بسم الله الرحمن الرحیم

ص:2

آفتاب در مصاف

علل و ابعاد حادثه ی عاشورا

برگرفته از بیانات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای( مدظله العالی)

رهبر معظم انقلاب اسلامی

ص:3

ص:4

تصویر

ص:5

ص:6

- آگاهی از سیرِ زمانی دیدگاه های رهبری؛

- جلوگیری از حذف مواردی که ممکن است تکراری به نظر بیایند.

در روند تدوین این کتاب، نکات زیر مورد توجه و دقت بوده است:

1. استخراج بیانات و نوشتارها به دو شیوه ی «مطالعه ی صفحه به صفحه» و «جستجوی لفظی»؛

2. تدوین بر اساس سیر زمانی مطالب ارائه شده در کلام و قلم رهبری؛

3. عنوان گذاری محتوایی عبارات، که نشان دهنده ی شاکله ی اصلی مطالب باشد؛

4. چکیده نویسی تمام مطالب مهم در حاشیه، که این کار در سرعت دسترسی پژوهشگران به محتوا بسیار مؤثّر خواهد بود؛

5. استخراج چهارچوب بیانات و نمودار درختی محتوا به شیوه ی نمایه ی معکوس بر مبنای چکیدههای تهیه شده از متن بیانات و ارائه در قالب فهرست تفصیلی؛

6. نمایه سازی، که از جمله ی بهترین و مؤثرترین روشهای اطلاع رسانی به مخاطب است، که معمولاً در این گونه آثار مغفول مانده است. در این مجموعه از نمایه های مختلف استفاده شده که در پایان کتاب ارائه شده است.

نشانی هایی که در پاورقی آمده، مستندات قرآنی، روایی و تاریخی است. به بخشی از مستندات تاریخی که جنبه ی تحلیلی دارد، پرداخته نشده است. شیوه ی انتخاب منابع در پاورقی ها نیز بدین صورت بوده که در موضوعات تاریخی، یک منبع شیعی، یک منبع سنی و نیز «بحارالانوار» به عنوان کتاب مرجعِ در دسترس، به ترتیب تقدم قرنی و زمانی این منابع ذکر گردیده و در موضوعات روایی، به کتاب های معتبر روایی استناد داده شده است.

در ابتدای کتاب، فهرست عناوین به همراه فهرست اجمالی که ارجاع به فهرست تفصیلی است، به منظور توجه دادن مخاطب به ساختار موضوعی اثر درج گردیده و فهرست تفصیلی و سایر فهرستها، در انتهای کتاب آورده شدهاند.

فهرست تفصیلی این ثمر مشتمل بر شش بخش کلّی با عناوین «کلیّات، امامحسین(علیه السلام)، عاشورا، یاران عاشورا، دشمنان عاشورا، زیارات و ادعیه» است.

نکته ی حائز اهمّیّت در مورد این فهرست، آن است که فصل بندی به دست آمده در تمامی سطوح، مشتمل بر سرشاخهها، زیرشاخهها و نمایههای بالادستی در چند سطح، تماماً از

ص:8

محتوای بیانات رهبری در موضوع امام حسین(علیه السلام) استخراج گردیدهاند. توضیح آنکه پس از چکیدهنگاری تمام محتوای کتاب، نمایههای بالادستی چکیدهها در چند مرحله به دست آمده و در بالاترین سطح به سرشاخههای ششگانه ی فوق منتهی شدهاند.

نکته ی دیگر آن است که در روند استخراج چهارچوب بیانات، برخی از چکیدهها با نمایههای بالا دستی خود ارتباط صریح و بیّنی داشتند، بنابراین در ذیل نمایه ی مربوط درج شدند، ولی برخی از چکیدهها دارای ارتباط مفهومی صریح با نمایه ی بالادستی خود نبودند، بلکه نسبت به برخی از چکیدههای بیّن، حالت مقدّمی داشتند و یا نتیجه ی مفهومی برخی از این چکیدهها به حساب میآمدند و یا به طور مطلق با نمایه ی بالا دستی خود ارتباط غیر صریح (التزامی یا تضمینی) داشتند.

در مواردی که چکیده ی موردنظر مقدّمه ی چکیدههای بعدی باشد - قبل از آن علامت ** درج شده است؛

اگر چکیده ی مورد نظر، نتیجه ی چکیده یا چکیدههای ما قبل باشد، قبل از آن علامت *** درج شده است؛

و اگر چکیده ی مورد نظر با نمایه ی بالادستی خود ارتباط غیر صریح دارد (و در عین حال هیچ یک از دو مورد فوق یعنی مقدّمه یا نتیجه هم نباشد) قبل از آن علامت * درج شده است.

برخی نکات تکمیلی در مورد بخشهای شش گانه ی فهرست تفصیلی به شرح ذیل است:

1. کلیّات

مباحث این بخش را میبایست با نگاه مقدّمی و پیش درآمد بر مباحث بخشهای آتی مورد ارزیابی و دقّت نظر قرار داد.

در واقع، این بخش مشتمل بر مباحث مقدّماتی مربوط به موضوع امام حسین(علیه السلام) است، که عموماً در بیانات رهبری به عنوان مقدّمه ی مباحث این موضوع طرح گردیدهاند. طبیعی است که برخی از مطالب این بخش، ارتباط صریحتری نسبت به سایر مطالب این قسمت با موضوع کتاب دارند.

2. امام حسین(علیه السلام)

مباحث این بخش، مشتمل بر کلیّه ی مباحث حسینی غیر از واقعه ی عاشوراست.

ص:9

بنابراین، زیر شاخهای مانند درس های حسینی در این بخش با زیرشاخههای درسها در ذیل سرشاخه ی عاشورا متفاوت است؛ با این توضیح که در اینجا درسهای حسینی منهای عاشورا مدّنظر است. بدیهی است که زندگانی سیّدالشّهدا(علیه السلام) منهای واقعه ی عاشورا با ملاحظه ی جایگاه والای حضرت و امامت ایشان، سرشار از درسهای فراوان است که در این زیرشاخه سعی شده مباحث مربوط به این مقوله رصد و جمع آوری گردد.

3. عاشورا

این بخش، قسمت عمده ی محتوای کتاب را در بر میگیرد، که به لحاظ محتوایی تمامی مباحث مربوط به قیام سیّدالشّهدا(علیه السلام) را شامل میشود.

4. یاران عاشورا

در این بخش، مطالب مربوط به برخی از یاران عاشورا که به طور نسبی دارای حجم قابل توجّهی بوده، درج شدهاند. بدیهی است که در خلال بیانات رهبری، نام برخی دیگر از اصحاب نیز برده شده، ولی از آنجا که حجم محتوای مربوط به آنها کم و در عین حال فاقد ارتباط بیّن با موضوع اثر یا عنوان این بخش (یاران عاشورا) بوده، از درج آنها در این قسمت صرفنظر گردیده است.

5. دشمنان عاشورا

این سرشاخه با سرشاخه ی عاشورا تقابل دارد، چرا که اکثریّت قریب به اتّفاق مباحث ذیل سرشاخه ی عاشورا، ناظر به جبهه ی حق است. بنابر این، سرشاخه ی دشمنان عاشورا ذیل سرشاخه ی عاشورا نمی گنجد و همین تقابل، موجب جدا شدن بحث دشمنان از بحث عاشوراست.

6. زیارات و ادعیه

برخی از مباحث ذیل این سرشاخه، در ذیل عنوان عاشورا نمیگنجد، لذا از آن جدا شده است. در واقع، در انتخاب بین اینکه بحث زیارات و ادعیه بین سرشاخههای دیگر (عاشورا و امام حسین(علیه السلام)) توزیع گردد یا جداگانه به طور منسجم و یکجا آورده شود، چون بحث زیارات و ادعیه، آنقدر خصوصیّت و اهمّیّت دارد که بتوان جداگانه به آن پرداخت، بنابراین به طور مجزّا طرح شده است.

به ثمر رسیدن این تلاش، مرهون زحمات مخلصانه ی جمعی از همکاران مؤسسه ی

ص:10

فرهنگی حدیث لوح و قلم؛ به ویژه گروه پژوهشگران مشتمل بر حججالاسلام ابراهیم ارجینی، مهدی کریمیان و مهدی نورافکن؛ ویراستاران این نوشتار، آقایان رضا مصطفوی و محمّد حسن استادی مقدّم؛ و مسئول تدوین و تنظیم، حجتالاسلام علی اصغر هاشم پور است، که زیر نظر مدیریّت مؤسسه، حجتالاسلام محمّدمهدی حقّانی، این اثر را به سرانجام رساندند. مجال کوتاه سخن را در این مقدّمه مغتنم میشماریم و از این عزیزان و سایر دوستانی که ما را در گردآوری و تنظیم این مجموعه یاری نموده اند، تشکّر و قدردانی مینماییم.

در پایان، از پژوهشگران ارجمند درخواست مینماییم که با بیان نقطه نظرات کارشناسی خویش در مورد این اثر، ما را در تنظیم و تدوین آثار بعدی یاری نمایند.

ص:11

ص:12

تصویر

ص:14

تصویر

ص:15

تصویر

ص:16

تصویر

ص:17

تصویر

ص:18

تصویر

ص:19

تصویر

ص:20

تصویر

ص:21

تصویر

ص:22

تصویر

ص:23

تصویر

ص:24

تصویر

ص:25

تصویر

ص:26

تصویر

ص:27

تصویر

ص:28

تصویر

ص:29

تصویر

ص:30

تصویر

ص:31

تصویر

ص:32

تصویر

ص:33

تصویر

ص:34

تصویر

ص:35

تصویر

ص:36

تصویر

ص:37

تصویر

ص:38

تصویر

ص:39

تصویر

ص:40

تصویر

ص:42

تصویر

ص:43

ص:44

در میان شهدای کربلا، میان آن فداکارانی که با عزم و تصمیم به میدان رفتند، با پای خودشان رفتند، شمشیر زدند، میراندند و عاقبت خودشان به شهادت رسیدند؛ آیا با آن طفل کوچک شش ماهه که با پای خودش هم به میدان نرفت، تفاوتی وجود دارد؟ آیا علی اصغر امام حسین علیهما السلام که با آن وضع فجیع به دست دشمن کشته شد،(1) کمتر از علی اکبر علیه السلام ، دشمن را رسوا کرد؟ اینجاست که افتخار شهادت یک شهید، به همه ی کسانی که به او نزدیک هستند، به پدر و مادر او، به فرزندان و برادرانش و بستگان و شهر او و همه ی امّت و ملّت او سرایت میکند و همه از افتخار او نصیب میبرند.

آن، همهی مردم آماده اند تا انصار حسین علیه السلام باشند. پریشب میرفتیم طرف دادگستری، این جوانهای پُرشور، این جگرگوشگان ملّت ایران، با صدای بلند شعار میدادند؛ چه شعار منقلب کننده یی و چقدر مطابق با واقع. یکی در بین جمعیّت فریاد میزد؛ میگفت آیا کسی هست مرا یاری کند؟ استنصار حسینبن علی علیه السلام در روز عاشورا، آن روز جوابی نشنید،(1) آن روز حسین علیه السلام گفت: «هل من ناصر ینصرنی»، اما هیچکس در این آفاق نبود که در آن میدان پاسخ مثبت به حسین علیه السلام بگوید. این حسینبنعلی علیه السلام با آن دیده ی نافذ و واقعبین، سینه ها را میشکافد، فاصله ی زمان را میشکافد؛ این ملّت عاشق خود را می بیند، جوان مسلمان علی رغم تمام انگیزه های خلاف و انحرافی که برای او به وجود آورده بودند، علی رغم فرهنگ انحرافی که در مغز او سعی میکردند مسلّط کنند؛ می ایستد در مقابل برادرانش، میگوید: آیا کسی هست مرا یاری کند؟ همه همچنان فریاد میزدند: «لبّیک، لبّیک، لبّیک، لبّیک». امروز این حرکت شما، این اقدام شما، یعنی آمدیم به استنصار حسینبنعلی علیه السلام .

می افکند، بدرستی خبر نداشتیم؛ تا در زمان خود دیدیم و فهمیدیم.

معاویه هدف او را دگرگونه جلوه بدهند. حسین علیه السلام میخواهد حقیقت را به گوش همه برساند و به همه بفهماند.

«أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لا بَطِراً وَ لا مُفْسِداً وَ لا ظَالِماً».

خلاصه ی معنا این است که من به انگیزه های مادّی بیرون نیامدم؛ من نیامدم تا مانند یزید مقامی بگیرم؛ من قیام نکردم تا مانند این دنیاطلبان پست، بهره ی مادّی بخواهم و خود را برخوردار کنم؛ من به کربلا نمیروم برای اینکه به فکر دنیای مادّی خویش باشم. حرکت من، بیرون آمدن من، برای مقصود دیگری است. آن مقصود چیست؟ قیام من، بیرون آمدن من از مدینه و سپس عزیمت من به مکه، برای این است که این فسادی را که حکومت یزیدی و اموی بهوجود آورده است، نابود کنم. من خود را آماده ی شهادت و فداکاری کرده ام تا با خون و فداکاری خود، بر روی همه ی تدابیر یزیدی خطّ بطلان بکشم. من برای این می آیم تا پایه ی فاسد این رژیم و این حکومت را متزلزل کنم.

در یکی از منازل میان راه، امام علیه السلام خطاب به مردمی که شاید هنوز درست نمیدانستند او برای چه به سوی کربلا میرود، این خطبه ی غرّا را خواند:

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللهِ قَال: مَنْ رَأَی سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاً لِحُرُمِ اللهِ نَاکِثاً لِعَهْدِاللهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ الله یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلیِه بِفِعْلٍ وَ لا قَوْلٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَه»؛(1)

میگوید: ای مردم! ای کسانی که میخواهید بدانید حسین علیه السلام چرا قیام کرد! حسین علیه السلام برای این قیام کرد که فرمان خدا را که از زبان پیغمبر خدا بیان شده است، انجام بدهد. پیغمبر خدا فرموده است: هر کس پادشاه ستمگری را ببیند که میان مردم، حرام خدا را حلال کرده است، محدوده ها و قُرقگاه های خدا را شکسته است، پیمانی را که خدا از همه ی انسانها گرفته که با برادران خود و با انسانهای دیگر به نیکی

ص: 5

عمل کنند، گسسته است - یعنی میان مردم با ستمگری و دشمنی عمل میکند - و در مقابل او ساکت می نشیند، اعتراض نمیکند، قیام نمیکند، فریاد نمیزند، مشت گره نمیکند؛ بر خدا واجب و لازم است که او را هم به همان سرنوشتی دچار کند که آن ظالم ستمگر را دچار کرده است و خواهد کرد. او را در آتش قهر و خشم و کین خود در دوزخ و این را در کنار او در درکات جحیم قرار خواهد داد. حسین علیه السلام میگوید من چون این را دیدم، چون یزید را دیدم، دانستم وظیفه دارم مقابل او قیام کنم؛ پس به این قیام و حرکت اقدام کردم.

ای حسین شهید! ای حسین مظلوم! سالها گفتیم و شنیدیم و این خاطره را تکرار کردیم که تو روزی فرزند شش ماهه ات را در آغوش گرفته بودی، آمدی مقابل لشکر دشمن دژخیم ایستادی، قبل از آنی که فرصت بدهند کودکت را ببوسی، گلوی او را با تیر دریدند.(1) سالها گفتیم و شنیدیم در آن لحظات آخر که بر روی خاکهای گرم کربلا به خون تپیده بودی، پسربرادر یازده ساله ات،(2) عبدالله، آمد روی سینه ی تو خم شد، تو را در آغوش گرفت. حرمله از دور شمشیر را بلند کرد تا بر تو فرود بیاورد، این کودک یازده ساله دستش را حائل بدن تو کرد، اما آن دژخیم به این کودک یازده ساله رحم نکرد و دست او را قطع کرد.(3) این کودک، دست قطع شده را به این دست گرفته است، خون از رگهایش میریزد. سالهای زیاد خواندیم و گفتیم و شنیدیم که تو در عاشورا اوّلین شهیدی که از خاندانت به میدان فرستادی، محبوب ترین فرزندانت علی اکبر بود.(4) علی اکبر را گویا به حجله ی عروسی میفرستی! او را به طرف سپاه دشمن، شادمانه فرستادی، اما دشمنان

ص: 6

دیگر نگذاشتند جوانت را ببینی؛ بدن او را قطعه قطعه کردند.(1) با یاران میخواندیم، میگفتیم و میشنیدیم؛ تعجّب میکردیم؛ مگر میشود انسان اینقدر ددمنش و قسیّ القلب باشد که کودک شیرخواره(2) را بکشد؟!

برطرف کند، نظام اسلامی را حفظ کند، آن را تجدید حیات بدهد و به شکل زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله - یعنی اسلام خالص و ناب - برگرداند.

امام حسن مجتبی علیه السلام هم در شش ماه خلافت خود،(1) سعی ا ش همین بود. البته ناکامیها در زمان امیرالمؤمنین علیه السلام و امام حسن علیه السلام ، دلایلی دارد که نیازمند بحثهای تاریخیِ بسیار مفصّلی است؛ اما بعد از آتش بس با معاویه، در آن ده سالی که امام حسن علیه السلام زنده بود،(2) و امام حسین علیه السلام در مدت ده سالی که در زمان معاویه امامت کرد،(3) تا دویست سال و اندی زندگی ائمّه علیهم السلام ، تا وفات امام حسن عسکری علیه السلام ، یعنی سال 260 هجری قمری،(4) ظاهراً ائمّه ی ما سعی شان بر این بود که حکومت اسلامی را بر سر کار بیاورند. همان مبارزاتی که مردم یا گروه های مبارز مردم در دوران رژیم گذشته میکردند؛ همان پنهانکاری ها، همان مبارزات سیاسی، همان آسیب زدن به دشمن، همان تبلیغات حاد سیاسی و فکری و متقابلاً همان ضربت خوردن ها، همان زندان رفتن ها، همان تبعید شدن ها، همان مؤاخذه شدن ها؛ تمام آنچه مردم ایران از نزدیک دیدند، عیناً در زندگی ائمّه ی ما منعکس است.

مردم خیال میکردند ائمّه ی هدی علیهم السلام مردمانِ عالمِ دانشمندِ معصومِ بزرگواری بودند که در گوشه ی خانه نشسته بودند، دشمنها هم حسودی میکردند و نمیگذاشتند اینها درس بگویند، بحث کنند، مسئله بگویند؛ دور خانه ی اینها را محاصره میکردند، گاهی هم اینها را مؤاخذه میکردند، اینها هم یک عذرخواهی میکردند، و همین طور بود تا مسموم میشدند. این، برداشت بسیار غلطی است؛ در حالی که مسئله این نبود.

ص: 9

ائمّه ی ما گروه مبارزی بودند، رهبران مبارزی بودند که یک شبکه ی عظیم تبلیغاتی و سیاسی را در سراسر کشور عظیم اسلامی اداره میکردند. شما بدانید در همین استانهای ایران - خراسان، سیستان، مازندران، ری - و در بسیاری از بلاد دیگر، همچنین در عراق، یمن، حجاز و مصر، تبلیغات عظیمی علیه دستگاه های قدرت اموی و عبّاسی در زمان ائمّه ی ما انجام میگرفت. تبلیغات بسیار شکننده ای وجود داشت، و همانها بود که وضع حکومت را متزلزل میکرد و گروه ها را به جان اینها می انداخت.

این مبارزات سیاسی برای چه انجام میگرفت؟ برای این بود که میخواستند حکومت اسلامی، حکومت علوی و نبوی و حکومت قرآن را در جامعه برپا کنند؛ یعنی ایدئولوژی اسلامی را تحقّق بخشند؛ چون حکومت اسلامی در زمان منصور و هارون و عبدالملک و متوکّل به معنای واقعی اش وجود نداشت و ائمّه میخواستند آن را بهوجود بیاورند.

فرهنگ انقلابی اسلام، معنا دادند.

سال گذشته، مردم ما در ماه محرّم جان تازه ای گرفتند تا بتوانند با رژیم جبّار و خونخوار پهلوی بجنگند، و توانستند و جنگیدند و دشمن را با همه ی ستبری اش، با همه ی قدرتمندی اش، به زانو درآوردند.

سال پیش تا امروز، از روزگار سیّدجمال الدّین اسدآبادی و میرزا حسن شیرازی- آن علمای بزرگ دین - تا روزگار علمای بزرگی که جنبش مشروطیّت را پی ریختند، و تا روزگار میرزا کوچک خان جنگلی - آن روحانی بزرگوار، آن چریک اسلامی و آن بنیانگذار جنبش مسلحانه در ایران - و تا روزگار سیّدحسن مدرّس و شهید نوّاب صفوی و فداییان اسلام، و تا نهضت ملّی و تا لاله زار خونین پانزدهم خرداد سال 1342، همه جا نبض خون حسین علیه السلام بود که میتپید و قلب شهیدان بود که میزد و پیکر عظیم جامعه ی اسلامی را به حرکت و تلاش درمی آورد.

کوچک و کوتاه و صاف و بی برجستگی میشود تا از بین میرود؛ حقیقت شهادت، حقیقت حضور و شهود حسین بن علی علیه السلام ، از ساعت اوّل، برجسته تر، پررنگ تر، عالمگیرتر، پرمغزتر و پراثرتر شد.

شما اگر تاریخ سراسر افتخار اسلام شیعی را میخواندید و می دیدید در شبهای سیاه و دیجور حکومتهای فرعونی، چه درخشندگیهایی در سکوت مظلم آن حکومتها و چه فریادها و نشانه هایی از حیات در آن گورستانها به برکت خون حسین علیه السلام و موج خون او بهوجود آمد، باور میکردید که نقش حسین بن علی علیه السلام هر روز برجسته تر میشود و امروز هم شما در حقیقت گلهای روییده از امواج خون حسین علیه السلام هستید.

اکثر شما که اینجا هستید، شاید یادتان هست که در دوران اختناق، همین مجلس با همین جمعیّت، با کم و بیش تفاوتی در افراد، به نام امام حسین تشکیل میشد و تهران یکی از پایگاه های مقاومت بود. سختیها و رنجها، ترسها و بیمها، تهدیدها و فشارها و احیاناً دستگیریها در این مجلس و مجالسی از این قبیل زیاد بود؛ اما تنها نقطه ای که میتوانست پیام درست و پیام واقعی انقلاب را منتشر و پخش کند، همین مجالس بود. به همین دلیل، روی این مجالس، حسّاسیّت بود.

این مجالس دو وظیفه داشت و دو چیز محور آن بود. ما به تصوّر اینکه این مجالس را از لحاظ معنوی و محتوایی جهت میدهیم، به دو چیز می اندیشیدیم:

نخست بالا آوردن سطح اندیشه ی اسلامی و سیاسی مردم، تا بدانند اسلام از آنها چه چیزی خواسته است و در چه وضعی از اوضاع سیاسی قرار دارند؛ چون اگر مردم ندانند، حرکت نخواهند کرد؛ دوم اینکه مردم تصمیم بگیرند خطر کنند.

کوشش اوّل برای علم بود، و کوشش دوم برای عمل. کوشش اوّل برای دانستن و فهمیدن بود، کوشش دوم برای احساس کردن و لمس کردن. در کوشش اوّل میگفتیم وظیفه است ما برای خدا خطر را قبول کنیم، در کوشش دوم میگفتیم خطرپذیری در راه خدا و مرگ در راه خدا زندگی است. او فکر را تغذیه میکرد، و این احساس را؛ و به این ترتیب روزگاری گذشت.

آنچه که امروز پیش آمده و این پیروزی که ما به دست آوردیم و پیروزیهایی که به دست خواهیم آورد، ریشه در اتّکال و اتّکای به خدا و اعتماد به او دارد. ایمان یعنی باور. باور در انسان، اعتماد بهوجود می آورد؛ آن اعتماد، حرکت وسیع و پایان ناپذیر را در انسان تدارک می بیند؛ و به کمک آن حرکت، انسان بر همه چیز پیروز میشود. این

ص: 16

است که میگویم روی این مجالس تکیه کنید. مجالس حسینی، ما را به این اعتقاد و به این ایمان نزدیک میکند و باید بکند. من نمیگویم همه ی مجالس حسینی درست است. محرّم است و همان طور که امام فرمودند، محرّم باید برپا داشته بشود؛(1) زیرا این، ضامن تداوم حرکت ماست؛ اما به صورتی که درست است.

مجالس حسینی نخست باید به مردم آگاهی بدهد و به صِرف یاد و نام حسین بن علی علیه السلام اکتفا نکند. آن فداکاری و حرکتی میتواند سرمشق بشود که برای خدا و با بصیرت و با تعیین هدف انجام شده باشد. پس روشن کنیم که حرکت امام حسین علیه السلام هدف داشته، با بصیرت بوده و هدفش چه بوده است. امروز روشن است حسین بن علی علیه السلام چرا قیام کرد. ما باید برای جوانمان روشن کنیم که حسین بن علی علیه السلام با کمال بصیرت میدانست جانش هم در خطر خواهد افتاد، اما آماده بود؛ میدانست طوفان ظلم، او و یارانش را خواهد سوزاند، اما آماده بود.

وقتی ما این را برای جوانمان روشن میکنیم، جوان ما در میدان جنگ این جمله را مینویسد: پدر، مادر، برادران! بدانید من از روی بصیرت رفتم. و راست میگویند؛ از روی بصیرت میروند و می فهمند چه میکنند. جلسات حسینی باید به مردم آگاهی بدهد. فرد باید بداند جوانش چرا کشته میشود. کشته شدن، همان مردن است؛ فرقی ندارد. چه فرقی میکند کسی در تصادف بمیرد، به سکته بمیرد، یا در میان جنگ با ترکش خمپاره بمیرد؟ مردن، مردن است؛ سرانجام هم باید مُرد. اینقدر ما جوانانمان را از مرگ نترسانیم، که بعضی ها میترسانند. جوان ما وقتی میداند این حرکت و این مرگ در راه خداست و نتیجه اش این خواهد شد که قدرتهای استکباری جهانی با همین خونها سقوط خواهند کرد، با جرأت میگوید من میخواهم بروم و کشته بشوم. اسم این، همان

ص: 17

بصیرت است. بصیرت یعنی انسان با چشم باز به میدان برود؛ میداند برای چه میرود، می فهمد. این یک خصوصیّت مجالس ماست.

دوم، مجالس ما باید نقش ضدّ انقلاب بازی نکند. تعجّب میکنید؟ مگر ممکن است مجلس امام حسین علیه السلام ، نقش ضدّ انقلاب بازی کند؟ بله، اگر در محافل و مجالسی که به نام حسین علیه السلام و دین تشکیل میشوند، کوشش بشود تا اندیشه های ضدّ انقلاب، از انواع و اقسام راه ها، گسترش پیدا کند، میشود ضدّ انقلاب.

یادتان هست زمانهای اختناق عدّه ای میگفتند: چون امام زمان مهدی موعودf خواهد آمد و دنیا را پر عدل و داد خواهد کرد، پس شما بیخود زحمت نکشید؛ بناست او کارها را درست کند و تا آقا هم نیاید، فایده ای ندارد. آن روز عدّه ای دیگر میگفتند: امام زمان البته تشریف می آورند و حکومت جهانی عدل اسلامی را تشکیل میدهند؛ اما این به آن معنا نیست که تا قبل از ظهور او، بنده و شما در فکر تشکیل حکومت عدل اسلامی در یک گوشه از دنیا نباشیم؛ مقدّمات کار آن حکومت عدل جهانی را آماده نکنیم و با ظلم مبارزه نکنیم؛ ما کارمان را میکنیم، امام زمان هم یقیناً ما را کمک خواهد کرد؛ چه اکنون که در پرده ی غیبت هستند، و چه إن شاءالله وقتی ظاهر شدند، ما سربازان حضرت خواهیم بود.

اکنون نیز در مجالس و محافل گاهی دیده میشود که مردم را از ادامه و گسترش انقلاب مأیوس میکنند؛ و این کار، تفکّر غلط را جایگزین کردن است.

در حادثه ی عاشورا و ماجرای امام حسین علیه السلام یک چیز موج میزند - که در همه ی گفتارها و کردارها و حرکات وجود دارد - و آن، تسلیم در مقابل خداست؛ یعنی تسلیم در مقابل تکلیف. وقتی به حسین بن علی علیه السلام میگویند شما میروید، ممکن است کشته بشوید،

ص: 18

پاسخ این است که من از پیغمبر صلی الله علیه و آله شنیده ام هر کس سلطان جائری را ببیند که چنین است و چنان است و ظلم میکند، واجب است با او بستیزد و در مقابل او مقاومت کند؛(1) استناد به یک تکلیف.

وقتی پیشنهاد میشود حسین بن علی علیه السلام از محل نینوا و کربلا به مدینه(2) یا یمن برود و مشغول زندگی راحت بشود،(3) آنچه مانع قبول این پیشنهاد از طرف امام حسین است، تکلیف است. در اظهارات خود آن حضرت هم هست که خدا قبول نمیکند انسان تکلیفش را نیمه کاره بگذارد. در تمام لحظات این سفر پرحادثه و پرماجرا، انسان از کلمات و از گفتار حسین بن علی علیه السلام بخوبی احساس میکند این حرکات و سکنات در راه خدا و برای خداست. در آن لحظات آخر، از جمله کلماتی که از حضرت نقل شده است و همه شنیده ایم و قاعدتاً درست هم هست، این کلمه است:

«صَبْراً عَلی قَضَائِکْ، یَا رَبِّ لا إِلهَ سِوَاکْ»؛(4)

من تسلیم هستم. این روح حادثه ی کربلاست؛ تسلیم در مقابل خدا.

مجالس ما باید این روح را در مردم بهوجود بیاورد؛ این گونه سخنرانی شود و همین گونه نوحه خوانده شود؛ این گونه شعر گفته شود و این گونه شعار تنظیم شود. اگر توکّل به خدا، آگاهی، بصیرت، ایجاد روح حماسه و فداکاری نبود؛ این مجالس، تکلیف خودش را در این زمان انجام نداده است؛ اینها چیزهایی است که میتواند مجالس حسینیِ ما را به معنای واقعی کلمه حسینی کند. ارتباط معنوی میان ما و حسین علیه السلام یک ارتباط فکری و احساسی است؛ هم از لحاظ فکر، ارتباط بین ما و حسین علیه السلام وجود دارد، هم از لحاظ احساس و عاطفه. مردم امام حسین را دوست میدارند؛ غیر

ص: 19

از اینکه به او معتقدند، عاشق او هستند. اگر این ارتباط فکری و احساسی وجود نمیداشت، این مجالس نمیتوانست آن کاری را بکند که حالا میتواند بکند و در گذشته کرده است.

البته این مجالس انصافاً از آن روزی کارایی پیدا کرد که این افکار اسلامیِ اصیل در این مجالس راه یافت؛ وگرنه در گذشته اگر روز عاشورا می آمدیم دو کلمه حرف بزنیم، میگفتند آقا روز عاشورا وقت حرف زدن است؟! حالا حرف نمیزدند، میخواستند به جایش چه کاری بکنند؟ آیا شعر یا روضه ای بخوانند تا مردم را روشن کنند؟ خیر، میخواستند مشغول همان کارهایی بشوند که میدانید هیچ گونه هدایتی در آنها نبود.

مقاومت وظیفه است.

«إنْ لَمْ تَرحَمُونِی فَارْحَمُوا هَذا الطِّفْلَ»؛(1)

یعنی ای سنگدلان! ای از انسانیّت بیرون آمده ها! اگر شما با من آنقدر عاطفه و مهر ندارید که نگذارید لب من به آب برسد، این طفل شش ماهه ی صغیر شیرخوار چه گناهی کرده است؟ باز هم دشمن نمی فهمید که حسین چه میکند، باز هم آن سیاست الهی برای آن کوردلان معلوم نشد. عمرسعد از شقاوت و کوردلی حرمله استفاده کرد و گفت: حسین را خاموش کن.(2) به جای آنکه به طفل شیرخوار حسین علیه السلام آب بدهند، تیر سه شعبه ی زهرآلود(3) به سوی او پرتاب کردند. این طفل روی دست پدر پیچ و تاب خورد و جان داد؛ خون از گلوی علی اصغر جاری شد. حسین بن علی علیه السلام از همین نقطه، گسترش خود را شروع کرد؛ نگذاشت خون علی اصغر لوث شود؛ نگذاشت شایعه پردازان و دروغگویان و سیاست بازان بگویند طفل حسین علیه السلام خودش مُرد یا از گرمای آفتاب مُرد. دستش را زیر گلوی علی اصغر گرفت، مشت حسین علیه السلام از خون علی اصغر پر شد؛ در مقابل چشم همه، این خونها را به طرف آسمان پرتاب کرد.(4) یعنی این خون را ببینید، علی اصغر را کشتید ای نامردمان! حسین بن علی علیه السلام در اینجا طومار حقّانیّت خود را امضا کرد؛ یعنی به دنیا فهماند با چه جریانی روبه روست؛ به تاریخ فهماند با چه می جنگیده و برای چه می جنگیده است.

حسین بن علی علیه السلام در تاریخ ثبت کرد فداکاری آن است که او در نهایت تنهایی و هنگامی که نیروهای دشمن از همه طرف به سوی او سرازیر است، یک تنه قیام میکند؛ به یارانِ کم میسازد؛ نمیگوید تنهایم، نمیگوید همه با من مخالفند و از من کاری بر نمی آید، نمیگوید ضعیفم و چرا بیهوده بجنگم. بر سر دوراهی حق و باطل، قاطعانه حق

ص: 22

را انتخاب میکند و آماده میشود که در راه حق، جانش را بدهد.

از همین نقطه، گسترش فرهنگ حسین بن علی علیه السلام شروع شد. نه تنها یزیدبن معاویه، که سلسله ی اموی نیز با خون علی اصغر و با خون شهیدان کربلا در هم پیچید. جریان انقلابهای جهانی تاریخ اسلام و انقلاب های بزرگ از نقطه ی خون این مظلومان آغاز شد. هر جای عالم که نام اسلام رفته، نام حسین علیه السلام به عنوان نمودار اسلام رفته است. هرکه با حسین علیه السلام است، اسلام متعلق به اوست. هرکه دنباله رو حسین علیه السلام است، او در ادّعای اسلام صادق است. هرکه راه حسین علیه السلام را انتخاب میکند، راست میگوید و امّت پیغمبر آخرالزّمان است. یزیدیان در تاریخ رسوا شدند و خون بر شمشیر پیروز شد.

امروز فرزند حسین، روح خدا و امام امّت، موجودی خود را به میدان آورده است. این موجودی، یک ملّت است در مقابل همه ی دستگاه های سیاسی و نظامی عالم. این ملّت میخواهد ثابت کند فرزند حسین علیه السلام و دنباله رو راه حسین علیه السلام است. در صحنه های جنگ، فرد فرد رزمندگانی که به شوق و جاذبه ی جهاد، پا در میدان نهاده اند، مانند سربازان حسین بن علی علیه السلام در عاشورا، عاشق و مشتاق فداکاری اند؛ و سرّ اینکه می شنوید وضع ما در جبهه ها بهتر شده است، همین است. حقیقت همین است.

خداوند میفرماید: «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَر».(1) کوثر یعنی چیزی که در حال افزایش و بیشتر شدن است؛(2) و خداوند به پیامبرi کوثر داده است و ما داریم افزایش پیدا میکنیم. اما خدای متعال به پیغمبر در همین سوره ی کوتاه دو توصیه میکند: اگر میخواهی این افزایندگی برای تو باشد و بماند، «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ»؛(3) دو کار باید انجام بدهی:

ص: 23

اوّل صلات، یعنی رابطه ات را با خدایت قطع نکن. مردم! رابطه تان را با خدا قطع نکنید؛ رابطه تان را با حسین علیه السلام قطع نکنید؛ رابطه تان را با نماز، با ذکر، با مجالس حسینی، هرچه مستحکم تر کنید.

من بالعیان دیدم این روح حسینی و خون حسینی است که جوانان ما را به آگاهی و معرفت میرساند؛ می فهماند در جبهه ی یک جنگ وسیع جهانی هستند و باید فداکاری کنند. اینها را در کتاب نخواندند. بسیاری از این رزمندگان شاید صفحات متعدّدی از کتابهای سیاسی را نخوانده اند، روشنفکر نیستند، اما آگاهند. روشنفکر به معنای واقعی کلمه، آنها هستند؛ آنها هستند که میدانند چرا باید فداکاری کنند. این را که به اینها آموخت؟ روح حسینی و حسین جویی. این رابطه را حفظ کنید.

دوم اینکه قربانی کنید. با قربانی دادن شماست که اسلام پیروز میشود. خون ما از خون جگرگوشه ی پیغمبر- حسین بنعلی علیه السلام - رنگین تر نیست. مبادا دشمن یا افرادی که نمیدانند و ناآگاهانه دشمنی میکنند، در ذهن بعضی از افراد بی خبر و بی اطلاع تزریق کنند که چرا جوانهای ما در میدان کشته میشوند. وقتی انسان دنبال یک ایده و آرمانی حرکت نمیکند، زحمت هم نمیخواهد بکشد، تلاش هم ندارد، فداکاری هم نمیخواهد، کشته و خون دادن هم ندارد؛ اما وقتی انسان به دنبال یک آرمان مقدّس حرکت میکند، ایمانش به او تلاش و فداکاری را دستور میدهد. پس باید فداکاری کند و باید از جان خود هم بگذرد.

پیغمبر در کربلا و کوفه و شام انجام دادند، همه ی مردم علاقه مند به خطّ امامت را مرعوب کرد. البته میدانید زبدگان اصحاب امام حسین علیه السلام در ماجرای عاشورا یا در ماجرای توّابین به شهادت رسیدند؛ اما آن کسانی که باقی مانده بودند، آنقدر جرأت و شهامت نداشتند که در مقابل قدرت سلطه ی جبّار یزید و سپس مروان بتوانند حرف حقّ خودشان را بزنند. یک جمع مؤمن؛ اما پراکنده، بی تشکیلات، مرعوب و در حقیقت از راه امامت عملاً منفرد شده.

امام صادق علیه السلام در حدیثی میفرماید:

«إِرْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ إِلاّ ثَلاثَة»؛(1)

بعد از شهادت امام حسین، همه ی مردم برگشتند؛ همه از راه درست امامت که راه پرخطری بود، به خاطر فشار هیجانها منصرف شدند. «إِرْتَدَّ» را «کافر شدن» معنا نکنید. ارتداد یعنی راه انقلاب را نیمه کاره گذاشتن؛ یعنی هنگام ضرورت، به خاطر سختیها و فشارها، راه را رها کردن، به زندگی راحت دل دادن، از سختیها سرپیچیدن؛ این معنای ارتداد است. گاهی شما یک راهی میروید، میان راه باز میگردید یا متوقف میمانید؛ این، برگشتن از آن راه است. مردم از راه درستی که امامان راستین اسلام در مقابل آنها گذاشته بودند، برگشتند. فقط سه نفر ماندند؛ یکی از این سه نفر، یحیی بن اُمّ طویل بود، که وقتی اندکی میتوانستند حرفشان را بگویند، به مسجد پیامبر خدا می آمد و خیل مسلمانهای اسمی و ظاهری را صدا میزد و میگفت:

«کَفَرْنَا بِکُمْ و بَدا بَیْنَنَا و بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةُ و الْبَغْضَاءُ».(2)

این دستگاه اسلامی که بنی امیّه و یزید و مروان و عبدالملک میخواستند به نام اسلام آن را به خورد مردم بدهند، از نظر جریان

ص: 25

اصیل امامت، مردود و غلط بود. آن وقت مردم ذرّه ذرّه، جمع جمع، خیل خیل گرد آمدند:

«ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ لَحِقُوا وَ کَثُرُوا».(1)

مردم تدریجاً دور محور سیّدالعابدین و سیّدالسّاجدین علی بن الحسین علیه السلام جمع شدند و جریان امامت و جریان تشیّع به راه افتاد؛ والاّ با حادثه ی عاشورا همه چیز تمام شده بود.

سلسله ی مروانی شد.(1)

یزدگرد سوم یا مروان حمار را در نظر بگیرید؛ اینها همه یا کشته شدند یا فراری شدند یا در غربت مُردند. هیچ کدام نشده خودشان و یاران نزدیکشان کشته بشوند و زنانشان به آن گونه به اسارت در بیایند؛ آن هم با لب تشنه، آن هم با آن همه رنج که حسین بن علی علیه السلام دچار آن شد؛ اما شما آن پادشاهان را مغلوب شده میدانید. در تاریخ که مطالعه میکنید، عقیده تان این میشود که یزدگرد سوم شکست خورد،(1) مروان حمار از دست عبّاسیان شکست خورد،(2) مستعصم عبّاسی از دست هولاکو شکست خورد.(3) هر پادشاهی، امیری، خلیفه ای از این قبیل را شما شکست خورده میدانید؛ اما حسین بن علی علیه السلام را که با وضعی فاجعه آمیزتر از همه ی آنها کشته شده، پیروز میدانید؛ چرا؟

حسین بن علی علیه السلام واقعاً موفق و کامیاب شد؛ زیرا آن کاری را که میخواست انجام بگیرد، انجام گرفت. پس او پیروز شد و انبیای الهی همه و همه پیروز شدند.

انبیا آمدند مردم را بتدریج و در طول تاریخ با چند خصوصیّت آمیخته کنند: نخست آمدند به مردم، اندیشیدن و فکر کردن یاد بدهند. اگر پیغمبران نبودند، بشر فکر کردن نمیدانست. و لذا ما معتقدیم اگر رشته ی نبوّتها در تاریخ نبود، امروز بشریّت، این تکنیک و صنعت و پیشرفت مادّی، این حرکات محیّرالعقول علمی را هم نمیداشت. دوم، پیغمبران مبعوث شده اند تا مکارم و فضیلت های اخلاقی را به حدّ تمام و کمال برسانند. سوم، انبیا آمدند تا در مردم خواهش و طلب یک جامعه ی آرمانی را زنده کنند. لذا مسئله ی مهدویّت و جامعه ی ایده آل تاریخی انسان، در زبان همه ی پیامبران بوده است.

ص: 28

میدانید که حسینبنعلی علیه السلام ، امام سوم ما، در سال سوم هجرت متولّد شده؛(1) یعنی سه سال از تشکیل حکومت اسلامی رسول الله صلی الله علیه و آله گذشته بوده که این بزرگوار متولّد شده. شُکر میکند خدا را؛ چرا؟ برای اینکه محیط انقلابی و جامعه ی انقلابی و حکومت انقلابی و جوّ انقلابی در تنفّس انسان هم اثر میگذارد.

عاشورا را تصویر کنیم، مجسّم کنیم و بشماریم، مشخّص خواهد شد ماهیتاً نوع دیگری است. در حقیقت هیچ شخصیّتی با حسین بن علی علیه السلام ، و هیچ حادثه ای با حادثه ی عاشورا قابل مقایسه نیست.

- و همچنین عراق - عمدتاً کوفه - بهوجود آمد، ارتباطات ضعیف شد و کسانی که طرفدار ائمّه علیهم السلام بودند و مخالفان بالقوّه ی دستگاه خلافت بنی امیّه بودند، در حال ضعف، در حال تردید بهسر می بردند.

در اینجا من از روایتی یاد میکنم که از امام صادق علیه السلام نقل شده، در کتب معتبر- بحار و غیر بحار- هست و آن این است که حضرت صادق علیه السلام وقتی که درباره ی اوضاع ائمّه ی قبل از خودشان صحبت میکردند، فرمودند:

«إِرْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ إِلاَّ ثَلاثَة»؛(1)

یعنی مردم بعد از حسین علیه السلام مرتد شدند، مگر سه نفر. البتّه در بعضی روایات دارد پنج نفر،(2) بعضی روایات دارد هفت نفر.(3)

در یک روایتی که از امام سجّادصلواتاللهعلیه هست، راویاش ابوعمرنهدی است، میگوید که از امام سجّاد علیه السلام شنیدم که فرمود:

«مَا بِمَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ عِشْرُونَ رَجُلا یُحِبُّنَا»؛(4)

در همه ی مکه و مدینه بیست نفر نیستند که ما را دوست بدارند...

این روایت را، این دو حدیث را از این باب نقل کردم که وضعیّت کلّی جهان اسلام نسبت به ائمّه علیهم السلام و طرفداران ائمّه روشن بشود؛ یعنی این خفقانی که بهوجود آمد، چنین حالتی را بهوجود آورد که طرفداران ائمّه علیهم السلام متفرّق، پراکنده، مأیوس و مرعوب بودند و امکان یک حرکت جمعی برایشان نبود.

البته در همان روایت امام صادق علیه السلام هست:

«ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ لَحِقُوا وَ کَثُرُوا»؛(5)

تدریجاً مردم ملحق شدند به آن جمع کوچک و زیاد شدند...

ص: 33

بعد از حادثه ی شهادت، البته مقداری مردم مرعوب شدند، ولی آن چنان مرعوبی-ّت-ی نبود که بکلّی نظام تشکیلات پیروان اهلبیت علیهم السلام را به هم بریزد؛ دلیلش هم این است که ما می بینیم حتی در همان هنگامی که اسرای کربلا را به کوفه آوردند، حرکاتی مشاهده میشود که این حرکات حاکی از وجود تشکیلات پنهانی شیعه است.

البته وقتی میگوییم تشکیلات پنهانی شیعه، منظورمان یک تشکیلات منسجم کامل بهشکلی که امروز در دنیا معمول هست، نیست؛ بلکه منظورمان رابطه های اعتقادی یی است که مردم را به یکدیگر متّصل میکند و وادار به فداکاری میکند و به کارهای پنهانی برمی انگیزد و در مجموع، یک مجموعه را در ذهن انسان ترسیم میکند.

در همان اوقاتی که خاندان پیغمبر علیهم السلام در کوفه بودند، در یکی از شبها سنگی می افتد توی آن محلّی که اینها آنجا نشسته بودند و زندانی بودند. سنگ را برمیدارند، کاغذی به او وصل بوده؛ در آن کاغذ نوشته شده بود که کسی را حاکم کوفه فرستاده به شام پیش یزید که درباره ی وضعیّت شما و سرنوشت شما از او کسب تکلیف بکند. اگر تا فردا شب مثلاً یا پس فردا شب صدای تکبیر شنیدید، بدانید که شما در همین جا کارتان تمام خواهد شد و کشته خواهید شد؛ اگر نه، بدانید که وضعتان بهتر خواهد بود.

ما وقتی که این داستان را می شنویم، خوب درک میکنیم که یک نفر از دوستان این تشکیلات یا از اعضای این تشکیلات در داخل دستگاهِ حاکمِ ابن زیاد حضور دارد و قضایا را میداند، به زندان دسترسی دارد و اطلاع دارد که برای زندانیها چه ترتیباتی و چه پیش بینی هایی شده و میتواند که خبر را با صدای تکبیر به گوش اینها برساند. این را ابناثیر نقل میکند.(1) یعنی با اینکه این شدّت عمل بهوجود آمده بود، در عین

ص: 34

حال چنین چیزهایی دیده میشد. یا مثلاً عبدالله بن عفیف عضدی - که یک مرد نابینایی هم هست - در همان مراحل اوّلیّه ی ورود اسرا به کوفه، از خودش عکس العمل نشان میدهد که منجر به شهادتش هم میشود.(1) و از این قبیل کارها ابتدائاً انجام میگیرد. یا فرض بفرمایید که در شام یا در کوفه کسانی پیدا میشوند، می آیند در مقابل اسرا و نسبت به آنها اظهار علاقه و ارادت میکنند یا گریه میکنند یا یزید را ملامت میکنند که هم در مجلس یزید چنین چیزهایی پیش آمده،(2) هم در مجلس ابن زیاد پیش آمده.(3)

بنابراین، با اینکه ارعاب شدیدی بر اثر این پیش آمده بود، اما آن چنان نبود که بکلّی نظام، کار دوستان اهلبیت علیهم السلام را از هم بپاشد و اینها را دچار پراکندگی و ضعف بکند. اما بعد از گذشت مدّتی، حوادث دیگری پیش آمد که این حوادث، اختناق را بیشتر کرد، که ما میتوانیم بفهمیم که آن حدیث «إِرْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ» مربوط به دوران آن حوادث یا بعد از آن حوادث است، یا فاصله هایی که وجود داشته. یکی از این حوادث، ماجرای حَرّه هست.

حالا قبل از اینکه وارد ماجرای حَرّه بشوم، این تکّه ی اخیر، یک سطر را حذف میکنیم. در طول این دورانِ دو سه سال اوّل، قبل از آنی که آن یکی دو حادثه ی مهم و کوبنده بهوجود بیاید، شیعیان شروع میکنند کارهای خودشان را ترتیب دادن و انسجام قبلی خودشان را بهوجود آوردن. اینجا یک چیزی طبری نقل میکند؛ میگوید که:

«فلمیزل القوم فی جمع آلة الحرب و الاستعداد للقتال» تا آخر؛

ص: 35

یعنی آن مردم - منظور شیعیان هستند - ابزار جنگ جمع میکردند، خودشان را برای جنگ آماده میکردند و پنهانی مردم را از شیعه و غیر شیعه به خونخواهی حسین علیه السلام دعوت میکردند و گروه گروه مردم به آنها پاسخ میدادند.(1)

و این وضعیّت همچنان ادامه داشت تا یزیدبن معاویه از دنیا رفت. پس می بینیم با اینکه فشار و شدّت اختناق زیاد بود، در عین حال این حرکات هم انجام میگرفته؛ آن طوری که طبری نقل میکند. و شاید به همین دلیل هم هست که صاحب کتاب جهادالشّیعة(2) که یک نویسنده ی غیر شیعی است و نسبت به امام سجّاد علیه السلام و شیعه نظرات واقع بینانه ای ندارد، اما یک حقیقت را درک کرده و او این است که میگوید: گروه شیعیان پس از شهادت حسین علیه السلام ، به صورت تشکیلات منظّمی درآمدند که روابط سیاسی و اعتقادات دینی، آنها را به یکدیگر پیوند میداد و دارای اجتماعاتی بودند و دارای رهبرانی بودند و آنگاه دارای نیروهای نظامییی بودند و جماعت توّابین، نخستین مظهر این هست. خب پس احساس میکنیم با وجود اینکه تشکیلات شیعی با حادثه ی عاشورا دچار ضعف شده بود، اما حرکات شیعی در قبال این ضعف و از طرف مقابل، مشغول فعّالیّت بود که مجدّداً آن تشکیلات را به شکل اوّل دربیاورد؛ تا اینکه واقعه ی حَرّه پیش می آید.

به تصوّر من، واقعه ی حَرّه یک مقطع بسیار عظیمی است در تاریخ تشیّع؛ یعنی ضربت بزرگ را واقعه ی حَرّه وارد آورد. واقعه ی حَرّه مربوط به سال شصتوسوم هجری است.(3) ... همین اندازه باید بگویم که آن حادثه بزرگترین وسیله ی ارعاب دوستان امام و پیروان اهلبیت علیهم السلام شد؛ بخصوص در مدینه، عدّه ای گریختند،(4)

ص: 36

عدّه ای کشته شدند، عدّه ای از یاران خوب مثل خود عبدالله بن حنظله و دیگران به شهادت رسیدند(1) و جایشان خالی ماند و خبرش هم به اقطار عالم اسلام رسید و معلوم شد که دستگاه حکومت، قاطع در مقابل این حرکات ایستاده و اجازه ی هیچگونه اقدامی به آنها نمیدهد. حادثه ی بعدی یی که باز موجب سرکوب و ضعف شیعیان شد، حادثه ی شهادت مختار در کوفه(2) و تسلّط عبدالملک بن مروان بر همه ی جهان اسلام بود.(3)

بزرگ است که از ادای شُکر آن نعمت غافل نمیماند.

حمدهایی که برای خدای متعال عرض میکنم، این است که من در دولت حق متولّد شده ام.(1)

ایشان در دولت پیغمبر صلی الله علیه و آله متولّد شدند(2) و این را حسینبنعلی علیه السلام ... وقتی میفرماید، یعنی به خدای متعال عرض میکند، که شاید مثلاً سی سال یا بیشتر، چهل سال از آن زمان گذشته بود، شاید هم بیشتر؛ یعنی در اواسط عمر یا اواخر عمر هم هنوز مزه ی ولادت در دولت حق در کام حسینبنعلی علیه السلام آسان هست و آثار خوبش را احساس میکند.

بعد از واقعه ی عاشورا، فقط سه نفر - حالا شاید در مدینه یا در حجاز - دور و بر امام سجّاد علیه السلام را گرفته بودند و باقی ماندند؛ سه نفر فقط. بقیّه ترسیده بودند، از راه برگشته بودند، خسته شده بودند، جرأت ادامه ی مبارزه را در خود نمی دیدند. حضرت با تنهایی شروع کرد.

امام سجّاد علیه السلام در روایت دیگری میفرماید که:

«مَا بِمَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ عِشْرُونَ رَجُلًا یُحِبُّنَا»؛(1)

در مکه و مدینه، در همه ی مکه و مدینه، بیست تا انسان، بیست تا آدم نیست که ما را دوست بدارد؛ یعنی یک روز وضعیّت امام سجّاد علیه السلام در یک چنین وضعی بود؛ یعنی با غربت شروع کرد.

ائمّه علیهم السلام میخواستند حکومت اسلامی را تشکیل بدهند. من در باب زندگی امام سجّاد و همچنین زندگی امام صادق علیهماالصلاةوالسّلام این حدیث چندین بار تکرار شده را گفتم، حالا هم بد نیست آن را بگویم که امام صادق صلواتاللهعلیه فرمود که قرار بود حکومت اسلامی در قضاءالله در سال هفتاد هجری تشکیل بشود، بعد که حادثه ی عاشورا پیش آمد، به تأخیر افتاد، که در روایت آمده به این صورت که: «فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ»، که در سال شصت ویک(2) امام حسین علیه السلام شهید شدند. «اشْتَدَّ غَضَبُ اللهِ عَلَی أَهْلِ الْأَرْض»؛ غضب خدا، خشم خدا بر مردم زمین فزونی گرفت و تأخیر افتاد به سال صدوچهل.(3) صدوچهل کِی است ؟ صدوچهل، هشت سال(4) قبل از وفات امام صادق علیه السلام است.

میکنند و هرچه زمان میگذرد، این موج ضعیف تر و هموارتر میشود، حادثه ی عاشورا از زمان وقوع هرچه گذشته، سال به سال و دوره به دوره موجش بیشتر، برجسته تر و همه گیرتر شده است.

مسئله ی حائز اهمّیّت این است که ما مدلول این حادثه و مفهوم این حرکت و قیام را درست بفهمیم، چون ما معتقدیم و حقیقت هم همین است که انقلاب ما از این حادثه الهام گرفت و به وسیله ی این حادثه رهنمون شد؛ همان طور که امام فرمودند: «محرّم، ماهی است که خون بر شمشیر پیروز شد».(1) محرّم، تاریخی و سرنوشت ساز شد. این سخن از یک فرهنگ مایه میگیرد. حقیقت هم همین است که ما انقلابمان را از برکات و از رشحات حادثه ی عاشورا می بینیم. بعد از پیروزی انقلابمان هم آنچه ما در برخورد با قدرتهای جهانی و در برخورد با سیاستهای سرکوبگر و مخرّب عمل کردیم، از قیام حسین بن علی علیه السلام الهام گرفتیم. جوانهای ما با عشق حسین علیه السلام و با یاد حسین علیه السلام در میدانهای جنگ حاضر شدند و انقلاب ما با این دشواریها و با این ناهمواریها تا امروز به پیش آمده است؛ بعد از این هم إن شاءالله پیش خواهد رفت. پس ما لازم است این حادثه را درست بفهمیم.

مکه حرکت کرد؛ در هر منزلی از منازل، چه اتّفاق افتاد؟ این یک نوع بیان آرمان گرایی عاشورا است. معمولاً هم این طور بیان شده است. خود این، حامل پیام و بیانهای زیادی است و چنانچه قرار باشد بیان شود، بایستی به تفصیل بیان شود. ما نمیخواهیم به تفصیل در مسئله وارد شویم.

یک نوع دیگر، جمع بندی حادثه ی کربلا، جمع بندی همه ی این حوادث و جمع بندی همه ی این گفتارهاست، که از مجموع اینها ما بدانیم و بفهمیم سیّدالشّهدا علیه السلام چرا قیام کرد؟

عنوان مجموعه ی نظام اسلامی به وسیله ی پیغمبر صلی الله علیه و آله بیان شده بود، در عمل خود پیغمبر صلی الله علیه و آله و در همان جامعه ای که ساخته بود، وجود داشت. پیغمبر صلی الله علیه و آله اینها را عملاً و عیناً به مردم نشان داد.

وسیله ی قدرتمندان، زورگویان، منافقان و خود را در سطح مسلمانها جا زدگان تغییر پیدا کند، در مقابل این انحراف چه عملی باید انجام داد؟ این را پیغمبر صلی الله علیه و آله گفته بود، اما خود عمل نکرده بود. چرا؟ چون امکان نداشت پیغمبر صلی الله علیه و آله عمل کند؛ زیرا زمان پیغمبر این انحراف رخ نمی داد. تا پیغمبر صلی الله علیه و آله زنده بود، تا پیغمبر سر کار بود، انحرافی پیش نمی آمد.

این، زمان جانشینان پیغمبر صلی الله علیه و آله اتّفاق می افتاد. در وضعی که جامعه ی اسلامی دچار آن چنان انحرافی شده که امکان و خطر آن هست مفاهیم اسلامی بکلّی عوض شود، اکنون بایستی چه عملی انجام بگیرد؟ این را باید یکی از جانشینان پیغمبر انجام بدهد. این جانشین چه کسی باشد؟ فرقی نمیکرد؛ بسته به این بود که آن شرایط خاص در زمان کدام یک از ائمّه ی بعد از پیغمبر پیش بیاید. اگر آن شرایط زمان امیرالمؤمنین علیه السلام پیش می آمد، امیرالمؤمنین علیه السلام آن طور عمل میکرد؛ اگر زمان امام علی النّقی علیه السلام یا فرض کنید امام حسن عسکری علیه السلام پیش می آمد، آن امام آن طور عمل میکرد.

اما این شرایط در علم الهی معلوم بود و رسول اکرم صلی الله علیه و آله هم پیش بینی کرده بود؛ واقعیت خارجی هم این بود که زمان حسین بن علی علیه السلام انجام گرفت؛ آن هم نه در اوّل امامت، در دهمین سال امامت حسین بن علی علیه السلام . لذا امام حسین علیه السلام بایستی به آن تکلیف الهی عمل کند؛ برای اینکه نظام اسلامی را که داشت از خط خارج میشد یا خارج شده بود، با آن عمل، با ادای آن واجب و با انجام دادن آن تکلیف، به وضع اوّل خودش برگرداند. این تکلیف حسین بن علی علیه السلام بود، و ماهیّت واقعه ی عاشورا و قیام عاشورا این است.

حالا این تکلیف چه بود؟ آنی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دستورش را داده بود و فی علم الله معلوم بود و از بخشهای نظام اسلامی بود که باید هنگامی که

ص: 44

خطّ صحیح نظام اسلامی عوض میشود، این کار انجام بگیرد، این گونه عمل بشود، آن چه بود؟ این تکلیف که پیغمبر صلی الله علیه و آله معیّن کرده و امام حسین علیه السلام عمل کرده، چیست؟

در بیان این تکلیف و در جمع بندی عمل حسین بن علی علیه السلام نظرات گوناگونی بیان شده است. در سالهای اخیر دو جمع بندی وجود داشت که به نظر بنده هیچ یک از این دو درست نیست و دیدگاه سوم صحیح است.

بعضی ها میگفتند: حسین بن علی علیه السلام برای گرفتن حکومت قیام کرد. قیام حسین علیه السلام برای گرفتن حکومت بود؛ فقط برای این بود که حکومت کند، چون میدید یزید آدم ناصالح و فاسدی است و جامعه ی اسلامی را در معرض یک خطر جدّی قرار داده است، این بود که آن حضرت قیام کرد تا حکومت را بگیرد. عِدّه و عُدّه هم فراهم کرده بود. هنگامی که به سوی کوفه حرکت کرد تا آنجا قیام کند و کوفه را به اصطلاح امروز آزاد کند، نیروهای خود را آنجا جمع کند و علیه حکومت مرکزی بشورند، در راه که فهمید کوفی ها برگشتند، منصرف شد؛ گفت: رهایم کنید، به یمن بروم یا بروم همان جایی که بودم و آنجا بمانم.

