سرشناسه:قربانی دامنابی، حسین، 1373 -

عنوان و نام پدیدآور:مظلومیت حضرت زهرا علیهاالسلام : غصب فدک و هجوم به خانه ی وحی در اسناد معتبر اهل سنت و پاسخ به چند شبهه ی فاطمی/ نویسنده حسین قربانی دامنابی.

مشخصات نشر:تهران: نشر بید، 1398.

مشخصات ظاهری:184 ص.

شابک:978-622-6918-49-7

وضعیت فهرست نویسی:فیپا

یادداشت:کتابنامه.

موضوع:فاطمه زهرا (س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق. -- سرگذشتنامه

موضوع:Fatimah Zahra, The Saint -- Biography

موضوع:فاطمه زهرا (س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق. -- احادیث اهل سنت

موضوع:Fatimah Zahra, The Saint -- Hadiths (Sunnite)

موضوع:فاطمه زهرا (س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق. -- پرسش ها و پاسخ ها

موضوع:Fatimah Zahra, The Saint -- Questions and answers

موضوع:فدک (عربستان سعودی)

موضوع:Fadak (Saudi Arabia)

رده بندی کنگره:BP27/2

رده بندی دیویی:297/973

شماره کتابشناسی ملی:5861002

****

انتشارات بید

تهران ، میدان انقلاب ، خیابان کارگر جنوبی ، کوچه مهدی زاده ، شماره 27 ، واحد 12

تلفن : 66435637 - 66479615 - 09024868956

--------

مظلومیت حضرت زهرا سلام الله علیها

-------

نویسنده: حسین قربانی دامنابی

------

صفحه آرایی: حسین قربانی دامنابی

-------

طراحی جلد: محمد کاویاری و دیگران

------

چاپ اول: 1398 شمارگان: 500 نسخه ناشر: بید

------

شابک: 978-622-6918-49-7

-----

قیمت: 35000 تومان

-------

کلیه حقوق چاپ و نشر این کتاب برای مولف محفوظ است.

ص: 4

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

قضیه ی تلخ فاطمیه، ارتباطی ناگسستنی با باورهای عقیدتی شیعه و سنی دارد، به طوری که اگر کسی بخواهد درباره ی سر منشأ افتراق امت و پیدایش مذاهب مختلف اسلامی تحقیق کند، بی گمان به سقیفه و پیامدهای آن برخورد خواهد نمود که مهمترین آن ها، قضیه ی مظلومیت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می باشد.

در حقیقت، فاطمیه نقطه ای است که جبهه ی حق و باطل امت اسلام را از هم تمییز می دهد و از این رو اهمیت فوق العاده ای در مباحث کلامی فرق و مذاهب اسلامی دارد.

در کتاب حاضر ابتدا مختصری در باره ی جایگاه رفیع حضرت زهرا(سلام الله علیها)در روایات معتبر اهل سنت سخن گفته ایم و سپس در بخش های دیگر کوشیده ایم مظلومیت آن حضرت در قضایای غصب فدک و هجوم به خانه شان را از باب قاعده ی الزام(1)، به طور مستدل از روایات معتبر و اقوال علمای بزرگ اهل سنت اثبات نماییم و در نهایت در بخش پایانی، به مهم ترین شبهات مطرح شده در این باره پاسخ داده ایم.

نا گفته نماند که در تألیف این کتاب، از کتاب «مظلومیت برترین بانو» اثر آیت الله محقق سید علی حسینی میلانی(دام ظله)و مقالات سایت حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)ایده گرفته و استفاده کرده ایم.

امید است که این اثر، موجب جلب خشنودی حضرت صدیقه طاهره(سلام الله علیها)گردد.

راه های ارتباط با نویسنده:

Vesayat@gmail.com

ID:@Vesayat

ص: 14

٣. ارائه ی همه ی طرق یک روایت با توجه به این قاعده که تعدد طرق موجب تقویت سند می شود.(1)

4. بررسی جامع، کامل و دقیق رجالی در موارد بحث برانگیز و اختلافی.

جهت سهولت دستیابی به مصادر نیز کارهای ذیل را انجام دادیم:

1.منطبق کردن مدارک با برنامه ی معتبر الجامع الکبیر، ساخت اهل سنت.

٢. در مواردی که کتاب مورد استدلال ما در برنامه ی الجامع الکبیر نبود، مدرک را با سایت رسمی کتابخانه مکتبه شامله منطبق کردیم.

٣. در مواردی هم که کتاب مورد استدلال ما نه در برنامه ی الجامع الکبیر بود و نه در سایت مکتبه شامله، مدرکمان را با نسخه ی الکترونیکی pdf منطبق کردیم تا همچنان خواننده ی کتاب با داشتن یک رایانه و اینترنت، بتواند صحت مدارک را بررسی کند.

ناگفته نماند که کتاب پیش رو در حقیقت تنها قسمتی از یک فصل کتاب جامع و قطوری است که تألیف کرده ایم.

در پایان از تمام کسانی که به نحوی در به چاپ رسیدن کتاب کمک کردند و مؤسسه ی تحقیقاتی حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و به خصوص آیت الله سید محمد حسینی قزوینی و اساتید محترم حجج الاسلام دکتر محمد جواد ابوالقاسمی و استاد سید محمد یزدانی حفظهم الله که سال ها توفیق شاگردی ایشان را در پای درس شبکه ی جهانی ولایت داشتم، تشکر و قدر دانی می کنم.

ص: 16

این روایت را حاکم(1)، زرقانی (2)و حمدی السلفی (محقق کتاب طبرانی)(3) تصحیح کرده اند و سیوطی(4) و هیثمی (5)نیز تحسین کرده اند.

و نزد خود می نشاند.»(1)

ص: 22

است إن شاء الله ...»(1)

سپس پاسخگوی این استفتا، به سخنان ابن ابی زید قیروانی، نووی، ابن تیمیه و قرطبی به عنوان مؤید

سخنش استناد می کند. ابن العربی: کسی که روایات اختلافات صحابه را نقل کند، یا اندیشمند نا آگاه است و یا بدعت گذار

اهل بدعت یا جاهل نگردد. » (1)

إسنادش صحیح است.»(1)

البته وی در مثالب و عیب های دیگران نیز احادیثی نقل کرده بود که من در این جا آن ها را نمی آورم؛ ولی در مورد صدق او امیدوارم که مشکل نداشته باشد. تنها کاری که از او سر زده این است که احادیثی در فضایل اهل بیت اهلا و معایب دیگران نقل کرده است.»(1)

به نظر من ابن خراش از روی عمد دروغ نمی گوید.»(1)

کسی نپندارد که ابن خراش شیعه بوده؛ چرا که او از بزرگان دانشمندان اهل سنت و از پیشوایان جرح و

تعدیل است. آن ها در پذیرش و عدم پذیرش قول راوی، به رأی و نظر او اعتماد می کنند.

ابن خراش در شرح حال عبدالله بن شقیق - که جمال الدین پڑی در تهذیب الکمال آورده است . می گوید:

عبدالله بن شقیق فرد مورد اعتمادی بود، او عثمانی بود و نسبت به علی (علیه السلام) کینه می ورزید.»(2) آری او شیعه نبود؛ بلکه از بزرگان اهل سنت و از حافظان بزرگ بود، در عین حال، دو جلد کتاب نیز در مثالب ابوبکر و عمر نگاشته بود.

اول: فدک ، ملک شخصی پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است.

دوم: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) در زمان حیاتشان، فدک را به حضرت زهرا (سلام الله علیها)بخشیدند.

سوم: حضرت زهرا (سلام الله علیها) فدک را از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) ارث بردند.

چهارم: پیشگویی غصب فدک توسط رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)

پنجم: ماجرای فدک از نگاهی دیگر.

چرا که آن ها با اموال و زمین هایشان با رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) مصالحه کردند، بدون جنگی و نه سفری که مسلمانان به سمت آنان متحمل زحمت شده باشند.»(1)

٢. محمد بن سعد الزهری متوفای 230 ه

عطیه ان شاء الله ثقه است و احادیث صالحی دارد و عده ای هم هستند که به احادیثش احتجاج نمیکنند.»(1)

٣. یحیی بن معین متوفای 233 ه

به یحیی بن معین گفته شد: روایت عطیه چگونه است؟ گفت: «صالح و خوب است.»(2) در جای دیگر از او به عنوان « لیس به بأس؛ یعنی اشکالی بر او نیست» یاد کرده است.(3)

٤. ابو الحسن عجلی متوفای 261 ه

عطیه عوفی اهل کوفه و از تابعین ثقه است، ولی در حدیث قوی نیست.»(4)

5. ابو عیسی ترمذی متوفای 279 ه

ترمذی ، احادیث عطیه را حسن دانسته است. (5)

6. ابوبکر البزار متوفای 292 ه « ابوبکر بزار گفته است: او در زمره ی شیعیان شمرده می شود که بزرگان مردم از او روایت کرده اند. » (6)

٧. ابن جریر طبری متوفای 310 ه « از جمله آنها عطیه بن سعد بن جناده عوفی است... وی روایات فراوانی نقل کرده و ان شاء الله ثقه است.»(7)

ترمذی گوید:

ص: 35

عطیه از ابن عمر از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) حدیث نقل کرده است. از محمد (طبری) درباره ی این حدیث پرسیدم. پس گفت: اینچنین می گوید شریک از عطیه از ابن عمر. و حدیث عطیه از ابو سعید نزد من صحیح تر است.»(1)

8. محمد بن اسحاق بن خزیمه متوفای 311 ه ابن خزیمه در صحیحش از عطیه حدیث نقل کرده است.(2)

٩. ابو علی الطوسی متوفای 312 ه

عطیه از ابو سعید خدری از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) روایت کرده است ... و گفته می شود که حدیث ابی سعید حسن و

صحیح است.» (3)

10. ابن ابی حاتم الرازی متوفای 327 ه

او که در مقدمه ی تفسیرش التزام داده است تنها روایات معتبر را نقل بکند، چندین روایت از عطیه از ابوسعید خدری نقل کرده است.(4)

11. ابن شاهین متوفای 385 ه

ابن شاهین در جرح و تعدیل عطیه به سخن یحیی بن معین که گفته است اشکالی به وی نیست، اعتماد

کرده و لذا نامش را در کتاب ثقاتش آورده است.(5)

ص: 36

12. حاکم نیشابوری متوفای 405 ه

حاکم نیشابوری چندین حدیث از عطیه عوفی در صحیحش نقل کرده است.(1)

اما هیچ کدام را تصحیح نکرده است؛ چون طبق شروط شیخین نبوده است، همانطور که خودش گفته

است:

« روایات عطیه عوفی از ابو سعید مطابق شروط این کتاب نیست.»(2)

13. محمد بن طاهر المقدسی متوفای 507 ه

او چندین حدیث از عطیه از ابو سعید خدری را تضعیف کرده، اما در همه ی آن ها اشکال سند روایات را به

غیر عطیه نسبت داده است.(3)

لذا می توان به طور قطع نتیجه گرفت که عطیه از نظر او ثقه بوده است؛ البته او کلامی دارد که مؤید نظر

ماست. وی می گوید:

«حدیث: خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگر اینکه از امتش حواری داشت .... این روایت را گروهی

از عطیه از ابو سعید خدری نقل کرده اند که صحیح ترین آنهاست. » (4)

14. حسین بن مسعود بغوی متوفای 516 ه او احادیث عطیه را حسن دانسته است.(5)

ص: 37

15. ابن القطان الفاسی متوفای 628 ها او نیز عطیه را حسن الحدیث دانسته و گفته است:

و آن را فقط عطیه عوفی روایت کرده است که تضعیف شده است و یحیی بن معین درباره ی او گفته است: صالح . پس حدیثش حسن است.» (1)

16. عبد الکریم المنذری متوفای 656 ها منذری نیز روایت عطیه را حسن دانسته است.(2)

17. زین الدین عراقی متوفای 806 ه او نیز روایت عطیه را حسن دانسته است(3).(4)

18. ابن حجر عسقلانی متوفای 852 ه

عطیه عوفی راستگو بود و بسیار خطا میکرد و شیعه ی مدلس بود از طبقه ی سوم که در سال 111 ه

وفات یافت و بخاری در غیر صحیحش ، ابو داود ، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده اند.» (5)

سیوطی نیز نوشته است: «حافظ ابن حجر گفته است: ضعف عطیه تنها از جهت تشیعش و تدلیسش

میباشد و او فی نفسه راستگو است.» (6)

البته حافظ ابن حجر عسقلانی روایات او را تحسین هم کرده است.

ص: 38

19. ملا علی قاری حنفی متوفای 1014ه

« سندش از عطیه بن سعد عوفی را ذکر کرد و او از بزرگان و سروران تابعین است.»(1)

20. محمد بن حسن المصری او در تحقیقش بر کتاب مسانید فراس، تألیف ابو نعیم اصفهانی، روایات عطیه از ابو سعید را تصحیح کرده است.(2)

21. بدر بن عبد الله البدر

او نیز در تحقیقش بر کتاب ابوبکر القطیعی متوفای 368 ه ، روایات عطیه از ابو سعید را تصحیح کرده است.(3)

22. دکتر عطیه الزهرانی

او نیز سند روایت عطیه را حسن دانسته است. (4)

23. دکتر نجم عبد الرحمن خلف

دکتر نجم عبد الرحمن خلف از اساتید مدینه منوره در تحقیقش بر کتاب ابن أبی الدنیا (متوفای 281 ه)،

روایت عطیه از ابو سعید را قوی و حسن دانسته است.(5)

ص: 39

24. دکتر شیخ محمود سعید ممدوح

او به طور مفصل به توثیق عطیه پرداخته و رساله ای به نام « القول المستوفی فی توثیق عطیة العوفی» در این باره نوشته است.

نکته ی دوم: عطیه عوفی در سال 111 هجری رحلت کرده است، در حالی که تاریخ وفات محمد بن سائب کلبی سال 146 هجری است. این موضوع، نقل عطیه عوفی از محمد بن سائب کلبی را با تردید مواجه می سازد؛ هر چند تقدم عطیه عوفی بر کلبی به تنهایی برای رفع اتهام تدلیس از عطیه کافی نیست، اما برای محققان تردید ایجاد می کند.

نکته ی سوم: اگر بپذیریم که عطیه عوفی روایات کلبی را با کنیه ابو سعید نقل می کرده است، مسلمة باید گفت که این کار از سر تقیه صورت گرفته است؛ زیرا پس از نوشته شدن کتاب انساب کلبی، وی طرد شد و در اختناق شدید آن روزگار، جو سنگینی علیه او به وجود آمد؛ از همین رو عالمان از یک سو به روایات وی اعتماد داشتند و از او حدیث نقل می کردند و به وثاقت و حقانیت مطالبش معتقد بودند، و از سویی دیگر به خاطر متهم بودن به تشیع، جرأت ذکر نام او را نداشتند. بنابراین چاره ای نبود جز این که احادیث او را مخفیانه و به شیوه هایی مختلف نقل کنند.

علمای اهل سنت گفته اند:

محمد بن سائب کلبی صاحب تفسیر و پیشوا در تفسیر و از اصحاب عبد الله بن سبأ بود (؟) و سفیان ثوری و محمد بن اسحاق از محمد بن سائب کلبی روایت می کردند و از او با کنیه اش نام برده و می گفتند:

حدثنا ابو النضر» تا شناخته نشود.» (1)

مسلما سفیان ثوری و محمد بن اسحاق نزد اهل تسنن از عالمان بزرگ به شمار می آیند و کسی آن ها را به دلیل اختفاء نام کلبی، به تدلیس متهم نمی کند. همین طور اگر عطیه نیز چنین کاری کرده باشد، نمی توان او را به تدلیس متهم ساخت.

نکته ی چهارم: همانطور که قبلا گفتیم، علمای اهل سنت احادیث تفسیری کلبی را بر خلاف دیگر

احادیثش، معتبر می دانند.

«ابو احمد بن عدی گفته است: کلبی غیر از این احادیثی که ذکر کردم، احادیث معتبری به خصوص از ابی صالح دارد که در تفسیر، معروف است و طولانی ترین تفسیر، متعلق به او است و بعد از آن، تفسیر مقاتل بن سلیمان است مگر اینکه کلبی بر مقاتل برتری می یابد به دلیل آنچه که در مورد انحرافی بودن مذهب مقاتل

ص: 41

گفته شده است. سفیان بن عیینه، حماد بن سلمه، هشیم و غیر آن ها از افراد مورد اعتماد، از کلبی حدیث نقل کرده و در تفسیر به روایات او راضی شده اند. » (1)

لذا بر فرض که ادعای کلبی صحیح باشد [و سند انتساب این سخن به او نیز صحیح باشد، چون این روایت مربوط به تفسیر است، باز هم معتبر خواهد بود.

در حالی که قرآن می فرماید : (سلیمان از داود ارث برده)(1) و در آیه ی دیگر آنجا که خبر زکریا (علیه السلام) را بازگو می کند، زکریا عرض کرد: پروردگارا مرا فرزندی عنایت فرما تا از من و آل یعقوب ارث برد.(2)

و فرموده: (خویشاوندان رحمی اولی به یکدیگرند)(3) و فرموده: (خدای تعالی به شما درباره ی اولاد

وصیت می فرماید که برای پسر دو برابر بهره ی دختر است.)(4)

و می فرماید: هنگامی که مرگ یکی از شما فرارسد بر شما نوشته شده است اینکه وصیت کنید برای

والدین و نزدیکان، حکمی است حق برای متقیان.) (5)

حضرت زهرا (سلام الله علیها)با استناد به همین آیات قرآن، حدیث ابوبکر را دروغ شمردند و چندین بار برای باز پس

گرفتن فدک اقدام کردند. بخاری و مسلم روایت کرده اند که:

عروة بن زبیر گفته است که عایشه به او خبر داد، فاطمه (سلام الله علیها) دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) بعد از وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) از ابوبکر درخواست نمود که میراث ایشان را از ماترک رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) تقسیم نماید. ابوبکر گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده: ما پیامبران چیزی را به ارث نمی گذاریم؛ آنچه را که می گذاریم، صدقه است. پس از آن، فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) خشمگین شد، و با ابوبکر قهر گردید، این قهر ادامه یافت تا از دنیا رفت. فاطمه (سلام الله علیها)بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) شش ماه زندگی کرد. راوی می گوید: فاطمه (سلام الله علیها)پیوسته از ابوبکر حقش را از ماترک رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) از خیبر، فدک و صدقات ایشان در مدینه درخواست می کرد، اما ابوبکر درخواست ایشان را قبول نمی کرد. » (6)

ص: 47

و اما سخن عمر که آن دو معتقد بودند ابوبکر ظالم، خائن، حیله گر و خیانتکار است و همچنین در مورد او (عمر) نیز همین اعتقاد را داشتند؛ پس آن، خبر از اختلافشان می دهد که در مورد آن اتفاق، اختلاف در احکام واقع شد که دیدگاه هر یک، از دیگری متفاوت بود.»(1)

ص: 50

شهادت سنت پر عدالت جابر: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: «هر کس به من دروغ بگوید، جایگاهش را در آتش

جهنم فراهم می کند» و یک مسلمان نمی آید به پیغمبر علیه دروغ ببندد تا چه رسد به یک صحابی.»(1)

دیگر شارحین صحیح بخاری نیز شبیه همین سخن را گفته اند؛ اما وقتی به شرح ماجرای فدک میرسند،

همگی حضرت زهرا (سلام الله علیها)را مقصر و خاطی معرفی می کنند.

حال آنکه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به اجماع، اهل بهشت است و بلکه سرور زنان اهل بهشت است و تا آخر

عمرشان با ابوبکر و عمر قهر کردند و از آنها خشمگین بودند.

به خدا قسم، من تغییر نمی دهم چیزی از صدقاتی که از زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) باقی مانده و انجام می دهم در

آنها، هر آنچه را رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) انجام داده است؟

سپس ابوبکر از اینکه چیزی از آن را به فاطمه(سلام الله علیها)برگرداند ابا کرد؛ وقتی فاطمه(سلام الله علیها)متوجه این امر شد، با ابوبکر قهر کرد و سخنی با او نگفت تا از دنیا رفت. فاطمه(سلام الله علیها)بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) شش ماه زندگی کرد.

هنگامی که فاطمه (سلام الله علیها)وفات کرد، همسرش علی (علیه السلام) او را شبانه دفن کرد و ابوبکر را خبر نکرد و

خودش نماز خواند بر او و ابوبکر بر او نماز نخواند....»(1)

ابو عیسی ترمذی نیز ناراحتی حضرت زهرا (سلام الله علیها) از ابوبکر و عمر و قهر کردنش با آن دو تا آخر عمرش را

با سند معتبر از ابوهریره روایت کرده است که گفت:

« فاطمه (سلام الله علیها)به نزد ابوبکر و عمر آمد و میراثش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) بله را طلب نمود. پس آن دو گفتند: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) شنیدیم که می فرمودند: من ارث به جا نمی گذارم. حضرت فاطمه (سلام الله علیها)فرمود: به خدا قسم با شما دو نفر هرگز سخن نمی گویم؛ پس آن حضرت وفات نمود و با آن دو سخن نگفت.»(2)

این روایت را ترمذی حسن دانسته (3)و برنامه ی جوامع الکلم نیز حکم به حسن بودن سندش داده است و

ناصرالدین البانی نیز این روایت را در زمره ی احادیث صحیح سنن ترمذی آورده است.(4)

ص: 55

عامه معتقدند که:

یا موضع قبر حضرت رسول علیه تا وقت وفات بر ملکیت آن حضرت باقی بود.

