ص: 2

تصویر

ص: 3

تصویر

ص: 4

تصویر

ص: 5

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

ص: 8

غلامعلی رشید معاون عملیات قرارگاه خاتم الانبیا(ص): برای اجرای عملیات در منطقه فاو 300 گردان نیرو لازم است. 161

حجت الاسلام علی اکبر محتشمی پور وزیر کشور 169

شیخ محمدحسین فضل الله از علمای برجسته لبنان....... 178

شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی امیر قطر................. 197

آقای هاشمی رفسنجانی فرمانده عالی جنگ، در نمازجمعه تهران 235

محسن رضایی فرمانده سپاه، در دومین کنگره دانشجویان مسلمان "دفتر تحکیم وحدت": سیاست همیشه این بوده که قبل از یک عملیات بزرگ، عملیات های محدود انجام می دادیم.............................................................................. 247

راجیو گاندی نخست وزیر هند............................... 282

حسین شاه اردن............................................................. 293

مسعود رجوی سرکرده سازمان مجاهدین خلق (منافقین) 293

تأکید محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بر ضرورت تغییر راهبرد جنگ به راهبرد جنگ درازمدت 298

هاشمی رفسنجانی جانشین فرمانده کل قوا، در مصاحبه با العالم: تا متجاوز را طبق قوانین اسلامی محاکمه نکنیم، از پای نخواهیم نشست. 306

صدام در مصاحبه با الوطن العربی: ما به دوستی با فرانسه افتخار می کنیم؛ تمامی آگاهان در خلیج پی برده اند که عراق زره اصلی آنها دربرابر خطرات است............................................................................................... 313

احمد عزیزی رئیس کمیسیون خارجی مجلس شورای اسلامی 322

ناخدا

ملک زادگان فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران 333

امام خمینی در نامه ای به نمایندگان مجلس شورای اسلامی نسبت دادن مطالب ناروا به دولت را مأیوس کننده خوانده، تأکید کردند نمایندگان باید معلم اخلاق و آداب اسلامی باشند...................................................................................... 348

آیت الله خامنه ای در هم اندیشی مسئولان عقیدتی - سیاسی ژاندارمری: اگر ما تجربه انقلاب اسلامی را به سلامت تا آخر راه برسانیم، شکی نیست که تمامی انقلاب های دنیا یکی پس از دیگری پیروز می شوند. 350

صادق خلخالی نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی 353

امام خمینی در نامه به دادستان کل کشور بر مسئولیت آقای هاشمی به عنوان جانشین فرمانده کل قوا تأکید کردند. 362

هاشمی رفسنجانی جانشین فرمانده کل قوا................. 362

علی هاشمی فرمانده قرارگاه نصرت سپاه، آمادگی این قرارگاه را برای اجرای عملیات های محدود در منطقه عمومی چزابه اعلام کرد. 384

علی اکبر ولایتی وزیر خارجه سفر به سوریه، لیبی و الجزایر را ثمربخش توصیف کرد. 394

محسن رضایی فرمانده کل سپاه............................... 408

شیخ صباح الاحمد وزیر خارجه کویت.................. 432

غلامرضا آقازاده وزیر نفت جمهوری اسلامی، در مصاحبه ای بر حضور فعال ایران در اوپک تأکید کرد. 434

حسنی مبارک رئیس جمهور مصر.......................... 443

آیت الله خامنه ای در جمع اعضای بسیج سپاه: رژیمی که از ملت خود جداست و حرکتش را با هماهنگی ملت انجام نمی دهد، ناچار باید به دیگران تکیه کند 473

تورگوت اوزال نخست وزیر ترکیه............................ 483

ص: 11

مخاییل گورباچف رهبر شوروی.............................. 487

آیت الله خامنه ای در همایش سراسری فرماندهان پایگاه های بسیج: «بسیج عمومی یعنی به حرکت درآمدن این اقیانوس عظیم که نامش ملت است. ... در بسیج یک موضوع اصلی رهبری و یک موضوع دیگر، ملت و پیوند این دو ایمان است... .» 502

آیت الله

عبدالکریم موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور 505

رحیم صفوی فرمانده نیروی زمینی سپاه ضمن هشدار و بیان ضرورت پیشگیری از حمله احتمالی دشمن به جزیره مجنون، مأموریت مهندسی در عملیات آتی (فاو) را مشخص کرد............................................... 521

محسن

رفیق دوست وزیر سپاه: «رزمندگان این ملت مصمم هستند جنگ را تا آخرین قطره خود ادامه دهند.» 527

سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش، با اشاره به عملیات گسترده رزمندگان اسلام گفت: «هدف دشمن از حمله به واحدهای صنعتی ایران قطع کردن رگ حیاتی ما می باشد، ولی ما هرچه ضربه بخوریم، منسجم تر و قوی تر دربرابر دشمن ایستادگی می کنیم. 528

ضیاءالحق رئیس جمهور پاکستان.............................. 529

علی شمخانی جانشین فرمانده کل سپاه: حکومت بعثی عراق با بیش از 100 هزار کشته و 50 هزار اسیر و 50 میلیارد دلار قرض، آینده ای جز شکست و سقوط را برای خود رقم نزده است................................................................... 543

آیت الله موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور: «همه دست های ناپاک درازشده به اموال بیت المال را باید قطع کنیم و به دست کسانی بسپاریم که آن را به وجود آورده اند.».......................................................... 553

آیت الله خامنه ای رئیس جمهور در خطبه های نمازجمعه تهران مواضع جدید شورای همکاری خلیج فارس را مطلوب و حملات عراق به خارک را ناکام خواند. 566

حضور رزمندگان اعزامی به جبهه ها در نمازجمعه امروز تهران 569

آیت الله خامنه ای رئیس جمهور: «متجاوز باید مجازات شود و اگر مجازات نشود، ما تا به خاک افکندن نیروهای متجاوز جنگ را ادامه خواهیم داد.» 584

شیخ سعید شعبان رهبر جنبش توحید اسلامی لبنان.... 585

میرحسین موسوی نخست وزیر هنگام تقدیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی 608

مسعود روغنی زنجانی وزیر برنامه و بودجه: «ما معتقدیم که از هزینه هایی مثل جنگ نمی شود کاست، چون اثرات و لطمات جبران ناپذیری خواهد داشت.» 625

وزیر دفاع عربستان سلطان عبدالعزیز................. 630

صدام حسین رئیس جمهور عراق، به آمادگی کشورش در حمله آتی ایران اشاره کرد و گفت: «تمام هدف های داخل ایران را موردحمله قرار خواهند داد. [...] قبل از اینکه بمیرید شر را برپا نکنید. چون این دفعه غیر از دفعات قبل است به یاری خدا.» 646

دیدار عبدالرئوف الکسم نخست وزیر سوریه و همتای ایرانی خود میرحسین موسوی 650

رحیم صفوی فرمانده نیروی زمینی سپاه................. 664

هاشمی رفسنجانی در خطبه های نمازجمعه تهران به تجزیه وتحلیل موضوعات مهم جنگ شامل: عملیات آینده، جنگ شهرها، جنگ اقتصادی، دلایل شروع جنگ و شرایط خاتمه آن، اجلاس اوپک و... پرداخت.................... 710

علی اکبر ولایتی وزیر خارجه ایران، در سفر به عربستان بر اهمیت خلیج فارس، برقراری امنیت آن و گسترش روابط میان ایران و عربستان تأکید کرد. 732

ص: 12

زکی یمانی وزیر نفت عربستان سعودی.......... 749

آقازاده

وزیر نفت ایران در ملاقات با وزیران نفت کشورهای عضو اوپک در ژنو با تأکید بر روابط کشورهای این سازمان مخالفات خود را با کاهش قیمت نفت اعلام کرد........................................................................ 750

ملک فهد پادشاه عربستان سعودی........................ 767

علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه در دیدار با پادشاه عربستان: توسعه روابط با کشورهای جهان سوم به ویژه مسلمانان در اولویت سیاست خارجی ماست. 767

رابرت موگابه رئیس جمهور زیمبابوه................. 772

بمب گذاری گروهک های ضدانقلاب (فروشگاه ورزشی در زیر ساختمان خبرگزاری جمهوری اسلامی) 776

حسین علایی فرمانده قرارگاه نوح....................... 800

علی فدوی مسئول اطلاعات قرارگاه نوح........ 800

حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی جانشین فرمانده کل قوا 800

سلطان قابوس پادشاه عمان...................................... 847

ووشو کیان وزیر خارجه چین................................ 876

صدام

حسین رئیس جمهور عراق در دیدار با وزیر خارجه چین: عراق به خاطر صلح جهانی به دنبال پایان صلح آمیز جنگ است. 876

بازدید گروه اعزامی سازمان ملل و خبرنگاران خارجی از مناطق مسکونی بمباران شدة شهر هویزه 897

هاشمی رفسنجانی جانشین فرمانده کل قوا: از نقش ایثارگرانه جهاد سازندگی در جبهه های نبرد تقدیر و تشکر کرد. 904

سعید رجایی خراسانی نماینده ایران در سازمان ملل... 907

حجت الاسلام

هاشمی رفسنجانی در خطبه های نمازجمعه تهران: «تخریب چی نیستیم، صلح طلب واقعی ما هستیم.» 918

سعید رجایی خراسانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل، قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل را درباره وضعیت حقوق بشر در ایران محکوم کرد. 931

حجت الاسلام

محمد محمدی ری شهری وزیر اطلاعات 934

خاویر پرز دکوئیار دبیرکل سازمان ملل متحد.. 946

ص: 13

ص: 14

پیشگفتار

مقدمه

ص: 15

ص: 16

4. برای آگاهی بیشتر از سیر و شیوه تحقیق و تدوین مجموعه روزشمار، مطالعه مقدمه کتاب اول (پیدایش نظام جدید) و ضمیمه کتاب دهم (هجوم سراسری) ضروری است.

* * *

در تهیه کتاب حاضر از نتایج ارزشمند تحقیقات میدانی و گزارش های تدوین شده محققان و راویان قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران (قرارگاه خاتم الانبیای سپاه) در سال 1364، آقایان محمد درودیان، محسن رشید، جواد زمان زاده و داوود رنجبر بهره برداری شده است.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ضمن درخواست علو درجات برای راویان شهید از خداوند متعال، از راویان مذکور تشکر و قدردانی می کند. این مرکز همچنین از همه کسانی که در مراحل مختلف تحقیق و تدوین و آماده سازی کتاب با نویسنده و مرکز همکاری کرده اند، ازجمله نعیمه محمدی فخار (حروف چینی)، هانیه مرشدی (تنظیم منابع)، زهرا گل محمدی (بازخوانی متن)، زهرا سادات صبح گل، زینب سادات موسوی، سیده زهره بطحایی و طیبه نکوفرد (بانک اطلاعات و عکس) و حسن باقی پور (تهیه نقشه های منطقه عملیات) سپاس گزاری می کند.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس

1393

ص: 18

دستور کار کشورهای تأثیرگذار در عرصة بین المللی قرار داشت که به شکل های گوناگون ازجمله فشارهای سیاسی، اقتصادی، نظامی و... بروز کرد. تحرک جدید شورای همکاری خلیج فارس با رویکردی جدید و ابراز ملایمت درمورد ایران، نمونه ای از این تلاش ها بود. در این مقطع، کشورهای عضو شورای همکاری چنین وانمود می کردند که از حمایت های همه جانبه گذشته خود از عراق چشم پوشی کرده، خواهان روابط جدیدی با جمهوری اسلامی ایران هستند.

از سوی دیگر، فعالیت کمیته آشتی اعراب در این دوره برای ایجاد شکاف میان ایران و سوریه و نزدیک کردن لیبی و سوریه با عراق ادامه یافت تا حمایت ضعیف این دو کشور را از ایران قطع کنند.

اما جمهوری اسلامی نیز در صحنه های دیپلماتیک ضمن مقابله با سیاست های کلان عراق و حامیانش برای منزوی کردن ایران از ابراز نرمش کشورهای منطقه و اعضای شورای همکاری استقبال کرد و کوشید بفهماند که ایران دشمن اصلی آنها نیست و همکاری با ایران موجب امنیت و آرامش منطقه خواهد شد.

سفرهای منطقه ای و بین المللی مسئولان و هیئت های ایرانی به کشورهای بلغارستان، مجارستان، عربستان، یمن دمکراتیک، پاکستان و تعدادی از کشورهای افریقایی و تلاش برای کاهش فشارهای بین المللی و ایجاد رابطه با کشورها و مجامع بین المللی نیز ازجمله فعلیات های دیپلماتیک است که در این دوره انجام می شود.

در سطح ملی، مهم ترین حوادث این دوره اقدام مجلس خبرگان به انتخاب آیت الله منتظری برای جانشینی امام خمینی؛ اعزام کاروان های کربلا به جبهه های نبرد؛ سفرهای رئیس جمهور به برخی از شهرهای کشورمان؛ ادامه تحرکات، اقدامات، انفجارها و ترورهای گروه های ضدانقلاب و... است.

موضوع دیگر مطرح در این دوره مسائل لبنان و تعاملات منطقه ای و بین المللی آن و ارتباط بخشی از آنها با ایران است. تلاش های سه جانبه گروه های لبنانی و تعامل سوریه با آنان؛ جنگ پرچم و گروگان های امریکایی، فرانسوی، روسی و... ازجمله مسائل این کشور است که موجب شده به گونه ای پای ایران و سوریه نیز در آن به میان کشیده شود.

تلاش برای غلبه بر تردیدها، آماده سازی مقدمات اجرای عملیات بزرگ

تلاش برای انتخاب منطقه عملیات بزرگ سال 1364 و طرح ریزی و آماده سازی زمینه اجرای آن در موقعیتی بسیار دشوار آغاز شد. درحالی که فشارهای نظامی، اقتصادی و سیاسی از خارج و نیز در داخل تشدید شده بود و احتمال احساس ناتوانی در ادامه جنگ، خطر بروز تردید و یأس را در پیش داشت - که تهدیدی جدی بود - برای عبور از این موقعیت سخت باید تصمیمی قاطع اتخاذ می شد. تنها امید و گره گشای این وضعیت بحرانی، امام خمینی بود.

در ملاقاتی با امام خمینی که آیت الله خامنه ای و آقای هاشمی حضور داشتند، امام فرمودند:

ص: 20

«باید جنگ را تا سقوط صدام ادامه دهیم و به صورت قاطع نیز باید ادامه یابد.»

با اعلام این راهبرد، فرماندهان ارتش و سپاه فراخوانده شدند و مقرر گردید هریک از این دو سازمان نظامی طرح های عملیاتی خود را تهیه و پیشنهاد کنند. سپاه پاسداران با استقبال از این موضوع با تشکیل جلسه های پی درپی در سطح فرماندهان رده اول سپاه و بحث و بررسی درباره مسائل جنگ بر "لزوم تغییر راهبرد جنگ" یعنی نفی "راهبرد اقدامات محدود و شتاب زده" و "افزایش توان و گسترش سازمان رزم" تأکید کردند؛ اما درمورد انتخاب منطقه ای برای اجرای عملیات بزرگ دیدگاه ها متفاوت بود و اکثر فرماندهان سپاه به دلیل کافی ندانستن توان و سازمان رزم سپاه در این مقطع زمانی، مخالف عملیات بزرگ بودند. باوجوداین، فرمانده کل سپاه بر اجرای عملیات بزرگ در منطقه فاو تأکید داشت و در آن موقعیت، فاو را تنها منطقه مناسب برای عملیات بزرگ می دانست و درپی تأیید فرمانده عالی جنگ، دستور آماده سازی منطقه شرق اروندرود و اقدامات شناسایی صادر شد.

درحالی که اقدامات آماده سازی زمینه اجرای عملیات بزرگ در فاو ادامه داشت، تردید بسیاری از فرماندهان رده اول عملیاتی سپاه پاسداران درمورد فراهم شدن نیروی انسانی و تجهیزات ضروری برای این عملیات، مانع توافق و اجماع نظر آنان درباره عملیات در این منطقه بود. طی دو هفته اول دوره زمانی این کتاب (16 آبان تا 23 آذر 1364)، بحث های طولانی، دشوار و گاهی تلخ میان فرماندهان رده اول عملیاتی سپاه پاسداران صورت گرفت و سرانجام پذیرفته شد که کار آماده سازی مقدمات اجرای عملیات در منطقه فاو با همه توان ادامه یابد.

در جلسه فرماندهان عملیاتی سپاه پاسداران در پیش ازظهر 16 آبان 1364 - که فرمانده کل سپاه در آن حضور نداشت - پس از بحثی طولانی، غلامعلی رشید پیشنهاد کرد: «امسال در جنوب عملیات وسیع انجام ندهیم؛ تا عید عملیات های محدود انجام دهیم و در این فاصله دو سه منطقه را آماده کنیم و در سال آینده عملیات بزرگ انجام دهیم.» وی با تأکید بر اینکه امر غافلگیری برای ما مهم است، افزود: «با نیرویی که حداکثر تا 70 گردان می رسد، می توانیم در شمال غرب عملیاتی نسبتاً خوب انجام دهیم.» این پیشنهاد مورد موافقت سایر فرماندهان قرار گرفت. آنان درنهایت نتیجه گیری کردند که در وضعیت کنونی اجرای عملیات گسترده موفقیت آمیز در منطقه فاو امکان پذیر نیست و قرار شد در جلسه با فرمانده کل سپاه این موضوع را مطرح کنند.

در جلسه بعدی فرماندهان سپاه با حضور فرمانده کل سپاه، رحیم صفوی به نمایندگی از فرماندهان، ضمن تأکید بر اعتقاد آنان به مقام ولایت و اینکه این جنگ، جنگ میان حق و باطل است و هر زمان امام تکلیف کند آماده ریختن خون خود هستند، گفت: «برادران با یک دید واقع بینانه می خواهند روی مسئله جنگ فکر و کار کنند. ما دید واقع بینانه را از این نظر می گوییم که اگر به یک چیزهایی که می دانیم آماده نمی شود و در زمان لازم امکان فراهم شدن آن نیست توجه نکنیم؛ این یک دید غیرواقع بینانه است. من اساس تردید را عدم واقع بینی

ص: 21

مسائل می دانم؛ اگر کسی واقع بینانه وارد یک صحنه و یک عملی بشود در او هیچ تردیدی نیست. ما از عملیات های رمضان تا والفجرها و حتی خیبر و بدر به این نتیجه قطعی رسیده ایم که با مقدورات و امکانات موجود نمی توانیم عملیات گسترده ای داشته باشیم.»

این بحث ادامه یافت تااینکه محسن رضایی بعد از کمی تأمل گفت: «متأسفانه این جلسه برای ما تلخ ترین جلسه ای است که در تاریخ عمر جنگ دارم.» وی در ادامه با اشاره به سابقه چنین تردیدهایی در عملیات های گذشته، دو ضعف اساسی؛ یعنی ترمز و تردید از پایین و ممانعت از رشد رزمی از بالا را مشکل اساسی جنگ خواند و تأکید کرد که ما باید بفهمیم که می خواهیم بجنگیم ولو با دو نفر یا یک گروهان.

این سخنان و توضیحات مشروح دراین باره و بیان اهمیت اجرای عملیات گسترده در منطقه فاو و حتی پیشنهاد فرمانده کل سپاه مبنی براینکه خودش اجرای عملیات گسترده در فاو را به عهده می گیرد و نیروی زمینی سپاه نیز عملیات های محدود انجام دهد، فرماندهان را قانع نکرد و آنان اجرای عملیات گسترده در جنوب را در وضعیت کنونی ناممکن اعلام کردند.

غلامعلی رشید در جلسه 17 آبان توضیح داد که در جنوب باید با سه توان رزمی که هریک 100 گردان نیرو داشته باشد، در سه منطقه برای غافلگیرکردن دشمن وارد عمل شد. وی با بیان اینکه درحال حاضر سپاه فقط کادر فرماندهی و اداره و هدایت 70 گردان نیروی رزمی را دارد، یادآور شد که حتی اگر نیروی 150 گردان فراهم شود، به کارگیری بیش از 70 گردان آن امکان پذیر نیست. از سوی دیگر، در همین جلسه رحیم صفوی بر ضرورت توجه به عامل مهم تری تأکید می کند: «ما در میان مشکلات جهت مثبت را بگیریم؛ بگوییم برای اینکه پیروز شویم این طور و آن طور. تمام محاسبات ما عقلانی است، اگر معادلات الهی و خدایی را در نظر نگیریم ضرر می کنیم. ضمن اینکه به دنبال امکانات باید برویم ولی نباید متکی به امکانات باشیم، ما اعتقاد به نصر خدا داریم. این محاسبات ذره ای در قلب ما و روند کار ما تأثیر نکند، خوف برمان ندارد.»

فرمانده کل سپاه نیز جلسه دیگری گفت: «اگر امام بفهمد که سپاه می گوید تا امکانات نیاید، نمی جنگد، این بدترین خاطره تلخ امام خواهد بود. امام نظرش بر ادامه جنگ با قدرت و سقوط صدام است.»

این مباحث ادامه داشت تااینکه سرانجام فرماندهان عملیاتی سپاه پاسداران در جلسه 24 آبان - که بدون حضور غلامعلی رشید تشکیل شد - بنابه مصالحی پذیرفتند که کار طرح ریزی و آماده سازی منطقه عملیاتی فاو ادامه یابد تا وضعیت نیرو و امکانات موردنیاز مشخص شود. محسن رضایی در این جلسه گفت: «در استراتژی جنگ ما با عراق - که بخشی از استراتژی دفاعی ماست - جنگ درازمدت با عراق یعنی شکست ما. جنگ با عراق بایستی مستمر باشد، سریع باشد و موفقیت در بر داشته باشد، اما اگر وقفه هایی به منظور موفقیت بیندازیم و از توان فعلی استفاده

ص: 22

نکنیم به ضرر ما می باشد. اگر یک نیرویی می آید، حتماً باید از نیرو استفاده کنیم. ما در کنار یک عملیات باید حتماً عملیات محدود را انجام دهیم و یک منطقه دومی هم در نظر داشته باشیم که اگر به هدف اول نتوانستیم برسیم، منطقه دوم را حتماً انجام بدهیم که وقت را از دست ندهیم.»

به هرحال، باوجود تردیدها درخصوص اجرای عملیات گسترده در منطقه فاو، ادامه کار در این منطقه و فراهم کردن مقدمات اجرای عملیات با شتابی بیشتر در دستور کار قرار گرفت. درعین حال، فرمانده کل سپاه در این دوره به مناسبت های مختلف ضمن تأکید بر اهمیت منطقه فاو و عملیات در آن، می کوشید تا از تردید فرماندهان بکاهد و آنان را به پیشبرد کارها با اطمینان بیشتر، ترغیب کند. در این دوره همچنین طراحی و آماده سازی مقدمات اجرای عملیات یدک در منطقه هور (که درصورت لورفتن منطقه فاو یا ناکامی عملیات در آن برای عملیات آماده شود)، عملیات فریب در منطقه ام الرصاص، عملیات محدود در محدوده خرمشهر تا چزابه و نیز طرح عملیاتی ارتش برای منطقه شلمچه از دیگر تدابیر عملیاتی سپاه و ارتش بود. طرح های ایذایی نیز به دلیل اینکه برای اجرا نیاز به صرف نیرو و توان زیادی داشت، منتفی شد.

در جلسه یکم آذر قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران (قرارگاه خاتم الانبیا(ص))، مأموریت قرارگاه های کربلای2، نوح و کربلای1 در عملیات گسترده آتی در منطقه فاو و هور مشخص گردید و ضمن اعلام اینکه منطقه فاو، منطقه اصلی عملیات گسترده است، بر اهمیت و آماده سازی منطقه هور به منزله منطقه عملیات یدک تأکید شد.

به این ترتیب با مشخص شدن مأموریت قرارگاه ها و یگان ها در عملیات منطقه فاو و سایر مناطق به طور دقیق تر و کاهش تردیدها، تلاش قرارگاه ها و واحدهای مهندسی و شناسایی برای آماده سازی منطقه و کسب اطلاعات از دشمن افزایش یافته و یگان ها پیگیر آموزش نیروها و طراحی مانور، آماده سازی زمین محدوده مأموریت خود و... بودند. در ادامه فعالیت ها ضمن پیشرفت کارها، نیازها و کمبودها مشخص تر می شد.

درپی حکم امام خمینی درباره واگذاری مسئولیت فرماندهی کل قوا به آقای هاشمی رفسنجانی و انتصاب ایشان به سمت جانشینی فرمانده کل قوا و آغاز به کار تشکیلات فرماندهی کل قوا در امر جنگ و نیز حکم آقای هاشمی به نخست وزیر به عنوان مسئول معاونت پشتیبانی جنگ، در تاریخ 18 آذر 1364 جلسه ای با حضور فرمانده کل سپاه، فرماندهان رده اول عملیاتی سپاه پاسداران، آقای هاشمی و آقای موسوی نخست وزیر، تشکیل شد. در این جلسه طولانی (ساعت 9:30 تا 18) فرماندهان سپاه پاسداران وضعیت مناطق مختلف عملیاتی؛ وضعیت دشمن؛ طرح های عملیاتی مختلف اعم از محدود، پشتیبانی و گسترده؛ اقدامات آماده سازی و میزان پیشرفت آن و کارهای باقیمانده؛ اقدامات مهندسی و نیازهای ادامه کار مهندسی؛ وضعیت واحدهای توپخانه، توپ های موردنیاز و چگونگی تقسیم توپ ها برای عملیات؛ حفاظت، فریب و غافلگیری دشمن؛

ص: 23

وضعیت نیروی انسانی و کمبودهای آن؛ امکانات موردنیاز و... را تشریح کردند و به سؤالات آقای هاشمی پاسخ گفتند. در این جلسه همچنین چگونگی تأمین نیازها به همت دولت و دیگر سازمان ها مشخص گردید. آقای هاشمی نیز بر اصلی بودن عملیات در منطقه فاو تأکید کرد: «اصل برای ما این عملیات است. هرچی که بخواهد مزاحم این شود ما قبول نمی کنیم.» مشروح این جلسه و نیز شرح دیگر فعالیت ها و تلاش ها در متن کتاب به طور روزانه آمده است.

بازتاب اقدامات نظامی و عملیاتی

فعالیت های واحدهای نظامی جمهوری اسلامی ایران در مناطق مرزی جنوب (از هور تا شلمچه و تاحدودی نیز منطقه عملیاتی فاو) و نیز تلاش ها و تبلیغات گسترده ای که در شهرها برای جذب و اعزام نیرو انجام می شد و همچنین اظهارات مسئولان کشور، بازتاب بسیاری در نزد تحلیل گران، دیپلمات ها و رسانه های دنیا به ویژه غربی ها داشت که در این کتاب روزشمار سعی شده است درحد اطلاعات موجود، مهم ترین دیدگاه ها و تفسیر و تحلیل ها دراین باره منعکس شود.

اجرای عملیات های گسترده ایران در اواخر سال های گذشته، افزایش اعزام نیرو های داوطلب، احتمال اقدامات تلافی جویانه ایران علیه عراق و... ازجمله شواهدی بود که تحلیل گران و دیپلمات ها براساس آن، از آمادگی ایران برای تهاجمی گسترده علیه مواضع عراقی ها خبر می دادند.

گستره اخبار و اطلاعات به گونه ای بود که ناظران سیاسی در آستانه اجلاس سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از احتمال آمادگی نیروهای ایران برای این حمله خبر می دادند و دبیرکل سازمان ملل نیز در مصاحبه ای آینده جنگ ایران و عراق را مخاطره آمیز توصیف کرد.

سرازیرشدن نیروهای داوطلب ایرانی به جبهه های جنگ، شایعاتی درباره از سر گرفته شدن جنگ شهرها و اینکه ایران ممکن است دست به یک تهاجم عمده در باتلاق های جنوبی عراق بزند، تشدید حملات هوایی عراق و تهدید ارتش عراق به اقدام به حملات زمینی خود علیه ایران پیامد این وقایع بود. تحلیل گران رسانه ها به نقل از دیپلمات ها اعلام می کردند نیروهای عراقی آماده مقابله با حمله گسترده ای هستند که ممکن است نیروهای ایران به زودی آغاز کنند.

ارتشبد عدنان خیرالله وزیر دفاع عراق، با اعلام اینکه ایرانیان نیروهای بیشتری را در بخش میانی جبهه مستقر کرده اند گفت که ایران حمله گسترده ای علیه عراق تدارک می بیند. بسیاری از رسانه های غربی و منطقه ای نیز به نقل از عراق اعلام می کردند که این کشور آماده درهم شکستن یک تهاجم پیش بینی شده ایران است. فرماندهی کل نیروهای نظامی عراق نیز با صدور بیانیه ای اعلام کرد: «مردم بزرگ ما و نیروهای مسلح شجاع آن آمادگی کامل دارند که سر رهبران ایران و نیروهای آنها را درصورت تلاش برای اجرای هرگونه حرکت احمقانه بر سنگ بکوبند.»

از سوی دیگر، سخنان فرمانده عالی جنگ در خطبه های نمازجمعه 22 آذر تهران تاحدودی

ص: 24

جو تبلیغاتی حاکم بر رسانه های غربی را شکست. این رسانه ها در بازتاب سخنان آقای هاشمی به این موضوع ها پرداختند: اجرانشدن عملیات آتی ایران درصورت توقف جنایات صدام؛ شرایط ایران برای خاتمه جنگ؛ بستن تنگه هرمز؛ نقض حقوق بشر در ایران و...

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس: «هاشمی رفسنجانی تهدید خود مبنی بر انسداد تنها آبراه خلیج [فارس] تنگه هرمز را تکرار نمود و گفت: ایران هر زمان که احساس کند این امر لازم است نسبت به انجام آن اقدام خواهد کرد. هاشمی رفسنجانی گفت: جمهوری اسلامی قادر به درک موقع مناسب برای واردآوردن ضربه به دشمن می باشد. وی افزود: مانور اخیر نیروی دریایی در خلیج [فارس] ثابت کرد که ما قادر به انجام عملیات و کنترل منطقه ای هستیم که درصورت قطع جریان نفت از آن، یک سوم دنیا آسیب خواهد دید. هاشمی رفسنجانی گفت: ایران آماده است درصورت عدم ارتکاب جنایات بیشتر علیه ما ازجانب رژیم صدام حسین، حمله وسیع خود را متوقف کند.»

آسوشیتدپرس در ادامه گزارش خود از سخنان آقای هاشمی در نمازجمعه تهران، آورده است: «براساس برآوردهایی برای انجام حملات زمینی در جنوب، ایران 500 هزار نفر نیرو به مناطق مرکزی و جنوب جبهه اعزام کرده است. رفسنجانی در سخنان خود به حملات اخیر عراق به جزیره خارک و مراکز تجمع نیروهای ایران در جبهه اشاره کرد. وی درعین حال تأکید نمود که جنگ تا پیروزی نهایی و با خلع کامل رژیم صدام ادامه خواهد یافت. رفسنجانی همچنین تأکید کرد که ایران خواهان محاکمه جنایتکاران جنگی در بغداد و اعطای شرایطی مناسب قبل از قبول ترک مخاصمه می باشد. وی افزود: مردم عراق باید آزادی خود را به دست آورند و ما آماده ایم تا به آنها کمک کنیم تا یک عراق اسلامی (جمهوری) برپا کنند.»

رادیو امریکا نیز گفت: «هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس اسلامی ایران، می گوید تقویت نیروهای ایران در امتداد جبهه جنگ با عراق به تهاجم تازه ای علیه عراق منجر نخواهد شد، مگر اینکه به قول او عراق جنایات بیشتری مرتکب بشود. محافل خبری معتقدند که ایران دارد تهاجم تازه ای را به داخل بخش های مرکزی و جنوبی خاک عراق تدارک می بیند.»

اعزام نیرو

درپی درخواست جانشین فرمانده کل قوا از نیروهای داوطلب مردمی رزمنده و متخصص برای حضور در جبهه های نبرد و درخواست برای مشارکت گسترده مردم دراین زمینه، نهادها و سازمان های متعدد تلاش های خود را برای برنامه ریزی، فراخوانی، ثبت نام و دیگر اقدامات لازم به منظور جذب و اعزام نیرو افزایش دادند.

در همین خصوص، ستاد تبلیغات جنگ شورای عالی دفاع، ستاد مرکزی سپاه، مناطق استانی و شهری سپاه، ریاست جمهوری، نخست وزیری، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، ستاد هماهنگی انجمن های

ص: 25

اسلامی وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و... با برگزاری سخنرانی ها و همایش ها و همچنین صدور اطلاعیه هایی از همه اقشار مردم ازجمله دانش آموزان، دانشجویان، اصناف و... دعوت به مشارکت و اعزام به جبهه های نبرد کردند.

دراین باره دستورالعمل های اجرایی برای زمان بندی حرکت کاروان های کربلا، شیوه های اعزام، تبلیغات و... برای ساماندهی، اقدامات و برنامه ریزی های این کاروان ها به رده های مسئول دراین زمینه ارسال شد.

این اقدام واکنش هایی را در رسانه های جهانی درپی داشت. رسانه های خارجی در گزارش هایی به تحلیل موضوع اعزام کاروان های کربلا و عملیات آتی جمهوری اسلامی پرداخته و برخی دیپلمات ها تحرکات ایران را امری عادی و تلاش عراقی ها را برای نزدیک جلوه دادن حمله ایران سیاسی خواندند. برخی دیگر نیز به حضور نیم میلیون سرباز ایرانی و آماده باش کامل عراقی ها اشاره کردند.

حملات هوایی

حملات هوایی عراق به مناطق مسکونی، مراکز اقتصادی و صنعتی، پایانه ها و تأسیسات نفتی به ویژه جزیره خارک و... که از گذشته آغاز شده بود، در این دوره با شدت ادامه یافت. هدف این حملات ازبین بردن منابع درآمد ایران ازجمله درآمدهای نفتی بود. رژیم عراق می کوشید با اقدام به حملات هوایی، ناتوانی خود را در زمین و صحنه های نبرد زمینی به گونه ای جبران کند و با افزایش فشارها، ایران را به پای میز مذاکره بکشاند. حاکمان عراق در تلاش بودند با دستی پر و از جایگاهی بالاتر برای امتیازگیری و فرار از پاسخ گویی به تجاوزهای خود وارد مذاکره شوند و خود را از وضعیتی که ایجاد کرده اند، برهانند. اما تدابیر ایران در جبهه های زمینی و تلاش برای پیشروی در صحنه های نبرد و وادارکردن عراق به عقب نشینی در طول مرزهای مشترک و از سوی دیگر، اقدام به احداث و تأسیس پایانه ها و خطوط لوله نفتی جدید و ترمیم خطوط آسیب دیده و... دستیابی عراق به اهداف خود ازطریق حملات هوایی را ناکام کرد.

عراق در حملات هوایی علاوه بر نقاط مسکونی شهرها و روستاها و مناطق عملیاتی، اغلب مراکز اقتصادی و صنعتی ازجمله: کارخانه نورد و لوله اهواز، سد دز، مراکز و تأسیسات نفتی، نفت کش ها، و... را هدف قرار می داد. حملات روزانه عراق به پایانه نفتی جزیره خارک با استفاده از موشک های مدرن فرانسوی هدایت شونده با اشعه لیزر به نام آ.اس30 - که دقیق تر و مؤثرتر از موشک های اگزوسه بود - و سامانه تسلیحاتی کورکننده یا ازکارانداختن رادار (آرمات) انجام می شد.

وزیر دفاع عراق، در اظهاراتی ضمن تأکید بر ادامه حملات علیه پایانه نفتی ایران، گفت که این حملات با این هدف انجام شده که فرصت ها و امکانات ایران برای انجام دادن تعمیرات به

ص: 26

حداقل کاهش یابد و آنچه تعمیر شده یا از تأسیسات خارک سالم مانده است، منهدم گردد.

از سوی دیگر، ایران در واکنش به اقدامات عراق ضمن اعلام پاسخ به این جنایات در جبهه های نبرد، در صحنه دیپلماتیک با اعتراض به این تجاوزات در نامه هایی به دبیرکل سازمان ملل، بر حق خود برای مقابله به مثل تأکید کرد.

سعید رجایی خراسانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل در یکی از این نامه ها با اعلام اینکه عراق در ادامه نقض مداوم حقوق بشردوستانه بین المللی با حمله به بخش های غیرنظامی اهواز 30 غیرنظامی را شهید و بیش از 100 تن را مجروح کرده است، این جنایات عراق را نشانه دیگری از تصمیم این رژیم برای گسترش مناقشه خوانده و ضمن تأکید بر لزوم اقدامات جامعه بین المللی برای جلوگیری از ادامه این جنایات، بی توجهی به این موضوع را موجب ناچارشدن ایران به مقابله به مثل اعلام کرد.

نماینده ایران در نامه ای دیگر اعلام کرد که حمله هواپیماهای عراقی به شهر هویزه با بمب های خوشه ای به شهادت 12 غیرنظامی و جراحت شدید 28 تن دیگر و انهدام 13 واحد مسکونی و 5 اتومبیل انجامید. وی در این نامه از دبیرکل درخواست کرد که تیم سازمان ملل از آثار این جنایت بازدید کند.

رجایی خراسانی در نامه ای دیگر به دبیرکل سازمان ملل ضمن اعلام ناتوانی جامعه بین المللی در تنبیه گروه حاکم در بغداد به عنوان متجاوزان جنگ، اظهار امیدواری کرد در تصویب اقدامات مؤثر جهت تقویت اقتدار، اصول و معیارهای حقوق بین المللی بشردوستانه به ویژه پروتکل 1949 ژنو، کوتاهی نشود.

رژیم عراق همچنین با هدف انهدام سازمان رزم نیروهای خودی و جلوگیری از آمادگی رزمندگان برای اجرای عملیات آتی، در این دوره بارها به مناطق عملیاتی حمله هوایی کرد تا شاید بتواند تلاش های آماده سازی ایران برای حمله آتی را کند یا متوقف کند. این حملات که در مناطق عملیاتی و محل استقرار نیروهای خود به ویژه منطقه عملیاتی هور انجام می شد، موجب گردید فرمانده کل سپاه از جانشین فرمانده کل قوا بخواهد تا برای استحکام پدافند از مناطق عملیاتی تدابیری اتخاذ شود.

هفته نامه اکونومیست (چاپ لندن)، شکست عراق در بمباران تأسیسات نفتی ایران را دلیلی برای ناتمام گذاشتن این حملات اعلام کرد و نوشت که به رغم ضربات پی درپی عراق، میانگین صادرات نفت ایران در یک ماه گذشته، روزانه یک میلیون و 700 هزار بشکه بوده که حتی کمی از تولیدات ایران پیش از بمباران های خارک بیشتر است. این نشریه افزود: علت اصلی شکست عراقی ها این است که آنان قادر نیستند حمله ای را که آغاز می کنند، تداوم بخشند.»

خبرگزاری رویتر نیز گزارش داد: «بازرگانان نفتی ژاپنی گفته اند به رغم حملاتی که علیه

ص: 27

جزیره خارک انجام شده است، صادرات نفت ایران در ماه اکتبر به میزان قابل توجهی افزایش داشته است.» رویتر افزود: «زمانی که این حملات که به منظور پایان دادن به جنگ آغاز شد، ابتدا این تصور ایجاد شده بود که عراق با توسل به آنها بتواند ایران را وادار به صلح کند، اما تدابیر ایران این تصورات را برهم زد.»

مجله مید (چاپ انگلیس) هم در یک بررسی دراین باره به اقدامات ایران برای احداث خط لوله نفت، آینده نگری و جلوگیری از قطع صادرات نفت پرداخت.

اقدامات گروه های مسلح

گروه های مخالف جمهوری اسلامی که از سراسر ایران در مناطق شمال غربی کشور در قالب گروه های مسلحی چون دمکرات، کومه له، مجاهدین خلق، چریکهای فدایی و... جمع و سازماندهی شده بودند، در این دوره با فراز و فرودهایی همچنان به فعالیت خود ادامه می دادند. این گروه ها با دست زدن به اقداماتی چون عملیات روانی و جاسوسی برای دشمن تا اجرای عملیات های نظامی، چریکی، ایذایی، آدم ربایی، انفجار، کاشت مین و... نه تنها بخشی از نیروهای رزمنده را که بایستی با دشمن خارجی و متجاوز مقابله می کردند به خود مشغول کرده بودند، بلکه همسو با رژیم عراق و با برخورداری از حمایت های سیاسی، اقتصادی و تسلیحاتی خارجی، مشکلاتی را برای جمهوری اسلامی ایران پیش آورده و این گونه از حکومت عراق حمایت می کردند.

این گروه ها در این دوره نیز از هرگونه اقدامی که می توانستند در شهرهای استان های آذربایجان غربی و کردستان ازجمله: بانه، پیرانشهر، مهاباد، تکاب، پاوه، سنندج، ارومیه، بوکان، سردشت، کامیاران، مریوان، اشنویه، سقز و... انجام دهند، باز نایستادند و برای جلب حمایت عراق و دیگر دشمنان ایران به اقدامات خود ادامه دادند.

از سوی دیگر، نیروهای خودی در این مناطق ضمن مقابله، حمله، اجرای عملیات کمین، پاک سازی مناطق شهری و روستایی از وجود این گروه ها و... می کوشیدند با اقدامات پیشگیرانه، آرامش نسبی را برای مردم فراهم کنند تا آنان بتوانند به زندگی و فعالیت های روزمره خود ادامه دهند. این درحالی بود که رزمندگان در جبهه خارجی نیز می بایست خود را برای اجرای عملیات های آفندی و پدافندی در طول مرز هزار کیلومتری با عراق آماده نگه می داشتند.

این گروه ها در شهرهای دیگر کشور نیز با ترورهای کور، بمب گذاری و انفجارهای آسان و پرتاب نارنجک و بمب های دست ساز و... به مکان های دولتی و مناطق مسکونی، در تلاش بودند که با ایجاد رعب و وحشت در میان مردم غیرنظامی (مردم عادی و رهگذران کوچه و بازار) جنگ روانی به راه بیندازند و مردم را در اضطراب نگه دارند و مدعی بودند که این اقدامات برای بیداری خلق های ایران است.

ص: 28

سطح ملی

مهم ترین موضوعات مطرح در سطح ملی در این مقطع عبارت اند از:

- انتخاب آیت الله منتظری به جانشینی امام خمینی و رهبری پس از ایشان در جلسه 18 آبان 1364 مجلس خبرگان با حضور بیش از دوسوم اعضا. این خبر تا چند روز رسانه ای نشد و سرانجام حجت الاسلام قریشی از نمایندگان مجلس خبرگان در سخنرانی روز 21 آبان در مسجد اعظم ارومیه اعلام کرد: در اجلاسیه خبرگان 70 نفر شرکت داشتند که آقای منتظری با 65 رأی به این مقام عالی انتخاب شد. آقای هاشمی رفسنجانی نایب رئیس مجلس خبرگان، نیز روز 5/9/1364 در مصاحبه ای رادیو و تلویزیونی گفت: «حضرت آیت الله منتظری - دامت برکاته - درحال حاضر، مصداق منحصربه فرد قسمت اول از اصل107 قانون اساسی و مورد پذیرش اکثریت قاطع مردم برای رهبری آینده می باشند. مجلس خبرگان این انتخاب را صائب می داند و تأیید می نماید.»

- اقدام امام خمینی به انتصاب حجت الاسلام محتشمی وزیر کشور به سرپرستی کمیته های انقلاب اسلامی و نیز واگذاری بخشی از اختیارات فرماندهی کل قوا در نیروهای انتظامی به ایشان.

- نامه امام خمینی به نمایندگان مجلس درمورد مصالح کشور و برحذرداشتن آنان از نسبت دادن مطالب ناروا و دروغ به دولت و ادارات دولتی و ذکر آثار منفی چنین اقداماتی بر مردم.

- سخنان امام خمینی در جمع مقام های لشکری و کشوری به مناسبت سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی که در آن ازجمله به تبعیض های طبقاتی در حکومت های گذشته، وارونه شدن مصادیق تروریست و حقوق بشر در جهان، شکسته شدن 14 کنگره از کاخ کسری و احتمال سقوط ابرقدرت ها اشاره کردند.

- رئیس جمهور در این دوره به شهرهای مختلف ازجمله زنجان و همدان سفر و سخنان مهمی ایراد کرد. آیت الله خامنه ای در جمع طلاب مدارس علمیه استان تهران، اجلاس سران امریکا و شوروی را در ژنو فریب کارانه و مایه نگرانی کشورهای غیرمردمی توصیف کرد. وی همچنین با بیان اینکه بار سنگین جنگ بر دوش مردم مقاوم و ایثارگر و مسلمان ایران است بر ضرورت حرکت اقشار گوناگون امت ایثارگر در قالب گروه های رزمی راهیان کربلا به سوی جبهه ها و تداوم نبرد تا پیروزی نهایی تأکید کرد و افزود: «اگر ما در این جنگ پیروز شدیم بر تمام ابرقدرت ها پیروز شده ایم.»

- در این دوره به درخواست آقای هاشمی رفسنجانی جانشین فرمانده کل قوا، اعزام کاروان ها و نیروهای داوطلب و ارسال کمک های مردمی به سوی جبهه ها شتابی تازه یافت. وی ابتکار راه اندازی کاروان های کربلا در سراسر کشور را برای دشمن مأیوس کننده خواند و گفت دشمن نه از اسلحه نه از پول و نه از هیچ چیز دیگر نمی ترسد جز حضور رزمندگان در جبهه های نبرد.

جانشین فرمانده کل قوا در اظهارنظرهای خود در این دوره، این مرحله از جنگ را مرحله

ص: 29

- جنگ اقتصادی عراق اعلام کرد و گفت: اگر دشمن بتواند بنیه اقتصادی ما را تحلیل برد، امکان ادامه جنگ را نخواهیم داشت. آقای هاشمی رفسنجانی در این اظهارات همچنین درباره مسائل خلیج فارس، حملات عراق به خارک و پندارهای غلط دراین باره، بستن تنگه هرمز و غیرممکن کردن استفاده از خلیج فارس درصورت قطع نفت ایران، روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس، مسائل مهم منطقه ای و بین المللی، کمک های تسلیحاتی ابرقدرت ها به رژیم عراق و حمایت های همه جانبه از این کشور، صلح طلبی به معنی واقعی و... مطالبی بیان کرد.

- نخست وزیر نیز در اظهارات و موضع گیری های خود در این دوره ازجمله به حمایت های مردمی از دولت و قدرت دولت که نشئت گرفته از قدرت مردم و آگاهی سیاسی آنان است، حمایت دولت از تعاونی ها، روابط دولت - ملت، اهمیت اعزام کاروان های راهیان کربلا، توطئه ابرقدرت ها و قدرت های بزرگ جهان علیه ایران، حمایت های قدرت های منطقه ای از عراق در جنگ، ضرورت پیوند دانشگاه با جامعه پرداخت - لایحه بودجه 725 میلیارد تومانی سال 1365 کشور نیز در این دوره به مجلس تقدیم و ویژگی های آن بیان شد. مهندس موسوی همچنین به دستاوردهای مهم اقتصادی سال 1364 اشاره کرد و به مواضع کمیته حقوق بشر علیه ایران واکنش نشان داد و بر حمایت از محرومان و مقابله با زیاده طلبی دشمنان خارجی تأکید کرد.

تلاش های دیپلماتیک منطقه ای و بین المللی

ایران

جمهوری اسلامی ایران در این دوره خود را برای اجرای عملیاتی گسترده در منطقه فاو آماده می کرد تا با کسب موفقیت در این عملیات با دستی پر در سطح دیپلماتیک به دفاع از حقوق خود بپردازد. دراین میان، مقامات ایرانی از یک سو تحرکات جدید شورای همکاری خلیج فارس را که در یک چرخش سیاسی برای خاتمه دادن به جنگ و برقراری همزیستی مسالمت آمیز با ایران تلاش هایی را آغاز کرده بودند، رصد می کردند و از سوی دیگر، می کوشیدند تا اقدامات کمیته آشتی اعراب را که درصدد ایجاد شکاف میان ایران با سوریه، لیبی و تاحدودی الجزایر و نیز نزدیک کردن این کشورها به اردن، عراق، فلسطین و... بودند، خنثی و پیمان های دوستی و همکاری ایران با این کشورها را محکم کنند.(1) درهرحال، ایران در این دوره (16 آبان 1364 تا 23 آذر 1364) با ادامه فعالیت های دیپلماتیک خود در سطح منطقه و جهان، به تشریح مواضع خود برای فعالان عرصه سیاست پرداخت تا ضمن آشناکردن سیاستمداران با دیدگاه هایش، حتی المقدور آنان را با خود همراه کند. وزیر خارجه ایران با همین هدف به سوریه، لیبی و الجزایر سفر کرد. دکتر ولایتی در این سفرها اعلام کرد که ما از گام های مثبت اخیر کشورهای حوزه

ص: 30

خلیج فارس استقبال می کنیم و خواستار روابط دوستانه و حسن همجواری با همسایگان شد.

از سوی دیگر، حافظ اسد اعلام کرد که سوریه هیچ گونه وجه مشترکی با رژیم عراق ندارد. سرگرد جلود عضو شورای فرماندهی انقلاب لیبی هم در دیدار با دکتر ولایتی گفت ما از تلاش هایی که درجهت هماهنگی نیروهای مترقی و ضدامپریالیست منطقه انجام می شود، پشتیبانی می کنیم. وی همچنین هم پیمان شدن مقامات اردن، مصر، عراق و یاسر عرفات و خواسته آنان برای متلاشی شدن نیروهای مترقی منطقه را محکوم کرد. معمر قذافی رهبر لیبی نیز موضع ایران مبنی بر ادامه جنگ تا سقوط صدام را تأیید کرد. رئیس جمهور الجزایر هم در دیدار با دکتر ولایتی بهبود روابط میان کشورهای پیشرو را مفید خواند. در این مقطع، علاوه بر وزیر امور خارجه، سایر مسئولان کشور نیز با دعوت از مقامات سایر کشورها و دیدار و گفت وگو با آنان مواضع جمهوری اسلامی را تشریح و در عرصه دیپلماتیک نقشی فعال ایفا کردند. سفر نخست وزیر و وزیر خارجه سوریه به ایران و دیدار آنان با مقامات عالی رتبه کشور به همین منظور و جهت تحکیم روابط و گفت وگو درباره موضوع های مهمی چون جنگ ایران و عراق، مسائل لبنان و... انجام شد.

در این دوره همچنین فعالیت های دیپلماتیک دیگری انجام شد ازجمله:

دیدار مقامات ایران با مقامات بلغارستان، مجارستان و چکسلواکی به منظور گسترش روابط به ویژه درزمینه صنایع؛ دیدار قائم مقام وزارت خارجه یمن دمکراتیک با مقامات بلندپایه ایران درخصوص اوضاع منطقه و گسترش روابط میان دو کشور؛ سفر علی محمد بشارتی قائم مقام وزیر خارجه ایران به پاکستان جهت تحکیم روابط دوجانبه و سفر وی به چند کشور افریقایی و گفت وگو با مقامات این کشورها درباره جنگ، گسترش روابط و اجلاس آتی غیرمتعهدها؛ سفر معاون سیاسی وزارت خارجه سوئد به ایران و گفت وگو درباره برقراری صلح میان ایران و عراق، بهبود و توسعه روابط دوجانبه و مسئله لبنان و فلسطین؛ دیدار سفیر آلمان غربی با آقای هاشمی و مذاکره درباره موضوع جنگ؛ سفر یک هیئت فرانسوی به ایران و بحث درخصوص گروگان های فرانسوی در لبنان، بلوکه شدن دارایی های ایران در فرانسه، حمایت گسترده فرانسه از عراق و ضدانقلاب و عادی سازی روابط؛ سفر دکتر ولایتی به عربستان پس از چرخش سیاسی شورای همکاری خلیج فارس به منظور تبادل نظر درباره تحرکات منطقه ای، گسترش روابط دوجانبه، امنیت خلیج فارس، ازبین بردن صدام به عنوان عامل تشنج، شرایط پایان جنگ، کمک های منطقه ای به عراق و مواضع اخیر شورای همکاری خلیج فارس؛ سفر وزیر خارجه ایران از عربستان به امارات متحده عربی برای گفت وگو درمورد تلاش های صلح؛ سفر هیئت مشترک حزب الله لبنان و جنبش امل لبنان به ایران و گفت وگو درباره امور جاری لبنان، نقش ایران در خنثی کردن توطئه های داخلی لبنان و مبارزه مشترک با رژیم صهیونیستی؛ سفر شیخ سعید شعبان رهبر جنبش توحید اسلامی طرابلس لبنان به ایران و تبادل نظر درخصوص فاجعه طرابلس لبنان، نقش ایران در توقف کشتار در طرابلس

ص: 31

و ضرورت وحدت اسلامی؛ دیدار سفیر شوروی با سرپرست اداره سیاسی وزارت خارجه کشورمان و گفت وگو درباره احتمال سفر آتی کورنینکو به ایران؛ دیدار سفیران ایران و شوروی در آلمان شرقی و لهستان، گلایه از مواضع یکدیگر و تأکید بر گسترش روابط؛ درخواست رسمی سودان از ایران برای آزادی اسیران کشورش.

عراق

در این دوره عراق علاوه بر اقدامات نظامی و نیز تشدید تحکیم مواضع پدافندی به منظور مقابله با عملیات آتی ایران، تحرکات سیاسی - اقتصادی و خریدهای تسلیحاتی خود را در منطقه و در سطح جهانی ادامه داد ازجمله توافق این کشور با عربستان جهت اجرایی کردن مرحله دوم انتقال خط لوله نفت از این کشور و نیز امضای قراردادی با کشور ترکیه به منظور احداث دومین خط لوله نفتی از خاک این کشور. مهم ترین فعالیت های دیپلماتیک عراق در این دوره عبارت است از: سفر مقامات عالی این کشور به شوروی با هدف فروش نفت به این کشور در ازای خریدهای تسلیحاتی؛ جلب نظر چین برای همکاری فنی و اقتصادی با عراق در ساخت پروژه های نفتی ازجمله حفر چاه های نفتی؛ همکاری های اقتصادی و تسلیحاتی عراق با یونان و نیز همکاری تجاری و دیپلماتیک با کشورهای یوگسلاوی و چکسلواکی؛ سفر ریچارد مورفی معاون وزیر امور خارجه امریکا به عراق پس از نشست سران امریکا و شوروی در ژنو و دیدار و گفت وگوی مورفی با صدام حسین رئیس جمهور عراق و مهم تر از همه توافق همکاری های اتمی مصر، پاکستان و عراق؛ متعهدشدن فرانسه به بازسازی مرکز آزمایش هسته ای عراق؛ سفر طارق عزیز وزیر خارجه عراق به انگلیس و دیدار و گفت وگو با تاچر نخست وزیر این کشور درخصوص روابط دوجانبه، صلح خاورمیانه، جنگ ایران و عراق، آزادی خطوط کشتیرانی در خلیج فارس و حمایت های سیاسی - اقتصادی از عراق.

تلاش های صلح

سازمان ها و نهادهای بین المللی

شورای امنیت سازمان ملل در این مقطع تلاش های جدیدی را برای توقف جنگ ایران و عراق آغاز کرد. ریچارد ووکلوت سفیر ایتالیا در سازمان ملل - که در این زمان ریاست دوره ای شورای امنیت را عهده دار شد - گفت: شورای امنیت به من اختیار داده تا گفت وگوهای رسمی با نمایندگان دو کشور ایران و عراق را برای پایان دادن به جنگ آغاز کنم. ما فکر می کنیم که درهای صلح کاملاً بسته نشده است. خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد که این مقام شورای

ص: 32

امنیت تماس هایی با ایران و عراق برقرار کرده است تا راه های رفع اختلافات دو کشور را در جنگ بررسی و درباره نتیجه آن با اعضای این شورا مشورت کند.

علاوه براین، مجمع عمومی سازمان ملل نیز از شورای امنیت خواست تا برنامه ها و راهکارهای مناسبی را برای حل وفصل بحران جنگ به طریق صلح آمیز در پیش بگیرد.

از سوی دیگر، اتحادیه عرب - که در این دوره تلاش هایی را دراین باره آغاز کرده است - از سران امریکا و شوروی درخواست کرد پیشنهاد قطعنامه ای در شورای امنیت داده شود که در آن موضوع آتش بس، تعیین زمان برای مذاکرات صلح و تنبیه طرفی که رأی شورای امنیت را نپذیرد، گنجانده شده باشد.

تلاش های صلح طلبانه منطقه ای و بین المللی که عمدتاً در سطح گفت وگو و بدون یک برنامه منسجم و طرح ریزی شده انجام می گیرد، فقط زمانی پیگیری می شود که عراق برای مقابله نظامی و سیاسی با ایران به فرصت نیاز دارد تا ضمن تغییر اوضاع، ایران را کشوری مخالف صلح و مذاکره جلوه دهد و تلاش های نظامی ایران را تحت الشعاع قرار دهد، آن را متوقف کند یا به تأخیر اندازد. بر همین اساس، در کانون مذاکرات قدرت های بزرگ، رفع اختلافات منطقه ای اعراب و اسرائیل، ایران و عراق و... مطرح می شود. نمونه آن سیاست های خارجی دولت انگلیس است. دولت تاچر که ادعا می کند سیاست هایش درجهت یافتن راه حلی برای مناقشه اعراب و اسرائیل و جنگ ایران و عراق برای برون رفت از منازعات است، در این مقطع با القای دیدگاه های خود مبنی بر اینکه هیچ یک از دوطرف جنگ ایران و عراق نباید پیروز شوند، دراصل، حق و حقوق ایران را که موردتجاوز قرار گرفته است نادیده می گیرد.

اهمیت جنگ ایران و عراق و تأثیر آن بر اوضاع سیاسی و اقتصادی منطقه و جهان به گونه ای بود که علاوه بر تفسیر و تحلیل روزانه ناظران و تحلیل گران دراین زمینه، همایش های متعددی دراین باره برگزار می شد. ازجمله در اجلاسی که در توکیو با حضور سفیران کشورهای منطقه خاورمیانه و... برگزار شد، سفیر ژاپن در امریکا به نخست وزیر کشورش گفت امریکا از تلاش های صلح طلبانه ژاپن قدردانی کرده، امیدوار است که کشورش بتواند نقش واسطه میان امریکا و خاورمیانه، به ویژه با ایران را ایفا کند. از سوی دیگر، وزیر خارجه ژاپن هم در نطق افتتاحیه این اجلاس گفت که امکان دارد مذاکرات آتی ریگان و گورباچف به تغییر وضع خطرناک خاورمیانه نیز بینجامد.

چهارمین اجلاس بین المللی سیره و سنت نبی اکرم(ص) نیز در این دوره در قاهره برگزار شد که شرکت کنندگان در قطعنامه پایانی آن خواستار مذاکرات صلح و آتش بس میان ایران و عراق شدند.

سران کشورهای پاکستان، ترکیه و امارات نیز در پاکستان خواستار پایان جنگ شدند و گفته می شد که کمیته صلح منتخب سازمان کنفرانس اسلامی هم به زودی تلاش های جدیدی را برای خاتمه جنگ آغاز خواهد کرد.

ص: 33

علاوه بر موارد فوق، مقامات عالی و رسمی دیگر کشورها و سازمان های منطقه ای و بین المللی نیز ضمن حمایت از تلاش های صلح طلبانه، خواستار پایان یافتن جنگ ایران و عراق شدند؛ ازجمله سازمان کنفرانس اسلامی، یمن شمالی، تونس، تانزانیا، استرالیا (نماینده استرالیا در سازمان ملل رئیس دوره ای شورای امنیت از 10 آبان تا 10 آذر)، اردن، مراکش، اتریش، کره جنوبی، دبیرکل اتحادیه عرب و دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، چین و...

باوجود فعالیت های دیپلماتیک انجام شده در سطح منطقه و جهان و سفرهای مقامات کشورهای متعدد به منطقه و بالعکس، چون طرحی واقع بینانه و به دور از منافعی که کشورها به خصوص ابرقدرت ها و کشورهای منطقه برای خود قائل بودند، ارائه نمی شد، از این تحرکات بسیار در این دوره نتیجه مطلوبی حاصل نشد. دراین باره آیت الله خامنه ای رئیس جمهور باتوجه به هیاهوهای صلح طلبی در منطقه و جهان تأکید کرد که جمهوری اسلامی خواهان صلحی راستین می باشد نه صلحی که ابرقدرت ها در نشست ژنو و با درخواست و خواهش مدعیان صلح تجویز می کنند.

به گفته رئیس جمهور: «قدم اول ما به فضل الهی پیروزی نهایی در جنگ است و پس از پیروزی در این نبرد که به لطف الهی از حالت تدافعی بیرون خواهیم آمد، دیگر کسی جرئت حمله به ما نخواهد داشت. هم اکنون نیروهای ما مجتمع می شوند تا با آمادگی بیشتر ملت و کاروان های کربلا و داوطلبان مشتاق که هر روز به جبهه ها گسیل می شوند، در آن هنگام که لازم باشد به فضل پروردگار آخرین ضربه را به پیکر دشمن مزدور رژیم بعثی عراق وارد کنند.»

رئیس جمهور در ادامه سخنان خود خاطر نشان کرد: «اولین نکته ای که مردم ما نباید فراموش کنند این است که انقلاب ما قادر است مشکلات را برطرف کند و انقلاب می تواند برای بشریت صلح را به ارمغان بیاورد، اما صلح راستین نه صلح دروغین، نه توأم با تزویر و ریا، نه صلحی که به یک ملت به زور تحمیل کنند.» وی همچنین می افزاید: «ما به مردم دنیا با گردن برافراشته اعلام می کنیم ما طرف دار صلح هستیم، اما با اینکه طرف دار صلح هستیم، بااینکه پیام آور صلح هستیم، هیچ کس شک و تردیدی در دل به خودش روا ندارد که پذیرش صلح و دوست داشتن صلح غیر از دوست داشتن زور است. صلحی که با زور به مردم تحمیل شود، صلح نیست، زور است و ما صلحی را که امریکا و شوروی با آن توافق کنند، به هیچ وجه قبول نخواهیم کرد.»

رئیس جمهور یادآور شد: «آن کسانی که از اطراف و اکناف در لباس پیام آوران صلح، اما در باطن آتش افروزان حیله و توطئه امریکا، به سوی ما می آمدند که صلح را با عراق بپذیریم، حالا که دیدند سران امریکا و شوروی پهلوی هم نشسته اند، با تلگراف و نامه و پیغام از آنها خواستند که درمورد پایان جنگ ایران و عراق دخالت کنند و طالب صلح شدند و مسئولان رژیم بغداد هم با آب وتاب این را نقل کردند که فلان کنفرانس، فلان هیئت، دبیرکل فلان رئیس کشور هم از

ص: 34

ریگان و گورباچف خواسته است که صلح بین ایران و عراق را تحمیل کنند.»

رئیس جمهور تأکید کرد: «بین این دو کشور [برقراری صلح] نه به ریگان و نه رهبر شوروی، نه به آن کنفرانس ها و سران و نه آن پیغام دهندگان و پیام آوران هیچ ربطی ندارد؛ فقط به ملت ایران ارتباط دارد که موردتحمیل، تجاوز و جنگ قرار گرفته است. پیروزی حق آن مردمی است که می خواهند سرنوشت خود را خودشان انتخاب کنند و به هیچ کس حتی آنهایی که خوش خیالانه می خواهند دنیا را میان خود تقسیم کنند، اجازه دخالت در این کار را ندهند. پیروزی حق این ملت است و ملتی که پای آن ایستاده است.»

رئیس جمهور با اشاره به بحران پیش آمده در خلیج فارس افزود: «بحران در منطقه خلیج فارس وجود دارد، اما این بحران ناشی از حضور و دخالت ناحق قدرت هاست که حق ندارند در خلیج فارس حضور داشته باشند. بحران قیام یک ملت نیست، بحران دخالت قدرت های بزرگ در امور یک ملت است. با همین روحیه می خواهند جنگ ایران و عراق را حل کنند و این مسئله فقط با اراده ما حل می شود.» رئیس جمهور سپس اظهار کرد: «ایران در همه جبهه ها، خلیج فارس و تنگه هرمز آمادگی کامل دارد و عراق را در مقابل کار وحشیانه ای که انجام داده است، رها نخواهیم کرد. مبادا خیال کنند که ملت ما با توپ و تشر صحنه را خالی می کنند.»

درمجموع، تحرکات منطقه ای و بین المللی حاکی از تلاشی مضاعف برای آوردن ایران به پای میز مذاکره و حتی الامکان جلوگیری از اجرای عملیات گسترده دیگری ازجانب ایران بود که می توانست تأثیر زیادی در وضعیت بحرانی عراق بگذارد.

شورای همکاری خلیج فارس

درپی پیروزی انقلاب اسلامی و احساس خطر حکام منطقه از گسترش انقلاب اسلامی و درک امریکا دراین باره که توان حمله نظامی مستقیم موفقیت آمیز به ایران را ندارد و پس از اینکه هجوم سراسری ارتش عراق به ایران نیز نتوانست نظام جمهوری اسلامی را ساقط کند؛ برای کاهش نگرانی حکام منطقه و ایجاد کمربند امنیتی، تشکلی جدید در منطقه راه اندازی شد و شش کشور عربی حوزه خلیج فارس در تاریخ 26 اسفند 1359 به طور رسمی تشکیل "شورای همکاری خلیج" را اعلام کردند.(1) قبل از این، همه این کشورها بهطور مستقیم یا غیرمستقیم از رژیم عراق دربرابر

ص: 35

ایران پشتیبانی می کردند، اما تشکیل این شورا - که به نوعی اعلام وجود دربرابر ایران بود - علاوه بر گسترش پشتیبانی ها از عراق، این حمایت ها را علنی تر کرد و به آن رسمیت بخشید.

به هر صورت، سال 1364 درحالی آغاز شد که عراق تقریباً همه سرزمین هایی را که ماه های اول جنگ از خاک ایران تصرف کرده بود، قبل از پایان سال دوم از دست داده بود و با آغاز استراتژی جدید ایران برای تنبیه متجاوز، قوای جمهوری اسلامی در بخش هایی از خاک عراق پیشروی کرده بودند و در تلاش برای پیشروی بیشتر بودند و ارتش عراق در مقابله با آن و کسب وضعیتی که ایران را ناچار به قبول مذاکره و آتش بس کند، ناکام مانده بود.

در همین سال، تشدید حملات هوایی به شهرها و پایانه های نفتی و تأسیسات اقتصادی و... نتیجه ای درپی نداشت و تهدیدهای این رژیم به منظور ایجاد رعب و وحشت در مردم ایران به ویژه رزمندگان اسلام و کاهش پشتیبانی آنان از ادامه نبرد و نیز تهدید حمله هوایی به راه پیمایان روز جهانی قدس و شرکت کنندگان در نمازجمعه تهران ثمری برای حکام عراق نداشت.

عراق همچنین در عرصه نبردهای زمینی در مقابله با سلسله عملیات های محدود قدس و عاشورا و نیز حملات همه روزه به جزیره خارک ناکام بود. با ادامه این وضعیت، حکام منطقه و دیگر حامیان عراق کمابیش متوجه شدند که عراق دیگر توان غلبه بر ایران را ندارد.

در این وضعیت، حامیان عراق درپی مفری بودند تا شاید ازطریق آن بتوانند فشارهای سیاسی را بر ایران افزایش دهند و به اهداف خود نزدیک تر شوند.

سران شورای همکاری خلیج فارس در قطعنامه آخرین اجلاس خود - که در تاریخ 15 آبان 1364 در مسقط پایتخت عمان منتشر شد - برخلاف قطعنامه های گذشته، موضع ملایمی دربرابر ایران گرفتند که موجب جلب توجه ناظران شد و آن را نواختن آهنگ ظریفی به نشانه میل به بهبود روابط با ایران و اتخاذ موضع بی طرفانه تری درباره جنگ و دورشدن از حمایت کامل از عراق تفسیر کردند.

درپی این اجلاس، اعلام شد که کشورهای شورای همکاری قصد دارند با برقراری تماس های تازه ای با ایران و عراق برای پایان دادن به جنگ میان دو کشور بکوشند.

دیدار کاردار عربستان با دکتر ولایتی و تسلیم پیام سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان به وی؛ ملاقات یوسف بن علوی وزیر مشاور در امور خارجه عمان با جانشین کاردار ایران در عمان؛ سفر بن علوی به عراق و احتمال سفر او به ایران؛ سفرهای منطقه ای مقامات کشورهای مختلف ازجمله رئیس جمهور پاکستان به امارات متحده؛ سفر رئیس جمهور ترکیه به امارات؛ سفر حاکم قطر به لندن؛ تصمیم نخست وزیر هند برای سفر به منطقه در چارچوب فعال شدن شورای همکاری خلیج فارس؛ حضور اکثر مقامات عضو جنبش عدم تعهد و کنفرانس اسلامی در مسقط به مناسبت جشن های روز استقلال عمان و مذاکره درمورد جنگ ایران و عراق؛ سفر

ص: 36

دکتر ولایتی به سوریه، لیبی و الجزایر؛ سفر آتی مدیرکل سیاسی وزارت خارجه سوئد و مشاور ویژه اولاف پالمه در امور سیاسی و خاورمیانه به ایران؛ دیدار سفیر ایران با شیخ زاید رئیس امارات؛ و... بخشی از فعالیت های دیپلماتیکی بود که بعد از اجلاس سران کشورهای شورای همکاری با تأکید بر ضرورت پایان دادن به جنگ انجام گرفت.

خریدهای تسلیحاتی

جنگ ایران و عراق درحالی آغاز شد و ادامه یافت که جهان دوقطبی شرق و غرب به سرکردگی شوروی و امریکا اگر نگوییم همسو و همگرا علیه ایران و در حمایت از عراق وارد عمل شدند، به طورقطع می توان گفت که یک همسویی و همگرایی نانوشته میان آنان علیه ایران وجود داشت که دراین میان تجهیز و تقویت نظامی عراق به مدرن ترین و پیشرفته ترین سلاح های کشتار جمعی و غیرمتعارف نمونه ای از آثار این همسویی است.

تقویت عراق به انواع سلاح های شیمیایی؛ موشک های پیشرفته اگزوسه، آرمات و سام؛ انواع جنگنده های مدرن میگ روسی و میراژ و سوپر اتاندارد فرانسوی و... در طول جنگ و در این دوره ادامه داشت. اما از سوی دیگر، ایران با تحریم های همه جانبه اقتصادی، سیاسی و نظامی روبه رو بود و از خرید رسمی هرگونه تجهیزاتی که احتمال استفاده نظامی از آنها وجود داشت، محروم بود.

ازجمله خریدهای تسلیحاتی عراق و کمک های نظامی به عراق در این دوره چنین مواردی است:

- خرید تسلیحات از انگلیس تحت پوشش ارسال سلاح به اردن.

- قرارداد فروش تسلیحات پیچیده و پیشرفته فرانسوی به عراق شامل 24 هواپیمای میراژ 2000 که تعداد جنگنده های فرانسوی ارسالی به عراق را تا این زمان به 114 فروند افزایش داد. این جنگنده های فرانسوی با موشک های اگزوسه در حمله به خارک استفاده می شدند. فرانسه تا این زمان 300 موشک اگزوسه به عراق تحویل داده بود.

- ارسال موشک های زمین به هوای رولان و نفربرهای باهندر مجهز به توپ های خودکار 155 میلی متری از فرانسه به عراق.

- فروش انواع تسلیحات و تجهیزات چینی و برزیلی به عراق.

- تصمیم شوروی به فروش موشک "الیکس" با دقت، قدرت و برد بیشتری نسبت به موشک های اگزوسه فرانسوی، علاوه بر آن تداوم ارسال انواع تجهیزات و تسلیحات از شوروی به عراق و فروش نفت عراق به شوروی در ازای دریافت کالاهای نظامی.

- فروش هواپیمای آرژانتینی پوکارا به عراق.

به نوشته روزنامه الاتحاد، عراق در آینده ای نزدیک، 26 هلیکوپتر جنگنده امریکایی از

ص: 37

- نوع"هیوز530" تحویل خواهد گرفت. امریکا دو سال قبل نیز 60 هلیکوپتر از نوع "هیوز300" و "هیوز500" را به دولت عراق تحویل داد. الاتحاد افزود: تعدادی خلبان و خدمه فنی عراقی برای کار با این نوع هلیکوپترها، در امریکا زیرنظر متخصصان شرکت امریکایی هیوز، آموزش می بینند.

- فروش هاورکرافت امریکایی و موشک ای.اس.پی. هوابه زمین فرانسوی به عراق با چند برابر قدرت تخریب نسبت به موشک اگزوسه فرانسوی.

- انعقاد قرارداد عراق با کمپانی جنرال موتورز کانادا جهت خرید تانک های LAV-25.

- قرارداد تونس برای فروش مواد و ترکیبات شیمیایی به عراق. فروش مواد شیمیایی از یک شرکت هلندی به عراق تحت پوشش حشره کش و نیز فروش فسفر اکسید کلرید که در گازهای سمی ای که در جنگ عراق علیه ایران به کار رفته، وجود داشته است از هلند به عراق.

- فروش مواد شیمایی شرکت ملی شیمی ایتالیا تحت پوشش حشره کش.

- همکاری یک شرکت امریکایی برای احداث کارخانه سلاح های شیمیایی در عراق و درخواست عراق از شرکت ایدسینکال امریکا برای احداث محرمانه کارخانه تولید سلاح های شیمیایی تحت پوشش کود شیمیایی و آمونیاک در حومه بغداد.

- انعقاد قرارداد عراق با یک شرکت ایتالیایی که تخصص در انواع تخریب و انفجار در زیر دریا دارد.

- تعمیر و بازسازی هواپیماهای جنگنده میگ21 و هلیکوپترهای می8 و تانک های ساخت شوروی در مصر.

از سوی دیگر، درباره خریدهای تسلیحاتی ایران نیز که با تحریم همه جانبه نظامی - اقتصادی روبه رو بود، رسانه ها اخباری منتشر می کردند که بیشتر حاکی از مقدار ناچیز آن نسبت به خریدهای عراق و نیز کم اهمیت بودن آنها بود که اغلب شامل قطعات یدکی می شد و مهمتر اینکه این تجهیزات قبل از ارسال یا تحویل به ایران توقیف یا از ارسال آنها جلوگیری می شد و واسطه های فروش نیز دستگیر شده یا تحت پیگرد قرار می گرفتند.

لبنان؛ مذاکرات سه جانبه، جنگ پرچم و گروگان گیری

جنگ قدرت میان گروه های سیاسی - مذهبی لبنان که از چندی پیش آغاز شده بود، در این مقطع (کتاب حاضر) ادامه داشت و سوریه با ارائه طرحی برای خاتمه این جنگ تلاش کرد نفوذ خود را در حاکمیت لبنان افزایش دهد؛ اما این طرح با بن بست روبه رو شد. مهم ترین دلایل این بن بست مخالفت فرقه های رقیب در لبنان و نیز مخالفت حزب الله لبنان - که در این جنگ قدرت وارد نشده بود - اعلام گردید. درحالی که به نظر می رسید گروه های سیاسی - مذهبی لبنان شامل گروه امل، حزب سوسیالیست پیشرو، دروزی ها و مسیحیان راه حل های مسالمت آمیز پیشنهادی

ص: 38

سوریه را پذیرفته اند و اعلام آتش بس، قطعی است، درگیری های بیروت ادامه یافت.

به گفته مفسران رادیو بی بی سی، جرقه اصلی این درگیری ها خودداری مسیحیان لبنان از امضای موافقت نامه و تأکید آنها بر تغییرات اساسی در مفاد آن بوده است.

این مفسران خاطرنشان کردند: «بااینکه جزئیات موافقت نامه مذکور هنوز رسماً فاش نشده است، اما از اطلاعات مختصری که در دست است می توان نگرانی های مسیحیان را استنباط کرد. مثلاً سوریه پیشنهاد کرده است که حدود قدرت سِمَت ریاست جمهوری باید تقلیل یابد و این سمتی است که همیشه در دست مسیحیان مارونی بوده است. درعین حال، سوریه خواستار افزایش قدرت نخست وزیر لبنان است و این سمت همیشه در دست مسلمانان سنی بوده است.

درواقع، موافقت نامه مذکور دوره موقتی را در نظر دارد که طی آن نظام فعلی شراکت در قدرت براساس روابط فرقه ها کم کم از میان برده خواهد شد. تحت نظام فعلی، نه "دروزها" حق ابراز نظر قانونی و مؤثر در امور دولت را دارند و نه شیعیان و نه شبه نظامیان. [...] اگر آقای بری و آقای جنبلاط بتوانند به مقصود خود نائل آیند و سوریه هم به آنان کمک کند، نسبتِ نمایندگان مسلمان و مسیحی پارلمان برابر خواهد بود. [...] به همین ترتیب، در ارتش هم باید تجدیدسازمان به وجود آید تا ارجحیت تعداد افسران مسیحی بر افسران مسلمان از میان برده شود. این اقدامات با خصوصیات ترکیب جمعیت در لبنان متناسب است، زیرا مسیحیان دیگر در اکثریت نیستند و جمعیت مسلمانان شیعه، درحال حاضر، درواقع بیشتر از آنها است، اما مسیحیان حاضر نیستند که برتری قبلی خود را از دست بدهند. با همه این اوصاف، فقط مسیحیان نیستند که با طرح سوریه مخالف اند؛ بسیاری از افراد دیگر نیز به مذاکرات دمشق فراخوانده نشده بودند؛ ازجمله مهم ترین آنها مسلمانان سنی اند که زمانی بخش مهمی از حکومت لبنان را تشکیل می دادند، ولی اکنون شیعیان بر آنها برتری یافته اند. از دیگر گروه های مخالف طرح سوریه، مسلمانان افراطی حزب الله هستند. دراین میان، فلسطینیان را هم نباید از خاطر دور داشت، زیرا علی رغم آنکه آنها نقشی در مذاکرات مربوط به آینده لبنان ندارند، اما از آن چنان قدرتی برخوردار هستند که بتوانند هر نوع موافقت نامه ای را تحت الشعاع عملیات خود قرار دهند. اکنون مذاکرات جدیدی در دمشق صورت می گیرد که به منظور متقاعدنمودن مسیحیان لبنان برای امضای پیشنهادهای مذکور است، اما حتی اگر این کار هم با موافقت به پایان برسد تنها دستاورد آن درواقع آتش بس خواهد بود. شکی نیست که هدف نهایی سوریه این است که کلیه گروه های سیاسی لبنان را برای به دست آوردن قدرت، متکی به این کشور نماید؛ اما از طرف دیگر، بسیاری گروه ها در لبنان درصددند یک چنین امکانی را خنثی نمایند.»

ص: 39

از سوی دیگر، ایران و حزب الله لبنان که در این زمان نقش مهمی در لبنان داشتند، مخالف این موافقت نامه بودند و بر مخالفت خود پافشاری می کردند.

درحالی که مذاکرات لبنان با بن بست مواجه شده بود و درگیری شبه نظامیان ادامه داشت، با حمله شبه نظامیان دروزی به کانال2 تلویزیون و مراکز تیپ6 ارتش لبنان درگیری موسوم به "جنگ پرچم" به راه افتاد که با مقابله نیروهای جنبش امل روبه رو و تشدید شد و سرانجام با میانجیگری سوریه پس از سه روز درگیری متوقف گردید.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، کیفیت حمله نیروهای دروزی نشان می داد که اقدام آنها برمبنای طرح ریزی قبلی برای تسلط کامل بر بیروت بوده است چون مقدار مهماتی که ظرف 50 ساعت جنگ بلاانقطاع به کار برده شد، از طرح گسترده تری از بهانة آغاز آن حکایت می کرد.

دراین میان، سوریه با اعمال فشار به طرف های درگیر، آنان را به تثبیت آتش بس قانع کرد، ولی ظاهراً به دلیل تسلط نداشتن احزاب بر نیروهای خود و تمرد آنان از فرماندهی، بار دیگر جنگ در مناطق گوناگون از سر گرفته و دامنه آن گسترده تر شد. دروزی ها جنگ را در میان خانه های مسلمانان شیعه و سنی آغاز کردند درحالی که طایفه آنها در مناطق جبل لبنان از هرگونه آسیبی مصون بودند. خشونت و بی رحمی نیروهای دروزی کابوس وحشتناکی بود که عموم مردم از آن بیم داشتند. آنها به منازل حمله و اموال مردم را سرقت می کردند.

در بررسی "جنگ پرچم" و درگیری های بیروت، نشریه گزارش نوشت: «پایین آوردن پرچم لبنان توسط دروزی ها و نصب پرچم حزب خود در محله تله الخیاط محل ساختمان کانال دوم تلویزیون لبنان در بیروت غربی که با مخالفت تیپ ششم ارتش لبنان مواجه شد، موجب آغاز درگیری شدیدی میان دروزی ها و تیپ ششم ارتش لبنان گردید که با ورود جنبش امل به حمایت از تیپ ششم ابعاد تازه ای به خود گرفت. دراین میان، شیخ شمس الدین نایب رئیس مجلس اعلای شیعه در لبنان و شیخ حسن خالد مفتی لبنان، طی پیام هایی از رئیس جمهوری سوریه استمداد طلبیده و خواستار نجات ساکنین بیروت از مرگ حتمی شده اند. به دنبال این تقاضاها، یک افسر عالی رتبه ارتش سوریه وارد بیروت شد و پس از مذاکره با رهبران طرفین درگیر در این شهر، آتش بس اعلام گردید، اما پس از سه بار نقض آتش بس، با دیدار جنبلاط و نبیه بری و با نظارت سوریه قرار شد که یک کمیته امنیتی 300 نفره برای نظارت آتش بس ازسوی دو طرف و ارتش لبنان تشکیل شود، علی رغم تشکیل این کمیته و نظارت بر آتش بس، مخالفت هایی ازسوی دروزیان با آتش بس صورت گرفته است. از سوی دیگر، نبیه بری رهبر جنبش امل، علی رغم اینکه جنبلاط تاکنون چندین بار به اشتباه خود در آغازنمودن جنگ پرچم اعتراف کرده است، طی سخنانی در میان نیروهای جنبش امل، هدف از جنگ اخیر بیروت را تقسیم لبنان دانست.»

ص: 40

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران این درگیری ها را تأسف آور خواند و آن را حلقه ای از توطئه های امریکا و رژیم صهیونیستی در منحرف کردن جریان مبارزه اصیل ضدصهیونیستی در لبنان اعلام و محکوم کرد.

گفتنی است در درگیری های بیروت، سفارت جمهوری اسلامی ایران در این شهر که در محاصره گروه های رقیب بود، دچار خساراتی شد.

گروگان گیری در لبنان

موضوع گروگان گیری در لبنان توجه کشورهای ذی نفوذ در لبنان را به خود جلب کرده و آنان را به تلاش و میانجیگری برای حل این مسئله واداشته است.

آزادی گروگان های شوروی در لبنان با میانجیگری سوریه، واکنش فرانسه را برانگیخت و رئیس جمهور فرانسه ادعای ناتوانی سوریه برای اقدامی درجهت آزادی گروگان های فرانسوی را نپذیرفتنی اعلام کرد.

موضوع گروگان های فرانسوی و امریکایی در بند نیروهای مسلمان در لبنان که همه روزه در رسانه های جهان منعکس می شد، نظر مقامات سیاسی و دیپلمات های منطقه ای و بین المللی را به خود معطوف کرده و آنها در تلاش بودند تا با ارتباط با ایران و سوریه امکان آزادی آنها را در لبنان فراهم کنند. در بسیاری از گزارش ها دراین باره سعی می شد این موضوع به نحوی به ایران ارتباط داده شود.

ازجمله گزارش ها این بود که دولت امریکا درخواست چهار گروگان امریکایی را که در لبنان در دست مسلمانان شیعه بودند، رد کرده است. گروگان ها در نامه شان از ریگان خواسته بودند که همان طور که وی با ربایندگان هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. در سال جاری مذاکره کرد، با این ربایندگان نیز مذاکره کند. از سوی دیگر، وزیر امور خارجه امریکا گفت که سوریه، ایران، الجزایر و لبنان ازجمله کشورهایی هستند که امریکا از آنها برای کمک به آزادی گروگان های امریکایی در لبنان کمک خواسته است.» شولتز افزود: «تصور می شود اعضای گروه طرف دار ایران جهاد اسلامی، در پس این آدم ربایی ها باشند و گفته می شود که آنها این امریکایی ها را در عوض 17 زندانی که به دلیل حمله به هدف های امریکایی، فرانسوی و کویتی در کشور کویت در بندند، نگاه داشته اند.» وی گفت که امریکا با حافظ اسد تماس گرفته و ازطریق هرگونه تماس غیرمستقیم که با ایرانی ها داشته است، لبنانی ها را ترغیب کرده و با کسانی که احتمال میانجیگری آنان می رفته، نظیر الجزایر، مذاکره کرده است.»

درحالی که مذاکره و تلاش های دیپلماتیک دراین باره وضعیت پیچیده ای یافته بود، فرستاده

ص: 41

ویژه کلیسای کانتربری - که با ربایندگان امریکایی ها در لبنان تماس گرفته بود - تأکید کرد که هرگونه حرکت اشتباهی ممکن است باعث مرگ گروگان ها شود.

به نوشته روزنامه لبنانی الجمهوریه: «در میان شرایطی که ربایندگان گروگان ها در لبنان برای آزادی آنان به نماینده اسقف کانتربری پیشنهاد کرده اند، کمک های نظامی محدود به ایران می باشد. [...] ربایندگان دیپلمات های فرانسوی نیز خواهان آزادی پنج نفری هستند که به جرم اقدام به قتل شاپور بختیار نخست وزیر پیشین ایران، زندانی هستند.»

رادیو بی بی سی نیز در برنامه ای اعلام کرد: «یک هیئت بشردوستی فرانسوی - که درپی خبری از چهار گروگان فرانسوی است که در لبنان به گروگان گرفته شده اند - می گوید که آنها را گروهی از مسلمانان افراطی طرف دار ایران بازداشت کرده اند.»

از سوی دیگر، همسر ژان پل کوفمن فرانسوی - که شش ماه قبل در لبنان به گروگان گرفته شده بود - اعلام کرد که مقامات ایرانی به او اطمینان داده اند که همه قدرت خود را برای کمک به آزادسازی همسرش به کار خواهند برد.

همچنین درحالی که تلاش های چندجانبه فرانسه و امریکا و نمایندگان آنان برای آزادی گروگان های غربی در لبنان افزایش یافته بود، کویت اعلام کرد با معاوضه گروگان ها با زندانیان کشورش به شدت مخالف است.

ص: 42

2. آماده کردن سه منطقه فدک (فاو)، حیدر (روطه - قرنه) در هور و شمال منطقه عملیاتی بدر.

3. آمادگی تجهیزات.

4. امکان فراهم آوردن نیروی بیشتر برای جنوب در زمستان آینده.

5. تکمیل و تثبیت تشکیلات نیروی زمینی سپاه تا سال آینده.

در مخالفت با اجرای عملیات در منطقه فاو نیز دلایل زیر برشمرده شد:

1. رعایت غافلگیری ناممکن است.

2. شرایطی که فرماندهان برای اجرای عملیات مشخص کرده اند، تأمین نشده است.

3. زمان کافی برای آماده کردن زمین ازجنبه مهندسی دراختیار نیست.

4. نیروی موردنیاز تأمین نشده است.

5. هماهنگی در فعالیت هایی که برای تأمین امکانات می شود وجود ندارد.

6. اجرای تک پشتیبانی در جزیره مینو میسر نیست.

درمجموع هرچه مباحث عمیق تر می شد، انگیزه اصلی و دلیل انتخاب منطقه عملیاتی فاو با ابهام بیشتر مواجه و حتی گفته می شد که منطقه فاو براثر فشارهای سیاسی برای عملیات انتخاب شده است.

درنهایت رحیم صفوی، غلامعلی رشید، عزیز جعفری، احمد غلامپور و... برای دادن پیشنهادهای جدید و مخالفت با اجرای عملیات در منطقه فاو به نتیجه قطعی رسیدند و قرار شد در جلسه ای با فرمانده کل سپاه دراین باره به بحث بپردازند.(1)

1

در ادامه بحث درباره طراحی عملیات در منطقه فاو، بعدازظهر امروز جلسه ای با حضور محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران، و برادرانی که در جلسه صبح حضور داشتند. در قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران تشکیل شد. نخست رحیم صفوی شروع به صحبت کرد:

برادران حاضر در این جلسه از ابتدای جنگ، در جنگ بوده اند و فلسفه وجودی شان در جنگ یک فلسفه محکم زیربنایی و عقیدتی است و براساس پایبندی به مقام ولایت آمدند در جنگ و با اعتقاد به اینکه این جنگ، جنگ بین حق و باطل است و جبهه حسینی ها علیه یزید ی هاست و اینکه هر زمانی هم که امام تکلیف کند، حاضر به ریختن خونشان به پای درخت ایمان و عقیده شان هستند... .

... برادران با یک دید واقع بینانه می خواهند روی مسئله جنگ فکر و کار کنند. ما دید واقع بینانه را از این نظر می گوییم که اگر به یک چیزهایی که می دانیم آماده نمی شود و در زمان لازم امکان فراهم شدن آن نیست توجه نکنیم، این یک دید غیرواقع بینانه است. من اساس تردید را عدم واقع بینی مسائل می دانم؛ اگر کسی واقع بینانه وارد یک صحنه و یک عملی بشود، در او هیچ تردیدی نیست.

ص: 44

ما از عملیات های رمضان تا والفجرها و حتی خیبر و بدر به این نتیجه قطعی رسیده ایم که با مقدورات و امکانات موجود نمی توانیم عملیات گسترده ای داشته باشیم. البته عملیات گسترده در توان جمهوری اسلامی هست ولی در توان سپاه پاسداران نیست. الآن هیچ کدام از شرایط اجرای عملیات حاصل نیست. شما از شرایط اجرای عملیات را "حفظ غافلگیری" اعلام کرده اید. خوب ما چشممان را ببندیم و بگوییم دشمن نفهمیده؟ این همه اقدامات مهندسی شده، این همه جاسوس های دشمن در منطقه هست. شما گفته بودید که از شرایط اجرای عملیات این است که "ما 150 گردان نیرو" داشته باشیم. فرماندهان مناطق ما می گویند که این نیرو فراهم نمی شود. شورای عالی سپاه می گوید این نیرو حاصل نمی شود و از 76 هزار بسیجی که باید داشته باشیم الآن حدود 26 هزار نفر موجود داریم، یعنی یک سوم؛ این دوسوم نیروی دیگری که به صورت بسیجی باید بیاید، با این مسائلی که الآن هست و باتوجه به زمان و آموزش و... نمی آیند. ما می گوییم وقتی نیرو آمد 55 الی 60 روز وقت لازم است تا برای عملیات آماده بشوند.

می گوییم مهمات در وضع بسیار بدی است، ما حدود یک چهارم، یک پنجم، مهمات لازم را داریم و این چیزی نیست که در یک ماه یا دو ماه آینده دست ما برسد. آمار برخی از اقلام مهمات یک دهم و یک ششم تعداد لازم است. ما اگر بخواهیم اینها را نادیده بگیریم که همان عملیات بدر می شود. آن مقدار تجهیزات موردنیاز که برآورد شده برای عملیات، برخی تا شش ماه و یک سال دیگر قابل تهیه شدن نیست. ...

برای این عملیات ها ما قرارگاه ها و لشکرهایمان هنوز هیچ شکلی نگرفته است.

مسئله مان الآن عملیات گسترده آینده است؛ بیشتر فرماندهان از آقای مرتضی قربانی و احمد کاظمی تا دیگر برادران به ما اعتراض می کنند که اینجا نمی توانیم عمل کنیم.

از شرایط دیگر برای عملیات این بود که در جزیره مینو تک پشتیبانی انجام بگیرد که 50 درصد موفقیت در این است؛ این شرط هم آماده نیست.

حاصل نشدن این شرایط، برابر است با شکست و این شکست هم دیگر شکست بدر و خیبر نیست، شکستی است که هم فرماندهان ما روحیه شان خرد و شکسته می شود و هم نسبت به رده های بالاتر اصلاً بی اعتقاد می شوند. الآن بسیجی های کاظمی [لشکر8 نجف] به فرمانده شان ایرادی ندارند، به مسئولین جنگ و مملکت اعتراض دارند. می گویند اینها چه مسئولینی هستندکه نمی آیند ببینند چه شده؟ در عملیات قادر چه گذشته؟ یعنی یک اعتراض عمومی را خواهیم داشت، الآن فرمانده لشکرها به قرارگاه ها بی اعتمادند، این بی اعتمادی اوج می گیرد.

رحیم صفوی در ادامه، پیشنهاد خود و دیگر مسئولان نیروی زمینی سپاه را چنین مطرح می کند:

«با این نیرو هایی که دارند می آیند، تا اوایل سال آینده 10 الی 15 عملیات محدود و موفق انجام بدهیم و هم زمان با این عملیات ها، خودمان را آماده کنیم و برای اوایل سال آینده در منطقه

ص: 45

تصویر

شمال غرب بجنگیم و هم زمان با آنها منطقه فدک و منطقه حیدر و حتی منطقه بالاتر را یعنی شمال منطقه عملیات بدر را آماده کنیم. یعنی تمام کارهایش آماده بشود و در این سه منطقه بعد از عملیات های شمال غرب عملیات کنیم. عملیات های شمال غرب را با نیرویی به اندازه 60 تا 70 گردان عمل کنیم، ولی عملیات های جنوب را که ارزش و اهمیتش کاملاً روشن است احتیاج به غافلگیری، آماده کردن منطقه و آمادگی تجهیزات، وسایل و امکانات دارد، آماده بشوند تا عملیات را جلو ببریم. ما شرایط خودمان را با [عملیات های] خیبر و بدر بسنجیم، اگر موفقیتی نمی بینیم دست به عملی نزنیم که باعث ناراحتی بشود. برویم محکم به مسئولین بگوییم ما عملیات های محدود را ادامه می دهیم تا چندین ماه دیگر، بعد هم در شمال غرب می جنگیم و بعد از آن در جنوب.»(1)

پس از سخنان رحیم صفوی، محسن رضایی درحالی که ناراحتی در چهره اش نمایان بود، پس از چند دقیقه تأمل شروع به صحبت کرد که بخش هایی از آن چنین است:

تصویر

«متأسفانه این جلسه برای ما تلخ ترین جلسه ای است که در تاریخ عمر جنگ دارم. تازه می فهمم که عمق ترمزی که الآن در آن پایین و عمق سدی که در بالای ما ایجاد شده، از پایین داریم ترمز می کنیم و از بالا یک سدی شده هم آن سد و هم ترمز شما، درست آن بن بستی که در جنگ پیدا شده، الآن پیدا کرده است. شما در بدر آمدید گفتید که بیاییم عملیات شماره 2 را، اول انجام بدهیم، گفتیم برادران این حرف را نزنید اگر یک ماه به شما فرصت دادیم، رفتید روی عملیات شماره 2 کار کردید، شاید وسط کار دوباره گفتید که نباید انجام بدهیم... چقدر استدلال شما یا برادرمان رشید آوردید که چرا نباید عملیات شماره 2 را انجام بدهیم؟... الآن تنها راه ما "فاو" است، فاو مهم است. حالا می گوییم فاو، اول می گویید القرنه بعد از القرنه می آیید می گویید نخیر،

ص: 46

شمال غرب. خدا وکیلی همه تان می توانید بزنید روی قرآن که اگر یک ماه دیگر رفتید روی شمال غرب فکر کردید، دوباره نیایید بگویید که نمی شود و... زمان دارد می گذرد و این دو ضعف که ضعف اساسی است و مبنای ترمز را تشکیل داده از پایین داریم ترمز می کنیم، از بالا هم که سد راه رشد توان رزمی و رشد قوه رزمی پیدا شده، حالا این وسط چه باید کرد؟ ما باید بفهمیم می خواهیم بجنگیم ولو با 2 نفر، حتی با یک گروهان می شود جنگید و می شود از دشمن تلفات گرفت. با 2 نفر هم می شود جنگید.

ضعف سومی که هست این است که شما می گویید که توان جمهوری اسلامی می رسد، توان جمهوری اسلامی می رسد یعنی ضعف سوم. این ترمز و آن سد، جنگ را به بن بست رساندند، کی می گوید توان جمهوری اسلامی می رسد جمهوری اسلامی معجونی است از دستاورد انقلاب و رژیم سابق که دست ما مانده، شما صحبت از یک توان بالقوه ای می کنید که می گویید ما می توانیم این را به فعل در بیاوریم... مگر توان یک چیز ساده ای است، فهم توان پنج سال وقت می خواهد شما تا پنج سال دیگر نمی توانید بفهمانید. الآن 100 تا کمپرسی در جنگ می خواهید. همین الآن اگر بگویید 100 تا کمپرسی، می گویند ببینید اینها بهانه آوردند که می خواهند نجنگند که 100 کمپرسی را گفتند. چه کسی این را می گوید، جز افراد بالای شما این را می گویند، چرا؟ با شما لج دارند؟ اینها غیرانقلابی اند؟ نه، طبیعی است، ما هم به جای آنها بودیم همین حرف را می زدیم، برای اینکه در جنگ نیستند ما چه انتظاری داریم؟ چهار سال است خواستیم اینها را در جنگ بیاوریم، اما ورود ناقص اینها در جنگ کار را بدتر کرد. پس این توانی که از جمهوری اسلامی می گویید، شما خودتان را دارید بازی می دهید، یک ذهنیتی را درست می کنید که عذاب وجدانتان را حل کنید بعد آن را می گویید نه ما اگر این حرف را می زنیم خوب دلیل داریم. می گویید توان جمهوری اسلامی باید بیاید جلو، کدام توان؟ کدام کار؟ پس این هم ضعف سوم شما. جمهوری اسلامی یعنی در کل دولت 100 نفر آدم، تازه این 100 نفر که حزب اللهی و انقلابی هستند نمی دانند جنگ چیست چهار سال و پنج سال دیگر می فهمند.

باوجوداین باید پیش برویم، پس این توان که می گویید، این است. من یک مرتبه نسبت به برخورد شما غافلگیر شدم، فکر نمی کردم، حالا بعد فکر می کنم که چه ضعف های دیگری ما داریم باید این ضعف ها را در آوریم و آنها را حل کنیم. ...»

سخنان رحیم صفوی و محسن رضایی در این جلسه آغازی بود برای ادامه بحث:

رحیم صفوی: ما می گوییم با این توان، نه می شود در القرنه بجنگیم و نه در فاو. حال شما هی می خواهید فشار بیاورید... اگر شما می فرمایید که متناسب با توانمان منطقه تعیین کنیم، الآن این منطقه تناسبی با توانمان ندارد، اگر برویم شکست می خوریم. سپاه با این توان قادر به اجرای عملیات گسترده نیست، باید توان بالاتری به دست بیاورد تا بتواند بجنگد.

ص: 47

محسن رضایی: این کلی است، این را چه کسی از شما قبول می کند؟ شما با استدلال ثابت کنید که اینجا چند گردان می خواهد و چند گردان تابه حال رسیده. این بحث های نارس شما، کار شما را سد کرده و وقتی که این کار سد بشود معلوم است که نمی توانید آماده بشوید». در ادامه جلسه یکی دیگر از مسئولان نیروی زمینی سپاه، وارد بحث می شود.

غلامعلی رشید: ما این را به وضوح می بینیم که اگر 50، 60 گردان نیروی بسیجی بدون امکانات و تجهیزات لازم فراهم شود، دستور عملیات صادر می شود؛ چشم پوشی می شود از غافلگیری؛ چشم پوشی می شود از برآورد مهمات و...

ما می گوییم ما یک تاجر ورشکسته هستیم، نمی توانیم یک معامله بزرگ انجام دهیم. این خیالی است که ما قبلاً می کردیم. ما در فتح المبین یک تاجر خوب بودیم، می توانستیم معامله کنیم. الآن دیگر قادر نیستیم آن معامله بزرگ را بکنیم. ما می گوییم با یک نفر هم می شود جنگید، اما یک نفر وقتی بجنگد، سه نفر عراقی را بکشد و خودش هم شهید بشود، این پیروزی است، اما مجموعه عملیات های بدر و خیبر می شود شکست؛ پیروزی نیست. قضیه عاشورا پیروزی است، 72 نفر بودند به 30 هزار نفر. می شود جنگید، اما تا یک ماه دیگر این 50، 60 گردان می شود قوی ترین عامل فشار.

رضایی: صحیح است که شما می خواهید از من اعتراف بگیرید که اگر همه توان فراهم نشد نجنگید؟ کجای مردانگی این طور است؟

غلامعلی رشید: ما نسبت به فرماندهی خودمان اعتمادمان کم نشده، تردید نداریم. ما عقل شما و علم و تدبیر شما را عالی ترین تدبیر برای خودمان می شناسیم. ما بی اعتمادیم به اینکه امکانات نمی رسد، این تردید در بچه ها به وجود می آورد. یکی از علت تردیدها این است که بی اعتمادند به امکانات، بی اعتمادند به این نیرویی که باید فراهم شود، ... و دیدند هم این فراهم نشده و نیرو می آید پای کار و بعد می گویند عمل کنید و عمل هم کردند. ما می گوییم جلوگیری کنیم از این کار. ما اگر هم یک مقدار پارسال منطقه 2 را پیشنهاد می دادیم، می دیدیم که آن موقع پذیرای این نیست که بگوییم عملیات گسترده، در جنوب نمی توانیم انجام دهیم. ولی الآن به این نتیجه رسیدیم که واقعیات را ببینیم. در این جنوب هدف های بسیار ارزشمندی هست که زیر زبان همه مزه می کند. تا گفتیم فاو، گفتند: به به، چه چیز خوبی است و... اینجا هدف هایش ارزشمند است و امکانات و نیرو می خواهد و ما سه سال است که در اینجا تلاش می کنیم، نتوانستیم یک گام قوی برداریم، ما به عنوان یک پیشنهاد می گوییم که:

تا پایان سال عملیات محدود انجام دهیم، 15تا عملیات محدود انجام می دهیم، بعد برویم شمال غرب؛ آنجا می شود با 50، 60 گردان جنگ کرد، بعد به جنوب برگردیم. در این فاصله کار مهندسی بکنیم که بشود غافلگیری را رعایت کرد. الآن تمام یگان های ما در سرزمین جنوب هستند. غافلگیری از بین رفته است، دیگر معنی و مفهوم ندارد. کار مهندسی که ما می کنیم فردایش می خواهیم عمل کنیم. شما کار مهندسی جزیره آبادان را انجام دهید و یک سال بعد عملیات کنید. این معنای دیگری پیدا می کند. غافلگیری، آب حیات ماست.

ص: 48

ما می گوییم جمهوری اسلامی بیاید به اندازه توانش بجنگد. اصلاً ما درباره تبدیل توان بالقوه جمهوری اسلامی به توان بالفعل بحث نمی کنیم. ما می گوییم این توانی که الآن هست دیگر قادر نیست معامله بزرگ را انجام دهد. کوچک ترین نقطه اش در شلمچه - که عمق و عرضش 5 کیلومتر نمی شود - می بینیم 80 گردان نیرو می برد، آن هم تضمینی نیست که بمانیم... یک اسبابی باید فراهم شود که منطقه ای که می گیریم بتوانیم بمانیم، آن اسباب نیست و دوباره باید برگردیم...

ما اگر متکی به یک عارضه طبیعی مثل رودخانه یا کانال یا دژی که 4 متر بلند باشد و 3 متر عرض داشته باشد می توانیم بجنگیم. ما هرجا برویم بیرونمان می کنند؛ باید متکی به رودخانه بجنگیم.

محسن رضایی: دشمن ما را از شهر فاو و نخل ها نمی تواند بیرون کند.

غلامعلی رشید: با یک روز اجرای آتش تهیه، خانه های فاو را خراب می کند.

عزیز جعفری: اینکه می فرمایید توان جمهوری اسلامی این جوری است، مگر مسئول جنگ و ادامه آن سپاه است؟

محسن رضایی: بله، سپاه است. امام از شما می خواهد.

غلامعلی رشید: بله، ما می جنگیم. به اندازه توانمان می جنگیم.

عباس محتاج: این بحث ها چند ماه پیش در تهران انجام شد و نتیجه ای گرفته شد که معقول و منطقی بود. خود شما در جلسه ای فرمودید که ما با این توان دیگر قادر به برآورد اهداف شما [مسئولان] نیستیم، البته می جنگیم.

محسن رضایی: ما گفتیم احتمالاً فاو؛ درصورتی که این شرایط حاصل بشود. ما همان موقع این حرف را زدیم.

محسن رضایی: من اطمینان دارم که تا پایان آذرماه نیروهایی که می خواهید می آیند و تأمین می شود. اگر آماده نشود عملیات محدود انجام می دهیم.

غلامعلی رشید: ما می گوییم از همین الآن عملیات محدود انجام بدهیم، عملیات گسترده انجام ندهیم.

محسن رضایی: در این جلسه یک نتیجه می گیریم که القرنه را حذف کنیم و به جای آن در کنار آماده سازی منطقه فدک، چند عملیات محدود را هم آماده کنید، طوری باشد که قابل عمل باشد (یعنی اگر فدک نشد، حتماً آنها بشود).

ما الآن این تدبیر را می پذیریم که در کنار آماده شدن فاو، با اولویت - چون من مطمئنم این امکانات می رسد ولی شما نمی رسید - در کنار این بیایید پنج منطقه را برای عملیات محدود آماده کنید که اگر به این نتیجه رسیدیم که [عملیات] فدک به شکست خواهد انجامید، در همان زمان عملیات های محدود را انجام دهیم.

