سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.
عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.
مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].
مشخصات ظاهری: ج - نمونه.
یادداشت: عربی.
یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].
یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).
یادداشت: کتابنامه.
مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-
موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق
رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح
رده بندی دیویی: 297/212
شماره کتابشناسی ملی: 1680946
ص: 1
یف، [الطرائف] رَوَی أَبُو هِلَالٍ الْعَسْکَرِیُّ فِی کِتَابِ الْأَوَائِلِ قَالَ: أَوَّلُ مَنْ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلِیٌّ علیه السلام لَمَّا دَعَا عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ إِلَی الْبِرَازِ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ لَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِی قَالَ إِنَّهُ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ قَالَ وَ أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَخَرَجَ إِلَیْهِ فَقَتَلَهُ وَ أَخَذَ النَّاسُ مِنْهُ.
وَ مِنْ غَیْرِ کِتَابِ الْأَوَائِلِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَمَّا أَذِنَ لِعَلِیٍّ علیه السلام فِی لِقَاءِ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ وَ خَرَجَ إِلَیْهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بَرَزَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ إِلَی الْکُفْرِ کُلِّهِ (1).
وَ مِنْ کِتَابِ صَدْرِ الْأَئِمَّةِ عِنْدَهُمْ مُوَفَّقُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَکِّیُّ أَخْطَبُ خَوَارِزْمَ بِإِسْنَادِهِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمُبَارَزَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لِعَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ أَفْضَلُ مِنْ أَعْمَالِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(2).
أَقُولُ: رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حَیْدَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مِثْلَهُ وَ فِیهِ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِی.
و روی صاحب کتاب الأربعین عن الأربعین عن إسحاق بن بشیر القرشی عن وهب بن الحکم عن أبیه عن جده عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله
وَ قَالَ الْعَلَّامَةُ فِی شَرْحِهِ عَلَی التَّجْرِیدِ قَالَ حُذَیْفَةُ: لَمَّا دَعَا عَمْرٌو إِلَی الْمُبَارَزَةِ أَحْجَمَ
ص: 1
ترجمه بحارالانوار جلد 39: تاریخ امیرالمومنین علیه السلام - 5
مشخصات کتاب
سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.
عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده
عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.
مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -
مشخصات ظاهری : ج.
شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5
مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).
موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر
رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392
رده بندی دیویی : 297/212
شماره کتابشناسی ملی : 3348985
ص: 1
ادامه کتاب تاریخ أمیر المؤمنین علیه السلام - 5
ادامه باب های فضائل و مناقب دارای نص امیرالمؤمنین صلوات الله علیه
باب هفتادم: فضیلتهای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که در جنگ خندق آشکار گردید
روایات
روایت1.
الطرائف: ابوهلال عسکری در کتاب «الأوائل» روایت کرده گوید: اولین کسی که عبارت «جعلت فداک» (یعنی «فدایت گردم!») را به کار برد؛ علی علیه السّلام بود آنگاه که در جنگ خندق عمرو بن عبد وُدّ عامری هماورد طلبید و کسی به مصاف وی نرفت، علی علیه السّلام عرض کرد: فدایت گردم یا رسول الله، آیا به من اجازه میفرمایی؟ فرمود: او عمرو بن عبد وُدّ است!! عرض کرد: من هم علیّ بن أبی طالب هستم! سپس به مصاف او رفته و وی را به قتل رساند و مردم این عبارت (جعلت فداک) را از او گرفتند. چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله اجازه فرمود که علی علیه السّلام به رویارویی با عمرو بن عبد وُدّ رود و علی علیه السّلام نیز به مصاف وی رفت، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تمام ایمان به جنگ تمام کفر رفت! و از کتاب پیشوای ائمه ی اهل سنت، موفّق بن احمد مکّی أخطب خوارزم با اسنادش آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به راستی که جنگ علی بن أبی طالب با عمرو بن عبد وُدّ عامری افضل از تمام اعمال اُمّت من تا روز قیامت است.(1)
میگویم:ابن شیرویه در «الفردوس» از معاویۀ بن حیدۀ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نظیر این روایت را نقل کرده است و در آن است: «از عمل اُمّت من». و صاحب کتاب الأربعین ازکتاب الأربعین از اسحاق بن بشیر قرشیّ از وَهَب بن حَکَم از پدرش از جدش از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نظیر این روایت را آورده است .
علّامۀ در شرحی که بر کتاب «التجرید» نوشته گوید: حذیفه گفت: چون عمرو بن عبد وُدّ هماورد طلبید، همه
ص: 1
الْمُسْلِمُونَ (1) کَافَّةً مَا خَلَا عَلِیّاً فَإِنَّهُ بَرَزَ إِلَیْهِ فَقَتَلَهُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَةَ بِیَدِهِ لَعَمَلُهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ عَمَلِ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ کَانَ الْفَتْحُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ عَلَی یَدِ عَلِیٍّ علیه السلاموَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ الثَّقَلَیْنِ. و ذکره القوشجی أیضا فی شرحه من غیر تفاوت.
وَ رَوَی الشَّیْخُ أَمِینُ الدِّینِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ عِنْدَ سِیَاقِ هَذِهِ الْقِصَّةِ بِرِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ: فَجَزَّ عَلِیٌّ علیه السلام رَأْسَهُ وَ أَقْبَلَ نَحْوَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ وَجْهُهُ یَتَهَلَّلُ (2) قَالَ حُذَیْفَةُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَلَوْ وُزِنَ الْیَوْمَ عَمَلُکَ بِعَمَلِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَرَجَحَ عَمَلُکَ بِعَمَلِهِمْ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یَبْقَ بَیْتٌ مِنْ بُیُوتِ الْمُشْرِکِینَ إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَهُ وَهْنٌ بِقَتْلِ عَمْرٍو وَ لَمْ یَبْقَ بَیْتٌ مِنْ بُیُوتِ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَهُ عِزٌّ بِقَتْلِ عَمْرٍو.
وَ رَوَی السَّیِّدُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحُسَیْنِیُّ عَنِ الْحَاکِمِ أَبِی الْقَاسِمِ الْحَسْکَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ عَنْ زُبَیْدٍ الشَّامِیِّ عَنْ مُرَّةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: وَ کَانَ یَقْرَأُ وَ کَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ بِعَلِیٍ (3).
أقول: و قال السید ابن طاوس فی کتاب سعد السعود: قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ لِعَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.
رواه موفق (4) بن أحمد المکی أخطب خطباء خوارزم فی کتاب المناقب و أبو هلال العسکری فی کتاب الأوائل (5).
و قال ابن أبی الحدید فی شرح نهج البلاغة فأما الجراحة التی جرحها یوم الخندق إلی عمرو بن عبد ود فإنها أجل من أن یقال جلیلة و أعظم من أن یقال عظیمة و ما هی إلا کما قال شیخنا أبو الهذیل و قد سأله سائل أیما أعظم منزلة عند الله علی أم أبو بکر فقال یا ابن أخی و الله لمبارزة علی عمرا یوم الخندق یعدل
ص: 2
مسلمانان جز علی علیه السلام از رویارویی با او خود داری نمودند. پس علی علیه السلام به جنگ او رفت و خداوند او را به دست وی به قتل رساند و سوگند به آنکه جان حذیفه در دست اوست، کار آن روز علی علیه السّلام به جهت پاداش، ارجمندتر از عمل اصحاب محمّد تا به روز قیامت است و پیروزی در جنگ آن روز بر دست علی علیه السّلام رقم خورد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «تحقیقاً ضربت علی بهتر از عبادت همه جن و انس است». و قوشچی نیز آن را در شرح خود بدون هیچ اختلافی نقل کرده است.
شیخ امین الدین طبرسی ضمن بیان این داستان در «مجمع البیان» با روایت محمّد بن اسحاق آورده است که علی علیه السّلام سر وی را از تن جدا کرده و در حالی که رخسارش میدرخشید، به سوی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفت. حذیفه گوید: پس پیامبر فرمود: بشارت باد تو را ای علی که اگر کار تو را با کار اُمّت محمّد صَلی الله علیهِ و آله بسنجند، قطعاً عمل تو گران سنگتر از عمل ایشان است، زیرا با قتل عمرو بن عبد وُدّ سستی و شکست تمام خانههای مشرکان را فراگرفت و هیچ خانهای از خانههای مسلمانان نماند مگر اینکه از بابت قتل عمرو، عزّت وارد آن شد. و سید ابومحمّد حسینی از الحاکم ابوالقاسم حسکانی با اسناد خود از سفیان ثوری از زبید شامی از مرّۀ از عبدالله بن مسعود روایت کرده؛ * گفت: عبد الله بن مسعود در این مورد چنین قرائت میکرد: «وَ کَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ» بِعلیّ{و خدا [زحمت] جنگ را} بر دست علی{از مؤمنان برداشت}(1)
میگویم: سیّد بن طاوس در کتاب «سعد السعود» گوید: قول پیامبر صَلی الله علیهِ و آله که«تحقیقاً ضربتی که علی به عمرو بن عبد وُدّ زد، بهتر از عمل اُمّت من تا روز قیامت است» را موفّق بن احمد مکّی بزرگترین خطیبان خوارزم در کتاب «المناقب» و ابوهلال عسکری در کتاب «الأوائل» نقل کردهاند.(2)
ابن أبی الحدید در کتاب شرح النهج گوید: اما زخمی که در جنگ خندق بر عمرو بن عبد وُدّ وارد فرمود، بسیار گران سنگتر از آن است که گفته شود «ضربت بزرگی بود» و با عظمت تر از آن است که گفته شود «با عظمت بود» و این ضربت مصداق سخن شیخ ما ابوالهذیل است که در پاسخ پرسندهای که پرسید: منزلت علی نزد خدا بزرگتر است یا منزلت ابوبکر؟ و او گفت: برادر زاده، به خدا سوگند که نبرد علی با عمرو در جنگ خندق
ص: 2
أعمال المهاجرین و الأنصار و طاعاتهم کلها و تربی علیها فضلا عن أبی بکر وحده.
وَ قَدْ رُوِیَ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ مَا یُنَاسِبُ هَذَا بَلْ مَا هُوَ أَبْلَغُ مِنْهُ رَوَی قَیْسُ بْنُ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ رَبِیعَةَ بْنِ مَالِکٍ السَّعْدِیِّ قَالَ: أَتَیْتُ حُذَیْفَةَ بْنَ الْیَمَانِ فَقُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ النَّاسَ لَیَتَحَدَّثُونَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مَنَاقِبِهِ فَیَقُولُ لَهُمْ أَهْلُ الْبَصِیرَةِ إِنَّکُمْ لَتُفَرِّطُونَ فِی تَقْرِیظِ هَذَا الرَّجُلِ فَهَلْ أَنْتَ مُحَدِّثِی بِحَدِیثٍ عَنْهُ أَذْکُرُهُ لِلنَّاسِ فَقَالَ یَا رَبِیعَةُ وَ مَا الَّذِی تَسْأَلُنِی عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مَا الَّذِی أُحَدِّثُکَ بِهِ عَنْهُ وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَةَ بِیَدِهِ لَوْ وُضِعَ جَمِیعُ أَعْمَالِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی کِفَّةِ الْمِیزَانِ مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی مُحَمَّداً إِلَی یَوْمِ النَّاسِ هَذَا وَ وُضِعَ عَمَلُ وَاحِدٍ مِنْ أَعْمَالِ عَلِیٍّ فِی الْکِفَّةِ الْأُخْرَی لَرَجَحَ عَلَی أَعْمَالِهِمْ کُلِّهَا فَقَالَ رَبِیعَةُ هَذَا الْمَدْحُ الَّذِی لَا یُقَامُ لَهُ وَ لَا یَعْقِدُ وَ لَا یُحْمَلُ إِنِّی لَأَظُنُّهُ إِسْرَافاً یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ حُذَیْفَةُ یَا لُکَعُ (1) وَ کَیْفَ لَا یُحْمَلُ وَ أَیْنَ کَانَ الْمُسْلِمُونَ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ قَدْ عَبَرَ إِلَیْهِمْ عَمْرٌو وَ أَصْحَابُهُ فَمَلَکَهُمْ الْهَلَعُ (2) وَ الْجَزَعُ وَ دَعَا إِلَی الْمُبَارَزَةِ فَأَحْجَمُوا عَنْهُ حَتَّی بَرَزَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَتَلَهُ وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَةَ بِیَدِهِ لَعَمَلُهُ ذَلِکَ الْیَوْمِ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ أَعْمَالِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ إِلَی هَذَا الْیَوْمِ وَ إِلَی أَنْ تَقُومَ الْقِیَامَةُ.
وَ جَاءَ فِی الْحَدِیثِ الْمَرْفُوعِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ ذَلِکَ الْیَوْمَ حِینَ بَرَزَ إِلَیْهِ: بَرَزَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ إِلَی الشِّرْکِ کُلِّهِ.
و قال أبو بکر بن عیاش لقد ضرب علی بن أبی طالب علیه السلام ضربة ما کان فی الإسلام أیمن منها ضربته عمرا یوم الخندق و لقد ضرب علی ضربة ما کان أشأم منها(3) یعنی ضربة ابن ملجم لعنه الله
وَ فِی الْحَدِیثِ الْمَرْفُوعِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا بَارَزَ عَلِیٌّ عَمْراً مَا زَالَ رَافِعاً یَدَیْهِ مُقْمِحاً رَأْسَهُ قِبَلَ السَّمَاءِ دَاعِیاً رَبَّهُ قَائِلًا اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَخَذْتَ مِنِّی عُبَیْدَةَ یَوْمَ بَدْرٍ وَ حَمْزَةَ یَوْمَ أُحُدٍ فَاحْفَظْ عَلَیَّ الْیَوْمَ عَلِیّاً رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ.
ص: 3
با اعمال مهاجرین و انصار و تمام طاعات ایشان برابری کرده و افزون بر آن نیز هست چه رسد به ابوبکر به تنهایی!
و از حذیفة بن یمان مطلبی نقل شده است که با این مقام مناسبت دارد بلکه از جمله ابو الهذیل هم بلیغ تر است. قیس بن ربیع از ابوهارون عبدی از ربیعۀ بن مالک سعدی روایت کرده که گفت: نزد حذیفۀ بن یمان آمده و گفتم: ای ابوعبدالله، مردم درباره علی بن أبی طالب و مناقب وی گفتگو میکنند اما مردم بصره به آنان میگویند: شما درباره منزلت این مرد افراط میورزید، آیا حدیثی درباره آن حضرت برای من نقل میکنی که آن را برای مردم روایت کنم؟ گفت: ای ربیعه، این چه پرسشی است که از من میکنی و من کدام فضیلت او را برای تو بازگو کنم؟ سوگند به خدایی که جانم در قبضه قدرت اوست، اگر همه اعمال امت محمّد، از روزی که به نبوّت مبعوث شده تا به امروز را در یک کفّه ترازو قرار دهند و یکی از اعمال علی علیه السّلام را در کفّه دیگر قرار دهند، قطعاً بر همه اعمال ایشان برتری خواهد یافت. پس ربیعه گفت: این مدحی بس بزرگ است که نمیتوان برای آن ایستاد و نشست و مجلسی را برای بازگوی آن ترتیب داد و تحمّلناپذیر است (یعنی اینکه این حدیث چنان سنگین است که قبول آن دشوار و بازگو کردنش دشوارتر است)، ای أبا عبدالله، گمان میکنم که افراط به آن راه یافته است. پس حذیفۀ گفت: ای نادان، چگونه قابل پذیرش نیست؟ کجا بودند مسلمانان هنگامی که در روز خندق عمرو بن عبد وُدّ و یارانش از خندق عبور کرده و ترس و وحشت آنان را فرا گرفت و او آنان را به مبارزه طلبید ولی به هماورد طلبی او پاسخ ندادند تا اینکه علی علیه السّلام به مصافش رفته و وی را به قتل رساند؟! سوگند به آنکه جان حدیفۀ در دست اوست که کار علی در آن روز به جهت پاداش ارجمندتر از اعمال اُمّت محمّد صَلی الله علیهِ و آله تا به امروز و تا قیام قیامت است!
و در حدیث مرفوع آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در آن روز، زمانی که علی علیه السّلام به مصاف عمرو رفت، فرمود: تمام ایمان به مصاف تمام شرک رفت. و ابوبکر بن عیاش گوید: به راستی که علی بن أبی طالب ضربتی وارد کرده که هرگز در اسلام ضربتی بدان خوش یُمنی زده نشده است: ضربت وی بر عمرو در جنگ خندق، و علی علیه السّلام ضربتی خورده است که بدشگونتر از آن ضربتی نیست یعنی ضربتی که ابن ملجم لعنهُ الله بر آن حضرت وارد نمود. و در حدیث مرفوع آمده است که چون علی علیه السّلام به مصاف عمرو رفت رسول خدا صلی الله علیه و آله دستان و سر مبارک خود را به آسمان بلند کرده به درگاه خداوند دعا نموده و میگفت: خداوندا، تو در جنگ بدر عبیده را و در جنگ اُحد حمزه را از من گرفتی پس امروز نگهدار علی باش، «پروردگارا مرا تنها مگذار که بهترین وارثان تویی!»
ص: 3
و قال جابر بن عبد الله الأنصاری و الله ما شبهت یوم الأحزاب قتل علی عمرا و تخاذل المشرکین بعده إلا بما قصه تعالی قصة داود(1) و جالوت فی قوله فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ (2)
وَ رَوَی عُمَرُ بْنُ عزهر(3) عَنْ عَمْرِو بْنِ عُبَیْدٍ عَنِ الْحَسَنِ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام لَمَّا قَتَلَ عَمْراً جَزَّ رَأْسَهُ وَ حَمَلَهُ فَأَلْقَاهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَامَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَقَبَّلَا رَأْسَهُ وَ وَجْهُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُهَلِّلَ فَقَالَ هَذَا النَّصْرُ أَوْ قَالَ هَذَا أَوَّلُ النَّصْرِ.
وَ فِی الْحَدِیثِ الْمَرْفُوعِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَوْمَ قَتْلِ عَمْرٍو ذَهَبَ رِیحُهُمْ وَ لَا یَغْزُونَنَا بَعْدَ الْیَوْمِ وَ نَحْنُ نَغْزُوهُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
وَ یَنْبَغِی أَنْ یُذْکَرَ مُلَخَّصُ هَذِهِ الْقِصَّةِ مِنْ مَغَازِی الْوَاقِدِیِّ وَ ابْنُ إِسْحَاقَ قَالا: خَرَجَ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ قَدْ کَانَ شَهِدَ بَدْراً فَارْتُثَّ جَرِیحاً وَ لَمْ یَشْهَدْ أُحُداً فَحَضَرَ الْخَنْدَقَ شَاهِراً نَفْسَهُ مُعْلِماً مُدِلًّا بِشَجَاعَتِهِ وَ بَأْسِهِ وَ خَرَجَ مَعَهُ ضِرَارُ بْنُ الْخَطَّابِ الْفِهْرِیُّ وَ عِکْرِمَةُ بْنُ أَبِی جَهْلٍ وَ هُبَیْرَةُ بْنُ أَبِی وَهْبٍ وَ نَوْفَلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْمَخْزُومِیُّونَ فَطَافُوا بِخُیُولِهِمْ عَلَی الْخَنْدَقِ إِصْعَاداً وَ انْحِدَاراً یَطْلُبُونَ مَوْضِعاً ضَیِّقاً یَعْبُرُونَهُ حَتَّی وَقَفُوا عَلَی أَضْیَقِ مَوْضِعٍ فِیهِ فَأَکْرَهُوا خَیْلَهُمْ (4) عَلَی الْعُبُورِ فَعَبَرَتْ وَ صَارُوا مَعَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی أَرْضِ وَاحِدَةٍ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ وَ أَصْحَابُهُ قِیَامٌ عَلَی رَأْسِهِ فَتَقَدَّمَ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ فَدَعَا إِلَی الْبِرَازِ مِرَاراً فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ فَلَمَّا أَکْثَرَ قَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ أَنَا أُبَارِزُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَمَرَ(5) بِالْجُلُوسِ وَ أَعَادَ عَمْرٌو النِّدَاءَ وَ النَّاسُ سُکُوتٌ عَلَی رُءُوسِهِمُ الطَّیْرُ(6) فَقَالَ عَمْرٌو أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّکُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّ قَتْلَاکُمْ فِی الْجَنَّةِ وَ قَتْلَانَا فِی النَّارِ أَ فَمَا یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یُقْدِمَ عَلَی الْجَنَّةِ أَوْ یُقْدِمَ عَدُّواً لَهُ إِلَی النَّارِ فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام دَفْعَةً
ص: 4
جابربن عبدالله انصاری گوید: به خدا سوگند که ماجرای جنگ احزاب و کشته شدن عمرو به دست علی و به ذلّت و خواری افتادن مشرکان به چیزی شباهت ندرد مگر به آنچه خدای متعال از داستان داود و جالوت در قرآن روایت فرموده که: «فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوت»(1){پس آنان را به اذن خدا شکست دادند، و داوود، جالوت را کشت} عمر بن عزهر(2) از عمرو بن عبید از حسن روایت کرده است که چون علی علیه السّلام عمرو را به قتل رساند، سر از تنش جدا نموده و آن را در مقابل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر زمین افکند، پس ابوبکر و عمر از جای برخاسته و سر و صورت وی را بوسیدند در حالی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله تهلیل (لا إله إلّا الله) گفته و سپس فرمود: این حادثه به معنای پیروزی است. یا اینکه فرمود: این حادثه ابتدای پیروزی ماست. و در حدیث مرفوع آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: روزی که عمرو کشته شد، هیبت آنها شکست و از این پس هرگز به جنگ ما نخواهند آمد و اگر خدا بخواهد ما به جنگ آنان خواهیم رفت.
و لازم است خلاصه این داستان از کتاب «مغازی» واقدی و ابن اسحاق ذکر شود، آن دو گویند: عمرو بن عبد وُدّ که در جنگ بدر به سختی زخمی شده بود و در جنگ اُحد حضور نداشت در نبرد خندق حضور یافته شمشیر برکشیده و از شجاعت و هیبت و صلابت خود دادِ سخن سر داد و ضرار بن خطّاب فهری، عکرمۀ بن أبی جهل، هبیرۀ بن أبی وهب و نوفل بن عبدالله بن مغیرۀ که از بنیمخزوم بودند، او را همراهی میکردند. آنها سوار بر اسبان خود در طول خندق جولان میدادند، گاهی از خندق پایین میآمدند و گاهی بالا میرفتند تا شاید مکانی تنگ بیابند و از روی آن بپرند تا اینکه به باریکترین نقطه خندق رسیده و اسبان خود را وادار به تاخت و پریدن از روی آن نمودند و توانستند به آن سوی خندق برسند و بدین ترتیب بر روی یک زمین رو در روی مسلمانان قرار گرفتند در حالی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته و صحابه آن حضرت برپا ایستاده بودند. پس عمرو پیش آمده و بارها و بارها حریف طلبید اما کسی به مصافش برنخاست، و چون بر خواسته خود اصرار ورزید، علی برخاسته و عرض کرد: یا رسول الله، من با او مبارزه میکنم! اما پیامبر او را به نشستن فرمان داد و عمرو همچنان خواسته خود را تکرار میکرد در حالی که مردم چنان سکوت اختیار کرده بودند که گویی پرنده روی سرشان نشسته باشد از این رو عمرو گفت: ای مردم، شما میپندارید کشتههایتان در بهشتاند و کشتههای ما در دوزخ، آیا از میان شما کسی نیست که دوست داشته باشد وارد بهشت شود یا اینکه دشمنش را به دوزخ بفرستد؟! اما کسی برای مقابله با او برنخاست، سپس علی برای
ص: 4
ثَانِیَةً وَ قَالَ أَنَا لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَمَرَهُ بِالْجُلُوسِ فَجَالَ عَمْرٌو بِفَرَسِهِ مُقْبِلًا وَ مُدْبِراً إِذْ جَاءَتْ (1) عُظَمَاءُ الْأَحْزَابِ فَوَقَفَتْ مِنْ وَرَاءِ الْخَنْدَقِ وَ مَدَّتْ أَعْنَاقَهَا تَنْظُرُ فَلَمَّا رَأَی عَمْرٌو أَنَّ أَحَداً لَا یُجِیبُهُ قَالَ:
وَ لَقَدْ بَحَحْتُ مِنَ النِّدَاءِ بِجَمْعِهِمْ هَلْ مِنْ مُبَارِزٍ***وَ وَقَفْتُ إِذْ جَبُنَ الشُّجَاعُ مَوْقِفَ الْقَرْنِ الْمُنَاجِزِ(2)
إِنِّی کَذَلِکَ لَمْ أَزَلْ مُتَسَرِّعاً قَبْلَ الْهَزَاهِزِ(3)***إِنَّ الشَّجَاعَةَ فِی الْفَتَی وَ الْجُودَ مِنْ خَیْرِ الْغَرَائِزِ.
فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ائْذَنْ لِی فِی مُبَارَزَتِهِ فَقَالَ ادْنُ فَدَنَا فَقَلَّدَهُ سَیْفَهُ وَ عَمَّمَهُ بِعِمَامَتِهِ وَ قَالَ امْضِ لِشَأْنِکَ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ عَلَیْهِ فَلَمَّا قَرُبَ مِنْهُ قَالَ لَهُ مُجِیباً إِیَّاهُ مِنْ شِعْرِهِ:
لَا تَعْجَلَنَّ فَقَدْ أَتَاکَ مُجِیبُ صَوْتِکَ غَیْرَ عَاجِزٍ***ذُو نِیَّةٍ وَ بَصِیرَةٍ یَرْجُو بِذَاکَ نَجَاةَ فَائِزٍ
إِنِّی لَآمِلٌ أَنْ أُقِیمَ عَلَیْکَ نَائِحَةَ الْجَنَائِزِ***مِنْ ضَرْبَةٍ فَوْهَاءَ یَبْقَی ذِکْرُهَا عِنْدَ الْهَزَاهِزِ(4).
فَقَالَ عَمْرٌو مَنْ أَنْتَ وَ کَانَ عَمْرٌو شَیْخاً کَبِیراً قَدْ جَاوَزَ الثَّمَانِینَ وَ کَانَ نَدِیمَ أَبِی طَالِبٍ فِی الْجَاهِلِیَّةِ فَانْتَسَبَ عَلِیٌّ علیه السلام لَهُ وَ قَالَ أَنَا ابْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ أَجَلْ لَقَدْ کَانَ أَبُوکَ نَدِیماً لِی وَ صَدِیقاً فَارْجِعْ فَإِنِّی لَا أُحِبُّ أَنْ أَقْتُلَکَ کَانَ شَیْخُنَا أَبُو الْخَیْرِ مُصَدِّقُ بْنُ شَبِیبٍ النَّحْوِیُّ یَقُولُ إِذَا مَرَرْنَا فِی الْقِرَاءَةِ عَلَیْهِ بِهَذَا الْمَوْضِعِ وَ اللَّهِ مَا أَمَرَهُ بِالرُّجُوعِ إِبْقَاءً عَلَیْهِ بَلْ خَوْفاً مِنْهُ فَقَدْ عَرَفَ قَتْلَاهُ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ عَلِمَ أَنَّهُ إِنْ نَاهَضَهُ قَتَلَهُ فَاسْتَحْیَا أَنْ یُظْهِرَ الْفَشَلَ فَأَظْهَرَ الْإِبْقَاءَ وَ الْإِرْعَاءَ وَ إِنَّهُ لَکَاذِبٌ فِیهَا قَالُوا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَقْتُلَکَ فَقَالَ یَا ابْنَ أَخِی
ص: 5
بار دوم به پا خاسته و عرض کرد: حریف او من هستم یا رسول الله، اما آن حضرت به وی امر فرمود که بنشیند. آنگاه عمرو با اسب خود جولان میداد و گاهی به جلو میآمد و گاهی به عقب میرفت در حالی که در آن طرف خندق بزرگان احزاب گردن فراز میکردند تا از آنجا صحنه را نظاره کنند. و چون عمرو دریافت کسی به رویارویی با وی نمیآید گفت: (شعر) - «از بس که در جمع ایشان هماورد طلبیدم صدایم گرفت،و در آنجا که مردان دلاور، بزدلی و ترس اختیار کردند، شجاعانه ایستاده و حریف طلبیدم،
- و شیوه من چنین است که شتابان به سوی نبرد روم، زیرا که شجاعت و سخاوت در مرد از بهترین غریزههاست »
سپس علی علیه السّلام برخاسته و عرض کرد: یا رسول الله، به من اجازه دهید با او نبرد کنم. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نزدیک بیا! و چون نزدیک آمد، شمشیر خود را بر وی حمایل فرمود و عمامه خویش را سر وی گذاشته و فرمود: دنبال کار خویش گیر. و چون علی علیه السّلام رفت، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عرض کرد: خداوندا، او را بر عمرو یاری فرما! و چون به وی نزدیک شد، در پاسخ شعر وی فرمود:
- «شتاب مکن که پاسخگوی هماورد طلبیات که ناتوان نیست، آمد، مردی مصمم و آگاه که آرزو دارد به رستگاری دست یابد؛ من امید آن دارم که زنان نوحه خوان بر سر جنازهها، بر کشتهات به نوحهخوانی وا دارم، از ضربت نیزهای جانکاه که پیوسته در جنگها یاد آن باقی بماند»
سپس عمرو گفت: کیستی؟- و عمرو مردی کهنسال بود که هشتاد سالگی را پشت سر گذاشته بود و در جاهلیت ندیم ابوطالب بود- پس علی علیه السّلام نست خود را برای وی آشکار نموده و فرمود: من فرزند ابوطالبم! عمرو گفت: بلی؛ پدرت ندیم و دوست من بوده است، برگرد که من دوست ندارم تو را به قتل رسانم- شیخ ما ابوالخیر مصدّق بن شبیب نحوی هرگاه به خواندن این مطلب میرسیدیم، میگفت: به خدا سوگند که عمرو برای حفظ جان علی از وی نخواست که بازگردد بلکه بدان جهت بود که از وی ترسیده بود، زیرا میدانست در بدر و اُحد چه کسانی را به قتل رسانده است و دریافت که اگر با وی بجنگد، کشته خواهد شد، از این رو شرم کرد که اظهار ناتوانی کند و تظاهر نمود که نمیخواهد او را به قتل رساند و اینکه دلش به حال وی میسوزد، و او در این کار به راستی که سخت دروغگو بود- گویند: پس علی علیه السّلام به وی فرمود: اما من دوست دارم تو را بکشم. عمرو گفت: برادرزاده،
ص: 5
إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ أَقْتُلَ الرَّجُلَ الْکَرِیمَ مِثْلَکَ فَارْجِعْ وَرَاءَکَ خَیْراً لَکَ (1) فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّ قُرَیْشاً یَتَحَدَّثُ عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَا یَدْعُونِی أَحَدٌ إِلَی ثَلَاثٍ إِلَّا أُجِیبُ (2) وَ لَوْ إِلَی وَاحِدَةٍ مِنْهَا قَالَ أَجَلْ قَالَ فَإِنِّی أَدْعُوکَ إِلَی الْإِسْلَامِ قَالَ دَعْ هَذِهِ قَالَ فَإِنِّی أَدْعُوکَ إِلَی أَنْ تَرْجِعَ بِمَنْ یَتَّبِعُکَ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَی مَکَّةَ قَالَ إِذًا تَتَحَدَّثَ نِسَاءُ قُرَیْشٍ عَنِّی أَنَّ غُلَاماً خَدَعَنِی قَالَ فَإِنِّی أَدْعُوکَ إِلَی الْبِرَازِ رَاجِلًا فَحَمِیَ عَمْرٌو(3) وَ قَالَ مَا کُنْتُ أَظُنُّ أَحَداً مِنَ الْعَرَبِ یَرُومُهَا مِنِّی ثُمَّ نَزَلَ فَعَقَرَ فَرَسَهُ وَ قِیلَ ضَرَبَ وَجْهَهُ فَفَرَّ وَ تَجَاوَلَا فَثَارَتْ لَهُمَا غَبَرَةٌ وَارَتْهُمَا عَنِ الْعُیُونِ إِلَی أَنْ سَمِعَ النَّاسُ التَّکْبِیرَ عَالِیاً مِنْ تَحْتِ الْغَبَرَةِ فَعَلِمُوا أَنَّ عَلِیّاً قَتَلَهُ وَ انْجَلَتِ الْغَبَرَةُ عَنْهُمَا وَ عَلِیٌّ رَاکِبٌ صَدْرَهُ یَجُزُّ رَأْسَهُ وَ فَرَّ أَصْحَابُهُ لِیَعْبُرُوا الْخَنْدَقَ فَظَفِرَتْ بِهِمْ خَیْلُهُمْ إِلَّا نَوْفَلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَإِنَّهُ قَصُرَ فَرَسُهُ فَوَقَعَ فِی الْخَنْدَقِ فَرَمَاهُ الْمُسْلِمُونَ بِالْحِجَارَةِ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ النَّاسِ أَکْرِمُوا مِنْ هَذِهِ (4) فَنَزَلَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَتَلَهُ وَ أَدْرَکَ الزُّبَیْرُ هُبَیْرَةَ بْنَ أَبِی وَهْبٍ فَضَرَبَهُ فَقَطَعَ قَرَبُوسَهُ (5) وَ سَقَطَتْ دِرْعٌ کَانَ حَمَلَهَا مِنْ وَرَائِهِ فَأَخَذَهُ الزُّبَیْرُ وَ أَلْقَی عِکْرِمَةُ رُمْحَهُ وَ نَاوَشَ عُمَرُ(6) بْنُ الْخَطَّابِ ضِرَارَ بْنَ عَمْرٍو(7) فَحَمَلَ عَلَیْهِ ضِرَارٌ حَتَّی إِذَا وَجَدَ عُمَرُ مَسَّ الرُّمْحِ رَفَعَهُ عَنْهُ وَ قَالَ إِنَّهَا لَنِعْمَةٌ مَشْکُورَةٌ فَاحْفَظْهَا یَا ابْنَ الْخَطَّابِ إِنِّی کُنْتُ آلَیْتُ أَنْ لَا یَمْتَلِئَ یَدَایَ (8) مِنْ قَتْلِ قُرَشِیٍّ فَأَقْتُلَهُ فَانْصَرَفَ ضِرَارٌ رَاجِعاً إِلَی أَصْحَابِهِ؛ و قد کان جری له معه
ص: 6
اما من کشتن بزرگوار مردی چون تو را خوش نمیدارم، پس برگرد که خیر و صلاح تو در همین است. علی علیه السّلام فرمود: قریش از قول تو میگویند که گفتهای: کسی نیست که از من سه چیز بخواهد و من لااقل یکی از خواستههای او را برآورده نسازم! عمرو گفت: آری، چنین است! علی علیه السّلام فرمود: پس من تو را به پذیرفتن اسلام دعوت میکنم. عمرو گفت: از قبول این خواسته معذورم بدار. فرمود: پس، از تو میخواهم با کسانی از قریش که از تو پیروی میکنند، به مکه بازگردی! عمرو گفت: تا زنان قریش بگویند که پسر بچهای مرا فریب داد؟! فرمود: پس تو را به نبرد پیاده دعوت میکنم! اما عمرو از این کار سرباز زده و گفت: هرگز گمان نمیکردم هیچ مردی از عرب چنین در خواستی از من بکند، سپس پیاده گشته و اسب خود را پی نمود- و گفتهاند که ضربتی بر صورت آن زد و اسب گریخت- و بدین ترتیب به جنگ پرداخته، غباری از کشاکش آنها به هوا خاست که موجب گردید از دیدهها نهان شوند تا اینکه مردم صدای فریاد بلند تکبیر را از میان گردوخاک شنیدند و دریافتند که علی علیه السّلام وی را به قتل رسانده است و چون غبار کنار رفت، دیدند که آن حضرت بر سینه وی نشسته و سر از تنش جدا میکند. یاران او پا به فرار گذاشته تا از خندق بگذرند و توانستند از آن عبور کنند مگر نوفل بن عبدالله که اسبش کم آورده در خندق افتاد و مسلمانان با سنگ به وی حمله بردند، پس گفت: ای مردم، بزرگواری کنید و با من چنین نکنید! سپس علی علیه السّلام وارد خندق گشته، وی را به قتل رساند. و زبیر خود را به هبیرۀ بن أبی وهب رسانده، ضربتی بر وی زد که بر اثر آن تسمه پشت اسبش پاره شد و سپری را که به پشت بسته بود، بر زمین افتاد و زبیر آن را برداشت. عکرمه نیز نیزه خود را بر زمین انداخت و عمر بن خطّاب به زد و خورد با ضرار بن عمرو(1)
پرداخت، پس ضرار به عمر حمله برد و چون نیزه او بدن عمر را لمس کرد نیزه را از او برداشت - از کشتن او منصرف شد- و گفت: ای پسر خطاب، این که تو را نکشتم نعمتی است که سزاوار شکر است پس آن را به یاد داشته باش. من سوگند یاد کردهام دستم به خون یک قریشی آلوده نگردد و او را نکشم، سپس ضرار به نزد یاران خود بازگشت.
ص: 6
مثل هذه فی یوم أحد و قد ذکرناها ذکر القصتین (1) معا محمد بن عمرو الواقدی فی کتاب المغازی (2).
التقریظ مدح الحی و وصفه و ارتث فلان علی بناء المجهول حمل من المعرکة جریحا و قد مر مرارا أن کون الطیر علی رءوسهم کنایة عن سکونهم و عدم تحرکهم للخوف فإن الطیر لا یقع إلا علی شی ء ساکن ثم اعلم أن تفصیل القصة و شرحها و سائر ما یتعلق بها مذکورة فی کتاب النبوة و إنما ذکرنا هاهنا قلیلا منها لمناسبتها لأبواب المناقب و لا یخفی علی أحد أن من کان عمل من أعماله معادلا لأعمال الثقلین إلی یوم القیامة و بضربة منه تشید أرکان الدین لا ینبغی أن یکون رعیة لمن امتن علیه ضرار فأعتقه و أمثاله من المنافقین.
یف، [الطرائف] رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ مِنْ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَةَ عَشَرَ طَرِیقاً فَمِنْهَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبِی یَقُولُ: حَاضَرْنَا(3) خَیْبَرَ فَأَخَذَ اللِّوَاءَ أَبُو بَکْرٍ فَانْصَرَفَ وَ لَمْ یُفْتَحْ لَهُ ثُمَّ أَخَذَهَا مِنَ الْغَدِ عُمَرُ فَرَجَعَ وَ لَمْ یُفْتَحْ لَهُ ثُمَّ أَخَذَهَا عُثْمَانُ وَ لَمْ یُفْتَحْ لَهُ وَ أَصَابَ النَّاسَ یَوْمَئِذٍ شِدَّةٌ وَ جُهْدٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنِّی دَافِعٌ الرَّایَةَ غَداً إِلَی رَجُلٍ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ لَهُ وَ بِتْنَا طِیبَةَ أَنْفُسِنَا أَنْ نَفْتَحَ غَداً ثُمَّ قَامَ قَائِماً وَ دَعَا بِاللِّوَاءِ وَ النَّاسُ عَلَی مَصَافِّهِمْ وَ دَعَا عَلِیّاً علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنِهِ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ اللِّوَاءَ وَ فُتِحَ لَهُ (4).
و رواه البخاری فی صحیحه فی أواخر الجزء الثالث منه عن سلمة بن الأکوع:
ص: 7
همین ماجرا در اُحد برای ضرار و عمر پیش آمده بود که آن را نقل کردیم. محمّد بن عمر واقدی هر دو داستان را در کتاب «المغازی» باهم آورده است.
توضیح
التقریض: ستایش و وصف زنده. اُرتُثَّ فلان (مبنی بر مجهول): زخمی از میدان جنگ بیرون برده شد. و بارها یادآور شدهایم که منظور از اینکه «پرنده روی سر آن آنها لانه کرده» کنایه از ساکت و بیحرکت بودن آنها به خاطر ترس است زیرا پرنده جز بر روی اشیاء ساکن نمینشیند. از طرفی دیگر، بدان که تفصیل داستان و شرح آن و هرچه مربوط به آن است، در کتاب «النبوّۀ» مذکور افتاده است و در اینجا مقداری اندک از آن را نقل کردیم آن هم به خاطر تناسبی که با بابهای مناقب آن حضرت داشت. بر کسی پوشیده نیست کسی که تنها یکی از کارهای او با عمل جن و انس تا به روز قیامت برابری کند، و کسی که ضربتی از شمشیر او موجب استحکام و برافراشته شدن ارکان دین میگردد، نباید رعیّت و زیر مجموعه کسی شود که ضرار بر وی منّت نهاده و از قتلش گذشته، وی را آزاد نموده یا رعیّت دیگر منافقان امثال وی گردد .
باب هفتاد و یکم : فضیلتهای امیرالمرمنین صلوات الله علیه که در غزوه خیبر به ظهور رسید
روایات
روایت1.
الطرائف: احمد بن حنبل در مسند خود از پیش از سیزده طریق از جمله از طریق عبدالله بن بریده روایت کرده که گفت: شنیدم پدرم میگفت: در غزوه خیبر حضور داشتیم که پرچم را ابوبکر به دست گرفت و عازم فتح قلعه شد اما ناکام ماند و خیبر به دست وی گشوده نشد. فردای آن روز عمر پرچم را گرفت و ناکام بازگشت، سپس عثمان آن را گرفت و دروازه خیبر به رویش باز نشد در پی آن مردم دچار خستگی و سختی شدند. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من فردا پرچم را به دست مردی میسپارم که خدا و رسولش وی را دوست دارند و او نیز خدا و رسولش را دوست میدارد، کسی که تا خداوند پیروزی را بر دست وی رقم نزند، باز نمیگردد. آن شب را با این فکر که فردا پیروزی به دست خواهیم آورد، خرسند به صبح رساندیم. سپس آن حضرت به پا خاسته و در حالی که مردم به صف ایستاده بودند، پرچم را طلبید و علی علیه السّلام را که دچار چشم درد بود، خواست، و در چشمانش آب دهان انداخته آنگاه پرچم را به دستش سپرد و خیبر به دست وی گشوده شد.
بخاری در اواخر جزء سوم از صحیح خود آن را از وی از سلمۀ بن الأکوع روایت کرده است،
ص: 7
و رواه أیضا البخاری فی الجزء المذکور عن سهل، و رواه أیضا البخاری فی الجزء الرابع فی رابع کراس من النسخة المنقول منها و رواه أیضا فی الجزء الرابع فی ثلثه الأخیر من صحیحه فی مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام، و رواه البخاری فی الجزء الخامس من صحیحه فی رابع کراس من أوله من النسخة المنقولة منها، و رواه مسلم أیضا(1) فی صحیحه فی أواخر کراس من الجزء المذکور من النسخة المشار إلیها:
فَمِنْ رِوَایَةِ الْبُخَارِیِّ وَ مُسْلِمٍ فِی صحیحهما [صَحِیحَیْهِمَا] مِنْ بَعْضِ طُرُقِهِمَا: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فِی یَوْمِ الْخَیْبَرِ(2) لَأُعْطِیَنَّ هَذِهِ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ فَبَاتَ النَّاسُ یَدُوکُونَ (3) لَیْلَتَهُمْ أَیُّهُمْ یُعْطَاهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّاسُ غُدُوّاً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلُّهُمْ یَرْجُونَ (4) أَنْ یُعْطَاهَا فَقَالَ أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالُوا هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَشْتَکِی عَیْنَیْهِ قَالَ فَأَرْسِلُوا إِلَیْهِ فَأُتِیَ بِهِ فَبَصَقَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَیْنِهِ وَ دَعَا لَهُ فَبَرَأَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ بِهِ وَجَعٌ فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أُقَاتِلُهُمْ حَتَّی یَکُونُوا مِثْلَنَا فَقَالَ انْفُذْ عَلَی رِسْلِکَ (5) حَتَّی تَنْزِلَ بِسَاحَتِهِمْ ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ فَأَخْبِرْهُمْ بِمَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ مِنْ حَقِّ اللَّهِ تَعَالَی فِیهِ فَوَ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ بِکَ رَجُلًا وَاحِداً خَیْرٌ لَکَ مِنْ أَنْ تَکُونَ لَکَ حُمْرُ النَّعَمِ.
و رووه فی الجمع بین الصحاح الستة من جزء الثالث فی غزوة خیبر من صحیح الترمذی، و رواه فی الجمع بین الصحیحین للحمیدی فی مسند سهل بن سعد و فی مسند سعد بن أبی وقاص و فی مسند أبی هریرة و فی مسند سلمة بن الأکوع، و رواه الفقیه
ص: 8
و نیز بخاری در جزء مذکور آن را از سهل روایت کرده است، باز هم بخاری آن را در دفتر چهارم از جزء چهارم که ما داستان را از آن نقل کردیم، روایت کرده است، همچنین آن را در ثلث آخر جزء چهارم صحیح خود در ضمن مناقب امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرده است، و بخاری در دفتر چهارم از جزء پنجم صحیح خود آن را از ابتدا از نسخهای که از آن نقل شد، روایت کرده است. مسلم نیز آن را در اواخر دفتر از جزء مذکور از نسخه مورد اشاره، روایت کرده است.
در روایت بخاری و مسلم در صحاح خود از یکی از طرق خود آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز خیبر فرمود: «این پرچم را فردا حتماً به دست مردی خواهم سپرد که خداوند فتح و پیروزی را بر دست وی رقم میزند، مردی که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند». گوید: مردم آن شب را با گفتگو در این مورد که فردا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرچم را به دست چه کسی از ایشان خواهد داد، سپری کردند و چون مردم شب را به صبح آوردند همگی بدان امید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرچم را به دست آنها بسپارد، نزد وی رفتند. پس فرمود: علی بن أبی طالب کجاست؟ عرض کردند: یا رسول الله، به چشم درد دچار شده است. فرمود: در پی او بفرستید. و چون او را آوردند، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آب دهان مبارک خود را به چشمانش مالیده، در حق وی دعا فرمود که در حال شفا یافت به گونهای که گویی هرگز بیمار نبوده است. سپس پرچم را به وی سپرد. پس علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، آیا چنان با آنها بجنگم تا اینکه به کیش ما در آیند؟ فرمود: با درنگ حرکت کن تا اینکه به آستانه ایشان رسی، سپس آنان را به اسلام دعوت کن و آنها را از حق خدا که در آن (پذیرش اسلام را) بر گردن دارند، آگاه کن، به خدا سوگند اگر خداوند یک نفر را به دست تو هدایت کند، از اینکه شتران سرخ موی داشته باشی برای تو بهتر است.
و این حدیث را در کتاب «الجمع بین الصحاح الستّۀ» از جزء سوم در غزوه خیبر از صحیح ترمذی نقل کردهاند، و آن را در کتاب «الجمع بین الصحیحین» حمیدی در مسند سهل بن سعد و در مسند سعد بن أبی وقّاص و و در مسند ابوهریره و در مسند سلمۀ بن الأکوع روایت کرده است.
ص: 8
الشافعی ابن المغازلی أیضا من طرق جماعة:
فَمِنْ رِوَایَاتِ الشَّافِعِیِّ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ فِی کِتَابِ الْمَنَاقِبِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبَا بَکْرٍ إِلَی خَیْبَرَ فَلَمْ یُفْتَحْ لَهُ ثُمَّ بَعَثَ عُمَرَ فَلَمْ یُفْتَحْ لَهُ فَقَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَدَعَا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ الْعَیْنِ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ کَأَنَّهُ لَمْ یَرْمَدْ قَطُّ فَقَالَ خُذْ هَذِهِ الرَّایَةَ فَامْضِ بِهَا حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْکَ فَخَرَجَ یُهَرْوِلُ وَ أَنَا خَلْفَ أَثَرِهِ حَتَّی رَکَزَ رَایَتَهُ (1) فِی أَصْلِهِمْ تَحْتَ الْحِصْنِ فَاطَّلَعَ رَجُلٌ یَهُودِیٌّ مِنْ رَأْسِ الْحِصْنِ فَقَالَ مَنْ أَنْتَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَالْتَفَتَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ غُلِبْتُمْ وَ الَّذِی أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ عَلَی مُوسَی قَالَ فَمَا رَجَعَ حَتَّی فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ عُلَمَاءُ التَّارِیخِ مِثْلُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْأَزْدِیِّ وَ ابْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ وَ الْوَاقِدِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَبِی بِکْرٍ الْبَیْهَقِیِّ فِی دَلَائِلِ النُّبُوَّةِ وَ أَبِی نُعَیْمٍ فِی کِتَابِ حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ وَ الْأُشْنُهِیِّ فِی الِاعْتِقَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ وَ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ وَ سَلَمَةَ بْنِ الْأَکْوَعِ وَ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ وَ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ أَبَا بِکْرٍ بِرَایَتِهِ مَعَ الْمُهَاجِرِینَ هِیَ رَایَتُهُ الْبَیْضَاءُ(2) فَعَادَ یُؤَنِّبُ قَوْمَهُ وَ یُؤَنِّبُونَهُ (3) ثُمَّ بَعَثَ عُمَرَ مِنْ بَعْدِهِ فَرَجَعَ یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ یُجَبِّنُونَهُ حَتَّی سَاءَ ذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (4) کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ فَأَعْطَاهَا عَلِیّاً فَفُتِحَ عَلَی یَدَیْهِ (5).
وَ رَوَاهُ الثَّعْلَبِیُّ: فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً(6) وَ ذَلِکَ فِی فَتْحِ خَیْبَرَ قَالَ حَاصَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَهْلَ خَیْبَرَ حَتَّی
ص: 9
و آن را فقیه شافعی ابن مغازلی نیز از طریق جمعی روایت کرده است .
از جمله روایات ابن مغازلی شافعی در کتاب المناقب از سعید بن مسیّب از ابوهریره روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ابوبکر را به خیبر گسیل داشت لیکن نتوانست آن را فتح کند. سپس عمر را فرستاد لیکن بر دست او نیز گشوده نشد، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا پرچم را به مردی خواهم سپرد که اهل حمله است و اهل گریز نیست، خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند. آنگاه علی بن أبی طالب علیه السّلام را که از چشم درد رنج میبرد، فراخوانده و آب دهان در چشمان وی انداخت و علی علیه السّلام چشم گشود چنانکه گویی هرگز بیمار نبوده است. سپس فرمود: این پرچم را بگیر و با آن روانه شو تا اینکه خداوند تو را به پیروزی رساند. پس علی علیه السّلام هروله کنان به راه افتاد و من هم پشت سر وی حرکت میکردم تا اینکه آن را پی دیوار قلعه آنها فرو برد. پس مردی یهودی از بالای قلعه نگاهی کرده و گفت: کیستی؟ فرمود: علی بن أبی طالب! پس آن مرد رو به دوستان خود کرده و گفت: قسم به آنکه تورات را بر موسی نازل کرد، شکست خوردید. گوید: آن حضرت تا خداوند پیروزی را نصیب وی نفرمود، باز نگشت.
و علمای تاریخ امثال محمّد بن یحیی ازدی، ابن جریر طبری، واقدی، محمّد بن اسحاق، ابوبکر بیهقی در دلائل النبوّۀ، ابونعیم در کتاب حلیۀ الأولیاء، أشنهی در الإعتقاد از عبدالله بن عمر، سهل بن سعد، سلمۀ بن الأکوع، ابوسعید خدری و جابر بن عبدالله انصاری روایت کردهاند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ابوبکر را با پرچم سفید خویش به همراه مهاجران روانه فتح خیبر کرد اما ابوبکر در حالی بازگشت که یاران خود را نکوهش میکرد و آنان نیز وی را نکوهش میکردند. سپس عمر را بعد از وی مأمور فتح خیبرنمود و او نیز در حالی بازگشت که همراهان خود را متهم به ترسویی و بزدلی میکرد و آنان نیز وی را به ترس و جُبن متهم میکردند چنانکه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از کار ایشان ناخرسند شده سپس فرمود: فردا پرچم را به دست مردی خواهم داد که خدا و رسولش او را دوست دارند و او نیز خدا و رسولش را دوست میدارد، اهل حمله است نه اهل گریز، باز نمیگردد تا اینکه خداوند پیروزی را بر دستان وی رقم زند، پس پرچم را به علی علیه السّلام داد و خیبر بر دستان او گشوده شد.
و ثعلبی آن را در تفسیر قول خدای متعال: «وَ یهَْدِیَکَ صِرَاطًا مُّسْتَقِیمًاوَ یَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِیزًا»(1){و تو را به راهی راست هدایت کند.و تو را به نصرتی ارجمند یاری نماید} که درباره فتح خیبر است، آورده و گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مردم خیبر را به
ص: 9
أَصَابَتْنَا مَخْمَصَةٌ شَدِیدَةٌ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَعْطَی اللِّوَاءَ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ نَهَضَ مَنْ نَهَضَ مَعَهُ مِنَ النَّاسِ فَلَقُوا أَهْلَ خَیْبَرَ فَانْکَشَفَ عُمَرُ وَ أَصْحَابُهُ وَ رَجَعُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُجَبِّنُهُ أَصْحَابُهُ وَ یُجَبِّنُهُمْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ أَخَذَتْهُ الشَّقِیقَةُ فَلَمْ یَخْرُجْ إِلَی النَّاسِ فَأَخَذَ أَبُو بِکْرٍ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ نَهَضَ فَقَاتَلَ ثُمَّ رَجَعَ فَأَخَذَهَا عُمَرُ فَقَاتَلَ ثُمَّ رَجَعَ فَأَخْبَرَ بِذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَنَا وَ اللَّهِ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ یَأْخُذُهَا عَنْوَةً وَ لَیْسَ ثَمَّ عَلِیٌّ فَلَمَّا کَانَ الْغَدُ تَطَاوَلَ إِلَیْهَا أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ رِجَالٌ مِنْ قُرَیْشٍ رَجَاءَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ أَنْ یَکُونَ هُوَ صَاحِبَ ذَلِکَ فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَلَمَةَ بْنَ الْأَکْوَعِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَجَاءَهُ عَلَی بَعِیرٍ لَهُ حَتَّی أَنَاخَ قَرِیباً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ أَرْمَدُ قَدْ عَصَّبَ عَیْنَیْهِ بِشِقَّةِ بُرْدٍ قِطْرِیٍّ قَالَ سَلَمَةُ فَجِئْتُ بِهِ أَقُودُهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَکَ قَالَ رَمِدْتُ قَالَ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنْهُ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ فَمَا شَکَا وَجَعَهَا بَعْدُ حَتَّی مَضَی لِسَبِیلِهِ ثُمَّ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَنَهَضَ بِالرَّایَةِ.
ثُمَّ ذَکَرَ الثَّعْلَبِیُّ صُورَةَ حَالِ الْحَرْبِ بَیْنَ عَلِیٍّ وَ بَیْنَ مَرْحَبٍ: وَ کَانَ عَلَی رَأْسِ مَرْحَبٍ مِغْفَرٌ مُصْفَرٌّ وَ حَجَرٌ قَدْ ثَقَبَهُ مِثْلَ الْبَیْضَةِ عَلَی رَأْسِهِ ثُمَّ قَالَ فَاخْتَلَفَا ضَرْبَتَیْنِ فَبَدَرَهُ عَلِیٌّ علیه السلام بِضَرْبَةٍ فَقَدَّ الْحَجَرَ وَ الْمِغْفَرَ وَ فَلَقَ رَأْسَهُ حَتَّی أَخَذَ السَّیْفُ فِی الْأَضْرَاسِ وَ أَخَذَ الْمَدِینَةَ وَ کَانَ الْفَتْحُ عَلَی یَدِهِ.
قَالَ السَّیِّدُ وَ رَأَیْتُ فِی الْحَدِیثِ الَّذِی رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی تَقَدَّمَتِ الْإِشَارَةُ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی أَوَاخِرِ کُرَّاسٍ مِنَ الْجُزْءِ الرَّابِعِ زِیَادَةٌ: وَ هِیَ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ قَالَ مَا أَحْبَبْتُ الْإِمَارَةَ إِلَّا یَوْمَئِذٍ فَتَشَاوَقْتُ لَهَا(1) رَجَاءَ أَنْ أُدْعَی لَهَا فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ(2) وَ قَالَ امْشِ وَ لَا تَلْتَفِتْ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ فَسَارَ عَلِیٌّ شَیْئاً ثُمَّ وَقَفَ وَ لَمْ یَلْتَفِتْ فَصَرَخَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَلَی مَا ذَا أُقَاتِلُ قَالَ قَاتِلْهُمْ حَتَّی یَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً
ص: 10
محاصره در آورد و این محاصره آنقدر طول کشید تا اینکه به شدت به جهت آذوقه در تنگنا قرار گرفتیم، و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرچم را به دست عمر بن خطاب داد و عدهای با وی همراه شدند تا اینکه با خیبریان روبرو گشته و عمر و یارانش شکست خورده، به نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشتند در حالی که او و یارانش یکدیگر را متهم به ترس میکردند. و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله گرفتار سردرد شده بود، از این رو در جمع حاضر نمیشد، پس ابوبکر رایت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را به دست گرفته آنگاه برخاسته و به جنگ پرداخت ولی برگشت و عمر پرچم را به دست گرفت و به جنگ پرداخت اما او هم بازگشت. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را از ماجرا آگاه نمودند که آن حضرت فرمود: به خدا سوگند من رایت را فردا به مردی میدهم که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند و قلعه را با قدرت فتح خواهد کرد و در آن هنگام علی علیه السّلام در آنجا نبود. چون فردا شد ابوبکر و عمر و مردانی از قریش به سوی پرچم گردن کشیدند و امید هریک از آنها این بود که این افتخار نصیب آنها شود. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلمۀ بن الأکوع را نزد علی علیه السّلام فرستاد و علی علیه السّلام سوار بر شتر خود آمد و چون به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نزدیک شد، شتر را خواباند در حالی که دچار چشم درد بود و چشمان خود را با تکه پارچهای از بُرد قطری بسته بود. سلمه گوید: من او را به سوی رسول خدا راه بردم پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تو را چه میشود؟ عرض کرد: به چشم درد مبتلا شدهام. فرمود: به من نزدیک شو! پس علی علیه السّلام به وی نزدیک شد و پیامبر آب دهان خود را به چشمان وی مالید که چشم درد آن حضرت فوراً بهبود یافت و تا پایان عمر دیگر مبتلا به چشم درد نشد. سپس رایت را به وی سپرد و او با آن پرچم حرکت کرد. سپس ثعلبی به صحنه درگیری میان علی علیه السّلام و مرحب پرداخته گوید: مرحب کلاه خُودی مسی بر سر داشت و سنگی را که همچون تخممرغ وسط آن را سوراخ کرده بود، بر روی آن قرار داده بود. سپس گوید: آن دو هرکدام ضربتی بر یکدیگر زدند، آنگاه علی علیه السّلام چنان ضربتی بر فرق وی وارد کرد که سنگ و خُود و فرق وی را باهم شکافت و تا دندانهایش رسید، و شهر را به تصرّف درآورد و پیروزی بر دست وی رقم خورد.
سیّد گوید: در حدیثی که مسلم آن را در صحیح خود آورده و پیش از این بدان اشاره شد که در اواخر دفتری از جزء چهارم است، زیادتی دیدم و آن اینکه عمر بن خطّاب گفت: قبل از آن روز فرماندهی را دوست نمیداشتم، اما آن روز با گردن کشیدن خود را مشتاق به آن نشان دادم به این امید که بدان فراخوانده شوم، لیکن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن أبی طالب علیه السّلام را فراخواند و رایت را به وی داده و فرمود: برو و به کاری جز آن نپرداز تا اینکه خداوند فتح را بر دست تو محقق سازد. راوی گوید: پس علی علیه السّلام مقداری پیش رفت و ایستاد و بدون آنکه رو به طرف پیامبر صَلی الله علیهِ و آله برگرداند با صدای بلند عرض کرد: یا رسول الله، بر چه چیزی بجنگم؟ فرمود: آنقدر با آنان بجنگ تا شهادت دهند خدایی جز الله نیست و محمّد
ص: 10
رَسُولُ اللَّهِ فَإِنْ فَعَلُوا فَقَدْ مَنَعُوا مِنْکَ دِمَاءَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ حِسَابُهُمْ عَلَی اللَّهِ.انتهی کلام السید(1)
أَقُولُ: وَ رَوَی ابْنُ الْأَثِیرِ فِی جَامِعِ الْأُصُولِ مِنْ صَحِیحِ التِّرْمِذِیِّ عَنِ الْبَرَاءِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعَثَ إِلَی الْیَمَنِ جَیْشَیْنِ وَ أَمَّرَ عَلَی أَحَدِهِمَا عَلِیّاً وَ عَلَی الْآخَرِ خَالِداً فَقَالَ إِذَا کَانَ الْقِتَالُ فَعَلِیٌّ قَالَ فَفَتَحَ عَلِیٌّ حِصْناً فَأَخَذَ مِنْهُ جَارِیَةً قَالَ فَکَتَبَ مَعِی خَالِدٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَبَرِهِ قَالَ فَلَمَّا قَدِمْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَرَأَ الْکِتَابَ رَأَیْتُهُ یَتَغَیَّرُ لَوْنُهُ فَقَالَ مَا تَرَی فِی رَجُلٍ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ غَضَبِ رَسُولِهِ وَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولٌ فَسَکَتَ.
وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنَ التِّرْمِذِیِّ عَنْ بُرَیْدَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَنِی بِحُبِّ أَرْبَعَةٍ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یُحِبُّهُمْ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَمِّهِمْ لَنَا قَالَ عَلِیٌّ مِنْهُمْ یَقُولُ ذَلِکَ ثَلَاثاً وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ سَلْمَانُ أَمَرَنِی بِحُبِّهِمْ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یُحِبُّهُمْ.
وَ رُوِیَ مِنْ صَحِیحَیْ مُسْلِمٍ وَ التِّرْمِذِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَتَطَاوَلْنَا(2) فَقَالَ ادْعُوا لِی عَلِیّاً فَأُتِیَ بِهِ أَرْمَدَ فَبَصَقَ فِی عَیْنِهِ وَ دَفَعَ الرَّایَةَ إِلَیْهِ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ (3).
وَ رُوِیَ مِنَ الصَّحِیحَیْنِ عَنْ: سَلَمَةَ بْنِ الْأَکْوَعِ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام قَدْ تَخَلَّفَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَیْبَرَ وَ کَانَ رَمِداً فَقَالَ أَنَا أَتَخَلَّفُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَخَرَجَ عَلِیٌّ فَلَحِقَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَ مَسَاءٌ اللَّیْلَةِ الَّتِی فَتَحَهَا اللَّهُ فِی صَبَاحِهَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ أَوْ لَیَأْخُذَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَوْ قَالَ
ص: 11
فرستاده خداست. اگر چنین گفتند، خون و مال خود را جز در آنچه خدا مقرر فرموده، از گزند تو در امان نگاه داشتهاند و حسابشان با خداست. کلام سید تمام.(1)
میگویم: ابن أثیر در جامع الاصول از صحیح ترمذی از براء روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دو سپاه را به یمن گسیل داشت و علی و خالد را به فرماندهی آنها گمارده سپس فرمود: اگر جنگ در گرفت، فرمانده هر دو سپاه علی است. راوی گوید: علی علیه السّلام قلعهای را به تصرّف در آورد و از غنایم آن کنیزی را برای خود برگزید. گوید: پس خالد مرا با نامهای در این مورد نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرستاد. گوید: چون بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم و نامه را خواند، دیدم که رنگ رخسارش دگرگون گشته سپس فرمود: چه عیبی در مردی میبینی که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند؟ عرض کردم: از خشم خدا و رسول او به خدا پناه میبرم، من قاصدی بیش نیستم! پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سکوت فرمود.
نیز از ترمذی از بُریده روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند متعال مرا امر فرمود چهار شخص را دوست داشته باشم و مرا آگاه فرمود که خود آنان را دوست میدارد؛ عرض شد: یا رسول الله ایشان را به ما معرّفی کنید، فرمود: علی از جمله ایشان است- سه بار آن را تکرار فرمود- و ابوذر، مقداد و سلمان؛ به من امر فرمود دوستشان بدارم و مرا خبر داد که خود نیز آنها را دوست میدارد.
و از صحیح مسلم و صحیح ترمذی از سعد بن أبی وقّاص روایت کرده که گفت: در روز خیبر شنیدم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا رایت را به کسی خواهم داد که خدا و رسول را دوست میدارد و خدا و رسول او نیز او را دوست میدارند. پس گردنهایمان را دراز کردیم (شاید ما را انتخاب کند) که فرمود: علی را نزد من بیاورید. پس علی علیه السّلام را که چشم درد داشت، نزد وی آوردند، پس آب دهان خود را به چشمان وی مالید و رایت را به دستش سپرد و خداوند خیبر را بر دست وی گشود.
و از صحیحین از سلمۀ بن الأکوع روایت کرده که گفت: علی علیه السّلام به سبب چشم درد از همراهی با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بازماند. سپس گفت: من از همراهی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز بمانم؟! پس علی علیه السّلام بیرون آمده و خود را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رساند. و چون عصر قبل از صبحی که خداوند خیبر را گشود فرا رسید، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا رایت را به مردی خواهم داد- یا اینکه فرمود: فردا مردی رایت را خواهد گرفت- که خداوند و رسولش او را دوست میدارند- یا فرمود:
ص: 11
یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ فَإِذَا نَحْنُ بِعَلِیٍّ وَ مَا نَرْجُوهُ فَقَالُوا هَذَا عَلِیٌّ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ.
وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنَ الصَّحِیحَیْنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ فَبَاتَ النَّاسُ یَدُوکُونَ لَیْلَتَهُمْ أَیُّهُمْ یُعْطَاهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّاسُ غَدَوْا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ کُلُّهُمْ یَرْجُو أَنْ یُعْطَاهَا فَقَالَ أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقِیلَ هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَشْتَکِی عَیْنَیْهِ قَالَ فَأَرْسَلُوا إِلَیْهِ فَأُتِیَ بِهِ فَبَصَقَ فِی عَیْنِهِ وَ دَعَا لَهُ فَبَرَأَ حَتَّی کَانَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ بِهِ وَجَعٌ فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أُقَاتِلُهُمْ حَتَّی یَکُونُوا مِثْلَنَا قَالَ انْفِذْ عَلَی رِسْلِکَ حَتَّی تَنْزِلَ بِسَاحَتِهِمْ ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ وَ أَخْبِرْهُمْ بِمَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ مِنْ حَقِّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ فَوَ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ بِکَ رَجُلًا وَاحِداً خَیْرٌ لَکَ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ.
وَ رُوِیَ مِنَ الصَّحِیحَیْنِ عَنِ أَبِی هُرَیْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ هَذِهِ الرَّایَةَ رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ مَا أَحْبَبْتُ الْإِمَارَةَ إِلَّا یَوْمَئِذٍ قَالَ فَتَسَاوَرْتُ لَهَا رَجَاءَ أَنْ أُدْعَی لَهَا قَالَ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَعْطَاهُ إِیَّاهَا وَ قَالَ امْشِ وَ لَا تَلْتَفِتْ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ فَسَارَ عَلِیٌّ شَیْئاً ثُمَّ وَقَفَ وَ لَمْ یَلْتَفِتْ فَصَرَخَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی مَا ذَا أُقَاتِلُ النَّاسَ قَالَ قَاتِلْهُمْ حَتَّی یَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ فَقَدْ مَنَعُوا مِنْکَ دِمَاءَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ حِسَابُهُمْ عَلَی اللَّهِ (1).
وَ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یُفْتَحَ عَلَیْهِ یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (2).
قال فی النهایة فی حدیث خیبر لأعطین الرایة غدا رجلا یحبه الله و رسوله و یحب الله و رسوله یفتح الله علی یدیه فبات الناس یدوکون تلک اللیلة
ص: 12
خدا و رسولش را دوست میدارد- خداوند خیبر را بر دست وی خواهد گشود، ناگاه دیدیم که علی آمد بیآنکه انتظارآمدنش را داشته باشیم، پس همه گفتند: این علی است، سپس خداوند بر دست او خیبر را گشود.
نیز از صحیحین از سهل بن سعد روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز خیبر فرمود: فردا رایت را به مردی خواهم داد که خداوند خیبر را بدست او خواهد گشود، کسی که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند. گوید: آن شب مردم در حالی به خواب رفتند که در این اندیشه بودند که فردا پرچمدار اسلام کدام یک از آنها خواهد بود. و چون صبح شد، نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفته و هر کدامشان امید داشتند در آن روز رایت به وی سپرده شود. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن أبی طالب کجاست؟ عرض شد: یا رسول الله، چشمانش درد میکنند. فرمود: به دنبالش بفرستید. چون علی علیه السّلام را آوردند، آن حضرت آب دهان به چشمانش مالید و در حق وی دعا فرمود که درجا چنان شفا یافت چنانکه گویی پیش از آن بیمار نبوده است. سپس رایت را به وی داد. علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، با آنها بجنگم تا اینکه چون ما اسلام بیاورند؟ فرمود: با درنگ برو تا اینکه به خیبر برسی. سپس آنان را به اسلام دعوت کن و آنان را از حقی که خداوند بر گردن آنها در پذیرش اسلام دارد آگاه کن زیرا به خدا سوگند اگر خداوند یک نفر را به وسیله تو هدایت فرماید از شتران سرخ موی برای تو نیکوتر است.
و از صحیحین از ابوهریره روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز خیبر فرمود: این رایت را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست میدارد، کسی که خدا خیبر را بر دستان او خواهد گشود. عمر بن خطاب گفت: فرماندهی را جز در آن روز دوست نداشتهام، وی گوید: پس برای به دست آوردن پرچمداری آن روز خودنمایی کردم بدان امید که برای این سمت دعوت شوم، وی گوید: سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن أبی طالب علیه السّلام را فراخواند و رایت را به دست وی سپرده و فرمود: حرکت کن و روی برنگردان تا اینکه خداوند خیبر را بر دست تو بگشاید. گوید: پس علی مقداری جلو رفته سپس ایستاد و بیآنکه روی برگرداند، فریاد زد: یا رسول الله، بر سر چه چیزی با آنان بجنگم؟ فرمود: با آنان بجنگ تا اینکه گواهی دهند که خدایی جز الله نیست و اینکه محمّد فرستاده خداست؛ پس اگر چنین کردند، خون و مالشان را جز در مواردی که به حق است، از تو مصون داشتهاند و حسابشان با خداست.(1)
و ابن شیرویه در الفردوس از سهل بن سعد روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا رایت را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند، تا خداوند پیروزی را نصیب وی نگرداند، باز نمیگردد و منظور آن حضرت علی بن أبی طالب علیه السّلام بود.(2)
توضیح
در النهایۀ در ضمن حدیث خبیر آمده است: «لأُعطِیَنَّ الرّایۀ غداً رجلاً یحبّهُ الله و رسوله وَ یُحبُّ اللهَ و رسولَه یَفتح الله علی یدیه فبات الناس یدوکون تلک اللیلة
ص: 12
أی یخوضون و یموجون فیمن یدفعها إلیه یقال وقع الناس فی دوکة و دوکة أی فی خوض و اختلاط(1) و قال القطری أی بالکسر ضرب من البرود فیه حمرة و لها أعلام فیها بعض الخشونة و قیل هی حلل جیاد تحمل من قبل البحرین و قال الأزهری فی أعراض البحرین قریة یقال لها قطر و أحسب الثیاب القطریة نسبت إلیها فکسروا القاف للنسبة و خففوا(2) و کأن المراد بالمصفر المذهب و فی القاموس اشتاف تطاول و نظر و تشوف إلی الخبر تطلع و من السطح تطاول و نظر و أشرف (3) و بالراء معناه قریب من ذلک و الأظهر فتساورت قال فی النهایة فی الحدیث فتساورت لها أی رفعت لها شخصی (4) و التطاول أیضا قریب منه أی کل منهم یمد عنقه لیراه النبی صلی الله علیه و آله رجاء أن یعطاها(5).
مد، [العمدة] بِالْإِسْنَادِ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَکِیعٍ عَنِ ابْنِ لَیْلَی عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی (6) قَالَ: کَانَ أَبِی یَسْمُرُ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَلْبَسُ ثِیَابَ الصَّیْفِ فِی الشِّتَاءِ وَ ثِیَابَ الشِّتَاءِ فِی الصَّیْفِ فَقِیلَ لَهُ لَوْ سَأَلْتَهُ عَنْ هَذَا فَسَأَلَهُ عَنْ هَذَا(7) فَقَالَ صَدَقَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعَثَ إِلَیَّ وَ أَنَا أَرْمَدُ یَوْمَ خَیْبَرَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنِی وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُ الْحَرَّ وَ الْقُرَّ فَمَا وَجَدْتُ حَرّاً وَ لَا بَرْداً قَالَ وَ قَالَ لَأَبْعَثَنَّ رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ قَالَ فَتَشَوَّفَ لَهَا النَّاسُ فَبَعَثَ عَلِیّاً علیه السلام(8).
ص: 13
(یعنی به گفتگو و تبادل نظر پرداختند در مورد اینکه پرچم را به چه کسی خواهد داد)»، گفته میشود: «وقع الناس فی دوکۀٍ و دوکۀ»: مردم باهم به تکاپو افتاده و به جرّ و بحث پرداختند.(1) و گوید: القِطریّ: یعنی با کسر- نوعی پارچه است که کمی سرخ است و نقش هایی بر آن وجود دارد و کمی زبر است. و گفته شده: زیور اسبان است که از بحرین آورده میشود، و ازهری گوید: در اطراف بحرین روستایی به نام «قطر» هست و گمان دارم جامههای قطری منسوب به آن است. پس قاف را برای نسبت، مکسور کردند و آن را با تخفیف خواندند.(2)
و گویا مراد از «المصفّر»،«المذهَّب» باشد. و در القاموس آمده است: اشتاف: گردن کشید و نگاه کرد؛ تشوّف إلی الخبر: کسب اطلاع کرد، و من السطح: سرک کشید و نگاه کرد و مُشرِف شد.(3)
و با راء معنایش نزدیک به آن است و بلکه ظاهر تر است در این معنا .
اما در مورد «فتساورت» در النهایۀ گوید: در حدیث آمده است: «فَتَساورتُ لَها» یعنی بدن خودم را برای آن به طرف بالا کشیدم(4)
و «التطاول» نیز نزدیک به آن است یعنی اینکه هرکدام گردن میکشید تا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را ببیند بدان امید که پرچم به وی داده شود.
روایت2.
العمدۀ: عبدالرحمن بن أبی لیلی گوید: پدرم با علی علیه السّلام شبنشینی داشت و به گفتگو میپرداخت. علی علیه السّلام جامههای تابستانی را در زمستان و جامههای زمستانی را در تابستان میپوشید. پس به پدرم گفتند: کاش در این باره از وی سؤال میکردی؟! پس پدرم از آن حضرت پرسید و ایشان پاسخ داد: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درست فرمود. در روز خیبر در حالی که به چشم درد مبتلا بودم به دنبال من فرستاد. من عرض کردم: یا رسول الله، چشمانم درد میکند. پس آب دهان به چشمانم مالید و فرمود: «خداوندا، او را از گزند گرما و سرما نگاهدار» از آن پس از گرما و سرما آزرده نمیشوم. گوید: و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: مردی را خواهم فرستاد که خدا و رسولش او را دوست دارند و او نیز خدا و رسولش را دوست میدارد، کسی که اهل فرار نیست گوید: پس مردم برای اینکه این سمت به ایشان برسد گردن فرازی کردند، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را فرستاد.(5)
ص: 13
أقول:روی ابن بطریق ما مر من الأخبار من مسند أحمد بن حنبل باثنی عشر طریقا آخر عن أبی سعید الخدری و سعید بن المسیب و بریدة و أبی هریرة و سهل بن سعد و أبی لیلی و سعد بن أبی وقاص و من صحیح مسلم بستة طرق عن سلمة بن الأکوع و سهل بن سعد و من صحیح مسلم (1) بستة طرق عن عمر بن الخطاب و ابن عباس و أبی هریرة و سهل بن سعد و سلمة بن الأکوع و من مناقب ابن المغازلی باثنی عشر طریقا عن سلمة و أبی موسی الأشعری و عمران بن حصین و أبی هریرة و أبی سعید الخدری و سعد و بریدة و عامر بن سعد و من الجمع بین الصحاح الستة مما رواه من صحیح الترمذی بسندین عن سلمة و سعد و من تفسیر الثعلبی مثل ما مر و ساق الحدیث إلی أن قال ثم أعطاه الرایة فنهض بالرایة و علیه حلة أرجوانیة حمراء قد أخرج کمیها فأتی مدینة خیبر فخرج مرحب صاحب الحصن و علیه مغفر مصفر(2) و حجر قد ثقبه مثل البیضة و وضعه علی رأسه و هو یرتجز و یقول:
قد علمت خیبر أنی مرحب***شاک السلاح بطل مجرب
أطعن أحیانا و حینا أضرب***إذ الحروب أقبلت تلهب
کان حمای کالحمی لا تقرب
فبرز إلیه علی صلوات الله علیه فقال:
أَنَا الَّذِی سَمَّتْنِی أُمِّی حَیْدَرَةَ***کَلَیْثِ غَابَاتٍ شَدِیدَ الْقَسْوَرَةِ
أَکِیلُکُمْ بِالسَّیْفِ کَیْلَ السَّنْدَرَةِ.
فاختلفا ضربتین فبدره علی علیه السلام بضربة فقد الحجر و المغفر و فلق رأسه حتی أخذ السیف فی الأضراس و أخذ المدینة و کان الفتح علی یدیه.
ثم قال ابن بطریق قال أبو محمد عبد الله بن مسلم سألت بعض آل أبی طالب عن قوله: أنا الذی سمتنی أمی حیدرة فذکر أن أم علی علیه السلام کانت فاطمة بنت أسد ولدت علیا علیه السلام و
ص: 14
میگویم: ابن بطریق اخبار نقل شده را از مسند احمد بن حنبل با دوازده طریق دیگر از ابوسعید خدری، سعید بن مسیّب، بُریده، ابوهریره، سهل بن سعد، ابولیلی، و سعد بن أبی وقّاص نقل کرده است، و از صحیح مسلم* با شش طریق از سلمۀ بن الأکوع، سهل بن سعد و از صحیح مسلم(1) با شش طریق از عمر بن خطّاب، ابن عباس، ابوهریره، سهل بن سعد و سلمۀ بن الأکوع، و از مناقب ابن مغازلی با دوازده طریق از سلمۀ، ابوموسی اشعری، عمران بن حصین، ابوهریره، ابو سعید خدری، سعد، بریده، و عامر بن سعد؛ و از کتاب الجمع بین الصحاح الستّۀ از جمله روایاتی را که از صحیح ترمذی با دو سند از سلمۀ و سعد، و از تفسیر ثعلبی مانند آنچه گذشت را روایت نموده، سخن را ادامه داده تا اینکه گوید: سپس رایت را به وی داد، پس علی در حالی که جامهای ارغوانی متمایل به سرخ بر تن و آستینهایش را در آورده بود، پرچم به دست حرکت کرده، و به شهر خیبر آمد. پس مرحب مالک قلعه در حالی که کلاه خُودی زر اندود و سنگی که چون تخممرغ آن را سوراخ کرده و بر سر نهاده بود به میدان آمد در حالی که چنین رجز میخواند:
-«مردم خیبر میدانند که مرحب منم، با سلاح کامل، پهلوانی کار آزمودهام،
- گاهی با نیزه ضربت میزنم و گاهی با شمشیر، آنگاه که نایره جنگ افروخته شود،
- شیران که به من روی آورند، از ترس چون شعلههای آتش برخود میلرزند»
پس علی علیه السّلام به مصاف وی رفته فرمود:
- «من آنم که مادرم مرا حیدره نامید، همچون شیران بیشه چهرهای مهیب و ترسناک دارم،
- شما را به سان سندره (که نام پیمانهای بوده) به پیمانه شمشیر میسنجم»
سپس دو ضربت را رد و بدل کردند آنگاه علی علیه السّلام ضربتی بر فرق وی فرود آورد که سنگ و خُود را شکافته سرش را نیز شکافت تا به دندانهایش رسید، و شهر را به تصرّف در آورد و پیروزی بر دست وی رقم خورد. سپس ابن بطریق گوید: ابو محمّد عبدالله بن مسلم گفت: از یکی از خاندان ابی طالب درباره قول حضرت علی علیه السّلام که «من آنم که مادرم مرا حیدره نامید» پرسیدم، گفت: مادر علی علیه السّلام فاطمه بنت اسد در غیاب ابوطالب علی علیه السّلام را به دنیا آورد،
ص: 14
أبو طالب غائب فسمته أسدا باسم أبیها فلما قدم أبو طالب کره هذا الاسم الذی سمته به أمه و سماه علیا فلما رجز علی علیه السلام یوم خیبر ذکر الاسم الذی سمته أمه فقال حیدرة اسم من أسماء الأسد و السندرة شجرة یعمل منها القسی و فی الحدیث یحتمل أن یکون مکیالا یتخذ من هذه الشجرة و یحتمل أن یکون السندرة أیضا امرأة تکیل کیلا وافیا(1).
أقول: قد مضت الأخبار المعتبرة فی ذلک فی أنواع ما ظهر من إعجازه صلوات الله علیه فی تلک الغزوة فی باب قصة خیبر و إنما أوردنا هاهنا قلیلا من الأخبار من طرق المخالفین إلزاما علیهم.
وَ رَوَی السَّیِّدُ الْمُرْتَضَی فِی کِتَابِ الشَّافِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَرْسَلَ عُمَرَ إِلَی خَیْبَرَ فَانْهَزَمَ وَ مَنْ مَعَهُ فَقَدِمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ یُجَبِّنُونَهُ فَبَلَغَ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلَّ مَبْلَغٍ فَبَاتَ لَیْلَتَهُ مَهْمُوماً فَلَمَّا أَصْبَحَ خَرَجَ إِلَی النَّاسِ وَ مَعَهُ الرَّایَةُ فَقَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ الْیَوْمَ رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ فَتَعَرَّضَ لَهَا جَمِیعُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله أَیْنَ عَلِیٌّ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ هُوَ أَرْمَدُ فَبَعَثَ إِلَیْهِ أَبَا ذَرٍّ وَ سَلْمَانَ فَجَاءَا بِهِ یُقَادُ لَا یَقْدِرُ عَلَی فَتْحِ عَیْنَیْهِ مِنَ الرَّمَدِ فَلَمَّا دَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ وَ انْصُرْهُ عَلَی عَدُوِّهِ فَإِنَّهُ عَبْدُکَ یُحِبُّکَ وَ یُحِبُّ رَسُولَکَ غَیْرَ فَرَّارٍ(2) ثُمَّ دَفَعَ إِلَیْهِ الرَّایَةَ وَ اسْتَأْذَنَهُ حَسَّانُ بْنُ ثَابِتٍ أَنْ یَقُولَ فِیهِ شِعْراً فَأَذِنَ (3) فَأَنْشَأَ یَقُولُ:
وَ کَانَ عَلِیٌّ أَرْمَدَ الْعَیْنِ یَبْتَغِی***دَوَاءً فَلَمَّا لَمْ یُحِسَّ مُدَاوِیاً
شَفَاهُ رَسُولُ اللَّهِ مِنْهُ بِتَفْلَةٍ***فَبُورِکَ مَرْقِیّاً وَ بُورِکَ رَاقِیاً
ص: 15
از این رو نام پدر خود«اسد» را بر وی نهاد، و چون ابوطالب بازگشت این نام را که مادرش بر وی نهاده بود، نپسندید و او را «علی» نامید و چون علی علیه السّلام در روز خیبر رجز خواند، نامی را که مادرش بر وی نهاده بود بر زبان آورد و گفت: «حیدرۀ» یکی از نامهای شیر است. و «سندرۀ» نام درختی است که از آن کمان میسازند و نیز در این حدیث احتمل دارد به معنای پیمانه ای باشد که از این درخت میسازند و احتمال دارد زنی باشد که پیمانه را پُر میکشد.(1)
میگویم: روایات معتبری در خصوص انواع معجزاتی که در این جنگ از آن حضرت ظاهر شد ، در باب داستان خیبر بیان شد و در اینجا تنها اندکی از روایات را که از طرق مخالفان نقل شده آوردیم تا آنها را ملزم به شناخت جایگاه والای آن حضرت کرده باشیم.
سید مرتضی در کتاب «الشافی» از ابوسعید خدری روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عمر را به خیبر فرستاد، لیکن او و همراهانش شکست خوردند، لذا نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشت در حالی که همراهان خود را ترسو میخواند و آنها نیز او را متهم به جُبن و بزدلی میکردند. این موضوع رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را بسیار آزرده خاطر نمود و شب را با غم و غصه پشت سر گذاشت. و چون صبح شد، در حالی که رایت را با خود داشت، به میان سپاه رفته و فرمود: «امروز رایت را به دست مردی خواهم سپرد که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند، مردی که یورش بَر است نه اهل گریز» پس همه مهاجرین و انصار خودی نشان دادند تا آن مرد خودشان باشند، لیکن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی کجاست؟ عرض کردند: یا رسول الله، به چشم درد مبتلا شده است. پس ابوذر و سلمان را در پی او فرستاد و او را در حالی آوردند که از شدت چشم درد قادر نبود چشمانش را باز کند. و چون علی علیه السّلام به آن حضرت نزدیک شد، آب دهان در چشمانش انداخته و عرض کرد: «خداوندا، او را از سرما و گرما نگهدار و وی را بر دشمنش پیروز گردان که او بنده توست، تو را دوست میدارد و رسول تو را دوست میدارد و اهل گریز نیست» سپس پرچم را به دست وی داد، پس حسّان از آن حضرت اجازه خواست ابیاتی در مدح علی علیه السّلام بگوید و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی اجازه داد، پس گفت: - «علی به چشم درد مبتلا بود و دارویی طلب میکرد، و چون درمانگری نیافت،
- رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با آب دهانی شفایش بخشید؛ چه فرخنده بود آنچه که ریخته شد و چه مبارک بود آن کس که آب دهانش را ریخت.
ص: 15
وَ قَالَ سَأُعْطِی الرَّایَةَ الْیَوْمَ صَارِماً***کَمِیّاً مُحِبّاً لِلرَّسُولِ مُوَالِیاً(1)
یُحِبُّ إِلَهِی وَ الْإِلَهُ یُحِبُّهُ***بِهِ یَفْتَحُ اللَّهُ الْحُصُونَ الأَوَابِیَا
فَأَصْفَی بِهَا دُونَ الْبَرِیَّةِ کُلِّهَا***عَلِیّاً وَ سَمَّاهُ الْوَزِیرَ الْمُوَاخِیَا.
وَ یُقَالُ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ یَجِدْ بَعْدَ ذَلِکَ أَذَی حَرٍّ وَ بَرْدٍ(2).
وَ رَوَی سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ هَذَا الْخَبَرَ عَلَی وَجْهٍ آخَرَ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبَا بَکْرٍ إِلَی خَیْبَرَ فَرَجَعَ وَ قَدِ انْهَزَمَ وَ انْهَزَمَ النَّاسُ مَعَهُ ثُمَّ بَعَثَ مِنَ الْغَدِ عُمَرَ فَرَجَعَ وَ قَدْ جُرِحَ فِی رِجْلَیْهِ وَ انْهَزَمَ النَّاسُ مَعَهُ فَهُوَ یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ أَصْحَابُهُ یُجَبِّنُونَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ وَ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَصْبَحْنَا مُتَشَوِّقِینَ نُرَائِی وُجُوهَنَا رَجَاءَ أَنْ یَکُونَ یُدْعَی رَجُلٌ مِنَّا فَدَعَا 14 رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ الرَّایَةَ فَفُتِحَ بَابُهُ عَلَیْهِ (3).
ثم قال السید: فهذه الأخبار و جمیع ما روی فی هذه القصة و کیفیة ما جرت علیه یدل علی غایة التفضیل و التقدیم لأنه لو لم یفد القول إلا المحبة التی هی حاصلة فی الجماعة و موجودة فیهم لما قصدوا لدفع الرایة و تشوقوا إلی دعائهم إلیها و لا غبط أمیر المؤمنین بها و لا مدحته الشعراء و لا افتخرت له بذلک المقام و فی مجموع القصة و تفصیلها إذا تأملت ما یکاد یضطر إلی غایة التفضیل و نهایة التقدیم.
ثم ذکر عن بعض الأصحاب استدلالا وثیقا علی أن ما ذکره النبی صلی الله علیه و آله فی شأنه بعد فرار أبی بکر و عمر و سخطه علیهما فی ذلک یدل علی أنهما لم یکونا متصفین بشی ء من تلک الصفات و قال إنهم لم یرجعوا فی نفی الصفة عن غیره إلی مجرد
ص: 16
- و فرمود که امروز رایت را به دلاوری خواهم سپرد که قوی و قاطع است و دوستدار و سرسپرده پیامبر است،
- او خدای مرا دوست میدارد و خدا هم او را دوست میدارد و به دست او دژهای مستحکم را خواهد گشود،
- پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را از میان همه مردم برگزید و او را وزیری که برادر نیز هست، نامید»
و گفته میشود که امیرالمؤمنین علیه السّلام از آن پس هرگز از گرما و سرما گزندی ندید.
سعید بن جبیر از ابن عباس این خبر را به شکل دیگری آورده و گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ابوبکر را مأمور فتح خیبر کرد اما خود و همراهانش شکست خورده بازگشتند. فردای آن روز عمر را فرستاد که پایش زخم برداشت و گریخت و مردم هم با وی گریختند و در حالی که خود و همراهانش یکدیگر را متَّهم به جُبن و بزدلی میکردند، بازگشتند، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «فردا رایت را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند، اهل فرار نیست و تا خداوند پیروزی را نصیب وی نفرماید، باز نگردد» و ابن عباس گوید: پس صبح کردیم در حالی که با شوق و رغبت خود را در معرض دید رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله قرار میدادیم بدان امید که یکی از ما را برای این مأموریت فرا بخواند، اما رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را که چشم درد داشت، فراخواند و در چشمانش آب دهان انداخت و پرچم را به وی سپرد و خداوند پیروزی را بر دست او رقم زد.
سپس سید مرتضی گوید: این روایات و هرچه درباره این داستان و چگونگی جریان آن نقل شده بر اوج فضیلت و تقدّم آن حضرت دلالت دارد، زیرا اگر از این سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله صرفا محبت ایشان به علی فهمیده میشد در حالی که این محبت از طرف ایشان نسبت به سائرین هم وجود داشت، در این صورت دیگر قصد پرچمدار شدن نمیکردند و مشتاق آن نمیشدند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ایشان را فرا بخواند و امیرالمؤمنین علیه السّلام بابت آن مورد غبطه دیگران قرار نمیگرفت و شعرا زبان به مدح وی نمیگشودند و این منزلت را افتخاری برای وی به شمار نمیآوردند، و اگر در مجموع داستان و تفصیل آن تأمّل کنی خواهی دید که بیانگر اوج فضیلت آن حضرت و مقدّم بودنش بر دیگران اقران است.
سپس از برخی صحابه، استدلالی محکم را ذکر کرده مبنی بر اینکه قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره علی علیه السّلام بعد از فرار ابوبکر و عمر و خشم آن حضرت بر آن دو از این بابت، دلیل بر آن است که آن دو از صفاتی که حضرت رسول برای علی علیه السّلام برشمردند، بهرهمند نبودهاند. و میگوید: آن ها برای نفی این صفات از دیگران صرفا ص: 16
إثباتها له و إنما استدلوا بکیفیة ما جری فی الحال علی ذلک لأنه لا یجوز أن یغضب من فرار من فر و ینکره ثم یقول إنی أدفع الرایة إلی من عنده کذا و کذا و ذلک عند من تقدم أ لا تری أن بعض الملوک لو أرسل رسولا إلی غیره ففرط فی أداء رسالته و حرفها و لم یوردها(1) علی حقها فغضب لذلک و أنکر فعله و قال لأرسلن رسولا حسن القیام بأداء رسالتی مضطلعا(2) بها لکنا نعلم (3) أن الذی أثبته منفی عن الأول و قال کما انتفی عمن تقدم فتح الحصن علی أیدیهم و عدم فرارهم کذلک یجب أن ینتفی سائر ما أثبت له لأن الکل خرج مخرجا واحدا أورد علی طریقة واحدة انتهی.
أقول: لا یخفی متانة هذا الکلام علی من راجع وجدانه و جانب تعسفه و عدوانه فیلزم منه عدم کون الشخصین محبین لله و لرسوله و من لم یحبهما فقد أبغضهما و من أبغضهما فقد کفر و یلزم منه أن لا یحبهما الله و رسوله و لا ریب فی أن من کان مؤمنا صالحا یحبه الله و رسوله بل یکفی الإیمان فی ذلک و قد قال تعالی وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ (4) و قال قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ (5) و یلزم منه أن لا یقبل الله منهما شیئا من الطاعات لأن الله تعالی یقول إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا(6) إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (7) فلو کان الله تعالی قبل منهما الجهاد لکان یحبهما و لو کان قبل منهما توبتهما عن الشرک لکان یحبهما و لو کانا متطهرین لکان یحبهما و یلزم أن لا یکونا من الصَّابِرِینَ
ص: 17
به اثبات آن برای علی علیه السلام تمسک نکرده اند بلکه به چگونگی وقوع این امر و شرایط و ظروف آن توجه دارند و اینکه جایز نیست آن حضرت از فرار کسی به خشم آید و این کار را زشت شمارد، سپس در حضور قبلیها بگوید: من رایت را به کسی خواهم داد که چنین و چنان ویژگیهایی داشته باشد؛ مگر نمیبینی اگر پادشاهی فرستادهای را نزد شخصی بفرستد و او در انجام مأموریت خویش کوتاهی کند و آن را تحریف نموده حق مطلب را ادا نکند، پادشاه از این بایت به خشم آمده و کار وی را نکوهش کرده و میگوید: «کسی را به این مأموریت خواهم فرستاد که به خوبی از عهده ادای رسالتم برآمده و کاملاً به این کار وارد باشد *.» در این صورت خواهیم فهمید که اوصافی که این پادشاه برای دومی ثابت کرده است در شخص اول وجود نداشته است. و گوید: پس همانگونه که فتح قلعه و عدم فرار نسبت به کسانی که قبل از علی علیه السلام بودند، منتفی است به همین دلیل بایستی سائر فضائلی هم که رسول خدا صلی الله علیه و آله برای ایشان بیان کرده اند نیز از آن ها نفی شود زیرا همه این صفات در سخن پیامبر در یک سیاق و به یک سبک ادا شده است. پایان کلام .
میگویم: برای هرکسی که به وجدان خود مراجعه کند و از سرکشی و لجبازی خود داری کند، متانت این سخن پوشیده نیست و ثابت میکند که آن دو نه خدا را دوست میداشتهاند و نه رسول خدا را و هرکس آن دو را دوست نداشته باشد، دشمن آنهاست و هرکس دشمن آن دو (خدا و پیامبر) باشد کفر ورزیده است کما اینکه ایجاب میکند خدا و رسولش آن دو را دوست نداشته باشند. و شکی نیست که هرکس مؤمنی صالح باشد، خدا و رسولش او را دوست میدارند. بلکه صرف ایمان داشتن در تحقق این امر کافیست زیرا خدای متعال فرموده است: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ»(1){ولی
کسانی که ایمان آورده اند، به خدا محبت بیشتری دارند.}و نیز فرمود: «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونیِ یُحْبِبْکُمُ الله»(2){بگو: «اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد} و الزام میکند که چیزی از طاعات ایشان را نپذیرد زیرا خدای متعال میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ یحُِبُّ الَّذِینَ یُقَتِلُونَ فیِ سَبِیلِهِ صَفًّا»(3){در حقیقت، خدا دوست دارد کسانی را که در راه او صف در صف جهاد میکنند}و: «إِنَّ اللَّهَ یحُِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یحُِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»(4){خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد} زیرا اگر خداوند جهادشان را قبول میفرمود، آنها دوست میداشت و اگر توبه آنها را از شرک میپذیرفت، آنها را دوست میداشت و اگر پاکیزه بودند، ایشان را دوست میداشت، و حال که چنین نیستند لازم میآید که از صابران،
ص: 17
و لا من الْمُتَّقِینَ و لا من الْمُتَوَکِّلِینَ و لا من الْمُحْسِنِینَ و لا من الْمُقْسِطِینَ لأن الله بین حبه لهم فی آیات کثیرة و أن الله إنما نسب عدم حبه إلی الْخائِنِینَ و الظَّالِمِینَ و الْکافِرِینَ و الْفَرِحِینَ و الْمُسْتَکْبِرِینَ و الْمُسْرِفِینَ و الْمُعْتَدِینَ و الْمُفْسِدِینَ و کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ و کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ و أمثالهم کما لا یخفی علی من تدبر فی الآیات الکریمة و من کان بهذه المثابة کیف یستحق الخلافة و الإمامة و التقدم علی جمیع الأمة لا سیما خیرهم و أفضلهم علی بن أبی طالب علیه السلام و أیضا یدل علی أن قوله تعالی یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ (1) نازل فیه صلوات الله علیه لا فی أبی بکر کما زعمه إمامهم الرازی فی تفسیره إذ لا یجوز أن ینفی الرسول عنه ما أثبته الله له.
وَ مِمَّا ظَهَرَ مِنْ فَضْلِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ مَا رَوَاهُ الشَّیْخُ الطَّبْرِسِیُّ فِی کِتَابِ إِعْلَامِ الْوَرَی مِنْ کِتَابِ الْمَعْرِفَةَ لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ سَعِیدٍ الثَّقَفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعُرَنِیِ (2) وَ کَانَ صَالِحاً عَنْ کَادِحِ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَجَلِیِّ وَ کَانَ مِنَ الْأَبْدَالِ عَنْ لَهِیعَةَ(3) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُسْلِمِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِفَتْحِ خَیْبَرَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیکَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ لَقُلْتُ فِیکَ الْیَوْمَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ إِلَّا أَخَذُوا مِنْ تُرَابِ رِجْلَیْکَ وَ مِنْ فَضْلِ طَهُورِکَ یَسْتَشْفُونَ بِهِ وَ لَکِنْ حَسْبُکَ أَنْ تَکُونَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ تَرِثُنِی وَ أَرِثُکَ وَ أَنَّکَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ أَنَّکَ تُبْرِئُ ذِمَّتِی وَ تُقَاتِلُ عَلَی سُنَّتِی وَ أَنَّکَ فِی الْآخِرَةِ أَقْرَبُ النَّاسِ مِنِّی وَ أَنَّکَ غَداً عَلَی الْحَوْضِ خَلِیفَتِی وَ أَنَّکَ أَوَّلُ مَنْ یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ غَداً وَ أَنَّکَ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی مَعِی وَ أَنَّکَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِی وَ أَنَّ شِیعَتَکَ عَلَی مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ مُبْیَضَّةً وُجُوهُهُمْ حَوْلِی أَشْفَعُ لَهُمْ وَ یَکُونُونَ فِی الْجَنَّةِ جِیرَانِی وَ أَنَّ حَرْبَکَ حَرْبِی وَ أَنَّ سِلْمَکَ سِلْمِی وَ
ص: 18
پارسایان، متوکّلان، محسنان و عدالت پیشگان نباشند، زیرا خداوند محبت خود را نسبت به ایشان در آیات بسیاری بیان فرموده و خداوند عدم دوست داشتن خویش را فقط به خائنان، ظالمان، کافران،شادمانان به دنیا، مستکبران، اسرافگران، تجاوزگران، مفسدان، هر کافر گناهکاری و هر متکبر فخر فروشی منسوب فرموده است، و این مطالب بر هرکس که در این آیات کریمه تدبّر کند، پوشیده نیست. و هرکس به این مثابه باشد، چگونه میتواند استحقاق خلافت و امامت و مقدم شدن بر همه امت خصوصا بر بهترین ایشان و افضل آنها یعنی علی بن أبی طالب علیه السّلام را داشته باشد؟! و نیز دلیل بر آن است که قول خدای متعال: «یحُِبهُُّمْ وَ یحُِبُّونَه»(1){آنان را دوست می دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند} در حق حضرت علی علیه السّلام نازل شده باشد نه درباره ابوبکر آنگونه اماماشان رازی در تفسیر خود ادّعا کرده است. زیرا بر رسول روا نیست چیزی را که خداوند برای وی اثبات نمود، نفی کند.
و از جمله اموری که در فضل ایشان صلوات الله علیه در روز خیبر به ظهور پیوسته مطلبی است که شیخ طبرسی در کتاب «إعلام الوری» از کتاب «المعرفۀ» ابراهیم بن سعید ثقفی از حسن بن حسین عرنی- که مردی صالح بود- از کادح بن جعفر بجلی- که از أبدال بود- از لهیعه از عبدالرحمن بن زیاد از مسلم بن یسار از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده که گفت: چون علی علیه السّلام هنگام فتح خیبر بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد شد، رسول خدا به وی فرمود: اگر نبود اینکه گروهایی از امّت من آنچه را نصاری درباره عیسی بن مردم میگفتند، در مورد تو بگویند، امروز درباره تو سخنی میگفتم که بر هر جمع نگذری مگر اینکه خاک پایت و باقی مانده آب وضویت را برای شفا گرفتن، برگیرند. اما همین تو را بس که بگویم «تو از منی و من از تو، از من ارث میبری و از تو ارث میبرم، و تو از من منزلت هارون از موسی را داری إلّا اینکه پس از من پیامبری نیست، و تو ذمّه مرا آزاد میکنی و بر سر سنّت من میجنگی، و تو در آخرت نزدیکترین مردم به من هستی، و اینکه تو فردا بر سر حوض کوثر جانشین منی، و تو فردای قیامت اوّلین کسی هستی که بر سر حوض کوثر بر من وارد میشوی، و تو اوّلین کسی هستی که در روز قیامت با من جامه پوشانده میشوی، و تو اوّلین کسی از امّت منی که وارد بهشت میشود، و شیعیان تو با رو سفیدی بر منبرهایی از نور پیرامون من قرار دارند و من ایشان را شفاعت میکنم و در بهشت همسایه من خواهند بود، و جنگ تو جنگ من و صلح تو صلح من، نهان تو نهان من، آشکار تو آشکار من،
ص: 18
أَنَّ سِرَّکَ سِرِّی وَ أَنَّ عَلَانِیَتَکَ عَلَانِیَتِی وَ أَنَّ سَرِیرَةَ صَدْرِکَ کَسَرِیرَةِ صَدْرِی وَ أَنَّ وُلْدَکَ وُلْدِی وَ أَنَّکَ تُنْجِزُ عِدَاتِی (1) وَ أَنَّ الْحَقَّ مَعَکَ وَ أَنَّ الْحَقَّ عَلَی لِسَانِکَ وَ فِی قَلْبِکَ وَ بَیْنَ عَیْنَیْکَ وَ أَنَّ الْإِیمَانَ مُخَالِطٌ لَحْمَکَ وَ دَمَکَ کَمَا خَالَطَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ أَنَّهُ لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ مُبْغِضٌ لَکَ وَ لَنْ یَغِیبَ عَنْهُ مُحِبٌّ لَکَ غَداً حَتَّی یَرِدَ الْحَوْضَ مَعَکَ فَخَرَّ عَلِیٌّ علیه السلام سَاجِداً(2) ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِالْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنِی الْقُرْآنَ وَ حَبَّبَنِی إِلَی خَیْرِ الْبَرِیَّةِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ إِحْسَاناً مِنْهُ إِلَیَّ وَ فَضْلًا مِنْهُ عَلَیَّ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عِنْدَ ذَلِکَ لَوْ لَا أَنْتَ یَا عَلِیُّ لَمْ یُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدِی (3).
لی، [الأمالی] للصدوق الحافظ عن عبد الله بن یزید عن محمد بن ثواب عن إسحاق بن منصور عن کادح البجلی عن عبد الله بن لهیعة: مثله (4).
لی، [الأمالی للصدوق] الْحَافِظُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ خَلَفِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ غُنْدَرٍ عَنْ عَوْفٍ عَنْ مَیْمُونٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: کَانَ لِنَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ یَوْماً سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ فَتَکَلَّمَ فِی ذَلِکَ النَّاسُ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ فِیهِ قَائِلُکُمْ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا
ص: 19
راز سینه تو همانند راز سینه من، و فرزندان تو فرزندان منند؛ تو وعدههای مرا به جا میآوری و حق با توست و حق بر زبان تو و در قلب تو و در معرض دید توست، و ایمان با گوشت و خونت در آمیخته آنگونه که با گوشت و خون من درآمیخته است، و تاکیداً دشمن تو بر سر حوض کوثر بر من وارد نخواهد شد و فردای قیامت دوستدارت از آن بیبهره نخواهد شد تا اینکه به همراه تو بر آن وارد شود.» پس علی علیه السّلام سجده شکر به جای آورده سپس فرمود: سپاس خداوندی را سزد که با اسلام بر من منّت نهاد و قرآن را به من آموخت و مرا نزد بهترین خلق خود خاتم پیامبران و سیّد مرسلین از روی احسانی که در حق من فرموده و فضلی که بر من دارد، محبوب گردانید! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با شنیدن این سخنان فرمود: یا علی، اگر تو نبودی بعد از من مؤمنان شناخته نمیشدند.(1)
امالی صدوق: با سندی نظیر این روایت را از عبدالله بن لهیعه نقل کرده است.(2)
باب هفتاد و دوم : پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود جز در خانه علی صلوات الله علیه، درهایی را که به مسجد باز میشدند، بسته شوند
روایات
روایت1.
امالی صدوق: با سندی از زید بن ارقم آورده است که گفت: در خانه برخی از صحابه رو به مسجد باز میشد و از آنجا رفت و آمد میکردند. روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمودند، جز در خانه علی، به بقیه درهایی را که به مسجد باز میشوند، ببندید. مردم در این مورد سخنها گفتند. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر منبر رفته و حمد و سپاس خدا را به جا آورد سپس فرمود: اما بعد، من دستور داده بودم که درهایی که به مسجد باز میشوند ، بسته شوند إلّا در خانه علی علیه السّلام را، اما برخی از شما چیزهایی در این مورد گفتهاند، و به خدا سوگند من نه دری بستهام و نه
ص: 19
فَتَحْتُهُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ (1).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی للصدوق] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یُجْنِبَ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ إِلَّا أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِی فَإِنَّهُمْ مِنِّی (2).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی] للصدوق بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: سُدُّوا الْأَبْوَابَ الشَّارِعَةَ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍ (3).
لی، [الأمالی] للصدوق أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الدِّینَوَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ مِسْکِینِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِی بَلْحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَسُدَّتْ إِلَّا بَابَ عَلِیٍ (4).
لی، [الأمالی] للصدوق الدِّینَوَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَبِی أَنِیسَةَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: سُدُّوا الْأَبْوَابَ إِلَی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍ (5).
لی، [الأمالی] للصدوق ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] فِیمَا بَیَّنَ الرِّضَا علیه السلام مِنْ فَضَائِلِ الْعِتْرَةِ الطَّاهِرَةِ قَالَ: فَأَمَّا الرَّابِعَةُ فَإِخْرَاجُهُ النَّاسَ مِنْ مَسْجِدِهِ مَا خَلَا الْعِتْرَةَ حَتَّی تَکَلَّمَ النَّاسُ فِی ذَلِکَ وَ تَکَلَّمَ الْعَبَّاسُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَرَکْتَ عَلِیّاً وَ أَخْرَجْتَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَنَا تَرَکْتُهُ وَ أَخْرَجْتُکُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَرَکَهُ وَ أَخْرَجَکُمْ وَ فِی هَذَا تِبْیَانُ قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی قَالَتِ الْعُلَمَاءُ وَ أَیْنَ هَذَا مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ أُوجِدُکُمْ فِی ذَلِکَ قُرْآناً أَقْرَؤُهُ عَلَیْکُمْ قَالُوا هَاتِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا
ص: 20
دری را گشوده ام، بلکه به این کار فرمان یافتهام و به فرمان عمل کردهام.(1)
روایت2.
عیون أخبار الرضا- امالی صدوق: امام رضا علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کسی جز من، علی، فاطمه، حسن و حسین حق ندارد در این مسجد جُنُب شود و هرکه از خاندان من است، که آنها از من هستند.(2)
روایت3.
عیون اخبار الرضا- امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در خانههایی که به مسجد باز میشوند، همه را ببندید جز در خانه علی را.(3)
روایت4.
امالی صدوق: ابن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود درهایی را که به مسجد باز میشوند، ببندند مگر در خانه علی علیه السّلام را.(4)
روایت5.
ابن عمر گوید:پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: درهایی که به مسجد باز میشوند، ببندید إلّا در خانه علی را .(5)
روایت6.
امالی صدوق- عیون أخبار الرضا: از جمله فضیلتهایی که عترت طاهره رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از آن برخوردارند و امام رضا علیه السّلام آنها را بیان فرموده یکی آن است که فرمود: اما فضیلت چهارم عترت، آن است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مردم را از مسجد بیرون کرد إلّا عترت را تا اینکه مردم در این موضوع سخنها گفتند و عباس عرض کرد: یا رسول الله: علی را ابقا کردی و ما را بیرون کردی؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من او را ابقا نکرده و شما را اخراج نکردهام بلکه خداوند او را ابقا فرموده و شما را بیرون کرده است. و این کلام بیانگر قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است که فرمود: «تو از من منزلت هارون از موسی را داری» عُلما گفتند: مصداق این معنا در قرآن کجاست؟ ابوالحسن گفت: میخواهید برایتان آیهای از قرآن پیدا کنم و آن را بر شما بخوانم؟ گفتند: بله. فرمود: خدای عزّوجل میفرماید: «وَ أَوْحَیْنَا إِلیَ مُوسیَ وَ أَخِیهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَ اجْعَلُواْ
ص: 20
بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً(1) فَفِی هَذِهِ الْآیَةِ مَنْزِلَةُ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ فِیهَا أَیْضاً مَنْزِلَةُ عَلِیٍّ علیه السلام مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَ هَذَا دَلِیلٌ ظَاهِرٌ فِی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حِینَ قَالَ أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یَحِلُّ لِجُنُبٍ إِلَّا لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ (2).