و یا اینکه می گویند: در زمان حیات از ملکیت حضرت رسول(سلام الله علیها)خارج شد و به عایشه منتقل شد، که در

این صورت از این دو حال خارج نیست:

اول: یا به سبب میراث به دیگران (از جمله عایشه) رسید.

دوم: یا اینکه صدقه بود (بر فرض اینکه پیغمبر علیه به قول ابوبکر ارث باقی نمی گذارد). سوم: یا اینکه از طرف رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به عایشه هدیه داده شد.

حالت اول: اگر میراث بود، پس جایز نبود ابوبکر و عمر دستور دهند که آنها را در حجره پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) دفن کنند مگر بعد از اجازه ی ورثه. و در هیچ روایتی از شیعه و سنی) نقل نشده است که ابوبکر و عمر از ورثه رخصت طلبیده باشند یا خریده باشند (غیر از عایشه).

حالت دوم: اگر صدقه بود، باید که از مسلمانان خریده باشند یا رضایتی تحصیل کرده باشند که در این

حالت هم خبری وجود ندارد.

حالت سوم: بنابر این صورت، اگر گفته شود که در زمان حیات حضرت رسول الله، ملک عایشه شده بود،

بایستی در این باب، حجت و شاهدی از عایشه طلب کنند، چنانچه از حضرت فاطمه ((سلام الله علیها)) درباره ی فدک طلب کردند، ولی از عایشه حجت و شاهدی طلب نکردند.

ممکن است عامه بگویند که ابوبکر و عمر به ازای مهر دخترانشان در آن خانه مدفونند. باید در جواب گفت که تا حضرت رسول علیه مهر زنان را نمی داد، آن زن ها بر آن حضرت حلال نمی شدند. خداوند در قرآن میفرماید:

«یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ.»

ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته ای برای تو حلال کردیم، و همچنین کنیزانی که از

طریق غنایمی که خدا به تو بخشیده است مالک شده ای.»(1)

ص: 57

از مطالب فوق نتیجه می گیریم که: اولا: ابو بکر و عمر در مکان غصبی دفن شده اند. ثانیا: بدون اجازه داخل خانه شدند و خدا نهی کرده است از داخل شدن در خانه آن حضرت بدون اجازه. (1)

ثالثا: ابوبکر و عمر عملا با حدیثی که در ماجرای فدک نقل کرده بودند، مخالفت نموده اند.

ص: 58

عمر با تازیانه ای که در دستش بود در حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) آغاز به کتک زدن زنان نمود. پس حضرت رسول عید تازیانه را از دست او گرفت و فرمود: آرام باش، تو را با این زن ها چکار؛ بگذار گریه کنند. سپس به زن ها فرمود: گریه کنید؛ ولی از ناله های شیطانی ( ناله هایی که با گناه و اعتراض به خداوند همراه است ) بر حذر باشید.»(1)

سند این روایت را احمد شاکر، محقق کتاب مسند احمد، تصحیح کرده است.(2)

برنامه ی جوامع الکلم حکم به صحت سند این روایت داده است.(1)

نکته اینکه مراسیل سعید بن مسیب به اجماع علمای اهل سنت، صحیح هستند.

ابن حجر عسقلانی در شرح این روایت بریده شده ی صحیح بخاری « وقد أخرج عمر أخت أبی بکر حین

ناحت؛ یعنی عمر، خواهر ابوبکر را هنگامی که گریه و نوحه می کرد، از خانه بیرون آورد»، می نویسد:

«ابن سعد در طبقاتش با سند صحیح از سعید بن مسیب نقل می کند که گفت: هنگامی که ابوبکر از دنیا رفت، عایشه مجلس عزاداری برپا کرد؛ خبر به عمر رسید؛ پس او آنان را از گریه و عزاداری منع کرد؛ ولی زن ها نپذیرفتند. عمر به هشام بن ولید گفت: برو داخل خانه و ام فروه را بیرون بیاور!

هنگامی که هشام وارد خانه شد، ضرباتی با تازیانه بر بدن ام فروه نواخت که بقیه زن ها گریختند. اسحاق بن راهویه به شکل دیگری این قصه را نقل کرده است و در آخرش می گوید: زنان را یکی پس از دیگری از خانه ابوبکر بیرون می آوردند و عمر آنان را با تازیانه می زد. سپس مؤلف کتاب، حدیث ابوهریره را ذکر کرده است درباره ی تصمیم به آتش زدن خانه ها بر سر کسانی که در نماز حاضر نمی شوند.»(2)

ابن عباس می گوید: زنان خارج شدند و عمر آن ها را با تازیانه می زد. همین طور که عمر زنان را می زد، پوشش یکی از زنان افتاد. به عمر گفتند: پوشش (چادرش) از سرش افتاد ( رهایش کن). عمر گفت: شما را با او چکار؟ [پس از این گریه ها] او احترامی ندارد.»(1)

ابن ابی شیبه از قتاده از انس نقل کرده است که عمر کنیزی را دید که مقنعه پوشیده بود؛ او را کتک زد و

گفت: خودت را به زنان آزاده شبیه مگردان. می گویم: سند این روایت صحیح است و آن را زهری نیز از انس نقل کرده که سند آن نیز صحیح است، البته اگر زهری از انس شنیده باشد.

مختار بن فلفل نیز از أنس بن مالک نقل کرده است که گفت: کنیزی از کنیزان مهاجر یا انصار با بدن پوشیده و مقنعه بر سر نزد عمر رفت. عمر پرسید: آیا آزاد شده ای؟ گفت: نه. عمر گفت: پس این روسری و مقنعه چیست؟! آن را از سرت بردار؛ چون این پوشش مخصوص زنان آزاده و مؤمن است. کنیز لحظه ای اهمال کرد؛ پس عمر از جایش برخاست و با تازیانه بر سرش زد تا روسری را بردارد. می گویم: این حدیث با شرط مسلم صحیح است.»(1)

قطعیت این مطلب از دیدگاه عالمان اهل تسنن آن چنان بوده است که حتی در کتاب های فقهی نیز به

آن استناد کرده اند.(1)

حتی عبد القادر عوده این واقعه را از وقایع مشهور تاریخ اسلام دانسته است.(2)

ص: 66

بعد از گذشت چند روز و اتمام کار جمع آوری قرآن و نوشتن تأویل آیاتش، امیر المومنین (علیه السلام) آن را در پارچه ای پیچید و با خود به مسجد برد تا آن را ارائه دهد و در ضمن آن، در میان مردم با صدای بلند حق خویش را یاد آوری نمود و طلب یاری کرد، اما صدایی از کسی برنخاست. در آن هنگام عمر گفت: آنچه از قرآن در نزد ماست (قرآن بدون تأویل و تفسیر) ما را از آنچه که تو به آن دعوت می کنی بی نیاز می کند. پس امیرالمومنین (علیه السلام) به خانه برگشت.

پس از بازگشت حضرت علی (علیه السلام) از مسجد، عمر به ابوبکر گفت: کسی را دنبال علی (علیه السلام) بفرست تا بیعت کند؛ زیرا تا او بیعت نکند هیچ اعتباری به کار ما نیست و فقط در صورتی که او بیعت کند از شر او ایمن خواهیم شد.

پس ابوبکر به دنبال ایشان فرستاد تا بیعت کند، اما امیرالمومنین (علیه السلام) قبول نکردند و این اتفاق چندین بار تکرار شد تا اینکه کار به تهدید به سوزاندن خانه با اهلش کشید و سر انجام عمر تهدیدش را عملی کرد و قنفذ با افرادش به خانه هجوم بردند و امیرالمومنین (علیه السلام) را محاصره و دستگیر کردند و ریسمان به گردنش انداختند.

در این اثنا چون حضرت زهرا (سلام الله علیها) رفتند تا بین مهاجمین و امیرالمومنین (علیه السلام) حایل شوند، قنفذ با تازیانه بر بازوی حضرت و با تو غلاف شمشیر به سینه ایشان ضربه زد و آن حضرت را به چارچوب در کشید و در را چنان فشار داد که استخوان پهلوی مبارکش شکست و فرزند داخل رحمش سقط شد و از این رو حضرت زهرا (سلام الله علیها) پیوسته در بستر افتاد تا اینکه بر اثر ضربات و جراحات به شهادت رسید.

این واقعه احتمالا بعد از ماجرای غصب فدک و ایراد خطبه ی فدکیه بوده است و شاید علت هجوم و پافشاری ابوبکر و عمر بر بیعت گرفتن اجباری از امیرالمومنین (علیه السلام) به هر قیمتی، ناکامی شان در خطبه ی فدکیه بود و آنگاه بود که با خود گفتند: تا وقتی که امیرالمومنین (علیه السلام) بیعت نکند هیچ اعتباری به حکومتشان نیست و ممکن است آن حضرت به کمک حضرت زهرا (سلام الله علیها)مردم را علیه حکومت بشوراند.

و معاذ بن جبل نیز سخنش را تصدیق کردند(1) و بعد از رد و بدل شدن سخنانی، سر انجام ابوبکر دستش را به عنوان بیعت بر روی دست مشت کرده ی امیرالمومنین (علیه السلام) کشید و سپس به اجبار از شیعیان آن حضرت نیز بیعت گرفتند و چون زبیر امتناع کرد، با او درگیر شدند و شمشیرش را شکستند و او را نیز مجبور به بیعت کردند.

در ادامه، اسناد و مدارک تهدید، هجوم وسقط شدن حضرت محسن (علیه السلام) از کتب اهل سنت را ارائه می دهیم.

ص: 71

بعد در پاورقی هم گفته: «أخرجه ابن ابی شیبة : " المصنف " ( 567 / 14 )، وإسناده صحیح .» (1)

5. دکتر عبدالسلام بن محسن آل عیسی وی روایت را ناقص نقل کرده و در پاورقی گفته است:

صحیح من طریق ابن ابی شیبة، قال: حدثنا محمد بن بشر نا عبید الله بن عمر ، حدثنا زید بن أسلم عن أبیه أسلم .» (2)

6. شیخ حسن بن فرحان المالکی

و گروه همراه علی (علیه السلام) هنگام بیعت عمر، نسبت به زمان بیعت ابوبکر کمتر بود، به خاطر این که از کنار

علی السلام پراکنده شدند، به سبب آنچه از نشانه های فتنه که منجر به حمله ور شدن به خانه ی فاطمه (سلام الله علیها)در ابتدای حکومت ابوبکر بود دیدند و بعضی از صحابه که با علی (علیه السلام) بودند، نسبت به بیعت با ابوبکر اکراه داشتند و به خاطر این دشمنی و درگیری ( این قضیه با سند های صحیح ثابت است ) ....»(3)

وی سپس در پاورقی می نویسد:

«من همواره گمان می کردم که داستان حمله دروغ است و صحیح نیست تا اینکه سند های قوی برایش پیدا کردم که از جمله آن ها نقلی است که ابن ابی شیبه در مصنف با سند صحیح از اسلم غلام عمر و غیر از آن آورده است؛ ولی آن گونه که افراطی های شیعه مبالغه می کنند نیست و آن گونه که افراطی های حنبلی نفی می کنند نیز نمی باشد. » (4)

ص: 74

کان أحد من الناس بعد أبیک عیة أحب إلی منک هذا حدیث صحیح الإسناد علی شرط الشیخین ولم یخرجاه.»(1)

جالب اینکه ذهبی در تعلیقش بر این روایت، گفته است: «غریب عجیب» !! 4. ابوبکر خطیب بغدادی متوفای 463 ه

« ... عن زید بن اسلم عن أبیه قال قال عمر بن الخطاب لفاطمة یا بنت رسول الله عله ما کان أحد من

الناس أحب إلینا من أبیک وما أحد بعد أبیک أحب إلینا منک.»(2)

5. ابن عبد البر متوفای 463 ه وی به جای کلمات حساس روایت، «چنین و چنان می کنم» قرار داده است:

زید بن اسلم از پدرش نقل می کند که هنگامی که مردم با ابی بکر بیعت کردند، علی (علیه السلام) و زبیر در خانه فاطمه (سلام الله علیها) به گفتگو و مشاوره می پرداختند و این مطلب به عمر بن خطاب رسید. او به خانه فاطمه (سلام الله علیها) آمد و گفت: ای دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)! محبوب ترین فرد برای ما پدر تو است و بعد از پدرت، خود تو ! ولی سوگند به خدا این محبت مانع از آن نیست که اگر این افراد در خانه تو جمع شوند من دستور دهم خانه را بر آنها بسوزانند! این جمله را گفت و بیرون رفت. وقتی علی (علیه السلام) و زبیر به خانه بازگشتند. فاطمه (سلام الله علیها) به علی (علیه اللسلام) و زبیر گفت: عمر نزد من آمد و سوگند یاد کرد که اگر اجتماع شما تکرار شود، چنین و چنان میکند. به خدا سوگند، آنچه را که قسم خورده است انجام می دهد؛ پس به خوبی بازگردید و تصمیمتان را قطعی نمایید و نزد من برنگردید؛ چنانچه آنان (علی و یاران او) از نزد فاطمه ( سلام الله علیها ) برگشتند و تا با ابوبکر بیعت نکردند به خانة فاطمة (سلام الله علیها) بازنگشتند! » (3)

ص: 76

عن عبد الله بن عمر العمری، عن زید بن أسلم، عن أبیه، قال: کنت فیمن حمل الحطب إلی باب علی (علیه السلام) قال عمر: والله لئن لم یخرج علی بن أبی طالب لأحرقن البیت بمن فیه

وبهذا الإسناد عن أبی العباس الحسنی قال: أخبرنا محمد بن جعفر الحداد قال: حدثنا علی بن أبی طالب(علیه السلام) السیاط الجرجانی قال: حدثنا أبو الأسود البصری عبد الجبار عن ابن لهیعة عن أبی الأسود محمد بن عبد الرحمن بن السائب عن زید عن أبیه، قال: شهدت عمر بن الخطاب یوم أراد أن یحرق علی فاطمة بیتها فقال: إن أبوا أن یخرجوا فیبایعوا أحرقت علیهم البیت، فقلت لعمر: إن فی البیت فاطمة أفتحرقها؟ قال: سنلتقی أنا وفاطمة.»(1)

البته محقق کتاب المصابیح نیز در پاورقی، این دو سند را از کتاب الشافی ابن حمزه نقل کرده است.

از علمای اهل سنت نیز ابن حنزابة (متوفای 391 ه) که ذهبی از او به «الامام الحافظ الثقة» تعبیر کرده است،(2) در کتابش «الغرر» روایتی را از زید بن اسلم (از پدرش) نقل کرده که وی تصریح کرده است که خودش از شاهدان ماجرا بوده است؛ اما این کتاب به دست ما نرسیده است و این مطلب را علمای متقدم شیعه؛ از جمله: سید بن طاووس(3) و علامه حلی(4) از کتاب الغرر نقل کرده اند.

زید بن اسلم [به نقل از پدرش اسلم) می گوید: هنگامی که علی (علیه السلام) و اصحابش از بیعت با ابو بکر امتناع کردند، من از کسانی بودم که با عمر بن خطاب بر در خانه ی فاطمه (علیها السلام) هیزم جمع می کردند تا از آن ها بیعت بگیرند؛ پس عمر به فاطمه (سلام الله علیها)گفت: هرکس در خانه است را بیرون کن، وگرنه خانه را با هر که در آن است به آتش می کشم ! به او گفته شد: علی، حسن و حسین و جمعی از اصحاب پیغمبر در خانه اند.

فاطمه (سلام الله علیها) هم گفت: آیا خانه را بر سر فرزندانم می سوزانی؟ عمر گفت: بله! به خدا قسم، این کار را میکنم، مگر این که خارج شده و بیعت کنند.»(5)

ص: 78

«طبری در تاریخش و ابن ابی شیبه در مصنف روایتی بیان کرده اند که در آن آمده است:

عمر بن خطاب به سمت خانه فاطمه (سلام الله علیها) رفته و خطاب به وی گفت: ای دختر رسول الله، تو محبوب ترین مردم در نزد من هستی، ولی با این وجود، اگر اجتماع مردم در خانه ات و سخن گفتن ایشان در مورد خلافت همچنان ادامه پیدا کند، قطعا این خانه را به واسطه آنها به آتش میکشم.

علی رغم اینکه به این روایت نمی توان اعتماد کرد؛ زیرا از ناحیه سندی، ما نمی توانیم به احوالات راویان آن دست یابیم، ولی به لحاظ درایه [ الحدیث دلیلی وجود ندارد که این روایت را نپذیریم و هیچ منعی در قبول کردن آن نیست؛ زیرا که عمر بن خطاب در میان مردم معروف به شدت و سخت گیری بوده و صدور چنین کلمات و امثال آن از وی اصلا بعید نیست، بلکه حقیقت این است کارهایی که عمر در آن وخامت اوضاع اقدام به انجام آنها کرد، شامل برخی از تجاوزات نیز می شده ولیکن نباید این امر از ما مخفی باشد که اگر حکمت عمر و سخت گیری او و یا حتی تجاوزات او برای آرام نمودن فتنه ها و فائق آمدن بر آشوب ها و بلواها نبود و توطئه های بنی هاشم همچنان ادامه می یافت، جماعت مسلمین متفرق شده و بینشان جنگهای داخلی اتفاق می افتاد، آنچنان که بین علی (علیه السلام) و معاویه اتفاق افتاد.»(1)

ص: 80

اینکه امیرالمومنین (علیه السلام) به چه کیفیتی آمد و به چه کیفیتی بیعت کرد، ماجرای مفصلی دارد؛ اما در این روایت دست برده شده و طوری بیان شده است که خواننده و شنونده فکر کند همه چیز به خوبی و خوشی تمام شد.

ضمن اینکه از خود این روایت هم بیعت اجباری روشن است؛ زیرا در بار اول که ابوبکر به دنبال امیرالمومنین (علیه السلام) برای بیعت می فرستد، آن حضرت از بیعت کردن سر پیچی می کنند و بعد از اینکه عمر با آتش به در

ص: 82

خانه می آید، حضرت علی (علیه السلام) بیعت می کنند که گفتیم خودش ماجرایی دارد که در این روایت بیان نشده است.

ص: 84

بر اساس این روایت، به صراحت مشخص است که عمر بن خطاب به همراه گروهی از اتباعش برای گرفتن بیعت اجباری به خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها)حمله کردند تا جایی که در این کشاکش که قطعا بسیاری از آن حذف شده و نقل نشده است، شمشیر زبیر را شکستند.

ص: 86

ص: 87

ص: 88

ص: 89

این روایت را حاکم نقل و تصحیح کرده و ذهبی نیز با نظر حاکم موافقت نموده است. (1)

صالحی شامی نیز از این عقبه آن را نقل کرده و سندش را نیکو دانسته است.(2)

اجباری بودن بیعت، به صراحت در این روایت مشخص است؛ اما نکته اینجاست که در بسیاری از این روایات، تنها از درگیری زبیر سخن گفته شده، ولی در باره ی امیرالمومنین (علیه السلام) و کیفیت بیعت اجباری آن حضرت سکوت شده است.

در این روایت نیز اگرچه تفصیل ماجرای هجوم بیان نشده، اما اشاره ی خیلی کوتاهی به نحوه ی بردن امیرالمومنین (علیه السلام) برای بیعت گرفتن شده است.

شعبی گفته است: بعد از این حادثه، ابوبکر به طرف فاطمه (سلام الله علیها) رفت و از وی برای عمر شفاعت خواهی

نمود و طلب رضایت کرد و فاطمه (سلام الله علیها) از وی راضی شد (؟!).»(1)

این روایت را نیز ابن ابی الحدید از جوهری نقل کرده و سندش معتبر است.(2)

اما اینکه در این روایت، شعبی ادعا نموده است که حضرت زهرا(سلام الله علیها)در نهایت از عمر راضی شد، مخالف روایات صحیح اهل سنت است و دلیلش این است که او چون نتوانسته وقوع این اتفاق را منکر بشود، گفته است که بله، اگرچه این اتفاق افتاده است؛ اما در نهایت، ماجرا به خیر و خوشی به پایان رسید.

شاید مخالفین بگویند: اگر به صدر این روایات استدلال می کنید، باید ذیل آن را نیز بپذیرید.