در اینجا تقریباً برادران حاضر در جلسه قانع شدند و پذیرفتند، ولی غلامعلی رشید بر این نظر تأکید می کرد که در جنوب نمی توانیم عملیات موفق اجرا کنیم. وی به تدبیر جدید نیز قانع نبود و معتقد بود که اصلاً نباید روی منطقه فدک با دید اجرای عملیات کار شود.

محسن رضایی: شما مطمئن باشید آن روز که اگر غافلگیری از بین برود و امکانات آماده

ص: 49

نشود و... یا عمل نمی کنیم یا اگر هم عمل کنیم من خودم با 2 الی 3 لشکر می روم و عمل می کنم. شما را هم می فرستم دنبال عملیات های محدود.

غلامعلی رشید: من می گویم الآن زمان تصمیم گیری است.

محسن رضایی: نه این طور نیست، اگر ما به این نتیجه برسیم که همه شرایط ما آماده است ولی شما یک ذهنیت اشتباهی به ذهنتان آمده و آن ذهنیت شما را محدود کرده، شما مطمئن باشید ما تدبیر و همه چیزمان را عوض می کنیم.

غلامعلی رشید: شما اگر تشریف بردید، همه برادران می آیند دنبالتان، اما تردید ها می ماند.

محسن رضایی: نبایستی بماند.

غلامعلی رشید: ما سه سال است در جنوب تردید داریم در جنگ کردن.

محسن رضایی: این تردید را باید حل کنیم، بیرون کنیم.

غلامعلی رشید: مگر اینکه چشم و گوشمان را ببندیم. مگر اینکه ما اینجا نباشیم. هرچه اطلاعات من بیشتر می شود، تردید من بیشتر می شود.

محسن رضایی: اگر نمی رسید دو تا [منطقه فدک و عملیات های محدود] را با هم پیش ببرید، یکی از قرارگاه هایتان را تحت امر خود ما بگذارید. اول اینکه شما بنشینید سازماندهی کنید، که اگر بتوانید هم فاو را آماده کنید و هم اینکه عملیات های محدود هم فراهم کنید. اگر می بینید نمی توانید، چون آقای رشید می گوید ما عقب ماندگی در فاو داریم و همه مان باید برویم پای کار و به آن عملیات محدود نمی رسیم، چون برای ما به هرحال آماده سازی یک عملیات یدکی امری اجتناب ناپذیر است، یعنی نمی توانیم نداشته باشیم برای این کار دو راهکار است [علاوه بر راهکار اول] که هر دو را خودتان انجام دهید:

- یک سری یگان به ما بدهید ما برویم عملیات محدود را انجام بدهیم و خودتان فاو را آماده کنید.

- برعکس یکی از قرارگاه ها را بگذارید تحت امر ما، ما برویم دنبال عملیات فاو، شما بروید محدود را انجام بدهید.

یکی از این سه راهکار را انتخاب کنید.

راوی مرکز مطالعات در قرارگاه مرکزی نتیجه این جلسه را چنین جمع بندی کرده است:

فرمانده کل سپاه پذیرفت که در کنار آماده شدن منطقه فاو برای عملیات، چند عملیات محدود نیز آماده شود که اگر این نتیجه به دست آمد که طرح عملیات فاو اجرایی نیست، عملیات های محدود اجرا شود.

با اطمینانی که فرمانده کل سپاه درباره تهیه و تأمین امکانات موردنیاز داشت، همچنان اولویت کار به منطقه عملیاتی فاو داده شد.

درزمینه اجرا نیز فرمانده کل سپاه راه حل ها و پیشنهادهایی مطرح کرد مبنی بر اینکه یا هر دو مأموریت را با تقسیم قرارگاه ها، نیروی زمینی سپاه انجام دهد، یا اگر برای نیروی زمینی سپاه اجرای هر دو مأموریت میسر نیست، تعدادی از یگان ها دراختیار فرمانده کل قرار بگیرد و درمورد اجرای عملیات محدود یا گسترده بین فرمانده کل و فرمانده نیروی زمینی، تقسیم کار

ص: 50

شود و فرماندهان نیروی زمینی به انتخاب خود یکی از آن دو را برعهده گیرند.

درمجموع نتیجه جلسه را می توان پیگیری عملیات محدود در نقش عملیات یدک برای عملیات فاو - که همچنان اصلی تلقی می شد - دانست و این تصمیم طرح عملیاتی حیدر را در هور منتفی کرد.

در پایان، مسئولان نیروی زمینی سپاه تا حدود بسیاری درباره ادامه فعالیت های خود قانع شدند که روی طرح فدک کار کنند و اگر در آینده زمینه اجرای آن فراهم نشد یا به هر شکلی احساس کردند اجرای عملیات ممکن نیست، عملیات محدود را دنبال کنند.(1)

1

برای تحقق فعالیت های مهندسی، شناسایی و دیگر اقدامات لازم برای آماده سازی زمینه اجرای عملیات در منطقه عملیاتی فدک (فاو) به طور مطلوب، یکی از اقداماتی که از چندی پیش ضروری تشخیص داده شده بود، خارج کردن مردم بومی از این منطقه است، زیرا حضور مردم در این منطقه موجب می شد دشمن به راحتی با اعزام جاسوسان خود به میان مردم، اطلاعات موردنظر را کسب کند. در مواردی نیز اطلاع به دست آمد که معدودی از افراد بومی از اروندرود عبور کرده و پس از دادن اطلاعات به عوامل دشمن و دریافت دستمزد از آنها، به داخل کشور برگشته اند که البته برخی از آنان دستگیر شده اند.

اگرچه برای خارج کردن مردم از منطقه، قبلاً هماهنگی های لازم با استانداری خوزستان انجام شده بود، لیکن مردم بومی همچنان در منطقه، به ویژه در حواشی رودخانه بهمن شیر حضور دارند. لذا امروز استاندار خوزستان به دعوت فرمانده کل سپاه پاسداران به قرارگاه خاتم الانبیا(ص) آمد و در جلسه ای توافق شد با همکاری استانداری ترتیبی داده شود که دراسرع وقت مردم از منطقه خارج شوند.(2)

2

اجرای عملیات های گسترده ایران در اواخر سال های گذشته، افزایش اعزام نیرو های داوطلب، احتمال اقدامات تلافی جویانه ایران علیه عراق و... ازجمله شواهدی است که دیپلمات ها براساس آن، از آمادگی ایران برای تهاجمی گسترده علیه مواضع عراقی ها خبر می دهند.

خبرگزاری رویتر در پیش بینی عملیات آتی ایران چنین گزارش می دهد: «هم زمان با گزارش هایی درمورد اینکه ایران ممکن است به یک تهاجم عمده در باتلاق های جنوب عراق دست بزند، عراق حملات هوایی و زمینی خود علیه ایران را شدت بخشیده است. دیپلمات ها در بغداد و تهران معتقدند که ایران خود را برای اجرای تهاجمی تازه در منطقه باتلاقی هویزه - که ماه مارس گذشته [اسفندماه] صحنه یک تعرض بزرگ برون مرزی ایران بود - آماده می کند. سرازیر شدن نیرو های داوطلب به جبهه های جنگ، ایران را در موقعیتی که بتواند دست به یک حمله زده یا حداقل تهدید به انجام دادن آن بکند، قرار داده است.

این دیپلمات ها معتقدند که ایران ممکن است به تلافی حملات عراق به جزیره خارک و

ص: 51

دیگر تأسیسات نفتی و اقتصادی ایران، دست به تهاجم علیه نیرو های عراقی بزند و به طورکلی انتظار می رود اکنون که گرمای فصل تابستان پایان یافته، درگیری ها در طول جبهه های جنگ ایران و عراق شدت پیدا کند.»(1)

اما روزنامه کریستین ساینس مانیتور به احتمال اجرای عملیات محدود ازسوی ایران اشاره کرده و به نقل از دیپلمات های ایرانی در اروپا نوشته است: ایران دیگر قصد اجرای حملات تهاجمی زمینی در آینده نزدیک را ندارد و رزمندگان ایرانی به پیشروی قدم به قدم خود به داخل خاک عراق ادامه خواهند داد.»(2)

1

در گزارش های عملیاتی امروز ایران و عراق به حملاتی علیه مواضع یکدیگر در جبهه های جنگ اشاره شده است.

رکن 3 نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران گزارش داده است: «در ساعت 10 امروز دشمن با گروهانی تقویت شده، در منطقه طلائیه، یک تک هماهنگ شده اجرا کرد و پس از باز کردن معبر به یکی از مواضع لشکر16 زرهی قزوین در این منطقه تک نمود و دیدگاه سمت چپ گردان را اشغال کرد و با پرسنل مستقر در مواضع، درگیر رزم تن به تن شد. درپی آن یگان مجاور اقدام به اجرای به موقع تک محلی پشتیبانی کرد که دشمن پس از نیم ساعت مقاومت و اجرای آتش های شدید به منظور قطع درگیری، متواری گردید. نیروهای خودی در محل درگیری هیچ گونه تلفاتی نداشتند، ولی براثر آتش انبوه دشمن، دو نفر شهید و دو نفر مجروح شدند. از نیرو های دشمن نیز ده نفر کشته و تعدادی مجروح گردیدند.»(3)

از سوی دیگر، سرفرماندهی ارتش عراق در اطلاعیه نظامی امروز خود ضمن اعلام حمله نیروهای عراقی به مواضع نیروهای ایرانی در بخش عملیاتی شرق دجله، آورده است: در این حمله پس از اینکه 50 تن از نیروهای ایرانی کشته و تعدادی نیز به اسارت درآمدند، نیروهای خودی سالم به مقر خود بازگشتند. در این اطلاعیه نظامی همچنین با اشاره به حمله دیگری در شرق میسان و دفع حملات نیروهای ایران به مواضع ارتش عراق، ادعا شده است که در نبردهای شب گذشته و امروز، از نیروهای ایرانی 109 تن کشته و تعدادی زخمی و اسیر شده اند.(4)

اما اطلاعیه نظامی شماره 2283 ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران حاکی است که امروز یک گروه گشتی دشمن که در منطقه عملیاتی قصرشیرین قصد نفوذ داشت، شناسایی و با اجرای آتش به موقع نیروهای خودی، متواری شد. در منطقه سومار نیز از حرکت و فعالیت یک یگان زرهی ارتش عراق جلوگیری شد. در ادامه این اطلاعیه آمده است: «رزم تدافعی نیروهای ما در جبهه های جنوب علاوه بر اجرای آتش پدافندی بر روی مواضع و استحکامات دشمن، کنترل و مهار کردن عملیات یک واحد تقویت شده دشمن بود که در ساعت یک بامداد امروز در منطقه

ص: 52

عملیاتی عین خوش قصد اجرای تک را داشتند و ظفرمندان اسلام در همان دقایق اولیه شروع عملیات دشمن، آتش سنگین خود را روی آنان اجرا و با به هلاکت رساندن نفرات پیشرو دشمن که با نیروهای ما درگیر شده بودند، یگان متجاوز را در منطقه سرکوب و متواری ساختند.»(1)

رادیو بی بی سی نیز از درگیری های نیروهای ایرانی و عراقی چنین گزارش داده است: «رادیو بغداد امروز طی آنچه که عملیات تهاجمی محدود خوانده، اعلام کرد: نیروهای عراق 109 تن از سربازان ایرانی را به هلاکت رسانده است. گفته می شود 50 سرباز ایرانی در مرداب های هویزه به دست نیروهای عراقی کشته شدند.

ایران هنوز اشاره ای به برخوردهای اخیر نکرده است، اما هر دو طرف وقوع درگیری در بخش مرکزی جبهه و در ناحیه شمالی تر؛ یعنی در نزدیکی شهرک سومار در خاک ایران را قبول کرده اند. ایران از یک تهاجم در دو کیلومتری شمال سومار خبر داد که در اولین ساعات بامداد صورت گرفته است و گفت که با درهم کوبیدن یک گردان ارتش عراق، 75 سرباز عراقی را کشته یا زخمی کرده اند. بنا بر اعلامیه امروز صبح عراق، یک تهاجم ایران در این منطقه عقب رانده شده و 24 سرباز ایرانی به هلاکت رسیدند. گفته می شود در بخش مرکزی جبهه به ادعای ایران دو روز پیش در جریان یک برخورد بیش از یک صد سرباز عراقی کشته یا زخمی شده اند درحالی که به ادعای عراق در آنچه که خبرگزاری رسمی عراق یک حمله غافلگیرانه توصیف کرده است، 35 سرباز ایرانی کشته شدند.»(2)

رادیو اسرائیل و خبرگزاری آلمان نیز در گزارش های مشابهی، اطلاعیه عراق را منعکس کردند.(3)

1

حملات هوایی ارتش عراق به مراکز صنعتی، اقتصادی و مسکونی - که با هدف تشدید فشار و تحمیل آتش بس به ایران از روز گذشته آغاز شده است - امروز نیز ادامه یافت.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از بوشهر، دو جنگنده میگ25 عراقی در ساعت 13:04 پنجشنبه 16/8/1364 جزیره خارک را هدف قرار داده اند. در این حمله دو بمب داخل آب های ساحل جزیره فروافتاده و دو بمب دیگر به اطراف اسکله فلات قاره و به خیابانی اصابت کرده است که براثر آن 3 نفر مجروح شده اند. به گفته مقام های محلی، این حمله خسارت مالی نداشته است.(4)

نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی نیز در گزارش مشابهی از این حمله آورده است: بمب ها در محوطه شرکت فلات قاره به زمین اصابت کرده و به قطع کامل برق و مجروح شدن 3 نفر انجامیده است.(5)

براساس اطلاعیه نظامی شماره 2014 سرفرماندهی ارتش عراق، هواپیماهای عراقی در ساعت 12:30 ظهر امروز، حمله هوایی جدیدی به جزیره خارک انجام داده و در پایان مأموریت سالم به پایگاه هایشان بازگشته اند.(6)

ص: 53

در بازتاب این حمله هوایی، رادیو اسرائیل خبر مذکور را به نقل از سرفرماندهی ارتش عراق منتشر کرد و افزود: «طی ماه های اخیر این سی وششمین بار است که عراق اعلام می کند پایانه خارک موردحمله قرار گرفته است.»(1)

1

شورای امنیت سازمان ملل تلاش های جدیدی را برای توقف جنگ ایران و عراق آغاز کرده است. ریچارد ووکلوت سفیر ایتالیا در سازمان ملل که ریاست شورای امنیت را به عهده دارد، در مصاحبه ای با خبرنگاران در نیو یورک گفت: «به من ازسوی شورای امنیت اختیار داده شده است تا گفت وگوهای رسمی با نمایندگان دو کشور ایران و عراق را برای پایان دادن به جنگ آغاز کنم. ما فکر می کنیم که درهای صلح کاملاً بسته نشده است. شورای امنیت معتقد است که باید این مسئله را بررسی کرد، زیرا امری که در گذشته محتمل بوده، هم اکنون نیز غیرمحتمل نخواهد بود.»(2)

خبرگزاری فرانسه نیز که از منابع دیپلماتیک سازمان ملل متحد کسب اطلاع کرده است، گزارش داد: «ریچارد ووکلوت رئیس کنونی شورای امنیت، تماس هایی با ایران و عراق برقرار کرده تا راه های تحرک و تلاش برای رفع اختلافات میان دو کشور را موردبررسی قرار دهد. همین منابع اضافه کردند تا قبل از پایان هفته احتمالاً ووکلوت مشورت هایی درباره این تماس ها با اعضای شورای امنیت خواهد کرد.»(3)

2

قطعنامه پایانی اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس که روز گذشته در مسقط منتشر شد(4) و نشان از موضع گیری ملایم تر این شورا نسبت به گذشته دارد، امروز موردتوجه رسانه ها قرار گرفت.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن: «خبرنگار نشریه تایمز مالی در گزارشی از

ص: 54

مسقط می نویسد: سران شورای همکاری با نواختن آهنگ ظریفی به نشانه میل به بهبود روابط با ایران و اتخاذ موضع بی طرفانه تری نسبت به جنگ تحمیلی، به اجلاس چهار روزه خود پایان دادند و مسئولین خلیج [فارس] ابراز عقیده کردند درصورتی که اعضای شورای همکاری سیاست برابرانه تر و بی طرفانه تری نسبت به این نزاع انتخاب کنند نقش مفید تری بازی خواهند کرد. به گفته ناظرین، تغییر موضع ظریف عربستان سعودی، بحرین، کویت، قطر، عمان و امارات به طور اجتناب ناپذیری به دور شدن آنها از حمایت کامل از عراق تفسیر خواهد شد.

خبرنگار تایمز مالی می افزاید: ابراز نگرانی اعضای شورا نسبت به گسترش درگیری ها در خلیج فارس، انتقاد پوشیده ای است از عراق به دلیل حملاتش به تأسیسات نفتی خارک و میدان های نفتی ایران. نظر تحلیل گران اوضاع منطقه این است که شورای همکاری احتمالاً می خواهد مسئله کلی جنگ را از موضوع روابط با ایران جدا نماید و به عقیده بسیاری اشاره بیانیه پایانی به مسئله عادی کردن مناسبات با ایران، به عنوان بهترین راه دفاع درمقابل تروریسم است.

از سوی دیگر، خبرنگار روزنامه دیلی تلگراف نظری کاملاً متفاوت دارد، در گزارش وی آمده است: کشورهای خلیج [فارس] در این اجلاس صریحاً حمایت خود را از عراق به عنوان طرف عربی جنگ آشکار ساختند و مسئولیت حملات علیه کشتیرانی در خلیج [فارس] را به گردن ایران انداخته و مخالفت خود را با این کشور اعلام داشتند. این خبرنگار می افزاید: شورا کمک های همه اعضای خود را برای میانجیگری در جنگ پیشنهاد کرد، اما دورنمای پذیرفته شدن این پیشنهاد آن قدر ضعیف بود که مذاکره درباره این مسئله چیزی بیش از تشریفات نبود.»(1)

خبرگزاری فرانسه نیز قطعنامه پایانی مسقط را از منظر دیگری موردتوجه قرار داده است: «شش امیرنشین عرب خلیج [فارس] روز چهارشنبه به هنگام جلسه اختتامیه شورای همکاری خلیج [فارس] در مسقط عملیات خطرناک، به ویژه در آب های خلیج [فارس] و جنگ ایران و عراق را موردتقبیح قرار داده و اظهار عقیده کردند که این عملیات ثبات و امنیت آنان را تهدید می کند. در نظر تحلیل گران این تقبیح درحقیقت یک انتقاد تلویحی از عراق است که اعلام داشته طی هفته های اخیر 25 بار به تأسیسات نفتی خارک حمله کرده و حملاتی نیز به نفتکش ها که آخرین آن به نفتکش یونانی کاناریا بوده، صورت داده است. ششمین کنفرانس شورای همکاری خلیج [فارس] همچنین برای اولین بار در این جلسه از تجلیل عراق نسبت به موضعش خودداری کرد، درصورتی که در جلسات قبلی ابتدا از موضع عراق پشتیبانی می کرد. این شورا همچنین برعکس دفعات قبل در بیانیه نهایی خود از ایران نخواسته است به ابتکارات صلح پاسخ دهد.»

خبرگزاری فرانسه افزوده است: «ناظران معتقدند که بیانیه نهایی مسقط انعکاسی از یک موضع بسیار متوازن درقبال عراق و ایران است. این درحالی است که چند ماه پیش آنها همبستگی کامل

ص: 55

خود با رژیم صدام حسین را اعلام داشته بودند. سه شنبه شب یک مقام عربی خلیج [فارس] به خبرگزاری فرانسه اعلام کرده بود که شورای همکاری خلیج [فارس] درصدد است باب مذاکره با ایران را برای بهبود مناسبات با این کشور باز کند. همین منبع اضافه کرده بود که شش کشور عضو شورا با موضع گیری های سازنده اخیر تهران، به این کار تشویق شده اند.»(1)

رادیو اسرائیل نیز در گزارشی از مواضع جدید شورای همکاری خلیج فارس اعلام کرد: «کشورهای عضو شورای خلیج [فارس] - که تاکنون 36 میلیارد دلار کمک مالی در جنگ علیه ایران به عراق اعطا کرده اند - در قطعنامه خود تأکید کردند که مایل به حفظ مناسبات دوستانه با دولت تهران می باشند. آنها درعین حال تأکید کردند که گسترش یافتن جنگ، صلح و امنیت منطقه را به خطر می اندازد. از سوی دیگر اعلام شد کشورهای عربی خلیج فارس قصد دارند تماس های تازه ای با ایران و عراق برقرار ساخته، بکوشند به جنگ بین دو کشور پایان دهند. آقای عبدالله بشاره دبیرکل شورای همکاری های خلیج که این خبر را اعلام داشت، افزود: این تماس ها به زودی آغاز خواهد شد.»

رادیو اسرائیل همچنین افزود: «سران امیرنشین ها و کشورهای عربی خلیج فارس در قطعنامه ای که دیشب انتشار دادند، از حکومت اسلامی ایران خواستار شدند حق آزادی کشتیرانی در آب های بین المللی را محترم شمارد، ولی به موازات آن گسترش بخشیدن به جنگ ازجانب عراق را نیز تلویحاً مردود شمردند.» رادیو اسرائیل در پایان افزود: «رادیوی دولتی ایران با پخش تفسیری از برخی تصمیمات کنفرانس عالی خلیج ابراز خشنودی کرد و گفت: این بار کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با دیدی نسبتاً واقع بینانه به طور یک جانبه از متجاوزین عراقی اعلام پشتیبانی و حمایت ننمودند.»(2)

روزنامه لوموند نیز دراین باره نوشته است: «به نظر می رسد کشورهای خلیج [فارس] از این پس قصد دارند روابط خودشان را با ایران بهبود بخشند، به این امید که شاید انعطاف ناپذیری تهران برطرف شده و روزی درصدد یک توافق مسالمت آمیز با عراق برآید. بااین حال نباید انتظار داشت که این تجدیدنظر در رویه امیرنشین های خلیج [فارس] به زیان بغداد تمام شود. برای نمونه عبدالله بشاره دبیرکل شورای همکاری خلیج [فارس] در پاسخ به پرسش های مصرانه روزنامه نگاران دایر بر اینکه چرا نام عراق که در افزایش تشنج نظامی در آب های خلیج [فارس] و تجاوز به آزادی کشتیرانی مسئولیت مهمی دارد، ذکر نمی شود، فقط از کلیات سخن گفت و خاطرنشان ساخت مهم این است که این جنگ که دارد همه ما را ویران می کند، پایان پذیرد.»(3)

ص: 56

1

اعزام نیرو های داوطلب به مناطق جنگی برای شرکت در عملیات آتی ادامه دارد. عده ای از سفیران ایران و کارکنان وزارت خارجه نیز برای بازدید از جبهه ها وارد اهواز شدند.

به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی، امروز گروه های کثیری از اقشار مختلف مردم حزب الله کشورمان متشکل از نیروهای اعزام مجدد، خدماتی، امدادگر و تخصصی از تعدادی از شهرهای کشور ازجمله: چالوس، سمنان، ارسنجان، شیروان، سعادت شهر، آشتیان، تبریز، بوانات اراک، کاشان، شهریار، رباط کریم، باختران، شیراز، گناباد، مسجدسلیمان، طبس، زاهدان و... به منظور یاری رساندن به دیگر رزمندگان و وارد کردن ضربه نهایی، در میان بدرقه گرم و پر شور خانواده هایشان و امت شهیدپرور، راهی جبهه های نور علیه ظلمت شدند.(1)

از سوی دیگر، امروز سفیران و کارداران جمهوری اسلامی ایران در کشورهای عربی و افریقایی، مسئول معاونت اداری مالی وزارت امور خارجه، گروهی از مدیران کل و چند تن از کارمندان این وزارتخانه برای بازدید از جبهه های جنگ حق علیه باطل و دیدار و گفت وگو با رزمندگان اسلام وارد اهواز شدند. علی جنتی استاندار خوزستان و چند تن از مسئولان جبهه و جنگ قرارگاه های خاتم الانبیا(ص) و کربلا از آنها استقبال کردند.(2)

2

گروه های ضدانقلاب، امروز در مناطق کردنشین دست به اقداماتی بر ضد نیروهای جمهوری اسلامی زدند.

1. به نوشته نشریه رویدادها: «یک خودرو تانکر نفت در محور سردشت - الآن بین پایگاه های پل شکسته و کاسه شکن به کمین افراد ضدانقلاب افتاد. این افراد با شلیک موشک آر.پی.جی7، تانکر را منفجر کردند که راننده و سرنشین دیگر آن به شهادت رسیدند.»(3)

2. گزارش نشریه رویدادها و تحلیل حاکی است: «در روزهای 14 و 15و 16 آبان ماه نیروهای خودی در پایگاه های اطراف شهر بانه با ضدانقلاب درگیر بوده اند. نیروهای تأمین پایگاه دولازران2 نیز با افراد گروه خباب درگیر شده اند که یکی از سربازان با اسلحه و مهمات به اسارت ضدانقلاب درآمده است.»(4)

3. امروز در درگیری رزمندگان اسلام و عوامل حزب دمکرات کردستان ایران در منطقه الواتان از توابع شهرستان پیرانشهر، یک سرباز وظیفه مجروح شد.(5)

4. سه تن از افراد سازمان مجاهدین خلق (منافقین) که امروز از سردشت عازم مهاباد بودند، با تلاش نیروهای خودی در جاده چتیگه - مهاباد دستگیر شدند، اما براثر سهل انگاری برادران، این افراد یک قبضه اسلحه افراد خودی را گرفته و یکی از نیروهای گشت را به شهادت رساندند که با هوشیاری بقیه نیروها و درگیری با آنها، هر سه تن کشته شدند.(6)

ص: 57

1

گروه های ضدانقلاب با هدف ایجاد رعب و وحشت در بین مردم و تلاش برای تغییر رفتار مردم، به اقدامات تروریستی، بمب گذاری و آدم ربایی دست می زنند.

ساعت 9:55 امروز، انفجاری نسبتاً قوی در خیابان ناصرخسرو تهران به وقوع پیوست. این انفجار در محل پر رفت وآمد حوالی کوچه مروی اتفاق افتاد.(1) به گزارش خبرنگار روزنامه اطلاعات، در این حادثه یک عابر به شهادت رسید و چند تن دیگر مجروح شدند. همچنین تعدادی خودرو که در نزدیکی محل انفجار پارک شده بود، خسارت دید و شیشه های تعدادی از مغازه ها و ساختمان های اطراف خرد شد.(2)

یونایتدپرس ضمن نقل بخش هایی از گزارش های خبرگزاری جمهوری اسلامی، افزود: «ساکنین تهران که ازطریق تلفن با آنها تماس گرفته شد، به نقل از شاهدان عینی گفتند: براثر این انفجار به هشت خودرو ازجمله یک خودرو پیکان که بمب داخل آن کارگذاشته شده بود، آسیب وارد شد. آنها اضافه کردند که بمب مزبور دقیقاً در همان جایی منفجر شده است که روز شنبه گذشته بمبی کارگذاشته شده در داخل خودرو دیگر کشف و خنثی شده بود.»(3)

تصویر

امروز در شهرستان شاهرود نیز دو ناشناس به منزل یکی از رزمندگانی که در جبهه حضور دارد مراجعه می کنند و به همسر وی می گویند که ما از سپاه هستیم، شوهر شما مجروح شده است، می توانید با او ملاقات کنید. آنها همسر این رزمنده را همراه خود می برند که اطلاعی از ایشان نیست و از ربایندگان نیز ردپایی به دست نیامده است.(4)

ص: 58

1

آقای شیخ الاسلام معاون وزارت امور خارجه ایران که در رأس هیئتی برای بررسی مسائل منطقه ای به لیبی سفر کرده است، امروز در دیدار با معمر قذافی رهبر لیبی، ضمن ابراز خرسندی از افشای توطئه امریکا برای براندازی حکومت لیبی، به بیان دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران درباره اوضاع منطقه و حرکت های ارتجاعی در منطقه برای زمینه سازی تشدید فعالیت های امریکا و رژیم صهیونیستی بر ضد ملت های مظلوم پرداخت و تنها راه مقابله با این تحرکات را وحدت نیرو های پیشرو و مسلمان منطقه علیه امریکا و صهیونیست دانست.(1)

در این دیدار سرهنگ قذافی رهبر لیبی نیز با اظهار خوشحالی از مواضع ایران، عامل اصلی همه توطئه ها را امریکا دانست و گفت: جمهوری اسلامی ایران امریکا را به ذلت و خواری انداخته است.(2)

همچنین درپی افشا شدن توطئه امریکا علیه سرهنگ قذافی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن رد ادعای امریکا درمورد تروریسم بودن کشورهای انقلابی و پیشرو، این ادعا را زمینه سازی امریکا برای براندازی و ایجاد حرکت های تروریستی علیه نظام های انقلابی در کشورهای جهان سوم خواند. وی ضمن محکوم کردن این گونه حرکت های تروریستی دولت امریکا، حمایت قاطع جمهوری اسلامی ایران را از دولت و ملت انقلابی لیبی ابراز و اعلام کرد طرح توطئه براندازی حکومت لیبی، آشکارترین نوع تروریسم دولتی است که امریکا آن را به نمایش گذاشته است.(3)

2

جمهوری اسلامی ایران به رفتار غیرقانونی ایتالیا هنگام عبور هیئت ایرانی از این کشور اعتراض کرد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از رم، هیئت سیاسی ایران به سرپرستی حسین شیخ الاسلام معاون سیاسی وزارت امور خارجه، در بازگشت از لیبی به تهران، (امروز پنجشنبه) در فرودگاه رم با رفتار نامحترمانه پلیس ایتالیا مستقر در فرودگاه مواجه شد.

پلیس فرودگاه رم افراد این هیئت عالی رتبه سیاسی را که همگی گذرنامه سیاسی داشتند و از بازرسی های معمول در فرودگاه ها معاف بودند، بازرسی و تفتیش کامل کردند و وسایل همراه آنان نیز به دقت بازبینی شد. این عمل که خلاف قوانین موجود بین المللی درزمینه ایجاد تسهیلات دیپلماتیک است، مورد اعتراض کاردار سفارت ایران در رم قرار گرفت، ولی مأموران پلیس فرودگاه به این اعتراضات توجهی نکردند. این اولین بار نیست که مسئولان فرودگاه بین المللی رم با دیپلمات های ایرانی رفتاری غیرمحترمانه و غیرمسئولانه دارند.(4)

3

رادیو بی بی سی در گزارشی از گسترش احتمالی روابط ایران و شوروی در آینده نزدیک خبر داد. بنا بر این گزارش: «قرار است یک هیئت عالی رتبه شوروی تا اواخر سال جاری از ایران دیدن کند و به این ترتیب ممکن است که موانع اساسی موجود بر سر راه گسترش روابط دو کشور از میان برداشته شود.»(5) گزارش های غیررسمی حاکی است که ریاست این هیئت را

ص: 59

سرگی یورنینگو معاون اول وزارت خارجه شوروی، به عهده خواهد داشت.(1)

به گفته رادیو بی بی سی از تهران: «منابع مطلع معتقدند که اعتراض هفته گذشته سفیر شوروی به وزارت خارجه ایران، برنامه سفر این هیئت را برهم نخواهد زد. اعتراض شوروی به آن دلیل بود که نمایندگان مجلس ایران پس از دادن رأی اعتماد به دولت جدید میرحسین موسوی، شعار "مرگ بر شوروی" را فریاد کردند. سفیر شوروی در اعتراضی شفاهی گفت که این حادثه ممکن است به روابط دو کشور لطمه وارد آورد. شب گذشته وزیر خارجه ایران و گروهی از شخصیت های برجسته وزارت خارجه ایران در جشن انقلاب اکتبر در سفارتخانه شوروی شرکت کردند و سفیر شوروی به گرمی از آنها استقبال کرد و این را ناظران پایان ماجرا دانستند و یک مقام برجسته شوروی گفت که امیدوار است سفر هیئت عالی رتبه شوروی به تهران قبل از پایان سال جاری عملی گردد. مذاکره با هیئت شوروی ممکن است موانعی را که بر سر راه گسترش روابط ایران و شوروی وجود دارد بر طرف سازد و راه را برای سفر دکتر ولایتی وزیر خارجه ایران به مسکو هموار کند. ایران و شوروی به نتیجه سفر این هیئت خوش بین هستند.»(2)

از سوی دیگر، امروز، "روز دوستی عراق و شوروی" و شصت وهشتمین سالگرد انقلاب شوروی در بغداد جشن گرفته شد. در این مراسم معاون نخست وزیر ایالت گرجستان شوروی (عمر وارد وساچی)، در سخنانی با اشاره به حمایت کشور متبوعش از کوشش هایی که برای پایان دادن جنگ ایران و عراق صورت می گیرد، خواستار پایان یافتن درگیری بین دو کشور ازطریق مذاکره شد.(3)

1

حکومت کویت در ادامه رفتار نامناسب با ایرانیان مقیم این کشور، عده ای از ایرانیان را اخراج کرد. بنا به گزارش خبرنگار روزنامه کیهان از بوشهر، 138 کارگر ایرانی پس از ضبط اموالشان و شکنجه و آزار روحی و جسمی از امیرنشین کویت اخراج شدند. این عده که مقیم کویت بودند، پس از اخراج از کویت در اردوگاه ویژه رانده شدگان کویتی واقع در بوشهر اسکان یافتند.(4)

2

رسانه های فرانسه از کشف یک چمدان حاوی سلاح که قرار بود به ایران ارسال شود خبر دادند و به تفسیر دراین باره پرداختند.

روزنامه لیبراسیون نوشته است: «مأموران پلیس و گمرک فرودگاه رواسی واقع در شمال پاریس، نیمه شب گذشته یک چمدان حاوی سلاح های گوناگون را که قرار بود به ایران ارسال شود، کشف و ضبط کردند. این چمدان که نزدیک بود در هواپیمایی به مقصد ایران قرار گیرد، حاوی سه نارنجک دفاعی، یک نارنجک آتش زا، یک مسلسل دستی اسرائیلی

ص: 60

یوزی با دستگاه گلوله گذاری و سه مسلسل دستی دیگر با دستگاه گلوله گذاری، یک جعبه حاوی 50 فشنگ 9 میلی متری و دو جعبه گلوله مسلسل دستی بود.»(1)

روزنامه فیگارو نیز دراین باره نوشته است: «احتمال دارد این سلاح ها به سرویس های ویژه ایران تعلق داشته باشد؛ شاید هم چریک های طرف دار امام خمینی با پرواز آن شب " ایران ایر" سفر کرده اند و چمدان مربوط به آنها بوده است. همچنین ممکن است این سلاح ها برای سرویس امنیتی ایران ایر در نظر گرفته شده باشد تا بدین وسیله با سوءقصد یا هواپیماربایی احتمالی ازجانب دشمنان انقلاب مقابله کنند.» فیگارو خاطرنشان می کند: «که قاتلان سرتیپ اویسی و برادرش از یک هفت تیر اتو ماتیک مشابه با آنچه که در چمدان بوده است، استفاده کرده اند. در آن وقت گفته شد شبکه هایی در رم و لندن تحت رهبری چند آیت الله دستور این دو قتل را صادر کرده اند. در لندن رئیس عملیات مربوط به ازبین بردن مخالفان رژیم، یک دادستان است که مزدورانی را استخدام کرده و به گفته نشریه ساندی تایم مبلغ 4 میلیون لیره استرلینگ به صورت حسابی ویژه در یک بانک سوئیسی دراختیار دارد. ولی کماندوهای مرگ به رهبری احتمالی آیت الله هادی خسروشاهی مستقر در رم بیش از هر گروه یا سازمان دیگری جان مخالفان رژیم ایران را تهدید می کنند. همچنین باید از حزب اللهی ها سخن گفت که در ایران تعلیم می بینند و برای مأموریت های ویژه به اروپا اعزام می شوند.»(2)

خبرگزاری فرانسه نیز خبر مشابهی دراین مورد منتشر کرد و افزود که مأموران تحقیق نمی دانند از این سلاح ها قرار بود چه استفاده ای شود.(3)

1

یک سرباز عراقی که اخیراً در منطقه عملیاتی هورالهویزه به اسارت نیرو های اسلامی درآمده است، در گفت وگویی با بخش عربی سیمای جمهوری اسلامی ایران به تشریح جنایات حکومت عراق پرداخت و گفت: عوامل رژیم صدام، نامه هایی را که اسیران عراقی از ایران برای خانواده های خود ارسال کنند، در ازای دریافت پنجاه دینار از هر خانواده تحویل می دهد و به خانواده هایی که توانایی پرداخت این مبلغ را نداشته باشند، نامه را تحویل نمی دهد. وی افزود: من جزء سربازانی بودم که مأموریت سرکوب اهالی روستاهای سلیمانیه را به عهده داشتم و پس از عقب نشینی از روستاها، چندین هواپیما و هلیکوپتر به روستاهای کوکب، سیدخلیل و رجباره سلیمانیه حمله بردند و این سه روستا را با خاک یکسان و کلیه اهالی را قتل عام کردند.

وی درمورد اعدام های دسته جمعی مجاهدین عراقی، گفت: من در تاریخ 24/4/1982 میلادی (4/12/1361) در شهر بصره شاهد اعدام پانصدتن از جوانان عراقی بوده ام که از عزیمت به جبهه ها و شرکت در جنگ خودداری کرده بودند. عوامل رژیم صدام پس از اعدام این پانصد نفر، از خانواده های آنان در ازای هر جسد، مبلغ پنجاه دینار هزینه نیز دریافت کردند.(4)

ص: 61

1

نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران امروز در جمع هیئت مدیره و اعضای ستاد کمک رسانی جنگ صنف صنایع آلومینیوم طی سخنانی درمورد تعاونی ها، مشارکت مردمی، حاکمیت مردم و مبارزه با ثروت اندوزان گفت: «حمایت های مردم از دولت و جبهه های جنگ در چارچوب های بین المللی مفهومی گسترده دارد، زیرا حمایت آنها از خدمتگزاران خود حمایت از افراد نیست، بلکه این حمایت با تکیه بر اصول صورت می گیرد و درواقع حمایت از اصول انقلاب است. قدرت دولت در جمهوری اسلامی ناشی از قدرت مردم است و آگاهی سیاسی گسترده مردم ما ضامن تداوم این قدرت است.»

مهندس موسوی افزود: «دولت خود را موظف می داند همواره در خدمت کسانی که به فکر خدمت به مردم هستند باشد. ما کاری با کسانی که به فکر زراندوزی و مطامع مادی خود هستند نداریم و نمی توانیم نظر خوشی به این گونه افراد داشته باشیم. در توصیه های حضرت امام درجهت اتصال دولت و مردم و مشارکت مردم و توجه به اصناف نیز دائماً قید تدین و مبارزه تکرار شده است. عنصر اساسی در اتصال دولت و مردم تدین و مبارزه است و ما این حرکت را قوی تر از گذشته و با تکیه بر اصول انقلاب و اصول موردتأکید حضرت امام ادامه خواهیم داد.»

نخست وزیر در ادامه سخنان خود گفت: «حرکت انقلاب ما به سمتی است که حاکمیت از آن مکتب باشد و نه از آن پول و پول دار. مردم ما نیز برای این انقلاب نکرده و شهید نشده اند که روزی به جای حاکمیت مکتب شاهد حاکمیت سرمایه در کشور باشند و نظام جمهوری اسلامی همیشه با این تفکر که "هرکس پول بیشتری داشت صاحب اقتدار سیاسی باشد" خواهد جنگید.»(1)

آقای موسوی سپس بر حمایت دولت از تعاونی ها تأکید کرد: «یکی از اصولی که دولت به آن پایبند است حمایت از تعاونی هاست. بافت موجود این تعاونی ها به خوبی می تواند مخالفین بی غرض تعاونی ها را متقاعد سازد که جهت حرکت تعاونی ها یک جهت اسلامی است. وی افزود: فرضیه استفاده از سرمایه های خارجی برای رونق اقتصادی که در اغلب کشورهای جهان سوم پذیرفته شده است، با اصول انقلاب ما تناقض دارد.»(2)

2

دادستان کل کشور که برای بررسی مسائل قضایی استان مازندران وارد شهرستان ساری شده است، ضمن شرکت در جلسه ای با حضور رؤسای محاکم و سرپرست استانداری مازندران، عامل اصلی رواج فساد را بی اعتمادی مردم به قوه قضاییه اعلام کرد و گفت: «عامل اصلی رواج فساد و جرائم در کشور بی اعتمادی و بی اعتنایی مردم نسبت به قوه قضاییه است، زیرا وقتی که مردم ببینند در دادگاه های جمهوری اسلامی آن آدم هایی که در رژیم گذشته با ظلم و فساد زراندوزی کرده و اموالشان در اوایل انقلاب به تصرف درآمده است، اینک با شکایت در دادگاه های جمهوری اسلامی اموالشان را بازپس می گیرند، اعتماد و اعتقادشان نسبت به قوه قضاییه کم می گردد.»

ص: 62

حجت الاسلام موسوی خوئینی ها افزود: «مشروعیت قانون با خون شهدا است و بایستی قانون را برای احقاق حقوق آنان که در راه به ثمر رساندن این انقلاب خون داده اند یا فرزندانشان به جبهه ها می روند و نیز آنان که برای بقای نظام جمهوری اسلامی تلاش می کنند، اجرا کرد، زیرا ما مجبور نیستیم برای آن کس که معتقد به جمهوری اسلامی نیست و هرلحظه انتظار سرنگونی آن را می کشد، وقت قوه قضاییه را فدا و به نفع او رأی صادر کنیم تا این امر موجب بی اعتباری قوه قضاییه در نزد مردم گردد و زمینه های رواج جرائم در کشور را نیز فراهم آورد.»

دادستان کل کشور سپس در جمع اهالی روستای لنین گان نوشهر در محل مسجد این روستا حضور یافت و گفت: «نیت مسئولین جمهوری اسلامی گام برداشتن در راه خدمت به قشر وسیع توده های مردم است که در پیروزی انقلاب اسلامی و بقای جمهوری اسلامی نقش داشته اند.» وی سپس با اشاره به موضوع بازگشت سرمایه داران و وابستگان حکومت گذشته افزود: «امروز وظیفه مسئولین و مردم در جمهوری اسلامی است که جو زندگی و محیط اجتماعی خود را آن چنان اسلامی و مذهبی نگاه دارند که عناصر غاصب و فاسق احساس تنگی جا کنند و جرئت بازگشت و انجام دوباره اعمال گذشته خود را نداشته باشند.»(1)

حجت الاسلام موسوی خوئینی ها همچنین در گفت وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی درمورد اراضی تبدیلی جنگلی و جلگه ای گفت: «به دنبال گزارشات مسئولین استان مازندران به ویژه امام جمعه شهر نوشهر درمورد اراضی تبدیلی منطقه مازندران و براساس بازدیدهایی که در این سفر صورت گرفت، مسلم شد افرادی که در رژیم گذشته اراضی تبدیلی به آنها واگذار شده از وابستگان نزدیک رژیم گذشته بوده اند، لذا به موجب حکم حضرت امام مد ظله مبنی بر مصادره اموال بستگان رژیم طاغوت و نیز به علت تبانی هایی که در رژیم گذشته دراین زمینه صورت گرفته، دستور توقیف 800 قطعه 10 هکتاری اراضی تبدیلی صادر شد که پس از طی مراحل اداری ازسوی دادگاه های انقلاب مصادره خواهد شد.»

دادستان کل کشور درباره امکان تعمیم این تصمیم در سایر استان های کشور گفت: «تا نظیر این مسائل از نزدیک دیده نشود و خصوصیات امر ازنظر قضایی روشن نگردد نمی توان مطلبی کلی دراین زمینه بیان داشت، اما آنچه مسلم است به طورقطع در سراسر کشور چنانچه امکانات و ثروتی مشاهده بشود که وابستگان رژیم گذشته و یا افراد دیگری به ناحق آنها را تصاحب کرده اند با قاطعیت از چنگالشان بیرون خواهیم آورد.»

وی مجدداً از امت حزب الله مسئولان اجرایی قضایی و دادستان های انقلاب اسلامی درخواست کرد در هر نقطه کشور افرادی که به ناحق اموالی دراختیار دارند و در آن حقوق ضعفا هم هست گزارش کنند که سریع تر درمورد آنها تصمیم گیری شود.(2)

ص: 63

1

رئیس جمهور فرانسه خواستار مداخله سوریه برای آزادسازی گروگان های فرانسوی در لبنان شد. نشریه اکونومیست چاپ انگلستان در شماره امروز خود نوشته است: «فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه از مقامات سوریه به شدت خشمناک است؛ زیرا سوریه موفق شد دیپلمات های شوروی را که در بیروت ربوده شده بودند از اسارت برهاند، اما درمورد افراد ربوده شده فرانسوی که به مدت طولانی تری در اسارت به سر برده اند، از مبادرت به چنین امری کوتاهی کرده است. اظهارات سوریه مبنی بر اینکه این کشور در وضعی نیست که بتواند کمک کند، برای مقامات فرانسوی قابل قبول نمی باشد.»(1)

2

جنگ قدرت میان گروه های سیاسی - مذهبی لبنان برای کسب قدرت بیشتر در حاکمیت و نیز تلاش سوریه برای نفوذ بیشتر در حاکمیت لبنان، از مهم ترین دلایل به بن بست رسیدن طرح پیشنهادی سوریه برای آتش بس در بیروت است.

استانلی میلز از مفسران رادیو بی بی سی، درگفتاری پیشنهاد صلح سوریه و دلایل مخالفت فرقه های رقیب با آن را بررسی کرده و می گوید: «از ده روز قبل دلایلی به چشم می خورد حاکی از اینکه سوریه بالاخره به راه حلی مسالمت آمیز میان گروه های سیاسی و مذهبی دست یافته است. مذاکرات دمشق که به موافقت نامه ای میان مسلمانان شیعه گروه امل، حزب سوسیالیست پیشرو دروز و ائتلاف مسیحیان انجامیده بود و ظاهراً این گروه ها قبول کرده بودند که دستور یک آتش بس دائمی را به کلیه شبه نظامیان خود بدهند؛ اما جنگ و درگیری دوباره در بیروت آغاز شد و ظاهراً جرقه اصلی آن گزارش هایی بوده است راجع به اینکه مسیحیان لبنان از امضای موافقت نامه ممانعت ورزیده اند مگر آنکه در مفاد آن تغییرات اساسی صورت پذیرد. بااینکه جزئیات موافقت نامه مذکور هنوز رسماً فاش نشده است، اما از اطلاعات مختصری که در دست است می توان نگرانی های مسیحیان را استنباط کرد. مثلاً سوریه پیشنهاد کرده است که حدود قدرت سمت ریاست جمهوری باید تقلیل یابد و این سمتی است که همیشه در دست مسیحیان مارونی بوده است، درعین حال سوریه خواستار افزایش قدرت نخست وزیر لبنان است و این سمت همیشه در دست مسلمانان سنی بوده است.

درواقع موافقت نامه مذکور دوره موقتی را در نظر دارد که طی آن نظام فعلی شراکت در قدرت براساس روابط فرقه ها کم کم از میان برده خواهد شد. تحت نظام فعلی نه "دروزها" حق ابرازنظر قانونی و مؤثر در امور دولت را دارند و نه شیعیان و نه شبه نظامیان. این گروه ها

ص: 64

تابه حال تنها ازطریق کنترل مناطق جنوبی لبنان، پس از تخلیه ارتش اشغالگر اسرائیل توانسته اند به نحوی صدای خود را به جهانیان برسانند. اگر آقای بری و آقای جنبلاط بتوانند به مقصود خود نائل آیند و سوریه هم به آنان کمک کند نسبت نمایندگان مسلمان و مسیحی پارلمان برابر خواهد بود و میزان فعلی که مطابق آن به نسبت 6 نماینده مسیحی، 5 نماینده مسلمان در پارلمان است از بین خواهد رفت. به همین ترتیب، در ارتش هم باید تجدید سازمان به وجود آید تا ارجحیت تعداد افسران مسیحی بر افسران مسلمان از میان برده شود. این اقدامات با خصوصیات ترکیب جمعیت در لبنان متناسب است، زیرا مسیحیان دیگر در اکثریت نیستند و جمعیت مسلمانان شیعه درحال حاضر درواقع بیشتر از آنها است؛ اما مسیحیان حاضر نیستند که برتری قبلی خود را از دست بدهند. با همه این اوصاف فقط مسیحیان نیستند که با طرح سوریه مخالف اند، بسیاری از افراد دیگر نیز به مذاکرات دمشق فراخوانده نشده بودند؛ ازجمله مهم ترین آنها مسلمانان سنی اند که زمانی بخش مهمی از حکومت لبنان را تشکیل می دادند، ولی اکنون شیعیان بر آنها برتری یافته اند. از دیگر گروه های مخالف طرح سوریه، مسلمانان افراطی حزب الله هستند. دراین میان فلسطینیان را هم نباید از خاطر دور داشت، زیرا علی رغم آنکه آنها نقشی در مذاکرات مربوط به آینده لبنان ندارند، اما از آن چنان قدرتی برخوردار هستند که بتوانند هر نوع موافقت نامه ای را تحت الشعاع عملیات خود قرار دهند. اکنون مذاکرات جدیدی در دمشق صورت می گیرد که به منظور متقاعد نمودن مسیحیان لبنان برای امضای پیشنهادهای مذکور است، اما حتی اگر این کار هم با موافقت به پایان برسد تنها دستاورد آن درواقع آتش بس خواهد بود. شکی نیست که هدف نهایی سوریه این است که کلیه گروه های سیاسی لبنان را برای به دست آوردن قدرت، متکی به این کشور نماید؛ اما از طرف دیگر، بسیاری گروه ها در لبنان درصددند یک چنین امکانی را خنثی نمایند.»(1)

ص: 65

ص: 66

غلامعلی رشید که در بحث های گذشته با بیان دقیق واقعیات و استدلال منطقی موفق شده بود که فرماندهان اصلی نیروی زمینی را متقاعد سازد که در موقعیت کنونی اجرای عملیات گسترده و موفق در منطقه جنوب امکان پذیر نیست، در این جلسه نیز با بیان مشکلات کنونی جنگ، سمت وسوی جلسه را تغییر داد و بازهم به تشریح دلایل مخالفت خود پرداخت. وی تأکید می کرد که حتی اگر شرایط لازم فراهم شود، دشمن ده برابر آن را برای مقابله آماده می کند. وی با بیان اینکه ضرورت موفقیت، غافلگیری دشمن است، آماده کردن تنها یک توان رزمی و یک منطقه را برای عملیات، ازبین رفتن امکان غافلگیری دشمن و هشیار شدن او می دانست. غلامعلی رشید علاوه براینکه آماده سازی زمین را هشیار شدن دشمن می دانست، باتوجه به اینکه بخشی از توپخانه ارتش باید عملیات در منطقه فاو را پشتیبانی کند، همین آماده سازی توپخانه را نیز دلیلی برای ازبین رفتن غافلگیری پیش بینی می کرد. وی معتقد بود که در جنوب باید با سه توان رزمی که هریک 100 گردان نیرو داشته باشد، در سه منطقه جنگید و در چنین شرایطی است که غافلگیر کردن دشمن و موفقیت امکان پذیر است.

تصویر

آقای رشید با بیان اینکه سپاه درحال حاضر فقط کادر فرماندهی و اداره و هدایت کننده 70 گردان نیروی رزمی را دارد، تأکید می کرد که حتی اگر نیروی 150 گردان فراهم بشود، به کارگیری بیش از 70 گردان آن امکان پذیر نیست. وی مثال زد که مثلاً «شب سوم عملیات احمد کاظمی (فرمانده لشکر 8 نجف) فریادش بلند می شود که چیزی از من نمانده، لشکر دیگری جایگزین من کنید. حالا شما هرچه هم بگویید این گردان، برو بجنگ، اما گردان (بدون فرماندهی و کادر) چطور بجنگد؟»

وی افزود: «ما هنوز روی 80 - 70 گردان مانده ایم، اما دشمن خودش را جمع کرده، دیگر خط های بی قواره ندارد، احتیاط دارد. آتش توپخانه دارد. توانش افزایش یافته، اینها علل عدم الفتح ماست.»

غلامعلی رشید در ادامه پس از بیان تلاش های چند ماهه گذشته سپاه برای توجیه و روشن کردن اوضاع و بیان واقعیات برای مسئولان کشور، گفت: «وقتی دیروز [برادر محسن] گفت جمهوری اسلامی توانش نمی کشد، نتیجه پنج ماه فعالیتش بود. پنج ماه در بیش از 10 ملاقات حرف ها زده شد. با صراحت می گفت ما غریب هستیم، کسی ما را پشتیبانی نمی کند. همه این مسائل گفته شد، همه شان می گفتند که شما بیخود (عملیات) بدر و خیبر را انجام دادید.» وی افزود: «برادر محسن مجدداً تسلیم نظر آقایان مبنی بر "اجرای عملیات موفق و صلح" شده، ایشان دیگر حرفی از جنگ دراز مدت نمی زنند.» وی همچنین اشاره کرد که: «برادران سه سال دیگر می فهمند که ما ضعیفیم که آن وقت خیلی دیر است.»

ص: 68

درپی بیان این مطالب، رحیم صفوی دیدگاه خود را چنین مطرح کرد: «ما در میان مشکلات جهت مثبت را بگیریم؛ بگوییم برای اینکه پیروز شویم این طور و آن طور. تمام محاسبات ما عقلانی است، اگر معادلات الهی و خدایی را در نظر نگیریم ضرر می کنیم. ضمن اینکه به دنبال امکانات باید برویم ولی نباید متکی به امکانات باشیم، ما اعتقاد به نصر خدا داریم. این محاسبات ذره ای در قلب ما و روند کار ما تأثیر نکند، خوف برمان ندارد.»

غلامعلی رشید یکی از دلایل طرح این مباحث را چنین بیان کرد: «اگر تردید هست بگذارید همه این تردیدها را بریزیم بیرون، بالاخره یک چیزی می شود؛ به ما بگویند بروید شهید بشوید، این را بگویند راحت می شویم.»(1)

جلسه امروز بدون تصمیم گیری خاصی درباره طرح مانور عملیات در منطقه فاو پایان یافت و ادامه بحث به فردا موکول شد.

1

ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در اطلاعیه شماره 2283 خود اعلام کرد: «خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی با چند فروند شکاری بمب افکن خود تأسیسات کارخانه آهن عراق در جنوب العماره و تأسیسات نظامی دشمن در شرق اربیل را به آتش کشیدند و ضمن واردآوردن خسارات و ضایعات سنگین به دشمن، سالم به پایگاه های خود بازگشتند.»(2)

از سوی دیگر، رادیو بی بی سی به نقل از مقامات عراقی گزارش داد که تلاش 4 جنگنده ایرانی برای نفوذ به حریم هوایی عراق دفع شده است و جنگنده های مذکور قبل از رسیدن به هدف هایشان ناگزیر به فرار شده اند.(3)

2

اقدامات گروه های ضدانقلاب در مناطق غربی کشور و تلاش برای مقابله با آنها امروز نیز ادامه یافت:

1. عوامل حزب دمکرات کردستان امروز با دو موشک آر.پی.جی7 به پایگاه بنی کندی از توابع تکاب حمله کردند. در این حمله تلفاتی به نیروهای اسلام وارد نشد. در این حمله افراد ضدانقلاب دو تن از اعضای گروه مقاومت روستای بنی کندی را خلع سلاح کردند و سلاح های آنها را با خود بردند. نیروهای ضدانقلاب شب هنگام نیز به پایگاه چاپلو حمله کردند که این حمله تلفات و خسارتی نداشت.(4)

2. به گزارش قرارگاه حمزه سید الشهدا، نیروهای خودی در منطقه عمومی تکاب در یک تعقیب و گریز علیه افراد حزب دمکرات موفق شدند سه تن از آنها را اسیر کنند. یکی از اسیران که در این درگیری دچار جراحت زیادی شده بود، پس از عمل جراحی فوت کرد.(5)

3. در درگیری نیروهای تأمین پایگاه کانی سیف بانه با افراد ضدانقلاب، دو تن از نیروهای ژاندارمری مجروح شدند.(6)

ص: 69

4. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران، در ساعت 16 امروز «در محور مرخیل - باباجانی (پاوه) گروهی از برادران پاسدار با کمین عناصر ضدانقلاب برخورد کردند که پاسداران با این عناصر درگیر شدند و دو نفر از آنها را مجروح و کمین ضدانقلاب را با شکست مواجه کردند.»(1)

5. افراد ضدانقلاب با اجرای کمینی در اطراف تکاب، دو بسیجی را مجروح کردند.(2)

6. براثر انفجار دو مین ضدنفر که عوامل گروه های ضدانقلاب در سنگرهای نیروهای تأمین در اطراف بوکان کار گذاشته بودند، پای یکی از برادران پاسدار وظیفه قطع شد.(3)

1

در درگیری های دو هفته گذشته میان نیروهای حزب دمکرات کردستان و گروه کو مه له در روستاهای عالیجان، کانی گوزله، کله پخ و... 6 تن از اعضای حزب دمکرات و بیش از50 تن از افراد کو مه له کشته شدند. در این درگیری ها که نسبت به دفعات قبل به مراتب سنگین تر بوده است، ضربات سختی بر گروه کومه له وارد گردید؛ ازجمله فرمانده گردان 26 سقز و مسئول سیاسی این گردان کشته شدند. درپی این درگیری ها 4 تن از اعضای کو مه له خود را به نیروهای اسلام در منطقه تسلیم کردند.(4)

همچنین «یکی از مسئولان تشکیلات کومه له به نام کریم شریفی در شهر تکاب ترور گردیده که احتمالاً این کار به دست عوامل حزب دمکرات انجام شده است.»(5)

درپی تشدید درگیری میان دو گروه دمکرات و کومه له، علیزاده دبیر اول کومه له در مصاحبه امروز خود با رادیو بی.بی.سی، اعلام کرد که ما خواهان قطع فوری و بدون تأخیر این جنگ هستیم؛ کافی است در شرایط فعلی حزب دمکرات اعلام کند حاضر است بدون هیچ قیدوشرطی با کومه له آتش بس کند و به این جنگ خاتمه دهد.

از سوی دیگر، اخیراً سازمان چریک های فدایی اقلیت نیز در اطلاعیه ای به اقدامات مسئولان حزب دمکرات بانه مبنی بر ممانعت از فعالیت های سیاسی و نظامی نیروهای این گروه در منطقه بانه اعتراض کرده و از حزب دمکرات خواست که منطق سیاسی را کنار گذاشته و از تهدید نظامی نیروهای انقلابی بپرهیزد.(6)

2

نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل امروز دو نامه برای دبیر کل این سازمان ارسال کرد. در نامه اول با اشاره به بمباران اهواز در 15 آبان 1364، تأکید شده است که درصورت ادامه این جنایات، برای ایران راهی جز "مقابله به مثل" نیست. در نامه دوم ادعای عراق مبنی بر گلوله باران شهر القرنه به دست نیروهای ایران در 14 آبان 1364 تکذیب شده است. نامه اول که با شماره 17616/S در شورای امنیت سازمان ملل ثبت شده چنین است:(7)

ص: 70

نامه مورخ 8 نوامبر 1985 نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان خطاب به دبیرکل:

بنا به اطلاع دولت متبوعم، احتراماً توجه جناب عالی را به بمباران هوایی شهر اهواز در استان خوزستان در روز چهارشنبه 6 نوامبر 1985، جلب می نمایم.

رژیم متجاوز عراق در ادامه نقض مداوم حقوق بشردوستانه بین المللی، یک بار دیگر به بخش های غیرنظامی اهواز حمله کرد که براثر آن 30 غیرنظامی شهید و بیش از 100 تن مجروح شدند. این اقدام جنایتکارانه رژیم عراق که نقض اصول شناخته شده و مقررات حقوق بشردوستانه بین المللی در منازعات نظامی است، نشان دهنده آن است که رژیم متجاوز عراق مترصد آن است که مناقشه را گسترش داده و به مناطق مسکونی غیرنظامیان بی گناه حمله نماید.

یک بار دیگر دولت جمهوری اسلامی ایران مایل است به اطلاع جامعه بین المللی برساند که نباید به حکام عراق اجازه داد که به این اقدامات جنایتکارانه علیه مناطق غیرنظامی ایران ادامه دهند، در غیر این صورت هیچ راهی برای مدافعان ایران جز مقابله به مثل باقی نخواهد ماند.

سعید رجایی خراسانی - سفیر نمایندگی دائمی

نامه دوم نیز که با شماره 17617/S در شورای امنیت سازمان ملل به ثبت رسیده، چنین است:(1)

نامه مورخ 8 نوامبر 1985 نمایندگی جمهوری اسلامی ایران خطاب به دبیرکل

بنا به اطلاع دولت متبوعم، احتراماً به اطلاع جناب عالی می رساند که دولت جمهوری اسلامی ایران قاطعانه ادعاهای رژیم عراق مبنی بر اینکه نیروهای ایران شهر القرنه را در 5 نوامبر 1985، گلوله باران کرده اند، رد می نماید.

در 6 نوامبر، سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ اعلام کرد که القرنه شهری دور از منطقه نظامی است و نیروهای ایران این شهر را در 5 نوامبر گلوله باران نکرده اند و بنابراین ادعاهای عراق کاملاً بی پایه و اساس است. هدف ازاین قبیل ادعاهای عراق، هموارساختن زمینه جهت انجام مقاصد شیطانی خود در تشدید حملات وحشیانه و ناجوانمردانه علیه غیرنظامیان جمهوری اسلامی ایران می باشد.

سعید رجایی خراسانی - نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل

1

درپی هشدار جمهوری اسلامی ایران به دبیر کل سازمان ملل درباره ادامه حملات عراق به مناطق غیرنظامی ایران، خبرگزاری یونایتدپرس در گزارشی ضمن انتشار بخشی از نامه ایران به دبیر کل، آورده است: «ساکنین پایتخت ایران نسبت به یک جنگ جدید شهرها با عراق که گفته می شود هواپیماهایش سی وششمین حمله علیه ترمینال نفتی ایران در خلیج [فارس] و مناطق جنوب ایران را انجام دادند، بیمناک هستند.

ساکنین تهران روز پنجشنبه 16/8/1364 ضمن تماس تلفنی گفتند با انتشار دستور العمل هایی 68 صفحه ای درباره چگونگی احداث پناهگاه ها نگرانی های مربوط به یک سری حملات شدید دیگر به مناطق غیرنظامی توسط طرفین افزایش یافته است. ولایتی در نامه ای به دبیرکل

ص: 71

سازمان ملل نوشت، بغداد درصدد گسترش جنگ به مناطق غیرنظامی است و هشدار داد اگر دراین زمینه پیشرفتی حاصل نشود ایران چاره ای جز اقدامات تدافعی تلافی جویانه ندارد.

براساس این گزارش، طی دو دوره جنگ به اصطلاح شهرها حدود 2000 تن ایرانی به قتل رسیدند. بعضی از منابع دیپلماتیک غرب بااین حال گفتند از اینکه زمان برای ازسرگیری حملات بی هدف توسط هریک از طرفین فرارسیده باشد، تردید دارند.»(1)

1

درپی پایان اجلاس اخیر سران شورای همکاری خلیج فارس در روز 15/8/1364، که در قطعنامه پایانی آن مواضع نسبتاً ملایمی درباره ایران اتخاذ شده بود و نسبت به قطعنامه های قبلی کینه ورزی کمتری در آن بود، رسانه های غربی به تفسیر و تحلیل گسترده دراین باره پرداخته اند.

واشنگتن پست ضمن بیان اینکه «شش کشور عربی (عضو شورای همکاری خلیج فارس) نسبتاً موضع بی طرفانه ای نسبت به گذشته (درمورد جنگ ایران و عراق) اتخاذ کرده اند، به نقل از عبد الله بشاره دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس نوشته است که ما دوست داریم اطمینان بدهیم که همزیستی در خلیج فارس با ایجاد ارتباط و گفت وگو امکان پذیر است و هیچ یک از طرفین نباید درصدد تحمیل خواسته های خود در منطقه باشند و تغییر مواضع شورا به منظور دستیابی به محدود کردن جنگ و یافتن راهی برای خاتمه بخشیدن به آن می باشد. کشورهای عربی خلیج فارس از گسترش جنگ به مناطق دریایی و تأسیسات خارک راضی نیستند و بیم از آن دارند که گسترش جنگ امنیت آنان را به خطر بیندازد.»(2)

نیویورک تایمز نیز در شماره امروز خود نوشته است: «علائمی وجود دارد که کشورهای حوزه خلیج فارس علاقه مند به بهبود روابط با ایران می باشند به این امید که از خطرات ترور و صدور انقلاب مصون بمانند.

سعی کشورهای خلیج در بهبود روابط با جمهوری اسلامی ایران، در اشاره آنها به تشدید بحران - که ظاهراً به معنی حملات اخیر عراق به جزیره خارک است - به چشم می خورد.»(3)

فایننشال تایمز نیز "موضع گیری نسبتاً بی طرفانه شورای همکاری" را موردتوجه قرار داده و نوشته است: «این امر نشان دهنده یک تغییر شدید روانی در طول 5 سال گذشته است. کشورهای خلیج [فارس] پیوسته در حمایت کامل مالی و سیاسی از تلاش های جنگی بغداد متعهد بوده اند. حدود 30 تا 40 میلیارد دلار ازسوی شورای همکاری خلیج [فارس] به ویژه عربستان سعودی و کویت به منظور کمک به عراق در جنگ با ایران، [به عراق] ارسال شده است. این کمک ها به صورت نقدی بوده و هر دو کشور به نیابت از عراق نفت فروخته و پول آن را دراختیار عراق قرار داده اند. ایران ظرف چند ماه گذشته سعی داشته است به همسایگان خود در خلیج [فارس] اطمینان دهد که خواهان روابط دوستانه با آنان است و یک سری ملاقات های بی سروصدا توسط مقامات عالی رتبه ایران با مقامات خلیج [فارس] صورت گرفته است.»(4)

ص: 72

در ادامه گزارش فایننشال تایمز آمده است: «این امر به زودی با دیدار آقای علی اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه ایران از عربستان سعودی به اوج خود خواهد رسید. این دیدار به دنبال دیدار هیئتی به ریاست شاهزاده سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی از تهران در اوایل سال جاری می باشد؛ لکن کشورهای خلیج [فارس] درک می کنند که باید بسیار دقیق و مراقب باشند. این فتح باب های دوستانه ایران شامل حال کویت نمی شود. این تغییر سیاست عمدتاً ناشی از ترس و وحشت کشورهای خلیج [فارس] از آن بوده است که باتوجه به حملات گسترده و فزونی یافته عراق به تأسیسات نفتی ایران، مبادا ایران وادار به حمله ناگهانی به این کشورها شود. ولی احتمال نمی رود که عراق از ادامه این حملات منصرف گردد؛ به ویژه اکنون که کشورهای خلیج [فارس] تمایل خود را به داشتن تماس های مطلوب تر با دشمن این کشور ابراز داشته اند. مهم تر اینکه، حتی کوچک ترین امیدی نمی رود که ایران تمایلی به رها کردن خواسته خود مبنی بر برکناری صدام حسین، رئیس جمهور عراق، به عنوان شرط اول شروع مذاکرات داشته باشد.»(1)

به نوشته وال استریت ژورنال، این شورا اعلام کرده که برای یافتن راه حل پایان جنگ با مقام های دو کشور درگیر تماس خواهد گرفت، اما ایران به دلیل کمک های فراوان کشورهای حوزه خلیج فارس به عراق در جنگ با ایران، هیچ یک از شش کشور شورای همکاری را برای میانجیگری مناسب نمی د اند.

به گزارش روزنامه وال استریت ژورنال، تصمیم رهبران شورای همکاری برای ازسرگیری تلاش های میانجیگرانه، نشان دهنده نگرانی این کشورها از جنگ شش ساله ای است که خطوط کشتیرانی خلیج فارس را تهدید می کند. ایران تهدید کرده است که اگر عراق صادرات نفت ایران را متوقف سازد، ایران تنگه هرمز را به روی صادرات نفت کشورهای منطقه مسدود خواهد کرد.

در اعلامیه نهایی رهبران کشورهای عضو شورای همکاری در مسقط تأکید شده است که عملیات اخیر ایران و عراق در خلیج فارس، امنیت و ثبات تمامی منطقه و همچنین کشتیرانی آزاد را در خلیج فارس تهدید می کند و به این سبب کشورهای عضو شورای همکاری در نظر دارند تلاش تازه ای را برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق آغاز کنند.(2)

همچنین واشنگتن پست در مقاله ای که به اجلاس اخیر سران کشورهای حوزه خلیج فارس اختصاص داده، آورده است: «کشورهای عربی حوزه خلیج فارس محتاطانه از حمایت آشکار و علنی خود از عراق در جنگ ایران و عراق کناره گرفتند و بیشتر به سوی اتخاذ موضعی بی طرفانه گام برداشتند. رهبران این کشورها در بیانیه نهایی اجلاس خود تعهد کردند که تلاش در راه دستیابی به صلحی که حقوق و منافع مشروع برحق دو کشور ایران و عراق را حفظ کند، ادامه دهند. ظاهراً سلطان نشین های عرب مصمم بوده اند ایران و عراق را از حسن نیت خود در یک لحظه

ص: 73

حساس مطمئن سازند و امید داشته باشند که گفت وشنود می تواند از گسترش دامنه جنگ به فراسوی مرزهای دو کشور جلوگیری کند. نیروهای این کشورها می توانند دربرابر یک حمله آسیب پذیر باشد و تمامی آنان درباره خطر روزافزون تروریسم نگرانی هایی دارند، اما طرح ها ی کشورهای عضو این شورا برای دفاع متقابل از خود و توافق های امنیتی همچنان گنگ و مبهم است.

دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس با اشاره به لزوم همزیستی تمامی کشورهای منطقه با یکدیگر، از چرخش نقش شورا و پاگذاری آن به راهی جمعی برای جلوگیری از اوج گیری جنگ و تلاش در راه پایان دادن به آن سخن گفت. وی گفت: ما در خط مقدم هستیم اگر در گذشته پیشرفت چندانی به دست نیامده است، این نباید به ما بهانه ای برای متوقف ساختن تلاش هایمان بدهد. در بیانیه نهایی اجلاس اخیر رهبران شورای همکاری خلیج فارس، عراق را مستقیماً به باد انتقاد نگرفته اند، اما لحنی که به هنگام سخن گفتن از خطرات ناشی از تند ترین نبض جنگ در خلیج فارس به کار گرفته اند، اشارت آشکاری تلقی می شود.

اوج گیری کنونی جنگ از بمباران های خارک به وسیله عراق ناشی شده است. در بیانیه نهایی اجلاس اخیر شورای همکاری خلیج فارس، ایران را موردانتقاد قرار داده اما این انتقاد را به این صورت مطرح کرده که از تهران بخواهد اصول قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد را در پس اوج گیری های جنگ دو کشور در 1983 و 1984 رعایت کند.»(1)

1

تشکیل یک نیروی دریایی مشترک، ازجمله پیشنهادهای اجلاس اخیر سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در مسقط می باشد. امروز روزنامه کویتی الرأی العام به نقل از یک مقام عالی رتبه خلیج فارس نوشته است: «به منظور دفاع از خطوط کشتیرانی خلیج [فارس] درمقابل هرگونه حملاتی، تشکیل یک نیروی دریایی مشترک در اجلاس هفته گذشته سران شورای همکاری خلیج [فارس] مورد بحث و بررسی قرار گرفت. [...] این نیروی پیشنهادی محافظت خطوط کشتیرانی از مناطق شمالی خلیج فارس تا آب های بین المللی در تنگه هرمز را برعهده خواهد گرفت. مقامات ذی صلاح هم اکنون رسماً مأموریت یافته اند که این مسئله را باتوجه به تمامی جنبه های منطقه ای و بین المللی آن موردمطالعه قرار دهند. شورای همکاری خلیج [فارس] هم اکنون سرگرم انجام [دادن] اقداماتی درجهت تشکیل یک نیروی زمینی مشترک برای دفاع از هریک از کشورهای عضو درمقابل اقدامات خرابکارانه داخلی یا تهاجمات خارجی می باشد. برخی از واحدهای نیروی ضربتی، موسوم به"سپر جزیره" هم اکنون در منطقه "حفر الباطن" در عربستان مستقر شده اند.»(2)

ص: 74

1

تلاش برای کشاندن ایران به سر میز مذاکره، نپذیرفتن مصالحه به رغم تشدید فشارها، توانایی ایران در دریا و ناتوانی در هوا و ترساندن کشورهای منطقه از ایران؛ موضوعاتی است که هژیر تیموریان کارشناس امور خلیج فارس در مصاحبه با رادیو لندن اظهار کرده است.

در این مصاحبه هژیر تیموریان به نگرانی رهبران کشورهای خلیج فارس از توسعه جنگ پاسخ داد و گفت: «درحال حاضر ایران درحال مبارزه با بحران های جدید با ابعاد زیاد است و این بحران داخلی می تواند بسیار بسیار خطرناک برای مردم خلیج باشد. در شورای همکاری خلیج [فارس] این موضوع، اجلاس را تحت الشعاع خود قرار داده بود به طوری که هیچ کس جرئت اشاره به آن را نداشت. اکنون ایران دارای یک کابینه جدید با چهره هایی جوان و خشن شده است و به نظر می رسد آنها به آنچه که باید بپردازند کار خود را آغاز کرده اند. ایران پولی برای اسلحه ندارد. در انزوای سیاسی در جهان قرار گرفته و نمی تواند به خاطر دیدگاه ایدئولوژیکی خود از این انزوا خارج شود و همچنین پولی برای هیچ اسلحه ای ندارد، زیرا در خلیج [فارس] منبع درآمد آن یعنی ترمینال نفتی جزیره خارک به طور مداوم از ماه اوت موردتهاجم هواپیماهای نیروی هوایی عراق قرار گرفته است. بنابراین ایران با مسئله بسیار بسیار حادی مواجه شده است، چراکه نمی تواند این وضعیت نه جنگ نه صلح را ادامه دهد.»

هژیر تیموریان در پاسخ به این سؤال که همواره منطقی برای دولت عراق و کشورهای خلیج فارس نمی توان متصور شد که با کاهش تولید ایران، این کشور بر سر میز مذاکره صلح بیاید، گفت: «آنها فراموش کردند که بگویند ایران هنوز حالت انقلابی خود را حفظ کرده است و این چیزی است که غیرقابل پیش بینی بوده است. ایران در حالتی نیست که به مصالحه روی آورد و من فکر می کنم چنانچه ایران به کناری گذاشته شود، این به معنای این نیست که این کنار گذاشته شده ممکن است خطرناک باشد و نتوان با آن تماس برقرار کرد.»

از وی درمورد مشکل اقتصادی و سنگینی هزینه های جنگ، ایجاد بحران در منطقه توسط ایران و تأمین هزینه خرید جنگنده و ناو (که نیاز این کشور می باشد) سؤال شد، تیموریان در پاسخ گفت: «درواقع ایران تقریباً هواپیمای جنگی ندارد و درمجموع از نیروی هوایی که شاه از خود باقی گذاشت ظاهراً تنها 12 جنگنده آن قابل پروازند. درحال حاضر، ایران دارای نیروی هوایی نیست و در وضعیتی نیست که بتواند هواپیمای جدید بخرد.»

سؤال شد پس چنانچه ایران دارای هواپیمایی نیست چگونه آن طور که آنها می گویند می تواند به کشورهای خلیج حمله کند و جنگ را توسعه دهد؟ هژیر تیموریان گفت: «ایران هنوز دارای نیروی دریایی عظیمی است که در جریان جنگ خلیج بلااستفاده ماند، زیرا جنگ خلیج نبرد دریایی نداشته است. گرچه طبعاً نمی تواند در تنگه هرمز کشتی غرق نماید و آن را مسدود نماید، زیرا این عملاً امکان ندارد چراکه عرض تنگه هرمز زیاد است، ولی می تواند این

ص: 75

بلوکه کردن را همان طورکه اخیراً انجام داده با توقیف و بازدید، مصادره اموال کشتی هایی که به مقصد عراق عازم هستند به انجام برساند. بنابر این، قدم بعدی برای مسدود کردن این راه این است که راه حیاتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج را مسدود نماید.»

تیموریان درمورد اینکه آیا دیگر کشورهای جهان با عدم پرداخت پول نفت به ایران و لغو قراردادهای خود امکان بلوکه کردن درآمدهای جهانی ایران را دارند، گفت: «این یک فرض قابل توصیه نمی تواند باشد زیرا آنها یعنی کشورهای عضو شورا ازجمله کویت و عربستان سعودی به عراق فشار آورده اند که از قطع کامل منبع درآمد ایران خودداری نماید، چرا که این عمل منجر به بحرانی خواهد شد که ما از آن می ترسیم.»

وی همچنین دراین مورد که آیا فکر می کنید این ترس واقعی در میان خلیجی ها وجود دارد که ایران طی چند ماه آینده دست به کارهایی خواهد زد، گفت: «ترس حقیقی.»(1)

1

جنگ ایران و عراق و تمایل شورای همکاری خلیج فارس به برقراری روابط با شوروی، فرصتی برای شوروی فراهم کرده است تا آرزوی دیرینه خود را برای حضور فعال در این منطقه دست یافتنی بداند.

روزنامه کریستین ساینس مانیتور در مقاله ای تلاش برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای برقراری روابط دیپلماتیک با شوروی را بررسی کرده است: «یکی از دلایل برقراری روابط شوروی با کشورهای عربی تمایل به ایجاد توازن بین قدرت های منطقه می باشد. کشورهای خلیج فارس درحال حاضر بسیار نگران خطری ازجانب ایران می باشند. گرچه کشورهای کوچک تر خلیج فارس نسبت به عراق نیز خوش بین نمی باشند. درواقع بعضی از آنها عراق را در درازمدت خطر جدی تر از ایران تلقی می نمایند. ازطرفی نیز فشارهای عربستان سعودی برای تبدیل شورای همکاری به ابزار نفوذش نیز موردپسند نمی باشد. گروهی از ناظرین در خلیج فارس معتقدند تصمیم عمان برای برقراری روابط مجدد با شوروی درحقیقت عکس العملی درمقابل فشارهای عربستان بوده است. همچنین ترس از گسترش جنگ ایران و عراق نیز موجود است. کشورهای خلیج فارس می دانند که به تنهایی قادر به مقابله با چنین تحولی نمی باشند. بنابراین می خواهند شوروی را نیز درگیر نمایند که مانع از گسترش جنگ به سایر کشورها شده و درصورت وقوع برای خاتمه سریع آن کمک نماید.»

این نشریه افزوده است: «در ماه سپتامبر عمان نیز روابط دیپلماتیک خود با شوروی را از سر گرفت. سایر کشورهای شورای همکاری ازجمله عربستان سعودی نیز احتمالاً به زودی اقدام مشابهی انجام خواهند داد. نکته حائز توجه آثار این برقراری روابط بر روی امریکا می باشد.»

این روزنامه درمورد توسعه روابط سیاسی بین شوروی و عربستان می نویسد: «در مدت چند ماه

ص: 76

گذشته تردد بین مسکو و ریاض شدت گرفته و به دلیل سفر شاهزاده فیصل به مسکو همراه با یک تیم فوتبال، این تحولات را "دیپلماسی فوتبال" نامیده اند. ایجاد رابطه کشورهای عرب خلیج فارس با شوروی نشان دهنده بلوغ سیاسی و اعتمادبه نفس آنها است. ازنظر کشورهای خلیج فارس غیرمنطقی می نماید که با ابرقدرت دیگر که تا این حد به آنها نزدیکی جغرافیایی دارد، رابطه نداشته باشند.»(1)

1

در چهارمین اجلاس بین المللی سیره و سنت نبی اکرم(ص) ایران و عراق به آتش بس فوری و آغاز مذاکرات صلح دعوت شدند. این نشست پس از یک هفته، امروز در قاهره با صدور بیانیه ای به کار خود پایان داد. در بخشی از قطعنامه این اجلاس که به ابتکار دانشگاه اسلامی الأزهر برگزار شد، آمده است: «این کنفرانس ادامه جنگ ایران و عراق را رد کرده و طرفین را دعوت به یک آتش بس فوری و آغاز مذاکرات صلح می نماید. این قطعنامه همچنین پیشنهاد کرده است درصورت پذیرفته نشدن این پیشنهاد سازمان کنفرانس اسلامی یک اجلاس فوری تشکیل داده و کلیه اقدامات ضروری درجهت پایان دادن به این درگیری را اتخاذ نماید.»(2)

گفتنی است که در هیچ جای این قطعنامه رژیم عراق به خاطر آغاز کردن جنگ محکوم نشده است.

2

آثار حملات عراق به پایانه نفتی خارک و وضعیت کنونی صدور نفت ایران را نشریه اکونومیست چاپ لندن در مقاله ای بررسی کرده است: «بسیاری از کارشناسان نفتی و ناظران تحولات خلیج فارس عقیده داشتند حملات عراق بر ترمینال نفتی ایران در جزیره خارک نقطه آغازی بر پایان جنگ خلیج [فارس] خواهد بود. ماه های اوت و اواخر ماه سپتامبر زمان اوج حملات عراق بود. در ابتدا به نظر می رسید که عراقی ها سلسله حملاتی را بر نقطه آسیب پذیر ایران انجام داده اند و طبعاً دراین صورت با زیر آب رفتن ذخایر نفت، ایرانی ها توانایی ادامه جنگ را نخواهند داشت. اما واقعیت امر چیز دیگری شد. درحال حاضر میزان متوسط صادرات نفت ایران حدود 7/1 میلیون بشکه در روز است. یعنی بیشتر از میزانی که قبل از آغاز حملات عراق از ترمینال های خارک صادر می شده است. چرا پیش بینی ها اشتباه از آب درآمد؟ با صدور نفت از جزیره خارک، 85 درصد نفت صادراتی، 80 درصد درآمد دولت و 95 درصد ارز خارجی دولت تأمین می گردد.

در آخرین هفته سپتامبر، ترمینال خارک آسیب دید، اما ایرانی ها به سرعت آن را تعمیر کردند. خارک می تواند ظرفیت میزان صدور نفت زیادی را داشته باشد. در دهه 1970 تا روزی 6 میلیون بشکه نفت از این جزیره صادر شده است. خارک 14 پایانه صدور نفت دارد. در حملات عراق فقط 2 پایانه آسیب دید. درحال حاضر 4 پایانه درحال فعالیت است و همین تعداد برای صدور نفت با ظرفیت فعلی کافی است. بزرگ ترین دلیل برای حالت جهندگی صادرات نفت ایران، عدم

ص: 77

توانایی عراق در انجام حملات به خارک بوده است. از طرف دیگر، عراق در حمله به خارک تمام الگوهای عملیات جنگی خویش را به کار گرفته است. ایرانی ها از حملات آسیب دیدند، اما نه به اندازه ای که مجبور شوند بر سر میز مذاکره بنشینند، مهم تر از همه موارد فوق الذکر اینکه ممکن است ازطرف عربستان سعودی و کویت به عراق هشدار داده شود تا در حمله به خارک تجدیدنظر کرده و یا حداقل محتاط باشد. دو کشور مزبور که مهم ترین پشتیبانان مالی عراق هستند، نسبت به تهدیدات جدی ایران مبنی بر حملات تلافی جویانه به تأسیسات نفتی منطقه هراسان می باشند. دولت ایران درحال حاضر مشغول ساختن تعدادی ترمینال شناور و مقاوم دربرابر بمب، میان جزیره خارک و ساحل است که می تواند ظرفیت 300 الی 400 هزار بشکه نفت در هرروز را داشته باشد. همچنین در یک عمل احتیاطی و پیشگیرانه دیگری علیه حملات هوایی عراق، ایران درحال تهیه مقدمات ساختن یک خط لوله به طول 400 مایل است. این خط از بندر گناوه در ساحل شمال شرقی خارک به طرف جزیره لاوان نزدیک تنگه هرمز کشیده می شود و احتمالاً برای تکمیل پروژه مزبور یک سال وقت لازم خواهد بود.»(1)

1

درپی عملیاتی شدن مرحله اول انتقال نفت عراق از عربستان (طی ماه گذشته با سقف روزانه نیم میلیون بشکه نفت)، امروز نیز مذاکراتی بین عراق و عربستان برای مرحله دوم انتقال خط لوله نفت آغاز شد. به گزارش خبرگزاری عراق از بغداد «عصام عبد الرحیم معاون وزیر نفت و رئیس شرکت ملی نفت عراق در ریاض با مقامات سعودی مذاکراتی را درخصوص مرحله دوم خط لوله نفتی عراق از خاک عربستان آغاز کرده است. این خط لوله میزان صادرات نفت عراق را به سطح یک میلیون بشکه در روز ازطریق خاک عربستان سعودی خواهد رساند.»(2)

2

جنگ قیمت ها در بازار نفت در سطح منطقه و جهان، کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای تولیدکننده را به تکاپو واداشته است. به گزارش یونایتدپرس، شیخ احمد زکی یمانی وزیر نفت عربستان سعودی، در مصاحبه ای با روزنامه هرالد تریبیون که امروز منتشر شد، گفت: «احتمال می رود که یک جنگ قیمت ها در سطح جهانی (در بازار نفت) در سال آینده آغاز گردد و درنتیجه قیمت نفت خام موقتاً به زیر 20 دلار در هر بشکه برسد. [...] وی افزود: اگر تولید کنندگان قبل از کاهش فعلی تقاضا در بهار و تابستان آینده با کاهش تولید موافقت بکنند این جنگ قیمت ها ناکام خواهد ماند، ولی به نظر نمی رسد تولیدکنندگان خارج از سازمان اوپک برای چنین همکاری آمادگی داشته باشند. یمانی گفت: احتمالاً قیمت نفت از 25 تا 30 دلار کنونی، در تابستان آینده به زیر 20 دلار سقوط خواهد کرد، ولی در زمستان 1987 احتمالاً قیمت ها مجدداً افزایش یافته و به سطح

ص: 78

کنونی یا بالا تر از آن خواهد رسید. یمانی افزود: علی رغم خطر سقوط قیمت نفت، عربستان مصمم است سطح تولید خود را درحدود 35/4 میلیون بشکه در روز - که سهمیه تعیین شده این کشور به وسیله اوپک است - حفظ کند. وی افزود: شرایط بازار نفت سطح واقعی تولید را تعیین خواهد نمود، ولی عربستان دیگر به کاهش تولید خود به طور یک جانبه جهت بالابردن قیمت ها تن نخواهد داد. وی افزود: ما دیگر این سیاست را که به تنهایی بار مشکلات را به دوش بکشیم کنار نهاده ایم.

از سوی دیگر، خبرگزاری کویت به نقل از روزنامه استریت تایمز چاپ سنگاپور گزارش داد: عمان جهت مقابله با کاهش قیمت نفت مجبور شده است که تولید نفت خود را تا نیم میلیون بشکه در روز افزایش دهد. سعید بن احمد اشنفاری وزیر نفت و معادن عمان در مصاحبه ای با روزنامه مذکور گفت: افزایش تولید نفت عمان از 400 هزار بشکه در روز به 500 هزار به این دلیل صورت گرفته که درآمد کافی جهت توسعه اقتصادی این کشور تأمین گردد.»(1)

دولت ونزوئلا نیز اعلام کرد از بهای نفت خام این کشور به میزان 40 سنت کاسته خواهد شد، درحالی که به قیمت فراورده های نفتی این کشور که در بازار مشتری بیشتری دارد، افزوده خواهد شد.(2)

از سوی دیگر، وزیر نفت نروژ کریستیانسن طی مصاحبه ای با روزنامه الاتحاد چاپ ابوظبی درمورد عواقب وضعیت آزاد در بازار جهانی نفت هشدار داد و گفت: که باوجود گزارش های تأیید نشده دال بر اینکه اعضای اوپک قیمت و سطح تولید خود را تثبیت خواهند کرد، وی معتقد نیست که اوپک در شرف اضمحلال باشد. وزیر نفت نروژ افزود: به علت نزدیک شدن فصل زمستان و کاهش تولید نفت شوروی و گرایش برخی از کشورهای مصرف کننده به ذخیره کردن، بهای نفت به طور جزئی افزایش خواهد یافت، لیکن احتمالاً قیمت ها مجدداً در فصل بهار کاهش خواهد یافت. نروژ گرچه یک کشور عضو اوپک نیست، لیکن مشتاق است که بازار نفت ثبات لازم را بیابد و تولید نفت کشور متبوعش برای کمک به ثبات موردنظر کافی نمی باشد.(3)

1

دولت محافظه کار مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس، قبلاً اعلام کرده بود که لندن درمقابل جنگ ایران و عراق موضع بی طرفانه اتخاذ کرده و از ارسال سلاح به هر دو کشور متخاصم جلوگیری خواهد کرد. اخیراً مأموران گمرک انگلیس یک محموله بزرگ مسلسل خودکار را در لنگرگاهی در لندن یافتند. روزنامه فایننشال تایمز ضمن اعلام این مطلب، دراین باره نوشته است: «آقای آنتونی آردلیج یکی از مقامات مسئول بازرسی در لندن گفت: این سلاح ها ظاهراً به مقصد اردن بارگیری شده اند، اما مقصد نهایی آنها عراق است. به دنبال این ماجرا سه تن از مدیران کارخانه اسلحه سازی استرلینگ تحت بازجویی قرار گرفتند. آنها در بازجویی گفتند سلاح های مزبور اصلاً برای صادرات به خارج بارگیری نمی شوند، آنها حتی ارسال یک محموله دیگر به ارزش 10 هزار پوند در سال 1981 به مقصد عراق را نیز انکار کردند. دولت در سال 1983 مسلسل های فوق را - که هم به صورت رگبار

ص: 79

و هم به صورت تک تیر شلیک می کنند - برای صدور به خارج جزء سلاح های ممنوعه اعلام کرد. آقای آردلیج گفت سه تن از مدیران شرکت درحالی که می دانسته اند مقصد واقعی سلاح ها کجاست، به دروغ شهادت نامه مزبور را امضا کرده اند. در سال 1980 عراق سفارشی برای ساخت بیش از 20 هزار مسلسل دستی به کارخانه استرلینگ داد. اولین محموله سلاح های مزبور شامل 10 هزار عدد از فرودگاه هیشارو به مقصد لیسبون پایتخت پرتغال ارسال شد. روی جعبه آنها اتیکت هایی نصب شده بود که نشان می داد مقصد آنها خارطوم پایتخت سودان است، اما سلاح ها به آمستردام و از آنجا به اردن و سپس به بغداد ارسال شد. برای بار دوم که مقامات دولت عراق سفارش خرید محموله دیگری از سلاح های مزبور را دادند، مدیران شرکت استرلینگ کوشیدند اجازه صدور آنها را از وزارت بازرگانی دریافت کنند و وانمود کردند که سلاح ها به مقصد امان، پایتخت اردن حمل خواهد شد، اما هنگامی که محموله در گرینویچ یافت شد، آشکار گردیدکه مقصد واقعی آنها عراق بوده است.»(1)

رادیو بی بی سی نیز دراین باره گفت: «در لندن محاکمه سه مرد به اتهام دست داشتن در قاچاق مسلسل های سنگین به عراق آغاز شد. [...] دادستانی کل رسیدگی به این مسئله می گوید نمونه هایی از این مسلسل ها ازطریق آمستردام و اردن به عراق رسیده است.»(2)

بی بی سی افزود: «دیلی تلگراف نیز گزارشی از محاکمه ای در لندن به چاپ رسانده است که متهمین آن در قاچاق اسلحه مشارکت داشته اند. این سه متهم از مسئولان سابق یک کارخانه مسلسل سازی در شهر استرلینگ اسکاتلند بوده اند.»(3)

1

امریکا و کشورهای اروپایی برای جلوگیری از رسیدن تجهیزات نظامی به ایران تلاش فراوانی می کنند. از سوی دیگر ادعا شد شوروی تحریم ایران را کاهش داده است.

به نوشته یک نشریه آگاه داخلی: مقامات قضایی امریکا، خواستار استرداد یک تبعه اتریشی از کشور کانادا شده اند. وی متهم است که قصد داشته با اقدام به جعل مدارک و توطئه، هلیکوپتر های جنگی و موشک برای ایران خریداری کند.(4)

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز دراین باره گزارش داد: «یک تبعه اتریشی که هم اکنون زندانی است، روز سه شنبه در یک دادگاه استرداد حاضر خواهد شد. رایت یک مأمور امریکایی که در پاسگاه گمرک نیویورک مشغول به کار است، فاش ساخت که از شش ماه پیش درمورد فعالیت های گولیسچک تحقیق به عمل می آید. این مأمور امریکایی همچنین گفت که این مسئله احتمالاً با یک شبکه بین المللی قاچاقچیان که اقدام به خرید سلاح کرده و آنها را ازطریق دیگر کشورها به ایران ارسال می کند در ارتباط است.»(5)

گولیسچک درصدد خریداری 10 هلیکوپتر کبرا و 10 هزار موشک از نوع تاو به ارزش 161 میلیون دلار برای ایران بوده است که با تلاش مأمور نفوذی امریکایی لو رفته و دستگیر شده است.(6)

ص: 80

از سوی دیگر، نشریه فرانسوی ژون آفریک ادعا کرد که شوروی تحریم خود علیه ایران را کاهش می دهد.

این نشریه نوشته است: «تشدید حملات عراق به پایانه نفتی خارک موجب شد که اتحاد جماهیر شوروی تصمیم بگیرد از دامنه تحریم تحویل جنگ افزار به تهران بکاهد، درحالی که شوروی در گذشته مصراً سعی می کرده سوریه و لیبی را از تحویل تجهیزات نظامی به تهران بازدارد؛ ولی امروزه موافق است که این کشورها به جمهوری اسلامی وسایل دفاع ضدهوایی به ویژه موشک های زمین به هوا تحویل دهند و حتی ظاهراً آماده است درصورت لزوم خود این عمل را انجام دهد.»(1)

1

مؤسسه مطالعات استراتژیک لندن در گزارشی تحلیلی از جنگ ایران و عراق توانایی های دو طرف جنگ را بررسی کرد و ورود جنگ افزار شیمیایی عراق و حملات موشکی ایران را در جنگ، ابعاد جدیدی از وضعیت جنگی اعلام نمود.

در این گزارش آمده است: «تنها امید عراق برای گریز از موقعیت فعلی جنگ، بمباران است. هدف عراق از حمله به هدف های غیرنظامی و نفتی ایران، ظاهراً تضعیف حمایت مردمی از نظام جمهوری اسلامی است، اما این اقدام تاکنون ثمری نداشته، بلکه زیان های سیاسی آشکاری نیز درپی داشته است.»

مؤسسه مطالعات استراتژیک لندن در گزارش سالیانه خود با عنوان موازنه نظامی در سال های 1985 و 1986، پس از اشاره به تمام شدن ذخیره مالی عراق و دیون بین المللی هنگفت این کشور می افزاید: «بعید به نظر می رسد که خطوط لوله نفتی جدید درآمد لازم را برای عراق به همراه بیاورند. [...] از طرف دیگر، ایران حداقل در شرایط فعلی درحال پیروزی در جنگ اقتصادی است، اما هنوز قادر به کسب پیروزی در میدان نبرد نیست. براساس این گزارش، به طورکلی تسلط تجهیزاتی عراق کماکان برتری عددی نیروی انسانی ایران را خنثی کرده است. اخبار رسیده درمورد استفاده عراق از بمب های شیمیایی و استفاده ایران از موشک های زمین به زمین ابعاد جدیدی به جنگ داده است و عراق از برتری هوایی خود برای حمله به مناطق شهری و تسلط بر خطوط مقدم جبهه و دور نگاه داشتن نفتکش ها از تأسیسات نفتی ایران در شمال خلیج فارس بهره برداری بیشتری کرده است.»(2)

در این گزارش درباره توان نیروی انسانی و تسلیحاتی ایران و عراق آمده است: «نیروی انسانی در نیروهای نظامی ایران طبق برآورد این مؤسسه بالغ بر 3 میلیون نفر است که از این تعداد 5/2 میلیون نفر بسیجی، 305 هزار نفر پرسنل کادر و وظیفه نیروهای سه گانه ارتش و 250 هزار پاسدار انقلاب اسلامی هستند؛ درحالی که نیروهای انسانی عراق کمی بیش از یک میلیون نفر است که 520 هزار نفر آنها در نیروهای سه گانه ارتش و 650 هزار نفر در نیروهای به اصطلاح ارتش خلقی هستند.

از سوی دیگر، طبق برآورد، نیروی هوایی ایران دارای 80 هواپیمای جنگنده قابل پرواز است، درحالی که عراق 500 هواپیما و 100 هلیکوپتر جنگنده دراختیار دارد. نیروی زمینی ایران دارای

ص: 81

1900 تانک سنگین و 50 تانک سبک می باشد؛ درحالی که عراق حداکثر 3750 تانک سنگین و 150 تانک سبک دارد. احتمالاً 150 دستگاه از تانک های سنگین عراق از نوع چیفتن است.»(1)

در گزارش سالانه مؤسسه مطالعات استراتژیک لندن همچنین آمده است: «عراق ازنظر ذخیره مالی تهی شده و بدهی های خارجی این کشور رقم درشتی را تشکیل می دهد و باوجود وضع کنونی بازار نفت، خط لوله های جدید این کشور درآمدهای موردنیاز عراق را تأمین نمی سازد. [...] عراق به دلیل جنگی که بیش از پنج سال است ادامه دارد، به طور وسیعی وابسته به کمک ها، اعانات و اعتبارات خارجی است که 45 میلیارد دلار تخمین زده می شود، ولی درعوض ایران توانسته است بدون دریافت هیچ گونه کمک خارجی، نرخ رشد معقولی را برای خود حفظ کند.»

در این گزارش اضافه شده است که حتی اگر بغداد بیش از پیش از برتری هوایی خود استفاده کند و سعی در تسلط بر میدان نبرد نماید و موفق به بستن راه نفتکش های عازم تأسیسات نفتی ایران در شمال خلیج شود، این تاکتیک سودی نخواهد داشت.(2)

1

درپی سوءقصد سه شنبه گذشته به سفیر ایران در واتیکان، خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد: «امروز شخصی ناشناس که خود را عضو جبهه آزادی بخش عرب معرفی می کرد، در تماسی تلفنی با خبرگزاری ایتالیایی "انا" مسئولیت سوءقصد ناموفق علیه سفیر ایران در واتیکان را به عهده گرفت. این شخص تأکید کرد که دیپلمات های ایرانی به ویژه سفیر ایران در واتیکان مسئول عملیات تروریستی انجام شده در اروپا هستند. بنا بر این گزارش، سفیر ایران در واتیکان روز سه شنبه یک بسته حاوی بمب که از فرانسه فرستاده شده بود دریافت کرد، لیکن چون مشکوک به نظر می رسید مأموران خنثی کننده بمب را مطلع کرد. در این بسته یک ماشین حساب الکترونیکی حاوی 300 گرم ماده منفجره قرارداشت.»(3)

2

روزنامه دیلی تلگراف چاپ لندن در گزارشی با عنوان "ایران نفتکش ها را موردحمله قرار می دهد" نوشته است: «ناوهای جنگی ایران امروز با شلیک به سمت یک یدک کش هلندی آن را وادار کردند تا یک نفتکش آسیب دیده را به یکی از بنادر ایران ببرد. این یدک کش که متعلق به شرکت " آمستردای وسیمولر" می باشد، نفتکش غول آسای یونانی 300 هزار تنی "کاناریا" را برای تعمیر به محل تعمیر کشتی در دوبی یدک می کرد. نفتکش یونانی که در اجاره ایران است، روز سه شنبه گذشته هدف موشک های عراقی قرار گرفته و صدمه دیده بود. از دید ناظرین این حمله برای نمایش دادن نیروی هوایی عراق انجام شده است.»(4)

ص: 82

سخنگوی کمپانی یونانی مالک این نفتکش به خبرگزاری فرانسه گفت که این نفتکش را یک شرکت ایرانی برای انتقال 16 هزار تن نفت اجاره کرده بود که پس از حمله عراق، قصد داشت با یک یدک کش به بحرین برود، لیکن یک کشتی جنگی ایران آن را ناگزیر کرد به سوی جزیره سیری برود. این سخنگو گفت که احتمال دارد نفتکش کاناریا پس از تخلیه نفت خود در سیری، با یک یدک کش عازم بحرین شود تا در آنجا آن را تعمیر کنند.(1)

1

مخالفان یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین، با دو بمب گذاری، به عراق هشدار دادند که حمایت از یاسر عرفات را متوقف کند. به گزارش یونایتدپرس: «دقایقی پس از انفجاری که در دفتر شرکت هواپیمایی عراق در مرکز نیکوزیا روی داد، مدیر شرکت هواپیمایی عراق مقیم نیکوزیا به وسیله بمبی که در اتومبیلش کار گذاشته شده بود، دربرابر خانه اش به هلاکت رسید.

ولید ابراهیم مدیر این شرکت که 47 سال داشت، چند دقیقه پس از آنکه از انفجار در دفتر خویش مطلع شد و با اتومبیل قصد داشت به سوی این محل حرکت کند، براثر تله انفجاری کشته شد. انفجار اول پنجره های دفتر شرکت هواپیمایی عراق را در نیکوزیا خرد کرد و خسارات زیادی به ساختمان ها، خانه ها، مغازه ها و ادارات اطراف وارد آورد و شماری از اتومبیل های متوقف شده نیز به شدت در جریان این انفجار آسیب دیدند. این انفجار در ساعت 7:30 بامداد، زمانی که کارکنان شرکت در سر کار خود حاضر می شدند روی داد. رادیو قبرس گفت: دقایقی پس از آنکه شخصی ناشناس با ابراهیم در دفترش تلفنی تماس گرفت و خبر انفجار در دفتر شرکت را به وی اطلاع داد، بمب دوم منفجر شد.»

بنا بر این گزارش: «مردی که دارای لهجه عرب بود، طی تماس تلفنی با خبرگزاری ها گفت: سازمان عقاب های انقلاب دست به این حمله زده و به عراق هشدار داد که از همکاری با یاسر عرفات خیانتکار دست بردارد.»(2)

رادیو بی بی سی در خبری مشابه گفت: «بمبی که در زیر صندلی اتومبیل آقای ابراهیم کار گذاشته شده بود، بلافاصله پس از روشن شدن اتومبیل منفجر شد و وی را در جا به قتل رسانید.» بی بی سی افزود: «سال گذشته دو سازمان اسلامی هوادار دولت ایران مسئولیت حملات مشابهی را برعهده گرفتند.»(3)

به گفته بی بی سی، گروه مزبور در تماسی تلفنی با خبرگزاری آسوشیتدپرس در بحرین گفته است که هدف هشدار به عراق علیه حمایت از یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین بوده است.(4)

ص: 83

1

تصویر

آیت الله موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور و امام جمعه موقت تهران، در خطبه های نمازجمعه این هفته تهران درباره موضوعاتی ازجمله حکومت مستضعفین، وابسته بودن موجودیت نظام به رزمندگان، دارایی های بلوکه شده ایران در فرانسه و تغییر مواضع شورای همکاری خلیج فارس سخن گفت. آیت الله موسوی اردبیلی درباره حکومت مستضعفین گفت: حکومت مستضعفین کلمه ای است که ما از آغاز انقلاب و حتی قبل از انقلاب اسلامی شعار آن را می دادیم. وی گفت: البته استضعاف شامل اقسام گوناگونی ازقبیل استضعاف فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می باشد، اما تبلور استضعاف، استضعاف اقتصادی و مالی است که مصادیق و عینیت مستضعفین اکثریت قاطع ملت را از طبقه کارگری، دهقان روستا نشین، خوش نشین و پیشه وران جزء تشکیل می دهند و آنچه در حکومت مستضعفین موردنظر می باشد، استضعاف اقتصادی و مالی است. حکومت مستضعفین معنی اش این است که تمام امورش و تمام مظاهرش باید به دست مستضعفین اداره شود. [...] اما حتی اگر امور اجرایی مملکت تنها در دست طبقه مستضعف باشد، کافی نیست، بلکه قانون نیز باید در کنار آن درجهت حفظ منافع مستضعفین باشد تا با اجرای آن بتوان از حقوق محرومان و بیت المال حفاظت کرد. وی افزود: تمام حرکت ها و سکون ها باید درجهت تقویت مستضعفین باشد. ازبین بردن فقر، گرفتن حقوق پایمال شده و نجات دادن اکثریت مردم از محرومیت و استضعاف، اعمالی است که خواست مجلس، دولت، قوای سه گانه و همه مردم است.(1)

امام جمعه موقت تهران در ادامه به اجرای احکام صادره درمورد اموال مصادره ای و توقیف شده اشاره کرد و گفت: ما سروصداهایی که در خارج از کشور بلند است را می شنویم و از آن مطلع می شویم و یا تخلیه خانه ها و مجتمع های فرهنگی، بیمارستانی، مراکز دولتی و مکان هایی که مثلاً جنگ زدگان از بیچارگی به آنجا پناه برده اند را می بینیم و در روزنامه ها عکس و شرح آنها را می خوانیم. گاهی محل سکونتی تخلیه می شود و مستأجر با فرزند و همسر و مادر مریضش در کنار خیابان به سر می برند و این آقایان

ص: 84

خبرنگاران هم می روند و عکس می گیرند و آن را منتشر می کنند یا وقتی می بینیم که در روزنامه ها می نویسند که طاغوتچه ها برمی گردند و حکم و دستور توقیف و رفع توقیف هم در کنار آن مطلب نوشته می شود و یا وقتی می بینیم که کشاورز با مالک دعوا کرده و کشاورز زن و بچه اش را برداشته و آمده و به این در و آن در می زند، مگر انسان دلش سنگ باشد که این طور جاها متأثر نشود. ما ازطرفی می گوییم حکومت، حکومت مستضعفین است و ازطرفی این چیز ها را مردم می دانند، آنها را می خوانند و آن را درک می کنند. علت این تناقض چیست؟

آیت الله موسوی اردبیلی در توضیح این مسئله به ترسیم وضعیت اقتصادی قبل از انقلاب پرداخت و با اظهار اینکه در آن دوران اقتصاد مملکت به دست یک مشت خائن و دغل کار دزد افتاده بود، گفت: پس از انقلاب، تعدادی از طاغوتچه ها تصفیه شدند، عده ای از آنها هم به خارج از کشور فرار کردند و اموالشان را هم با خود بردند و در خارج و در دادگاه لاهه علیه ما طرح دعوی نمودند. دسته ای از آنها بعد از انقلاب به خارج فرار کردند، اما بعداً برگشتند و عده ای از آنها هم اصلاً نرفتند و در داخل منتظر فرصتی شدند. البته در آن هنگام نشد که تمام اموال نامشروع غاصبان مصادره شود، اما مقداری که فی نفسه حجیم است گرفته شد. [...] اما با این مقدار آیا همه اموال نامشروع گرفته شد؟ نصف آن بلکه یک سوم آن هم گرفته نشده و یا بهتر بگویم با یک حساب سرانگشتی می دانیم که یک پنجم آن هم گرفته نشده است.

