دیوان کمپانی (کلیات دیوان اشعار فارسی آیت الله حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی)

گفتار مصحح

1- خانواده اش:

آیت الله شیخ محمدحسین پسر حاج محمدحسن پسر علی اکبر پسر آقابابا پسر آقار کوچک پسر حاج محمد اسماعیل پسر حاج محمد حاتم نخجوانی. حاح محمد اسماعیل از نخجوان به اصفهان مهاجرت کرد و بهمین جهت آیت الله فقید باصفهان انتساب یافت.

4- شخصیت علمیش:

او – قدس الله نفسه العزیز – از آن گوهرهای گرانبها بود که از اقیانوس خلقت کمتر بدست خواهد آمد. وی عنصری عبقری بود که باید روزگارها بگذرد تا مادر دهر نظیر او را بدنیا بیاورد.

اگر دست تقدیر او را بر کرسی مرجعیت و ریاست عامه می نشانید و زمام روحانیت را به کف با کفایت او می گذاشت دیده می شد که چه تحولات عظیمی در تشکیلات روحانی اسلام بوجود می آید و چگونه مجرای تاریخ عوض می شود.

و حتی اگر فاجعه ی رحلت او چند سالی بعقب می افتاد این حرکت عظمای علمی آشکار می شد ولی افسوس که مشیت الهی به امضای دعوت او تعلق گرفت و این ثلمه ی جبران ناپذیر در بنیان روحانیت پدیدار گشت.

شاید خوانندگان گمان برند که نگارنده همچون «بیو گرافیست ها» در ترجمه ی شخصیت این قهرمان عظیم الشأن جانب مبالغه و گزاف را گرفته است ولی آنانکه با

ص: 7

5- فلسفه ش:

آیت الله فقید اعلی الله مقامه درس فلسفه را در مکتب فیلسوف عرفانی معروف میرزا محمدباقر اصطهباناتی فراگرفت.

وی در دریای فلسفه و عرفان آنچنان فرورفت که عقاید و آثار فلسفی او را در تمام نوشته های او خواهید یافت، مثلاً کسانیکه حاشیه ی او را بر کفایه ی آخوند می خوانند طغیان معلومات فلسفی او را در مباحث اصولی بصورتی می بینند که گمان می کنند دارند یک کتاب فلسفه را مطالعه می کنند.

وی در ارجوزه هائیکه در مدح رسول اکرم و ائمه ی اطهار صلوات الله علیهم انشاء فرموده آنچنان با لحن فلسفی سخن می گوید که گوئی دارد یک مبحث حکمی را تحقیق و تحلیل می کند.

و در عین حال آراء فلسفی او درباره ی معصومین علیهم السلام از حدود احادیث و اخبار آنان تجاوز نمی کند یعنی آنچه را که حق مدح و ستایش است بجا می آورد. مشعشع ترین آثار فلسفی او «تحفة الحکیم» است که منظوم است و باید این اثر بدیع را آیتی از آیات هنر شمرد.

7- شمایلش:

اندکی کوتاه قامت ولی چهارشانه بود در اواخر عمرش لاغر شده بود. رنگ بشره ی او هم به زردی گرائیده بود.

خلاف دیگران او همیشه عمامه ی کوچک بر سر می بست. محاسنش پر پشت و چشمانش تیزبین بود. اما بیشتر سر به پائین داشت و زمین را می نگریست. و حتی به طرف خطاب خود هم بیش از یک نگاه گذران نگاه دیگری نمی انداخت یعنی چشمانش به کسی خیره نمی شد.

بر سیمایش همیشه ابهامی دیده می شد که گمان می رفت این قیافه همیشه غمناک است همیشه در فکر مستدام خود غرق بود و معهذا سریع الذهن و حاضر جواب بود. سخنانش غالباً چاشنی لطیفه و مزاح داشت تا آنجا که در هنگام تقریر مطالب علمی هم از این بذله های شیرین خود داری نمی کرد. محفلی گرم و مألوف و معاشرتی دور از تکلف و گفتاری سرور انگیز داشت و در عین حال حشمت زهد و وقار علم همچون هاله ای شکوهمند وجود عزیزش

را احاطه کرده بود و با همه ی حسن معاشرت و لطف مشرب این حریم همواره میان او و مردم برقرار بود.

در آن مقام شامخ برای همه حتی برای کودکان هم فروتنی و تواضع داشت. بسیار آهسته صحبت می کرد و این آهسته گوئی بارها شاگردانش را به فریاد درآورده بود ولی او هیچوقت این عادت را ترک نمی گفت.

شاگردانش تا بودند از این آوای آرام او گله داشتند و خودش هم تا بود از این آوای آرام دست نمی کشید.

از اجتهاد او در عبادت هرچه گفته شود کم است زیرا او سالکی واصل، و عرفانی فانی بود. او از همه بریده و به دوست پیوسته بود.

9- نفوذ اجتماعیش:

علاقه ی عاشقانه ای که شاگردانش بوی داشتند آنقدر شدید بود که جالب توجه بود شاگردانش وی را تا حدود تقدیس احترام می کردند و باید دانست که این محبت مقدس بی جهت نبود. شاگردان او او را به دلیل شایسته ی اینهمه احترام و عشق می شمردند:

1- مقام شامخ او در علوم و فکر بلند او در پرواز و ذوق دقیق او در اصلاحات محافل روحانی و مناعت وابا و عزت نفس او حقاً مستحق تمجید و تقدیس بود.

2- مهربانی پدرانه ی او که در حقیقت او را برای شاگردانش نمونه ای از یک پدر رئوف و یک استاد عطوف نشان می داد.

لطف بی ریا و صمیمانه ای که نسبت به بزرگ و کوچک بکار می برد وی را محبوب بزرگ و کوچک ساخته بود. من امیدوار بودم که در شرح شخصیت او بتوانم بیانی کافی تر و گفتاری دلنشین بکار ببرم ولی کمی فرصت و ضیق وقت مجالی بیش از آنچه گفته شد بمن نداد.

از تو پوزش می خواهم ای استاد بزرگ که نتوانسته ام حق مقام ترا بقدر وسع خویش نیز ادا کنم. تا آنجا که بیاد دارم تو همیشه بر خطاهای ما پرده ی اغماض می کشیدی بنابر

ص: 11

قسمت اول: مدائح و مراثی

اشاره

ص: 1

فی ولادة سید المرسلین صلی الله علیه و آله و سلم

عنقاء طبعم یاد کرد

از قله ی قاف قِدم

روح القدس امداد کرد

در هر نفس در هر قدم

کردم بآسانی صعود

از عالم غیب و شهود

تا قاب قوسین وجود

تا حد اقلیم عدم

گشتم چه از خود بی خبر

نخل امیدم داد بر

زد آفتاب عقل سر

حتی انجلت عنی الظلم

دیدم بعین حق عیان

در مجمع روحانیان

ما لیس بحکیه البیان

ما لیس یحویه القلم

از نغمه ی خیل ملک

خندان و رقصان نه فلک

ذرات عالم یک بیک

در سلک عشرت منتظم

شادان ز ماهی تا بماه

از مژده ی میلاد شاه

شاهنشه ی انجم سپاه

فرمانده ی لوح و قلم

فیض نخستین عقل کل

ختم نبیین و رسل

ارباب انواع و مثل

اند درش کمتر خدم

رفرف سوار راه عشق

زیبا نگار شاه عشق

شاه فلک خر گاه عشق

سلطان اقلیم همم

ص: 2

فی مبعث سید المرسلین صلی الله علیه و آله و سلم

صبح سعادت دمید، یاد صبوحی بخیر

صومعه بر باد رفت، دور بیفتاد دیر

یار غیور است و نیست نام و نشانی ز غیر

دم مزنید از مسیح عذر بخواه از عزیر

خواجه ی عالم نهاد تاج رسالت بسر

عرصه ی گیتی گرفت از قدمش زیب و فر

وادی بطحای عشق بارقه ی طور شد

سینه ی سینای عشق باز پر از نور شد

یا سر سودای عشق باز پر از شور شد

یا که ز صهبای عشق عاقله مخمور شد

خواجه ی عالم نهاد تاج رسالت بسر

عرصه ی گیتی گرفت از قدمش زیب و فر

کشور توحید را شاه فلک فرّ رسید

عرصه ی تجرید را چشمه ی خاور رسید

روضه ی تغرید را لاله ی احمر رسید

گلشن امید را نخل شکر بر رسید

خواجه ی عالم نهاد تاج رسالت بسر

عرصه ی گیتی گرفت از قدمش زیب و فر

شاهد زیبای عشق شمع دل افروز شد

طور تجلای عشق عشق باز جهانسوز شد

لعل گهرزای عشق معرفت آموز شد

در دل دانای عشق هرچه شد امروز شد

خواجه ی عالم نهاد تاج رسالت بسر

عرصه ی گیتی گرفت از قدمش زیب و فر

روز عنایت رسید ز مبدء فیض وجود

یا بنهایت رسید قوس نزول و صعود

ص: 5

(ترجیعات)

بند سوم

ای اصل قدیم و عقل اقدم

وی حادث با قدیم توأم

در رتبه توئی حجاب اقرب

بودی تو نبی و در گل آدم

طغرای صحیفه ی وجودی

هر چند توئی کتاب محکم

با عزم تو چیست ای خداوند

قدر قدر و قضای مبرم؟

ملک و ملکوت در کف تست

چون خاتمی ای نبی خاتم

از لطف تو شمه ایست فردوس

وز قهر تو شعله ای جهنم

قد ملک است در برت راست

پشت فلکست در درت خم

قهم خرد و زبان گویا

در وصف تو عاجزند و ابکم

فرموده بشأنت ایزد پاک

لولاک لما خلقت الافلاک

بند پنجم

ملک و ملکوت از تو پر نور

ای در تو عین تجلی طور

با روی تو چیست بدر انور؟

با موی تو چیست لیل دیجور؟

روی تو ظهور غیب مکنون

موی تو حجاب سر مستور

در خطه ی ملک استقامت

قد تو باعتدال مشهور

ای از تو بپا نظام عالم

وی بی تو جهان هباء منثور

اول رقم تو لوح محفوظ

رشح قلمت کتاب مسطور

خرگاه تو فوق سقف مرفوع

درگاه تو رشک بیت معمور

مداحی من ترا چنانست

جز چشمه ی خورثنا کند کور

فرموده بشأنت ایزد پاک

لولاک لما خلقت الافلاک

بند هفتم

ای نقطه ی ملتقای قوسین

وی خارج از احاطه ی أین

ای واسطه ی وجوب و امکان

وی مبدء و منتهای کونین

ای رابطه ی قدیم و حادث

وی ذات تو جامع الکمالین

ای واحد بی نظیر و مانند

کز بهر تو نیست ثانی اثنین

جز تو که نهاده پای رفعت

بر عرش، فکان قاب قوسین؟

غیر از تو که فیض صحبت دوست

دریافت و لا حجاب فی البین؟

دیدی و شنیدی آنچه را «لا

اذنُ سمعت و لا رأت عین»

با قدر تو وصف من بود نقص

با شأن تو مدح من بود شین

فرموده بشأنت ایزد پاک

لولاک لما خلقت الافلاک

بند نهم

ای آینه ی تجلی ذات

مصباح وجود را تو مشکوة

ای ماه جمال نازنینت

نور الأرضین و السماوات

چون شمس حقیقت تو سر زد

اعیان وجود جمله ذرات

ذات تو حقیقة الحقائق

نفس تو هویة الهویات

ای نسخه ی عالیات احرف

وی دفتر محکمات آیات

ای پایه ی رتبه ی منیعت

برتر ز مدارج خیالات

وی قامت معنی رفعیت

بیرون ز ملا بس عبارات

در نعت تو ای عزیز کونین

این جمله بضاعتیست مزجاة

فرموده بشأنت ایزد پاک

لولاک لما خلقت الافلاک

بند یازدهم

ایعقل نخست و حق ثانی

ذات تو حقیقة المثانی

مرآة وجود، چون توأش نیست

یک صورت و یکجهان معانی

ای در تو جمال حق نمودار

زیبنده ی تست «من رآنی»

