مشخصات کتاب

عنوان و نام پدیدآور:منشور جمهوری اسلامی ایران [کتاب]/ مولف جمعی از مولفان؛ تهیه و تدوین توسط پژوهشگاه بین المللی المصطفی با حمایت مالی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی.

مشخصات نشر:قم : مرکز بین المللی ترجمه و نشرالمصطفی(ص)، 1435 ق.= 1392.

مشخصات ظاهری:111 ص.؛ 14/5×21س م.

فروست:معاونت پژوهش؛ 9.

شابک:40000 ریال:978-964-195-740-9

وضعیت فهرست نویسی:فاپا

موضوع:ایران -- تاریخ -- جمهوری اسلامی، 1358-

موضوع:ایران -- سیاست و حکومت-- 1358 -

موضوع:اسلام و دولت -- فلسفه

شناسه افزوده:پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)

شناسه افزوده:موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی

شناسه افزوده:جامعة المصطفی(ص) العالمیة. مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)

رده بندی کنگره:DSR1570/م8 1392

رده بندی دیویی:955/084

شماره کتابشناسی ملی: 3391459

ص:1

اشاره

اشاره

ص:19

نظریه شناخت

شناخت، حقیقتی است که انسان، آن را در وجود خویش می یابد و نخستین راه ارتباط او با خویشتن و پیرامون خود است. زندگی انسان، با همین آگاهی و شناخت از واقعیت ها آمیخته است. معرفت، نه امری مادی، که حقیقتی مجرد است. همه شناخت های انسان درخور اعتماد نیستند؛ امّا با استفاده از ابزارها و منابع گوناگون معرفت، می توان به شناخت درخور اعتماد دست یافت. پس نباید پنداشت که اگر پاره ای از شناخت های انسان، راه به خطا می برند، باید آنها را یکسره در معرض تردید قرار داد یا معرفت های گوناگون و متعارض وابسته به افراد را نسبی و دارای ارزش یکسان تلقی کرد. برخی حقایق چون وجود خود را می توان بدون واسطه و با علم حضوری و شهودی درک کرد و علم به حقایق دیگر که از راه هایی مانند حس و عقل حاصل می شوند چنان که بر بدیهیات استوار باشند غیر قابل تردید خواهند بود. بسیاری از معارف دینی نیز با استناد به وحی الهی بر پیامبر و عصمت او در تلقی و ابلاغ وحی، پشتوانه قابل اعتمادی می یابند.

ص:21

نظریه مطابقت و بداهت

شناخت راستین و حقیقی، آن است که واقعیت را بی کم و کاست بنمایاند. تنها با معرفت های بدیهی می توان دریافت که کدام شناخت، راستین است و کدام یک، ناراست. راستی معرفت های نابدیهی، مشروط به آن است که بر معرفت های بدیهی تکیه کنند و سرانجام به آنها برسند؛ البته همه شناخت های انسانی، خواه بدیهی و خواه نابدیهی، بر نخستین اصل بدیهی، یعنی «محال بودن اجتماع نقیضین»، استوارند. برای دریافت همه معرفت های راستین و حقیقی باید از زمینه هایی همچون سلامت ابزارهای ادراک، و رفع مغالطات بهره گرفت. نیز پاره ای معرفت ها همچون طهارت باطن، و تقوا به زمینه های فراتر نیازمند هستند.

ص:22

نیاز بشر به دین الهی

دین الهی، مجموعه ای از گزاره های توصیفی، اعتقادی و ارزشی و نیز دستورهایی هماهنگ با سرشت آدمی است که پیامبران از جانب خداوند برای هدایت انسان ها آورده اند. انسان از آن روی به ایمان دینی و هدایت الهی نیاز دارد که توش و توانش برای شناختن راه نیکبختی محدود است.

توحید و مراتب آن

3- توحید در اطاعت و عبادت

مهم ترین بنیان زندگی انسان یکتاپرست، توحید در اطاعت و عبادت است؛ یعنی تنها فرمان های خدا را بپذیرد و همه کارهایش را فقط به انگیزه بندگی او انجام دهد و از بندگی هر کس و هر چیز جز او آزاد باشد. اطاعت از غیر خدا، تنها به اذن الهی مجاز است.

ص:26

اشاره

ذات خداوند، حقیقتی بی کران است که آدمی به ژرفای آن راه ندارد و تنها می تواند آن را از رهگذر صفات جمال و جلالش بشناسد. صفات جمال خداوند، آنهایی است که کمال وجودش را نشان می دهد؛ و صفات جلالش آنهایی است که او برتر از وصف شدن به آنها است. مهم ترین صفات ذاتی و فعلی الهی، که بر نظام اجتماعی اسلام حاکم است، از این قرارند:

1- حیات الهی

خداوند سبحان، واقعیتی زنده، ازلی، و ابدی است و هیچ نیستی و زوالی در او راه ندارد.

2- علم الهی

خداوند والا، دانای مطلق است و هم به ذات خویش و هم به آفریدگانش علم حضوری دارد. او از پیدا و پنهان همه آفریدگان و از نهان جان انسان ها آگاه است.

3- قدرت الهی

خداوند، قادر مطلق است؛ یعنی بر همه کارهای ممکن توانا و همه قدرتها از آن اوست. همین که اراده کند تا کاری انجام گیرد، آن کار به انجام می رسد؛ و گرنه، هرگز انجام نخواهد پذیرفت.

4- نظارت الهی

خداوند در سراسر نظام هستی حضور و بر آن نظارت دارد و مراقب اعمال فردی و اجتماعی انسان هاست.

ص:27

6- حکمت الهی

خداوند از انجام دادن کارهای ناروا و بیهوده، پیراسته است. کار و آفرینش او در نهایت انسجام، اتقان، کمال، هدفمندی، و هماهنگی با نظام احسن است و همه مصلحت های راستین را در بر دارد.