رئیس دیوان عالی کشور در ادامه سخنان خود در توضیح علت برگشتن تعدادی از موارد مصادره ای به دادگاه های انقلاب، گفت: درعین حالی که من به آنها [دادگاه های انقلاب] ارج می گذارم، احترام می گذارم، قدرشان را می دانیم، اینها در بعد مبارزه با گروهک ها بسیار موفق بودند و توانستند گروهک ها را از ایران جمع کنند. [...] اما چون دادگاه ها و دادسراهای انقلاب قانون مدون ندارند، گاهی یک حاکمی را می گذارند، این حاکم می آید به نظرش می رسد که این شخص اموالش باید گرفته شود؛ چون قانون مدونی ندارد. حاکم دیگری می آید شکایت می شود، نگاه می کند و می بیند که مدارک در نظرش کافی است. اگر ما قانون مدونی داشتیم در دست اینها، می گفتیم اگر کسی این کار را کرد نتیجه اش این است، دیگر از مشکل سلیقه ای بودن بیرون می رفت.

امام جمعه موقت تهران تأکید کرد: «ما باید یک سیاست کلی مالی در این مملکت داشته باشیم. یک دادگاه، یک دادسرا، یک وزارتخانه، یک وزیر تنها بخواهد حرکت کند، مسئله به این مهمی را نمی تواند حل کند. یک جهاد مقدس با یک برنامه ریزی صحیح و درست درجهت نجات مستضعفین و ریشه کن کردن فقر ازطریق ترویج کشاورزی، ازطریق تأسیس صنعت، ازطریق خلع ید کردن افراد دغل و مکار و ازطریق بازپس گرفتن اموال بیت المال و اموال نامشروع و تصرف و برگرداندن آنها به خزینه دولت. با این برنامه ما می توانیم بگوییم ما اکنون در مسیر پیاده کردن حکومت استضعافی هستیم، دیگر شعار نمی دهیم و عمل می کنیم.»(1)

ص: 85

رئیس دیوان عالی کشور در ابتدای خطبه دوم گفت: «مناسبت دیگر ما بسیج عزیزی است که با رفتن و کمک به جبهه های جنگ تحمیلی شور و هیجانی می آفریند. نظام اسلامی وابسته به اینهاست و تا وقتی ما اینها را داریم این نظام را داریم. حالا می خواهند خارک را بزنند یا نزنند که به کوری دشمن خارک را هم نمی توانند بزنند و آنکه نظام ما را سرپا نگاه داشته همین جوانان بسیجی، سپاهی و رزمنده است.»

آقای موسوی اردبیلی در ادامه به اقدام فرانسه در بلوکه کردن یک میلیارد دلار دارایی ایران و یک میلیون دلار دیرکرد آن اشاره کرد و گفت: اخیراً آقای میتران رئیس جمهور فرانسه گفته است بیایید و محاسبه کنید و گفت در دین شما ربا حرام است - البته این را منافقین به میتران یاد داده اند - درحالی که این نادان نمی دانسته که ما جان آنها را می گیریم چطور می توانیم پولشان را نگیریم؟ [...] البته گرفتن دیرکرد از کافر حرام نیست.

وی افزود: الحمدلله نیروهای مسلح و بسیج ما در همه فصول سال و در گرما و سرما یاد دوران پیامبر(ص) و علی(ع) که به هنگام جهاد مغازه ها را می بستند و به جهاد می رفتند را زنده می کنند. وی با تقدیر از زحمات و فعالیت ارتش، سپاه و کمیته گفت: ما از تمام این نهادها که سینه خود را سپر کرده اند و شهید داده اند، تشکر می کنیم.

آقای موسوی اردبیلی در پایان سخنان خود به تغییر موضع شورای همکاری خلیج فارس اشاره کرد و گفت: این شورا از آغاز جنگ تحمیلی تاکنون درقبال ایران، صدام را مظلوم و ایران را ظالم می خواند، درحالی که امروز ما را جنگ طلب نخوانده و خدا کند این شورا گام های بعدی را بردارد و با واقع بینی با این مسئله که ایران جنگ طلب و خونریز و متجاوز نیست برخورد کند و بداند ایران سپر بلای این کشورها درمقابل شرق و غرب است.(1)

1

متن سخنان امام خمینی در دیدار با فقیهان و حقوق دانان شورای نگهبان را رئیس دیوان عالی کشور در خطبه اول نمازجمعه این هفته تهران به این شرح قرائت کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ امروز ما گرفتار دو جریان هستیم؛ یک آن جریانی است که همین که به نفع مستضعفین و محرومین سخن گفته شود و از کاخ نشین ها و غاصبین حقوق مردم صحبتی شود، می گویند این همان کمونیزم است. و جریان دیگر اینکه، وقتی گفته شود خودسرانه اقدام به تقسیم زمین یا گرفتن اموال ننمایید می گویند طرف داری از سرمایه دارها و فئودال هاست؛ درحالی که همان طورکه می دانید اسلام نه با سرمایه داران موافق است نه با کمونیزم؛ اسلام راه و رسم دیگری غیر از اینها دارد.

من متأسفم که در بین گروه اول گاهی کسانی هستند که بعضی اوقات به احادیثی متوسل می شوند، مثلاً مستند خود را آن فرمان حضرت امیر علیه السلام قرار می دهند که ایشان به مالک اشتر فرمودند. اولاً این فرمایشات حضرت یک حکم حکومتی است و نمی شود برطبق آن فتوی داد. ثانیاً درمورد زکات است درحالی که حکومت اسلامی به وسیله خمس اداره می شود. احتمال است که حضرت به لحاظ وضع خاص منطقه چنین حکمی کرده باشند یا اینکه علم داشتند که مردم آن منطقه افرادی راستگو و صادق هستند.

ص: 86

اما ما حدیث داریم که گفته می شود برطبق آن فتوی داد و عمل کرد، آن این است که فقرا در مال اغنیا شریک هستند. مگر نه این است که مال مورد شرکت مشاع است؛ پس فقرا در مال اغنیا شرکت دارند. کسی که حقوق مالی خود را پرداخت نکرده است سهمی که می بایست پرداخت کند به صورت تصاعدی افزایش پیدا می کند تا آنجا که اگر کلیه اموالش را هم بدهند باز مدیون شرعی است.

درمورد مسئله زمین باز دقت بشود، احیای موات شرایطی دارد. من خودم از ظلم و ستم خوانین فئودال ها اطلاع دارم که چگونه مردم فقیر را به کار می گرفتند؛ چگونه با زجر و شکنجه آنها را به کارکردن وا می داشتند. در این گونه موارد زمین اگر احیا شود آن ظالم که مردم را به زور وادار به کار کرده مالک نمی شود. اینها چنین مال جمع کرده صاحب ده ها و صدها هکتار و گاهی بیشتر زمین می شده اند. من نمی گویم کسی که خانه دارد و در یکی ساکن است و دیگری را اجاره داده تا از مال الاجاره زندگی کند خانه او را بگیرند یا کسی که به زحمت زمینی را آباد کرده و حالا از همین زمین زندگی خود را می گذراند بروند و او را بگیرند.

اما ببینید این ثروت های بزرگ چگونه انباشته شده است. من احتمال این را که اینها حقوق شرعی خود را کامل پرداخته باشند حتی در یک نفرشان هم نمی دهم. در مواردی که اگر تمام اموالشان گرفته شود باز بابت حقوق شرعی بدهکارند. وقتی در پاریس بودم عده ای از سرمایه دارها که حس کرده بودند رژیم سابق رفتنی است، لذا برای اینکه در حکومت بعدی هم به همان گونه باشند و زندگی کنند پیش من آمدند که می خواهیم وجوه شرعی خود را پرداخت کنیم. مقصود آنها را فهمیدم و گفتم شما بروید اساس کارتان را درست کنید من پولی از شما نمی گیرم. الآن هم عده ای هستند که می روند مثلاً صد هزار تومان به یکی از آقایان می دهند که این حقوق شرعی است که درعهده من است، آنها می گویند بله فلانی حقوق شرعی خود را پرداخت کرده است و درحالی که این شخص پنجاه میلیون تومان از این بابت بدهکار است و می خواهد با دادن پنجاه هزار تومان اموالش را تصاحب کند.

شما بیایید احکام الهی را اجرا کنید باید قوانین وضع بشود حقوق محرومین و فقرا به آنها بازگردانده شود. این وظیفه شماست. متأسفانه در بعضی موارد قوانین خوب است، ولی خوب اجرا نمی شود. ما مأمورین خوب کم داریم. اگر مأمورین اجرا افراد صالح و واردی باشند، دیگر سروصدای کسی درنمی آید. برای این امر هم باید فکری کرد. من از خداوند می خواهم که به همه توفیق پیاده کردن قوانین اسلامی را عنایت بفرماید.»(1)

1

آقای موسوی خوئینی ها دادستان کل کشور که به استان مازندران سفر کرده است، امروز در سخنانی قبل از خطبه های نمازجمعه نوشهر با اشاره به نقش قانون در حمایت از مستضعفین گفت: «حاکم اسلامی برای شناختن مرزها و حقوق مردم اقدام به قانونگذاری می کند تا مرزها مشخص شود، ولی اگر پس از وضع قانون کسانی از این مرز تجاوز کردند باید با آنها برخورد اسلامی تنبیهی و عبرت آموز برای دیگران شود. وی اضافه کرد: بعضی از مسئولین قضایی استان ها اظهار می دارند که

ص: 87

ما می دانیم اشخاصی [هستند که] حق با آنان نیست و [حق] با مردم است، ولی هرجا می خواهیم راه آن را ببندیم با یک ماده قانونی جلو ما را می گیرند.»

وی گفت: «شما باید چاره اندیشی کنید و به هر کیفیتی هست نباید بگذارید حق ضعیف پایمال شود. کسی که به حقوق دیگران تجاوز کرده و قانون را هم به بازی گرفته، مرتکب گناه مضاعف شده است؛ پس جرمش دو برابر است و باید با آنان به شدت برخورد شود. اگر کسانی پیدا شدند و به طرزی عمل کردند که جامعه را از قانون و مجریان قانون نا امید کنند چه ظلمی بالاتر از این است؟ مجری قانون باید کسی باشد که روح قانون را بفهمد و بداند که قانون برای حفظ ضعفا است نه برای حمایت از مستکبران و سودجویان.

دادستان کل کشور در بخش دیگری از سخنانش گفت: کسی که به جمهوری اسلامی رأی نداده، حاضر به پرداخت مالیات به دولت نیست، در هنگام مصائب در خدمت جامعه نیست، به جبهه نمی رود، یک روز دلش با امام نبوده و دلش به حال مردم هیچ گاه نسوخته و مایل است که امریکایی ها بیایند و بر ما حکومت کنند، اگر هم کسی به چنین شخصی سیلی زد هیچ کس حق ندارد از او حمایت کند. زیرا او سال ها به گوش مردم سیلی زده است. باید به این مسائل توجه شود و قضایا دوطرفه بررسی گردد. دستگاه قضایی نباید در خدمت این قشر اندک و فاسد قرار گیرد. وی افزود: اینها وابسته رژیم گذشته اند، اگر وابسته نبودند چطور ممکن است زمین هایی در سواحل دریا به افرادی که نسل اندر نسل در این محل سکونت داشته اند، واگذار نشود و یک عده از تهران و جاهای دیگر بیایند و زمین ها را به آنها بدهند؟

تصویر

آقای موسوی خوئینی ها در ادامه گفت: اگر بذل و بخشش بود، مردم مستضعف که شایسته تر بودند و درثانی اموال عمومی و ملی که مال شاه نبوده است که واگذار نماید. وی خطاب به مردم گفت: اگر اینها برای اراضی شان مراجعه کردند، باید قبل از آمدن به مازندران، به دادستانی کل بیایند و روشن کنند که چگونه شاه اینها را موردلطف قرار داده و ما همان طورکه با شاه تصفیه حساب کردیم، با آنها نیز تصفیه حساب خواهیم کرد. دادستان کل کشور اضافه کرد که این اراضی مرتعی و جنگلی که در نظام گذشته به وابستگان طاغوت واگذار شده است، از امروز به حکم دادستانی کل توقیف می باشد و قوای انتظامی در سطح استان موظف اند از ورود این افراد وابسته به اراضی مذکور جلوگیری نمایند و آنها را به دادستانی اعزام نمایند تا ما تکلیف اسلامی مان را با آنها عملی بنماییم.»(1)

نشریه گزارش، نشریه واحد سیاسی دفتر تبلیغات

ص: 88

اسلامی حوزه علمیه قم درباره اقدامات دادستان کل کشور و دیدگاه های اقتصادی امام خمینی نوشته است: «اقدامات اخیر دادستان کل کشور موجب گردید تا دوباره مسئله تقریباً فراموش شده اموال و املاک نا مشروع سرمایه داران به جای مانده از رژیم گذشته در جامعه مطرح گردد و بحث ها و نظرات بسیاری را در حول وحوش خود برانگیزد. دراین زمینه سخنان اساسی و محوری امام امت در سال 60 (که در جمع شورای نگهبان ایراد شده بود) می توانست به عنوان حجت شرعی و قانونی تاکنون مورداستفاده ازسوی مراجع ذی ربط قرار گرفته و بسیاری از معضلات کنونی را حل نماید، لیکن این سخنان در مرحله تبلیغ نیز کمتر موردتوجه قرار گرفت درهرصورت بیانات امام پس از مدت 4 سال، مجدداً ازسوی آیت الله موسوی اردبیلی در نمازجمعه امروز تهران بازگو گردید.»(1)

1

چهار امریکایی ربوده شده در لبنان، امروز از ریگان رئیس جمهوری امریکا خواستند که با ربایندگان آنان وارد مذاکره شود تا امکان آزادی آنان فراهم شود، زیرا دیپلماسی خاموش ثمر بخش نمی باشد. ریگان بلادرنگ این درخواست را رد کرد. لاری اسپیکز سخنگوی کاخ سفید در اعلام واکنش ریگان به این درخواست گفت: با تروریست ها وارد مذاکره نمی شویم؛ سیاست ریگان دراین مورد تغییر نیافته و نخواهد یافت. اسپیکز افزود: ما ربایندگان را به طور قاطع مسئول سلامت گروگان ها می دانیم و از آنها می خواهیم که هر چه زودتر آنها را آزاد کنند.

این درخواست در 9 نامه که از یک اتومبیل به سوی دفتر خبرگزاری امریکایی آسوشیتدپرس در بیروت پرتاب شد، به دست آمده است. چهار نامه از این تعداد که به تاریخ امروز می باشد، به وسیله تری آندرسون خبرنگار آسوشیتدپرس، یک روحانی مسیحی به نام لورانس جنکو، دیوید جاکوبس مدیر بیمارستان و توماس ساترلند رئیس دانشگاه امضا شده است.

در یکی از این نامه ها خطاب به ریگان رئیس جمهوری امریکا آمده است: «ما از شما می خواهیم اقدامی به عمل آورید. [...] طی ماه های گذشته از امتناع شما از مذاکره با ربایندگان خود مطلع شده ایم؛ گر چه آن را درک می کنیم، لکن با آن موافق نیستیم. در این نامه از ریگان سؤال شده است، به نظر شما ربایندگان تا کی صبر خواهند کرد؟ در نامه مزبور همچنین از رئیس جمهوری امریکا خواسته شده است به خانواده های گروگان ها رحم کند و بکوشد آزادی آنان را تا کریسمس تأمین کند.»(2)

2

رجوی رئیس سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، امروز برای بار دوم در سفر اخیر شاه اردن به فرانسه با وی گفت وگو کرد.(3) سازمان مجاهدین (منافقین) در بیانه ای دراین باره اعلام کرد که در این ملاقات درمورد راه های پایان دادن به جنگ ایران و عراق گفت وگو شد و شاه حسین مبارزات سازمان را تحسین کرد.(4)

ص: 89

ص: 90

تصویب شد که آیت الله منتظری، مصداق صدر اصل 107 قانون اساسی هستند؛(1) یعنی ازطرف مردم به مرجعیت و رهبری برای بعد از امام پذیرفته شده اند.»(2)

گفتنی است که خبر انتخاب آیت الله منتظری به جانشینی امام خمینی در رسانه ها منتشر نشد.(3)

1

جلسه امروز قرارگاه نیروی زمینی سپاه در دو بخش برگزار شد: در بخش اول به مباحث اصلی جنگ و سپاه پرداخته شد و در بخش دوم مباحث عملیاتی، چگونگی واگذاری مأموریت ها و مناطق عملیاتی به قرار گاه ها و همچنین موضوع اجرای عملیات های محدود و گسترده مطرح گردید.(4)

در بخش اول جلسه امروز، بازتاب های پیشنهاد سپاه درباره جنگ درازمدت و برآوردهای نیروی انسانی و تجهیزات موردنیاز برای پیشبرد این استراتژی، مطرح و گفته شد که این پیشنهاد بازتاب هایی منفی و واکنش هایی نامناسب داشته است. به خصوص باتوجه به وضعیت اقتصادی نامطلوب و فشارهای شدید اقتصادی بر کشور، تهیه امکانات موردنیاز در طرح پیشنهادی سپاه، نا ممکن تلقی می گردید و حتی تصور می شد سپاه برای اینکه به طور غیرمستقیم از ادامه جنگ خودداری کند، این طرح را پیشنهاد کرده است. بنا بر همین تصور، به مسئولان سپاه پاسداران گفته شده بود که اگر با این طرح ها می خواهید بگویید نمی شود جنگید، بروید به امام بگویید ما نمی توانیم بجنگیم. همچنین در جای دیگر به اعضای شورای عالی سپاه گفته شد که استراتژی چه ربطی به شما دارد؟ شما فرمانده دارید، فرمانده برایتان خط تعیین می کند، بروید اجرا کنید. جنگ درازمدت را از گوشتان بیرون کنید. جنگ باید به زودی تمام شود.(5)

در نفی چنین دیدگاه هایی، بااینکه سپاه ازنظر نیروی انسانی و امکانات لازم برای ادامه جنگ دچار محدودیت شدید بود، فرمانده کل سپاه طرح اجرای عملیات در منطقه فاو را پیشنهاد کرد. غلامعلی رشید دراین باره گفت: «ما به مسئولین گفتیم که با این 100 گردان کاری از پیش نمی رود، توان ما حد اقل باید 300 گردان بشود. وقتی این نتیجه را به مسئولین گفتیم، جو علیه سپاه شروع

ص: 92

شد. برادر محسن برای اینکه تسلیم نشود، اعلام کرد چند عملیات محدود داریم و یک عملیات بزرگ در فاو. ما این اعتقاد را نداشتیم، ولی ایشان پیشنهاد داده بود.»

وی افزود: «وقتی براثر جوسازی ها، ایشان نامه پیشنهاد عملیات فاو را نوشت، من گفتم برادر محسن، این عملیات شرایط می خواهد، این طوری نمی شود. ایشان شرایط را هم نوشت.»(1)

در ادامه غلامعلی رشید با اشاره به اقدامات محسن رضایی درزمینه توضیح اوضاع کنونی و تشریح موقعیت جنگ برای مسئولان کشور گفت: «برادر محسن در این فکر بود که آقایان را از ابهام درآورد. می گفت چرا اینها ابهام دارند؟! چرا نمی فهمند ضعف های ما را؟ چرا نمی دانند ما با این 100 گردان نمی توانیم کار کنیم؟ مصمم شده بود که کاری بکند. نباید با این 100 گردان دست به کاری می زد. هرجا می رفت با جسارت صحبت می کرد. به نحوی که تابه حال به این شکل صحبت نکرده بود. می گفت آقایان می ترسیدند و نمی آیند جلو. برادر محسن معتقد بود با سه کار: هشدار به مسئولین، انجام دادن عملیات های محدود و یادآوری عواقب فشارهای دشمن، مسئولان کشور و همه مملکت را به پشتیبانی از جنگ وادارد.

در این مدت برای جاانداختن موضوع، پیش اکثر مسئولین رفتیم، پیش آقای خوئینی ها، آقای موسوی اردبیلی، شورای نگهبان، آقای امامی کاشانی، نخست وزیر و آقای طاهری، هرکدام هم 3 الی 4 بار. خود آقا محسن خدمت آیت الله منتظری رفت، نزد نمایندگان مثبت مجلس (نظیر آقای بیات و...)، یک سری از ائمه جمعه (مشهد و تبریز و...)، نزد آقای مشکینی 2 الی 3 بار رفت که ایشان می گفت من وقت می گذارم، هرروز بیایید و برای من صحبت کنید، این حرف ها را ما این جوری نشنیده ایم، تابه حال نگفته اند برای ما و...

این تلاش ها بی نتیجه نبود، بعد از یک ماه موضع آقای هاشمی تغییر کرد. آمدند گفتند شما چه می خواهید؟ آقا محسن هم خوشحال شد. آقای هاشمی گفت... ما دوباره امیدمان به شماست، شما باید حرکت کنید و...»(2)

به هرحال، فعالیت قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران در جنوب با سه محور کاری: اجرای عملیات محدود، زمینه سازی برای اجرای عملیات فاو و گسترش سازمان رزم شروع شد و فرمانده کل سپاه - همان گونه که گفته شد - فعالیت های توضیحی و تشریحی را به شدت پیگیری می کرد. وی با این اعتقاد که بن بست جنگ فقط با حضور فعال همه افراد جامعه در هر سطحی، شکسته خواهد شد، می کوشید به هر نحوی این امر را رواج دهد و مردم و مسئولان را به طور فعال به عرصه جنگ بیاورد.(3)

1

در بخش دوم جلسه امروز قرارگاه نیروی زمینی سپاه پاسداران، درباره چگونگی تقسیم یا واگذاری مناطق عملیاتی و طراحی عملیات گسترده در منطقه فاو و عملیات محدود در مناطق دیگر، بحث هایی انجام شد اما باتوجه به تردید در موفقیت اجرای عملیات در فاو، نتیجه ای قطعی از این مباحث حاصل نشد.

ص: 93

راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه نیروی زمینی سپاه در یادداشت های خود از این جلسه چنین نوشته است: ابتدا مقرر شد دو قرارگاه تاکتیکی (یک قرارگاه پدافندی در جبهه میانی و یک قرارگاه پدافندی در جبهه شمال غرب) تشکیل شود و هر زمان و در هر نقطه که عملیات انجام شد، این دو قرارگاه با نام های کربلای1 و کربلای2 وارد عمل شوند و خط حد آنها نیز درحال حاضر در جبهه جنوب باشد. همچنین پیشنهاد شد که یگان های قرارگاه نوح زیر امر قرارگاه کربلای2 درآیند. اما این مباحث به نتیجه ای قطعی و نهایی نرسید؛ چراکه موضوع جلسه تغییر کرده و مانند جلسات گذشته، مخالفت با طرح عملیاتی فدک (در منطقه فاو) و تردید در موفقیت آن، بر بحث ها حاکم شد.

دراین باره رحیم صفوی گفت: ما یا روی عملیات فدک کار می کنیم، یا عملیات محدود را پیگیری می کنیم. این پیشنهاد نیز که اجرای عملیات در فاو را به عهده برادر محسن (رضایی؛ که در این جلسه حضور نداشت) بگذاریم نیز درست نیست؛ چون دو ستاد، دو پشتیبانی و... می خواهد.

غلامعلی رشید نیز دراین باره گفت: برادر محسن پیشنهاد دادند یا خودتان روی عملیات فدک [فاو] و عملیات محدود کار کنید، یا من طرح فدک را اجرا می کنم و شما دنبال عملیات محدود بروید، یا اینکه شما روی فدک کار کنید و من روی عملیات محدود کار کنم.

برادر رشید در ادامه گفت: باید هر سه پیشنهاد را رد کنیم.

جلسه با بحث دراین باره ادامه یافت. راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نتیجه بحث های این جلسه را چنین بیان می کند: «همه برادران با صحبت های برادر رشید موافق هستند و قصد دارند روی پیشنهاد خود مبنی بر انجام ندادن عملیات فدک (منطقه فاو) بایستند و تنها برادر رحیم صفوی گهگاه روی "توکل بر خدا" تأکید می کند و امیدوار است که اگر به انجام دادن این عملیات مجبور شوند، خدا کمک کند و موفق شوند. بعضی از برادران همچون عزیز جعفری نیز معتقدند که تنها به امر حضرت امام و آن هم به شرط اینکه مسائل را شخصاً به ایشان منتقل کنند، اجرای این عملیات را خواهند پذیرفت. بدین ترتیب اتخاذ تصمیم قطعی درمورد قرارگاه ها نیز به بعد از تصمیم گیری نهایی درمورد عملیات در منطقه فاو موکول شد.»(1)

1

مسائل و موضوعات اساسی جنگ که در چند روز اخیر در جلسات فرماندهان سپاه مطرح شده است را غلامعلی رشید (مسئول معاونت عملیات سپاه) در دفتر یادداشت های خود جمع بندی کرده است. راوی مرکز مطالعات در قرارگاه مرکزی سپاه، با اجازه وی این یادداشت ها را در دفتر ثبت وقایع جنگ رونویسی کرده است که به خلاصه آن اشاره می شود:

ص: 94

هدف از تشکیل این جلسات پیشنهاد طرحی جامع برای ادامه نبرد (شرایط نبرد) است.

دو تفکر در جنگ حاکم است: الف) تفکر امام که اعلام استراتژی جنگ درازمدت بود (اگر این جنگ بیست سال هم طول بکشد ما ایستاده ایم.)

ب) تفکر مسئولانی که استراتژی جنگ کوتاه مدت را اعلام می کردند.

ما نباید تسلیم تفکر دوم باشیم. ما نمی توانیم برنامه شش ماهه برای جنگ داشته باشیم. در شرایط کنونی ما قادر نیستیم دست به عملیات بزرگ بزنیم. در بحث شرایط ادامه نبرد، نکته مهم افزایش توان رزمی از 100 گردان به 300 گردان و 600 گردان است.

گفته شد چنانچه 300 گردان داشته باشیم طی هفت سال نبرد قادریم بصره و سلیمانیه را تأمین کنیم.

مسئولان هنوز فکر می کنند که ما قادریم فتح المبین و بیت المقدس بسازیم، ولی...

دلیل پیشنهاد عملیات در منطقه فاو، ایجاد زمینه فکری مناسب بود تا بحث های خردادماه که فراموش شده بود، یادآوری شود.

نتیجه اینکه ما در جنوب، به دلایلی که در خردادماه بیان می شد و دلایلی که فرمانده سپاه ذکر می کرد و تاکنون نیز چیزی عوض نشده، قادر به اجرای عملیات بزرگ نیستیم. نیمه دوم امسال را به اجرای عملیات محدود بپردازیم؛ و چنانچه توانایی داشتیم، در نیمه دوم سال 1365 به اجرای عملیات بزرگ در جنوب اقدام کنیم.(1)

تصویر

فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی امروز نامه ای خطاب به فرماندهی نیروی زمینی ارتش صادر کرد. در این نامه آمده است: «عطف به امریه مورخ 25/6/64 فرماندهی کل قرارگاه خاتم الانبیا(ص) جناب آقای هاشمی رفسنجانی، مستدعی است دستور فرمایید یگان های تابعه نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی خط احد را تحویل گیرند. بدیهی است سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دلیل نیاز مبرم به یگان مستقر در آنجا، روز 25/8/64 خط احد را ترک خواهد نمود و دراین رابطه هیچ گونه مسئولیتی را متقبل نمی گردد. درضمن رونوشت نامه مذکور جهت رئیس مجلس شورای اسلامی آقای هاشمی رفسنجانی و نیروی زمینی سپاه ارسال شد.»(2)

ص: 95

1

حکومت عراق به موجب یک فرمان اضطراری، همه افسران بازنشسته ارتش عراق را به خدمت فراخواند. در همین حال سودان به حضور ارتشیان این کشور در جنگ عراق با ایران اعتراف کرد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی که خبر احضار افسران عراقی را گزارش کرده، در ادامه آورده است:

«تصمیم به احضار افسران بازنشسته عراقی به دنبال بروز نشانه های تمرد و فرار افسران جوان ارتش عراق از خدمت اتخاذ شده است. بنا بر گزارش های رسیده، این تصمیم در نشست اخیر شورای به اصطلاح فرماندهی انقلاب عراق و به دنبال شکست های مکرر فرماندهان جوان ارتش عراق در عملیات اخیر رزمندگان اسلام اتخاذ گردیده است.»(1) از سوی دیگر، خبرگزاری کویت گزارش داد: «سرتیپ عثمان عبد الله وزیر دفاع سودان، برای اولین بار به حضور نیروهای ارتش سودان در کنار ارتش عراق در جنگ با انقلاب اسلامی ایران اعتراف کرد. وی گفت: روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران در شرایطی بهبود خواهد یافت که مسئله اسرای سودانی در این کشور حل شود.»(2)

2

هدف قرارگرفتن یک نفتکش یونانی با یک موشک عراقی، سیاست همکاری شرکت های یونانی در حمل ونقل نفت ایران را تغییر نخواهد داد.

خبرگزاری فرانسه در گزارش امروز خود دراین باره اعلام کرد: «منابع دیپلماتیک یونانی امروز در تهران اعلام کردند: نفتکش یونانی کاناریا روز سه شنبه (14/8/1364) در خلیج فارس مورد اصابت یک موشک اگزوسه عراقی قرار گرفته و شدت خسارات وارده به موتورخانه، تعمیر آن را بسیار غیرمحتمل ساخته است. به گفته این منابع، تمامی خدمه، کشتی را رها کرده و جهت انتقال به یونان، به سوی ساحل ایران هدایت شده اند. منابع دیپلماتیک یونانی افزودند: کاناریا توسط نیروی دریایی ایران - که همکاری خود را دریغ نداشت - به سوی [جزیره] سیری یدک شده است تا در آنجا مخازن آن از نفت خام تخلیه شود. منابع مذکور خاطرنشان کردند این حادثه که نه نخستین و نه آخرین خواهد بود، در سیاست دولت یونان درقبال حمل ونقل نفت خام توسط شرکت های یونانی در خلیج فارس و برای شرکت ملی نفت ایران تغییری نخواهد داد.»(3)

وزارت تجارت دریایی یونان نیز اعلام کرد که دولت یونان اقدامات لازم را برای تضمین سلامتی ملوانان نفتکش یونانی کاناریا انجام خواهد داد. همچنین سخنگوی شرکت بوئناماریه گفت که نفتکش کاناریا پس از تخلیه محموله خود در جزیره سیری آزاد خواهد بود.(4)

ص: 96

1

رادیو صوت الجماهیر عراق ادعا کرد که یک ناو جنگی فرانسه مانع تعرض ایران به یک کشتی فرانسوی شده است. این رادیو گفت: «ماه گذشته یک کشتی جنگی فرانسوی مانع موردتعرض قرارگرفتن یک کشتی فرانسوی در آب های خلیج عربی [فارس] توسط یک قایق ایرانی شد. این موضوع را منابع باربری دریایی در دوبی روز شنبه [18 آبان 1364] فاش ساختند. سفیر فرانسه در امارات نیز در تفسیر این حادثه گفت: "فرانسه مصمم است به این قبیل رفتارهای ایران که در مدت اخیر تکرار شده است پایان دهد". سفیر فرانسه همچنین گفت: "کشتی ای که 109/21 تن وزن داشت در سر راه خود به بحرین، در روز دوازدهم اکتبر (20 مهر) گذشته موردتعرض قایق ایرانی در خارج از تنگه هرمز قرار گرفت.»

خبرگزاری جمهوری اسلامی با اعلام خبر مذکور، افزود: بخش فارسی رادیو رژیم صهیونیستی نیز خبر مشابهی با خبر مذکور پخش کرد.(1)

2

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس درصدد ایجاد پوشش هوایی برای حمایت از تردد کشتی ها به بندرهای کشورهای عربی حوزه خلیج فارس هستند. روزنامه القبس چاپ کویت ضمن اعلام این مطلب در شماره امروز خود، نوشته است: «یک خط سیر دریایی به نام "خط فهد" برای حرکت نفتکش های حامل نفت ارسالی به اروپا و کشتی های حامل کالا به مقصد بنادر کشورهای شورای همکاری، تحت حراست هلیکوپترهای نظامی، اختصاص داده شده است. براساس این طرح، هلیکوپترهای نظامی در سواحل کشورهای شورا مستقر خواهند شد و از آنجا خط سیر کشتی ها را کنترل خواهند کرد. برپایه این گزارش هریک از کشورهای شورا به هنگام عبور کشتی ها دربرابر سواحل خود متناوباً اقدام به اجرای این طرح خواهند نمود. تلاش برای راه اندازی این طرح به دنبال ناتوانی شرکت های کشتیرانی کشورهای شورا در جلوگیری از اقدام ایران در توقیف و بازرسی کشتی های متعلق به آنان انجام گرفته است. شرکت های کشتیرانی تجاری کشورهای عربی حوزه خلیج فارس اعلام کرده اند که توقف کشتی های بازرگانی متعلق به کشورهای حمل ونقل دریایی عرب، زیان هایی به عملیات حمل ونقل این شرکت ها وارد کرده و درمقابل سبب شده مشتریان اصلی متمایل به شرکت های حمل ونقل غربی شوند.»(2)

3

دیپلمات ها پیش بینی کردند که عملیات آتی ایران در منطقه هور الهویزه اجرا خواهد شد. رادیو امریکا امروز دراین باره گفت: «به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، عراق باتوجه به گزارش هایی که حکایت از آن دارد که ایران ممکن است در جبهه های جنوبی به حملات گسترده ای متوسل شود، حملات هوایی

ص: 97

و زمینی خود را علیه ایران شدت بخشیده است. به نوشته نیویورک تایمز، دیپلمات های خارجی در بغداد و تهران معتقدند ایران خود را برای یک حمله تهاجمی عمده در باتلاق های هویزه آماده می کند. به گفته دیپلمات های مقیم تهران، خریدهای تسلیحاتی اخیر ایران و اعزام پی درپی بسیجی ها به جبهه، گویای آماده شدن ایران برای یک حمله بزرگ و یا دست کم تهدید توسل به یک حمله بزرگ است.»(1)

1

گروه های ضدانقلاب در ادامه همکاری خود با حکومت عراق، همچنان می کوشند تا با درگیر نگه داشتن نیروهای ایران در مناطق داخلی شمال غرب از توان جمهوری اسلامی بکاهند.

1. امروز تیمی از گردان عملیات شهری مهاباد با 3 تن از افراد سازمان مجاهدین خلق (منافقین) که از عراق آمده بودند، درگیر شدند. در این درگیری هر 3 عنصر مجاهدین خلق کشته شدند و جنازه آنها به اداره اطلاعات تحویل داده شد. از نیروهای خودی نیز یک تن به شهادت رسید.

2. در درگیری نیروهای اسلام و ضدانقلابیون در ارتفاعات اطراف سنندج، 6 تن از افراد ضدانقلاب کشته شدند. از نیروهای خودی نیز یک تن شهید شد و 4 تن مجروح شدند.

3. در درگیری نیروهای خودی با عناصر گروه کو مه له در ارتفاعات اطراف سنندج، 2 تن از افراد این گروه کشته و 4 تن زخمی شدند. در این درگیری یک سرباز بومی که یک آر.پی.جی7 به همراه داشت، به اسارت افراد ضدانقلاب درآمد.(2)

4. قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) در گزارشی اعلام کرد: 2 تن از نیروهای خودی در روستاهای اطراف مهاباد در درگیری با افراد ضدانقلاب به طور سطحی مجروح شدند.

5. یکی از تروریست هایی که اخیراً در شهر مهاباد چند ترور انجام داده بود، خود را تسلیم نیروهای اسلام کرد.(3)

6. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی گزارش داد: وانتی حامل 5 سرنشین که از محور مهاباد - سردشت عبور می کرد، در نزدیکی پل حمزه آباد با گشت ثار الله مهاباد درگیر شد. در این درگیری یکی از نیروهای این گشت شهید و یکی دیگر مجروح شد. هنگام درگیری نیروهای ژاندارمری به محل رسیدند و با افراد ضدانقلاب درگیر شدند که در این درگیری 3 نفر از منافقین کشته و 2 نفر دیگر که زخمی بودند دستگیر شدند.(4)

7. در منطقه سردشت براثر برخورد یک خودرو تویوتا در محور فرعی پایگاه بنی خلف با مینی که افراد ضدانقلاب کار گذاشته بودند و انفجار آن، 3 تن از سرنشینان خودرو شهید و 4 تن دیگر مجروح شدند. همچنین در برخورد یک آمبولانس متعلق به نیروهای خودی با مین و انفجار آن، یک تن شهید شد و 2 تن زخمی شدند.(5)

8. روابط عمومی فرماندهی کل سپاه گزارش داد: 7 تن از اعضای بسیج سپاه که در خاک عراق در اسارت گروه کومه له بودند، امروز قصد فرار داشتند که به دست افراد این گروه تیرباران شدند.(6)

ص: 98

9. در ادامه درگیری دو گروه کومه له و دمکرات در اطراف روستای مرگه نقشینه (واقع در غرب سقز) 2 تن از عناصر کومه له و یکی از دمکرات ها کشته و 6 تن از دو طرف مجروح شدند.(1)

10. بمبی که امروز در میدان انقلاب ارومیه، جنب دادگستری کار گذاشته شده بود، با همت نیروهای مردمی کشف و با تلاش پرسنل شهربانی ارومیه، دقایقی قبل از انفجار، خنثی شد. این بمب در منطقه ای پر تردد و در ساک دستی کار گذاشته شده بود که درصورت انفجار خساراتی جبران ناپذیر به بار می آورد.(2) براساس گزارشی دیگر، شخصی ناشناس در تماس با تلفن خانه دادگستری ارومیه واقع در میدان انقلاب، از کارگذاشتن 3 بمب ده پوندی از نوع تی.ان.تی. با خرج خمیری در یک جعبه سیب - که در مجاورت یک کیوسک نگهبانی قرار داده شده بود - خبر داد.(3)

1

حجت الاسلام سیدمحمود هاشمی شاهرودی رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق که برای بازدید از محل های استقرار تیپ9 بدر و نیروهای بسیج مردمی تحت امر مجلس اعلا وارد اهواز شده است، امروز در مصاحبه ای با خبرنگاران، درباره ابعاد نظامی - سیاسی عملیات عاشورای4 - که اوایل آبان ماه انجام شد -، تأثیر آن بر ارتش عراق، اوضاع اقتصادی و امنیتی حکومت عراق، عوامل مؤثر در تغییر مواضع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در جنگ و نقش مجلس اعلا اظهارنظر کرد.

تصویر

روزنامه اطلاعات در گزارشی درباره این مصاحبه نوشته است: آقای هاشمی ابتدا به نتایج اجرای عملیات عاشورا در شمال هور الهویزه با همت مجاهدین مسلمان عراقی و نیروهای بسیج مردمی - که به آزادی 50 کیلومتر مربع از منطقه استراتژیک شمال هور الهویزه انجامید - اشاره کرد و گفت: «مجاهدین مسلمان عراقی در مدت کوتاهی در این عملیات، بر نیروهای عراقی غلبه کردند و بخش های وسیعی از آبراه ام النعاج و حدود هفتاد پاسگاه و مواضع استراتژیکی نظامی مهم را آزاد ساختند و با پاک سازی دریاچه ام النعاج بر انتهای این دریاچه که ازنظر نظامی اهمیت زیادی دارد، مسلط شدند و بر قسمت غربی هور الهویزه که به خشکی نزدیک می شود، اشراف پیدا کردند.»

وی درباره نتایج سیاسی عملیات گفت که مجاهدین عراقی در این عملیات ثابت کردند با ایمانی قوی و عزمی راسخ، تصمیم به آزادی کشور خود دارند.

ص: 99

رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق درباره آثار روحی و عاطفی عملیات بر ارتش عراق گفت: «سرباز عراقی که به اجبار صدام صهیونیست به جبهه فرستاده شده، امروز دریافته است با کسانی می جنگد که از مهاجرین عراقی هم کیش و هم وطن او هستند و آنهایی که اندک ایمان اسلامی دارند، با این جنگ تحمیلی موافق نیستند. امروز سرباز عراقی دریافته آنچه که صدام در اوایل جنگ اعلام کرده که این جنگ، جنگ عرب و فارس است، دروغ، نیرنگ و شعار فریبنده ای بیش نبوده است.»

آقای هاشمی ضمن محکوم کردن دولت هایی که به این حکومت سفاک ازنظر اقتصادی و نظامی کمک می کنند، افزود: دولت هایی که با حکومت عراق همکاری می کنند، از خاطر ملت عراق فراموش نخواهند شد و ملت عراق همکاری این کشورها را نوعی مشارکت و دشمنی با ملت عراق می داند.

وی گفت: آن قدر این حکومت به مردم عراق ظلم کرده که اخیراً بعضی از رسته های ارتش به این رفتارها اعتراض کردند و عده ای از افسران تصفیه شدند.

رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در پایان با اشاره به موضع این مجلس دربرابر تغییر موضع دولت های عضو شورای همکاری خلیج فارس در جنگ تحمیلی گفت: باوجود توانایی های ایران در مقابله با کشورهایی که با صدام همکاری می کنند، جمهوری اسلامی به مقابله شدید با آنها نپرداخت و این رفتار اسلامی در همه زمینه ها با کشورهای حوزه خلیج فارس سبب شد دول عضو شورای همکاری خلیج فارس که ابتدا صدام را یاری کرده بودند، تغییر موضع دهند. بنابراین، مجلس اعلا از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس انتظار دارد کمک های خود را به این حکومت قطع کنند و این تغییر موضع صادقانه و خالصانه باشد و جنبه شعاری نداشته باشد و امید واریم نیت خیر آنها در عمل بیشتر آشکار شود.(1)

1

حملات هوایی عراق به تأسیسات و پایانه های نفتی ایران ازجمله خارک که با هدف قطع درآمدهای نفتی و ایجاد بحران اقتصادی انجام می شود، ایران را به چاره اندیشی بیشتر واداشته است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از اهواز اعلام کرد: «کار احداث یک خط لوله نفت برای انتقال نفت از گچساران به بندر کنگان در بوشهر آغاز شد. احتمالاً بندر کنگان که به اسکله های شناور مجهز شده، جایگزین خارک شود. حدود 15 کیلومتر از این خط لوله را جهاد سازندگی خوزستان، بوشهر و فارس احداث کرده اند و به رغم کوهستانی بودن منطقه، کار نصب لوله نفت به سرعت ادامه دارد.»(2)

هفته نامه مید نیز باتوجه به سرعت عمل ایران در احداث دو خط لوله موازی نفت از میدان های نفتی جنوب کشور به جزیره لاوان نوشته است: «تعدادی از شرکت های مهندسی خط لوله اروپایی و ژاپنی برای احداث این خط لوله - که طول آن 400 کیلومتر و هزینه آن 500 میلیون دلار برآورد شده است - در مناقصه شرکت کرده اند.» به نوشته مید، چنانچه دولت ایران با این پروژه موافقت کند، اجرای آن حدود یک سال طول خواهد کشید، اما این امر به مقدار زیادی به تصمیمات سیاسی در تهران بستگی

ص: 100

دارد. به نوشته این هفته نامه، حملات موفق عراق علیه خارک، دولت تهران را تکان داده است. مید افزود: «تاکنون چندین شرکت خارجی ازجمله چهار شرکت ژاپنی، یک شرکت آلمان غربی و یک شرکت ایتالیایی برای فروش لوله پیشنهاد داده اند، اما به نظر می آید که شرکت های فرانسوی و انگلیسی در مناقصه شرکت نکرده باشند. ارزش لوله ها 350 میلیون دلار و هزینه اتصال و اجرای طرح به اضافه یک تلمبه خانه و جایگاه صدور، 150 میلیون دلار برآورد شده است.»(1)

1

درپی سفر روز گذشته وزیر نفت عراق به عربستان، امروز وزیران نفت دو کشور درمورد اجرایی شدن مرحله دوم انتقال نفت عراق از خاک عربستان به توافق رسیدند. به گزارش خبرگزاری عراق از بغداد، احمد قاسم تقی وزیر نفت عراق، گفت: «به زودی میزان صدور نفت عراق ازطریق خط لوله عربستان به یک میلیون و 600 هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. عراق هم اکنون روزانه نیم میلیون بشکه نفت از این خط لوله صادر می کند. وزیر نفت عراق گفت که با همتای سعودی خود [احمد زکی یمانی]، برای اجرای مرحله دوم انتقال نفت خام عراق از عربستان سعودی به توافق رسیده است.»(2)

به گزارش خبرگزاری فرانسه، اولین بخش از این لوله نفتی که در سپتامبر گذشته آماده شده است، می تواند روزانه 500 هزار بشکه نفت را صادر کند. این خط لوله که از عربستان به سوی بندر ینبع در دریای سرخ کشیده شده را یک کنسرسیوم فرانسوی - ایتالیایی احداث کرده است. در دومین مرحله این پروژه احداث یک لوله نفتی به طول 960 کیلومتر، به موازات خط لوله نفتی سعودی پیش بینی شده است که به نفت خام عراق اختصاص خواهد یافت.(3)

خبرگزاری فرانسه گزارش داد: «ظرفیت خط لوله دومِ انتقال نفت از خاک عربستان 6/1 میلیون بشکه در روز است که هزینه آن دو میلیارد دلار برآورد شده است.»(4) رادیو اسرائیل زمان بهره برداری از خط لوله دوم را دو سال دیگر اعلام کرد.(5)

2

هفته نامه اکونومیست چاپ لندن، ازجمله دلایل شکست عراق در بمباران تأسیسات نفتی ایران را ناتمام گذاشتن این حملات دانست. اکونومیست نوشته است: «در ماه های اوت و سپتامبر گذشته (مرداد و شهریور 1364)، هنگامی که عراق بمباران تأسیسات نفتی خارک را آغاز کرد، بسیاری از ناظران خاورمیانه مژده دادند که جنگ ایران و عراق به پایان خود نزدیک می شود. چنین به نظر می آید که عراقی ها بالاخره توانسته اند به این شریان حیاتی ایران آسیب جدی برسانند، زیرا اگر ایران درآمد نفت را از دست بدهد، قادر به ادامه جنگ نخواهد بود. ولی علی رغم ضربات پی درپی عراق، میانگین صادرات نفت ایران در یک ماه گذشته روزانه یک میلیون و 700 هزار بشکه بوده که حتی کمی از تولیدات ایران پیش از بمباران های خارک بیشتر است.»(6)

اکونومیست در ادامه نوشته است: «علت اصلی شکست عراقی ها این است که آنان قادر

ص: 101

نیستند حمله ای را که آغاز می کنند، تداوم بخشند. حمله به خارک نیز همانند سایر فعالیت های جنگی گذشته آنهاست. آنها شیوه ای را آغاز می کنند که در ابتدا بسیار مؤثر می نماید، ولی آن را تا کسب نتیجه نهایی پیگیری نمی کنند. ایرانی ها در جریان بمباران خارک آسیب دیدند، ولی این ضربه چنان شدید نبود که حکومت اسلامی را به پای میز مذاکره بکشاند. شاید عربستان سعودی و کویت بر عراق فشار آورده و آن کشور را از یک جنگ همه جانبه بر حذر داشتند تا مبادا ایران علیه تأسیسات نفتی آنها به اقدامات انتقام جویانه دست بزند.»(1)

خبرگزاری رویتر نیز گزارش داد: «بازرگانان نفتی ژاپنی گفته اند به رغم حملاتی که علیه جزیره خارک انجام شده است، صادرات نفت ایران در ماه اکتبر به میزان قابل توجهی افزایش داشته است. از سوی دیگر مقام های صنعت نفت در خلیج فارس گفتند حملات عراق به جزیره خارک در صادرات نفت ایران مؤثر نبوده است.»(2)

1

پس از اینکه در اجلاس اخیر شورای همکاری خلیج فارس، سران این شورا منافع خود را در کاهش دشمنی با ایران احساس کردند و از مواضع ستیزه جویانه خود کاستند، امروز اولین تحرکات دیپلماتیک بین اعضای این شورا و ایران درجهت تلطیف روابط گذشته انجام شد. روزنامه اطلاعات دراین باره نوشته است: «کاردار سفارت عربستان سعودی در تهران امروز با دکتر علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه کشورمان، ملاقات کرد. در این دیدار کاردار سفارت عربستان، پیام سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان، درباره روابط دو کشور را تسلیم دکتر ولایتی کرد.»(3)

همچنین یوسف بن علوی وزیر مشاور در امور خارجه عمان، امروز با جانشین کاردار جمهوری اسلامی ایران در این کشور ملاقات کرد. وی درباره اجلاس اخیر سران شورای همکاری خلیج فارس گفت: «علت دیدار امروز ما برای این است که نتیجه جلسات ششمین کنفرانس سران درمورد خلیج [فارس] و دیدگاه این کشورها را درباره جنگ ایران و عراق به اطلاع برسانم... پادشاهان و سران، مسائل همه جانبه منطقه و روابط دوجانبه و به طور عموم جنگ ایران و عراق را موردبررسی قرار داده اند و به عنوان اینکه عمان ریاست این دوره شورا را به عهده دارد، ما مأموریت یافته ایم که ازنظرهای عراق و ایران و به طور عموم ازنظرهای دولت ایران در تهران آگاه شویم.»

وی افزود: «درمورد مناسبات دوجانبه بین کشورهای شورای همکاری و ایران، تمامی رهبران این شورا تمایل دارند که این روابط گسترش یابد و وزیران این شورا در نیویورک با آقای دکتر علی اکبر ولایتی دیدار داشته اند که این دیدارها آثار خوبی را در بر داشته است.»

بن علوی همچنین گفت: «ما درمورد جنگ در مرحله کنونی نظرهای مشخص نداریم و ازنظر اعلام شده ایران آگاهیم و از تلاش هایی که برای پایان دادن به این جنگ به عمل می آید، ازجمله تلاش های ژاپن، دبیرکل سازمان ملل و شورای امنیت و غیره مطلع هستیم، ولی از نظرهای حقیقی ایران مخصوصاً دیدگاه اخیر آن اطلاعی دراختیار نداریم. باتوجه به این مسئله

ص: 102

این شورا ما را مأمور کرد تا از نظرهای ایران اطلاع حاصل کنیم.»

وزیر مشاور در امور خارجه عمان افزود: «احتمالاً من شخصاً به عراق خواهم رفت. گرچه از موضع عراق آگاهیم، ولی بهتر است تماس های مستقیم انجام شود تا کار مثبتی صورت گیرد.»

وی در ادامه گفت: «در جلسات سران مقرر شد که کشورهای عربی خلیج [فارس] این طرح را انجام دهند، زیرا طرفین [ایران و عراق] تمایل به خاتمه جنگ دارند.»

وی ادامه داد: «بعضی ها تصور می کنند که فقط عراق است که خواستار صلح می باشد، ولی ما اطمینان داریم که این خواسته ایران نیز می باشد، لذا می خواهیم کشف کنیم که آیا امکان دارد کاری ازطرف ما انجام گیرد و سران آن شورا مایل اند که ایران درها را دربرابر آنها نبندد و تصور نشود که از یک طرف حمایت می شود، بلکه ما می خواهیم به طرفین خدمت کنیم، لذا در مرحله کنونی طرح هایی نداریم، بلکه خواستار آشنایی با نظرها از نزدیک می باشیم. این مطلب را به مقامات در تهران بگویید و ما انتظار پاسخ داریم.»(1)

خبرگزاری آلمان نیز از مسقط گزارش داد: «روز شنبه 18 آبان 1364 به طور موثق در مسقط اطلاع حاصل شد که یوسف العلوی وزیر مشاور در امور خارجه عمان، دررابطه با تلاش جدید کشورهای عربی غیرمتخاصم خلیج فارس جهت فرونشاندن آتش جنگ ایران و عراق، روز یکشنبه از تهران دیدن خواهد کرد.»(2)

از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس «ضیاءالحق رئیس جمهور پاکستان، در سفر اخیر خود به خلیج فارس، در ابوظبی با رهبران امارات متحده عربی درباره یافتن راه حلی برای خاتمه جنگ عراق و ایران، اوضاع خاورمیانه و روابط دوجانبه پاکستان و امارات متحده عربی، به بحث و تبادل نظر پرداخت. ضیاءالحق اظهار امیدواری کرد که اجلاس سران امریکا و شوروی در هفته آینده در ژنو، به کاهش تشنجات در این قسمت از دنیا کمک کند.»(3)

1

مواضع جدید شورای همکاری خلیج فارس که پس از اجلاس اخیر این شورا اتخاذ شده است، باوجود بازتاب های گسترده در رسانه ها، با واکنش سرد عراق روبه رو شده است. به گزارش خبرگزاری یوگسلاوی: «تهران از چرخش شورای همکاری خلیج فارس درمورد جنگ ایران و عراق - که در نشست این هفته کشورهای عضو صورت گرفت - استقبال کرده است. این حد اقل پایان موقت سرزنش های دیرپای ایران علیه شورا است که نه فقط طرف دار بغداد است، بلکه مستقیماً نیز با گسترش مداوم حمایت مالی و سیاسی از عراق تداوم جنگ را ترغیب می کند.

گفت وگوهای رهبران عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر، بحرین و عمان در مسقط، تلاشی برای بهبود روابط ازسوی این کشورها با جمهوری اسلامی تلقی می شود. دیدار آینده وزیر امور خارجه ایران از ریاض، سفر ماه گذشته معاون وی به کشورهای عرب خلیج [فارس]، همچنین دیدار شاهزاده فیصل از تهران در بهار گذشته، شاهد این ادعا است.

ص: 103

تهران بدون تردید انتظار دارد ایجاد روابط حسنه ایران و اعراب در روند جنگ پنج ساله خلیج [فارس] اثر داشته باشد. مقامات رسمی ایران به هرحال تأکید دارند که تردیدی درمورد هرگونه چرخش عمده در موازنه قدرت منطقه ای وجود ندارد. تفسیرها در مطبوعات ایران بر این مدعی است که هرچه مواضع شورا درقبال جنگ خلیج فارس عینیت بیشتری داشته باشد، مهم تر است و این درصورتی است که اقدامات لازم را درپی داشته باشد. منابع در تهران در همین چارچوب، پایان دادن به کمک های مالی عربستان سعودی و کویت به عراق را ذکر می کنند. تهران ادعا می کند این کمک ها تاکنون بالغ بر 50 میلیارد دلار بوده است.

میر حسین موسوی نخست وزیر ایران، با این ارزیابی که تا مادامی که عراق از حمایت کامل قدرت های بزرگ برخوردار است، اثر واقعی آن نمی تواند کاملاً محسوس باشد، درباره محدودیت های این چرخش در شش کشور شورای همکاری خلیج [فارس] هشدار داد.»(1)

از سوی دیگر، خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد: «رادیو صوت الجماهیر بلندگوی برون مرزی عراق به زبان عربی، در طول برگزاری و از زمان خاتمه اجلاس سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، هیچ گونه واکنشی درقبال این اجلاس و نتایج آن از خود بروز نداده است.»(2)

1

مواضع خصمانه مطبوعات، مقامات و دولت کویت، بی توجه به بیانیه اخیر شورای همکاری خلیج فارس ادامه دارد. خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت گزارش داد: «مطبوعات امروز کویت مقاله ای به قلم سفیر سابق این کشور در مراکش را به چاپ رساندند که در آن ضمن حمله به ایران، آمده است: "ایران هنوز جزایر عربی و عربستان [خوزستان] را در چنگ دارد." نویسنده در این مقاله، جنگ ایران و عراق را جنگی میان اعراب و فارس خوانده و افزوده است: "یک تحرک عربی مشترک باید غائله ایران را خاموش کند." نویسنده مقاله همچنین ایران را در کنار رژیم صهیونیستی قرار داده و افزوده است: " فاجعه جنگ میان اعراب و فارس ها کمتر از فاجعه جنگ اعراب با اسرائیل نیست."»(3)

همچنین برخی از نمایندگان وابسته به حکومت عراق در مجلس کویت، از بیانیه شورای همکاری خلیج فارس انتقاد کردند. ازجمله به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی: «یک نماینده وابسته به رژیم عراق طی نطقی با حمله به بیانیه پایانی اجلاس شورای همکاری خلیج فارس، از این بیانیه به دلیل هم ردیف قراردادن ایران و عراق و دعوت دو کشور به افزایش تلاش های صلح اظهار نارضایتی کرد. این نماینده گفت: "بیانیه شورای همکاری نباید در اتخاذ موضع سیاسی میان ایران و عراق مساوات برقرار نماید و دو کشور را دوست بخواند، زیرا ایران از توقف جنگ خودداری می کند." جاسم القطامی نماینده مجلس کویت در نطق دیروز خود در پارلمان کویت از از دولت این کشور خواست به علت موضع اخیر کشورهای شورا درقبال جنگ ایران و عراق دنباله رو شورای همکاری نباشد. وی افزود: ما هم اکنون در مرحله عقب نشینی به سر می بریم و کویت باید رهبری شورای همکاری را در دست گیرد.»(4)

ص: 104

از سوی دیگر، در ادامه اقدامات خصمانه دولت کویت علیه جمهوری اسلامی، امروز 75 کارگر ایرانی دیگر پس از 3 تا 15 روز بازداشت در زندان های کویت و ضبط اموالشان، از آن کشور اخراج شدند. این افراد پس از ورود به ایران در اردوگاه رانده شدگان از کویت، واقع در بوشهر اسکان یافتند.»(1)

1

کاردار سفارت لیبی در تهران امروز در دیدار با دکتر ولایتی وزیر امور خارجه، پیام کتبی دکتر عبدالسلام التریکی دبیر کمیته مردمی روابط خارجی لیبی را تسلیم وی کرد. در این دیدار درباره روابط ایران و لیبی، همکاری و همگامی دو کشور علیه توطئه های امپریالیسم امریکا و همچنین اجلاس سه جانبه جمهوری اسلامی ایران، لیبی و سوریه که به زودی در طرابلس برگزار خواهد شد، بحث و تبادل نظر شد. براساس گزارش روابط عمومی وزارت امور خارجه ایران، در پیام دکتر عبدالسلام التریکی از حمایت های مقامات جمهوری اسلامی از لیبی دربرابر توطئه های امریکا تشکر و قدردانی شده است.»(2)

2

مرکز مطالعات استراتژیک لندن از وضعیت نظامی و اقتصادی ایران و عراق گزارشی تهیه کرده است که امروز در رادیو اسرائیل انعکاس یافت. گزارش سالانه این مرکز به قدرت نظامی کشورهای گوناگون جهان اختصاص دارد. در فصل مربوط به جنگ ایران و عراق آمده است: «اگرچه ازنظر نظامی ایران قادر نیست عراق را از پای در آورد، ولی در جنگ اقتصادی از موقعیت برتری برخوردار می باشد. درحالی که ذخیره مالی عراق به ته رسیده و بدهی های خارجی آن کشور به مبالغ کلانی بالغ می شود، بهای نفت نیز در جهان دائماً درحال تنزل است و لوله های نفت تازه عراق که در خاک عربستان سعودی احداث شده، قادر نیست درآمد موردنیاز عراق را تأمین کند. بنا بر این گزارش، بدهی های خارجی عراق به 45 میلیارد بالغ می شود، ولی ایران توانسته است حتی بی آنکه یک دلار از کشورهای خارجی وام بگیرد هزینه جنگ را تأمین کند. تنها امید عراق آن بود که ازطریق درهم کوبیدن تأسیسات غیرنظامی، کارخانه های صنعتی و نواحی مسکونی ایران بتواند حکومت اسلامی را به آغاز مذاکرات صلح وادار سازد و یا به موازات ایجاد نارضایتی در ایران، پایه های رژیم آیت الله خمینی را متزلزل کند، ولی این هدف تأمین نشده است.»(3)

3

در گزارشی که انستیتو مطالعات استراتژیک دانشکده جنگ امریکا برای مجلس نمایندگان این کشور تهیه کرده، جنگ ایران و عراق یکی از بزرگ ترین جنگ های بعد از جنگ جهانی دوم به شمار رفته و دولت عراق آغازگر این جنگ معرفی شده است.

در گزارش واحد مرکزی خبر دراین باره آمده است: «ویلیام اولسون نویسنده این گزارش خاطرنشان می سازد که اختلاف مرزی، روابط ایران و عراق را سال ها تیره کرده بود تا اینکه با

ص: 105

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، عراق زمان را برای یک اقدام نظامی سریع در خاک آن کشور مناسب پنداشت. از سوی دیگر، نگرانی عراق از گسترش انقلاب اسلامی این رژیم را در توسل به زور علیه ایران بیشتر ترغیب می کرد. نویسندۀ این گزارش روند جنگ را به دو دوره زمانی تقسیم کرده است: دوره اول با حمله عراق در سپتامبر 1980 [شهریور 1359] به ایران آغاز و تا ژوئن 1982 [خرداد 1361] ادامه یافته است و دوره دوم که از ژوئن 1982 آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. در دوره اول که عراق اراده ایران را در مقابله با هجوم دست کم گرفته بود، تنها نتوانست پیشرفتی نصیب خود کند، بلکه وضع از آنچه که بود بدتر و خطرناک تر شد. در دوره دوم، ایران حملات پیروزمندانه خود را آغاز کرد و توانست ارتش عراق را از خاک خود بیرون براند. این حملات برای ایران نهایت پیروزی را در بر داشت. نویسنده می افزاید: عراق در مقطع کنونی محورهای اقتصادی ایران را هدف قرار داده و قصد دارد ایران را وادار به قبول صلح کند، درحالی که دراین زمینه تاکنون موفقیتی به دست نیاورده و پایان جنگ را نیز نزدیک نساخته است. این گزارش می افزاید: از خصوصیات این جنگ این است که ابرقدرت ها چه امریکا و چه شوروی نفوذ خود را در آن از دست داده اند و نمی توانند با اعمال فشار جنگ را به پایان برسانند و همین ضعف سبب شده که عده ای ازجمله ساکنان غرب خلیج فارس تصور کنند که جنگ را یکی از دو ابرقدرت شروع کرده و مایل به ادامه آن است، اما واقعیت این است که امریکا و شوروی هر دو خواستار پایان جنگ و تحمیل صلح به ایران هستند، اما کاری از دستشان برنمی آید. نویسنده سپس اوضاع داخلی و اقتصادی عراق را بررسی کرده و می نویسد: عراق توانسته است در سایه این جنگ مدعی شود که مدافع ناسیونالیسم عربی است، اما صلح و حل وفصل جنگ برای عراق به معنی بروز آشوب داخلی است، زیرا رژیم عراق در پایان چنین حل وفصلی باید به این سؤال مهم پاسخ دهد که چرا جنگ را آغاز کرد.»(1)

1

نشریه ساوت چاپ انگلستان، در مقاله ای تحلیلی درباره جنگ ایران و عراق با عنوان "اکنون مسئله اراده در بین است"، به موضوع هایی چون بی نتیجه بودن راه حل نظامی، تحرکات دیپلماتیک، نقش ابرقدرت ها، روابط حسنه عراق با ابرقدرت ها، اهمیت استراتژیک ایران، تهدید منافع امریکا به دلیل تحرکات دیپلماتیک شوروی در منطقه و... پرداخته است و در پایان نتیجه می گیرد که ایران احتمالاً درپی خروج از انزوای سیاسی و پذیرش راه حل های سیاسی در جنگ است. در این مقاله آمده است:

«ایران و عراق به همان اندازة زمان شروع جنگ در سال 1980 از یکدیگر فاصله دارند، هرچند که هر دو کشور طی دوازده ماه گذشته به اقداماتی سیاسی دست زده اند که ممکن است پایان کار را نزدیک تر سازد. تهران یک یادداشت واقع بینانه تر به شروط برقراری آتش بس و درنتیجه رسیدن به راه حلی ازطریق مذاکرات، افزوده است. بغداد هم امید خویش به یک راه حل نظامی را به کلی از

ص: 106

دست داده است. پرزیدنت صدام حسین در ماه اوت اظهار کرد: "عراق دیگر روی پیروزی نظامی حساب نمی کند... این جنگ اراده ها ازطریق سیاسی پایان خواهد یافت. در این جنگ هیچ کس پیروز نخواهد شد." این بدان معنی نیست که احساس خستگی از جنگ در بغداد وجود دارد. چه طارق عزیز اخیراً اظهار کرد:" درصورت لزوم ده سال دیگر هم خواهیم جنگید." دیپلمات های غربی این گفته را قبول دارند. یکی از این دیپلمات ها می گوید:" عراق ازلحاظ اقتصادی و روان شناختی دارد خود را برای یک جنگ درازمدت آماده می سازد."

جنگ در حالتی از زدوخوردهای پراکنده و ظاهراً بی نتیجه مرزی راکد مانده است، اما کارشناسان نظامی خارجی در بغداد می گویند اوضاع آرام آرام به نفع ایران درمی آید. یکی از این کارشناسان می گوید: "ایرانی ها درواقع کنترل باتلاق های جنوب را در دست دارند و اینک درحالی که به سوی اراضی خشک تر و نزدیک تر به دجله و شاهراه بصره - که درحال حاضر در تیررس توپخانه ایران قرار دارد - به پیش می روند، بر آن خواهند شد تا بر ارتفاعات استراتژیک تسلط یابند."

گزارش های رسیده در ماه سپتامبر حکایت از آن داشت که ایرانی ها در جبهه شمالی نیز پیشرفت های مشابهی حاصل کرده اند. این وقایع شاید بیانگر علت روی آوردن عراق به حمله به مراکز اقتصادی باشد که در سال 1984 آغاز کرده است و طارق عزیز آن را یک رشته حملات تدافعی به پایانه نفتی جزیره خارک می خواند. وی با نشان دادن اینکه حساس ترین و درعین حال خوب حفاظت شده ترین هدف های ایرانی ها همچنان آسیب پذیر می باشد، می گوید: "این حملات در برقراری صلح مؤثر واقع خواهد شد"...

منابع صنعتی می گویند که ایرانی ها نسبت به تعمیر و مرمت این پایانه سرعت عمل به خرج داده اند و درعین حال از پایانه های دیگر نیز برای صدور نفت استفاده کرده اند. این حملات نگرانی های کویت و عربستان سعودی، یعنی امدادگران مالی عراق را سبب شده است. ایرانی ها بار دیگر تهدید کرده اند که درصورت قطع صدور نفتشان تنگه هرمز را مسدود خواهند ساخت. بااین حال، جز متوقف ساختن و بازرسی کشتی های مشکوک ازنظر حمل تجهیزات نظامی به عراق، کار دیگری انجام نداده اند... عراقی ها بار دیگر به فکر یافتن راه چاره های جدید افتاده اند.

"کدام طرف جنگ را آغاز کرد؟ " این پرسشی است که ازسوی یک دستگاه رهبری که تابه حال شواهد و مدارکی گرد آورده و به نفع خویش آنها را مورد استفاده قرار داده است، از خارجی ها به عمل می آید. باتوجه به این امر که ایرانی ها نیز به همین نسبت معتقدند که بغداد متجاوز است، این مسئله مانع اساسی موجود بر سر راه هر اجلاس به حساب می آید.

گزارش واحد اطلاعاتی اکونومیست از جنگ موسوم به جنگ خلیج [فارس] یک تحلیل عینی ارائه می دهد و چنین نتیجه گیری می کند که یک ناظر بی طرف توجیه ادعاهای عراق دایر بر اینکه ایران آغازگر جنگ می باشد را دشوارتر خواهد یافت. این گزارش می افزاید: نهایتاً آنچه تمام اظهارنظرهای حاکی از تهدید واقعی ایران به چالش با یک همسایه ثروتمند و کاملاً مسلح را نفی می کند، واقعیت درون گرایی مذهبی و سیاسی ایران است که در این دوره به طرز نمایانی وجود

ص: 107

داشت. یورش دیپلماتیک عراق، این کشور را به اردن نزدیک تر ساخته است. عراق با کمک رئیس سعودی کمیته آشتی عرب - که در اوایل سال جاری در کازابلانکا تشکیل گردید - درصدد آن نیز برآمده است که روابط خویش با سوریه را از سر گیرد. سوریه از مخالفان دیرین عراق است که از تهران حمایت به عمل آورده است. باوجوداین، اقدام حتی بزرگ تر عراقی ها عبارت بود از موفقیت شان در برقراری مجدد روابط با ایالات متحده در نوامبر 1982؛ حرکتی که نتوانسته است پیمان 1972 دوستی بین عراق و اتحاد جماهیر شوروی را - که همچنان بخش اعظم تسلیحات و جنگ افزارهای بغداد را تأمین می کند - متزلزل سازد. تابه حال مسکو و واشنگتن تمایل چندانی به پایان بخشیدن به جنگی که اهداف هر دوی آنها را برآورده ساخته است، نشان نداده اند. هدف این بوده است که با حفظ یک بن بست نظامی، هر دو طرف درگیر در جنگ را تضعیف نمایند. به هیچ یک از طرفین اجازه داده نشده است که پیروز شود یا شکست بخورد، اما در موازنه نیروها نشانه هایی از تحول و دگرگونی به چشم می خورد و منافع ابرقدرت ها نیز همراه با آن تغییر می یابد.

بدون شک عراق هم اینک بخشی از خط مقدم امریکا در منطقه بوده و به واسطه تعهدات مکتسب در جنگ، شدیداً به غرب وابسته است. حمایت و پشتیبانی ابرقدرت ها از عراق، ارسال سلاح های فراوان به این کشور را تضمین نموده است. اما درمورد ایران وضع بدین منوال نیست. تلاش های این کشور درجهت درهم شکستن محاصره اقتصادی وضع شده ازسوی امریکا و دوستان واشنگتن بعد از بحران گروگان های امریکایی برای ایران گران تمام شد. برخی می گویند که ناتوانی ایران از تلافی کردن حملات اخیر به جزیره خارک از کمبود جنگ افزار خبر می دهد. بااین حال، در درازمدت تحریم های تسلیحاتی ممکن است کم اهمیت تر از انزوای سیاسی بین المللی ایران از کار درآید. مقامات برجسته امریکایی، ایران را به عنوان یک کشور قانون شکن توصیف می کنند. بسیاری از مقامات غربی و مقامات دنیای عرب نیز دراین مورد نظر مشابهی دارند.

ایران به هر نهاد میانجیگر منتزع از این گروه ها ظنین می باشد، اما نشانه هایی وجود دارد دال بر اینکه این کشور هم اکنون بیش از هر زمان دیگری در پنج سال گذشته، آمادگی پذیرش یک اقدام میانجیگرانه را دارد. تلاش های سال گذشته تهران درجهت بهبود روابط خارجی اش و نیز شیوه پیشرفت ها که فقط یک جانبه نبوده است، مؤید این نظریه است. سال گذشته یک بازرگان انگلیسی در تهران اظهار کرد: "این رژیم ماندنی است و چه بهتر که ما هرچه زودتر با آن کنار بیاییم. چرا ما باید بنشینیم و شاهد بسته شدن قراردادهای ژاپنی ها و آلمان غربی ها باشیم؟ " فرانسوی ها نیز به رغم همکاری شدیدشان با عراق و همچنین حضور گروه های تبعیدی و مخالف ایران در پاریس، اشتیاق خویش به ازسرگیری روابط با ایرانی ها را ابراز کرده اند. روابط با کشورهای منفرد عرب حوزه خلیج فارس رو به بهبود است و مناسبات اقتصادی با پاکستان و ترکیه، دوستان مسلم امریکا در منطقه، روابط سیاسی را تحکیم می بخشد. یک اقدام اساسی تر ایران عبارت بود از دیدار هاشمی رفسنجانی رئیس قدرتمند مجلس از چین و ژاپن در اوایل سال جاری. وی در توکیو اولویت ژاپنی ها در پیشرفت های آتی ایران را وعده داد و از آمادگی تهران برای همکاری با ژاپن درمورد

ص: 108

اعلان یک آتش بس سخن گفت. رفسنجانی درمورد همکاری های فنی اقتصادی و علمی با چین نیز توافق کرد. علی رغم تکذیب چینی ها، شایعات از آن خبر می دهد که وی یک قرارداد معامله 6/1 میلیارد دلاری اسلحه نیز در پکن امضا نموده است. سکوت چین و ایران باتوجه به موضع علنی امریکا، قابل درک است، اما در محافل خصوصی، عوامل با نفوذی دولت امریکا را مؤکداً تشویق می کنند تا در سیاست خویش با ایران تجدیدنظر کند. ایران همچنان به صورت بزرگ ترین طعمه استراتژیک و اقتصادی منطقه خاورمیانه باقی مانده است. هشداردهنده تر برای واشنگتن همانا چشم انداز بازگشت شوروی به عرصه خاورمیانه پس از ده سال عملاً کنار گود نشستن است.

حتی عربستان سعودی نیز به نظر می رسد که در برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با مسکو از عمان متابعت نماید. مصر نیز در همین مسیر گام بر می دارد و مذاکرات غیررسمی میان اتحاد جماهیر شوروی و اسرائیل در اوایل سال جاری آغاز شد. اگر حقیقت آن است که ایران هم اکنون از راه شرق به غرب می رود، پس باید گفت که ایران سرگرم پدیدآوردن مهم ترین تحول در دوران این جنگ پنج ساله می باشد. تحولی که نشانه آغاز بیرون آمدن ایران از پیله انزوا و امکان (هرچند ضعیف) شروع مذاکرات احتمالی است.»(1)

1

درباره گروگان های فرانسوی و امریکایی در لبنان، نشریه لوپوئن و رادیو بی بی سی گزارش هایی را منتشر کردند.

رادیو ایران به نقل از هفته نامه لوپوئن چاپ پاریس، درباره تلاش فرانسه برای آزادی گروگان های فرانسوی در لبنان گفت: «فرانسه پس از چند ماه سکوت، به استراتژی تازه ای برای آزادسازی اتباع خود - که گروگان مسلمانان واپس گرا در لبنان هستند - دست زده است. به نوشته لوپوئن در بیروت یا دمشق نیست که سرنوشت دو دیپلمات، یک روزنامه نگار و یک محقق فرانسوی تعیین خواهد شد، بلکه رژیم تهران است که باید دراین زمینه تصمیم بگیرد و این درحقیقت اقرار صریح ربایندگان است که خود را وابسته به رژیم جمهوری اسلامی معرفی کرده اند. آنچه آنها درمقابل، از فرانسه می خواهند قطع صدور اسلحه به عراق، پرداخت بدهی های فرانسه به ایران [که از زمان حکومت پهلوی باقی مانده] و آزادی عاملان سوءقصد به دکتر شاپور بختیار رهبر نهضت مقاومت ملی ایران است. لوپوئن افزوده است: فرانسه در ماه های اخیر ناچار شده است در سیاست خود تغییراتی بدهد، زیرا جنبش شیعیان امل لبنان قادر به کنترل حرکت های تروریست های طرف دار جمهوری اسلامی در آن کشور نیست و به نظر می رسد فرانسه ترجیح داده بود مخاطب مسئول تری چون سوریه داشته باشد تا جنبش شیعیان لبنان، اما روابط دمشق و تهران پس از نزدیکی سوریه به اردن به تیرگی گرایید، درنتیجه فرانسه برای آزادسازی گروگان هایش باید رژیم تهران را زیر فشار قرار دهد.»(2)

از سوی دیگر، دولت امریکا درخواست چهار امریکایی را که در لبنان در گروگان مسلمانان شیعه هستند، رد کرده است. آنها خواسته اند که ریگان برای رهایی آنها مذاکره کند. به گزارش

ص: 109

رادیو لندن، یک سخنگوی کاخ سفید گفت که دولت ریگان با تروریست ها مذاکره نخواهد کرد. وی خواسته دولت امریکا را برای آزادی گروگان ها تکرار کرد و گفت که دولت امریکا، ربایندگان را مسئول این حادثه و وضعیت گروگان ها می داند. در نامه گروگان ها از ریگان خواسته شده است که پرزیدنت ریگان همان طورکه با ربایندگان هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. در سال جاری مذاکره کرد، با این ربایندگان نیز مذاکره کند.(1)

ص: 110

همچنین می تواند طی یک هفته از مجموع توپ های مستقر در مناطق گوناگون، 40 گردان توپ را آزاد و به منطقه عملیات اعزام کند. همچنین گفته شد که در یک عملیات گسترده، ارتش عراق قادر است به مدت یک ماه متوالی منطقه عملیات را زیر فشار عملیات هوایی و بمباران قرار دهد. عراق همچنین با استفاده از هوا پیماهای شناسایی، رادارها و نیز همکاری آواکس های عربستان، توانایی عکس برداری روزانه، کشف تحرکات نیروهای خودی و... را دارد.(1)

برادران ضمن اینکه اجرای عملیات گسترده را ناموفق پیش بینی می کردند، عواقب اجرای آن را چنین برمی شمردند:

1. اضمحلال توان موجود و ازدست دادن نیروهای کادر.

2. ازبین رفتن روحیه فرماندهان و نیروها.

3. ایجاد تأثیرات منفی در روحیه مردم.

4. بی اعتماد شدن مردم به فرماندهان جنگ و سپاه.

5. ایجاد آثار مخرب در سیاست خارجی.

6. تقویت روحیه دشمن و احتمال دست زدن او به حملات جدید.

7. تقویت موضع کسانی که بدون دستیابی به نتیجه مطلوب، درپی صلح و سازش هستند.

درمجموع حاضران در جلسه در موقعیت کنونی، مصمم به اجرا نکردن عملیات گسترده بودند و می گفتند تنها به امر امام، آن هم به شرط اینکه قبل از آن بتوانند مسائل و دیدگاه هایشان را در حضور امام بیان کنند، اجرای عملیات گسترده را می پذیرند.

پس از قطعی شدن این دیدگاه در جلسه نیروی زمینی سپاه پاسداران که اجرای عملیات گسترده در موقعیت کنونی امکان پذیر نیست؛ برای جلوگیری از آرامش دشمن، ممانعت از فرسایشی شدن جنگ، ایجاد تحرک در جبهه ها و رزمندگان و نیز فراهم شدن امکان اجرای عملیات گسترده؛ موضوع عملیات محدود و مناطق مناسب برای این نوع عملیات مطرح و درباره آن بحثی طولانی شد. فرماندهان و مسئولان نیروی زمینی سپاه چند منطقه را مناسب برای عملیات محدود اعلام کردند:

جزیره ام الرصاص (در اروندرود)، شمال شرق هور العظیم، شمال غرب دریاچه ام النعاج (در منطقه هور)، ارتفاعات قلاویزان (در منطقه مهران) و منطقه سومار.

در پایان جلسه، مسئولان نیروی زمینی سپاه پاسداران تصمیم گرفتند تا برای تقویت موضع خود درخصوص عملیات گسترده، دیدگاه های خود را با برادران علی شمخانی (قائم مقام فرمانده کل سپاه) و محسن رفیق دوست (وزیر سپاه پاسداران) - که قرار بود به جنوب سفر کنند - در میان بگذارند، اما سفر آنان به تعویق افتاد و قبل از اینکه بتوانند مواضع خود را با همراهی آنان تقویت کنند، به درخواست فرمانده کل سپاه، مقرر شد شامگاه امروز در جلسه ای دیدگاه های خود را بیان کنند.(2)

ص: 112

1

در جلسه شامگاه امروز قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران (قرارگاه خاتم الانبیای سپاه) که با حضور فرماندهان و مسئولان نیروی زمینی و فرمانده کل سپاه پاسداران در ساعت 18:45 تشکیل شد اوضاع کنونی جنگ، مشکلات موجود و چگونگی ادامه آن بررسی و پیشنهادهای گوناگون مطرح گردید، اما به تصمیم گیری قطعی نینجامید و تصمیم گیری به روزهای بعد موکول شد.

گزارش راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه مرکزی سپاه از این جلسه (با کمی تلخیص) چنین است:

در این جلسه ابتدا رحیم صفوی جمع بندی مباحثی را که بیش از دو روز طول کشیده بود، خطاب به محسن رضایی چنین بیان کرد: «بعد از بدر آمدید تهران و خود شما و مجموع برادران در خردادماه کار کردند، صحبت کردیم و مطرح شد که ما از این استراتژی "جنگ کوتاه مدت" و از اجرای یک عملیات و اجرای عملیات هایی که آینده اش روشن نیست، پرهیز کنیم و دیگر تسلیم جو نشویم... ولی الآن باز داریم تسلیم می شویم که این تسلیم شدن ما ضررهایی دارد.

ما آن موقع رفتیم صحبت کردیم که توان نداریم و اصلی ترین عامل (توان) را مطرح کردیم، و هرگونه عملیات بزرگ و مهم را قطعاً مواجه با شکست می دیدیم، الآن هم می گوییم که اجرای هر عملیات مهم و بزرگی که خارج از توان ما باشد ما قطعاً با شکست مواجه می شویم... ما با این 100 گردان نمی توانیم غافلگیری را رعایت کنیم. اگر 100 گردان دیگر داشتیم و در جای دیگر عملیات فریب انجام می دادیم، شاید می توانستیم.

ما می گوییم که دشمن با توانی که دارد می تواند عملیات را تا یک ماه استمرار دهد؛ درمقابل، ما با این توانی که داریم فقط ممکن است 5 تا 7 روز بجنگیم. توان دشمن را هم ازنظر نیرو و هم ازنظر تجهیزات، آتش و... می گوییم.

ما قادر نیستیم مسائل مختلف جبهه و جنگ را هماهنگ کنیم؛ این هماهنگی به عهده ما نیست به دلیل اینکه تمام مسائل کشور به ما مربوط نمی شود. ارگان ها و سازمان های مختلفی در جنگ هستند، ما مجبوریم به نیروی دریایی بگوییم؛ ما مجبوریم به نیروی هوایی بگوییم؛ ما مجبوریم به سازمان های دیگر مراجعه کنیم و اینها عامل ازبین رفتن غافلگیری است. مسئله هماهنگی در جنگ وظیفه فرماندهی کل جنگ است و چون فرماندهی در جنگ نیست این عدم هماهنگی در پیشرفت مسائل یکی از علل عدم موفقیت ماست.

پیشنهاد اجرای عملیات در فاو پیشنهادی بود که از موضع ناچاری مطرح شد... و به اندازه کافی در آن تأمل نشده بود.

نتیجه اینکه در جنوب با این توانی که داریم قادر به اجرای عملیات مهم نیستیم و درصورت اجرا، قطعاً بعد از چند روز مواجه با شکست می شویم. پیشنهاد ما برای استمرار عملیات و استمرار جنگ، عملیات محدود است، تا به دست آوردن یک توانی که بتوانیم عملیاتی مهم و گسترده انجام دهیم.»

ص: 113

رحیم صفوی درمورد چگونگی پیگیری عملیات محدود هم زمان با عملیات اصلی (در منطقه فاو)، در جواب سؤالات و پیشنهاد های قبلی محسن رضایی گفت:

«ما نمی توانیم سپاه را دو تکه کنیم، یا سپاه باید با تمام توانش برود به دنبال عملیات محدود، یا با تمام توانش برود دنبال عملیات دیگر... ما قادریم یا عملیات های محدود را با تمام توان برویم دنبالش یا اینکه در منطقه ای متناسب با توان عملیات بزرگ انجام دهیم. پیشنهاد شما نشدنی است، سپاه و توان فعلی را نمی شود جدا و دو تکه کرد، یا عملیات محدود یا عملیات فدک (منطقه فاو)، باید یکی را انتخاب کنیم.»

در زمان صحبت برادر رحیم، برادر محسن کاملاً سکوت کرده و گوش می داد. پس از سخنان او و پیشنهاد عملیات محدود به عنوان مشی ادامه جنگ، برادر محسن پرسید: «شما روی عملیات های محدود کار کرده اید؟ یا چقدر وقت می خواهد برای کار؟»

رحیم صفوی: با درنظرگرفتن تمام توان سپاه؟

محسن رضایی: شما تمام سپاه را فرض بگیرید.

رحیم صفوی: بله، ما کار کرده ایم ولی دو هفته دیگر هم وقت نیاز است تا بیشتر کار کنیم.

در ادامه، مناطق موردنظر برای عملیات محدود مطرح شد، ازجمله جزیره ام الرصاص. محسن رضایی به این پیشنهاد، تصرف جزیره بوارین و دو جزیره کوچک دیگر در امتداد شمالی ام الرصاص را اضافه کرده و از برادران خواست دراین باره فکر کنند.(1)

راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه مرکزی سپاه در ادامه گزارش خود از این جلسه افزوده است: «رفتار برادر محسن نشان می دهد که وی تمایلی به عملیات در غرب ندارد و بر حضور یگان های اصلی سپاه در منطقه جنوب تأکید دارد، برای همین وی با پیشنهاد عملیات در ارتفاعات قلاویزان مخالفت کرد و علاوه بر تأکید بر آماده سازی عملیات محدود در منطقه ام الرصاص دربرابر پیشنهاد عملیات در محور چزابه (پاسگاه معلق)، از مسئولان نیروی زمینی سپاه خواست که این طرح را نیز پیگیری کنند. به هرحال، این جلسه پایان یافت درحالی که درباره عملیات های آتی تصمیم مشخصی گرفته نشده بود. برادر رحیم بعد از این جلسه گفت که برای من مثل روز روشن است که برادر محسن تصمیم خود را گرفته و در منطقه فاو عملیات اجرا خواهد شد.

برادر رشید نیز می گفت که برادر محسن قضیه را لوث کرد و گفت اگر حرف جدیدی دارید بگویید. در آخر هم گفت بروید فردا جوابتان را خواهم داد و می گویم که چه باید بکنید.

از سوی دیگر، برادر رحیم بعد از جلسه از برادر پیشبهار (مسئول معاونت اطلاعات و عملیات نیروی زمینی سپاه) خواست که اخبار و اطلاعات وضعیت دشمن و تحرکات یگان های عراقی را، به خصوص تغییراتی را که در 45 روز اخیر رخ داده است، تهیه کند.

با پایان یافتن این جلسه حرف ها، پیشنهادها و نظرها کم وبیش بیان شده بود و از این پس همه در

ص: 114

انتظار تصمیم گیری برادر محسن بودند. وی نیز ظاهراً به نتیجه و تصمیم قطعی نرسیده بود و روزهای متوالی با قدم زدن در محوطه قرارگاه و گاهی مشورت های کوتاه، درحال تفکر بود. چنین رفتارهایی نشانه حادبودن مسئله و دشواری تصمیم گیری بود. از یک سو فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران با احساس تعهد شدید درمورد سرنوشت جنگ، بر اصلاح شیوه های فعلی تأکید داشتند، و از سوی دیگر محسن رضایی در سمت فرمانده کل سپاه پاسداران که مجموعه زیر امرش باید تحت مسئولیت وی بار اصلی جنگ را به دوش بکشد، توأم با واقعیاتی که در جلسات امروز و روزهای گذشته مطرح شد، در تصمیم گیری برای چگونگی ادامه جنگ و عملیات ها، باید مسائل متعدد دیگری را در نظر می گرفت، (1) مسائلی که تصمیم گیری را بسیار دشوار کرده بود.»(2)

1

زمان بندی و برنامه های اعزام کاروان های کربلا به جبهه های نبرد، در جلسه امروز ستاد مرکزی سپاه پاسداران مشخص گردید. مقرر شد که ثبت نام نیروها از 25 آبان تا 3 آذر انجام شود و نیروها در 5 آذر 1364 سازماندهی شوند. نیروهایی که به طور مستقیم از استان ها به مراکز آموزشی جبهه اعزام می شوند، در 6 آذر 1364 اعزام خواهند شد و نیروهایی که از تهران اعزام می شوند، در روز 9 آذر 1364 از تهران به سوی جبهه ها حرکت خواهند کرد.

در این جلسه همچنین جزئیات حرکت نیروهای اعزامی از قم به تهران و از تهران به سوی جبهه ها به طور مشروح مشخص و مقرر گردید تبلیغات گسترده ای دراین باره انجام شود و شروع حرکت با تجمع در منزل آیت الله منتظری و با سخنرانی ایشان آغاز شود. سپس با بدرقه مردم قم، نیروها، پیاده به سوی تهران حرکت کنند و در شهرری مورداستقبال مقامات و مردم قرار گیرند و مراسم دعای کمیل در شهرری برگزار گردد. صبح جمعه نیز عازم مراسم نمازجمعه تهران شوند و درصورت امکان رزمندگان با امام ملاقات کنند و سپس عازم جبهه ها شوند.(3)

ص: 115

1

در تلاش برای تأمین نیروی موردنیاز عملیات آتی، امروز هزاران تن از رزمندگان استان های تهران، خوزستان، خراسان و مازندران، عازم جبهه های نبرد شدند. همچنین گروهی از اسیران تواب عراقی تقاضای عزیمت به جبهه ها را کردند.

1. روزنامه کیهان گزارش داد: «بیش از دو هزار تن از رزمندگان اسلام و منادیان توحید - که قبلاً بارها در جبهه های نبرد حضور پیدا کرده و از تجربیات والای رزمی برخوردار هستند - بعدازظهر یکشنبه (19/8/1364) پس از مراسمی ویژه در پادگان ولی عصر(ع) تهران، به جبهه های نبرد نور علیه ظلمت اعزام شدند. این گروه از رزمندگان اسلام عضو بسیج کارگری و بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقه یک ثار الله هستند و قبلاً نیز در جبهه های نبرد حضور داشته و در عملیات های متعدد کارایی خود را نشان داده اند. این رزمندگان اخیراً طی سمینارها و برنامه های توجیهی، با آخرین تاکتیک های جنگی نیز آشنایی کامل پیدا کرده اند. براساس این گزارش، همچنین 500 تن از کارکنان سازمان صنایع دفاع نیز عازم جبهه های نور شدند.»(1)

تصویر

امروز گروه کثیری از رزمندگان استان های خوزستان، خراسان و مازندران با سردادن شعارهای "جنگ، جنگ تا پیروزی"، "خلیج فارس ایران محل دفن ریگان" و عبور از میان بدرقه کنندگان، راهی جبهه های نبرد شدند.(2)

ص: 116

3. در زمان دیدار حجت الاسلام سیدمحمود هاشمی رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، با اسیران تواب عراقی مقیم یکی از اردوگاه های اسیران در خوزستان، گروه کثیری از اسیران با تسلیم طوماری - که آن را با خون خود امضا کرده بودند - خواستار عزیمت به جبهه های نبرد شدند. خبرگزاری جمهوری اسلامی در ادامه این گزارش آورده است: «اسرای عراقی در طومار خونین خود ضمن پشتیبانی از جمهوری اسلامی و ابراز انزجار از رژیم صهیونیستی صدام، از واحد بسیج مجلس اعلا خواستند تا ترتیب عزیمت آنان به جبهه ها داده شود.» بنا بر این گزارش، حجت الاسلام سیدمحمود هاشمی در این بازدید ضمن سپاسگزاری از حسن نیت اسرای تواب عراقی، خاطر نشان کرد که درخواست آنان را با مسئولان جمهوری اسلامی ایران در میان خواهد گذاشت.(1)

1

در جلسه امروز مجلس شورای اسلامی دو تن از نمایندگان قبل از دستور سخنانی بیان کردند. عباس دوزدوزانی نماینده مردم تهران، در سخنان قبل از دستور به موضوع جنگ، مدیریت جنگ، تخصیص بودجه جنگی، فرهنگ سازی جنگ و سیاست خارجی پرداخت و گفت: «دررابطه با جنگ که تا پایان پیروزمندانه اش مسئله اصلی و اول است به جای آنکه در آستانه هر عملیاتی وعده حمله نهایی تبلیغ گردیده و ذهنیت سبک گرفتن جنگ در مردم به وجود آید، [باید] نسبت به رفع اشکالات و ترمیم ضعف های گذشته در استراتژی، تاکتیک، لجستیک، تدابیر و مدیریت ها، تشویق و تنبیه به موقع و بسیج و آموزش نیروها و هماهنگی و بهره گیری از کلیه دستگاه ها و امکانات مادی و معنوی که در افزودن توان رزمی نیروهای مسلح مؤثرند، اقدام اساسی گردد، تا به فرموده امام اگر جنگ بیست سال هم طول بکشد، ایستادگی ها خدشه برندارد. این هشدار جدی حزب الله است که ما نیروی رزمنده و تجهیزات لازم برای رزمی پیروز داریم و هرگونه اهمال - درحد اختیارات قانونی - مستوجب مؤاخذه است. از سوی دیگر، عدم محوریت جنگ در کل سیاست گذاری، برنامه ریزی و بودجه نویسی کشور، در سال ششم جنگ غیرقابل اغماض است.

دولت امروز موظف است که عمده همّتش را به جنگ اختصاص داده، قریب به اتفاق پروژه های عمرانی را نیز دراین رابطه طرح نماید. دولت باید ذهنیت لازم را به منظور طی [کردن] و تحمل [کردن] مراحل قابل پیش بینی براساس استراتژی صحیح و کامل عیار جنگ ایجاد و فرهنگ زندگی جنگی را در سطوح اقشار جامعه اشاعه دهد. وضعیت کیفی جبهه ها و حالات معنوی جان برکفان و قناعت آن عزیزان را به زندگی عادی مردم تسری دهد و از زمینه های فداکاری و وفاداری عموم به جمهوری و انقلاب اسلامی بهره گیرد.»

آقای دوزدوزانی افزود: «دررابطه با مطالبی که اخیراً برخی ناطقین قبل از دستور مطرح نموده و مدعی و متوقع شده اند، اسناد روشنگر صداقت یا عدم صداقت در تمسک به قول حضرت امام و یا ابراز ارادت به معظم له را به اقتضای ضرورت بیشتری موکول نموده، همین قدر

ص: 117

می گویم که آقایان یک بار دیگر فرمایش امام را بشنوند که اگر رأی مخالف دادید، دیگر کارشکنی نکنید و الا ناچار باید جلویش گرفته شود. به هوش باشید که مردم به قول حضرت امام مواظب اند، مطلع اند، شناسایی می کنند، سکوت نمی کنند و عکس العمل نشان می دهند.»

وی در ادامه گفت: «دررابطه با سیاست خارجی حق مطلب این است که نه سیاست گذاری جامع الاطراف استراتژیک داشته ایم و نه سفارتخانه ها و نمایندگی های ما در معرفی انقلابشان و شأن و ارزش ها و ابهت جمهوری اسلامی موفق بوده اند. حرکت سیاسی خارجی ما چیزی نبوده است که زمینه ها و سمپاتی های بسیار قوی از دور و نزدیک را مورد استفاده قرار داده و درحد پایینی هم حقانیت ما را نشان داده باشد. من در عین ارادت به شخص دکتر ولایتی، هشدار می دهم که مشاورین و تیم های سیاست گذار باید از مؤمنین به تحقق و حقانیت انقلاب بوده، واجد سوابق روشن انقلابی، شعور سیاسی بالا، قدرت تدبیر، آگاهی به قطب ها و مدارها و گردش کار سیاسی جهان باشند و ذی حق بودن مردم ما را در نثار مرگ بر دشمنان با کمال تفاهم و با تکیه بر جمال و کمال انقلاب اسلامی تفهیم نمایند و به قول معروف به رخ آنها کشیده شود که ملت و مملکت ما در گذشته مستقیم و غیرمستقیم به وسیله بعضی ها غارت شده است که امروز ملت باید استیفای حق کند و آنها به شرط اینکه حق ملت ما را برگردانند، معتبر خواهند بود. حتی امریکا هم اگر آدم شود خوشایند ماست، چه برسد به دیگران.

نکته آخر دررابطه با درخواست مردم تهران و شهرستان ها است که می خواهند نمایندگانشان در نمازهای جمعه قبل از خطبه ها، یا بین الصلاتین با آنان سخن بگویند.»(1)

دومین سخنران پیش از دستور جلسه امروز مجلس شورای اسلامی، داوود الموسوی دامغانی نماینده مردم رامهرمز، رامشیر و هفتگل بود که سخنان خود را به وحدت و همدلی مسئولان، برخورد سه قوه با فساد اداری و... اختصاص داد و گفت: «این روزها بحمد الله با رهنمود حضرت امام همچنان که پیامبر ما تفرقه را به وحدت برگردانید، امت ما بار دیگر توانست در راستای اسلام، صراط مستقیم اسلام حرکت بکند و دولتی که زمزمه هماهنگی و هم آوایی به مشام رسید و شنیده شد، روی کار بیاورد که در اینجا باید تذکر داد به دولت و به همه مسئولان اگر امروز صحبت از هماهنگی و همدلی هست - که الحمدلله مشهود است - شما نمی توانید این هماهنگی و همدلی را آن چنان پی ریزی بکنید مگر اینکه بتوانید بازمانده هایی از طاغوت را از درون این تشکیلات جمهوری اسلامی شناسایی بکنید و بیرون بریزید. ... مردم از نا به سامانی ها در ادارات و کارشکنی در ادارات و فساد اداری می نالند. انقلاب اداری که همیشه وعده اش داده شده این انقلاب اداری چه موقع باید بشود؟ این انقلاب اداری امروز روز او هست و دولت و مجلس و خصوصاً قوه قضاییه که این روزها بحمدا لله با مدیریت و تدبیر دادستان کل انقلاب - که پیش بینی می شد با آمدن ایشان چنین وضعی پیش بیاید و تغییر وضعی که دبیرکل شورای عالی قضایی داده است - امید است که ان شاء الله روند حرکت انقلاب خصوصاً در شورای عالی قضایی تغییر بکند.»(2)

ص: 118

1

درحالی که منابع دیپلماتیک یونان روز گذشته از همکاری ایران برای انتقال نفتکش "کاناریا" به سیری و تخلیه نفت خام آن خبر داده بودند، روزنامه های یونانی امروز ایران را متهم کردند که این نفتکش را مجبور کرده است مسیر خود را تغییر دهد. خبرگزاری جمهوری اسلامی از آتن گزارش داد: «روزنامه پرتیراژ آتنوس (ملت) نوشته است: ناوهای جنگی ایران نفتکش کاناریا را که هفته گذشته هدف موشک اگزوسه عراق قرار گرفته بود، مجبور کردند تغییر مسیر بدهد که این اقدام احتمالاً به تیرگی روابط ایران و یونان منتهی خواهد شد. این روزنامه می نویسد: پس از اصابت موشک به کاناریا یک قایق اطفاء حریق به کمک آن شتافت و سپس نفتکش آسیب دیده به سمت دوبی یدک کشیده می شد که یک کشتی جنگی ایرانی به آنها نزدیک شده و به هر دو کشتی دستور داد که مسیر خود را تغییر دهند. ولی آنها از این دستور سرپیچی کردند و ایرانی ها نیز شروع به گشودن آتش به سمت آنها نمودند... به نوشته این روزنامه، ایرانی ها تهدید کردند که درصورت خودداری این کشتی از [اجرای] دستورات آنان، هواپیماهای جنگی برای غرق کردن می فرستند.

به نوشته روزنامه آتنوس، وزارت بازرگانی یونان از وزارت خارجه این کشور خواسته است که این مسئله را ازطریق دیپلماتیک پیگیری کرده و تصمیم مناسب را برای تضمین امنیت سرنشینان کشتی های یونان اتخاذ نماید.»(1)

2

مجمع عمومی سازمان ملل از شورای امنیت این سازمان خواست تا در موارد بحران و جنگ با برنامه ها و راهکارهای مناسب، ازجمله تعیین نمایندگان سازمان ملل، به سرعت برای حل وفصل مناقشات بین کشورها از راه های صلح آمیز، اقدام کند.

به گزارش سازمان خبرگزاری های آسیایی (آوانا) به نقل از خبرگزاری هندی پی.تی.آی، این توصیه مجمع عمومی به شورای امنیت به موجب قطعنامه ای است که کشور رومانی مطرح کرده است و در آن از کشورهای درحال جنگ به طور رسمی قطع عملیات مسلحانه و حل وفصل مناقشات خود ازطریق مذاکره درخواست شده است.

این قطعنامه روز جمعه (17 آبان 1364) در پایان مناظره کوتاه نمایندگان ایران و عراق بر سر اینکه چه کسی مسئول آغاز جنگ پنج ساله خلیج فارس بوده است، که به درگیری لفظی کشید، بدون رأی گیری به تصویب رسید. به گزارش آوانا، امیر زمانیان سرپرست هیئت ایرانی عقیده داشت که این جنگ تجاوزکارانه به ایران تحمیل شده است. وی گفت: حل وفصل صلح آمیز این درگیری "ایده ای جاه طلبانه" است که پس از یک جنگ تجاوزکارانه، معنی نمی دهد.

علی سمیدا نماینده عراق، دراین باره گفت: جنگ خلیج فارس نتیجه آرزوی ایران به تسلط بر منطقه و نیز توسعه طلبی این کشور می باشد.

ص: 119

سلیم شروانی سرپرست هیئت هند، ضمن استقبال از ابتکار رومانی در سخنانی خطاب به مجمع عمومی گفت: تأیید دوباره کشورهای عضو سازمان مبنی بر تعهد آنها درقبال اهداف و اصول منشور سازمان ملل، کمک بزرگی به شرایط صلح و امنیت می نماید.(1)

1

اتحادیه عرب از امریکا خواست که در مذاکرات سران امریکا و شوروی، پیشنهاد قطعنامه ای (در شورای امنیت) حاوی درخواست آتش بس بین ایران و عراق، تعیین زمانی برای آغاز مذاکرات صلح و تنبیه طرفی که رأی شورای امنیت را نپذیرد، گنجانده شود.

به نوشته نشریه وزارت امور خارجه ایران، در ملاقاتی که اخیراً هفت عضو اتحادیه عرب با شولتز وزیر خارجه امریکا داشته اند، این اعضای اتحادیه عرب درخواست کرده اند که موضوع پیشنهاد قطعنامه ای حاوی مطالب زیر در مذاکرات سران دو ابرقدرت در اجلاس آتی در ژنو گنجانده شود:

1. درخواست آتش بس بین ایران و عراق.

2. تعیین زمان معینی برای مذاکرات سیاسی درباره استقرار صلح.

3. تشکیل مجدد جلسه شورای امنیت پس از انقضای مهلت مقرر در بند2 و تصمیم گیری درباره تنبیه طرفی که رأی شورای امنیت را نپذیرفته است.

هفت عضو اتحادیه عرب تصریح کرده اند که این تنبیه می تواند سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی باشد.(2)

2

ازجمله برنامه های سیاست خارجی انگلیس یافتن راه حلی برای جنگ ایران و عراق و رفع اختلافات اعراب و اسرائیل اعلام شد. صدراعظم پیشین آلمان نیز تأکید کرد که کانون های بحرانی خلیج فارس و خاورمیانه خطراتی بیش از مسابقه تسلیحاتی دارند.

نشریه وزارت امور خارجه ایران دراین باره نوشته است: «در مراسم افتتاحیه رسمی پارلمان انگلیس که ملکه الیزابت دوم سیاست خارجی دولت تاچر را قرائت می کرد، گفت: دولت درصدد یافتن راه حل هایی برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق و برطرف کردن اختلافات اعراب و اسرائیل می باشد.»

این منبع افزوده است: «انگلیسی ها سعی فراوان در میانجیگری و پیدا کردن راه حلی برای جنگ ایران و عراق دارند. برای نیل به این هدف بارها ازجانب مقامات انگلیسی درخواست ملاقات وزیر خارجه انگلیس با وزیر خارجه ایران شده است تا وزیران خارجه دو کشور درخصوص جنگ تحمیلی مذاکراتی داشته باشند.