اختلف المفسرون فی تفسیر الآیة فقیل لما دخل موسی مصر أمروا باتخاذ مساجد و أن یجعلوا مساجدهم نحو القبلة أی الکعبة و کانت قبلتهم إلی الکعبة و قیل إن فرعون أمر بتخریب مساجد بنی إسرائیل فأمروا أن یتخذوا مساجد فی بیوتهم و به وردت روایة عن إبراهیم (3) و قیل معناه اجعلوا بیوتکم یقابل بعضها بعضا و یحتمل أن یکون علی تأویله علیه السلام المعنی قولا لسائر بنی إسرائیل أن یتخذوا لأنفسهم بیوتا و یخرجوا من المسجد وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ أی بیوت موسی و هارون و ذریتهما مسجدا لا یبیت فیها غیرکم و یحتمل أن یکون الاستشهاد بالآیة لبیان اختصاص هارون بموسی حیث ضمهما فی الخطاب و نسب القوم إلیهما فیدل قوله صلی الله علیه و آله أنت منی بمنزلة هارون من موسی بتوسط الآیة علی ذلک الاختصاص و من لوازم هذا الاختصاص کونهما مختصین بدخول المسجد جنبا دون سائر الناس.
ع، [علل الشرائع] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الشَّیْبَانِیُ (4) عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا سَدَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْأَبْوَابَ الشَّارِعَةَ إِلَی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ ضَجَّ أَصْحَابُهُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ سَدَدْتَ أَبْوَابَنَا وَ تَرَکْتَ بَابَ هَذَا الْغُلَامِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَنِی بِسَدِّ أَبْوَابِکُمْ وَ تَرْکِ بَابِ عَلِیٍّ فَإِنَّمَا أَنَا مُتَّبِعٌ لِمَا یُوحَی إِلَیَّ مِنْ رَبِّی (5).
ص: 21
بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً»(1){و
به موسی و برادرش وحی کردیم که شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه هایی ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روی هم قرار دهید} پس منزلت هارون از موسی در این آیه است همچنین در بردارنده منزلت علی علیه السّلام از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نیز هست. با این وجود، در قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که فرمود: بدانید که جز محمّد و آل محمّد هیچ جُنُبی روا نیست که در این مسجد اقامت کند، دلیلی آشکار بر این مطلب است.(2)
توضیح
مفسّران در تفسیر این آیه اختلاف نظر دارند. گفته شده: چون موسی وارد مصر گردید فرمان یافتند که مسجدهایی را برگزینند و مساجد خود را رو به قبله یعنی کعبه قرار دهند و قبله آنها رو به کعبه بود؛ و گفته شده: فرعون دستور داد که مساجد بنیاسرائیل را ویران سازند پس فرمان داده شدند که عبادتگاههایشان را در خانههایشان قرار دهند، و در این مورد روایتی از ابراهیم(3)
نیز نقل شده است. و گفته شده: معنای آن چنین است: خانههایتان را روبروی هم قرار دهید، و احتمال دارد بر اساس تأویل امام علیه السلام معنی چنین باشد که به بقیه بنیاسرائیل گفته شده باشد که برای خود خانههایی بسازند و از مسجد خارج شوند: «وَ اجْعَلُواْ بُیُوتَکُمْ » یعنی خانههای موسی و هارون و ذریّه آنها را مسجد قرار دهید و جز شما کسی در آن بیتوته نکند، و ممکن است استشهاد به آیه برای بیان اختصاص هارون به موسی باشد چون خطاب آن دو نفر را دربرگرفته است و قوم به ایشان نسبت داده شده است؛ لذا قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله که «تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری» به ضمیمه این آیه، دلالت بر این اختصاص علی علیه السلام نسبت به پیامبر دارد و از لوازم این اختصاص آن است که هر دو بر خلاف همه مردم، مجاز به ورود به مسجد در حالت جنابت باشند.
روایت7.
علل الشرائع: ابن عباس گوید: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانههایی که به مسجد باز میشدند، بستند و در خانه علی را مستثنی نمودند، صحابه آن حضرت از این بابت لب به اعتراض گشوده و گفتند: یا رسول الله، چرا درهای ما را بستی و در این خانه جوان را نبستی؟! فرمود: خدای تبارک و تعالی مرا امر فرمود که در خانههای شما را ببندم و کاری به در خانه علی نداشته باشم؛ من فقط پیرو وحیای هستم که از جانب پروردگار به من شود.(4)
ص: 21
ع، [علل الشرائع] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ نُصَیْرِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُخَوَّلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْأَسْوَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَافِعٍ عَنْ أَبِیهِ وَ عَمِّهِ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ أَبِی رَافِعٍ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَطَبَ النَّاسَ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ مُوسَی وَ هَارُونَ أَنْ یَبْنِیَا لِقَوْمِهِمَا بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا یَبِیتَ فِی مَسْجِدِهِمَا جُنُبٌ وَ لَا یَقْرَبَ فِیهِ النِّسَاءَ إِلَّا هَارُونُ وَ ذُرِّیَّتُهُ وَ إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی فَلَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَ النِّسَاءَ فِی مَسْجِدِی وَ لَا یَبِیتُ فِیهِ جُنُبٌ إِلَّا عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ فَمَنْ شَاءَ ذَلِکَ فَهَاهُنَا وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ (1).
شی، [تفسیر العیاشی] عن أبی رافع: مثله (2)
الإشارة نحو الشام لبیان أن آثارهما هاهنا موجودة و یظهر منها أن أبواب بیوت موسی و هارون شارعة إلی المسجد دون سائر الناس و فیه أن موسی و هارون علی المشهور لم یدخلا الشام فکیف بنیا فیه البیوت و یمکن أن یکون یوشع علیه السلام بنی بیوت ذریة هارون بجنب بیت المقدس و فتح أبوابها إلی المسجد بأمر موسی علیه السلام.
ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ نُصَیْرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِی عَمِیرَةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَامَ خَطِیباً فَقَالَ إِنَّ رِجَالًا لَا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ أَنْ أُسْکِنَ عَلِیّاً فِی الْمَسْجِدِ وَ أُخْرِجَهُمْ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِ مَا سَیَأْتِی فِی رِوَایَةِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِ (3).
م، [تفسیر الإمام علیه السلام] عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا بَنَی مَسْجِدَهُ بِالْمَدِینَةِ وَ أَشْرَعَ بَابَهُ (4) وَ أَشْرَعْ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ أَبْوَابَهُمْ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبَانَةَ
ص: 22
روایت8.
علل الشرائع: ابورافع گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای مردم خطبه خوانده و فرمود: ای مردم، خدای عزّوجل به موسی و هارون امر فرمود که برای قومشان خانههایی* در مصر بنا کنند و به آنها دستور داد که کسی در حالت جُنُب در مسجد آنها بیتوته نکرده و در آنجا با زنان نزدیکی نکنند مگر هارون و ذریّه او. و بیتردید علی از من منزلت هارون از موسی را دارد، بنابراین هیچ کس حق ندارد در مسجد من با زنان نزدیکی کند یا در حالت جُنُب در آن بیتوته کند مگر علی و ذریّه او، پس هر کس که میخواهد از این مطلب اطلاع یابد، از این طرف- و با دست به سمت شام اشاره فرمود-(1)!
تفسیر عیاشی: نظیر این روایت را از ابورافع نقل کرده است.
توضیح
اشاره کردن به شام ظاهراً بدان مفهوم بوده که آثار آن دو هنوز در آنجا موجود است و تنها در خانههای موسی و هارون به سمت صحن مسجد باز بوده است. و در این مورد میتوان گفت: که موسی و هارون طبق نظر مشهور وارد شام نشدهاند پس چگونه میتوانند در آن خانه ساخته باشند؟ و ممکن است یوشع علیه السّلام خانههای ذریّه *هارون را در آنجا در جوار بیت المقدّس بنا کرده و درهای آنها را به دستور موسی به سوی مسجد قرار داده باشد.
علل الشرائع: حذیفۀ بن اسید غفاری گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مشغول خواندن خطبه بود که فرمود: مردانی هستند که نمیتوانند به خود بقبولانند که علی را در مسجد اقامت دهم ولی آنها را از آن بیرون کنم، و سخن را به آنجا کشاند که در روایت ابن مغازلی خواهد آمد.(2)
روایت9.
تفسیر امام عسکری: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مسجد خود را در مدینه بنا نهاد و درِ خانه خود را رو به آن کار گذاشت و مهاجران و انصار نیز در خانههای خود را به سمت مسجد کار گذاشتند، اراده خدای عزّوجل
ص: 22
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَفْضَلِینَ بِالْفَضِیلَةِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَنِ اللَّهِ بِأَنْ سُدُّوا الْأَبْوَابَ عَنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ بِکُمُ الْعَذَابَ فَأَوَّلُ مَنْ بَعَثَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُهُ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ (1) الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ کَانَ الرَّسُولُ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ ثُمَّ مَرَّ الْعَبَّاسُ بِفَاطِمَةَ علیها السلام فَرَآهَا قَاعِدَةً عَلَی بَابِهَا وَ قَدْ أَقْعَدَتِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام فَقَالَ لَهَا مَا بَالُکِ قَاعِدَةً انْظُرُوا إِلَیْهَا کَأَنَّهَا لَبُؤَةٌ بَیْنَ یَدَیْهَا جِرَاؤُهَا تَظُنُّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُخْرِجُ عَمَّهُ وَ یُدْخِلُ ابْنَ عَمِّهِ فَمَرَّ بِهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهَا مَا بَالُکِ قَاعِدَةً فَقَالَتْ أَنْتَظِرُ أَمْرَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِسَدِّ الْأَبْوَابِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَهُمْ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ وَ اسْتَثْنَی مِنْهُمْ رَسُولَهُ وَ أَنْتُمْ نَفْسُ رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ جَاءَ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّ النَّظَرَ إِلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِذَا مَرَرْتُ إِلَی مُصَلَّاکَ فَأْذَنْ لِی فِی خَوْخَةٍ(2) أَنْظُرْ إِلَیْکَ مِنْهَا فَقَالَ قَدْ أَبَی اللَّهُ ذَلِکَ فَقَالَ فَمِقْدَارَ مَا أَضَعُ عَلَیْهِ وَجْهِی قَالَ قَدْ أَبَی اللَّهُ ذَلِکَ قَالَ فَمِقْدَارَ مَا أَضَعُ عَلَیْهِ عَیْنِی فَقَالَ قَدْ أَبَی اللَّهُ ذَلِکَ وَ لَوْ قُلْتَ قَدْرَ طَرَفِ إِبْرَةٍ لَمْ آذَنْ لَکَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ (3) مَا أَنَا أَخْرَجْتُکُمْ وَ لَا أَدْخَلْتُهُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَدْخَلَهُمْ وَ أَخْرَجَکُمْ ثُمَّ قَالَ لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یَبِیتُ (4) فِی هَذَا الْمَسْجِدِ جُنُباً إِلَّا مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمُنْتَجَبُونَ مِنْ آلِهِمُ الطَّیِّبُونَ مِنْ أَوْلَادِهِمْ قَالَ علیه السلام فَأَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَرَضُوا وَ أَسْلَمُوا(5) وَ أَمَّا الْمُنَافِقُونَ فَاغْتَاظُوا لِذَلِکَ وَ أَنِفُوا وَ مَشَی بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ یَقُولُونَ فِیمَا بَیْنَهُمْ أَ لَا تَرَوْنَ مُحَمَّداً لَا یَزَالُ یَخُصُّ بِالْفَضْلِ (6) ابْنَ عَمِّهِ لِیُخْرِجَنَا مِنْهَا صُفْراً(7) وَ اللَّهِ لَئِنْ أَنْفَذْنَا لَهُ فِی حَیَاتِهِ لَنَتَأَبَّیَنَ
ص: 23
بر آن قرار گرفت که محمد صلی الله علیه و آله و خواندان بزرگوارش را به وسیله فضیلتی از دیگران متمایز کند، از این رو جبرئیل علیه السّلام از جانب خدا فرمان آورد درهایی را که به مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز کردهاید، پیش از آنکه بر شما عذاب نازل شود، ببندید. پس نخستین کسی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی پیام فرستاد که در خانهاش را که به مسجد باز میشود، ببندد، عباس بن عبدالمطلّب بود. عباس گفت: فرمان خدا و رسولش مطاع است و قاصد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله معاذ بن جبل بود. سپس عباس بر فاطمه علیها السّلام گذر کرد و وی را در حالی یافت که بر در خانهاش نشسته و حسن و حسین علیهما السّلام را نیز نشانده است. پس به وی عرض کرد: چرا اینجا نشستهاید؟ به وی بنگرید که به ماده شیری میماند که بچههایش را در مقابل خود نشانده و گمان میکند رسول خدا عمویش را از مسجد بیرون ولی پسرعمویش را ابقا میکند! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر ایشان گذشته و به فاطمه علیها السّلام فرمود: چرا اینجا نشستهاید؟ عرض کرد: منتظر فرمان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای بستن درها هستم. آن حضرت فرمود: خدای متعال همه را امر فرموده که در خانههای خود را ببندند و رسولش را از این امر مستثنی فرموده و شماها نفس رسول خدا هستید. از طرفی عمر بن خطّاب آمده و عرض کرد: یا رسول الله، من دوست دارم شما را هنگامی که به مصلّایتان میروید، ببینم، پس اجازه بفرمایید دریچهای داشته باشم که از آن شما را نظاره کنم! فرمود: خداوند چنین اجازهای نداده است. عمر گفت: فقط به اندازهای که صورتم را روی آن قرار دهم! فرمود: خداوند اجازه نداده است. عرض کرد: به اندازهای که بتوانم چشمانم را روی آن بگذارم! فرمود: خداوند اجازه نداده است، حتی اگر بگویی به اندازه سر سوزنی باشد، به تو اجازه آن را نمیدهم؛ سوگند به کسی که جانم در دست اوست، این من نبودهام که شماها را خارج کرده ام و من ایشان را وارد نکردهام بلکه خداوند بوده است که آنها را وارد و شما را خارج کرده است؛ سپس فرمود: بر کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد لازم است که با حالت جنابت در این مسجد بیتوته نکند به استثنای محمّد، علی، فاطمه، حسن، حسین و برگزیدگان پاکیزه از خاندان و فرزندان ایشان. علی علیه السّلام فرمود: اما مؤمنان، این فرمان را پذیرفته و اطاعت کردند، اما منافقان، به خشم آمده و امتناع ورزیدند، نزد یکدیگر رفته و میان خود میگفتند: مگر نمیبینید که محمّد همچنان فضائلی را صرفا به پسر عموی خود اختصاص میدهد تا ما را از حیطه فضائل دست خالی خارج کند؟! به خدا سوگند اگر در حیات پیامبر از او اطاعت کنیم مسلما
ص: 23
عَلَیْهِ (1) بَعْدَ وَفَاتِهِ وَ جَعَلَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَیٍّ یُصْغِی إِلَی مَقَالَتِهِمْ فَیَغْضَبُ تَارَةً وَ یَسْکُنُ أُخْرَی فَیَقُولُ لَهُمْ إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله لَمُتَأَلِّهٌ فَإِیَّاکُمْ وَ مُکَاشَفَتَهُ فَإِنَّ مَنْ کَاشَفَ الْمُتَأَلِّهَ انْقَلَبَ خَاسِئاً حَسِیراً وَ تَنَغَّصُ عَلَیْهِ عَیْشُهُ وَ إِنَّ الْفَطِنَ اللَّبِیبَ مَنْ تَجَرَّعَ عَلَی الْغُصَّةِ لِیَنْتَهِزَ الْفُرْصَةَ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ طَلَعَ عَلَیْهِمْ رَجُلٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ یُقَالُ لَهُ زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ فَقَالَ لَهُمْ یَا أَعْدَاءَ اللَّهِ أَ بِاللَّهِ تُکَذِّبُونَ وَ عَلَی رَسُولِهِ تَطْعُنُونَ وَ اللَّهَ وَ دِینَهُ تَکِیدُونَ (2) لَأُخْبِرَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِکُمْ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَیٍّ وَ الْجَمَاعَةُ وَ اللَّهِ لَئِنْ أَخْبَرْتَهُ بِنَا لَنُکَذِّبَنَّکَ وَ لَنَحْلِفَنَّ لَهُ فَإِنَّهُ إِذًا یُصَدِّقُنَا ثُمَّ وَ اللَّهِ لَنُقِیمَنَ (3) مَنْ یَشْهَدُ عَلَیْکَ عِنْدَهُ بِمَا یُوجِبُ قَتْلَکَ أَوْ قَطَعَکَ أَوْ حَدَّکَ قَالَ فَأَتَی زَیْدٌ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَسَرَّ إِلَیْهِ مَا کَانَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أُبَیٍّ وَ أَصْحَابِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لا تُطِعِ الْکافِرِینَ (4) الْمُجَاهِدِینَ لَکَ یَا مُحَمَّدُ فِیمَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ مِنَ الْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ الْمُوَالاةِ لَکَ وَ لِأَوْلِیَائِکَ وَ الْمُعَادَاةِ لِأَعْدَائِکَ وَ الْمُنافِقِینَ الَّذِینَ یُطِیعُونَکَ فِی الظَّاهِرِ وَ یُخَالِفُونَک فِی الْبَاطِنِ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ مَا یَکُونُ مِنْهُمْ مِنَ الْقَوْلِ السَّیِّئِ فِیکَ وَ فِی ذَوِیکَ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فِی تَمَامِ أَمْرِکَ (5) وَ إِقَامَةِ حُجَّتِکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ هُوَ الظَّاهِرُ وَ إِنْ غُلِبَ فِی الدُّنْیَا لِأَنَّ الْعَاقِبَةَ لَهُ لِأَنَّ غَرَضَ الْمُؤْمِنِینَ فِی کَدْحِهِمْ فِی الدُّنْیَا إِنَّمَا هُوَ الْوُصُولُ إِلَی نَعِیمِ الْأَبَدِ فِی الْجَنَّةِ وَ ذَلِکَ حَاصِلٌ لَکَ وَ لِآلِکَ وَ أَصْحَابِکَ وَ شِیعَتِهِمْ. ثُمَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَلْتَفِتْ إِلَی مَا بَلَغَهُ عَنْهُمْ وَ أَمَرَ الرَّجُلَ (6) زَیْداً فَقَالَ لَهُ إِنْ أَرَدْتَ أَلَّا یُصِیبَکَ شَرُّهُمْ وَ لَا یَنَالَکَ مَکْرُوهُهُمْ (7) فَقُلْ إِذَا أَصْبَحْتَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ فَإِنَّ اللَّهَ یُعِیذُکَ مِنْ شَرِّهِمْ فَإِنَّهُمْ شَیَاطِینُ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلی
ص: 24
بعد از وفات او از از قبول فضیلت علی علیه السلام خود داری خواهیم کرد. عبدالله بن اُبیّ به سخنان ایشان گوش میداد گاه به خشم میآمد و گاه آرام میشد و به آنان میگفت: تحقیقاً محمّد صَلی الله علیهِ و آله مرد خداست پس برحذر باشید از اینکه با وی آشکارا دشمنی کنید، زیرا هر کس با مرد خدا آشکارا دشمنی ورزد، سرنگون و خوار و درمانده خواهد شد و زندگی بر وی تنگ خواهد گشت، و انسان زیرک و باهوش کسی است که غم و غصّه را تحمّل میکند و منتظر فرصت مناسب میماند، آنها در چنین وضعیتی بودند که مردی از مؤمنان که زید بن ارقم نامیده میشد بر ایشان گذشته و به آنان گفت: ای دشمنان خدا، آیا خداوند را تکذیب میکنید و بر رسولش خرده میگیرید و بر علیه خدا و دین او دسیسهچینی میکنید؟ حتماً رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را از سخنان شما آگاه خواهم نمود. پس عبدالله بن اُبی و جماعت همراهش گفتند: به خدا سوگند اگر وی را از سخنان ما با خبر کنی تو را تکذیب نموده و برای آن حضرت سوگند یاد خواهیم کرد که در این صورت ما را تصدیق خواهد نمود و به خدا سوگند کسانی را میآوریم که نزد وی بر علیه تو چنان شهادتی دهند که مستوجب قتل یا قطع عضو یا حد گردی! گوید: سپس زید نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و آنچه را که از عبدالله بن اُبیّ و یارانش شنیده بود، پنهانی گزارش داد و خدای متعال آیه: «وَلَاتُطِعِ الْکَفِرِین...»(1){و کافران و منافقان را فرمان مبَر...} نازل فرمود که ای محمّد سخن کافرانی را که با تو منازعه میکنند در آنچه آنان را به ایمان به خدا و دوستی با خودت و دوستداران خودت و دشمنی با دشمنان خودت دعوت میکنی، نپذیر؛ همچنین سخن «منافقان» را که در ظاهر از تو اطاعت میکنند و در باطن به مخالفت با تو برمیخیزند، نپذیر و «اهمیتی به آزارشان مده» و اهمیتی به حرف های بدی که درباره تو و خواندانت میزنند، نده و در به پایان رساندن مأموریت خود و اقامه حجّتت «بر خدا توکّل کن»، زیرا در حقیقت پیروز مؤمن است هرچند در این دنیا مغلوب گردد، چون فرجام از آنِ اوست، زیرا تنها هدف مؤمنین از تلاش کردنشان در دنیا، رسیدن به نعیم جاوید در بهشت است و این امر برای تو و خاندانت و اصحابت و شیعیان ایشان حاصل است.
از طرفی، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله توجّه چندانی به گزارشی که از آنها به وی داده شد نفرمود و به زید فرمود: اگر میخواهی از شرّ آنها در امان بمانی و آسیبشان به تو نرسد، هر صبح که از خواب برخاستی بگو: «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» که خداوند تو را از شرّ آنها نگاه خواهد داشت زیرا آنان شیاطینی هستند که «یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا» {سخنان زیبا و فریبکارانه خود را به یکدیگر منتقل میکنند}،
ص: 24
بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً فَإِذَا أَرَدْتَ أَنْ یُؤْمِنَکَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ الْغَرَقِ وَ الْحَرَقِ وَ السَّرَقِ فَقُلْ إِذَا أَصْبَحْتَ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلَّا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَسُوقُ الْخَیْرَ إِلَّا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ مَا یَکُونُ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ فَإِنَّ مَنْ قَالَهَا ثَلَاثاً إِذَا أَصْبَحَ أَمِنَ مِنَ الْحَرَقِ وَ الْغَرَقِ وَ السَّرَقِ حَتَّی یُمْسِیَ وَ مَنْ قَالَهَا ثَلَاثاً إِذَا أَمْسَی أَمِنَ مِنَ الْحَرَقِ وَ الْغَرَقِ وَ السَّرَقِ حَتَّی یُصْبِحَ وَ إِنَّ الْخَضِرَ وَ إِلْیَاسَ علیهما السلام یَلْتَقِیَانِ فِی کُلِّ مَوْسِمٍ فَإِذَا تَفَرَّقَا تَفَرَّقَا عَنْ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ وَ إِنَّ ذَلِکَ شِعَارُ شِیعَتِی وَ بِهِ یَمْتَازُ أَعْدَائِی مِنْ أَوْلِیَائِی یَوْمَ خُرُوجِ قَائِمِهِمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام لَمَّا أُمِرَ الْعَبَّاسُ (1) بِسَدِّ الْأَبْوَابِ وَ أُذِنَ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِتَرْکِ بَابِهِ جَاءَ الْعَبَّاسُ وَ غَیْرُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا بَالُ عَلِیٍّ یَدْخُلُ وَ یَخْرُجُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ إِلَی اللَّهِ فَسَلِّمُوا لَهُ حُکْمَهُ (2) هَذَا جَبْرَئِیلُ جَاءَنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ ثُمَّ أَخَذَهُ مَا کَانَ یَأْخُذُهُ إِذَا نَزَلَ الْوَحْیُ فَسُرِّیَ عَنْهُ فَقَالَ یَا عَبَّاسُ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ جَبْرَئِیلَ یُخْبِرُنِی عَنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّ عَلِیّاً لَمْ یُفَارِقْکَ فِی وَحْدَتِکَ وَ آنَسَکَ فِی وَحْشَتِکَ فَلَا تُفَارِقْهُ فِی مَسْجِدِکَ لَوْ رَأَیْتَ عَلِیّاً وَ هُوَ یَتَضَوَّرُ(3) عَلَی فِرَاشِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَاقِیاً رُوحَهُ بِرُوحِهِ مُتَعَرِّضاً لِأَعْدَائِهِ مُسْتَسْلِماً لَهُمْ أَنْ یَقْتُلُوهُ کَافِیاً شَرَّ قَتْلِهِ لَعَلِمْتَ أَنَّهُ یَسْتَحِقُّ مِنْ مُحَمَّدٍ الْکَرَامَةَ وَ التَّفْضِیلَ وَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی التَّعْظِیمَ وَ التَّبْجِیلَ إِنَّ عَلِیّاً قَدِ انْفَرَدَ عَنِ الْخَلْقِ بِالْبَیْتُوتَةِ(4) عَلَی فِرَاشِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ وِقَایَةِ رُوحِهِ بِرُوحِهِ فَأَفْرَدَهُ اللَّهُ تَعَالَی دُونَهُمْ بِسُلُوکِهِ فِی مَسْجِدِهِ وَ لَوْ رَأَیْتَ عَلِیّاً یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَظِیمَ مَنْزِلَتِهِ عِنْدَ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ شَرِیفَ مَحَلِّهِ عِنْدَ مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ عَظِیمَ شَأْنِهِ فِی أَعْلَی
ص: 25
پس اگر بخواهی از این پس خداوند تو را از غرق شدن، سوختن و دزدی ایمن دارد، چون صبح بیدار شدی بگو: «بسم الله ما شاء الله لا یصرِفُ السّوءَ إلّا اللهُ، بسم الله ما شاء الله لا یَسُوقُ الخیرَ إلّا اللهُ، بسم الله ما شاء الله ما یکونُ من نعمَۀٍ فَمِنَ اللهِ، بسم الله ما شاء الله لا حولَ و لا قُوّۀَ إلّا بالله العلیّ العظیم، بسم الله ما شاء الله صلّی اللهُ علی محمّدٍ و آلِه الطیِّبین».
زیرا هر کسی که صبح آن را سه بار تکرار کند تا شب، از سوختن، غرق شدن و مورد دستبرد قرار گرفتن در امان خواهد بود، و اگر شب آن را سه بار تکرار کند، تا صبح از سوختن، غرق شدن و مورد دستبرد قرار گرفتن در امان خواهد بود و حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام در هر موسم حجّی باهم ملاقات میکنند و چون از هم جدا گشتند، با این کلمات از یکدیگر جدا میشوند و این کلمات شعار شیعه من است و با این کلمات است که دوستانم از دشمنان متمایز میگردند، در آن روزی که قائم ایشان صلوات الله علیه، خروج کند.
امام باقر علیه السّلام فرمود: چون به عباس امر شد درهای خانهاش را که به مسجد النبی باز میشدند، ببندد و علی علیه السّلام اجازه یافت در خانهاش* به مسجدالنبی باز بماند، به همراه جمعی از خاندان محمّد صَلی الله علیهِ و آله نزد آن حضرت آمده و عرض کردند: یا رسول الله، چرا علی باید بتواند از مسجد وارد خانهاش شود و از همانجا بیرون رود؟ فرمود: این خواست خداست، پس تسلیم حکم خدا باشید، این جبرئیل است که از جانب خدای عزّوجل با همین دستور نزد من آمده است، سپس آن حالتی که به هنگام نزول وحی عارض وی میگردید، عارض او گشت و چون آن حالت زایل شد، فرمود: ای عباس، ای عموی رسول خدا، جبرئیل از جانب خداوند جلّ جلاله به من خبر داد که علی آنگاه که تنها بودی تو را تنها نگذاشت و مونس تنهایی تو بود از این رو در مسجدت، او را از خودت جدا مکن، اگر علی را میدیدی که چگونه در بستر محمّد بر خود میپیچید و جان خود را سپر بلای جان محمّد کرده، خود را در معرض ضربات دشمنانش قرار داد و راضی بود آن ها او را به قتل برسانند ولی مصیبت قتل رسول خدا دفع شود؛ آن وقت در مییافتی که علی مستحق بهترین کرامت و تفضیل از جانب محمّد و از جانب خدای متعال شایسته بزرگداشت و نکو داشت است. چون علی علیه السلام سوای همه مردم، در بستر محمّد صَلی الله علیهِ و آله خوابید و جان خود را فدای جان وی کرد، خداوند او را از بقیه ممتاز گردانیده به وی اجازه فرمود در مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سکونت گزیند، و اگر علی را- ای عمّ رسول خدا- میدیدی که چه منزلت عظیمی نزد پروردگار عالم دارد و از چه شرافتی نزد ملائکه مقرّب وی برخوردار است و چه شأن و منزلت سترگی که در اعلا
ص: 25
عِلِّیِّینَ لَاسْتَقْلَلْتَ مَا تَرَاهُ لَهُ هَاهُنَا إِیَّاکَ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ أَنْ تَجِدَ لَهُ فِی قَلْبِکَ مَکْرُوهاً فَتَصِیرَ کَأَخِیکَ أَبِی لَهَبٍ فَإِنَّکُمَا شَقِیقَانِ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ أَبْغَضَ عَلِیّاً أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ لَأَهْلَکَهُمُ اللَّهُ بِبُغْضِهِ وَ لَوْ أَحَبَّهُ الْکُفَّارُ أَجْمَعُونَ لَأَثَابَهُمُ اللَّهُ عَنْ مَحَبَّتِهِ بِالْخِلْقَةِ الْمَحْمُودَةِ(1) بِأَنْ یُوَفِّقَهُمْ لِلْإِیمَانِ ثُمَّ یُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ شَأْنَ عَلِیٍّ عَظِیمٌ إِنَّ حَالَ عَلِیٍّ جَلِیلٌ إِنَّ وَزْنَ عَلِیٍّ ثَقِیلٌ مَا وُضِعَ حُبُّ عَلِیٍّ فِی مِیزَانِ أَحَدٍ إِلَّا رَجَحَ عَلَی سَیِّئَاتِهِ وَ لَا وُضِعَ بُغْضُهُ فِی مِیزَانِ أَحَدٍ إِلَّا رَجَحَ عَلَی حَسَنَاتِهِ فَقَالَ الْعَبَّاسُ قَدْ سَلَّمْتُ وَ رَضِیتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَمِّ انْظُرْ إِلَی السَّمَاءِ فَنَظَرَ الْعَبَّاسُ فَقَالَ مَا ذَا تَرَی قَالَ أَرَی شَمْساً طَالِعَةً نَقِیَّةً مِنْ سَمَاءٍ صَافِیَةٍ جَلِیَّةٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَبَّاسُ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ حُسْنَ تَسْلِیمِکَ لِمَا وَهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِعَلِیٍّ مِنَ الْفَضِیلَةِ أَحْسَنُ مِنْ هَذِهِ الشَّمْسِ فِی هَذِهِ السَّمَاءِ وَ عِظَمَ بَرَکَةِ هَذَا التَّسْلِیمِ عَلَیْکَ أَکْثَرُ مِنْ عَظِیمِ (2) بَرَکَةِ هَذَا الشَّمْسِ عَلَی النَّبَاتِ وَ الْحُبُوبِ وَ الثِّمَارِ حَیْثُ تُنْضِجُهَا وَ تُنْمِیهَا وَ تُرَبِّیهَا فَاعْلَمْ أَنَّهُ قَدْ صَافَاکَ بِتَسْلِیمِکَ لِعَلِیٍّ فَضِیلَتَهُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ(3) الْمُقَرَّبِینَ أَکْثَرَ مِنْ عَدَدِ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ رَمْلِ عَالِجٍ وَ عَدَدِ شُعُورِ الْحَیَوَانَاتِ وَ أَصْنَافِ النَّبَاتِ (4) وَ عَدَدِ خُطَی ابْنِ آدَمَ (5) وَ أَنْفَاسِهِمْ وَ أَلْفَاظِهِمْ وَ أَلْحَاظِهِمْ کُلٌّ یَقُولُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْعَبَّاسِ عَمِّ نَبِیِّکَ فِی تَسْلِیمِهِ لِنَبِیِّکَ فَضْلَ أَخِیهِ عَلِیٍّ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ اشْکُرْهُ فَلَقَدْ عَظُمَ رِبْحُکَ (6) وَ جَلَّتْ رُتْبَتُکَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ (7).
اللبؤة بفتح و ضم الباء أنثی الأسد و اللبوة ساکنة الباء غیر مهموز
ص: 26
علِّیّین دارد، آنگاه آنچه را در اینجا برای وی میبینی، اندک میشمردی؛ عموجان، برحذر باش از اینکه در دل خود کراهتی نسبت به وی داشته باشی که در این صورت به سرنوشت برادرت ابولهب گرفتار خواهی آمد که شما باهم برادر تنی هستید؛ ای عموی رسول خدا، اگر ساکنان آسمانها و زمینها دشمنی علی علیه السلام را در دل داشته باشند، قطعاً خداوند ایشان را هلاک خواهد فرمود و اگر کفّار جملگی مهر وی را به دل سپارند، خداوند به خاطر محبتشان به علی آنها را «عاقبت به خیری» پاداش خواهد داد و به ایمان رهنمون خواهد گشت و سپس با رحمت خود آنان را به بهشت وارد خواهد نمود؛ ای عموی رسول خدا، به راستی که شأن و منزلت علی سخت بزرگ است، علی بسیار پرشوکت است و وزن علی بسیار سنگین است، حُبّ علی را در ترازوی هرکس قرار دهند، بر بدیهای وی رجحان و برتری خواهد یافت و نفرت از وی را در ترازوی هرکس قرار دهند، بر حسنات وی خواهد چربید؛ پس عباس عرض کرد: یا رسول الله، تسلیم شده و رضایت دادم! سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: عموجان، به آسمان نگاه کن! چون عباس نگاه کرد، فرمود: چه میبینی؟ عرض کرد: خورشیدی برآمده و پاک از آسمانی صاف و روشن میبینم، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: عباس، ای عموی رسول خدا، فضیلت اینکه آنچه را که خدای عزّوجل به علی مرحمت فرموده بپذیری، نیکوتر از این خورشید در این آسمان است و برکت این تسلیم شدنت برای تو، فزونتر از برکت این خورشید بر گیاهان، دانهها و میوههایی خواهد بود که خورشید آنها را رسانده، رشد و نموّ داده و پرورش میدهد، پس بدان که با پذیرفتن فضیلت علی و تسلیم شدنت در برابر آن، تعدادی از فرشتگان مقرّب که عددشان بر قطرههای باران، برگ درختان، شنهای روان، موهای حیوانات، گونههای نباتات، گامهای فرزندان آدم و نَفَسهای ایشان و الفاظ و پلک برهم زدن آنها افزونتر است، با تو دوستی و مودت میورزند. آنها جملگی یکصدا خواهند گفت: خداوندا، بر عباس عموی پیامبرت به خاطر اطاعت از پیامبرت در مورد پذیرفتن فضیلت برادرش علی، دورد فرست! پس حمد و ثنای خدا را به جای آر و شکرگزار او باش که سود و بهرهات را بس بزرگ قرار داده است و منزلتت در ملکوت آسمانها بس شکوهمند شده است.(1)
توضیح
اللَّبُوءَۀ: ماده شیر؛اللَّبوَۀ (با سکون باء و بدون همزه)
ص: 26
لغة و الجراء جمع الجرو و هو ولد السبع و الخوخة بالفتح کوة فی الجدار تؤدی الضوء.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب حَدِیثُ سَدِّ الْأَبْوَابِ رَوَاهُ نَحْوُ ثَلَاثِینَ رَجُلًا مِنَ الصَّحَابَةِ مِنْهُمْ زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ وَ سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ وَ أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ وَ أُمُّ سَلَمَةَ وَ أَبُو رَافِعٍ وَ أَبُو الطُّفَیْلِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ وَ أَبُو حَازِمٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ العَلَاءُ عَنِ ابْنِ عُمَرَ وَ شُعْبَةُ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ الْبَاقِرِ علیه السلام عَنْ جَابِرٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام وَ قَدْ تَدَاخَلَتِ الرِّوَایَاتُ بَعْضُهَا فِی بَعْضٍ: إِنَّهُ لَمَّا قَدِمَ الْمُهَاجِرُونَ إِلَی الْمَدِینَةِ بَنَوْا حَوَالَیْ مَسْجِدِهِ بُیُوتاً فِیهَا أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ وَ نَامَ بَعْضُهُمْ فِی الْمَسْجِدِ فَأَرْسَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ فَنَادَی إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَسُدُّوا أَبْوَابَکُمْ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ فَأَطَاعُوهُ إِلَّا رَجُلٌ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ.
ثُمَّ قَالَ مَا حَدَّثَنِی بِهِ أَبُو الْحَسَنِ الْعَاصِمِیُّ الْخُوارِزْمِیُّ عَنْ أَبِی الْبَیْهَقِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَوْنٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ أَنَّهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ فِیهِ قَائِلُکُمْ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنْ أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ- ذَکَرَهُ أَحْمَدُ فِی الْفَضَائِلِ.
مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ: أَنَا مَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ فَتَحَهُ.
خَصَائِصُ الْعَلَوِیَّةِ عَنْ بُرَیْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَا أَنَا سَدَدْتُهَا وَ مَا أَنَا فَتَحْتُهَا بَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَدَّهَا ثُمَّ قَرَأَ وَ النَّجْمِ إِذا هَوی إِلَی قَوْلِهِ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحی.
مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی وَ فَضَائِلُ السَّمْعَانِیِّ وَ حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ بِطَرِیقَیْنِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سُدُّوا أَبْوَابَ الْمَسْجِدِ کُلَّهَا إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ. وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ الْعَذَابُ.
تَارِیخُ بَغْدَادَ فِیمَا أَسْنَدَهُ الْخَطِیبُ إِلَی زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام
ص: 27
نیز در لهجه ای استعمال شده است. الجراء، جمع «جَرو»، توله درندگان. الخَوخه( با فتح خاء): دریچه یا پنجرهای در دیوار که نور از آن وارد خانه شود.
روایت10.
مناقب ابن شهر آشوب: حدیث بستن درها را نزدیک به سینفر از صحابه نقل کردهاند از جمله زید بن ارقم، سعد بن أبی وقّاص، ابوسعید خدری، اُمّ سلمۀ، ابورافع و ابوطفیل از حذیفۀ بن اُسید غفاری و ابو حازم از ابن عباس و علاء از عمر، شعبه از زید بن علی از برادرش امام باقر علیه السّلام از جابر، علی بن موسی الرضا علیه السّلام. و روایات در این مورد باهم تداخل پیدا کردهاند اما حاصل آنها چنین است که چون مهاجران به مدینه آمدند، در پیرامون مسجد النبی خانههایی ساختند که درهای آنها به مسجد باز میشدند و عدهای از آنها در مسجد میخوابیدند. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله معاذ بن جبل را روانه فرمود تا ندا در دهد که: پیامبر شما را فرمان میدهد که جملگی به استثای علی، در خانههایتان را ببندید که همه جز یک نفر اطاعت کردند. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته خطبه خوانده و حمد و ثنای خدا را به جای آورد. زید بن ارقم نقل میکند که سپس پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
اما بعد، من امر به بستن این درها به استثنای در خانه علی دادم که یکی از شما در این مورد سخنی گفته است؛ «به خدا سوگند که من نه دری را بستهام و نه دری را گشودهام بلکه چنین دستور یافتم و آن را اجرا کردم» احمد آن را در الفضائل آورده است.
مسند ابویعلی از سعد بن أبی وقّاص: من آن را (در خانه علی علیه السّلام) نگشودم بلکه خداوند آن را گشوده است.
خصائص العلویّه از بُریده أسلمیّ: ای مردم، من آنها را نبسته و باز نگذاشتهام بلکه خدای عزّوجل آنها را بسته است سپس آیات «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی» تا «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی» را تلاوت فرمود.
مسند ابویعلی، فضائل سمعانی و حلیۀ الأولیاء از ابونعیم با دو طریق از ابوصالح از عمرو بن میمون آوردهاند که ابن عباس گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همه درهایی که به مسجد باز میشوند را به استثنای در خانه علی ببندید؛ و در روایتی از ابن عباس: این درها را به جز در خانه علی، قبل از اینکه عذاب شوید، ببندید.
تاریخ بغداد با اسناد آن توسط خطیب به زید بن علی از برادرش محمّد بن علی علیه السّلام آورده است که وی
ص:27
أَنَّهُ سَمِعَ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: سُدُّوا الْأَبْوَابَ کُلَّهَا إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَابِ عَلِیٍّ.
الْفِرْدَوْسُ عَنِ الْکِیَاشِیرَوَیْهِ (1): سُدُّوا الْأَبْوَابَ کُلَّهَا إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِی بَلْجٍ یَحْیَی بْنِ أَبِی سُلَیْمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
مُسْنَدُ الْعَشَرَةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الرَّقِیمِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: خَرَجْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ زَمَنَ الْجَمَلِ (2) فَلَقِیَنَا سَعْدُ بْنُ مَالِکٍ یَقُولُ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِسَدِّ الْأَبْوَابِ الشَّارِعَةِ فِی الْمَسْجِدِ وَ تَرَکَ بَابَ عَلِیٍّ.
تَارِیخُ الْبَلَاذُرِیِّ وَ مُسْنَدُ أَحْمَدَ قَالَ عَمْرُو بْنُ مَیْمُونٍ فِی خَبَرٍ: خَلَا ابْنُ عَبَّاسٍ مَعَ جَمَاعَةٍ ثُمَّ قَامَ یَقُولُ أُفٍّ أُفٍّ وَقَعُوا فِی رَجُلٍ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ وَ قَالَ لَهُ مَنْ کُنْتُ وَلِیَّهُ فَعَلِیٌّ وَلِیُّهُ وَ قَالَ لَهُ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی الْخَبَرَ وَ قَالَ لَهُ لَأَدْفَعَنَّ الرَّایَةَ غَداً إِلَی رَجُلٍ الْخَبَرَ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ وَ نَامَ مَکَانَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْلَةَ الْغَارِ وَ بَعَثَ بَرَاءَةَ مَعَ أَبِی بَکْرٍ ثُمَّ أَرْسَلَ عَلِیّاً فَأَخَذَهَا.
الْإِبَانَةُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْعُکْبَرِیِّ وَ الْمُسْنَدُ عَنْ أَبِی یَعْلَی وَ أَحْمَدَ وَ فَضَائِلُ أَحْمَدَ وَ شَرَفُ الْمُصْطَفَی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ النَّیْسَابُورِیِّ وَ اللَّفْظُ لَهُ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ: ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ لَوْ کَانَ لِی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ لَکَانَ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ أَحَدُهَا إِعْطَاءُ الرَّایَةِ إِیَّاهُ یَوْمَ خَیْبَرَ وَ تَزْوِیجُهُ فَاطِمَةَ إِیَّاهُ وَ سَدُّ الْأَبْوَابِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
قَالُوا: فَخَرَجَ الْعَبَّاسُ یَبْکِی وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْرَجْتَ عَمَّکَ وَ أَسْکَنْتَ ابْنَ عَمِّکَ فَقَالَ مَا أَخْرَجْتُکَ وَ لَا أَسْکَنْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَسْکَنَهُ.
وَ رُوِیَ: أَنَّ الْعَبَّاسَ قَالَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام انْظُرُوا إِلَیْهَا کَأَنَّهَا لَبُؤَةٌ بَیْنَ یَدَیْهَا جِرَاؤُهَا تَظُنُّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ یُخْرِجُ عَمَّهُ وَ یُدْخِلُ ابْنَ عَمِّهِ وَ جَاءَهُ حَمْزَةُ یَبْکِی وَ یَجُرُّ عَبَاءَهُ الْأَحْمَرَ فَقَالَ لَهُ کَمَا قَالَ لِلْعَبَّاسِ فَقَالَ
ص: 28
شنیده است که جابر بن عبدالله میگفته: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: جز در خانه علی، همه درها را ببندید- و با دست به خانه علی اشاره فرمود-.
الفردوس از کیا شیرویه: همه درها جز در خانه علی را ببندید .
جامع ترمذی از شعبه از ابوبلج یحیی بن أبی سلیم از عمرو بن میمون از ابن عباس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمان داد جز در خانه علی، همه درها بسته شوند.
مسند العشرۀ از احمد بن عبدالله بن رقیم کنانی آورده است که گفت: هنگام جنگ جمل به سوی مدینه حرکت کردیم و با سعد بن مالک دیدار کردیم، میگفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دستور فرموده درهایی که به مسجدالنبی باز شدهاند، بسته شوند و در خانه علی را ابقا فرمود.
تاریخ بلاذری و مسند احمد آوردهاند که عمرو بن میمون در روایتی آورده است: ابن عباس با جماعتی به گفتگو نشست سپس برخاست در حالی که میگفت: اُف، اُف بر کسانی که از مردی بد میگویند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حق وی فرموده است: «هرکس من مولای اویم اینک علی مولای اوست» و فرموده است: «من ولیّ هرکس بودهام، اینک علی ولیّ اوست» و فرمود: «تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری...» و فرمود: «فردا رایت را به دست مردی خواهم داد که ...» و جز در خانه علی همه درها را بست و در لیلۀ المبیت در بستر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خوابید و پس از فرستادن ابوبکر با سوره برائت، علی را جایگزین وی نمود.
الإبانه از ابوعبدالله عکبری و المسند از ابویعلی و احمد و فضائل احمد و شرف المصطفی از ابوسعید نیشابوری و لفظ از اوست آورده است که عبدالله بن عمر گفت: سه چیز هست که اگر از یکی از آنها برخوردار بودم، برایم از شتران سرخ مو نکوتر بود: یکی از آنها دادن پرچم به علی در جنگ خیبر، تزویج وی به فاطمه و بستن درهای مردم و مستثنی کردن در خانه علی از این امر. گویند: پس عباس گریان بیرون آمده و عرض کرد: یا رسول الله، آیا عمویت را از مسجد بیرون کردی و پسرعمویت را اسکان دادی؟! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من نه تو را بیرون کردم و نه او را اسکان دادهام بلکه خداوندش اسکان داده است. و نقل است که عبّاس با اشاره به فاطمه علیها السّلام گفت: نگاه کنید، به ماده شیری میماند که شیر بچههایش را در مقابل خود دارد و گمان دارد که رسول خدا عموی خود را از مسجد بیرون کرده و عموزادهاش را اسکان خواهد داد! و حمزه نیز گریان در حالی که عبای سرخش را بر دوش داشت، آمد و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آنچه را که با عباس گفته بود، به وی نیز گفت، پس
ص: 28
عُمَرُ دَعْ لِی خَوْخَةً أَطَّلِعُ مِنْهَا إِلَی الْمَسْجِدِ فَقَالَ لَا وَ لَا بِقَدْرِ إِصْبَعَةٍ فَقَالَ أَبُو بِکْرٍ دَعْ لِی کُوَّةً أَنْظُرْ إِلَیْهَا فَقَالَ وَ لَا رَأْسَ إِبْرَةٍ فَسَأَلَ عُثْمَانُ مِثْلَ ذَلِکَ فَأَبَی.
الْفَائِقُ عَنِ الزَّمَخْشَرِیِّ قَالَ سَعْدٌ: لَمَّا نُودِیَ لِیَخْرُجْ مَنْ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا آلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ آلَ عَلِیٍّ خَرَجْنَا نَجُرُّ قِلَاعَنَا.
هو جمع قلع و هو الکنف (1)
قال فی النهایة فی حدیث سعد قال لما نودی لیخرج من فی المسجد إلا آل رسول الله صلی الله علیه و آله و آل علی خرجنا من المسجد نجر قلاعنا أی کنفنا و أمتعتنا واحدها قلع بالفتح و هو الکنف یکون فیه زاد الراعی و متاعه (2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فَضَائِلُ السَّمْعَانِیِّ رَوَی جَابِرٌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ مَا قَوْلُکَ فِی عَلِیٍّ وَ عُثْمَانَ فَقَالَ أَمَّا عُثْمَانُ فَکَأَنَّ اللَّهُ قَدْ عَفَا عَنْهُ فَکَرِهْتُمْ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُ وَ أَمَّا عَلِیٌّ فَابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَتَنُهُ وَ هَذَا بَیْتُهُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی بَیْتِهِ حَیْثُ تَرَوْنَ أَمَرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ نَبِیَّهُ أَنْ یَبْنِیَ مَسْجِدَهُ فَبَنَی فِیهِ عَشَرَةَ أَبْیَاتٍ تِسْعَةٌ لِبَنِیهِ وَ أَزْوَاجِهِ وَ عَاشِرُهَا وَ هُوَ مُتَوَسِّطُهَا لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ علیهما السلام وَ کَانَ ذَلِکَ فِی أَوَّلِ سَنَةِ الْهِجْرَةِ وَ قَالُوا کَانَ فِی آخِرِ عُمُرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ أَشْهَرُ وَ بَقِیَ عَلَی کَوْنِهِ فَلَمْ یَزَلْ عَلِیٌّ وَ وُلْدُهُ فِی بَیْتِهِ إِلَی أَیَّامِ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مَرْوَانَ فَعَرَفَ الْخَبَرَ فَحَسَدَ الْقَوْمُ عَلَی ذَلِکَ وَ اغْتَاظَ وَ أَمَرَ بِهَدْمِ الدَّارِ وَ تَظَاهَرَ أَنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یُزَادَ(3) فِی الْمَسْجِدِ وَ کَانَ فِیهَا الْحَسَنُ بْنُ الْحَسَنِ فَقَالَ لَا أَخْرُجُ وَ لَا أُمَکِّنُ مِنْ هَدْمِهَا فَضُرِبَ بِالسِّیَاطِ وَ تَسَابِیحِ النَّاسِ (4) وَ أُخْرِجَ عِنْدَ ذَلِکَ وَ هُدِّمَتِ الدَّارُ وَ زِیدَ فِی الْمَسْجِدِ. وَ رَوَی عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: أَنَّ دَارَ فَاطِمَةَ علیها السلام حَوْلَ تُرْبَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بَیْنَهُمَا حَوْضٌ.
وَ فِی مِنْهَاجِ الْکَرَاجُکِیِّ: أَنَّهُ مَا بَیْنَ الْبَیْتِ الَّذِی فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بَیْنَ الْبَابِ الْمُحَاذِی لِزُقَاقِ الْبَقِیعِ (5)
ص: 29
عمر گفت: اجازه دهید دریچهای داشته باشم که از آن نظری به مسجد بیندازم! فرمود: نه، حتی اگر به اندازه یک انگشت باشد. پس ابوبکر عرض کرد: اجازه فرمایید روزنهای داشته باشم که از آن نگاه کنم، فرمود: نه، حتی اگر به اندازه سر سوزنی باشد؛ پس عثمان نیز چنین درخواستی را مطرح کرد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نپذیرفت.
الفائق از زمخشری آورده است که سعد گفت: چون ندا در داده شد که جز خاندان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و خاندان علی علیه السّلام همه باید از مسجد بیرون روند، در حالی که باروبنه خود را کشان کشان بیرون میبردیم، از آن خارج شدیم.(1)
توضیح
در النهایه گفته است: در حدیث سعد آمده: «گوید: چون ندا در داده شد که هر که در مسجد است از آن خارج شود مگر آل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و آل علی علیه السّلام، در حالی که قلاع خود را کشان کشان میبردیم، از مسجد خارج شدیم» و «قلاع» به معنای باروبنه است و مفرد آن «قَلَع» با فتح است که و آن توبرهای است که توشه چوپان و لوازم او در آن قرار دارد.(2)
روایت11.
مناقب ابن شهر آشوب، فضایل سمعانی: جابر از ابن عمر در روایتی آورده است که مردی از وی پرسیده و گفت: درباره علی و عثمان چه میگویی؟ گفت: اما عثمان، گویی خدا از وی درگذشته بود لیکن خوش نداشتید که از وی درگذرد. و امّا علی پسرعمّ رسول خدا و داماد اوست و خانهاش این است- و با دست به خانه وی اشاره نمود- که میبینید، خداوند سبحان به پیامبرش فرمان داد که مسجد خود را بنا کند و آن حضرت ده خانه درون مسجد ساخت که نه خانه آن برای فرزندان و همسرانش بود و دهمین خانه که در وسط آن خانهها واقع بود، به علی و فاطمه علیهما السّلام تعلّق داشت و این کار در سال اول هجری اتفاق افتاد و گفتهاند: این کار در پایان عمر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بوده که نظر اول صحیحتر و مشهورتر است و این خانهها همچنان پابرجا بودند و علی و فرزندانش تا روزگار خلافت عبدالملک بن مروان در این خانه سکونت داشتند که چون از این امر اطلاع یافت، بر ایشان حسادت برده به خشم آمد و دستور داد آن را ویران کنند و برای توجیه کار خود مدعی شد که هدفش افزون کردن مساحت مسجد است! در آن موقع حسن بن حسن در خانه سکونت داشت که فرمود: نه از این خانه بیرون میروم و نه اجازه ویران کردن آن را میدهم. لیکن وی را با تازیانه زده و در میان داد و فریاد مردم از خانه بیرون رانده شده سپس خانه ویران گشته و به مساحت مسجد افزوده شد. و عیسی بن عبدالله روایت کرده که خانه فاطمه علیها السّلام پیرامون مرقد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله قرار دارد و حوضی در میان آنها واقع است.
و در منهاج کراجکی آمده است که میان خانه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و دری که مقابل کوچه بقیع واقع بود، دری برای علی علیه السلام به مسجد گشوده شد
ص: 29
فُتِحَ لَهُ (1) بَابٌ وَ سُدَّ عَلَی سَائِرِ الْأَصْحَابِ مَنْ قَلَعَ الْبَابَ (2) کَیْفَ یُسَدُّ عَلَیْهِ الْبَابُ قَلَعَ بَابَ الْکُفْرِ مِنَ التُّخُومِ فُتِحَ لَهُ أَبْوَابٌ مِنَ الْعُلُومِ.
وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی رَافِعٍ: أَنَّهُ صلی الله علیه و آله صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَالَ إِنَّ رِجَالًا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ أَنْ سَکَنَ عَلِیٌّ فِی الْمَسْجِدِ وَ خَرَجُوا وَ اللَّهِ مَا فَعَلْتُ إِلَّا عَنْ أَمْرِ رَبِّی إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی مُوسَی أَنْ یَسْکُنَ مَسْجِدَهُ فَلَا یَدْخُلْ جُنُبٌ غَیْرُهُ وَ غَیْرُ أَخِیهِ هَارُونَ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّ عَلِیّاً مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ لَوْ کَانَ کَانَ عَلِیّاً.
جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: کُنَّا نَنَامُ فِی الْمَسْجِدِ وَ مَعَنَا عَلِیٌّ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ قُومُوا فَلَا تَنَامُوا فِی الْمَسْجِدِ فَقُمْنَا لِنَخْرُجَ فَقَالَ أَمَّا أَنْتَ یَا عَلِیُّ فَنَمْ (3) فَقَدْ أُذِنَ لَکَ.
أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینِ وَ أَبُو الْعَلَاءِ الْعَطَّارُ الْهَمْدَانِیُّ فِی کِتَابِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ أَنَّهُ قَالَ بِأَعْلَی صَوْتِهِ (4): أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یَحِلُّ لِجُنُبٍ وَ لَا حَائِضٍ إِلَّا لِلنَّبِیِّ وَ أَزْوَاجِهِ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ أَلَا بَیَّنْتُ لَکُمْ أَنْ تَضِلُّوا مَرَّتَیْنِ (5).
جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ وَ مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یُجْنِبَ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ غَیْرِی وَ غَیْرُکَ.
وَ فِی رِوَایَةٍ: یَا عَلِیُّ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غَیْرِی وَ غَیْرِکَ.
وَ فِی رِوَایَةٍ: وَ لَا یَحِلُّ أَنْ یَدْخُلَ مَسْجِدِی جُنُبٌ غَیْرِی وَ غَیْرُهُ وَ غَیْرُ ذُرِّیَّتِهِ فَمَنْ شَاءَ فَهُنَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ لَقَدْ ضَلَّ وَ غَوَی فِی أَمْرِ خَتَنِهِ فَنَزَلَ ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ وَ ما غَوی (6).
ص: 30
و بقیه درهای صحابه بسته شدند. کسی که دروازه قلعه خیبر را برکنده چکونه ممکن است دری به رویش بسته شود؟! او دروازه کفر را از ریشه درآورد و خداوند دری از علوم را برایش گشود.
و در روایت ابورافع آمده است که آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله بر بالای منبر رفته و فرمود: برخی از اینکه خود از مسجد رانده شدهاند در حالی که علی در مسجد سکونت دارد، ناراحت هستند. به خدا سوگند من این کار را جز به فرمان خدا انجام ندادهام، خداوند متعال به موسی وحی فرمود که در مسجد خود سکونت کرده کسی جز او ، برادرش هارون و ذرّیه او در حال جنابت وارد آن نشود. و بدانید خدایتان رحمت کند که علی از من منزلت هارون از موسی را دارد إلّا اینکه پس از من پیامبری نیست و اگر پیامبری میبود، آن نبوّت از آن علی بود.
جابر بن عبدالله: ما در مسجد میخوابیدیم و علی علیه السّلام با ما بود، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برما وارد گشته و فرمود: برخیزید و در مسجد نخوابید. پس برخاستیم تا بیرون رویم که آن حضرت فرمود: امّا تو ای علی، در مسجد بخواب که این اجازه به تو داده شده است.
ابوصالح مؤذن در «الأربعین» و ابوالعلاء عطّار همدانی در کتابش با اسناد از ام سلمه آورده است که آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله با صدای بلند فرمود: بدانید که اقامت در این مسجد برای کسی که جُنُب یا دچار حیض شده باشد جایز نیست مگر برای پیامبر و همسران وی و فاطمه بنت محمّد و علی، هان که برایتان روشن کردم تا گمراه نشوید- دوبار- .
جامع ترمذی و مسند ابویعلی: ابوسعید خدری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، جز من و تو کسی حق ندارد در این مسجد جُنُب شود. و در روایتی آمده است: جایز نیست برای احدی از این امت جز برای من و تو ... و در روایتی: جز من و او و ذریّه او، برای کسی از این اُمّت روا نیست که با جنابت وارد این مسجد شود، پس هرکس میخواهد اطلاع یابد، اینجا- و با دست خود به سمت شام اشاره فرمود- پس منافقان گفتند: در کار دامادش به گمراهی و نادانی افتاد! آنگاه آیه: «مَا ضَلَّ صَاحِبُکمُ ْ وَ مَا غَوَی»(1){[که]
یار شما نه گمراه شده و نه در نادانی مانده} نازل گردید.
ص: 30
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: کَانَ لِنَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ یَوْماً سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ فَتَکَلَّمَ فِی ذَلِکَ أُنَاسٌ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتَ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ فِیهِ قَائِلُکُمْ وَ اللَّهِ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ.
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ سُهَیْلِ بْنِ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ قَالَ: لَقَدْ أُوتِیَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ثَلَاثاً لَأَنْ أَکُونَ أُوتِیتُهَا أَحَبُّ إِلَیَّ أَنْ أُعْطَی (1) حُمْرَ النَّعَمِ جِوَارُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَهُ فِی الْمَسْجِدِ وَ الرَّایَةُ یَوْمَ خَیْبَرَ وَ الثَّالِثَةُ نَسِیَهَا سُهَیْلٌ.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنَّا نَقُولُ خَیْرُ النَّاسِ أَبُو بَکْرٍ ثُمَّ عُمَرُ وَ لَقَدْ أُوتِیَ ابْنُ أَبِی طَالِبٍ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَأَنْ یَکُونَ لِی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ زَوَّجَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِنْتَهُ وَ وَلَدَتْ لَهُ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَهُ فِی الْمَسْجِدِ وَ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ یَوْمَ خَیْبَرَ.
وَ مِنْ مَنَاقِبِ الْفَقِیهِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْمَسْجِدِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی نَبِیِّهِ مُوسَی أَنِ ابْنِ لِی مَسْجِداً طَاهِراً لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ وَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أَبْنِیَ مَسْجِداً طَاهِراً لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ ابْنَا عَلِیٍّ.
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْمَدِینَةَ لَمْ تَکُنْ لَهُمْ بُیُوتٌ فَکَانُوا یَبِیتُونَ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ لَهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا تَبِیتُوا فِی الْمَسْجِدِ فَتَحْتَلِمُوا ثُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ بَنَوْا بُیُوتاً حَوْلَ الْمَسْجِدِ وَ جَعَلُوا أَبْوَابَهَا إِلَی الْمَسْجِدِ وَ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ إِلَیْهِمْ مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ فَنَادَی أَبَا بَکْرٍ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکَ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ الْمَسْجِدِ وَ تَسُدَّ بَابَکَ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً فَسَدَّ بَابَهُ وَ خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عُمَرَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکَ أَنْ
ص: 31
روایت12.
کشف الغمّۀ: از مسند احمد بن حنبل از زید بن ارقم روایت شده که گفت: تعدادی از صحابه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانههایشان به مسجد النبی باز میشد، روزی آن حضرت فرمود: این درها را به جز در خانه علی علیه السّلام، ببندید! راوی گوید: در پی آن عدهای بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خرده گرفتند، گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته و حمد و ثنای خدا را به جا آورده و سپس فرمود: امّا بعد، به من امر شده است که این درها بسته شوند به جز در خانه علی سپس برخی از شما در این مورد چیزهایی گفتهاید، به خدا سوگند که من نه چیزی را بسته و نه گشودهام بلکه فرمانی یافتم و از آن اطاعت نمودم .
و با اسناد مذکور از سهیل بن ابی صالح از پدرش روایت شده است که عمر بن خطّاب گفت: به علی بن أبی طالب سه چیز داده شده است که اگر به من داده میشد، نزد من دوست داشتنیتر از شتران سرخ موی بود: همسایه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودن در مسجد او، رایتی که در جنگ خیبر به وی داده شد و سومین مورد را سهیل فراموش کرده است.
و با همان اسناد از ابن عمر روایت شده که گفت: ما میگفتیم که بهترین مردم ابوبکر و بعد از او عمر است لیکن به علی سه خصلت داده شده که اگر یکی از آنها به من تعلّق داشت نزد من نیکوتر از شتران سرخ موی بود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دختر خود را به همسری وی در آورد و از وی صاحب فرزند شد، جز درِ خانه او بقیه درهایی را که رو به مسجدالنبی باز میشدند، بست و در جنگ خیبر رایت را به وی داد.
و از مناقب فقیه ابن مغازلی از عدّی بن ثابت آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به سوی مسجد بیرون رفته و فرمود: همانا خداوند به نبیّ خود موسی وحی فرمود که مسجدی پاکیزه را برای من بنا کن که جز موسی و هارون و دو پسر هارون در آن اقامت نکنند، و خداوند به من وحی فرمود که مسجدی پاکیزه بسازم که جز من و علی و دو پسر علی در آن سکونت نکنند.
و با اسناد مذکور از حذیفۀ بن أسید غفاری آورده است که گفت: چون صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به مدینه آمدند، خانه نداشتند از این رو در مسجد میخوابیدند. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به ایشان فرمود: در مسجد نخوابید تا در آن محتلم نشوید. سپس آن جماعت خانههایی پیرامون مسجد ساختند و درهای این خانه را به سوی مسجد قرار دادند و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله معاذ بن جبل را نزد ایشان فرستاده و او به ابوبکر گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به تو دستور میدهد که از مسجد خارج شده و در خانهات را ببندی. ابوبکر گفت: سمعاً و طاعۀً! سپس در خانه خود را بسته، از مسجد خارج شد. آنگاه معاذ را نزد عمر فرستاده و گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به تو دستور میدهد که
ص: 31
تَسُدَّ بَابَکَ الَّذِی فِی الْمَسْجِدِ وَ تَخْرُجَ مِنْهُ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ غَیْرَ أَنِّی أَرْغَبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی خَوْخَةٍ فِی الْمَسْجِدِ فَأَبْلَغَهُ مُعَاذٌ مَا قَالَهُ عُمَرُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عُثْمَانَ وَ عِنْدَهُ رُقَیَّةُ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً فَسَدَّ بَابَهُ وَ خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی حَمْزَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَسَدَّ بَابَهُ وَ قَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی ذَلِکَ مُتَرَدِّدٌ لَا یَدْرِی أَ هُوَ فِیمَنْ یُقِیمُ أَوْ فِیمَنْ یَخْرُجُ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَدْ بَنَی لَهُ فِی الْمَسْجِدِ بَیْتاً بَیْنَ أَبْیَاتِهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اسْکُنْ طَاهِراً مُطَهَّراً فَبَلَغَ حَمْزَةَ قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ تُخْرِجُنَا وَ تُمْسِکُ غِلْمَانَ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ لَهُ نَبِیُّ اللَّهِ لَوْ کَانَ الْأَمْرُ إِلَیَّ مَا جَعَلْتُ دُونَکُمْ مِنْ أَحَدٍ وَ اللَّهِ مَا أَعْطَاهُ إِیَّاهُ إِلَّا اللَّهُ وَ إِنَّکَ لَعَلَی خَیْرٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ أَبْشِرْ فَبَشَّرَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقُتِلَ یَوْمَ أُحُدٍ شَهِیداً وَ نَفِسَ ذَلِکَ (1) رِجَالٌ عَلَی عَلِیٍّ فَوَجَدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ وَ تَبَیَّنَ فَضْلُهُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی غَیْرِهِمْ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَبَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَامَ خَطِیباً فَقَالَ إِنَّ رِجَالًا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ فِی أَنْ أُسْکِنَ عَلِیّاً فِی الْمَسْجِدِ وَ أُخْرِجَهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَخْرَجْتُهُمْ وَ لَا أَسْکَنْتُهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلَی مُوسَی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ(2) وَ أَمَرَ مُوسَی أَنْ لَا یَسْکُنَ مَسْجِدَهُ وَ لَا یَنْکِحَ فِیهِ وَ لَا یَدْخُلَهُ إِلَّا هَارُونُ وَ ذُرِّیَّتُهُ وَ إِنَّ عَلِیّاً بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ هُوَ أَخِی دُونَ أَهْلِی وَ لَا یَحِلُّ مَسْجِدِی لِأَحَدٍ یَنْکِحُ فِیهِ النِّسَاءَ إِلَّا عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ فَمَنْ شَاءَهُ (3) فَهَاهُنَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ قَالَ: کَانَتْ لِعَلِیٍّ علیه السلام مَنَاقِبُ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ کَانَ یَبِیتُ فِی الْمَسْجِدِ وَ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ یَوْمَ خَیْبَرَ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ: کَانَ لِنَفَرٍ مِنَ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ قَالَ فَتَکَلَّمَ فِی ذَلِکَ أُنَاسٌ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ
ص: 32
در خانهات را که به مسجد باز میشود ببندی و از مسجد خارج شوی. عمر گفت: فرمان خدا و رسولش اطاعت میشود، لیکن من از خدای متعال میخواهم به من اجازه دهد دریچهای رو به مسجد داشته باشیم. پس معاذ پیغام عمر را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رساند. سپس آن حضرت در پی عثمان فرستاد که رقیه دختر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله همسر وی بود، عثمان نیز گفت: سمعاً و طاعۀً و از مسجد خارج شد. آنگاه نزد حمزه رضی الله عنه فرستاد و او در خانهاش را بسته و گفت: فرمان خدا و رسولش اطاعت میشود و این در حالی بود که علی در تردید به سر میبرد و نمیدانست که او هم از جمله کسانی است که باید در خانهاش را ببندد و از مسجد خارج شود یا اینکه در آن بماند. و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خانهای میان خانههای خود در مسجد برای وی ساخته بود. و سپس به وی فرمود: طاهر و مطَهَّر در این خانه اقامت کن. چون سخن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام به گوش حمزه رسید، عرض کرد: یا محمّد، ما را بیرون میکنی و کودکان بنی عبدالمطلّب را ابقا میکنی؟! پیامبر خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: اگر اختیار به دست من بود جز شما احدی در اینجا قرار نمیدادم به خدا سوگند که این حق را کسی جز خدا به وی نداده است و تو را نیز بشارت باد که نزد خدا و رسول منزلتی ارجمند داری؛ سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را بشارت داد و حمزه در جنگ اُحد به شهادت رسید.در این مورد مردانی نسبت به علی علیه السّلام حسادت ورزیدند ودر دل خود نسبت به وی احساس ناخوشایندی پیدا کردند و فضیلت علی علیه السّلام بر ایشان و دیگر صحابه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آشکار گشت. و چون این خبر به گوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید، طی خطبهای فرمود: کسانی از اینکه علی را در مسجد ابقا کرده و آنها را بیرون ساختهام، ناراحتند، به خدا سوگند این من نبودهام که آنها را بیرون کرده یا علی را اسکان داده باشم، خداوند عزّوجل به موسی و برادرش وحی فرمود که: «أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَ اجْعَلُواْ بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ»(1){که
شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه هایی ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روی هم قرار دهید و نماز برپا دارید} و به موسی امر فرمود که در مسجد خود کسی جز هارون و ذریّه او سکونت نکند و نزدیکی نکند و وارد آن نشود، و علی منزلت هارون از موسی را دارد و تنها او از بین خویشان من برادر من است و جز علی و ذرّیه او بر کسی روا نیست که در مسجد من با زنان نزدیکی کند و هرکس این را خوش نیاید، برود به آنجا- و با دست خود به طرف شام اشاره فرمود- .
و با اسناد از سعد بن أبی وقّاص آورده است که گفت: علی علیه السّلام از مناقبی برخوردار بود که احدی جز او از آنها برخوردار نبود. در مسجد النبی میخوابید، پیامبرصَلی الله علیهِ و آله در جنگ خیبر پرچم را به او داد و همه درهایی را که رو به مسجد النبی باز میشدند، بست إلّا در خانه علی را.
و با اسناد از براء بن عازب گوید: در خانههای عدهای از صحابه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به مسجد باز میشدند و آن حضرت فرمود: این درها را به جز در خانه علی، ببندید. گوید: پس عدهای در این مورد اعتراض کردند. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته و حمد و ثنای خدا را به جا آورده
ص: 32
ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ قَائِلُکُمْ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ.
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ سَعِیدٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِالْأَبْوَابِ (1) فَسُدَّتْ وَ تَرَکَ بَابَ عَلِیٍّ فَأَتَاهُ الْعَبَّاسُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَدَدْتَ أَبْوَابَنَا وَ تَرَکْتَ بَابَ عَلِیٍّ فَقَالَ مَا أَنَا فَتَحْتُهَا وَ لَا سَدَدْتُهَا(2).
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَیْضاً(3): أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ کُلِّهَا فَسُدَّتْ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ نَافِعٍ مَوْلَی ابْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عُمَرَ مَنْ خَیْرُ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ لَا أُمَّ لَکَ ثُمَّ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ وَ قَالَ خَیْرُهُمْ بَعْدَهُ مَنْ کَانَ یَحِلُّ لَهُ مَا یَحِلُّ لَهُ وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ مَا یَحْرُمُ عَلَیْهِ قُلْتُ مَنْ هُوَ قَالَ عَلِیٌّ سَدَّ أَبْوَابَ الْمَسْجِدِ وَ تَرَکَ بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ لَکَ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ مَا لِی وَ عَلَیْکَ فِیهِ مَا عَلَیَّ وَ أَنْتَ وَارِثِی وَ وَصِیِّی تَقْضِی دَیْنِی وَ تُنْجِزُ عِدَاتِی وَ تُقْتَلُ عَلَی سُنَّتِی کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُبْغِضُکَ وَ یُحِبُّنِی (4).
یف، [الطرائف] ابن المغازلی بإسناده إلی نافع: مثله (5).
نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی مُوسَی علیه السلام أَنِ ابْنِ مَسْجِداً طَاهِراً لَا یَکُونُ فِیهِ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ شَبَّرُ وَ شَبِیرٌ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَنِی أَنْ أَبْنِیَ مَسْجِداً لَا یَکُونُ فِیهِ غَیْرِی وَ غَیْرُ أَخِی عَلِیٍّ وَ ابْنَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ.
ص: 33
سپس فرمود: اما بعد، دستور یافتهام جز در خانه علی، همه درهای دیگر را ببندم، لیکن برخی از شما چیزهایی گفتند، من نه دری را بسته یا باز کردهام ، بلکه فرمانی یافتم و از آن پیروی نمودم.
و با اسناد مذکور از سعید آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود در ها را بستند و در خانه علی را ابقا نمود، پس عباس نزد وی آمده و عرض کرد: یا رسول الله، درهای ما را بستی و در خانه علی را ابقا کردی؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من آنها را نبسته و باز نکردم.
و نیز با اسناد از ابن عباس آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود همه درها بسته شوند که بسته شدند مگر درِ خانه علی علیه السّلام .
و با اسناد از نافع غلام ابن عمر گوید: به ابن عمر گفتم: بعد از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چه کسی بهترینِ مردم است؟ گفت: بیمادر! تو را به این مورد چه کار؟ سپس از خدا طلب آمرزش کرده و گفت: بهترینِ مردم بعد از وی کسی است که هرچه بر او حلال بوده، بر این هم حلال بوده و هرچه بر او حرام بوده، بر این هم حرام بوده است. گفتم: این شخص کیست؟ گفت: علی، درهایی را که به مسجد باز میشدند، بست و در خانه علی علیه السّلام را بازگذاشت و فرمود: هرچه در این مسجد برای من رواست، برای تو نیز رواست و آنچه برای من نارواست، برای تو هم نارواست، و تو وارث و وصیّ منی، وام مرا میپردازی و وعدههای مرا به جا میآوری و در دفاع از سنّت کشته میشوی، دروغ میگوید کسی که تو را دشمن بدارد و گمان بَرَد مرا دوست میدارد.(1)
الطرائف:ابن مغازلی با اسنادش به نافع مانند آن را روایت کرده است.(2)
روایت13.
نوادر راوندی: با اسنادش از جعفر بن محمّد از پدرانش علیهم السّلام آورده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای متعال به موسی علیه السّلام وحی فرمودکه مسجدی پاکیزه بنا کند و جز موسی و هارون و دو پسر هارون شبّر و شبیر در آن سکونت نکنند، و همانا خدای متعال مرا فرمان داده که مسجدی بنا کنیم که کسی جز خودم و برادرم علی و دو پسرم حسن و حسین صلوات الله علیهم در آن ساکن نباشد.
ص: 33
یف، [الطرائف] رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رَوَی أَبُو زَکَرِیَّا بْنُ مَنْدَةَ الْأَصْفَهَانِیُّ الْحَافِظُ فِی مَسَانِیدِ الْمَأْمُونِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ سَعِیدٍ الْجَوْهَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی الْمَأْمُونُ قَالَ حَدَّثَنِی الرَّشِیدُ قَالَ حَدَّثَنِی الْمَهْدِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی الْمَنْصُورُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ وَارِثِی وَ قَالَ إِنَّ مُوسَی سَأَلَ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُطَهِّرُ لَهُ مَسْجِداً لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُطَهِّرَ مَسْجِداً لَکَ وَ لِذُرِّیَّتِکَ
مِنْ بَعْدِکَ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ أَنْ سُدَّ بَابَکَ فَاسْتَرْجَعَ وَ قَالَ فَعَلَ هَذَا بِغَیْرِی فَقِیلَ لَا فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً فَسَدَّ بَابَهُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عُمَرَ فَقَالَ سُدَّ بَابَکَ فَاسْتَرْجَعَ وَ قَالَ فَعَلَ هَذَا بِغَیْرِی فَقِیلَ بِأَبِی بِکْرٍ فَقَالَ إِنَّ فِی أَبِی بَکْرٍ أُسْوَةً حَسَنَةً فَسَدَّ بَابَهُ ثُمَّ ذَکَرَ رَجُلًا آخَرَ فَسَدَّ النَّبِیُّ بَابَهُ وَ ذَکَرَ کَلَاماً لَهُ ثُمَّ قَالَ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمِنْبَرَ فَقَالَ مَا أَنَا سَدَدْتُ أَبْوَابَکُمْ وَ لَا فَتَحْتُ (1) بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ لَکِنَّ اللَّهَ سَدَّ أَبْوَابَکُمْ وَ فَتَحَ بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام. وَ رَوَاهُ الشَّافِعِیُّ ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ مِنْ ثَمَانِیَةِ طُرُقٍ فَمِنْهَا عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(2) الْمَدِینَةَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ بُیُوتٌ یَسْکُنُونَ فِیهَا وَ کَانُوا یَبِیتُونَ فِی الْمَسْجِدِ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ(3).
هذا الخبر من المتواترات و رواه ابن بطریق فی العمدة من مسند أحمد بن حنبل بثلاثة أسانید عن زید بن أرقم و عمر بن الخطاب و ابنه و من مناقب ابن المغازلی بثمانیة طرق عن عدی بن ثابت و حذیفة بن أسید و سعد بن أبی وقاص و البراء بن عازب و سعید و نافع و ابن عباس بسندین (4) و هو یدل علی فضیلة جلیلة و منقبة نبیلة تستلزم الإمامة و الخلافة و العصمة و الطهارة و لذا احتج صلوات الله علیه
ص: 34
روایت14.
الطرائف: احمد بن حنبل از عبدالله بن عمر از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله و نیز ابو زکریا بن منده اصفهانیِ حافظ در مسانید المأمون با اسنادش از عبدالله بن عباس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: تو وارث منی؛ و فرمود: موسی از خدا خواست که مسجدی را برای وی پاکیزه و طاهر گرداند که جز موسی و هارون و دو پسر هارون در آن اقامت نکنند؛ و من از خدا خواستم مسجدی را برای تو و ذریّهات بعد از خودت پاکیزه و طاهر گرداند؛ سپس به ابوبکر پیغام فرستاد که در خانهات را ببند. ابوبکر استرجاع (إنّا لله و إنّا إلیه راجعون) نموده و گفت: آیا با دیگری نیز چنین کرده است؟ گفته شد: خیر! سپس گفت: اطاعت میشود، پس درِ خانهاش را بست! سپس به عمر پیغام داد که در خانهات را ببند. عمر استرجاع نموده و گفت: آیا با دیگری چنین کرده است؟ گفته شد: با ابوبکر؛ پس گفت: برای تأسی کردن، ابوبکر اُسوه حسنهای است؛ سپس در خانه خود را بست. سپس مرد دیگری را نام برده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در خانهاش را بست و سخنی از وی را نقل کرده سپس گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از منبر بالا رفته و فرمود: من نه درهای شما را بستهام و نه در خانه علی علیه السّلام را باز گذاشتهام بلکه خداوند درهای شما را بسته و در علی را باز گذاشته است. این حدیث را ابن مغازلی شافعی از هشت طریق روایت کرده از جمله، از حذیفۀ بن أسید غفاری آورده است که چون صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به مدینه آمدند خانههایی نداشتند که در آن سکونت گزینند و در مسجد میخوابیدند و سپس ماجرا را همانطور که بیان گردید، تا آخر نقل میکند.(1)
توضیح
این حدیث از احادیث متواتر است و ابن بطریق آن را در «العمدۀ» از مسند احمد بن حنبل با سه اسناد از زید بن ارقم و عمر بن خطّاب و پسرش نقل کرده است، و از مناقب ابن مغازلی آن را از هشت طریق از عدیّ بن ثابت، حذیفۀ بن أسید، سعد بن أبی وقّاص، براء بن عازب، سعید، نافع و از ابن عباس با دو سند(2) نقل کرده است، و این خود بر فضیلتی ارجمند و منقبتی گرانمایه دلالت دارد که لازمهاش امامت، خلافت، عصمت و طهارت است، و به همین دلیل است که آن حضرت صلوات الله علیه
ص: 34
به فی الشوری و أی فضیلة أسنی من إدخاله بعد إخراج حمزة سید الشهداء مع کبر سنه و تقادم عهده و تجویز أن یجنب هو فی المسجد و یمر فیه جنبا دون غیره و هل یکون مثل هذا إلا لبیان استحقاقه للرئاسة العظمی و الخلافة الکبری؟
ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ الْجُبَّائِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی عَنْ مِسْعَرِ بْنِ یَحْیَی عَنْ شَرِیکٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً فِی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی حِکْمَتِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (1).
لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ مَتِّیلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَدْ أَقْبَلَ وَ حَوْلَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ مَنْ أَحَبَ (2) أَنْ یَنْظُرَ إِلَی یُوسُفَ فِی جَمَالِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی سَخَائِهِ وَ إِلَی سُلَیْمَانَ فِی بَهْجَتِهِ وَ إِلَی دَاوُدَ فِی حِکْمَتِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا(3).
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ هَارُونَ بْنِ عَنْتَرَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی
ص: 35
در شوری بدان احتجاج نمود؛ و چه فضیلتی درخشانتر از این که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله حمزه سیدالشهدا را با وجود بزرگسالیاش و قدمت اسلامش از مسجد بیرون کرد اما تنها به علی علیه السّلام اجازه داد که در مسجد جنب شود و در حال جنابت در مسجد رفت و آمد کند و آیا صدور چنین کاری جز برای بیان کردن استحقاق وی برای زعامت عظمی و خلافت کُبری است؟
باب هفتاد و سوم : امیرالمؤمنین علیه السّلام از ویژگیهای انبیا برخوردار بود و در همه فضائل به غیر از نبوّت با پیامبر ما وجه اشتراک داشت
روایات
روایت 1.
امالی طوسی: عبدالله بن مسعود گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود نشسته بود که علی بن أبی طالب علیه السّلام آمد. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکه خواسته باشد به آدم در علمش، به نوح در حکمتش و به ابراهیم در حلمش بنگرد، به علی بن أبی طالب نگاه کند.(1)
روایت2.
امالی صدوق: علی بن الحسین از پدرش علیهما السّلام روایت کرده گوید: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را دید که به همراه عدهای از یاران خود در حال آمدن است، پس فرمود: اگر کسی خواسته باشد به یوسف در جمالش، به ابراهیم در سخایش، به سلیمان در خوشروییاش و به داود در حکمتش نظر کند، به این (علی علیه السّلام) نگاه کند.
روایت3.
إکمال الدین: عبدالله بن عباس گوید: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم که فرمود: هرکه خواهد به آدم در علمش، به نوح
ص: 35
سِلْمِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی فِطْنَتِهِ (1) وَ إِلَی دَاوُدَ فِی زُهْدِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا فَنَظَرْنَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2) قَدْ أَقْبَلَ کَالْمَاءِ یَنْحَدِرُ مِنْ صَبَبٍ (3).
جا، [المجالس] للمفید مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ (4) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعِجْلِیِّ عَنْ مَسْعُودِ بْنِ یَحْیَی النَّهْدِیِّ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: بَیْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام نَحْوَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی خَلْقِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی حِکْمَتِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(5).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْبَغْدَادِیُ (6) عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ(7) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْمَلَطِیِّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ وَ دَارِمُ بْنُ قَبِیصَةَ جَمِیعاً عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ مَا سَأَلْتُ رَبِّی شَیْئاً إِلَّا سَأَلْتُ لَکَ مِثْلَهُ غَیْرَ أَنَّهُ قَالَ لَا نُبُوَّةَ بَعْدَکَ (8) أَنْتَ خَاتَمُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیٌّ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ (9).
ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ أَخْرَجَنِی وَ رَجُلًا مَعِی مِنْ ظَهْرٍ إِلَی ظَهْرٍ(10) مِنْ
ص: 36
در سِلمش(صلح جوییاش)، به ابراهیم در حِلمش، به موسی در فراستش و به داود در زهدش نظر کند، به این نگاه کند، پس نگاه کردیم به علی بن أبی طالب علیه السّلام که همچون آب روانی که در سراشیبی جاری شده باشد، در حال آمدن بود.(1)
روایت4.
امالی مفید: ابی اسحاق از پدرش روایت کرده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود نشسته بود که علی بن أبی طالب علیه السّلام به سمت آن حضرت آمد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس بخواهد به آدم در خلقش، به نوح در حکمتش و به ابراهیم در حلمش نظر کند، به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند.(2)
روایت5.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام میفرماید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، از پروردگارم چیزی نخواستهام مگر اینکه مانند آن را برای تو نیز خواسته باشم؛ البته خداوند فرمود: نبوّتی پس از تو نخواهد بود، تو خاتم پیامبرانی و علی خاتم اوصیاست.(3)
روایت6.
امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تحقیقاً خداوند من و مرد دیگری را از پشتی به پشت دیگر منتقل فرمود، از
ص: 36
صلب آدم حتی خرجنا من صلب أبینا، و سبقته بفضل هذه علی هذه- وضمّ بین السبابة و الوسطی و هو النبوة، فقیل له: من هو یا رسول الله؟ قال: علی بن أبیطالب.
لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمْرُوسٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْقَحْطَبِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْحَکَمِ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ قَیْسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: عَلِیٌّ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ کَالشَّمْسِ بِالنَّهَارِ فِی الْأَرْضِ وَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا کَالْقَمَرِ بِاللَّیْلِ فِی الْأَرْضِ أَعْطَی اللَّهُ عَلِیّاً مِنَ الْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْفَهْمِ لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ شَبَّهْتُ لِینَهُ بِلِینِ لُوطٍ وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ یَحْیَی وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَیُّوبَ وَ سَخَاءَهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّةِ دَاوُدَ وَ لَهُ اسْمٌ مَکْتُوبٌ عَلَی کُلِّ حِجَابٍ فِی الْجَنَّةِ بَشَّرَنِی بِهِ رَبِّی وَ کَانَتْ لَهُ الْبِشَارَةُ عِنْدِی عَلِیٌّ مَحْمُودٌ عِنْدَ الْحَقِّ مُزَکَّی عِنْدَ الْمَلَائِکَةِ وَ خَاصَّتِی وَ خَالِصَتِی وَ ظَاهِرَتِی وَ مِصْبَاحِی وَ جُنَّتِی وَ رَفِیقِی آنَسَنِی بِهِ رَبِّی فَسَأَلْتُ رَبِّی أَنْ لَا یَقْبِضَهُ قَبْلِی وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَقْبِضَهُ شَهِیداً(1) أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ حُورَ عَلِیٍّ أَکْثَرَ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ قُصُورَ عَلِیٍّ کَعَدَدِ الْبَشَرِ عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ مَنْ تَوَلَّی عَلِیّاً فَقَدْ تَوَلَّانِی حُبُّ عَلِیٍّ نِعْمَةٌ وَ اتِّبَاعُهُ فَضِیلَةٌ دَانَ بِهِ الْمَلَائِکَةُ وَ حَفَّتْ بِهِ الْجِنُّ الصَّالِحُونَ لَمْ یَمْشِ عَلَی الْأَرْضِ مَاشٍ بَعْدِی إِلَّا کَانَ هُوَ أَکْرَمَ مِنْهُ عِزّاً وَ فَخْراً وَ مِنْهَاجاً لَمْ یَکُ فَظّاً عَجُولًا وَ لَا مُسْتَرْسِلًا لِفَسَادٍ وَ لَا مُتَعَنِّداً حَمَلَتْهُ الْأَرْضُ فَأَکْرَمَتْهُ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ بِطْنِ أُنْثَی بَعْدِی أَحَدٌ کَانَ أَکْرَمَ خُرُوجاً مِنْهُ وَ لَمْ یَنْزِلْ مَنْزِلًا إِلَّا کَانَ مَیْمُوناً أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْحِکْمَةَ وَ رَدَّاهُ (2) بِالْفَهْمِ تُجَالِسُهُ
ص: 37
صلب آدم، تا اینکه از صلب پدرمان درآمدیم و من از آن مرد به اندازه فضیلت این بر این- و انگشتان سبابه و میانه را نشان داد- پیشی گرفتم و این سبقت همان نبوت است. پس به آن حضرت عرض شد: این مرد کیست یا رسول الله؟ فرمود: علی بن أبی طالب.
روایت7.
امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی در آسمان هفتم به خورشید روز در زمین، و در آسمان دنیا به ماهِ شب در زمین شباهت دارد، خداوند جزئی از فضیلت را به علی عطا فرموده که اگر بر همه زمینیان تقسیم میشد، همه را در بر میگرفت. خداوند آنقدر به وی فهم مرحمت فرموده که اگر به کل ساکنان روی زمین داده میشد، همه را کفایت میکرد، نرم خویی او به لوط، خلق او به یحیی، زهد او به ایّوب، سخاوتش به ابراهیم، خوش روییش به سلیمان بن داود و قدرتش به قدرت داود شباهت دارد و او را نامی است که بر تمام پردههای بهشت نوشته شده و پروردگارم مرا به وجودش بشارت داده است و بشارت دادن آن به وی بر عهده من بود؛ علی نزد حق تعالی ستوده و نزد فرشتگان تزکیه شده است، او خاص و خالصه من است و اعلان من، چراغ من و سپر بلای من و رفیق همراه من است، پروردگارم مرا مأنوس او کرد و از وی خواستم که او را پیش از من از دنیا نبرد و از وی خواستم که او را شهید از دنیا ببرد؛ به بهشتم در آوردند و دیدم حوریان علی بیش از برگ درختان است و کاخهای علی به شماره افراد بشر است؛ علی از من است و من از علی، هرکس علی را دوست بدارد، مرا دوست داشته است، حبّ علی نعمت و پیروی او فضیلت است فرشتگان به او اعتقاد دارند و صالحان جن وی را احاطه کردهاند، پس از من کسی بر زمین گام ننهاده مگر اینکه علی به جهت عزّت و افتخار و دلیل راه بودن بهتر از او باشد؛ نه تند خوی شتاب کار است و نه طالب شدید فساد کردن است و نه اهل عناد، زمین او را برداشته و گرامی داشته است؛ پس از من بزرگوار تر از او کسی از مادر زائیده نشده است، و به هرجا وارد گشته خجسته گام بوده است، خداوند حکمت را بر وی نازل فرمود و جامه فهم بر وی پوشانید
ص: 37
الْمَلَائِکَةُ وَ لَا یَرَاهَا وَ لَوْ أُوحِیَ إِلَی أَحَدٍ بَعْدِی لَأُوْحِیَ إِلَیْهِ فَزَیَّنَ اللَّهُ بِهِ الْمَحَافِلَ وَ أَکْرَمَ بِهِ الْعَسَاکِرَ وَ أَخْصَبَ بِهِ الْبِلَادَ وَ أَعَزَّ بِهِ الْأَجْنَادَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یُزَارُ وَ لَا یَزُورُ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ الْقَمَرِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ الظُّلْمَةَ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ أَنَارَتِ الدُّنْیَا وَصَفَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ مَدَحَهُ بِآیَاتِهِ وَ وَصَفَ فِیهِ آثَارَهُ وَ أَجْرَی مَنَازِلَهُ فَهُوَ الْکَرِیمُ حَیّاً وَ الشَّهِیدُ مَیِّتاً(1).
یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَتْ فِی عَلِیٍّ سُنَّةُ أَلْفِ نَبِیٍ (2).
فض، [کتاب الروضة] أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ زَیْدِ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ التَّمِیمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ قَالَ: بَیْنَمَا ذَاتَ یَوْمٍ مِنَ الْأَیَّامِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ قَامَ وَ رَکَعَ وَ سَجَدَ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی ثُمَّ قَالَ یَا جُنْدَبُ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی خَلَّتِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی مُنَاجَاتِهِ وَ إِلَی عِیسَی فِی سِیَاحَتِهِ (3) وَ إِلَی أَیُّوبَ فِی صَبْرِهِ وَ بَلَائِهِ (4) فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا الرَّجُلِ الْمُقَابِلِ (5) الَّذِی هُوَ کَالشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ السَّارِی وَ الْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ أَشْجَعُ النَّاسِ قَلْباً وَ أَسْخَی النَّاسِ کَفّاً(6) فَعَلَی مُبْغِضِهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ قَالَ فَالْتَفَتَ النَّاسُ یَنْظُرُونَ مِنْ هَذَا الْمُقْبِلِ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ (7).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ
ص: 38
فرشتگان با وی همنشین میشوند بیآنکه آنها را ببیند، اگر بنا بود بعد از من بر کسی وحی نازل شود، قطعاً آن شخص علی بود، خداوند محفلها را بدو آراسته و سپاهیان را بدو گرامی داشته و زمین را به برکت وجود او حاصلخیز گردانیده و لشکرها را بدو عزّت بخشیده است، مَثَل او به بیتالحرام میماند که به دیدارش روند و او به دیدار کسی نرود و همانند ماه است که چون برآید، بر هر ظلمتی پرتو افکند و به خورشید ماند که چون برآید، دنیا را روشن سازد، خداوند او را در کتاب خود توصیف کرده و به آیات خود ستوده است و در کتابش آثار او را توصیف کرده و منزلت های او را بیان نموده است؛ او تا زنده است ارجمند است و چون بمیرد، با شهادت از دنیا میرود.(1)
روایت8.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام فرمود: علی از سنّت هزار پیامبر برخوردار بود.(2)
روایت9.
کتاب الروضۀ: ابوذر غفاری گوید: روزی در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم که آن حضرت قیام و رکوع نموده سجده شکر به درگاه خدای متعال به جای آورده سپس فرمود: ای جندب، هر که بخواهد به آدم در علمش، به نوح در فهمش، به ابراهیم در دوستی اش با خدا، به موسی در مناجات، به عیسی در جهان گردی اش برای عبادت و به ایّوب در صبر و امتحانش نظر کند، به این مرد روبرو نگاه کند که به خورشید و ماه در گردش و ستاره درخشان میماند، کسی که دلش شجاعتر از همه و دستش بخشنده تر از همه مردم است. پس لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر دشمن او باد! پس مردم برگشته تا ببینند چه کسی در حال آمدن است که ناگاه علی بن ابی طالب علیه الصلاة و السلام نمودار شد.(3)
روایت10.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از ابوالحمراء روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:
ص: 38
صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَی یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا فِی زُهْدِهِ وَ إِلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ فِی بَطْشِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.قَالَ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْبَیْهَقِیُّ لَمْ أَکْتُبْهُ إِلَّا بِهَذَا الْإِسْنَادِ.
وَ قَدْ رَوَی الْبَیْهَقِیُّ فِی کِتَابِهِ الْمُصَنَّفِ فِی فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ یَرْفَعُهُ بِسَنَدِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی تَقْوَاهُ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی هَیْبَتِهِ وَ إِلَی عِیسَی فِی عِبَادَتِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ مِنْ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ صَاحِبِ رَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: بَلَغَنَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ فِی جَمْعٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ أُرِیکُمْ آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ نُوحاً فِی فَهْمِهِ وَ إِبْرَاهِیمَ فِی حِکْمَتِهِ فَلَمْ یَکُنْ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ طَلَعَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ قِسْتَ رَجُلًا بِثَلَاثَةٍ مِنَ الرُّسُلِ بَخْ بَخْ لِهَذَا الرَّجُلِ مَنْ هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ لَا تَعْرِفُهُ یَا أَبَا بَکْرٍ قَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ أَبُو بَکْرٍ بَخْ بَخْ لَکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ أَیْنَ مِثْلُکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ (1).
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان بالإسناد إلی الحارث: مثله (2).
مد، [العمدة] مِنْ مَنَاقِبِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَدْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَحْمُودٍ(3) عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ رُشَیْدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ فَیْرُوزَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی عِلْمِ آدَمَ وَ فِقْهِ نُوحٍ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(4).
ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ ابْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَامَ ابْنُ الْکَوَّاءِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ عَلَی الْمِنْبَرِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ أَ نَبِیّاً کَانَ أَمْ مَلَکاً؟
ص: 39
هر که بخواهد به آدم در علمش، به نوح در فهمش، به یحیی بن زکریا در زهدش، به موسی بن عمران در شدت عمل به خرج دادنش نگاه کند، باید به علی بن أبی طالب علیه السّلام نظر کند. احمد بن حسین بیهقی گفت: این حدیث را تنها با همین اسناد روایت کردهام.
بیهقی در کتابی که در فضائل صحابه نوشته است با سند خود از رسول خدا آورده است که فرمود: هرکه بخواهد به آدم در علمش، به نوح در تقوایش، به ابراهیم در حلمش، به موسی در هیبتش و به عیسی در عبادتش نظر کند، به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند.
و از کتاب «المناقب» از حارث أعور پرچمدار علی علیه السلام نقل کرده، گوید: روایت شده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود بود که فرمود: اکنون آدم را در علمش، نوح را در فهمش و ابراهیم را در حکمتش به شما نشان میدهم که فوراً علی علیه السّلام سر رسید، پس ابوبکر عرض کرد: یا رسول الله، آیا یک مرد را با سه پیامبر قیاس فرمودی؟ خوشا، خوشا به حال این مرد! او کیست یا رسول الله؟ پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: أبابکر، مگر او را نمیشناسی؟ عرض کرد: خدا و رسولش داناترند! فرمود: او ابوالحسن علی بن أبی طالب است. ابوبکر گفت: خوشا، خوشا به حالت یا أبا الحسن، کجا چون تو پیدا شود یا أبا الحسن؟!(1)
کتاب الروضۀ- الفضائل: با اسناد به حارث مانند آن را روایت کردهاند.
روایت11.
العمدۀ: از مناقب ابن مغازلی مرفوعاً از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آورده است که آن حضرت فرمود: هر که بخواهد به علم آدم و فقه نوح بنگرد، به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند.(2)
روایت12.
علل الشرائع: ابن نباته گوید: علی بر منبر بود که ابن الکوّاء برخاسته و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، مرا از ذوالقرنین آگاه کنید، پیامبر بود یا پادشاه؟
ص: 39
وَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَرْنِهِ أَ مِنْ ذَهَبٍ کَانَ أَمْ مِنْ فِضَّةٍ فَقَالَ لَهُ لَمْ یَکُنْ نَبِیّاً وَ لَا مَلَکاً وَ لَمْ یَکُنْ قَرْنَاهُ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ(1) وَ لَکِنَّهُ کَانَ عَبْداً أَحَبَّ اللَّهَ فَأَحَبَّهُ اللَّهُ وَ نَصَحَ لِلَّهِ وَ نَصَحَهُ اللَّهُ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ ذَا الْقَرْنَیْنِ لِأَنَّهُ دَعَا قَوْمَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ فَغَابَ عَنْهُمْ حِیناً ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِمْ فَضَرَبَ عَلَی قَرْنِهِ الْآخَرِ وَ فِیکُمْ مِثْلُهُ (2).
قوله و فیکم مثله یعنی نفسه علیه السلام و قد اشتهر فی الحدیث: أنه ذو قرنی هذه الأمة، و فیه وجوه:
أحدها أنه عاش قرنین قرنا مع الرسول صلی الله علیه و آله و قرنا بعده و هذا الخبر لا یحتمله (3).
و ثانیها أنه یشبهه فی کونه عبدا صالحا مؤیدا ملهما بإلهام الله تعالی مطاعا للخلق بإذنه تعالی مع کونه غیر نبی و علیه تدل الأخبار الکثیرة التی أوردناها فی کتاب الإمامة فی باب مفرد.
و ثالثها أنه یشبهه فی أنه ضرب علی قرنیه.
و رابعها أنه صاحب القوتین العظیمتین فی الدنیا و الدین.
و خامسها أنه یشبهه فی أنه دعاهم فضربوه علی قرنه و سیرجع إلی الدنیا و ینقاد له شرق الأرض و غربها.
و سادسها أنه خلق الله تعالی له طرفی الأرض شرقها و غربها و سیملکهما إیاه و خلق له طرفی الجنة فهو قسیمها.
و قال الجزری فی النهایة فیه أنه قال لعلی علیه السلام إن لک بیتا فی الجنة و إنک ذو قرنیها أی طرفی الجنة و جانبیها قال أبو عبید و أنا أحسب أنه أراد
ص: 40
و مرا از شاخ او خبر دهید که از طلا بود یا نقره؟ به وی فرمود: نه پیامبر بود و نه پادشاه و شاخهای او نیز نه از طلا بودند نه از نقره، بلکه او بندهای بود که خداوند را دوست میداشت از این رو خدا هم وی را دوست داشت، و در راه خدا خیر خواهی میکرد از این رو خدا هم خیر خواه او بود، علّت اینکه وی را ذوالقرنین نامیدند آن بود که مردم را به پرستش خدای عزّوجل دعوت نمود که آنها بر یک طرف سرش کوبیدند و او را زدند، پس مدتی از ایشان نهان گشت و سپس به سوی ایشان بازگشت که این بار نیز بر طرف دیگر سرش زدند و در میان شما نیز شخصی چون او هست.(1)
توضیح
منظور آن حضرت از عبارت: «و در میان شما نیز شخصی چون او هست» خود اوست و در حدیث است که او ذوالقرنین این اُمّت است و برای مفهوم این حدیث وجوهی را ذکر کردهاند:
یکی اینکه آن حضرت دو قرن زیست: یک قرن با رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و قرنی دیگر بعد از رحلت آن حضرت که این روایت محتمل این معنا نیست.
دوم اینکه ان حضرت به جهت اینکه عبدی صالح، تأیید شده و الهام شده به الهام خدای متعال است، به إذن خدا مردم ملزم به اطاعت از وی هستند بیآنکه نبی باشد، به ذوالقرنین شباهت دارد. و روایات بسیاری در تأیید این مفهوم وجود دارد که آنها را در کتاب «الإمامۀ» در بابی مستقل نقل کردهایم.
سوم اینکه: آن حضرت از جهت اینکه بر دو فرق ذوالقرنین زدند، به وی شباهت دارد .
چهارم اینکه آن حضرت صاحب دو قدرت بزرگ در دنیا و دین است.
پنجم اینکه آن حضرت به ذوالقرنین شباهت دارد که مردم را دعوت کرد ولی بر فرقش زدند و به دنیا برخواهد گشت و شرق و غرب عالم به فرمانش درخواهد آمد.
ششم اینکه خدای متعال دو سوی جهان یعنی شرق و غرب آن را برای وی آفریده است و روزی آن را به تمّلک وی درخواهد آورد و دو سوی بهشت را برای وی آفرید و تقسیم کننده آن است.
جزری در النهایۀ در مورد این موضوع گوید: پیامبر به علی علیه السّلام فرمود: «تحقیقاً خانهای در بهشت داری که تو ذوالقرنین بهشت هستی» یعنی اینکه صاحب هر دو طرف بهشتی، ابوعبید گوید: گمان دارم که منظور آن حضرت
ص: 40
ذو قرنی الأمة فأضمر و قیل أراد الحسن و الحسین علیهما السلام و أرضاهما(1) و منه حدیث علی علیه السلام و ذکر قصة ذی القرنین ثم قال و فیکم مثله فیری أنه إنما عنی نفسه لأنه ضرب علی رأسه ضربتین إحداهما یوم الخندق و الأخری ضربة ابن ملجم، لعنه الله انتهی (2) و سیأتی ذکر الوجوه الأخر.
مع، [معانی الأخبار] الْأُشْنَانِیُّ عَنْ جَدِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ التَّیْمِیِ (3) عَنْ سَلَمَةَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ إِنَّ لَکَ کَنْزاً فِی الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا فَلَا تُتْبِعِ النَّظْرَةَ فِی الصَّلَاةِ(4) فَإِنَّ لَکَ الْأُولَی وَ لَیْسَتْ لَکَ الْأَخِیرَةُ.
قال الصدوق رضی الله عنه معنی قوله صلی الله علیه و آله إن لک کنزا فی الجنة یعنی مفتاح نعمها(5) و ذلک أن الکنز فی المتعارف لا یکون إلا المال من ذهب أو فضة
ص: 41
«ذوقرنی الاُمّۀ» بوده و لفظ«اُمّت» را مستتر کرده است. و گفتهاند: منظور آن حضرت حسن و حسین علیهما السّلام است و هردو معنا را ابو عبید پسندیده است و از آن است حدیث علی علیه السّلام و داستان ذوالقرنین را ذکر کرد و سپس فرمود: «در میان شما شخصی چون او هست» که به نظر میرسد منظور خود آن حضرت باشد، زیرا دو بار بر فرقش زدند: یکی در جنگ خندق و دیگری ضربت ابن ملجم لعنه الله*، تمام (1).
توضیح وجوه دیگر بعداً خواهد آمد.
روایت13.
معانی الأخبار: علی بن أبی طالب علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: یا علی، تو را در بهشت گنجی است و تو ذوالقرنین آن هستی. پس در نماز نگاه به نامحرم را تکرار مکن که فقط در نظر اول مجازی و حق نداری نگاه اول را با بار دوم تکرار کنی.
شیخ صدوق رضی الله عنه گوید: معنی عبارت: «تو را در بهشت گنجی است» کلید نعمتهای آن است، زیرا عرفاً گنج چیزی جز مال طلا و نقره نیست
ص: 41
و لا یکنز إلا خیفة الفقر(1) و لا یصلحان إلا للإنفاق فی أوقات الافتقار إلیهما و لا حاجة فی الجنة و لا فقر و لا فاقة لأنها دار السلام من جمیع ذلک و من الآفات کلها و فیها ما تشتهی الأنفس و تلذ الأعین و هذا الکنز هو المفتاح و ذلک أنه علیه السلام قسیم الجنة و إنما صار علیه السلام قسیم الجنة و النار لأن قسمة الجنة و النار إنما هی علی الإیمان و الکفر وَ قَدْ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیٌّ حُبُّکَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُکَ نِفَاقٌ وَ کُفْرٌ.
فهو علیه السلام بهذا الوجه قسیم الجنة و النار و قد سمعت بعض المشایخ یذکر أن هذا الکنز هو ولده المحسن علیه السلام و هو السقط الذی ألقته فاطمة علیها السلام لما ضغطت بین البابین و احتج علی ذلک (2) بما روی فی السقط أنه یکون محبنطئا علی باب الجنة فیقال له ادخل الجنة فیقول لا حتی یدخل أبوای قبلی و
ما روی: أن الله تعالی کفل سارة و إبراهیم أولاد المؤمنین یغذونهم بشجر فی الجنة لها أظلاف کأظلاف البقر(3) فإذا کان یوم القیامة ألبسوا و طیبوا و أهدوا إلی آبائهم فهم فی الجنة ملوک مع آبائهم.
أما قوله صلی الله علیه و آله و أنت ذو قرنیها فإن قرنیها(4) الحسن و الحسین علیهما السلام لَمَّا رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُزَیِّنُ بِهِمَا جَنَّتَهُ کَمَا تُزَیِّنُ الْمَرْأَةُ بِقِرْطَیْهَا(5).
وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: یُزَیِّنُ اللَّهُ بِهِمَا عَرْشَهُ.
و فی وجه آخر معنی قوله صلی الله علیه و آله و أنت ذو قرنیها أی أنک صاحب قرنی الدنیا و أنک الحجة علی شرق الدنیا و غربها و صاحب الأمر فیها و النهی فیها،
ص: 42
و جز از بیم فقر اندوخته نمیشوند، و جز به درد خرج کردن هنگام نیاز به آنها، به دردی دیگر نمیخورند، و در بهشت نه احتیاجی به آنها وجود دارد و نه فقر و فاقهای، زیرا بهشت دارالسلام و خانه امن است که از همه این امور و آفات خالی است و هرچه دل بخواهد و چشم را لذت بخشد در آن هست و این گنج کلید ورود به بهشت است زیرا آن حضرت قسمت کننده بهشت است و قسمت کننده بهشت و دوزخ بودن علی علیه السّلام بدین سبب است که ملاک ورود به هریک از آنها ایمان و کفر است و پیغمبر صَلی الله علیهِ و آله فرموده است: «علی، دوستی با تو ایمان و کینهتوزی با تو نفاق و کفر است» لذا آن حضرت علیه السّلام به همین جهت قسمت کننده بهشت و دوزخ میباشد، و شنیدهام که یکی از بزرگان میفرمود: این گنج، پسرش محسن علیه السّلام است، همان که چون فاطمه علیهالسّلام میان فشار دو در قرار گرفت، وی را سقط نمود و بر درستی قول خود حدیثی را که درباره اولاد سقط شده روایت شده دلیل آورد که فرزند سقط شده بر در بهشت خشمگین میایستد پس به وی گفته میشود: به بهشت درآی! گوید: تا پدر و مادرم قبل از من وارد آن نشوند، من وارد بهشت نمیشوم؛ و نیز روایتی که طبق آن خداوند متعال ابراهیم و ساره را سرپرست اولاد مؤمنان نموده و آنان به وسیله درختی که در بهشت است و دارای نوکی به مانند نوک پستان گاو میباشد، تغذیه میشوند، و چون قیامت سررسد، جامههای زیبا بر آنان پوشانده و خوشبو گردند و به پدر و مادرانشان هدیه داده میشوند، آنها به همراه پدرانشان در بهشت فرمانروایند. اما منظور از قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله که فرمود: «تو ذوالقرنین آنی» حسن و حسین علیهما السّلام است به دلیل روایتی از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که فرموده است: به راستی که خداوند بهشت خود را با آن دو زینت میبخشد همانطور که زن خود را با دو گوشواره میآراید؛ و نیز طبق روایت دیگری که خداوند به وسیله آن دو عرش خود را میآراید.
و از زاویه دیگری منظور از قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله: «و تو ذوالقرنین آن هستی» یعنی اینکه تو صاحب دو سوی دنیایی و بر شرق و غرب آن حجّتی و در آن صاحب امر و نهی میباشی،
ص: 42
و کل ذی قرن فی الشاهد إذا أخذ بقرنه فقد أخذ به و قد یعبر عن الملک بالآخذ بالناصیة کما قال عز و جل ما مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها(1) و معناه علی هذا أنه علیه السلام مالک حکم الدنیا فی إنصاف المظلومین و الأخذ علی أیدی الظالمین و فی إقامة الحدود إذا وجبت و ترکها إذا لم تجب و فی الحل و العقد و فی النقض و الإبرام و فی الحظر و الإباحة و فی الأخذ و الإعطاء و فی الحبس و الإطلاق و فی الترغیب و الترهیب.