11- تکلیف الهی

فقط خداوند، که انسان و جهان را آفریده و به سراسر روح و جسم او بینا است، بهترین نقشه دستیابی وی به سلامت و سعادت جان و تن و نسخه شفا و کمال او را می شناسد. خدا این نسخه شفا و کمال را در قالب دین به انسان ارمغان فرموده است.

ب) عصمت

پیامبران الهی راهنمایان مردم به کمالند؛ پس از هرگونه اشتباه در دریافت و نگاهداری وحی، و نیز ابلاغ و عمل به آن، و هم از هر گونه گناه و خطا مصون هستند.

قرآن و سنت نبوی

امامت پیشوایان معصوم علیهم السلام

1- اعتقاد به مهدویت

از باورهای مشترک تمام مسلمانان، که پیامبر اسلام و پیشوایان معصوم تبیین کرده اند، اعتقاد به وجود حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است که جهان را از چنگ بیداد و تاریکی می رهاند و حکومت عدل جهانی را برپا خواهد کرد. بر پایه حکمت الهی، تا آن گاه که مردم برای برپایی حکومت جهانی اسلام آماده شوند، آن امام پشت پرده غیبت، از دیدگان مردم پنهان است. وی در دوران غیبت صغری، 69 سال از طریق چهار نماینده خاص با مردم ارتباط داشت و پس از آن، تا روزی که به اذن الهی قیام نماید، در غیبت کبری به سر می برد.

2- انتظار فرج

مسلمانان در دوران غیبت کبری، وظیفه دارند به انتظار فرج باشند.

ص:33

جامعیت اسلام

دین اسلام و آموزه های قرآن و سنت نبوی و امامان معصوم، این جامعیت و توانایی را دارد که در قلمروهای گوناگون مادی و معنوی، فردی و اجتماعی، و دنیایی و آخرتی، انسان را به سعادت راستین رهنمون شود. اسلام، روح اجتماع را به کامل ترین وجه در کالبد احکام خود دمیده است. قلمرو دین در ساحت اعتقادات و احکام شرعی و ارزش های اخلاقی، حداکثری است؛ یعنی همه گزاره های لازم برای سعادت انسان، و نیز همه احکام شرعی در عرصه های فردی و اجتماعی،

ص:34

عقلانیت معرفت اسلامی

معرفت های اسلامی نیز همچون معرفت های بشری، با ابزارها و منابع معرفت، دریافت و اثبات می شوند. پس آموزه های اسلام، بی واسطه یا با واسطه، درخور اثبات عقلانی هستند. بر این اساس، ایمانِ دینی رهاورد استدلال است و با یقین درآمیخته و از شک و تردید پیراسته است.

زبان اسلام

زبان قرآن و سنت، واقع نما، غیراستعاری، و غیرنمادین است؛ گرچه گاه از شیوه های بلاغی، همچون تمثیل وکنایه بهره می گیرد.

روش فهم اسلام

فهم اسلام با روش منطقی ممکن است. این روش، آمیخته از عقل و نقل دینی (قرآن و سنت پیامبر و پیشوایان معصوم) است. فهم متون دینی و برداشت از آنها، بی اسلوب و قاعده ممکن نیست؛ و برخلاف

ص:37

نگرش اندام واره به اسلام

دین اسلام، در زمینه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی، آموزه ها و احکامی خردپذیر، هماهنگ، دارای انسجام درونی و استحکام بیرونی، و نیز هدفمند ارائه کرده است. نگرش اندام واره به اسلام، قابلیت استنباط نظام واحد و منسجم اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی، و

ص:38

نگرش تاریخی و تجربی

در تنظیم نهادها و تصمیم سازی های نظام اجتماعی اسلام، نگرش تاریخی و تجربی در شناخت روش ها، پدیده ها، و موضوعات اجتماعی، البته با بهره گیری از احکام و ارزش های اسلامی، نقشی بسزا دارد.

ص:39

فقر وجودی انسان

خداوند، آفریننده و تنها حکمران هستی و انسان و محور جهان است. همه آفریدگان، از جمله انسان و فعالیت ها و دست آوردهایش، در پیشگاه خدا سراسر فقر و نیاز و وابستگی اند. اگر انسان این را نیک دریابد، جایگاه خود در هستی و چند و چون رفتارهای فردی و اجتماعی اش را در مسیر قرب به خدا می یابد.

جنبه های وجودی انسان

آدمی، دو ساحت جسمانی و روحانی، یا مادی و ملکوتی دارد. ساحت روحانی انسان، اصالت و هویت واقعی او را شکل می دهد و حیات واقعی و تدبیر بدنش را بر عهده دارد. روح، حتی در پی جدا شدن از بدن، به حیات خود ادامه می دهد. امتیازهای انسان در قیاس با دیگر آفریدگان، مرهون ویژگی های روحانی او است که ارزش های

ص:41

نیازهای انسانی

انسان در نهاد خویش، دارای نیازهای مادی و معنوی، دنیوی و اخروی، و فردی و اجتماعی است. در اندیشه سیاسی - اجتماعی اسلام، زنجیره این نیازها بر پایه اهداف نزدیک و میانی و نهایی اولویت بندی می شود. مهم ترین نیازهای زیستی، اقتصادی، سیاسی، دینی، و فرهنگی انسان از این قرارند: حیات، شناخت و پرستش خداوند، دین و هدایت الهی، خودشناسی و خودسازی، کمال، امنیت، عدالت، آزادی، اخلاق و تربیت، اسوه و الگو، محبت، زندگی اجتماعی و حکومت.

