوم طالع جلوس حضرت شاهنشاهی توسط ابو الحامی غزنوی و نیز مطلبی از انوار نعمانیه جزائری آمده است.
128 برگ، 15 × 22
از: محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی - 1091 ق.
این اثر در دوازده مقاله و هر مقاله در پنج حکمه در مسائل اعتقادی تدوین شده است؛ این رساله در سال 1088 ق موافق با جمله «مکنونة الکلمات» پایان یافته است.
[الذریعه 17-75 - کتابشناسی آثار فیض / 214 - مرعشی 2-130 - مشار - مجلس 7-214 - سپهسالار 5/ 403].
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 - 672 ق.
رساله ای در سلوک معنوی که در پنج باب (هر باب در شش فصل) تنظیم شده است.
مکرر چاپ شده است.
[نسخههای خطی فارسی 2-1057 - الذریعه 2-477 - دانشگاه تهران 9-1234 -
مجلس 10-980 - سپهسالار 3/ 224].
آغاز: «سپاس بیقیاس بار خدایی را که بسبب آنکه هیچ عقل را قوت اطلاع بر حقیقت او نیست...».
انجام: «...این است آنچه خواستیم که در این مختصر ایراد کنیم و اینجا سخن منقطع شد والسلام علی من اتبع الهدی».
ص: 457
از: محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی - 1091 ق.
این کتاب که مکرر چاپ شده است در بردارنده یکصد حکمه در معارف اعتقادی و اصول اخلاقی و آداب دینی است، مؤلف از دید فلسفی آمیخته به عرفان مسایل را طرح نموده و به احادیثی استناد نموده که بنظر برخی بزرگان در کتب حدیث مشایخ روایت وجود ندارد، این کتاب در سال 1057 ق پایان یافته و مؤلف تلخیصی از آن را در سال 1089 ق با نام «الکلمات المخزونة» ارائه داده است.
[الذریعه 18-119 - مرعشی 15-209 - دانشگاه تهران 9-899 -
کتابشناسی آثار فیض / 220 - مجلس 16/ 373].
هر سه کتاب نستعلیق میرزا احمد بن ابوالحسن الشریف در 1284
با مهر بیضوی «شعاع 1311» و مربع احمد بن ابوالحسن الشریف 1274» بر برگ اول و آخر.
فهرست مقالات و کلمات هم در پایان کتاب اول هست.
146 برگ، 17 × 21
از: ظهیر الدین علی بن یوسف بن عبدالجلیل نیلی، قرن 8
شرح کتاب «الفصول» خواجه نصیر طوسی (672 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم و تمام متن را در بر دارد.
[الذریعه 23-10 - مرعشی 6-237 - الفبایی آستان قدس / 558].
آغاز: «الحمد لله مبدع نظام الاصول و مخترع ترتیب الفصول بحکمة تبهر العقول ساطع الانوار الباهرة و خالق النّفوس الطّاهرة.....و بعد فهذا کتاب منتهی السؤول فی شرح الفصول صنّفها...».
ص: 458
انجام: «..و المسؤل من الله العظیم شانه العزیز سلطانه الواضح برهانه ان یجعلنا ممن شکر عمله و غفر زلله و جعل الی الجنة منقلبه انه لا یخیب من سأله و لا یخسر من امله و الحمد لله وحده.
از: ذوالکفل بن فتح الله، پیش از قرن 10
رساله ای کوتاه در بیان کیفیت و چگونگی معجزه بودن قرآن شریف که بدرخواست سائلی برشته تحریر درآمده است.
آغاز: «الحمد لله الّذی هدانا بانوار العقل و ایّدنا بوحی الرسل....و بعد فیقول العبد الراجی الی عفو الله ذوالکفل بن فتح الله فقد استرشد فی کیفیة ان...»
انجام: «..فیستغنی عن التقلید فان ماورآء عبّاد ان قریة و نختم هذه الفائده المنیفة وا النکتة اللطیفة بالحمد لله وحده والصلاة والسلام علی خیر خلقه و مظهر لطفه محمد و آله الطاهرین المعصومین و سلم تسلیمآ کثیرا کثیرآ.
از: رکن الدین محمد بن علی جرجانی - زنده 728 ق.
ترجمه کتاب «الفصول النصیریة» خواجه نصیر الدین طوسی (672 ق) که در چهار فصل تنظیم شده است:
الفصل الاول؛ فی التوحید. الفصل الثانی؛ فی العدل. الفصل الثالث؛ فی النبوة. الفصل الرابع؛ فی المعاد.
چاپ شده است.
[الذریعه 4-122 - مرعشی 3-74 - نمازی خوی / 368 -
التراث العربی 2-32 - فاضل خوانساری 1/ 111].
ص: 459
آغاز: «اما بعد حمد الله الواجب وجوده الفائض علی سائر القوابل جوده.
کتاب اول و دوم نسخ احمد بن عبدالحسین الحلّی در 955 و هر دو علامت تصحیح دارد با مهر مربع «الواثق بالله الغنی عبده محمد علی» در کتاب اول.
کتاب سوم نسخ عز الدین بن شمسا مازندرانی در 956 در بلده مبارکه کلکنده (کلکته).
190 برگ، 14 × 20
از: مصلح الدین سعدی شیرازی (619 ق).
به جلد 2 ص 635 رجوع شود.
[مرعشی 3-7 - الذریعه 18-220 - مجلس 26-257 - مشار فارسی 4-4116 و 4283 -
نسخههای خطی فارسی 5/ 3602].
از: لطفعلی بن محمد کاظم بن لطفعلی تبریزی شیرازی دانش، 1268 - 1350 ق.
مؤلف که یکی منشیان «امیر عبدالله بن علیرضا بن رستمخان» بوده بدرخواست وی چکامه ای فارسی سرود و خود آن را شرح نمود بعدها آن مورد توجه منشیان و ادیبان واقع و شروح و حواشی بدان نگاشته شد.
آغاز:
«ای در بن بودت شده اندیشه تباه نایافته دانش مهین سوی تو راه
گفتم سخنی مگر ز رازت دانم با این همه فرهنگ نگشتم آگاه...»
انجام: «...ای خدای پاینده هم از تو خواهنده ام که این حروف را در جملت مصنّفات نیاری و مرا در شمارش مصنّفان نداری و.....گاهت پناهم که هدف اعتراض انامم نفرمائی فانک انت الکافی الکریم».
ص: 460
از: علی اصغر یزدی.
دیباچه چکامه اثر بدیع و ادیبانه میرزا لطفعلی بن محمد کاظم دانش «1350 ق» پس از انتشار مورد توجه برخی واقع و شروح و تعلیقاتی بدان نگاشته شد، شارح توضیحات رباعی واقع در ابتدای دیباچه چکامه را که یکی از افاضل شرح نموده نپسندیده و خود شرح دوباره ای بدان زده است، بیت اول رباعی عبارتش از.
ای در بن بودت شده اندیشه تباه نایافته دانش مهین سوی تو راه
آغاز: «الحمد لله الّذی شرح صدورنا لفهم اسرار المعانی و البیان...اما بعد چنین گوید العبد الاحقر....که چون چندی بمطالعه دیباچه شرح چکامه پارسی مشغول....».
انجام: «..و پیش از این هر کس خواهد....از کتب قوم رجوع نماید چون دستور و معیار و رساله سیفی و جمع مختصر، و حقیر این مختصر را بر لفظ مختصر ختم نمود والله تعالی هو ولی التوفیق نعم المولی و نعم النصیر».
کتاب اول نستعلیق میرزا آقاخان در 1298 یادداشتی از علی بن حسین کاتب الخاقان و عمو زاده کاتب این نسخه به تاریخ 1338 در برگ آخر آن هست.
کتاب دوم تنها دیباچه شرح مزبور را دارد و تمام ابیات چکامه در پایان نسخه آمده، و روی برگ 97 یادداشتی بخط مؤلف حاکی از تصحیح و مقابله با نسخه اصل در سال 1298 دیده میشود.
کتاب سوم نستعلیق هدایت الله بن فتح الله در 1297 در طهران.
130 برگ، 16 × 22
از: یوسف بن احمد بن ابراهیم بحرانی - 1186 ق.
ص: 461
رساله ای است در احکام ارث همراه اشاره به ادله که بنام برادرش محمد بن احمد بحرانی در سلخ رمضان 1155 ق در شیراز و در یک مقدمه و شش فصل و یک خاتمه نگاشته شده است.
[الذریعه 11-224 - مرعشی 5-67 - الفبایی آستان قدس / 280 -
دایرة المعارف اسلامی 1/ 121].
آغاز موجود: «...امّا المقدمة ففیها مباحث الاوّل موجبات الارث علی ما ذکره اصحابنا و عضدته اخبارنا اما نسب او سبب...».
انجام: «...والله سبحانه اسأل ان یوفقنی للعلم و العمل بجملة احکامه و ان....الخلل و الخطل فی معرفة حلاله و حرامه و ان یجعل ما....قلمی فی جملة المسائل و الرسائل ذخرآ لی فی یوم لا تغنی فیه الوسائل».
از: یوسف بن احمد بن ابراهیم بحرانی - 1186 ق.
نام کامل کتاب «کشف القناع عن صریح الدلیل فی الرد علی من قال فی الرضاع بالتنزیل» میباشد در آن نظر میرداماد استر آبادی (1041 ق) در باب رضاع رد شده است، این رساله که در شیراز نگاشته شده در 20 شوال 1149 ق پایان یافته و در یک مقدمه و سه باب است.
[الذریعه 18/ 53].
آغاز: «نحمدک یا من وفّقنا للارتضاع من لبان العلوم بما اشتدت علیه قوی النّفوس منّا....».
انجام: «..و کتب محرّر الرّسالة بیده الدّاثرة الفقیر الی جود ربّه العمیم یوسف بن احمد بن ابراهیم الدرازی البحرانی بتاریخ شهر شوّال بالتوفیق و الاقبال من السنة التاسعة والاربعین بعد المائة و الالف....حامدآ مصلیّا مستغفرآ».
ص: 462
(کلام - عربی)
از: مقداد بن عبدالله سیّوری حلّی - 826 ق.
به جلد 1 ص 557 رجوع شود.
[الذریعه 24-18 - مرعشی 1/ 21].
هر سه کتاب نسخ اسماعیل بن ابراهیم حسینی شیرازی در 1229
کتاب اول علامت تصحیح دارد و مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین ابوالقاسم بن محمد حسین» در برگ آخر آن هست.
کتاب سوم هم حاشیه نویسی و علامت تصحیح دارد.
کتاب دوم به درخواست ابوالقاسم بن محمد حسین شیرازی استنساخ شده است.
146 برگ، 12 × 21
از: محمد هادی بن محمد امین طهرانی - 1321 ق.
شرح استدلالی بر باب بیع «شرایع الاسلام» محقق حلی (676 ق) است.
چاپ شده است.
[به ذریعه 3-193 رجوع شود ].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین....و بعد فیقول المسکین المستکین محمّد هادی بن محمّد امین حشرهما الله تعالی مع الائمة المعصومین سلام الله علیهم اجمعین ان هذه جملة ممّا خطر بالبال فی کشف الغطأ عما...».
ص: 463
از: محمد هادی بن محمد امین طهرانی - 1321 ق.
بخش خیارات آن است.
بصورت سربی در سال 1325 ق بطبع رسیده است و چاپ جدید هم دارد.
[الذریعه 10/ 8].
آغاز: «الحمد لله الّذی هدانا الی مسالک شرائع الاسلام و نوّر مدارکه بجواهر الکلام و احکم لنا القواعد نهایة الاحکام بجامع المقاصد و کشف اللثام....اما بعد فیقول المسکین المستکین...ان النوامیس الالهیة من اطوار...».
از: محمد هادی بن محمد امین طهرانی - 1321 ق.
رساله ای است کوتاه در بیان فرق حق و حکم.
[به ذریعه ج 7 رجوع شود ].
آغاز: «الحمد لله الّذی احیی ما اندرست من اعلام الدین بالعلماء المجدّدین فنصب فی کل زمان من یقلع اساس المبدعین....امّا بعد فیقول المسکین المستکین....انه قد سئلنی بعض الافاضل عن طائفة من المسائل...».
هر سه نسخ محمود بروجردی در 1316 کتاب اول و دوم تصحیح شده است.
238 برگ، 16 × 22
از: حسن بن جعفر بن خضر کاشف الغطا - 1262 ق.
ص: 464
رساله ای است کوتاه و استدلالی در مقوله غصب که با استفاده از آیات و روایات و اقوال و آراء فقها نگاشته شده و بگفته صاحب الذریعه این رساله جزئی از کتاب معروف مؤلف موسوم به «انوار الفقاهة» نیست.
[الذریعه 16/ 57].
آغاز: «بسمله و بعد فیقول الاحقر حسن بن شیخ جعفر هذا کتاب الغصب نسأل الله تمامه و فیه امور احدها دلّ الکتاب والسنة و الاجماع بقسمیه علی تحریم الغصب و ترتب الضمان علیه فی الجملة...».
انجام: «...ثم ان هذه الشرکة هل هی شرکة واقعیة او ظاهریة الظاهر انّها فی الممتزج واقعیة و فی غیره من المختلط ظاهریة فلو امکن الیه....الشرکة من حینها مع احتمال انفساخهما من اصلها.
از: حسن بن جعفر بن خضر کاشف الغطاء - 1262 ق.
رساله ای متوسط در احکام و فروعات کتاب القضاء و شهادات که با توجه به آیات و روایات و اقوال فقها نگاشته شده است.
[الذریعه 12-209 - الفبایی آستان قدس / 310 - مرعشی (شماره 7675) ].
آغاز القضاء: «الحمد لله الّذی علم بالقلم علم الانسان ما لم یعلم...و بعد فیقول الاحقر حسن بن الشیخ جعفر هذه رسالة وجیزة فی احکام القضاء ینتفع بها المبتدی و المنتهی بحول الله تعالی وقوته و سمیته بالسّلاح الماضی...».
از: حسن بن جعفر بن خضر کاشف الغطاء.
رساله ای است در احکام و فروعات و مسائل میراث که بصورت استدلالی و با
ص: 465
توجه به آیات و روایات و اقوال فقها برشته تحریر درآمده است.
در جلد اول ذریعه فرموده اند شاید از اجزاء انوار الفقاهه باشد.
آغاز: «بسمله و بعد فیقول الحقیر الاحقر حسن ابن الشیخ جعفر انّ الامثل فی نوع الانسان بل کل مکلف من انس و جان خروج الملک عند بعد موته من ملک عین او منفعة او حق او بضع لعدم...».
انجام: «..و الّا عملت فی فریضة مع الفریضتین فاعملت فی فریضة الثانی مع الاوّل و کذا لو فرض موت اربع او ما زاد فان العمل واحد».
هر سه بیتاریخ و بینام کاتب. در پایان نسخه تاریخ 1294 دیده میشود.
186 برگ، 15 × 22
از: محتشم کاشانی، 913 - 1000 ق.
دیوان چهارم از کلیات محتشم کاشانی است که درباره مسائل عشقی به نظم و نثر تحریر و در سال 980 ق نگارش آن خاتمه یافته است، ناظم این رساله را بنام «شاطر جلال» که در سال 970 ق از اصفهان بکاشان رفته بود جلالیه نامیده است. و به یاد او 64 (= جلال) غزل در ستایش سروده است.
به جلد دوم این فهرست ص 421 رجوع شود.
[الذریعه 5-126 - مجلس 37-531 - ملی تهران 1-443 -
نسخههای خطی فارسی 3-1892 و 4/ 2741].
آغاز: «بر ضمیر آینه نظیر عاشقان صاحب حال و خاطر...پذیر صاحب مذاقان....».
انجام:
«..پس این کلام بدین وجه اگر به دل ننشیند به هیچ وجه نباشد گنه ز جانب قائل»
ص: 466
از: محتشم کاشانی، 913 - 1000 ق.
دیوان پنجم محتشم که در سی و یک سالگی سال 944 ق به صورت نظم و نثر در 1600 بیت سروده است.
[نسخههای خطی فارسی 4-3284 - الذریعه 24-293 - مجلس 36/ 380].
آغاز: «نیاز نامحدود نثار معشوقی که در هواداری خورشید جمالش کمند رؤیت ارنی نگویان...».
از: محتشم کاشانی، 913 - 1000 ق.
به جلد 2 ص 421 رجوع شود.
[مجلس 2-246 - الذریعه 9-972 - ملی تهران 1-166 - نسخههای خطی فارسی 3/ 2514].
آغاز:
«نفیر مرغ سحر خوان چو شد بلند صدا پرید زاغ شب از روی بیضه بیضاء»
انجام:
«..افسوس محتشم که ره نطق بست و ماند در کان طبع نادره درّهای مخزنی»
کتاب اول نستعلیق 1241 به خواهش میرزا اسدالله.
کتاب دوم و سوم تحریر سده 13 برخی صفحات نونویس است و برگ اول کتاب اول توسط یاور شمس الدین حقی نونویس شده است.
285 برگ، 14 × 21
ص: 467
از: بهاء الدین محمد بن حسینی عاملی - 1031 ق.
به جلد 1 ص 30 رجوع شود.
از: زین الدین بن علی بن احمد عاملی، 911 - 966 ق.
به جلد 1 ص 549 رجوع شود.
[مجلس 25-166 و 4-409 - الذریعه 23-209 - مرعشی 2-47 - الفبایی آستان قدس / 568].
از: محمد سعید بن محمد مفید قمی - 1130 ق.
شرح مفصلی است بر کتاب «التوحید» شیخ صدوق (381 ق) است که به روش عرفانی و حکمی نگاشته و در چهار جلد تنظیم شده است.
چاپ شده.
به جلد 1 این فهرست ص 295 رجوع شود.
[الذریعه 13-153 - مجلس 25-165 و 12-172 - مرعشی 1-39 - الفبایی آستان قدس / 330].
آغاز: «سبحانک و حنانیک یا سبّوح یا قدّوس و فّقنا اللّهم کی نسبّحک کثیرآ و نذکرک کثیرآ انّک کنت بنا بصیرآ و ارنا اللّهم حقائق الأشیاء کما هی حتّی یحمدک کلّنا بجملة محامدک کلّها...».
انجام: «..یستشهد بحدوث الاشیاء علی ازلیته و بما و سمها به من العجز علی قدرته و بما اضطرّها الیه من الفناء علی دوامه هذه الفقرات الثلث مبتنیة علی قاعدة شریفة مقتبسة من انوارهم...».
ص: 468
کتاب اول نسخ محمد شریف بن محمد هاشم بن محمد مؤمن بن ولی محمود در رمضان 1021 یا 1121 حاشیه نویسی فراوان دارد.
کتاب دوم نستعلیق حسن بن محمد در صفر 1227
کتاب سوم که جلد اوّل این شرح است تحریر سده 13 و از آخر ناقص میباشد.
275 برگ، 16 × 20
از: محمد صالح بن محمد تقی بن اسمعیل استرآبادی، 1248 - زنده 1313 ق.
رساله ای است در شرح حال 100 تن از علما و ادبای شهر استرآباد که در سال 1294 ق به درخواست و نام ناصرالدین شاه تالیف شده است، مؤلف زندگینامه خود را در پایان رساله آورده. این رساله در ضمن مجموعه «استرآباد نامه» بچاپ رسیده است.
[فهرستواره 3-1922 - استرآباد نامه /105 - 213].
آغاز: «بهترین گلها و نیکوترین شکوفهها که تماشائیان گلستان و بوستان وجود از شاخسار معرفت و علم بقدر مقدور اجتناء نمایند...».
انجام:
«جاوید باد دولت شهزاده تا خدا گوید کنون قیامت کبری برآورم»
این رساله و رساله بعد در «بیان جغرافیا و تعداد نفوس» نیشابور و دره جزکه به دستور ناصرالدین شاه و حکم تلگرافی سپهسالار اعظم اقدام و اطلاعات آن توسط حاکم شهر در سال 1296 ق تهیه و به مرکز ارسال شده است، این اطلاعات شامل تعداد نفوس، وضعیت مزارع، آب و هوا و وضعیت معیشت روستاهای نیشابور
ص: 469
و دره جز را در بر میگیرد.
آغاز: «کتابچه خانواری و نفوس ولایت نیشابور که حسب الامر اقدس شهریاری روحی و ارواح العالمین فداه و موافق حکم تلگرافی جناب مستطاب...خانوار ،2900 نفوس 11110
این رساله و رساله قبل ظاهرآ با رساله ای درباره تربت حیدریه توأم بوده که در این نسخه فقط دو سطر از آن موجود است.
آغاز:......
انجام: قریه سید آباد در قبله رادکان یک فرسخ دورتر واقع است در معبر راه قوچان و عشق آباد اتفاق افتاده است پنجاه و هفت خانوار میباشد.
هر سه بیتاریخ و تحریر سده 13
125 برگ، 17 × 23
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی - 1031 ق.
به جلد 1 ص 417 رجوع شود.
از: محسن بن محمد طاهر طالقانی قزوینی، قرن 12
به جلد 1 ص 385 رجوع شود.
[مجلس 25-452 - الذریعه 15-359 - مرعشی 2-285 - مشار عربی /641 -
امام صادق قزوین 1/ 185].
ص: 470
از: محمد محسن بن محمد طاهر طالقانی قزوینی، قرن 12
رساله ای مختصر در شرح ابیات مشهوری که در تمیز اسماء عدد آمده و بصورت «قوله - قوله» نگاشته شده است.
[الذریعه 13/ 170].
آغاز: «قال الفتاق الی الله القادر...الحمد لله رب العالمین....قوله: ثمانآ مفعول مقدم علی فمیّز...».
انجام: «..و اما البواقی من...و غیره فیطلب فی غیر هذا الکتاب لانه لا یلیق به الاطناب».
کتاب اول نسخ محمد علی بن میرزا محمد ابراهیم اصفهانی در 1201 برای محمد تقی کجوری. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
کتاب دوم نسخ همان کاتب در 1217، تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
رساله سوم نستعلیق 1217
81 برگ، 13 × 21
از: محمد جعفر بن سیف الدین استرآبادی، 1263
مؤلف کتابی در اصول دین و معتقدات امامیه بزبان عربی نگاشت و آن را «اصل الاصول» نامید، سپس آن را بزبان فارسی ترجمه کرده و «شاخ نبات» نامیده و به آن نیز «اصل الاصول» گفته میشود.
[نسخههای خطی فارسی 2-878 - الذریعه 2-167 و 13-3 -
ملی تهران 2-209 - مرعشی 10/ 233].
ص: 471
آغاز: «الحمد لله علی نواله والسلام علی رسوله و آله اما بعد چنین گوید خادم بساتین مذهب جعفری از مذاهب شرع محمدی... که ابن رساله ایست مسماة باصل الاصول که چون شاخ نبات است...».
انجام: «..بعد از پاک شدن از گناهان یا عفو از آن بشفاعت پیغمبر یا امام یا یکی از مؤمنان از جهنم بیرون می آورد باعراف یا بهشت میبرد نجّانا الله من عذاب القبر و البرزخ و المحشر و النار».
از: سیف الدین علی بن محمد جعفر استرآبادی، 1242 - 1315 ق.
شرحی است بر «اصل الاصول صغیر» پدرش محمد جعفر استرآبادی (1263 ق) است که بصورت «اصل - شرح» تنظیم شده است، این رساله شب هفدهم صفر 1258 ق پایان یافته است.
ص 3 تا 79 نسخه چاپی الفلک المشحون محمد جعفر استر آبادی است.
[الذریعه 16-233 - نسخههای خطی فارسی 2-977 - مرعشی 10-261 - نشریه دانشگاه 6/ 444].
آغاز: «الحمد لله الذی اصل اصول الدین والمذهب لیستنفذ عباده من لجج الجهالة و فرّع فروع الدین و المذهب لیخرجهم من بحیرة حیرة الضلالة...اما بعد میگوید مستهدی بسوی خداوند هادی...».
انجام: «...فی یوم الساعة من خطر عظیم لانا نکون محتاجون بلطفک و کرمک».
از: محمد جعفر بن سیف الدین استرآبادی - 1263 ق.
رساله ای کوتاه در ترجمه و شرح مختصر چهل حدیث از رسول گرامی اسلام «ص» است که در منقبت و فضیلت امیرالمومنین «ع» وارد شده که بدرخواست
شخصی بنام حاج عبدالله نگاشته و در نوروز سال 1240 ق از تالیف آن فارغ شده است.
[الذریعه 25-200 - مرعشی 10-369 - مجلس 38/ 526].
ص: 472
آغاز: «الحمد لله علی نواله والصلاة والسلام علی آله اما بعد پس میگوید...که اخ اعز روحانی موفق بتوفیق سبحانی حاج بیت الله الحرام حاج عبدالله سلمه الله...».
انجام: «...الی غیر ذلک من الاخبار و الفقرات، الحمد لله جعلنا من...وفقنا لجمع هذه الاخبار فی مشهده».
در فهرست سابق این کتابخانه شماره 2322 زاد المعاد با سرلوح زرین بوده که فعلا مفقود و به جای آن این مجموعه قرار داده شده است.
کتاب اول نسخ 1260
کتاب دوم نسخ سده 13
کتاب سوم نستعلیق محمد علی کاشانی در 1261
نسخه وقف بر اولاد مؤلف است.
128 برگ، 14 × 20
از: علاء الدین علی بن محمد قوشچی - 879 ق.
به جلد 2 ص 781 رجوع شود.
[الذریعه 16-94 و 25-258 - نسخههای خطی فارسی 1-370 -
مشار فارسی 5-5544 - آستان قدس 10/ 78].
ص: 473
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 - 672 ق.
به جلد 2 ص 82 رجوع شود.
[الذریعه 3-187 - مجلس 15-44 و 25-348 -
نسخههای خطی فارسی 1-243 - مشار فارسی 1/ 841].
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی - 1031 ق.
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
[الذریعه 7-224 - مشار عربی/334 - دایرة المعارف اسلامی 1-98 -
امام صادق قزوین 1/ 375].
رساله اول نسخ 1195
رساله دوم و سوم تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد و نسخ سده 12 میباشد.
61 برگ، 14 × 20
از: محمد بن عبدالغنی اردبیلی.
به جلد 1 ص 286 رجوع شود.
از: محمد محسن طالقانی قزوینی.
به جلد 1 ص 385 رجوع شود.
ص: 474
از: میر سید شریف جرجانی.
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
کتاب اول نسخ محمد بن عبدالصمد اردبیلی در 1232
کتاب دوم نسخ محمد تقی بن محمد در 1280
کتاب سوم نستعلیق شکر الله اردبیلی در 1284
180 برگ، 14 × 20
از: محمد بن عبدالغنی اردبیلی.
به جلد 1 ث 286 رجوع شود.
از: سعد الدین تفتازانی.
به جلد 1 ص 294 رجوع شود.
از: ابن حاجب مصری.
به جلد 1 ص 439 رجوع شود.
کتاب اول نسخ سده 13 از آخر ناقص است.
کتاب دوم نسخ سده 13
کتاب سوم نسخ 1239 با مهر بیضوی «ابراهیم الحسینی» در برگ آخر.
171 برگ، 15 × 20
ص: 475
از: مرتضی بن محمد امین انصاری دزفولی، - 1214 - 1281 ق.
رساله عملیه در بیان مسائل فقهی که بصورت مسأله - مسأله ذکر و در یک مقدمه و یک خاتمه تنظیم و توسط حاج محمد علی یزدی گردآوری شده است.
[الذریعه 12/ 175].
آغاز: «الحمد لله الواحد الاحد الصمد والصلاة علی رسوله و آله البررة الامجد و بعد بر ضمیر مسترشدان طریق دین مبین و سالکین شریعت سید المرسلین و طالبین سرور رحمة للعالمین مینگارد که این وجیزه برخی از سؤالات...».
انجام: «..و اگر معترف باشد به آنکه گناه کرده و حرام است در آن حال بمیرد او را از ایمان بیرون میبرد و از اسلام بیرون نمیبرد و عذابش سبک خواهد بود و قد ختم بالخیر».
از: محمد یوسف حائری استرآبادی - 1287 ق.
رساله ای است در بیان صیغههای عقود و ایقاعات که بر منهج مألوف بین علما نگاشته و به رؤیت شیخ مرتضی انصاری (1281 ق) رسانده و موافق فتاوای وی و در یک مقدمه و بیست و سه مقصد و یک خاتمه تنظیم نموده است.
[الذریعه 15-110 - مرعشی 13/ 159].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....و بعد چنین گوید احقر عباد الله منقطع از نیل ایادی...که این جمله ایست در بیان صیغ عقود و ایقاعات...».
انجام: «..و من زاده زاده الله علوآ و رفعة متعنا الله و جمیع المسلمین بتوفیق الطاعات محمد و آله خیر السادات».
ص: 476
از: محمد یوسف حائری استرآبادی، - ؟ 1287 ق.
رساله ای است در احکام رضاع برابر با فتاوای شیخ مرتضی انصاری تدوین و در سه فصل و یک خاتمه تنظیم شده است.
[الذریعه 11-193 - الفبایی آستان قدس /283 - مرعشی 13/ 159].
آغاز: «الحمد لله....اما بعد چنین گوید افقر العباد الی ربّه....این چند کلمه ایست سودمند در بیان مسائل رضاع و احکام آن از رای شریف سرکار شریعتمدار اعلم العلماء المجتهدین العظام و افقه الفقهاء الراشدین...».
کتاب اول نسخ علی اکبر موسوی در 1297 در هامش آن فتاوای میرزای شیرازی با امضاء «میرزا» هست.