همچنین انگلیسی ها در ملاقات های مختلف ضمن اعلام بی طرفی، سعی در القای نظرات خود مبنی بر عدم پیروزی طرفین در جنگ نموده و اظهار کرده اند که قدرت های بزرگ خواهان حفظ منافع خود در منطقه و ایجاد تعادل در جنگ می باشند.»(3)

ص: 120

از سوی دیگر، یونایتدپرس گزارش داد: «ویلی برانت صدراعظم پیشین آلمان غربی که در پراگ پایتخت چکسلواکی به سر می برد، امروز گفت: کشورهای جهان به رغم داشتن سیستم های اجتماعی گوناگون باید دست به دست یکدیگر داده و مانع بروز جنگ جهانی سوم شوند. وی به خبرنگاران گفت: کانون های بحرانی جهان مانند "خلیج فارس" و "خاورمیانه" به مراتب خطرات بیشتری از مسابقه تسلیحاتی به همراه دارد. اروپا و تمام طرف های درگیر باید تلاش کنند تا راه حلی برای مسائل پیدا شود.»(1)

1

درپی اتخاذ سیاست جدید شورای همکاری خلیج فارس در رفتار با ایران و فعال شدن یوسف بن علوی وزیر مشاور در امور خارجی عمان، امروز اخبار ضدونقیضی درباره سفر وی به ایران و عراق و گزارش هایی درمورد میانجیگری و تلاش برای صلح منتشر شد.

به گزارش رادیو امریکا: «وزیر خارجه کشور عمان امروز برای مذاکره با رهبران جمهوری اسلامی وارد تهران می شود. این سفر بخشی از تلاش شورای همکاری خلیج [فارس] برای پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق توصیف شده است.»(2)

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز به نقل از رادیو میدل آن متعلق به حکومت مراکش، گزارش داد: «ازنظر تحلیل گران منطقه سفر وزیر خارجه عمان به ایران آغاز گامی ازسوی سلطان نشین عمان به سوی تهران در چارچوب میانجیگری شورای همکاری خلیج فارس جهت یافتن راه حلی برای جنگ خلیج فارس می باشد.

این رادیو به نقل از منابع رسمی مسقط افزود: وزیر امور خارجه سلطان نشین عمان قرار است موضع سران کشورهای عضو شورای همکاری را درمورد جنگ عراق و ایران به مسئولین ایرانی ابلاغ کند.»(3)

خبرگزاری جمهوری اسلامی همچنین گزارش داد: «اکثر روزنامه های امارات به خبر سفر العلوی به تهران اهمیت زیادی داده و نوشتند: وی در ادامه تماس ها و تلاش های جاری شورای همکاری جهت خاتمه دادن به جنگ عراق و ایران راهی تهران خواهد شد. در دنباله این خبر آمده است: سفیر رژیم عراق در کویت روز گذشته اعلام کرد که طی چند روز گذشته تماس هایی در سطح بالا میان کشورهای منطقه به منظور خاتمه دادن به جنگ عراق و ایران از راه های مسالمت آمیز جریان داشته است.»(4)

خبرگزاری رسمی قطر، رادیو کویت و رادیو مونت کارلو نیز اخبار مشابهی را گزارش کردند.(5)

برخلاف گزارش های مذکور، خبرگزاری یونایتدپرس اعلام کرد: «یوسف بن علوی به منظور آغاز یک تلاش جدید ازسوی شورای همکاری خلیج فارس برای پایان دادن به جنگ پنج ساله عراق با ایران، فردا عازم بغداد می شود. وی قرار است بعداً رهسپار تهران شود.»

ص: 121

خبرگزاری خلیج نیز امروز گزارش داد: «سفر علوی به بغداد چارچوب تلاش های شورای همکاری خلیج [فارس] جهت پایان دادن به جنگ ایران و عراق در پایان ششمین اجلاس سران شورای همکاری صورت می گیرد.»

این خبرگزاری به نقل از یک مقام وزارت خارجه عمان افزوده است: «علوی همچنین در تاریخی که بعداً مشخص خواهد شد دیدار مشابهی نیز از تهران خواهد داشت. روابط ایران با شورای همکاری خلیج [فارس] که ازسوی تهران متهم به پرداخت کمک هایی بیش از 30 میلیارد دلار و کمک های غیرمستقیم دیگر به صدام حسین است، تیره می باشد.»(1)

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز گزارش داد: «درپی موج تبلیغاتی خبرگزاری های خارجی و رادیوهای بیگانه مبنی بر سفر قریب الوقوع وزیر خارجه عمان به تهران، در تماسی با یکی از مسئولین وزارت امور خارجه کشورمان کسب اطلاع شد تاکنون تماسی ازسوی دولت عمان برای تهیه مقدمات چنین سفری صورت نگرفته است.»(2)

1

اجلاس هفته گذشته سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در مسقط، پیامدها و بازتاب های گسترده ای در رسانه ها داشته است که همچنان ادامه دارد:

رادیو کویت در گزارشی از این اجلاس و بیان اینکه کشورهای شورای همکاری آمادگی خود را برای پایان دادن به جنگ و بازگرداندن صلح و امنیت به منطقه اعلام کرده اند، ضمن اشاره به سفر آتی یوسف بن علوی وزیر مشاور امور خارجی عمان، به ایران اعلام کرد: «در همین حال رادیو تهران گزارش داده که علی اکبر ولایتی وزیر خارجه ایران روز گذشته پیامی ازسوی وزیر خارجه عربستان سعودی دریافت کرد. این جنب وجوش در منطقه خلیج فارس به منزله تأکید تازه ای بر آمادگی کشورهای شورای همکاری در دست زدن به نقش پرفعالیتی برای سرد کردن زمینه و کاهش تشنج می باشد و شاید فعالیت های کویت، مسقط و ریاض، فرصت های جدی برای پیشرفت و پیروزی فراهم ساخته تا نرمش بیشتری به دست آمده و خونریزی پایان گرفته و جنگ میان عراق و ایران پایان پذیرد. کشورهای عضو شورای همکاری در فعالیت های سیاسی و تماس های دیپلماتیک خود به جنگ عراق و ایران اهمیت فراوان می دهند چون این جنگ به منزله نقطه تمرکز کوشش های به عمل آمده برای دستیابی به ثبات و امنیت در خلیج فارس می باشد.»(3)

رادیو مونت کارلو نیز اعلام کرد: «یوسف العلوی اخیراً اظهار داشته، سلطان نشین عمان در خلال مباحثات اخیر سران خلیج روش معتدلی درمورد ایران داشته و به منزله نگهبان عرب تنگه هرمز به شمار می رود. وی ابراز امیدواری کرده که مشکل جنگ با روحی بیدار و روشی سازنده حل شود.»(4)

همچنین خبرگزاری آلمان ادعا کرد: «ایران از چیزی که از آن به عنوان تغییر سیاست کشورهای

ص: 122

عضو شورای همکاری خلیج فارس تعبیر می کند، به ویژه حذف بیانیه های متداول در حمایت از عراق، از بیانیه نهایی کنفرانس سران شش کشور عضو شورای همکاری، به گرمی ستایش کرده است.»(1)

از سوی دیگر روزنامه الخلیج چاپ امارات با درج مقاله ای، شورای همکاری خلیج فارس را به عنوان بهترین گزینه برای میانجیگری در جنگ معرفی کرده است. الخلیج نوشته است: «برای هرگونه اقدام میانجیگری درجهت خاتمه جنگ عراق و ایران، شرایط لازم قبلاً باید آماده شود و فضای مساعدی که موقعیت اقدام و ابتکار را تضمین کند، فراهم گردد.» به نوشته این روزنامه، شورای همکاری به چند دلیل نسبت به دیگر میانجی های منطقه ای و بین المللی فرصت بهتری برای مبادرت به ابتکار میانجیگری دراختیار دارد، زیرا: اولاً امنیت در خلیج فارس تفکیک پذیر نیست و اعضای شورا در برطرف کردن بزرگ ترین تهدید علیه امنیت و ثباتشان یعنی ادامه این جنگ نفع مستقیم دارند. ثانیاً اعضای شورا در موقعیتی قرار دارند که می توانند از حمایت عربی برای ابتکار میانجیگری خود برخوردار باشند، چراکه شورا در اتحادیه عرب دارای وزن و اعتبار خاصی است.» الخلیج افزوده است: «به هرحال ما معتقد نیستیم که اعضای شورا بدون آنکه به داشتن فرصت مناسب و مساعد برای موفقیت حرکت خود اطمینان داشته باشند، ابتکار خود را آغاز خواهند کرد. مردم عرب و عراق در خلیج فارس ناگزیر به همزیستی و زندگی با برادران مذهبی شان یعنی مردم ایران هستند و تاریخ و جغرافی نیز چنین چیزی را حکم می کند.»(2)

دراین حال، ژنرال عبدالرحمن سوارالذهب رئیس شورای نظامی موقت سودان در گفت وگویی مطبوعاتی که امروز در کویت منتشر شد، آمادگی کشورش را برای میانجیگری در جنگ عراق و ایران ابراز داشت و خاطرنشان کرد اعاده روابط دیپلماتیک میان خارطوم و تهران بدان معنی نیست که سودان رویاروی عراق قرار گیرد.(3)

1

سفیر عراق در کویت پیام وزیر خارجه عراق را تسلیم وزیر خارجه کویت کرد. به گزارش رادیو کویت: «معاون نخست وزیر و وزیر خارجه کویت پیامی ازسوی همتای عراقی خود دریافت کرد. این پیام را سفیر عراق در دیدار با وزیر خارجه کویت تسلیم وی کرد. وزیر خارجه کویت پس از این دیدار گفت که نتایج ششمین کنفرانس سران شورای همکاری در مسقط، در این دیدار مورد تبادل نظر قرار گرفت.

سفیر عراق تصمیمات این کنفرانس را صحیح و روشن خواند و افزود که این تصمیمات کوشش های به عمل آمده ازسوی کشورهای عضو شورای همکاری جهت پایان دادن به جنگ عراق و ایران از راه های مسالمت آمیز را تحکیم بخشید.»(4)

ص: 123

1

نشریه الموقف العربی چاپ قبرس طی گزارشی مشروح، به طرح کشورهای عربی برای توقف جنگ و دیدگاه وزیر امور خارجه امریکا و دیدگاه های مقامات رسمی ایران درباره جنگ، مداخله امریکا در جنگ، تهدید ایران به بستن تنگه هرمز، مواضع فرانسه در حمایت از عراق و اقدام ایران به خرید سلاح های چینی پرداخته است.

به نوشته این نشریه، «گفته می شود تقاضای اعضای کمیته هفت گانه عربی درمورد طرح کشورهای عرب برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، که به جرج شولتز وزیر امور خارجه امریکا تقدیم گردید، در چارچوب تقاضا باقی ماند و به آن ترتیب اثری داده نشد.

اطلاعات موجود درباره مسائل موردبحث در اجلاس اعضای کمیته هفت گانه عربی با آقای جورج شولتز، حاکی از این است که وزیر امور خارجه امریکا تلاش کرد در طول ملاقات با اعضا فقط موضوع تروریسم که بایستی با آن مبارزه کرد؛ را موردبحث قرار دهد، ولی اعضای کمیته هفت گانه عدم تمایل خود برای بررسی این موضوع را نشان دادند.

سپس شاذلی قلیبی دبیرکل جامعه کشورهای عربی، به نمایندگی ازطرف آنها به ایراد سخن پرداخت و گفت هدفِ اعضای کمیته فقط بحث درباره مسئله جنگ ایران و عراق است و نه موضوع دیگر.

وزیران خارجه عربستان سعودی و عراق با تأیید اظهارات دبیرکل، ضرورت همکاری کشورهای قدرتمند برای پایان دادن به این درگیری را - که علی رغم تلاش های مداوم برای باقی گذاشتن آن در چارچوب فعلی اش به طورقطع گسترش خواهد یافت موردتأکید قرار دادند.

اعضای کمیته هفت گانه عربی طرحی چند ماده ای برای پایان دادن به جنگ ایران - عراق به وزیر خارجه امریکا ارائه دادند تا ایالات متحده هنگام مطرح شدن آن در شورای امنیت، بعد از اجلاس سران امریکا و شوروی که در 19 نوامبر جاری برگزار خواهد شد و مسلماً نتایج موردتوافق رؤسای امریکا و شوروی از این اجلاس به دست خواهد آمد، نظر مثبت خود را ارائه دهد. وزیر خارجه امریکا پس از لحظه ای سکوت گفت: شاید حق با شما باشد این منطقه تنها منطقه ای است که می توان آن را از درگیری نفوذ قدرتمندان به دور نگه داشت!»

به نوشته نشریه الموقف العربی، طرح عربی برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق از چند بند اساسی تشکیل می شود و درباره دعوت شورای امنیت بین المللی برای تشکیل اجلاس ویژه ای به منظور بحث و بررسی درمورد جنگ خلیج [فارس] می باشد.

سپس شورا تصمیمی اتخاذ خواهد کرد مبنی بر انجام دعوت برای متوقف نمودن سریع آتش جنگ و تعیین مدتی که در خلال آن تمامی طرف های ذی ربط برای پایان دادن به درگیری ازطریق انجام مذاکرات مسالمت آمیز تلاش نمایند. آن گاه شورای امنیت بعد از پایان مدت تعیین شده برای برگزاری اجلاس، یک سلسله مجازات های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی را درمورد طرفی که قرارداد را زیر پا می گذارد، مقرر می دارد.

ص: 124

ولی به نظر می رسد این طرح و یا هر طرح دیگر تا زمانی که دیدگاه ایران درباره این مسئله را مدنظر قرار ندهد، موفقیتی به دنبال نخواهد داشت. از آقای محمود نورانی کاردار سفارت ایران در بیروت، سؤال شد که آیا تلاش های تازه ای برای پایان دادن به جنگ خلیج [فارس] صورت گرفته است؟ کاردار سفارت جمهوری اسلامی پاسخ داد: تمام آنهایی که قبلاً به عنوان میانجی قدم به میدان گذاشتند، به طور صریح اعتراف ننمودند که عراق جنگ را آغاز کرده است. بنابراین ما هیچ گونه وساطتی که خواسته ایران دائر بر اعتراف صریح به جنگ افروزی عراق را مدنظر قرار ندهد، قبول نخواهیم کرد و تا زمانی که وساطتی بر این اصل صورت نگیرد و حقوق مشروع جمهوری اسلامی در جنگ را به رسمیت نشناسد، این جنگ تا سقوط رژیم عراق ادامه خواهد یافت. کاردار سفارت ایران افزود: علت اصرار ما بر سقوط رژیم عراق به سؤالی مربوط می شود که آن را مطرح می سازیم و آن این است که: درصورت ابقای رژیم فعلی عراق بر سر قدرت، چه تضمین هایی برای برقراری صلح در منطقه وجود خواهد داشت؟ آیا کسی می تواند عدم تکرار حملات ازسوی این رژیم را بعد از تهیه امکانات رزمی تضمین نماید؟ و بالاخره آیا کسی تضمین خواهد نمود که دیگر کشورهای منطقه در حمله علیه جمهوری اسلامی شرکت نکنند؟

نظر عراق درمورد این تحولات چیست و چه واکنش هایی درقبال این تحولات نشان خواهد داد؟

هنوز پایتخت عراق بر موضع صلح طلبی خود در خلیج [فارس] باقی است. برحسب اظهارات آقای طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق، این کشور در طول پنج سال جنگ چیزی بجز ابراز تمایلات بی شائبه لفظی برای حل مسالمت آمیز اختلافات عراق و ایران ازجانب کشورهای بزرگ مشاهده ننموده است، بی آنکه آنها به اقدامات عملی دراین خصوص متوسل شوند، به همین خاطر عراق طبق اظهارات مقامات این کشور منتظر شنیدن تمایلات کشورهای جهان برای پایان دادن به جنگ نخواهد بود، بلکه جنگ را تا قطع شریان حیاتی اقتصاد ایران ادامه خواهد داد و تنها هدف آن این خواهد بود که ایران را از دستیابی به عواملی که این کشور را در ادامه جنگ یاری می نماید، محروم سازد. این امر چه مفهومی دارد؟

مفهوم آن این است که پایان این جنگ علی رغم ارائه طرح ها و پیشنهادهای متعدد، مشخص نیست، چراکه طرفین درگیر حتی در یک مورد نیز با هم تفاهم ندارند تا بررسی این طرح ها به آسانی صورت گیرد.

بازتاب این امر درزمینه نظامی چگونه است و چه تحولاتی دراین مورد پیش بینی می شود؟ گزارش ها حاکی از این است که عراق به حملات خود علیه جزیره خارک، چاه ها و تأسیسات نفتی ایران، در منطقه حدفاصل بندر بوشهر تا شط العرب [اروندرود] یعنی منطقه شمال شرقی خلیج [فارس] که مهم ترین چاه های نفتی ایران در آن واقع است، ادامه می دهد.»

ص: 125

به نوشته الموقف العربی: «سرهنگ شیرازی فرمانده نیروی زمینی ایران اخطار نمود هرگونه حمله علیه تأسیسات و منابع صدور نفت ایران موجب ازبین رفتن مصالح امریکا در منطقه خلیج [فارس] و بسته شدن تنگه هرمز خواهد بود و افزود: چنانچه عراق به تلاش های خود برای قطع صدور نفت ایران ادامه بدهد، هیچ فردی قادر به حفظ مصالح امریکا در منطقه نخواهد بود و من تردید دارم که ایالات متحده دست به مداخله مستقیمی در جنگ خلیج [فارس] بزند چراکه این چنین اقدامی به مراتب خطرناک تر است.

همچنین هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای ایران نیز در تفسیر موضوع مداخله امریکا گفت: ایالات متحده گمان می کند که با دست زدن به مداخله، آزادی کشتیرانی در تنگه هرمز را تأمین خواهد کرد، ولی چنانچه ایران به بستن تنگه هرمز اقدام کند، امریکا قادر به مداخله نظامی نخواهد بود. از 15 سال قبل تمامی تلاش های این کشور با ناکامی مواجه شده است و حتی ویتنام چنان ضربه ای بر این کشور وارد ساخت که از یک قرن پیش بر آن وارد نشده بود.

بنابراین اگر ایران به موضع مداخله امریکا توجه زیادی نمی نماید، از چه چیزی احساس نگرانی می کند؟ عامل نگرانی ایران همانا موضع دولت فرانسه است که رئیس مجلس شورای ایران آن را به علت اینکه دولت فرانسه سلاح هایی دراختیار عراق می گذارد که تاکنون دراختیار هیچ کشور خارجی نگذاشته است، به عنوان موضع ننگین، موردتوصیف قرار داد و گفت: موضع فرانسه موضع خطرناکی است و جانب داری فرانسوی ها را از عراق در این جنگ به نحوی نشان می دهد. عراق از آن نوع سلاح های دقیق و پیشرفته و نیز بمب های جدیدی استفاده می کند که فرانسه قبلاً دراختیار هیچ کشوری قرار نداده است. سپس سؤال می کند: تحت چه ضوابطی این بمب ها و سلاح ها دراختیار عراق قرار می گیرد؟

مسئله سلاح های پیشرفته تدریجاً بُعد شاخصی در جنگ خلیج [فارس] به خود می گیرد، به گونه ای که عراق و ایران برای دستیابی به مدرن ترین سلاح ها با یکدیگر مسابقه می گذارند. دفتر خبرگزاری فرانسه به نقل از یک منبع موثق در پکن، خبر داد که ایران و چین درخصوص ارسال موشک های زمین به زمین برای نیروهای مسلح ایران توسط چین، دو دوره مذاکره تشکیل دادند و این دفتر یادآور شد که مقامات چینی و ایرانی در ماه های ژوئن و ژوئیه گذشته در سفارت ایران در پکن و در مقر وزارت دفاع چین با هم ملاقات نمودند و در خلال آن شرایط چین برای فروش موشک هایی با برد 130 و 270 کیلومتر به ایران موردبحث واقع شد.

این دو نوع موشک همان موشک های تاکتیکی هستند که با سوخت مایع کار می کنند. شوروی ها این موشک ها را در دهه هفتاد تولید می کردند، ولی چین هنوز هم آنها را تولید می کند، چراکه قدرت تخریبی زیادی دارند و ممکن است دارای کلاه های هسته ای نیز باشند.

سخنگوی وزارت خارجه چین، انجام مذاکراتی بین چین و ایران را برای فروش

ص: 126

موشک های زمین به زمین به ایران، تکذیب نمود و اشاره کرد که این اخبار به هیچ وجه صحت ندارد و با تأکید بر اینکه چین بی طرفی کامل خود در جنگ خلیج فارس را حفظ نموده، گفت: چین امیدوار است که دو طرف اختلافات خود را با انجام مذاکرات مسالمت آمیز برطرف سازند. از طرف دیگر گفته می شود هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای ایران، صریحاً دستیابی ایران به سلاح های چینی را تکذیب نکرد و هنگام دیدارش از پکن در ژوئن گذشته به اظهار این گفته که نمی تواند درباره دستیابی ایران به سلاح های چینی توضیحاتی بدهد، اکتفا نمود. درحالی که یک منبع ایرانی که رفسنجانی را در این سفر همراهی می نمود، قبل از سفر هیئت ایرانی به پکن خاطرنشان ساخت که مسئله فروش سلاح های چینی به ایران ممکن است در خلال دیدار رئیس مجلس شورای ایران از پکن، موردبحث واقع شود.»(1)

1

درحالی که نشست سران دو ابرقدرت امریکا و شوروی (ریگان و گورباچف) هفته آینده در ژنو آغاز خواهد شد، ریچارد نیکسون رئیس جمهوری سابق امریکا، در مقاله ای نوشته است که انقلاب اسلامی رقیب شوروی در کشورهای جهان سوم است و خطری که ابرقدرت ها را تهدید می کند، مراکز بحرانی در جهان است که می تواند به درگیری های نظامی منجر شود.

به گزارش واحد مرکزی خبر: «نیکسون در مقاله ای به مناسبت دیدار قریب الوقوع رهبران امریکا و شوروی نوشته است: شوروی باید از بنیادگرایی اسلامی نگران باشد، نه فقط به این دلیل که یک سوم جمعیت شوروی را مسلمانان تشکیل می دهند، بلکه به این علت که انقلاب اسلامی در حمایت از ملل جهان سوم به رقابت با انقلاب شوروی برخاسته است. وی در بخش دیگری از مقاله خود که در آخرین شماره فصلنامه فارین افرز چاپ شده، یادآور شده که مسابقه تسلیحاتی دو ابرقدرت، خطر درگیری نظامی هسته ای را افزایش نمی دهد، بلکه کانون های بحرانی جهان است که اختلافات سیاسی امریکا و شوروی را افزایش می دهد و اختلافات سیاسی است که موجب بروز درگیری های نظامی است.

نیکسون همچنین پیش بینی کرده است از نقاطی که ممکن است زمینه درگیری نظامی هسته ای بین امریکا و شوروی را فراهم آورد، خاورمیانه و خلیج فارس خواهد بود.»(2)

از سوی دیگر، هفته نامه ساندی تایمز، چاپ لندن به هم گرایی دو ابرقدرت دربرابر امام خمینی و احتمال بروز جنگ سوم جهانی ازسوی کشورهای جهان سوم اشاره کرده و نوشته است: «منطقه خلیج فارس امروز به صورت یکی از مراکز عمده بحران در جهان درآمده ولی بااین همه و باوجود ادامه جنگ ایران و عراق، هیچ خطری که برخورد دو ابرقدرت را سبب شود وجود ندارد، زیرا هم امریکا و هم شوروی در محکوم کردن سیاست های توسعه طلبانه و جنگجویانه رژیم آیت الله خمینی با هم اتفاق نظر دارند. ساندی تایمز افزوده است: تنها احتمال بروز برخورد

ص: 127

در منطقه خلیج فارس بستن تنگه هرمز ازطرف جمهوری اسلامی است که تهران بارها تهدید به آن کرده است؛ ولی باید گفت اولاً حکومت امروز ایران توانایی چنین اقدامی را ندارد و ثانیاً به فرض که بتواند چنین تهدیدی را جامه عمل بپوشاند امریکا با تمام نیرو و برای باز نگه داشتن این آبراه بین المللی وارد عمل خواهد شد و مسکو عکس العمل نشان نخواهد داد.»(1)

1

به گزارش خبرگزاری عراق از بغداد، صدام رئیس جمهور عراق پیامی برای ریگان رئیس جمهوری امریکا فرستاد. این پیام را وزیر خارجه عراق تسلیم سفیر امریکا در بغداد کرد. در این پیام به تحولات اخیر خاورمیانه و موضع عراق درقبال حمله هواپیماهای اسرائیل به مقر ساف در تونس و عکس العمل امریکا درمورد آن، اشاره شده است و حمایت قاطع حکومت عراق از مبارزه فلسطینی ها تحت رهبری سازمان آزادی بخش فلسطین موردتأکید قرار گرفته است.(2)

رادیو کویت درمورد محتویات این پیام گفت که صدام حسین رئیس جمهوری عراق از اظهارات محافل دولتی ایالات متحده امریکا که سازمان آزادی بخش فلسطین را به تروریسم متهم کرده اند، اظهار شگفتی و ناراحتی کرده و گفته است که عراق به هیچ وجه نمی تواند موافقت نماید مبارزات ملت فلسطین یک عمل تروریستی خوانده شود.

رئیس جمهوری عراق در این پیام موضع عراق را درباره تجاوز هوایی اخیر صهیونیست ها - که امریکا آن را تأیید کرد - و نیز تعرض جنگنده های امریکا به هواپیمای مسافربری مصری تشریح کرده است.

در این نامه سازمان آزادی بخش فلسطین به عنوان تنها نماینده قانونی ملت فلسطین خوانده شده و مشکلاتی که امنیت و ثبات فلسطین را تهدید می کند برشمرده شده است. صدام با اشاره به حمله هوایی اخیر اسرائیل به خاک تونس و تقاضا از دولت امریکا برای تجدیدنظر در موضع گیری هایش نسبت به مسئله فلسطین و سازمان آزادی بخش فلسطین بر علاقه مندی عراق به برقراری و ادامه مناسبات میان کشورش و ایالات متحده امریکا براساس همکاری و احترام متقابل تأکید کرده است.(3)

از سوی دیگر یونایتدپرس گزارش داد: خبرگزاری رسمی عراق که خبر ارسال پیام را منتشر کرده، افزوده است: «نامه مزبور در چارچوب تصمیم مشترک اعراب برای تماس با ریگان، پیرامون آخرین تحولات خاورمیانه، ارسال شده است.»(4)

2

گزارش های امروز فعالیت های دیپلماتیک و تجاری عراق: هیئت یوگسلاوی در بغداد، معاملات نفتی و تسلیحاتی با یونان، افزایش صادرات نفت به ژاپن.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از بلگراد: «معاون نخست وزیر یوگسلاوی که در رأس هیئتی در بغداد به سر می برد، امروز به طور جداگانه با طارق عزیز معاون نخست وزیر و وزیرخارجه و

ص: 128

نیز سعدون شاکر وزیر کشور عراق دیدار و گفت وگو کرد. هیئت یوگسلاوی در مذاکرات دوروزه خود با مقامات عراقی درباره جنگ خلیج فارس، روابط دو کشور، فعالیت جنبش عدم تعهد، وضعیت خاورمیانه، فشارهای وارده بر ساف و گسترش همکاری های اقتصادی دو کشور گفت وگو کرد.»(1)

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از آتن، هفته نامه یونانی تورا در شماره اخیر خود نوشته است: «یکی از موضوعاتی که در مذاکرات وزیر بازرگانی یونان و دولت عراق موردبحث قرار گرفت، فروش تولیدات صنایع اسلحه سازی یونان بوده است. اکریتیدیس برای افزایش میزان صادرات یونان به عراق و خریداری محصولات نفتی عراق، هفته گذشته در رأس هیئتی به بغداد رفت. اخبار مربوط به معامله تسلیحات بین دو کشور رسماً اعلام نشده است.»(2)

به نوشته روزنامه اطلاعات: «نماینده سازمان بازرگانی خارجی ژاپن (کازونوری) در بغداد اعلام کرد که ژاپن از راه لوله نفتی جدید "ترانس سعودین" روزانه 150 هزار بشکه نفت خام از عراق وارد می کند. کازونوری به خبرگزاری فرانسه گفت که ژاپن قصد دارد در آینده نزدیک نفت بیشتری از عراق وارد کند. وی ارزش نفت وارداتی ژاپن از عراق را حدود پنج میلیارد دلار تخمین زد و گفت: سال آینده واردات نفت ژاپن از عراق به دو برابر افزایش خواهد یافت.

موازنه بازرگانی عراق با ژاپن در سال 1984، شش میلیارد و هشتصد میلیون دلار کسری داشت. این رقم در شش ماهه اول 1985 به سه میلیارد و سه میلیون دلار رسیده است.»(3)

1

ادامه تلاش کشورهای منطقه خلیج فارس برای افزایش خرید تجهیزات پیشرفته نظامی، هم زمان با افزایش تحرکات دیپلماتیک برای توقف جنگ، نکته ای قابل تأمل است.

یک منبع آگاه داخلی نوشت: «وزارت دفاع امریکا موافقت خود را با فروش 300 فروند موشک از نوع "سایدویندر" به ارزش 22 میلیون دلار به دولت عمان اعلام کرده است. فروش موشک های پیشرفته سایدویندر به دولت عمان درجهت تأمین سیاست امریکا مبنی بر تقویت کشورهای منطقه خلیج فارس در باز نگه داشتن تنگه هرمز و جلوگیری از هرگونه تهدید احتمالی می باشد. دولت عمان موشک های جدید را برای تجهیز جنگنده های جاگوار که اخیراً از انگلیس دریافت کرده است، به کار می برد.

به حضور ناوگان امریکا و انگلیس در منطقه و استقرار مجموعه ای از هواپیماهای جاگوار و تورنادو و موشک های پیشرفته هوابه هوا و بازدیدهای پیاپی مقامات امریکایی و انگلیسی از تنگه هرمز و پایگاه های نظامی عمان، بیانگر اهمیت و توجه غرب به امنیت آبراه خلیج فارس و تنگه هرمز می باشد.»(4)

روزنامه کیهان نیز به نقل از نیویورک تایمز نوشته است: «در هفته گذشته عربستان سعودی برای خرید راکت های برزیلی، قراردادی 300 میلیون دلاری با کمپانی سازنده آن منعقد کرده است.»(5)

نیویورک تایمز می افزاید: «رژیم عراق بزرگ ترین خریدار اسلحه از برزیل می باشد و عربستان، اردن، مصر، الجزایر، مراکش و تونس نیز ازجمله مشتریان بزرگ اسلحه بزریل هستند.»(6)

ص: 129

1

"اگر نفت در خاورمیانه مهم نیست پس چه چیز مهم است" عنوان گزارش مشروحی است به قلم سردبیر نشریه خبری میدل ایست ریپورت چاپ نیویورک، که در شماره اخیر روزنامه واشنگتن پست انتشار یافته است. در این گزارش بحران انرژی موردتوجه قرار گرفته و آثار تغییرات قیمت و تولید نفت در جنگ و در منطقه بررسی شده است. این گزارش امروز از رادیو امریکا پخش شد:

«بحران انرژی دست کم برای یک دوره کوتاه مدت سپری شده است. مجموع تولید نفت در کشورهای حوزه خلیج فارس از سال 1980 تاکنون تقریباً به نصف رسیده است. صرفه جویی در مصرف انرژی، استفاده از منابع جانشین انرژی و افزایش تولید در کشورهای غیراوپک مهم ترین عوامل مؤثر در کاهش جهانی قیمت نفت است. قیمت نفت که زمانی تا سطح بشکه ای 40 دلار افزایش یافته بود و به نظر می رسید سیر صعودی آن پایان ناپذیر است و سخن از قیمت های بشکه ای 60 دلار، 80 دلار، 100 دلار و بیشتر به میان آمده بود، احتمالاً در زمستان امسال به بشکه ای 25 دلار کاهش خواهد یافت.

مسلماً عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی سه کشور خاورمیانه با بیشترین میزان ذخایر نفتی و بیشترین میزان ظرفیت تولید، بازندگان عمده محسوب می شوند.

تأثیر شرایط ناشی از کاهش درآمدهای عربستان سعودی مقدمتاً در سطحی گسترده تر و بیشتر در دیگر کشورهای خاورمیانه احساس خواهد شد، که به استفاده از کمک های مالی ریاض، کمک هایی که الزاماً باید کاهش یابد، عادت کرده اند. هم اینک عربستان سعودی کمک های مالی خود را به عراق از بیش از یک میلیارد دلار در ماه - که سرآغاز آن به سپتامبر 1980 یعنی زمانی بازمی گردد که جنگ ایران و عراق شروع شد - به چهارصد میلیون دلار و کمتر کاهش داده است.

سعودی ها همچنین کمک ها و پرداخت های خود را به اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین کاهش داده اند. کویت نیز پرداخت های خود را به سوریه، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین از 561 میلیون دلار در سال 1984 به 340 میلیون دلار در سال 1985 تنزل داده است. امارات متحده عربی نیز بخشی از کمک های مالی خود را به سوریه و لبنان متوقف ساخته است. متوقف شدن این کمک ها به معنای تغییر و تحولات و دگرگونی های عمده ای است که درمورد جنگ ایران و عراق می تواند به معنای شدت گرفتن جنگ و درمورد اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین می تواند به معنای گام هایی درجهت صلح تلقی شود. هیچ کس خواستار جنگی نامحدود نیست، هرکس در خاورمیانه می داند که اگر عراقِ صدام حسین بخواهد ازطریق بمباران خارک، یعنی مرکز اصلی بارگیری بخش عمده ای از نفت ایران، بن بست موجود را از میان بردارد، ایران ممکن است از روی استیصال به اقدامی

ص: 130

تلافی جویانه متوسل شود. تا زمانی که سعودی ها سالانه بیش از 12 میلیارد دلار به عراق کمک می کردند صدام حسین خویشتن داری می کرد، اما اکنون که قیمت های پایین تر نفت کمک های عربستان سعودی را به سالی 8/4میلیارد دلار و کمتر تنزل داده است، صدام حسین که چیز زیادی برای ساختن ندارد، حملات به خارک را از روز پانزدهم اوت (24 مرداد) تقریباً همه روز کرده است. این حملات بار دیگر زمینه را برای تهدید ایران در توسل به اقداماتی ازقبیل بستن تنگه هرمز با هدف قطع تمامی صادرات نفت از حوزه خلیج فارس به بازارهای نفتی جهان، مساعد ساخته است. بااین حال، چنین تهدیدی این بار به مراتب کمتر از سال 1979 که ظهور آیت الله [امام خمینی] برای آخرین بار موجب افزایش عمده ای در قیمت های نفت شد، غرب را نگران می سازد.»(1)

1

تصویر

در بازتاب سخنان روز گذشته وزیر نفت عربستان، نشریه لیبراسیون چاپ فرانسه امروز نوشت: «تابستان آینده فصل "جنگ قیمت ها" خواهد بود. قیمت نفت خام احتمالاً به زیر هر بشکه 20 دلار سقوط خواهد کرد. این نظری بود که شیخ زکی یمانی وزیر نفت عربستان سعودی و شخصیت پشت پرده اوپک در مصاحبه ای، به روزنامه هرالد تریبیون ابراز کرد. البته شیخ یمانی به سردادن چنین فریادهای هشدارآمیز عادت دارد، تهدیدهایی که به منظور پایان بخشیدن به تقلبات اعضای کارتل درمورد قیمت ها و مقادیر تولید و همچنین تحت تأثیر قراردادن تولیدکنندگان غیرعضو اوپک انجام می گیرد. تاکنون ریاض برای ممانعت از سقوط قیمت ها و رعایت دقیق قیمت های رسمی، از میزان تولید خود کاسته بود، اما امروز نفت خود را به بهای نازل تری می فروشد و میزان تولید خود را نسبت به ماه اوت گذشته به دو برابر افزایش داده است. شبح جنگ قیمت ها هرگز این چنین تهدیدآمیز نبوده است.

احمد زکی یمانی توضیح داد: ما از بر دوش کشیدن چنین باری به تنهایی صرف نظر کرده ایم. از سوی دیگر، وی علناً گفت که عربستان سعودی حتی درصورت سقوط قیمت ها در نظر ندارد از میزان تولید خود بکاهد. تولید عربستان سعودی اکنون به حد سهمیه تعیین شده ازسوی اوپک رسیده است (3/4 میلیون بشکه در روز)، یعنی به میزان دو برابر تولید تابستان گذشته که پایین ترین مقدار تولید طی 20 سال گذشته بود. وی اضافه کرد: ما درحال حاضر خیال تولید بیشتری را نداریم، اما اگر بقیه

ص: 131

اعضای سازمان همچنان سقف تولید را رعایت ننمایند ما هم دیگر خود را از این پس به زحمت نخواهیم انداخت؛ اگر آزادی برای بعضی وجود دارد، باید برای بقیه هم وجود داشته باشد.

از سوی دیگر، آژانس بین المللی انرژی خاطرنشان ساخت که تولید نفت اوپک به علت ذخیره سازی شرکت ها قبل از فصل سرما، تا حد 17 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. چنین افزایشی، بیشتر ناشی از موضع گیری سعودی ها است، اما تجاوز از سقف رسمی تولید سازمان اوپک (16 میلیون بشکه در روز) ناشی از عدم رعایتِ سایر کشورهای عضو است که به تعهدات خود احترام نمی گذارند.

به نوشته نشریه میدل ایست اکونومیک سروی ده کشور از سیزده عضو اوپک طی ماه گذشته از سهمیه خود پا فراتر گذاشته اند؛ ازجمله: عراق، ایران، نیجریه، اکوادور و امارات متحده عربی. این کشور (امارات متحده عربی) علناً نظم سازمان را در آغاز ماه با اظهارات وزیر نفت خود سعید مانع العتیبه زیر پا گذاشته است. سیزده کشور اوپک در هفتم دسامبر آینده (شانزده آذر) در ژنو تشکیل جلسه خواهند داد. یمانی از اینکه کشورهای عضو تعهداتشان را درمورد تولید و قیمت ها محترم بشمارند، تردید خود را پنهان نکرد. ضمناً وی امکان تعیین سهمیه های تولید محدودتر در فصل تابستان را که طی آن مصرف همیشه کاهش می یابد، تکذیب نکرد. در نظر وی تولیدکنندگان غیرعضو اوپک (به ویژه انگلستان، نروژ و شوروی) حاضر نیستند با تقلیل تولید خود، با اوپک همکاری نمایند.

یمانی هشدار داد تابستان 1987 شاید بسیار حیاتی باشد. مشکل می توان سخنان کشوری را که یک چهارم ذخایر نفتی جهان را دراختیار دارد، نادیده گرفت.(1)

1

جرج شولتز وزیر امور خارجه امریکا، برخلاف سخنان روز گذشته سخنگوی کاخ سفید، امروز در مصاحبه ای تلویزیونی تلاش دولت امریکا برای آزادی گروگان های امریکایی در لبنان و تماس با قدرت های ذی نفوذ در لبنان را تأیید کرد.

به گزارش یونایتدپرس از واشنگتن، جرج شولتز گفت: «سوریه، ایران، الجزایر و لبنان ازجمله کشورهایی هستند که امریکا از آنها برای کمک به آزادی گروگان های امریکایی در لبنان کمک خواسته است.»(2)

وی گفت: «ما سعی کرده ایم با همه کس تماس بگیریم و سعی کرده ایم این مطلب را برای کسانی که گروگان ها را دراختیار دارند روشن سازیم که آنان افراد بی گناهی را در اسارت خود دارند و آنان از این راه به اهداف خود نخواهند رسید و ربایندگان را وادار به آزادی این گروگان ها سازیم.» شولتز جزئیاتی را از تلاش های پشت پرده برای آزادی شش امریکایی به هنگام

ص: 132

دفاع از دیپلماسی خاموش دراین زمینه، بیان داشت.(1)

تصویر

شولتز افزود: «تصور می شود اعضای گروه طرف دار ایران جهاد اسلامی، در پس این آدم ربایی ها باشند و گفته می شود که آنها این امریکایی ها را درعوض 17 زندانی که به دلیل حمله به هدف های امریکایی، فرانسوی و کویتی در کشور کویت در بندند، نگاه داشته اند.»(2)

وزیر خارجه امریکا افزود: «درجهت تلاش برای مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با آنها که امریکاییان بی گناه را دراختیار خود دارند، امریکا با حافظ اسد تماس گرفته و ازطریق هرگونه تماس غیرمستقیم که با ایرانی ها داشته است، لبنانی ها را ترغیب کرده و با کسانی که احتمال میانجیگری آنان می رفته، نظیر الجزایر، مذاکره کرده است.» وی گفت: «ما آنچه می توانستیم تصور کنیم انجام داده ایم.»(3)

1

کاردار سفارت فرانسه در ایران به وزارت خارجه احضار شد. وی که در اعتراض به ملاقات مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) با وزیران و مسئولان کشور فرانسه فراخوانده شده بود، در ملاقات با مسئولان وزارت خارجه گفت: اکنون در محافل سیاسی فرانسه بیشتر فهمیده می شود که جمهوری اسلامی ایران اولاً یک تفکر انقلابی حقیقی است به نفع مردم و مستضعفین و نه چنانکه گفته شده یک ارتجاع دینی. شاید آنهایی که در خارج هستند نمی توانند وقایع حقیقی ایران را منعکس نمایند. حزب سوسیالیست فرانسه نسبت به سیاست داخلی، موضع حزبی دارد، ولی نسبت به سیاست خارجی چنین نیست. در آینده نزدیک، انتخابات است و حکومت تغییر می کند. به هرحال در تغییر حکومت مسائل عوض خواهد شد.(4)

ص: 133

ص: 134

3. برای عملیات محدود منطقه ای متکی بر یک عارضه مصنوعی یا طبیعی انتخاب می کنیم.

4. در عملیات محدود می توان غافلگیری را رعایت کرد.

5. عملیات محدود به هماهنگی کمتری نیاز دارد و درحد اختیارات یک فرمانده در صحنه نبرد است.

6. در عملیات محدود، قبل از اینکه دشمن بتواند واکنش نشان بدهد، هدف تثبیت می شود.

7. در عملیات محدود به نیروی کادر خودی آسیب کمتری می رسد و کادرها ورزیده تر می شوند، برعکسِ عملیات های گسترده که کادر بسیاری از دست می دهیم.

منظور از عملیات محدود همان تقسیم بندی خود شماست؛ یعنی نفوذی، گشتی رزمی و محدود درحد سه لشکر.

ممکن است ما ده عملیات گشتی رزمی و نفوذی انجام دهیم و دو عملیات محدود مثل والفجر3 یا والفجر2. نظر من این است که اگر بخواهیم در جنوب خوب بجنگیم، باید 300 گردان داشته باشیم.

سیدعلی حسینی تاش: عملیات محدود را به دو شکل می توان اجرا کرد: یکی اینکه عملیات محدود خط کاری و برنامه ما بشود و به عنوان استراتژی عملیاتی ما انتخاب بشود. دوم اینکه مثل قبل، در کنار بحث عملیات بزرگ، عملیات محدود مطرح شود.

عباس محتاج: واقعیت این است که ما درمورد نیرو ابهام داریم. در بحث هر عملیات وسیع این ابهام مطرح بوده است. عملیات محدود این حسن را دارد که ما را به مقصد نزدیک می کند.

در اینجا محسن رضایی دوباره این سؤال را مطرح کرد که هدف از اجرای عملیات های محدود چیست؟(1) فرماندهان چنین پاسخ دادند:

تصویر

عزیز جعفری: ما ناچاریم، نمی خواهیم که صلح کنیم. غیر از عملیات محدود نمی توانیم کار دیگری کنیم. این تنها راه ادامه جنگ است که به صلح نکشد.

غلامعلی رشید: من یک سؤال دیگر مطرح کنم، یک ارتش چند بار می تواند با تمام توان بجنگد؟ فکر نمی کنم بیش از سه بار، بیش از چهار بار باشد. ما الآن پنج سال متوالی است (که خود شما در آن آماری که جمع بندی می کردیم، می فرمودید که ما 13 بار است) که با تمام توان، مرتب وارد عمل می شویم. دیگر این توان [سپاه] کشش ندارد تا این طور با تمام توان بجنگد. باید یک زمانی بگذرد این توانش را افزایش بدهد تا بتواند دوباره با یک حرکت جدیدی عملیات کند.

مهدی مبلغ: ما به دلیل ضعف ها و کمبود هایی که داریم و نقاط قوتی که دشمن دارد، شیوه عملیات های محدود را اتخاذ کردیم. یکی از ضعف های ما کمبود توان است به لحاظ نیروی انسانی و کادر. ما در پناه اجرای عملیات های کوچک

ص: 136

می توانیم کادرسازی کنیم و گسترش سازمان بدهیم، می توانیم نیروی بسیج را جذب کنیم. مسئله دیگر، حفاظت است؛ چون برای عملیات در یک جا جمع می شویم، دشمن به قصد ما پی می برد.

سیدرحیم صفوی: ما به این نتیجه رسیدیم که ما باز سپاه و جنگ را از بدنه مملکت جدا می کنیم و خودمان را جای مملکت می گذاریم! این اشتباهی است که تا حالا می کردیم. اگر ما بخواهیم مملکت و توان رزمی جمهوری اسلامی بالا برود، خود این وارد کردن مملکت در جنگ، یک زمانی می برد. این صنایع دفاع ما اگر بخواهد درجهت بالابردن توان رزمی فعال بشود، یک زمانی می برد. اگر بخواهند سیستم تشکیلاتی مملکت را، تکنولوژی یا وزارتخانه ها را در جنگ بیاورند؛ یعنی همان هماهنگی که ما می گوییم، باید کل نظام با این جنگ هماهنگ بشود، ما یک مقطع مهم دیگر می خواهیم و می گوییم زمان می برد تا اینها در جنگ بیایند. یک مطلب مهمِ این سیاست همین است که ما تا جایی که می توانیم کل نظام و آنهایی را که مؤثر در جنگ هستند بیاوریم.

غلامعلی رشید: اجرای عملیات های محدود چنین اهدافی دارد: 1. ما از درد ناچاری و به دلیل ضعف و ناتوانی چون نمی توانیم عملیات بزرگ انجام بدهیم، فعلاً باید یک مقطع از زمان را به عملیات های محدود اختصاص بدهیم که جنگ هم متوقف نشود؛ یعنی تکلیف شرعی خود را انجام داده باشیم. 2. به منظور افزایش توان، توسعه و گسترش رزمی و نکاتی دیگری که برادران گفتند. 3. برای حفظ غافلگیری، علاوه براینکه زمین را انتخاب می کنیم، زمان را هم تاحدّ زیادی انتخاب کنیم و به دلیل پیچیدگی هایی که عملیات بزرگ احتیاج دارد، به سرعت و با دستپاچگی سراغ آن نرویم که موجب ازبین رفتن غافلگیری شود.(1)

محسن رضایی: پس از موضع سردرگمی و ناامیدی نمی گویید که عملیات محدود انجام دهیم، می خواهید کادرسازی کنید و [...].

تصویر

اگر عملیات محدود به عنوان یک هدف به تنهایی ادامه پیدا کند، نمی تواند ما را به اهداف جنگ برساند، اما شما می گویید که برای پر کردن یک خلأ، تا عملیات های گسترده صورت بگیرد و هم اینکه تلفات کم باشد و روحیه مردم خراب نشود و هم مملکت را وارد جنگ کنیم (دراین صورت) هدف اصلی عملیات های محدود را که زمینه سازی ادامه نبرد است، به عنوان یک گذر قبول می کنیم.

محسن رضایی پس از این نتیجه گیری، بحث ضرورت عملیات گسترده را مطرح می کند: باتوجه به تجربیاتی که در شش ماه گذشته داشته ایم، تجربه ثابت کرده است که انجام ندادن عملیات بزرگ، تخریبش بیشتر از انجام دادن عملیات های بزرگ و شکست خورده است. تأثیر سیاسی انجام ندادن عملیات بزرگ بسیار بدتر از انجام دادن عملیات های بزرگ شکست خورده است.

ص: 137

رحیم صفوی و غلامعلی رشید: ما این را قبول نداریم. ...

محسن رضایی: مگر می شود قبول نکنید، واضح است؛ از شش ماه گذشته انجام ندادن عملیات بزرگ به شدت به ضرر سپاه تمام شد. این نظر مسئولین و سیاست گذاران کشور است.

غلامعلی رشید: توان ما را نمی دانند. ما را نمی شناسند.

محسن رضایی: مسئولین چیزی که از جنگ در ذهنشان هست، انجام عملیات های محدود نیست، اجرای عملیات های محدود را یک سم می دانند.

غلامعلی رشید: اینها از توان ما اطلاع ندارند. آیا درست است ازنظر شرعی که تسلیم کسانی بشویم که نمی دانند چقدر توان داریم.

محسن رضایی: یک استراتژی جنگ این است: انجام یک عملیات مؤثر و اصرار روی اهداف عادلانه جنگ ازطریق سیاسی، که اکثریت قاطع مسئولین این فکر را دارند و لذا هر فکر مخالف این را اصلاً جنگ نمی دانند. پس اولین مشکل این است که این استراتژی شما برای مسئولین قابل قبول نیست. اولاً به دلیل عدم مقبولیت یا نمی پذیرند و یا اگر سکوت کنند نتیجه اش این خواهد شد که توان رزمی ما بالا نخواهد رفت و مشکلاتی پیدا خواهد شد. توان دست کیست؟ آیا بدون عشق و علاقه مسئولین به شما، پشتیبانی شان به شما، اعتماد به شما، تأیید شما، آیا می توانید توانتان را بالا ببرید؟ آیا ضمانت می کنید مسائل سیاسی در لشکرهایتان تشدید نشود؟ آیا ضمانت می کنید از ارتش پشتیبانی بیشتری صورت بگیرد؟

قطعاً محور بالابردن توان، خودمان باید باشیم، اما پشتیبانی می خواهیم، پشتوانه سیاسی می خواهیم، پشتوانه مالی - حقوقی می خواهیم. خوب این پشتوانه وقتی که اصلاً کار را قبول ندارند چطور انجام می شود؟

غلامعلی رشید: عملیات گسترده چه چیزی را حل می کند؟

در اینجا محسن رضایی محور بحث را تغییر داد و موضوع توان را - که جایگاه خاصی در مباحث استراتژی دارد - مطرح کرد:

حال درباره اینکه جنگ ما با دشمن بستگی به چه عواملی دارد و منظورمان چه توانی است؛ این 300 گردانی که می گویید، ما حداکثر تا دو ماه دیگر می توانیم به شما تحویل دهیم.

غلامعلی رشید: شما اگر 500 گردان هم به ما بدهید، ما قادر نیستیم فدک را انجام دهیم. نیروی کادر ما بیش از80 گردان نیست. ما 80 گردان سازمانی داریم. منظور از بالارفتن توان، افزایش کادر است.

محسن رضایی: چرا می گوییم توان بالا برود؟ توان ما در دو زمینه صرف می شود: 1. توان دشمن 2. زمین.

غلامعلی رشید: توان ما در دو سال اول متناسب با زمین و توان دشمن بود، ولی الآن نیست.

عباس محتاج: دشمن الآن هم احتیاط قوی دارد و هم زمین را مناسب کرده و مجموع زمین و دشمن متناسب با توان ما نیست.

ص: 138

محسن رضایی: اگر300 گردان باشد می شود در جنوب جنگید؟

غلامعلی رشید: بله

محسن رضایی: ما نمی توانیم بگوییم تا کی، چه نیرویی آغازکننده حملات برای گرفتن اهداف باشد، چون توان دشمن و زمین او را نمی توانیم محاسبه کنیم. یک زمانی برای فاو می گفتید یک لشکر، الآن می گویید 300 گردان، از کجا معلوم که بعداً نگویید 600 گردان؟ دررابطه با توان، مسابقه ای است بین ما و دشمن. در شرایطی که مسئولین قبول داشته باشند و زمان را هم بپذیرند که زمانش را هم نمی توانیم مشخص کنیم، همه را هم قبول کنند، باید جواب بدهیم که چه موقع به دشمن می رسیم. در این مسابقه ای که دشمن از عملیات طریق القدس آغاز کرده، دشمن متناسب با جنگ جدید ما شروع به آماده کردن خود کرد و رشد نمود و کلی جلو افتاده. باتوجه به اینکه شرایط اید ئال فراهم بشود، آیا شما می رسید به دشمن؟ آیا اصلاً زمانی وجود دارد برای این مسابقه؟ دوم اینکه اگر مشکلات داشته باشیم؛ یعنی شرایط ایدئال نباشد، شما زمانی برای رسیدن به دشمن می بینید؟

عباس محتاج: یک بار در ابتدای جنگ مسابقه دادیم و رسیدیم، این بار هم باید شروع کنیم تا چهار، پنج سال آینده خواهیم رسید، ولی به شرط مساعدبودن شرایط.

غلامعلی رشید: ما هیچ موقع به دشمن نخواهیم رسید و هر دو سؤال شما جوابش منفی است.

محسن رضایی: پس نمی شود جنگید؟

غلامعلی رشید: اگر شرایط مناسب باشد، درست است که به دشمن نمی رسیم، ولی کار چشمگیر می توانیم بکنیم (بصره، جاده بصره - بغداد و سلیمانیه) و آقایان بروند صلح کنند.

محسن رضایی: من امیدی نمی بینم که شرایط مناسب شود. شما می گویید باید شرایط را ایدئال کنید، با مسئولین بر خورد کنیم، تلاش کنیم و بحث کنیم، اما چطور بفهمانیم؟ یا بایستی آنان به شما اعتماد داشته باشند، یا اینکه با استدلال مطالب خودتان را بیان کنید.

در اینجا غلامعلی رشید پیشنهاد داد یک ستاد مورد اعتماد آقایان برای بیان مشکلات و... تشکیل شود. از طرف دیگر، ظاهراً محسن رضایی معتقد بود چون این کمبود توان دو سال دیگر بازهم احساس خواهد شد، ضمانتی وجود ندارد که تا دو سال دیگر که توان نیروها افزایش یابد، دشمن نیز بیشتر رشد نکرده باشد. ادامه این بحث به جایی نرسید و فقط گفته شد: «ما در این دو سال فعالیت خودمان را می کنیم، ما بقی را به خدا واگذار می کنیم.»

محسن رضایی بحث را با طرح سؤالی دیگر و پاسخ به آن پایان داد: عواملی که موفقیت یک نبرد را تضمین می کند چیست؟

الف) شرایط فرمانده و مسئول اداره نبرد شامل 1. خصوصیات شخص فرمانده (تجربه، علم، اخلاص و میل). 2. اختیارات قانونی. 3. اعتبار سیاسی.

ب) شرایط قوه جنگ و توان سازی (ایمان، کمیت، کیفیت و سلاح).

ص: 139

ج) هنر اداره جنگ یا فرماندهی آن.

وی در پایان، جلسه را در سه محور جمع بندی کرد:

الف) عملیات محدود

سؤال اول این بود که چه انتظاری از اجرای عملیات محدود داریم و با چه احتمالی؟ (نتیجه) این شد که انجام می شود و تعداد زیادی از آن موفق خواهد شد.

ابهامات: یکی اینکه ممکن است بعضی انجام نشود. دوم اینکه نیروی بیشتری در خط صرف بشود.

حاصل اینکه عملیات محدود به تنهایی هدف نیست و وسیله ای است برای به دست آوردن زمان درجهت فراهم کردن توان.

چه مشکلاتی بر سر راه است؟ (نتیجه) این شد که مسئولین، عملیات محدود را قبول ندارند، یا مانع اجرای آن می شوند، یا توان رزمی ما به دلیل بهاندادن آنان، بالا نخواهد رفت. این عملیات های محدود قابل قبول، اما اجرایش با این مشکلات روبه روست.

ب) توان

توان یعنی چه؟ یعنی گسترش سازمان ازنظر نیرو و امکانات.

چرا توان باید بالا برود؟ برای اینکه توانمان را صرف توان و زمین دشمن کنیم و غالب شویم.

ج) عوامل پیروزی

چه عواملی باعث پیروزی در نبرد است؟ 1. شرایط فرماندهی. 2. قوه جنگ و شرایط توان سازی. 3. هنر به کارگیری.

به هرحال، نتیجه قطعی درباره شیوه ادامه نبرد مشخص نشد؛ گفت وگوی پایانی جلسه حاکی از همین بود:

رحیم صفوی: شما هنوز تکلیف ما را روشن نکردید.

محسن رضایی: ما جواب می دهیم، به شما می گوییم که چه بکنید.

رحیم صفوی: چیزی باشد موردقبول و قابل اجرا.

عزیز جعفری: طوری باشد که با تردید نرویم.

محسن رضایی: تصمیم می گیریم، یا با تردید می فرستیم و یا معتقد می کنیم و می فرستیم. این بحث را نیمه تمام می گذاریم تا من با آقای شمخانی مشورت کنم.(1)

ص: 140

1

درپی فرمان امام خمینی فرمانده کل قوا، به سپاه پاسداران در شهریور امسال، مبنی بر تشکیل سه نیرو در سپاه پاسداران؛ مسئولان نیروی زمینی سپاه پس از تشکیل این نیرو، برنامه ریزی های خود را برای تکمیل سازمان و توسعه و تجهیز آن آغاز کرده اند. سیدعلی حسینی تاش رئیس ستاد نیروی زمینی سپاه، امروز با صدور دستو ر العملی، از واحدهای ستاد نیروی زمینی خواست که برنامه ها و برآوردهای خود را برای سال 1365 اعلام کنند. در این دستورالعمل آمده است:

«باتوجه به تشکیل نیروی زمینی، مقتضی است نسبت به تهیه برنامه های سال 1365 آن واحد در نیرو اقدام و تأسیسات، امکانات و پرسنل موردنیاز واحد و واحدهای مشابه در رده های مختلف را برآورد نمایید.

الف) خطوط کلی برنامه ها به شرح زیر می باشد:

1. سقف پرسنل کادر رسمی 70 هزار نفر.

2. سقف پرسنل وظیفه 50 هزار نفر.

3. سازماندهی 400 گردان بسیجی رزمی در یک سال (متوسط 60 هزار نفر نیرو در هر دوره سه ماهه).

4. استعداد رسمی سازمانی 150 گردان پیاده، 7 گردان تانک، 10 گردان مکانیزه.

5. اجرای دو عملیات در حد والفجر4 (70 گردان).

6. اجرای یک عملیات درحد خیبر (150گردان).

7. اجرای20 عملیات محدود (متوسط هرکدام 4 گردان).

8. آموزش نیر وهای وظیفه درحد ماهیانه 4 هزار نفر.

9. آموزش نیروهای کادر درحد ماهیانه 1200 نفر.

10. آموزش تخصصی نیروهای کادر درحد ماهیانه 1000 نفر.

ب) برنامه ها و برآوردهای مذکور می باید تا تاریخ 5 آذر 1364 تهیه و تحویل گردد.

ج) تا 22 آبان 1364 هر واحد یا یگان یک نفر را به عنوان مسئول تهیه برنامه و برآورد معرفی نماید.»(1)

2

گزارش های واحد اطلاعات قرارگاه نوح و اطلاعات گروه 63 توپخانه سپاه پاسداران حاکی از افزایش تحرکات و فعالیت های دشمن در مناطق عملیاتی فاو و هور است. واحد اطلاعات قرارگاه نوح درباره اقدامات دشمن در منطقه عملیاتی فاو، در دوره پنج روزه از 16 آبان 1364 تا 20 آبان 1364 چنین گزارش داد: «دشمن همچون گذشته به تمام فعالیت های خود ادامه می دهد، ازجمله: تحکیم و توسعه مواضع، فعالیت های هوایی و دریایی، تحرکات نیروهای پیاده

ص: 141

به طور چشمگیر، تردد و تجمع فعالیت ها در مناطق مختلف منطقه (از بصره به فاو و بالعکس)، نقل وانتقال محموله های موردنیاز به خطوط جبهه، سوخت و آب رسانی. همچنین، اجرای آتش توپخانه (نسبتاً فعال) به ویژه روی دکل های دید بانی، مراکز تجمع نیرو، بیمارستان ها، انبار های مهمات و محل های استقرار توپخانه به طور متمرکز، تلاش بی وقفه و شبانه روزی مهندسی در ایجاد استحکامات و مواضع جدید و با سرعت بالا، تردد خودروهای استیشن - که حاکی از حضور فرماندهان و یا شخصیت های بلندپایه حزب بعث می باشد - به صورت ستونی ازطریق جاده دوم از بصره به سمت فاو و بالعکس و نیز لایروبی قسمت قابل توجهی از خور عبدالله.»(1)

معاونت اطلاعات نظامی گروه 63 توپخانه خاتم الانبیا(ص) نیز وضعیت دشمن را در منطقه عمومی هور از 13 تا 20 آبان 1364 چنین اعلام کرد: «در این مدت فعالیت های یگان های پیاده، زرهی، توپخانه و مهندسی دشمن نسبت به قبل افزایش یافته است که باتوجه به شواهد، احتمال تک دشمن متصور می باشد.»(2)

1

شناسایی سواحل غربی اروندرود، از مشکل ترین و پیچیده ترین مقدمات آماده سازی عملیات پیشروی به سوی منطقه فاو است. نیروهای شناسایی باید در تاریکی ضمن عبور از رودخانه عریض و خروشان اروند، با احتیاط کامل، بدون هیچ گونه سروصدا و اقدامی که حساسیت نگهبانان دشمن را برانگیزد، خود را به ساحل پر از موانع گوناگون دشمن برسانند و راه های نفوذ به منطقه استقرار یگان های ارتش عراق را بیابند.

سه تن از نیروهای شناسایی واحد اطلاعات نظامی قرارگاه کربلای2 در ساعت 19:30 امروز، شناسایی منطقه دشمن در ساحل اروندرود را آغاز کردند. آنها مشاهدات خود را چنین گزارش کرده اند:

«در اوایل ساحل دشمن درحدود 8 متر خالی از چولان و دارای گل ولای بود. در ابتدای پوشش چولان یک رشته از میله های خورشیدی که دارای 7 شاخه بود و طول هر شاخه به 5/1 تا 2 متر می رسید، مشاهده شد که یک رشته سیم خاردار حلقوی روی آنها کشیده شده بود. به فاصله حدود 7 متر بعد از این موانع به یک رشته از میله های خورشیدی - که هر میله دارای دو شاخه بود و طول هر شاخه حدود 4 متر بود، رسیدیم که در میان این رشته از موانع خورشیدی دشمن، یک رشته سیم خاردار تک رشته ای کشیده بود. تراکم این ردیف از موانع خورشیدی دشمن به حدی بود که به علت درهم رفته بودن شاخه های این موانع، عبور با دشواری و مشقت ممکن بود. سپس بعد از طی کردن مسافت 25 متر، بازهم به یک رشته دیگر از موانع خورشیدی - که هرکدام دارای شش شاخه و طول هر شاخه 5/3 الی 4 متر بود - رسیدیم که یک رشته سیم خاردار حلقوی بر روی این ردیف از موانع دشمن کشیده شده بود.

توضیح اینکه موانع خورشیدی که دارای شاخه هایی به طول 3 الی 4 متر می باشند، 5/1 متر از

ص: 142

طول هر شاخه در زمین فرو رفته و مابقی آن بیرون قرار گرفته است. همچنین، موانع خورشیدی که شاخه هایی به طول 2 متر دارد، یک متر از طول شاخه در زمین فرو رفته و مابقی بیرون قرار دارد.

پس از طی مسافت 20 الی 25 متر از موانع سوم، به حدود 50 متری دشمن رسیدیم که از این فاصله صدای نگهبانان دشمن به خوبی شنیده می شد. همچنین مشاهده گردید که سنگر های دشمن دارای تجمع نسبتاً خوبی می باشند و به منطقه جلوِ خودی [خط مقدم نیروهای خودی] بسیار حساس هستند. ضمناً هنگام حرکت در چولان های ساحل دشمن، در بعضی از نقاط که پوشش چولان کمتری داشت و سطح زمین گل ولای بود، پا در آن فرو می رفت و ایجاد سروصدا می کرد.»(1)

1

یکی از نیروهای شناسایی خودی هنگام مأموریت در جزیره ام الرصاص اسیر شد. دراین باره بعدها سندی از دشمن به دست آمد که زمان صدور آن امروز است. ترجمه سند چنین است:

«نامه به کلی سری شماره 7274 تاریخ 20 آبان 1364

فرماندهی سپاه هفتم (اطلاعات)

1. نسخه رونوشت خلاصه بازجویی یک اسیر ایرانی که همراه یک نفر دیگر در شب منتهی به بامداد 19 آبان 1364 از شط العرب به منظور شناسایی از لَجمن [ لبه جلویی منطقه نبرد] در جز یر ه ام الرصاص عبور کرد، ارسال می گردد.

2. کلیه فرماندهان تیپ ها و هیئت های ستادی باید از اطلاعات این بازجویی آگاه شوند.

3. خلاصه این بازجویی را باید برای پرسنل زیر امر خود شرح دهید تا جهت مقابله با دیگر مردان قورباغه ای دشمن که برای اجرای مأموریت های مشابه وارد منطقه مسئولیت این لشکر می شوند، کلیه اقدامات دید بانی، هشیاری و مراقبت لازم را اتخاذ نمایند.

4. فرمانده لشکر دستور داده تا مبلغ 200 دینار هدیه به هر فردی که بتواند یکی از مردان قورباغه ای دشمن را اسیر نماید یا او را بکشد، داده شود.

مراتب جهت اطلاع و اقدام لازم سرهنگ 2 ستاد جابر سلمان جبر

ازطرف/ فرمانده لشکر26 پیاده»

در ضمیمه این نامه مشخصات، آدرس، تحصیلات و شغل پدر اسیر ذکر شده و در ادامه چنین آمده است:

«اسیر درباره مأموریتی که برای اجرای آن به منطقه آبادان اعزام شده گفت که او جزو گروه 30 نفره بود و به هنگام حضور در تهران هیچ گونه اطلاعاتی درباره مأموریت های آینده شان به آنها داده نشده و پس از انتهای دوره مردان قورباغه ای (دو ماه پیش) از پادگان آموزشی به وسیله قطار به اهواز و از آنجا با ماشین به آبادان انتقال داده شدند. همچنین به آنها گفته شده بود که زیر امر تیپ المهدی مشغول فعالیت خواهید شد.

ص: 143

کلیه نفرات گروه مزبور در آبادان مستقر بوده و در زمان های مختلف به منظور انجام مأموریت هایی که اسیر از آن اطلاعی ندارد، به صورت گروه های کوچک اعزام می شدند. در روز چهارشنبه 15 آبان 1364، اسیر نامبرده همراه با ده نفر دیگر به منطقه شویجات -2968- رفته و تا روز انجام مأموریت محوله در منطقه ماندند.

- هیچ گونه اطلاعی درباره مقاصد آینده دشمن و سمت های آن ندارد.

- اسیر اظهار می کند که خبر هایی درمورد رسیدن افسرانی یا واحد های نظامی جدید به منطقه شنیده است.

بازپرس سرهنگ 2 ستاد - هشام عبدالحمیدالشغلان

افسر رکن3 اطلاعات سپاه هفتم

19/8/1364»(1)

1

ستاد تبلیغات جنگ شورای عالی دفاع، امروز در نامه ای خطاب به مسئولان کمیته های جنگ سراسر کشور اعلام کرد:

«براساس طرح تبلیغاتی تنظیمی جهت بسیج داوطلبین اعزام به جبهه در نظر است کاروان هایی متشکل از نیروهای مردمی هر استان براساس دستور العمل ذیل به جبهه های حق علیه باطل اعزام گردند، لذا خواهشمند است ضمن طرح مسئله در کمیته تبلیغات جنگ آن استان، دستور فرمایید دراین زمینه اقدام و نتیجه دراسرع وقت به این ستاد گزارش گردد. لازم به ذکر است که اولین کاروان اعزامی با حضور نیرو های مردمی استان مرکزی آماده گردید که همراه جمعی از روحانیون و مسئولین کشوری در مراسمی که به همین مناسبت در شهر قم برگزار می گردد، شرکت و سپس پیاده عازم شهر تهران شده و پس از شرکت در مراسم دعای کمیل و نمازجمعه به جبهه های نبرد عزیمت خواهند نمود. ذیلاً دستورالعمل تنظیمی اعلام می گردد:

1. کمیته تبلیغات جنگ استان با حضور کلیه اعضا به مسئولیت استانداری و با معاونت محترم سیاسی تا قبل از چهارشنبه 22 آبان 1364 تشکیل جلسه دهند.

2. در این جلسه طرح تنظیمی جهت بسیج داوطلبین اعزام به جبهه [را] مطرح و باتوجه به شرایط و ویژگی های هر استان نسبت به برنامه ریزی اقدام خواهند نمود.

3. از آنجا که پیش بینی می گردد اجرای طرح هایی نظیر طرح تنظیمی در استان مرکزی تأثیر اتی در بسیج داوطلبین اعزام به جبهه داشته باشد، مناسب است که در هر استان طرح هایی نظیر طرح مذکور باتوجه به شرایط هر منطقه تنظیم گردد.

4. به منظور تأمین نیازمندی ها و پشتیبانی کاروان اعزامی، یک ستاد اجرایی در هر استان به

ص: 144

مسئولیت سپاه زیرنظر کمیته تبلیغات جنگ تشکیل می گردد. دراین زمینه، هماهنگی لازم با فرماندهی و ستاد مرکزی سپاه به عمل آمده است.

5. موارد هماهنگی:

الف) اعلام پشتیبانی و تقدیر از عزیمت گروهی داوطلبین به جبهه در استان مرکزی جهت ترغیب سایر داوطلبان در دیگر استان های کشور.

ب) شرکت ائمه جمعه محترم استان و شهرستان های تابعه با لباس رزم در پیشاپیش کاروان های اعزامی.

ج) بدرقه کاروان های اعزامی ازسوی مسئولین استان و شرکت در کاروان ها.»(1)

1

ستاد مرکزی سپاه پاسداران، امروز دستورالعملی را درخصوص ر اه اندازی کاروان های کربلا برای قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) و مناطق پنج گانه سپاه ارسال کرد:

«"هرکه دارد هوس کرببلا بسم الله"

پس از سلام و تحیات الهی، پیرو دستورالعمل شماره 5967 - 1/60 - 3/2 - س مورخه 2 آبان 1364 درخصوص جذب نیرو و تبلیغات لازم پیرامون سخنان اخیر نماینده محترم حضرت امام مدظله العالی در شورای عالی دفاع، باتوجه به مصوبه جلسه قدس مرکز و دستور فرماندهی کل سپاه مبنی بر ر اه اندازی کاروان های کربلا به منظور حضور گسترده نیروهای مردمی در جبهه های جنگ حق علیه باطل و مقابله با توطئه های ابرقدرت ها و دشمن متجاوز بعثی - صهیونیستی، ضروری است اقدامات لازم تبلیغی به شرح ذیل با عنایت به محورهای تبلیغاتی تعیین شده در دستورالعمل شماره فوق انجام پذیرد.»(2)

گفتنی است که در این دستورالعمل سیاست های اجرایی حرکت کاروان های کربلا، زمان بندی حرکت کاروان ها، اقدامات و شیوه های تبلیغی لازم براساس زمان بندی تعیین شده و نیز اعضای هیئت اجرایی (متشکل از نمایندگان واحدهای تبلیغات، بسیج، تدارکات) به سرپرستی فرماندهی هر رده که امور مذکور را عهده دار می شوند، تعیین شده و موردتوجه قرار گرفته است.

2

حجت الاسلام رحمانی مسئول بسیج سپاه پاسداران، امروز در مصاحبه ای مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی دربار ه سیاست جمهوری اسلامی در نبردهای دریایی و دربرابر کشور های حوزه خلیج فارس، برنامه های هفته بسیج، طرح های آینده بسیج و شیوه تحصیل دانش آموزان رزمنده در جبهه های نبرد سخن گفت.

ص: 145

در گزارش روزنامه اطلاعات درباره این مصاحبه آمده است: «آقای رحمانی در پاسخ به اینکه اگر عراق جنگ را به خلیج فارس بکشاند، نیروهای بسیج تا چه حد آمادگی و توان رزمی دارند، گفت: "تلاش رژیم حاکم بر عراق بر این است که علاوه بر درگیری در جبهه های زمینی، ما ر ا در دریا نیز با کشور های حوزه خلیج فارس درگیر کند، ولی سیاست جمهوری اسلامی هرگز این نبوده است و هیچ نظر سوء و خاصی نسبت به کشور های حوزه خلیج فارس نداشته و نخواهد داشت و جمهوری اسلامی هرگز در دریا با آن خواسته ای که عراق در نظر دارد، وارد عمل نخواهد شد. اما اگر حاکمان عراق با تشنج در خلیج فارس زمینه ساز ورود قدرت های دیگر باشند مسلّم است که بسیجیانی که از ابتدای جنگ تاکنون در جبهه حضور فعال داشته اند در دریا هم با حضور گسترده خودشان باتوجه به آموزشی که درزمینه نبرد دریایی دیده اند، می توانند پاسخ گوی نیرومندی دربرابر توطئه باشند و باتوجه به صحبتی که نماینده امام در شورای عالی دفاع آقای هاشمی رفسنجانی، دررابطه با عزیمت نیروهای مردمی به جبهه ها کرده اند، امیدواریم که فتنه منطقه را در خشکی ضربه ای کاری بزنند و نیازی به درگیری [در دریا] نباشد."

تصویر

آقای رحمانی درباره برنامه های هفته بسیج که هم زمان با سالروز صدور فرمان امام خمینی مبنی بر تشکیل ارتش 20 میلیونی است، گفت:" برنامه هایی در نظر گرفته شده که ازجمله آنها گردهمایی 10 هزار نفری فرماندهان پایگاه ها و نواحی مقاومت سراسر کشور در مرکز، اجرای مانور مقاومت شهری یا مانور خندق است که امیدواریم با برگزاری این مانور، برا دران حضور خودشان را دررابطه با توطئه های احتمالی به نمایش بگذارند... "مسئول بسیج مستضعفین درباره طرح های آینده بسیج گفت: "با گسترش نواحی و پایگاه های مقاومت و به عضویت درآوردن بیشتر مردم، بسیج به ارتش 20 میلیونی و تحقق آن خواهد رسید." وی افزود: "یکی از طرح هایی که در آینده تحقق پیدا خواهد کرد و تأثیر مهمی در تحقق ارتش 20 میلیونی دارد، مسئله آموزش عمومی برای کلیه دانش آموزان کشور خواهد بود که از سال سوم راهنمایی تا پایان دوره متوسطه کلاس هایی در مدارس کشور با اختصاص ساعاتی درزمینه نظامی به اجرا درخواهد آمد و

ص: 146

حاصل آن در یک دوره آموزشی از سوم راهنمایی تا پایان دوره متوسطه، اضافه شدن چهارونیم میلیون نفر به اعضای ارتش 20 میلیونی خواهد بود."

وی درباره نحوه تحصیل دانش آموزان رزمنده گفت:..."دراین رابطه از سال پیش با و زارت آموزش وپرورش درزمینه تأ سیس مجتمع های آموزشی در جبهه های حق علیه باطل در میان تیپ ها و لشکر ها، هماهنگی هایی به عمل آمد که اقدامی مؤثر بود و با هماهنگی این مجتمع ها در جبهه، در سال تحصیلی گذشته، 12 هزار دانش آموز در مقاطع تحصیلی مختلف امتحانات آخر سال خود را دادند و هم اینک کلاس ها برای همه دانش آموزان در هرکجا که مستقر باشند، برقرار است. همچنین، در پشت جبهه در کلیه مراکز استان ها، این مجتمع ها برای جبران عقب ماندگی تحصیلی این دانش آموزان به وجود آمده و دانش آموزان جبهه رفته و در آنجا تحصیل می کنند و تسهیلاتی هم برای آنان به وجود آمده است که امیدواریم دانش آموزان و خانواده های آنان درمورد تحصیل نگرانی نداشته باشند.»(1)

1

خبرگزاری عراق امروز گزارش داد: «ارتشبد عدنان خیرالله معاون فرمانده کل نیروهای مسلح و وزیر دفاع عراق، سه روز متوالی را در محور های عملیاتی شرق میسان (سپاه چهارم) و شرق دجله (سپاه ششم) گذراند. وی برای اطمینان یافتن از استواری مواضع و استحکامات دفاعی واحدهای مقدم محورهای مذکور و چگونگی استتار های رزمی در تعدادی از یگان های مقدم از این مناطق بازدید کرد.

خیرالله را در این بازدید، ارتشبد رئیس ستاد ارتش، سرلشکر فرمانده سپاه چهارم و سرتیپ ستاد سپاه ششم و تعدادی از فرماندهان عالی رتبه همراهی کردند.»(2)

از سوی دیگر، یک نشریه داخلی درباره تلاش رژیم عراق و حامیان آن برای تقویت جبهه جنوبی نوشته است: «اخیراً تعدادی از افسران اردنی، مصری و عراقی در جلسه ای مشترک در نزدیکی منطقه دربندیخان (جنوب شرقی سلیمانیه) تصمیم گرفته اند که 25 هزار نفر از اکراد عراقی را با پرداخت حقوق و مزایای کافی با تبلیغات وسیع مسلح کرده و به مناطق غرب ایران اعزام دارند تا ارتش عراق بتواند نیرو های خود را به قسمت جنوب ایران انتقال دهد.»(3)

2

در مناطق شمال غرب کشور، امروز چند درگیری میان نیرو های خودی و افراد گروه های ضدانقلاب و یک درگیری میان دو گروه ضدانقلاب رخ داد:

1. در درگیری میان رزمندگان پایگاه زیوه (منطقه سردشت) و افراد ضدانقلاب، یک تیربار گرینوف منهدم شد و درگیری بدون تلفات از نیرو های خودی پایان یافت.(4)

ص: 147

2. رزمندگان پایگاه های کلهر (منطقه ارومیه) و کوچه رستم، کوییل، تاژان و گرماب (منطقه بوکان) با عناصر ضدانقلاب درگیر شدند. این درگیری ها بدون تلفات پایان یافت.(1)

3. عوامل حزب دمکرات شامگاه امروز با ورود به روستای سوله دکل مرگور، با چته های کومه له درگیر شدند. پس از سه ساعت درگیری، چته های کومه له با دادن 1 کشته و 3 زخمی، روستا را ترک و به طرف ارتفاعات کچله حرکت کردند.(2) در این درگیری از افراد حزب دمکرات یک نفر کشته شد و 5 نفر مجروح شدند. 4 تن از افراد کومه له نیز خود را به نیرو های اسلام تسلیم کردند.(3)

4. محسن قمری مسئول مخابرات کمیته شهرستان حزب دمکرات که اسلحه ای کمری و 2 نارنجک به همراه داشت، در حوالی سردشت با تلاش رزمندگان اسلام دستگیر شد.(4)

1

به گزارش واحد مرکزی خبر، انقلابیون مسلمان عراقی، امروز با حمله به مرکز تجمع نیرو های عراق در منطقه بشاری، گروهی از آنان را کشتند یا مجروح کردند. در این عملیات یک ساعته، 3 خودرو نیرو های عراقی منهدم شد و تعدادی سلاح و مهمات به غنیمت انقلابیون مسلمان عراقی درآمد.(5)

واحد مرکزی خبر همچنین به نقل از انقلابیون مسلمان کرد عراقی اعلام کرده است: «روز بیستم آبان، اتومبیل مدیر بانک دولتی شهر زاخو براثر انفجار بمبی که انقلابیون مسلمان کرد در داخل آن کار گذاشته بودند، به کلی منهدم گردید و محمد سجادی معاون مدیر بانک و 2 تن از افراد جیش الشعبی کشته شدند. در این حادثه، 4 تن از نیرو های مخصوص رژیم صدام به شدت مجروح شدند.»(6)

2

تصویر

حجت الاسلام حکیم سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، در گفت وگو با خبرنگار کیهان گفت: صدام قصد بازدید از بعقوبه را داشت که در مسیر بعقوبه، مجاهدین مسلمان عراقی به کاروان حامل صدام و همراهانش حمله ور شدند. در این عملیات، تعدادی از محافظین صدام کشته شدند و صدام نیز دچار جراحاتی شد. بنا به گزارش های رسیده، صدام بلافاصله در این شهر حکومت نظامی اعلام و دستور کشتار و سرکوب مردم را صادر کرد.»(7) حجت الاسلام حکیم همچنین گفت: «تاکنون فعالیت مجلس اعلای انقلاب عراق در سوریه به طور غیررسمی بوده است و ان شاءالله به زودی دفتر مجلس اعلای انقلاب عراق، به طور رسمی در سوریه فعالیت خود را آغاز می کند.»(8)

ص: 148

1

حجت الاسلام سیدمحمود هاشمی رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق که برای بازدید از واحدهای جنوب مجاهدان عراقی در ایران به استان خوزستان سفر کرده است امروز، در جمع مهاجران عراقی مقیم یکی از شهرک های خوزستان اعلام کرد: «عملیات عاشورای4 افق جدیدی در مبارزات مسلحانه مردم مسلمان عراق علیه رژیم صدام گشوده است.»

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از این سفر آورده است: «حجت الاسلام هاشمی با تشریح نتایج درخشان عملیات عاشورای4 گفت: "در این عملیات نیرو های مجاهد مسلمان عراقی ثابت کردند که به مسئولیت عظیم خود دربرابر ملت مسلمان عراق وقوف کامل یافته و نتایج حاصل از این عملیات، افق جدید و دورنمای تازه ای در مبارزات مسلحانه ملت عراق گشوده است."

وی افزود: "امروز ملت عراق با مشاهده مجاهدین مسلمان عراقی در کنار رزمندگان اسلام به تبلیغات فریبنده رژیم صدام که جنگ تحمیلی را جنگ عرب و عجم قلمداد می کند، پی برده و دربرابر وظیفه و نقش تاریخی خود در این برهه از مبارزات ضداستعماری ملت عراق، احساس مسئولیت می کند."

آقای هاشمی افزود: "جنگ ملت عراق و صدام یک جنگ تازه ای نیست، بلکه این جنگ از حدود بیست سال پیش و با روی کارآمدن حزب وابسته عفلقی آغاز شد، اما تا پیش از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، این نبرد به صورت آشکار بروز نکرده بود و در خلال آن علمای مجاهد عراقی و ملت مسلمان عراق، شهدای زیادی تقدیم اسلام کردند."

رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در پایان از حضور گسترده عشایر مهاجر عراقی در جبهه های نبرد سپاسگزاری کرد و از مهاجرین خواست تا با حضور هرچه بیشتر در جبهه ها، زمینه سقوط صدام را فراهم کنند.

در جریان بازدید رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، خبرگزاری جمهوری اسلامی کسب اطلاع کرد که درحال حاضر از 200 خانوار ساکن در این شهرک، بیش از 140 تن داوطلبانه به جبهه ها عزیمت کرده و عده دیگری نیز برای اعزام به جبهه ها ثبت نام کرده اند.»(1)

2

هواپیماهای عراقی بعدازظهر امروز به منطقه خلیج فارس تجاوز کردند. عراق مدعی شد که در این تجاوز به یک هدف بزرگ دریایی حمله کرده است، اما هیچ منبعی این ادعا را تأیید نکرد.

فرماندهی منطقه 4 نوح سپاه پاسداران در گزارشی به ستاد مرکزی سپاه نوشته است: «در ساعت های14:07 و 14:27 روز 20 آبان 1364، به ترتیب وضعیت خارک و بوشهر قرمز اعلام و در ساعت 14:30 صدای انفجار شنیده شد. سایت رادار بوشهر صدای انفجار را گزارش نموده است و یک فروند هواپیمای میگ25 در منطقه مشاهده شده است، اما تاکنون گزارشی از هدف قرارگرفتن یگانی واصل نگردیده است. باتوجه به پرواز میگ25 در منطقه، احتمالاً صدای انفجار ناشی از شکستن دیوار صوتی بوده است.»(2)

ص: 149

رادیو صوت الجماهیر عراق نیز به نقل از اطلاعیه نظامی شماره 2018 عراق اعلام کرد که هواپیماهای نیروی هوایی این کشور در ساعت 14 امروز ضربه دقیق و مؤثری بر یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی سواحل ایران وارد کردند و سپس سالم به پایگاه های خود بازگشتند.(1)

خبرگزاری های خارجی که ادعای عراق را به نقل از سخنگوی نظامی این کشور گزارش دادند، اعلام کردند که هیچ منبع مستقلی ادعای عراق را تأیید نکرده است. بیمه لویدز نیز که منبع جهانی معتبری برای تأیید گزارش های حمله به کشتی ها است، ادعای عراق را تأیید نکرده است. رادیو امریکا هم ضمن نقل ادعای عراق اعلام کرد: شرکت های امداد در خلیج فارس هیچ گزارشی درباره دریافت کمک انتشار ندادند.(2)

1

بازرسی کشتی ها به وسیله نیروی دریایی ایران و حضور قدرت های بزرگ در نزدیک تنگه هرمز، بازی قدرت در منطقه خلیج فارس را پیچیده تر از گذشته کرده است.

در گزارش امروز روزنامه واشنگتن پست دراین باره آمده است: «در جنوبی ترین نقطه خلیج فارس، امریکا، فرانسه و انگلیس به کناره و مرز جنگ ایران و عراق نزدیک هستند. کشتی های جنگی هر سه کشور، دائم از نزدیکی تنگه هرمز عبور می کنند و هر سه درگیر بازی های پیچیده ای با ایران هستند که آنها را به مقابله و رویارویی مستقیم با ایران نزدیک می سازد. واشنگتن پست افزوده است: «در ماه گذشته ایرانی ها بنا به ادعای خودشان بیش از 300 کشتی را در آب های خلیج فارس متوقف و محموله آنها را بازرسی کرده اند. همچنان که ایران به توقف کشتی ها ادامه می دهد، تماس ها، ارتباطات و اقدامات دیگران با آن چنان دقتی انجام می شود که از هرگونه خطر درگیری و رویا رویی جلو گیری شود [...] ناظران آگاه که با کشتی از منطقه دیدار کرده اند، می گویند که دیده شده هواپیماهای شناسایی ایران روی کشتی های جنگی انگلیس پرواز می کرده اند درحالی که خود نیز توسط جت های امریکایی موردتعقیب بوده اند. بنا به اظهار منابع نظامی غربی، تقریباً هفته ای یک بار هواپیماهای نیروی هوایی کوچک عمان - که گفته می شود خلبانان انگلیسی آنان را پرواز می دهند - جلو هواپیماهای ایرانی و گاهی هواپیماهای روسی را که به حریم دفاعی عمان تجاوز می نمایند، می گیرند. عمان که ظاهراً نگران عواقب حضور نیروهای نظامی غرب در این کشور می باشد، اخیراً از امریکا، انگلیس و فرانسه خواسته است که از تعداد دفعات ورود کشتی های جنگی خود به بنادر این کشور بکاهند.

ایران از ماه سپتامبر و به دنبال آغاز حملات عراقی ها علیه جزیره خارک، به بازرسی کشتی هایی که به مقصد عراق در حرکت هستند اقدام کرده است، اما شاید به دلیل اینکه ایران مخالف مداخله قدرت های غربی در این منطقه می باشد، در بازرسی کشتی ها محتاط بوده و قوانین زمان جنگ را مراعات می کند. یک کنسول ژاپنی در عمان این را تأیید نمود که با خدمه

ص: 150

کشتی ژاپنی ای که توسط نیروی دریایی ایران متوقف شده بود، به خوبی رفتار شده است. کشتی های ژاپنی وادار به لنگرانداختن در یکی از بنادر ایران شده بودند و فقط برخی از کالاهایی که ازلحاظ ایران نمی بایست به عراق برود توقیف شده بود.» به نوشته واشنگتن پست در 18 اکتبر (26 مهر 1364) کشتی بازرسی ایرانی که قصد داشت یک کشتی تجاری (فرانسوی به نام وییل نورس) را - که به مقصد عراق در حرکت بود - بازرسی کند، با مخالفت و اعتراض کشتی جنگی نیروی دریایی فرانسه که در منطقه حضور داشت، روبه رو شد.(1)

روزنامه فیگارو چاپ پاریس دراین باره با اشاره به اینکه کشتی ایرانی براثر این تهدید عقب نشینی کرد، نوشته است: «فرانسه، امریکا، انگلستان که دارای نیرو های دریایی مهمی در اقیانوس هند هستند، متعهد شده اند که آزادی کشتیرانی در آب های خلیج [فارس] را تضمین کنند.»(2)

در نشریه رویدادها درباره این نوشته فیگارو آمده است: «آنچه در روزنامه فیگارو آمده است دلیلی بر اضطراب دیگران از حرکت موفقیت آمیز ایران اسلامی در توقیف کشتی ها است.»(3)

1

سعید رجایی خراسانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد امروز دو نامه برای دبیرکل سازمان ملل ارسال کرد. به پیوست نامه اول، اسامی 199 اسیر نوجوان عراقی اعلام شده است و در نامه دوم، درباره ادعای عراق که کشته شدن سربازان ایرانی با گلوله های شیمیایی عراق را رد کرده، توضیح داده شده است. نامه اول چنین است:

«بنا به اطلاع دولت متبوعم، احتراماً به پیوست، لیست 199 تن از اسیران نوجوان جنگ که تحت مراقبت جمهوری اسلامی ایران قرار دارند، ارسال می گردد. این لیست جهت اطلاع جناب عالی و آرامش خاطر خانواده های این اسیران نوجوان عراقی جنگ تهیه شده است.

اسامی به زبان عربی ارائه می گردد برای اینکه دبیر خانه سازمان ملل قادر باشد شکل صحیح آن را استفاده کند و به سهولت مورد بهر ه برداری قرار دهد.»(4)

نامه دوم به این شرح است:

«پیرو نامه 6 نوامبر 1985 نمایندگی عراق (S/17611) که در آن یک سخنگوی رسمی در بغداد قاطعانه ادعا های ایران را مبنی بر اینکه سربازان ایرانی با گلوله های توپ حاوی مواد شیمیایی کشته شده اند، رد کرده است، احتراماً توجه جناب عالی را به نامه مورخ 4 نوامبر (S/17606) که موضوع نامه مذکور عراق می باشد، جلب می نمایم.

در این نامه من اعلام کردم که 8 نفر از مردم درنتیجة استفاده عراق از گلوله شیمیایی در جزیره مجنون در تاریخ 2 نوامبر به شدت مجروح شدند و کسی کشته نشده است. علی رغم سوءبرداشت نمایندگی عراق از نامه مذکور، هیچ مقام ایرانی دراین باره اعلام نکرده است که سربازان ایرانی به خاطر استفاده عراق از گلوله شیمیایی توپخانه کشته شده اند. همچنین، احتراماً به اطلاع می رسانم که این نوع سوءتعبیرات جهت منحرف ساختن حقایق درباره مسئله استفاده

ص: 151

عراق از سلاح های شیمیایی، تلاش مذبوحانه ای ازسوی رژیم عراق است تا موضوع را لوث کرده و توجه جامعه بین المللی را از نقض آشکار کلیه اصول پذیرفته شده حقوق بین المللی، به ویژه پروتکل 1925 ژنو منحرف سازد.

سعید رجایی خراسانی - نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل»(1)

1

ایران اقدام امریکا در محکوم کردن استفاده از سلاح های شیمیایی در جنگ ایران و عراق را با شک و تردید می نگرد. نشریه وزارت امور خارجه، گزارش سعید رجایی خراسانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل را دراین باره چنین منعکس کرده است:

«نماینده امریکا در کمیته اول مجمع عمومی سازمان ملل ضمن اشاره به ضرورت منع کامل سلاح های شیمیایی، اظهار کرد که بار دیگر سلاح های شیمیایی برخلاف پروتکل 1925 ژنو علیه ایران به کار رفته است و این عمل ازطرف شورای امنیت هم محکوم گردیده است. به نظر نمایندگی این موضع باتوجه به موارد ذیل اتخاذ گردیده است.

1. کاربرد سلاح های شیمیایی توسط عراق ازجانب اغلب کشور های غربی و همچنین دبیرکل سازمان ملل قبلاً محکوم گردیده است.

2. امریکا از این طریق کاربرد سلاح شیمیایی در افغانستان و کامبوج را نیز محکوم می نماید.

3. باتوجه به بر قراری روابط سیاسی با عراق می خواهد یک نوع بی طرفی در جنگ را القا نماید.

4. با اطمینان از اینکه ایران توانایی تولید سلاح شیمیایی را دارد، قصد دارد از به کار گیری آن در آینده توسط ایران جلو گیری نماید.

5. درواقع شاید یک نوع رشوه سیاسی برای نزدیک شدن به ایران نیز تلقی گردد.»

به نوشته این نشریه، موضع نماینده امریکا دراین باره، مشابه موضعی است که در بیانیه شورای امنیت اعلام شد و نیز مشابه موضعی است که وزیر خارجه امریکا در ملاقاتِ طارق عزیز وزیر خارجه عراق، با وی مطرح کرد.(2)

2

در چارچوب سیاست جدید شورای همکاری خلیج فارس که در نشست اخیر این شورا اتخاذ شد، امروز یوسف علوی وزیر مشاور در امور خارجه عمان، وارد بغداد شد. این سفر به خبرها و تحلیل های چند روز گذشته مبنی بر سفر یوسف علوی به ایران پایان داد.

به گزارش خبرگزاری آلمان غربی، یوسف العلوی امروز به اتفاق ابراهیم الصبحی معاون سیاسی دبیرکل شورای شش کشور عرب خلیج فارس، وارد بغداد شد. وی که حامل پیام سلطان قابوس پادشاه عمان، برای صدام حسین بود، راه های پیشنهادی پایان دادن به جنگ خلیج فارس را به اطلاع صدام رساند.(3)

ص: 152

خبرگزاری آلمان غربی در گزارشی از بغداد آورده است: «وزیر مشاور در امور خارجه عمان امروز گفت که صدام حسین رئیس جمهوری عراق برای کاهش شدت جنگ 61 ماهه خلیج [فارس] با ایران ابراز آمادگی نموده است. وی این مطلب را پس از ملاقات با رئیس جمهوری عراق در بغداد اظهار کرد که منظور وی ارزشیابی فرصت های یک پیشنهاد جدید میانجیگری توسط عمان و کشور های عرب غیرمتخاصم هم پیمان آن در شورای همکاری خلیج فارس بود. العلوی به خبرگزاری بحرینی خلیج گفت: "ما از رئیس جمهوری عراق درخصوص آرام نمودن اوضاع و پایان دادن به جنگ ایران و عراق واکنش مساعد مشاهده نموده ایم." علوی از هرگونه اشاره اخص دراین باره که آیا کشور بعدی اطمینان هایی دایر بر اینکه جنگ سه ماهه هوایی علیه تأسیسات صادرات نفت ایران و مراکز صنعتی متوقف خواهد شد، دریافت کرده است، خودداری کرد.»(1)

رادیو بی بی سی نیز ضمن انتشار اخبار این سفر، اعلام کرد: «این سفر ظاهراً جزئی از ابتکار جدید شورای همکاری خلیج برای پایان دادن به جنگ درگیر میان ایران و عراق است. [...] اعضای شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس، علی رغم شکست کلیه اقدامات قبلی میانجیگری، به خصوص اقدامات سازمان ملل، جنبش غیرمتعهد ها و سازمان کنفرانس اسلامی، به روشنی آمادگی کامل برای تجدید اقدامات صلح جویانه را اعلام کردند. دلیل این آمادگی اخیر کشور های عرب خلیج فارس تاحدی مربوط می شود به اینکه آنها نگران اند که جنگ میان ایران و عراق ممکن است به آن کشور ها نیز سرایت کند.

ضمناً گزارش هایی به دستمان رسیده است حاکی از اینکه ایران احتمالاً شرایط خود را برای پایان دادن به جنگ تغییر داده است.

اگر این گزارش ها درست از کار درآید، تغییر موضع ایران احتمالاً به دلیل تأثیرات سوئی است که حملات عراق به جزیره خارک بر اقتصاد ایران داشته است. با همه این اوصاف، برخورد ایران و عراق برای پایان دادن به جنگ، همچنان بسیار متفاوت است. عراق هنوز چیزی کمتر از آتش بس کامل را نمی پذیرد و حال آنکه ایران عمدتاً خواستار خاتمه دادن به حملات به مناطق مسکونی است [...] از سوی دیگر، شکی نیست که دولت ایران از تغییر موضع شورای مذکور استقبال کرده و حتی ممکن است که جمهوری اسلامی حاضر به قبول موافقت نامه ای برپایه عدم تخاصم باشد، اما درعوض ایران خواستار اقداماتی حاکی از قطع مساعدت کشور های عرب خلیج به عراق است. غالب ناظرین بر این باورند که کشور های مذکور چنین خواستی را قبول نخواهند کرد.»(2)

خبرگزاری آسوشتیدپرس نیز گزارش داد: «یوسف العلوی به خبرگزاری رسمی عراق گفت که وی قرار است درباره امکان برقراری صلح و ثبات در منطقه با دولت عراق گفت وگو و تبادل نظر کند.»(3)

همچنین خبرگزاری جمهوری اسلامی خبر داد: «امروز یک مقام عالی رتبه عمانی، مسقط را به قصد بغداد ترک کرد. وی امکان سفر به تهران را رد نکرد. سفر این مقام عمانی بخشی از ابتکار جدید کشور های عربی خلیج فارس جهت پایان دادن به جنگ ایران و عراق است. یوسف

ص: 153

بن علوی در گفت وگو با خبرگزاری خلیج گفت: "دیدار وی از عراق نتیجه مشورت های هفته گذشته میان رهبران خلیج فارس می باشد." وی گفت: سعی خواهم کرد نظر عراق را درمورد تحولات منطقه، به ویژه درمورد جنگ دریابم.»(1)

خبرگزاری فرانسه در گزارشی از این سفر آورده است: «به گفته منابع رسمی، العلوی قرار بود امروز ابتدا جهت مطلع کردن رهبران ایران از نتایج اجلاس شورای همکاری خلیج فارس - که هفته گذشته در مسقط برگزار شد - به تهران عزیمت کند. هیچ دلیلی برای تغییر برنامه سفر العلوی که نخست به عنوان رئیس فعلی هیئت وزیران شورای همکاری خلیج فارس به بغداد سفر می کند، ارائه نشده است. براساس اظهارات منابع عموماً مطلع، دیدار العلوی از تهران کماکان پابرجاست. در تهران منابع رسمی ایرانی و دیپلماتیک اظهار می کنند که در جریان این دیدار نیستند. در همین حال، العلوی پیش از عزیمت خود به بغداد اعلام کرد که اگر تماس های جاری با تهران به نتیجه برسد، احتمال دیدار وی از ایران وجود خواهد داشت.»(2)

رادیو بی بی سی نیز اعلام کرد: «گزارش های قبلی درباره اینکه وزیر مشاور در وزارت خارجه عمان به تهران سفر خواهد کرد، بی اساس بوده است. ناظران معتقدند که این شورا اکنون برخورد متوازن تری نسبت به پایان جنگ در پیش گرفته است و مثلاً در بیانیه نهایی این کنفرانس اشاره به این مطلب شده است که باید راه حل صلح آمیزی برای جنگ میان ایران و عراق یافته شود تا حقوق حقه و منافع طرفین جنگ پایمال نشود.»(3)

درعین حال، خبرگزاری رویتر گزارش داد: «دیپلمات های غربی و عرب گفتند گرچه شورای همکاری خلیج فارس مصمم به یافتن راه حلی برای پایان جنگ است، اما چشم انداز های صلح در شرایط فعلی حاکم بر جبهه های جنگ، تیره هستند. یک دیپلمات عرب گفت: "این سفر بیشتر یک سفر تشریفاتی است، چون واضح است که عراق موضع خود را دررابطه با پایان بخشیدن به جنگ تغییر نخواهد داد." وی افزود: "در شرایط فعلی دستیابی به یک راه حل مسالمت آمیز بستگی کامل به ایران دارد." عراق اعلام کرده است که میانجیگری بین المللی برای خاتمه بخشیدن به مخاصمات را می پذیرد و خواستار عقب نشینی نیرو های هر دو طرف به مرز های بین المللی، بازگشت تمامی اسرای جنگی به کشور های خود و آزادی کشتیرانی در خلیج فارس است.

عراق در خواست های ایران برای پرداخت 200 میلیارد دلار غرامت جنگی و برکناری صدام حسین را رد کرده است. به عقیده دیپلمات ها هر دو کشور ایران و عراق، به دلیل مخارج سنگین نظامی با مشکلات اقتصادی و فشار داخلی برای متوقف کردن درگیری ها مواجه شده و در انتظار کمک خارجی برای متوقف کردن درگیری ها هستند. عراقی ها حاضر به مذاکره درباره هر چیز به غیراز برکناری صدام حسین هستند.»(4)

ص: 154

1

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی: «شیخ جابر الاحمد الصباح امیر کویت، در مصاحبه ای با مطبوعات این کشور، ضمن اعلام حمایت کامل از رژیم عراق، گفت: ما هرگز از حمایت عراق دست بر نخواهیم داشت. وی همچنین گفت: تاکنون درمورد تضمین امنیت کشور های خلیج [فارس] ازسوی ایران، درصورت دست کشیدن این کشور ها از حمایت عراق، چیزی نشنیده است.»(1)

2

تصمیم شورای همکاری خلیج فارس در اجلاس اخیر خود مبنی بر کاهش فاصله با تهران و تلاش برای آتش بس در جنگ ایران و عراق، همچنان از موضوعات اصلی و موردبحث رسانه هاست.