ص:42

هدف آفرینش انسان

خداوند، انسان و جهان را برای رسیدن به کمال آفریده است. این نشان می دهد که همه ذرات جهان هستی، از جمله انسان، به سوی خداوند در حرکتند. هدف نهایی آفرینش انسان، سعادت و قرب الهی است. این هدف از طریق هدف هایی مقدماتی چون: معرفت، آزمایش، عبادت، و عدالت میسر می شود. حیات آدمی بر اساس این اهداف متعالی و در سایه ارزش های اخلاقی و تهذیب نفس، معنا می یابد. قرب و نزدیکی به خدا، شکل زمانی و مکانی ندارد؛ بلکه به معنای زدوده شدن حجاب میان انسان و خدا و سرانجام، علم حضوری آگاهانه انسان به نیازمندی و عین ربط بودن به خداوند است. هدف اصلی آفرینش انسان و بعثت پیامبران، سعادت و قرب به خداوند با «تزکیه و تهذیب نفس و هدایت الهی» است؛ البتّه برآورده شدن نیازهای مادی، چون نیازهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای دستیابی به اهداف متعالی اهمّیّت دارد. پس برآورده شدن نیازهای مادی انسان باید زمینه ساز رشد و تکامل روح او، ترویج و گسترش اخلاق و معنویت در جامعه و در مسیر تقرب به خداوند باشد.

ص:43

مسئولیت و تربیت پذیری انسان

انسان دو حیثیت فاعلی و قابلی دارد؛ یعنی آفریده ای است که با اندیشه، انگیزه، خلاقیت، اراده، و اختیار، مسئول کردار خویش است و می تواند دنیا و آخرت و زندگی فردی و اجتماعی خود را بسازد. این فاعلیت، از رهگذر تعامل پیوسته انسان آگاه و فعال با طبیعت و جامعه فراهم می شود. از طرف دیگر، انسان با فطرت الهی خود، دریافت کننده ادراکات و ارزش هایی است که بر اساس آن می تواند به گونه ای صحیح تعلیم و تربیت یابد تا مسیرالهی را بپیماید و عنصری سودمند و با ارزش در خدمت سعادت اجتماع باشد یا ممکن است با تعلیم و تربیت نادرست، پیرو شیطان شود و در مسیر گمراهی راه سپارد. تربیت و شکوفاسازی فطرت انسان، باید همه جانبه، هم سو، متعادل، و در جهت قرب به خداوند صورت پذیرد.

اشاره

ارزش های الهی به دو دسته حقوقی و اخلاقی تقسیم می شوند. ارزش های حقوقی، مجموعه قواعد و مقررات الزامی، نهادها و سازمان هایی است که بر رفتار اجتماعی انسان حکومت می کند و به تعیین و تبیین حق ها، تکلیف ها، محرومیت ها، معافیت ها، آزادی ها، محدودیت ها و مصونیت های او می پردازد. دولت ضمانت اجرای این ارزش ها را بر عهده دارد.

ارزش های اخلاقی، مجموعه فضیلت ها و بایسته های فطری است که ایمان و تعهد وجدانی، ضامن رشد و شکوفایی آنهاست. ارزش های حقوقی اسلام، از یک سو، نگاهبان و پاسدار ارزش های اخلاقی است و از سوی دیگر، با تبدیل پاره ای از توصیه های اخلاقی به قاعده های الزامی حقوقی، تحقق آنها را در جامعه تضمین می کند و نظام زندگی اجتماعی را به گونه ای سامان می بخشد که فرصت رشد و خودسازی معنوی و سیاسی برای همه پدید آید.

ص:47

ذاتی و عقلانی بودن ارزش های اخلاقی

فضیلت ها و رذیلت های اخلاقی، حسن و قبح ذاتی دارند و عقل بشری، کلیات و نیز پاره ای از جزئیات آنها را درمی یابد. آموزه های وحیانی برای تکمیل و تأیید مکارم اخلاقی، عقل را یاری می کنند.

عقلانیت معطوف به عمل

عقلانیت اسلامی، مجموعه ای نظام مند از اندیشه های بنیادین و ارزش های فضیلت گرا و سعادت محور است که بر منابع معرفتی اسلام مبتنی است. بر اساس این الگو، عقلانیت معطوف به عمل اجتماعی به تصمیم سازی و برنامه ریزی می پردازد و احساسات و عواطف و میل های درونی و بیرونی جامعه را هدایت می کند.

4- قابلیت تبیین عقلانی

ارزش های اسلامی، استدلال پذیر هستند.

10- مسئولیت آوری

همه رفتارهای ارزشی در اسلام آمیخته به وجوب و الزام نیستند؛ اما انسان در قبال آنها مسئولیت دارد.

فطرت الهی و زندگی اجتماعی

انسان بر پایه فطرت الهی و برای برآوردن نیازها و شکوفا کردن استعدادهایش، سرشتی اجتماعی دارد. او به طور طبیعی با دیگر آدمیان انس می گیرد و تکامل معنوی و برآمدن نیازهای مادی اش را از همین زندگی اجتماعی وام می گیرد.

سنت های الهی و حاکمیت

خداوند، دو گونه سنّت را در نهاد جهان جاری کرده است: سنت های مطلق، همچون هدایت الهی و آزمایش؛ و سنت های مشروط، همانند افزودن یا بازگرفتن نعمت. همه افراد جامعه، به ویژه مدیران و حاکمان، باید در سامان دهی نظام سیاسی - اجتماعی و تعیین اهداف و اصول راهبردی و برنامه ریزی، در چارچوب سنت های الهی حرکت کنند. ستیز با نظام تکوین و تشریع الهی، سرانجام راه به شکست می برد.