البته برای این دیدگاه شواهد و قرائنی هم ذکر میکنند؛ اما در مجموع، این نظر درستی نیست.

عدّه ای دیگر از آن طرف میگویند: نه، اصلاً حسین بن علی علیه السلام هیچ نیّت حکومت کردن نداشت، هیچ نیّتِ گرفتن مقام و حکومت و ریاست بر مسلمین را نداشت، بلکه خواست کشته بشود؛ اصلاً قیام کرد تا کشته شود. برای اینکه دید در زنده بودنش نمیتواند آن تکلیف الهی را انجام بدهد، گمان کرد با کشته شدنش آن تکلیف را انجام میدهد. حالا که با زنده بودن نمیتوانیم کاری انجام بدهیم، پس با کشته شدن

ص: 45

این کار را انجام بدهیم! میگویند: حسین بن علی علیه السلام از مدینه که راه افتاد، نیّتش همین بود که برود و کشته شود؛ اصلاً قصدش جز این، چیز دیگری نبود. مکه هم که آمد، این قصد را داشت. طرّاحی میکرد و نقشه می ریخت که چگونه در یک موقعیّت حسّاس و خوبی کشته بشود. این نظر هم درست نیست.

اسلامی را پُر میکرد؛ این همان چیزی بود که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله تعلیم داده و فرموده بود: هنگامی که دیدید دنیا رو به ویرانی میرود، نظام اسلامی رو به فساد میرود، باید حرکت و قیام کنید. این را پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده بود، اما خود پیغمبر طبعاً این فریضه ی الهی را نمیتوانست انجام بدهد؛ چون در زمان خود آن بزرگوار، موضوع محقّق نمیشد و انحراف بهوجود نمی آمد. این عمل بایستی انجام میگرفت. پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز را یاد داده بود، زکات را یاد داده بود، حج و جهاد را یاد داده بود، همه را خودش انجام داده بود؛ اما این کار را باید یکی از اوصیائش انجام میداد و آن را هم به مردم یاد میداد، و امام حسین علیه السلام یاد داد.

پس به طور خلاصه ما میگوییم هدف حسین بن علی علیه السلام این بود که این حرکت انجام بگیرد، تا اینکه به برکت این حرکت، انسانیّت و مسلمانان تاریخ و مسلمانان آن روزگار تکلیفشان را در مقابل چنان وضعی بفهمند و بدانند هنگامی که ظلم و کفر حکومت میکند و نظام اسلامی به طرف فساد و انحراف میرود و این قطار نزدیک است که از خط خارج شود، تکلیف چیست.

مقداری از کلمات حسین بن علی علیه السلام که حامل این معناست، بیان کنیم. هنگامی که معاویه میخواست یزید را جانشین معرّفی کند، حسین بن علی علیه السلام مخالفت کرد. وقتی یزید به عنوان خلیفه معیّن شد، اوّلین اظهارنظر حسین بن علی علیه السلام این بود که فرمود:

«إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون».(1)

چون این همان انحراف است؛ همان حالتی است که در یک نظام ممکن است پیش بیاید. این «إِنَّا لِلهِِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون»(2) حالت کمال دهشت را نشان میدهد. کلمه ی استرجاع، کمال نگرانی را نشان میدهد؛

ص: 47

یعنی چقدر باید نگران و دهشتزده بود آن وقتی که امّت اسلامی به فرمانروایی مانند یزید مبتلا بشود. این اوّلین عکس العمل امام حسین علیه السلام بود؛ یعنی این را ما قبول نمیکنیم. حسین بن علی علیه السلام با خود یزید هم هیچ گونه نظر شخصی ندارد. برای امام حسین علیه السلام ، یزید و غیر یزید از جهت بشری فرقی نمیکند. البته یزید در نظر حسین بن علی علیه السلام یک فاسد و یک فاسق است.(1) وقتی بناست همین یزید فاسدِ فاسق، خلیفه ی مسلمانان و جانشین پیغمبر شود، زنگ خطر به صدا در می آید. اینجاست که حسین بن علی علیه السلام احساس میکند این نقطه ی اوج آن انحراف است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن اشاره کرده - که خواهیم گفت امام حسین علیه السلام در یک روایت دیگر از قول پیغمبر نقل میکند - اینجاست که دیگر نمیشود تحمّل کرد و هرچه تحمّل کردیم، بس است. باید حرکت کرد.

آن حضرت را برای بیعت گرفتن خواستند. والی و استاندار مدینه آن حضرت را برد تا بیعت بگیرد؛ آن حضرت هم بیعت نکردند. بگو مگو شد. تفصیلاتی دارد. دست آخر کار به فردا موکول شد؛ یعنی والی مدینه نتوانست. همان شب آن حضرت از مدینه بیرون آمد.(2) دید جای ماندن نیست و به طرف مکه آمد. در مدینه هم سندی از امام حسین علیه السلام باقی مانده است و آن، وصیّت به محمدبن حنفیّه است. مقدّمات وصیّت را ذکر میکند:

«هَذَا مَا أَوْصَی بِهِ الْحُسَیْن بْن عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَی أَخِیهِ مُحَمَّدٍ الْمَعْرُوفِ بِابْنِ الْحَنَفِیَّة».

به وحدانیّت خدا شهادت میدهد؛ همان طور که در وصیّتهای معمولی ما نیز چنین است که اوّل شهادت به وحدانیّت خدا و شهادت به پیغمبری پیغمبر و امثال اینهاست. امام این کار را کرد تا تبلیغاتچی های

ص: 48

آن روز نتوانند آن تهمتهایی را که آن روز میزدند، بزنند. بعد میفرماید:

«أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لا بَطِراً وَ لا مُفْسِداً وَ لا ظَالِماً»؛(1)

من که از مدینه دارم خارج میشوم، از روی غرور، کبر و چون یزید را داخل آدم نمیدانم و خودم را بالاتر از او میدانم، نیست. مسئله، مسئله ی شخصی نیست؛ مسئله ی احساسات نیست. خروج من از مدینه، برای ظلم و ایجاد فساد نیست. خیلی در تاریخ اتّفاق افتاده که حکومتی بر سر کار هست؛ عدّه ای برای اینکه خودشان میخواهند این حکومت را به دست بگیرند، سر بلند میکنند و عدّه ای را می کشند و ظلم بهوجود می آورند؛ هیچ منطق و ملاکی هم ندارند؛ مثل همین کارهایی که امروز دارد اینجا انجام میگیرد، که ملاحظه میفرمایید. اینها هیچ ایراد اصولی روی این حکومت ندارند؛ بنا میکنند مسائلی را مطرح میکنند، بعد می آیند در خیابان بمب میگذارند و عدّه ای را با این بمب گذاری میکُشند؛ این ظلم است. می آیند در شهری، یا دهی، مسئله ای یا فسادی را بهوجود می آورند. این فساد است.

آن حضرت میفرماید: کار من با این گونه کارها اشتباه نشود. من که از مدینه خارج شدم، برای احساسات شخصی نیست، برای ایجاد ظلم و فساد نیست؛

«إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلاحِ فِی أُُمَّةِ جَدِّی»؛(2)

من خارج شدم تا اینکه در امّت جدّم پیغمبر صلی الله علیه و آله طلب اصلاح کنم؛ یعنی فسادی را که در امّت پیغمبر صلی الله علیه و آله بهوجود آمده، از بین ببرم؛ یعنی همان حالتی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش بینی میکند و حکمش را هم معیّن میکند. این انحرافی که بهوجود آمده، این انحراف را من از بین ببرم.

«أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَی عَنِ الْمُنْکَر»؛(3)

ص: 49

میخواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم. یعنی حقیقت و روح این حرکت، امر به معروف و نهی از منکر است. میخواهم نهی از انجام دادن آن بدی بکنم و مردم را به خوبیهای اسلام دعوت کنم و امر کنم. این، حقیقت حرکت حسین بن علی علیه السلام است. آن وقت وجود مقدّس سیّدالشّهدا علیه السلام از مدینه به مکه تشریف می آورد. در مکه با مردم کوفه نامه نگاری میکند. وقتی بناست حرکتی انجام بگیرد، معنای این حرکت و این قیام این نیست که انسان خودش را به کشتن بدهد؛ یعنی حرکتی انجام بدهد که بدون هیچ تأثیری، بدون هیچ گونه فایده ای و بازدهی یی باشد؛ نه، بناست حرکتی از سوی حسین بن علی علیه السلام انجام بگیرد که این حرکت، پایه های تخت حکومت اموی و یزید را تکان بدهد؛ اگرچه در نهایت به کشته شدن آن بزرگوار منتهی شود؛ حرفی نیست. اما بناست یک حرکت انجام بگیرد؛ یک ضربه بر آن نظام و حکومت ظالم و فاسد و باغی وارد شود.

حضرت میخواهد این کار را بکند. این کار، تهیه ی عِدّه و عُدّه میخواهد؛ متوقف بر این است، عدّه ای جمع شوند و امکاناتی را فراهم کنند. لذا نامه نگاری شروع میشود.

از آن طرف، شیعیانی در کوفه - مرکز شیعیان - بودند. اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام و کسانی که با آن بزرگوار از نزدیک آشنا بودند و در جنگها در رکاب آن بزرگوار جنگیدند - مثل حبیب بن مظاهر(1) و از این قبیل شخصیّت های با نام و نشان جامعه ی اسلامی - در کوفه حضور داشتند. عامّه ی مردم هم دنبال سر اینها نامه نوشتند که بیا، ما آماده هستیم از تو حمایت کنیم و علیه حکومت اموی قیام کنیم.

البته لحن نامه ها هم مختلف است. بعضی از نامه ها این است که دشمن تو از دنیا رفته و امکانات برای اینکه تو بتوانی حکومت را به خطّ اسلام

ص: 50

برگردانی، زیاد است؛ برگرد بیا.(1) در بعضی از نامه ها آمده، جویهای کوفه روان شده و درختها میوه داده. آن خوش آب و هوایی کوفه را برای حسین بن علی علیه السلام تصویر میکنند.(2) این دیگر بسته به مَبلغ و میزان فکر و ذهن و شعور آن نویسنده است. بعضی تفکّرشان آن گونه بوده، پس نامه را آن طور مینویسند؛ بعضی هم تفکّرشان عامیانه، ساده و ابتدایی است، که حضرت را به خوردن میوه دعوت میکنند! چند هزار نامه ذکر شده؛ یک رقمهای مبالغه آمیزی است. گاهی در نوشته ها آمده، تعداد عظیمی نامه نوشتند؛ مثلاً بیست هزار نامه، یا هفتاد هزار نامه. شاید اینها مبالغه آمیز باشد و احتمال دارد که خیلی کمتر از اینها باشد. به هر حال نامه های زیادی در دوران مکه به حضرت میرسد.(3) حضرت این نامه ها را دریافت میکنند و راه می افتند.

تمام کسانی که در مکه و مدینه افراد نام و نشانداری بودند و حقیقت قضیّه را نمی فهمیدند، با این کار مخالفت میکردند. ابن عبّاس مخالفت میکرد،(4) محمدبن حنفیّه مخالفت میکرد،(5) عبدالله بن جعفر - شوهر حضرت زینب علیها السلام - مخالفت میکرد.(6) بعضی حتی تا بین راه نامه نوشتند و خواستند که آن حضرت برگردد.(7) وقتی به سمت کوفه راه افتاده بودند، برخی خواستند که آن حضرت برگردد.(8) بعضی حتی

ص: 51

مأیوس نشدند، بعدها نامه نوشتند.(1)

چرا؟ چون اینها محاسبه میکردند و میگفتند: این کار به چه قصدی دارد انجام میگیرد؟ اگر برای این است که آن حضرت به حکومت برسد، خیلی شرایط به حکومت رسیدن مفقود است؛ بسیاری از چیزهایی که باید باشد، وجود ندارد. اگر نفس این حرکت و تعمیم دادن این حرکت و تحریک مردم در آن زمان و در زمانهای بعد مطلوب است، در این مسئله کشته شدن هم هست. اینها کسانی بودند که آماده نبودند خودشان را به شهادت بدهند؛ آن آمادگی در اینها وجود نداشت. این بود که نامه نگاری میکردند، اشکال می تراشیدند و آن حضرت را از این کار منع میکردند. اما آن حضرت علی رغم همه ی این توصیه ها و نصیحتهای به خیال خودشان عاقلانه و مدبّرانه، حرکت کردند.

هشتم ذی الحجّه(2) با اینکه علی الظّاهر همه ی مردم بایستی از مکه به عرفات بروند و مشغول اعمال حج بشوند، حضرت آن روز از مکه خارج شدند و به طرف کوفه آمدند. البته خود این حرکت، یعنی انتخاب آن روز برای این کار، حاکی از این است که حسین بن علی علیه السلام میخواهد همه ی مردم را متوجّه حقیقت کار خود کند و همه بدانند حسین بن علی علیه السلام این کار بزرگ را انجام داد. در منازل بین راه، هر کدام، حادثه ای و سخنی وجود دارد. البته اینها تفصیلات زیادی دارد که من نمیخواهم بگویم؛ اما میخواهم آن مقاصد، حرکت و عمل را که در بعضی کلمات این بزرگوار نشان داده میشود، بیان کنم، تا درست روشن شود این اقدام به چه مقصودی و با چه هدفی انجام میگیرد.

آن حضرت رسید به آنجایی که حرّ بن یزید ریاحی جلوی او را گرفت.(3) حرّ بن یزید ریاحی همان طور که معروف است و شنیدید،

ص: 52

به عنوان نیروی بازدارنده ای آمد؛(1) چون ابن زیاد فکر میکرد اگر حسین بن علی علیه السلام به کوفه برسد، ممکن است در کوفه عدّه ای را تهییج کند، تشجیع کند و نیروی عظیمی دور امام حسین علیه السلام جمع شود. شاید هم همین طور میشد؛ یعنی ورود آن حضرت به کوفه، عدّه ای را به یاد خاطرات می انداخت. کوفه جایی بوده که امیرالمؤمنین علیه السلام ، پدر امام حسین علیه السلام ، آنجا حکومت کرده است؛(2) همان شهری که خود حسین بن علی علیه السلام سالها در آن شهر کنار پدرش که خلیفه ی مسلمین بوده، زندگی کرده است؛ مردم او را دیده بودند، او را می شناختند. هنوز خیلی زمان نگذشته بود. تقریباً بیست سال گذشته بود، اما بیست سال، زمان زیادی نبود؛ خاطراتی بود. امام حسین علیه السلام کوفه را می شناخت؛ محلّات کوفه، قبایلی را که در این محلّات هستند و رؤسای این قبایل را می شناخت؛ و این خطری برای حاکم و استاندار کوفه بود. لذا میخواستند حضرت اصلاً به کوفه نرسد و راهش سد شود.

البته نمیخواستند از وسط راه برگردد؛ چون میدانستند اگر به مکه برگردد، باز ممکن است اشکالات دیگری برایش فراهم شود. میخواستند حالا که این دشمن به دامشان آمده، همین جا به خیال خود نابودش کنند. لذا حرّ بن یزید ریاحی را با هزار سوار فرستادند. حرّ راه حضرت را سد کرد و گفت نمیگذارم بروید. آن حضرت اصرار کرد و او انکار کرد. حضرت مایل بود او قبول کند، و قبول نکرد. آن حضرت گفت پس من برمیگردم. اجازه نداد که برگردد.(3)

همان جا بود که یکی از خطبه های پُرشور آن حضرت انشاء شد. چند جمله اش را من میخوانم. آن حضرت رو به اصحابش کرد - البته کوفی ها هم می شنیدند - بعد از حمد و ثنای الهی فرمود:

ص: 53

«إِنَّهُ قَدْ نَزَلَ بِنَا مِنَ الأَمْرِ مَا قَدْ تَرَوْنَ»؛

حادثه آن چنان که مشاهده میکنید، برای ما پیش آمد، «وَ إِنَّ الدُّنْیَا قَدْ تَغَیَّرَتْ وَ تَنَکَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا»؛ دنیا و زندگی، زیباییهایش و خوبیهایش تمام شد، وضع دنیا عوض شد. سخن، سخن آن کسی است که احساس میکند از عمر او زمان زیادی باقی نمانده است.

«وَ لَمْ تَبْقَ مِنْهُ إِلاَّ صُبَابَةً کَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ»؛

چیزی از دنیا باقی نمانده، مگر به قدر آب ته پیاله ای، ته ظرفی، مایعی در ته ظرف، کمتر.

چند جمله ای دیگر دارد، بعد میفرماید:

«ألا تَرَوْنَ إِلَی الْحَقِّ لا یُعْمَلُ بِه»؛

آیا نمی بینید به حق عمل نمیشود؛

«وَ إِلَی الْبَاطِلَ لا یُتَنَاهَی عَنْه»؛

و از باطل پرهیز نمیشود؟

این همان لُبّ مرام و نظر حسین بن علی علیه السلام است؛ یعنی می بینید جامعه ی اسلامی از آن وضع صحیح و حقیقی خودش دور افتاده و می بینید حق مورد عمل نیست، اما باطل مورد عمل است. در اینجا باید چه کرد؟ وقتی انسان می بیند حق مورد عمل نیست و باطل مورد عمل است، وقتی انسان دنیایی پر از ظلم و جور و شقاوت را مقابل خودش می بیند، باید چه بکند؟

«لِیَرْغَبَ الْمُؤْمِنُ فِی لِقَاءِ رَبِّهِ مُحِقَّاً»؛

مؤمن حق دارد به لقای پروردگار و دیدار پروردگارش بشتابد.

«فَإِنِّی لا أَرَی الْمَوْتَ إِلاَّ سَعَادَة»؛

من مرگ را غیر از سعادت نمی یابم؛

«وَ الْحَیَاةَ مَعَ الظَّالِمِینَ إِلاَّ بَرَما»؛(1)

و زندگی با ستمکاران و در کنار ستمکاران را جز سختی، رنج، ناراحتی

ص: 54

و اندوه نمی بینم.

این همان آمادگی است. یعنی بعد از آنکه آن حضرت حرکت کرد، نامه نوشت و آمدن خودش را اعلام کرد. به وسیله ی مسلم بن عقیل به کوفی ها گفت: ما آمدیم؛ آماده باشید بجنگیم.(1) حالا که می بیند مقابل او و حرکت او به سوی کوفه مانعی ایجاد شده و آن نتیجه ی دوم انجام خواهد گرفت، احساس میکند نتیجه ی اوّل که حکومت است، انجام نمیگیرد و آنچه واقع خواهد شد، عبارت است از شهادت و لقاءالله در این راه و وضعیّتی که مؤمن باید رغبت به لقای پروردگار داشته باشد. وقتی انسان می بیند یک دنیا ظلم در مقابل اوست، وقتی انسان می بیند که ظالمان و ستمگران بر عمده ی امور جهان مسلّط هستند؛ انسان باید آمادگی داشته باشد با این وضعیّت مقابله کند. شهادت در چنین وضعیّتی برای انسان گوارا است. این یکی از بیانات آن حضرت است. این یکی از کلمات آن بزرگوار است که ذکر میکند. بعد حرّ بن یزید ریاحی به فشار خودش ادامه میدهد و اجازه نمیدهد آن حضرت حرکت کند و به سمت کوفه برود یا برگردد.

نتیجه این میشود که حسین بن علی علیه السلام راه وسطی را انتخاب میکند و میرود. حرّ بن یزید هم در کنار آن حضرت می آید؛ چون به حرّ گفته بودند: «المأمور معذور»، تا آن حضرت نه پیش بیاید و نه عقب برود. این دو وظیفه را به حرّ گفته بودند. اما اینکه اگر آن حضرت از یک راه میانه رفت، چه بکند، به او نگفته بودند و نمیدانست چه باید بکند. این بود که فکر کرد وظیفه دارد کنار حضرت راه بیفتد و هر جا آن حضرت میرود، او هم برود. لذا او هم در کنار حضرت، منزل به منزل راه افتاد تا به کربلا رسیدند.(2)

ص: 55

راجع به ماجرای امام حسین علیه السلام گفتیم. اگر حکومت نصیبش میشد، نعمت الهی بود و خیلی هم خوب بود؛ میرفت حکومت هم میکرد، یزید را هم در جنگ شکست میداد، پدرش را هم در می آورد. اگر شهادت نصیبش میشد، باز إحدی الحُسنَیین بود؛ یعنی برای شهید شدن آماده بود. لذا آن خطبه ها را میخواند تا شهادت را در چشم یاران خودش زیبا نشان دهد؛ کما اینکه زیبا هم هست.

بزرگها، مردها، جوانها، پیرها، زنها، هر کدام به گونه ای با این حادثه روبه رو میشوند. حتّی بچّه ی سه چهار ساله را هم میتوان با زبان سرگرم کرد و گفت حالا یک دقیقه ی دیگر آب می آید، حالا آب می آوریم، حالا عمویتان میرود آب می آورد؛ اما شیرخواره ی شش ماهه را با چه زبانی میتوان آرام کرد که احساس تشنگی نکند؟ یا اگر احساس تشنگی میکند، صبر کند؟ لذا وقتی حسین بن علی علیه السلام برای آخرین خداحافظی به خیمه ها آمد و خواهرش زینب علیها السلام را صدا زد و همه ی دخترها و بچّه ها و زنها به صدای امام حسین علیه السلام فهمیدند آن حضرت از میدان برگشته، آمدند دور آن حضرت را گرفتند. حسین بن علی علیه السلام به خواهرش رو کرد و فرمود:

«نَاوَلیِنِی وَلَدِیَ الصَّغِیر حَتَّی أُوَدِّعَهُ»؛(1)

یعنی خواهر! بچّه ی شش ماهه را به من بده تا با او هم خداحافظی کنم. امام حسین علیه السلام این بچّه را با آن چهره ی افسرده و با آن گردن خم شده و با آن صورت زرد شده و از حال رفته می بیند، دلش میسوزد و میگوید او را ببرم میان لشکر دشمن، شاید یک مقدار احساس انسانی در اینها زنده و بیدار شود تا حاضر بشوند به این بچّه مقداری آب بدهند. اگر این روایت درست باشد، این بچّه را زیر عبا طرف لشکر دشمن میگیرد و آنها خیال میکنند آن حضرت زیر عبا قرآن آورده تا آنها را به قرآن سوگند بدهد. بعد که آن حضرت عبا را پس میزند، با کمال تعجّب می بینند طفل قنداقی را بر روی دست بلند کرد(2) و به این لشکریان بی رحم رو کرد و گفت: اگر شما با من دشمن هستید، این بچّه ی کوچک که به شما کاری نکرده و تشنه است؛

ص: 59

«وَ قَدْ بَقِیَ هَذَا الطِّفْلُ یَتَلَظَّی عَطَشَا».(1)

آیا نمی بینید این بچّه از عطش چگونه به خودش می پیچد؟ خیلی کار آسانی بود که اینها، هم حسین بن علی علیه السلام را بکُشند، هم این بچّه را سیراب کنند؛ هیچ مشکلی بهوجود نمی آمد. بچّه ی شیرخواره به قدر یک قاشق بیشتر مصرف آبش نیست که رفع عطشش بشود. امام حسین علیه السلام هم همین را بیشتر نمیخواست؛ یک ذخیره ی آبی برای بچّه بگیرد. علی العجاله میخواست تشنگی او را برطرف کند. اما متأسّفانه این کار را نکردند. ناگهان در حینی که امام حسین علیه السلام مشغول صحبت بود، دید این بچّه که از تشنگی به حال افسردگی افتاده بود و تکانی نداشت، بر روی دستش یا در آغوشش دارد تکان میخورد. وقتی نگاه کردند، دیدند خون از گلوی علی اصغر جاری است.

حالا داریم خوشحالی آنها را بعد از چند قرن تکرار میکنیم.

حسین بن علی علیه السلام شخصیّتی است که این ملّت و همه ی ملّتهای مسلمان و همه ی انسانهای مبارز و متحرّک در سطح جهان با شناسایی این شخصیّت و بزرگداشت او و فهم و درک رویّه ی او در زندگی، میتوانند همه ی مشکلاتشان را حل کنند؛ این اعتقاد ماست.

مشکلات عمده ی مردم در سطح جهان، ناشی از گردن کلفتی قدرتهاست؛ مشکلاتی که امروز بلندگوهای خود این قدرتمندان، آن را بزرگترین مشکلات ما وانمود میکند. تورّم جهانی، بیکاری جهانی، گرسنگی جهانی، اینها درجه ی دو است. مشکل درجه ی یک، وجود قطب بندی غیر عادلانه ی مردم دنیاست؛ این بزرگترین مشکل است، نه قطب بندی اقتصادی - که آن هم باز معلول است - بلکه قطب بندی سیاسی. یک عدّه در دنیا، قوی، گردن کلفت، همه چیزدار و صاحب اختیارند و هر کار میخواهند، میکنند؛ یک عدّه هم چوب بخور، کتک بخور، بلاکش و جورکش. این بزرگترین مشکل عالم است. همه چیز هم ناشی از همین است.

مقاومت میتواند قدرتهای استکباری را به زانو درآورد؛ چنان که مقاومت امام و مقاومت ملّت ایران پیش از انقلاب و بعد از پیروزی انقلاب توانست قدرتهای استکباری را به زانو در بیاورد. این مقاومتِ آگاهانه، درس عمومی است.

معلّم بزرگ این مقاومتِ آگاهانه، حسین بن علی علیه السلام است. ما هر جا برسیم، هرچه بکنیم، در مقابل حسین علیه السلام و اصحاب حسین علیه السلام احساس حقارت فوق العاده داریم؛ حالا شخص این بزرگوار که جای خود دارد، در مقابل اصحابش هم همین طور. من یک وقتی گفتم برخی از این فرزندان ما، پاسدارهای ما و مؤمنین ما، از اصحاب پیغمبر صلی الله علیه و آله بالاتر زدند. بسیاری از مؤمنین این زمان، از مؤمنین زمان پیغمبر جلوترند؛ اما از اصحاب امام

ص: 61

حسین علیه السلام نه. اصحاب امام حسین علیه السلام اصلاً حسابشان چیز دیگر است و جداست. اگر بخواهیم تشریح کنیم چگونه این شخصیّت های عظیم و الهی درس مقاومت را آموختند، بحث مفصّلی خواهد شد.

حسین بن علی علیه السلام در این زمینه تک است؛ یعنی خود رسول اکرم صلی الله علیه و آله هم این گونه مقاومتی را نشان نداده است. نه اینکه پیغمبر صلی الله علیه و آله نمیتوانسته نشان بدهد؛ نه، پیغمبر صلی الله علیه و آله از حسین بن علی علیه السلام مقاومتر و قوی تر است؛ شکی در این نیست؛ امیرالمؤمنین علیه السلام هم همین طور؛ امام حسن علیه السلام هم افضل از امام حسین علیه السلام است، آن هم همین طور؛ اما زمان و موقعیّت، این فرصت را فقط به حسین بن علی علیه السلام داد تا این مقاومت را ارائه بدهد. البته اگر امام حسن علیه السلام هم در آن شرایط بود، همین طور عمل میکرد؛ اگر بهتر عمل نمیکرد، کمتر عمل نمیکرد؛ این را بدانید. پیغمبر صلی الله علیه و آله هم همین طور، امیرالمؤمنین علیه السلام هم همین طور. درس مقاومت حسین بن علی علیه السلام درس فراموش نشدنی است...

روی زمین، جز همان چند نفری که گرد امام حسین علیه السلام بودند، یک نفر وجود نداشت که حاضر باشد پا به پای او تا آخر بیاید. دیدید دیگر؛ مردم کوفه و شعارها و حرفها تا اندکی قبل از خطر بود. اندکی قبل از خطر، همه فرار کردند؛ حسین بن علی علیه السلام تنها ماند. امام حسین علیه السلام اینها را میدانست و در آن شرایط عجیب مقاومت کرد. البته این مقاومت از ده سال قبل شروع شده بود، بلکه به یک معنا از بیست سال قبل شروع شده بود. از زمان شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام که بیست سال تا حادثه ی عاشورا فاصله بود،(1) و از زمان شهادت امام حسن علیه السلام تا حادثه ی عاشورا ده سال بود؛(2)هر کدام از اینها خصوصیّاتی داشت. این زمانهای

ص: 62

گوناگون خصوصیّاتی دارد که حالا در صدد بیان آنها نیستم؛ اما این مقاومت از دیرباز شروع شده بود. زمانی که یزید بر سر کار آمد، این مقاومت این شکل را گرفت - شکل تند، افشاگرانه، بی محابا - و امام حسین علیه السلام معلّم مقاومت آگاهانه است. کار حسین بن علی علیه السلام هم فقط مقاومت است. آنها در مدینه فشار آوردند که باید بیعت کنی، گفت نمیکنم. فشار خیلی سخت بود.(1).

یزید، یک حاکم مستِ لایعقلِ جریِ گستاخی بود(2) که حاضر بود همه کار بکند؛ یعنی حاضر بود امام حسین علیه السلام را با همه ی فرزندانش و همه ی اطرافیانش قتل عام کند؛ به سبب همین قضیّه! و مگر نکرد؟

در مدینه گفتند بیعت کن، گفت نمیکنم. به مکه آمد؛ در مکه فشار آوردند. دید اینجا بناست همه ی کارها را انجام بدهند(3) و موج آب، رویش را بپوشاند و قضیّه تمام شود. نخواست این کار بشود؛ حرکت کرد تا یک نهضت ایجاد کند؛ اگرچه آن نهضت در پایان به همان عاقبت منتهی خواهد شد. به کوفه آمد و بین راه کوفه در برابر فشارها مقاومت کرد. باز هم آمدند و با ملاقاتهای پی درپی فشار آوردند.(4) بالاخره هم به آن جنگ رسید و باز مقاومت کرد تا شهید شد. این یعنی سمبل مقاومت، رمز مقاومت، مُنتها مقاومتِ آگاهانه؛ مقاومتی که میداند میخواهد چه کند و هدفش چیست. این بایستی برای ملّتها، دولتها، شخصیّت ها و ملّت انقلابی خودمان اسوه و الگو باشد. چنانچه این اسوه و این الگو را ما حفظ کنیم، این مقاومت را نگه داریم، پیش خواهیم رفت.

ص: 63

موضوع دوم، روز پاسدار است. چقدر جالب و مناسب بود انطباق روز پاسدار با روز ولادت امام حسین علیه السلام چون پاسدار هم فلسفه اش همین مقاومت است. برای ما که از قدم اوّل و روز اوّل، این مولود مشروع بحقّ جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی، یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تا امروز تعقیب کردیم و قدم به قدم شناختیم و در کنارش بودیم، روشن است که فلسفه ی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، همین مقاومت است و اینکه در خطّ انقلاب باشد. باید سپاه این گونه باشد؛ مظهر مقاومتِ آگاهانه. البته این دو شرط مقاومت و آگاهی، هر دو باید باشد. مقاومتِ ناآگاهانه، فساد ایجاد خواهد کرد؛ مثل آگاهانه مقاومت نکردن. چه مقاومت نباشد، چه آگاهی نباشد، هر دو بد است. باید جوانهای ما که در جبهه های جنگ مقاومت میکنند، بدانند این مقاومت برای چیست.

حتی بعضی از روستاها، در همه ی مجالس و محافل، به وسیله ی گویندگان مذهبی، سخن از مبارزه بود. روضه هم روضه ی مبارزه بود. همه، روضه ی مدرسه ی فیضیّه را میخواندند. این تدبیر، واقعاً تدبیر الهی بود که به وسیله ی امام در دهه ی عاشورا اعمال شد.

روی این شعله را به گونه ای بپوشانند، نمیشد. هرچه میگذشت، این شعله برافروخته تر میشد؛ به طوری که زائران کربلا یک مشکلی شده بودند برای دستگاه خلافت. دست میبریدند، پا میبریدند، سر میبریدند، زندان میکردند(1) تا شاید مردم این همه به کربلا نیایند و این شعله را برافروخته تر نکنند. از عاقبتش میترسیدند، اما نشد.

بدهند؛(1) و این کار انجام گرفت. روز هفتم محرّم که شد، یکباره در همه ی کشور، در شهرهای بزرگ و کوچک، حتی در روستاها و در خود تهران و در خود قم، هر کس منبر رفت، هر کس بیانی داشت، حنجره ای داشت، قوّت قلبی داشت، داستان فیضیّه را بیان کرد و از روز نهم همه در خیابانها راه افتادند. «قم کربلا شد، فیضیّه قتلگاه شد. موسم یاری مولانا الخمینی»؛ این یکی از ده ها نوحه ای بود که در زبان مردم جاری بود. در این خیابانهای تهران و جاهای دیگر میخواندند و سینه میزدند. یک قیام همگانی با تدبیر و برنامه ریزی امام و به کار گرفتن نیروهای ملّت در وقت مناسب و در جهت درست بهوجود آمد، تا روز عاشورا خود امام آخرین ضربه را وارد کردند. سخنرانی کوتاه اما پرمغز و آتشین امام در مدرسه ی فیضیّه در مقابل ده ها هزار جمعیّت، همه چیز را تمام کرد.

دستگاه احساس کرد دیگر نمیتواند تحمّل کند؛ باید امام را بگیرند؛ و لذا شبانه به منزل امام ریختند. در شب دوازدهم محرّم که مصادف با پانزدهم خرداد بود، امام را شبانه دستگیر کردند. به فاصله ی یکی دو ساعت، خبر در همه ی قم و تهران و پس از چند ساعت در شهرستانها پخش شد و قیام عمومیِ عکس العملی مردم بهوجود آمد.

در پانزده خرداد شعله ای برافروخته شد که دستگاه های اجراییِ آن روز و همه ی سیاستهای جهانی را متحیّر و مبهوت کرد. خیلی از کسانی که ایمانی به انگیزش مردم و تحرّک مردم نداشتند، آن روز به مردم ایمان آوردند. خیلی از روشنفکرهایی که عادت کرده بودند برای خودشان یک گوشه ای بنشینند و با فکر و تصوّراتِ خودشان زندگی کنند و وارد کارهای مردم نشوند و فکر نمیکردند در مردم و در ایمان مذهبی مردم یک چنین هنری وجود دارد، اینها، هم به مردم ایمان آوردند، هم به ایمان مذهبی مردم. خیلی ها مسلمان شدند و پانزدهم خرداد نقطه ی

ص: 67

عطف عظیمی در تاریخ انقلاب ما شد. پانزدهم خرداد منشأ همه ی حرکتهایی شد که گروه گروه و مقطعی و مستمر، میان گروه های مبارز مذهبیِ واقعی نشو و نما کرد و روزبه روز توسعه پیدا کرد.

میتواند لشکرهایی را اداره کند؛ میتواند در سرنوشت آن جامعه مؤثّر باشد؛ خودش با فداکاری در میدان جنگ شرکت کرده و در شرایطی قرار گرفته که بتوانند او را شهید کنند و شهید هم کردند...

ندارد خودش را ذلیل کند. ذلیل نکردن خود، یک عرض عریضی دارد. همه جور تصوّری از ذلیل کردن خود میتوان کرد. یک نوع ذلیل کردن مؤمن این است که خودش را در چشمها پست کند؛ با اظهار حاجت، با تملّق، با مدح بیجا، با تحمّل پستی و اهانتی که به او میشود، با دست زدن به کارهایی که انسان را پست میکند؛ مستی، فسق، فساد، فحشا؛ اینها انسان را پست میکند، انسان را ذلیل میکند. مؤمن بایستی خودش را ذلیل نکند.

در روایتی امام صادقعلیه الصلاةوالسلام فرمودند: خدای متعال «فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ الْأُمُورَ کُلَّهَا»؛ همه چیز مؤمن را دست خودش داد؛ اداره و اختیار زندگی خودش را به خود او سپرد - که همین هم هست دیگر، می بینید - «وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَیْهِ أَنْ یَکُونَ ذَلِیلا»؛(1) اما به او اجازه و اختیار نداد که ذلیل باشد. مؤمن حق ندارد خودش را ذلیل کند. ذلّت مؤمن بر خلاف طبیعتی است که پروردگار عالم مقرر فرموده...

مؤمن به هیچ کیفیّتی نباید ذلّت را قبول کند. شما می بینید امام حسین علیه السلام فرمود: ما ذلّت را نمیپذیریم؛

«هَیْهَاتَ مِنَّا الذِلَّة أَبَی اللهُ ذَلِک»؛(2)

خدا اِبا دارد که ما ذلّت را بپذیریم. مؤمن حق ندارد ذلّت تسلیم در مقابل کفّار را بپذیرد و فشار و تحمیل کفّار را قبول کند. پست شدن برای مؤمن، ذلّت پذیری است؛ و این برای او جایز نیست.

است؛ نمونه ی اعلا و کاملش را شما در کربلا یافتید؛ هفتاد و دو انسان بزرگ، آن پولادهای آبدیده ی معنویّت.

یک نمونه اش هم این ملّتند. اگر ما مثل آنها نیستیم، در راه آنها هستیم؛ در جهت کامل شدن و مثل آنها شدن هستیم. جوانهای ما ایده آلشان علی اکبر است؛ نوجوانان ما مظهرشان و سرمشق شان قاسم بن الحسن است؛ پیرمردهای ما به طرف حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه میروند؛ مادرها میروند به طرف مادر آن جوان تازه مسلمان که جوانش را به میدان جنگ فرستاد - وهب را - جوانی که تازه مسلمان شده و پیشتر مسیحی بوده است. خودش به میدان جنگ آمده، مادرش آمده، همسرش آمده! چه آب حیاتی است این اسلام انقلابی. این چه کیمیایی است؟

روز عاشورا، حسین بن علی علیه السلام سختش بود وهب به میدان برود، بجنگد و کشته شود؛ اما او با هر مصیبتی بود، اجازه گرفت و رفت و شهید شد. مادر داشت نگاه میکرد؛ وقتی دید پسرش شهید شد، همه خیال کردند عصبانی میشود، ناراحت میشود. یک نفری جلوی چشم مادر، سر این جوان را از بدن جدا کرد و سر را به طرف خیمه ها پرتاب کرد. این پیرزن سر جوانش را برداشت، بوسید، خاک را از اطراف صورت او پاک کرد و سر را دوباره به سوی دشمن پرتاب کرد!(1) یعنی ما این هدیه ای را که در راه خدا دادیم، پس نمیگیریم. ما اینها را داریم. مادرها دارند به این طرف میروند. مادرهای ما دارند این گونه نمایشی را از خودشان نشان میدهند.

حرکت، حکومت به دستش می افتاد، میتوانست بر کوفه مسلّط شود، یزید را از بین ببرد و عبیدالله را از بین ببرد؛ عیبی نداشت، از بین میبُرد. اگر پیروزی به دست می آمد، اشکالی نداشت؛ اما اگر شهید هم میشد، برایش اشکالی نداشت؛ آماده بود. لذا از اوّلی که حرکت کرد، فرمود:

«خُطَّ الْمَوْتُ عَلَی وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلادَةِ عَلَی جِیدِ الْفَتَاةِ»؛(1)

مرگ برای انسانها نوشته شده و قرار داده شده است؛ همچنان که گردنبند بر گردن دختر جوان قرار داده شده است؛ یعنی یک زینت است، برای انسان میتواند یک زینت به حساب آید. از مرگ گریز نیست. امام حسین علیه السلام از مرگ فرار نمیکند. باید این گونه باشید.

جور آن زمانها را مدح میکردند، در اواخر قرن اوّل و در سراسر قرن دوم، تقریباً در مکه و مدینه جمع شده بودند. داستانهایی که در این باره هست، داستانهایی نیست که انسان مناسب باشد آنها را در نماز جمعه برای عموم مردم ذکر کند؛ اما همین قدر به شما بگویم، زشت ترین کارها در حرم خدا و در مدینه ی منوّره انجام میگرفت.(1)

حکومتی که آن روز در رأس کار است، ادّعای دین هم میکند، از شراب خوارگی هم منع میکند، کسی را که شرابخواری کند، عربده کشی کند، شلّاق هم میزند؛ اما با همه ی این احوال، در زمان عبدالملک و مروان و بعضی پسرهای عبدالملک، با همه ی این ظواهر، مدینه و مکه که سمبل دین و معنویّت در جهان اسلام هستند، به دو شهر فاسد تبدیل شدند و چیزی که خبر از معنویّت باشد، در آنها نیست. انسان می فهمد این دستگاه هرچه میگوید، دروغ میگوید. وقتی انسان دقیق تر میشود، آن وقت در کارهای آنها چیزهایی هم پیدا میکند که نشانه ی واقعی کذب است. البته عامّه ی مردم نمیدانند و نمی بینند؛ خواص می فهمند؛ اما عامّه ی مردم همان حرکت کلّی جامعه را میتوانند تشخیص بدهند. آن وقت انسان می فهمد حضرت علی بن الحسین علیه السلام در همین مدینه ی پیغمبر چگونه بود که با کمال افسوس و تحسّر فریاد میزد:

«أَوَ لا حُرٌّ یَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا»؛(2)

آیا یک آزادمردی نیست این پسمانده ی دهان سگ را برای کسانی که شایسته ی آن هستند، بگذارد؟ دنبال یک آزادمرد میگردد؛ این دنیای کثیفی را که به وسیله ی خلفا و عُمّال و مزدوران آنها به نوکرهایشان

ص: 73

داده میشد، ترک کند. آدم می فهمد علی بن الحسین علیه السلام چه می کشیده و در چه فضایی زندگی میکرده است.

فرزدق(1) - شاعر معروف - و آن چهره هایی که اسم آوردم. هر کس به امام حسین علیه السلام رسید، گفت آقا! بیخود حرکت میکنی؛ نرو، فایده ای ندارد؛ کشته میشوی. در عین حال امام حسین علیه السلام حرکت کرد.

عدّه ای با حضرت آمدند و اشتباه کرده بودند؛ خیال میکردند اینجا هم پول و پله ای در کار است. دیده بودند رئیسی و سرداری که حرکت میکند، جنگی میشود یا غنایمی به دست می آید یا مصالحه ای می شود و یک چیزی گیرشان می آید. لذا افراد زیادی با امام حسین علیه السلام راه افتادند، اما گروه گروه کم شدند(2) تا به کربلا رسیدند.

ماجرای حرکت امام حسین علیه السلام و آن درسی که از اوّل به مردم داد، ماجرای بسیار شگفت آور و آموزنده ای است؛ هنوز هم تازه است. ما این همه شهید داریم؛ واقعاً کشور ما، شهرهای ما، مردم ما، بزرگترین حماسه ها را آفریدند؛ اما داستان کربلا، کلمه کلمه اش هنوز برای ما اسوه است؛ هنوز ما از هر قطعه قطعه ی این تاریخ پرشکوه باید درس بگیریم و هنوز خیلی مانده به آنجا برسیم.

امام حسین علیه السلام ماند و عدّه ای از جوانان خانواده اش! فرزندان خودش ه-م آمدن-د؛ ف-رزندش، ف-رزند ب-رادرش، پس-ر عم-ویش، بچّه های خواهرش، همین خودمانیها و عدّه ای از نزدیکترین اصحاب. بعضی از اینها مرد جنگی نبودند؛ پیرمردی که سالهای سال کنار امیرالمؤمنین علیه السلام بوده،(3) شمشیر هم زده است،(4) حالا پیر شده، ابروهایش سفید شده و روی چشمش ریخته است. مرد محدّثی،(5) مرد مفسّری که مردم می آیند از علم او و از نصیحت او استفاده میکنند، آمده است. چنین کسانی و زبدگانی، اصحاب امام حسین علیه السلام را تشکیل میدهند - آن هفتاد و دو

ص: 75

نفر(1) - و البته در کنار آنها، زن و بچّه، خواهر، همسر، دختر، حرم پیغمبر و زنان نزدیک به امام حسین علیه السلام .(2)

امام حسین علیه السلام همه ی موجودی اش را برداشته و در راه خدا آورده است در خدمت اسلام.

امام حسین علیه السلام از آغاز حرکت، انتظار این حادثه را داشت. از وقتی امام حسین علیه السلام راه افتاد، مانند آدمی که از کشته شدن و از مرگ میگریزد، حرکت نکرد؛ مانند آدمی که به استقبال مرگ میرود، حرکت کرد. نه اینکه نمیخواست حکومت پیدا کند، و نه اینکه نمیخواست کوفه را بگیرد، و نه اینکه داشت یک نوع شبیه بازی در می آورد؛ امام حسین علیه السلام قاطعاً به طرف حکومت کوفه میرفت، اما شهادت خود را هم میدید، و به افرادی که سخنش را می شنیدند، میفرمود:

«مَنْ کَانَ بَاذِلاً فِینَا مُهْجَتَهُ وَ مُوَطِّناً عَلَی لِقَاءِاللهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنَا»؛(3)

آن کسی که حاضر است خونش را در راه ما بریزد - خودش حاضر بود خونش را بریزد، آماده بود - آن کسی که توطین نفس کرده است برای اینکه در این راه، خدا را ملاقات کند - امام حسین علیه السلام توطین نفس کرده بود که در این راه، خدا را ملاقات کند - با ما بیاید. آماده بود و میدانست شهید خواهد شد و امید این را هم داشت قبل از شهادت، به این پیروزی بزرگ دست پیدا کند. امام حسین علیه السلام همه ی موجودی اش را برداشت و آورد و در مقابل دشمنان خونخوار اسلام و قرآن قرار داد؛ چون میدانست با این فداکاری، راه باز خواهد شد. حرکت امام حسین علیه السلام حرکت آموزنده بود؛ میخواست یاد بدهد؛ میخواست به همه ی دنیا بفهماند وقتی شرایط این گونه است که ظلم

ص: 76

حکومت میکند، قرآن مهجور میماند، افرادی در رأس حکومت قرار میگیرند که از خدا و از دین بیگانه اند و قطار منظّم دین از خط خارج شده است، باید هر کسی که حسین علیه السلام را امام میداند، بلکه هر کسی که پیغمبر را پیغمبر میداند، قیام کند. لذا از قول پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل میکرد:

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللهِ قَال: مَنْ رَأَی سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاً لِحُرُمِ اللهِ نَاکِثاً لِعَهْدِ اللهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللهِ یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ».(1) از قول پیغمبر صلی الله علیه و آله حدیث نقل میکند که مردم باید حرکت کنند.

خدا را شکر که فرزند پیغمبر توانست چهره ی اسلام را منوّر کند. آن فداکاری یی که این عزیزان کردند، واقعاً نمونه است.

«إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون».(1)

علی اکبر که نمونه ی یک چهره ی منوّر و زیبای قرآنی و اسلامی است؛ اینجا شخصیّتش را نشان میدهد. کنار پدر حرکت میکرد. فقط فرزند پدر نیست، بلکه شاگرد هوشمند و مطیع پدر هم هست. پسر بزرگ امام حسین علیه السلام کنار پدر داشت اسب میراند، ناگهان دید پدر استرجاع کرد؛ کلمه ی «إِنَّا لِلهِِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون»(2) را بر زبان راند. احساس کرد چیز فوق العاده ای پیش آمده است. پرسید: پدر! چه شد که این کلمه را بر زبان جاری کردی؟ فرمود: من الان که خواب چشمم را گرفت، خوابی دیدم؛ از آن خواب، این کلمه را بر زبان راندم. دیدم منادی ندا میکند: این قافله به سوی مرگ حرکت میکند و مرگ، این قافله را استقبال میکند. از خواب بیدار شدم و این کلمه را گفتم.

برای سپاهیانی که به سمت مبارزه با حکّام غاصب میروند، این خبر خوش محسوب نمیشود که شما کشته خواهید شد و همه ی این کاروان به قتل میرسند؛ اما علی اکبر به جای اینکه دلش بلرزد، به پدر گفت: ای پدر! «أَلَسْنَا عَلَی الْحَقِّ»؛(3) مگر ما بر حق نیستیم؟ راه ما راه حق نیست؟ فرمود: بلی، ما حق هستیم و به سوی حق میرویم. عرض کرد: «إِذاً لا نُبَالِی بِالْمَوْتِ»؛(4) حالا که در راه حق میرویم، هیچ باکی از مرگ نداریم. همین حرف را هم علی اکبر ثابت کرد.

در روز عاشورا بعد از آنکه اصحاب، یکی یکی، با اصرار و گریه اجازه گرفتند و به قتلگاه رفتند و جنگیدند و به شهادت رسیدند و جز جوانان بنی هاشم، از آن حلقه ی متّصل به حسین بن علی علیه السلام کسی باقی نماند، اوّل جوانی که خدمت امام حسین علیه السلام خواهش کرد اجازه

ص: 78

بدهد به میدان برود و بجنگد و شهید بشود، علی اکبر بود. خدمت امام حسین علیه السلام آمد. شگفت اینکه امام حسین علیه السلام بی هیچ تأمّلی اجازه داد علی به میدان برود. در این چند ساعت عاشورا تأمّل میکردم، مشاهده کردم در مقابل هر یک از کسانی که تقاضای میدان رفتن کردند، امام حسین علیه السلام به یک گونه برخورد میکرد. وقتی قاسم بن الحسن می آید، امام حسین علیه السلام به او اجازه نمیدهد. او فرزند نابالغ برادر اوست، سیزده ساله است و امام حسین علیه السلام او را مثل امانتی در دست خود میداند؛ لذا وقتی قاسم آمد و به امام حسین علیه السلام عرض کرد اجازه بده میدان بروم، حضرت قاسم را در آغوش گرفت و بشدّت گریه کرد؛(1) اما وقتی علی اکبر آمد و از امام حسین علیه السلام تقاضا کرد به میدان برود، امام هیچ مقاومتی نکرد و او رفت. مقداری جنگید و خسته شد. جوان شجاعی است؛ توانست خودش را از میان لشکر دشمن خارج کند و به نزد پدر برساند. به امام حسین علیه السلام عرض کرد: تشنگی دارد مرا میکشد.

معلوم بود آبی در دستگاه حسین بن علی علیه السلام نیست؛ لذا فرمود: پسرم! برو به مبارزه ی خودت در راه خدا ادامه بده، زود است که از دست پیغمبر علیه السلام جامی بنوشی. دیری نگذشت صدای علی اکبر از وسط میدان به گوش همه رسید که صدا میزد: «یَا أَبَتَاهْ عَلَیْکَ مِنِّی السَّلام»؛ پدر جان! خداحافظ، «هَذَا جَدِّی رَسُولُ الله».(2)

مکتب، هدفها و آرمانها شد تا آرمانها زنده شوند.

عزیزتر است، قرآن عزیزتر است، که حسین علیه السلام و فرزندان و یارانش و همه باید در راه این اسلام و قرآن کشته شوند و افتخار ببرند که کشته شدند. چنین راهی، راه دین و اسلام و قرآن و انگیزه است.

وقت هم کسانی که سر کار بودند، این طور نبود که مورد رضایت امام حسین علیه السلام باشند؛ اما کار به آن جای باریک نرسیده بود. وقتی امام حسین علیه السلام قیام کرد، کار به آن منتها درجه رسیده بود. اسلام واقعاً مثل همان شعله ای بود که دیگر آخرین نفسهایش را میگذراند که چند لحظه ی دیگر خاموش خواهد شد.

امام حسین علیه السلام که خونش را داد، آیا اشتعال این شعله و جان تازه ی این کالبد بی جان را به چشم خودش دید؟ ندید. امام حسین علیه السلام آنچه باید در راه خدا بدهد، نثار کرد و رفت. اما همین بود که اسلام را زنده کرد. همین بی اعتنایی به جان خود، ترجیح دادن اسلام بر خون خود، بر زندگی خود و بر عمر خود بود که اسلام را زنده کرد. امروز اسلام به خون حسین بن علی علیه السلام زنده است؛ وگرنه آن روز امام حسین علیه السلام مثل بعضی ها که آن زمان بودند، مصلحت اندیشی میکرد، میگفت چرا حالا ما از بین برویم؟ ما بمانیم، زنده باشیم و از اسلام دفاع کنیم. بعضی این منطق را دارند.

نمیدانند وقتی یک انسان، یک جمعیّت و یک ملّت به زنده ماندنِ خودش پایبند بود، دیگر نمیتواند از خدا، اسلام و آرمانها دفاع کند.

اوّلین شرط دفاع از آرمانها و هدفهای الهی این است که انسان به زنده ماندن خودش پایبند نباشد. بهترین نوع مرگ این است که در همین راه بمیریم. امام حسین علیه السلام این فکر را میکند. امروز ما بر حسین بن علی علیه السلام اشک میریزیم، بر همه ی عزیزانمان اشک میریزیم، بر همه ی شهدا اشک میریزیم، بر شهدای شما هم اشک میریزیم؛ اما احساس تأسّف و خسارت نمیکنیم. آیا حسین بن علی علیه السلام که از دنیا رفت، دنیای اسلام دچار خسارت شد؟ حسین بن علی علیه السلام از دست دنیای اسلام رفت، اما اسلام او به دستش آمد. اسلام عزیزتر است یا حسین علیه السلام ؟ اسلام.

ص: 82

حادثه و این حادثه؛ به همین نسبت هم انعکاس آن حادثه عمیق تر و در طول تاریخ، ماندنی تر و مؤثّرتر بوده است.

پیدا میکند. شهادت همیشه خوب است، اما برهه هایی از زمان هست که شهادت در آنها خوبتر است.

شهادت در دوران امام حسین علیه السلام ، از شهادت در قبل و بعد آن با فضیلت تر است؛ لذا هیچ یک از شهدای عالَم، چه قبل از اباعبدالله علیه السلام و چه بعد از اباعبدالله علیه السلام تا زمان ما، ارزش شهدای کربلا را ندارند.(1) هیچ کدام از پیرمردهای شهید ما ارزش حبیب بن مظاهر را ندارند؛ هیچ کدام از جوانهای شهید ما ارزش علی اکبر را ندارند؛ چرا؟ چون آن لحظه، لحظه ی حسّاس و تعیین کننده ای بود. انفاق در راه خدا همیشه خوب است؛ اما آنجا که شما اگر انفاق بکنید یا انفاق نکنید، تاریخ عوض میشود، معنای دیگری پیدا میکند، رنگ دیگری پیدا میکند؛ شهادت یاران امام حسین علیه السلام این گونه بود. در بعضی از لحظات، شهادتها اهمّیّت دارد؛ چرا؟ چون مجاهدتها اهمّیّت دارد.

در جنگ بدر، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دستش را به دعا بلند کرد و گفت: پروردگارا! «إِنْ تَهْلِکْ هَذِهِ الْعِصَابَةُ لا تُعْبَدُ فِی الْأَرْض»؛(2) اگر این بندگان تو کشته بشوند، دیگر روی زمین در هیچ جا عبادت نمیشوی! حقیقت این بود. آن روز اگر آن سیصد و سیزده نفر(3) شکست میخوردند، نهال عبادت الهی که تازه جوانه زده بود، خشک میشد. خدا میداند تاریخ تا چند قرن عقب می افتاد.

فداکاری بزرگی بود، اما معدود بودند. بقیّه ی مردم غافل، بی خبر، در جهت عکس و سر در آخور تمنّیات و تمایلات حیوانی و شهوانی خودشان بودند.

خود مشغول باشد. ممکن بود جامعه ای که دینی مثل اسلام ندارد، این را تحمّل کند؛ اما ملّتی که کتابی مثل قرآن دارند که با وضوح با مردم حرف میزند - «وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِر»(1) - آنهایی که بخواهند از قرآن چیزی بفهمند، قرآن زبانش به سوی آنها و به روی آنها باز است؛ ملّتی که مفسّران و بیانگران قرآن دارند، نمیتوانستند این را تحمّل کنند. همچنین بعدها خلفای بنی امیّه و بنی عبّاس میخواستند با اسلام مبارزه کنند و ریشه ی اسلام را بکنند. اگر میتوانستند، این کار را علنی و صریح میکردند - کما اینکه بعضی هم کردند - اما چون نمیتوانستند، ظاهرسازی میکردند.

امام حسین علیه السلام این وضع را دید و قیام کرد، برای اینکه به همه ی ملّتهای مسلمان در طول تاریخ نشان بدهد که وقتی اساس اسلام در خطر است و حملات حساب شده ی قدرتمندان، اسلام را تهدید میکند، چه باید کرد.

عین همین قضیّه امروز وجود دارد.

حرکت رزمندگان ما امروز حرکت حسینی و عاشورایی است؛ یعنی روح و جهتش جهت عاشورا است؛ اما دشمنان این را بدانند که نتایج عملی و فعلی این حرکت، در نقطه ی مقابل آنچه در عاشورا انجام گرفت، خواهد بود. اگر در عاشورا نیروهای رزمنده ی حق معدود بودند و به شهادت رسیدند، به فضل الهی هر روزی که میگذرد، نیروهای رزمنده ی ما قوی تر و ثابت قدم تر و راسخ العقیده تر و از لحاظ قوّت قلب و قوّت بازو و امکانات و تجهیزات، از روز قبل بهترند.

موزیک نقشی ندارد. صدا و آهنگ و موزیک باید وسیله ای برای انعکاس و ارائه ی حقایق عاشورا باشد. حقایق حادثه ی عظیم عاشورا بایست برای مردم تبیین شود، و به این اهمّیّت بدهید؛ والاّ اینکه شعری بی محتوا و بی ارزش بخوانند، بدون اینکه اشاره ای به آن حقیقت پیام عاشورا داشته باشد، یا حتی همان شعر را هم نخوانند، موزیکی بزنند، این کار غلطی است. البته خیال نکنید هر موزیکی هم مصرف بشود و با هر یک از این ابزار موسیقی، حلال است؛ خیر. بعضی از ابزار موسیقی ایراد دارد، اشکال دارد؛ فرق هم نمیکند کجا زده شود؛ در دسته ی سینه زنی هم زده بشود، مشروع نخواهد بود.

بنابراین، آنچه بیشتر مهم است، محتوا است. البته محتوا را باید با استفاده ی کامل از هنر، به گوش مردم رساند. ما با اشاعه ی پیام حسین بن علی علیه السلام خواهیم توانست پایه های این انقلاب را آن چنان مستحکم کنیم که هیچ طوفانی نتواند آن را تکان بدهد و متزلزل کند؛ به شرط اینکه مراقبت کنیم.

خودش کرده، از جمله بین شیعه و سنّی اختلاف میکند. مراقب باشید دستخوش فریب استکبار جهانی نشوید.

شهادتهاست - خیلی از شهدا تشنه از دنیا رفتند؛ شهدای اُحد(1) و همه ی شهدایی که در بیابانهای گرم به زمین افتادند، تشنه از دنیا رفتند - بلکه فضیلت بیشتر شهدای کربلا به سبب موقعیّتی است که در آن شهید شدند.

در مقطع حسّاسی این حادثه اتّفاق افتاد؛ که اگر اتّفاق نمی افتاد، طومار دین بکلّی درهم پیچیده میشد؛ در این شک نکنید. هر کسی شرایط دهه های چهارم، پنجم و ششم هجری را در تاریخ خوانده باشد و بداند یزید که بود(2) و مطلّع شود آن روز در مدینه و مکه که مهبط وحی خدا بود و بوی پیغمبر صلی الله علیه و آله هنوز از آن در و دیوارها به مشام اهل دل میرسید، چه فسادی میگذشت(3) و دین در چه وضعیّتی قرار داشت، می فهمد اگر حسین بن علی علیه السلام به این کار اقدام نمیکرد، در سراسر جهان اسلام یک نفر ممکن نبود به مقابله با کفر و فساد و ظلم و طغیانی که زیر نام خلیفه ی رسول الله بر مردم حکومت میکرد، اقدام کند. این وضعیّت همین طور میماند و از دین هیچ خبری باقی نمیماند؛ این را بدانید. برای من واضح و آشکار است که اگر قیام حسین بن علی علیه السلام نبود، تمام زحمات پیغمبر صلی الله علیه و آله و جنگهای اُحد و خیبر و زحمات امیرالمؤمنین علیه السلام و امام حسن علیه السلام همه از بین میرفت؛ شکی در این نداشته باشید.