در جواب می گوییم: «اقرار العقلاء علی أنفسهم جائز ؛ یعنی اقرار عاقلان علیه خودشان پذیرفته می شود»؛

مثلا اگر دو نفر به نام های زید و سعید را به دادگاه ببرند و زید بگوید: انگشتری که در دست سعید است، مال من است و سعید هم بگوید: ساعتی که در دست زید است، مال من است و سپس زید بگوید: ساعتی که در دست من است، مال سعید است، در این صورت، قاضی ساعت زید را می گیرد و به سعید می دهد؛ ولی انگشتر سعید را به زید نمی دهد؛ چون هنوز ثابت نشده است که انگشتر سعید مال زید باشد !

ص: 94

اینجا نیز اهل سنت (عامر شعبی قطعا از بزرگان اهل سنت است) اقرار کرده اند که بعد از واقعه ی هجوم حضرت زهرا (سلام الله علیها) از عمر بن خطاب غضبناک شدند و قاضی تا اینجا می پذیرد که حرف شیعه در مورد هجوم و نارضایتی حضرت زهرا (سلام الله علیها) از عمر درست است؛ ولی حرف اهل سنت در مورد رضایت آن حضرت بعد از میانجیگری ابوبکر (!!) را صرفا یک ادعا به حساب آورده و طلب مدرک می کند.

البته ما کمی جلوتر، اعتراف دختر ابوبکر؛ یعنی عایشه در صحیح بخاری و نیز ابوهریره در سنن ترمذی را می آوریم که حضرت زهرا (سلام الله علیها) تا لحظه ی آخر حیاتشان از ابوبکر و عمر ناراضی و غضبناک و با آن دو قهر بودند تا اینکه از دنیا رفتند.

حال شایسته است که منکران وجدان هایشان را قاضی قرار دهند و از خود بپرسند که آیا با وجود چنین روایات معتبری از پیشوایان تابعی، آیا باز هم می توان خود را به تجاهل زد؛ منکر هجوم به خانه ی حضرت زهرا (سلام الله علیها) شد و آن را افسانه خواند؟!

حال حیات ایشان و چه در زمان وفات ایشان، سزاوار تر از دیگرانیم (؛ زیرا اگر قرابت و نزدیکی به رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) ملاک باشد، ما اهل بیت پیامبر عله از همه مردم به رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) نزدیک تر هستیم)؛ اگر ایمان به خدا دارید، در حق ما منصفانه قضاوت کنید و الا ظلم می کنید، در حالی که می دانید.

عمر گفت: ما تو را تا زمانی که بیعت نکنی رها نمی کنیم.

علی السلام فرمود: شیر خلافت را بدوش؛ سهم تو محفوظ است و امروز امر خلافت ابوبکر را خوب برایش محکم کن که او بعد از خودش خلافت را به تو برمی گرداند. سپس فرمود: بخدا قسم ای عمر، حرف تو را قبول نمی کنم و با ابوبکر بیعت نمی کنم.

ابوبکر گفت: اگر بیعت نمی کنی، تو را مجبور نمی کنم.

ابوعبیده جراح خطاب به علی (علیه السلام) گفت: ای پسر عمو، سن تو کم است (حضرت در آن موقع 22 ساله بودند و آنها در میان قوم تو (قریشی ها) از تو بزرگترند و تجربه و آگاهی آنها از تو بیشتر است و من ابوبکر را در این امر از تو قوی تر می دانم؛ پس امر خلافت را به او واگذار کن و اگر در آینده تو زنده ماندی و عمرت

طولانی شد ( ریش سفید شدی)، به خاطر فضیلت و برتری و دینداری، علم و فهم، سابقه ات در اسلام و نسب تو و دامادی پیامبر اکرم علیه، تو برای امر خلافت سزاواری و لیاقت آن را داری اولی الان جوان هستی؛ لذا نمی توانیم خلافتت را قبول کنیم.

پس علی (علیه السلام) فرمود: شما را به خدا قسم ای گروه مهاجرین، خلافت و جانشینی محمد (صلی الله علیه و آله وسلم) را از خانه او خارج نکنید و آن را به ناحق) از آن خود نکنید و اهل بیت او را از حق واقعیشان و جایگاه اصلی آنها در میان مردم محروم نکنید.

به خدا قسم ای گروه مهاجرین، ما سزاوارترین مردم به پیامبر خدا علیه هستیم؛ زیرا ما اهل بیت او هستیم

و ما از شماها در امر خلافت و جانشینی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) سزاوارتریم.

به خدا قسم (در میان مردم تلاوت کننده کتاب خدا، فقیه تر در دین خدا و عالم تر به سنت های رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)، رسیدگی کننده تر به امر زیر دستان، دور کننده امور بد و منکر از آنها و عادلتر از ما وجود ندارد و مصداق کامل این امور، ما اهل بیت هستیم؛ پس، از هواهای نفسانی پیروی نکنید که نتیجه آن دوری از مسیر الهی و فاصله گرفتن از حق است.

ii

ص: 96

بشیر بن سعد انصاری گفت: یا علی، اگر انصار این سخنان را قبل از بیعتشان با ابوبکر از تو شنیده بودند، همه با تو بیعت می کردند و حتی میان دو نفر هم در مورد حقانیت تو اختلاف پیدا نمی شد.

و علی (علیه السلام) به منزلش رفت (و بیعت نکرد) و خانه نشین شد، تا اینکه فاطمه (سلام الله علیها) وفات یافت؛ سپس بیعت کرد.»(1)

ابوبکر جوهری این روایت را با سند معتبر، از سعید بن کثیر بن عفیر ( که متولد سال 146 هو متوفای

سال 226 ها و از مشایخ بخاری و مسلم بوده ) نقل کرده است.(2)

ص: 97

این روایت که واضح ترین و مفصل ترین روایت در این زمینه است نیز، از ذکر وقایعی که در هنگام هجوم اتفاق افتاد و نحوه ی بردن امیرالمومنین (علیه السلام) برای بیعت، خود داری نموده است.

از نکات جالب توجه در این روایت، اشاره ی ابو عبیده جراح به نظام شیخوخیت است، آنجا که گفته است: « الان جوان هستی [، لذا نمی توانیم خلافتت را قبول کنیم ولی اگر در آینده زنده ماندی و عمرت طولانی شد ریش سفید شدی)، در آن صورت تو نیز برای خلافت شایستگی داری.»

«أنا حمید أنا عثمان بن صالح، حدثنی اللیث بن سعد بن عبد الرحمن الفهمی ، حدثنی علوان ، عن صالح بن کیسان ، عن حمید بن عبد الرحمن بن عوف ، أن أباه عبد الرحمن بن عوف ، دخل علی أبی بکر الصدیق رحمة الله علیه ، فی مرضه الذی قبض فیه ... ثم قال : مع أنک ، والحمد لله ما تأسی علی شیء من الدنیا ، فقال : « أجل إنی لا آسی من الدنیا إلا علی ثلاث فعلتهن وددت أنی ترکتهن ، وثلاث ترکتهن وددت أنی فعلتهن ، وثلاث وددت أنی سألت عنهن رسول الله علیه، أما اللاتی وددت أنی ترکتهن ، فوددت أنی لم أکن کشفت بیت فاطمة عن شیء ، وإن کانوا قد أغلقوا علی الحرب... .» (1)

ابو القاسم طبرانی نیز چنین روایت می کند:

حدثنا أبو الزنباع روح بن الفرج المصری ثنا سعید بن عفیر حدثنی علوان بن داود البجلی عن حمید بن عبد الرحمن بن حمید بن عبد الرحمن بن عوف عن صالح بن کیسان عن حمید بن عبد الرحمن بن عوف عن أبیه قال دخلت علی أبی بکر رضی الله عنه أعوده فی مرضه الذی توفی فیه ... ثم قال أما انی لا آسی علی شیء الا علی ثلاث فعلتهن وددت أنی لم أفعلهن وثلاث لم أفعلهن وددت أنی فعلتهن وثلاث وددت أنی سألت رسول الله علی عنهن فأما الثلاث اللاتی وددت أنی لم أفعلهن فوددت أنی لم أکن کشفت بیت فاطمة وترکته وأن أغلق علی الحرب.»(2)

طبق برنامه ی جوامع الکلم ، تمام رجال سند این روایت ثقه هستند، بجز علوان بن داود که منکر الحدیث معرفی شده است.

در ادامه، به طور مفصل به اثبات وثاقت علوان بن داود می پردازیم و اشکالاتش را پاسخ می دهیم.

ص: 99

عبد الله بن عدی متوفای 365 ه در مقدمه ی کتاب کامل ضعفایش می گوید:

« از راویان کسی نماند که در کتابم ذکر نکرده باشم، مگر اینکه ثقه با صدوق بودند.»(1)

ذکر نمی کند؛ بنابراین با این حساب، علوان از نظر ابن عدی و دارقطنی

و علوان بن داود را در این کتابش

ثقه یا صدوق بوده است.

همچنین وقتی که از دارقطنی درباره ی این حدیث سؤال شد، دارقطنی برای علوان، از لفظ «شیخ» و مختلف فیه» استفاده کرده(2) که از الفاظ تعدیل هستند و مثل این منکرین، او را دروغگو نخواند.

چهارم: کسانی که روایت علوان را معتبر شمرده اند نیز، او را راستگو و مورد اعتماد میدانستند که کمی جلوتر، از آنها یاد خواهیم کرد.

ثالثا: این عبارت، از کتاب ضعفای عقیلی نقل می شود، در حالی که آن کتاب از سه نفر روایت شده است

که هر سه مجهول هستند !

اما قول دوم (سخن عقیلی) هم اعتباری ندارد و به وثاقت علوان لطمه ای نمی زند؛ زیرا: اولا: همانطور که گفتیم: اعتبار خود کتاب ضعفای عقیلی، زیر سؤال است !

ثانیا: محقق کتاب ضعفای عقیلی (حمدی السلفی) درباره ی عقیلی می گوید: «لم أر للمؤلف ترجمة وافیة = شرح حال وافی برای مؤلف نیافتم!» یعنی شخصیت خود عقیلی زیر سؤال است. البته از متقدمین ، مسلمة بن قاسم که علمای اهل سنت تضعیفش کرده و به دروغگویی متهمش کرده اند، عقیلی را توثیق کرده است؟

ثالثا: عقیلی از متشددین است، تا جایی که به این خاطر مورد طعن شدید ذهبی قرار گرفته است:

«و این شخص، ابو عبد الله بخاری است و چه چشم گیر است که کتاب صحیح او پر است از حدیث علی بن مدینی و می گوید: نزد کسی کوچک نبودم بجز نزد علی بن مدینی و اگر حدیث علی و دوستش محمد و استادش عبد الرزاق، عثمان بن ابی شیبه، ابراهیم بن سعد، عفان، ابان عطار، اسرائیل، ازهر سمان، بهز بن اسد، ثابت بنانی و جریر بن عبد الحمید را رها می کردم، هر آینه در را می بستیم و خطاب قطع می شد و آثار می مرد و زندیق ها چیره می شدند و دجال خروج می کرد.

ای عقیلی، آیا عقل نداری و نمی دانی از چه کسانی سخن می گویی ؟!

و تنها از تو در ذکر این روش تبعیت کردیم، تا از آن ها دفاع کنیم و آنچه در رابطه ی با آن ها گفته شده را از آن ها از بین ببریم. گویا تو نمی دانی که هر یک از آن ها به مراتب از تو مطمئن ترند، بلکه از ثقه های بسیاری که در کتابت داخل نکردی مطمئن ترند و در این مورد هیچ محدثی شک ندارد و من دوست دارم ببینم که آیا موثق قابل اعتمادی که اشتباه نکرده و روایتی که عواقب داشته باشد را منفردا نقل نکرده است را می توانی به من معرفی کنی؟! بلکه موثق دارای حافظه، اگر روایاتی را منفردا نقل کند، بلند مرتبه تر و رتبه اش کامل تر و توجهش به علم حدیث و ضبط حدیث بیشتر خواهد بود و هیچ یک از کوچک ها و بزرگ ها نیستند مگر اینکه سنتی را منفردا نقل کردند تا به آن ها گفته شود که این حدیث پیگیری نشده است و همچنین نزد هر یک از

ص: 102

پیروان، علمی است که نزد دیگری نیست و هدف در اینجا این نیست و این قضیه در علم حدیث به طور شایسته بحث شده است.» (1)

رابعا: ابن حجر عسقلانی در شرح حال ثابت بن عجلان انصاری می نویسد:

«عقیلی گفته است: در حدیثش متابعت نمی شود و به دنبال آن، ابو الحسن بن القطان گفته است: آن ، متضررش نمی سازد مگر اینکه روایات منکر و مخالف با روایات افراد معتمد، از او زیاد باشد. امن ابن حجر میگویم: ] مطلب درست نیز همین است.»(2)

این تعبیر عقیلی، همان تعبیری است که درباره ی علوان به کار برده است، ولی عالم دیگر اهل سنت گفته است که این تعبیر، ضرری به وثاقت راوی نمی زند، مگر اینکه روایات منکر و مخالف ثقات زیادی داشته باشد و ابن حجر عسقلانی با آن موافقت کرده است !

اما قول سوم نیز ضرری به وثاقت علوان نمی زند؛ زیرا ابن یونس توثیق خاصی ندارد و در جایگاهی نبوده که بخواهد کسی را تضعیف یا توثیق بکند.

شیخ ابو وسیم محمد بن أمین دمشقی سلفی (یکی از گردانندگان سایت مشهور اهل الحدیث متعلق به وهابیت) درباره ی او می گوید:

ص: 103

«هیچ ترجمه یا توثیقی درباره ی ابن یونس از معاصرانش نیافتم؛ پس چگونه توثیقش درباره ی اشخاص قبول شود ؟ بله، در عدالت او شکی نداریم، ولی او با وجود علم زیادش، از بزرگان نقادی که درباره ی احادیث و راویان کاوش می کنند، نیست.»(1)

بودن حدیث، لازمه اش ضعف متن آن نیست، چه برسد به بطلانش. و گروهی مانند ابن صلاح نظرشان این است که منکر و شاذ مترادفند؛ و چه بسیار حدیث در صحیح بخاری که موصوف به شاذ است.»(1)

و کسی که زیاد چنین احادیثی را نقل کند، منکر الحدیث نامیده می شود و بلکه اگر بعضی روایاتش منکر باشد، به او منکر الحدیث گفته می شود:

شمس الدین سخاوی می گوید:

« اطلاق منکر بر راوی به دلیل اینکه فقط یک حدیث روایت کرده است، زیاد دیده می شود و همینطور است کلام شمس الدین ذهبی در ترجمه ی عبدالله بن معاویه الزبیری در میزان الاعتدال که گفته است: « اینکه حدیث شناسان در مورد برخی از روات می گویند: منکر الحدیث، به معنای آن نخواهد بود که تمامی احادیث وی منکر بوده باشد، بلکه اگر راوی ای روایاتی را بیان نموده باشد که بعضی از آنها منکر بوده باشد، به وی منکر الحدیث گویند».»(2)

و اینطور نیست که هرکسی که روایت منکری نقل کرد، تضعیف شود: ذهبی در ترجمه احمد بن عتاب المروزی می گوید:

هر کسی که روایت منکر نقل کند، نباید تضعیف شود.»(3)

ابن حجر عسقلانی در ترجمه حسین بن فضل البجلی می گوید:

ص: 105

«اگر بنا باشد هر کسی که روایت منکری را نقل کرده است ضعیف بدانیم و نام او را در ردیف ضعفا بیاوریم، هیچ یک از محدثان و راویان سالم نخواهند ماند. » (1)

و بلکه لفظ منکر الحدیث بر ثقات نیز اطلاق می شود: ابو الحسن دارقطنی می نویسد:

« از حاکم درباره سلیمان بن داود پرسیدم. پاسخ داد: او ثقه و مورد اعتماد است. گفتم: مگر وی روایات منکر ندارد؟ پاسخ داد: احادیث منکر را از راویان ضعیف نقل می کند؛ ولی خودش ثقه است.»(2)

شمس الدین سخاوی می نویسد:

«لفظ منکر الحدیث بر شخص ثقه نیز اطلاق می شود، آنگاه که از راویان ضعیف روایات منکر نقل بکند.»(3)

برای مثال: ذهبی، نعیم بن حماد که از شیوخ بخاری است را با وجود قائل بودن به امامتش، منکر الحدیث؛

اما ابن حجر عسقلانی آن را مردود دانسته است!

حافظ ابن حجر می نویسد:

« به خط ذهبی خواندم که این حدیث، اصل و شاهدی ندارد و نعیم در نقل آن تنها است و او با وجود امامتش، منکر الحدیث است.

می گویم: نعیم از شیوخ بخاری است و احدی در مورد او طعنه ای با دلیل نزده است و احمد و ابن معین او را ستایش کرده اند. » (4)

ذهبی کتابی دارد با عنوان «ذکر من تکلم فیه و هو موثق» که اسامی بازده تن از راویان را آورده که بعضی ها آنها را منکر الحدیث دانسته اند؛ ولی او در نهایت حکم به وثاقت آنها داده است.(5)

ص: 106

صالح بن کیسان مدنی که اصحاب کتب سته همگی از او روایت نقل کرده اند، مؤدب بود و فرزندان عمر بن عبد العزیز را در زمان امارتش بر مدینه ادب می کرد. »(1)

«ابن بکیر از لیث نقل کرده است که گفت: در مدینه با حجاج بودم و در آنجا بسیار پهن بود و من نعلین می پوشیدم و هنگامی که به درب مسجد می رسیدم، یکی را در می آوردم و داخل می شدم و یحیی بن سعید انصاری می گفت: این کار را نکن؛ چرا که تو پیشوایی هستی که به تو نگاه می شود.»(2)

اینکه دو راوی هم عصر باشند و امکان ملاقات با یکدیگر را داشته باشند، سخت ترین شرایط صحت حدیث است که شرط بخاری از این نوع است.

بنابراین این حدیث، با شروط بخاری صحیح است.

ابن عبد البر روایت دیگری را از لیث بن سعد از صالح بن کیسان نقل کرده است که مستقل بودن سند دوم را تأیید می کند:

حدثنا الحسن بن حجاج الزیات الطبرانی حدثنا الحسن بن محمد المدنی حدثنا یحیی بن عبد الله بن بکیر حدثنا اللیث بن سعد عن صالح بن کیسان عن ابن شهاب عن أبی أمامة بن سهل بن حنیف عن أبی سعید الخدری أنه سمع رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول بینا أنا نائم والناس یعرضون علی وعلیهم قمص فمنها ما یبلغ إلی الثدی ومنها دون ذلک وعرض علی عمر ابن الخطاب وعلیه قمیص یجره قالوا فما أولت ذلک یا رسول الله قال الدین .» (3)

بنابراین در این طریق، علوان بن داود وجود ندارد و سندش صحیح است.

ص: 109

و سعید بن منصور کسی است که ذهبی از او با عناوینی چون «حافظ، امام، ثقه، راستگو و از نگهدارندگان علم» یاد کرده است.(1)

خیر الدین زرکلی در شرح حال او می نویسد:

محمد رشید رضا: صاحب مجله ی المنار و یکی از رجال اصلاح اسلامی است. او از جمله ی یکی از نویسندگان، علمای حدیث، ادبیات، تاریخ و تفسیر است.»(1)

نسل بعدی بودند و اما کسانی که دارای نسل بعدی نبودند: محسن (علیه السلام) که سقط شد؛ محمد اصغر در کربلا کشته شد؛ عباس اصغر که گفته میشود در کربلا کشته شد ... .»(1)

خیر الدین زرکلی نیز در شرح حال نظام می نویسد:

« ابو اسحاق النظام (متوفای 231 ه) از پیشوایان معتزله است. جاحظ گفته است: اوائل می گویند: در هر هزار سال یکبار، مردی می آید که بی نظیر است؛ پس اگر این مطلب صحت داشته باشد، ابو اسحاق از آن ها است. در علوم فلسفه تبحر داشت و بر بسیاری از کتاب های رجال فلسفه از طبیعیون و الهیون اطلاع داشت و نظرات خاص خودش را داشت که در آن ها فرقه ای از معتزله که به خاطر انتسابش به او نظامیه نامیده میشوند، از او تبعیت می کنند.»(1)

و جاحظ کسی است که ذهبی درباره ی او می گوید: «جاحظ، علامه ی متبحر و صاحب فنون، اهل بصره، معتزلی مذهب، صاحب تألیفات و شاگرد نظام بود.»(2)

محاسن زیبا و صداقت در گفتار و خوش مشرب و دارای علم زیاد و خشوع و عبادت و تهجد بسیار و همیشه با وضو بود. ابن ابی طیء در تاریخش از او بسیار تمجید کرده است. در سال 588 فوت کرد.»(1)

و آنچه که این نقل علامه ابن شهر آشوب را تأیید می کند، این سخن گنجی شافعی است:

«فاطمه (سلام الله علیها)بعد از پیامبر به پسری را سقط کرد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) او را محسن (علیه السلام) نامیده بود و این چیزی

است که نزد هیچ یک از اهل نقل یافت نمی شود مگر در نزد ابن قتیبه.»(2)

ولی در نسخه های فعلی کتاب معارف ابن قتیبه، فقط این عبارت دیده می شود: «وأما محسن بن علی فهلک وهو صغیر ؛ و اما محسن بن علی در کودکی از دنیا رفت.»(3)

و مطاعن صحابه بود و مردی بر او می خواند که عمر با لگد، فاطمه (سلام الله علیها) را زد تا اینکه محسن (علیه السلام) را سقط کرد ..؛ پس با او موافقت کرد و من روایتش را ترک کردم...»(1)

ذهبی بعد از نقل سخن دولابی، به شدت به ابن ابی دارم می تازد و با الفاظ زشت او را مورد هجمه قرار میدهد؟

از این توصیفات، روشن می شود که ابن ابی دارم ابتدا سنی بوده و سپس در آخر عمرش شیعه شده است و درست به همین دلیل است که ذهبی در ابتدا از او تعریف و تمجید می کند و سپس او را دروغگو میشمارد و سخن حافظ محمد بن حماد الدولابی، از علمای بزرگ اهل سنت و معاصر ابن ابی دارم، نیز به همین نکته اشاره دارد.