ص:53

رابطه فرد و جامعه

انسان برای رفع نیازها و به فعلیت رساندن استعدادهای خود، به زندگی اجتماعی گرایش دارد. هویت انسان از نظام فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی جامعه اثر می پذیرد همان گونه که آدمی می تواند با شناخت جامعه و قوانین حاکم بر تحولات اجتماعی، بر آن تأثیر بگذارد. جامعه دارای قوانین، حقوق، و سنت های خاص خود است و می تواند سالم یا فاسد باشد. جامعه نیز همچون فرد، اوج یا فرود دارد. شخصیت و هویت افراد در جامعه شکل می گیرد و استعدادهای آنها شکوفا می شود؛ اما فرد در برابر وضعیت و جریان های اجتماعی بی اختیار نیست. او می تواند برخلاف مسیر جامعه حرکت کند و برای اصلاح آن بکوشد. پس اراده و اختیار انسان، همراه عوامل اجتماعی، سرنوشت انسان و جامعه را رقم می زنند.

ص:54

حیات طیبه در جامعه اسلامی

تحقق حیات طیبه در گستره اجتماع، زمینه ساز دستیابی به قرب الهی است. حیات طیبه دربرگیرنده ابعاد فردی واجتماعی هماهنگ با یکدیگر و متناسب با شئون مختلف زندگی است. حیات طیبه، نوعی زندگی اجتماعی متعادل است که با صبغه الهی و پذیرش مبانی دینی و اجرای ارزش های اسلامی در شئون مختلف زندگی آدمی سامان می یابد.

نقش محوری فرهنگ اسلامی در جامعه

فرهنگ در جامعه اسلامی دربردارنده ارزش های والای انسانی و برگرفته از آموزه های قرآن و عترت است و بر همه شئون فردی و اجتماعی

ص:56

مالکیت اعتباری انسان

خداوند، مالک حقیقی آسمان و زمین و همه آفریدگان است. پس انسان امانت دار و مالک اعتباری دارایی ها و موهبت هایی است که خدا در اختیارش نهاده است و بهره مندی اش از این نعمت ها باید در گستره حدود و مقررات الهی باشد. این نوع مالکیت، در طول مالکیت خداوند، و نه در عرض آن است. این مالکیت اعتباری در سه قلمرو مالکیت عمومی، دولتی، و خصوصی رخ می نماید.

ص:57

اشاره

ص:59

اشاره

در دوران غیبت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، ولایت امر و رهبری جامعه بر عهده فقیه عادل، پرهیزگار، آگاه به زمان، دلیر، مدیر و مدبر نهاده شده است. تعیین رهبر با خبرگان برگزیده مردم است. در نظام حقوقی ایران، رهبر، که والاترین جایگاه اجتماعی را دارد، در انتخابی با واسطه با رأی مردم برگزیده می شود. دخالت قوای سه گانه و دیگر مدیریت ها در امور جامعه، تنها با امضا و تنفیذ حاکم اسلامی مشروعیت می یابد. براساس اصل ولایت مطلقه فقیه، عمده ترین وظایف رهبر در نظام جمهوری اسلامی ایران از این قرار است: تعیین سیاست های کلی نظام و نظارت بر حسن اجرای آن، صادر کردن فرمان همه پرسی، فرماندهی کل نیروهای مسلح، اعلان جنگ و صلح و بسیج نیروها، نصب و عزل و پذیرش استعفای فقهای شورای نگهبان و عالی ترین مقام قوه قضائیه، امضای حکم ریاست جمهوری، عزل رئیس جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور (پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی یا رأی مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت وی)، حل اختلاف

ص:61

مجمع تشخیص مصلحت نظام

مجمع تشخیص مصلحت نظام، بازوی مشورتی رهبر است و به دستور وی تشکیل می شود. اعضای ثابت و متغیر این مجمع را رهبر برمی گزیند. بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، این مجمع با شناسایی مصلحت های نظام، سیاست های کلی را به رهبر پیشنهاد می کند.

ص:62

1- مجلس شورای اسلامی

نمایندگان مجلس شورای اسلامی با رای مستقیم و پنهان مردم به مدت چهار سال برگزیده می شوند و به مجلس شورای اسلامی راه می یابند. زرتشتیان، کلیمیان، و مسیحیان ارمنی هر کدام یک نماینده؛ و مسیحیان آشوری و کلدانی با هم یک نماینده انتخاب می کنند.

نمایندگان در نخستین نشست مجلس، بر پاسداری از دستاوردهای انقلاب اسلامی و پایبندی به حقوق ملت سوگند یاد می کنند. مذاکرات مجلس جز در مواقع اضطراری، علنی است و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی به آگاهی همگان می رسد. مهم ترین وظیفه مجلس، قانون گذاری براساس قانون اساسی و اصول و احکام مذهب رسمی کشور است. رأی اعتماد به وزیران و سؤال از ایشان و استیضاح آنان، و نیز تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور، که مجلس ضرورت بداند، از وظایف نمایندگان مجلس است. عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، قراردادها، و موافقت نامه های بین المللی نیز باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.

هر نماینده، هم در برابر همه ملت مسئول است و هم حق دارد در

ص:63

قوه مجریه

اشاره

ص:67

اهداف

وجود انسان در دو ساحت جان و تن نمود می یابد و آن چه هویتش را جلوه می دهد، روح او است. او در حقیقت وجود خویش، دارای مراتب است و می تواند به اختیار خود، در این مراتب راه صعود پیماید و به کمال رسد؛ و کمال طلبی و کمال پذیری او پایان ندارد. انسان در این پویه کمال جویانه، به سوی خداوند روی دارد که کمال مطلق است؛ پس در همه فعالیت ها و رفتارهای اختیاری خود قرب به خدا را قصد می کند.