حجازی ها فهمیدند؛ اما سرانجام در کربلا با چهل، پنجاه نفر بماند؟ چون همه ی این هفتاد و دو نفر از آغاز که نبودند؛ بیست(1) یا سی(2) نفر آنها شب عاشورا یا صبح عاشورا آمدند. کار سخت بود. سختی اش نه به این بود که شمشیر تیز است - شمشیر در همه ی جنگها تیز است، در همه ی جنگها هم شمشیر بود - سختی اش به این بود که قیام در مقابل آن چنان ظلمِ همه گیر و مسیطر، دل میخواهد. مثل زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله نبود. آن زمان پرچم دست خود پیغمبر صلی الله علیه و آله بود و همه با نفَس گرم پیغمبر صلی الله علیه و آله راه می افتادند، با شوخی و خنده و شادی به میدان جنگ میرفتند؛ اما در کربلا آن گونه نبود.

همه ی اصحاب پیغمبر صلی الله علیه و آله در خانه ها خزیده بودند. عبدالله بن عبّاس ها و عبدالله بن جعفرها سرشان را زیر عبا پنهان کرده بودند؛ قوم و خویش های پیغمبر صلی الله علیه و آله هم بودند.

تنها یک عدّه ی شجاعِ قوی و از هیچ کس نترس و به همه ی دنیای کفر با چشم حقارت نگاه کن، حاضر بودند از همه چیز بگذرند؛ بگویند ما میخواهیم در کنار پسر پیغمبر کشته شویم. اهمّیّتش به این دلیل بود که کار سختی بود، تصمیم گیری آسان نبود. لذا ابن زبیرها و ابن عمرها و ابن عبّاس ها و ابن جعفرها همه ماندند. فرق هم نمیکند. خیال نکنید عبدالله بن جعفر و عبدالله بن عبّاس با دیگران فرق میکنند؛ نه، متخلّف، متخلّف است. همه تخلّف کردند و کسی این گُرده ی قوی و نیرومند را نداشت، جز همان عدّه ی معدود. برای این است که کار مهم است، سیّدالشّهدا است.

این را هم بدانید؛ در طول تاریخ جهان، شهدایی به عظمت شهدای کربلا نداریم؛ همان طور که امام حسن علیه السلام فرمودند:

ص: 94

«لا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله»؛(1)

هیچ روزی دیگر مثل روز کربلا نیست؛ این را انسان از روی اطلاع و آگاهی میتواند بگوید. واقعاً ما در این ایّام خطیره ی تاریخ؛ صدر اسلام، قبل از اسلام، بعد از اسلام، دیگر مثل کربلا سراغ نداریم. من سراغ ندارم. این است که امام حسین علیه السلام سیّدالشّهدا(2) میشود و اصحابش سادات شهیدان(3) تاریخ؛ از همه والاتر.(4) پس شهادتها هم همه به یک گونه نیست.

تاریخ هم اثری روشنگر و افشاکننده داشت؟!

اگر حسین علیه السلام شهید میشد، اما مردم آن روز و مردم نسلهای بعد نمی فهمیدند شهید شده، این خاطره چه اثری و چه نقشی میتوانست در رشد و سازندگی و هدایت و برانگیختگی ملّتها و اجتماعات و تاریخ بگذارد؟ میدانید هیچ اثری نداشت. آری؛ حسین علیه السلام شهید میشد، خود او به اعلا علّیّین رضوان خدا میرسید؛ شهیدانی که کسی نفهمید و در غربت، سکوت و خاموشی شهید شدند، به اجر خودشان در آخرت رسیدند، روح آنها فتوح و گشایش را در درگاه رحمت الهی به دست آورد؛ اما چقدر درس و اسوه میشدند؟

شهیدان چقدر اسوه شدند؟ سیره ی آن شهیدی درس میشود که شهادت او و مظلومیّت او را نسلهای معاصر و آینده بدانند و بشنوند. آن شهیدی درس و اسوه میشود که خون او بجوشد و در تاریخ سرازیر شود.

مظلومیّت یک ملّت آن وقتی میتواند زخم پیکر ستم کشیده و شلّاق خورده ی ملّتها را شفا بدهد و مرهم بگذارد که این مظلومیّت فریاد بشود، این مظلومیّت به گوش انسانهای دیگر برسد. برای همین است که امروز ابرقدرتها صدا در صدا انداختند تا صدای ما بلند نشود. برای همین است که حاضرند پولهای گزاف خرج کنند تا دنیا نفهمد جنگ تحمیلی چرا و با چه انگیزه ای، با دست چه کسی، با تحریک چه کسی بهوجود آمد.

آن روز هم دستگاه های استکباری حاضر بودند هرچه دارند، خرج کنند، به قیمت اینکه نام و یاد حسین علیه السلام و خون حسین علیه السلام و شهادت عاشورا مثل درس در مردم آن زمان و ملّتهای بعد باقی نماند و شناخته نشود. البته در اوایل کار درست نمی فهمیدند چقدر مطلب، باعظمت است. هرچه بیشتر گذشت، بیشتر فهمیدند. در اواسط دوران بنی عبّاس حتی قبر حسین بن علی علیه السلام را ویران کردند، آب انداختند؛ خواستند از او هیچ

ص: 96

اثری باقی نماند.(1) نقش یاد و خاطره ی شهیدان و شهادت، این است. شهادت بدون خاطره، بدون یاد، بدون جوشش خون شهید، اثر خودش را نمی بخشد. و اربعین، آن روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن آغاز شد و روز بازماندگان شهداست؛ حالا چه در اربعین اوّل، خانواده ی امام حسین علیه السلام به کربلا آمده باشند(2) و چه نیامده باشند.(3)

اما اربعینِ اوّل آن روزی است که برای اوّلین بار زائرانِ شناخته شده ی حسین بن علی علیه السلام به کربلا آمدند؛(4) جابربن عبدالله انصاری(5) و عطیّه(6) از اصحاب پیغمبر علیه السلام و از یاران امیرالمؤمنین علیه السلام به آنجا آمدند. آن طور که در نوشته ها و اخبار هست، جابربن عبدالله نابینا بود، عطیّه دستش را گرفت و برد روی قبر حسین بن علی علیه السلام گذاشت. او قبر را لمس کرد و گریه کرد و با حسین بن علی علیه السلام حرف زد.(7)

او با آمدن خود و با سخن گفتن خود، خاطره ی حسین بن علی علیه السلام را زنده کرد و سنّت زیارت قبر شهدا را پایه گذاری کرد. روز اربعین، چنین روز مهمّی است.

میکنید که اندیشه ی حسین علیه السلام و روح حسینی بر آن جامعه حاکم است؛ جامعه ای است که با حرکت حسینی بهوجود آمده؛ با فریاد حسینی، یزیدیان زمان از اوج قدرت به زیر کشیده شدند.

مردان و زنان ما توانستند با درس گرفتن از حسین علیه السلام تجربه ی پیروزی حق بر باطل را در روزگار غربت و محرومیّت اهل حق زنده کنند و نشان بدهند؛ در حالی که در دنیای امروز هیچ نشانی از این وجود نداشت که حق بر باطل پیروز بشود و تفکّر الهی جای خودش را در میان مردم و در زندگی مردم باز کند. مردم ما توانستند با جان دادن، با خون دادن، با شهید دادن و شهادت را برای خود و عزیزان خود پذیرفتن، به اینجا برسند.

همان طور که زینب کبری علیها السلام عصر عاشورا و شب یازدهم، میان آن همه شدّت و محنت، دست و پای خودش را گم نکرد و مأیوس نشد، ما هم امروز مأیوس نیستیم و نباید باشیم.

همان عصر عاشورا - بنا به نقل بعضی از روایات – زینب علیها السلام به برادرزاده ی خودش علی بن الحسین علیه السلام گفت: ای برادرزاده ی من! اوضاع این گونه نمیماند؛ این قبرها آباد خواهد شد، این پرچم برافراشته خواهد شد، مردم و ملّتها و نسلها، گروه گروه می آیند و از اینجا درس میگیرند و برمیگردند.(1) اینجا مَدرس آزادی خواهان عالم خواهد شد، و شد. آن روز این امید، آینده را نشان میداد.

سیّدة زینب و مسجد رأس الحسین مهمترین مساجد آنجاست و قبر منسوب به سر مطهّر حضرت سیّدالشّهدا علیه السلام همیشه زائر دارد. مردم به آنجا میروند، گریه میکنند، دعا میکنند، نماز میخوانند و توسّل میکنند.

دو معصوم، تربیت شده ی دامان این خانم اند. صبر و حلم و دوراندیشی امام حسن علیه السلام و ایثار و فداکاری امام حسین علیه السلام ، جدای از روحیّات و تربیتها و خصلتهای این مادر نمیتواند باشد؛ اینها از مادر آموختند، از او یاد گرفتند و از او درس گرفتند. آنها هم شاگردان فاطمه ی زهرا علیها السلام هستند. دخترانش نیز اینگونه اند؛ حالا یک دختر، دو دختر یا بیشتر باشد. آنچه در تاریخ به اختلاف نظر ذکر شده، دست کم یک دختر حضرت زینب علیها السلام را اثبات میکند. بعضی گفتند دو دختر داشتند؛ زینب علیها السلام و امّ کلثوم علیها السلام .(1) بعضی گفتند امّ کلثوم همان زینب علیها السلام است؛(2) بعضی به گونه ای دیگر گفتند.(3) به هر حال آن زینبی که شما می شناسید و آن چهره و شخصیّتی که شما از زینب علیها السلام سراغ دارید، این شخصیّت چقدر باعظمت است. او از همه ی جهات باعظمت است. این شخصیّت، پرورده ی این مادر است.

از بین مردمی که کسانی از آنها میروند و در راه خدا شربت شهادت مینوشند، بازماندگان در تاریخ پایدارتر و ماندنی ترند. ملّتی که شهید داده، ماندنی است؛ اما ملّتی که تن به ضعف و ذلّت داده و حاضر نشده از بینی یک نفر از افرادش در راه اهداف مقدّس خون بیاید، محکوم به زوال و محکوم به ذلّت و فلاکت است. انقلابی که کسانی در راه آن جان خودشان را نثار کردند، ماندنی است: «بَقِیَّةُ السَّیْفِ أَبْقَی عَدَداً وَ أَکْثَرُ وَلَداً»؛ یعنی تولید مثل شان بیشتر است، و همین هم هست.

که خدای متعال یک مقصودی را تقدیر فرموده باشد برای یک زمان معیّن-ی، بعد بهخاطر پیش آمدن حوادثی، آن را عقب بیندازد.

پس تلاش ائمّه علیهم السلام برای گرفتن حکومت و ایجاد رژیم اسلامی و حاکمیّت اسلامی، تلاشی است که با دانستن آن حقایق و آینده، هیچ منافاتی ندارد.

خب، پس این را به طور خلاصه، همهی برادران و خواهران بدانند که ائمّه علیهم السلام همه شان به مجرّد اینکه بار امانت امامت را تحویل میگرفتند، یکی از کارهایی که شروع میکردند، یک مبارزهی سیاسی بود؛ یک تلاش سیاسی بود برای گرفتن حکومت. این تلاش سیاسی مثل همهی تلاشهایی است که آن کسانی که میخواهند یک نظامی را تشکیل بدهند، انجام میدهند و این کار را ائمّه علیهم السلام هم میکردند.

شهادت بی نظیر، مشعل خاموش نشدنی شهادت را بر روی بلندترین مناره های تاریخ مشتعل کرد. این مشعل، هم آن روز در آن دنیای تاریک و ظلمانی، و هم در قدم به قدم تاریخ تا امروز، و هم امروز که روزگار فجر دوباره ی اسلام است، همچنان میدرخشد؛ هم دلها را گرم میکند، هم چشمها را روشن میکند و هم قدمها را به سوی آینده استوار میسازد. پس ولادت حسین بن علی علیه السلام ولادت نور است، ولادت مقاومت است، ولادت ایثار است، ولادت امیدِ تضمین شده به آینده است.

جنگ فرهنگی، جنگ تبلیغاتی و جنگ اسلامی خود را با او شروع بکند. نتیجه این شد که بعد از آنی که امام حسن علیه السلام از دنیا رفت و امام حسین علیه السلام هم ده سال(1) دیگر همان راه امام حسن علیه السلام را ادامه داد، وضعیّت دنیای اسلام به آنجایی رسید که دیگر میتوانست فرزند پیغمبر - یعنی فرزندی از فرزندان پیغمبر - آن چنان شهادتی را بپذیرد که تا آخر تاریخ دنیا، آن شهادت بماند - همچنانی که ماند - و منشأ آثار مقاومت آمیز و بزرگ بشود - همچنان که شد - و اسلام را زنده نگه بدارد؛ همچنان که زنده نگه داشت این کار امام حسن علیه السلام .

در مورد کار امام حسن علیه السلام ما هیچ درصدد نمی آییم از موضع دفاع حرف بزنیم که چرا صلح کرد و چه موجباتی داشت؛ امام حسن علیه السلام اگر صلح نمیکرد، یقیناً اسلام ضربه میدید؛ برای اینکه آن چهره، افشا نشده بود، مردم هنوز حقایق را نمیدانستند؛ آنقدر نمیدانستند که هزاران نفر یا صدها هزار نفر از سربازان امام حسن علیه السلام حاضر شدند با آن طرفی که با امیرالمؤمنین علیه السلام جنگیده بود، دیگر نجنگند. تبلیغات و پول و کارهای گوناگون سیاسی، آن چنان جوّ بدی به وجود آورده بود که امام حسن علیه السلام اگر آن روز خود را و جان خود را و جان اصحاب نزدیک و معدود خود را از دست میداد، چیزی از اسلام باقی نمیماند. بعد از چند سالی نام علی علیه السلام و نام حسن علیه السلام و نام حسین علیه السلام و نام افتخارات صدر اسلام و نام آن همه حوادث آموزنده، اگر در لابلای کتابها میماند هم برای مدّت زیادی نمیماند و بدرستی و تحریف نشده نمیماند؛ این کار امام حسن علیه السلام بود.

دیدِ عمیق و بصیرت لازم دارد. بسا انسان حادثه ای را با نگاه سطحی، یک جور قضاوت کند، اما وقتی زمان میگذرد و جوانب قضیّه را مطالعه میکند، قضاوت عوض شود. بسیاری از حوادث در طول تاریخ به همین گونه بود.

در شهادتهای بزرگ اولیای دین، قضاوت با توجّه به آثار کوتاه مدّت آن، یک قضاوت بود؛ با توجّه به آثار بلندمدّت همان حادثه، قضاوت دیگری بود. این هم یک بُعد دیگری از قضاوت در باب مسائل تاریخی است. یعنی گاهی قضاوت درست است، غلط نیست، اما با توجّه به آثار کوتاه مدّت؛ در همین حال با توجّه به آثار بلندمدّت، قضاوت دیگری نسبت به همان حادثه وجود دارد.

وقتی به شهادت حسین بن علی علیه السلام نگاه میکنیم، قضاوت اوّلی و نسبت به کوتاه مدّت همین است که:

«فَإِنَّ الدُّنیَا بَعْدَکَ مُظْلَمَة»؛(1)

دنیا دیگر تاریک شد.

اما وقتی با توجّه به آثار بلندمدّت، همان حادثه را نگاه میکنیم، می بینیم اگر آن شهادت نبود، آن فداکاری و آن مقاومت نبود، دنیا به فقدان نور اسلام و قرآن، مُظلَم میشد. در حوادث زمان ما به همین گونه است. یک ملّت اگر بخواهد از حوادث تاریخی درس بگیرد و درباره ی آن حوادث، قضاوت درست داشته باشد، باید، هم به کوتاه مدّت نگاه کند، هم به بلندمدّت.

این را هم باید بدانیم؛ حوادثی که اتّفاق می افتد، هرچه هم تلخ باشد، وقتی برای خداست، برای قربانیان آن حادثه، هیچ چیز جز منفعت و سود نیست. این هم یک روی دیگر این صفحه است که باید به آن توجّه کرد.

ص: 105

یقیناً آن روزی که حادثه ی عاشورا واقع شد، از همین زمانها بود که چراغ هدایت بودن جگرگوشه ی زهرا علیهما السلام و نور چشم پیغمبر برای آن کسانی که باید این را بفهمند و بدانند، معلوم شد. ده سال قبل از آن، امام حسین علیه السلام امام بود؛(1) آن روز هم مصباح هدایت و سفینه ی نجات بود؛ اما این مطلب اینقدر برای مردم روشن نبود؛ در عاشورا چنین بُروزی پیدا کرد.

امروز هم بی شک از همان زمانهاست. امروز سفینه ی نجات بودن حسین بن علی علیه السلام از صد سال پیش و پانصد سال پیش بیشتر است. امروز، یعنی عصر نهضت و انقلاب، روزی که یاد حسین بن علی علیه السلام که هزار و سیصد سال در گوشه ی دلهای امّت و ملّت ما و در صحنه ی تکایا، مساجد و مدارس و محیطهای خودمانی و خصوصی ظهور پیدا میکرد، ناگهان مثل یک شبچراغ جهانتاب بر آسمان دنیا و بر سقف فلک درخشیدن گرفت. اما همان طوری که در ماجرای عاشورا عدّه ای بودند که این چراغ درخشان را با همه ی نورانیّتش نتوانستند ببینند، امروز هم هستند کسانی که این چراغ جهانتابِ دل افروز را نمیتوانند ببینند.

همان طوری که آن روز همه ی شمشیرها و نیزه هایی که در قبضه ی ظلم و ستم بود، به کار افتاد تا شاید بتوانند این چراغ را خاموش کنند، امروز هم همه ی سیاستمداران خونخوار و جهانخوار عالم، با تمام ابزارها و تجهیزات فوق مدرن نظامی، سیاسی، اقتصادی و وسایل تبلیغاتی در فکرند لجنها و گِلهایی درست کنند و به سمت این خورشید جهان افروز پرتاب کنند. همان طوری که آن روز، آن شمشیرها و آن نیزه ها و آن شاعرکهای دربار یزیدی و آن پهلوان پنبه های دور و بر قدرت تصنّعی اموی و آن رجزخوانانِ میان زن و فرزند غریب و

ص: 108

بی کس، نتوانستند حسین بن علی علیه السلام را از حافظه ی زمان بزدایند و این چراغ را نتوانستند خاموش کنند؛ بحق، امروز هم اگر قدرت استکبار جهانی صد برابر بشود، نخواهد توانست از نور این خورشید عالمتاب که انعکاس روی حسین علیه السلام است، ذرّه ای کم کند.

اسلام مجسّم را، قرآن ناطق را، حسینِ فاطمه را تنها گذاشتند. بعضی ها حتی تا کربلا آمدند، از حسین بن علی علیه السلام دفاع هم کردند، اما در آخر آمدند گفتند: یابن رسول الله! ما تا آنجایی که میشد از تو دفاع کنیم، دفاع کردیم؛ حالا هم اگر اجازه بدهی، برویم. امام حسین علیه السلام هم فرمود: بروید.(1) این اشتباه کردن نقشه است، این نمیداند کجا را باید بپوشاند. خیلی ها بودند در طول تاریخ که ندانستند کجای اسلام دفاع کردنی است. خیلی ها بودند آن وقتی که بنا شد از اصالتهای اسلام، واجب ترین و ضروری ترین دفاعها انجام بگیرد، نشستند و دفاع نکردند. امروز هم در دنیا بسیاری از کسانی که دم از اسلام میزنند و نام اسلام را می آورند و ادّعای اسلام میکنند، نمیدانند اسلام کجاست و در چه صحنه ای باید از آن دفاع کرد. هنر بزرگ، شناختن صحنه است.

حبیب بن مظاهرها و چند نفر صحابی مخصوص امام حسین علیه السلام ، نقشه را خوب فهمیدند. لذا شما دیدید خواهرش زینب علیها السلام ، حتی بچّه های خودش را هم با خودش آورد؛ در حالی که پدرشان در مدینه یا مکه مانده بود و نیامده بود.(2) میتوانست بگوید من با برادرم میروم؛ هر حادثه ای هم پیش آمد، برای من پیش بیاید؛ بچّه هایم پیش پدرشان بمانند. بچّه هایش را هم آورد و طبق نقل، هر دو فرزند او در کربلا شهید شدند.(3) این، آن کسی است که بصیرت دارد و میداند چه باید بکند.

روز عاشورا، جوانی خدمت امام حسین علیه السلام آمد و گفت: من اجازه میخواهم به میدان بروم. امام حسین علیه السلام به قد و بالای این نوجوانِ یقیناً تشنه نگاهی کرد، آثار ضعف و تشنگی از چهره ی او پیداست؛ دلش

ص: 110

سوخت، فرمود: از مادرت اجازه گرفتی؟ عرض کرد: یابن رسول الله! مادرم من را به این میدان فرستاده و گفته بیایم اجازه بگیرم.(1) مادر احساس میکند اینجا جای مایه گذاری است و عزیزترین سرمایه اش هم فرزندش است؛ لذا سرمایه گذاری میکند.

امروز بزرگترین وظیفه ی ما این است که میدانهای مقاومت را بشناسیم.

*

مسئله ی آگاهیهای عمیق اسلامی را جدّی بگیرید.

*

اگر آگاهی نباشد، آدم اشتباه میکند. آگاهی که نبود، انسان یکجا اشتباه میکند. آدم آگاه نیز گاه اشتباه میکند، اما اشتباهات او ماندگار نمیشود. البته شرط اصلی هم تقوا و توجّه به خدا است؛ که تا انسان فهمید اشتباه کرده، برگردد.

را با تهدید، عدّه ای را با تطمیع، و عدّه ای را با فریب، و همه مخالف امام بودند. آیا مخالف بودند، یعنی امام حسین علیه السلام را دوست نداشتند؟ نه، دوست داشتند. امام حسین علیه السلام خیلی هم در مدینه محترم زندگی میکرد. هر وقت هم به حج مشرّف میشد، مردم گرد او حلقه میزدند و استفاده میکردند.(1)

مسئله چیز دیگری بود. مسئله این بود که حسین بن علی علیه السلام میدید نظام اجتماعی عالم اسلام یک نظام غیر اسلامی است؛ در حالی که پیغمبر صلی الله علیه و آله آمده بود تا نظام اجتماعی مردم را یک نظام اسلامی کند؛ و همین کافی است. اگر کسی خیال کند پیغمبران الهی و پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله برای غیر این آمده بودند، اشتباه کرده است.

پیغمبران برای این آمدند که نظام اجتماعی انسانها را به شکل اسلامی دربیاورند. به شکل اسلامی یعنی چه؟ یعنی جامعه ای که در آن، حکومت و زمامداران و روشهای اقتصادی، روابط بین مردم، تقسیم ثروت و اداره ی جامعه، رابطه با کشورهای دیگر، جنگ و صلح، کار فرهنگی و کار علمی و همه ی فعّالیّتهای اجتماعی بر مبنای اسلام باشد، نه اینکه فقط مردم نماز بخوانند و روزه بگیرند. این یعنی نظام یا حکومت اسلامی. اصلاً پیغمبران برای این آمدند. پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله آمد و این نظام اسلامی را بهوجود آورد، اما روزی امام حسین علیه السلام به دنیای اسلام نگاه کرد و دید نظامی است کاملاً غیر اسلامی و در موارد زیادی صد درصد ضدّ اسلامی! امام حسین علیه السلام میخواست آن وضع را برگرداند.

کاری که امام حسین علیه السلام میخواست به انسانها یاد بدهد، در یک جمله همان چیزی است که در نظام جمهوری اسلامی، زمان شما مسلمانان این روزگار، تحقّق پیدا کرد. نظامی که در رأس آن، مقام امامت است،

ص: 112

نه مقام سلطنت؛ حکومت در آن بر اساس معیار تقوا و علم است، نه زیرکی سیاستمدارانه، یا اتّکای به سرمایه داران و شرکتهای بزرگ جهانخوار و غارتگر؛ ارتباط با مردم، ارتباط برادرانه است، نه ارتباط زورگویانه و تکبّرآمیز. این نظام، نظام اسلامی است؛ نظامی که در آن غنی را بر فقیر فرقی نیست و انسان ثروتمند و خانواده دار و موجّه و معروف را بر انسان مستمند، هیچ شرفی نیست. شرف، فقط و فقط در سایه ی تقواست. این نظام، نظام اسلامی است.

امام حسین علیه السلام میخواست به انسانهای زمان خودش و به انسانهای دوران تاریخ اعلام کند که وقتی چنین نظامی در جامعه نیست، باید برای ایجاد این نظام قیام کرد؛ چه این قیام به حکومت و موفّقیّت منتهی بشود، و چه به شهادت.

بعضی خیال کردند امام حسین علیه السلام اگر میدانست شهید میشود، اقدام نمیکرد؛ بعضی هم از آن طرف گفتند امام حسین علیه السلام اصلاً برای اینکه شهید بشود، قیام کرد. هر دو اشتباه است. امام حسین علیه السلام برای تعلیم درسی به انسانها قیام کرد و آن درس این بود که هر وقت انسان مسلمان که از حسین علیه السلام درس میگیرد، دید در جامعه ی او ظلم هست، نظام اسلامی نیست، قرآن حکومت نمیکند، تبعیض هست، زورگویی و چپاولگری هست، قدرت یافتن بدون ملاک هست، بایستی قیام کند برای اینکه وضع را برگرداند؛ چه این قیام او به نتیجه برسد، و چه نرسد.

بارها امام قدس سره گفتند ما برای نتیجه اقدام نمیکنیم، ما برای وظیفه اقدام میکنیم؛(1) ما اقدام میکنیم برای اینکه وظیفه مان را انجام داده باشیم. البته خدای متعال اگر عمل ما از روی اخلاص باشد، ما را به نتیجه هم خواهد رساند.

ص: 113

من یک وقتی از امام قدس سره سؤال کردم، شما از کِی به فکر ایجاد حکومت اسلامی افتادید؟ چون درسهای حکومت اسلامی امام قدس سره ، سال 47 در نجف ایراد شد و نوارهایش اینجا آمد و ما تعبیر «حکومت اسلامی» را در کلمات ایشان ندیده بودیم. ایشان گفتند: من دقیقاً یادم نیست مبدأ کِی بود، اما احساس کردم هر وقت چیزی را که وظیفه ی من است، اگر انجام بدهم، خدای متعال خودش کمک میکند.

نقطه ی مورد توجّه این است؛ یعنی خاصیّت «مَنْ کَانَ لِلهِِ، کَانَ اللهُ لَه»(1) همین است. وقتی انسان احساس میکند این کار وظیفه است، آن را انجام میدهد. مجموع کارهایی که طبق تشخیص وظیفه ی یک فقیه عظیم الشّأن انجام میشود، تسلسلی از کارهای منظّم در می آید که به حکومت اسلامی و نظام اسلامی و یک چنین انقلابی منتهی میشود.

این، روح کار امام حسین علیه السلام بود؛ لذا برای این کار ایستادگی کرد. واقعاً اگر روزی که حسین بن علی علیه السلام قیام میکرد، انسان میخواست با معادلات معمولی محاسبه کند، یقیناً این قیام، عاقلانه نبود؛ البته اگر انسان بخواهد به عقل معمولی و طبیعی نگاه کند. اگر کسی که هیچ نیرویی در اختیار ندارد، در مقابل آن همه نیرو بایستد، به شکست نظامی خواهد انجامید. در عین حال امام حسین علیه السلام اقدام کرد؛ در حالی که کشف مسائل و درک حقایق برای او، از مردم دیگر خیلی هم آسان تر بود و این محاسبه یقیناً جلوی چشم امام حسین علیه السلام بود. او اقدام کرد، برای اینکه مقصود امام حسین علیه السلام انجام دادن وظیفه و پیروزی الهی بود، نه صرفاً پیروزی نظامی. البته اگر پیروزی نظامی هم به دست می آمد، امام حسین علیه السلام استقبال میکرد.

خیمه ی امام حسین علیه السلام آمد و دید آن حضرت شعری را با خود میخواند که حکایت از این میکرد آخر عمرش است. زینب علیها السلام گریه کرد و ناراحت شد و بعد امام حسین علیه السلام مطالبی فرمود. در همین حدیث آمده که امام حسین علیه السلام داشت شمشیرش را تعمیر و آماده میکرد.(1) آماده سازی یعنی امام حسین علیه السلام نمیگفت حالا ما که فردا یک ساعت زودتر یا دیرتر رفتنی هستیم، این شمشیر یک ذره هم کُند بود، بود؛ خیر، شمشیر نیروی رزمنده نباید کُند باشد؛ یعنی تواناییهای او باید در حدّ اعلی و حدّاکثر باشد.

معنوی، نثار تو است ای اباعبدالله! اگرچه محور این عشق و شور و عاطفه، حسین علیه السلام است، اما در گرد او انسانهای برجسته و بزرگی نیز وجود دارند که بحق در طول تاریخ بشر بی نظیرند...

حسین علیه السلام و یاران او همچنان سیّدالشّهدای تاریخ اسلامند؛ یعنی امروز هم شهیدان ما ذره ای از وجود باعظمت شهدای کربلا هستند؛ یعنی شهدای کربلا نظیر ندارند.(1) شما در هزاران پیرمرد مبارز جانباز فداکار، دیگر یک حبیب بن مظاهر پیدا نمیکنید؛ در میان جوانان دیگر، یک علی اکبر مشاهده نمیکنید. آن شرایط حول و حوش عاشورای حسین علیه السلام استثنایی بود. نه شرایط امروز ما شبیه آنهاست، نه شرایط جنگهای پیغمبر و امیرالمؤمنین علیهما السلام .

آن سرداری که با تکیه بر نیروهای عظیم خود و با عدّه و عدّه ی خود در میدان جنگ رو در رو با حماسه و شجاعت می جنگد تا پیروز شود، اگر شهادت نصیبش شد، میپذیرد؛ مثل جنگ بدر، اُحد، خندق، خیبر، حنین، و فتح المبین ما، بیت المقدّس ما، رمضان ما، والفجر ما. رزمنده ی اسلام، هم امروز و هم زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله ، در خانه و شهر و دیار خودش مجهّز میشود، در یک نقطه ای آموزش می بیند، گرد یک محوری حرکت میکند، برای پیروزی و شکست دادن دشمن و با افتخار برگشتن میرود و احتمال همه چیز در این راه هست، احتمال شهادت هم هست؛ در حالی که افتخار با اوست، مردم به نام او و به یاد او سرودخوانی میکنند و فتح و جنگ و شهادت او را ستایش میکنند؛ اوضاع و احوال در جریان حرکت اوست؛ این یک جور است.

البته این هم فداکاری بزرگی است، اما فرق است بین این و بین آن کسانی که در دنیای پر از ظلمت و هنگامی که قدرت و حکومت متعلّق به ستمگران و دژخیمان است، فداکاری کردند.

ص: 116

زمانی که همه چیز به آنها میگوید سرجایتان بنشینید و جلو نروید، زن و فرزند، محیط اجتماعی، دستگاه حاکم، آسایشها و راحتیها، همه چیز به آنها میگوید حرکت نکنید، هیچ کس هم به نامشان و به یادشان سرود افتخار نمیخواند، اما اینها تنها حرکت میکنند - تنهای تنها - هفتاد و دو نفر مقابل میلیونها انسانی که در همان جامعه گرداگرد آنها را گرفتند و ده ها هزار گرگ خونخواری که در صحنه ی نبرد آنها را احاطه کردند؛ در چنین دریایی از فشار و تهدید و رنج و درد می ایستند؛ میدانند پیروزی ظاهری نیست؛ میدانند از این دریای خون، نجاتی نیست؛ میدانند کشته شدن حتمی است؛ میدانند بعد از کشته شدن، از میلیونها مردمِ آن روز کشور اسلام که اقطار عالم را پرکرده بود، کسی به نام آنها سرود آزادی نخواهد خواند و به یاد آنها گل افشانی نخواهد کرد؛ خانواده های آنها تسلّی داده نخواهند شد؛ به بازماندگان آنها هیچ گونه مهر و لطف و محبّتی نخواهد شد.

لذا محور این افتخار، حسین علیه السلام است؛ اما از این کانون، شعاعهای درخشنده ی بسیار زیادی سرچشمه میگیرد.

«وَ عَلَی الأرْوَاحِ الَّتِی حَلَّّتْ بِفِنَائِِکَ»؛

و سلام ما و درود ما بر آن روانهای پاکی که در آستانه ی تو نثار شدند و فرود آمدند.

«عَلَیْکَ مِنِّی سَلام ُ اللهِ»؛ بر تو باد ای حسین عزیز! سلام و درود خدا. «أبَداً مَا بَقِیتُ»؛ تا هر وقتی که من بمانم و سراسر عمر من. «وَ بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ»؛ تا وقتی که شب و روز بماند.

«السَّلامُ عَلَی الحُسَیْنِ وَ عَلَی عَلِیّ بْنِ الحُسَیْن».

واقع-اً این ماج-رای بسیار عجیبی است. ترسیم و توصیف این ماجرا هنوز که هنوز است، امکان پذیر نیست. یعنی این همه ما روضه خواندیم و شنیدیم و سینه زدیم و گفتیم، اما دقایق و

ص: 117

جزئیّات این ماجرا اصلاً قابل ترسیم نیست. هر بخشی از آن را اگر دقت کنید و در اعماقش خوض کنید، خواهید دید جلوه ای از روح بزرگ بی نظیر انسانهای فرشته صفت است و دیگر نظیر ندارد.

لحظات وداع حسین بن علی علیه السلام با زینب کبری علیها السلام است؛ یعنی خواهر و برادری که اینقدر با هم مأنوس بودند، اینقدر به هم محبّت داشتند، حالا از هم جدا میشدند. واقعاً این لحظه ها را انسان دقت بکند، می بیند چقدر باعظمت است. منهای جنبه های گریه آور و تأثّرانگیز، دقت در جنبه های روانی این ماجرا، انسان را دچار حقارت میکند؛ آدم احساس میکند در مقابل آن همه عظمت، ما چه هستیم؟ آن عظمتها را ببینید. این خواهر و برادری که اینقدر به هم محبّت دارند؛ طبیعی هم هست. خانواده ای با دو تا برادر، یکی دو تا خواهر، دردهایشان با هم، رنجهایشان با هم، شادیهایشان با هم، فقدان پیغمبر صلی الله علیه و آله را با هم درک کردند، ناراحتی از دست دادن مادر را با هم کشیدند، پدر را با هم از دست دادند؛ حالا از آن جدّ و آن مادر و آن پدر و آن برادران، برای زینب علیها السلام فقط یک اباعبدالله علیه السلام - یک برادر - مانده است.

طبیعی است همه ی محبّتهایی که به پیغمبر صلی الله علیه و آله و به امیرالمؤمنین علیه السلام و به مادر و به آن برادر داشت، در این برادر متمرکز بشود. طبیعی است که زینب علیها السلام و امام حسین علیه السلام که بازماندگان آن خانواده ی کوچک پرماجرا و پررنج دوران تاریخ اسلامند، محبّتهایشان در هم خلاصه شود؛ یعنی آنقدر همدیگر را دوست بدارند که این همه دوستی از یک خواهر و برادر، معمول نیست. لذا زینب کبری علیها السلام بلند شد با سیّدالشّهدا علیه السلام آمد. میشد نیاید، میشد در این سفر برادر را همراهی نکند؛ میشد وقتی می آید، بچّه ها و فرزندان خردسال خودش را نیاورد؛ اما آورد. یعنی به هیچ رو زینب علیها السلام نمیتواند کاری بکند که اندکی او را از حسین علیه السلام جدا کند.

ص: 118

بعد هم به این سفر آمدند. البته سفر خطرناکی بود. از اوّل هم که حرکت میکردند، از کلمات امام حسین علیه السلام معلوم بود سفرخطرناکی است. اما وقتی انسان مرگ عزیزش را می بیند، جسد او را هم می بیند، میخواهد باور نکند این مرده است. چنانچه عزیز انسان مجروح است، در جبهه است، در تهدید است، انسان میخواهد هرطور ممکن است، به خودش بقبولاند عزیزش را از دست نخواهد داد. با اینکه آخر سفر دیده میشد، سفر سختی بود، اما زینب کبری علیها السلام میخواست به خودش بقبولاند که حسین عزیزش را از دست نخواهد داد. در مثل شب عاشورا زینب کبری علیها السلام شنید امام حسین علیه السلام در خیمه ی خودش در حالی که مشغول اصلاح شمشیرش هست، آن اشعار سوزناک را میخواند:

«یا دَهْرُ أُفٍّ لَکَ مِنْ خَلِیلٍ * کَمْ لَکَ فِی الْإِشْرَاقِ وَ الأَصِیلٍ»؛

یعنی ای روزگار! چه بد دوست و محبوبی هستی تو. با اینکه تو را همه دوست میدارند، اما دوست بدی هستی؛ اُف بر تو. چقدر شب و روز گذراندی و بعدها که ما نیستیم، چقدر شب و روز خواهی گذراند. چقدر بی وفا هستی. این اشعار را امام حسین علیه السلام داشت زمزمه میکرد و وصف الحال میخواند. وقتی زینب علیها السلام این اشعار را شنید و فهمید مسئله جدّی است و حسین عزیزش احتمالاً در همین نزدیکیها و زودیها از دستش میرود، در نوشته ها و نقلهای مقاتل آمده است آن چنان صیحه ای زد و آن چنان حالش دگرگون شد که امام حسین علیه السلام مجبور شد خودش را برساند و او را محافظت کند. آن وقت زینب کبری علیها السلام در آن لحظه گفت:

«أَلْیَوْمَ مَاتَتْ أُمِّی فَاطِمَةُ وَ أَبِی عَلِیٌّ وَ أَخِیَ الْحَسَن»؛(1)

حسین عزیز من! امروز مادرم فاطمه و پدرم علی و برادرم حسن را از دست دادم. یعنی الان همه چیز برای من دارد تمام میشود که میفهمم تو

ص: 119

را از دست خواهم داد. ببینید این چه محبّتی است. با یک چنین محبّتی و این اندازه سختیِ جدایی از برادر در آن لحظه ی وداع،(1) زینب کبری علیها السلام با آن شرایط تهدیدآمیز می بیند برادرش آمده از او خداحافظی میکند برای اینکه به میدان برود و دیگر برنگردد.

یک طرف، این محبّتها و احساس غربت و تنهایی در نبودن آن عزیز، یک طرف، مسئولیّت سنگینی که زینب کبری علیه السلام بر دوش خواهد گرفت. تا حالا به برادر متّکی بود، اما حالا که امامش را از دست میدهد و برادر از سرش سایه برمیچیند، تمام این مسئولیّتها به عهده ی اوست و اوست که باید این کاروان را هدایت و رهبری کند.

می بینید چقدر لحظه ی حسّاسی است. در چنین لحظه ای، معلوم است زینب کبری علیه السلام چه حالی و چه خصوصیّاتی خواهد داشت. اگر دقت کنیم، اگر تأمّل کنیم، این لحظات حسّاس برای ما درسهای بسیار بزرگی خواهد بود.

من میخواهم بگویم ما در تمام لحظات این انقلاب، قبل و بعد از پیروزی، باید در تمام لحظات، یاد امام حسین علیه السلام را برای تسلّی و درس در ذهن و دل خودمان داشته باشیم؛ همچنان که در گذشته داشتیم. حسین بن علی علیه السلام ، آن روز آن مجاهدت و شهادت بزرگ را برای برپا کردن همین نظام اسلامی انجام داد و ما امروز به برکت خون شهیدان تاریخ، از صدر اسلام تا امروز و شهدای زمان خودمان، توانستیم این نظام قرآنی را سر پا کنیم. باید تلاش کنیم، باید جانهایمان را سرمایه ی این حرکت عظیم قرار بدهیم. امروز بحمدالله به برکت همین مجاهدتها، نظام اسلامی میتواند افتخار کند و ادّعا کند که دنباله رو حسین بن علی علیه السلام است. ما همیشه روضه میخواندیم، گریه میکردیم، سینه میزدیم، نوحه میخواندیم و یاد امام حسین علیه السلام را گرامی

ص: 120

میداشتیم؛ اما ملّت ما و امّت ما هیچ وقت مثل امروز نمیتوانسته ادّعا کند شیعه ی امام حسین علیه السلام است. امروز روح عاشورا در سراپای ملّت ما وجود دارد.

دعا، علامت ضعف نیست، علامت قوّت است. انسان با دعا کسب قدرت میکند؛ نیروی قلبی و روحی خودش را که پشتوانه ی نیروی جسمی است، افزایش میدهد. دعا برای انسان راه را روشن میکند؛ انسان را از سردرگمی و حیرت نجات میدهد. علاوه بر اینها، دعا محتوای ذهن دعا کننده را برای مستمع و مخاطب، واضح و آشکار میکند. وقتی شما دعای کسی را گوش میدهید که با خدا حرف میزند، میتوانید از دعای او و خواهش او کشف کنید او چگونه انسانی است؛ حقیر است یا عظیم؟ کوتاهبین است یا بلندنظر و بلندهمت؟ مؤمن است یا مردد؟ دعا چیز عجیبی است.

لذا در تاریخ صدر اسلام، همه جا دعا هست. پیغمبر صلی الله علیه و آله در جنگ بدر هم دعا کرد،(1) در جنگ اُحد هم دعا کرد؛(2) یعنی دعا، پیروزی و شکست نمی شناسد. دعا یعنی ارتباط و اتّکال انسان با خدا. آن وقتی هم که انسان در اوج قدرت و پیروزی است، باز هم محتاج دعا است؛ باید با خدا حرف بزند، باید از خدا بخواهد.

قرآن به پیغمبر ما دستور داد: «إِذَا جَاءَ نَصْرُاللهِ وَ الْفَتْحُ»؛ وقتی یاری خدا رسید و پیروزی نصیب شد، «وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللهِ أَفْوَاجاً»؛ و دیدی که مردم دسته دسته و فوج فوج به اسلام وارد میشوند، «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ»؛(3) تازه اوّل انابه ی تو است، اوّل عرض نیاز تو به درگاه قادر متعال است. نمیشود این عنصر و رکن اساسی در عاشورا دیده نشود.

امام حسین علیه السلام از هنگامی که به این حرکت عظیم و تاریخ ساز دست زد، تا آن لحظه ی آخر که روی خاکهای گرم کربلا افتاده بود و لبان

ص: 122

خشکش به هم میخورد، دعا میکرد. حسین بن علی در تمام مقاطع دعا کرد. دعای حسین علیه السلام در ماجرای عاشورا برای ما آموزنده است. هنگامی که هنوز خطری به عیان او را تهدید نمیکرد، دست به دعا بلند کرد:

«أللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ مَا کَانَ مِنَّا تَنَافُساً فِی سُلْطَان».(1) با خدا حرف میزند؛ اما خدا این پیام را به تاریخ رساند. امروز همه ی دنیایی که از اسلام نامی شنیده است، پیام این دعا را از دو لب گهربار حسینِ فاطمه شنیده و باور کرده است. خدایا! تو میدانی که این حرکت ما، این سفر ما برای قدرت طلبی نبود، برای کسب جاه و مقام نبود؛ برای تو بود.

ظاهر این دعاست؛ حقیقتاً هم دعا است. نباید خیال کرد ائمّه علیهم السلام وقتی دعا میکنند، ظاهرسازی میکنند؛ نه. همان وقتی که امام سجّاد علیه السلام یا امیرالمؤمنین علیه السلام در آن دعاهای سوزناک به خدا عرض میکند: پروردگارا! مرا ببخش، من تقصیرکارم، من در قبال وظایف الهیِ خودم محتاج عفو توام، همان وقت هم امام جدّی حرف میزند؛ شوخی و تعارف نمیکند. آن کسی که به قدر علی بن الحسین علیه السلام معرفت دارد، می فهمد عملی به قدر عمل علی بن الحسین علیه السلام هم در پیشگاه خدا کم است؛ مجاهدتی به وزن مجاهدت علی بن ابی طالب علیه السلام هم در وزنه ی اعمال آدمی یک وزن کامل نیست.(2) اگر صد سال دیگر علی بن الحسین علیه السلام و امیرالمؤمنین علیه السلام گریه میکردند، عبادت میکردند، جهاد میکردند و به خلق خدا خدمت میکردند، باز هم مشتاق عبادت بودند؛ زیرا درگاه عبادت خدا آنقدر بلند و وسیع است که بسادگی هیچ انسانی نمیتواند خودش را مستغنی از عبادت و دعا بداند.

ص: 123

دعاهای امام حسین علیه السلام دعای جدّی است، دعای حقیقی است؛ اما در عین حال چیزهای دیگری هم در این دعاها هست که برای ما مهم است.

اوّلین درس، خودِ دعا کردن است. ای شیعه ی حسین بن علی علیه السلام ! در همه ی احوال باید به خدا متّکی باشی و از خدا بخواهی. در اوج قدرت باید در خود احساس قدرت نکنی؛ منبع لایزال قدرت را، خدا بدانی و از او بطلبی؛ به سوی او دست نیاز دراز کنی.

<

دعا کردن را ما باید یاد بگیریم. هیچ حادثهیی، هیچ پیروزی یی، هیچ سختی یی نباید ما را از دعا غافل کند.

من دیروز که داشتم به دعاهای امام حسین علیه السلام فکر میکردم، منقلب شدم؛ این چه روح باعظمتی است. آن چنان با خدا حرف میزند و آن چنان دلآرام و مستقر، در بحبوحه ی آن همه مشکلات، راز و نیاز میکند که انسان را به اعجاب وادار میکند. ما باید خود دعا کردن را از امام حسین علیه السلام یاد بگیریم. در تمام این مراحل، دعا را فراموش نکرد.

پیام دوم در دعای حسین بن علی علیه السلام این است که موقعیّت خودش را به زبان دعا برای همیشه در ذهن تاریخ باقی میگذارد. شب عاشورا یکی از آن دعاهای عمیقِ پرمغز حسین بن علی علیه السلام از دل و لب مبارکش صادر شد:

«أُثْنِی عَلَی اللهِ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ».

بعد از حمد و ثنای الهی:

«أللَّهُمَّ إِنِّی أَحْمَدُکَ عَلَی أَنْ أَکْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّةِ وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ وَ فَقَّهْتَنَا فِی الدِّینِ».(1)

پیام امام حسین علیه السلام در این کلمات است. مبادا آیندگان در تاریخ، جنگ امام حسین علیه السلام را عوضی بفهمند، یا خیال کنند حسین بن علی علیه السلام دنبال

ص: 124

قدرت بوده است، یا گمان کنند صف مقابل حسین بن علی علیه السلام هم که دم از خدا و قرآن میزد، واقعاً اهل خدا و قرآن بوده است؛ این گونه نیست. حسین بن علی علیه السلام میگوید: خدایا! من تو را شکر میکنم و سپاس میگویم بر اینکه ما را به نبوّت گرامی داشتی. نبوّت در خاندان ما و وحی تو بر اهل بیت ما نازل شد. ما بودیم اوّلین کسانی که پیام آزادی انسان، برای استقرار عدل، برای به خاک مالیدن بینی ستمگران، برای نجات بشریّت را گرفتیم. یعنی ای مردم تاریخ! امروز هم نبرد حسین علیه السلام با یزید در پی هدفهای نبوّت است. امروز هم برای حسین علیه السلام مسئله ی احیای عدل و رغم انف طواغیت و شیاطین و جبّاران و گسترده کردن توحید در عالم مطرح است. مسئله این نیست که حسین بن علی علیه السلام فرار میکرد، او را دستگیر کردند و خونش را ریختند؛ یا برای قدرت مادّی و ظاهری تلاش میکرد و کامیاب نشد و خونش ریخته شد؛ این درسی است برای تاریخ.

«وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ»؛ به ما قرآن آموختی، «وَ فَقَّهْتَنَا فِی الدِّینِ»؛(1) ما را در دین خودت فقیه کردی؛ یعنی دین را به ما یاد دادی. یعنی آن کسانی که به ظاهر دین دل خوش کردند و نفهمیدند دین برای استقرار نظام الهی و عادلانه است و برای ارزش بخشیدن به انسان و برای دفع ظلم و برای کامل کردن نفوس بشری است، اینها اسلام را نفهمیدند و در راه این اهداف جهاد و تلاش نکردند.

ما فهمیدیم اسلام را. این همان پیامی است که مبارزه ی ملّت ایران در این بیست و دو سال اخیر به دنیا میدهد. نام اسلام خیلی جاها هست، اما اسلام چیزی جز تشکیل نظام الهی در جامعه نیست. اسلامی که این بخش حیاتی و عمده را ندارد، اسلام حقیقی و کامل نیست. اسلام این است. ما نمیگوییم مسلمانهای دیگر مسلمان نیستند - همه ی

ص: 125

مسلمانهای عالم مسلمانند - اما آن کسی که برای نظام اسلامی و برای حکومت الهی و پیاده شدن قوانین اسلام تلاش و مبارزه نمیکند، بزرگترین وظیفه ی اسلامی و بزرگترین درس اسلامی را درک نکرده است. درس همه ی پیغمبرها این است. امام حسین علیه السلام هم میگوید ما برای این قیام کردیم.

«وَ جَعَلْتَ لَنَا أَسْمَاعاً وَ أَبْصَاراً وَ أَفْئِدَةً»؛(1)

خدایا! تو را شکر میگوییم که به ما گوشهایی دادی، چشمهایی دادی؛ یعنی شنوایی و بصیرت به ما دادی، و دل دادی تا حق را بفهمیم و به دنبال حق حرکت کنیم. امام حسین علیه السلام در قالب یک دعا، به زبان دعا، موقعیّت خودش را برای تاریخ روشن و مشخّص میکند.

امام حسین علیه السلام در بعضی از دعاها درک خود از واقعه را روشن و بیان میکند. معلوم است که به نظر حسین بن علی علیه السلام قضیّه ی عاشورا، جنگ حق و باطل است؛ مسئله این است و جز این نیست. پس درس عاشورا برای همه ی مردم مسلمان دنیا و کسانی که امام حسین علیه السلام را قبول دارند، این است: جنگ حق با باطل، تا آنجایی که امام حسین علیه السلام رفت.

حسین بن علی علیه السلام با این حرکت عظیم، این درس را به انسانها داد: هر وقت حق دچار آن چنان وضعیّت دردناک و وخیمی شود، طرفداران حق اگرچه در مقابل دریایی از دشمن هستند، باید قیام کنند. نگویید دشمن نیرومند است؛ دشمن دنیا را فراگرفته؛ ما در مقابل این دنیا چه میتوانیم بکنیم؟ درس این است که دشمن هرچه هم نیرومند باشد، بایستی قیام کرد، باید حرکت کرد. البته در این راه، دو سرنوشت وجود دارد؛ یکی پیروزی ظاهری، و یکی شکست ظاهری؛ یکی از این دو سرنوشت در انتظار انسان است.

ص: 126

تاریخ، قوانینی دارد. بدون شک اگر یک سلسله وظایف و کارهایی انجام بگیرد، پیروزی نصیب خواهد شد؛ اگر انجام نگیرد، شکست عاید خواهد شد.

آن روز اگر نه همه ی مسلمانها، فقط همان مردم دعوت کننده از امام حسین علیه السلام - یعنی همان کوفی ها - مقاومت و استقامت میکردند، امام حسین علیه السلام پیروز میشد. این گونه نبود که ما خیال کنیم حتماً باید امام حسین در این نبرد به شهادت میرسید. البته امام حسین علیه السلام سرنوشت را میدانست؛ اما در صورتی که مردم قیام میکردند، حرکت میکردند، اراده میکردند؛ میتوانستند این سرنوشت را عوض کنند. مثل اینکه ما توانستیم. ملّت ایران با اینکه تجربه ی تلخ شکستهای متعدّد را در طول تاریخ داشت، توانست؛ و این مسئله ی هر روز ماست.

هرجا ملّتی قیام کند، اتّحاد خودش را حفظ کند، مقداری سختی را بر خودش تحمّل کند - نه برای همیشه، برای یک مدّت کوتاه - خواهد توانست پیروز شود. آن روز امام حسین علیه السلام قیام کرد؛ او وظیفه اش را انجام داد، دیگران با او همراهی نکردند؛ نتیجه آن شد که آن فاجعه ی بزرگ تاریخی پیش آمد. البته این درس هم برای مردم تا ابد باقی ماند. این درک حسین بن علی علیه السلام از موقعیّت بود.

اما بعضی از دعاهای امام حسین علیه السلام هم مسئله ی عرض نیاز به پروردگار عالم است. انسان در همه ی حالات به گفتگوی با خدا احتیاج دارد و با سخن گفتن با خدا، قوّت قلب پیدا میکند، ضعفها از انسان دور میشود. حسین بن علی علیه السلام در آن شرایط دشوار به حرف زدن با خدا احتیاج داشت؛ با خدا حرف میزد، راز و نیاز میکرد و قوّت قلب میگرفت. این در همه ی احوال وجود داشت. البته تسلّای دیگران هم بود؛ یعنی دعای امام حسین علیه السلام فقط خود را تسلّی نمیداد، بلکه اطرافیان او را هم تسلّی میداد. موقعیّت دشواری بود؛ لازم بود به دیگران تسلّی داده

ص: 127

شود؛ و این تسلّی دادن در زبان دعا به وسیله ی امام حسین علیه السلام در کنار حرفهای دیگر و نکات دیگر و گفته های دیگر انجام میگیرد.

صبح عاشورا امام حسین علیه السلام دعایی دارد. چند جمله از آن دعا را میخوانم. وقتی مقابل امام حسین علیه السلام دریایی از لشکر آراسته شد و حسین بن علی علیه السلام با تعدادی معدود - شاید آن وقتِ روز، بیش از پنجاه یا شصت نفر هم نبودند - از یاران خود ماند، این دعا را بر زبان جاری کرد:

«أللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی فِی کُلِّ کَرْبٍ وَ رَجَائِی فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ أَنْتَ لِی فِی کُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِی ثِقَةٌ وَ عُدَّةٌ»؛(1)

یعنی خدایا! تو در همه ی احوال مایه ی اطمینان و آسایش دل و خاطر من هستی؛ یعنی وقتی من به تو متّکی هستم، هجوم دشمن من را تکان نمیدهد؛ وقتی که به تو دل بستم، هموم و غمهای مرگ عزیزان و سختی های گوناگون در من اثری نمیگذارد. یعنی پروردگارا! در سخت ترین حالات هم که دشمنان در اطراف من، دوزخی از کینه ها و خباثتها و قساوتهای خودشان بهوجود آوردند، بهشتی از یاد تو برای خودم درست میکنم. و امام حسین علیه السلام این بهشت را پیرامون خودش درست کرد. لذا هرچه عاشورا به ظهر نزدیک میشد یا به عصر – آن طوری که در بعضی از نوشته ها هست - امام حسین علیه السلام شادمانتر میشد.(2)

در این همه غم، مرگ عزیزان، تهدید سخت دشمن، آن دشمنی که آن طور با قساوت عمل میکرد و هیچ نمی فهمید، طبعاً اضطراب باید به انسان دست بدهد؛ اما امام حسین علیه السلام هرچه به عصر عاشورا نزدیکتر میشد، شادمانتر و صورتش برافروخته تر و روحش متعالی تر

ص: 128

میشد؛ این به سبب همین اتّکای به خداست. روز عاشورا برخی یاران امام حسین علیه السلام با همدیگر صحبت میکردند و مزاح میکردند.(1) در آن هنگامه ی خطر، مزاح نشانه ی این بود که اینها دلشان خوش است؛ یعنی هیچ غمی و ناراحتییی ندارند؛ این به برکت همین اتّکای به خدا است که حسین بن علی علیه السلام در این دعا و دعاهای دیگر بیان میکند.

«کَمْ مِنْ هَمٍّ یَضْعُفُ فِیهِ الْفُؤَادُ وَ تَقِلُّ فِیهِ الْحِیلَةُ وَ یَخْذُلُ فِیهِ الصَّدِیقُ وَ یَشْمُتُ فِیهِ الْعَدُوُّ أَنْزَلْتُهُ بِکَ وَ شَکَوْتُهُ إِلَیْکَ رَغْبَةً مِنِّی إِلَیْکَ عَمَّنْ سِوَاکَ فَفَرَّجْتَهُ وَ کَشَفْتَهُ وَ أَنْتَ وَلِیُّ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ صَاحِبُ کُلِّ حَسَنَةٍ وَ مُنْتَهَی کُلِّ رَغْبَةٍ»؛(2)

یعنی پروردگارا! من در همه ی عمرم، سختیهایم را، ناراحتیهایم را، آنجایی که هیچ کس به من کمک نکرده، آنجایی که دشمنان به ناراحتی من شادمان میشدند، نزد تو آوردم و تو با قدرتت، با رحمتت، با فضلت، آن سختیها را برطرف کردی. بنابراین، امروز هم هنگامه ی خصومت این دشمنِ تا دندان مسلّحِ وحشی، من هیچ گونه احساس ناراحتی نمیکنم. این روح امام حسین علیه السلام و این شجاعت و قدرت معنوی حسین بن علی علیه السلام را تضمین میکند.

بعضی از جاها دعاهای امام حسین علیه السلام حاکی از تأثّر او از یک حادثه است. این روح بزرگ و این عظمت بی نظیر، در عاشورا مقابل بعضی از حوادث تکان میخورد. برای ما این حوادث هم واقعاً عبرت انگیز است. یعنی این گونه نبود که عظمت روحش موجب بشود از این ناراحتیها، هیچ غمگین نشود؛ نه، غم او در برخی از حوادث، خیلی

ص: 129

هم سنگین بود که او را به انابه به درگاه پروردگار و سخن گفتن با خدا و درد دل کردن با خدای متعال وادار میکرد؛ اما در مقابل این حوادث صبر میکرد و صبورانه حرکت میکرد.

یکی از این حوادث سختی که حسین بن علی علیه السلام را تکان داد و امام حسین علیه السلام بعد از آن دست به دعا برداشت، شهادت طفل شیرخوار بود، که حسین بن علی علیه السلام را واقعاً تکان داد. بعد از آنکه این بچّه در آغوش پدر به تیر حرمله ذبح شد و خون از گلویش ریخت، امام حسین علیه السلام دستش را زیر این خونها برد و با حال عجیبی این خونها را به طرف آسمان پرتاب میکرد و میپاشید(1) و این دعا را خواند:

«رَبِّ إنْ تَکُنْ حَبَسْتَ عَنَّا النَّصْرَ مِنَ السَّمَاءِ فَاجْعَلْ ذَلِکَ لِمَا هُوَ خَیْرٌ وَ انْتَقِمْ لَنَا(2) وَ اجْعَلْ مَا حَلَّ بِنَا فِی الْعَاجِلِ ذَخِیرَةً لَنَا فِی الآجِل»؛(3)

یعنی پروردگارا! اکنون که سرنوشت ما این است که حادثه ا ی فجیع بهوجود بیاید و تو در این حادثه مقدّر نکردی که ما پیروز شویم، ما اجر و پاداشمان را از تو میخواهیم و این غم نزدیک را، این حادثه ای که در دنیا برای ما پیش آمد، ذخیره ای قرار بده تا در نعمات عقبا برای این حادثه ی تلخ و دردناک، از ثواب و لطف و فضل تو برخوردار شویم.

این نشان میدهد امام حسین علیه السلام در این حادثه بشدّت تحت تأثیر قرار گرفته که با خدای متعال این گونه حرف میزند.