کتاب دوم نسخ 1279
کتاب سوم تحریر سده 13 و از انجام ناقص است.
90 برگ، 17 × 21
شامل چهار جزوه درسی که به یکی از فارغ التحصیلهای مدارس قدیم تعلق دارد
1 - تاریخ. 2 - جغرافیا. 3 - معرفة النفس. 4 - اخلاق.
تحریر مؤلف در سده 14 میباشد.
از آغاز افتادگی دارد.
365 برگ، 17 × 21
ص: 477
از: میرزا آقا تبریزی، قرن 13
تئاتر و نمایشنامه داستانگونه ای در بیان جریان حسابرسی ایام حکومت سه ساله اشرف خان حاکم عربستان که در سال 1232 ق به تهران احضار و به مسائل مالی وی رسیدگی شد، این داستان در چهار مجلس تنظیم شده است.
[فهرستواره فارسی 1-335 - نسخههای خطی فارسی 5/ 3687].
آغاز: «سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان در ایام توقف او در طهران که در 1232 ق به پایتخت احضار میشود و حساب سه ساله ولایت را پرداخته مفاصا میگردد و بعد از زحمات زیاد دوباره ...».
انجام: «..هر کس پرسید بگوئید نقل و مکان میکنیم به امامزاده حسن و چهار روز آنجا هستیم و بعد خواهیم رفت به همین تدبیر اشرفخان سوار شد و از طهران جانی بدر برد تمام شد حکایت اول».
از: میرزا آقا تبریزی، قرن 13
تئاتر و نمایشنامه مختصری درباره روش حکومتداری زمان خان حاکم بروجرد در سال 1336 ق که به طنز و هجو نگاشته شده و در چهار مجلس تنظیم شده است.
[فهرستواره فارسی 1/ 349].
آغاز: «طریقه حکومت زمان خان بروجردی و سرگذشت آن ایام در ضمن چهار مجلس تمام میشود بعون الله تعالی فهرست اسامی اعضای مجلس: زمان خان حاکم، فرخ بیک فراشباشی او، میرزا جهانگیرخان ندیم و لهله او...».
انجام: «..فراشباشی چای میخورد و پیشکشها را برمی دارد و خرامان خرامان از
ص: 478
حجره حاجی رجب بیچاره خداحافظی میکند میرود، تمام شد.... بازی حاجی رجب تاجر».
از: میرزا آقا تبریزی، قرن 13
نمایشنامه ای کوتاه در بیان سرگذشت شاه قلی میرزا و وقایع ایام او که در جریان سفر به کربلا چند روزی در کرمانشاهان نزد شاه مراد میرزا حاکم آنجا اقامت نموده است این تئاتر در چهار مجلس تنظیم در آن از فساد و نابسامانی حاکمان انتقاد شده است.
آغاز: «حکایت کربلا رفتن شاه قلی میرزا و سرگذشت ایام توقف چند روزه در...اسامی اعضای مجلس: شاه مراد میرزا حاکم کرمانشاهان، شاه قلی میرزا برادر بزرگ او و زائر، ایرج میرزا پسر حاکم، نامور خان...».
انجام: «....همینکه اسبابها بمن رسید سوار میشوم میرانم یکسر به قصر شیرین چند روز در آنجا هستم تا قدری خرجی بمن برسانید به همین تدبیرات شاهزاده را بیرون میکنند از این ورطه خلاص میشود بیچاره جانی بدر میبرد و میرود».
هر سه بدون تاریخ و تحریر سده 13
71 برگ، 14 × 21
از: میرزا جان حبیب الله باغنوی شیرازی،
- 994 ق.
حاشیه ای است بر «اثبات الواجب (قدیم)» جلال الدین دوانی (908 ق) (یا حاشیه بر حاشیه آن) که بصورت «قوله - اقول» تنظیم شده است.
[مرعشی 6-308 - 13/ 135 - آستان قدس 1-74 - کشف الظنون 1/ 842].
ص: 479
آغاز: «بسمله، قوله: منهم من زعم ان جمیع براهین هذا المطلب بتوقف علی ابطال الدور [.... فما ذکره رحمه الله اشارة الی الرد علی القائل الغیر المفارق قوله ولو کان فی ابطال الدور ای ابطال الدور...».
انجام: «..بصورته المطلقة له فی الماهیة...و هکذا هذا آخر ما قصدنا ایراده فی حاشیة الرسالة...والحمد لله علی الاتمام و علی رسوله افضل الصلاة والسلام ما دامت الارض والسماء...بدوام طلوع الشمس علی صفحات الایام».
از: محمد حنفی تبریزی، - 900 ق.
حاشیه ای بر «اثبات الواجب» جلال الدین دوانی (908 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم و برای یکی از امرا نگاشته شده است.
[کشف الظنون 1-842 - مرعشی 6-308 - آستان قدس 11-320 و 325].
آغاز: «الحمد لمن تقدس جنابه عن ان یکون شریعة لکلّ وارد و تنزه عن ان یطلع علیه الا واحد بعد واحد...».
انجام: «..قوله: واعلم انه.... الشیخ و غیره آه یعنی انهم لم [....]علی الاستلزام لم یدعوا التقدیم فلا یکون ما ذکره المتاخرون من التقدم تامآ نقلا عن القدماء کما انه لیس تمام...لا بالدلیل و بالبدیهة هذا آخر ما قصدت ایراده».
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی، - 908 ق.
رساله ای است معروف در اثبات واجب تعالی بروش حکمی از طریق ابطال دور و تسلسل و براهین حکمی دیگر که مورد توجه بزرگان واقع و حواشی متعددی بدان نگاشته شده است، این کتاب که پیش از دو «اثبات الواجب» دیگر دوانی تالیف شده به
ص: 480
اثبات الواجب قدیم مشهور است و نگارش آن باسم سلطان ابوالفتح بایزید خان بن مراد خان (886 ق) صورت گرفته است.
[مرعشی 6-308 - الذریعه 1-106 - آستان قدس 1-33 - کشف الظنون 1/ 842].
آغاز: «سبحانک سبحانک ما اعظم شأنک و اظهر برهانک انت الشاهد فی العین لا یشاهدک العین...».
انجام: «...و لکن هدایة ربّی یحقق الحق و یبطل الباطل.
کتاب اول نستعلیق میراز جان (سده دهم) در شهر قیصریه.
کتاب دوم نستعلیق عثمان بن رمضان الطرسوسی در 1082
کتاب سوم نسخ محمود بن علیشاه در 929 در شهر تبریز.
هر سه حاشیههایی از قاسم «محیی الدین» محمد چلپی، عبدالرحمن، مصلح الدین لاری، احمد منجلی، فناری و رسول دارد.
قسمت پایین نسخه رطوبت دیده.
164 برگ، 13 × 20
از: مولانا محمد علی، قرن 11
«عین الحکمة» نگاشته میر قوام الدین محمد رازی (قرن 11) که از تلامذه مولی رجبعلی تبریزی (1065 ق) بوده در حکمت و فلسفه و بفارسی است، تعلیقات حاضر بر بخشهایی از آن کتاب نوشته شده و در صفحه دوم، جمع آوری کننده تصریح کرده که مولانا محمد علی از کبار تلامذه میر قوام الدین بوده است و بعد از وفات وی جمع آوری شده است.
تعلیقات با عناوین «در بیان آنکه...» آغاز شده است.
ص: 481
در فهرست سابق این کتابخانه ص 87 این مجموعه به عنوان تعلیقات معرفی شده بود.
آغاز: «بسمله، در بیان آنکه موجود بما هو موجود لیس الّا موجود نه وحدت لازم ذات اوست و نه کثرت میفرماید رضی الله تعالی عنه، خلاصه دلیل آنکه وحدت و کثرت متقابلانند و متقابلان از آن جهت که متقابلانند...».
انجام: «..از این صورت قیاسی برهانی بر این مؤلف میشود کل ما یتصف بالغیبة والحضور فهو جسم و لا شیء من العقل و المعقول بجسم فلا شیء مما یتصف بالغیبة والحضور بعقل و معقول و بیان مقدمه صغری شد انتهی بعون الله تعالی».
از: ؟.
مجموعه شش فائده و تحقیق فلسفی است که با عنوان «اعلم یا بنّی ارشدک الله...» آغاز شده و مباحث مهمی است که گویا استادی به شاگردش القا کرده است، در لابلای رساله از حکمة العین میر قوام محمد رازی (قرن 11) و میر ابوالقاسم فندرسکی (1050 ق) نام برده شده است.
آغاز: «بسمله اعلم یا بنی ارشدک الله تعالی الی طریق السداد والصواب که عقل مدرک است با لذات و این ثابت شده است به برهان در موضع خودش...».
انجام: «..ای فرزند لکن....حمل کن نوع عرض را بر اشخاص عرض و جنس عرض را بر انواع عرض آنجا نتواند بود مقول تشکیک بهمان دلیل مذکور که ذات و ذاتی مقول بتشکیک، تواند بود فتبصر ان شاء الله».
از: میر ابوالقاسم بن میرزا بیک فندرسکی استرآبادی، - 1050 ق.
ص: 482
ملا مظفر حسین کاشی از اعیان حکماء سده یازدهم از میر فندرسکی سوالی درباره ذاتی و تشکیک و عدم او بر آنچه ذاتی است او را، پرسیده بود که در این رساله پاسخ میر بدان آمده است.
آغاز: «بسمله، آنچه فرموده بودی در ذاتی و تشکیک و عدم تشکیک او بر آنچه ذاتی است او را آنچه معتقد ضعیف است این است که نشاید که ذاتی مقول بتشکیک باشد...».
انجام: «..و بالجمله هر چه بجز حضرت رب العزة است از موجودات عینی او را از ترکیب چاره نباشد. تم کلام العارف الحکیم».
هر سه نستعلیق سده 11 بدون تاریخ و نام کاتب.
18 برگ، 14 × 20
از: کمال الدین حسین بن علی البیهقی کاشفی واعظی.
به جلد 2 ص 24 رجوع شود.
از: محمود بن عبدالکریم شبستری، 787 - 720 ق.
مکرر چاپ شده است.
[الذریعه 7-42 - نسخههای خطی فارسی 2-1129 - دانشگاه تهران 10/ 1779].
آغاز: «ای پیداتر از هر پیدایی و ای آشکارتر از هر هویدائی».
انجام: «...منه بدأ و الیه یعود و هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بکل شیء علیم».
ص: 483
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 - 672 ق.
به شماره [....] در مجموعههای سه کتابی در همین جلد رجوع شود.
کتاب اول از باب 36 تا اواخر باب چهل را دارد نستعلیق سده 13
کتاب دوم و سوم نیز نستعلیق سده 13
80 برگ، 16 × 22
شاید حاشیه بر رساله دوم همین مجموعه باشد.
آغاز: «قوله: علم للواجب الوجود ای الذات الذی وجوده مقتضی ذاته و التعبیر منه بهذه الصفة لما انها منشأ سائر الصفات علی ما قیل و لم یرد بالواجب الوجود...».
از: مولانا حسن الزیبادی.
شرحی است بر کتاب «الملخص فی الهیئة» نگاشته محمود بن محمد بن عمر چغمینی که بصورت مزجی نگاشته شده، در پایان نسبت به محشی را چنین آورده است: «تمت النسخة الشریفة المنسوبة الی مولانا حسن الزیبادی (یا الزیبادی) بید احقر العباد شریف».
آغاز: «الحمد هو الثناء باللسان علی الجمیل، لله علم للواجب الوجود.... افضاله...».
انجام:.«...و لذا قال صاحب التلخیص: الفریضة قد تکون واحدة و قد تکون متعددة الحمد لولیه والصلاة علی سیدنا محمد و آله و صحبه».
ص: 484
از: احمد بن موسی خیالی، - زنده 862 ق.
حاشیه ای کوتاه بر شرح سعد الدین تفتازانی (793 ق) بر «العقائد النسفیة» نجم الدین عمر بن محمد نسفی (537 ق) که بصورت «قال - اقول» نوشته و در اواخر رمضان 862 ق پایان یافته است.
[کشف الظنون 2-1145 - آستان قدس 1/ 104].
آغاز: «بسمله، قال الشارح النحریر عامله الله بلطفه الخطیر بعد ما تیمن بالتسمیة، الحمد لله اقول فی تعقیب التسمیة بالتحمید اقتداء باسلوب الکتاب الحمید و عمل بما شاع بل وقع علیه الاجماع و امتثال...».
انجام: «..قلت هذا الادعاء مما لا یقبل فی حق الانبیاء یؤتیه من یشاء والله ذوالفضل العظیم».
هر سه تحریر سده 11 کتاب اول از آغاز و کتاب سوم از انجام ناقص است.
کتاب سوم حواشی از عبدالحکیم سیالکوتی و یوسف دارد.
و نسخه توسط یوسف مردوخی مدرس استکتاب شده است.
164 برگ، 16 × 20
از: نوروز علی بن محمد تبریزی قزوینی، - زنده 1056 ق.
مؤلف در مقدمه گفته چون کتاب «اربعین» ابو حامد غزالی در اخلاقیات اثری ممتاز بود ولی بجهت اشتمال بر احادیث عامه مناسب بود رساله ای در اخلاق مشتمل بر احادیث مروی از ائمه هدی که از آن اقتباس شده تالیف نمایم، پس آن را تلخیص و در چهار قسم و هر کدام در چند فصل تنظیم نمود:
ص: 485
القسم الاول؛ فی جمل اصول الدین (-1 اصل و خاتمه).
[الفبایی آستان قدس /293 - الذریعه 12/ 3].
آغاز: «الحمد لله الذی هدانا من الملکات حبّه و الهمنا من التحفیقات لبّه و ارشدنا الی الطریق القدیم الامامیّة...فیقول اقل الطالبین بل تراب اقدامهم...کتاب الاربعین المنسوب الی صاحب الاحیاء و الکیمیاء ابی حامد...».
انجام: «..و هذا الیوم یوم جدید قد امهلنی الله فیه ولو توفّانی لکنت اشتهی ان یرجعنی الله الی الدنیا یومآ و احدآ لا عمل صالحآ...».
از: سید کاظم بن قاسم رشتی حائری، - 1259 ق.
رساله ای کوتاه در بیان اسرار شهادت امام حسین (علیه السلام) و یارانش در فاجعه کربلا که بدرخواست مولی عبدالوهاب قزوینی بنگارش درآورده است.
[الذریعه 2-46 - الفبایی آستان قدس / 47 - نمازی خوی / 420 -
فهرست کتب مشایخ / 332 - دایرة المعارف اسلامی 1/ 17].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی خیر خلقه و مظهر لطفه محمد و آله الطاهرین....فیقول العبد الجانی...».
انجام: «فیتنعّم بذلک من [....]الرتبة الاولی لمثل هذا فلیعمل العاملون و لا حول و لا قوة الّا بالله العلی العظیم».
(منسوب به) امام جعفر بن محمد الصادق علیه السلام.
به جلد 1 ص 494 رجوع شود.
هر سه کتاب نستعلیق سده 13 میباشد و کتاب اول از آخر ناقص است.
در آغاز نسخه مجالس روضه و مقتل برای اهل منبر در 35 برگ نوشته شده.
ص: 486
در پایان نسخه آثار و فوائد قرائت سی و سه آیه از قرآن مجید از روایت ابیّ بن کعب و نامه امیرمؤمنان (علیه السلام) به معاویه نوشته شده.
119 برگ، 17 × 21
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 - 816 ق.
رساله ای کوتاه در منطق که در مقابل رساله بلند «کبری»، «صغری» نامیده میشود، پسرش سید شمس الدین این دو را ترجمه بعربی کرده و صغری را «غرّه» و کبری را «درّه» نام نهاده است.
[الذریعه 15-42 - آستان قدس 1-345 - نسخههای خطی فارسی 2-1503 - مشار فارسی 3/ 3397].
آغاز: «بسمله، هر چه در ذهن آید اگر خالی از حکم باشد آن را تصور خوانند...».
از: حسام الدین حسن کاتی، - 760 ق.
به جلد 1 ص 287 رجوع شود.
از: نجم الدین عبدالله بن حسین یزدی، - 981 ق.
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
کتاب اول بیتاریخ.
کتاب دوم و سوم تحریر 1095
کتاب سوم تصحیح شده حواشی دارد.
133 برگ، 10 × 21
ص: 487
از: ؟.
داستان کوتاه درباره سؤالاتی که دختر ملک روم (یا چین) پس از مرگ پدر و به تخت نشستن مطرح نموده و به پاسخ دهنده آن وعده ازدواج خود را داده بود در این میان جوانی بنام عبدالعظیم از ترکستان پاسخهای وی را داده و پس از آن به وطن خود مراجعه نموده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما راویان اخبار و ناقلان و طوطیان شکر شیرین گفتار چنین روایت کرده اند که چون پادشاه روم فوت شد وی را پسری نبود و دختری داشت عاقل و بالغ بود بر تخت پدر نشست...».
انجام:
«مرد باید نکند میل طمع تا همه عمر وجودش بسلامت باشد...»
از: ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا، 370 - 428 ق.
منظومه در بیان دستورات طبی که خود تجربه کرده و نیز آثار و خواص رؤیت برخی ستارهها و کواکب و بیان اینکه دیدن فلان کوکب و ستاره چه تاثیر و خاصیتی بر جای میگذارد.
65 بیت است.
[مجلس 36-48 - فهرست مهدوی /27 - مخطوطات الطب الاسلامی / 57].
آغاز:
«ابدأ باسم الله فی نظم الحسن
اذکر ما جرّبت فی طول الزمن
ما هو بالطبع و بالخواص لکل عام و لکلّ خاص»
ص: 488
از: ؟. شاید از ابن سینا باشد.
رساله ای است مختصر شامل ادویه و داروهایی که برای تقویت قلب و رفع امراض آن تجویز شده که بصورت تهجی در دو بخش ادویه مفرده و ادویه مرکّبه تنظیم شده است.
آغاز: «...العین عنبر؛ حار یابس فی الثانیة مع متانة و لزوجة و خاصیة شدیدة فی التقویة».
انجام: «..فهو ما اختصرنا من الکلام فی الادویة القلبیة علی اقصی ما یمکن من الاختصار...حسبنا و نعم الوکیل».
کتاب اول نستعلیق 1244
کتاب دوم تحریر سده 13 و از انجام ناقص.
کتاب سوم نستعلیق احمد بن عبدالوهاب حسینی کاشانی در 1285 در دارالسلطنه اصفهان.
25 برگ، 10 × 16
از: قطب الدین محمد بن محمد رازی، - 766 ق.
به جلد 1 ص 83 رجوع شود.
از: ابو شیخ.
حاشیه ای است بر «حاشیة شرح الشمسیة» میر سید شریف جرجانی (816 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
ص: 489
آغاز: «...قوله فی کثیر من النسخ یرید ان وجود لفظه ثلاث فی کثیر من النسخ و ان کان موهمآ لوقوعها من المصنف لکن الصواب لخلافه...».
انجام: «..قوله و لما ثبت ان لهذا النوع اشارة الی ان التقدم لما اعتبر بالنسبة الی نوعهما لا الی اشخاصهما».
از: شیخ احمد بردعی.
حاشیه ای است بر «حاشیه الشمسیة» (یا شرح شمسیه) که بصورت «قوله - اقول» و «قلت - قلت» تنظیم شده است، نام محشی با خط کهنه روی برگ اول نوشته شده است.
آغاز: «بسمله و اما المقالات فثلاث الخ فان قیل لم لا یجوز ان یکون الثلاث الثانی زایدة دون الثلاث الاول قلت لان المقام مقام الاجمال و التفصیل فلابد ان یحمل الکلام اولا ثم یفصّل ثانیآ...».
انجام: «..الاشارة و ان معرفة وجودهما غیر نافعة فی الامثلة المذکورة فافهم فانه دقیق غایة الدقة والله اعلم بالصواب».
هر سه تحریر سده نهم و دهم. کتاب اول و دوم از آغاز و انجام ناقص است و هر دو تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
135 برگ، 12 × 17
از: ؟.
رساله ای کوتاه در احکام خانههای رمل که بصورت «فصل - فصل» تنظیم شده است.
ص: 490
آغاز: «بسمله، بدانکه هرگاه بخواهی رمل بکشی بایست هوا بد نباشد و شخص جنب نباشد و دعای عنده مفاتیح الغیب را بخواند و سه قل هو الله بخواند و صلوات بفرستد اول صبح تا ظهر...».
انجام: «..و در دوازدهم خبر از غایب و در سیزدهم به دست آوردن مال و در چهاردهم سفر با تعب و پانزدهم و شانزدهم عاقبت بخیر بود، تمام شد».
از: ؟.
رساله ای کوتاه در احکام خانههای رمل که مطابق روش رمّالان تنظیم شده است.
آغاز: «بسمله، الحیان:
چه در طالع برآید شکل لحیان
بنیکی رخ نماید هم تن و جان
سفر را نیک و غایب دیر آید ز گمگشته مجویی باز ناید»
انجام: «..پانزدهم دلیل است بر تردد خاطر از قبل دوستان اگر سعدین باشد - شانزدهم موکد کرده باشند که بسیار بسیار خوب است».
از: ؟.
منظومه ای در اصول و قواعد رمل که در 172 بیت سروده شده است.
آغاز:
«ای سخن گوی عالم قدسی زیر پایت ز عرش تا کرسی
هرچه خوانی درین نگارستان یاد گیر و بگوی با خلقان»
انجام:
«..عدد او به خانه هشتم 306 و آن نه بیش و نه کم
چون به پنجم نمایدت دیدار جز که شنبه مزاج او مشمار»
ص: 491
کتاب اول و دوم نستعلیق 1276 و کتاب سوم بیتاریخ.
در پایان نسخه فوائد رمل و در آغاز نسخه سه صفحه جدولهای رملی هست.
80 برگ، 11 × 17
از: محمد طاهر بن محمد حسین شیرازی قمی، 1098 ق.
رساله ای کوتاه در اصول و معتقدات امامیه که بدنبال آن مسائلی از احکام نماز و شکیات و سهویات آن آمده است.
[مرعشی 7/ 313].
آغاز: «...و دلایل و عبارات آسان ساخت که طالبان یقین و ایمان باندک تاملی فهم معانی توانند نمود و آن را بایمان عطایی موسوم گردانید...».
انجام: «..اگر پرسند که آیا دو سجده سهو بر وی لازم است یا نه بگو که احتیاط آنست که دو سجده سهو در موضعی که لازم میشود ترک ننماید الحمد لله رب العالمین».
از: محمد طاهر بن محمد حسین شیرازی قمی،
- 1098 ق.
[مرعشی 11/ 114].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین....ای جوینده طریق طاعت و ای طالب اسرار عبادات بدان و آگاه باش...».
انجام: «..و معنی السلام علینا و عباد الله الصالحین سلامتی باد ما را و بندگان صالح را».
ص: 492
از: محمد طاهر بن محمد حسین شیرازی قمی،
- 1098 ق.
رساله ای کوتاه در مواعظ و پند و اندرز و بیان بی وفایی دنیا و ضرورت اعراض از آن و روی آوردن به آخرت که برای تذکره نفس خود و برادران دینی برشته نگارش درآمده است.
[الذریعه 19-40 - مرعشی 2-131 - الفبایی آستان قدس /490 - نسخههای خطی فارسی 2-1676 - مجلس 10/ 510].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد چون این محتاج برحمت اله قادر «محمد طاهر» دید که اکثر اهل بیان در قافلهگاه جهان رحل اقامت انداخته اند...».
انجام:
«یارب تو ز خود پرستیم فارغ ساز در بوته اخلاص دلم را بگداز
از بال و پرم رشته غفلت بردار
شاید که کنم به اوج مهرت پرواز»
هر سه کتاب نسخ سید حسن بن احمد حسینی سده 12 و 13
رساله اول از آغاز افتادگی دارد.
78 برگ، 11 × 17
رساله ای کوتاه در اقسام و معالجات و درمان تب که در چند فصل تنظیم شده است:
فصل اول؛.....فصل دویم؛ در بیان تب دموی. فصل سیم؛ در بیان تب بلغمی. فصل چهارم؛ در بیان تب سوداوی و علامات آن. خاتمه؛ در ذکر نسخهها که در اثنای عرض معالجات اسامی آنها ذکر شد.
آغاز: «..اما قانون علاج این تب آن است که اگر صاحب کوفت جوان و شراب خواره و فراغت کن باشد...».
ص: 493
انجام: «..و در وقت احتیاج به قدر یک مغز گوچک فندق داده باشد که نافع است ان شاء الله، تمت».
از: مظفر بن محمد حسینی شفایی اصفهانی کاشانی، قرن 11
رساله ای مختصر در بیان مباحث و ویژگیهای قوه باه که به نام وزیر اعتماد الدوله قاضی جهان نگاشته و در یک مقدمه و سه مقاله تنظیم شده است: مقدمه؛ در بیان اینکه امر باه ضروریست.
مقاله اولی؛ در تشریح اعضای تناسل (سه باب).
مقاله ثانیه؛ در امر باه و آنچه متعلیق به آن است (سه باب).
مقاله ثالثه؛ در....و آنچه متعلق به آن است.
[نسخههای خطی فارسی 1-460 - سپهسالار 3/ 1].
آغاز: «حمد بیعد خالقی را سزاست که خلقت انسان کامل را بحکمت بالغه از توده خاک آفریده...».
از: احمد بن محمد حسین شریف طبیب تنکابنی، - زنده 1297 ق.
رساله ای کوتاه در ترجمه «برء الساعة» نگاشته محمد بن زکریا رازی (310 ق) که بنام فتحعلی شاه قاجار تالیف شده و خود مؤلف علاوه بر بیست و سه باب کتاب، هفت باب نیز اضافه و در سی باب تنظیم ساخته است:
1 - در دردسر. 2 - در درد شقیقه. 5 - در درد چشم. 7 - در تدبیر کندن دندان بدون کلبتین. 13 - در قولنج. 18 - در...... 21 - در خارش دست و پا......
[نسخههای خطی فارسی 1-488 - الذریعه 3-83 و 4-83 -
مشار فارسی 1-1277 - سپهسالار 3-400 - مجلس 35/ 145].
ص: 494
آغاز: حمد بیحد و ستایش لا یحصی و لا تعد نثار بارگاه و ایثار پیشگاه حکیمی است جلت قدرته که طبع نوع انسان را از چهار طبع مختلف الطبیعی باقتضای حکمت شامله و قدرت کامله الفت ترکیب داده...».
انجام:.« باب بیست و دوم؛ در علاج سوختگی آتش است باید دانست که تا ممکن است نباید گذاشت...»
کتاب اول تحریر سده 13 و از آغاز ناقص است.
کتاب دوم نستعلیق 1266 فوائد طبی بسیار در پایان آن هست.
کتاب سوم تحریر سده 13 و تا باب 21 را دارد و در این نسخه مطالبی فقهی و طبی از جمله از تحفة المؤمنین و ادعیه و طلسمات هست.
171 برگ، 12 × 17
رساله ای است در تعبیر خوابها که در شصت فصل تنظیم شده است: 1 - در فصل و سال. 5 - در بیان دریاها و رودها. 10 - در غسل و تیمّم. 21 - در دیدن زر و جواهر و مروارید. 35 - در سخن گفتن با سباع و بهائم. 40 - در دیدن آلات گاو و گوساله. 45 - در دیدن گرگ و روباه و شغال. 50 - در دیدن دیو و پری و جادویان. 60 - در دیدن غواص و غیره.
آغاز: «...باب اول فصل و سال، بدانکه خواب در وقت برآمدن آفتاب نرسیدن تا آفتاب نرسیدن تا آفتاب تمام فرو نشود در وقت فریضه گذاردن....».
انجام: «....و بیست و هفتم و بیست و هشتم ماه در[.....]محروم است و بیست و نهم و سی ام ماه صحیح است زود تاثیر میکند...»
ص: 495
رساله ای است در احکام مربوط به نوروز متناسب با ایام و روزهای هفته از شنبه تا جمعه و خواص و آثار آن که مطابق پیشگوئیهای منجمین نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله فی احکام نوروزنامه، اگر روز شنبه نوروز آید خداوند سال را...دلیل کند که حال مردمان باطل بود غم و اندوه بسیار بود میان سلطان و رعیت خلاف پدید آید...».
انجام: «..و باران بسیار باشد تابستان باد سخت گرم دارد، میانه...کار دنیوی و اخروی بخیر انجامد ان شاء الله».
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی (علامه مجلسی)، 1037 - 1110 ق.
به جلد 2 ص 18 رجوع شود.
[الذریعه 1-367 - امام صادق قزوین 1-24 - مجلس 14-54 و 36-189 -
کتابشناسی مجلسی / 78 - دانشگاه تهران 8/ 518].
آغاز: «اما بعد چنین گوید احقر عباد الله یعنی محمد باقر بن محمد تقی عفی الله عن جرائمها که این رساله ایست...».
انجام: «..هر سال که در ماه ذیحجه ماه بگیرد مرد بزرگی در مغرب بمیرد و مرد فاسق فاجر دعوای پادشاهی کند».
کتاب نستعلیق محمد یوسف بن عباسعلی در 1269 در مدرسه چمار سنان. برگ اول آن افتاده.
کتاب دوم و سوم تحریر سده 13
در ادامه احکام کسوف و خسوف منسوب به امام صادق علیه السلام که از طریق قطب راوندی نقل شده آمده است.