اما نکته ی قابل توجه دیگر این است که حاکم و ذهبی، روایات ابن ابی دارم در مستدرک را صحیح دانسته اند!(2)

نکته ی دیگری که شیعه نبودن ابن ابی دارم را تأیید می کند، نام بردن از او در کتاب های شیعه به عنوان

یکی از مشایخ حشویه می باشد:

محمد بن أبی دارم الیمامی أبو بکر: لم یذکروه أحد مشائخ الحشویة»(3)

حشویه هم که از اهل سنت هستند، همانطور که معلمی یمانی گفته است:

ص: 120

پس گویا استاد (علامه کوثری) به این مطلب اشاره داشته و گویا وابصی (عبد السلام بن عبد الرحمن) را از حشویه دانسته است. و منظورش از حشویه، اهل سنت هستند؛ نظیر امام احمد بن حنبل و اصحاب و موافقانش .»(1)

اهل سنت در علم رجالشان قاعده ای دارند با این مضمون که اگر راوی مثلا به رفض متهم شد، به کتابهای رجال شیعیان مراجعه می شود؛ آنگاه اگر نام آن راوی متهم به رفض در آن کتاب ها به عنوان راوی شیعه ذکر شده باشد، ادعای شیعه بودنش را می پذیریم و الا خیر.

محمد جمال الدین قاسمی، از علمای علم حدیث اهل سنت (متوفای 1332ه)، می نویسد:

می گویم: اینجا مسئله ای است که باید به آن توجه نمود که اصحاب جرح و تعدیل، بسیاری را در کتاب هایشان می شمارند که به بدعت منسوب شده اند و استنادشان در این مورد، همان است که در مورد یکی از آنها گفته می شود که او از شیعیان است یا از خارج شدگان از دین یا ناصبی یا غیر از اینها.

با این وجود که سخن از آنها به آنچه ذکر شد، گاهی سخن پراکنی یا دروغ است و من از کتاب های شیعه به کتاب کشی و نجاشی مراجعه کردم و بجز دو راوی به نام های ابان بن تغلب و عبدالملک بن اعین که سیوطی به نقل از گذشتگان در کتابش «التقریب ممن خرج لهم الشیخان» آنها را منسوب به شیعه کرده و 25 نفر شمرده است، در آن کتاب ها ندیدم و در مورد بقیه در آن دو کتاب چیزی ندیدم و از این، علم مهم و فایده جدیدی به دست آوردم که در مورد کسی که به بدعت منتسب می شود، باید به کتابهای اصحابشان مراجعه کرد که در آنها، اصلی از جعلی، و معروف از نامشخص ظاهر می شود و نظیر این، همان است که من بر آن دلیل آوردم و آن این است که در اقوال فرقه به کتابهای متداول مراجعه شود، تا سینه به آن آرام شود و الا چه بسیار سخنانی که بر مذهبی دروغ بسته می شود یا بر عکس یا بدون شروط نقل می شود و کسی که تحقیق کند و به اصول مراجعه کند، آن را می داند؛ بلکه از شارحین دیده ام کسی را که، لفظش را لغوی ضبط می کند و نسبت می دهد و با مراجعه به منسوب، اشتباه در ماده ظاهر می شود؛ پس به این فایده توجه کن و بر آن مواظبت کن.»(2)

ص: 121

« ابو جعفر نقیب که رحمت خدا بر او باد، سرشار از علم، دارای عقل صحیح و منصف در جدال بود و اگرچه علوی بود، اما تعصب در مذهب نداشت. او به فضائل صحابه اقرار می کرد و شیخین (ابو بکر و عمر) را مدح می گفت.» (1)

و در جای دیگر می نویسد:

النقیب ابو جعفر، امامی مذهب نبود بلکه زیدی بوده است و از گذشتگان (صحابه) برائت نمی جست و به قول مسرفین شیعه راضی نبود، ولی آنچه از کلام بر زبانش جاری می شد، به صورت بحث و جدل بین من و او بود.»(2)

ابن کثیر دمشقی نیز او را چنین می ستاید:

«یحیی بن محمد علوی حسینی، نقیب طالبیون در بصره بعد از پدرش و شیخی ادیب، فاضل، عالم به فنون زیاد؛ از جمله علم انساب و ایام عرب و اشعارشان بود و بسیاری از آن ها را حفظ بود و از مجالسان خلیفه الناصر لدین الله عباسی بود.»(3)

خلاصه اینکه ابو جعفر النقیب اگرچه سنی نبود، اما شیعه نیز نبود، بلکه زیدی مذهب بدون تعصب و بی طرف بوده است که با دیدن روایاتی که به او رسیده بود، به این جریان باور داشت، ولی از ترس نمی توانست اظهار کند.

« ابن عباس گفت: روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) نشسته بود، امام حسن (علیه السلام) بر او وارد شد، دیدگان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) که بر او افتاد، اشک آلود شد؛ سپس امام حسین علیه السلام بر آن حضرت وارد شد، مجددا پیامبر عیله گریست. در پی آن دو، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و امیر المومنین (علیه السلام) اما وارد شدند، اشک پیامبر عید با دیدن آن دو نیز جاری شد. وقتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) علت گریه بر فاطمه(سلام الله علیها)را پرسیدند، فرمودند:

... زمانی که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را دیدم، به یاد آوردم که بعد از من با او چه رفتاری میشود و همانند این است که من با او هستم و می نگرم که اهانت وارد خانه اش شده و حرمتش هتک گردیده و حقش غصب شده و ارتش گرفته شده است. پهلویش شکسته و جنینش سقط شده است. این در حالی است که مرا به اندوه می خواند، ولی جواب داده نمی شود و کمک می خواهد و کسی او را یاری نمیدهد؛ پس همواره بعد از من غصه دار، داغدار و گریان است. گاهی به یاد می آورد که وحی از خانه او قطع شده و گاهی دوری مرا از خاطر می گذراند. وقتی ظلمت شب همه جا را فرا می گیرد، از این که مانن؛ همیشه، صدای مرا - که در نماز شب، قرآن می خواندم - نمی شنود، احساس غربت و تنهایی می کند. سپس می بیند که حرمتش شکسته شده، در حالی که در زمان حیات پدرش عزیز و مورد احترام بوده است ....

پس خداوند متعال، فاطمه (سلام الله علیها)را به من ملحق می نماید و او اولین فرد از اهل بیت من است که بر من وارد می شود. سپس بر من وارد می شود، در حالی که غصه دار و داغدار و ناراحت است. حق او را به ظلم گرفته اند و او را به قتل رسانده اند...»(1)

ص: 124

شمس الدین ذهبی که از شاگردان جوینی است، در چندین کتابش از او با عناوینی همچون: «الامام المحدث، الإمام الکبیر، الإمام الزاهد، الأوحد، الأکمل، فخر الاسلام، شدید الاعتناء بالروایه وتحصیل الأجزاء، الشیخ القدوة، صاحب حدیث واعتنی بالروایه، المحدث، شیخ المشایخ و ...» یاد کرده است.(1)

صلاح الدین صفدی متوفای 764 ها نیز در شرح حال جوینی می گوید:

«صدر الدین جوینی شافعی ابراهیم بن محمد امام، زاهد، محدث و شیخ خراسان بود ... از ابن الموفق اذکانی رفیق موید طوسی و جماعتی در شام، عراق و حجاز، حدیث استماع نمود و به این کار (یعنی شنیدن و نوشتن حدیث) بسیار علاقمند بود. او حدیث نوشت و تحصیل نمود. زیبا روی، خوش خوان، دیندار و با وقار بود و قازان (پادشاه مغول ایران به دست او مسلمان شد. » (2)

مرکز فتوای اسلام وب هم در جواب استفتائی، جوینی را سنی دانسته است و اما در مورد محدود کردن اسامی این امامان، چیزی در کتاب های مورد اعتماد اهل سنت نیامده است، تا جایی که می دانیم؛ پس چگونه این روایت، [خلفای پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) را بر آن امامان، مخصوص می کند ؟ و قندوزی متوفای سال 1294 ه یا ابو اسحاق حموینی متوفای سال 722 ه؛ هر یک از این دو نفر این روایت را در کتابی نقل کرده اند که در نسبتش به آنها شک می شود، به خصوص که آن دو سنی هستند و آنچه که در کتاب گنجانده شده، مربوط به اهل سنت نیست و به همین خاطر، بعضی از اهل علم در نسبت این دو کتاب

ص: 125

به این دو نفر تشکیک کرده اند و مؤیدش این است که ما ذکری از این دو کتاب یا نقل از آن دو در چیزی از هزاران کتاب اهل سنت که در دست داریم، نمی یابیم.»(1)

اما در صحت انتساب کتاب فرائد السمطین به جوینی، همین بس که زرندی حنفی که معاصر جوینی و متوفای 747 ه بوده، از آن حدیث نقل کرده و آن را متعلق به جوینی دانسته است:

«نقل الشیخ الامام العالم صدر الدین إبراهیم بن محمد المؤید الحموی (رحمه الله) فی کتابه ، فضل أهل البیت (ع) : بسنده إلی عبد الله بن مسعود (رضی الله عنه) قال ... .»(2)

و جالب اینکه، اسم کتاب زرندی، بسیار شبیه به اسم کتاب جوینی است.

خیر الدین زرکلی در شرح حال زرندی حنفی می نویسد:

«شمس الدین زرندی: فقیه حنفی و از علمای حدیث اهل مدینه است. بعد از پدرش متولی تدریس در آن شد؛ بعد از سال 742 ه به شیراز کوچ کرد و متولی منصب قضاوت آنجا شد تا اینکه از دنیا رفت. او کتاب هابی دارد؛ از جمله: درر السمطین فی مناقب السبطین .»(3)

اسماعیل پاشا نیز به صراحت این کتاب را به جوینی نسبت داده و جالب اینکه تاریخ اتمام تألیف آن را نیز بیان کرده است:

فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین لأبی عبد الله إبراهیم بن سعد الدین محمد بن ابی بکر بن محمد بن حمویة بن محمد الجویلی المعروف بالحموی فرغ منه سنة 716 » (4)

ص: 126

جهت دشمنی آنان با رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم) و تردید در پیامبری حضرت بود، و اینان (شیعیان) شاعران را دعوت نموده و مجالس عزا در این باره برپا می دارند و از مردم پیمان ها می گیرند و آنان را سوگندهای سختی میدهند...(1)

جواب تکمیلی این شبهه که روایات شیعه از ائمه درباره ی به شهادت رسیدن حضرت زهرا (سلام الله علیها) و سقط شدن حضرت محسن (علیه السلام) است را در شبهه ی هفتم آورده ایم.

و نیز بشارت ملائکه به حضرت مریم(سلام الله علیها)که خبر از تولد حضرت عیسی مسیح (علیه السلام) در آینده دادند:

«إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ وَجِیهًا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ»

«[یاد کن] هنگامی را که فرشتگان گفتند ای مریم خداوند تو را به کلمه ای از جانب خود که نامش مسیح عیسی بن مریم است مژده می دهد ... .»(1)

ثانیا: از قدیم، کسانی بودند که تبحر خاصی در تشخیص جنسیت فرزند قبل از تولد داشته و با توجه به یک سری علائم خاص، جنسیت فرزند را قبل از تولد، مشخص می کردند که این افراد «قابله» نام داشتند !

ثالثا: اهل سنت شبیه این قضیه را به عنوان یکی از کرامات ابوبکر ذکر نموده و هیچ اشکالی بر آن ندیده اند. آنها می گویند: زمانی که مرگ ابوبکر فرا رسید، به دخترش عایشه گفت: مالی که از من به ارث می برید برای تو و دو برادر و دو خواهرت می باشد. عایشه از این سخن پدرش تعجب کرد و گفت: من فقط یک خواهر دارم و آن هم اسماء است! ابوبکر گفت: بچه ای که در شکم دختر خارجه است، من آن را دختر می بینم!

این روایت را مالک نقل کرده و ألبانی تصحیحش کرده است. (2)

رابعا: روایتی در کتب شیعه از امیر المومنین (علیه السلام) داریم که فرمودند:

«فرزندانتان را نامگذاری کنید، قبل از اینکه متولد شوند؛ پس اگر ندانید که پسر هستند یا دختر، پس آنها را به نامهایی که مشترک برای پسر و دختر باشد، نامگذاری کنید. پس اگر آنها را سقط کردید، زمانی که شما را در قیامت دیدار کردند، در حالی که آنها را نامگذاری نکرده بودید، سقط به پدرش می گوید: چرا مرا نامگذاری

ص: 130

نکردی؟! در حالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)، محسن (علیه السلام) را قبل از تولدش نامگذاری کرد.»(1)

بیرون باز می شد و در کوچه قرار داشت.

پاسخ قسمت دوم شبهه:

یکی از شبهاتی که اخیرا برخی از وهابی ها آن را با مانور فراوان و سر و صدای زیاد مطرح کرده اند، همین شبهه است.

اما با بررسی روایات موجود در کتاب های شیعه و سنی، این نتیجه به دست می آید که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) خانه های مدینه دارای درهای چوبی بوده است. موارد بسیاری می توان به عنوان شاهد نقل کرد که ما به چند نمونه اشاره می کنیم

یکم: باز کردن درب خانه با کلید در قرآن

خداوند در قرآن کریم به صحابه و دیگر مسلمانان اجازه می دهد که از خانه هایی که کلید آن در اختیار آنان هست، غذا بخورند:

«لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی أَنْفُسِکُمْ أَنْ تَأْکُلُوا مِنْ بُیُوتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ آبَائِکُمْ أ... أَوْ مَا مَلَکْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِیقِکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْکُلُوا جَمِیعًا أَوْ أَشْتَاتًا»

«بر نابینا و افراد لنگ و بیمار گناهی نیست که با شما هم غذا شوند)، و بر شما نیز گناهی نیست که از خانه های خودتان بدون اجازه خاصی ] غذا بخورید و همچنین خانه های پدرانتان ... یا خانه ای که کلیدش در اختیار شماست، یا خانه های دوستانتان، بر شما گناهی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید.»(1)

بی تردید خانه ای که در چوبی و یا آهنی نداشته باشد، داشتن کلید برای آن بی معنا خواهد بود. در حدیث ذیل نیز با صراحت سخن از باز کردن در اتاق به وسیله کلید است:

پس عمر برخاست و ما نیز همراه او برخاستیم و به اتاق بالا رفتیم؛ پس عمر کلید را از کمربندش بیرون

ص: 132

آورد و در را باز کرد ... [محقق کتاب، دکتر عطیه الزهرانی می گوید: ] سند این حدیث صحیح است.»(1)

دوم: دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) به بستن درها در شب مسلم در صحیحش چنین روایت می کند:

«ابو حمید می گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) به ما امر کرد که شب ها ظروف آب را در گوشه ای قرار دهیم و نیز دستور

داد که شب هنگام درها را ببندیم.»(2)

سوم: جنس در خانه ی عایشه از چوب عرعر یا ساج بود بخاری از محمد بن ابی فدیک روایت می کند که گوید:

محمد بن هلال خانه های همسران پیامبر عله را دیده است که پوششی بافته شده از مو بوده است. از وی در باره خانه عایشه پرسیدم. گفت: در خانه اش به طرف شام باز می شد. پرسیدم: یک لنگه داشت یا دو النگه؟ گفت: یک لنگه بیشتر نداشت. گفتم: جنسش از چه بود؟ گفت از چوب درخت عرعر یا ساج. »(3)

ص: 133

لازم به ذکر است که در همین روایت، درگیری حضرت علی (علیه السلام) با عمر بن خطاب نیز گزارش شده است.

2. روایت حضرت علی (علیه السلام):

سلیم گفت: در آن سال عمر بن خطاب به خاطر شعر ابو مختار همه کارگزارانش را به نصف اموالشان

جریمه کرد، ولی قنفذ عدوی را چیزی جریمه نکرد.

ابان گوید: سلیم گفت: علی (علیه السلام) را ملاقات کردم و از آنچه عمر کرده بود، پرسیدم. فرمود: آیا می دانی چرا از قنفذ دست برداشت و او را چیزی جریمه نکرد؟ گفتم: نه. فرمود: زیرا او کسی است که فاطمه(سلام الله علیها)را هنگامی که میان من و مهاجمان حایل شد، با تازیانه زد که بر اثر آن درگذشت و کبودی تازیانه بر بازوی حضرتش همچنان باقی مانده بود.»(1)

همچنین مرحوم عیاشی (متوفای 320ه) نیز این قضیه را از امام باقر (علیه السلام) یا امام صادق (علیه السلام) نقل کرده

است که فرمودند:

هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) قبض روح شد و آن اختلافات درگرفت ... حکومت وقت در مرتبه سوم مردی را که نام او قنفذ بود، فرستاد، فاطمه(سلام الله علیها)میان او و علی (علیه السلام) ایستاد و حائل شد، در این هنگام قنفذ ضربتی بر فاطمه (سلام الله علیها) وارد آورد.»(2)

این دیدگاه، مؤیدی نیز دارد که با سند معتبر از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که فرمودند:

حضرت زهرا (سلام الله علیها) ..... از دنیا رفت و سبب وفات آن حضرت نیز این بود که قنفذ غلام عمر به دستور او با

ص: 135

غلاف شمشیر، ضربه ای به او زد که محسن (علیه السلام) را سقط کرد و به خاطر آن به شدت بیمار شد.»(1)

ثانیا: برفرض این که واکنشی نشان نداده است، به همان دلیلی بوده که پیامبر میله در مکه مکرمه با چشم خود می دیدند که جناب سمیه را با وضع بسیار بدی، شکنجه می دادند، اما کاری نداشتند و می فرمودند:

«ای خاندان یاسر، بر شما باد صبر؛ چرا که موعد شما بهشت است.»(2)

یا به همان دلیلی بود که حضرت ابراهیم السلام ، از همسرشان دفاع نکردند. بخاری چنین روایت می کند:

«ابو هریره گوید: پیغمبر عله فرمود: ابراهیم عیلام (حتی بحسب ظاهر و برای مصلحت هم خلاف نگفته است مگر سه بار ... (اما سخن سومش که نفع خود و سلامت جانش در آن بود، هنگامی بود که ابراهیم (علیه السلام) با همسرش (سارا) به شهری رفتند که حاکم آن از ظالمان روزگار بود، به او خبر دادند که شخصی به شهر آمده است و زن زیبایی که از هر کسی زیباتر است همراه دارد، کسی را نزد ابراهیم علایم فرستاد. او را به نزد خود احضار نمود، درباره سارا از او پرسید، گفت: این زن کیست؟ ابراهیم السلام گفت: خواهر من است، سپس به نزد سارا برگشت و گفت: ای سارا! به جز من و شما بر روی زمین مسلمان و ایمان داری وجود ندارد، این ظالم در مورد شما از من پرسید، گفتم: خواهر من است، شما هم مرا تکذیب نکن (چون اگر این پادشاه می فهمید سارا زن ابراهیم است به منظور گرفتن سارا قصد کشتن ابراهیم را می کرد).