این قرب، زمانی و مکانی نیست؛ بلکه می توان آن را با آثار وجودی اش تبیین کرد. از آثار قرب به خدا، آن است که انسان پرده های میان خود و خدا را کنار زند و در نهایت، با علم حضوری دریابد که یکپارچه نیازمند خدا و عین ربط به او است. بر این اساس، هدف غایی تعلیم و تربیت اسلامی چیزی جز قرب اختیاری به خداوند متعال نیست.

هدف های میانی تعلیم و تربیت چنین است: ارتقای سطح دانش و

ص:69

1- تربیت توحیدی

برای دست یافتن به شخصیت مطلوب اسلامی، باید نگرش ایمانی در ذهن و جان فرد شکوفا شود. با این نگرش، انسان درمی یابد که همه جهان بر مدار باری تعالی می گردد؛ آغاز و انجام هر چیز او است؛ و همه آفریدگان جهان به او نیازمندند. جایگاه این نگرش چنان والاست که بر همه باورها و رفتارهای آدمی سایه می افکند و شخصیت او را هماهنگ با این عقیده، قوام و کمال می بخشد. کارکرد و آثار فردی و اجتماعی این نگرش، چنان گسترده و ژرف است که الگوی تربیتی اسلام، تأکیدی چشمگیر برآن دارد و می توان آن را اصلی ترین راهبرد تربیتی اسلام دانست. این نوع تربیت راه را بر پیدایش انبوهی از ناهنجاری های اجتماعی و بیماری های روانی می بندد و سرچشمه بسیاری از کمال های انسانی است. بر این اساس، نظام جمهوری اسلامی ایران، سیاست ها و برنامه هایش را به گونه ای سامان می دهد که ایمان و نگرش توحیدی، ذهن و جان انسان ها و محیط علم و فرهنگ جامعه را سرشار سازد.

ص:70

3- تربیت پیشگیرانه

در نظام تربیتی اسلام، پیشگیری از جرم و گناه در اولویت است؛

ص:71

5- مشارکت همگانی

مشارکت همگانی، راه تعلیم و تربیت را هموار، استعدادها را شکوفا، نوآوری را پدیدار و هدف های تربیتی را در جامعه نهادینه می کند. بهره گیری از نیروی عظیم مردم و اعطای نقش به دلسوزان و مشتاقان تعلیم و تربیت، جامعه را از خلاقیت ها و طرح های بدیع بهره مند می کند. مشارکت مردم در انجام دادن فریضه همگانی امر به معروف ونهی از منکر، در جهت تحقق نظام تربیتی اسلام اهمیت می یابد.

8- افزایش خودباوری وتقویت هویت اسلامی - ایرانی

از مهم ترین شرطهای پیشرفت هر فرد و جامعه، اعتماد به نفس و خودباوری است. التفات آدمی به قابلیت های خود و تلاش برای شکوفا

ص:73

اشاره

دانش و فناوری های نو با نگرش مادی و بر پایه مبانی و مفاهیم معرفت شناختی، هستی شناختی، انسان شناختی، و ارزش شناختی تمدن غرب شکل گرفته اند و دربردارنده ارزش هایی چون جدایی علم از دین و اخلاق، و عقلانیت و خردورزی از معنویت است. پس ناسازگاری با فرهنگ های بومی و چیرگی بر کشورها یکی از جهت گیری های اساسی آن است. افزون بر این، ماهیت مادی فرهنگ غرب وغلبه سوداگرایی بر آن، موجب تضعیف ارزش های اخلاقی و معنوی و نابودی منابع، امکانات و محیط زیست بشری است.

تولید دانش و فناوری در جوامع اسلامی با نگرش الهی، پیشینه ای درخشان دارد و هدف آن توانا ساختن بشر برای دستیابی به سعادت همه جانبه است. با آغاز چیرگی غرب، این جوامع آرام آرام از فرهنگ بومی فاصله گرفتند و اغلب واردکننده علوم و فناوری های تقلیدی، ناسازگار با منابع بومی، غیرمرتبط با نیازهای اساسی آنان، اسراف گرا، غیرمولد، و تخریب گر شدند.

ص:75

راهبردها

4- حمایت از نخبگان و نوآوران

یکی از راهبردهای جمهوری اسلامی ایران در قلمرو علم و فناوری، حمایت هدفمندانه مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران این عرصه، به منظور تشویق به تحقیق، خلاقیت و نوآوری، بالندگی منزلت اجتماعی، افزودن توان علمی و مهارتی، و رفع دغدغه خطرپذیری است.

اهداف

هدف های فرهنگی - اجتماعی نظام جمهوری اسلامی ایران از این قرار است: ژرفابخشی به ایمان و معرفت و بصیرت دینی افراد جامعه، نهادینه کردن فضیلت های اخلاقی، انطباق الگوهای رفتاری جامعه با ارزش های اسلامی، و تحقق عدالت اجتماعی.

راهبردها

4- جامعه پذیری بر پایه باورها و ارزش های اسلامی

در جامعه اسلامی، جامعه پذیری افراد بر پایه باورها، ارزش ها، هنجارها، نگرش ها، نمادها، آیین ها، و احساسات اسلامی و درون ریزی این مؤلفه ها در ساختار شخصیت مؤمنان صورت می پذیرد. در جمهوری

ص:80

6- ترویج امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر، فریضه دینی یکایک مردم و مهم ترین سازوکار مراقبت اجتماعی است. دولت اسلامی در مقام برنامه ریزی و اجرا، وظیفه دارد معروف را در جامعه بگسترد و منکر را از آن بزداید. گسترش معروف و زدودن منکر در جامعه، وامدار نهادینه کردن مبانی دینی و اقناع افکار عمومی است.