از حوادثی که باعث شد امام حسین علیه السلام با خدا درددل کند و راز و نیاز کند، شهادت عبدالله بن الحسن - پسر یازده ساله ی(4) امام حسن علیه السلام - بود، که این هم بسیار حادثه ی تلخی بود. آن وقتی که حسین بن علی علیه السلام از اسب روی زمین افتاد؛ یعنی در آن لحظات آخر، اسبِ بی صاحب

ص: 130

امام حسین علیه السلام به خیمه ها برگشت و زن و بچّه و اهل حرم فهمیدند حادثه ای برای حضرت ابی عبدالله علیه السلام پیش آمده، هر کدام عکس العملی نشان دادند.(1) عبدالله بن الحسن، یازده ساله ای بود که در آغوش امام حسین علیه السلام بزرگ شده بود. حادثه ی کربلا، ده سال پس از شهادت امام حسن علیه السلام اتّفاق افتاد؛(2) یعنی این کودک از یک سالگی در دامان عمو تربیت پیدا کرده بود و مثل پدر با عمو انس گرفته بود. شاید به خاطر اینکه یتیم بوده، امام حسین علیه السلام از فرزندان خودش هم بیشتر به او محبّت میکرده است. پیداست یک چنین محبّتی چگونه این کودک را سراسیمه کرد. وقتی فهمید عمویش در میدان روی زمین افتاده است، با شتاب آمد و رسید بالای سر ابی عبدالله علیه السلام . آن طوری که نقل کردند و نوشتند، هنگامی که رسید، یکی از سربازان خبیث و قسیّ القلب ابن زیاد، شمشیر را بلند کرده بود که بر بدن مجروح ابی عبدالله علیه السلام فرود بیاورد. او در همین حال رسید، دید عمویش روی زمین افتاده و یک ظالمی هم شمشیر بلند کرده تا فرود بیاورد. این کودک آنقدر ناراحت شد، آنقدر سراسیمه شد که این دستهای کوچک خود را بی اختیار جلوی شمشیر گرفت؛ اما این کار موجب نشد آن حیوان درنده شمشیر را فرود نیاورد؛ شمشیر را فرود آورد، دست این بچّه قطع شد. فریادش بلند شد، بنا کرد استغاثه کردن.(3) اینجا بود که امام حسین علیه السلام خیلی منقلب شد؛ کاری هم از او برنمی آید. در مقابل چشم او، این عزیز دلش را، این یتیم برادرش را، این بچّه ی

ص: 131

یازده ساله را دارند میکُشند. این بود که دست به دعا برداشت و از ته دل مردم را نفرین کرد. صدا زد:

«أللَّهُمَّ أَمْسِکْ عَنْهُمْ قَطْرَ السَّمَاءِ»؛(1)

خدایا! باران رحمتت را بر این مردم حرام کن. این هم یکی از دفعاتی بود که امام حسین علیه السلام دعا کرد.

ببینید چه حالات، ظرایف و دقایق روحی و سرانجام چه توجّهی به خدای متعال داشته است. یعنی در این حال، عوض هرگونه اعمال خشم، غصّه، حسرت و زانوی غم در بغل گرفتن، با خدا سخن میگوید. این برای همه ی انسانهای مسلمان و پیروان حسین بن علی علیه السلام درس است.

در آخرین لحظات هم امام حسین علیه السلام لبهای خشک و تشنه اش به هم میخورد و مناجات میکرد و با خدا حرف میزد. آن طوری که باز در کتابهای مقتل نقل شده، وقتی آن حضرت روی زمین افتاده بود و لحظاتی بیش از زندگی آن حضرت باقی نمانده بود، چند نفر هجوم آوردند؛ هر کدام میخواستند زودتر سر مبارک ابی عبدالله علیه السلام را از بدن قطع کنند(2) و جایزه ی این کار را از اربابانشان بگیرند.(3) آنها شنیدند حسین بن علی علیه السلام در آن لحظات آخر با خدای متعال حرف میزند:

«أللَّهُمَّ مُتَعَالِیَ الْمَکَانِ عَظِیمَ الْجَبَرُوتِ شَدِیدَ الْمِحَالِ غَنِیّاً عَنِ الْخَلائِقِ عَرِیضَ الْکِبْرِیَاءِ قَادِرٌ عَلَی مَا یَشَاءُ»؛(4)

پروردگارا! تو بزرگی، مقام کبریای تو بالا است، من بنده ی کوچک تو هستم؛ تو بر هر کاری که اراده کنی، قادری.

مشغول مناجات با خدای متعال است. چه حال معنوی و چه لحظه ی باشکوهی است آن لحظه ای که انسان با خدای متعال در چنین وضعی

ص: 132

حرف میزند. ما نظایر این حال را که از حسین بن علی علیه السلام درس گرفته اند، از شهدای عزیز خودمان هم گاهی شنیدیم. آنها هم در آن لحظات آخر دعا میکردند، مناجات میکردند و با حال دعا و مناجات از دنیا رفتند. این، درس امام حسین علیه السلام است. وقتی این کلمات به پایان رسید، امام چند جمله ی دیگر دعا کرد؛ دعای معروفی که شنیدید:

«صَبْرَاً عَلَی قَضَائِکَ یَا رَبِّ لا إِلَهَ سِوَاکْ»؛(1)

خدایا! بر قضای تو، بر تقدیر تو، من صبر میکنم و تحمّل میکنم و در راه دین تو مقاومت میکنم. این ندای قلب امام حسین علیه السلام است که در آن لحظات آخر بر زبانش جاری میشود؛ و این درسی است برای ما. این، وضعیّت دعا در زندگی حسین بن علی علیه السلام است.

کشته های خودشان و بر عزیزان از دست داده به شکل دردناکی گریه میکنند؛ به صورتشان میزنند، مو از سرشان میکَنند.

نقل میکنند وقتی زنها از خیمه ها بیرون آمدند، یک چنین حالت فوق العاده ای داشتند.(1) اینها عزیزی را مثل حسین بن علی علیه السلام از دست دادند. زینب علیها السلام پیشاپیش این جمعیّت به طرف قتلگاه می آید. وقتی زینب علیها السلام رسید، جسد عزیزش را روی زمین گرم کربلا افتاده دید. به جای هرگونه عکس العملی، به جای هرگونه شکایتی، به طرف جسد عزیزش ابی عبدالله علیه السلام رفت و خطاب به جدّش پیغمبر صلی الله علیه و آله ، صدایش بلند شد:

«وا مُحَمَّداه صَلَّی عَلَیکَ مَلِیک السَّمَاءَ هَذَا حُسِیْنٌ بِالْعَراءِ مُرَمِلٌ بِالدِّمَاءِ مُقَطِّعُ الأَعضَاء»؛(2)

یعنی ای جدّ عزیزم! ای پیغمبر بزرگوار! نگاهی به صحرای گرم کربلا بکن؛ این حسین علیه السلام توست که در میان خاک و خون افتاده است و میغلتد. بعد هم نقل میکنند زینب دستها را زیر جسد حسین بن علی علیه السلام برد؛ صدایش بلند شد: پروردگارا! این قربانی را از ما قبول کن.(3)

بودند. این خیلی کاربرد دارد؛ شخصیّت و آبرو خیلی کار راه می اندازد. مگر میشد با این همه چهره ی معروف که هر کدام بستگانی دارند، دوستانی دارند، در دنیای اسلام علاقه مندانی دارند؛ درافتاد؟ مردم راه می افتادند و نهضت به یک تحوّل در حکومت تبدیل میشد.

اگر آن سستعنصری از سوی همین هایی که اسم بردم و دیگرانی از قبیل اینها نمیبود، امام حسین علیه السلام به جای اینکه با چند صد نفر از مکه حرکت کند و بقیّه بین راه برگردند(1) و عدّه ی کمی در کربلا بمانند، با چندین هزار نفر حرکت میکرد. در این صورت مگر حرّ بن یزید میتوانست سر راه را بگیرد؛ نگذارد امام حسین علیه السلام به کوفه برسد؟(2) اگر به کوفه میرسید، مگر عبیدالله بن زیاد که تازه استاندار کوفه شده بود،(3) میتوانست جلوی این سپاه عظیم را که بزرگ زادگان و شخصیّت های معروف بنی هاشم و قریش در رأس اینها هستند، بگیرد و مقاومت کند؟ کوفه سقوط میکرد؛ با سقوط کوفه، بصره سقوط میکرد؛ یعنی عراق سقوط میکرد. با سقوط عراق، یقیناً مدینه و مکه می پیوست و شام سقوط میکرد؛ حکومت عوض میشد؛ مسیر تاریخ اسلام عوض میشد. به جای دو قرن اختناق، حکومت خاندان پیغمبر بهوجود می آمد؛ و اگر حکومت پیغمبر صلی الله علیه و آله به وجود می آمد، به جای چهارده قرن انزوای اسلام، اسلام به احتمال زیاد در دنیا اوج میگرفت و امروز شاید تمدّن، صنعت، تکنولوژی، علم و فرهنگ بکلّی غیر از اینکه شما امروز می بینید، میبود. شاید اگر آن کار میشد، امروز بشریّت دیگر این همه رنج نداشت؛ این همه درد و غصّه، فقر، بی فرهنگی و بی سوادی، جنگ و خونریزی نبود؛ شاید امروز دنیا صدها سال جلوتر از امروز بود. چه کسی میتواند منکر بشود اختناقهایی که در طول این سالیان

ص: 136

دراز بهوجود آمده، چقدر استعدادها را نابود کرده. اگر اختناق نبود، اگر حکومت طاغوتی نبود، این استعدادها شکوفا میشد، رها میشد، کار میکرد، دنیا را میساخت و امروز این نمیشد که هست.

کجا این سرچشمه بند آمد؟ سرچشمه ای که اگر جاری میشد، میتوانست دنیایی را آبیاری کند؟ همان جایی که چند نفر از این شخصیّت های بزرگ وقتی دیدند حسین علیه السلام حرکت کرد، به آنها هم گفت حرکت کنید، دستی به هم مالیدند و گفتند حالا شرایط مناسب نیست؛(1) حالا دشمن قوی است، حالا نمیشود. حالا، یعنی زمان را دخالت دادن، شرایط را دخالت دادن.

حسین بن علی علیه السلام نگفت حالا. حالا ندارد؛ تکلیفم است؛ باید بایستم، باید حق را بگویم، باید ذهنها را روشن کنم و میکنم. اگر پیش رفت، چه بهتر؛ اگر نرفت، من با عملِ خودم یاد دادم که چه باید کرد؛ این منطق حسین علیه السلام است. ای کاش آنها هم با حسین علیه السلام همراه میشدند. ببینید، این یک نمونه ی تاریخی است؛ عین همین مسئله در زمان خود ما هم پیش آمد.

برادرزاده ها و خواهرزاده هایش را دید؛ فرزند خودش هم اوّلین کسی بود که رفت و شهید شد.(1) این توفیق خدا بود درباره ی امام حسین علیه السلام .

شما زنها پیروان زینب و رباب و امّ لیلا هستید؛ آنها هم همین کارها را کردند. آن شهدایی که شما این همه اسم آنها را با عظمت می آورید، همین فرزند شما، همین جوانی است که شما در راه خدا دادید؛ اینها هم مثل آنهایند.

شهادت یعنی انسان جانش را بدهد، برای خدا تسلیم کند، در راه خدا بجنگد تا این جان از تن انسان برود. این جان که رفتنی است؛ اینکه ماندنی نیست. خانواده های شهدای صدر اسلام که ما به نام و یادشان این همه افتخار میکردیم، مثل شمایند؛ شما هم همان گونه هستید، شما هم همان کار را کردید، شما هم همان گذشت را کردید. بچّه های شما بدون اجازه ی شما که نرفتند؛ بدون میل شما که نرفتند. این دل بزرگ شما، این دل متوکّل شما بود که این شهید را مثل شمعی روشن کرد؛ والاّ نمیشد

*

شما این جوانتان را از یک آدم معمولی به یک انسان ماندگار در تاریخ تبدیل کردید.

با دنیای کفر. لذا امروز که هزاروسیصدوپنجاه سال تقریباً از شهادت آن بزرگمردان میگذرد، هر یک از آن ستارگان، خورشید عالمتابی هستند که نه فقط روی زمین را که اعماق دلها را هم روشن میکند؛ چه حبیب بن مظاهرش، چه علی اصغرش. شهید ممتاز یعنی این.

روایت، آن کسانی که لمیغیّرون یا لایغیّرون بر این حکّام فاسد و این ظلمه ای که در دنیای اسلام هستند، «کَانَ حَقّاً عَلَی الله» که اینها را هم وارد همان جایی بکند که آنها را وارد میکند.

فرق کرده بود.

اوّلاً، آن کسی که زمان امام حسین علیه السلام سر کار بود، یزید بود، نه معاویه؛ یک آدم بی اطلاع، کم تجربه، بدنام، شراب خواری(1) که اصلاً نمیشد از او دفاع کرد. معاویه که این جوری نبود؛ معاویه به نام کاتب وحی،(2) به عنوان خال المؤمنین،(3) به عنوان صحابی پیغمبر(4) که پیغمبر صلی الله علیه و آله را دیده، این جوری معروف بود. آنهایی که حاضر نبودند تو روی یزید نگاه کنند، آنها پشت سر معاویه نماز میخواندند. پس زمان امام حسین علیه السلام یک کسی مثل معاویه وجود نداشت که رفتن امام حسین علیه السلام و ماندن او خطر بزرگی برای اسلام باشد.

ثانیاً، زمان امام حسین علیه السلام ، بیست سال روی تشکیلات مخفی شیعه کار شده بود. اینی که گفتم، مرحلهی جدیدی از دوران زندگی ائمّه علیهم السلام است، یعنی همین. امام حسن علیه السلام بعد از حادثهی متارکهی جنگ، بنا کرد تشکیلاتدهی و سازماندهی؛ آن کاری که آن زمان انجام نشده بود، لزومی هم نداشت، امکان هم نداشت، یک سازماندهی عظیم شیعی را بهوجود آوردند.

این همان سازماندهی است که شما در کوفه، در مدینه، در یمن، در خراسان و حتی در مناطق دوردست نشانه های آن را می بینید. زمان امام حسین علیه السلام و بعد از ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام ، همان سازماندهی بود که ماجرای توّابین را بهوجود آورد، ماجرای مختار را بهوجود آورد، ماجراهای فراوانی را در دنیای اسلام ایجاد کرد، که تا آخر هم نگذاشت آبِ خوش از گلوی خلفای بنی امیّه پایین برود. این تشکیلات زمان امام حسین علیه السلام بود که امام حسین علیه السلام وقتی شهید

ص: 142

میشد، میدانست که دنبال خودش یک تشکیلاتی را دارد باقی میگذارد که اینها پرچم را بالا نگه خواهند داشت و نمیگذارند که قضیّه لوث بشود و حقیقت مکتوم بماند.

ناشی از حادثهی کربلا، یک رعب بی سابقه در دنیای اسلام بود. در کوفه و عراق هم اگرچه حرکت توّابین در سال شصت وچهار(1) و شصت وپنج - که شهادت شان ظاهراً سال شصت وپنج(2) است توّابین - یک هوای تازه ای را در فضای گرفتهی عراق بهوجود آورد، اما شهادت همهی آنها تا آخر، مجدّداً جوّ رعب و اختناق را بیشتر کرد. و بعد از آنی که دشمنان دستگاه اموی، یعنی مختار و مَصعب بن زبیر به جان هم افتادند، و عبدالله زبیر از مکه، مختارِ طرفدار اهل بیت علیهم السلام را هم نتوانست تحمّل کند و مختار به دست مَصعب کشته شد،(3) باز این رعب و وحشت بیشتر شد، و امیدها کمتر شد. و بالأخره عبدالملک که سرِ کار آمد، بعد از مدّت کوتاهی تمام دنیای اسلام زیر نگین بنی امیّه قرار گرفت،(4) با کمال قدرت، و بیست ویک سال(5) عبدالملک قدرتمندانه حکومت کرد.

کلمات امام سجّاد علیه السلام ، بیشترینش زهد است، بیشترینش معارف است، اما معارف را هم باز در لباس دعا [بیان فرمودند]، چون همان طور که گفتیم، اختناق در آن دوران و نامساعد بودن وقت، اجازه نمیداد که امام سجّاد علیه السلام بخواهند با آن مردم بی پرده و صریح و روشن حرف بزنند؛ نه فقط دستگاه ها نمیگذاشتند، مردم هم نمیخواستند! اصلاً آن جامعه یک جامعهی نالایق و تباهشده و ضایعشده ای بود که باید بازسازی میشد. سی وچهار سال، سی وپنج سال از سال شصت ویک تا نودوپنج،(6) زندگی امام سجّاد علیه السلام این جوری گذشته؛ البته هر چه گذشته، وضع بهتر شده؛ لذا در همان حدیث «إرْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ إِلاَّ ثَلاثَة» از امام

ص: 144

صادق علیه السلام ، دنباله اش دارد: «ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ لَحِقُوا وَ کَثُرُوا»؛(1) بعد مردم ملحق شدند؛ و ما میبینیم که همین جور است. دوران امام باقر علیه السلام که میرسد - که عرض خواهم کرد - وضع فرق کرده بود. این به خاطر زحمات سی وپنج سالهی(2) امام سجّاد علیه السلام است.

بنده قبلاً عرض کردم؛ صدوسی وپنج منصور می آید روی کار.(1) اگر منصور روی کار نمی آمد، یا اگر حادثهی بنی عبّاس پیش نمی آمد، تقدیر عادّی الهی این بود که در سال صدوچهل باید حکومت الهی و حکومت اسلامی سرِ کار بیاید و ائمّه علیهم السلام این جور داشتند کار میکردند.

مسائل جهان و مسائل ملّتها تا حدودی آشنا هستم، و تجربه ی عظیم ملّت خود ما هم در برابر چشم ماست، یگانه علاج امروز دنیا همین است که درس حسین بن علی علیه السلام را بفهمند و به آن عمل کنند. و ما ملّت مسلمان ایران اگر توفیق پیدا کنیم که این درس را برای مردم دنیا تشریح کنیم و انعکاس این درس را در زندگی خودمان، در انقلابمان، در جنگمان، در محیط اجتماعی مان، به دنیا نشان بدهیم، بزرگترین خدمت را به آگاهی ملّتهای مظلوم خواهیم کرد.

دارای شعور است، ارزشها و آمال بزرگی در زندگی برای او مطرح است؛ دارای حسّ نوع دوستی است، دارای احساس عمیق عشق به خداست؛ این رفاه های ظاهری کافی نیست، این خوردن و خوابیدن کافی نیست.

زندگی اگر صرف آن ارزشهای والا و بزرگ شود، انسان متفکّر و مصلح و آزاده و عاقل احساس نمیکند که ضرر کرده و خسارتی نصیب او شده. لذا شما می بینید خیلی ها در تاریخ جانشان را کف دست گرفتند و یک ملّت را با شهادت خودشان، با فداکاری خودشان، بیدار کردند؛ کسانی در جبهه های مقابله با ظلم و ضدّ ارزش، جان خودشان را نثار کردند، تا یک ملّت را نجات بدهند و انسانهایی را آزاد کنند؛ این یک چیز روشن است برای همه ی کسانی که از فطرت درست انسانی برخوردار باشند.

بله؛ کسانی هم هستند که به زندگی حیوانی و زندگی و تنعّم مادّی، بدون هیچ احساس اخلاقی، دل خوش دارند؛ اگر همه ی دنیا هم در آتش بسوزد، اینها قناعت میکنند به اینکه خانه ی خودشان نسوزد؛ اگر همه ی ارزشهای اخلاقی هم پایمال شود، اینها ککشان هم نمیگزد؛ اما پیغمبران، مصلحان، پیشروان، آزادمردان، فداکاران، انسانهای بزرگ، که تاریخ از آنها به عظمت یاد میکند، کسانی هستند که به این زندگی حیوانی پست و حقیر قانع نمیشوند و از جان خود برای آن ارزشهای والا مایه میگذارند؛ این یک اصل است.

بکلّی گمراه شده بود. در این شرایط، یک وظیفه ی بزرگ و سنگین بر سر راه هر انسان آزاده و بزرگ منش و مسلمان واقعی وجود داشت، و آن این بود که مردم را بیدار کند، آگاه کند، در مقابل آن نظامِ مسلّطِ جبّارِ ظالمِ شهوتران و دور از معنویّات و ارزشهای اخلاقی بایستد و با آن ایستادگی، هم مردم را بیدار کند، هم یک درس در تاریخ بگذارد. این، مسئله ی دوران امام حسین علیه السلام بود.

تکلیف حسین بن علی علیه السلام یک تکلیف اسلامی بود. اگر کسی تصوّر کند کاری که امام حسین علیه السلام کرد، تکلیف کس دیگری نبود، اشتباه کرده؛ همه باید این کار را میکردند، همه باید این قیام را انجام میدادند، همه باید حسین بن علی علیه السلام را یاری میکردند؛ همان طوری که خود آن حضرت در یکی از منازل بین راه فرمود:

«إِنَّ رَسُولَ اللهِ قَال: مَنْ رَأَی سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاً لِحُرُمِ اللهِ نَاکِثاً لِعَهْدِاللهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ الله یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلیِه بِفِعْلٍ وَ لا قَوْلٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَه»؛(1)

یعنی تکلیف همه است، تکلیف اسلامی است؛ منتها جامعه فاسد بود، جامعه آن بنیه ی اساسی خود برای مقابله با آن ظلم همه گیر را از دست داده بود، روحیّه ی اسلامی از مردم گرفته شده بود، شجاعت رخت بربسته بود؛ سردمداران، روشنفکران، علما، آقازادگان معروف آن روز اسلام و فرزندان صحابه، تن به زندگی نقد و راحت داده بودند؛ سر خودشان را کلاه میگذاشتند و آن وضعیّت را تحمّل میکردند.

البته قبل از آنکه یزید بر سر کار بیاید و ظلم و طغیان و انحراف به اوج خود برسد، حسین بن علی علیه السلام ساکت بود. ده سال امام حسین علیه السلام در

ص: 149

دوران معاویه یک حرکت ستیزه گرانه ی مبارزه جویانه ای از قبیل آنچه در کربلا می بینیم، انجام نداد؛ اما آن طوری که من استنباط میکنم - البته استنباط شخصی من است، که بر اثر انس با مسائل زندگی این بزرگوار و بقیّه ی ائمّه علیهم السلام به نظرم میرسد - اگر معاویه زنده هم میماند و یزید بر سر کار نمی آمد، حسین بن علی علیه السلام تا چند سال دیگر این قیام را انجام میداد. این طور نبود که امام حسین علیه السلام فقط چون یزید سر کار آمده، این کار را بکند؛ نه، مسئله از این بالاتر بود، ریشه دارتر بود؛ دعوای با یزید نبود، دعوای با نظام ظلم بود.

کشورهای دیگر، انسانهای بزرگ و دستگاه های تبلیغاتی نگذارند و بی تفاوت نمانند، آنها هم میتوانند مانع از ظلم شوند. بنابراین، هر سه ی اینها در پیش پروردگار شریک جرمند؛ هم ظالم، هم ستم پذیر، هم تماشاچی بی تفاوت.

این درس امام حسین علیه السلام است. ما این درس را باید در کلمات حسین بن علی علیه السلام جستجو کنیم؛ از خودمان حرفی نمیزنیم. از اوّلی که حسین بن علی علیه السلام از مدینه حرکت کرد، تا لحظه ی آخری که جان مقدّس و مطهّر او به اعلی علّیین عروج کرد، فرمایشهای فراوانی دارد که همه ناظر به این مطلب است.

ولیدبن عتبه - حاکم مدینه - آن حضرت را خواست برای اینکه بیعت بگیرد. حضرت در مسجد نشسته بودند با عبدالله زبیر صحبت میکردند. هنگامی که این خبر آمد که ولید تو را طلب کرده، عبدالله به حضرت گفت: این ساعت، ساعت دیدار ولید نیست؛ فکر میکنی برای چه ما را دعوت کرده است؟ حضرت فرمودند: من حدس میزنم که معاویه مرده و او ما را دارد برای بیعت دعوت میکند. حضرت بلند شدند یک عدّه از جوانان بنی هاشم و رزمندگان شجاع را با خودشان برداشتند؛ تنها نرفتند منزل ولید، که آنجا غافلگیر نشوند و مورد محاصره قرار نگیرند. به آن جوانها گفتند که اگر حادثه ای در داخل قصر ولید پیش آمد، شما دخالت کنید و وارد شوید و درگیری ایجاد کنید؛(1) یعنی از اوّل حسین بن علی علیه السلام تسلیم زور نمیشد و بنا را بر مبارزه، مقابله و اصرار بر جلوگیری از این ظلمی که داشت روزبه روز عالمگیر میشد، قرار داده بود تا لحظه ی آخر. درس بزرگ امام حسین علیه السلام همین است؛ این همان درسی است که شما ملّت عزیز ایران انجام دادید.

ما هم سالیان درازی منظلم بودیم. در این مملکت ظلم میشد؛ رژیم

ص: 151

جبّار پهلوی اجازه نمیداد که مردم زندگی آزاد و راحت خودشان را داشته باشند و سیاستهای اجنبی، امریکایی و انگلیسی پدر این ملّت را درآورده بود؛ ما هم تحمّل میکردیم. سالیان درازی ما ملّت منظلم بودیم، تا این حرکت عظیم پیش آمد، مبارزات پیش آمد. پانزده سال مبارزه شد. در یکی دو سال آخر، فداکاریهای عظیم عمومی انجام گرفت و دیدید که وقتی یک ملّت ستم پذیر نشد، ظلم و نظام ظالمانه قابل بقا نیست و در هم فرو میریزد. این همان درس امام حسین علیه السلام بود.

لذا شما در کلمات امام عزیزمان می بینید چقدر روی مسئله ی عاشورا و روی مسئله ی کربلا و درس امام حسین علیه السلام - قبل از پیروزی تا امروز - همواره تأکید میکنند و قولاً و عملاً مردم را به این مکتب بزرگ حسینی سوق میدهند که در آن تأمّل کنید.

را آگاه کنید؛ شما بودید که بانفوذ بودید و میتوانستید در بین مردم یک حرکت ایجاد کنید؛ شما بودید که موجّه بودید و میتوانستید نگذارید که دستگاه جبّار و ظالم از وجهه ی شما استفاده کند؛ شما بودید که میتوانستید بایستید، قیام کنید و از حقّ ضعفا و مستضعفین و محرومین دفاع کنید و نکردید.

این، الان خطاب به همه ی صاحبان نفوذ در دنیای اسلام است؛ خطابی است که ملّت ما و مکتب ما و انقلاب ما به روشنفکران دنیا، به متنفّذین دنیا، به سیاستمداران دنیا، به سران کشورهای اسلامی، به متفکّران و مصلحان کشورهای اسلامی، به علمای کشورهای اسلامی، به شعرا و خطبای کشورهای اسلامی، این پیام را امروز منتقل میکنند؛ آنهایند که باید اقدام کنند. توده ی مردم ناآگاهند؛ توده ی مردم جرأت و گستاخی اقدام را در اوّل کار ندارند؛ توده ی مردم نمیدانند که میشود قیام و اقدام کرد. در کشورهای اسلامی و در دنیای اسلام، رهبرانند که باید به آنها بگویند؛ پیشروانند که باید آنها را تشجیع کنند؛ صاحب نفوذها و صاحبان قلم و بیان هستند که باید مردم را به وظایفشان آشنا کنند.

این کاری است که تجربه اش در کشور خود ما شد؛ گویندگان، علما، پیشوایان، پیشروان، روشنفکران متعهد و علمای مبارز گفتند، مردم را آگاه کردند. بعد از آنکه مردم آگاه شدند، آن وقت این سیل خروشان عظیم به حرکت آمد؛ دیگر مقابل مردم را نمیشود گرفت. هزار تا عالم و متفکّر را میشود از بین برد، اما میلیونها انسان را دیگر نمیشود از بین برد؛ اینجاست که ظلم میشکند، اینجاست که پایه های ظلم منهدم و ویران میشود.

پس تکلیف بیدار کردن مردم و به راه انداختن این سیل خروشان و به تلاطم درآوردن این دریای عظیم نیروی انسانی، بر عهده ی زبدگان است و حسین بن علی علیه السلام در این کلام، خطاب به آن زبدگان زمان خودش میکند؛ به آنها این کلمات را میگوید.

ص: 153

از جمله ی این جملاتی که در این خطاب عظیم هست، که در کتاب شریف تحف العقول نقل شده، این است:

«فَأَمَّا حَقَّ الضُّعَفَاءِ فَضَیَّعْتُمْ وَ أَمَّا حَقَّکُمْ بِزَعْمِکُمْ فَطَلَبْتُم»؛(1)

شما حقّ ضعفا را و توده ی مردم را ضایع کردید؛ اما آن چیزی را که حقّ خودتان میدانستید، مطالبه کردید؛ دنبال مقام خودتان، دنبال حقوق خودتان، دنبال امتیازات و مزایای خودتان دویدید. تواضع کردید، کوچکی کردید تا خودتان را به آن چیزی که فکر میکردید حقّ شماست، برسانید؛ اما از مردم غافل شدید، حقّ مردم را رها کردید، مردم مستضعف و فقیر و محروم و مظلوم را به حال خود رها کردید.

در یک جای دیگر از این کلام عجیب و بسیار تکان دهنده، به ضعف و زبونی این زبدگان جامعه ی امام حسین علیه السلام اشاره میکند، که شما از هیچ چیز حاضر نیستید بگذرید؛ نه از جانتان، نه از مالتان، نه از وجاهت و آبرویتان؛ نه حاضرید یک اخم کنید، نه حاضرید یک سیلی در راه احقاق حقّ ضعفا بخورید. «فَلا مَالاً بَذَلْتُمُوه»؛ نه مالی بذل کردید، «وَ لا نَفْساً خَاطَرْتُمْ بِهَا لِلَّذِی خَلَقَهَا»؛ نه جانتان را به مخاطره انداختید برای خدایی که این جان را آفریده و به شما داده، «وَ لا عَشِیرَةً عَادَیْتُمُوهَا فِی ذَاتِ الله»؛ حاضر نشدید به خویشاوندان خودتان اگر از راه خدا منحرف هستند، اخم نشان بدهید و با آنها دشمنی کنید.

امام حسین علیه السلام اشاره میکند به اینکه اینها چقدر در مقابل ارزشهای حقیقی و دین خدا بی تفاوتند، اما در مقابل مسائل شخصی خودشان متعصّب.

«وَ قَدْ تَرَوْنَ عُهُودَ اللهِ مَنْقُوضَةً فَلا تَفْزَعُون»؛

می بینید که عهد و پیمان الهی را دارند می شکنند و شما سکوت میکنید و هیچ نمیگویید و از اظهار نظر میترسید. چطور عهد الهی دارد نقض

ص: 154

میشود؟ عهد الهی این طور نقض میشود که در رأس کار جبّارانی قرار داشته باشند، حقّ مردم را ضایع کنند، به وظایف والی و حاکم اصلاً عمل نکنند و خودشان را صاحب امتیازات بیشمار بدانند و مردم را بندگان و بردگان خودشان به حساب بیاورند؛ عهد خدا این گونه شکسته میشود.

«وَ أَنْتُمْ لِبَعْضِ ذِمَمِ آبَائِکُمْ تَفْزَعُونَ»؛

شما که در مقابل پیمان الهی اینقدر بی تفاوت هستید، اگر تعصّبات جاهلی خودتان و پیمانهای آباء و اجدادی خودتان از بین برود، داد و فریاد به راه می اندازید.

«وَ ذِمَّةُ رَسُولِ اللهِ مَحْقُورَةٌ وَ الْعُمْیُ وَ الْبُکْمُ وَ الزَّمْنَی فِی الْمَدَائِنِ مُهْمَلَة»؛

عهد پیغمبر صلی الله علیه و آله را شکستند، از بین بردند، مردم مستضعف و زمینگیر در سرتاسر بلاد اسلامی افتادند، کسی به اینها اعتنا نمیکند؛ فقرا به حال خودشان رها شده اند، کسی از حقّ اینها دفاع نمیکند. شما تمام اینها را رها کردید، هیچ اقدامی برای اینها نمیکنید و در مقابل این ظلم عظیمی که در دنیا دارد میگذرد، بی تفاوت هستید. «لاتُرْحَمُون»؛ نه خودتان رحم میکنید، «وَ لا فِی مَنْزِلَتِکُمْ تَعْمَلُون»؛ نه آن منزلت و مقامی که به شما داده شده، بر طبق آن عمل میکنید، «وَ لا مَنْ عَمِلَ فِیهَا تُعِینُون»؛ و نه به کسانی که دارند اقدام میکنند، کمک میکنید.

«وَ بِالْإِدْهَانِ وَ الْمُصَانَعَةِ عِنْدَ الظَّلَمَةِ تَأْمَنُون»؛(1)

و با همین تملّق گویی در مقابل ستمگران و قدرتها و قلدرها و گردن کلفت ها، کار را میگذرانید. عیناً همین وضعی که امروز بعضی از سران کشورهای اسلامی و سران کشورهای غیراسلامی مستضعف در مقابل امریکا دارند، در مقابل قدرتهای جهانی دارند؛ قلدریها آنها را میترساند؛ حاضر نیستند در مقابل این ظلم و ستم عالمگیر، هیچ حرکتی

ص: 155

ازخودشان نشان بدهند. همین طور بسیاری از علما و روشنفکران و شعرا و خطبا و گویندگان دنیای اسلام، که دارند این وضع را تماشا میکنند و مهر سکوت بر لبشان زده اند و حرکتی انجام نمیدهند. این درس، خطاب به آنهاست.

بعد حسین بن علی علیه السلام این حقیقت را بیان میکند که در راه رسیدن به ارزشهای والا و ریشه کن کردن ظلم و تجاوز، باید آزارها و سختیها را تحمّل کرد. ظالمین، مسلّح و مجهزند. با نصیحت و به زبان نرم نمیشود با ستمگران عالم حرف زد. باید زحمتها را تحمّل کنید تا یک جامعه، یک دنیا و یک عدّه انسان محروم و مظلوم نجات پیدا کنند، تا دنیا آباد شود. میفرماید:

«وَ لَوْ صَبَرْتُمْ عَلَی الْأَذَی وَ تَحَمَّلْتُمُ الْمَئُونَةَ فِی ذَاتِ اللهِ کَانَتْ أُمُورُ اللهِ عَلَیْکُمْ تَرِدُ وَ عَنْکُمْ تَصْدُرُ وَ إِلَیْکُمْ تَرْجِع»؛(1)

اگر شما زحمات را تحمّل میکردید، اگر حاضر میشدید در راه خدا رنجها و مصیبتها را تحمّل کنید، فداکاری کنید، از رفاه و نعمتهای زودگذر و زندگیهای حقیرانه و پست بگذرید، آن وقت کارها در دست شما قرار میگرفت؛ شما میشدید آن کسانی که اداره ی امور ملّتها و دنیا را در دست داشتید. حقیقت هم همین است.

امروز آن کسانی که در رأس کارها قرار دارند، مهره اند، بازیچه اند؛ سیاستهای جهانی است که دارد ظلم میکند، استکبار میکند و آنها را در کشورهای اسلامی متأسّفانه به بازی هم نمیگیرند و اینها دلشان خوش است که چند صباحی با نعمت و راحتی میگذرانند و متمتّع میشوند.

وقتی انسان اینها را می بیند، می فهمد که علّت پیروزی ملّت ما چه بود و راز پیروزی ما در مقابله با استکبار جهانی در آینده چه چیزی خواهد بود. همین درس حسین بن علی علیه السلام است؛ همین کاری است که امروز جوانهای ما در سنگرها دارند میکنند؛ بچّه های ما در مقابل فشار

ص: 156

ظالمانه و متجاوزانه ی استکبار جهانی دارند مقاومت از خودشان نشان میدهند. راز پیروزی آینده ی ما هم همین است.

میفرماید:

«سَلَّطَهُمْ عَلَی ذَلِکَ فِرَارُکُمْ مِنَ الْمَوْتِ وَ إِعْجَابُکُمْ بِالْحَیَاةِ الَّتِی هِیَ مُفَارِقَتُکُم»؛(1)

اینکه ستمگران بر ضعفا و ملّتهای مظلوم مسلّط شدند، علّتش این است که شما از مرگی که یقیناً به سراغ شما خواهد آمد، میگریزید؛ جانی را که حتماً از شما جدا خواهد شد، حاضر نیستید در راه این ارزشهای والا صرف کنید. راز ضعف ملّتها همین است.

برادران و خواهران! راز این ذلّتی که امروز در دنیای اسلام سیطره پیدا کرده، همین است. راز باقی ماندن نظامهای جبّار در برخی کشورها همین است. اگر به پا خیزند، اگر زحمتها و رنجها را قبول کنند، اگر از مرگ نترسند، اگر به سراغ آن مرگی که بالاخره به سراغ انسان می آید، بروند - به خاطر این ارزشهای والا - یقیناً خواهند توانست ریشه ی ظلم را بکنند؛ همان طور که تجربه ی ملّت ما نشان میدهد.

برسیم، برای این نیست که برای خودمان چیزی درست کنیم، برای این نیست که چند صباحی بیشتر از این زندگی زودگذر و کم ارزش متمتّع شویم؛ بلکه برای این است که:

«وَ لَکِنْ لِنُرِیَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِینِکَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِی بِلَادِکَ وَ یَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِکَ وَ یُعْمَلَ بِفَرَائِضِکَ وَ سُنَنِکَ وَ أَحْکَامِک»؛(1)

ما حرکت کردیم برای دفاع از مظلومین، برای حمایت از مستضعفین، برای عمل به دین، برای مستقر شدن نظام اسلامی.

این هدف حسین بن علی علیه السلام است. اسلام را به عنوان نسخه ی شفابخش ملّتها - که میتواند عدالت و زندگی حقیقی و انسانی را تأمین کند، انسان را به عروج معنوی برساند - میخواهند در جوامع حاکم کنند و این ظلم و ستم را از جوامع بگیرند. این درس حسین علیه السلام است، این پیام حسین بن علی علیه السلام است؛ و حقّاً و انصافاً این درس، یک درس زنده است و امروز دنیا به آن احتیاج دارد؛ خود ما هم احتیاج داریم. ما هم در مقابله با استکبار جهانی، باید همواره این درس را تکرار کنیم؛ این درس فراموش شدنی نیست. شهدای عزیز ما در طول انقلاب و در طول جنگ تحمیلی، این انقلاب را به کجا رساندند؟ ببینید این جمهوری اسلامی و این ملّت را به چه عزّتی رساندند. چه کسی کرد؟ همان فداکاران، همان جان نثاران، همین خونهای پاک، همین شهدای عزیز، همین شاگردان باوفای حسین بن علی علیه السلام . ما هم باید آرزو کنیم که همین طور شاگرد باوفا و درس آموزی باشیم. این حرکت باید ادامه پیدا کند تا به فضل الهی ریشه ی استکبار و ظلم کنده شود.

روزی که این حرکت عظیم شروع شد، امام ما میرفت گوشه ای می نشست، نصیحت میکرد و خودش را در معرض خطر قرار نمیداد، بدانید که این حرکت راه نمی افتاد؛ اوّل خود امام عزیز ما و رهبر ما وارد میدان شد. هنوز هیچ کس از این مردم وارد میدان نشده و این امواج حرکت نکرده بود که در قم، در پایگاه قیام و روحانیّت، به پیروی از حسین بن علی علیه السلام ، امام عزیز ما فرمود: من قلبم برای سرنیزه های شما آماده است، اما برای قبول حرفهای زور شما آماده نیست.(1) او ایستاد، بزرگترین خطرها را به جان خرید و خودش را در معرض مرگ قطعی و حتمی قرار داد.

البته خدای متعال این ذخیره ی خودش را برای ما حفظ کرد؛ و الّا یقیناً آنها تصمیم قطعی داشتند بر اینکه این شخصیّت عظیم را از جهان اسلام و از ملّت ایران بگیرند؛ که تا همین امروز هم استکبار جهانی همین نیّت را دارد، و آن روز هم از اوّل انقلاب و حرکت در سال 1341 همین تصمیم را داشتند؛ لذا سالیان دراز امام عزیز ما رنج زندان و تبعید و شهادت فرزند و مشکلات فراوان دیگر را تحمّل کرد. حسین بن علی علیه السلام این گونه وارد میدان شد.

البته فداکاریهایی که در طول تاریخ شده، قابل مقایسه با فداکاری امام حسین علیه السلام نیست. امروز هم هنوز ما آن نقطه ی اوج ایثاری را که در کربلا دیدیم، در هیچ جای دنیا و جامعه ی خودمان مشاهده نمیکنیم، که این جای بحث جداگانه ای دارد. شاید من یک وقتی هم اشاره کرده باشم؛ فداکاران ما و شهدای ما، از شهدای زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله در مواردی فداکارترند و خانواده ها در مواردی از آنها شجاع تر و ایثارگرترند؛ اما مسئله ی عاشورا یک مسئله ی دیگر است و حادثه ی کربلا یک حادثه ی استثنایی است و هیچ حرکتی شبیه این حرکت نیست.

ص: 159

بود؛ هر دل سنگی را یقیناً به ترحم وادار میکرد. حضرت مخصوصاً استرحام کردند. این حرف درست است که «إنْ لَمْ تَرحَمُونِی فَارْحَمُوا هَذا الطِّفْل»؛(1) یعنی رحم کنید به این بچّه ی کوچک.

در همین حالی که حسین بن علی علیه السلام با یک حال بحرانی، با یک هیجان، با یک ناراحتی، این بچّه را روی دست بلند کرده، دارد حرف میزند، یک وقت چیز عجیبی را احساس کرد؛ دید این بچّه ای که از گرسنگی و تشنگی بی حس و حال افتاده بود و سر خودش را نمیتوانست نگه دارد، گردنش یک طرف کج شده و روی دست پدر دست و پا میزند. همین طور که نگاه کرد، دید خون از گلوی علی اصغر علیه السلام سرازیر شده. «علی لعنة الله علی القوم الظّالمین».

این مدّت، از اوّل تا به آخر، یکسره مبارزه کرد. این مبارزه ها در شکلها و قالبهای مختلفی بود و به دوره های مختلفی تقسیم میشد: دوره ی اوّل، بلافاصله بعد از حادثه ی عاشورا آغاز میشود و امام سجّاد علیه السلام با تبلیغات تند، با خطبه های آتشین، با افشاگری درباره ی حادثه ی عاشورا در مجامع دولتیِ سرشار از ظلم و اختناق- چه در کوفه،(1) چه در شام،(2) چه در دربار یزید،(3) و چه در مسجد اموی(4)-بی هیچ ملاحظه و واهمه ای، تمام آنچه را که مردم باید از حادثه ی عاشورا بدانند، بیان کرد؛ نه تقیّه کرد، نه ترس از کشته شدن را در خود راه داد. با این کار، تاریخ را تثبیت کرد. گفت و آن گفته در تاریخ ماند و عاشورا با خطّ محو نشدنی در لوح تاریخ تثبیت شد و ثابت ماند. دشمن را که سرشار از غرور پیروزی بود، دچار ضعف روحیّه کرد و شکست سیاسی و روانی داد. روحیّه ی یاران و نزدیکان و بخصوص اسیرانی را که همراه خود آن حضرت بودند، تقویت کرد.

در راه اسلام، جانهای عزیزی فدا شد. صدها جوان ما ارزش علی اکبر حسین علیه السلام را ندارند، هزاران و میلیونها انسان ارزش سیّدالشّهدا علیه السلام را ندارند. اگر امام حسین علیه السلام آن روز فدا نمیشد، اسلام در این چهارده قرن نمیماند؛ پس می ارزید. حتی فدا شدن حسین بن علی علیه السلام می ارزید، با آن همه ارزش که آن ذات شریف و مقدّس و آن گوهر گرانبها دارد. می ارزید که ما آن گوهر گرانبها را خرج کنیم تا اسلام چهارده قرن بماند.

شهادت شنید، جدّش،(1) پدرش،(2) مادرش(3) و جبرئیل(4) درباره ی شهادت او و درباره ی سرنوشت شرف آفرین و افتخارانگیز او سخن گفتند؛ حسین شما از اوّلی که به دنیا آمد، برای مبارزه، برای جهادی که به شهادت منتهی میشود، جهادی که در آن کشته شدن حتمی است، برای چنین مبارزه ای متولّد شد و زندگی کرد؛ شما چقدر مبارزه میکنید؟ اگر پانزده سال پیش به ما این حرف را میزدند، ما جوابی نداشتیم.

شخصی خیلی بیشتر است، و آن عبارت است از مسئولیّت.

زینب علیها السلام میداند اگر برادرش حسین بن علی علیه السلام را از میان این جمع بردارند، دیگر کسی نیست شایسته ی رهبری و سرپرستی و اداره ی این جمع باشد؛ جمعی که یک سرنوشت بسیار تلخ و دشوار و پیچیده ای در انتظار آن است. در عین حال دل به دریا میزند و نه مثل یک زن برجسته، که مثل یک مرد سرآمد با ظرفیّت علوی، مثل امیرالمؤمنین علیه السلام ، مثل پیغمبر صلی الله علیه و آله ، مثل خود امام حسین علیه السلام ، در این حد ظرفیّت نشان میدهد و وارد این میدان بسیار پیچیده و دشوار میشود. بعد در تمام مراحل، نقش یک حکیمِ شجاعِ قدرتمندِ پرجذبه ی قاطع را تا آخر ایفاء میکند؛ گویی برنامه ای را در ذهنش از پیش طراحی کرده و قدم به قدم طبق این برنامه حرکت میکند؛ با حوادث، غافلگیرانه مواجه نمیشود. گویی از پیش، همه ی حوادث را پیش بینی کرده، دیده، برنامه ریزی کرده، میدانسته(1) و برای هر حادثه ای پاسخش را و عمل مناسبش را در دست داشته و طبق آن هم عمل میکرده است. مثلاً شب عاشورا، صبح عاشورا، عصر عاشورا، شب یازدهم، هنگام آتش گرفتن خیمه ها، هنگام خروج از کربلا با گروهی زن و بچّه ی بی سرپرست و یک برادرزاده ی بیمارِ ناتوان از نشستن و ایستادن؛ در چنین شرایطی و در تمام این حالات، این گونه بود.

یکی از این تجربه هایی که زینب علیها السلام در یک شبانه روز برایش پیش آمد، اگر در زندگی یک انسان پیش بیاید و انسان بتواند بموقع تصمیم بگیرد و بجا و درست عمل کند، جا دارد که آن را لوح افتخار کنند و در تاریخ ثبت کنند. چند حادثه ی مهم در زندگی این زن بزرگ در مدّت کوتاهی پیش می آید و همه ی اینها را آن چنان حکیمانه و قوی علاج میکند و با آن برخورد میکند که انسان متعجّب میشود.

ص: 165

شما ببینید آدم وقتی غمی دارد، کار روزمرّه ی خودش را هم نمیتواند انجام بدهد. آدم وقتی نگرانی دارد، مشکلی دارد، کوهی روی دل انسان نشسته؛ همین نماز را هم که میخواهد بخواند، نشاط ندارد؛ با دوستش، با رفیقش، در مجلس اُنس اگر شرکت بکند، نشاط ندارد، حال ندارد و نمیتواند کاری انجام بدهد. آن وقت یک انسانی با آن همه اندوه، با کوه های سنگین غم، با دیدن آن شهادتها، آن سختیها، فرزندانش شهید شدند، برادرهایش شهید شدند، جوانها شهید شدند، خانواده شان زیر و رو شده،(1) آن حادثه ی تلخ برایشان پیش آمده، در همه ی دنیا چشمی نگران و گریانِ آنها نیست؛ چنین غم بزرگ، چنین حادثه ی سنگین و کوبنده که انسانهای بزرگ را در هم می-پ-یچد، آن وقت ده ها حادثه ی آن چنان سنگین و تلخ برای یک زن پیش می آید و او نه فقط خُرد نمیشود، ناتوان از تصمیم گیری نمیشود، بلکه به بهترین وجه، اوضاع و احوال را اداره میکند و این کشتی را که در تلاطم امواج، تکه تکه شده، خرد شده؛ با کمال قدرت و مهارت هدایت میکند، حفظ میکند، کنترل میکند و به سرمنزل میرساند؛ این عظمت زینب علیها السلام است.

شما با مادر شهید امروز قیاس نکنید. مادر شهید عزیزانش را در راه خدا داده، اما میلیونها انسان، میلیونها چشم، با تحسین به او نگاه میکنند و جامعه او را در اوج افتخار می نشاند. وضعیّت زینب کبری علیها السلام این گونه نبود. یک نفر در سرتاسر این جامعه نبود که جرأت داشته باشد به او بگوید: آفرین، مرحبا، بارک الله، دستتان درد نکند، سرتان سلامت باشد.

در چنین دنیای سختی، همان قدر که شهادت حسین علیه السلام ممتاز بود و با همه ی شهادتها از صدر اسلام تا امروز فرق داشت و هیچ روزی، نه زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله ، نه زمان امیرالمؤمنین علیه السلام ، نه زمان ما، با روز عاشورا قابل

ص: 166

مقایسه نیست؛ حرکت زینب علیها السلام هم همان قدر عظمت داشت.

عظمت زینب علیها السلام فقط صبر او نیست؛ عظمت زینب علیها السلام در جمع شدن تمام خصوصیّات برجسته ی یک انسان بزرگ و شخصیّت های عظیم تاریخ در این زن است که در این چند روز از روزهای آخر دهه ی محرّم تا برگشتن به مدینه که بار را تحویل داد و مسئولیّت او تمام شد - در این یکی دو ماه-(1) عظیم ترین حوادث را با بهترین و حکیمانه ترین وجهی اداره کرده است؛ او یک انسان ممتاز است.

شما بین رهبران عالم، بین این شخصیّت های بزرگ تاریخ، بین زنان بزرگ تاریخ، چه کسی را پیدا میکنید که اینقدر عظمت از خود نشان داده باشد؟

حالا من میخواهم نتیجه بگیرم. این زینب کبری علیها السلام است که بیان من خیلی کمتر از این است که بتواند آن چهره ی والا و عظیم الشأن و منوّر و فرشته صفت را ترسیم کند. حالا این زن محصول چیست؟ مخصوص چه زمانی است؟ این را توجّه کنید. این حوادث، شصت سال بعد از هجرت اتّفاق افتاده است؛ شصت، هفتاد سال بعد از ظهور اسلام.

ظهور اسلام همزمان است با آن دورانی که زن در نهایت انحطاط و بدبختی، فساد و ذلّت و ناتوانی غوطه ور بوده است. نه فقط در منطقه ی عرب نشین، در همه جا؛ در ایران هم همین طور بوده است، در روم هم این گونه بوده است؛ دو امپراتوری بزرگ دنیا، دو جامعه ی متمدّن آن روز. بالاترین مقامی که زن در این جوامع داشته، این بوده که یک کالای لوکس و یک عروسک زیبا برای قدرتمندان جامعه باشد. این، آن سطح بالا و اوج پرواز زن بوده است. حالا آن زنی که کنیز میشد، آن زنی که زنده به گور میشد، آن زنی که در خانواده و بستگان، عنصری زیادی به شمار می آمد که هیچ. آن زنی که بالا میرفت و اوج

ص: 167

میگرفت و در بالاترین حدّ یک زن در دنیای آن روز قرار میگرفت، زنی بود که برای جمالش یا یک ظرافتی یا یک هنری، مطبوع طبع و منظور نظر یک آدم قدرتمند پولداری، یک سلطانی، یک امپراتوری قرار میگرفت. او این زن را از عمق ذلّت بالا میکشید. همان طور که یک عروسک زیبا را که هیچ ارزشی هم ندارد، یک جسم بی جانی است، وقتی زیبا است، با پول گزافی میخرند، می آورند سر طاقچه می نشانند؛ همین طور این زن را می آورد در صدر هم می نشاند. البته همان خانم گاهی دستور میداد، وزیر مجبور بود به حرف او گوش فرا بدهد؛ اما این از شخصیّت آن خانم نبود؛ برای شخصیّت مردی بود که این زن منظور نظر او قرار گرفته بود؛ اما دانش، بینش، اخلاق، اوج معنویّت، تحوّل درونی، شخصیّت انسانی والا، ابدا! از آن چنان جامعه ای، در میان آن چنان وضعی، تحوّل اسلامی، زنی مثل زینب علیها السلام را پدید آورد و امروز همان معجزه را اسلام میتواند انجام بدهد.

امروز دنیای موجود، البته با جاهلیّت زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله تفاوتهای زیادی دارد؛ هیچ حرفی در این نیست. امروز زنان بزرگ، متفکّر، اندیشمند، عالم، بااخلاق و خوب در دنیا زیادند؛ در این حرفی نیست؛ اما نگاه فرهنگ و تمدّن رایج دنیا به زن، آن نگاه نیست. شما بروید از بافرهنگ ترین انسانهایی که در محیطهای غربی زندگی میکنند، بپرسید؛ ببینید از کدام بیشتر خوشش می آید؟ از آن زن عالمِ فاضلِ مخترعِ مکتشفِ توانا برای اختراعِ یک معجزه ی علمی، اما بی هیچ یک از جذّابیّتهای زن غربی پسند، یا یک خانم بیسوادِ بی فرهنگ، اما دارای آن جذّابیّتها؛ یک ستاره؟ ببینید کدام را در وجدان خودش ترجیح میدهد؟ این حقیقت تلخی است که امروز دنیا به آن دچار است. زن در فرهنگ غربی، قیمت واقعی خودش را ندارد؛ برای زن، خودنمایی و جلوه گری و زیبایی فروشی، یک شرط حتمی شخصیّتی است.

ص: 168

آنهایی که به حجاب و به جدایی مرز معاشرت زن و مرد بشدّت اعتراض میکنند، یکی از مهمترین حرفهایشان این است که شما زن را محدود میکنید؛ نمیگذارید زیباییهای خودش را در معرض دید افراد قرار بدهد. زن، زیباست؛ میخواهد زیبایی خودش را نشان بدهد؛ میخواهد جاذبه های خودش را در منظر دید افراد بگذارد. این یک حرف پذیرفته شده در دنیاست که باید زن جاذبه های خودش را در دید مردان بگذارد. این معنایش چیست؟ آیا این نیست که در ذات آن فرهنگ اروپایی، همان برداشت قدیمی و باستانی تمدّن رومی از زن، مستتر است و وجود دارد؟ زن هنوز همان است؛ اسلام اینجا راه پیدا نکرده است.

در دیدگاه فرهنگ غربی، با همه ی این هیاهویی که راه می اندازند و با همه ی این بوق و طبلی که برای زن و حقوق زن زدند و میزنند، وقتی به اعماق بینش آنها مراجعه میکنید، می بینید در عمق وجدان و احساس خودشان، زن را یک وسیله ی التذاذی برای مرد میخواهند؛ نه زن را برای همسر خودش، جنس زن را برای جنس مرد. این بزرگترین اهانت به زن است.

میان این منجلاب فساد فرهنگی، زن مسلمان میتواند سَر بکشد؛ میتواند حضور خود و حقیقت خود و هویّت زن اسلامی خود را برای همه آشکار کند. امروز ما میتوانیم امیدوار باشیم همچنان که یک روز اسلام توانست در چنان فضای فرهنگیِ فاسد و غلطی زنی مثل زینب علیها السلام را بهوجود آورد، که الگو و نمونه ی یک انسان بزرگ است - و نه فقط یک زن برجسته - امروز هم تعالیم اسلام و فرهنگ اسلامی میان این جنجال غوغاگرانه ی جوسازانه ی غرب، نمونه ی یک زن مسلمان کامل و بزرگ را میتواند بهوجود بیاورد؛ و ما به این احتیاج داریم. امروز دنیا احتیاج دارد به اینکه زن مسلمان، هویّت و حقیقت فرهنگی خودش را نشان بدهد.

ص: 169

وقتی پای شهادت به میان می آید، وقتی پای فداکاری در راه خدا به میان می آید، این جان را در طبق اخلاص میگذارند و نثار میکنند. این معنایش این است که آنچه با شهادت عاید اسلام و مسلمین خواهد شد، کمتر نیست از آنچه در ماندن آنها عاید میشود؛ شاید بیشتر هم هست. در زمان ما همین گونه است.

هیچ چیز نمیتواند دشمنان اسلام و دستگاه های مجهّز را به عقب نشینی وادار کند یا به زانو دربیاورد، مگر نیروی ایمان مردم مسلمان؛ تنها با این عامل است که دشمنان دین و دشمنان این انقلاب و دشمنان استقلال این ملّت، مجبور میشوند عقب نشینی کنند؛ یعنی دیگر کاری از آنها ساخته نیست. ابزارهای مادّی با یکدیگر قابل رقابت است؛ اما وقتی پای معنویّت، ایمان و قدرت انسان مؤمن به میان می آید، هیچ ابزار مادّی نمیتواند با او مقابله کند. اگر این گونه نبود، حقیقت، عدالت و دین حق در طول تاریخ باقی نمیماند. شما ببینید چقدر با فکر حق و راه حق در طول تاریخ مقابله و مبارزه شده است. تمام قدرتمندان در مقابل حق قرار داشتند، همه ی جبّاران علیه حق قیام کردند و نیروهایشان و زر و زورشان را به کار بردند؛ پس باید حق نمیماند، باید فکر حق در دنیا از بین میرفت. آن چیزی که موجب شد حق در طول تاریخ و میان بشریّت بماند و مضمحل نشود، همین است. ابزاری وجود دارد که زور و زر و قدرت و فرعونیّت و جبّاریّت در مقابل آن کارایی ندارد و آن، همان نیروی انسان مؤمن است. انسان باایمان وقتی وارد عمل بشود، ابزارهای مادّی کُند میشود.

اگر این نیرو بخواهد در یک ملّت تبلور و تجسّم پیدا کند، طبیعی است تعدادی در راه این هدف مقدّس قربانی خواهند شد و بهترینها همیشه قربانی شده اند. بهترینها همیشه فدای راه حق و راه خدا شدند.

زمان حسین بن علی علیه السلام زیر این آسمان، چه کسی به خدا نزدیکتر و در

ص: 172

معیارهای الهی عزیزتر بود؟ هیچ کس. همیشه عزیزترین ها هستند که قربانی راه خدا میشوند، سینه شان را سپر میکنند تا دیگران را نجات بدهند؛ مثل فرد نیرومندی در یک جمع ضعیف؛ اگر دشمنی بیاید، اوست که دفاع میکند.

آن زحمات را تحمّل نمیکردند، آن سخنرانیها را نمیکردند، آن محنتها و سختیها را - چه در بازگشت از کربلا، و چه در طول دوران زندگی شان- تحمّل نمیکردند، این حادثه این گونه برجسته و ثابت نمیماند.

اصحاب اباعبدالله علیه السلام وجود داشت. از کسانی که وقایع را یادداشت میکردند و مینوشتند، نقل شده: یک شب از نزدیکی خیمه های حسین بن علی علیه السلام عبور میکردم، دیدم از تمام این خیمه ها صدای زمزمه ی قرآن و دعا و نماز و توجّه به گوش میرسد و همه یکپارچه مشغول ذکر و دعا هستند.(1) حقیقتاً برای آن روز سخت، آن چنان حال و صفایی هم لازم بوده است.

اما شب یازدهم اگر کسی از همان خیام عبور میکرد، یقیناً از آن همه زمزمه و حال، دیگر خبری نبود و به جای آن فقط یک خیمه ی نیم سوخته وجود داشت که فرزندان و دختران ابی عبدالله و خردسالان در آن جمع شده بودند. شاید از آنها هم زمزمه هایی بلند بوده است؛ اما به احتمال زیاد، بیشتر زمزمه ی گریه بر عزیزان و فریاد «العطش» بوده است.

آن گونه خراب کردند، در شام جوّ را آن گونه خراب کردند؛ در دنیای اسلام، امام حسین علیه السلام را یک خارجی، یعنی خروج کننده بر حکومت وقت و امام وقت معرّفی کردند؛(1) منبرها و خطبه ها و زبانهای آلوده و حنجره های پلید را پُر کردند از اظهارات و تهمتها و افتراها و اهانتهایی که بر مظلومیّت حسین بن علی علیه السلام می افزود.(2)

در طول این سالیان متمادی امید بخشیده؛ در این برهه از زمان، استفاده کنیم و مفاهیم اسلامی و همچنین خاطرات تاریخ اسلام را لباس عمل بپوشانیم و زنده کنیم.

آن نکته ای که از بیان این دو جمله ی سیّدالشّهدا علیه السلام در ذهن من بود، این است که از تقارن این دو جمله تفهیم میشود که هدفهای عالی نظام جمهوری اسلامی، جز با فداکاری و آمادگی مطلق، قابل تحقّق نیست.