ای طور تجلی الهی

صد همچو کلیم در تو فانی

گر کنه تو را کلیم جوید

طور است و جواب لن ترانی

ای منشأ عالم عناصر

وی مبدء فیض آسمانی

ای پادشاه سریر سرمد

وی خسرو ملک جاودانی

اوصاف تو در بیان نگنجد

ور هر سر مو شود زبانی

فرموده بشأنت ایزد پاک

لولاک لما خلقت الافلاک

بند سیزدهم

ای اصل اصیل و فرع ممدود

وی جامع علم و دوحه ی جود

ای عین عیان و قلب عرفان

وی گنج نهان و سر معبود

ای شمع جمال و نور مطلق

وی شاهد بزم غیب مشهود

این نشئه نه جای جلوه ی تست

میعاد، شهود و یوم موعود

فرش ره تسیت عرش اعظم

عرش تو بود مقام محمود

یا شافی صدر کل مصدور

من أعذب منهل و مورود

از چشمه ی فیض تست سیراب

در دار وجود هرچه موجود

مدح تو نه حد ممکناتست

بی حد نشود محاط محدود

فرموده بشأنت ایزد پاک

لولاک لما خلقت الافلاک

فی رثاء سید المرسلین صلی الله علیه و آله و سلم

ماتم جهانسوز خاتم النبیین است

یا که آخرین روز صادر نخستین است

روز نوحه ی قرآن در مصیبت طاها است

روز ناله ی فرقان از فراق یاسین است

خاطری نباشد شاد در قلمرو ایجاد

آه و ناله و فریاد در محیط تکوین است

کعبه را سزد امروز رو نهد بویرانی

زانکه چشم زمزم را سیل اشک خونین است

صبح آفرینش را شام تار باز آمد

تیره اهل بیتش را دیده ی جهان بین است

رایت شریعت را نوبت نگونساریست

روز غربت اسلام روز وحشت دین است

شاهد حقیقت را هر دو چشم حق بین خفت

آه بانوی کبری همچو شمع بالین است

هادی طریقت را زندگی بسر آمد

گمرهان امت را سینه پر از کین است

شاهباز وحدت را بند غم بگردن شد

کرکس طبیعت را دست و پنجه رنگین است

ص: 15

فی میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام

بند سوم

کعبه چو نگوی سبق از سینه ی سینا گرفت

پایه برتر از فراز گنبد مینا گرفت

خانه، بی سالار و صاحب بود تا میلاد شاه

سر بکیوان ز درچه رب البیت دروی جا گرفت

تا ز برج کعبه خورشید حقیقت جلوه کرد

چرخ چارم سوخت از حسرت دل از دنیا گرفت

کعبه شد تا با مقام لی مع اللهی قرین

از شرافت همسری تا بزم او ادنی گرفت

خاک بطحا زین عنایت آنچنان شد سر بلند

رونق عز و شرف از مسجد اقصی گرفت

کعبه شد تا مرکز طاوس گلزار ازل

تا ابد زاغ و زغن یکسر ره صحرا گرفت

خیر مقدم ای همایون طاله برج شرف

ملک هستی زیب و فر زانطعت غرا گرفت

نغمه ی دستان نباشد در خور اینداستان

شور جبریل امین در عالم بالا گرفت

گوش جان بگشا و بشنو از امین کردگار:

لا فتی إلا علی لا سیف إلا ذوالفقار

بند پنجم

آفتاب عالم لاهوت از برج قدم

کرد گیتی را چه صبح روشن از سر تا قدم

کعبه شد مشکوة مصباح جمال لم یزل

بیت، رب البیت را گردید مجلای اتم

کوکب دری دری بگشود از فیض وجود

کز فروغش نیست جز نام دروغی از عدم

کلک قدرت در درون کعبه نقشی را نگاشت

پایه اش را برد برتر از سر لوح و قلم (1)

کعبه گوئی کنز محفی بود گوهرزای شد

زین شرافت تا ابد گردید در عالم علم

مکه شد ام القری از مقدم ام الکتاب

قبه ی عرش برین زد بوسه بر خاک حرم

شاه اقلیم «سلونی» تا قدم در کعبه زد

قبله ی حاجات گشت و مستجار و ملتزم

از مروت داد عنوانی، صفا و مروه را

وز فتوت آبروئی یافت زمزم نیز هم

منطق تقریر می گوید: لقد کل اللسان

خامه ی تحریر می نالد: لقد جف الغلم

گوش جان بگشا و بشنو از امین کردگار:

لا فتی إلا علی لا سیف إلا ذوالفقار

بند هفتم

تا درخشان شد درون کعبه زان وجه حسن

ثم وجه الله روشن شد، برون شد شک و ظن

چونگه بودش خلوت غیب الغیوبی جایگاه

دید بیت الله را نیکو مثالی در وطن

کعبه شد طور حقیقت سینه ی سینا شکافت

پور عمران کو که تا باز آیدش آواز «لن»؟

در محیط کعبه چندان موج زد دریای عشق

کز نهیبش گشت نه فلک فلک لشگرشکن

سر وحدت از جبینش آنچنان شد آشکار

کز در و دیوار بیت الله فراری شد و تن

نقش باطل چیست با آن صورت یزدان نما؟

با وجود اسم اعظم کی بماند اهرمن؟

تا علم زد بر فراز کعبه شاه ملک عشق

عالم توحید را یکباره روح آمد بتن

شهریار لافتی تازد قدم در آن سرا

حسن ایام جوانی یافت این دهر (دیر) کهن

تیشه بر سر کوفت از ناقابلی فرهاد وار

مفتقر، هرچند می گوید بشیرینی سخن

گوش جان بگشا و بشنو از امین کردگار:

لا فتی إلا علی لا سیف إلا ذوالفقار

ص: 20

بند هشتم

کعبه تا نقطه ی بائیه را در بر گرفت

در جهان گوی سبق از چار دفتر بر گرفت

در محیط کعبه شد تا نقطه ی وحدت مدار

عالم ایجاد را آن نقطه سرتاسر گرفت

نامه ی هستی شد از طغرای نامش نامور

طلعتی زیبا از آن دیباچه ی دفتر گرفت

تا که زیر پای او را از دل و جان بوسه داد

آنچه را در وهم ناید کعبه بالاتر گرفت

از قدوم روح قدسی از شعف پرواز کرد

شاهباز سد ره را در زیر بال و پر گرفت

شد حرم دار الامان در رقص آمد آسمان

تا که شعری(1) بوسه بر خاک ره مشعر گرفت

چشمه ی خاور فروغی دید از آن مه جبین

نارطور از شعله ی نور جمالش در گرفت

عقل فعال از دبستان کمالش بهره یافت

چون خداوند سخن جا بر سر منبر گرفت

شهسواری آمد اندر عرصه میدان رزم

کز سرای عالم امکان سرو افسر گرفت

گوش جان بگشا و بشنو از امین کردگار:

لا فتی إلا علی لا سیف إلا ذوالفقار

بند دهم

شد سمند یکه تاز طبع را زانو دو تا

چون قدم زد در مدیح شهسوار لافتی

خامه ی مشکین من چون می نگارد این رقم

خون خورد از رشک و حسرت نافه ی مشک ختا

گر بگیرم باج از تاج کیان نبود عجب

چون سرایم نغمه ای از تاجدار هل أتی

ای سروش غیب پیغامی ز کوی یار من

جان بلب آمد ز حسرت همتی حتی متی؟!

عمر بگذشت و ندیدم روی خوبی ای دریغ

زندگانی رفت بر بادا فنا واحسراتا

روز من از شب سیه تر کو جهان افروز من؟

صبحم از شام غریبان تیره تر و اغربتا

در حضیض جهل افتادم ز اوج معرفت

در میان شهر دانش در کنار روستا

عشق گفتا دست زن در دامن شیر خدا (1)

تا رهائی از نهنگ طبع چون پور متی (2)

آنکه در اقلیم وحدت فرد ربی مانند بود

وانکه اندر عرصه ی میدان نبودش هیچ تا

گوش جان بگشا و بشنو از امین کردگار:

لافتی إلا علی لا سیف إلا ذوالفقار:

فی مدیحة امیرالمؤمنین علیه السلام

شیر بیشه ی ابداع سر ز بیشه بیرون کرد

عقل ییررا از بیم دل دو نیم و مجنون کرد

بیرق ضلالت را سرنگون و وارون کرد

رایت هدایت را بر فراز گردون کرد

چهره ی حقیقت را همچو لاله گلگون کرد

ص: 23

مدیحة الامیر علیه السلام فی یوم الغدیر

باده بده ساقیا ولی ز خم غدیر

چنگ بزن مطربا ولی بیاد امیر

تو نیز ایچرخ پیر بیا ز بالابزیر

داد مسرت بده ساغر عشرت بگیر

بلبل نطقم چنان قافیه پرداز شد

که زهره در آسمان بنغمه دمساز شد

محیط کون و مکان دائره ی ساز شد

سرور روحانیان هو العلی الکبیر

نسیم رحمت وزید، دهر کهن شد جوان

نهال حکمت دمید پر ز گل ارغوان

مسند حشمت رسید بخسرو خسروان

حجاب ظلمت درید ز آفتاب منیر

وادی خم غدیر منطقه ی نور شد

یا ز کف عقل پیر تجلی طور شد

یا که بیانی خطیر ز سر مستور شد

یا شده در یکسریر قران شاه و وزیر

شاهد بزم ازل شمع دل جمع شد

تا افق لم یزل روشن از آن شمع شد

ظلمت دیو و دغل ز پرتوش قمع شد

چه شاه کیوان محل شد بفراز سریر

چون بسر دست شاه شیر خدا شد بلند

بتارک مهر و ماه ظل عنایت فکند

ص: 26

فی مدح مولانا امیرالمؤمنین سلام الله علیه

صبا اگر گذار تو فتد بکوی یار من

ز مرحمت بگو بآن نگار گلعذار من

که ای ز بیوفائی تو تیره روزگار من

چرا نظر نمی کنی بر این دل فکار من؟

ترحمی ترحمی ز دست رفته کار من

هماره سوختم در آرزوی یک نظاره ای

نه عمر می رسد بسر نه درد راست چاره ای

نه بینی ارفتد ز آتش دلم شراره ای

نه بر زمین گیاهی و نه بر فلک ستاره ای

چرا حذر نمی کنی ز آه شعله بار من

صبا بشهر یار من بشیر وار می رسد

چه بلبلان خوش نواز لاله زار می رسد

بیا تو ای صبا که از تو بوی یار می رسد

نوید وصل یار من ز هر کنار می رسد

خوش آندمی که بینمش نشسته در کنار من

صب درود بیکران بحیث یملأ الفضا

بکم نثار آستانه ی علی مرتضی

ولی کارخانه ی قدر مهیمن قضا

محیط معرفت، مدار حلم و مرکز رضا

که کعبه ی درش بود مطاف و مستجار من

صحیفه ی جوامع کلم مجامع حِکَم

لطیفه ی معانی کرم معالی هِمَه

رقیمه ی محامد ادب محاسن شیم

کتاب محکم حدیث حسن لیلی قِدم

که در هوای عشق او جنون بود شعار من

بمشهد شهود او تجلیات ذات بین

ز بود حق نمود او حقائق صفات بین

ز نسخه ی وجود او حروف عالیات بین

مفصل از حدود او تمام مجملات بین

منزه است از حدودا اگرچه آن نگار من

جواهر عقول جمله درج دُرج گوهرش

نفائس نفوس را مدد ز لؤلؤ ترش

ص: 28

*(ده بند)*

بند سوم

زمین از چیست خوان غصه و غم؟

ز مرگ کیست پشت آسمان خم؟

بسیط خاک تا ایوان افلاک

محیط ناله و آه است و ماتم

خدنگ کینه زخمی زد بدلها

که هرگز به نخواهد شد به مرهم

قلم زد منشی دیوان محنت

پس از این بر حدیث ما تقدم

ز قتل فاتح اقلیم وحدت

دو تا شد قامت یکتای خاتم

دو چشم فرقدان خونبار گردد

حسن را با حسین بیند چه با هم

مپرس از ناله ی جانسوز جبریل

مگو از سیل اشک چشم آدم

خلیل الله قرین شعله ی آه

بود نوح نبی با نوحه همدم

بطور غم دل از کف داده موسی

بگردون صیحه زد عیسی ابن مریم

ز خون محراب و مسجد لاله گونست

امیرالمؤمنین غرقاب خونست

بند پنجم

فتاد از تیشه ی بی اعتدالی

ز باغ «فاستقم» طوبی مثالی

چو سرو جویبار رحمت افتاد

نرست از گلشن حکمت نهالی

ز شمشیر لعین لم یزل شد

بخون رنگین جمال لایزالی

ز تیغ ملحدی شق القمر شد

ولیکن تا با بروی هلالی

نماند از تیزی چنگال کرکس

ز عنقاء حقیقت پر و بالی

دریغ از گردش گردون که آمد

به بند بنده ای مولی الموالی

فغان از پستی دنیا که افتاد

بدست سفله ای رب المعالی

نمی بردش تجلی گر بکلی

ندادی شیر، روبه را مجالی

چنین تقدیر شد صبح ازل را

که تا شام ابد بروی بنالی

ز خون محراب و مسجد لاله گونست

امیرالمؤمنین غرقاب خونست

بند هفتم

چه سلطان هما را بال و پر سوخت

شهنشاه حقیقت را جگر سوخت

سموم کین چه زد بر گلشن دین

نه تنها شاخ گل هر خشک و تر سوخت

ز داغ لاله زار علم و حکم

کتاب و سنت خیر البشر سوخت

تبه شد خرمن شمس معارف

همانا حاصل دور قمر سوخت

ز سوز منشی دیوان تقدیر

قضا را خامه و لوح و قدر سوخت

سزد کز چشم زمزم خون ببارد

که رکن کعبه و حجر حجر سوخت

مگو از رونق اسلام و ایمان

که اعظم رایت فتح و ظفر سوخت

بسر طوبی کند خاک مصیبت

که سرو گلشن وحدت ز سر سوخت

چو نرگس هر که شب را بود بیدار

دلش از شعله ی آه سحر سوخت

ز خون محراب و مسجد لاله گونست

امیرالمؤمنین غرقاب خونست

بند نهم

چرا نبود رعیت را رعایت

مگر رفت از میان شاه ولایت؟

چرا آشفته شد شمل حقیقت

مگر حق را نگونسار است رایت؟

چرا از نو حرم بیت الصنم شد

مگر ویران شد ارکان هدایت؟

چرا اسلام می نالد ز غربت

مگر رفتنش ز سر ظل حمایت؟

چرا قرآن قرین سوز و ساز است

مگر هر سوره شد محو و هر آیت؟

چرا سنت زند بر سینه و سر

مگر از حادثی دارد روایت؟

چرا آئینه ی خورشید تیره است

مگر از قصه ای دارد حکایت؟

چرا خونابه میبارد ز گردون

مگر از غصه ای دارد شکایت؟

جهان بیجان ز قتل جان جانان

فغان زینجور و داد از اینجنایت؟

ز خون محراب و مسجد لاله گونست

امیرالمؤمنین غرقاب خونست

ص: 35

بند دهم

مرا دل بهر آنشاهی دو نیمست

که از تیغ کجش دین مستقیمست

چه شد مسند نشین لی مع الله؟

که فرش راه او عرش عظیمست

حرم نالان خداوند حرم کو؟

که ارکان هدایت زو قویمست

مطاف زمره ی روحانیان کو؟

که کویش مستجار است و حطیمست

چه بر سر قبله ی توحید را رفت

که در محراب طاعت سر دو نیمست؟

تجلی آنجنابش برد از دست

که گفتی طور سینا و کلیمست

وگرنه بر سلیمان آفرینی

چه جای حمله دیو رجیمست؟

شها در آستانت مفتقر چون

سگ اصحاب کهفست و رقیمست

بفرما یک نظر بر حال زارش

که لطف عام و انعامت عمیمست

ز خون محراب و مسجد لاله گونست

امیرالمؤمنین غرقاب خونست

ص: 36

فی ولادة الصدیقة سلام الله علیها

ز دلیلی حسن قدم در بزم حدوث قدم

یا سینه ی سینا زد از سر انا الله دم

یا شاهد هستی شد در جلوه ز غیب حرم

یا از افق عصمت رخشان شده بدر أتم

یا گوهر دُرج شرف تابیده ز بحر کرم

روئیده گل خود رو از آب و گل آدم

وز لاله ی گلشن جان گیتی شده باغ ارم

یا صبح ازل طالع از ناصیه ی خاتم

یا کلک عنایت کرد طغرای وجود، رقم

آنصنع بدیع که شد ز آرایش لوح و قلم

یا زهره زهرا زد برقبه ی عرش، علم

بانوی ملک حشمت خاتون ملوک خدم

ناموس جمال ازل طاوس ریاض قدم

کاندر حرم لاهوت جز او نبود محرم

ام الخلفا که بود پیوسته پناه امم

هم قبله ی اهل دعاهم کعبه ی اهل همم

مشکوة نبوت را مصباح منبر ظلم

انوار ولایت را چرخ فلک اعظم

افلاک امامت را او محور مستحکم

اسرار حقایق را سرچشمه و بحر خضم

ص: 37

فی مدح سیدة النساء سلام الله علیها

دختر فکر بکر من، غنچه ی لب چه وا کند

از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند

طوطی طبع شوخ من گر که(1) شکرشکن شود

کام زمانه را پر از شکر جانفزا کند

بلبل نطق من ز یک نغمه ی عاشقانه ای

گلشن دهر را پر از زمزمه و نوا کند

خامه ی مشکسای من گر بنگارد این رقم

صفحه ی روزگار را مملکت ختا کند

مطرب اگر بدین نمط ساز طرب کند گهی

دائره ی وجود را جنت دلگشا کند

منطق من هماره بندد چه نطاق نطق را

منطقه ی حروف را منطقة السما کند

شمع فلک بسوزد از آتش غیرت و حسید

شاهد معنی من ار جلوه ی دلبربا کند

نظم برد بدین نسق از دم عیسوی سبق

خاصه دمیکه از مسیحا نفسی ثنا کند

وهم باوج قدس ناموس آله کی رسد؟

فهم که نعت بانوی خلوت کبریا کند؟

ناطقه ی مرا مگر روح قدس کند مدد

تا که ثنای حضرت سیده ی نساء کند

فیض نخست و خاتمه نور جمال فاطمه

چشم دل از نظاره در مبدء و منتهی کند

صورت شاهد ازل معنی حسن لم یزل

وهم چگونه وصف آئینه ی حق نما کند

مطلع نور ایزدی مبدء فیض سرمدی

جلوه ی او حکایت از خاتم انبیا کند

بسمله ی صحیفه ی فضل و کمال معرفت

بلکه گهی تجلی از نقطه ی تحت «با» کند

دائره ی شهود را نقطه ی ملتقی بود

بلکه سطد که دعوی لو کشف الغطا کند

حامل سر مستسر حافظ غیب مستتر

دانش او احاطه بر دانش ماسوی کند

ین معارف و حکم بحر مکارم و کرم

گاه سخا محیط را قطره ی بی بها کند

لیلة قدر اولیاء، نور نهار اصفیا

صبح جمال او طلوع از افق علا کند

بضعه ی سید بشر ام ائمه ی غرر

کیست جز او که همسری با شه لافتی کند؟

وحی نبوتش نسب، جود و فتوتش حسب

قصه ای از مروتش سوره ی «هل اتی» کند

ص: 39

فی رثاء الصدیقة الطاهرة سلام الله علیها

دل افسرده ام از زنده گی آمد بیزار

می رسد بسکه بگوش دل من ناله زار

ناله ی وا ابتا می رسد از سوخته ای

کز دل مادر گیتی به برد صبر و قرار

صد چه قمری کند از ناله ی او نوحه گری

می چکد خون دل و دیده ز منقار هزار

شرری زهره ی زهرا زده در خرمن ماه

که نه ثابت بفلک ماند و نه دیگر سیار

جورها دید پس از دور پدر در دوران

نه مساعد ز مهاجر نه معین از انصار

بت پرستی بدر کعبه ی مقصود و امید

آتشی زد، که بر افروخته تا روز شمار

شرر آتش و آن صورت مهوش عجبست

نور حق کرد تجلی مگر از شعله ی نارا

طور سینای تجلی متزلزل گردید

چون بدان سینه ی بی کینه فرو شد مسمار

نه ز سیلی شده نیلی رخ صدیقه و بس

شده از سیل سیه، روی جهان تیره و تار

ص: 40

*(فی رثاء الصدیقة الطاهرة سلام الله علیها)*

بند سوم

گوهری سنگین بها از ابر گوهر بار ریخت

کز غم جانسوز او خون از در و دیوار ریخت

تا ز گلزار حقایق نو گلی بر باد رفت

یک چمن گل صرصر بیداد ز آن گلزار ریخت

شاخه ی طوبی مثالی را ز آسیب خسان

آفتی آمد که یکسر هم برو هم بار ریخت

غنچه ی نشگفته ای از لاله زار معرفت

از فراز شاخساری از جفای خار ریخت

اختر فرخ فری افتاد از برج شرف

کاسمان خوناب غم از دیده ی خونبار ریخت

طوطی ای زینخا کدان پرواز کرد و خاک غم

بر سراسر طوطیان عالم اسرار ریخت

بسملی در خون طپید از جور جبار عنید

یا که عنقاء ازل خون دل از منقار ریخت

زهره ی زهرا چه از آسیب پهلو در گذشت

چشمه های خون ز چشم ثابت و سیار ریخت

مهبط روح الامین تا پایمال دیو شد

شورشی سر زد که سقف گنبد دوار ریخت

از هجوم عام بر ناموس خاص لایزال

عقل حیران طبع سرگردان زبان لالست لال

ص: 43

بند چهارم

شد بپا شور و نوا تا از دل بانوی شاه

رفت از کف صبر و طاقت فوت از زانوی شاه

خسته شد پهلوی خاتون رفت از او تاب و توان

آنچنان کز پیچ و تابش بسته شد بازوی شاه

تا حقیقت را بنا حق دست و گردن بسته شد

دست بیداد رعیت باز شد بر روی شاه

روی بانوی دو گیتی شد ز سیلی نیلگون

سیل غم یکباره از هر سو روان شد سوی شاه

سامری گوساله ای را کرد میر کاروان

تا قیامت خلق را گمراه کرد از کوی شاه

هرکه با آواز آن گوساله آمد آشنا

تا ابد بیگانه ماند از صحبت دلجوی شاه

نغمه ی «انی انا الله» نشنود گوساله خواه

غره دنیا، نه بیند غُره نیکوی شاه

خاتم دین را بجادو برد دست اهرمن

شرمی از یزدان نکرد و بیمی از نیروی شاه

گرچه دست بندگی داد از نخست اندر غدیر

لیک آن بد عاقبت لب تر نکرد از جوی شاه

خضر می باید که تا تو شد ز آب زندگی

نیست آب زندگی شایان هر خوک و سگی

ص: 44

بند پنجم

طعمه ی زاغ و زغن شد میوه ی باغ فدک

ناله ی طاوس فردوس برین شد بر فلک

زهره ی چرخ ولایت نغمه ی جانسوز داشت

تا سماک آن ناله ی جانسوز می رفت از سمک

چشم گریان و دل بریان بانو ای عجب

نقش هستی را نکرد از صفحه ی ایجاد حک

شاهد بزم حقیقت شمع ایوان یقین

اشکریزان رفت در ظلمت سرای ریب و شک

کی روا بودی رود سر گرد کوی این و آن

آنکه بودی خاک راهش سرمه ی چشم ملک؟

مستجار هر دو گیتی قبله ی حاجات، برد

دست حاجت پیش انصار و مهاجر یک بیک

بیوفا قومی، دل آنان ز آهن سخت تر

وعده های سست آنان چون هوائی در شبک

پاس حق هرگز مجو حق ناشناس

هرکه حق را ننگرد کورش کند حق نمک

مفتقر گر جانسپاری در ره بانو سزا است

راه حق است «ان تکن لله کان الله لک»