ص: 496
جمع آورنده و کاتب رساله مینویسد چون دعای سیفی (حرز یمانی) بسیار آثار و خواص خارق العاده دارد من در صدد تهیه نسخه صحیحی از آن برآمدم ولی همه دارای اختلافات بسیار با هم بودند تا اینکه به نسخه ای که بخط شیخ بهایی بود دست یافتم و آن را با شرح و اثار و خواص و شأن نزول در اینجا آوردم.
آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین، اما بعد بشرف عرض برادران دینی خود مینگارد این بنده خاکسار و این ذره بیمقدار...که در مدت مدیدی و عهد بعیدی طالب و جویای نسخه مبارک سیفی بودم...».
انجام: «..فقل حسبی الله لا اله الا هو علیه توکلت و و رب العرش العظیم».
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 - 1110 ق.
به جلد 2 این فهرست ص 691 رجوع شود.
[الذریعه 21-54 - مرعشی 1-217 - مشار فارسی 4/ 4767].
از: ریحان الله بن جعفر علوی بروجردی دارابی، - 1328 ق.
مؤلف مینویسد چون شیوه پسندیده علمای پیشین نامه نگاری بیکدیگر بوده و ترک آن را خیانت شمرده اند پس بخواهش آقا سید روح الله رساله ای در مجموع منشات و مکاتیب جمع آوری و در یک مقدمه و هشت انشاء تنظیم نمودم:
مقدمه؛ در ذکر احادیث و کلماتی در فضیلت مکاتبه و مراسله.....
آغاز: «احلی تنمیقة صدر من مصدر الخلّة و الوداد و اجلی تعلیقه شرق من شرق
ص: 497
الالفة و الاتّحاد حمد الملک الرئوف».
انجام: «..حتی یاذن الله لی و هو خیر الحاکمین و اما التفصیل فلما کنت تمنیت التشریف بتقبیل العتبات العالیات...».
کتاب اول نستعلیق محمد حسین سده 13 میان این رساله و رساله بعد دعاها و اذکار فراوان با ترجمه و بیترجمه به اندازه یک کتاب دعا هست.
کتاب دوم برگ اولش افتاده تحریر سده 13 میباشد. در ادامه این رساله هم مطالبی شامل رمل و طلسمات در چند برگ آمده است.
کتاب سوم فقط مقدمه و انشاء اول را دارد و تحریر سده 13 میباشد و در ادامه این کتاب هم دعاهایی و احادیثی از جمله حدیث عقل و جهل کافی با ترجمه نوشته شده است.
261 برگ، 11 × 18
در این نسخه ترجمه فارسی هم دارد.
آغاز: «اللهم صل علی محمد و آل محمد اللهم العن صنمی قریش و جبتیهما و طاغوتیهما الذین خالفا امرک....بار خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد بار خدایا لعن کن بر دوبت قریش و دوبت که ایشان را بود....».
انجام: «..یستغیث منه اهل النار آمین رب العالمین بحق محمد و عترته الطاهرین یقول هذا الکلمات...که بفریاد آیند از عذاب ایشان اهل دوزخ بار خدایا قبول کن ای پروردگار عالم و آدم بحق محمد و عترت او که پا کند».
از: ؟.
ص: 498
منظومه ای است در بیان اصول و معتقدات امامیه که در 22 بیت سروده شده است.
آغاز:
«اشهد لله تعالی انه لیس له ثان و لا مثل له
و واجب الوجود باقٍ ابدی و قادر علی الجمیع سرمدی»
انجام:
«و کل ما جاءوا به حق یقین
تصدیقه حتم علی المکلفین
صلّی علیهم ربهم وسلّما ما سبّح الاملاک اوغیث هما»
شامل حدود 225 تا 240 حدیث که به امام رضا (علیه السلام) منسوب است. صحیفه حاضر از طریق امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی صاحب مجمع البیان روایت شده و در فهارس بنامهای مسند الرضا، الرضویات و صحیفة اهل البیت خوانده شده است.
[آستان قدس 14-336 - مستدرک الوسایل 3-344 -
مجلس 35-312 - مرعشی 1-173 - مشار عربی/ 587].
آغاز: «اخبرنا الشیخ الامام الاجل العالم الزاهد امین الدین ثقة الاسلام امیر الرؤساء ابو علی الفضل بن الحسن الطبرسی اطال الله بقاءه فی یوم الخمیس...».
رساله اول نستعلیق سده دهم.
رساله دوم نسخ سده دهم.
رساله سوم نسخ 989 با مهر مربع «لا اله الا انت عبده ابوالقاسم بن محمد حسین» بر برگ اول.
30 برگ، 12 × 18
ص: 499
از: محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، 1009 - 1091 ق.
ترجمه و توضیح مختصری در ارکان و واجبات نماز (از اذان تا سلام) که در ضمن هشت در تنظیم شده است و در سال 1043 ق بپایان رسیده است.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 580 این رساله از ملا محمد طاهر قمی دانسته شده است.
[الذریعه 4-114 - مرعشی 5-5 - دانشگاه تهران 9-1187 -
مشار فارسی 2-1297 - مجلس 10/ 578].
آغاز:
«هر که نه گویا بتو خاموش به
هر چه نه یاد تو فراموش به»
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی شیرازی،
- 1098 ق.
به شماره [....] در همین جلد در بخش مجموعههای سه کتابی مراجعه شود.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 - 1110 ق.
رساله ای کوتاه در احکام شک و سهو در نمازهای واجبه که در یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه تنظیم شده است.
[الذریعه 14-216 - مشار فارسی 2-2537 - مرعشی 1-206 - مجلس 26-429 و 17/ 74].
آغاز: «الحمد لله الذی ازاح ظلمات الشبهات و الشکوک و الاوهام عن مناهج المسائل و الاحکام بشریعة سید الانام.
ص: 500
رساله اول نسخ محمد رحیم در 1112
رساله دوم و سوم تحریر سده 13 و رساله سوم از انجام ناقص است.
88 برگ، 12 × 18
از: شمس الدین محمد بن احمد خفری، - 957 ق.
[الذریعه 1-106 - مرعشی 13-279 - الفبایی آستان قدس/ 18].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد فیقول اجوح خلق الله الیه...هذه رسالة فی اثبات الواجب الوجود بالذات و صفاته بالدلائل التی تقررت عندی قطعیّتها...».
انجام: «..و لما کان مبحث العلم و توابعه بحرآ عمیقآ لا ساحل له اقتصر علی ما ذکر والحمد لله علی افضاله».
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی، - 908 ق.
آغاز: «الحمد لذاته لولیّه بذاته والصلاة منه علی مرتبته الجامعة لجمیع صفاته و بعد فهذه نبذة من الحقائق بل زبدة من الدقائق...».
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی، - 908 ق.
رساله اول نسخ جعفر بن حاج صادق در 1059 این نسخه توسط علم الهدی فرزند فیض کاشانی در 1059 با نسخه ای مغلوط، مقابله شده و یادداشت آن بخط خود او در برگ 48 هست.
ص: 501
رساله دوم نسخ همان کاتب در همان سال و از انجام ناقص است.
رساله سوم در 1059 توسط همان کاتب به درخواست علم الهدی فرزند فیض کاشانی نوشته شده است.
65 برگ، 13 × 19
از: شمس الدین ابو علی فخار بن معدّ موسوی (630 ق).
[الذریعه 6-261 - الفبایی آستان قدس / 215 - مشار عربی / 304].
آغاز: «الحمد لله الذی تظاهرت آلاؤه و حسن الی خلقه بلاؤه».
انجام: «فانه جزیل الحباء کثیر العطاء فله الحمد علی السرآء والضرآء والشدة والرخاء، تمت».
از: حسین بن محمد بن حسین حلوانی، (سده پنجم).
رساله ای کوتاه و کهن در احادیث و کلمات اهل بیت معصومین (علیهم السلام) که بدون ذکر اسناد گردآوری شده است.
چاپ شده است.
[الذریعه 24/ 127].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین حمد العارفین به العالمین و...اما بعد فقد سطرت لک امتعنی الله بک من اقوال الائمة من اهل البیت: الموجزة و الفاظهم المعجزة و حکمهم الباهرة و مواعظهم الزاهرة...».
ص: 502
از: علی بن بابویه قمی.
هر سه تحریر سده 12 روی برگ اول کتاب اول مهر بیضوی «عبده زین العابدین »1141 هست. این نسخه از روی نسخه مرحوم علامه مجلسی که بر برگ اول آن اجازه خود را تا مؤلف نوشته بود نوشته شده است.
کتاب دوم علامت تصحیح دارد.
از: محمد کریم بن ابراهیم قاجار کرمانی، 1225 - 1288 ق.
مؤلف پس از نگارش کتابهای «حقائق الطب» و «دقائق العلاج» بجهت دوری از خلق منزوی شده و در قریه ای ساکن شد و این رساله را در معالجات کلّیه که اختصاصی به مرض خاص نداشته است برشته تحریر درآورد، این رساله در یک مقدمه و بیست باب تنظیم شده است: 1 - در بیان امور چند که تقدیم آن واجبست. 3 - در شروط اسهال. 6 - در آنچه متعلق است به سوداء. 10 - در تنقیه اخلاط ثلاثه. 12 - در ادرار. 16 - در تقویت اعضاء رئیسه. 20 - در تغذیه مرضی.
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه ص 123 به گونه ای دیگر معرفی شده است.
به آنجا هم رجوع شود.
[الذریعه 5-251 - مرعشی 3/ 32].
آغاز: «الحمد لله....اما بعد چنین گوید بنده اثیم....که چون فارغ شدم از تصنیف کتاب حقائق الطب در نظریات طب و کتاب دقائق العلاج در عملیات آن و بیرون رفتم از بلد بقریه از قریهها بجهت تفرج...».
ص: 503
انجام: «...و اگر خواهی بتفصیل اینها را و معالجات جزئیه را رجوع کن بکتاب دقائق العلاج که بحول الله و قوته کتابیست که کم است عدیل و بدیل آن پس اینجاست آخر کتاب».
از: عماد الدین محمود بن سراج الدین مسعود شیرازی، قرن 10
رساله ای در خواص و اثار چوب چینی که در سال 954 ق بنام (پادشاه سلیمان الزمانی) از دستور یکی از پزشکان فرنگ نگاشته شده است.
[الذریعه 5-310 - نسخههای خطی فارسی 1-415 - دانشگاه تهران 15-4157 - رضوی 3/ 260].
آغاز: «...فصل در شرایط خوردن چوب چینی است، اما شروط منقسم است بدو قسم یکی آنکه متعلق است به نفس این بیخ، دویم آنکه متعلق است باستعمال آن...».
(طب - فارسی)
از: ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا، 370 - 428 ق.
به شماره [....] از مجموعههای سه کتابی در همین جلد مراجعه شود.
[الذریعه 1/ 495].
آغاز:
«ابدأ بسم الله فی نظم حسن
اذکر ما جربت فی طول الزمن
ما هو بالطبع و بالخواص لکل عام و لکل خاص»
انجام:
«..والحمد لله علی الاتمام
حمدآ کثیرآ عدد الایام
وصلوات الله ذی الجلال علی النبی المصطفی والآل»
ص: 504
کتاب اول نستعلیق محمد حسن در 1302 در مدرسه شیخ عبدالحسین طهران.
کتاب دوم از آغاز و انجام ناقص است نستعلیق سده 13
کتاب سوم نستعلیق 1302 در طهران.
157 برگ، 11 × 17
از: مظفر بن محمد حسینی شفایی کاشانی اصفهانی، قرن 11
رساله ای است در ذکر ادویه و مورد بکار بستن آنها که به ترتیب حروف تهجی به همراه یک دیباچه نگارش یافته است.
[نسخههای خطی فارسی 1-580 - الذریعه 17-61 - دانشگاه تهران 8-70 -
مجلس 10-876 - ملّی تهران 2/ 270].
آغاز: «الحمد لله العلیم الحکیم والصلاة علی من ارانی بحکمته الکتاب الکریم...پوشیده نماند که حقیر فقیر مظفر ابن محمد الحسینی الشفائی که در مدت مدید ترکیبی چند در معالجات از کتب مؤلفه منقول علیها از حکمای متقدمین و...».
انجام: «...از هر یک 30 معجون سازند بعد از 40 روز شربتی بنوشند که کثیر الفائده است والله علیم بالصواب».
رساله ای است کوتاه که در بیان و معرفت بیماریهای بدن نگاشته شده است.
آغاز: «در بیان بیماریها که چه نوع ظهوری یابد و شخص را مریض گرداند چون شهری است که سه دروازه دارد...».
انجام: «..و سن کهن آن است که در این بالیدن بزرگی تمام شود و انتهای این سن تا چهل و پنج سالست و مزاج او گرم ولی خشک است و طبیعت آتش دارد».
ص: 505
رساله ای است در معرفی و معالجات اقسام تبها که در یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه تنظیم شده است:
مقدمه ؛ در معنی طب و تعریف و تقسیم حمیات. مقاله اول؛ مشتمل بر دو باب (معالجات بر وجه کلی و معالجه حمی یوم) مقاله دویم؛ مشتمل بر پنج باب (حمی دموی و صفرایی و بلغمی و سودایی) خاتمه؛ در دو بخش (معرفت در...و مرکبات مستعمل در حمیات و ادویه مفرده).
آغاز: «حمد بیحد و عنایت حکیمی که بقدرت کامل الصناعه...و بر آل ابرار آن حضرت ایشان که هادی کلیات و جزئیات معالجات است...».
انجام: «..مجموع را در یک کاسه آب طبخ کرده و از کرباس گذرانیده...فلوس هفت مثقال ترنجبین ده مثقال ضم نموده باید داد».
هر سه نستعلیق حبیب الله بن یوسف زنجانی در 1302
127 برگ، 11 × 17
از: ابن مالک اندلسی.
به جلد 1 ص 53 رجوع شود.
از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی.
به جلد 1 ص 116 رجوع شود.
ص: 506
از: ابن اجروم.
به جلد 1 ص 24 رجوع شود.
کتاب اول نسخ سید علی حسینی در 1120 یا 1102
کتاب دوم و سوم نسخ سده 11
78 برگ، 10 × 18
از: نجم الدین عبدالله بن حسین یزدی، - 981 ق.
به جلد 1 ص 145 رجوع شود.
از: نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین یزدی، - 981 ق.
حاشیه ای بر بخشی از تهذیب المنطق تفتازانی درباره ضابطه اشکال اربعه که مستقل از حاشیه معروف نوشته شده است. در فهرست آستان قدس آن را بنقل از عماد الکتاب فهرستی منحصر بفرد دانسته و بواسطه نام بهابادی مؤلف (که صحیح هم است نه شهابادی) آن را به ملا عبدالله یزدی نسبت نداده است.
[آستان قدس 1/ 292].
آغاز: «حمدآ لا له هو بالحمد حقیق اذ ارشدنا الی....الدقیق و بعد فیقول الواثق بفصل ربه الهادی عبدالله بن قاضی البهابادی هذا ما احرّر فی حل الضابطة المشهورة...».
انجام: «...و ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والحمد لله الذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لولا ان هدانا الله».
ص: 507
از: علیرضا بن کمال الدین حسین شیرازی اردکانی - تجلّی، - 1085 ق.
به جلد 2 ص 277 رجوع شود.
[نسخههای خطی فارسی 2-1495 - الذریعه 6-61 - مشار فارسی 2-1708 -
سپهسالار 4-173 - دانشگاه تهران 13/ 3157].
کتاب اول نسخ سید محمد بن عبدالکریم در 1274 تصحیح شده و حواشی دارد.
کتاب دوم تحریر سده 13
کتاب سوم فقط سه برگ از آن است، تحریر سده 13
80 برگ، 11 × 17
از: عبدالله.
رساله ای است در اصول و معرفت خانههای رمل که در دوازده باب تنظیم شده است: 1 - در شرافت این علم. 4 - در سرّ نقطه و مراکز و خانهها. 6 - در طول و عرض و عمق و دانستن قابلان ثلاثه. 8 - در دانستن هر شکل که عرض دارد. 10 - در میزان العمل و قواعد و احکام. 12 - در انقلاب رمل.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی اشرف الانبیاء و المرسلین محمد و آله اجمعین الی یوم الدین اما بعد بر ضمایر ارباب دانش و اصحاب بینش مخفی و مستور نماند که...».
انجام: «..و همین قاعده پیش رود والله اعلم بالصواب و.... گردد اصل کتاب ذکر کردیم در مبحث بیرون آوردن هم ذکر شده»
ص: 508
از: سرخاب.
مؤلف بنا بگفته خود چهل سال در این رشته کار کرده و تمام راهها و قواعد را آزموده و تجربه کرده تا اینکه از مجموعه تجاربش رساله حاضر را در احکام دوازده خانه برای استفاده بهتر مشتاقان بتحریر درآورده است.
آغاز: «حمد موفور احدیرا عزّ شانه که زبان هر فردی از افراد کاینات در تقریر ذات و صفات او قاصر است...».
انجام: «..و از خاک که تمام شود باز...باید گرفت از هر عدد هر نقطه که تمام شد همان عدد از نقطه دیگر باید گرفت اختیار کردم تمت».
از: محمد صادق بن علی یار بن رحیم خوئی.
رساله ای است در اصول و قواعد علم رمل که برای استفاده سهل و آسان مراجعه کنندگان و علاقمندان برمل تالیف و بصورت «فصل - فصل» تنظیم شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد چنین گوید محمد صادق بن علی یار بن رحیم خوئی غفر الله لهم که در علم رمل نسخههای بسیار دیدم که قلب علیل را شافی نبود و عملش مطابق عمل نه فلهذا این افقر عباد الله...».
انجام: «..و اگر خاک هشتم است هشت سال وعده حصول مقصود بسائل بدهد».
رساله اول نسخ محمد بن سبز علی اصفهانی در 1261
رساله دوم نسخ 1257 هر دو تصحیح شده است.
رساله سوم نسخ سده 13
برخی از قواعد نجومی و نیز رمل در چند برگ ضمیمه این مجموعه است.
205 برگ، 10 × 15
ص: 509
از: علاء الدین علی بن محمد قوشچی، - 878 ق.
به جلد 2 ص 781 رجوع شود.
از: نظام الدین عبدالعلی بن محمد بیرجندی، - 934 ق.
آغاز: «اما بعد این مختصریست در معرفت تقویم تام مشتمل بر بیست باب، باب اول در معرفت حساب جمل...».
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 - 672 ق.
به جلد 2 ص 495 رجوع شود.
کتاب اول تحریر الله قلی بن پیغمبر قلی در سده 13 در مدرسه ملا محمد باقر سبزواری.
کتاب دوم تا باب دهم را دارد، نستعلیق سده 13
کتاب سوم تا فصل 18 را دارد، نستعلیق سده 13
82 برگ، 11 × 16
به جلد 1 ص 205 رجوع شود.
ص: 510
رساله ای کوتاه در بیان صیغ مشکله در علم صرف و راه حل آنها که بصورت تهجی و الفبایی برای استفاده طلاب نوشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد این رساله ای است مرتب من حروف تهجی و موسوم شده به محلول الصیغة بعضی از صیغههای مشکله فی مابین الانام در این رساله حل کرده شد...».
رساله ای متوسط و فتوایی در احکام و فروعات صیام که بدون پرداختن به ادله و اقوال برای استفاده مقلدین نگاشته شده است.
آغاز: «...الحمد لله رب العالمین...کتاب الصوم و فیه مباحث الاول الصوم شرعآ امساک مخصوص یاتی بیانه و یجب فیه النیة و یبطل بترکها ولو سهوآ او جهلا و یکفی فی صوم شهر رمضان...».
کتاب اول نسخ محمد حسن برزانی در 1253
کتاب دوم و سوم هرد و از آخر ناقص است و تحریر سده 13
مطالب فراوان شامل دعا و حدیث و طلسمات در بیش از صد برگ ضمیمه این نسخه است.
180 برگ، 11 × 18
رساله ای کوتاه در بیان سمومات و دواهای مضر و حیوانات گزنده و تریاکات و نیز راههای استفاده برخی سموم و زهرها که جهت صحّت بدن تجویز میشود و نیز علاج و درمان اشخاصی که سموم زهردار استعمال کرده اند.
ص: 511
آغاز: «بسمله در بیان سموم و ادویه زیانکار و حیوانات ذات سم...بدانکه سم آن چیزی است که چون به وجهی از وجوه وارد بر بدن شود فاسد سازد و مزاج...».
انجام: «..و در شاخ تازه و برگ و غنچه و گل باریک هم تریاقی نیکوست جهت سموم و[.....]پوست بیخ...جهة ضرر اکثر...و استرخاء مفید آید والله اعلم بالصواب و الیه المرجع و المآب تمت».
از: ؟.
مؤلف در ابتدا از امانتهای الهی که از طرف خداوند متعال به انسان سپرده شده صحبت نمود و در مقام توضیح و مثال قوای روحی و نفسانی انسانی «قوه عقلانی، قوه خواب، قوه شهوانیه، قوه غضبیه، صفات نفس، گریه و خنده، قوه ناطقه، قوه متحرکه را توضیح داده و خواننده را از معصیت باز می دارد و تشویق به ادای امانت و رسید بمقام خلیفة الهی مینماید.
این رساله در فهرست سابق این کتابخانه ص 594 به عنوان رساله در قوای نفس معرفی شده.
آغاز: «حمد واحدیرا که منزهست از غیر....بدانکه این مختصریست در مراتب...».
انجام: «..به این واسطه انسانرا خلیفة الله خوانند چون در این امانت داری....بیرون آید خلیفه...و اگر چنانچه..... گردد لعنت الله را هدف بود والسلم».
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، - 1030 ق.
هر سه کتاب نستعلیق محمد مسیح بن محمد مؤمن همدانی. کتاب اول در 1096 و کتاب دوم بی تاریخ در اصفهان و کتاب سوم در 1100 در اصفهان.
ص: 512
کتاب سوم مقابله و تصحیح شده و نگارش حواشی آن در 1100 به پایان رسیده.
مطالب متفرقه طبی و نجومی ضمیمه نسخه است.
46 برگ، 12 × 19
از: قاسم علی قائنی.
رساله ای مختصر در بیان معرفت و اصول و قواعد اسطرلاب که بگفته مؤلف از استادش «محمد حسین بن مولانا شمس الدین محمد باقر یزدی» فرا گرفته است، این رساله در یک مقدمه و دوازده باب و یک خاتمه تنظیم شده است.
[نسخههای خطی فارسی 1-230 - سپهسالار 3-130 - نشریه دانشگاه 5/ 199].
آغاز: «سپاس و ستایش مر صانع قدیم و قادر حکیم را که زمین و آسمان به صنایع و بدایع و عجایب و غرایب مصنوع اوست و اختلاف زمین و آسمان دلیل وحدانیت اوست...».
انجام: «..همین قدر کافی است در امتحان اسطرلاب والله اعلم بالصواب».
از: ؟.
رساله ای کوتاه در روشهای بدست آوردن قبله از طریق محاسبات نجومی و ریاضی است که در آن سه طریقه بلند و کوتاه بیان شده است.
آغاز موجود: «..و بعضی علماء هند از جانب شرق گرفته اند تا بعد در جهت حرکت اولی باشد...».
انجام: «....و طرف دیگر را که به طرف مقیاس گذشته و به محیط منتهی شده مواجه مکه معظمه دانند والله اعلم بالصواب».
ص: 513
از: ؟.
کتاب اول نسخ 1074
کتاب دوم و سوم تحریر سده 11
کتاب دوم حاشیه با امضاء «منه» دارد.
51 برگ، 10 × 17
از: ؟.
رساله ای کوتاه در اصول و قواعد تجوید قرآن که در یک مقدمه در بیان وجوب تجوید و باطل شدن نمازها در صورت ندانستن تجوید و چند باب (هر کدام در چند فصل) تنظیم شده است: 1 - در بیان مخارج حروف (مقدمه و دو فصل) 2 - در قواعد تفخیم و ترقیق. 3 - در ادغام و اظهار. 4 - در بیان مد و قصر.
5 - در بیان وقف و وصل. 6 - در استعاذه و بسمله.
آغاز: «...حدیث دویم نیز شیخ بزرگوار مذکور در همان کتاب از حضرت امام حسین (علیه السلام) روایت نموده که فرمودند که هر کس بخواند آیتی از کتاب خدای عزوجل در نماز خود ایستاده نوشته میشود...».
از: ؟.
مجموعه احکام و فروعات نماز و روزه که بصورت فتوایی برای استفاده مقلدین نوشته شده و در ابتدا عقاید و اصول دین نیز آورده شده است.
ص: 514
در بالای برگ اول رساله آن را به آخوند ملا کاظم خراسانی نسبت داده که با سال تحریر درست در نمی آید.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد.... اصول دین واجب است بر هر عاقلی و بالغی که بدلیل عقل بباید دانست که خالقی است که جمیع عالم را آفریده...».
انجام: «..و اگر امر بعکس باشد افطار جایز است و اگر مساوی باشد مخیر است لکن احتمال صحت روزه در کمال قوّت است».
از: محمد تقی بن مقصود علی مجلسی اصفهانی، - 1070 ق.
رساله ای کوتاه در بیان احکام رضاع که بقول مؤلف جهت احتراز از افراط و تفریط و پیمودن راه مستقیم و تعدیل نگاشته شده است.
[الذریعه 11-190 - مرعشی 1-84 - الفبایی آستان قدس / 283].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...چنین گوید اجوح المربوبین الی رحمة الله...که چون در این عصر افراط و تفریط بسیار در امر رضاع واقع شده در میان طلبه، این رساله نوشته تا آنچه وسط...».
انجام: «..زن من در دوشید شیر خود را در طاس آب خوری آن را آشاماند بکنیز من بقصد آنکه مرا از کنیز محروم کند حضرت فرمود که بدرد آور پشت زن را بتازیانه، تمت».
رساله اول تحریر سده 13 و از آغاز ناقص است.
رساله دوم نستعلیق 1258 و رساله سوم نستعلیق 1239
94 برگ، رقعی.
ص: 515
از: یوسف بن محمد بن یوسف یوسفی هروی،
950 ق.
مؤلف پس از تالیف «علاج الامراض» این رساله را در بیان نشانها و علاج و درمان امراض نگاشته است، وی ابتدا امراض را نام برده و پس از آن با عنوان «صفت» داروهایی را تعیین و بدان تجویز کرده و همان درمان را با یک رباعی با عنوان «رباعیة» بیان نموده است، این رساله در 18 رمضان 917 ق به پایان رسیده است .
به جلد 2 این فهرست ص 190 رجوع شود.
[نسخههای خطی فارسی 1-513 - الذریعه 5-68 - کشف الظنون 1-567 -
مشار فارسی 2-1501 - سپهسالار 4-17 - دانشگاه تهران 9/ 1441].
ترجمه «برء الساعة» ابوبکر محمد بن زکریا رازی (320 ق) است و غیر از دیگر ترجمههای شناخته شده است.
[نسخههای خطی فارسی 1-496 - 497 - ملک تهران (شماره 4-4535) -
دانشگاه تهران 8/ 593].
آغاز: «چنین گوید محمد بن زکریای رازی طبیب که در وقتی از اوقات در مجلس ابوالقاسم بن عبدالله حاضر بودم که در خدمت او بعضی از معالجات طبی گذشت و در...».
انجام: «..خارش عظیم علاج آن بگیرد آب بسیار و یک کف نمک بر آن ریزد و یکساعت دست و پا را در میان آب گذاشته در ساعت برطرف شود والسّلام».
ص: 516
از: شهاب.
ناظم خود را شهاب معرفی کرده «شنو از شهاب شکسته قلم...»بنقل از حکما برای حمل زنان شش مانع شمرده و سپس برای رفع هر کدام درمان و معالجه ای معرفی کرده است، این منظومه در 49 بیت سروده شده است.
آغاز:
«مغز جوز و مصطکی و زعفران هر سه بر هم کوب و معجونی برآر
بامدادانش همی خور با نبات
قوّت باه از یکی گردد هزار...»
انجام:
«..درم...نیم از شکر عقیمه خورد بامدادش اگر
دو هفته نماید تداوم چنین
امیدات جنبد ببطنش جنین»
کتاب اول تحریر 1220
دوم و سوم بدون تاریخ. تحریر سده 13
کتاب اول حواشی دارد و فوائدی در طب (طریقه تنقیه کردن، در خواب دیدن، نسخه اختلاجات) و نسخههای طبی در چند برگ در این نسخه هست.
90 برگ، 11 × 15
از: ؟.
رساله ای است در احکام نماز و فروعات آن که ظاهرآ به یکی از بزرگان قاجار تعلق دارد، در هامش بسیاری از صفحات نظرات سید اسمعیل صدر و شیخ (ظاهرآ شیخ انصاری) بخط جدید آمده است.
ص: 517
آغاز: «بدانکه نماز منقسم میشود بواجب و مستحب و اول منقسم میشود به شش قسم اول یومیّه. دوّم جمعه. سیّم عیدین. چهارم آیات. پنجم طواف. ششم آنچه به نذر و عهد و نحو آن لازم میشود..».
از: سید محمد باقر (احتمالا سید محمد باقر بن محمد نقی شفتی اصفهانی).
مجموعه ای از احکام واجبات نماز و طهارت و شک و سهوهای نماز که به خواهش فتحعلی شاه قاجار نوشته شده است. کاتب عنوان رساله را چنین آورده «رساله سلطانیه من کلام حاجی سید محمد باقر سلمه الله تعالی».
آغاز: احمد الله الاول و الاخر و طیّب التحیّة والصّلاة علی الذکر الدّاعی الیه و خلیفته علی...اما بعد بدانکه این اجمالی است از تفصیل احکام واجبه و مستحبّه طهارت و صلاة...».