روزنامه دیلی تلگراف چاپ لندن، در گزارشی از جان بولاک خبرنگار خود در بحرین، نوشته است: «عراق مدت هاست آماده مذاکره برای صلح بوده، اما اصرار ایران به برکناری صدام همیشه مانع آن بوده است. این خبرنگار می افزاید: اکنون دیپلمات ها در بحرین می گویند ایران احتمالاً برکناری حاکم بغداد را مطرح نخواهد کرد و دراین صورت امید دستیابی به صلح بیشتر از سال های گذشته به نظر می رسد. براساس این گزارش، وزیر خارجه عمان از تهران دیدار خواهد کرد و دیپلمات های کویتی با حکومت عراق در تماس می باشند. همچنین، مذاکراتی با لیبی و سوریه در طرابلس انجام خواهد شد. به نوشته جان بولاک، شورای همکاری هنگامی دست به این اقدام زده که نشانه های آشکاری از تغییر موضع مقامات ایرانی دریافت کرده است. به نظر جان بولاک: حملات مداوم عراق علیه تأسیسات اقتصادی ایران و نیز تأثیر بازدارنده کشور های منطقه، در تغییر موضع مقامات تهران نقش داشته اند. هر زمان که به نظر می رسید حملات هوایی عراق به توانایی صادرات نفت ایران جداً صدمه می زند، این حملات به طور مرموزی متوقف می شد و این ظاهراً به این دلیل بود که کشور های منطقه از حملات هوایی که ایران را به درگیر کردن آنها در جنگ تحریک می کرد، بیم داشتند و عراق را از آن بازمی داشتند.»(2)

روزنامه البیان چاپ دوبی نیز دراین مورد نوشته است: «امید است میانجیگری علوی برای پایان دادن به جنگ عراق - ایران، در پرتو قطعنامه های ششمین اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس، موفقیت آمیز باشد. البیان در ادامه آورده است: «دیدار امروز علوی از بغداد، سفر به تهران را نیز به دنبال خواهد داشت و این نشان دهنده تمایل رهبران کشور های عضو شورا به اولویت دادن به قطع این جنگ و حل وفصل این مشکل به نحوی است که هریک از طرفین به حق خود، براساس اسناد و پیمان های موردتوافق دست یابند.» این روزنامه نتیجه گیری کرده است: «زمان آن فرارسیده است که تصمیم گیرندگان هر دو کشور، متقاعد شوند که گفت وگو بسیار ثمربخش تر از جنگ مسلحانه است.»(3)

ص: 155

درحالی که شورای همکاری خلیج فارس ظاهراً در تلاش برای بهبود روابط با جمهوری اسلامی است و بسیاری از رسانه ها نیز در این جهت گام برمی دارند، مطبوعات کویت تبلیغات خود علیه ایران را تشدید کرده اند. خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد: «روزنامه های کویت در سرمقاله های امروز خود ضمن اعلام حمایت مطلق از رژیم عراق، با حمله به سیاست ها و مواضع ایران، تلاش کردند هرگونه تحریک درجهت برقراری آرامش در منطقه را عقیم نمایند. روزنامه کویتی الرأی العام در سرمقاله امروز خود نوشته است: جنگ ایران و عراق دیگر جنگ میان دو کشور نیست، بلکه میان کشور های عربی خلیج [فارس] و ایران محسوب می شود و تنها خطوط تماس جبهه ها است که میان ایران و عراق قرار گرفته است. الرأی العام ضمن متهم کردن ایران به کار شکنی در تلاش های صلح بین المللی و سازمان های اسلامی و عربی، می افزاید: کشورهای شورای همکاری به هنگام توقیف و بازرسی کشتی ها ازسوی ایران به طور عجیبی اعصاب خود را درمقابل تحرکات ایران - که در مراحلی به باج خواهی رسیده بود - کنترل کردند. الرأی العام در پایان سرمقاله خود به نصیحت می پردازد: اکنون از ایران بیش از گذشته درخواست می شود که به ندای عقل و منطق پاسخ مثبت دهد و جنگ را متوقف سازد، زیرا وقایع ثابت کرده است که دیگر تحقق یک پیروزی چشمگیر بر عراق غیرممکن است.»(1)

1

اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور های خاورمیانه و نحوه همکاری و چگونگی گسترش روابط ژاپن با این کشور ها در یک هم اندیشی که از چند روز گذشته با حضور سفیران ژاپن در کشور های قطر، عمان، مصر، ایران، عراق، امارات، الجزایر، تونس، سوریه، اردن، سودان، عربستان، کویت، لبنان، مراکش، ترکیه و اسرائیل در توکیو برگزار شده است، درحال بررسی است. در گزارشی از این هم اندیشی آمده است: «سفیران ژاپن در ملاقات با نخست وزیر کشورشان گفته اند که بعید است جنگ ایران و عراق به زودی خاتمه یابد. سفیر ژاپن در امریکا درباره قدردانی امریکا از تلاش های صلح آمیز ژاپن گفت که ایالات متحده امیدوار است ژاپن بتواند نقش واسطه میان امریکا و خاورمیانه (به ویژه ایران) را ایفا نماید. حضور سفیر ژاپن در امریکا در این کنفرانس، نشانه اهمیت مسئله خاورمیانه برای امریکا می باشد.»(2)

وزیر خارجه ژاپن در نطق افتتاحیه این اجلاس گفت: «مذاکرات آتی ریگان و گورباچف ممکن است به تغییراتی در وضع خطرناک خاورمیانه منجر شود. ... کشورهای خاورمیانه توقع بیشتری از ژاپن درزمینه های سیاسی، اقتصادی و همچنین مسئله میانجیگری جهت برقراری صلح دارند.»(3)

2

بخش دوم مقاله روزنامه واشنگتن پست با عنوان "اگر نفت در خاورمیانه مهم نیست، پس مهم چیست؟"، امروز از رادیو امریکا پخش شد. دیوید توفیق نویسنده مقاله معتقد است: «در شرایط کنونی، غرب نظیر پنج سال پیش نگران تهدید ایران درمورد بستن تنگه هرمز نیست. نفتکش هایی که اکنون خلیج فارس را پشت سر می گذارند، اهمیت سال های گذشته را ندارند. هیچ کشوری نمی خواهد

ص: 156

منابع ثروتش دربست توسط [امام] خمینی تهدید شود. به همین جهت، در منطقه ای که ترکیه، عربستان سعودی، مصر و به زودی اردن را در بر خواهد گرفت، خط لوله به وجود آمده است که ارتباط منابع صادراتی را با ایستگاه های بارگیری در دریای مدیترانه و بحر احمر فراهم خواهد ساخت. اگر تنگه هرمز بسته شود، دیگر تولیدکنندگان نفت برای پر کردن این خلأ، بیش از پیش راضی و خشنود خواهند شد. عراق، عربستان سعودی و ترکیه کشور هایی هستند که از خطوط جدید لوله های نفت سود می برند. سوریه و لبنان کشور هایی هستند که از قطع لوله های حامل نفت عراق - که سوریه آنها را در آوریل 1982 به عنوان اقدامی درجهت پشتیبانی از ایران قطع کرد - زیان خواهند دید. ازاین رو، این تنها دیگر کشور های تولیدکننده نفت نیستند که از جنگ ایران و عراق سود می برند، ترکیه که روی احساسات اسلامی هر دو کشور درحال جنگ و دادوستد های بازرگانی با آنها سرمایه گذاری کرده است، ازجمله کشور هایی است که از جنگ سود می برد. حتی سوریه نیز در بازی نفت به گونه ای برنده به حساب می آید. سوریه در سال 1982، خط لوله ای را که نفت عراق از آن به بندر بانیاس در دریای مدیترانه حمل می شد، مسدود کرد. درمقابل، از پاداشی معادل20 هزار بشکه نفت مجانی در روز ازسوی ایران برخوردار شد و ایران موافقت کرد روزانه 100 هزار بشکه نفت نیز با تخفیف معادل بشکه ای دو دلار و پنجاه سنت به سوریه بفروشد. به علاوه، وامی هزار میلیون دلاری نیز دراختیار سوریه گذاشته شد که هنوز بازپرداخت نشده است و اما بزرگ ترین بازنده در بازی نفت، از کشور های خاورمیانه نیست، بزرگ ترین بازنده اتحاد شوروی است. اگر قیمت نفت آن گونه که مؤسسه پیش بینی های اقتصادی وارتن برآورد کرده است تا بهار آینده به سطح بشکه ای 19 دلار تنزل کند، اتحاد شوروی بیش از 6 میلیارد دلار خسارت خواهد دید.»(1)

1

به گزارش مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک لندن، ذخایر مالی عراق به پایان رسیده و قروض بین المللی این کشور بی نهایت زیاد شده است. روزنامه لوموند که به نقل از این مؤسسه خبر پایان یافتن ذخایر مالی عراق را منتشر کرده، نوشته است: «درمقابل، جمهوری اسلامی ایران موفق شده است میزان رشد اقتصادی خود را در سطح منطقی و معقولی نگه دارد، بی آنکه نیازی به کمک خارجی داشته باشد.» لوموند در ادامه به توانایی ایران در ادامه صدور نفت از جزیره خارک، باوجود حملات عراق به این جزیره، اشاره کرده و افزوده است که تهران درحال پیروز شدن در جنگ اقتصادی علیه بغداد است و پند و اندرز های امام خمینی به مقامات تهران، نتیجه مطلوبی در اقتصاد ایران داشته است.(2)

هفته نامه اکونومیست چاپ لندن نیز دراین باره نوشته است: «در ماه های اوت و سپتامبر گذشته هنگامی که عراق بمباران تأسیسات نفتی خارک را آغاز کرد، بسیاری گمان می کردند که عراقی ها توانسته اند به این مکان آسیب جدی برسانند، ولی به رغم این ادعاها، صادرات نفت ایران در یک ماه گذشته روزانه یک میلیون و 700 هزار بشکه بوده است که حتی از تولیدات ایران پیش از حملات عراق بیشتر است. ایرانیان با قدرت و سرعت شگفت انگیزی می توانند آسیب ها را مرمت کنند.»(3)

ص: 157

ص: 158

در عملیات بدر و بعد از عملیات بدر گفته شد، ولی الآن می بینیم که همه آن مطالب فراموش شده و ما داریم باز در یک دوری از مصائب گذشته می افتیم. ما براساس اعتقاد مکتبی، براساس عقل و براساس حرف امام می جنگیم، این اعتقاد قلبی ماست. ما معتقد هستیم در این جنگ یقیناً نصرت و امدادهای الهی وجود دارد.

صحبتی که از قبل شده و نظر خود فرماندهی نیز هست این است که ما متناسب با توانمان هدفی را انتخاب و جنگ را ادامه دهیم. به این نتیجه رسیدیم که توانمان کم است، اگر ما به توان خودمان توجه نکنیم و بدون حساب روی این توان کار کنیم، ضررهای زیادی می بریم، از تأثیرات مخرب در بین مردم، تا مسئله دار شدن نیروهای بسیجی و...

در هر ناموفقیتی خط صلح نکبت بار تقویت می شود. هر عملیات ناموفقی دشمن را تقویت و امیدوار می کند. دراین باره دو فکر وجود دارد: 1. استمرار و استراتژی ادامه جنگ متناسب با توان. 2. گرفتن یک هدف، سپس مذاکرات صلح.

نتایجی که گرفتیم: در منطقه جنوب، هرگونه عملیات گسترده ای خارج از توان، به شکست قطعی ما منجر خواهد شد، چون:

غافلگیری نمی تواند رعایت شود.

با توان فعلی ما حداکثر 5 الی 6 روز می توانیم با دشمن بجنگیم، ولی دشمن تا یک ماه هم می تواند با ما با وسعت زیاد بجنگد.

توان ما ازنظر نیرو و امکانات نسبت به دشمن ضعیف است.»

رحیم صفوی در ادامه با اشاره به اینکه دشمن هشیار شده و در منطقه انتخاب شده برای عملیات، متناسب با حرکات ما حرکت می کند و نیز باتوجه به تردیدی که در فرماندهان یگان ها وجود دارد، افزود:

«شرایط (غافلگیری، تک پشتیبانی در جزیره مینو، تهیه نیروهای موردنیاز، تهیه تجهیزات) هم آماده نشده است. پیشنهاد ما این است: ما با این توانی که داریم استمرار عملیات را داشته باشیم. با استفاده از 20 گردان، 30 گردان حتی منطقه ای غیر از جنوب تا 100 گردان، بالاخره باتوجه به توان، عملیات ها را ادامه دهیم تا یک سال. در این مدت یک توان مناسب با اهداف بصره - جاده فاو کسب کنیم.

این موضوع را باید مسئولین قبول کنند. عملیات محدود را به عنوان یک وسیله برای رسیدن به هدف می دانیم؛ اگر مسئولین قبول نکنند و پشتیبانی نکنند هیچ پیشرفتی حاصل نمی شود.»(1)

در ادامه جلسه غلامعلی رشید صحبت کرد که خلاصه آن چنین است: «در طول این یک هفته ما روی برآورد کار کردیم و دو پیشنهاد مطرح کردیم اول حیدر [منطقه هور] را پیشنهاد دادیم سپس پیشنهاد اصلی را مطرح کردیم و گفتیم در جنوب نمی توانیم بجنگیم. ما با یک توان 80 گردان نمی توانیم غافلگیری را رعایت کنیم و قطعاً باید این توان دو برابر تا سه برابر بشود که با یکی بازی کنیم و با دو توان دیگر بتوانیم به طور جدی عمل کنیم. توان ما در مقایسه با سال های قبل به شدت پایین آمده است.»

ص: 160

تصویر

برادر رشید با اشاره به دو تفکر حاکم در کشور درباره چگونگی ادامه جنگ و تبعات تفکر "جنگ تا یک پیروزی"، تأکید کرد که برای اجرای عملیات در منطقه فاو 300 گردان نیرو لازم است. وی افزود: «پیشنهاد ما این است که در جنوب با این وضعیت نمی توان ادامه داد، از روی ناچاری برویم عملیات محدود انجام دهیم، توان خودمان را افزایش دهیم و عملیات در جنوب را آماده کنیم، حداقل برای نیمه دوم سال 1365.»(1)

پس از سخنان رحیم صفوی و غلامعلی رشید - که همه با سکوت کامل گوش می کردند - محسن رفیق دوست شروع به صحبت کرد: «واقعیت ها را من خلاصه برداری کردم:

درحال حاضر ما توان برای اداره بیش از 80 گردان نیرو را نداریم.

حتی اگر شرایط هم به وجود بیاید نمی توانیم در منطقه فاو پیروز شویم.

بدون غافلگیری نمی توانیم بجنگیم؛ غافلگیری هم با این توان ممکن نیست.

توان ما باید حداقل 300 گردان باشد.

به مسئولین بگویید ما در جنوب با این توان فعلی نمی توانیم بجنگیم.

ما از روی ناچاری باید به عملیات محدود تن دهیم، و در جنوب هم کارهای عملیات را آماده کنیم، اگر توانستیم نیمه دوم سال 1365 در جنوب می جنگیم.

اگر ما را حمایت کنند که توان ما به 300 گردان برسد در سال 1366 جنگ را ممکن است بتوانند (آقایان) تمام کنند.» وزیر سپاه پس از این جمع بندی، ضمن بیان اینکه اینها واقعیات است، من هم با شما هم عقیده هستم، اما همه درحال حاضر انتظار یک عملیات گسترده را می کشند، گفت:

«خود شما در پایان جنگ تردید دارید! من می خواهم بگویم که این مسئولیت ما نیست، دیگر نیاییم خودمان را شریک کنیم با تصمیم گیران جنگ؛ ما مأمورین اجرا بودیم در این نظام، وظیفه مان هم جنگیدن بود، جنگ به بن بست رسیده، می خواهند صلح کنند، بروند بکنند، می خواهند جنگ کنند تدبیر بدهند، امکان بدهند، وسیله فراهم کنند، همان که خودتان می گویید. این جوری منتقل کنید نه اینکه بیاییم یک جوری حرکت کنیم که مبادا آنها صلح کنند، از این طرف وسایل صلح خفت بار را برای نظام فراهم کنیم، با روندی که داریم پیش می رویم. من به برادر محسن خواهم گفت که تکلیف جنگ را باید دیگران معین کنند.»

برادر رحیم: «این خیلی خوب است که ما خودمان را جای نظام نگذاریم.»

همان طورکه از صحبت کوتاه رحیم صفوی مشاهده می شود، این جلسه با رضایت مسئولان نیروی زمینی سپاه به پایان رسید.(2)

ص: 161

1

جلسه دوم امروز درباره بررسی استراتژی عملیاتی جمهوری اسلامی، با دعوت فرمانده کل سپاه، عصرهنگام با حضور محسن رضایی، علی شمخانی، محسن رفیق دوست، رحیم صفوی، غلامعلی رشید، احمد غلامپور، عزیز جعفری، علی حسینی تاش و محمدباقر ذوالقدر تشکیل شد. خلاصه گزارش راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ از این جلسه چنین است:

فرمانده کل سپاه از ابتدا کنترل و هدایت مباحث را در دست گرفت و پس از بیان جمع بندی مباحث گذشته، نتیجه گرفت که اگر توان لازم تأمین نشد، خودبه خود عملیات محدود تبدیل به یک استراتژی خواهد شد. وی سپس از برادران خواست درباره طرح مانور عملیات فاو نظرهایشان را بیان کنند.

عزیز جعفری به نمایندگی از دیگران، درباره طرح مانور عملیات صحبت کرد. محور اصلی سخنان وی درباره نیروی موردنیاز بود که با درنظرگرفتن تک پشتیبانی در جزیره مینو، 258 گردان برآورد شده بود. علاوه بر منطقه فدک (فاو) درباره مناطق دیگر ازجمله جزیره ام الرصاص و دیگر مناطق عملیات محدودِ درحال آماده سازی نیز صحبت شد.

سپس محسن رضایی درباره این برآورد سؤال هایی مطرح کرد. از مجموع گفت وگوها مشخص شد که تدبیر او این است که عوامل دیگری ازقبیل آتش گسترده، به کارگیری نیروی زرهی، ایجاد دژ و... جایگزین بخشی از نیروی موردنیاز شود و اعتقاد دارد درصورت فراهم شدن این عوامل به نیروی کمتری نیاز خواهد بود.

اشاره به گوشه ای از گفت وگوها مطلب را روشن تر می کند.

محسن رضایی: آیا شما روی نیروی زرهی که ببرید در خط، حساب کرده اید یا نه؟ اگر تانک و نفربر بیاید، در برآورد نیرو برای پدافند تأثیر می گذارد؟

غلامعلی رشید: هرچه امکانات و تجهیزات افزایش یابد، آسیب پذیری ما کمتر خواهد شد. ما برآورد کرده ایم که تا روز سوم 50 دستگاه تانک و 50 دستگاه نفربر به دستمان برسد.

رحیم صفوی: این تا اندازه ای از تلفات ما می کاهد.

محسن رضایی: اگر به جای خاکریز دژ بزنیم و یا یک کانال سی متری بزنیم چه تأثیری در برآورد نیرو دارد؟

غلامعلی رشید: اگر دژ باشد همین نیرو را می خواهد، ولی اگر خاکریز تعجیلی باشد، روز سوم برمی گردیم.

محسن رضایی با تکیه بر مشخصات زمین منطقه و با پیش بینی به کارگیری مؤثر آتش توپخانه و دیگر امکانات در منطقه عملیاتی، در تلاش بود که به طور منطقی حاضران را مجاب کند که می توان نوع جدیدی از جنگ را به دشمن تحمیل کرد.

محسن رضایی: فرض کنیم در این منطقه یک ماه جنگ ادامه داشته باشد و ما هم همه

ص: 162

شرایط را دارا باشیم، دراین صورت تلفات عراق در این یک ماه چقدر است؟ دشمن دو چیز را برای خودش می خواهد حفظ کند: زمین و نیرو.

غلامعلی رشید: تلفات دشمن 20 هزار نفر و تلفات خودمان 60 هزار تن کشته و زخمی خواهد بود.

عزیز جعفری: دشمن به دلیل اهمیت زمین تا آخرین نفر خواهد جنگید.

محسن رضایی: می توان این را فرض گرفت که اینجا تعیین کننده شکست ما یا صدام است. صدام خواهد گفت یا فاو یا دیگر هیچ.

غلامعلی رشید: اگر به این نتیجه برسد یک روزه ما را تمام می کند و ما را با شیمیایی به عقب می راند.

محسن رضایی: پس جنگ به بن بست رسیده؟

محسن رضایی در ادامه، با طرح کردن ضرورت به کارگیری شیوه های جدید جنگ، درواقع به این سؤال پاسخ منفی می دهد. وی این نکته را که در گذشته نیز هرجا قدمی موفق برداشته شده به دلیل شیوه جدیدی از جنگ بوده که دشمن فکر آن را نمی کرده است، چنین یادآوری می کند:

«علت موفقیتی که ما در سال دوم جنگ داشتیم این بود که آمدیم یک جنگ جدیدی را علیه دشمن پیاده کردیم. دشمن دقیقاً می دانست ما چه داریم و چه نداریم. بنابراین آنها با اطلاعات 100درصد از موجودی ما، براساس آن آمدند در کشور ما فرم گرفتند.

سال اول جنگ ما می خواستیم با شیوه دشمن حمله کنیم، لذا شکست خوردیم. در سال دوم ما نیامدیم طبق آن جنگی که دشمن انتخاب کرده بود با او بجنگیم؛ اگر این طور شده بود شکست می خوردیم. افتادن ما در نوع جنگی که دشمن انتخاب می کند، افتادن در دهان اژدها است.

ما سال دوم جنگ به هدایت الهی آمدیم و یک جنگ جدیدی را کردیم که دشمن فکر نکرده بود (عملیات های فتح المبین و بیت المقدس).

سال سوم و چهارم که دشمن فهمید، ما را به زمین زد. آمد مطالعه کرد روی جنگ جدید ما، جنگ علیه پیاده، ترمیم خطوط و... لذا تجربه ما را در سال سوم به کار گرفت و جنگ ما دیگر جنگ جدید نبود، چون متناسب با آن، دشمن فرم گرفته بود و دیگر جنگ ما جدید نبود. هربار و هرلحظه می بینید که یک تاکتیک علیه جنگ ما رشد داد. آمدند با استفاده از علمی که داشتند و تجربه سال دوم، شکل جنگ را تغییر دادند.

درمقابل، ما رفتیم در هور، گفتیم جایی برویم که به توان ضعیف دشمن بزنیم، ما هور را به عنوان یک گذر در نظر داشتیم و قصدمان نبود آنجا بمانیم، ولی به هرحال به یک نوع جدید از جنگ وارد شدیم. قصد این بود که ما در خیبر بلافاصله به نشوه برسیم و عقبه دشمن را بگیریم. این، فرصت می داد که ما ابتکارعمل را به دست بگیریم. درهرحال از جنگ در هور به عنوان یک نوع جنگ جدید می خواستیم استفاده کنیم.

این بحث اگر دررابطه با توان صورت می گیرد به این معنا که با دشمن مسابقه بدهیم، نه بیشتر از آن بشویم بلکه نزدیک بشویم، این اشتباه است، هیچ وقت نمی رسیم. باید توان را در

ص: 163

نوع زمین و نوع اثر در دشمن و... حساب کنیم. باید یک نوعی باشد که دشمن بخورد. اگر شما در قالب قبلی بخواهید بروید جلو معلوم نیست موفق شوید.

ما یک جنگ انقلابی و مردمی داریم، اگر توان مناسب با این جنگ را بتوانیم ارائه دهیم موفق خواهیم بود.»

فرمانده کل سپاه با بیان مطالب دیگر می کوشد ضمن مطرح کردن مشکلات و مسائل کلی جنگ، دلایل پافشاری خود را برای اجرای عملیات گسترده در منطقه فاو بیان کند:

«ما در خیبر گفتیم مملکت را باید بیاوریم در جنگ، به این دلیل بود که ما باید به سلاح و امکانات توجه کنیم. شما که این سابقه را از ما دارید باید بیایید سؤال کنید که برادر محسن، شما چطور شد از این بحث ها دست کشیدید، ما جوابتان را می دادیم، یا می گفتیم عاشورا می خواهیم درست کنیم. بایستی هر قدمی که برمی داریم کارهای گذشته را تقویت کنیم. الآن فرمانده لشکر مسئله دارد و می خواهد با مسئولین صحبت کند. ما دنبال چه هستیم، چه می خواهند بگویند؟ فردا هم فرمانده گردان می خواهد صحبت کند. باید ببینیم به یک نتیجه ای که می رسیم چطور اجرا کنیم. ما خطوطی را که دنبال آن هستیم، خونمان [را] هم خواهیم داد، من به دنبال انجام تکلیف هستم.»(1)

راوی مرکز مطالعات در اینجا توضیح می دهد که لحن برادر محسن و اشکی که آشکارا در چشمش مشاهده می شود نشان می دهد که وی فشار روحی شدیدی را تحمل می کند. در این حالت وی ادامه داد:

«هیچ کس جرئت ندارد به اندازه من با مسئولین برخورد کند. ما به این نتیجه رسیدیم که تغییر دولت شاید به ضرر جنگ باشد، پای آن ایستادیم.»

محسن رضایی در ادامه جلسه استراتژی جنگ را چنین مطرح کرد:

«دررابطه با استراتژی، نه این است که بایستی یک عملیات را رد کنیم و نه اینکه چند عملیات را رد کنیم. آنچه که امام می فرماید استمرار جنگ و ادامه جنگ است. اگر امام بفهمد که سپاه می گوید تا امکانات نیاید نمی جنگد بدترین خاطره تلخ امام خواهد بود. آنچه که موردنظر امام است، این است که بایستی این جنگ با قدرت ادامه یافته و نتیجه این جنگ سقوط صدام باشد. این طور نیست که تا بغداد سنگربه سنگر باید جنگید، اگر یک جا 10 لشکر عراق را بگیریم می بینید که چطور [ارتش عراق فرو] می ریزد. از ویژگی های استراتژی حضرت امام:

1. استمرار و ادامه جنگ. 2. هدف: سقوط صدام. 3. سرعت.

این جنگ باید با سرعت به پیروزی برسد؛ هنر یک نظامی این نیست که تنها فکر پیروزی باشد، ما اگر در یک جنگ چهل ساله به نتیجه برسیم، خودمان هم از بین رفته ایم. برادران نظامی اگر نتوانند طرح هایی که می دهند مبتنی بر این استراتژی باشد، طبعاً قابل قبول نیست.»

محسن رضایی درباره حضور مسئولان کشور در جنگ گفت: «از اینکه اینها بیایند در جنگ، منظور چیست؟ بیایند در آن چیزی که ما گیر کرده ایم گیر کنند؟ اگر بگوییم این نظرات را بگیرند و دربست قبول کنند، این حرف درستی نیست، ما نمی توانیم برادران را اقناع کنیم، برادران باید به شما اعتماد کنند.»(2)

ص: 164

وی درباره ادامه جنگ نیز افزود: «آن توان مناسب با نوع جنگ ما که اگر دیگر آخرش هیچ نتوانستیم از این طریق منظم پیش برویم، جنگ نامنظم می کنیم. آن، دیگر آخرین راه است و یک قدم جلوترش هم این عملیات های محدود است به عنوان یک استراتژی. آخرین قدم عقب نشینی ما در جنگ نامنظم شاید باشد.»

محسن رضایی در انتها مباحث خود را جمع بندی و چنین نتیجه گیری کرد:

«بنابراین خط کاری ما این است که به هر قیمتی شده، منتها سالمانه، و کاری که می کنیم به ثمر برسد، نه کاری که می کنیم درست خلاف این باشد.(1) یا ما جنگ و ادامه آن را قبول داریم و توان سازی برای جنگ را، پس توان سازی برای ما قداست دارد. پس نباید یک کاری بکنیم که در عمل این توان سازی نشود. چون ما در یک پیچیدگی سیاسی، نظامی قرار داریم، احتمال دارد که ما قدم هایی برداریم و نوعی عمل کنیم که خلاف عقیده و نیتمان نتیجه بدهد.

پس ما دراین زمینه که توانمان برای جنگیدن افزایش یابد 100درصد مُصِر هستیم و به هیچ وجه تسلیم فشارها نمی شویم. یک از این پس درمورد طرح هایی که ابهام و تردید هست، عمل نخواهیم کرد؛ یقینی هم که می گوییم، یقین غالب بچه هاست، وقتی شما اکثریت به یقین برسید برای ما معیار است.

ما بایستی برخورد کنیم، کشور را هل دهیم، فشار بیاوریم و... منتها به نوعی که این کارمان خلاف عقیده خودمان نشود.

مسئله دوم اینکه ما بایستی جنگ را متناسب با توانمان انجام بدهیم ما اگر بتوانیم یک قدم بیشتر برداریم، چون به سرعت عمل نزدیک است بایستی آن را برداریم.

پس باید جنگمان استمرار داشته باشد، همیشه باید در نبرد باشیم، همین عملیات های نفوذی، اینها را همیشه می شود انجام داد. حداقل استمرار عملیات های محدود، سپس عملیات های بزرگ تر و مسئله بعد سرعت؛ اگر عملیات فاو را ما بتوانیم الآن انجام بدهیم نباید بگذاریم دو ماه دیگر. اگر فکر می کنیم نمی شود انجام داد، ندهیم. دررابطه با عملیات های قدس [عملیات های محدود] اگر می بینید نمی شود، نکنید؛ بروید جای دیگر که بشود، چرا؟ برای اینکه زمان را از دست ندهیم.

همین جا [منطقه فاو] هم اگر برویم پای کار و به فکر هیچ چیزی نباشیم و بعد برویم، یا شکست بخوریم، این خلاف سرعت عمل است، یا اینکه برویم پای کار و نشود باز این خلاف سرعت است و اگر انجام ندهیم و هیچ عملی نکنیم، آن باز خلاف سرعت عمل است. اگر بتوانیم اینجا [فاو] را عمل کنیم، ولی انجام ندهیم ممکن است ما یک سال زمان را از دست بدهیم، ولی اگر برویم پای کار و برگردیم ممکن است شش ماه زمان از دست بدهیم.

از برادران می خواهم بنشینید و در بالابردن توان طرح بدهید... نکته دیگر اینکه روی عملیات محدود فکر کنید.»(2)

ص: 165

راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در پایان گزارش این جلسه نوشته است: «درمجموع جلسه مذکور، جلسه ای سنگین بود، چه در مباحث طرح مانور و چه در مطرح شدن مسائل کلی جنگ و استراتژی جنگ و مشکلاتی دراین زمینه که فرمانده کل سپاه بیان کرد، ولی پس از جلسه به خوبی احساس می شد که برادران هنوز مطلوب خود را نگرفته و همچنان در انتظار نتایج قطعی اند.»(1)

1

رئیس ستاد قرارگاه خاتم الانبیا(ص) سپاه امروز در نامه ای به ستاد قرارگاه های چهارگانه و یگان های تابعه قرارگاه خاتم الانبیای(ص) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بر ضرورت استفاده از حمام های رفع آلودگی شیمیایی در عملیات آتی (فاو) تأکید کرد. در این نامه آمده است: «نظر به نیاز یگان های پدافند ش.م.ر. [شیمیایی، میکروبی، رادیو اکتیو (هسته ای)] به حمام رفع آلودگی جهت استفاده مصدومین ش.م.ر. ضروری است ترتیبی اتخاذ نمایید که حمام های قرارگاه و یگان های تابعه در مواقع عملیات دراختیار یگان های پدافند ش.م.ر. گذاشته شود تا در ایستگاه رفع آلودگی مورد استفاده قرار گیرد.»(2)

2

اقدام نیروی دریایی ایران به مجبور کردن یدک کش هلندی برای انتقال کشتی یونانی کاناریا - که هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفته بود - به جزیره سیری، با اعتراض دولت هلند روبه رو شد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه: «منابع رسمی امروز در لاهه اعلام کردند: حسین تاج گردون، سفیر ایران در لاهه، به وزارت امور خارجه هلند احضار شد و یادداشت اعتراض آمیز هلند به مقامات ایرانی درمورد توقیف یدک کش آمستردام - که به صاحب هلندی اش ویجس مولر تعلق دارد - تسلیم سفیر ایران شد. هلند معتقد است که هیچ چیز نمی تواند توقیف یک کشتی را در آب های بین المللی توجیه کند. آمستردام یکی از یدک کش های ویجس مولر است که در خلیج [فارس] مستقر می باشد. این یدک کش، کشتی یونانی کاناریا را که یک موشک اگزوسه عراقی به آن اصابت کرده بود یدک می کرد، نیروی دریایی ایران آن را مجبور به پیوستن به جزیره سیری واقع در آب های داخلی ایران کرده است.»(3)

رادیو اسرائیل دراین باره گفت: «این کشتی همراه با دو کشتی یدک کش دیگر هلندی نفتکش غول آسای کاناریا را که در نزدیکی سواحل ایران هدف موشک های عراقی قرار گرفته بود، برای تعمیر به سوی بحرین می کشیدند. مقامات هلندی گفتند، نیروی دریایی ایران در آب های بین المللی بر این یدک کش مسلط گردیده و به این ترتیب قوانین بین المللی را زیر پا گذاشته است. از هنگام ورود این یدک کش به جزیره سیری ارتباط مقامات هلندی با آن قطع شده است.(4)

اما نشریه رویدادها به نقل از رویتر نوشته است: «یدک کش مذکور مجهز به رادارهای قوی مخابراتی بوده و طبق اظهارات مقامات ایران، دستگاه های فوق مخصوص جاسوسی می باشد.»(5)

ص: 166

1

اقدامات امروز گروه های ضدانقلاب در غرب کشور، خساراتی را به نیروهای خودی تحمیل کرد. همچنین درگیری دو گروه دمکرات و کومه له امروز نیز ادامه یافت. چند تن از عناصر دمکرات نیز خود را تسلیم کردند.

به نوشته نشریه روابط عمومی فرماندهی کل سپاه، نیروهای ژاندارمری که در منطقه عمومی سردشت در مسیر شیندرا درحال عبور بودند در کمین افراد گروه های ضدانقلاب افتادند. در این کمین 7 نفر از نیروهای خودی به شهادت رسیدند و یک نفر مجروح شد.(1)

نیروهای خودی امروز در منطقه جباران (در حوالی سردشت) و روستای ترمکچی (از توابع شهر تکاب) با عناصر ضدانقلاب و چته های حزب دمکرات درگیر شدند.(2) که این درگیری ها بدون تلفات خاتمه یافت.(3)

به نوشته نشریه رویدادها و تحلیل، در یکی از روستاهای اطراف مهاباد دو برادر به جرم همکاری با سپاه پاسداران به دست افراد ضدانقلاب به شهادت رسیدند.(4)

دو تن از نیروهای پایگاه افراسیاب در اطراف سنندج، امروز براثر برخورد با مین و انفجار آن مجروح شدند.(5)

در شهر سنندج یک مغازه دار به دست فردی که صورت خود را پوشانده بود، ترور و مجروح شد.(6)

عوامل حزب دمکرات در ساعت 6 صبح، با افراد گروه کومه له درگیر شدند که این درگیری تا ساعت 12 ظهر ادامه داشت. پس از آن چته های گروه کومه له با به جاگذاشتن 29 جنازه، در منطقه پراکنده شدند تا راهی برای فرار به سمت عراق پیدا کنند.(7)

امروز در شهر پیرانشهر فرمانده لک1 از هیز آواره (از واحدهای نظامی حزب دمکرات) و یک تن دیگر از نیروهای این حزب خود را تسلیم نیروهای خودی کردند.(8) همچنین در منطقه سقز دو تن دیگر از عوامل حزب دمکرات (از هیز عزیز یوسفی) خود را تسلیم رزمندگان کردند.(9)

2

شیوه های عملی برای بسیج 10 میلیون دانش آموز ایرانی، در هم اندیشی مدیران کل آموزش وپرورش سراسر کشور که با حضور آقایان اکرمی وزیر آموزش وپرورش، رفیق دوست وزیر سپاه پاسداران و رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران امروز در اهواز برگزار شد، موردبررسی قرار گرفت.(10)

به نوشته روزنامه اطلاعات، اولین هم اندیشی مدیران کل آموزش وپرورش هم زمان با سالروز رحلت پیامبر اسلام(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) و امام رضا(ع)، امروز در اهواز آغاز به کار کرد و به مدت سه روز ادامه خواهد داشت. در آغاز این همایش وزیر آموزش وپرورش برنامه های آن را تشریح کرد و با اشاره به اینکه اولین روز این هم اندیشی به مسائل جنگ اختصاص دارد، گفت:

ص: 167

برنامه های بعد از انقلاب باید متناسب با شرایط کنونی که ما درحال جنگ هستیم، تنظیم شود.

سپس فرمانده کل سپاه پاسداران ضمن بیان ضرورت حضور آموزش وپرورش در جبهه های جنگ، بر لزوم رفع مشکلات و پاسخ به نیازهای مجتمع های دانش آموزی جنگ تأکید کرد و نقش آموزش وپرورش را در ساختن نسل آینده انقلاب یادآور شد.

وی گفت: آموزش وپرورش در خالص کردن دانشگاه نقش اصلی را بازی می کند، زیرا اگر ما بتوانیم نسل آینده را که درحقیقت بدنه اصلی انقلاب است، از گهواره آموزش وپرورش خالص و سالم بیرون آوریم، بنا و ساختمان انقلاب را محکم و استوار ساخته ایم. وی همچنین بر لزوم شرکت اقشار مختلف مردم ایران در سازماندهی دفاع کشور تأکید کرد و گفت: اگر ما امروز بتوانیم با دشمنان با قدرت برخورد کنیم، آینده ای خوب خواهیم داشت.

در ادامه وزیر سپاه پاسداران با مروری بر جنگ و اینکه هم امریکا و هم شوروی دشمن ما هستند، به پیشرفت های به دست آمده در ساخت ابزار و آلات جنگی در ایران اشاره کرد و افزود: به محض اینکه شنیده شد ما داریم روی ساخت موشک کار می کنیم، هفته ای نیست که به ما پیشنهاد فروش موشک ندهند. علاوه برآن، ما کار ساخت را روی اکثر سلاح های نظامی شروع کرده ایم.

رفیق دوست سپس ضمن تأکید بر لزوم آموزش دادن به همه مردم به ویژه دانش آموزان، از مسئولان آموزش وپرورش خواست نیروهایی را که استعداد فرماندهی و رزمی دارند به دانشگاه سپاه معرفی کنند تا بتوان از نبوغ آنها استفاده کرد.(1)

1

امام خمینی فرمانده کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، طی حکمی حجت الاسلام علی اکبر محتشمی پور وزیر کشور را به سمت سرپرستی کمیته های انقلاب اسلامی در سراسر کشور منصوب کرد.(2) این انتصاب درپی نامه وزیر کشور به امام خمینی درمورد تعیین سرپرستی کمیته ها صورت گرفت.(3) متن حکم امام خمینی در پاسخ به نامه وزیر کشور چنین است:

«بسمه تعالی

با تشکر از خدمات جناب حجت الاسلام آقای ناطق نوری، جناب حجت الاسلام آقای محتشمی را به سرپرستی کمیته های انقلاب اسلامی در سراسر کشور منصوب نمودم. امید است با همکاری افراد کمیته ها و حضرات روحانیون که در این نهاد هستند، موفق به خدمت به اسلام و مسلمین گردند.

21 آبان 1364

روح الله الموسوی الخمینی»(4)

ص: 168

تصویر

متن نامه حجت الاسلام علی اکبر محتشمی پور وزیر کشور - که در تاریخ 19 آبان 1364 نگاشته شده - چنین است:

«باسمه تعالی

محضر مقدس رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامی و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله العظمی امام خمینی دامت بقاء الشریف.

احتراماً معروض می دارد براساس تبصره یک ماده واحده راجع به اصلاح لایحه قانونی معافیت پاسداران کمیته ها از انجام خدمت وظیفه مصوب سی ویکم فروردین ماه 1361 مجلس شورای اسلامی، کمیته های انقلاب اسلامی یکی از نیروهای انتظامی است که در چارچوب اساسنامه ای که به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید، زیرنظر وزارت کشور به فعالیت خود ادامه خواهند داد. ازطرفی اساسنامه موردنظر هم اکنون در دست بررسی می باشد. لذا تقاضا دارم مقرر فرمایید هرگونه مصلحت می دانند مسئولیت این نیروی انتظامی را ابلاغ فرمایند. علی اکبر محتشمی وزیر کشور.»(1)

به نوشته نشریه گزارش «آقای سالک (سرپرست کمیته های انقلاب اسلامی) در یک سخنرانی در کمیته گفته است: "ما مظلوم واقع شدیم. درست است که آقای ناطق (وزیر کشور سابق) خودشان تمایل به رفتن داشتند، اما نبایستی با رفتن ایشان موافقت می شد." وی تلویحاً خاطرنشان کرده است که با وزیر جدید نمی تواند کار کند.»(2)

1

اقدام مجلس خبرگان به انتخاب آیت الله منتظری برای جانشینی امام خمینی را امروز یکی از نمایندگان این مجلس اعلام کرد.(3)

حجت الاسلام قریشی یکی از نمایندگان آذربایجان غربی در مجلس خبرگان، در سخنرانی امروز خود در مسجد اعظم ارومیه با اشاره به اجلاس اخیر مجلس خبرگان گفت: در این اجلاسیه با اکثریت نزدیک به اتفاق آرا، نمایندگان آیت الله العظمی منتظری را به مقام نیابت ولایت فقیه انتخاب کردند. وی افزود: در این اجلاسیه 70 نفر شرکت داشتند که با 65 رأی موافق این تصمیم اتخاذ شد و در شرفیابی نمایندگان مجلس خبرگان به محضر امام امت، به اطلاع حضرت امام نیز رسید.

ص: 169

وی اضافه کرد: از سیمای حضرت امام نیز معلوم بود که از این انتخاب مسرور هستند.

حجت الاسلام قریشی در ادامه سخنان خود یادآور شد: «بااینکه اخیراً آیت الله العظمی منتظری طی نامه ای به آیت الله مشکینی رئیس مجلس خبرگان خواسته بود که موضوع تنها دررابطه با ایشان مطرح نشود، ولی در سخنرانی هایی که حدود 30 تا 40 نفر از نمایندگان انجام دادند بر انتخاب حضرت آیت الله العظمی منتظری برای این مقام تأکید کردند و درنتیجه در رأی گیری، ایشان با 65 رأی به این مقام عالی انتخاب شدند.»(1)

همچنین به نوشته نشریه گزارش: «در جلسه اخیر (اجلاسیه سوم) مجلس خبرگان، ماده واحده ای که از جلسه قبل در دستور کار مانده بود، با اکثریت بیش از دوسوم آرا به تصویب رسید. این مصوبه که درمورد رهبری آینده می باشد، حاوی این نکته است که مقام رهبری به صورت شورایی نخواهد بود و آیت الله العظمی منتظری این مقام را خواهند داشت. همچنین طی نامه ای که توسط 53 تن از خبرگان امضا شده و برای امام ارسال گردیده است، زعامت و رهبری آیت الله منتظری که مدنظر مردم نیز می باشد به اطلاع ایشان رسانده شد.»(2)

1

به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس «یکی از هشت تن متهمین غیرنظامی که در یک پایگاه هوایی نیروی دریایی امریکا واقع در شمال جزیره سن دیه گو کار می کنند، امروز به جرم خود درمورد ربودن قطعات یدکی جت های جنگنده نیروی دریایی امریکا جهت ارسال آنها به ایران اعتراف کرد. پدرو کیتو که کارمند غیرنظامی انبار این پایگاه می باشد، به ربودن قطعات یدکی هواپیماهای اف14 از پایگاه هوایی مذکور و دادن این قطعات به دستیارانش، که گفته می شود آنها نیز قطعات فوق را به ایران ارسال کرده اند، متهم شده است.»(3)

در ادامه گزارش یونایتدپرس آمده است: «فیلیپ هالپرن معاون دادستانی امریکا گفت: گرچه کیتو به طور مستقیم در ارسال این قطعات به ایران شرکت نداشته است، لکن وی برای متهم تقاضای هفده سال زندان خواهد کرد. هالپرن افزود: دولت نیز از تعیین هفده سال زندان برای متهم حمایت کرده است و این نشان دهنده اهمیت و جدی بودن جنایاتی است که تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند.

دو ملوان نیروی دریایی که در ناو هواپیمابر کیتی هاوک کار می کردند، نیز از دیگر متهمین می باشند. این ناو نیز در پایگاه سن دیه گو، مستقر است.»(4)

2

سفر رئیس جمهور ترکیه به امارات متحده عربی و سفر حاکم قطر به لندن ظاهراً بخشی از فعالیت های دیپلماتیکی است که بعد از اجلاس سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و تأکید آنها بر ضرورت خاتمه جنگ شروع شده است. از سوی دیگر، اظهارات حاکم کویت در پافشاری بر

ص: 170

حمایت از حکومت عراق نیز ظاهراً روی دیگر سکه این اقدامات است که علاوه بر هماهنگی با سیاست بین المللی برای فشار بر ایران، ناشی از ترس حاکم کویت از حکومت صدام است.

کنعان اورن رئیس جمهور ترکیه، به هنگام پرواز به امارات متحده عربی در مصاحبه ای به خبرنگاران گفت: ما نیز از جنگ ایران و عراق ناراحت هستیم زیرا در منطقه ای نزدیک مرزهای ما انجام می گیرد. خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از بولتن خبرگزاری ترکیه آناتولی گزارش داد که کنعان اورن گفته است: ما نیز همواره در آرزوی خاتمه جنگ ایران و عراق هستیم ولی راهی برای خاتمه دادن به آن پیدا نکردیم. تصور می کنم این جنگ از جنگ جهانی نیز بیشتر به طول خواهد انجامید.(1)

یونایتدپرس نیز از ابوظبی گزارش داد: کنعان اورن و شیخ زاید رئیس امارات متحده عربی خواستار پایان گرفتن جنگ ایران و عراق شدند.

خبرگزاری امارات به نقل از راشد عبدالله وزیر خارجه این کشور گفت: رهبران دو کشور از رهبران ایران و عراق خواستند برای حل وفصل مسالمت آمیز جنگ پنج ساله بکوشند.(2)

همچنین رادیو بی بی سی در گزارشی درباره قصد حاکم قطر از سفر به لندن اعلام کرد: انتظار می رود که جزئیات مذاکرات اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] و امکانات پایان دادن به جنگ ایران و عراق در سفر شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی امیر قطر و دیدار با مارگارت تاچر نخست وزیر بریتانیا، مورد تبادل نظر قرار گیرد. امیر قطر امروز به لندن سفر می کند.(3)

از سوی دیگر، مواضع کویت، یکی از شش عضو شورای همکاری خلیج فارس، در ظاهر حاکی از مخالفت این کشور با تصمیمات اخیر این شورا است. شیخ جابر الاحمد امیر کویت امروز در دیدار با سردبیران روزنامه های کویت گفت: اعضای شورای همکاری خلیج فارس تصمیم گرفته اند تا پیشنهاد میانجیگری مشترک خود را برای پایان دادن به جنگ پنج ساله بین ایران و عراق احیا کنند. شیخ جابر افزود: عراق مدت طولانی است که به ما پاسخ قابل قبولی داده است و ما هم اکنون کوشش ها و تماس های خود را با ایران همسایه مسلمان خود تعقیب می کنیم تا ببینیم آیا موضعش مبنی بر عدم پذیرش هرگونه میانجیگری را تغییر داده است یا خیر.(4)

امیر کویت اضافه کرد: رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) درصدد برآمدند فعالیت و کوشش های کمیته های میانجی جهت پایان دادن به این جنگ با هدف حفظ منافع ملل دو کشور و ملل منطقه را احیا کنند، چون احساس می شود که برای بازگرداندن صلح و ثبات به منطقه و دستیابی به ثبات و تحقق رفاه ملل آن، جلوگیری از ادامه جنگ ضرورت دارد.(5)

هرچند به گفته امیر کویت این رهبران حفظ منافع ملل دو کشور را ضروری می دانند، اما به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت، امیر کویت در سخنان خود که در شماره امروز روزنامه کویتی الوطن به چاپ رسیده، گفته است: ما هرگز از حمایت عراق دست برنخواهیم داشت.(6)

ص: 171

همچنین نشریه رویدادها، در گزارشی درباره مخالفت کویت با تصمیم اخیر شورای همکاری خلیج فارس آورده است: «در اجلاس اخیر مسقط که شورای همکاری تصمیم به بهبود روابط خود با ایران گرفت، امیر کویت چون موافقتی با این تصمیم نداشت، موضع گیری منفردی را پس از این اجلاس در ملاقات با مدیران جراید اتخاذ نمود. وی در این ملاقات گفت: روابط ما با عراق خوب است و از آن عقب نشینی نمی کنیم و به تضمین امنیتی ازجانب ایران برای کشورهای خلیج فارس و دست برداشتن از حمایت عراق گوش نمی دهیم.»(1)

1

خط جدید شورای همکاری خلیج فارس درجهت کاهش دشمنی با ایران، امروز نیز در رسانه های غربی موردتوجه قرار گرفت. این رسانه ها امروز تعویق سفر یوسف العلوی وزیر مشاور در امور خارجی عمان به ایران و نیز دعوت وزیر امور خارجه عربستان از دکتر ولایتی برای سفر به ریاض را منعکس کرده اند.

رادیو بی بی سی اعلام کرد: «قرار بود یوسف العلوی ابتدا به تهران برود، اما در آخرین لحظه تصمیم گرفت که به بغداد سفر کند. گفته می شود اهمیت این تغییر تصمیم آن است که رهبرانِ عربِ کرانه خلیج فارس قصد دارند قبل از مذاکره با ایران، ازنظر ادامه پشتیبانی سیاسی خود به دولت عراق اطمینان خاطر دهند. انتظار می رود که جزئیات مذاکرات اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] و امکانات پایان دادن به جنگ ایران و عراق در مذاکره امیر قطر و نخست وزیر بریتانیا مورد تبادل نظر قرار بگیرد. امیر قطر امروز به لندن سفر می کند.»(2)

این رادیو همچنین افزود: «تاریخ ورود یوسف العلوی به تهران پنهان نگاه داشته شده بود، اما یک ساعت قبل از ورود وی به بغداد، در تهران اعلام شد که برنامه سفر او به تقاضای مقامات ایران به تعویق افتاده است. قطعنامه نهایی کنفرانس شورای همکاری خلیج که هفته گذشته در مسقط انتشار یافت، ازنظر مقامات ایران رضایت بخش بود، اما برای مذاکره با وزیر مشاور در امور خارجی عمان، اشتیاق زیادی نشان داده نشد. ظاهراً مقامات ایران درمورد قبول یا رد پیشنهادات جدید شورای همکاری خلیج برای آغاز مذاکرات درباره جنگ ایران و عراق، هنوز هم تصمیم قاطعی اتخاذ نکرده اند. پیشنهادات شورای همکاری خلیج در ملاقات یوسف علوی عبدالله وزیر مشاور در امور خارجه عمان با کاردار سفارت ایران در مسقط مطرح شده و به اطلاع مقامات ایران رسیده است.

هم زمان با آن، وزیر خارجه عربستان سعودی دیروز پیام تازه ای برای دکتر ولایتی وزیر خارجه ایران فرستاده که متن این پیام هنوز فاش نشده است. اما گزارش های غیررسمی حاکی است که تصمیمات کنفرانس شورای همکاری خلیج [فارس] به اطلاع دکتر ولایتی رسانیده شده و از او دعوت شده است که برای مذاکره دراین مورد به ریاض سفر کند.

قبلاً این موضوع فاش شده بود که ایران پیام های جداگانه ای برای رهبران کشورهای عضو

ص: 172

شورای همکاری خلیج فرستاده و آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با این سازمان به منظور مبارزه با نفوذ خارجی به خصوص امپریالیسم امریکا و صهیونیسم اعلام کرده است. حتی گزارش داده شده است که ایران پیشنهاد پیوستن به شورای همکاری خلیج [فارس] و یا امضای پیمان همکاری و عدم تجاوز با این شورا را عنوان کرده است.

به نظر مقامات جمهوری اسلامی ایران همکاری نزدیک با شورای خلیج [فارس] نباید به دعوت از این شورا برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق تعبیر شود و هدف ایران از مطرح کردن پیشنهاد همکاری آن بوده است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج دریابند که ایران تهدیدی برای صلح منطقه نیست و عراق است که با حمله به تأسیسات نفتی و کشتی های نفتکش عدم امنیت ایجاد می کند.

حمله به کشتی های تجاری که در گذشته به وسیله هواپیماهای ناشناس انجام می شد و نیروی هوایی ایران را مسبب آن «می دانستند، اکنون کاملاً متوقف شده است.»(1)

خبرگزاری فرانسه نیز از مسقط گزارش داد: «یوسف العلوی وزیر مشاور در امور خارجی عمان پس از دیدار از عراق، به خبرنگاران در مسقط تصریح کرد که وی با پرزیدنت صدام حسین تفاهم کامل نسبت به ادراک شش دولت عضو شورای همکاری خلیج [فارس] که در جست وجوی یافتن امکانات پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق هستند، ملاحظه کرده است. العلوی قبل از عزیمت از بغداد نیز تأکید کرده بود که در نزد پرزیدنت صدام حسین و مسئولان عراقی کردار کاملاً مثبتی برای آرام ساختن اوضاع و پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق مشاهده کرده است. [...] رئیس دیپلماسی عمان که باید ابتدا برای مطلع ساختن رهبران ایران از نتایج اجلاس سران شورای همکاری خلیج به تهران می رفت، به گفته منابع عموماً مطلع، سفر العلوی به تهران هنوز به قوت خود باقی است. منابع رسمی ایران و منابع دیپلماتیک در تهران تأکید می کنند که در جریان این دیدار نیستند.»(2)

درحالی که این تلاش ها برای بهبود روابط با ایران و نیز اقدامات مقدماتی برای میانجیگری در جنگ عراق و ایران صورت می گیرد، اما به نوشته روزنامه گاردین چاپ انگلیس، دیپلمات های غربی درمورد موفقیت این تلاش ها بدبین اند. خبرنگار این روزنامه در کویت، در گزارشی نوشته است: «جمهوری اسلامی ایران احتمالاً به آتش بس محدودی که واگذاری امتیازات استراتژیک کمی در بر داشته باشد، رضایت خواهد داد، اما برای عراق چیزی کمتر از آتش بس کامل و مذاکرات صلح قابل قبول نیست. وی می افزاید: عمان که ریاست شورای همکاری را در سال جاری به عهده دارد، در شرایط بهتری برای میانجیگری قرار دارد، زیرا برخلاف کویت و عربستان سعودی، مستقیماً از عراق حمایت نمی کند.»(3)

ص: 173

1

نماینده دائمی عراق در سازمان ملل متحد امروز دو نامه برای دبیرکل این سازمان ارسال کرد. در نامه اول، بمباران نقاط غیرنظامی اهواز چنین توجیه شده است: «به اطلاع جناب عالی می رسانم که 30 جنگنده نیروی هوایی عراق صبح 6 نوامبر 1985 (15 آبان 1364)، مجتمع آهن و فولاد نورد و یک مرکز کشتی سازی را که در ساخت کشتی های جنگی ایران فعالیت داشت، منهدم کردند. این حمله یکی از حملات عراق علیه تأسیسات اقتصادی ایران که نقش فعالی در جنگ تحمیلی رژیم ایران علیه عراق داشتند، به شمار می رود. عصمت کتانی.»(1)

در نامه دوم وزیر خارجه عراق از وضعیت اسیران عراقی و محاکمه چند تن از آنان ابراز نگرانی کرده است: «به دنبال جنایاتی که در اردوگاه گرگان در 10 اکتبر 1984 (18 مهر 1364)، علیه اسیران عراقی جنگ در ایران صورت گرفت... اسیران ما از حمایت این سازمان محروم شده اند و اطلاعی از اسیران و سرنوشتی که دچار شده اند، در دسترس نیست. ... روزنامه ایرانی کیهان در 23 اکتبر 1984 (3 آذر 1364) اسامی 7 اسیر عراقی را منتشر و اعلام کرده که ایران آنها را به عنوان بعثی هایی که اسیر را علیه نگهبان اردوگاه تحریک کرده اند، محاکمه می کند. ... از جناب عالی درخواست می نمایم که با مقامات ایران تماس حاصل کنید و ما را از اطلاعات کسب شده درمورد سرنوشت آنان مطلع سازید. طارق عزیز.»(2)

2

خبرگزاری فرانسه در گزارشی از اختناق و سرکوب شدید مخالفان حکومت عراق، به نقل از یک اطلاعیه مطبوعاتی که "جامعه دفاع از ملل" امروز در شهر گوتن گن آلمان غربی منتشر کرد، آورده است: «ارتش عراق درپی تظاهرات مخالفین رژیم صدام اقدام به اعمال اختناق شدید در چندین شهر کردستان کرد. بنا بر این گزارش طی یک تجسس سه روزه که در ماه سپتامبر (شهریورماه) گذشته در شهر سلیمانیه برای یافتن مخالفین صدام انجام گرفت، رژیم عراق 900 کودک ده تا چهارده ساله را مورد بازجویی قرار داد. براساس این اطلاعیه که به تأیید چندین حزب در عراق نیز رسیده است، در این عملیات صدها تن بازداشت و 3 کودک کشته شدند.

در اواخر ماه اکتبر (اوایل آبان ماه) نیز تظاهرات چندین شهر کردنشین عراق سرکوب شد و 2000 تن ناپدید شدند. در همین حال، سازمان دفاع از حقوق بشر، اختناق رژیم صدام در منطقه کردستان عراق را به علت پیشروی نیروهای ایرانی در منطقه مرزی در نزدیکی رواندوز دانست و افزود: این اختناق به عزم راسخ رژیم صدام مبنی بر کاهش هرگونه مخالفت استقلال طلبانه مربوط می شود.

سازمان دفاع از حقوق بشر اعلام کرد: تظاهراتی که در روز چهارم نوامبر (13 آبان) توسط رژیم عراق بر پا شده بود، به یک ضدتظاهرات مبدل شد که یک هفته بعد اعدام 160 تن را به دنبال داشت.»(3)

ص: 174

1

همکاری های اقتصادی و تسلیحاتی عراق و یونان و موافقت هند با تعویق مجدد بازپرداخت بدهی عراق، بخش کوچکی از حمایت های جهانی از حکومت عراق است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی از آتن گزارش داد: «یک هیئت یونانی به سرپرستی یانوس پاپانتونیو، معاون امور اقتصادی این کشور به منظور مذاکره با مقامات عراقی درمورد بهبود روابط و همکاری صنعتی و تجاری میان دو کشور، امروز عازم بغداد شد. به گزارش خبرگزاری یونان، شرکت صنعتی پیرکال گزارش های مربوط به فروش گلوله توپ به عراق را با قیمتی نازل تر از حدی که به ارتش این کشور می فروشد، تکذیب کرد. این شرکت طی بیانیه ای اعلام کرد: تمام عملیات صادراتی این شرکت با اطلاع دولت صورت می گیرد و هیچ واسطه ای هم در این کار دخالت ندارد و معامله مستقیماً با بغداد انجام می شود.»(1)

گزارش دیگر خبرگزاری جمهوری اسلامی حاکی است: «دهلی نو با درخواست بغداد مبنی بر تعویق مجدد بازپرداخت دو بدهی عراق به هند که یک بار نیز در دو سال پیش به تعویق افتاده بود، موافقت کرده است. این توافق در دیدار امروز مسئولین عالی رتبه و مقامات هند و عراق حاصل شده است. اولین قسط این بدهی ها که قرار بود در مردادماه پرداخت شود، اینک قرار است در دهم دی ماه به صورت ارسال نفت و گوگرد از عراق به هند پرداخت شود. هند که هم اکنون با دشواری های اقتصادی روبه رو است، بهره اضافی این وام را به عراق بخشیده است.»(2)

2

موافقت نامه درازمدت فروش نفت ایران به آلمان، امروز به امضا رسید. گزارش (نشریه واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) دراین باره نوشته است:

«ایران اعلام کرد یک موافقت نامه درازمدت چند میلیارد دلاری با آلمان امضا نموده که به موجب آن ایران نفت خود را با بهای تخفیف داده شده بازیافتی (نت بک) به شرکت نفت آلمان خواهد فروخت. دراین باره نشریه میدل ایست اکونومیک دایجست گزارش داد: این معامله مربوط به فروش 150 هزار بشکه نفت در روز است و بهای آن براساس بهای واقعی بازار برای فراورده های پالایش شده، بدون هزینه های حمل ونقل و پالایش در نظر گرفته شده است. مید می افزاید: شرکت نفت آلمان که مجاز به تمدید قرارداد 12 ماهه 4/1 میلیارد دلاری به مدت 5 سال دیگر است، خواهان افزایش حجم روزانه آن به میزان 250 هزار بشکه می باشد. این اقدام بیانیه ماه گذشته محمد غرضی وزیر نفت وقت ایران را نقض می کند. این بیانیه حاکی از آن بود که ایران به تمام قراردادهای نت بک خود در پایان سال جاری خاتمه خواهد داد.»

نشریه گزارش که خبر فوق را منعکس کرده، افزوده است: «سیاست وزیر نفت جدید برخلاف دیدگاه های آقای غرضی (وزیر سابق) فروش پایاپای نفت به کشورهای طرف معامله

ص: 175

با ایران به خصوص کشورهای صنعتی چون آلمان و انگلستان می باشد. این سیاست در عین ایجاد مشکلاتی در اوپک برای ایران، می تواند تاحدودی معضلات کنونی ناشی از کمبود ارز خارجی را مرتفع سازد. روزنامه گاردین چاپ لندن، هدف از انتصاب آقازاده به پست وزارت نفت را جلوگیری از کاهش میزان تولید نفت، به هر وسیله ممکن دانسته است. گاردین افزوده است: آقازاده در اولین نطق خود در مجلس، از معاملات تهاتری نفتی پشتیبانی کرد درحالی که وزیر سابق نفت شدیداً مخالف این سیاست بود.»(1)

1

اکثر اعضای اوپک با رعایت نکردن سهمیه مشخص شده و افزایش تولید نفت خود، قیمت نفت را دچار بحران کرده اند و با اضافه تولیدی حدود 3/1 میلیون بشکه در روز، قیمت تعیین شده 28 دلار برای هر بشکه را به حدود 20 دلار تنزل داده اند.

خبرگزاری آلمان غربی از جاکارتا گزارش داد: «سوبروتو، وزیر معادن و انرژی اندونزی و رئیس سازمان اوپک گفت: بهای نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) می تواند به کمتر از 20 دلار برای هر بشکه کاهش یابد. این کاهش درصورت ادامه عرضه بیش از تقاضای نفت در بازارهای جهانی، می تواند تحقق یابد.

سوبروتو همچنین اظهارات شیخ احمد زکی یمانی را که گفته بود احتمال دارد بهای نفت کاهش یابد، موردتأیید قرار داد. اوپک در دسامبر گذشته، قیمت هر بشکه نفت خام را 28 دلار تعیین کرد.»(2)

از سوی دیگر، به نوشته نشریه گزارش: «وزیر نفت امارات متحده عربی طی گفت وگویی اعلام کرد: از هم اینک به بعد، هر کشور عضو در سازمان اوپک حق دارد نفت خود را با هر قیمتی که مایل باشد، بفروشد. وی همچنین افزود: در شرایطی که کشورهای تولیدکننده غیرعضو در سازمان اوپک مخالف همکاری برای دفاع از قیمت کنونی اوپک که 28 دلار برای هر بشکه تعیین شده می باشند، نمی توان سیاست برخی از کشورهای عضو را - که هرگاه اوضاع جهانی نفت بهبود یابد تولید خود را افزایش و در حالت عکس کاهش می دهند - تحمل کرد.»

رادیو بی بی سی در تفسیر سخنان وزیر نفت امارات و رئیس کمیته نظارت بر بازار سازمان اوپک گفت که این سخنان اگرچه فوراً ازطرف دکتر سوبروتو رئیس فعلی اوپک تکذیب شد، ولی چندان هم دور از حقیقت نبود. تنها با این تفاوت که نرخ شکنی و تولید بیشتر از سهمیه کشورهای عضو اوپک هنوز به صورت سیاست رسمی این سازمان درنیامده است.

به دنبال سخنان وزیر نفت امارات، نشریه میدل ایست اکونومیک دراین باره نوشت: 10 کشور از 13 کشور عضو اوپک، در ماه اکتبر از سهم تعیین شده خود بیشتر نفت صادر کرده و سقف

ص: 176

تولید را به 3/17 میلیون بشکه در روز، درمقابل 16 میلیون بشکه تعیین شده ازسوی اوپک رسانیده اند. به گزارش این نشریه کشورهایی که خیلی بیشتر از سهم تعیین شده، نفت تولید کرده اند عبارت اند از عراق، لیبی، امارات متحده عربی، اندونزی و اکوادور.

گروه نفتی "رویال داچ شل" نیز اعلام کرد که جلوگیری از سقوط مجدد قیمت نفت در اوایل سال آینده احتمالاً به سختی امکان پذیر خواهد بود. این گروه نفتی همچنین استواری کنونی بازار نفت را ناشی از کاهش سطح ذخایر نفتی کشورهای مصرف کننده و کاهش فروش نفت شوروی دانسته است.(1)

1

تلاش های کمیته میانجیگری عرب برای نزدیک کردن سوریه و اردن و نیز سوریه و عراق که از چندی پیش با انگیزه شکاف بین سوریه و ایران شروع شده است، امروز نیز ادامه یافت.

رادیو اسرائیل در گزارشی از این تلاش ها آورده است: «ملاقات 6 ساعته امشب بین رئیس جمهور سوریه و نخست وزیر اردن بار دیگر نورافکن ها و بلندگوهای خبری جهان را متوجه دمشق کرد، به ویژه که این دیدار بدون شرکت نمایندگان سازمان های بین العربی، بدون حضور میانجی های سعودی و حتی بدون وجود مشاوران و دستیاران طرفین صورت گرفت. اصولاً از دو روز پیش که زیدالرفاعی نخست وزیر اردن، رهسپار دمشق گردید هرچند این سومین ملاقات نمایندگان دو کشور به حساب می آمد ولی این بار با اهمیت بیشتری تلقی گردید و انظار را به خود معطوف داشت. علت نیز آن است که تماس های امان - دمشق از سطح مناسبات بین دو کشور تجاوز می کند و پیامدها و آثار مترتب بر آن از جهات گوناگون همه منطقه را در بر می گیرد. به ویژه که اختلافات سوریه و اردن صرف اختلاف نظر خصوصی بین دو فرد یا دو رژیم معین نیست بلکه اختلافی عام است و بر سر مسائلی است که با تمام منطقه و حتی خارج از آن ارتباط دارد. دمشق و امان پیرامون تقریباً همه مسائل سیاسی و به خصوص نحوه حل مشکل خاورمیانه نگرشی دگرگونه دارند. از سوی دیگر، در جنگ شش ساله ایران و عراق، سوریه در کفه تهران است و از جمهوری اسلامی جانب داری می کند، درحالی که اردن آشکارا و فعالانه به دنبال عراق است و حتی می کوشد پشتیبانی گسترده اعراب را علیه ایران و به سود رژیم بغداد جلب نماید.»(2)(3)

ص: 177

1

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از واشنگتن به تحلیل یکی از روزنامه های امریکایی درباره آثار جنگ بر ابرقدرت ها و کشورهای منطقه پرداخته که در آن آمده است:

«به گزارش روزنامه امریکایی کریستین ساینس مانیتور، جنگ ایران و عراق سایه شومی بر سایر کشورهای خلیج فارس و نیز دو ابرقدرت انداخته است که اعتبار و توانایی دیپلماتیک امریکا در برقراری یک آتش بس را زیر سؤال برده و اکنون به نفع جامعه جهانی است که این جنگ پایان یابد و رهبران دو کشور باید این حقیقت را به خوبی سایرین درک نمایند.

کریستین ساینس مانیتور در شماره روز سه شنبه (21/8/1364) در سرمقاله خود با عنوان "ارتعاشات در خلیج" که به جنگ ایران و عراق اختصاص یافته نوشته است: ادامه جنگ عمدتاً به علت سرسختی رهبران دو کشور می باشد. اگرچه نباید از خاطر دور داشت که هر دو طرف شکوه هایی دارند: ایران از تجاوز اولیه عراق به این کشور شاکی است و عراق از عزم تزلزل ناپذیر ایران برای سرنگونی رژیم بغداد بیمناک است.

نویسنده مقاله با اشاره به آنچه مرحله جدید جنگ خوانده، می نویسد: مرحله جدید عملیات "ضربه و فرار" گرچه مغایر با حملات موج انسانی سال های قبل می باشد ولی خطرش کمتر از آن نیست.

این روزنامه در ادامه نگرانی کشورهای عضو شورای همکاری را - که در قطعنامه اجلاس اخیر در مسقط منعکس شده - یادآور شده است و سپس در شرح وضع کنونی جبهه ها که آن را حالت سکون خوانده، می نویسد: عراق هنوز از برتری جنگ هوایی برخوردار است، ولی ایران همان گونه که کشورهای خلیج فارس نیز تشخیص داده اند قادر به اجرای عملیات شدید تروریستی در سراسر منطقه می باشد.»(1)

2

تصویر

خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در بیروت با مصطفی دیرانی مسئول امنیتی جنبش امل، حسین الحسینی رئیس مجلس نمایندگان لبنان و شیخ محمدحسین فضل الله از علمای برجسته لبنان درباره تحولات اخیر لبنان گفت وگو کرد. مصطفی دیرانی درباره تحولات اخیر لبنان گفت: «امروز مشاهده می شود که امریکا توسط اسرائیل سعی بر ایجاد نفوذ در لبنان دارد و خود نیز ازطریق رهبران مسیحی همچنان به نگه داشتن حکام لبنان به حمایت خود ادامه می دهد. ازطرفی شوروی نیز با توسعه فعالیت خود در لبنان گروه های چپ و کمونیست را در لبنان تقویت نموده که می توان گفت هم اکنون طرف داران شوروی در لبنان قوی ترین نیروی چپ در کشورهای منطقه هستند.»

وی اضافه کرد: «دراین میان جمهوری اسلامی که

ص: 178

می توانست نقش اساسی در لبنان داشته باشد، با قطع ارتباط خود با جنبش امل نتوانست خلأیی را که با غیبت امام موسی صدر در آن ایجاد شده بود، پر کند.»(1)

دیرانی در ادامه گفت: «این مسئله باعث شد که سوریه نفوذ خود را بر جنبش امل تقویت نموده و امل نیز که نمی توانست به حیات سیاسی نظامی خود جز ازطریق سوریه ادامه دهد، مجبور به پیروی از این خط شد. [...] سوریه نیز نظر به مصالح خود در لبنان پس از ارتباط با ایلی حبیقه جنبش امل را به مذاکرات دعوت کرد و حتی برای دیدار نبیه بری با ایلی حبیقه فشارهای زیادی وارد نمود که در بعضی مواقع به تهدید انجامید. من شخصاً در سفر اخیر آقای شیخ الاسلام در دمشق با وی گفت وگو نموده و از او خواستم تا از سوریه بخواهد که ما را بیش از این تحت فشار قرار ندهد و ایشان هم قول داد که درحقیقت کوشش های وی مؤثر بود.

سوریه در نظر داشت که طرحی مشابه طرابلس در بیروت اجرا کند، ولی جنبش امل رسماً مقامات سوری را متوجه این مطلب نمود که درصورت برخورد میان حزب الله و نیروهای چپ، امل در کنار حزب الله قرار خواهد گرفت و این موضوع سوری ها را از طرح خود منصرف کرد. نبیه بری در گفت وگو های خود با رهبران حزب بعث و حزب کمونیست لبنان، جنگ با حزب الله را خط سرخی اعلام کرده بود که هیچ کس مجاز به دخالت در آن نیست.

من اعتقاد دارم که جنبش امل براساس اسلام و جنبش اسلامی تأسیس شده، ولی جمهوری اسلامی ایران که حق تعیین خط و بینش اسلامی و فکری امل را دارد، کوتاهی کرده و من شخصاً هرلحظه که فکر کنم امل از خط اسلام و اهل بیت(ع) خارج است، یک لحظه در آن نمی مانم و اگر درحال حاضر روش سیاسی پیش گرفته تنها به خاطر واقعیت های موجود است که وجود جنبش امل را تهدید می کند.

مصطفی دیرانی درمورد آینده جنبش امل گفت: اگر با استراتژی اسلامی پیش نرود بدون شک نابود خواهد شد. [...] و اکنون جنبش امل دارای قدرتمندترین نیروی نظامی اسلامی در لبنان است. من فکر می کنم که سوریه علی رغم دریافت چراغ سبز از امریکا و شوروی برای حل بحران لبنان، نمی تواند فشارهای زیادی بر نیروهای فالانژ وارد آورد ولی با تمام قدرت سعی دارد در مرحله فعلی پیمانی به امضا برسد. [...]درصورت امضای توافقنامه دمشق احتمالاً نزیه برزی نماینده دائمی صیدا در پارلمان لبنان که از شخصیت های سنی میانه رو هست، موظف به تشکیل کابینه جدید خواهد شد.(2)

حسین الحسینی رئیس مجلس نمایندگان لبنان که بالاترین مقام رسمی شیعیان در نظام فعلی لبنان را دارد نیز در مصاحبه ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی، به متن توافقنامه دمشق اشاره کرد و ضمن ابراز نگرانی درباره تقسیم لبنان گفت: «درصورت بروز این فاجعه، تنها مسلمانان این کشور نابود خواهند شد؛ چراکه دروزی ها با دراختیارداشتن بلامنازع منطقه جبل و موافقت اسرائیل با آنها، بهترین راه را استقلال خود دانسته و همه زمینه های این دولت را آماده کرده اند و درآن صورت مسیحیان نیز مناطق کسروان و شرق بیروت تا زحله را با کمک هم پیمانان خود

ص: 179

به صورت یک کشور کوچک درخواهند آورد و طبیعی است که اسرائیل نیز مناطق جنوب لبنان تا صیدا را اشغال نموده و به خاک خود ملحق خواهد کرد. از طرف دیگر، منطقه بعلبک و بقاع نیز که عمق استراتژیک سوریه محسوب می شود در کنترل این کشور باقی مانده و مسلمانان که در میان همه اطراف محاصره می شوند بیشترین خطر را در پیش دارند و این مسئله برای کلیه اطراف فوق الذکر موردقبول بوده ولی زمان را برای اعلام آن مناسب نمی دانند.»(1)

حسین الحسینی افزود که در مذاکرات جاری دمشق شرکت نداشته و ازطریق نبیه بری در جریان موافقت نامه ها قرار گرفته است. نبیه بری برای منزوی نشدن میان جناح های اسلامی، سعی می کند این موافقت نامه را به تأیید همه جناح های مسلمان در یک کنفرانس عمومی برساند. الحسینی خاطرنشان کرد که لبنان درحال حاضر توانایی مبارزه با اسرائیل را ندارد.

شیخ محمدحسین فضل الله نیز در مصاحبه با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت که ظاهراً توافق های جاری با رعایت سه شرط انجام شده که عبارت اند از: 1. ضمانت وجود مسیحیت و حمایت از آن. 2. محصور نمودن جنبش های اسلامی در لبنان. 3. کنترل حرکت فلسطینی ها. وی افزود: سوریه همچنان درجهت دستیابی به تمامی برگ های برنده در لبنان برای مذاکره آینده خاورمیانه کوشش خواهد کرد.(2)

1

جلسه سخنرانی "نهضت آزادی ایران" با اعتراض جمعی که با مواضع سخنران این جلسه درباره جنگ و صلح مخالف بودند، پس از درگیری برهم خورد. این جلسه که به مناسبت رحلت پیامبر اکرم(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) با سخنرانی عبدالعلی بازرگان تحت عنوان " سیاست جنگ و صلح پیامبر(ص)" آغاز شد با یک مشاجره لفظی اولیه به درگیری انجامید و پس از آنکه میز و تریبون سخنران واژگون شد، ادامه سخنرانی غیرممکن گردید. در ادامه این جلسه قرار بود دو تن دیگر از اعضای نهضت آزادی سخنرانی کنند.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، عبدالعلی بازرگان در این جلسه طی سخنانی گفت برخلاف آنچه دستگاه های تبلیغی بیگانه تبلیغ می کنند، پیامبر با زور و قدرت و شمشیر، اسلام را گسترش نداد، بلکه همواره پیامبر می کوشید تا با سیاست همزیستی مسالمت آمیز با قبایل عرب و همسایگان آن زمان خود رفتار نماید. وی افزود: در تمام جنگ های پیامبر با یهودیان، در ابتدا این قوم بودند که پیمان عدم تعرض خود به مسلمین را نقض می کردند و پیامبر(ص) ناگزیر به جنگ با آنها بود.(3)

رادیو بی بی سی این حادثه را چنین منعکس کرد: «به گفته دفتر نهضت آزادی ایران، موضوع سخنرانی این جلسه، جنگ و صلح بود و اینکه جنگ های پیامبر اسلام هیچ کدام تهاجمی نبوده و صرفاً جنبه تدافعی داشته است. اما اندکی پس از شروع مراسم گروهی حزب اللهی به حاضران در جلسه حمله کرده اند و با فحاشی و ضرب وشتم عده ای از اعضای سرشناس نهضت آزادی، مانع ادامه جلسه شده اند.»(4)

ص: 180

از سوی دیگر، نشریه گزارش ضمن درج اخبار مربوط به مراسم 28 صفر نهضت آزادی و سخنرانی مهدی بازرگان (اولین سخنران) و عبدالعلی بازرگان (دومین سخنران) که منجر به درگیری شد، نوشته است: «این بحث با اعتراض یکی از حضار (و حمایت عده ای از شرکت کنندگان از وی) که خواستار پاسخ به سؤالات بود و طفره رفتن عبدالعلی بازرگان از پاسخ و بهانه تراشی هایی ازقبیل ضیق وقت، به تشنج کشیده شده و عده ای درحالی که شعارهایی نظیر "مرگ بر لیبرال"، "جنگ، جنگ تا پیروزی" سر می دادند به شکستن ضبط صوت - که به بلندگوی جلسه در آبدارخانه نصب شده بود - و قاب عکس های بازرگان و سحابی که در راه پله ساختمان نصب شده بود، اقدام نمودند.

دیگر افراد سرشناس شرکت کننده در جلسه عبارت بودند از هاشم صباغیان، یدالله سحابی و علی اکبر معین فر، این درگیری پس از 20 دقیقه با دخالت پلیس خاتمه یافت. پس از این جلسه نهضت آزادی اطلاعیه ای داد که رادیو بی بی سی همان شب آن را منتشر کرد. رادیو بی بی سی به نقل از اطلاعیه فوق گفت: این گونه اعمال باعث بی آبرویی جمهوری اسلامی است و نهضت آزادی دولت جدید را مسئول وقوع این حادثه می داند و می گوید: اگر دولت نمی تواند نظم و قانون و امنیت اجتماعات قانونی را حفظ کند بهتر است که ناتوانی خود را اعلام کند. نهضت آزادی در اطلاعیه فوق الذکر از مقامات مسئول خواسته است که مسببین این حادثه را شناسایی و مجازات کنند.»(1) شرکت کنندگان در جلسه نهضت آزادی حدود 200 نفر گزارش شده است.(2)

ضمیمه گزارش130: ادعاهای مجله الدستور درباره رابطه ایران و سوریه و اقدامات سفیر ایران

مجله الدستور چاپ انگلستان ضمن اینکه مدعی است از اسرار پشت پرده روابط ایران و سوریه اطلاع دارد، طی مقاله ای باعنوان "آیا اسد خود را برای استقبال از برخی رهبران مخالف ایران آماده می سازد؟ " به بررسی روابط دو کشور و همچنین با درج ادعاهای متعدد درباره فعالیت های سفیر قبلی ایران در سوریه (آقای محتشمی) و روابط وی با گروه های جهادی در لبنان و فلسطین، به تیرگی مناسبات دو کشور و همچنین فراخوانی آقای محتشمی به تهران، پرداخته است. بخش های اصلی مقاله الدستور چنین است:

«اگر محاصره بیروت توسط اسرائیلی ها تأثیر مثبتی بر نزدیکی ایران و سوریه به یکدیگر داشت، قطعاً محاصره طرابلس توسط نیروهای سوری و هم پیمانان لبنانی آن، به منزله ضربه ای کاری بر روابط ایران و سوریه بود." این قسمتی از بیانات حجت الاسلام علی اکبر محتشمی پور سفیر سابق ایران در دمشق بود که در 24 اکتبر (2 آبان) گذشته، به هنگام عزیمت از دمشق به ایران ایراد نمود. محتشمی یک سفیر عادی نبود تا ناظران خبر بازگشت او را به ایران یک مسئله عادی تلقی نمایند، بلکه محتشمی یکی از مسئولین فعالیت های رژیم و کانال های اطلاعاتی آن در سوریه و لبنان بود... بنابراین، چرا محتشمی از سمت خود در دمشق کناره گیری نمود و به ایران بازگشت تا جانشین حجت الاسلام ناطق نوری وزیر کشور سابق گردد؟

اطلاعاتی که الدستور کسب نمود، حاکی از این است که سوری ها، از مدت ها پیش، از ارتباط ها و فعالیت های محتشمی به تنگ آمده بودند، خصوصاً اینکه آنها مطلع شدند محتشمی در ماجرای فرستادن ویلیام باکلی مستشار سیاسی سفارت امریکا در بیروت به تهران، که توسط سازمان جهاد اسلامی ربوده شد، دست داشت. عمل او به سوری ها چنین وانمود کرده بود که وی یکی از پاسداران انقلابی است که در بعلبک مجروح گردیده است.

ص: 181

گزارشات امریکایی حکایت از این دارد که محتشمی در دسامبر گذشته به سوری ها اعلام نمود یکی از پاسداران انقلاب در بعلبک مجروح شده است و بایستی به تهران اعزام گردد، مقامات سوریه با این تقاضا موافقت نموده و برای انتقال پاسدار مجروح از پایگاه "ریاق" لبنان به فرودگاه دمشق، یک هلیکوپتر دراختیار او گذاشتند. ولی مجروحی که توسط هلیکوپتر به دمشق و از آنجا به وسیله هواپیمای مخصوص محسن رفیق دوست وزیر پاسداران انقلابی - که در آن روز در سوریه اقامت داشت - به تهران انتقال یافت، پاسدار انقلابی مجروح نبود بلکه شخص ویلیام باکلی بود.

این حادثه که بدون جلب توجه دستگاه های اطلاعاتی سوریه سپری گردید، دمشق را به زیرنظرگرفتن دقیق فعالیت های محتشمی و سفارت ایران وادار ساخت.

این گزارشات می افزاید: محتشمی، شیخ سعید شعبان رهبر جنبش توحید اسلامی را به اعلام جهاد علیه هم پیمانان سوری در طرابلس تشویق نمود و از وی خواست تا جمهوری اسلامی را در شمال لبنان تشکیل دهد. [...]

ناگفته نماند که محتشمی هرروز گزارشات طولانی پیرامون حوادث طرابلس، ازطریق تلکس های سفارت ایران در دمشق به تهران ارسال می نمود. [...]

در اوایل ماه سپتامبر گذشته، دمشق یک نامه سری به تهران ارسال نمود و در آن از دولت ایران درخواست تغییر و تعویض سفیر خود در دمشق را نمود چراکه ابقای او در دمشق موجب تیره تر شدن روابط برادرانه موجود بین دو کشور می شد. [...]

در روز 22 ماه اکتبر گذشته، فاروق الشرع وزیر امور خارجه سوریه در یک تماس تلفنی با علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران، از وی خواست محتشمی را به تهران فراخواند چراکه او به گفته فاروق الشرع، عنصر نامطلوبی در دمشق می باشد.

واکنش تهران درمقابل درخواست سوریه، همه را متعجب ساخت و آن این بود که وزارت امور خارجه از سفیر خود خواست برای احراز مقام وزارت کشور به تهران بازگردد.

سؤالی که اینک ناظران مطرح می سازند این است که بازگشت محتشمی چه تأثیری بر روابط ایران و سوریه که در هفته های اخیر در شرف تیرگی بود، خواهد گذاشت.

محافل دیپلماسی غربی در تهران معتقدند که بحران روابط سوریه و ایران با بازگشت محتشمی برطرف نخواهد شد... این محافل به خشم تهران از آنچه در طرابلس اتفاق افتاد، انزجار آنها از پاسخ مثبت سوریه به پیشنهاد امیر عبدالله و اقدام دمشق دائر بر اعزام یک هیئت عالی رتبه از مسئولین بخش اطلاعاتی برای ملاقات با مسئولان امنیتی عراق، اشاره نمودند.

دفتر خبرگزاری فرانسه در تفسیر خود پیرامون تیرگی موجود در روابط آیات با رژیم سوریه با استناد به منابع موثق تهران، اظهار داشت که ایران برخلاف تعهدات خود از تصمیمش دائر بر ارسال نفت به سوریه عدول نموده است. این دفتر اضافه کرد تهران تحولات دیپلماسی اخیر ریاض را مانع حصول توافق بین سوری ها و ایرانی ها می داند. دیگر اینکه سوریه درحال حاضر پیرامون ارسال سلاح های پیشرفته و موشک های سام6 و یا سام5 به تهران دچار تردید شده است.

دقیقاً معلوم نیست که این تردید ناشی از یک سری محاسبات سیاسی جدید است یا ناشی از فشارهای شوروی و یا اینکه هر دو عامل هم زمان در بروز این تردید دخالت دارند.

بنابراین مسئله، مسئله جایگزینی محتشمی با سفیر دیگر نیست، بلکه مسئله همان گونه که روزنامه جمهوری اسلامی در سرمقاله روز شنبه گذشته به آن اشاره نمود "مسئله ارزش و اخلاق است". این روزنامه افزود: ما به سوریه درمورد سیاست هواداری وی در خاورمیانه از کمیته رفع اختلاف عربی که سعی می کند نقطه نظرهای سوریه و اردن از یک طرف و سوریه و عراق را از طرف دیگر به هم نزدیک سازد،

ص: 182

هشدار می دهیم. مأموریت این کمیته که خارج از چارچوب اتحاد عربی اسلامی ضدصهیونیستی فعالیت می کند، با سیاست مسکو و واشنگتن دائر بر تحت سلطه قراردادن جناح اسلامی که جمهوری اسلامی را در منطقه تشکیل داد، کاملاً تطابق دارد. جمهوری اسلامی افزود: تلاش عبدالله رئیس کمیته، دائر بر بهبود روابط بین دمشق و امان، و بغداد و دمشق را نمی توان از این چارچوب دیپلماسی جدا تلقی کرد و تأکید نمود: نبردهایی که در طرابلس انجام گرفت و تلاش هایی که دمشق به خاطر حفظ تعادل قوا در لبنان به نفع جناح های هوادار اسرائیل و رهبران میانه رو وابسته به دوائر استعماری نظیر رهبران "جنبش امل" مبذول می دارد، همه و همه در چارچوب این سیاست انجام می پذیرد.

در گزارشی دیگر که دفتر فرانس پرس با استناد به اظهارات دوائر دیپلماسی عربی مقیم پایتخت ایران، از تهران ارسال نموده، آمده است که آتش خشم تهران از دمشق با رسیدن پیام شفاهی رئیس جمهور سوریه به همتای ایرانی خود فروکش ننمود.

دکتر ربیع زاده یکی از دیپلمات های سابق ایرانی که مدت سه سال به عنوان مستشار در سفارت ایران در دمشق فعالیت نموده است، با اشاره به صفات شخصی حافظ اسد اظهار داشت: "حافظ اسد اگر هزار صفت منفی داشته باشد، یک صفت مثبت را دارا می باشد و آن شناخت سیر وزش باد است. ...

اسد تا اوایل سال جاری مطمئن بود که آیات بر سر قدرت باقی خواهند ماند، بنابراین ضروری دید که آنها را موردحمایت قرار دهد و به این امید که آنها از بازپس گرفتن وام های داده شده به سوریه صرف نظر کنند. ولی وخامت اوضاع مالی که اینک ایران از آن رنج می برد، این کشور را بر آن داشت تا باقیمانده بدهی خود را به ارزش 8/1 میلیارد دلار از سوریه مطالبه نماید.

دکتر ربیع زاده اضافه می کند: حافظ اسد از فوریه گذشته تصمیم گرفته از حجم همکاری خود با تهران بکاهد و دراین حال دستگاه های اطلاعاتی سوریه درمورد مخالفین ایرانی و جنبش های ایرانی که خود را برای به دست گرفتن قدرت در غیاب [امام] خمینی، کاندیدا نموده اند، بررسی هایی را آغاز کرد.

اینک بنا به عقیده دکتر ربیع زاده دستگاه های اطلاعاتی سوریه به بررسی ها پایان داده اند و ما بایستی منتظر بروز حوادث غیرمترقبه ای در آینده نزدیک باشیم و شاید ساده ترین این حوادث و اتفاقات استقبال دمشق از برخی رهبران مخالف رژیم ایران باشد.»(1)

ص: 183

ص: 184

«نامه فرماندهی لشکر26، اطلاعات به کلی سری و شخصی، شماره 1067، مورخ 22/8/1364.

1. در مراقبت از فعالیت های دشمن در منطقه، نکات زیر مشاهده شده است:

الف) تهیه کردن میدان نبرد به وسیله نگهداری و ترمیم جاده های عمودی و موازی شط العرب به ویژه جاده ممتد از ترعه بهمن شیر (چوئیبده) تا گعبه در مختصات (30 - 54).

ب) افراد دشمن برای شناسایی به ویژه در جلو منطقه استحفاظی این تیپ (رأس البیشه) و جلو تیپ441 پیاده دریایی (جزیره معاویه) به طور فزاینده ای مشاهده شده که یکی از مردان قورباغه ای [غواص] در منطقه لشکر15 پیاده به اسارت گرفته شد.

ج) ایجاد شکاف هایی در خاکریز موازی جاده از چوئیبده به مخرال.

د) اطلاعات رسیده از رده های بالا حاکی است که دشمن پس از سازمان دادن نیروهایش برخی از آنها را از منطقه شمال به سمت منطقه جنوب اعزام نموده است.

ه-) شنود بی سیم ایستگاه های دشمن حاکی از تشکیل جلسات مخصوص اطلاعات بوده که این یکی از دلایلی است که نزدیک بودن مقاصد تعرضی دشمن را نشان می دهد.

2. به منظور فرصت ندادن به دشمن و مراقبت از فعالیت هایش، دستورات زیر داده می شود.

الف) تجدیدنظر در طرح دیدبانی تاکتیکی که با افزایش دیدبانی و مراقبت مناسب باشد و به کارگیری تجهیزات براساس راهکارهای احتمالی دشمن و مناطق مهم.

ب) آزمایش دقیق سیستم موانع؛ گزارش آزمایش آنها را روزانه ارسال دارید.

ج) تأکید بر دیدبانی و مراقبت شبانه.

د) منظم کردن فعالیت دستگاه های رازیت [رادار] و افزایش فعالیت های آنها در شب به وسیله مراقبت و پیشگیری از تمرکز دشمن.

مراتب جهت اطلاع و اتخاذ اقدامات لازم، سرهنگ ستاد عبدالکاظم حسین عبود(1)»

1

فرماندهی قرارگاه نجف امروز در نامه ای که به وسیله پیک نامه بر برای فرماندهی لشکر امام حسین(ع) ارسال کرد، میزان آمادگی این یگان را برای اجرای عملیات محدود، جویا شد. متن نامه چنین است: «طبق اطلاع واصله عملیات محدودی که قرار بود توسط آن لشکر در محور هزارقله مریوان انجام گردد بنا به دلایلی لغو گردیده است. باتوجه به اظهارات برادر محسن رضایی فرماندهی کل سپاه، چنانچه امکان عملیات در محور فوق (درحد محدود) مقدور است، این قرارگاه را مطلع فرمایید تا ضمن هماهنگی های لازم نسبت به آتش پشتیبانی و مهندسی و غیره، نسبت به اعزام اکیپ رادیو تلویزیون اقدامات لازم را انجام دهد.»(2)

ص: 186

1

بنا به گزارش روابط عمومی کل سپاه پاسداران، امروز یک کشتی نفتکش به نام کاستور با ملیت لیبریایی در لنگرگاه خارک هدف یک موشک اگزوسه قرار گرفت و از قسمت انتهای سمت چپ [تیغه سکان] صدمه دید.(1)

2

معاون وزارت امور خارجه آلمان در ملاقاتی با سفیر جمهوری اسلامی ایران در آلمان از گسترش عملیات نظامی در خلیج فارس اظهار نگرانی کرد. به گزارش یک منبع آگاه، معاون وزیر امور خارجه آلمان در این ملاقات گفته است: «اخیراً نیروهای ایرانی یک کشتی آلمانی را زده و 4 کشتی دیگر را وادار ساخته اند که راه خود را تغییر داده و در بندرعباس لنگر اندازند. یک کشتی دیگر را نیز در آب های بی طرف عمان گرفته و به ساحل ایران آورده اند.» وی افزود: «حمله هوایی به کشتی های تجاری و گرفتن آنها در آب های بی طرف، تخلف از حقوق بین الملل است که احتمالاً درخواست خسارت ازجانب مؤسسات آلمانی را به دنبال خواهد داشت. ما در این جنگ از ابتدا بی طرف هستیم و ازاین رو ایجاد ممانعت برای کشتی های آلمانی را صحیح نمی دانیم. خواهشمندم ابراز نگرانی ما را از این حوادث به دولت خود اعلام نمایید. ما برای حفظ بی طرفی امروز از سفیر عراق خواهش خواهیم کرد که دولتش از این عملیات خودداری نماید.»

منبع خبر در پایان آورده است که ظاهراً این برخورد آلمان نشان دهنده فشار زیادی است که اقدامات نیروی دریایی ایران برای کنترل کشتی ها در خلیج فارس بر عراق وارد آورده است و عراقی ها می کوشند تا ازطریق آلمان که رابطه تجاری خوبی با ایران دارد، کشورمان را تحت فشار قرار دهند.(2)

3

احتمال اقدام عراق برای ازسرگیری جنگ شهرها در نشریه رویدادها (از نشریات دفتر سیاسی سپاه پاسداران) بررسی شده است:

«به دنبال بمباران های اخیر برخی از شهرها و تأسیسات اقتصادی کشورمان و نیز متهم نمودن جمهوری اسلامی به گلوله باران شهرهای مرزی عراق، ازجمله بصره، احتمال ازسرگیری جنگ شهرها مجدداً در تعدادی از محافل خبری، سیاسی و نظامی مطرح گردیده است.

از آنجا که غرب در اعمال سیاست فشار و دیپلماسی خود همواره تعدیل مواضع جمهوری اسلامی درقبال جنگ و اهداف انقلاب را مدنظر دارد، لذا به دنبال بمباران های پی درپی تأسیسات نفتی جزیره خارک، حرکت های دیپلماتیک آغاز گردید که از آن جمله می توان تلاش های اخیر

ص: 187

دررابطه با شورای امنیت و فعالیت های ژاپن و نیز تغییر مواضع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را نام برد، ولی درعین حال مسلم بود که درصورت شکست تلاش های فوق رژیم عراق همانند گذشته درجهت سیاست اعمال فشار، دست به یک حرکت نظامی جدید بزند. با همین هدف، رژیم عراق دوباره روال سابق را شروع کرده و با تجاوز به شهرهای مرزی و مراکز اقتصادی ایران و متهم نمودن نیروهای ایران به کوبیدن مناطق مسکونی به پیش می آید.

این بار عراق قبل از اینکه جنگ شهرها را آغاز کند، ازطریق رسانه ها و شخصیت های غربی درپی ایجاد زمینه های روانی آن است و به نظر می رسد که مطلوب دشمن همین است که بدون دست زدن به جنگ شهرها، افکار عمومی مردم ایران را دچار دلهره و اضطراب نماید. باتوجه به اینکه دشمن در جنگ شهرها یک بار شکست خورده است و در خرداد گذشته، ثابت شد که تحت فشار قراردادن ملت اسلامی سبب برانگیخته شدن آنان می شود؛ بنابراین در موقعیت فعلی به نظر می رسد اقدام به جنگ شهرها به سود دشمن نیست، زیرا موجب افزایش اعزام نیروها به سمت جبهه می گردد و باوجود پیش بینی حمله قریب الوقوع ایران، علی القاعده عراقی ها دست به جنگ شهرها نخواهند زد. درصورتی که اگر حمله به شهرها هم زمان با عملیات رزمندگان اسلام انجام گیرد، ضمن اینکه رژیم عراق توجیه مناسب تری را برای تجاوزات خویش در دست خواهد داشت و به ضدانقلاب انگیزه همکاری با دشمن را می دهد، بسیج مردم به سمت جبهه ها نیز در آن زمان (به سبب احتمال پایان عملیات) به کار جنگ چندان نخواهد آمد.

مسئله دیگری که برای عراق مطرح است، عکس العمل مردم می باشد که سبب قدرت بیشتر جمهوری اسلامی ایران و استحکام حکومت می گردد. همچنان که بار پیش حضور مردم پشتوانه مواضع مقامات ایران در سفر به چین و ژاپن قرار گرفت. البته قابل پیش بینی است که این بار دشمن برای سرکوب روحیه مردم از سلاح های پیچیده تری به طور هم زمان استفاده خواهد کرد. ضمن اینکه مسلماً وجود سرمای زمستان را در برنامه ریزی خویش منظور می کند.

از دیگر مشکلات بغداد برای آغاز جنگ گسترده شهرها، موشک های زمین به زمین ایران و احتمالاً پدافند جدید تهران است که باید برای آن چاره ای اندیشیده باشد، ضمن اینکه به عراق چنین القا شده است که چاره ای جز جنگ شهرها ندارد و برای رسیدن به موفقیت، باید خطرات بیشتری را به جان بخرد. هرچند خبرهایی دال بر ساختن استحکامات ابتدایی در بغداد می رسد، ولی احتمالاً بغداد به گونه دیگری درپی حل این مشکل است و آن فشاری است جهانی تحت نام تحریم تسلیحاتی ایران به منظور قطع کمک های احتمالی برخی کشورهای دوست به جمهوری اسلامی ایران که نتایج آن به طور نمونه پس از دیدار قذافی از مسکو مشاهده گردید، به طوری که به نظر می رسد لیبی در روند تعهدات خود نسبت به جمهوری اسلامی با مشکلاتی مواجه شده است. باتوجه به آنچه گفته شد پیش بینی آغاز حمله به شهرها

ص: 188

دشوار به نظر می رسد، اما مسلم است که به میزانی که جمهوری اسلامی ایران آمادگی عکس العملی (درزمینه نظامی، تسلیحاتی، استحکاماتی و روانی) از خود نشان می دهد، احتمال وقوع آن ضعیف تر می گردد و باتوجه به همین امر است که ارگان های مسئول بایستی با پیروی از یک سیاست دقیق و هماهنگ اقدامات لازم را از ابعاد مختلف به عمل آورند.»(1)

1

اقدامات گروه های ضدانقلاب در مناطق غرب کشور، هماهنگ با حکومت عراق برای درگیر کردن بخشی از قوای نظامی ایران، امروز نیز ادامه یافت:

1. به گزارش قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) رزمندگانی که برای اجرای کمین در مسیر افراد ضدانقلاب به روستای قازلیان (از توابع بوکان) رفته بودند، با 3 نفر از چته های کومه له درگیر شدند که در این درگیری هر 3 تن کشته شدند.(2)

2. قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) گزارش داد: در ساعت 22، نیروهای ضدانقلاب به یکی از پایگاه های اطراف سردشت حمله کردند که به دلیل هشیاری نیروهای پایگاه و عکس العمل به موقع، افراد ضدانقلاب گریختند. در این درگیری یک تن از نیروهای خودی شهید شد.(3)

3. نیروهای پایگاه های فارس آباد و ارج آباد در حوالی کامیاران (در مسیر سنندج به باختران) با ضدانقلابیون درگیر شدند که این درگیری ها بدون تلفات خاتمه یافت.(4)

4. در محور پیرانشهر - سردشت، نیروهای تأمین پایگاه جنگل با افراد ضدانقلاب درگیر شدند. در این درگیری یک سرباز مجروح شد.(5)

5. به گزارش قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) امروز در منطقه صائین دژ (بین پایگاه های زیدکندی - منبر) یک خودرو تویوتا به کمین ضدانقلاب افتاد که سالم از کمین دشمن گریخت.(6)

6. افراد ضدانقلاب با تصرف قله های مشرف به پایگاه الله دره علیا (در منطقه عمومی سنندج)، حدود پنج ساعت تیراندازی پراکنده کردند که تلفاتی به نیروهای خودی وارد نشد.(7)

2

مبارزه نیروهای مسلمان کرد عراقی با حکومت صدام در وضعیتی ادامه می یابد که نیروی هوایی ارتش عراق همچنان به حملات هوایی خود علیه مناطق کردنشین و سرکوب مردم بی دفاع این مناطق ادامه می دهد.

به نوشته روزنامه اطلاعات: «در یک کمین انقلابیون مسلمان کرد عراق در محور دربندیخان - عربت، 2 خودرو حامل نیروهای مزدور صدام تکریتی به آتش کشیده شد و جمعاً 8 نفر از سرنشینان این 2 خودرو کشته یا مجروح شدند.

گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از منابع آگاه نیز حاکی است که طی 48 ساعت

ص: 189

گذشته در دو کمین دیگر انقلابیون مسلمان کرد عراق، در محورهای منتهی به شمال عراق جمعاً 12 نفر از عوامل مزدور بعثی عراق در پایگاه محل استقرارشان از پای درآمدند.»(1)

از سوی دیگر، خبرگزاری جمهوری اسلامی از اقدامات ارتش عراق چنین گزارش داد: «رژیم عراق که در شمال این کشور با قهر انقلابی مردم مسلمان منطقه روبه رو شده است، در چند روز گذشته، وحشیانه روستای ناحیه سورداش و اطراف جاده های سلیمانیه و کرکوک را بمباران کرد. براساس این گزارش، منابع موثق با تأیید این خبر اضافه کردند که رژیم فاشیستی عراق در ادامه نابودی مناطق آبادی کردستان عراق در چند روز اخیر توسط هلیکوپتر و واحدهای توپخانه، روستای دالاوه در ناحیه سورداش و روستاهای کرده، تکیه و اسبین در ناحیه قره داغ و روستاهای هزارکانی، کاربارو، کانی مورد و زاله به شدت بمباران کرده و روستاهای عسگر، حیدربیک و سوتکه را با بولدوزر با خاک یکسان کرده اند. در این بمباران های وحشیانه تعداد زیادی از مردم ازجمله زنان و کودکان بی گناه جان خود را از دست داده اند.»(2)

در ادامه این گزارش آمده است: «طبق آخرین گزارش های رسیده از منابع موثق، رژیم عراق در ادامه جنایات خود علیه مردم مسلمان این کشور در استان های شمالی، 14 روستا را با خاک یکسان کرد. از روستاهای ویران شده، 7 روستا در سلیمانیه و 6 روستا در منطقه کرکوک و یک روستا نیز در استان دهوک قرار داشت که پس از ویران شدن روستاها، اهالی مظلوم منطقه در این فصل سرما در دشت ها و کوه ها آواره شده اند. برپایه گزارش دیگری، رژیم بعثی - صهیونیستی عراق از ترس تظاهرات مردم استان های شمالی، تعدادی نیروی بعثی را به عنوان معلم مأمور تدریس در مدارس باقیمانده این مناطق کرده است. این گزارش حاکی است که این افراد با لباس نظامی و به طور مسلح در کلاس ها حضور می یابند و مشغول تدریس به دانش آموزان هستند که ازطرف رِژیم موردتأیید قرار گرفته اند.

اضافه می شود: در تظاهرات اخیر مردم مسلمان شهر سلیمانیه دانش آموزان پیشاپیش تظاهرات علیه رژیم صدام بودند.»(3)

1

نحوه و وضعیت جذب نیرو و اعزام آن در قالب کاروان های کربلا و نیز نیازمندی های جبهه ها، صبح امروز در همایشی در اهواز با موضوع کاروان های کربلا، با حضور همه فرماندهان نواحی و مناطق پنج گانه سپاه پاسداران و شرکت برادران علی شمخانی، رحیم صفوی، محمدباقر ذوالقدر و مهدی مبلغ بررسی شد.

راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه خاتم الانبیا در یادداشت های خود از این نشست نوشته است: محمدباقر ذوالقدر طی سخنانی در این سمینار گفت: «قریب یک ماه است که جنگ به نیرو احتیاج دارد؛ در این یک ماه با همه تلاشمان نتیجه چشمگیری نگرفتیم. ما

ص: 190

حداقل به 150 گردان نیرو احتیاج داریم که این گردان ها حداقل به 20 هزار پاسدار و 50 هزار مشمول [سرباز وظیفه] نیاز دارند. ما الآن 3 هزار پاسدار و 20 هزار مشمول و 9 هزار بسیجی کم داریم. امیدواریم که نیروی پاسدار با ادامه طرح نوبه بندی(1)تأمین بشود. مشکل عمده ما کمبود نیروی مشمول و بسیج است که درمجموع قریب 75 هزار نیرو برای عملیات کم داریم. در این یک ماه که تبلیغ شد سقف نیروی بسیج ما از 25 هزار به 30 هزار و 700 نفر افزایش یافت. اگر روال کار بدین صورت باشد شاید به هدف خود نرسیم. باید یک حرکت تبلیغی را آغاز کرد.»

ذوالقدر افزود: «با طرحی که قرارگاه قدس داد، قرار شد اعزام نیروها از شهرستان ها با هماهنگی صورت بگیرد و روی آن تبلیغ شود. بعد نام کاروان راهیان کربلا مطرح شد. بر همین اساس مردم از شهرهای مختلف برای پیوستن به این کاروان به طرف مراکز استان حرکت می کنند، بعد سازماندهی شده و مراسمی در این مراکز برگزار می شود. سپس به طرف تهران حرکت می کنند. در شهرهای بین راه نیز برنامه هایی تدارک دیده شده است. در تهران نیز مراسمی همراه با سخنرانی برگزار می شود و بعد نیروها عازم جبهه ها می شوند. پیش بینی شده که روحانیون و ائمه جمعه نیز حتی الامکان همراه این کاروان ها باشند. با کاروانی که فردا از قم به تهران می رود، آیت الله مشکینی و احتمالاً آقای صانعی همراه خواهند بود.

زمان ثبت نام از 25 آبان تا 3 آذر در نظر گرفته شده است. روز بعد یعنی 4 آذر، روز فراخوانی نیروهای ثبت نام شده است و بعد حرکت از شهرستان ها به طرف مراکز استان ها. از روز 6 آذر نیز به طرف تهران حرکت می کنند.

فرماندهان نواحی سپاه باید کاروان های شهرستان را تا جبهه هدایت کنند و فرماندهی را خود به عهده داشته باشند. با دولت هماهنگی شده و بخشنامه ای به استانداری ها صادر شده است که به موجب آن امکانات استان به کمک بیایند. درمورد وسیله برای انتقال و غذا، باید ائمه جمعه و خود مردم کمک کنند. ضمناً همراه این کاروان ها، کاروان های کمک های مردمی هم حرکت خواهند کرد.»(2)

1

در سالروز شهادت حضرت امام حسن(ع) و حضرت امام رضا(ع) بیش از یک هزار تن از رزمندگان بسیج و سپاه پاسداران قم که عازم جبهه های نبرد بودند، در محل حسینیه شهدا با آیت الله منتظری دیدار کردند.

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از این دیدار آورده است: «آیت الله العظمی منتظری طی سخنانی با اشاره به حرکت اسلامی رزمندگان فرمود: صدام به دستور ابرقدرت ها به ایران اسلامی حمله کرد و الآن که شرق و غرب و عمالشان به صدام کمک می کنند، به خاطر این

ص: 191

است که از اسلام احساس خطر می کنند. بارها شنیده ایم که سران استکبار جهانی گفته اند که امروز کمونیسم برای ما خطر نیست، بلکه آنچه ما و منافع ما را تهدید می کند، اسلام بنیادگرایی است که از ایران آغاز شده است و این درحالی است که اسلام اساسی و حقیقی است که در ایران پیاده شده و به دیگر کشورها سرایت کرده است. آنها از این احساس خطر کرده اند و پس از آن شرق و غرب علیه اسلام با هم ساخته اند، لذا وظیفه من و شما سنگین است.

آیت الله العظمی منتظری با اشاره به لزوم اجرای یک طرح اساسی جهت پایان دادن به فتنه در منطقه، گفتند: مهم ترین سلاح شما رزمندگان اسلام ایمان است. من به شما جوانان عزیز قم نوید می دهم که ان شاءالله فاتح قدس عزیز خواهید بود. ایشان در همین رابطه با نقل حدیثی گفتند: جمعیتی که قوم یهود را شکست خواهد داد، اهل قم است. این شهر به عنوان اینکه پایگاه انقلاب است و انقلاب از قم جوانه زده، امروز نیز سمبل این بسیج و انقلاب قم است و ان شاءالله به همت والای شما جوانان عزیز و همه ملت ایران، پس از فتح کربلا، قدس عزیز هم فتح خواهد شد.