همچو قمری با غمش عمری بسر باید کنی

چاره ی دل را هم از این رهگذر باید کنی

ص: 45

بند پنجم

طعمه ی زاغ و زغن شد میوه ی باغ فدک

ناله ی طاوس فردوس برین شد بر فلک

زهره ی چرخ ولایت نغمه ی جانسوز داشت

تا سماک آن ناله ی جانسوز می رفت از سمک

چشم گریان و دل بریان بانو ای عجب

نقش هستی را نکرد از صفحه ی ایجاد حک

شاهد بزم حقیقت شمع ایوان یقین

اشکریزان رفت در ظلمت سرای ریب و شک

کی روا بودی رودسر گرد کوی این و آن

آنکه بودی خاک راهش سرمه ی چشم ملک؟

مستجار هر دو گیتی قبله ی حاجات، برد

دست حاجت پیش انصار و مهاجر یک بیک

بیوفا قومی، دل آنان ز آهن سخت تر

وعده های سست آنان چون هوائی در شبک

پاس حق هرگز مجو حق ناشناس

هرکه حق را ننگرد کورش کند حق نمک

مفتقر گر جانسپاری در ره بانو سزا است

راه حق است «ان تکن لله کان الله لک»

همچو قمری با غمش عمری بسر باید کنی

چاره ی دل را هم از این رهگذر باید کنی

ص: 46

بند ششم

نور حق در ظلمت شب رفت در خاک ای دریغ

با دلی از خون لبالب رفت در خاک ای دریغ

طعت بیت الشرف را زهره ی تابنده بود

آه کان تابنده کوکب رفت در خاک ای دریغ

آفتاب چرخ عصمت با دلی از غم کباب

با تنی بیتاب و پُر تب رفت در خاک ای دریغ

پیکری آزرده از آزار افعی سیرتان

چون قمر در برج عقرب رفت در خاک ای دریغ

کعبه ی کروبیان و قبله ی روحانیان

مستجار دین و مذهب رفت در خاک ای دریغ

لیلی حسن قدم با عقل اقدم هم قدم

اولین محبوبه ی رب رفت در خاک ای دریغ

حامل انوار و اسرار رسالت آنکه بود

جبرئیلش طفل مکتب، رفت در خاک ای دریغ

آن مهین بانو که بانوئی از آن بانو نبود

در بساط قرب اقرب، رفت در خاک ای دریغ

آنکه بودی از محیط فیض وجودش کامیاب

هر بسیط و هر مرکب رفت در خاک ای دریغ

شد ظهور غیب مکنون باز غیب مستتر

تربتش از خلق پنهان همچو سر مستسر

فی مدح الامام ابی محمد الحسن المجتبی علیه السلام

صبا ز لطف چه عنقا برو بقله ی قاف

که آشیانه ی قدس است و شرفه ی اشراف

چه خضر در ظلمات غیوب زن قدمی

که کوی عین حیاتست و منبع الطاف

بطوف کعبه ی روحانیان به بند احرام

که مستجار نفوس است و للعقول مطاف

بطرف قبله ی اهل قبول کن اقبال

بگیر کام ز تقبیل خاک آن اطراف

بزن بقائمه ی عرش معدلت دستی

بگو که ای ز تو بر پا قواعد انصاف

بدرد خویش چرا درد من دوا نکنی

بمحفلی که بنوشند عارفان می صاف

بجام ما هم خون ریختند جای مدام

نصیب ما همه جور و جفا شد از اجلاف

منم گرفته بکف نقد جان، توئی نقاد

منم اسیر صروف زمان، توئی صراف

شها بمصر حقیقت، تو یوسف حسنی

من و بضاعت مزجاة و این کلافه ی لاف

رخ مبین تو، آئینه ی تجلی ذات

مه جبین تو نور معالی اوصاف

تو معنی قلمی، لوح عشق را رقمی

تو فالق عدمی، آنوجود غیب شکاف

تو عین فاتحه ای بلکه سر بسمله ای

تو باء و نقطه ی بائی و ربط نونی و کاف

اساس ملک سعادت بذات تو منسوب

وجود غیب و شهادت بحضرت تو مضاف

طفیل بود تو فیض وجود نامحدود

جهانیان همه بر خوان نعمتت اضیاف

برند فیض تو لاهوتیان بحد کمال

خورند رزق تو ناسوتیان بقدر کفاف

علوم مصطفوی را لسان تو تبیان

معارف علوی را بیان تو کشاف

لب شکر شکنت روحبخش گاه سخن

حسام سرفکنت دل شکاف گاه مصاف

محیط بحر مکارم ز شعبه ی هاشم

مدار و فخر اکارم ز آل عبد مناف

ابو محمد امام دوم باستحقاق

یگانه وارث جد و پدر باستخلاف

ص: 49

فی رثاء ابی محمد المجتبی علیه السلام

هرکه آشفته دل و سوخته جان همچو منست

نکند میل چمن ور همه عالم چمن است

هر غم از دل بتماشای گلستان نرود

عالم اندر نظر غمزده بیت الحزن است

نه هر آشفته بود شیفته ی روی نگار

نه پریشانیش از زلف شکن در شکن است

گوش جان ناله ی قمری صفتی می طلبد

نه پی زمزمه ی بلبل شیرین سخن است

من نجویم لب جو کآب من آتش صفت است

سبزه و روی نکو خضرت وجه حسن است

ص: 50

*(فی رثاء ابی محمد الحسن المجتبی علیه السلام، هفت بند)*

بند دوم

هرگز کسی دچار محن چون حسن نشد

ور شد دچار آن همه رنج و محن نشد

خاتم اگر ز دست سلیمان بباد رفت

اندر شکنجه ی ستم اهرمن نشد

نوح نجی گر از خطر موج رنجه شد

غرقاب لجه ی غم بنیاد کن نشد

یوسف اگرچه از پدر پیر دور ماند

لیکن غریب و بی همه کس در وطن نشد

شمع ارچه سوخت از سر شب تا سحر ولی

خونابه ی دل و جگرش در لگن نشد

پروین نثار ماهرخی کانچه شد بر او

پروانه را ز شمع دل انجمن نشد

حقا که هیچ طائری از آشیان قدس

چون او اسیر پنجه ی زاغ و زغن نشد

جز غم نصیب آن دل والا گهر نبود

جز زهر بهر آن لب شکرشکن نشد

دشنام دشمن آنچه که با آن جگر نمود

از زهر بی مضایقه با آن بدن نشد

از دوست آنچه دید ز دشمن روا نبود

جز صبر، دردهای دلش را دوا نبود

ص: 53

بند سوم

هرگز دلی ز غم چه دل مجتبی نسوخت

ور سوخت ز اجنبی دگر از آشنا نسوخت

هر گلشنی که سوخت ز باد سموم سوخت

از باد نوبهار و نسیم صبا نسوخت

چندان دلش ز سرزنش دوستان گداخت

کز دشمنان زهر بد و هر ناسزا نسوخت

از هر خسی چه آن گل گلزار معرفت

شاخ گلی ز گلشن آل عبا نسوخت

جز آن یگانه گوهر توحید را کسی

ز الماس سوده لعل لب دلربا نسوخت

هرگز برادری به عزای برادری

در روزگار، چو نشه گلگون قبا نسوخت

باور مکن دلی که چه قاسم بناله شد

زان ناله ی پر از شرر وا أبا نسوخت

آندم که سوخت حاصل دوران ز سوز زهر

در حیرتم که خرمن گردون چرا نسوخت

تا شد روان عالم امکان ز تن روان

جنبنده ای نماند کزین ماجرا نسوخت

خاموش شد چراغ دل افروز مجتبی

افروخت شعله ی غم جان سوز مجتبی

ص: 54

بند چهارم

شاهی که حکم بر فلک و بر ستاره داشت

آزرده شد چنان که ز مردم کناره داشت

عمری اسیر محنت و از عمر خویش سیر

جز صبر چون دچار بلا شد چه چاره داشت؟

حق خلافتش چه بنا حق گرفته شد

از سوز دل برونق باطل نظاره داشت

گر میشنید کوه گران آنچه او شنید

از هم شکافت، گرچه دل از سنگ خاره داشت

آندم که از سمند خلافت پیاده شد

شوریده بر سرادق او هر سواره داشت

چون در رسید خنجر برّان به ران او

یکباره رفت اگر که نه عمر دوباره داشت

روی زمین مگر همه سینای طور بود

از بسکه آه سینه شکافش شراره داشت

آنکس که بود رابطه ی حادث و قدیم

از زهر جانگزا جگری پاره پاره داشت

تنها نشد ز سوده ی الماس خونجگر

تا عمر داشت خون جگر را هماره داشت

خونابه ی غم از جگر اندر پیاله ریخت

یا غنچه ی گل از دهن شاخ لاله ریخت

ص: 55

بند پنجم

شاهی که بود گوشه نشینی شعار او

محنت قرین او شد و غم بود یار او

آن کو دمید صبح ازل از جبین او

شد تیره تر ز شام ابد روزگار او

محکوم حکم دیو شد آن خسروی که بود

روح الامین چه بنده ی فرمانگزار او

موسی اگر بطور غمش می زدی قدم

بیخود شدی ز آه دل شعله بار او

یکباره گر مسیح بدید آنچه او بدید

میشد دوباره چرخ چهارم چه دار او

آن سرو سبزپوش چه گل سرخروی شد

آری ز بسکه خون جگر شد نگار او

روی حسن چه سبز شد از زهر غم فزود

تا شد سرشک دیده و دل جویبار او

طوبی نثار آنقد و قامت که بعد مرگ

از چار سو خدنک سه پر شد نثار او

پرورده ی کبار پیمبر بد از نخست

محروم شد در آخر کار از کنار او

آن سروری که صاحب بیت الحرام بود

بیت الحرام بهر چه بروی حرام بود!

ص: 56

بند ششم

ای ماه چرخ پیر و مهین پور عقل پیر

کز عمر سیر بودی و در بند غم اسیر

قربان آن دل و جگر پاره پاره ات

از زهر جانگداز وز دشنام و زخم تیر

ای در سریر عشق، سلیمان روزگار

از غم تو گوشه گیر ولی اهرمن امیر

از پستی زمانه و بیداد دهر شد

دیوی فراز منبر و روح الامین بزیر

میر حجاز پای سریر امیر شام!