انجام: «..و در مختصر به همین قدر از واجب و مستحب و احکام ضروریه کفایت است خداوند حسن ظنّ و پرهیزکاری از خطا و زلل [.......] روزی کند».
از: سید محمد باقر بن محمد نقی شفتی اصفهانی، - 1260 ق.
به جلد 2 ص 489 رجوع شود.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...سؤال ادخال حشفه در فرج زن با عدم انزال منشاء وجوب غسل بر طرفین میباشد یا نه و هرگاه به مجرّد ملاقات عضوین انزال شود آیا بر...».
کتاب اول تحریر 1347 کاتب حواشی علی اکبر بن میرزا حسین صراف است.
کتاب دوم تحریر سده 13
ص: 518
کتاب سوم نستعلیق 1256 در ادامه این رساله زیارت و ارث آمده است.
132 برگ، 10 × 15
از: فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن تاج الدین اصفهانی، 1062 - 1137 ق.
شرح «عوامل المائة» عبدالقاهر جرجانی (471 ق) است.
[آستان قدس 12/ 194].
از: عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی، - 477 ق.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، (علامه مجلسی) 1037 - 1110 ق.
به جلد 2 ص 18 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1241
کتاب دوم نسخ 1247
کتاب سوم از آغاز و انجام ناقص و تحریر سده 13
طالع نامه منظوم و ختومات متفرقه در چند برگ ضمیمه این نسخه است.
125 برگ، 10 × 14
ص: 519
از: شهید اول، ابو عبدالله محمد بن مکی عاملی،.
آغاز: «الله احمد استتمامآ لنعمته والحمد فضله».
انجام: «..و لیکن هذا اخر اللمعة و لم تذکر فیها سوی المهم و هو المشهور بین الاصحاب و الباعث علیه اقتضاء بعض الطلاب نفعه الله و ایّانا به والحمد لله وحده».
از: محمد بن اسمعیل قیری شیرازی، - زنده 1247 ق.
مؤلف که مقلد سید محمد باقر (ظاهرآ شفتی اصفهانی) بوده پس از خواندن سوره عم و تداوم آن به سال 1247 ق مشرف به مکه شده و شش ماه بعد بازگشته است، گزارش بسیار کوتاه بیان شده و در پایان 16 صفحه نقشه از مکانهای مقدس...و مدینه را بخط خود کشیده و مشخص نموده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...و بعد مخفی نماند که چون...در وقت مطالعه تفسیر سوره مبارکه عم یتساءلون عن النباء العظیم در تفسیر صافی فیض رحمة الله علیه در آخر سوره خاصیت...».
انجام: «..تا باعث معرفت کافه ناس شده باشد خلاصه مدت ذهاب و ایاب حقیر شش ماه تمام شد از خروج شیراز الی دخول شیراز با وجود مشرف شدن به مدینه طیبه و سیزده یوم در آن جا بود. الحمد لله رب العالمین».
از: ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا، - 428 ق.
منظومه ای در 18 بیت که برای حفظ صحت و سلامتی و دوری از امراض سر.ده شده است.
ص: 520
آغاز:
«هر که در صبح انگبین نوشد
خسته گردد بنشتر حجام
هر که بسیار گل همی بوید همّ وی باشد از صداع و زکام...»
انجام:
«..بهر قوّت لعاب گندم آب تا توانی بناشتا آشام
بوعلی نظم درّ حکمت سفت حکما را ز جان شده است غلام»
کتاب اول نسخ محمد بن اسماعیل الشهیر به قیری شیرازی در 1244 با مهر بیضوی «عبده الذلیل محمد بن اسماعیل 1241» و تاریخ تملک 1244 ق و مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد».
کتاب دوم نستعلیق مؤلف.
کتاب سوم تحریر سده 13
140 برگ، 11 × 16
از: فاضل مقداد بن عبدالله سیوری حلّی.
به جلد 1 ص 557 رجوع شود.
از: محمد جعفر بن سیف الدین شریعتمدار استر آبادی، (1263).
رساله ای کوتاه که برای یکی از دوستان نوشته شده و در آن انواع صیغههای رایج و مرسوم شرعی در نکاح و طلاق و الفاظ ملفوظه آنها بیان شده است.
[الذریعه 15-112 - مرعشی 4-343 - مجلس 38/ 584].
ص: 521
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد فیقول....هذه رسالة فی بیان صیغ عقد النکاح والطلاق جمعتها علی وجه بلغنا من علمائنا و مشایخنا زادهم الله قدرآ و عددآ اجابة...».
انجام: «..لا یمکن لنا الرجوع ابدآ و نتزوج الحور العین متنعمین نعیمآ سرمدآ بحق اشرف الأنبیاء والمرسلین محمد و اله علیهم الف صلاة و سلام الی یوم الدّین».
از: محمد جعفر بن سیف الدین شریعتمدار استر آبادی، (1263).
رساله ای در بیان مطلق صیغههایی که برای عقود و ایقاعات همانند معاملات، نکاح و طلاق و التزام ذمه و ابراء ذمه اجرا و انشا میشود.
به شماره 17 در همین جلد در مجموعههای دو کتابی رجوع شود.
[الذریعه 15-109 - مرعشی 4-343 - دانشگاه تهران 13-1347 -
مشار عربی /595 - مجلس 26/ 236].
آغاز: «الحمد لله علی نواله والصّلاة والسّلام علی رسوله و اله اما بعد فهذه رسالة عن العبد العاصی الغریق فی البحر العصیان...فی بیان صیغ العقود والایقاعات المتمکن من الاتیان بها علی الوجه...».
کتاب اول نستعلیق محمد حسین بن عبدالنبی ورامینی در 1243
کتاب دوم نسخ 1248
کتاب سوم تحریر سده 13 و از آخر ناقص است.
87 برگ، 11 × 16
ص: 522
از: مطابق با فتاوی علی بن جعفر کاشف الغطاء نجفی، - 1253
مجموعه فتاوای فقهی و احکام شرعی شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء نجفی که بدرخواست سید محمد قاری تبریزی توسط محمد علی بن مقصود علی گردآوری و شاید هم بفارسی ترجمه شده باشد. این رساله در سه مطلب تنظیم شده است: اول؛ در اصول عقاید (5 فصل). دویم؛ در بعضی احکام تقلید (7 فصل). سیم؛ در احکام طهارت و صلاة.
آغاز: «حمد بیحد و ستایش بیعدّ منعمی را لایق و سزاوارست که وجود ذاتش از هر موجودی از موجودات ظاهر و عیانست و صلوات و درود بیشمار بر خاتم پیغمبران و...».
انجام: «..و همچنین عکس این صورت و احوط جمع میان قصر و اتمام است در این هر دو صورت والحمد لله علی اتمامها».
مطابق با فتاوی علی بن جعفر بن خضر جناجی کاشف الغطاء، (1253).
مجموعه سؤالهای فقهی و شرعی است که سید محمد قاری تبریزی از وی نموده و او بصورت کوتاه و فتوایی پاسخ داده و همو ظاهرآ پس از ترجمه بفارسی جمع آوری نموده است.
آغاز: «سؤال و جواب جناب شیخعلی سلمه الله ابن شیخ جعفر رحمه الله که جناب آقا سید محمد قاری تبریزی از ایشان سؤال کرده به طریق انتخاب و اختصار، غساله حمام نجس است یا نه، پاکست...».
انجام: «...باید اخذ کرده باشد خصوص مسائل را و اگر اخذ نکرده باشد تقلید نیست. باید تقلید حیّ بکند».
ص: 523
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 - 1110 ق.
به جلد 2 ص 18 رجوع شود.
هر سه نسخ سده 13 در آخر رساله سوم مطالبی در چند برگ یادداشت شده است.
86 برگ، 11 × 16
از: ؟.
داستان شخصی بنام «سلیم جوهری» (یا جواهری یا جواهر فروش) با حجاج بن یوسف ثقفی که در آن داستان خود را به او گفته است، نام این کتاب که مؤلفش شناخته نیست به صورتهای مختلف در فهارس آمده است.
[مشار فارسی 3-3063 - فهرستواره فارسی 1-423 - نسخههای خطی فارسی 5-3666 -
ملی تبریز 2-834 - وزیری یزد 4/ 1321].
آغاز: «اما راویان اخبار و ناقلان آثار و طوطیان شکر شکن شیرین گفتار چنین روایت کرده اند از کتاب جامع الحکایت که در زمان مروان حکم علیه العنة والعذاب آن ملعون را وزیری بود...».
انجام: «...دوستانی هستند به فکر یکدیگر باشند و دو روزه عمر خود را بعبث ضایع نکنند این بود قصد سلیم جواهری هزار رحمت بر خواننده و نویسنده و شنونده امین یا رب العالمین».
از: ؟.
ص: 524
داستان واگذاری هارون ولایت بصره را به ابوالقاسم بصری و رشک بردن حاکم بصره، فرمان یافتن ابوالقاسم و زندانی شدن وی در بصره و خوشگذرانی اش با دختر حاکم تا رسیدن به هارون و بازگویی داستان. در فهارس مختلف به نامهای گوناگون آمده است.
[فهرستواره فارسی 1/ 402 - مشترک پاکستان 6-1083 و 1106 -
نسخههای خطی فارسی 5-3666 و 3683 و 3711 - سپهسالار 5/ 653].
آغاز: «اما راویان اخبار و ناقلان آثار چنین روایت میکنند که در شهر بغداد پادشاهی بود هارون الرشید نام و او را وزیر دانائی بود نامش فضل ربیع، از قضا روزی هارون....».
انجام: «...او را بر تخت حکومت نشانیدند و از ایشان فرزند چند ماند و حکایت از ایشان یادگاری ماند تا خواننده و نویسنده و حاضران مجلس را خدای عزوجل به مراد برساند».
به شماره 2140 در همین جلد در بخش مجموعههای دو کتابی رجوع شود.
آغاز: «راویان اخبار و ناقلان آثار چنین آورده اند که در زمان خلیفه بغداد منجّمی خوب بود که آنچه از نجوم و احوال دنیا بود میدانست از قضا روزی مردی و زنی در پیش آن منجّم آمدند و...».
کتاب اول نستعلیق محمد تقی کرمانی در 1231 در دارالامان کرمان.
کتاب دوم و سوم تحریر سده 13
136 برگ، 11 × 15
ص: 525
از: شیخ علی نوری، - زنده 1269 ق.
رساله ای کوتاه در مواعظ و پندهای اخلاقی و جدال و مناظره با نفس اماره درباره آینده انسان و شقاوت و سعادت او که با عناوینی چون «ای نفس - ای نفس» نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله القاهر فوق عباده...المدبّر لصور اجسام السفلیة و العلویّة والصلاة علی انبیائه المرسلین...».
انجام: «..و لا تفرق بینی و بینهم طرفة عین فی الدنیا و آخرة...بحق محمد و علی و فاطمة و الحسن و الحسین و الائمة من ذریة الحسین:».
احتمالا از شیخ علی نوری، - زنده 1269 ق.
وجیزه ای کوتاه در احکام زکاة فطره در پایان ماه رمضان که بصورت فتوایی نوشته شده است، در میانه رساله به سال نگارش که 1269 ق است اشاره کرده است.
آغاز: «قد افلح من تزکی وذکر اسم ربّه فصلّی قیل تزکی ای ادّی زکاة الفطرة و صلّی صلاة العید».
انجام: «..و نماز عید در زمان حضور امام (علیه السلام) واجب و در غیبت مستحب و به جماعت کردن نیز مستحب، اگر نباشد به تنهایی و علامه مجلسی واجب میدانند به جماعت خواندن را».
از: شیخ علی نوری، - زنده 1269 ق.
ص: 526
مجموعه اعتقادات مؤلف است که بصورت شهادتنامه ذکر شده که مطابق با عقاید امامیه است.
آغاز: «الحمد لله الملک العلّام الذی اختار لنفسه البقاء و الدوام و لمخلوقه الموت و الفناء...».
انجام: «..و طلقائک من جهنم و سعداء خلقک و المتمسکین بولایة الائمة بحقک و بحق محمّد و علی و فاطمة و الحسن و الحسین و الائمة من ذریة الحسین (علیه السلام)».
هر سه احتمالا تحریر مؤلف است.
چند برگ قبل از رساله اول و چند برگ بعد از رساله سوم شامل احادیث و مطالب اخلاقی و فقهی غیره میباشد.
108 برگ، 11 × 15
از: نورالدین محمد طبیب.
رساله ای در حفظ صحت بدن انسانی که به یکی از صدراعظمهای فتحعلی شاه تقدیم و در یک مقدمه و هشت فصل و یک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه؛ تعریف طب و غایت و فایده آن و موضوع آن. فصل 1 - در استنشاق هوا. 2 - در تغذیه غذا. 3 - در شرب آب. 4 - در دفع فضولات. 5 - در خواب و استراحت. 6 - در استفراغ و احتباس. 7 - در جماع. 8 - در استحمام. خاتمه - در بیان مضرات بدن.
آغاز: «حمدی که ورای عقول عقلاست و ثنائی که بیرون از بیان و لسان فصحاست مر حضرت قادریرا سزاست که اسباب و علامات صحت و فساد به قانون حکمت او منوط است...».
انجام: «..و گویند بعضی زهرها در هند هست که چون بر جامه ریزند و جامه را خلعت دهند به مجرّد پوشیدن هلاک شوند».
ص: 527
از: جلال الدین محمد اصفهانی.
رساله ای کوتاه در مواعظ و اندرزهای پیشینیان و حکما که در چهل باب و هر کدام در چهار بند تنظیم شده است، نسخههای این رساله بینام و بنامهای گوناگون و سرآغازهای مختلف و بنام نگارندگان مختلف در دست هست.
به جلد دوم این فهرست ص 128 رجوع شود.
[مشار فارسی 1-1218 - نسخههای خطی فارسی 2-1562 - الذریعه 3-470 -
کشف الظنون 1-376 - دانشگاه تهران 15/ 4244].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد این رساله ایست مشتمل بر آنکه حکما از کتب قدما اختیار کرده اند و فوائد بسیار در ضمن هر حرفی مرقوم و معلوم میشود از هر رمزی...».
انجام: «..باب 40 در آنکه چهار چیز اصل سعادت دو جهانی است و مرادات جاودانیست فرمان بردن خداو رسول، خشنود بودن پدر و مادر، در خدمت علما بدون، شفقت بر خلق خدا جل جلاله».
از: وحشی بافقی.
به جلد 2 ص 574 رجوع شود.
آغاز:
«الهی سینه ای ده آتش افروز
در آن سینه دلی آن دل همه سوز...»
انجام:
«..اگر چه صد نوا بیرون دهد چنگ چو نیکو بنگری باشد یک آهنگ»
کتاب اول نستعلیق 1249
ص: 528
کتاب دوم نستعلیق 1259
کتاب سوم نستعلیق 1257
83 برگ، 10 × 16
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 - 1110 ق.
این نسخه منتخبی از این کتاب است.
به جلد 2 ص 715 رجوع شود.
از: ابراهیم بن علی کفعمی.
به جلد 1 ص 125 رجوع شود.
آغاز: «الحمد لله الذی جعل الدّعا سلّما یرتقی به الی اعلی مراتب المکارم...».
انجام: «..کتاب الفردوس، کتاب الجواهر، کتاب العدة، کتاب التتمة. الحمد لله ذی الطّول و الانعام الموفق للافتتاح و الاختتتام و منه الاعانة فی کل المقاصد و حلّ المرام».
آغاز: «الحمد لله سامع الدعآء دافع البلآء والصلاة والسلام علی سید الانبیاء و اشرف اهل الارض...و بعد بدان ایّدک الله تعالی که از جمله شرایط حرز مبارک یمانی بعد تصحیح و اجازه استاد ماهر و اتّصال...».
انجام: «..پس از آن صد نوبت بخواند و افوّض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد و ده
ص: 529
بار صلوات فرستد بر محمّد و آله و بعد از آن اعتصامات را بخواند».
کتاب اول نسخ محمد تقی بدون تاریخ.
کتاب دوم تحریر علی بن حاج بهرام در 1250
کتاب سوم نسخ محمد تقی بن علی (ساکن سهل بن علی) در 1273
با مهر بیضوی «عبده محمد تقی بن علی» روی برگ اول رساله دوم و مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه» بر برگ آخر آن.
157 برگ، 10 × 15
از: حسین بن حسن حسینی خلخالی حنفی، - 1014 ق.
جلال الدین دوانی (908 ق) حاشیه ای بر «تهذیب المنطق» تفتازانی (793 ق) نگاشت که «العجالة» نیز نامیده میشود، حاشیه حاضر که «التنبیهات» نیز نامیده میشود بر آن رساله نگاشته شده است.
[الذریعه 6-59 - الفبایی آستان قدس / 188 - 189].
آغاز: «نحمدک یا من نور قلوب العارفین بانوار المعارف الالهیة و نشکرک یا من زین صدور العالمین بانواع العلوم الیقینیة و نصلی علی الرسول الذی ارسلته هادیآ الی السعادة السرمدیة...».
انجام: «..ثم وضع النسبة بین کل اثنین من تلک البسائط من سائر المربعات المشترکة بین سائر الجداول الطولیة و العرضیة علی هذه الهیئة (جدول)».
از: محمد صفی تبریزی، - ؟900 ق.
ص: 530
شرح مزجی مختصری بر «آداب البحث» عضد الدین ایجی (756 ق) است که فقط به شرح و حل مشکلات پرداخته و از رد و ایراد و استدلال پرهیز کرده است.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 606 این رساله به عنوان «الحنفیه فی شرح الرسالة العضدیة» معرفی شده است.
[کشف الظنون 1-41 - مرعشی 12/ 194].
آغاز: «لک الحمد جعل الله تعالی مخاطبآ تنبیهآ علی القرب و لان اللائق بحال الحامد ان یلاحظ المحمود اولا حاضرآ و مشاهدآ ثم یحمده...».
انجام: «..و ایضآ اللزوم معتبر فی مطلق الدلیل المتناول لهما فکیف یکون العقلی ملزومآ و النقلی غیر ملزوم و بالجملة الفرق لیس علی ما ینبغی و لنختم الکلام علی هذا القدر».
از: ابوالفتح محمد بن ابی سعید اردبیلی،
- 950 ق.
شروح مختلفی بر «آداب البحث» عضد الدین ایجی نوشته شده است، حاشیه حاضر که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده بر یکی از شروح آن رساله نگاشته شده است، در فهرست مرعشی شارح «کمال الدین مسعود شیرانی رومی» و در فهرست آستان قدس رضوی شارح «محمد حنفی تبریزی» معرفی شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه این کتاب حاشیه کتاب قبلی دانسته شده است.
[مرعشی 12-194 و 6-259 - آستان قدس 1/ 280].
آغاز: «الحمد لله علی افهام الخطاب والصلاة علی رسوله المبعوث لاظهار الصواب و علی آله و اصحابه و المتأدبین بخیر الآداب...».
انجام: «..لما کانت مضبوطة معتمدآ علیها عندی التزمت الاشارة الیها فی مواضعها لیعتمد علیها المحصّلون و یمیزها الطالبون ان الله مع الذین اتقوا والذین هم محسنون».
ص: 531
هر سه نسخ یوسف بن احمد شاهوی (شاهویی) رساله اول در 1057 در بلده زوراء بغداد و رساله دوم بدون تاریخ و رساله سوم در 1057 در شهر «آمد».
رساله اول و دوم حاشیه از مؤلف با امضاء «منه عفی عنه» و «منه رحمه الله» دارد. رساله اول و سوم تصحیح شده است. رساله سوم حواشی با امضاء قزوینی یا فزونی، غباری، عبدالرحمن، چلپی، ابیوردی، ابن موسی، و مرعشی دارد و مهر بیضوی «محمد حسین الحسینی الحسنی 1224» در رساله هست.
156 برگ، 10 × 15
از: ؟.
رساله ای بر روش و طریقه حروفیه که در آن معانی حرف «الف» بیان شده است.
آغاز: «بسمله بدان ای طالب علم یقین که الف اشارتست باسم ذات حضرت حق...و جل ذکره همچنانکه حضرت عزت محیط جمیع اشیاست...».
انجام: «..تفسیر میکنند بعضی مفسران حروف مقطعه را باسماء صفات، پس الف محیط باشد باسماء و صفات عدمیّه و قهریّه و باسماء صفات وجودیّه و لطفیّه تمت».
از: ؟.
رساله ای متوسط در سیر و سلوک و اخلاق عرفانی که در یازده فصل تنظیم شده است: 1 - در مراتب نفوس. 2 - مراتب آفرینش. 3 - افاق و نفس. 4 - در مبدأ و معاد.
5 - در صراط و میزان. 6 - در بهشت و دوزخ. 7 - در رمز آدم و ابلیس. 8 - مراتب انسان. 9 - حدود و حکمت. 10 - علت و معلول. 11 - در تهذیب اخلاق.
ص: 532
آغاز: «بسمله، فصل اول در مراتب نفوس قال الله تعالی سنریهم آیاتنا فی الآفاق وفی انفسهم و دیگر گفت و فی الارض آیاتٌ للموقنین و پیغامبر گفت علیه الصلاة والسلام...».
انجام: «..دیگر بدان ای برادر عزیز که مرتضی رضی الله عنه میفرماید لا تطرحوا الدّر فی افواه الکلاب ای برادر این سخنان را از نامحرم نگاه دار تا برخوردار شوی...».
از: ؟.
رساله ای در مبحث عرفانی و ارائه طریقه سیر و سلوک که در چند باب تنظیم شده است:
باب اول؛ در بیان مبدأ موجودات (در چند فصل).
باب دویم؛ در بیان معاش خلق (در 17 فصل).
باب سیم؛ (در نسخه به اشتباه چهارم)؛ در بیان معاد نفوس (در 4 فصل).
باب چهارم (در نسخه پنجم)؛ در بیان سلوک طوایف مختلفه.
آغاز: «...باب اول در بیان مبدأ موجودات و آن مشتمل بر [.... فصل است. فصل اول در بیان فطرت ارواح و مراتب آن قال الله تعالی لقد خلقنا الانسان..».
انجام: «....تا به مشاوره او در ممالک بدن تصرف کند پس پادشاه را از وزیر عالم عادل منصف ممیّز پاک اعتقاد متدین...».
رساله دوم خاتمه را ندارد. رساله سوم از اول و آخر ناقص است و هر سه رساله نستعلیق سده دهم است.
فصلی درباره حدیث کنت کنزآ مخفیا و نیز رساله ای ناقص که آغاز موجودش این است: «الباب الثانی فی بیان مرتبة احدیة الجمعیة» ضمیمه این مجموعه میباشد.
91 برگ، 10 × 15
ص: 533
از: ابو نصر فراهی، - 640 ق.
به جلد 2 ص 763 رجوع شود.
انجام:
«باد عمرت همیشه در دولت
دولتت باد بر دوام و بقا»
از: شرف الدین حسن بن محمد رامی تبریزی،
- 795 ق.
رساله ای در اصول بلاغت بنام سلطان اویس ایلکانی (757 - 776 ق) در دو بخش است:
1 - در اصطلاحات متقدمان (در 50 باب).
2 - در اصطلاحات عروضی سرایندگان متاخر (در 10 باب).
[نسخههای خطی فارسی 3-2133 - الذریعه 6-284 - کشف الظنون 1-672
(بنام حقایق الحدایق) - مجلس 10/ 1518].
آغاز: «بسمله بعد از حمد بیحد و صلوات بیعد چنین گوید افضل الشعراء شرف بن محمد بن الرامی احسن الله عواقبه که مدتی مدید و عهدتی بعید در سخن پروری و ثنا گستری...».
انجام:
«..سزای تاج و تخت از مادر دهر معزالدّین اویس بن حسن باد
همیشه تا بود افلاک و انجم
معزالدّین اویس بن حسن باد»
ص: 534
از: وحید تبریزی، - 942 ق.
رساله ای متوسط در علم عروض و قافیه که برای برادر زاده اش که «بدایع الصنایع» را نیز بنام او ساخته است تالیف کرده در سال 1959 ق در مسکو بطبع رسیده است.
در فهرست سابق این کتابخانه این کتاب به عنوان «مختصر منشآت» معرفی شده است.
[نسخههای خطی فارسی 3-2156 - الذریعه 5-139 - ملی تبریز 1-334 -
مجلس 10-391 - دانشگاه تهران 14/ 3829].
آغاز: «بسمله سپاس بیقیاس واجب التّعظیمی را که بتشریف نطق انسانرا مشرف ساخت و کلام موزون و علم اوزان موهبت فرمود و صلوات نامیات بر محمد و اولاد و عترت او باد اما بعد بدانکه این مختصریست از منشآت...».
انجام: «....و هر کس که علم قافیه این مقدار بداند او را کفایت باشد والله اعلم».
کتاب اول نستعلیق عبدالحیّ بن مولانا عبدالاول بن مولانا عبدالمجید در 903 و از اول ناقص است و تصحیح شده است.
کتاب دوم نستعلیق عبدالرحیم بن معروف بن علی الوادی در 847 در بلده هرات. در برگ 50 پانزده بیت از مولانا حیرتی هست.
کتاب سوم نستعلیق بابا خورشید بن بابا حاجی احمد بن بابا حاجی کولبوش معروف به طالب خان در 853 علامت تصحیح دارد.
101 برگ، 12 × 16
(قراءت - عربی)
از: ابوالقاسم محمد بن محمود همدانی سمرقندی، - 780 ق.
ص: 535
کتابی در شرح و تکمیل «شاطبیه» قاسم بن فیره شاطبی (590 ق) که در سه کتاب تنظیم و بزبانهای فارسی و عربی تحریر شده است (کتاب اول فارسی و دوم و سوم عربی): کتاب اثاول؛ اصول قراآت - کتاب ثانی؛ التسخیر علی طریق التشجیر. کتاب ثالث؛ اصول قراآت مجدول. پس از آن مؤلف در دو قسم فرش را شروح کرده: اول؛ قسم کثیر الوقوع از فرش. دوم؛ فرش تمام سور قرآنی از اول تا آخر.
[کشاف الفهارس 1-405 - کشف الظنون 2-1582 - الذریعه 19-55 -
مجلس 3-30 - 35 - ملک تهران 1/ 136].
آغاز: «...القسم الثانی فی الاصول المجدولة، باب التعوذ و البسملة: الاصل [....لفظ التعوذ اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و جازان یزاد علی ذلک کما جاء فی الروایات...».
انجام: «... سورة الاخلاص الی الناس، کفؤآ.... مذهبه نقل الحرکة الی الفاء کما ذکر تمت».
از: شمس الدین محمد بن محمد جزری دمشقی، 751 - 833 ق.
منظومه ای است حدود هزار و نود بیت که در آن وجوه قراآت دهگانه گزارش شده و در واقع کار شاطبی در «حرز الامانی و وجه التهانی» تکمیل شده است، این رساله در شعبان 799 ق در روم عثمانی بپایان رسیده است.
[کشاف الفهارس 1-353 - کشف الظنون 2-1118 - ملی تبریز 3-954 -
مجلس 11-6 - الهیات مشهد 1/ 438].
آغاز:
«قال محمد هو ابن الجزری یا ذالجلال ارحمه واستر واغفر
الحمد لله علی ما یسّره من نشر منقول حروف العشرة...»
ص: 536
انجام:
«روایة بشرطها المعتبر وقاله محمد بن الجزری
یرحمه بفضله الرحمان فظنّه من جوده [.....]»
از: شمس الدین محمد بن محمد جزری دمشقی، 751 - 833 ق.
منظومه ای است در اصول قرائت حدود 110 بیت که شروح متعددی بدان نگاشته شده است، بگفته ناظم قاری قرآن باید قبل از قراءت این منظومه را حفظ کرده و بکار گیرد.
[کشاف الفهارس 1-424 - کشف الظنون 2-1799 - دانشگاه تهران 15-4168 -
مجلس 10-1308 - ملی تهران 2/ 463].
آغاز:
«یقول راجی عفو ربّ سامع محمد بن الجزری الشافعی
الحمد لله وصلّی الله علی نبیّه ومصطفاه»
انجام:
«..والحمد لله لها ختام ثم الصلاة بعده السلام»
کتاب اول از آغاز ناقص است و شامل قسم دوم و سوم و چهارم از کتاب سوم و فرش (هر دو قسم) میباشد این نسخه بیتاریخ و نسخ سده نهم است. مهر بیضوی «عبده محمد هادی الحسینی» دارد. تصحیح شده است.
کتاب دوم نسخ منصور بن احمد بن عثمان ملقب به جلال الحافظ در ذیحجه 808
کتاب سوم نسخ عبدالقادر در 858 با مهری با تاریخ 996 و یادداشتی از احمد بن جلال الدین محمد اصفهانی در 948 در برگ اول و تملک محمد حسین شهشهانی.
138 برگ، 13 × 18
ص: 537
از: علاء الدین علی بن محمد قوشچی.
به جلد 2 ص 289 رجوع شود.
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی.
به جلد 1 ص 219 رجوع شود.
از: ابو نصر فراهی.
به جلد 2 ص 763 رجوع شود.
هر سه تحریر سده 13 و هر سه تصحیح شده است.
در ادامه رساله دوم چند صفحه از یک رساله در حساب به زبان فارسی هست که این عبارت در آن هست: باب دهم در بیان مسائل متفرقه به طرق مختلفه که تیز میکند ذهن طالب را.
124 برگ، 10 × 15
فقط 8 برگ از آن هست.
منتخبی از کتاب احتجاج بحار است.
ص: 538
فقط چند برگ از آن هست.