آیت الله العظمی منتظری، با اشاره به سه عامل پیروزی های مسلمان صدر اسلام که ایمان، همبستگی و رهبری بود، گفتند: در رزمندگان ما بحمدالله هم ایمان هست و هم جوانان ما از شهادت و کشته شدن نمی ترسند و همبستگی هست و هم یک رهبر قاطعی داریم که ملت اوامر ایشان را واجب الاطاعه می دانند و وظیفه خودشان می دانند که تحت رهبری ایشان هرچه دستور دادند، انجام دهند.»(1)

1

درپی انتصاب روز گذشته حجت الاسلام علی اکبر محتشمی به سرپرستی کمیته های انقلاب اسلامی امروز نیز امام خمینی در حکمی بخشی از اختیارات فرماندهی کل قوا در نیروهای انتظامی (کمیته انقلاب اسلامی، شهربانی و ژاندارمری)، را به وزیر کشور تفویض کرد. متن حکم امام به وزیر کشور:

«بسم الله الرَّحمنِ الَّرحیم

جناب حجت الالسلام آقای محتشمی - دامت افاضاته

با تشکر از زحمات جناب حجت الاسلام آقای ناطق نوری، به منظور رفع مشکلات جاری ژاندارمری و شهربانی که تحت نظر وزارت کشور انجام وظیفه می نمایند، بدین وسیله به جناب عالی اجازه داده می شود تا با مشورت آقای رئیس جمهور محترم، از اختیارات فرماندهی کل قوا در امور نیروهای انتظامی مزبور تا اصلاح مقررات استفاده نموده و نسبت به ترفیع و تشویق افسران و درجه داران و کارمندان و سایر مواردی که از اختیارات فرماندهی نیروهاست اقدام مقتضی معمول نمایید.

به تاریخ 22 آبان ماه 1364

روح الله الموسوی الخمینی»(2)

ص: 192

1

نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران از گرایش جدید کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای بهبود رابطه با ایران استقبال کرد. به نوشته روزنامه اطلاعات: «در جلسه امروز هیئت دولت که به ریاست آقای میرحسین موسوی نخست وزیر تشکیل شد، آقای موسوی ضمن استقبال از تمایل کشورهای حوزه خلیج فارس برای بهبود روابط با جمهوری اسلامی ایران؛ ابتکارعمل رزمندگان اسلام در جبهه های نبرد و حضور قاطع مسئولین در صحنه های سیاسی را به عنوان عوامل مؤثری در تغییر موضع کشورهای یادشده نسبت به جمهوری اسلامی ایران دانست و تداوم مواضع منطقی کشورهای حوزه خلیج فارس درقبال مسائل منطقه را به نفع این کشورها دانست.»(1)

2

درپی درخواست رسمی وزیر خارجه سودان از جمهوری اسلامی ایران برای آزادی اسیران سودانی که در جنگ عراق با ایران اسیر شده اند، امروز وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بیانیه ای دراین باره صادر کرد. در این بیانیه ضمن اشاره به وابستگی های جعفر نمیری رئیس سابق حکومت سودان به امپریالیسم امریکا و همکاری با این کشور ازجمله شرکت در مانورهای "ستاره درخشان"، شرکت در انتقال یهودیان اتیوپیایی به اسرائیل و حمایت از "پیمان کمپ دیوید"، آمده است: «رژیم نمیری تلاش کرده است با استفاده از زور و تبلیغات دروغین گروهی از اتباع مستضعف سودان را تطمیع کند و آنان را در جنگ تجاوزکارانه و تحمیلی عراق علیه ایران شرکت دهد. این حرکت برخلاف خواست ملت مسلمان سودان و به منظور جبران کمبود نیروی انسانی رژیم صدام صورت گرفت و طی عملیات های مختلف تعدادی از این فریب خوردگان به اسارت رزم آوران اسلام درآمدند.»

در ادامه این بیانیه آمده است: «درپی سقوط رژیم نمیری، حکومت جدید تلاش کرد خود را از ورطه ای که رژیم سابق در آن افتاده بود نجات بخشد و درقبال جنگ تحمیلی عملاً موضعی بی طرف اتخاذ کرد که این موضع زمینه تجدید روابط بین دو کشور را فراهم ساخت. وزیر امور خارجه سودان روش های سیاسی جعفر نمیری را محکوم کرد و اظهار داشت براثر سیاست های غلط رژیم سابق سودان تعدادی از جوانان سودانی خود را به دامان جنگ افکنده اند و پاره ای نیز به اسارت درآمده اند. وزیر خارجه سودان درخواست کرد که این گروه از جوانان فریب خورده سودانی به کشور خود بازگردانده شوند.

درپی این درخواست رسمی و سفر معاون سیاسی وزارت امور خارجه کشورمان به سودان، موضوع آزادی اسرای سودانی موردبررسی قرار گرفت و جمهوری اسلامی ایران با اعزام هیئتی ازجانب سودان برای مذاکره پیرامون این مسئله موافقت کرد.»(2)

ص: 193

1

دولت فرانسه باوجود اظهار تمایل برای کاهش دشمنی با ایران، به تجهیز بیشتر عراق به تسلیحات پیچیده و پیشرفته ادامه می دهد.

روزنامه فرانسوی لاکروآ به نقل از روزنامه لوموند دراین باره نوشته است: «طبق آخرین قراردادی که بین عراق و فرانسه منعقد شده است، قرار است 24 فروند هواپیمای میراژ به عراق فروخته شود. به این ترتیب تعداد هواپیمای میراژ که عراق از فرانسه خریده است به 114 فروند می رسد. مذاکره با عراق بر سر فروش هواپیماهای میراژ 2000 و هواپیماهای تعلیماتی آلفا - جت همچنان ادامه دارد.»

نشریه رویدادها با درج این خبر افزوده است: عراق در 26 شهریور 1364، تعداد 15 فروند میراژ از کشورهای فرانسه تحویل گرفته است.(1)

همچنین مجله عربیا چاپ لندن در مقاله ای با عنوان "میراژ و رویاها به آتش جنگ خلیج فارس دامن می زنند" نوشته است: «تأمین عراق ازنظر تسلیحات پیچیده فرانسوی که با آنها جزیره خارک را بکوبد با ژست های اخیر فرانسه که درجهت نزدیک شدن به تهران صورت می گیرد، تناقض دارد و درصورتی که ترمینال آسیب پذیر نفتی ایران منهدم گردد، تهران تسلیم نمی شود، ولی دراین میان منافع فرانسه تأمین می شود.

بمباران های اخیر ترمینال نفتی ایران در خارک توسط نیروی هوایی عراق، چرخشی جدید در جنگ خلیج فارس را هشدار داد. فروش تسلیحات جدید بار دیگر انتخاب سیاسی فرانسه مبنی بر حمایت از عراق دربرابر ایران تا لحظه آخر را موردتأیید قرار می دهد. این سیاست به موازات تعهد میتران در سال 1983 می باشد که گفته بود هرگز اجازه نخواهد داد ایرانیان عراق را شکست بدهند. جالب توجه اینکه تصمیم جدید فرانسه درست در زمانی اتخاذ شده که ایران به صدور بیانیه هایی با حسن نیت پرداخت و پیشنهاد عادی کردن روابط فرانسه را داده و پاریس نیز به نوبه خود به نظر می رسید که مایل به نزدیک شدن به تهران می باشد.

در پایان بهار گذشته کاردار فرانسه در ایران، در پایان دوره مأموریتش در تهران گفت که دولت وی درمورد حمایت از سازمان مجاهدین خلق دربرابر جمهوری اسلامی اشتباه کرده است. در آن هنگام فعالیت ها و اقدامات مجاهدین خلق محدود شده بود. به علاوه در اواخر ماه سپتامبر ایران به طور علنی اعلام کرد که پاریس برای مذاکره درباره استرداد یک میلیارد دلاری که رژیم پهلوی به سازمان انرژی اتمی فرانسه داده بود، تمایل دارد. برخورد توأم با حسن نیت ایران دربرابر فرانسه، بخشی از حرکت وسیع تر به طرف غرب بود که ظاهراً در تلاشی برای هدایت جنگ در حیطه سیاسی صورت گرفت. اظهارات شدیداً ضدغربی مقامات تهران ملایم گردید و برخوردهای آشتی جویانه ای دربرابر برخی کشورهای غربی مانند آلمان اتخاذ شد.

پس چرا پاریس حمایت خود را از عراق تشدید نمود؟ شاید نرمش ایران نشانه ای از ضعف تلقی گردید. درهرصورت آنچه مسلم است اینکه در شرایط فعلی، ایران خطر بیشتری از عراق

ص: 194

برای اسرائیل به حساب می آید؛ دراین حال، مدت زمانی است که سوسیالیست های فرانسه، به خصوص رهبر آنان میتران از آرمان اسرائیل مصرانه حمایت می کنند. فروش میراژهای فرانسوی به عراق زمانی اعلام گردید که دو شهروند فرانسوی به اسامی میشل سورا (محققِ مرکز ملی تحقیقات علمی) و ژان پل کوفمن (روزنامه نگار) به دست جهادِ اسلامی طرف دار ایران در لبنان بازداشت شدند. ناظران فرانسوی معتقد بودند که دو گروگان فرانسوی به مناسبت روز عاشورا آزاد می شوند. ولی سریعاً به دنبال اعلام فروش هواپیماهای فرانسوی به بغداد که یک روز بعد صورت گرفت، امید آن از بین رفت زیرا قطع حمایت از رژیم بغداد یکی از شرایط موردتقاضا برای آزادی دو گروگان بود.»

مجله عربیا در پایان مقاله خود می نویسد:

«در پاریس تشخیص داده شده است که رژیم عراق توانسته دربرابر حملات وسیع و خطرناک ایران با برخورداری از تسلیحات هوایی فرانسه، به ویژه موشک های اگزوسه ایستادگی نماید. به علاوه، ایران مدتی است موفق به صدور کالاهای غیرنفتی مانند ترکیه و پاکستان گردیده است که این امر تاحدودی توقف نسبی صدور نفت از جزیره خارک را جبران نموده است.»(1)

1

سازمان صنایع نظامی مصر تجهیزات آسیب دیده عراق را تعمیر و بازسازی می کند و 8 هزار مصری کمبود نیروی ماهر عراق را جبران می کنند. روزنامه الاتحاد چاپ امارات متحده عربی گزارش داد: «سازمان صنایع نظامی مصر فاش کرد که کارگاه ها و کارخانجات این سازمان هواپیماهای میگ21 و هلیکوپترهای می8 و تانک های ساخت شوروی را که دراختیار ارتش عراق می باشند و در جنگ این کشور با ایران آسیب دیده اند، تعمیر و بازسازی می کنند. از سوی دیگر، در همین هفته خبرگزاری ها گزارش دادند طی یک توافق میان مصر و عراق قرار شده است بیش از 8 هزار مصری وارد بغداد شده و کمبود نیروی انسانی ماهر در دستگاه های اجرایی این کشور را جبران کنند و نظام اداری عراق را از بحران نجات دهند.»(2)

2

در اجلاس بین المللی "امنیت شرق مدیترانه" که امروز در استانبول آغاز به کار کرد، نقش ترکیه در مقابله با ایجاد بحران در خلیج فارس بررسی شد. در این اجلاس پیروزی ایران در جنگ مخاطره آمیز خوانده شد.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از آنکارا، نماینده آلمان غربی اودو اشتنباخ در سخنانی با اشاره به این موضوع که بحران خاورمیانه مستقیماً روی پیمان ناتو تأثیر می گذارد، افزود: به عنوان مثال اگر ایران برنده جنگ شود منافع غرب به خطر خواهد افتاد و کسی نمی تواند ادعا کند که پس

ص: 195

از گذشت چند سال از این حادثه حسین و مبارک بتوانند بر سر کار باقی بمانند.(1)

وی افزود: اگر عاملی منافع غرب را در منطقه تهدید کند، مداخله غرب جنبه مشروع به خود خواهد گرفت.(2)

به نوشته روزنامه جمهوریت چاپ ترکیه، وی در قسمت دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه ترکیه اصول غرب را پذیرفته و درعین حالی که یک کشور اسلامی است، با اصول لائیک اداره می شود و حکومت اسلامی را به وحشت انداخته است، افزود: مسئله کردهای ترکیه را نمی توان جدا از این موضوع بررسی کرد و مادام که ترکیه برای ما حائز اهمیت است، نباید به عنوان مسائل جاری این کشور و به نام حقوق بشر ترکیه را در بن بست قرار داد.

از سوی دیگر، یک مقام وزارت خارجه امریکا در دیداری از ترکیه و بازدید از پایگاه های امریکا در این کشور، گفت: اگر بحران در خاورمیانه گسترش یابد نقش ترکیه تغییر می کند و ابعاد این نقش را ابعاد بحران تعیین خواهد کرد. وی با اشاره به اینکه کمک های دفاعی امریکا به ترکیه از سال 1980 تاکنون، چهار برابر افزایش یافته است، افزود: درمقابل بروز تهدیدی علیه پیمان ناتو، نیروهای مسلح ترکیه نقش حیاتی بازی خواهند کرد. وی با تأکید مجدد به اینکه نقش ترکیه را وضعیت بحران مشخص خواهد کرد، گفت: این یک نقش طبیعی است؛ یعنی هرکس اگر هم نخواهد باید این نقش را بازی کند.(3)

1

تکاپوی سران عرب برای توقف جنگ ایران و عراق و گنجاندن این موضوع در دستور کار اجلاس آتی سران دو ابرقدرت و همچنین جلسه شورای امنیت سازمان ملل، در نشریه رویدادها چنین بررسی شده است:

«به گزارش منابع دیپلماتیک عرب در امان، کشورهای میانه رو عرب شرکت کننده در کنفرانس سران عرب در مراکش و همچنین رژیم مصر قصد دارند پیش از برپایی کنفرانس سران امریکا و شوروی در ژنو (28 و 29 آبان) طی پیام هایی به ریگان و گورباچف مواضع مشترکی را درباره مسائل مختلف خاورمیانه اعلام دارند که به نظر می رسد باتوجه به تحرکات اخیر رژیم عراق، این مواضع بیشتر درمورد جنگ تحمیلی عراق علیه ایران باشد.»

هفته نامه المستقبل نیز در شماره اخیر خود توضیح داده است که طرح تلاش عربی شامل دعوت برای تشکیل جلسه فوق العاده ای در شورای امنیت است که مسئله جنگ عراق و ایران را از جوانب مختلف بررسی و طی قطعنامه ای از طرفین نزاع بخواهند که نخست آتش بس را برقرار کنند و سپس بر سر میز مذاکره بنشینند. به گزارش این هفته نامه در طرح آمده است که جلسه شورای امنیت بایستی تا دستیابی به توافقنامه ای درمورد جنگ، همچنان برقرار بماند و مذاکره را زیرنظر داشته باشد.

ص: 196

همچنین به دنبال دیدار طارق عزیز از اردن و عربستان و تسلیم پیام صدام به رؤسای این حکومت ها، روزنامه جوردن تایمز نوشت: عراق دست به ابتکارعمل تازه ای برای حل وفصل بحران خاورمیانه زده است. ولی وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق گزارش این روزنامه را تکذیب نموده و اعلام کرد که مأموریت فرستادگان عراق به کشورهای عربی پیرامون مسئله عربی دیگری می باشد که در آینده فاش خواهد شد و هیچ گونه ارتباطی با ابتکارعمل عراق درمورد بحران خاورمیانه ندارد. دست آخر اینکه در ملاقاتی که چندی پیش هفت عضو اتحادیه عرب با شولتز وزیر خارجه امریکا داشته اند، پیشنهاد کرده اند که موضوع پیشنهاد قطعنامه ای حاوی مطلب زیر در مذاکرات سران امریکا و شوروی گنجانده شود:

الف) درخواست آتش بس بین ایران و عراق.

ب) تعیین زمان معینی برای مذاکرات سیاسی درباره استقرار صلح.

پ) تشکیل مجدد جلسه شورای امنیت پس از انقضای مهلت مقرر در بند ب و تصمیم گیری برای تنبیه طرفی که رأی شورای امنیت را نپذیرفته است. آنها تصریح کرده اند که این تنبیه می تواند سیاسی و اقتصادی و حتی نظامی باشد.»(1)

1

تصویر

در ادامه تحرکات دیپلماتیک در منطقه برای توقف جنگ، امروز امیر قطر با تاچر نخست وزیر انگلیس، دیدار و گفت وگو کرد. رادیو بی بی سی گزارش داد: «شیخ خلیفه بن آل ثانی امیر قطر که دیروز برای یک بازدید رسمی چهار روزه وارد بریتانیا شده است، امروز با خانم تاچر نخست وزیر بریتانیا دیدار و گفت وگو کرد.» رادیو بی بی سی افزود: «به احتمال قریب به یقین موضوع جنگ ایران و عراق و تلاش های تازه شورای همکاری خلیج فارس به منظور پایان جنگ، در صدر موضوعات موردمذاکره آنها بوده است. ملکه بریتانیا طی سخنانی گفت که بریتانیا خود را در تأسف قطر نسبت به تلفات مصیبت بار جانی و مالی جنگ سهیم می داند و دولت بریتانیا از هر امکانی که به خاتمه جنگ ایران و عراق منجر شود استفاده خواهد کرد.»(2)

گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز حاکی است: «امیر قطر در ضیافت شامی که ملکه انگلیس به مناسبت سفر او به انگلستان ترتیب داده بود، طی سخنانی درباره جنگ تحمیلی چنین گفته است: یکی از آرمان های دو کشور (قطر و انگلستان) تعمیق پایه های دوستی و همکاری ثمربخش میان دو کشور و همچنین تحقق صلح عادلانه و

ص: 197

قانونی در جهان بوده است. جوامع بین المللی تأکید دارند که بحران خاورمیانه براثر جنگ اعراب و اسرائیل و مشکل فلسطین و جنگ عراق و ایران نه فقط به صلح در منطقه لطمه وارد می آورد بلکه عواقب وخیم آن خطری را برای صلح جهانی به دنبال دارد. جای تردید نیست که بهترین راه برای تضمین دفع این خطر که صلح جهانی را تهدید می کند، احترام به قوانین بین المللی و اجرای اصول سازمان ملل است و فقط از این راه می توان به جنگ عراق و ایران به نحوی که موردقبول دو کشور باشد پایان داد.

همچنین به گزارش رادیو دوبی، ملکه انگلستان ضمن ابراز نگرانی از ادامه جنگ ایران و عراق و مخاصمه در خاورمیانه، تأکید نمود که دولت بریتانیا از هر تلاشی برای یافتن راه پایان جنگ دریغ نخواهد کرد.»(1)

1

سفر آتی نخست وزیر هند به منطقه در چارچوب فعال شدن شورای همکاری خلیج فارس ارزیابی می شود. نشریه دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه دراین باره نوشته است:

«راجیو گاندی روز 27 آبان در جشن های روز استقلال عمان در مسقط شرکت می کند. این نخستین سفر نخست وزیر هند به منطقه خلیج فارس است، هرچند که برنامه ای برای گفت وگوهای رسمی وی گزارش نشده است. راجیو گاندی دو روز در عمان توقف می کند و به گفته ناظران درمورد جنگ ایران و عراق، رقابت ابرقدرت ها در اقیانوس هند و کوشش برای غیرنظامی کردن منطقه مذاکره خواهد کرد.» این نشریه می افزاید: «این سفر در تعقیب ششمین کنفرانس سران کشورهای عضو شورای همکاری های خلیج فارس صورت می گیرد که علاوه بر حضور راجیو گاندی در جشن های استقلال، ضیاءالحق، مبارک، جیمی کارتر و نفرات دوم حکومت های کشورهای همسایه عمان نیز در مسقط حضور می یابند.»

گفتنی است که هند از هنگام تشکیل شورای همکاری و در زمان خانم گاندی، از حامیان آن به شمار می رود.

به نوشته این نشریه: «یافتن راه حل برای پایان بخشیدن به جنگ تحمیلی باتوجه به اینکه اغلب کشورهای حاضر در مسقط عضو جنبش عدم تعهد و عضو کنفرانس اسلامی هستند، از مجاری مختلف طرح و بررسی خواهد شد.

از سوی دیگر، احتمال دارد در مذاکرات جاری مسئله تنگه هرمز باتوجه به بعضی عکس العمل های عمان که بسته شدن تنگه را تحمل نمی کند جای ویژه ای داشته باشد و ممکن است گاندی در این سفر به لزوم باز بودن آبراه های بین المللی اشاره داشته باشد. همچنین ملاقات و مذاکره میان راجیو گاندی و مبارک و گاندی و ضیاءالحق کم وبیش امری حتمی است.»(2)

ص: 198

1

تصمیم جدید اعضای شورای همکاری خلیج فارس درباره تلاش برای پایان دادن به جنگ، همچنان موردتوجه رسانه های دنیا است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی بخشی از این بازتاب ها را گزارش کرده است: «بخش عربی رادیو قاهره امروز در برنامه بررسی مطبوعات گفت: روزنامه سعودی عکاظ در شماره امروز خود نوشت: فعالیت خوب کشورهای شورای همکاری خلیج [فارس] چارچوب تلاش های به کارگرفته برای خاتمه دادن به جنگ عراق و ایران و به اجرا درآوردن تصمیمات ششمین کنفرانس این شورا می باشد. روزنامه سعودی المدینه نیز ابراز امیدواری کرد فعالیت شورای همکاری نتایج مثبت و قابل لمسی درجهت خاتمه دادن به جنگ عراق و ایران داشته باشد. این روزنامه ضمن بااهمیت شمردن این فعالیت جدید، افزود: این اهمیت به این دلیل نیست که پس از خاتمه ششمین کنفرانس شورای همکاری شروع شده، بلکه اهمیت آن به دلیل این است که این فعالیت زمانی صورت می گیرد که دامنه عملیات نظامی در این جنگ گسترش پیدا کرده و ابعاد و تهدیدات آن از منطقه خلیج [فارس] به صحنه عربی و اسلامی کشیده خواهد شد.

اما در پاریس روزنامه لوموند دراین زمینه نوشت: فعالیت خلیجی دعوتی برای ایران و عراق است تا جهت تضمین موفقیت وساطت های خاتمه دادن به جنگ، از خود نرمش نشان دهند. لوموند افزود: کشورهای شورای همکاری امیدوارند که ایران را جهت گفت وگو با عراق و ایجاد راه حلی برای متوقف ساختن جنگ چه در آینده و چه در درازمدت متقاعد سازند.

در لندن نیز روزنامه فایننشال تایمز دراین باره نوشت: دامنه اختلافات عراق و ایران مانند روزهای اول جنگ یعنی در سال 1980 هنوز به قوت خود باقی است و این علی رغم این است که دو طرف درگیر، تلاش های سیاسی خود را در سال گذشته افزایش دادند که احتمال خاتمه دادن به جنگ نزدیک تر می شد. فایننشال تایمز افزود: تهران در شرایط خود جهت ایجاد راه حل برای جنگ واقع پذیرتر شده است. این روزنامه از دو ابرقدرت خواسته است تا مجدانه جهت خاتمه دادن به این جنگ تلاش نمایند.»(1)

از سوی دیگر، روزنامه کیهان اینترنشنال چاپ تهران، امروز طی تفسیری درمورد اجلاس هفته گذشته سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نوشته است که تغییر موضع اعضای این شورا نسبت به جنگ عراق و ایران منطقی به نظر می رسد، ولی با تأخیر اتخاذ شده است.

کیهان اینترنشنال برای ارزیابی این تغییرات خاطرنشان کرد که پیش از این امیران این حکومت های کوچک خلیج فارس معتقد به شکست ایران و پذیرش مذاکرات صلح ازجانب ایران بودند. نویسنده مقاله سپس به برشمردن دلایل "باز شدن چشمان" مقامات کشورهای خلیج فارس بدین شرح پرداخته است: صادرات نفت ایران ادامه دارد؛ ثبات سیاسی حکومت ایران؛ پاسخ نیروی هوایی ایران که درمقابل هر

ص: 199

ضربه حملات عراق را با یک ضربه پاسخ داده است؛ دخالت ایران در بازی های دیپلماتیک خاورمیانه که صلح را به شمال لبنان بازگرداند. در این مقاله نوشته شده است که تمام موارد فوق ثابت کرد که صدام حسین رئیس جمهور عراق، نمی تواند نجات یابد و باید برود. محافل دیپلماتیک تهران نسبت به امکان توفیق این کوشش آشتی جویانه بسیار محتاطانه برخورد می کنند. این محافل خاطرنشان می کنند که خواسته های تهران برای شروع روند مذاکره تغییر نکرده است و همچنان بر این اساس قرار دارد که این کشور ازنظر بین المللی قربانی یک تجاوز شناخته شود و مجرم مجازات شود. یعنی رئیس جمهوری عراق به عنوان جانی جنگی محاکمه شود که این امر موجب سقوط رژیم بعثی در عراق خواهد شد.

این منابع همچنین می گویند که جنگ عامل انسجام سیاسی برای حکومت ایران و توجیه مشکلات اقتصادی است که تهران باید در راه صلح روی آن حساب کند.(1)

1

روزنامه سوئدی تمپوس در مقاله ای با اعلام اینکه «جمهوری اسلامی ایران به رغم فشارهای همه جانبه، همچنان بزرگ ترین قدرت سیاسی و نظامی در منطقه محسوب می گردد.» به نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس پرداخته و نوشته است: «علی رغم جنگ قریب شش ساله، تهدیدات ابرقدرت های چپ و راست، تحریم اقتصادی، فشارهای سیاسی خارجی و تحریک مزدوران داخلی ضدانقلاب، جمهوری اسلامی کماکان به راه خود ادامه می دهد و بزرگ ترین قدرت سیاسی و نظامی منطقه محسوب می شود. از دیدگاه اقتصادی علی رغم حملات هوایی به خارک و تبلیغات توطئه آمیز غرب، صادرات نفت ایران افزایش یافته و تکنسین های ایران به سرعت شگفت انگیزی خسارت های ناشی از حملات را با پشتکار ترمیم نموده اند.» روزنامه سوئدی تمپوس در شماره اخیر خود در گزارشی با عنوان: "شاه و شاهزاده ها حوزه خلیج فارس برای نزدیک شدن به ایران تلاش می کنند" نوشته است: «هفتمین اجلاس شورای همکاری کشورهای خلیج فارس ازجانب بسیاری از دست اندرکاران مسائل سیاسی خلیج فارس به عنوان تلاش مخفیانه و خجالت زده ای از ناحیه سران کشورهای حوزه خلیج فارس برای نزدیک شدن به ایران شناخته شده است.

این اجلاس به اعتقاد بسیاری از ناظران سیاسی برای این تلاش بود تا واقعیت حمایت های یک جانبه آنان را در جنگ خلیج فارس از اذهان بیرون نماید. سران کشورهای حوزه خلیج فارس در تحلیل ها و محاسبات سیاسی، نظامی و اقتصادی خود، ایران را ازنظر سیاسی قوی دانسته و برتری این کشور را باور داشته اند. هم زمان با شکست عراق در طرح بمباران حذف جزیره خارک به منظور قطع شریان حیاتی ایران، صادرات نفت ایران، طی سه ماهه سوم سال جاری مسیحی افزایش یافته است.»

روزنامه تمپوس با اشاره به تصمیمات اتخاذشده در اجلاس اخیر می نویسد: «از آغاز فراهم آوری مقدمات برگزاری اجلاس و ملاقات های پیش از اجلاس وزیران کشورهای عضو

ص: 200

شورا پیشنهادهای متعددی که نشان دهنده تمایلات آنان به اتخاذ سیاست جدیدی در برخورد با جنگ ایران و عراق باشد، در دستور کار اجلاس دیده می شد. در این پیشنهادها برخلاف عادت همیشگی سران کشورهای عضو شورا طی شش سال گذشته، وزیران خارجه عضو شورا از مقصردانستن ایران در وضعیت موجود و موضع گیری های یک جانبه پرهیز کردند. دراین رابطه وزیر خارجه عمان در یک کنفرانس مطبوعاتی صریحاً اعلام کرد هدف مشترک کشورهای حوزه خلیج فارس حل اختلاف نظرها با جمهوری اسلامی می باشد.»

این نشریه می افزاید: «سلطان قابوس امیر عمان، پا را از این مرحله نیز فراتر گذاشت و در نطق کوتاه افتتاح اجلاس، از دو کشور ایران و عراق برای حل درگیری و ایجاد فضای مذاکرات درخواست انعطاف پذیری نمود. بسیاری از ناظران سیاسی نطق کوتاه سلطان قابوس را مبین مقصردانستن غیرمستقیم عراق و فاش ساختن تمایل رئیس دولت عمان و سایر اعضای این شورا به برقراری یک موازنه سیاسی این کشورها با هر دو کشور درحال جنگ دانسته اند.

به نظر می رسد کشورهای حوزه خلیج فارس در انتظار فرصت مناسبی برای بهبودبخشیدن روابط خود با ایران بوده اند تا از این طریق به هدف خود که نرم ساختن ایران در مواضعش و کشاندن این کشور به پای میز مذاکره و توافقی کوتاه و یا درازمدت با عراق است، دست یابند.»

روزنامه تمپوس یادآور می شود: «نباید تصور کرد قیمت این تغییر روش و دستیابی به صلح را عراقی ها می پردازند. اگرچه در قطعنامه پایانی اجلاس اخیر شورای همکاری اوج گیری مجدد جنگ در خلیج فارس، موردتهدید قرارگرفتن امر تردد کشتیرانی و همچنین ایجاد اغتشاش در امنیت خلیج فارس محکوم گردید، لیکن از رژیم عراق نامی به میان نیامده است و این درحالی است که اغلب ناظران و آگاهان سیاسی رژیم عراق را مسئول اوج گیری مجدد جنگ می شناسند و معتقدند به احتمال قوی قطعنامه به طور ضمنی این کشور را موردخطاب قرار داده است. همین قطعنامه درقبال عدم ذکر نام عراق، از کشور ایران نام برده و این کشور را به پیروی از قطعنامه های شماره 540 و 552 شورای امنیت سازمان ملل در سال های 1983 و 1984 فراخوانده است.»

روزنامه تمپوس دلیل تنظیم قطعنامه صمیمانه و حمایت آمیز اجلاس شورای همکاری خلیج فارس از حکومت عراق را تمایل نداشتن کشورهای عضو در خدشه واردآوردن به احساسات و آزرده خاطر نکردن کسانی دانسته است که مایل به رنگ و رو و آبرو بخشیدن به حکومت عراق و خواهان دادن تصویری مثبت از آن می باشند و می نویسند:

«این کاملاً مشهود است که اکثر اعضای شورای همکاری خلیج فارس مایل به خدشه واردآوردن به احساسات و خاطر آن دسته که آرزومندانه خواهان [ارائه] تصویری مثبت از عراق هستند، نمی باشند.»(1)

ص: 201

1

نزدیکی اخیر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به شوروی و تأثیر آن بر جنگ ایران و عراق را شیرین هانتر معاون پروژه خاورمیانه در مرکز مطالعات بین المللی و استراتژیکی دانشگاه جرج تاون - که اخیراً از سفر به منطقه خلیج فارس بازگشته - طی مقاله ای در نشریه کریستین ساینس مانیتور بررسی کرده است.

شیرین هانتر در این مقاله نوشته است: «سلطان قابوس پادشاه عمان در ماه سپتامبر دست به برقراری روابط دیپلماتیک با شوروی زد و به این ترتیب در بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس، به کویت پیوست. دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس و ازجمله عربستان سعودی ممکن است به زودی از این سرمشق پیروی کنند.»

وی افزوده است: «آغوش گشایی کشورهای خلیج فارس به روی اقدامات شوروی، در مرحله نخست و نگرانی های داخلی و منطقه ای آنان مرتبط است. این بازتاب پختگی سیاسی و اعتمادبه نفس روز افزون این کشورها و ازجمله درک واقعیت قدرت و مجاورت شوروی و ضرورت همسازی با آن است. هم ازاین رو کشورهای خلیج فارس حس می کنند که نداشتن روابط دیپلماتیک با ابرقدرت دیگر به ویژه باتوجه به نزدیکی این ابرقدرت به منطقه شان عملی غیرواقع گرایانه خواهد بود. آنان همچنان خود را در حیات بین المللی تا آن حد کارآزموده و مجرب می بینند که بتوانند روابط خود با مسکو را رأساً سروسامان بخشند.»

هانتر در ادامه مقاله خود ضمن پرداختن به حضور دیپلماتیک شوروی در کویت، می افزاید: «تجربه و آزمون کویت، کشوری که شوروی چندین سال در آن یک سفارتخانه بزرگ داشته، اطمینان بخش بوده است. کویت همچنین از تجربه خود با اتحاد جماهیر شوروی برای تشویق و ترغیب شریکانش در شورای همکاری خلیج فارس به پیروی از سرمشق این کشور بهره گرفته است. [...] کویت دیرزمانی است از ارتباط خود با شوروی و از نفوذ شوروی برای تعدیل بلندپروازی ها و جاه طلبی های عراق و حفاظت از خود دربرابر فشارهای فلسطینیان استفاده کرده است. اشتیاق به توازن قدرت غول های منطقه، یکی دیگر از دلایل محکم پاره ای از کشورهای حوزه خلیج فارس برای استقرار روابط با مسکو است. آنان اکنون بیش از هرچیز نگران خطر بالقوه ایران اند، اما کشورهای کوچک تر خلیج فارس درباره عراق نیز هیچ گونه وهم و پندار باطلی ندارند به راستی پاره ای از آنان عراق را در درازمدت خطر سهمگین تری می دانند. آنان از شیوه های فشار عربستان سعودی و تلاش هایش در راه تبدیل شورای همکاری خلیج فارس به عنوان وسیله ای برای نفوذ سعودی ها هم آسوده خیال نیستند و برخی از ناظران در خلیج فارس بر این باورند که تصمیم عمان برقراری روابط با شوروی، ازسویی یک واکنش به فشارهای عربستان سعودی بوده است. نیز گمان می رود که سلطان قابوس انتظار دارد عربستان سعودی در آینده نزدیک دست به برقراری روابط دیپلماتیک با مسکو بزند و

ص: 202

نمی خواسته است که پیرو راه ریاض تلقی شود و افزون براین، همچنان بیم می رود که جنگ ایران و عراق هنوز هم ممکن است به بقیه خلیج فارس گسترش یابد و کشورهای خلیج فارس از این نکته آگاه اند که به تنهایی توان رویارویی با چنین تحولی را ندارند پس تلاش می کنند که در جلوگیری از وقوع چنین رویدادی پای شوروی را به میان بکشند و یا درصورت وقوعش برای پایان بخشی سریع به آن، از یاری و مدد شوروی بهره مند شوند.»

شیرین هانتر در ادامه مقاله خود در کریستین ساینس مانیتور نوشته است: «هیچ کس انتظار ندارد که این روی آوری به شوروی به افزایش چشمگیر حضور شوروی در خلیج فارس بینجامد و یا روابط ایالات متحده با کشورهای حوزه خلیج فارس را به شدت تضعیف کند و تحلیل برد. درحقیقت پاره ای ناظران نیز بر این باورند که اگر تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس نیز با مسکو رابطه برقرار کنند، ممکن است حتی شش سفارتخانه شوروی در شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز وجود نداشته باشد، بلکه به جای آن ممکن است نمایندگانی در مسکو و در خلیج فارس حضور یابند.»

شیرین هانتر اضافه کرده است: «امریکا برای متوقف ساختن فراگرد عادی شدن روابط شوروی و کشورهای حوزه خلیج فارس هیچ نمی تواند بکند، بااین همه میزان و شتاب این فراگرد تاحدودی به چگونگی سیاست های ایالات متحده در خلیج فارس و خاورمیانه بستگی خواهد داشت و به اینکه امریکا موفق می شود بار دیگر سیمای خود را به عنوان هم پیمان و دوستی قابل اعتماد و اتکا ترسیم کند و نمایان سازد یا نه؟»(1)

1

دلایل و آثار تغییر و تحولات اخیر روابط ایران و شوروی و بهبود روابط دو کشور، در گزارشی در رادیو بی بی سی بررسی شده است.

به گزارش بی بی سی، آقای بلدیروف سفیر اتحاد شوروی در تهران، مراتب سپاسگزاری دولت متبوعش را به خاطر تلاش های ایران در آزادی دیپلمات های شوروی از بیروت، به دکتر ولایتی وزیر خارجه ایران ابلاغ کرده است. این اقدام ساده ترین تحولی است که در راه بهبود دو کشور، که در اوایل سال پیش دچار تیرگی شده بود، به عمل می آید.(2)

رادیو بی بی سی افزود: «می توان چنین انتظار داشت که هر دو طرف سعی فراوانی در بهبود روابط فی مابین دارند که بعد از سرکوبی حزب توده در ایران در دو سال پیش، به میزان قابل توجهی از هم گسست و به دنبال آن زمانی که مقامات رسمی ایران رفتن کارشناسان شوروی را به عنوان عامل نارسایی های شبکه برق کشور موردسرزنش قرار دادند، تیره تر هم شد. اما این روابط را تا کجا می توان بسط داد؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که این به عوامل متعددی بستگی دارد و درحالی که بعضی از این عوامل مایه ترغیب گسترش روابط میان دو کشورند، بقیه برعکس ازجمله عوامل بازدارنده محسوب می شوند. شاید مهم ترین عامل

ص: 203

گروه نخست اندوخته ارزی ایران باشد که هرموقع کاهش یافته، ایران را وادار به انجام معاملات پایاپای کرده است و چنین معاملاتی را به سادگی می توان با بلوک شرق و جهان سوم به عمل آورده و بعد از آن نیاز ایران به جاده های شوروی بعد از افت زیادی است که در واردات ایران ازطریق بنادر خلیج فارس، به خاطر حمله عراق به کشتی ها روی داده و بالاخره نیاز شدید ایران به تکنولوژی. و اما عوامل بازدارنده در بسط روابط دو کشور یکی مخالفت ایدئولوژیکی ایران با شوروی و دیگری ترس ایران از مقاصد درازمدت شوروی در ایران است.

درحالی که مقامات رسمی کشور ظاهراً این عمل را نادیده گرفته اند، عده ای از شخصیت های متنفذ ایران با نزدیک شدن دولت به شوروی مخالف اند. این عده به خصوص در بخش خصوصی و روحانیون طرف دار این بخش و نیز جناح رادیکالی متمرکزند که تصور می کنند بسط روابط ایران با شوروی به منزله پشت کردن به شعار "نه شرقی و نه غربی" است، شعاری که رهبران جمهوری اسلامی بارها گفته اند که اساس سیاست خارجی ایران بوده است.»(1)

1

وزیر نفت عراق امروز رهسپار شوروی شد تا با مقامات دولت مسکو درباره مسائل اقتصادی و مالی مذاکره کند.

رادیو اسرائیل با اعلام خبر مذکور، افزود: «مقامات دولتی گفتند هدف این گفت وگوها تحکیم همکاری های نفتی بین عراق و شوروی می باشد. با به راه افتادن لوله جدید نفت از خاک عربستان سعودی، عراق هم اکنون در جست وجوی مشتری های بیشتری است. شوروی یکی از فروشندگان عمده اسلحه به عراق در جنگ با ایران می باشد.»(2)

رادیو بی بی سی نیز اعلام کرد: «کارشناسان امور نفتی معتقدند که هدف اصلی این سفر، مذاکره درباره قراردادی است برای فروش نفت عراق به شوروی تا کمبود تولید شوروی جبران شود و درعوض شوروی اسلحه بیشتری به رژیم عراق بفروشد.»(3)

2

سی وپنجمین اجلاس آ - اوپک در بغداد برگزار خواهد شد. به گزارش خبرگزاری فرانسه: «"سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت" (آ - اوپک) روز 27 نوامبر (6 آذر) سی وپنجمین جلسه عادی خود را در سطح وزیران در بغداد برگزار می کند. در دستور کار این اجلاس به ویژه پیشنهادهای سومین کنفرانس اعراب درمورد انرژی و دورنمای همکاری های فنی میان "آ - اوپک" و جامعه اقتصادی اروپا گنجانده شده است. در این اجلاس همچنین تحقیقات شرکت نفت ایتالیا درمورد همکاری های متقابل میان کشورهای عرب و جامعه اقتصادی اروپا و مبادله کارشناسان نفتی و انرژی موردبررسی قرار خواهد گرفت.»(4)

ص: 204

1

جریان عادی سازی روابط سوریه - اردن و سوریه - عراق با تلاش کمیته آشتی عرب، که یکی از انگیزه های آن ایجاد شکاف در روابط نزدیک ایران و سوریه است، امروز نیز در رسانه ها بررسی شد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی از دمشق گزارش داد: «این روزها تأثیرات نزدیکی سوریه و اردن و جریان گفت وگوهای آشتی دو کشور بر روند سیستم تبلیغات رسانه های گروهی آنها کاملاً محسوس و آشکار شده است. اردن و سوریه که پس از سال ها اختلافات سیاسی و جدال تبلیغاتی علیه یکدیگر، هم اکنون درصدد رفع موانع و تنگناهای موجود بر سر راه حل اختلافات و ازسرگیری روابط بین دمشق و امان هستند، در رسانه های خود نسبت به یکدیگر بسیار محتاط شده و تلاش می کنند نهایت احترام را در برخوردهای تبلیغاتی و اخبار مربوطه رعایت کنند.»(1)

از سوی دیگر، خبرگزاری رویتر از بغداد به ناکامی در محور دیگر این تلاش ها اشاره کرده و گزارش داده است: «روابط بین عراق و سوریه، که به دلیل حمایت سوریه از ایران در جنگ خلیج فارس سرد می باشد، هیچ گونه نشانه ای از بهبود را نشان نمی دهد. به گفته دیپلمات های غربی و عرب، درحال حاضر شانس بهبودی روابط بین دو کشور تقریباً صفر است و انتظار نمی رود نزدیکی تازه بین سوریه و اردن (از هم پیمانان نزدیک عراق) منجر به نزدیکی مشابه بین بغداد و دمشق شود. کمیته آشتی عرب که در برقراری آشتی بین سوریه و اردن نقش برجسته ای داشت، در تلاش هایش برای آشتی بین بغداد و دمشق موفقیتی کسب نکرده و بنا به گفته دیپلمات های عرب و سوریه هرگونه گفت وگو در سطح مقامات عالی رتبه با عراق را رد کرده است. حداکثر مطلبی که تاکنون دو طرف آن را تأیید کرده اند، ملاقات بین رؤسای اطلاعات سوریه و عراق در مرز دو کشور بوده است. به عقیده یک دیپلمات عرب مسئله اصلی منازعه بین نقطه نظرات سیاسی نیست که دو کشور را از هم دور نگه داشته، بلکه عامل اصلی یک عامل استراتژیکی است. هرگونه نزدیکی بین دو کشور مستلزم تغییر موضع سوریه درقبال ایران است و این چیزی نیست که فعلاً صورت گیرد.

یک دیپلمات عرب تأکید کرد که جنگ خلیج فارس مانع اصلی به شمار می رود، اما تنها مانع نیست و رقابت شدیدی بین صدام حسین و حافظ اسد دررابطه با دردست گرفتن رهبری جهان عرب وجود دارد.»(2)

رادیو اسرائیل نیز با انتشار گزارشی مشابه از قول رویتر، افزود: «دیپلمات های خارجی در بغداد پیش بینی کردند که سوریه در آیند ه نزدیک همچنان به جانب داری از حکومت اسلامی ایران در جنگ با عراق ادامه خواهد داد.»(3)

از سوی دیگر، رادیو اسرائیل به نقل از روزنامه عربی الطلیعه به تحرکات پنهانی سوریه اشاره و اعلام کرد: «حکومت حزب بعث سوریه در نظر دارد به زودی اقدامات خود را برای سرکوبی گروه حزب الله لبنان از سر بگیرد. به نوشته این روزنامه، دولت سوریه علی رغم تعهداتی که نسبت به حکومت اسلامی ایران دارد، خواهان ریشه کن ساختن حزب الله و تقویت گروه میانه رو امل در بین شیعیان لبنان می باشد.»(4)

ص: 205

1

حزب دمکرات کردستان ایران ادعا کرد که با شروع فصل پاییز تهاجمات خود را به رزمندگان اسلام تشدید کرده است.

خبرگزاری یونایتدپرس در گزارشی از آتن ادعای حزب دمکرات را چنین منعکس کرده است: «سخنگوی حزب دمکراتیک کردستان ایران امروز گفت چریک های کرد در یک "تهاجم پاییزی" علیه نیروهای آیت الله روح الله خمینی رهبر روحانی ایران در شمال غربی کشور ایران، بیش از 180 تن از نیروهای دولتی را به قتل رسانده اند. این سخنگو گفت: چریک ها جهت تلاش برای بازپس گرفتن سرزمینی که اوایل سال جاری به تصرف رژیم درآمد، طی چندین عملیات با نیروهای دولتی درگیر شده و به چندین پایگاه آنها حمله کردند. وی گفت: در این درگیری ها 29 تن از نیروهای دولتی زخمی و 19 تن دیگر اسیر گردیدند. ضمناً 15 چریک نیز کشته شدند.

آخرین درگیری ها بین هفته آخر سپتامبر تا پایان ماه اکتبر (از اول مهر تا اوایل آبان) صورت گرفت، در مناطق کوهستانی نزدیک نقده، ارومیه، سردشت، دیواندره، اشنویه، تکاب، شاهین دژ، ربط، مریوان، بوکان، سقز و بانه روی داد و هنوز درگیری های پراکنده در منطقه در جریان است. در شش سال گذشته کردها از موقعیتی که با سرد شدن هوا و ریزش باران و برف در کوهستان ها به وجود می آید، استفاده می کنند. "تهاجم پاییزی" یک حادثه همه ساله در جریان جنگ در شمال غربی ایران بوده است.»(1)

نشریه رویدادها دراین باره نوشته است: «تحرکات قابل ملاحظه ضدانقلاب در کردستان از نیمه دوم مهرماه شروع شده و بیشتر در محور ارومیه به اشنویه (دره قاسملوی سابق) و ارومیه به مهاباد و اطراف این شهرها بوده است که منجر به سقوط پایگاه های نادری، دلی و پاروژ شده و حداکثر حدود 70 نفر از نیروهای خودی به شهادت رسیده اند. تا این تاریخ تبلیغات درمورد تهاجم پاییزی ضدانقلاب در کردستان بیشتر از آنچه عملاً مشاهده گردیده، بوده است.»(2)

2

درگیری میان دو گروه ضدانقلاب دمکرات و کومه له، امروز نیز ادامه یافت.

به گزارش نشریه رویدادها چته های دمکرات و کومه له در روستای سوره دکل موگوز (در جنوب ارومیه) در روز بیستم آبان درگیر شدند؛ این درگیری حدود 3 ساعت ادامه داشت تا اینکه چته های کومه له با دادن یک کشته و سه زخمی عقب نشینی کردند و به ارتفاعات کچله متواری شدند. نیروهای دمکرات در تعقیب آنها، منطقه را محاصره کردند و ساعت 6 صبح 21 آبان 1364، با افراد کومه له درگیر شدند. در این درگیری تعداد زیادی از افراد کومه له به

ص: 206

هلاکت رسیدند که 29 جنازه آنها در محل باقی ماند. در ادامه این زدوخورد، نیروهای کومه له به طرف خاک عراق فرار کردند که نیروهای دمکرات دوباره با اجرای کمین در ساعت 5 صبح 22 آبان 1364 با آنها درگیر شده و تعداد دیگری از افراد کومه له را به هلاکت رساندند. در این درگیری ها که سه روز متوالی ادامه داشت، افراد مهمی از گروه کومه له به هلاکت رسیدند. از چته های دمکرات نیز یک نفر کشته و 5 نفر مجروح شدند.(1)

در این درگیری ها همچنین 5 تن از نیروهای کومه له به دست دمکرات ها اسیر شدند.(2)

امروز همچنین چته های دمکرات و کومه له در روستای عالیجان (از توابع دیواندره) با یکدیگر درگیر شدند که در این درگیری 3 نفر از دمکرات ها و 2 نفر از کومه له زخمی شدند.(3)

1

سازمان چریک های فدایی خلق شاخه اقلیت با صدور اطلاعیه اعتراض آمیزی خطاب به حزب دمکرات کردستان، خواستار آزادی عمل نیروهای خود در عملیات های مسلحانه علیه جمهوری اسلامی شد.

نشریه رویدادها طی گزارشی دراین باره نوشته است: «سازمان چریک های فدایی خلق "اقلیت" در اطلاعیه ای خطاب به دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان درمورد فشارهایی که ازطرف این حزب به سازمان مذکور وارد شده اعتراض کرده و نوشته است: طبق اطلاع رسیده از منطقه بانه مسئولین حزب دمکرات در این منطقه در چند روز گذشته دوباره از حرکت نظامی رفقای ما و عملیات تعرضی آنها علیه رژیم جمهوری اسلامی در این منطقه جلوگیری به عمل آورده و با انواع تهدیدات ازجمله کشیدن اسلحه، زدن گلنگدن به تهدید و اهانت علیه پیش مرگان ما تلاش نمودند. آنها رسماً و علناً اعلام کرده اند که دفتر سیاسی حزب دمکرات دستور جلوگیری از فعالیت سیاسی - نظامی رفقای ما و دیگر نیروهای انقلابی را علیه مزدوران رژیم صادر کرده است.»

و در بخشی دیگر اطلاعیه آمده است: «دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان باید از هرگونه برخوردهای خصمانه و فاجعه بار علیه پیش مرگان انقلابی خلق کرد من جمله پیش مرگان سازمان ما دست برداشته و بیش از این منطق سیاسی را کنار نگذارند و از تهدید درگیری های خونین نظامی به نیروهای انقلابی جداً بپرهیزد.»

و در پایان این اطلاعیه آمده است: «درصورت تکرار چنین شیوه های برخورد خصمانه ازسوی حزب دمکرات کردستان، ما خود را ملزم می دانیم که چهره واقعی چنین سیاست هایی را هرچه بیشتر در پیشگاه جنبش انقلابی و... افشا نموده و با تمامی وسایل ممکن به دفاع عملی از دستاوردهای دمکراتیک جنبش انقلابی خلق کرد برخیزیم.»

در ادامه گزارش رویدادها آمده است: «نشریه کمونیست که ازسوی کومه له منتشر می شود،

ص: 207

ضمن درج اعلامیه فوق طی مقاله ای تحت عنوان "درس هایی از یک اعلامیه کوتاه"، به نقد و بررسی آن می پردازد. کومه له از اینکه اقلیت و سایر گروه های چپ ایران طی چند ساله اخیر باوجود آگاهی از قلدری ها و زورگویی های حزب دمکرات درمقابل آن سکوت کرده و از حمایت کومه له که به همین علت با حزب دمکرات درگیر بوده است! اجتناب ورزیده اند اظهار می دارد که حرکت اخیر اقلیت نیز صرفاً به این خاطر است که زورگویی های حزب دمکرات متوجه این گروه نیز گردیده است.

اقلیت به راستی در برخورد اخیر حزب دمکرات با پیش مرگان خود در بانه چه دیده است که تاکنون در بوکان، شارویران سوسینی، مریوان و اورامان ندیده بود؟ بالاخره حقیقت کدام است. اقلیت خام اندیش، عقب مانده، مصلحت گرا و در امر دمکراسی ناپیگیر است یا اینکه حزب دمکرات تازه از تاریخ 31 تیرماه 1364 ضدیت با امر دمکراسی را آغاز نموده است؟! آیا همین اعلامیه تمام بیانیه های کج دار و مریز و دوپهلو تاکنون اقلیت درمورد جنگ داخلی در کردستان را بی اعتنا نمی کند؟ آیا این اعلامیه همچنین به عنوان شکوائیه جریان مستقلی که رأساً قربانی قلدرمآبی حزب دمکرات شده است، بیانگر ورشکستگی سیاسی امثال راه کارگر، گروه اشرف دهقان و وحدت کمونیستی و سایر جریاناتی که آشکارا علیه واقعیات موجود مبارزه طبقاتی در کردستان، اعلام جنگ نموده اند و به سود همین قلدرم-آبی ها کاغذ سیاه می کنند نیست؟ کومه له در خاتمه تمامی گروه های چپ را از قلدری گری های حزب دمکرات که دیر یا زود به سراغ آنها نیز خواهد آمد بر حذر داشته و تنها راه چاره را در حمایت بی قیدوشرط تمامی گروه ها از کومه له و مبارزات به حق [!] آن می داند.»(1)

ضمیمه گزارش134: برآورد اطلاعاتی منطقه عملیاتی فدک

معاونت اطلاعات قرارگاه خاتم الانبیا(ص) در گزارشی به فرماندهی این قرارگاه پس از بررسی فعالیت های دشمن در منطقه فاو و فعالیت های خودی در منطقه شرق اروندرود و بیان علائم حساسیت های دشمن چنین نتیجه گیری کرده است:

دشمن اطلاعات وسیعی از منطقه فدک مبنی بر احتمال انجام عملیات به دست آورده است (باتوجه به آشنایی که با حرکات و روند کار ما از سابق داشته است.)

اولاً، هربار که ما تصمیم به انجام یک عملیات حتی کوچک یا حتی حضور برای طرح ریزی یک حرکت حساب شده در این منطقه داشته ایم، دشمن در همان منطقه و در فاصله زمانی بسیار کوتاه حضور خود را افزایش داده و کارهای مهندسی زیادی را انجام داده است. لذا حضور مجدد ما آن هم به صورت وسیع و گسترده فعلی، که تاکنون سابقه نداشته و اهمیت منطقه و حجم پدافند منطقه نیز این کار مهندسی در آن بسیار زیاد و شاید چهار برابر نیاز واقعی باشد، می تواند نشان دهنده حرکت ما در آینده در این منطقه باشد. اگر نگاهی به حرکات دشمن بیندازیم، سیر تکمیلی آن توازنی با حرکات خودی داشته است.

ثانیاً، تعویض یک یگان با بافت مخصوص به خود با آن سابقه پیشین که در زمان حضور آنها تردد بین

ص: 208

طرفین اروند بسیار راحت انجام می شد و یا حتی نوعی ارتباط تلفنی نیز بین غرب و شرق اروند در سواحل روبه روی خسروآباد مشاهده شده بود. و یا اعتراف فرد بازداشت شده که گفته است که ما در زمان حضور ژاندارمری با قایق به آن طرف می رفتیم، ولی از زمان حضور سپاه به زحمت می توانیم با تیوپ خودرو خود را به آن طرف برسانیم، مؤید نوعی ارتباط حداقل سهل در زمان ژاندارمری می باشد. تعویض یک یگان ژاندارمری به طور کامل پس از چهار سال سابقه پدافندی و تأکید بر تخلیه آن توسط بالاترین مسئول نظامی کشور تا پایین، همگی حساسیت زیاد نیروهای ژاندارمری را برانگیخته بود و مقاومت ژاندارمری در تخلیه، هم زمان بسیار گرفت و هم در سطح تمام یگان ها و قرارگاه های ارتش در جنوب مدتی نامه نگاری و جلسه دراین مورد به همراه داشت. گرچه روز اول بنا بود که این کار با پوشش بسیار زیاد و در حداقل زمان انجام گیرد.

ثالثاً، تردد وسیع نیروها در منطقه و تخلیه ژاندارمری که تماماً در حضور مردمی که در بین آنها عوامل عراقی بودند انجام گرفت و در زمانی که ما در داخل نخلستان ها مشغول ساختن جاده و یا تعویض خط و همچنین ترمیم سنگرها و بعضی پل ها بودیم و همه اینها در حضور مردم و تردد افراد محلی که به دنبال کار خرماچینی بودند صورت گرفت و دراین بین براثر تخلف یک قرارگاه تعداد 7 تریلی پل در تاریخ 21/5/1364 در روز وارد منطقه گردید که این حرکت نمی تواند از چشم دشمن و عوامل محلی آن دور بوده باشد و همچنین ایجاد 9 پد آتشباری در منطقه ای که با وضعیت عادی پدافندی هیچ نیازی به آنها نبود شواهد بسیاری برای پی بردن دشمن به عملیات خودی است.

رابعاً، احداث 80 کیلومتر جاده و 50 کیلومتر دژ و خاکریز در عرض 5 ماه آن هم با این شدت و فشردگی که هم اکنون نیز ادامه دارد نمی تواند تنها آماده شدن برای زمستان باشد. و همچنین پر کردن دهانه خورها و نهرهای عریض نمی تواند برای صرفاً آمادگی زمستان باشد. و همچنین ایجاد تیرک های سه پایه ای به ارتفاع 6 متر و آویزان کردن 2 حلقه سیم خاردار بر آن منطقه ای که تاکنون هیچ یک از این موانع نبوده، هیچ معنایی جز اطلاع از گسترش هدف ما ندارد. زیرا این موانع فقط می تواند مانع حرکت شناور سنگین باشد.

عوامل عمده ای که باعث لو رفتن منطقه گردیده به شرح زیر می باشد:

1. شکل زمین خود منطقه که اجازه فعالیت مخفی و دور از چشم دشمن را نمی دهد.

2. از روز اول یک مسئول مشخصی برای کنترل منطقه تعیین نشد و فرماندهی (در رده های مختلف) آن طورکه انتظار می رفت با مسئله حفاظت منطقه برخورد جدی نکرد.

3. از روز اول زمان بندی مشخصی برای اجرای کارها و آماده شدن منطقه اعمال نشد بلکه کارها که به تدریج پیش می رفت و بعد هم به دلایلی بعضاً به عقب هم افتاد.(1)

ص: 209

ص: 210

سرنگون شد که رزمندگان اسلام، سرنگونی هواپیما را در محدوده جنوب بصره مشاهده کردند.(1)

همچنین، خبرگزاری جمهوری اسلامی، از حمله دیگر امروز دشمن گزارش داد: «مقارن ساعت 12:30 امروز، دو فروند جنگنده عراقی (احتمالاً از نوع میگ25) ضمن تهاجم به حریم هوایی جزیره خارک، چهار بمب به سوی آن پرتاب کردند که درنتیجه، یک بمب به خط لوله نفتی جزیره، بعد از شیر فلکه خارک به سمت اسکله "تی" اصابت نمود و سه بمب دیگر به داخل خاک جزیره اصابت کرد، لکن خسارتی به بار نیاورد.» این خبرگزاری افزوده است که اکیپی عهده دار مهار آتش ناشی از انفجار بمب شده است. درضمن حمله مذکور هیچ گونه تلفات جانی نداشته است.(2)

نشریه گزارش روزانه نیز درباره این حمله نوشته است: «کلیه بمب ها در پایین شیرفلکه (مینی فول)، روی لوله های انتقال نفت به اسکله تی اصابت نمود که درنتیجه آن، 3 لوله طعمه حریق شد و از کار افتاد.»(3)

حملات هوایی عراق بعدازظهر امروز نیز ادامه یافت. خبرگزاری جمهوری اسلامی دراین باره گزارش داد: «چند فروند هواپیمای ارتش عراق به محل توربین های مولد برق سد دز، واقع در شمال دزفول حمله کردند که خوشبختانه این حمله هوایی تلفات جانی و خسارات مالی به همراه نداشت.»(4) در این حمله، همه بمب ها به بیابان های اطراف اصابت کردند.(5)

همچنین به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، ساعت 15:15 امروز، چند هواپیمای ارتش عراق با تجاوز به حریم فضایی رامهرمز، تلمبه خانه نفت این شهر را بمباران کردند. گزارش رسیده به خبرگزاری جمهوری اسلامی حاکی است که براثر این بمباران چند مخزن ذخیره نفت در این شهر دچار حریق شد که بلافاصله توسط اکیپ های آتش نشانی مهار شد. خبرنگار این خبرگزاری در تماسی با فرماندار رامهرمز کسب اطلاع کرد که در این حمله هوایی 9 تن مجروح شدند که حال یکی از آنان وخیم است.(6)

ستاد سپاه پاسداران منطقه 4 نوح نیز امروز در گزارشی به ستاد مرکزی سپاه پاسداران نوشت: «کشتی "امین" در تاریخ20 آبان 1364 از سمت راست وسط مورد اصابت موشک اگزوسه قرار گرفته است. کشتی "اسپراترا" نیز در تاریخ23 آبان 1364 از سمت چپ سینه هدف اصابت موشک قرار گرفته است.»(7)

1

ارتش عراق درباره حملات هوایی امروز خود اطلاعیه نظامی شماره 2021 را صادر کرد که در آن آمده است: «مقارن ساعت 10:40 صبح امروز، 30 فروند از هواپیماهای نیروی هوایی ما حملات ویران کننده ای را علیه مجتمع آهن و فولاد نورد انجام داده و با فروریختن بارانی از آتش های خود، آن

ص: 212

را به خرابه سوزانی مبدل کردند. همچنین، در ساعت 11:30 اسکادران های دیگری از هواپیماهای ما حمله نابودکننده ای علیه تأسیسات جزیره خارک انجام دادند. هم زمان با این حملات، هواپیماهای دیگری نیز یک حمله موفقیت آمیز علیه یک هدف بزرگ دریایی انجام و آن را به طور مؤثر و دقیق مورد اصابت قرار دادند. عقابان ما پس از انجام مأموریت های خود سالم به میهن بازگشتند.»(1)

رادیو صوت الجماهیر (بغداد) نیز به نقل از سخنگوی نظامی عراق اعلام کرده است: «ده ها فروند هواپیما در ساعت 2:30 بعدازظهر امروز دست به دو حمله موفقیت آمیز علیه نیروگاه تولید برق سد دز و تلمبه خانه نفت در رامهرمز زدند و پس از اینکه عقاب های ما هدف های موردنظر را به آتش کشیدند، سالم به میهن بازگشتند.»(2)

1

خبرگزاری ها حملات هوایی امروز عراق به مناطق مسکونی، مراکز اقتصادی و تأسیسات نفتی را چنین منعکس کردند:

خبرگزاری رویتر گزارش داد: «هواپیماهای جنگی عراق، امروز برای دومین بار در مدت نه روز، یک کارخانه بزرگ فولاد را در نزدیکی شهر اهواز در غرب ایران بمباران کردند. مجتمع مذکور - که چندین توپ ضدهوایی از آن دفاع می کردند - در 6 نوامبر [15 آبان] هدف حمله 30 جت عراقی قرار گرفت و به گزارش ایران در آن حمله 28 نفر به قتل رسیدند. منابع دیپلماتیک گفتند: "تلفات غیرنظامیان در آن حمله، شدیدترین تلفات چهار ماه اخیر بود."»(3)

خبرگزاری فرانسه نیز ضمن گزارش حملات هوایی عراق به نقل از ایران و عراق، در ادامه گزارش خود آورده است: «هواپیماهای عراق امروز مجدداً حومه شهر اهواز به ویژه تأسیسات صنعتی آن را - که نوامبر گذشته نیز موردحمله قرار گرفته بود - بمباران کردند. در تهران، ناظران بر این عقیده اند که بغداد به این وسیله می خواهد عزم راسخ خود بر ادامه فشار به قدرت اقتصادی ایران را نشان دهد و این درحالی است که مقامات عراقی ظاهراً به پیشنهادهای آشتی کشورهای ساحلی خلیج [فارس] نیز گوش فراداده اند. حمله امروز عراق به نظر می رسد دقیقاً شبیه حمله روز ششم نوامبر بوده است. در این حمله30 فروند هواپیمای عراقی به منطقه صنعتی اهواز و مرکز قدرت جنگی ایران؛ یعنی نورد اهواز - که هفته پیش، هدف حملات هوایی قرار گرفته بود - حمله کردند. تا این لحظه، ایران حمله را تأیید و تنها به ذکر چند کشته و تعدادی مجروح در میان غیرنظامیان اکتفا کرده است.»(4)

خبرگزاری فرانسه افزوده است: «در نظر کارشناسان نظامی تهران، سه حمله امروز، به ویژه حمله به نورد اهواز بسیار مؤثر بوده و این به دلیل خسارات مهم ناشی از این بمباران ها بوده است.»(5)

ص: 213

1

کشتی یدک کش "آمستردام" که قصد داشت نفتکش صدمه دیده یونانی "کاناریا" را به یکی از کشورهای خلیج فارس انتقال دهد، به دست پرسنل نیروی دریایی توقیف شده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارش امروز خود دراین باره آورده است: «هم اکنون آخرین مراحل بازجویی و تخلیه اطلاعاتی [کارکنان یدک کش] درحال اتمام است. براساس اطلاعات مقامات نظامی کشور، یدک کش آمستردام، که برای شرکت های نجات دریایی در خلیج فارس فعالیت می کند، بدون مجوز وارد آب های ایران شده بود و قصد داشت کشتی کاناریا را که در 14 آبان ماه هدف قرار گرفت و در اجاره ایران است، با خود به همراه برده و درصورت غیرقابل تعمیر بودن بر آن چوب حراج بزند.

متذکر می گردد که با شدت گرفتن حملات هوایی به کشتی ها در خلیج فارس، شرکت های امداد و نجات دریایی به دنبال به دست آوردن منافع بیشتر، فعالیت های خود را در خلیج فارس افزایش داده و همواره مترصد به یغمابردن باقیمانده کشتی های صدمه دیده هستند.»(1)

2

در ادامه تلاش برای توقیف و بازرسی کشتی های حامل کالا برای عراق، امروز یک کشتی ژاپنی بازرسی شد. رویتر به نقل از منابع کشتیرانی گزارش داده است: «یک کشتی باری ژاپنی با 27 خدمه آن توسط یک کشتی نیروی دریایی ایران در خلیج فارس توقیف شد، لکن بعد از دو ساعت که از محموله آن بازرسی به عمل آمد، آزاد شد. به گفته همین منابع، توقیف کشتی ژاپنی کمی بعد از سحرگاه امروز در منطقه ای واقع در50 مایلی جنوب دهانه تنگه هرمز صورت گرفت. منابع کشتیرانی گفتند: "کشتی 24 هزار تنی توهگومارو عازم دوبی، عمان و کویت بوده و حامل محموله ای برای عراق نبوده است." این کشتی در ماه سپتامبر نیز در همین منطقه توسط نیروی دریایی ایران توقیف گردید و بعد از ده روز آزاد شد.»(2)

3

یک گروه شناسایی قرارگاه کربلای2 سپاه پاسداران برای کسب اطلاعات از وضعیت دشمن و ساحل غربی اروندرود، امروز عازم این منطقه شد. در گزارش این شناسایی آمده است: «گروه شناسایی احد6، به استعداد 3 نفر از واحد اطلاعات نظامی قرارگاه کربلای2، در ساعت 20:05 به قصد شناسایی منطقه دشمن، به سوی ساحل اروند عزیمت کردند. این گروه پس از رسیدن به ساحل دشمن حدود 5 متری در گل ولای حرکت کرده، به پوششی از چولان می رسند. سپس با طی کردن مسیر 5 - 6 متری در چولان، به اولین رشته از موانع خورشیدی برخورد می کنند که

ص: 214

حدود 60 متر با خط دشمن فاصله داشت. در این هنگام، تیربار دشمن شلیک می کند که باعث می شود نیروی گشتی برای عادی نشان دادن منطقه، 45 دقیقه زمین گیر شود (شلیک تیربار به طرف نیروی گشتی نبوده است). نیروهای شناسایی پس از آن، اقدام به حرکت می کنند که به علت آرام بودن منطقه و خرابی دید، تصمیم به بازگشت می گیرند.

توضیح اینکه وضعیت پوشش چولان در این منطقه کمتر از پوشش چولان منطقه ای است که گروه شناسایی شماره 1، شناسایی کرده است.»(1)

1

واحد جنگ های الکترونیک قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، گزارشی درباره شیوه های ارتش عراق برای کسب و ارزیابی اطلاعات از نیروهای خودی، تهیه و برای واحدهای اطلاعات، توپخانه، حفاظت و... ارسال کرد تا نیروهای خودی ضمن هشیاری، تدابیر لازم را برای مقابله با این اقدامات دشمن اتخاذ کنند. در این گزارش آمده است: «درپی تعقیب و جست وجوی مدام شبکه های ارتباطی دشمن و مخصوصاً تحقیقات و شناسایی سیستم ها و وسایل جنگ الکترونیک و سویابی دشمن در سه ماهه اخیر، معلوم شد دشمن پس از دریافت اطلاعات و اخبار از منابع خود (مانند عوامل برون مرزی، دید بانی، کمین و گشت های رزمی) برای تأیید صحت این اطلاعات، آخرین نتیجه را از منابع اطلاعاتی و پشتیبانی الکترونیک و پست های رادارهای مراقبتی دریافت می کند.

یکی دیگر از منابع اطلاعاتی دشمن در یگان های خودی - که عامل مؤثری برای تأیید و حتی تکمیل اطلاعات دشمن است - توپخانه های خودی می باشد. یعنی دشمن80 درصد اطلاعات خود را از استراق سمع و جهت یابی امواج الکترومغناطیسی دریافت می کند.

چون اکثر توپخانه های نیروهای خودی اعم از توپخانه سپاه و مخصوصاً توپخانه ارتش جمهوری اسلامی برای زدن هدف های خود از دید بانی استفاده می کنند، لذا برای ارتباط بین دیدبان و مرکز هدایت آتش و آتشبار، از بی سیم استفاده می کنند، غافل از اینکه ارتباط بی سیمی، بهترین کیفیت دریافت برای استراق دشمن را مهیا می سازد. همچنین، به واسطه مانور هوایی خود و وادار نمودن شلیک توپ های پدافند خودی به طرف هواپیماهای دشمن، که گسترش توپ ها و حجم آتش موجود در منطقه را نشان داده و به برآورد دشمن کمک می کند. دشمن با اجرای آتش های ایذایی و آتش تهیه و درنتیجه برآورد حجم آتش های ضدآتشبار خودی، [امکان] کنترل شبکه های بی سیم توپخانه و شبکه های فرماندهی و غیره و سویابی آنها و پیدا نمودن جهت و مختصات لازم را به دست می آورد.

ص: 215

اندازه گیری و برآورد حجم شبکه های ارتباطی ثابت و شبکه های جدید و نسبت تراکم آن در منطقه بیانگر وارد شدن نیروی تازه نفس و یا گسترش یگان هایی جدید در منطقه می باشد. لذا برای گرفتن فرصت از عراق و عقیم کردن نقشه ها و توطئه های او در جمع آوری اطلاعات، لازم است برادران توپخانه با کم کردن تماس های بی سیمی و استفاده از تلفن با سیم و صدور دستورات حفاظتی برای خودداری از مکالمه باز، تدابیر دشمن را نقش بر آب کنند. ان شاءالله.»(1)

1

امروز در مناطق کردنشین چند درگیری بین نیروهای خودی و افراد گروه های ضدانقلاب رخ داد و یک بمب در سنندج منفجر شد.

1. قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) گزارش داد: برادران ارتشی در اطراف روستای جیران (از توابع پیرانشهر) با عناصر ضدانقلاب درگیر شدند که در این درگیری یکی از برادران ارتشی مجروح شد.(2)

2. نیروهای یگان حزب الله در روستای زاوه کوه (از توابع مهاباد) با ضدانقلابیون درگیر شدند که این درگیری بدون تلفات خاتمه یافت.(3)

3. درگیری امروز نیروهای خودی با ضدانقلابیون در محور سیانا و چمران (منطقه مریوان)، بدون تلفات پایان یافت.(4)

4. ساعت13:40 امروز، بمبی که افراد ضدانقلاب در جلو ساختمان اداره برق سنندج در خیابان اکباتان کار گذاشته بودند، منفجر شد. براثر انفجار این بمب - که در یک ساک جاسازی شده بود - شیشه های خانه های اطراف تا شعاع50 متری شکسته و 6 تن مجروح شدند.(5) همچنین، به ساختمان اداره برق نیز خسارت هایی وارد شد و برق قسمتی از شهر قطع گردید.(6)

5. امروز در منطقه تکاب، 3 تن از هواداران حزب دمکرات تسلیم نیروهای جمهوری اسلامی شدند و سلاح و تجهیزات انفرادی همراه خود را تحویل آنها دادند.(7)

2

عده کثیری از رزمندگان اسلام در قالب کاروانی با عنوان "کاروان کربلا"، صبح امروز در مراسم باشکوهی در خیابان های شهر قم راه پیمایی کردند؛ سپس در جمع مردم و مسئولان شهر در حرم مطهر حضرت معصومه(س) حضور یافتند و پس از سخنرانی آیت الله صانعی، در ساعت 13:00 به طرف تهران حرکت کردند. برنامه این کاروان در تهران عبارت بود از: میعاد با شهدا در بهشت زهرا(س)، راه پیمایی در خیابان های تهران، دیدار با امام امت در جماران و شرکت در نمازجمعه تهران. این رزمندگان سپس به طرف جبهه حرکت خواهند کرد.(8)

ص: 216

1

کویت بر سر فعالیت اطلاعاتی عراق در خاک کویت، با عراق توافق کرد. به گزارش ستاد سپاه پاسداران منطقه 4 نوح: «اخیراً با توافق دو دولت کویت و عراق، اداره استخبارات عراق مجاز به فعالیت در کشور کویت گردیده است. فعالیت مذکور برای کسب اخبار از اوضاع داخلی ایران ازطریق لنجداران ایرانی که به کویت تردد می نمایند به طور غیرمحسوس، یا استخدام عوامل و نفوذ آنان به بنادر ایرانی و جمع آوری اخبار ایران می باشد که عمدتاً این افراد به صورت ملوانان لنج فعالیت می نمایند.»(1)

2

باتوجه به اقدامات سیاسی و تحرکات دیپلماتیک متعددی که در منطقه خاورمیانه درحال انجام است، (2) هیئتی به سرپرستی معاون وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران عازم سوریه و لیبی شد. گزارشی از این سفر که در شماره امروز نشریه دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه آمده، چنین است: در ملاقات هیئت ایرانی با مقامات سوری (عبدالحلیم خدام) روابط جمهوری اسلامی ایران با شوروی، اوضاع لبنان و توافق سه جانبه دمشق موردبحث قرار گرفت. در این بحث گفته شد که شوروی خواستار مساعدت جمهوری اسلامی ایران در افغانستان بوده است. پس از آن، در دیداری که هیئت با رئیس جمهوری سوریه (حافظ اسد) داشت، حافظ اسد تلاش های کمیته آشتی عرب برای نزدیکی سوریه به عراق را نا موفق خواند. وی معتقد است به دلیل شروطی که سوریه در نظر گرفته، رژیم عراق هرگز آن را نخواهد پذیرفت.

در ادامه سفر، هیئت ایرانی وارد طرابلس شده و با مسئولان لیبیایی (تریکی و قذافی) گفت وگو کرد. در این مذاکرات طرف لیبیایی نیز ازجمله مشکلات جمهوری اسلامی ایران را مواضع ایران دربرابر شوروی درخصوص مسئله افغانستان اعلام کرد. این مقام لیبیایی درباره موضع گیری های شوروی درمورد عراق گفت: این مواضع در حمایت از مردم عراق است، نه رژیم صدام.(3)

ص: 217

1

در ادامه تلاش کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای بهبود روابط با ایران، با هدف پایان دادن به جنگ، وزیر مشاور در امور خارجه عمان هفته آینده وارد تهران می شود. در این موقعیت، نشریات کویتی همچنان به روش خصمانه علیه ایران ادامه می دهند.

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارش امروز خود آورده است: «یوسف العلوی وزیر مشاور در امور خارجه سلطان نشین عمان، در گفت وگو با روزنامه کویتی الرأی العام اعلام کرد که هفته آینده از تهران دیدن خواهد کرد.

علوی با اشاره به دیدار اخیر خود از بغداد و ملاقات با صدام، گفت که تفاهم عمیقی نزد مقامات عراقی و رئیس رژیم حاکم بر این کشور یافته است. وی افزود: مطالبی دارد که موجب خوش بینی درجهت توقف جنگ خواهد شد، لیکن این مستلزم زمان است، چراکه این مسئله پیچیده است. علوی گفت که به رغم پیچیده بودن اوضاع جنگ، درمورد توقف آن خوش بین است.

روزنامه های کویت به نقل از شیخ الصباح الاحمد وزیر خارجه این کشور نوشتند که کویت و کشورهای شورای همکاری از برگزاری هرگونه اجتماعی که به ملاقات وزیران خارجه ایران و عراق، به منظور پایان دادن به جنگ میان دو کشور ازطریق روش های دیپلماتیک، منجر شود استقبال می کنند.»(1)

خبرگزاری فرانسه نیز با اشاره به حملات هوایی امروز عراق به ایران گزارش داد: «این حملات زمانی صورت می گیرد که یوسف العلوی وزیر خارجه عمان در یک مأموریت حسن نیت به بغداد سفر کرده و قصد دارد به تهران نیز بیاید. وی که دوشنبه به بغداد رفته بود، ضمن ملاقات با صدام حسین قصد خود درمورد سفر به تهران و ملاقات با مقامات ایران را با وی در میان گذاشت و اعلام کرد که در سفرش به تهران درمورد امکان گشایش مذاکرات گفت وگو خواهد کرد؛ مذاکراتی که احتمالاً هنوز خیلی دور به نظر می رسد. ابتکار عمان مقارن با فعالیت های دیپلماتیک در خلیج [فارس] ازجمله دیدار کنعان اورن رئیس جمهور ترکیه، از امارات متحده عربی و دیدار یائوویلین معاون نخست وزیر چین، از ابوظبی است. نگرانی کشورهای خلیج [فارس]، در تقاضای جدید امیر کویت از ایران و عراق که خواستار پایان دادن به جنگ بیش از شش سال میان دو کشور شده است، نیز مشهود است. پس از حمله عراق به اهواز به نظر می رسد درخواست آشتی در عزم تهران دراین مورد اثر کمی دارد.

ازطرفی مفسران رسمی ایران و مطبوعات تهران خط مشی تازه دیپلماتیک کشورهای منطقه برای گفت وگو با ایران را - که در کنفرانس شورای همکاری خلیج فارس مطرح شد - با گرمی پذیرفته و آن را به نوعی سرعقل آمدن توصیف کرده اند.»(2)

درعین حال، نگاه نشریات کویت همچنان خصمانه و متفاوت با دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس است. در گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت آمده است: «وزیر خارجه این کشور از مخالفت ایران با سفر یوسف العلوی وزیر مشاور سلطان نشین عمان، به تهران اظهار بی اطلاعی کرد.

ص: 218

به نوشته مطبوعات کویت، وزیر خارجه این کشور همچنین از به بن بست رسیدن تلاش های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس جهت متوقف ساختن جنگ ایران و عراق که ازسوی وزیر خارجه سلطان نشین عمان انجام می شود، اظهار بی اطلاعی کرد. دراین حال روزنامه های کویت تلاش هایی جهت تحمیل مسئولیت شکست احتمالی میانجیگری کشورهای شورای همکاری درزمینه متوقف ساختن جنگ ایران و عراق را بر دوش ایران، آغاز کردند.

در این چارچوب، روزنامه های کویت طی مقالاتی اظهار عقیده کردند که ایران از پذیرش میانجیگری کشورهای شورای همکاری عقب نشینی کرده است.

روزنامه های کویت ضمن متهم کردن ایران به کارشکنی در تلاش های میانجیگری بین المللی و منطقه ای جهت متوقف ساختن جنگ، نوشتند که تلاش های میانجیگری کشورهای شورای همکاری به علت برخورد با موضع ایران که راه حل های مسالمت آمیز را رد می کند و بر راه حل های نظامی اصرار دارد، توأم با موفقیت نبوده است.»(1)

1

سران کشورهای پاکستان، ترکیه، امارات متحده عربی بر ضرورت توقف جنگ ایران و عراق تأکید کردند.

به گزارش امروز خبرگزاری جمهوری اسلامی از اسلام آباد، در ضیافت شامی که ضیاءالحق رئیس جمهوری پاکستان، به افتخار کنعان اورن رئیس جمهوری ترکیه، برگزار کرده بود، سران دو کشور گفتند که نگرانی آنها از ادامه جنگ تأسف بار میان دو کشور همسایه که بدبختانه پنجمین سال آن پایان یافته و تبدیل به بزرگ ترین جنگ در صد سال اخیر شده، افزایش یافته است. ضیاءالحق گفت که کوشش های فردی و جمعی برای پایان دادن به این جنگ بی ثمر بوده است. وی اظهار امیدواری کرد که این تلاش ها برای خاتمه جنگ به نتیجه برسد.(2)

سران دو کشور همچنین خواستار خروج نیروهای خارجی از افغانستان، خاتمه برادرکشی میان ایران و عراق، برقراری صلح در خاورمیانه و پایان یافتن همه درگیری های مسلحانه در جهان شدند.(3)

خبرگزاری امارات نیز در گزارشی به نقل از وحید خلف اوغلو وزیر خارجه ترکیه، آورده است: شیخ زاید بن سلطان آل نهیان رئیس امارات متحده عربی و کنعان اورن رئیس جمهور ترکیه، در جریان گفت وگوهای اخیر خود در ابوظبی، درباره لزوم پایان دادن به جنگ ایران و عراق توافق کردند. این خبرگزاری اعلام کرد: خلف اوغلو در بیانیه ای که قبل از عزیمتش از امارات متحده عربی، امروز دراختیار روزنامه الاتحاد قرار گرفت، همچنین آورده است که دو رهبر درمورد تشدید تلاش ها برای پایان دادن به این جنگ ویرانگر نیز توافق داشتند.(4)

ص: 219

1

کمیته آشتی عرب که با اهداف تنش زدایی میان کشورهای عربی و ایجاد فاصله میان ایران و دو کشور عربی سوریه و لیبی، کار خود را از چندی پیش آغاز کرده است، شب هنگام در مراکش تشکیل جلسه خواهد داد.

رادیو مونت کارلو در گزارش امروز خود درباره تحرکاتی که دراین زمینه انجام شده، آورده است: «آقایان طه یاسین رمضان معاون اول نخست وزیر عراق و طارق عزیز وزیر خارجه این کشور، برای شرکت در اولین جلسه کمیته تنش زدایی عربی وارد رباط شدند. چند روز است رسانه های گروهی عراق از ضدیت با لیبی خودداری کرده و این نشان می دهد که روابط عراق و لیبی درجهت بهبودی پیش می رود. از سوی دیگر، سفارت اردن در دمشق به مناسبت تولد ملک حسین پادشاه اردن، جشن بزرگی ترتیب داده که در آن تعداد بسیاری از مقامات سوریه و در رأس آنها فاروق الشرع وزیر خارجه سوریه، شرکت کردند.»(1)

همچنین، رادیو صوت الجماهیر گزارش داد: «طه یاسین رمضان ریاست هیئت عراق را در جلسه کمیته تنش زدایی عربی، که قرار است امشب در رباط تشکیل شود، به عهده خواهد داشت. کمیته مذکور جلسه خود را با حضور ملک حسن دوم پادشاه مغرب، شیخ زاید بن سلطان آل نهیان رئیس دولت امارات متحده عربی، سرهنگ معاویه وارسیدی احمد الطایع رهبر موریتانی، آقای شاذلی قلیبی دبیرکل اتحادیه عرب و همچنین هیئت لیبی به ریاست سرگرد الخوید الحمیدی عضو شورای فرماندهی انقلاب و همراهی آقای عبدالسلام التریکی دبیر کمیته خلقی روابط خارجی تشکیل خواهد داد.»(2)

تلویزیون مراکش نیز اعلام کرد: «کمیسیون عرب برای آشتی و رفع اختلافات میان عراق و لیبی ازسویی و سازمان آزادی بخش فلسطین از سوی دیگر، اولین جلسه خود را با شرکت اعضای کمیسیون و رؤسای هیئت های نمایندگی عراق، لیبی و فلسطین تشکیل داد.»(3)

از طرف دیگر، رادیو بی بی سی اعلام کرد: «نخست وزیر سوریه به عنوان بازدید متقابل به امان سفر خواهد کرد. اکنون زید الرفاعی نخست وزیر اردن، از دیدار دوروزه اش از دمشق به امان بازگشته است. این دیدار تازه ترین گامی است که درجهت بهبود روابط دو کشور برداشته شده است. یک نتیجه مهم دیدار همان طورکه قبلاً ذکر کردیم صدور بیانیه مشترک دو دولت بود. در آن بیانیه مذاکره جداگانه با اسرائیل و همچنین مذاکره مستقیم با اسرائیل غلط شمرده شده است.

مذاکرات دمشق بدون تردید برقراری مجدد روابط بین اردن و سوریه را که در ماه سپتامبر با میانجیگری عربستان سعودی آغاز گردید، تحکیم نموده است.»(4)

ص: 220

1

یک بازرگان سوئدی ادعا کرد که براساس قراردادی، مواد منفجره به ایران صادر می کند.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی: «کرل اریک اسمتز مدیر شرکت تجاری اسکاندیناوین کمودیتی در شهر مالمو واقع در جنوب سوئد، در مصاحبه با روزنامه اکسپرس چاپ استکهلم، گفته است که با امضای قراردادی به مبلغ هفتاد میلیون دلار با طرف های ایرانی خود، متعهد شده است باروت و مواد منفجره به ایران بفروشد. براساس نوشته روزنامه مذکور، وی اظهار کرده است به عنوان واسطه، از ماه آگوست سال جاری تاکنون ماهیانه 200 تن باروت و مواد منفجره را توسط کمپانی بوفرس به ایران صادر کرده است.»(1)

2

فروش هواپیما به عراق و مشکلات پیش روی آرژانتین، موضوع گزارشی است که امروز در یک نشریه اقتصادی چاپ آرژانتین منتشر شده است. به نوشته نشریه اقتصادی امبیت فیننگیر، فروش هواپیماهای پوکارا به عراق موجب مشکلات تجاری شده است. این نشریه افزوده است: رئیس جمهوری آرژانتین اظهارات مقامات ایالات کوردوبا (واقع در غرب بوئنوس آیرس و محل ساخت پوکارا درمورد فروش 20 فروند پوکارا به عراق را شنید و طوفانی در کاخ ریاست جمهوری به پا خاست. همان گونه که انتظار می رفت، ایران درمقابل این اظهارات عکس العمل نشان داد و دیدار رسمی هیئتی را که قرار بود برای خرید مواد کشاورزی به آرژانتین بیاید، لغو کرد. به دنبال لغو دیدار هیئت ایرانی [...]، رئیس جمهور دستوراتی برای رفع مسائلی که تجارت خارجی آرژانتین را به خطر انداخته است، صادر کرد.»

این روزنامه آورده است: «ایران پس از شوروی و هلند بزرگ ترین خریدار کالاهای آرژانتین می باشد و خریدهایش هم سطح با برزیل، اسپانیا و ایتالیا است. لذا حتی اگر به دنبال فروش هواپیماهای پوکارا، عراق خرید کالاهای کشاورزی خود از آرژانتین را نیز افزایش دهد، ایران با جمعیت 42 میلیونی خود درمقابل عراق با جمعیتی کمتر از 15 میلیون نفر، از موقعیت بهتری برخوردار است.»(2)

3

وزیر نفت عراق که در رأس هیئتی بلند پایه روز گذشته وارد مسکو شده بود، امروز مذاکرات خود را برای ارتقای همکاری های صنایع نفتی در مسکو آغاز کرد.(3) این درحالی است که رادیو لندن اعلام کرد: «طبق قراردادی که در نظر است در تاریخ 27 نوامبر [6 آذر 1364] در بغداد امضا شود، عراق روزانه یازده میلیون مترمکعب گاز طبیعی به کویت تحویل خواهد داد. خبرگزاری کویت می گوید خطوط لوله برای انتقال گاز، از جنوب عراق تا منطقه شعیبه در جنوب کویت کشیده خواهد شد. کار احداث نخستین خط لوله تا شش ماه دیگر تکمیل خواهد شد.»(4)

ص: 221

همچنین، روزنامه کیهان به نقل از آکادمی بین المللی بررسی های استراتژیک لندن، نوشته است: «ایران درزمینه اقتصادی برتری واضح و آشکار خود را در جنگ شش ساله خود با عراق ثابت کرده است. تمامی ذخایر مالی عراق تمام شده و قرض های این کشور به کشورهای جهان مانند فرانسه، آلمان غربی و ژاپن بسیار هنگفت است و علی رغم کمک های جهانی که بالغ بر 45 میلیارد دلار می شود، عراق نتوانسته است درمورد پرداخت بدهی های خود اقدام نماید.»(1)

نشریه ساوت چاپ لندن نیز نوشته است: «ذخایر ارزی عراق که پیش از جنگ37 میلیارد دلار بوده، اخیراً (مطابق آمار نوامبر1985) مبدل به بدهی های خارجی بیش از 20 میلیارد دلار گردیده است. رژیم عراق بیش از 50 میلیارد دلار دیگر از کشورهایی نظیر عربستان سعودی و کویت وام بلاعوض دریافت داشته است. این کشور همچنین از ژاپن، فرانسه، انگلیس و آلمان غربی تسهیلات اعتباری اخذ نموده است.»(2)

1

بی نتیجه ماندن حملات گسترده هواپیماهای عراقی به پایانه های نفتی جمهوری اسلامی و نفتکش های حامل نفت ایران برای متوقف کردن صدور نفت ایران، بازرسی کشتی های تجاری به دست نیروهای جمهوری اسلامی در خلیج فارس، گسترش تشنج در این منطقه و نگرانی حکام کشورهای منطقه از کشیده شدن درگیری ها به جنوب خلیج فارس و تنگه هرمز و درنتیجه تلاش شورای همکاری خلیج فارس برای کاهش تنش با ایران، موضوعاتی هستند که نشریه امریکایی شیکاگو تریبیون به آن پرداخته است.

این نشریه در شماره امروز خود نوشته است: «از هنگامی که عراق و ایران تصمیم گرفتند بنادر یکدیگر را در خلیج فارس ببندند، اقدام ایران به جست وجو و ضبط کالاهای تجارتی درپی حمله های هوایی بر نفتکش های حامل نفت ایران و ترمینال نفتی جزیره خارک، بُعد دیگری به جنگ ایران و عراق بخشیده است. تنها در 25 روز منتهی به 10 اکتبر [18 مهر]، ایرانی ها بیش از 300 کشتی را که وارد خلیج فارس می شدند، متوقف ساخته و به بازرسی آنها پرداختند. به گزارش سرویس اطلاعات کشتیرانی لویدز لندن، ایرانی ها ده ها تن کالایی را که برای انتقال به عراق، به بنادر کویت و عربستان سعودی حمل می شد، ضبط کردند.

باوجوداین، در تازه ترین حادثه که در روز 16 اکتبر [24مهر] روی داد، ایران برای نخستین بار درصدد متوقف کردن کشتی بازرگانی کشوری برآمد که نیروی دریایی اش در خلیج فارس حضور دارد. این حادثه بُعد جدید و ناراحت کننده ای را در جنگ تصویر کرد، به این ترتیب که نیروهای دریایی و هوایی امریکا، اتحاد شوروی، فرانسه و انگلستان به حاشیه جنگ کشانده شدند.

درحالی که نیروهای زمینی ایران و عراق در یک بن بست خونین در جبهه های طولانی مرز مشترک خود قرار گرفته اند، جدالی که برای بستن بنادر دو طرف ادامه دارد، به ماجرای اصلی عملیات جنگ خلیج فارس، تبدیل شده است.

ص: 222

شرکت لویدز از ماه می1981، تعداد 156 حمله به کشتی های بازرگانی را در خلیج فارس ثبت کرده، که بیشتر آنها توسط جت های عراقی و با استفاده از موشک های فرانسوی اگزوسه انجام گرفته است. با اتکایی که غرب ازنظر تهیه حدود نیمی از تدارکات نفتی اش به کشورهای خلیج فارس دارد، امریکا، فرانسه و انگلستان نیروهای ضربتی دریایی خود را در نزدیکی تنگه هرمز مستقر ساخته اند تا از باز بودن تنگه هرمز اطمینان یابند.

کشتی های شوروی نیز با آگاهی از منافع استراتژیکی که بسته شدن تنگه ممکن است به بار آورد، در همان آب های پرآشوب دور می زنند. به گفته کارشناسان نظامی غرب در مسقط - که از نزدیک تحولات منطقه را دنبال می کنند - بازی بسیار خطرناکی تقریباً هرروز در میان ابرقدرت ها، فرانسه و انگلستان، ایران و عمان در خلیج فارس جریان دارد. یک وابسته نظامی غرب درپی دیداری که اخیرا" از نیروی ضربتی دریایی انگلستان در خارج از تنگه هرمز به عمل آورد، گفت که متوجه حضور یک هواپیمای ردیاب ایرانی شد که حرکات آنها را زیرنظر داشت، در همان حال، یک هواپیمای جنگنده امریکایی اسکای هاوک هواپیمای ایرانی را دنبال می کرد. وی گفت تقریباً هرهفته یک بار نیروی هوایی عمان، با کمک انگلستان و امریکا، هواپیماهای ایرانی و شوروی را از قلمرو فضایی عمان در جنوب تنگه هرمز دور می کند.

جنگ دریایی تاکنون با نتایج قاطعی برای عراق و ایران همراه نبوده است. هرچند ناظران رویدادهای خلیج فارس، ابتدا مبارزه هوایی عراق را علیه جزیره خارک، آغاز روند پایان گرفتن ذخایر نفتی ایران می دیدند، اما شکست عراق در رسیدن به این هدف از راه حمله های هوایی، به ایران اجازه داده است اسکله های بارگیری آسیب دیده خارک را درحدی تعمیر کند که بتواند صادرات نفت را که میانگین آن در ماه گذشته 7/1 میلیون بشکه در روز بود، ادامه دهد. به گفته منابع نفتی در خلیج فارس، این مقدار کمی بیشتر از میزانی است که قبل از آغاز حمله های عراق به خارک وجود داشت. در همین حال، عراق صدور نفت را ازطریق خط لوله تازه ای آغاز کرده است که ترمینال آن در بندر ینبع واقع در ساحل دریای سرخ در عربستان سعودی و دور از تیررس جت های ایران قرار دارد.

اکثر واردات بغداد اینک به بندر اردنی عقبه در دریای سرخ فرستاده می شود و از آنجا به وسیله کامیون به عراق انتقال می یابد. ماه گذشته، ایران ساختن خط لوله تازه ای را به مناقصه گذاشت که صدها کیلومتر دورتر از جزیره خارک به ساحل شرقی ایران می رسد. کارشناسان گفتند درحالی که هر دو طرف برای خنثی کردن اقدامات محاصره کننده دیگری فعالیت می کنند، صحنه نبرد می تواند بیشتر به جنوب خلیج فارس و نزدیک تر به تنگه هرمز کشیده شود. بنابراین، شگفت آور نیست که کشورهای خلیج فارس حالت آشتی جویانه ای نسبت به ایران در پیش گرفته اند، زیرا از گسترش جنگ می ترسند. شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه نهایی اش به هنگام فراخواندن دو طرف به پایان بخشیدن به جنگ، به دقت از هرگونه انتقادی از ایران پرهیز کرد. یک دیپلمات غربی گفت: هیچ کس نمی خواهد ایران را تحریک کند. همه می دانند که تصاعد جنگ دریایی هم اینک وضعیتی به وجود آورده است که می تواند هرلحظه منفجر شود. کابوسی که هیچ کس خواهان آن نیست.»(1)

ص: 223

1

دیدار اخیر ملک حسین با مسعود رجوی و رضا پهلوی فرزند شاه سابق ایران، ازجمله تلاش های شاه اردن است تا به تصور خود دو جریان فراری و رانده شده به دست مردم ایران را برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق بسیج کند.

در گزارش امروز خبرگزاری آلمان غربی آمده است: ملک حسین، که گفته می شود به نمایندگی ازجانب چندین کشور عربی فعالیت می کند، مذاکرات گسترده ای را با دو شخصیت برجسته جنبش مقاومت تبعیدی ایران به عمل آورده است. نخستین مذاکرات با شاهزاده "رضا" پسر شاه فقید که خود را شاه ایران اعلام کرده، صورت گرفته است. دیدار ملک حسین و رضا در جریان دیدار اخیر پادشاه اردن از امریکا صورت گرفت و هفته گذشته در فرانسه نیز ملک حسین در دو فرصت جداگانه مسعود رجوی رهبر مجاهدین را به حضور پذیرفت.

منابع تبعیدی در پاریس می گویند هدفی که در پس این مذاکرات بی سروصدای ملک حسین وجود دارد ترغیب گروه های مختلف مخالف با رژیم آیت الله خمینی به اتخاذ موضعی واحد دررابطه با لزوم پایان دادن به جنگ با عراق که پنج سال از عمر آن می گذرد، می باشد. [...] یک دیپلمات عرب در پاریس که خواست نامش فاش نشود، گفت: تمامی آنچه را که ما می خواهیم این است که کلیه سازمان های مخالف با [امام] خمینی دررابطه با مسئله جنگ از موضعی واحد سخن بگویند.

ادامه این مذاکرات اتخاذ موضعی واحد ازسوی گروه های تبعیدی مبارزه برای استقرار صلح را که در داخل ایران آغاز شده است، تقویت خواهد کرد. گفته می شود مهدی بازرگان نخست وزیر پیشین ایران، به این مبارزه و تلاش دست زده است. [...] بازرگان که در ماه سپتامبر دیدارهایی کوتاه از آلمان غربی و بلژیک داشته است مجدداً از گروه های تبعیدی خواست که تحت لوای صلح با یکدیگر متحد شوند. [...] یک دیپلمات عرب می گوید ما این دو گروه را وادار خواهیم کرد که به موقع با یکدیگر مذاکره نمایند.

وی افزود: اگر سیهانوک و خمرهای سرخ بتوانند در کامبوج با یکدیگر کنار بیایند، بنابراین، دلیلی برای عدم همکاری رضا و رجوی وجود ندارد.»(1)

روزنامه کیهان چاپ لندن وابسته به سلطنت طلبان نیز نوشته است: «سلطنت طلبان ایرانی مقیم خارج از کشور از دیدار شاه حسین با رجوی که روزهای 14 و 16 آبان ماه جاری در پاریس انجام شد، به شدت نگران و آزرده خاطر شده اند [...] کیهان لندن به نقل از محافل سیاسی پاریس مدعی است مقامات عراق و فلسطین واسطه این دیدار بوده اند.»

این روزنامه همچنین در مطلبی با عنوان "پادشاه اردن رجوی را به حضور پذیرفت"، آورده است: «جناح نجات ایران به رهبری علی امینی در نامه ای به ملک حسین ضمن ابراز نگرانی و

ص: 224

سرخوردگی نوشته است: مردم ایران شما را دوست ایران و از ستون های صلح و ثبات در خاورمیانه می دانند و شهرت شما به عنوان مخالف تروریسم چشمگیر است. دراین حال، حیرت آور است که در پاریس با شخصی ملاقات کرده اید که نه تنها از پایه گذاران تروریسم در منطقه است، بلکه یک عامل اصلی بی ثبات کردن پادشاهی ایران و به قدرت رسانیدن رژیمی بوده که اکنون در صلح و ثبات در منطقه بیشترین اختلاف را ایجاد می کند.»(1)

1

تلاش برای آزادی گروگان های در بند در لبنان وارد مرحله ای بحرانی شده و مذاکرات جاری را با دشواری روبه رو کرده است.

در گزارش امروز خبرگزاری یونایتدپرس از بیروت آمده است: «فرستاده ویژه کلیسای کانتربری ضمن اعلام این مطلب که او امروز با مسلمانان بنیادگرای رباینده امریکایی ها در لبنان تماس گرفته است، تأکید کرد که هرگونه حرکت اشتباهی ممکن است باعث مرگ گروگان ها شود.

تری ویت که با عجله در یک کنفرانس مطبوعاتی واقع در هتلی در غرب بیروت شرکت کرد، گفت: "من دوست دارم مخصوصاً تقاضا کنم که نباید به وسیله هیچ کس [در مسیر تا هتل] همراهی شوم، زیرا اگر این اتفاق روی دهد، ممکن است امنیت و سلامت من و سلامت سایر مردم ازجمله گروه رباینده به خطر بیفتد.

وی افزود: در مذاکرات ما پیشرفت هایی حاصل شده و در این مذاکرات به یک نقطه خیلی بحرانی و بسیار دشوار رسیده ایم.

وی در ادامه گفت وگوی مطبوعاتی خود گفت: اگر من مایل به حفظ جان گروگان ها و حفظ جان خودم هستم، مایل به حفظ جان ربایندگان نیز می باشم. وی افزود: این چیزی است که من باید هم اکنون انجام دهم و من مجبورم که نگران سلامت آنها باشم.

ویت به خبرنگاران گفت: آنها ظاهراً در ملاقات با من دست به یک ریسک زده اند. همان طورکه من نیز یک ریسک کرده ام به این دلیل است که به همه می گویم لطفاً به من فرصت بدهید تا وظیفه ام را انجام دهم.

مقامات رسمی در سفارت ایران در بیروت گفتند که آنها به هیچ وجه در کوشش های ویت که به دنبال موفقیتش در میانجیگری برای آزادی یک کشیش کلیسای پرسبیتریان امریکا در لبنان و گروگان ها، در ایران و لیبی صورت می گیرد، شرکت نداشته اند.

جنبش جهاد اسلامی طرف دار ایران گفته است که گروگان ها دراختیار این جنبش می باشند.»(2)

ص: 225

ص: 226

در بر داشته باشد. اما اگر وقفه هایی به منظور موفقیت بیندازیم و از توان فعلی استفاده نکنیم به ضرر ما می باشد. اگر یک نیرویی می آید، حتماً باید از نیرو استفاده کنیم. ما در کنار یک عملیات باید حتماً عملیات محدود را انجام دهیم و یک منطقه دومی هم در نظر داشته باشیم که اگر به هدف اول نتوانستیم برسیم، منطقه دوم را حتماً انجام بدهیم که وقت را از دست ندهیم. منطقه دوم کوچک تر و محدودتر باشد. اگر بتوانیم عملیات بزرگ انجام دهیم، نباید محدود انجام دهیم.

باتوجه به این مسائل، کارهایی که بایستی انجام دهیم:

1. آماده کردن زمین خودی توسط لشکر ها. نظر فرمانده لشکر ها مثبت است؛ نگرانی آنها، زمان است که عجله نکنیم.

2. بحث های جزئی مانور که شامل 4 مسئله است: عبور، شکستن خط، پاک سازی، پدافند.

تمام جزئیات فدک [منطقه عملیاتی فاو] باید آماده شود. باید حداکثر استفاده را از زمان بکنیم. الآن هرچه زمان از دست رفته، می گذریم، ولو در زمان تمدید هم بکنیم.

3. توجیه و مانور یگا ن ها: این یک مسئله جدیدی نیست، اما در این عملیات می خواهیم به عنوان یک مسئله جدید استفاده کنیم و آن توجیه گردان، گروهان و دسته ازطریق مانور کردن است.

از طرف دیگر، فدک احتیاج به یک کار فریب دارد؛ ما باید یک طرح فریب بریزیم. منظور ما از غافلگیری هیچ گاه غافلگیری کامل نیست، چون نمی توانیم؛ مهم ایجاد تردید و ابهام در دشمن است. بهترین فریب این است که یک فریب نزدیک داشته باشیم که در سپاهی [از دشمن] که با شما درگیر است تزلزل ایجاد کند و یک فریب دور که کل ارتش عراق را به خود جلب نماید.

مسئله سوم این است که الآن نیروی زمینی باید فکر کند که آیا منطقه دومی برای آماده کردن وجود دارد یا نه؟ فکر کند و منطقه ای را پیشنهاد دهد، طوری باشد که اگر منطقه اول نشد، در منطقه دوم حتماً عمل بشود که زمان را از دست ندهیم.

مسئله بعدی آماده کردن عملیات محدود است که الآن دو منطقه موردنظر هست (ام الرصاص و جنوب چزابه)، ولی این کافی نیست، لشکر ها بیکار هستند، فرمانده لشکر ها ناراحت اند.»

همان گونه که گفته شد، این جلسه درحالی برگزار گردید که غلامعلی رشید حضور نداشت، ابهامات قبلی رحیم صفوی نیز رفع شده بود، لذا در جریان بیان دیدگاه های محسن رضایی و نتایجی که از مباحث خود اعلام کرد، سایر حاضران در جلسه نیز حرفی نزدند و با سکوت آنان این دیدگاه ها پذیرفته شده تلقی گردید.(1)

ص: 228

1

پس از جلسه عصر امروز فرماندهان سپاه پاسداران، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران از عزیز جعفری، عباس محتاج و احمد غلامپور خواست تا برای پیگیری کارها، برنامه ریزی و زمان بندی عملیات، شب هنگام در جلسه ای حضور یابند. درپی همین جلسه بود که فرماندهان قرارگاه ها پذیرفتند کار آماده سازی زمینه اجرای عملیات در منطقه فاو را با تمام توان، به طور جدی آغاز کنند.

جلسه ساعت 20 تشکیل شد. هنوز دقایقی از شروع جلسه نگذشته بود که با اظهارنظر های حاضران موضوع جلسه تغییر کرد:

عزیز جعفری: ما بعدازظهر با کلی ابهام از جلسه بیرون آمدیم، صحبت های قبل چه شد؟

رحیم صفوی: برادر محسن نتیجه گیری کرد، اگر برویم پای کار و نشود، [عملیات] نمی کنیم. بناست با همین ابهامات بروید پای کار، منتها [ابهامات] به [رده های] پایین منتقل نشود.

عباس محتاج: هرچه زمان می گذرد ابهامات ما بیشتر می شود.

عزیز جعفری: این، وقت تلف کردن است.

رحیم صفوی: به این صورت که باید آماده بشویم و اگر توانستیم، انجام دهیم و اگر نتوانستیم، انجام ندهیم، برای من حل شد. من فکر می کنم بیش از 100 گردان نیرو بیاید.

عزیز جعفری: این عملیات 20 درصد موفقیت دارد. [...] اگر ما با ابهام بخواهیم کار کنیم، نمی توانیم؛ به خود لشکر ها واگذار می کنیم و هیچ دخالت نمی کنیم. تا ابهامات رفع نشود کار فعال نمی کنیم.