ای کاش سرنگون شدی آن میر و آن سریر

الحاد گشته مرکز توحید را مدار

شد کفر محض حلقه ی اسلام را مدیر

دستان ز چیست بسته زبان، در سخن غراب

ای لعل دُر فشان تو دلجوی و دلپذیر

یا للعجب ز مردم دنیا پرست دون

یوسف فروخته به متاعی بسی حقیر

ای دستگیر غمزدگان روز عدل و داد

دست ستم ز چیست تو را کرده دستگیر؟

تا شد همای سدره نشین در کمند غم

عنقاء قاف شد ز الم دردمند غم

ص: 57

بند هفتم

ای روح عقل اقدم و ریحانه ی نبی

کز خون دل ز غصه دوران لبالبی

ای شاه دادگر که ز بیداد روزگار

روزی نیارمیده نیاسوده ای شبی

از دوستان ملامت بیحد شنیده ای

تنها ندیده ای الم از دست اجنبی

چون عنصر لطیف تو با خصم بد منش

هرگز ندید کس قمر برج عقربی

ز هر جفا نمود ترا آب خوشگوار

از بسکه تلخکامی و بیتاب و پر تبی

از ساقی ازل نگرفته است تا ابد

چون ساغر تو هیچ ولی مقربی

آری بلا بمرتبه ی قرب اولیا است

وندر بساط قرب نبود از تو اقربی

گردون شود نگون و رخ مهر و مه سیاه

کافتاده در لحد چه تو تابنده کوکبی

نشنیده ام نشانه ی تیر ستم شود

جز نعش نازنین تو در هیچ مذهبی

ای مفتقر بنال چه قمری در این عزا

کاین غصه نیست کمتر از آن زهر جانگزا

ص: 58

فی ولادة سیدالشهداء سلام الله علیه

بیا به بزم حسینی و بشنو از عشاق

بگوش هوش نوای حجاز و شور عراق

بکن مشاهده ی شاهدان شهد سخن

بنموش می ز کف ساقیان سیمین ساق

بیاد مولد سبط دوم امام سوم

فتاده غلغله از شش جهت ز سبع طباق

فلک ز ثابت و سیار از برای نثار

نهد لئالی منثوره را علی الاطباق

بر اوج چرخ مناطق به تهنیت ناطق

بود معاینه جوزا غلام بسته نطاق

سرود زهره به تبریک حضرت زهرا

چنان بنغمه که شد مشتری ز طاقت طاق

خطیب عالم ابداع داد داد سماع

که لا یزال برقص است این بلند رواق

عطارد از پی انشاء تهنیت، رمزی

نگاشت بر صفحات صحائف آفاق

ز ذوق باده ی وحدت بشکر این نعمت

تمام عالمیان را چه شکر است مذاق

نمود طالع اسعد بطلعت میمون

چه نور لم یزل از مشرق ازل اشراق

زدند کوس بشارت ز ملک تا ملکوت

بیمن حضرت شاهنشه ی علی الاطلاق

سلیل عقل نخستین دلیل اهل یقین

دوم خلیفه ی جد و پدر باستحقاق

ز وحدت احدیت وجود او مشتق

جمال مبدء کل را بمنتهی مشتاق

لطیفه ی دل والای معرفت زایش

صحیفه ی کرم است و مکارم اخلاق

رموز نسخه ی وحدت ز ذات او مفهوم

نکات مصحف آیات را بود مصداق

جمال شاهد بزم دنی و او أدنی

فروغ شمع حقیقت مقام استغراق

بهمت نبوی شاهباز گاه عروج

بصولت علوی یکه تاز گاه سیاق

قضا ز منشی دیوان او گرفته قلم

قدر ز طفل دبستان او برد اوراق

ص: 59

فی النزول بکربلا

موکب شاه فلک فر در زمین نینوا

چون فرود آمد تجلی الله فی وادی طُوی

تا که خرگاه امامت شد در آنجا استوار

آسمان زد کوس الرحمن علی العرش استوی

ص: 60

*(دوازده بند فی جواب المحتشم علیه الرحمة)*

بند دوم

گلگون قبای عرصه ی میدان کربلا

زینت فزای مسند ایوان کربلا

لب تشنه ی فرات و روانبخش کائنات

خضر زلال چشمه ی حیوان کربلا

سرمست جام ذوق و جگرسوز نار شوق

غواص بحر وحدت و عطشان کربلا

سرباز کوی دوست که در عشق روی دوست

افکنده سر چه گوی بچوگان کربلا

رکن یمان و کعبه ی ایمان که از صفا

در سعی شد ز مکه بعنوان کربلا

لبیک بر زبان بسر دست نقد جان

روی رضا بسوی بیابان کربلا

چون نقطه در محیط بلا ثابت القدم

گردن نهاد بر خط فرمان کربلا

بر ما سوای دوست سر آستین فشاند

آسوده سر نهاد بدامان کربلا

سر بر زمین گذاشت که تا سر بلند شد

وز خود گذشت تا ز خدا بهره مند

ص: 63

بند سوم

ارباب عشق را چه صلای بلا زدند

اول بنام عقل نخستین صلا زدند

جام بلا بکام بلی گو شد از الست

سنگ بلا بجانب بانگ بلی زدند

تاج مصیبتی که فلک تا آن نداشت

بر فرق فرقدان شه لافتی زدند

پس بر حجاب اکبر ناموس کبریا

آتش ز کینه های نهان بر ملا زدند

شد لعل دُر فشان حقیقت زمردین

الماس کین چه بر جگر مجتبی زدند

پس در قلمرو غم و اندوه و ابتلا

کوس بلا بنام شه کربلا زدند

فرمان تو خطان رکابش که خط محو

بر نقش ما سوی ز کمال صفا زدند

دست ولا زدند بدامان شاه عشق

بر هر دو عالم از ره تحقیق پا زدند

در قلزم محبت آنشاه چون حباب

افراشتند خیمه ی هستی بروی آب

ص: 64

بند چهارم

ترسم که بر صحیفه ی امکان قلم زنند

گر ماجرای کرب و بلا را رقم زنند

گوش فلک شود کر و هوش ملک ز سر

گر نغمه ای ز حال امام امم زنند

زان نقطه ی وجود حدیثی اگر کنند

خط عدم بر بط حدوث و قِدم زنند

آن رهبر عقول که صد همچو عقل پیر

در وادی غمش نتوان یک قدم زنند

ماء معین چو زهر شود در مذاق دهر

گر از لبان تشنه ی او لب بهم زنند

وز شعله ی سرادق گردون قباب او

بر قبه ی سرادق گردون علم زنند

سیل سرشک و اشک، دمادم روان کنند

گر ز اشک چشم سید سجاد دم زنند

تا حشر، دل شود بکمند غمش اسیر

گر ز اهلبیت او سخن از بیش و کم زنند

کلک قضا است از رقم این عزا کلیل

لوح قدر فرو زده رخساره را به نیل

ص: 65

بند پنجم

سهم قدر ز قوس قضا دلنشین رسید

در مرکز محیط رضا تیر کین رسید

کرد آنسه شعبه، نقطه ی توحید را دو نیم

وز شش جهت فغان بسپهر برین رسید

سر مصون ز مکمن غیب آشکار شد

زان ناوکی که بر دل حق مبین رسید

بازوی کفر و طعنه ی کفار شد قوی

زانطعن نیزه ای که به پهلوی دین رسید

از تاب رفت شاهد سلطان معرفت

زانسوز و سازها که بشمع یقین رسید

آمد بقصد کعبه ی توحید پیل مست

دیو لعین بمهبط روح الامین رسید

افعی صفت گرفت سر از گنج معرفت

بد گوهری بمخزن دُرّ ثمین رسید

آن نفس مطمئنه، حیاتی ز سر گرفت

زان نفخه ای که در نفس آخرین رسید

مستغرق جمال ازل گشت لا یزال

نوشید از زلال لقا شربت وصال

ص: 66

بند ششم

شد نوک نی چه نقطه ی ایجاد را مدار

از دور ماند دائرة اللیل و النهار

سر زد چه ماه معرفت از مشرق سنان

از مغرب، آفتاب قیامت شد آشکار

شیرازه ی صحیفه ی هستی ز هم گسیخت

شد پاره پاره دفتر اوضاع روزگار

کلک ازل ز نقش ابد تا ابد بماند

لوح قدر فتاد چه کلک قضا ز کار

در گنبد بلند فلک، ناله ملک

افکند در صوامع لاهوتیان شرار

عقل نخست نقش جهان را به گریه شست

وندر عقول زد شرر از آه شعله بار

یکباره سوخت همچو سپند از غمش خلیل

آمد دوباره نوح بطوفان غم دچار

در طور غم کلیم شد از غصه دل دو نیم

وندر فلک مسیح چنان شد که روی دار

سر حلقه ی عقول چه برنی مقام کرد

قوس صعود عشق ظهوری تمام کرد

ص: 67

بند هفتم

در ناکسان چه قافله ی بیکسان فتاد

یک بوستان ز لاله بدست خسان فستاد

یک رشته ی ز درّ یتیم گران بها

در دست ظلم سنگدلان، رایگان فتاد

یک حلقه ای ز منطقه ی چرخ معدلت

در حلقه ی اسیری و جور زمان فتاد

زان پس گذار دسته ی دستان دلستان

در بوستان سرو و گل و ارغوان فتاد

هر بیدلی بناله شد از داغ لاله ای

هر بلبلی بیاد گلی در فغان فتاد

ناموس حق ز جلوه ی طاوس کبریا

گشت آن چنان که مرغ دلش ز آشیان فتاد

قمری صفت بر آن گل گلزار معرفت

نالید آنقدر که ز تاب و توان فتاد

یاقوت خون ز جزع یمانی بر او فشاند

یادش چه زان عقیق لب دُرفشان فتاد

پس کرد روی خویش سوی روضه ی رسول

کی جد تاج بخش من ای رهبر عقول

ص: 68

بند هشتم

این لؤلؤ تر و در گلگون حسین تست

وین خشک لعل غرقه ی در خون حسین تست

این مرکز محیط شهادت که موج خون

افشاند تا بدامن گردون حسین تست

این نیری که کرده بدریای خون غروب

وز شرق نیزه سر زده بیرون حسین تست

این مصحف حروف مقطع که ریخته

اجزای او بصفحه ی هامون حسین تست

این مظهر تجلی بیچند و چون که هست

از چند و چون، جراحتش افزون حسین تست

این گوهر ثمین که بخا کست و خون دفین