یعنی این اصلاح، بدون این کارها امکان پذیر نیست؛ امر به معروف، نهی از منکر و سِیر به سیره ی پیغمبر صلی الله علیه و آله ؛ یعنی با همان روش و با همان ممشا حرکت کردن.

به نسلهای آینده ی دنیا نشان بدهد که هرگاه شرایط این بود، وظیفه این است. هرگاه نظام و تشکیلات جامعه و روال زندگی این بود که مشاهده میکنید - که شرح آن، در بیانات دیگر آن حضرت وجود دارد - تکلیف، این کاری است که من کردم: خارج شدن، قیام کردن، آسودگی نشناختن، دنبال یاران بیشتر به صورت یک مقدّمه ی حتمی برای انجام عمل نبودن، بلکه جان را کف دست گذاشتن و راه افتادن.

چنین قیامی، یا حسب ظاهر، حکومت را خواهد گرفت، یا بظاهر شکست خواهد خورد و شهادت پیش خواهد آمد، که آن هم یک پیروزی است.

اصل، رساندن این پیام است. اصل، نشان دادن تکلیف به صورت مُجسّم است. پس قیام حسین بن علی علیه السلام یک قیام درس آموز و یک حرکت مُجسّم کننده ی تکلیف اسلامی است. این قیام برای آن مقاصد است و در راهش هم این حرفهایی که در جمله ی دوم فرمود، هست:

«مَنْ کَانَ بَاذِلاً فِینَا مُهْجَتَهُ وَ مُوَطِّناً عَلَی لِقَاءِ اللهِ نَفْسَه»؛(1)

یعنی خیال نکنید امر به معروف و نهی از منکر به معنای حقیقی و اصلاح جامعه و محیط و اصلاح جهان، بدون این چیزها عملی است؛ بذل مهجت در راه خدا لازم است؛ توطین بر نفس بر لقای خدا لازم است. اگر دلها از این نیّت فارغ شد، ممکن نیست به جایی برسد. اگر هدفهای دیگر جای این اهداف الهی را گرفت، امکان ندارد کسانی که در این راه هستند و در این حرکت هستند، بتوانند به آن مقصود دست پیدا کنند. این برای ما درس است.

حرکت جهادی جوانها به سمت جبهه ها بایستی قطع نشود و این یک کاری است که ریشه در مساجد، در نمازهای جمعه، در محافل و مجالس محرّم و در آن جاهایی که روحانیّت و علمای دینمحور هستند، دارد.

ص: 181

پس این طرف،(1) یک چیزی وجود دارد. به اتّکای آن چیز است که خدای متعال میگوید بروید و حمله کنید و پیروزی و نصرت دست من است و متعلّق به شماست. این، همان نیروی ایمان و شجاعت و قاطعیّت است. یک وقت یکی از این رهبران فلسطینی چند سال قبل از این در تهران به من میگفت که اگر ما دوهزار نفر آدم فداکارِ از مرگ نترسی داشته باشیم که حاضر باشد تا دویست متری تانک پیش برود و آر.پی.جی7 را به تانک بزند، ما مسئله ی فلسطین را حل خواهیم کرد. حرف او این بود. مشکل اساسی آن آقایان هم حقیقتاً همین است؛ آدم مؤمن، آدمی که حاضر باشد خودش را فدا کند، ندارند.

مشکل اساسییی که در برخورد با قدرتها برای کشورهای جهان سوم وجود دارد، این مشکل را ما نداریم.

*

بایستی اینها را به کار گرفت، باید ایمانها را زنده کرد، باید دیدهای مردم را باز کرد؛ و این آنجایی است که فصل محرّم و صنف شریف علما و روحانیّون و مبلّغین دین، آنجا میتوانند بیشترین نقش را داشته باشند. اگر ما بخواهیم مشکلات خلیج فارس هم حل بشود، با ضربات قاطع در جبهه، این مشکلات هم حل خواهد شد.

*

ماه محرّم، همان فرصت استثنایی است. برای مردم باید تشریح کرد که استکبار جهانی جز با قدرت نمایی نظام اسلامی و مردم مؤمن، با هیچ وسیله ی دیگری حاضر نیست عقب بنشیند. اینها قساوتشان و خشونتشان حد و نهایت ندارد و مادامی که احساس کنند میتوانند فشار بیاورند، فشار خواهند آورد؛ مگر آن وقتی که قدرت و صلابت و استحکام نظام جمهوری اسلامی بر آنها تحمیل بشود، که بهترین مظهرش میدان جنگ است.

ص: 182

این حادثه(1) هم بسیار مهم است. ایشان(2) گفتند باید زنده نگه داشته شود؛ این توصیه ی مؤکّد ایشان بود که چند بار هم تکرار کردند که در مجالس، محافل، روضهخوانی ها، سینه زنی ها، نوحه خوانی ها، حتماً بایستی این حادثه زنده نگه داشته شود. تعبیر ایشان امروز این بود؛ گفتند که از حادثه ی عاشورا بالاتر است. حادثه ی بسیار مهمّی است و این حادثه باید زنده نگه داشته شود.(3)

طبق فرهنگ قرآن و معرفت قرآنی، این دین شکست خورده است، این دین تحقّق نیافته است.

تحقّق دین و پیروزی حقیقی هر دینی به این است که یک جامعه و عدّه ای از مردم را بتواند اداره کند. زندگی، حیات اجتماعی، اقتصاد، جنگ و صلح، روابط فردی، روابط با بقیّه ی مردم دنیا را دین تنظیم میکند. به مجموع اینها گفته میشود سیاست. وقتی دینی اداره ی یک جامعه را به دست گرفت، یعنی سیاست زندگی مردم را، چه در امور فردی و چه در امور اجتماعی توانست هدایت و اداره کند، آن وقت این دین به مقصود خود و به تحقّق واقعی خود رسیده است. بعد نوبت این است که این دین در سایه ی این نظام اجتماعی، یکایک مؤمنین را با تربی-ت-ها و ت-هذیبهایی که برای انسان قائل است، به کمال برساند.

بنابراین، اگر بعثت انجام گرفته بود، اما هجرت تحقّق پیدا نکرده بود، مطمئناً دین اسلام پیروز نشده بود. با بعثت، عدّه ای از مردم ایمان می آوردند و یا مخفیانه یا آشکار عبادتی هم انجام میدادند، اما آن عدّه مؤمنین در چهارچوب و در قالب یک نظام طاغوتی، یک نظام جاهلی، یک نظام مشرکانه زندگی میکردند. آن دین، دین بود، اما سیاست نبود. هر دینی که با سیاست اداره ی مردم توأم نباشد، دین کامل نیست.

همچنان که همه ی متفکّرین و مصلحین و آگاهان د ر طول قرنها تصریح کردند، اسلام دینی است که دیانت و سیاست را از هم جدا نمیکند. مسیحیّت و دین یهود هم دیانت را با سیاست همراه و توأم میداند، منتها آن ادیان را تحریف کردند؛ و دین اسلام که تحریف نشده است، به دلیل این است که در آن احکام حکومت هست، مسائل اقتصاد هست، مسئلهی جنگ و دفاع هست، مسائل مربوط به روابط اجتماعی و سیاسی و ملی و بین المللی هست. پس اسلام که یک دین کاملی است، کِی میتوانست در صحنه ی زندگی مردم تحقّق پیدا کند؟ وقتی که هجرت انجام میگرفت. پس هجرت جزو اخیر علّت تامّه و متمّم بعثت است و

ص: 184

اگر هجرت نبود، بعثت یا بی فایده بود یا در قرنهای متمادی ممکن بود با حرک-تی و با انقلابی به نتایج خودش برسد. این، اهمّیّت هجرت است.

حسین بن علی علیه السلام میخواست این نظام را بازسازی کند؛ بعد از آنکه به دست حکومت بنی امیّه و دشمنان دین از مسیر اصلی منحرف شده بود. این، تفسیر درست حادثه ی عاشورا و فهم صحیح مسئله ی هجرت است. مسئله ی محرّم در طول تاریخ به سبب همین خصوصیّات در جامعه ی اسلامی و بویژه در جامعه ی شیعی، یک برجستگی خاصّی داشته است. البته در بلاد اسلامیِ غیر شیعی هم ماجرای عاشورا و مسئله ی مصیبت بزرگ اهل بیت علیهم السلام در طول تاریخ مورد توجّه قرار داشته، که ماجراهایی در این زمینه هست.

جمعی در مقابل قساوتها و شقاوتهایی که بر آنها وارد می آید و مظلوم واقع میشوند، این مظلومیّت را تحمّل کنند و از راه خودشان منحرف نشوند، منصرف نشوند، راه را ادامه بدهند، ولو به قیمت جانشان. این سیاستی بود که مردم هم این را فهمیدند و دیدید که از شب اوّل محرّم در خیابانهای تهران، در محلّات مختلف، صدای تکبیر مردم با صدای تیراندازی عُمّال و مزدوران رژیم آمیخته شد و صدای تکبیر بر صدای تیراندازی فائق آمد و سرانجام خون بر شمشیر پیروز شد.

اگر این سیاست نبود، اگر مردم احساس نمیکردند علی رغم مظلومیّت شدیدی که دارند، باید بایست-ند و باید راه را ادامه بدهند و مقاومت کنند - که همان سیاست حسین بن علی علیه السلام است - انقلاب پیروز نمیشد. امام به ما درس داد و آموخت که باید این ضرباتی را که بر شما وارد می آید، به قیمت جانت-ان هم که شده، تحمّل کنید و راه را ادامه دهید. دشمن توان محدودی دارد؛ قادر نیست این ضربات را مرت-ّباً و پی درپی وارد کند و بالاخره از کار خواهد افتاد. آن روز، روز مرگ دشمن است. همین طور هم شد. این سیاست، سیاست مستمرّ ماست. در طول تاریخ این گونه بوده، الان هم همان گونه است، در آینده هم همچنان خواهد بود...

برای جنگ با حسین بن علی علیه السلام دارد تجهیز میشود و میرود راه را بر حسین بن علی علیه السلام بگیرد. این مرد تکانی خورد و گفت: من مدّتها مشتاق جهاد در راه خدا بودم، اما امروز احساس میکنم واجبتر از جهاد با کفّار، جهاد با این مردمی است که با فرزند پیغمبر صلی الله علیه و آله و جگرگوشه ی زهرا علیها السلام و امیرالمؤمنین علیه السلام ، ظالمانه برخورد میکنند. رفت پیش همسرش، گفت: من قصد دارم بروم از حسین بن علی علیه السلام دفاع کنم و به او بپیوندم. زن او - أمّ وهب- او را تحسین کرد، تشویق کرد، گفت خدا تو را خیر بدهد و به بهترین رأیها و عقاید هدایت کند؛ این کار را حتماً بکن و من را هم با خودت به این میدان ببر.

این زن و شوهر مخفیانه و شبانه از کوفه خارج شدند و خودشان را از بیراهه رساندند به اردوی اباعبدالله الحسین علیه السلام که آن روز در کربلا فرود آمده بود. این دو میان تشکیلات امام حسین علیه السلام بودند تا روز عاشورا. روز عاشورا بعد از آنکه یک حمله از طرف لشکر ابن سعد شد و جمعی به شهادت رسیدند، یک یک اصحاب به میدان جنگ میرفتند، جنگ تن به تن میکردند و به شهادت میرسیدند، بعد نفر بعدی میرفت. از طرف لشکر عمرسعد دو نفر از چهره های معروف وابسته به دربار عبیدالله بن زیاد بیرون آمدند و مبارز طلبیدند. حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه و بُریر بلند شدند که بروند. امام حسین علیه السلام فرمود: شما بنشینید.

عبدالله بن عمیر از جا بلند شد. امام حسین علیه السلام ظاهراً خیلی هم با او آشنا نبود. مرد گندمگونِ بلندبالای قوی هیکلِ ستبر بازویی بود. گفت: یا اباعبدالله! اجازه بدهید من بروم با این دو نفر مبارزه کنم؛ من حریف آنها خواهم شد. امام حسین علیه السلام با تحسین، نگاهی به چهره ی مردانه ی او کرد، فرمود: باشد، تو برو. این مرد در میدان شروع به جنگ کرد، یکی از آنها را به خاک هلاک انداخت و به قتل رساند؛ آن دیگری از

ص: 188

فرصتی استفاده کرد و ضربتی بر عبدالله بن عمیر وارد کرد. سرانگشت او یا دست او مجروح شد و قدری به خودش متوجّه شد.

در این هنگام همه دیدند یک زن محجّبه ی پوشیده ای با کمال شجاعت به میدان جنگ آمد. او همسرش امّوهب بود. همسر این مرد مسلمان - عبدالله بن عمیر- آمد که به شوهرش کمک کند. چوبی را که وسط خیمه نصب میکنند، در دست گرفت و آمد به میدان جنگ. این مرد تا دید زن او بی تاب شده و به میدان آمده، خواست همسرش را به خیمه های زنها برگرداند. با اصرار زنش را می کشید به طرف خیمه های حرم. زن فریاد زد و گفت: من را به خیام حرم نفرست، بگذار من هم مجاهدت کنم و با تو به شهادت برسم. مرد کوشش میکرد زنش را به محل امنی برساند، اما زن مقاومت میکرد. امام حسین علیه السلام فریاد زد و به زن گفت: برگرد، تو نجنگ.

این خانم برای اطاعت امر سیّدالشّهدا علیه السلام به خیمه های حرم برگشت، اما چند لحظه ای نگذشته بود که صدایی نظرش را جلب کرد. نگاه کرد؛ دید شوهر محبوب و عزیزش ضربت شدیدی خورده و روی خاکهای گرم کربلا افتاده. زن بی تاب شد، دیگر نتوانست خودش را نگه دارد. آمد بالای سر شوهر محبوبش نشست و خاکها و خونها را از چهره ی عبدالله بن عمیر پاک کرد و سترد. در همین هنگام، غلام شمر به دستور او بالای سر این زن آمد و با یک ضربه ی عمود آن چنان بر این زن کوبید که او هم در کنار شوهرش افتاد و به شهادت رسید.(1)

بنابراین، در شهدای کربلا، مثل شهدای مکه و مثل بسیاری از میدانهای دیگرِ این انقلاب الهی و خونین، ما نام یک زن شجاع و مسلمان را هم در عِداد شهدا مشاهده میکنیم. «صلّی الله علیک یا اباعبدالله، صلّی الله علیک و علی اصحابک».

ص: 189

محدث قمی(1) یکی از بهترین کتابهاست. تمام حوادث عاشورا را اینها نوشتند و آن بیان هنرمندانه ی یک روضه خوان یا یک مدّاح یا یک واعظ و مبلّغ میتواند اینها را برای مردم بیان کند و مردم را متوجّه آن حادثه کند، دل آنها را بلرزاند و اشکشان را جاری کند. اینها همه خوب است و ارزش است.

باشد، خوب باید باشد، در این شکی نیست؛ اما دروغ نباید باشد، خلاف واقع نباید باشد، حقایق را برای مردم بیان بکنند.

*

البته امروز با گذشته خیلی فرق کرده، خیلی بهتر شده، اما این کافی نیست. این یک صحنه ی عظیمی است و ما برای آموزش دین، آموزش اخلاق، آموزش سیاست، آموزش احکام، و برای روحیّه دادن، برای صفا و برای معنویّت، میتوانیم از این مجالس و محافل استفاده کنیم.

و به هر بُعدی از این حادثه نگاه میکنم و در آن تأمّل و تعمّق میکنم، باز بیشتر عظمت حادثه ی عاشورا و عظمت مصیبت برای من روشن میشود.

هست. اقامه ی صلاة یعنی همین؛ صلاة را در جامعه اجرا کردن، مجسّم کردن. نمیگوید صَلُّوا؛ میگوید صلاة را اقامه کنید.(1) اقامه یعنی این حکم را به جامعه ارائه دادن و در جامعه تحقّق بخشیدن. در مورد جهاد، زکات، حج، تشکیل حکومت و عدالت اجتماعی، همین کار شد. هر کاری که در اسلام لازم بود انجام بگیرد، پیغمبر صلی الله علیه و آله گفت، مجسّم شد و تحقّق پیدا کرد.

بخشی از هر مکتبی به این اختصاص دارد که اگر این مجموعه و این بنا به ویرانی تهدید شد، چه باید کرد؟ اگر این قطار از خط خارج شد، چه باید کرد؟ آیا باید نشست و تماشاگر این ویرانی بود؟ یا باید در مقابل آن به تبیین و روشنگری افکار دست زد؟ یا باید در انتظار فرصت مناسب ماند؟ یا باید خودکشی کرد و مرگ را بر آن زندگی که در آن به دین خدا عمل نمیشود، ترجیح داد؟ چه باید کرد؟ این یک مسئله ی عمده است.

پیغمبر صلی الله علیه و آله نمیتوانست زمان خودش این بخش را تحقّق ببخشد. چرا؟ برای اینکه زمان پیامبر صلی الله علیه و آله چنین شرایطی پیش نمی آمد. وقتی که خودِ آورنده ی مکتب، حیات دارد، قدرت دارد، حکومت دارد، انحراف معنی ندارد. پس پیغمبر صلی الله علیه و آله نمیتوانست این حکم را محقّق کند، چنان که صلاة را محقّق کرده بود؛ زکات را محقّق کرده بود. باید این کار بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله انجام بگیرد؛ آن وقتی که این بنا مشرف به ویرانی است، آن وقتی که این قطار از خط خارج شده یا در حال خارج شدن است؛ پس باید یکی از جانشینان پیغمبر صلی الله علیه و آله این کار را انجام بدهد. تحقّق این اصل از دین، فقط بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله و در دوران جانشینان بحقّ پیغمبر صلی الله علیه و آله امکان پذیر بود. این کار را امام حسین علیه السلام کرد.

باز هم چنین وضعی پیش نیامد؛ یعنی دوران معاویه دورانی نبود که احساس بشود بنای دین مشرف به ویرانی است؛ در حالی که امام حسن علیه السلام هم هست، امام حسین علیه السلام هم هست. البته خیلی لطمه خورد، اما به آن وضع در نیامده بود.

لذا شما می بینید خود حسین بن علی علیه السلام ده سال امام بود(1) و خلیفه ی بحقّ منعزل از قدرت، اما هیچ حرکتی در مقابل معاویه انجام نداد. اگر فرض کنیم کسی کمکش نمیکرد، تازه مثل زمان یزید میشد؛ آن وقت هم کسی کمکش نکرد - هفتاد و دو نفر که لشکری نیست، عدّه ی کمی هستند- زمان معاویه هم چنین چیزی پیش می آمد.

آن وقت امام حسین علیه السلام قیام کرد و پاسخ به آن نیاز هم همین قیام بود.

نَفْسِ قیام، همان تکلیف بود؛ تا سرحدّ کشته شدن به بدترین وضع و فجیع ترین شکل؛ یعنی تحمّل چنین شرایط دشوار و دادن جان با آن کیفیّت.

حضرت بود. نفس قیام، همان پاسخی بود به سؤالی که ممکن بود در تاریخ، ده ها بار پیش بیاید.

«حُسَیْنُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَینٍ»؛(1)

حسین از من است و من از حسینم، بعضی گفتند من از حسینم یعنی دین من از برکت امام حسین علیه السلام مایه گرفت و ماندگار شد و تضمین بقا یافت؛ این کاملاً درست است. یعنی ممکن است معنای این جمله باشد یا نباشد؛ اما اینکه دین پیغمبر صلی الله علیه و آله از قیام امام حسین علیه السلام باقی ماند، در این شکی نیست؛ برای اینکه اگر قیام امام حسین علیه السلام نبود، این تکلیف به مردم داده نمیشد، آن قیامهای دوران بنی امیّه(2) و بنی عبّاس(3) اتّفاق نمی افتاد، حرکت پرتپش و پرخون و شهادت طلبانه و زنده ی تشیّع در تاریخ ادامه پیدا نمیکرد و ذهنیّات مردم مسلمان این میشد که هر کس سر کار است، هر کس در رأس حکومت است؛ با هر ایده ای، با هر خُلقی، با هر روشی، باید از او اطاعت کرد، چون أولی الأمر است؛ ولو فاسق باشد، ولو فاجر باشد. و مقابل این تفکّر غلط و انحرافی، هیچ تفکّر درست و عمیقی وجود نمیداشت و در آن صورت چون قیامی هم پیش نیامده بود، حرکت انحرافی همین طور ادامه پیدا میکرد و امروز یا هیچ نامی از اسلام نبود، یا اگر بود، نامِ صددرصد بی محتوایی بود.

آنچه این محتوا را نگه داشت، قیام امام حسین علیه السلام بود. قیام ملّت ایران هم دنباله ی همین قیام است و سیاست پیروزی خون بر شمشیر هم جزئی از همین تز و مکتب حسین بن علی علیه السلام بود.

ص: 199

شاید بیست یا پانزده سال پیش وقتی این بحثها را مطالعه میکردیم و تحقیق میکردیم، برای این بود که در یک جمعی بیان کنیم، ذهنیّت مردم را بالا ببریم و تفکّر صحیح را به مردم بدهیم. امروز دیگر نیّت من آن نیست؛ آن در درجه ی دوم است. امروز هرچه من در این مسائل فکر میکنم، برای آگاه شدن و روشن شدن و تحت تأثیر قرار گرفتن خودم است؛ فردی از این جامعه ی عظیم انقلابی و البته یک مسئول، تا تکلیف خودم را بفهمم و برای ادامه ی این حرکت روحیّه پیدا کنم.

اعتقاد من این است که ما با آگاهی از این مبانی اعتقادی و اصولی اسلام می فهمیم چه باید بکنیم، چه باید نکنیم. یکی از این اصول، همین ماجرای کربلا است. تدبّر در مصیبتهای روز عاشورا که از صبح تا بعدازظهر، آن همه حادثه ی غم آلود و بی نظیر و کمرشکن پیش آمده و امام حسین علیه السلام در راه این قیام، همه ی آن حوادث را تحمّل کرده، به ما می فهماند که ما باید چقدر در راه خودمان استوار باشیم تا نسبت به آن زحمات، نمک نشناسی و حق ناشناسی نکرده باشیم.

ما امروز به آن چیزی دست یافتیم که امام حسین علیه السلام از بیم از دست رفتن آن، چنین مصیبت بزرگی را و یک چنین قیام دشواری را تحمّل کرد و آن عبارت است از حاکمیّت اسلام و احکام الهی. ادّعا نمیکنم ما الان تمام احکام اسلام را در جامعه توانستیم اجرا کنیم، اما ادّعا میکنم نظام جمهوری اسلامی تنها کشوری است و تنها ملّتی است زیر این آسمان و در طول تاریخ که بجد تصمیم گرفته قرآن و احکام الهی را بر اریکه ی قدرت بنشاند، دین خدا را حقیقتاً بر زندگی انسانها غلبه بدهد، اسلام را احیا کند و آن نظامی را که پیغمبر صلی الله علیه و آله از طرف پروردگار آورد، تحقّق ببخشد؛ قطعاً این است.

ص: 200

را که صدای رسایش به دل انسانها می نشست و همه را به خود علاقه مند میکرد، آن چنان عوض کنند و منحرف کنند که مردم حتی به صدای او گوش ندهند. شما شنیدید امام حسین علیه السلام را فردی که علیه دولت قانونی قیام و خروش کرد، معرّفی کردند.(1) شنیدید در طول تاریخ، پیغمبران را متّهم کردند؛ موسی علیه السلام را مُفسدفی الأرض،(2) ابراهیم علیه السلام (3) و دیگر پیغمبران را چنین معرّفی کردند؛ این شگرد شناخته شده ی استکبار در دنیاست.

اسارت گرفتن و بعد رها کردن اسیران خاتمه پیدا نکرد؛ مسئله ادامه دارد. به شیعیان یاد دادند اینجا محل اجتماع شماست؛ اینجا میعاد بزرگی است که با جمع شدن در این میعاد، هدف جامعه ی شیعی و هدف بزرگ اسلامی جامعه ی مسلمین را باید به یادِ هم بیاورید. تشکیل نظام اسلامی و تلاش در راه آن، حتی در حدّ شهادت، آن هم با آن وضع؛ این چیزی است که باید از یاد مسلمانان نمیرفت و خاطره ی آن برای همیشه زنده میماند. آمدن خاندان پیغمبر، امام سجّاد علیه السلام و زینب کبری علیها السلام به کربلا در اربعین، به این مقصود بود.

لذا شما نگاه میکنید، زیارت اربعین(1) یکی از آن پرمغزترین و پرمضمون ترین زیارتهایی است که برای ائمّه علیهم السلام ذکر شده است.

بود، اینقدر پلید بود، وضع جامعه چنین بود، و پنجاه سال بعد از رحلت پیغمبر صلی الله علیه و آله ، انحراف از دین، از اصول، از قرآن، از روش اجتماعی اسلام به این حد بوده، امکان نداشت ما این قضیّه را آن چنان که بوده، بفهمیم. انسان نمیتواند بفهمد چقدر انحراف پیدا شده. انحراف، انحراف است؛ فرق نمیکند ده درجه انحراف است، یا پنجاه درجه، یا نود درجه.

وقتی میگویند منحرف شده بودند، اوضاع خیلی بد بوده، همه گونه میشود فرض کرد، تصوّر کرد. بعد از گذشت زمان، کسانی بخواهند آن انحراف را ببینند، با تصویر و ترسیم و تاریخ و شعر و ادبیّات نمیتوانند بفهمند آن وقت چه اتّفاقی افتاده است.

اما وقتی به شما می گویند انحراف آن چنان بود که خلیفه ی پیغمبر، پسر پیغمبر را با چنین وضعی به شهادت رساند، در ذهنتان ترسیمی روشن میشود؛ می فهمید مسئله در این حد بوده که پسر پیغمبر و عزیز دل پیغمبر و کسی که پیغمبر صلی الله علیه و آله درباره ی او این حرفها را زده، پنجاه سال بعد از رحلت پیغمبر، با شدیدترین و قساوت آمیزترین وضع به دست جانشین پیغمبر - یعنی کسی که در مسند پیغمبر صلی الله علیه و آله نشسته- به قتل میرسد؛ اولادش و زن و بچّه اش را هم اسیر میگیرند.(1) ببینید این صحنه را و این شکل را در هیچ کتابی بدون شهادت امام حسین علیه السلام نمیشود فهمید و نمیشد فهمید. اگر امام حسین علیه السلام شهید نشده بود، ما امروز نمیتوانستیم بفهمیم وضع آن زمان از لحاظ انحراف از اسلام چقدر بوده است. حالا می فهمیم صد و هشتاد درجه بود. راحت درک میکنیم وقتی خلیفه و حاکم وقت، کسی مثل امام حسین علیه السلام را به شهادت برساند، آن هم با این قساوت، این درست صد و هشتاد درجه اختلاف مسیر داشته؛ یعنی صددرصد ضدّ زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله بوده؛ همان

ص: 205

وضعیّت جاهلیّتی بوده که پیغمبر صلی الله علیه و آله در آن وضعیّت، اسلام را عرضه کرد؛ یعنی یزید مثل ابوجهل و ابولهب و ابوسفیان بوده. غیر از این، هیچ به ذهن انسان نمی آید. این برداشت را شما از کجا پیدا میکنید؟ از حادثه ی کربلا. حوادث اگر درست ضبط بشوند و درست بیان بشوند، در ترسیم تاریخ یک انقلاب، یک جامعه و یک ملّت چنین نقش مهمّی دارند.

در مقابل قدرت جبّاری، جان خود را فدا کردند. چشمهای ظاهربین، حسین علیه السلام و دستگاه حسینی را پایان یافته تلقّی کرد؛ اما او مانند بذری که زیر خاک میرود تا دوباره بالنده و پرثمر سر از خاک بیرون بیاورد، مانند نهالی و شکوفه ی شادابی از زیر خاک بیرون آمد و در طول تاریخ تشیّع به همه ی انسانهای مسلمان، که به همه ی آزادگان عالم امید داد، شور داد، درس داد، خستگی ناپذیری داد، جهاد و شهادت و سرانجام پیروزی داد.

اختناق عبّاسی- که همه چیز، تلخی و ناکامی و سیاهی بود، دلهایی به یاد حسین علیه السلام زنده ماند که باید غمها آن دلها را میمیراند، اما عشق حسین علیه السلام نگذاشت؛ و دیدیم که با کم بودن عدّه و عُدّه، پرچم پیروزی خون بر شمشیر را به دست گرفت و خون را بر شمشیر پیروز کرد؛ و این درس ما در انقلاب است.

و هر کار دلشان میخواهد، با دین خدا میکنند. پنجاه سال بعد از وفات پیغمبر صلی الله علیه و آله این حادثه در اسلام اتّفاق افتاده. یعنی شصت سال بعد از هجرت پیغمبر صلی الله علیه و آله ، پسر پیغمبر و جگرگوشه ی پیغمبر را با آن وضع فجیع، جلوی چشم مردم کشتند و سرش را بریدند،(1) سرِ نیزه کردند(2) و زن و بچّه اش را مثل اسیر در شهرها گرداندند.(3) این انحراف است.

و انقلاب اسلامی را یک بار دیگر بهوجود بیاورد. زمان ما این انجام گرفته است. این به برکت حسین بن علی علیه السلام بود. اگر حسین بن علی علیه السلام سال 61 هجرت آن فداکاری را نمیکرد و تن به آن عسرت و زحمت و ایثار نمیداد و آن مصیبتهایی که جامعه ی اسلامی هنوز نظیر آن را با آن حجم و با آن کیفیّت به خودش ندیده - که «لا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله»(1) - تحمّل نمیکرد، شما بدانید آن اسلامی نمیماند که بر اساس آن بشود در طول زمان، متفکّرین بنویسند، محقّقین تحقیق کنند، شورشگران شعار بدهند و انقلابیّون انقلاب کنند و مردان خدا چنین جامعه ای بسازند؛ اصلاً اسلامی باقی نمیماند. این کار حسین بن علی علیه السلام بود. پس حرکت حسین بن علی علیه السلام دقیقاً حساب شده و روشن است. فلسفه ی قیام او این است.

حسین بن علی علیه السلام میدانست اگر قیام کند، ولو شهادت به دنبال او خواهد بود، اما این شهادت بقای دین را تضمین خواهد کرد.

حسین بن علی علیه السلام به همه در طول تاریخ یاد داد که اگر دیدید قطار از خط خارج شده، راهش این است که بروید جان خودتان را در معرض فداکاریهای بزرگ قرار بدهید و سخن حق را بگویید:

«إِنَّ رَسُولَ الله قَال: مَنْ رَأَی سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاً لِحُرُمِ اللهِ نَاکِثاً لِعَهْدِاللهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ الله یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلیِه بِفِعْلٍ وَ لا قَوْلٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَه».(2)

یعنی وقتی که مثل یزیدی سر کار است، کار حسین های زمانه هر جا هستند، این است که من کردم. لذا کار حسین بن علی علیه السلام یک کاری است برای طول تاریخ بشر. من به شما عرض کنم برادران عزیز! در طول تاریخ اسلام تا امروز هیچ ملّتی از ملّتهای مسلمان به قدر شما مردم، کار حسین بن علی علیه السلام را بدرستی پیروی نکرد؛ چه قبل و چه

ص: 210

بعد از پیروزی انقلاب. قبل از پیروزی انقلاب، همین شما مردم قم، حزب الله شهر خون و قیام و اجتهاد، آن حرکت عظیم را انجام دادید. من آن روزها در ایرانشهر تبعید بودم. وقتی خبر آمد در قم غوغا شده و مردم به خیابانها ریختند و تعدادی کشته شدند، والله باورمان نمی آمد! میگفتیم مگر میشود؟! تا اینکه خبرها متواتر شد و بعد هم دوستانمان از قم آمدند برایمان خبر آوردند. حادثه ی عظیمی بود. بدانید اگر شما این کار را در قم نمیکردید، امروز وضع ایران این نبود که هست. کار حسین بن علی علیه السلام یعنی همین.

و با اتّکا به قدرت عظیم ملّت و در سایه ی رهبری حکیمانه می آیند جبهه مبارزه میکنند. وقتی می آیند، همه از آنها ستایش میکنند؛ وقتی برمیگردند، در و دیوار به آنها احسنت و آفرین میگوید؛ امام بازویشان را میبوسد، مسئولان کشور دست و پای رزمندگان را میبوسند، فضای جامعه برای آنها احترام قائل میشود؛ اگر در جبهه ی نبرد به شهادت هم برسند، به جوار الهی هم بروند، پیکر آنها با احترام تشییع میشود، یاد آنها را گرامی میدارند.

اما حسین بن علی علیه السلام زمانی بود که وضعیّت این گونه نبود. از مدینه که حرکت کرد، با غربت بود؛ از مکه حرکت کرد، با غربت بود؛ به کربلا وارد شد، با غربت بود؛ غریبانه محاصره شد، غریبانه جنگید، غریبانه و لب تشنه جان داد، غریبانه دفن شد، غریبانه در طول سالهای متمادی یاد شد. اختناق سیاه بر تمام دنیای آن روز حاکم بود و حسین بن علی علیه السلام این غربت را بهروشنی میدید.

بدارد، شناخته شده است. امروز عمل ما در جمهوری اسلامی ایران میتواند برای دنیا الگو باشد. پس درس حسین بن علی علیه السلام در س جاودانه است؛ باید فراموشش نکرد، باید آن را درست فهمید. در گفتنها، روضه خوانی ها، ذکر مصیبتها باید نکته ی فدا شدن انسان برای دین خدا و برای راه خدا تفهیم شود، تا ما این درس را همواره از گوشمان بیرون نکنیم.

قدر این ایّام را بدانید. در این شبهای محرّم، با نزدیک کردن دلهای خود به حسین بن علی علیه السلام ، از آن حضرت و از حادثه ی عاشورا نیرو بگیرید. شما جوانها که امیدهای آینده ی کشور و انقلاب هستید، باید شانه های خودتان را محکم کنید؛ استخوانهای خودتان را استوار کنید، برای حمل کردن بار امانت سنگینی که بر دوش شماست. همین امانتی که تا امروز در جبهه ی جنگ بود، فردا ممکن است در شکل دیگری و در جبهه ی دیگری باشد. همه ی اینها درس عاشورا و درس حسین بن علی علیه السلام است.

محرّم در نظر عارفان به محرّم، در نظر کسانی که محرّم را می شناسند، در حقیقت شاخص بیداری امّت مسلمان بود.

درسی که هر انسان مؤمن به خدا و اسلام را به تکلیفش آشنا میکند. آنجا که پای دفاع از اسلام در میان است، جانها، حتی عزیزترینشان هم باید خود را آماده ی قربانی شدن کنند. این درس اوّل.

درس دیگر محرّم این است که وقتی انسان برای خدا و اسلام جان خود را فدا میکند، اگرچه در کمال غربت باشد - مثل غربت حسین بن علی علیه السلام - این شمع فروزان و این نهال بالنده هرگز از صحنه ی روزگار محو نخواهد شد؛ این خون هرگز نخواهد خشکید. اگر کسی در وضع حسین بن علی علیه السلام به شهادت میرسید، به حسب طبیعت باید بکلّی فراموش میشد؛ اما حسین علیه السلام نه فقط فراموش نشد، که خون او هر روز جوشانتر شد؛ هر روز دلهای بیشتری را برانگیخته کرد. در بیابان دورافتاده، دور از چشم همه، در برابر یک لشکر فریب خورده ی اغفال شده و دل به دنیا داده، زیر فشار تبلیغات دستگاه جبّار حاکم، با آن فشار شدیدی که روی دوش مردم می آمد، که مبادا یاد حسین بن علی علیه السلام را زنده کنند، با همه ی این اوصاف و احوال، این خون خشک نشد، این جان عزیز فراموش نشد. این شهادت، هر روز که گذشت، دنیا را بیشتر روشن کرد. محرّم، ماه بیداری و روشنگری است.

در کتاب مثنوی به زیبایی بیان کرده؛ از جمله میگوید: شهادت این شهیدان و حسین بن علی علیه السلام ، روز جشن و شادی شهدا است:

چون که ایشان خسرو دین بوده اند

وقت شادی شد چو بشکستند بند

س-وی ش-ادِرْوان دول-ت ت-اختند

کُ-ن-ده و زن-ج-یر را ان-داخ-ت-ن-د(1)

آنها شاد شدند، پس دوستانشان باید به شهادت آنها شاد بشوند؛ اما شما امروز فهمیدید حسین علیه السلام به شهادت رسیده، ای مردم حلب!؟ امروز فهمیدید که دارید عزاداری میکنید!؟ چطور ظرف این چند صد سال که از شهادت امام حسین علیه السلام میگذرد، تا قرن چهارم و پنجم، شما و دنیای اسلام نفهمیدید حسین علیه السلام شهید شد و چرا شهید شد؟ شما خواب بودید؟

پس عزا برخود کنید ای خفتگان

زان که بد مرگی است این خواب گران(2)

راست میگوید؛ آنهایی که نفهمیدند حسین علیه السلام چرا شهید شد، نفهمیدند که عَلَمی که در دست حسین علیه السلام بود، چرا برافراشته شد و تکلیف پیروان حسین علیه السلام در قبال این رسالت چیست؛ اینها باید بر خودشان گریه کنند. دنیای اسلام متأسّفانه در طول قرنهای متمادی از این حقیقت غافل ماند.

را بر شمشیر پیروز کردید. عزیزان من! رزمندگان، جوانان مؤمن و با اخلاص! بدانید والله اگر جنگ ایران و عراق هم تمام بشود، در مبارزه ی جهانیِ انقلاب اسلامی با کفر و استکبار جهانی، همین حربه خواهد بود که ملّت اسلام را به پیروزی قطعی خواهد رساند. ما، هم در تجربه ی مبارزه ی ملّت ایران با نظام منحوس شاهنشاهی از تبعیّت سیّدالشّهدا علیه السلام استفاده کردیم، هم در جنگ با متجاوزین عراقی این تجربه را به کار بستیم، و هم در طول مبارزه با استکبار جهانی باید این درس یادمان باشد.

ملّت ما با فداکاری، با نترسیدن از مرگ، با ترجیح دادن مصلحت اسلام بر مصلحت خود، خواهد توانست این بارِ سنگین را به مقصد برساند؛ این راه طولانی را طی کند؛ این باید درسی باشد که ما فراموش نکنیم. ما مسئولین کشور هم باید فراموش نکنیم، شما رزمندگان هم باید فراموش نکنید، روحانیّت هم باید فراموش نکند، و کلّ ملّت هم همواره باید این درس را به یاد داشته باشند؛ این درس محرّم است.

در طول این روزهای عزیز - روزهای دهه ی عاشورا و بعد از عاشورا - هر وقت بر حسین بن علی علیه السلام دل سوزاندید و گریه کردید، یادتان باشد که چرا بر حسین علیه السلام گریه میکنید؛ یادتان باشد که پیام این اشک و این عزاداری چیست.

رهبرانی هستیم که زمان خود و عمر خود را به مبارزه گذراندند، اما به هدفهای خود، به مقاصد خود و آرمانهای خود نائل آمدند و دشمن را علی رغم های و هویی که داشت، وادار به عقب نشینی کردند...

حسین بن علی علیه السلام برای بقای اسلام قیام کرد و یزید و یزیدیان میخواستند اسلام نباشد. شما امروز می بینید اسلام، با عظمت و وسعت در سطح جهان وجود دارد و یک حکومت و نظام مقتدر و نیرومندی مثل نظام جمهوری اسلامی بر پایه های اسلام بنا شده؛ این بر اثر زحمات حسین بن علی علیه السلام است. اینجا هم همان آیه صدق میکند، که:

«وَ أَمَّا مَا یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الأَرْضِ».(1)

آن روز خیال میکردند حسین بن علی علیه السلام را شکست دادند؛ غافل بودند از اینکه حسین بن علی علیه السلام به شهادت رسید، اما فکر او زنده شد و مقصود او در تاریخ باقی ماند.

شما ببینید سلسله ی خونین اسلام و متدیّنینِ به قرآن در طول تاریخ چه معجزه هایی آفریده اند، و بالاترین معجزه همین چیزی است که امروز دنیا دارد آن را می بیند؛ یعنی تحقّق نظام اسلامی و حکومت اسلامی. این پیروزی امام حسین علیه السلام بر یزید است. یزید میخواست از اسلام و قرآن و دین و نماز و ارزشهای اخلاقی اسلامی و عدالت اجتماعی هیچ اثری باقی نماند و چون مظهر همه ی این ارزشها اسلام بود، میخواست اسلام را دفن کند. صریحاً هم میگفت!(2) امروز یزید کجاست؟ البته امروز یزیدهای زیادی در دنیا هستند، شقی تر از آن یزید؛ اما آن یزیدی که با حسین بن علی علیه السلام در افتاد، او امروز کجاست؟ درگوشه ی تاریک مزبله های تاریخی، مدفون شده و فراموش شده است و مقاصدش برآورده نشد. اما حسین بن علی علیه السلام کجاست؟ در اوج قلّه ی شرف و فضیلت، زنده است. حسین بن علی علیه السلام پیروز شد.

ص: 219

پیروزی حسین بن علی علیه السلام به شهادت بود؛ پیروزی ملّت ما به فداکاری بود.

زمان ما با زمان امام حسین علیه السلام خیلی فرق کرده است. آن روز امام حسین تنها بود، امروز فرزند حسین علیه السلام - امام امّت - تنها نیست. آن روز اگر حسین بن علی علیه السلام چند هزار نفر امثال شما جوانها با این شور و هیجان داشت، تمام دستگاه بنی امیّه را به هم می ریخت و حکومت اسلامی را تشکیل میداد. امام صادق و امام باقر و امام موسی بن جعفر و بقیّه ی ائمّه علیهم السلام که میخواستند با دستگاه های جور مبارزه کنند، اگر پانصد یا هزار نفر از قبیل شما جوانهای فداکار - این برادران سپاه پاسداران - میداشتند، بر تمام دشمنانشان فائق میشدند. آنها تنها بودند، غریب بودند؛ با غربتشان، با تنهایی، با مظلومیّت، و بالاخره با کشته شدن، دین را حفظ کردند. امروز ملّت ما با قدرتِ خودش دین را حفظ خواهد کرد.

و کربلای ایران فاصله ی زیادی با کربلای حسین بن علی علیه السلام دارد. هیچ کدام از قضایا و حوادث تلخ ملّت ایران به عظمت و تلخی حادثه ی حسین بن علی علیه السلام نشد و نخواهد شد. اما در آن حادثه ی تلخ، حسین بن علی علیه السلام ایستادگی کرد، مقاومت کرد، شجاعت به خرج داد و عقب نشینی نکرد. باید این را یاد بگیریم. حسین بن علی علیه السلام برای اسلام از همه چیز خود گذشت؛ این درسی است برای ما، که باید فرا بگیریم.

تمام فضیلتها و ارزشهای معنوی و راه های بحق و حقیقت در یکجا متراکم و متبلور شده بود. این طرف حق بود و حسین علیه السلام و یارانش، و آن طرف هم باطل.

چرا حسین علیه السلام قیام کرد؟ چون دید اگر قیام نکند، آن باطل متراکم، این حقّ متراکم را خواهد بلعید و از بین خواهد برد؛ والاّ باطل قبلاً هم بود. فراموش نکنید حسین بن علی علیه السلام ده سال از دوران امامت خودش را با معاویه سر کرد، معاویه هم خلافت میکرد.(1)

امام حسین علیه السلام در مدینه زندگی خودش را داشت؛ نه قیامی، نه مبارزه ای، نه جنگی، نه دعوایی. البته مبارزه ی سیاسی داشت.(2) بنده این را بارها گفتم و ثابت کردم که ائمّه علیهم السلام مبارزه ی سیاسی را یک روز هم ترک نکردند؛ اما قیام مسلحانه به آن شکلی که در دوران یزید مشاهده میکنید، در دوران معاویه بروز نکرد؛ در حالی که آنجا هم، آن طرف باطل بود، این طرف حق؛ آن هم متراکم بود، این هم متراکم. مسئله ی اساسی دوران یزید این بود که باطل متراکم، - با تظاهر، با گستاخی، با آن تعرّضی که مقابل حق پیدا کرده بود، - بر آن بود که حق را از بین ببرد و نابود کند و چیزی دیگر از حق باقی نمیماند.

اصرار بر اینکه حسین بن علی علیه السلام باید با من بیعت کند،(3) یعنی همین. اصرار بر اینکه تمام رجال و سران بنی هاشم و قریش در مدینه و مکه باید با یزید بیعت کنند، یعنی همین. امام حسین علیه السلام در مقابل این ایستاد؛ یعنی در مقابل اقرار به تسلیم حق در برابر باطل. این همان وضعی است که زمان ما وجود داشت و باز هم وجود دارد.

ص: 222

این دشمن عفلقیِ پیشکرده ی استکبار جهانی مصمّم شده بود که به تبعیّت از اربابهایش، اسلام و انقلاب اسلامی را از بین ببرد؛ اما ملّت ما حسینی وار جنگید. البته وقتی میگویم دوران ما شبیه دوران امام حسین علیه السلام است، معنایش این نیست که در همه جهت شباهت دارد. حسین بن علی علیه السلام به فوز شهادت نائل شد، نهضت حسین علیه السلام با شهادت جان گرفت؛ اما نهضت عظیم و کربلای خونین ملّت ایران با اینکه شهدای ارزشمندی داشت و خون آنها چراغ این نهضت را روشن نگه داشت و پشتوانه ی نهضت شد، در نهایت توانست به هدفهای خودش دست پیدا کند. از این جهت نمیگوییم شباهت دارد؛ از این جهت که کفر در صدد دست انداختن به اسلام است، تصمیم داشتند نگذارند از انقلاب چیزی باقی بماند، شباهت دارد.

استکبار، آن هم نه فقط استکبار غربی، استکبار با همه ی هیکلش، با همه ی اذناب شرقی و غربی اش، مرتجع و مترقّی اش، پولدار و بی پولش، کشور جهان سومی و پیشرفته اش، اروپا و امریکا و آسیا، همه ی اینها سرمایه هاشان را روی هم ریختند، دست به دست هم دادند، هر کدام یک گوشهی کار را گرفتند، بعضی ها کمی صریح تر و بی حیاتر، بعضی ها پرده پوش تر و لاپوش تر، همه ی قدرتها را با هم یکی کردند تا این انقلاب را از بین ببرند.

میخواست اسلام را که منحرف شده بود، به جادّه ی اصلی خود برگرداند.

خود حسین بن علی علیه السلام خوب میدانست در راه این هدف، همه ی خطر های بزرگ هست و یقین داشت شهادت در راه خدا نه فقط برای خود او، که برای نزدیکان و یاران او یک سرنوشت حتمی و یقینی است؛ در عین حال آمد. درس، همین جاست. یکی از درسهای بزرگ عاشورا همین است. حسین بن علی علیه السلام امام ما است؛ یعنی ما که شیعیان حسین بن علی علیه السلام هستیم، باید خودمان را موظّف بدانیم از آن بزرگوار تبعیّت کنیم.

این یک درس از درسهای عاشوراست که انسان هر وقت احساس کرد اسلام در خطر است، هر وقت احساس کرد دشمن برای اسلام یک نقشه ی خطرناکی چیده است، باید به میدان بیاید؛ باید خودش را برای قبول خطر آماده کند؛ حالا این خطر هرچه میخواهد باشد، اگرچه کشته شدن؛ چون این کشته شدن، شهادت در راه خدا و افتخار است، مایه ی روسفیدی است، مایه ی سعادت و خوشبختی است.

شهادت حسین بن علی علیه السلام یک شهادت معمولی نبود. امیرالمؤمنین علیه السلام هم در راه خدا کشته شد. حسن بن علی علیه السلام هم در راه خدا کشته شد. پیغمبران بسیار و ائمّه ی هدی علیهم السلام و اولیای بزرگ و اصحاب کباری در راه خدا کشته شدند؛ در جنگ اُحد(1) چه بسیار کشته شدند؛ در جنگ بدر(2) و بقیّه ی غزوات پیغمبر صلی الله علیه و آله چقدر کشته شدند. آن روز، شهادت در دنیای اسلام خیلی اتّفاق افتاده بود، اما شهادت حسین بن علی علیه السلام با همه ی اینها فرق داشت؛ شهادتی سخت، شهادتی در نهایت غربت. انسان در میدان جنگ، با حرارت، باشور، با امکانات، با دشمنی در مقابل خودش بجنگد؛ امید پیروزی داشته باشد، امید موفقیّت در هدف

ص: 224

داشته باشد، نگرانی از زن و بچّه نداشته باشد؛ کسانی پشت سر، او را تدارک کنند؛ اگر غذا میخواهد، اگر امکانات میخواهد، برای او فراهم کنند؛ بعد هم بداند اگر در این میدان مجروح شد، پرستارها اطراف او را خواهند گرفت و پزشکان او را مداوا خواهند کرد و اگر شهید شد، پیکر او را با عظمت روی دست بلند میکنند. حمزه سیّدالشّهدا شهید شد، اما میدانست رسول خدا صلی الله علیه و آله از او احترام خواهد کرد. همین گونه هم بود؛ همه ی مدینه به خاطر حمزه عزادار شدند؛(1) مثل سرداران ما. دیدید در زمان ما، سردارانمان و عزیزانمان وقتی به شهادت میرسند، شهر یکپارچه غوغا میشود.

این گونه به استقبال خطر رفتن فرق میکند با اینکه انسان در یک صحرای سوزان، تنها و غریب باشد؛ در حالی که در تمام دنیای اسلام، هیچ کسی، هیچ قدرتی، هیچ جمعیّتی به یاد او نباشند، پشتیبان او نباشند؛ آنهایی که پشتیبان او هستند، قدرت نفس کشیدن نداشته باشند؛ آن هم نه فقط خودش، با همه ی فرزندانش، حتی با کودک شش ماهه اش؛ آن هم نه با داشتن امکانات، با هیچ امکاناتی، گرسنه، تشنه، خسته، گرمازده؛ آن هم نه با خاطر جمعی از زن و فرزند. زن و فرزند در یک قدمی میدان جنگ، زیر شعله ی خشم دیوانه وار دشمن؛ دخترها، زنها، خانواده. ببینید چقدر این شهادت بزرگ است. ببینید حسین علیه السلام چه کرده است. خودش را برای مصیبتی و بلایی این گونه آماده کرد. این است که امام حسن علیه السلام وقتی مسموم شد، برادرش حسین بن علی علیه السلام بالای سرش بود و اشک می ریخت؛ گفت: برادر عزیزم! اشک نریز، هیچ روزی به سختی روز تو نیست؛

«لایَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله».(2)

ص: 225

حسین بن علی علیه السلام در صفحه ی روشنِ دلِ منوّر خود، همه ی اینها را میدید؛ میدانست چه خواهد شد؛ چشم و گوش بسته نیامده بود. می فهمید در این بیابان سوزان چه خبر خواهد شد. تشنگی را میدانست، گرسنگی را میدانست،تشنگی بچّه ها را میدانست، تشنگی دخترها و زنها را میدانست، تنها ماندن خانواده بعد از کشته شدن مردها را میدانست. میدانست این دشمنهای بی ادب، گستاخ و وحشی، بعد که مردها را کشتند، به خیمه ی زنها حمله خواهند برد؛ اینها را میدانست.

امام حسین علیه السلام با همه ی اینها، با شجاعت کامل وارد این میدان شد. نه اینکه ندانسته باشد یک جایی به دام می افتد؛ نه، قضیّه این نبود؛ برایش روشن بود که چه خواهد شد؛ اما چون دفاع از دین و دفاع از قرآن و بقای اسلام و بقای نام رسول خدا صلی الله علیه و آله در طول تاریخ مطرح بود، حاضر شد به تمام این فداکاریها تن بدهد.

برادر! ما امروز اگر کشته بشویم، اگر معلول بشویم، اگر قطع نخاعی بشویم، اگر دو سه برادر از یک خانه کشته بشویم، اگر در جبهه امکاناتمان هم درست نباشد، و هر مصیبتی را شما امروز فرض کنید؛ از مصیبت حسین بن علی علیه السلام بمراتب کوچکتر و پایین تر است. او خودش بزرگترین مصیبت را قبول کرد تا به ما یاد بدهد مصیبت را در راه خدا باید قبول کرد. درس یعنی این. اینکه میگوییم کار حسین بن علی علیه السلام برای ما درس است، یعنی این.

بسم الله؛ کسی مسلمان است، کسی تابع حسین علیه السلام است، این گوی و این میدان. تابع یعنی این؛ وإلاّ بنده آنجا بنشینم، پیشوای من، رهبر من، امام من، جلو بیفتد، کاری را انجام بدهد، به من نشان بدهد که من چه کار باید بکنم؛ بنده بگویم من مخلص شما هستم، مرید شما هستم، شما را قبول دارم، اما این کاری که شما کردید، بنده نمیکنم؛ اینکه

ص: 226

امامت نشد، اینکه پیروی نشد. حسین بن علی علیه السلام برای دین، خودش را قربانی کرد؛ آن هم این گونه قربانی کردنی. چطور میشود کسی پیرو حسین علیه السلام باشد، اما آماده ی قربانی شدن نباشد؟ قربانی شدنی در این روزگار و در همه ی روزگاران، به عظمت و شدت مصیبت ابی عبدالله علیه السلام نبوده و نخواهد بود.

این میدان، میدان حسینی است. اینجا کربلاست، منتها کربلایی خیلی کوچکتر از کربلای حسین علیه السلام . ما باید آماده باشیم. همه ی ایران کربلاست. جنگ، ظاهراً تمام شد؛ اما آیا دشمنی استکبار با ما تمام شده است؟ آیا توطئه علیه اسلام تمام شده است؟ آیا نقشه های قدرتمندان بزرگ عالم علیه انقلاب اسلامی به پایان رسیده است؟ ممکن است رسیده باشد، خدا کند؛ اما اگر احتمال میدهید نرسیده - که هیچ عاقلی نیست این احتمال را ندهد - باید خودتان را آماده کنید. ملّت ایران باید آماده بماند.

حسین بن علی علیه السلام در شرایطی این دفاع را انجام داد که در دنیای بزرگ آن روز، تنها بود. بزرگان بنی هاشم و بزرگان قریش و آقازاد گان اسلام با حسین بن علی علیه السلام همراهی نکردند. در مکه عبدالله بن زبیر(1)، در مدینه عبدالله بن جعفر(2)، عبدالله بن عمر(3)، کسانی که پدرانشان نام آوران صدر اسلام بودند و چشم توده ی مردم به آنها بود، کسانی بودند که مردم امیدشان را به آنها بسته بودند، در مقابل ظلم یزیدی حاضر نشدند ایستادگی کنند و حاضر نشدند به جگرگوشه ی پیغمبر کمک کنند. حسین بن علی علیه السلام مگر چشم انتظار کمک آنها بود و مگر با کمک نکردن آنها کار را متوقّف میکرد؟ متوقّف نکرد. وقتی بین راه اطلاع پیدا کرد مردم کوفه به او یاری نخواهند رساند و فهمید تنها مانده، راه را رها نکرد.(4) وقتی یارانش در صحرای کربلا همه به شهادت رسیدند و با جمعی زنان و کودکان تنها ماندند، دفاع و مجاهدت را رها نکرد.(5) تا لحظه ی آخر، امام حسین علیه السلام اگر تسلیم میشد، یزیدی ها حاضر بودند با او بسازند، اما تسلیم نشد؛ این درس بزرگی بود.

ما امروز در دنیا در مقابل سیاستهایی قرار گرفتیم که با اسلام و با انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی با همه ی وجود بدند. استکبار امریکا، استکبار شوروی، ارتجاع منطقه، دولتهایی که دنباله رو امریکا و شوروی هستند، همه ی اینها به نحوی انقلاب اسلامی را چون خاری بر چشم خودشان میشمارند؛ لذا حاضر نیستند و مایل نیستند آن را تحمّل کنند. فشارهای اقتصادی هست، فشارهای سیاسی هست، فشار نظامی هم که هشت سال تمام بود. ما در مقابل این فشارها مقاومت

ص: 228

کردیم، باید هم مقاومت کنیم، باز هم مقاومت خواهیم کرد. کسی خیال نکند با تمام شدن جنگ، مبارزه ی ما با کفر و استکبار جهانی تمام شد؛ شکلش عوض خواهد شد، اما مبارزه باقی است. علّت هم این است که کفر و استکبار جهانی حاضر نیست اسلام را تحمّل کند و جمهوری اسلامی برای بقای خود باید از خود دفاع کند؛ و این دفاع مستمر، آمادگی، هوشیاری و فداکاری امّت بزرگ اسلامی ما را می طلبد. درس عاشورا به شما جوانها این است که در همهی شرایط آمادگی خودتان را حفظ کنید.

داشت و به قدری به آن عقیده و ایمان و بینش خود یقین داشت که حاضر شد در آن راه، جان خودش و حتی جان عزیزانش، فرزندانش و علی اصغرش را تقدیم کند و خانواده اش به اسارت بروند؛ چیزی از این بالاتر میشود؟

خودش و عزیزانش و فرزندانش و خانواده اش گذشت؛ و به ما درس داد. امام یعنی پیشوا؛ آنچه او میکند، ما هم بایستی همان را انجام بدهیم. این فداکاری، درس بزرگ حسین بن علی علیه السلام به ماست.

راند؛ همان طور که خود امام علیه السلام در یک بیانی فرمود:

«النَّاسُ عَبِیدُ الدُّنْیَا وَ الدِّینُ لَعِقٌ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ یَحُوطُونَهُ مَا دَرَّتْ مَعَایِشُهُمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّیَّانُون»؛(1)

این ترسیم واقعیّت بود. وقتی سختیها پیش می آید، دیندارها کم میشوند؛ تا وقتی عافیت و راحت هست، مدّعیان زیاد هستند. آن روز در مکه و مدینه و کوفه و در همه ی جهان اسلام، بسیار بودند کسانی که ادّعا میکردند تابع دین و پیرو بی قید و شرط اسلامند؛ خیلی بودند کسانی که حسین بن علی علیه السلام را فرزند پیغمبر صلی الله علیه و آله می شناختند و قبول داشتند و حتی به او محبّت هم می ورزیدند؛ اما همین آدمها آن روزی که امام حسین علیه السلام خواست از مکه حرکت کند، حاضر نشدند بیایند.

شما نباید خیال کنید عبدالله بن جعفر، امام حسین علیه السلام را قبول نداشت، یا بسیاری دیگر از بنی هاشم که با حسین بن علی علیه السلام راه نیفتادند؛ اینها همه امام حسین علیه السلام را امام، فرزند پیغمبر صلی الله علیه و آله و یک انسان بزرگ و والا قبول داشتند؛ اما حاضر نشدند، چون سخت بود. تا وقتی خبر شهادت مسلم بن عقیل در راه به امام حسین علیه السلام نرسیده بود، عدّه ی بیشتری با آن حضرت همراه بودند. وقتی خبر از کوفه آمد که اوضاع دشوار است و مسلم را به قتل رساندند، یک عدّه هم آنجا رفتند.(2) در خود کوفه هم کسانی که اظهار کردند به امامت فرزند پیغمبر معتقد هستند، یکی دوتا سه تا نبودند؛ چندین هزار بودند،(3) که بین آنها سران و شخصیّت های بزرگی هم حضور داشتند.

ص: 232

البته شما اگر به نامه هایی که به امام حسین علیه السلام نوشتند، دقت کنید، ریشه ی اشکال را پیدا میکنید. دو گونه نامه به امام حسین علیه السلام نوشتند؛ هر دو، دعوت است. بعضی به امام حسین علیه السلام مینویسند:

«إنه لیس علینا إمام فأقبل»؛

بیا، ما رهبر نداریم. یعنی رهبر میخواهیم. به دنبال رهبر و امامی هستند که آنها را رهبری کند، دست آنها را بگیرد و قدم به قدم پیش برود. این دریافت درست است. زیر این نامه را امثال حبیب بن مظاهر امضا کردند.(1) راجع به یزید نوشتند، راجع به حکومت اموی نوشتند.