هر سه تحریر سده 13
کتاب دوم علامت تصحیح دارد.
250 برگ، 20 × 30
از: محمد علی بن محمد باقر اصفهانی بهبهانی، 1144 - 1216 ق.
این کتاب را در رد عقاید نصاری و یهود و اثبات عقاید اسلام نگاشت و در یکشنبه 8 شوال 1215 ق به پایان رسید این کتاب دارای چند مقدمه و سه بخش و یک خاتمه است.
و چند سال قبل در قم چاپ شده است.
[الذریعه 15-198 - مرعشی 4/ 267].
آغاز: «احمده علی نواله مصلیا علی احمده...».
از: محمد علی بن محمد باقر اصفهانی بهبهانی، 1144 - 1216 ق.
فهرستی است برای مطالب کتاب «مقامع الفضل» که خود مؤلف آن را به درخواست عده ای بنام هدایت خان گیلانی حاکم رشت در سال 1192 ق نگاشته است.
[الذریعه 16/ 385].
آغاز: احمده علی نواله مصلیّآ علی احمده و صحبه و اله اما بعد چنین گوید مذنب قاصر...».
ص: 539
از: محمد علی بن محمد باقر بهبهانی اصفهانی، 1144 - 1216 ق.
کتابی مفصل در حل مشکلات و عویصات فقهی و غیر فقهی که بصورت مسأله - مسأله تنظیم و در ضمن آن 1200 سؤال و مشکل پاسخ داده شده است، این کتاب را بنام هدایت خان بیگلر بیگی رشت و گیلان (در زمانی که مؤلف در رشت اقامت داشت) نگاشته و در شعبان 1192 ق بپایان رسیده است و مکرر چاپ شده است.
[الذریعه 22-14 - مرعشی 8-177 - الفبایی آستان قدس / 546].
هر سه نسخ علی بن آقاجانی شیرازی کرمانشاهی. و کتاب سوم در تاریخ 1215 به خواهش میرزا علی نقی بن میرزا محمد علی شیرازی. با مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده احمد 1224».
298 برگ، 20 × 29
از: مظفر بن محمد حسینی شفایی اصفهانی (کاشانی)، قرن 11
به شماره [....] در همین جلد از مجموعههای دو کتابی مراجعه شود.
از: ؟.
رساله ای کوتاه در معرفی ادویه، میوهجات، غذاها که بصورت واژه بواژه و به ترتیب حروف تهجی تنظیم شده است.
آغاز: «بسمله باب الالف ابریشم....یکدرم برای...دل و محکمی. اجاص فارسی آلو...».
ص: 540
از: یوسف بن محمد بن یوسف یوسفی هروی، - 950 ق.
منظومه ای در حدود 280 بیت که در بیان فواید و دستورات طبی برای سلامتی بدن سروده و بصورت حروف الفبایی و با عناوین «قطعه - قطعه» تنظیم شده است، این منظومه طبی در سال 913 ق موافق با جمله «فوائد الاخیار» بپایان رسیده است.
[نسخههای خطی فارسی 1/ 575 - الذریعه 16-363 - مشار فارسی 3-3798 -
دانشگاه تهران 9-1441 - سپهسالار 5/ 381].
آغاز:
بدان چونکه گفتی سپاس و درود
که در فن طب است این قطعهها
«فواید» شدش نام و هر حرف ازوست ز دریای حکمت در بی بها...»
انجام:
«..سه درم صبر زرد و نصف نبات
سای و...نگاه دار ز نم
که برد هر گهش کشی در چشم جرب چشم و خارش...هم»
هر سه تحریر سده 11 و رساله اول سلخ رمضان سنه سوم جلوس عالمگیر شاه غازی.
رساله اول از انجام و رساله دوم از آغاز ناقص است.
با مهر بیضوی «شعاع 1315 در برگ اول و آخر کتاب سوم و برگ اول کتاب اول. در ادامه رساله اول و سوم فوائد طبی و طریق ساختن ادویه و پادزهر نوشته شده است.
135 برگ، 15 × 21
ص: 541
از: سید حسین حسینی ساوجی (متخلص به «محنت») زنده در 1242
کتابی است در عقاید و مباحث عرفانی ذوقی که در دو دفتر تنظیم و نگارش اولیه آن در غره شعبان 1242 ق آغاز شده است:
دفتر اول؛ در آفرینش نور خواجه کائنات و خلاصه موجودات و خلقت آدم...و کیفیت ولادت و بعثت سرور عالم و نص خلافت و امامت تا زمان غیبت. دفتر دویم؛ در بیان ایمان و معنی آن و تصدیق بدان و احوال.....
تاریخ تالیف 1242 و در دیباچه آن از ملا محمد باقر یاد میشود.
آغاز: «بسمله الحمد لله المتفرد بالعزّ والکمال و المتوحّد بالعظمة والجلال و المتقدس بالحسن والجمال...».
انجام:
«..اگر مربی جانی بترک جسم بکوش که جان فزودن....جسم فرسایی»
از: سید حسین حسینی ساوجی.
رساله ای در بیان مکارم و سجایای اخلاقی و ترغیب به کسب آنها که در یک مقدمه و یک مقاله و یک خاتمه تنظیم و در سال 1242 ق تالیف شده است:
مقدمه؛ در بیان خلقت انسان و اینکه آدم عالم صغیر است.
مقاله؛ محاسن اصول اخلاق.
آغاز: «بسمله ستایش و سپاس برون از تصور و قیاس شایسته خداوند جهانبخش جهان و مبرّای منزه از حدّ و جهت...».
ص: 542
انجام: «..فجمع بین المؤلفات و فرّق بین المختلفات اظهارآ لاتقان صنعه و کمال کرمه باعطاء کل شئٍ ما یستحقه اللهم اغننی بحلالک عن حرامک و بطاعتک عن معصیتک و بفضلک عمّن سواک».
از: سید حسین حسینی ساوجی.
رساله ای است در امامت و مناقب ائمه و مثالب نواصب و دشمنان که در دیباچه آن از فتحعلی شاه قاجار و میرزا فریدون مستوفی الممالک و شیخ احمد احسائی (با عنوانهای بلند) و شیخ علی احسائی فرزندش یاد شده و در سال 1242 ق تالیف شده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله الناظم لشریعة الدین بوجود العلماء الاخیار و الحافظ لملة الاسلام باهتمام فضلاء الامصار و الاعصار...».
انجام: «...طریق اقتصار و اختصار گزیده و در تفصیلش به اجمال کوشیده».
هر سه نستعلیق شکسته مؤلف در 1242 رساله اول و سوم و شاید دوم. حواشی و اضافات و تصحیح از مؤلف دارد. خط خوردگی هم دارد.
106 برگ، 16 × 21
از: علی اکبر ساوجی، - زنده 1225 ق.
رساله ای متوسط در عقاید و کلام شیعی که در سه مقام و هر کدام در چند فصل تنظیم شده است:
مقام اول؛ توحید. مقام دوم؛ نبوت (4 رکن). مقام سیم؛ امامت (12 اصل).
ص: 543
اصل چهارم از امامت در حدیث منزلت، اصل پنجم در آیه تطهیر، اصل هشتم در ذکر احادیث مصرحه به امامت ائمه اثنا عشر.
آغاز: «...رکن چهارم در عصمت نبی و بعضی دیگر از شرایط. بدانکه عصمت عبارتست از حالتی که بعنایت ربّانی در شخص متحقق میشود که به سبب آن حالت با وجود قدرت منتفی میگردد داعی و میل بدی و گناه...».
انجام: «..وجودش مبدأ جمیع موجودات و قدرتش اصل همه قدرتهاست، تصرف در مخلوقات خود از تغییر و تبدیل و ایجاد و ابقاء و افنا و غیر اینها چرا مستبعد باشد انّما امره اذا...و الیه ترجعون الحمد لله».
از: صدر الدین محمد بن محبّ علی تبریزی، قرن 11
به شماره 2001 از همین جلد در مجموعههای دو کتابی مراجعه شود.
آغاز: «بسمله تقدیس و تسبیح پادشاه قادری را که خلّص عبادش بمفتاح فلاح قد افلح المومنون...».
انجام: «..تا آخر عمر از شر شیطان نگاه دارد و مسلط گردان ما را برو و مراد دارین ما را از خزینه کرم وجود روا کن و ما را بغیر خود محتاج [.... و درد ما را خود دوا کن».
رساله ای متوسط در اخلاق و مواعظ که در هشت فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:
1 - بیان حکمای عادل که ده چیز حفظ را نگهدارد. 2 - بیان آنکه ده چیز موجب بهجت است. 3 - بیان آنکه هشت چیز زود پیر کند. 4 - در آنکه ده چیز عمر را زیاد کند.
ص: 544
5 - در آنکه ده چیز غم آورد. 6 - در آنکه ده چیز حشمت و رفعت آورد. 7 - ده چیز شخص را صحیح البدن کند. 8 - نوزده چیز فراموشی آورد.
در ادامه داستانها و قصص مختلف آمده است. در برخی نسخهها ده فصل آمده است.
[نسخههای خطی فارسی 2-1665 - الذریعه 18-156 (کنز الرموز) -
مشار فارسی 4-4158 (کنوز الرموز) - مجلس 9/ 115].
آغاز: «بسمله الحمد لله....اما بعد این رساله ایست مشتمل بر هشت فصل و خاتمه و مسمی بکنز الرموز. فصل اول در بیان اینکه حکمای عادل گفته اند که ده چیز است که حفظ را نگاه دارد اول حلاوت حلال خوردن...».
رساله اول نسخ مؤلف در 1225 از آغاز ناقص است و بخشی از کتاب میباشد. علامت تصحیح دارد.
کتاب دوم نستعلیق ابوطالب بن محمد حسین در 1247 ساکن قریه سقانلیق.
رساله سوم نسخ سده 13
226 برگ، 16 × 21
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، - 1031 ق.
مکرر چاپ شده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله الّذی هدانا بانوار کتابه المبین و وفّقنا لاقتفاء سنة نبیّنا محمّد سیّد الاوّلین».
ص: 545
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، - 1031 ق.
شرحی بر «صحیفه سجادیه» امام ساجدین علی بن حسین (علیه السلام) که بخش هلالیه آن شرح دعای رؤیت هلال از صحیفه است در قزوین شروع و در جمادی الثانی 1003 ق در شهر کاظمین بپایان رسیده است.
چاپ شده است.
[آستان قدس 15-179 - مرعشی 11-237 - الذریعه 6-391 - مشار عربی / 309].
از: ابو محمد بایزید بن عنایت الله.
مؤلف در مقدمه گفته «که چون مساله سلام در نماز بسیار مورد اختلاف فقها واقع شده و فتاوی خیلی با هم مبانیت دارد و معرکه آراء شده من آن را در مشهد مقدس و به برکت امام هشتم استخراج والحمد لله منقح و در سه مقصد تنظیم نمودم»
المقصد الاول؛ فی وجوب التسلیم واستحبابه فی الجملة....
آغاز: «بسمله نحمدک و نشکرک اللّهم علی ما کرمتنا باالتفضیل تکریمآ و نصلی و نسلّم علی نبیّک کما امرتنا...».
کتاب اول نسخ محمد تقی بن محمد رضا رازی شب جمعه غره رجب 1028 با یادداشت تملک کاتب در 1028 بر برگ چهارم. حواشی از مؤلف با امضاء «منه دام ظله العالی» دارد و در برگ اول تا چهارم فوائدی نقل شده است و در ادامه این کتاب فوائدی از جمله بخشی از کتاب حلیه الارواح (عرفان - عربی) نوشته شده است.
کتاب دوم نستعلیق محمد شریف بن محمد صالح قمی در 1006
کتاب سوم که فقط مقصد اول را دارد تحریر سده 11 در ادامه نسخه مطالب فقهی یادداشت شده است.
142 برگ، 12 × 25
ص: 546
از: سید نعمة الله بن عبدالله جزایری تستری، 1050 - 1112 ق.
به جلد 1 ص 187 رجوع شود.
[آستان قدس 12/ 73].
از: سید علی بن محمد علی طباطبایی حائری، (صاحب ریاض) 1161 - 1231 ق.
از: محیی الدین حسن بن محمد چلپی فنّاری، - 866 ق.
حاشیه است بر کتاب «المطول» سعد الدین تفتازانی است که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.
[مرعشی 9-40 - مجلس 7-102 و 25-440 - کشف الظنون 1-324 - مشار عربی / 296].
آغاز: «بسمله قوله الحمد لله الّذی الهمنا حقائق المعانی و دقائق البیان الاقرب الی الفهم انّ المراد بالافهام فی هذا المقام معناه اللّغوی و هو الاعلام مطلقآ...».
هر سه تحریر سده 13 و اول و دوم فقط چند برگ از آن دو کتاب است و کتاب سوم هم از انجام ناقص است.
106 برگ، 16 × 22
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، - 1031 ق.
به جلد 1 ص 417 رجوع شود.
ص: 547
از: محمد حسین بن حسینعلی لاهیجی.
حاشیه ای است بر «الفوائد الصمدیة» شیخ بهاء الدین عاملی (1031 ق) که به صورت «قوله - قوله» تنظیم و در کربلای معلی تالیف شده و از این جهت حاشیه حسینیّه خوانده شده است.
آغاز: «بسمله الحمد لله الّذی جعلنا من زمرة اولی الالباب و اوجد لتحصیل اموراتنا الاسباب...».
انجام: «..واحشرنا مع محمّد و عترته الطاهرین فی الدنیا و الاخرة و احینا بحیاتهم واجعلنا فی زمرتهم صلواتک و سلامک علیهم انک اهل التقوی و المغفرة والحمد لله کما هو اهله».
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی.
به جلد 2 ص 597 رجوع شود.
کتاب اول و سوم تحریر محمد هادی بن محمد بن اسماعیل در 1207
کتاب دوم نستعلیق 1274 در بلده مازندران.
144 برگ، 15 × 21
از: خواجه نصیر الدین محمدبن محمد طوسی،
- 672 ق.
متن مختصر و مشهوری است در مباحث علم کلام از دیدگاه امامیه که مورد توجه بسیاری واقع و حواشی و شروح بسیاری بدان نوشته شده است، این رساله در شش
ص: 548
مقصد تنظیم شده است: 1 - الامور العامه. 2 - فی الجواهر و الاعراض. 3 - فی اثبات الصانع. 4 - فی النبوة. 5 - فی الامامة. 6 - فی المعاد و الوعد و الوعید.
[الذریعه 3-352 - مرعشی 5-141 - مجلس 37-388 - مشار عربی / 162].
آغاز: «بسمله: المقصد الثالث: فی اثبات الصانع و صفاته و آثاره و فیه فصول، الاول فی وجوده، الموجود ان کان واجبآ فهو المطلوب و الا استلزمه لاستحالة الدور و التسلسل...».
از: فضل الله استر آبادی.
رساله ای است در اثبات توحید باری تعالی که با استفاده از «لا اله الّا الله» نگاشته و به برخی شبهات پاسخ داده شده است، این رساله در سه باب تنظیم شده است:
1 - فی ترکیبها. 2 - کلام مع بعض الافاضل. 3 - ما قاله الفاضل التفتازانی.
[مرعشی 7-303 - الذریعه 4/ 488].
آغاز: «الحمد لله الواحد.... بالتحمید والصلاة علی النبی الداعی الی التوحید و علی آله و اصحابه الذین...».
انجام: «..لانّ المبدل منه فی حکم السقوط فیصیر التقدیر لو کان فیهما الا الله لفسدتا و فساده ظاهر للمتأمل».
از: شمس الدین محمد بن احمد خفری، -؟ 942 ق.
به جلد 1 ص 164 رجوع شود.
کتاب اول فقط بخش الهیات را دارد. نسخ 1011 و در ادامه آن «فصّ و احب الوجود مبدء کلّ فیض» که بخشی از یک کتاب میباشد هست.
ص: 549
کتاب دوم نستعلیق سده 11 و حواشی از سید رضا تبریزی مورّخ.... و از دیگران دارد.
کتاب سوم از انجام ناقص است. تحریر سده 11 حواشی دارد.
175 برگ، 11 × 20
از: محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی، - 1206 ق.
سی و شش فائده اصولی و فقهی است که بصورت استدلالی نوشته شده است.
به جلد 1 ص 414 رجوع شود.
[الذریعه 16-330 - مجلس 25-59 - سپهسالار 1-598 - مشار عربی / 682 - مرعشی 2/ 60].
از: محمد بن حسن مدقق شیروانی، - 1098 ق.
به جلد 1 ص 199 رجوع شود.
از: عبدالله بشروئی تونی خراسانی، (1071).
به جلد 1 ص 577 رجوع شود.
کتاب اول نستعلیق 1228
کتاب دوم نستعلیق سید محسن بن مقیم الحسینی التنکابنی در 1227
کتاب سوم نستعلیق همان کاتب در 1229
هر سه کتاب تصحیح شده و کتاب سوم حواشی از مؤلف دارد.
203 برگ، 15 × 21
ص: 550
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی.
به جلد 2 ص 110 رجوع شود.
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی.
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی.
به جلد 2 ص 82 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1131 تصحیح شده. با مهر مربع «الراجی محمد صادق الحسینی» در برگ آخر.
کتاب دوم نسخ سده 12 با یادداشت تملک محمد نقی حسینی خلیفه در 1117 روی برگ اول.
کتاب سوم نسخ 1117 با یادداشت تملک همان محمد نقی در همان سال. تصحیح شده، حاشیه نویسی دارد. با مهر مربع «الراجی محمد صادق الحسینی» در برگ آخر.
83 برگ، 11 × 17
منسوب به خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، - 672 ق.
آغاز: «الحمد لله علی آلائه واشکره علی نعمائه والصلاة علی سید انبیائه و خیر اوصیائه...».
ص: 551
از: فاضل مقداد بن عبدالله سیوری حلی، - 834 ق.
به جلد 1 ص 557 رجوع شود.
از: محمد عصمة الله بن نعمة الله بخاری.
مؤلف در مقدمه گفته که چون «مقدمة الادب» جار الله زمخشری (538 ق) را مطالعه کردم پس برای حل مشکلات و توضیح معضلات چهارم و پنجم کتاب که تصرفات اسم و فعل است. این رساله را نگاشتم. این شرح مزجی است.
[کشف الظنون 2-1798 (نام شرح نیامده است) ].
آغاز: «حمدآ لمن فتح ابواب العلوم علی.... الابواب و نصبهم علی رؤسنا...فلما وفقت لطالعة کتاب التصرفات بعون قاضی الحاجات اردت ان اکتب..».
انجام: «..لیکون له محلا عن الاعراب و امّا افراد الممیز المعدود فلانه لما صار منصوبآ صار...باعتبار افراده لیکون.... قلیلا مع ان المقصود هو بیان للجنس، تمت».
کتاب اول و دوم نستعلیق سده 11 با مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده ابوطالب» در کتاب دوم.
کتاب سوم نستعلیق عبدالواحد بن ملا عبدالباقی در سده دهم و یازدهم. علامت تصحیح دارد.
76 برگ، 12 × 18
از: ؟.
رساله ای متوسط در بیان اوزان صرفی که در 35 باب تنظیم شده است.
ص: 552
به فهرست سابق این کتابخانه ص 600 رجوع شود در آنجا نسخه ای دیگر از این کتاب یاد شده که گویا مفقود است و فعلا در کتابخانه نیست.
آغاز: «بسمله و به نستعین اعلم انّ ابواب التصریف خمسة و ثلاثون بابآ ستّة منها للثّلاثی المجرّد باب اول فَعَل یَفعُلُ موزونه نَصَرَ یَنصُر و علامته ان یکون عین فعله مفتوحآ...».
به شماره 2590 از مجموعهها در جلد چهارم این فهرست مراجعه شود.
آغاز موجود: «....مسأله: خبر کن ما را که خدای تعالی آسمانها را از چه چیز آفریده است و از هر آسمانی تا آسمانی دیگر چند سال راه است و نام هر آسمانی چیست و ساکنان هر آسمانی کیستند و...».
از: قاضی کاشف الدین محمد کاشف شیرازی.
به جلد 2 ص 304 رجوع شود.
کتاب اول از انجام و کتاب دوم از آغاز نقص دارد و هر دو تحریر سده 13 میباشد.
کتاب سوم از آغاز نقص دارد. نستعلیق میر علی بن فتح علی موسوی طالشی در قریه عسلوطی (یا مسلوطی) در 1256
128 برگ، 16 × 20
از: ؟.
رساله ای است در بیان برخی معارف و حکم که در قالب داستان پادشاهی بنام عقل
ص: 553
و پادشاهی دیگر بنام عشق و برخورد آن دو نوشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین...چنین گوید مخترع این حکایت و مبتدع این روایت که در یونان زمین پادشاهی بود عقل نام...».
انجام: «..و یکی از فرزندان او این داستانست که نوباوه بوستانست و بیان و تذکره دوستان زمانست».
از: ؟.
داستان و حکایتی در عصر سلیمان نبی (علیه السلام) درباره اعتقاد مرغان تحت امر آن حضرت به قضا و قدر الهی که توسط جبرئیل به پیامبر گفته شده است.
آغاز: «روایت کند از حسن بصری رحمة الله علیه و او روایت میکند از پیغمبر (صله الله علیه و اله وسلم) که حضرت رسالت (صله الله علیه و اله وسلم)».
انجام: «..و ایشان به معجزات سلیمان (علیه السلام) اقرار آوردند و این حکایت نزد خواجه کاینات گفته اند. صد هزار رحمت رب العالمین بر مردم نیک اعتقاد باد آمین یا رب العالمین».
از: ؟.
مجموعه سؤالاتی است که پادشاهی از دختر فغفور بعمل آورده و از او پاسخ شنیده است.
آغاز: «راویان اخبار و ناقلان آثار چنین روایت کرده اند که در روزگار ما تقدم پادشاهی بود که به مال و خدم و حشم.... نداشت و به داد و عدل و شفقت آراسته بود..».
ص: 554
انجام: «..صد هزار رحمت خدا بر نویسنده و خواننده و شنونده و جمع کننده و صاحب این کتاب باد و بدان مسلمان که گوید آمین یا رب العالمین برحمتک یا ارحم الراحمین».
کتاب اول نستعلیق محمد اکمل بن افضل بن کمال الدین در 1080 با مهر بیضوی «عبدالوهاب الحسینی 1294» بر برگ اول.
کتاب دوم و سوم تحریر سده 11 و 12 با همان مهر بر برگ اول کتاب سوم.
حکایت لواحه و قاضی و برخی حکایتهای دیگر هم در این مجموعه هست.
41 برگ، 13 × 19
از: شمس الدین محمد بن احمد خفری، - 942 ق.
به شماره 2707 در همین جلد در مجموعههای سه کتابی مراجعه شود.
از: شمس الدین محمد بن احمد خفری، - 942 ق.
رساله ای است در علم هیئت و کلام که به جهت اهمیت آن دو در شناخت خداوند متعال در دو مقاله و یک خاتمه تحریر و نگاشته شده است: مقاله اول؛ فی علم الهیئة. الثانیة؛ فی الهیات الکلام. خاتمة؛ توابع علم الهیئة من طرق تحصیل سمت القبلة.
مؤلف در دیباچه بنام خود اشاره کرده است.
آغاز: «تبارک الله سبحانه ما اعظم شأنه و اجلّ سلطانه هو قیّوم الارض و السّمآء و له الامر...».
انجام: «..یحتاج الی رصد الخسوفات و لا حاجة الی ذکره. و لیکن هذا آخر ما
ص: 555
قصدت ایراده فی هذا المختصر والحمد لله علی نواله والصلاة والسّلام علی محمد وآله اجمعین».
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، - 672 ق.
محمد بن عبدالکریم شهرستانی (548 ق) کتابی بنام «المصارعات» نگاشته و در آن به ردّ و نقد عقاید ابن سینا در مسائل فلسفی پرداخته است، خواجه در این کتاب، کتاب شهرستانی را مور بررسی و نقد متقابل قرار داده و به ایرادات وی پاسخ داده است.
[الذریعه 21-98 - مرعشس 1-31 - الفبایی آستان قدس / 523].
آغاز: «الحمد لله حمد الشاکرین...فانی لشغلی بالعلوم العقلیة و المعارف الیقینیة کنت اوقات فراغی انظر فی کتب علمائها...».
هر سه تحریر سده 11 و 12 رساله اول تصحیح شده. و رساله سوم از انجام ناقص و بسیار مغلوط است.
142 برگ، 13 × 20
از: رضا علی بن عبدالغفور شیرازی نجفی.
منظومه ای است در اصول قرائت و تجوید حدود 170 بیت که در 18 فصل تنظیم شده است.
[نسخههای خطی فارسی 1/ 79 - دارالکتب قاهره 1/ 229].
آغاز: «الحمد لله الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا و جعل القران لنا
ص: 556
سراجآ و قمرآ منیرآ
آن خدایی را ز جان و دل ثنا خوان آمدم کز یکی حرفش ز کن در ملک امکان آمدم...»
انجام:
«..هست در حمد نام از شیطان
هفت موضع کن احتراز از آن
دلل و هرب کیوم و کنع هم کنس با طل بعل میدان»
از: ؟.
رساله ای است در اصول و قواعد تجوید و قرائت که در هفت فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:
1 - الاستعاذة. 2 - فی البسملة. 3 - فی بیان النون الساکنة و التنوین. 4 - .... 5 - فی بیان مخارج الحروف. 6 - فی بیان صفات الحروف. 7 - فی بیان.... خاتمة؛ فی اللحن.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و العاقبة للمتقین...و بعد فهذه رسالة تتعلّق بتجوید القرآن منتخبة من کتب مبسوطة فی هذا الفن مفیدة للطّالبین و الله تعالی هو الموفّق والمعین...».
انجام: «..الرابع فی سورة یوسف عند قوله تعالی اعرض عن هذا. والحمد لله ربّ العالمین و صلی الله علی محمد و آله و صحبه اجمعین الطیبین الطاهرین».
از: ؟.
رساله ای است در اصول و قواعد تجوید و قرائت که در یک مقدمه و چهارده باب تنظیم شده است:
ص: 557
مقدمه؛ تعریف تجوید. 1 - در استعاذه. 2 - در بسمله. 3 - در قرائت سوره فاتحه. 4 - در احکام میم جمع. 5 - در رموز قراء سبعه. 6 - در مخارج حروف. 7 - در بیان ده صفت....حروف تهجی. 8 - در صفات ذاتی حروف. 9 - برخی صفات عرضی حروف. 10 - صفات ذاتی هر حرف. 11 - در کنائیها. 12 - در مدّ و قصر....
آغاز:
«بنام آنکه حیّ لا ینام است
ازو چیزی که میدانند نام است
از اول تا بآخر ذاتش آگه خودش از اول و آخر منزّه...»
کتاب اول نسخ سده 13
کتاب دوم نسخ 1305
کتاب سوم تا باب دوازدهم را دارد تحریر سده 13
44 برگ، 13 × 19
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، - 672 ق.
به شماره 2825 در جلد چهارم این فهرست مراجعه شود.
[فهرست دانشگاه تهران 3/ 848].
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، - 672 ق.
به شماره 2825 در جلد چهارم مراجعه شود.
[فهرست دانشگاه تهران 3/ 848].
آغاز: «کتاب تحریر المناظر الاقلیدس و هو اربعة و ستون شکلا.....
ص: 558
(ریاضیات - عربی)
از: خواجه نصیر الدین طوسی، - 672 ق.
اصل کتاب «الکرة المتحرکة» تالیف «اوطولوقس» مهندس یونانی بوده که ثابت بن قرة (288 ق) آن را اصلاح نموده است. این رساله در یک مقدمه که شامل دوازده شکل است تنظیم شده است.
[دانشگاه تهران 3-848 - الذریعه 3-382 - آستان قدس 10-94 - مرعشی 11/ 9].
آغاز: «بسمله الصدر النقطة التی تحرک حرکة معتدلة هی التی یسیر فی الزمان متساویة...».
انجام: «...فاذن کل واحدة من دائرتین...عظیمة و ذلک ما اردناه، تمت».
کتاب اول فقط مقاله دوم و سوم را در بردارد، هر سه کتاب نسخ سده هشتم.
تاریخ مطالعه 888 در پایان نسخه هست.
کتاب اول حواشی از محمد باقر مد ظله العالی و کتاب دوم حواشی و علامت تصحیح دارد با مهر بیضوی «عبده محمد کاظم» در کتاب اول و دوم.
36 برگ، 12 × 22
از: محمد یوسف بن عبدالحمید، قرن 13
مؤلف رساله ای موجز و عربی بنام «ناسخ کتاب جدید» در رد کتابها و عقاید سید علی محمد باب شیرازی نوشت ولی بعد به جهت بهره بیشتر مردم آن را ترجمه و شرح نمود که رساله حاضر است و در آن بسیاری از مفاسد و انحرافات بابیه را مطرح کرده است. این کتاب پس از سال 1263 ق که سال شهادت «محمد تقی برغانی»
ص: 559
موسوم به شهید سوم است نگاشته شده است، مؤلف نام برخی از بابیها را که با آنها مناظره و محکوم نموده در برگ 49 آورده و لعنت کرده است.
آغاز: «بسمله، از اینکه غرض از نگارش ناسخ کتاب جدید فهمیدن عوام بود نظر باستغناء خواص و این بدون شرح و تفسیر کلماتش غیر ممکن بود و موجب نقض غرض و مقصود بود...».