و فی وجه آخر معناه أنه علیه السلام ذو قرنی هذه الأمة کما کان ذو القرنین لأهل وقته و ذلک أن ذا القرنین ضرب علی قرنه الأیمن فغاب ثم حضر فضرب علی قرنه الآخر و تصدیق ذلک
قول الصادق علیه السلام: إن ذا القرنین لم یکن نبیا و لا ملکا و إنما کان عبدا أحب الله فأحبه الله و نصح لله فنصحه الله و فیکم مثله یعنی بذلک أمیر المؤمنین علیه السلام. و هذه المعانی کلها صحیحة یتناولها ظاهر قوله صلی الله علیه و آله لک کنز فی الجنة و أنت ذو قرنیها(2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو عُبَیْدٍ فِی غَرِیبِ الْحَدِیثِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ لَکَ (3) بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ إِنَّکَ لَذُو قَرْنَیْهَا.
سُوَیْدُ بْنُ غَفَلَةَ وَ أَبُو الطُّفَیْلِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِنَّ ذَا الْقَرْنَیْنِ کَانَ مَلِکاً عَادِلًا فَأَحَبَّهُ اللَّهُ وَ نَاصَحَ لِلَّهِ فَنَصَحَهُ اللَّهُ أَمَرَ قَوْمَهُ بِتَقْوَی اللَّهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ بِالسَّیْفِ فَغَابَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِمْ فَدَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ الْآخَرِ بِالسَّیْفِ فَذَلِکَ قَرْنَاهُ وَ فِیکُمْ مِثْلُهُ یَعْنِی نَفْسَهُ لِأَنَّهُ ضُرِبَ عَلَی رَأْسِهِ ضَرْبَتَیْنِ أَحَدُهُمَا یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ الثَّانِی ضَرْبَةُ ابْنِ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ.
الرضی فی مجازات الآثار النبویة عنی رأس الأمة أن القرنین إنما یکونان فیه و هذا یدل علی أنه کان رأس أمته و رئیس أسرته و یقال: أی
ص: 43
و به عنوان شاهد مثال گفته میشود که هرگاه شاخ شاخداری را بگیرند، او را مطیع و رام خود کردهاند؛ و گاهی به پادشاهی که زمام امور کشور را به دست گرفته باشد گفته میشود که: موی پیشانی را گرفته چنانکه خداوند عزّوجل فرموده است: «مَّا مِن دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ ءَاخِذُ بِنَاصِیَتهَِا»(1){هیچ
جنبنده ای نیست مگر اینکه او مهار هستی اش را در دست دارد}، بنابراین معنایش این است که امیرالمؤمنین علیه السّلام در گرفتن داد ستم دیدگان و رسوا ساختن ستمکاران در اقامه حدود الهی آنگاه که واجب شوند و ترک آن در صورتی که واجب نباشند و در گشودن و بستن پیمانها و نقض و ابرام و در منع و جواز انجام کارها و در داد و ستدها و در حبس کردن و آزاد ساختن و در ترغیب و ترساندن، مالک حکومت دنیاست.
و از وجهی دیگر بدان معناست که آن حضرت علیه السّلام ذوالقرنین این اُمّت است همانطور که ذوالقرنین برای مردم زمان خودش * بود، بدین معنا که چون بر فرق راستش ضربه زدند، مدتی از آنان دوری گزید و سپس به میانشان بازگشت که این بار فرق چپ او را زدند؛ و آنچه این امر را تأیید میکند، قول امام صادق علیه السّلام است که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل میکند که فرمود: «ذوالقرنین نه پیامبر بود و نه سلطان بلکه بندهای بود که خدا را دوست میداشت از این رو خداوند نیز وی را دوست داشت، او برای رضای خدا نصیحت کرد و خداوند نیز او را پند و اندرز داد و در میان شما هم مانند او هست» و منظور وی امیرالمؤمنین علیه السّلام است. و همه این معانی صحیح هستند و ظاهر کلام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که میفرماید: «در بهشت تو را گنجی است و تو ذوالقرنین آنی» با تمام آنها سازگار است.(2)
روایت14.
مناقب ابن شهر آشوب: ابو عبید در کتاب«غریب الحدیث» آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: بیتردید تو خانهای در بهشت داری و بیشک تو ذوالقرنین آن هستی.
سوید بن غفلۀ و ابوطفیل: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ذوالقرنین فرمانروایی دادگر بود از این رو خداوند وی را دوست داشت، وی برای رضای خدا خیر خواه مردم بود و خداوند هم خیر خواه او بود، قوم خود را به ترس از خدا فرمان داد لیکن آنها با شمشیر بر فرق وی زدند که بر اثر آن مدتی از ایشان دور شد، سپس نزد آنان بازگشته و آنان را به پرستش خدا دعوت نمود لیکن با شمشیر بر فرق دیگرش کوفتند و دو فرق او این دو هستند و در میان شما نیز مانند او هست، و منظور آن حضرت خودش بود که دو ضربت بر فرقش وارد شد؛ یک ضربت در جنگ خندق و ضربت ابن ملجم لعنهالله.
سید رضی در کتاب «مجازات الآثار النبویّۀ» گوید: منظور آن حضرت زمامدار و رئیس اُمّت است، زیرا این دو فرق تنها میتوانند در سر باشند و این خود بر آن دلالت دارد که آن حضرت پیشوای اُمّت خود و رئیس خانواده خویش بوده است؛ و گفته میشود:
ص: 43
کذی القرنین أی الإسکندر الرومی و یدل أیضا علی سیادته لأنه کان قد أخذ بأزمة الملوک و إن أراد اسم نبی من الأنبیاء فهو أفضل أهل زمانه کما کان ذو القرنین فی زمانه و قال ثعلب کان وصفه ببلوغ غایات المثابین فی الجنة کأنه أخذ طرفی الجنة و قال ثعلب أیضا أی ذو جبلیها یعنی الحسن و الحسین علیهما السلام و قال أی طرفی الأمة أی أنت إمام فی الابتداء و المهدی ولدک إمام
فی الانتهاء و یجوز من قولهم عصرت الفرس قرنا أو قرنین أی استخرجت عرقه بالجری مرة أو مرتین و کأنه ذو اقتباس العلم الظاهر و استخراج العلم الباطن (1).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: لِنَبِیِّهِ آمَنَ الرَّسُولُ (2) وَ لَهُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ (3) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدِیدٌ(4) وَ لِنَبِیِّهِ أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ (5) وَ لَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ(6) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لِنَبِیِّهِ وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً(7) وَ لَهُ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (8) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ (9) وَ لِنَبِیِّهِ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ(10) وَ لَهُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ قَالَ لِنَفْسِهِ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (11) وَ لِنَبِیِّهِ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ (12)
ص: 44
«مانند ذوالقرنین» یعنی مانند اسکندر رومی کما اینکه بر زعامت و سیادت آن حضرت دلالت دارد، زیرا اسکندر رومی زمام فرمانروایان را به دست گرفته بود، و اگر منظور وی نام بردن پیامبری از پیامبران بود، باز هم او افضل زمان خویش است همانطور که ذوالقرنین افضل زمان خود بود. و ثعلب گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی (علی علیه السّلام) را به رسیدن به عالی ترین درجات پاداش یافتگان در بهشت توصیف فرموده چنانکه گویی دو سوی بهشت را از آنِ خود ساخته باشد. نیز ثعلب گوید: یعنی صاحب دو کوه آن یعنی حسن و حسین علیهما السّلام، یا اینکه منظور این باشد که دو طرف امت را گرفته ای زیرا تو امام مردم در ابتدا هستی و مهدی که از فرزندان توست امام مردم در انتها است. و جایز است از باب قول عرب باشد که میگویند: «عَصَرتُ الفَرَسَ قَرناً أو قرنین» یعنی: با دواندن، عرق اسب را یکی دو بار درآوردم و گویی علی علیه السلام صاحب اقتباس علم ظاهر و استخراج علم باطن است.(1)
روایت15.
مناقب ابن شهر آشوب: خداوند درباره پیامبرش میفرماید: «ءَامَنَ الرَّسُولُ»(2){پیامبر ایمان آورد} و در مورد علی علیه السلام میفرماید: «صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ»(3){و صالح مؤمنان} .
و درباره خود میفرماید: «إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدِیدٌ»(4){آری، عِقاب پروردگارت سخت سنگین است} و درباره پیامبرش میفرماید: «أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ»(5){خدا را بسیار دوست میدارد} و درباره علی علیه السلام میفرماید: «أَشِدَّاءُ عَلیَ الْکُفَّارِ»(6){بر کافران سختگیر هستند}.
و درباره خود میفرماید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» و به پیامبرش میفرماید: «وَ مَا أَرْسَلْنَکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِین»(7){و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.}و درباره او (علی علیه السّلام) میفرماید: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(8){بگو: «به فضل و رحمت خداست}.
و درباره خود میفرماید: «مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الحَْکِیم»(9){از
جانب خدایِ شکست ناپذیرِ سنجیده کار است} و به پیامبرش میفرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیز»(10){قطعاً،
برای شما پیامبری از خودتان آمد که شکستناپذیر است} و درباره او میفرماید: «و یُعزّ من یشاء»{و هرکه را خواهد عزّت عطا میفرماید}
و درباره خود میفرماید: «وَ هُوَ الْعَلیِ ُّ الْعَظِیمُ»(11){و
اوست والایِ بزرگ.} و به پیامبر خود میفرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلیَ خُلُقٍ عَظِیم»(12){و راستی که تو را خویی والاست!}
ص: 44
وَ لَهُ عَمَّ یَتَساءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ (1) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (2) وَ لِنَبِیِّهِ قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ(3) وَ لَهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ (4) ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی سَمَّی عَلِیّاً مِثْلَ مَا سَمَّی بِهِ کُتُبَهُ قَالَ إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِیها هُدیً (5) وَ لِعَلِیٍ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ(6) وَ قَالَ فِیها هُدیً وَ نُورٌ(7) وَ لِلْقُرْآنِ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ (8) وَ لِعَلِیٍ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ (9) وَ قَالَ یَحْکُمُ بِهَا
النَّبِیُّونَ (10) وَ لِعَلِیٍ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ (11) وَ قَالَ صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی (12) وَ لِعَلِیٍ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ (13) وَ الْکِتَابُ أَکْبَرُ وَ قَالَ فِی الْقُرْآنِ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (14) وَ لَهُ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ (15) وَ فِی الْقُرْآنِ هذا بَیانٌ لِلنَّاسِ (16) وَ لَهُ أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ (17) وَ فِی الْقُرْآنِ هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ (18) وَ لَهُ قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ(19) وَ
ص: 45
و درباره علی علیه السلام میفرماید: «عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ»(1){درباره چه چیز از یکدیگر می پرسند؟از آن خبر بزرگ} و درباره خود میفرماید: اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»(2){خدا
نور آسمانها و زمین است} و درباره پیامبرش میفرماید: «قَدْ جَاءَکُم مِّنَ اللَّهِ نُور»(3){قطعاً برای شما از جانب خدا نوری آمده است} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ اتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ»(4){و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند}
از طرفی، خداوند علی را به نام کتابهای خود نامیده گوید: «إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَئةَ فِیهَا هُدًی»(5){ما تورات را که در آن رهنمونی است فرستادیم} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ لِکلُ ِّ قَوْمٍ هَاد»(6){و برای هر قومی رهبری است.} و فرمود: «فیها هُدًی وَ نُورٌ»(7){در آن، هدایت و نوری است} و درباره قرآن میفرماید: «وَ اتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ»(8){و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «جَعَلْنَاهُ نُورًا نهَّْدِی بِهِ»(9){و آن را نوری گردانیدیم که به وسیله آن راه می نماییم}
و فرمود: «یحَْکُمُ بهَِا النَّبِیُّونَ»(10){پیامبرانی که تسلیم [فرمان خدا] بودند، به موجب آن برای یهود داوری می کردند} و درباره علی فرمود: «لَدَیْنَا لَعَلیِ ٌّ حَکِیم»(11){به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.}
و فرمود: «صحُُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسی»(12){صحیفه های ابراهیم و موسی} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «ذَالِکَ الْکِتَبُ لَا رَیْبَ فِیهِ *»(13){الف،
لام، میم.این است کتابی که در [حقانیت] آن هیچ تردیدی نیست} و کتاب بزرگتر است .
و درباره قرآن فرمود: «وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِین»(14){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم.} و درباره وی میفرماید: «یَوْمَ نَدْعُواْ کُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ»(15){[یاد کن] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم}
و درباره قرآن میفرماید: «هَذَا بَیَانٌ لِّلنَّاس»(16){این [قرآن] برای مردم، بیانی است} و درباره وی گوید: «أَ فَمَن کاَنَ عَلیَ بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ...»(17){آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجّتی روشن است...}
و درباره قرآن فرمود: «هَذَا بَصَئرُِ لِلنَّاس»(18){این [کتاب] برای مردم، بینش بخش است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «قُلْ هَذِهِ سَبِیلیِ أَدْعُواْ إِلیَ اللَّهِ عَلیَ بَصِیرَة»(19){بگو: «این است راه من، که من و هر کس (پیروی ام) کرد با بینایی به سوی خدا دعوت می کنیم}
ص: 45
فِی الْقُرْآنِ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ (1) وَ لَهُ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ(2) وَ فِی الْقُرْآنِ هُدیً وَ بُشْری (3) وَ لَهُ لَهُمُ الْبُشْری (4) وَ فِی الْقُرْآنِ سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا(5) وَ لَهُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ الْخَبَرَ وَ فِی الْقُرْآنِ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ (6) وَ لَهُ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِ (7) وَ فِی الْقُرْآنِ قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ(8) وَ لَهُ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنَا خَلِیفَةُ اللَّهِ وَ فِی الْقُرْآنِ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ(9) وَ لَهُ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ(10) وَ فِی الْقُرْآنِ وَ لا تَکْتُمُوا الشَّهادَةَ(11) وَ لَهُ قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (12) وَ
فِی الْقُرْآنِ وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ (13) وَ لَهُ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (14) وَ فِی الْقُرْآنِ تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْ ءٍ(15) وَ لَهُ إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ (16) وَ فِی الْقُرْآنِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً قَیِّماً(17) وَ لَهُ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ (18) وَ فِی الْقُرْآنِ اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ (19) وَ لَهُ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ(20)
ص: 46
ودرباره قرآن فرمود: «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ»(1){[و] آن را چنان که باید می خوانند} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ یَتْلُوهُ شَاهِد»(2){و
شاهدی آن را تلاوت میکند}
و درباره قرآن فرمود: «وَ هُدًی وَ بُشْرَی»(3){رهنمون و بشارت دهنده میباشد}و درباره وی میفرماید: «لَهُمُ الْبُشْرَی»(4){بشارت
است ایشان را} و خداوند درباره قرآن فرمود: «سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلا»(5){در حقیقت ما به زودی بر تو گفتاری گرانبار القا می کنیم} و پیامبر صلی الله علیه و آله درباره وی فرمود: من دو شیء گرانسنگ را در میان شما بر جای میگذارم...
و درباره قرآن فرمود: «وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَّک»(6){و به راستی که [قرآن] برای تو و برای قوم تو [مایه] تذکّری است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «أَ فَمَن یهَْدِی إِلیَ الْحَق...»(7){آیا کسی که به سوی حقّ رهبری می کند...}
و درباره قرآن فرمود: «قُلْ فَللهِ َِّ الحُْجَّة»(8){بگو: «برهانِ رسا ویژه خداست} و درباره خویش امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: حجت خدا منم و خلیفه خدا من هستم.
و درباره قرآن فرمود: «إِنَّا نحَْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْر»(9){بی تردید، ما این قرآن را به تدریج نازل کرده ایم} و درباره وی فرمود: «وَ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْر»(10){و
ذکر را به سوی تو فرود آوردیم}
و درباره قرآن فرمود: «وَ لَا تَکْتُمُواْ الشَّهَدَةَ»(11){و شهادت را کتمان نکنید} و درباره وی فرمود: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدَا بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(12){بگو: «کافی است خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است، میان من و شما گواه باشد.»}
و درباره قرآن فرمود: «وَ الَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ»(13){و آن کس که راستی آورد} و درباره وی فرمود: «وَ کُونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ»(14){و با راست گویان باشید} و درباره قرآن فرمود: «وَ تَفْصِیلَ کُلّ ِ شیَ ْء»(15){و روشنگر هر چیز است} و درباره وی فرمود: «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْل»(16){[که] در حقیقت، او گفتاری قاطع و روشنگر است}
و درباره قرآن فرمود: «وَ لَمْ یجَْعَل لَّهُ عِوَجَا قَیِّما»(17){و هیچ گونه کژی در آن ننهاد، [کتابی] راست و درست} و درباره وی فرمود: «ذَالِکَ الدِّینُ الْقَیِّم»(18){این است آیین استوار}
و درباره قرآن فرمود: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الحَْدِیثِ»(19){خدا زیباترین سخن را نازل کرده است} و درباره وی فرمود: «مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ ...»(20){هر کس کار نیکی به میان آورد}
ص: 46
وَ فِی الْقُرْآنِ قالُوا خَیْراً(1) وَ لَهُ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ(2) وَ فِی الْقُرْآنِ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ (3) وَ لَهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً(4) وَ فِی الْقُرْآنِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ (5) وَ لَهُ وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدی (6) وَ فِی الْقُرْآنِ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ (7) وَ لَهُ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ (8) أَیْ عَالٍ فِی الْبَلَاغَةِ وَ عَلَا عَلَی کُلِّ کِتَابٍ لِکَوْنِهِ مُعْجِزاً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ کَذَلِکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ثُمَّ قَالَ حَکِیمٌ أَیْ مُظْهِرٌ لِلْحِکْمَةِ الْبَالِغَةِ بِمَنْزِلَةِ حَکِیمٍ یَنْطِقُ بِالصَّوَابِ وَ هَذَا(9) فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هَاتَانِ الصِّفَتَانِ لَهُ خَلِیقَةٌ لِأَنَّهُمَا مِنْ صِفَاتِ الْحَیِّ وَ فِی الْقُرْآنِ عَلَی سَبِیلِ التَّوَسُّعِ ثُمَّ قَالَ لِلْقُرْآنِ أَ فَنَضْرِبُ عَنْکُمُ الذِّکْرَ(10) وَ لَهُ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ(11)
وَ فِی الْقُرْآنِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ (12) وَ عِلْمُ هَذَا الْکِتَابِ عِنْدَهُ لِقَوْلِهِ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (13) وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْإِسْلَامُ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَی وَ قَالَ تَعَالَی وَ کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیا(14) وَ بَیَانُهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (15).
ساواه مع آدم فی أشیاء فی العلم وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها(16) و له أنا مدینة العلم و علی بابها.
و التزویج لأنه جری تزویجهما فی الجنة و أنزل الحدید علی آدم و أنزل علی علی علیه السلام ذا الفقار و آدم أبو الآدمیین و علی أبو العلویین و اعتذر
ص: 47
و درباره قرآن میفرماید: «قَالُواْ خَیرًْا»(1){میگویند: «خوبی»...} و درباره وی فرمود: «أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ»(2){آنانند که بهترین آفریدگانند}
و درباره قرآن فرمود: «مَّا نَفِدَتْ کلَِمَاتُ اللَّهِ»(3){کلمات خدا پایان نپذیرد} و درباره وی فرمود: «وَ جَعَلَهَا کلَِمَةَ بَاقِیَةً»(4){و او آن را سخنی جاویدان قرار داد}
و درباره قرآن فرمود: «هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ»(5){مایه هدایت تقوا پیشگان است} و درباره وی فرمود: «وَ قَالُواْ إِن نَّتَّبِعِ الهُْدَی»(6){و گفتند: اگر از هدایت پیروی کنیم ...} و درباره قرآن فرمود: «یس،وَ الْقُرْءَانِ الحَْکِیم»(7){یاسین، سوگند به قرآن دارای حکمت} و درباره وی فرمود: «وَ إِنَّهُ فیِ أُمّ ِ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلیِ ٌّ حَکِیمٌ»(8){و همانا که آن در کتاب اصلی [لوح محفوظ] به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.} یعنی در بلاغت والا مرتبت است و بر هر کتابی برتری یافته چون هم معجزه است و هم آیات آن از، ناسخ و منسوخ تشکیل یافتهاند و علی بن أبی طالب علیه السّلام نیز چنین است. سپس فرمود: «حکیم» یعنی آشکار کننده حکمت بالغه است به منزلت حکیمی که سخن راست گوید؛ و این ویژگی در علی بن أبی طالب علیه السّلام نیز هست و این دو صفت با وی سرشسته شدهاند چون از صفات انسان زنده هستند، و در مورد قرآن بر سبیل توسع در معنا به کار رفتهاند.
سپس درباره قرآن فرمود: «أَ فَنَضْرِبُ عَنکُمُ الذِّکْر»(9){آیا [باید] قرآن را از شما بازداریم؟} و درباره وی فرمود: «فَسَْلُواْ أَهْلَ الذِّکْر»(10){پس،
از پژوهندگان کتابهای آسمانی جویا شوید،} و درباره قرآن فرمود: «وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا یَابِسٍ إِلَّا فیِ کِتَابٍ مُّبِین»(11){و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن [ثبت] است} و علمِ کتاب نزد علی علیه السلام است، زیرا خداوند میفرماید: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(12){و آن کس که علم کتاب نزد اوست}
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «اسلام رفعت مییابد و چیزی فراتر از آن نیست» و خداوند متعال فرمود: «وَ کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا»(13){و کلمه خداست که برتر است} و تفسیر آن«وَ جَعَلَهَا کلَِمَةَ بَاقِیَةً فیِ عَقِبِهِ»(14){و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد} میباشد .
*در برابری آن حضرت علیه السّلام با حضرت آدم و ادریس و نوح علیهم السّلام
او را با حضرت آدم در چند چیز برابر فرمود. در علم«وَ عَلَّمَ ءَادَمَ الْأَسمَْاءَ کلَُّهَا»(15){و [خدا] همه [معانی] نامها را به آدم آموخت} و پیامبر درباره علی علیه السّلام فرمود: «من شهر علم هستم و علی دروازه آن»؛ در شیوه ازدواج کردن، زیرا ازدواج هر دو آنها در بهشت صورت گرفته است؛ و آهن را بر آدم نازل فرمود و ذوالفقار را بر علی علیه السّلا م؛ و آدم ابوالبشر است و علی پدر علویان؛ و عذر
ص: 47
عن آدم فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً(1) و شکر عن علی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(2) و آمن آدم فی قوله ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ (3) و کذلک لعلی علیه السلام فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ (4) و کان آدم خلیفة الله إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً(5) و علی خلیفة الله قوله علیه السلام من لم یقل إنی رابع الخلفاء الخبر.
خلق آدم من التراب فکان ترابیا فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ (6) و سمی النبی علیا أبا تراب و قال آدم وقت خلقته و قد عطس الحمد لله فقال الله رحمک الله و لهذا خلقتک سبقت رحمتی غضبی فهو أول کلمة قالها و علی علیه السلام لما ولد سجد لله علی الأرض و حمده و آدم خلق بین مکة و الطائف و علی ولد فی الکعبة و اصطفی الله آدم إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ (7) و لعلی وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ (8) و الأنبیاء کلهم من صلب آدم و أوصیاء النبی صلی الله علیه و آله من صلب علی رفع آدم (9) علی مناکب الملائکة و رفع جنازة علی علی مناکبهم أیضا نسب أولاد آدم إلیه فقالوا آدمی و نسب أولاد النبی صلی الله علیه و آله إلیه فقالوا علوی أمر الله الملائکة بالسجود لآدم و علی أمر بأن یؤتی إلیه، رَوَی الْعَبَّاسُ بْنُ بَکَّارٍ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ أَنْتَ بِمَنْزِلَةِ الْکَعْبَةِ تُؤْتَی وَ لَا تَأْتِی. آدم باع الجنة بحبات حنطة فأمر بالخروج منها قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً(10) و علی اشتری الجنة بقرص فأذن له بالدخول فیها وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً(11) وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها(12) و کان اسم علی و أسماء أولاده علیهم السلام فعلم الله آدم أسماءهم، أَخْبَرَنِی مَحْمُودُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ بِإِسْنَادِهِ
ص: 48
آدم را پذیرفته: «فَنَسیِ َ وَ لَمْ نجَِدْ لَهُ عَزْمًا»(1){و [لی آن را] فراموش کرد، و برای او عزمی [استوار] نیافتیم} اما از علی علیه السّلام را به وفای به عهد ستوده: «یُوفُونَ بِالنَّذْر»(2){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند}؛ به آدم ایمنی از عذاب عطا کرده است در قولش: «ثمُ َّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ»(3){سپس پروردگارش او را برگزید} و همینطور به علی علیه السلام: «فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْم»(4){پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت}؛ و آدم خلیفه الله بود: «إِنیّ ِ جَاعِلٌ فیِ الْأَرْضِ خَلِیفَةً»(5){«من در زمین جانشینی خواهم گماشت»} و علی علیه السّلام به فرموده خود: «و هرکس نپذیرد که چهارمین خلیفه هستم...» *خلیفه الله است.
آدم را از خاک آفرید از این رو «خاکی» بود: «فَإِنَّا خَلَقْنَاکمُ مِّن تُرَاب»(6){پس [بدانید] که ما شما را از خاک آفریده ایم} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی را «أبوتراب» نامید؛ و آدم به هنگام آفرینش در حالی که عطسه کرده بود، گفت: «الحمدُ لله»، پس خداوند فرمود: «رَحِمَکَ اللهُ، و تو را برای همین آفریدم، رحمت من بر خشمم پیشی گرفته است» و این نخستین کلمهای بود که آدم بر زبان آورد، و چون علی علیه السّلام متولد شد بر زمین به درگاه خدا سجده نموده و حمد او را به جای آورد؛ و آدم میان مکه و طائف آفریده شد و علی علیه السّلام درون کعبه به دنیا آمد؛ و خداوند آدم را برگزید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ»(7){به یقین، خداوند، آدم را برگزید} و در مورد علی علیه السّلام میفرماید: «وَ ءَالَ عِمْرَانَ عَلیَ الْعَالَمِین»(8){و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است.} و پیامبران جملگی از صلب آدم و اوصیای پیامبر اکرم صَلی الله علیهِ و آله از صلب علی هستند؛ * آدم بر دوش فرشتگان حمل گردید و جنازه علی علیه السّلام نیز بر دوش فرشتگان حمل شد، فرزندان آدم به وی نسبت داده شده و گفتند: «آدمی زاد» و فرزندان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی نسبت داده شده و به ایشان گفتند: «علویّ»، خداوند به فرشتگان فرمان داد تا بر آدم سجده کنند و فرمان آمد که به سوی علی علیه السّلام بیایند؛ عبّاس بن بکّار از شریک از سلمۀ بن کهیل از علی علیه السّلام روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، تو منزلت کعبه را داری، همگی نزد تو آیند و تو نزد کسی نمیروی. آدم بهشت را به چند دانه گندم فروخت از این رو فرمان به خروج وی از آن داده شده: «قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنهَْا جَمِیعًا»(9){فرمودیم: جملگی از آن فرود آیید} و علی علیه السّلام بهشت را به قرص نانی خرید و به وی اجازه داده شد وارد آن گردد: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُواْ جَنَّة»(10){و به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد}«وَ عَلَّمَ ءَادَمَ الْأَسمَْاءَ کلَُّهَا»(11){و [خدا] همه [معانی] نامها را به آدم آموخت} و نام علی و نامهای فرزندانش علیهم السّلام بود که خداوند نامهای ایشان را به آدم آموخت. مرا محمود بن عبدالله بن عبیدالله حافظ روایت کرد با اسنادش
ص: 48
عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَفْتَخِرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ آدَمُ بِابْنِهِ شِیثٍ وَ أَفْتَخِرُ أَنَا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
المفجع:
کان فی علمه لآدم إذ علم شرح الأسماء و المکنیا.
و ساواه مع إدریس علیه السلام بأشیاء أطعم إدریس بعد وفاته من طعام الجنة و أطعم علی فی حیاته من طعامها مرارا و سمی إدریس لأنه درس الکتب کلها و قوله تعالی فی علی علیه السلام وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (1) و إدریس أول من وضع الخط و علی أول من وضع النحو و الکلام.
و ساواه مع نوح علیه السلام فی خمسة عشر موضعا فی المیثاق وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ (2) وَ لِعَلِیٍّ مَا رُوِیَ: أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَخَذَ مِیثَاقِی عَلَی النُّبُوَّةِ وَ مِیثَاقَ اثْنَیْ عَشَرَ بَعْدِی. و خص بطول العمر فلبث فیهم ألف سنة و طول عمر ولده القائم علیه السلام وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا(3) الآیة و نوح شیخ المرسلین و علی شیخ الأئمة و قیل لنوح یا نُوحُ قَدْ جادَلْتَنا(4) و لعلی فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ (5) و نبع الماء لنوح من بین النار وَ فارَ التَّنُّورُ(6) و هوی النجم لعلی من بئر الدار وَ النَّجْمِ إِذا هَوی (7) أجیبت دعوة نوح فهطلت (8) له السماء بالعقوبة و أجیبت لعلی بالرحمة فنبعت له الأرض فی أرض بلقع و یمنی السواد و غیرهما ذکر الله نوحا فی کتابه فی اثنین و أربعین موضعا أوله قوله إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً(9) و آخره وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ(10) و ذکر علیا فی تسعة و ثمانین موضعا أنه أمیر المؤمنین
ص: 49
از زید بن أسلم از ابن عمر که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در روز قیامت آدم به پسرش شیث افتخار میکند و من به علی بن أبی طالب مباهات میکنم .
مفجع:
- «از جمله نامهایی بود که به آدم آموخته شد آنگاه که شرح اسماء و کنیهها به وی آموخته شد»
* و خداوند او را با ادریس در چند چیز برابر کرد:
به ادریس پس از مرگش از طعام بهشت خورانده شد و علی بارها در حیاتش با خوراک بهشتی اطعام شد؛ و ادریس را بدان جهت ادریس نامیدند که تمام کتابها را خوانده بود و خداوند درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(1){و آن کس که نزد او علم کتاب است} و ادریس نخستین کسی بود که خط را وضع کرد و علی علیه السّلام نخستین کسی است که علم نحو و کلام را وضع کرد.
* و آن حضرت را در پانزده جا با نوح علیه السّلام برابر کرد: در پیمان گرفتن: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّنَ مِیثَاقَهُم»(2){و [یاد کن] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم} و درباره علی علیه السّلام آنچه در روایت آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای متعال از من بر نبوت پیمان گرفت همچنین پیمان دوازده امام بعد از من؛ و نوح مخصوص به عمر طولانی گردید و هزار سال در میان قوم خود زیست و طول عمر فرزند علی علیه السّلام حضرت قائم علیه السّلام را طولانی فرمود: «وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلیَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُواْ فیِ الْأَرْضِ وَ نجَْعَلَهُمْ أَئمَّةً وَ نجَْعَلَهُمُ الْوَارِثِین»(3){و خواستیم بر کسانی که در زمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم} و نوح شیخ المرسلین است و علی شیخ أئِمّۀ؛ و به نوح گفته شد: «یَانُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا»(4){ای نوح، واقعاً با ما جدال کردی!} و در مورد علی گفته شد: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ...»(5){پس هر که در این [باره] با تو محاجه کند...} و برای نوح از میان آتش چشمه آب جوشید: «وَ فَارَ التَّنُّور»(6){و تنور فوران کرد} و از چاه خانه، ستاره برای علی فرود افتاد: «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی»(7){سوگند به اختر [قرآن] چون فرود می آید} دعای نوح مستجاب شد و بارانی با قطرات درشت و پیاپی به عنوان مجازات نازل شد، لیکن این دعا برای علی همراه با رحمت اجابت شد از این رو زمین در سرزمین بلقع و یمنی السواد و غیره، برایش به جوشش درآمد ؛ خداوند در چهل و دو جای قرآن نوح را یاد کرده که اولش قول خدای متعال است که فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ وَ نُوحًا»(8){به یقین خداوند، آدم و نوح را برتری داد} و آخرش «وَ قَالَ نُوحٌ رَّبّ ِ لَا تَذَر...»(9){و نوح گفت: «پروردگارا، هیچ کس از کافران را بر روی زمین مگذار!} از علی علیه السّلام در 89 بار به عنوان «امیرالمؤمنین»
ص: 49
و سمی نوحا لکثرة نوحه و زهادته و قال لعلی أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (1) و سماه شکورا إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکُوراً(2) و سمی علیا باسمه وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(3) و أهلک جمیع الخلق بالطوفان سوی قومه فَأَنْجَیْناهُ وَ الَّذِینَ مَعَهُ فِی الْفُلْکِ (4) و أهلک أعداء علی فی طوفان النصب فیلقی فی جهنم و یفوز أحباؤه إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفازاً(5) نوح أب ثانی و علی أبو الأئمة و السادات و اشتق لنوح اسمه من صفته لما ناح و اشتق اسم علی من صفته لأنه علا قِیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا(6) و قیل لعلی سلام علی آل یس (7) و حمله علی السفینة عند طوفان الماء وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ(8) و قیل لعلی مثل أهل بیتی کسفینة نوح الخبر فسفینة علی نجاة من النار.
المفجع:
و کنوح نجا من الهلک من س-***ی-رفی الفلک إذ علا الجودیا.
ساوی علیا مع إبراهیم علیه السلام فی ثلاثین خصلة الاجتباء اجْتَباهُ وَ هَداهُ (9) و لعلی إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ (10) و فی الهدی وَ هَداهُ إِلی صِراطٍ(11) و لعلی علیه السلام وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ(12) و فی الحسنة وَ آتَیْناهُ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً(13) و لعلی مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ(14) و فی البرکة وَ بارَکْنا عَلَیْهِ (15) و لعلی وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ (16) و فی البشارة وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ (17) و لعلی وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ
ص: 50
یاد فرموده است؛ و نوح به سبب کثرت زاری و زهدش «نوح» نامیده شد ولی به علی علیه السّلام فرمود: «أَمَّنْ هُوَ قَانِت»(1){[آیا چنین کسی بهتر است] یا آن کسی که او در طول شب در سجده و قیام اطاعت [خدا] می کند} و نوح را «شکور» نامید: «إِنَّهُ کاَنَ عَبْدًا شَکُورًا»(2){راستی که او بنده ای سپاسگزار بود} و خداوند علی علیه السلام را به نام خویش نام گذاری کرد: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(3){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم} و جز قوم او همه خلق در طوفان هلاک گشتند: «فَأَنجَیْنَاهُ وَ الَّذِینَ مَعَهُ فیِ الْفُلْک»(4){و ما او و کسانی را که با وی در کشتی بودند نجات دادیم} و دشمنان علی علیه السّلام نیز در طوفان دشمنی با او به هلاکت رسیدند و به جهنم انداخته خواهند شد و دوستداران وی به رستگاری میرسند: «إِنَّ لِلْمُتَّقینَ مَفازاً»(5){مسلّماً پرهیزگاران را رستگاری است}؛ نوح پدر دوم است و علی علیه السّلام ابوالأئمّۀ و سادات است؛ نام نوح از صفتش برگرفته شده آنگاه که نوحه و زاری سرداد و نام علی علیه السّلام نیز از صفتش برگرفته شده است زیرا آن حضرت رفعت یافت: «قیلَ یَنُوحُ اهْبِطْ بِسَلَمٍ مِّنَّا»(6){گفته شد: «ای نوح، با درودی از ما فرود آی} و به علی علیه السّلام گفته شد: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِین»(7){درود
بر پیروان الیاس} و نوح را به هنگام طوفان بر کشتی حمل فرمود: «وَ حَمَلْنَاهُ عَلیَ ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَ دُسُر»(8){و او را بر [کشتیِ] تخته دار و میخ آجین سوار کردیم}و به علی علیه السّلام گفته شد: «مَثَل اهل بیت من به کشتی نوح میماند...» بنابراین، کشتی علی علیه السّلام نجات از دوزخ است.
مفجع:
- «و هرکه بر کشتی سوار گردد همانند نوح رستگار میگردد آنگاه که کشتی بر کوه جودی در آید»
* در برابری وی با ابراهیم و اسماعیل و اسحاق علیهم السّلام
خداوند علی را در سی خصلت با ابراهیم علیه السّلام برابر فرمود: او را برگزید و هدایت فرمود: «اجْتَبَئهُ وَ هَدَئه»(9)
و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَم»(10){به یقین، خداوند، آدم را برگزید}؛
در هدایت: «وَ هَدَئهُ إِلیَ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیم»(11){و به راهی راست هدایتش کرد.} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ لِکلُ ِّ قَوْمٍ هَادٍ»(12){و برای هر قومی رهبری است}؛
در نیکوکاری: «وَ ءَاتَیْنَاهُ فیِ الدُّنْیَا حَسَنَةً»(13){و در دنیا به او نیکویی و [نعمت] دادیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «مَن جَاءَ بِالحَْسَنَة»(14){هر کس کار نیکی بیاورد} در برکت: «وَ بَارَکْنَا عَلَیْه»(15){و به او برکت دادیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ بَرَکَاتُهُ عَلَیْکمُ ْ أَهْلَ الْبَیْت»(16){برکات او بر شما خاندان [رسالت] باد}
در بشارت: «وَ بَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاق»(17){و او را به اسحاق بشارت دادیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ
ص: 50
مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً(1) و فی السلام سَلامٌ عَلی إِبْراهِیمَ (2) و لعلی سلام علی آل یاسین (3) و فی الخلة وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا(4) و لعلی إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (5) و فی الثناء الحسن وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(6) و لعلی وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ (7) و فی المقام وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی (8) و لعلی و هو أول من صلی مع رسول الله صلی الله علیه و آله.
و فی الإمامة إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً(9) و لعلی وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (10) و جعل مثابته قبلة للخلق وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً(11) و لعلی حب علی إیمان و بناؤه طواف المؤمنین وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ (12) و لعلی إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ (13) و أمر إبراهیم بتطهیر البیت وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ (14) و الله تعالی طهر بیت علی وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(15) و ملوک الروم من نسل إبراهیم و الأئمة الاثنا عشر من صلب علی و أثنی الله علیه إن إبراهیم کان أمة لأنه کان وحیدا فی زمانه بالتوحید و علی أول من أسلم و قال إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ (16) و لعلی أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (17) و قال له وَ لکِنْ کانَ حَنِیفاً مُسْلِماً(18) و لعلی علی ملة إبراهیم و دین محمد و منهاج علی حنیفا مسلما و قال له شاکِراً لِأَنْعُمِهِ (19) و لعلی الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ (20) و قال وَ إِبْراهِیمَ
ص: 51
مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا»(1){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد}
در سلام: «سَلَامٌ عَلیَ إِبْرَاهِیمَ»(2){درود بر ابراهیم} و درباره علی فرمود: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِین»(3){درود بر پیروان یاسین}
در دوستی: «وَ اتخََّذَ اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلا»(4){و خدا ابراهیم را دوست گرفت} و درباره علی فرمود: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ»(5){ولیّ
شما، تنها خداست}
در ثنای حَسَن: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(6){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم} و به علی علیه السّلام فرمود: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَئکَ هُمُ الصِّدِّیقُون»(7){و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده اند، آنان همان راست گویانند}، در مقام: «وَ اتخَِّذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِمَ مُصَلی»(8){«در مقام ابراهیم، نمازگاهی برای خود اختیار کنید»} و درباره علی آمده است که«او نخستین کسی است که با رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نماز گزارد»
در امامت: «إِنیّ ِ جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا»(9){«من تو را پیشوای مردم قرار دادم.»} و درباره علی: «وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِین»(10){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم}؛
خانه ابراهیم علیه السّلام را قبله مردم قرار داد: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَة»(11){و چون خانه [کعبه] را برای مردم محل اجتماع قرار دادیم} و درباره علی علیه السّلام آمده است که «حُبّ علی ایمان است»؛
بنای او را محل طواف مؤمنان قرار داد: «وَ طَهِّرْ بَیْتیِ َ لِلطَّائفِین»(12){و خانه ام را برای طواف کنندگان پاکیزه دار} و درباره علی فرمود: «إنّمایریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْس»(13){خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما بزداید}؛
به ابراهیم فرمان داد که کعبه را پاکیزه کند: «وَ طَهِّرْ بَیْتی»(14){و خانه ام را پاکیزه دار!} و خدای متعال خانه علی را پاکیزه گردانید: «وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»(15){و شما را پاک و پاکیزه گرداند}؛
ملوک روم از نسل ابراهیم و امامان دوازده گانه از صلب علی علیه السّلام هستند؛ خداوند وی را ستایش کرده که ابراهیم علیه السّلام یک اُمّت بود، چون تنها موحِّد زمان خود بود، و علی علیه السّلام نخستین کسی است که اسلام آورد؛ و فرمود: «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کاَنَ أُمَّةً قَانِتًا لِّلَّه»(16){به راستی ابراهیم، پیشوایی مطیع خدا بود} و درباره علی: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ »(17){[آیا چنین کسی بهتر است] یا آن کسی که او در طول شب خا ضعانه ملازم اطاعت است؟}
به ابراهیم فرمود: «وَ لَاکِن کاَنَ حَنِیفًا مُّسْلِمًا»(18){بلکه حق گرایی فرمانبردار بود} و درباره علی علیه السّلام آمده است که در برکیش ابراهیم و دین محمّد و آیین علی حقگرایی فرمانبردار بود»؛
درباره ابراهیم فرمود: «شَاکِرًا لّأَِنْعُمِهِ»(19){[و] نعمتهای او را شکرگزار بود} و درباره علی: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ الله»(20){کسانی که خدا را یاد میکنند}
درباره ابراهیم فرمود: «وَ إِبْرَاهِیمَ
ص: 51
الَّذِی وَفَّی (1) و لعلی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(2) و قال وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ (3) و لعلی وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ (4) و قال إِنَّ إِبْراهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُنِیبٌ (5) و لعلی یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ (6) و کان إبراهیم مؤذنا للحج وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِ (7) و علی مؤذن لله وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (8) و إبراهیم فارق قومه وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (9) فأخرج الله من نسله سبعین ألف نبی وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ (10) و علی فارق قریشا فجعله الله فی أفضلها و هم بنو هاشم و أعطاه النسل الطیب و عادی إبراهیم قومه فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِی إِلَّا رَبَّ الْعالَمِینَ (11) و عادت قریش علیا فأبادهم (12) بالسیف و قال إبراهیم إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ (13) و قال النبی صلی الله علیه و آله أنا ابن الذبیحین یعنی إسماعیل و عبد الله و ابتلاء علی أکثر و رمی إبراهیم مشدودا علی المنجنیق (14) و هو مکره و رمی علی علی المنجنیق فی ذات السلاسل و هو مختار و قال فی حق إبراهیم فَأَلْقُوهُ فِی الْجَحِیمِ (15) و ألقی علی نفسه فی وادی الجن و حاربهم و صارت نار الدنیا علی إبراهیم بردا و سلاما قُلْنا یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً(16) و تصیر نار الآخرة علی محبی علی علیه السلام بردا و سلاما حتی تنادی الجحیم جز یا مؤمن فقد أطفأ نورک لهبی ادعی فی محبة إبراهیم خلق فقال فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی (17) و ادعی فی محبة علی خلق فقال الله إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ (18) الآیة
ص: 52
الَّذِی وَفی»(1){و همان ابراهیمی که وفا کرد} و درباره علی علیه السّلام: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ»(2){به
نذر خود وفا می کردند}؛
درباره ابراهیم فرمود: «وَ إِنَّهُ فیِ الاَْخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ»(3){البته در آخرت [نیز] از شایستگان خواهد بود}و درباره علی: «وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِین»(4)؛
فرمود: «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُّنِیبٌ»(5){همانا ابراهیم، بردبار و نرمدل و بازگشت کننده [به سوی خدا] بود} و درباره علی: «یحَْذَرُ الاَْخِرَةَ وَ یَرْجُواْ رَحْمَةَ رَبِّهِ»(6){و] از آخرت می ترسد و رحمت پروردگارش را امید دارد؟} ابراهیم مؤذّن حج بود: «وَ أَذِّن فیِ النَّاسِ بِالحَْج»(7){و در میان مردم برای [ادای] حج بانگ برآور} و علی علیه السّلام مؤذّن الله است: «وَ أَذَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»(8){و [این آیات] اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش}؛
ابراهیم از قوم خود کناره گرفت: «وَ أَعْتزَِلُکُمْ وَ مَا تَدْعُونَ مِن دُونِ الله»(9){و از شما و [از] آنچه غیر از خدا می خوانید کناره می گیرم} پس خداوند از نسل او هفتاد هزار پیامبر بیرون آورد: «وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ ...»(10){و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم...} و علی از قریش جدا گشت، پس خداوند وی را در برترین تیره قریش که بنیهاشم باشد، قرار داد و به وی نسل پاکیزه عطا فرمود؛
و قوم ابراهیم با او دشمنی کردند: «فَإِنهَُّمْ عَدُوٌّ لیّ ِ إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ»(11){قطعاً همه آنها- جز پروردگار جهانیان- دشمن منند} و قریش با علی علیه السّلام به دشمنی برخاست پس آن حضرت با شمشیر ایشان را به هلاکت رساند؛
ابراهیم گفت: «إِنَّ هَاذَا لهَُوَ الْبَلَؤُاْ الْمُبِین»(12){راستی که این همان آزمایش آشکار بود} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من پسر دو ذبیح هستم- و منظور آن حضرت اسماعیل و عبدالله بود- و ابتلاء علی بیشتر است؛
ابراهیم دست بسته با منجنیق در حالی که مجبورش کرده بودند، به درون آتش پرتاب شد و علی علیه السّلام در جنگ ذات السلاسل با اختیار خود به وسیله منجنیق به میان دشمن پرتاب شد؛ و در حق ابراهیم فرمود: «فَأَلْقُوهُ فیِ الجَْحِیم»(13){و در آتشش بیندازید.} و علی علیه السّلام خود را در درّه جنّیان انداخته و با آنها جنگید؛ و آتش دنیا بر ابراهیم سرد همراه با سلامتی شد«قُلْنَا یَنَارُ کُونیِ بَرْدًا وَ سَلَامًا»(14){ای آتش، برای ابراهیم سرد و بی آسیب باش.!} و آتش دوزخ بر دوستداران علی سرد و بیآسیب خواهد بود به گونهای که دوزخ به فریاد آمده گوید: زود بگذر ای مؤمن که نور تو شعله آتش مرا خاموش کرد!
خلقی مدّعی محبّت ابراهیم شدند پس گفت: «فَمَن تَبِعَنیِ فَإِنَّهُ مِنیّ ِ»(15){پس هر که از من پیروی کند، بی گمان، او از من است} و خلقی مدّعی محّبت علی علیه السّلام شدند، سپس خداوند فرمود: «إِنَّ أَوْلیَ النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ ...»(16){در حقیقت، نزدیکترین مردم به ابراهیم، همان کسانی هستند که او را پیروی کرده اند...}
ص: 52
و إبراهیم أوجس فی نفسه خیفة من الملائکة و تکلم علی معهم و سائر الأنبیاء بعد إبراهیم من نسله مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ (1) و سائر الأوصیاء من ولد علی وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمانٍ (2) إبراهیم أسس الکعبة إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ (3) و علی أظهر الإسلام و طهر الکعبة من الأزلام و إبراهیم کسر أصناما قالُوا مَنْ فَعَلَ هذا بِآلِهَتِنا قالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هذا(4) یعنی أفلون (5) و علی کسر ثلاثمائة و ستین صنما أکبرها هبل ابتلی الله إبراهیم بقربان الولد إِنِّی أَری فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ (6) و أبات أبو طالب علیا علی فراش رسول الله صلی الله علیه و آله کل لیلة فی الشعب و أباته النبی صلی الله علیه و آله لیلة الهجرة و بین الفداءین فروق و ربما یشفق الوالد علی ولده فلا یذبحه و علی کان علی یقین من الکفار و یقوی فی ظن ولده أن أباه یمتحنه فی طاعته فیزول کثیر من الخوف و یرجو السلامة و علی خائف بلا رجاء و أمره مسند إلی الوحی فیجب الانقیاد و علی علی غیر ذلک (7) و أثنی الله علی إبراهیم فی خمسة و ستین موضعا أوله ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ (8) و آخره صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی (9) و أنزل الله ربع القرآن فی علی. إسحاق و إسماعیل علیهما السلام.
المفجع البصری:
و له من صفات إسحاق حال***صار فی فضلها لإسحاق سیا
صبره إذ تل للذبح حتی***ظل بالکبش عندها مفدیا
ص: 53
و ابراهیم از فرشتگان ترسی به دل گرفت اما علی علیه السّلام با فرشتگان سخن گفت.
سایر پیامبران که بعد از ابراهیم آمدند از نسل او هستند: «مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِین»(1){آیین پدرتان ابراهیم [نیز چنین بوده است] او بود که قبلًا شما را مسلمان نامید}و سایر اوصیا از فرزندان علی علیه السّلام هستند: «وَ اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم بِإِیمَانٍ»(2){و کسانی که گرویده و فرزندانشان آنها را در ایمان پیروی کرده اند}؛
ابراهیم کعبه را پی افکند: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاس...»(3){در حقیقت، نخستین خانه ای که برای [عبادت] مردم، نهاده شده، همان است که در مکه است} و علی علیه السّلام اسلام را آشکار نموده، کعبه را از لوث بتها پاک نمود؛
ابراهیم بتهایی را در هم شکست: «قَالُواْ من فَعَلَ هَذَا بَِالهَِتِنَا قَالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هَذَا»(4){گفتند: «ای ابراهیم، آیا تو با خدایان ما چنین کردی؟» گفت: «[نه] بلکه آن را این بزرگترشان کرده است} یعنی «أفلون»(5)
و علی علیه السّلام سیصدوشصت بت را درهم شکست که بزرگترین آنها «هُبَل» بود؛
خداوند ابراهیم را به قربانی کردن پسرش آزمود: «إِنیّ ِ أَرَی فیِ الْمَنَامِ أَنیّ ِ أَذْبحَُک»(6){من در خواب [چنین] می بینم که تو را سر می بُرَم} و ابوطالب علی را هر شب در شِعب در بستر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میخواباند، و در شب هجرت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را در بستر خود خواباند و میان این دو قربانی تفاوتها بسیار است، زیرا ممکن است که دل پدر به حال فرزند بسوزد و وی را ذبح نکند و علی علیه السّلام یقین داشت که کفّار از کشتن او صرفنظر نخواهند کرد، همینطور در چنین حالتی ذهن فرزند به این سمت میرود که پدر قصد آزمودن او را دارد و همین باعث میشود که تا حدّ زیادی از ترس وی کاسته شود و امید به جان سالم بردن داشته باشد لیکن علی علیه السّلام ترسان و ناامید بود؛ ماجرای اسماعیل مستند به وحی بود بنابر این اطاعت برای او واجب بود، لیکن در مورد علی علیه السّلام چنین نبود؛
خداوند در شصت و پنج مورد از ابراهیم ستایش فرموده که نخستین آن: «إبْتَلیَ إِبْرَاهِیمَ ربّۀ»(7){و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتی بیازمود} و آخرینِ آن: «صحُُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسیَ»(8){صحیفه های ابراهیم و موسی} است و این در حالی است که خداوند ¼ قرآن را در شأن علی علیه السّلام نازل فرموده است.
اسحاق و اسماعیل علیهما السّلام.
مفجع بصری:
-«او را از صفات اسحاق حالتی است که به سبب فضیلت آن قرین اسحاق شده است، - صبرش، آنگاه که برای ذبح شدن فراخوانده شد تا اینکه قوچی به جای وی قربانی شد،
ص: 53
و کذا استسلم الوصی لأسی-***اف قریش إذ بیتوه عتیا(1)
فوقی لیلة الفراش أخاه***بأبی ذاک واقیا و ولیا
و له من أبیه ذی الأید إس-***ماعیل شبه ما کان عنی خفیا
إنه عاون الخلیل علی الکع-***بة إذ شاد رکنها المبنیا(2)
و لقد عاون الوصی حبیب ال--ّ***له أن یغسلان منه الصفیا(3)
کان مثل الذبیح فی الصبر و التس-***لیم سمحا بالنفس ثم سخیا.
کان لیعقوب اثنا عشر ابنا أحبهم إلیه یوسف و یامین (4) و کان لعلی سبعة عشر ابنا أحبهم إلیه الحسن و الحسین و کان أصغر أولاده لاوی لأنه أخذ بعقب عیص (5) فصارت النبوة له و لأولاده ألقی له یوسف فی غیابة الجب و ذبح لعلی الحسین علیه السلام(6) و ابتلی یعقوب بفراق یوسف و ابتلی علی بذبح الحسین علیه السلام لم یرتفع یوسف من یعقوب و إن بعد عنه و لم ترتفع الخلافة عن علی و إن بعدت عنه أیاما کان لیعقوب بیت الأحزان و لآل النبی علیهم السلام کربلاء و یعقوب ارتد بصیرا بقمیص ابنه و کان لعلی قمیص من غزل فاطمة علیها السلام یتقی به نفسه فی الحروب و کلم ذئب یعقوب و قال لحوم الأنبیاء علینا حرام و کلم ثعبان علیا علی المنبر و کلمه ذئب و أسد أیضا.
المرزکی:
و کیعقوب کلم الذئب لما***حل فی الجب یوسف الصدیق.
ص: 54
- وصیّ پیامبر نیز چنین تسلیم شمشیرهای قریش گردید آنگاه که شب هنگام سرکشانه به سراغ او آمدند،
- بدین ترتیب در لیلۀ المبیت جان خود را فدای برادرش کرد، پدرم فدای او باد که چه نیکو بازدارنده و چه نیکو ولیّی است،
- و از پدرش اسماعیل بخشنده شباهتی به ارث برده بود که از من پنهان نبود،
- او پدرش ابراهیم خلیل الله را در بالا بردن دیوار کعبه یاری نمود آنگاه که دیوار ساخته شده آن را بالا میبرد،
- یقیناً آن وصی، حبیب خدا را در تطهیر کعبه از بتها یاری نموده است،
- در شکیبایی و تسلیم و جان فشانی همانند *ذبیح الله بود و نیز همانند وی سخاوتمند»
* در اینکه آن حضرت با یعقوب و یوسف علیهما السّلام برابر بود.
یعقوب دوازده فرزند داشت که یوسف و یامین (بنیامین) را بیشتر از همه دوست میداشت و علی علیه السّلام هفده پسر داشت که محبوبترین آنها نزد وی حسن و حسین علیهما السّلام بودند و کوچکترین فرزندان یعقوب«لاوی» بود [زیرا هنگام، تولد پای برادرش عیص را گرفته بود](1) از این رو نبوّت به او و اولادش رسید. و یعقوب به فراق یوسف آزموده شد و علی علیه السّلام به ذبح حسین علیه السّلام آزموده شد؛ یوسف گرچه از یعقوب دور افتاد اما یعقوب وی را از دست نداد و خلافت نیز از علی علیه السّلام گرفته نشد هرچند مدتی از آن دور بود؛ یعقوب «بیت الأحزان» داشت و آل پیامبر صَلی الله علیهِ و آله کربلا را دارند؛ یعقوب با پیراهن یوسف بینایی خویش را بازیافت و علی پیراهنی دستبافت فاطمه علیها السّلام داشت که در جنگها خود را با آن از آسیب نگاه میداشت؛ گرگ داستان یعقوب با وی سخن گفته عرض کرد: گوشت پیامبران بر ما حرام است و یک افعی با علی علیه السّلام بر بالای منبر سخن گفت و نیز یک گرگ و یک شیر با آن حضرت سخن گفتند.
مرزکی:
- «و همانند یعقوب آنگاه که یوسف صدّیق در چاه مقیم شد، با گرگ سخن گفت»
ص: 54
سمّی یعقوب لأنه أخذ بعقب أخیه عیص و سمی علیا لأنه علا فی حسبه و نسبه و علمه و زهده و غیر ذلک و کان لیعقوب اثنا عشر ولدا منهم مطیع و منهم عاص و لعلی اثنا عشر ولدا کلهم معصومون مطهرون.
المفجع
و له من نعوت یعقوب نعت***لم أکن فیه ذا شکوک عتیا
کان أسباطه کأسباط یعق-***وب و إن کان نجرهم نبویا(1)
أشبهوهم فی البأس و العدة و العل-***م فافهم إن کنت ندبا ذکیا(2)
کلهم فاضل و جاز حسین (3)***و أخوه بالسبق فضلا سنیا.
و ساواه مع یوسف علیه السلام فی أشیاء قال یوسف رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ (4) و قال فی علی علیه السلام وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(5) و لما رأی إخوته زیادة النعمة و کمال الشفقة حسدوه کذلک حال علی أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ (6) فزادهما علوا و شرفا وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ (7) و قال إخوة یوسف فی الظاهر وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (8) و عادوه فی الباطن فقال الله تعالی إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ (9) إِنَّا إِذاً لَظالِمُونَ (10) و کذلک حال علی نصحوه ظاهرا و مقتوه باطنا و قال لیوسف:
ص: 55
بدان جهت یعقوب نامیده شد که هنگام تولّد، پای برادرش عیص را گرفته بود، و علی علیه السّلام بدان جهت «علی» نامیده شد که از حسب و نسبی والا و علم و زهد و صفات دیگر برخوردار بود؛ و یعقوب دوازده پسر داشت که برخی از آنها مطیع و برخی نافرمان بودند و علی علیه السّلام دوازده فرزند داشت که همگی معصوم بودند.
مفجع:
- «و از صفات یعقوب صفتی داشت، که در باره او تردید نکردهام و از او سر نخواهم پیچید،
- فرزندانش همانند فرزندان یعقوب بودند، هرچند اصل و حسب آنها نبوی بود،
- آنها در صلابت و تعداد و علم به ایشان شبیه بودند، پس معنی این سخن را دریاب اگر فضیلتشناس و باهوش هستی،
- جملگی فاضلاند و حسین و برادرش در پیشی گرفتن بر آنان فضیلتی آشکار دارند»
* او را با یوسف علیه السّلام در چند چیز برابر کرد:
یوسف گفت: «رَبّ ِ قَدْ ءَاتَیْتَنیِ مِنَ الْمُلْک»(1){«پروردگارا، تو به من دولت دادی} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(2){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی} و چون برادران یوسف فزونی نعمت و زیادت محبّت پدر را در حق وی دیدند، به او حسد ورزیدند! و حال علی علیه السّلام نیز چنین بود: «أَمْ یحَْسُدُونَ النَّاسَ عَلیَ مَا ءَاتَئهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ »(3){بلکه به مردم، برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده رشک می ورزند} و خداوند بر علوّ مرتبت و شرافت آن دو افزود: «وَ لَا تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلیَ بَعْضٍ»(4){و زنهار، آنچه را خداوند به [سببِ] آن، بعضی از شما را بر بعضی [دیگر] برتری داده آرزو مکنید}؛ و برادران یوسف به حسب ظاهر گفتند: «وَ إِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ - وَ إِنَّا لَهُ لَحَفِظُون»(5){ما خیرخواه او هستیم- و ما به خوبی نگهبان او خواهیم بود.} اما در باطن با او دشمنی کردند پس خدای متعال فرمود: «إِنَّکُمْ لَسَارِقُون»(6){قطعاً شما دزد هستید.}«إِنَّا إِذًا لَّظَلِمُون»(7){زیرا
در آن صورت قطعاً ستمکار خواهیم بود} و حال علی علیه السّلام نیز چنین بود، تظاهر به خیرخواهی وی کردند و در باطن با او کینهتوزی کردند؛ و به یوسف فرمود:
ص: 55
أَیُّهَا الصِّدِّیقُ (1) و قال علی علیه السلام أنا الصدیق الأکبر إخوة یوسف وافقوه باللسان و خالفوه بالجنان أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً(2) و کذلک حال المنافقین مع علی علیه السلام(3) فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ (4) و قالوا عند أبیه إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (5) و هم مضیعوه و قالت المنافقون علی مولانا و ظلموه بعد وفاته أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ (6).
سلّم یعقوب إلیهم یوسف بالأمانة إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ (7) و المصطفی صلی الله علیه و آله قال إنی تارک فیکم الثقلین الخبر و قال یعقوب یا أَسَفی عَلی یُوسُفَ (8) و قال المصطفی ما أوذی نبی مثل ما أوذیت و قال الله تعالی وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً(9) و أوتی علی حکمة فی صغره بأشیاء کما تقدم أطعم یوسف لأهل مصر و أطعم علی الملائکة وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ (10) الجائع کان یشبع بلقاء یوسف و المؤمن ینجو بلقاء علی من النار أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ (11) مدح یوسف نفسه فقال إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (12) و قوله أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکَیْلَ (13) و قد مدح علیا وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ (14) یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(15) وجد یعقوب رائحة قمیص یوسف من مسیرة شهر و ستجد شیعة علی رائحة الجنة من فوق سبع سماوات فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ (16). ادعوا فی یوسف أربعة دعاوی قال یعقوب یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ (17) و قال العزیز عَسی أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً(18) و استرقه إخوته وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ
ص: 56
«أَیهَُّا الصِّدِّیق»(1){ای یوسف، ای مرد راستگوی!} و علی علیه السّلام فرمود: «صدِّیق اکبر من هستم»؛ برادران یوسف با زبان با وی همراه شدند و در دل به مخالفتش برخاستند: «أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا»(2){فردا او را با ما بفرست} و حال مخالفان با علی علیه السّلام نیز چنین است: «فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُم»(3){پس [ای منافقان،] آیا امید بستید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روی] زمین فساد کنید و خویشاوندیهای خود را از هم بگسلید؟} و نزد پدرش گفتند: «إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ»(4){ما به خوبی نگهبان او خواهیم بود} در حالی که قصد نابود کردنش را داشتند، و منافقان گفتند: علی مولای ماست ولی پس از وفات پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی ستم کردند: «أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْترََحُواْ السَّیَِّات»(5){آیا کسانی که مرتکب کارهای بد شده اند پنداشته اند که آنان را مانند کسانی قرار می دهیم که ایمان آورده اند}،
یعقوب یوسف را به امانت به دست ایشان سپرد: «إِنیّ ِ لَیَحْزُنُنیِ أَن تَذْهَبُواْ بِهِ»(6){گفت: «اینکه او را ببرید سخت مرا اندوهگین می کند} و پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «من دو شیء گرانبها را در میان شما بر جای میگذارم...»؛ و یعقوب گفت: «یَأَسَفَی عَلیَ یُوسُفَ»(7){«ای دریغ بر یوسف!} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «هیچ پیامبری چون من مورد آزار قرار نگرفت» و خدای متعال فرمود: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ ءَاتَیْنَاهُ حُکْمًا وَ عِلْمًا»(8){و چون به حد رشد رسید، او را حکمت و دانش عطا کردیم} و به علی علیه السّلام همانطور که پیش از این بیان شد، به سبب اموری در کودکی حکمت داده شد، یوسف مردم مصر را اطعام نمود و علی علیه السّلام فرشتگان را اطعام نمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ ...»(9){خوراک می دادند}؛ گرسنه با دیدار یوسف سیر میشد و مؤمن به دیدار علی علیه السّلام از آتش نجات مییافت: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ...»(10){هر کافر سرسختی را در جهنّم فرو افکنید} یوسف خود را ستوده و گفت: «إِنیّ ِ حَفِیظٌ عَلِیمٌ»(11){من نگهبانی دانا هستم.} و نیز گفت: «أَ لَا تَرَوْنَ أَنیّ ِ أُوفیِ الْکَیْل»(12){مگر نمی بینید که من پیمانه را تمام می دهم} و خداوند علی علیه السّلام را مدح فرمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ»(13)،
«یُوفُونَ بِالنَّذْر»(14){به نذر خود وفا می کردند}؛ یعقوب از فاصله مسیر یک ماهه بوی پیراهن یوسف را استشمام کرد و شیعیان علی علیه السّلام بوی بهشت را از بالای هفت آسمان به زودی حس خواهند کرد: «فَأَمَّا إِن کاَنَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ...»(15){و امّا اگر [او] از مقرّبان باشد}
در مورد یوسف چهار ادّعا مطرح شده است: یعقوب گفت: «یَابُنیَ َّ لَا تَقْصُصْ رُءْیَاک»(16){ای پسرک من، خوابت را برای برادرانت حکایت مکن} و عزیز مصر گفت: «عَسیَ أَن یَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا»(17){شاید به حال ما سود بخشد یا او را به فرزندی اختیار کنیم}و برادرانش او را به بردگی گرفته و به ثمن بخش
ص: 56
و اتخذته زلیخا معشوقا قَدْ شَغَفَها حُبًّا(1) و قال الله تعالی فی علی إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ (2) و
قال المصطفی صلی الله علیه و آله: علی أخی. و أنکره جماعة یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ (3) و اعتقدت الشیعة إمامته رِجالٌ صَدَقُوا(4) و سموا یوسف ولدا و أخا و عبدا و معشوقا کذلک علی قالت الغلاة هو الله و قالت الخوارج هو کافر و قال المرجئة(5) هو المؤخر و قالت الشیعة هو معصوم مطهر. نظر فی یوسف ثمانیة(6) نظر یعقوب بالمحبة فحرم لقاؤه یا أَسَفی عَلی یُوسُفَ (7) و مالک بن الذعر(8) بالحرمة فصار ملکا أَکْرِمِی مَثْواهُ و العزیز بالفتوة فوجد منه الصیانة قالَتْ هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ (9) و زلیخا بالشهوة فسخر منها وَ قالَ نِسْوَةٌ فِی الْمَدِینَةِ(10) و المؤمنون بالنبوة یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ (11) و کذلک نظر فی علی علیه السلام ثمانیة نظر الکفار بالعداوة فالنار مأواهم ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ و المنافقون بالحسد فخسروا قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا(12) و المصطفی بالوصیة و الإمامة و النظارة فصار ختنه و صاحب جیشه وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً(13) و سلمان و أبو ذر و المقداد بالشفقة فصاروا خواص الصحابة و سرور
ص: 57
فروختند و زلیخا او را به عنوان معشوق خود برگزید«قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا»(1){[زلیخا] سخت خاطرخواه او شده است}و خدای متعال درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَیْه»(2){و او نیست جز بنده ای که بر وی منّت نهادهایم» و پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «علی برادر من است» و جماعتی منکر وی شدند: «یُرِیدُونَ لِیُطْفُِؤاْ نُورَ الله»(3){می خواهند
نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} و شیعه امامتش را پذیرفت: «رِجَالٌ صَدَقُواْ...»(4){مردانی اند که صادقانه وفا کردند} و یوسف را «پسر»، «برادر»، «بنده» و «معشوق» نامیدند و علی علیه السّلام نیز توسط غلاۀ «الله» و توسط خوارج «کافر» نامیده شد و مرجئه او را «مؤخر» و شیعه وی را «معصوم مطهَّر» دانستند.
هشت کس به یوسف نظر کردند: یعقوب نظر کرد و از دیدارش محروم شد: «یَأَسَفَی عَلیَ یُوسُفَ»(5){ای دریغ بر یوسف!} مالک بن ذعر(6)
با احترام به وی نظر کرد و فرمانروا شد: «أَکْرِمِی مَثْوَئه»(7){نیکش بدار} و عزیز مصر به جوانمردیش نظر کرد و خویشتنداری و امانت را از وی بهرهمند شد: «قَالَتْ هَیْتَ لَکَ قَالَ مَعَاذَ الله»(8){گفت: «بیا که از آنِ توام!» [یوسف] گفت: «پناه بر خدا} و زلیخا با دیده شهوانی در وی نگریست و یوسف مسخرهاش کرد: «وَ قَالَ نِسْوَةٌ فیِ الْمَدِینَة»(9){و [دسته ای از] زنان در شهر گفتند...} و مؤمنان با دیده نبوّت در وی نظر کردند: «یُوسُفُ أَیهَُّا الصِّدِّیق»(10){«ای یوسف، ای مرد راستگوی}
به علی علیه السّلام نیز هشت نوع نگاه صورت گرفته است: کفّار به دیده دشمنی در وی نگریستند، که جایگاه آنها دوزخ است و این خود برای آنها مایه رسوایی است، و منافقان به دیده حسادت در وی نظر کردند و زیان کردند: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُم بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالا»(11){بگو: «آیا شما را از زیانکارترین مردم آگاه گردانم؟»} و پیامر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله با دیده وصایت، امامت و نظیر خود بودن در وی نگریست از این رو وی را داماد خود کرد و او را به فرماندهی سپاهش منصوب نمود: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا...»(12){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید...} و سلمان و ابوذر و مقداد از روی محبّت و شفقت در وی نظر کردند و از این رو از خواص صحابه شدند و سرور
ص: 57
الشیعة وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (1) و النواصب بالحقارة فضلوا إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا(2) و الغلاة بالمحال فصاروا من الضلال وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً(3) و الملاحدة بالکذب فصاروا مبتدعین إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا(4) و الشیعة بالدیانة فصاروا مقربین انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ (5).
المفجع:
ابن راحیل یوسف و أخوه (6)فضلا القوم ناشئا و فتیا
و مقال النبی فی ابنیه یحکی***فی ابن راحیل قوله المرویا
کان ذاک الکریم و ابناه سادا***کل من حل فی الجنان نجیا.
ربی موسی فی حجر عدو الله فرعون و ربی علی فی حجر حبیب الله محمد صلی الله علیه و آله و هو موسی بن عمران و علی آل عمران و قالوا إن اسم أبی طالب عمران و حفظ الله موسی فی صغره من فرعون و فی کبره من البحر و حفظ علیا فی صغره من الحیة حین قتلها و فی کبره من الفرات حین أغارها و کان لموسی علیه السلام انفلاق البحر و هو نیل مصر اضْرِبْ بِعَصاکَ الْبَحْرَ(7) و انشق نهروان بإشارة علی حین یبس ضرب موسی بعصاه علی البحر و قال اخرجی أیتها الضفادع فخرجت و أطاعت الحیة و الثعبان علیا و ذلک أهول و سخر لموسی الجراد و القمل و سخر لعلی علیه السلام حیتان نهروان إذ نطقت معه و سلمت علیه و سخر لموسی الدم آیاتٍ مُفَصَّلاتٍ (8) و علی أراق دماء الکفار حتی سموه الموت الأحمر و کان موسی صاحب تسع آیات بینات و علی صاحب کذا و کذا معجزات و أحیا الله بدعاء موسی قوما ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ
ص: 58
شیعیان. «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون»(1){و
سبقت گیرندگان مقدّمند} و ناصبیها با حقارت در وی نگریستند از این رو گمراه شدند: «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا...»(2){آن
گاه که پیشوایان از پیروان بیزاری جویند...} و غلاۀ نیز به دیده محال در وی نگریستند و از گمراهان شدند: «وَ مَن یَبْتَغِ غَیرَْ الْاسْلَمِ دِینًا...»(3){و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید...} و ملاحده با دیده دروغ در وی نگریستند و بدعت گذار شدند: «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فیِ ءَایَاتِنَا»(4){کسانی که در [فهم و ارائه] آیات ما کژ می روند...} و شیعه با دیانت در وی نگریستند از این رو مقرّب شدند: «انظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِکُم»(5){«ما را مهلت دهید تا از نورتان [اندکی] برگیریم.»}
مفجع:
-«پسر راحیل، یوسف و برادرش، چه در نوجوانی و چه در جوانی بر قوم خود فضیلت یافتند؛
- و سخن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره دو فرزندش، همانند قول روایت شده درباره پسر راحیل است؛
- آن مرد بزرگوار (علی علیه السلام) و دو پسرش بر هر کسی که در بهشت ساکن شود؛ سروری یافته اند»
*در برابری آن حضرت با موسی علیه السّلام
موسی در دامن فرعون دشمن خدا پرورش یافت و علی در دامن حبیب خدا محمّد صَلی الله علیهِ و آله پرورش یافت، او موسی بن عمران بود و علی علیه السّلام آل عمران، و گفتند: نام ابوطالب عمران بوده است؛ و خداوند موسی را در کودکی از فرعون و در بزرگسالی از دریا حفظ فرمود و علی علیه السّلام را در کودکی از مار هنگامی که آن را کُشت و در بزرگسالی از آب فرات آنگاه که بدان حمله برد، محافظت فرمود، برای موسی دریا از هم شکافته شد که نیل مصر است: «اضْرِب بِّعَصَاکَ الْبَحْر»(6){با عصای خود بر این دریا بزن} و با اشاره علی علیه السّلام نهروان از هم شکافت؛ آنگاه که خشک شد، موسی با عصای خود بر دریا زده و گفت: بیرون آیید ای قوم قورباغهها! پس بیرون آمدند، و مار و افعی از علی علیه السّلام اطاعت کردند و این کار هول انگیز تر است؛ و ملخها و شپشها به فرمان موسی در آمدند و ماهی های نهروان رام علی علیه السّلام شدند آنگاه که با وی سخن گفته و به آن حضرت سلام کردند؛ و خداوند خون را مسخر موسی کرد: «آیات مفصّلات»{به صورت نشانههایی آشکار} و علی علیه السّلام خون کفّار را چنان جاری فرمود که او را «مرگ سرخ» نامیدند؛ و موسی صاحب نه معجزه آشکار بود و علی علیه السلام صاحب معجزات بسیار بود؛ و خداوند قومی را به دعای موسی زنده گردانید: «ثمُ َّ بَعَثْنَاکُم مِّن
ص: 58
بَعْدِ مَوْتِکُمْ (1) و أحیا بدعاء علی سام بن نوح و أصحاب الکهف و بوادی صرصر و غیرها و ذکر الله موسی فی کتابه فی مائة و ثلاثین موضعا و سمی علیا فی کتابه فی ثلاثمائة موضع و قیل لموسی وَ قَرَّبْناهُ نَجِیًّا(2) و قیل لعلی وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(3) وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسی تَکْلِیماً و علی علمه الله تعلیما الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ (4) و سخرت الأرض لموسی حتی خسف بقارون و دمر علی علی أعداء النبی فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ (5) و قال موسی اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی هارُونَ أَخِی (6) و فی آیة أخری اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی (7) و قال الله قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یا مُوسی (8) و قال الله لیلة المعراج أخلف علیا و قال صلی الله علیه و آله: انت منی بمنزلة هارون من موسی؛ و سقی الله موسی من الحجر «فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا» و علی «هوالذی خلق من الماء بشرا» اثنا عشر اماما.
و أخو المصطفی الذی قلب الصخ-***رة عن مشرب هناک رویا
بعد أن رام قلبها الجیش جمعا***فرأوا قلبها علیهم أبیا
و أنزل الله علی موسی المن و السلوی و علی أعطاه النبی من تفاح الجنة و رمانها و عنبها و غیر ذلک خاصم موسی و هارون مع فرعون فی کثرة خیله قال الطبری کان الذهلی و البوقی (9) أربعة آلاف رجل و ظفرا بهم و إن محمدا و علیا خاصما الیهود و النصاری و المجوس و المشرکین و الزنادقة و قد ظفرا علیهم هُوَ الَّذِی
ص: 59
بَعْدِ مَوْتِکُمْ»(1){سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم} و با دعای علی علیه السّلام سام بن نوح، اصحاب کهف، بادیههای صرصر و جاهای دیگر را احیا کرد؛ و خداوند در کتاب خود موسی را یکصدوسی بار یاد فرموده است؛ و به موسی گفته شد: «وَ قَرَّبْنَاهُ نجَِیًّا»(2){با وی راز گفتیم او را به خود نزدیک ساختیم} و به علی علیه السّلام گفته شد: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(3){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم.}؛ «و کلم الله موسی تکلیما» {و خداوند با موسی سخن گفت} و خداوند علی را علم آموخت: «الرَّحْمَانُ * عَلَّمَ الْقُرْءَانَ*خَلَقَ الْانسَنَ*عَلَّمَهُ الْبَیَانَ»(4){[خدای]
رحمان، قرآن را یاد داد. انسان را آفرید، به او بیان آموخت.}
و زمین رام موسی گردید تا اینکه قارون را در خود فرو برد و علی علیه السّلام نیز دشمنان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را درهم شکست: «فَإِنَّا مِنهُْم مُّنتَقِمُون»(5){قطعاً از آنان انتقام می کشیم} و موسی گفت: «وَ اجْعَل لیّ ِ وَزِیرًا مِّنْ أَهْلیِ هَارُونَ أَخِی»(6){و برای من دستیاری از کسانم قرار ده، هارون برادرم را} و در یک آیه دیگر: «اخْلُفْنیِ فیِ قَوْمِی»(7){در میان قوم من جانشینم باش} و خداوند فرمود: «قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَامُوسی»(8){«ای موسی، خواسته ات به تو داده شد.»} و خداوند در شب معراج به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «علی را جانشین خود کن!»، و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری»؛ و خدوند از دل سنگ برای موسی آب جاری کرد: «فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا»(9){پس دوازده چشمه از آن جوشیدن گرفت} و در مورد علی علیه السّلام: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا»(10){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید} دوازده امام!
- «و برادر پیامبر برگزیده که صخره را آنجا از آبشخور کنار زد؛
- بعد از آنکه تمام سپاه قصد کنار زدن آن را کردند و این کار را برای خود ناشدنی دانستند»
و خداوند «مَن و سلوی» را بر موسی نازل فرمود و پیامبر از سیب و انار و انگور و ... بهشتی به علی علیه السّلام داد؛ موسی و هارون با فرعون با وجود کثرت سوارانش به جنگ پرداختند، طبری گوید: فقط دهلزن و شیپورچی سپاه فرعون چهار هزار نفر بودند ولی با این حال موسی و هارون بر آنها پیروز شدند و محمّد و علی صلوات الله علیهما با یهود، نصاری، مجوس، مشرکان و زندیقان جنگیدند و بر همه آنها ظفر یافتند: «هُوَ الَّذِی
ص: 59
أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (1). و کان خصم موسی و هارون فرعون و هامان و قارون و جنودهما و خصماء محمد و علی عدد النحل و الرمل من الأولین و الآخرین و أغرق الله أعداءهما فی البحر وَ أَنْجَیْنا مُوسی وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِینَ ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ (2) و سیلقی الله أعداء محمد و علی فی جهنم أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(3) و ینجیهما و أحباءهما الله ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا(4) عدو موسی برص و من عادی علیا برص قال أنس هذه دعوة علی خاف موسی من الحیة فی کبره فقیل خُذْها وَ لا تَخَفْ (5) و مزق علی الحیة فی صغره و تقول العامة من هذا الوجه حیدر خاف موسی و هارون من الاستهزاء فقال لا تَخافا إِنَّنِی مَعَکُما(6) و لم یخف محمد و علی منه اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ (7). خاف موسی من عصاه خُذْها وَ لا تَخَفْ (8) و لم یخف علی من الثعبان و کلمه کان لموسی عصا و لعلی سیف و کان فی عصا موسی عجائب عجزت السحرة عنها و فی سیف علی عجائب عجزت الکفرة عنها و فی عصا موسی أربعة أحوال هِیَ عَصایَ (9) ثم تحرکت حَیَّةٌ تَسْعی (10) ثم کبرت فَإِذا هِیَ ثُعْبانٌ (11) ثم لقفت فَإِذا هِیَ تَلْقَفُ (12) و فی سیف علی أربعة أحوال مذکورة فی بابه نزل جبرئیل بعصا موسی فأعطاها شعیبا و أعطاها شعیب موسی ثم أنزل ذا الفقار فأعطی محمد(13) و أعطاه محمد علیا و کان عصا موسی من اللوز المر و شجرة طوبی فی دار فاطمة و علی علیهما السلام و کان رأسها
ص: 60
أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِین»(1){همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید}
دشمن موسی و هارون، فرعون و هامان و قارون و سربازان ایشان بودند و دشمنان محمّد و علی به تعداد زنبورهای عسل و دانههای شن از اوّلین و آخرین؛ و خداوند دشمنان آنها را در دریا غرق کرد: «وَ أَنجَیْنَا مُوسیَ وَ مَن مَّعَهُ أَجْمَعِینَ * ثُمَّ أَغْرَقْنَا الاَْخَرِینَ»(2){و موسی و همه کسانی را که همراه او بودند نجات دادیم آنگاه دیگران را غرق کردیم} و خداوند دشمنان محمّد و علی را در دوزخ خواهد افکند: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِید»(3){[به آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید} و خداوند آن دو و دوستدارانشان را نجات خواهد داد: «ثمُ َّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا»(4){آن گاه کسانی را که پرهیزگار بوده اند می رهانیم} دشمن موسی به بیماری برص(پیسی) دچار میشد و دشمن علی نیز پیسی گرفت. أنس گوید: این پیسی نتیجه نفرین علی است؛ موسی در بزرگسالی از مار ترسید از این رو به وی گفته شد: «خُذْهَا وَ لَا تخََفْ»(5){آن را بگیر و مترس} و علی در کودکی اژدها را از هم درید، و عامه مردم از این جهت به وی «حیدر» گفتهاند؛ موسی و هارون از اینکه مورد استهزا قرار گیرند، ترسیدند که خداوند فرمود: «لَا تخََافَا إِنَّنیِ مَعَکُمَا»(6){فرمود: «مترسید، من همراه شمایم} ولی محمّد و علی از این بابت نترسیدند: «اللَّهُ یَسْتهَْزِئُ بهِِمْ»(7){خدا [است که] ریشخندشان می کند}
موسی از عصای خود ترسید: «خُذْهَا وَ لَا تخََفْ»(8){«آن را بگیر و مترس} ولی علی از اژدها نترسید و با آن سخن گفت؛ موسی عصا داشت و علی شمشیر، و در عصای موسی شگفتیها بود که جادوگران از مقابله با آن در ماندند و در شمشیر علی نیز شگفتیها بود که کفار از رویارویی با وی در ماندند؛ و در عصای موسی چهار حالت است: «هِیَ عَصَایَ»(9){آن عصا و چوبدستی من است} سپس به حرکت درآمد: «حَیَّةٌ تَسْعَی»(10){ماری شد که به سرعت می خزید.} سپس بزرگ شد: «فَإِذَا هِیَ ثُعْبَان»(11){و بناگاه اژدهایی آشکار شد} سپس فرو بلعید: «فَإِذَا هِیَ تَلْقَف»(12){و ناگهان آنچه را به دروغ ساخته بودند فرو بلعید} و شمشیر علی علیه السّلام را نیز چهار حالت بود که در باب آن مذکور افتاده است؛ جبرئیل عصای موسی را نازل کرده و آن را به شعیب داد و شعیب آن را به موسی داد، سپس ذوالفقار را نازل کرده به محمّد صَلی الله علیهِ و آله داده شد و محمّد صَلی الله علیهِ و آله آن را به علی علیه السّلام داد؛ و عصای موسی از چوب درخت بادام تلخ بود و درخت طوبی در خانه فاطمه و علی علیه السّلام است؛ و سر عصای موسی
ص: 60
ذا شعبتین و کان ذو الفقار ذا شعبتین و عین اسم علی ذو شعبتین موسی قذفته أمه فی تنور مسجور و قذف علی من منجنیق إن ابتلی موسی بفرعون فقد ابتلی علی بفراعنة و کان لموسی اثنا عشر سبطا و لعلی اثنا عشر إماما(1) و قیل لموسی فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ (2) و أمر علی أن یضع رجله علی کتف محمد صلی الله علیه و آله و کان موطأ موسی حجرا و موطأ علی منکب محمد صلی الله علیه و آله ارتفع موسی علی الطور و ارتفع علی علی کتف الرسول و قال لموسی وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِنِّی (3) فکان کل من رآه أحبه و فرض حب علی علی الخلق و حبه یمیز بین الحق و الباطل لا یحبک إلا مؤمن تقی الخبر و قال لموسی وَ أَنَا اخْتَرْتُکَ (4) و لعلی وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ(5) و قال لموسی وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی (6) و لعلی إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (7) الآیة و قال لموسی إِنَّهُ کانَ مُخْلَصاً(8) و لعلی إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (9). وَ إِذْ قالَ مُوسی لِفَتاهُ (10) و کان فتی موسی یوشع و فتی محمد علی و لا فتی إلا علی و کان لموسی شبر و شبیر و لعلی شبیر و شبر(11) و کان ولایة موسی فی أولاد هارون و ولایة محمد صلی الله علیه و آله فی أولاد علی
عبدوا العجل و ترکوا هارون (12) عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ(13) و ترکوا علیا و عبدوا بنی أمیة إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ (14) موسی ساقی بنات شعیب وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودانِ (15) و علی ساقی المؤمنین فی القیامة
ص: 61
دو فرق (شاخه) داشت و شمشیر علی نیز دو فرق بود، و حرف عین نام علی نیز دو فرق دارد؛ مادر موسی او را در تنوری برافروخته انداخت و علی با منجنیق پرتاب شد؛ اگر موسی به یک فرعون آزموده شد، علی علیه السّلام به فرعونها آزموده شد؛ و موسی دوازده سبط داشت و علی علیه السّلام دوازده امام دارد؛(1)
و به موسی گفته شد: «اخْلَعْ نَعْلَیْک»(2){پای پوش خویش بیرون آور!} و به علی علیه السّلام امر شد که پا بر دوش محمّد صَلی الله علیهِ و آله بگذارد؛ و قدمگاه موسی یک سنگ بود و قدمگاه علی علیه السّلام شانه محمّد صَلی الله علیهِ و آله؛ موسی از طور بالا رفت علی از کتف رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله؛ به موسی فرمود: «وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ محََبَّةً مِّنی»(3){و مهری از خودم بر تو افکندم} و به همین سبب هر کس او را میدید، دوستش میداشت و خداوند حُبّ علی علیه السّلام را بر همه خلایق فرض فرمود و حُبّ اوست که حق را از باطل متمایز میکند «جز مؤمن پارسا تو را دوست نمیدارد» تا آخر روایت؛ و به موسی فرمود: «وَ أَنَا اخْترَْتُک»(4){و من تو را برگزیده ام} و به علی علیه السّلام: «وَ رَبُّکَ یخَْلُقُ مَا یَشَاءُ وَ یخَْتَارُ»(5){و پروردگار تو هر چه را بخواهد می آفریند و انتخواب میکند} و به موسی فرمود: «وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسی»(6){و
تو را برای خود پَروردم.} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ الله...»(7){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و درباره موسی فرمود: «إِنَّهُ کاَنَ مخُْلَصًا»(8){او پاکدل بود.} و درباره علی: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ الله»(9){ما برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم}
«وَ إِذْ قَالَ مُوسیَ لِفَتَاه»(10){و [یاد کن] هنگامی را که موسی به جوانِ [همراه] خود گفت:} و جوان همراه موسی یوشع بود و جوانِ همراه محمّد صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام بود و * «لا فتی إلّا علی»؛ و موسی شُبّر و شُبّیر را داشت و علی علیه السّلام شُبّیر و شُبّر را داشت؛ و ولایت موسی از طریق فرزندان هارون استمرار یافت و ولایت محمّد صَلی الله علیهِ و آله از طریق فرزندان علی علیه السّلام استمرار یافت؛ قوم موسی هارون را رها کرده و گوساله پرست شدند: «عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَار»(11){پیکر گوساله ای که صدایی داشت} و مردم نیز علی را رها کرده و بنیاُمیّه را پرستیدند: «إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون»(12){بناگاه قوم تو از آن [سخن] هلهله درانداختند [و اعراض کردند} موسی ساقی گلّه دختران شعیب بود: «وَ وَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَینْ ِ تَذُودَانِ...»(13){دو زن را یافت که [گوسفندان خود را] دور می کردند} و علی علیه السّلام ساقی مؤمنان در روز قیامت است
ص: 61
و الولدان سقاة أهل الجنة و المولی (1) ساقی علی و سقاهم و وقاهم و لقاهم و جزاهم (2) و جر موسی الحجر من رأس البئر و کان یجرونه أربعون رجلا وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ (3) و علی جر الحجر من عین زاحوما و کانت مائة رجل عجزت عن قلعه.
المفجع:
کان فیه من الکلیم خلال***لم یکن عنک علمها مطویا
کلم الله لیلة الطور موسی***و اصطفاه علی الأنام نجیا
و أبان النبی فی لیلة الط-***ائف أن الإله ناجی علیا
و له منه عفوة عن أناس***عکفوا یعبدون عجلا حلیا
حرق العجل ثم من علیهم***إذ أنابوا و أمهل السامریا
و علی فقد عفا عن أناس***شرعوا نحوه القنا الزاعبیا.
قول النبی صلی الله علیه و آله یوم بیعة العشیرة و یوم أحد و یوم تبوک و غیرها یا علی أنت منی بمنزلة هارون من موسی فالمؤمنون أحبوا علیا کما أحب أصحاب هارون هارون و لم یکن لأحد منزلة عند موسی کمنزلة هارون و لا لأحد عند النبی صلی الله علیه و آله کمنزلة علی و کان هارون خلیفة موسی و علی خلیفة محمد صلی الله علیه و آله و لما دخل موسی علی فرعون و دعاه إلی الله قال و من یشهد لک بذلک قال هذا القائم علی رأسک یعنی هارون فسأله عن ذلک قال أشهد أنه صادق (4) و أنه رسول الله إلیک قال أما إنی لا أعاقبه إلا بإخراجه من تکرمتی و إلحاقه بدرجتک فدعا له بجبة صوف و ألبسه إیاه و جاء بعصا فوضعها فی یده فعوضه الله من ذلک أن ألبسه قمیص الحیاة
ص: 62
و پسران ساقی بهشتیاناند و خداوند ساقی علی علیه السّلام است «وسقاهم؛ و وقاهم؛ و لقّاهم؛ و جزاهم»(1)
و موسی سنگ را از روی چاه آب کشان کشان کنار زد در حالی که چهل مرد این کار را میکردند «و لما ورد ماء مدین» {و هنگامی که وارد آبشخور شهر مدین شد ...} و علی علیه السّلام سنگ را از چشمه زاحوما کنار زد در حالی که یکصد نفر نمیتوانستند آن را از جا بلند کنند.
مفجع:
-خصلتهایی از موسی کلیم الله در او بود که علم آنها بر تو پوشیده نبوده است؛
- در شب طور خداوند با موسی سخن گفت و او را از میان خلایق برگزید در حالی که با او نجوا میکرد؛
- و پیامبر اکرم صَلی الله علیهِ و آله در شب طائف آشکار فرمود که خداوند، با علی علیه السلام نجوا کرده است؛
- و خداوند به خاطر موسی یک بار عفو کرد مردمی را که گوساله ای را میپرستیدند که از زیور آلات ساخته بودند؛
- گوساله را آتش زده و چون توبه کردند، برایشان منّت نهاده توبهشان را پذیرفت و سامری را مهلت داد؛
- اما علی علیه السّلام، مردمانی را بخشید که با نیزههای زاغبی به وی حملهور شده بودند»
* در برابری آن حضرت با هارون، یوشع و لوط علیهم السّلام
سخنان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در روز بیعت خویشاوندان، روز اُحُد، روز تبوک و جز اینها: «ای علی، تو از من منزلت هارون از موسی را داری» پس مؤمنان مهر علی علیه السّلام را در دل گرفتند همانطور که یاران هارون او را دوست میداشتند، و هیچکس از منزلتی همچون منزلت هارون نزد موسی برخوردار نبود کمااینکه هیچکس از منزلت علی علیه السّلام نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخوردار نبود؛ هارون جانشین موسی بود و علی جانشین محمّد صَلی الله علیهِ و آله؛ و چون موسی بر فرعون وارد گشته او را به پرستش خدا دعوت نمود، فرعون گفت: چه کسی بر صدق ادّعایت گواهی میدهد؟ موسی گفت: این که بالای سرت ایستاده- منظورش هارون بود- پس فرعون در این مورد از هارون پرسید و هارون گفت: گواهی میدهم که او راستگوست و او فرستاده خدا به سوی توست، فرعون گفت: اما من(هارون) را کیفر نمیدهم جز به اینکه او را از کرم خودم محروم ساخته *و به مرتبه تو تنزّل دهم، سپس فرمان داد جامهای پشمین آوردند و آن را بر وی پوشانید، و عصایی آورده به دست او داد و خداوند در عوض آن، جامه زندگانی
ص: 62
فکان هارون آمنا فی سربه ما دام علیه ذلک و کذلک ألبس الله علیا قمیص الأمن بقول النبی صلی الله علیه و آله إن من المحتوم أن لا تموت إلا بعد ثلاثین سنة بعد أن تؤمر و تقاتل الناکثین و القاسطین و المارقین ثم یخضب لحیته من دم رأسه (1) وقت کذا فکان هارون إذا نزع القمیص مخوفا و کان علی علیه السلام آمنا علی کل حال و کان أول من صدق بموسی هارون و هکذا أول من صدق بالنبی صلی الله علیه و آله علی و لما ولد الحسن سماه علی حربا فقال النبی صلی الله علیه و آله سمه حسنا فلما ولد الحسین علیه السلام سماه أیضا حربا فقال صلی الله علیه و آله لا هو الحسین کأولاد هارون شبر و شبیر.
المفجع:
إن هارون کان یخلف موسی***و کذا استخلف النبی الوصیا
و کذا استضعف القبائل هارو ***ن و راموا له الحمام الوحیا(2)
نصبوا للوصی کی یقتلوه***و لقد کان ذا محال قویا
و أخو المصطفی کما کان هارو***ن أخا لابن أمه لا دعیا
و ساواه مع یوشع بن نون علی بن مجاهد فی تاریخه مسندا قال النبی صلی الله علیه و آله عند وفاته أنت منی بمنزلة یوشع من موسی.
المفجع:
و له من صفات یوشع عندی***رتب لم أکن لهن نسیا
کان هذا لما دعا الناس موسی***سابقا قادحا زنادا وریا
و علی قبل البریة صلی***خائفا حیث لا یعاین ربا
کان سبقا مع النبی یصلی***ثانی اثنین لیس یخشی ثویا
و ساواه مع أیوب علیه السلام فأیوب أصبر الأنبیاء و علی أصبر الأوصیاء صبر أیوب ثلاث سنین فی البلایا و علی صبر فی الشعب مع النبی صلی الله علیه و آله ثلاث سنین ثم صبر
ص: 63
بر وی پوشانید به گونهای که چون آن جامه را بر تن داشت، در میان قوم خود احساس امنیت میکرد، همچنین خداوند به قول پیامبر صَلی الله علیهِ و آله جامه امنیت و سلامتی بر تن علی علیه السّلام کرد: «حتم آن است که تا سی سال دیگر نخواهی مُرد تا اینکه به امارت رسیده و با «ناکثین» و «قاسطین» و «مارقین» بجنگی آنگاه در فلان هنگام موی صورتت به خون فرقت خضاب خواهد شد» پس هرگاه هارون آن جامه را از تن بیرون میکرد، بیمناک میشد لیکن علی علیه السّلام در همه حال احساس امنیت میکرد و اوّلین کسی که موسی را تصدیق نمود، هارون بود، همچنین نخستین کسی که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را تصدیق نمود علی علیه السّلام بود؛ و چون حسن علیه السّلام به دنیا آمد، علی علیه السّلام او را «حرب» نامید که پیامبر فرمود: او را «حسن» بنام، و چون حسین علیه السّلام به دنیا آمد بازهم علی علیه السّلام او را «حرب» نامید لیکن پیامبر فرمود: نه، او «حسین» است همانند پسران هارون که «شبّر» و «شبّیر» نام داشتند.
مفجع:
-«هارون جانشین موسی میشد، همچنین وصی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله جانشین وی شد؛
- همانطور که قبایل هارون را به استضعاف کشیدند و قصد کشتن او را کردند؛
- در پی آن برآمدند که وصی را به قتل برسانند در حالی که او بسیار نیرومند و قوی بود؛
- و برادر پیامبر مصطفی همانند هارون برادرِی بود که پسر مادرش بود نه برادر خوانده» و او را با یوشع بن نون برابر دانست، علی بن مجاهد در تاریخ خود با سندی آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به هنگام وفاتش فرمود: تو منزلت یوشع از موسی را نزد من داری.
مفجع:
-«او را نزد من، از صفات یوشع، مراتبی است که آنها را فراموش نمیکنم؛
- چنین بود که زمانی که موسی مردم را دعوت کرد، او سبقت گیرنده و تفکر کننده بود و به مطلوب خویش میرسید؛
- و علی علیه السّلام پیش از خلایق ترسان نماز خواند، در جایی که پروردگاری را نمیدید؛
- او در نماز خواندن با پیامبر پیشتاز بود آنگاه که دومین نفری بود که پیوسته نماز میگزارد بیآنکه ترسیده باشد»
و او را با ایّوب علیه السّلام برابر دانست، ایّوب صبورترین پیامبران بود و علی شکیباترین اوصیا، ایّوب سه سال بلایا را صبورانه تحمّل کرد و علی علیه السّلام نیز سه سال در شِعب أبی طالب سختیها را با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله تحمّل نمود و
ص: 63
بعده ثلاثین سنة و قد وصف الله صبر أیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً(1) و قال لعلی علیه السلام الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ(2) و قال وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ (3).
و ساواه مع لوط علیه السلام و قد ذکره الله فی کتابه فی ستة و عشرین موضعا و ذکر علیا فی کذا موضعا.
المفجع:
و دعا قومه فآمن لوط***أقرب الناس منه رحما و ریا
و علیا لما دعاه أخوه***سبق الحاضرین و البدویا.
قال فی أیوب: مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ (4) و لعلی نصب من نواصب و عداوة شیاطین الإنس و قال لأیوب ارْکُضْ بِرِجْلِکَ (5) و لعلی بوادی بلقع و غیره و لأیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً(6) و لعلی وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا(7) و قال أیوب إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ (8) و قال علی علیه السلام إلی کم أغضی الجفون علی القذی؟(9).
ص: 64
پس از آن نیز سی سال شکیبایی به خرج داد؛ و خداوند ایّوب را چنین وصف فرموده است: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا»(1){و
ما او را شکیبا یافتیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَة...»(2){[همان]
کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد، می گویند: «ما از آنِ خدا هستیم، و به سوی او باز می گردیم.»} و نیز فرمود: «وَ الصَّابرِِینَ فیِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ»(3){و
در سختی و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند} و او را با لوط برابر دانسته و این در حالی است که خداوند در بیست و شش جای قرآن لوط را یاد فرموده و علی علیه السلام را نیز در موارد بسیاری از کتابش یاد کرده است.
مفجع:
- «ابراهیم علیه السلام قومش را دعوت کرد و لوط که نزدیک ترین مردم از لحاظ خویشاوندی و از نظر ظاهر به او بود، دعوتش را اجابت نمود؛
- و علی نیز چون برادرش وی را به اسلام دعوت نمود، در اجابت دعوت وی بر شهرنشینان و بادیهنشینان پیشی گرفت»
* در برابر دانستن وی با ایّوب، جرجیس، یونس، زکریا و یحیی علیهم السّلام
درباره ایّوب میفرماید: «مَسَّنیِ َ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَ عَذَاب»(4){«شیطان مرا به رنج و عذاب مبتلا کرد.»} و علی نیز رنج و دشمنیها از جانب شیاطین انسان نما داشت، و به ایّوب فرمود: «ارْکُضْ بِرِجْلِک»(5){[به او گفتیم:] «با پای خود [به زمین] بکوب}و علی در درّه بلقع و جاهای دیگر چنین وضعی داشت؛ و به ایّوب فرمود: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا»(6){ما او را شکیبا یافتیم} و درباره علی علیه السّلام: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُوا...»(7){و به [پاس] آنکه صبر کردند...} و ایّوب گفت: «إِنَّمَا أَشْکُواْ بَثیّ ِ وَ حُزْنیِ إِلیَ اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ الله»(8){من شکایت غم و اندوه خود را پیش خدا می برم} و علی علیه السّلام فرمود: «تا به کی با خار در چشم صبر پیشه کنم؟!
ص: 64
المفجع:
و له من عزاء أیوب و الصب-***ر نصیب ما کان بردا ندیا
جرجیس علیه السلام صبر فی المحن و علی صبر فی المحن و الفتن و لم یقبل قوله الحق و قتل فی الحق و علی کان علی الحق و قتل فی الحق للحق و عذب جرجیس بأنواع العذاب و عذب علی بأنواع الحروب کسر جرجیس صنما و کسر علی علیه السلام ثلاثمائة و ستین فی الکعبة سوی ما کسره فی غیرها أهلک الله أعداء جرجیس بالنار و سیهلک أعداء علی بنار جهنم أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ (1).
یونس علیه السلام إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً(2) فذهب علی مجاهدا محاربا فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلِیمٌ (3) و سلمت الحیتان علی علی علیه السلام و شتان بین الغالب و المغلوب و سماه الله ذا النون و سمی النبی صلی الله علیه و آله علیا ذا الریحانتین و قال فی یونس إِذْ أَبَقَ إِلَی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ (4) و علی علیه السلام فلک مشحون من العلم أنا مدینة العلم الخبر و قیل لیونس لَنُبِذَ بِالْعَراءِ وَ هُوَ مَذْمُومٌ (5) و فی موضع وَ هُوَ مُلِیمٌ (6) و علی ترکوه و خذلوه و لعنوه ألف شهر و فی حق یونس وَ أَنْبَتْنا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِینٍ (7) و أطعم علی علیه السلام من فواکه الجنة و قال وَ أَرْسَلْناهُ إِلی مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ (8) و علی إمام الإنس و الجن و إنه عبد الله فی مکان ما عبده فیه بشر(9) و علی ولد فی موضع ما ولد فیه قبله و لا بعده أحد.
زکریا بشر زکریا بیحیی فی المحراب و علی بشر بالحسن و الحسین علیهما السلام و سأل زکریا رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً(10) و قیل للنبی صلی الله علیه و آله بلا سؤال:
ص: 65
مفجع:
- «و از ماتم و صبر ایّوب بهرهها دارد آن ماتم هایی که سرد و بارنده است؛ جرجیس علیه السّلام بر سختیها صبوری پیشه کرد و علی علیه السّلام نیز در سختیها و فتنهها شکیبایی به خرج داد؛ و سخن حقّ او پذیرفته نشد و در راه دفاع از حقّ کشته شد و علی علیه السّلام نیز بر حق بود و در راه حق و به خاطر دفاع از حق کشته شد؛ و جرجیس را انواع شکنجه دادند و علی علیه السّلام را با انواع جنگها شکنجه کردند؛ جرجیس یک بت را شکست و علی علیه السّلام 360 بت درون کعبه را شکست غیر از بتهایی که در جاهای دیگر شکست؛ خداوند دشمنان جرجیس را با آتش به هلاکت رساند و دشمنان علی علیه السّلام را به آتش جهنم خواهد سوزاند: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ »(1){در جهنّم فروافکنید}
درباره یونس علیه السّلام میفرماید: «إِذ ذَّهَبَ مُغَضِبًا»(2){آنگاه
که خشمگین رفت} اما علی علیه السّلام مجاهد و جنگو رفت؛ درباره یونس میفرماید: «فَالْتَقَمَهُ الحُْوتُ وَ هُوَ مُلِیم»(3){[او
را به دریا افکندند] و عنبرماهی او را بلعید در حالی که او نکوهشگر خویش بود} و ماهی ها بر علی علیه السّلام سلام کردند و میان غالب و مغلوب فرق بسیار است! و خدوند یونس را «ذوالنون» نامید و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را «ذوالرّیحانتین» (صاحب دو گل خوشبو) نامید؛ و درباره یونس میفرماید: «إِذْ أَبَقَ إِلیَ الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ»(4){آن گاه که به سوی کشتی پُر، بگریخت} و علی علیه السّلام کشتی آکنده از علم است: «من شهر علم هستم و علی دروازه آن»؛ و در مورد یونس گفته شد: «لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَ هُوَ مَذْمُوم»(5){قطعاً نکوهش شده بر زمین خشک انداخته می شد.} و در جای دیگر: «وَ هُوَ مُلِیم»(6){در حالی که او نکوهشگر خویش بود} و علی علیه السّلام را به مدت هزار ماه رها کرده، تنها گذاشته و لعنت کردند؛ و در حق یونس فرمود: «وَ أَنبَتْنَا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِّن یَقْطِین»(7){و بر بالای [سَرِ] او درختی از [نوع] کدوبُن رویانیدیم} و علی علیه السّلام از میوههای بهشتی خورانده شد؛ و فرمود: «وَ أَرْسَلْنَاهُ إِلیَ مِاْئَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُون»(8){و او را به سوی یکصد هزار [نفر از ساکنان نینوا] یا بیشتر روانه کردیم} و علی علیه السّلام امام و پیشوای انس و جن است؛ و یونس در جایی خدا را پرستش کرد که هیچ بشری در آنجا عبادت نکرده بود(9)
و علی علیه السّلام در مکانی به دنیا آمد که نه قبل و نه بعد از او کسی در آنجا متولد نشده و نخواهد شد.
زکریّا، در محراب مژده یحیی را به زکریا دادند و علی علیه السّلام نیز به تولّد حسن و حسین علیهما السّلام بشارت یافت؛ و زکریّا عرض کرد: «رَبّ ِ هَبْ لیِ مِن لَّدُنکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً»(10){پروردگارا، از جانب خود، فرزندی پاک و پسندیده به من عطا کن} اما بدون درخواست، به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله گفته شد:
ص: 65
ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ (1) و قالت امرأة عمران إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً(2) و قال للمرتضی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(3) و قالت رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثی (4) و قال الله تعالی فی زوجة علی وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ (5) أجاب الله دعاء زکریا رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً(6) الآیة و أجاب علیا من غیر سؤال فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ (7) نشر زکریا فی الشجر و جز رأس یحیی فی الطشت و قتل علی فی المحراب و ذبح الحسین علیه السلام بکربلاء و ذکره الله فی کتابه فی سبعة عشر موضعا أولها البقرة و آخرها فی ص و ذکر علیا فی کذا
موضع أوله صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ (8) و آخره وَ تَواصَوْا بِالْحَقِ (9) و قالت إِنِّی أُعِیذُها بِکَ وَ ذُرِّیَّتَها(10) و قال المصطفی صلی الله علیه و آله للحسن و الحسین علیهما السلام أعیذکما من شر السامة و الهامة و من شر کل عین لامة(11) و زکریا کان واعظ بنی إسرائیل و کافل مریم و علی کان مفتی الأمة و کافل فاطمة علیها السلام.
المفجع:
و له خلتان من زکریا***و هما غاظتا الحسود الغویا
کفل الله ذاک مریم إذ ک-ا***ن تقیا و کان برا حفیا
فرأی عندها و قد دخل المح-***راب من ذی الجلال رزقا هنیا
و کذا کفل الإله علیا***خیرة الله و ارتضاه کفیا
خیرة بنت خیر رضی الله***لها الخیر و الإمام الرضیا
و رأی جفنة تفور لدیها***من طعام الجنان لحما طریا
ص: 66
«ذُرِّیَّةَ بَعْضُهَا مِن بَعْض»(1){فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند} و زن عمران گفت: «إِنیّ ِ نَذَرْتُ لَکَ مَا فیِ بَطْنیِ مُحَرَّرًا»(2){آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده [از مشاغل دنیا و پرستشگر تو] باشد} و درباره علی مرتضی علیه السّلام فرمود: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ»(3){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند} و زن عمران گفت: «رَبّ ِ إِنیّ ِ وَضَعْتهَُا أُنثی»(4){پروردگارا، من دختر زاده ام} و خداوند متعال درباره همسر علی فرمود: «وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ »(5){و زنانمان و زنانتان} خداوند دعای زکریا را اجابت فرمود: «زَکَرِیَّا إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبّ ِ لَا تَذَرْنیِ فَرْدًا وَ أَنتَ خَیرُْ الْوَارِثِین»(6){و زکریّا را [یاد کن] هنگامی که پروردگار خود را خواند: «پروردگارا، مرا تنها مگذار و تو بهترین ارث برندگانی} و علی علیه السّلام را بدون خواستن اجابت فرمود: «فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُم» (7){پس پروردگارشان آنها را اجابت کرد...} و زکریّا را در وسط درختی اره کردند و سر یحیی را در طشت از بدن جدا کردند و علی علیه السّلام در محراب به قتل رسید و حسین علیه السّلام در کربلا سر بریده شد و خداوند در هفده جای از کتاب خود وی را یاد فرموده که اولین آن در سوره بقره است و آخرین آن در سوره «ص» و علی علیه السّلام را در مواضع بسیاری در قرآن یاد فرموده که اولین آن در آیه: «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»(8){راه
آنهایی که برخوردارشان کرده ای} و آخرین آن در آیه«و تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر»(9){و همدیگر را به حقّ سفارش کردند} و زن عمران گفت: «وَ إِنیّ ِ أُعِیذُهَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهَا»(10){و او و فرزندانش را از شیطان رانده شده، به تو پناه می دهم.»} و پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله به حسن و حسین علیهما السّلام فرمود: من شما را از شرّ هر گزندهای که نکشد و هر گزنده کشندهای و از شرّ هر چشم زخمی به خدا پناه میدهم» و زکریا واعظ بنیاسرائیل بود و سرپرستی مریم را بر عهده داشت و علی علیه السّلام مفتی اُمّت بود و سرپرستی فاطمه علیهما السّلام را برعهده داشت.
مفجع:
- «و از زکریا دو خصلت دارد و این دو، حسود سرکش را به خشم آوردهاند،
- خداوند سرپرستی مریم را به آن (زکریا) واگذار کرد که پارسا بود و نیکو کردار و مهربان بود؛
- و چون بر وی در محراب عبادت وارد گشت رزق و روزی گوارایی از جانب خدای ذوالجلال نزد وی یافت؛ - به همین شکل خداوند علی علیه السلام را کفیل قرار داد که او برگزیده خدا بود و خداوند پسندید که او کفایت کننده باشد؛
- برای نیکو دختری که دختر نیکو مردی بود و خداوند خیر را برای او و امام خرسند به خواست خدا خواست؛
- و علی نزد وی دیگی یافت که میجوشید، از خوراکیهای بهشت که گوشتی تازه بود»
ص: 66
یحیی علیه السلام قال الله لیحیی وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا(1) و قال لعلی سلام علی آل یاسین (2) و قال لیحیی وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ (3) و لعلی إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ (4).