یک دسته ی دیگر هم نامه نوشتند، آنها هم دعوت کردند، منتها حسین بن علی علیه السلام را به عنوان امام و رهبر دعوت نکردند. البته امام میخواستند، آنها هم قبول داشتند، چون شیعه بودند - مردم کوفه غالباً شیعه بودند - اما لحن نامه، لحن دعوت از یک میهمان است. نامه نوشتند به حسین بن علی علیه السلام که اینجا رودهای ما جاری است، درختهای ما سرسبز است، باغستانهای ما پربار است - انگاری میهمان دعوت میکردند! - یعنی بیایید اینجا زندگی و تنعّم مادّی زیاد است. خب، حسین بن علی علیه السلام که برای تنعّم مادّی به جنگ نمیرفت؛ حسین بن علی علیه السلام برای وظیفه حرکت میکرد. زیر این نامه ی دوم را امثال شبث بن ربعی امضا کردند،(2) که خودش یکی از قاتلین امام حسین علیه السلام شد!(3)

برداشت از حرکت حسین بن علی علیه السلام دوگانه است: یک عدّه به چشم دنیا نگاه میکنند، یک عدّه به چشم آخرت؛ یک عدّه برای جاه و جلال و رسیدن به نان و موقعیّت به آن نگاه میکنند، یک عدّه برای وظیفه.

ص: 233

آنکه برای جاه و موقعیّت و نان و نام، دنبال حسین بن علی علیه السلام است، تا دید اینها به خطر می افتد، میگوید خداحافظ، ما رفتیم! دیگر کاری ندارد. برای نان آمده بود؛ وقتی نان نیست، بماند چه بکند؟ برای مقام آمده بود؛ وقتی مقامی نیست و هرچه هست، محنت است، چرا بماند؟ میگذارد میرود.

یک عدّه هم برای ادای تکلیف آمدند؛ کاری ندارند حسین بن علی علیه السلام شهید خواهد شد یا به حکومت خواهد رسید؛ میگوید من ادای تکلیف میکنم. تکلیف این است که در آن چنان موقعیّتی وقتی فرزند پیغمبر قیام کند، برای گرفتن حق و برای هدایت مردم و برای اداره ی جامعه ی اسلامی، مؤمنین و مسلمین، پشت سر او بایستند و به او کمک کنند. میگوید من میخواهم این وظیفه را انجام بدهم و در راه این وظیفه دو چیز ممکن است پیش بیاید: یکی پیروزی، چشم روشنی و رسیدن به همه جا؛ یکی هم کشته شدن؛ برای هر دو هم حاضرم. خود حسین بن علی علیه السلام هم با این روحیّه حرکت کرد. اینها همان کسانی بودند که تا لحظه ی آخر با امام حسین علیه السلام ماندند؛ شب عاشورا هم آنجا بودند، روز عاشورا هم برای کشته شدن از یکدیگر سبقت می جستند(1) و با هم شوخی میکردند؛(2) چرا که دارند به لقای الهی میرسند و شهید میشوند. این محکی بود که حسین بن علی علیه السلام به کار برد.

طرفداران امام حسین علیه السلام کم بودند، زمان ما بر اثر هزار و سیصد سال تبلیغ، هزار و سیصد سال گفتن، هزار و سیصد سال تکرار و مرور کردنِ درس امام حسین علیه السلام و درس عاشورا، دیگر طرفداران حق اینقدر کم نبودند. «فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّیَّانُون»(1) زمان امام حسین علیه السلام بودند، زمان ما نه. زمان ما برای مردم بلاهای سخت پیش آمد، اما دیندارها کم نشدند؛ اکثریّت جامعه ی ما ایستادند...

همراه با غربت و تنهایی و در دوران خفقان نیست؛ فداکاری، با شادی و مورد قبول و فهم عامّه ی مردم است؛ این تفاوتها وجود دارد. میخواهم این را بگویم که فداکاری مردم ما هم در این دوران به نوبه ی خود راهی را در تاریخ به روی آیندگان باز کرد. همچنان که فداکاری حسین بن علی علیه السلام هزاروسیصد سال راه باز کرده بود، ملّت ما به نسلهای آینده درس دادند، به ملّتهای دیگر درس دادند، به دشمنان درسهای تلخ آموختند؛ تجربه ای شدند برای اثبات قدرت اسلام بر اداره ی حکومت، بر تشکیل حکومت، بر استمرار حکومت، بر دفاع از موجودیّت خود؛ اینها درسهایی شد برای آینده. همچنان که عاشورا درسهایی برای ما داشت، عاشورای مردم ایران هم درسهایی برای مردم دنیا دارد.

با خصوصیّاتی که داشت، بالاترین و دشوارترین نوع فداکاری هم بود. انتخاب زمان؛ چه زمانی فداکاری خواهیم کرد؟ و کجا؛ کدام صحنه؟ این خیلی مهم است. حسین بن علی علیه السلام زمان را طوری دقیق انتخاب کرد که درست روی مرز مرگ و حیات اسلام حرکت کرد. این سوی مرز، مرگ اسلام بود و آن سو، حیات اسلام، و حسین علیه السلام با حرکتِ خودش موجب شد اسلام زنده بماند. این یک مسئله است که برای زنده ماندن اسلام، از تمام امکاناتی که یک انسان برای فداکاری دارد، استفاده کند؛ از تمام امکانات، برای فدا شدن و فداکاری در حدّ أعلی.

آن روز اگر امام حسین علیه السلام مقابل یزید قیام نمیکرد، مسئله دیگر این نبود که اسلام ناقص خواهد شد یا دچار انحرافی خواهد شد؛ مسئله این بود که دیگر از اسلام هیچ اثری باقی نمیماند. امام حسین علیه السلام در مقابل این حرکتی که از طرف دستگاه حاکمیّتِ آن روز برای نابود کردن اسلام شروع شده بود، به عنوان متولّی ایستاد؛ این چیزی بود که داشت قربانی میشد. او ایستاد و نگذاشت؛ خودش را سپر بلای اسلام قرار داد و چون از نظر وضعیّت فداکاری، فوق العاده بزرگ و از لحاظ مصیبت، بی نظیر بود، بازتابی که در ذهنیّت آن روز و فردای تاریخ ایجاد کرد، اسلام را نگه داشت.

حقیقتاً این معنا درست است که «حُسَیْنُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْن».(1) از قول پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل شده که حسین علیه السلام از من است و من از حسینم. مضمون این حدیث برای من مثل این آفتاب روشن است. معلوم است که عظمت پیغمبر صلی الله علیه و آله ، بقای دین پیغمبر صلی الله علیه و آله ، بقای زحمات پیغمبر صلی الله علیه و آله ، ضایع نشدن محصول آن همه تلاش و فداکاری، جز با حسین بن علی علیه السلام امکان نداشت. نوع مصیبت، مصیبتی است که شبیه این را دیگر نداریم. حالا بارها ما میگوییم کربلای خوزستان، و درست هم هست که اینجا حقیقتاً جایگاه فداکاری بود و کربلایی بود برای حسینیان

ص: 237

زمان؛ اما آن کربلا با همه ی کربلاهای دیگر از زمین تا آسمان متفاوت است؛ با شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام ، با شهادت امام حسن علیه السلام و با همه ی شهادتهای دیگر متفاوت است؛ همان گونه که فرمودند:

«لایَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله»؛(1)

هیچ روزی مثل روز عاشورا و روز حادثه ی کربلا وجود نداشته است؛ اختناق مطلق، غربت مطلق برای مبارزان؛ با اینکه همه ی مسائل بر سر یک نفر دور میزند، تمام ذخیره های ایمان حقیقی در آن روز به کمک آن یک نفر بشتابند و در فداکاری با او سهیم شوند. خود آن حضرت در شب عاشورا فرمود: من بهترین اصحابی که دیدم، شما هستید؛ و باوفاترین و نیکوعمل ترین خویشاوندانی که دیدم، شما خویشاوندان هستید.(2) برادر، خواهر، فرزند، پسر برادر، پسر خواهر؛ چرا اینها می آیند خودشان را سپر بلای امام حسین علیه السلام قرار میدهند؛ در حالی که یقین دارند کشته میشوند؟ این همان فداکاری عظیم، بزرگ و بی نظیر است. این فداکاری، یک درس است. ما باید فداکاری کنیم. بدون فداکاری و بدون روح ایثار، هیچ هدفی بهدست نخواهد آمد؛ هیچ دعوت و حرکتی پیش نخواهد رفت؛ ممکن نیست.

امیرالمؤمنین علیه السلام به بعضی از مردم زمان خودش که در دوران خلافت سستی میکردند، می فرمود:

«وَ لَعَمْرِی لَوْ کُنَّا نَأْتِی مَا أَتَیْتُمْ مَا قَامَ لِلدِّینِ عَمُودٌ وَ لا اخْضَرَّ لِلْإِیمَانِ عُودٌ»؛(3)

اگر ما این گونه که شما عمل میکنید، عمل میکردیم، یک پایه برای دین باقی نمیماند یا بنا نمیشد و یک شاخه ی این نهال، سبز نمیشد. بنابراین فداکاری لازم است.

ص: 238

آدمهای نادان و غافل و فریب خورده ای بودند که گاهی گوشه کنار در طول این هشت سال جنگ شنیدیم که نق میزدند که آقا دیگر بس است! انگاری ما شروع کرده بودیم؛ انگاری ما یک جایی حمله کرده بودیم. ما داشتیم دفاع میکردیم. این درس حسین بن علی علیه السلام است؛ درس دفاع کردن از آرمانها و لزوم فداکاری.

چیز برای آنها به خودی خود حاصل شده بود - یعنی اهل بیت علیهم السلام هویّت سیاسی و دینی خودشان را بکلّی از دست میدادند - و اگر مقاومت میکرد، بر کشتن آن حضرت تصمیم داشتند و واقعه به صورتی که اطلاع دارید، پیش آمد. آن حضرت در پاسخ فشار برای قبول بیعت، از مدینه به مکه رفت. بعد که در مکه تصمیم به ترور آن حضرت گرفتند،(1) شیعیان دعوت کردند که آن حضرت به کوفه برود. از کوفه دعوت انجام گرفت،(2) امام حسین علیه السلام به سوی کوفه راه افتاد، تا این گونه در کربلا آن حادثه ی بزرگ اتّفاق افتاد.

اوج غربت و مظلومیّت اهل بیت علیهم السلام در حادثه ی کربلا بود؛ یعنی تا آن روز خاندان پیغمبر به این اندازه مورد فشار قساوت آمیز دشمنان خود قرار نگرفتند. فرزند پیغمبر و خانواده ی پیغمبر را با آن شدت و خشونت و قساوت، با عطش در آن بیابان قتل عام کنند، همه ی مردانشان را بکشند، زنهایشان را به اسارت بگیرند،(3) شهر به شهر ببرند؛(4) این چیز عجیبی بود، یک حادثه ی فوق العاده و غیر قابل تصوّری برای همه ی مردم مسلمانِ آن روزگار بود.

جمله ای از حضرت زینب علیها السلام به صورت شعر معروف است که در بازار کوفه آن حضرت خطاب به سر مطهّر امام حسین علیه السلام بیان کرد:

«مَا تَوَهَّمْتُ یَا شَقِیقَ فُؤَادِی*کَانَ هَذَا مُقَدَّراً مَکْتُوبَا»؛(5)

یعنی من گمان نمیکردم حوادث این گونه پیش بیاید. این در حقیقت زبان حال همه ی مردم بود در آن روزگار. او گمان نمیکرد پسر پیغمبر، حسین بن علی علیه السلام ، - شخصیّت برجسته و ممتاز دنیای اسلام، مورد احترام

ص: 241

همه،مورد قبول همه - با این شدّت و قسوت به شهادت برسد. هنوز در جامعه ی اسلامی زیاد بودند کسانی که دوران پیغمبر صلی الله علیه و آله را درک کرده بودند و دیده بودند که پیغمبر صلی الله علیه و آله به این نوه ی خود چقدر علاقه دارد؛ او را روی شانه می نشاند،(1) به لبهای او بوسه میزند.(2) بعد هم خانواده ی او را، دختران پیغمبر صلی الله علیه و آله را، دختران زهرا علیها السلام را، به اسارت بگیرند؟ اصلاً در دنیای اسلام چنین حادثه ای قابل تصوّر نبود، اما این حادثه واقع شد.

نتیجه ی حادثه این شد که ناگهان یک اختناق شدید و یک رعب همه گیر، عالم اسلام را فرا گرفت؛ یعنی همه ی کسانی که با ائمّه علیهم السلام ارتباط داشتند، احساس کردند دیگر نمیتوانند این رابطه را نگه دارند؛ مگر عدّه ای بسیار محدود. کانونهایی در مدینه و کوفه باقی ماند که آنها را هم بکلّی منهدم کردند.

سال شصت ویک، حادثه ی عاشورا بود، سال شصت وسه(3) یزید یکی از سرداران خشن و خبیث خودش به نام مسلم بن عُقبه را به مدینه فرستاد و او مدینه را قتل عام کرد؛ یک شهر مسلمان نشین و مرکز اسلام، خانه ی پیغمبر صلی الله علیه و آله و مرکز خلافت خلفای راشدین. این پیرمرد خبیثِ شقی با لشکریانش وارد شد و هر کسی دم دستشان رسید، کشتند؛ زنها را کشتند، مردها را کشتند، بچّه ها را کشتند؛ وارد خانه های مردم شدند، به نوامیس مردم تعرّض کردند.(4) حرکتی انجام دادند که هرگز در اسلام نسبت به کفّار هم چنین حرکتی اجازه داده نشده بود. این شخص اسمش مسلم بود. بعد از این حادثه، در تاریخ به نام مسرف بن عقبه معروف شد؛(5) یعنی اسراف کننده در کشتن و خونریزی! به این ترتیب

ص: 242

مدینه را منهدم کردند و کانون تشیّع و توّجه به اهل بیت علیهم السلام در مدینه هم از بین رفت.

کانونی کوچکتر از مدینه، در کوفه بود. سال 64 و 65 عدّه ای به عنوان «توّابین» تحت تأثیر فشار وجدانی حادثه ی عاشورا حرکت کردند، قیام کردند و قتل عام شدند.(1)

به این ترتیب، دنیای اسلام یکسره از آنِ بنی امیّه شد. البته بخشی از آن مربوط به یزید بود. بعد یزید رفت، مروان آمد؛ مروان رفت، عبدالملک آمد. سیاست، یک سیاست بود؛ خطّ مشی یکی بود که آثار اسلام واقعی را که در دستگاه اهل بیت علیهم السلام پیدا میشد، نابود کنند؛ چون آنها بودند که شجاعت داشتند و همه چیز را میدانستند، همه چیز را میگفتند و مردم را ارشاد میکردند. دیگر علمای آن زمان و محدّثین بزرگ، این شجاعت و جرأت را نداشتند. خیلی ها وابسته میشدند و در اختیار دستگاه در می آمدند. سیاست این بود که این کانون اسلام واقعی را بکلّی از بین ببرند و کسانی را که ممکن است ادّعای جانشینی پیغمبر را داشته باشند و مردم هم قبول داشته باشند که اینها جانشین بحقّ پیغمبرند، بکلّی نابود یا منزوی کنند. این، هدف سیاست اموی از حادثه ی عاشورا تا چند سال بعد از آن بود. در این شرایط، امام سجّاد علیه السلام کار امامت را شروع کرد.

امام صادق علیه السلام سی چهل سال بعد از آن دوران اختناق، جمله ای فرمود که من بارها آن روایت را در مجامع مختلف خواندم. ایشان میفرماید:

«إِرْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ إِلاَّ ثَلاثَة».(2)

فرمود: بعد از حادثه ی عاشورا، همه ی کسانی که با ما بودند، از ما برگشتند؛ مگر سه نفر. فقط سه نفر ماندند، که اسم می آورند: یحیی بن امّ طویل، جبیربن مطعم و ابوخالد کابلی. فقط این سه نفر در

ص: 243

جبهه ی امامت و ولایت باقی ماندند و بقیّه همه برگشتند؛ یا نابود شدند. بعضی ها را کشتند، از بین بردند، بعضی ها هم خودشان برگشتند؛ فقط سه نفر ماندند!

آن وقت در سایه ی زحمات امام سجّاد، «ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ لَحِقُوا وَ کَثُرُوا»؛(1) مردم ملحق شدند، پیوستند و کم کم زیاد شدند و آن جمعیّت عظیم تشیّع بهوجود آمد.

مانده، همان اجساد پاره پاره ی شهدا بر روی خاکهای گرم کربلا است(1) و دل کسانی که حادثه را درست تصوّر کنند، به درد می آورد و از اعماق میسوزاند.

یکی از همین روزهایی که ما در خطوط جبهه حرکت میکردیم، نقطه ای بود که قبلاً به دست دشمن تصرف شده بود، بعد نیروهای ما رفته بودند آنجا را مجدّداً آزاد کرده بودند. بنده داشتم از این خطوط بازدید میکردم و به یگانها و به سنگرها و به این فرزندان عزیز اسلام سر میزدم، یک وقت دیدم یکی دو تا از برادرانِ همراهِ من خیلی ناراحت، شتابان، عرق ریزان و آشفته آمدند و من را از کسانی که داشتند به من گزارش میدادند، جدا کردند. دیدم اینها ناراحتند. گفتم چه شده؟ گفتند ما داشتیم در این منطقه میگشتیم، چشممان به جسد یک شهیدی افتاد که چند روز است زیر آفتاب مانده است. من بشدّت منقلب شدم، ناراحت شدم و به آن برادرانی که در آن خط و در آن منطقه مسئول بودند، گفتم سریعاً این مسئله را دنبال کنید؛ جسد این شهید را بیاورید و جسد شهدای دیگر را هم که ممکن است در این منطقه باشند، جمع کنید. اما در همان حال در دلم گفتم: قربان جسد پاره پاره ات یا اباعبدالله!

اینجا انسان می فهمد به زینب کبری علیها السلام چقدر سخت گذشت؛ آن وقتی که خودش را روی نعش عریان برادرش انداخت و با آن صدای حزین، با آن آهنگ غمگین، بی اختیار کلمات را در فضا پراکند و در تاریخ فریاد زد:

«بِأَبِی الْمَهْمُوم حَتَّی قَضَی، بِأَبِی الْعَطْشَان حَتَّی مَضَی»؛(2)

پدرم قربان آن کسی که تا آن لحظه ی آخر تشنه ماند و تشنه لب جان داد.

ص: 245

نگاه کنید، بالاترین مصیبتها است؛ یعنی اوّلاً قیام برای حقیقتی بزرگ در دورانی که تمام دنیا با شما مخالفند، این کجا؟ آدم قیام کند برای حقیقتی که مردم برایش کف میزنند، کجا؟ اصلاً اینها قابل مقایسه است؟ فداکاری؛ وقتی مردم قدر این فداکاری را میدانند، کجا؟ فداکاری؛ وقتی همین مردم اصلاً دارند انسان را میکُشند، کجا؟ تلخی، محیطِ غم و گرفتگی؛ این فداکاری اصلاً قابل مقایسه با آن نیست. در جنگهای پیغمبر صلی الله علیه و آله همه رفتند کشته شدند، بعضی ها هم تشنه کشته شدند؛ اما آنجا جامعه ای بود، حکومتی بود، داشتند از موجودیّتی دفاع میکردند - مثل حالا که ما داریم این کار را میکنیم - بازماندگانشان در شهر بودند، پیغمبر صلی الله علیه و آله که رهبرشان بود، ستایششان میکرد، تعریفشان میکرد، همه میدانستند اینها دارند شجاعانه و قهرمانانه کشته می شوند؛ این غیر از این است که در جامعه ی عظیمی، در دنیای بزرگی، همه ی عوامل، یک شخص را و یک جمع را تا پای جان بکوبند. نوع حرکت امام حسین علیه السلام با جاهای دیگر فرق دارد.

دوم: افرادی که به امام حسین علیه السلام منتسب بودند و کشته شدند، در هیچ جا نظیر آنها را انسان نمیتواند ببیند؛ فرزندان، برادران، برادرزادگان، خواهرزادگان، رفقای نزدیک، دوستهای قدیمی. ما حالا مصیبت شخص امام حسین علیه السلام را داریم حساب میکنیم - مصیبت شخص امام حسین علیه السلام که این همه عزیزان جلوی چشمش قربانی میشوند - اما اگر مجموع مصیبت را حساب کنیم، باز بالاتر از اینهاست.

سوم: نوع قربانیها است. قربانی یی مثل ابوالفضل علیه السلام ، برادری آن گونه مورد اتّکای انسان، «یوم ابوالفضل استجار به الهدی»؛ این را شاعری گفت، بعد هم میگویند به خوابش آمدند، گفتند همین درست است؛(1) امام حسین علیه السلام پناه برد به ابوالفضل علیه السلام . ابوالفضل علیه السلام چنین شخصیّتی است. قربانی یی مثل علی اکبر علیه السلام ، جوانی با آن

ص: 247

معرفت، با آن خصوصیّات. کودکی مثل علی اصغر علیه السلام . قربانی یی مثل عبدالله بن حسن علیه السلام . این هم نوع قربانیها.

چهارم: کیفیّت قربانی شدن اینها. یک وقت آدم اینجا نشسته است، خبر می آورند که سر شما سلامت، پسرتان در میدان جنگ شهید شد. گاه انسان جلوی چشم خودش می بیند که جوانش به شهادت رسید. بالاتر از آن، کودک شش ماهه اش(1) در آغوش خودش به شهادت میرسد.(2) می بیند برادرزاده ی یازده ساله اش(3) بر سینه ی خودش به شهادت میرسد.(4) اصلاً نوع این شهادتها، برای هر کسی اتّفاق بیفتد، فوق العاده است.

مصیبتهایی که قبل از شهادت این عزیزان اتّفاق افتاد، مثل مصیبت تشنگی و گرسنگی و وحشت و تنهایی. مصیبتهایی که بعد از شهادت حضرت ابی عبدالله علیه السلام پیش می آمد، که آن بزرگوار میدانست زن و بچّه ی تنها در بیابان میمانند، یک نفر نیست به داد اینها برسد و کوچکترین کمکی بکند.

بعد این خصوصیّت که تمام اینها دارند برای خاطر او کشته میشوند؛ این یک چیز خیلی روانی و مهمّی است، احساساتی است؛ احساسات عاطفیِ عجیبی را در انسان برمی انگیزد. یعنی پدر احساس میکند این جوانها دارند قربان او میشوند. برای همین هم بود که امام حسین علیه السلام شب عاشورا گفت: من بهتر از شما خانواده و بهتر از شما اصحاب، هیچ کس را ندیدم؛ من کسی را وفادارتر از شما نمی شناسم؛ من کسی را نیکوکارتر از شما خانواده نمی شناسم.(5) یک نفر در یک خانواده ای

ص: 248

زیر فشار قرار گرفته است، همه ی اعضای خانواده ی او آمدند میخواهند پیشمرگ بشوند. شما همین طور خصوصیّات دیگر مصیبت اباعبدالله علیه السلام را مقایسه کنید با مصیبت خودتان، با مصیبت شهادت پدر، شهادت فرزند، شهادت برادر، شهادت دو پسر، شهادت سه پسر؛ اصلاً با کدامش قابل مقایسه است؟ ماجرای امام حسین علیه السلام تسلّای دل غمزدگان عالم است. آن غربت، آن تنهایی، آن تشنگی، آن اهانتی که به آنها شد، آن اسارت، قابل مقایسه است؟ در دنیای اسلام این حادثه زنده ماند تا هم فکر درست را بتراود، راه درست را تلقین کند و بیاموزد، هم زخمهای مصیب بر دلهای مصیبت زدگان را شفا بدهد.

این، حادثه ی عاشوراست. امروز هم ما مثل زمان امام مجتبی علیه السلام و امام امیرالمؤمنین علیه السلام و ائمّه ی دیگر تکرار میکنیم که:

«لایَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله»؛(1)

هیچ روزی، هیچ حادثه ای مثل حادثه ی تو نیست و حادثه ی تو از تمام حوادث مصیبت آمیزِ دنیا بالاتر و بالاتر است و غیر قابل مقایسه.

مذلّ المؤمنین»!(1) یک روز امام حسن علیه السلام صلح کرد، حُجربن عدی آمد و به امام خودش گفت: تو روسیاه کردی مؤمنین را!(2) «و غمز الحسین حُجرا»؛(3) امام حسین علیه السلام در مجلس نشسته بود، با چشم اشاره کرد که چه میگویی؟! حجربن عدی را ساکت کرد. خود امام حسین علیه السلام چه؟ تسلیم بود. امام حسین علیه السلام همان امام حسین علیه السلام عاشورا بود، نه اینکه یک شبه حسین علیه السلام عاشورا شده باشد. حسین علیه السلام عاشورا از اوّل حسین علیه السلام عاشورا بود؛ اما روز صلح، نفر دوم، دنباله رو و دست راست امام حسن علیه السلام بود.

بزرگ و سه رشته کار بزرگ برای ائمّه علیهم السلام پیدا کنیم، یکی تبیین درست اسلام و حفظ آن از تحریف و انحراف است، که آن روز هم خطر بسیار زیادی داشته و از امروز هم مهمتر بوده است؛ زیرا آن روز اگر ائمّه علیهم السلام محکم نمی نشستند، حقایق اسلام را بیان نمیکردند، دیگران را هم به این کار وادار نمیکردند، علمای اسلام و محدّثین و مفسّرین و کسانی که وجدان بیداری داشتند نیز با حرکت و تحریک ائمّه علیهم السلام راه نمی افتادند - گرچه بعضی دنباله رو هم نبودند - امروز از اسلام هیچ خبری نبود. انسان وقتی به زندگی بنی امیّه و بنی عبّاس نگاه میکند، می بیند آن چنان اینها جهتگیری کرده بودند که اگر آن منادی حق وجود نداشت که دائماً حقایق اسلام را بیان کند، با گذشت دو سه قرن، اسلام بکلّی تغییر میکرد و تحریف میشد. اصلاً جهتگیری این بود. یک عدّه هم دنباله رو حکومتها بودند که به این تحریف کمک میکردند. برای رسیدن به مقاصدشان، چه داستانهای شنیدنی و جالبی در کتابهای تاریخ و سیره و کتابهای حدیث و کتابهای جنبی، حول و حوش اینها وجود دارد. به آسانی حدیث درست میکردند. برای فروش پیاز در مکه، حدیث درست کردند! برای مقاصد تجاری و اقتصادی، برای مقاصد سیاسی، برای اینکه مردم کمتر به مکه بروند، حدیث درست میکردند!

عبدالله بن زبیر ادّعای خلافت کرد و دایره ی حکومت بنی امیّه را به شام محدود کرد و مراکز اوّلیّه ی اسلام زیر نگین عبدالله بن زبیر قرار گرفت.(1) آن روز هدف حکّام بنی امیّه این بود که نگذارند مردم به مکه بروند؛ چون اگر آنجا میرفتند، تبلیغات عبدالله بن زبیر را می شنیدند. دستور دادند حدیث درست کنند: فضیلت بیت المقدّس که آن روز زیر نگین خلفای بنی امیّه بود، به قدر فضیلت مکه است! (2) سنگی که

ص: 251

در مسجد بیت المقدّس هست، به قدر حجرالاسود فضیلت دارد! یعنی مقاصد سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و شخصی آنقدر در تحریف اسلام به شکل مطلوب سیاستها تأثیر داشت که انسان حیرت میکند چطور حاضر میشوند آن کارها را بکنند!

حقیقت امر با ظاهر قضیّه تفاوت بسیاری دارد.

به اقتضای شرایط گوناگون و زمانهای مختلف است؛ این نکته را باید بدرستی فهمید. امام معصوم که وجودش و حرکتش و فعّالیّتهایش بر طبق امر خدا و دقیقاً در جهت وظایف الهی است، در هر زمانی آن عملی را انجام میدهد که اقتضای زمان، آن را ایجاب میکند. این جزو آن مباحثی است که خیلی جای بحث دارد. شواهد زیاد و مطالب فراوانی در این زمینه هست که من وارد این موضوع نمیشوم؛ چون همه ی وقت را خواهد گرفت.

که علّت این انحنای خط و انحراف موقّتی، وجود یک مانعی است؛ مثلاً به یک درّه ای رسیده، به یک صخره ای رسیده، به یک نقطه ای رسیده که عبور مستقیم از آنجا امکان پذیر نیست؛ ناگزیر بایستی قطار یا ماشین برگردد، یک انحنای پنجاه درجه، صد درجه، صد و هشتاد درجه پیدا کند تا بعد بتواند در یک نقطه ی مناسبی مجدّداً به سمت شمال راه خودش را ادامه دهد.

در زندگی ائمّه علیهم السلام دقیقاً قضیّه همین است؛ همه به یک سمت حرکت میکردند، همه در یک جهت میرفتند. اگر یک جا در سیره ی آنها، در نحوه ی برخورد آنها با حاکم زمان یا با مردم یا با قضایای خاصی که در زندگی ائمّه علیهم السلام مشترک است، مشاهده میکنیم برخوردها متفاوت است، این همان تغییر جهت به سبب مصلحت است؛ مصلحتِ همان هدفی که از اوّل آن را نشان گرفتند. این یک مطلب مسلّمی است که شهید مطهّری در مقدّمه ی این کتاب میخواهند بیان کنند.

البته همان طور که گفتم، این مطلب دامنه ی خیلی طولانی دارد. اما این سؤال پیش می آید که روش برخورد ائمّه علیهم السلام با حکّام، به طور کلّی بر اساس چه مبنایی تنظیم میشد؟ اصلاً این هدفی که از اوّل تا آخر محدود بوده، چه بود؟ آیا این هدف، تبلیغ دین بود؟ آیا تبیین قرآن بود؟ آیا ایجاد جامعه ی اسلامی بود؟ آیا کمک به اقامه ی حق و عدل بود؟ آیا صرفاً یک امر به معروف زبانی و ساده بود؟ چه بود؟ اینها جای سؤال دارد و باید جواب داده شود. البته از نظر ما جوابهای قطعی و روشنی هم دارد، که عرض کردم وارد این قضیّه نمیشویم...

به طور خلاصه ایشان میگویند شرایط امام حسین علیه السلام که در آن جایز، بلکه متعیَّن بود که امام حق باید بایستد تا به شهادت برسد، متفاوت است با شرایط زمان امام حسن علیه السلام . خصوصیّاتی در آنجا هست که اینجا نبود، و خصوصیّاتی در اینجا هست و آنجا نبود، که نتیجه این میشود که امام حسن علیه السلام نبایستی می جنگید تا شهید بشود.

امام حسین علیه السلام که به شهادت رسید، یک معترض، یک آمر به معروف و ناهی از منکری بود که در مقابل یک حاکم جائری قیام کرد؛ چون او داشت ظلم میکرد، از وجود او شرّ میتراوید و امام حسین علیه السلام یک معترض، یک مؤمن، تکلیف شرعی خودش را احساس کرد؛ باید به او اعتراض کند، این اعتراض واجب بود. نقطه ی اوج زیبایی و شکوه این کار هم این بود که این اعتراض را ادامه بدهد تا مظلومانه کشته شود. این شهید فی سبیل الله با کشته شدن، حقّانیّت حرف خودش را ثابت کرد؛ همچنان که کرد.

امام حسن علیه السلام خلیفه ای بود که یک نفری از رعیّت خود او، علیه او علم طغیان برافراشته بود. اگر امام حسن علیه السلام در این رویارویی با رعیّت خودش که علیه او طغیان کرده، مقاومت میکرد تا جان خودش را از دست میداد، هرگز آن معترض شجاعی نبود که مقابل منکر ایستاده و کشته شده است؛ حاکمی بود که به وسیله ی عوامل خودش به قتل رسیده بود. اصلاً ببینید ماهیّت قضیّه بکلّی متفاوت است.

یک تفاوت دیگر، این است که امام حسین علیه السلام ، برای بیعت از طرف یزید زیر فشار قرار گرفت. یزید به فرماندار مدینه نوشت باید بر حسین بن علی علیه السلام سخت بگیری تا بیعت کند.(1) بیعت یعنی چه؟ بیعت یعنی امضای خلافت آن شقیِّ خبیثی که رأس کار است. امام حسین علیه السلام فرمود:

ص: 256

«وَ اللهِ لاأ ُعْطِیکُمْ بِیَدِی إِعْطَاءَ الذَّلِیلِ»؛(1)

من دست خودم را ذلیلانه در دست شما نمیگذارم؛ یعنی بیعت نمیکنم.

«مِثْلِی لا یُبَایِعُ مِثْلَهُ»؛(2)

مِثل من با یزید بیعت نمیکند. پس فشار بود برای بیعت. تا ساعت آخر هم ابن سعد و اینها آمدند گفتند: یا بیعت یا قتال.(3) تا آخر هم منصرف نبودند.

اما برای امام حسن علیه السلام به هیچ وجه مسئله ی بیعت با معاویه مطرح نبود. در قرارداد آتش بس یا صلحی که بین امام حسن علیه السلام و معاویه نوشته شد، یکی از شرایط این بود که امام حسن علیه السلام به معاویه «امیرالمؤمنین» نگوید و با او بیعت نکند؛(4) معاویه حق تعیین جانشین نداشته باشد؛(5) در بعضی از روایات آمده که معاویه باید بعد از خودش امام حسن علیه السلام را به خلافت معرفی کند،(6) بعد امام حسین علیه السلام را معرفی کند؛(7) این چقدر با آن متفاوت است؟ اگر امام حسن علیه السلام هم زیر فشار قرار میگرفت که باید بیعت کنی، وضع فرق میکرد.

تفاوت دیگر این است که زمان امام حسین این روایت پیغمبر صلی الله علیه و آله به طور کامل وجود داشت:

«مَنْ رَأَی سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاً لِحُرُمِ اللهِ نَاکِثاً لِعَهْدِ اللهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللهِ یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلیِه بِفِعْلٍ وَ لاقَوْلٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَه»؛(8)

یعنی کسی که ببیند یک حاکمی دارد ظلم میکند، جوْر میکند، به حقوق

ص: 257

مردم تجاوز میکند، حرام خدا را حلال میکند، احکام الهی را دگرگون میکند و ...، واجب است با این حاکم مقابله کند.

یزید بر سر کار بود، که مصداق کامل همه ی اینها بود؛ مجسّمه ی فساد، شرارت، فسق، ظلم، ناحق را حق کردن، مقابله و مبارزه با اسلام. دیگر امام حسین علیه السلام منتظر چه باشد؟ باید با او مقابله میکرد، باید علیه او تغیّر میکرد، و کرد. زمان امام حسن علیه السلام این گونه نبود. امام حسن علیه السلام البته میدانست - یا به علم امامت، یا به حدس صائب هوشمندانه ی یک انسان بزرگ - که معاویه روزی این کارها را خواهد کرد. اما آن زمان قضیّه این نبود؛ قضیّه این بود که معاویه ادّعا میکرد دارد خونخواهی عثمان را میکند، و ادّعا میکرد میخواهد بر طبق احکام الهی عمل کند،(1) و امام حسن علیه السلام هم در همان صلح نامه نوشت تو باید بر اساس حکم خدا و سنّت پیغمبر صلی الله علیه و آله عمل کنی؛(2) او هم قبول کرده بود که بر طبق همانها عمل خواهد کرد. ظاهر قضیّه این است؛ این خیلی تفاوت دارد با آنچه در زمان امام حسین علیه السلام بود. بنابراین، حدیث پیغمبر صلی الله علیه و آله در اینجا مصداق پیدا نمیکند. این هم فرق چهارم.

فرق پنجم، زمینه های متفاوت قضاوت برای مردم آن زمان و مردم تاریخ است؛ این یک واقعیّت است. شهید مطهّری میگوید امام حسین علیه السلام که قیام کرد و به شهادت رسید، زمان خودش همه او را تمجید کردند؛ بعد از خودش هم در طول هزار و سیصدواندی سال، همه امام حسین علیه السلام را تمجید کردند؛ چه کسانی که او را به امامت قبول داشتند و کسانی که او را به امامت قبول نداشتند؛ چون زمینه ای بود که باید همین طور عمل بکند. اما امام حسن علیه السلام اگر می جنگید تا کشته میشد، سؤالهای زیادی باقی میماند. عدّه ای میگفتند شما مگر

ص: 258

نمیخواستید دین در جامعه حاکمیّت داشته باشد؟ معاویه که گفت من دین را حاکمیّت خواهم داد؛ معاویه که ادّعا میکرد من حاضرم به کتاب خدا عمل کنم؛ چرا شما قبول نکردید؟ اگر کسی میگفت معاویه بعد از شهادت امام حسن علیه السلام خودش را با رفتار خلافش رسوا میکرد، همان معترضین باز میگفتند شما باید خودتان را زنده نگه دارید، میماندید و نمیگذاشتید؛ و باز جای سؤال باقی بود. این هم یکی از فرقها بین زمان امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام ، که البته ایشان این را مفصّل ذکر میکنند.

چیزهای دیگری هم در بیاناتشان هست؛ از جمله اینکه کوفه ی زمان امام حسین علیه السلام ، تشنه ی کسی بود که بیاید آنجا علیه دستگاه حکومت و خلافت شمشیر بزند نامه ها نوشتند(1).

*

اما کوفه ی زمان امام حسن علیه السلام شهری بود که از جنگهای طولانی چند ساله خسته بود و اصلاً آمادگی جنگیدن نداشت. این هم درست است. بنابراین، ایشان برای خواننده روشن میکنند که بین آن زمان و این زمان، تفاوت هست.

در اختیار ماست. اوج این محبّت، در مسئله ی کربلا و عاشورا و حفظ یادگارهای گرانبهای فداکاری مردان خدا در آن روز است، که برای تاریخ و فرهنگ تشیّع به یادگار گذاشته شده است.

در آن روزهایی که مسائل اسلامی با دیده ای نو مطرح میشد و جاذبه های خوبی هم داشت و برای کسانی که با دین و اسلام سر و کار زیادی نداشتند، موضوع مبارکی هم بود - و گرایشهای نو در تفکّر اسلامی چیز بدی نبود، بلکه برای عالم اسلام و بخصوص قشر جوان، ذخیره محسوب میشد - یک گرایش شبهروشنفکرانه بهوجود آمده بود، که ما بیاییم مسائل ایمانی و اعتقادی اسلام را از مسائل عاطفی و احساسی، از جمله مسائل مربوط به عاشورا و روضه خوانی ها و گریه جدا کنیم!

شاید بسیاری در آن روزها بودند که با توجّه به اینکه در ماجرای ذکر عاشورا و روایت فداکاری اباعبدالله علیه السلام چیزهایی وارد شده بود و احیاناً به شکلهای تحریف آمیزی بیان میشد، این حرف برایشان مطلوب و شیرین بود و این گرایش رشد میکرد؛ لیکن در صحنه ی عمل، ما بوضوح دیدیم که تا وقتی این مسئله از طرف امام بزرگوارمان به صورت رسمی و علنی و در چارچوب قضایای عاشورا مطرح نشد، هیچ کار جدّی و واقعی انجام نگرفت.

مردم مجالس برپا کنند.»(1)

ایشان عنوان این ماه را «ماه پیروزی خون بر شمشیر» قرار دادند و مجدّداً همان طوفان عظیم عمومی و مردمی بهوجود آمد؛ یعنی ماجرای نهضت که روح و جهت حسینی داشت، با ماجرای ذکر مصیبت حسینی و یاد امام حسین علیه السلام گره خورد.

اقامه ی حق و عدل و دین خدا و ایجاد حاکمیّت شریعت و بر هم زدن بنیان ظلم و جور و طغیان بوده است. غرض، ادامه ی راه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دیگر پیامبران بوده است، که:

«یَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِاللهِ... یَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِیِّ الله»(1)

و معلوم است که پیامبران هم برای چه آمدند:

«لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»؛(2)

اقامه ی قسط و حق، و ایجاد حکومت و نظام اسلامی.

آنچه که نهضت ما را جهت میداد و امروز هم باید بدهد، دقیقاً همان چیزی است که حسین بن علی علیه السلام در راه آن قیام کرد.

شهید والامقامی است؛ اما او چیز دیگری است.

ما که امروز این نظام اسلامی را لمس میکنیم و برکات آن را از نزدیک می بینیم، بیشتر از اسلاف خود، قدر نهضت حسینی و معنای آن را درک میکنیم و باید بکنیم. آن بزرگوار برای چنین چیزی حرکت کرد. آن بزرگوار برای همین قیام کرد که رژیمهای فاسد و مخرّب انسان و دین و ویرانگر صلاح، در جامعه نباشند و نظام اسلامی و الهی و انسانی و مبنی بر صلاح، در جامعه استقرار پیدا کند. البته اگر آن نظام در زمان آن بزرگوار و یا در زمان ائمّه ی بعدی که معصومند و به منبع وحی متّصلند، تحققّ پیدا میکرد و آنها در رأس آن نظام قرار میگرفتند، طبیعی است که وضعشان با ما متفاوت بود. در عین حال، هیکل و هندسه ی قضیّه یکی است و آنها هم برای همین گونه نظام حرکت میکردند.

در جامعه ی خودمان این نظام را به وجود آورده ایم. اگر در جامعه ی ما، عشق به امام حسین علیه السلام و یاد او و ذکر مصائب و حوادث عاشورا، معمول و رایج نبود، معلوم نبود که نهضت با این فاصله ی زمانی و با این کیفیتی که پیروز شد، به پیروزی میرسید. این عامل فوق العاده مؤثّری در پیروزی نهضت بود و امام بزرگوار ما در راه همان هدفی که حسین بن علی علیه السلام قیام کرده بودند، از این عامل حدّاکثر استفاده را کردند.

امام رحمة الله علیه با ظرافت، آن تصوّر غلط روشنفکرمآبانه ی قبل از پیروزی انقلاب را که در برهه ای از زمان رایج بود، از بین بردند. ایشان جهتگیری سیاسیِ مترقّیِ انقلابی را با جهتگیری عاطفی در قضیّه ی عاشورا پیوند و گره زدند و روضه خوانی و ذکر مصیبت را احیا کردند و فهماندند که این، یک کار زاید و تجمّلاتی و قدیمی و منسوخ در جامعه ی ما نیست؛ بلکه لازم است و یاد امام حسین علیه السلام و ذکر مصیبت و بیان فضایل آن بزرگوار، چه به صورت روضه خوانی و چه به شکل مراسم عزاداری گوناگون، باید به شکل رایج و معمول و گریه آور و عاطفه برانگیز و تکان دهنده ی دلها، در بین مردم ما باشد و از آنچه که هست، قوی تر هم بشود. ایشان بارها بر این مطلب تأکید میکردند و عملاً هم خودشان وارد میشدند.

ما در آستانه ی محرّم انقلاب و محرّم امام حسین علیه السلام که یکی از محصولات آن نهضت، نظام جمهوری اسلامی است، قرار داریم. محرّم دوران انقلاب، با محرّمهای قبل از انقلاب و دوران عمر ما و قبل از ما، متفاوت است. این محرّمها، محرّمهایی است که در آن، معنا و روح و جهتگیری، واضح و محسوس است. ما نتایج محرّم را در زندگی خود می بینیم. حکومت و حاکمیّت و اعلای کلمه ی اسلام و ایجاد امید به برکت اسلام در دل مستضعفان عالم، آثار محرّم است.

ص: 265

دروغند و بعضی از نقلها خلاف هستند و حتی آنچه در بعضی از کتابها نوشته شده است، مناسب شأن و لایق مفهوم و معنای نهضت حسینی نیست. اینها را بایستی شناخت و جدا کرد.

بنابراین، اوّلین مسئله این است که ما حادثه را خالص کنیم و آن حادثه ی خالص شده و دقیق و متقن را، به انواع بیانهای هنری، از شعر و نثر و سبک روضه خوانی - که خودش یک سبک هنریِ مخصوصی است - بیامیزیم. این کار اشکالی ندارد و مهم است. ما باید این کار را بکنیم.

کسانی که در این رشته متصلّب و واردند، باید این کار را انجام بدهند. اگر ما از حادثه ی عاشورا، مثلاً «لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلالَة»(1) را بیان کردیم، که امروز معنا و مفهوم آن برای ما روشن است، ولی آن معنا و مفهوم را نقض کرد و با آن مخالف و مغایر بود؛ این کار، خدمت به مرام حسینی و حادثه ی عاشورا نیست. ما باید حادثه را خالص کنیم و سپس ابعاد مختلف آن را برای مردم تشریح نماییم.

ریشه ی این نهضتی که بهوجود آورده اید، کجاست؟ ما میگوییم ریشه اش پیامبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام و امام حسین علیه السلام است. امام حسین علیه السلام کیست؟ کسی است که این حادثه را بهوجود آورده و در تاریخ از او نقل شده است. پس این حادثه، پشتوانه ی این نهضت است. اگر ما ندانسته و بی توجّه و از روی سهل انگاری، حادثه را با چیزهایی که جزو آن نیست، مشوّب کردیم، به آن حادثه و نیز به انقلابی که ناشی از آن حادثه است، خدمت نکرده ایم.

سخنی که شما در جلسه، روی منبر به مردم میگویید، با حرفی که در رادیو به مردم گفته خواهد شد، فرق میکند؛ ولو خود شما آن حرف را بزنید. من بارها این نکته را گفته ام که در نشستن و در چشم هم نگاه کردن و نفس و صدای همدیگر را شنیدن و حضور و گرمای وجود یکدیگر را لمس کردن میان مستمع و گوینده، اثری است که در پیامِ از راه دور، آن اثر نیست. ما معمّمان این را قدر بدانیم. بارها در جلسات اهل علم و وعّاظ این مطلب را تکرار کرده ام و گفته ام این امتیاز که در جلسات مردم، چشم به چشم و روبه رویشان، با آنها حرف میزنیم و نه فقط امواج صدای ما، بلکه وجودمان را حس می کنند، متعلّق به ماست. این، چیز خیلی مغتنمی است و تأثیر مضاعفی دارد.

نکته ی بعدی که باید در این مجالس مورد توجّه قرار بگیرد، همین مسئله ی وحدت کلمه ی آحاد مردم است.

*

وقتی مردم با صدا و نفس و اراده ی واحد اقدامی میکنند و حرفی میزنند و راهی را میروند، نفس دنیا در سینه اش حبس میشود و خیره میماند و قدرتهای قوی پنجه، زبون و کوچک میشوند و از کار میمانند.

حالا که خدا این نعمت را به ما داده است، باید حفظش کنیم. اوّلاً در جلساتی که تشکیل میشود، از طرف خود گویندگان، سخن و اشاره و حرکتی که به اختلافی اشاره کند، مطلقاً نباید وجود داشته باشد. هیچ بهانه ای مجوّز این نمیشود که ما در جلسه ای، چیزی را که ممکن است بین دو دسته از مردم اختلافی بهوجود آورد، مطرح کنیم. در قضایای سیاسی و دینی و در مسائل مربوط به دولت و روحانیّت و مرجعیّت و رهبری و دیگر مسائلی که میتواند بین مردم اختلاف و شکاف و دودستگی و بگومگو ایجاد کند، نباید سخنی از گویندگان مذهبی صادر شود که وحدت کلمه ی مردم را خدشه دار کند؛ بلکه بعکس، گویندگان مذهبی کوشش کنند که فضا، فضای محبّت آمیز باقی بماند

ص: 269

و همکاری بین مسئولان و مردم و نیز وحدت کلمه، توصیه بشود.

این نکته را هم بایستی در این مجالس و محافل تذکّر داد که اگرچه ما امروز بحمدالله از لحاظ سیاسی در موضع قوّتیم و دشمن، یعنی استکبار، در موضع انفعال قرار دارد، اما این به معنای تمام شدن کید و مکر دشمن نیست؛

«وَ لَنْ تَرْضَی عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لا النَّصَارَی حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ».(1)

البته بر مبنای: «قُلْ إِنَّ هُدَی اللهِ هُوَ الْهُدَی»،(2) جناح حق به خواست دشمن تسلیم نمیشود؛ ولی به هر حال طبیعت دشمن را باید شناخت. ما نباید هیچ لحظه ای از کید دشمن غافل باشیم. این نکته را باید به مردم گفت.

اگر در گوشه و کنار، از معمّمان کسانی پیدا بشوند که امتیاز عظیمی را که امروز نظام اسلامی به مسلمین و مؤمنین و روحانیّون و علما داده است، درک نکنند و خدای نکرده در اظهاراتشان حرفی باشد که مردم را نسبت به این نظام، یا بدبین کند و یا مردّد نماید - اگرچه مردم با حرفهای خنّاسان متزلزل و مردّد نمیشوند، اما به هر ح-ال در یک دایره ی محدودی تأثیر میگذارد- این افراد بلاشک عملشان خیانت به اسلام و قرآن و مسلمین است و باید با برخورد خودِ جامعه ی روحانیّت مواجه شود. مساجد و حسینیه ها و مجالس عزاداری را بایستی خوب اداره کرد. باید از سوی خود علما و مسئولان روحانی، نظمی برای این مراکز بهوجود آید.

تاریخ اسلام به وقوع پیوست. اسارتی اتّفاق افتاد که نظیر آن را دیگر ملّت و تاریخ اسلام ندید و به آن عظمت هم نخواهد دید.

کسانی اسیر شدند که از خاندان وحی و نبوّت و عزیزترین و شریف ترین انسانهای تاریخ اسلام بودند. زنانی در هیئت اسارت در کوچه و بازارها گردانده شدند که شأن و شرف آنها در جامعه ی اسلامیِ آن روز نظیر نداشت. کسانی این عزیزان را به اسارت گرفتند که از اسلام بویی نبرده بودند و با اسلام رابطه ای نداشتند و خبیث ترین و پلیدترین انسانهای زمان خودشان بودند. در روز یازدهم محرّم، خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و علی بن ابی طالب علیه السلام به اسارت دچار شدند و این خاطره از تلخ ترین خاطره ها برای ما تا امروز و تا آخر مانده و خواهد ماند.

البته اسارتِ آن روز با اسارتِ امروز فرق داشت. اسارتِ امروز همین است که سربازی، افسری، رزمنده ای یا - وقتی اسیر گیرنده، رژیم منحوسی مثل رژیم بعث باشد - غیرنظامی یی، مدّتی در زندان و اسارتگاه قرار میگیرد و از اهل و خاندان خود دور میماند. البته سخت است؛ اما با اسارتِ آن روز، از زمین تا آسمان فرق دارد. در روز یازدهم محرّم، اسارت دسته جمعی زنان و کودکان و مردانی بود که باقی مانده بودند؛ اساراتی توأم با تحقیر و اهانت و گرسنگی دادن و سرما دادن و گرما دادن و اذیّت کردن و در کوچه و بازار گرداندن و در سخت ترین شرایط آنها را نگهداشتن و شماتت کردن و از این قبیل.(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله ، یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد و این کار پایه گذاری گردید. اگر بازماندگان شهدا و صاحبان اصلی، در حوادث گوناگون، از قبیل شهادت حسین بن علی علیه السلام در عاشورا، به حفظ یاد و آثار شهادت کمر نبندند، نسلهای بعد، از دستاورد شهادت استفاده ی زیادی نخواهند برد.

درست است که خدای متعال شهدا را در همین دنیا هم زنده نگه میدارد و شهید به طور قهری در تاریخ و یاد مردم ماندگار است، اما ابزار طبیعی یی که خدای متعال برای این کار - مثل همه ی کارها- قرار داده است، همین چیزی است که در اختیار و اراده ی ماست. ما هستیم که با تصمیم درست و بجا میتوانیم یاد شهدا و خاطره و فلسفه ی شهادت را احیا کنیم و زنده نگه داریم.

اگر زینب کبری علیها السلام و امام سجاد علیه السلام در طول آن روزهای اسارت - چه در همان عصر عاشورا در کربلا، و چه در روزهای بعد در راه شام و کوفه و خود شهر شام و بعد از آن در زیارت کربلا و بعد عزیمت به مدینه و سپس در طول سالهای متمادی که این بزرگواران زنده ماندند(1) - مجاهدت و تبیین و افشاگری نکرده بودند و حقیقت فلسفه ی عاشورا و هدف حسین بن علی علیه السلام و ظلم دشمن را بیان نمیکردند،(2) واقعه ی عاشورا تا امروز جوشان و زنده و مشتعل باقی نمیماند.

چرا امام صادق علیه السلام - طبق روایت - فرمودند که هر کس یک بیت شعر

ص: 272

درباره ی حادثه ی عاشورا بگوید و کسانی را با آن بیت شعر بگریاند، خداوند بهشت را بر او واجب خواهد کرد؟(1) چون تمام دستگاه های تبلیغاتی، برای منزوی کردن و در ظلمت نگهداشتن مسئله ی عاشورا و کلاً مسئله ی اهل بیت علیهم السلام ، تجهیز شده بودند تا نگذارند مردم بفهمند چه شد و قضیّه چه بود. تبلیغ، این گونه است. آن روزها هم مثل امروز، قدرتهای ظالم و ستمگر، حداکثر استفاده را از تبلیغات دروغ و مغرضانه و شیطنت آمیز میکردند. در چنین فضایی، مگر ممکن بود قضیّه ی عاشورا که با این عظمت در بیابانی در گوشه ای از دنیای اسلام اتّفاق افتاده، با این تپش و نشاط باقی بماند؟ یقیناً بدون آن تلاشها، از بین میرفت.

آنچه این یاد را زنده کرد، تلاش بازماندگان حسین بن علی علیه السلام بود. به همان اندازه که مجاهدت حسین بن علی علیه السلام و یارانش به عنوان صاحبان پرچم، با موانع برخورد داشت و سخت بود، به همان اندازه نیز مجاهدت زینب علیها السلام و مجاهدت امام سجاد علیه السلام و بقیّه ی بزرگواران، دشوار بود. البته صحنه ی آنها صحنه ی نظامی نبود، بلکه تبلیغی و فرهنگی بود. ما به این نکته ها باید توجّه کنیم.

درسی که اربعین به ما میدهد، این است که باید یاد حقیقت و خاطره ی شهادت را در مقابل طوفان تبلیغات دشمن زنده نگه داشت. اگر در مقابل تبلیغات دشمن، تبلیغات حق نبود و نباشد، دشمن در میدان تبلیغات غالب خواهد شد. میدان تبلیغات، میدان بسیار عظیم و خطرناکی است.

دستگاه ظالم جبّار یزیدی، با تبلیغات خود، حسین بن علی علیه السلام را محکوم میساخت و وانمود میکرد که حسین بن علی علیه السلام کسی بود که بر ضدّ دستگاه عدل و حکومت اسلامی و برای دنیا قیام کرده است! بعضی

ص: 273

هم این تبلیغات دروغ را باور میکردند. بعد هم که حسین بن علی علیه السلام با آن وضع عجیب و با آن شکل فجیع، به وسیله ی دژخیمان در صحرای کربلا به شهادت رسید، آن را یک غلبه و فتح وانمود میکردند؛ اما تبلیغات صحیح دستگاه امامت، تمام این بافته ها را عوض کرد. حق این گونه است.

قیمتها یکسان نیست، بلکه شرایط متفاوت است.

امام حسین علیه السلام جزو مدافعان ایده ی صلح امام حسن علیه السلام بود. وقتی که در یک مجلس خصوصی، یکی از یاران نزدیک - از این پُرشورها و پُرحماسه ها - به امام مجتبی علیه السلام اعتراضی کرد، امام حسین علیه السلام با او برخورد کردند: «و غمز الحسین حُجرا».(1)

هیچ کس نمیتواند بگوید که اگر امام حسین علیه السلام به جای امام حسن علیه السلام بود، این صلح انجام نمیگرفت؛ نخیر، امام حسین با امام حسن بود و این صلح انجام گرفت و اگر امام حسن هم نبود و امام حسین تنها بود، در آن شرایط، باز هم همین کار انجام میگرفت و صلح میشد.

خوانده اید و شرح حال سلاطین جابر و ستمگر و رفتار آنها با ملّتها و وضع امروز دنیا و روش قدرتهای بزرگ را دیده اید. بشر دستخوش اغوا و خدعه ی شیطانها قرار میگیرد. باید به بشر کمک کرد، باید به بندگان خدا مدد رساند، تا بتوانند خود را از جهالت نجات بدهند و از سرگردانی و گمراهی خلاص شوند.

چه کسی میتواند این دست نجات را به سوی بشریّت دراز کند؟ آن کسانی که چسبیده ی به مطامع و هوسها و شهوات باشند، نمیتوانند؛ چون خودشان گمراهند. آن کسانی که اسیر خودخواهی ها و منیّت ها باشند، نمیتوانند بشر را نجات بدهند؛ باید کسی پیدا بشود و خودشان را نجات بدهد؛ یا لطف خدا به سراغ آنها بیاید تا اراده ی آنها قوی بشود و بتوانند خودشان را رها کنند. آن کسی میتواند بشر را نجات بدهد که دارای گذشت باشد؛ بتواند ایثار کند و از شهوات بگذرد؛ از منیّت و خودپرستی و خودخواهی و حرص و هوی و حسد و بُخل و بقیّه ی گرفتاری هایی که معمولاً انسان دارد، بیرون بیاید تا بتواند شمعی فرا راه بشر روشن کند.

دشمنیهای عجیبی که با شیعه شده، باید او را از بین میبرد.

همین محبّت شما مردم به حسین بن علی علیه السلام ، ضامن حیات و بقای اسلام است.

اینکه امام میفرمود عاشورا اسلام را نگه داشت،(1) معنایش همین است. فاطمیّه و میلاد و وفات پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّه علیهم السلام هم همین طور است. باید با استفاده از این هنر، این محبّت را در میان مردم، هم عمق ببخشید، هم تر و تازه کنید، و هم برافروخته کنید. چیز خیلی عجیب و عظیمی است.

«لا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله»؛(1)

هیچ روزی مثل عاشورا نبود و هیچ فداکارییی مثل فداکاری آن بزرگان نبود. فداکاری، تاج کرامتی بر سر این بزرگمرد و یارانش شد و آن مجموعه، درّةالتّاجی برای مجموعه ی افتخارات اسلام، از صدر تا ذیل شدند. هیچ کس را نمیشود با آنها مقایسه کرد. امروز، روز یادبود ولادت این بزرگوار و این شخصیّت است و این، چیز بزرگی است.

هم بالا بردن افکار و آگاهیهای مردم، هم ارائه ی الگو برای جهاد و تلاش فی سبیل الله.

این فن را نباید کوچک گرفت. منبر رفتن و سخن گفتن در امر دین، جزو شریف ترین کارهاست و باید و شاید که شریف ترین انسانها و عالمترین و آگاه ترین آنها به مسائل اسلامی و عاملترین آنها به احکام شرعی، در این راه قدم بردارند و آن را برای خود افتخاری بدانند؛ کما اینکه در گذشته هم همین طور بوده است؛ افرادی مثل شیخ جعفر شوشتری، عالم اخلاقی بزرگ که خود منبری بوده است؛(1) یا مرحوم حاج آقا رضا همدانی واعظ، صاحب کتاب «هدیّةالنّملة» که خود یک واعظ و یک گوینده ی دینی بوده است؛(2) یا پسر آن مرحوم، مرحوم آقامیرزا محمد همدانی که از علما بوده است، و امثال اینها. در گذشته، شخصیّت های علمی و چهره های معروف تقوایی و دینی، متّصف به این صفت و مفتخر به این فن بوده اند. در این زمان هم ما بحمدالله شخصیّت های برجسته ای در زمینه ی تبلیغ و منبر دیده ایم و بوده اند و هستند.

آن چیزی که در محدوده ی جمع کسانی که اهل منبرند - چه حرفه ی آنها این است، و چه در کنار حرفه ی اصلی به آن میپردازند - واقعاً باید معلوم باشد، این است که اگر ما میخواهیم مردم را موعظه کنیم، لازمه ی آن در درجه ی اوّل، اتّعاظ نفسی خود ماست. برای کسی که بنا بر گویندگی دین دارد، تهذیب نفس یک امر الزامی است، تا از دل بگوید و حرف او دارای اثر بشود و عملش قول او را تقویت کند و شاهدی بر آن باشد.