9- تقویت جایگاه زن و نقش مادری

زن با نقش عظیم تربیتی اش در خانواده، تأثیری شگرف بر جامعه پذیری دینی و اخلاقی افراد جامعه دارد. بر این اساس، در نظام فرهنگی - اجتماعی اسلام، فعالیت های اجتماعی و اشتغال زنان به تناسب تفاوت های طبیعی زن و مرد تنظیم می گردد تا نقش والای زن و جایگاه مادری او پاس داشته شود. مرد، عهده دار تامین معاش است تا زن فراغت مندانه به نقش تربیتی خود بپردازد. نیز اشتغال زنان بر اساس ضرورت و نیازهای فردی و اجتماعی توجیه پذیر است. مهم ترین کارکردهای مادر در خانواده عبارت است از: تربیت و پرورش روحی و

ص:82

11- تأکید بر نقش مساجد

مسجد از محبوب ترین مکان ها نزد خداوند، جایگاه عبودیت و بندگی پروردگار، و مهم ترین میراث فرهنگ و هنر جهان اسلام است. مسجد کانونی برای ستیز با ستم؛ و مرکزی برای پرورش و هدایت انسان ها است. مسجد جایگاهی شایسته برای تحقق امر به معروف و نهی از منکر و سامان دادن به انجمن های مردمی برای مبارزه با منکرات و مفاسد اجتماعی است. مسجد پایگاهی شایسته برای برگزاری آیین های نیکوی اجتماعی، تصمیم گیری در امور عمومی، برآوردن نیازهای مردم، تعاون اجتماعی، و جامعه پذیری دینی است. تربیت یافتگان کانون خانواده در مسجد گرد هم می آیند و از سرچشمه فیاض معنویت آن بهره می گیرند. بدین سان، در مسجد آرامش روانی آنان به کمال می گراید و ناهنجاری ها و چالش های اجتماعی شان از میان می رود. پس در فرهنگ

ص:83

13- وحدت و همبستگی اجتماعی بر محور دین

همبستگی افراد جامعه، همگام با محیط اجتماعی، شرط تداوم حیات آن جامعه است. این مهم هنگامی حاصل می شود که اعضای جامعه بر پایه هدفی مشترک، از پاره ای خواسته های شخصی خود به نفع مصالح جمعی چشم پوشند. دین، باورهای مذهبی، و شخصیت های دینی در ایجاد این وحدت و همبستگی اجتماعی نقشی بسزا دارند.

در نظریه اسلامی، سامان دهی نظام سیاسی - اجتماعی و ایجاد وفاق و همبستگی اجتماعی بر محور توحید، چنگ زنی به ریسمان الهی، و پیروی از اسوه حسنه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام شکل می گیرد. بر

ص:84

15- ارتقای بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه

تأمین بهداشت وسلامت جسمی و روانی افراد جامعه، از شرطهای اساسی شکوفایی استعدادها و رشد خلاقیت و تعالی مادی و معنوی است. افزایش دانش و آگاهی عمومی، تغذیه سالم، و گسترش فرهنگ ورزش همگانی، از مهم ترین راه های ارتقای بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه است.

ص:85

اشاره

در جمهوری اسلامی ایران، مبنای اصلی حقوق، که اصول کلی آن در قانون اساسی تجلی یافته، اراده تشریعی و حکیمانه الهی است.

خداوند حکیم، یگانه آفریدگار و صاحب اختیار انسان و نظام هستی است و انسان را آن چنان که «هست» و «باید باشد» می شناسد. پس تنها اوست که در هر دو قلمروی تکوین و تشریع، حق و شایستگی تعیین حقوق و تکالیف و قانون را برای انسان و جهان دارد. خداوند در این کار، واقعیت های وجود انسان و جهان و مجموعه مصلحت های فردی و اجتماعی، مادی و معنوی، و دنیوی و اخروی او را در نظر دارد. استواری نظام حقوقی اسلام بر اراده تشریعی و حکیمانه خداوند، سبب می شود که عقل سلیم و فطرت پاک، آن را به آسانی درک کند و بپذیرد.

اهداف

هدف عالی و نهایی نظام حقوقی اسلام، همچون دیگر نظام های فردی و اجتماعی اسلامی، راهبری انسان به حیات طیبه و سعادت

ص:87

1- انطباق نظام حقوقی با شریعت اسلام

معیار مشروعیت قوانین حقوقی، پی ریزی آن بر پایه اراده تشریعی و حکیمانه خداوند است که در شریعت اسلام رخ می نماید. از این رو، کشف، تنظیم، ارائه و اجرای نظام اسلامی و هماهنگ با مقتضیات زمان و مکان، از رهگذر اجتهاد پویای فقیهان شایسته و اسلام شناسان متعهد و آگاه به زمان و نیز با بهره مندی از علوم و فنون و تجربه های بشری، مهم ترین وظیفه نظام حقوقی جمهوری اسلامی است.

2- نظارت و کنترل ولی فقیه

همه مراحل کشف، تنظیم، ارائه و اجرای حقوق اسلامی باید با نظارت ولی فقیه، یعنی فقیه شایسته، عادل، پرهیزگار، آگاه به زمان، دلیر، مدیر و تدبیرگر انجام شود تا از سازگاری نظام حقوقی با شریعت اسلام اطمینان حاصل شود. برای دستیابی به این منظور، ولی فقیه هم به نظارت مستقیم می پردازد و هم از طریق شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، دیوان عدالت اداری، یا نمایندگان ویژه خود، این وظیفه مهم را به انجام می رساند.

ص:88

4- حفظ کرامت انسان

در جمهوری اسلامی قوانین به گونه ای وضع می شود که آبرو، جان، مال و حریم خصوصی افراد به بهترین گونه پاس داشته شود. اگر به کسی ستمی رود، حق دادخواهی در دادگاه های صالح را دارد و اگر بی گناهی به حکم قانون، دستگیر، بازداشت، زندانی، یا تبعید گردد، حیثیتش بازگردانده می شود و زیان های رسیده به وی جبران می گردد.