الحمیری:
أ لم یؤت الهدی و الحکم طفلا***کیحیی یوم أوتیه صبیا
المفجع:
و له من صفات یحیی محل***لم أغادره مهملا منسیا
إن رجسا من النساء بغیا***کفلت قتله کفورا شقیا
و کذاک ابن ملجم، فرض الله***له اللعن بکرة و عشیا
ذو القرنین قال النبی صلی الله علیه و آله إنک لذو قرنیها و قد شرحناه و إنه قد سد علی یأجوج و مأجوج و سد الله علی الشیعة کید الشیاطین و إنه قد کان یعرف لغات الخلق و علی علم منطق الطیر و الدواب و الوحش و الجن و الإنس و الملائکة طلب ذو القرنین عین الحیاة و لم یجدها و علی علیه السلام عین الحیاة من أحبه لم یمت قلبه قط. و لقمان ظهرت الحکمة منه و علی استفاضت العلوم کلها منه و قال الله تعالی وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ(5) و قال لعلی علیه السلام الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ (6).
المفجع (7):
نظیر الخضر فی العلماء فینا***و ذاک له بلا کذب نظیر
و هو فینا کذی القرنین فیهم***برجعته له لون نضیر(8)
ص: 67
یحیی علیه السّلام، خداوند به یحیی گفت: «وَ سَلَامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا»(1){و
درود بر او، روزی که زاده شد و روزی که می میرد و روزی که زنده برانگیخته می شود}و به علی علیه السّلام فرمود: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِینَ»(2){درود بر آل یاسین} و به یحیی فرمود: «وَ بَرَّا بِوَالِدَیْهِ»(3){و با پدر و مادر خود نیک رفتار بود} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ ...»(4){همانا
نیکان از جامی نوشند...}
سیّد حمیری:
- «آیا در کودکی هدایت و حکمت به وی داده نشد؟ همانند یحیی آن روز که در کودکی به وی داده شد؟»
مفجع:
- «و از صفات یحیی وی را جایگاهی است که آن را نادیده نمیگیرم و فراموش نمیکنم؛
- زنی نجس و بدکاره کافرانه و بدبختانه کشتن وی را به عهده گرفت؛
- و نیز ابن ملجم (قتل علی علیه السّلام را برعهده گرفت) که خداوند لعن فرستادن را بر او را در هر بامداد و شامگاه فرض کرده است» ذوالقرنین، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: «تو ذوالقرنین اُمّت منی» که شرح آن پیش از این گذشت؛ و اینکه ذوالقرنین در مقابل تجاوز قوم یأجوج و مأجوج سدّی بنا کرد و خداوند کید شیاطین را بر شیعیان بسته است؛ و اینکه ذوالقرنین زبانهای همه خلایق را میدانست و به علی علیه السّلام زبان پرندگان چهار پایان، وحوش، جن، انس و فرشتگان آموخته شد؛ ذوالقرنین در جستجوی آب حیات برآمد و آن را نیافت و علی علیه السّلام خود چشمه حیات است، هرکس او را دوست بدارد، هرگز قلبش نمیمیرد.
و از لقمان حکمت به ظهور پیوست و از علی علیه السّلام تمام علوم استفاضه شد و خدای متعال فرمود: «وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَا لُقْمَانَ الحِْکْمَة»(5){و
به راستی، لقمان را حکمت دادیم} و به علی علیه السّلام فرمود: «الرَّحْمَانُ عَلَّمَ الْقُرْءَان»(6){[خدای]
رحمان، قرآن را یاد داد}
مفجع:
-«در میان ما علی علیه السّلام همانند خضر در میان عُلماست، و بدون دروغ - به راستی - که او نظیر و همتای وی است؛
- و او در میان ما همانند ذوالقرنین در میان ایشان است، در رجعت خود رخساری نیکو و زیبا دارد»
ص: 67
شعیب علیه السلام
المفجع:
و کما آجر الکلیم شعیبا***نفسه فاصطفی فتی عبقریا
و کذاک النبی کان مدی الأی_***ام مستأجرا أخاه التقیا
فوفی فی سنین عشر بما ع_***اهد عفوا و لم یجده عصیا
فحباه بخیرة الله فی النس_***وان عرسا و حبة و صفیا(1)
و شعیبا کان الخطیب إذا ما***حضر القوم محفلا أو ندیا
و علی خطیب فهم إذا المن_***طق أعیا المفوه اللوذعیا(2).
قال الله تعالی یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ (3) و علی علیه السلام قال من لم یقل إنی رابع الخلفاء الخبر و قال وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ (4) و قتل علی عمرا و مرحبا و کان له حجر فیه سبب قتل جالوت و لعلی سیف یدمر الکفار و قال لداود بَقِیَّةٌ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسی وَ آلُ هارُونَ (5) و لعلی و ولده بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ (6) و بقیة الله خیر من بقیة موسی و لداود سلسلة الحکومة و علی فلاق الأغلاق (7) أقضاکم علی و قال داود الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنا علی العالمین (8) و هذا دعوی و قال الله لعلی فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ (9) و هذا دلیل و قال الله لداود وَ الطَّیْرَ مَحْشُورَةً کُلٌّ لَهُ أَوَّابٌ (10) و قوله یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ (11) و کان علی یسبح بالحصی و یسبحن معه و قال الله لداود عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ(12)
ص: 68
* شُعیب علیه السّلام
مفجع:
-«و همان طور که موسی کلیم الله خود را أجیر (مزدور)
شعیب کرد، و شعیب جوانی هوشمند و زیرک را برگزید؛
پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نیز در تمام ایام برادر پارسای خویش را اجیر خود فرمود،
- پس به ده سال خدمتی که تعهد کرده بود مجانی خدمت کند، وفا کرد و او را در این مدت نافرمان نیافت؛ - پس خداوند به او برگزیده ترین زنان دوران را بخشید، تا به عنوان عروس و محبوب و برگزیده موسی باشد؛
- و شعیب چون در میان محفل آن قوم حاضر میشد، در میان آنها به سخنرانی میپرداخت؛
- و آنگاه سخنوران چیره دست و تیزهوش از سخن گفتن باز میماندند، علی علیه السّلام در میان ایشان سخنوری بسیار دانا بود»
* در برابر دانستن وی با داود، طالوت و سلیمان علیهم السّلام
خداوند متعال فرمود: «یَادَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فیِ الْأَرْض»(1){ای
داوود، ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین] گردانیدیم} و علی علیه السّلام فرمود: «هرکس قائل به این نباشد که چهارمین خلیفه من هستم... الخ» و فرمود: «وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوت»(2){و داوود، جالوت را کُشت} و علی علیه السّلام عمرو بن عبد وُدّ عامری و مرحب را به قتل رساند؛ و داود سنگی داشت که عامل قتل جالوت بود و علی علیه السّلام شمشیری داشت که کفّار را درهم میشکست؛ و به داود فرمود: «وَ بَقِیَّةٌ مِّمَّا تَرَکَ ءَالُ مُوسیَ وَ ءَالُ هَرُونَ»(3){و بازمانده ای از آنچه خاندان موسی و خاندان هارون [در آن] بر جای نهاده اند} و به علی و فرزندان ایشان فرمود: «بَقِیَّةُ اللَّهِ خَیرٌْ لَّکُمْ»(4){باقیمانده [حلال] خدا برای شما بهتر است} و «بقیه الله» بهتر از«بقیه موسی» است؛ سلسله فرمانروایی از آن داود است و علی علیه السّلام مشکل گشاست و - پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: - علی از همه شما در قضاوت تواناتر است؛ و داود گفت: «الحَْمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنَا عَلیَ العالمین»(5){سپاس خداوندی را سزاست که ما را بر جهانیان برتری داد} و این یک ادعاست و در مقابل، خداوند به علی علیه السّلام فرمود: «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِین»(6){خداوند مجاهدان را برتری داد} و این خود یک دلیل (بر افضیلت علی علیه السّلام است»؛ و خداوند به داود فرمود: «وَ الطَّیرَْ محَْشُورَةً کلُ ٌّ لَّهُ أَوَّاب»(7){و پرندگان را از هر سو [بر او] گرد [آوردیم] همگی [به نوای دلنوازش] به سوی او بازگشت کننده [و خدا را ستایشگر] بودند.} و نیز قول خداوند: «یَاجِبَالُ أَوِّبیِ مَعَهُ»(8){ای کوه ها، با او [در تسبیح خدا] همصدا شوید} و علی علیه السّلام با سنگریزه تسبیح میفرمود و آنها نیز با وی تسبیح میگفتند. و خداوند به داود فرمود: «عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیر»(9){ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم}
ص: 68
و کان لعلی صوت یمیت الشجعان و تکلمه مع الطیر فی الهواء و قال لداود وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ (1) و قال لعلی علیه السلام قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (2) و قال وَ اذْکُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَیْدِ(3) و قال فی علی هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (4) و داود خطیب الأنبیاء و علی أوتی فصل الخطاب و قال فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ (5) و علی هزم جنود الکفر و البغی.
المفجع:
کان داود سیف طالوت حتی***هزم الخیل و استباح العدیا(6)
و علی سیف النبی یسلع (7)***یوم أهوی بعمرو المشرفیا
فتولی الأحزاب عنه و خلوا***کبشهم ساقطا یخال کریا(8)
أنبأ الوحی أن داود قد کا***ن بکفیه صانعا هالکیا(9)
و علی من کسب کفیه قد أع-***تق ألفا بذاک کان جزیا
و قال داود إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنَّی یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ (10) و لما أقام النبی صلی الله علیه و آله علیا مقامه قالوا نحن (11) فقال النبی علی مع الحق و قال فی طالوت إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ (12) و قال فی علی وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ (13) و قال فی طالوت وَ اللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ(14) و قال لعلی وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ(15)
ص: 69
و علی علیه السّلام از صدایی برخوردار بود که دلاوران را زهره ترک میکرد و با پرندگان در هوا سخن گفت. و به داود فرمود: «وَ ءَاتَیْنَهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الخِْطَاب»(1){و او را حکمت و کلامِ فیصله دهنده عطا کردیم.} و به علی علیه السّلام فرمود: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدَا بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(2){بگو: «کافی است خدا به عنوان شاهد بین من و شما و آن کس که نزد او علم کتاب است} و فرمود: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُدَ ذَا الْأَیْد»(3){و داوود، بنده ما را که دارای امکانات [متعدّد] بود به یاد آور} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»(4){همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید} و داود خطیب الأنبیاء است و به علی «فصل الخطاب» داده شد؛ و فرمود: «فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ»(5){پس آنان را به اذن خدا شکست دادند، و داوود، جالوت را کشت} و علی علیه السّلام سربازان کفر و گناه را شکست داد .
مفجع:
-«داود شمشیر طالوت بود تا اینکه سواران را شکست داده و قتل و غارت کسانی را که آماده جنگ میشدند روا داشت؛
- و علی علیه السّلام شمشیر پیامبر بود که فرق میشکافت آن روز که شمشیر را بر عمرو بن عبدوُدّ فرو آورد،
- پس سپاهیان احزاب پشت به وی کردند و سردار خود (عمرو) را مرده تنها گذاشتند،
- جبرئیل خبر آورد که داود مردی بود که با دستان خود آهنگری میکرد
- و علی علیه السّلام کسی است که از دسترنج خود هزار بنده را آزاد فرمود و در این کار پاداش داده شده بود»
و داود گفت: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکاً قَالُواْ أَنیَ یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا وَ نحَْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِّنَ الْمَالِ»(6){در حقیقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است.» گفتند: «چگونه او را بر ما پادشاهی باشد با آنکه ما به پادشاهی از وی سزاوارتریم و به او از حیث مال، گشایشی داده نشده است} و آنگاه که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی را بر جای خویش گمارد، گفتند: «ما!»(7)سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی با حق است. داود گفت: «قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَئهُ عَلَیْکُمْ»(8){در حقیقت، خدا او را بر شما برتری داده است} و خداوند درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ ءَالَ عِمْرَانَ عَلیَ الْعَالَمِینَ»(9){خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است} و درباره طالوت فرمود: «وَ اللَّهُ یُؤْتیِ مُلْکَهُ مَن یَشَاءُ»(10){و خداوند پادشاهی خود را به هر کس که بخواهد می دهد} و در مورد علی علیه السّلام فرمود: «وَ رَبُّکَ یخَْلُقُ مَا یَشَاءُ وَ یخَْتَارُ»(11){و پروردگار تو هر چه را بخواهد می آفریند و برمی گزیند}
ص: 69
و قال فی طالوت وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ (1) و کان علی أعلم الأمة و أشجعهم و عطش بنو إسرائیل فی غزاة جالوت فقال طالوت إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ(2) و هو نهر فلسطین فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی ... فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ (3) و کانوا أربعمائة رجل و قیل ثلاثمائة و ثلاثة عشر من جملة ثلاثین ألفا فقال (4) لم تطیعونی فی شربة ماء فکیف تطیعوننی فی الحرب فخلفهم و علی أتوه فقالوا امدد یدک نبایعک فقال إن کنتم صادقین فاغدوا علی غدا محلقین الخبر قصد جالوت إلی قلع بیت داود فقتل داود جالوت و استقر الملک علیه و طلب أعداء علی قهره فقتلهم أو ماتوا قبله و بقیت الإمامة له و لأولاده یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ (5).
سلیمان علیه السلام سأل خاتم الملک هَبْ لِی مُلْکاً(6) و علی أعطی خاتم الملک یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ (7) و الید العلیا خیر من الید السفلی فکان سلیمان سائلا و علی معطیا سلیمان قال هَبْ لِی مُلْکاً(8) و علی قال یا صفراء یا بیضاء غری غیری سلیمان سأل ملکا لا ینبغی لأحد من بعده فأعطی و کان فانیا و أعطی علی ملکا باقیا بلا سؤال نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(9) سلیمان لما سأل خاتم الملک أعطی غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ(10) و حبا المرتضی خاتم الملک فأعطی السیادة فی الدنیا إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (11) الآیة و الملک فی العقبی وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ (12) و قال عن سلیمان عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ(13) کما أخبر عن الهدهد و عن النملة
وَ رَوَی جَابِرٌ لِعَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِلطَّیْرِ أَحْسَنْتَ أَیُّهَا الطَّیْرُ. و قال لسلیمان إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشِیِّ الصَّافِناتُ الْجِیادُ(14) و کانت من غنیمة دمشق ألف فرس فلما رآه الله (15) تعالی فاتت صلاته رد الشمس علیه فصلی إذا
ص: 70
و در مورد طالوت فرمود: «وَ زَادَهُ بَسْطَةً فیِ الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ»(1){و او را در دانش و [نیروی] بدن بر شما برتری بخشیده است} و علی علیه السّلام أعلم اُمّت و شجاعترین آنها بود؛ بنیاسرائیل در راه جنگ با جالوت دچار تشنگی شدند، پس طالوت گفت: «إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُم بِنَهَر»(2){خداوند شما را به وسیله رودخانه ای خواهد آزمود} که این رودخانه، رودخانه فلسطین است: «فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنیّ ِ وَ مَن لَّمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنیّ ِ إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةَ بِیَدِهِ فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا مِّنْهُمْ»(3){پس هر کس از آن بخورد او از من نیست و هر کس از آن نخورد، قطعاً او از [پیروان] من است، مگر کسی که با دستش کفی برگیرد. پس [همگی] جز اندکی از آنها، از آن نوشیدند} و آنها چهار صد مرد بودند و گفته شده: سیصد و سیزده نفر از مجموع سی هزار نفر آب نخوردند، پس طالوت گفت: «شما که در نوشیدن آب از من اطاعت نکردید چگونه در جنگ از من اطاعت خواهید کرد؟! سپس آنها را با خود نبرد، و نزد علی علیه السّلام آمده و گفتند:دستت را دراز کن تا با تو بیعت کنیم! فرمود: «اگر راست میگویید، فردا با سر تراشیده نزد من آیید...» ؛ جالوت قصد کرد که خانه داود را از بیخ برکَنَد اما داود جالوت را به قتل رساند و فرمانروایی برای وی مقرر گردید، و دشمنان علی علیه السّلام قصد درهم شکستن وی را داشتند که آنها را به قتل رساند یا اینکه پیش از او مُردند و پیشوایی برای او و برای فرزندانش باقی ماند: «یُرِیدُونَ لِیُطْفُِؤاْ نُورَ الله...»(4){می خواهند
نور خدا را *خاموش کنند...}
سلیمان علیه السّلام از خداوند درخواست انگشتری فرمانروایی کرد: «هَبْ لیِ مُلْکاً»(5){مُلکی به من ارزانی دار!} و علی علیه السّلام انگشتری مُلک را صدقه داد: «یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُون»(6){نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.} و دستِ دهنده بهتر از دستِ گیرنده است، بدین ترتیب سلیمان سائل بود و علی علیه السّلام عطا کننده؛ سلیمان گفت: «هَبْ لیِ مُلْکا»(7){مُلکی به من ارزانی دار} و علی علیه السّلام فرمود: ای زر و سیم، دیگری را فریب دهید؛ سلیمان مُلکی را درخواست کرد که پس از او کسی بدان دست نیابد و خواستهاش برآورده شد و مُلکی فانی بود و به علی علیه السّلام مُلکی باقی و ماندگار داده شد بیآنکه طلب کرده باشد: «نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(8){[سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی}چون سلیمان خواستار انگشتری مُلک شد، به وی داده شد: «غُدُوُّهَا شهَْرٌ وَ رَوَاحُهَا شهَْرٌ»(9){که رفتن آن بامداد، یک ماه، و آمدنش شبانگاه، یک ماه [راه] بود}و علی علیه السلام انگشتری پادشاهی را هدیه داد پس به او سیادت در دنیا عطا شد: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ»(10){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و پادشاهی اُخروی: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْت...»(11){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی} و دربارهِ سلیمان فرمود: «عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیر»(12){ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم} کما اینکه از هدهد و مورچه خبر داد، و جابر از علی علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت به پرنده فرموده است: أحسنت ای پرنده! و درباره سلیمان فرمود: «إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشیِ ِّ الصَّافِنَاتُ الجِْیَاد»(13){هنگامی که [طرف] غروب، اسبهای اصیل را بر او عرضه کردند} که هزار اسب از غنایم دمشق بود، پس چون در آنها نگریست و نمازش قضا شد، خداوند خورشید را بازگرداند تا وی نمازش را به جای آورد و آنگاه او نیز نماز گزارد، و این در حالی است که خداوند بیش از یک بار خورشید
ص: 70
و قد ردت الشمس لعلی علیه السلام غیر مرة و قال لسلیمان فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّیحَ (1) و علی قلب الریاح (2) فی بئر ذات العلم و أطاعته وقت خروجه إلی أصحاب الکهف و قال فی سلیمان وَ حُشِرَ لِسُلَیْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّیْرِ(3) و سخر علی الجن و الإنس بسیفه و قال له رسول الجن لو أن الإنس أحبوک کحبنا الخبر و قال فی سلیمان عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ(4) و قال فی علی علیه السلام وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (5) و أضاف الناس سلیمان و عجز عن ضیافتهم و علی قد وقعت ضیافته موقع القبول وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ (6) و تزوج سلیمان من بلقیس بالعنف و زوج الله علیا من فاطمة باللطف و قال فی سلیمان وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا(7) الآیة و قال فی علی وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ (8) الآیة و قال فی سلیمان فَفَهَّمْناها سُلَیْمانَ (9) فکان یحکم بالغرائب و فی علی فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ(10). صالح سماه الخلق صالحا و سمی الخالق علیا صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ و أخرج صالح ناقة الله من الجبل و أخرج علی من الجبل مائة ناقة و قضی دین النبی صلی الله علیه و آله.
خلقه الله روحانیا فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا(11) و خلق علیا من نور و عیسی خرجت أمه وقت الولادة فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَکاناً قَصِیًّا(12) و دخلت أم علی فی الکعبة وقت ولادته و عیسی قرأ التوراة و الإنجیل فی بطن أمه حتی سمعته أمه و کان علی یتکلم فی بطن أمه و تخر له الأصنام و قال عیسی فی مهده إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ
ص: 71
را به خاطر علی علیه السّلام بازگردانده است؛ و در مورد سلیمان فرمود: «فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ »(1){پس
باد را در اختیار او قرار دادیم} و علی علیه السّلام هنگام رفتن به غار اصحاب کهف در چاه «ذات العلم» باد را وادار به حرکت برخلاف جهت آن کرد و باد اطاعت کرد؛ و درباره سلیمان فرمود: «وَ حُشِرَ لِسُلَیْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنّ ِ وَ الْانسِ وَ الطَّیر»(2){و برای سلیمان سپاهیانش از جنّ و انس و پرندگان جمع آوری شدند}و علی علیه السّلام با شمشیر خود انس و جن را رام خویش کرد و فرستاده جنیان به وی عرض کرد: «اگر انسانها تو را چون ما دوست میداشتند...الخ» ؛ و در مورد سلیمان فرمود: «عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیر»(3){ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِین»(4){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم.} و سلیمان مردم را به مهمانی دعوت کرد و از عهده بر نیامد ولی ضیافت علی علیه السّلام پذیرفته شد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلیَ حُبِّهِ...»(5){و به [پاس] دوستیِ [خدا]، بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می دادند.} و سلیمان با زور و قدرت با بلقیس ازدواج کرد و خداوند با مهربانی فاطمه را به زوجیّت علی علیه السّلام در آورد؛ و درباره سلیمان فرمود: «وَ مَن یَزِغْ مِنهُْمْ عَنْ أَمْرِنَا...»(6){و هر کس از آنها از دستور ما سر برمی تافت، از عذاب سوزان به او می چشانیدیم.} و در مورد علی علیه السّلام فرمود: «وَ مَن یَکْفُرْ بِالْایمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فیِ الاَْخِرَةِ مِنَ الخَْاسِرِینَ»(7){و هر کس در ایمان خود شکّ کند، قطعاً عملش تباه شده، و در آخرت از زیانکاران است} و درباره سلیمان فرمود: «فَفَهَّمْنَاهَا سُلَیْمَانَ»(8){پس آن [داوری] را به سلیمان فهماندیم} از این رو در مورد امور پیچیده قضاوت میکرد و درباره علی علیه السّلام فرمود: «فَسَْلُواْ أَهْلَ الذِّکْر»(9){اگر نمی دانید از پژوهندگان کتابهای آسمانی بپرسید}.
صالح، او را مردم«صالح» نامیدند و اما خداوند خالق علی علیه السّلام را «صالح المؤمنین» نامید؛ و صالح ناقه خدا را از دل کوه بیرون آورد و علی علیه السّلام از دل کوه یکصد شتر بیرون آورده وام پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پرداخت نمود.
* در برابری آن حضرت با عیسی علیه السّلام
خداوند عیسی علیه السّلام را روحانی آفرید: «فَنَفَخْنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا»(10){و در او از روح خود دمیدیم} و علی علیه السّلام از نور آفریده شد؛ و عیسی، مادرش به هنگام زایمان (از معبد) خارج شد: «فَانتَبَذَتْ بِهِ مَکاَنًا قَصِیًّا»(11){و با او به مکان دورافتاده ای پناه جست} ولی مادر علی علیه السّلام هنگام زایمان وارد کعبه شد؛و عیسی در شکم مادرش تورات و انجیل راخواند به گونهای که مادرش آن را شنید و علی علیه السّلام در شکم مادرش سخن میگفت و بتها برای او به خاک میافتادند؛ و عیسی در گهواره خود سخن گفت: «إِنیّ ِ عَبْدُ اللَّهِ
ص: 71
آتانِیَ الْکِتابَ (1) و علی علیه السلام آمن فی صغره و قال عیسی وَ جَعَلَنِی مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْتُ (2) و علی سمته ظئره میمونا و مبارکا و قال أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ(3) و علی صلی و زکی فی حالة واحدة إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (4) الآیة و قال وَ السَّلامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدْتُ (5) و قال لعلی سلام علی آل یاسین (6) و کان أمه بتولا و زوجة علی بتول عیسی قدم الإقرار لیبطل قول من یدعی فیه الربوبیة و کان الله تعالی قد أنطقه بذلک لعلمه بما تتقوله الغالون فیه و کذا حکم علی علیه السلام لما ولد فی الکعبة شهد الشهادتین لیتبرأ من قول الغلاة فیه و قال فی عیسی وَ یُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ(7) و علی تکلم فی صغره مع النبی صلی الله علیه و آله و قال عیسی إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ (8) و هو أول من تکلم بهذا و قال علی أنا عبد الله و أخو رسول الله صلی الله علیه و آله و أنزل الله علیه الوحی فی ثلاثین سنة و کانت إمامة علی ثلاثین سنة و قال عیسی رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً(9) و لعلی علیه السلام أنزل موائد و لعیسی وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتابَ (10) و لعلی وَ مَنْ
عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (11) و خص عیسی بالخط حتی قالوا الخط عشرة أجزاء فتسعة لعیسی و جزء لجمیع الخلق و لعلی کانت علوم الکتب و الصحف و قال لعیسی وَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ (12) و علی طبیب القلوب فی الدنیا و فی العقبی إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ (13) و قال عیسی وَ أُحْیِ الْمَوْتی بِإِذْنِ اللَّهِ (14) و علی أحیا بإذن الله سام (15) و أصحاب الکهف و قال لعیسی بِکَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ (16) و لعلی وَ یُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ (17)
ص: 72
ءَاتَانیِ َ الْکِتَاب»(1){منم
بنده خدا، به من کتاب داده} و علی علیه السّلام در کودکی خود ایمان آورد؛ و عیسی گفت: «وَ جَعَلَنیِ مُبَارَکا أَیْنَ مَا کُنت»(2){و هر جا که باشم مرا با برکت ساخته} و دایه علی او را «میمون» و «مبارک» نامید؛ و عیسی گفت: «أَوْصَانیِ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّکَوةِ»(3){و تا زنده ام به نماز و زکات سفارش کرده است} و علی علیه السّلام همزمان نماز گزارد و زکات داد«إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ ...»(4){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.} و عیسی گفت: «وَ السَّلَامُ عَلیَ َّ یَوْمَ وُلِدتُّ»(5){و
درود بر من، روزی که زاده شدم} ودرباره علی فرمود: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِین»(6){درود بر آل یاسین} مادر عیسی علیه السّلام «بتول» (باکره) بود و همسر علی علیه السّلام نیز «بتول» بود؛ عیسی پیش دستی کرده و اقرار به وحدانیت خدا نمود تا سخن کسانی را که قائل به ربوبیت وی بودند، باطل کند و خداوند متعال او را بدین کلام وا داشته بود زیرا بر علم وی گذشته بود که غُلاۀ در مورد وی چه خواهند گفت و علی علیه السّلام نیز هنگامی که در کعبه زاده شد چنین کرد، آن حضرت شهادتین را بر زبان آورد تا بدین وسیله بیزاری خود را از سخن غُلاۀ در حقش اعلام نماید؛ و درباره عیسی فرمود: «وَ یُکَلِّمُ النَّاسَ فیِ الْمَهْدِ»(7){و در گهواره [به اعجاز] و در میانسالی [به وحی] با مردم سخن می گوید} و علی علیه السّلام در کودکی خود با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سخن گفت؛ و عیسی گفت: «إِنیّ ِ عَبْدُ الله»(8){[کودک] گفت: «منم بنده خدا} و او نخستین کسی است که این سخن را بر زبان آورده و علی علیه السّلام فرمود: من بنده خدایم و برادر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله؛ و خداوند به مدت سی سال بر وی وحی نازل فرمود و امامت علی علیه السّلام نیز سی سال بود؛ و عیسی گفت: «رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَیْنَا مَائدَةً»(9){از آسمان، خوانی بر ما فرو فرست} و خوانها برای علی علیه السّلام از آسمان فرو فرستاد؛ و درباره عیسی فرمود: «وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ»(10)
{و به او کتاب و حکمت می آموزد} و درباره علی فرمود: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(11){و آن کس که نزد او علم کتاب است} و عیسی را مختص به خط گردانید تا جایی که گفتند: خط ده جزء است که نُه جزء آن به عیسی تعلّق دارد و یک جزء آن به همه خلایق تعلق دارد. و علم به همه دانشهای موجود در کتابها و صحف آسمانی از آنِ علی علیه السّلام بود؛ و به عیسی فرمود: «تُبرِْئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَص»(12){و کور مادرزاد و پیس را شفا می دادی} و علی علیه السّلام طبیب دلهاست هم در دنیا و هم در آخرت: «إِلَّا مَنْ أَتیَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیم»(13){مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد.} و عیسی علیه السّلام گفت: «وَ أُحْیِ الْمَوْتیَ بِإِذْنِ اللَّهِ»(14){و مردگان را زنده می گردانم} و علی علیه السّلام به اذن خدا سام و اصحاب کهف را زنده کرد؛ و در مورد عیسی فرمود: «بِکلَِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیح»(15){به کلمه ای از جانب خود، که نامش مسیح است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ یحُِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکلَِمَاتِهِ»(16){و خدا با کلمات خود، حقّ را ثابت می گرداند}
ص: 72
و لعیسی وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ(1) و لعلی سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ (2) و قال عیسی وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیًّا(3) و لم تکن الزکاة علیه واجبة و لعلی علیه السلام إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (4) الآیة و لم تکن الزکاة علیه واجبة و قال عیسی وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ(5) و علی ناصره و وصیه و ختنه و ابن عمه و أخوه و تکلم الأموات مع عیسی و تکلم مع علی جماعة من الموتی و إن الله تعالی حفظه من الیهود قال وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ (6) و حفظ علیا علی فراش الرسول (7) من المشرکین وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ (8) و قال لعیسی وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ (9) و قال لمحمد و علی وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها(10) و عیسی ولد لستة أشهر و علی ولده الحسین علیه السلام مثله و سلمته أمه إلی المعلم فقرأ التوراة علیه و قال علی لو ثنیت لی الوسادة الخبر و أحیا الله الموتی بدعاء عیسی و القلب المیت یحیا بذکر علی علیه السلام أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ (11) و قال له المعلم قل أبجد فقال ما معناه فزجره فقال عیسی أنا أفسر لک تفسیره و علی استکتب من بعض أهل الأنبار(12) فوجده أکتب منه و کان عیسی ینبئ الصبیان بالمدخر فی بیوتهم و الصبیان یطالبون أمهاتهم به و علی علیه السلام أخبر بالغیب کما تقدم و سلمته أمه مریم إلی صباغ فقال الصباغ هذا للأحمر و هذا للأصفر و هذا للأسود فجعلها عیسی فی حب فصرخ الصباغ فقال لا بأس أخرج منه کما ترید فأخرج کما أراد فقال الصباغ أنا لا أصلح أن تکون تلمیذی و علی قد عجزت قریش عن أفعاله و أقواله و کان عیسی زاهدا فقیرا، وَ سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَزْهَدُ النَّاسِ وَ أَفْقَرُهُمْ فَقَالَ عَلِیٌّ وَصِیِّی وَ ابْنُ عَمِّی وَ أَخِی وَ حَیْدَرِی وَ کَرَّارِی وَ
ص: 73
و درباره عیسی فرمود: «وَ أَوْصَانیِ بِالصَّلَوةِ»(1){و مرا به نماز سفارش کرد} و در مورد علی علیه السّلام میفرماید: «سِیمَاهُمْ فیِ وُجُوهِهِم»(2){علامتِ [مشخّصه] آنان بر اثر سجود در چهره هایشان است} و عیسی گفت: «وَ الزَّکَوةِ مَا دُمْتُ حَیًّا»(3){و تا زنده ام به زکات سفارش کرده است} در حالی که زکات بر او واجب نبود و در مورد علی علیه السلام گفت: «انما ولیکم الله و رسوله ...» {به درستیکه سرپرست شما خداوند است و رسول او و...} در حالی که زکات بر علی علیه السلام واجب نبود. و عیسی گفت: «وَ مُبَشِّرَا بِرَسُولٍ یَأْتیِ مِن بَعْدِی اسمُْهُ أَحْمَد»(4){و * به فرستاده ای که پس از من می آید و نام او «احمد» است بشارتگرم.} و علی علیه السّلام یاور، وصیّ، داماد و پسر عمّ «احمد» و برادر او است؛ و مردگان با عیسی سخن گفتند و جمعی مردگان نیز با علی علیه السّلام سخن گفتند؛ و خداوند عیسی علیه السّلام را از شرّ یهود درامان داشته گوید: «وَ مَا قَتَلُوهُ وَ مَا صَلَبُوهُ وَ لَکِن شُبِّهَ لهَُمْ »(5){آنان او را نکشتند و مصلوبش نکردند، لیکن امر بر آنان مشتبه شد} و خدا علی علیه السّلام را از شرّ مشرکان در بستر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله حفظ فرمود: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ...»(6){و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد} و به عیسی علیه السّلام فرمود: «وَ أَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»(7){و او را با «روح القدس» تأیید کردیم} و درباره محمّد و علی صلوات الله علیهما فرمود: «وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا»(8){و او را با سپاهیانی که آنها را نمی دیدید تأیید کرد} و عیسی شش ماهه به دینا آمد و حسین بن علی علیه السّلام نیز همانند وی شش ماهه به دنیا آمد؛ و مادر عیسی علیه السّلام او را به معلّم سپرد و تورات را نزد وی خواند و علی علیه السّلام فرمود: «و اگر مسند برایم بیندازند و بر آن نشینم...الخ»؛ و خداوند با دعای عیسی مردگان را زنده کرد و قلب مرده با ذکر علی علیه السّلام زنده میشود: «أَوَ مَن کاَنَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاه...»(9){آیا کسی که مرده [دل] بود و زنده اش گردانیدیم...} و معلّم به عیسی گفت: بگو: «ابجد» پس عیسی گفت: معنای آن چیست؟ پس معلم وی را نکوهش کرده، عیسی گفت: من شرح آن را برای تو میگوییم، و علی علیه السلام از یکی از اهالی انبار خواست که کاتب او شود و آن شخص علی علیه السلام را در نوشتن ماهر تر از خویش یافت؛ و عیسی کودکان را از آنچه در خانههایشان ذخیره شده آگاه میکرد و کودکان آنها را از مادرانشان طلب میکردند، و علی علیه السّلام همانطور که قبلاً بیان گردید، از غیب خبر میداد؛ و مریم مادر عیسی او را به شاگردی نزد رنگرزی سپرد، پس آن رنگرز گفت: این برای رنگ قرمز است و این برای رنگ زرد و این برای رنگ سیاه، پس عیسی آنها را در یکجا در خُم رنگرزی انداخت پس رنگرز بر سرش فریاد زد، پس عیسی علیه السّلام فرمود: اشکالی ندارد، هرچه تو بخواهی از خُم بیرون میآورم و آنچه رنگرز خواست از خُم بیرون آورد پس رنگرز گفت: من لیاقت آن را ندارم که تو شاگرد من باشی! و قریش نیز از آوردن مثل کردار و گفتار علی علیه السّلام ناتوان بودند؛ و عیسی پارسایی بینوا بود، و از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سؤال شد: پارساترین و فقیرترین مردم کیست؟ فرمود: علی، وصی و پسر عم، برادر، حیدرم، کرّارم،
ص: 73
صَمْصَامِی وَ أَسَدِی وَ أَسَدُ اللَّهِ. و اختلفوا فی عیسی قالت الیعقوبیة(1) هو الله و قالت النسطوریة(2) هو ابن الله و قالت الإسرائیلیة هو ثالث ثلاثة و قالت الیهود هو کذاب ساحر و قالت المسلمون هو عبد الله کما قال عیسی إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ (3) و اختلفت الأمة فی علی علیه السلام فقالت الغلاة إنه المعبود و قالت الخوارج إنه کافر و قالت المرجئة إنه المؤخر و قالت الشیعة إنه المقدم وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَدْخُلُ مِنْ هَذَا الْبَابِ رَجُلٌ أَشْبَهُ الْخَلْقِ بِعِیسَی علیه السلام فَدَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَضَحِکُوا مِنْ هَذَا الْقَوْلِ فَنَزَلَ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ (4) الْآیَاتِ.
مُسْنَدُ الْمَوْصِلِیِّ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ فِیکَ مَثَلٌ مِنْ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ أَبْغَضَتْهُ الْیَهُودُ حَتَّی بَهَتُوا أُمَّهُ وَ أَحَبَّتْهُ النَّصَارَی حَتَّی أَنْزَلُوهُ بِالْمَنْزِلَةِ الَّتِی لَیْسَتْ لَهُ.
المفجع:
و له من مراتب الروح عیسی***رتب زادت الوصی مزیا
مثل ما ضل فی ابن مریم ضربان***من المسرفین جهلا و غیا.
النبی صلی الله علیه و آله له الکتاب و لعلی السیف و القلم و للنبی معجزان عظیمان کلام الله و سیف علی و للنبی صلی الله علیه و آله انشقاق القمر و لعلی انشقاق النهروان و أوجب الله علی جمیع الأنبیاء الإقرار به وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ (5) و قال فی علی وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا(6) جعله الله إمام الأنبیاء لیلة المعراج و جعل علیا إمام الأوصیاء لیلة الفراش و یوم الغدیر و غیرهما رکب النبی صلی الله علیه و آله علی البراق و رکب علی علیه السلام
ص: 74
شمشیرم، شیر من و شیر خدا؛ و در مورد عیسی علیه السّلام به اختلاف افتاده یعقوبیها(1) گفتند: او خداست! و نسطوریها(2) گفتند: او پسر خداست! و اسرائیلیها گفتند: او سومی از سه تاست *و یهود گفتند: او دروغگویی جادوگر بود! و مسلمانان گفتند: او بنده خدا بود همان طور که عیسی علیه السّلام خود چنین فرمود: «إِنیّ ِ عَبْدُ اللَّهِ»(3) و اُمّت در مورد علی علیه السّلام دچار اختلاف شده غلاۀ گفتند: معبود اوست! و خوارج گفتند: او کافر است! و مرجئه گفتند: او مؤخر بر ابوبکر است! و شیعیان گفتند: «او مقدّم بر ابوبکر است. و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: از این در مردی وارد خواهد شد که شبیهترین مردم به عیسی علیه السّلام است، پس علی علیه السّلام وارد شد که مردم از این سخن به خنده افتادند، سپس این آیات نازل گردید: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون...»(4){و هنگامی که [در مورد] پسر مریم مثالی آورده شد، بناگاه قوم تو از آن [سخن] هلهله درانداختند [و اعراض کردند}
مسند موصلی: پیامبر به علی علیه السّلام فرمود: شباهتهایی به عیسی بن مریم داری: یهود نسبت به وی تا جایی کینه ورزیدند که به مادرش بهتان زدند و نصاری آنقدر مهرش را به دل گرفتند که وی را منزلتی دادند که از آن برخوردار نیست.
مفجع: - «و علی علیه السلام از برخی درجات عیسی علیه السلام برخوردار است که وصی پیامبر در این منزلت ها نسبت به عیسی مزیت های بیشتری دارد؛
- همانطور که در مورد پسر مریم از روی جهل و گمراهی دو گروه به افراط و تفریط افتادند»
*در برابری وی با پیامبر علیهما السّلام
پیامبر صَلی الله علیهِ و آله کتاب دارد و علی علیه السّلام شمشیر و قلم دارد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دو معجزه بزرگ دارد: کلام خدا و شمشیر علی علیه السّلام و پیامبرصَلی الله علیهِ و آله شقالقمر دارد و علی علیه السّلام انشقاق نهروان، و خداوند بر همه پیامبران اقرار به نبوت وی را واجب گردانیده است: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّن»(5){و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت} و درباره علی علیه السّلام فرموده است: «وَسَْئلْ مَنْ أَرْسَلْنَا»(6){و از رسولان ما که پیش از تو گسیل داشتیم جویا شو} خداوند در شب معراج او را امام پیامبران قرار داد و علی علیه السّلام را در لیلۀ المبیت و در روز غدیر و مواضع دیگر امام اوصیا قرار داد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بر بُراق سوار شد و علی علیه السّلام
ص: 74
علی عاتق النبی و قال فیه بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (1) و قال فی علی وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(2) قال للنبی صلی الله علیه و آله لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ(3) و قال لعلی علیه السلام فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ (4) و أقسم بنبیه وَ الضُّحی وَ اللَّیْلِ إِذا سَجی (5) و أقسم بعلی وَ الْفَجْرِ وَ لَیالٍ عَشْرٍ(6) سماه وَ النَّجْمِ إِذا هَوی (7) و لعلی وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ (8) و قال فیه أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ (9) و فی علی وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ (10) و قال فیه یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَها(11) و فی علی وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی (12) و قال فیه اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (13) و فی علی یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ (14) و فیه وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً(15) و فی علی قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (16) و قال فیه ذِکْراً رَسُولًا(17) و فی علی وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ(18) و قال فیه عَلی رَجُلٍ مِنْکُمْ (19) و فی علی رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ(20) و قال فیه ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی (21) و کان صلی الله علیه و آله یجد شبه علی فی معراجه و کانت علامة النبوة بین کتفیه و علامة الشجاعة فی ساعدی علی نزلت الملائکة یوم بدر بنصرته یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ (22) و کان جبرئیل یقاتل عن یمین علی و میکائیل عن یساره و ملک الموت قدامه أرسله الله إلی الناس کافة و علی إمام الخلق کلهم کان النبی من أکرم العناصر(23) الَّذِی یَراکَ حِینَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَکَ
ص: 75
بر دوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله! و خداوند دربارهاش فرمود: «بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیم»(1){و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(2){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم}، به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «لِّیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ»(3){تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد} و به علی علیه السّلام فرمود: «فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِکَ الْیَوْم»(4){پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت} و به پیامبرش سوگند یاد فرمود: «وَ الضُّحَی وَ الَّیْلِ إِذَا سَجَی...»(5){سوگند به روشنایی روز، سوگند به شب چون آرام گیرد، [که] پروردگارت تو را وانگذاشته، و دشمن نداشته است} و به علی علیه السّلام سوگند یاد کرد: «وَ الْفَجْرِوَ لَیَالٍ عَشْرٍ»(6){سوگند به سپیده دم، و به شبهای دهگانه} او را «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی»(7){سوگند
به ستاره (قرآن) هنگامی که فرود آید} نامید، و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ عَلَامَاتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یهَْتَدُون»(8){و نشانه هایی [دیگر نیز قرار داد]، و آنان به وسیله ستاره [قطبی] راه یابی می کنند} و درباره وی (پیامبر) فرمود: «أَمْ یحَْسُدُونَ النَّاسَ»(9){بلکه به مردم رشک میورزند} و درباره علی علیه السّلام: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَه»(10){و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد} و در مورد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنکِرُونهََا»(11){نعمت خدا را می شناسند، اما باز هم منکر آن می شوند} و درباره علی فرمود: «أَتمَْمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی»(12){و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم} و درباره پیامبر فرمود: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»(13){خدا نور آسمانها و زمین است} و درباره علی فرمود: «یُرِیدُونَ لِیُطْفُِواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِم»(14){می خواهند
نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} و درباره پیامبر فرمود: «وَ مَا أَرْسَلْنَکَ إِلَّا رَحْمَةً»(15){و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم} و درباره علی فرمود: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(16){بگو: «به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.»} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را : «ذکراً، رسولاً»(17) نامید، و درباره علی: «وَ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْر»(18){و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم} و درباره پیامبر فرمود: «عَلیَ رَجُلٍ مِّنکمُ ْ»(19){بر مردی از خودتان} و درباره علی فرمود: «رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تجَِرَةٌ»(20){مردانی
که نه تجارت و نه داد و ستدی، آنان را از یاد خدا مشغول نمی دارد} و درباره پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «ثمُ َّ دَنَا فَتَدَلی»(21){سپس نزدیک آمد و نزدیکتر شد،} و آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله در شب معراج پیوسته شبه علی علیه السّلام را میدید؛ علامت نبوّت میان دو کتف پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بود و علامت شجاعت در ساعدهای علی علیه السّلام، در روز بدر فرشتگان برای یاری پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرود آمدند: «یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُم»(22){پروردگارتان شما را یاری خواهد کرد} و در آن روز جبرئیل از سمت راست و میکائیل از سمت چپ و ملک الموت از مقابل علی علیه السّلام میجنگیدند؛ خداوند وی (پیامبر) را برای همه مردم فرستاد و علی علیه السّلام امام و پیشوای همه خلایق است؛ پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بزرگوارترین عنصر بشری بود: «الَّذِی یَرَئکَ حِینَ تَقُومُ* وَ تَقَلُّبَکَ
ص: 75
فِی السَّاجِدِینَ (1) و علی منه وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً(2) و قال فیه وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ (3) و قال لعلی وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ(4) و قال النبی صلی الله علیه و آله نصرت بالرعب و قال یا علی الرعب معک یقدمک أینما کنت.
سَهْلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَوَّارٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ دِینَارٍ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَنَسٍ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَنَا خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ خَاتَمُ الْأَوْلِیَاءِ.
وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: خَتَمَ مُحَمَّدٌ أَلْفَ نَبِیٍّ وَ إِنِّی خَتَمْتُ أَلْفَ وَصِیٍّ وَ إِنِّی کُلِّفْتُ مَا لَمْ یُکَلَّفُوا.
ابْنُ عَبَّاسٍ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَعْطَانِی اللَّهُ خَمْساً وَ أَعْطَی عَلِیّاً خَمْساً أَعْطَانِی جَوَامِعَ الْکَلِمِ وَ أَعْطَی عَلِیّاً جَوَامِعَ الْکَلَامِ وَ جَعَلَنِی نَبِیّاً وَ جَعَلَهُ وَصِیّاً وَ أَعْطَانِی الْکَوْثَرَ وَ أَعْطَاهُ السَّلْسَبِیلَ وَ أَعْطَانِی الْوَحْیَ وَ أَعْطَاهُ الْإِلْهَامَ وَ أَسْرَی بِی إِلَیْهِ وَ فَتَحَ لَهُ أَبْوَابَ السَّمَاوَاتِ وَ الْحُجُبَ.
عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ تِسْعاً ثَلَاثَةً فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثَةً فِی الْآخِرَةِ وَ اثْنَتَانِ أَرْجُوهُمَا لَهُ وَ وَاحِدَةً أَخَافُهَا عَلَیْهِ فَأَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَسَاتِرُ عَوْرَتِی وَ الْقَائِمُ بِأَمْرِ أَهْلِی وَ وَصِیِّی فِیهِمْ وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّتِی فِی الْآخِرَةِ فَإِنِّی أُعْطَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِوَاءَ الْحَمْدِ فَأَدْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَیَحْمِلُهُ عَنِّی وَ أَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فِی مَقَامِ الشَّفَاعَةِ وَ یُعِینُنِی عَلَی مَفَاتِیحِ الْجَنَّةِ وَ أَمَّا اللَّتَانِ أَرْجُوهُمَا لَهُ فَإِنَّهُ لَا یَرْجِعُ مِنْ بَعْدِی ضَالًّا وَ لَا کَافِراً وَ أَمَّا الَّتِی أَخَافُهَا عَلَیْهِ فَغَدَرُ قُرَیْشٍ بِهِ مِنْ بَعْدِی.
الْخَرْکُوشِیُّ فِی شَرَفِ النَّبِیِّ وَ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ مَهْرَوَیْهِ الْقَزْوِینِیُّ وَ اللَّفْظُ لَهُ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ أُعْطِیْتَ ثَلَاثاً لَمْ أُعْطَهَا أُعْطِیتَ صِهْراً
ص: 76
فیِ السَّاجِدِینَ»(1){آن کس که چون [به نماز] برمی خیزی تو را می بیند، و حرکت تو را در میان سجده کنندگان [می نگرد]} و علی علیه السّلام از اوست: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا»(2){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد،} و در مورد وی فرمود: «و منهم الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبیِ َّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ »(3){کسانی هستند که پیامبر را آزار می دهند و می گویند: «او زودباور است.»} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ تَعِیهََا أُذُنٌ وَاعِیَة»(4){و گوشهای شنوا آن را نگاه دارد} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «نُصرتُ بالرّعب» {با ترس و وحشت (در دل کفار) نصرت یافتم} و فرمود: «ای علی، هراس پیوسته همراه توست، هرکجا که بروی، پیشاپیش توست»
سهل بن عبدالله، با سندی از انس در حدیثی طولانی آورده است که گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من خاتم پیامبرانم و تو ای علی خاتم اولیایی.
و امیرالمؤمنین علیه السّلام: محمّد خاتم هزار پیامبر است و من خاتم هزار وصی و من مکلّف به چیزهایی شدم که آنها مکلّف نشدند.
ابن عباس: شنیدم پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند به من پنج چیز داد و به علی نیز پنج چیز داد: به من «جوامع کِلَم» داده شد و به علی «جوامع کلام»، مرا نبی قرار داد و او را وصیّ، به من کوثر را عطا فرمود
و به او سلسبیل، به من وحی داد به علی الهام، مرا در شب معراج به سوی خویش برد و در های آسمان و حجاب ها را برای علی علیه السلام گشود. عبدالرحمان انصاری: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:خداوند به سبب علی علیه السلام نه چیز به من عطا کرده است: سه مورد در این دنیا و سه مورد در آخرت است؛ دو مورد را برای او خواستارم و در یک مورد دیگر بر او بیمناکم. اما آن سه فضیلتی که در دنیاست: او پوشاننده عورت من است( یعنی اینکه تجهیز من پس از مرگ بر عهده اوست)، سرپرست اهل بیت من و وصیّ من در میان ایشان است. اما سه فضیلتی که در آخرت هستند: یکی آنکه در روز قیامت رایت حمد به من داده میشود و من آن را به علی بن أبی طالب خواهم داد، و او آن را به جای من حمل میکند، در مقام شفاعت به او اعتماد میکنم و در حمل کلیدهای باغهای بهشتی مرا یاری خواهد کرد. اما آن دو فضیلتی که آن ها را برای وی خواستارم: یکی اینکه بعد از من نه گمراه شود و نه کافر؛ و اما آن یکی که از بابتش بر وی بیمناکم، مکر و حیله قریش در حق او بعد از من است.
خرکوشی در «شرف النبی» و ابوالحسن بن مهرویه قزوینی- که سخن از اوست- از امام رضا علیه السّلام آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، سه فضیلت به تو داده شده که به من داده نشدهاند:
ص: 76
مِثْلِی وَ أُعْطِیْتَ مِثْلَ زَوْجَتِکَ فَاطِمَةَ وَ أُعْطِیتَ مِثْلَ وَلَدَیْکَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام.
المفجع:
کان مثل النبی زهدا و علما***و سریعا إلی الوغی أحوذیا(1).
سمی الله تعالی (2) سبعة نفر ملکا ملک التدبیر لیوسف رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ (3) و ملک الحکم و النبوة لإبراهیم فَقَدْ آتَیْنا آلَ إِبْراهِیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً(4) و ملک العزة و القوة لداود(5) وَ شَدَدْنا مُلْکَهُ (6) و قوله وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ(7) و ملک الرئاسة لطالوت إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً(8) و ملک الکنوز لذی القرنین إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فِی الْأَرْضِ (9) و ملک الدنیا لسلیمان وَ هَبْ لِی مُلْکاً(10) و ملک الآخرة لعلی وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(11). و قد سمی الله تعالی ستة نفر صدیقین یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ (12) وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِدْرِیسَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً(13) وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهِیمَ إِنَّهُ کانَ صدیقا(14) واذکر فی الکتاب اسماعیل انه کان صادق الوعد(15) و أمّه صدیقة (16) یعنی مریم والذی جاء بالصدق(17) [یعنی محمدا صلی الله علیه وآله] و صدق به (18) یعنی علیا
ص: 77
پدر زنی چون من به تو داده شده، همسری چون فاطمه به تو داده شد و پسرانت حسن و حسین علیهما السّلام به تو داده شد.
مفجع:
-«در زهد و علم همانند پیامبر بود، و به سوی نبرد چابک و حاذق بود»
* در برابری با دیگر پیامبران
خداوند متعال هفت نفر را «ملک» نامیده است: ملک تدبیر برای یوسف است: «رَبّ ِ قَدْ ءَاتَیْتَنیِ مِنَ الْمُلْکِ»(1){«پروردگارا،
تو به من دولت دادی} و ملک حکمت و نبوّت را به ابراهیم اختصاص داد: «فَقَدْ ءَاتَیْنَا ءَالَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَ الحِْکْمَةَ وَ ءَاتَیْنَاهُم مُّلْکا عَظِیمًا»(2){در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم، و به آنان ملکی بزرگ بخشیدیم.} و ملک عزّت و قدرت را به داود داد: «وَ شَدَدْنَا مُلْکَهُ»(3){و پادشاهیش را استوار کردیم} و قول خدای متعال: «وَ أَلَنَّا لَهُ الحَْدِید»(4){و آهن را برای او نرم گردانیدیم}، و ملک ریاست را به طالوت داد: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکاً»(5){«در حقیقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است.} و ملک گنجها را به ذوالقرنین داد: «إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فیِ الْأَرْضِ»(6){ما در زمین به او امکاناتی دادیم} و ملک دنیا را به سلیمان داد: «وَهَبْ لیِ مُلْکاً »(7){و
مُلکی به من ارزانی دار} و ملک آخرت را به علی علیه السّلام داد: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(8){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی}
و خداوند متعال شش نفر را «صدّیق» نامید: «یُوسُفُ أَیهَُّا الصِّدِّیق»(9){«ای یوسف، ای مرد راستگوی}،«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ إِدْرِیسَ إِنَّهُ کاَنَ صِدِّیقًا»(10){و در این کتاب از ادریس یاد کن که او راستگویی پیامبر بود}،«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّهُ کاَنَ صِدِّیقًا»(11){و
در این کتاب به یاد ابراهیم پرداز، زیرا او پیامبری بسیار راستگوی بود.}،«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ إِسمَْاعِیلَ إِنَّهُ کاَنَ صَادِقَ الْوَعْد»(12){و در این کتاب از اسماعیل یاد کن، زیرا که او درست وعده بود}،«وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ »(13){و مادرش زنی بسیار راستگو بود} (منظور حضرت مریم است)،«وَ الَّذِی جَاءَ بِالصِّدْق»(14){و آن کس که راستی آورد} (منظور محمّد صَلی الله علیهِ و آله است)«وَ صَدَّقَ بِهِ»(15){و
آن را باور نمود} منظور علی علیه السّلام
ص: 77
و کذلک قوله وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ (1).
و إخوة یوسف عادوه فصاروا له منقادین و أحبه أبوه فبشر به فَلَمَّا أَنْ جاءَ الْبَشِیرُ(2) و عادی إدریس قومه فرفعه الله إلیه و إبراهیم عاداه نمرود فهلک و أحبته سارة فبشرت فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ (3) و عادت الیهود مریم فلعنت و أحبها زکریا فبشر یا زَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ (4) و عادت النواصب علیا فلعنهم الله فی الدنیا و الآخرة و أحبته الشیعة فبشرهم بالجنة یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ (5).
و خمسة نفر فارقوا قومهم فی الله قال نوح یا قَوْمِ إِنْ کانَ کَبُرَ عَلَیْکُمْ مَقامِی (6) و قال هود حین قالوا إِنْ نَقُولُ إِلَّا اعْتَراکَ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ(7) إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ (8) و قال إبراهیم وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (9) الآیات و قال محمد صلی الله علیه و آله إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (10)
وَ قَالَ عَلِیٌّ: فَأَغْضَیْتُ عَلَی الْقَذَی وَ شَرِبْتُ عَلَی الشَّجَا وَ صَبَرْتُ عَلَی أَخْذِ الْکَظَمِ وَ عَلَی أَمْرٍ مِنَ الْعَلْقَمِ (11).
و خمسة من الأنبیاء وجدوا خمسة أشیاء فی المحراب وجد سلیمان ملک سنة بعد موته ما دَلَّهُمْ عَلی مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ (12) و وجد داود العفو فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَنابَ (13) و وجدت مریم طعام الجنة کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا
ص: 78
است؛ و نیز قول خدای متعال: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَئکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ»(1){و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده اند، آنان همان راستگویانند}
و برادران یوسف با وی به دشمنی پرداختند و در نهایت مطیع او شدند، و پدرش وی را دوست داشته پس بدو بشارت داده شد: «فَلَمَّا أَن جَاءَ الْبَشِیر...»(2){پس چون مژده رسان آمد...}؛ و قوم ادریس با وی به دشمنی برخاستند، پس خداوند او را نزد خود بالا برد؛ و نمرود با ابراهیم دشمنی کرد و هلاک گشت، و ساره او را دوست داشت از این رو بشارت یافت: « فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاق»(3){پس وی را به اسحاق مژده دادیم} و یهودیان با مریم دشمنی کردند از این رو لعنت شدند و زکریّا وی را دوست داشت و بشارت یافت: «یَازَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُک»(4){ای زکریا، ما تو را به پسری- که نامش یحیی است- مژده می دهیم} و ناصبیها با علی علیه السّلام به دشمنی پرداختند از این رو خداوند در دنیا و آخرت لعنتشان فرمود و شیعیان به او را دوست داشتند لذا آنان را به بهشت بشارت داد: «یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ»(5){پروردگارشان آنان را از جانب خود، به رحمت مژده میدهد}
و پنج نفر به خاطر خدا از قوم خود جدا شدند: نوح گفت: «یَاقَوْمِ إِن کاَنَ کَبرَُ عَلَیْکمُ مَّقَامِی ...»(6){«ای قوم من، اگر ماندن من [در میان شما] و اندرز دادن من به آیات خدا، بر شما گران آمده است...} و هود چون گفتند: «إِن نَّقُولُ إِلَّا اعْترََئکَ بَعْضُ ءَالِهَتِنَا بِسُوءٍ»(7){[چیزی]
جز این نمی گوییم که بعضی از خدایان ما به تو آسیبی رسانده اند}گفت: « إِنیّ ِ أُشهِْدُ الله»(8){من خدا را گواه میگیرم} و ابراهیم گفت: «وَ أَعْتزَِلُکُمْ وَ مَا تَدْعُونَ مِن دُونِ الله...»(9){و از شما و [از] آنچه غیر از خدا می خوانید کناره می گیرم و پروردگارم را می خوانم. امیدوارم که در خواندن پروردگارم ناامید نباشم.} و محمّد صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «إِنیّ ِ نهُِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ الله»(10){«من نهی شده ام که کسانی را که شما غیر از خدا می خوانید بپرستم.»} و علی علیه السّلام فرمود: «پس خار غم در دیده چشم پوشیده و استخوان در گلو آب دهان را جرعه جرعه نوشیدم و شکیبایی ورزیدم در خوردن خشمی که از حنظل تلختر بود.»(11)
و پنج تن از پیامبران پنچ چیز را در محراب یافتند: سلیمان یکسال پس از مرگش فرمانروایی یافت: «مَا دَلهَُّمْ عَلیَ مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْض»(12){جز جنبنده ای خاکی [موریانه] که عصای او را [به تدریج] می خورد، [آدمیان را] از مرگ او آگاه نگردانید}، داود «عفو» را یافت: «فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ رَاکِعًا وَ أَنَاب»(13){پس، از پروردگارش آمرزش خواست و به رو درافتاد و توبه کرد}، و مریم به طعام بهشتی دست یافت: «کلَُّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَکَرِیَّا
ص: 78
الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً(1) و وجد زکریا بشارة یحیی فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ (2) و وجد علی الإمامة إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (3) الآیة.
و قد ساواه الله تعالی مع نوح فی الشکر إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکُوراً(4) و قال لعلی علیه السلام لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً(5) و بالصبر مع أیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً(6) و فی علی وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا(7) و بالملک مع سلیمان وَ هَبْ لِی مُلْکاً(8) و قال فی علی وَ مُلْکاً کَبِیراً(9) و بالبر مع یحیی وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ (10) و قال فی علی إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ (11) و بالوفاء مع إبراهیم وَ إِبْراهِیمَ الَّذِی وَفَّی (12) و قال فی علی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(13) و بالإخلاص مع موسی إِنَّهُ کانَ مُخْلَصاً(14) و قال فی علی إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (15) الآیة و بالزکاة مع عیسی وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ(16) و قال فی علی إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (17) الآیة و بالأمن مع محمد لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ (18) و قال فی علی فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ (19) و بالخوف مع الملائکة یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ (20) و قال فی علی إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا(21) و بالجود مع نفسه وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ (22) و قال فیه إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (23).
ص: 79
الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا»(1){زکریا هر بار که در محراب بر او وارد می شد، نزد او [نوعی] خوراکی می یافت} و زکریا مژده به یحیی را یافت: «فَنَادَتْهُ الْمَلَئکَةُ وَ هُوَ قَائمٌ یُصَلیّ ِ فیِ الْمِحْرَابِ »(2){پس در حالی که وی ایستاده [و] در محراب [خود] دعا می کرد، فرشتگان، او را ندا دردادند} و علی علیه السّلام امامت را یافت: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ»(3){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند}
و خداوند متعال علی علیه السلام را در شکرگزاری با نوح برابر دانسته است: «إِنَّهُ کاَنَ عَبْدًا شَکُورًا»(4){راستی که او بنده ای سپاسگزار بود.} و در مورد علی علیه السّلام فرمود: «لَا نُرِیدُ مِنکمُ ْ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا»(5){و پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم} و در صبر با ایّوب برابر دانسته، در مورد ایوب فرمود: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا»(6){ما او را شکیبا یافتیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُوا»(7){و
به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد.} و در فرمانروایی با سلیمان: «وَهَبْ لیِ مُلْکا»(8){و مُلکی به من ارزانی دار!» و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(9){و کشوری پهناور} و در نیک رفتاری با یحیی: «وَ بَرَّا بِوَالِدَیْه»(10){و با پدر و مادر خود نیک رفتار بود} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ ...»(11){همانا نیکان از جامی نوشند که آمیزه ای از کافور دارد} و در وفای به عهد با ابراهیم: «وَ إِبْرَاهِیمَ الَّذِی وَفیَّ»(12){و [نیز در نوشته های] همان ابراهیمی که وفا کرد} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «یُوفُونَ بِالنَّذْر»(13){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند} و در اخلاص و پاک دلی با موسی: «إِنَّهُ کاَنَ مخُْلَصاً»(14){زیرا
که او پاکدل بود} و درباره علی علیه السّلام: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکمُ ْ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا»(15){«ما برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم.} و در زکات دادن با عیسی: «وَ أَوْصَانیِ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّکَوةِ»(16){به نماز و زکات سفارش کرده است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُون»(17){ولیّ
شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و در امنیت با محمّد: «لِّیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ»(18){تا خدا از تو درگذرد} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «فَوَقَئهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِکَ الْیَوْمِ»(19){پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت} و در «خوف» با فرشتگان: «یخََافُونَ رَبهَُّم مِّن فَوْقِهِم»(20){از پروردگارشان که حاکم بر آنهاست می ترسند} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا»(21){ما از پروردگارمان هراسناکیم} و در سخاوت با خودش: «وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لَا یُطْعَم»(22){و اوست که خوراک می دهد، و خوراک داده نمی شود.} و در مورد وی فرمود: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ الله»(23){ما
برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم}
ص: 79
و خمس فضائل فی خمسة من الأنبیاء و قد استجمع فی علی کلها هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ ضَیْفِ إِبْراهِیمَ (1) وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسی تَکْلِیماً(2) ما هذا بَشَراً(3) یعنی یوسف وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ (4) یعنی زکریا و یحیی فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ (5) یعنی محمدا صلی الله علیه و آله و قال فی علی وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ (6) و قد کلمه الجان و الشمس و الأسد و الذئب و الطیر وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً(7) و قتل فی المحراب و سم الحسن و ذبح الحسین علیه السلام.
و کان یونس فی بطن الحوت محبوسا فَنادی فِی الظُّلُماتِ (8) و یوسف فی الجب مطروحا وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِ (9) و موسی فی التابوت مقذوفا فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِ (10) و نوح فی السفینة راکبا أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ (11) و علی فی السقیفة مظلوما الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا(12) فظفر الله جمیعهم و أهلک عدوهم.
أربعة أشیاء تخافه کل أحد حتی الأنبیاء الشیطان، و الحیة و القتل و الجوع بیانه وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ (13) فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً(14) إِنِّی قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْساً(15) و قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا(16) و علی حارب الشیطان، و کلم الثعبان و قاتل الکفار و أطعم المسکین و الیتیم و الأسیر. و قد وضع الله خمسة أنوار فی خمسة مواضع فأثمرت خمسة أشیاء: فی عارض إبراهیم فأثمر الرحمة و فی وجه یوسف فأثمر المحبة و فی ید موسی فأثمر المعجز و فی جبین محمد صلی الله علیه و آله فأثمر الهیبة قوله صلی الله علیه و آله نصرت بالرعب و فی ساعد علی فأثمر الإسلام هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (17).
ص: 80
و پنج فضیلت در پنج پیامبر هست که این فضیلتها جملگی در علی علیه السّلام جمع شدهاند: «هَلْ أَتَئکَ حَدِیثُ ضَیْفِ إِبْرَاهِیم»(1){آیا
خبر مهمانان ارجمند ابراهیم به تو رسید؟}، «وَ کلََّمَ اللَّهُ مُوسیَ تَکْلِیمًا»(2){و خدا با موسی آشکارا سخن گفت}، «مَا هَاذَا بَشَرًا»(3){این بشر نیست!} منظور یوسف علیه السّلام است، «وَ کَأَیِّن مِّن نَّبیِ ٍّ قَاتَلَ مَعَهُ»(4){و چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده های انبوه، کارزار کردند} منظور زکریا و یحیی علیهما السّلام است،«فَیَسْتَحْیِ مِنکُمْ »(5){از شما شرم می دارد} منظور محمّد صَلی الله علیهِ و آله است، و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَام»(6){خوراک می دادند} و این در حالی است که جنّ، خورشید، شیر، گرگ و پرنده با وی سخن گفتند،«وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا»(7){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید} ، و در محراب کشته شد و حسن مسموم گشت و حسین سر بریده شد صلوات الله علیهم.
و یونس در شکم نهنگ زندانی بود: «فَنَادَی فیِ الظُّلُمَت»(8){در [دل] تاریکیها ندا درداد} و یوسف به چاه افتاده بود: «فأَلْقُوهُ فیِ غَیَبَتِ الْجُب»(9){او را در نهانخانه چاه بیفکنید} و موسی در صندوقچه انداخته شد: «فَاقْذِفِیهِ فیِ الْیَم»(10){که او را در صندوقچهای بگذار} و نوح سوار بر کشتی شد: «أَنِ اصْنَعِ الْفُلْک»(11){کشتی را بساز} و علی علیه السّلام در سقیفه مظلوم واقع شد: «الم،أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُترَْکُواْ»(12){الف، لام، میم. آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می شوند؟!} و خداوند همه آنها را پیروز و دشمنانشان را به هلاکت رسانید.
چهار چیز است که همه از آن میترسند، حتی پیامبران: شیطان، مار، قتل، گرسنگی و توضیح آن این آیات است: «وَ قُل رَّبّ ِ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِین»(13){و بگو: «پروردگارا، از وسوسه های شیطانها به تو پناه می برم.}، «فَأَوْجَسَ فیِ نَفْسِهِ خِیفَة»(14){و موسی در خود بیمی احساس کرد.}، «إِنیّ ِ قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسًا»(15){من کسی از ایشان را کشته ام}، «قَالَ لِفَتَئهُ ءَاتِنَا غَدَاءَنَا»(16){به جوان خود گفت: «غذایمان را بیاور!} و علی علیه السّلام با شیطان مبارزه کرد، با اژدها سخن گفت، با کفار جنگید و مسکین و یتیم و اسیر را طعام فرمود .
و خداوند پنج نور را در پنج موضع قرار داد که ثمره آن پنج چیز بود: در رخسار ابراهیم، که ثمره آن رحمت بود، در چهره یوسف که ثمره آن محبت بود، در دست موسی که ثمرهاش معجزه بود، در پیشانی محمّد صَلی الله علیهِ و آله که ثمرهاش هیبت بود و در همین رابطه آن حضرت فرمود: «با رُعب یاری داده شدم» و در بازوی علی علیه السّلام که ثمرهاش اسلام بود: «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِین»(17){همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید}
ص: 80
أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنِ ابْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ کِلَاهُمَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی مُنَاجَاتِهِ وَ إِلَی إِدْرِیسَ فِی تَمَامِهِ وَ کَمَالِهِ وَ جَمَالِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا الرَّجُلِ الْمُقْبِلِ قَالَ فَتَطَاوَلَ النَّاسُ فَإِذَا هُمْ بِعَلِیٍّ علیه السلام کَأَنَّمَا یَنْقَلِبُ (1) فِی صَبَبٍ وَ یَنْحَطُّ مِنْ جَبَلٍ: تَابَعَهُمَا أَنَسٌ (2) إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی خَلَّتِهِ وَ إِلَی یَحْیَی فِی زُهْدِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی بَطْشِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ رُوِیَ: أَنَّهُ نَظَرَ ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی یُوسُفَ فِی جَمَالِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی سَخَائِهِ وَ إِلَی سُلَیْمَانَ فِی بَهْجَتِهِ وَ إِلَی دَاوُدَ فِی قُوَّتِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا.
وَ فِی خَبَرٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: شَبَّهْتُ لِینَهُ بِلِینِ لُوطٍ وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ یَحْیَی وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَیُّوبَ وَ سَخَاءَهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَةِ سُلَیْمَانَ وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّةِ دَاوُدَ علیهم السلام.
النَّطَنْزِیُّ فِی الْخَصَائِصِ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو عَلِیٍّ الْحَدَّادُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَشَجِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: یَا عَلِیُّ إِنَّ اسْمَکَ فِی دِیوَانِ الْأَنْبِیَاءِ الَّذِینَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِمْ.
و قال الله تعالی لسائر الأنبیاء إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً(3) الآیة و لعلی خاصة اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ (4) و قال فی قصة موسی وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ(5) و من للتبعیض و قال فی قصة عیسی علیه السلام وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ (6) بلفظة البعض و قال فی قصة علی علیه السلام
ص: 81
احمد بن حنبل با سندی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل کرده که فرمود: «هرکس بخواهد به آدم در حلمش، به نوح در فهمش، به موسی در مناجاتش، به ادریس در تمامیت و کمال و جمالش بنگرد، به این مردی که دارد میآید نظر کند. راوی گوید: پس مردم گردنها را فراز کردند که ناگاه علی علیه السّلام را دیدند که گویی از یک سراشیبی و از فراز یک کوه فرود میآید. انس بن مالک نیز مانند ابن عباس و ابی هریره این حدیث را نقل کرده با این تفاوت که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: و به ابراهیم در دوستی اش با خداوند، به یحیی در زهدش و به موسی در صلابتش بنگرد، پس به علی بن أبی طالب علیه السّلام نظر کند.
و روایت است که روزی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام نگاه کرده و فرمود: هرکس دوست دارد یوسف را در جمالش، ابراهیم را در سخاوتش، سلیمان را در خوشروییاش، و داود را در قدرش ببیند، به این نگاه کند.
و در حدیثی از آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله آمده است: نرمخویی او را به نرمش لوط، خلقش را به خلق یحیی، زهدش را به زهد ایّوب، سخاوتش را به سخاوت ابراهیم، خوشروییاش را به خوشرویی سلیمان و قدرتش را به قدرت داود علیهم السّلام تشبیه میکنم.
نطنزی در «الخصائص» با سندی از علی بن أبی طالب علیه السّلام آورده است که شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، نام تو در دیوان پیامبرانی است که به آنان وحی نشده است .
و خدای متعال به دیگر پیامبران عموماً فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ وَ نُوحًا...»(1){به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است.} و به علی علیه السّلام اختصاصاً فرمود: «اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلَئکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاس»(2){خدا
از میان فرشتگان رسولانی برمی گزیند، و نیز از میان مردم} و در داستان موسی علیه السّلام فرمود: «وَ کَتَبْنَا لَهُ فیِ الْأَلْوَاحِ مِن کُلّ ِ شیَ ْء»(3){و در الواح [تورات] برای او در هر موردی پندی، و برای هر چیزی تفصیلی نگاشتیم} و «من» در این آیه تبعیضیه» است. و در داستان عیسی علیه السّلام فرمود: «وَ لِأُبَینِ َّ لَکُم بَعْضَ الَّذِی تخَْتَلِفُونَ فِیه»(4){و تا در باره بعضی از آنچه در آن اختلاف می کردید برایتان توضیح دهم} با لفظ «بعض»، و در داستان علی علیه السّلام فرمود:
ص: 81
وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (1) و قال الله تعالی فی حق الملائکة یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ (2) و فی حق علی علیه السلام إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا(3). سأل جبرئیل الخاتم فحباه إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (4) و سأل میکائیل الطعام فأعطاه وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ (5) و سأل المصطفی الروح ففداه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ(6) و سأل الله السر و العلانیة فأتاه الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ (7) الآیة.
فِرْدَوْسُ الدَّیْلَمِیِّ جَابِرٌ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُبَاهِی بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کُلَّ یَوْمٍ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ حَتَّی یَقُولُوا بَخْ بَخْ هَنِیئاً لَکَ یَا عَلِیُّ.
قال جبرئیل أنا منکما یا محمد و النبی قال أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ (8) و قال جبرئیل وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ (9) و مقام علی أشرف و هو منکب النبی صلی الله علیه و آله و جبرئیل جاوز بلحظة واحدة سبع سماوات و سبع حجب حتی وصل إلی النبی صلی الله علیه و آله من عند العرش ما کان لم یقطع فی خمسین ألف سنة و علی رآه النبی صلی الله علیه و آله فی معراجه فی أعلی مکان و علی علیه السلام فی المکانة و الأمانة عند النبی صلی الله علیه و آله کجبرئیل و میکائیل فی المکانة و الأمانة عند الله تعالی.
علی أول هاشمی ولد من هاشمیین و أول من ولد فی الکعبة و أول من آمن و أول من صلی و أول من بایع و أول من جاهد و أول من تعلم من النبی صلی الله علیه و آله و أول من صنف و أول من رکب البغلة فی الإسلام بعد النبی صلی الله علیه و آله و لذلک أخوات کثیرة(11) و علی أخو الأوصیاء و آخر من آخی النبی صلی الله علیه و آله و آخر من
ص: 82
«وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِینٍ»(1){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم} و خداوند متعال در حق فرشتگان فرمود: «یخََافُونَ رَبهَُّم مِّن فَوْقِهِم»(2){از پروردگارشان که حاکم بر آنهاست می ترسند} و در حق علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا»(3){ما از پروردگارمان هراسناکیم}
جبرئیل انگشتر را خواست و علی علیه السلام به او بخشید: إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ الله...»(4)
میکائیل طعام خواست، پس به او داد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلیَ حُبِّهِ»(5)
پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله روحش را خواست و او فدا کرد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء...»(6)
و خداوند انفاق در نهان و آشکار را از او خواست که تقدیم کرد: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم...»(7).
فردوس دیلمی از جابر روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند هر روز در برابر فرشتگان مقرّب به علی بن أبی طالب علیه السّلام مباهات میکند تا جایی که گویند: خوشا، خوشا به حالت، گوارایت باد یا علی!
جبرئیل گفت: «ای محمّد، من از شما دو تا هستم، و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُم»(8){ما جان های خودمان و شما جان های خودتان را بیاورید} و جبرئیل فرمود: «وَ مَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ»(9){و هیچ یک از ما [فرشتگان] نیست مگر [اینکه] برای او [مقام و] مرتبه ای معیّن است.}و مقام علی، اشرف است، زیرا مقام علی، دوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است و جبرئیل در یک لحظه هفت آسمان و هفت حجاب را طی کرد تا در کنار عرش به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید، مسافتی که طی آن پنجاه هزار سال طول میکشد. و پیامبر در معراج خود علی را در بلندترین مکان دید، و جایگاه و امانتداری علی علیه السّلام نزد پیامبر به جبرئیل و میکائیل نزد خدای متعال میماند.
* فضائل ویژه آن حضرت
علی علیه السّلام نخستین هاشمی است که از پدر و مادری هاشمی به دنیا آمده و اولین کسی است که در کعبه زاده شد، و اولین کسی است که ایمان آورد و اولین کسی است که نماز خواند و اولین کسی است که با پیامبر صلی الله علیه و آله بیعت کرد و اولین کسی است که به جهاد پرداخت و اولین کسی است که از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله تعلیم گرفته و اولین کسی است که کتاب نوشت، و اولین کسی است که پس از پیامبر در اسلام بر استر سوار شد و در این خصوص موارد بسیار است، علی برادر اوصیاست و آخرین کسی است که با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عقد اُخوّت بست و آخرین کسی است
ص: 82
فارقه عند موته و آخر من وسده فی قبره و خرج.
و من نوادر الدنیا هاروت و ماروت فی الملائکة و عزیر فی بنی آدم و ولادة سارة فی الکبر و کون عیسی بلا أب و نطق یحیی و عیسی فی صغرهما و القرآن فی الکلام و شجاعة علی بین الناس. و من العجائب کلب أصحاب الکهف و حمار عزیر و عجل السامری و ناقة صالح و کبش إسماعیل و حوت یونس (1) و هدهد سلیمان و نملته و غراب نوح و ذئب أوس بن أهنان (2) و سیف علی. و قد من الله علی المؤمنین بثلاثة بنفسه یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا(3) و بالنبی صلی الله علیه و آله لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا(4) الآیة و بعلی قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (5). و قد سمی الله ستة أشیاء رحمة فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ (6) المطر وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ (7) التوفیق یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ (8) الإسلام وَ آتانِی
ص: 83
که هنگام مرگ پیامبر از وی جدا شد و آخرین کسی است که او را در قبر خواباند و به خاکش سپرد و بیرون آمد.
و از نوادر عالم ملائکه، دو فرشته به نام هاروت و ماروت هستند و عُزیز نبی در میان فرزندان آدم و زایمان کردن ساره در دوران پیری و پدر نداشتن عیسی و سخن گفتن یحیی و عیسی در نوزادیشان؛ و در کلام، قرآن از نوادر سخن است و شجاعت علی علیه السّلام در میان مردم.
از دیگر عجایب، سگ اصحاب کهف، خر عُزیر، گوساله سامری، ناقه صالح، قوچ اسماعیل، نهنگ یونس، هدهد سلیمان و مورچه آن حضرت، کلاغ نوح و گرگ أوس بن أُهنان(1) و شمشیر علی علیه السّلام است.
و خداوند با سه چیز بر مؤمنان منّت نهاده است: به خودش: «یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُواْ... »(2){از اینکه اسلام آورده اند بر تو منّت می نهند...}، به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلیَ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُواْ عَلَیهِْمْ ءَایَاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِن کاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ»(3){به یقین، خدا بر مؤمنان منت نهاد [که] پیامبری از خودشان در میان آنان برانگیخت، تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، قطعاً پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.} و به علی علیه السّلام: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(4){بگو:
«به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.»}
و این در حالی است که خداوند شش چیز را «رحمت» نامیده: «فَانظُرْ إِلیَ ءَاثَارِ رَحْمَتِ الله»(5){پس
به آثار رحمت خدا بنگر}، باران؛ «وَ لَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُه»(6){و
اگر فضل خدا و رحمتِ او بر شما نبود}، توفیق؛ «یُدْخِلُ مَن یَشَاءُ فیِ رَحْمَتِهِ»(7){هر
که را بخواهد، به رحمت خویش درمی آورد} اسلام؛ «وَ ءَاتَئنیِ
ص: 83
مِنْهُ رَحْمَةً(1) الإیمان وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً(2) النبی صلی الله علیه و آله قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (3) علی.
و قد مدح الله حرکاته و سکناته فقال لصلاته إِلَّا الْمُصَلِّینَ (4) و لقنوته أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (5) و لصومه وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا(6) و لزکاته وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ(7) و لصدقاته الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ (8) و لحجه وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (9) و لجهاده أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ
الْحاجِ (10) و لصبره الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ(11) و لدعائه الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ (12) و لوفائه یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(13) و لضیافته إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (14) و لتواضعه إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ(15) و لصدقه وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (16) و لآبائه وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ (17) و لأولاده إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ (18) و لإیمانه السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (19) و لعلمه وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (20).
قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَیْرِی وَ غَیْرُکَ وَ مَا عَرَفَکَ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ غَیْرُ اللَّهِ وَ غَیْرِی.
وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ فِی السَّمَاءِ کَالشَّمْسِ فِی النَّهَارِ فِی الْأَرْضِ وَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا کَالْقَمَرِ بِاللَّیْلِ فِی الْأَرْضِ.
وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَثَلُهُ کَمَثَلِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یُزَارُ وَ لَا یَزُورُ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ
ص: 84
مِنْهُ رَحْمَة»(1){و
او از جانب خود رحمتی به من داد}، ایمان؛ «وَ مَا أَرْسَلْنَکَ إِلَّا رَحْمَةً»(2){و
تو را جز رحمت نفرستادیم}، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله؛ «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(3){بگو: «به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.»} و علی علیه السّلام.
و خداوند حرکات و سکنات او را ستوده، درباره نمازش میفرماید: «إِلَّا الْمُصَلِّین»(4){غیر از نمازگزاران} و درباره قنوتش: «أَمَّنْ هُوَ قَانِت»(5){[آیا چنین کسی بهتر است] یا آن کسی که او در طول شب در سجده و قیام اطاعت [خدا] می کند} و درباره روزهاش: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُوا»(6){و به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد} و درباره زکاتش: «وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوة»(7){زکات
می دهند} و درباره صدقاتش: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم»(8){کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می کنند} و درباره حجّتش: «وَ أَذَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»(9){و [این آیات] اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش} و درباره جهادش«أَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الحَْاجّ ِ...»(10){آیا سیراب ساختن حاجیان...} و درباره صبرش: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَة»(11){[همان] کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد} و درباره دعایش: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ الله»(12){همانان که خدا را [در همه احوال] یاد می کنند} و درباره وفاداریش: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ»(13){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند} و درباره ضیافتش: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ الله»(14){«ما برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم} و درباره تواضعش: «إِنَّمَا یخَْشیَ اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء»(15){از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می ترسند.} و درباره صِدقش: «وَ کُونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ»(16){و با راستان باشید.} و درباره پدرانش: «وَ تَقَلُّبَکَ فیِ السَّاجِدِینَ»(17){و حرکت تو را در میان سجده کنندگان [می نگرد].} و درباره فرزندانش: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْت»(18){خدا و فرستاده اش را فرمان برید. خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید} و درباره ایمانش: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون»(19){و سبقت گیرندگان مقدّمند} و درباره علمش: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(20){و آن کس که نزد او علم کتاب است} پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، جز من و تو کسی خداوند را آنگونه که سزاوار آن است نشناخته و کسی جز خدا و من، تو را آنچنان که باید، نشناخته است.
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی علیه السّلام در آسمان، همانند خورشید روز بر روی زمین و در آسمان دنیا به مانند ماه در شب است. و پیامبر فرمود: مَثَل او- علی علیه السّلام- به بیت الحرام میماند که به دیدارش میروند و به دیدار کسی نمیرود، و مَثَل او
ص: 84
الْقَمَرِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ الظُّلْمَةَ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ أَنَارَتْ.
وَ کَانَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله خَلِیفَتَانِ فِی الْخَبَرِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَکَی عِنْدَ مَوْتِهِ فَجَاءَ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ لِمَ تَبْکِی قَالَ لِأَجْلِ أُمَّتِی مَنْ لَهُمْ بَعْدِی فَرَجَعَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ أَنَا خَلِیفَتُکَ فِی أُمَّتِکَ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ تُبَلِّغُ عَنِّی رِسَالاتِی قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مَا بَلَّغْتَ قَالَ بَلَی وَ لَکِنْ تُبَلِّغُ عَنِّی تَأْوِیلَ الْکِتَابِ.
خلفه لیلة الفراش و یوم تبوک لحفظ الأولیاء و تخویف الأعداء فکانت دلالة علی إمامته أنت منی بمنزلة هارون من موسی أقامه مقامه بالنهار و أنامه منامه باللیل و قدمه للإخاء و المباهلة و الغدیر و غیرها من کنت مولاه فعلی مولاه. قوله تعالی وَ إِذْ
أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ (1) کان النبی صلی الله علیه و آله مقدما فی الخلق مؤخرا فی البعث و منه قوله نحن الآخرون السابقون یوم القیامة و قوله خلقت أنا و علی من نور واحد الخبر فکنا مقدمین فی الابتداء مؤخرین فی الانتهاء فلم یزد محمد إلا حمدا و لا علی إلا علوا. منعوا حقه فعوضه الله الجنة وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً(2) عزلوه عن الملک فملکه الله الآخرة وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(3) أطعم قرصه فأثنی الله علیه بثمان عشرة آیة من قوله إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ (4) إلی قوله مَشْکُوراً(5) و أنزل فی شأن المتکلفین وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ (6) أطعم الطعام علی حبه فأوجب حبه علی الناس و بذل النفس علی رضاه فجعل الله رضاه فی رضاه. قال الشیخ ولیتکم و لست بخیرکم و قال الله فی علی إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ(7). الماء علی ضربین طاهر و نجس فعلی طاهر لقوله وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً(8)
ص: 85
به ماه میماند که چون برآید، تاریکی را روشن میکند و مَثَل او به خورشید میماند که چون طلوع کند، روشن میکند.
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دو جانشین داشت، روایت شده: «پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به هنگام وفات گریست. پس جبرئیل آمده و گفت: چرا گریه میکنی؟ فرمود: به خاطر اُمّتم، بعد از من چه کسی را خواهند داشت؟ پس جبرئیل رفت و بازگشت و گفت: خدای متعال میفرماید: «من جانشین تو در اُمتت هستم». و به علی علیه السّلام فرمود: تو از جانب من رسالتهای مرا ابلاغ میکنی، عرض کرد: یا رسول الله، مگر خودتان ابلاغ نفرمودهاید؟ فرمود: بلی، اما تو از جانب من تأویل قرآن را ابلاغ میکنی.
در لیلۀ المبیت و غزوه تبوک او را جانشین خود کرد تا از دوستان محافظت نموده دشمنان را بترساند و این سخن پیامبر دلیل بر امامت وی بود که فرمود: «منزلت تو نزد من همانند منزلت هارون از موسی است» روز، او را جانشین خود فرمود و شب وی را در بستر خویش خوابانید، و در عقداخوّت بستن، او را بر دیگران مقدّم فرمود و در مباهله و واقعه غدیر و مواضع دیگر نیز و فرمود: «هرکس من مولای اویم اینک علی مولای اوست».
قول خدای متعال: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّنَ مِیثَاقَهُمْ وَ مِنکَ وَ مِن نُّوحٍ...»(1){و [یاد کن] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم، و از تو و از نوح...} پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در آفرینش بر همه مقدّم و در مبعوث شدن به نبوّت مؤخَّر بود، و از جمله قول آن حضرت در این مورد است که «ما متأخرانیم در دنیا و در روز قیامت از پیشتازان هستیم» و قول آن حضرت: «من و علی از یک نور آفریده شدیم...» و فرمود: «بنابراین در آفرینش مقدّم و در نبوت و وصایت مؤخَّر بودیم» و این کار جز بر محمّد حمد و بر علی علوّ نیفرود.
او را از رسیدن به حقّش باز داشتند و خداوند در عوض آن بهشت را به وی ارزانی داشت: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُواْ جَنَّة»(2){و به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد.} او را از فرمانروایی بر کنار کردند و خداوندش فرمانروای آخرت فرمود: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(3){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی} قرص نانش را اطعام فرمود و خداوند با هجده آیه وی را ستایش نمود از : «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ»(4)
تا «مَّشْکُورًا»(5)
و در شأن متکلّفین نازل فرمود آیه: «وَ مَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنهُْمْ نَفَقَاتُهُم...»(6){و هیچ چیز مانع پذیرفته شدنِ انفاقهای آنان نشد جز اینکه به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند}،
ص: 85
و عدوه نجس إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ (1) الطهور طاهر و مطهر و النجس نجس عینه کیف یطهر غیره فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا(2) فمحمد الطهور و علی الصعید لأن محمدا أبو الطاهر و علی أبو التراب.
قوله تعالی «أ و من أ فمن أم من» فی القرآن فی عشرة مواضع و کلها فی أمیر المؤمنین و فی أعدائه أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً(3) أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (4) أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ(5) أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ (6) أَ فَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُ (7) أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ (8) أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ (9) و قد تقدم شرح جمیعها قال الصادق علیه السلام أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً(10) عنا فَأَحْیَیْناهُ بنا.
أَبُو مُعَاوِیَةَ الضَّرِیرُ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: نَزَلَتْ قَوْلُهُ أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً(11) فِی حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ وَ عَلِیٍّ.
مُجَاهِدٌ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ أَ فَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ خَیْرٌ(12) یَعْنِی الْوَلِیدَ بْنَ الْمُغِیرَةِ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً(13) مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ أَوْعَدَ أَعْدَاءَهُ فَقَالَ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ (14) الْآیَةَ.
الأغانی کان إبراهیم بن المهدی شدید الانحراف عن أمیر المؤمنین علیه السلام فحدث المأمون یوما قال رأیت علیا فی النوم فمشیت معه حتی جئنا قنطرة(15) فذهب یتقدمنی لعبورها فأمسکته و قلت له إنما أنت رجل تدعی هذا الأمر بامرأة(16) و نحن أحق به منک فما رأیته بلیغا فی الجواب قال و أی شی ء قال لک قال
ص: 86
علی رغم دوست داشتن طعام، آن را انفاق فرمود و خداوند محبّت و دوست داشتن او را بر مردم واجب گردانید، و جان خود را برای رضای خدا بذل فرمود و خداوند خوشنودی خود را منوط به خوشنودی وی کرد.
ابوبکر گفت: خلیفه شما شدم هرچند بهترین شما نیستم!» و خداوند درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ»(1){در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند} آب بر دو گونه است: پاک و نجس، علی علیه السّلام پاک و طاهر است چون خدای متعال میفرماید: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا...»(2){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست} و دشمن او نجس است: «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نجََس»(3){حقیقت
این است که مشرکان ناپاکند} طَهور طاهر است و مطهَّر و نجس، ذاتاً نجس است پس چگونه میتواند غیر از خود را پاکیزه کند؟«فَلَمْ تجَِدُواْ مَاءً فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدًا»(4){و اگر آبی نیافتید،پس بر خاکی پاک تیمّم کنید} پس، محمّد صَلی الله علیهِ و آله طهور و علی صعید(خاک پاک) است زیرا محمّد ابوالطاهر و علی ابوالتراب است.
قول خدای متعال«أَوَمَن؛ أَفَمَن؛ أممن» در قرآن در ده جا آمده است و همه موارد درباره امیرالمؤمنین و دشمنان او نازل شده است: «أَ فَمَن کاَنَ مُؤْمِنًا کَمَن کاَنَ فَاسِقًا»(5){آیا کسی که مؤمن است، چون کسی است که نافرمان است؟}، «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ»(6){یا
آن کسی که او اطاعت [خدا] می کند}، «أَفَمَن کاَنَ عَلیَ بَیِّنَة...»(7){آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجتی روشن است...}،«أَ فَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْاسْلَام...»(8){پس آیا کسی که خدا سینه اش را برای [پذیرش] اسلام گشاده داشته...}، «أَفَمَن یَعْلَمُ أَنَّمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ الحَْقُّ»(9){پس، آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده، حقیقت دارد...}، «أَفَمَن یَمْشیِ مُکِبًّا عَلیَ وَجْهِهِ»(10){پس آیا آن کس که نگونسار راه می پیماید...}، «أَ فَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِه»(11){آیا آن کس که زشتیِ کردارش برای او آراسته شد...}که شرح همه این آیات پیش از این گذشت. امام صادق علیه السّلام فرمود: آیه: «أَوَ مَن کاَنَ مَیْتًا»(12){آیا کسی که مرده [دل] بود} یعنی به سبب دوست نداشتن ما،«فَأَحْیَیْنَاه»(13){و زنده اش گردانیدیم} یعنی به وسیله ما .
ابومعاویه ضریر از اعمش از ابوصالح از ابن عباس روایت کرده که گفت:آیه: «أَفَمَن وَعَدْنَاهُ وَعْدًا حَسَنًا»{آیا کسی که وعده نیکو به او داده ایم} درباره حمزه، جعفر و علی علیه السّلام نازل شده است.
مجاهد و ابن عباس درباره قول خدای عزّوجل: «أَفَمَن یُلْقَی فیِ النَّار»(14){آیا کسی که در آتش افکنده می شود...} گویند: منظور ولید بن مغیره است،«أَم مَّن یَأْتیِ ءَامِنًا»(15){یا کسی که روز قیامت آسوده خاطر می آید؟} از غضب خدا، که او امیرالمؤمنان علیه السّلام است؛ سپس دشمنان وی را تهدید نموده گوید: «اعْمَلُواْ مَا شِئْتُم»(16){هر چه می خواهید بکنید...}.
الأغانی: ابراهیم بن مهدی به شدت از - راه - امیرالمؤمنین علیه السّلام منحرف بود، پس روزی با مأمون گفتگو کرده و گفت: علی را در خواب دیدم که باهم راه میرفتیم تا اینکه به یک پل رسیدیم، پس وی قصد داشت پیش از من از آن پل عبور کند که من او را گرفته و گفتم: تو با تمسک به یک زن (حضرت فاطمه علیها السّلام) دعوی خلافت میکنی در حالی که ما سزاوارتر از تو به آن هستیم، اما او را در پاسخ دادن بلیغ نیافتم! مأمون گفت: به تو چه جوابی داد؟ گفت:
ص: 86
ما زادنی علی أن قال سلاما سلاما فقال المأمون قد و الله أجابک أبلغ جواب قال کیف قال عرفک أنک جاهل لا تجاب قال الله عز و جل وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً(1).
أبو منصور الثعالبی فی کتاب الاقتباس من کلام رب الناس أنه رأی المتوکل فی منامه علیا بین نار موقدة ففرح بذلک لنصبه فاستفتی معبرا فقال المعبر ینبغی أن یکون هذا الذی رآه أمیر المؤمنین نبیا أو وصیا قال من أین قلت هذا قال من قوله تعالی أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَها(2). الحریری فی درة الغواص أنه ذکر شریک بن عبد الله النخعی فضائل علی علیه السلام فقال أموی نعم الرجل علی فغضب و قال العلی یقال نعم الرجل فقال یا عبد الله أ لم یقل الله فی الإخبار عن نفسه فَقَدَرْنا فَنِعْمَ الْقادِرُونَ (3) و قال فی أیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ(4) و قال فی سلیمان وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَیْمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ(5) أ فلا ترضی لعلی ما رضی الله لنفسه و لأنبیائه فاستحسن منه و قال بعض النحاة هذا الجواب لیس بصواب و ذلک أن نعم من الله تعالی ثناء علی حقیقة الوصف له تقریبا علی فهم السامعین لمکان إنعامه علیهم و فی حق أنبیائه تشریفا لهم فأما من الآدمی فی حق الأعلی فهو یقرب من الذم و إن کان مدحا فی اللفظ کما یقال فی حق النبی صلی الله علیه و آله محمد فیه خیر فهو صادق إلا أنه مقصر.
و کان أبو بکر الهروی یلعب بالشطرنج فسأله جبلی عن الإمام بعد النبی صلی الله علیه و آله فوضع الهروی شاه و أربع بیاذق فقال هذا نبی و هذه الأربعة خلفاؤه فقال الجبلی الذی فی جنبه ابنه قال لا و لم یبق له سوی بنت قال فهذا ختنه قال لا و إنما هو ذاک الأخیر قال هذا أقربهم إلیه أو أشجعهم أو أعلمهم أو أزهدهم قال لا إنما ذلک هو الأخیر قال فما یصنع هذا بجنبه؟
ص: 87
چیزی نگفت جز «سلاماً سلاماً»! پس مأمون گفت: به خدا سوگند بلیغترین پاسخ را به تو داده است! گفت: چگونه؟ مامون گفت: به تو فهماند که نادانی و ارزش پاسخ نداری، خدای عزّوجل میفرماید: «وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَهِلُونَ قَالُواْ سَلَامًا»(1){و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ می دهند} ابومنصور ثعالبی در کتاب «الاقتباس من کلام ربّ الناس» آورده است که متوکّل در خواب علی علیه السّلام را در میان آتشی برافروخته دید و به دلیل ناصبی بودنش از این بابت بسیار خوشحال شد، لذا از یک معبّر خواب تعبیر آن را جویا شد، معبِّر گفت: این شخص را که خلیفه در خواب دیده باید یا نبی باشد یا وصی! گفت: به چه دلیل؟ گفت: به دلیل قول خدای متعال: «أَن بُورِکَ مَن فیِ النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَهَا»(2){«خجسته [و مبارک گردید] آنکه در *این آتش و آنکه پیرامون آن است}
حریری در کتاب «درّۀ الغوّاص» آورده است که شریک بن عبدالله نخعی مشغول ذکر فضایل علی علیه السّلام بود که یک اُموی گفت: چه نیک مردی بود علی، پس شریک خشمگین شده و گفت: آیا به علی «نیک مرد» گفته میشود؟! مرد اُموی گفت: ای بنده خدا، مگر خداوند در مقام خبر دادن از خود نفرموده: «فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ»(3){و توانا آمدیم، و چه نیک تواناییم.}؟! و درباره ایوب فرمود: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِّعْمَ الْعَبْدُ»(4){ما او را شکیبا یافتیم. چه نیکوبنده ای!} و درباره سلیمان فرمود: «وَ وَهَبْنَا لِدَاوُدَ سُلَیْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ»(5){و سلیمان را به داوود بخشیدیم. چه نیکو بنده ای! به راستی او توبه کار [و ستایشگر] بود}؟ آیا آنچه را که خداوند برای خود و پیامبرانش خواسته، برای علی راضی نیستی؟! پس شریک این استدلال او را پسندید؛ و یکی از نحویان گفته است: این پاسخ، پاسخ درستی نیست، زیرا «نِعمَ» از جانب خدای متعال مدحی است بر سبیل توصیف حقیقی او؛ به جهت نزدیک کردن مفهوم به توان درک و فهم شنوندگان از جایگاه انعام او نسبت به بندگان و در حق پیامبران او به جهت شرافت بخشی برای آنهاست، امّا اگر از جانب انسان در حق خداوند متعال صادر شود، به ذم نزدیک خواهد بود هرچند که در لفظ مدح باشد، چنانکه درباره پیامبر صَلی الله علیهِ و آله گفته شود: «محمد فیه خیر» (خیر در محمّد است) در این صورت گوینده صادق است و در عین حال مقصّر نیز هست .
ابوبکر هروی شطرنج بازی میکرد که مردی پشت کوهی درباره امامِ بعد از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پرسید. پس هروی چهار پیاده را کنار شاه قرار داده و گفت: این پیامبر است و این چهار پیاده جانشینان وی هستند. مرد کوهی گفت: آنکه در کنار وی است، پسر اوست؟
گفت: خیر، جز یک دختر فرزندی برایش باقی نماند. گفت: پس این، داماد اوست؟ گفت: خیر، دامادش آن آخری است. گفت: آیا این از مقرّبترین آنها به او یا شجاعترین یا عالمترین و یا پارساترین آنهاست؟ گفت: خیر، آن آخری چنین است! گفت: پس این در کنار او چه میکند؟!
ص: 87
إن الله تعالی ذکر الجوارح فی کتابه و عنی به علیا علیه السلام نحو قوله وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ (2)
قَالَ الرِّضَا علیه السلام: عَلَی خَوْفِهِمْ بِهِ.
قَوْلُهُ: وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ (3) فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ وَ نَحْنُ الْآیَاتُ وَ نَحْنُ الْبَیِّنَاتُ وَ نَحْنُ حُدُودُ اللَّهِ.
أَبُو الْمَضَا(4) عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: فِی قَوْلِهِ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ (5) قَالَ عَلِیٌّ.
قوله تعالی تَجْرِی بِأَعْیُنِنا(6)
الْأَعْمَشُ: جَاءَ رَجُلٌ مَشْجُوجُ الرَّأْسِ (7) یَسْتَعْدِی عُمَرَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ عَلِیٌّ مَرَرْتُ بِهَذَا وَ هُوَ یُقَاوِمُ امْرَأَةً فَسَمِعْتُ مَا کَرِهْتُ فَقَالَ عُمَرُ إِنَّ لِلَّهِ عُیُوناً وَ إِنَّ عَلِیّاً مِنْ عُیُونِ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ.
وَ فِی رِوَایَةِ الْأَصْمَعِیِّ أَنَّهُ قَالَ علیه السلام: رَأَیْتُهُ یَنْظُرُ فِی حَرَمِ اللَّهِ إِلَی حَرِیمِ اللَّهِ فَقَالَ عُمَرُ اذْهَبْ وَقَعَتْ عَلَیْکَ عَیْنٌ مِنْ عُیُونِ اللَّهِ وَ حِجَابٌ مِنْ حُجُبِ اللَّهِ تِلْکَ یَدُ اللَّهِ الْیُمْنَی یَضَعُهَا حَیْثُ یَشَاءُ.
أَبُو ذَرٍّ فِی خَبَرٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: یَا أَبَا ذَرٍّ یُؤْتَی بِجَاحِدِ عَلِیٍّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی أَبْکَمَ یَتَکَبْکَبُ (8) فِی ظُلُمَاتِ الْقِیَامَةِ یُنَادِی یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ (9)
ص: 88
*در نوادر فضائل آن حضرت
خداوند متعال جوارح (اندامها) را در قرآن ذکر کرده و منظور وی از آنها علی علیه السّلام بوده است، مانند قول او : «وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ»(1){و خداوند، شما را از [کیفر] خود می ترساند} امام رضا علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام، آنها را به وی ترسانید.
قول او: «وَ یَبْقَی وَجْهُ رَبِّک»(2){و ذاتِ باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند} امام صادق علیه السّلام فرمود: «وجه الله» ما هستیم و «آیات» ماییم و «بیّنات» ماییم و «حدود الله» ما هستیم.
ابوالمضا از امام رضا علیه السّلام آورده است که آن حضرت در قول خدای متعال: «فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ الله»(3){به هر سو رو کنید، آنجا روی [به] خداست} فرمود: «وجه الله» علی علیه السّلام است.
قول خدای متعال: «تجَْرِی بِأَعْیُنِنَا»(4){[کشتی] زیر نظر ما روان بود} اعمش گوید: مرد فرق شکافته ای به شکایت از علی علیه السّلام نزد عمر آمد. علی علیه السّلام فرمود: بر این مرد گذشتم در حالی که با یک زن گلاویز بود و چیزهایی که ناپسند داشتم شنیدم. پس عمر گفت: خداوند را چشمانی است و علی از عیون الله بر روی زمین است. و در روایت اصمعی آمده است که علی علیه السّلام فرمود: او را در حالی دیدم که در حرم خدا به حریم خدا نگاه میکند، پس عمر گفت: برو، چشمی از چشمان خدا بر تو افتاده است و حجابی از حجابهای او، آن دست راست خداست که هرجا اراده کند، آن را قرار میدهد.
ابوذر در روایتی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: ابوذر، در روز قیامت منکر علی علیه السلام را در روز قیامت میآورند در حالی که کور است و لال است و در تاریکی های قیامت به خود میپیچد و فریاد بر میآورد: «یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله» {ای وای بر من از ستم ها و تفریط هایی که در مورد خداوند روا داشتم.}
ص: 88
وَ فِی عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنَ النَّارِ.
الصَّادِقُ وَ الْبَاقِرُ وَ السَّجَّادُ وَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی هَذِهِ الْآیَةِ قَالَ (1) جَنْبُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
الرِّضَا علیه السلام: فِی جَنْبِ اللَّهِ قَالَ فِی وَلَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّکَ أُعْطِیتَ ثَلَاثَةً لَمْ أُعْطَ(3) قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أُعْطِیتُ فَقَالَ أُعْطِیتَ صِهْراً مِثْلِی وَ لَمْ أُعْطَ وَ أُعْطِیتَ زَوْجَتَکَ فَاطِمَةَ وَ لَمْ أُعْطَ وَ أُعْطِیتَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ لَمْ أُعْطَ(4).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّکَ أُعْطِیتَ ثَلَاثاً لَمْ أُعْطَهَا(5) قُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا أُعْطِیتُ قَالَ أُعْطِیتَ صِهْراً مِثْلِی وَ أُعْطِیتَ مِثْلَ زَوْجَتِکَ وَ أُعْطِیتَ مِثْلَ وَلَدَیْکَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (6).
ص: 89
امام صادق، امام باقر، امام سجاد و زید بن علی علیهم السّلام در مورد این آیه فرمودهاند: «جنب الله» علی علیه السّلام است و در روز قیامت او حجّت خدا بر مردم است.
امام رضا علیه السّلام فرمود: «فی جنب الله» به معنای «فی ولایۀ علی علیه السّلام» است. و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «صراط الله» منم، من «جَنبِ الله» هستم. (1)
باب هفتاد و چهارم : قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، به علی علیه السّلام که: به تو سه چیز داده شده که به من داده نشدهاند
روایات
روایت1.
امالی طوسی: امام رضا علیه السلام از پدران بزرگوارشان نقل میکنند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، به تو سه چیز داده شده که به من داده نشدهاند. عرض کردم: یا رسول الله، چه چیزهایی به من داده شده؟ فرمود: پدر زنی چون من به تو داده شده و به من داده نشده است، همسری چون فاطمه به تو داده شده و به من داده نشده، و حسن و حسین به تو داده شدهاند و به من داده نشد.(2)
روایت2.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به تو سه چیز داده شده که آنها را به من ندادهاند. عرض کردم: پدر و مادرم فدای تو باد، به من چه چیزهایی داده شده است؟ فرمود: پدر زنی چون من داده شدهای، همسری چون فاطمه داده شدهای و فرزندانی چون حسن و حسین داده شدهای.(3)
صحیفه الرضا:
ص: 89
صح: عنه علیه السلام مثله.(1)
قب: الخرکوشیّ فی شرف النبیّ و ابوالحسن بن مهرویه القزوینیّ عن الرضا علیه السلام مثله.(2)
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] رُوِیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: أُعْطِیتُ ثَلَاثاً وَ عَلِیٌّ مُشَارِکِی فِیهَا وَ أُعْطِیَ عَلِیٌّ ثَلَاثاً وَ لَمْ أُشَارِکْهُ فِیهَا فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هَذِهِ الثَّلَاثُ الَّتِی شَارَکَکَ فِیهَا عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ لِی لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ عَلِیٌّ حَامِلُهُ وَ الْکَوْثَرُ لِی وَ عَلِیٌّ سَاقِیهِ وَ لِیَ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ وَ عَلِیٌّ قَسِیمُهُمَا وَ أَمَّا الثَّلَاثُ الَّتِی أُعْطِیَهَا عَلِیٌ (3) وَ لَمْ أُشَارِکْهُ فِیهَا فَإِنَّهُ أُعْطِیَ ابْنَ عَمٍّ مِثْلِی (4) وَ لَمْ أُعْطَ مِثْلَهُ وَ أُعْطِیَ زَوْجَتَهُ فَاطِمَةَ وَ لَمْ أُعْطَ مِثْلَهَا وَ أُعْطِیَ وَلَدَیْهِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ لَمْ أُعْطَ مِثْلَهُمَا(5).
از او علیه السّلام مانند آن را روایت کرده است.(1)
مناقب ابن شهر آشوب: خرکوشی در «شرف النبی» و ابوالحسن بن مهرویه قزوینی از امام رضا علیه السّلام مانند آن را روایت کردهاند.(2)
روایت3.
الفضائل- الروضۀ: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روایت است که فرمود: به من سه چیز داده شده که علی در آنها با من شریک است و به علی سه چیز داده شده که من در آنها با او شریک نیستم، پس عرض شد: یا رسول الله، این سه چیزی که علی در آنها با تو شریک است، چیست؟ فرمود: رایت حمد به من تعلق دارد و علی حامل آن است، کوثر از آنِ من است و علی ساقی آن است و بهشت و دوزخ در اختیار من است و علی تقسیم کننده آن دو است؛ و اما سه چیزی که به علی داده شده و به من داده نشدهاند، یکی آن است که پسر عمّی چون من به او داده شده و چنین پسر عمی به من داده نشده، بانویی چون فاطمه همسرش به وی داده شده و به من داده نشده و دو پسر چون حسن و حسین به وی داده شده و به من داده نشده است.(3)
باب هفتاد و پنجم : برتری امیرالؤمنین علیه السّلام بر دیگر امامان علیهم السّلام
روایات
روایت1.
قرب الإسناد: امام باقر علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت هستند و پدرشان از آن دو بهتر است.(4)
ص: 90
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بالأسانید الثلاثة عن الرضا عن آبائه علیهم السلام عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله (1)
صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله (2).
ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: فِیمَا کَتَبَ إِلَیْهِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ الْإِیمَانَ حَتَّی یَعْرِفَ أَنَّهُ یَجْرِی لِآخِرِهِمْ مَا یَجْرِی لِأَوَّلِهِمْ فِی الْحُجَّةِ وَ الطَّاعَةِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ سَوَاءً وَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَضْلَهُمَا(3).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ خَیْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ بَعْدِی وَ بَعْدَ أَبِیهِمَا(4).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ إِلَی أَهْلِ الْأَرْضِ فَاخْتَارَنِی ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِیَةَ فَاخْتَارَکَ بَعْدِی فَجَعَلَکَ الْقَیِّمَ بِأَمْرِ أُمَّتِی بَعْدِی (5) وَ لَیْسَ أَحَدٌ بَعْدَنَا مِثْلَنَا(6).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ بُرَیْدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (7) قَالَ إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا(8) وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(9).