از: محمد یوسف بن عبدالحمید، قرن 13
رساله ای است در بیان پاره ای از معارف الهی و حقایق ربانی که از روایات و سیره اهل بیت نبوی (علیهم السلام) اخذ شده است، مباحث که بدون تقسیمبندی خاصی است در اثبات ولایت و امامت، عدم غلو در عقاید، نبوت خاصه و عامه، اخذ علوم و حقایق از اهل بیت و غیره است. در لابلا از حاجی سبزواری و شیخ جعفر شوشتری نام برده شده است.
آغاز: «الحمد لله العلی الاعلی و العاقبة لمن خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی و النار لمن اجحد ربه واتبع الهوی فضلّ و غوی...».
از: محمد یوسف بن عبدالحمید، قرن 13
رساله ای است در شرح و ترجمه حدیثی مرویّ از علی بن ابیطالب (علیه السلام) که از طریق «طارق بن شهاب» روایت شده و به خاطر خواهش «حاج ابراهیم بن کاظم واعظ» نوشته شده است، آغاز روایت چنین است: «انه قال یا طارق الامام کلمة الله و حجة الله و وجه الله و نور الله و حجاب الله و آیة الله....».
آغاز: «الحمد لله کما هو اهله والصلاة علی من هو حبیبه و نبیّه و علی من هو عینه و
ص: 560
ولیّه و علی آله الذین هم ولاة امره و حججه اما بعد چنین سراید الکن عباد حضرت یزدان مجید...».
انجام: «...عجبآ لمن یدّعی السلوک فی العقل و هو لا یعرف العقل و جنوده...و لقد ضل فی الجهل....و لم یعرف الجهل و جنوده».
کتاب اول و دوم از انجام ناقص و بدون تاریخ کتابت است.
کتاب سوم نستعلیق 1319 میباشد.
108 برگ، 17 × 22
از: حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلّی) (726 ق).
به جلد 1 ص 479 رجوع شود.
از: محمد کاظم شیرازی قاری.
رساله بسیار کوتاهی است در بیست و پنج بیت که مخارج حروف عربی را به صورت نظم بیان کرده است.
آغاز:
الحمد لله الکریم الباقی
کرمنا من غیر استحقاق
فضلنا بالنطق واللسان و العلم و الحجة و البرهان
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق).
ص: 561
آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین الحمد لله الّذی سهّل لنا سلوک شرائع الدین.
کتاب اول طهارت تا حج را دارد، نسخ عابد بن رضا جهرمی در 1222
کتاب دوم نسخ محمد تقی.
کتاب سوم از انجام نقص دارد.
332 برگ، 21 × 31
از: تفتازانی.
به جلد 1 ص 294 رجوع شود.
از: جار بردی.
به جلد 1 ص 308 رجوع شود.
از: ضیاء الدین مکی.
به جلد 1 ص 450 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1298
کتاب دوم تحریر 1084 شرح باء بسم الله و ذکر قنوت امیرمؤمنان (علیه السلام) در ادامه این رساله هست.
کتاب سوم نسخ سعد بن حسن در 1084
ص: 562
از: سید مجاهد.
به جلد 1 ص 514 رجوع شود.
از: سید مجاهد ره.
این رساله شامل بحث حجیّت مظنه است که در کتاب مفاتیح او نبوده و برای تکمیل آن نگاشته است.
[الذریعه 22-118 - مجلس 25/ 421].
آغاز: اذا علم المجتهد بحکم من الاحکام الشرعیة الفرعیة....
از: شیخ طوسی ره.
به جلد 1 ص 113 رجوع شود.
کتاب اول بحث عام و خاص تا پایان نسخ را دارد بدون تاریخ و نام کاتب.
کتاب دوم بدون تاریخ.
کتاب سوم حج تا قضا را دارد. نسخ محمد بن علی همدانی در 1084
از: محمد باقر لاهیجی.
به جلد 2 ص 131 رجوع شود.
ص: 563
از: نصر الله منشی.
به جلد 2 ص 629 رجوع شود.
آغاز: الحمد لله اما بعد این رساله ای است مشتمل بر مواعظ سلاطین عجم.
کتاب اول نستعلیق 1318 دارای سر لوح زرّین و جدول زرین در صفحات.
کتاب دوم نستعلیق محمد کاشانی در 1318 با سر لوح زرین و جدول زرین در صفحات.
کتاب سوم بدون تاریخ و با سر لوح زرین و جدول زرین در صفحات.
99 برگ، 13 × 21
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق).
حاشیه ای است با عناوین «قوله - قوله» بر تفسیر «انوار التنزیل» قاضی بیضاوی. این حاشیه بر مقدمه کتاب و تفسیر سورههای فاتحه و بقره تا آیه 23 نوشته شده و ناتمام مانده است.
به جلد 1 ص 138 رجوع شود.
[الذریعة 6-44، مرعشی 8-207، مجلس 25/ 296].
(فقه - عربی)
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).
ص: 564
چند پرسش فقهی و اعتقادی و تفسیری است که شیخ صالح بن حسن جزائری تقدیم داشته و شیخ بهایی به آنها جواب داده است. بنابر آنچه در برخی از نسخهها دیده شده پایان این رساله در ربیع الثانی 1014 بوده است.
و در مجله فقل اهل البیت قم چاپ شده است.
[الذریعة 5-218، مرعشی 5/ 86].
آغاز: «الحمد لله وحده و صلّی الله علی سیّدنا محمد و آله و بعد....سؤال ما یقول سلطان العلماء و رئیس الفقهاء یجوز ان یحکم الشارع بنجاسة شیء ثمّ لا یوجب التطّهیر عنه.
انجام: الثقة بالله وحده هذا فرع لطیف والّذی یلوح هو انّ الطّمأنینة بعد السجدتین و کذا جلسة الاستراحة کالبرزخ بین الرّکعة الاولی و الثانیة و لیس شیء منهما جزأ من شیء منهما.
چند پرسش در افضلیت پیامبر صلوات الله علیه و آله بر قرآن، افضلیت در میان ائمه:، عصمت پیامبر صلوات الله علیه و آله و پاسخ آنها در این رساله نوشته شده است. در الذریعه و سایر فهرستها دیده نشد.
آغاز: بعد عرض العبودیّة و الاخلاص لدی مولانا و سیّدنا و شیخنا و قدوتنا...نقل عن بعض اهل الخلاف انّ کلام الله القرآن بل حرفآ منه افضل من النبیّ صلّی الله علیه و آله و لم یذکر دلیلا و لم یعرف الصّواب فیه.
انجام: ولو تمت الدّلالة للزم افضلیّة علماء الامّة ایضا.... ما ذکر فی الائمّة والله اعلم بحقیقة الحال و حقیقة المقال و منکم الافادة تطلب و فی حسن بیانکم رغب و المأمول من شیخنا تحریر الجواب و تقدیر الخطاب علی ابلغ وجه.
هر سه بیتاریخ. در پایان رساله اول نوشته شده: این حاشیه به خط شیخ بهائی است.
ص: 565
در رساله سوم سؤالها از شیخ بهائی شده است، اما جوابها در این نسخه نیست.
64 برگ، 14 × 22
از: فیض کاشانی.
از: علامه مجلسی ره.
از: مجلسی اول ره.
هر سه رساله در مجموعهها به ترتیب در شماره 1308 و 299 و 1420 معرفی شد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 642 رجوع شود آنجا این مجموعه شامل شش رساله دانسته شده.
کتاب اول بیتاریخ.
کتاب دوم و سوم نسخ عبدالله بن غلامرضا خوسفی در 1125
سه رساله دیگر:
4 - فوائدی به صورت جدول در اوزان از میرزا قاضی، 5 - و شکیات علی بن عبدالعالی محقق ثانی و احادیثی از خاندان طهارت: 6 - با حاشیه ای از کتاب صلاح الایمان فی محاربة النفس و الشیطان از محمد کاظم سبزواری در چند سطر و عمل میرزا قاضی در دراهم به صورت جدول و استخاره از قرآن ضمیمه این مجموعه است.
ص: 566
از: احتشام الدوله.
رساله کوتاهی است در نصیحت به زن و شوهر برای ایجاد مهر و محبت و الفت در میان ایشان.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 643 رجوع شود آنجا این مجموعه به گونه ای دیگر معرفی شده است.
آغاز: بعد از حمد خدا و ذکر صفات محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین در شب یلدا که حدود و پایانش ناپیدا [......] مشغول [....] خواستم مونس برای تنهائی بهتر از کتاب.
انجام: اغلب مردان را دیده ایم که در ظاهر چاره نداشته اند بلی بلی گفته اند و تصدیق و تعریف حرکات و سکنات خانم را کرده اند ماشاء الله ماشاء الله به فلک رفته و اسفند خواسته دود کند در تعریف خانم اشعار مناسب خوانده اند.
از: ؟.
مختصری ار مسائل هندسه را در چند بخش تعاریف و قضایا در هفتاد و نه بند بیان نموده است.
آغاز: مختصری است در علم هندسه: 1 - هر چیز که به یکی از حواس خمسه محسوس شود آن را جسم نامند.
از: ؟.
مسمّطی است در ذکر وقایع جهانی در دوره پس از جنگ جهانی اول.
ص: 567
آغاز:
مسلم است تو را ای یگانه گوهر راد مقام مردمی و رتبه نکو بنیاد
انجام:
نمیجنبد به سال و ماه و هفته
تمرگیده به خواب مرگ رفته
نجنبد بلکه غلطد درگه حمل
شکسته بسته هم چون مهره رمل
هر سه بیتاریخ. چهل و هشت مسأله ریاضی. اعداد لاتینی، نامه ای ادبی، چند شعر فارسی مورخ 1316 شعر از شکوهی تفرشی. بخشی از مثنوی ایر نامه به نقل از چاپ اسلامبول در 1317، لغات فرانسوی کتاب شارل دوازدهم و معنی فارسی آنها ضمیمه این مجموعه است.
132 برگ، 18 × 21
از: محمد باقر بن محمد مجلسی (1111 ق).
به جلد 2 ص 18 رجوع شود.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).
آغاز: الحمد لله الّذی احلّ النّکاح و ندب الیه و حرّم الزّنا و السّفاح و توعدّ علیه والصّلاة علی سیّد المرسلین و خاتم النّبییّن محمّد و اهل بیته المطهّرین المعصومین اما بعد غرض از تحریر این رساله وجیزه.
انجام: وکیل مرد میگوید قبلت علی الشّروط المذکوره بهتر خواهد بود و اگر طرفین خود صیغه گویند زوجتک نفسی متعة میگوید و ضمیرهای غایب را به عنوان تکلّم خواهند گفت و شقوق دیگر ظاهر است.
ص: 568
از: ؟.
فرهنگ عربی به فارسی است در سی و دو مطلب: مطلب 1 و :2 پراکندهها، 3 تا 30 به ترتیب حروف تهجّی، مطلب :31 الفاظ متفرقه بسیط، مطلب :32 مرکّبها و اصطلاحات.
[نسخههای خطی، منزوی 3-1967، دانشگاه 12-2589، نشریّه دانشگاه 5/ 430].
آغاز: سپاس و منّت پروردگاری را که از همّت قلم او رفعات سماوات بی عمده عمود مسطّح آمد و صفحات صحن او از قطرات ژاله درخشان مزیّن گشت.
انجام: .
هر سه بیتاریخ.
رساله اول از آغاز ناقص،
و رساله سوم تا مطلب 21 را دارد.
57 برگ، 11 × 20
از: حسین بن محمد بن احمد العصفوری الدرازی (1216 ق).
فقه استدلالی مختصری است با عناوین «فصل - فصل» در باب صلاة. احتمال دارد کتاب «ذریعة الهداة فی بیان معنی الفاظ الصلاة» مؤلف باشد.
آغاز موجود: فصل فی شرطیة الوقت حیث انّ الصّلاة الیومیّة موقتة باوقات معلومة کما هو المعلوم.
انجام: عن ابی عبدالله7 فی قوله اما انافا صلّی معهم [...[.... هذا کلّه توسعة من الشارع فی الصّلاة معهم للحرص علی حصول تلک الفضیلة و الخروج بحسناتهم التقدیریة و الّا فلا حسنات لهم و لنقطع جری القلم.
ص: 569
از: حسین بن محمد بن احمد العصفوری الدرازی (1216 ق).
نه سؤال فقهی است که فرزند مؤلف «احمد بن حسین» پرسیده و وی با عناوین «قال سلمه الله تعالی - الجواب» به آن پاسخ گفته است.
آغاز: اللّهم نحمدک...قال سلّمه الله تعالی ما قولک فی ذبیحة.... کقبلة البحرین مثلا رأسها شمالا و رجلیها جنوبآ کهیئة الذبح..... هل هی حلال ام حرام.
از: نعمة الله حسین؟.
فقه فتوایی و استدلالی مختصری است با عناوین «مسألة - مسألة» با استفاده از روایات.
آغاز: الحمد لله الّذی فقّهنا فی امور الدّین و جعل الصّلاة قربانآ لعباده المتّقین والصّلاة علی من ارسله لتمهید قواعد الدّین و شفّعه فی الامّة بل فی الانبیاء والمرسلین و علی آله مصابیح غیاهب الظّلام.
رساله اول و سوم بیتاریخ و رساله اول از آغاز و رساله سوم از انجام نقص دارد.
رساله دوم نسخ 1220
82 برگ، 15 × 19
از: محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی) (460 ق).
رساله فتوایی مختصری است در ابواب فقه از طهارت تا امر به معروف و نهی از منکر به درخواست ابن البراج (چنان که در حاشیه بعضی از نسخ قدیمه آمده) تألیف
ص: 570
شده است.
مکرر چاپ شده است.
[الذریعة 5-145 - مرعشی 6/ 210].
آغاز: الحمد لله حق حمده...اما بعد فانا مجیب الی ما سأله الشیخ الفاضل اطال الله بقاءه من املاء مختصر یشتمل علی ذکر کتب العبادات و ذکر عقود ابوابها.
از: میرزا علی اکبر مرندی (1373 ش).
بحث اثبات صانع در پنج مقاله است.
آغاز: لا ریب فی ان الحادث یحتاج فی وجوده الی مؤثر فهذا المؤثر المحتاج الیه اما ان یکون قدیما او حادثا....
انجام: و لکن خالقه قد اوحد فیه الدماغ و جعله مستعدا بالتدریج للتعقل و الشعور و الادراک بعد ما یسقط من...الله کل ذلک لیتم الحجة علی وحدانیته و صنعه و قدرته.
از: حسین بن جمال الدین خوانساری (1098 ق).
این نسخه ابتداء و انتهاء ندارد اما بر روی برگ اول به «آقا جمال خوانساری» نسبت داده شده که شاید صحیح آن «حسین بن آقا جمال» باشد.
[للذریعة 6-130 - مجلس 26/ 43].
هر سه بدون تاریخ. کتاب اول و سوم از آغاز و انجام ناقص است.
95 برگ، 12 × 19
ص: 571
از: ؟.
دیگر حکایات این نسخه عبارتند از: حضرت آدم و حوا در بهشت، مرد درویش، مرد بخیل، پادشاه محب اهل بیت: و دختر، صفت آخر الزمان و صفت عصای موسی علی نبینا و آله و علیه السلام. در پایان ذکری از «مجلس» به میان آورده است.
آغاز: امّا راویان اخبار و ناقلان آثار و طوطیای شکر شکن شیرین گفتار چنین روایت کرده اند که روزی آن گلدسته باغ سرّ...و آن معجز نمای یس و هل اتی و آن سرّ جود کرامت و آن افضل کلّ امامت.
انجام:
کجا بودم اکنون فتادم کجا
عنان سخن شد ز.... رها
به چنگ آورم بار دیگر...
بفرمان حیّ الّذی لا یموت
از: ؟.
تاریخ پیشدادیان و کیان ایران زمین است. از مثنوی هایی شبیه «شاهنامه» یاری گرفته است و عبارات عربی نسبتآ فراوان و در برخی مواضع، آیات مبارکه قرآن مجید به چشم میخورد. از ابن مقفع، ابو علی مسکویه و کتابش «آداب العرب و الفرس» یاد کرده است.
از: محمد ابراهیم بن محمد باقر جوهری (1253 ق).
ص: 572
به جلد 2 ص 556 رجوع شود.
رساله اول و دوم بیتاریخ و رساله سوم نستعلیق 1269
رساله دوم از آغاز و انجام و رساله سوم از آغاز نقص دارد.
198 برگ، 21 × 34
از: حسین بن محمد علی انصاری - اصفهانی (ثمر) (ق 14).
قسمتی از تاریخ جنگ بین روسیه و ژاپن در قرن گذشته است که با پیروزی قوای ژاپنی به پایان رسید. مترجم این کتاب را به دستور میرزا فضل الله خان لواء الملک رئیس قشون اصفهان در سال 1328 ق ترجمه کرده است.
[مرعشی 20/ 301].
آغاز: در اوایل ماه ژویه با وجود فتوحات جزئیه ساخلو و اقدامات مجدانه فرمانده قلعه وضع...ظاهرآ رو به نومیدی می رود.
انجام: صورت کشتیهای مضمحل و نابود شده از این قرار است: بوردنیو، اسکندر سیم، کیناز سوارف ارل....
از: محمد بن حسین بن اسفندیار آملی طبری (اولیاء) (ق 7).
رویدادهای طبرستان از بنیاد آن تا روزگار خود. مؤلف معاصر رستم بن اردشیر از ملوک طبرستان بوده است بدان پرداخته است و تا تاریخ سال 750 را دارد.
[الذریعة 3-262 و 10-48، فهرستواره فارسی 2/ 884].
آغاز: حمد و ثنا و مدح بیمنتها آفریدگاری را سزاست که واهب ارواح و خالق اشباح است مبدعی که هر ذره از موجودات آیتی است.
ص: 573
از: ؟.
در تاریخ باستان است از ذکر ملوک و جنگهای ایشان همراه با ذکر فتوحات اسکندر و جانشینان وی. از مروج الذهب و تاریخ ملکم انگلیسی نام برده است.
هر سه بدون تاریخ.
کتاب دوم از انجام و کتاب سوم از آغاز و انجام ناقص.
کتاب اول مقدمه و فهرست مطالب دارد.
137 برگ، 17 × 23
از: امام زین العابدین علی بن الحسین8
به جلد 1 ص 362 رجوع شود.
از: نظام الدین عثمان بن عبدالله خطایی (ق 10).
به جلد 1 ص 192 رجوع شود.
از: فخر الدین محمد بن حسن بن مطهر حلی (فخر المحققین).
آغاز: الحمد لله...علی نبینا سید المرسلین و ارشادنا الی دین المهتدین و تکلیفنا بالاحکام الشریعة لتحصیل السعادة الاخرویة....
هر سه بیتاریخ.
ص: 574
رساله سوم نسخ علی بن شمس الدین مدرس.
کتاب اول و دوم ناقص است.
91 برگ، 14 × 22
از: سیف الدوله سلطان محمد بن فتحعلی شاه.
مؤلف این رساله را که در آداب نماز به مذهب شافعیه است به جهت شیعیانی نوشته است که در میان اهل سنت زندگی میکنند و باید تقیه کنند.
آغاز: حمدآ له ثم حمدآ له ابلغ حمد و اجلّه و صلاةً و سلامآ علی من [....] بالهدی و دین الحق...در هنگام سیاحت مدتها با اهل جماعت به سر میبردم.
انجام: و اگر مایع متنجس آب باشد به زیاد کردنش به حدی که تغییر در رنگ و طعم و بویش باقی نماند پاک می شود به شرطی که بعد از زیاد شدن کمتر از دو....نباشد اگر کمتر باشد پاک نمیشود.
قصاید، غزلیات، مجویات و رباعیات شاعر است.
آغاز:
بودند جمعی در عجم از حد هرمان تا هری از شور و شوق و شرم پاک، از عقل [...]بری
از راه و رسم و رای....و خلق و خو دد را بر ایشان منزلت صد بار و سگ را برتری
ص: 575
از: سیف الدوله سلطان محمد بن فتحعلی شاه (زنده در 1292 ق).
غزلیات او با تخلص «سلطان» است.
[الذریعة 9-459، نسخههای خطی منزوی 3/ 2355].
آغاز:
خواند کجا به چهر و خطت مشک و ماه را چشمی که فرق کرده سفید و سیاه را
انجام:
سلطان و ز باده توبه هیهات بر باده ز توبه پرده پوشیم
رساله اول نستعلیق 1288
رساله دوم و سوم بدون تاریخ.
رساله سوم از انجام ناقص است.
148 برگ، 14 × 22
از: نورالدین عبدالرحمان بن احمد جامی (898 ق).
به جلد 2 ص 782 رجوع شود.
از: ؟.
در شعر و شاعری و نجوم و منجمی است با عناوین «مقاله» با حکایات فراوان از شاهان و دانشمندان و نیز اشعاری از خود مؤلف و دیگران.
ص: 576
انجام: مقصود از تحریر این رسالت و تقریر این مقالات اظهار فضل نیست و اذکار خدمتی نی، بلکه ارشاد مبتدیست و احماد خداوند...به بقاء هر دو شادمانه نه مدتی بلکه جاودانه.
از: ؟.
جزوه درسی یکی از دانشجویان ادبیات فارسی است.
آغاز: مؤسس این سلسله طاهر بن حسین....که در 159 هجری متولد گردید و در سنه 207 وفات یافت ظاهرآ اصلا ایرانی بود.
انجام: چون فتنه رافع بن لیث در خراسان به پا شد و مأمون با پدرش هارون به خراسان آمد.
کتاب اول بیتاریخ و از آغاز و انجام ناقص.
کتاب دوم نستعلیق عبدالحسین از روی نسخه شاهزاده محمد باقر میرزا در 1337،و از آغاز نقص دارد و شامل دو مقاله است.
کتاب سوم بیتاریخ. طاهریان تا سامانیان را دارد.
93 برگ، 18 × 22
از: رکن الدین سید حسن بن محمد بن شرفشاه استرآبادی (717 ق).
به جلد 1 ص 579 رجوع شود.
از: ؟.
ص: 577
حاشیه ای است با عناوین «قوله - اقول» بر مبحث اجتهاد و حجیت علم و ظن.
آغاز موجود: قوله الاجتهاد لغة المشقة اقول الاجتهاد افتعال من الجهد و هو بفتح الجیم و [...[....ی الوسع و الطاقة.
از: حسن بن زین الدین عاملی (1011 ق).
به جلد 1 ص 506 رجوع شود.
هر سه ناقص و بدون تاریخ.
کتاب اول نستعلیق نصیر الدین مجد....ابن نصر الله رضی استرآبادی (کذا).
کتاب سوم حاشیه از ابوالقاسم حسینی دارد.
108 برگ، 15 × 21
از: ؟.
شامل اشعاری از مولوی و برخی روایات ائمه: و چند حکایت است.
و نیز شامل اشعاری از یک مسیحی به زبان اردو احتمالا.
آغاز:
ای امید نا امیدان کوی تو هر دو عالم را اشارت سوی تو
ای شب افرزو سحرخیزان راه
همچو شب دارم دل و نامه سیاه
انجام: صاحب فتوحات میگوید: ظالم آن است که پیوسته در خواب غفلت باشد و مقتصد آن که گاهش بیدار گردد و شایق آن است که همیشه بیدار باشد....
ص: 578
از: ؟.
بخشی از یک کتاب رجالی که به ترتیب الفبا تنظیم شده و به کتابهای رجال نیز اشاره کرده است
با توجه به عبارت موجود در اول و آخر آن با خلاصه علامه و رجال کبیر و رجال اردبیلی مقایسه شد که با هیچکدام مطابق نبود گرچه عبارت آخر نسخه عین عبارت خلاصه علامه است.
آغاز: احمد بن الحرث روی عنه المفضل بن عمر...احمد بن الحرث بن ابی؟ صالح عامی و لم اجده فی...و لا غیره.
انجام: احمد بن بشیر البرقی و احمد بن الحسین بن سعید روی عنهما احمد بن محمد بن یحیی ضعیفان ذکر ذلک ابن باویه ثم قاله الشیخ الطوسی.
از: علی بن نصیر بن هارون بن ابی القاسم حسینی تبریزی (قاسمی).
مثنویها و غزلها در اخلاق و صفات پسندیده و ساقی نامه احتمالا از خود مؤلف و ناصر البخاری، ناصر الظهیری و اوحدی کرمانی است. نام شاعر و مؤلف در منابع یافت نشد.
آغاز: بر جمیع اصحاب بزرگواری که کارسازان شریعت مصطفوی و صاحب رازان طریقت نبوی و نجوم بروج هدایت و در دروج ولایت بوده اند رضوان الله.
انجام:
این نقش بر آب مینگارد آن لحظه که خم همی زند جوش
می آئینه جمال ساقی است در جام جم جلال باقی است
هر سه ناقص و بیتاریخ.
ص: 579
کتاب دوم حواشی با امضاء «منه» دارد و تصحیح شده و قلم خوردگی دارد.
137 برگ، 13 × 21
از: ؟.
روایتهای کتاب «مهج الدعوات و منهج العنایات» رضی الدین ابن طاوس را ترجمه تحت اللفظی کرده است و دعاها بدون ترجمه است. این نسخه حاضر چون ابتدا و انتها ندارد معلوم نیست کدام یک از ترجمههای آن است.
[الذریعة 4-140، مرعشی 7/ 201].
آغاز:...انس بن مالک از حضرت رسول (صله الله علیه و اله وسلم) روایت کرد که جبرئیل (علیه السلام) فضایل بسیار از دعای قدح یاد کرد.
انجام:...از آن جمله دعای معروف به علوی مصری. روایت است از محمد بن علی علوی الحسینی که او در مصر ساکن بود...ربّ من ذاالذی دعاک فلم تجبه و من ذاالذی سألک فلم تعطه....
غزلیات شاعر با تخلص «سالم» است. او شیعی است و اشعاری درباره انتظار فرج و ظهور حضرت صاحب عجل الله تعالی فرجه الشریف دارد.
[الذریعه 9/ 421].
آغاز:
مال بی اندازه داری و نداری نام نیک چون بمیری شاه اگر باشی نگویندت فلان
ص: 580
نیکی ار خواهی به مردم نیکویی کن نیکویی ار نمی دانی برو احسنتم احسنتم بخوان
انجام:
آرزوی راحت از دل میکنم شبها برون همچو آن خوابی که می آید به چشم پاسبان
بس که از غیرت نهفتم آه حسرت در جگر بند بندم شد چو موسیقار لبریز فغان
از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).
به جلد 1 ص 138 رجوع شود.
آغاز: الحمد لله الذی جعل نسخة عالم الامکان شرحا لآیات قدرته و تفسیرآ و صیّر نقوش صحیفة الاکوان بیانا لبینات وحدته.
هر سه بدون تاریخ.
کتاب اول از آغاز و انجام و کتاب سوم از انجام ناقص است.
106 برگ، 11 × 20
از: ؟.
حدیث هایی است با عناوین «یا موسی» و «یا علی» که به ترکی نوشته شده است و ترجمه به فارسی زیر سطور دارد.
ص: 581
از: ؟.
اشعاری است در قالب مثنوی به سبک شاهنامه حکیم فردوسی در بیان احوالات ارتش ایران و جنگهای آن در دوره رضاخانی.
آغاز:
وز این سو اهالی باندرز من
مجدد نمودند یک انجمن
گرفتیم پیمان به سوگند نام که همواره باشند یار نظام
انجام:
شریف ای بنی آدم پر ملال به امید حق از گذشته منال
خدایا رضا خان ایران مدار
هماره بماناد فرمانگذار؟!!
از: جلال الممالک بن غلام حسین (1344 ق).
بخشی از دیوان و مثنویات او است.
کتاب اول از آغاز و انجام ناقص و بدون تاریخ است. در ادامه آن چند برگ از انموزج (یا شرح آن) و شرح محاکمات هست.
ترجمه فارسی زیر سطور ترکی نوشته شده است.
کتاب دوم نسخ علی محمد صحاف در 1344 در ادامه نامه ای به مؤسسه خاور (رمضانی ظ) در بیان اعمال نیک پادشاهان باستان هست.
کتاب سوم اول و آخرش ناقص و بدون تاریخ.
196 برگ، 14 × 20
ص: 582
از: ؟.
ادویهجات مفرده در علاج دردها را به صورت مثنوی آورده است. از شیخ الرئیس و کتاب طب ارشاد یاد کرده است. نسخه حاضر چون ابتدا و انتها دارد شناخته نشد به نسخههای خطی منزوی 1-565 مراجعه شود.
انجام موجود: از ادویه و اغذیه آنچه اول آن «الف» باشد در باب اول گفته میشود و از آن جمله یکی ارز است که به پارسی برنج گویند.
اول از بعد ذکر نام خدا کرم گویم برنج را ز غذا
شرح مزجی است بر رساله «ایساغوجی» اثیر الدین ابهری با توضیح مسائل مشکل آن و شاید از عماد الدین محمد فارسی باشد.
آغاز:...ان اکتب ما یزیل مشکلاته...و یوصل الطالبین الی مباحثه الحقیقیة لکن یعوقنی عن ذلک حوادث الایام و تعاقب سهام الآلام.
از: ابوالعباس جعفر بن محمد بن معتز نسفی مستغفری سمرقندی (432 ق).
آغاز: بسملة...وجدت بحذف الاسانید مکتوبة قال رسول الله9 ما خلق الله داء الا و خلق له دواء.
انجام: فقال9: بسم الله یشفیک من کل داء یأتیک و من شر النفاثات فی العقد و من شر حاسد اذا حسد.