باوجود تلاش رحیم صفوی برای قانع کردن فرماندهان، خودداری آنها از ورود به مباحث عملیاتی به توقف جلسه انجامید.

پس از توقف جلسه، رحیم صفوی با عزیز جعفری - که در این جلسه بیش از دیگران تردید داشت و معترض بود و صحبت هایش قاطعیت بیشتری داشت - به طور خصوصی به بحث پرداخت. پس از این گفت وگو، سخنان و رفتارهای عزیز جعفری حاکی از تغییر موضع وی بود.

عزیز جعفری در صحبت هایی با برادران غلامپور و محتاج، در جواب سؤالات آنها گفت: «از کجا که برآورد ما درست باشد؟ از کجا معلوم [که نیرو و امکانات موردنیاز] تأمین نشود؟ ما یک ماه دیگر کار می کنیم [اوضاع را بهتر] متوجه خواهیم شد و آن موقع دوباره همین مسائل را می توان مطرح کرد.»

پس از این صحبت ها، عباس محتاج نیز گفت: «حال که مصمم به اجرای عملیات هستند، لذا هر کاری که از دستمان برمی آید باید انجام دهیم.»

سرانجام پس از 25 روز تلاش و بحث های طولانی درباره عملیات گسترده و عملیات های

ص: 229

محدود، تلاش بیش از پیش برای آماده سازی زمینه اجرای عملیات در منطقه فاو موردتأکید و در دستور کار قرار گرفت و برای فراهم سازی آمادگی بیشتر، به زمان اعلام شده قبلی برای اجرای عملیات، دو ماه افزوده شد.

در مدتی که بحث درباره کلیات عملیات و راهبرد عملیاتی و ابهامات موجود ادامه داشت، تقریباً همه امور مربوط به آماده سازی زمینه عملیات فاو و طراحی این عملیات، بجز پیگیری ها و تلاش های مهندسی، متوقف بود.(1)

1

باتوجه به اینکه در جلسه ساعت 20 قرارگاه مرکزی سپاه، بررسی موضوعات تعیین شده میسّر نگردید، امشب جلسه دیگری با حضور رحیم صفوی، سیدعلی حسینی تاش، عزیز جعفری، عباس محتاج و محمد پیشبهار تشکیل شد.

در این جلسه مقرر شد که عملیات در سه سطح: قرارگاه خاتم، قرارگاه های کربلای 1 و کربلای 2 و نیز یگان های تحت امر، طرح ریزی و نهایی شود. ضمن اینکه مباحث طراحی عملیات، شامل طرح مانور، زمان بندی عملیات، فعالیت های مهندسی، توپخانه، ادوات، پدافند هوایی، ترابری و دیگر موضوعات براساس اطلاعات به دست آمده از دشمن و وضعیت خودی، با مشارکت یگان های عملیاتی و واحدهای مربوط تا حصول نتایج نهایی، برای تصمیم گیری به بحث گذاشته شود و در دو ماهی که فرصت داده شده است، عملیات مرحله به مرحله تعیین وضعیت شود و میزان پیشرفت کار بررسی و ارزیابی شود.

این مباحث درحالی مطرح می شد که به نظر می رسید فرماندهان رده اول سپاه اجرای عملیات آتی در منطقه فاو را باوجود مسائل تنش زای چند روز گذشته، به ویژه ابهامات، تردیدها و مخالفت های فرماندهان با اجرای عملیات بزرگ، تاحدودی پذیرفته اند و با امید به حل مشکلات و معضلات، این مسائل مرتفع شده است؛ طوری که رحیم صفوی می گوید برای اجرای عملیات پای کار می رویم و درصورتی که وضعیت تا قبل از عملیات خراب شد و عملیات لو رفت، انجام نمی دهیم. لیکن وقتی در ادامه جلسه موضوع برآوردهای عملیاتی و به خصوص میزان گردان های موردنیاز برای عملیات مطرح گردید، دوباره مشکلات، کمبودها و ابهامات ناشی از آن جلوه گر می شد. در این برآوردها پیش بینی شد که علاوه بر تعداد گردان هایی که برای آغاز عملیات ضروری بود، برای هرروز درگیری 6 تا 8 گردان نیروی رزمنده لازم بود. همچنین پیش بینی می شد که 90 گردان پشتیبانی هم برای 48 ساعت اول عملیات ضروری است.

این جلسه بدون تصمیم گیری قطعی به پایان رسید، و قرار شد این موضوع با حضور فرماندهان لشکرها و تیپ ها مطرح گردد تا علاوه بر توجیه شدن آنها به منطقه عملیاتی و مسائل و مباحثی که تاکنون گذشته است، مسائل پیش رو با نظر کارشناسی یگان ها و همچنین برآورد آنها از توان موردنیاز، مشخص و سپس برای تصمیم گیری به فرماندهی ارائه شود.(2)

ص: 230

1

شامگاه امروز چون شب گذشته، سه نیروی اطلاعات برای شناسایی ساحل و خط دشمن عازم غرب اروندرود شدند. به گزارش واحد اطلاعات نظامی قرارگاه کربلای 2، این گروه گشتی پس از پیاده شدن در ساحل دشمن و پیمودن مسافت 30 متری در گل ولای ساحل دشمن به صورت سینه خیز، متوجه می شوند که در محل مشخص شده پیاده نشده اند، لذا در ساعت 21:45 دوباره وارد آب شده و پس از 15 دقیقه به محل تعیین شده می رسند. بنا بر مشاهدات این گروه شناسایی، موانع تعبیه شده در منطقه دشمن شامل سه ردیف موانع خورشیدی 6 شاخه (که طول هر شاخه موانع ردیف اول 5/1 متر و موانع ردیف دوم به 5/3 متر می رسد)، سیم خاردار حلقوی، تورهای فلزی به طول 10 متر و عرض 2 متر (که در امتداد موانع خورشیدی قرار دارد و برای جلوگیری از ورود غواص ها ایجاد شده است)، می باشد.

بنا بر این گزارش، نیروهای شناسایی خود را به 50 متری دشمن رسانده اند، اما به دلیل کم پوشش بودن چولان ها و شلیک گلوله های منور به وسیله دشمن، به منطقه خودی بازمی گردند.(1)

2

پیش بینی استفاده قطعی عراق از سلاح های شیمیایی در عملیات آتی (فاو)، ضرورت اتخاذ تدابیر پدافندی شیمیایی را در اردوگاه خودی ایجاب می کرد. ستاد قرارگاه خاتم الانبیا(ص) در دستور العملی به قرارگاه های تابعه چنین ابلاغ کرد:

«نظر به اهمیت پدافند ش. م. ر. و ضرورت تأمین نیرو و آمادگی کامل نیروهای ش. م. ر. در عملیات آینده، ضمن ابلاغ به یگان های تابعه اقدامات ذیل را انجام دهید:

1. نسبت به تکمیل نیروی گروهان ها و گردان های ش. م. ر. اقدام نمایید.

2. کلیه نیروهایی را که قبلاً آموزش ش. م. ر دیده و دراین زمینه تجربه دارند در اولویت اول برای تکمیل سازمان گروهان ها و گردان های ش. م. ر. در نظر بگیرید.»(2)

3

ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران امروز با صدور اطلاعیه شماره 2290 خود اعلام کرد: «به تلافی حمله هوایی دشمن در روز 23/8/1364 به حومه شهر اهواز و بمباران دو واحد صنعتی و به شهادت رساندن چند نفر از هم وطنان عزیزمان، خلبانان شجاع و تیز پرواز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با چند فروند جنگنده بمب افکن در ساعت 12:16 امروز کارخانه عظیم سیمان، واقع در شمال غرب شهر سلیمانیه عراق را بمباران و پس از وارد نمودن خسارات جبران ناپذیری، همگی سالم به پایگاه خود مراجعت نمودند.»(3)

ارتش عراق نیز با صدور اطلاعیه شماره 2023 خود اعلام کرد: دو فروند هواپیمای متجاوز [امام] خمینی

ص: 231

ساعت 11:55 مرزهای بین المللی ما را نقض کرده و مناطق غیر نظامی ما را در استان سلیمانیه هدف قرار دادند.(1)

سخنگوی نظامی عراق نیز امروز با اشاره به این حمله، گفت: «این حادثه منجر به مجروح شدن 9 شهروند غیرنظامی شد و تلفات و خساراتی درپی نداشت.»(2)

1

نیروی هوایی عراق امروز به جزیره خارک حمله کرد، این حمله خسارتی درپی نداشت.

فرماندهی منطقه 4 نوح سپاه پاسداران درباره این حمله هوایی گفت: «در ساعت 11:10 امروز، جزیره خارک مورد اصابت 4 بمب قرار گرفت. محل اصابت دو بمب در حوضچه شرقی تانکرها و دو بمب دیگر در شرق تانکرها و غرب حوضچه در قسمت خشکی در حوالی لوله های مینی فول اصابت نموده است که هیچ گونه خسارت مالی در بر نداشته است.»(3) در این حمله یک تن به دلیل موج گرفتگی مجروح شد که با هلیکوپتر نداجا به منطقه بوشهر منتقل گردید.(4) گزارش دیگر حاکی است که عراق در این حمله از دو فروند میگ25 استفاده کرده است.(5)

به گفته یکی از مسئولان وزارت نفت، درپی حمله روز گذشته عراق به جزیره خارک، (6) صادرات نفت از خارک دو روز قطع خواهد بود.(7)

در اطلاعیه نظامی شماره 2023 ارتش عراق که از رادیو صوت الجماهیر پخش شد، آمده است: «هواپیما [ها] ی جسور ما در ساعت 10:30 بامداد امروز یک حمله هوایی علیه جزیره خارک، انجام دادند.»(8)

هواپیماهای عراقی همچنین امروز به حریم هوایی تعدادی از شهرها ازجمله ایلام، بندر امام خمینی، اهواز، اسلام آباد غرب، مسجدسلیمان، ارومیه و باختران تجاوز کردند و پس از شکستن دیوار صوتی از منطقه خارج شدند.(9)

2

حملات هوایی امروز ایران و عراق به مراکز اقتصادی را رادیو امریکا چنین منعکس کرد: «ایران اعلام کرد که هواپیما های جنگنده این کشور امروز یک کارخانه سیمان را در نزدیکی شهر سلیمانیه عراق بمباران کرده اند و خسارات قابل ملاحظه ای به بار آوردند. تهران می گوید که این حمله به تلافی حملات دیروز عراق به هدف های صنعتی ایران در نزدیکی اهواز

ص: 232

صورت گرفت. دراین حال، بغداد اعلام کرد که دفاع ضدهوایی این کشور 2 فروند جت ایرانی را از منطقه سلیمانیه بیرون رانده است. به گزارش خبرگزاری عراق، در حمله امروز ایران 6 غیرنظامی مجروح شدند، اما خساراتی به بار نیامد.

از سوی دیگر، اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی امروز تهدید کرد که حملات این هفته عراق تلافی خواهد شد. رفسنجانی در خطبه های نمازجمعه در دانشگاه تهران گفت: جت ها و آتشبارهای ایران کارخانه های عراق را بمباران خواهند کرد. امروز همچنین عراق اعلام کرد که هواپیما هایش برای سی وهشتمین بار از اواسط اوت تاکنون پایانه نفتی خارک را بمباران کردند.»(1)

خبرگزاری فرانسه نیز به نقل از محافل خبری دو کشور ایران و عراق حملات هوایی امروز را گزارش کرد.(2)

1

امروز نیز یگان گشتی نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران یک کشتی آلمانی را که مشکوک به حمل کالا برای عراق بود، در حوالی تنگه هرمز متوقف کرد.

روزنامه اطلاعات دراین باره نوشته است: «بامداد امروز کشتی کانتینربر با ملیت آلمان غربی به نام "نوراسیا گابریل" در طول تنگه هرمز توسط یگان های شناور گشتی نیروی دریایی به علت مشکوک بودن به حمل کالا برای رژیم عراق توقیف و به یکی از بنادر جنوبی هدایت شد. یک مقام نظامی ضمن اعلام این مطلب به خبرگزاری جمهوری اسلامی، افزود: مقصد کشتی مذکور به طرف بنادر کویت بوده است که احتمالاً پس از بازرسی و مطمئن شدن از اینکه کالا برای عراق ندارد، برابر روش های اعلام شده آزاد خواهد شد. کشتی آلمانی دارای 21 خدمه آلمانی و اسپانیایی می باشد.»(3)

نشریه لویدزلیست چاپ لندن - که یکی از منابع مهم اخبار فعالیت های دریایی در سراسر جهان است - نیز دراین باره چنین گزارش داد: «مقامات ایران یک کشتی از آلمان غربی به نام "نوراسیا گابریل" را که مسیر عادی خود به بنادر خلیج [فارس] طی می کرد، توقیف کردند. آنها این کشتی را تا بندرعباس واقع در جنوب ایران اسکورت نمودند. مطابق برنامه، این کشتی مسقط را به مقصد جبل علی در دوبی، ترک کرده بود.

خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرانا) گزارش داد که این کشتی پس از بازرسی و حصول اطمینان از نداشتن محموله ای به مقصد عراق، آزاد خواهد شد. مباشر صاحب کشتی گفت: تلاش هایی که جهت دستیابی به کشتی انجام شده، بدون نتیجه بوده است. این شرکت با وزارت خارجه آلمان غربی در تماس است.»(4)

ص: 233

1

امروز بین نیروهای خودی و افراد گروه های ضدانقلاب در مناطق سقز، بانه، اشنویه و مریوان درگیری های متعددی رخ داد.

همچنین تعدادی از رزمندگان در محور های سردشت و بانه براثر برخورد با مین های تعبیه شده به وسیله عناصر ضدانقلاب شهید یا مجروح شدند.

1. به گزارش سپاه پاسداران باختران، نیروهای سپاه سقز و نیروهای اعزامی از قرارگاه شهید بروجردی باختران در نزدیکی شهرستان سقز با افراد ضدانقلاب درگیر شدند که در جریان آن 8 نفر از نیروهای حزب دمکرات کشته و 2 نفر اسیر شدند.(1)

2. در منطقه عمومی بانه، عوامل گروهک خبات با اجرای کمینی در جاده خواجه میر، معاون عملیات سپاه بانه و نیز مسئول امور گردان ها را که مسئول پایگاه الوت و سیامه بود، به شهادت رساندند.(2)

3. نیروهای پایگاه دوستک (واقع در اشنویه) نیز با ضدانقلابیون درگیر شدند که با اعزام نیروی کمکی، درگیری بدون تلفات پایان یافت.(3)

4. پایگاه اسلام دشت شهرستان مریوان و چند پایگاه دیگر در این منطقه، در روزهای 21 و 23 و 24 آبان با ضدانقلابیون درگیر بوده اند.(4) که این درگیری ها بدون تلفات گزارش شده است.(5)

5. یک دستگاه آمبولانس در محور پل شکسته - کاسه شکن (از توابع سردشت) با مین کاشته شده به دست افراد ضدانقلاب برخورد کرد که براثر انفجار آن، 6 تن از سرنشینان خودرو شهید شدند و خودرو منهدم گردید.

همچنین یک خودرو تویوتا در منطقه عملیاتی سردشت با مین کاشته شده به دست افراد ضدانقلاب برخورد که براثر انفجار آن، خودرو منهدم و یک درجه دار ارتش و 6 نفر سرباز شهید و 10 نفر مجروح شدند.(6)

6. یک خودرو ایفای نیروهای ارتشی نیز که از اطراف اسلام آباد به طرف سردشت در حرکت بود، روبه روی جاده سورچم روی مین رفت که درنتیجه انفجار آن 12 نفر شهید و 9 نفر مجروح شدند و خودرو منهدم گردید.(7)

7. در منطقه ربط سردشت تعدادی از برادر ان پاسدار و ارتشی که با یک اتومبیل تویوتا در حرکت بودند، با مین تعبیه شده به دست افراد ضدانقلاب برخورد کردند که براثر انفجار مین یکی از برادرن پاسدار شهید شدند و 5 تن دیگر مجروح شدند.(8)

8. در محور بوالحسن و صالح در حوالی بانه یکی از برادران سرباز روی مین رفت که به قطع پایش منجر گردید.(9)

ص: 234

1

تصویر

آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و فرمانده عالی جنگ، امروز در خطبه اول نمازجمعه به نیروهای آماده اعزام به جبهه ها متشکل در"کاروان کربلا" و برادران کفن پوش عراقی که در نمازجمعه تهران شرکت کرده بودند، خیرمقدم گفت.(1)

آقای هاشمی در خطبه دوم نمازجمعه به مواردی ازجمله اقدام عراق در راه اندازی جنگ اقتصادی، توانایی انقلاب اسلامی برای عبور از بحران های موجود، ضرورت بسیج شدن مردم برای دفاع از اسلام، حملات عراق به مراکز صنعتی و ناچار شدن ایران به مقابله به مثل پرداخت و گفت: «ما اکنون در شرایط جنگ اقتصادی هستیم که از دو سه ماه قبل، پیش آمده است. یعنی بُعد جنگ ازطرف دشمن ما، الآن بُعد اقتصادی است و اصولاً ما در این جنگ همیشه دفاع کرده ایم و جنگ را دشمن شروع کرده و در آن مرحله اشغال بوده، مرحله تضعیف بوده، مرحله تجزیه بوده، مرحله فشار داخلی و خارجی به انحای مختلف وجود داشته و در هر مرحله دشمن از پا در آمده است.

مرحله ای که اکنون در آن هستیم مرحله جنگ اقتصادی است که دشمنان در تحلیل نهایی به اینجا رسیده اند که اگر بنیه اقتصادی ما را بتوانند تحلیل ببرند، ما امکان ادامه جنگ را نخواهیم داشت. البته تحلیل آنها به نظر ما اشتباه است، اما به هرحال آنها اکنون در این خط حرکت می کنند.»

آقای هاشمی افزود: «درکل، هرچه دشمنان طرح کردند که ما را تضعیف کنند برعکس شد. و حتی اعمالی مثل "جنگ شیمیایی" و "زدن شهرها" ماهیت دشمن ما را روشن کرد. این اعمال ضربه های محدودی به ما زد، اما ازلحاظ فرهنگی و ازلحاظ عمق کار و ازنظر ایدئولوژیکی دشمن ما را حسابی رسوا کرد و نشان داد که به هیچ قیدی پایبند نیست. معمولاً چیزهایی که آنها مطرح کردند، به ضررشان تمام شده و به نفع ما.»

آقای هاشمی به گفته هایی که نیکسون رئیس جمهور اسبق امریکا و یک نماینده آلمانی اخیراً درباره ایران مطرح کرده اند، اشاره کرد و گفت:

«نیکسون مقاله ای در یک مجله امریکایی به نام مجله امور خارجی (فارین افیرز) نوشته

ص: 235

است که این مجله در محافل تصمیم گیرنده امریکایی از اهمیت زیادی برخوردار است. نیکسون در این مقاله در آستانه ملاقات رئیس جمهور امریکا و رهبر شوروی این حرف را مطرح کرده است که این هم می تواند مسئله و زمینه مهمی را به دست دهد. نیکسون گفته است که شوروی ها باید از انقلاب اسلامی بحق نگران باشند.»

آقای هاشمی افزود: «تا امروز، جهت تبلیغات امریکایی ها این بوده که ما را کمونیست معرفی کنند و یا اینکه ایران دارد به طرف کمونیست ها می رود و کارهای ضد امریکایی را که ما می کردیم سعی داشتند به شوروی ها منتسب کنند. حالا نیکسون چه شده که اعلام خطر می کند به شوروی درمورد ایران و می گوید که شوروی ها باید نگران باشند از انقلاب اسلامی ایران؛ به دو جهت یکی اینکه یک سوم جمعیت شوروی مسلمان اند و ایران آنجا نفوذ دارد. دوم به این دلیل که انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی حنای شوروی را در شعار حمایت از دنیای سوم کم رنگ کرده است.

این دلیل مهم تر است، زیرا جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی ایران پرچم دار حمایت از حقوق مستضعفان دنیاست و شوروی ها دراین مورد حنایشان کم رنگ شده و مچشان باز شده و این یک واقعیت است. [...]

از طرف دیگر، نماینده آلمان غربی روز چهارشنبه در کنفرانس امنیت شرق مدیترانه گفته بود: اگر ایران در این جنگ پیروز شود، منافع غرب در منطقه و دنیا تهدید می شود. او خودش می گوید که خیلی بعید است که اگر ایران صدام را ساقط کند، بعدش ملک حسین و حسنی مبارک بتوانند توی این دنیا بمانند.

شرق مدیترانه رگ حیاتی امریکا است و برای منافع آن بسیار مهم است و نبض منافع حیاتی آن در اینجا می زند. خوب، پس می بینید که نیکسون انقلاب اسلامی ایران را تهدید مارکسسیم می داند و قضاوت نماینده آلمان در این کنفرانس تحقیقی این است که ایران تهدیدی برای غرب است و این هر دو واقعیت است.

ما منافع غرب را در منطقه نامشروع می دانیم و هم تهدیدی برای منافع ایدئولوژیک شرق هستیم، برای اینکه آنها دروغ می گفتند که طرف دار مستضعفین هستند. ما می بینیم که آنها الآن در عراق دستشان با فرانسه و امریکا و عربستان و اردن و مصر و... همه توی یک کاسه است. ما می بینیم، آن جایی که واقعاً ضدغرب است این قدر برایشان حساس است که حاضر نیستند تأمین داشته باشند.

ما می بینیم در شرایطی که با بمب های خودشان و هواپیماهای خودشان شهرهای ما را می زدند، کارشناس هایشان را می بردند و می گفتند ما امنیت نداریم. اگر امنیت ندارید به آنها بگویید، نزنند. آنها که دست خودتان بودند و دراختیار شما بودند. ما می بینیم که هر دو قدرت منافعشان تهدید می شود. البته ما نه قصد تجاوز داریم نه قصد خروج از موازین بین المللی را داریم. ما فکر را مطرح کرده ایم اسلام را مطرح کرده ایم. ...

ص: 236

آقای فیدل کاسترو [رهبر کوبا] که در گذشته مثل همه مارکسیست ها معتقد بودند که دین تریاک و افیون توده هاست، اخیراً کتابی نوشته اند درحدود چهارصد صفحه که می گوید نه، دین هم می تواند به عنوان یک محور انقلاب مطرح شود و الهامش را هم از جمهوری اسلامی و همین انقلاب گرفته اند. چیزی که اینها را به این باور رسانده و چیزی که اینها را وادار کرده که مطالعه کنند، این است که دنبال سوختی می گردند که روحیه این مقاومت ها را در مردم ما تزریق می کند و این نور افکن مقاومت را که در همه نیروهای ما و مردم ما نفوذ کرده و آنها را مانند صخره محکمی کرده است، می خواهند ببینند این سوخت چیست؟ و از کجا می آید؟ و مایه این مقاومت ها چیست؟ ما نه با هواپیماها و نه با موشک هایمان با این چیزها عراق را خسته نکرده ایم. ما با نیروی انسان هایی دنیای استکباری و عراق را به ستوه آورده ایم که امروز شاهد گوشه ای از آن هستیم که همین"کاروان کربلا" است. آن نیرویی که اسیر عراق را کفن پوش کرده و فریاد می زند: " نرید ان قاتل" این چه مایه و نیرویی است؟

ما این مایه را از اسلام و قرآن گرفته ایم، شرقی ها و غربی ها نمی توانند با مطالعه، این رابطه را پیدا کنند؛ بنابراین، این جنگ با مقاومت پیروز می شود. آنچه دشمن ما ندارد و نمی تواند بفهمد این حقیقت مقاومت و رابطه بین انسان و خداست و گرنه دشمن ما سلاح دارد و شاید مدرن تر و بیشتر از سلاح های ما. این نیرویی که همه مردم ما را بسیج می کند و به دفاع از اسلام وامی دارد، ما باید این نیرو را حفظ کنیم.»

آقای هاشمی افزود: «اگر این ابتکار کاروان کربلا در سراسر کشور تکرار شود، دشمن درمی یابد که شما از مقاومت خسته نمی شوید و سال ها مأیوس می شود و باید این کاروان ها از همه شهرهای کشور نیز راه بیفتند. آنچه توطئه زدن شهرها را آن موقع شکست داد، همان تظاهرات روز قدس بود که حدود سی میلیون آدم، بیست وهفت هشت میلیون آدم در سراسر ایران بیرون آمدند در شرایطی که بمب از آسمان فرو می بارید. این تظاهرات یک دفعه دو سه ماه توطئه را باد هوا کرد و دیدید که چطور اوضاع آرام شد و آنچه امروز در این مقطع مانع شد که در خلیج فارس یک بحرانی به وجود بیاید، همان اعلان حضور بود که وقتی در تریبون نمازجمعه به شما گفته شد که بروید به جبهه ها، شما آن جور حرکت کردید. وقتی که دیدند این مردم تا این حد آمادگی دارند، این باعث شد که توطئه ها شکسته بشود و آن موجی که راه انداخته بودند، آرام بگیرد. ولی این کار هنوز تمام نشده است و اگر احساس بکنند که ما آرام گرفته ایم و اگر ما یک قدم عقب بنشینیم آنها کارشان را شروع می کنند. آنها شیوه شان شیوه سگ هار است، منتظرند که اینجا چه خبر می شود؟

بهترین راه را همین آیه قرآن به ما ارائه داده است: "واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم" دشمن را بترسانید که شرارت نکند دشمن از اسلحه ما نمی ترسد زیرا به او اسلحه بیشتری می دهند. دشمن از پول ما نمی ترسد، برای اینکه پول های قارون های عرب دراختیار اوست. دشمن از آنچه می ترسد حضور شما در جبهه است

ص: 237

که اگر امام اشاره ای بکنند شما مثل سیل بنیان کن می روید و کاخ صدام و حزب بعث را نابود می کنید. آنها از این می ترسند. من از ابتکار خود شما الهام می گیرم و این بحث را اینجا تمام می کنم و می گویم راه جلوگیری از شرارت ها همین است. صدام حالا که احساس رفتن می کند و حالا که دیده دوستانش در خلیج فارس از حمایتش متزلزل شده اند و حالا که دیده دنیا دارد اعتراف می کند به یک واقعیت نیرومند در جمهوری اسلامی، حالا صدام به این فکر افتاده که قبل از اینکه خودش برود عراق را به خاک و خون بکشد.

این حمله به تأسیسات صنعتی که می داند، تلافی خواهیم کرد و هیچ حمله ای را بی تلافی نخواهیم گذاشت. او فکر می کند که هر کارخانه ای که از ایران یا عراق خراب شود به نفع اوست. و فکر می کند حالا که می خواهد برود، در عراق هم بگذار کارخانه نباشد. او می خواهد برای ملت عراق بعد از خود فلاکت بگذارد. این سیاست صدام است ما به ملت عراق عرض می کنیم که ما مایل نیستیم کارخانه ها و شهرها را بزنیم، تا او یک کارخانه را نزند، ما جواب نمی دهیم؛ ولی حالا که می زنند به نیروهای رزمنده ما دستور داده شده که کارخانه هایی را که در برد توپ های ما هستند، با توپ بزنند و کارخانه هایی را که عقب تر هستند هواپیماها بروند بزنند درحد تلافی. ما جریان زدن صنایع عراق را نمی خواهیم راه بیندازیم؛ این عراقی ها هستند، این حزب بعث است که همیشه برای جنایت هایش پیش قدم می شود که ما ناچاریم؛ اگر تلافی نکنیم آنها شرور تر می شوند. بنابراین، این سیاست صدام الآن تخریب ایران و منطقه خلیج فارس است که بعد از رفتنش چیزی در اینجا نباشد و ما تا آنجایی که مقدورمان باشد، کنترل خواهیم [کرد] که این سیاست تحقق نیابد. اما وقتی که بنا باشد اصل هدف و اصل پاک کردن عراق و اصل پیروزی جنگ متوقف باشد بر زدن این مراکز صنعتی، چاره ای نداریم و خواهیم زد.»

آقای هاشمی در پایان این خطبه به همه جوانان ایران توصیه کرد که از این ابتکار مردم شهیدپرور شهر خون و قیام که از اول در مبارزات الهام بخش بوده اند، استفاده کنند و کاروان های کربلا برای مدتی محیط جنگ و جبهه ها و محیط جامعه را زنده و با نشاط نگه دارد تا دشمن از حضور مردم در صحنه ها وحشت کند و در خلیج فارس و جاهای دیگر دست به شرارت نزند.(1)

1

سخنان امروز نماینده امام خمینی در شورای عالی دفاع، در خطبه های نمازجمعه تهران، در رادیو اسرائیل چنین منعکس شد: «به تلافی بمباران های شدید کارخانه نورد اهواز به وسیله نیروی هوایی عراق که طی 9 روز گذشته دو بار موردحمله قرار گرفت... حجت الاسلام رفسنجانی نماینده آیت الله خمینی در شورای عالی دفاع، در سخنانی که ظهر امروز به عنوان امام جمعه تهران ایراد کرد، اعلام داشت که دولت جمهوری اسلامی ایران دستور داده است تمام کارخانه ها و مراکز صنعتی عراق را که در تیررس توپخانه ایران قرار دارند، به وسیله توپ و بقیه با هواپیما های

ص: 238

نیروی هوایی جمهوری اسلامی موردحمله قرار گیرند. حجت الاسلام رفسنجانی افزود: به نیروهای ایرانی دستور داده شده است این مراکز صنعتی درحد تلافی بمباران و گلوله باران شوند.

یادآوری می شود درحالی که منطقه جنوبی خلیج فارس و ناحیه اروندرود بلادفاع همه روزه در معرض تاخت وتاز هواپیماهای عراقی قرار دارد، مطلعین بعید می دانند که نیروی هوایی جمهوری اسلامی قادر به تلافی بمباران های عراق و حمله به مراکز صنعتی و کارخانجات عراق در قلب آن کشور باشد...

وی گفت: ما با موشک ها و هواپیماهایمان عراق را خسته نکرده ایم، ولی افزود: هم امریکا و هم شوروی باید از جمهوری اسلامی بترسند، زیرا ایران کنونی هم منافع غرب را تهدید می کند و هم تهدیدی علیه منافع ایدئولوژیک شرق می باشد. رئیس مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: شوروی دروغ می گوید که ادعا دارد طرف دار مستضعفین است، زیرا آنها دستشان با عراق و مصر و عربستان سعودی در یک کاسه است.»(1)

1

روزنامه لویدزلیست امروز در مقاله ای با عنوان "توسعه جنگ غیرمحتمل است" نوشته است: «به گفته یک دیپلمات در خلیج فارس اخیراً همه کشورهای منطقه ازجمله ایران درمقابل تحولات اخیر جنگ محتاطانه عمل کرده اند و هیچ کس مایل به توسعه این جنگ به شکل یک نبرد ایرانی - عربی نیست.» این روزنامه افزوده است: «به رغم افزایش فعل وانفعالات جنگی در هوا و دریا، منابع دیپلماتیک و کشتیرانی می گویند گسترش جنگ شش ساله بین ایران و عراق محتمل نیست.»

به نوشته، لویدزلیست، عراق حملات خود را علیه هدف های حساس اقتصادی ایران افزایش داده و ایران برای جلوگیری از ارسال تجهیزات جنگی به عراق، به بازرسی کشتی ها اقدام کرده است.

این روزنامه با اشاره به موضع کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بعد از اجلاس اخیر سران این شورا می نویسد: «در شرایطی که ایران با حملات نظامی بیشتری ازسوی عراق روبه رو است، این موضع گامی درجهت کاهش تنش در روابط بین آنها و تهران تلقی می شود.»

لویدزلیست می افزاید: «عکس العمل ایران درمقابل کشورهای منطقه که بنا به گزارش ها حدود سی تا چهل میلیارد دلار به عراق کمک کرده اند، نسبتاً ملایم بوده است. بااینکه ایران مدعی است بیش از 300 کشتی را در خلیج فارس بازرسی کرده است، مقامات کشتیرانی معتقدند این رقم 24 مورد بوده است.»

این روزنامه همچنین می نویسد که باوجوداینکه تاکنون حادثه مهمی در جریان بازرسی کشتی ها روی نداده است، اما امکان بروز آن وجود دارد و با اشاره به برخورد ماه گذشته کشتی جنگی فرانسه و قایق گشتی نیروی دریایی ایران می افزاید: «این اولین بار بود که ایران سعی کرد

ص: 239

کشتی یکی از سه کشور غربی را که در آب های منطقه حضور نظامی دارند موردبازرسی قرار دهد و قایق های گشتی ایران بیشتر کشتی های کویتی، ژاپنی و دانمارکی را متوقف کرده اند. ... ایران تاکنون از بازرسی کشتی ها در داخل مرزهای آبی عمان خودداری کرده است.»(1)

1

اسحاق رابین وزیر جنگ رژیم اشغالگر قدس، در تحلیلی از اوضاع جاری منطقه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی در دانشگاه جرج تاون، اظهار امیدواری کرد که جنگ ایران و عراق ادامه یابد. رابین گفت: «ادامه این جنگ از خطرات بروز یک جنگ میان اعراب و اسرائیل می کاهد و به اسرائیل کمک می کند تا هزینه های نظامی خود را در چارچوب یک طرح اقتصادی کاهش دهد.»

وی افزود: «جنگ عراق و ایران دست اسرائیل را در انجام مانور جهت دستیابی به راه حلی در خاورمیانه باز گذاشته است.»(2)

به گفته رابین، تا زمانی که این جنگ ادامه دارد خطرات جنگ و وخامت بروز یک جنگ علیه اسرائیل اندک است. وی گفت: «این جنگ سبب تغییر وضعیت متحدین در جهان عرب شده و عراق را مجبور ساخته از سوریه دور شده و از مخالفت سرسختانه خود با اسرائیل فاصله بگیرد و به سمت دولت های میانه روتر مصر و اردن متمایل شود.»

رابین افزود: «محور کنونی" قاهره - امان - بغداد" توانایی کشورهای عرب به تجمع دادن نیروهای نظامی شان علیه اسرائیل را محدود می کند. [...] درباره مسئله تأمین اسلحه ایران توسط اسرائیل باید گفت که دولت اسرائیل به امریکا قول داده که اسلحه ایران را تأمین نمی کند.»(3)

2

کمیته آشتی اعراب شب گذشته جلسه خود را در رباط با هدف رفع اختلافات بین لیبی و عراق و همچنین بین لیبی و ساف آغاز کرد.(4)

یک منبع دیپلماتیک لیبیایی دراین باره گفت که کشورش از تلاش های کمیته آشتی دوم اعراب استقبال می کند. دیپلمات لیبیایی در مصاحبه ای با روزنامه الاتحاد گفت که هیئت لیبیایی تمام سعی خود را برای تسهیل مأموریت این کمیته خواهد کرد. وی گفت: این کمیته جنگ ایران و عراق را نیز مدنظر قرار خواهد داد و لیبی حداکثر تلاش برای متوقف ساختن این جنگ را به عمل خواهد آورد.(5)

به گفته رادیو کویت: «عبد السلام تریکی وزیر خارجه لیبی گفت: لیبی آمادگی دارد تا مشکلات موجود با عراق را از میان بردارند. وی در گفت وگویی با روزنامه الاتحاد اضافه کرد که مشکلات اساسی میان لیبی و عراق یا اختلاف مرزی بین دو کشور وجود ندارد.»(6)

رادیو بی بی سی نیز درمورد بررسی اختلافات لیبی با ساف و حکومت عراق در کمیته ویژه

ص: 240

آشتی اعراب گفت: «ماه ژوئن گذشته پس از آنکه لیبی اعلام کرد که یک همکاری استراتژیک با ایران برقرار کرده است، عراق روابط خود را با لیبی قطع کرد.»(1)

از سوی دیگر، یک نشریه داخلی مطلع ضمن اشاره به اقدامات کمیته میانجیگری برای آشتی عراق و لیبی در اجلاس مراکش، نوشته است: «وزارت خارجه لیبی قبلاً به طور رسمی شرکت در این اجلاس را به ایران اطلاع داده و گفته بود که شرکت در این اجلاس به دلیل جو حاکم بر اعراب و فشارهای وارده بر لیبی است و موضع لیبی درخصوص انقلاب ایران غیرقابل تغییر است.» این نشریه افزود: شرکت هیئت های بلندپایه و ازجمله رئیس سه کشور در این اجلاس نمایانگر عمق تلاش هایی است که برای موفقیت این اجلاس انجام می شود.»(2)

1

درپی ادامه فعالیت تری ویت فرستاده انگلیس به لبنان و همچنین تلاش سوریه برای آزاد کردن گروگان های امریکایی و فرانسوی در لبنان، خبرگزاری یونایتدپرس از بیروت گزارش داد: «منابع سیاسی گفتند: بحران گروگان های امریکایی میان یک فرستاده سوری و یک رهبر روحانی مسلمانان شیعه در بیروت موردبحث قرار گرفت. سرهنگ قاضی کنعان افسر اطلاعاتی ارتش سوریه، دراین باره با شیخ محمدحسین فضل الله رهبر قدرتمند حزب الله طرف دار ایران، به گفت وگو نشست. فضل الله به دفعات، دخالت در این آدم ربایی را تکذیب کرده و گفته است که مخالف چنین اعمالی است. جزئیات گفت وگوهای این دو فاش نشده، اما منابع سوری گفتند قاضی کنعان مسئله امریکایی ها و فرانسوی های ربوده شده را با شیخ فضل الله در میان گذاشته است.»(3)

از سوی دیگر، تری ویت فرستاده کلیسای کانتربری انگلستان به لبنان که برای فراهم کردن زمینه آزادی چهار گروگان امریکایی در بیروت به سر می برد، گفت: درپی ملاقات رودررو با بنیادگرایان مسلمانی است که این گروگان ها را دراختیار دارند.(4)

از سوی دیگر، نماینده کلیسای" انگلکن" در لندن اعلام کرد که فرستاده اسقف با ربایندگان تماس تلفنی دارد، اما می کوشد از نزدیک با آنها دیدار و گفت وگو کند. تری ویت در تماسی با کلیسای لندن گفته است که اگر هویت کسانی که تلفنی با وی گفت وگو کرده اند روشن نشود، هیچ گونه دیداری با ربایندگان گروگان ها امکان پذیر نخواهد شد.(5)

ص: 241

ص: 242

- مسئله بعد جاده هاست که آماده خواهد شد.

- مسئله سوم نهرهاست، اگر آب نهرها کم است آب آنها را با زدن سد و... زیاد کنید.

- عقبه ها را باید درست عقبه سازی کنید، اگر باران آمد وضع تغییر می کند. الحمدلله کار ما از جاده تا ساحل دارای پوشش نخلستان است، ولی از بهمن شیر تا شروع نخلستان برای کار مهندسی مشکل حفاظت داریم.

- درمورد مانور [عملیات] نیز چهار مسئله را باید حل کنیم: مسئله اول، عبور است. در بدر مسئله عبور نداشتیم، اینجا خودِ آب مشکلی برای ما دارد و آن تغییرات وضعیت آب است. دوم، شکستن خط؛ سوم، پاک سازی و چهارم، پدافند.

- توجیه و مانور آموزشی: در این نکته این بار بیشتر می خواهیم کار کنیم. پاک سازی در نخلستان مشکل است؛ نیروها باید در زمین مشابه مانور کرده باشند و توجیه شوند. اینجا اگر در وهم بمانید زمان را از دست می دهیم. در نخلستان و شهر فاو جنگ (درگیری با دشمن) در رده گروهان است. نیروهای خط شکن با بی سیم ارتباط داشته باشند و...

- آموزش: برنامه هایتان را طوری ترتیب دهید که تا پایان دی ماه همه کارهایتان تمام شده باشد. آموزش ها از هم اکنون شروع شود. آموزش غواصی، عبور از بهمن شیر، جنگ در نخلستان و...، تمرین آماده کردن ساحل دشمن و...

- گردان های احتیاط: مسئله بعدی آماده کردن گردان های احتیاط است. در اینجا هر لشکری باید با دو برابر توان خودش بجنگد. از گردان های احتیاط بعد از آموزش باید برای فریب و انجام عملیات محدود استفاده شود.(1)

فرمانده کل سپاه بر ضرورت اجرای عملیات محدود نیز تأکید کرد و گفت: «هر لشکری در این مدت باید یک عملیات محدود هم بکند که تا20 الی 30 نفر اسیر داشته باشد.»(2)

محسن رضایی در ادامه جلسه به محدود بودن زمین منطقه عملیاتی فاو برای دشمن و تنگناهای سیاسی که حکومت عراق با اجرای عملیات در این منطقه دچار آن خواهد شد، اشاره کرد. وی ضمن تأکید بر اهمیت و ضرورت تمرکز آتش روی نیروهای دشمن که برای پاتک به این منطقه گسیل

ص: 244

می شوند، گفت: «اینجا تقریباً مثل تنگه ای است که عراقی ها به صف و ستون داخل آن می آیند که به امید خدا و همت شما، منهدم خواهند شد. دشمن مجبور است به خاطر مصالح سیاسی، اشتباهات فاحش نظامی بکند. در اینجا باید خوب با دشمن بجنگیم؛ شاید دیگر هیچ گاه چنین زمین مناسبی گیر ما نیاید. دشمن در این منطقه در دو نقطه با ما زیاد می جنگد: در خط و در این دشت (پشت جاده استراتژیک).

دشمن به هر طریقی شده می خواهد جلو شکست سیاسی خود را در این منطقه بگیرد. از طرف دیگر، از بُعد نظامی هم با پیشروی ما خور عبدالله ناامن می شود و تنها راه اتصال دشمن به خلیج فارس قطع می شود.»(1)

در آغاز جلسه امروز از اوضاع منطقه فاو گزارش هایی داده شد. در ابتدا مسئول اطلاعات قرارگاه نوح(ع) از اقدامات جاده سازی، خاک ریزی، ترمیم موانع، احداث دکل دیدبانی، استقرار تعدادی تانک و همچنین فعالیت های شناسایی هوایی دشمن گزارش داد. وی دلیل کاهش فعالیت های دشمن در هفته گذشته را بارندگی و آب گرفتگی منطقه اعلام کرد.

جانشین فرمانده لشکر 41 ثارالله نیز گزارش داد که نیروهای شناسایی این لشکر با شناسایی موانع، خط مقدم دشمن و ساحل دشمن این مرحله از مأموریت خود را انجام داده اند. وی نحوه شناسایی، محورهای شناسایی، عمق شناسایی و عبور از موانع و رسیدن به 50 تا 70 متری سنگرهای دشمن، فعالیت های مهندسی دشمن در نخلستان و تأثیر جریان های جزرومد اروند رود بر حرکت نیروها را تشریح کرد.

همچنین اقدامات شناسایی قرارگاه نجف در این جلسه تشریح شد و علاوه بر بیان فعالیت های مهندسی دشمن، گفته شد که یک گروهان تانک دشمن در منطقه چهار چراغ مستقر شده است و نیز خبر داده شد که عراقی ها با استقرار دکل مخابراتی روی خودرو، از یک دکل سیار برخوردار شده اند و از این طریق مکالمات خودی را بهتر شنود می کنند.(2)

1

فرماندهان سپاه پاسداران امروز در جلسه دیگری چگونگی اجرای عملیات های محدود، مناطق موردنظر و تأثیر چنین عملیات هایی بر عملیات در منطقه فاو را بررسی کردند.

این جلسه با حضور: رحیم صفوی (فرمانده نیروی زمینی سپاه)، عزیز جعفری (فرمانده قرارگاه کربلای 1)، احمد غلامپور (فرمانده قرارگاه کربلای2) عباس محتاج (فرمانده قرارگاه سلمان)، حسن دانایی فر (مسئول معاونت عملیات قرارگاه کربلا)، و سید علی حسینی تاش و بدون حضور فرمانده کل سپاه برگزار شد.

بحث اصلی این جلسه عملیات های محدود بود و چند موضوع دراین باره بررسی شد: یگان های مناسب برای این عملیات ها، مناطق مناسب برای آن، زمان بندی و تأثیر این عملیات ها بر آماده سازی و اجرای عملیات اصلی در منطقه فاو.

ص: 245

مناطق موردنظر برای عملیات محدود جزیره ام الرصاص، ارتفاعات قلاویزان، هورالهویزه و مناطق دیگری بود که قبلاً نیز مطرح و بررسی شده بود.

وقتی درباره زمان بندی عملیات های محدود و مدت لازم برای آماده سازی و اجرای آن بحث و چنین نتیجه گیری شد که دو تا چهار ماه وقت می خواهد، تأثیر این عملیات ها بر عملیات اصلی و یگان های عمل کننده همه را به فکر فروبرد و در ضرورت آن تردید شد. باوجوداین، همچنان انتخاب منطقه ای جایگزین که درصورت بروز مشکلی اساسی برای عملیات اصلی، تلاش ها به آن سمت معطوف شود و همچنین گزینش منطقه ای برای تک پشتیبانی یا عملیات فریب که هم زمان با عملیات اصلی، در آن اقدام به تک شود، در دستور کار بود و دراین باره نیز بحث هایی شد، اما این جلسه درحالی به پایان رسید که نتیجه ای اساسی و تصمیمی قطعی حاصل نشد.(1)

1

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای جلوگیری از نفوذ عناصر ضدانقلاب در بین نیروهای اعزامی به جبهه ازطریق کاروان های کربلا، امروز طی دو نامه جداگانه از وزارت اطلاعات و حفاظت اطلاعات مناطق پنج گانه سپاه درخواست همکاری کرد. در نامه این سازمان به وزارت اطلاعات آمده است:

«باتوجه به آنکه برنامه اعزام گسترده نیروهای مردمی تحت عنوان کاروان کربلا از سراسر ایران به جبهه های جنگ، درحال انجام می باشد و ضرورت دارد جهت پیشگیری از نفوذ ضدانقلاب، کل نیروهای این کاروان تعیین صلاحیت شده و سپس اعزام شوند، لذا خواهشمند است به کلیه ادارات اطلاعات تابعه ابلاغ شود تا نتایج استعلامات درخواستی حفاظت اطلاعات سپاه را در استان ها و شهرستان ها باتوجه به محدودیت زمانی 3/9/1364 سریع تر اعلام دارند. لازم به توضیح است که تنها نیروهایی که برای اولین بار قصد اعزام دارند، استعلام خواهند شد. بدیهی است درصورت عدم پاسخ گویی به موقع به استعلامات درخواستی، باتوجه به اهداف اعزام کاروان ها به جبهه، باعث بروز خلل در برنامه های پیش بینی شده می شود.»(2)

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه همچنین در نامه ای دیگر به حفاظت اطلاعات مناطق پنج گانه سپاه، ضمن اشاره به درخواست آقای هاشمی رفسنجانی در نمازجمعه تهران برای به راه افتادن کاروان های کربلا از همه استان ها، بر رعایت دستورالعمل های حفاظتی و هماهنگی با ادارات اطلاعات استان ها و حضور فعال در تمامی مراحل، از مبدأ حرکت تا مقصد تأکید شده و درخواست شده است که تأیید صلاحیت کل نیروهای اعزامی به نحو شایسته صورت پذیرد.(3)

ص: 246

1

تصویر

محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران در دومین کنگره سراسری دانشجویان مسلمان، که "دفتر تحکیم وحدت" در دانشگاه تهران برگزار کرده است، گفت: «سیاست همیشه این بوده که قبل از یک عملیات بزرگ، عملیات های محدود انجام می دادیم. اما این بار برای اینکه هیچ گاه وقفه در جنگ به وجود نیاید و مرتب عملیات داشته باشیم، عملیات های نفوذی و گشتی رزمی با توانی درحد سه گردان، چهار گردان، سه گروهان اجرا شده و می شود. با این تدبیر در دو ماه گذشته، ما 11 عملیات داشتیم:(1) 2 عملیات مقابله با ضدانقلاب کردستان بود. 2 عملیات مجاهدین عراقی بود. همچنین 5 عملیات قدس و 2 عملیات عاشورا داشتیم. اینها همه عملیات هایی بودند که در همین مسیر صورت گرفت. در این دو ماه که 11 عملیات انجام دادیم، نزدیک 300 نفر اسیر گرفتیم و 3500 نفر از دشمن کشته شد. [...] الآن جنگ در این حالت درحال ادامه است. گسترش جنگ بستگی دارد که ما چه مقدار توان رزمی جنگ را بالا ببریم و هر اندازه بتوانیم برنامه ریزی قوی تری برای جنگ داشته باشیم، به همان میزان هم می توانیم جنگ را پیش ببریم و اگر این توان رزمی بخواهد در همین حد متوقف باشد، خوب البته انتظار عملیات های تعیین کننده و بزرگی را شاید نشود داشت.»(2)

2

استراتژی تشدید فشار اقتصادی و روانی علیه جمهوری اسلامی، امروز با حمله هوایی به تأسیسات جزیره خارک و حمله به یک نفتکش در خلیج فارس ادامه یافت.

ستاد سپاه پاسداران منطقه 4 نوح نبی(ع) در گزارش ارسالی به ستاد مرکزی سپاه پاسداران نوشته است: جزیره خارک در ساعت 13:05 مورد اصابت چهار بمب هواپیمای دشمن قرار گرفت که دو بمب در 100 متری تانکرهای نفت در بیابان به زمین خورد و دو بمب دیگر یکی به تانکر شماره

ص: 247

23 و دیگری به تانکر شماره 24 اصابت کرد که به آتش سوزی تانکرها منجر شد.»(1)

در گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از این حمله آمده است: «این حمله زمانی صورت گرفت که آقای آقازاده وزیر نفت و گروهی از مسئولین این وزارتخانه سرگرم بازدید از تأسیسات نفت خارک بودند و در این حمله هوایی به کسی آسیب نرسیده است.»(2) گفتنی است که در زمان حمله هواپیمای میگ25 به جزیره خارک، یک هواپیمای دیگر در همان زمان از منطقه عکس برداری می کرد.(3)

رادیو صوت الجماهیر عراق با پخش اطلاعیه نظامی شماره 2024 ارتش این کشور درباره این حمله گفت: «عقاب های ما در ساعت 12:30 امروز تأسیسات جزیره خارک را موردحمله موفقیت آمیز قرار دادند و هدف های تعیین شده را بادقت مورد اصابت قرار داده و به آتش کشیدند.»(4)

از سوی دیگر، نفتکش "کونکار" با ملیت کشور مالت امروز دو بار هدف راکت هواپیماهای عراقی قرار گرفت که خدمه آن به جزیره سیری منتقل شدند.

ستاد سپاه پاسداران منطقه 4 نوح(ع) در اولین گزارش از این حادثه آورده است: «یک فروند نفتکش به نام "کونکار" با ملیت مالتایی (مالت)، پس از تخلیه محموله خود در بهرگان، به طرف جزیره سیری در حرکت بود. این نفتکش در حوالی کلات هدف راکت هواپیماهای دشمن قرار گرفت که یک حفره در یک متری آبخور سینه کشتی ایجاد شد. خسارت واردشده جزئی است و نفتکش به راه خود ادامه می دهد.»(5)

این نفتکش دو ساعت بعد دوباره هدف هواپیماهای عراقی قرار گرفت و موتورخانه آن دچار آتش سوزی شد. کارکنان این کشتی پس از این حملات به جزیره سیری منتقل شدند.(6)

خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به نقل از مقامات اجرایی شرکت نجات دریایی مستقر در بحرین خبر داد که هواپیماهای عراقی دو بار به این نفتکش 62 هزار تنی متعلق به مالت حمله کرده اند که با به آتش کشیدن موتورخانه آن، سرنشینان آن را مجبور به ترک کشتی کردند.(7)

در اطلاعیه نظامی شماره 2024 ارتش عراق که از رادیو صوت الجماهیر عراق پخش شد، دراین باره چنین آمده است: «در ساعت 10:15 صبح امروز، عقاب های ما دست به یک حمله شجاعانه و موفقیت آمیز علیه یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی سواحل ایران زدند و آن را به طور دقیق و مؤثر مورد اصابت قرار دادند.»(8) در ادامه اطلاعیه نظامی عراق آمده است که در ساعت 13:30 امروز نیز هواپیماهای عراقی یک هدف بزرگ دریایی دیگر را در نزدیکی سواحل ایران مورد اصابت قرار دادند.(9)

همچنین در ساعات 14:25 امروز اطراف پیرانشهر هدف گلوله های توپ های دوربرد عراق قرار گرفت که با آتش متقابل نیروهای اسلام در ساعت 14:55، آتش دشمن قطع گردید. این گلوله باران تلفات جانی و خسارتی نداشت.(10)

ص: 248

در بازتاب حملات هوایی عراق علیه تأسیسات صنعتی کشورمان، مطبوعات کویت نوشته اند: «ایران در انتقام گرفتن از حملات هوایی عراق ناکام مانده است.» روزنامه های کویت با اشاره به ادعای حکومت عراق مبنی بر فراری دادن هواپیماهای مهاجم ایرانی نوشته اند: «ایران درقبال حملات ویران کننده عراق علیه تأسیسات اقتصادی این کشور، به اعلام حالت بسیج عمومی اکتفا کرده است.» دراین حال برخی از روزنامه های کویت با اشاره به سخنان آقای هاشمی رفسنجانی در نمازجمعه دیروز تهران، نوشته اند: «رفسنجانی دستور بمباران کارخانه های عراق را صادر و بغداد را متهم به آغاز جنگ اقتصادی نمود.» مطبوعات کویت که در خبر خود از استان خوزستان به عنوان عربستان یاد کرده اند، نوشته اند: «رفسنجانی اعتراف کرد که عراق ازلحاظ جنگ افزار بر ایران برتری دارد.»(1)

از سوی دیگر، به نوشته نشریه رویدادهای دفتر سیاسی سپاه پاسداران، حمله سه روز پیش (22/8/1364) عراق به خارک موجب شد تا صادرات نفت ایران از خارک دو روز تقریباً قطع شود. «قطع صدور نفت ناشی از خساراتی است که به خط لوله ای که قسمت شرقی اسکله تی را به منابع ذخیره نفت جزیره وصل می کند، وارد شده است.»(2)

1

امروز اخباری متناقض از وضعیت یک نفتکش انگلیسی در خلیج فارس مخابره شده است. خبرگزاری آسوشیتد پرس از منامه گزارش داد: «به گفته مقامات اجرایی" نجات دریایی" مستقر در بحرین، کشتی باری انگلیسی "لندن تیم" امروز توسط دو هلیکوپتر حامل چندین کوماندو در آب های خلیج [فارس] خارج از ساحل دوبی و نزدیک تنگه هرمز ربوده شد. یک مأمور نجات دریایی در بحرین گفت: این دو هلیکوپتر روی کشتی لندن تیم نزدیک دوبی فرود آمدند و 7 تن از هلیکوپتر یادشده خارج شده و کشتی را به مقصد نامعلومی هدایت کردند. وی به نقل از دیگر منابع کشتیرانی دریایی گفت: کشتی لندن تیم در تنگه هرمز موردحمله قرار گرفت، هنوز از جزئیات مربوط به این واقعه اطلاعی در دست نیست.»(3)

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز از لندن گزارش داد: «از واقعه تعقیب یک نفتکش انگلیسی در تنگه هرمز که گفته می شود به وسیله نیروی دریایی ایران انجام گرفته، شبکه تلویزیونی بی بی سی در برنامه های خبری، ابتدا خبر داد یک کشتی انگلیسی به وسیله 7 مرد ناشناس با استفاده از یک هلیکوپتر در خلیج فارس توقیف شده و به مقصد نامعلومی برده شده است. بعدازظهر همین روز، خبر بی بی سی به این صورت تغییر شکل داد: که دو قایق ایرانی حامل 14 کوماندوی ایرانی یک نفتکش را در تنگه هرمز تعقیب کرده و پس از مدتی آن را رها کردند. در این خبر به نقل از کاپیتان کشتی آمده است که نفتکش مذکور بعدازظهر امروز به سوی مقصد خود در حرکت بوده است.»(4)

ص: 249

آخرین گزارش درمورد کشتی لندن تیم به نقل از منابع کشتیرانی در خلیج فارس حاکی است که دریافت کنندگان پیام های رادیویی مستقر در خلیج فارس گفته اند تماس های رادیویی شان به مدت حدود یک ساعت با لندن تیم قطع شد. این منابع سپس به نقل از کاپیتان کشتی گزارش کردند که کشتی وی به طور طبیعی درحال حرکت و خروج از مرز است. یک دریافت کننده پیام رادیویی گفت: کاپیتان این کشتی اضافه کرد، کشتی وی هرگز ربوده نشده است. اما منابع کشتیرانی تأکید می کنند که پیام خطر رادیویی را از لندن تیم دریافت کرده اند.(1)

1

بازرسی کشتی ها در خلیج فارس با تلاش نیروی دریایی ایران هرچند که طبق موازین بین المللی انجام می شود، اما مقامات وزارت خارجه فرانسه را بر آن داشت تا با احضار کاردار جمهوری اسلامی در فرانسه، توقع دولت خود را منعکس نمایند. به نوشته یک نشریه داخلی، معاون مدیرکل سیاسی وزارت روابط خارجی فرانسه با احضار کاردار جمهوری اسلامی ایران در این کشور در 25/8/1364 یادداشت رسمی دولت آن کشور را به شرح زیر دراختیار وی قرارداد:

«پیرو مذاکرات روز چهارشنبه پیرامون پیشنهاد دولت فرانسه درمورد عبور کشتی های تجاری فرانسوی از تنگه هرمز، نکته زیر به اطلاع می رسد: باتوجه به نوع روابط و جریان عادی سازی، در این مسئله باید از هرگونه تصادمی جلوگیری کرد، زیرا به نفع هیچ یک از دو کشور و بالخصوص روابط فی مابین نیست. در چند هفته گذشته یک کشتی فرانسوی به اتفاق یک کشتی جنگی از تنگه هرمز عبور کرد که خوشبختانه به غیراز یک توقف کوتاه نتایج جدی نداشت. در هشت روز قبل نیز یک کشتی فرانسوی به همراه یک ناو نیروی دریایی از تنگه هرمز عبور کردند. مقامات فرانسوی تصمیم گرفتند که کشتی بعدی بازرگانی که از تنگه هرمز عبور می کند بدون همراه داشتن کشتی جنگی باشد و این دلیل حسن نیتی است که در دولت وجود دارد و ما خواهان انجام آن توافق هستیم. دولت فرانسه متقابلاً انتظار دارد که دولت ایران نیز با جلوگیری از هرگونه تصادمی این کار را انجام دهد؛ ما تأکید می کنیم و قول می دهیم که کشتی های بازرگانی حامل هیچ گونه تجهیزات جنگی [نباشد] و یا حتی کمک به جنگ برای عراق حمل نکنند. چنانچه زمانی مشاهده حسن نیت نکنیم مسلماً دولت فرانسه مواضعش را بازبینی خواهد کرد. ما اصلاً تصور نمی کنیم که با حسن نیت مواجه نشویم، از آنجایی که کشتی مزبور فردا قرار است از تنگه هرمز عبور کند، لطفاً به نحو مقتضی مسئله را دراختیار مقامات ذی ربط قرار دهید و از نتیجه اینجانب را مطلع فرمایید.»(2)

ص: 250

1

عراق آب های ساحلی سه جزیره کویتی را مین گذاری کرد. به نوشته نشریه گزارش: «براساس گزارش های به دست آمده، رژیم عراق آب های ساحلی سه جزیره استراتژیک کویت را که از مدت ها قبل خواستار مالکیت آنها بوده، مین گذاری کرده است. علاوه براین، عراق از راه آبی خورالصبیه بهره برداری می کند. این آبراه که در غرب جزیره بوبیان و در حدفاصل این جزیره با خاک اصلی کویت واقع شده است، از چندی قبل محل تردد باقیمانده نیروی دریایی عراق از شمال غربی خلیج فارس به بندر ام القصر عراق بوده است. بنا بر گزارش ها، احتمالاً مین گذاری اطراف جزایر سه گانه استراتژیک کویت برای جلوگیری از فاش شدن استقرار نیرو های عراقی در آبراه خور الصبیه می باشد.»(1)

2

درگیری، مین گذاری و بمب گذاری ازجمله اقدامات امروز گروه های ضدانقلاب در مناطق کردنشین بوده است:

1. به گزارش فرماندهی قرارگاه حمزه، نیروهای پایگاه بانه (منطقه سردشت) با ضدانقلابیون درگیر شدند که یکی از نیروهای خودی زخمی و یکی از نیروهای دشمن احتمالاً کشته شده است.(2)

2. اداره اطلاعات شهربانی جمهوری اسلامی ایران گزارش داد: «تعدادی از رزمندگان اسلام در نزدیکی قریه کوره بالا از توابع شهرستان سردشت به مینی برخورد کردند که عوامل حزب منحله دمکرات کار گذاشته بودند. براثر انفجار این مین خودرو ارتش منهدم گردید و تعدادی از برادران رزمنده مجروح شدند.»(3)

3. یکی از نیروهای گردان جندالله(4) که برای آموزش تیراندازی به میدان تیر واقع در کنار کارخانه پیرانشهر رفته بود براثر برخورد با مین و انفجار آن پایش مجروح شد.(5)

4. به نوشته نشریه رویدادها یک بمب ساعتی در منزل یکی از اهالی روستای دوبره در حوالی ارومیه منفجر شد که صاحب خانه و همسرش را مجروح کرد و دو دختر و یک پسر آنها را نیز کشت. گفتنی است که پسر مذکور قبلاً با حزب منحله دمکرات همکاری داشته که چند روز قبل از این واقعه خود را به نیروهای اسلام معرفی کرده بود.(6)

ص: 251

1

امروز در منطقه سنگاب واقع در سلیمانیه عراق، تعدادی از نیروهای بعثی به دست پیش مرگان کرد کشته و تعدادی نیز اسیر شدند.(1)

روزنامه اطلاعات نیز نوشته است: «انقلابیون مسلمان کرد در یک حمله غافلگیرانه در داخل شهر دهوک، ضمن انهدام اتومبیل حامل مأموران امنیتی صدام، دو تن از آنها را به هلاکت رسانده و دو تن دیگر را زخمی کردند. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، منابع موثق با تأیید این خبر، اضافه کردند: به هنگام اجرای این عملیات که درمقابل چشمان مردم شهر صورت گرفت، نیروهای عراق قادر به هیچ گونه عکس العملی نشدند.»(2)

2

در ادامه عزیمت کاروان های راهیان کربلا به جبهه های نبرد، امروز بسیجیان متشکل در کاروان راهیان کربلا از شهرستان قم، در حسینیه جماران با امام خمینی فرمانده کل قوا، دیدار و آمادگی خود را برای حضور در جبهه های نبرد حق علیه باطل و ادامه جنگ تا پیروزی نهایی اعلام کردند.(3)

همچنین گروه کثیری از نیروهای آموزش دیده و داوطلبان اعزام مجدد شهرستان بروجرد با چندین مینی بوس عازم جبهه های نبرد شدند.(4)

از سوی دیگر، منطقه 5 واحد بسیج سپاه پاسداران آمار نیروهای تخصصی و رزمی نواحی سه گانه (خراسان، مازندران، سمنان) را که پس از سخنان حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی تا امروز به جبهه های حق علیه باطل اعزام شده اند، چنین اعلام کرد: خراسان 5209 نفر رزمی و 400 نفر تخصصی، مازندران 4170 نفر رزمی و سمنان نیز 5500 نفر رزمی و 97 نفر تخصصی.(5)

رادیو اسرائیل امروز درباره اعزام نیروهای داوطلب به جبهه های نبرد گفت: «نهادهای رژیم اسلامی تهران فعالیت ها و تبلیغات گسترده ای را که به منظور بسیج افراد و اعزام آنها به جبهه های جنگ آغاز کرده اند، شدت می دهند. ازجمله سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ضمن اعلامیه ای که امروز انتشار داد بار دیگر از اهالی آن کشور خواستار شد برای ثبت نام و حرکت به سوی جبهه ها، به مراکز سپاه پاسداران و بسیج مراجعه نمایند. در این اعلامیه به ویژه از مردم خواسته شده است که از درخواست های آیت الله منتظری جانشین احتمالی آیت الله خمینی و حجت الاسلام رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی پیروی نمایند.»(6)

3

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درحالی امروز عازم سوریه، لیبی و الجزایر شد که کمیته آشتی اعراب برای بهبود روابط سوریه و لیبی با عراق می کوشد و شورای همکاری خلیج فارس دست به تحرکاتی تازه زده است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، دکتر ولایتی در این سفر درباره مسائل منطقه، اوضاع متشنج خلیج فارس و جنگ ایران و عراق با مقامات این کشورها گفت وگو و بر خواسته های جمهوری اسلامی تأکید خواهد کرد.(7)

ص: 252

دکتر ولایتی پیش از ترک تهران در مصاحبه با خبرنگاران درباره تغییر موضع اخیر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس گفت: «ما از گام های مثبتی که اخیراً کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس برداشته اند، استقبال می کنیم و دربرابر اقدامات دوستانه کشورهای دیگر پاسخ مثبت می دهیم.» وی افزود: «سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره سیاست دوستی با همسایگان بوده است. ما خواستار داشتن روابط دوستانه و حسن هم جواری با همسایگان خود هستیم. باتوجه به اینکه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس صرف نظر از عامل همسایگی، مسلمان هم هستند، ما احساس دوستی بیشتری با آنان داریم. به علاوه، ما با کشورهای حاشیه نشین خلیج فارس دارای تاریخ مشترک و پیوندهای فرهنگی هم هستیم.»

دکتر ولایتی با اشاره به سیاست جمهوری اسلامی ایران مبنی بر احترام متقابل و عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها گفت: «بعضی از این کشورها در گذشته و به خصوص در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از حکومت متجاوز عراق حمایت کرده اند. اکنون گذشت زمان به آنها ثابت کرده است که جمهوری اسلامی ایران در نیات خویش برای داشتن روابط دوستانه با همسایگانش صادق است درحالی که رژیم عراق از هر فرصتی برای ضربه زدن به آنان استفاده می کند. به علاوه، باتوجه به اینکه ایران بزرگ ترین قدرت منطقه است نمی توان چنین قدرتی را نادیده گرفت.»

وزیر امور خارجه ضمن استقبال از تغییر موضع اخیر کشورهای عضو شورای همکاری گفت: «همان طورکه ما از اقدامات دوستانه کشورها استقبال می کنیم، درمقابل هر نوع خصومتی ازجانب هر کشوری با عزمی راسخ ایستاده ایم.»(1)

وی افزود: «باتوجه به تحولات منطقه و سرعت این تحولات این سفرها و دیدارها از اهمیت خاصی برخوردار است و بهترین شکل هماهنگی نیز ملاقات و مذاکره حضوری است.»(2)

از سوی دیگر، عبدالحلیم خدام معاون رئیس جمهور سوریه در مصاحبه ای با روزنامه لبنانی البیرق، انقلاب اسلامی ایران را پیروزی بزرگی برای اعراب و منطقه دانست و مناسبات سوریه با ایران را بسیار خوب توصیف کرد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از بیروت، خدام گفته است: «مناسبات سوریه و ایران براساس یک استراتژی واحد استوار بوده و ما به این امر معترفیم که انقلاب ایران با طرد امریکا و دادن شعار مشارکت در آزادی قدس، قبل از هر چیز یک موفقیت بزرگ برای اعراب بود و درصورتی که ایران درگیر جنگ نبود و نقش مستقیمی را در مبازره با اسرائیل ایفا می کرد، ما اهمیت این انقلاب را بهتر درک می کردیم، چراکه ایران با انقلاب خود کنار ما قرار گرفت درحالی که رژیم شاه در کنار اسرائیل بود. لذا مناسبات ما با ایران براساس منافع نبوده، بلکه استراتژی گسترده ای ما را به هم نزدیک می کند و هیچ وسیله ای نمی تواند به این مناسبات لطمه بزند. خدام وجود مراحل تازه ای در مناسبات سوریه با رژیم عراق را رد کرد.»(3)

ص: 253

1

رسانه های خارجی به بررسی و تفسیر سفر دکتر ولایتی به سه کشور سوریه، لیبی و الجزایر پرداختند. رادیو بی بی سی دراین باره گزارش داد: «به نظر می رسد که رئیس جمهور ایران از دولت های لیبی، الجزایر و سوریه خواسته است که کنفرانس عالی بعدی خود را در تهران برگزار کنند. این چهار دولت ازجمله دولت هایی هستند که خود را کشورهای مترقی اسلامی می خوانند. امروز وزیر خارجه ایران با کاغذهایی از رئیس جمهور خامنه ای برای آن دولت ها، تهران را به قصد دمشق و طرابلس و الجزایر ترک کرد. وی در فرودگاه گفت: حامل پیامی از رئیس جمهور ایران برای رؤسای جمهور کشورهای دوست است. از محتوای پیام اطلاعی در دست نیست، ولی از گزارش های غیررسمی چنین برمی آید که علی خامنه ای سران آن کشورها را به تشکیل جلسه ای در تهران دعوت کرده است. چنانچه چنین کنفرانسی در تهران ترتیب یابد علاوه برآنکه فرصتی برای رفع اختلافات پدید خواهد آمد، برای ایران نیز اعتباری کسب خواهد شد و موضع ایران را در منطقه خلیج فارس دربرابر عراق و متحدانش تقویت خواهد کرد. انتظار نمی رود که ایران بخواهد این کنفرانس را وسیله ای برای ختم جنگ با عراق قرار دهد. از میان آن سه کشور عربی، الجزایر سخت خواستار شروع مذاکره و برقراری آتش بس بین ایران و عراق است. دولت الجزایر به علاوه کوشش های مخفیانه ای برای بهبود روابط ایران با جهان غرب و به ویژه با فرانسه آغاز کرده است. الجزایر همچنین خواستار برقراری روابط دوستانه بین ایران و دولت های میانه رو عربی مانند عربستان سعودی است.»(1)

رادیو اسرائیل نیز سفر دکتر ولایتی را چنین منعکس کرد: «وزیر خارجه جمهوری اسلامی ضمن گفت وگویی با خبرگزاری دولتی در فرودگاه مهرآباد، ادعا کرده که روابط بسیار نزدیکی بین جمهوری اسلامی با کشورهای سوریه، لیبی و الجزایر وجود دارد. ولی به گفته وی اخیراً تحولاتی رخ داده که ایجاب می کند مذاکراتی صورت گیرد. آقای ولایتی همچنین مدعی گردیده که رژیم اسلامی تهران همراه با سوریه، لیبی و الجزایر در خط مقدم جنگ با صهیونیزم قرار دارند و اضافه کرد که درحال حاضر توطئه های مشترکی علیه این کشورها صورت می گیرد. محافل مطلع ابراز عقیده می کنند که مذاکرات بین سوریه و اردن به ویژه مسافرت اخیر نخست وزیر اردن به دمشق و گفت وگوهای ممتد وی با پرزیدنت حافظ اسد، به شدت نگرانی سران جمهوری اسلامی ایران را برانگیخته است. گزارش هایی حاکی است که نزدیک شدن سوریه به اردن موجب هشدارهایی ازجانب تهران به دمشق گردیده و حتی از صدور نفت مجانی ایران به سوریه نیز جلوگیری به عمل آمده است.

اعلامیه های تسکین دهنده دمشق نیز که برای آرامش مقامات حکومت تهران ارسال گردیده، موجب تسکین آنان نشده و به ویژه ادامه راه دمشق ازجانب لیبی و نگرش الجزایر به غرب، موجبات عدم رضایت و نگرانی مقامات اسلامی تهران را فراهم آورده زیرا بدین ترتیب

ص: 254

جمهوری اسلامی احتمالاً در تنگنای جنگ درازمدت خود با عراق دچار انزوای سیاسی شدیدتری نیز خواهد گردید و خود را در جهان و منطقه کاملاً تنها احساس خواهد کرد.»(1)

رادیو اسرائیل در گزارش دیگری گفت: «آقای علی اکبر ولایتی پس از ورود به دمشق، در شامگاه شنبه (25/8/1364) با پرزیدنت حافظ اسد رئیس جمهوری سوریه، دیدار کرد و پیامی ازجانب حجت الاسلام خامنه ای به وی تسلیم نمود. در این دیدار اوضاع خاورمیانه موردبررسی قرار گرفت. گزارش های قبلی حاکی از آن بود که حکومت اسلامی از نزدیکی سیاسی بین سوریه و اردن خشمناک و ناخرسند است و علت اصلی مسافرت آقای ولایتی به دمشق بررسی علل بهبود روابط بین آن دو کشور می باشد.»(2)

1

کمیته دوم اتحادیه عرب که برای میانجیگری و آشتی بین لیبی و عراق تلاش می کند. با حضور سران سه کشور مراکش، موریتانی و امارات عربی متحده، دبیرکل اتحادیه عرب و هیئت های لیبیایی و عراقی روز گذشته (جمعه) در رباط پایتخت مراکش کار خود را آغاز کرد. جلسات این کمیته امروز نیز ادامه یافت و شب هنگام به کار خود پایان داد. باوجود تلاش این کمیته برای نزدیکی لیبی و عراق و اهمیتی که سران سه کشور میانجی با حضور خود برای کار نشان دادند، به نظر می رسد نتیجه مطلوب آنها حاصل نشده است.

رادیو مسقط دراین باره گزارش داد: «گفت وگوهای مقدماتی که پریشب در محل اقامت شیخ زاید صورت گرفت، همگی نسبت به موفقیت کمیته رفع اختلافات عربی خوش بین هستند و معتقدند که تلاش های این کمیته به عادی کردن روابط عراق و لیبی منجر خواهد شد. شیخ زاید [رئیس امارات عربی] و شاه حسن [حاکم مراکش] از هیئت های لیبی و عراق خواستند که به تلاش های کمیته عربی پاسخ مثبت دهند.»

بخش فارسی بامداد امروز رادیو امریکا نیز درباره اجلاس جاری در رباط گفت: «در رباط اعضای کمیته مأمور ازسوی اتحادیه عرب به منظور حل اختلافات میان لیبی و عراق تشکیل جلسه دادند. حمایت لیبی از ایران در جنگ ایران و عراق در دستور مذاکرات کمیته قرار دارد.» بخش انگلیسی رادیو امریکا نیز گزارش داد: «یک کمیته متشکل از سه کشور عضو اتحادیه عرب: مراکش، موریتانی و امارات عربی متحده در رباط پایتخت مراکش تشکیل جلسه داد: در این جلسه تنها رؤسای هیئت های عراقی و لیبی و اعضای این کمیته شامل شیخ زاید، شاه حسن دوم و رئیس جمهور موریتانی و قلیبی حضور داشتند. در اجلاس دیروز (جمعه) سران سه کشور درباره حمایت لیبی از ایران در جنگ ایران و عراق بحث و تبادل نظر کردند. در جلسه شب گذشته مذاکرات درباره انجام دادن ترتیبات لازم جهت آغاز گفت وگوهای میان عراق و لیبی دنبال شد.»

ص: 255

رادیو بغداد در ساعت 22:30 اعلام کرد: «کمیته تنش زدایی که جلسات خود را دو روز قبل آغاز کرده بود امشب [شنبه شب] به کار خود پایان داد.»(1)

رادیو کویت نیز گفت: «کمیته برطرف ساختن کدورت از فضای جهان عرب در جلسه پایانی خود در رباط مقرر داشت که در چارچوب مساعی مبذوله اش در راه تحقق آشتی بین عراق و لیبی هیئتی را از بین اعضای خود به این دو کشور اعزام دارد.»(2)

خبرگزاری قطر نیز اعلام کرد: «بنا بر گزارش های رسیده از رباط و به نقل از منابع موثق، نشست سران عراق - لیبی به زودی تشکیل خواهد شد. روزنامه الوطن نوشت: مقامات عراقی انتظار دارند این نشست در ریاض صورت گیرد. نشست سران عراق - لیبی قرار است یک بیانیه پیرامون استقرار مجدد روابط دیپلماتیک بین دو کشور صادر کند.»(3)

خبرگزاری جمهوی اسلامی از کویت گزارش داد: «یک روزنامه کویتی نوشت: رئیس رژیم عراق و رهبر لیبی به زودی در رباط با یکدیگر ملاقات خواهند کرد. روزنامه الوطن در شماره شنبه خود به نقل از منابع نزدیک به کمیته آشتی عرب نوشت: قرار است به منظور آماده کردن مقدمات ملاقات رئیس رژیم عراق و رهبر لیبی یک مقام برجسته عراقی از طرابلس دیدار کند، درمقابل یک مقام برجسته لیبیایی نیز از بغداد دیدن خواهد کرد. به نوشته الوطن، تجدید روابط دیپلماتیک میان عراق و لیبی پس از ملاقات سران این دو کشور اعلام خواهد شد.»(4)

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارش دیگری آورده است: «گزارش های منتشره در مطبوعات کویت حاکی است که اختلافات اساسی میان نظرات هیئت های عراقی و لیبیایی در مذاکرات کمیته دوم آشتی عرب - که هم اکنون در رباط پایتخت مراکش جاری است - به وجود آمده است. بنا بر این گزارش ها رژیم عراق در جلسه امروز (25/8/1364) کمیته مذکور که چهار ساعت به طول انجامید از دولت لیبی خواست ارسال موشک به ایران را متوقف کند و به اصول پیمان دفاع مشترک عربی عمل نماید. به نوشته مطبوعات کویت، هیئت لیبیایی به نوبه خود از رژیم عراق خواست مصوبات کنفرانس سران عرب در بغداد درمورد تحریم همه جانبه رژیم حاکم بر مصر را محترم شمارد. هیئت لیبیایی همچنین از رژیم عراق خواست حملات خود را علیه جماهیری لیبی متوقف سازد. به نوشته مطبوعات کویت هیئت های عراق و لیبی بر سر اصل بازگشت روابط عادی میان دو کشور موافق هستند، اما درمورد اساس روابط اختلاف نظر دارند.»(5)

از سوی دیگر، براساس گزارش های موثق داخلی، لیبی قبلاً به طور رسمی شرکت خود در این اجلاس را به ایران اطلاع داده و گفته است که شرکت در این اجلاس به دلیل جو حاکم بر اعراب و فشارهای وارده بر لیبی است و موضع لیبی درخصوص انقلاب و ایران تغییرناپذیر است. در این گزارش اضافه شده است که شرکت هیئت های بلندپایه و ازجمله رئیس سه کشور در این اجلاس نمایانگر عمق تلاش هایی است که برای موفقیت این اجلاس انجام می شود.»(6)

ص: 256

گفتنی است که هیئت عراقی را طه یاسین رمضان معاون نخست وزیر عراق و هیئت لیبی را سرگرد الخویلدی حمیدی سرپرستی می کنند و وزیران خارجه دو کشور نیز در هیئت دو کشور حضور دارند. همچنین ابومازن عضو کمیته مرکزی سازمان الفتح، حاکم ام القوین، ولیعهد مراکش، وزیر نفت امارات، وزیر مشاور در امور خارجی و مشاوران شاه حسن و وزیر خارجه مرکش در این گفت وگوها شرکت دارند.

1

تلاش کمیته اول آشتی اعراب که برای آشتی دادن سوریه و عراق می کوشد، همچنان با ابهام و بن بست روبه روست. دراین باره عبدالحلیم خدام معاون رئیس جمهور سوریه، در مصاحبه با روزنامه لبنانی البیرق گفته است: درپی گفت وگوی نخست وزیر اردن با مقامات سوریه، موافقت نامه حسین (شاه اردن) و عرفات از اعتبار ساقط شده است. وی افزود سوریه و اردن ضمن مذاکرات دمشق توافق کرده اند که برنامه صلح فاس که سه سال پیش بین سران عرب اتخاذ گردید، برنامه صلح اعراب باشد و جایی برای صلح جداگانه با اسرائیل وجود ندارد. ضمناً هر تصمیمی درمورد حل مسائل خاورمیانه باید در چارچوب کنفرانس بین المللی اتخاذ شود.(1)

از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری کویت: «عبدالله احمر معاون دبیرکل حزب بعث سوریه که به سودان سفر کرده است، طی گفت وگویی با روزنامه الصحافه چاپ سودان گفت: سوریه و عراق هفت سال پیش بر سر یک پیمان وحدت میان دو کشور به توافق رسیدند، ولی با فروریختن آن پیمان، شرایط برای بررسی هرگونه مطالب دیگر با عراق مناسب نیست.»

همچنین به نوشته یک نشریه داخلی: «سوری ها آن گونه که گفته شده است با انجام مذاکرات مقامات امنیتی با کشور عراق موافقت نموده اند، درحالی که گفته می شود عراقی ها بر مذاکرات مقامات سیاسی اصرار دارند.» این نشریه افزوده است: «در فرصت های گذشته نیز مقامات عالی رتبه سوریه خصوصاً همین شخص عبدالله احمر، شرط دخالت سوریه برای پایان دادن جنگ ایران و عراق و به طورکلی اتمام این جنگ را منوط به تحقق قراردادهای قبلی دو کشور درمورد وحدت سوریه و عراق قلمداد نموده بودند که تکرار آن پس از مدت ها، ذهن را متوجه معنی و ماهیت حقیقی این پیشنهاد یا طرح می نماید.»(2)

2

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در ادامه تلاش های اخیر خود برای جلوگیری از گسترش جنگ و برقراری آتش بس، به شیوه های مختلف می کوشند تا دیگر کشورها را در این راه با خود همراه کنند؛ اما آنچه همچنان مغفول مانده، موضوع تجاوز و متجاوز است که سبب ناکامی این تلاش ها شده است. در جریان این فعالیت ها امروز عربستان، چین، ژاپن و پاکستان با ابراز نگرانی از ادامه جنگ خواستار خاتمه آن شدند.

ص: 257

بخش عربی رادیو مسقط امروز به نقل از وزیر خارجه عربستان گفت: «همه در انتظار آگاهی از مواضع ایران درقبال تلاش های به عمل آمده برای پایان جنگ هستند. شاهزاده سعود الفیصل در گفت وگویی با روزنامه کویتی الرأی العام با اشاره به اعلام آمادگی عراق برای متوقف کردن جنگ با ایران، اظهار کرد که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] با اصرار فراوان می کوشند که به جنگ عراق و ایران پایان دهند. وی افزود: پس از تلاش هایی که برای پایان دادن به این جنگ به عمل آمده، همگی در انتظار آگاهی از موضع ایران می باشند.»(1)

یائویلین معاون نخست وزیر چین نیز در مصاحبه با خبرگزاری امارات گفت: «چین از تلاش های اعضای شورای همکاری خلیج [فارس] برای دست یافتن به یک یکپارچگی اقتصادی و امنیت جمعی حمایت می کند. این موضوع به شدت موجب نگرانی چین است که این دو کشور [ایران و عراق] همچنان خسارات و تلفات سنگینی را متحمل می شوند. ما طرف هیچ کدام از دو طرف را نمی گیریم. وی افزود: این جنگ فقط می تواند ازطریق مذاکرات مستقیم میان دو طرف متخاصم فیصله یابد.«(2) یائویلین که در ابوظبی آمادگی چین را برای برقراری روابط با کشورهای خلیج فارس اعلام کرد، افزود: «موضوع اصلی مذاکرات، حمایت چین از اهداف اعراب و نگرانی از گسترش جنگ عراق و ایران و یافتن راه هایی برای خاتمه این جنگ بوده است.»(3)

نخست وزیر ژاپن نیز خواستار پایان یافتن جنگ ایران و عراق شد. به گزارش رادیو مسقط: «شیخ عیسی بن سلمان آل خلیفه امیر بحرین، امروز پیام کتبی ناکاسونه نخست وزیر ژاپن را دریافت کرد. این پیام را فرستاده نخست وزیر ژاپن تسلیم امیر بحرین کرد. فرستاده ژاپنی گفت که این پیام درباره روابط دوجانبه و کوشش های ژاپن برای دستیابی به یک راه حل مسالمت آمیز برای جنگ عراق و ایران می باشد. وی افزود که تلاش های ژاپن برای پایان بخشیدن به این جنگ از راه های مسالمت آمیز را به اطلاع امیر بحرین رسانده است.»(4)

همچنین محمد ضیاءالحق رئیس جمهوری پاکستان بر لزوم افزایش تلاش ها برای پایان دادن به جنگ عراق و ایران - که به گفته او ادامه آن تأثر و نگرانی تمام امت اسلامی را افزایش می دهد - تأکید کرد. وی امروز طی مصاحبه ای با دو روزنامه عمان و الوطن چاپ عمان ابراز امیدواری نمود که طرفین درگیر به تلاش های مخلصانه کمیته صلح کنفرانس اسلامی پاسخ مثبت داده و تمایل خود را به حل اختلافات خود از راه های دیپلماتیک که براساس عدالت و صلح پایدار استوار باشد، نشان دهند.»(5)

ص: 258

1

سخنگوی حزب الدعوه عراق، درپی تصمیم اجلاس کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای میانجیگری میان ایران و عراق و تلاش برای خاتمه جنگ، اطلاعیه ای صادر کرد. در قسمتی از این اطلاعیه آمده است: «تجربه های شش سال گذشته برای کشورهای حاشیه خلیج فارس کافی بود که خط سیاسی خویش را درمورد مسائل سیاسی و اقتصادی به صورت مستقل و به دور از پیروی از سیاست های متخذه رژیم عراق دنبال کنند؛ زیرا واضح و روشن است که رژیم عراق از جنگی که بر جمهوری اسلامی تحمیل نمود، مشکلات و گرفتاری های بسیاری را درزمینه های سیاسی و اقتصادی و امنیتی برای این کشورها فراهم نموده است. و بر همه روشن است که این کشورها بعد از خاتمه جنگ نیز گرفتار مشکلات و ضایعات این درگیری خواهند بود. خود این کشورها می دانند که رژیم عراق کوشش دارد که این کشورها را به هرصورت به جرگه این جنگ تحمیلی و ضایعات آن گرفتار سازد و به وسیله توسعه جنگ و کشاندن آن به خلیج فارس، امنیت اقتصادی آن را به خصوص درزمینه صادرات نفت از میان ببرد و دراین رابطه است که فشارهای بسیاری را بر جمهوری اسلامی در موضع قبول یک صلح تحمیلی اعمال می نماید و کشورهای خلیج این حقایق را به خوبی می دانند به خصوص دررابطه با موقعیت حساس خلیج فارس ازنظر سیاسی، اقتصادی و نظامی.»(1)

2

نشریه گزارش در آخرین شماره خود که امروز منتشر شد خط جدید شورای همکاری خلیج فارس را از آغاز ششمین اجلاس این شورا تاکنون موردبررسی قرار داده و در پایان نتیجه گرفته است که این تحرکات ناشی از شکست فشار نظامی عراق به خارک می باشد. این نشریه نوشته است: «ششمین کنفرانس سران کشورهای عضو همکاری خلیج فارس درحالی به کار خود پایان داد که بیانیه پایانی این کنفرانس حاکی از تغییر مواضع این شورا نسبت به روابط با ایران است. عبدالله بشاره دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس طی یک کنفرانس مطبوعاتی دراین باره گفته است: کشورهای خلیج متقاعد شده اند که دررابطه با تضمین امنیت و ثبات در منطقه، مسئولیت ویژه ای بر دوش آنها می باشد. وی هشدار داد اگر جنگ ایران و عراق پایان نیابد منطقه خلیج فارس شاهد رخدادهایی منفی خواهد بود. بشاره خاطرنشان ساخت حملات هوایی علیه کشتیرانی تجاری در خلیج فارس، تنها یکی از نتایج این جنگ است. دبیرکل شورای همکاری تأکید کرد: ما در منطقه کاری نمی توانیم بکنیم مگر با یکدیگر در همزیستی زندگی کنیم و توازن قدرت نمی تواند با توسل به زور تغییر یابد و هرگونه تغییر باید هماهنگ با اراده مردم منطقه صورت گیرد.

ص: 259

در همین حال، خبرگزاری فرانسه از مسقط گزارش داد: «یک منبع رسمی به خبرگزاری فرانسه گفت شش حکومت عرب خلیج که سران آن در مسقط گرد آمدند، در نظر دارند برای بهبود روابط خود با ایران با این کشور به گفت وگو بپردازند. به گفته این شخص که در مذاکرات ششمین اجلاس سران شورا حضور داشت، کشورهای یادشده در این راه توسط موضع گیری های سازنده اخیر دولت ایران دلگرم شده اند، زیرا ایران تا چندی قبل ما را به جانب داری در جنگ ایران و عراق متهم می کرد ولی به تازگی روش خود را تغییر داده است. این منبع ضمن پیش بینی افزایش تماس ایران و شش کشور عضو شورای همکاری طی ماه های آینده، گفت: ما آماده ایم تا با آنها (ایرانیان) جلسه تشکیل دهیم یا هیئتی را به تهران اعزام کنیم. وی به ویژه به سفری که وزیر خارجه ایران باید به عربستان سعودی انجام دهد، اشاره کرد. این منبع خاطرنشان کرد که درحال حاضر کشورهای شورای همکاری درصدد یک ابتکارعمل برای میانجیگری در جنگ عراق و ایران نیستند بلکه نیت آنها آشتی با تهران و در وهله اول بهبود روابطشان با همسایه فارس خود است. به همین منظور اعضای شورا توافق کردند برای جلوگیری از تردید ایران، در اظهارات علنی خود از عراق ستایش نکنند.»

خبرگزاری فرانسه در انتهای گزارش خود می افزاید: «به عقیده ناظران این برخورد تازه کشورهای شورای همکاری با جنگ ایران و عراق، احتمالاً ناشی از آن است که آنها می خواهند درزمینه پیمان نظامی مشترک آنان تصویر کم رنگ تری ارائه شود و درمورد اجرای استراتژی دفاعی نیز نوعی خودداری از تبلیغ به چشم خورده است و به نظر می رسد که این کشورها می خواهند از به راه انداختن سروصدای بی موقع اجتناب کنند.»

از سوی دیگر، فایننشال تایمز در شماره 7 نوامبر (16 آبان) در مقاله ای تحت عنوان"کشورهای خلیج خط بی طرفانه تری نسبت به جنگ اتخاذ می کنند"، به قلم کتی اوانز نوشته است: «رهبران شش کشور خلیج به اجلاس چهار روزه سران در مسقط خاتمه دادند درحالی که طی یادداشت زیرکانه ای به تمایل خود نسبت به بهبود روابط با ایران و اتخاذ موضع بی طرفانه تری در جنگ پنج ساله خلیج اشاره داشتند. [...] به گفته ناظران چرخش زیرکانه در سیاست عربستان سعودی، بحرین، کویت، قطر، عمان و امارات به ناچار به عنوان کناره گیری از حمایت کامل عراق تعبیر خواهد شد، اما احتمالاً کشورهای عضو شورا سعی خواهند کرد روابط خود را با ایران از مسئله کلی جنگ خلیج جدا سازند.

همچنین روزنامه الخلیج چاپ امارات - که بیان کننده مواضع رسمی این کشور است - در تفسیری که با مضمون و لحن تفسیرهای همیشگی این نشریه تفاوت دارد، پیرامون اجلاس اخیر سران شورای همکاری نوشته است: برای هرگونه اقدام میانجیگری جهت خاتمه جنگ ایران و

ص: 260

عراق باید شرایط لازم قبلاً آماده شود و فضای مساعدی که موقعیت اقدام و ابتکار را تضمین کند، فراهم گردد. به نوشته این روزنامه، شورای همکاری به چند دلیل نسبت به دیگر میانجی های منطقه ای و بین المللی فرصت بهتری برای مبادرت به ابتکار میانجیگری دراختیار دارد، زیرا اولاً امنیت در خلیج فارس تفکیک پذیر نیست و اعضای شورا در برطرف کردن بزرگ ترین تهدید علیه امنیت و ثباتشان یعنی ادامه این جنگ نفع مستقیم دارند. ثانیاً اعضای شورا در موقعیتی قرار دارند که می توانند از حمایت عربی برای ابتکار میانجیگری خود برخوردار باشند، چراکه شورا در اتحادیه عرب دارای وزن و اعتبار خاصی است. این روزنامه می افزاید: به هرحال ما معتقد نیستیم که اعضای شورا بدون آنکه نسبت به داشتن فرصت مناسب و مساعد برای موفقیت حرکت خود اطمینان داشته باشند، ابتکار خود را آغاز نخواهند کرد و مردم عرب و عراق در خلیج فارس ناگزیر به همزیستی و زندگی با برادران مذهبی شان یعنی مردم ایران هستند و تاریخ نیز چنین حکم می کند.

در همین حال، به گزارش خبرگزاری فرانسه از مسقط، خبرگزاری عمان گزارش داد که «یوسف العلوی وزیر امور خارجه عمان روز شنبه (18 آبان) با کاردار ایران در مسقط دیدار و گفت وگو کرد. طی این دیدار که در آن معاون دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس در امور سیاسی نیز حضور داشت، اوضاع خلیج فارس باتوجه به نتایج ششمین اجلاس سران شورای همکاری در مسقط موردبحث قرار گرفت و اعلام شد امکان برقراری گفت وگو با ایران به منظور پایان بخشیدن به جنگ عراق و ایران محور اصلی اجلاس مسقط بود. به دنبال این دیدار وزیر امور خارجه عمان عازم بغداد شد تا عراق را از تصمیمات تازه شورای همکاری آگاه سازد. وزیر مشاور در امور خارجی عمان پس از دیدار با صدام حسین گفت که صدام برای کاهش شدت جنگ 61 ماهه خلیج با ایران ابراز آمادگی نموده است.

العلوی از هرگونه اشاره خاصی دراین باره که آیا عراق اطمینان هایی دائر بر اینکه جنگ سه ماهه هوایی علیه تأسیسات صادرات نفت ایران و مراکز صنعتی متوقف خواهد شد، دریافت کرده است، خودداری کرد. العلوی همچنین گفت در آینده احتمالاً از تهران دیدار خواهد کرد.»

نشریه گزارش در پایان چنین نتیجه گیری کرده است: «به هرحال، درمورد مواضع تازه شورا از آنجا که این مواضع تنها مشروط به قبول شرایط میانجیگری ازجانب ایران عنوان شده اند و هیچ گونه تضمینی بر استواری آنها نیست، می توان گفت که به دنبال شکست اهداف عراق در حمله به خارک، اینک فشار سیاسی تازه ای به دنبال یک فشار نظامی آغاز شده است و باتوجه به اینکه عراق از هم اکنون زمینه هایی را بر آغاز جنگ شهرها یا بمباران مراکز حساس اقتصادی داخل شهرهای ایران آغاز کرده است، احتمالاً شکست این تلاش های سیاسی به جنگ شهرهایی گسترده تر از جنگ قبلی، منجر خواهد شد.»(1)

ص: 261

1

در آستانه اجلاس سران دو ابرقدرت، امروز رئیس جمهور امریکا عازم ژنو شد. در این اجلاس که روزهای سه شنبه و چهارشنبه تشکیل می شود درباره مسائل کلان منطقه ای و جهانی، به ویژه کنترل تسلیحات هسته ای، بحران های منطقه ای و مسئله حقوق بشر گفت وگو خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن: «رونالد ریگان رئیس جمهور امریکا، واشنگتن را به قصد ژنو ترک کرد. قرار است وی روز سه شنبه و چهارشنبه این هفته با میخائیل گورباچف دبیرکل حزب کمونیست شوروی در ژنو دیدار و مذاکره کند.»(1)

نشریه دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی دراین باره نوشته است: «ریگان رئیس جمهور امریکا امروز راهی ژنو گردید تا خود را برای ملاقات با رهبر شوروی آماده سازد. قرار است ریگان و گورباچف روزهای سه شنبه و چهارشنبه (28و 29 آبان) چهار بار و هربار دو ساعت با یکدیگر به بحث و مذاکره بپردازند. ریگان روز پنجشنبه طی نطقی تلویزیونی - که در سراسر امریکا پخش گردید - یک بار دیگر مسائلی را که در نظر دارد در کنفرانس سران مطرح کند و انتظاری را که از این دیدار دارد، برای مردم کشورش تشریح نمود. وی دیدار خود با گورباچف را مأموریتی برای صلح توصیف نمود و گفت: دو ابرقدرت باید با کاهش سلاح های هسته ای و کمک به حل برخوردهای منطقه ای و پیشبرد امور مربوط به حقوق بشر، فصل تازه ای از همکاری بین دو کشور را بگشایند. ریگان گفت: نباید انتظار داشت که با یک کنفرانسِ سران، صلح پایدار در جهان برقرار شود، وی افزود: البته این کنفرانس می تواند آغازگر مذاکرات برای صلحی پایدار باشد. وی همچنین با اشاره به بحران های منطقه ای بار دیگر بر لزوم حل وفصل این بحران ها تأکید کرد.

گفتنی است که ریگان در نطق خود در سازمان ملل متحد از پنج بحران منطقه ای (افغانستان، خاورمیانه، امریکای مرکزی، آنگولا و کامبوج) نام برد. به اعتقاد ناظرین، دیدار ریگان و گورباچف نتیجه مطلوبی درمورد کاهش تسلیحات هسته ای در بر نخواهد داشت، اما موضوعی که باید بدان توجه داشت تأکید فراوان ریگان بر بحران های منطقه ای و لزوم حل آنها با کمک و همکاری شوروی می باشد و باتوجه به اینکه امکان توافق در مسائل تسلیحاتی کمتر است، به احتمال زیاد ریگان بر این برخوردهای منطقه ای که آنها را خطر اصلی برای صلح جهان توصیف نمود، تکیه خواهد کرد و لااقل از آنها برای چانه زدن با رهبر شوروی استفاده خواهد کرد. یکی از موضوعاتی که به نظر می رسد زمینه سازش دو ابرقدرت درباره آن وجود دارد، مسئله خاورمیانه و جنگ تحمیلی و بحران خلیج فارس است. تغییر در تحولات و موضع گیری های اخیر بعضی از کشورها درقبال مسائل خاورمیانه و خلیج فارس این ظن را قوی تر می سازد. به طورکلی قرار است ریگان و گورباچف درباره سه موضوع بحث و گفت وگو کنند: 1. مسئله کنترل تسلیحات 2. بحران های منطقه ای 3. مسئله حقوق بشر.

ص: 262

دراین میان ممکن است جمهوری اسلامی ایران و سیاست ها و مواضع قاطع آن دربرابر همه مستکبرین شرق و غرب و ایادی و دست نشاندگان آنان نیز هدف تفاهم و تبانی دو ابرقدرت باشد چراکه هر دو از حرکت های اسلامی به نحوی لطمه خورده و به وحشت افتاده اند [و شخصیت هایی] مثل نیکسون نیز مرتب بر خطر انقلاب اسلامی برای دو ابرقدرت تأکید می ورزند و تنور تبلیغات علیه جمهوری اسلامی ایران را گرم نگه می دارند.»(1)

1

درباره ارسال موشک از چین و یک کشور عرب به ایران و همچنین ارسال سلاح های انگلیسی به ایران به نقل از منابع نظامی و دیپلماتیک ادعاهایی در رسانه ها درج شده است. خبرگزاری فرانسه به نقل از یک وابسته نظامی غربی اعلام کرد: «ایران اکنون بیش از چهل موشک اسکاد - بی ساخت شوروی دارد که از زمان برقراری آتش بس جنگ شهرها در 24 خرداد، از چین دریافت کرده است. علی رغم قدیمی بودن [این موشک ها]، قدرت برد آنها بیش از 80 تا 280 کیلومتر بوده و قدرت تخریب آنها خطر کافی برای شهرهای عراق در بر دارد.»

روزنامه کویتی القبس نیز نوشته است: «درحالی که اتحاد شوروی از فروش مستقیم موشک های سام -2 به جمهوری اسلامی خودداری کرده است، منابع دیپلماتیک در پاریس فاش ساخته اند که اخیراً تعدادی از این موشک ها به وسیله یک کشور عرب به تهران صادر شده است.» همچنین دونالد اندرسون سخنگوی امور خارجه حزب کارگر انگلیس نیز اعلام کرد که یک سند سری ارتش ایران را در دست دارد که صدور سلاح های انگلیسی به تهران را توضیح می دهد. این سند به تفصیل توضیح می دهد که چگونه سلاح های نامشخص باید از پایگاه نیروی هوایی انگلیس توسط بوئینگ 707 به تهران ارسال شود. همچنین جعبه های حامل اسلحه باید دارای مارک قطعات یدکی خودرو باشد. بدین طریق پانزده هواپیمای حامل اسلحه که در یک معامله سری خریداری شده اند، به تهران ارسال می شود.»(2)

از سوی دیگر، یائویلین معاون نخست وزیر چین، امروز در ابوظبی فروش اسلحه به عراق یا ایران را تکذیب کرد. وی ضمن تأکید بر بی طرفی کشورش در این جنگ، اضافه کرد: ما از هیچ یک از طرفین درگیری جانب داری نمی کنیم.(3)

2

کمپانی های ژاپنی خرید نفت از ایران را در اوایل نوامبر از سر گرفتند. حملات هوایی عراق به پایانه نفتی جزیره خارک و تصور پایین آمدن قیمت نفت، ازجمله دلایلی است که موجب شده بود کمپانی های ژاپنی خرید نفت از ایران را به تأخیر بیندازند. به گزارش آخرین شماره نشریه مید چاپ انگلستان که امروز (16 نوامبر 1985/ 25 آبان 1364) منتشر شد: «بازرگانان ژاپنی مقیم لندن می گویند:

ص: 263

مراکز تجاری و کمپانی های نفتی ژاپن پس از بروز یک وقفه عملی در خرید نفت خام در ماه اکتبر، از اوایل ماه نوامبر، بارگیری نفت خام را از ایران از سر گرفتند که با حمل چهار محموله موافقت شده است. یکی از این محموله ها به بهایی ناچیز و پایین تر از نرخ شرکت ملی نفت ایران که جهت فروش به کشورهای آسیایی در نظر گرفته شده است، خریداری گردید. یک بازرگان می گوید: حملات عراق به جزیره خارک در اواسط ماه اکتبر، ارتباط اندکی به روند خرید نفت داشت، به طوری که اکثر نفتکش های ژاپنی نفت خام را فقط از جزیره سیری بارگیری می کردند. لکن احتمالاً این بمباران ها سبب شده است برخی از کمپانی ها تصور کنند که تعهدات ایران درزمینه تأمین نفت قابل اعتماد نیست، چراکه در ابتدا گزارش شده بود که جزیره خارک قابل استفاده نیست. به نظر می رسد علت اصلی بروز وقفه در خرید نفت، برداشت غلط کمپانی های ژاپنی دائر بر تنزل بهای نفت شرکت ملی نفت ایران بوده است. آنان اطمینان داشتند پس از اینکه بهای نفت اندکی کاهش یافت، بارگیری را از سر خواهند گرفت و بدین ترتیب با بهای نفت دوبی که در همان سطح بالا باقی مانده بود، رقابت خواهند کرد. صادرات نفت خام به ژاپن، به لحاظ بازتاب تغییر بهای نفت ایران دربرابر دیگر کشورهای صادرکننده نفت خام به طور یکنواخت کاهش یافته است.»(1)

روزنامه گاردین چاپ لندن نیز نوشته است: «ژاپنی ها که ازجمله بهترین مشتریان نفت ایران بودند، پس از بمباران های جزیره خارک ناچار شدند به سوی عراق و عربستان سعودی روی آورند و جنگ ایران و عراق به رقابت شدید نفتی نیز مبدل گردیده است. ولی این رقابت در بازاری صورت می گیرد که عرضه به مراتب بیشتر از تقاضا باشد و بهای نفت دائماً رو به کاهش می رود.

کابینه آقای موسوی در تهران را نیز از همین دید باید مورد ارزیابی قرار داد. آقای موسوی این بار وزارت نفت را به یکی از اعضای سابق سپاه پاسداران یعنی غلامرضا آقازاده سپرده است که دستور داد به هر قیمت شده از پایین آمدن سطح تولید نفت ایران جلوگیری کند و این امر ممکن است به آغاز جنگ قیمت ها منجر شود و نفت ارزان قیمت خلیج فارس بازارهای جهانی را فراگیرد.» به نوشته گاردین، سقوط بهای نفت ورشکستگی چند کشور جهان سوم را نیز درپی خواهد داشت و ممکن است تعدادی از بانک های کشورهای غربی را نیز که به این کشورها مبالغ هنگفتی وام داده اند به دنبال خود بکشد و جالب آن خواهد بود که جنگ ایران و عراق که پنج سال پیش موجب افزایش سریع بهای نفت شد، این بار موجب سقوط ناگهانی نرخ گردید.(2)

1

" میراژها آتش جنگ خلیج فارس را شعله ور تر می کنند"، عنوان مقاله ای است که در ماهنامه عربیا چاپ لندن درج گردیده و در آن اشاره شده که فرانسه برای پیروز کردن عراق، تمام توان و سرمایه های خود را به کار انداخته است. در این مقاله آمده است: «بمباران مکرر ترمینال نفتی ایران در جزیره خارک توسط نیروی هوایی عراق، نشان دهنده تحول جدیدی در جنگ خلیج [فارس]

ص: 264

بود. مشخصه اصلی تحول جدید را می توان این دانست که در زمانی که ایران هنوز از یک تحریم پنج ساله تسلیحاتی رنج می بَرَد، فرانسه همچنان به تقویت نیروی هوایی عراق ادامه می دهد و به نظر می آید برای پیروز کردن عراق در این جنگ تمام توان و سرمایه های خود را به کار انداخته است.