ان ظالم کسی را به دنبال سارا فرستاد. وقتی که سارا پیش او رفت، آن ظالم خواست سارا را در برگیرد؛ ولی دست و پاهایش سست شد، و مثل انسان مبتلا به صرع به زمین افتاد، به سارا گفت: از خدا بخواه تا خوب شوم، دیگر ضرری را به شما نمی رسانم. سارا برایش دعا کرد و خوب شد، اما باز به سارا حمله ور شد، این بار هم مانند بار اول یا شدیدتر به حالت صرع به زمین افتاد، گفت: از خدا بخواه خوب شوم، دیگر کاری به شما ندارم. سارا باز از خدا خواست خوب شود، فورا خوب شد، آنگاه حاکم ظالم یکی از دربانان خود را خواست، گفت: این انسان نیست که شما برای من آورده اید، بلکه یک شیطان و جادوگر را آورده اید؟

کار

ص: 136

آن ظالم، هاجر را به عنوان خادم به سارا بخشید، و به نزد ابراهیم السلام برگشت. و ابراهیم السلام در حال نماز خواندن بود، با دست به سارا اشاره کرد و گفت: چه شد؟ سارا گفت: خداوند حیله و شر آن کافر را رفع نمود، وهاجر را به عنوان خادم به ما داد. »(1)

البته همین قضیه را شیعه به گونه ای متفاوت نقل کرده است که بر خلاف روایت اهل سنت، نشان از غیرت عالی حضرت ابراهیم (علیه السلام) دارد.(2)

ثالثا: حضرت علی (علیه السلام) مأمور به صبر بودند، همانطور که احمد بن حنبل با سند صحیح روایت کرده است

که حضرت علی بن ابیطالب (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) نقل کردند که آن حضرت فرمودند: به زودی بعد از من اختلاف یا امری اتفاق خواهد افتاد؛ پس اگر توانستی که صلح کنی، همین کار را بکن.»(3)

احمد شاکر سند این روایت را تصحیح کرده و هیثمی نیز همه ی رجال سندش را ثقه دانسته(4) و برنامه ی جوامع الکلم سندش را در متابعات و شواهد حسن دانسته است.(5)

در کتاب شلیم بن قیس هلالی نیز آمده است که وقتی عمر بن خطاب وارد خانه شد، امیرالمومنین (علیه السلام)

ص: 137

با او درگیر شد و سپس با یادآوری دستور صبر از جانب رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) ، از کشتن او منصرف شد:

علی السلام از جا پرید، یقه عمر را گرفت و او را از جا کند و بر زمین کوبید، گردنش را گرفت و با بینی بر زمین زد. می خواست او را بکشد که به یاد گفته رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) و وصیت آن حضرت افتاد. پس گفت: به خدایی که محمد عه را به نبوت گرامی داشت، ای پسر صهاک! اگر عهد و پیمان خدا و رسولش نبود، هر آینه می دانستی که نباید به خانه ام وارد شوی.»(1)

رابعا: مشابه همین قضیه را اهل سنت برای عثمان نقل کرده اند و اشکالی بر آن ندیده اند. آن ها روایت

کرده اند که:

« ابوسهله، غلام عثمان، از عثمان در یوم الدار (روزی که عثمان در خانه اش محاصره شده بود) نقل میکند که عثمان گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به من وصیتی کرده و عهد و پیمانی بسته که من بر آن وصیت صبر میکنم.»(2)

این روایت را ترمذی نقل و تصحیح کرده(3) و ألبانی نیز آن را در صحیح سنن ترمذی آورده است.(4)

حاکم نیشابوری نیز همین روایت را با تفصیل بیشتر نقل و سندش را تصحیح کرده و ذهبی نیز نظر او را تأیید نموده است:

«ابو سهلة، غلام عثمان، از عایشه نقل می کند که گفت : رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به من فرمود: یکی از اصحابم را بگویید نزد من بیاید یا اینکه فرمود: ای کاش یکی از اصحابم نزد من می بود. عایشه می گوید: گفتم: آیا منظور شما ابوبکر است؟ حضرت فرمود: خیر، گفتم: آیا منظور شما عمر است؟ حضرت فرمود: خیر، گفتم: آیا منظور شما پسر عمویت علی است؟ حضرت فرمود: خیر، گفتم: آیا فرد مورد نظر شما عثمان است؟ حضرت فرمود: بله، عایشه می گوید: در این هنگام عثمان آمد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به من گفتند: برخیز ( و از اینجا برو)، در این هنگام حضرت آهسته مطلبی را به عثمان گفتند (رازی را به او فرمود) و رنگ عثمان تغییر کرد.

ص: 138

که عثمان را محاصره کرده بودند و می خواستند او را به قتل برسانند، به او گفتیم: آیا با آنها نمی جنگی ؟ عثمان گفت: نه، با آنها نمی جنگم، همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) مرا به امری وعده داده است و من نیز بر آن وعده صبر میکنم.»(1)

حال ببینیم که عثمان بر چه وقایعی صبر نمود و واکنشی از خود نشان نداد:

1.آتش زدن درب خانه

ابن اثیر جزری می نویسد:

«وقتی عثمان درب خانه را به روی مصری ها که برای قتلش آمده بودند بست، نیار بن عیاض که از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) بود، با صدای بلند خطاب به عثمان گفت: مردم را رها کن و از حکومت کناره گیری کن، در این هنگام کثیر بن الصلت الکندی که از اطرافیان عثمان بود، نیار بن عیاض را هدف تیر قرار داد و او را به قتل رسانید. وقتی مصری ها این صحنه را مشاهده کردند، خطاب به عثمان گفتند: قاتل نیار بن عیاض را به ما تحویل بده تا او را در مقابل وی به قتل برسانیم. عثمان گفت: شما قصد کشتن مرا دارید و من مردی را که پیاری ام نموده، به شما تحویل نمی دهم. وقتی مصری ها پافشاری عثمان را دیدند، به طرف درب خانه حمله کردند و هیچ یک از افرادی که جلوی در بودند مانع حمله آنها نشدند، درب خانه قفل بود و آنها نتوانستند وارد شوند؛ لذا آتش آوردند و درب خانه و سایبان بالای آن را به آتش کشیدند ... .»(2)

ص: 139

٢. جسارت به همسر عثمان

مورخین؛ از جمله طبری (1)و ابن کثیر دمشقی(2) نوشته اند: سودان بن حمران آمد تا ضربه ای به عثمان بزند، در این هنگام نائله همسر عثمان خود را بر روی عثمان انداخت و ( تیغ ) شمشیر سودان را در دست گرفت و کشید؛ خون از انگشتانش بیرون زد و انگشتان دستش قطع شد. نائله [ از شدت دردا روی برگرداند. سودان به زن عثمان جسارت کرد (کار زشتی مرتکب شد که از نقل آن شرم داریم) ... و بعد ضربه ای به عثمان زد و لا او را به قتل رسانید.

٣. جسارت به أم حبیبة (همسر پیامبر ) ابن کثیر نقل می کند که در آن روز به أم المؤمنین أم حبیبه، همسر پیامبر اکرم علیا، نیز جسارت کردند:

ام المؤمنین أم حبیبه، همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)، سوار بر قاطری به همراه خادم هایش به قصد دیدار با عثمان آمد، مردمی که خانه عثمان را محاصره کرده بودند به او گفتند: چرا به اینجا آمده ای؟ او گفت: وصیتهایی نزد عثمان از بنی امیه در مورد یتیمان و بیوه زنان وجود دارد که من میخواهم که این مطلب را به او گوشزد کنم، اما مردم او را دروغگو پنداشتند و به همین سبب بر او بسیار سخت گرفتند و افسار قاطر او را بریده و قاطرش را رم دادند. نزدیک بود ام حبیبه از بالای مرکب بیفتد یا اینکه از بالای مرکب به زمین افتاد تردید از ابن کثیر است و اگر مردم دور او را نمی گرفتند و قاطر او را مهار نمی کردند، نزدیک بود کشته شود و نزدیک بود حادثه بزرگی رخ دهد.»(3)

حتی به نقل ابن کثیر، عایشه از ترس اینکه همان بلایی که بر سر ام حبیبه آمده، بر سرش نیاید، به حج رفت:

ص: 140

«وقت حج رسید؛ پس عایشه در آن سال به حج رفت. به او گفته شد: اگر بمانی و حج نروی بهتر است، چه بسا آن قوم تو را بترسانند ( و این سفر برای تو خطر آفرین شود ). عایشه در جواب گفت: من می ترسم اگر علیه آنها نظری دهم بر من سخت گیرند و مانند ام حبیبه مرا نیز مورد اذیت و آزار قرار دهند؛ بنابراین تصمیم بر خروج از مدینه و مسافرت به حج گرفته ام.» (1)

کرده بودی و دست دو پسرت حسن و حسین را گرفته بودی و به خانه یکایک مجاهدان و پیشگامان در اسلام رفتی و آنان را به یاری خویش علیه ابو بکر فراخواندی به جز این چهار نفر: سلمان، ابو ذر، مقداد و زبیر، کسی تو را پاسخ نداد ... .»(1)

دلیل دیگر این کار می توانست حفظ خون شیعیان باشد، به طوری که آن ها با اقتدا به امامان معصوم

م ، اسامی فرزندانشان را به نام های سرکردگان دشمنان اهل بیت علیهم السلام بگذارند. از این رو است که در میان اصحاب ائمه ایم، به نام هایی چون عمر بن یزید بیاع السابری، عمر بن اذینه، عمر بن ابی شعبه حلبی، عمر بن ابی زیاد، عمر بن ابان کلبی، عثمان بن سعید العمری (یکی از چهار نایب خاص امام زمان )، یزید بن عمر بن طلحه، یزید بن عبد الملک، یزید بن حاتم، شمر بن زیاد و ... بوده است!

جالب اینکه در یکی از روایات شیعه، از احمد بن عمره نقل شده است که می گوید:

« به سوی امام رضا (علیه السلام) سفر کردم، در حالی که همسرم حامله بود؛ پس این موضوع را به اطلاع امام رساندم و عرض کردم که از خدا خواسته ام که فرزندم را پسر قرار دهد. پس امام السلام فرمود: او پسر است؛ پس اسمش را عمر بگذار ! پس من گفتم: تصمیم گرفته بودم که اسمش را علی بگذارم و به خانواده ام هم چنین امر کرده ام. امام عالیم بار دیگر فرمود: اسمش را عمر بگذار. پس من بازگشتم و به کوفه رفتم، در حالی که پسری برایم متولد شده بود که اسمش را علی گذاشته بودند؛ پس من او را عمر نامگذاری کردم. پس همسایگانم به من گفتند: بعد از این، هیچ چیزی از حرف هایی که در مورد تو حکایت می شود را باور نمی کنیم. پس من دانستم که امام رضا ع سلام به من از خودم با بصیرت تر است.»(2)

ص: 142

ثانیا: اگر نامگذاری نشانه روابط خوب است، پس چرا خلفا هیچ کدام از فرزندان خود را علی، حسن و حسین ، نامگذاری نکردند؟!

چه خوش بی مهربانی هر دو سر بی *** که یکسر مهربانی درد سر بی

ثالثا: همانطور که گفتیم، نام برخی از اصحاب ائمه علیهم نام های دشمنانشان بوده است، حتی نام یکی

از آن ها، شمر بن یزید بود !! با نام فرزند امام سجاد علیه السلام ، عبید الله بود. آیا این به خاطر عبید الله بن زیاد

بود؟! و نیز نام تعدادی از فرزندان صحابه به نام سران کفار و مشرکین بوده است؛ از جمله نام فرزند عثمان ،

عمرو بوده است که همنام عمرو بن عبدود و ابو جهل است و از این روست که شیخ الاسلام وهابیان، ابن تیمیه

می گوید:

«از حماقت های دیگر روافض، عدم نامگذاری فرزندان شان به اسم ابوبکر، عمر و عثمان است. روافض حتی از معامله با افرادی که چنین اسم هایی دارند، پرهیز می نمایند، در حالی که بدیهی است حتی اگر آن ها کافرترین مردم هم باشند، باز پرهیز از نامگذاری با اسامی آن ها هیچ وجهی ندارد، همچنانکه نام بعضی از صحابه ولید بود... علاوه بر این، نام بعضی از صحابه عمرو بوده است، در حالی که عمرو بن عبدود مشرک بوده، و نام اصلی ابو جهل نیز عمرو بن هشام بوده است.

خالد بن سعید بن عاص از سابقان نخستین بوده و خالد بن سفیان هذلی از مشرکان بوده است.

نام بعضی از صحابه هشام بوده است، مانند: هشام بن حکیم، در حالی که نام پدر ابوجهل نیز هشام بوده است.

نام بعضی از صحابه عقبه بوده است، مانند: ابومسعود عقبه بن عمرو بدری، و عقبة بن عامر جهنی، در حالی که نام یکی از مشرکان عقبه بن أبی معیط بوده است.

نام بعضی از صحابه علی و عثمان بوده است، در حالی که در بین مشرکان نیز این اسامی وجود داشت، مانند: علی بن أمیة بن خلف که در روز بدر بر کفر و ضلالت کشته شد، عثمان بن طلحه که قبل از مسلمان شدن کشته شد، و کفار بسیار دیگری که دارای اسم علی و عثمان بوده اند.

ص: 143

بنابراین پیغمبر علیه و یارانش از هیچ اسمی تنها به این علت که نام یکی از کفار است، کراهت نداشته اند. و حتی به فرض کافر بودن (منافق بودن) مسلمانانی که این اسامی را داشته اند، باز هم کراهت از این نامها وجهی ندارد؛ زیرا بدیهی است که پیغمبر علیه آنها را با همین اسامی صدا می زده است و مردم نیز همین گونه بوده اند.

و بسیاری از روافض گمان می کنند که آن خلفا منافق بوده اند، و پیغمبر علیه نیز می دانست، ولی این نیز دلیل مناسبی نیست؛ زیرا به فرض صحت این گمان نیز، باید گفت: آیا پیغمبر علیه آنها را با این اسامی صدا می زد یا نه؟

علی بن ابی طالب (علیه السلام) نیز فرزندانش را با همین اسامی نامگذاری کرده است؛ بنابراین ثابت می شود که از دیدگاه اسلام، گذاشتن این اسامی بر فرزندان - چه آن خلفا کافر بوده باشند و چه مسلمان - جایز است، و هرکس از صدا زدن افراد با این اسامی کراهت داشته باشد، باید شدیدترین مخالف دین اسلام باشد.

باید به این نکته نیز اشاره کرد که چنانچه نام شخصی علی یا جعفر یا حسن یا حسین و یا از این قبیل باشد، روافض با وی معامله می کنند، و او را اکرام می نمایند، در حالی که در آن برای آن ها دلیلی نیست بر اینکه او از آن ها (شیعه) است، بلکه اهل سنت نیز به این اسامی نامگذاری می کنند؛ پس در نامگذاری به آن، چیزی وجود ندارد که دلالت کند بر اینکه آن ها (اهل سنت) از ایشان (شیعه) هستند؛ پس نامگذاری به آن اسامی ابوبکر، عمر و عثمان) در میان آن ها (شیعه) دلالت نمی کند بر اینکه آن شخص نامگذاری شده به آن، از اهل سنت باشد، ولی این گروه (شیعه) در نهایت جهالت و هوای نفس هستند. » (1)

ص: 144

رابعا: این نام ها آن زمان مرسوم بود.

ابن حجر عسقلانی در کتابی که درباره ی شناخت صحابه نوشته است، نام 21 نفر از صحابه را می آورد

که اسم آنها عمر(1) و 26 نفر عثمان بوده است! (2)

پس بدون دلیل، نمی توان گفت که امام علی (علیه السلام) به خاطر عمر بن خطاب و عثمان بن عفان نام های فرزندانش را چنین گذاشته است.

خامسا: « ابوبکر» کنیه ی وضع شده برای دو تن از فرزندان امیر المومنین (علیه السلام)؛ یعنی محمد اصغر و عبد الله یا عبید الله بوده است، نه نامش ! که بعد ها به شخصیت مستقلی تبدیل کردند!(3)

در مورد «عثمان»، از خود حضرت علی (علیه السلام) روایت شده است که فرمودند:

به خاطر برادرم عثمان بن مظعون نامش را عثمان گذاشتم (نه به خاطر ابن عفان!)»(4)

it ii

در مورد نامگذاری به «عمر» نیز باید گفت که یکی از عادت های عمر، تغییر اسامی مردم با نامگذاری فرزندان آنها بوده است و طبق تصریح بلاذری(5) و ذهبی(6)، این عمر بود که نام فرزند امیر المومنین (علیه السلام) را به نام خودش گذاشت.

پس اگر امام علی (علیه السلام) فرزندی به نام عمر داشته اند، خودشان آن نام را انتخاب نکرده اند.

ص: 145

سادسا: این احتمال نیز وجود دارد که نام فرزند امیرالمومنین (علیه السلام) عمرو بوده و بعد ها «واو» آن حذف شده و به عمر تبدیل شده است که در اینجا تعدادی از مدارک آن را از نظر می گذرانیم:

1. ابن ابی شیبه، متوفای 232 ه_

محمد بن عمرو بن علی عن علی بن أبی طالب (علیه السلام) قال أول من دفن بالبقیع عثمان بن مظعون....»(1)

حدثنا أبو أسامة عن عبد الله بن محمد بن عمرو بن علی قال حدثنی أبی قال قال علی والذی فلق الحبة

وبرأ النسمة ...... .»(2)

٢. مصعب بن عبدالله زبیری متوفای 236 ه_

«وکانت فاطمة بنت الحسین بن الحسن بن علی بن أبی طالب وأمها : أم حبیب بنت عمرو بن علی بن أبی طالب. »(3)

«فولد یحیی بن زید بن علی : حسنة ، وأمها : محبة بنت عمرو بن علی بن أبی طالب .»(4)

٣. خلیفة بن خیاط، متوفای 240 ه_

ومحمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب أمه أم عبد الله، وأمها أسماء بنت عقیل »(5)

4. احمد بن شعیب نسائی، متوفای 303ه_

«عن عبد الله بن محمد بن عمرو بن علی قال حدثنی أبی عن کریب قال أرسلنی بن عباس وناس من

أصحاب النبی علة إلی أم سلمة أی الأیام کان النبی علی أکثرها صیاما ...» (6)

5. حاکم نیشابوری، متوفای 405ه_

«عبد الله بن محمد بن عمرو بن علی عن أبیه أن کریبا مولی بن عباس أخبره أن بن عباس وناسا من

ص: 146

أصحاب رسول الله علید بعثونی إلی أم سلمة أسألها عن أی الأیام کان رسول الله علیه أکثر لها صیاما ...» (1)

6. ابن اثیر جزری، متوفای 630ه_

قال علی بن عبد الله بن محمد بن عمرو بن علی حضرنا باب ریاح فی المقصورة فقال الأذن من کان

ههنا من بنی الحسین.»(2)

7. جمال الدین مزی، متوفای 762 ه_

ت : محمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب القرشی الهاشمی.»(3)

8 شمس الدین ذهبی، متوفای 768 ه_

محمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب عن جده وعنه یحیی بن سعید کذا عند الترمذی الصواب محمد

بن علی ت.»(4)

9. ابو سعید العلائی، متوفای 791 ه_

محمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب أخرج له الترمذی عن جده عنه عن النبی صلی الله علیه و آله وسلم حدیث إذا عملت

أمتی خمس عشرة خصلة حل بها البلاء .» (5)

10. ابن حجر عسقلانی، متوفای 852ه_

«محمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب مجهول من الثالثة وقیل الصواب عن محمد بن علی ت.» (6)

«ت الترمذی محمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب عن علی رفعه إذا عملت أمتی خمس عشرة خصلة الحدیث. » (7)

ص: 147

با وجود اینکه این حدیث مورد اشاره ی ابن حجر، با محمد بن عمرو بن علی به نقل ترمذی در سننش شناخته می شود، اما در سنن ترمذی «واو» از عمرو حذف و به عمر تبدیل شده است!

11. متقی هندی، متوفای 975 ه_

عن ابن أبی فدیک قال : حدثنی علی بن عمر بن علی بن أبی طالب عن أبیه عن جده ... ابن جریر وقال : هذا خبر عندنا صحیح سنده إن کان عمرو بن علی هذا هو عمر بن علی بن أبی طالب ....»(1)

در این چاپ که واو از عمرو در سند روایت حذف شده، شاهد بر حذفش باقی مانده است و آن ، نقل قول

متقی هندی از ابن جریر طبری است که می گوید:

« سند این روایت در نزد ما صحیح است، اگر این عمرو بن علی، همان عمر بن علی بن ابی طالب باشد!!»

12. عبدالرؤوف مناوی، متوفای 1031ه_

« الشافعی فی مسنده عن محمد بن عمرو بن علی بن أبی طالب مرسلا هو فی التابعین متعدد فکان ینبغی تمییزه.»(2)

ص: 148

کرده است:

منهال بن عمرو گوید: شخصی بر محمد بن حنفیه وارد شد و بر او سلام کرد. پس جواب سلامش را دارد. آن شخص حال او را پرسید. او دستش را تکان داد و گفت: شما چگونه هستید؟ الآن باید از حال ما با خبر شوید؟ وضعیت ما در میان این امت، همانند بنی اسرائیل در میان آل فرعون است. فرعون فرزندان آن ها را سر می برید و زنانشان را برای خود مباح می دانست (اشاره به آیه ی 4 سوره قصص). این امت نیز فرزندان ما را سر می برند و زنان ما را بدون اجازه ی ما به ازدواج خود در می آورند. »(1)

نمونه بارز آن ازدواج زور مدارانه و غاصبانه، حجاج بن یوسف ثقفی با ام کلثوم دختر حضرت زینب(سلام الله علیها) از عبد الله بن جعفر است که به منظور توهین به خاندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) مبادرت به غصب ناموس هاشمی کرد.