مانند اسم اعظم مخزون حسین تست

این هادی عقول که در وادی غمش

عقل جهانیان شده مجنون حسین تست

این کشتی نجات که طوفان ماتمش

اوضاع دهر کرده دگرگون حسین تست

آنگاه رو بخلوت ام المصاب کرد

وز سوز دل بمادر دلخون خطاب کرد

ص: 69

بند نهم

ای بانوی حجاز مرا بی نوا ببین

چون نی نوا کنان ز غم نینوا ببین

ای کعبه ی حیا بمنای وفا بیا

قربانیان خویش بکوی صفا ببین

نو رستگان خویش سراسر بریده سر

وز خون نو خطان بسرا پا حنا ببین

در خاک و خون طپان مه رخسار شه نگر

زنگ جفا بر آینه ی حق نما ببین

بر نخل طور سرّ اناالله را نگر

وز روی نی تجلی رب العلی ببین

ای خفته ی نهفته ی اندر حجاب قدس

برخیز و بی حجابی ما بر ملا ببین

زنجیر جور سلسله ی عدل را قرین

توحید را بحلقه ی شرک آشنا ببین

پرگار کفر نقطه ی اسلام را محیط

دین را مدار دائره ی اشقیا ببین

ایما دراز یزید و ز ابن زیاد داد

وز آنکه این اساس ستم را نهاده داد

ص: 70

بند دهم

کاش آنزمان سرای طبیعت نگون شدی

وز هم گسسته رابطه ی کاف و نون شدی

کاش آن زمانکه کشتی ایمان بخون نشست

فُلک فلک ز موج غمش غرقه خون شدی

کاش آن زمان که رایت دین بر زمین فتاد

زرین لوای چرخ برین واژگون شدی

کاش آنزمان که عین عیان شد بخون طپان

سیلاب خون روان ز عیون عیون شدی

کاش آنزمان که گشت روان کاروان غم

ملک وجود را بعدم رهنمون شدی

کاش آنزمان ز سلسله ی خیل بیکسان

یک حلقه بند گردن گردون دون شدی

کاش آن زمان که زد مه یثرب بشام سر

چون شام صبح روی جهان تیره گون شدی

کاش از حدیث بزم یزید و شه شهید

دل خون شدی ز دیده ی حسرت برون شدی

گر شور شام را بحکایت در آورند

آشوب بامداد قیامت در آورند

ص: 71

بند یازدهم

ای چرخ تا در این ستم آباد کرده ای

پیوسته خانه ی ستم آباد کرده ای

بنیاد عدل و داد بسی داده ای بباد

زین پایه ی ستم که تو بنیاد کرده ای

تا داده ای بدشمن دین کام داده ای

یا خاطری ز نسل خطا شاد کرده ای

از دوده ی معاویه و زاده ی زیاد

تا کرده ای بعیش و طرب یاد کرده ای

آبی نصیب حنجر سرچشمه ی حیات

از چشمه سار خنجر فولاد کرده ای

سر حلقه ی ملوک جهان را بعدل و داد

در بند ظلم و حلقه ی بیداد کرده ای

ای کجروش به پرورش هر خسی بسی

جور و جفا بشاخه ی شمشاد کرده ای

تا برق کین بگلشن ایمان و دین زدی

آفاق را چه رعد پر از داد کرده ای

چون شکوه ی ترا بدر داور آورند

دود از نهاد عالم امکان برآورند

ص: 72

بند دوازدهم

خاموش مفتقر که دل دهر آب شد

وز سیل اشک عالم امکان خراب شد

خاموش مفتقر که از این شعر شعله بار

آتش بجان مرد و زن و شیخ و شاب شد

خاموش مفتقر که از این راز دلگداز

صاحبدلی نماند مگر دل کباب شد

خاموش مفتقر که ز برق نفیر خلق

دود فلک بر آمد و خرق حجاب شد

خاموش مفتقر که بسیط زمین ز غم

غرق محیط خون شد و در اضطراب شد

خاموش مفتقر که ز بیتابی ملک

چشم فلک سرشک فشان چون سحاب شد

خاموش مفتقر که ز دود دل مسیح

خورشید را بچرخ چهارم نقاب شد

خاموش مفتقر که در این ماتم عظیم

آدم بتاب آمد و خاتم ز تاب شد

کس جز شهید عشق وفائی چنین نکرد

وز دل قبول بار جفائی چنین نکرد

ص: 73

*(فی رثاء سید الشهداء علیه السلام شانزده بند)*

بند دوم

چه نوبت کارزار به تو جوانان رسید

نخست این کار زار بجان جانان رسید

قرعه ی جانباختن بنو جوانی فتاد

که ناله ی عقل پیر باوج کیوان رسید

آینه ی عقل کل مثال ختم رُسل

جلوه ی حسن ازل در او بپایان رسید

بجان نثاری شاه بعزم رزم سپاه

از افق خیمه گاه چه ماه تابان رسید

ذبیح کوی وفا، خلیل صدق و صفا

بزیر تیغ جفا، دست و سرافشان رسید

تیغ شرر بار او صاعقه ی عمر خصم

ولی ز سوز عطش بر لب او جان رسید

بحلقه ی اهرمن شد اسم اعظم نگین

خدا گواه است و بس چه بر سلیمان رسید

یوسف حسن ازل طعمه ی گرگ اجل

ناله ی جانسوز او به پیر کنعان رسید

رسید پیر خرد بر سر ان نوجوان

بناله چون بلبل و شاخ گل ارغوان

ص: 75

بند سوم

کای قد و بالای تو شاخه شمشادا من

وی بکمند غمت خاطر آزاد کم

ای مه سیمای تو مهر جهانسوز من

ای رخ زیبای تو حسن خدا داد من

سوز تو ای شمع قد، داغ تو ای لاله رو

تا بفلک می برد آه من و داد من

ملک دل آباد بود بجویبار وجود

آه که سیل عدم (فنا) بکند بنیاد من

چه بر سلیمان رسید صدمه ی دیو پلید

شد از نظر ناپدید روی پریزاد من

جلوه ی پیغمبری بخاک و خون شد طپان

مگر در این غم رسد خدا بفریاد من

حسرت دامادیش بر دل زارم بماند

بحجله ی گور رفت جوان ناشاد من

لیلی حسن ازل واله و مجنون تست

چون برود تا ابد نام تو از یاد من

پس از تو ای نوجوان شدم زمین گیر تو

خدا ترحم کند بر پدر پیر تو

ص: 76

بند چهارم

چه اکبر نوجوان بنو جوانی گذشت

بماتمش عقل پیر ز زندگانی گذشت

شبیه عقل نخست ز زندگی دست شست

یال که ز اقلیم حسن یوسف ثانی گذشت

روی جهان تیره شد چه شام غم تا ابد

چه صبح نورانی عالم فانی گذشت

اگر دگرگون شود صورت گیتی رواست

که یک فلک ز ماه و یک جهان معانی گذشت

گلشن دهر کهن چه باک اگر شد تباه

که یک چمن گل ز گلزار جوانی گذشت

چشم فلک هر قدر اشک فشاند چه سود

چه تشنه کام از قضای آسمانی گذشت

چه کعبه شد پایمال گریست زمزم چنان

که سیل اشک از سر رکن یمانی گذشت

بکام دشمن جهان شد آنزمان کانجوان

بنا مرادی برفت به کامرانی گذشت

کوکب اقبال شاه شد از نظر ناپدید

روی فلک شد سیاه، دیده ی انجم سفید

ص: 77

بند پنجم

گوهر یکتای عشق در یتیم حسن

خلعت زیبای عشق کرد به بر چون کفن

غره ی غرای او بود چه یکباره ماه

قامت رعنای او شاخ گل نسترن

بیاری شاه عشق خسرو جمجاه عشق

فکند در راه عشق دست و سر و جان و تن

بخون سر شد خضاب، صورت چون آفتاب

معنی حسن المآب عیان بوجه حسن

بیاد بیداد رفت شاخ گل ارغوان

ز تیشه ی کین فتاد ز ریشه سرو چمن

تا شده رنگین بخون جمد سمن سای او

خورده بسی خون دل نافه ی مشک ختن

همای اوج ازل بدام قوم دغل

بکام گرگ اجل یوسف گل پیرهن

بدور او بانوان حلقه ی ماتم زدند

شاهد رخسار او شمع دل انجمن

چه شمع در سوز و ساز لاله ی باغ حسن

خداست دانای راز ز سوز داغ حسن

ص: 78

بند ششم

چه نو خط شاه رفت بحجله ی قتلگاه

ساز مصیبت رسید تا افق مهر و ماه

کرده نثار سرش اهل حرم در اشک

لاله رخان در برش ستاده با شمع و آه

نهاد گردون دون بطالعی واژگون

بساط سوری که شد ماتم از او عذر خواه

بخون داماد بست، بکف حنا نو عروس

رخت مصیبت بتن کرده چه بخت سیاه

عروس و داماد را نصیب شد مسندی

یک از جهاز شتر واندگر از خاک راه

دود دل بانوان مجمره ی عود بود

ناله و فریادشان نفخه ی آن بارگاه

پرده کیان حرم خون جگر از سوز غم

مویه کنان مو کنان زار و نزار و تباه

سلسله ی بانوان چو مو پریشان شدند

روز چه شب شد سیاه بچشم حق بین شاه

قیامتی شد بپا بگرد آن سر و ناز

عراق شد پر ز شور ز بانوان حجاز

ص: 79

بند هفتم

چه اصغر شیرخوار نشانه ی تیر شد

مادر گیتی ز غم بماتمش پیر شد

شیر فلک بنده ی همت آن بچه شیر

که آب تیرش بکام نکوتر از شیر شد

چونکه ز قول قضا سهم قدر شد رها

حلق محیط رضا مرکز تقدیر شد

تا که ز خار خدنگ گل گلویش درید

بلبل بیدل از این غصه ز جان سیر شد

تا ز سموم بلا غنچه ی سیراب سوخت

لاله بدل داغدار، سرو زمین گیر شد

ناوک بیداد خصم داد چه داد ستم

خون ز سرا پرده چون سیل سرازیر شد

یوسف کنعان عشق طعمه ی پیکان عشق

قسمت یعقوب پیر ناله ی شبگیر شد

سلسله ی قدسیان حلقه ی ماتم زدند

عقل مجرد ز غم بسته زنجیر شد

دیده ی گردون بر آن غنچه ی خندان گریست

مادر بیچاره اش هزار چندان گریست

ص: 80

بند هشتم

بند هشتم(1)