پس از دستگیری هر متهم، باید به او تفهیم اتهام نمود و هرگز نمی توان برای ادای شهادت یا سوگند یا اقرار، کسی را شکنجه کرد. متهم حق دارد برای دفاع از خویش یا احقاق حق خود، وکیل مدافع داشته باشد. در هر حال، اصل بر برائت متهم است، مگر آن که جرم او در دادگاه صالح اثبات شود.

7- پالایش و شفاف سازی قوانین

نهادهای قانون گذار باید به گونه ای قانون وضع کنند که با کاستن از مقررات بیهوده و دست و پاگیر، امور اداری و اجرایی سهل و روان گردد و نیز حقوق و تکالیف همگان چنان شفاف شود که سوء استفاده از آنها سخت و حتی ناممکن گردد.

اهداف

3- عدالت اقتصادی

عدالت اقتصادی، یعنی ایجاد فرصت های برابر برای یکایک افراد در بهره مندی از امکانات موجود، پرداخت سهم عوامل تولید بر اساس میزان استحقاق، تامین نیازهای اساسی همگان برای برخورداری از زندگی شرافتمندانه و پیشگیری از دست به دست شدن ثروت میان توانگران که به فقر عمومی و شکاف عمیق طبقاتی می انجامد.

3- تولید دانش و فناوری و ارتقای سرمایه انسانی

جمهوری اسلامی برای پیمودن مسیر پیشرفت و تعالی همراه با عزت و اقتدار، مصمم است ایران را به بلندترین جایگاه علم و فناوری برساند. شکوفاسازی استعدادها، افزایش توان علمی و تقویت نظام اطلاعاتی کشور با استفاده از فناوری پیشرفته، موجب افزایش بازدهی، کاهش هزینه ها و پیشرفت اقتصادی است. بر این اساس، نظام اسلامی منزلت والای دانشمندان متعهد و دانش پژوهان را پاس می دارد و در تربیت نیروی انسانی متخصص و توانا در رشته های علمی و ارتقای دانش و مهارت آنان می کوشد.

7- ترویج سنت های حسنه

در کنار تشویق به تولید و ترویج اعتدال و صرفه جویی، باید

ص:97

9- تأمین و تکافل اجتماعی

در جمهوری اسلامی، تأمین اجتماعی بر دو اصل کفالت همگانی و مسئولیت دولت استوار است. همگان حق دارند که هنگام بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی سرپرستی، و در راه ماندگی، از تأمین اجتماعی بهره گیرند و اگر با رخداد و سانحه ای روبرو شوند، از خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت های پزشکی برخوردار شوند. تکافل اجتماعی به معنای مسئولیت متقابل همگان برای برآوردن نیازهای یکدیگر است. بر این اساس، افراد در حد توان خویش، برای زدودن فقر نیازمندان و احسان به دیگران، نفقات واجب و حقوق مالی خود را پرداخت می کنند. همه افراد جامعه از منابع و ثروت های طبیعی سهم دارند و نظام اسلامی از رهگذر فرهنگ سازی، ترغیب و تشویق، اجرای قانون، و نظارت، زمینه های تأمین و تکافل اجتماعی را فراهم می آورد.

ص:98

11- حذف ربا و تحول در نظام مالی

حذف کامل ربا از نظام اقتصادی، تنظیم سیاست های پولی، مالی و ارزی، تحول در نظام پولی بانکی و بیمه، و تقویت بازار سرمایه، راهبردهایی برای مهار نوسان ها و دستیابی به پایداری اقتصادی است. بهره مندی از فناوری های نو بر اساس موازین شرع، کارآیی، پاسخگویی به نیازها، تعامل با جهان خارج، و تقویت نظام های نظارتی در بخش پولی و مالی، از راهبردهای جمهوری اسلامی ایران در مسیر دستیابی به عمران و آبادانی و عدالت اقتصادی است.

اهداف

هدف اساسی نظام سیاسی ج. ا. ا. هدایت جامعه به کمال و حیات طیبه است. نیل به این مهم در پرتو ایجاد هم زمان زمینه های رشد مادی و تعالی معنوی امکان پذیر است. از این رو، تأمین معیشت و ایجاد امنیت که هدف نهایی نظام های سیاسی متعارف به شمار می رود از جمله اهداف میانی نظام سیاسی ج. ا. ا. است. دستیابی به این هدف، در عصر غیبت در پرتو نظام مبتنی بر ولایت فقیه، اجرای قانون الهی در مناسبات سیاسی اجتماعی و حاکمیت ارزش های الهی چون عدالت محوری ممکن است.

راهبردها

3- شایسته سالاری و کارگزاری صالحان

کارگزاری صالحان و شایستگان، گامی در مسیر استمرار حرکت پیامبران است. کارگزاران حکومت اسلامی باید از ویژگی هایی همچون دانش هماهنگ با حوزه مسئولیت، عدالت ورزی، تقوا، توانایی، تدبیرگری و کفایت سیاسی برخوردار باشند. نظام اسلامی برای واگذاری مسئولیت ها در سطوح مختلف، بر این شایستگی ها تأکید دارد.

6- تقویت کارآیی جریان های سیاسی

سلامت فضای سیاسی کشور، بسته به آن است که جریان ها، احزاب، و گروه های سیاسی در مسیر پایبندی به ارزش های اسلامی - انقلابی، دفاع از منافع ملی، دشمن ستیزی، قانون پذیری، و اخلاق مداری، گام بردارند. جمهوری اسلامی ایران با سامان دهی تشکل های پایبند به قانون اساسی و مصالح جامعه اسلامی، به افزایش کارآمدی آنها اهتمام می ورزد.