ابن حزم آندلسی می نویسد:

زینب دختر علی (علیه السلام) از فاطمه (سلام الله علیها) دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) با عبد الله بن جعفر بن ابی طالب ازدواج کرد و از او صاحب دختری شد که حجاج بن یوسف با آن دختر ازدواج کرد!»(2)

ابن طیفور (متوفای 280 ه)، الآبی (متوفای 21 ه)، زمخشری (متوفای 538 ه)، و ابن حمدون

(متوفای 908 ه) نقل کرده اند(3) :

«هنگامی که دختر عبد الله بن جعفر را برای زفاف نزد حجاج بردند، هنگامی که به او نگاه کرد، دید که اشک های او بر گونه هایش جاری است. گفت: پدر و مادرم فدایت، چرا گریانی؟ گفت: از شرافتی که خوار و

ص: 150

حقیر شد و از پستی که بزرگی یافت.»(1)

آیا پس از آن همه ستم و جنایتی که حجاج بن یوسف درباره خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و بنی هاشم انجام داد، می توان به استناد این ازدواج، تجاهل کرد که روابط حجاج بن یوسف با اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله دوستانه بوده و او مرتکب هیچ ستم و جنایتی نسبت به آنها نشده است؟!

نمونه ی دیگر، ازدواج اجباری دختر امام حسین علیه السلام با مصعب بن زبیر است که سبط بن جوزی در این باره می نویسد:

«معصب بن زبیر با سکینه ازدواج کرد و در حالی که همسر او بود، از دنیا رفت. نخستین کسی که با سکینه ازدواج کرد، معصب بود و این ازدواج با اجبار صورت گرفت.»(2)

نکته ی دوم: در شرایط اضطراری، ازدواج با کافر نیز جایز است؛ چنانچه حضرت لوط عایم برای حفظ آبروی خود در پیش ملائکه ی خدا، در برابر درخواست مکرر قوم کافرش، دخترانش را به آن ها پیشنهاد کرد، با اینکه همگی بر کفر آنان اتفاق داریم و نزول عذاب بر آنان، این مطلب را تأیید می کند.

«وَجَاءَهُ قَوْمُهُ یُهْرَعُونَ إِلَیْهِ وَمِنْ قَبْلُ کَانُوا یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ قَالَ یَا قَوْمِ هَؤُلَاءِ بَنَاتِی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِی ضَیْفِی أَلَیْسَ مِنْکُمْ رَجُلٌ رَشِیدٌ»

قوم او (بقصد مزاحمت میهمانان) بسرعت به سراغ او آمدند و قبلا کارهای بد انجام میدادند- گفت: «ای قوم من! اینها دختران منند؛ برای شما پاکیزه ترند! (با آنها ازدواج کنید؛ و از زشتکاری چشم بپوشید !) از خدا بترسید؛ و مرا در مورد میهمانانم رسوا نسازید! آیا در میان شما یک مرد فهمیده و آگاه وجود ندارد؟!»(3)

« قال هؤلاء بناتی إن کنتم فاعلین »

« گفت: دختران من حاضرند، اگر می خواهید کار صحیحی انجام دهید (با آنها ازدواج کنید، و از گناه و

ص: 151

آلودگی بپرهیزید!)»(1)

آیا می توان ادعا کرد که: حضرت لوط علیه السلام فرزندانش را، جگر گوشه هایش را، پیوند های قلبش را دختران عزیزش را دوست نداشت؟ پس چگونه راضی شد که آنان را به مردانی فاسق، جنایت کار و لواط کار بدهد؟ آیا حضرت لوط علیه السلام معنای کلمه ی داماد را نمی دانست؟ پس چرا قصد داشت آنان را به دامادی خود قبول کند؟ آیا شایسته است که بگوییم: حضرت لوط علیه السلام به خاطر ترس از قومش این کار را کرد؟ پس شجاعتش کجا بود؟ دوستی و محبتش با دختران عزیزش چه شد؟ پس چرا و چگونه راضی شد، دخترانش را به دست مردان لواط کار و کافر بسپارد؟ غیرتش درباره ی دین خدا کجا رفته بود؟

این ها دقیقا پرسش هایی بود که اهل سنت در قضیه ازدواج ام کلثوم با عمر، درباره ی حضرت علی علیه السلام می پرسند. ما هم، همان پرسش ها را درباره ی دختران حضرت لوط علیه السلام از ایشان می پرسیم. هر پاسخی بدهند، ما هم، همان پاسخ را در جواب ازدواج ام کلثوم خواهیم داد.

نکته ی سوم: طرفداران ازدواج ام کلثوم با عمر نوشته اند که وقتی ابوبکر و عمر از صدیقه شهیده علیها السلام خواستگاری کرد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) دست رد به سینه آنان زد و عدم تناسب سنی بین آن حضرت و شیخین را دلیل رد خواستگاری اعلام کرد.

«از بریده اسلمی روایت شده است که گفت: ابوبکر و عمر، فاطمه (علیها السلام) را خواستگاری کردند؛ پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: او کوچک است؛ سپس علی علیه السلام خواستگاری کرد؛ پس به ازدواج او در آورد.»(2)

این روایت را نسائی نقل کرده و ألبانی سندش را صحیح دانسته است(3) و نیز ابن حبان در صحیحش آورده و شعیب الأرنؤوط سندش را بر شرط مسلم تصحیح کرده(4) و همچنین حاکم نقل و تصحیح کرده و ذهبی نیز با نظر او موافقت کرده است.(5)

ص: 152

در این روایت دو نکته ی اساسی وجود دارد:

الف: مخالفت با خواستگاری ابوبکر و عمر، سنت قطعی رسول خدا صلی الله علیه و آله است؛ پس امیر مومنان علیه السلام هرگز نمی تواند بر خلاف این سنت پیامبر صلی الله علیه و آله رفتار کرده و به آنان دختر داده باشد.

ب: وقتی آن دو به خواستگاری صدیقه طاهره علیها السلام، مادر ام کلثوم آمدند، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «دخترم خردسال است»؛ یعنی بین شما و دخترم تناسب سنی وجود ندارد. حال چگونه می تواند پانزده سال پس از این ماجرا، بین عمر و ام کلثوم که دختر حضرت زهرا (سلام الله علیها) است، تناسب سنی برقرار شده باشد؟!

بر اساس تاریخ، بین عمر بن خطاب و ام کلثوم، پنجاه سال اختلاف سنی وجود داشت، و این در حالی است که خود عمر به مردم دستور می داد که هر مردی باید با همسن و سال خود ازدواج کند.

شمس الدین سرخسی، از فقهای نامدار حنفی مذهب، می نویسد:

«از عمر روایت شده که می گفت: «من از ازدواج زنان جلوگیری می کنم، مگر این که با همتای او «هم کفو او باشد» و این دلیل بر این است که در ازدواج، همتا بودن معتبر است.» (1)

سعید بن منصور، محدث بلند آوازه اهل سنت، نیز روایت کرده است:

«زن جوانی را که با پیرمردی ازدواج کرده بود و سپس شوهرش را کشته بود، نزد عمر آوردند. عمر گفت: ای مردم، از خدا بترسید. هر مردی باید با زنی همسان خودش (هم کفو خودش) ازدواج کند و هر زنی نیز باید با مردی ازدواج کند که همسان او است»(2)

اگر این ازدواج واقعیت دارد، چرا خلیفه دوم وجدان خود را خطاب قرار نداده و نگفته است که تقوا داشته باشد و با همسن و سال خود ازدواج کند؟

آیا این ازدواج بر اساس تقوا و دیانت صورت گرفته است؟

ص: 153

آیا برای دیگران رعایت تقوا لازم است و خود خلیفه نباید به تقوا و عدالت پایبند باشد؟

آیا این عمل مصداق این آیه نمیشود؟:

«أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ »

« آیا مردم را به نیکی دعوت می کنید؛ اما خودتان را فراموش می نمایید؛ با این که شما کتاب (آسمانی) را می خوانید! آیا نمی اندیشید؟!»(1)

مگر خداوند در قرآن کریم نفرموده است؟

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ.کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ »(2)

«ای کسانی که ایمان آورده اید ! چرا چیزی را می گویید که عمل نمی کنید . نزد خدا سخت مبغوض است که چیزی را بگویید که عمل نمی کنید؟ »

ام کلثوم چه گناهی کرده است که مجبور است با یک پیرمردی که همسن پدر بزرگ او است، ازدواج کند؟ آیا اگر ام کلثوم حق انتخاب داشت، پیرمرد 57 ساله را برای ازدواج انتخاب می کرد؟

نکته ی چهارم: اهل سنت اگر بخواهند برای اثبات حسن رابطه میان خلفا و اهل بیت علیهم السلام به این ازدواج استناد کنند، باید پیامدهای آن را نیز بپذیرند، که کمترین آن، اهانت و دست درازی به ناموس رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) است.

خطیب بغدادی (متوفای493ه)، از دانشمندان پرآوازه اهل سنت، چنین روایت کرده است:

علی (علیه السلام) دخترش را آرایش کرد و نزد عمر فرستاد. عمر هنگامی که او را دید، به سوی او آمد و ساق پای او را گرفت و به او گفت: به پدرت بگو، راضی شدم، راضی شدم، راضی شدم و ...»؟(3)

ص: 154

زشتی این عمل به حدی بوده که حتی صدای طرفداران را نیز در آورده و به قول معروف، آش آن قدر شور شده که صدای آشپز هم در آمده است.

سبط ابن الجوزی در این باره می گوید:

«جد من در کتاب منتظم نقل کرده است که علی (علیه السلام) ام کلثوم را نزد عمر فرستاد تا او را بنگرد؛ اما عمر.... به خدا قسم، چنین چیزی قبیح است، حتی اگر او کنیز بود، عمر حق نداشت این کار را انجام دهد؛ چرا که به اجماع مسلمین، دست زدن به زن نامحرم جایز نیست.»(1)

آیا سزاوار است که به امیرمؤمنان علیه السلام چنین نسبت های ناروایی داده شود؟ آیا آن حضرت دخترش را پیش از ازدواج و محرمیت به چنین دیدار شرم آوری می فرستد؟

ما نیز به جعلی بودن این روایات یقین داریم، اما از آنجایی که برترین دانشمندان سنی؛ از جمله شمس الدین ذهبی و ابن حجر عسقلانی با آب و تاب فراوان، این مطالب را مطرح کرده اند، از آنها می پرسیم:

چگونه است که یک دختر خردسال زشتی چنین عملی را درک می کند، اما خلیفه مسلمین آن را درک نمی کند؟

آیا سزاوار است که جانشین رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) چنین عملی را انجام دهد؟ اگر این عمل را نمی پسندید، چرا آن را در حق ناموس رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) نقل می کنید؟

نکته ی پنجم: کیفیت این ازدواج یا به گونه ای است که اهل سنت نقل کرده اند که در نکته ی چهارم بیان شد (دست درازی به ناموس رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) و ... که هیچ انسان با غیرتی قبول نمی کند و یا به گونه ای است که شیعه با سند های معتبر نقل کرده است که با زور و تهدید بوده است.

روایت اول: مرحوم کلینی از هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت می کند که آن حضرت فرمود: زمانی که عمر بن خطاب از ام کلثوم خواستگاری کرد، امیرمؤمنان علیه السلام به او فرمود: ام کلثوم خردسال

ص: 155

است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: عمر با عباس ملاقات کرد و به او گفت: من چگونه ام، آیا مشکلی دارم؟

عباس گفت: تو را چه شده است؟ عمر گفت: از برادر زاده ات دخترش را خواستگاری کردم، دست رد بر سینه ام زد. قسم به خدا چشمه زمزم را پر خواهم کرد، هیچ کرامتی را برای شما نمی گذارم، مگر این که آن را از بین ببرم، دو شاهد بر می انگیزم که او سرقت کرده و دستش را قطع خواهم کرد. عباس به نزد امیرمؤمنان علیه السلام آمد، او را از ماجرا با خبر ساخت و از او درخواست کرد که تصمیم در این باره را بر عهده او نهد. حضرت امیر نیز مسأله ازدواج را به عهده عباس گذاشت.»(1)

روایت دوم: مرحوم کلینی از زراره روایت می کند که:

« از امام صادق علیه السلام در باره ازدواج ام کلثوم پرسیدند، حضرت فرمود: او ناموسی است که از ما غصب کرده اند.»(2)

روشن است که اهل سنت هرگز به این روایات استناد نخواهند کرد؛ زیرا این روایات، نه تنها حسن رابطه را ثابت نمی کند، بلکه سوء رابطه را اثبات می نماید. ازدواج با زور و تهدید، آن هم با دختری هفت ساله [توسط پیرمرد پنجاه و هفت ساله] که نه خودش راضی است و نه پدرش، نمی تواند حُسن رابطه میان آن ها را ثابت کند.

نکته ی ششم: محیی الدین نووی، مهمترین شارح صحیح مسلم، تصریح می کند که ام کلثوم دختر ابوبکر بود که با عمر ازدواج کرده است. وی درباره ی دو خواهر عایشه می نویسد:

دو خواهر عایشه ... این دو خواهر، اسماء دختر ابوبکر و ام کلثوم دختر ابوبکر هستند؛ و او است که در

ص: 156

شکم مادرش بود؛ و در آنجا توضیح ماجرا گذشت؛ و همین ام کلثوم است که عمر با او ازدواج کرده است.» (1)

مؤید نظر نووی، این روایت است که از زید، پسر ام کلثوم نقل شده است که همواره می گفت: من پسر دو خلیفه هستم و به آن افتخار می کرد.(2)

روشن است که اگر او فرزند حضرت زهرا (سلام الله علیها) و از نسل رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) بود، به انتساب خود به پیامبر صلی الله علیه و آله

افتخار می کرد، اما یکبار هم نگفته است: «انا ابن رسول الله»، با این که ارزش انتساب به رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) از نظر نص، منطق و عقل، از انتساب به خلفا قطعا بالاتر است.

بنابراین، از اینجا نیز روشن می شود که مادر او ام کلثوم، دختر ابوبکر و پدرش، عمر بن خطاب و مقصودش از «انا إبن الخلیفتین»، این دو خلیفه بوده است.

ص: 157

هنگامی که میان من و مهاجمان حایل شد، با تازیانه زد که بر اثر آن درگذشت و کبودی تازیانه بر بازوی حضرتش همچنان باقی مانده بود.» (1)

روایت سوم: ابن عباس از حضرت علی علیه السلام

«سلیم می گوید: وقتی حسین علیه السلام به شهادت رسید، ابن عباس به شدت گریه کرد؛ سپس گفت: چه چیزها که این امت بعد از پیامبرش دیده است. روزی در ذی قار بر علی علیه السلام وارد شدم. وی کتابی را برایم بیرون آورد و فرمود: ای ابن عباس! این کتابی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) برایم املا کرد، آن را خواند و در آن همه آنچه از زمان رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله تا زمان شهادت حسین علیه السلام اتفاق افتاد، وجود داشت، از جمله آن که با خود حضرت چه می کنند و چگونه فاطمه (سلام الله علیها) شهید می شود.»(2)

روایت چهارم: مرحوم ابو منصور طبرسی (از علمای قرن ششم هجری) از امام حسن مجتبی علیه السلام

امام حسن علیه السلام در مناظره ای که با معاویة و دار و دسته وی داشتند، خطاب به مغیرة بن شعبة فرمودند:

«ای مغیره، تو دشمن خدا هستی ... و تو همان کسی هستی که فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) را کتک زدی، تا آنجا که خون آلود شد و فرزندی که در رحم داشت سقط کرد.»(3)

روایت پنجم: طبری شیعی (متوفای بعد از 390 ه-) از طریق امام سجاد علیه السلام و امام باقر علیه السلام

«محمد بن عمار می گوید: از پدرش عمار یاسر شنیدم که گفت: آن گاه که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) قبض روح شد و آن حوادث در آن روز اتفاق افتاد، قوم (دستگاه خلافت) به خانه فاطمه (سلام الله علیها) داخل شد و علی بن ابی طالب (علیه السلام)

ص: 159

ها را از خانه اش بیرون کشیدند و آنچه از آن مرد به فاطمه (سلام الله علیها)رسید، او فرزندش را سقط نمود و همان

سبب بیماری و وفات (شهادت) او بود.» (1)

روایت ششم: مرحوم عیاشی (متوفای 220 ه) از امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام)« امام باقر(علیه السلام) یا امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) یا قبض روح شد و آن اختلافات درگرفت .. (حکومت وقت) در مرتبه سوم مردی را که نام او قنفذ بود، فرستاد، فاطمه (سلام الله علیها)میان او و علی علم ایستاد و حائل شد، در این هنگام قنفذ ضربتی بر فاطمه (علیها السلام) وارد آورد.»(2)

روایت هفتم: طبری شیعی (متوفای بعد از 390 ه) از امام صادق (علیهما السلام) با سند معتبر

« ابو بصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: فاطمه زهرا (سلام الله علیها)در روز سه شنبه سوم جمادی الثانی سال یازدهم هجری از دنیا رفت و سبب وفات آن حضرت نیز این بود که قنفذ غلام عمر به دستور او با غلاف شمشیر ضربه ای به او زد که محسن (علیه السلام) را سقط کرد و به خاطر آن به شدت بیمار شد.

آن حضرت به هیچ یک از کسانی که او را اذیت کرده بودند، اجازه نداد که بر او وارد شوند. دو نفر از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) از امیرمؤمنان علایم اجازه گرفتند که شفاعت آنها را بنماید که بر آن حضرت وارد شوند و امیرمؤمنان علایم برای آنان اجازه گرفت. هنگامی که وارد شدند، از حال صدیقه طاهره علیک سؤال کردند، آن حضرت فرمود: خدا را شکر خوبم.

اخل

سپس فرمود: آیا از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)نشنیدید که می فرمود: فاطمه (سلام الله علیها) پاره ای از تن من است؛ هر کس او را بیازارد، به راستی که مرا آزرده است و هر کس مرا بیازارد، خدا را آزرده است؟ گفتند: بله شنیده ایم. پس فرمود:

ص: 160

به خدا سوگند که شما دو نفر مرا اذیت کرده اید. امام صادق (علیه السلام) فرمود: آن دو نفر از نزد آن حضرت خارج شدند، در حالی که حضرت زهرا(سلام الله علیها)بر آن دو خشمگین بود.»(1)

روایت هشتم: مرحوم ابو الفتح کراجکی (متوفای 449 ه) با سند معتبر از امام صادق (علیه السلام) به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)

امام صادق (علیه السلام) به یونس بن یعقوب فرمود: ای یونس، جدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: آن کس که بعد از من به دخترم فاطمه(سلام الله علیها)ظلم کند و حقش را غصب کند و او را به قتل برساند ... خدای متعال هرگز او را از آتش جهنم بیرون نمی آورد.»(2)

روایت نهم: مرحوم ابن قولویه قمی (متوفای 397 ها) به نقل از امام صادق (علیه السلام)

« امام صادق (علیه السلام) فرمود: آنگاه که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) را به آسمان سیر دادند، به حضرتش عرض شد: خداوند متعال شما را در سه چیز می آزماید... و اما دخترت فاطمه (سلام الله علیها)، مورد ستم قرار گرفته، حقش را غصب می کنند، او را می زنند، درحالی که حامله و باردار است... و به دنبال ضربتی که بر او وارد می شود، فرزندش را سقط

ص: 161

میکند.»(1)

روایت دهم: مرحوم کلینی (متوفای 329 ه) با سند صحیح از امام کاظم (علیه السلام)

« امام کاظم عام فرمود: همانا فاطمه (سلام الله علیها) صدیقه شهیده است.»(2)

مرحوم علامه مجلسی، این روایت را صحیح دانسته است.(3)

ص: 162

10. الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، المؤلف: السید ابن طاووس، الناشر: الخیام - قم / سایت مکتبة اهل البیت

11. نهج الحق وکشف الصدق، المالف: العلامة الحلی الناشر: دار الهجرة - قم / بر مبنای سایت مکتبة اهل البیت

12. تذکرة الخواص، المؤلف: یوسف بن قزعلی بن عبد الله الحنفی سبط بن الجوزی (ت 654 ها) الناشر: منشورات الشریف الرضی / سایت مکتبة أهل البیت

13. دلائل الامامة، مؤلف: طبری، محمد بن جریر، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة - مؤسسة البعثة،

ناشر: مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة، قم، چاپ: الاولی1413 / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

14. کامل الزیارات، مؤلف: قمی، جعفر بن محمد، ناشر: مکتبة الصدوق / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

15. تفسیر العیاشی، مؤلف: عیاشی، محمد بن مسعود، تحقیق: الحاج السید هاشم الرسولی المحلاتی،

ناشر: المکتبة العلمیة الاسلامیة - طهران / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

16. الکافی، مؤلف: شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، ناشر: اسلامیه، تهران، الطبعة الثانیة، 1362 ه. ش / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

17. الاحتجاج، مؤلف: طبرسی، احمد بن علی، تحقیق، تعلیق وملاحظات: السید محمد باقر الخرسان، ناشر: دار النعمان للطباعة والنشر - النجف الاشرف، 1386 - 1966 م / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