یر، [بصائر الدرجات] محمد بن الحسین و ابن یزید عن ابن أبی عمیر عن برید: مثله (10)
ص: 91
عیون اخبار الرضا: نظیر همین روایت را از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل کرده است.
صحیفه الرضا: از امام رضا از پدران بزرگوارش علیهم السّلام، مانند این حدیث را روایت کرده است.(1)
روایت2.
قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: ایمان بنده کامل نمیشود مگر اینکه بداند که هرچه برای اول ما است برای آخرین ما نیز جاری است ائمّه در اطاعت، حجّت و حلال و حرام برابرند و محمّد صَلی الله علیهِ و آله و امیرالمؤمنین علیه السّلام فضیلت مخصوص به خود را دارند.(2)
روایت3.
عیون اخبار الرضا: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بعد از من و پدرشان، حسن و حسین بهترینِ اهل زمیناند.(3)
روایت4.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای عزّوجل نظری بر اهل زمین انداخت و مرا برگزید و دوباره به زمین نگاه کرد و پس از من تو را برگزید و تو را قائم به امر اُمّتم بعد از من گردانید، و بعد از ما کسی چون ما نیست.(4)
روایت5.
بصائر الدرجات: برید گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم: درباره مفهوم آیه: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدَا بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ»(5){بگو:
«کافی است خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است، میان من و شما گواه باشد.»} چیست؟ فرمود: منظور ما هستیم و علی علیه السّلام اوّلین ما و افضل ما و بهترینِ ما پس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است.(6)
بصائر الدرجات: محمّد بن الحسین و ابن یزید از ابن أبی عمیر از برید مانند آن را روایت کرده است.(7)
ص: 91
یر، [بصائر الدرجات] بعض أصحابنا عن الحسن بن موسی عن عبد الرحمن بن کثیر عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).
مل، [کامل الزیارات] أَبِی وَ الْکُلَیْنِیُّ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْیَمَانِیِّ عَنْ مَنِیعِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی وَهْبٍ الْقَصْرِیِ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: اعْلَمْ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ کُلِّهِمْ وَ لَهُ ثَوَابُ أَعْمَالِهِمْ وَ عَلَی قَدْرِ أَعْمَالِهِمْ فُضِّلُوا(3).
یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَارِثِ النَّضْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَحْنُ فِی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ نَجْرِی مَجْرَی وَاحِدٍ(4) فَأَمَّا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ فَلَهُمَا فَضْلُهُمَا(5).
لی، [الأمالی] للصدوق الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ ظُهَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِی عَلَی جَمِیعِ الْبَرِیَّةِ مَا نَصَبْتُ عَلِیّاً
ص: 92
بصائر الدرجات: مانند این حدیث را از امام صادق علیه السّلام نقل کرده است.(1)
روایت6.
کامل الزیارات: امام صادق علیه السّلام فرمود: بدان که امیرمؤمنان علیه السّلام نزد خدا از همه امامان با فضیلتتر است و ثواب اعمال آنها برای اوست و آنها به اندازه کردارشان فضیلت مییابند.(2)
روایت7.
بصائر الدرجات:حارث نضری میگوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که میفرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و ما در امر و نهی کردن و حلال و حرام یکسانیم، لیکن رسول خدا صلی الله علیه و آله و علی علیه السّلام فضیلت خاص خود را دارند.(3)
باب هفتاد و ششم : حُبّ ملائکه نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام و مباهات کردنشان به خدمت کردن به او
روایات
روایت1.
امالی صدوق: رسول خدا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای مردم، قَسَم به آنکس که مرا به نبوّت برانگیخت و بر همه خلایق برتری داد، علی
ص: 92
عَلَماً لِأُمَّتِی فِی الْأَرْضِ حَتَّی نَوَّهَ اللَّهُ (1) بِاسْمِهِ فِی سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلَایَتَهُ عَلَی مَلَائِکَتِهِ (2).
أَقُولُ أَثْبَتْنَا الْخَبَرَ بِتَمَامِهِ فِی بَابِ أَخْبَارِ الْغَدِیرِ وَ سَیَأْتِی فِی بَابِ تَزْوِیجِ فَاطِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّ الْمَلَائِکَةَ تَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِمَحَبَّتِهِ.
لی، [الأمالی] للصدوق أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی عَرُوبَةَ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی مَعْشَرٍ وَ أَبِی طَالِبِ بْنِ أَبِی عَوَانَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَیْفٍ الْحَرَّانِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْمَاجِشُونِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: اسْتَبْشَرَتِ الْمَلَائِکَةُ یَوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَیْنٍ بِکَشْفِ عَلِیٍّ الْأَحْزَابَ عَنْ وَجْهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَنْ لَمْ یَسْتَبْشِرْ بِرُؤْیَةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ (3).
لی، [الأمالی] للصدوق السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ أَبِی صَفِیَّةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا عَنْ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ أَنَا أَخُوکَ أَنَا الْمُصْطَفَی لِلنُّبُوَّةِ وَ أَنْتَ الْمُجْتَبَی لِلْإِمَامَةِ وَ أَنَا صَاحِبُ التَّنْزِیلِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ التَّأْوِیلِ وَ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی وَ أَبُو وُلْدِی شِیعَتُکَ شِیعَتِی وَ أَنْصَارُکَ أَنْصَارِی وَ أَوْلِیَاؤُکَ أَوْلِیَائِی وَ أَعْدَاؤُکَ أَعْدَائِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ صَاحِبِی عَلَی الْحَوْضِ غَداً وَ أَنْتَ صَاحِبِی فِی الْمَقَامِ الْمَحْمُودِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الْآخِرَةِ کَمَا أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا لَقَدْ سَعِدَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ شَقِیَ مَنْ عَادَاکَ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ تَقَدَّسَ ذِکْرُهُ بِمَحَبَّتِکَ وَ وَلَایَتِکَ وَ اللَّهِ إِنَّ أَهْلَ مَوَدَّتِکَ فِی السَّمَاءِ لَأَکْثَرُ مِنْهُمْ فِی الْأَرْضِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَمِینُ أُمَّتِی وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهَا بَعْدِی قَوْلُکَ قَوْلِی وَ أَمْرُکَ أَمْرِی وَ طَاعَتُکَ طَاعَتِی وَ زَجْرُکَ
ص: 93
را به عنوان نمونه و الگو در زمین معرفی نکردم مگر بعد از آنکه خداوند او را به نام در آسمان ها مدح کرد و پذیرش ولایت او را بر ملائکه واجب ساخت.(1)
میگویم: این حدیث را کاملاً در باب اخبار غدیر به اثبات رساندیم، و در باب تزویج فاطمه علیها السّلام از ابن عبّاس از پیامبر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خواهد آمد که: فرشتگان با محبّت علی علیه السّلام به خدا تقرّب میجویند.
روایت2.
امالی صدوق: جابر بن عبدالله گوید: در جنگهای بدر و حُنین فرشتگان از اینکه علی علیه السّلام دشمنان را از پیرامون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پراکنده ساخته بود، شادمان شدند پس لعنت خدا بر آن کسی که از دیدن علی علیه السّلام شادمان نشود.(2)
روایت3.
امالی صدوق: امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، تو برادر منی و من برادر توأم، من برای نبوّت برگزیده شدهام و تو برای امامت انتخاب شدهای، و من صاحب تنزیل قرآنم و تو صاحب تأویلی و من و تو پدران این اُمّت هستیم، ای علی، تو وصی و جانشین، وزیر، وارث و پدر فرزندان منی، شیعه تو شیعه من است و یاران تو یاران منند و دوستدارانت دوستداران منند و دشمنان تو دشمنان منند، ای علی، فردای قیامت، تو در کنار حوض کوثر همراه منی و تو در مقام ستوده همراه منی و تو پرچمدار من در آخرتی همانطور که در دنیا پرچمدار من هستی، خوشبخت کسی است که ولایت تو را پذیرفته باشد و بدبخت آنکه با تو به دشمنی برخاست، و قطعاً فرشتگان با محبّت و ولایت تو به خداوند تقدّس ذکره تقرّب میجویند، به خدا سوگند که دوستداران تو در آسمان بیشتر از آنها در میان زمینیان است، ای علی، تو امین اُمّت منی و بعد از من حجّت خدا بر آنهایی، سخن تو سخن من است و فرمان تو فرمان من است و اطاعت از تو اطاعت من، بازداشتن
ص: 93
زَجْرِی وَ نَهْیُکَ نَهْیِی وَ مَعْصِیَتُکَ مَعْصِیَتِی وَ حِزْبُکَ حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (1).
ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2) عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ نُوحٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی دَاوُدَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ بِشْرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ خَلِیفَةَ بْنِ سُلَیْمَانَ الْجُهَنِیِّ عَنْ أَبِی سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: غَزَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله غَزَاةً فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام تَخَلَّفَ عَلَی أَهْلِهِ فَقَسَمَ الْمَغْنَمَ (3) فَدَفَعَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام سَهْمَیْنِ فَقَالَ النَّاسُ یَا رَسُولَ اللَّهِ دَفَعْتَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَهْمَیْنِ وَ هُوَ بِالْمَدِینَةِ مُتَخَلِّفٌ فَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ نَاشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ أَ لَمْ تَرَوْا إِلَی الْفَارِسِ الَّذِی حَمَلَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مِنْ یَمِینِ الْعَسْکَرِ فَهَزَمَهُمْ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ لِی مَعَکَ سَهْماً وَ قَدْ جَعَلْتُهُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ جَبْرَئِیلُ مَعَاشِرَ النَّاسِ نَاشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ هَلْ رَأَیْتُمُ الْفَارِسَ الَّذِی حَمَلَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مِنْ یَسَارِ الْعَسْکَرِ ثُمَّ رَجَعَ فَکَلَّمَنِی وَ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّ لِی مَعَکَ سَهْماً وَ قَدْ جَعَلْتُهُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ مِیکَائِیلُ فَوَ اللَّهِ مَا دَفَعْتُ إِلَی عَلِیٍّ إِلَّا سَهْمَ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ علیهما السلام فَکَبَّرَ النَّاسُ بِأَجْمَعِهِمْ (4).
ع، [علل الشرائع] القطان عن عبد الرحمن بن محمد الحسنی عن فرات: مثله (5).
ع، [علل الشرائع] ابْنُ طَرِیفٍ (6) عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ
ص: 94
تو بازداشتن من است و نهی تو نهیِ من، نافرمانی تو نافرمانی من است و حزب تو حزب من و حزب من حزب خداست «وَ مَن یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُون»(1){و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آورده اند ولیّ خود بداند [پیروز است، چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند}
روایت4.
علل الشرائع- امالی صدوق: ابوهریره گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله غزوهای کرد و چون به مدینه بازگشت- در حالی که علی علیه السّلام را به جانشینی خود در خانوادهاش برجای گذاشته بود- غنایم را تقسیم نمود و به علی بن أبی طالب علیه السّلام *، دو سهم داد، پس مردم عرض کردند: یا رسول الله، به علی بن أبی طالب دو سهم دادی در حالی که در مدینه برجای مانده بود؟ فرمود: ای مردم، شما را به خدا و رسولش سوگند میدهم آیا آن مرد سوار را که * از سمت راست سپاه به مشرکان حمله کرد و آنها را شکست داده و نزد من بازگشته و گفت: ای محمّد، من سهمی نزد تو دارم و آن را برای علی بن أبی طالب قرار دادم، ندیدید؟ او جبرئیل بود. ای مردم، شما را به خدا و رسولش سوگند میدهم آیا آن سوار را *ندیدید که از سمت چپ به لشکر مشرکان حمله برد سپس برگشته با من سخن گفته و به من گفت: یا محمّد، سهمی نزد تو دارم که آن را برای علی بن أبی طالب قرار دادم؟ و او میکائیل بود. به خدا سوگند چیزی جز سهمهای جبرئیل و میکائیل علیهما السّلام را به علی ندادهام؛ پس همگی مردم تکبیر گفتند.(2)
علل الشرائع: قطّان از عبدالرحمن بن محمّد حسنی از فرات نظیر این روایت را نقل کرده است.(3)
روایت5.
علل الشرائع: ابن طریف با سندی از ابن عباس
ص: 94
قَالَ: انْتَدَبَ (1) رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّاسَ لَیْلَةَ بَدْرٍ إِلَی الْمَاءِ فَانْتَدَبَ عَلِیٌّ علیه السلام فَخَرَجَ وَ کَانَتْ لَیْلَةً بَارِدَةً ذَاتَ رِیحٍ وَ ظُلْمَةٍ فَخَرَجَ بِقِرْبَتِهِ فَلَمَّا کَانَ إِلَی الْقَلِیبِ لَمْ یَجِدْ دَلْواً فَنَزَلَ إِلَی الْجُبِ (2) تِلْکَ السَّاعَةَ فَمَلَأَ قِرْبَتَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ فَاسْتَقْبَلَتْهُ رِیحٌ شَدِیدَةٌ فَجَلَسَ حَتَّی مَضَتْ ثُمَّ قَامَ ثُمَّ مَرَّتْ بِهِ أُخْرَی فَجَلَسَ حَتَّی مَضَتْ ثُمَّ قَامَ ثُمَّ مَرَّتْ بِهِ أُخْرَی فَجَلَسَ حَتَّی مَضَتْ فَلَمَّا جَاءَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا حَبَسَکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ لَقِیتُ رِیحاً ثُمَّ رِیحاً ثُمَّ رِیحاً شَدِیدَةً فَأَصَابَتْنِی قَشْعَرِیرَةٌ(3) فَقَالَ أَ تَدْرِی مَا کَانَ ذَاکَ یَا عَلِیُّ فَقَالَ لَا
فَقَالَ ذَاکَ جَبْرَئِیلُ فِی أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قَدْ سَلَّمَ (4) عَلَیْکَ وَ سَلَّمُوا ثُمَّ مَرَّ مِیکَائِیلُ فِی أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَسَلَّمَ عَلَیْکَ وَ سَلَّمُوا ثُمَّ مَرَّ إِسْرَافِیلُ فِی أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَسَلَّمَ عَلَیْکَ وَ سَلَّمُوا(5).
قال الفیروزآبادی ندبه إلی الأمر کنصره دعاه و حثه و وجهه و انتدب الله لمن خرج فی سبیله أجابه إلی غفرانه أو ضمن و تکفل أو سارع بثوابه و حسن جزائه (6).
فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی الرَّسِّ الْمَکِّیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا وَجَّهْتُ عَلِیّاً قَطُّ فِی سَرِیَّةٍ إِلَّا وَ نَظَرْتُ إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ عَنْ یَمِینِهِ وَ إِلَی مِیکَائِیلَ عَنْ یَسَارِهِ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ إِلَی مَلَکِ الْمَوْتِ أَمَامَهُ وَ إِلَی سَحَابَةٍ تُظِلُّهُ حَتَّی یُرْزَقَ حُسْنَ الظَّفَرِ(7).
ص: 95
روایت کرده که گوید: در شب بدر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از مردم خواست یکی برود و آب بیاورد، پس علی علیه السّلام این مأموریت را پذیرفت و روانه شد، و شبی سرد و همراه با باد و تاریک بود، علی علیه السّلام با مشک آب خود راهی گشت و چون به چاه رسید، دلوی نیافت، از این رو در آن ساعت وارد چاه شد و مشک خود را از آب پرکرده و مراجعت نمود که با بادی تند که از مقابل میورزید روبرو شد، آن حضرت نشست تا باد گذشت، سپس برخاست تا به راه خود ادامه دهد که باد دیگری وزید، پس نشست تا آن هم گذشت، سپس برخاست و به راه افتاد که باد دیگری وزید، پس آن حضرت نشست تا باد گذشت.و چون نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز آمد، آن حضرت از وی پرسید: یا ابا الحسن، چرا دیر کردی؟ عرض کرد: به بادی برخوردم و بعد از آن نیز به بادی برخوردم و بعد از آن نیز به بادی شدید برخوردم که به سبب آن لرز وجودم را فراگرفت. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، میدانی آن چه بود؟ عرض کرد: خیر: فرمود: آن جبرئیل به همراه هزار فرشته بود که به تو سلام کرد و فرشتگان نیز به تو سلام کردند، سپس میکائیل به همراه هزار فرشته بر تو گذشتند و به تو سلام کرد و فرشتگان نیز به تو سلام کردند. سپس اسرافیل با هزار فرشته بر تو گذر کرد و به تو سلام کرد و آنها نیز به تو سلام کردند.(1)
توضیح
فیروز آبادی گوید: نَدبَهُ بر وزن «نَصَرهُ»: او را دعوت و تشویق به انجام کاری کرد و روانه انجام آن کارش کرد و «انتدب الله لمن خرج فی سبیله» ؛ او در طلب آمرزش اجابت نموده و پاداش دادن به وی را متکفّل گردید یا در اجابت خواستهاش شتاب کرد و او را پاداش نیکو داد.(2)
روایت6.
تفسیر علی بن ابراهیم: جابر بن عبدالله انصاری گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سوگند به کسی که جانم در دست اوست علی را هرگز به سریهای نفرستادم مگر اینکه دیدم جبرئیل علیه السّلام با هفتاد هزار فرشته در سمت راست و میکائیل با هفتاد هزار فرشته در سمت چپ و مَلَکاالموت در پیشاپیش او حرکت میکنند و ابری که بر وی سایه افکند تا اینکه حُسن ظفر روزی داده شود.(3)
ص: 95
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَسَدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ الْقُمِّیِّ عَنْ نُعْمَانَ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ قَتْلِ عُثْمَانَ حِینَ نَاشَدَ الْقَوْمَ نَشَدْتُکُمُ اللَّهَ هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ سَلَّمَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ فِی ثَلَاثَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَوْمَ بَدْرٍ غَیْرِی قَالُوا اللَّهُمَّ لَا(1).
شف، [کشف الیقین] مُوَفَّقُ بْنُ أَحْمَدَ الْخُوارِزْمِیُّ عَنْ شَهْرَدَارَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَعْفَرِیِ (2) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی بْنِ مَرْدَوَیْهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی یَعْلَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی عَنْ مَنْدَلِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی بَیْتِهِ فَغَدَا عَلَیْهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ بِالْغَدَاةِ وَ کَانَ یُحِبُّ أَنْ لَا یَسْبِقَهُ إِلَیْهِ أَحَدٌ فَدَخَلَ فَإِذَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی صَحْنِ الدَّارِ وَ إِذَا رَأْسُهُ فِی حَجْرِ دِحْیَةَ بْنِ خَلِیفَةَ الْکَلْبِیِّ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ کَیْفَ أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ بِخَیْرٍ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقَالَ جَزَاکَ اللَّهُ عَنَّا أَهْلَ بَیْتٍ خَیْراً قَالَ لَهُ دِحْیَةُ إِنِّی أُحِبُّکَ وَ إِنَّ لَکَ عِنْدِی مِدْحَةً أَزُفُّهَا إِلَیْکَ (3) أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ أَنْتَ سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ مَا خَلَا النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ لِوَاءُ الْحَمْدِ بِیَدِکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تُزَفُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ مَعَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ حِزْبِهِ إِلَی الْجِنَانِ زَفّاً قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ خَسِرَ مَنْ تَخَلَّاکَ مُحِبُّ مُحَمَّدٍ مُحِبُّکَ وَ مُبْغِضُ مُحَمَّدٍ مُبْغِضُکَ لَنْ یَنَالَهُ (4) شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ ادْنُ مِنِّی صَفْوَةَ اللَّهِ فَأَخَذَ رَأْسَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَوَضَعَهُ فِی حَجْرِهِ فَانْتَبَهَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَا هَذِهِ الْهَمْهَمَةُ فَأَخْبَرَهُ: الْحَدِیثَ فَقَالَ: لَمْ یَکُنْ هُوَ الْکَلْبِیَ (5) کَانَ جَبْرَئِیلُ سَمَّاکَ بِاسْمٍ سَمَّاکَ اللَّهُ بِهِ
ص: 96
روایت7.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام: امیرالمؤمنین علیه السّلام پس از قتل عثمان آنگاه که مردم را به گواهی دادن فراخواند، فرمود: شما را به خدا سوگند میدهم آیا در میان شما کسی جز من هست که جبرئیل، میکائیل و اسرافیل به همراه سه هزار فرشته در روز بدر به وی سلام داده باشند؟ گفتند: به خدا سوگند نه!(1)
روایت8.
کشف الیقین: ابن عباس: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانه خویش بود که علی بن أبی طالب صبح نزد وی رفت، و آن حضرت دوست داشت که در این کار کسی بر وی پیشی نگیرد، و چون وارد خانه گشت متوجه گردید که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در صحن خانه سر بر دامان دحیّۀ بن خلیفه کلبی گذاشته است، پس گفت: السلام علیکم، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چگونه شب را به صبح رساندهاند؟(حال رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چطور است؟) دحیّه گفت: خوب است، ای برادر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، علی علیه السّلام فرمود: خداوند از جانب ما اهل بیت تو را جزای خیر مرحمت فرماید! دحیه به وی عرض کرد: من تو را دوست دارم و تو را ستایشی نزد من است که به رسم هدیه آن را تقدیمتان میکنم: تو امیرمؤمنان، پیشوای دست و روی سپیدانی، تو سرور فرزندان آدمی غیر از پیامبران و انبیای مرسل، روز قیامت لواء الحمد در دست توست، تو و شیعیانت به همراه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله و حزب او شادمانه به بهشت وارد میشوید، هرکس ولایت تو را پذیرفت، رستگار گردد و هرکس تو را تنها گذارد، در زیان افتد، دوستدار محمّد دوستدار تو دشمن محمّد دشمن توست و شفاعت محمّد را به دست نیاوَرَد؛ ای برگزیده خدا نزد من بیا؛ سپس سر مبارک پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را گرفته و در دامن علی علیه السّلام نهاد، در این هنگام پیامبر بیدار شد و فرمود: این سر و صدا چیست؟ علی علیه السّلام آن حضرت را از ماجرا آگاه نمود که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: او دحیّه کلبی نبود، جبرئیل بود، تو را به نامی نامید که خداوند تو را بدان نامیده است
ص: 96
وَ هُوَ الَّذِی أَلْقَی مَحَبَّتَکَ فِی صُدُورِ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَهْبَتَکَ فِی صُدُورِ الْکَافِرِینَ (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جماعة عن أبی المفضل عن عبد الله بن سلیمان عن إسحاق بن إبراهیم عن زکریا بن یحیی: مثله قال بعد إتمام الروایة قال أبو المفضل سمعت عبد الله بن أبی داود قبل أن یبنی له المنبر یعتذر إلی أبی عبد الله المستملی من النصب ثم أملی ذلک المجلس کله من حفظه فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام و هذا الحدیث أول ما بدأ به (2).
فی قوله علیه السلام تخلاک حذف و إیصال أی تخلی منک و من ولایتک یقال تخلی منه و عنه أی ترکه و فی روایة الشیخ خلاک. أقول قد مضی مثله بأسانید فی باب أنه علیه السلام أمیر المؤمنین و سیأتی فی باب جوامع المناقب و غیره.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَحَادِیثُ عَلِیِّ بْنِ الْجَعْدَةِ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ قَتَادَةَ: فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ تَرَی الْمَلائِکَةَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ (3) الْآیَةَ قَالَ أَنَسٌ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الْمِعْرَاجِ نَظَرْتُ تَحْتَ الْعَرْشِ أَمَامِی فَإِذَا أَنَا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَائِماً أَمَامِی تَحْتَ الْعَرْشِ یُسَبِّحُ اللَّهَ وَ یُقَدِّسُهُ قُلْتُ یَا جَبْرَائِیلُ سَبَقَنِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ لَکِنِّی أُخْبِرُکَ (4) اعْلَمْ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُکْثِرُ مِنَ الثَّنَاءِ وَ الصَّلَاةِ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَوْقَ عَرْشِهِ فَاشْتَاقَ الْعَرْشُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَخَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی هَذَا الْمَلَکَ عَلَی صُورَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام تَحْتَ عَرْشِهِ لِیَنْظُرَ إِلَیْهِ الْعَرْشُ فَیَسْکُنَ شَوْقُهُ وَ جَعَلَ تَسْبِیحَ هَذَا الْمَلَکِ وَ تَقْدِیسَهُ وَ تَمْجِیدَهُ ثَوَاباً لِشِیعَةِ أَهْلِ بَیْتِکَ یَا مُحَمَّدُ الْخَبَرَ.
طَاوُسٌ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَ صِرْتُ أَنَا وَ جَبْرَئِیلُ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ قَالَ جَبْرَئِیلُ یَا مُحَمَّدُ هَذَا مَوْضِعِی ثُمَّ زُخَ
ص: 97
و اوست که محبّت تو را در سینه مؤمنان انداخته و هیبت تو را به سینه دشمنان افکنده است.(1)
امالی طوسی: زکریا بن یحیی مانند این حدیث را نقل کرده است. شیخ طوسی پس از اتمام داستان آورده است که ابوالمفضّل گوید: شنیدم عبدالله بن أبی داود پیش از آنکه برایش منبر ساخته شود، نزد ابوعبدالله مستملی از بابت ناصبی بودن خویش عذرخواهی میکرد، سپس در آن مجلس از حفظ فضائلی از امیر المومنین علیه السلام را برای حضار بازگو کرد و این حدیث، نخستین روایتی بود که مجلس خود را با آن آغاز نمود.(2)
توضیح
در قول جبرئیل علیه السّلام «تخّلاک» حذف و ایصال وجود دارد یعنی : «تخلَّی مِنکَ و مِن ولایتک» ( تو و ولایت تو را رها کرد) بوده است، گفته میشود: «تَخَلَّی مِنهُ» و «تخلَّی عنهُ»: او را رها کرد، ترکش نمود، و در روایت طوسی«خلّاک» ثبت شده است.
میگویم: نظیر این با اسنادهای متعدد در باب اینکه آن حضرت علیه السّلام امیرمؤمنان است، بیان گردید، در باب جوامع مناقب آن حضرت و جاهای دیگر نیز خواهد آمد.
روایت9.
مناقب ابن شهر آشوب: قتاده در تفسیر قول خدای متعال: «وَ تَرَی الْمَلَئکَةَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْش...»(3){و
فرشتگان را می بینی که پیرامون عرش به ستایش پروردگارِ خود تسبیح می گویند...} گوید: انس گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در شب معراج در زیر عرش به رو برویم نگاه کردم ناگاه علی بن أبی طالب را در زیر عرش ایستاده در مقابل خود دیدم که خدا را تسبیح میگفت: و تقدیس مینمود، گفتم: ای جبرئیل، علی بن أبی طالب را قبل از من به زیر عرش آوردهای؟ گفت: خیر، ولی تو را آگاه خواهم کرد: ای محمّد، بدان که خدای عزّوجل بر بالای عرش خود بسیار بر علی بن أبی طالب درود و ثنا میفرستد، از این رو عرش مشتاق دیدار علی بن أبی طالب علیه السّلام گشت از این رو خداوند این فرشته را زیر عرش خود به هیأت علی بن أبی طالب علیه السّلام آفرید، تا عرش او را ببیند و اشتیاقش آرام گیرد، و تسبیح و تمجید و تقدیس این فرشته را ثوابی برای شیعیان اهل بیت تو قرار داد یا محمّد...الخ.
طاوس از ابن عباس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون مرا شبانه به آسمان (معراج) بردند و من و جبرئیل به آسمان هفتم رسیدیم، جبرئیل گفت: یا محمّد، این جایگاه من است، سپس ناگهان مرا
ص: 97
بِی فِی النُّورِ زَخَّةً فَإِذَا أَنَا بِمَلَکٍ مِنْ مَلَائِکَةِ اللَّهِ تَعَالَی فِی صُورَةِ عَلِیٍّ علیه السلام اسْمُهُ عَلِیٌّ سَاجِدٌ تَحْتَ الْعَرْشِ یَقُولُ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِعَلِیٍّ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ مُحِبِّیهِ وَ أَشْیَاعِهِ وَ أَتْبَاعِهِ وَ الْعَنْ مُبْغِضِیهِ وَ أَعَادِیَهُ وَ حُسَّادَهُ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).
قال فی النهایة فیه مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من تخلف عنها زخ به فی النار أی دفع و رمی (2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مُجَاهِدٌ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ الْحَدِیثُ مُخْتَصَرٌ: لَمَّا عُرِجَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَی السَّمَاءِ رَأَی مَلَکاً عَلَی صُورَةِ عَلِیٍّ حَتَّی لَا یُفَاوِتُ مِنْهُ شَیْئاً فَظَنَّهُ عَلِیّاً فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ سَبَقْتَنِی إِلَی هَذَا الْمَکَانِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام لَیْسَ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ هَذَا مَلَکٌ عَلَی صُورَتِهِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ اشْتَاقُوا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَسَأَلُوا رَبَّهُمْ أَنْ یَکُونَ مَنْ عَلَی صُورَتِهِ فَیَرَوْنَهُ.
وَ فِی حَدِیثِ حُذَیْفَةَ: أَنَّهُ رَآهُ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ.
الْأَعْمَشُ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ (3) قَالَ کَانَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام جَالِساً عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَنْ یَمِینِهِ إِذَا أَقْبَلَ (4) أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَضَحِکَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَدْ أَقْبَلَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا جَبْرَئِیلُ وَ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ یَعْرِفُونَهُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ لَأَشَدُّ مَعْرِفَةً لَهُ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ مَا کَبَّرَ تَکْبِیرَةً فِی غَزْوَةٍ إِلَّا کَبَّرْنَا مَعَهُ وَ لَا حَمَلَ حَمْلَةً إِلَّا حَمَلْنَا مَعَهُ وَ لَا ضَرَبَ بِسَیْفٍ إِلَّا ضَرَبْنَا مَعَهُ یَا مُحَمَّدُ إِنِ اشْتَقْتَ إِلَی وَجْهِ عِیسَی وَ عِبَادَتِهِ وَ زُهْدِ یَحْیَی وَ طَاعَتِهِ وَ مُلْکِ سُلَیْمَانَ (5)، وَ سَخَاوَتِهِ فَانْظُرْ إِلَی وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی
ص: 98
در میان نور انداختند که ناگاه به فرشتهای از فرشتگان خدا به هیأت علی علیه السّلام برخوردم که نامش علی بود و در زیر عرش سجده نموده و میگفت: خداوندا، علی و ذرّیۀ و دوستداران او و شیعیان و پیروانش را بیامرز و کینه توزان و دشمنان و حسودانش را لعن فرما که به راستی تو بر همه چیز توانایی.(1)
توضیح
در النهایۀ آورده است: در آن است: «مَثَل اهل بیت من به کشتی نوح میماند که هرکس از سوار شدن به آن باز مانَد، به دوزخ در انداخته میشود»، «زُخّ»: انداخته شد، هل داده شد. (2)
روایت10.
مناقب ابن شهر آشوب: مجاهد از ابن عباس در حدیثی که خلاصه شده آورده است که چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به معراج برده شد فرشتهای به شکل علی علیه السّلام را دید هیچ تفاوتی به جهت ظاهر با وی نداشت، از این رو او را علی علیه السّلام پنداشته و فرمود: یا ابا الحسن، در آمدن به اینجا بر من پیشی گرفتی؟ پس جبرئیل علیه السّلام گفت: این علی بن أبی طالب نیست، این فرشتهای است به شکل او، حقیقت این است که فرشتگان مشتاق دیدار علی بن أبی طالب علیه السّلام شدند و از پروردگارشان در خواست کردند که کسی به شکل علی علیه السّلام در اینجا باشد تا او را ببینند.
و در روایت حذیفه، آن حضرت علی علیه السّلام را در آسمان چهارم دیده است.
اعمش از ابوصالح از ابن عباس آورده است که وی در قول خدای متعال «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون»(3){و هنگامی که [در مورد] پسر مریم مثالی آورده شد، بناگاه قوم تو از آن [سخن] هلهله درانداختند [و اعراض کردند]} گفت: جبرئیل در سمت راست پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نشسته بود که امیرالمؤمنین آمد، پس جبرئیل علیه السّلام خندیده و گفت: یا محمّد، این علی بن أبی طالب است که دارد میآید. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای جبرئیل، مگر ساکنان آسمان او را میشناسند؟ گفت: یا محمّد، سوگند به کسی که تو را به حق به نبوّت برانگیخت، اهل آسمان علی را بهتر از اهل زمین میشناسند، در غزوهها هر تکبیری که سر داد، ما نیز با وی تکبیر سردادیم و هر حملهای که به دشمن برد، با وی حمله بردیم و شمشیری نزد مگر اینکه ما نیز با وی شمشیر زدیم، ای محمّد، هرگاه مشتاق دیدن رخسار عیسی و عبادتش و زهد یحیی و طاعتش و فرمانروایی سلیمان و سخاوتش شدی، به سیمای علی بن أبی طالب علیه السّلام نظر کن! و خداوند متعال آیه:
ص: 98
وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا یَعْنِی شَبَهاً لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ شَبَهاً لِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ یَعْنِی یَضْحَکُونَ وَ یَعْجَبُونَ.
تَفْسِیرُ أَبِی یُوسُفَ یَعْقُوبَ بْنِ سُفْیَانَ عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ لَمَّا تَمَثَّلَ إِبْلِیسُ لِکُفَّارِ مَکَّةَ یَوْمَ بَدْرٍ عَلَی صُورَةِ سُرَاقَةَ بْنِ مَالِکٍ وَ کَانَ سَابِقَ عَسْکَرِهِمْ (1) إِلَی قِتَالِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَهَبَطَ عَلَی
رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2) وَ مَعَهُ أَلْفٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَقَامَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَکَانَ إِذَا حَمَلَ عَلِیٌّ علیه السلام حَمَلَ مَعَهُ جَبْرَئِیلُ فَبَصُرَ بِهِ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فَوَلَّی هَارِباً وَ قَالَ إِنِّی أَرَی مَا لَا تَرَوْنَ قَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ وَ اللَّهِ مَا هَرَبَ إِبْلِیسُ إِلَّا حِینَ رَأَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَخَافَ أَنْ یَأْخُذَهُ وَ یَسْتَأْسِرَهُ وَ یَعْرِفَهُ النَّاسُ فَهَرَبَ وَ کَانَ أَوَّلَ مُنْهَزِمٍ وَ قالَ ... إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ (3) فِی قِتَالِهِ وَ اللَّهُ شَدِیدُ الْعِقابِ لِمَنْ حَارَبَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.
السَّمْعَانِیُّ فِی فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ عَنِ ابْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا أَبَا ذَرٍّ عَلِیٌّ أَخِی وَ صِهْرِی وَ عَضُدِی إِنَّ اللَّهَ لَا یَقْبَلُ فَرِیضَةً إِلَّا بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا أَبَا ذَرٍّ لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ مَرَرْتُ بِمَلَکٍ جَالِسٍ عَلَی سَرِیرٍ مِنْ نُورٍ عَلَی رَأْسِهِ تَاجٌ مِنْ نُورٍ إِحْدَی رِجْلَیْهِ فِی الْمَشْرِقِ وَ الْأُخْرَی فِی الْمَغْرِبِ بَیْنَ یَدَیْهِ لَوْحٌ یَنْظُرُ فِیهِ (4) وَ الدُّنْیَا کُلُّهَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ الْخَلْقُ بَیْنَ رُکْبَتَیْهِ وَ یَدُهُ تَبْلُغُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ مَنْ هَذَا فَمَا رَأَیْتُ فِی مَلَائِکَةِ(5) رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ أَعْظَمَ خَلْقاً مِنْهُ قَالَ هَذَا عِزْرَائِیلُ مَلَکُ الْمَوْتِ ادْنُ فَسَلِّمْ عَلَیْهِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَقُلْتُ سَلَامٌ عَلَیْکَ حَبِیبِی مَلَکُ الْمَوْتِ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَحْمَدُ مَا فَعَلَ ابْنُ عَمِّکَ
ص: 99
«وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً» نازل فرمود که به معنای یک شبیه برای علی بن أبی طالب است، و علی بن أبی طالب یک شبیه برای عیسی بن مریم است و «إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون» یعنی میخندند و تعجّب میکنند.
تفسیر ابویوسف یعقوب بن سفیان با سندی از ابن عباس آورده است که چون ابلیس در جنگ بدر به شکل سراقۀ بن مالک بر کفّار مکه ظاهر شد، و او بود که سپاه کفار را برای جنگ با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به پیش میبرد، خداوند متعال به جبرئیل علیه السّلام امر فرمود سپس جبرئیل به همراه هزار فرشته بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرود آمد، پس جبرئیل در سمت راست امیرالمؤمنین قرار گرفت و چون علی علیه السّلام حمله میبرد، جبرئیل نیز با وی حمله میکرد، پس چون چشم ابلیس لعنهُ الله بر وی افتاد، پا به فرار گذاشته و گفت: من چیزهایی میبینم که شما نمیبینید.
ابو مسعود گوید: به خدا سوگند که ابلیس تا زمانی که امیرالمؤمنین علیه السّلام را ندیده بود، نگریخت، زیرا ترسید که آن حضرت وی را به چنگ آورده به اسارت بگیرد و به مردمش معرفی کند. از این رو گریخت؛ و بدین ترتیب او نخستین کسی بود که فرار کرد: «وَ قَالَ إِنیّ ِ بَرِی ءٌ مِّنکُمْ إِنیّ ِ أَرَی مَا لَا تَرَوْنَ إِنیّ ِ أَخَافُ الله»{من چیزی را می بینم که شما نمی بینید، من از خدا بیمناکم.»} (در قتال آن حضرت) و «وَ اللَّهُ شَدِیدُ الْعِقَاب»(1){و
خدا سخت کیفر است} (نسبت به کسانی که با علی علیه السلام بجنگند.)
سمعانی در فضائل الصحابه از ابن مسیِّب از ابوذر آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای ابوذر، علی برادر، داماد و بازوی من است، همانا خداوند هیچ فریضهای را جز با حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام نمیپذیرد؛ ای ابوذر، آنگاه که مرا به معراج بردند، بر فرشتهای گذر کردم که برتختی از نور نشسته بود و تاجی از نور بر سر داشت، یکی از پاهایش در مشرق و دیگری در مغرب بود و لوحی در مقابل وی قرار داشت که در آن مینگریست و تمام دنیا در پیش چشمانش قرار داشت و تمام خلق میان دو زانوی او قرار داشتند، دستش به مشرق و مغرب میرسید، پس گفتم: یا جبرئیل، این کیست که من در من فرشتگان پروردگارم جلّ جلاله بزرگتر از او به جهت آفرینش ندیدهام؟! گفت: این عزرائیل ملک الموت است، نزدیک شو و به وی سلام کن، پس به وی نزدیک شده و گفتم: سلام بر تو ای محبوبم ملک الموت! پس گفت: و علیک السّلام یا احمد، پسر عمّت
ص: 99
عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقُلْتُ وَ هَلْ تَعْرِفُ ابْنَ عَمِّی قَالَ وَ کَیْفَ لَا أَعْرِفُهُ وَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ وَکَلَنِی بِقَبْضِ أَرْوَاحِ الْخَلَائِقِ مَا خَلَا رُوحَکَ وَ رُوحَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنَّ اللَّهَ یَتَوَفَّاکُمَا بِمَشِیَّتِهِ.
کِتَابَیِ الْخَطِیبِ الْخُوارِزْمِیِّ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ النَّطَنْزِیِّ قَالَ أَبُو عُبَیْدٍ صَاحِبِ سُلَیْمَانَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ: بَلَغَ عُمَرَ بْنَ عَبْدِ الْعَزِیزِ أَنَّ قَوْماً تَنَقَّصُوا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَالَ حَدَّثَنِی غَزَالُ بْنُ مَالِکٍ الْغِفَارِیُّ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَ بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدِی إِذْ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَنَادَاهُ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ضَاحِکاً فَلَمَّا سُرِّیَ عَنْهُ قُلْتُ مَا أَضْحَکَکَ قَالَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّهُ مَرَّ بِعَلِیٍّ وَ هُوَ یَرْعَی ذَوْداً لَهُ (1) وَ هُوَ نَائِمٌ قَدْ أُبْدِیَ بَعْضُ جَسَدِهِ قَالَ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ ثَوْبَیْهِ فَوَجَدْتُ بَرْدَ إِیمَانِهِ وَ قَدْ وَصَلَ (2) إِلَی قَلْبِی.
وَ فِی رِوَایَةِ الْأَصْبَغِ: أَنَّ عَلِیّاً مَضَی مِنَ الْمَدِینَةِ وَحْدَهُ فَأَتَی عَلَیْهِ سَبْعَةُ أَیَّامٍ فَرُئِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَبْکِی وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ رُدَّ إِلَیَّ عَلِیّاً قُرَّةَ عَیْنِی وَ قُوَّةَ رُکْنِی وَ ابْنَ عَمِّی وَ مُفَرِّجَ الْکَرْبِ عَنْ وَجْهِی ثُمَّ ضَمِنَ الْجَنَّةَ لِمَنْ أَتَی بِخَبَرِ عَلِیٍّ فَرَکِبَ النَّاسُ فِی کُلِّ طَرِیقٍ فَوَجَدَهُ الْفَضْلُ بْنُ الْعَبَّاسِ فَبَشَّرَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بِقُدُومِهِ فَاسْتَقْبَلَهُ فَمَا زَالَ یُفَتِّشُ عَنْ یَمِینِ عَلِیٍّ وَ عَنْ یَسَارِهِ وَ عَنْ رَأْسِهِ وَ عَنْ بَدَنِهِ (3) فَقُلْتُ
تُفَتِّشُ عَلِیّاً کَأَنَّهُ (4) کَانَ فِی الْحَرْبِ فَأَخْبَرَنِی عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَنَّ أَقْوَاماً مِنَ الْمُشْرِکِینَ یَقْصِدُونَکَ مِنَ الشَّامِ فَأَخْرِجْ إِلَیْهِمْ عَلِیّاً وَحْدَهُ فَخَرَجَ مَعَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فِی أَلْفِ مَلَکٍ وَ مِیکَائِیلُ علیه السلام فِی أَلْفِ مَلَکٍ وَ رَأَیْتُ مَلَکَ الْمَوْتِ یُقَاتِلُ دُونَ عَلِیٍّ.
أَرْبَعِینُ الْخَطِیبِ وَ شَرْحُ ابْنِ الْفَیَّاضِ وَ أَخْبَارُ أَبِی رَافِعٍ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنْ حُذَیْفَةَ
ص: 100
علی بن أبی طالب علیه السّلام چه کرد؟ گفتم: مگر عموزاده مرا میشناسی؟ گفت: چگونه او را نشناسم در حالی که خداوند جلّ جلاله مرا مأمور قبض ارواح خلایق کرده است جز روح تو و روح علی بن أبی طالب علیه السّلام که خداوند بر اساس مشیّت خود جان شما را بالا میبرد.
دو کتاب خطیب خوارزمی و ابوعبدالله نطنزی آوردهاند که ابوعبید دوست سلیمان بن عبدالملک گوید: به عمربن عبدالعزیز خبر رسید که جمعی از شأن علی بن أبی طالب علیه السّلام میکاهند(از وی بدگویی میکنند) پس بر منبر رفته و گفت: مرا غزال بن مالک غفاری از اُمّ سلمۀ روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نزد من بود که جبرئیل نزد وی آمده و صدایش کرد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به رسم خنده تبسم فرمود. و چون آن حضرت از آن حالت در آمد، از وی پرسیدم: چه چیز شما را به خنده وا داشت؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد در حالی بر علی گذشته که چند شتر متعلّق به خود را به چرا برده و به خواب رفته در حالی که بخشی از بدن او مکشوف بوده است جبرئیل ادامه داد: پس با هر دو پیراهنش بدنش را پوشاندم که خنکای ایمان او را حس کردم در حالی که به قلبم رسیده بود.
و در روایت اصبغ آمده است : علی به تنهایی از مدینه خارج گردید، چون هفت روز از رفتنش گذشت، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در حالی دیده شد که میگریست و میفرمود: خداوندا، نور چشمم و قوت بدنم، پسرعم و غمزدای مرا باز گردان؛ سپس بهشت را برای آورنده خبر بازگشت علی تضمین فرمود، از این رو سوارهها به هر طرف رهسپار شدند که فضل بن عباس او را یافت و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را به قدومش بشارت داد، پس پیامبر به استقبال علی علیه السّلام رفته و مدام سمت راست، سمت چپ، سر و بدن مبارک وی را بررسی میفرمود، پس عرض کردم: چنان علی علیه السّلام را تفتیش میفرمایید که گویی در جنگ بوده است؟ سپس آن حضرت مرا از جبرئیل علیه السّلام خبر داد که قومی از مشرکان به قصد جنگ با شما از شام روانه شدهاند، پس علی را به تنهایی به جنگ با آنان فرست. سپس جبرئیل علیه السّلام با هزار فرشته و میکائیل با هزار فرشته با وی روانه شدند و دیدم که ملک الموت در دفاع از جان علی میجنگید .
اربعین خطیب و شرح ابن الفیّاض و اخبار ابورافع در حدیثی طولانی از حذیفۀ
ص: 100
بْنِ الْیَمَانِ: أَنَّهُ دَخَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ مَرِیضٌ فَإِذَا رَأْسُهُ فِی حَجْرِ رَجُلٍ أَحْسَنِ الْخَلْقِ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نَائِمٌ فَقَالَ الرَّجُلُ ادْنُ إِلَی ابْنِ عَمِّکَ فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی فَوَضَعَ رَأْسَهُ فِی حَجْرِهِ فَلَمَّا اسْتَیْقَظَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله سَأَلَهُ عَنِ الرَّجُلِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام کَانَ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَاکَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام کَانَ یُحَدِّثُنِی حَتَّی خَفَّ عَنِّی وَجَعِی.
وَ فِی خَبَرٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یُمْلِی عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَامَ (1) صلی الله علیه و آله وَ أَمَرَهُ بِکِتَابَةِ الْوَحْیِ.
مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرٍو بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا عَصَانِی قَوْمٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِلَّا رَمَیْتُهُمْ بِسَهْمِ اللَّهِ قِیلَ وَ مَا سَهْمُ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَا بَعَثْتُهُ فِی سَرِیَّةٍ وَ لَا أَبْرَزْتُهُ لِمُبَارَزَةٍ إِلَّا رَأَیْتُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلَ عَنْ یَسَارِهِ وَ مَلَکَ الْمَوْتِ عَنْ أَمَامِهِ وَ سَحَابَةٌ تُظِلُّهُ حَتَّی یُعْطِیَهُ اللَّهُ خَیْرَ النَّصْرِ وَ الظَّفَرِ.
و روی مشاهدته لجبرئیل علیه السلام علی صورة دحیة الکلبی حین سماه بتلک الأسامی و حین وضع رأس رسول الله صلی الله علیه و آله فی حجره و قال أنت أحق به منی و حین کان یملی الوحی و نعس النبی صلی الله علیه و آله و حین اشتری الناقة من الأعرابی بمائة درهم و باعها من آخر بمائة و ستین و حین غسل النبی صلی الله علیه و آله و غیر ذلک و روی نحوا منه أحمد فی الفضائل و قد خدمه جبرئیل علیه السلام فی عدة مواضع
رَوَی عَلِیُّ بْنُ الْجَعْدِ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنِ ابْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ (2) قَالَ لَقَدْ صَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَبْعَ رَمَضَانَاتٍ وَ صَامَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مَعَهُ فَکَانَ کُلَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ یَنْزِلُ فِیهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی عَلِیٍّ فَیُسَلِّمُ عَلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ.
وَ رُوِیَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام فِی خَبَرٍ یَذْکُرُ فِیهِ وَفَاةَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ أَتَاهُمْ آتٍ لَا یَرَوْنَهُ
ص: 101
بن یمان آوردهاند که امیرمؤمنان علیه السّلام بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که بیمار بود، وارد گردید، ناگاه متوجه شد که سر مبارک آن حضرت در دامن مردی است که نیکوترین خلقت را دارد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به خواب رفته است. پس آن مرد گفت: به عموزادهات نزدیک شو که تو سزاوارتر از من به او هستی، سپس سر مبارک پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را در دامن علی علیه السّلام گذاشت. چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بیدار شد، از آن مرد پرسید، علی علیه السّلام ماجرا را برای وی تعریف نمود، پس پیامبر فرمود: او جبرئیل بود، با من آنقدر سخن گفت که دردم کاسته شد و در روایتی آمده است: جبرئیل مشغول املا کردن وحی به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بود، پس آن حضرت بیدار شد و وی را فرمان به نوشتن وحی فرمود.
محمّد بن عمرو با اسنادش از جابر بن عبدالله آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هیچ قومی از مشرکان مرا نافرمانی نکردند مگر اینکه آنان را با تیر خدا زدم، عرض شد: تیر خدا چیست یا رسول الله؟ فرمود: علی بن أبی طالب علیه السّلام است، او را به سریهای و جنگی نفرستادم مگر اینکه دیدهام جبرئیل علیه السّلام در سمت راست، میکائیل چپ و ملک الموت پیشاپیش وی قرار دارند و ابری بر او سایه میافکند تا اینکه خداوند بهترین پیروزی و ظفر را به وی مرحمت فرماید.
و روایت شده است که آن حضرت جبرئیل را در هیأت دحیّۀ کلبی دیده است آنگاه که وی را به آن نامها نامید و آنگاه که سرمبارک رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را در دامنش گذاشته و گفت: «تو به وی سزاوارتر از من هستی» و آنگاه که جبرئیل مشغول املای وحی بود و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را خواب گرفت، و آنگاه که آن ناقه را از آن مرد اعرابی به یکصد درهم خرید و آن را به دیگری به یکصدو شصت درهم فروخت و آنگاه که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را غسل داد و در دیگر موارد، و نمونهای از آنها را احمد در کتاب الفضائل آورده است .
و جبرئیل علیه السّلام در چند موضع به وی خدمت کرده است؛ علی بن الجعد از شعبه از قتاده از ابن جبیر از ابن عباس در قول خدای متعال : «تَنزََّلُ الْمَلَئکَةُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبهِِّم مِّن کلُ ِّ أَمْرٍ* سَلَام...»(1){ر آن [شب] فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، برای هر کاری [که مقرّر شده است] فرود آیند. [آن شب] تا دَمِ صُبح، صلح و سلام است} آورده است که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله هفت ماه رمضان روزه گرفت و علی بن أبی طالب علیه السّلام نیز با وی روزه گرفت. و در هر شب قدری جبرئیل علیه السّلام بر علی نازل گشته و از جانب خدا به وی سلام میکرد.
و در حدیثی از امام باقر علیه السّلام که در آن به ذکر وفات پیامبر صَلی الله علیهِ و آله میپردازد، آمده است که: شخصی نزد آنان آمد که او را نمیدیدند و سخنش را
ص: 101
وَ یَسْمَعُونَ کَلَامَهُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فِی اللَّهِ عَزَاءٌ مِنْ کُلِّ مُصِیبَةٍ وَ نَجَاةٌ مِنْ کُلِّ هَلَکَةٍ وَ دَرَکٌ لِمَا فَاتَ کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ (1) الْآیَةَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اصْطَفَاکُمْ وَ فَضَّلَکُمْ وَ طَهَّرَکُمْ وَ جَعَلَکُمْ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّهِ وَ أَوْدَعَکُمْ حُکْمَهُ وَ أَوْرَثَکُمْ کِتَابَهُ وَ جَعَلَکُمْ تَابُوتَ عِلْمِهِ وَ عَصَا عِزِّهِ وَ ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلًا مِنْ نُورِهِ (2) وَ عَصَمَکُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ آمَنَکُمْ مِنَ الْفِتْنَةِ فَتَعَزَّوْا بِعَزَاءِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَنْزِعُ عَنْکُمْ نِعْمَتَهُ وَ لَا یُزِیلُ عَنْکُمْ بَرَکَتَهُ فِی کَلَامٍ طَوِیلٍ فَقِیلَ لِلْبَاقِرِ علیه السلام مِمَّنْ کَانَتِ التَّعْزِیَةُ فَقَالَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی عَلَی لِسَانِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام.
و قد روی: نحوا من ذلک: سفیان بن عیینة عن الصادق علیه السلام:
وَ قَدِ احْتَجَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَوْمَ الشُّورَی فَقَالَ: هَلْ فِیکُمْ مَنْ غَسَّلَ رَسُولَ اللَّهِ غَیْرِی وَ جَبْرَئِیلُ یُنَاجِینِی وَ أَجِدُ حِسَّ یَدِهِ مَعِی.
حَدَّثَ أَبُو عَوَانَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَفَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ مَنْدَلِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ شِمْرٍ(3) عَنْ أَبِی الضَّحَّاکِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کَانَ عَلَی مُقَدِّمَةِ جَیْشِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَوْمَ حُنَیْنٍ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَدِدْتُ أَنَّ عَلِیّاً قَالَ مَنْ دَخَلَ الرجل [الرَّحْلَ](4) فَهُوَ آمِنٌ قَالَ فَقَالَ عَلِیٌّ مَنْ دَخَلَ الرجل [الرَّحْلَ] فَهُوَ آمِنٌ قَالَ فَضَحِکَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ أَبُو عَوَانَةَ وَ ذَکَرَ حَدِیثاً لَمْ أَحْفَظْهُ ثُمَّ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَدْ بَلَغَ مِنْ أَمْرِی مَا یُجِیبُنِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَعَمْ وَ هُوَ جَبْرَئِیلُ یُجِیبُکَ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.
خلقة الملائکة علی صورته و مجیئهم إلی زیارته و نصرته و إذنهم فی مکالمته و کونهم فی خدمته یدل علی أنه أکرم خلیقته بعد النبی صلی الله علیه و آله(5).
ص: 102
میشنیدند، پس فرمود: السّلام علیکم و رحمۀ الله و برکاته به راستی که دل بستن به خدا تسلّای هر مصیبت و نجات از هر مهلکه و جانشین هر از دست رفتهای است: «کلُ ُّ نَفْسٍ ذَائقَةُ المَْوْتِ...»(1){هر جانداری چشنده [طعم] مرگ است...}. به راستی که خدای عزّوجل شما را برگزید، برتری داده، پاکیزه گردانیده و شما را اهل بیت پیامبرش قرار داد، حکمتش را در شما به ودیعت نهاد و کتاب را به ارث به شما سپرد و شما را صندوق علم وی و عصای عزّتش قرار داد و از نور خدا برایتان مَثَلی زد، شما را از لغزشها بازداشت و از فتنهها ایمن گردانید، پس تسلیت خدا را بپذیرید که خدای عزّوجل نعمت خویش را از شما باز نخواهد ستاند و برکت خود را از شما برنخواهد داشت- در کلامی طولانی- پس به امام باقر علیه السّلام عرض شد: تسلیت از جانب چه کسی بود؟ فرمود: از جانب خدای متعال بر زبان جبرئیل علیه السّلام. سفیان بن عیینه نیز شبیه این حدیث را از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است، و امیرالمؤمنین علیه السّلام در روز شورا به این امر احتجاج نموده و فرمود: آیا جز من در میان شما کسی هست که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را غسل داده باشد در حالی که جبرئیل با من آهسته سخن میگفت و اثر دست او را با خود احساس میکردم؟
ابوعوانه با سندی از ابوضحّاک انصاری آورده است که گفت: در مقدمه لشکر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در جنگ حُنین علی علیه السّلام قرار داشت. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: دوست داشتم علی میگفت: «هرکس وارد منزل شود، در امان است». راوی گوید: پس علی علیه السّلام فرمود: «هرکس وارد منزل شود، در امان است». گوید: پس جبرئیل خندید، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود- ابوعوانه گوید: و حدیثی را نقل کرد که آن را به خاطر ندارم- سپس گوید: علی علیه السّلام عرض کرد: آیا چنان منزلتی یافتهام که جبرئیل مرا پاسخ میگوید؟ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آری، و او جبرئیل است که از جانب خدای تبارک تعالی تو را پاسخ میگوید.
آفرینش فرشتگان به شکل وی و آمدن آنها برای دیدار و یاری آن حضرت و اجازه داشتن آنها در سخن گفتن با وی و در خدمت آن حضرت بودنشان، دلیل بر آن است که علی علیه السّلام بزرگوارترین آفریده پس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله میباشد.(2)
ص: 102
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: لَمَّا عَطِشَ الْقَوْمُ یَوْمَ بَدْرٍ انْطَلَقَ عَلِیٌّ بِالْقِرْبَةِ یَسْتَقِی وَ هُوَ عَلَی الْقَلِیبِ إِذْ جَاءَتْ رِیحٌ شَدِیدَةٌ ثُمَّ مَضَتْ فَلَبِثَ مَا بَدَا لَهُ ثُمَّ جَاءَتْ رِیحٌ أُخْرَی ثُمَّ مَضَتْ ثُمَّ جَاءَتْهُ أُخْرَی کَادَتْ أَنْ تَشْغَلَهُ وَ هُوَ عَلَی الْقَلِیبِ ثُمَّ جَلَسَ حَتَّی مَضَی فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخْبَرَهُ بِذَلِکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَّا الرِّیحُ الْأُولَی فِیهَا جَبْرَئِیلُ مَعَ أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ الثَّانِیَةُ فِیهَا مِیکَائِیلُ مَعَ أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ الثَّالِثَةُ فِیهَا إِسْرَافِیلُ مَعَ أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قَدْ سَلَّمُوا عَلَیْکَ وَ هُمْ مَدَدٌ لَنَا وَ هُمُ الَّذِینَ رَآهُمْ إِبْلِیسُ فَ نَکَصَ (1) عَلی عَقِبَیْهِ یَمْشِی الْقَهْقَرَی حِینَ یَقُولُ إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِیدُ الْعِقابِ (2).
م، [تفسیر الإمام علیه السلام] قَالَ الْإِمَامُ علیه السلام قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام(3): إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَمَّ الْیَهُودَ فِی بُغْضِهِمْ لِجَبْرَئِیلَ الَّذِی کَانَ یُنَفِّذُ قَضَاءَ اللَّهِ فِیهِمْ بِمَا یَکْرَهُونَ وَ ذَمَّهُمْ أَیْضاً وَ ذَمَّ النَّوَاصِبَ فِی بُغْضِهِمْ لِجَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ مَلَائِکَةِ اللَّهِ النَّازِلِینَ لِتَأْیِیدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی الْکَافِرِینَ حَتَّی أَذَلَّهُمْ بِسَیْفِهِ الصَّارِمِ فَقَالَ قُلْ مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ (4) مِنَ الْیَهُودِ لِرَفْعِهِ (5) مِنْ بُخْتَ نَصَّرَ أَنْ یَقْتُلَهُ دَانِیَالُ مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ کَانَ جَنَاهُ بُخْتَ نَصَّرُ حَتَّی بَلَغَ کِتَابُ اللَّهِ فِی الْیَهُودِ أَجَلَهُ وَ حَلَّ بِهِمْ مَا جَرَی فِی سَابِقِ عِلْمِهِ وَ مَنْ کَانَ أَیْضاً عَدُوّاً لِجَبْرَئِیلَ مِنْ سَائِرِ الْکَافِرِینَ وَ مِنْ أَعْدَاءِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ النَّاصِبِینَ (6) لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَعَثَ جَبْرَئِیلَ لِعَلِیٍّ علیه السلام مُؤَیِّداً وَ لَهُ عَلَی أَعْدَائِهِ نَاصِراً وَ مَنْ کَانَ عَدُوّاً لِجَبْرَئِیلَ لِمُظَاهَرَتِهِ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ مُعَاوَنَتِهِ لَهُمَا وَ انْقِیَادِهِ (7) لِقَضَاءِ
ص: 103
روایت11.
تفسیر عیاشی: علی بن الحسین علیه السّلام فرمود: در روز جنگ بدر چون مسلمانان تشنه شدند، علی علیه السّلام مشک را برداشته و با خود برد تا آب بیاورد و چون بر سر چاه آمد و مشغول آب کشیدن شد، ناگاه بادی سخت وزیدن گرفت سپس به سرعت گذشت. پس آن حضرت مدتی درنگ فرمود تا اینکه باد دیگری وزید و سپس گذشت آنگاه باد دیگری وزیدن گرفت که نزدیک بود وی را که بر سر چاه بود، مشغول - درگیر - سازد. سپس آن حضرت نشست تا اینکه آن باد نیز گذشت، و چون نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشت، آن حضرت را از ماجرا آگاه نمود. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اما باد اول، جبرئیل با هزار فرشته را با خود داشت، و در دوّمی میکائیل با هزار فرشته بود و در باد سومی اسرافیل با هزار فرشته بود و آنها به تو سلام کردند و آنها به کمک ما آمدهاند، آنها کسانی هستند که چون ابلیس ایشان را دید، روی برتافته و پا به فرار گذاشته میگفت: «إِنیّ ِ أَرَی مَا لَا تَرَوْنَ إِنیّ ِ أَخَافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِیدُ الْعِقَاب»{من چیزی را می بینم که شما نمی بینید، من از خدا بیمناکم.» و خدا سخت کیفر است.}.(1)
روایت12.
تفسیر امام عسکری علیه السّلام: حسین بن علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: خداوند یهود را به خاطر نفرتی که از جبرئیل دارند نکوهش فرمود و سبب نفرت آنها این است که جبرئیل حکم خدا را که آن را دوست نداشتند، درباره ایشان اجرا میفرمود و همچنین دوباره خداوند آن ها را و نواصب را نکوهش نمود به سبب کینهای که از جبرئیل، میکائیل و فرشتگان الهی به دل دارند، نکوهش فرمود و سبب این کینهتوزی آن است که این فرشتگان برای تأیید علی بن أبی طالب علیه السّلام بر علیه کافران نازل شدند تا اینکه آن حضرت توانست با شمشیر برّان خود آنان را خوار و ذلیل گرداند، سپس فرمود: «قُلْ مَن کاَنَ عَدُوًّا لِّجِبرِْیل...»(2){بگو:
«کسی که دشمن جبرئیل است...»} از یهود، *زیرا دانیال را جبرئیل از کشتن بختالنصر به خاطر اینکه هنوز گناهی مرتکب نشده بود، بازداشت، تا اینکه فرمان خدا درباره یهود ابلاغ شده و به مرحله اجرا در آمده و آنچه از پیش بر علم خدا گذشته بود بر سر ایشان آمد، و کسانی نیز از دیگر کافران و از دشمنان محمّد و علی که ناصبی بودند و با جبرئیل دشمن بودند، زیرا خداوند متعال جبرئیل را برای تأیید و یاری علی بر دشمنانش فرستاده بود، و هرکس به خاطر پشتیبانی جبرئیل از محمّد و علی و کمک وی به آن دو و اطاعت کردن وی از خداوند در هلاک کردن دشمنانش بر دست هریک از بندگانش که اراده فرموده باشد و اجرای فرمان
ص: 103
رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی إِهْلَاکِ أَعْدَائِهِ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَإِنَّهُ یَعْنِی جَبْرَئِیلَ نَزَّلَهُ یَعْنِی نَزَّلَ هَذَا الْقُرْآنَ عَلی قَلْبِکَ یَا مُحَمَّدُ بِإِذْنِ اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ هُوَ کَقَوْلِهِ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَلی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ (1) مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ نَزَّلَ هَذَا الْقُرْآنَ جَبْرَئِیلُ عَلَی قَلْبِکَ یَا مُحَمَّدُ مُصَدِّقاً مُوَافِقاً لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ کُتُبِ شِیثٍ وَ غَیْرِهِمْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ(2) ثُمَّ قَالَ مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ (3) لِإِنْعَامِهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ آلِهِمَا الطَّیِّبِینَ وَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ بَلَغَ مِنْ جَهْلِهِمْ أَنْ قَالُوا نَحْنُ نُبْغِضُ اللَّهَ الَّذِی أَکْرَمَ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً بِمَا یَدَّعِیَانِ وَ جِبْرِیلَ مَنْ کَانَ عَدُوّاً لِجِبْرِیلَ لِأَنَّهُ جَعَلَهُ ظَهِیراً(4) لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ عَلَی أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ ظَهِیراً لِسَائِرِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ کَذَلِکَ وَ مَلائِکَتِهِ یَعْنِی وَ مَنْ کَانَ عَدُوّاً لِمَلَائِکَةِ اللَّهِ الْمَبْعُوثِینَ لِنُصْرَةِ دِینِ اللَّهِ وَ تَأْیِیدِ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ بَعْضِ النُّصَّابِ وَ الْمُعَانِدِینَ بَرِئْتُ مِنْ جَبْرَئِیلَ النَّاصِرِ لِعَلِیٍّ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ رُسُلِهِ وَ مَنْ کَانَ عَدُوّاً لِرُسُلِ اللَّهِ مُوسَی وَ عِیسَی وَ سَائِرِ الْأَنْبِیَاءِ الَّذِینَ دَعَوْا إِلَی إِمَامَةِ عَلِیٍّ علیه السلام(5) ثُمَّ قَالَ وَ جِبْرِیلَ وَ مِیکالَ وَ مَنْ کَانَ (6) عَدُوّاً لِجَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ ذَلِکَ کَقَوْلِ مَنْ قَالَ مِنَ النَّوَاصِبِ (7) لَمَّا قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیٍّ علیه السلام جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ وَ إِسْرَافِیلُ خَلْفَهُ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ أَمَامَهُ وَ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ نَاظِرٌ بِالرِّضْوَانِ إِلَیْهِ نَاصِرُهُ قَالَ بَعْضُ النَّوَاصِبِ فَأَنَا أَبْرَأُ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ جَبْرَئِیلَ
ص: 104
پروردگارش عزّوجل، دشمنی میورزیدند«فإنّه»{پس او} یعنی جبرئیل«نزَّله» یعنی این قرآن را نازل کرد«علی قلبک»{بر قلب تو} ای محمّد«بإذن الله»{به اذن خداوند} یعنی به فرمان خدا و این درست به قول خداوند متعال میماند که فرمود: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ*عَلیَ قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنذِرِینَ*بِلِسَانٍ عَرَبیِ ٍّ مُّبِینٍ»(1){«روح
الامین» آن را بر دلت نازل کرد، تا از [جمله] هشداردهندگان باشی .به زبان عربی روشن،} «مُصَدِّقًا لِّمَا بَینْ َ یَدَیْهِ»(2){در
حالی که مؤید [کتابهای آسمانی] پیش از آن است} جبرئیل این قرآن را بر قلب تو نازل کرد ای محمّد که تأیید کننده و موافق با آنچه از تورات، انجیل، زبور، صحف ابراهیم، کُتُب شیث و انبیای دیگر که در اختیار اوست، میباشد.
سپس گفت: «مَن کاَنَ عَدُوًّا لِّلَّه»(3){هر
که دشمن خدا بود} به سبب اینکه محمّد و علی و خاندان پاک آنها را انعام فرموده است و اینان کسانی هستند که کار جهلشان به جایی رسیده بود که میگفتند: ما خدا را که محمّد و علی را در آنچه ادّعا دارند مورد اکرام قرار داد، دشمن میداریم. «و جبرئیل» و هرکس که دشمن جبرئیل بود، چون او را پشتیبانی برای محمّد و علی بر دشمنان خدا قرار داد و او را حامی سایر انبیا و مرسلین قرار داد، نیز «و ملائکته» یعنی هرکس که دشمن فرشتگان مأمور نصرت دین خدا و تأیید اولیای خدا هستند، و این سخنِ برخی ناصبیان و معاندان است که: از جبرئیل که نصرت دهنده علی است بیزاری میجویم؛ و این قول اوست: «و رسله»: و هرکس که دشمن فرستادگان خدا باشد، موسی، عیسی و سایر پیامبرانی که دعوت به پذیرش امامت علی علیه السّلام کردند.
سپس گفت: «جبرئیل و میکال» و هرکس دشمن جبرئیل و میکائیل بود، و این خود به سخن ناصبیانی میماند که چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره علی علیه السّلام فرمود که: جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ و اسرافیل پشت سرش و ملک الموت پیشاپیش او و خدای متعال از بالای عرش خود با دیده رضایت بدو نگریسته و یاری دهنده اوست، یکی از ناصبیها گفته: پس من نیز از خدا و از جبرئیل
ص: 104
وَ مِیکَائِیلَ وَ الْمَلَائِکَةِ الَّذِینَ حَالُهُمْ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام مَا قَالَهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَنْ کَانَ عَدُوّاً لِهَؤُلَاءِ تَعَصُّباً عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرِینَ فَاعِلٌ بِهِمْ مَا یَفْعَلُ الْعَدُوُّ بِالْعَدُوِّ مِنْ إِحْلَالِ النَّقِمَاتِ وَ تَشْدِیدِ الْعُقُوبَاتِ وَ کَانَ سَبَبُ نُزُولِ هَاتَیْنِ الْآیَتَیْنِ مَا کَانَ مِنَ الْیَهُودِ أَعْدَاءِ اللَّهِ مِنْ قَوْلٍ سَیِّئٍ فِی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ کَانَ (1) مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ النُّصَّابِ مِنْ قَوْلٍ أَسْوَأَ مِنْهُ فِی اللَّهِ وَ فِی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ سَائِرِ مَلَائِکَةِ اللَّهِ: أَمَّا مَا کَانَ مِنَ النُّصَّابِ فَهُوَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا کَانَ لَا یَزَالُ یَقُولُ فِی عَلِیٍّ علیه السلام الْفَضَائِلَ الَّتِی خَصَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا وَ الشَّرَفَ الَّذِی أَهَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ وَ کَانَ فِی ذَلِکَ (2) یَقُولُ أَخْبَرَنِی بِهِ جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ وَ یَقُولُ فِی بَعْضِ ذَلِکَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ یَفْتَخِرُ(3) جَبْرَئِیلُ عَلَی مِیکَائِیلَ فِی أَنَّهُ عَنْ یَمِینِ عَلِیٍّ الَّذِی هُوَ أَفْضَلُ مِنَ الْیَسَارِ کَمَا یَفْتَخِرُ نَدِیمُ مَلِکٍ عَظِیمٍ فِی الدُّنْیَا یُجْلِسُهُ الْمَلِکُ عَنْ یَمِینِهِ عَلَی النَّدِیمِ الْآخَرِ الَّذِی یُجْلِسُهُ عَلَی یَسَارِهِ وَ یَفْتَخِرَانِ عَلَی إِسْرَافِیلَ الَّذِی خَلْفَهُ بِالْخِدْمَةِ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ الَّذِی أَمَامَهُ بِالْخِدْمَةِ وَ إِنَّ الْیَمِینَ وَ الشِّمَالَ أَشْرَفُ مِنْ ذَلِکَ کَافْتِخَارِ حَاشِیَةِ الْمَلِکِ (4) عَلَی زِیَادَةِ قُرْبِ مَحَلِّهِمْ مِنْ مَلِکِهِمْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ فِی بَعْضِ أَحَادِیثِهِ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ أَشْرَفُهَا عِنْدَ اللَّهِ أَشَدُّهَا لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حُبّاً وَ إِنَّهُ (5) قَسَمُ الْمَلَائِکَةِ فِیمَا بَیْنَهَا وَ الَّذِی شَرَّفَ عَلِیّاً عَلَی جَمِیعِ الْوَرَی بَعْدَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی وَ یَقُولُ مَرَّةً إِنَّ مَلَائِکَةَ السَّمَاوَاتِ وَ الْحُجُبِ یَشْتَاقُونَ (6) إِلَی رُؤْیَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ کَمَا تَشْتَاقُ الْوَالِدَةُ الشَّفِیقَةُ إِلَی وَلَدِهَا الْبَارِّ الشَّفِیقِ الْآخِرِ مَنْ بَقِیَ عَلَیْهَا(7) بَعْدَ عَشَرَةٍ دَفَنَتْهُمْ فَکَانَ هَؤُلَاءِ النُّصَّابُ یَقُولُونَ:
ص: 105
و میکائیل و فرشتگانی که حال و روزشان با علی علیه السّلام چنان است که محمّد صَلی الله علیهِ و آله فرموده است، بیزاری میجویم پس فرمود: هرکس از روی تعصب به علی بن أبی طالب با اینان دشمنی کند،«فإنّ الله عدوٌّ للکافرین» با آنان چنان کند که دشمن با دشمن میکند از روا داشتن نقمتها و تشدید عقوبتها، و سبب نزول این دو آیه سخنان زشتی بود که از یهود، این دشمنان خدا در حق جبرئیل و میکائیل گفته میشد و هم چنین به سبب سخنان ناپسند تری که از ناصبیان که دشمنان خدا بودند درباره خدا، جبرئیل و میکائیل و فرشتگان خدا صادر میشد.
اما آنچه از ناصبیها صادر میشد آن است که چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پیوسته از فضایلی که خداوند عزّوجل به علی علیه السّلام اختصاص داده بود، سخن میگفت؛ و شرافتی را که خدای متعال وی را سزاوار آن کرده بود به میان میآورد و در همه این موارد میفرمود: مرا جبرئیل از جانب خدا بدان آگاه نمود؛ و در بعضی از آنها میفرمود: جبرئیل در سمت راست او و میکائیل در سمت چپ او، جبرئیل به میکائیل مباهات میکرد که او در سمت راست علی است که سمت راست بهتر است، همانطور که ندیم فرمانروایی بزرگ در دنیا که پادشاه او را در سمت راست خود نشانده بر ندیمی که پادشاه او را در سمت چپ خود نشانده، فخر میفروشد و همانطور که جبرئیل و میکائیل بر اسرافیل که پشت سر علی برای خدمت کردن قرار میگیرد فخر میفروشند و به ملک الموت که در پیش روی او خدمت میکند، و اینکه راست و چپ اشرف از جلو و عقب است همانند افتخار اطرافیان سلطان بر فزونی نزدیک بودن جایگاهشان از سلطانشان؛ و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در برخی سخنان خود میفرمود: شریفترین فرشتگان نزد خدا کسانی هستند که بیشتر از بقیه علی علیه السّلام را دوست میدارند، و اینکه سوگند فرشتگان میان خود این است: «سوگند به کسی علی را پس از محمّد مصطفی بر همه خلایق شرافت بخشید» و گاه میفرمود: فرشتگان آسمانها و حجابها آنگونه مشتاق دیدار علی بن أبی طالب هستند که مادری مهربان مشتاق فرزند نیکو کرداری باشد که پس از دفن ده فرزند دیگر تنها او برایش باقی مانده باشد؛ این ناصبیان با شنیدن اینگونه سخنان میگفتند:
ص: 106
إِلَی مَتَی یَقُولُ مُحَمَّدٌ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ الْمَلَائِکَةَ کُلُّ ذَلِکَ تَفْخِیمٌ لِعَلِیٍّ وَ تَعْظِیمٌ لِشَأْنِهِ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لِعَلِیٍّ خَاصٌّ مِنْ دُونِ سَائِرِ الْخَلْقِ بَرِئْنَا مِنْ رَبٍّ وَ مِنْ مَلَائِکَةٍ وَ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ هُمْ لِعَلِیٍّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ مُفَضِّلُونَ وَ بَرِئْنَا مِنْ رُسُلِ اللَّهِ الَّذِینَ هُمْ لِعَلِیٍّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ مُفَضِّلُونَ وَ أَمَّا مَا قَالَهُ الْیَهُودُ.
أقول: أوردنا تتمة الخبر فی باب احتجاج الرسول صلی الله علیه و آله علی الیهود و لنذکر هاهنا ما یناسب الباب.
ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا سَلْمَانُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَّقَ قَوْلَکَ وَ وَفَّقَکَ رَأْیَکَ وَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ (1) عَنِ اللَّهِ تَعَالَی یَقُولُ یَا مُحَمَّدُ سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ أَخَوَانِ مُتَصَافِیَانِ فِی وِدَادِکَ وَ وِدَادِ عَلِیٍّ أَخِیکَ وَ وَصِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ هُمَا فِی أَصْحَابِکَ کَجَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ فِی الْمَلَائِکَةِ عَدُوَّانِ لِمَنْ أَبْغَضَ أَحَدَهُمَا وَلِیَّانِ (2) لِمَنْ وَالاهُمَا وَ وَالَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً عَدُوَّانِ لِمَنْ عَادَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ أَوْلِیَاءَهُمَا وَ لَوْ أَحَبَّ أَهْلُ الْأَرْضِ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادَ کَمَا یُحِبُّهُمَا مَلَائِکَةُ السَّمَاوَاتِ وَ الْحُجُبِ وَ الْکُرْسِیِّ وَ الْعَرْشِ لِمَحْضِ وِدَادِهِمَا لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مُوَالاتِهِمَا لِأَوْلِیَائِهِمَا وَ مُعَادَاتِهِمَا لِأَعْدَائِهِمَا لَمَا عَذَّبَ اللَّهُ أَحَداً مِنْهُمْ بِعَذَابٍ الْبَتَّةَ.
قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام فَلَمَّا قَالَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ سُرَّ بِهِ الْمُؤْمِنُونَ وَ انْقَادُوا وَ سَاءَ ذَلِکَ الْمُنَافِقِینَ فَعَانَدُوا وَ عَابُوا وَ قَالُوا یَمْدَحُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله الْأَبَاعِدَ وَ یَتْرُکُ الْأَدْنَیْنَ مِنْ أَهْلِهِ لَا یَمْدَحُهُمْ وَ لَا یَذْکُرُهُمْ فَاتَّصَلَ ذَلِکَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ مَا لَهُمْ لَحَاهُمُ اللَّهُ یَبْغُونَ لِلْمُسْلِمِینَ السُّوءَ وَ هَلْ نَالَ أَصْحَابِی مَا نَالُوهُ مِنْ دَرَجَاتِ الْفَضْلِ إِلَّا بِحُبِّهِمْ لِی وَ لِأَهْلِ بَیْتِی وَ الَّذِی بَعَثَنِی (3) بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّکُمْ لَمْ تُؤْمِنُوا حَتَّی یَکُونَ مُحَمَّدٌ وَ آلُهُ أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ أَهَالِیکُمْ (4) وَ أَمْوَالِکُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ
ص: 106
محمّد تا کی میخواهد بگوید: جبرئیل و میکائیل و ملائکه؟ همه اینها برای بزرگداشت علی و تعظیم منزلت اوست، و میگوید: خدای متعال از میان خلایق رابطه ویژهای با علی دارد! ما از پروردگار و از ملائکه و از جبرئیل و میکائیلی که بعد از محمّد علی را افضل از دیگران میدانند،برائت میجوییم! و از پیامبرانی که علی را بعد از پیامبر افضل از بقیه میدانند، تبرّی میجوییم! و اما آنچه را که یهود گفتند.
میگویم: بقیه حدیث را در باب احتجاج پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بر یهود آوردهایم و در اینجا آن قسمت را که با این باب تناسب دارد، نقل میکنیم: سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای سلمان، همانا خدای عزّوجل قول تو را تصدیق کرده و با نظر تو موافق است و جبرئیل از جانب خدای متعال میگوید: ای محمّد، سلمان و مقداد دو برادری هستند که در محبت به تو و محبت به برادر، وصی و برگزیدهات علی خالصاند، و آن دو در میان اصحاب تو همانند جبرئیل و میکائیل از میان فرشتگان هستند، دشمن کسی هستند که با یکی از آن دو دشمنی کند و دوستدار کسی هستند که دوستدار آن دو باشد و دوستدار محمّد و علی باشد، دشمن کسانی هستند که با محمّد و علی و دوستداران ایشان، دشمنی ورزد، و اگر اهل زمین سلمان و مقداد را آنگونه دوست بدارند که فرشتگان آسمانها و حجابها و کرسی و عرش به خاطر اخلاصشان در محبّت به محمّد صَلی الله علیهِ و آله و علی و دوستی آنها با دوستان آن دو و دشمنی آنها با دشمنان آن دو، دوست میدارند، البته که خداوند هیچکدام از آنها را عذاب نمیکرد.
حسین بن علی علیه السّلام میفرماید: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در مورد سلمان و مقداد چنین فرمود، مؤمنان بدان شادمان گشته و پذیرفتند، اما این سخن منافقان را ناخوش آمده و عناد ورزیده و بر این سخن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خرده گرفته گفتند: محمّد غریبهها را که دورترند ستایش میکند و نزدیکان خود را واگذاشته نه از آنها ستایش میکند و نه یادی به میان میآورد! پس رسول خدا از این ماجرا مطّلع گشته و فرمود: اینان را چه میشود خدایشان لعنت کند که بدی مسلمانان را خواستارند. و مگر صحابه من جز با دوست داشتن من و اهل بیت من به درجات فضیلت دست یافتهاند؟ سوگند به کسی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت، شما ایمان نیاوردهاید مگر زمانی که محمّد و اهل بیت او نزد شما محبو بتر از خودتان و خانواده و اموالتان و هر آنچه بر روی زمین است، باشند،
ص: 106
جَمِیعاً ثُمَّ دَعَا بِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام فَعَمَّهُمْ بِعَبَایَتِهِ الْقَطَوَانِیَّةِ ثُمَّ قَالَ هَؤُلَاءِ خَمْسَةٌ لَا سَادِسَ لَهُمْ مِنَ الْبَشَرِ ثُمَّ قَالَ أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ فَقَامَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَرَفَعَتْ جَانِبَ الْعَبَاءِ لِتَدْخُلَ (1) فَکَفَّهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لَسْتِ هُنَاکِ وَ أَنْتِ فِی خَیْرٍ(2) وَ إِلَی خَیْرٍ فَانْقَطَعَ عَنْهَا طَمَعُ الْبَشَرِ وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ مَعَهُمْ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ أَنَا سَادِسُکُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَعَمْ وَ أَنْتَ سَادِسُنَا فَارْتَقَی السَّمَاوَاتِ وَ قَدْ کَسَاهُ اللَّهُ مِنْ زِیَادَةِ الْأَنْوَارِ مَا کَادَتِ الْمَلَائِکَةُ لَا تَثَبَّتُهُ (3) حَتَّی قَالَ بَخْ بَخْ مَنْ مِثْلِی أَنَا جَبْرَئِیلُ سَادِسُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام فَذَلِکَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ جَبْرَئِیلَ عَلَی سَائِرِ الْمَلَائِکَةِ فِی
الْأَرَضِینَ وَ السَّمَاوَاتِ قَالَ ثُمَّ تَنَاوَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْحَسَنَ بِیَمِینِهِ وَ الْحُسَیْنَ بِشِمَالِهِ فَوَضَعَ هَذَا عَلَی کَاهِلِهِ (4) الْأَیْمَنِ وَ هَذَا عَلَی کَاهِلِهِ الْأَیْسَرِ ثُمَّ وَضَعَهُمَا فِی الْأَرْضِ فَمَشَی بَعْضُهُمَا إِلَی بَعْضٍ یَتَجَاذَبَانِ ثُمَّ اصْطَرَعَا فَجَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِلْحَسَنِ إِیهاً أَبَا مُحَمَّدٍ(5) فَیَقْوَی الْحَسَنُ فَیَکَادُ(6) یَغْلِبُ الْحُسَیْنَ ثُمَّ یَقْوَی الْحُسَیْنُ فَیُقَاوِمُهُ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تُشَجِّعُ الْکَبِیرَ عَلَی الصَّغِیرِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا فَاطِمَةُ أَمَا إِنَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ کُلَّمَا قُلْتُ لِلْحَسَنِ إِیهاً أَبَا مُحَمَّدٍ قَالا لِلْحُسَیْنِ إِیهاً أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَلِذَلِکَ قَامَا وَ تَسَاوَیَا أَمَا إِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ لَمَّا کَانَ (7) یَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِیهاً أَبَا مُحَمَّدٍ وَ یَقُولُ جَبْرَئِیلُ إِیهاً أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَوْ رَامَ کُلُّ وَاحِدٍ
ص: 107
سپس علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السّلام را طلبیده و همه را با عبای قطوانی خود پوشانده سپس فرمود: اینان پنج تن هستند که در میان بشر ششمی ندارند، سپس فرمود: من با آنکس که با آنها در جنگ باشد، در جنگم و با آنکس که با آنها در صلح باشد، در صلحم؛ پس اُمّ سلمه برخاسته گوشه عبا را برداشت تا وارد شود لیکن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله او را از این کار باز داشته و فرمود: آنجا جای تو نیست و تو در خیری و فرجامت خیر است، پس طمع هر بشری از رسیدن به آن مقام قطع شد؛ و جبرئیل با آنها بود که میگفت: یا رسول الله، من ششمین شما باشم؟! فرمود: آری و تو ششمین مایی! سپس از آسمانها بالا رفت در حالی که خداوند وی را در چنان نوری پوشانده بود که فرشتگان تقریباً او را نمیدیدند تا اینکه خود گفت: خوشا، خوشا به حال همچو منی؟ من جبرئیل هستم، ششمین نفر بعد از محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین صلوات الله علیهم، و این بود آنچه خداوند جبرئیل را با آن بر دیگر فرشتگان در زمینها و آسمانها برتری داد.
گوید: آنگاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله حسن را با دست راست و حسین را با دست چپ سپس یکی را روی شانه راست و دیگری را روی شانه چپ خود گذاشته آنگاه هر دو را زمین گذاشت که حسن و حسین علیهما السّلام به طرف یکدیگر رفته و مشغول کشتی گرفتن شدند،در این هنگام رسول خدا میفرمود: زود باش أبا محمّد و حسن زور میگرفت و میرفت تا حسین را مغلوب کند؛ سپس حسین توان مییافت و مقاومت میکرد. پس فاطمه علیها السّلام فرمود: یا رسول الله، بزرگتر را بر کوچکتر تشویق میکنی؟ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: فاطمه، هر وقت من ابومحمّد را تشویق میکردم، جبرئیل و میکائیل ابوعبدالله را تشویق میکردند از این رو آن دو مساوی کردند و برخاستند. همانا حسن و حسین علیهما السّلام چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: «أیهاً أبا محمّد» و جبرئیل میفرمود: «أیهاً أبا عبدالله»، اگر هرکدامشان
ص: 107
مِنْهُمَا حَمْلَ الْأَرْضِ بِمَا عَلَیْهَا مِنْ جِبَالِهَا وَ بِحَارِهَا وَ تِلَالِهَا وَ سَائِرِ مَا عَلَی ظَهْرِهَا لَکَانَ أَخَفَّ عَلَیْهِمَا مِنْ شَعْرَةٍ عَلَی أَبْدَانِهِمَا وَ إِنَّمَا تَقَاوَمَا لِأَنَّ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا نَظِیرُ الْآخَرِ هَذَانِ قُرَّتَا عَیْنِی وَ ثَمَرَتَا فُؤَادِی هَذَانِ سَنَدَا ظَهْرِی هَذَانِ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا وَ جَدُّهُمَا رَسُولُ اللَّهِ خَیْرُهُمْ أَجْمَعِینَ.
قَالَ علیه السلام فَلَمَّا قَالَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتِ الْیَهُودُ وَ النَّوَاصِبُ إِلَی الْآنَ کُنَّا نُبْغِضُ جَبْرَئِیلَ وَحْدَهُ وَ الْآنَ قَدْ صِرْنَا أَیْضاً نُبْغِضُ مِیکَائِیلَ (1) لِادِّعَائِهِمَا لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ إِیَّاهُمَا وَ لِوَلَدَیْهِ فَقَالَ تَعَالَی مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِیلَ وَ مِیکالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرِینَ (2).
لحاهم الله أی قبحهم و لعنهم و قال الجزری القطوانیة عباءة بیضاء قصیره الخمل و النون زائدة(3).
یل، [الفضائل] لابن شاذان رُوِیَ: أَنَّهُ علیه السلام کَانَ ذَاتَ یَوْمٍ عَلَی مِنْبَرِ الْبَصْرَةِ إِذْ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی سَلُونِی عَنْ طُرُقِ السَّمَاوَاتِ فَإِنِّی أَعْرَفُ بِهَا مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ وَسْطِ الْقَوْمِ وَ قَالَ لَهُ أَیْنَ جَبْرَئِیلُ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ فَرَمَقَ (4) بِطَرْفِهِ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَی الْمَشْرِقِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ إِلَی الْمَغْرِبِ فَلَمْ یَجِدْ مَوْطِناً فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا ذَا الشَّیْخُ أَنْتَ جَبْرَائِیلُ قَالَ فَصَفَقَ طَائِراً مِنْ بَیْنِ النَّاسِ فَضَجَّ الْحَاضِرُونَ (5) وَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنَّکَ خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَقّاً(6).
ص: 108
میخواست زمین را با هرچه کوه و دریا و تپه و سایر چیزها در آن است حمل کند، برای آنها از یک تار موی بدنشان سبکتر بود و علّت اینکه مقاومت کردند آن بود که نظیر یکدیگر بودند، این دو روشنایی چشم و میوه دل من هستند، این دو پشتوانه منند، این دو سروران جوانان اهل بهشت هستند از اولین تا آخرینشان و پدرشان از ایشان بهتر است و جدشان رسول خدا بهترینِ همه آنهاست.
آن حضرت علیه السّلام فرمود: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چنین فرمود، یهود و نواصب گفتند: تاکنون تنها از جبرئیل تنفّر داشتیم اما اکنون از میکائیل نیز نفرت پیدا کردیم به خاطر اینکه از محمّد و علی و دو پسرش طرفداری میکنند، از این رو خدای متعال فرمود: «مَن کاَنَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَ مَلَئکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبرِْیلَ وَ مِیکَئلَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْکَافِرِین»(1){هر که دشمن خدا، و فرشتگان و فرستادگان او، و جبرئیل و میکائیل است [بداند که] خدا یقیناً دشمن کافران است.}
توضیح
لحّاهم الله: خداوند رویشان را زشت کرده و لعنت نماید و و جزری گوید: القطوانیّۀ: عبایی سفید و کمکرک است، و نون آن زائده است.(2)
روایت13.
الفضائل: نقل است که آن حضرت علیه السّلام روزی بر منبر بصره بود که فرمود: «مردم، از من بپرسید پیش از آنکه مرا از دست بدهید، مرا از راههای آسمانها بپرسید که من به آنها آشناترم تا به راههای زمین»، پس مردی از میان جمعیت برخاسته و گفت: جبرئیل در این لحظه کجاست؟ پس آن حضرت نظری به آسمان انداخت سپس به مشرق و آنگاه به مغرب نگاه کرد و جبرئیل را نیافت، پس رو به وی کرده و گفت: ای شیخ، تو خود جبرئیل هستی، گوید: سپس پرندهای از میان جمعیت بال زده و به پرواز در آمد، سپس فریاد برآورده و گفتند: ما گواهی میدهیم که تو حقّاً جانشین رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله هستی.(3)
ص: 108
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَغْدَادِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ بَکْرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَصْرِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ سَمِعْتُ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: لَیْلَةَ أَسْرَی بِی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ رَأَیْتُ فِی بُطْنَانِ الْعَرْشِ مَلَکاً بِیَدِهِ سَیْفٌ مِنْ نُورٍ یَلْعَبُ بِهِ کَمَا یَلْعَبُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِذِی الْفَقَارِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ إِذَا اشْتَاقُوا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(1) نَظَرُوا إِلَی وَجْهِ ذَلِکَ الْمَلَکِ فَقُلْتُ یَا رَبِّ هَذَا أَخِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ ابْنُ عَمِّی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَذَا مَلَکٌ خَلَقْتُهُ عَلَی صُورَةِ عَلِیٍّ علیه السلام یَعْبُدُنِی فِی بُطْنَانِ عَرْشِی تُکْتَبُ حَسَنَاتُهُ وَ تَسْبِیحُهُ وَ تَقْدِیسُهُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(2).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِفَایَةِ الطَّالِبِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَرَرْتُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ فَإِذَا أَنَا بِمَلَکٍ جَالِسٍ عَلَی مِنْبَرٍ مِنْ نُورٍ وَ الْمَلَائِکَةُ تَحْدِقُ بِهِ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ مَنْ هَذَا المَلَکُ قَالَ ادْنُ مِنْهُ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا أَنَا بِأَخِی وَ ابْنِ عَمِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ سَبَقَنِی عَلِیٌّ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ لَا وَ لَکِنَّ الْمَلَائِکَةَ شَکَتْ حُبَّهَا لِعَلِیٍّ علیه السلام فَخَلَقَ اللَّهُ هَذَا الْمَلَکَ مِنْ نُورٍ عَلَی صُورَةِ عَلِیٍّ فَالْمَلَائِکَةُ تَزُورُهُ فِی کُلِّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ وَ یَوْمِ جُمُعَةٍ سَبْعِینَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ یُسَبِّحُونَ اللَّهَ وَ یُقَدِّسُونَهُ وَ یُهْدُونَ ثَوَابَهُ لِمُحِبِّ عَلِیٍّ علیه السلام(3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام عَنْ جَابِرٍ قَالَ: کُنْتُ أُمَاشِی (4) أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی الْفُرَاتِ إِذْ خَرَجَتْ مَوْجَةٌ عَظِیمَةٌ فَغَطَّتْهُ حَتَّی اسْتَتَرَ عَنِّی ثُمَّ انْحَسَرَتْ عَنْهُ (5) وَ لَا رُطُوبَةَ
ص: 109
روایت14.
عیون اخبار الرضا: حسین بن علی علیه السّلام: شنیدم جدّم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: شبی که پروردگارم عزّوجل مرا به معراج بُرد، در درون عرش فرشتهای را دیدم که شمشیری از نور در دست داشت و به گونهای با آن بازی میکرد که علی بن أبی طالب علیه السّلام با ذوالفقار بازی میکرد و اگر فرشتگان مشتاق دیدن علی بن أبی طالب علیه السّلام میشدند، به سیمای آن فرشته نگاه میکردند، پس عرض کردم: پروردگارا، آیا این برادر و پسر عمم علی بن أبی طالب است؟ فرمود: یا محمّد، این فرشتهای است که او را به شکل علی بن أبی طالب علیه السّلام آفریدهام که در درون عرشم مرا عبادت میکند، حسنات، تسبیح و تقدّیس او تا روز قیامت برای علی بن أبی طالب نوشته میشود.(1)
روایت15.
کشف الغمّۀ از کفایۀ الطالب از أنس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: شبی که به معراج برده شدم ناگاه بر فرشتهای گذر کردم که بر منبری از نور نشسته و فرشتگان پیرامون او را قرار داشتند، پس گفتم: یا جبرئیل، این فرشته کیست؟ گفت: به وی نزدیک شو و سلامش کن، پس به وی نزدیک گشته و سلامش کردم، ناگاه دیدم او برادر و عموزادهام علی بن أبی طالب علیه السّلام است، از این رو گفتم: ای جبرئیل: آیا علی در آمدن به آسمان چهارم از من پیشی گرفته است؟ به من فرمود: یا محمّد، نه لیکن فرشتهها از فرط محبتی که به علی علیه السّلام داشتند شکوه کردند که خداوند این فرشته را از نور علی و به شکل علی آفرید و فرشتگان هرشب جمعه و روز جمعه هفتاد هزار بار به دیدارش میروند و خداوند را تسبیح و تقدیس نموده، ثوابش را برای دوستدار علی علیه السّلام میفرستند.(2)
روایت16.
امالی طوسی: جابر گوید: در محضر امیرالمؤمنین علیه السّلام در کنار رود فرات قدم میزدم که ناگاه موج بسیار بزرگی برخاسته آن حضرت را فرا گرفت به گونهای که از دید من نهان گشت. سپس آن موج فروکش نمود بیآنکه هیچ اثری از رطوبت بر علی علیه السّلام
ص: 109
عَلَیْهِ فَوَجَمْتُ لِذَلِکَ وَ تَعَجَّبْتُ وَ سَأَلْتُهُ عَنْهُ فَقَالَ وَ رَأَیْتَ ذَلِکَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ إِنَّمَا الْمَلَکُ الْمُوَکَّلُ بِالْمَاءِ فَرِحَ (1) فَسَلَّمَ عَلَیَّ وَ اعْتَنَقَنِی (2).
قال الفیروزآبادی وجم کوعد وجما و وجوما سکت علی غیظ و الشی ء کرهه و لم أجم عنه لم أسکت فزعا(3) قوله علیه السلام فرح أی بقدومه إلی شاطئ النهر.
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ مَنِ اتَّخَذَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَخاً مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ إِسْرَافِیلُ ثُمَّ مِیکَائِیلُ (4) ثُمَّ جَبْرَائِیلُ وَ أَوَّلُ مَنْ أَحَبَّهُ مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ حَمَلَةُ الْعَرْشِ ثُمَّ رِضْوَانُ خَازِنُ الْجِنَانِ ثُمَّ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یَتَرَحَّمُ عَلَی مُحِبِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَمَا یَتَرَحَّمُ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام(5).
وَ مِنْ کِتَابِ کِفَایَةِ الطَّالِبِ عَنْ وَهْبِ بْنِ مُنَبِّهٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا بَعَثْتُ عَلِیّاً فِی سَرِیَّةٍ إِلَّا رَأَیْتُ جَبْرَئِیلَ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلَ عَنْ یَسَارِهِ وَ السَّحَابَةَ تُظِلُّهُ حَتَّی یَرْزُقَهُ اللَّهُ الظَّفَرَ(6).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَصْبَاهَانَ بْنِ أسبوزن الدَّیْلَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْکَابِی عَنِ الْقَعْنَبِیِ (7) عَنْ مُوسَی بْنِ وَرْدَانَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعِ (8)
ص: 110
برجای گذاشته باشد. من از این بابت ترسیده و تعجب نموده از آن حضرت در این مورد پرسیدم، فرمود: آیا آن را دیدی؟ گوید: عرض کردم: آری! فرمود: فرشته موکّل بر آب، شادمان شد و سلام کرد و مرا در آغوش کشید!(1)
توضیح
فیروز آبادی گوید: وجم بر وزن «وَعَد» وَجماً و وجوماً، خشمگینانه ساکت شد؛ وجم الشیء: آن چیز را ناپسند داشت، وَلم أجم عنه: از ترس سکوت نکردهام.(2) قول آن حضرت علیه السّلام «فرح» یعنی از آمدن آن حضرت به کرانه رودخانه شادمان شد.
روایت17.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از عبدالله بن مسعود آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: از آسمانیان اوّلین کسی که علی بن أبی طالب را به برادری گرفت، اسرافیل و بعد از او میکائیل سپس جبرئیل بودند و اوّلین کسی که از اهل آسمان او را دوست داشت، حاملان عرش بودند و بعد از آنها «رضوان» خزانهدار بهشت سپس ملک الموت بود و همانا ملک الموت بر محبّان علی بن أبی طالب چنان ترّحم میکند که بر پیامبران ترّحم مینماید.(3)
و از کتاب کفایۀ الطالب از وهب بن منبّۀ از عبدالله بن مسعودآورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی را به سریّهای نفرستادم مگر اینکه جبرئیل را در سمت راست و میکائیل را در سمت چپ و ابری بر بالای سرش دیدم که سایه بر وی میافکند تا اینکه خداوند پیروزی را نصیب وی گرداند.(4)
روایت18.
بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: شبی که مرا به آسمان چهارم بردند،
ص: 110
رَأَیْتُ صُورَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ هَذَا عَلِیٌ (1) فَأُوحِیَ إِلَیَّ بِأَنَّ هَذَا مَلَکٌ خَلَقَهُ اللَّهُ فِی صُورَةِ(2) عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَزُورُهُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یُسَبِّحُونَ وَ یُکَبِّرُونَ وَ ثَوَابُهُمْ لِمُحِبِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(3).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ مُعَنْعَناً عَنِ الْحَسَنِ قَالَ سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ یَقُولُ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلی أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ (4) انْجَفَلَ النَّاسُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ أُحُدٍ وَ لَمْ یَبْقَ مَعَهُ غَیْرُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ قَدْ صَنَعَ النَّاسُ مَا تَرَی (5) فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَأَسْأَلُ (6) عَنْکَ الْخَبَرَ مِنْ وَرَاءُ ؟ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَمَا لَا فَاحْمِلْ عَلَی هَذِهِ الْکَتِیبَةِ(7) فَحَمَلَ عَلَیْهَا فَفَضَّهَا(8) فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ هَذِهِ لَهِیَ الْمُوَاسَاةُ(9) فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنِّی مِنْهُ وَ هُوَ مِنِّی فَقَالَ جَبْرَئِیلُ وَ أَنَا مِنْکُمَا.
ثم أقبل و قال ما ضیعت (10) من الحدیث ما حدثت بهذا الحدیث منذ سمعته عن ابن عباس رضی الله عنه مع حدیث آخر سمعتهما من علی بن أبی طالب علیه السلام(11)
ص: 111
مشابه علی بن أبی طالب علیه السّلام را در آسمان چهارم دیدم؛ سپس گفتم: جبرئیل، این علی است؟ سپس به من وحی شد که او فرشتهای است که خداوند او را به شکل علی بن أبی طالب علیه السّلام آفرید، روزی هفتاد هزار فرشته او را زیارت میکنند در حالی که تسبیح گفته و تکبیر سر میدهند و ثواب کارشان برای دوستداران علی بن أبی طالب علیه السّلام است.(1)
روایت19.
تفسیر فرات بن ابراهیم: جعفر بن احمد بن یوسف با سندی از حسن گوید: شنیدم عبدالله بن عباس درباره قول خدای متعال: «إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لَا تَلْوُنَ عَلیَ أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُم»(2){[یاد
کنید] هنگامی را که در حال گریز [از کوه] بالا می رفتید و به هیچ کس توجه نمی کردید و پیامبر، شما را از پشت سرتان فرا می خواند.} در جنگ اُحد مردم به سرعت از پیرامون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پراکنده شدند و جز علی بن أبی طالب علیه السّلام و مردی از انصار در کنار وی نماندند، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، مردم این گونه عمل کردند که میبینی (تو هم مثل مردم بگریز و جان سالم به در ببر!) عرض کرد: یا رسول الله، به خدا سوگند چنین نخواهم کرد، چنین کنم تا از پشت سرت از دیگران جویای حالت شوم؟! پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود، حال که نمیپذیری، پس به این گروه حمله کن! علی علیه السّلام به آن گروه حمله برده آن را پراکنده ساخت، پس جبرئیل علیه السّلام به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: مواساۀ یعنی این! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من از او هستم و او از من. جبرئیل گفت: و من از شما دو نفر هستم.
سپس حسن پیش آمد و گفت: چیزی از حدیث را تباه نکردم، از زمانی که این حدیث را از ابن عباس رضی الله عنه و حدیثی دیگر را که از علی بن أبی طالب علیه السّلام شنیدهام، آن را برای کسی نقل نکردهام
ص: 111
و ما حدثت بهذین الحدیثین منذ سمعتهما و ما أقر لأحد من الناس أن یکون أشد حبا لعلی منی و لا أعرف بفضله منی و لکنی أکره أن یسمع هذا منی هؤلاء الذین یغلون و یفرطون فیزدادوا شرا فلم أزل به أنا و أبو خلیفة صاحب منزله نطلب إلیه حتی أخذ علینا أن لا نحدث به ما دام حیا. فَأَقْبَلَ فَقَالَ: حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَعَا عَلِیّاً فَقَالَ یَا عَلِیُّ احْفَظْ عَلَیَّ الْبَابَ فَلَا یَدْخُلَنَّ أَحَدٌ الْیَوْمَ (1) فَإِنَّ مَلَائِکَةً مِنْ مَلَائِکَةِ اللَّهِ اسْتَأْذَنُوا رَبَّهُمْ أَنْ یَتَحَدَّثُوا لِیَ الْیَوْمَ إِلَی اللَّیْلِ فَاقْعُدْ فَقَعَدَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی الْبَابِ فَجَاءَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فَرَدَّهُ ثُمَّ جَاءَ وَسَطَ النَّهَارِ فَرَدَّهُ ثُمَّ جَاءَ عِنْدَ الْعَصْرِ فَرَدَّهُ وَ أَخْبَرَهُ أَنَّهُ قَدِ اسْتَأْذَنَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سِتُّونَ وَ ثَلَاثُمِائَةِ مَلَکٍ فَلَمَّا أَصْبَحَ عُمَرُ غَدَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرَهُ بِمَا قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ وَ مَا عَلَّمَکَ أَنَّهُ قَدِ اسْتَأْذَنَ عَلَیَّ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ سِتُّونَ مَلَکٍ فَقَالَ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مَا مِنْهُمْ مَلَکٌ اسْتَأْذَنَ عَلَیْکَ إِلَّا وَ أَنَا أَسْمَعُ صَوْتَهُ بِأُذُنِی وَ أَعْقِدُ بِیَدِی حَتَّی عَقَدْتُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ قَالَ صَدَقْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ حَتَّی أَعَادَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثاً(2).
انجفل القوم أی انقلعوا کلهم و مضوا قوله علیه السلام لأسأل عنک الخبر أی لأدعک فی هذا الموضع و أرجع فلا أعلم حالک و ما نابک فأسأل خبرک عن الناس وراءک.
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ زَکَرِیَّا الدِّهْقَانُ مُعَنْعَناً عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَقْرَأُ سُورَةَ الْمَائِدَةِ فَقَالَ اکْتُبْ فَکَتَبْتُ حَتَّی انْتَهَی (3) إِلَی هَذِهِ الْآیَةِ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ
ص: 112
و از زمانی که این دو روایت را شنیدهام، آنها را به کسی نگفتهام. و قبول نمیکنم که کسی بیشتر از من علی را دوست داشته باشد یا فضیلت او را بیشتر از من بشناسد، لیکن خوش ندارم اینانی که غلو میکند و افراط میورزند اینها را از من بشنوند و بر شرارت آنها افزوده شود. پس من و ابوخلیفه هم خانه ای او از وی طلب حدیث میکردیم تا اینکه از ما قول گرفت تا زنده است، آنچه را که از وی میشنویم، بازگو نکنیم، پس پیش آمده و گفت:
مرا عبدالله بن عباس روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را فراخوانده سپس فرمود: یا علی، مراقب در باش که امروز کسی بر من وارد نشود، زیرا گروهی از فرشتگان خدا از پروردگارشان اجازه گرفتهاند که امروز تا شب با من گفتگو کنند، پس بنشین. سپس علی بن أبی طالب علیه السّلام بر در نشست. سپس عمر بن خطاب آمد و علی علیه السّلام او را باز گرداند، آنگاه در میانه روز آمد که او را باز گرداند آنگاه هنگام عصر آمد و او را باز گرداند، و به وی خبر داد که سیصدوشصت فرشته اجازه ملاقات با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را یافتهاند. چون عمر شب را به صبح رساند، نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفته آن حضرت را از آنچه علی بن أبی طالب علیه السّلام به وی گفته بود آگاه نمود، پس رسول خدا علی علیه السّلام را احضار نموده و فرمود: از کجا میدانی که سیصدوشصت فرشته اجازه گرفتهاند که با من دیدار کنند؟ عرض کرد: سوگند به کسی که تو را به حق فرستاد هیچ فرشتهای از شما اجازه ورود نخواست مگر اینکه من با گوش خود صدای او را شنیدم و تعداد آنها را یک به یک شمردم تا به سیصدوشصت رسیدم. فرمود: راست گفتی، خدا تو را رحمت کند و رسول خدا سه بار این عبارت را تکرار فرمود.(1)
توضیح
انجفل القوم: از جای خود کنده شده و رفتند. قول آن حضرت علیه السّلام «لأسأل عنک الخبر» یعنی: تو را در اینجا رها کنم و برگردم و از تو و آنچه بر سرت آمده بیخبر بمانم و پشت سرت از دیگران جویای حالت شوم؟
روایت20.
تفسیر فرات بن ابراهیم: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: در حالی بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم که سوره مائده را تلاوت میفرمود، پس به من فرمود: بنویس! من هم نوشتم تا به این آیه رسیدم: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ
ص: 112
آمَنُوا(1) ثُمَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَفَقَ بِرَأْسِهِ (2) کَأَنَّهُ نَائِمٌ وَ هُوَ یُمْلِی بِلِسَانِهِ حَتَّی فَرَغَ مِنْ آخِرِ السُّورَةِ(3) ثُمَّ انْتَبَهَ فَقَالَ لِیَ اکْتُبْ فَأَمْلَی عَلِیٌّ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّتِی خَفَقَ عِنْدَهَا فَقُلْتُ أَ لَمْ تُمْلِ عَلَیَّ حَتَّی خَتَمْتُهَا فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ ذَلِکَ الَّذِی أَمْلَی عَلَیْکَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام ثُمَّ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَمْلَی عَلَیَ (4) رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سِتِّینَ آیَةً وَ أَمْلَی عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ أَرْبَعاً وَ سِتِّینَ آیَةً(5).
هذا الخبر یخالف المشهور بوجهین الأول أنه علی المشهور عدد الآیات مائة و عشرون و فی الخبر زید أربع و الثانی أن آیة الولایة هی الخامسة و الخمسون لا الستون لکن لا اعتماد علی ما هو المشهور فی ذلک و أمثاله.
یف، [الطرائف] أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ فِی حَدِیثِ لَیْلَةِ بَدْرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ یَسْتَقِی لَنَا مِنَ الْمَاءِ فَأَحْجَمَ النَّاسُ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَاحْتَضَنَ قِرْبَةً ثُمَّ أَتَی بِئْراً بَعِیدَةَ الْقَعْرِ مُظْلِمَةً فَانْحَدَرَ فِیهَا فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ تَأَهَّبُوا(6) لِنُصْرَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ حِزْبِهِ فَهَبَطُوا مِنَ السَّمَاءِ لَهُمْ لَغَطٌ یُذْعَرُ مَنْ سَمِعَهُ فَلَمَّا حَاذُوا الْبِئْرَ سَلَّمُوا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام مِنْ عِنْدِ رَبِّهِمْ عَنْ آخِرِهِمْ إِکْرَاماً وَ تَبْجِیلًا(7).