چون مبلّغ بنا بر این دارد که سطح فکر مردم را در مسائل اسلامی بالا ببرد، پس باید آگاهی و بینش دینی وسیع و متنوّع داشته باشد؛ با قرآن

ص: 281

مأنوس باشد، در احادیث غور بکند و کرده باشد، با افکار نو مربوط به مذهب و دین آشنا باشد، اهل تحقیق درباره ی مسائل دینی و افکار دینی باشد؛ نه فقط آشنایی با دین به تنهایی، بلکه در کنار مسائل دینی، پاره ای افکار فلسفی و بینشهای اجتماعی هست که از آنها هم باید طعمی چشیده و آگاهی داشته باشد؛ و چون بنا دارد که اسوه ی جهاد و مبارزه را به مردم معرفی کند، در این کار باید دقّت نظر و وسواس داشته باشد؛ زیرا زندگی حسین بن علی علیه السلام و ماجرای چندروزه ی آن حضرت در کربلا، فصل عظیمی از تاریخ ماست؛ حجم آن کم، اما مفهوم آن بسیار وسیع و عمق آن خیلی زیاد است.

و چیزی از او می طلبد. پس این میدان را نباید کم گرفت. در گذشته تصوّر غلطی در ذهن بعضی از ماها بود که بحمدالله بعدها مرتفع شد. ما خیال میکردیم که اگر کسی اهل علم و مجتهد است، نمیتواند اهل منبر یا روضه خوان باشد؛ این دو را در دو سطح مختلف مشاهده میکردیم. آن کسی که میخواهد این سه وظیفه را عهده دار بشود، چه بهتر است که در معارف دینی، در فقه اسلام، در علوم و فنون رایج در حوزه های علمیّه - که ملاک فهم احکام است- در سطح بالا، بلکه أعلی باشد. منبر را با این چشم ببینیم.

در همه جا گسترش پیدا کرد و مردم را وارد میدان کرد. اگر در این خصوص، کشور ما را با کشورهای دیگر اسلامی مقایسه کنید، در آنجایی که نام امام حسین علیه السلام وجود ندارد، فرق بیّن این دو را مشاهده خواهید کرد. این، خصوصیّاتی به جامعه ی ما بخشیده است.

پس این یک نهاد مؤثّر در بافت اجتماعی و دینی و فکری ماست. این مجموعه و این نهاد، در گذشته مؤثّر بود، اما تحت یک ضابطه و قانون و قاعده نبود؛ علاوه بر اینکه افکار دینی، میدان عرضه شدن و مطرح شدن نداشت. در این رسانه ی جمعیِ صوتی و تصویری کشور، تنها در ایّام عاشورا، سطح خیلی نازلی از این مسائل را در شکل یک سینه زنی و از این قبیل، به مردم نشان میداد؛ وقتی هم که انسان گوش میکرد، غالباً انحرافی بود!

معارف پُرفایده را نگیرد؛ اقتضای زمانه و نیاز مردم به معارف دینی، مورد توجّه قرار بگیرد؛ حادثه ی عاشورا که در باب جهاد و مبارزه ی فی سبیل الله، أمّ المعارف است و پایه ی اصلی انقلاب ماست، به صورت پیراسته بیان شود؛ حقایق در آن جلوه کند و اضافاتی که احیاناً در گوشه و کنار از زبانها و یا قلمهایی تراوش کرده و شنیده و خوانده شده است، کنار برود. مسئله ی عاشورا شوخی نیست. نمیشود این قضیّه ی با آن عظمت را با خرافات آمیخت و انتظار تأثیر کامل داشت. امروز روزی است که باید این کارها انجام بگیرد.

مدّاحان اهل بیت علیهم السلام و گویندگان معارف و مراثی آن بزرگواران، چه موقع این امکانی را که امروز در اختیار شماست، داشتند؟ علمای دین چه هنگام میتوانستند بر این کار اشراف و نظارتی - آن چنان که امروز دارند- داشته باشند؟ البته کسانی هستند که از این گونه چیزها خشنود نخواهند بود؛ نباشند، مانعی ندارد؛ آنچه مورد رضای خدا و مورد نیاز مردم و توقّع نسلهای بعد از ماست، باید مورد توجّه قرار بگیرد.

تقریباً در صد سال پیش، مرحوم حاج میرزا حسین نوری کتابی به نام «لؤلؤ و مرجان؛ در شرایط پلّه ی اوّل و دوم منبر روضه خوانان»(1) نوشت. آن زمان، یک محدّث که دلسوز، روشنفکر و آگاه بود، به فکر این بود که پلّه ی اوّل و دوم منبر، هرکدام شرایطی دارد؛ بی شرط نمیشود وارد این میدان شد. شاید در آن روز، روضه خوانان و مرثیه خوانان روی پلّه ی اوّل و وعّاظ روی پلّه ی دوم می نشستند.

آن روز، آن بزرگوار مینوشت و در محدوده ی دیدِ آن زمان میدید، اما امروز شما در یک محدوده ی وسیع تر می بینید و میتوانید آن را عمل کنید. چه کسی به صورت مُجاز منبر برود و مورد قبول جامعه ای که بر این کار نظارت دارد، باشد؟ چه بگوید؟ کی و کجا بگوید؟ این

ص: 285

به معنای نسخه نویسی و دست این و آن دادن نیست. در کشورهای اسلامیِ دیگر، این گونه است که مأموران دولتی چیزی را مینویسند و در اختیار امام جمعه ای میگذارند و میگویند این را بخوان. نه، تفکّر و مطالعه و بررسی و استفاده از اساتید فن و پیشکسوت های این میدان لازم است و باید با معیارهایی، مناسب گویی و درست خوانی، با هدف اصلاح خواندن و گفتن، انجام بگیرد.

امروز دنیا در زنده ترین مسائل و علوم مورد احتیاج مردم، ساعت به ساعت روشهای نو را پیش می آورد. واقعاً در بسیاری از علومی که در میدان و صحنه ی تبادل نظر هست، شما اگر امروز نظریّه ای را خواندید، یک ماه بعد نمیتوانید به عنوان آخرین نظریّه به آن تکیه کنید. روشها دائماً عوض میشود و حرفها نوبه نو می آید.

ما چطور میخواهیم حرف حقّ خودمان را به همان شیوه و روشی که با مردمِ پنجاه سال یا صد سالِ پیش گفته میشد، امروز در میان بگذاریم؟ امروز حتی با قبل از انقلاب فرق دارد. منبری که در روزهای پیش از انقلاب، در سالهای 55 و 56 و 57 میتوانست مفید و مؤثّر باشد، ممکن است امروز در همه جا آنقدر مفید و مؤثّر نباشد. البته بعضی از معارف هست که به هر زبانی و در هر شرایطی بیان بشود، گیرایی دارد؛ اما این عمومیّت ندارد. این، آن نکته ی اساسی است که خواستم در باب مسائل منبر و اهل منبر عرض کنم و خلاصه اش، پیشبرد این فنّ شریف از لحاظ محتوا و قالب و روشها و اسلوبهاست.

اینکه نبوده است. از روزی که امام حسین علیه السلام وارد سرزمین کربلا شد، تا روزی که از خاندان خود جدا گردید، مگر چند روز بوده است؟ از روز دوم(1) تا یازدهم محرّم،(2) هشت نُه روز بوده؛ خود آن حادثه هم که نصف روز است.(3) شما ببینید این نصف روز حادثه چقدر در تاریخ ما برکت کرده و تا امروز هم زنده و الهامبخش است. این حادثه فقط این نیست که آن را بخوانند و بگویند و مردم خوششان بیاید یا متأثّر عاطفی بشوند؛ نخیر، منشأ برکات و حرکت است. این، در انقلاب و جنگ و گذشته ی تاریخ ما محسوس بوده است.

در تاریخ تشیّع، بلکه در تاریخ انقلابهای ضدّ ظلم در اسلام، ولو از طرف غیرشیعیان، حادثه ی کربلا به صورت درخشان و نمایان اثربخش بوده؛ شاید در غیر محیط اسلامی هم اثربخش بوده است. در تاریخ خود ما - یعنی در این هزار و سیصد، چهارصد سال- همان نصف روزِ حادثه اثر کرده است.

پس عجیب و بعید نیست. ما اگر نخواهیم هشت سال جنگ خودمان را با آن هشت نُه ساعت عاشورای امام حسین علیه السلام مقایسه کنیم، یا آن را خیلی درخشانتر بدانیم - که واقعاً هم همین است؛ یعنی من هیچ حادثه ای را در تاریخ نمی شناسم که با فداکاری آن نصف روز قابل مقایسه باشد؛ همه چیز کوچکتر از آن است- لیکن بالاخره طرحی از آن، یا نمی از آن یم است.

چرا ما فکر نکنیم که در داخل جامعه ی ما، برای سالهای متمادی میتواند منشأ اثر باشد؟ میخواهم بگویم که این یک گنج است. آیا ما خواهیم توانست این گنج را استخراج کنیم یا نه؟ این هنر ماست که

ص: 287

بتوانیم استخراج کنیم.

امام سجاد علیه السلام توانست همان چند ساعت گنج عاشورا را استخراج کند. امام باقر علیه السلام و ائمّه ی بعد از ایشان هم استخراج کردند و آن چنان این چشمه ی جوشان را جاری کردند که هنوز هم جاری است و همیشه هم در زندگی مردم منشأ خیر بوده، همیشه بیدار کرده، همیشه درس داده و یاد داده که چه کار باید کرد؛ الان هم همین طور است. الان هم هر کدام از ما هر جمله ای از عبارات امام حسین علیه السلام را که برایمان مانده، میخوانیم، به یاد می آوریم و احساس میکنیم که روح تازه ای میگیریم و حرف تازه ای می فهمیم.

البته در اینجاها معنای حرف تازه فهمیدن، مثل فرمول کشف نشده ای نیست که آن را کشف میکنیم؛ نه، صد بار هم شنیده ایم. آدم در لحظه ای از لحظات حقیقتی را درک میکند، بعد غفلتی می آید و همانی که درک کرده است، از ذهنش میرود؛ طبیعت انسان این طوری است. لذا این فکر مستمرّی که ما احتیاج داریم بکنیم، این تذکّر مستمرّی که ما احتیاج داریم بشنویم، برای این است که آن لحظه های فهم و معرفت و افروختگی ذهن و روح استمرار پیدا کند و انسان حالت بسط داشته باشد.

این قبض و بسطی که عرفا میگویند، یک واقعیّت است. انسان گاهی قبض دارد، اصلاً گرفته و بسته است، همه ی حقایق هم جلوی اوست؛ اما از آن حقایق و معارف، ترشحی به او نمیشود. گاهی هم انسان باز و مبسوط است و همه ی شعاعها و انوار به او میتابد. در آن لحظه، انسان گاهی مثل خورشید نور میدهد؛ خود انسان هم نورانیّت خویش را احساس میکند. انسان بایستی این لحظه ها را در کلمات و فرمایشهای امام حسین علیه السلام جستجو کند و برای خودش به وجود بیاورد. این کلمات، چنان لحظه هایی را در انسان ایجاد میکند.

ص: 288

حسین علیه السلام را؛ و ثانیاً طبق هر موقعیّت، یک انتخاب کرد. این انتخابها، زینب علیها السلام را ساخت.

قبل از حرکت به کربلا، بزرگانی مثل ابن عبّاس و ابن جعفر و چهره های نامدار صدر اسلام که ادّعای فقاهت و شهامت و ریاست و آقازادگی و امثال اینها را داشتند، گیج شدند و نفهمیدند چه کار باید

بکنند؛ ولی زینب کبری علیها السلام گیج نشد و فهمید که باید این راه را برود و امامِ خود را تنها نگذارد؛ و رفت.(1) نه اینکه نمی فهمید راه سختی است؛ او بهتر از دیگران حس میکرد. او یک زن بود؛ زنی که برای مأموریّت، از شوهر و خانواده اش جدا میشود و به همین دلیل هم بود که بچّه های خردسال و نوباوگان خود را هم به همراه برد؛(2) حس میکرد که حادثه چگونه است.

در آن ساعتهای بحرانی که قوی ترین انسانها نمیتوانند بفهمند چه باید بکنند، او فهمید و امام خود را پشتیبانی کرد و او را برای شهید شدن تجهیز نمود.(3) بعد از شهادت حسین بن علی علیه السلام هم که دنیا ظلمانی شد و دلها و جانها و آفاق عالم تاریک گردید، این زن بزرگ یک نوری شد و درخشید. زینب علیها السلام به جایی رسید که فقط والاترین انسانهای تاریخ بشریّت، یعنی پیامبران، میتوانند به آنجا برسند.

زینب علیها السلام الگوست. زینب علیها السلام ، زنی نبود که از علم و معرفت بی بهره باشد؛ بالاترین علمها و برترین و صافی ترین معرفتها در دست او بود.(1) همان حضرت سکینه علیها السلام که شما اسمش را در کربلا شنیده اید و دختر امام و برادرزاده و شاگرد زینب علیها السلام است - کسانی که اهل تحقیق و کتابند، نگاه کنند - او یکی از مشعلهای معرفت عربی در همه ی تاریخ اسلام تا امروز است.(2) کسانی که حتی زینب علیها السلام و پدر زینب و پدر سکینه را قبول نداشتند و ندارند، اعتراف میکنند که سکینه علیها السلام یک مشعل معرفت و دانش است. رفتن این راه، به معنای دور شدن از دانش و معرفت و بینش جهانی و روشنفکری و معلومات و آداب نیست؛ اینها ورای آنهاست.

بخوانید، در بین مردم ما خیلی رواج پیدا خواهد کرد. مثلا مناجات شعبانیّه - که بین اهل بیت علیهم السلام معروف بوده و همه ی آن بزرگواران آن را میخواندند(1) - مناجات بسیار خوبی است؛ یا مثلاً بعضی از دعاهای ماه مبارک رمضان بسیار خوب است. بعضی از دعاها هست که مربوط به ماه رجب میشود؛ دعاهای بسیار زیبا و کوتاهی هست؛ واقعاً عبارات خیلی عجیبی دارد.

مثلاً در سالگرد شهادت حضرت زهرا علیها السلام مناسبتی ندارد که ما بیاییم نوحه خوانی و سینه زنی کنیم؛ بهتر این است که در آن موارد، شرح مصائبشان گفته بشود. شرح مصائب، گریه آور است.

من خودم الان در ایّام ماه محرّم که نمیتوانم روضه بروم- چون آن احساس و عشقی که در دل هر شیعه هست و دلش میخواهد در عزاداری شرکت کند- لذا من این را با خواندن «نفس المهموم» حاج شیخ عبّاس قمی،(1) که یک کتاب عربی است، اشباع میکنم؛ این خودش گریه آور است و برای من کار چند نفر روضه خوان را میکند.

حتماً لازم نیست که عزاداری به همان شکل سنّتیِ روضه خوانی باشد که اوّلش چیزی میخوانند و بعد هم احیاناً آخرش دمی میگیرند و سینه ای میزنند؛ نه، شرح حال را بیان کنید؛ مثلاً یک نفر با بیان خوب و لحن محزونی، وضع زندان رفتن حضرت موسی بن جعفر علیه السلام را بیان کند، حوادث تلخ زندان را بیان کند، بعد شهادت حضرت را بیان کند، بعد مراسم تشییع را بیان کند؛(2) در این صورت هر کس که آنجا نشسته باشد، دلش نرم میشود.

در زمان رژیم گذشته هم از این صدا استفاده میشد. من دیده بودم که در ایّام وفات، بین برنامه ها از شیپوری استفاده میشد که حالا هم گذاشته میشود! چیز جدید و خوبی ابداع کنید. البته نباید افراط بشود و عدّه ای از آن طرف بروند و بگویند فلانی گفت که این شیپور بد است، پس بیاییم مثلاً سنتور یا ویولونی بیاوریم و بگذاریم! نه، من میگویم اصلاً لزومی ندارد که موسیقی باشد. اگر نمیخواهید موسیقی بگذارید، که عیبی هم ندارد، اصلاً موسیقی نگذارید؛ اما اگر یک چیز مناسب عزا دارید، آن را بگذارید.

آنجاهایی هم که سینه زنی و نوحه خوانی هست، از مدّاح خوش صدا استفاده کنید. گاهی آدمهای بدصدایی می آیند و شما صداهای ناهنجار نکره ای را در آنجا میگذارید، که با شنیدن این صداها، آدم ناگهان از جا میپرد و اصلاً بدش می آید که این صداها چیست! بروید خواننده های خوش صدایی را بیاورید و در برنامه های خودتان از صدایشان استفاده کنید. همین خواننده های معمولی بیایند شعر عزاداری بخوانند، یا در مدح ائمّه علیهم السلام شعر بخوانند؛ مگر ننگشان میکند؟!

شعرای بزرگ ما در مدح و عزای ائمّه علیهم السلام شعر گفته اند. این دوازده بند محتشم،(1) از لحاظ هنر شعری، جزو شعرهای درجه ی یک است. محتشم، دیگر هم شعر به این خوبی ندارد. من دیوان محتشم و غزلیّاتش را دیده ام؛ این دوازده بند چیز فوق العاده ای است؛ از لحاظ شعری، حدّ أعلای شعر است. شعری مثل شعر محتشم، در حدّ بالای هنری سروده شده است؛ اما مثلاً آقایی ننگش بکند آن را بخواند! خوشبختانه ما خواننده های جوان داریم. بعضی از جوانانی که تازه روی کار آمده اند، صداهای خوبی هم دارند؛ این گونه اشعار را در اختیارشان بگذارید تا بخوانند.

ص: 294

نکته ی بعدی در زمینه ی جشنهای مربوط به سالگرد ولادت ائمّه علیهم السلام در رادیوست. جشن باید شاد باشد؛ منتها جشن ائمّه علیهم السلام را باید با شادی روز سیزده بدر تفاوت گذاشت. اگر بنا باشد که روز تولّد ائمّه علیهم السلام طوری شادی را تأمین کنیم که مثلاً در سیزده بدر تأمین میکنیم؛ یکی بیاید لطیفه ای بگوید و جمعی را بخنداند؛ هر چند من این را منع نمیکنم، اما آن را به حساب معارف نگذارید. البته برنامه های شما به مناسبت ولادت ائمّه علیهم السلام اصلاً نباید جنبه ی مصیبت و روضه خوانی و غم داشته باشد. اگر میخواهید تحلیل هم بکنید، عیبی ندارد؛ در آن جنبه هایی تحلیل کنید که این چیزها نباشد. در روزهای ولادت باید مناقب و معجزات ائمّه علیهم السلام گفته شود؛ البته معجزاتی که قابل قبول و قابل فهم باشد و سنگی در ذهن مخاطب نیندازد.

سختی را تحمّل کردند. این همه شهدا، این همه جانبازان، این همه اُسرای ما، آزادگان ما، خانواده هایشان و بقیّه ی کسانی که در سالهای بعد از انقلاب یا اوان انقلاب فداکاری کردند، همه جلوی چشم ما هستند. در گذشته هم حوادثی بوده است و در تاریخ آنها را خوانده اید؛ اما هیچ کدام از این حوادث، با حادثه ی عاشورا قابل مقایسه نیست؛ حتی شهادت شهدای بدر و اُحُد و زمان صدر اسلام. انسان تدبّر که میکند، می فهمد چرا از زبان چند نفر از ائمّه ی ما نقل شده است که خطاب به سیّدالشّهدا علیه السلام فرموده اند:

«لا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله»؛(1)

یعنی هیچ حادثه ای مثل حادثه ی تو و مثل روز تو نیست؛ چون عاشورا یک واقعه ی استثنایی بود.

مبارزه را گرم کنند، هر کدام یک طور از میدان خارج شدند.

این در حالی بود که هنگام حرف زدن، همه از دفاعِ از اسلام میگفتند؛ اما وقتی نوبت عمل رسید و دیدند که دستگاه یزید، دستگاه خشنی است، رحم نمیکند و تصمیم بر شدّت عمل دارد، هرکدام از گوشه ای فرار کردند و امام حسین علیه السلام را در صحنه تنها گذاشتند.

حتی برای اینکه کار خودشان را توجیه کنند، خدمت حسین بن علی علیه السلام آمدند و به آن بزرگوار اصرار کردند که «آقا! شما هم قیام نکنید؛ به جنگ با یزید نروید»!(1)

این یک عبرت عجیب در تاریخ است. آنجا که بزرگان میترسند، آنجا که دشمن چهره ی بسیار خشنی را از خود نشان میدهد، آنجا که همه احساس میکنند اگر وارد میدان شوند، میدان غریبی آنها را در خود خواهد گرفت، آنجاست که جوهرها و باطن افراد شناخته میشود.

در تمام دنیای اسلامیِ آن روز که دنیای بزرگی بود و کشورهای اسلامی زیادی که امروز مستقل و جدا هستند، آن روز یک کشور بودند، با جمعیّت بسیار زیاد، کسی که این تصمیم، عزم و جرأت را داشت که در مقابل دشمن بایستد، حسین بن علی علیه السلام بود. بدیهی بود که وقتی مثل امام حسینی حرکت و قیام کند، عدّه ای از مردم هم دور او را خواهند گرفت، و گرفتند؛ اگرچه آنها هم وقتی معلوم شد که کار چقدر سخت است و چقدر شدّت عمل وجود دارد، یکی یکی از دور آن حضرت پراکنده شدند(2) و از هزار و اندی آدمی که با امام حسین علیه السلام از مکه به راه افتاده، یا در بین راه(3) به حضرت پیوسته بودند،

ص: 297

در شب عاشورا تعداد اندکی ماندند؛ که با مجموع آنچه که روز عاشورا خودشان را به حضرت رساندند،(1) هفتاد و دو نفر شدند!(2)

را مظلومانه در کربلا به شهادت رسانده بود، آن طور مغلوب انعکاس فریاد آن امام شود؛ آن هم در سه یا چهار سال؟

در درازمدّت هم امام حسین علیه السلام پیروز شد. شما به تاریخ اسلام نگاه کنید و ببینید چقدر دین در دنیا رشد کرد؛ چقدر اسلام ریشه دار شد؛ چگونه ملّتهای اسلامی پدیدار شدند و رشد کردند؛ علوم اسلامی پیشرفت کرد، فقه اسلامی پیشرفت کرد و بالاخره بعد از گذشت قرنها، امروز پرچم اسلام بر فراز بلندترین بامهای دنیا در اهتزاز است.

آیا یزید و خانواده ی یزید به اینکه اسلام این طور، روزبه روز رشد کند، راضی بودند؟ آنها میخواستند ریشه ی اسلام را بکنند، میخواستند از قرآن و پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله اسمی باقی نگذارند؛ اما می بینیم که درست بعکس شد.

خواهران عزیز و همه ی ملّت بزرگ ایران باید بدانید که کربلا الگوی همیشگی ماست. کربلا، مثالی است برای اینکه در مقابل عظمت دشمن، انسان نباید دچار تردید شود. این یک الگوی امتحان شده است. درست است که در روزگار صدر اسلام، حسین بن علی علیه السلام با هفتاد و دو نفر به شهادت رسید،(1) اما معنایش این نیست که هر کس راه حسین علیه السلام را میرود و همه ی کسانی که در راه مبارزه اند، باید به شهادت برسند؛ نه. ملّت ایران بحمد الله امروز راه حسین علیه السلام را آزمایش کرده است و با سربلندی و عظمت، در میان ملّتهای اسلام و ملّتهای جهان حضور دارد.

آنچه که شما پیش از پیروزی انقلاب انجام دادید و رفتید، راه حسین، علیه السلام ، یعنی نترسیدن از خصم و تن دادن به مبارزه با دشمن مسلّط بود. در دوران جنگ نیز همین طور بود. ملّت ما می فهمید که در مقابل او، دنیای شرق و غرب و همه ی استکبار ایستاده است؛ اما نترسید. البته ما شهدای گرانقدری داریم. عزیزانی را از دست دادیم؛ عزیزانی از ما، سلامتی شان را از دست دادند و جانباز شدند؛ عزیزانی، چند سال را در زندانها گذراندند؛ عدّه ای هنوز هم در زندان بعثیها هستند. اما ملّت با این فداکاریها به اوج عزّت و عظمت رسیده است، اسلام عزیز شده است، پرچم اسلام برافراشته شده است. این به برکت آن ایستادگی است.

در ایّام محرّم و صفر، ملّت عزیز ما باید روح حماسه را، روح عاشورایی را، روح نترسیدن از دشمن را، روح توکّل به خدا را، روح مجاهدت فداکارانه در راه خدا را در خودشان تقویت کنند و از امام حسین علیه السلام مدد بگیرند. مجالس عزاداری برای این است که دلهای ما را با حسین بن علی علیه السلام و اهداف آن بزرگوار نزدیک و آشنا کند. یک عدّه

ص: 301

کجفهم نگویند که «امام حسین علیه السلام شکست خورد». یک عدّه کجفهم نگویند که «راه امام حسین علیه السلام معنایش این است که همه ملّت ایران کشته شوند». کدام انسان نادانی چنین حرفی را ممکن است بزند؟! یک ملّت از حسین بن علی علیه السلام باید درس بگیرد؛ یعنی از دشمن نترسد، به خود متّکی باشد، به خدای خود توکّل کند؛ بداند که اگر دشمن با شوکت است، این شوکت، ناپایدار است؛ بداند اگر جبهه ی دشمن، بظاهر گسترده و قوی است، اما توان واقعی اش کم است.

اسیران عاشورا، در کوفه آسیب دید، در شام آسیب دید، در مدینه آسیب دید و بالاخره هم این ماجرا به فنای جبهه ی سفیانی منتهی شد. عاشورا درس میدهد که در ماجرای دفاع از دین، از همه چیز بیشتر برای انسان، بصیرت لازم است. بی بصیرتها فریب میخورند؛ بی بصیرتها در جبهه ی باطل قرار می گیرند، بدون اینکه خود بدانند؛ همچنان که در جبهه ی ابن زیاد کسانی بودند که از فسّاق و فجّار نبودند، ولی از بی بصیرتها بودند.

اینها درسهای عاشوراست. البته همین درسها کافی است که یک ملّت را از ذلّت به عزّت برساند. همین درسها میتواند جبهه ی کفر و استکبار را شکست دهد. اینها درسهای زندگیسازی است. این، آن جهت اوّل.

جامعه ی اسلامی به آن حدّی رسید که کسی مثل امام حسین علیه السلام ناچار شد برای نجات جامعه ی اسلامی، چنین فداکارییی بکند؟ این فداکاری حسین بن علی علیه السلام یک وقت بعد از هزار سال از صدر اسلام است، یک وقت در قلب کشورها و ملّتهای مخالف و معاند با اسلام است؛ این یک حرفی است؛ اما حسین بن علی علیه السلام در مرکز اسلام، در مدینه و مکه - مرکز وحی نبوی- وضعیّتی دید که هرچه نگاه کرد، چاره ای جز فداکاری نداشت؛ آن هم چنین فداکاری خونینِ باعظمتی. مگر چه وضعی بود که حسین بن علی علیه السلام احساس کرد که اسلام فقط با فداکاری او زنده خواهد ماند، وإلاّ از دست رفته است؟ عبرت اینجاست. روزگاری رهبر و پیغمبر جامعه ی اسلامی، از همان مکه و مدینه پرچمها را میبست، به دست مسلمانها میداد و آنها تا اقصا نقاط جزیزةالعرب و تا مرزهای شام میرفتند؛ امپراتوری روم را تهدید میکردند، آنها از مقابلشان میگریختند و لشکریان اسلام پیروزمندانه برمیگشتند؛ که در این خصوص میتوان به ماجرای «تبوک»(1) اشاره کرد.

روزگاری در مسجد و معبر جامعه ی اسلامی، صوت و تلاوت قرآن بلند بود و پیغمبر صلی الله علیه و آله با آن لحن و آن نفَس، آیات خدا را بر مردم میخواند و مردم را موعظه میکرد و آنها را در جادّه ی هدایت با سرعت پیش میبرد. ولی چه شد که همین جامعه، همین کشور و همین شهرها، کارشان به جایی رسید و آنقدر از اسلام دور شدند که کسی مثل یزید بر آنها حکومت میکرد؟ وضعی پیش آمد که کسی مثل حسین بن علی علیه السلام دید که چاره ای جز این فداکاری عظیم ندارد. این فداکاری، در تاریخ بی نظیر است. چه شد که به چنین مرحله ای رسیدند؟ این آن عبرت است. ما باید این را امروز مورد توجّه دقیق قرار دهیم. ما امروز یک جامعه ی اسلامی هستیم. باید ببینیم آن جامعه ی اسلامی چه آفتی پیدا کرد که کارش به یزید رسید؟

ص: 304

چه شد که بیست سال بعد از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام ، در همان شهری که او حکومت میکرد، سرهای پسرانش را بر نیزه کردند و در آن شهر گرداندند؟!(1) کوفه یک نقطه ی بیگانه از دین نبود. کوفه همان جایی بود که امیرالمؤمنین علیه السلام در بازارهای آن راه میرفت، تازیانه بر دوش می انداخت، مردم را امر به معروف و نهی از منکر میکرد؛(2) فریاد تلاوت قرآن در «آناء اللّیل و اطراف النّهار» از آن مسجد و آن تشکیلات بلند بود. این همان شهر بود که پس از گذشت سالهایی نه چندان طولانی، در بازارش دختران و حرم امیرالمؤمنین علیه السلام را با اسارت میگرداندند.(3)

در ظرف بیست سال چه شد که به آنجا رسیدند؟ اگر بیمارییی وجود دارد که میتواند جامعه ای را که در رأسش کسانی مثل پیغمبر اسلام و امیرالمؤمنین علیهما السلام بوده اند، در ظرف چند ده سال به آن وضعیّت برساند، این بیماری، بیماری خطرناکی است و ما هم باید از آن بترسیم.

امام بزرگوار ما اگر خود را شاگردی از شاگردان پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله محسوب میکرد، سرِ فخر به آسمان میسود. امام افتخارش به این بود که بتواند احکام پیغمبر صلی الله علیه و آله را درک، عمل و تبلیغ کند. امام ما کجا، پیغمبر صلی الله علیه و آله کجا؟ آن جامعه را پیغمبر صلی الله علیه و آله ساخته بود و بعد از چند سال به آن وضع دچار شد. این جامعه ی ما خیلی باید مواظب باشد که به آن بیماری دچار نشود.

عبرت اینجاست. ما باید آن بیماری را بشناسیم، آن را یک خطر بزرگ بدانیم و از آن اجتناب کنیم.

به نظر من این پیام عاشورا، از درسها و پیامهای دیگر عاشورا برای ما امروز فوری تر است. ما باید بفهمیم چه بلایی بر سر آن جامعه آمد که حسین بن علی علیه السلام ، آقازاده ی اوّل دنیای اسلام و پسر خلیفه ی مسلمین،

ص: 305

پسر علی بن ابی طالب علیه السلام ، در همان شهری که پدر بزرگوارش بر مسند خلافت می نشست، سر بریده اش گردانده شد(1) و آب از آب تکان نخورد! از همان شهر آدمهایی به کربلا آمدند،(2) او و اصحاب او را با لب تشنه به شهادت رسانند(3) و حرم امیرالمؤمنین علیه السلام را به اسارت گرفتند!(4)

حرف در این زمینه زیاد است. من یک آیه از قرآن را در پاسخ به این سؤال مطرح میکنم. قرآن جواب ما را داده است. قرآن آن درد را به مسلمین معرفی میکند. آن آیه این است که میفرماید:

«فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا».(5) دو عامل، عامل اصلی این گمراهی و انحراف عمومی است:

یکی دور شدن از ذکر خدا - که مظهر آن، نماز است- فراموش کردن خدا و معنویّت؛ حساب معنویّت را از زندگی جدا کردن، و توجّه و ذکر و دعا و توسّل و طلب از خدای متعال و توکّل به خدا و محاسبات خدایی را از زندگی کنار گذاشتن.

دوم، «وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ»؛ دنبال شهوترانی ها رفتن، دنبال هوسها رفتن، و در یک جمله: دنیاطلبی. به فکر جمع آوری ثروت، جمع آوری مال و التذاذ به شهوات دنیا افتادن؛ اینها را اصل دانستن و آرمانها را فراموش کردن. این، درد اساسی و بزرگ است. ما هم ممکن است به این درد دچار شویم. اگر در جامعه ی اسلامی، آن حالت آرمان خواهی از بین برود یا ضعیف شود؛ هر کس به فکر این باشد که کلاهش را از معرکه در ببرد و از دیگران در دنیا عقب نیفتد؛ اینکه «دیگری جمع کرده

ص: 306

است، ما هم برویم جمع کنیم و خلاصه خود و مصالح خود را بر مصالح جامعه ترجیح دهیم»، معلوم است که به این درد دچار خواهیم شد.

نظام اسلامی با ایمانها، با همّتهای بلند، با مطرح شدن آرمانها و با اهمّیّت دادن و زنده نگهداشتنِ شعارها بهوجود می آید و حفظ میشود و پیش میرود. شعارها را کمرنگ کردن، اصول اسلام و انقلاب را مورد بی اعتنایی قرار دادن و همه چیز را با محاسبات مادّی مطرح کردن و فهمیدن، جامعه را به آنجا خواهد برد که به چنان وضعی برسد.

شمر(1) و عبیدالله بن زیاد(2) به ریاست میرسند و کسی مثل حسین بن علی علیه السلام به مذبح میرود و در کربلا به شهادت میرسد! این یک حساب دو دو تا چهارتاست.

باید کسانی که دلسوزند، نگذارند معیارهای الهی در جامعه عوض شود. اگر معیار تقوا در جامعه عوض شد، معلوم است که انسان باتقوایی مثل حسین بن علی علیه السلام باید خونش ریخته شود. اگر زرنگی و دست و پاداری در کار دنیا و پشت هم اندازی و دروغگویی و بی اعتنایی به ارزشهای اسلامی ملاک قرار گرفت، معلوم است که کسی مثل یزید باید در رأس کار قرار گیرد و کسی مثل عبیدالله، شخص اوّل کشور عراق شود.(3)

همه کار اسلام این بود که این معیارهای باطل را عوض کند. همه کار انقلاب ما هم این بود که در مقابل معیارهای باطل و غلط مادّیِ جهانی بایستد و آنها را عوض کند.

انقلاب اسلامی، یعنی زنده کردن دوبارهی اسلام؛ زنده کردن «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقاکُم».(4) این انقلاب آمد تا این بساط جهانی را، این ترتیب غلط جهانی را بشکند و ترتیب جدیدی درست کند. اگر آن ترتیبِ مادّیِ جهانی باشد، معلوم است که شهوترانهای فاسدِ رو سیاه و گمراهی مثل محمدرضا(5) باید در رأس کار باشند و انسانِ بافضیلتِ منوّری مثل امام باید در زندان یا در تبعید باشد! در چنان وضعیّتی، جای امام در جامعه نیست. وقتی زور حاکم است، وقتی فساد حاکم است، وقتی دروغ حاکم است و وقتی بی فضیلتی حاکم است؛ کسی که دارای فضیلت است، دارای صدق است، دارای نور است، دارای

ص: 308

عرفان است و دارای توجّه به خداست، جایش در زندانها یا در مقتل و مذبح یا در گودال قتلگاه هاست.

وقتی مثل امامی بر سر کار آمد، یعنی ورق برگشت؛ یعنی شهوترانی و دنیاطلبی به انزوا رفت، وابستگی و فساد به انزوا رفت، تقوا بالای کار آمد، زهد روی کار آمد، صفا و نورانیّت آمد، جهاد آمد، دلسوزی برای انسانها آمد، رحم و مروّت و برادری و ایثار و از خودگذشتگی آمد. امام که بر سر کار می آید، یعنی این خصلتها می آید؛ یعنی این فضیلتها می آید؛ یعنی این ارزشها مطرح میشود. اگر این ارزشها را نگه داشتید، نظام امامت باقی میماند. آن وقت امثال حسین بن علی علیه السلام دیگر به مذبح برده نمیشوند.

اما اگر اینها را از دست دادیم، چه؟ اگر روحیّه ی بسیجی را از دست دادیم، چه؟ اگر به جای توجّه به تکلیف و وظیفه و آرمان الهی، به فکر تجمّلات شخصی خودمان افتادیم، چه؟ اگر جوان بسیجی را، جوان مؤمن را، جوان بااخلاص را - که هیچ چیز نمیخواهد جز اینکه میدانی باشد که در راه خدا مجاهدت کند – در انزوا انداختیم و آن آدم پُررویِ افزون خواهِ پُرتوقّعِ بی صفایِ بی معنویّت را مسلّط کردیم، چه؟ آن وقت همه چیز دگرگون خواهد شد. اگر در صدر اسلام فاصله بین رحلت نبیّ اکرم صلی الله علیه و آله و شهادت جگرگوشه اش پنجاه سال شد،(1) در روزگار ما ممکن است این فاصله خیلی کوتاه تر شود و زودتر از این حرفها، فضیلتها و صاحبان فضایل ما به مذبح بروند. باید نگذاریم. باید در مقابل انحرافی که ممکن است دشمن بر ما تحمیل کند، بایستیم.

پس عبرت گیری از عاشورا این است که نگذاریم روح انقلاب در جامعه منزوی و فرزند انقلاب گوشه گیر شود.

سازندگی، کاری بود که علی بن ابی طالب علیه السلام داشت؛ با دست خود نخلستان آباد میکرد، زمین احیا میکرد، درخت میکاشت، چاه میکند

ص: 309

و آبیاری میکرد.(1) این، سازندگی است. دنیاطلبی و مادّی طلبی، کاری است که عبیدالله بن زیاد و یزید میکردند. آنها چه وقت چیزی را بهوجود می آوردند و میساختند؟ آنها فانی میکردند، آنها میخوردند، آنها تجمّلات را زیاد میکردند. این دو را با هم اشتباه نباید کرد.

و هر حرکت و کاری را به قدر خودِ آن باید اهمّیّت داد و برایش تلاش کرد.

درس و بیان معارف او تعطیل میشد و از کمک به ایتام و مستمندان و فقرایی که در مدینه بودند، میماند. اینها هر کدام وظیفه ای بود که آن حضرت انجام میداد. اما همه ی این وظایف را فدای وظیفه ی مهمتر کرد. حتی آن چنان که در زبان همه ی مبلّغین و گویندگان هست، زمان حجّ بیت الله و در هنگامی که مردم برای حج میرفتند، این فدای آن تکلیف بالاتر شد.(1)

هر زمانی، یک حرکت برای جامعه ی اسلامی متعیّن است. یک دشمن و یک جبهه ی خصم، جهان اسلام و مسلمین را تهدید میکند؛ آن را باید شناخت. اگر در شناخت دشمن اشتباه کردیم، در جهتی که از آن جهت، اسلام و مسلمین خسارت می بینند و به آنها حمله میشود، دچار اشتباه شده ایم. خسارتی که پیدا خواهد شد، جبران ناپذیر است؛ فرصتهای بزرگ از دست میرود.

قضیّه ی عاشورا هم آنقدر مهم است که به زبان این زیارتی که امروز (روز سوم) وارد است، یا این دعایی که امروز وارد است، درباره ی حسین بن علی علیه السلام ، چنین آمده است که:

«بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا وَ الأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا وَ لَمَّا یَطَأْ لَابَتَیْهَا».(1)

هنوز پا به این جهان نگذارده، آسمان و زمین بر حسین علیه السلام گریستند. قضیّه اینقدر حائز اهمّیّت است؛ یعنی ماجرای عاشورا و شهادت بزرگی که در تاریخ بی نظیر است، در آن روز اتّفاق افتاد. این، جریانی بود که چشمها به آن بود. به راستی این چه قضیّه ای بود که از پیش تقدیر شده بود؟

«الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلالِهِ وَ وِلاَدَتِه»؛(2)

قبل از اینکه حسین بن علی علیه السلام چهره بنماید، با شهادت نامیده و خوانده میشد.

به نظر میرسد که در اینجا رازی وجود دارد که برای ما آموزنده است. البته در باب شهادت حسین بن علی علیه السلام ، بسیار سخن گفته شده است، سخنان خوب و درست، و هر کس به قدر فهم خود، از این ماجرا چیزی فهمیده است. بعضی او را به طلب حکومت محدود کردند؛ بعضی او را در قالب مسائل دیگر کوچک کردند و بعضی هم ابعاد بزرگتری از او را شناختند و گفتند و نوشتند؛ که آنها را نمیخواهم عرض کنم.

مطلبی که میخواهم عنوان کنم، این است که خطراتی که اسلام را به عنوان یک پدیده ی عزیز تهدید میکند، از قبل از پدید آمدن و یا از آغاز پدید آمدنش از طرف پروردگار، پیش بینی شده است و وسیله ی مقابله با آن خطرات هم ملاحظه شده و در خودِ اسلام و در خودِ این مجموعه، کار گذاشته شده است؛ مثل یک بدن سالم که خدای متعال

ص: 314

قدرت دفاعی اش را در خودِ آن کار گذاشته است؛ یا مثل یک ماشین سالم که مهندس و سازنده ی آن، وسیله ی تعمیرش را با خود آن همراه کرده است.

اسلام یک پدیده است و مثل همه ی پدیده ها، خطراتی آن را تهدید میکند و وسیله ای برای مقابله لازم دارد. خدای متعال این وسیله را در خودِ اسلام گذاشت.

«جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقین».(1)

منافق، خودش را در درون نظام قرار میدهد. لذا با همه ی اینها باید جهاد کرد. جهاد، برای دشمنی است که میخواهد از روی بی اعتقادی و دشمنی با نظام، به آن هجوم بیاورد. همچنین، برای مقابله با آن تفکّک داخلی و از هم پاشیدگی درونی، تعالیم اخلاقی بسیار باارزشی وجود دارد که دنیا را به طور حقیقی به انسان میشناساند و می فهماند که:

«اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد»(2) تا آخر.

یعنی این زر و زیورها، این جلوه ها و این لذّتهای دنیا، اگرچه برای شما لازم است، اگرچه شما ناچارید از آنها بهره ببرید، اگرچه زندگی شما وابسته به آنهاست و در این شکّی هم نیست و باید آنها را برای خودتان فراهم کنید؛ اما بدانید که مطلق کردن اینها و چشم بسته به دنبال این نیازها حرکت کردن و هدفها را به فراموشی سپردن، بسیار خطرناک است.

امیرالمؤمنین علیه السلام ، شیر میدان نبرد با دشمن است و هنگامی که سخن میگوید، آدم انتظار دارد نصف بیشتر سخنان او راجع به جهاد و جنگ و پهلوانی و قهرمانی باشد؛ اما وقتی در روایات و خطب نهج البلاغهی او نگاه میکنیم، می بینیم اغلب سخنان و توصیه های آن حضرت راجع به زهد و تقوا و اخلاق و نفی و تحقیر دنیا و گرامی شمردن ارزشهای معنوی و والای بشری است.

کرد، ماجرای عاشورا بود؛ یعنی خدای متعال میداند که این حادثه پیش می آید و نمونه ی اعلایی باید ارائه شود و آن نمونه ی اعلا، الگو قرار گیرد؛ مثل قهرمانهایی که در کشورها، در یک رشته مطرح میشوند و فرد قهرمان، مشوّق دیگران در آن رشته از ورزش میشود. البته، این یک مثال کوچک برای تقریب به ذهن است.

ماجرای عاشورا عبارت است از یک حرکت عظیمِ مجاهدت آمیز در هر دو جبهه؛ هم در جبهه ی مبارزه با دشمن خارجی و برونی که همان دستگاه خلافت فاسد و دنیاطلبانِ چسبیده به این دستگاه قدرت بودند و قدرتی را که پیغمبر صلی الله علیه و آله برای نجات انسانها استخدام کرده بود، آنها برای حرکت در عکس مسیر اسلام و نبیّ مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله میخواستند، و هم در جبهه ی درونی، که آن روز جامعه به طور عموم به سمت همان فساد درونی حرکت کرده بود. نکته ی دوم، به نظر من مهمتر است.

مطرح میکردند،(1) یک میلیون درهم قرار دادند! چه کسانی؟ پسران صحابی های بزرگ؛ مثلاً مصعب بن زبیر(2) و از این قبیل.(3)

وقتی میگوییم فاسد شدن دستگاه از درون، یعنی این؛ یعنی افرادی در جامعه پیدا شوند که بتدریج بیماری اخلاقی مسری خود - دنیازدگی و شهوت زدگی - را که متأسّفانه مهلک هم هست، همین طور به جامعه منتقل کنند. در چنین وضعیتی، مگر کسی دل و جرأت یا حوصله پیدا میکرد که به سراغ مخالفت با دستگاه یزیدبن معاویه برود؟! مگر چنین چیزی اتّفاق می افتاد؟ چه کسی به فکر این بود که با دستگاه ظلم و فساد آن روز یزیدی مبارزه کند؟

در چنین زمینه ای، قیام عظیم حسینی به وجود آمد که هم با دشمن مبارزه کرد و هم با روحیّه ی راحت طلبی فسادپذیرِ رو به تباهی میان مسلمانان عادی و معمولی. این مهم است.

یعنی حسین بن علی علیه السلام ، کاری کرد که وجدان مردم بیدار شد. لذا شما می بینید بعد از شهادت امام حسین علیه السلام ، قیامهای اسلامی یکی پس از دیگری به وجود آمد. البته سرکوب شد؛ اما مهم این نیست که حرکتی از طرف دشمن سرکوب شود. البته تلخ است، اما تلخ تر از آن این است که یک جامعه به جایی برسد که در مقابل دشمن، حالِ عکس العمل نشان دادن پیدا نکند. این، خطرِ بزرگ است.

حسین بن علی علیه السلام کاری کرد که در همه ی دورانهای حکومت طواغیت، کسانی پیدا شدند و با اینکه از دوران صدر اسلام دورتر

ص: 318

بودند، اراده شان از دوران امام حسن مجتبی علیه السلام ، برای مبارزه با دستگاه ظلم و فساد بیشتر بود. همه هم سرکوب شدند. از قضیّه ی قیام مردم مدینه که به «حَرّه» معروف است،(1) شروع کنید تا قضایای بعدی و قضایای توّابین(2) و مختار،(3) تا دوران بنی امیّه(4) و بنی عبّاس،(5) مرتّب در داخل ملّتها قیام به وجود آمد. این قیامها را چه کسی به وجود آورد؟ حسین بن علی علیه السلام . اگر امام حسین علیه السلام قیام نمیکرد، آیا روحیّه ی تنبلی و گریز از مسئولیّت تبدیل به روحیّه ی ظلم ستیزی و مسئولیّت پذیری میشد؟

چرا میگوییم روحیّه ی مسئولیّت پذیری مرده بود؟ به دلیل اینکه امام حسین علیه السلام از مدینه که مرکز بزرگ زادگانِ اسلام بود، به مکه رفت.(6) فرزند عبّاس، فرزند زبیر، فرزند عمر، فرزند خلفای صدر اسلام، همه ی اینها در مدینه جمع بودند(7) و هیچ کس حاضر نشد در آن قیام خونین و تاریخی، به امام حسین علیه السلام کمک کند.

آن درس بزرگی است که در ماجرای عاشورا، در کنار درسهای دیگر باید بدانیم. عظمت این ماجرا این است؛ اینکه:

«الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلالِهِ وَ وِلاَدَتِه»؛(1)

اینکه از قبل از ولادت آن بزرگوار؛

«بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا وَ الأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا».(2)

حسین بن علی علیه السلام را در این عزای بزرگ مورد توجّه قرار دادند و عزای او را گرامی داشتند و به تعبیر این دعا یا زیارت، بر او گریه کردند، به این خاطر است. لذا شما امروز وقتی نگاه میکنید، اسلام را زنده شده ی حسین بن علی علیه السلام میدانید؛ او را پاسدارِ اسلام میدانید. تعبیر «پاسدار»، تعبیر مناسبی است. پاسداری، آن وقتی است که دشمن وجود دارد. این دو دشمن - دشمن خارجی و آفت اضمحلال درونی - امروز هم وجود دارد. مبادا گمان شود که دشمن در خواب است! مبادا گمان شود که دشمن از دشمنی منصرف است! چنین چیزی ممکن نیست.

کلمه را بفهمید که چیست. دعای امام سجّاد علیه السلام هم در روز عرفه،(1) مثل شرح دعای امام حسین علیه السلام است. گویی که او؛ ذیلی، تعلیقی، تبیین و شرحی برای کلمات پدر، در ذیل دعا و با زبان دعا نوشته است! هر کدام یک طعم دارد.

به رژیم و دولت آن کشور نداریم. ملّت، محبِّ اهل بیت است. همه جای دنیا، متأثّر از این واقعه اند؛ اما شیعه از این واقعه یک استفاده ی فوق العاده کرده است. ما دین را به وسیله ی این حادثه حفظ کردیم؛ احکام را برای مردم بیان کردیم؛ عواطف مردم را در خدمت دین و ایمان قرار دادیم. «ما» که میگوییم، یعنی طایفه ی روحانیّون و مبلّغین، در طول چند قرن گذشته.

آخرین برکت عظیم حادثه ی کربلا همین انقلاب شکوهمند ماست. اگر حادثه ی کربلا و اسوه گیری از آن نبود، این انقلاب پیروز نمیشد. امام بزرگوارمان که در محرّم سال 57 فرمودند: «ماهی که خون بر شمشیر پیروز است»،(1) این خط و این درس را از محرّم دادند. سراغ جنگ هم که بروید، همین است.

آقایان مبلّغین، وعّاظ، گویندگان مذهبی، خوانندگان و مدّاحان مذهبی، فراموش نکنند که در زمان ما، نمونه ی کاملی از حوادث عاشورا، همین بسیجی هایند. همین بچه ها و جوانان بسیج اند. این یادتان نرود. عدّه ای از آنها شهید شدند، عدّه ای هم هستند. اینهایی که هستند، اگر شهید نشدند، به خاطر این نبود که از شهادت گریختند؛ به سراغ شهادت رفتند، اما شهادت به سراغشان نیامد. فراموش نشود که ماجرای عاشورا و محرّم، با شهدای ما و با بقایای آن بسیجی ها، که امروز بحمدالله از پیر و جوان در جامعه ی ما زیادند، پیوند دارد.

انسان برود، بگوید «حالا ببینیم چه خواهیم گفت» و هرچه به دهانش بیاید، در منبر بگوید - گاهی حرف سست، گاهی خدای ناکرده نقلِ نادرست، خدای ناخواسته حرفی که موهن مذهب باشد - ناسپاسی در حقّ عاشوراست.

آقایان محترم؛ روحانیّون، علما و خطبای گرامی و زحمتکش و ارزشمند! امروز جوانان ما، با ذهن سیّال خودشان سؤالهایی دارند. این سؤالها را نباید حمل بر ایرادگیری کنید. تا یک جوان سؤالی کرد، بگوییم: «آقا، ساکت!» گویا دارد کفر میگوید! جوان است. ذهن جوان، سیّال است. افکار غلط و استدلالهای نادرست، امروز در همه جای دنیا با توجّه به روابط صوتی و بصرییی که وجود دارد، گسترده است. جوان ما، برایش سؤال به وجود می آید. چه کسی باید این را برطرف کند؟ من و شما باید برطرف کنیم. اگر شما نروید و آن خلأ فکری را به شکل درست پُر نکنید، یا آن سؤال و اشکال را برطرف نکنید، کس دیگری میرود و به شکل غلط، جواب او را میگوید. روحانی باید با اندیشه ی ناب اسلامی از بهترینش، مستدل ترینش و قوی ترینش مجهّز باشد. ما این طور اندیشه ها و حرفها، بسیار داریم.

یک نفر مثل شهید مطهّریرضوان الله تعالی علیه یک جامعه ی دانشگاهی را در مقابل خود، به قبول و اذعان و تسلیم وا میداشت. در همان دانشکده ای که آن بزرگوار تدریس میکرد، کسانی بودند که به طور صریح، ضدّ دین تبلیغات میکردند و درس میگفتند. آن بزرگوار نرفت با آنها دعوا کند و دست به یقه شود؛ حرف زد، فکر داد، حقایق را گفت؛ از ذهنیّت صحیح استفاده نمود و فضا را قبضه کرد.

پیش از انقلاب، این گونه بود. پیش از انقلاب، روحانیّونی که با دانشگاه ها و محیطهای فکری جوان و احیاناً مرتبط با افکار بیگانه اتّصال داشتند، ابزاری که قدرت و زوری به آنها بدهد، نداشتند، اما

ص: 323

فضا در قبضه ی آنها و به دست آنها بود. در یک مسجد، یک روحانی می ایستاد برای مردم حرف میزد و می دیدید کلاسهای درس در دانشگاه، تعطیل یا خلوت میشد و میرفتند پای صحبت آن آقا که چهار کلمه تفسیر از او بشنوند یا شرح نهج البلاغه ی او را یاد بگیرند. ما باید این گونه خودمان را مجهّز کنیم. منبرها، این طور باید باشد.

البته، این مخصوص منبرها هم نیست. من نسبت به همه ی مراسم عزاداری عرض میکنم. نوحه خوانی نیز همین طور است؛ روضه خوانی نیز همین طور است. مرحوم حاجی نوریرضوان الله علیه، کتاب نوشت درباره ی شرایط روضه خوان. «لؤلؤ و مرجان» - در شرایط پلّه ی اوّل و دوم منبر روضه خوانان - اسم کتاب ایشان است.(1) روضه خوانی هم شرایط دارد؛ مدّاحی هم شرایط دارد؛ نوحه ی سینه زنی خواندن هم شرایط دارد. باید کسانی که اینها را تهیّه میکنند، میسرایند و میخوانند، مواظب باشند که درست بر طبق معارف اسلامی حرف بزنند، تا این سینه زنی، این روضه خوانی و این نوحه خوانی، قدمی در راه عروج مردم به اوج قلّه ی افکار اسلامی باشد. این، امروز برای ما لازم است. باید سعی کنند که از اباطیل و مطالب خلاف و کارهای ناشایسته و بعضی از کارها که وهن مذهب است و حقیقتاً شایسته ی دستگاه حسین بن علی علیه السلام نیست، اجتناب شود.

کیفیّات عالی این زندگی آگاهی دارند، آن را برای مردم، برای مسلمین و حتی برای غیر مسلمانان تشریح میکردند، تا معلوم میشد که چگونه چهارمین امام بزرگوارِ ما، بعد از حادثه ی عاشورا که ضربه ی عظیمی بر پیکر اسلام ناب و راستین بود، توانست یک تنه بایستد و مانع از ویران شدن بنای دین شود. اگر تلاشهای امام سجّاد نبود، شهادت امام حسین علیه السلام ضایع شده بود و آثار آن نمیماند. سهم امام چهارم، سهم عظیمی است. در زندگی امام چهارم، چند رشته کار وجود دارد که یکی از آنها، همین رشته ی اخلاق است؛ یعنی تربیت و تهذیب اخلاق جامعه ی اسلامی.

امام سجّاد علیه السلام به تعلیم و تغییر اخلاق در جامعه ی اسلامی کمر بست. چرا؟ چون طبق تحلیل آن امام بزرگوار، بخش مهمّی از مشکلات اساسی دنیای اسلام که به فاجعه ی کربلا انجامید، ناشی از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود. اگر مردم از اخلاق اسلامی برخوردار بودند، یزید و ابن زیاد و عمرسعد و دیگران نمیتوانستند آن فاجعه را بیافرینند. اگر مردم آن طور پست نشده بودند، آن طور به خاک نچسبیده بودند، آن طور از آرمانها دور نشده بودند و رذایل بر آنها حاکم نمیبود، ممکن نبود حکومتها - ولو فاسد باشند؛ ولو بی دین و جائر باشند - بتوانند مردم را به ایجاد چنان فاجعه ی عظیمی؛ یعنی کشتن پسر پیغمبر و پسر فاطمه ی زهرا علیها السلام وادار کنند. مگر این شوخی است؟!

یک ملّت، وقتی منشأ همه ی مفاسد خواهد شد که اخلاق او خراب شود. این را امام سجّاد علیه السلام ، در چهره ی جامعه ی اسلامی تفحّص کرد، و کمر بست به اینکه این چهره را از این زشتی پاک کند و اخلاق را نیکو گرداند. لذا، دعای «مکارم الاخلاق» دعاست؛(1) اما درس است. «صحیفه ی سجّادیّه» دعاست؛(2) اما درس است.

ص: 325

و اینجا امام حسین علیه السلام میگوید:

«أَنِّی لَمْأَخْرُجْ أَشِراً وَ لابَطِراً».

دو خط است؛ دو جریان است. در آنجا قرآن میگوید: «مثل آنها نباشید که از روی غرور و خودخواهی و نفس پرستی حرکت کردند»؛ یعنی چیزی که در آن نوع حرکت نیست، اخلاص است؛ یعنی از حرکتِ خطّ فاسد، فقط «خود» و فقط «من»، مطرح است. «وَ رِئاءَ النَّاس»؛ خودش را آرایش کرده، بر اسب قیمتی سوار شده، جواهرات به خودش آویزان کرده، رجزهایی خوانده است و خارج میشود. به کجا؟ به میدان جنگ. اتّفاقاً میدان جنگ هم میدانی است که همین آدم و ده ها مثل او در آن به خاک هلاک خواهند غلتید. خارج شدن چنین آدمی، این گونه است. فقط در او نفْس وجود دارد. این یک طرف.

بهترین نمونه در نقطه ی مقابلش هم حسین بن علی علیه السلام است که در او، خودخواهی و خود و من، و منافع شخصی و قومی و گروهی وجود ندارد. این اوّلین خصوصیّت نهضت حسین بن علی علیه السلام است. در آن کاری که انجام میدهیم، هرچه مایه ی اخلاص در من و شما بیشتر باشد، آن کار ارزش بیشتری پیدا میکند. هرچه از قطب اخلاص دور شویم، به سمت قطب خودپرستی و خودخواهی و برای خود کار کردن و به فکر خود بودن و منافع شخصی و قومی و نظایر آن، نزدیک شده ایم که یک طیف دیگر است. بین آن اخلاص مطلق و خودخواهی مطلق، یک میدان وسیع است.

هرچه از آنجا به این طرف نزدیکتر شویم، ارزش کار ما کمتر میشود؛ برکتش کمتر میشود؛ ماندگاری اش هم کمتر میشود. این خاصیّتِ این قضیّه است. هرچه ناخالصی در این جنس باشد، زودتر فاسد میشود. اگر ناب باشد، هرگز فاسد نمیشود. حالا اگر بخواهیم به محسوسات مثال بزنیم، این آلیاژ اگر صددرصد طلا باشد، فاسد شدنی نیست؛

ص: 327

زنگ خوردنی نیست؛ اما به هر اندازه که مس و آهن و بقیّه ی مواد کم قیمت داخل این آلیاژ باشد، فساد آن و از بین رفتنش بیشتر است. این یک قاعده ی کلّی است. این در محسوسات است.

اما در معنویّات، این موازنه ها بسیار دقیق تر است. ما به حسب دید مادّی و معمولی، نمی فهمیم، اما اهل معنا و بصیرت می فهمند. نقّاد این قضیّه، صرّاف و زرگر این ماجرا، خدای متعال است. «فَإِنَّ النَّاقِدَ بَصِیرٌ».(1) اگر یک سرسوزن ناخالصی در کار ما باشد، به همان اندازه آن کار کمارزش میشود و خدا، از ماندگاری آن میکاهد.

خدای متعال، ناقد بصیری است. کار امام حسین علیه السلام ، از کارهایی است که یک سر سوزن ناخالصی در آن نیست؛ لذا شما میببینید این جنس ناب، تاکنون مانده است و تا ابد هم خواهد ماند.

چه کسی باور میکرد بعد از اینکه این عدّه، غریبانه در آن بیابان کشته شدند، بدنهایشان را همان جا به خاک سپردند،(2) آن همه تبلیغات علیه شان کردند، آن طور تار و مارشان کردند و بعد از شهادتشان مدینه را به آتش کشیدند - داستان حَرّه، که سال بعد(3) اتّفاق افتاد - و این گلستان را زیر و رو و گلهایش را پرپر کردند، دیگر کسی بوی گلاب از این گلستان بشنود؟! با کدام قاعده ی مادّی جور در می آید که برگ گلی از آن گلستان در این عالم طبیعت بماند؟! اما شما می بینید که هرچه روزگار گذشته، عطر آن گلستان، دنیا را بیشتر برداشته است. کسانی هستند که قبول ندارند پیغمبر جدّ او و حسین بن علی علیه السلام دنباله رو راه اوست؛ اما حسین علیه السلام را قبول دارند! پدرش علی علیه السلام را قبول ندارند، اما او را قبول دارند! خدا را قبول ندارند - خدای حسین بن علی علیه السلام را قبول

ص: 328

ندارند - اما در مقابلِ حسین بن علی علیه السلام ، سر تعظیم فرود می آورند! این نتیجه ی همان خلوص است.