18. کنز الفوائد، مؤلف: کراجکی، محمد بن علی، ناشر: مکتبة المصطفوی، چاپخانه: غدیر، قم، چاپ: الثانیة، سال چاپ: 1369 ش / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

19. مناقب آل ابی طالب المؤلف: ابن شهر آشوب مشیر الدین أبی عبد الله محمد بن علی بن شهر آشوب المازندرانی الناشر: المطبعة الحیدریة - النجف ؛ 1379 ه - 1959 م / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

20. مستدرکات علم رجال الحدیث المؤلف: الشیخ علی النمازی الشاهرودی الناشر: حیدری - تهران الطبعة الأولی محرم الحرام 1415ه/ سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

21. فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین المؤلف: ابراهیم بن محمد الجوینی محقق:

محمد باقر المحمودی الناشر: موسسة المحمودی؛ بیروت - لبنان / بر مبنای سایت کتابخانه مدرسه فقاهت ها

ص: 164

22. نظم درر السمطین فی فضائل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطین السلام المؤلف: محمد بن عزالدین الزرندی الناشر : دار إحیاء التراث العربی / بر مبنای سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

23. مرآة العقول المؤلف: الشیخ محمد باقر بن محمد تقی المجلسی الناشر: دار الکتب الإسلامیة المطبعة: مروی الطبعة: 2 تاریخ النشر : 1404 ه.ق / سایت کتابخانه مدرسه فقاهت

24. بحار الأنوار المؤلف : الشیخ محمد باقر المجلسی الناشر : مؤسسة الوفاء - بیروت - لبنان

25. تاریخ سیاسی صدر اسلام = ترجمه کتاب سلیم. نویسنده: سلیم بن قیس هلالی. مترجم: محمود رضا افتخار زاده

26. شبهه پژوهی، مؤلف: سید محمد یزدانی، ناشر: انتشارات دلیل ما

27. مقاله مناهج الأئمة المتقدمین، مؤلف: شیخ محمد الامین پی دی اف

28. عنوان الکتاب: المسند (تحقیق: أحمد شاکر - حمزة الزین) المؤلف: أحمد بن حنبل المحقق: أحمد شاکر - حمزة الزین الناشر: دار الحدیث سنة النشر: 1616 - 1995 عدد المجلدات: 20 رقم الطبعة: الأولی

29. کفایة الطالب ویلیه البیان فی أخبار صاحب الزمان المؤلف: فخر الدین محمد بن یوسف کنجی (ت 258 ه) الناشر: دار إحیاء تراث أهل البیت ( ع ) طهران - ایران الطبعة الثالثة : 1404 هج. 1392

30. عنوان الکتاب: صحیح سنن الترمذی المؤلف: الترمذی / الألبانی المحقق: محمد ناصر الدین الألبانی الناشر: مکتبة المعارف سنة النشر: 1919- 1998 عدد المجلدات: 4 رقم الطبعة: 1

31. عنوان الکتاب: صحیح سنن النسائی المؤلف: أحمد بن شعیب بن علی النسائی أبو عبد الرحمن / الألبانی المحقق: محمد ناصر الدین الألبانی الناشر: مکتبة المعارف سنة النشر: 1919 - 1999 عدد المجلدات: 4 رقم الطبعة: 1

32. کتاب التحریش، المؤلف: ضرار بن عمرو الغطفانی حققه: د. حسین خانصو و د. محمد کشکین. طبع شرکة دار الإرشاد - إستانبول - ترکیا. توزیع: دار ابن حزم - بیروت الطبعة الأولی، 1435 ه - 2014م

ص: 165

33. شواهد التنزیل للحاکم الحسکانی المؤلف: عبید الله بن عبد الله الحاکم الحسکانی تحقیق: محمد باقر المحمودی الناشر: موسسة الأعلمی للمطبوعات ، بیروت، 1931 ه الطبعة الثانیة

34. عنوان الکتاب: جولة تاریخیة فی عصر الخلفاء الراشدین - دراسة وصفیة تحلیلیة لأحداث تلک الفترة المؤلف: محمد السید الوکیل الناشر: دار المجتمع سنة النشر: 1923 - 2002 عدد المجلدات: 1 رقم الطبعة: 5

35. إزالة الخفاء عن خلافة الخلفاء المؤلف: الشاه ولی الله الدهلوی (ت 1176 ه) تعریب: السید جاوید احمد الندوی تحقیق و تعلیق: الأستاذ الدکتور تقی الدین الندوی الناشر: دار القلم - دمشق الطبعة الأولی 1434 ه - 2013 م

36. عنوان الکتاب: تاریخ مدینة السلام (تاریخ بغداد) وذیله والمستفاد المؤلف: أحمد بن علی بن ثابت الخطیب البغدادی أبو بکر - ابن النجار المحقق: بشار عواد معروف الناشر: دار الغرب الإسلامی سنة النشر: 1622 - 2001 عدد المجلدات: 21 رقم الطبعة: الأولی

37. عنوان الکتاب: المذکر والتذکیر والذکر المؤلف: ابن أبی عاصم المؤلف: أبو بکر أحمد بن عمرو بن أبی عاصم الضحاک بن مخلد الشیبانی المتوفی: 287 ه المحقق: عمرو عبد المنعم سلیم الناشر: دار الصحابة للتراث - طنطا - مصر الطبعة: الأولی، 1612 ه - 1992 م عدد المجلدات: الأولی

38. عنوان الکتاب: أسمی المطالب فی سیرة أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب (علیه السلام) شخصیه وعصره المؤلف: علی محمد محمد الناشر: مکتبة الصحابة - الشارقة سنة النشر: 1620 - 2006 عدد المجلدات: 2

39. قراءة فی کتب العقائد المذهب الحنبلی نموذجا تألیف: حسن بن فرحان المالکی الناشر: مرکز الدراسات التاریخیة الطبعة الثالثة 1630 ه - 2009 م

40. المصابیح، المؤلف: السید ابو العباس احمد بن ابراهیم الحسنی (ت 353 ه) تحقیق: عبد الله بن عبد الله بن أحمد الحوثی الناشر: مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة - صنعاء ، الطبعة الثانیة 1923ه - 2002 م

41. الشافی، المؤلف: المنصور بالله عبد الله بن حمزة بن سلیمان (ت 614 ه) تحقیق: مجدالدین بن محمد بن منصور المؤیدی متوفای 1332 ه تخریج و تعلیق: الحسن بن الحسین بن محمد الحوثی متوفای 1388 ه الناشر: منشورات مکتبة أهل البیت - صعدة ، الطبعة الأولی - 1629 ه - 2008 م

ص: 166

42. الفاروق، المؤلف: العلامة محمد شبلی الملقب بالنعمانی (المتوفی: 1332 ه ) ، تعریب : د. سمیر عبدالحمید ابراهیم ، الناشر: دار السلام للنشر و التوزیع ، الریاض، الطبعة: الثانیة، 1919م

43. شرح ما یقع فیه التصحیف والتحریف المؤلف: أبو أحمد الحسن بن عبد الله (ت 382 ه) المحقق: عبد العزیز أحمد : الناشر: شرکة مکتبة والمطبعة مصطفی البابی الحلبی واولاده بمصر ، الطبعة الأولی 1383 ه 1993م

44. اسم الکتاب: المحاسن المجتمعه فی الخلفاء الاربعه اسم المؤلف: عبدالرحمن بن عبد السلام الصفوری؛ الملک السعود قسم المخطوطات ، الرقم: 6871

45. الشجرة النبویة فی نسب خیر البریة المؤلف: جمال الدین یوسف القبیسی المشهور با ابن المبرد (ت 909ه) دار النشر : المنتدی الاسلامی الامارات العربیة المتحدة

46. تطهیر الجنان و اللسان ، المؤلف: ابن حجر الهیتمی، تحقیق: ابو عبد الرحمن المصری الأثری ، الناشر: دار الصحابة للتراث بطنطا ، الطبعة الأولی 1413 ه - 1992م

47. تحفه اثنی عشریه المؤلف: عزیز الله غلام حلیم بن شیخ قطب الدین الدهلوی (ت 1239 ه)، تحقیق : مولوی احسان الله صاحب فرنگی دار النشر : منشی نول کشور - لکهنو - هند ؛ 1302 ه

سایت المکتبة الشاملة:

48. الکتاب: سلسلة الأحادیث الصحیحة وشیء من فقهها وفوائدها المؤلف: أبو عبد الرحمن محمد ناصر الدین بن الحاج نوح بن نجاتی بن آدم، الأشقودری الألبانی (المتوفی: 1920ه) الناشر: مکتبة المعارف للنشر والتوزیع، الریاض الطبعة: الأولی، (لمکتبة المعارف) عدد الأجزاء: 6 عام النشر: ج1 - 4: 1415 ه - 1990 م ج 6: 1416 ه - 1999 م ج 7: 1622 ه - 2002 م

49. الکتاب: إرواء الغلیل فی تخریج أحادیث منار السبیل المؤلف: محمد ناصر الدین الألبانی (المتوفی: 1620ه) إشراف: زهیر الشاویش الناشر: المکتب الإسلامی - بیروت الطبعة: الثانیة 1605 ه - 1985م

50. الکتاب: الاعلام المؤلف: خیر الدین بن محمود بن محمد بن علی بن فارس، الزرکلی الدمشقی (المتوفی: 1396ه) الناشر: دار العلم للملایین الطبعة: الخامسة عشر - أیار / مایو 2002م

ص: 167

51. الکتاب: طبقات خلیفة بن خیاط المؤلف: أبو عمرو خلیفة بن خیاط بن خلیفة الشیبانی العصفری

البصری (المتوفی: 260ه) روایة: أبی عمران موسی بن زکریا بن یحیی التستری (ت ق 3ه)، محمد بن أحمد بن محمد الأزدی (ت ق 3 ه) المحقق: د سهیل زکار الناشر: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع سنة النشر: 1616 ه = 1993م

52. الکتاب: تثبیت دلائل النبوة المؤلف: القاضی عبد الجبار بن أحمد بن عبد الجبار الهمذانی الأسد أبادی، أبو الحسین المعتزلی (المتوفی: 415ه) الناشر: دار المصطفی - شبرا - القاهرة

53. الکتاب: الثغور الباسمة فی مناقب سیدتنا فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه وسلم المؤلف: جلال الدین السیوطی (ت 911 ه) المحقق: السید حسن الحسینی الناشر: دار البشائر الإسلامیة الطبعة: الأولی 1431 ه - 2010 م

54. الکتاب: التنکیل بما فی تأنیب الکوثری من الأباطیل المؤلف: عبد الرحمن بن یحیی بن علی بن

محمد المعلمی العتمی الیمانی (المتوفی: 1386ه) مع تخریجات وتعلیقات: محمد ناصر الدین الألبانی - زهیر الشاویش - عبد الرزاق حمزة الناشر: المکتب الإسلامی الطبعة: الثانیة، 1406ه - 1989 م عدد الأجزاء: 2

55. الکتاب: دراسة نقدیة فی المرویات الواردة فی شخصیة عمر بن الخطاب وسیاسته الإداریة رضی

الله عنه المؤلف: عبد السلام بن محسن ال عیسی الناشر: عمادة البحث العلمی بالجامعة الإسلامیة، المدینة المنورة، المملکة العربیة السعودیة الطبعة: الأولی 1623ھ/2002م عدد الأجزاء: 2

56. الکتاب: العواصم والقواصم فی الذب عن سنة أبی القاسم المؤلف: ابن الوزیر، محمد بن إبراهیم

بن علی بن المرتضی بن المفضل الحسنی القاسمی، أبو عبد الله، عز الدین، من آل الوزیر (المتوفی: 890ه) حققه وضبط نصه، وخرج أحادیثه، وعلق علیه: شعیب الأرنؤوط الناشر: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت الطبعة: الثالثة، 1415 ه - 1996م

57. الکتاب: أبو بکر الصدیق أول الخلفاء الراشدین المؤلف: محمد رضا (المتوفی: 1369ه) الناشر: دار إحیاء الکتب العربیة الطبعة: الثانیة، 1399 ه - 1950م

ص: 168

58. الکتاب: شرح الزرقانی علی المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عبد

الباقی بن یوسف بن أحمد بن شهاب الدین بن محمد الزرقانی المالکی (المتوفی: 1122ه)

الناشر: دار الکتب العلمیة الطبعة: الأولی 1617ه-1999م

59. الکتاب: المنتخب من علل الخلال (ومعه تتمة) المؤلف: أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد

بن محمد بن قدامة الجماعیلی المقدسی ثم الدمشقی الحنبلی، الشهیر بابن قدامة المقدسی (المتوفی: 920ه) تحقیق: أبی معاذ طارق بن عوض الله بن محمد الناشر: دار الرایة للنشر

والتوزیع

60. الکتاب: الموقظة فی علم مصطلح الحدیث المؤلف: شمس الدین أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز الذهبی (المتوفی: 748ه) اعتنی به: عبد الفتاح أبو غدة الناشر: مکتبة المطبوعات الإسلامیة بحلب الطبعة: الثانیة، 1612 ه عدد الأجزاء: 1

61. الکتاب: صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان المؤلف: محمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن معبد، التمیمی، أبو حاتم، الدارمی، البستی (المتوفی: 354ه) المحقق: شعیب الأرنؤوط الناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت الطبعة: الثانیة، 1616 - 1993

62. الکتاب: تفسیر الشعراوی - الخواطر المؤلف: محمد متولی الشعراوی (المتوفی: 1418ه) الناشر: مطابع أخبار الیوم. نشر عام 1997م

الجامع الکبیر:

63. تفسیر القرآن اسم المؤلف: عبد الرحمن بن محمد بن إدریس الرازی ، دار النشر : المکتبة العصریة - صیدا ، تحقیق : أسعد محمد الطیب

64. کتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة اسم المؤلف: أحمد عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس ، دار النشر : مکتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی

65. الجامع الصحیح المختصر اسم المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی ، دار النشر : دار ابن کثیر، الیمامة - بیروت - 1907 - 1987 ، الطبعة : الثالثة ، تحقیق : د. مصطفی دیب البغا

ص: 169

66. صحیح مسلم اسم المؤلف: مسلم بن الحجاج أبو الحسین القشیری النیسابوری ، دار النشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت ، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی

67. الأحادیث المختارة اسم المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عبد الواحد بن أحمد الحنبلی المقدسی ، دار النشر : مکتبة النهضة الحدیثة - مکة المکرمة - 1910، الطبعة: الأولی، تحقیق: عبد الملک بن عبد الله بن دهیش

68. المستدرک علی الصحیحین اسم المؤلف: محمد بن عبدالله أبو عبد الله الحاکم النیسابوری ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1411ه - 1990م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : مصطفی عبد القادر عطا

69. صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان اسم المؤلف: محمد بن حبان بن أحمد أبو حاتم التمیمی البستی ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بیروت - 1414 - 1993 ، الطبعة: الثانیة ، تحقیق : شعیب الأرنؤوط

70. صحیح ابن خزیمة اسم المؤلف: محمد بن إسحاق بن خزیمة أبو بکر السلمی النیسابوری ، دار النشر : المکتب الإسلامی - بیروت - 1390 - 1970، تحقیق : د. محمد مصطفی الأعظمی

71. السنن الکبری اسم المؤلف: أحمد بن شعیب أبو عبد الرحمن النسائی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1911- 1991 ، الطبعة: الأولی، تحقیق: د. عبد الغفار سلیمان البنداری ، سید کسروی حسن

72. سنن أبی داود اسم المؤلف: سلیمان بن الأشعث أبو داود السجستانی الأزدی ، دار النشر : دار الفکر - - ، تحقیق : محمد محیی الدین عبد الحمید

73. سنن ابن ماجه اسم المؤلف: محمد بن یزید أبو عبدالله القزوینی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - -، تحقیق : محمد فؤاد عبد الباقی

74. الجامع الصحیح سنن الترمذی اسم المؤلف: محمد بن عیسی أبو عیسی الترمذی السلمی ، دار النشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت - - ، تحقیق : أحمد محمد شاکر وآخرون

75. سنن سعید بن منصور اسم المؤلف: سعید بن منصور الخراسانی، دار النشر : الدار السلفیة - الهند - 1903ه -1982م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : حبیب الرحمن الأعظمی

ص: 170

76. الکتاب المصنف فی الأحادیث والآثار اسم المؤلف: أبو بکر عبد الله بن محمد بن أبی شیبة الکوفی ، دار النشر : مکتبة الرشد - الریاض - 1609، الطبعة : الأولی ، تحقیق : کمال یوسف الحوت

77. المصنف اسم المؤلف: أبو بکر عبد الرزاق بن همام الصنعانی ، دار النشر : المکتب الإسلامی -

بیروت - 1403، الطبعة: الثانیة، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی

78. الآحاد والمثانی اسم المؤلف: أحمد بن عمرو بن الضحاک أبو بکر الشیبانی ، دار النشر : دار الرایة - الریاض - 1411 - 1991، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د. باسم فیصل أحمد الجوابرة 79. المعجم الکبیر اسم المؤلف: سلیمان بن أحمد بن أیوب أبو القاسم الطبرانی ، دار النشر : مکتبة الزهراء - الموصل - 1404 - 1983 ، الطبعة: الثانیة ، تحقیق : حمدی بن عبدالمجید السلفی

80 شرح مسند أبی حنیفة ، اسم المؤلف: الملا علی القاری، علی بن سلطان محمد (المتوفی :

1016ه)، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

81۔ مسند أبی یعلی اسم المؤلف: أحمد بن علی بن المثنی أبو یعلی الموصلی التمیمی ، دار النشر : دار المأمون للتراث - دمشق - 1404 - 1986 ، الطبعة: الأولی، تحقیق : حسین سلیم أسد

82- مجمع الزوائد ومنبع الفوائد اسم المؤلف: علی بن أبی بکر الهیثمی، دار النشر : دار الریان للتراث / دار الکتاب العربی - القاهرة ، بیروت - 1607

83- کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال اسم المؤلف: علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1919-1998م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : محمود عمر الدمیاطی

84. جامع الاحادیث الجامع الصغیر وزوائده والجامع الکبیر اسم المؤلف: الحافظ جلال الدین عبد الرحمن السیوطی ، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

85. جزء الألف دینار وهو الخامس من الفوائد المنتقاة والأفراد الغرائب الحسان اسم المؤلف: أبو بکر أحمد بن جعفر بن حمدان القطیعی ، دار النشر : دار النفائس - الکویب - 1414ه - 1993م،

الطبعة : الأولی ، تحقیق: بدر بن عبد الله البدر

86. الأمالی المطلقة اسم المؤلف: أحمد بن حجر العسقلانی ، دار النشر : المکتب الإسلامی - بیروت - 1416 ه - 1990م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : حمد بن عبد المجید بن إسماعیل السلفی

ص: 171

87. فتح الباری شرح صحیح البخاری اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی، دار النشر : دار المعرفة - بیروت ، تحقیق : محب الدین الخطیب

88 عمدة القاری شرح صحیح البخاری اسم المؤلف: بدر الدین محمود بن أحمد العینی ، دار النشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت

89. فیض القدیر شرح الجامع الصغیر اسم المؤلف: عبد الرؤوف المناوی ، دار النشر : المکتبة التجاریة الکبری - مصر - 1359ه، الطبعة: الأولی

90. التاریخ الکبیر اسم المؤلف: محمد بن إسماعیل بن إبراهیم أبو عبدالله البخاری الجعفی، دار النشر : دار الفکر ، تحقیق : السید هاشم الندوی

91. حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء اسم المؤلف: أبو نعیم أحمد بن عبد الله الأصبهانی ، دار النشر : دار الکتاب العربی - بیروت - 1405، الطبعة: الرابعة

92. تاریخ أسماء الثقات اسم المؤلف: عمر بن أحمد أبو حفص الواعظ ، دار النشر : الدار السلفیة - الکویت - 1404 - 1986 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : صبحی السامرائی

93. تذکرة الحفاظ اسم المؤلف: أبو عبد الله شمس الدین محمد الذهبی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، الطبعة: الأولی

94. ذکر أسماء من تکلم فیه وهو موثق اسم المؤلف: محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز الذهبی أبو عبد الله ، دار النشر : مکتبة المنار - الزرقاء - 1406، الطبعة: الأولی ، تحقیق : محمد شکور أمریر المیادینی

95. الکامل فی ضعفاء الرجال اسم المؤلف: عبدالله بن عدی بن عبد الله بن محمد أبو أحمد الجرجانی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1609 - 1988 ، الطبعة : الثالثة ، تحقیق : یحیی مختار غزاوی

96. الضعفاء الکبیر اسم المؤلف: أبو جعفر محمد بن عمر بن موسی العقیلی ، دار النشر : دار المکتبة العلمیة - بیروت - 1404ه - 1989م، الطبعة: الأولی ، تحقیق: عبد المعطی أمین قلعجی