أحجم عن الأمر کف و احتضن الشی ء جعله فی حضنه و هو بالکسر ما دون الإبط إلی الکشح و اللغط بالتحریک الصوت و الجلبة.
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة رَوَی الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ فِی مِصْبَاحِ الْأَنْوَارِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حَفْرِ الْخَنْدَقِ وَ قَدْ حَفَرَ النَّاسُ وَ حَفَرَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِأَبِی مَنْ یَحْفِرُ وَ جَبْرَئِیلُ یَکْنُسُ التُّرَابَ
ص: 113
ءَامَنُوا»(1){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند} سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چنان سر به زیر انداخت که گویی به خواب رفته باشد و در همان حال سوره را املا میفرمود تا به پایان سوره رسید. سپس بیدار گشته و به من فرمود: بنویس! سپس از همان آیهای که هنگام رسیدن به آن سر به زیر افکند آغاز کرد، بر من املا نمود، لذا عرض کردم: مگر این آیات را بر من املا نفرمودی تا اینکه به پایان سوره رسیدم؟ فرمود: الله اکبر، آنکه بر شما املا نمود جبرئیل علیه السّلام بود، سپس علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود:
پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شصت آیه را بر من املا فرمود و جبرئیل شصت و چهار آیه را بر من املا نمود.(2)
توضیح
این روایت از دو جهت با آنچه مشهور است تعارض دارد: نخست اینکه مشهور آن است که تعداد آیات سوره مائده 120 آیه است و در این روایت چهار آیه بر آن افزوده شده است. دوم اینکه آیه ولایت آیه پنجاه و پنجم است نه آیه شصتم، لیکن در این مورد و موارد مشابه، اعتمادی بر آنچه مشهور است نیست.
روایت21.
الطرائف: احمد بن حنبل در مسند خود در حدیث شب بدر گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چه کسی برای ما آب میآورد؟ پس مردم سر به زیر افکندند، آنگاه علی علیه السّلام برخاسته مَشکی را در بغل گذاشته و بر سر چاهی بسیار عمیق و تاریک رفت و وارد آن گردید، پس خداوند به جبرئیل و میکائیل و اسرافیل وحی فرمود که آماده یاری دادن به محمّد صَلی الله علیهِ و آله و حزب او باشید. پس آنها با چنان سرو صدایی از آسمان فرود آمدند که شنونده از شنیدن آن به وحشت میافتاد، و چون به مقابل آن چاه رسیدند جملگی از جانب پروردگارشان به نشانه اکرام و بزرگداشت به علی علیه السّلام سلام کردند.(3)
توضیح
أحجم عن الأمر: باز ایستاد. احتضن الشیء: آن را در بغل گرفت و این کلمه با کسر حرف حاء است که شامل زیربغل تا پهلو میشود. اللَّغَط(با تحریک): صدا، هیاهو.
روایت22.
کنز جامع الفوائد: شیخ ابو جعفر طوسی در مصباح الأنوار با اسناد خود از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده که گفت: در حفر خندق همراه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم و مردم و علی علیه السّلام مشغول حفر زمین بودند، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: پدرم فدای کسی باد که او میکَنَد و جبرئیل خاک را از مقابلش میروبد
ص: 113
بَیْنَ یَدَیْهِ وَ یُعِینُهُ مِیکَائِیلُ وَ لَمْ یَکُنْ یُعِینَ قَبْلَهُ أَحَداً مِنَ الْخَلْقِ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ احْفِرْ فَغَضِبَ عُثْمَانُ وَ قَالَ لَا یَرْضَی مُحَمَّدٌ أَنْ أَسْلَمْنَا عَلَی یَدِهِ حَتَّی أَمَرَنَا بِالْکَدِّ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا الْآیَةَ(1).
لی، [الأمالی] للصدوق صَالِحُ بْنُ عِیسَی الْعِجْلِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْدَةَ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ جَرِیرٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی سُفْیَانَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِهِ فِی لَیْلَةٍ ظَلْمَاءَ مُکْفَهِرَّةٍ(2) إِذْ قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ائْتُوا بَابَ عَلِیٍّ فَأَتَیْنَا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام فَنَقَرَ أَحَدُنَا الْبَابَ نَقْراً خَفِیّاً إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مُسْتَزِرٌّ(3) بِإِزَارٍ مِنْ صُوفٍ مُرْتَدٍ بِمِثْلِهِ فِی کَفِّهِ سَیْفُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَنَا أَ حَدَثَ حَدَثٌ فَقُلْنَا خَیْرٌ أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ أَنْ نَأْتِیَ بَابَکَ وَ هُوَ بِالْأَثَرِ إِذْ أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ قَالَ لَبَّیْکَ قَالَ أَخْبِرْ أَصْحَابِی بِمَا أَصَابَکَ الْبَارِحَةَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی لَأَسْتَحْیِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أَصَابَتْنِی جَنَابَةٌ الْبَارِحَةَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَطَلَبْتُ فِی الْبَیْتِ مَاءً فَلَمْ أَجِدِ الْمَاءَ فَبَعَثْتُ الْحَسَنَ کَذَا وَ الْحُسَیْنَ کَذَا فَأَبْطَئَا عَلَیَّ فَاسْتَلْقَیْتُ عَلَی قَفَایَ فَإِذَا أَنَا بِهَاتِفٍ مِنْ سَوَادِ الْبَیْتِ قُمْ یَا عَلِیُّ وَ خُذِ السَّطْلَ وَ اغْتَسِلْ فَإِذَا أَنَا بِسَطْلٍ مِنْ مَاءٍ مَمْلُوءٍ عَلَیْهِ مِنْدِیلٌ مِنْ سُنْدُسٍ فَأَخَذْتُ السَّطْلَ وَ اغْتَسَلْتُ وَ مَسَحْتُ بَدَنِی بِالْمِنْدِیلِ
ص: 114
و میکائیل یاریش میکند در حالی که پیش از این هیچ کسی از مخلوقات را یاری نکرده است، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به عثمان بن عفّان فرمود: حفر کن! پس عثمان به خشم آمده و گفت: محمّد به این بسنده نکرد که اسلام آوردیم و کارش به جایی رسیده که ما را به کارکردن وا میدارد، سپس خداوند آیه: «یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُواْ
قُل لَّا تَمُنُّواْ عَلیَ َّ إِسْلَامَکمُ بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکمُ ْ أَنْ هَدَئکمُ ْ لِلْایمَانِ إِن کُنتُمْ صَادِقِین»(1){از اینکه اسلام آورده اند بر تو منّت می نهند بگو: «بر من از اسلام آوردنتان منّت مگذارید، بلکه [این] خداست که با هدایت کردن شما به ایمان، بر شما منّت می گذارد، اگر راستگو باشید}
باب هفتاد و هفتم : نازل شدن آب از آسمان برای غسل امیرالمؤمنین علیه السّلام
روایات
روایت1.
امالی صدوق: أنس گوید: در شبی بسیار تاریک به همراه دو تن از صحابهاش در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به ما فرمود: بروید در خانه علی، پس به در خانه علی علیه السّلام آمده و یکی از ما به آرامی در زد، ناگاه علی بن أبی طالب علیه السّلام در حالی که پارچهای پشمین به کمر داشت و نظیر آن را ردای خود ساخته بود و شمشیر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را در داشت نزد ما بیرون آمده و سپس به ما فرمود: اتفاقی افتاده است؟ عرض کردیم: خیر است، رسول خدا ما را فرمان داده به در خانهات بیاییم و خود نیز در پی ما خواهد آمد، در این هنگام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رسیده و فرمود: یا علی! عرض کرد: لبّیک! فرمود: به اصحاب من خبر بده که دیشب چه بر سر تو آمده است. علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، مرا از گفتن آن شرم میآید. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند از حق شرم نمیکند، علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، دیروز از فاطمه دخت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله جُنُب شدم، سپس در خانه به دنبال آب گشتم اما نیافتم، لذا حسن را به فلان جا و حسین را به فلان جا فرستادم، اما آنها دیر کردند، لذا به پشت دراز کشیدم که ناگاه هاتفی از تاریکی خانه صدا زد: برخیز علی و سطل را بگیر و غسل کن. ناگهان سطلی پر از آب دیدم که حولهای از ابریشم روی آن بود. پس سطل را برداشته با آن غسل نموده، بدنم را با آن حوله خشک کردم
ص: 114
وَ رَدَدْتُ الْمِنْدِیلَ عَلَی رَأْسِ السَّطْلِ فَقَامَ السَّطْلُ فِی الْهَوَاءِ فَسَقَطَ مِنَ السَّطْلِ جُرْعَةٌ فَأَصَابَتْ هَامَتِی فَوَجَدْتُ بَرْدَهَا عَلَی فُؤَادِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بَخْ بَخْ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ أَصْبَحْتَ وَ خَادِمُکَ جَبْرَئِیلُ أَمَّا الْمَاءُ فَمِنْ نَهْرِ الْکَوْثَرِ وَ أَمَّا السَّطْلُ وَ الْمِنْدِیلُ فَمِنَ الْجَنَّةِ کَذَا أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ کَذَا أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ کَذَا أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ (1).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دَاهِرٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی سُفْیَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فِی لَیْلَةٍ مُکْفَهِرَّةٍ فَقَالَ لَهُمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قُومَا فَأْتِیَا بَابَ حُجْرَةِ عَلِیٍّ فَذَهَبَا فَنَقَرَا الْبَابَ نَقْراً خَفِیّاً وَ سَاقَ الْحَدِیثَ نَحْواً مِمَّا مَرَّ(2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ وَ حُمَیْدٌ الطَّوِیلُ عَنْ أَنَسٍ قَالا: صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَکَعَ أَبْطَأَ فِی رُکُوعِهِ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ نُزِّلَ عَلَیْهِ وَحْیٌ فَلَمَّا سَلَّمَ وَ اسْتَنَدَ إِلَی الْمِحْرَابِ نَادَی أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ کَانَ فِی آخِرِ الصَّفِّ یُصَلِّی فَأَتَاهُ فَقَالَ یَا عَلِیُّ لَحِقْتَ الْجَمَاعَةَ فَقَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ عَجَّلَ بِلَالٌ الْإِقَامَةَ فَنَادَیْتُ الْحَسَنَ بِوَضُوءٍ(3) فَلَمْ أَرَ أَحَداً فَإِذَا أَنَا بِهَاتِفٍ یَهْتِفُ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَقْبِلْ عَنْ یَمِینِکَ فَالْتَفَتُّ فَإِذَا أَنَا بِقُدَسٍ مِنْ ذَهَبٍ مُغَطًّی بِمِنْدِیلٍ أَخْضَرَ مُعَلَّقاً فَرَأَیْتُ مَاءً أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَلْیَنَ مِنَ الزُّبْدِ وَ أَطْیَبَ رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ فَتَوَضَّأَتُ وَ شَرِبْتُ وَ قَطَرَتْ عَلَی رَأْسِی قَطْرَةٌ وَجَدْتُ بَرْدَهَا عَلَی فُؤَادِی وَ مَسَحْتُ وَجْهِی بِالْمِنْدِیلِ بَعْدَ مَا کَانَ الْمَاءُ یُصَبُّ عَلَی یَدَیَّ وَ مَا أَرَی شَخْصاً ثُمَّ جِئْتُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ لَحِقْتُ الْجَمَاعَةَ فَقَالَ
ص: 115
و آن حوله را روی سطل قرار دادم . ناگهان سطل به هوا برخاسته جرعهای از آن روی سرم افتاد که سردی آن را در قلبم احساس کردم، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خوشا، خوشا به حالت ای پسر ابوطالب، جبرئیل خدمتکارت شده است. امّا آن آب، از حوض کوثر بود و اما آن سطل و حوله، از بهشت بودند، جبرئیل مرا چنین خبر کرد، جبرئیل مرا چنین خبر کرد، جبرئیل مرا چنین خبر کرد!(1)
الخرائج: از ابوسفیان نقل است که گفت: در شبی بسیار تاریک در محضر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودم و ابوبکر و عمر نیز حضور داشتند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به آن دو فرمود: برخیزید و به در خانه علی بروید. آن دو رفتند و آرام در زدند، سپس را حدیث همانگونه که نقل شد، روایت میکند. (2)
روایت2.
مناقب ابن شهر آشوب: عبدالله بن عباس و حمید الطویل از انس روایت کرده گفتند: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به نماز ایستاد و چون به رکوع رفت، چنان در رکوع درنگ کرد که گمان کردیم بر وی وحی نازل شده است، و چون سلام داد و به محراب تکیه زد، صدا زد: علی بن أبی طالب کجاست؟- و علی علیه السّلام در آخر صف مشغول نماز بود- سپس علی علیه السّلام نزد آن حضرت آمد. فرمود: یا علی، آیا به جماعت رسیدی؟ عرض کرد: یا نبیالله، بلال در گفتن اقامه عجله به خرج داد، پس حسن را صدا زدم تا آب وضویی برایم فراهم کند اما کسی را نیافتم ناگاه هاتفی را دیدم که ندا در میدهد: یا أبا الحسن، به سمت راست خود نظر کن! پس برگشتم و ناگاه سطلی از طلا دیدم که با حولهای سبز آویخته شده، پوشانده شده است که آب آن سفیدتر از برف و شیرینتر از عسل بود و نرمتر از کره و خوشبوتر از مُشک بود، پس با آن وضو گرفته و از آن نوشیدم و قطرهای از آن بر سرم چکید که خنکای آن را در قلبم احساس کردم، و در حالی که میدیدم آب روی دستم *ریخته میشود بیآنکه شخصی را ببینم، صورتم را با حوله خشک کرده و آمدم یا نبی الله و به جماعت رسیدم، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود:
ص: 115
النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْقُدَسُ مِنْ أَقْدَاسِ الْجَنَّةِ وَ الْمَاءُ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ الْقَطْرَةُ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ وَ الْمِنْدِیلُ مِنَ الْوَسِیلَةِ وَ الَّذِی جَاءَ بِهِ جَبْرَئِیلُ وَ الَّذِی نَاوَلَکَ الْمِنْدِیلَ مِیکَائِیلُ وَ مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ وَاضِعاً یَدَهُ عَلَی رُکْبَتَیَّ یَقُولُ یَا مُحَمَّدُ قِفْ قَلِیلًا حَتَّی یَجِی ءَ عَلِیٌّ فَیُدْرِکَ مَعَکَ الْجَمَاعَةَ(1).
قال الفیروزآبادی القدس کصرد و کتب قدح نحو الغمر و کجبل السطل (2).
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] مِنْ فَضَائِلِهِ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ فِی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ وَ قَدْ دَنَتِ الْفَرِیضَةُ وَ لَمْ یَجِدْ مَاءً یُسْبِغُ بِهِ الْوُضُوءَ(3) فَرَمَقَ السَّمَاءَ بِطَرْفِهِ وَ الْخَلْقُ قِیَامٌ (4) یَنْظُرُونَ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ علیهما السلام وَ مَعَ جَبْرَئِیلَ سَطْلٌ فِیهِ مَاءٌ وَ مَعَ مِیکَائِیلَ مِنْدِیلٌ فَوُضِعَ السَّطْلُ وَ الْمِنْدِیلُ (5) بَیْنَ یَدَیْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَسْبَغَ الْوُضُوءَ(6) وَ مَسَحَ وَجْهَهُ الْکَرِیمَ بِالْمِنْدِیلِ فَعِنْدَ ذَلِکَ عَرَجَا إِلَی السَّمَاءِ وَ الْخَلْقُ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِمَا(7).
یف، [الطرائف] أَخْطَبُ خُوارِزْمَ فِی الْمَنَاقِبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الدَّقَّاقِ عَنْ أَبِی الْمُظَفَّرِ وَ ابْنِ إِبْرَاهِیمَ السَّیْفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَجَّاجٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سُلَیْمَانَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکَفَرْتُوثِیِّ عَنْ حُمَیْدٍ الطَّوِیلِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَلَاةَ الْعَصْرِ وَ أَبْطَأَ فِی رُکُوعِهِ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ قَدْ سَهَا وَ غَفَلَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ ثُمَّ أَوْجَزَ فِی صَلَاتِهِ وَ سَلَّمَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا بِوَجْهِهِ کَأَنَّهُ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ فِی وَسْطِ
ص: 116
آن سطل از سطلهای بهشت و آن آب از آب کوثر و آن قطره از زیر عرش و حوله از «وسیلۀ» (جای اقامت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در بهشت) است و آنکه آن را آورده جبرئیل بوده و کسی که حوله را به دست تو داد، میکائیل بود، و جبرئیل همچنان دست روی زانوی من گذاشته بود و میگفت: یا محمّد، اندکی درنگ کن تا علی بیاید و فیض نماز جماعت با شما را درک کند.(1)
توضیح
فیروز آبادی گوید: القدس بر وزن صُرَد و کتب: کاسه کوچک و بر وزن «جَبَل» به معنی «سطل» است.(2)
روایت3.
الفضائل-الروضۀ: از جمله فضیلتهای آن حضرت یکی آن است که در یکی از غزوهها وقت نماز فرا رسید و آبی نیافت که با آن وضو سازد، پس نظری به آسمان افکند در حالی که مردم به پا ایستاده و نگاه میکردند که جبرئیل و میکائیل علیهما السّلام فرود آمدند در حالی که جبرئیل سطلی را به همراه داشت که در آن آب بود و میکائیل دستمالی با خود آورده بود. سپس سطل و دستمال در مقابل امیرالمؤمنین علیه السّلام گذاشته شد و آن حضرت وضو گرفته و سیمای بزرگوار خود را با دستمال خشک نمود و آنگاه آن دو به آسمان رفتند در حالی که مردم آنان را نگاه میکردند.(3)
روایت4.
الطرائف: خطیب خوارزم با سندی از انس بن مالک آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نماز عصر را با ما اقامه فرمود و آنقدر در رکوع درنگ فرمود که گمان کردیم دچار سهو و غفلت گشته است، سپس سر خود را بلند کرده و فرمود: «سَمِعَ الله لِمَن حَمدَه» سپس نمازش را مختصر کرده و سلام داد، آنگاه روی خود را که به ماه شب چهارده در میان
ص: 116
النُّجُومِ ثُمَّ جَثَا عَلَی رُکْبَتَیْهِ (1) وَ بَسَطَ قَامَتَهُ حَتَّی تَلَأْلَأَ الْمَسْجِدُ بِنُورِ وَجْهِهِ ثُمَّ رَمَی بِطَرْفِهِ إِلَی الصَّفِّ الْأَوَّلِ یَتَفَقَّدُ أَصْحَابَهُ رَجُلًا رَجُلًا ثُمَّ رَمَی نَظَرَهُ إِلَی الصَّفِّ الثَّانِی ثُمَّ رَمَی نَظَرَهُ إِلَی الصَّفِّ الثَّالِثِ یَتَفَقَّدُهُمْ رَجُلًا رَجُلًا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ کَثُرَتِ الصُّفُوفُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ مَا لِی لَا أَرَی ابْنَ عَمِّی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَأَجَابَهُ عَلِیٌّ علیه السلام مِنْ آخِرِ الصُّفُوفِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَنَادَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِأَعْلَی صَوْتِهِ ادْنُ مِنِّی یَا عَلِیُّ فَمَا زَالَ یَتَخَطَّی (2) رِقَابَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ حَتَّی دَنَا الْمُرْتَضَی مِنَ الْمُصْطَفَی وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا الَّذِی خَلَّفَکَ عَنِ الصَّفِّ الْأَوَّلِ قَالَ شَکَکْتُ أَنَّنِی عَلَی غَیْرِ طُهْرٍ فَأَتَیْتُ مَنْزِلَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَنَادَیْتُ یَا حَسَنُ یَا حُسَیْنُ یَا فِضَّةُ فَلَمْ یُجِبْنِی أَحَدٌ فَإِذَا بِهَاتِفٍ یَهْتِفُ مِنْ وَرَائِی وَ هُوَ یُنَادِی یَا أَبَا الْحَسَنِ یَا ابْنَ عَمِّ النَّبِیِّ الْتَفِتْ فَالْتَفَتُّ فَإِذَا أَنَا بِسَطْلٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ فِیهِ مَاءٌ وَ عَلَیْهِ مِنْدِیلٌ فَأَخَذْتُ الْمِنْدِیلَ فَوَضَعْتُهُ عَلَی مَنْکِبِیَ الْأَیْمَنِ وَ أَوْمَأْتُ إِلَی الْمَاءِ فَإِذَا الْمَاءُ یُفِیضُ عَلَی کَفِّی فَتَطَهَّرْتُ وَ أَسْبَغْتُ الطُّهْرَ وَ لَقَدْ وَجَدْتُهُ فِی لِینِ الزُّبْدِ وَ طَعْمِ الشَّهْدِ وَ رَائِحَةِ الْمِسْکِ ثُمَّ الْتَفَتُّ وَ لَا أَدْرِی مَنْ أَخَذَهُ فَتَبَسَّمَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی وَجْهِهِ وَ ضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ لَا أُبَشِّرُکَ إِنَّ السَّطْلَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ الْمَاءَ وَ الْمِنْدِیلَ مِنَ الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَی وَ الَّذِی هَیَّأَکَ لِلصَّلَاةِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ الَّذِی مَنْدَلَکَ مِیکَائِیلُ علیه السلام وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ مَا زَالَ إِسْرَافِیلُ قَابِضاً بِیَدِی عَلَی رُکْبَتَیَّ حَتَّی لَحِقْتَ مَعِی الصَّلَاةَ وَ أَدْرَکْتَ ثَوَابَ ذَلِکَ أَ فَیَلُومُنِی النَّاسُ عَلَی حُبِّکَ وَ اللَّهُ تَعَالَی وَ مَلَائِکَتُهُ یُحِبُّونَکَ مِنْ فَوْقِ السَّمَاءِ(3).
مد، [العمدة] ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ فِی مَنَاقِبِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَطَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرَّاوِی بِالْبَصْرَةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْدَةَ الْأَصْفَهَانِیِ
ص: 117
ستارگان میمانست به سوی ما برگردانده، بر روی دو زانو نشسته، قامت خویش را برافراشته تا جایی که مسجد به نور رخسارش درخشان گردید، سپس نظری به صف اوّل نموده یکایک صحابه را از نظر گذرانید و آنگاه صف دوم را از نظر گذرانید، سپس یکایک مردان صف سوم را رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از نظر گذرانید و چون تعداد صفها را زیاد دید، فرمود چرا عموزادهام علی بن أبی طالب را نمیبینم؟ پس علی علیه السّلام از صف آخر پاسخ داد: لبیک، لبیک یا رسول الله! سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله با تمام قدرت صدا زد: علی، نزد من بیا! پس آن حضرت با شتاب از روی سر و گردن مهاجرین و انصار عبور میکرد تا اینکه علی مرتضی علیه السّلام نزد پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله رسید. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چه چیزی باعث شد که از رسیدن به صف اول باز بمانی؟ عرض کرد: شک کردم که پاک باشم لذا به خانه فاطمه علیها السّلام رفته و صدا زدم: حسن، حسین، فضّه! ولی کسی پاسخ مرا نداد، ناگاه هاتفی از پشت سرم صدا زد: یا أبا الحسن، ای پسر عمّ پیامبر، برگرد! چون برگشتم، ناگاه سطلی از طلا یافتم که پر از آب بود و حولهای روی آن قرار داشت. پس حوله را برداشته و روی شانه راستم قرار داده و به آب اشاره کردم که ناگاه آب بالا آمده روی دستم میریخت، پس وضو ساخته و با آن آب خود را کاملاً تطهیر کردم، به راستی که آن آب را به نرمی کره و طعم عسل و بوی مُشک یافتم و چون برگشتم، نفهمیدم چه کسی آنها را برداشت. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به روی علی علیه السّلام تبسّم نموده وی را به سینه خود فشرده پیشانی وی را بوسیده سپس فرمود: یا أباالحسن، آیا تو را مژده بدهم؟ آن سطل از بهشت بود، و آن آب و حوله از فردوس أعلی، وآن کسی که تو را برای نماز آماده کرد، جبرئیل علیه السّلام و آنکه تو را حوله داد میکائیل بود، سوگند به کسی که جان محمّد در دست اوست اسرافیل همچنان دستم را به زانوانم بسته بود تا اینکه تو به جماعت من رسیدی و از ثواب آن بهرهمند شدی، آخر مردم چگونه مرا به خاطر دوست داشتن تو ملامت میکنند در حالی که خداوند متعال و فرشتگان او از بالای آسمان تو را دوست میدارند؟!(1)
روایت5.
العمدۀ: ابن مغازلی در کتاب مناقب خود با سندی از
ص: 117
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ(1) عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی سُفْیَانَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ امْضِیَا إِلَی عَلِیٍّ حَتَّی یُحَدِّثَکُمَا مَا کَانَ مِنْهُ فِی لَیْلَتِهِ وَ أَنَا عَلَی أَثَرِکُمَا قَالَ أَنَسٌ فَمَضَیَا وَ مَضَیْتُ مَعَهُمَا فَاسْتَأْذَنَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ عَلَی عَلِیٍّ فَخَرَجَ إِلَیْهِمَا فَقَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ حَدَثَ شَیْ ءٌ قَالَ لَا وَ مَا یَحْدُثُ إِلَّا خَیْرٌ قَالَ لِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ لِعُمَرَ أَیْضاً امْضِیَا إِلَی عَلِیٍّ یُحَدِّثُکُمَا مَا کَانَ مِنْهُ فِی لَیْلَتِهِ فَجَاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ حَدِّثْهُمَا مَا کَانَ مِنْکَ فِی اللَّیْلِ فَقَالَ أَسْتَحْیِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ حَدِّثْهُمَا إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ فَقَالَ عَلِیٌّ أَرَدْتُ الْمَاءَ لِلطَّهَارَةِ وَ أَصْبَحْتُ وَ خِفْتُ أَنْ تَفُوتَنِی الصَّلَاةُ فَوَجَّهْتُ الْحَسَنَ فِی طَرِیقٍ وَ الْحُسَیْنَ فِی طَرِیقٍ فِی طَلَبِ الْمَاءِ فَأَبْطَئَا عَلَیَّ فَأَحْزَنَنِی ذَلِکَ فَرَأَیْتُ السَّقْفَ قَدِ انْشَقَّ وَ نَزَلَ عَلَیَّ مِنْهُ سَطْلٌ مُغَطًّی بِمِنْدِیلٍ فَلَمَّا صَارَ فِی الْأَرْضِ نَحَّیْتُ الْمِنْدِیلَ عَنْهُ وَ إِذَا فِیهِ مَاءٌ فَتَطَهَّرْتُ لِلصَّلَاةِ وَ اغْتَسَلْتُ وَ صَلَّیْتُ ثُمَّ ارْتَفَعَ السَّطْلُ وَ الْمِنْدِیلُ وَ الْتَأَمَ السَّقْفُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَمَّا السَّطْلُ فَمِنَ الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الْمَاءُ فَمِنْ نَهْرِ الْکَوْثَرِ وَ أَمَّا الْمِنْدِیلُ فَمِنْ إِسْتَبْرَقِ الْجَنَّةِ مَنْ مِثْلُکَ یَا عَلِیُّ فِی لَیْلَتِکَ وَ جَبْرَئِیلُ یَخْدُمُکَ (2).
یف، [الطرائف] ابن المغازلی بإسناده إلی أنس: مثله (3).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ثَابِتٌ عَنْ أَنَسٍ: لَمَّا خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی غَزْوَةِ الطَّائِفِ فَبَیْنَمَا نَحْنُ بِغَمَامَةٍ فَأَدْخَلَ یَدَهُ تَحْتَهَا فَأَخْرَجَ رُمَّاناً فَجَعَلَ یَأْکُلُ وَ یُطْعِمُ عَلِیّاً ثُمَّ قَالَ
ص: 118
انس بن مالک روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به ابوبکر و عمر فرمود: نزد علی بروید تا به شما بگوید دیشب بر وی چه گذشته است و من نیز در پی شما خواهم آمد. انس گوید: پس آن دو راه افتاده و من نیز همراه آنها شدم. پس ابوبکر و عمر اجازه دیدار با علی علیه السّلام را خواستند. سپس علی علیه السّلام نزد ایشان بیرون آمده و پرسید: یا ابابکر، آیا اتفاقی افتاده است؟ گفت: نه، جز خیر چیزی اتفاق نمیافتد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به من و عمر نیز فرمود: نزد علی بروید تا درباره آنچه دیشب بر وی گذشته با شما سخن بگوید. در این هنگام پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نیز آمده و فرمود: یا علی، درباره آنچه شب بر تو گذشته با ایشان سخن بگو. عرض کرد: خجالت میکشم یا رسول الله! پس پیامبر فرمود: با ایشان سخن بگو که خداوند از گفتن حق شرم نمیکند. سپس علی علیه السّلام فرمود: آب برای طهارت میخواستم و صبح نزدیک بود و بیم آن داشتم که نماز را از دست بدهم، از این رو حسن و حسین را هرکدام در طلب آب به راهی فرستادم، اما آنها دیر کردند و از این بابت اندوهگین گشتم، ناگهان دیدم که سقف شکافته شد و سطلی که با یک حوله پوشانده شده بود، بر من فرود آمد، و چون به زمین رسید، حوله را از روی آن برداشتم و دیدم که سطل پر از آب است، لذا برای نماز غسل کرده و خود را تطهیر نموده و نماز خواندم. سپس سطل و حوله به آسمان رفته و شکاف سقف به هم آمد؛ پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اما آن سطل، از بهشت بود، امّا آن آب از نهر کوثر بود، و امّا آن حوله از دیبای بهشتی بود ! یا علی، کیست که شبی مانند شب تو داشته باشد و جبرئیل به وی خدمت کند؟!(1)
الطرائف: ابن مغازلی با اسنادش به انس نظیر این حدیث را روایت کرده است.(2)
باب هفتاد و هشتم : پیشکشهای خدای متعال و هدایا و درودهای او به رسول خدا و امیرالمؤمنین صلوات الله علیهما و علی آلهما
روایات
روایت1.
مناقب ابن شهر آشوب: ثابت از انس: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله عازم غزوه طائف شد، با ابری مواجه شدیم پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست خود را در آن فرو برده اناری در آورد و شروع به خوردن آن کرد و به علی علیه السّلام نیز خوراند، سپس به جمعی که به وی خیره شده بودند
ص: 118
لِقَوْمٍ رَمَقُوهُ بِأَبْصَارِهِمْ هَکَذَا یَفْعَلُ کُلُّ نَبِیٍّ بِوَصِیِّهِ. وَ فِی رِوَایَةِ الْبَاقِرِ علیه السلام: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَصَّهَا ثُمَّ دَفَعَهَا إِلَی عَلِیٍّ فَمَصَّهَا حَتَّی لَمْ یَتْرُکْ مِنْهَا شَیْئاً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ لَا یَذُوقُهَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ.
مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِرُمَّانَتَیْنِ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَعْطَاهُمَا إِیَّاهُ فَأَکَلَ وَاحِدَةً وَ کَسَرَ الْأُخْرَی وَ أَعْطَی عَلِیّاً نِصْفَهَا فَأَکَلَهُ ثُمَّ قَالَ الرُّمَّانَةُ الَّتِی أَکَلْتُهَا فَهِیَ النُّبُوَّةُ لَیْسَ لَکَ فِیهَا شَیْ ءٌ وَ أَمَّا الْأُخْرَی فَهِیَ الْعِلْمُ فَأَنْتَ شَرِیکِی فِیهَا.
عِیسَی بْنُ الصَّلْتِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِی خَبَرٍ: فَأَتَوْا جَبَلَ ذُبَابٍ (1) فَجَلَسُوا عَلَیْهِ فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَأْسَهُ فَإِذَا رُمَّانَةٌ مُدْلَاةٌ فَتَنَاوَلَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَفَلَقَهَا فَأَکَلَ وَ أَطْعَمَ عَلِیّاً مِنْهَا ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا بِکْرٍ هَذِهِ رُمَّانَةٌ مِنْ رُمَّانِ الْجَنَّةِ لَا یَأْکُلُهَا فِی الدُّنْیَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ.
أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ أَنَّهُ قَالَصلی الله علیه و آله:یَا فُلَانُ مَا أَنَا مَنَعْتُکَ مِنْ هَذِهِ الرُّمَّانَةِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَتْحَفَنِی بِهَا وَ وَصِیِّی وَ حَرَّمَهَا عَلَی غَیْرِ نَبِیٍّ أَوْ وَصِیٍّ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَسَلِّمْ لِأَمْرِ رَبِّکَ تُطْعَمْ فِی الْآخِرَةِ إِنْ قَبِلْتَ وَ صَدَّقْتَ وَ إِنْ کَذَّبْتَ وَ جَحَدْتَ فَ وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ إِنَّ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ فِی ظِلالٍ وَ عُیُونٍ (2) إِلَی قَوْلِهِ وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ بِهَذَا.
و قد روینا من حدیث الرمان عند الخروج إلی العقیق فإن نزول المندیل من السماء فیه رمان معجز ثم فقد الرمان من کمه عند مشاهدة الثانی (3) معجز ثان ثم وجدانه بعد ذلک معجز ثالث.
أُمُّ فَرْوَةَ: کَانَتْ لَیْلَتِی مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَرَأَیْتُهُ یَلْقُطُ مِنَ الْحُجْرَةِ حَبَ
ص: 119
فرمود: هر پیامبری با وصیّ خود چنین میکند. و در روایت امام باقر علیه السّلام آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آن انار را مکید و سپس آن را به علی علیه السّلام داد که او نیز آن را آنقدر مکید که چیزی از آن باقی نماند. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جز نبی یا وصیّ نبی حق ندارد آن را بچشد.
محمّد بن أبی عمیر، محمّد بن مسلم و زراره از امام باقر علیه السّلام روایت کردهاند که فرمود: جبرئیل با دو انار از بهشت بر محمّد صَلی الله علیهِ و آله فرود آمد و آنها را به وی داد. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله یکی از آنها را تناول نمود و دیگری را شکسته نیمی از آن را به علی علیه السّلام داد که علی علیه السّلام آن را تناول فرمود. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اناری که به تنهایی خوردم، انار نبوّت بود که تو را در آن سهمی نبود اما دومی به عِلم تعلق داشت که تو در آن شریک منی.
عیسی بن الصلت از امام صادق علیه السّلام ضمن روایتی آورده است: پس به کوه «ذِباب» در آمده و روی آن نشستند، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سر برداشته و ناگاه با اناری آویخته مواجه گردید، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن را گرفته و به دو نیم کرد آنگاه از آن خورد و علی را از آن اطعام نموده سپس فرمود: ای ابوبکر، این انار یکی از انارهای بهشتی است که در دنیا جز نبی یا وصی نبیّ از آن نمیخورد.
ابان بن تغلب از ابوالحمراء آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای فلان، من تو را از خوردن این انار منع نکردهام بلکه خداوند آن را به من و وصیّام هدیه داده است و آن را در دنیا بر غیر نبی و وصی حرام گردانیده است پس تسلیم خواست پروردگارت باش، اگر بپذیری و تصدیق نمایی، در آخرت اطعام میشوی، و اگر تکذیب نموده انکار کنی، پس در آن روز وای بر تکذیب کنندگان، بیشک علی و شیعیان او «فیِ ظِلَالٍ وَ عُیُونٍ»(1){در زیر سایه ها و بر کنار چشمه سارانند} تا «وَیْلٌ یَوْمَئذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ»{آن روز وای بر تکذیب کنندگان} به این.
و بخشی از حدیث انار به هنگام رفتن به عقیق را نقل کردهایم، پس تردیدی نیست که نزول دستمال از آسمان در حالی که درون آن انار باشد، یک معجزه است، سپس مفقود شدن آن انار از آستینش به هنگام دیدن دومی،(2) معجزه دومی است و پیدا کردنش پس از آن خود معجزه سومی است.
اُمّ فروه: آن شب نوبت من بود که امیرالمؤمنین نزد من باشد، پس متوجه شدم که دانههایی
ص: 119
طَعَامٍ مِنْ طَعَامٍ قَدْ نُثِرَ وَ یَقُولُ یَا آلَ عَلِیٍّ قَدْ سَبَقْتُمْ (1).
أَحْمَدُ بْنُ یَحْیَی الْأَزْدِیُّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ أَنَّهُ قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَتَفَ بِهِ هَاتِفٌ فِی السَّمَاوَاتِ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اقْرَأْ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ مِنِّی السَّلَامَ (2).
الْخَرْکُوشِیُّ فِی شَرَفِ الْمُصْطَفَی عَنْ زَیْنَبَ بِنْتِ حُصَیْنٍ فِی خَبَرٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام غَدَاةً مِنَ الْغَدَوَاتِ فَقَالَتْ یَا أَبَتَاهْ قَدْ أَصْبَحْنَا وَ لَیْسَ عِنْدَنَا شَیْ ءٌ فَقَالَ هَاتِی ذَیْنِکِ الطَّیْرَیْنِ فَالْتَفَتَتْ فَإِذَا طَیْرَانِ خَلْفَهَا فَوَضَعَتْهُمَا عِنْدَهُ فَقَالَ لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام کُلُوا بِاسْمِ اللَّهِ فَبَیْنَمَا هُمْ یَأْکُلُونَ إِذْ جَاءَهُمْ سَائِلٌ فَقَامَ عَلَی الْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ أَطْعِمُونَا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ فَرَدَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یُطْعِمُکَ اللَّهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ فَمَکَثَ غَیْرَ بَعِیدٍ ثُمَّ رَجَعَ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ ذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام یَا أَبَتَاهْ سَائِلٌ فَقَالَ یَا بِنْتَاهْ هَذَا هُوَ الشَّیْطَانُ جَاءَ لِیَأْکُلَ مِنْ هَذَا الطَّعَامِ وَ لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیُطْعِمَهُ هَذَا مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ(3).
أقول: أوردنا بعض الأخبار فی ذلک فی باب نزول هَلْ أَتی.
فض، [کتاب الروضة] حَضَرْتُ الْجَامِعَ بِوَاسِطٍ وَ تَاجُ الدِّینِ نَقِیبُ الْهَاشِمِیِّینَ یَخْطُبُ بِالنَّاسِ عَلَی أَعْوَادِهِ فَقَالَ بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ (4) وَ ذِکْرِ الْخُلَفَاءِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ فِی حَقِّ عَلِیٍّ علیه السلام: إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بِیَدِهِ أُتْرُجَّةٌ فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْحَقُّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ قَدْ أَتْحَفْتُ ابْنَ عَمِّکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِهَذِهِ التُّحْفَةِ فَسَلِّمْهَا إِلَیْهِ فَسَلَّمَهَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَأَخَذَهَا بِیَدِهِ وَ شَقَّهَا نِصْفَیْنِ فَطَلَعَ فِی نِصْفٍ مِنْهَا حَرِیرَةٌ مِنْ سُنْدُسِ الْجَنَّةِ مَکْتُوبٌ عَلَیْهَا تُحْفَةٌ مِنَ الطَّالِبِ الْغَالِبِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (5).
ص: 120
از غذایی را که در اتاق پراکنده شده بود جمع کرده و میفرمود: یا آل علی، قطعاً پیشی گرفتهاید.(1)
احمد بن یحیی ازدی از ابراهیم نخعی آورده است که گفت: هنگامی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را به معراج بردند در آسمانها هاتفی او را صدا زده که: یا محمّد، خداوند سلامت رسانده و به تو میگوید: سلام مرا به علی بن أبی طالب برسان!(2)
خرکوشی در کتاب شرف المصطفی از زینب بنت حصین در روایتی آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله یک روز صبح بر فاطمه علیها السّلام وارد شد.پس فاطمه گفت: پدر جان! امشب را در حالی به صبح رساندهایم که چیزی(برای خوردن) نداریم. فرمود: آن دو پرنده را بیاور! سپس فاطمه برگشت که ناگهان دو پرنده (بریان شده) را در پشت سر خود دید. آنگاه آنها را مقابل پدر گذاشت پس آن حضرت به علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السّلام فرمود: «به نام خدا بخورید» سپس در حالی که مشغول خوردن بودند، سائلی بر در خانه ایستاده و گفت: السلام علیکم ای اهل بیت، از آنچه خداوند شما را روزی داده ما را اطعام کنید. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پاسخ داد: ای بنده خدا، خداوند تو را اطعام فرماید. سپس آن سائل اندکی مکث کرده و دوباره خواسته خود را تکرار نمود. آنگاه رفت و سپس برگشت. پس فاطمه علیها السّلام عرض کرد: پدر جان! سائلی بر در است! فرمود: دخترم، این خودِ شیطان است آمده است تا از این طعام بخورد و خداوند او را از آن اطعام نمیکند. این طعام، از غذاهای بهشتی است.(3)
میگویم: برخی روایات در این مورد را در باب نزول سوره «هل أتی» نقل کردهایم.
روایت2.
کتاب الروضۀ: در مسجد جامع واسط حضور یافتم در حالی که تاج الدین نقیب (بزرگ) هاشمیان برای مردم خطبه میخواند، وی پس از حمد و ثنای خدا و ذکر خلفای راشدین بعد از رسول خدا، درباره علی علیه السّلام، چنین گفت: جبرئیل در حالی که ترنجی به دست داشت بر رسول خدا فرود آمده و گفت: یا رسول الله، حق سلامت میکند و به تو میگوید: این ترنج را به رسم هدیه برای پسر عمّت علی بن أبی طالب علیه السّلام فرستادم، آن را به وی بده! سپس آن را به علی علیه السّلام داد. علی علیه السّلام آن را به دست گرفته و دو نیمهاش کرد، در یک نیمه آن پارچهای از دیبای بهشت در آمد که روی آن نوشته شده بود: «تحفهای است از طالب غالب به علی بن أبی طالب»(4)
ص: 120
فض، [کتاب الروضة] عَنِ الْقَارُونِیِّ حِکَایَةً عَنْهُ قِیلَ إِنَّهُ کَانَ یَوْماً عَلَی مِنْبَرِهِ وَ مَجْلِسِهِ یَوْمَئِذٍ مَمْلُوءٌ بِالنَّاسِ فِی جُمَادَی الْآخِرَةِ سَنَةَ اثْنَیْنِ وَ خَمْسِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ بِوَاسِطٍ فَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَجْلِسِهِ وَ مَسْجِدِهِ (1) وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ إِذْ نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ الْحَقُّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ أَحْضِرْ عَلِیّاً وَ اجْعَلْ وَجْهَکَ مُقَابِلَ وَجْهِهِ (2) ثُمَّ عَرَجَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام إِلَی السَّمَاءِ فَدَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً فَأَحْضَرُوهُ وَ جَعَلَ وَجْهَهُ مُقَابِلَ وَجْهِهِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ ثَانِیاً وَ مَعَهُ طَبَقٌ فِیهِ رُطَبٌ فَوَضَعَهُ بَیْنَهُمَا ثُمَّ قَالَ کُلَا فَأَکَلَا ثُمَّ أَحْضَرَ طَشْتاً وَ إِبْرِیقاً وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ آلِکَ قَدْ أَمَرَکَ اللَّهُ أَنْ تَصُبَّ الْمَاءَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ لِلَّهِ وَ لِمَا أَمَرَنِی بِهِ رَبِّی ثُمَّ أَخَذَ الْإِبْرِیقَ وَ قَامَ یَصُبُّ الْمَاءَ عَلَی یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا أَوْلَی أَنْ أَصُبَّ الْمَاءَ عَلَی یَدِکَ فَقَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی أَمَرَنِی بِذَلِکَ وَ کَانَ کُلَّمَا صَبَّ الْمَاءَ عَلَی یَدِ عَلِیٍ (3) لَمْ یَقَعْ مِنْهُ قَطْرَةٌ فِی الطَّشْتِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی لَمْ أَرَ شَیْئاً مِنَ الْمَاءِ یَقَعُ فِی الطَّشْتِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ یَتَسَابَقُونَ عَلَی أَخْذِ الْمَاءِ الَّذِی یَقَعُ مِنْ یَدِکَ فَیَغْسِلُونَ بِهِ وُجُوهَهُمْ یَتَبَرَّکُونَ بِهِ (4).
یل، [الفضائل] لابن شاذان رُوِیَ: أَنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام نَزَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِجَامٍ مِنَ الْجَنَّةِ فِیهِ فَاکِهَةٌ کَثِیرَةٌ فَدَفَعَ (5) إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَبَّحَ الْجَامُ وَ کَبَّرَ وَ هَلَّلَ فِی یَدِهِ ثُمَّ دَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَسَبَّحَ الْجَامُ وَ کَبَّرَ وَ هَلَّلَ فِی یَدِهِ (6) ثُمَّ قَالَ الْجَامُ إِنِّی
ص: 121
روایت3.
الروضۀ: از قارونی حکایتی از وی(نقیب هاشمیان واسط) نقل است که در آن گفته شده روزی در جُمادی الآخر سال 652 بر منبر خود در واسط بود در حالی که مجلس او از جمعیت پر بود، که از ابن عباس رضی الله عنه روایتی نقل کرد که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در مجلس و مسجد خود بود و جمعی از مهاجران و انصار نزد وی بودند که جبرئیل علیه السّلام بر وی نازل شده و گفت: یا محمّد، حق سلامت میکند و به تو میگوید: علی را فرا بخوان و صورتت را روبروی صورت وی قرار بده، سپس جبرئیل به آسمان رفت. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را احضار نمود که وی را حاضر کردند و پیامبر چهره خود را مقابل چهره وی قرار داد که دوباره جبرئیل نازل شد در حالی که طبقی از رطب با خود آورده بود و آن را میان آن دو قرار داده سپس فرمود: بخورید! آن دو رطب را خوردند، سپس طشت و آفتابهای آورده و گفت: یا رسول الله، خداوند به تو فرمان داده است که آب روی دست علی بن أبی طالب بریزی ( تا دست خود را بشوید)، پس پیامبر فرمود: فرمان خدا مطاع است و آنچه مرا به انجام آن مکلّف فرموده، انجام میدهم سپس آفتابه را برداشته به پا خاست و آب روی دست علی بن أبی طالب علیه السّلام ریخت؛ پس علی علیه السّلام به وی عرض کرد: یا رسول الله، من به ریختن آب بر دستان شما اولیترم، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: یا علی، همانا خداوند سبحانه و تعالی مرا بدین کار فرمان داده است، و هر بار که آب بر دست علی میریخت، قطرهای از آن درون طشت نمیافتاد، پس علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، من ندیدهام که چیزی از آب در طشت بریزد؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، فرشتگان برای گرفتن آبی که از دستان تو میریزد، از یکدیگر سبقت میگیرند و با آن به نشانه تبرّک، صورت خود را میشویند.(1)
روایت4.
الفضائل: نقل است که جبرئیل علیه السّلام با جامی بهشتی که میوههای بسیار در آن قرار داشت، بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرود آمده، سپس آن را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله داد. در این هنگام آن جام در دست وی تسبیح و تکبیر و تهلیل گفت، سپس آن را به دست امیرالمؤمنین علیه السّلام داد که جام در دست وی تکبیر و تهلیل گفت، سپس آن جام گفت: من
ص: 121
أُمِرْتُ أَنْ لَا أَتَکَلَّمَ إِلَّا فِی یَدِ نَبِیٍّ أَوْ وَصِیٍّ ثُمَّ عَرَجَ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ بِلِسَانٍ فَصِیحٍ یَسْمَعُهُ کُلُّ أَحَدٍ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(1).
ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَیَسِیرُ(2) فِی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ عَلِیٌّ مَعَهُ إِذْ نَزَلَتْ عَلَیْهِ ثَمَرَةٌ فَمَدَّ یَدَهُ فَأَخَذَهَا فَأَکَلَ مِنْهَا ثُمَّ نَظَرَ إِلَی مَا بَقِیَ مِنْهَا فَدَفَعَهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَأَکَلَهُ قَالَ فَسُئِلَ مَا تِلْکَ الثَّمَرَةُ فَقَالَ أَمَّا اللَّوْنُ فَلَوْنُ الْبِطِّیخِ وَ أَمَّا الرِّیحُ فَرِیحُ الْبِطِّیخِ (3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ حَشِیشٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُطَاعٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَوَّاصِ (4) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ هَارُونَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: رَکِبَ رَسُولُ اللَّهِ ذَاتَ یَوْمٍ بَغْلَتَهُ فَانْطَلَقَ إِلَی جَبَلِ آلِ فُلَانٍ وَ قَالَ یَا أَنَسُ خُذِ الْبَغْلَةَ وَ انْطَلِقْ إِلَی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا تَجِدْ عَلِیّاً جَالِساً یُسَبِّحُ بِالْحَصَی فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ احْمِلْهُ عَلَی الْبَغْلَةِ وَ أْتِ بِهِ إِلَیَّ قَالَ أَنَسٌ فَذَهَبْتُ فَوَجَدْتُ عَلِیّاً کَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمَلْتُهُ عَلَی الْبَغْلَةِ فَأَتَیْتُ بِهِ إِلَیْهِ فَلَمَّا أَنْ بَصُرَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(5) قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَبَا الْحَسَنِ اجْلِسْ (6) فَإِنَّ هَذَا مَوْضِعٌ قَدْ جَلَسَ فِیهِ سَبْعُونَ نَبِیّاً مُرْسَلًا مَا جَلَسَ فِیهِ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ أَحَدٌ إِلَّا وَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ وَ قَدْ جَلَسَ فِی مَوْضِعِ کُلِّ نَبِیٍّ أَخٌ لَهُ مَا جَلَسَ مِنَ الْإِخْوَةِ أَحَدٌ إِلَّا وَ أَنْتَ خَیْرٌ مِنْهُ قَالَ أَنَسٌ فَنَظَرْتُ
ص: 122
فرمان یافتهام که جز در دست پیامبر یا وصیّ، سخن نگویم، آنگاه به آسمان عروج کرده در حالی که با زبانی فصیح و روشن که همه آن را میشنیدند میگفت: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»{خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.}
روایت5.
قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به همراه جماعتی از صحابه خود به جایی میرفتند و علی علیه السّلام نیز وی را همراهی مینمود که میوهای بر آن حضرت فرود آمد، آن حضرت دست برد و آن میوه گرفته و تناول نمود، سپس به آنچه از آن مانده بود نگاه کرده و آن را به علی علیه السّلام داد و او نیز آن را تناول نمود. امام باقر علیه السّلام گوید: پس، از آن حضرت سؤال شد که آن میوه چه بود؟ فرمود: اما رنگ آن، رنگ خربزه بود و امّا بو، بوی خربزه بود.(1)
روایت6.
امالی طوسی: ابن حشیش با سندی از انس بن مالک آورده است که گفت: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سوار بر استر خویش گشته راهی کوه آل فلان شد و فرمود: انس، استر را ببر و برو به فلان جا که علی را در آنجا در حالی خواهی دید که با سنگریزه تسبیح میگوید، پس سلام مرا به وی برسان و او را بر استر سوار کرده نزد من بیاور. من راه افتاده و به آنجا رفتم و علی علیه السّلام را همانگونه یافتم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرموده بود، پس وی را سوار بر استر نموده نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آوردم. چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را بدید گفت: السلام علیک یا رسول الله. فرمود: و علیکَ السلام یا أبا الحسن، بنشین که اینجا مکانی است که هفتاد پیامبر مرسل در آن نشستهاند، و هیچ پیامبری در اینجا ننشسته مگر اینکه من بهتر از او هستم و در جای نشستن هر پیامبری، برادری از آنِ وی بر آن جا نشسته است و هیچ برادری نیست که تو بهتر از او نباشی. انس گوید: سپس نظرم بر ابری افتاد
ص: 122
إِلَی سَحَابَةٍ قَدْ أَظَلَّتْهُمَا وَ دَنَتْ مِنْ رُءُوسِهِمَا فَمَدَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَدَهُ إِلَی السَّحَابَةِ فَتَنَاوَلَ عُنْقُودَ عِنَبٍ فَجَعَلَهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ کُلْ یَا أَخِی فَهَذِهِ هَدِیَّةٌ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیْکَ قَالَ أَنَسٌ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَلِیٌّ أَخُوکَ قَالَ نَعَمْ عَلِیٌّ أَخِی قُلْتُ (1) یَا رَسُولَ اللَّهِ صِفْ لِی کَیْفَ عَلِیٌّ أَخُوکَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ مَاءً تَحْتَ الْعَرْشِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِثَلَاثَةِ آلَافِ عَامٍ وَ أَسْکَنَهُ فِی لُؤْلُؤَةٍ خَضْرَاءَ فِی غَامِضِ عِلْمِهِ إِلَی أَنْ خَلَقَ آدَمَ فَلَمَّا أَنْ خَلَقَ آدَمَ نَقَلَ ذَلِکَ الْمَاءَ مِنَ اللُّؤْلُؤَةِ فَأَجْرَاهُ فِی صُلْبِ آدَمَ إِلَی أَنْ قَبَضَهُ اللَّهُ ثُمَّ نَقَلَهُ فِی صُلْبِ شِیثٍ (2) فَلَمْ یَزَلْ ذَلِکَ الْمَاءُ یَنْتَقِلُ مِنْ ظَهْرٍ إِلَی ظَهْرٍ(3) حَتَّی صَارَ فِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ ثُمَّ شَقَّهُ اللَّهُ عَزَّوَ جَلَّ نِصْفَیْنِ (4) فَصَارَ نِصْفُهُ فِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ نِصْفٌ فِی أَبِی طَالِبٍ فَأَنَا مِنْ نِصْفِ الْمَاءِ وَ عَلِیٌّ مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ فَعَلِیٌّ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّکَ قَدِیراً(5).
لی، [الأمالی] للصدوق الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَلَمَةَ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیِّ عَنْ هَمَّامٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَمِیلٍ الرَّقِّیِّ عَنْ لَیْثٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً فِی مَحْفِلٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِینَا فَرَأَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ أَشَارَ بِطَرْفِهِ إِلَی السَّمَاءِ فَنَظَرْنَا فَرَأَیْنَا سَحَابَةً قَدْ أَقْبَلَتْ فَقَالَ لَهَا أَقْبِلِی فَأَقْبَلَتْ ثُمَّ قَالَ لَهَا أَقْبِلِی فَأَقْبَلَتْ ثُمَّ قَالَ لَهَا أَقْبِلِی فَأَقْبَلَتْ فَرَأَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ قَامَ قَائِماً عَلَی قَدَمَیْهِ فَأَدْخَلَ یَدَیْهِ إِلَی السَّحَابِ حَتَّی اسْتَبَانَ لَنَا بَیَاضَ إِبْطَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاسْتَخْرَجَ مِنْ ذَلِکَ السَّحَابِ جَامَةً بَیْضَاءَ مَمْلُوءَةً رُطَباً فَأَکَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مِنَ الْجَامِ وَ سَبَّحَ الْجَامُ فِی
ص: 123
که بر آنها سایه افکنده و تا بالای سر آنها به ایشان نزدیک شده بود، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دست در میان ابر کرده و خوشه انگوری بیرون آورد. سپس آن را میان خود و علی علیه السّلام قرار داده و فرمود: بخور برادر که این هدیهای از جانب خدای متعال برای من و سپس برای تواست. انس گوید: پس عرض کردم: یا رسول الله، آیا علی برادر شماست؟ فرمود: آری، علی برادر من است. عرض کردم: برای من توضیح دهید که چگونه علی برادر شماست؟ فرمود: خداوند متعال سه هزار سال پیش از خلق آدم، آبی در زیر عرش آفرید و آن را در مرواریدی سبز در نهان علم خود قرار داد، سپس هنگامی که آدم را خلق فرمود آن آب را از مروارید به صلب آدم منتقل نمود تا اینکه آدم در گذشت و آن آب را به صلب شیث منتقل نمود، و این آب همچنان از پشتی به پشت دیگر منتقل میشد تا اینکه در صلب عبدالمطلّب قرار گرفت، آنگاه خدای عزّوجل آن آب را دو قسمت کرد، یک قسمت آن به صلب پدرم عبدالله بن عبدالمطلّب منتقل شد و نصف دیگر به صلب ابوطالب؛ از این رو من نیمی از آن آب هستم و علی نیم دیگر آن، بنابراین این علی در دنیا و آخرت برادر من است، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آیه: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا وَ کاَنَ رَبُّکَ قَدِیرًا»(1){و
اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست} را تلاوت فرمود.
روایت7.
امالی صدوق: ابن عباس گوید: در محفلی از یاران رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم و آن حضرت نیز در میان ما بودند. سپس متوجه شدیم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با چشم خود به آسمان اشاره فرمود و چون نگاه کردیم، متوجه ابری شدیم که به سوی ما میآمد. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به آن فرمود: جلو بیا! پس جلو آمد، سپس به آن فرمود: جلو بیا! که جلو آمد، آنگاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دیدیم که به پا خاسته و دستان خود را به درون ابر برده به گونهای که سپیدی زیر بغل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای ما پدیدار گشت، پس آن حضرت از درون ابر ظرفی سفید پر از رطب بیرون آورد، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از محتوای آن ظرف تناول فرموده و آن جام در ص: 123
کَفِّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَاوَلَهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَکَلَ عَلِیٌّ علیه السلام مِنَ الْجَامِ وَ سَبَّحَ الْجَامُ فِی کَفِّ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ رَجُلٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَکَلْتَ مِنَ الْجَامِ وَ نَاوَلْتَهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَأَنْطَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَامَ وَ هُوَ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ خَالِقُ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورِ اعْلَمُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی هَدِیَّةُ الصَّادِقِ إِلَی نَبِیِّهِ النَّاطِقِ وَ لَا یَأْکُلُ مِنِّی إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍ (1).
لی، [الأمالی] للصدوق أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی الزَّعْزَاعِ عَنْ أَبِی ثَابِتٍ الْخَزَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ الْخَزَرِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: جَاعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جُوعاً شَدِیداً فَأَتَی الْکَعْبَةَ فَتَعَلَّقَ بِأَسْتَارِهَا فَقَالَ رَبِّ مُحَمَّدٍ لَا تُجِعْ مُحَمَّداً أَکْثَرَ مِمَّا أَجَعْتَهُ قَالَ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ مَعَهُ لَوْزَةٌ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ اللَّهُ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ السَّلَامُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَفُکَّ عَنْ هَذِهِ اللَّوْزَةِ فَفَکَّ عَنْهَا فَإِذَا فِیهَا وَرَقَةٌ خَضْرَاءُ نَضِرَةٌ مَکْتُوبَةٌ عَلَیْهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُ مُحَمَّداً بِعَلِیٍّ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ مَا أَنْصَفَ اللَّهَ مِنْ نَفْسِهِ مَنِ اتَّهَمَ اللَّهَ فِی قَضَائِهِ وَ اسْتَبْطَأَهُ فِی رِزْقِهِ (2).
ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَا حَبِیبُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا فَتَحَ مَکَّةَ أَتْعَبَ نَفْسَهُ فِی عِبَادَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الشُّکْرِ لِنِعَمِهِ فِی الطَّوَافِ بِالْبَیْتِ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام مَعَهُ فَلَمَّا غَشِیَهُمُ اللَّیْلُ انْطَلَقَا إِلَی الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ یُرِیدَانِ السَّعْیَ قَالَ فَلَمَّا هَبَطَا مِنَ الصَّفَا إِلَی الْمَرْوَةِ وَ صَارَا فِی الْوَادِی دُونَ الْعَلَمِ الَّذِی رَأَیْتَ غَشِیَهُمَا مِنَ السَّمَاءِ نُورٌ فَأَضَاءَتْ لَهُمَا جِبَالُ مَکَّةَ وَ خَشَعَتْ أَبْصَارُهُمَا قَالَ فَفَزِعَا لِذَلِکَ فَزَعاً شَدِیداً قَالَ فَمَضَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی ارْتَفَعَ عَنِ الْوَادِی
ص: 124
دست رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله تسبیح گفت؛ سپس آن را به علی بن أبی طالب علیه السّلام داد، پس علی علیه السّلام از محتوای ظرف تناول فرمود و آن ظرف در دست علی علیه السّلام تسبیح گفت؛ سپس مردی گفت: یا رسول الله، خود از محتوای ظرف تناول فرمودی و آن را به علی بن أبی طالب دادی؟! آنگاه خداوند عزّوجل آن جام را به سخن آورده گفت: لا إله إلّا الله آفریننده تاریکیها و نور، ای مردم، بدانید که من هدیه خداوند صادق برای نبیّ ناطقام و جز نبی یا وصیّ نبی از درون من چیزی نمیخورد.(1)
روایت8.
امالی صدوق: عبدالله بن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بسیار گرسنه شد از این رو به کعبه آمده و به پرده آن در آویخته و فرمود: ای پروردگار محمّد، بیش از این محمّد را گرسنه مدار! راوی گوید: سپس جبرئیل علیه السّلام با بادامی فرود آمده و فرمود: یا محمّد، خدای جلّ جلاله سلامت میرساند. فرمود: یا جبرئیل، سلام «الله» است و سلام از اوست و سلام به او باز میگردد. جبرئیل گفت: خداوند به تو فرمان میدهد که این بادام را بگشایی، و چون آن را گشوده برگهای سبز و تازه در آن دید که روی آن نوشته شده بود: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله، محمّد را به علی مؤیَّد گردانیده و او را به وی نصرت دادم، کسی که خدا را در سرنوشت خود متّهم دارد و در روزی دادن به وی کاهل شمارد، به انصاف درباره وی قضاوت نکرده است»(2)
روایت9.
علل الشرائع: حبیب سیستانی از امام باقر علیه السّلام آورده است که فرمود: ای حبیب، چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مکه را فتح نمود، در عبادت کردن خدای عزّوجل و شکر نعمت گزاردن در طواف کعبه خود را به رنج و زحمت افکند و علی علیه السّلام نیز همراه وی بود. و چون شب فرا رسید، به قصد سعی، سوی صفا و مروه حرکت کردند. امام علیه السلام فرمود: پس هنگامی که از صفا به سمت مروه پایین آمدند و در دشت در نزدیکی ای نشانه ای که میبینی قرار گرفتند، نوری از آسمان آنها را فرا گرفت و کوه های مکه برای آن دو روشن و نورانی شد و چشم های آن دو (از فرط این نور) به زیر افتاد. امام علیه السلام گوید: سپس آن دو دچار وحشت شدیدی شدند، گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به راه خود ادامه داد تا اینکه از درّه بالا رفت
ص: 124
وَ تَبِعَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَإِذَا هُوَ بِرُمَّانَتَیْنِ عَلَی رَأْسِهِ قَالَ فَتَنَاوَلَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَا مُحَمَّدُ إِنَّهَا مِنْ قُطُفِ الْجَنَّةِ(1) فَلَا یَأْکُلْ مِنْهَا(2) إِلَّا أَنْتَ وَ وَصِیُّکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ فَأَکَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَحَدَهُمَا وَ أَکَلَ عَلِیٌّ علیه السلام الْأُخْرَی الْخَبَرَ(3).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً وَ فِی یَدِهِ سَفَرْجَلٌ فَجَعَلَ یَأْکُلُ وَ یُطْعِمُنِی وَ یَقُولُ کُلْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّهَا هَدِیَّةُ الْجَبَّارِ إِلَیَّ وَ إِلَیْکَ قَالَ فَوَجَدْتُ فِیهَا کُلَّ لَذَّةٍ فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ مَنْ أَکَلَ السَّفَرْجَلَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ عَلَی الرِّیقِ (4) صَفَا ذِهْنُهُ وَ امْتَلَأَ جَوْفُهُ حِلْماً وَ عِلْماً وَ وُقِیَ مِنْ کَیْدِ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ (5).
یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَتْ عَائِشَةُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعَثَ عَلِیّاً علیه السلام یَوْماً فِی حَاجَةٍ فَانْصَرَفَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی حُجْرَتِی فَلَمَّا دَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام مِنْ بَابِ الْحُجْرَةِ اسْتَقْبَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی وَسَطٍ وَاسِعٍ مِنَ الْحُجْرَةِ وَ عَانَقَهُ وَ أَظَلَّتْهُمَا غَمَامَةٌ سَتَرَتْهُمَا عَنِّی ثُمَّ زَالَتْ عَنْهُمَا فَرَأَیْتُ فِی یَدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عُنْقُودَ عِنَبٍ أَبْیَضَ وَ هُوَ یَأْکُلُ وَ یُطْعِمُ عَلِیّاً فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَأْکُلُ وَ تُطْعِمُ عَلِیّاً وَ لَا تُطْعِمُنِی قَالَ إِنَّ هَذَا مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ لَا یَأْکُلُهُ إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ فِی الدُّنْیَا(6).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کُنْتُ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَارَ مَلِیّاً وَ هُوَ رَاکِبٌ وَ سَایَرْتُهُ مَاشِیاً فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ ارْکَبْ کَمَا رَکِبْتُ أَوْ أَمْشِی کَمَا مَشَیْتَ فَقُلْتُ بَلْ تَرْکَبُ وَ أَمْشِی فَسَارَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ
ص: 125
و علی علیه السّلام نیز وی را دنبال نمود، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سر به سوی آسمان بلند کرده ناگهان دو انار را بالای سر خود دید. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن دو انار را گرفت که خدای عزّوجل به محمّد صَلی الله علیهِ و آله وحی فرمود که: ای محمّد، این دو انار از بهشت چیده شدهاند و جز خودت و وصیّ تو علی بن أبی طالب کسی نباید از آن بخورد. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله یکی از آنها را تناول فرموده و علی علیه السّلام نیز آن دیگری را تناول فرمود... الخ.(1)
روایت10.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام فرمود: روزی در حالی بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم که یک دانه «به» در دست داشت، پس شروع به تناول آن نموده و مرا نیز اطعام نموده و میفرمود: تناول کن علی که هدیه خداوند جبّار به من و تو است. امام علی علیه السّلام گوید: پس در آن لذت بسیار یافتم، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا علی، هر کس «به» را سه روز ناشتا تناول کند، ذهن او جلا مییابد و درونش آکنده از بردباری و دانش میگردد و از شرّ ابلیس و سربازانش مصون میماند.(2)
روایت11.
الخرائج: عایشه روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روزی علی علیه السّلام را در پی کاری فرستاد، هنگام بازگشت علی علیه السّلام، پیامبر در خانه من بود و چون *علی علیه السّلام از در خانه وارد شد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله برخاسته او را در وسط خانه مورد استقبال قرار داده در آغوشش گرفت، و ابری آن دو را چنان فرا گرفت که آنان را از دید من پنهان نمود و سپس آن ابر برطرف گشت، پس در دست رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خوشه انگوری سفید دیدم که در حال خوردن آن بود و به علی نیز میخورانید، پس گفتم: یا رسول الله، خود میخورید و به علی نیز میخورانید ولی مرا اطعام نمیفرمایید؟ فرمود: این انگور از میوههای بهشتی است که جز نبی یا وصیّ نبی در دنیا نباید از آن بخورد.(3)
روایت12.
الخرائج: از علی بن أبی طالب علیه السّلام نقل است که فرمود: به همراه پیامبر بودم و او حرکت میکرد در حالی که او سواره بود و من پیاده، پس از مدتی راه رفتن، برگشته و به من فرمود: یا أبا الحسن، همانطور که من سوار شدم، تو هم سوار شو وگرنه من هم پیاده میشوم. عرض کردم: شما سواره باشید و من پیاده میآیم. پس مقداری راه رفته آنگاه به سوی من روی برگردانده فرمود:
ص: 125
یَا عَلِیُّ ارْکَبْ کَمَا رَکِبْتُ أَوْ أَمْشِی کَمَا مَشَیْتَ فَأَنْتَ أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ زَوْجُ ابْنَتِی وَ أَبُو سِبْطَیَّ فَقُلْتُ بَلْ تَرْکَبُ وَ أَمْشِی فَسَارَ مَلِیّاً ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا عَلِیُّ بَلَغْنَا(1) إِلَی عَیْنِ مَاءٍ فَثَنَّی رِجْلَهُ مِنَ الرِّکَابِ فَنَزَلَ (2) وَ أَسْبَغَ الْوُضُوءَ وَ أَسْبَغْتُ الْوُضُوءَ مَعَهُ ثُمَّ صَفَّ قَدَمَیْهِ وَ صَلَّی وَ صَفَفْتُ قَدَمَیَّ وَ صَلَّیْتُ حِذَاهُ فَبَیْنَمَا أَنَا سَاجِدٌ إِذْ قَالَ یَا عَلِیُّ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَانْظُرْ إِلَی هَدِیَّةِ اللَّهِ إِلَیْکَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا أَنَا بِنَشْرٍ مِنَ الْأَرْضِ (3) وَ إِذَا عَلَیْهِ فَرَسٌ بِسَرْجِهِ وَ لِجَامِهِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله هَذَا هَدِیَّةُ اللَّهِ إِلَیْکَ ارْکَبْهُ فَرَکِبْتُهُ وَ سِرْتُ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(4).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فی حدیث الحسن بن کردان القادسی: مثله (5).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْفَحَّامِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام عَنْ قَنْبَرٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ مَوْلَایَ عَلِیٍّ علیه السلام عَلَی شَاطِئِ الْفُرَاتِ فَنَزَعَ قَمِیصَهُ وَ نَزَلَ إِلَی الْمَاءِ فَجَاءَتْ مَوْجَةٌ فَأَخَذَتِ الْقَمِیصَ فَإِذَا هَاتِفٌ (6) یَهْتِفُ یَا أَبَا الْحَسَنِ انْظُرْ عَنْ یَمِینِکَ وَ خُذْ مَا تَرَی فَإِذَا مِنْدِیلٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ فِیهَا قَمِیصٌ مَطْوِیٌّ فَأَخَذَهُ وَ لَبِسَهُ وَ إِذَا فِی جَیْبِهِ رُقْعَةٌ فِیهَا مَکْتُوبٌ هَدِیَّةٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ (7) إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ هَذَا قَمِیصُ هَارُونَ بْنِ عِمْرَانَ کَذلِکَ وَ أَوْرَثْناها قَوْماً آخَرِینَ (8).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَمَالِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ النَّیْسَابُورِیِّ: أَنَّهُ دَخَلَ الْکَاظِمُ عَلَی الصَّادِقِ وَ الصَّادِقُ
ص: 126
یا علی، همانطور که من سوار شدهام، تو هم با من سوار شو یا اینکه چون تو پیاده راه خواهم رفت، زیرا برادر و پسرعمّ من و شوی دخترم و پدر نوههای منی! پس عرض کردم: شما سواره باشید و من پیاده راه میروم. پس مدتی راه رفته و به طرف من روی برگردانده فرمود: یا علی، به آب چشمهای رسیدیم، سپس پای از رکاب بیرون آورده و پیاده شده مشغول وضو گرفتن شد و من نیز مشغول وضو گرفتن شدم. سپس دو پای خود را جفت کرده و به نماز ایستاد، من نیز دو پای خود را جفت کرده در کنار وی به نماز ایستادم ، پس در حالی که به سجده رفته بودم، ناگهان فرمود: یا علی، سرت را بلند کن و به هدیهای که خداوند برای تو فرستاده نظر کن. پس سرم را برداشته ناگاه زمینی هموار را دیدم که اسبی با زین و برگ کامل بر آن ایستاده بود. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: این هدیه خدا به تو است، سوارش شو! پس سوار آن گشته و به همراه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به راه افتادم.(1)
مناقب ابن شهر آشوب: در حدیث حسن بن کردان قادسی نظیر آن را آورده است.(2)
روایت13.
الخرائج والجرائح: قنبر گوید: به همراه مولایم علی علیه السّلام بر کرانه رود فرات بودیم، سپس آن حضرت پیراهن خود را در آورده و وارد آب شد، ناگاه موجی آمد و پیراهن را با خود برد، در این هنگام هاتفی ندا در داد: یا أبا الحسن، به سمت راستت نگاه کن و هرچه میبینی بردار! ناگاه دستمالی را در سمت راست وی دیدیم که پیراهنی تا شده درون آن بود. پس علی علیه السّلام آن را گرفته و پوشید و متوجه برگهای در جیب آن شد که در آن نوشته شده بود: «هدیهای است از جانب خدای عزیز حکیم به علی بن أبی طالب، این پیراهن هارون بن عمران است: «ذَالِکَ وَ أَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا ءَاخَرِینَ»(3){[آری،] این چنین [بود] و آنها را به مردمی دیگر میراث دادیم.}
روایت14.
مناقب ابن شهر آشوب و امالی ابو عبدالله نیشابوری آورده اند که امام کاظم بر امام صادق و ایشان
ص: 126
عَلَی الْبَاقِرِ وَ الْبَاقِرُ عَلَی زَیْنِ الْعَابِدِینَ وَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ عَلَی الشَّهِیدِ علیه السلام وَ کُلُّهُمْ فَرِحُونَ وَ قَائِلُونَ إِنَّهُ نَاوَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً تُفَّاحَةً فَسَقَطَ مِنْ یَدَیْهِ وَ صَارَتْ بِنِصْفَیْنِ فَخَرَجَ فِی وَسَطِهِ مَکْتُوبٌ فِیهِ مِنَ الطَّالِبِ الْغَالِبِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
کِتَابُ الْخَطِیبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ وَ مَعَهُ أُتْرُجَّةٌ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ هَذِهِ هَدِیَّةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَدَعَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَدَفَعَهَا فَلَمَّا صَارَتْ فِی کَفِّهِ انْفَلَقَتِ الْأُتْرُجَّةُ فَإِذَا فِیهَا حَرِیرَةٌ خَضْرَاءُ(1) مَکْتُوبٌ فِیهَا سَطْرَانِ نَضِرَةٌ(2) هَدِیَّةٌ مِنَ الطَّالِبِ الْغَالِبِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یُقَالُ (3) کَانَ ذَلِکَ لَمَّا قَتَلَ عَمْراً.
الْأَعْمَشُ عَنْ أَبِی سُفْیَانَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: نَزَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله دَارِی فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام مِنَ السَّمَاءِ بِجَامٍ مِنْ فِضَّةٍ فِیهِ سِلْسِلَةٌ مِنْ ذَهَبٍ فِیهِ مَاءٌ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ فَنَاوَلَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ عَلِیّاً علیه السلام فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ الْحَسَنَ علیه السلام فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ الْحُسَیْنَ علیه السلام فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَشَرِبَتْ (4) ثُمَّ نَاوَلَ الْأَوَّلَ الْأَوَّلَ فَانْضَمَّ الْکَأْسُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ (5).
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی صَعْصَعَةَ بْنِ صُوحَانَ قَالَ: أُمْطِرَتِ الْمَدِینَةُ مَطَراً ثُمَّ صَحَتْ (6) فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی صَحْرَائِهَا وَ مَعَهُ أَبُو بَکْرٍ فَلَمَّا خَرَجَا فَإِذَا بِعَلِیٍّ مُقْبِلٌ فَلَمَّا رَآهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ مَرْحَباً بِالْحَبِیبِ الْقَرِیبِ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ
ص: 127
بر امام باقر و ایشان بر امام زین العابدین و ایشان بر امام حسین شهید علیهم السّلام داخل شدند در حالی که همگی خوشحال بودند و با خوشحالی گفتند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سیبی به علی علیه السّلام داد که از دستش افتاده و دو نیم شد، و از وسط آن نوشتهای با این مضمون بیرون آمد: «از طالب غالب به علی بن أبی طالب».
کتاب خطیب خوارزمی از ابن عباس روایت کرده که جبرئیل با تُرنجی فرود آمده و به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله گفت: خدای متعال سلامت میکند و به تو میگوید: این هدیه علی بن أبی طالب است. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را فراخوانده و تُرنج را به او داد و چون آن را در دست گرفت، تُرنج از هم شکافت پس در آن ابریشمی سبز قرار داشت که در آن در دو سطر تازه نوشته شده بود: «هدیهای است از طالب غالب به علی بن أبی طالب». گفته میشود: این اتفاق زمانی افتاد که حضرت عمرو بن عبدود را به قتل رساند.
اعمش از ابوسفیان از ابو ایّوب انصاری آورده است که گفت: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در خانه من اقامت گزید. پس جبرئیل علیه السّلام با جامی از نقره که زنجیری طلا و آبی از رحیق مختوم در آن بود از آسمان به پایین آمد و آن را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله داد از آن نوشید سپس آن را به علی علیه السّلام داد که از آن نوشید، سپس آن را به حسن علیه السّلام داد که از آن نوشید سپس آن را به حسین علیه السّلام داد که از آن نوشید، سپس آن را به فاطمه علیها السّلام داد که از آن نوشید سپس جام را به اولی (ابوبکر) داد که جام درهم فرو رفت. سپس خداوند آیه: «لَّا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُون»{که جز پاک شدگان بر آن دست نزنند}،«وَ فیِ ذَالِکَ فَلْیَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ»{و در این [نعمتها] مشتاقان باید بر یکدیگر پیشی گیرند.}.(1)
روایت15.
الفضائل- الروضۀ: صعصعۀ بن صوحان گوید: در مدینه بارانی آمد سپس آسمان صاف شد، پس پیامبر به همراه ابوبکر به بیابانهای مدینه رفت، و چون از شهر بیرون شدند علی علیه السّلام را در حال بازگشت دیدند، و چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را بدید فرمود: آفرین بر دوست نزدیک من، سپس این آیه را تلاوت فرمود:
ص: 127
الْآیَةَ(1) وَ هُدُوا إِلی صِراطِ الْحَمِیدِ(2) أَنْتَ یَا عَلِیُّ مِنْهُمْ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی الْهَوَاءِ وَ إِذَا بِرُمَّانَةٍ تَهْوِی عَلَیْهِ (3) مِنَ السَّمَاءِ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَطْیَبَ مِنْ رَائِحَةِ الْمِسْکِ (4) فَأَخَذَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَصَّهَا حَتَّی رُوِیَ ثُمَّ نَاوَلَهَا عَلِیّاً علیه السلام فَمَصَّهَا(5) ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ وَ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ لَوْ لَا أَنَّ طَعَامَ الْجَنَّةِ لَا یَأْکُلُهُ إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ کُنَّا أَطْعَمْنَاکَ مِنْهَا(6).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ الْوَهَّابِ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّیْسَابُورِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی الْفَارِسِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی الْبَلْخِیِ (7) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَتَمَاشَی حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی بَقِیعِ الْغَرْقَدِ(8) فَإِذَا نَحْنُ بِسِدْرَةٍ عَارِیَةٍ لَا نَبَاتَ عَلَیْهَا فَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَحْتَهَا فَأَوْرَقَتِ الشَّجَرَةُ وَ أَثْمَرَتْ وَ اسْتَظَلَّتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ یَا أَنَسُ ادْعُ لِی عَلِیّاً فَعَدَوْتُ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَإِذَا أَنَا بِعَلِیٍّ یَتَنَاوَلُ شَیْئاً مِنَ الطَّعَامِ قُلْتُ لَهُ (9) أَجِبْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِخَیْرٍ أُدْعَی فَقُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ فَجَعَلَ عَلِیٌّ علیه السلام یَمْشِی وَ یُهَرْوِلُ عَلَی أَطْرَافِ أَنَامِلِهِ حَتَّی مَثُلَ
ص: 128
«وَ هُدُواْ إِلیَ صرَِاطِ الحَْمِید»(1){و به سوی راه [خدای] ستوده هدایت می گردند.} ای علی، تو از جمله ایشان هستی. سپس سر به طرف آسمان بلند کرده و با دست به هوا اشارهای نمود ناگاه اناری از آسمان بر وی فرو افتاد که سفیدتر از برف و شیرینتر از عسل و خوشبوتر از عطر مُشک بود؛ پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن را گرفته آن قدر مکید تا سیراب شد، آنگاه آن را به علی علیه السّلام داد و وی نیز آن را مکید، سپس رو به ابوبکر کرده و فرمود: ای ابوبکر، اگر نبود اینکه خوراک بهشتی را نباید جز پیامبر یا وصیّ پیامبر تناول کند، از این به شما نیز میخوراندیم.(2)
روایت16.
بشاره المصطفی: انس بن مالک گوید: به همراه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بیرون رفته قدم میزدیم تا به بقیع غرقد رسیدیم، ناگاه با تنه درخت سدری روبرو شدیم که شاخ و برگی نداشت، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله زیر آن نشست، ناگاه درخت پرشاخ و برگ شده، میوهدار گشته و بر سر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سایه انداخت، سپس آن حضرت تبسّم نموده و فرمود: انس، علی را برای من صدا بزن. پس دوان به طرف خانه فاطمه علیها السّلام رفتم ناگاه علی علیه السّلام را در حال تناول غذایی دیدم، به وی عرض کردم: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله احضارتان فرموده است. فرمود: برای امر خیری فرا خوانده شدهام؟ عرض کردم: خدا و رسول او آگاهترند. گوید: پس علی علیه السّلام شروع کرد به راه رفتن و دویدن با تکیه بر ص: 128
بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَذَبَهُ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَجْلَسَهُ إِلَی جَنْبِهِ فَرَأَیْتُهُمَا یَتَحَدَّثَانِ وَ یَضْحَکَانِ وَ رَأَیْتُ وَجْهَ عَلِیٍّ قَدِ اسْتَنَارَ فَإِذَا أَنَا بِجَامٍ مِنْ ذَهَبٍ مُرَصَّعٍ بِالْیَاقُوتِ وَ الْجَوَاهِرِ(1) وَ لِلْجَامِ أَرْبَعَةُ أَرْکَانٍ عَلَی کُلِّ رُکْنٍ مِنْهُ مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلَی الرُّکْنِ الثَّانِی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَلِیُّ اللَّهِ وَ سَیْفُهُ عَلَی النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ عَلَی الرُّکْنِ الثَّالِثِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُهُ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ عَلَی الرُّکْنِ الرَّابِعِ نَجَا اللَّهُ الْمُعْتَقِدِینَ (2) لِدِینِ اللَّهِ الْمُوَالِینَ لِأَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِذَا فِی الْجَامِ رُطَبٌ وَ عِنَبٌ وَ لَمْ یَکُنْ أَوَانُ الْعِنَبِ وَ لَا أَوَانُ الرُّطَبِ فَجَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْکُلُ وَ یُطْعِمُ عَلِیّاً حَتَّی إِذَا شَبِعَا ارْتَفَعَ الْجَامُ فَقَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أَنَسُ أَ تَرَی هَذِهِ السِّدْرَةَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ قَعَدَ(3) تَحْتَهَا ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ نَبِیّاً وَ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ وَصِیّاً مَا فِی النَّبِیِّینَ نَبِیٌّ أَوْجَهُ مِنِّی (4) وَ لَا فِی الْوَصِیِّینَ وَصِیٌّ أَوْجَهُ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَا أَنَسُ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی وَقَارِهِ وَ إِلَی سُلَیْمَانَ، فِی قَضَائِهِ وَ إِلَی یَحْیَی فِی زُهْدِهِ وَ إِلَی أَیُّوبَ فِی صَبْرِهِ وَ إِلَی إِسْمَاعِیلَ فِی صِدْقِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَا أَنَسُ مَا مِنْ نَبِیٍّ إِلَّا وَ قَدْ خَصَّهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِوَزِیرٍ(5) وَ قَدْ خَصَّنِی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِأَرْبَعَةٍ اثْنَیْنِ فِی السَّمَاءِ وَ اثْنَیْنِ فِی الْأَرْضِ فَأَمَّا اللَّذَانِ فِی السَّمَاءِ فَجَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ أَمَّا اللَّذَانِ فِی الْأَرْضِ فَعَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ عَمِّی حَمْزَةُ(6).
عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ لِلسَّیِّدِ الْمُرْتَضَی، ذُکِرَ الْجَامُ فِی رِوَایَةِ الْعَامَّةِ وَ عَنِ
ص: 129
سر انگشتان پا تا اینکه به حضور پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وی را به سمت خود کشیده و در کنار خویش نشاند، و دیدم که آن دو باهم گفتگو کرده و میخندند و دیدم که سیمای علی علیه السّلام روشن و نورانی گردید، ناگهان ظرفی از طلای مرصّع به یاقوت و دیگر گوهرها دیدم، این ظرف چهار گوشه داشت که بر هر گوشه آن نوشته شده بود: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله» و بر گوشه دوم نوشته شده بود: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله علیّ بن أبی طالب ولیّ الله و سیفه علی الناکثین و القاسطین و المارقین» (خدایی جز الله نیست و محمد رسول خداست و علی بن ابی طالب ولی خداست و شمشیر او بر علیه ناکثین و قاسطین و مارقین است) و بر گوشه سوم نوشته شده بود: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله أیّدتُهُ بعلیِّ بن أبی طالب» ( خدایی جز الله نیست و محمد رسول خداست و او را به وسیله علی بن ابی طالب یاری کردم) و بر گوشه چهارم نوشته شده بود: «نجّا الله المعتقدینَ لدین الله الموالینَ
لِأهل بیتِ رسولِ الله» ( خداوند معتقدان به دین خدا و دوستداران اهل بیت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را رستگار فرمود) ناگاه دیدم که در آن ظرف رطب و انگور هست و فصل انگور و رطب نبود، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شروع به خوردن کرد و به علی علیه السّلام نیز میخورانید و چون سیر شدند، ظرف به آسمان رفت، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا أنس، آیا این درخت سدر را میبینی؟ عرض کردم: آری، فرمود: سیصدو سیزده پیامبر زیر آن نشستهاند و سیصدو سیزده وصی زیر آن نشستهاند که پیامبری وجیهتر از من در میانشان نبوده است و وصیّی وجیهتر از علی بن أبی طالب در میانشان نبوده است، یا انس، هرکس خواسته باشد به آدم در عملش و به ابراهیم در وقارش و به سلیمان در قضاوتش و به یحیی در زهدش و به ایّوب در صبرش و به اسماعیل در صدقش نظر کند، باید به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند؛
ای انس، هیچ پیامبری نیست مگر اینکه خداوند تبارک و تعالی او را به یک وزیر مختص گردانیده باشد و خداوند متعال مرا به چهار وزیر مختص گردانیده: دو وزیر در آسمان و دو وزیر در زمین، اما آنان که در آسمانند: جبرئیل و میکائیل هستند، و امّا آن دو وزیری که در زمین هستند: یکی علی بن أبی طالب و دیگری عمویم حمزه است.(1)
روایت17.
عیون المعجزات سید مرتضی: روایت ظرف(جام) از طرف عامّه نقل شده
ص: 129
الْخَاصَّةِ إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْهَمَدَانِیُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَّ جَبْرَئِیلَ نَزَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِجَامٍ مِنَ الْجَنَّةِ فِیهِ فَاکِهَةٌ کَثِیرَةٌ مِنْ فَوَاکِهِ الْجَنَّةِ فَدَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَبَّحَ الْجَامُ وَ کَبَّرَ وَ هَلَّلَ فِی یَدِهِ ثُمَّ دَفَعَهُ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَسَکَتَ الْجَامُ ثُمَّ دَفَعَهُ إِلَی عُمَرَ فَسَکَتَ الْجَامُ ثُمَّ دَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ علیه السلام فَسَبَّحَ الْجَامُ وَ هَلَّلَ وَ کَبَّرَ فِی یَدِهِ ثُمَّ قَالَ الْجَامُ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ لَا أَتَکَلَّمُ إِلَّا فِی یَدِ نَبِیٍّ أَوْ وَصِیٍّ.
وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی مِنْ کِتَابِ الْأَنْوَارِ: أَنَّ الْجَامَ مِنْ کَفِّ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عُرِجَ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ بِلِسَانٍ فَصِیحٍ سَمِعَهُ کُلُّ أَحَدٍ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(1) وَ فِی ذَلِکَ قَالَ الْعَوْنِیُّ شِعْراً:
عَلِیٌّ کَلِیمُ الْجَامِ إِذْ جَاءَهُ بِهِ***کَرِیمَانِ فِی الْأَمْلَاکِ مُصْطَفَیَانِ
وَ قَالَ أَیْضاً غَیْرُهُ:
إِمَامِی کَلِیمُ الْجَانِّ وَ الْجَامِ بَعْدَهُ***فَهَلْ لِکَلِیمِ الْجَانِّ وَ الْجَامِ مِنْ مَثَلٍ (2).
أقول: قد مضی کثیر من الأخبار فی أبواب معجزات النبی صلی الله علیه و آله فی ذلک.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْکَاتِبِ عَنِ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَلَّامٍ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یُصَلِّی عِنْدَ الْأُسْطُوَانَةِ السَّابِعَةِ مِنْ بَابِ الْفِیلِ مِمَّا یَلِی الصَّحْنَ
ص: 130
و از طرف خاصه، ابراهیم بن الحسین همدانیّ با سندی که آن را به امیرالمؤمنین علیه السّلام میرساند آورده است که جبرئیل بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله با ظرفی از بهشت که میوههای بسیاری از میوههای بهشت در آن بود فرود آمد و آن را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله داد، پس ظرف در دست آن حضرت تسبیح و تکبیر و تهلیل گفت: سپس پیامبر آن را به ابوبکر سپرد که ظرف سکوت کرد، آنگاه آن را به دست عمر داد که جام سکوت کرد، پس آن را به دست امیرالمؤمنین علیه السّلام داد که ظرف در دست وی تسبیح و تهلیل و تکبیر گفت: سپس ظرف به سخن آمده و گفت: من فرمان یافتهام که جز در دست نبی یا وصی سخن نگویم.
و در روایتی دیگر از کتاب «الأنوار» آمده است که آن ظرف از دست رسول خد صَلی الله علیهِ و آله در حالی به آسمان عروج کرد که با زبانی فصیح به طوری که همه آن را شنیدند میگفت: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»(1){خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند} و در این خصوص عونی شعری سروده است:
- «علی همسخن جام است آنگاه که دو فرشته بزرگوار برگزیده آن را آوردند»
دیگری نیز گفته است:
- «پیشوای من هم سخن جن است و بعد از آن، همسخن جام، و مگر برای کسی که همسخن جنّ و جام است، نظیری یافت میشود؟!»(2)
میگویم: روایات بسیاری در باب معجزات پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در این مورد از نظر گذشت .
باب هفتاد و نهم : خضر نزد امیرالمؤمنین علیهما السّلام میآمد و سخن گفتن وی با اوصیا
روایات
روایت1.
امالی شیخ طوسی با سندی از ابن نباته آورده است که گفت: امیرالمؤمنین در کنار ستون هفتم باب الفیل در پایین صحن مشغول نماز بود
ص: 130
إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ عَلَیْهِ بُرْدَانِ أَخْضَرَانِ وَ لَهُ عَقِیصَتَانِ (1) سَوْدَاوَانِ أَبْیَضَ اللِّحْیَةِ فَلَمَّا سَلَّمَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ صَلَاتِهِ أَکَبَّ عَلَیْهِ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِهِ فَأَخْرَجَهُ مِنْ بَابِ کِنْدَةَ قَالَ فَخَرَجْنَا مُسْرِعِینَ خَلْفَهُمَا وَ لَمْ نَأْمَنْ عَلَیْهِ فَاسْتَقْبَلَنَا صلی الله علیه و آله فِی چارسوقِ کِنْدَةَ قَدْ أَقْبَلَ رَاجِعاً فَقَالَ مَا لَکُمْ فَقُلْنَا لَمْ نَأْمَنْ عَلَیْکَ هَذَا الْفَارِسَ فَقَالَ هَذَا أَخِی الْخَضِرُ أَ لَمْ تَرَوْا حَیْثُ أَکَبَّ عَلَیَّ قُلْنَا بَلَی فَقَالَ إِنَّهُ قَالَ لِی إِنَّکَ فِی مَدَرَةٍ لَا یُرِیدُهَا جَبَّارٌ بِسُوءٍ إِلَّا قَصَمَهُ اللَّهُ وَ احْذَرِ النَّاسَ فَخَرَجْتُ مَعَهُ لِأُشَیِّعَهُ لِأَنَّهُ أَرَادَ الظُّهْرَ(2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ: مِثْلَهُ: وَ رَوَی خَرُورٌ وَ سَعْدُ بْنُ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ: أَنَّهُ جَاءَهُ ثَانِیَةً فَإِذَا مِیثَمٌ یُصَلِّی إِلَی تِلْکَ الْأُسْطُوَانَةِ فَقَالَ یَا صَاحِبَ السَّارِیَةِ أَقْرِئْ صَاحِبَ الدَّارِ السَّلَامَ یَعْنِی عَلِیّاً وَ أَعْلِمْهُ أَنِّی بَدَأْتُ بِهِ فَوَجَدْتُهُ نَائِماً(3).
قال الجزری مدرة الرجل بلدته.
ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] الصَّدُوقُ عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ شَیْخاً بِالنُّخَیْلَةِ-(4) فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا أَخِی الْخَضِرُ جَاءَنِی یَسْأَلُنِی عَمَّا بَقِیَ مِنَ الدُّنْیَا وَ سَأَلْتُهُ عَمَّا مَضَی مِنَ الدُّنْیَا فَأَخْبَرَنِی وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَا سَأَلْتُهُ مِنْهُ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأُتِینَا بِطَبَقِ رُطَبٍ مِنَ السَّمَاءِ فَأَمَّا الْخَضِرُ فَرَمَی بِالنَّوَی وَ أَمَّا أَنَا فَجَمَعْتُهُ فِی کَفِّی قَالَ الْحَارِثُ وَ قُلْتُ فَهَبْهُ لِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَوَهَبَهُ (5) فَغَرَسْتُهُ فَخَرَجَ مُشَاناً جَیِّداً بَالِغاً عَجَباً لَمْ أَرَ مِثْلَهُ قَطُّ(6).
ص: 131
که مردی با دو جامه بُرد سبز برتن و دو گیسوی سیاه و موی صورت سفید نزد وی آمد و چون آن حضرت سلام نماز داد، آن مرد خود را بر روی امام افکنده و بر سر وی بوسه زد، سپس دست آن حضرت را گرفته از دروازه کنده بیرون برد. راوی گوید: پس با عجله در پی آنها رفتیم در حالی که بر آن حضرت بیمناک بودیم، و چون به چهار سوق کنده رسیدیم، وی را در حال بازگشت دیدیم، سپس فرمود: شما را چه میشود؟ عرض کردیم از این مرد سوار بر شما بیمناک شدیم. فرمود: این برادرم خضر بود، مگر ندید چگونه خود را به روی من انداخت؟ عرض کردیم: بلی، فرمود: وی به من گفت: تو در شهری هستی که هیچ گردنکشی قصد بدی نسبت به آن نمیکند مگر اینکه خداوند او را درهم شکند، و از مردم حذر کن. پس با وی بیرون رفتم تا بدرقهاش کنم زیرا او قصد داشت به پشت شهر برود. (1)
روایت2.
مناقب ابن شهر آشوب: از ابن نُباته مانند آن را روایت کرده است. و «خرور» و سعد بن طریف از اصبغ آورده اند که حضرت خضر دوباره بازگشت و متوجه شد که میثم در کنار آن ستون نماز میخواند، پس گفت: ای کسی که در کنار ستون نماز میخوانی، صاحب خانه(علی علیه السّلام) را سلام برسان و او را آگاه کن که من از وی آغاز کردم و خفتهاش یافتم.(2)
توضیح
جزری گوید: مدرۀ الرّجل: شهر و محل سکونت شخص .
روایت3.
قصص الانبیاء: شیخ صدوق با سندی از حارث أعور همدانی روایت کرده که گفت: در نخیله پیرمردی را با امیرالمؤمنین علیه السّلام دیدم، پس عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، این کیست؟ گفت: این برادرم خضر است، آمده است تا از من درباره اینکه چقدر از عمر دنیا باقی مانده بپرسد و من از وی درباره اینکه چهقدر از عمر دنیا گذشته پرسیدم و او به من خبر داد در حالی که خود به آنچه از وی پرسیدم، آگاهترم؛ امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: سپس بشقابی رطب از آسمان برای ما آورده شد، خضر هسته خرما را دور انداخت ولی من آنها را در مشتم نگاه داشتم. حارث گوید: پس عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، آن را به من مرحمت کنید. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام آن را به من بخشیده و من آن را کاشتم که از آن رطبی بسیار نیکو و شگفت به دست آمد که هرگز نظیر آن را ندیدهام.(3)
ص: 131
المشان کغراب و کتاب من أطیب الرطب.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ جَاءَ آتٍ یَسْمَعُونَ حِسَّهُ وَ لَا یَرَوْنَ شَخْصَهُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فِی اللَّهِ عَزَاءٌ مِنْ کُلِّ مُصِیبَةٍ وَ خَلَفٌ مِنْ کُلِّ هَالِکٍ وَ دَرَکٌ مِنْ کُلِّ مَا فَاتَ فَبِاللَّهِ فَثِقُوا وَ إِیَّاهُ فَارْجُوا فَإِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حُرِمَ الثَّوَابَ وَ السَّلَامُ.
فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام تَدْرُونَ مَنْ هَذَا هَذَا الْخَضِرُ علیه السلام.
وَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی قَالَ: بَیْنَا عَلِیٌّ یَطُوفُ بِالْکَعْبَةِ إِذَا رَجُلٌ مُتَعَلِّقٌ بِالْأَسْتَارِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا مَنْ لَا یَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یَا مَنْ لَا یُغَلِّطُهُ السَّائِلُونَ یَا مَنْ لَا یَتَبَرَّمُ بِإِلْحَاحِ الْمُلِحِّینَ أَذِقْنِی بَرْدَ عَفْوِکَ وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِکَ (1) فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا عَبْدَ اللَّهِ دُعَاؤُکَ هَذَا
قَالَ وَ قَدْ سَمِعْتَهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَادْعُ بِهِ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ فَوَ الَّذِی نَفْسُ الْخَضِرِ بِیَدِهِ لَوْ کَانَ عَلَیْکَ مِنَ الذُّنُوبِ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ قَطْرِهَا وَ حَصْبَاءِ الْأَرْضِ (2) وَ تُرَابِهَا لَغُفِرَ لَکَ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ.
عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام(3): کَانَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ یَوْماً فَلَمَّا جَنَّهُ اللَّیْلُ أَقْبَلَ رَجُلٌ مِنْ بَابِ الْفِیلِ عَلَیْهِ ثِیَابٌ بِیضٌ فَجَاءَ الْحَرَسُ وَ شُرْطَةُ الْخَمِیسِ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا تُرِیدُونَ فَقَالُوا رَأَیْنَا هَذَا الرَّجُلَ أَقْبَلَ إِلَیْنَا فَخَشِینَا أَنْ یَغْتَالَکَ فَقَالَ کَلَّا فَانْصَرِفُوا(4) رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَ تَحْفَظُونِی مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ فَمَنْ یَحْفَظُنِی مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ مَکَثَ الرَّجُلُ عِنْدَهُ مَلِیّاً یَسْأَلُهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ أَلْبَسْتَ الْخِلَافَةَ بَهَاءً وَ زِینَةً وَ کَمَالًا وَ لَمْ تُلْبِسْکَ وَ لَقَدِ افْتَقَرَتْ إِلَیْکَ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَا افْتَقَرْتَ إِلَیْهَا وَ لَقَدْ تَقَدَّمَکَ قَوْمٌ
ص: 132
توضیح
المشان: بر وزن «غُراب» و «کِتاب» از خوشمزهترین انواع رطب است.
روایت4.
مناقب ابن شهر آشوب: جعفر بن محمّد علیه السّلام از پدران بزرگوارش آورده است که چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رحلت فرمود، کسی آمد که وجودش را احساس میکردند ولی شخص او را نمیدیدند، سپس گفت: السّلام علیکم اهل البیت و رحمۀ الله و برکاته روی آوردن به خدا تسلیت از هر مصیبتی و جایگزین هر مردهای و جبران هر از دست رفتهای است، پس به خدا اعتماد کنید و به او امیدوار باشید که مصیبت زده کسی است که از ثواب محروم است والسّلام.
پس علی علیه السّلام فرمود: آیا میدانید این کیست؟ این خضر علیه السّلام است .
محمّد بن یحیی روایت کرده گفت: علی علیه السّلام در حال طواف کعبه بود که با مردی آویخته به پردههای کعبه مواجه شد که میگفت: ای کسی که هیچ صدایی تو را از صدای دیگر باز ندارد، ای آنکه حاجتمندانش او را به اشتباه نیندازند، ای آنکه اصرار نیازمندان در سؤال تو را ملول نسازد، خنکی عفو و شیرینی رحمت خود را به من بچشان! پس علی علیه السّلام فرمود: ای بنده خدا، این دعای توست؟ گفت: مگر آن را شنیدی؟ فرمود: آری، گفت: پس در پایان هر نمازی این دعا را بخوان، قَسَم به آنکه جان خضر در دست اوست اگر به تعداد ستارگان و قطرههای باران و ریگهای زمین و خاکش گناه بر تو باشد، بیشک در چشم به هم زدنی آمرزیده میشوی.
عبدالله بن الحسن بن الحسن از پدرش از جدّش از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت روزی در مسجد کوفه بوده است و چون شب فرا رسیده، مردی از باب الفیل با جامههای سفید برتن وارد شد. پس نگهبانان و شرطه الخمیس آمدند، امیرالمؤمنین علیه السّلام به ایشان فرمود: چه میخواهید؟ عرض کردند: این مرد را دیدیم که جلو میآید و ترسیدیم مبادا شما را غفلۀً به قتل برساند. فرمود: چنین نیست، بروید خدایتان رحمت کناد، آیا مرا از زمینیان نگاه میدارید؟! پس چه کسی مرا از آسمانیان نگاه میدارد؟ آن مرد مدت زیادی نزد آن حضرت مانده پرسشهای زیادی از وی کرد. سپس عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، تحقیقاً خلافت را جامه بهاء و زینت و کمال بخشیدی و او چیزی بر تو نپوشانده است؛ و اُمّت محمّد صَلی الله علیهِ و آله نیازمند تو شد و تو نیازمند آنها نیستی، و جمعی بر تو پیشی گرفتند
ص: 132
وَ جَلَسُوا مَجْلِسَکَ فَعَذَابُهُمْ عَلَی اللَّهِ وَ إِنَّکَ لَزَاهِدٌ فِی الدُّنْیَا وَ عَظِیمٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِنَّ لَکَ فِی الْآخِرَةِ لَمَوَاقِفَ کَثِیرَةً تَقَرُّ بِهَا عُیُونُ شِیعَتِکَ وَ إِنَّکَ لَسَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ أَخُوکَ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ ثُمَّ ذَکَرَ الْأَئِمَّةَ الِاثْنَیْ عَشَرَ وَ انْصَرَفَ (1)
وَ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ تَعْرِفَانِهِ قَالا وَ مَنْ هُوَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ هَذَا أَخِی الْخَضِرُ علیه السلام.
وَ فِی الْخَبَرِ: أَنَّ خَضِراً وَ عَلِیّاً علیهما السلام قَدِ اجْتَمَعَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام قُلْ کَلِمَةَ حِکْمَةٍ فَقَالَ مَا أَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْأَغْنِیَاءِ لِلْفُقَرَاءِ قُرْبَةً إِلَی اللَّهِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِکَ تِیهُ الْفُقَرَاءِ(2) عَلَی الْأَغْنِیَاءِ ثِقَةً بِاللَّهِ فَقَالَ الْخَضِرُ لِیُکْتَبْ هَذَا بِالذَّهَبِ.
أَمَالِی الْمُفِیدِ النَّیْسَابُورِیِّ وَ تَارِیخُ بَغْدَادَ قَالَ الْفَتْحُ بْنُ شخرف (3) رَأَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ الْخَضِرَ علیهما السلام فِی الْمَنَامِ فَسَأَلَهُ نَصِیحَةً قَالَ فَأَرَانِی کَفَّهُ فَإِذَا فِیهَا مَکْتُوبٌ بِالْخُضْرَةِ.
قَدْ کُنْتَ مَیِّتاً فَصِرْتَ حَیّاً***وَ عَنْ قَلِیلٍ تَعُودُ مَیِّتاً
فَابْنِ لِدَارِ الْبَقَاءِ بَیْتاً***وَ دَعْ لِدَارِ الْفَنَاءِ بَیْتاً(4)
جا، [المجالس] للمفید مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّوْلِیِّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ عَنْ مَحْفُوظِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَهْلِ حَضْرَمَوْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَلَیْهِ الرَّحْمَةُ قَالَ: بَیْنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَطُوفُ بِالْبَیْتِ إِذَا رَجُلٌ مُتَعَلِّقٌ بِالْأَسْتَارِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا مَنْ لَا یَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یَا مَنْ لَا یُغَلِّطُهُ السَّائِلُونَ یَا مَنْ لَا یُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ
ص: 133
و بر جای تو نشستند که عذابشان با خداست، و به راستی که تو در دنیا بیرغبت و در آسمانها و زمین بس بزرگ و ارجمندی، و تو را در آخرت جایگاهای بسیاری است که چشم شیعیانت بدانها روشن خواهد شد، و به راستی که تو سرور اوصیایی و برادر تو سید انبیاء است؛ سپس امامان دوازدهگانه را نام برده و رفت.
و امیرالمؤمنین علیه السّلام رو به حسن و حسین علیهما السّلام کرده و فرمود: آیا او را نمیشناسید؟ گفتند: او کیست یا امیرالمؤمنین؟ فرمود: این برادرم خضر علیه السّلام است .
و در خبر است که خضر و علی علیهما السّلام به هم رسیدند، پس علی علیه السّلام به وی فرمود: سخن حکیمانهای بگو! گفت: چه نیکوست فروتنی ثروتمندان در برابر فقرا به قصد قربت به خدا، پس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: و بهتر از آن عزّت نفس فقرا در مقابل ثروتمندان از روی اعتماد و توکّل به خداست، پس خضر فرمود: این سخن را باید با طلا نوشت.
امالی مفید، نیشابوری و تاریخ بغداد آوردهاند که فتح بن شخرف گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام حضرت خضر را در خواب دیده از وی نصیحتی خواست، امام علیه السّلام گوید: پس خضر کف دست خود را نشانم داد که در آن با رنگ سبز نوشته شده بود:
-«مُرده بُدی زنده شدی، و به زودی نیز خواهی مُرد،
- پس برای دار بقا خانهای بساز و برای دار فنا بیتی (نام نیکی) از خود بر جای بگذار»
روایت5.
مجالس المفید: محمّد بن حنفیه علیه الرحمۀ گفت: امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام مشغول طواف خانه خدا بود که با مردی مواجه شد که به پردههای کعبه چنگ زده و میگفت: ای کسی که هیچ صدایی تو را از صدای دیگر باز ندارد، ای آنکه حاجت مندانش او را به اشتباه نیندازند، ای آنکه اصرار نیازمندان در سؤال تو را ملول نسازد،
ص: 133
الْمُلِحِّینَ أَذِقْنِی بَرْدَ عَفْوِکَ وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِکَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَذَا دُعَاؤُکَ قَالَ لَهُ الرَّجُلُ وَ قَدْ سَمِعْتَهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَادْعُ بِهِ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ فَوَ اللَّهِ مَا یَدْعُو بِهِ أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی أَدْبَارِ الصَّلَاةِ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَتْ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ قَطْرِهَا وَ حَصْبَاءِ الْأَرْضِ وَ ثَرَاهَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عِلْمُ ذَلِکَ (1) عِنْدِی وَ اللَّهُ وَاسِعٌ کَرِیمٌ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ (2) وَ هُوَ الْخَضِرُ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ (3).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ عَبَایَةَ الْأَسَدِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ رَثُّ الْهَیْئَةِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُقْبِلٌ عَلَیْهِ یُکَلِّمُهُ فَلَمَّا قَامَ الرَّجُلُ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَذَا الَّذِی شَغَلَکَ عَنَّا(4) قَالَ هَذَا وَصِیُّ مُوسَی علیه السلام(5).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن عبایة: مثله (6).
یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ الْهَاشِمِیِّ مَوْلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالنَّاسِ یُرِیدُ صِفِّینَ حَتَّی عَبَرَ الْفُرَاتَ وَ کَانَ (7) قَرِیباً مِنَ الْجَبَلِ بِصِفِّینَ إِذْ حَضَرَتْ صَلَاةُ الْمَغْرِبِ فَأَمْعَنَ بَعِیداً ثُمَّ تَوَضَّأَ وَ أَذَّنَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنَ الْأَذَانِ انْفَلَقَ الْجَبَلُ عَنْ هَامَّةٍ بَیْضَاءَ بِلِحْیَةٍ بَیْضَاءَ وَ وَجْهٍ أَبْیَضَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ مَرْحَباً بِوَصِیِّ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ الْأَغَرِّ الْمَأْثُورِ وَ الْفَاضِلِ وَ الْفَائِقِ بِثَوَابِ الصِّدِّیقِینَ وَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ قَالَ لَهُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَخِی
ص: 134
خنکی عفو و شیرینی رحمت خود را به من بچشان! پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به وی فرمود: این دعای توست؟ آن مرد به وی گفت: مگر آن را شنیدی؟ فرمود: بلی، گفت: آن را در پایان هر نمازی بخوان، به خدا قسم هیچ مؤمنی آن را در پایان نماز نخوانده مگر اینکه خداوند گناهان او را بیامرزد حتی اگر به تعداد ستارگان آسمان یا قطرههای باران و ریگهای زمین و خاک آن باشد. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: این را میدانم و خداوند گسترده رحمت و بزرگوار است. پس آن مرد که حضرت خضر بود- به وی گفت: به خدا راست گفتی یا امیرالمؤمنین، و فوق هر صاحب دانشی دانشوری است!
روایت6.
بصائر الدرجات: عبایه اسدی گوید: در حالی بر امیرمؤمنان علیه السّلام وارد شدم که مردی ژندهپوش نزد وی بود و آن حضرت مشتاقانه با وی سخن می گفت: چون آن مرد برخاست، عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، این مردی که ما را از شما بازداشت که بود؟ فرمود: این وصیّ موسی علیه السّلام است.
مناقب ابن شهر آشوب: مانند این روایت را از عبایه آورده است.
روایت7.