یک نکته ی دیگر که آن هم در مجموعه ی نهضت حسین بن علی علیه السلام ، خیلی مهم است و با توجّه به وضع امروز ما، به یک معنا به قوّت نیروی اخلاص برمیگردد، این است که در هیچ حادثه ای از حوادث خون بار صدر اسلام، به اندازه ی حادثه ی کربلا، غربت و بی کسی و تنهایی وجود نداشته است. این تاریخ اسلام است؛ هر کس میخواهد نگاه کند. بنده دقّت کردم، هیچ حادثه ای مثل حادثه ی کربلا نیست؛ چه در جنگهای صدر اسلام و جنگهای پیغمبر صلی الله علیه و آله و چه در جنگهای امیرالمؤمنین علیه السلام .

در آن موارد، بالاخره حکومتی بود، دولتی بود، مردم حضور داشتند؛ سربازانی هم از میان این جمعیّت به میدان جنگ میرفتند و پشت سرشان هم دعای مادران، آرزوی خواهران، تحسین بینندگان، تشویق رهبر عظیم القدری مثل پیغمبر صلی الله علیه و آله یا امیرالمؤمنین علیه السلام بود. میرفتند در مقابل پیغمبر صلی الله علیه و آله ، جانشان را فدا میکردند. این کار سختی نیست. چقدر از جوانان ما حاضر بودند برای یک پیام امام، جانشان را قربان کنند! چقدر از ما الان آرزو داریم اشاره ی لطفی از طرف ولیّ غایبمان بشود و جانمان را قربان کنیم!

وقتی انسان در جلو چشمش، رهبرش را ببیند و آن همه تشویق پشت سرش باشد، بعد هم معلوم باشد که می جنگند تا پیروز شوند و دشمن را شکست دهند، با امیدِ پیروزی می جنگند. چنین جنگی، در مقابل آنچه که در حادثه ی عاشورا می بینیم، جنگ سختی نیست. البته بعضی دیگر از حوادث هم بود که آنها هم حادثه های نسبتاً غریبانه ای است؛ مثل حوادث امام زاده ها، مثل حسنیّون در زمان ائمّه علیهم السلام ؛ اما آنها هم همه شان میدانستند که پشت سرشان امامانی مثل امام صادق، مثل امام

ص: 329

موسی بن جعفر و مثل امام رضا علیهم السلام وجود دارند که رهبر و آقای ایشانند و ناظر و حاضرند؛ هوای آنها را دارند و اهل و عیال آنها را رسیدگی میکنند. امام صادق طبق روایت، فرمود: بروند با این حکّام فاسد بجنگند و مبارزه کنند «وَ عَلَیَّ نَفَقَةُ عَیَالِه»؛(1) من عهده دار نفقه ی عیال آنها میشوم. جامعه ی بزرگ شیعه بود. تحسین شان میکردند؛ تمجیدشان میکردند. بالاخره یک دل گرمی به بیرون از میدان جنگ داشتند.

اما در حادثه ی کربلا، اصل قضایا و لبّ لباب اسلام که همه آن را قبول داشتند، یعنی خود حسین بن علی علیه السلام ، درون حادثه است و بناست شهید شود و این را خود او هم میداند، اصحاب نزدیک او هم میدانند، هیچ امیدی به هیچ جا در سطح این دنیای بزرگ و این کشور اسلامی عریض و طویل ندارند؛ غریب محض اند.

بزرگان دنیای اسلام در آن روز، کسانی بودند که بعضی از کشته شدن حسین بن علی علیه السلام غم شان نبود؛ چون او را برای دنیای خودشان مضرّ میدانستند!(2) عدّه ای هم که غم شان بود، آنقدر اهتمام به این قضیّه نمیکردند؛ مثل عبدالله بن جعفر(3) و عبدالله بن عبّاس.(4) یعنی هیچ امیدی از بیرونِ این میدان مبارزه ی غم آلوده و سرشار از محنت وجود نداشت و هرچه بود، در همین میدان کربلا بود و بس! همه ی امیدها خلاصه شده بود در همین جمع، و این جمع هم دل به شهادت داده بود؛ بعد از کشته شدن هم، برحسب موازین ظاهری، کسی برای آنها یک فاتحه نمیگرفت. یزید بر همه جا مسلّط بود. حتی زنان آنها را به اسارت میبردند و به بچه هایشان هم رحم نمیکردند. فداکاری در این میدان،

ص: 330

بسیار سخت است.

«لایَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِالله».(1)

اگر آن ایمان و آن اخلاص و آن نور خدایی در وجود حسین بن علی علیه السلام نمیدرخشید که آن عدّه ی معدود مؤمنین را گرم کند، اصلاً چنین حادثه ای امکان تحقّق نداشت. ببینید این حادثه چقدر با عظمت است!

بنابراین، یکی دیگر از خصوصیّات این حادثه، غریبانه بودن آن است. لذاست که من مکرّر عرض کرده ام شهدای زمان ما، با شهدای بدر، با شهدای حنین، با شهدای اُحد، با شهدای صفّین، با شهدای جمل قابل مقایسه هستند و از بسیاری از آنها بالاترند؛ اما با شهدای کربلا، نه! هیچ کس با شهدای کربلا، قابل مقایسه نیست؛ نه امروز، نه دیروز، نه از اوّل اسلام و نه تا آن زمانی که خدای متعال بداند و بخواهد.(2) آن شهدا ممتازند و نظیری دیگر برای علی اکبر علیه السلام و حبیب بن مظاهر نمیشود پیدا کرد.

بعد از هزاروچهارصد سال، در دنیا زنده است. اسلام، سازنده است. امروز اسلام در دنیا زاینده است. امروز اسلام در دنیا، ملّتها را به عنوان روشن ترین و پرفروغ ترین امید، به سمت خود متوجّه کرده است. اینها همه از برکت همان حادثه ی کربلا و جان فشانی حسین بن علی علیه السلام است.

اوّلش توسّل به پروردگار و محو شدن در راه اراده ی پروردگار و بالاتر از همه چیز، داشتن معرفت و محبّت الهی است. این مناجات شعبانیّه(1) را ببینید! این دعای کمیل را که در شب نیمه ی شعبان و شبهای جمعه(2) خوانده میشود، ببینید! این دعای ابی حمزه ی ثمالی(3) را ببینید! این دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه(4) را ببینید! این مناجاتها و دعاهای دارای سوز و گداز و دارای بالاترین معارف از زبان اهل بیت علیهم السلام را مشاهده کنید! هیچ مذهب اسلامیِ دیگری، این همه توسّل به پرودگار و توجّه به خدا و تضرّع و الحاح و گریه و ایستادن در محراب دعا و عبادت ندارد. این، یکی از خصوصیّات شیعه است.

شیعه باید این روحیّه را بین خود ترویج کند. این، مال تشیّع است. این، مال امام صادق و امام باقر و امام سجّاد علیهم السلام و اولاد و پدران بزرگوار اینهاست. مال مکتب اهل بیت علیهم السلام است. پس اوّلین خصوصیّت شیعه، آن جنبه ی معنوی و عرفانی و روحی و توسّل و تعشّق به پروردگار و محبّت پروردگار است:

«إِلَهِی فَسُرّنِی بِلِقَائِکَ یَوْمَ تَقْضِی فِیهِ بَیْنَ عِبَادِک...إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْک... إِلَهِی هَبْ لِی قَلْباً یُدْنِیهِ مِنْکَ شَوْقُهُ وَ لِسَاناً یَرْفَعُهُ إِلَیْکَ صِدْقُهُ وَ نَظَراً یُقَرِّبُهُ مِنْکَ حَقُّه».(5)

«إِلَهِی... صَبَرْتُ عَلَی عَذَابِکَ فَکَیْفَ أَصْبِرُ عَلَی فِرَاقِکَ وَ هَبْنِی صَبَرْتُ عَلَی حَرِّ نَارِکَ فَکَیْفَ أَصْبِرُ عَنِ النَّظَرِ إِلَی کَرَامَتِکَ أَمْ کَیْفَ أَسْکُنُ فِی النَّارِ وَ رَجَائِی

ص: 333

عَفْوُک».(1) معارف اهل بیت علیهم السلام اینهاست.

«أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَر... وَ جَاهَدْتَ فِی اللهِ حَقَّ جِهَادِه»؛(2)

این خصوصیّت ائمّه علیهم السلام است: «جَاهَدْتَ فِی اللهِ حَقَّ جِهَادِه»؛ جهاد فی سبیل الله. جهاد که همه جا با شمشیر نیست! امام صادق علیه السلام که شمشیر به دست نگرفت. جهاد یعنی تلاش در مقابله با دشمنان اسلام؛ به هر وجهی که ممکن شود. جهاد این است. جهاد، آن تلاشی است که در مقابل دشمن باشد. این، جهاد است. حالا میتواند با کتاب باشد، با معرفت باشد، با درس باشد، با عبادت باشد. اگر در مقابل دشمن بود، میشود «جهاد». ظلمستیزی و جهاد، خصوصیّت شیعه است.

احسان به مسلمین، بلکه احسان به آحاد انسانها، از خصوصیّات شیعه است، که این هم باز در معارف اهل بیت علیهم السلام ، همه جا هست.

این حقیقتِ درخشان گفت.

هرچه درباره ی عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام فکر کنیم، متوجّه میشویم که این قضیّه، از ابعاد مختلف دارای کشش و گنجایش اندیشیدن و بیان کردن است. هرچه فکر کنیم، ممکن است حرفهای جدید و حقایق تازه ای را بیابیم. این یک مقوله ی حرف، که اگرچه در دوره ی سال گفته میشود و باید هم گفته شود، اما محرّم خصوصیّتی دارد و در ایّام محرّم، از این مقوله بیشتر باید سخن گفت و میگویند و إن شاءالله باز هم خواهند گفت.

یک مقوله ی دیگر که به مناسبت محرّم قابل بحث است و در این زمینه کمتر صحبت میشود و بنده میخواهم امشب درباره ی آن قدری صحبت کنم، مقوله ی عزاداری حسین بن علی علیه السلام و برکات احیای ذکر عاشوراست. تحقیقاً یکی از مهمترین امتیازات جامعه ی شیعه بر دیگر جوامع مسلمان، این است که جامعه ی شیعه، برخوردار از خاطره ی عاشوراست. از همان روزی که موضوعِ ذکر مصیبت حسین بن علی علیه السلام مطرح شد، چشمه ی جوشانی از فیض و معنویّت در اذهان معتقدین و محبّین اهل بیت علیهم السلام جاری گشت. این چشمه ی جوشان، تا امروز همچنان ادامه و جریان داشته است؛ بعد از این هم خواهد داشت و بهانه ی آن هم یادآوری خاطره ی عاشوراست.

بیان ماجرای عاشورا، فقط بیان یک خاطره نیست، بلکه بیان حادثه ای است که - همان طور که در آغاز سخن عرض شد - دارای ابعاد بی شمار است. پس یادآوری این خاطره، در حقیقت مقوله ای است که میتواند به برکات فراوان و بی شماری منتهی شود. لذا شما ملاحظه میکنید که در زمان ائمّه علیهم السلام ، قضیّه ی گریستن و گریاندن برای امام حسین علیه السلام ، برای خود جایی دارد.(1)

ص: 335

صادق را مطرح میکند. البته آن احساس صادق، احساس بی منطق و غلط نیست؛ احساسی است که در درون خود، استدلالی هم دارد. اوّل، توجّه را به ظلمی که در جامعه جاری است، اختلاف طبقاتییی که وجود دارد و فشاری که «انداد الله» از جنس بشر و شیاطین انس بر مردم وارد میکنند، معطوف میسازد. این همان عواطف و احساسات است. البته بعد که حرکت وارد جریانِ معقول و عادی خود شد، نوبت استدلال منطقی هم میرسد؛ یعنی کسانی که دارای تحمّل عقلی و پیشرفت فکری هستند، به استدلالات عالی میرسند، ولی بعضی افراد هم در همان درجات ابتدایی میمانند.

در عین حال، معلوم هم نیست آنهایی که از لحاظ استدلال سطح بالاتری دارند، از لحاظ درجات معنوی هم حتماً سطح بالاتری داشته باشند. نه؛ گاهی کسانی که سطح استدلالی پایین تری دارند، اما جوشش عواطف شان بالاست،

ارتباط و علقه شان با مبدأ غیبی بیشتر و محبّت شان نسبت به پیغمبر صلی الله علیه و آله ، جوشان تر است و به درجات عالی تری میرسند. قضیّه این گونه است. در حرکتهای معنوی، عاطفه سهم و جای خود را دارد. نه عاطفه جای استدلال را میگیرد و نه استدلال میتواند به جای عواطف بنشیند.

لِعَهْدِاللهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللهِ یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلیِه بِفِعْلٍ وَ لاقَوْلٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَه».(1)

بحث سر این است که امام حسین علیه السلام ، فلسفه ی حرکت خود را مقابله با جور قرار میدهد:

«یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ».

بحث بر سرِ مقدّس ترین هدفهاست که همه ی منصفین عالم آن را قبول دارند. چنان انسانی، در راه چنین هدفی، دشوارترین مبارزه را تحمّل میکند.

دشوارترین مبارزه، مبارزه ی غریبانه است. کشته شدن در میان هیاهو و هلهله ی دوستان و تحسین عامّه ی مردم، چندان دشوار نیست؛ چنان که در یکی از جنگهای صدر اسلام، وقتی که دو لشکرِ حق و باطل در مقابل هم صف کشیدند و کسانی چون پیغمبر و امیرالمؤمنین علیهما السلام در رأس جبهه ی حق قرار داشتند، پیغمبر صلی الله علیه و آله از سپاهیان خود پرسید: چه کسی حاضر است به میدان برود و فلان جنگجوی معروفِ سپاه دشمن را از پای درآورد؟ جوانی از سپاهیان اسلام، داوطلب شد. پیغمبر صلی الله علیه و آله دستی بر سر او کشید و او را بدرقه کرد. مسلمانان هم برایش دعا کردند و او به میدان نبرد رفت، جهاد کرد و کشته شد. این، یک نوع کشته شدن و جهاد کردن است.

نوع دیگر جهاد کردن، جهادی است که وقتی انسان به سمت میدان نبرد میرود، آحاد جامعه نسبت به او یا منکرند، یا غافل اند، یا کناره میجویند و یا در مقابلش می ایستند. کسانی هم که قلباً وی را تحسین میکنند و تعدادشان کم است، جرأت ندارند زبانی به تحسینش بپردازند.

ص: 338

در حادثه ی عاشورای امام حسین علیه السلام ، حتی کسانی مانند عبدالله بن عباس و عبدالله بن جعفر که خودشان جزو خاندان بنی هاشم(1) و از همین شجره ی طیّبه اند، جرأت نمیکنند در مکه یا مدینه بایستند، فریاد بزنند و به نام امام حسین علیه السلام ، شعار بدهند. چنین مبارزه ای، غریبانه است و مبارزه ی غریبانه، سخت ترینِ مبارزه هاست؛ همه با انسان، دشمن؛ همه از انسان، روی گردان. در مبارزه ی امام حسین علیه السلام ، حتی برخی از دوستان هم معترّضند؛ چنانکه به یکی از آنها فرمود: «بیا به من کمک کن» و او به جای کمک، اسبش را برای حضرت فرستاد و گفت: «از اسب من استفاده کن»!(2)

غربت از این بالاتر و مبارزه از این غریبانه تر؟! آن وقت در این مبارزه ی غریبانه، عزیزترین عزیزانش در مقابل چشمش قربانی شوند. پسرانش، برادرزاده هایش، برادرانش و پسرعموهایش؛ این گلهای بنی هاشم پرپر شوند و در مقابلش روی زمین بریزند(3) و حتی کودک شش ماهه اش هم کشته شود!(4)

علاوه بر همه ی این مصیبتها، میداند به مجرّد اینکه جان از جسم مطهّرش خارج شود، عیالات بی پناه و بی دفاعش، مورد تهاجم قرار خواهند گرفت؛(5) میداند که گرگهای گرسنه، به دختران خردسال و جوانش حمله ور میشوند، دلهای آنها را میترسانند، اموال آنها را غارت میکنند، آنها را به اسارت میگیرند و مورد اهانت قرار میدهند؛ میداند که به دختر والای امیرالمؤمنین علیه السلام ، زینب کبری علیها السلام ، که جزو شخصیّت های بارز دنیای اسلام است، جسارت میکنند. اینها را هم میداند.

ص: 339

بر همه ی اینها، تشنگی خود و اهل و عیالش(1) را اضافه کنید؛ کودکان خردسال تشنه؛ دختر بچه ها تشنه؛ پیرها تشنه؛ حتی کودک شیرخواره تشنه. میتوانید تصوّر کنید که این مبارزه چقدر سخت است؟

انسانی چنان والا، پاک، مطهّر و منوّر که ملائکه ی آسمان برای تماشای جلوه ی او بر یکدیگر سبقت میگیرند و آرزومند تماشای حسین بن علی علیه السلام هستند تا به او متبرّک شوند؛(2) انسانی که انبیا و اولیا آرزوی مقام او را میکنند؛ در چنان مبارزه ای و با چنان شدّت و محنتی به شهادت میرسد. شهادتِ چنین شخصیّتی، حادثه ای شگرف است. کدام انسانی است که عاطفه اش از این حادثه جریحه دار نشود؟! کدام انسانی است که این حادثه را بشناسد و بفهمد و نسبت به آن دل بسته نشود؟

به بیان حادثه ی عاشورا پرداخت. این چشمه از همان روز شروع به جوشیدن کرد و تا امروز، همچنان جوشان است. این حادثه ی عاشوراست.

خودمان دیدید. وقتی که محرّم از راه میرسید، نظام مرتجعِ کافرِ فاسقِ فاسدِ پهلوی، میدید دیگر دستش بسته است و نمیتواند علیه مردم مبارز عاشورایی کاری انجام دهد. در واقع، مسئولین آن نظام، ناتوانی خود را ناشی از فرا رسیدن محرّم میدانستند.

در گزارشهای برجا مانده از آن رژیم منحوس، اشارتها، بلکه صراحتهایی وجود دارد که نشان میدهد آنها با فرا رسیدن محرّم، دست و پایشان را حسابی گم میکردند.

امام بزرگوار مارضوان الله علیه، آن مرد حکیمِ تیزبینِ دین شناسِ دنیاشناسِ انسانشناس، خوب فهمید که از این حادثه برای پیشبرد هدف امام حسین علیه السلام چگونه باید استفاده کند و کرد. امام بزرگوار ما، محرّم را به عنوان ماهی که در آن، خون بر شمشیر پیروز میشود، مطرح نمود(1) و به برکت محرّم، با همین تحلیل و منطق، خون را بر شمشیر پیروز کرد. این یک نمونه از جلوه های نعمت ماه محرّم و مجالس ذکر و یاد امام حسین علیه السلام است که شما دیدید.

متوجّه این نکته نیستند. همه باید در این مجالس شرکت کنند، قدر مجالس عزاداری را بدانند، از این مجالس استفاده کنند و روحاً و قلباً این مجالس را وسیله ای برای ایجاد ارتباط و اتّصالِ هرچه محکم تر میان خودشان و حسین بن علی علیه السلام ، خاندان پیغمبر و روح اسلام و قرآن قرار دهند. این از وظایفی که در این خصوص مربوط به مردم است.

و اما در ارتباط با وظایف روحانیّون، مسئله دشوارتر است. چون قوامِ مجالس عزا به این است که عدّه ای دور هم جمع شوند و یک فردِ روحانی، با حضور یافتن در میان آنها، اقامه ی عزا کند تا دیگران از اقامه ی عزای او مستفید شوند. یک روحانی چگونه اقامه ی عزا خواهد کرد؟ این سؤال من از همه ی کسانی است که نسبت به چنین قضیّه ای احساس مسئولیّت میکنند.

پیغمبر علیهم السلام روزبه روز بیشتر شود.

دومین ویژگییی که باید در این مجالس به وجود آید، این است که مردم نسبت به اصل حادثه ی عاشورا، معرفت روشن تر و واضح تری پیدا کنند. این طور نباشد که ما در مجلس حسین بن علی علیه السلام به منبر برویم یا سخنرانی کنیم، اما موضوع سخنرانی، حضّار آن مجلس، اعم از جوان و غیر جوان و زن و مردِ اهل فکر و تأمّل را - که امروز در جامعه ی ما بسیارند و این از برکات انقلاب است - به این فکر فرو ببرد که: «ما به این مجلس آمدیم و گریه ای هم کردیم؛ اما برای چه؟ قضیّه چه بود؟ چرا باید برای امام حسین علیه السلام گریه کرد؟ اصلاً چرا امام حسین علیه السلام به کربلا آمد و عاشورا را به وجود آورد؟»

بنابراین، به عنوان منبری یا سخنران، باید به موضوعاتی بپردازید که جوابگویِ چنین سؤالاتی باشد. باید نسبت به اصلِ حادثه ی عاشورا معرفتی در افراد به وجود آید. اگر در روضه خوانی و سخنرانی یا سایر مطالب بیان شده از طرف شما، نکته ای روشنگر یا حداقل اشاره ای به این معنا نباشد، یک رکن از آن سه رکنی که عرض شد، کم و ناقص خواهد بود؛ یعنی ممکن است مجلس مذکور، فایده ی لازم را ندهد و ممکن هم هست خدای ناکرده در بعضی از فروض، ضرر هم بکنیم.

سومین ویژگی لازم در این مجالس، افزایش ایمان و معرفت دینی در مردم است. در چنین مجالسی باید از دین، نکاتی عنوان شود که موجب ایمان و معرفتِ بیشتر در مستمع و مخاطب گردد؛ یعنی سخنرانان و منبریها، یک موعظه ی درست، یک حدیث صحیح، بخشی از تاریخ آموزنده ی درست، تفسیرِ آیه ای از قرآن یا مطلبی از یک عالم و دانشمندِ بزرگ اسلامی را در بیانات خود بگنجانند و به سمع شرکت کنندگان در این مجالس برسانند. این طور نباشد که وقتی بالای منبر میرویم، یک مقدار لفّاظی کنیم و حرف بزنیم و اگر احیاناً

ص: 344

مطلبی هم ذکر میکنیم، مطلب سستی باشد که نه فقط ایمانها را زیاد نمیکند، بلکه به تضعیف ایمانِ مستمعین میپردازد. اگر این طور شد، ما از جلسات مذکور به فواید و مقاصد مورد نظر نرسیده ایم.

متأسّفانه باید عرض کنم که گاهی چنین مواردی دیده میشود؛ یعنی بعضاً گوینده ای در یک مجلس به نقل مطلبی میپردازد که هم از لحاظ استدلال و پایه ی مدرک عقلی یا نقلی سست است و هم از لحاظ تأثیر در ذهن یک مستمع مستبصر و اهل منطق و استدلال، ویرانگر است. مثلاً در یک کتاب، بعضی مطالب نوشته شده است که دلیلی بر کذب و دروغ بودن آنها نداریم؛ ممکن است راست باشد، ممکن است دروغ باشد. اگر شما آن مطالب را بیان کنید- ولو مسلّم نیست خلاف واقع باشد- و با شنیدن آنها برای مستمع تان، که جوانِ دانشجو یا محصّل یا رزمنده و یا انقلابی است - و بحمدالله، انقلاب ذهنها را باز و منفتح کرده است - نسبت به دین، سؤال و مسئله ایجاد میشود و اشکال و عقده به وجود می آید، نباید آن مطالب را بگویید؛ حتی اگر سند درست هم داشت. چون موجب گمراهی و انحراف است، نباید نقل کنید؛ چه رسد به اینکه اغلب این مطالب مندرج در بعضی کتابها، سند درستی هم ندارد.

یک نفر از زبان دیگری، مطلبی را مبنی بر این می شنود که من در فلان سفر، فلان جا بودم، که فلان اتّفاق افتاد. گوینده از روی مدرک یا بدون مدرک، چنان مطلبی را میگوید. شنونده هم آن را باور میکند و در کتابی مینویسد و این کتاب به دست من و شما میرسد. من و شما چرا باید آن مطلب را که نمیتواند در یک مجمع بزرگ، برای ذهنهای مستبصر و هوشیار و آگاه توجیه شود، بازگو کنیم؟! مگر هر مطلبی را هر جا نوشتند، انسان باید بخواند و بازگو کند؟! یک بخشِ مهم از حادثه ی فرهنگی در جامعه ی امروز ما این است که اینها در معرض

ص: 345

شبهات قرار میگیرند. یعنی دشمنان شبهه القا میکنند. دشمنان هم نه؛ منکرینِ فکرِ من و شما به القای شبهه میپردازند. مگر میشود گفت هرکس فکر ما را قبول ندارد، لال شود، حرف نزند، و هیچ شبهه ای القا نکند؟ مگر میشود این طور گفت؟ به هر حال حرف میزنند، مطلب میپراکنند، به ایجاد تردید میپردازند و شبهات درست میکنند. مهم این است که مطلبی که شما میگویید، برطرف کننده ی شبهه باشد و آن را زیاد نکند.

بعضی از افراد، بدون توجّه به این مسئولیّت مهم، به بالای منبر میروند و حرفی میزنند که نه فقط گرهی از ذهن مستمع باز نمیکند، که گره هایی هم به ذهن او می افزاید. اگر چنین اتّفاقی افتاد و ما در بالای منبر حرفی زدیم که ده نفر جوان، پنج نفر جوان، یا حتی یک نفر جوان، در امر دین دچار تردید شد و بعد از پای سخنرانی ما برخاست و رفت و ما هم او را نشناختیم، بعداً چگونه میشود جبران کرد؟ آیا اصلاً قابل جبران است؟ آیا خدا از ما خواهد گذشت؟ قضیّه مشکل است.

در مجالس عزاداری ماه محرّم، این سه ویژگی باید وجود داشته باشد: 1. عاطفه را نسبت به حسین بن علی و خاندان پیغمبر علیهم السلام ، بیشتر کند (عُلقه و رابطه و پیوند عاطفی را باید مستحکم تر سازد)؛ 2. نسبت به حادثه ی عاشورا، باید دیدِ روشن و واضحی به مستمع بدهد؛ 3. نسبت به معارف دین، هم ایجاد معرفت و هم ایجاد ایمان - ولو به نحو کمی - کند.

نمیگوییم همه ی منبرها باید برخوردار از همه ی این خصوصیّات باشند و به همه ی موضوعات بپردازند؛ نه. شما اگر یک حدیثِ صحیح از کتابی معتبر را نقل و همان را معنا کنید، کفایت میکند. برخی منبریها، بعضی اوقات یک حدیث را آنقدر شاخ و برگ میدهند که معنای اصلی اش از بین میرود. اگر شما یک حدیثِ صحیح را برای مستمع خود درست

ص: 346

معنا کنید، ممکن است بخشِ مهمّی از آنچه را که ما میخواهیم، داشته باشد. وقتی شما از روی یک تفسیر معتبر، راجع به یک آیه ی قرآن، فکر و مطالعه کنید، به تنقیح آن بپردازید و برای مستمع بیان نمایید، مقصود حاصل است.

اگر برای ذکر مصیبت، کتاب «نَفَس المهمومِ» مرحوم «محدّث قمی»(1) را باز کنید و از رو بخوانید، برای مستمع گریه آور است و همان عواطفِ جوشان را بهوجود می آورد. چه لزومی دارد که ما به خیال خودمان، برای مجلس آرایی، کاری کنیم که اصل مجلس عزا از فلسفه ی واقعی اش دور بماند.

رواج میدهند که هر کس ناظرِ آن باشد، برایش سؤال به وجود می آید. به عنوان مثال، در قدیم الایّام بین طبقه ی عوام النّاس معمول بود که در روزهای عزاداری، به بدن خودشان قفل میزدند! البته پس از مدّتی بزرگان و علما آن را منع کردند و این رسمِ غلط برافتاد؛ اما باز مجدّداً شروع به ترویج این رسم کرده اند و شنیدم که بعضی افراد در گوشه و کنار این کشور، به بدن خودشان قفل میزنند! این چه کارِ غلطی است که بعضی افراد انجام میدهند!؟

قمه زدن نیز همین طور است. قمه زدن هم از کارهای خلاف است. میدانم عدّه ای خواهند گفت: «حق این بود که فلانی اسم قمه را نمی آورد»؛ خواهند گفت: «شما به قمه زدن چه کار داشتید؟ عدّه ای میزنند؛ بگذارید بزنند»! نه؛ نمیشود در مقابل این کارِ غلط سکوت کرد. اگر به گونه ای که طی چهار پنج سال اخیرِ بعد از جنگ، قمه زدن را ترویج کردند و هنوز هم میکنند، در زمان حیات مبارک امامرضوان الله علیه ترویج میکردند، قطعاً ایشان در مقابل این قضیّه می ایستادند. کار غلطی است که عدّه ای قمه به دست بگیرند و به سر خودشان بزنند و خون بریزند. این کار را میکنند که چه بشود؟! کجای این حرکت، عزاداری است؟! البته دست بر سر زدن به نوعی نشانه ی عزاداری است. شما بارها دیده اید، کسانی که مصیبتی برایشان پیش می آید، بر سر و سینه ی خود میکوبند. این نشانه ی عزاداریِ معمولی است. اما شما تا به حال کجا دیده اید که فردی به خاطر رویکرد مصیبتِ عزیزترین عزیزانش، با شمشیر بر مغز خود بکوبد و از سرِ خود خون جاری کند؟! کجای این کار، عزاداری است؟! قمه زدن، سنّتی جعلی است؛ از اموری است که مربوط به دین نیست و بلاشک، خدا هم از انجام آن راضی نیست. علمای سَلَف دستشان بسته بود و نمیتوانستند بگویند «این کار، غلط و خلاف است».

ص: 348

امروز روز حاکمیّت اسلام و روز جلوه ی اسلام است؛ نباید کاری کنیم که آحاد جامعه ی اسلامیِ برتر، یعنی جامعه ی مُحبِّ اهل بیت علیهم السلام که به نام مقدّس ولیّ عصرارواحنافداه، به نام حسین بن علی علیه السلام و به نام امیرالمؤمنین علیه السلام مفتخرند، در نظر مسلمانان و غیرمسلمانان عالم، به عنوان یک گروه آدمهای خرافیِ بی منطق معرفی شوند. من حقیقتاً هرچه فکر کردم، دیدم نمیتوانم این مطلب - قمه زدن - را که قطعاً یک خلاف و یک بدعت است، به اطّلاع مردم عزیزمان نرسانم. این کار را نکنند. بنده راضی نیستم. اگر کسی تظاهر به این معنا کند که بخواهد قمه بزند، من قلباً از او ناراضی ام. این را من جدّاً عرض میکنم. یک وقت بود در گوشه و کنار، چند نفر دورِ هم جمع میشدند و دور از انظار عمومی مبادرت به قمه زنی میکردند و کارشان، تظاهر - به این معنا که امروز هست - نبود. کسی هم به خوب و بدِ عملشان کار نداشت؛ چرا که در دایره ی محدودی انجام میشد. اما یک وقت بناست که چند هزار نفر ناگهان در خیابانی از خیابانهای تهران یا قم یا شهرهای آذربایجان و یا شهرهای خراسان ظاهر شوند و با قمه و شمشیر بر سر خودشان ضربه وارد کنند. این کار قطعاً خلاف است. امام حسین علیه السلام به این معنا راضی نیست. من نمیدانم کدام سلیقه هایی و از کجا این بدعتهای عجیب و خلاف را وارد جوامع اسلامی و جامعه ی انقلابی ما میکنند؟!

اخیراً یک بدعت عجیب و غریب و نامانوس دیگر هم در باب زیارت درست کرده اند! بدین ترتیب که وقتی میخواهند قبور مطهّر ائمّه علیهم السلام را زیارت کنند، از درِ صحن که وارد میشوند، روی زمین میخوابند و سینه خیز خود را به حرم میرسانند!

شما میدانید که قبر مطهّر پیغمبر صلی الله علیه و آله و قبور مطهّر امام حسین علیه السلام ، امام صادق علیه السلام ، موسی بن جعفر علیه السلام ، امام رضا علیه السلام و بقیّه ی ائمّه علیهم السلام را همه ی

ص: 349

مردم، ایضاً علما و فقهای بزرگ، در مدینه و عراق و ایران، زیارت میکردند. آیا هرگز شنیده اید که یک نفر از ائمّه علیهم السلام و یا علما، وقتی میخواستند زیارت کنند، خود را از درِ صحن، به طور سینه خیز به حرم برسانند؟! اگر این کار، مستحسن و مستحب بود و مقبول و خوب مینمود، بزرگان ما به انجامش مبادرت میکردند، اما نکردند.

حتی نقل شد که مرحوم آیت الله العظمی آقای بروجردیرضوان الله تعالی علیه، آن عالم بزرگ و مجتهد قوی و عمیق و روشن فکر، عتبه بوسی را با اینکه شاید مستحب باشد، منع میکرد، تا مبادا دشمنان خیال کنند سجده میکنیم و علیه شیعه تشنیعی درست نکنند. اما امروز، وقتی عدّه ای وارد صحن مطهّر علی بن موسی الرّضا علیه السلام میشوند، خود را به زمین می اندازند و دویست متر راه را به طور سینه خیز میپیمایند تا خود را به حرم برسانند! آیا این کار درستی است؟ نه؛ اینکار غلط است. اصلاً اهانت به دین و زیارت است.

چه کسی چنین بدعتهایی را بین مردم رواج میدهد؟ نکند این هم کار دشمن باشد؟! اینها را به مردم بگویید و ذهنها را روشن کنید.

دین، منطقی است. اسلام، منطقی است و منطقی ترین بخش اسلام، تفسیری است که شیعه از اسلام دارد؛ تفسیری قوی.

متکلّمین شیعه، هر یک در زمان خود، مثل خورشید تابناکی میدرخشیدند و کسی نمیتوانست به آنها بگوید «شما منطق تان ضعیف است». این متکلّمین، چه از زمان ائمّه علیهم السلام ، مثل «مؤمن طاق»(1) و «هشام بن حکم»(2)؛ چه بعد از ائمّه علیهم السلام ، مثل «بنی نوبخت»(3) و «شیخ مفید»؛(4) و چه در زمانهای بعد، مثل مرحوم «علّامه ی حلّی»،(5) فراوان

ص: 350

بوده اند. ما اهل منطق و استدلالیم. شما ببینید درباره ی مباحث مربوط به شیعه، چه کتب استدلالیِ قوی یی نوشته شده است! کتابهای مرحوم «شرف الدّین»(1) و نیز «الغدیرِ» مرحوم «علّامه ی امینی»(2) در زمان ما، سرتاپا استدلال، بتون آرمه و مستحکم است. تشیّع این است، یا مطالب و موضوعاتی که نه فقط استدلال ندارد، بلکه «أشبه شی ءبالخرافة» است؟! چرا اینها را وارد میکنند؟ این خطر بزرگی است که در عالم دین و معارف دینی، مرزداران عقیده باید متوجّهش باشند.

عرض کردم: عدّه ای وقتی این حرف را بشنوند، مطمئناً از روی دلسوزی خواهند گفت: «خوب بود فلانی این حرف را امروز نمیزد»! نه؛ من بایستی این حرف را میزدم. من باید این حرف را بزنم. بنده مسئولیّتم بیشتر از دیگران است. البته آقایان هم باید این حرف را بزنند. شما آقایان هم باید بگویید. امام بزرگوار، خط شکنی بود که هرجا انحرافی در نکته ای مشاهده میکرد، با کمال قدرت و بدون هیچ ملاحظه ای، بیان میفرمود. اگر این بدعتها و خلافها در زمان آن بزرگوار میبود یا به این رواج میرسید، بلاشک میگفت. البته عدّه ای هم که به این مسائل دل بسته اند، متاذّی خواهند شد که چرا فلانی به موضوع مورد علاقه ی ما این طور بی محبّتی کرد و با این لحن از آن یاد نمود. آنها هم البته، اغلب، مردمان مؤمن و صادق و بی غرضی هستند، اما اشتباه میکنند. وظیفه ی بزرگی که آقایان روحانیّون و علما، در هر بخش و هرجا که هستید، باید برعهده داشته باشید، همانهاست که عرض شد. مجلس عزای حسین علیه السلام ، مجلسی است که باید منشأ معرفت باشد؛ محل جوشش آن سه ویژگی که عرض کردیم، باشد.

امیدواریم که خداوند متعال، شما را موفّق بدارد آنچه را که موجب رضای پروردگار است، با قدرت، با شجاعت، با تلاش و با جدّ و جهد،

ص: 351

پی گیری و بیان کنید و إن شاءالله وظیفه ی خودتان را به انجام برسانید.

در افکار جهانیان ضرر مُعت-َنی بِه نیست؟ آیا مخدوش کردن محبّت و عشق شیعیان به خاندان مظلوم پیامبر صلی الله علیه و آله و بخصوص شیفتگی بی حد و حصر آنان به سالار شهیدان علیه السلام را بد جلوه دادن، ضرر نیست؟ کدام ضرر از این بالاتر است؟

اگر قمه زدن به صورت عملی انفرادی در خانه های دربسته انجام میگرفت، ضرری که ملاک حرمت است، فقط ضرر جسمی بود، ولی وقتی این کار علی رؤوس الاشهاد و در مقابل دوربینها و چشمهای دشمنان و بیگانگان، بلکه در مقابل چشم جوانان خودمان انجام میگیرد، آن وقت دیگر ضرری که باید معیار حرمت باشد، فقط ضرر جسمی و فردی نیست، بلکه مضرّات بزرگ تبلیغی که با آبروی اسلام و شیعه سروکار دارد نیز باید مورد توجّه باشد. امروز این ضرر بسیار بزرگ و شکننده است و لذا قمه زدن علنی و همراه با تظاهر، حرام و ممنوع است؛ البته کسانی که در سالهای گذشته از روی عشق و اخلاص قمه زده اند، مأجورند و بهخاطر نیّتشان مستوجب ثواب الهی اند إن شاءالله.

ولی اکنون باید به نحو متعارف که در طول قرون و اعصار عزاداری میکرده اند و متدیّنین و علما هم خود در آن شرکت میجسته اند، عزاداری کنند؛ یعنی تشکیل مجالس روضه خوانی و راه اندازی دسته جات و مواکب عزاداری که دارای حال و حزن و شور محبّت اهل بیت علیهم السلام است. سعی کنند که نوحه ها و شعرها و روضه خوانی ها پرمغز و دارای مضامین صحیح و متّکی به آثار وارده ی معتبره از ائمّه علیهم السلام یا علمای بزرگ باشد.

منطبق با آنچه که نیاز این روزهاست، انجام دادند، خیلی تشکّر میکنم. خداوند این حرکت را از شما آقایان محترم قبول فرماید.

موکب عزاداری و حرکت در خیابانها و شوارع شهر و هیئت عزا به خود گرفتن، کار بسیار مهمّی است. اصلِ عزاداری نیز همین است. البته هیئات مختلف، سینه زنی میکنند، یا به انواع مختلفی به عزاداری میپردازند که همه اش خوب و پسندیده است. این هم بسیار روش متین و مناسبی برای آقایان است.

به خاطر این حرکتی که انجام دادید، خیلی متشکّریم. ابتکار بسیار خوبی بود. خداوند متعال شما را مأجور دارد و این حرکت را برای کسانی که میخواهند عزاداری حضرت ابی عبدالله علیه الصّلاةوالسلام به شکل سالم و صحیحی انجام شود، سرمشق قرار دهد.

به این است که کشته شدند؛ چون زندگی دنیا برایشان ارزشی نداشت. اگر زندگی دنیا را دوست میداشتند، خدا به آنها عمر هزار ساله میداد. خودشان نمیخواستند. آنها میخواستند حرف و هدفشان زنده شود، که زنده شد و پیروز هم شدند.

تحت سختی و فشار و شکنجه قرار میدادند. آنها حتی مراقب مراسم روضه خوانی در داخل خانه ها و پیش از اذان صبح نیز بودند و اگر روضه خوانی را می دیدند که قبل از اذان صبح از جایی به جایی حرکت میکند، میدانستند که این روضه خوان به خلوت و پستوی خانه ی یک مسلمان عاشقِ امام حسین علیه السلام میرود که مرثیه بخواند. لذا او را تعقیب میکردند و احیاناً به زندان میبردند.

با این همه، حتی در این شرایط هم روندِ کار هیئتهای مذهبی متوقّف نماند. کسانی که در آن زمانها زندگی میکردند، برای ما گفته اند که در روزهای تاسوعا و عاشورا و ایّام حواشی این دو روز، مردم از شهرها بیرون میرفتند و در بیابانها، دور از جادّه ها، گاهی در ویرانه ها و در روستاهای دور از دسترسِ پلیس رضاخانی، دسته های سینه زنی راه می انداختند و عزاداری میکردند. این چه ایمانی است!؟ چه عُلقه ی محبّت و اعتقاد عظیم و ناگسستنی یی است که به وسیله ی آن، هیئتهای مذهبی هدایت میشوند!؟

انقلابی است و باید آنچه از آثار آن نهضت بجاست، در همین جهت و با همان هدف حرکت کند.

بی شک در سال آخر نهضت هم، پیروزی انقلاب به میزان زیادی مرهون همین هیئتهای مذهبی بوده است؛ زیرا مردم در عاشورای سال 57 و دهه ی محرّم آن سال، در سراسر کشور، هیئتهای مذهبی را به وسیله ای برای اظهار اعتراض گسترده ی خود به آن رژیم فاسد و حمایت از امام تبدیل کردند و خواستار نظام اسلامی شدند. پس روشن شد که ظرفیّت هیئتهای مذهبی تا به این حد است. در دوران اختناق، جمعیّتهای کوچک در بیغوله ها و بیابانها و دور از چشم پلیس رضاخانی کار خود را ادامه دادند و بعد این روند در معرض دید همه ی مردم دنیا و زیر نگاه دوربین تلویزیونهای جهانی در سال 57 و سالهای بعد از آن ادامه پیدا کرد و این موضوع، نشان دهنده ی میل و خواست ملّت ایران شد.

به فضایی غیردینی تبدیل کنند؛ اما وقتی دهه ی محرّم و ایّام عاشورا میشود، راه افتادن موکب های حسینی در خیابانها و کوچه ها و محیط زندگی مردم، مثل بارانی است که پلیدیها و کثافتها را میشوید، فضا را پاک میکند، محیط جامعه را شستشو میدهد و همه ی آن تلقینات فاسد را که در محیط و فضا به دست دشمن به وجود آمده است، از بین میبرد.

این جریان را از چشم مردم بیندازند؛ اما نتوانستند. هیئتهای مذهبی، هیئتهای مذهبی ماندند. هیئتهای عزاداری، هیئتهای عزاداری ماندند. اگر افراد نابابی هم چند صباحی در هیئتی بودند، بعد از مدّتی میدان را خالی کردند. آنها نابود شدند، اما هیئتها، چنان که لازمه ی کلمه ی حق است، ماندند. تلاش بسیاری کردند بلکه بتوانند این هیئتها را از حال و هوای حسینی خارج کنند، اما نتوانستند.

شایسته ی اوست، انجام دهید.

دیدید که در سال 57 همین هیئتهای مذهبیِ شما چه نقش بزرگی را در روشن کردن حقایق برای مردم ایفا کردند!؟ مردم در خیابانها راه میرفتند و نغمه ی هیئتهای عزاداری، برای آنها بهترین تحلیل کننده ی سیاسی و انقلابیِ آن روز بود که حقایق را بیان میکرد. سال 42 نیز همین طور بود. در دوران جنگ هم، چنین بود و امروز هم چنین است.

«هُدیً لِلْمُتَّقِین».(1)

اگر تقوا داشته باشیم، قرآن برای ما هدایت است. تقوا برای انسان متدیّن، عبارت است از رعایت دقیق موازین الهی...

در سلوک این راه، سختیهایی وجود دارد، لذا برای آسان شدن این سختیها، خدای متعال در قرآن برخی از آثار تقوا را به ما معرّفی کرده است، تا بدانیم تحمّل این سختیها در پایان کار، ثمره ی شیرینی دارد... میفرماید: «وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ»،(2) هر کس تقوای الهی را پیشه کند، خاصیّتش این است که «یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً»،(3) خداوند برای او گشایشی ایجاد میکند؛ یعنی گرفتار بن بست نمیشود.

این امر، استثنا ندارد؛ البته بدیهی است که آن گشایش و خروج از بن بست، متناسب با هدفی است که انسان دارد...

در این زمینه ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا امام حسین علیه السلام - آن متّقی ترین انسانها - باید شهید شود؟ چرا از بن بست کربلا راهی برای آن حضرت باز نشد؟

پاسخ این است که امام حسین علیه السلام تقوا پیشه کرد و به تناسب هدفش، در بن بست گرفتار نشد. هدف امام حسین علیه السلام این نبود که به کربلا برود، حکومت را به دست گیرد و رسالتش تمام شود؛ هدف آن حضرت این بود که به همه ی تاریخ و بویژه تاریخ اسلام درس بدهد که در یک موقعیّت حسّاس چه کار باید کرد؛ جایی که دین در خطر است، با شرایط موجود چه باید کرد. هدف امام حسین علیه السلام این بود، که موفّق شد. شهید نشدن، هدف آن حضرت نبود. شهادت برای امثال امام حسین علیه السلام ، فوز بزرگی بوده و هست.

اگر هدف سیّدالشّهدا علیه السلام ، فرار از شهادت بود، این امر هم لوازمی

ص: 362

داشت که اگر به آن لوازم - که تقوای آن کار بود - عمل میکرد، بی شک گشایش برایش فراهم میشد. گشایشی از طریق شرعی و طریق صحیحی که تقوای الهی در آن صدق کند، ممکن است. در هر راهی که باشید، اگر شرایط و اوامری را که خدای متعال برای راه و هدف شما معیّن کرده، رعایت کنید، در بن بست گرفتار نمیشوید.

سرزمینهای فتح شده ی غیر اسلامی، بیاورند جلوِ چشم مردم کوچه و بازار بگردانند(1) و به کسی مثل زینب علیها السلام اهانت کنند؟! چطور شد که کار به اینجا رسید؟ این همان عبرت است و از درس بالاتر است. این نگاه به اعماق و ریزه کاری های تاریخ و حوادث است.

حال به مناسبت بحث «ارتجاع» یا «ارتداد» یا «رجعت»، میخواهم عرض کنم که در همین جریان، زینب کبری علیها السلام اسم قضیّه ی «ارتجاع» را آورد؛ یعنی به همین بیماری اشاره کرد و در کوفه فرمود:

«إِنَّمَا مَثَلُکُمْ کَمَثَلِ الَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثاً»؛(2)

شما مثل کسانی هستید که پشمی یا پنبه ای را با زحمت به نخ تبدیل میکنند و بعد می نشینند با زحمت زیاد، این نخها را باز میکنند و باز به پنبه یا پشم تبدیل میکنند!

این یعنی ارتجاع و برگشت و زینب کبری علیها السلام به این معنا اشاره کرد. یعنی در امّت پیغمبر خاتم صلی الله علیه و آله ، همان اندازه این خطر وجود دارد که در امّت موسی. بعد از گذشت زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله - با آن نَفَس گرم پیغمبر - این حوادث شوخی نیست! در زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله - این انسانی که به وحی الهی متّصل بود - درباره ی تمام حوادثِ ریز و درشتی که اتّفاق می افتاد، آیه ی قرآن نازل میشد و وحی الهی، صریح و روشن و بی ابهام، نازل میگردید؛ حالا بعد از آن سازندگی که پیغمبر صلی الله علیه و آله داشت، آن چنان رجعتِ فجیع، دردآور و فراموش نشدنی در تاریخ اتّفاق می افتد! پس این میکروب، میکروب «رجعت» یا «ارتجاع» یا «ارتداد» است.

پرداختن به دنیا و شهوات؛ پرداختن به مال و مال اندوزی؛ پرداختن به خود بیش از پرداختن و اندیشیدن به جمع و هدف و خدا و دین خدا؛ دچار شدن به فساد اخلاقی - اعمّ از فسادهای مالی، جنسی، اداری و اختلافات داخلی که این هم یک نوع فساد بسیار خطرناک است -

ص: 364

و جاه طلبی های غلط و نامشروع، آن چنان که در دنیای غرب مطرح است؛ عواملی هستند که کاخ آرمانی انقلاب و اسلام و هر حقیقتی را ویران میکنند و این یعنی همان رجعت و برگشت، که دشمن منتظر آن است.

دشمن و نهادهای دشمن، بر اثر تجربه فهمیده اند که انسان، آسیب پذیر است. میگویند: «هر انسانی، قابل فاسد شدن است. هر کس باشد، میتوان فاسدش کرد.» البته راست میگویند؛ با یک استثنا: «إِلاَّ الْمُتَّقین».(1) متّقین را نمیتوان فاسد کرد. آنها این را؛ یعنی معنای تقوا را دیگر نمی فهمند. بله؛ انسانها را میتوان فاسد کرد و میتوان زیباییهای دنیا را از طرق نامشروع در جلوِ چشم آنها به رژه در آورد و دلهایشان را بُرد؛ طوری که همه ی ارزشها را دور بریزند و در مقابل جلوه های مادّی قربانی کنند. اما اگر تقوا نباشد: «إِلاَّ الْمُتَّقین». تقوا در قیامت هم اثر میکند، در دنیا هم اثر میکند، در سیاست هم اثر میکند، در حفظ نظام هم اثر میکند، در جنگ هم اثر میکند.

خاطره ی عاشورا سود و بهره گرفته اند. اما چرا چنین شد؟ چون آن حادثه ی عظیم و آن فداکاری بزرگ، از اراده ی شخص مطهّر و مقدّس معصوم و همراهان و یاران او تراوش کرد. عاشورا را آنها عاشورا کردند و به آن عظمت بخشیدند.

این اشکها، دور هم نشستن ها، ذکر مصیبت کردن ها، این محرّم و عاشورا، در روحیّه و فضای زندگی مردم ما تأثیر میگذارد. آن خشکی و بی روحیِ بعضی از جوامع ضدّ شیعی - متأسّفانه بعضی حکومتها، مردمشان را نه غیر شیعی، بلکه ضدّ شیعی بار می آورند - بحمدالله، در جامعه ی ما نیست. جامعه ی ما، جامعه ای منعطف، با حال، با روحیّه، اهل عاطفه و تعطّف است.

ایستادگی در مقابل دشمن هم، از خصوصیّات ولایت است. چون ائمّه ی ما، الگوی این ایستادگی اند؛ از نمونه ی کربلا بگیرید تا امامزاده هایی که در سخت ترین شرایط مقاومت کردند و به شهادت رسیدند، تا علی بن موسی الرّضاعلیه آلاف التّحیةوالثّناء، که با یک سیاست الهی به جنگ دشمن رفت، تا موسی بن جعفرعلیه الصّلاةوالسّلام که سالهای زندان را تحمّل کرد،(1) تا ائمّه ی ابناءالرّضا علیهم السلام که سالیان دراز رنج تبعید را تحمّل کردند.(2) انواع و اقسام تحمّل رنج برای خدا، در میان ائمّه علیهم السلام ، از اوّل تا آخر و در طول این دویست وپنجاه سال، وجود دارد. خُب؛ مردم ما اینها را یاد گرفتند. اینها درس است. لذا، می بینید که مردم می ایستند و همین ایستادگی هم آنها را پیروز میکند.

او را به امام وصل کنیم؟ باید یک متن کوتاه، ده صفحه، پنج صفحه، شامل اهمّ مطالب راجع به امام را بدون حاشیه ارائه دهید. همین طور، چنین جزوه ای راجع به عاشورا تهیه شود. ما سالهای متمادی است، همین طور چقدر حرفهای خوب، قوی و پُرمغز راجع به عاشورا میزنیم. اما مگر حالا همه باید منتظر بمانند تا روزی فلان گوینده ی متفکّرِ آگاه، یک سخنرانی داشته باشد؛ بگوییم آقایان! حالا بروید بفهمید عاشورا چیست. این طوری که نمیشود!

با صدهزار جلوه، باید عاشورا را نشان داد. با صدهزار بیان، باید عاشورا را تعریف کرد. با وجود صدهزار لغت، باید عاشورا را در یک کلمه گنجاند و به درون محفظ اذهان انسانها انداخت تا بدانند که عاشورا چیست.

عاشورا، یک «معرفت» و «احساس» است. ملّت ما، «احساس عاشورا» را دارد. می بینید در جلسات سینه زنی، وقتی بزرگها سینه میزنند، بچّه ی هفت، هشت ساله هم بلند میشود، پیراهنش را مثلاً به کمرش میبندد، سینه میزند. این احساس عاشورا چیز خیلی خوبی است و هیچ فلسفه و فلسفه بافییی هم جایش را نمیگیرد.

اما یک «معرفت عاشورایی» هم داریم که اگر آن نباشد، احساس عاشورا در خدمت مجلس عزاداری محمدرضا - فرض بفرمایید در فلان مرکز وابسته به خودش - قرار میگیرد! روضه خوانِ محمدرضا میرفت روضه ی امام حسین علیه السلام میخواند و مستمعش هم در مجلس او، برای امام حسین علیه السلام گریه میکرد! این کارها، یک ذرّه هم آنها را به امام حسین علیه السلام نزدیک نمیکرد. وقتی معرفت نباشد، این گونه است.

همه ی کار بزرگان و مصلحین این بوده است که با استفاده از زمینه های ذهنی، عاطفی و فکری مردم، آنها را به یک معرفت صحیح متّصل کنند. کار بزرگ روشنفکرِ انقلابی و مذهبی در آن دوره ای که کار

ص: 368

میکرده، همین بوده است که «معرفت» را با «عاطفه» جفت کند؛ که بعد نتیجه اش این حرکتِ عظیم میشود.

عاشورا را با استفاده از بهترین زبانها، شیرین ترین بیانها، تواناترین نویسندگان و خوش فکرترین عاشورا شناس ها، معرّفی کنید. به جای یک کتاب پانصد صفحه ای، یک کتاب پنج صفحه ای بنویسید که بشود آن را فهمید. این یک هنر بزرگ است.

آن روز، بخصوص در ایران و شرق ایران - خراسان - و غیره، با فرستادن دُعاتی، زمینه را برای ازاله ی حکومت ظالم، مستکبر و نژادپرست اموی فراهم کردند؛ حتی نهضت عبّاسیان هم که بالاخره به پیروزی رسید، با نام حسین بن علی علیه السلام شروع شد.(1)

اگر تاریخ را نگاه کنید، مشاهده خواهید کرد که دُعات بنی عبّاس، وقتی به اطراف عالم اسلام میرفتند، از خون حسین بن علی علیه السلام و شهادت آن بزرگوار و انتقام خون فرزند پیغمبر و جگرگوشه ی فاطمه ی زهرا علیهما السلام مایه میگرفتند، تا بتوانند تبلیغات خودشان را به راه بیندازند. مردم هم قبول میکردند. حتی لباس سیاهی که شعار بنی عبّاس بود، به عنوان لباس عزای امام حسین علیه السلام انتخاب شد و بعدها هم در زمان حکومت پانصدساله ی بنی عبّاس،(2) همواره لباس رسمی آنها، لباس سیاه بود. لباس سیاه، برای اوّلین بار به مناسبت عزاداری امام حسین علیه السلام استفاده شد. آنها میگفتند: «هذا السّواد حداد آل محمد»؛(3) یعنی این لباس عزای ذریّه ی پیغمبر است. این گونه شروع کردند و آن تحوّل را به راه انداختند. البته منحرف شدند و خود آنها هم دنباله ی کار بنی امیّه را پیش بردند.

قبلی هم نظام حاکمیّت ابرقدرتها بود - این، همان سلطه ی ظلم است. برای هر آنچه در دنیا ظلم، حق کشی و تبعیض میشود، اسمهای قانونی مثل «حقوق بشر»، «دفاع از ارزشهای انسانی» و از این قبیل میگذارند. بدترین نوع سیطره ی ظلم، این است که ظلم به اسم عدل، و ناحق به اسم حق، بر دنیا مسلّط شود. در چنین زمانی، ناگهان به برکت عاشورا، حجاب ظلمت شکافته و خورشید حقیقت آشکار شد. حق، به قدرت و حکومت رسید. اسلام که همه ی دستها سعی میکردند آن را منزوی کنند، در وسط عرصه، خودش را مطرح کرد و دنیا مجبور شد که حضور اسلامِ راستین و ناب را در شکل حکومت جمهوری اسلامی بپذیرد. شروع نهضت پانزده خرداد هم به برکت عاشورا بود. امسال بعد از گذشت سی و دو، سه سال از حادثه ی پانزده خرداد، مثل آن سال اوّل، دوباره خرداد با محرّم همزمان و مقارن شده است.

در پانزده خرداد که در سال چهلودو شمسی – هشتادوسه قمری- با دوازدهم محرّم مصادف بود، امام بزرگوار مارضوان الله تعالی علیه در عرصه ی عاشورایی و با بهره برداری به بهترین شکل ممکن از ماجرای عاشورا و محرّم، توانستند پیام حق و دادِ برآمده از دلِ خود را به گوش مردم برسانند و مردم را متحوّل کنند. اوّلین شهدای ما هم در ماجرای پانزده خرداد، در تهران، ورامین و بعضی جاهای دیگر، همین سینه زن های حسینی بودند که آمدند و در معرض تهاجمِ دشمنِ عاشورا قرار گرفتند. در سال پنجاهوهفت هم مشاهده کردید ماجرای آن روز و ماهی را که در آن، خون بر شمشیر پیروز میشود. این نام را امام بزرگوار از همه ی قضایای محرّم، خلاصه گیری، استحصال و مطرح کردند. همین طور هم شد؛ یعنی مردم ایران به پیروی از حسین بن علی علیه السلام ، درس عاشورا را گرفتند و در نتیجه خون بر شمشیر پیروز شد. این موضوع در ماجرای امام حسین علیه السلام چیز عجیبی است.

ص: 371

جناح حق و جبهه ی اسلام ناب نمیتواند در مقابل این تبلیغات خصمانه و خباثت آلود، به برکت روح، پیام و حقیقت عاشورا و پیام محرّم، همان معجزه را یکبار دیگر تکرار کند؟! چرا نتواند؟! سختی دارد، اما ممکن است. همّت و فداکاری لازم دارد. راه باز است؛ بن بست نیست. مسئولیّت ما و شما این است.

امروز گریبان جوامع مادّی دنیا و تمدّن غربی را گرفته است؛ عدم اطمینان، عدم آرامش، عدم نقطه ی اتّکای روحی، عدم اُنس و تواصل بین انسانها، احساس غربت و انکسار است.

بخشهای حسّاس جوامعی که این دردها را بیشتر احساس میکنند، چشم انتظارند که دست نجاتی بیاید و آنها را از این حالت نجات دهد. در آنجاهایی که آگاهی هست، چشمها به اسلام دوخته شده است. البته عدّه ای از آنها آگاهی ندارند و اسلام را نمیشناسند، اما زمینه ی گرایش به اسلام را دارند. کسانی که اسلام را میشناسند، مشخّصاً روی اسلام تکیه میکنند. یکی از اندیشمندان ایرانی خودِ ما گفته بود - بنده شنیدم آن شخص به رحمت خدا رفته است - که «امروز غرب در جستجوی چهره هایی مثل شیخ انصاری و ملّاصدراست».

زندگی، معنوّیات و ارزشهای آنها، امروز چهره های غربی و متفکّرین غربی را جذب میکند. منبع زخّار این حقایق و ارزشها، معارف اسلامی و در قلّه و اوج این معارف، معرفت عاشورایی است. قدر اینها را باید دانست. ما حالا میخواهیم این معارف را در مقابل چشم مردم دنیا قرار دهیم.

لِعَهْدِاللهِ...فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلیِه بِفِعْلٍ وَ لاقَوْلٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَه»(1)