کتاب اول از آغاز و انجام ناقص، بدون تاریخ. در ادامه آن یک کتاب در نحو بدون آغاز و
ص: 583
انجام و نیز قصیده «امن تذکر جران بذی سلم» هست.
کتاب دوم از انجام ناقص و بدون تاریخ.
کتاب سوم نسخ 1088 با مهر بیضوی «وقف اولاد».
143 برگ، 13 × 20
آغاز:...یابن آدم اطیعونی بقدر حوائجکم الی و اعصونی بقدر صبرکم علی النار.
از: محقق ثانی.
به جلد 1 ص 123 رجوع شود.
از: ؟.
کتاب طبی است با عناوین «مقالة - مقالة» و هر مقاله دارای چند فصل میباشد مقاله دوم در تشریح، مقاله سوم در احوال بدن انسان، مقاله چهارم در نبض و تنفس، مقاله پنجم در تدبیر اصحّاء و علاج مرضی، مقاله ششم در امراض سر.
انجام: الفصل الثالث عشر فی الطبیخ: اما الاسفید ناجات فهی ملینة و الخلیات مجففة و المرکب منها مثل الزیرماج معتدل و اللبنیات و السماق و التفاح فقوتها مثل قوة عصارتها.
کتاب اول نسخ 1099 در مدرسه دارالشفاء دارالسلطنه عبد العظیم (علیه السلام) (کذا). در ادامه مطلبی در معنی ایمان هست.
ص: 584
کتاب دوم بدون تاریخ و ناقص. برگ اول آن در صحافی کنار برگ چهلم قرار گرفته. ترجمه برخی لغات هم در زیر سطور آمده.
کتاب سوم از آغاز و انجام ناقص و بدون تاریخ.
133 برگ، 9 × 19
از: قاسم بن علی حریری.
به جلد 1 ص 526 رجوع شود.
(منطق - فارسی)
از: علی رضا تجلی.
به جلد 2 ص 277 رجوع شود.
از: شیخ حر عاملی ره.
به جلد 1 ص 69 رجوع شود.
کتاب اول از انجام ناقص و کتاب دوم از اول و آخر ناقص و هر دو بدون تاریخ.
اوراق کتاب دوم پس و پیش شده است.
کتاب سوم مقابله و تصحیح شده و تاریخ کتابت ندارد.
193 برگ، 12 × 19
ص: 585
از: ابن حاجب.
به جلد 1 ص 439 رجوع شود.
از: احمد بن علی بن مسعود.
به جلد 1 ص 438 رجوع شود.
به جلد 1 ص 584 رجوع شود.
کتاب اول نسخ 1013 حواشی از جامی دارد.
کتاب دوم بدون تاریخ. تصحیح شده.
کتاب سوم نسخ 1110 حواشی از جامی دارد. با مهر مربع «محمد رضا...».
از: حسن بن یوسف بن المطهر حلی (علامه حلی) (726 ق).
به جلد 1 ص 574 رجوع شود.
از: صدر الدین بن عباس.
در ذکر معجزات حضرت خاتم الرسل صلوات الله علیه و آله که برای حسن ختام
ص: 586
کرامات و خوارق عادات حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را بیان کرده است. از اعلام الوری بسیار نقل کرده و از شخصی به نام ملا محمد باقر در اصفهان شخصآ نقل میکند.
انجام: اگر گروهی از امت من در حق تو نمیگفتند آنچه را که نصاری در حق عیسای پسر مریم گفتند در شأن تو حرفی میگفتم....
علی را قدر پیغمبر شناسد که هر کس خویش را بهتر شناسد
حالا وقت آن شد که اختتام رساله.
از: ؟.
انواع نامه به فضلا، اخلاء، یاران و دوستان و غیره را گرد آورده (و یا نوشته) است.
انجام:
به گوش دل لمن الملک را شوی شنوا به نطق هوش بگویی لواحد القهار
کتاب اول بدون تاریخ. یادداشت تملک موسوی مورخ 1327 دارد.
کتاب دوم و سوم از اول و آخر ناقص است. در ادامه کتاب سوم دعاهایی هست.
120 برگ، 12 × 18
از: ملا طغرا شاعر و نویسنده سده 11
متنی است ادبی با عناوینی چون «کنز المعانی» «فردوسیه» و جز آن. در ابتدای رساله از خواجه حافظ یاد کرده است.
به فهرست نسخههای خطی فارسی منزوی ج 3 ص 1879 و ج 5 ص 3597 رجوع شود.
آغاز: پیشرو ساز سخن ترانه حمد صانعی است که گلشن ابیات رنگین به عندلیبان
ص: 587
سرود ارزانی فرمود و برگ نوای گفتن زمزمه ثنای خالقی است.
انجام:
بلند این ترانه به گوش عالمیان رسید شش جهت را تهنیت هفت آسمان را مژده باد
سکه صاحبقرانی در دیار بلخ زد
دشمنان گشتند غمگین دوستان را مژده باد
از: مولوی ناصر علی سهرندی (سرهندی) (1108).
به فهرست نسخههای خطی فارسی منزوی ج 3 ص 2448 و 2563 و ج 4 ص 3136 رجوع شود.
آغاز:
الهی ذره ای دردی به جان ریز
شرر در پنبه زاری استخوان ریز
بسوزان از محبت پیکرم را به آتش رنگ کن بال و پرم را
انجام:
بده جامی و رنگ هستی ام ده
امان از شعله بد مستی ام ده
که عشقم در رگ و پی می زند شور چراغان میکند گلبانگ منصور
از: ؟.
باید با منشآتها مقایسه تا مؤلف آن معلوم شود.
عرایض صاحب منصبان و چاکران به درگاه سلطنت در دوره قاجاری (احتمالا) است.
آغاز: عرضه داشت کمترین بندگان فدوی سعد الله خان بعد از ادای لوازم بندگی و
ص: 588
تقدیم مراسم پرستندگی ذرّه آسا به موقف عرض ارفع اعلی می رساند.
انجام: ثمره شجره بوستان مودت و افضال همواره از زلال محبت و فیض لا یزال سیراب باد بعد از اظهار اشتیاق ملاقات.
هر سه بدون تاریخ. کتاب سوم از انجام ناقص.
در کتاب دوم مهر مدور «مرلیدهر» کذا) و در کتاب سوم مهر بیضوی «عبده حسنعلی» هست.
در ادامه کتاب دوم چند برگ نثر و نظم میباشد.
319 برگ، 12 × 17
از: ؟.
مجموعه ای از ادعیه و حرزهای مختلف است.
آغاز: روی عن زین العابدین (علیه السلام) انه قال یکرر المریض هذا البیت یبری باذن الله تعالی:
یارب قد عجز الطبیب فداونی و بحقّ لطفک شافنی یا شافی
انجام: دعاء مولانا الحسین (علیه السلام) المعروف بدعاء الشاب المأخوذ بذنبه و هو ما روی عن جماعة یسندون الحدیث الی الحسین بن علی (علیه السلام) قال کنت مع علی بن ابی طالب (علیه السلام) فی الطواف....
از: خواجه عبدالله بن محمود صیرفی (عبدالصیرفی) تبریزی (742 ق).
رساله کوتاهی در خط و رسم آن در یک مقدمه و سه فصل سپس دو باب و یک خاتمه.
[الذریعة 9-624، نسخههای خطی منزوی 3/ 1903].
ص: 589
آغاز: شکر و سپاس فراوان و ثنا و ستایش بیپایان کاملی را که نقطه نیستی و دایره هستی را مکمل گردانید و به قلم قدرت نقش چندین هزار خط بر سطح وجود هر یک بر صفتی و هیئتی بنگارید.
انجام: اما صفحه تناسب را رعایت کردن مستحسن است و در سطر هم و این مقدار و این مختصر گفته شده ضبط کردن و به عمل آوردن کافی است چون کاتب مستعد است.
از: ؟.
در ذکر ثواب سورههای مبارکه قرآن و مختصری در خواص آن است.
آغاز: عن النبی (صل الله علیه واله وسلم): من قراها [.......] فکانما قرا ثلثی القرآن و کانما تصدق علی کل مؤمن و مؤمنة.
انجام: المعوذتین من قرأها کل لیلة امن من الجن و الوسوسة و من علقهما علی طفل امن من الجن و الهوام.
هر سه بدون تاریخ.
در ادامه کتاب دوم مطلبی (یا رساله ای) در تعلیم خط نستعلیق تصنیف میر علی خوش نویس میباشد.
در ادامه کتاب سوم، اسماء حسنی، عوذات، مطالب طبی، ادعیه، دعای حزب البحر و شرح آن و مطالب دیگر در پنجاه و چند برگ هست.
149 برگ، 8 × 21
ص: 590
آبستنی و باه 494
آداب البحث و المناظرة 306
آداب دلّا کی 228
آداب سخن گفتن و حرکت و غذا خوردن 194
آداب سلوک حاکم با رعیت 321
آداب الصلاة = ترجمة الصلاة 188
آداب عباسی 123
آداب عباسی = ترجمه مفتاح الفلاح 544
آداب المتعلّمین 407
آداب المتعلمین 551
آداب و آثار دعاء سیفی 497
آگاه کننده عقلاء 247
آیات الاحکام[....]
آیین نامه دبستان 90
اثبات الصانع 571
اثبات الواجب 501
اثبات الواجب 555
ص: 591
اثبات الواجب (القدیم) 480
الاثنا عشریة فی الصلاة 38
الاثنا عشریة فی الصوم 39
الاثنی عشریه فی الحج 257
الاثنی عشریة فی الصوم 257
اثولوجیا 227
الاجتهاد و التقلید 78
الاجرومیة 507
اجوبه امام کاظم (علیه السلام) 165
اجوبة الاسئلة 162
اجوبة المسائل 390
اجوبة المسائل 565
اجوبة المسائل السرویة 31
اجوبة مسائل الشیخ احمد القطیفی 389
اجوبة المسائل العکبریة 32
اجوبة المسائل العویصه 444
اجوبة المسائل الفقهیة = رسالة فی الحق و الحکم 464
احادیث قدسیه = چهل سوره 510
الاحادیث القدسیة = چهل سوره 322
الاحادیث القدسیة (مترجم) = الاربعون سورة 251
(احتمالا) حاشیة شرح حکمة العین 211
(احتمالا) موعظة النفس 233
احکام طالع سال عالم = احکام تقویم = فصول چهارگانه 455
ص: 592
احکام نماز 188
احکام نماز 517
اخبار مولد نبّی9 246
اختلاجات اعضاء (رساله در...) 168
اختیارات الایام (صغیر) 496
اختیارات الایام (صغیر) 524
اختیارات ایّام (صغیر) 568
اختیارات الایام (کبیر) 519
اختیارات المهمات = اختیارات مسیر قم
307
اخلاق 101
اخلاق محسنی 483
ادعیه 62
ادعیّه 212
ادعّیه 236
ادعیه 243
ادعیه 283
ادعیه 420
ادعیه و ادویه 56
الادویة القلبیة 434
الادویة القلبیة 489
الأربعون حدیثا 382
الاربعون حدیثا 376
الاربعون حدیثا 468
ص: 593
الأربعون حدیثآ 113
الاربعون حدیثآ 125
اربعون سورة من التوراة = حدیث قدسی 175
الاربعین فی اصول الدین 192
ارجوزة فی التوحید 193
ارجوزة فی المجرّبات 488
ارجوزة فی المونث السماعی 153
ارشاد العوام 186
ارشاد الهادی 224
ارشاد الهادی فی النحو 25
ارمغانی طوس 15
از عقاب تزار به بیرق سرخ 269
استعارات 225
اسرار انوار = رباب نامه 452
اسرار الشهادة 486
اسرار الصلاة = التنبیهات العلّیة 26
اسرار الصلاة شهید ثانی تحریر 979 203
اسرار عبادات (رساله در....) 191
اسرار الغیب 288
اسرار للشهادة 220
اسرار النکاح 30
اسطرلاب 513
الاشارات 335
ص: 594
اصطلاحات صوفیان 263
اصل الاصول = شاخ نبات 471
اصول خط = آداب مشق 326
اصول دین 54
اصول الدین 369
اصول الفقه 88
اصول معرفت تقویم 423
اصول الملاحم = ملحمه 88
اعتقادات 70
اعتقادات 543
الاعتقادات 235
الاعتقادات = سیر و سلوک 561
اعجاز النبی صلی الله علیه و آله 586
الاعراب فی قواعد الاعراب 224
اعمال سه ماهه 275
اقسام حمیّات (رساله در...» 493
الاکسیر 394
الفیه از شهید اول شمس الدین محمد بن مکی عاملی 242
الفیة 138
الفیة از شهید اول محمد بن علی عاملی
200
الهی نامه 336
امانات الهی (رساله در...) 512
انتخاب 348
ص: 595
انتخاب (2 برگ) 122
انتخاب الکلمات 79
انوار التنزیل بیضاوی 74
انوار الحکمة 202
انوار العقول من اشعار خلیفة الرسول = دیوان امیرالمؤمنین 426
انیس الاطباء 176
انیس الطّلاب 370
انیس الموحدین 267
انیس الموحدین 391
اوراد و اذکار 352
اوراق پراکنده 329
اوصاف الاشراف 320
اوصاف الاشراف 457
اوصاف الاشراف 484
ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة 33
ایمان عطایی 492
ایمان عطایی 500
الباب الحادی عشر از علامه حلّی 278
باز نامه 287
بحار الانوار جلد دهم 539
بحار الانوار علامه مجلسی (1111) 106
بحار الانوار علامه مجلسی 106
بحار الانوار علامه مجلسی 538
ص: 596
بخشی از یک مقتل فارسی. ناقص. تحریر سده 13 361
بدائع الافکار فی صنایع الاشعار 137
بدایة الهدایة 585
برهان علی جمع المربعات المتوالیة 454
برهان قاطع 239
برهان مساحة المثلث 455
برء الساعة 59
البشارة = رسالة فی الاستخارة 432
بلبل نامه 350
بناء الافعال 335
البهجة المرضیة فی شرح الالفیة 398
بیاض شامل مطالب متفرقه 436
بیاض شامل مطالب متفرقه فقهی و طبی و غیره 437
بیان 309
بیان البیان 144
بیان موجودیة الواجب و الممکن (رسالة فی...) 215
بیست باب 120
بیست باب 551
بیست باب در اسطرلاب 474
بیست باب در معرفت اسطرلاب 425
بیست باب در معرفت تقویم تحریر 1241 360
بیست باب = معرفت تقویم 510
بیست فصل = معرفت تقویم 214
ص: 597
تاریخ ادبیات ایران 577
تاریخ اسلام و ایران 357
تاریخ ایران 75
تاریخ ایران 572
تاریخ ایران باستان و اسکندر 574
تاریخ جنگ شرق اقصی 573
تاریخ حکمای عالم و پادشاهان عجم 437
تاریخ شعراء 71
تاریخ طبرستان 573
تاریخ معاصر اروپا 71
تجرید الاعتقاد 548
تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار = تاریخ وصاف 305
التجوید 557
تجوید (رساله در...) 514
تجوید منظوم 556
تحریر اکرثا و ذوسیوس 558
تحریر القواعد المنطقیة 132
تحریر القواعد المنطقیة 489
تحریر القواعد المنطقیة = شرح الشمسیة 48
تحریر الکرة المتحرکة = تحریر اکراطولوقس 559
تحریر المناظر 558
تحفه سلیمانیه = ترجمه ارشاد شیخ مفید از میرزا محمد مسیح فدشکویی فسوی (1121 یا 1125) 109
ص: 598
تحفه نظامیه 360
تحفه حاتمی 551
تحفه خانی 285
تحفه شاهی = ترجمه برء الساعة 494
تحفة الأبرار 7
تحفة الابرار 334
تحفة الالفاظ 569
التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة 304
تحفة الصلوات 276
تحفة الغرائب فی التشریح والعجایب 411
تحفة المسافر 206
تحفة المسافرین 234
تحفة الملوک = تحفة الوزراء 528
تحفة الملوک فی الفروع 51
تحفة الوزراء = تحفة الملوک = چهل باب 324
تخت الرمل 261
تذکره خطاطان 221
تذکره شوشتر 13
تذکره آتش زنه = تذکره منظوم رشحه 231
تذکرة الائمة 563
ترجمه ادعیه سرّ القدسیّة 185
ترجمه برء الساعة 102
ترجمه برء الساعة 516
ص: 599
ترجمه تصریف 171
ترجمه تنبیه الراقدین 255
ترجمه حاشیه ملا عبدالله از مولی عنایت الله هندی 331
ترجمه حدیث قدس 89
ترجمه دعای کمیل 184
ترجمه دعاء صباح 282
ترجمه رساله اصول دین سید کاظم بن محمد قاسم الحسینی رشتی (1259ه ) 418
ترجمه سیر و سلوک سید کاظم رشتی 418
ترجمه صحیفه سجادیه 10
ترجمه طب الرضا (علیه الصلاة والسلام) = ترجمه ذهبیه 325
ترجمه قرآن کریم 55
ترجمه قرآن کریم 55
ترجمه قصیده عینیه حمیری 207
ترجمه منظوم قصیده برده 245
ترجمه منظوم مناجات عینیّه 236
ترجمه و ترکیب عوامل جرجانی 412
ترجمه و شرح ارشاد القلوب 79
ترجمه و شرح دعای صباح 429
ترجمه و شرح عوامل جرجانی 170
ترجمه 318
ترجمه الباب الحادی عشر 336
ترجمه توحید مفضل 321
ترجمه حاشیه ملا عبدالله 298
ص: 600
ترجمه سوال و جواب سید کاظم رشتی 419
ترجمه العقیدة الوحیدة 298
ترجمه قطب شاهی = ترجمه اربعین شیخ بهائی از ابن خاتون عاملی(سده11) 109
ترجمه منظوم عوامل 186
ترجمه مهج الدعوات 580
ترجمة الصلاة 52
ترجمة الصلاة 324
ترجمة الصلاة 422
ترجمة الصلاة 500
ترجمة الصلاة 566
ترجمة الصلاة = آداب الصلاة 60
ترجمة الصلاة = احکام نماز 492
ترجمة العقائد 408
ترجمة الفصول النصیریّة 385
ترجمة الفصول النصیریة 459
ترکیب الفاتحة 397
تشریح 208
تشریح 208
تشریح الابدان = تشریح منصوری 421
تشریح الأفلاک 446
تشریح الافلاک 254
تشریح الافلاک 449
تشریح الافلاک 512
ص: 601
تشریح بدن انسان 93
تشکیکات القواعد المنطقیة 250
التصریف تفتازانی 95
التطبیق بین الانسان و العالم 193
التطریف علی شرح التصریف 375
التعادل و التراجیح 13
تعبیر الرؤیا لیوسف (علیه السلام) 172
تعریب الکبری فی المنطق = الغرّة فی المنطق 414
التعریفات 373
التعظیم و المنّة فی ان ابوی النبی (صل الله علیه واله وسلم) فی الجنة 183
التعلیقة السجادیة 261
تعلیم الابدان 505
تفسیر آیة الکرسی 283
تفسیر سوره مریم 432
تفسیر سوره یوسف علیه السّلام 34
تفسیر سورة الاخلاص 396
تفسیر سورة الحدید 406
تفسیر سورة الزّلزال 444
تفسیر سورة الواقعة 444
تقاسیم العلل = تقسیم العلل 26
تقریرات اصول الفقه 106
تقریرات فقه 12
تلخیص تذکرة الاولیاء 158
ص: 602
تلخیص المحصلّ = نقد المحصل 111
تلگرافات تحریم تنباکو 187
تمهید القواعد الاصولیة و العربیة 445
التنبیهات العلیّة علی وطائف الصلاة القلبیّة 387
التنبیهات العلیّة علی وظائف الصلاة القلبیّه = اسرار الصلاة 43
التنبیهات العلیّة علی وظائف الصلاة القلبیّة = اسرار الصلاة 371
التنبیهات العلیّة علی وظائف الصلاة القلبیّة = اسرار الصلاة 442
تنبیهات المنجّمین 455
تنبیه الغافلین 164
تنسیه الغافلین = جنگ اخلاق 101
التوحید 14
التوحید 416
التوحیدیة 549
تهذیب الاحکام 563
تهذیب المنطق 506
تهذیب المنطق از تفتازانی 331
تهذیب المنطق و الکلام 190
تهذیب الوصول الی علم الاصول 118
تهذیب الوصول الی علم الاصول از علامه حلی ره 317
ثواب سور قرآن 590
جامع الاحادیث از جعفر بن احمد بن علی قمی 337
جامع الاخبار چاپ 1287 361
جامع الاسرار در بیان معجزات ائمه اطهار: 422
ص: 603
جامع الدقایق 415
جامع الزیارات عباسی 341
جامع عباسی 301
جامع الفوائد 420
جامع الفوائد 516
جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال 272
الجبر و التفویض 314
جدول لگاریتم 287
الجزاء من نقطة الاولی 270
جزوه درس اخلاق کلاس پنجم 205
جزوه شیمی 318
جعفریه 584
الجعفریة 286
الجعفریّة 442
الجعفریة از نورالدین علی کرکی عاملی
200
جفر 67
جلالیّه 466
جمع مختصر 137
جمع مختصر 535
الجمل و العقود 570
جنات النعیم فی احوال سیدنا الشریف عبدالعظیم (علیه السلام) 380
جنگ 171
جنگ 267
ص: 604
جنگ 578
جنگ ادعیه 103
جنگ اشعار 103
جنگ اشعار 291
جنگ حدیث و صیغ نکاح و متفرقات تحریر سده 13 361
جنگ شامل اشعار و دو رساله 282
جنگ شعر 41
جنگ شعر 332
جنگ شعر 579
جنگ شعر و دعا 353
جنگ محمد حنفیه با تمیم بن منذر 157
جنگ نظم و نثر 105
الجنة الواقیة از ابراهیم بن علی کفعمی عاملی 244
الجنّة الواقیة و الجنّة الباقیة 529
جواب فلسفی 482
جوامع العلاج 503
جواهر الاسرار فی معارج الاسفار 309
جواهر التفسیر لتحفة الامیر 299
جواهر الحکم 243
جواهر القرآن 107
جواهر الکلمات فی العقود و الایقاعات
316
الجواهر المنثورة فی الادعیة المنثورة 281
چوب چینی 504
ص: 605
چهار مقاله 319
چهل سوره = حدیث قدسی 584
چهل منزل 349
حاشیه بر حاشیه ملا عبدالله 80
حاشیه بر حاشیه ملا عبدالله 369
حاشیه بر حاشیه ملا عبدالله از میرزا رضا تجلی 351
حاشیه بر حاشیه میر سید شریف 29
حاشیه بر شرح عقائد نسفی 91
حاشیه بر شرح عقائد نسفی 424
حاشیه تحریر القواعد المنطقیه 408
حاشیه تهذیب المنطق 360
حاشیه تهذیب المنطق 369
حاشیه تهذیب المنطق از ملا عبدالله یزدی 340
حاشیه تهذیب المنطق ملا عبدالله یزدی
119
حاشیه حاشیه تهذیب المنطق 508
حاشیه عین الحکمة 481
[حاشیة فی النحو[....