بصائر الدرجات: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام به قصد صفین با مردم بیرون رفت تا اینکه از رود فرات گذشت که نزدیک کوه صفین بود، در این هنگام وقت نماز مغرب شد، پس آن حضرت از اردوگاه دور شده سپس وضو گرفته و اذان گفت، و چون اذان را به پایان برد، مردی با سر و ریشی سپید و صورتی نورانی از دل کوه بیرون آمده سپس گفت: السلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمۀ الله و برکاته، آفرین بر وصیّ خاتم پیامبران و پیشوای رو سپیدان - قائد غرّ المحجلین -، آن درخشان منقول - الأغرّ المأثور -، آن دانشمند و سرآمد شده به ثواب صِدّیقان و سید اوصیا. امام علیه السّلام به وی فرمود: و علیک السّلام ای برادرم ص: 134
شَمْعُونَ بْنَ حَمُّونَ وَصِیَّ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ رُوحِ الْقُدُسِ کَیْفَ حَالُکَ قَالَ بِخَیْرٍ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَا مُنْتَظِرُ رُوحِ اللَّهِ یَنْزِلُ فَلَا أَعْلَمُ أَحَداً أَعْظَمَ فِی اللَّهِ بَلَاءً وَ لَا أَحْسَنَ غَداً ثَوَاباً وَ لَا أَرْفَعَ مَکَاناً مِنْکَ اصْبِرْ یَا أَخِی عَلَی مَا أَنْتَ عَلَیْهِ حَتَّی تَلْقَی الْحَبِیبَ غَداً فَقَدْ رَأَیْتُ أَصْحَابَکَ بِالْأَمْسِ لَقُوا مَا لَقُوا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ (1) نَشَرُوهُمْ بِالْمَنَاشِیرِ وَ حَمَلُوهُمْ عَلَی الْخُشُبِ فَلَوْ تَعْلَمُ هَذِهِ الْوُجُوهُ الْعَزِیزَةُ الشَّائِهَةُ(2) مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ رَبِّکَ وَ سُوءِ نَکَالِهِ لَأَقْصَرُوا وَ لَوْ تَعْلَمُ هَذِهِ الْوُجُوهُ الْمُضِیئَةُ مَا ذَا لَهُمْ مِنَ الثَّوَابِ فِی طَاعَتِکَ لَتَمَنَّتْ أَنَّهَا قُرِضَتْ بِالْمَقَارِیضِ وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ الْتَأَمَ الْجَبَلُ عَلَیْهِ وَ خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی قِتَالِهِ (3) فَسَأَلَهُ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ مَالِکٌ الْأَشْتَرُ وَ هَاشِمُ بْنُ عُتْبَةَ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ وَ أَبُو أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیُّ وَ قَیْسُ بْنُ سَعْدٍ الْأَنْصَارِیُّ وَ عَمْرُو بْنُ الْحَمِقِ الْخُزَاعِیُّ وَ عُبَادَةُ بْنُ الصَّامِتِ وَ أَبُو الْهَیْثَمِ بْنُ التَّیِّهَانِ عَنِ الرَّجُلِ فَأَخْبَرَهُمْ أَنَّهُ شَمْعُونُ بْنُ حَمُّونَ وَصِیُّ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَ سَمِعُوا کَلَامَهُمَا فَازْدَادُوا بَصِیرَةً فَقَالَ لَهُ عُبَادَةُ بْنُ الصَّامِتِ وَ أَبُو أَیُّوبَ لَا یَهْلَعَنَ (4) قَلْبُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِأُمَّهَاتِنَا وَ آبَائِنَا نَفْدِیکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَوَ اللَّهِ لَنَنْصُرَنَّکَ کَمَا نَصَرْنَا أَخَاکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَا یَتَخَلَّفُ عَنْکَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ إِلَّا شَقِیٌ (5) فَقَالَ لَهُمَا مَعْرُوفاً وَ ذَکَرَهُمَا بِخَیْرٍ(6).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن عبد الرحمن: مثله (7)
الشائهة البعیدة و الهلع أفحش الجزع.
أقول: قد أثبتنا إتیان الخضر إلیه علیه السلام فی أبواب النصوص و باب قوله علیه السلام سلونی و باب وصیة النبی صلی الله علیه و آله و سیأتی کلام سام بن نوح علیهما السلام معه و إقراره بولایته فی باب استجابة دعواته.
ص: 135
شمعون بن حمّون وصیّ عیسی بن مریم روح القدس، حالت چطور است؟ گفت: خوبم، خدا تو را رحمت کند. من منتظرم که روح الله از آسمان به زمین بیاید، اما کسی را نمیشناسم که آزمونش بزرگتر و فردا ثوابش فزونتر و جایگاهش رفیعتر از تو باشد؛ برادر، بر آنچه برایت پیش آمده شکیبا باش تا اینکه فردا به دیدار محبوبت نایل آیی، که دیروز دیدهام دوستانت از بنیاسرائیل چه کشیدهاند، آنها را با ارّهها ارّه کردند و دار زدند، پس اگر این چهرههای متکبر و زشت منظر بدانند که خداوند چه عذابی برای آنان آماده کرده و چه عقوبتی، کوتاه میآمدند و اگر این چهرههای نورانی میدانستند که چه ثوابی در انتظار آنان است، آرزو میکردند در این راه با مقراضها قطعه قطعه شوند، و سلام بر تو یا امیرالمؤمنین و رحمت و برکات خدا؛ و کوه با او به هم آمد و پیوسته شد. سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام به لشگر خویش بازگشت. پس عمّار بن یاسر، ابن عباس، مالک اشتر، هاشم بن عتبه بن أبی وقّاص، ابو ایوب انصاری، قیس بن سعد انصاری، عمرو بن الحمق خزاعی، عبّادۀ بن الصامت و ابوالهیثم بن تیهان درباره آن مرد از وی پرسیدند. آن حضرت ایشان را آگاه فرمود که آن شخص شمعون بن حمّون وصیّ عیسی بن مریم بوده است؛ آنها گفتگوی آن دو را شنیده بودند از این رو بصیرتشان فزونی یافته، پس عبادۀ بن الصامت و ابو ایّوب به آن حضرت عرض کردند: دل قوی دار یا امیرالمؤمنین، مادران و پدارن خود را فدای تو میکنیم، یا امیرالمؤمنین، به خدا سوگند چنان تو را یاری خواهیم کرد که برادرت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را یاری کردیم و جز شقی، از مهاجران و انصار کسی از یاریتان دست نمیکشد. پس آن حضرت سخنی نیکو به ایشان فرمود و از آنان به نیکی یاد فرمود.(1)
مناقب ابن شهر آشوب: نظیر این روایت را از عبدالرضا نقل کرده است.(2)
توضیح
الشائهه: دور. الهَلَع: بالاترین درجه بیتابی و بیقراری.
میگویم: در بابهای نصوص و باب قول آن حضرت که : «از من بپرسید» و باب «سفارش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله» آمدن خضر پیامبر را نزد آن حضرت ثابت کردیم و سخن سام بن نوح علیه السّلام با وی و اقرار او به ولایتش در باب اجابت دعاهایش خواهد آمد .
ص: 135
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْمُنَخَّلِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ یَا جَابِرُ هَلْ لَکَ مِنْ حِمَارٍ یَسِیرُ بِکَ فَبَلَغَ بِکَ مِنَ الْمَطْلِعِ (1) إِلَی الْمَغْرِبِ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ قَالَ قُلْتُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ
وَ أَنَّی لِی هَذَا قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ ذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ قَالَ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَتَبْلُغَنَّ الْأَسْبَابَ وَ اللَّهِ لَتَرْکَبَنَّ السَّحَابَ (2).
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام مَلَکَ مَا فِی الْأَرْضِ وَ مَا تَحْتَهَا فَعُرِضَتْ لَهُ السَّحَابَانِ الصَّعْبُ وَ الذَّلُولُ فَاخْتَارَ الصَّعْبَ وَ کَانَ فِی الصَّعْبِ مُلْکُ مَا تَحْتَ الْأَرْضِ وَ فِی الذَّلُولِ مُلْکُ مَا فَوْقَ الْأَرْضِ وَ اخْتَارَ الصَّعْبَ عَلَی الذَّلُولِ فَدَارَتْ بِهِ سَبْعَ أَرَضِینَ فَوَجَدَ ثَلَاثَ خَرَابٍ وَ أَرْبَعَ عَوَامِرَ(3).
یج، [الخرائج و الجرائح] عن أبی بصیر: مثله (4).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ قَاضٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ عَلِیّاً علیه السلام وَ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ إِلَی أَصْحَابِ الْکَهْفِ فَقَالَ ائْتُوهُمْ فَأَبْلِغُوهُمْ مِنِّی السَّلَامَ
ص: 136
باب هشتادم : خدای متعال امیرالمؤمنین علیه السلام را قادر کرد که سیر آفاق کند، و ابر را رام وی ساخت و اسباب را برای وی فراهم نمود، و رفتن آن حضرت نزد اصحاب کهف نیز در این باب است
روایات
روایت1.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام فرمود: آیا دراز گوشی داری که یک روز تو را از شرق به غرب ببرد؟ جابر گوید: عرض کردم: ابوجعفر، خدا مرا فدایتان کند، از کجا چنین درازگوشی دارم؟ گوید: پس ابوجعفر علیه السّلام فرمود: اما امیرالمؤمنین علیه السّلام داشت، سپس فرمود: مگر قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را درباره علی بن أبی طالب علیه السّلام نشنیدهای که فرمود: قطعاً به اسباب خواهی رسید، به خدا سوگند بر ابرها سوار خواهی شد.
روایت2.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام فرمود: یقیناً علی علیه السّلام مالک هر آنچه در روی زمین و در زیر آن است بود، سپس دو ابر «سرکش» و «رام» بر وی عرضه شد و آن حضرت «سرکش» را بر «رام» ترجیح داد، و در آن ابر سرکش فرمانروایی هر آنچه در زیر زمین است بود و در آن ابر رام فرمانروایی هر آنچه روی زمین است بود؛ پس حضرت سرکش را بر رام ترجیح داد. سپس وی را در هفت زمین چرخاند که آن حضرت سه زمین را خراب و چهار زمین را آباد یافت.(1)
الخرائج و الجرائح: نظیر آن را از ابوبصیر روایت کرده است.
روایت3.
الخرائج و الجرائح: از شریک بن عبدالله در روزگاری که قاضی بود، روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام، ابوبکر و عمر را نزد اصحاب کهف فرستاده و فرمود: نزد آنها بروید و سلام مرا به ایشان برسانید.
ص: 136
فَلَمَّا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ قَالَ أَبُو بَکْرٍ لِعَلِیٍّ أَ تَدْرِی أَیْنَ هُمْ فَقَالَ مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعَثَنَا(1) إِلَی مَکَانٍ إِلَّا هَدَانَا اللَّهُ لَهُ فَلَمَّا أَوْقَفَهُمْ عَلَی بَابِ الْکَهْفِ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ سَلِّمْ فَإِنَّکَ أَسَنُّنَا فَسَلَّمَ فَلَمْ یُجَبْ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا حَفْصٍ سَلِّمَ فَإِنَّکَ أَسَنُّ مِنِّی فَسَلَّمَ فَلَمْ یُجَبْ قَالَ فَسَلَّمَ عَلِیٌّ علیه السلام فَرَدُّوا السَّلَامَ وَ حَیَّوْهُ وَ أَبْلَغَهُمْ سَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَدُّوا عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ سَلْهُمْ مَا لَهُمْ سَلَّمْنَا عَلَیْهِمْ فَلَمْ یُجِیبُوا قَالَ سَلْهُمْ أَنْتَ فَسَأَلَهُمْ فَلَمْ یُکَلِّمُوهُ ثُمَّ سَأَلَهُمْ عُمَرُ فَلَمْ یُکَلِّمُوهُ فَقَالا یَا أَبَا الْحَسَنِ سَلْهُمْ أَنْتَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّ صَاحِبَیَّ هَذَیْنِ سَأَلَانِی أَنْ أَسْأَلَکُمْ لِمَ رَدَدْتُمْ عَلَیَّ وَ لَمْ تَرُدُّوا عَلَیْهِمَا قَالُوا إِنَّا لَا نُکَلِّمُ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍ (2).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ الصَّحَابَةَ سَأَلُوا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَنْ یَأْمُرَ الرِّیحَ فَتَحْمِلَهُمْ إِلَی أَصْحَابِ الْکَهْفِ فَفَعَلَ فَلَمَّا نَزَلُوا هُنَاکَ سَلَّمَ عَلَیْهِمْ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَامَ الْقَوْمُ الْآخَرُونَ کُلُّهُمْ فَسَلَّمُوا فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیْهِمْ أَیْضاً فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ الَّذِینَ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً فَقَالُوا وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ مَا لَنَا سَلَّمْنَا عَلَیْهِمْ فَلَمْ یُجِیبُوا فَسَأَلَهُمْ عَلِیٌّ فَقَالُوا إِنَّا لَا نُکَلِّمُ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍّ وَ أَنْتَ وَصِیُّ خَاتَمِ الْأَنْبِیَاءِ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَإِذَا نَحْنُ فِی الْهَوَاءِ فَلَمَّا أَنْ کَانَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رِیحُ ضَعِینَا ثُمَّ قَامَ فَرَکَضَ بِرِجْلِهِ فَإِذَا نَحْنُ بِعَیْنِ مَاءٍ فَتَوَضَّأَ وَ قَالَ تَوَضَّئُوا فَإِنَّکُمْ مُدْرِکُونَ بَعْضَ صَلَاةِ الصُّبْحِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ احْمِلِینَا، فَأَدْرَکْنَا آخِرَ رَکْعَةٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا أَنْ قَضَیْنَا مَا سَبَقْنَا بِهِ الْتَفَتَ إِلَیْنَا وَ أَمَرَنَا بِالْإِتْمَامِ فَلَمَّا فَرَغْنَا قَالَ یَا أَنَسُ وَ أُحَدِّثُکُمْ أَوْ تُحَدِّثُونَّا قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ فِیکَ أَحْسَنُ فَحَدَّثَنَا کَأَنَّهُ کَانَ مَعَنَا ثُمَّ قَالَ اشْهَدْ بِهَذَا لِعَلِیٍّ یَا أَنَسُ
ص: 137
پس چون از نزد آن حضرت بیرون آمدند، ابوبکر به علی علیه السّلام گفت: آیا میدانی آنها کجا هستند؟ فرمود: هیچ گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله ما را به جایی نمیفرستاد مگر اینکه خداوند ما را به آن مکان هدایت و راهنمایی میکرد، و چون آنها را بر درِ غار نگاه داشت، فرمود: ای ابوبکر: سلام کن که تو مسنتر از مایی! پس ابوبکر سلام کرد اما به وی پاسخ داده نشد. سپس فرمود: ای ابوحفص، سلام کن که سنّ تو از من بیشتر است! پس عمر نیز سلام کرد و پاسخ داده نشد. سپس علی علیه السّلام سلام نمود و آنها وی را پاسخ داده، سلامش گفتند و آن حضرت سلام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را به ایشان ابلاغ نمود و آنها نیز سلام رسول خدا را پاسخ گفتند: پس ابوبکر گفت: از آنها بپرس که چه دلیلی داشت که ما به آنها سلام کردیم ولی آنها جواب ما را ندادند؟! حضرت علی علیه السلام فرمود: خودت از آن ها بپرس؛ و چون پرسید، پاسخ ندادند، سپس عمر از آنان پرسید ولی با وی سخن نگفتند، پس آن دو گفتند: یا أباالحسن، خودتان از ایشان بپرسید! پس علی علیه السّلام فرمود: این دو نفر که همراه منند از من خواستند از شما بپرسم که چرا پاسخ آن دو را ندادید؟ گفتند: ما جز با نبی یا وصیّ نبی سخن نمیگوییم.(1)
روایت4.
الخرائج و الجرائح: نقل است که صحابه از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خواستند که به باد فرمان دهد آنها را نزد اصحاب کهف ببرد و آن حضرت چنین کرد. و چون به آنجا رسیدند، ابوبکر، عمر و عثمان به ایشان سلام کردند اما آنها پاسخ ندادند، سپس بقیه افراد جملگی سلام کردند اما جواب آنها را نیز ندادند، آنگاه علی علیه السّلام برخاسته و فرمود: السلام علیکم ای اصحاب کهف ورقیم که از آیات شگفت خدا بودید، گفتند: و علیک السّلام و رحمۀ الله و برکاته یا أباالحسن؛ پس ابوبکر گفت: چرا ما به آنها سلام کردیم ولی جواب ندادند؟ پس علی علیه السّلام در این مورد از آنها سؤال فرمود، گفتند: ما جز با نبی یا وصی سخن نمیگوییم و تو وصیّ خاتم پیامبرانی، سپس علی علیه السّلام فرمود: ای باد، ما را حمل کن! ناگهان خود را هوا یافتیم و چون در دل شب قرار گرفت، علی علیه السّلام فرمود: ای باد، ما را زمین بگذار! سپس برخاسته و با پایش به زمین کوبید، ناگاه خود را در کنار چشمه آبی یافتیم، پس علی علیه السّلام وضو گرفته و فرمود: وضو بگیرید که به بخشی از نماز صبح با رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خواهید رسید. سپس فرمود: ای باد، ما را حمل کن که به رکعت آخر نماز رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رسیدیم و چون در پی جبران رکعت به جا مانده برآمدیم، به طرف ما برگشته امر به اتمام نماز فرمود، و چون از نماز فارغ گشتیم، فرمود: ای انس، من ماجرا را بگویم یا شما میگویید؟ عرض کردم: یا رسول الله، از زبان شما شنیدن نیکوتر است. سپس پیامبر ماجرا را به گونهای که گویی با ما بوده، برایمان بازگو نموده سپس فرمود: ای انس،
ص: 137
فَاسْتَشْهَدَنِی عَلِیٌّ علیه السلام وَ هُوَ عَلَی الْمِنْبَرِ فَدَاهَنْتُ فِی الشَّهَادَةِ قَالَ إِنْ کُنْتَ کَتَمْتَهَا مُدَاهَنَةً مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَبْرَصَکَ اللَّهُ وَ أَعْمَی عَیْنَیْکَ وَ أَظْمَأَ جَوْفَکَ فَلَمْ أَبْرَحْ مِنْ مَکَانِی حَتَّی عَمِیتُ وَ بَرِصْتُ وَ کَانَ أَنَسٌ لَا یَسْتَطِیعُ الصَّوْمَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَا فِی غَیْرِهِ مِنْ شِدَّةِ الظَّمَاءِ وَ کَانَ یُطْعِمُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ کُلَّ یَوْمٍ مِسْکِینَیْنِ حَتَّی فَارَقَ الدُّنْیَا وَ هُوَ یَقُولُ هَذَا مِنْ دَعْوَةِ عَلِیٍ (1).
أقول: قد أوردنا نحوه مع زیادة فی باب استجابة دعواته علیه السلام.
شف، [کشف الیقین] رُوِّینَا مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ وَ رَأَیْنَا مِنْ طُرُقِهِمْ وَ تَصَانِیفِهِمْ فِی مَوَاضِعَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً وَ نَحْنُ فِی مَسْجِدِهِ فَقَالَ مَنْ هَاهُنَا فَقُلْتُ أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَقَالَ یَا سَلْمَانُ اذْهَبْ فَادْعُ لِی مَوْلَاکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ قَالَ جَابِرٌ فَذَهَبَ سَلْمَانُ یَبْتَدِرُ بِهِ حَتَّی أَخْرَجَ عَلِیّاً مِنْ مَنْزِلِهِ فَلَمَّا دَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَامَ فَخَلَا بِهِ وَ أَطَالَ مُنَاجَاتَهُ وَ رَسُولُ اللَّهُ یَقْطُرُ عَرَقاً کَهَیْئَةِ اللُّؤْلُؤِ وَ یَتَهَلَّلُ حُسْناً(2) ثُمَّ انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ مُنَاجَاتِهِ وَ جَلَسَ فَقَالَ لَهُ أَ سَمِعْتَ یَا عَلِیُّ وَ وَعَیْتَ قَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ جَابِرٌ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا جَابِرُ ادْعُ لِی أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ عَوْفٍ الزُّهْرِیَّ قَالَ جَابِرٌ فَذَهَبْتُ مُسْرِعاً فَدَعَوْتُهُمْ فَلَمَّا حَضَرُوا قَالَ یَا سَلْمَانُ اذْهَبْ إِلَی مَنْزِلِ أُمِّکَ أُمِّ سَلَمَةَ فَأْتِنِی بِبِسَاطِ الشَّعْرِ الْخَیْبَرِیِّ قَالَ جَابِرٌ فَذَهَبَ سَلْمَانُ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ جَاءَ بِالْبِسَاطِ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَلْمَانَ فَبَسَطَهُ ثُمَّ قَالَ لِأَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ اجْلِسُوا عَلَی الْبِسَاطِ فَجَلَسُوا کَمَا أَمَرَهُمْ ثُمَّ خَلَا رَسُولُ اللَّهِ سَلْمَانَ فَلَمَّا جَاءَهُ أَسَرَّ إِلَیْهِ شَیْئاً ثُمَّ قَالَ لَهُ اجْلِسْ فِی الزَّاوِیَةِ الرَّابِعَةِ فَجَلَسَ سَلْمَانُ ثُمَّ أَمَرَ عَلِیّاً علیه السلام أَنْ یَجْلِسَ فِی وَسَطِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ قُلْ مَا أَمَرْتُکَ
ص: 138
گواه این ماجرا برای علی باش! بعداً علی علیه السّلام در حالی که بالای منبر بود، مرا گواه گرفت که در شهادت دادن تعلّل کردم. علی علیه السّلام فرمود: اگر با وجود سفارش رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در شهادت دادن تعلّل میکنی، خداوند تو را به بیماری برص مبتلا، چشمانت را کور و درونت را پیوسته تشنه بدارد! و هنوز آنجا را ترک نکرده بودم که هم نابینا گشته و هم پیسی گرفتم. و انس چنان بود که از شدت تشنگی نمیتوانست نه در ماه رمضان و نه دیگر ماهها روزه بگیرد و چنان بود که در ماه رمضان هر روز دو بینوا را اطعام مینمود تا با دنیا در حالی وداع کرد که پیوسته میگفت: این نفرین علی بود!(1)
میگویم: نظیر آن را با زیادتی در باب اجابت شدن دعاهای آن حضرت آوردهایم.
روایت5.
کشف الیقین: از چند طریق برای ما روایت شده و از طرق آنها و در تألیفاتشان در مواضع مختلفی از محمّد بن احمد با سندی از جابر بن عبدالله انصاری روایتی دیدیم که گفت: روزی در مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم که آن حضرت بر ما وارد گردیده و فرمود: چه کسی اینجاست؟ عرض کردیم: یا رسول الله، من و سلمان فارسی، پس فرمود: ای سلمان، برو و مولایت علی بن أبی طالب را نزد من بیار. جابر گوید: پس سلمان در پی اجرای فرمان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفته، علی علیه السّلام را از خانهاش با خود آورد، و چون نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمد، آن حضرت با وی خلوت کرده و مدتی طولانی با وی به راز گفتگو فرمود و در این مدت قطرهها عرق همچون مروارید از رخسار رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ریخته و پیاپی بر زیبایی و درخشندگی سیمایش افزوده میشد، سپس رسول خدا از نجوای با وی فارغ گشته و نشست آنگاه به وی فرمود: علی، آیا شنیدی و فهمیدی؟عرض کرد: بلی یا رسول الله! جابر گوید: سپس به من رو کرده و فرمود: جابر، ابوبکر، عمر و عبدالرحمان بن عوف زهری را نزد من بیار! جابر گوید: پس به شتاب رفته و آنها را دعوت کردم، و چون آمدند، فرمود: سلمان، به خانه مادرت اُمّسلمه برو و جاجیم خیبری را بیاور. جابر گوید: سلمان خیلی زود جاجیم را آورده و به دستور پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پهن کرد، سپس به ابوبکر، عمر و عبدالرحمان گفت: روی جاجیم بنشینید و آنها نیز اطاعت کرده و نشستند. سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلمان را طلبید، چون نزد آن حضرت آمد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رازی * با سلمان در میان نهاد سپس به وی فرمود: در گوشه چهارم بنشین! پس سلمان همانجا نشست، سپس به علی علیه السّلام امر نمود که در وسط آن فرش بنشیند، سپس به وی فرمود: آنچه را به تو دستور دادم بگو زیرا سوگند به کسی که
ص: 138
فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ شِئْتُ قُلْتُ عَلَی الْجَبَلِ لَسَارَ فَحَرَّکَ عَلِیٌّ علیه السلام شَفَتَیْهِ قَالَ جَابِرٌ فَاخْتَلَجَ الْبِسَاطُ فَمَرَّ بِهِمْ.
قَالَ جَابِرٌ: فَسَأَلْتُ سَلْمَانَ فَقُلْتُ أَیْنَ مَرَّ بِکُمُ الْبِسَاطُ قَالَ وَ اللَّهِ مَا شَعُرْنَا بِشَیْ ءٍ حَتَّی انْقَضَّ بِنَا الْبِسَاطُ فِی ذِرْوَةِ جَبَلٍ شَاهِقٍ وَ صِرْنَا إِلَی بَابِ کَهْفٍ قَالَ سَلْمَانُ فَقُمْتُ وَ قُلْتُ لِأَبِی بَکْرٍ یَا أَبَا بَکْرٍ أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ نَصْرُخَ فِی هَذَا الْکَهْفِ بِالْفِتْیَةِ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ فَقَامَ أَبُو بَکْرٍ فَصَرَخَ بِهِمْ بِأَعْلَی صَوْتِهِ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ ثُمَّ قُلْتُ لِعُمَرَ قُمْ فَاصْرُخْ فِی هَذَا الْکَهْفِ کَمَا صَرَخَ أَبُو بَکْرٍ فَصَرَخَ عُمَرُ(1) فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ ثُمَّ قُلْتُ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ قُمْ فَاصْرُخْ فِیهِ (2) کَمَا صَرَخَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَقَامَ وَ صَرَخَ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ ثُمَّ قُمْتُ أَنَا وَ صَرَخْتُ بِهِمْ بِأَعْلَی صَوْتِی فَلَمْ یُجِبْنِی أَحَدٌ ثُمَّ قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قُمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ اصْرُخْ فِی هَذَا الْکَهْفِ فَإِنَّهُ أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ أَنْ آمُرَکَ کَمَا أَمَرْتُهُمْ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَصَاحَ بِهِمْ بِصَوْتٍ خَفِیٍّ فَانْفَتَحَ بَابُ الْکَهْفِ وَ نَظَرْنَا إِلَی دَاخِلِهِ یَتَوَقَّدُ نُوراً وَ یَأْتَلِقُ (3) إِشْرَاقاً وَ سَمِعْنَا ضَجَّةً(4) وَ وَجْبَةً شَدِیدَةً فَمُلِئْنَا رُعْباً وَ وَلَّی الْقَوْمُ هَارِبِینَ فَنَادَاهُمْ مَهْلًا یَا قَوْمِ وَ ارْجِعُوا فَرَجَعُوا وَ قَالُوا مَا هَذَا یَا سَلْمَانُ قُلْتُ هَذَا الْکَهْفُ الَّذِی وَصَفَهُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی کِتَابِهِ وَ الَّذِینَ نَرَاهُمْ هُمُ الْفِتْیَةُ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ عَزَّ وَ جَلَ (5) هُمُ الْفِتْیَةُ الْمُؤْمِنُونَ وَ عَلِیٌّ علیه السلام وَاقِفٌ یُکَلِّمُهُمْ فَعَادُوا إِلَی مَوْضِعِهِمْ قَالَ سَلْمَانُ وَ أَعَادَ عَلِیٌّ علیه السلام(6) فَقَالُوا کُلُّهُمْ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ عَلَی مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَاتَمِ النُّبُوَّةِ مِنَّا السَّلَامُ أَبْلِغْهُ مِنَّا السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ قَدْ شَهِدُوا لَکَ بِالنُّبُوَّةِ الَّتِی أُمِرْنَا قَبْلَ وَقْتِ مَبْعَثِکَ (7) بِأَعْوَامٍ کَثِیرَةٍ وَ لَکَ یَا عَلِیُ
ص: 139
مرا به حق به نبوّت برانگیخت، اگر به کوه به گویی روان شود، حتماً راه خواهد افتاد، آنگاه علی علیه السّلام چیزی زیر لبها زمزمه فرمود، جابر گوید: سپس فرش به حرکت در آمده و آنها را با خود برد.
جابر گوید: از سلمان پرسیدم: آن فرش شما را به کجا برد؟ گفت: به خدا سوگند چیزی احساس نکردیم تا اینکه فرش ما را بر بالای کوهی بلند نشاند و از آنجا به در غاری رفتیم، سلمان گوید: پس برخاسته و به ابوبکر گفتم: ابوبکر، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مرا امر فرموده که در این غار با صدای بلند جوانانی را که خداوند از آنها در کتاب محکم خود یاد کرده صدا بزنیم. پس ابوبکر با تمام قدرت آنان را صدا زد اما کسی پاسخ وی را نداد. سپس به عمر گفتم: برخیز و همانند ابوبکر در این غار آنها را صدا بزن، پس عمر فریاد زد لیکن کسی وی را پاسخ نگفت، آنگاه به عبدالرحمان گفتم: برخیز و همانند ابوبکر و عمر صدا بزن، پس برخاسته و صدا زد لیکن کسی پاسخ وی را نداد، آنگاه خودم برخاسته و با تمام توان خود صدا زدم ولی کسی مرا پاسخ نگفت: سپس به علی بن أبی طالب علیه السّلام عرض کردم: برخیز یا أباالحسن و در این غار فریاد بزن که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمان داده کاری که از آنها خواستهام از شما نیز بخواهم، پس علی علیه السّلام برخاسته و آهسته آنان را صدا زد که ناگاه در غار باز شد و درون آن را که با نور برافروخته و به زیبایی میدرخشید، نگاه کردیم و ناگاه صدای فریادی شنیدیم و به سختی تکان خورده دچار هراس شدیم و همراهان پا به فرار گذاشتند که آنان را صدا زده و گفت: صبر کنید ای جماعت، برگردید، پس آنان بازگشته و گفتند: سلمان، این چیست؟ گفتم: این همان غاری است که خدای عزّوجل در کتابش آن را توصیف فرموده است، و کسانی را که داریم میبینیم همان جوانان مؤمنی هستند که خدای عزّوجل ایشان را یاد کرده و علی ایستاده و با آنان سخن میگوید. پس آنان به جای خود باز گشتند. سلمان گوید: و علی علیه السّلام دوباره به ایشان سلام کرده و آنان همگی باهم پاسخ داده و گفتند: و علیک السّلام و رحمۀ الله و برکاته و بر محمّد رسول الله و خاتم نبوّت از جانب ما سلام، سلام ما را به او برسان و به آن حضرت بگو: آنها گواهی به نبوّت تو دادهاند همان نبوّتی که سالهای زیادی پیش از بعثت شما از آن آگاه شده بودند، و به وصایت شما نیز یا علی
ص: 139
بِالْوَصِیَّةِ فَأَعَادَ عَلِیٌّ علیه السلام سَلَامَهُ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا کُلُّهُمْ وَ عَلَیْکَ وَ عَلَی مُحَمَّدٍ مِنَّا السَّلَامُ نَشْهَدُ بِأَنَّکَ مَوْلَانَا وَ مَوْلَی کُلِّ مَنْ آمَنَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله. قَالَ سَلْمَانُ فَلَمَّا سَمِعَ الْقَوْمُ أَخَذُوا بِالْبُکَاءِ وَ فَزِعُوا وَ اعْتَذَرُوا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَامُوا کُلُّهُمْ إِلَیْهِ یَقْبَلُونَ رَأْسَهُ وَ یَقُولُونَ قَدْ عَلِمْنَا مَا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ وَ مَدُّوا أَیْدِیَهُمْ وَ بَایَعُوهُ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ شَهِدُوا لَهُ بِالْوَلَایَةِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ثُمَّ جَلَسَ کُلُّ وَاحِدٍ مَکَانَهُ مِنَ الْبِسَاطِ وَ جَلَسَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی وَسَطِهِ ثُمَّ حَرَّکَ شَفَتَیْهِ فَاخْتَلَجَ الْبِسَاطُ فَلَمْ نَدْرِ کَیْفَ مَرَّ بِنَا فِی الْبَرِّ أَمْ فِی الْبَحْرِ حَتَّی انْقَضَّ بِنَا عَلَی بَابِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَخَرَجَ إِلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ کَیْفَ رَأَیْتُمْ أَبَا بَکْرٍ(1) قَالُوا نَشْهَدُ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَمَا شَهِدَ أَهْلُ الْکَهْفِ وَ نُؤْمِنُ کَمَا آمَنُوا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُ أَکْبَرُ لَا تَقُولُوا سُکِّرَتْ أَبْصارُنا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَسْحُورُونَ وَ لَا تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ وَ اللَّهِ لَئِنْ فَعَلْتُمْ لَتَهْتَدُونَ وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلُوا تَخْتَلِفُوا وَ مَنْ وَفَی وَفَی اللَّهُ لَهُ وَ مَنْ یَکْتُمْ مَا سَمِعَهُ فَعَلَی عَقِبَیْهِ یَنْقَلِبُ وَ لَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً أَ فَبَعْدَ الْحُجَّةِ وَ الْمَعْرِفَةِ وَ الْبَیِّنَةِ خَلَفٌ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَقَدْ أُمِرْتُ أَنْ آمُرَکُمْ بِبَیْعَتِهِ وَ طَاعَتِهِ فَبَایِعُوهُ وَ أَطِیعُوهُ بَعْدِی ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ (2) یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ بَایَعْنَاهُ وَ شَهِدَ عَلَیْنَا أَهْلُ الْکَهْفِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله. إِنْ صَدَقْتُمْ فَقَدْ أُسْقِیتُمْ مَاءً غَدَقاً وَ أَکَلْتُمْ مِنْ فَوْقِکُمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً(3) وَ تَسْلُکُونَ طَرِیقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَمَنْ تَمَسَّکَ بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ لَقِیَنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَنَا عَنْهُ رَاضٍ.
قَالَ سَلْمَانُ وَ الْقَوْمُ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ فَأَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَةَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ (4) قَالَ سَلْمَانُ
ص: 140
گواهی میدهیم. سپس علی علیه السّلام مجدداً به آنان سلام کرد و آنها نیز جملگی گفتند: از جانب ما بر تو و بر محمّد سلام، شهادت میدهیم که تو مولای ما و مولای هر کسی هستی که به محمّد صَلی الله علیهِ و آله ایمان آورده است.
سلمان گوید: چون آن جماعت این سخن را شنیدند، شروع کردند به گریستن و وحشت کرده از امیرالمؤمنین علیه السّلام عذرخواهی نمودند و جملگی برخاسته سرمبارک آن حضرت را بوسیده و گفتند: اکنون دریافتیم خواست رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چه بوده و به طرف آن حضرت دست دراز کرده و به عنوان امیرالمؤمنین با وی بیعت نمودند و به ولایتش پس از محمّد صَلی الله علیهِ و آله گواهی میدادند، سپس هرکدام در جای خود بر روی بساط نشسته و علی علیه السّلام در وسط آن جای گرفته، آنگاه چیزی زیرلب زمزمه فرمود که بساط به حرکت در آمده و نفهمیدیم چگونه ما را با خود برد، از خشکی برد یا دریا، تا اینکه بر در مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ما را بر زمین نشاند، گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نزد ما آمده و فرمود: ای ابوبکر ماجرا را چگونه یافتید؟ عرض کردند: یا رسول الله، ما نیز همان شهادت را میدهیم که اصحاب کهف دادند و همانطور که آنها ایمان آوردند، ما نیز ایمان میآوریم. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: الله اکبر، نگویید:{ما چشم بندی شده ایم، بلکه ما مردمی هستیم که افسون شده ایم.} و در روز قیامت نگویید:{ما از این [امر] غافل بودیم} به خدا سوگند اگر به آنچه گفتید عمل کنید، قطعاً هدایت مییابند:{و بر پیامبر [خدا] جز ابلاغ آشکار [وظیفه ای] نیست} و اگر چنین نکنید، دچار اختلاف و پراکندگی میشوید، و هر که وفادار باشد، خداوند نیز با او وفادار خواهد بود و هرکس آنچه را که شنیده کتمان کند، به عقب باز گشته است و هرگز زیانی به خدا نمیرساند و آیا پس از اقامه حجت و حصول معرفت و روشن شدن امور، چیز دیگری هم باقی مانده است؟ سوگند به آنکس که مرا به نبوّت برانگیخت، دستور یافتهام شما را امر به بیعت با او و اطاعتش کنم، پس با او بیعت کنید و پس از من از وی اطاعت کنید؛ سپس این آیه را تلاوت فرمود: «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَطِیعُواْ اللَّهَ وَ أَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلیِ الْأَمْرِ مِنکم»(1){ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید} و منظور آن حضرت علی بن أبی طالب بود. عرض کردند: یا رسول الله، با وی بیعت کردهایم و اصحاب کهف نیز گواه بیعت ما بودند، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اگر راست گفته باشید، به راستی که آبی فراوان و گوارا نوشانده شدهاید و روزی شما از آسمان و زمین خواهد رسید و در غیر این صورت، خداوند شما را پراکنده خواهد نمود و راه بنیاسرائیل را در پیش خواهید گرفت، پس هرکس به ولایت علی پایبند باشد، در روز قیامت در حالی با من دیدار خواهد کرد که من از وی راضی خواهیم بود.
سلمان گوید: و این در حالی بود که آن گروه به یکدیگر خیره شده بودند، سپس خداوند در آن روز این آیه را نازل فرمود: «أَ لَمْ یَعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْوَئهُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ عَلَّمُ الْغُیُوب»(2){آیاندانسته اند که خدا راز آنان و نجوای ایشان را می داند و خدا دانای رازهای نهانی است} سلمان گوید:
ص: 140
فَاصْفَرَّتْ وُجُوهُهُمْ یَنْظُرُ کُلُّ وَاحِدٍ إِلَی صَاحِبِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَةَ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ اللَّهُ یَقْضِی بِالْحَقِ (1) فَکَانَ ذَهَابُهُمْ إِلَی الْکَهْفِ وَ مَجِیئُهُمْ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ إِلَی وَقْتِ الْعَصْرِ(2).
أَقُولُ: رَوَی السَّیِّدُ هَذَا الْخَبَرَ فِی کِتَابِ سَعْدِ السُّعُودِ، مِنْ بَعْضِ الْکُتُبِ الْمُعْتَبَرَةِ بِهَذَا الْإِسْنَادِ بِعَیْنِهِ (3) وَ رَوَی مِنْ تَفْسِیرِ أَبِی إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ الْقَزْوِینِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الدِّینَوَرِیِ (4) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مُعَمَّرٍ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِسَاطٌ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا بهندف (5) فَقَعَدَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ وَ الزُّبَیْرُ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ وَ سَعْدٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ قُلْ یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَحَمَلَتْهُمْ حَتَّی أَتَوْا أَصْحَابَ الْکَهْفِ فَسَلَّمَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیْهِمَا السَّلَامَ ثُمَّ قَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَسَلَّمَ فَرَدُّوا عَلَیْهِ السَّلَامَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا عَلِیُّ مَا بَالُهُمْ رَدُّوا عَلَیْکَ وَ مَا رَدُّوا عَلَیْنَا فَقَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالُوا إِنَّا لَا نَرُدُّ بَعْدَ الْمَوْتِ إِلَّا عَلَی نَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ ثُمَّ قَالَ علیه السلام یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَحَمَلَتْنَا ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ ضَعِینَا فَوَضَعَتْنَا فَوَکَزَ(6) بِرِجْلِهِ الْأَرْضَ فَتَوَضَّأَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ تَوَضَّأْنَا ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَحَمَلَتْنَا فَوَافَیْنَا الْمَدِینَةَ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی صَلَاةِ الْغَدَاةِ وَ هُوَ یَقْرَأُ أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً(7) فَلَمَّا
ص: 141
پس رنگ از رخسارشان پریده و هریک از آنها به دوستش خیره شده بود که خداوند این آیه را نازل فرمود: «یعْلَمُ خَائنَةَ الْأَعْینُ ِ وَ مَا تخُْفِی الصُّدُورُ وَ اللَّهُ یَقْضیِ بِالْحَقّ ِ»(1){[خدا]
نگاههای دزدانه و آنچه را که دلها نهان می دارند، می داند.و خداست که به حقّ داوری می کند} رفتن آنها به غار اصحاب کهف و بازگشت ایشان از زوال خورشید تا عصر طول کشید.(2)
روایت6.
میگویم: سیّد این روایت را در کتابش «سعد السعود» از برخی کتابهای معتبر با همین اسناد نقل کرده است.(3) و از تفسیر ابواسحاق ابراهیم بن احمد قزوینی با اسناد خود از انس بن مالک روایت کرده که گفت: جاجیمی که در روستایی به نام «بهَندَف» بافته شده بود به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله هدیه شد، پس علی علیه السّلام، ابوبکر، عمر، عثمان، زبیر، عبدالرحمان بن عوف و سعد بر روی آن نشستند. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، بگو: «ای باد، ما را ببر!» پس علی علیه السّلام فرمود: «ای باد، ما را ببر!» پس باد آنها را با خود برد تا اینکه نزد اصحاب کهف رفتند، سپس ابوبکر و عمر به آنها سلام کردند لیکن آنها ایشان را پاسخ ندادند، سپس علی علیه السّلام برخاسته و به آنان سلام کرد و آنها سلام وی را پاسخ دادند. ابوبکر گفت: یا علی، چرا سلام تو را پاسخ گفتند ولی سلام ما را جواب ندادند؟ پس علی علیه السّلام به ایشان فرمود: پس گفتند: ما بعد از مرگ پاسخ کسی جز نبی یا وصی را نمیدهیم. سپس علی علیه السّلام فرمود: «ای باد، ما را ببر!» پس ما را برد. سپس فرمود: ای باد، ما را زمین بگذار. پس ما را فرود آورد، پس پا بر زمین کوبید، سپس علی علیه السّلام وضو گرفت و ما نیز وضو گرفتیم، سپس فرمود: «ای باد، ما را ببر» پس باد ما را برد و برای نماز صبح به مدینۀ النبی رسیدیم در حالی که آن حضرت این آیه را تلاوت میفرمود: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَبَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کاَنُواْ مِنْ ءَایَاتِنَا عجََبًا»(4){مگر
پنداشتی اصحاب کهف و رقیم [خفتگان غار لوحه دار] از آیات ما شگفت بوده است؟} و چون
ص: 141
قَضَی النَّبِیُّ الصَّلَاةَ قَالَ یَا عَلِیُّ أَخْبِرُونِی (1) عَنْ مَصِیرِکُمْ أَمْ تُحِبُّونَ أَنْ أُخْبِرَکُمْ قَالُوا بَلْ تُخْبِرُنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَنَسٌ فَقَصَّ الْقِصَّةَ کَأَنَّهُ مَعَنَا.
قال السید یحتمل أن یکون روایة واحدة فرواها أنس مختصرة و جابر مشروحة و یحتمل أن یکون حمل البساط لهم دفعتین روی کل واحد ما رآه (2).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام دَخَلَ الْمَسْجِدَ بِالْمَدِینَةِ غَدَاةَ یَوْمٍ وَ قَالَ رَأَیْتُ فِی النَّوْمِ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لِی (3) إِنَّ سَلْمَانَ تُوُفِّیَ وَ وَصَّانِی بِغُسْلِهِ وَ تَکْفِینِهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَیْهِ وَ دَفْنِهِ وَ هَا أَنَا خَارِجٌ إِلَی الْمَدَائِنِ لِذَلِکَ فَقَالَ عُمَرُ خُذِ الْکَفَنَ فِی بَیْتِ الْمَالِ (4) فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام ذَلِکَ مَکْفِیٌّ مَفْرُوغٌ مِنْهُ فَخَرَجَ وَ النَّاسُ مَعَهُ إِلَی ظَاهِرِ الْمَدِینَةِ ثُمَّ خَرَجَ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ فَلَمَّا کَانَ قَبْلَ ظَهِیرَةٍ رَجَعَ (5) وَ قَالَ دَفَنْتُهُ وَ أَکْثَرُ النَّاسِ لَمْ یُصَدِّقُوا(6) حَتَّی کَانَ بَعْدَ مُدَّةٍ وَصَلَ مِنَ الْمَدَائِنِ مَکْتُوباً أَنَّ سَلْمَانَ تُوُفِّیَ فِی یَوْمِ کَذَا وَ دَخَلَ عَلَیْنَا أَعْرَابِیٌّ فَغَسَّلَهُ وَ کَفَّنَهُ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ دَفَنَهُ ثُمَّ انْصَرَفَ فَتَعَجَّبَ النَّاسُ کُلُّهُمْ (7).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ بْنِ غَسَقٍ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ بْنِ یَعْقُوبَ الْبَغْدَادِیِّ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ جَمِیلٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ سَلَّامٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ نَصْرِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ: بَیْنَمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ مَعَ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَتِ الرِّیحُ الدَّبُورُ(8) فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَیَّتُهَا الرِّیحُ الدَّبُورُ أَسْتَوْدِعُکِ إِخْوَانَنَا فَرُدِّیهِمْ إِلَیْنَا قَالَتْ قَدْ أُمِرْتُ بِالسَّمْعِ وَ الطَّاعَةِ لَکَ
ص: 142
پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نماز را به پایان برد، فرمود: یا علی، مرا از سرگذشتتان آگاه میکنی یا دوست دارید من تعریف کنم؟ عرض کردند: بهتر است شما تعریف کنید یا رسول الله. آنگاه انس گفت: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ماجرا را چنان برایمان نقل فرمود که گویی با ما بوده است.
سیّد گوید: احتمال دارد یک روایت باشد که انس آن را به صورت مختصر و جابر به صورت مشروح نقل کرده باشند، و احتمال دارد که بساط، آنها را در دو مرحله به آنجا برده از این رو هر کدام ماجرا را آنگونه که دیده بازگو کرده باشد.(1)
روایت7.
الخرائج والجرائح: نقل است که علی علیه السّلام صبح زود وارد مسجد مدینه شده و فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را در خواب دیدم که به من فرمود: سلمان وفات یافته، و مرا سفارش فرمود که او را غسل داده کفن کنم و بر وی نماز خوانده به خاکش بسپارم. اکنون برای انجام این کار من عازم مدائن هستم. پس عمر گفت: کفن را از بیتالمال ببر. علی علیه السّلام فرمود: کفن قبلاً تهیه شده است. سپس علی علیه السّلام بیرون آمده و مردم تا حومه مدینه وی را بدرقه کردند از آن پس علی علیه السّلام به راه خود ادامه داده و مردم بازگشتند. چون ظهر همان روز شد، علی علیه السّلام بازگشته و فرمود: او را دفن کردم، اما اکثر مردم باورشان نشد تا اینکه مدتی بعد نامهای از مدائن رسید که «سلمان در فلان روز وفات یافته و مرد عربی بر ما وارد گشته، وی را غسل داده، کفن نموده، بر جنازهاش نماز خوانده و وی را به خاک سپرد و رفت» که موجب تعجّب همه مردم شد.(2)
روایت8.
الخرائج و الخرائج: حذیفۀ بن یمان گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در جمع صحابهاش نشسته بود که باد دبور(3)
وزیدن گرفت، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به آن فرمود: ای باد دبور، برادرانمان را به شما میسپارم، آنها را به ما بازگردان. عرض کرد: دستور یافتهام که گوش به فرمان شما باشم! سپس دستور داد
ص: 142
فَدَعَا بِبِسَاطٍ کَانَ أُهْدِیَ إِلَیْهِ فَبَسَطَهُ ثُمَّ دَعَا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَأَجْلَسَهُ عَلَیْهِ ثُمَّ دَعَا بِأَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ وَ طَلْحَةَ وَ الزُّبَیْرِ وَ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ وَ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیِّ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ سَلْمَانَ وَ أَجْلَسَهُمْ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّکُمْ سَائِرُونَ إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ مَاءٌ فَانْزِلُوا وَ تَوَضَّئُوا وَ صَلُّوا رَکْعَتَیْنِ وَ أَدُّوا الرِّسَالَةَ کَمَا یُؤَدِّی إِلَیْکُمْ ثُمَّ قَالَ أَیَّتُهَا الرِّیحُ اسْتَعْلِی بِإِذْنِ اللَّهِ فَحَمَلَتْهُمْ حَتَّی رَمَتْهُمْ فِی بِلَادِ الرُّومِ عِنْدَ أَصْحَابِ الْکَهْفِ فَنَزَلُوا وَ تَوَضَّئُوا وَ صَلَّوْا فَأَوَّلُ مَنْ تَقَدَّمَ إِلَی بَابِ الْکَهْفِ أَبُو بَکْرٍ فَسَلَّمَ فَلَمْ یَرُدُّوا ثُمَّ عُمَرُ فَسَلَّمَ فَلَمْ یَرُدُّوا ثُمَّ تَقَدَّمَ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ یُسَلِّمُ فَلَمْ یَرُدُّوا ثُمَّ قَامَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَفَاضَ عَلَیْهِ الْمَاءَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ مَشَی إِلَی بَابِ الْغَارِ فَسَلَّمَ بِأَحْسَنِ مَا یَکُونُ مِنَ السَّلَامِ فَانْصَدَعَ الْکَهْفُ ثُمَّ قَامُوا إِلَیْهِ فَصَافَحُوهُ وَ قَالُوا یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ رُدَّ الْکَهْفُ کَمَا کَانَ فَحَمَلَتْهُمُ الرِّیحُ وَ جَاءَتْ بِهِمْ إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِصَلَاةِ الْفَجْرِ فَصَلَّوْا مَعَهُ (1).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب کِتَابُ ابْنِ بَابَوَیْهِ وَ أَبِی الْقَاسِمِ الْبَسْتِیِّ وَ الْقَاضِی أَبُو عَمْرِو بْنِ أَحْمَدَ عَنْ جَابِرٍ وَ أَنَسٍ: أَنَّ جَمَاعَةً تَنَقَّصُوا عَلِیّاً عِنْدَ عُمَرَ فَقَالَ سَلْمَانُ أَ وَ مَا تَذْکُرُ یَا عُمَرُ الْیَوْمَ الَّذِی کُنْتَ فِیهِ وَ أَبُو بَکْرٍ وَ أَنَا وَ أَبُو ذَرٍّ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بَسَطَ لَنَا شَمْلَةً وَ أَجْلَسَ کُلَّ وَاحِدٍ مِنَّا عَلَی طَرَفٍ وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَجْلَسَهُ فِی وَسَطِهَا ثُمَّ قَالَ قُمْ یَا أَبَا بَکْرٍ وَ سَلِّمْ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام بِالْإِمَامَةِ وَ خِلَافَةِ الْمُسْلِمِینَ وَ هَکَذَا کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا ثُمَّ قَالَ قُمْ یَا عَلِیُّ وَ سَلِّمْ عَلَی هَذَا النُّورِ یَعْنِی الشَّمْسَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَیَّتُهَا الْآیَةُ الْمُشْرِقَةُ السَّلَامُ عَلَیْکِ فَأَجَابَتْهُ الْقُرْصَةُ وَ ارْتَعَدَتْ وَ قَالَتْ عَلَیْکَ السَّلَامُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَعْطَیْتَ لِأَخِی سُلَیْمَانَ، صَفِیِّکَ مُلْکاً وَ رِیحاً غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ اللَّهُمَّ أَرْسِلْ تِلْکَ لِتَحْمِلَهُمْ إِلَی أَصْحَابِ الْکَهْفِ وَ أَمَرَنَا أَنْ نُسَلِّمَ عَلَی أَصْحَابِ الْکَهْفِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَإِذَا نَحْنُ فِی الْهَوَاءِ فَسِرْنَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ ضَعِینَا فَوَضَعَتْنَا عِنْدَ الْکَهْفِ فَقَامَ کُلُ
ص: 143
بساطی را که به وی هدیه شده بود، آوردند و آن را گسترد، سپس علی بن أبی طالب علیه السّلام را خواسته او را روی آن نشاند، آنگاه ابوبکر، عمر، عثمان، عبدالرحمان بن عوف، طلحه، زبیر، سعد بن وقّاص، عمّار بن یاسر، مقداد بن اسود کندی، ابوذر و سلمان را فراخوانده آنها را روی فرش نشانده سپس فرمود: بدانید که شما به جایی میروید که آبی در آنجا هست، پس پیاده شده وضو بگیرید و دو رکعت نماز بخوانید و مأموریت را آنگونه که به شما محوّل گشته ادا کنید، سپس فرمود: ای باد، با به اذن خدا بالا برو، پس باد آنها را با خود حمل کرده و به سرزمین روم کنار اصحاب کهف برد. پس پایین آمده وضو گرفته و نماز خواندند، سپس اولین کسی که به در غار رفت ابوبکر بود که سلام کرد ولی پاسخ ندادند، سپس عمر جلو رفته سلام کرد اما پاسخ ندادند، سپس یکی بعد از دیگری پیش رفته و سلام میکردند اما جوابی داده نمیشد، آنگاه علی بن أبی طالب علیه السّلام برخاست و روی بدن خود آب پاشید و دو رکعت نماز خوانده به در غار رفت و به بهترین شکل سلام کرد: سپس غار شکافته شد و اصحاب کهف برخاسته نزد وی رفته مصافحه نموده و گفتند: یا بقیۀ الله بعد از رسول خدا در میان خلق خدا، سپس غار به حال اول خود برگشته و باد آنها را برداشته و به مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آورد و این در حالی بود که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای نماز صبح بیرون آمده بود که آنها نماز صبح را با وی اقامه کردند.(1)
روایت9.
مناقب ابن شهر آشوب: کتاب ابن بابویه و ابوالقاسم بستی و قاضی ابوعمرو بن احمد از جابر و انس آوردهاند که جماعتی نزد عمر به بدگویی از علی علیه السّلام پرداختند. پس سلمان گفت: عمر، آیا آن روزی را که تو، ابوبکر، من و ابوذر نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم و ایشان بساطی را برای ما پهن فرموده هریک از ما را در گوشهای از آن نشانده و دست علی علیه السّلام را گرفته وی را در وسط آن نشانده سپس فرمود: برخیز ابوبکر و به علی علیه السّلام به امامت و خلافت مسلمانان سلام کن، و هریک از ما نیز چنین کردیم، سپس فرمود: برخیز علی و بر این نور(خورشید) سلام کن! پس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای آیت درخشان، سلام بر تو! پس قرص خورشید بر خود لرزیده و پاسخ وی را داده و گفت: علیکَ السّلام! سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوندا، به برادرم سلیمان صفی خودت فرمانروایی دادی و بادی را رام او کردی که صبحگاهان مسیر یک ماه و عصر گاهان نیز مسیر یک ماه را میپیمود، خدایا، آن باد را بفرست تا اینان را نزد اصحاب کهف ببرد، و به ما امر فرمود که به اصحاب کهف سلام کنیم. علی علیه السّلام فرمود: ای باد، ما را با خود ببر! ناگاه خود را در هوا دیدیم و تا جایی که خدا خواست پیش رفتیم سپس فرمود: ای باد، ما را زمین بگذار! پس باد ما را نزد غار پیاده کرد.
ص: 143
وَاحِدٍ مِنَّا وَ سَلَّمَ فَلَمْ یَرُدُّوا الْجَوَابَ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْکَهْفِ فَسَمِعْنَا وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا وَصِیَّ مُحَمَّدٍ إِنَّا قَوْمٌ مَحْبُوسُونَ هَاهُنَا فِی زَمَنِ دَقْیَانُوسَ فَقَالَ (1) لِمَ لَمْ تَرُدُّوا سَلَامَ الْقَوْمِ فَقَالُوا نَحْنُ فِتْیَةٌ لَا نَرُدُّ إِلَّا عَلَی نَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ وَ أَنْتَ وَصِیُّ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ خَلِیفَةُ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ثُمَّ قَالَ خُذُوا مَجَالِسَکُمْ فَأَخَذْنَا مَجَالِسَنَا ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَإِذَا نَحْنُ فِی الْهَوَاءِ فَسِرْنَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ ضَعِینَا فَوَضَعَتْنَا ثُمَّ رَکَضَ بِرِجْلِهِ الْأَرْضَ فَنَبَعَتْ عَیْنُ مَاءٍ فَتَوَضَّأَ وَ تَوَضَّأْنَا ثُمَّ قَالَ سَتُدْرِکُونَ الصَّلَاةَ مَعَ النَّبِیِّ أَوْ بَعْضَهَا ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ احْمِلِینَا ثُمَّ قَالَ ضَعِینَا فَوَضَعَتْنَا فَإِذَا نَحْنُ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ صَلَّی مِنَ الْغَدَاةِ رَکْعَةً فَقَالَ أَنَسٌ فَاسْتَشْهَدَنِی عَلِیٌّ وَ هُوَ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ فَدَاهَنْتُ فَقَالَ إِنْ کُنْتَ کَتَمْتَهَا مُدَاهَنَةً بَعْدَ وَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِیَّاکَ فَرَمَاکَ اللَّهُ بِبَیَاضٍ فِی جِسْمِکَ وَ لَظَی فِی جَوْفِکَ وَ عَمًی فِی عَیْنَیْکَ فَمَا بَرِحْتُ حَتَّی بَرِصْتُ وَ عَمِیتُ فَکَانَ أَنَسٌ لَا یُطِیقُ الصِّیَامَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَا غَیْرِهِ وَ الْبِسَاطُ أَهْدَوْهُ أَهْلُ هربوق وَ الْکَهْفُ فِی بِلَادِ رُومٍ فِی مَوْضِعٍ یُقَالُ لَهُ ارکدی وَ کَانَ فِی مُلْکِ باهندق وَ هُوَ الْیَوْمَ اسْمُ الضیقة [الضَّیْعَةِ](2).
وَ فِی خَبَرٍ: أَنَّ الْکِسَاءَ أَتَی بِهِ حطی بْنُ الْأَشْرَفِ أَخُو کَعْبٍ فَلَمَّا رَأَی مُعْجِزَاتِ عَلِیٍّ علیه السلام أَسْلَمَ وَ سَمَّاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُحَمَّداً(3).
إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: دَخَلَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ فَقَالُوا مَا بَالُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (4) تُفَضِّلُ عَلَیْنَا عَلِیّاً فِی کُلِّ حَالٍ قَالَ مَا أَنَا فَضَّلْتُهُ بَلِ اللَّهُ تَعَالَی فَضَّلَهُ فَقَالُوا وَ مَا الدَّلِیلُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله:
ص: 144
سپس هریک از ما برخاسته و سلام کرد اما آنها جواب ندادند، سپس علی علیه السّلام برخاسته و فرمود: «السّلام علیکم ای اصحاب کهف!» پس شنیدیم که: و علیک السّلام ای وصیّ محمّد، ما گروهی هستیم که از زمان دقیانوس در اینجا زندانی شدهایم. فرمود: چرا سلام آن جماعت را پاسخ نگفتید؟ گفتند: ما جوانانی هستیم که پاسخ کسی جز نبی یا وصیّ نبی را نمیدهیم و تو وصیّ خاتم انبیا و جانشین رسول ربّ العالمین هستی. سپس فرمود: هر کس در جای خود بنشیند، آنگاه فرمود: ای باد! ما را ببر! ناگاه خود را در هوا یافتیم و آنقدر که خداوند اراده فرموده بود رفتیم، پس فرمود: ای باد! ما را فرود آر! آنگاه پای بر زمین زد که چشمهای از آن جوشید و وضو گرفت، ما هم وضو گرفتیم سپس فرمود: به نماز جماعت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خواهید رسید یا به همه آن یا به جزئی از آن، سپس فرمود: ای باد! ما را ببر! سپس فرمود: ما را فرود آر، و چون ما را فرود آورد، خود را در مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دیدیم که رکعت اول نماز صبح را خوانده بودند.
سپس انس گوید: - بعدها - علی علیه السّلام در حالی که بر منبر کوفه بود، از من خواست بر این امر گواهی بدهم لیکن من تعلل کردم که امام فرمود: اگر با وجود سفارش رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شهادت خود را از روی تعلل کتمان میکنی، خداوند تو را به مرض برص مبتلا کند و هرگز سیراب نگشته بیناییت را بگیرد و طولی نکشید که همپیسی گرفتم و هم نابینا شدم. از آن پس انس تاب روزه گرفتن ماه رمضان و روزهای دیگر را نداشت و آن بساط را مردم هربوق به پیامبر هدیه داده بودند و آن غار در سرزمین روم به جایی به نام «ارکدی» است که در سرزمین «باهندق» بود که امروزه نام یک روستا میباشد.
و در روایتی آمده است که آن جاجیم را حطّی بن اشرف کعبی- به رسم هدیه- آورده بود و چون معجزات علی علیه السّلام را دید، اسلام آورد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را «محمّد» نامید.(1)
روایت10.
ارشاد القلوب: سلمان فارسی رضی الله عنه گوید: ابوبکر، عمر و عثمان بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد شده و گفتند: یا رسول الله، شما را چه میشود که پیوسته علی را بر ما برتری میدهید؟ فرمود: این من نیستم که او را برتری دادهام بلکه خدای متعال وی را برتری داده است. گفتند: به چه دلیل؟ فرمود:
ص: 144
إِذَا لَمْ تَقْبَلُوا(1) مِنِّی فَلَیْسَ مِنَ الْمَوْتَی عِنْدَکُمْ أَصْدَقَ مِنْ أَهْلِ الْکَهْفِ وَ أَنَا أَبْعَثُکُمْ وَ عَلِیّاً فَأَجْعَلُ (2) سَلْمَانَ شَاهِداً عَلَیْکُمْ إِلَی أَصْحَابِ الْکَهْفِ حَتَّی تُسَلِّمُوا عَلَیْهِمْ فَمَنْ أَحْیَاهُمُ اللَّهُ لَهُ وَ أَجَابُوهُ کَانَ الْأَفْضَلَ قَالُوا رَضِینَا فَأَمَرَ فَبَسَطَ بِسَاطاً(3) لَهُ وَ دَعَا بِعَلِیٍّ علیه السلام فَأَجْلَسَهُ وَسَطَ الْبِسَاطِ وَ أَجْلَسَ کُلَّ وَاحِدٍ(4) عَلَی قُرْنَةٍ مِنَ الْبِسَاطِ وَ أَجْلَسَ سَلْمَانَ عَلَی الْقُرْنَةِ الرَّابِعَةِ(5) ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ احْمِلِیهِمْ إِلَی أَصْحَابِ الْکَهْفِ وَ رُدِّیهِمْ إِلَیَّ قَالَ سَلْمَانُ فَدَخَلَتِ الرِّیحُ تَحْتَ الْبِسَاطِ وَ سَارَتْ بِنَا وَ إِذَا نَحْنُ بِکَهْفٍ عَظِیمٍ فَحَطَّتْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا سَلْمَانُ هَذَا الْکَهْفُ وَ الرَّقِیمُ فَقُلْ لِلْقَوْمِ یَتَقَدَّمُونَ أَوْ نَتَقَدَّمُ فَقَالُوا نَحْنُ نَتَقَدَّمُ فَقَامَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا وَ نَادَی یَا أَصْحَابَ الْکَهْفِ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَهُمْ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا وَ نَادَی یَا أَصْحَابَ الْکَهْفِ فَصَاحَ الْکَهْفُ (6) وَ صَاحَ الْقَوْمُ مِنْ دَاخِلِهِ بِالتَّلْبِیَةِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الْفِتْیَةُ الَّذِینَ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ فَزَادَهُمْ هُدًی فَقَالُوا وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ وَ وَصِیَّهُ وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْنَا الْعَهْدَ بِإِیمَانِنَا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ بِالْوَلَایَةِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَکَ (7) إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ یَوْمَ الدِّینِ فَسَقَطَ الْقَوْمُ عَلَی وُجُوهِهِمْ وَ قَالُوا لِسَلْمَانَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ رُدَّنَا فَقَالَ وَ مَا ذَاکَ إِلَیَ (8) فَقَالُوا یَا أَبَا الْحَسَنِ رُدَّنَا
ص: 145
اگر از من نمیپذیرد از میان مردگان کسی راستگوتر از اصحاب کهف نیست و من شما را به همراه علی به آنجا میفرستم و سلمان را به عنوان شاهد در سفرتان نزد اصحاب کهف با شما میفرستم تا اینکه به آنها سلام کنید. پس هرکدام از شما که خداوند آن ها را به خواست او زنده گرداند و آن ها جواب سلام او را بدهند، هم او افضل از دیگران است . گفتند: میپذیریم. پس امر فرمود فرشی برای وی گسترده شود، و علی علیه السّلام را طلبیده وی را وسط فرش نشانده و دیگران را هریک در گوشهای از فرش نشاند و سلمان را در گوشه چهارم نشانده سپس فرمود: ای باد، آنان را نزد اصحاب کهف ببر و نزد من بازگردان! سلمان گوید: سپس باد در زیر فرش وزیدن آغاز کرد و ما را با خود برد و ناگاه غار بزرگی دیدیم که ما را بر در آن فرود آورد. سپس علی علیه السّلام فرمود: سلمان این کهف و رقیم است، پس به این جماعت بگو آن ها پیش میافتند یا اینکه ما پیش رویم؟ گفتند: ما اول سلام میکنیم، سپس هریک از ایشان برخاسته، دو رکعت نماز به جا آورد و صدا زد: ای اصحاب کهف، اما کسی به آنها پاسخ نداد، آنگاه امیرالمؤمنین علیه السّلام پس از ایشان برخاسته، دو رکعت نماز به جا آورده و دعا نمود و صدا زد: ای اصحاب کهف، که غار و افرادی که در درون غار بودند فریاد «لبّیک» برآوردند، پس امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: السّلام علیکم ای جوانانی که به پروردگارشان ایمان آوردند سپس خداوند بر هدایتشان بیفزود! عرض کردند: و علیک السّلام ای برادر رسول خدا و وصیّ او و امیر مؤمنان، خداوند از ما پیمان گرفته است که به او ایمان داشته باشیم و به رسولش و به ولایت تو ای امیرمؤمنان، تا روز قیامت، روز جزا. پس آن جمع با صورت به خاک افتاده و به سلمان گفتند: ای ابو عبدالله، ما را باز گردان، سلمان گفت: این کار به من واگذار نشده است، عرض کردند: یا أباالحسن، ما را باز گردان!
ص: 145
فَقَالَ علیه السلام یَا رِیحُ رُدِّینَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمَلَتْنَا فَإِذَا نَحْنُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَصَّ عَلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلَّ مَا جَرَی وَ قَالَ هَذَا حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَخْبَرَنِی بِهِ فَقَالُوا الْآنَ عَلِمْنَا أَنَّ فَضْلَ عَلِیٍّ عَلَیْنَا مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا مِنْکَ (1).
عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ لِلسَّیِّدِ الْمُرْتَضَی، حَدَّثَنِی أَبُو عَلِیٍّ یَرْفَعُهُ إِلَی الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: جَرَی بِحَضْرَةِ السَّیِّدِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ذِکْرُ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیهما السلام وَ الْبِسَاطِ وَ حَدِیثِ أَصْحَابِ الْکَهْفِ وَ أَنَّهُمْ مَوْتَی أَوْ غَیْرُ مَوْتَی فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّ مِنْکُمْ أَنْ یَنْظُرَ بَابَ الْکَهْفِ وَ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ نَحْنُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَصَاحَ صلی الله علیه و آله یَا درجانَ بْنَ مَالِکٍ وَ إِذَا بِشَابٍّ قَدْ دَخَلَ بِثِیَابٍ عَطِرَةٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ائْتِنَا بِبِسَاطِ سُلَیْمَانَ علیه السلام فَذَهَبَ وَ وَافَی بَعْدَ لَحْظَةٍ وَ مَعَهُ بِسَاطٌ طُولُهُ أَرْبَعُونَ فِی أَرْبَعِینَ مِنَ الشَّعْرِ الْأَبْیَضِ فَأَلْقَی فِی صَحْنِ الْمَسْجِدِ وَ غَابَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِبِلَالٍ وَ ثَوْبَانَ مَوْلَیَیْهِ أَخْرِجَا هَذَا الْبِسَاطَ إِلَی بَابِ الْمَسْجِدِ وَ ابْسُطَاهُ فَفَعَلَا ذَلِکَ وَ قَامَ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لِأَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ سَلْمَانَ قُومُوا وَ لْیَقْعُدْ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ عَلَی طَرَفٍ مِنَ الْبِسَاطِ وَ لْیَقْعُدْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی وَسَطِهِ فَفَعَلُوا وَ نَادَی یَا منشبةُ فَإِذَا بِرِیحٍ دَخَلَتْ تَحْتَ الْبِسَاطِ فَرَفَعَتْهُ حَتَّی وَضَعَتْهُ بِبَابِ الْکَهْفِ الَّذِی فِیهِ أَصْحَابُ الْکَهْفِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِأَبِی بَکْرٍ تَقَدَّمْ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ وَ إِنَّکَ شَیْخُ قُرَیْشٍ فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَا أَقُولُ فَقَالَ علیه السلام قُلِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الْفِتْیَةُ الَّذِینَ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا نُجَبَاءَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ فَتَقَدَّمَ أَبُو بَکْرٍ إِلَی الْکَهْفِ وَ هُوَ مَسْدُودٌ فَنَادَی بِمَا قَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ فَجَاءَ وَ جَلَسَ وَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا أَجَابُونِی فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قُمْ یَا عُمَرُ ثُمَّ قُلْ کَمَا قَالَهُ صَاحِبُکَ فَقَامَ وَ قَالَ مِثْلَ قَوْلِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمْ یُجِبْ أَحَدٌ مَقَالَتَهُ فَجَاءَ وَ جَلَسَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِعُثْمَانَ قُمْ أَنْتَ وَ قُلْ مِثْلَ قَوْلِهِمَا فَقَامَ وَ قَالَ فَلَمْ یُکَلِّمْهُ أَحَدٌ فَجَاءَ وَ جَلَسَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِسَلْمَانَ تَقَدَّمْ أَنْتَ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ فَقَامَ وَ تَقَدَّمَ فَقَالَ مِثْلَ مَقَالَةِ الثَّلَاثَةِ
ص: 146
آن حضرت علیه السّلام فرمود: ای باد، ما را نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز گردان. سپس باد ما را با خود برد و ناگاه خود را در حضور آن حضرت یافتیم. سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله تمام ماجرا را برای ایشان بازگو نموده و فرمود: این محبوب من جبرئیل علیه السّلام است که مرا بدان خبر داد. عرض کردند: اکنون دریافتیم که فضیلت علی بر ما از جانب خدای عزّوجل است نه از جانب خودتان.(1)
روایت11.
«عیون المعجزاتِ» . سیّد مرتضی: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام آورده است که در حضور محمّد صَلی الله علیهِ و آله ذکری از سلیمان بن داود علیهما السّلام و قالیچه او و اصحاب کهف به میان آمد و اینکه آنها مردهاند یا نمردهاند، پس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کدام یک از شما دوست دارد که در غار اصحاب کهف را ببیند و به آنها سلام کند؟ ابوبکر، عمر و عثمان عرض کردند: ما، یا رسول الله! پس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله ندا در داد: ای درجان بن مالک؛ ناگاه جوانی با جامههای معطّر وارد شد، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: قالیچه سلیمان علیه السّلام را برای ما بیاور! آن جوان رفت و لحظهای بعد با قالیچهای برگشت که طول و عرض آن چهل در چهل بود و از موی سپید بافته شده بود و آن را در صحن مسجد انداخته و خود غیب شد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به بلال و ثوبان که هر دو بنده وی بودند فرمود: این فرش را به در مسجد برده و پهن کنید و آن دو نیز چنین کردند. آنگاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به ابوبکر، عمر، عثمان، امیرمؤمنان علیه السّلام و سلمان فرمود: برخیزید و هرکدام از شما در یک گوشه فرش و امیرالمؤمنین علیه السّلام در وسط آن بنشیند، سپس آنها چنین کردند، پیامبر صدا زد: یا منشبۀ! ناگاه بادی در زیرفرش وزیدن گرفته آن را بلند کرده و بر در غاری که اصحاب کهف داخل آنند، فرود آورد. سپس امیرالمؤمنین به ابوبکر فرمود: قدم پیش بگذار و به آنان سلام کن که تو شیخ قریش هستی. ابوبکر گفت: چه بگویم یا علی؟ فرمود: بگو السّلام علیکم ای جوانانی که به پروردگارشان ایمان آوردند، السّلام علیکم ای نجیب زادگان خدا بر روی زمینش! پس ابوبکر به سمت در غار که بسته بود، رفت و سه بار آنچه را که امیرالمؤمنین علیه السّلام به وی گفته بود، گفت اما کسی به سخن وی پاسخی نداد. پس آمد و نشست و گفت: یا امیرالمؤمنین، مرا پاسخ ندادند. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای عمر، برخیز و همان چیزهایی را که دوستت گفت، تو نیز بگو، پس عمر برخاسته و سخنان ابوبکر را سه بار تکرار کرد اما کسی پاسخی به او نداد، پس آمد و نشست. لذا امیرالمؤمنین علیه السّلام به عثمان فرمود: تو برخیز و سخنان آن دو را بیان کن، و او نیز برخاست لیکن کسی پاسخش نگفت پس آمد و نشست. سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام به سلمان فرمود: تو برو و به ایشان سلام کن! او نیز جلو رفته گفتههای آن سه نفر
ص: 146
وَ إِذَا بِقَائِلٍ یَقُولُ مِنْ دَاخِلِ الْکَهْفِ أَنْتَ عَبْدٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَکَ بِالْإِیمَانِ وَ أَنْتَ مِنْ خَیْرٍ وَ إِلَی خَیْرٍ وَ لَکِنَّا أُمِرْنَا أَنْ لَا نَرُدَّ إِلَّا عَلَی الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ فَجَاءَ وَ جَلَسَ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا نُجَبَاءَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ الْوَافِینَ بِعَهْدِهِ نِعْمَ الْفِتْیَةُ أَنْتُمْ وَ إِذَا بِأَصْوَاتِ جَمَاعَةٍ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدَ الْمُسْلِمِینَ وَ إِمَامَ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ فَازَ وَ اللَّهِ مَنْ وَالاکَ وَ خَابَ مَنْ عَادَاکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِمَ لَمْ تُجِیبُوا أَصْحَابِی فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّا نَحْنُ أَحْیَاءٌ مَحْجُوبُونَ عَنِ الْکَلَامِ وَ لَا نُجِیبُ إِلَّا الْأَنْبِیَاءَ أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍّ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ عَلَی الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِکَ حَتَّی یَظْهَرَ حَقُّ اللَّهِ عَلَی أَیْدِیهِمْ ثُمَّ سَکَتُوا وَ أَمَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام المنشبةَ فَحَمَلَتِ الْبِسَاطَ ثُمَّ رَدَّتْهُ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ هُمْ عَلَیْهِ کَمَا کَانُوا وَ أَخْبَرُوا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَا جَرَی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِذْ أَوَی الْفِتْیَةُ إِلَی الْکَهْفِ فَقالُوا رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً(1).
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِی عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ زَکَرِیَّا الزُّجَاجِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ فِیمَا وُلِّیَ بِمَنْزِلَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ قَالَ لَهُ سُبْحَانَهُ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (2).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ رَحِیمٍ مُعَنْعَناً عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: افْتَقَدْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ لَمْ أَرَهُ بِالْمَدِینَةِ أَیَّاماً فَغَلَبَنِی الشَّوْقُ فَجِئْتُ فَأَتَیْتُ أُمَّ سَلَمَةَ الْمَخْزُومِیَّةَ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ فَخَرَجَتْ وَ هِیَ تَقُولُ مَنْ بِالْبَابِ فَقُلْتُ أَنَا جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَتْ مَا حَاجَتُکَ یَا أَخَا الْأَنْصَارِیَّ فَقُلْتُ إِنِّی فَقَدْتُ (3) سَیِّدِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ أَرَهُ بِالْمَدِینَةِ مُذْ أَیَّامٍ فَغَلَبَنِی الشَّوْقُ إِلَیْهِ أَتَیْتُکِ لِأَسْأَلَکِ مَا فَعَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَتْ یَا جَابِرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی السَّفَرِ فَقُلْتُ فِی أَیِ
ص: 147
را بر زبان آور، ناگهان صدایی از درون غار گفت: تو بندهای هستی که خداوند قلبت را به ایمان آزموده است و تو از خیر هستی و به سوی خیر حرکت میکنی، لیکن ما فرمان یافتهایم که جز انبیا و اوصیا را پاسخ نگوییم. پس سلمان برگشت و نشست. آنگاه امیرالمؤمنین علیه السّلام برخاسته و فرمود: السّلام علیکم ای نجیبان خدا بر روی زمینش که به عهد و پیمانش وفا کردید، چه نیکو جوانانی هستید شما! ناگاه صدای گروهی برخاست: و علیک السّلام یا امیرالمؤمنین و سیّد و سرور مسلمانان و امام پارسایان و پیشوای دست و روی سپیدان، به خدا سوگند دوستدار تو رستگار شده دشمن تو ناکام گردید! پس امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: چرا پاسخ همراهان مرا ندادید؟ گفتند: یا امیرالمؤمنین، ما زندگانی هستیم که از سخن گفتن منع گشتهایم و جز انبیا یا وصیّ نبی را پاسخ نمیگوییم، و بر تو و اوصیای بعد از تو سلام خدا باد تا اینکه خداوند حق را بر دست ایشان آشکار فرماید. سپس سکوت کردند، و امیرالمؤمنین علیه السّلام «منشبه» را فرمان داد که بساط را به حرکت در آورد و آن را به مدینه بازگرداند در حالیکه آنان بر همان حالت بودند، و ماجرا را برای رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله تعریف کردند. خداوند متعال میفرماید: «إِذْ أَوَی الْفِتْیَةُ إِلیَ الْکَهْفِ فَقَالُواْ رَبَّنَا ءَاتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً وَ هَیئّ ِْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا»(1){آن گاه که جوانان به سوی غار پناه جستند و گفتند: «پروردگار ما! از جانب خود به ما رحمتی بخش و کار ما را برای ما به سامان رسان.»}
روایت12.
کنز جامع الفوائد: زکریا زجاجی گوید: شنیدم امام باقر علیه السّلام میفرمود:علی علیه السلام در مورد آنچه که بر آن ولایت و فرمانروایی داشت مانند سلیمان بن داود بود. خداوند سبحان به وی فرمود: «هَاذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیرِْ حِسَاب»(2){[گفتیم:]
«این بخشش ماست، [آن را] بی شمار ببخش یا نگاه دار.»}
روایت13.
تفسیر فرات بن ابراهیم: جابر انصاری گفت: امیر مومنان علی علیه السلام را گم کردم و چند روز او را در مدینه نیافتم، از این رو اشتیاق بر من غلبه یافته نزد اُم سلمۀ مخزومیّه آمده و بر در خانه ایستادم. پس وی در حالی که میگفت: چه کسی پشت در است؟ بیرون آمد. گفتم: من هستم، جابر بن عبدالله انصاری . گفت: کارت چیست ای برادر انصاری؟ گفتم: من آقایم امیر مومنان را گم کرده ام و چند روز است که او را در مدینه نیافتهام، از این رو اشتیاق دیدارش مرا مغلوب ساخته است، نزد شما آمدهام تا بپرسم که امیرالمؤمنین علیه السّلام چه میکند؟ گفت: ای جابر، علی در سفر است. گفتم: در کدام
ص: 147
سَفَرٍ؟ فَقَالَتْ یَا جَابِرُ عَلِیٌّ فِی برحات (1) مُنْذُ ثَلَاثٍ فَقُلْتُ فِی أَیِّ برحات فَأَجَافَتِ الْبَابَ (2) دُونِی فَقَالَتْ یَا جَابِرُ ظَنَنْتُکَ أَعْلَمَ مِمَّا أَنْتَ (3) صِرْ إِلَی مَسْجِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَإِنَّکَ سَتَرَی عَلِیّاً فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ فَإِذَا أَنَا بِسَاجِدٍ مِنْ نُورٍ وَ سَحَابٍ مِنْ نُورٍ وَ لَا أَرَی عَلِیّاً فَقُلْتُ یَا عَجَباً غَرَّتْنِی أُمُّ سَلَمَةَ فَتَلَبَّثْتُ قَلِیلًا إِذْ تَطَامَنَ السَّحَابُ وَ انْشَقَّتْ وَ نَزَلَ مِنْهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ فِی کَفِّهِ سَیْفٌ یَقْطُرُ دَماً فَقَامَ إِلَیْهِ السَّاجِدُ فَضَمَّهُ إِلَیْهِ وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِی نَصَرَکَ عَلَی أَعْدَائِکَ وَ فَتَحَ عَلَی یَدِکَ (4) لَکَ إِلَیَّ حَاجَةٌ قَالَ حَاجَتِی إِلَیْکَ أَنْ تَقْرَأَ مَلَائِکَةَ السَّمَاوَاتِ مِنِّی السَّلَامَ وَ تُبَشِّرُهُمْ بِالنَّصْرِ ثُمَّ رَکِبَ السَّحَابَ فَطَارَ فَقُمْتُ إِلَیْهِ وَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ أَرَکَ بِالْمَدِینَةِ أَیَّاماً فَغَلَبَنِی الشَّوْقُ إِلَیْکَ فَأَتَیْتُ أُمَّ سَلَمَةَ الْمَخْزُومِیَّةَ لِأَسْأَلَهَا عَنْکَ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ فَخَرَجَتْ تَقُولُ (5) مَنْ بِالْبَابِ فَقُلْتُ أَنَا جَابِرٌ فَقَالَتْ مَا حَاجَتُکَ یَا أَخَا الْأَنْصَارِ فَقُلْتُ إِنِّی فَقَدْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ لَمْ أَرَهُ بِالْمَدِینَةِ فَأَتَیْتُکِ لِأَسْأَلَکِ مَا فَعَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَتْ یَا جَابِرُ اذْهَبْ إِلَی الْمَسْجِدِ سَتَرَاهُ (6) فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ فَإِذَا أَنَا بِسَاجِدٍ مِنْ نُورٍ وَ سَحَابٍ مِنْ نُورٍ وَ لَا أَرَاکَ فَلَبِثْتُ قَلِیلًا إِذْ تَطَامَنَ السَّحَابُ وَ انْشَقَّتْ وَ نَزَلَتْ وَ فِی یَدِکَ سَیْفٌ یَقْطُرُ دَماً فَأَیْنَ کُنْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ یَا جَابِرُ کُنْتُ فِی برحات مُنْذُ ثَلَاثٍ فَقُلْتُ وَ أَیْشٍ (7) صَنَعْتَ فِی برحات فَقَالَ لِی یَا جَابِرُ مَا أَغْفَلَکَ
أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ وَلَایَتِی عُرِضَتْ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ مَنْ فِیهَا وَ أَهْلِ الْأَرَضِینَ وَ مَنْ فِیهَا فَأَبَتْ طَائِفَةٌ مِنَ الْجِنِّ وَلَایَتِی فَبَعَثَنِی حَبِیبِی مُحَمَّدٌ بِهَذَا السَّیْفِ فَلَمَّا وَرَدَتِ الْجِنُّ افْتَرَقَتِ الْجِنُّ ثَلَاثَ
ص: 148
سفر؟ گفت: علی سه روز است که در برحات است. گفتم: در کدام برحات است؟ سپس در را بسته در حالی که میگفت: ای جابر، گمان میکردم بیش از اینها میدانی، به مسجد النبی برو که علی علیه السّلام را آنجا خواهی دید. پس به مسجد آمده و ناگاه نوری را در حال سجده و ابری از نور دیدم بیآنکه علی علیه السّلام را ببینم، پس با خود گفتم: شگفتا! اُمّ سلمه مرا فریب داد. سپس اندکی درنگ کردم که ناگاه ابر پایین آمده و شکافته شد و امیرالمؤمنین علیه السّلام در حالی که شمشیری در دست داشت که از آن خون میچکید، پیاده شد. سپس آن سجده کننده به سوی وی رفته در آغوشش کشیده پیشانی او را بوسیده و گفت: سپاس خدا را ای امیرالمؤمنین که تو را بر دشمنانت پیروز گردانید و بر دست تو پیروزی را رقم زد. آیا از من حاجتی داری؟ گفت: حاجت من از تو این است که به فرشتگان آسمان از جانب من سلام برسانی و آنان را به این پیروزی بشارت دهی؟ سپس بر آن ابر سوار گشته و پرواز کرد. پس به سوی آن حضرت برخاسته و عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، چند روزی شما را در مدینه نیافتم و اشتیاق دیدارتان بر من غلبه کرد از این رو نزد اُمّ سلمه مخزومیّه رفته تا از وی جویای شما گردم، لذا بر در خانه ایستادم و او بیرون آمده در حالی که میگفت: چه کسی بر در است؟ گفتم: من هستم، جابر! گفت: حاجت تو چیست ای برادر انصاری؟ گفتم: به جستجوی امیرالمؤمنین علیه السّلام پرداختم و او را در مدینه نیافتم لذا نزد تو آمدهام که بپرسم که امیرالمؤمنین علیه السّلام چه میکند. گفت: ای جابر، برو به مسجد که آنجا او را خواهی دید. سپس به مسجد آمدم و با نوری در حال سجده و ابری از نور مواجه شدم و شما را ندیدم. پس مدتی درنگ کردم تا ابر پایین آمده و از هم شکافت و تو از آن پایین آمدی در حالی که شمشیری در دست داشتی که از آن خون میچکید، یا امیرالمؤمنین، کجا بودی؟ علی علیه السلام فرمود: ای جابر من سه روز در برحات بودم. گفتم: در برحات چه کار میکردید؟ پس به من فرمود: ای جابر، خیلی غافلی! مگر ندانستی که ولایت من بر ساکنان آسمانها و هرکس در آنهاست و بر زمینیان و هرکس در آنهاست عرضه شد و گروهی از جن از پذیرش ولایت من سرباز زدند، سپس محبوبم محمّد مرا با این شمشیر فرستاد، و چون بر سر جنیّان آمدم، سه گروه شدند،
ص: 148
فِرَقٍ فِرْقَةً طَارَتْ بِالْهَوَاءِ فَاحْتَجَبَتْ مِنِّی وَ فِرْقَةٌ آمَنَتْ بِی وَ هِیَ الْفُرْقَةُ الَّتِی نُزِّلَ (1) فِیهَا الْآیَةُ مِنْ قُلْ أُوحِیَ وَ فِرْقَةٌ جَحَدَتْنِی حَقِّی فَجَادَلْتُهَا بِهَذَا السَّیْفِ سَیْفِ حَبِیبِی مُحَمَّدٍ حَتَّی قَتَلْتُهَا عَنْ آخِرِهَا فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَمَنْ کَانَ السَّاجِدَ قَالَ أَکْرَمُ الْمَلَائِکَةِ(2) عَلَی اللَّهِ صَاحِبُ الْحُجُبِ وَکَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِی إِذَا کَانَ أَیَّامُ الْجُمُعَةِ یَأْتِینِی بِأَخْبَارِ السَّمَاوَاتِ وَ السَّلَامِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ یَأْخُذُ السَّلَامَ مِنْ مَلَائِکَةِ السَّمَاوَاتِ إِلَیَ (3).
البرحات کأنه جمع البراح و هو المتسع من الأرض لا زرع بها و لا شجر و هو غیر موافق للقیاس و فی بعض النسخ بالجیم و کأنه أیضا جمع البرج علی غیر القیاس و لعل فیه تصحیفا و التطامن الانخفاض.
یف، [الطرائف] ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ فِی کِتَابِ الْمَنَاقِبِ وَ الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اللَّهِ بِسَاطٌ مِنْ خَنْدَقٍ فَقَالَ لِی یَا أَنَسُ ابْسُطْهُ فَبَسَطْتُهُ ثُمَّ قَالَ ادْعُ الْعَشَرَةَ فَدَعَوْتُهُمْ فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَیْهِ أَمَرَهُمْ بِالْجُلُوسِ عَلَی الْبِسَاطِ ثُمَّ دَعَا عَلِیّاً علیه السلام وَ نَاجَاهُ طَوِیلًا ثُمَّ رَجَعَ عَلِیٌّ عَلَی الْبِسَاطِ(4) ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَحَمَلَتْنَا الرِّیحُ قَالَ فَإِذَا الْبِسَاطُ یَدُفُّ بِنَا دَفّاً(5) ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ ضَعِینَا ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ أَ تَدْرُونَ فِی أَیِّ مَکَانٍ أَنْتُمْ قُلْنَا لَا قَالَ هَذَا مَوْضِعُ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ قُومُوا فَسَلِّمُوا عَلَی إِخْوَانِکُمْ قَالَ أَنَسٌ فَقُمْنَا رَجُلًا رَجُلًا فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِمْ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیْنَا السَّلَامَ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا مَعْشَرَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ فَقَالُوا وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ قَالَ فَقُلْتُ مَا بَالُهُمْ رَدُّوا عَلَیْکَ وَ لَمْ یَرُدُّوا عَلَیْنَا فَقَالَ لَهُمْ مَا بَالُکُمْ لَمْ تَرُدُّوا عَلَی إِخْوَانِی فَقَالُوا إِنَّا مَعْشَرَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ
ص: 149
یک گروه به آسمان پرواز کرده خود را از دید من پنهان کردند، گروهی به من ایمان آوردند و این همان گروهی است که آیه: «قُل اُوحی» درباره آنان نازل گردید و گروه دیگری منکر حقّ من شدند از این رو با این شمشیر، شمشیر محبوبم محمّد با آنها به جنگ پرداخته و تا آخرین نفر آنها را به قتل رساندم. پس عرض کردم: الحمدُالله یا امیرالمؤمنین. آن کسی که در حال سجده بود که بود؟ فرمود: بزرگوارترین فرشته نزد خدا، موکّل بر حجابها که خداوند متعال او را موکّل بر من کرده، او روزهای جمعه اخبار آسمانها و سلام را از فرشتگان نزد من میآورد و سلام را از فرشتگان میگیرد و به من میرساند.
توضیح
البرحات: به نظر میرسد جمع «براح» که زمین هموار بیآب و علف است، باشد و این موافق با قاعده نیست. و در برخی نسخهها با جیم (برجات) ثبت شده که باز به نظر میرسد برخلاف قیاس جمع«بُرج» باشد و شایداً در ثبت آن تصحیفی صورت گرفته باشد. التطأمن:
انخفاض - پایین آمدن -.
روایت14.
الطرائف: ابن مغازلی در کتاب «المناقب» و ثعلبی در تفسیر خود از انس بن مالک روایت کرده که گفت: یک جاجیم خندقی به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله اهدا شد. پس آن حضرت به من فرمود: ای انس، آن را بگستران، و من آن را گستردم. سپس فرمود: آن ده نفر را فرا بخوان! من نیز آنها را فرا خواندم و چون بروی وارد گشتند، به آنان امر فرمود که روی فرش بنشینند، آنگاه علی علیه السّلام را فراخوانده و مدتی طولانی با وی به راز سخن گفت سپس علی علیه السّلام به روی فرش بازگشته و فرمود: ای باد، ما را ببر! پس باد ما را با خود برد و متوجه شدیم که فرش همچون پرنده بال میزند، پس علی علیه السّلام گفت: ای باد، ما را فرود آر. سپس علی علیه السّلام فرمود: آیا میدانید کجا هستید؟ عرض کردیم: خیر، فرمود: اینجا غار اصحاب کهف ورقیم است، برخیزید و به برادرانتان سلام کنید. انس گوید: پس یکی یکی برخاسته و به آنها سلام کردیم اما آنها پاسخ سلام ما را ندادند. آنگاه علی علیه السّلام برخاسته و فرمود: السّلام علیکم ای جماعت صدِّیقین و شهداء، گفتند: و علیک السّلام و رحمۀ الله و برکاته! عرض کردم: چرا سلام شما را پاسخ دادند ولی پاسخ ما را ندادند؟ آن حضرت خطاب به ایشان فرمود: چرا به برادرانم پاسخ ندادید؟ گفتند: ما معشر صدّیقان و شهداء
ص: 149
لَا نُکَلِّمُ بَعْدَ الْمَوْتِ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیّاً قَالَ (1) یَا رِیحُ احْمِلِینَا فَحَمَلَتْنَا تَدُفُّ بِنَا دَفّاً(2) ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ ضَعِینَا فَوَضَعَتْنَا فَإِذَا نَحْنُ بِالْحَرَّةِ قَالَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام نُدْرِکُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فِی آخِرِ رَکْعَةٍ فَتَوَضَّأْنَا وَ أَتَیْنَاهُ وَ إِذَا النَّبِیُّ یَقْرَأُ فِی آخِرِ رَکْعَةٍ أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً(3).
وَ زَادَ الثَّعْلَبِیُّ فِی هَذَا الْحَدِیثِ عَلَی ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ: قَالَ فَصَارُوا إِلَی رَقْدَتِهِمْ (4) إِلَی آخِرِ الزَّمَانِ عِنْدَ خُرُوجِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ الْمَهْدِیَّ یُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ فَیُحْیِیهِمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ ثُمَّ یَرْجِعُونَ إِلَی رَقْدَتِهِمْ فَلَا یَقُومُونَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(5).
مد، [العمدة] بإسناده عن ابن المغازلی عن أبی طاهر محمد بن علی البغدادی عن أبی بکر أحمد بن جعفر الجبلی عن عمر بن أحمد عن عمر بن الحسن بن إدریس عن عبد الرزاق بن همام عن معمر بن أبان عن أنس بن مالک: مثله (6).
ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَبْسِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ زِیَادِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: أَتَیْتُ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا فَقُلْتُ لَهَا أَیْنَ بَعْلُکِ فَقَالَتْ عَرَجَ بِهِ جَبْرَئِیلُ إِلَی السَّمَاءِ فَقُلْتُ فِیمَا ذَا فَقَالَتْ إِنَّ نَفَراً مِنَ الْمَلَائِکَةِ تَشَاجَرُوا فِی شَیْ ءٍ فَسَأَلُوا حَکَماً مِنَ الْآدَمِیِّینَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِمْ أَنْ تَخَیَّرُوا فَاخْتَارُوا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(7).
ص: 150
پس از مرگ پاسخ کسی را نمیدهیم مگر اینکه یک نبی یا وصی باشد. علی علیه السّلام فرمود: ای باد، ما را حمل کن!پس پرو بال زنان ما را حمل نمود. سپس فرمود: ای باد، ما را زمین بگذار! پس ما را زمین گذاشت، ناگاه خود را در «حَرّه» یافتیم. انس گوید: سپس علی علیه السّلام فرمود: به رکعت آخر نماز جماعت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خواهیم رسید. سپس وضو گرفته نزد وی بازگشتیم ناگاه متوجه شدیم رسول خد صَلی الله علیهِ و آله در رکعت آخر است و این آیه را میخواند: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَبَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کاَنُواْ مِنْ ءَایَاتِنَا عجََبًا»(1){مگرپنداشتی اصحاب کهف و رقیم [خفتگان غار لوحه دار] از آیات ما شگفت بوده است؟} ثعلبی علاوه بر آنچه در حدیث ابن مغازلی آمده میافزاید: راوی گوید: پس آنها دوباره به خوابشان که تا آخر الزمان تا ظهور مهدی ادامه دارد، بازگشتند. فرمود: حضرت مهدی علیه السّلام به ایشان سلام میکند و خدای عزّوجل آنان را برای او زنده خواهد کرد، سپس بار دیگر به خواب رفته و تا قیامت بیدار نمیشوند.(2)
العمدۀ: با اسناد خود از ابن مغازلی با سندی از انس بن مالک نظیر این روایت را نقل کرده است.(3)
روایت15.
کتاب الأختصاص: عبدالله بن مسعود گوید: به حضور فاطمه صلوات الله علیها آمده و به وی عرض کردم: همسرتان کجاست؟ فرمود: جبرئیل او را به آسمان برده است. عرض کردم: برای چه؟ فرمود: عدهای از فرشتگان در مورد مسألهای به مشاجره پرداخته و خواستار حَکَمی از میان آدمیان شدند. سپس خداوند به ایشان وحی فرمود که یکی را برگزینند، و آنها علی بن أبی طالب علیه السّلام را برگزیدند.(4)
ص: 150
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَجْلَحِ (1) بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: نَاجَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَوْمَ طَائِفٍ فَأَطَالَ مُنَاجَاتَهُ فَرُئِیَ الْکَرَاهَةُ فِی وُجُوهِ رِجَالٍ فَقَالُوا قَدْ أَطَالَ مُنَاجَاتَهُ مُنْذُ الْیَوْمِ فَقَالَ مَا انْتَجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابن الصلت عن ابن عقدة عن أحمد بن یحیی بن زکریا عن إسماعیل بن أبان عن عبد الله بن المسلم الملائی عن الأجلح: مثله (3).
خص، [منتخب البصائر] مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیُّ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَجَّهَ عَلِیّاً علیه السلام إِلَی الْیَمَنِ لِیَقْضِیَ بَیْنَهُمْ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَمَا وَرَدَتْ عَلَیَّ قَضِیَّةٌ إِلَّا حَکَمْتُ فِیهَا بِحُکْمِ اللَّهِ وَ حُکْمِ رَسُولِهِ فَقَالَ صَدَقُوا فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَاکَ وَ لَمْ یَکُنْ أُنْزِلَ الْقُرْآنُ کُلُّهُ وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله غَائِباً فَقَالَ کَانَ یَتَلَقَّاهُ بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ (4).
خص، [منتخب البصائر] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبَّاسِ بْنِ حَرِیشٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ علیه السلام:
ص: 151
باب هشتاد و یکم : خدای متعال با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به راز سخن گفت و روح القدس بر وی القا کرد و جبرئیل به وی املا نمود
روایات
روایت1.
امالی طوسی: جابر گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در ماجرای طائف مدتی طولانی با علی بن أبی طالب علیه السّلام به راز سخن گفت و این سخن گفتن طولانی شد و از این بابت ناخرسندی در چهره برخی مشاهده شد، آنها گفتند: امروز نجوا را با وی طولانی کرد، پس آن حضرت فرمود: من با او نجوا نکردم بلکه خداوند با وی نجوا کرد.(1)
امالی طوسی: نظیر این روایت را با سندی از الأجلح نقل کرده است.(2)
روایت2.
منتخب البصائر: علی بن عبدالعزیز از پدرش آورده است که گفت: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: مردم گمان دارند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را برای قضاوت در میان مردم به یمن فرستاد، از این رو بود که علی علیه السّلام فرمود: هیچ قضاوتی برای من پیش نیامد مگر اینکه به حکم خدا و رسول او در آن قضاوت کردم. فرمود: راست گفتهاند. عرض کردم: چگونه چنین چیزی ممکن است در حالی که خداوند هنوز همه قرآن را نازل نفرموده بود و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله غایب بود؟ فرمود: او آن را از روح القدس دریافت میفرمود.(3)
روایت3.
منتخب بصائر الدرجات: امام جواد علیه السّلام روایت کرد که امام باقر علیه السّلام فرمود:
ص: 151
إِنَّ الْأَوْصِیَاءَ مُحَدَّثُونَ یُحَدِّثُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا یَرَوْنَهُ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَعْرِضُ عَلَی رُوحِ الْقُدُسِ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ فَیُوجِسُ (1) فِی نَفْسِهِ أَنْ قَدْ أَصَبْتَ الْجَوَابَ فَیُخْبِرُ بِهِ فَیَکُونُ کَمَا قَالَ (2).
ختص، [الإختصاص] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُمْلِی عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام صَحِیفَةً فَلَمَّا بَلَغَ نِصْفَهَا وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ رَأْسَهُ فِی حِجْرِ عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ کَتَبَ عَلِیٌّ علیه السلام حَتَّی امْتَلَأَتِ الصَّحِیفَةُ فَلَمَّا رَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ رَأْسَهُ قَالَ مَنْ أَمْلَی عَلَیْکَ یَا عَلِیُّ فَقَالَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ بَلْ أَمْلَی عَلَیْکَ جَبْرَئِیلُ (3).
ختص، [الإختصاص] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام وَ دَعَا بِدَفْتَرٍ فَأَمْلَی عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَطْنَهُ وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَأَمْلَی عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ ظَهْرَهُ فَانْتَبَهَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَنْ أَمْلَی عَلَیْکَ هَذَا یَا عَلِیُّ فَقَالَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَنَا أَمْلَیْتُ عَلَیْکَ بَطْنَهُ وَ جَبْرَئِیلُ أَمْلَی عَلَیْکَ ظَهْرَهُ وَ کَانَ قُرْآناً یُمْلِی عَلَیْهِ (4).
ختص، [الإختصاص] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ(5) عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ کَرَّامٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّا نَقُولُ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یُنْکَتُ فِی أُذُنِهِ وَ یُوقَرُ فِی صَدْرِهِ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ مُحَدَّثاً فَلَمَّا أَرَانِی قَدْ کَبُرَ عَلَیَّ قَالَ (6) إِنَّ عَلِیّاً یَوْمَ بَنِی قُرَیْظَةَ وَ النَّضِیرِ کَانَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ یُحَدِّثَانِهِ (7).
ص: 152
همانا با اوصیا گفتگو میشود، روح القدس با آنها گفتگو میکند بی آنکه او را ببینند. علی علیه السّلام سؤالهایی را که از وی میشد بر روح القدس عرضه میکرد و به وی القا میشد که پاسخت درست است آنگاه آن پاسخ را به زبان میآورد و همانطور میشود که گفته است.(1)
روایت4.
الاختصاص: امام صادق علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مشغول املای صحیفهای بر علی علیه السّلام بود و چون به نیمه آن رسید، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سر بر دامن علی علیه السّلام گذاشت و به خواب رفت، اما علی علیه السّلام به نوشتن ادامه داد تا اینکه صحیفه پر شد، و چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سر برداشت، فرمود: چه کسی بر تو املا کرد؟ عرض کرد: خودتان یا رسول الله، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بلکه جبرئیل بر تو املا کرده است.(2)
روایت5.
الاختصاص: امام صادق علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را احضار فرموده و دفتری طلبید، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درون برگه را بر وی املا فرمود و از هوش رفت، پس جبرئیل پشت برگه را بر وی املا نمود، چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به خود آمد، فرمود: علی، چه کسی این را به تو املا کرد؟ عرض کرد: خودتان یا رسول الله! فرمود: من رویِ آن بر تو املا کردم و جبرئیل پشت آن را بر تو املا کرد. و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله قرآن را بر وی املا میفرمود.(3)
روایت6.
الاختصاص: ابن أبی یعفور گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: ما بر این باوریم وحی در گوش علی علیه السّلام طنینانداز میشد و در سینهاش جای میگرفت، فرمود: ملائکه با علی علیه السلام گفتگو میکردند ، و چون دید درک این معنا برای من دشوار است، فرمود: در جنگ بنیقریظه و بنیالنضیر جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ وی بودند و با او سخن میگفتند.(4)
ص: 152
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْفَضَالَةِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ أُدَیْمٍ أَخِی أَیُّوبَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جُعِلْتُ فِدَاکَ بَلَغَنِی أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ نَاجَی عَلِیّاً علیه السلام قَالَ أَجَلْ قَدْ کَانَ بَیْنَهُمَا مُنَاجَاةٌ بِالطَّائِفِ نَزَلَ بَیْنَهُمَا جَبْرَئِیلُ (1).
ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَلَّمَ رَسُولَهُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ التَّأْوِیلَ فَعَلَّمَ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیّاً ذَلِکَ کُلَّهُ (2).
ختص، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی عِمْرَانَ عَنْ یُونُسَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ سَلَمَةَ بْنَ کُهَیْلٍ یَرْوِی فِی عَلِیٍّ علیه السلام شَیْئاً(3) قَالَ مَا هِیَ قُلْتُ حَدَّثَنِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ مُحَاصِراً أَهْلَ الطَّائِفِ وَ أَنَّهُ خَلَا بِعَلِیٍّ علیه السلام یَوْماً فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ عَجَباً لِمَا نَحْنُ فِیهِ مِنَ الشِّدَّةِ وَ إِنَّهُ یُنَاجِی هَذَا الْغُلَامَ مُنْذُ الْیَوْمِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَنَا بِمُنَاجِی لَهُ (4) إِنَّمَا یُنَاجِی رَبَّهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّمَا هَذِهِ أَشْیَاءُ تُعْرَفُ (5) بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ (6).
لعل مراده علیه السلام أن فضائله و مناقبه یشهد بعضها لبعض بالصحة ففیه تصدیق مع برهان أو المعنی أن هذه المناقب تدل علی إمامته.
ختص، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ وَ مُحَمَّدٌ عَنْ
ص: 153
روایت7.
بصائر الدرجات: حمران بن اعیُن گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: قربانت گردم، شنیدهام که خدای تبارک و تعالی با علی علیه السّلام به راز سخن گفته است! فرمود: آری! در طائف میانشان یک رازگویی ای بود و جبرئیل میان آن دو نازل شد.(1)
الاختصاص: احمد نظیر آن را آورده و به آخر آن افزوده است: خداوند حلال و حرام و تأویل را به رسول خدا آموخت سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله همه آنها را به علی علیه السّلام آموخت.(2)
روایت8.
الاختصاص- بصائر الدرجات: محمّد بن مسلم گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: سلمۀ بن کهیل شگفت روایتی را در مورد علی علیه السّلام نقل میکند! فرمود: آن چیست؟ عرض کردم: مرا روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مردم طائف را محاصره کرده بود و یک روز را با علی به رازگویی گذراند پس یکی از مردان صحابه گفت: شگفتا، ما در وضعیت دشواری قرار گرفتهایم و او تمام روز با این جوانک مشغول رازگویی است. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: او با من به رازگویی ننشسته بلکه با پروردگارش مشغول رازگویی است. پس امام صادق علیه السّلام فرمود: اینها اموری هستند که هریک به دیگری شناخته میشوند.(3)
توضیح
شاید مراد امام صادق علیه السّلام آن باشد که فضائل و مناقب علی علیه السّلام بر درستی یکدیگر گواهی میدهند و در این سخن هم تصدیق هست و هم برهان؛ یا اینکه معنای آن این است که این مناقب دلیل بر امامت وی هستند .
روایت9.
الاختصاص- بصائر الدرجات:
ص: 153
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ(1) عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی غَزْوَةِ الطَّائِفِ دَعَا عَلِیّاً علیه السلام فَنَاجَاهُ فَقَالَ النَّاسُ وَ قَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ نَاجَاهُ (2) دُونَنَا فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّکُمْ تَقُولُونَ إِنِّی نَاجَیْتُ عَلِیّاً إِنِّی وَ اللَّهِ مَا نَاجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ نَاجَاهُ قَالَ فَعَرَضْتُ هَذَا الْحَدِیثَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ ذَلِکَ لَیُقَالُ (3).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا کَانَ یَوْمُ الطَّائِفِ نَاجَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ انْتَجَیْتَهُ دُونَنَا فَقَالَ مَا انْتَجَیْتُهُ بَلِ اللَّهُ نَاجَاهُ (4).
یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ النَّیْشَابُورِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْیَمَانِیُّ عَنْ مَنِیعٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی رَافِعٍ قَالَ: لَمَّا دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً یَوْمَ خَیْبَرَ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ قَالَ لَهُ إِذَا أَنْتَ فَتَحْتَهَا فَقِفْ بَیْنَ النَّاسِ فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی بِذَلِکَ قَالَ أَبُو رَافِعٍ فَمَضَی عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَنَا مَعَهُ فَلَمَّا أَصْبَحَ افْتَتَحَ خَیْبَرَ وَ وَقَفَ بَیْنَ النَّاسِ وَ أَطَالَ الْوُقُوفَ فَقَالَ النَّاسُ إِنَّ عَلِیّاً یُنَاجِی رَبَّهُ فَلَمَّا مَکَثَ سَاعَةً أَمَرَ بِانْتِهَابِ الْمَدِینَةِ الَّتِی فَتَحَهَا قَالَ أَبُو رَافِعٍ فَأَتَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ إِنَّ عَلِیّاً وَقَفَ بَیْنَ النَّاسِ کَمَا أَمَرْتَهُ قَالَ قَوْمٌ مِنْهُمْ یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ نَاجَاهُ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَبَا رَافِعٍ إِنَّ اللَّهَ نَاجَاهُ یَوْمَ الطَّائِفِ وَ یَوْمَ عَقَبَةِ تَبُوکَ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ (5).
ص: 154
جابر بن عبدالله انصاری گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در غزوه طائف علی علیه السّلام را فراخوانده و با وی به رازگویی پرداخت. پس مردم و ابوبکر و عمر گفتند: تنها با او و بدون ما نجوا میکند، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به پا خاسته و پس از حمد و ثنای خدا فرمود: ای مردم، شما میگویید که من با علی به رازگویی نشستهام، به خدا سوگند من با او به رازگویی ننشسته بودم بلکه خداوند با او رازگویی میکرد. راوی گوید: این حدیث را بر امام صادق علیه السّلام عرض کردم، فرمود: چنین گفته میشود.(1)
روایت10.
بصائرالدرجات: جابر بن عبدالله گوید: چون جنگ طائف فرا رسید، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با علی علیه السّلام به رازگویی پرداخت، پس ابوبکر و عمر گفتند: تنها و بدون ما با او به راز گفتگو میکنی؟! فرمود: من با او به رازگویی نپرداختهام بلکه این خداوند است که با او به راز سخن گفته است.(2)
روایت11.