ناله برآورد کی طاقه ی (شاخه ی) ریحان من

وی گل نو رسته ی گلشن دامان من

ای بسر و دوش من زینت آغوش من

مکن فراموش من جان تو و جان من

دیده ز من بسته ای با که تو پیوسته ای

یاد نمی آوری هیچ ز پستان من

از چه چنین خسته ای وز چه زبان بسته ای

شور و نوائی کن ای بلبل خوشخوان من

غنچه ی لب باز کن، برگ سخن ساز کن

ای لب و دندان تو لؤلؤ و مرجان من

تیر ز شیرت گرفت وز من پیرت گرفت

تا چه کند داغ تو با دل بریان من

مادر بیچاره ات کنار گهواره ات

منتظر ناله ات ای گل خندان من

غنچه ی سیراب را آتش پیکان بسوخت

رفت بباد فنا خاک گلستان من

حرمله کرد از جفا ترا ز مادر جدا

نکرد اندیشه از حال پریشان من

گل گلوی ترا طاقت ناوک نبود

لایق آن تیر سخت گلوی نازک نبود

ص: 81

بند نهم

کاش شدی واژگون رایت گردون دون

چون علم شاه عشق شد بزمین سرنگون

ساقی بزم الست ز زندگی شست دست

دید چه بی یاری شاهد غیب مصون

ماه بنی هاشم از مشرق زین شد بلند

دمید صبح ازل از افق کاف و نون

شد سوی میدان روان ز بهر لب تشنگان

آب طلب کرد و ریخت در عوض آب، خون

تا که جدا شد دو دست زانشه یکتاپرست

شمع قدش شد ز خون چو شاخ گل لاله گون

سینه سپر کرد و رفت به پیش تیر سه پر

تا که شد از دام تن طائر روحش برون

ز ناله ی یا اخا شاه در آمد ز پا

از حرکت باز ماند معدن صبر و سکون

رفت ببالین او با غم بیحد و حصر

دید تنش چاکچاک ز زخم بیچند و چون

ناله ز دل بر کشید چه شد ز جان نا امید

گفت که پشت مرا شکست گردون کنون

مرا به مرگ تو سر گشته و بیچاره کرد

پرده کیان مرا اسیر و آواره کرد

ص: 82

بند دهم

ای بمحیط وفا نقطه ی ثابت قدم

نسخه ی صدق و صفا دفتر جود و کرم

همت والای تو برده ز عنقا سبق

جز بتو زیبنده نیست قبه ی قاف قدم

سرو سهی سای تو تا که در آمد ز پای

شاخه ی طوبی شکست پشت مرا کرد خم

رایت منصور تو تا که نگونسار شد

زد شرر آه من بر سر گردون ع]لم

صبح جمال تو شد تیره چه در خاک و خون

بار عیال مرا بست سوی شام غم

قبله ی روی تو رفت ببارگاه قبول

ریخت زنا محرمان حرمت اهل حرم

دست تو کوتاه شد تا که ز تیغ جفا

شد سوی خرگاه من بلند دست ستم

ایکه گذشتی ز جان ز بهر لب تشنگان

خصم ببین در حرم روان چه سیل عرم

پس از تو ای جان من جهان فانی مباد

بی تو مرا یک نفسی ز زندگانی مراد

ص: 83

بند یازدهم

چه شهسوار وجود بست میان بهر جنگ

شد بعدم رهسپار فرقه ی بی نام و ننگ

فضای آفاق را بر آن سپاه نفاق

چه تنگنای عدم کرد بیک باره تنگ

بجان گرگان فتاد شیر ژیان

بروبهان حمله ور، ز هر طرف شد پلنگ

مرغ دل خصم او بقدر یک طائری

که شاهباز قضا در او فرو برده چنگ

تیغ شرر بار او چون دهن اژدها

دشمن خونخوار او طعمه ی کام نهنگ

شد سر بد سیرتان چه گو بچوگان او

ز خون خونخوار گان روی زمین لاله رنگ

ز تیغ تیزش بلند نعره ی هل من مزید

نماند راه فرار و نبود جای درنگ

تا بجبینش رسید سنگ ز بد گوهری

شکست آئینه ی تجلی حق بسنگ

نقطه ی وحدت شد از تیر سه پهلو دو نیم

سرّ حقیقت عیان شد چه فرو شد خدنگ

بتن توانائی از خدنگ کاری نماند

خسرو دین را دگر تاب سواری نماند

ص: 84

بند دوازدهم

چه ز آتش تیر کین جان و تن شاه سوخت

ز دود آه حرم خیمه و خرگاه سوخت

چه نخله ی طور غم سوخت ز سوز ستم

ز فرق سر تا قدم سرّ انا الله سوخت

ز رفرف عشق چون عقل نخستین فتاد

به سدرة المنتهی امین درگاه سوخت

زد چه سموم بلا به گلشن کربلا

ز داغ آن لاله زار شمع رخ ماه سوخت

اگرچه بیمار عشق ز سوز تب شد ز تاب

از الم تب نسوخت کز ستم راه سوخت

مسیح گردون نشین آه دلش آتشین

چه زیر زنجیر کین شاه فلک جاه سوخت

ز شورش بانوان پر ز نوا نینوا

ز ناله ی بیدلان هر دل آگاه سوخت

ز حالت بیکسان از ستم ناکسان

دوست نگویم چه شد، دشمن بدخواه سوخت

دو دیده ی فرقدان ز غصه خونبار شد

دمیکه بانوی حق بناله ی زار شد

ص: 85

بند سیزدهم

کای شه لب تشنگان کنار آب روان

زنده ی لعل لبت خضر ره رهروان

سموم جانسوز کین زد بگلستان دین

ریخت ز باد خزان سرو و گل و ارغوان

سیل سرشک از عراق رفت بملک حجاز

شور و نوا از زمین تا فلک از بانوان

رباب دل بر گرفت ز اصغر شیر خوار

گذشت لیلای زار ز اکبر نوجوان

سلسله ی عدل و داد به بند بیداد رفت

ز حلقه ی غل فتاد غلغله در کاروان

یوسف کنعان غم عازم شام ستم

عزیز مصر کرم قرین ذل و هوان

لاله رخان خوار و زار، پریوشان بیستار

برهنه پا روی خار ز جور دیوان دوان

نیست پرستار ما بغیر بیمار ما

پناه این بانوان نیست جز این ناتوان

سایه ی لطف تو رفت از سرما بیکسان

سوخت گلستان دین ز سوز قهر خسان

ص: 86

بند چهاردهم

جلوه ی روی تو بود طور مناجات ما

کعبه ی کوی تو بود قبله ی حاجات ما

شربت دیدار تو آب حیات همه

صحبت این ناکسان مرگ مفاجات ما

خرمن عمر عزیز رفت بباد ستیز

ز آتش بیداد سوخت حاصل اوقات ما

از تو نگشتم جدا در همه جا وز قضا

تا بقیامت فتاد دید و ملاقات ما

بی تو اگر می روم چاره ندارم ولی

اینهمه دوری نبود شرط مکافات ما

وعده ی ما و تو در بزم یزید پلید

تا کنی از طشت زر جلوه بمیقات ما

راه درازی به پیش همسفران کینه کیش

همتی از پیش بیش بهر مهمات ما

شمع صفت می روم سوخته و اشک ریز

ای سر نورانیت شاهد حالات ما

بی تو نشاید که ما بار به منزل بریم

یا که بسختی مگر بار غم بریم

ص: 87

بند پانزدهم

تا تو شدی کشته ما بی سر و سامان شدیم

یکسره سرگشته ی کوه و بیابان شدیم

خیمه و خرگاه ما رفت بباد فنا

به لجه ی غم اسیر دچار طوفان شدیم

از فلک عز و جاه بروی خاک سیاه

بچاه غم سرنگون چو ماه کنعان شدیم

ز کعبه ی کوی تو بحسرت روی تو

بحلقه ی فرقه ای ز بت پرستان شدیم

ای سیر تو بر سنان شمع ره کاروان

به مهر روی تو ما شهره ی دوران شدیم

ز جور خونخوارگان تو سر بلندی و ما

ز دست نظارگان سر بگریبان شدیم

پرده گیان تو را حجاب عزت درید

تا که تماشاگه پرده نشینان شدیم

گاه بزندان غم حلقه ی ماتم زده

بکنج ویرانه گاه چه گنج شایان شدیم

چه ساربان عزا نواخت بانگ رحیل

سیر تو شد روی نی گمشدگان را دلیل

ص: 88

بند شانزدهم

چه نیزه شد سربلند از سرّ وجود

شمع صفت جلوه کرد شاهد بزم شهود

سر بفلک برکشید چه آه آتش فشان

بست بر افلاکیان راه صدرو و ورود

آنکه مسیحا بدی زنده ی لعل لبش

بدیر ترساگهی، گهی بدار یهود

گاه بکنج تنور گاه باوج سنان

یافته حدّ کمال قوس نزول و صعود

گاه بویرانه بود همدم آه و فغان

گاه به بزم شراب قرین شطرنج و عود

از افق طشت زر صبح ازل زد چه سر

بشام شد جلوه گر مهر سپهر وجود

منطق داودیش لب بتلاوت گشود

یا که انا الله سرود آیه ی رب ودود

نقطه ی توحید را دست ستم محو کرد

مرکز دین را بباد رفت ثغور و حدود

کاش دل مفتقر در این عزا خوان شدی

در عوض اشک، کاش ز دیده بیرون شدی

ص: 89

فی لیلة عاشوراء

امشب شب وصالست روز فراق فرداست

در پرده ی حجازی شور عراق فرداست

امشب قرآن سعد است در اختران خرگاه

یا آنکه لیلة البدر روز محاق فرداست

امشب زلاله ی رویان فرخنده لاله ی زاریست

رخسارهای چون شمع در احتراق فرداست

امشب نوای تسبیح از شش جهت بلند است

فریاد وا حسینا تا نُه رواق فرداست

امشب بنور توحید هرگاه شاه روشن

در خیمه آتش کفر دود نفاق فرداست

امشب ز روی اکبر قرص قمر هویداست

آسیب انشقاق از تیغ شقاق فرداست

امشب شگفته اصغر چون گل بروی مادر

پیکان و آن گلو را بوس و عناق فرداست

امشب خوشست و خرم شمشاد قد قاسم

رفتن بحجله ی گور با طمطراق فرداست

امشب نهاده بیمار سر روی بالش ناز

گردن بحلفه ی غل پا در وثاق فرداست

امشب بروی ساقی آزادگان گشاده

بند گران دشمن بر دست و ساق فرداست

امشب نشسته مولا بر رفرف عبادت

پیمودن ره عشق روی براق فرداست

ص: 90

فی لیلة الحادی عشر

خاک عم بر سر گلزار جهان باد امشب

رفته گلزار نبوت همه بر باد امشب

خرگه چرخ ستم پیشه بسوزد که بسوخت

خرگه معدلت از آتش بیداد امشب

سقف مرفوع نگون باد که گردیده نگون

خانه ی محکم تنزیل ز بنیاد امشب

شد سرا پرده ی عصمت ز اجانب ناپاک

در رواق عظمت زلزله افتاد امشب

شده از سیل سیه کعبه ی توحید خراب

وین عجبتر شده بیت الصنم آباد امشب

از دل پرده نشینان حجازی عراق

می دود تا بفلک ناله و فریاد امشب

شورش روز قیامت رود از یاد گهی

کز ابوالفضل کنند اهل حرم یاد امشب

از غم اکبر نا شاد و نهال قد او

خون دل می چکد از شاخه ی شمشاد امشب

نو عروسان چمن را زده آتش بجگر

شعله ی شمع قد قاسم داماد امشب

مادر اصغر شیرین دهن از داغ کباب

تیشه بر سر زند از غصه چه فرهاد امشب

حجت حق چه بنا حق بغل جامه رفت

کفر مطلق شده از بند غم آزاد امشب

بانوان اشکفشان، لیک چو یاقوت روان

خاطر زاده ی مرجانه بود شاد امشب

دیو، انگشتر و انگشت سلیمان را برد

نه عجب خون رود از چشم پریزاد امشب

ص: 91

فی لیلة الحادی عشر ایضاً

دل خاتم ز خون لبریز در این ماتمست امشب

اگر گردون ببارد خون در این ماتم کمست امشب

تو گوئی فاتح اقلیم عشق امشب بود بی سر

که خاک تیره بر فرق نبی خاتم است امشب

ملک چون نی نوا دارد، فلک خونابه می بارد

مگر بر روی نی چشم و چراغ عالم است امشب

چراغ دوده ی بطحا ز باد فتنه خاموش است

نه یثرب بلکه اوضاع دو گیتی در همست امشب

ز سیل کفر امشب کعبه ی اسلام ویران است

حرم چون لجه ی خون ز اشک چشم زمزمست امشب

نمی دانم چه طوفانی است اندر عالم امکان

که صد نوح از مصیبت غرقه ی موج غم است امشب

ز دود خیمه گاه او خلیل آتش بجان دارد

روان خونابه ی دل از دو چشم آدم است امشب

کلیم الله بود مدهوش از طور تنور او

ز خاکستر مگر آن زخم سر را مرهم است امشب

ص: 92

بندهای متفرقه

مصباح نور جلوه گر اندر تنور بود

یا در تنور آیه ی الله نور بود

گاهی باوج نیزه گهی در حضیض خاک

در غایت خفاء و کمال ظهور بود

گاهی مدار دائره ی سوز و ساز شد

گاهی چه نقطه مرکز شور نشور بود

یا شمع جمع انجمن آه و ناله شد

یا شاهد بساط نشاط و سرور بود

گاهی چه نقطه بر در سر حلقه ی فساد

رأس الفخار بر در رأس الفجور بود

آخر به بزم باده ی مست غرور رفت

لعل لبی که عین شراب طهور بود

یا للعجب که نقطه ی توحید آشنا

با چوب خیزران اثیم کفور بود!