97. لسان المیزان اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی ، دار النشر : مؤسسة الأعلمی للمطبوعات - بیروت - 1609 - 1989 ، الطبعة: الثالثة، تحقیق: دائرة المعرف النظامیة - الهند -

ص: 172

98. میزان الاعتدال فی نقد الرجال اسم المؤلف: شمس الدین محمد بن أحمد الذهبی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1995 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبد الموجود

99. الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة اسم المؤلف: حمد بن أحمد أبو عبدالله الذهبی الدمشقی، دار النشر : دار القبلة للثقافة الإسلامیة ، مؤسسة علو - جدة - 1913 - 1992، الطبعة: الأولی ، تحقیق: محمد عوامة

100. تقریب التهذیب اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی ، دار النشر : دار الرشید - سوریا - 1406 - 1989 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : محمد عوامة

101. تهذیب التهذیب اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1906 - 1986 ، الطبعة: الأولی

102. تهذیب الکمال اسم المؤلف: یوسف بن الزکی عبدالرحمن أبو الحجاج المزی ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بیروت - 1600 - 1980 ، الطبعة: الأولی، تحقیق: د. بشار عواد معروف

103. تاریخ بغداد اسم المؤلف: أحمد بن علی أبو بکر الخطیب البغدادی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت--

104. تاریخ جرجان اسم المؤلف: حمزة بن یوسف أبو القاسم الجرجانی ، دار النشر : عالم الکتب - بیروت - 1601 - 1981 ، الطبعة : الثالثة ، تحقیق : د. محمد عبد المعید خان

105. تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل اسم المؤلف: أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعی، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1995، تحقیق : محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری

106. تاریخ المدینة المنورة اسم المؤلف: أبو زید عمر بن شبة النمیری البصری ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1617ه-1999م، تحقیق: علی محمد دندل ویاسین سعد الدین بیان

107. الإصابة فی تمییز الصحابة اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی، دار النشر : دار الجیل - بیروت - 1412 - 1992، الطبعة: الأولی ، تحقیق : علی محمد البجاوی

108. الاستیعاب فی معرفة الأصحاب اسم المؤلف: یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر ، دار النشر : دار الجیل - بیروت - 1612، الطبعة: الأولی، تحقیق : علی محمد البجاوی

ص: 173

109. الطبقات الکبری اسم المؤلف: محمد بن سعد بن منیع أبو عبد الله البصری الزهری ، دار النشر : دار صادر - بیروت - -

110. تاریخ ابن معین (روایة الدوری) اسم المؤلف: یحیی بن معین أبو زکریا ، دار النشر : مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الإسلامی - مکة المکرمة - 1399 - 1979 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د. أحمد محمد نور سیف

111. سؤالات الحاکم النیسابوری للدارقطنی اسم المؤلف: علی بن عمر أبو الحسن الدارقطنی البغدادی ، دار النشر : مکتبة المعارف - الریاض - 1404 - 1986 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د. موفق بن عبد الله بن عبد القادر

112.قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث اسم المؤلف: محمد جمال الدین القاسمی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1399ه - 1979م، الطبعة : الأولی

113. النکت علی کتاب ابن الصلاح (م) اسم المؤلف: ابن حجر (م) ، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

114. العلل الواردة فی الأحادیث النبویة اسم المؤلف: علی بن عمر بن أحمد بن مهدی أبو الحسن الدارقطنی البغدادی ، دار النشر : دار طیبة - الریاض - 1405 - 1985 ، الطبعة: الأولی، تحقیق : د. محفوظ الرحمن زین صالله السلفی

115. علل الترمذی الکبیر اسم المؤلف: أبو طالب القاضی ، دار النشر : عالم الکتب ، مکتبة النهضة العربیة - بیروت - 1609، الطبعة: الأولی ، تحقیق : صبحی السامرائی ، أبو المعاطی النوری ، محمود محمد الصعیدی

116. اللآلیء المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة اسم المؤلف: جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1617 ه - 1999م، الطبعة: الأولی، تحقیق : أبو عبد الرحمن صلاح بن محمد بن عویضة

117.ذخیرة الحفاظ اسم المؤلف: محمد بن طاهر المقدسی ، دار النشر : دار السلف - الریاض - 1416 ه -1999م، الطبعة : الأولی ، تحقیق : د. عبد الرحمن الفربوائی

118. المهذب فی فقه الإمام الشافعی اسم المؤلف: إبراهیم بن علی بن یوسف الشیرازی أبو إسحاق ، دار النشر : دار الفکر - بیروت

119.کتاب الأموال اسم المؤلف: أبو عبید القاسم بن سلام، دار النشر : دار الفکر. - بیروت. - 1608ه - 1988م. ، تحقیق : خلیل محمد هراس

ص: 174

120. أصول السرخسی اسم المؤلف: محمد بن أحمد بن أبی سهل السرخسی أبو بکر ، دار النشر : دار المعرفة - بیروت

121. البحر المحیط فی أصول الفقه اسم المؤلف: بدر الدین محمد بن بهادر بن عبد الله الزرکشی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - لبنان / بیروت - 1921ه - 2000م، الطبعة: الأولی ، تحقیق: ضبط نصوصه وخرج أحادیثه وعلق علیه: د. محمد محمد تامر

122. السنة اسم المؤلف: عبد الله بن أحمد بن حنبل الشیبانی ، دار النشر : دار ابن القیم - الدمام - 1406، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د. محمد سعید سالم القحطانی

123. السنة اسم المؤلف: أبو بکر أحمد بن محمد بن هارون بن یزید الخلال ، دار النشر : دار الرایة - الریاض - 1910 - 1989م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د.عطیة الزهرانی

124. الفصل فی الملل والأهواء والنحل اسم المؤلف: علی بن أحمد بن سعید بن حزم الطاهری أبو محمد ، دار النشر : مکتبة الخانجی - القاهرة

125. الملل والنحل اسم المؤلف: محمد بن عبد الکریم بن أبی بکر أحمد الشهرستانی ، دار النشر : دار المعرفة - بیروت - 1404، تحقیق: محمد سید کیلانی

126. منهاج السنة النبویة اسم المؤلف: أحمد بن عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس ، دار النشر : مؤسسة قرطبة - 1609، الطبعة : الأولی ، تحقیق : د. محمد رشاد سالم

127.دلائل النبوة اسم المؤلف: للبیهقی ، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

128. السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون اسم المؤلف: علی بن برهان الدین الحلبی ، دار النشر : دار المعرفة - بیروت - 1400

129. سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد اسم المؤلف: محمد بن یوسف الصالحی الشامی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1414ه، الطبعة: الأولی ، تحقیق : عادل أحمد عبد الموجود وعلی محمد معوض

130. فضائل الصحابة اسم المؤلف: أحمد بن حنبل أبو عبد الله الشیبانی ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بیروت - 1903 - 1983، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د. وصی الله محمد عباس

131. الریاض النضرة فی مناقب العشرة اسم المؤلف: أحمد بن عبد الله بن محمد الطبری أبو جعفر ، دار النشر : دار الغرب الإسلامی - بیروت - 1996 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : عیسی عبد الله محمد مانع الحمیری

ص: 175

132. البدایة والنهایة اسم المؤلف: إسماعیل بن عمر بن کثیر القرشی أبو الفداء ، دار النشر : مکتبة المعارف - بیروت

133. الکامل فی التاریخ اسم المؤلف: أبو الحسن علی بن أبی الکرم محمد بن محمد بن عبد الکریم الشیبانی، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1615ه، الطبعة : ط2، تحقیق: عبد الله القاضی

134. المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم اسم المؤلف: عبد الرحمن بن علی بن محمد بن الجوزی أبو الفرج، دار النشر : دار صادر - بیروت - 1308 ، الطبعة: الأولی

135. تاریخ الطبری اسم المؤلف: لأبی جعفر محمد بن جریر الطبری ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت

136. تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام اسم المؤلف: شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی ، دار النشر : دار الکتاب العربی - لبنان / بیروت - 1607ه - 1987م، الطبعة: الأولی ، تحقیق: د. عمر عبد السلام تدمری

137. فتوح البلدان اسم المؤلف: أحمد بن یحیی بن جابر البلاذری ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1603، تحقیق : رضوان محمد رضوان

138. الوافی بالوفیات اسم المؤلف: صلاح الدین خلیل بن أیبک الصفدی ، دار النشر : دار إحیاء التراث - بیروت - 1920ه - 2000م، تحقیق : أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفی

139. سیر أعلام النبلاء اسم المؤلف: محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز الذهبی أبو عبد الله ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بیروت - 1613، الطبعة : التاسعة ، تحقیق : شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی

140. وفیات الأعیان و انباء أبناء الزمان اسم المؤلف: أبو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر بن خلکان ، دار النشر : دار الثقافة - لبنان ، تحقیق : احسان عباس

141. العواصم من القواصم فی تحقیق مواقف الصحابة بعد وفاة النبی صلی الله علیه وسلم اسم المؤلف: محمد بن عبد الله أبو بکر بن العربی ، دار النشر : دار الجیل - لبنان - بیروت - 1607ه - 1987م، الطبعة : الثانیة، تحقیق: محب الدین الخطیب - ومحمود مهدی الاستانبولی

ص: 176

142. طبقات الشافعیة الکبری اسم المؤلف: تاج الدین بن علی بن عبد الکافی السبکی، دار النشر : هجر للطباعة والنشر والتوزیع - 1613ه، الطبعة : ط2 ، تحقیق: د. محمود محمد الطناحی د. عبد الفتاح محمد الحلو

143. الأدب المفرد اسم المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی ، دار النشر : دار البشائر الإسلامیة - بیروت - 1409 - 1989 ، الطبعة: الثالثة ، تحقیق : محمد فؤاد عبدالباقی

144. عدة الصابرین وذخیرة الشاکرین اسم المؤلف: محمد بن أبی بکر أیوب الزرعی أبو عبد الله ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، تحقیق : زکریا علی یوسف

145. إحیاء علوم الدین اسم المؤلف: محمد بن محمد الغزالی أبو حامد ، دار النشر : دار المعرفة - بیروت

146. سر العالمین وکشف ما فی الدارین اسم المؤلف: أبو حامد محمد بن محمد الغزالی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - لبنان - 1926ه 2003م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : محمد حسن محمد حسن إسماعیل وأحمد فرید المزیدی

147. التذکرة الحمدونیة اسم المؤلف: ابن حمدون محمد بن الحسن بن محمد بن علی ، دار النشر : دار صادر - بیروت لبنان - 1999م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : إحسان عباس ، بکر عباس

148. تهذیب الأسماء واللغات اسم المؤلف: محی الدین بن شرف النووی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1999، الطبعة: الأولی ، تحقیق : مکتب البحوث والدراسات

149. إیضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون اسم المؤلف: إسماعیل باشا بن محمد أمین ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1913 - 1992

150. مقاتل الطالبیین اسم المؤلف: أبو الفرج الاصفهانی، علی بن الحسین (المتوفی : 356ه)، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

151. ربیع الأبرار اسم المؤلف: أبو القاسم محمود بن عمرو بن أحمد، الزمخشری جار الله (المتوفی : 538ه)، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

152. بلاغات النساء اسم المؤلف: أبو الفضل أحمد بن أبی طاهر ابن طیفور (المتوفی : 280ه)، دار النشر

153. الأموال لابن زنجویه اسم المؤلف: أبو أحمد حمید بن مخلد بن قتیبة بن عبد الله الخرسانی المعروف بابن زنجویه (المتوفی: 251ه)، دار النشر

ص: 177

154. تذکرة الحفاظ ، اسم المؤلف: أبو عبد الله شمس الدین محمد الذهبی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، الطبعة: الأولی

155. الحاوی للفتاوی فی الفقه وعلوم التفسیر والحدیث والأصول والنحو والإعراب وسائر الفنون ، اسم المؤلف: جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت / لبنان - 1921ه - 2000م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : عبد اللطیف حسن عبد الرحمن

156. شرح نهج البلاغة ، اسم المؤلف: أبو حامد عز الدین بن هبة الله بن محمد بن محمد بن أبی

الحدید المدائنی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - لبنان - 1618ه - 1998م، الطبعة :

الأولی ، تحقیق : محمد عبد الکریم النمری

157. أنساب الأشراف ، اسم المؤلف: أحمد بن یحیی بن جابر البلاذری (المتوفی : 279ه)، بر مبنای

برنامه الجامع الکبیر

158. معرفة الثقات من رجال أهل العلم والحدیث ومن الضعفاء وذکر مذاهبهم وأخبارهم ، اسم المؤلف:

أبی الحسن أحمد بن عبد الله بن صالح العجلی الکوفی نزیل طرابلس الغرب ، دار النشر : مکتبة الدار - المدینة المنورة - السعودیة - 1405 - 1985 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : عبد العلیم عبد العظیم البستوی

159. التشریع الجنائی فی الإسلام ، اسم المؤلف: عبد القادر عودة (المتوفی: 1373ه)، دار النشر :

160. المذکر والتذکیر ، اسم المؤلف: ابن أبی عاصم ، دار النشر :

161. الدیارات للأصبهانی ، اسم المؤلف: أبو الفرج الاصفهانی، علی بن الحسین (المتوفی : 259ه)، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

162. تحفة الذاکرین بعدة الحصن الحصین من کلام سید المرسلین ، اسم المؤلف: محمد بن علی بن

محمد الشوکانی ، دار النشر : دار القلم - بیروت - لبنان - 1984 ، الطبعة: الأولی

163. الشمائل الشریفة ، اسم المؤلف: جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی ، دار النشر : دار

طائر العلم للنشر والتوزیع، تحقیق : حسن بن عبید باحبیشی

164.نزهة المجالس ومنتخب النفائس ، اسم المؤلف: عبد الرحمن بن عبد السلام بن عبد الرحمن بن عثمان الصفوری ، دار النشر : دار المحبة - دار آیة - بیروت - دمشق - 2002 / 2001 ، الطبعة : لا یوجد ، تحقیق: عبد الرحیم ماردینی

ص: 178

165. الترغیب والترهیب من الحدیث الشریف ، اسم المؤلف: عبد العظیم بن عبد القوی المنذری أبو

محمد ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1617، الطبعة: الأولی ، تحقیق : إبراهیم

شمس الدین

166. مختصر السیرة ، اسم المؤلف: محمد بن عبد الوهاب ، دار النشر : مطابع الریاض - الریاض ،

الطبعة : الأولی ، تحقیق: عبد العزیز بن زید الرومی ، د. محمد بلتاجی ، د. سید حجاب.

167. المنتخب من ذیل المذیل ، اسم المؤلف: محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب الآملی، أبو

جعفر الطبری (المتوفی : 310ه)، بر مبنای برنامه ی الجامع الکبیر

168. تحفة الأبرار بنکت الأذکار ، اسم المؤلف: جلال الدین عبد الرحمن السیوطی ، دار النشر : مکتبة

دار التراث - المدینة المنورة / السعودیة - 1407ه /1987م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : محی

الدین متو

169. العیال ویقع فی مجلدین ، اسم المؤلف: أبو بکر عبد الله بن محمد بن عبید ابن أبی الدنیا القرشی

البغدادی ، دار النشر : دار ابن القیم - السعودیة - الدمام - 1610ه - 1990م، الطبعة: الأولی ،

تحقیق : د نجم عبد الرحمن خلف

170.طبقات المفسرین ، اسم المؤلف: أحمد بن محمد الأدنه وی ، دار النشر : مکتبة العلوم والحکم -

السعودیة - 1617ه- 1997م، الطبعة : الأولی ، تحقیق : سلیمان بن صالح الخزی

171، کتاب الأموال اسم المؤلف: أبو عبید القاسم بن سلام ، دار النشر : دار الفکر. - بیروت. -

1608ه - 1988م. ، تحقیق : خلیل محمد هراس

172. الطبقات الکبری اسم المؤلف: محمد بن سعد بن منیع أبو عبدالله البصری الزهری ، دار النشر : دار صادر - بیروت - -

173. مختصر الأحکام مستخرج الطوسی علی جامع الترمذی ، اسم المؤلف: أبی علی الحسن بن علی

بن نصر الطوسی، دار النشر : مکتبة الغرباء الأثریة - المدینة المنورة - السعودیة - 1415ه،

الطبعة: الأولی، تحقیق: أنیس بن أحمد بن طاهر الأندونوسی

174. شرح السنة اسم المؤلف: الحسین بن مسعود البغوی ، دار النشر : المکتب الإسلامی - دمشق - بیروت - 1403ھ - 1983م، الطبعة: الثانیة ، تحقیق : شعیب الأرناؤوط - محمد زهیر الشاویش

ص: 179

175. بیان الوهم والإیهام فی کتاب الأحکام ، اسم المؤلف: للحافظ ابن القطان الفاسی أبو الحسن علی بن محمد بن عبد الملک ، دار النشر : دار طیبة - الریاض - 1618ه-1997م، الطبعة: الأولی ، تحقیق: د. الحسین آیت سعید

176. المغنی عن حمل الأسفار اسم المؤلف: أبو الفضل العراقی، دار النشر : مکتبة طبریة - الریاض - 1615ه - 1990م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : أشرف عبد المقصود

177. مشکاة المصابیح اسم المؤلف: محمد بن عبد الله الخطیب التبریزی ، دار النشر : المکتب الإسلامی - بیروت - 1985 ، الطبعة: الثالثة ، تحقیق : محمد ناصر الدین الألبانی

178. التقریر والتحریر فی علم الأصول ، اسم المؤلف: ابن أمیر الحاج. ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1617ه - 1999م. 179. المجموع ، اسم المؤلف: النووی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1997م

180. الثقات ، اسم المؤلف: محمد بن حبان بن أحمد أبو حاتم التمیمی البستی ، دار النشر : دار الفکر - 1395 - 1975 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : السید شرف الدین أحمد

181. الدر المنثور، اسم المؤلف: عبد الرحمن بن الکمال جلال الدین السیوطی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1993

182. شرح علل الترمذی / ج 1+2، اسم المؤلف: الإمام الحافظ ابن رجب الحنبلی ، دار النشر : مکتبة المنار - الزرقاء - الأردن - 1607ه - 1987م، الطبعة: الأولی ، تحقیق : الدکتور همام عبد الرحیم سعید

183. علوم الحدیث (مقدمة ابن الصلاح) ، اسم المؤلف: أبو عمرو عثمان بن عبد الرحمن الشهرزوری ، دار النشر: دار الفکر المعاصر - بیروت - 1397ه - 1977م، تحقیق: نور الدین عتر

184.تاریخ جرجان ، اسم المؤلف: حمزة بن یوسف أبو القاسم الجرجانی ، دار النشر : عالم الکتب - بیروت - 1901 - 1981 ، الطبعة : الثالثة ، تحقیق : د. محمد عبد المعید خان

185. العلل الواردة فی الأحادیث النبویة ، اسم المؤلف: علی بن عمر بن أحمد بن مهدی أبو الحسن الدارقطنی البغدادی ، دار النشر : دار طیبة - الریاض - 1905 - 1980 ، الطبعة: الأولی ، تحقیق : د. محفوظ الرحمن زین الله السلفی

ص: 180

186.هدی الساری مقدمة فتح الباری شرح صحیح البخاری ، اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی ، دار النشر : دار المعرفة - بیروت - 1379 - ، تحقیق: محمد فؤاد

عبد الباقی ، محب الدین الخطیب

187. فتح المغیث شرح ألفیة الحدیث اسم المؤلف: شمس الدین محمد بن عبد الرحمن السخاوی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - لبنان - 1403ه، الطبعة: الأولی

188. تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل ، اسم المؤلف: أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعی ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1995، تحقیق : محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری

189. المعارف ، اسم المؤلف: ابن قتیبة أبو محمد عبد الله بن مسلم ، دار النشر : دار المعارف - القاهرة ، تحقیق: دکتور ثروت عکاشة

190. نسب قریش، اسم المؤلف: أبو عبد الله المصعب بن عبد الله بن المصعب الزبیری ، دار النشر : دار المعارف - القاهرة، تحقیق: لیفی بروفسال

191. جامع التحصیل فی أحکام المراسیل ، اسم المؤلف: أبو سعید بن خلیل بن کیکلدی آبو سعید العلائی ، دار النشر : عالم الکتب - بیروت - 1907 - 1986 ، الطبعة : الثانیة ، تحقیق : حمدی عبد المجید السلفی

192. جمهرة أنساب العرب ، اسم المؤلف: أبو محمد علی بن أحمد بن سعید بن حزم الأندلسی، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت / لبنان - 1626 ه - 2003 م ، الطبعة: الثالثة ، تحقیق : لا یوجد

193. نثر الدر فی المحاضرات ، اسم المؤلف: أبو سعد منصور بن الحسین الآبی ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت لبنان - 1626ه - 2006م، الطبعة: الأولی، تحقیق : خالد عبد الغنی محفوط

ص: 181