10- اتخاذ دیپلماسی فعال

نظام اسلامی می کوشد تا با نظام ظالمانه و سلطه گر بستیزد و از کرامت و حقوق انسانی دفاع کند و ارزش ها و ساختارهای ستمگرانه و سکولار حاکم بر روابط بینالملل را به هم ریزد. براین اساس، جمهوری اسلامی ایران تلاش می کند با همگامی دیگر کشورها، نهادها و تشکلهای عدل محور را در منطقه و جهان ایجاد یا تقویت نماید. نیز با استفاده از توان خود، برای تنظیم، تداوم و گسترش روابط صلح آمیز با دولت های غیرمحارب می کوشد حضوری مقتدرانه، پویا و هدفمند در سازمان های بین المللی و منطقه ای داشته باشد و با همگامی ملت ها و دولت های

ص:104

12- ارتقای توان دفاعی - امنیتی

براساس آموزه های دینی و برای پاسداری از ارزشهای والای انسانی و الهی، جمهوری اسلامی باید بر امنیت و اقتدار خود روز به روز بیافزاید. در این مسیر، به این راهکارها عنایت جدی می شود: توسعه تحقیقات، بهره مندی از ظرفیت های صنعتی، دستیابی به دانش و فناوری های پیشرفته دفاعی، استقلال در تولید تسلیحات، رشد توان بازدارندگی نیروهای مسلح، حفظ ابتکار عمل و مقابله مؤثر در برابر تهدیدها، و پاسداری از منافع ملی و منابع حیاتی کشور.

اشاره

با پیروزی انقلاب اسلامی و برپایی نظام جمهوری اسلامی ایران، الگویی نو از مدیریت به جهان عرضه شد. این الگو، خود، برگرفته از کتاب و سنت و عقلانیت دینی است که با محوریت اندیشه و رفتار امام خمینی - قدس سره الشریف - سامان یافت. این نظام می تواند رهنمونی بی مانند در اداره الهی جامعه، پیش چشم خردورزان و مدیرانی باشد که در قلمرو مدیریت، جستجوگر اهداف و ارزش های الهی و انسانی هستند.

هدف

هدف نظام مدیریت جمهوری اسلامی از این قرار است: پیوند و همبستگی تحول گرا، پویا، و تعالی بخش میان ساحت ها و حوزه های مختلف نظام و اداره آنها در عین کارآمدی، اثربخشی، صحت پذیری، و بیدادستیزی، برای دستیابی به حیات طیبه و سعادت جاودان.

ص:107

1- رهبری رحمانی، مدیریت ولایی و هدایت گر جامعه اسلامی

آن چه پیوستگی حرکت جامعه را در راه دستیابی به اهداف والای الهی و زمینه سازی برای ظهور مصلح جهانی فراهم می کند، ولی فقیه است. رهبر نظام اسلامی، به پشتوانه علم و آگاهی، فهم عمیق دینی، تجارب سودمند بشری و دیدگاه های مشاوران صاحب نظر، با سیاست گذاری و نظارت عالمانه، هوشمندانه، و جامع نگر، مجموعه نظام را هدایت می کند. هموست که پیوستگی قوا را تنظیم می نماید و جریان رشد و تعالی کشور را پیش می برد. او برای دفاع از حریم اسلام و امت اسلامی و در مسیر برپایی امت واحد، به هدایت و حمایت دولت ها و ملت های مسلمان می پردازد و خیرخواهانه برای هدایت همه انسان ها می کوشد. این جایگاه در ساختار نظام جمهوری اسلامی، ضمانت گر پویایی، ثبات و بالندگی نظام است.

2- آینده پردازی برای دستیابی به جامعه مهدوی

طراحی برنامه و راهبردهای نظام اسلامی، آینده نگرانه و بر پایه معارف الهی و عقلانیت اسلامی صورت می پذیرد تا با شناخت و پیش بینی تحولات و تغییرات محیطی، چشم انداز حرکت نظام را برای برپایی جامعه زمینه ساز ظهور، ترسیم نماید.

3- هدایت گری و توانمندسازی

در نظام اسلامی، مدیران و کارگزاران باید با بینش ژرف پای در راه نهند و به رشد فکری و تعالی روحی کارکنان نهادهای خود اهتمام

ص:108

5- تکیه بر توانایی های داخلی با توکل بر خداوند و اعتماد به نفس

مدیران و کارگزاران نظام اسلامی با تکیه بر توانایی های خویش و ظرفیت های ملی، می توانند کشور را در برآوردن نیازهای خود یاری رسانند و با طرح ها و برنامه های نوآورانه و تکیه بر دانش بومی، راه های تازه تر و هموارتری را بیازمایند. در این مسیر، آنان همواره لطف و رحمت خدا را پشتیبان خویش می شمرند و خود را نیازمند عنایت و امداد او می دانند.

9- شایسته سالاری

سرمایه اصلی مدیریت اسلامی، انسان های شایسته ای هستند که با ایمان و تعهد و شناخت و بصیرت ژرف، هدف را می نگرند و راه و موقعیت را می شناسند و حالت ها و روحیات شخصی خود را هوشمندانه مراقب هستند و از سه عنصر دانش، تخصص، و تجربه بهره می گیرند. رهاورد این گونه مدیریت، اخلاق ستوده، رفتار زاهدانه، امانت داری، پیشینه درخشان، و مردم داری است. مدیران و کارگزاران نظام در همه سطوح با همین معیارها برگزیده می شوند و رشد می یابند و پیوسته نظارت و ارزیابی می شوند.

ص:110

11- ترجیح مصالح و خشنودی همگانی و اهتمام به محرومان

مدیران نظام اسلامی، برآورنده رضایت توده مردم و مصالح همگانی هستند و به طبقات محروم عنایت ویژه می ورزند و هرگز در پی تأمین منافع افراد و گروه های خاص نیستند.