حاشیه ملا عبدالله بر تهذیب المنطق 94
حاشیه میر سید شریف بر شرح شمسیه (تحریر القواعد.....) 29
حاشیه بر کتابی در اصول فقه 577
حاشیه شرح رساله وضعیّه 407
حاشیة اثبات الواجب 480
حاشیة اثبات الواجب القدیم 265
ص: 606
حاشیة اثبات الواجب (القدیم) 479
حاشیة ارشاد الاذهان 346
حاشیة انوار التنزیل 564
حاشیة تحریر القواعد المنطقیة 132
حاشیة تحریر القواعد المنطقیة 154
حاشیة تحریر القواعد المنطقیّة = الحاشیة علی الشمسیة 28
حاشیة تحریر القواعد المنطقیّة فی شرح الشمسیّة 378
حاشیة تهذیب المنطق 141
حاشیة تهذیب المنطق 307
حاشیة تهذیب المنطق 347
حاشیة تهذیب المنطق 487
حاشیة تهذیب المنطق 507
حاشیة تهذیب المنطق از ملا عبدالله یزدی 204
حاشیة تهذیب المنطق = العجالة 128
حاشیة تهذی المنطق 237
حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیه 96
حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیة 209
حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیة 349
حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیة 489
حاشیة حاشیة التهذیب = التنبیهات 530
حاشیة حاشیة تهذیب المنطق 128
حاشیة حاشیة تهذیب المنطق 167
حاشیة حاشیة تهذیب المنطق 368
ص: 607
حاشیة حاشیة تهذیب المنطق 585
حاشیة حاشیة الشمسیة 490
حاشیة حاشیة المختصر المعانی 248
حاشیة حاشیة مطالع الأنظار 347
حاشیة الروضة البهیة 74
حاشیة شرائع الاسلام 347
حاشیة شرح آداب البحث 531
حاشیة شرح ایساغوجی 153
حاشیة شرح الایساغوجی از محی الدین عبدالحمید تالجی 293
حاشیة شرح ایساغوجی کاتی 417
حاشیة شرح التجرید الجدید 42
حاشیة شرح التجرید الجدید 315
حاشیة شرح التصریف 448
حاشیة شرح الجدید للتجرید 549
حاشیة شرح حکمة العین 211
حاشیة شرح العقائد النسفیة 145
حاشیة شرح العقائد النسفیة 192
حاشیة شرح العقائد النسفیة 485
حاشیة شرح القدیم للتجرید 198
حاشیة شرح المختصر الاصول 197
حاشیة شرح مختصر الاصول حاجبی 571
حاشیة شرح مختصر التلخیص 168
حاشیة شرح المطالع 115
ص: 608
حاشیة شرح المطالع 250
حاشیة شرح الملخص فی الهیئة 484
حاشیة شرح المواقف 217
حاشیة شرح الهدایة 218
حاشیة شرح هدایة الحکمة 146
الحاشیة علی انوار التنزیل 581
الحاشیة علی حاشیة الخطائی علی المختصر 35
حاشیة علی حاشیة الشریف علی تحریر القواعد المنطقیّة 377
حاشیة علی حاشیة الشریف علی تحریر القواعد المنطقیّة 378
حاشیة علی شرح التجرید 308
حاشیة علی شرح التجرید 308
الحاشیة علی شرح الحاشیة 97
الحاشیة علی فرائد الاصول 89
الحاشیة علی الفصول 402
الحاشیة علی المختصر فی شرح تلخیص المفتاح 35
الحاشیة علی المکاسب 9
حاشیة فرائد الاصول 106
حاشیة فرائد الاصول 401
حاشیة فرائد الاصول 402
حاشیة الفوائد الصمدة = الحاشیة الحسینیة 548
حاشیة الفوائد الضیائیة 152
حاشیة الفوائد الضیائیة 547
حاشیة الفوائد الضیائیّة = حاشیه شرح جامی 412
ص: 609
حاشیة قواعد الاحکام 73
حاشیة المختصر 574
حاشیة مختصر الاصول 197
حاشیة مختصر المعانی 248
حاشیة مختصر المعانی 266
حاشیة مطالع الانظار 201
حاشیة مطالع الانظار 202
حاشیة المطول 238
حاشیة المطول 547
حاشیة معالم الاصول 155
حاشیة معالم الاصول 550
الحاوی فی علم التداوی = الحاوی الصغیر 147
حبل المتین 7
الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی طالب
502
حدائق الحقائق 534
حدائق السحر فی دقائق الشعر 45
حدائق السحر فی دقائق الشعر 221
الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة 247
حدود ودیات = رساله... 27
حدیث 102
حدیثلر 581
الحدیقة الهلالیة 546
حرز الامان من فتن الزمان 41
ص: 610
الحرز الیمانی 529
حساب فارسی 538
حفظ الصحة 527
حفظ الصحة منظوم 520
حقایق اسرار الطب 30
حق الیقین 9
حق الیقین فی معرفة رب العالمین 325
حق الیقین فی معرفة رب العالمین 483
حکایات الاربعة عشر 399
حکایت ولایت نمودن حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و چند حکایت دیگر 572
الحکمة العرشیة = العرشیة 271
حلاوة العباد فی الاعیاد = اسرار الصلاة 219
حلّ ضابطة الاشکال الاربعة 507
حلّ الطلسم فی کشف السرّ المبهم 393
حل مشکلات الاشارات و التنبیهات از خواجه نصیر طوسی 340
حمله حیدری 83
الحواشی الصافیه 10
حیاة النفس فی حضرة القدس 189
حیاة النفس فی خطیرة القدس 39
خرقه 56
خرقه 280
خرقه بخیه 316
خزان و بهار 553
ص: 611
خلاصة الاحکام 40
خلاصة الاذکار از محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی 244
خلاصة الاقوال 372
خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال 115
خلاصة التقویم 99
خلاصة الحساب 80
خلاصة الحساب 448
خلاصة الحساب 474
خلاصة الحساب 538
خلاصة الحساب از بهاء الدین محمد عاملی 293
خلاصة الحساب از شیخ بهاء الدین عاملی 196
خلاصة الحساب از شیخ بهاء الدین محمد عاملی 166
خلاصة الحساب، بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) 148
خلاصة الحساب شیخ بهائی 22
الخلاصة فی النحو = الفیه 506
الخلاصة فی النحو = الفیه از ابن مالک محمد بن عبدالله طایی اندلسی 270
خوابنامه 495
خوارق المعصومین 136
خواص الاشیاء 317
داستان پادشاه و دختر فغفور 554
داستان دختر ملک روم و سؤالهای او 488
داستان شجاعت علی (علیه السلام) و جنگ او با دیوان و شیران 140
داستان عبدالله بن سلام = هزار مسأله
553
داستان عقل و عشق 553
ص: 612
داستان فکاهی 295
داستان قضا و قدر 554
داستان = مینا فرشته محزون 357
داستان هارون الرشید و ابوالقاسم بصری 524
داستان یوسف و زلیخا 83
الدرر الغیبیة 365
الدرّر المنتخبة فی الادویة المجرّبة
180
درّه نادره 89
درّه نادره 108
الدرة الثمنیة = شرح نصاب 204
الدرّة الغرویة 18
دریچه اخلاق 256
دستور الشعراء 163
دستور الشعراء 289
دستور معما 289
دستور معما = معمای منظوم 230
دستور معمای منظوم 117
دستور نامهنگاری = ترسل 328
دعا = کتاب دعا 589
دعاء التوسل 224
دعاء جوشن کبیر 428
دعاء صنمی قریش 498
ص: 613
دفتر اداری عمومی 38
دلاله محتاله 525
دلّه مختاله = دلّاله محتاله = دلّه مختار 139
دلیل علی ان القرآن معجز = اعجاز القرآن 459
دلیل العوام 413
دلیل العوام 413
دلیل العوام 414
دوازده بند محتشم 440
دو تلگراف در قضیه تنباکو 327
دیوان 338
دیوان انوری 81
دیوان انوری 333
دیوان ایرج میرزا 582
دیوان باقر 575
دیوان ثنائی فراهانی 140
دیوان حافظ (منتخبی از اشعار) 405
دیوان سالم 580
دیوان سلطان قاجار 576
دیوان شوکت 241
دیوان طایر شیرازی 450
دیوان عراقی 262
دیوان فارغ گیلانی 17
دیوان فرخی 266
ص: 614
دیوان فروغی 449
دیوان فضولی 134
دیوان گوهر 338
دیوان محتشم کاشانی 135
دیوان محتشم کاشانی 467
دیوان مقبل 443
دیوان میرداماد 209
دیوان ناصر علی 588
دیوان نوایی = نوادر شباب 134
دیوان نور علی شاه 401
دیوان نور علیشاه = جنات الوصول 151
دیوان وفایی 173
ذخائر النبوة = الخیارات 464
ذخیرة المعاد لیوم المیعاد 560
راحة الانسان 392
رادّ شبهات کفار 539
رامچه نامه 36
رباب نامه 453
رجال 579
رجعت = چهارده حدیث 52
رجعت = چهارده حدیث 327
رد الیهود 391
رسائل فرقه بهائیه 252
ص: 615
رسائل فرقه بهائیه 254
رساله ای در امامت 420
رساله حسنیه تحریر 1237 361
رساله دائرة 354
رساله در اثبات صانع و اصول دین 18
رساله در احکام دعا 11
رساله در اعمال قوم لوط 388
رساله درباره اینکه سفر زائر کربلا از عمرش محسوب نمیشود 62
رساله در تعجیل ممدوح 388
رساله در تقلید و اجتهاد 60
رساله در تهذیب اخلاق 191
رساله در جفر 380
رساله در شرح 424
رساله در طب 434
رساله در عروض 430
رساله در قافیه 429
رساله در قرانات 423
رساله در معاد 82
رساله در میراث 430
رساله در نصایح زناشویی 567
رساله در نفی اولویت ذاتی 250
رساله رجعت = چهارده حدیث علامه مجلسی 121
رساله رضاع = رضاعیه 566
ص: 616
رساله صلوات النبی (صل الله علیه واله وسلم) 381
رساله صیغ عقود و نکاح 315
رساله عرفانی 532
رساله عرفانی 533
رساله عروض وقافیه 94
رساله عملیّه 99
رساله عملیه 570
رساله قلع آثار 436
رساله آداب مشق = قلمیه 589
رساله جبر و اختیار 384
رساله جفر 65
رساله عملیه 339
رساله عملیه 514
رساله عملیه 523
رساله وجودیّه 406
رسالة الارواح 51
رسالة تحریم مصّ الدّخان 448
الرسالة العلائیة فی المسائل الحسابیة 431
رسالة فی اجتماع الامر و النهی 47
رسالة فی بیان ما لم یثبت فیه حدیث صحیح من الابواب 64
رسالة فی التقلید 47
رسالة فی الحثّ علی صلاة الجمعة 435
رسالة فی الصلاة الجمعة 434
ص: 617
رسالة فی علم المیزان 44
رسالة فی القرعة 432
رسالة فی منجزات المریض 9
رسالة فی وحدة الوجود 20
رسالة القطب و المنطقة 72
الرسالة المثالیة فی ذم الدنیا الدنیة (بیاض) 100
الرسالة المحمدیة فی احکام المیراث الابدیّة 461
رضاع 477
رضاعیه 515
الرفع و الدفع = دفع آفات و رفع بلیات 280
رمل (رساله در...) 490
رمل (رساله در...) 491
رمل (رساله در...) 509
رمل منظوم 491
الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیّة 260
روایات و حکایایت 34
روح الارواح و روض الارتیاح 339
روح، جسم و موت 345
روح و بدن 438
روضة الاذکار 274
روضة الاسرار 331
الروضة البهیة شهید ثانی 72
روضة السمع و البصر فی شرح المختصر 112
ص: 618
روضة الشهداء 146
رونوشت وقف نامه 313
ریاض الفتیان = شرح نصاب 170
زاد السالک = سلوکیه = زاد السالکین 294
زاد السالکین فی تهذیب الاربعین 485
زاد المسافرین 76
زاد المسافرین از محمد مهدی بن علی نقی الشریف 280
زایچه 456
زبدة الاصول 48
زبدة الاصول 449
زبدة الاصول از شیخ بهایی ره 318
زبدة الاصول شیخ بهائی 22
زبدة الدعوات 350
زکاة فطره 526
الزوراء 501
زورق 15
زینة المدایح 230
سبحة الابرار 342
ستّه ضروریّه 160
سدیره ناسوتیه 156
سراج القلوب 17
سراج القلوب غزنوی 121
سراج المحتاج فی السیر و السلوک بلا اعوجاج 172
ص: 619
سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان 478
سرگذشت حکومت زمان خان بروجردی 478
سرگذشت شاه قلی میرزا در کرمانشاحان 479
سرگذشت فانفا 268
سرور العباد 476
سفرنامه آذربایجان 438
سفرنامه جناب معاون عربستان 340
سفرنامه جناب معاون عربستان 341
سفرنامه حج 520
سفر یونان 356
السلاح الماضی فی احکام القاضی 465
سلسله نامه 451
سلسلة الذهب 135
سلطانیه 518
سلیم جواهری 524
سموم و ادویه زیانکار (رساله در...) 511
سوال و جواب 164
سیاست روس و انگلستان 85
سی فصل 95
سی فصل 228
سی فصل 510
سی فصل از خواجه نصیر الدین طوسی 196
سی فصل از خواجه نصیر الدین طوسی 264
ص: 620
سی فصل، خواجه نصیر الدین طوسی 148
سؤال و جواب 518
سؤال و جواب 570
سؤال و جواب = رساله عملیه 523
الشافیه 31
شاهنامه رضا خانی 582
شجره الهیّه 336
شرایع الاسلام 114
شرایع محقق حلی 72
شرح 219
شرح آداب البحث «106 - 122» 530
شرح الاحادیث 161
شرح احادیث اعتقادی 74
شرح اعتقادات شیخ صدوق 416
شرح امثله 277
شرح الانموذج 131
شرح الانموذج 474
شرح الانموذج 475
شرح الانموذج اثر جمال الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی 269
شرح الانموذج از اردبیلی 332
شرح الایساغوجی 441
شرح الایساغوجی 487
شرح ایساغوجی 323
ص: 621
شرح ایساغوجی 417
شرح ایساغوجی 583
شرح الایساغوجی از حسام الدین حسن کاتی 242
شرح الایساغوجی حسام الدین کاتی 119
شرح الایساغوجی، حسام الدین کاتی 175
شرح باب حادی عشر 98
شرح بدایة الدرایة 383
شرح بدایة الدرایة = الرعایه فی شرح....«1 - 44» 372
شرح بیست باب 409
شرح تشریح الافلاک 239
شرح تصریف 32
شرح التصریف 48
شرح التصریف 149
شرح التصریف 167
شرح التصریف 391
شرح التصریف 475
شرح التصریف 562
شرح التوحید 468
شرح تهذیب المنطق 199
شرح تهذیب المنطق 200
شرح تهذیب المنطق و الکلام 24
شرح ثمانآ بعد ما جاوزت الاثنین 471
شرح ثمره بطلمیوس 279
ص: 622
شرح چکامه فارسی 460
شرح حال ادباء و علماء استرآباد 469
شرح حال سید حسن رئیس الاطباء شیرازی
290
شرح حال میرزا سیف الدین خان وزیر خارجه 355
شرح حدیث 396
شرح حدیث علوی 560
شرح حدیث منافات قتل و مرگ و خواب 433
شرح خطبة البیان 150
شرح دعای صباح و سمات 429
شرح دعای کلید محبّت 328
شرح دعاء السمات 389
شرح دیباچه شرح التصریف 166
شرح دیوان امیرالمؤمنین علیه السلام 122
شرح رباعی دیباچه چکامه 461
شرح رساله معمّا 117
شرح رساله وضعیّه 407
شرح الزوراء 501
شرح زیارة رجبیة 365
شرح سی فصل 214
شرح سی فصل 423
شرح سی فصل 431
شرح الشافیه 562
شرح الشافیه از فخر الدین جاربردی 162
ص: 623
شرح الشافیة از نظام الدین نیشابوری 162
شرح الشرائع = البیع 463
شرح شرایع الاسلام 77
شرح شواهد 447
شرح شواهد التصریف 32
شرح شواهد سیوطی 298
شرح شواهد سیوطی 375
شرح شواهد شرح عوامل 227
شرح شواهد قطر الندی 374
شرح صرف میر 49
الشرح الصغیر 547
شرح العرشیة 284
شرح عقائد النسفی 91
شرح عقاید نسفی 424
شرح العوامل 170
شرح العوامل 393
شرح العوامل از محسن بن محمد طاهر طالقانی قزوینی (سده 12) 143
شرح عوامل جرجانی 78
شرح العوامل فی النحو 395
شرح عوامل المائة 519
شرح عوامل المائة از عبدالقاهر جرجانی 198
شرح العوامل المائة از عبدالقاهر جرجانی 201
شرح عوامل ملا حسن 412
ص: 624
شرح غزل حافظ 241
شرح غزلی از شیخ عطار 329
شرح الفصول للبقراط 184
شرح الفوائد الحکمیة 334
شرح الفیه ابن مالک از ابن عقیل 118
شرح القانون 109
شرح القانون 110
شرح قطر النّدی و بلّ الصدی 404
شرح کافیه = شرح گیپایی 291
شرح مختصر الهیئة = شرح سی فصل 383
شرح المعمّا 325
شرح مفتاح العلوم 24
شرح مقاصد الطالبین فی علم اصول الدین 367
شرح مقامات حریری 373
شرح مقدمة الادب = 552
شرح المقدمة الحضرمیة 127
شرح مقدمة المفاتیح 296
شرح الملخص فی الهیئة 484
شرح ناسخ کتاب جدید 559
شرح نکت العبادات 181
شرح 1 نموذج 30
شرح 1 نموذج اردبیلی 118
شرح الواصلین 179
ص: 625
شرح الوافیة 46
شرح الوافیة 145
شرح الوافیة = الحاشیة علی الوافیة 304
شرح هدایة الحکمة 72
شرح هدایة الحکمة 306
شرح هدایة الحکمة 349
شعبده بازی 411
شعر ملی 567
الشفآء 199
شفائیه در معالجه حمیات 506
الشفاء العاجل 59
شکوک الصلاة 500
شکیات نماز = شکوک الصلاة 566
شمس السیاق 63
شمسیه لندنیه 156
الشمسیة فی الحساب از نظام الدین حسن نیشابوری 166
شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام 271
شواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة 306
شهاب و التهاب 355
الشهادات 81
الشهادات 82
شیخ صنعان و ترسا 343
شیر دره 354
ص: 626
شیر و شکر 255
صحت و مرض = روح و بدن 160
صحیفة بین الحرمین المنزول من نقطة الاولی 270
صحیفة الرضا (علیه السلام) 499
الصحیفة السجادیة 243
الصحیفة السجادیة 574
صراط النجاة 59
صرف 552
صرف منظوم 227
صرف میر 92
صرف میر 277
صرف میر 395
صرف میر از میر سید شریف جرجانی 198
صغری 487
صغری در منطق 441
الصفحیه 551
صلاة الجمعة 377
صمدیه شیخ بهائی (21031) 143
الصوم 511
صیغ عقد النکاح والطلاق 521
صیغ عقود نکاح 568
صیغ العقود و الایقاعات 8
صیغ العقود و الایقاعات 476
ص: 627
صیغ العقود و الایقاعات 522
ضیاء العیون 21
طالع نامه 410
طب 392
طب فارسی 77
طب فارسی جدید 93
طب فارسی ناقص 436
طب = قرابادین شفائی 421
طب منظوم 583
طب النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) 583
الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف 13
طرق بدست آوردن قبله (رساله در...) 513
طریق بدست آوردن قبله 514
طوفان البکاء 572
طیبة النشر فی القراآت العشر 536
العبرة لمن اعتبر 318
عدة الحصن الحصین من کلام سید المرسلین 276
عدة الداعی و نحاج الساعی 175
العروس از همان مؤلف 337
العزّی فی التصریف 91
العزی فی التصریف 395
العزی فی التصریف از ابراهیم زنجانی 351
العزی فی التصریف = التصریف 70
ص: 628
العزی فی التصریف = التصریف 92
العزی فی التصریف = التصریف 308
عقد الفرید فی نظم التجوید 312
العقیده الوحیدة = الارجوزة الوحیدة 302
العقیدة العدلیة علی مذهب الزیدیة 181
العقیدة الوحیدة از اسماعیل فدائی کزازی 298
علائم آخر الزمان 333
علاج الاسقام = جراحی = مخزن الفوائد
272
علم بلاغت 84
علم عروض فارسیان 45
علم ماسه 289
علم معانی بیان 416
علم النفس 40
علم النقاط ؟ 394
علم الوضع (رسالة فی....) 144
عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب 115
عمدة المراد فی شرح الارشاد 25
عمل رمل (رساله در...) 509
عوائد الایام من مهمات ادلة الاحکام 61
العوامل 78
العوامل فی النحو 91
العوامل فی النحو 393
العوامل فی النحو = عوامل ملا محسن 66
ص: 629
عوامل المائة 470
عوامل المائة 474
عوامل المائة 519
عوامل المائة = شرح العوامل 151
عوامل منظوم 67
عیون اخبار الرضا 14
غایة الوضوح 557
الغصب 464
غنیة الانام فی معرفة الساعات و الایّام = من لا یحضره التقویم 132
فالنامه انبیاء: 195
فالنامه حضرت امام صادق علیه السلام 196
فالنامه قرآن 260
فتحیّه = فارسی هیأت 85
الفخری فی النسب 116
الفخریة فی معرفة النیة 574
الفرائض 219
فروع دین اسلام 253
فرهاد و شیرین 528
فرهاد و شیرین = خسرو و شیرین 123
فرهاد و شیرین = خسرو و شیرین 124
فرهنگ ترکی - عربی و فارسی 348
فرهنگ فارسی (لغت فارسی به فارسی) 249
فصل الفصول کبیر 472
ص: 630
فصوص الحکم 169
فصوص الحکم 346
فصوص الحکم 372
الفصوص فی الحکمة 329
الفصول فی شرح تهذیب الوصول = الفوائد المنصوریه 111
الفصول المهمة فی اصول الائمة 293
الفصول المهمّة فی معرفة الائمة 235
فضائل علی بن ابیطالب (علیه السلام) 136
الفقه 569
فقه فارسی = رساله عملیه 300
فلسفه مخصوص 256
فلک ناز و خورشید آفرین 17
فوائد الاخیار = فوائد یوسفی 541
الفوائد الاصولیة 46
الفوائد الاصولیة 129
الفوائد البرهانیة = حاشیة شرح ایساغوجی 65 - 109» 417
الفوائد الحائریة الجدیدة 130
الفوائد الحائریة الجدیدة از محمد باقر بهبهانی 150
الفوائد الحائریة القدیمة 272
الفوائد الحائریّة القدیمة 550
الفوائد الحائریة القدیمة، از محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی 150
فوائد در مسائل عرفانی 95
الفوائد الرضویّة 113
ص: 631
الفوائد الصمدیة 131
الفوائد الصمدیة 393
الفوائد الصمدیة 470
الفوائد الصمدیة 547
فوائد الصمدیة از شیخ بهایی ره 332
الفوائد الصمدیة از شیخ بهاء الدین محمد عاملی 214
الفوائد الصمدیة شیخ بهایی 155
فوائد فلسفی 482
الفوائد فی فضل الذریة النبویة العلویة = فضائل السادات 376
فوائد فی المعاملات 247
الفوائد الملیّه فی شرح النّفلیّه 43
الفهرست 33
فهرست مقامع الفضل 539
الفیاضیّة 209
الفیروزجة (الفیروزجات) الطوسیة 18
الفیوضات القدسیة فی ضمن الرسالة المجلسیة 381
قاطع النزاع فی تحقیق مسائل الرضاع 386
قانونچه 184
قرآن کریم 259
قرابادین 26
قرابادین 176
قرابادین شفائی 435
قرابادین شفایی 126
ص: 632
قرابادین شفایی 505
قرابادین شفایی 540
قرة العیون فی اعز الفنون 203
قرة العیون فی اعزّ الفنون 408
قرة العیون فی اعز الفنون 457
قصص الانبیاء 9
قصیده 450
قصیده برده 427
قصیدة الفرزدق 428
قضا و قدر 159
قضا و قدر 174
قطع المقال فی نصرة القول بالانفعال 246
قلع الآثار 237
القمیة = جوابات المسائل القمیة 42
القواعد والفوائد 20
القواعد و الفوائد 382
قهوه خانه سورت 295
قیامت نامه 442
کاشف الحقائق 414
کاشفة الحال عن احوال الاستدلال 29
الکافی 8
الکافیه از ابن حاجب مصری 201
الکافیة 475
الکافیة 586
کبری در منطق 441
کبری فی المنطق 141
کبری فی المنطق 190
کبری فی المنطق 404
کبری فی المنطق 475
ص: 633
کبری فی المنطق 548
کبری فی المنطق از میر سید شریف جرجانی 203
کبری فی المنطق از میر سید شریف جرجانی 214
کبری فی المنطق از میر سید شریف علی بن محمد جرجانی 264
کبری فی المنطق، میر سید شریف جرجانی
175
کبری منطق 360
[کتاب اصول الفقه[....
کتابچه اسامی مدرسه شرف مظفری 322
کتابچه نظام نامه مدرسه ناصری 53
کتابچه نیشابور 469
کتابچه ولایت درّه جز 470
کتابچه اسامی شاگردان مدرسه ادب 320
کتابچه تنظیمات حسنه 53
کتابچه دخل و خرج قلعه 437
کتاب حقّ مرّ 142
کتاب دعا 342
کتاب طب 584
ص: 634
کتاب الفرائض 127
کتاب فقه 445
کتاب فی حیلة رفع الاثقال 454
[کتاب وفقیّات[....
کتابی در اخلاق 356
کحّالی (رساله در....) 273
کشاف 49
کشاورزی نامه 359
کشف الارواح = یوسف نامه 178
کشف الاسرار 284
کشف الاسرار 311
کشف الاسرار 508
کشف الرّمل 86
کشف الفوائد من کتاب تمهید القواعد 445
کشف القناع 462
کشکول شیخ بهائی 538
کفایه مجاهدیّه 435
کفایه منصوری 295
الکفایة فی الاعراب 562
الکفایة فی علم الاعراب 29
کفایة المقتصد (= المعتقد) = کفایة الاحکام 301
کلام 96
کلمات 406
ص: 635
کلمات التسمیة = شرح بسم الله 397
کلمات مشکله قرآنی 204
الکلمات المکنونة 458
کلیات ملا طغرا 587
کلید بهشت 249
کلیله و دمنه 564
کنز الاحباب 311
کنز الدقائق 8
کنز الذهب = شرح الرسالة الذهبیة 189
کنز الرموز 17
کنز الرموز = کنز النصایح = کنوز الرموز 544
کنوز المعزمین 66
کواکب الاعراب 379
الکواکب الضیائیة فی شرح الزبدة البهائیّة 387
کوزه نامه گلشنی 147
کیمیا 216
کیمیای منظوم 217
گلستان 159
گلستان 460
گلشن اسرار 36
گلشن راز 105
گلشن راز 130
گلعذار قدس 163
ص: 636
گنجینه نشاط 400
گوهر مراد 279
لذة النساء 165
لسان الذاکرین 22
لطائف 542
لطف الرّمل و مشرق الرمل 87
لطیفه غیبیه = ترجمه لسان الغیب 303
لطیفه غیبی 177
لغات تاریخ وصاف 374
لغات فارسی 75
لغز الزبدة 48
لمعان 366
اللمعة الالهیة فی الحکمة المتعالیة 58
اللمعة الدمشقیة 285
اللمعة الدمشقیة 520
اللّمعة الدمشقیّة فی فقه الامامیّة 370
اللمعة الدّمشقیّة فی فقه الامامیّة 442
لوامع انوار الکشف والشهود علی قلوب ارباب الذوق والجود = شرح خمریه 354
لوایح القمر 121
اللهوف علی قتلی الطفوف = الملهوف 50
لیلی و مجنون 131
لیلی و مجنون 157
لیلی و مجنون 405
ص: 637
مائة کلمة 235
مباحثة النفس 233
مباحثة النّفس 422
مباحثة النفس 493
مبادی الوصول الی علم الاصول 118
المبسوط فی القراآت السبع و المضبوط من اضاءة الطبع 535
المتوسطات بین الهندسة و الهیئة = تحریر المتوسطات 343
مثلثات 288
مثنوی 249
مثنوی 351
مثنوی عرفانی 212
مثنوی کریم خان قاجار 212
مثنوی معنوی 303
مثنوی ولد = ولد نامه 452
مجادلة النفس 526
المجالس 296
مجالس 299
المجلی 409
مجمع البلاغه 543
مجموعه اشعار 451
مجموعه نظم و نثر 86
مجموعة الصنایع 410
محبّت نامه 404
ص: 638
محرق القلوب 441
محصّل الهیئة 57
محضر الشهود فی رد الیهود 390
محلول الصیغة = صیغ مشکله 511
مختار نامه = روضة المجاهدین 439
مختصر برهان قاطع 94
مختصر علی سبیل الاختیار من کتاب الاضداد 65
مختصر المعانی 31
مختصری در علم هندسه 567
مختلف الشیعه فی احکام الشریعة 561
مختلف الشیعة فی احکام الشریعة 73
مخزن الاسرار 177
مخزن الانشاء 108
مخزن الفرائد فی اصول العقائد 253
مدخل منظوم از عبدالجبار خجندی 196
مدخل منظوم از عبدالجبار خجندی 278
مرآت العاشقین 450
مرآت القلوب 16
مرآت المحققین 268
مرآت المؤمنین 16
مراح الارواح 152
مراح الارواح 586
مراح الارواح، احمد بن مسعود بن علی 155
ص: 639
مراحل السالکین 68
مراة الحق 69
مراة الحق 158
مرشد العوام 54
مرکبات (رساله در...) 258
المسالک الجامعیة فی شرح الرسالة الالفیة 28
مسألة الوحدة الوجود 367
مسلک المکارم فی طریق محاسن اخلاق العالم = طریق المکارم فی طریق محاسن اخلاق العالم 542
مشارق 240
مشارق الانوار 27
المشاعر 27
مشرق الانوار 210
مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین 545
مشکاة الانوار 398
مشکاة الانوار 497
مشکل گشا 352
مشواق 225
مصابیح الاصول 61
مصابیح السنّیة و طبّ البریّه 180
المصابیح = مصابیح الاحکام 301
مصادقة الاخوان 503
مصارع المصارع 556
ص: 640
مصباح الشریعة تحریر سده 11 و 12 359
مصباح الشریعة چاپ سنگی 358
مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة 486
مصیبت نامه 443
مضمار دانش = فرس نامه 286
مطلع الانوار 426
المعاد الجسمانی 396
معارج الفهم فی شرح النّظم 97
معارج الفهم فی شرح النّظم 385
معارف الانوار 19
معاصی کبیره 388
معالم الاصول 578
معالم التنزیل بغوی 74
معجزات النبی صلی الله علیه و آله 344
معدن الجواهر و ریاضة الخواطر 60
معراج نامه 83
معراج نامه 420
معرب عوامل المائة 149
معرفت تقویم 87
معرفت تقویم 446
معرفة التقاویم = سی فصل 425
معمّا 229
معنی الف 532
ص: 641
مفاتیح الاصول 563
مفاتیح الشرایع 296
مفتاح الخزائن = مختصر مفتاح الخزائن و قرابادین 126
مفتاح الصرف 310
مفتاح الفلاح 123
مفتاح الفلاح 125
مفتاح الکنوز 262
المفراح فی شرح مراح الارواح 69
مفرح القلوب و مفرج الکروب 297
مفردات طبی 540
مفردات معصومی = مفردات نامی = مفردات صحت 259
مفردة عبدالله بن الکثیر بروایة الشاطبی 403
مقاصد المیزان 44
مقالات 294
مقالات 576
المقامات 433
مقامات حریری 585
مقامع الفضل 540
مقباس المصابیح 529
مقتل الحسین (علیه السلام) 154
المقدمة الجزریة 312
المقدمة الجزریة 537
المقلاد 563
ص: 642
مکاتبه هارون با حمزه خارجی 207
مکارم الاخلاق 70
مکتب ریاضت 12
منابر 299
منازل السائرین 371
مناظرات 398
مناظرة ابی الهذیل مع دیرانی 13
منافع السور = جواهر القرآن 42
مناقب ائمه اطهار: 330
مناهج الیقین فی اصول الدین 386
منتخب تحفة المحتاج 182
منتخب حدیقة الشیعة 133
منتخب الذخائر 264
منتخب الصرف 310
منتهی السؤول فی شرح الفصول 458
منتهی المطلب فی تحقیق المذهب 300
منشآت 305
منشآت 344
منشآت 345
منشآت 439
منشآت 439
منشآت 587
منشآت 588
ص: 643
منشآت = انشاء الدرر 400
منشات 497
منشأت 64
منظومه خلاصة المقال (یا زبدة المقال) عربی در علم درایة الحدیث 358
منظومه در موانع حمل 517
منظومه عبرت نامه فتحعلیخان صبا (م 1238) 141
منظومه فی مخارج الحروف 561
منظومة الشک و السهو و الخلل و الجبران 302
منظومة فی اصول الخمسة = عقائد منظوم 498
منظومة فی اصول الفقة = در ربهیة 57
المنظومة فی الحکمة 57
منظومة فی المنطق 379
من کلام علما و حکما 104
من لا یحضره الطبیب 313
من لا یحضره الفقیه 21
منهاج العابدین 107
منهاج الکرامة فی معرفة الامامة 26
منهاج الوصول الی علم الاصول 314
منیة المرید فی آداب المفید و المستفید 468
المواریث 465
مواعظ الله = حدیث قدسی 322
الموجز فی شرح القانون 148
مهدی موعود (علیه السلام) 11
ص: 644
المیزان 100
النافع لیوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر از فاضل مقداد 278
النافع یوم الحشر فی شرح باب الحادی عشر 521
النافع یوم الحشر فی شرح باب الحادی عشر 552
النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر ار فاضل مقداد سیوری 197
النافع یوم المحشر فی شرح الباب الحادی عشر 463
نامه = رساله 368
نان و حلوا 187
نجوم 119
النجوم 254
نجوم 430
نجوم و رمل 68
نزهة الکتّاب و تحفة الاحباب 251
نزهة الناظر و تنبیه الخاطر 502
نصاب الصبیات از ابو نصر فراهی 278
نصاب الصبیان 534
نصاب الصبیان 538
نصاب الصبیان 447
نصایح الملوک 564
نصیحت نامه 142
نصیحت نامه 194
نظام نامه، فهرست تحصیلات 37
نعت فرس 90
ص: 645
النفلیة 138
نفی تشکیک الذاتیات (رسالة فی....) 226
نقل عشّاق 467
نوروز نامه 496
نهج البلاغة 10
نهج المسترشدین علامه حلی تحریر 979 203
نهج المسترشدین فی اصول الدین 586
النهجة المرضیة للحضرة الرضویة 546
الواردات القلبیة فی معرفة الربوبیة 215
الوافیة 145
الوافیة 550
الوافیة فی شرح الکافیة 577
وجوب صلوة الجمعة عینا 383
الوجیزة 7
الوجیزة 50
الوجیزة 314
الوجیزة 373
وسیلة التجارة = منتخب الذخائر 265
وسیلة النجات 575
وسیلة النجاة 213
وصایای لقمان بن فرزندش 323
الوصیّة 526
هئیت فارسی 510
ص: 646
الهاشمیة 244
الهدایة فی النحو 586
هدایة الولایة 472
هدیة الکلام 14
هدیة المسافر 206
هزار صلوات 223
هیئت فارسی = فتحیه 473
الهیئة و الکلام (رسالة فی...) 555
یوسف و زلیخا 174
یوسف و زلیخا 576
یوسفیه 23
یوسفیه = شرح عوامل ملا محسن 80
فهرست نام کتابها 591
ص: 647