قرآن قرین ناله شد آندم که منطقش

داود بود و نغمه سرای زبور بود

تورات زد بسینه چه از کینه شد خموش

صوت انا اللهی که ز سینای طور بود

انجیل خون گریست چه آزرده بنگریست

لعلی که روح بخش و شفاء صدور بود

ایضاً فی رثاء المظلوم علیه السلام

در جهان نشنیده ام تا بود این چرخ کبود

کز سلیمان اهرمن انگشت و انگشتر ربود

دست بیداد فلک دستی جدا کرد از بدن

کز نهاد عالم امکان بر آمد داد و دود

از پی دیدار جانان کرد نقد جان نثار

وه چه جانی! یعنی اندر گنج هستی هرچه بود

کرد قربانی جوانی را که چشم عقل پیر

چشمه ی خون در عزای جانگزای او گشود

مادر گیتی چنان در ماتم او ناله کرد

تا که کر شد گوش گردون از نوای رودرود

داد بهر جرعه ای از آب دری آبدار

در کنار آب دریا، آه از این سودا و سود

ص: 95

ایضاً فی رثائه علیه السلام

ایکه از زخم فراوان مظهر بیچند و چونی

در حجاب خاک و خون چون شاهد غیب مصونی

آه و وایلا چنان کوبیده ی سم هیونی

همچو اسم اعظمی که حیطه ی دانش برونی

ویکه با آن تشنه کامی غرقه ی دریای خونی

آنچه گویم آنچنانی باز صد چندان فزونی

بانوان را خیمه سر بودی اکنون سرنگونی

خیمه سوزان را نمی گوئی چرا «یا نار کونی»؟

ص: 96

مخمس غزل شیخ سعدی در مصیبت

رفت اصغر شیرینم ز آغوشم و دامانم

برگ گل نسرینم یا شاخه ی ریحانم

آن غنچه ی خندان را من غنچه نمی خوانم

آن دوست که من دارم و آن یار که من دانم

شیرین دهنی دارد دور از لب و دندانم

کی مهر و وفا باشد این رخ بد اختر را

تا خلعت دامادی در بر کنم اکبر را

بینم بدل شادی آن طلعت دلبر را

بخت ان نکند با من کانشاخ صنوبر را

بنشینم و بنشانم گل بر سرش افشانم

ص: 97

ایضاً مخمس غزل شیخ سعدی در مصیبت

تشنه لبا به آب مهر تو سرشته شد گلم

چون بکنم دل از تو و چون ز تو مهر بگسلم

گرچه بلای دوست را از سر شوق حاملم

بار فراق دوستان بسکه نشسته بر دلم

می روم و نمی رود ناقه بزیر محملم

ملک قبول کی شود جز که نصیب مقبلی

لایق عشق و عاشقی برگ گلست و بلبلی

بار غم ترا چو من کس نکند بمحملی

بار بیفکند شتر چون برسد بمنزلی

بار دلست همچنان ور بهزار منزلم

داس غم تو می کند حاصل عمر را درو

درد و بلا همی رسد از چپ و راست تو بتو

رفتم و دل بماند در سلسله ی غمت گرو

ای که مهار می کشی صبر کن و سبک برو

کز طرفی تو می کشی وز طرفی سلاسلم

ص: 99

فی رثائه علیه السلام ایضاً

ای اسم اعظم حق کز عالمی نهانی

در خاک و خون طپانی

وی شمع نور مطلق کز روی نی عیانی

چون ماه آسمانی

ای کعبه ی حقیقت کز اوج عرش هستی

پامال پیل مستی

وی کعبه ی طریقت کز لطف و مهربانی

سر خیل کاروانی

ای در منای میدان از نقد جان گذشته

وز نوجوان گذشته

رسم از تو شد بدوران آئین جانفشانی

در راه یار جانی

ای شاه خرگه عشق ای جوهر فتوت

ای عنصر مروت

کافشانده در ره عشق هر گوهر گرانی

هر گنج شایگانی

ص: 102

نوحه خطاب به حضرت ولی عصر علیه السلام

یا امام العصر یا ابن الطاهری الطیبین

یا ولی المؤمنین

شور محشر را عیان با دیده حق بین ببین

یا ولی المؤمنین

عترت خیر الوری را بنگر اندر کربلا

دشت پر رنج و بلا

بین مقتول و مأسور بأیدی الظالمین

یا ولی المؤمنین

حرمة الرحمن أضحت فی انتهاک و انتهاک

أحسن الله عزاک

بسکه خون حق بنا حق ریخت در آن سرزمین

یا ولی المؤمنین

از حضیض خاک شد تا اوج گردون موج خون

آسمان شد لاله گون

فاستبانت حمرة من قبل ما کادت تبین

یا ولی المؤمنین

أمست الغبراء حمری لدماء سائلات

من نحور زاکیات

شد پر از خون دامن صحرا و ما را آستین

یا ولی المؤمنین

از سموم کین خزان شد گلشن آل رسول

روضه ی قدس بتول

و علی الاغصان للو رقاء نوح و أنین

یا ولی المؤمنین

لهف نفسی قامت الساعة وانشق القمر

حین وافاء الحجر

رنگ خون بنشست بر آئینه ی غیب مبین

یا ولی المؤمنین

سهم کین اندر مقام قاب قوسین کرد جای

یا که در عرش خدای

فهوی لله شکراً و هو مقطوع الوتین

یا ولی المؤمنین

لست أنساء سریعاً و هو مغشی علیه

إذ أتی الشمر إلیه

برد آن ملحد سر از سر دفتر ایمان و دین

یا ولی المؤمنین

سر ز گنج معرفت برداشت آن افعی صفت

با کمال معرفت

لم یراقب فیه جبار السما ذات اللعین

یا ولی المؤمنین

ص: 104

فی لسان حال المظلومة زینب الکبری علیهاالسلام

ناله ی نی است ایدل یا که از لب شاه است

یا که نخله ی طور و نغمه ی انا الله است

داستان دستانست از فراز شاخ گل

یا که بانگ قرآنست کز شه فلک جاه است

گرچه بانوان یکسر بیسرند و بی سالار

لیک شاهد مقصود شمع جمع این راه است

او چه شمع کاشانه بانوان چو پروانه

یا چه خوشه ی پروین گرد خرمن ماه است

ای همای بی همتا سایه رامگیر از ما

سایه ی سرت ما را خیمه است و خرگاه است

شهسوار من آرام بر پیادگان رحمی

پای همرهی لنگست دست چاره کوتاه است

ای که سر بلندی تو زیر پای خود بنگر

زانکه نازنینان را سر بخاک درگاه است

از فراز نی لطفی کن بگوشه ی چشمی

زانکه بی پناهان را گوشه ای پناگاه است

از لب روان بخشت زنده کن دل ما را

گرچه نغمه ی این نی دلخراش و جانکاه است

آنکه با غمت ساز است همنشین و همراز است

دود سینه ی سوزان یا که شعله ی آه است

غمگسار بیمارت داغدار دیدارت

گریه ی شبانگاه و ناله ی سحرگاه است

از دو چشم بیدارش و ز غم دل زارش

آن یگانه غمخوارش واقفست و آگاه است

لسان حال المظلومة زینب الکبری علیها السلام

ای نازنین برادر شد نوبت جدائی

یا روز بینوائی

بهر وداع خواهر دستی نمی گشائی

لطفی نمی نمائی

ای شاه اوج هستی از چیست دیده بستی

هنگام سرپرستی

از ما چرا گسستی غافل چرا زمائی

پیوسته با کجائی

یک کاروان اسیریم چون مرغ پر شکسته

در بند خصم بسته

زین غم چرا نمیریم ناموس کبریائی

چون پرده ختائی

ما را حجاب عصمت گردون دون دریده

معجز ز سر کشیده

ما را نگشته قسمت جز خون دل دوائی

جز درد دل دوائی

ص: 107

لسان حال المظلومة زینب الکبری علیهاالسلام

ای یک جهان برادر وی نور هر دو دیده

چون حال زار خواهر چشم فلک ندیده

بی محمل و عماری بی آشنا و یاری

سر گرد هر دیاری خاتون داغدیده

خورشید برج عصمت شد در حجاب ظلمت

پشت سپهر حشمت از بار غم خمیده

دردانه بانوی دهر بی پرده شهره ی شهر

دوران چه کرده از قهر با ناز پروریده!

ای لاله ی دل ما ای شمع محفل ما

بر نی مقابل ما سر بر فلک کشیده

بنگر بحال اطفال در دست خصم پامال

چون مرغ بی پر و بال کز آشیان پریده

یکدسته دلشکسته بندش بدست بسته

یک حلقه زار و خسته خارش بپا خلیده

گردون شود نگون سر دیوانه عقل رهبر

لیلی اسیر و اکبر در خاک و خون طپیده

دست سکینه بر دل پای رباب در گل

کافتاده در مقابل اصغر گلو دریده

بر بسته دست تقدیر بیمار را بزنجیر

عنقاء قاف و نخجیر هرگز کسی شنیده

آهش زند زبانه روزانه و شبانه

از ساغر زمانه زهر الم چشیده

رفتم بکام دشمن در بزم عام دشمن

داد از کلام دشمن خون از دلم چکیده

کردند مجلس آرا ناموس کبریا را

صاحبدلان خدا را دل از کفم رمیده

گر مو بمو بمویم آرام دل نجویم

از آنچه شد نگویم با آن سر بریده

زانلعل عیسوی دم حاشا اگر زنم دم

کز جان و دل دمادم ختم رسل مکیده

ص: 109

وداعیه

ای خسرو خوبان مکن آهنگ میدان

ای جان جانان

بهر خدا رحمی بر این شیرین زبانان

اطفال حیران

ای شمع جمع و مونس دلهای غمخوار

ما را مکن خوار

جانا مکن جمعیت ما را پریشان

ای شاه ذی شان

شاها بسامانی رسان آوارگان را

بیچارگان را

ما را میفکن ای پناه بی پناهان

در این بیابان

ای شاهباز لامکان ترک سفر کن

صرف نظر کن

مرغان قدسی را منه در چنگ زاغان

در دام عدوان

ما را میان دشمنان مگذار و مگذر

بی یار و یاور

یک کاروان زن چون بماند بی نگهبان

ای شاه خوبان

با خصم ناکس چون کنند اطفال نورس

زنهای بیکس

یا رب اسیری چون کند با نازنینان

خلوت نشینان

آیا بامید که ما را می گذاری

با آه و زاری

مائیم و یکتن ناتوان سوزان و نالان

دشمن فراوان

شد شاه دین با یک سپه از ناله و آه

بیرون ز خرگاه

شد رو بمیدان وز قفا خیل عزیزان

افتان و خیزان

کای شهریار کشور صبر و تحمل

قدری تأمل

کاندر قفا داری بسی دلهای بریان

با چشم گریان

مهلاً حماک الله عن شر النوائب

یا ابن الأطائب

تا توشه برداریم از دیدار جانان

کامد بلب جان

ص: 110

عن لسان رقیة

فی الاربعین

بار غم فرود آمد در زمین ماریه باز

یا که کاوران حجاز

هرچه غصه بود آمد دلخراش و سینه گداز

در حریم محرم راز

بود شور رستاخیز یا نوای غمزدگان

حلقه ی ستم زده گان

هر دلی ز غم لبریز داد راز و نیاز

با شه غریب نواز

نو گلی چه غنچه شکفت نغمه زد چه بلبل زار

زار همچو مرغ هزار

با پدر بزاری گفت کامده بسوز و گداز

پروریده ی تو بناز

خار پای ما بنگر خواری اسیران بین

حال دستگیران بین

چون کبوتر بی پر غرقه خون ز پنجه ی باز

نیمه جان ز رنج دراز

بانوان دل بریان در کمند اهل ستم

زیر بند اهل ستم

روی اشتر عریان نه عماری و نه جهاز

صبح و شام در تک و تاز

کودکان خونین دل همچو گوی سر گشته

یا چه بخت برگشته

دشمنان سنگین دل هر یک از نشیب و فراز

همچو تیر خورده گراز

شام ماتم ما بود صبح عید مردم شام

آه از آن گروه لئام

مرکز تماشا بود بانوان میر حجاز

با نقاره و دف و ساز

از یزید و آن محفل دل لبالب خون است

دیده رود جیحون است

ما غمین و او خوشدل، او بتخت زر بفراز

ما چه سیم در دم گاز

کعبه را شکست افتاد زانچه رفت بر سر تو

زانچه دید گوهر تو

دست بت پرست افتاد قبله ی دعا و نماز

مفتقر بسوز و ساز

ص: 113

فی مدح زینب الکبری

فی مدح مسلم بن عقیل

فی مدح ابی الفضل العباس

فی رثاء ابی الفضل العباس سلام الله علیه

برادر چه آخر ترا بر سر آمد

که سرو بلند تو از پا در آمد

چه شد نخل طوبی مثال قدت را

که یکباره بی شاخ و برگ و بر آمد

چه از تیشه ی این ستم پیشه مردم

بشاخ گل و نو نهال تر آمد

دریغا که آئینه ی حق نما را

بسی زنگ خون بر رخ انور آمد

چه خورشید خاور بخون شد شناور

مهی کز فروغ رخش خاور آمد

ندانم که ماه بنی هاشمی را

چه بر سر از این قوم بد اختر آمد

ز سیردار رحمت سری دید زحمت

که تاج سر هر بلند افسر آمد

دریغا که عنقاء قاف قدم را

خدنگ مخالف ببال و پر آمد

ص: 118

فی رثاء ابی الفضل العباس سلام الله علیه

تا که شد سرو سهی سای ابی الفضل قلم

کمر شه شده خم

تا صنوبر بر او سوخت ز سر تا بقدم

سوخت گلزار قدم

تا که آن شمع دل افروز ز سر تا پا سوخت

شاهد یکتا سوخت

نخله ی طور شرر بار شد از آتش غم

شعله ور زین ماتم

تا که آن سرو خرامان لب جوی افتاده

جوی خون سر داده

دامن دشت ز خون آمده چون باغ ارم

لاله زاری خرم

شاخ طوبای قدش بسکه بخون غلطان شد

شاخه ی مرجان شد

زده بر صفحه ی رویش خط یاقوت رقم

رقمی بس محکم

داد از این آتش بیداد که اندر پی آب

عالمی گشت خراب

ریخت بر خاک بلا خون خداوند همم

عنصر جود و کرم

ساقی تشنه لبان در طلب آب روان

داد دست و سر و جان

خشک لب رفت و برون آمد از آن بحر خضم

با دو چشمی پر نم

رایت معدلت از صرصر بیداد افتاد

داد از این ظلم و فساد

آه ماتم زدگان زد بسر چرخ علم

شرر اندر عالم

ص: 119

فی رثاء ابی الفضل و اخوته علیهم السلام عن لسان امهم ام البنین علیهاالسلام

چشمه ی خور در فلک چارمین

سوخت ز داغ دل ام البنین

آه دل پرده نشین حیا

برده دل از عیسی گردون نشین

دامنش از لخت جگر لاله زار

خون دل و دیده روان ز آستین

مرغ دلش زار چه مرغ هزار

داده ز کف چار جوان گزین

ص: 120

فی مدح ابی الحسن علی الاکبر و رثائه سلام الله علیه

ای طلعت زیبای تو عکس جمال لم یزل

وی غره ی غرای تو آئینه ی حسن ازل

ای دره ی بیضای تو مصباح راه سالکان

وی لعل گوهر زای تو مفتاح اهل عقد و حل

ای غیب مکنون را حجاب زان گیسوی پر پیچ و تاب

وی سر مخزون را کتاب زان خط خالی از خلل

پیش قد دلجوی تو طوبی گیاه جوی تو

ای نخله ی طور یقین وی دوحه ی علم و عمل

روح روان عالمی جان نبی خاتمی

طاوس آل هاشمی ناموس حق عزوجل

در صولت و دل حیدری زانرو علی اکبری

در صف هیجا صفدری درگاه جنگ اعظم بطل

در خلق و خلق و نطق و قیل، ختم نبوت را مثیل

ای مبدء بیمثل و بی مانند را نعم المثل

ای تشنه ی بحر وصال، سرچشمه ی فیض و کمال

سرشار عشق لایزال، سرمست شوق لم یزل

ذوق رفیع المشربت افکند در تاب و تب