مارسل داسال شخص بانفوذ در نیروی هوایی و پارلمان فرانسه در تاریخ 25 سپتامبر گذشته (3 مهرماه) فروش 24 فروند از جنگنده های میراژ اف -1 فرانسه را به عراق اعلام کرد. براساس اظهارات داسال این هواپیماها در ظرف 18 ماه تحویل داده خواهد شد که این مدت کوتاه برای انجام دادن چنین معامله ای واقعاً باورنکردنی است. دراین میان، حکومت فرانسه فروش تعدادی از موشک های اگزوسه خود به عراق را نیز اعلام کرد. نیروی هوایی عراق در اواخر تابستان امسال حملات هوایی خود علیه ترمینال نفتی جزیره خارک را آغاز کرد که به خسارت های جدی به آن منجر شد.

این مسئله (حملات ناگهانی عراق به ترمینال نفتی خارک) نشان می دهد که نه تنها سری اعلام شده میراژهای اف -1 و همچنین موشک های اگزوسه فرانسه قبلاً باید تحویل داده شده باشد، بلکه بمب های پیچیده بیشتری نیز به عراق سرازیر شده است.

این فروش تسلیحاتی جدید، استراتژی و انتخاب سیاسی فرانسه را در جنگ خلیج فارس مجدداً اثبات می کند. حمایت از عراق علیه ایران تا آخر... این" انتخاب" در موافقت با تعهد فرانسوا میتران در سال 1983 است که گفت: " هرگز به ایرانی ها اجازه نخواهد داد که عراق را شکست دهند." عجیب اینکه این تصمیم فرانسه درست در زمانی اتخاذ شد که ایرانی ها اظهار حسن نیت کرده و پیشنهاد عادی کردن روابط با فرانسه را می دادند و به نظر می رسد فرانسه نیز به سهم خود مایل به نزدیکی با تهران باشد. در اواخر بهار گذشته، کاردار برجسته فرانسه در ایران اظهار کرد که حکومت وی در حمایت از سازمان مجاهدین خلق علیه جمهوری اسلامی، اشتباه کرده است. (تا آن زمان فعالیت های سازمان مجاهدین خلق محدود بود.) به علاوه در پایان ماه سپتامبر، ایرانی ها به طور علنی اعلام کردند که پاریس برای آزاد کردن یک میلیارد دلاری که رژیم پهلوی به کمیساریای انرژی اتمی فرانسه وام داده بود، آماده مذاکره است. حرکات حسن نیت ایران نسبت به فرانسه بخشی از یک حرکت گسترده تر به طرف غرب در یک تلاش آشکار برای وارد کردن جنگ به حوزه دیپلماتیک بود. اظهارات بی شائبه رسمی ضدغربی تهران، نقطه نظرهای معتدل و مسالمت آمیزی نسبت به برخی از کشورهای غربی مثل آلمان غربی بود.

پس چرا پاریس حمایت خود از عراق را افزایش داد؟ شاید نرم شدن مواضع ایران به عنوان یک ضعف تلقی شد. به هرحال، مسلم است که تحت شرایط خاص ایران (بیشتر از عراق) به عنوان خطر برای اسرائیل - که سوسیالیست های فرانسوی به ویژه رهبر آنها میتران زمانی مُصراً از آن حمایت کرده اند - محسوب می شود.

فروش میراژهای فرانسوی به عراق درحالی اعلام شد که دو تبعه فرانسوی (میشل سوره،

ص: 265

یک محقق در مرکز ملی تحقیقات علمی و ژان پل کوفمن، یک روزنامه نگار) توسط سازمان جهاد اسلامی طرف دار ایران در لبنان بازداشت شدند. مبارزه مطبوعاتی و دیپلماتیک فرانسه برای تأمین آزادی آنها آغاز شد و اعتقاد ناظران فرانسوی این بود که دو گروگان به مناسبت روز عاشورا (24 سپتامبر) آزاد خواهند شد؛ اما یک روز دیرتر از آن تاریخ با اعلام خبر فروش هواپیماهای جنگی به عراق، فرانسوی ها به سرعت امید خود را از دست دادند؛ چون متوقف کردن حمایت از رژیم بغداد یکی از شرایط جهاد اسلامی برای رهایی دو گروگان یادشده بود. در پاریس تصدیق شد که رژیم عراق با به کارگیری موشک های اگزوسه و هواپیماهای فرانسوی، قادر به تحمل و دفع حملات گسترده و خطرناک نیروهای ایران بوده است. گفتنی است که علت کاهش حملات عراق به نفتکش ها در خلیج [فارس] در سال 1984 نه به این دلیل بود که بغداد آن را می خواست، بلکه چون فرانسه از عملی شدن تهدیدات ایران برای بستن خلیج [فارس] به روی کشتی ها و نفتکش ها می ترسید، ذخیره رو به اتمام موشک های اگزوسه عراق را به اندازه کافی تأمین نکرد. منابع غربی میزان خسارت واردشده به ترمینال نفتی جزیره خارک در حملات اخیر نیروی هوایی عراق را 90 درصد تخمین زدند. اوایل ماه گذشته گزارش شد برای تعمیر این ترمینال با فرض اینکه حملات عراق ادامه نیابد یک ماه وقت لازم است. رهبران ایران پذیرفته اند چون که 90 درصد از صادرات نفت ایران ازطریق خارک انجام می گیرد، خسارات واردشده به این ترمینال نشان دهنده ضربه اقتصادی جدی به جمهوری اسلامی است. آنها تهدید خود برای بستن خلیج [فارس] به روی کشتیرانی را درصورتی که ترمینال کاملاً غیرقابل استفاده شود، بارها موردتأکید قرار داده اند. [آیت الله] خامنه ای رئیس جمهور ایران، در تاریخ 27 سپتامبر گذشته (5 مهرماه) اعلام کرد: روزی که تنگه هرمز دیگر برای ما ارزش نداشته باشد ما آن را خواهیم بست. البته باید این را اضافه کرد که از بمباران حوزه نفتی کرکوک عراق به عنوان برگ دیگری برای تهران نام برده شده است. هم اکنون ایرانی ها از دو نقطه در اسکله شرقی جزیره خارک استفاده می کنند، ولی فقط نفتکش های 150 هزار تنی (به جای 250 هزار تنی) می توانند در آن دو نقطه بارگیری کنند. گذشته از اینها هم اکنون ایران برای مدتی موفق شده است مقداری کالای غیرنفتی به کشور هایی مثل پاکستان و ترکیه صادر کند این امر تا اندازه ای توقف جزئی صادرات نفت از خارک را تسکین داده است. تصمیم اتخاذشده در سال 1984 جهت احداث دو خط لوله برای صادر کردن نفت ازطریق ترکیه، اکنون که خارک تهدید به نابودی می شود، مطمئناً اجرا خواهد شد. سرانجام ایران در آستانه تکمیل ترمینال نفتی دیگری بین جزیره خارک و ساحل است. ترمینال جدید قرار است در نیمه نوامبر تکمیل شود و گمان می رود با دور بودن از تیررس

ص: 266

جت های عراقی، خیلی کمتر از خارک آسیب پذیر باشد. ایران با بیش از نیم میلیون کشته و خسارتی درحدود 36 میلیارد دلار، با توقف جنگ موافقت نکرده است. البته گمان می رفت انهدام ترمینال نفتی خارک به معنی مجبور کردن تهران به انجام این کار باشد که دراین صورت شرط اصلی برای ایرانی ها تنها می ماند مشخص کردن و سپس محکوم کردن متجاوز، چیزی که به نظر می آید هیچ کس نمی خواهد آن را انجام دهد. در پایان باید اضافه کرد که دراین میان فرانسه به عنوان یک طرف غیرمستقیم اما فعال در جنگ، بیشترین بهره را از آن می برد.»(1)

1

درپی درخواست دولت سودان از ایران برای آزادی سودانی هایی که در جنگ با ایران اسیر شده اند، جمهوری اسلامی ایران، پذیرش این درخواست را مشروط به تحقق شرایطی دانست که در این گزارش به آن پرداخته شده است: «به گزارش واحد مرکزی خبر، دبیر شورای عالی دفاع و سرپرست کمیسیون اسرای عراقی که به همراه هیئتی جهت بازدید از اردوگاه اسرای عراقی در استان خراسان به مشهد سفر کرده بود، در گفت وگویی به طور غیررسمی اظهار کرد به دنبال تماسی که دولت سودان با جمهوری اسلامی به منظور آزادی اسرای سودانی برقرار کرده است، جمهوری اسلامی دو شرط برای تحقق این خواسته اعلام نموده است: اول آنکه دولت سودان تقاضای خود را ازطریق کشور لیبی به ایران تسلیم نماید که هدف از این شرط اولاً، تحکیم بخشیدن به موقعیت لیبی درمقابل سودان بود. ثانیاً، دادن یک امتیاز ازسوی جمهوری اسلامی به کشور لیبی تا از این طریق روابط فی مابین بیش از پیش تقویت شود. شرط دوم، خارج ساختن تمام مزدوران و کارشناسان سودانی از عراق می باشد. سرپرست کمیسیون اسرای عراقی افزود که ظاهراً دولت جدید سودان هر دو شرط ایران را پذیرفته است، لیکن این امر پس از مذاکرات هیئت های دو کشور در تهران قطعی خواهد شد.»(2)

نشریه گزارش در گزارشی درباره مذاکرات هیئت های دو کشور، چنین آورده است: «در ملاقات هیئت سودانی با مسئولین وزارت خارجه، این هیئت مطرح می کند که در سودان حزبی به نام کمیته های انقلابی وجود دارد که طرف دار لیبی می باشد، اگر به لیبی نقشی به عنوان واسطه داده شود، مورد بهره برداری تشکیلات سیاسی لیبی در سودان واقع خواهد شد و لذا درخصوص اسرای سودانی حاضر نیستیم امتیازی به آنها داده شود. این هیئت اضافه می کند که این مسئله نباید مورد استفاده گروه های سیاسی و حزبی قرار گیرد، تا بتوانیم استقلال سیاسی سودان را دررابطه با قدرت های خارجی حفظ کنیم.»(3)

ص: 267

1

تلاش دولت عراق برای توسعه اقتصادی این کشور و دعوت از شرکت های خارجی برای همکاری، گزارشی است که رادیو دولتی لندن به آن پرداخته است. این رادیو به نقل از خبرنگار خود اعلام کرد: «دولت عراق اخیراً یک برنامه رشد بلند پروازانه برای تقویت رشد اقتصادی و اجتماعی آن کشور آغاز کرده است و از شرکت های خارجی دارای تکنولوژی پیشرفته دعوت نموده است تا در طرح های مزبور شرکت کنند. این دعوت از شرکت ها و مؤسساتی که می توانند تسهیلاتی در انتقال تکنولوژی خود به طرح های پیشرفته در عراق فراهم آورند، به عمل آمده است. دولت عراق ازطریق سفارتخانه های خود در چند کشور پیشرفته مانند ایالات متحده، انگلستان، فرانسه، آلمان غربی و ژاپن این برنامه خود را اعلام نموده است. در واشنگتن، وابسته بازرگانی سفارت عراق، آقای یوسف عبدالرحمن، طی جشنی که 60 تن از مقامات بلندپایه شرکت های مهندسی و کشاورزی امریکا در آن شرکت داشتند، برنامه مزبور را اعلام نمود.»(1)

رادیو لندن افزود: «روابط اقتصادی عراق و ایالات متحده به دنبال ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور در ماه نوامبر سال گذشته، افزایش یافته است. در سال 1984 معادل 23 درصد، این همکاری ها گسترش یافت و به حدود 660 میلیون دلار درمقابل 512 میلیون دلار مربوط به سال 1983 بالغ گردید.»(2)

2

دولت های آلمان، ژاپن و یوگسلاوی در ادامه حمایت های مالی - اقتصادی از عراق، با تعویق بازپرداخت بدهی های عراق موافقت کردند و فرانسه نیز پذیرفت که دربرابر طلب های خود از عراق، نفت دریافت کند. نشریه میدل ایست چاپ لندن دراین باره نوشته است: «کمیسیون اقتصادی عراق و آلمان موافقت کرده است که پرداخت 280 میلیون مارک (معادل 8/105 میلیون دلار) بدهی عراق به شرکت های آلمان غربی را که قرار بود در اول اکتبر پرداخت شود، به تعویق افتد. اخیراً در جلسه ای در بغداد به ریاست مارتین بنگمن وزیر اقتصادی آلمان غربی و صبحی یاسین وزیر صنایع عراق، کمیسیون مزبور تصمیم گرفت که دیون عراق در سه قسط پرداخت شود. [...] این اولین باری نیست که آلمان سررسید وام های عراق را تمدید می کند. در سال 1983، قسمت اعظم وام هایی که سررسید آن در سال های 1982 و 1983 به پایان می رسید و به پروژه هایی مربوط می شد که توسط آژانس اعتبارات صادراتی آلمان امضا شده بود، مدتش دو سال دیگر تمدید و در چهار قسط قابل پرداخت گردید.

همچنین ژاپن و یوگسلاوی موافقت کرده اند که پرداخت بدهی وام های عراق، که قرار بود

ص: 268

در بهار پرداخت شود، به تعویق افتد. فرانسه نیز موافقت کرده است که روزانه 80 هزار بشکه نفت در ازای وام های خود دریافت نماید.

جریان بدهی های عراق به شرکت های آلمان غربی به هیچ وجه خاتمه نیافته است. سال آینده سررسید پرداخت دو قسط دیگر از وام های سال های 1983 و 1984 فراخواهد رسید. مبلغ این وام ها حداقل یک میلیارد مارک می باشد. آلمان انتظار دارد عراق تقاضای دیگری برای تجدید مهلت پرداخت مطرح نماید.

عراق خوش بین است که تا سال آینده مشکلات کمتر خواهد شد. با انتقال آزمایشی نفت، ازطریق خط لوله صادراتی جدید عربستان سعودی به ینبع، اولین محموله نفت عراق در اواخر سپتامبر در ینبع بارگیری شد.

خط لوله جدید گنجایش 000/500 بشکه نفت در روز را دارد که پس از تکمیل دومین مرحله این پروژه، ظرفیت آن به 6/1 میلیون بشکه در روز افزایش داده خواهد شد. با احتساب 000/500 بشکه در روز مربوط به خط لوله ازطریق ترکیه، گنجایش صادرات نفت عراق، ازطریق عربستان سعودی و ترکیه، به 1/3 میلیون بشکه در روز، تا پایان سال 1987 و اوایل سال 1988 خواهد رسید.»(1)

1

وزارت خارجه فرانسه با احضار کاردار سفارت ایران در پاریس، خواهان آزادی هرچه زودتر ژان آلبرتینی (رئیس شعبه شرکت هواپیمایی ایرفرانس در ایران) شد.(2)

2

شیخ محمد مهدی شمس الدین نایب رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان - که مخالف توافقنامه دمشق است، در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی دیدگاه های خود را بیان کرد.

شمس الدین که اخیراً مخالفت خود را با دیدارهای سه جانبه (امل، دروز و فالانژ) در دمشق اعلام کرده است، گفت: «من هنوز از جزئیات توافقنامه دمشق اطلاعی ندارم ولی این مطلب را به یقین می دانیم که هدف نیروهای فالانژ اتلاف وقت و سوءاستفاده از موقعیت فعلی جهت تثبیت نظام سنتی طایفه گری مارونی در لبنان است چراکه حزب فالانژ از عوامل معروف رژیم صهیونیستی بوده و هم اکنون نیز دفتر هماهنگی اسرائیل در بیروت شرقی و دفتر نیروهای حزب فالانژ در اسرائیل به صورت رسمی فعالیت دارند.

وی افزود: نبیه بری در خط امریکا حرکت می کند و... جنگ اردوگاه ها که باعث قتل بیش از 1000 فلسطینی و 300 جوان مؤمن از جنبش امل شد در جهان بزرگ ترین لطمه را به شیعیان وارد کرد.»

ص: 269

شیخ شمس الدین توافقنامه دمشق را فریب کارانه خواند و درباره مذاکره با مسیحیان گفت: «من گفت وگو با مسیحیان را می پذیرم ولی افرادی مانند جمیل و حبیقه و سران حزب کتائب جنایتکار هستند و موردقبول نیستند.» وی افزود: «سوریه جنبش امل را به سلاح مجهز کرده تا مأموریت های خاصی را انجام دهد. ولی درزمینه توافقنامه جاری هیچ فشاری ازسوی سوریه اعمال نشده و این مطالب را مسئولین سوریه نیز به من گفته اند.» وی درباره تجدید پیمان مرزی 1949 لبنان با اسرائیل گفت: «من با اجرای این پیمان موافق هستم و مذاکرات نظامی میان ارتش لبنان و نیروهای اسرائیلی زیرنظر سازمان ملل را مشروط به پایبندی اسرائیل به این پیمان، تأیید می کنم و جنگ اسرائیل با ورود به خاک لبنان این پیمان را نقض کرده است.» وی اضافه کرد: «من اطمینان دارم که در توافقنامه دمشق مسئله جنوب لبنان و کیفیت برخورد با اسرائیل به صورت جدی عنوان نخواهد شد و در جنوب لبنان همه چیز به همین حال باقی خواهد ماند.» وی درزمینه احتمال تجدید درگیری های داخلی بیروت درصورت شکست مذاکرات دمشق گفت: «به نظر من این توافقنامه مرده است و امضا و یا عدم امضای آن تأثیری در وضع فعلی لبنان ندارد بلکه ازسرگیری برخوردهای داخلی لبنان با تغییر معادلات منطقه و دخالت امریکا و اسرائیل ارتباط دارد.»(1)

ضمیمه گزارش202

عملیات های محدودی که فرمانده کل سپاه در دومین کنگره دانشجویان مسلمان به آن اشاره کرده، چنین است:(2)

1. عملیات انصارالله در 23/3/1364، کردستان.

2. عملیات قدس1 در 24/3/1364 (روز قدس)، منطقه هور الهویزه (حدفاصل پاسگاه شط علی و طبر).

3. عملیات قدس2 در 6/4/1364، منطقه هورالهویزه.

4. عملیات قدس3 در 19/4/1364، منطقه عمومی دهلران، غرب رودخانه میمه.

5. عملیات قدس4 در 1/5/1364، شمال غربی هورالهویزه (دریاچه ام النعاج).

6. عملیات تکمیلی قدس4 در 18/5/1364، شمال غربی هور الهویزه.

7. عملیات قدس5 در 15/5/1364، منطقه هور الهویزه، پاسگاه الیج.

8. عملیات عاشورای1 در 23/ 5/1364، کردستان، منطقه تکاب.

9. عملیات عاشورای2 در 24/5/1364، منطقه مهران، ارتفاعات چنگوله.

10. عملیات عاشورای3 در 25/5/1364، شهر مهران.

11. عملیات عاشورای4 در 30/7/1364، شمال غربی هور الهویزه، دریاچه ام النعاج.

ص: 270

ص: 271

ص: 272

بدون تلفات پایان یافت.(1) چند درگیری پراکنده دیگر نیز در اطراف شهر مهاباد رخ داد.(2)

3. درگیری بین دو گروه کومه له و دمکرات (گردان های سردشت و بانه، هیزهای زریوار و عزیز یوسفی) که از 24 آبان 1364 در منطقه هفتاش (از توابع شهرستان بانه) شروع شده بود، تا امروز ادامه داشت. در این درگیری 4 تن از نیروهای کومه له زخمی و 4 تن از نیروهای دمکرات کشته شدند.(3)

1

گروه های معارض عراقی اخیراً با حمله به پایگاه های امنیتی و نظامی حکومت عراق، خساراتی به پایگاه ها وارد آوردند:

1. در گزارشی که امروز در روزنامه اطلاعات منتشر شد، شاخه نظامی حزب الدعوه عراق در بیانیه ای اعلام کرده است: «گروهی از نیروهای شهید صدر روز دهم آبان ماه جاری با حمله به مقر سازمان امنیت رژیم صدام و جیش الشعبی شهر ناصریه عراق، بیش از 50 تن از مزدوران صدامی را کشته یا مجروح کردند. از مجاهدین شرکت کننده در این عملیات 3 تن به شهادت رسیدند و بقیه سالم به پایگاه های خود بازگشتند.

براساس این بیانیه، گروهی از افراد شاخه نظامی حزب الدعوه عراق نیز اوایل ماه جاری با اجرای یک حمله غافلگیرانه علیه یک پست بازرسی رژیم عراق در شهر موصل موسوم به پاسگاه بعشیقه 10 تن از افراد مستقر در این پاسگاه را به هلاکت رساندند و همگی سالم به پایگاه های خود مراجعت کردند.»(4)

2. ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی گزارش داد: چند واحد از پیش مرگان حزب دمکرات عراق با همکاری پیش مرگان گردان یک حزب کمونیست، به مواضع و محل استقرار نیروهای عراقی در چیاه خلبوک از توابع شیخان، حمله کردند. در این درگیری، نیروهای عراقی با 3 زره پوش؛ 5 خودرو حامل نیرو و 6 هلیکوپتر به کمک نیروهای مستقر در شیخان آمدند که با مقاومت و آتش پر حجم پیش مرگان روبه رو و پس از نبردی سنگین و دادن تلفات، مجبور به عقب نشینی شدند.(5)

3. به گزارش ستاد مشترک ارتش، یکی از افراد اتحادیه میهنی کردستان عراق با نفوذ به داخل شهر کرکوک به محله جنات رفته و یک نارنجک به داخل خودرو افراد سازمان امنیت عراق پرتاب کرده است که درنتیجه 2 نفر از مأموران عراقی به هلاکت رسیده اند و یک نفر به شدت مجروح شده است. همچنین، عده ای دیگر از پیش مرگان این اتحادیه یک خودرو ارتش عراق را در جاده حلبچه متوقف و راننده آن را اسیر کردند و یک قبضه سلاح نیز به غنیمت گرفتند.(6)

4. پیش مرگان حزب دمکرات کردستان عراق با پرتاب نارنجکی به قرارگاه پلیس با طوفه (جنوب شهر دهوک عراق) آن را به آتش کشیدند. در این اقدام 2 پلیس کشته شدند و یک نفر مجروح گردید.(7)

ص: 274

1

درپی درخواست اخیر فرمانده عالی جنگ آقای هاشمی رفسنجانی از نیروهای مردمی و داوطلب برای اعزام به جبهه های نبرد و نیز با هدف تهیه مقدمات بسیج و تجهیز کاروان های کربلا، امروز مهندس موسوی نخست وزیر جمهوری اسلامی، بخشنامه ای دراین باره صادر کرد و ستاد مرکزی سپاه پاسداران نیز اطلاعیه ای منتشر نمود.

طبق بخشنامه نخست وزیر، همه دستگاه های دولتی ملزم به موافقت با اعزام کارکنان و کارگران داوطلب خود براساس تصویب نامه هیئت وزیران شدند. در بخشنامه نخست وزیر همچنین به دستگاه های دولتی دستور داده شده است درجهت تبلیغات؛ بسیج نیرو و ترابری کاروان های کربلا، وسایل موردنیاز را دراختیار مسئولین این امر قرار دهند.(1)

در اطلاعیه ستاد مرکزی سپاه پاسداران ضمن تشکر از پیشتازی مردم قم برای حضور گسترده در جبهه های جنگ، آمده است: «از امت مسلمان و شهید پرورمان در سایر استان ها درخواست می شود تا با الهام از بیانات ارزشمند فقیه عالی قدر حضرت آیت الله العظمی منتظری و حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی نماینده محترم حضرت امام در شورای عالی دفاع، به این حرکت شورآفرین تأسی نموده و به یاری رزمندگان اسلام بشتابند.

دراین زمینه، کلیه مراکز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سراسر کشور ضمن هماهنگی با ائمه محترم جمعه از امت حزب الله ثبت نام به عمل می آورند.»(2)

روزنامه کیهان نیز نوشته است: هم زمان با اربعین حسینی، گروه کثیری از نیروهای بسیجی شهرهای نور، یزد، چالوس، رامهرمز و بروجرد عازم جبهه های جنگ شدند.(3)

2

روزنامه ژاپنی آساهی در گزارشی آورده است: «قدرت نظامی سپاه باوجود تجربه پنج ساله، توسعه یافته و به سطح ارتش منظم رسیده است و بسیار چشمگیر می باشد.» روزنامه ابرار در شماره امروز خود این گزارش را درج کرده و به نقل از روزنامه آساهی آورده است: «سلاح هایی که در جریان بمباران بغداد در بهار سال جاری به کار گرفته شد و نیز گردان موشک زمین به زمین که بغداد را هدف قرار داد، از واحدهای سپاه بود... این نشریه افزود: پادگان و محل تمرینات و آموزش و دبیرستان سپاه پاسداران در شهرستان ها توسعه پیدا کرده است و در آینده نزدیک دانشگاه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که مانند دانشکده افسری می باشد، افتتاح خواهد شد. خبرنگار روزنامه آساهی که اخیراً از یکی از پادگان های ایران بازدید کرده است، می نویسد: و از همه مهم تر اینکه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سه میلیون نفر بسیجی را زیرنظر خود دارد و این افراد را هر زمان که لازم باشد، می تواند در جبهه شرکت دهد.»(4)

ص: 275

1

شوروی درصدد فروش یک نوع موشک به عراق است که دقت، قدرت و برد بیشتری نسبت به موشک اگزوسه فرانسوی دارد. یک نشریه داخلی مطلع ضمن اعلام این خبر، افزوده است: «خبرهای قبلی حاکی از آن بود که روس ها درحال واگذاری موشکی به نام الیکس به عراق هستند که جایگزین موشک اگزوسه خواهد شد و خصوصیت آن حمله به نقاط روی دریا است». به نوشته این نشریه، دلایل مؤثر در تصمیم روس ها برای ادامه کمک های تسلیحاتی به عراق چنین است:

1. تحلیل روس ها از جنگ ایران و عراق و وضعیت عراق این است که اگر کمک های خود را به این کشور قطع کنند، گرایش بیشتری به امریکا پیدا خواهد کرد.

2. شوروی منافعی در کشور عراق دارد که درصورت سقوط رژیم عراق، این منافع از بین می رود یا از میزان آن کاسته خواهد شد.

3. مقامات شوروی در یک انتخاب، ایران را بر عراق ترجیح می دهند، اما سردی روابط بین دو کشور و ناکامی در برقراری مناسبات صمیمی و دوستانه و بی اعتمادی این کشور به سیاست های درازمدت ایران و حرکت های مقطعی ازجانب ایران، سبب شده است که شوروی دست به ریسک نزند.

4. فشار محافل جهانی و ارتجاع عرب برای ممانعت از نزدیکی بیشتر شوروی به ایران و تشویق این کشورها به کمک های بیشتر شوروی به عراق، یکی دیگر از عوامل این موضوع است.(1)

2

سفیر استرالیا در تهران که کشورش ریاست دوره ای شورای امنیت را عهده دار است، امروز در دیدار با آقای هاشمی رفسنجانی ضمن محکوم کردن عراق به دلیل نقض حقوق بین المللی، نظر ایشان را درمورد شورای امنیت جویا شد. آقای هاشمی گفت که شورای امنیت تاکنون از ظالم حمایت کرده و تا یک قدم مثبت برندارد، اعتماد ایجاد نمی شود.

روزنامه اطلاعات در گزارشی از این دیدار نوشته است: «سفیر استرالیا در این ملاقات ضمن برشمردن مواضع کشورش درقبال جنگ تحمیلی و محکوم کردن جنایات رژیم عراق در نقض اصول بین المللی ازسوی دولت متبوعش، باتوجه به اینکه استرالیا ریاست ادواری شورای امنیت را برعهده دارد، نظر ریاست مجلس شورای اسلامی را درقبال این شورا جویا شد و اظهار کرد: استرالیا همه تلاش خود را به کار می بندد تا مادامی که عضو آن شورا است نظرات جمهوری اسلامی ایران را به شورای امنیت منعکس نماید. وی ضمن ابراز خوشبختی از گسترش مناسبات دو کشور ایران و استرالیا و ارتقای سطح روابط فی ما بین که در ماه های اخیر هر دو کشور مبادرت به اعزام سفیر کرده اند، گفت: دولت استرالیا معتقد است که توسعه روابط هر دو کشور ازجنبه های مختلف به ویژه مناسبات اقتصادی ازنظر استرالیا از اهمیت خاصی برخوردار است و زمینه های زیادی برای

ص: 276

همکاری های دو کشور، مثل همکاری های کشاورزی و فرهنگی وجود دارد.

آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در این دیدار ضمن ابراز خرسندی از توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و استرالیا گفت: در روابط استرالیا با جمهوری اسلامی ایران هیچ مسئله منفی ای وجود ندارد که مانع توسعه روابط گردد.»(1)

روزنامه جمهوری اسلامی نیز در گزارشی از این ملاقات نوشته است: «آقای هاشمی رفسنجانی گفت: در شرایط حاضر که ریاست شورای امنیت با استرالیا می باشد، ما انتظار داریم که شما از اصول بین المللی دفاع بکنید. دفاع از اصول به معنای دفاع از یک طرف نیست. ما در دوران جنگ، هیچ گاه اصول بین المللی را نقض نکرده ایم، رژیم عراق جنگ را در بدترین شرایط بعد از انقلاب به جمهوری اسلامی ایران تحمیل کرد و قرارداد الجزایر را زیر پا گذاشت.»(2)

آقای هاشمی همچنین به تشریح جنایات غیرانسانی حکومت عراق در طول جنگ پرداخت و به موارد متعدد نقض اصول بین المللی ازجانب عوامل حکومت بغداد اشاره کرد و گفت: «شما اگر مشاهده می کنید که ما امروز این جنگ را به قیمت گزافی ادامه می دهیم، بیشتر به این دلیل است که می خواهیم اصول بین المللی محترم بماند.» رئیس مجلس ضمن اشاره به سوابق قطعنامه های شورای امنیت و عملکرد منفی این شورا افزود: «این شورا از مظلوم دفاع نکرده و ظالم را حمایت کرده است. طبیعی است که تا این شورا یک قدم مثبت برندارد، برای ما هم این اعتماد وجود ندارد که به جایی بیاییم که در گذشته همیشه با ما غیرمعقول برخورد شده است.» وی تأکید کرد که شورای امنیت باید موضع واقع بینانه ای اتخاذ کرده و حداقل موارد نقض حقوق بین المللی توسط رژیم بغداد را محکوم نماید.(3)

نشریه رویدادها در گزارش این دیدار نوشته است: «سفیر استرالیا ضمن تأکید بر تمایل استرالیا برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی مطالبی را مطرح نمود که به اهم نکات آن درباره جنگ تحمیلی اشاره می گردد:

1. در راه توسعه همکاری های دوجانبه سیاسی، به دلیل جنگ ایران و عراق محدودیت هایی وجود دارد؛ چراکه استرالیا می خواهد بی طرفی خود را حفظ کند.

2. استرالیا آمادگی خود را برای پایبندی به اصول بین المللی نشان داده و وزیر خارجه ما استعمال سلاح شیمیایی را محکوم کرده و ما به نفع قطعنامه ایران در کمیته انرژی اتمی و در خطوط هواپیمایی از ایران حمایت کرده ایم.

3. استرالیا در این ماه رئیس شورای امنیت سازمان ملل می باشد. ما سعی می کنیم شورای امنیت را متوجه مسئولیت های خود درمورد جنگ ایران و عراق بنماییم. استرالیا پیشنهاد کرده که ایران و عراق به ملاقات های خصوصی در خارج از شورای امنیت حاضر شده و نظرهای خود را اعلام نمایند، به این امید که این ملاقات ها زمینه ساز صلح بشود.

ص: 277

سپس آقای هاشمی رفسنجانی نیز ضمن تأکید بر تمایل جمهوری اسلامی برای توسعه روابط با استرالیا، مطالبی اظهار نمود که نکات مهم آن چنین است:

1. ما هیچ مسئله منفی که مانع توسعه روابط شود با شما نداریم. توقعی هم از دولت شما نیست که در مسئله جنگ از ما به طور بی حساب حمایت کنید، ولی حالا که رئیس شورای امنیت هستید انتظار داریم از اصول بین المللی دفاع کنید، چرا که دفاع از اصول به معنی دفاع از یک طرف نیست.

2. آقای هاشمی پس از برشمردن موارد نقض اصول بین المللی توسط عراق گفت: اینها نقض اصول است و شما به عنوان رئیس شورای امنیت، موظفید از این اصول دفاع کنید.

3. در گذشته شورای امنیت از مظلوم دفاع نکرده و از ظالم حمایت کرده، حال اگر شما موفق بشوید در شورای امنیت موضع سالم بین المللی بگیرید، ما هم تشویق به همکاری با شورای امنیت می شویم.»

این نشریه در جمع بندی خود از این دیدار نوشته است: «باتوجه به پیشنهاد استرالیا مبنی بر شرکت ایران و عراق در شورای امنیت و سپس رد آن توسط شورای مزبور، توصیه سفیر این کشور به انجام ملاقات های خصوصی بین طرفین جنگ در خارج از شورا دلیلی بر برخورد ظاهراً بی تفاوت شورای امنیت در شرایط فعلی نسبت به جنگ است. همچنین به نظر می رسد که هدف اصلی استرالیا از این دیدار کسب وجهه برای خود به عنوان رئیس شورای امنیت و حفظ ظاهر جهت فعالیت های این کشور درمورد تلاش های صلح بوده است.»(1)

1

دکتر علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، که به همراه هیئتی به سوریه سفر کرده است، در ادامه دیدارهای خود با مقامات سوریه، امروز در دمشق با حافظ اسد رئیس جمهوری این کشور، به مدت سه ساعت، گفت وگو کرد.(2)

به نوشته روزنامه اطلاعات، دکتر ولایتی در این ملاقات پیام کتبی حجت الاسلام و المسلمین خامنه ای رئیس جمهوری کشورمان را تسلیم حافظ اسد رئیس جمهوری سوریه، کرد.

آقای ولایتی در این دیدار از بسیج نیروها و عزیمت مردم کشورمان به جبهه های جنگ و تصمیم قاطع ملت ایران و دولت جمهوری اسلامی مبنی بر ادامه جنگ تا سقوط صدام حسین سخن گفت و خاطر نشان کرد که تأمین آرامش در منطقه خلیج فارس و رفع تشنج از آن و نیز استقرار ثبات در کل منطقه، مستلزم تحقق این امر می باشد.

وزیر امور خارجه کشورمان با تأکید مجدد بر روابط حسن هم جواری با همسایگان ایران - که همواره خط مشی سیاسی جمهوری اسلامی بوده است - افزود: «منافع منطقه اقتضا می کند که هرگونه حرکت مساعدی برای به انزواکشاندن رژیم صدام و ایجاد فاصله میان صدام و حامیانش به قصد تسریع در رسیدن به آرامش در منطقه اعمال شود.»

آقای ولایتی از نتایج اجلاس اخیر شورای همکاری خلیج فارس ابراز خرسندی کرد و متذکر

ص: 278

شد که سیاست جمهوری اسلامی همانند سابق مبتنی بر حسن هم جواری بوده و ما برای برقراری روابط حسنه با هر طرفی براساس درک متقابل آماده ایم.

در این دیدار - که فاروق الشرع وزیر خارجه سوریه، میر مهدی معاون پارلمانی وزارت خارجه کشورمان و مدیرکل سیاسی و همچنین سرپرست سفارت جمهوری اسلامی در دمشق نیز حضور داشتند - حافظ اسد رئیس جمهور سوریه ضمن تقدیر از سیاست منطقی و حکیمانه جمهوری اسلامی و تأکید فراوان بر روابط بسیار دوستانه میان دو کشور گفت: «جمهوری اسلامی و سوریه علیه امپریالیسم و صهیونیسم دست نشانده آن ایستاده اند و تلاش های ما باید مبتنی بر این باشد که حالت شکست ناپذیری خود را درمقابل امپریالیسم و صهیونیسم حفظ کنیم و این امر شدنی است.

رئیس جمهور سوریه تحولات منطقه را تشریح کرد و گفت که سوریه با بازگشت مصر به جامعه عرب مخالفت می کند، زیرا رژیم مصر با رژیم صهیونیستی رابطه دارد، درحالی که سوریه با این رژیم دشمن است.

هیئت ایرانی در پاسخ به این گفته رئیس جمهوری سوریه اعلام کرد: «جمهوری اسلامی نیز از چنین دیدگاهی با بازگشت مصر به سازمان اجلاس اسلامی مخالفت کرده است.»

حافظ اسد همچنین درمورد حکومت عراق گفت: «هیچ گونه وجه مشترکی با رژیم عراق ندارند و باتوجه به تضادهای همه جانبه هیچ راهی برای آشتی با این رژیم وجود ندارد.»

در پایان این ملاقات بر ضرورت تشکیل کنفرانس آینده وزیران خارجه ایران، سوریه و لیبی در طرابلس، تأکید شد.

در این سفر بار دیگر دعوت آقای موسوی نخست وزیر، از عبدالرئوف الکسم نخست وزیر سوریه، مطرح گردید که پذیرفته شد.

دکتر ولایتی همچنین با عبدالحلیم خدام معاون رئیس جمهور سوریه، ملاقات و گفت وگویی سه ساعته داشت که در آن، درباره موضوعات متعددی ازجمله جنگ تحمیلی، مسائل خاورمیانه و روابط دو جانبه به تفصیل بحث شد.

در این ملاقات، آقای ولایتی بر استمرار جنگ تحمیلی تا سقوط قطعی صدام و خاتمه تشنج در منطقه و سیاست جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حسن هم جواری و علاقه به گسترش روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس تأکید کرد. آقای عبدالحلیم خدام نیز ضمن تأیید سخنان وی و حمایت از مواضع جمهوری اسلامی ایران دربرابر جنگ تحمیلی بر سقوط صدام و همبستگی راهبردی و خدشه ناپذیر دو کشور تأکید کرد. وی همچنین تحولات لبنان و روابط سوریه با همسایگانش را تشریح کرد.

آقایان ولایتی و خدام روابط دو جانبه سوریه و ایران را نیز بسیار خوب و مستحکم توصیف کردند.(1)

ص: 279

1

درپی تحرکات اخیر شورای همکاری خلیج فارس و اقداماتی برای بهبود روابط با ایران و پایان دادن به جنگ، امروز اعلام شد که کمیته صلح منتخب سازمان کنفرانس اسلامی به زودی تلاش های جدیدی را آغاز خواهد کرد. این تحرکات درحالی انجام می شود که حملات نظامی عراق به خارک نتایج مطلوب عراق و حامیانش را فراهم نکرده و هم اکنون فشار سیاسی علیه ایران آغاز شده تا در جنگی روانی چنین وانمود شود که ایران مخالف برقراری صلح و آرامش است.

روزنامه کویتی الرأی العام با اعلام اینکه کمیته صلح سازمان کنفرانس اسلامی تلاش های خود را از سر خواهد گرفت، به نقل از سفیران کشورهای عربی و اسلامی در اسلام آباد، نوشته است: «این کمیته هم اکنون با جدیت به تلاش های جاری کشورهای شورای همکاری خلیج [فارس] برای متوقف ساختن جنگ ایران و عراق چشم دوخته است. سفیران مذکور اعلام کرده اند که ایران درپی تحمل خسارات سنگین در نتیجه جنگ، نسبت به اجرای مذاکرات صلح با عراق اظهار تمایل کرده است.»

این روزنامه به نقل از سفیران کشورهای اسلامی در پاکستان، افزوده است: «کشورهای اسلامی آمادگی خود را برای مساعدت در تعمیر خرابی های ناشی از جنگ در دو کشور ایران و عراق درجهت پایان یافتن جنگ و برقراری صلح در منطقه اعلام کرده اند.»(1)

نشریه رویدادها در تحلیلی دلایل تلاش های اخیر را بررسی کرده و نوشته است: «یکی از علل انجام کوشش های دیپلماتیک اخیر به جهت موفق جلوه دادن تجاوزات به خارک و عقب نشینی جمهوری اسلامی ایران براثر فشار ناشی از آن است. ضمن اینکه تلاش های کمیته صلح کنفرانس اسلامی چیزی بیشتر از شورای همکاری نخواهد بود. باتوجه به اینکه: اولاً، پشتیبانی اصلی کمیته مزبور توسط عربستان انجام می گیرد.

ثانیاً، کمیته صلح چه ازنظر مالی یا سوق الجیشی نسبت به شورای همکاری در موقعیت ضعیف تری قرار دارد.

ثالثاً، هرگز کمیته صلح برای تحت فشار قراردادن عراق امکاناتی همچون شورای همکاری ندارد؛ لذا، به نظر می سد که غرض از فعالیت های کمیته صلح بیش از هر چیز گرم نگه داشتن تنور دیپلماتیک باشد تا بدین ترتیب اولاً، جوّ تبلیغاتی را به نفع عراق و علیه جمهوری اسلامی ایران آماده کنند و احیاناً زمینه را برای فشارهای سنگین علیه ایران مهیا سازند و ثانیاً، بدین وسیله از جمهوری اسلامی ایران زمان گرفته و با برنامه ریزی دقیق تری وارد مرحله فشار بعدی گردند و ثالثاً، ارزیابی جدیدی نسبت به آخرین تحولات ایران و دولت جدید به دست آورند.»(2)

ص: 280

1

درحالی که تحرکات دیپلماتیک برای آتش بس در جنگ ایران و عراق در سطح منطقه افزایش یافته و امروز نیز مذاکراتی در مسقط درحال انجام است، نگاه خصمانه حکام کویت به ایران و نگاه متفاوت آنها با دیگر بازیگران سیاسی منطقه، در خور تأمل است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، شیخ صباح معاون نخست وزیر و وزیر خارجه کویت، طی اظهاراتی، ایران را مسئول ادامه جنگ با عراق دانست و گفت: «این ایران است که شرط هایی برای توقف جنگ با عراق قائل می شود. وی طی اظهاراتی که در مطبوعات امروز (یکشنبه) کویت منتشر گردیده، مدعی شد عراق همیشه اعلام کرده که آماده است بدون هیچ گونه شرطی جنگ را متوقف سازد. اظهارات وزیر خارجه کویت درحالی منتشر می شود که تلاش هایی ازسوی کشورهای دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس درجهت بهبود روابط با ایران درحال انجام است.»(1)

دراین حال، سران برخی کشورها که امروز برای شرکت در جشن ملی عمان، وارد مسقط پایتخت این کشور، شده اند، درباره مسئله جنگ به مذاکره پرداختند. ازجمله به گزارش رادیو ریاض، ملک حسین (شاه اردن) و ضیاءالحق (رئیس جمهور پاکستان) درباره جنگ ایران و عراق و آخرین تحولات جهان عرب گفت وگو کردند.(2)

همچنین به گزارش رادیو بغداد، امروز در عمان، ملک حسین و کنعان اورن (رئیس جمهور ترکیه) بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن اردن و ترکیه ضمن ابراز نگرانی از ادامه جنگ ایران و عراق، پشتیبانی کامل خود را از اقدامات مسالمت آمیز برای پایان دادن به جنگ کنونی اعلام کرده اند.(3)

به گزارش خبرگزاری فرانسه، اورن قبلاً از اردن، پاکستان و امارات متحده عربی دیدار کرده است. گفتنی است که ترکیه و پاکستان هر دو عضو کمیته صلح اسلامی هستند که ازطرف سازمان کنفرانس اسلامی مسئول یافتن راه حلی برای خاتمه جنگ در خلیج فارس شده اند.(4)

همچنین به گزارش رادیو کویت، ملک حسین، سلطان قابوس، حسنی مبارک، سران اردن، عمان و مصر امروز در مسقط درباره آخرین تحولات جنگ عراق و ایران و مسائل بین المللی و جهان عرب تبادل نظر خواهند کرد.(5)

رادیو ابوظبی نیز دراین باره گزارش داد: «شیخ خلیفه بن زاید ولیعهد و معاون فرمانده کل نیروهای مسلح امارات، امروز با مبارک رئیس رِژیم مصر، دیدار و پیرامون تحولات جاری در خلیج فارس به ویژه جنگ عراق و ایران و ابعاد همکاری کشورهای عضو شورای همکاری و نتایج اخیر اجلاس سران با وی گفت وگو کرد. در این ملاقات، طرفین درمورد لزوم تلاش در تمام زمینه های عربی و در سطح سازمان کنفرانس اسلامی، کشورهای غیرمتعهد، سازمان ملل و دیگر سازمان های بین المللی برای خاتمه دادن به این خونریزی ویران کننده تأکید کردند.»(6)

ص: 281

1

نخست وزیر هند میانجیگری بین ایران و عراق را متوقف و دلیل آن را مواضع سرسختانه دو کشور اعلام کرد.

به گزارش رادیو کلن: «راجیو گاند ی نخست وزیر هند، در مصاحبه ای با نشریه خلیج تایمز چاپ دوبی، گفت که دولت هند مساعی میانجیگرانه اش را برای خاتمه دادن به جنگ میان ایران و عراق متوقف ساخته و در آینده نزدیک نیز دراین زمینه اقدامی نخواهد کرد. گاندی در بهار سال جاری به درخواست دو کشور ایران و عراق برای خاتمه دادن به جنگ میان دو کشور اقدام نموده بود. وی گفت: موضع دو کشور درحال جنگ بسیار سرسختانه و انعطاف ناپذیر است. وی تلویحاً گفت که طی مذاکراتش در مسقط درباره جنگ ایران و عراق نیز مذاکره خواهد کرد.»(1)

تصویر

رادیو امریکا نیز دراین باره گزارش داد: «دیدار یک روزه راجیو گاند ی از مسقط می تواند پر مشغله باشد. وی در نظر دارد در جریان این سفر با تنی چند از رهبران دیگر کشورها که در مراسم سالگرد پانزدهمین سال به سلطنت رسیدن سلطان قابوس در عمان گرد آمده اند، گفت وگو کند. راجیو گاند ی در مصاحبه با نشریه خلیج تایمز خاطر نشان کرد که در زمان توقفش در مسقط، پیرامون جنگ ایران و عراق، بار دیگر با رهبران شرکت کننده در مراسم مذاکره خواهد کرد. رهبر هند گفت که دو کشور درگیر، مواضع سختی اتخاذ کرده اند و هیچ نشانه ای بر گشوده شدن باب مذاکرات صلح آمیز دریافت نکرده است. نخست وزیر هند در این مصاحبه، ارائه هر نوع طرح ابتکاری را ازسوی هند به منظور تلاش در راه حل این مناقشه در آینده ای نزدیک منتفی دانست.»(2)

از سوی دیگر، رادیو دوبی اعلام کرد: «رولان دوما وزیر امور خارجه فرانسه، آمادگی کشورش را جهت مشارکت در هر گونه تلاش به منظور خاتمه دادن به جنگ عراق و ایران از طرق مسالمت آمیز اعلام کرد. وی در مصاحبه ای که امشب از تلویزیون قطر پخش شد، تأسف کشورش را از ادامه جنگ عراق و ایران و خسارات جانی و مالی که این جنگ در بر دارد، ابراز نمود.»(3)

ص: 282

1

یک هیئت سودانی برای مذاکره درباره آزادی اسیران سودانی وارد تهران شد. مصطفی حسن احمد، مدیرکل اداره آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه سودان، در رأس این هیئت قرار دارد. به نوشته روزنامه اطلاعات، وی که حامل پیام کتبی وزیر امور خارجه سودان برای دکتر ولایتی وزیر امور خارجه ایران، می باشد، در گفت وگویی با خبرنگاران ضمن ابراز خرسندی از سفر به ایران، گفت: «این اولین هیئت سودانی است که پس از سرنگونی رژیم نمیری و برقراری روابط با جمهوری اسلامی، به ایران سفر می کند. این سفر با یک هدف انسانی و براساس اقدامات انسان دوستانه جمهوری اسلامی ایران برای آزادی اسیران سودانی انجام می شود.» مصطفی حسن احمد همچنین ضمن اعلام مراتب قدردانی ملت، دولت و خانواده های اسیران سودانی از جمهوری اسلامی ایران، گفت: «تنها هدف هیئت سودانی مسئله آزادسازی اسرای سودانی نیست. ما در این سفر برای تحکیم روابط دو کشور نیز اقدام خواهیم کرد. البته، این نخستین گام برای توسعه روابط برادرانه بین دو کشور خواهد بود.»

بنا بر این گزارش، پس از سرنگونی حکومت نمیری در سودان و اتخاذ موضع بی طرفی حکومت جدید سودان دربرابر جنگ تحمیلی و همچنین برقراری روابط دو جانبه با ایران، مذاکرات برای آزادسازی این گروه از اسیران با درخواست رسمی دولت سودان و موافقت جمهوری اسلامی بین دو کشور، از چندی پیش آغاز شد. اعضای این هیئت که صادق عبدالقادر نایب رئیس هلال احمر سودان نیز آنان را همراهی می کرد، در فرودگاه مهرآباد با استقبال آقای آهنی مدیر کل آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه و چند تن از مسئولان هلال احمر جمهوری اسلامی ایران مواجه شدند.(1)

2

سفیر یوگسلاوی در تهران امروز با مهندس میرحسین موسوی نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران، دیدار و گفت وگو کرد. در این دیدار، سفیر یوگسلاوی تمایل دولت متبوع خود به گسترش روابط دو کشور را به اطلاع نخست وزیر کشورمان رساند و بار دیگر بر دعوت کشورش از مهندس موسوی برای دیدار از آن کشور تأکید کرد که نخست وزیر این دعوت را پذیرفت. آقای موسوی در این دیدار ضمن اشاره به سوابق روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور، زمینه های گسترش این همکاری ها را برشمرد و خاطرنشان کرد که موضع گیری صحیح کشور یوگسلاوی دربرابر جنگ تحمیلی، گامی مؤثر در پیشرفت روابط بین دو کشور است.(2)

ص: 283

1

درپی اعلام تصمیم جمهوری اسلامی برای تغییر مسیر صادرات نفت ایران ازطریق خط لوله درون مرزی، وال استریت ژورنال نوشته است: «هدف آن است که وابستگی ایران به تأسیسات خارک باتوجه به حملات عراق کاهش یابد.»

رادیو امریکا با اعلام این خبر، افزود: «به گزارش نشریه میدل ایست اکونومیست دایجست، هزینه خط لوله نفتی ایران بالغ بر 500 میلیون دلار خواهد بود. این مجله می گوید پروژه خط لوله به سبب جنگ از اولویت برخوردار شده است و ایران هم اکنون از 11 کمپانی و دیگر شرکت های بریتانیایی، ایتالیایی، آلمانی، ژاپنی و کره جنوبی دعوت کرده است در مناقصه برای تأمین تدارکات و عملیات ساختمانی خط لوله شرکت کنند. در طرح ایران منحرف ساختن مسیر صادرات یک میلیون و 500 هزار بشکه نفت در روز از ایستگاه تلمبه خانه گوره - که هم اکنون نفت را به جزیره خارک می فرستد - به بنادر بوشهر و عسلویه در جنوب خارک پیش بینی شده است. ازطریق این بنادر، نفت به کشتی هایی که به عنوان تأسیسات بارگیری شناور مورد استفاده قرار می گیرند و می توانند به سرعت آماده بهره برداری شوند، منتقل خواهد شد این کشتی ها به زحمت می توانند هدف حملات هوایی واقع شوند.

یکی از منابع آگاه در صنایع نفت ایران در مصاحبه ای تلفنی گفت: این نظریه قوت گرفته است که حملات عراق به تدریج صادرات نفت ایران را از جزیره خارک متوقف خواهد کرد.»(1)

از سوی دیگر، یک نشریه سیاسی داخلی نوشته است: «ژاپن اخیراً در صدد جایگزینی نفت خاورمیانه و به خصوص نفت ایران با نفت مناطق امن تر نظیر مکزیک، چین، اندونزی و آلاسکا می باشد.»(2)

2

نشریه پولتیکا چاپ بلگراد، در شماره امروز خود (17 نوامبر 1985) در مقاله ای با عنوان "پایداری خارک دربرابر حملات" نوشته است: «بر خلاف ادعاهای بغداد و باوجود یورش های هوایی عراق علیه ترمینال عمده نفتی جزیره خارک، عراق تاکنون موفق نشده است صادرات نفت ایران را به طور جدی به مخاطره اندازد. مقامات ایران می گویند که ایران هنوز قادر است 4 میلیون بشکه نفت در روز صادر کند، اما فروش نفت خود را به 6/1 میلیون بشکه محدود کرده است و این با میزان سهمیه تولید و فروش موردتوافق در سازمان اوپک تطبیق می کند. از سوی دیگر، نماینده شرکت بیمه لویدزِ لندن و نماینده یک شرکت کشتیرانی هلندی تصدیق کردند که ترمینال های خارک کار خود را به طور عادی انجام می دهند...

سرویس های اطلاعاتی غرب اتفاق نظر دارند که از مجموع 30 حمله عراق به خارک، تنها دو حمله موفقیت آمیز بوده است: نخستین حمله موفقیت آمیز روز پانزدهم اوت (24 مرداد) به

ص: 284

وقوع پیوست و طی آن هشت فروند میراژ، جدیدترین موشک ها را به سوی خارک پرتاب کردند که به اسکله ضلع شرقی جزیره آسیب رسانید و دومین حمله روز 19 سپتامبر (28 شهریور) رخ داد که در آن اسکله غربی هدف قرار گرفت. این اسکله برای بارگیری بزرگ ترین نفتکش ها مورد استفاده قرار می گیرد. حمله مزبور حمل نفت را به تأخیر انداخت.

بااین همه، به اعتقاد کارشناسان غرب این خسارت ها بزرگ تر از حد واقعی خود برآورد شده است. حقیقت آن است که ایران در آن هنگام، حمل نفت از پایانه خارک را متوقف کرده بود، اما تنها به مدت چند روز و علت آن آسیب های جسمی و جانی متعدد بود، نه اینکه تجهیزات بارگیری از کار افتاده باشد.

ازاین رو، جزیره خارک درمقابل حملات هوایی عراق پایداری می کند، اما بااین همه، حملات مزبور هدف دیگری را تأمین کرده اند و آن اینکه کشتی های خارجی مایل نیستند به "ناحیه خطر" نزدیک شوند.»(1)

1

در آستانه نشست سران دو ابر قدرت در ژنو، دیدگاه های متفاوتی درباره آن مطرح شده است: درحالی که نخست وزیر ایران این نشست را به دور از منافع کشورهای منطقه ارزیابی نمود، دبیر کل اتحادیه عرب ابراز امیدواری کرد که این نشست، صلح را به منطقه بازگرداند. مهندس موسوی نخست وزیر ایران، امروز پس از جلسه هیئت دولت در گفت وگو با خبرنگاران درباره ملاقات ریگان و گورباچف گفت: «این ملاقات ها برای معامله در روابط با مسائل عمده جهانی است و در محدوده منافع ابر قدرت ها می گنجد. دولت هایی که وابسته و دست نشانده هستند همیشه در هراس به سر می برند که مبادا در این ملاقات ها موردمعامله قرار بگیرند و در دسته بندی های جدید به نوعی به آنها فشار وارد شود به طوری که حتی منجر به حذف آنها گردد.

جمهوری اسلامی ایران نظامی است که با تکیه بر اعتقاد اسلامی و مردم تصمیم گیری هایی را که در این نوع کنفرانس ها اتخاذ می گردد، در سرنوشت انقلاب اسلامی و دستیابی به اهداف و آرمان ها بی تأثیر می داند.»

وی افزود: «ما این نوع مذاکرات را که دور از چشم ملت ها و علیه منافع ملل محروم صورت می گیرد، محکوم می کنیم و نمی توانیم با آن موافق باشیم.»

آقای موسوی گفت: «فکر نمی کنم این مذاکرات در مسائل منطقه تحولی ایجاد کند، چون عامل اصلی و تعیین کننده در منطقه ابر قدرت ها نیستند.»(2)

نخست وزیر ایران همچنین گفت: «ما همه ملت های جهان را برای پیروی از الگوهای

ص: 285

خودمان دعوت می کنیم؛ به این معنی که در ایجاد نظام آتی با تکیه بر نیروهای خودی و نیروی ملت ها و برپایه اعتقادات عمیق الهی و معنوی به ترتیبی که یک عده قلدر و زورگو و مستکبر نتوانند بنشینند برای آنها تصمیم گیری کنند و منافع آنها را تقسیم کنند و به آنها فشار بیاورند. این موضع ما درمقابل ابر قدرت ها است.»(1)

از سوی دیگر، شاذلی قلیبی دبیرکل اتحادیه عرب، گفت: «دو ابر قدرت دررابطه با بحران خاورمیانه مسئول هستند. امیدواریم اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده امریکا تلاش های جدی خود را برای استقرار صلح در این منطقه افزایش دهند.»(2) وی همچنین از رهبران شوروی و امریکا خواسته است تا در مقام رهبران دو کشور ابرقدرت، برای خاتمه دادن به مسئله خاورمیانه و جنگ عراق و ایران دخالت کنند.

شاذلی قلیبی افزود: «تا زمانی که دو کشور مسئولیت های خود را درقبال درگیری صهیونیستی - عربی به عهده نگیرند، منطقه خاورمیانه همانند یک زخم باز که امنیت منطقه و تمامی کشورها را تهدید می کند، باقی خواهد ماند.»(3)

مجله لبنانی النهار العربی و الدولی نیز نوشته است: «باوجود تبلیغات وسیع رسانه ها درباره اهمیت دیدار آتی سران شرق و غرب، قرائن و شواهد موجود نشان می دهد که اجلاس ژنو جز آشنایی ریگان با گورباچف نتیجه ای در بر نخواهد داشت.» به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی: «این مجله مهم ترین هدف امریکا در این اجلاس را زمینه سازی مهاجرت یهودیان شوروی به اسرائیل دانسته و می افزاید: "از مهم ترین دستورات این اجلاس تفاهم در امر توازن تسلیحاتی و جنگ ستارگان است، ولی به نظر نمی رسد که پیمانی دراین زمینه به امضا برسد. النهار العربی و الدولی در ادامه گزارش خود می نویسد: این اجلاس تنها درجهت تثبیت نفوذ شرق و غرب و سرنوشت یهودیان شوروی صورت گرفته و لذا هیچ نکته تازه ای برای بحران های جهانی و ازجمله مسئله خاورمیانه به دنبال نخواهد داشت."

مجله مذکور سپس می افزاید: "ظاهراً در این اجلاس دررابطه با بقیه مسائل جهانی تنها به صورت تبلیغاتی عمل خواهد شد؛ چرا که امریکا خاورمیانه را منطقه نفوذ خود محسوب نموده و از طرح مسئله خاورمیانه در اجلاس سران امتناع می کند. دراین میان، شوروی نیز از افشای طرح های خود در افغانستان سر باز می زند که این معادله بحث جدی درمورد کلیه مسائل جهانی را از اجلاس شرق و غرب خارج نموده، لذا بر خلاف تبلیغات جاری انتظاری از نتایج این اجلاس نمی رود."»(4)

ص: 286

1

"نتایج شش سال جنگ ایران و عراق و درس هایی برای امریکا" عنوان مقاله ای است که در شماره امروز (17 نوامبر 1985) نشریه شیکاگو تریبیون چاپ امریکا درج شده است.

در این مقاله آمده است: «هیچ طرفی آن قدر نیرومند نیست که به پیروزی قاطعی در جبهه جنگ دست یابد و آیت الله خمینی از آغاز گفت وگوی صلح براساس شرایطی که برای صدام حسین مرد نیرومند عراق قابل قبول باشد، خودداری می ورزد. در نگاهی به گذشته، انسان از تعداد فرضیه های نادرستی که بر تجزیه وتحلیل های غرب حاکم بود و در اغلب موارد موجب نگرانی ناخواسته ای در واشنگتن می شد، یکه می خورد. راه های غیرمنتظره ای نیز که نبرد بر مواضع ابرقدرت ها تأثیر گذاشته شگفت آور است:

نخست، جنگ به یک بی ثباتی منطقه ای نینجامید... ملاها توانسته اند یک سیستم ماندنی ایجاد کنند... در سوی دیگر خلیج [فارس]، کشورهای عرب میانه رو طرف دار غرب، چون گذشته از انقلاب [امام] خمینی و از توانایی اش در بر پا کردن آشوب های اجتماعی در میان شیعیان نمی ترسند. حتی اردن از تیره شدن تصویر شکست ناپذیری [امام] خمینی سود برد.

دوم، نقض ناشدنی بودن مرزهای خاکی، آن قدر هم که امریکا تصور کرده بود درست از کار در نیامد... عراق بدون هیچ چون وچرایی متجاوز بود، اما اقدامش محکوم نشد. نه در سازمان ملل متحد، نه در جلسات جنبش عدم تعهد و نه سازمان کنفرانس اسلامی (گروهی مرکب از حدود 50 کشور اسلامی که در سال 1969 به وجود آمد)، حتی استفاده عراق از گاز سمی در سال گذشته با محکومیت های رسمی روبه رو نشد. در چنین شرایطی، ایران به گونه ای قابل درک، سازمان ملل متحد را علیه خود تلقی می کند و انزوایش واکنشی به بی تفاوتی جهان و فساد اعراب خلیج [فارس] است که کمک های مالی و نظامی - آنها که از 50 میلیارد دلار فراتر می رود - ادامه جنگ را برای عراق امکان پذیر می سازد.

سوم، اقتصاد بین المللی توانسته است باوجود کاهش شدید تولید نفت ایران و عراق خود را به وضعی نسبتاً خوب اداره کند. این هراس ها که قطع جریان نفت از خلیج [فارس] موجب هرج ومرج خواهد شد، درست نبود؛ درحقیقت، خلاف آنچه انتظار می رفت اتفاق افتاد؛ یک اشباع نفتی به وجود آمده و قیمت های نفت خام از سال 1980 حدود 25 درصد کاهش یافت.

سرانجام، ایالات متحده و نه شوروی، تاکنون از منافع سیاسی و استراتژیکی جنگ سود برده است. عراق که به دریافت هر نوع کمکی مشتاق است، مناسبات دیپلماتیک خود را پس از یک گسستگی هفده ساله با امریکا از سر گرفت و دیگر برخلاف سال های دهه 1970، در اندیشه سرنگونی پادشاهی های عرب طرف دار غرب نیست.

ص: 287

ایران اینک حداقل به همان اندازه که ضدامریکایی است، ضدشوروی است، ازنظر داخلی قوی تر شده و بنابراین کمتر ممکن است زیر فشار شوروی از هم بپاشد یا از پای درآید. هرچند احتمال نمی رود مناسبات تهران با ایالات متحده در آینده ای قابل پیش بینی بهبود یابد، اما رهبران ایران خطری را که همیشه ازسوی مسکو وجود دارد احساس می کنند. همین احساس، بروز واقع گرایی بیشتری را در امور خارجی آنها موجب شده و ازاین رو تهدیدی را که متوجه رژیم های عرب هوادار غرب در خلیج [فارس] بود از بین برده است. دراین میان، درسی که واشنگتن باید بیاموزد ظاهراً این است که دست به یک اقدام شتاب زده نزند؛ مبادا که پشیمان شود... منافع امریکا و دوستانش زمانی بهتر حفظ شد که امریکا چشم هایش را باز کرد و به دیپلماسی آرام روی آورد و به طور خصوصی به دولت های دوست گفت که قدرت امریکا درصورت نیاز در دسترسشان خواهد بود. این موقعیت درحالی نصیب امریکا شد که از تلاش برای "بهره برداری از فرصت ها" یا "برقراری صلح" دست کشید.»(1)

1

درپی تصمیم کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برای برقراری روابط دیپلماتیک با مصر، امروز حسنی مبارک رئیس جمهور مصر، رهسپار مسقط شد تا در جشن های سالگرد استقلال سلطان نشین عمان شرکت کند. رادیو اسرائیل در گزارشی دراین باره آورده است: «مطلعین ابراز عقیده کردند که تجدید مناسبات شش کشور مزبور با مصر به ویژه ازسرگیری مناسبات ریاض با قاهره، بر حیثیت سیاسی مصر خواهد افزود و کشورهای تندرو عرب را بیش از پیش در انزوا قرار خواهد داد.»(2)

2

اجلاس کمیته دوم آشتی اعراب که در رباط پایتخت مراکش، با هدف نزدیکی عراق با لیبی و لیبی با ساف تشکیل شده بود، با صدور بیانیه ای که حاکی از ناچیز بودن دستاوردهای این نشست است، به کار خود پایان داد.

رادیو بی بی سی اعلام کرد: «بنا به گفته طه یاسین رمضان معاون نخست وزیر عراق، یک کمیته ویژه آشتی مرکب از سران کشورهای مراکش و موریتانی و امارات متحده عربی، در رفع اختلافات عراق و لیبی به پیشرفت هایی نائل شده است. در یک بیانیه رسمی که پس از چهار نشست دراز مدت کمیته آشتی صدور یافت، گفته شد که چنین تصمیم گرفته شده است که هیئتی برای ملاقات با سرهنگ قذافی و صدام حسین؛ یعنی سران دو دولت لیبی و عراق گسیل

ص: 288

گردد و کمیته آشتی چند هفته دیگر دوباره تشکیل جلسه دهد. بعضی از دیپلمات های عرب که در رباط گرد آمده اند، می گویند عراق اکنون به عنوان شرط بهبود روابط خود با لیبی خواستار آن است که لیبی درمورد جنگ ایران و عراق لااقل بی طرف باشد.»(1)

از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی: «گزارش های منتشر شده در مطبوعات کویت حاکی است که اختلاف نظرهای اساسی میان هیئت های عراقی و لیبیایی در مذاکرات کمیته دوم آشتی عرب که هم اکنون در رباط پایتخت مراکش جاری است، به وجود آمده است. در جلسه امروز - که چهار ساعت به طول انجامید - رژیم عراق از دولت لیبی خواست ارسال موشک به ایران را متوقف کند و هیئت لیبیایی به نوبه خود از رژیم عراق خواست از حمایت و تقویت رژیم حاکم بر مصر دست بر دارد.»(2)

1

عبدل منعم السامرایی معاون وزیر نفت عراق، در مصاحبه ای از حکام کویت و عربستان سعودی خواسته است که همچنان به فروش 300 هزار بشکه نفت در روز به حساب حکومت عراق ادامه دهند. وی ادامه این جریان را برای کمک به بنیه مالی عراق ضروری دانسته است.

سخنان معاون وزیر نفت عراق - در مصاحبه با نشریه امریکایی بلاتن اویل گرام نیوز - ضمن اینکه وضعیت وخیم مالی حکومت عراق را آشکار ساخته، حاوی این حقیقت است که این حکومت باوجود ادعاهایش مبنی بر پایبندی به بعضی قوانین، هرگز حاضر نیست تن به چارچوب هایی دهد که فواید آن حتی به طور غیرمستقیم، نصیب خودش خواهد شد. وی گفته است که صادرات نفت عراق در آینده حتی به مرز حدود 2 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که این رقم 800 هزار بشکه بیش از سهمیه تعیین شده این کشور در سازمان اوپک است.(3)

2

به گزارش رادیوی عراقی صوت الجماهیر: «اجلاس اتحادیه بین المللی اعراب - که امروز در بغداد به کار خود پایان داد - با ارسال تلگرافی به پرزیدنت صدام حسین، ضمن اعلام همبستگی برادرانه خود با حق مشروع عراق در دفاع از خاک و حمایت ملت خویش، از موضع مثبت و مسئولانه صدام حسین درقبال کوشش های مبذول شده توسط سازمان های بین المللی دررابطه با پایان دادن به جنگ عراق و ایران قدردانی کرد.»(4)

شرکت کنندگان در این اجلاس - که مرکب از اعضای پارلمان های 12 کشور عرب و شورای ملی فلسطین بودند - امروز در پایان اجلاس دو روزه خود در بغداد، تهدید کردند که چنانچه امریکا

ص: 289

موضع متعادل تری درباره مناقشه اعراب با اسرائیل اتخاذ نکند، منافع این کشور در جهان عرب به خطر خواهد افتاد. شرکت کنندگان در این اجلاس از دولت های عرب خواستند در روابط خود با امریکا به عنوان یک ابر قدرت، تجدیدنظر و این کشور را وادار کنند از موضع مغرضانه اش در به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی دست بردارد و در مناقشات اعراب و اسرائیل سیاستی متعادل تر و معقول تر برگزیند، در غیر این صورت، منافع امریکا در کشورهای عرب در معرض خطر قرار خواهد گرفت. به گزارش خبرگزاری رویتر، برگزاری این اجلاس در بغداد بخشی از تلاش های عراق برای نشان دادن موضع این کشور دربرابر اقدام هواپیماهای اسرائیلی است که مقر سازمان آزادی بخش فلسطین را بمباران کرده اند و بیان این مطلب که کشورهای عرب دربرابر این اقدام ساکت نخواهد نشست و دست به اقدامات تلافی جویانه خواهند زد.(1)

1

کره جنوبی در عراق تعمیرگاه کشتی و تأسیسات برق می سازد.

بنا به گزارش روزنامه هرالد چاپ کره جنوبی، شرکت ساختمانی هیوندای کره جنوبی توانسته است در مناقصه پروژه تعمیرگاه کشتی در عراق به ارزش 754 میلیون دلار، برنده شود. این پروژه به صورت ساخت کامل است.

با امضای این قرارداد، مجموعه سفارش های ساختمانی خارجی کره جنوبی از ابتدای سال جاری تاکنون به 8/3 میلیارد دلار رسیده است. به نوشته این نشریه، تاکنون شرکت های کره جنوبی میلیاردها دلار پروژه های گوناگون در عراق ساخته و به دلیل وضع اقتصادی نا به سامان عراق پول آن را دریافت نکرده اند. اخیراً دولت عراق قول داده که پس از راه اندازی خط لوله دوم نفت عراق به عربستان سعودی، اقساط عقب مانده آنها را پرداخت کند.(2)

شرکت ساختمانی هیوندای کره جنوبی و دولت عراق همچنین قراردادی به ارزش 5/208 میلیون دلار برای تأسیس چهار ایستگاه برق در حومه بغداد منعقد کردند. ظرفیت هر ایستگاه برق یک میلیون KVA و جمعاً چهار میلیون KVA است. مدت این قرارداد 22 ماه است و این ایستگاه ها تا نیمه سال 1987 آماده می شوند.(3)

2

فرستاده اسقف کلیسای انگلیس به لبنان در ادامه تلاش برای آزادی گروگان های امریکایی، پس از گفت وگو با گروگان گیران به لندن بازگشت.

رادیو اسرائیل هم امروز ادعا کرد گروگان ها در اسارت سازمانی تحت حمایت جمهوری

ص: 290

اسلامی ایران هستند. نشریه روابط عمومی فرماندهی کل سپاه پاسداران در شماره امروز خود نوشته است: «نماینده اسقف کانتربری پس از گفت وگو با ربایندگان به لندن بازگشت.»(1)

رادیو اسرائیل دراین باره گزارش داد: «آقای سریو وایت که ازطرف اسقف کلیسای انگلستان به بیروت فرستاده شده تا اقداماتی را به منظور آزادی گروگان های امریکایی و اروپایی از چنگ تروریست های شیعه به عمل آورد، از لبنان رهسپار لندن و واشنگتن گردید. وی پیش از ترک بیروت گفت: در این راه گام های مثبتی برداشته شده، ولی اوضاع حساس است و تا آزادی گروگان ها هنوز باید راه های درازی پیموده شود. سریو وایت قبلاً اعلام کرده بود که قرار است با رهبران گروه تروریستی جهاد اسلامی که مسئول ربودن گروگان های اروپایی و امریکایی می باشند، ملاقات نماید. آگاهان ابراز عقیده می کنند که گروه تروریستی جهاد اسلامی بودجه و طرح های عملیاتی خود را از جمهوری اسلامی ایران دریافت می دارد و برای آزاد کردن گروگان ها باید نظر موافق تهران را نیز جلب کرد. از سوی دیگر، سخنگوی کاخ سفید واشنگتن اعلام کرد که هیچ گزارشی درباره رویدادهای مربوط به آزادی گروگان های امریکایی در لبنان دریافت نداشته است. سخنگوی پرزیدنت ریگان گفت: مقامات امریکایی از دیدار با فرستاده اسقف کانتربری در واشنگتن یا لندن خوشحال خواهند شد.»(2)

1

مجله فرانسوی لوپوئن امروز درباره گروگان های فرانسوی در لبنان نوشته است: «فرانسه ناچار است برای پس گرفتن چهار تبعه خود که کماکان در گروگان بنیادگرایان شیعه در لبنان به سر می برند، استراتژی خود را عوض کند. دو تن از این گروگان ها به مدت پنج ماه و دو تن دیگر مدت هفت ماه است که در اسارت به سر می برند. از این پس، سرنوشت دو دیپلمات فرانسوی به نام های مارسل کارتون و مارسل فونتن که در روز 22 مارس (2فروردین) و همچنین یک خبرنگار به نام ژان پل کوفمن و یک محقق به نام میشل سورا که در روز 22 مه (یکم خرداد) ربوده شده اند، در بیروت یا در دمشق تعیین نمی شود، بلکه بنا به درخواست علنی ربایندگان که خود را طرف دار جمهوری اسلامی ایران و درخواست هایش از فرانسه می دانند، [مقامات] فرانسه باید جهت دستیابی به آزادی گروگان ها، به تهران مراجعت کنند. در طی ماه های گذشته، دیپلماسی فرانسه ناچار بوده است شیوه حرکت خود را تغییر دهد. دیپلماسی فرانسه درمقابل کج روی رهبران جنبش شیعه لبنان موسوم به اَمَل که درمقابل حزب الله (طرف داران ایران) ناتوانی خود را نشان دادند، یک مخاطب مسئول تر همانند دولت سوریه را ترجیح داد، اما روابط میان تهران و دمشق رو به تیرگی گذاشته است. این تیرگی روابط، نزدیکی دمشق به اردن و عراق را

ص: 291

نیز توجیه می کند. این درحالی است که یک فرستاده ویژه فرانسوی که پیش از ملاقات با حزب الله در بیروت به دمشق سفر کرده بود، با خشم حزب الله بیروت مواجه شد. بنابراین، فرانسه باید آزادی گروگان هایش را مستقیماً از تهران بخواهد، اما باید دید با چه قیمتی!...

گفته می شود ازجمله درخواست های ایران از فرانسه، توقف تحویل سلاح به عراق؛ پرداخت دارایی های زمان شاه به ایران و آزادی عاملان سوءقصد به بختیار را می توان نام برد.»(1)

1

سازمان مستضعفان جهان تنها راه آزاد سازی گروگان های اسرائیلی را مبادله آنها با مسلمانان در بند اسرائیل دانست. به گزارش یونایتدپرس از بیروت: «یک گروه بنیادگرای مسلمان امروز اعلام کرد چهار یهودی لبنانی را که در اسارت خود دارد، تنها درصورتی آزاد خواهد کرد که مقامات اسرائیلی سیصد لبنانی را که در جنوب اسیر کرده اند، آزاد کنند. در اعلامیه سازمان مستضعفان جهان که مسئولیت ربودن چهار فرد مذکور را در هشت ماه پیش به عهده گرفته، آمده است: "ما همچنان که اسرائیل را مسئول حفظ جان این افراد می دانیم، اسارت چهار تن از اعضای کمیته کمک به استقرار اسرائیل در لبنان را اعلام می کنیم." در اعلامیه فوق اضافه شده است: "چهار یهودی ربوده شده درمقابل آزادی زندانیان و مبارزان زندان خیام آزاد خواهند شد..." نام سازمان مستضعفان جهان تاکنون دررابطه با آدم ربایی یا دیگر اقدامات خشونت آمیز استفاده نشده است، بلکه مورد استفاده چند گروه سیاسی و اجتماعی در جامعه شیعیان لبنان و ایران بوده است. شیعیان در ماه ژوئن گذشته یک هواپیمای امریکایی را در مسیر آتن - رم به فرودگاه بیروت بردند و 39 مسافر امریکایی آن را به گروگان گرفتند. آنها خواستار آزادی حدود 1200 مبارز مسلمان از زندان نظامی عقلّیت در فلسطین اشغالی بودند. امریکایی ها پس از 17 روز اسارت، از بیروت آزاد شدند و اسرائیل پس از آن به تدریج زندانیان فوق را آزاد کرد.»(2)

2

با واسطه گری حسین شاه اردن، سلطنت طلبان و منافقین در زیر چتر "جبهه متحد برای صلح" فعالیت خواهند کرد.

روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشته است: «به گزارش خبرگزاری آلمان غربی و به نقل از منابع فراریان ایرانی در پاریس، هدف پادشاه اردن گردآوردن گروه های مخالف ایرانی است که به شدت بین آنها تفرقه ایجاد شده است. براساس این گزارش، شاه حسین که به نمایندگی ازجانب چندین کشور عربی فعالیت می کند، با رضا پسر شاه معدوم ایران در امریکا و مسعود

ص: 292

رجوی سرگروه منافقین در پاریس، مذاکرات گسترده ای کرده است. تا قبل از این دیدارهای جداگانه، شاه اردن، سلطنت طلبان و منافقین، در یک جنگ زرگری تمام عیار به سر می بردند.

تصویر

تصویر

سلطنت طلبان از منافقین به عنوان "تروریست های مارکسیست اسلامی" یاد می کردند و منافقین نیز درمقابل می گفتند آماده اند که تقریباً با هر گروهی جز طرف داران رضا همکاری کنند. اما با دیدارهای اخیر حسین به نمایندگی ازسوی امریکا، به نظر می رسد طرفین انعطاف بیشتری در پذیرش یکدیگر داشته باشند. یک دیپلمات عرب ضمن تشریح اهداف شاه حسین گفت: ما این دو گروه را وادار خواهیم کرد که به موقع با یکدیگر مذاکره نمایند. وی افزود: اگر سیهانوک و خمرهای سرخ بتوانند در کامبوج با یکدیگر کنار بیایند، بنابراین دلیلی برای عدم همکاری رضا و رجوی وجود ندارد. وی افزود: تمامی آنچه ما می خواهیم این است که کلیه سازمان های مخالف با جمهوری اسلامی ایران دررابطه با مسئله جنگ از موضعی واحد سخن بگویند. گفته می شود ملاقات شاه حسین و رجوی به توصیه و پا درمیانی رژیم عراق صورت گرفته است.»(1)

ص: 293

ص: 294

در محل های نزدیک خط، در نهایت پوشش و اختفا صورت گرفته و سعی شود که عقبه نیروها حتی المقدور در جنوبی ترین نقطه منطقه عملیات و در خارج از دید دشمن قرار گیرد و از حرکت در روز یا فعالیت های غیرمفید در نزدیکی خط تاحدممکن اجتناب گردد. فراموش نشود که پست های شنود دشمن نیز دائماً درحال ردیابی و ضبط مکالمات بی سیم خودی است.

2. عبور از رودخانه

عبور از رودخانه ازجمله مسائلی است که برای فرماندهان ما کاملاً تازگی دارد. جریان آب، جزرومد، شدت جزرومد در روزهای مختلف ماه، وضعیت ساحل و آبراه ها از عواملی است که بایستی دقیقاً موردمطالعه قرار گرفته و برای هریک پیش بینی ها و تدبیر لازم اتخاذ گردد. ضروری است که فرماندهان محترم مدتی را شخصاً در منطقه عملیات سپری نموده تا از نزدیک جو منطقه را کاملاً لمس نمایند.

3. شکستن خط

دشمن در این منطقه برخلاف مناطق دیگر، نیروهای اصلی خود را در خط می چیند. تلاش او این است که با تحکیم و تقویت هرچه بیشتر خط، ما را از نفوذ به عمق مواضعش بازدارد؛ زیراکه درصورت شکسته شدن خط، مقابله با نیروهای ما برایش بسیار دشوار می گردد. و لذا باید عمیقاً روی شکستن خط فکر کرد و تدابیر لازم را از قبل و برمبنای شناسایی های انجام شده و نیز پیش بینی احتمالات گوناگون اتخاذ نمود. توجه به عواملی ازقبیل کیفیت زمین در ساحل دشمن، نحوه پیاده کردن نیروها و چگونگی فعالیت گروه های پیشرو و گروهان های خط شکن از اهمیت زیادی برخوردار است.

4. پاک سازی

پاک سازی یکی از ویژگی های بارز این عملیات است. چنانچه عملیات پاک سازی به حول و قوه الهی با موفقیت انجام شود تأثیر زیادی را در موفقیت کلی عملیات به جای خواهد گذارد. باید توجه داشت که پاک سازی نخلستان ها، حاشیه آبراه ها و جاده های مواصلاتی و مناطق شهری نوعی سازماندهی مخصوص عملیات نامنظم را نیاز دارد و لذا لازم است که روی دسته ها و یا گروهان های پاک سازی کننده و بالابردن آموزش آنان و برقراری ارتباطات قوی باسیم (برای شروع کار) و بی سیم (پس از تسلط بر منطقه) و نیز چگونگی حل مشکل الحاق نیروها به شدت کار شود و از هرگونه تلاشی به منظور توجیه نمودن آنان با استفاده از نقشه ها و کالک های دقیق و طرح مانور جزء به جزء فروگذار نگردد.

دشمن از تجربه زیادی برای جنگ در نخلستان برخوردار نیست و بالابردن سطح آموزش ها و آمادگی های ما دراین زمینه می تواند به عنوان یک عامل قوی در پیشبرد عملیات مؤثر باشد.

ص: 296

5. پدافند

اهمیت موضوع پدافند به خوبی برای فرماندهان ما روشن است. مسائلی ازقبیل کشاندن به موقع وسایل مهندسی به جلو، احداث سریع خاکریز، تقویت سیل بندها، سنگرسازی، آب انداختن به جلو خاکریزها و استفاده مؤثر از ابزار و وسایل ضدزره ازجمله موضوعاتی است که باید روی تک تک آن حساب جداگانه ای گشود. شکی نیست که موضوع پدافند به عنوان آخرین مرحله عملیات نقش حساس و کلیدی را در کل عملیات ایفا می کند و هرگونه تلاش برای نیل به ابتکارات جدید در این امر درصد موفقیت عملیات را بالا خواهد برد.

6. ادوات

ادوات در این عملیات می تواند نقش چشمگیری را برای" دفع پاتک های دشمن" و نیز" انهدام تجهیزات و نفرات" آن ایفا نماید. استفاده مؤثر از ابزارهایی مانند تفنگ106، مینی کاتیوشا و خمپاره120 در حاشیه 500 متری ساحل خودی (بدون عبور از رودخانه) می تواند دشمن را زیر آتش پرحجم خود قرار داده و به نوبه خود پاتک هایش را دفع نماید.

7. آموزش، توجیه و مانور

به منظور هم جهت نمودن برنامه های آموزشی تکمیلی یگان های رزمی با نیازمندی های خاص منطقه عملیات و برای حصول اطمینان از موفقیت عملیات در مراحل آماده سازی، عبور از رودخانه، شکستن خط، پاک سازی و پدافند، ضروری است که مانور کاملی در محلی مشابه منطقه عملیات برای هر لشکر طرح ریزی گردد و فرماندهی لشکر شخصاً تمرینات مانوری لشکری را زیرنظر گرفته و با مشخص نمودن نقاط ضعف و برطرف نمودن آن، فرماندهان تیپ، گردان، گروهان و حتی دسته را نسبت به چگونگی اجرای عملیات در منطقه مانوری توجیه نمایند.

یقیناً هر تلاشی به منظور انجام هرچه بهتر مانور، امر هدایت و اداره نیروها را در صحنه عملیات برای فرماندهی لشکر آسان تر خواهد نمود.

8. عملیات محدود

پرداختن به عملیات محدود و کوچک، گذشته از اینکه فواید بسیاری را در تقویت نیروهای خودی و تضعیف دشمن در بر دارد، خود یکی از بهترین طرح های فریب برای عملیات آتی است. عملیات محدود در شش ماه گذشته تجربه موفقی بود که باید در آینده نیز به موازات پرداختن به عملیات های مهم، بی وقفه نسبت به ادامه آن همت گماشت.

ص: 297

بدیهی است که عملیات محدود در سطح لشکرهای خط شکن بایستی به گونه ای طرح ریزی گردد که لطمه چندانی به پیشرفت عملیات مهم وارد نیاورد.

در خاتمه، سلامتی و طول عمر حضرت امام، موفقیت شما فرماندهان ارجمند و پیروزی رزمندگان جان برکف اسلام را از خداوند متعال مسئلت می نماییم. والسلام علیکم و رحمت الله

فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی محسن رضایی - 27/8/1364»(1)

1

"راهبرد نظامی جمهوری اسلامی ایران در جنگ" موضوع مهمی است که فرمانده کل سپاه پاسداران در "گردهمایی مسئولان آموزش نظامی سپاه" به آن پرداخت. محسن رضایی در سخنان خود بر ضرورت تغییر راهبرد جنگ، به راهبرد جنگ درازمدت تأکید کرد. متن این سخنان را امروز ستاد مرکزی سپاه پاسداران به تعداد محدودی تکثیر کرد و دراختیار تعدادی از فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران قرار داد. در بخش اول سخنان محسن رضایی چنین آمده است:

تصویر

«ما امروزه در جنگ نسبت به گذشته تغییراتی داده ایم، یعنی مسائلی را به ابعاد گذشته جنگ اضافه کردیم و اولاً برای خودمان به صورت مسلم پذیرفتیم که جنگ درازمدت داریم. قبل از این، به هیچ وجه روی جنگ درازمدت کار نکرده بودیم، فکر می کردیم و شعار کوتاه مدت می دادیم، اما برنامه ریزی درازمدت نداشتیم، آینده نگری نداشتیم. البته کسانی هستند که هنوز فکر می کنند ما زیر این تحمیل نرویم و خودمان با دست خودمان یک فشار عظیم اقتصادی را بر خودمان تحمیل نکنیم که تا حالا هم هدف همین بوده که ما در یک مدت کوتاهی به مسئله جنگ پایان دهیم و به آنجاها کشیده نشویم که یک بارِ اقتصادی بزرگی به ما تحمیل شود. الآن باید انتخاب کنیم، اگر باز زمان را از دست بدهیم، دو سال، سه سال چهار سال دیگر مجبوریم این انتخاب جنگ درازمدت را ازنظر برنامه ریزی (نه در شعار و سخنرانی) بپذیریم و الحمدلله سپاه پاسداران این را پذیرفته و برنامه ریزی کرده و برنامه هایش را هم به مسئولین ارائه داده و به یاری خداوند زیر بار مسئولیتش هم می ماند و عمل می کند و جنگ را هم ادامه می دهد.

ثانیاً، دررابطه با ادامه جنگ ازنظر تاکتیک و شیوه های عمل متناسب با همین تغییر در مبنا، مسائلی در جنگ اضافه کردیم. ازنظر تاکتیک در جنگ دو نوع عملیات دیگر را به عملیات های قبلی اضافه کرده ایم: عملیات های "نفوذی" و "گشتی رزمی" را به عملیات های سابق که فقط عملیات های محدود و مهم بود، اضافه کردیم؛ البته، عملیات گسترده را

ص: 298

هم در طرح ریزی های آینده داریم که تمام این حرکات در راستای حرکت استراتژی قبلی ماست، ولی پرداختن به عملیات گسترده را به عنوان تئوری، درحال طرح ریزی هستیم.»(1)

فرمانده کل سپاه پاسداران در ادامه بحث به تشریح انواع عملیات ها و اهداف آنها و تغییراتی که در ادامه کار جنگ و عملیات ها لازم است، پرداخت.(2)

1

واحد اطلاعات نظامی قرارگاه کربلای2 (سپاه پاسداران) جمع بندی فعالیت های دشمن در دوره 19 آبان 1364 تا 27 آبان 1364 را در منطقه تحت نظر این قرارگاه (منطقه فاو)، به این شرح اعلام کرد:

«تحکیم و ترمیم خطوط پدافندی؛ احداث و ترمیم جاده؛ فعالیت نخل کنی؛ تخریب شهر جهت بهره برداری از خاک آن و ایجاد خاکریز؛ اجرای آتش توپخانه به طور متناوب؛ ایجاد سنگر نگهبانی مجهز به دوربین؛ فعالیت سنگر سازی؛ تردد زرهی؛ بهره گیری از توان بالایی از تجهیزات مهندسی و... ازجمله اقدامات دشمن در این دوره می باشد.»

بنا بر این گزارش، در طول این دوره زمانی، دشمن هیچ گونه تردد ادوات مهندسی روی جاده تازه تأسیس واقع در پشت سیل بند ساحل غربی اروند نداشته است؛ احتمال داده می شود که تردد ادوات مهندسی عراق در امتداد جاده پشت سیل بند، روی جاده میان نخلستان - که آسفالت نیز می باشد - انجام می شود تا از دید نیروهای خودی پنهان باشد و به فعالیت مهندسی و حفاظت فیزیکی سرعت بخشد.

دشمن در طول این دوره، بیش از 650 خودرو سبک، نیمه سنگین و سنگین استفاده کرده است. بنا بر این گزارش، فعالیت های هوایی دشمن در منطقه عمومی فاو، خور عبدالله و... بیشتر عکس برداری، شناسایی و شکستن دیوار صوتی بوده است.(3)

2

هواپیماهای ارتش جمهوری اسلامی ایران صبح امروز یک محل تجمع نیرو و یک واحد صنعتی دشمن را بمباران کردند. همچنین، ادعای عراق درباره ساقط کردن یکی از جنگنده های ایرانی، تکذیب شد.

ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، در اطلاعیه شماره 2293 خود اعلام کرد: «نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با چند فروند از شکاری بمب افکن های خود، یک واحد صنعتی و یک محل تجمع نیروهای بعثی عراق را در استان میسان بمباران کردند. در این حمله - که خسارات سنگینی به دشمن وارد آمد - خلبانان ما سالم به پایگاه های خود مراجعت کردند.»(4)

ص: 299

از سوی دیگر، ارتش عراق با صدور اطلاعیه نظامی شماره 2026 ادعا کرد: «دو فروند هواپیمای دشمن اقدام به نفوذ به مرزهای بین المللی نمودند و هدف آنها مناطق غیرنظامی در منطقه میسان بود که مردان شجاع پدافند هوایی ما با آنها مقابله و در ساعت 6:37 صبح امروز توانستند یکی از آنها از نوع اف5 را سرنگون سازند که آتش گرفتن و سقوط آن دربرابر واحدهای ما در داخل خاک دشمن در نزدیکی مرزهای بین المللی ما با دید غیرمسلح مشاهده شده است، درحالی که دومین هواپیما متواری گردیده است و دو هواپیمای مذکور نتوانستند به هدف هایشان برسند.»(1)

سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ درباره این ادعای عراق گفت: «پس از این عملیات موفقیت آمیز، خلبانان شجاع ما همگی سالم به پایگاه های خود مراجعت کردند و ادعای رژیم عراق مبنی بر سقوط یک فروند جنگنده ایران، کذب محض است.»(2)

وی افزود: «برخلاف ادعای رژیم عراق که در اطلاعیه شماره 2025 خود مطرح کرده است که خلبانان ایرانی قصد داشتند مناطق مسکونی شهر سلیمانیه را بمباران کنند، خلبانان شجاع نیروی هوایی با قدرت تمام بر فراز اهداف ازپیش تعیین شده در سی کیلومتری غرب سلیمانیه به پرواز درآمدند و دو واحد صنعتی - نظامی عراق را در این منطقه به طور دقیق، شدیداً بمباران و خسارات سنگینی به دشمن بعثی وارد کردند.» سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ توضیح داد: «درحالی که دیروز ایران رسماً اعلام کرد که خلبانان ایرانی دو واحد صنعتی - نظامی را در غرب سلیمانیه بمباران کردند، حکومت عراق با انتشار اطلاعیه ای مدعی شده است که حمله هوایی علیه کارخانه های جنوب سلیمانیه کذب محض است، زیرا هیچ گونه کارخانه ای در جنوب سلیمانیه وجود ندارد. لیکن حکومت عراق در اطلاعیه نظامی شماره 2025 خود، دیگر ذکری از جنوب سلیمانیه به میان نیاورد و به دروغ مدعی شد خلبانان ایرانی برای بمباران مناطق مسکونی سلیمانیه تلاش کرده اند.»

وی تناقض گویی حکومت عراق را نشانه سنگین بودن ضربه واردشده، در روز شنبه دانست و ادعای دشمن مبنی بر گلوله باران اطراف شهر بصره و ناحیه شهابی به دست رزمندگان اسلام را رد کرد.(3)

برخی رسانه ها ازجمله خبرگزاری فرانسه و رادیو اسرائیل گزارش ها و اطلاعیه های ایران و عراق را دراین باره نقل کرده اند.(4)

1

هواپیماهای عراقی صبح امروز به یک نفتکش و تأسیسات نفتی جزیره خارک و تأسیسات نفتی بندر گناوه حمله کردند. این حملات تلفات جانی نداشت و فقط نفتکش خسارت دید.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، نفتکش نروژی "گوستور" که چندی است در لنگرگاه خارک منتظر بارگیری است، ساعت 6:20 صبح امروز در قسمت جلو موتورخانه هدف یک بمب قرار گرفت و دچار آتش سوزی شد. این حمله تلفاتی نداشت و آتش آن مهار شد.(5) نفتکش گوستور 70 هزار تن نفت خام در خارک بارگیری کرده بود تا به جزیره سیری منتقل کند و خسارت واردشده به آن جزئی است.(6)

ص: 300

خبرگزاری جمهوری اسلامی همچنین از بوشهر گزارش داد: «ساعت 8:45 صبح امروز، یک هواپیمای میگ25 عراقی تأسیسات جزیره خارک را هدف قرار داد؛ بمب های این هواپیما در اطراف مخازن نفتی فرو افتادند که هیچ گونه تلفات جانی و خسارت مالی به بار نیاوردند.»(1)

این خبرگزاری در ادامه افزود که هم زمان با اعلام وضعیت قرمز در استان بوشهر، هواپیماهای عراقی با تجاوز به بندر گناوه، قصد حمله به تأسیسات نفتی "والفوز" را در این بندر داشتند که با مقابله آتش ضدهوایی رزمندگان، قبل از هر اقدامی متواری شدند. در 30 روز گذشته، این بار سوم است که هواپیماهای عراقی به منطقه تأسیسات والفوز حمله می کنند.(2)

ارتش عراق درباره این حملات در اطلاعیه شماره 2026 خود اعلام کرد: «در ساعت 5:45 صبح امروز، هواپیماهای نیروی هوایی عظیم ما دست به حمله موفقیت آمیزی علیه یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی سواحل ایران زدند و آن را به طور دقیق و مؤثر مورد اصابت قرار دادند و سالم به میهن بازگشتند.»(3)

در این اطلاعیه همچنین آمده است: «در ساعت 8:10 صبح امروز، عقاب های ما دست به حمله موفقیت آمیزی علیه جزیره خارک زدند و هدف های موردنظر را بمباران کردند و به آتش کشیدند و سپس سالم به میهن بازگشتند.»(4)

خبرگزاری فرانسه نیز از بغداد گزارش داد: «سخنگوی نظامی عراق اعلام کرد که نیروی هوایی عراق امروز دو حمله علیه جزیره خارک و یک هدف مهم دریایی در نزدیکی سواحل ایران انجام داد.»(5)

رادیو اسرائیل نیز دراین باره گفت: «سرفرماندهی ارتش عراق اعلام کرد که هواپیماهای این کشور برای چهلمین بار در ماه های اخیر، تأسیسات نفتی جزیره خارک را بمباران و خسارت های سنگینی به آن وارد کردند. گزارش های قبلی حاکی از آن بود که صادرات نفت ایران بدون وقفه ادامه دارد. به گزارش منابع آگاه لندن، گرچه اسکله های بزرگ خارک نابود شده است، ولی اسکله های کوچک هنوز به کار ادامه می دهند.»(6)

رادیو بی بی سی نیز اعلام کرد: «نفتکش نروژی که با موشک هدف قرار گرفته است، همه سرنشینان آن سالم هستند و کشتی بعد از تعمیراتی خواهد توانست جزیره خارک را ترک کند.»(7)

1

"طرح ایران برای کشیدن خط لوله ای جهت صدور نفت از محلی غیر از جزیره خارک" عنوان مقاله ای در شماره امروز نشریه وال استریت ژورنال است. در این مقاله آمده است: «ایران در نظر دارد با کشیدن یک خط لوله زمینی، نفت خام خود را از محلی غیر از ترمینال نفتی آسیب پذیر جزیره خارک در خلیج [فارس] صادر نماید.

هدف از انجام [دادن] این کار انتقال نفت به مسافتی حدود 200 مایلی [320 کیلومتری]

ص: 301

پایین ساحل خلیج فارس (تسهیلات بندری موقتی که دور از برد جنگنده های عراقی که از ماه اوت تاکنون خارک را موردحمله قرار داده اند) می باشد. با اجرای این طرح - که چند هفته قبل، به تصویب دولت آیت الله خمینی رسید - ایران سومین کشور بزرگ تولیدکننده نفت است که صدور نفت خود ازطریق خلیج فارس را کاهش می دهد. جنگ پنج ساله ایران و عراق این روند را تشدید کرده و اهمیت استراتژیک این آبراه را از بین برده است.

عراق و عربستان سعودی قبلاً خط لوله هایی احداث کرده اند که روزانه بیش از 3 میلیون بشکه نفت را دور از خلیج فارس به کنار دریای مدیترانه و دریای سرخ انتقال می دهند.»

این نشریه به نقل از مجله مید چاپ لندن، افزوده است: «این پروژه به عنوان ارجحیت جنگی با جدیت دنبال می شود و ایران از 11 کمپانی انگلیسی، ایتالیایی، آلمان غربی، ژاپنی و کره جنوبی دعوت کرده که پیشنهاد های خود را درباره ساختمان و تدارکات این پروژه ارائه دهند. با اجرای این پروژه، روزانه 5/1 میلیون بشکه نفت از گوس که ایستگاه پمپی تأمین کننده نفت موردنیاز خارک است، به بنادر بوشهر و عسلویه در جنوب خارک انتقال داده می شود. نفتکش ها می توانند با استفاده از ترمینال های موقت که به اسکله های شناور معروف اند و می توان سریع آنها را نصب کرد و از خطر حمله هوایی نیز تاحدی مصون هستند، از این بنادر بارگیری کنند.

ایران از کمپانی های پیشنهاددهنده می خواهد مرحله اول را که به بوشهر مربوط می شود تا اواسط سال آتی تکمیل کند. سرعت کار دراین مورد حائز اهمیت است، زیرا 90 درصد از درآمد خارجی ایران متکی به نفت است. یکی از منابع صنعت نفت ایران در یک مصاحبه تلفنی گفت: حملات عراق می تواند سرانجام صادرات نفت از جزیره خارک را متوقف سازد. وی افزود: اگر حتی چنین چیزی اتفاق نیفتد، ایران از ظرفیت صادراتی اضافی این خط لوله درجهت تسخیر مجدد بازار نفت - که در ماه های اخیر عربستان و عراق آن را دراختیار گرفته اند - بهره می جوید.

این منبع اعلام کرد: باوجودی که 60 حمله بزرگ به خارک انجام شده، ایران همچنان از دو لنگرگاه باقیمانده نفت صادر می کند، 12 لنگرگاه از کار افتاده اند. از آنجایی که ظرفیت ترمینال خارک معادل 6 میلیون بشکه در روز می باشد، ایران به راحتی می تواند باوجود خسارات وارده همانند گذشته حدود 5/1 میلیون بشکه در روز نفت صادر نماید.

وی در ادامه افزود: ایران اطمینان دارد تا تکمیل خط لوله جدید، می تواند میزان صادرات نفت خود را در سطح فعلی حفظ کند.»(1)

1

خبرگزاری جمهوری اسلامی در بررسی رسانه های خارجی درباره پیش بینی عملیات آتی ایران و میزان هشیاری عراق، چنین گزارش داده است: «رادیو بین المللی میدی آن متعلق به رژیم مراکش، در آخرین بخش خبری امروز خود اعلام کرد: هم اکنون جوی از هشیاری و احتیاط بر

ص: 302

نیروهای عراق نسبت به حمله گسترده ای که ممکن است نیروهای ایران آغاز کنند، حاکم می باشد. این رادیو افزود: این جو به دنبال تمرکز نیروهای ایران در محورهای مختلف جبهه و بمباران دو هدف صنعتی عراق در شهر میسان توسط جنگنده های ایران به وجود آمده است.(1)

خبرگزاری رویتر نیز از بغداد گزارش داد: عراق چشم انتظار تهاجمی عمده ازسوی ایران است و دست به تجهیز و تقویت نیروهای خود در منطقه میسان زده و دیدار روزنامه نگاران از این جبهه نیز ممنوع شده است.»(2)

1

فرماندهی کل سپاه پاسداران امروز دستورالعمل اصلاحی و تکمیلی نیروهای اعزامی به جبهه ها در قالب کاروان های راهیان کربلا را به قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، قرارگاه حمزه سید الشهدا(ع) و مناطق پنج گانه سپاه پاسداران ابلاغ کرد. در این دستورالعمل به سیاست های اجرایی در حرکت کاروان های کربلا؛ زمان بندی حرکت؛ اقدامات و شیوه های تبلیغی؛ فراخوانی و ثبت نام؛ سازماندهی در گردان های احتیاط؛ تاریخ اعزام نیرو؛ دستور العمل توجیهی واحدهای بسیج و مراکز پذیرش رده های مقاومت؛ دستور العمل تدارکات (تغذیه، تجهیزات انفرادی، ترابری) و نیز دستور العمل بهداری و... پرداخته شده است.(3)

از سوی دیگر، گروهی از اسیران ایرانی که از اسارت حکومت بعثی عراق آزاد شده اند، در اطلاعیه ای ضمن اعلام آمادگی کامل خویش برای حضور مجدد در جبهه های نبرد نور با ظلمت و پشتیبانی کامل از کاروان راهیان کربلا، از همه اقشار مردم دعوت کردند تا همچون گذشته ضمن پیروی از فرامین و رهنمودهای فرمانده کل قوا امام خمینی، مبنی بر اصلی بودن مسئله جنگ، با حضور در جبهه های نبرد، پشتیبانی از فرزندان ایثارگر و رزمنده خویش را ادامه دهند.(4)

2

امروز در مناطق کردنشین یکی از پایگاه های خودی با حمله گروه کومه له سقوط کرد و در یکی از روستاهای کامیاران درگیری رخ داد. همچنین چندتن از افراد ضدانقلاب دستگیر یا تسلیم شدند.

1. گروه کومه له امروز به پایگاه گل چیدر مریوان حمله کرد. در این حمله که 200 تن از عناصر کومه له شرکت داشتند، بعد از حدود یک ساعت درگیری، پایگاه گل چیدر سقوط کرد. در این درگیری، 4 تن از مدافعان پایگاه شهید، 4 تن مجروح و 6 تن به اسارت گرفته شدند. فرمانده این پایگاه نیز که مجروح شده بود، به دست عناصر کومه له اعدام شد.(5) ستاد سپاه پاسداران ناحیه کردستان تعداد رزمندگان اسیر امروز در منطقه مریوان را 11 تن اعلام کرده است.(6)

2. رادیو بی بی سی درباره حمله امروز کومه له گزارش داد: «کومه له، گروه کمونیستی کردستان، می گوید که چریک هایش امروز در کردستان به پایگاهی دولتی در روستای گل چیدر

ص: 303

واقع در جاده سنندج - مریوان، حمله کردند و آنجا را به تصرف درآوردند. برطبق گزارشی که از دفتر کومه له در پاریس انتشار یافته، این حمله بیش از یک ساعت به طول انجامید و ضمن آن 16 تن از مأموران امنیتی، ازجمله فرمانده پایگاه دستگیر شدند.»(1)

2. نیروهای خودی امروز در یکی از روستاهای کامیاران با عناصر ضدانقلاب درگیر شدند که با فرار این عناصر، درگیری خاتمه یافت.(2)

3. براثر انفجار مین در محل تأمین بناوه در منطقه سردشت، یک نیروی خودی شهید شد.(3) در جاده آلان - قلعه رش نیز یک خودرو شخصی به مین ضدانقلاب برخورد که تلفات جانی نداشت.(4)

از سوی دیگر، با تلاش نیروهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی، مسئول تشکیلات شهری حزب دمکرات در نقده و چند نفر دیگر دستگیر شدند.(5)

همچنین یکی از اعضای کومه له اهل سنندج که چهار سال در این گروه فعالیت داشت و 2 نفر از افراد حزب دمکرات که یکی از آنها شش سال در این حزب فعالیت داشتند، تسلیم اداره اطلاعات شهرستان پیرانشهر شدند.(6) نیز مسئول تشکیلات سیاسی حزب دمکرات در منطقه بوکان (ابوبکر غفوری)، خود را به سپاه پاسداران بوکان معرفی کرد(7) و 2 نفر از چته های حزب دمکرات در تکاب تسلیم رزمندگان اسلام شدند.(8)

1

آقای هاشمی رفسنجانی در مصاحبه با نشریه العالم به مسائل مهم جنگ، دنیا و کشور پرداخت؛ ازجمله: مسائل خلیج فارس؛ حملات عراق به خارک؛ بستن تنگه هرمز؛ روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس؛ تغییر مواضع شوروی؛ اروپای غربی؛ تحولات منطقه عربی و اسلامی؛ اوضاع فلسطین؛ لبنان؛ نظام اقتصادی کشور و نیز دولت مهندس موسوی. روزنامه اطلاعات این مصاحبه را به نقل از نشریه العالم در شماره امروز خود درج کرده است که با اندکی تلخیص به این شرح است:

«العالم در مقدمه گزارش خود چنین آورده است: حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و نماینده امام خمینی در شورای عالی دفاع و نایب رئیس مجلس خبرگان است... عده ای او را پس از امام خمینی مرد شماره یک جریان های متعدد درون میدان سیاسی - مذهبی در ایران می شناسند و برخی دیگر او را با مواضعی که می گیرد به کسی تشبیه می کنند که عصا را از وسط گرفته است.