بصائر الدرجات: ابو رافع گوید: هنگامی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در جنگ خیبر علی علیه السّلام را احضار فرمود و آب دهان در چشمانش مالید، به وی فرمود: اگر خیبر را تو فتح کردی، در میان مردم بایست که خداوند مرا چنین فرموده است. ابورافع گوید: پس علی علیه السّلام به راه افتاده در حالی که من نیز همراه وی بودم، و چون صبح شد، خیبر را فتح نموده و میان مردم ایستاد و ایستادنش به طول انجامید، پس مردم گفتند: علی دارد با پروردگارش به راز سخن میگوید، و چون ساعتی ایستاد، امر به غارت شهری نمود که آن را فتح کرده بود. ابورافع گوید: پس نزد رسول خدا آمدم و عرض کردم: علی آنگونه که وی را فرمان داده بودی، میان مردم ایستاد. عدهای از آنها گفتند: خدا با او به راز سخن گفته است. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آری ابورافع، خداوند در غزوه طائف و غزوه تبوک و غزوه حنین با وی به رازگویی پرداخت.(3)
ص: 154
ختص، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مَنِیعٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَخِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی رَافِعٍ قَالَ: لَمَّا بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِبَرَاءَةَ مَعَ أَبِی بَکْرٍ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ تَتْرُکُ مَنْ نَاجَیْتُهُ غَیْرَ مَرَّةٍ وَ تَبْعَثُ مَنْ لَمْ أُنَاجِهِ فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ بَرَاءَةَ مِنْهُ وَ دَفَعَهَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ أَوْصِنِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ یُوصِیکَ وَ یُنَاجِیکَ قَالَ فَنَاجَاهُ یَوْمَ بَرَاءَةَ قَبْلَ صَلَاةِ الْأُولَی إِلَی صَلَاةِ الْعَصْرِ(1).
ختص، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مَنِیعٍ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی رَافِعٍ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی نَاجَی عَلِیّاً یَوْمَ غَسَّلَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(2).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا کَانَ یَوْمُ الطَّائِفِ نَاجَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ نَاجَاهُ دُونَنَا فَقَالَ مَا أَنَا أُنَاجِی بَلِ اللَّهُ نَاجَاهُ (3).
ختص، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ وَ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَاجَی عَلِیّاً یَوْمَ الطَّائِفِ فَقَالَ أَصْحَابُهُ نَاجَیْتَ عَلِیّاً مِنْ بَیْنِنَا وَ هُوَ أَحْدَثُنَا سِنّاً فَقَالَ مَا أَنَا أُنَاجِیهِ بَلِ اللَّهُ یُنَاجِیهِ (4).
ختص، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنْ مَنِیعٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَهْلِ الطَّائِفِ لَأَبْعَثَنَّ إِلَیْکُمْ رَجُلًا کَنَفْسِی یَفْتَحُ اللَّهُ بِهِ الْخَیْبَرَ سَوْطُهُ سَیْفُهُ (5) فَیُشْرِفُ النَّاسُ لَهُ فَلَمَّا أَصْبَحَ دَعَا عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ اذْهَبْ بِالطَّائِفِ ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَنْ یَرْحَلَ إِلَیْهَا بَعْدَ أَنْ رَحَلَهُ عَلِیٌّ علیه السلام(6) فَلَمَّا صَارَ إِلَیْهَا کَانَ عَلِیٌّ رَأْسَ الْجَبَلِ (7) فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله
ص: 155
روایت12.
الاختصاص- بصائر الدرجات: ابورافع گوید: هنگامی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سوره برائت را به همراه ابوبکر فرستاد، خداوند بر وی چنین نازل فرمود: کسی را که چندین بار با وی به راز سخن گفتهام رها میکنی و کسی را میفرستی که با او رازگویی نکردهام؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله کسی را فرستاد و سوره برائت را از ابوبکر باز ستانده و به علی علیه السّلام سپرد. پس علی علیه السّلام به وی عرض کرد: یا رسول الله، مرا سفارشی کنید. فرمود: خداوند تو را سفارش نموده و با تو رازگویی خواهد کرد. راوی گوید: پس در روز برائت از قبل از نماز اول تا نماز عصر با وی به راز سخن گفت.(1)
روایت13.
الاختصاص- بصائر الدرجات: با همین اسناد از ابورافع آورده است که گفت: یقیناً خدای متعال در روز غسل دادن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با علی علیه السّلام رازگویی نمود.(2)
روایت14.
بصائر الدرجات: جابر بن عبدالله گوید: در غزوه طائف رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با علی علیه السّلام رازگویی فرمود، پس ابوبکر و عمر گفتند: ما را رها کرده و با او به رازگویی مشغول شده است. پس آن حضرت فرمود: این من نیستم که با او رازگویی میکنم بلکه خداوند با او رازگویی فرمود.(3)
روایت15.
الاختصاص- بصائر الدرجات: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در غزوه طائف با علی علیه السّلام رازگویی کرد: پس صحابه به وی عرض کردند: از میان ما فقط با علی رازگویی فرمودی در حالی که او جوانتر از همه ماست؛ فرمود: من با او رازگویی نکردم بلکه خداوند با او رازگویی میکند.(4)
روایت16.
الاختصاص- بصائر الدرجات: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به مردم طائف فرمود: یقیناً مردی که چون خود من است به سراغ شما میفرستم که خداوند خیبر را بر دست او فتح میکند، تازیانهاش شمشیر اوست، پس مردم منتظر ماندند که ببینند او کیست. چون صبح شد، علی علیه السّلام را فراخوانده و فرمود: به طائف برو. سپس خداوند به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود تا بعد از اینکه علی علیه السّلام را به آنجا فرستاد، به آنجا برود. و چون پیامبر به آنجا رفت، علی علیه السّلام بر بالای کوهی ایستاده بود، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود:
ص: 155
اثْبُتْ فَثَبَتَ فَسَمِعْنَا مِثْلَ صَرِیرِ الزَّجَلِ فَقِیلَ (1) یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذَا قَالَ إِنَّ اللَّهَ یُنَاجِی عَلِیّاً علیه السلام(2).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ أَوْ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَانَ یَقُولُ وَجَّهَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْیَمَنِ وَ الْوَحْیُ یَنْزِلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِالْمَدِینَةِ فَحَکَمْتُ بَیْنَهُمْ بِحُکْمِ اللَّهِ حَتَّی لَقَدْ کَانَ الْحُکْمُ یَزْهَرُ فَقَالَ صَدَقُوا قُلْتُ وَ کَیْفَ ذَاکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا وَرَدَتْ عَلَیْهِ قَضِیَّةٌ لَمْ یَنْزِلِ الْحُکْمُ فِیهَا فِی کِتَابِ اللَّهِ تَلَقَّاهُ بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ (4).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوَارِزْمِیِّ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً یَوْمَ الطَّائِفِ فَانْتَجَاهُ فَقَالَ النَّاسُ لَقَدْ طَالَ نَجْوَاهُ مَعَ ابْنِ عَمِّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ اللَّهِ مَا أَنَا انْتَجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ.
وَ ذَکَرَهُ النَّسَائِیُّ فِی صَحِیحِهِ وَ أَوْرَدَهُ التِّرْمِذِیُّ أَیْضاً فِی صَحِیحِهِ وَ ذَکَرَ بَعْدُ: وَ لَکِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ یَعْنِی أَنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی (5).
یف، [الطرائف] ابن المغازلی من عدة طرق بأسانیدها: مثله (6).
مد، [العمدة] مَنَاقِبُ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَدْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَحْمُودٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ خَالِدٍ الدُّهْنِیِّ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: نَاجَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الطَّائِفِ عَلِیّاً علیه السلام وَ طَالَ نَجْوَاهُ فَقَالَ
ص: 156
محکم خود را نگاه دار. پس علی علیه السّلام چنین کرد، سپس صدای رعد و برقی شنیدیم، عرض شد: یا رسول الله، این چیست؟ فرمود: خداوند دارد با علی علیه السّلام رازگویی میکند.(1)
روایت17.
بصائر الدرجات: ابوبصیر گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: مردم میگویند که امیرالمؤمنین علیه السّلام میفرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مرا به یمن فرستاد در حالی که در مدینه وحی بر پیامبر نازل میگردید، من در میان ایشان بر اساس حکم خدا قضاوت کردم به گونهای که آن قضاوتها میدرخشیدند. امام صادق علیه السّلام فرمود: راست گفتهاند. عرض کردم: قربانت گردم چگونه؟ فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام چنان بود که اگر قضیهای بر وی مطرح میشد که حکم خدا درباره آن در کتاب خدا نازل نشده بود، روح القدس آن را بر وی القا مینمود.(2)
روایت18.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی به نقل از جابر آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در غزوه طائف علی علیه السّلام را نزد خود خوانده و با وی به رازگویی پرداخت، پس مردم گفتند: رازگویی او با عموزادهاش به درازا کشید؛ پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به خدا سوگند من با او رازگویی نکردم بلکه این خداوند بود که با وی رازگویی فرمود. نسانی این روایت را در صحیح خود آورده، و ترمذی نیز آن را در صحیح خود ذکر نموده و پس از عبارت: «بلکه این خداوند بود که با وی رازگویی فرمود» آورده است: یعنی اینکه خداوند مرا فرمان داده با وی رازگویی کنم.(3)
الطرائف: ابن مغازلی از چند طریق با اسنادهای آنها، نظیر آن را روایت کرده است.(4)
روایت19.
العمدۀ: جابر بن عبدالله گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در غزوه طائف با علی علیه السّلام به رازگویی پرداخت و نجوای وی به طول انجامید،
ص: 156
أَحَدُ الرَّجُلَیْنِ لَقَدْ طَالَ نَجْوَاهُ لِابْنِ عَمِّهِ فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَا أَنَا انْتَجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ (1).
رواه عن ابن المغازلی بستة أسانید(2) اقتصرنا منها علی واحد و رواه ابن الأثیر فی جامع الأصول من صحیح الترمذی عن جابر(3) فقد ثبت بنقل الفریقین هذا الخبر بأسانید متعددة صحته و تواتره و هذه درجة تضاهی النبوة بل تربی (4) علی درجة بعض الأنبیاء الذین کان نبوتهم بالنوم و مثل هذا لا یکون رعیة لمن لا ینتجیه إلا الشیطان، باعترافه (5) و قد مضی أخبار روح القدس فی کتاب الإمامة و سیأتی کونه علیه السلام محدثا وَ قَالَ الْجَزَرِیُّ فِی النِّهَایَةِ فِی حَدِیثِ عَلِیٍّ علیه السلام: دَعَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الطَّائِفِ فَانْتَجَاهُ فَقَالَ النَّاسُ لَقَدْ طَالَ نَجْوَاهُ فَقَالَ مَا انْتَجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ. أی إن الله أمرنی أن أناجیه انتهی (6).
أقول: أیّد الخبر بنقله و لا حجة له علی تأویله سوی التعصب و العناد مع أن فیما ذکره أیضا فضل عظیم لا یخفی علی من له عقل سلیم.
ص: 157
پس یکی از دو مرد گفت: رازگوییاش با عموزادهاش به درازا کشید. و چون این سخن به گوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید فرمود: من با او رازگویی نکردم بلکه خداوند با وی رازگویی فرمود.(1)
توضیح
این روایت را از ابن مغازلی با شش سند نقل کرده که به ذکر یکی از آنها اکتفا میکنیم. و ابن اثیر در جامع الاصول از صحیح ترمذی از جابر آن را نقل کرده است.(2)
بدین ترتیب با توجه به اینکه هر دو فریق اقدام به نقل این روایت با اسنادهای مختلف کردهاند، صحت و تواتر آن اثبات میشود و این درجه و منزلت با نبوّت، برابری میکند بلکه بر درجه پیامبرانی که نبوّت آنها از طریق خواب محقق میشد برتری دارد. و چنین شخصی رعیّت کسی نمیشود که به اعتراف خودش جز شیطان با وی به رازگویی نپرداخته است.(3)
و روایات مربوط به روح القدس در کتاب «الامامۀ» بیان گردید و روایاتی در باب«اینکه با آن حضرت گفتگو شده است» خواهد آمد، و جزری در «النهایۀ» در مورد علی علیه السّلام گوید: «رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در غزوه طائف وی را نزد خود خوانده و با وی رازگویی کرد، پس مردم گفتند: رازگویی وی به دارازا کشید! پس آن حضرت فرمود: من با او رازگویی نکردم بلکه خداوند با وی رازگویی فرمود» یعنی اینکه خداوند مرا فرمان داده که با وی رازگویی کنم. تمام.(4)
میگویم: با نقل این روایت صحّت آن را مورد تأیید قرار داده و هیچ حجّتی برای تأویل آن در اختیار ندارد مگر تعصب و عناد هرچند در آنچه را که روایت کرده برای هر کس که از عقل سلیم برخوردار باشد؛ بیانگر برخوردار بودن وی از فضل بزرگی است .
ص: 157
یج، [الخرائج و الجرائح] سَعْدٌ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ حَسَّانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی دَاوُدَ السَّبِیعِیِّ عَنْ بُرَیْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام مَعَهُ جَالِسٌ إِذْ قَالَ یَا عَلِیُّ أَ لَمْ أُشْهِدْکَ مَعِی سَبْعَةَ مَوَاطِنَ حَتَّی ذَکَرَ الْمَوَاطِنَ الثالثة [الثَّلَاثَةَ](1) وَ الْمَوَاطِنَ الرابعة [الْأَرْبَعَةَ] لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ أُرِیتُ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ رُفِعْتُ إِلَی هُنَاکَ حَتَّی نَظَرْتُ فِیهَا(2) وَ اشْتَقْتُ إِلَیْکَ فَدَعَوْتُ اللَّهَ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی وَ لَمْ أَرَ مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا وَ قَدْ رَأَیْتَهُ (3).
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ أَوْ غَیْرِهِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ بَشَّارٍ عَنْ أَبِی دَاوُدَ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ رُفِعَتْ لِی حَتَّی نَظَرْتُ إِلَی مَا فِیهَا(4).
یج، [الخرائج و الجرائح] سَعْدٌ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُؤْمِنِ عَنْ حَسَّانَ بْنِ أَبِی عَلِیٍّ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی دَاوُدَ السَّبِیعِیِّ عَنْ بُرَیْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ أَشْهَدَکَ مَعِی سَبْعَةَ مَوَاطِنَ ذَکَرَهَا(5) حَتَّی ذَکَرَ الْمَوْطِنَ الثَّانِیَ فَقَالَ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ فَأَسْرَی بِی إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ أَیْنَ أَخُوکَ قُلْتُ وَدَّعْتُهُ (6) خَلْفِی فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ یَأْتِکَ بِهِ فَدَعَوْتُ اللَّهَ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی وَ کُشِطَ(7)
ص: 158
باب هشتاد و دوم : نشان دادن ملکوت آسمانها و زمین به امیرالمؤمنین علیه السّلام و عروج وی به آسمان
روایات
روایت1.
الخرائج: بریده اسلمی گوید: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم علی علیه السّلام نیز با وی نشسته بود که فرمود: ای علی، آیا در هفت موطن با تو همراه نبودم- تا اینکه سه موطن را ذکر فرمود- و موطن چهارم در شب جمعه بود که ملکوت آسمانها و زمین به من نشان داده شد و به آنجا بالا برده شدم تا اینکه در آنها نگاه کردم و مشتاق تو شدم پس به درگاه خدا دعا کردم ناگاه تو را با خود دیدم و چیزی را ندیدم مگر اینکه تو هم آن را دیده باشی.(1)
بصائر الدرجات: با سندی از ابوداود مانند آن را روایت کرده و در آن آمده است: آسمان ها برای من بالا آورده شد تا اینکه به آنچه درون آن ها بود نگاه کردم.(2)
روایت2.
الخرائج: بریده اسلمی از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آورده است که آن حضرت فرمود: یا علی، خداوند تو را با من در هفت موطن همراه کرد- و آنها را برشمرد و چون به وادی دوم رسید- فرمود: جبرئیل نزد من آمده پس شبانه به آسمان برده شدم، پس گفت: برادرت کجاست؟ گفتم: او را پشت سرم جا گذاشتم. جبرئیل گفت: از خدا بخواه، او را نزد تو میآورد. پس از خدا خواستم و ناگاه تو را با خود یافتم و ناگاه حجاب
ص: 158
لِی عَنِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ حَتَّی رَأَیْتُ سُکَّانَهَا وَ عُمَّارَهَا وَ مَوْضِعَ کُلِّ مَلَکٍ فِیهَا فَلَمْ أَرَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ رَأَیْتَهُ کَمَا رَأَیْتُهُ (1).
یر، [بصائر الدرجات] محمد بن عیسی عن أبی عبد الله المؤمن عن علی بن حسان عن أبی داود السبیعی عن بریدة: مثله (2).
یل، [الفضائل] لابن شاذان عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (3) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَعْطَانِیَ اللَّهُ تَعَالَی خَمْساً وَ أَعْطَی عَلِیّاً خَمْساً أَعْطَانِی جَوَامِعَ الْکَلِمِ وَ أَعْطَی عَلِیّاً جَوَامِعَ الْعِلْمِ وَ جَعَلَنِی نَبِیّاً وَ جَعَلَهُ وَصِیّاً وَ أَعْطَانِی الْکَوْثَرَ وَ أَعْطَاهُ السَّلْسَبِیلَ وَ أَعْطَانِی الْوَحْیَ وَ أَعْطَاهُ الْإِلْهَامَ وَ أَسْرَی بِی إِلَیْهِ وَ فَتَحَ لَهُ أَبْوَابَ السَّمَاوَاتِ وَ الْحُجُبَ حَتَّی نَظَرَ إِلَیَّ وَ نَظَرْتُ إِلَیْهِ قَالَ ثُمَّ بَکَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ لَهُ مَا یُبْکِیکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ إِنَّ أَوَّلَ مَا کَلَّمَنِی بِهِ رَبِّی قَالَ یَا مُحَمَّدُ انْظُرْ تَحْتَکَ فَنَظَرْتُ إِلَی الْحُجُبِ قَدِ انْخَرَقَتْ وَ إِلَی أَبْوَابِ السَّمَاءِ قَدِ انْفَتَحَتْ وَ نَظَرْتُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ رَافِعٌ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَکَلَّمْتُهُ وَ کَلَّمَنِی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِمَا کَلَّمَکَ رَبُّکَ قَالَ لِی (4) یَا مُحَمَّدُ إِنِّی جَعَلْتُ عَلِیّاً وَصِیَّکَ وَ وَزِیرَکَ وَ خَلِیفَتَکَ مِنْ بَعْدِکَ فَأَعْلِمْهُ فَهَا هُوَ یَسْمَعُ کَلَامَکَ فَأَعْلَمْتُهُ وَ أَنَا بَیْنَ یَدَیْ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَالَ لِی قَدْ قَبِلْتَ وَ أَطَعْتَ فَأَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی الْمَلَائِکَةَ یَتَبَاشَرُونَ بِهِ وَ مَا مَرَرْتُ بِمَلَإٍ مِنْ مَلَائِکَةِ السَّمَاوَاتِ إِلَّا هَنَّأَنِی (5) وَ قَالُوا یَا مُحَمَّدُ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَقَدْ دَخَلَ السُّرُورُ عَلَی جَمِیعِ الْمَلَائِکَةِ بِاسْتِخْلَافِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ابْنَ عَمِّکَ وَ رَأَیْتُ حَمَلَةَ الْعَرْشِ قَدْ نَکَسُوا رُءُوسَهُمْ إِلَی الْأَرْضِ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ لِمَ نَکَسُوا حَمَلَةُ الْعَرْشِ رُءُوسَهُمْ قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا مِنْ مَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ إِلَّا وَ قَدْ نَظَرَ إِلَی وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام اسْتِبْشَاراً بِهِ
ص: 159
از آسمانهای هفتگانه و زمینهای هفتگانه برداشته شد چنانکه ساکنان و آبادگران آنها را دیدم و نیز جایگاه هر فرشتهای را بر روی آنها مشاهده کردم و من چیزی ندیدم مگر اینکه تو هم همان را میدیدی.(1)
بصائر الدرجات: با سندی مانند آن را از بُریده نقل کرده است.(2)
روایت3.
الفضائل: از ابن عباس آورده است که گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: خداوند پنج چیز به من داد و پنج چیز به علی داد! به من جوامع الکِلَم را بخشید و به علی جوامع العلم را عطا فرمود، مرا نبی و او را وصی قرار داد، کوثر را به من عطا فرمود و سلسبیل را به او، و وحی را به من بخشید و او را الهام مرحمت فرمود و مرا به معراج برد و درهای آسمانها و حجابها برای او گشوده شد به طوری که یکدیگر را دیدیم.
گوید: سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بگریست، پس به وی عرض کردم: یا رسول الله، پدر و مادرم فدای تو باد، چه چیز شما را به گریه واداشت؟ فرمود: ای ابن عباس، اولین سخنی که پروردگارم با من در میان نهاد، چنین فرمود: ای محمّد، به زیرپایت نظر کن، پس نگاه کرده و دیدم که حجابها از هم دریده شده و درهای آسمان گشوده شده و علی علیه السّلام را دیدم که سر به سوی من برداشته بود، پس با او گفتگو کردم و خداوند عزّوجل با من سخن گفت. ابن عباس عرض کرد: یا رسول الله، پروردگارت درباره چه با تو سخن گفت؟ فرمود: یا محمّد، بعد از تو من علی را وصی، وزیر و جانشینت قرار دادم، پس او را از این امر باخبر کن که صدای تو را میشنود؛ پس در حالی که در محضر پروردگارم عزّوجل بودم، او را آگاه نمودم، و به من گفت: قبول کردم و اطاعت میکنم، پس خداوند به فرشتگان فرمان داد که این مناسبت را به یگدیگر بشارت دهند. و بر فرشتهای از فرشتگان آسمان نگذشتم مگر اینکه به من تهنیت عرض کرده و گفتند: ای محمّد، سوگند به کسی که تو را به حق پیامبر فرستاد، به سبب اینکه خدای عزّوجل پسر عمّ تو را به جانشینیات برگزید، همه فرشتگان شادمان شدند، و حاملان عرش را دیدم که سرهای خود را به پایین افکندهاند، پس گفتم: ای جبرئیل، چرا حاملان عرش سر به پایین دارند؟ فرمود: ای محمّد، هیچ فرشتهای نیست مگر اینکه برای بشارت یافتن به روی علی بن أبی طالب علیه السّلام نگریسته باشد
ص: 159
مَا خَلَا حَمَلَةُ الْعَرْشِ فَإِنَّهُمْ اسْتَأْذَنُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ فَأَذِنَ لَهُمْ فَنَظَرُوا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا هَبَطْتُ جَعَلْتُ أُخْبِرُهُ بِذَلِکَ وَ هُوَ یُخْبِرُنِی فَعَلِمْتُ أَنِّی لَمْ أُوطِئْ مَوْطِئاً إِلَّا وَ قَدْ کُشِفَ لِعَلِیٍّ عَنْهُ حَتَّی نَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِی فَقَالَ عَلَیْکَ بِمَوَدَّةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَا یَقْبَلُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ عَبْدٍ حَسَنَةً حَتَّی یَسْأَلَهُ عَنْ حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ یَقُولُ اعْلَمْ فَمَنْ مَاتَ عَلَی وَلَایَتِهِ قُبِلَ عَمَلُهُ عَلَی مَا کَانَ مِنْهُ وَ إِنْ لَمْ یَأْتِ بِوَلَایَتِهِ لَا یُقْبَلُ مِنْ عَمَلِهِ شَیْ ءٌ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ النَّارَ لَأَشَدُّ غَضَباً عَلَی مُبْغِضِ عَلِیٍّ مِنْهُمْ عَلَی مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً یَا ابْنَ عَبَّاسٍ لَوْ أَنَّ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْمُرْسَلِینَ اجْتَمَعُوا عَلَی بُغْضِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ مَعَ مَا یَقَعُ مِنْ عِبَادَتِهِمْ فِی السَّمَاوَاتِ لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی فِی النَّارِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ هَلْ یُبْغِضُهُ أَحَدٌ قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ نَعَمْ یُبْغِضُهُ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أُمَّتِی لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُمْ فِی الْإِسْلَامِ نَصِیباً یَا ابْنَ عَبَّاسٍ إِنَّ مِنْ عَلَامَةِ بُغْضِهِمْ لَهُ تَفْضِیلَهُمْ لِمَنْ هُوَ دُونَهُ عَلَیْهِ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً أَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنِّی وَ لَا وَصِیّاً أَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنْ وَصِیِّی قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَلَمْ أَزَلْ لَهُ کَمَا أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَ أَوْصَانِی بِمَوَدَّتِهِ وَ إِنَّهُ لَأَکْبَرُ عَمَلِی عِنْدِی.
قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ ثُمَّ مَضَی مِنَ الزَّمَانِ مَا مَضَی وَ حَضَرَتْ رَسُولَ اللَّهِ الْوَفَاةُ قُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ دَنَا أَجَلُکَ فَمَا تَأْمُرُنِی قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ خَالِفْ مَنْ خَالَفَ عَلِیّاً وَ لَا تَکُونَنَّ لَهُمْ ظَهِیراً وَ لَا وَلِیّاً قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَ لَا تَأْمُرُ النَّاسَ بِتَرْکِ مُخَالَفَتِهِ قَالَ فَبَکَی صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ سَبَقَ فِیهِمْ عِلْمُ رَبِّی وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَا یَخْرُجُ أَحَدٌ خَالَفَهُ مِنَ الدُّنْیَا وَ أَنْکَرَ حَقَّهُ حَتَّی یُغَیِّرَ اللَّهُ تَعَالَی مَا بِهِ مِنْ نِعْمَةٍ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَلْقَی اللَّهَ تَعَالَی وَ هُوَ عَنْکَ رَاضٍ فَاسْلُکْ طَرِیقَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مِلْ مَعَهُ حَیْثُ مَالَ وَ ارْضَ بِهِ إِمَاماً وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ وَالِ مَنْ وَالاهُ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ احْذَرْ أَنْ یَدْخُلَکَ شَکٌ
ص: 160
مگر عرشیان که از خدای عزّوجل اجازه خواستند در همین ساعت علی را ببینند و آنها را اجازه داد، سپس به علی بن أبی طالب نگاه کردند. و چون به زمین فرود آورده شدم، شروع کردیم به تعریف کردن آن را برای یکدیگر، و بدین ترتیب دریافتم که من قدم در جایی نگذاشتهام مگر اینکه آنجا برای علی مکشوف شده و او در آن نگریسته است.
ابن عباس رضی الله عنه- گوید: عرض کردم: یا رسول الله، مرا وصیِّتی کنید! فرمود تو را به دوست داشتن علی بن أبی طالب سفارش میکنم، سوگند به آنکه مرا به حق به نبوت مبعوث فرمود خداوند از بندهای کار نیکو نمیپذیرد مگر اینکه پیش از آن درباره حبّ علی بن أبی طالب از وی سؤال کند، و او میفرماید: بدان که هرکس برولایت او بمیرد، تمام اعمال او پذیرفته میشوند و اگر با پذیرش ولایت او نیاید، چیزی از عمل او پذیرفته نمیشود، سپس فرمان داده میشود در آتشش افکنند، ای پسر عباس، سوگند به کسی که مرا به حق به نبوّت مبعوث فرمود که خشم آتش بر دشمن علی شدیدتر از خشم آن بر کسی است که گمان برد خداوند را فرزندی است. ای پسر عباس، و اگر فرشتگان مقرّب و پیامبران مرسل بر دشمنی با علی بن أبی طالب اجتماع کنند، با وجود عبادت هایی که در آسمان ها میکنند، حتماً خداوند در آتش آنها را عذاب خواهد داد. عرض کردم: یا رسول الله، و آیا کسی با او دشمنی میکند؟ فرمود: ای پسر عباس، آری! گروهی ادعا میکنند از اُمّت من هستند و حال آنکه خداوند بهرهای از اسلام برای آنان قرار نداده است! ای پسر عباس، از نشانههای دشمنی آنها با علی آن است که کسی را بر او برتری میدهند که پایینتر از اوست، و سوگند به کسی که مرا به حق پیامبر مبعوث فرمود، خداوند پیامبری را مبعوث نفرموده که نزد او از من بزرگواراتر باشد و وصیّی نفرستاده که نزد او از علی بزرگوارتر باشد.
ابن عباس گوید: من پیوسته با علی علیه السّلام چنان بودم که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده بود و آن حضرت مرا به نماز سفارش کرده بود و به محبت علی نیز سفارش کرده بود، و بزرگترین کار نیکی که از من سر زده نیز همین است؛ ابن عباس گوید: مدتها از این ماجرا گذشت و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در بستر مرگ افتاد، به وی عرض کردم: پدر و مادرم فدای تو باد یا رسول الله، اجلت فرا رسیده است، اکنون مرا به چه فرمان میدهی؟ فرمود: ای ابن عباس، با کسی که به مخالفت با علی برمیخیزد، مخالفت کن و یاور و دوستدار آنها مباش! عرض کردم: یا رسول الله، چرا مردم را فرمان نمیدهی که مخالفت با وی را ترک کنند؟ گوید: پس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله بگریست سپس فرمود: ای پسر عباس، عِلم پروردگارم بر رفتار آنها پیشی گرفته است، و سوگند به کسی که مرا به حق به نبوّت فرستاد. هر کس با او مخالفت کند و حقّش را انکار نماید، از دنیا نمیرود مگر اینکه خداوند نعمت را از او بگرداند. ای پسر عباس، اگر خواسته باشی خدا را در حالی دیدار کنی که از تو راضی باشد، راه علی بن أبی طالب را در پیش گیر و به هرجا که متمایل شد، تو نیز بدان سمت متمایل شو و به پیشوایی او راضی باش و با دشمنش دشمن و با دوستدارش دوست باش! ای پسر عباس، حذر کن از اینکه تردیدی
ص: 160
فِیهِ فَإِنَّ الشَّکَّ فِی عَلِیٍّ کُفْرٌ بِاللَّهِ تَعَالَی (1).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو الْقَاسِمِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ هَاشِمٍ الدُّورِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: هَبَطَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی مَنْزِلِ أُمِّ سَلَمَةَ فَقَالَ (2) یَا مُحَمَّدُ إِنَّ مَلَأً مِنْ مَلَائِکَةِ السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ یُجَادِلُونَ فِی شَیْ ءٍ حَتَّی کَثُرَ بَیْنَهُمُ الْجِدَالُ فِیهِمْ وَ هُمْ مِنَ الْجِنِّ مِنْ قَوْمِ إِبْلِیسَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ (3) فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی الْمَلَائِکَةِ قَدْ کَثُرَ جِدَالُکُمْ فَتَرَاضَوْا بِحَکَمٍ مِنَ الْآدَمِیِّینَ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ قَالُوا قَدْ رَضِینَا بِحَکَمٍ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِمْ بِمَنْ تَرْضَوْنَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ قَالُوا رَضِینَا(4) بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَهْبَطَ اللَّهُ مَلَکاً مِنْ مَلَائِکَةِ السَّمَاءِ الدُّنْیَا بِبِسَاطٍ وَ أَرِیکَتَیْنِ فَهَبَطَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرَهُ بِالَّذِی جَاءَ فِیهِ فَدَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَقْعَدَهُ عَلَی الْبِسَاطِ وَ وَسَّدَهُ بِالْأَرِیکَتَیْنِ ثُمَّ تَفَلَ فِی فِیهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ ثَبَّتَ اللَّهُ قَلْبَکَ وَ نَوَّرَ حُجَّتَکَ (5) بَیْنَ عَیْنَیْکَ ثُمَّ عَرَجَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ فَلَمَّا نَزَلَ (6) قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ نَرْفَعُ دَرَجاتٍ مَنْ نَشاءُ وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ (7).
ص: 161
درباره علی به تو راه یابد که شکّ درباره علی کفر به خدای متعال است.(1)
روایت4.
تفسیر فرات بن ابراهیم: محمّد بن علی از پدران بزرگوارش علیهم السّلام آورده است: جبرئیل در حالی بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرود آمد که آن حضرت در خانه اُم سلمه بود و گفت: ای محمّد، جمعی از فرشتگان در آسمان چهارم درباره چیزی باهم جدل میکنند و کارشان بالا گرفته است و آنها از اجنّه هستند، از قوم ابلیس، همانهایی که خداوند در کتاب خود درباره ایشان فرموده است: «إِلَّا إِبْلِیسَ کاَنَ مِنَ الْجِنّ ِ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ»(2){جز
ابلیس که از [گروه] جن بود و از فرمان پروردگارش سرپیچید.} پس خداوند متعال به فرشتگان وحی فرمود که جَدَل شما بسیار شده است، لذا به داوری یکی از آدمیان رضایت دهید که میان شما قضاوت کند. عرض کردند داوری یکی از اُمّت محمّد را میپذیریم. خداوند متعال به آن ها وحی کرد: داوری چه کسی از امت محمد صلی الله علیه و آله را میپذیرید؟ عرض کردند: به داوری علی بن أبی طالب علیه السّلام راضی هستیم. پس خداوند فرشتهای از فرشتگان آسمان دنیا را با قالیچهای و دو بالش بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرو فرستاد و آن حضرت را آگاه فرمود که به چه کار آمده است، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی بن أبی طالب علیه السّلام را فراخوانده، وی را روی قالیچه نشانده، دو بالش را تکیهگاه او قرار داده، سپس آب دهان خویش را در دهان وی انداخته آنگاه فرمود: یا علی، خداوند قلبت را استوار دارد و حجّتت را در پیشانیت روشن گرداند! سپس به آسمان برده شد؛ و چون بازگشت، *فرمود: یا محمّد، خداوند سلامت میرساند و به تو میگوید: «نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَّن نَّشَاءُ وَ فَوْقَ کُلّ ِ ذِی عِلْمٍ عَلِیم»(3){درجات کسانی را که بخواهیم بالا می بریم و فوق هر صاحب دانشی دانشوری است} .
ص: 161
ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق الْحُسَیْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَبَّاسِیِّ عَنْ عُمَیْرِ بْنِ مِرْدَاسٍ الدَّوْلَقِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْمَکِّیِّ عَنْ وَکِیعٍ عَنِ الْمَسْعُودِیِّ رَفَعَهُ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: مَرَّ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ بِنَفَرٍ یَتَنَاوَلُونَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَوَقَفَ أَمَامَهُمْ فَقَالَ الْقَوْمُ مَنِ الَّذِی وَقَفَ أَمَامَنَا فَقَالَ أَنَا أَبُو مُرَّةَ فَقَالُوا یَا أَبَا مُرَّةَ أَ مَا تَسْمَعُ کَلَامَنَا فَقَالَ سَوْأَةً لَکُمْ تَسُبُّونَ مَوْلَاکُمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَقَالُوا لَهُ مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ أَنَّهُ مَوْلَانَا فَقَالَ مِنْ قَوْلِ نَبِیِّکُمْ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ فَقَالُوا لَهُ فَأَنْتَ مِنْ مَوَالِیهِ وَ شِیعَتِهِ فَقَالَ مَا أَنَا مِنْ مَوَالِیهِ وَ لَا مِنْ شِیعَتِهِ وَ لَکِنِّی أُحِبُّهُ وَ مَا یُبْغِضُهُ أَحَدٌ إِلَّا شَارَکْتُهُ فِی الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فَقَالُوا لَهُ یَا أَبَا مُرَّةَ فَتَقُولُ فِی عَلِیٍّ شَیْئاً فَقَالَ لَهُمْ اسْمَعُوا مِنِّی مَعَاشِرَ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ عَبَدْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْجَانِّ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أَلْفَ سَنَةٍ فَلَمَّا أَهْلَکَ اللَّهُ الْجَانَّ شَکَوْتُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْوَحْدَةَ فَعَرَجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَعَبَدْتُ اللَّهَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أَلْفَ سَنَةٍ أُخْرَی فِی جُمْلَةِ الْمَلَائِکَةِ فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ نُسَبِّحُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نُقَدِّسُهُ إِذْ مَرَّ بِنَا نُورٌ شَعْشَعَانِیٌّ فَخَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ لِذَلِکَ النُّورِ سُجَّداً فَقَالُوا سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ نُورُ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ أَوْ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ لَا نُورُ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ لَا نَبِیٍّ مُرْسَلٍ هَذَا نُورُ طِینَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (1).
ص: 162
باب هشتاد و سوم : آنچه از مناقب امیرالمؤمنین علیه السّلام که بر زبان ابلیس لعنه الله و جنّیان جاری شده و تسلط آن حضرت بر ایشان و مبارزهاش با آنها
روایات
روایت1.
علل الشرائع- امالی صدوق: سلمان فارسی رحمۀ الله گفت: ابلیس لعنۀ الله علیه بر جمعی گذشت که درباره امیرالمؤمنین علیه السّلام بدگویی میکردند، پس در برابر ایشان ایستاد، آن جمع گفتند: اینکه در مقابل ایستاده کیست؟ گفت: من هستم، ابومُرّّۀ! گفتند: ای ابومرّۀ، سخنان ما را نمیشنوی؟ گفت: بدا به حال شما، مولایتان علی بن أبی طالب را دشنام میدهید؟! به وی گفتند: از کجا دریافتی که او مولای ماست؟ گفت: از قول پیامبرتان که گفت: «مَن کُنتُ مولاهُ فعلیٌّ مولاهُ، الّلهُمَّ والِ مَن والاهُ و عادِ مَن عاداهُ وَانصُر مَن نَصَره واخذُل مَن خَذَله»( هرکس من مولای او بودم اینک علی نیز مولای اوست، خداوندا، دوستدارش را دوست بدار و با دشمنش دشمنی فرما و یاری کن هرکه او را یاری دهد و خوار و ذلیل کن آنکه او را تنها گذارد). پس به وی گفتند: تو از دوستداران و شیعیان او هستی؟ گفت: من از طرفداران و پیروان او نیستم لیکن دوستش دارم، و کسی نیست که از او نفرت داشته باشد مگر اینکه من در مال و فرزند شریک او باشم! پس به وی گفتند: ای ابومرّۀ، چیزی درباره علی میگویی؟ به آنها گفت: از من بشنوید ای جماعت پیمان شکنان، ستمگران و خوارج، دوازده هزار سال به همراه جنّیان خدای عزّوجل را پرستش کردم، سپس هنگامی که خداوند جنّیان را به هلاکت رساند، از تنهایی به خدای عزّوجل شکایت بردم، پس مرا به آسمان برد و در آسمان دنیا دوازده هزار سال دیگر خدا را در جمع فرشتگان عبادت کردم، ما در چنین حالی بودیم و خدای عزّوجل را تسبیح و تقدیس مینمودیم که یک نور شعشعانی بر ما گذشت، پس فرشتگان برای آن نور به سجده افتاده و سپس گفتند: سُبُّوح قُدّوس، این نور فرشتهای مقرّب یا یک نبیّ مرسل است، ناگاه دریافتیم که ندایی از جانب خداوند جلّ جلاله آمد که میفرمود: نه نور یک فرشته مقرّب یا پیامبری مرسل، این نور، نور گِل علی بن أبی طالب صلوات الله علیه بود!(1)
ص: 162
لعل إبلیس لعنه الله إنما بین لهم من مناقبه علیه السلام لتأکید الحجة علیهم مع علمه بأنهم لا یرجعون عما هم علیه فیکون عذابهم أشد.
لی، [الأمالی] للصدوق الطَّالَقَانِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَی الدَّهَّانِ قَالَ: کُنْتُ بِبَغْدَادَ عِنْدَ قَاضِی بَغْدَادَ وَ اسْمُهُ سَمَاعَةُ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ کِبَارِ أَهْلِ بَغْدَادَ فَقَالَ لَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ الْقَاضِیَ إِنِّی حَجَجْتُ فِی السِّنِینَ الْمَاضِیَةِ فَمَرَرْتُ بِالْکُوفَةِ فَدَخَلْتُ فِی مَرْجِعِی إِلَی مَسْجِدِهَا فَبَیْنَا أَنَا وَاقِفٌ فِی الْمَسْجِدِ أُرِیدُ الصَّلَاةَ إِذَا أَمَامِی امْرَأَةٌ أَعْرَابِیَّةٌ بَدَوِیَّةٌ مُرْخِیَةُ الذَّوَائِبِ عَلَیْهَا شَمْلَةٌ وَ هِیَ تُنَادِی وَ تَقُولُ یَا مَشْهُوراً فِی السَّمَاوَاتِ یَا مَشْهُوراً فِی الْأَرَضِینَ یَا مَشْهُوراً فِی الْآخِرَةِ یَا مَشْهُوراً فِی الدُّنْیَا جَهَدَتِ الْجَبَابِرَةُ وَ الْمُلُوکُ عَلَی إِطْفَاءِ نُورِکَ وَ إِخْمَادِ ذِکْرِکَ فَأَبَی اللَّهُ لِذِکْرِکَ إِلَّا عُلُوّاً وَ لِنُورِکَ إِلَّا ضِیَاءً وَ تَمَاماً وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ فَقُلْتُ یَا أَمَةَ اللَّهِ وَ مَنْ هَذَا الَّذِی تَصِفِینَهُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ قَالَتْ ذَاکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ فَقُلْتُ لَهَا أَیُّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ هُوَ قَالَتْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ الَّذِی لَا یَجُوزُ التَّوْحِیدُ إِلَّا بِهِ وَ بِوَلَایَتِهِ قَالَ فَالْتَفَتُّ إِلَیْهَا فَلَمْ أَرَ أَحَداً(1).
کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی الْمِنْبَرِ إِذْ أَقْبَلَ ثُعْبَانٌ مِنْ نَاحِیَةِ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَهَمَّ النَّاسُ أَنْ یَقْتُلُوهُ فَأَرْسَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْ کُفُّوا فَکَفُّوا وَ أَقْبَلَ الثُّعْبَانُ یَنْسَابُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی الْمِنْبَرِ فَتَطَاوَلَ فَسَلَّمَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَشَارَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَیْهِ أَنْ یَقِفَ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ خُطْبَتِهِ وَ لَمَّا فَرَغَ مِنْ خُطْبَتِهِ أَقْبَلَ عَلَیْهِ فَقَالَ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا عَمْرُو بْنُ عُثْمَانَ خَلِیفَتِکَ عَلَی الْجِنِّ وَ إِنَّ أَبِی مَاتَ وَ أَوْصَانِی أَنْ آتِیَکَ وَ أَسْتَطْلِعَ (2) رَأْیَکَ وَ قَدْ أَتَیْتُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَمَا تَأْمُرُنِی بِهِ وَ مَا تَرَی فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ أَنْ تَنْصَرِفَ وَ تَقُومَ (3)
ص: 163
توضیح
شاید ابلیس لعنه الله مناقب آن حضرت را بدان جهت برایشان بیان نموده تا حجّت را بر آنان مؤکَّد نماید و آگاه بود که آنها از باور خود دست بر نخواهند داشت و بدین ترتیب عذابشان سختتر میشود.
روایت2.
امالی صدوق: حسن بن یحیی الدّهان گوید: در بغداد و نزد قاضی بغداد بودم و اسم او سماعه بود که مردی از بزرگان بغداد بر وی وارد شده سپس به او گفت: خداوند قاضی را اصلاح فرماید، من سالها پیش حج گزاردم و در بازگشت وارد کوفه و مسجد آن شدم و هنگامی که در مسجد ایستاده بودم و قصد نماز داشتم ناگاه زنی اعرابی بدوی با گیسوی آویزان را در برابر خود دیدم که عبایی بر تن داشت و میگفت: ای که در آسمانها نامداری، ای کسی که در زمین شناخته شدهای، ای کسی که در آخرت پرآوازهای، ای کسی در دنیا شهرت داری، جبّاران و سلاطین سعی کردند نور تو را خاموش و یاد تو را فراموش کنند لیکن خداوند اراده فرمود که یادت متعالی باشد و نورت درخشان و به کمال، هرچند مشرکان را خوش نیاید. گوید: پس گفتم: ای کنیز خدا، این شخص که چنین توصیفش میکنی کیست؟ گفت: او امیرالمؤمنین است! گوید: پس به وی گفتم: کدام امیرالمؤمنین؟ گفت: علی بن أبی طالب که توحید کسی جز به او و پذیرش ولایتش راست نیاید. گوید: سپس به سمت وی برگشتم ولی کسی را ندیدم.(1)
روایت3.
کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام بر منبر بود که اژدهایی از یکی از درهای مسجد وارد شد، پس مردم قصد کشتن آن را کردند، امیرالمؤمنین علیه السّلام پیام داد که دست نگاه دارید، و آنها دست برداشتند، و اژدها به راه خود ادامه داد تا اینکه به منبر رسید، آنگاه سربلند کرده و به امیرالمؤمنین علیه السّلام سلام کرد. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به وی اشاره فرمود که درنگ کند تا وی از خطبهاش فارغ شود. و چون از خطبه فراغت یافت، فرمود: کیستی؟ گفت: من عمرو بن عثمان خلیفه شما بر جنیّان هستم، پدرم مرده و مرا وصیّت نمود که نزد شما بیایم و نظرتان را جویا شوم. اکنون یا امیرالمؤمنین نزد شما آمدهام تا چه دستور فرمایی و چه صلاح میدانی؟ امیرالمؤمنین علیه السّلام به وی فرمود: تو را به ترس از خدا سفارش میکنم و اینکه بازگردی و در میان جنیّان
ص: 163
مَقَامَ أَبِیکَ فِی الْجِنِّ فَإِنَّکَ خَلِیفَتِی عَلَیْهِمْ قَالَ فَوَدَّعَ عَمْرٌو أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ انْصَرَفَ وَ هُوَ(1) خَلِیفَتُهُ عَلَی الْجِنِّ فَقُلْتُ لَهُ (2) جُعِلْتُ فِدَاکَ فَیَأْتِیکَ عَمْرٌو وَ ذَاکَ الْوَاجِبُ عَلَیْهِ قَالَ نَعَمْ (3).
یج، [الخرائج و الجرائح] عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (4).
یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ بَیْنَ جِبَالِ تِهَامَةَ إِذَا رَجُلٌ عَلَی عُکَّازَةٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لُغَةُ جِنِّیٍّ وَ وَطْؤُهُمْ (5) مِنْ جِبَالِ تِهَامَةَ فَقَالَ مَنِ الرَّجُلُ قَالَ أَنَا هَامُ بْنُ هِیمِ بْنِ لَاقِیسَ السَّلِیمِ بْنِ إِبْلِیسَ قَالَ لَیْسَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ إِبْلِیسَ غَیْرُ أَبَوَیْنِ قَالَ لَا قَالَ أَکَلْتُ عَامَّةَ عُمُرِ الدُّنْیَا(6) قَالَ عَلَی ذَلِکَ کَمْ أَتَی عَلَیْکَ قَالَ کُنْتُ أَیَّامَ قَتْلِ قَابِیلَ هَابِیلَ أَخَاهُ غُلَاماً أَعْلُو الْآکَامَ وَ أَنْهَی عَنِ الِاعْتِصَامِ وَ آمُرُ بِفَسَادِ الطَّعَامِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِئْسَ لَعَمْرُ اللَّهِ عَمَلُ الشَّیْخِ الْمُتَوَسِّمِ وَ الشَّابِّ الْمُؤَمِّلِ فَقَالَ دَعْ یَا مُحَمَّدُ عَنْکَ اللَّوْمَ وَ الْهَتْکَ فَقَدْ جِئْتُکَ تَائِباً وَ إِنِّی أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ إِبْرَاهِیمَ فَلَمْ أَزَلْ مَعَهُ حَتَّی أُلْقِیَ فِی النَّارِ فَقَالَ لِی إِنْ لَقِیتَ عِیسَی فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ عِیسَی فَقَالَ لِی إِنْ لَقِیتَ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ عَلَّمَنِی الْإِنْجِیلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی عِیسَی السَّلَامُ مَا دَامَتِ الدُّنْیَا وَ عَلَیْکَ یَا هَامَةُ بِمَا أَدَّیْتَ الْأَمَانَةَ هَاتِ حَاجَتَکَ قَالَ عَلِّمْنِی مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ فَأَمَرَ عَلِیّاً علیه السلام أَنْ یُعَلِّمَهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَذَا الَّذِی أَمَرْتَنِی أَنْ أَتَعَلَّمَ مِنْهُ؟
ص: 164
به جای پدرت باشی که جانشین من بر آنها تویی. گوید: سپس عمرو با امیرالمؤمنین علیه السّلام خداحافظی کرده و در حالی که جانشین وی بر جنّیان شده بود، بازگشت.
پس به وی عرض کردم: قربانت گردم، آیا عمرو خدمت شما میآید و آمدنش واجب است؟ فرمود: آری!(1)
الخرائج: نظیر آن را از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است.(2)
روایت4.
بصائر الدرجات: امام صادق علیه السّلام فرمود: در حالی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میان کوه های تهامه بود، ناگهان مردی عصا به دست نمایان شد، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: کسی که به زبان جنیان سخن میگوید چگونه در حال راه رفتن بر کوه های تهامه است! سپس فرمود: کیستی؟ عرض کرد: من هام بن هیم بن لاقیس السلیم بن ابلیس هستم. فرمود: میان تو و ابلیس جز دو پشت فاصله نیست؟! عرض کرد:آری! فرمود: بنابراین چند سال داری؟ عرض کرد: همه عمر دنیا جز اندکی از آن، در آن روزگاری که قابیل هابیل را کشت من پسر بچهای بودم و بر بلندیها بر میآمدم و از چنگ زدن به ریسمان خدا و دین او نهی میکردم و امر به فساد طعام میکردم. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به خدا سوگند که این کار بدترین کاری است که یک پیر آراسته به نشانه های پیران و یک جوان آرزومند میتواند انجام دهد، عرض کرد: یا محمّد، از ملامت و سرزنش درگذر که من در حالی نزد شما آمدهام که توبه کردهام و من به خدا پناه میبرم که از نادانان باشم، من همراه ابراهیم بودم تا اینکه در آتش افکنده شد، پس به من فرمود: اگر عیسی را دیدار کردی، سلام مرا به او برسان؛ و همراه عیسی بودم، پس به من فرمود: اگر محمّد- صلی الله و علی جمیع انبیائه و رسله- را دیدار کردی، سلام مرا به او برسان، و انجیل را به من آموخت. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بر عیسی سلام، مادامی که دنیا برپاست و بر تو نیز ای هامه که امانت را ادا کردی. حاجتت را بگو. عرض کرد: چیزی از قرآن به من بیاموز. گوید: پس به علی علیه السّلام امر فرمود که او را قرآن بیاموز. سپس عرض کرد: یا رسول الله، این شخص کیست که مرا امر فرمودی از او یاد بگیرم؟
ص: 164
قَالَ یَا هَامَةُ مَنْ کَانَ وَصِیُّ آدَمَ قَالَ کَانَ شِیثٌ قَالَ مَنْ کَانَ وَصِیَّ نُوحٍ قَالَ کَانَ سَامٌ قَالَ فَمَنْ وَجَدْتُمْ وَصِیَّ هُودٍ قَالَ ذَاکَ یَاسِرُ بْنُ هُودٍ قَالَ فَمَنْ وَجَدْتُمْ وَصِیَّ عِیسَی قَالَ شَمْعُونُ بْنُ حَمُّونَ الصَّفَا ابْنُ عَمِّ مَرْیَمَ علیها السلام ثُمَّ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا هَامُ وَ لِمَ کَانُوا هَؤُلَاءِ أَوْصِیَاءَ الْأَنْبِیَاءِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِأَنَّهُمْ کَانُوا أَزْهَدَ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا وَ أَرْغَبَ النَّاسِ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَمَنْ وَجَدْتُمْ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ قَالَ هَامُ ذَاکَ إِلْیَا ابْنُ عَمِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ فَهُوَ عَلِیٌّ وَ هُوَ وَصِیِّی وَ أَخِی وَ هُوَ أَزْهَدُ أُمَّتِی فِی الدُّنْیَا وَ أَرْغَبُ إِلَی اللَّهِ فِی الْآخِرَةِ قَالَ فَسَلَّمَ هَامٌ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ تَعَلَّمَ مِنْهُ سُوَراً ثُمَّ قَالَ أَخْبِرْنِی (1) بِهَذِهِ السُّوَرِ أُصَلِّی بِهَا قَالَ لَهُ نَعَمْ یَا هَامُ قَلِیلُ الْقُرْآنِ کَثِیرٌ فَسَلَّمَ هَامٌ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ انْصَرَفَ فَلَمْ یَلْقَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی قُبِضَ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ الْهَرِیرِ أَتَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی حَرْبِهِ فَقَالَ لَهُ یَا وَصِیَّ مُحَمَّدٍ إِنَّا وَجَدْنَا فِی کُتُبِ الْأَنْبِیَاءِ أَنَّ الْأَصْلَعَ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ خَیْرُ النَّاسِ اکْشِفْ رَأْسَکَ فَکَشَفَ عَنْ رَأْسِهِ مِغْفَرَهُ فَقَالَ (2) أَنَا وَ اللَّهِ ذَاکَ یَا هَامُ (3).
یج، [الخرائج و الجرائح] سعد بإسناده: مثله (4)
قال الجوهری العکازة عصا ذات زج (5) قوله صلی الله علیه و آله لغة جنی لعله إنما قال ذلک علی سبیل التعجب أی لغته لغة جنی فکیف وطئ جبال تهامة قوله عن الاعتصام أی بحبل الله و دینه قوله و الشاب المؤمل علی بناء الفاعل أی الراجی للأمور العظیمة أو لطول البقاء أو لإضلال الخلق أو علی بناء المفعول أی تجعل الناس بحیث یأملون منک الخیر و فی کتاب السماء و العالم بروایة علی بن إبراهیم بئس لعمری الشاب المؤمل و الکهل المؤمر و قال
ص: 165
فرمود: ای هامه، وصیّ آدم که بود؟ عرض کرد: شیث. فرمود: وصی نوح که بود؟ عرض کرد: سام. فرمود: وصی هود را چه کسی یافتید؟ عرض کرد: او یاسر بن هود بود. فرمود: وصی عیسی را چه کسی یافتید؟ عرض کرد: شمعون بن حمّون الصفا پسر عمّ مریم علیها السّلام. سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود:ای هام، چرا اینان اوصیای انبیا بودند؟ عرض کرد: یا رسول الله، چون آنها زاهدترین مردم از دنیا و راغبترین مردم به آخرت بودند، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: وصیّ محمّد را چه کسی یافتید؟ هام عرض کرد: او «الیا» عموزاده محمّد صَلی الله علیهِ و آله است. فرمود: او همین علی است، که وصی و برادر من است و او بی رغبت ترین اُمّت من در دنیا و مشتاقترین آنها به خدا در آخرت است. راوی گوید: پس هام به امیرالمؤمنین علیه السّلام سلام کرد و از وی سورههایی از قرآن آموخت، سپس عرض کرد: مرا آگاه کن، آیا میتوانم با این سورهها نماز بخوانم؟ به وی فرمود: آری ای هام، اندکِ قرآن بسیار است. سپس هام به رسول خدا سلام کرده و رفت، و دیگر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله او را تا آخر عمر ندید و چون «یوم الهریر» جنگ صفّین فرا رسید، نزد امیرالمؤمنین علیه لسّلام آمده و به وی عرض کرد: ای وصیّ محمّد، ما در کتابهای پیامبران دیدهایم که «الأصلع» (طاس) وصیّ محمّد، بهترینِ مردم است، سرتان را مکشوف کنید. پس آن حضرت کلاه خُود را از سر مبارک خود برداشته آنگاه فرمود: به خدا سوگند ای هام، من همان هستم!
الخرائج: سعد با اسناد خود نظیر آن را روایت کرده است!
توضیح
جوهری گوید: العکّازۀ: عصای دسته دار. قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله: «لغۀ جنّی»، شاید این را بر سبیل تعجّب فرموده باشد، یعنی زبانش زبان جنیّان است پس چگونه در کوههای تهامه قدم میزند؟ قول او «عن الاعتصام» یعنی «از چنگ زدن به ریسمان خدا و دین او» قول او «والشابّ المؤمّل» بر وزن اسم فاعل «مؤمِّل»، یعنی امیدوار به کارهای بزرگ، یا امیدوار به طول بقا، یا برای گمراه کردن خلایق؛ یا بر وزن اسم مفعول، یعنی: کاری کنی که مردم از تو امید خیر داشته باشند. و در کتاب آسمان و جهان به روایت علی بن ابراهیم جمله چنین آمده است: «بئس لعمری الشابّ المؤمل و الکهل المؤمّر» (به جان خودم سوگند که چه بد جوان آرزومند و پیر مومری است) و
ص: 165
الزمخشری فی الفائق إن رجلا من الجن أتاه فی صورة شیخ فقال إنی کنت آمر بإفساد الطعام و قطع الأرحام و إنی تائب إلی الله فقال بئس لعمر الله عمل الشیخ المتوسم و الشاب المتلوم قالوا المتوسم المتحلی بسمة الشیوخ و المتلوم المتعرض للأئمة بالفعل القبیح و یجوز أن یکون المتوسم المتفرس یقال توسمت فیه الخیر إذا تفرسته فیه و رأیت فیه وسمه أی أثره و علامته و المتلوم المنتظر لقضاء اللؤمة و هی الحاجة أو المسرع المتهافت من قول الأصمعی أسرع و أغذ و تلوم بمعنی (1).
سن، [المحاسن] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الصَّلْتِ عَنْ أَبِی هَدِیَّةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ ذَاتَ یَوْمٍ جَالِساً عَلَی بَابِ الدَّارِ وَ مَعَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِذْ أَقْبَلَ شَیْخٌ فَسَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ انْصَرَفَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَ تَعْرِفُ الشَّیْخَ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام مَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله هَذَا إِبْلِیسُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَوْ عَلِمْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَضَرَبْتُهُ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ فَخَلَّصْتُ أُمَّتَکَ مِنْهُ، قَالَ: فَانْصَرَفَ إِبْلِیسُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ ظَلَمْتَنِی یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ(2) فَوَ اللَّهِ مَا شَرِکْتُ أَحَداً أَحَبَّکَ فِی أُمِّهِ (3).
سن، [المحاسن] عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ الْوَاسِطِیُّ رَفَعَ الْحَدِیثَ قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ مِنَ الْجِنِّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَآمَنَتْ بِهِ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهَا فَجَعَلَتْ تَجِیئُهُ فِی کُلِّ أُسْبُوعٍ فَغَابَتْ عَنْهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ أَتَتْهُ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا الَّذِی أَبْطَأَ بِکِ یَا جِنِّیَّةُ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَتَیْتُ الْبَحْرَ الَّذِی هُوَ مُحِیطٌ بِالدُّنْیَا فِی أَمْرٍ أَرَدْتُهُ فَرَأَیْتُ عَلَی شَطِّ ذَلِکَ الْبَحْرِ صَخْرَةً خَضْرَاءَ وَ عَلَیْهَا رَجُلٌ جَالِسٌ قَدْ رَفَعَ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ إِلَّا مَا غَفَرْتَ
ص: 166
زمخشری در کتاب «الفائق» گوید: مردی از جنّیان به شکل پیرمردی نزد آن حضرت آمده و گفت: من امر به فساد طعام و قطع رابطه ارحام میکردم و اینک به درگاه خدا توبه کردهام، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به خدا سوگند چه بدکرداری است کردار این پیر آراسته به نشانههای پیران و این جوان زشت کردار. گویند: «المتوسِّم» به معنای آراسته به نشانههای پیران. المتلوّم: کسی که با انجام دادن فعل قبیح متعرّض ائمّه گردد. و ممکن است که «المتوسَّم» به معنای «با فراست» باشد؛ گفته میشود: «توسمتُ فیه الخیر» (در او علائم خیر دیدم) اگر با فراست چنین علائمی را در او ببینی و «وسم» آن را یعنی علائم و نشانه های آن را در او ببینی ؛ المتلوّم: کسی که منتظر قضای لؤمة یعنی حاجت باشد، یا کسی که شتاب میکند و سخن بیهوده میگوید: اصمعی گوید: اسرعَ، أغَذَّ و تَلَوَّمَ به یک معنا هستند.
روایت5.
المحاسِن: انس بن مالک گوید: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به همراه علی بن أبی طالب علیه السّلام بر در خانه نشسته بود که پیرمردی به طرف آنها آمده، به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلام کرد و رفت. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: این پیرمرد را میشناسی؟ عرض کرد: او را نمیشناسم! فرمود: این ابلیس است! علی علیه السّلام عرض کرد: اگر میدانستم یا رسول الله، ضربتی با شمشیر بر وی میزدم و اُمّت شما را از او خلاص میکردم. راوی گوید: پس ابلیس به طرف علی علیه السّلام آمده و به وی گفت: یا أباالحسن، به من ستم کردی، مگر نشنیدهای خدای عزّوجل میفرماید: «وَ شَارِکْهُمْ فیِ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَاد»(1){در
اموال و اولاد با آن ها شرکت کن} به خدا سوگند شریک نطفه کسی نشدهام که تو را دوست داشته است.(2)
روایت6.
المحاسن: علی بن حسّان مرفوعاً آورده است که زنی از جنیّان نزد رسول صَلی الله علیهِ و آله آمده اسلام آورد و اسلامش نیکو بود، این زن هر هفته یک بار به محضر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله میآمد و اما یک بار غیبش از پیامبر چهل روز طول کشید سپس نزد آن حضرت آمد. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: ای زن جنّی، چه چیز باعث دیر آمدنت شد؟ عرض کرد: یا رسول الله در پی کاری به دریایی رفتم که دنیا را احاطه کرده است. در ساحل آن دریا صخره سبزی دیدم که مردی روی آن نشسته بود و دست به آسمان برداشته میگفت: خداوندا، من تو را به حقّ محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین قسم میدهم که مرا بیامرزی!
ص: 166
لِی فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا إِبْلِیسُ فَقُلْتُ وَ مِنْ أَیْنَ تَعْرِفُ هَؤُلَاءِ قَالَ إِنِّی عَبَدْتُ رَبِّی فِی الْأَرْضِ کَذَا وَ کَذَا سَنَةً وَ عَبَدْتُ رَبِّی فِی السَّمَاءِ کَذَا وَ کَذَا سَنَةً مَا رَأَیْتُ فِی السَّمَاءِ أُسْطُوَانَةً إِلَّا وَ عَلَیْهَا مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَیَّدْتُهُ بِهِ (1).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: اجْتَمَعْنَا یَوْماً فَقَالَ نَفَرٌ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ آخَرُونَ لَمْ یَکُنْ وَصِیّاً لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقُمْنَا فَأَتَیْنَا أَبَا حَمْزَةَ الثُّمَالِیَّ فَقُلْنَا جَرَی بَیْنَنَا الْکَلَامُ عَلَی کَذَا وَ کَذَا فَغَضِبَ أَبُو حَمْزَةَ وَ قَالَ لَقَدْ شَهِدَتِ الْجِنُّ فَضْلًا عَنِ الْإِنْسِ أَنَّ عَلِیّاً کَانَ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخْبَرَنِی أَبُو خَیْثَمَةَ التَّمِیمِیُّ لَمَّا کَانَ بَیْنَ الْحَکَمَیْنِ مَا کَانَ قُلْتُ لَا أَکُونُ مَعَ عَلِیٍّ وَ لَا عَلَیْهِ فَخَرَجْتُ أُرِیدُ أَرْضَ الرُّومِ فَبَیْنَمَا أَنَا مَارٌّ عَلَی شَاطِئِ نَهْرٍ بِمَیَّافَارِقِینَ (2) إِذَا أَنَا بِصَوْتٍ مِنْ وَرَائِی وَ هُوَ یَقُولُ:
یَا أَیُّهَا السَّارِی بِشَطٍّ فَارِقٍ***مُفَارِقٌ لِلْحَقِّ دِیْنِ الْخَالِقِ
مُتَّبِعٌ بِهِ رَئِیسَ مَارِقٍ***ارْجِعْ إِلَی وَصِیِّ النَّبِیِّ الصَّادِقِ
فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَ أَحَداً فَقُلْتُ:
أَنَا أَبُو خَیْثَمَةَ التَّمِیمِیُ***لَمَّا رَأَیْتُ الْقَوْمَ فِی الْخُصُومِ
تَرَکْتُ أَهْلِی غَازِیاً لِلرُّومِ***حَتَّی یَکُونَ الْأُمَّةُ فِی الضَّمِیمِ
فَإِذَا بِصَوْتٍ وَ هُوَ یَقُولُ:
اسْمَعْ مَقَالِی وَ ارْعَ قَوْلِی تُرْشَدَا***ارْجِعْ إِلَی عَلِیٍّ الْخِضَمِّ الْأَصْیَدَا(3)
إِنَّ عَلِیّاً هُوَ وَصِیُّ أَحْمَدَا
قَالَ أَبُو خَیْثَمَةَ فَرَجَعْتُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام(4).
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام بَیْنَمَا هُوَ قَائِمٌ عَلَی الْمِنْبَرِ إِذْ أَقْبَلَتْ حَیَّةٌ مِنْ
ص: 167
پس به او گفتم: تو کیستی؟ گفت: ابلیس هستم! گفتم: و از کجا اینها را میشناسی؟ گفت: من پروردگارم را بر روی زمین فلان مقدار سال پرستش کردم و پروردگارم را در آسمان فلان مقدار سال پرستش کردم و در این مدت هیچ ستونی در آسمان ندیدم مگر اینکه روی آن نوشته شده باشد: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله علیٌّ امیرالمؤمنین است که وی را بدو مؤیّد گردانیدم».(1)
روایت7.
الخرائج: از جعفر بن عبدالحمید نقل است که گفت: روزی گرد آمده بودیم عدهای گفتند: علی وصیّ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بود؛ و عدهای دیگر گفتند: محمد صلی الله علیه و آله وصی ای نداشت. پس جملگی برخاسته نزد ابوحمزه ثمالی آمده و گفتیم: چنین سخنی در میان ما ردو بدل شده است. پس ابوحمزه به خشم آمده و گفت: حتّی جنیّان شهادت دادهاند که علی وصی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است چه رسد به آدمها! ابوخیثمه تمیمی مرا روایت کرده که: بعد از اتفاقاتی که میان حَکَمین(عمروعاص و ابوموسی اشعری) اتفاق افتاد، با خود گفتم: نه با علی خواهم بود و نه بر علیه او. سپس به قصد سرزمین روم عازم سفر گشتم، و در حالی که بر کرانه رودخانهای در «میّافارقین» (2)حرکت
میکردم، ناگاه صدایی را از پشت سرم شنیدم که چنین میگفت:(شعر)
-«ای کسی که بر کرانه رود فارق میگذری، تو از حق که دین خدای خالق است، جدا گشتهای،
- با این تصمیمت پیرو سردسته خوارج شدهای، به سوی وصیّ پیامبر راستگو بازگرد.»
پس رو برگرداندم لیکن کسی را ندیدم، پس گفتم:(شعر)
- «من ابوخیثمه تمیمی هستم که چون مردم را مشغول خصومت با یکدیگر دیدم،
- خانوادهام را رها کرده، به قصد روم بیرون آمدم تا اینکه کار آنها اصلاح شود»
ناگاه صدایی شنیدم که میگفت:
-«سخن مرا بشنو و حق آن را رعایت کن تا رشد یابی و به سوی علی که سخاوتمند و صاحب ملک است برگرد،
- چون علی جانشین احمد است»
ابوخیثمه گوید: پس نزد علی علیه السّلام بازگشتم.(3)
روایت8.
الخرائج: نقل است که علی علیه السّلام بر منبر بود که ماری به سان شتر خراسانی از جانب
ص: 167
بَابِ الْفِیلِ مِثْلُ الْبُخْتِیِّ الْعَظِیمِ فَنَادَاهُمْ عَلِیٌّ افْرِجُوا لَهَا فَإِنَّ هَذَا رَسُولُ قَوْمٍ مِنَ الْجِنِّ فَجَاءَتْ حَتَّی وَضَعَتْ فَاهاً عَلَی أُذُنِهِ وَ إِنَّهَا لَتَنِقُّ کَمَا یَنِقُّ الضِّفْدِعُ (1) وَ کَلَّمَهَا بِکَلَامٍ شَبِیهٍ بِنِقِّهَا ثُمَّ وَلَّتِ الْحَیَّةُ فَقَالَ النَّاسُ مَا حَالُهَا قَالَ هُوَ رَسُولُ قَوْمٍ مِنَ الْجِنِّ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ وَقَعَ بَیْنَ بَنِی عَامِرٍ وَ غَیْرِهِمْ شَرٌّ وَ قِتَالٌ فَبَعَثُوهُ لِآتِیَهُمْ فَأُصْلِحَ بَیْنَهُمْ فَوَعَدْتُهُمْ أَنِّی آتِیهِمُ اللَّیْلَةَ فَقَالُوا أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَخْرُجَ مَعَکَ قَالَ مَا أَکْرَهُ ذَلِکَ فَلَمَّا صَلَّی بِهِمُ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ انْطَلَقَ بِهِمْ حَتَّی أَتَی ظَهْرَ الْکُوفَةِ قَبْلَ الْغَرِیِّ فَخَطَّ حَوْلَهُمْ خَطَّةً ثُمَّ قَالَ إِیَّاکُمْ أَنْ تَخْرُجُوا مِنْ هَذِهِ الْخَطَّةِ فَإِنَّهُ إِنْ یَخْرُجْ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنْ هَذِهِ الْخَطَّةِ یُخْتَطَفْ فَقَعَدُوا فِی الْخَطَّةِ یَنْظُرُونَ وَ قَدْ نُصِبَ لَهُ مِنْبَرٌ فَصَعِدَ عَلَیْهِ فَخَطَبَ خُطْبَةً لَمْ یَسْمَعِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ مِثْلَهَا ثُمَّ لَمْ یَبْرَحْ حَتَّی أَصْلَحَ ذَاتَ بَیْنِهِمْ وَ قَدْ بَرِئَ بِأَمْرِهِمْ (2) بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ کَانَ الْجِنُّ أَشْبَهَ شَیْ ءٍ بِالزُّطِّ(3).
شف، [کشف الیقین] مِنْ کِتَابِ الْأَرْبَعِینِ لِمُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ أَبِی الْفَوَارِسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الطُّوسِیِّ عَنْ مَسْعُودِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْغَزْنَوِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظِ عَنِ الطَّبَرَانِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی الْفَزَارِیِّ عَنْ تِلْمِیذِ بْنِ سُلَیْمَانَ (4)، عَنْ أَبِی الْجَحَّافِ عَنْ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ جَالِساً بِالْأَبْطَحِ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ هُوَ مُقْبِلٌ عَلَیْنَا بِالْحَدِیثِ إِذْ نَظَرَ إِلَی زَوْبَعَةَ قَدِ ارْتَفَعَتْ فَأَثَارَتِ الْغُبَارَ وَ مَا زَالَتْ
تَدْنُو وَ الْغُبَارُ تَعْلُو إِلَی أَنْ وَقَعَتْ بِحِذَاءِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَخْصٌ فِیهَا ثُمَّ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی وَافِدُ قَوْمِی (5) وَ قَدِ اسْتَجَرْنَا بِکَ فَأَجِرْنَا
ص: 168
«باب الفیل» وارد شد. پس علی علیه السّلام با صدای بلند فرمود: راه را برایش باز کنید که این فرستاده قومی از جنیّان است. سپس آن مار جلو آمده تا جایی که دهان خود را در کنار گوش علی علیه السّلام قرار داده و صداهایی از خود در میآورد که به صدای قورباغه میمانست، آن حضرت با زبانی شبیه به صدای حیوان با آن سخن گفت. سپس آن مار آنجا را ترک کرد. مردم گفتند: به چه کار آمده بود؟ فرمود: او فرستاده قومی از جنیّان بود، به من خبر داد که میان بنیعامر و دیگران شرّو کشتار واقع شده است، او را فرستاده بودند که بروم و آنها را باهم آشتی دهم. من هم وعده کردم که امشب نزد آنان خواهم رفت. گفتند: اجازه میدهید با شما بیاییم؟ فرمود: بدم نمیآید! پس چون نماز عشا را با آنها اقامه فرمود، با ایشان روانه شد تا اینکه به پشت کوفه، نرسیده به نجف رسید سپس پیرامون همراهان خود خطّی کشیده و فرمود: برحذر باشید که از این خط خارج شوید که هرکس از شما از این خط خارج شود، ربوده میشود، سپس آنها درون دایره به تماشا نشستند و منبری برای آن حضرت نصب شده بود، پس آن حضرت از منبر بالا رفته و خطبهای ایراد فرمود که از اولین تا آخرین کسی نظیر آن را نشنیده است، و تا آنها را باهم آشتی نداد، آنجا را ترک نفرموده و به فرمان او یکدیگر را بخشیدند، و جنّیها بسیار به هندوها شبیه بودند.(1)
روایت9.
کشف الیقین: از کتاب «الاربعین» محمّد بن مسلم بن أبو الفوارس مرفوعاً از ابوسعید خدری آورده است که روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در «أبطُح» نشسته و جمعی از صحابه در محضر وی بودند و او مشغول سخن گفتن برای ما بود که ناگاه گردبادی را مشاهده فرمود که برخاسته و گردوغبار به راه انداخته، بالا میرفت و نزدیک میشد تا اینکه مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفت و شخصی که در آن بود به آن حضرت سلام کرده و سپس عرض کرد: یا رسول الله، من نماینده قوم خود هستم
ص: 168
وَ ابْعَثْ مَعِی مِنْ قِبَلِکَ مَنْ یُشْرِفُ عَلَی قَوْمِنَا فَإِنَّ بَعْضَهُمْ قَدْ بَغَوْا عَلَیْنَا لِیَحْکُمَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ بِحُکْمِ اللَّهِ وَ کِتَابِهِ وَ خُذْ عَلَیَّ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِیقَ الْمُؤَکَّدَةَ أَنِّی أَرُدُّهُ إِلَیْکَ سَالِماً فِی غَدَاةٍ إِلَّا أَنْ یَحْدُثَ عَلَیَّ حَادِثَةٌ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ أَنْتَ وَ مَنْ قَوْمُکَ قَالَ أَنَا عُرْفُطَةُ بْنُ سمراخ (1) أَحَدُ بَنِی کَاخٍ مِنَ الْجِنِّ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا وَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَهْلِی کُنَّا نَسْتَرِقُّ السَّمْعَ فَلَمَّا مُنِعْنَا ذَلِکَ وَ بَعَثَکَ اللَّهُ نَبِیّاً آمَنَّا بِکَ وَ صَدَّقْنَا قَوْلَکَ وَ قَدْ خَالَفَنَا بَعْضُ الْقَوْمِ وَ أَقَامُوا عَلَی مَا کَانُوا عَلَیْهِ فَوَقَعَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمُ الْخِلَافُ وَ هُمْ أَکْثَرُ مِنَّا عَدَداً وَ قُوَّةً وَ قَدْ غَلَبُوا عَلَی الْمَاءِ وَ الْمَرَاعِی وَ أَضَرُّوا بِنَا وَ بِدَوَابِّنَا فَابْعَثْ مَعِی مَنْ یَحْکُمُ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اکْشِفْ لَنَا عَنْ وَجْهِکَ حَتَّی نَرَاکَ عَلَی هَیْئَتِکَ الَّتِی أَنْتَ عَلَیْهَا فَکَشَفَ لَنَا عَنْ صُورَتِهِ فَنَظَرْنَا إِلَی شَخْصٍ عَلَیْهِ شَعْرٌ کَثِیرٌ وَ إِذَا رَأْسُهُ طَوِیلٌ طَوِیلُ الْعَیْنَیْنِ عَیْنَاهُ فِی طُولِ رَأْسِهِ صَغِیرُ الْحَدَقَتَیْنِ فِی فِیهِ أَسْنَانٌ کَأَسْنَانِ السِّبَاعِ ثُمَّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَخَذَ عَلَیْهِ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ عَلَی أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِ مِنْ غَدٍ(2) مَنْ یَبْعَثُ مَعَهُ بِهِ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ ذَلِکَ الْتَفَتَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ وَ قَالَ سِرْ مَعَ أَخِینَا عُرْفُطَةَ وَ تُشْرِفُ عَلَی قَوْمِهِ وَ تَنْظُرُ(3) إِلَی مَا هُمْ عَلَیْهِ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ أَیْنَ هُمْ قَالَ هُمْ تَحْتَ الْأَرْضِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ کَیْفَ أُطِیقُ النُّزُولَ فِی الْأَرْضِ وَ کَیْفَ أَحْکُمُ بَیْنَهُمْ وَ لَا أُحْسِنُ کَلَامَهُمْ فَالْتَفَتَ إِلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ قَالَ لَهُ مِثْلَ قَوْلِهِ لِأَبِی بَکْرٍ فَأَجَابَ بِمِثْلِ جَوَابِ أَبِی بَکْرٍ ثُمَّ اسْتَدْعَی بِعَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ سِرْ مَعَ أَخِینَا عُرْفُطَةَ وَ تُشْرِفُ عَلَی قَوْمِهِ وَ تَنْظُرُ إِلَی مَا هُمْ عَلَیْهِ وَ تَحْکُمُ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام مَعَ عُرْفُطَةَ وَ قَدْ تَقَلَّدَ سَیْفَهُ وَ تَبِعَهُ أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ قَالا نَحْنُ اتَّبَعْنَاهُمَا إِلَی أَنْ صَارُوا إِلَی وَادٍ فَلَمَّا تَوَسَّطَاهُ نَظَرَ إِلَیْنَا
ص: 169
و به تو پناه آوردهایم، پس ما را پناه دهید و کسی را با ما بفرست که از جانب شما بر قوم ما اشراف داشته باشد، زیرا عدهای از آنها بر ما ستم روا داشتهاند، تا در میان ما طبق حکم خدا و کتاب او قضاوت کند. و از من عهد و پیمانهای موثّق مؤکد بگیر که او را صبح سالم برگردانم به شرط اینکه اتفاقی از جانب خدا برای من پیش نیاید. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تو کیستی و قوم تو کدامند؟ عرض کرد: من عرفطه بن سمراخ یکی از بنی کاخ از جنیّان مؤمن هستم. من و جمعی از خاندانم مشغول استراق سمع بودیم و چون از این کار منع شدیم و خداوند شما را به نبوّت برانگیخت، به شما ایمان آوردیم و سخنت را تصدیق نمودیم. اما برخی از قوم ما با ما به مخالفت برخاسته و به کار خود ادامه دادند، از این رو میان ما و ایشان اختلاف افتاد. تعداد آنها بیشتر و قویتر از ما هستند و توانستهاند بر آبها و چراگاهها تسلّط پیدا کنند و زیان بسیار به ما و احشام ما وارد کردهاند. پس کسی را با من روانه کنید که در میان ما به حق قضاوت کند. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چهره خودت را به ما بنمایان تا شکل تو را آنگونه که هستی، ببینیم! سپس چهره خود را بر ما آشکار کرد و مردی را دیدیم که بسیار پرمو بود، سری دراز و چشمانی به طول سرش داشت با حدقههایی کوچک و در دهانش دندانهایی شبیه دندان درندگان وجود داشت. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از وی عهد و میثاق گرفت که هرکه را به وی روانه میکند، فردا باز گرداند.
پس چون از این کار فارغ شد، رو به ابوبکر کرده و فرمود: به همراه برادرمان عرفطه روانه شو و نزد قومش رفته و ببین در چه وضعیتی هستند سپس به حق میان ایشان داوری کن. ابوبکر عرض کرد: ای رسول خدا آنان کجایند؟ حضرت فرمود: زیر زمین هستند. چگونه طاقت فرود آمدن در زمین را داشته باشم و چگونه میانشان داوری کنم در حالی که زبانشان را نمیدانم؟ پس آن حضرت رو به طرف عمر بن خطاب نموده و همان سخنانی را که به ابوبکر گفته بود، به او نیز گفت: و او نیز همان پاسخ ابوبکر را داد. سپس علی علیه السّلام را طلبیده و به وی فرمود: ای علی، به همراه برادرمان عرفطۀ روانه شو و نزد قومش رفته و ببین مشکلشان چیست و به حق میان ایشان قضاوت میکنی. پس علی علیه السّلام برخاسته شمشیرش را حمایل کرده و با عرفطه روانه گشت و ابوسعید خدری و سلمان فارسی در پی او روانه شدند. آن دو گویند: ما ایشان را دنبال کردیم تا اینکه به درّهای رسیدند و چون در وسط آن قرار گرفتند،
ص: 169
عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ قَدْ شَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی سَعْیَکُمَا فَارْجِعُوا(1) فَقُمْنَا نَنْظُرُ إِلَیْهِمَا فَانْشَقَّتِ الْأَرْضُ وَ دَخَلَا فِیهَا وَ عَادَتْ إِلَی مَا کَانَتْ وَ رَجَعْنَا وَ قَدْ تَدَاخَلَنَا مِنَ الْحَسْرَةِ وَ النَّدَامَةِ مَا اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِ کُلُّ ذَلِکَ تَأَسُّفاً عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَصْبَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ صَلَّی بِالنَّاسِ الْغَدَاةَ ثُمَّ جَاءَ وَ جَلَسَ عَلَی الصَّفَا وَ حَفَّ بِهِ أَصْحَابُهُ وَ تَأَخَّرَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ ارْتَفَعَ النَّهَارُ وَ أَکْثَرَ النَّاسُ الْکَلَامَ إِلَی أَنْ زَالَتِ الشَّمْسُ وَ قَالُوا: إِنَّ الْجِنِّیَّ احْتَالَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْ أَبِی تُرَابٍ وَ ذَهَبَ عَنَّا افْتِخَارُهُ بِابْنِ عَمِّهِ عَلَیْنَا وَ أَکْثَرُوا الْکَلَامَ إِلَی أَنْ صَلَّی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله صَلَاةَ الْأُولَی وَ عَادَ إِلَی مَکَانِهِ وَ جَلَسَ عَلَی الصَّفَا وَ مَا زَالَ أَصْحَابُهُ فِی الْحَدِیثِ إِلَی أَنْ وَجَبَتْ صَلَاةُ الْعَصْرِ وَ أَکْثَرَ الْقَوْمُ الْکَلَامَ وَ أَظْهَرُوا الْیَأْسَ مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ صَلَّی بِنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله صَلَاةَ الْعَصْرِ وَ جَاءَ وَ جَلَسَ عَلَی الصَّفَا وَ أَظْهَرَ الْفِکْرَ فِی عَلِیٍّ علیه السلام وَ ظَهَرَتْ شَمَاتَةُ الْمُنَافِقِینَ بِعَلِیٍّ علیه السلام وَ کَادَتِ الشَّمْسُ تَغْرُبُ وَ تَیَقَّنَ الْقَوْمُ أَنَّهُ هَلَکَ إِذَا انْشَقَّ الصَّفَا وَ طَلَعَ عَلِیٌّ علیه السلام مِنْهُ وَ سَیْفُهُ یَقْطُرُ دَماً وَ مَعَهُ عُرْفُطَةُ فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ جَبِینَیْهِ فَقَالَ لَهُ مَا الَّذِی حَبَسَکَ عَنِّی إِلَی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ صِرْتُ إِلَی خَلْقٍ کَثِیرٍ قَدْ بَغَوْا عَلَی عُرْفُطَةَ وَ قَوْمَهُ الْمُوَافِقِینَ (2) وَ دَعَوْتُهُمْ إِلَی ثَلَاثِ خِصَالٍ فَأَبَوْا عَلَیَّ ذَلِکَ دَعَوْتُهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِاللَّهِ تَعَالَی وَ الْإِقْرَارِ بِنُبُوَّتِکَ وَ رِسَالَتِکَ فَأَبَوْا فَدَعَوْتُهُمْ إِلَی الْجِزْیَةِ فَأَبَوْا وَ سَأَلْتُهُمْ أَنْ یُصَالِحُوا عُرْفُطَةَ وَ قَوْمَهُ فَیَکُونَ بَعْضُ الْمَرْعَی لِعُرْفُطَةَ وَ قَوْمِهِ وَ کَذَلِکَ الْمَاءُ فَأَبَوْا فَوَضَعْتُ سَیْفِی فِیهِمْ وَ قَتَلْتُ مِنْهُمْ رَهْطاً ثَمَانِینَ أَلْفاً فَلَمَّا نَظَرَ الْقَوْمُ إِلَی مَا حَلَّ بِهِمْ طَلَبُوا الْأَمَانَ وَ الصُّلْحَ ثُمَّ آمَنُوا وَ صَارُوا إِخْوَاناً وَ زَالَ الْخِلَافُ وَ مَا زِلْتُ مَعَهُمْ إِلَی السَّاعَةِ فَقَالَ عُرْفُطَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ جَزَاکَ اللَّهُ وَ عَلِیّاً خَیْراً وَ انْصَرَفَ (3).
یل، [الفضائل] لابن شاذان عن سلمان رضی الله عنه: مثله (4)
ص: 170
علی علیه السّلام نظری بر ما افکنده و فرمود: خداوند سعی شما را قبول کند، بازگردید. پس توقف کرده و به ایشان نگاه میکردیم که زمین شکافته شد و آنها وارد آن شدند سپس شکاف به هم آمد و زمین به شکل سابق برگشت، ما نیز در حالی که خدا میداند چقدر حسرت میخوردیم و پشیمان بودیم بازگشتیم و همه اینها به خاطر تأسّف بر علی علیه السّلام بود. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله صبح کرد و نماز صبح را با مردم اقامه فرمود، سپس آمد و بالای کوه صفا نشست و صحابه او را احاطه کردند و علی علیه السّلام دیر کرد. آفتاب بالا آمد و مردم سخنها گفتند و آفتاب زوال یافت و گفتند: آن جنّی، پیامبر را فریب داد و ما را از دست ابوتراب راحت کرد دیگر با پسر عمویش علی به ما فخرفروشی نمیکند، و آنقدر حرف زدند تا این که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نماز ظهر را اقامه کرده و به مکان خود بازگشته و بر بالای کوه صفا نشست در حالی که یاران او همچنان به گفتگو مشغول بودند تا اینکه وقت نماز عصر رسید و مردم همچنان سخنها میگفتند و از بازگشت امیرالمؤمنین علیه السّلام اظهار نومیدی مینمودند. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نماز عصر را با ما اقامه نموده، بازگشت و بر کوه صفا نشست و نگرانی خود را درباره علی علیه السّلام اظهار نمود و شماتت منافقان به خاطر علی علیه السّلام نیز ظاهر شد و نزدیک بود آفتاب غروب کند و مردم یقین کردند که آن حضرت هلاک گشته است که ناگاه کوه صفا شکافته شد و علی علیه السّلام از درون آن بیرون آمد در حالی که از شمشیرش خون میچکید و عرفطه را به همراه داشت. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله برخاسته میان دو چشم و پیشانی علی علیه السّلام را بوسید و به وی فرمود: چه چیزی تا این وقت تو را از من بازداشت؟ عرض کرد: به سوی خلق بسیاری رفتم که به عرفطه و قوم موافق او ستم کرده بودند و آنان را به سه چیز دعوت کردم اما آنها نپذیرفتند: آنها را به ایمان به خدای متعال دعوت کردم و اقرار به نبوّت و رسالت شما اما نپذیرفتند؛ سپس ایشان را به پرداخت جزیه دعوت کردم که نپذیرفتند آنگاه از آنان خواستم با عرفطه و قوم او صلح کنند تا برخی از چراگاه به عرفطه و قوم او تعلّق گیرد و همچنین آب، که نپذیرفتند، لذا شمشیر در میانشان نهاده و هشتاد هزار تن از ایشان را به قتل رساندم و چون آن قوم دیدند که چه بر سرشان آمد، امان و صلح خواستند. سپس ایمان آورده و صلح کردند و برادر شدند، و اختلاف از بین رفت و تا این لحظه با آنها بودم. پس عرفطه گفت: یا رسول الله، خداوند شما و علی را جزای خیر دهد، سپس روانه شد.(1)
الفضائل: نظیر این روایت را از سلمان نقل کرده است.(2)
ص: 170
فض، [کتاب الروضة] عن أبی سعید: مثله (1)
قال الفیروزآبادی الزوبعة اسم شیطان أو رئیس للجن و منه سمی الإعصار زوبعة(2).
شف، [کشف الیقین] مِنْ أَرْبَعِینِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْفَارِسِ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الرَّازِیِّ عَنْ عَمِّهِ زَیْنِ الدِّینِ عَبْدِ الْجَلِیلِ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَکٍ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ مَسْعُودِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ یَحْیَی بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ أَنَّهُ قَالَ: بَیْنَا نَحْنُ بِفِنَاءِ الْکَعْبَةِ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَعَنَا إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا مِمَّا یَلِی الرُّکْنَ الْیَمَانِیَّ شَیْ ءٌ عَظِیمٌ کَأَعْظَمِ مَا یَکُونُ مِنَ الْفِیَلَةِ فَتَفَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لُعِنْتَ أَوْ خَزِیتَ شَکَّ سَعْدٌ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَالَ مَا هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ وَ مَا تَعْرِفُهُ یَا عَلِیُّ قَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ هَذَا إِبْلِیسُ فَوَثَبَ عَلِیٌّ مِنْ مَکَانِهِ وَ أَخَذَ بِنَاصِیَتِهِ وَ جَذَبَهُ عَنْ مَکَانِهِ ثُمَّ قَالَ أَقْتُلُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ وَ مَاعَلِمْتَ یَا عَلِیُّ أَنَّهُ قَدْ أُجِّلَ إِلَی الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَجَذَبَهُ مِنْ یَدِهِ وَ وَقَفَ وَ قَالَ مَا لِی وَ مَا لَکَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ اللَّهِ مَا یُبْغِضُکَ أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدْ شَارَکْتُ أَبَاهُ فِیهِ (4).
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ الشَّهِیدِ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَخْطُبُ بِالنَّاسِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ إِذْ سُمِعَ وَجْبَةٌ عَظِیمَةٌ(5) وَ عَدَوُا الرِّجَالُ یَتَوَاقَعُونَ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا بَالُکُمْ یَا قَوْمِ قَالُوا ثُعْبَانٌ عَظِیمٌ قَدْ دَخَلَ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ کَأَنَّهُ النَّخْلَةُ السَّحُوقُ وَ نَحْنُ نَفْزَعُ مِنْهُ وَ نُرِیدُ أَنْ نَقْتُلَهُ فَلَا نَقْدِرُ عَلَیْهِ فَقَالَ:
ص: 171
الروضۀ: نظیر این روایت را از ابوسعید خدری نقل کرده است.(1)
توضیح
فیروز آبادی گوید: الزّوبعَۀ: نام شیطان یا رئیس جنیّان است و به همین دلیل است که گردباد را «زوبعَۀ» گویند.(2)
روایت10.
کشف الیقین: سعد بن أبی وقّاص گوید: در صحن کعبه بودیم و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نیز همراه ما بود که از طرف رکن یمانی موجودی بزرگ شبیه به یک فیل بسیار تنومند به سوی ما آمد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آب دهان به طرف آن انداخته و فرمود: لعنت شدی یا رسوا شدی- تردید از سعد است-، پس امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام برخاسته و فرمود: این چیست یا رسول الله؟ فرمود: علی، به راستی او را نمیشناسی؟ عرض کرد: خدا و رسول او آگاهترند؛ فرمود: این ابلیس است! پس علی علیه السّلام از جای خود جسته پیشانی ابلیس را گرفته، وی را از جای برکنده سپس عرض کرد: او را به قتل برسانم یا رسول الله؟! فرمود: علی، مگر نمیدانستی که تا زمانی مشخص به او مهلت داده شده است، سپس ابلیس دست علی علیه السّلام را گرفته و ایستاد و گفت: مرا با تو چه کار ای پسر ابوطالب؟! به خدا سوگند کسی از تو نفرت ندارد مگر اینکه در نطفهاش با پدر وی شریک بودهام.(3)
روایت11.
الروضۀ- الفضائل: امام حسین علیه السّلام فرمود: علی بن أبی طالب علیه السّلام مشغول خواندن خطبه بر منبر مسجد کوفه در روز جمعه بود که صدای افتادن شیء عظیمی را شنید و مردان حاضر دویدن آغاز کردند در حالی که روی یکدیگر میافتادند، پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به ایشان فرمود: ای جماعت، شما را چه میشود؟ عرض کردند: اژدهایی بزرگ از در مسجد وارد گشته که به نخلی بلند بالا میماند و ما از آن در هراسیم و میخواهیم آن را به قتل برسانیم اما از عهده او بر نمیآییم. امام فرمود:
ص: 171
لَا تَقْرَبُوهُ وَ طَرِّقُوا لَهُ فَإِنَّهُ رَسُولٌ إِلَیَّ قَدْ جَاءَنِی فِی حَاجَةٍ قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ فَرَّجُوا لَهُ فَمَا زَالَ یَخْتَرِقُ الصُّفُوفَ إِلَی أَنْ وَصَلَ إِلَی عَیْبَةِ عِلْمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ جَعَلَ یَنِقُّ نَقِیقاً فَجَعَلَ الْإِمَامُ علیه السلام یَنِقُّ مِثْلَ مَا نَقَّ لَهُ ثُمَّ نَزَلَ عَنِ الْمِنْبَرِ وَ انْسَلَّ مِنَ الْجَمَاعَةِ فَمَا کَانَ أَسْرَعَ أَنْ غَابَ فَلَمْ یَرَوْهُ فَقَالَتِ الْجَمَاعَةُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا هَذَا الثُّعْبَانُ قَالَ هَذَا دُرْجَانُ بْنُ مَالِکٍ خَلِیفَتِی عَلَی الْجِنِّ الْمُؤْمِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ اخْتُلِفَ عَلَیْهِمْ شَیْ ءٌ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ فَأَنْفَذُوهُ إِلَیَّ لِیَسْأَلَنِی عَنْهُ فَأَجَبْتُهُ فَاسْتَعْلَمَ جَوَابَهَا ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِمْ (1).
قال الجزری فیه کالنخلة السحوق أی الطویلة التی بعد ثمرها علی المجتنی (2) و قال فیه فانسللت بین یدیه أی مضیت و خرجت بتأن و تدریج (3).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدٍ مُعَنْعَناً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ إِذَا نَظَرَ إِلَی حَیَّةٍ کَأَنَّهَا بَعِیرٌ فَهَمَّ عَلِیٌّ أَنْ یَضْرِبَهَا بِالْعَصَا فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ إِبْلِیسُ وَ إِنِّی قَدْ أَخَذْتُ عَلَیْهِ شُرُوطاً مَا یُبْغِضُکَ مُبْغِضٌ إِلَّا شَارَکَ (4) فِی رَحِمِ أُمِّهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ(5).
کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ یَحْیَی الْأَزْرَقِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: احْتَفَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِئْراً فَرَمَوْا فِیهَا فَأُخْبِرَ بِذَلِکَ فَجَاءَ حَتَّی وَقَفَ عَلَیْهَا فَقَالَ لَتَکُفُّنَّ أَوْ لَأُسْکِنَنَّهَا الْحَمَامَ ثُمَّ قَالَ (6) أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ حَفِیفَ أَجْنِحَتِهَا یَطْرُدُ الشَّیَاطِینَ (7).
مَشَارِقُ الْأَنْوَارِ لِلْبُرْسِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ
ص: 172
به آن نزدیک نشوید و راه را برایش باز کنید که نزد من فرستاده شده و در پی حاجتی نزد من آمده است. گوید: از آن پس بود که راه را برای آن باز کردند، سپس آن اژدها صفهای را میشکافت و پیش میآمد تا اینکه به گنجینه علم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رسید سپس شروع کرد به نقنق کردن و امام علیه السّلام نیز همانند او شروع به سخن گفتن با همان زبان کرد. سپس از منبر پایین آمده و با تأنی بازگشته و خیلی زود از دیدهها پنهان شد و دیگر او ندیدند. پس آن جماعت عرض کردند: یا امیرالمؤمنین، این اژدها چه بود؟ فرمود: او درجان بن مالک خلیفه من بر جنیّان مؤمن است، علت آمدنش این بود که آنها در مورد مسائلی از شؤون دینشان دچار اختلاف شدهاند از این رو او را نزد من فرستاده تا از من بپرسد که او را به حضور پذیرفتم سپس پاسخ پرسشها را دریافت نموده و نزد آنها بازگشت.(1)
توضیح
جزری گوید: در آن آمده است: «کالنخلۀ السحوق» یعنی: همانند نخلی بلند بالا که میوه آن برای خواهان آن دور از دسترس باشد.(2)
و گوید: در آن آمده است«فانسللتُ بین یدیه» یعنی: از حضور او با تأنی و به تدریج بیرون آمدم.(3)
روایت12.
تفسیر فرات بن ابراهیم: عبدالله بن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بود که ناگاه ماری دید که به شتر میمانست. پس علی علیه السّلام خواست آن را با چوبدستی بزند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: او ابلیس است و من از او تعهدهایی گرفتهام، هیچ کس کینه تو را به دل نمیگیرد مگر اینکه ابلیس در نطفه رحم مادرش شریک باشد و مفهوم قول خدای متعال «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد»{و با آنها در اموال و فرزندانشان شریک باش} همین است.(4)
روایت13.
کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام چاهی حفر فرمود که پریان در آن پرتاب کردند، پس وی را از این امر آگاه نمودند سپس آن حضرت آمد و بر سر چاه ایستاد فرمود: دست بردارید وگرنه آن را جای کبوتران خواهم کرد؟ سپس امام صادق علیه السّلام فرمود: آواز بال زدن کبوتران، پریان را فراری میدهد.(5)
روایت14.
مشارق الأنوار برسی: امام صادق علیه السّلام فرمود:
ص: 172
مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ یَخْطُبُ وَ حَوْلَهُ النَّاسُ فَجَاءَ ثُعْبَانٌ یَنْفُخُ فِی النَّاسِ وَ هُمْ یَتَحَاوَدُونَ عَنْهُ (1) فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَسِّعُوا لَهُ فَأَقْبَلَ حَتَّی رَقَا الْمِنْبَرَ وَ النَّاسُ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَبَّلَ أَقْدَامَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ جَعَلَ یَتَمَرَّغُ عَلَیْهَا(2) وَ نَفَخَ ثَلَاثَ نَفَخَاتٍ ثُمَّ نَزَلَ وَ انْسَابَ (3) وَ لَمْ یَقْطَعْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام خُطْبَتَهُ فَسَأَلُوهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ هَذَا رَجُلٌ مِنَ الْجِنِّ ذَکَرَ أَنَّ وَلَدَهُ قَتَلَهُ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ اسْمُهُ جَابِرُ بْنُ سُبَیْعٍ عِنْدَ خَفَّانَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَتَعَرَّضَ لَهُ بِسُوءٍ وَ قَدِ اسْتَوْهَبْتُ دَمَ وَلَدِهِ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ طَوِیلٌ بَیْنَ النَّاسِ وَ قَالَ أَنَا الرَّجُلُ الَّذِی قَتَلْتُ الْحَیَّةَ فِی الْمَکَانِ الْمَذْکُورِ(4) وَ إِنِّی مُنْذُ قَتَلْتُهَا لَا أَقْدِرُ أَسْتَقِرُّ(5) فِی مَکَانٍ مِنَ الصِّیَاحِ وَ الصُّرَاخِ فَهَرَبْتُ إِلَی الْجَامِعِ وَ إِنِّی مُنْذُ سَبْعَةِ أَیَّامٍ (6) هَاهُنَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام خُذْ جَمَلَکَ وَ اعْقِرْهُ فِی مَوْضِعٍ (7) قَتَلْتَ الْحَیَّةَ وَ امْضِ لَا بَأْسَ عَلَیْکَ (8).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ الْکَعْبَةِ فَإِذَا شَیْخٌ مُحْدَوْدِبٌ (9) قَدْ سَقَطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنْ شِدَّةِ الْکِبَرِ وَ فِی یَدِهِ عُکَّازَةٌ وَ عَلَی رَأْسِهِ بُرْنُسٌ أَحْمَرُ وَ عَلَیْهِ مِدْرَعَةٌ مِنَ الشَّعْرِ فَدَنَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ النَّبِیُّ مُسْنَدٌ ظَهْرَهُ عَلَی الْکَعْبَةِ(10) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ
ص: 173
امیرالمؤمنین علیه السّلام بر بالای منبر کوفه خطبه میخواند و مردم پیرامون آن حضرت بودند سپس اژدهایی آمد که در مردم میدمید و آنها کناره میگرفتند، پس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: راه را برای آن باز کنید، پس اژدها پیش آمده و در حالی که مردم نگاه میکردند، از منبر بالا رفت، سپس پاهای امیرالمؤمنین علیه السّلام را بوسیده و شروع کرد به مالیدن صورت خود روی آن، آنگاه سه بار دمیده سپس پایین آمد و به شتاب راه خود را در پیش گرفت و رفت بیآنکه امیرالمؤمنین علیه السّلام خطبه خود را قطع کند. سپس در این مورد از وی سؤال کردند، فرمود: این مردی از جن بود و گفت که پسر او را مردی از انصار به نام جابر بن سبیع در خفان به قتل رسانده بیآنکه فرزندش قصد آزار او را داشته باشد و من از او خواستم که خون فرزندش را ببخشد. پس مردی بلند قامت از میان مردم به پا خاسته و عرض کرد: من همان مردی هستم که آن مار را در آن مکانی که یاد کرد، کشتم، و از زمانی که آن را کشتهام از شدت داد و فریاد نمیتوانم در جایی آرام و قرار بگیرم از این رو فرار کرده به مسجد آمدم و هفت روز است که اینجا هستم. پس امام علیه السّلام به وی فرمود: شتر نر خود را ببر و در همان جایی که مار را به قتل رساندی، پی کن و برو که بر تو باکی نخواهد بود.(1)
روایت15.
عیون الأخبار: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: در جوار کعبه بودم که مردی خمیده پشت که از شدت پیری ابروانش چشمانش را پوشانده بودند، عصایی در دست، کلاهی سرخ بر سر و جامهای مویی بر تن آمد و به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نزدیک شد در حالی که آن حضرت به دیوار کعبه تکیه داده بود، سپس عرض کرد: یا رسول الله،
ص: 173
ادْعُ لِی بِالْمَغْفِرَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1) خَابَ سَعْیُکَ یَا شَیْخُ وَ ضَلَّ عَمَلُکَ فَلَمَّا تَوَلَّی الشَّیْخُ قَالَ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ تَعْرِفُهُ فَقُلْتُ (2) لَا قَالَ ذَلِکَ اللَّعِینُ إِبْلِیسُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَعَدَوْتُ خَلْفَهُ حَتَّی لَحِقْتُهُ وَ صَرَعْتُهُ إِلَی الْأَرْضِ وَ جَلَسْتُ عَلَی صَدْرِهِ وَ وَضَعْتُ یَدِی فِی حَلْقِهِ لِأَخْنُقَهُ فَقَالَ لِی لَا تَفْعَلْ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَإِنِّی مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ اللَّهِ (3) یَا عَلِیُّ إِنِّی لَأُحِبُّکَ جِدّاً وَ مَا أَبْغَضَکَ أَحَدٌ إِلَّا شَرِکْتُ أَبَاهُ فِی أُمِّهِ فَصَارَ وَلَدَ زِنًا فَضَحِکْتُ وَ خَلَّیْتُ سَبِیلَهُ (4).
ع، [علل الشرائع] ابْنُ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ(5) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّمْلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عُمَرَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنَّا بِمِنًی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ بَصُرْنَا بِرَجُلٍ سَاجِدٍ وَ رَاکِعٍ وَ مُتَضَرِّعٍ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ صَلَاتَهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ أَبَاکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ فَمَضَی إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام غَیْرَ مُکْتَرِثٍ (6) فَهَزَّهُ هَزَّةً أَدْخَلَ أَضْلَاعَهُ الْیُمْنَی فِی الْیُسْرَی وَ الْیُسْرَی فِی الْیُمْنَی ثُمَّ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَنْ تَقْدِرَ عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَجَلٍ مَعْلُومٍ مِنْ عِنْدِ رَبِّی مَا لَکَ تُرِیدُ قَتْلِی فَوَ اللَّهِ مَا أَبْغَضَکَ أَحَدٌ إِلَّا سَبَقَتْ نُطْفَتِی إِلَی رَحِمِ أُمِّهِ قَبْلَ نُطْفَةِ أَبِیهِ وَ لَقَدْ شَارَکْتُ مُبْغِضِیکَ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ(7).
ص: 174
برای من طلب آمرزش کنید! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پیرمرد، تلاشت بیهوده و عملت تباه باد! و چون آن پیرمرد رفت، به من فرمود: یا أباالحسن، آیا او را میشناسی؟ عرض کردم: خیر، فرمود: او همان ابلیس ملعون است! علی علیه السلام فرمود: پس به دنبالش دویده تا اینکه به وی رسیده و بر زمینش زده روی سینهاش نشستم و دستم را روی گلویش فشردم تا خفهاش کنم که به من گفت: یا أباالحسن، این کار را مکن که من تا روز قیامت مهلت داده شدهام. ای علی، به خدا سوگند من تو را بسیار دوست میدارم و کسی نیست که از تو نفرت داشته باشد مگر اینکه من شریک نطفه پدر و مادرش بودهام و او زنازاده شده است، پس خندیده و رهایش کردم. (1)
روایت16.
علل الشرائع: جابر بن عبدالله انصاری گوید: به همراه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در «منی» بودیم که نگاهمان به مردی افتاد که متضرّعانه پیوسته رکوع و سجود میرفت. پس عرض کردیم: یا رسول الله، چه نماز نیکویی میخواند! فرمود: این همانی است که پدرتان را از بهشت بیرون کرد. سپس علی علیه السّلام بیتوجه به همه چیز به سراغ وی رفته چنان تکانش داد که دندههای چپ او در دندههای راستش فرو رفت و دندههای راست او در دندههای چپش فرو رفتند، آنگاه فرمود: إن شاء الله تو را خواهم کشت! گفت: تا زمانی که مهلت مشخصی را که خداوند برای من مشخص کرده به سر نیاید، نمیتوانی این کار را انجام دهی! شما را چه میشود که قصد کشتن مرا کردهای ؟ به خدا سوگند کسی نیست که کینه تو را به دل داشته باشد مگر اینکه نطفه من پیش از نطفه پدرش در رحم مادرش جای گرفته باشد و در اموال و فرندان دشمنانت شریک بودهام و این خود مصداق قول خدای عزّوجل است که در کتاب استوار خود است که: «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد»(2){و
با آنها در اموال و فرزندانشان شریک باش}
ص: 174
یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُقَرِّنٍ قَالَ: دَخَلْنَا جَمَاعَةً عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِأُمِّ سَلَمَةَ إِذَا جَاءَ أَخِی فَمُرِیهِ أَنْ یَمْلَأَ هَذِهِ الشَّکْوَةَ مِنَ الْمَاءِ وَ یَلْحَقَنِی بِهَا بَیْنَ الْجَبَلَیْنِ وَ مَعَهُ سَیْفُهُ فَلَمَّا جَاءَ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَتْ لَهُ قَالَ أَخُوکَ امْلَأْ هَذِهِ الشَّکْوَةَ مِنَ الْمَاءِ وَ الْحَقْهُ بِهَا بَیْنَ الْجَبَلَیْنِ قَالَتْ فَمَلَأَهَا وَ انْطَلَقَ حَتَّی إِذَا دَخَلَ بَیْنَ الْجَبَلَیْنِ اسْتَقْبَلَهُ طَرِیقَانِ فَلَمْ یَدْرِ فِی أَیِّهِمَا یَأْخُذُ فَرَأَی رَاعِیاً عَلَی الْجَبَلِ فَقَالَ یَا رَاعِی هَلْ مَرَّ بِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ الرَّاعِی مَا لِلَّهِ مِنْ رَسُولٍ فَأَخَذَ عَلِیٌّ علیه السلام جَنْدَلَةً(1) فَصَرَخَ الرَّاعِی فَإِذَا الْجَبَلُ قَدِ امْتَلَأَ بِالْخَیْلِ وَ الرَّجِلِ فَمَا زَالُوا یَرْمُونَهُ بِالْجَنْدَلِ وَ اکْتَنَفَهُ طَائِرِانِ أَبْیَضَانِ فَمَا زَالَ یَمْضِی وَ یَرْمُونَهُ حَتَّی لَقِیَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَا لَکَ مُنْهَزِماً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَانَ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ وَ هَلْ تَدْرِی مَنِ الرَّاعِی وَ مَا الطَّائِرَانِ قَالَ لَا قَالَ أَمَّا الرَّاعِی فَإِبْلِیسُ وَ أَمَّا الطَّائِرَانِ فَجَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ خُذْ سَیْفِی هَذَا وَ امْضِ بَیْنَ هَذَیْنِ الْجَبَلَیْنِ وَ لَا تَلْقَ أَحَداً إِلَّا قَتَلْتَهُ وَ لَا تَهِیبُهُ فَأَخَذَ سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ دَخَلَ بَیْنَ الْجَبَلَیْنِ فَرَأَی رَجُلًا عَیْنَاهُ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ وَ أَسْنَانُهُ کَالْمِنْجَلِ (2) یَمْشِی فِی شَعْرِهِ فَشَدَّ عَلَیْهِ فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً فَلَمْ یَبْلُغْ شَیْئاً ثُمَّ ضَرَبَهُ أُخْرَی فَقَطَعَهُ بَیْنَ اثْنَیْنِ ثُمَّ أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ قَتَلْتُهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُ أَکْبَرُ ثَلَاثاً هَذَا یَغُوثُ وَ لَا یَدْخُلُ فِی صَنَمٍ یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَتَّی تَقُومَ السَّاعَةُ(3).
قال الفیروزآبادی الشکوة وعاء من أدم للماء و اللبن (4).
یج، [الخرائج و الجرائح] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب شا، [الإرشاد] مِنْ مُعْجِزَاتِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا تَظَاهَرَ بِهِ الْخَبَرُ مِنْ بِعْثَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَهُ إِلَی وَادِی الْجِنِّ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنَّ طَوَائِفَ
ص: 175
روایت17.
الخرائج: از مقرن نقل است که گفت: جمعی بر امام صادق علیه السّلام وارد شدیم، پس آن حضرت فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به اُمّ سلمه فرمود: اگر برادرم آمده، به وی بگو که این ظرف را آب کرده و با آن خود را در میان دو کوه به من برساند. و شمشیر رسول خدا صلی الله علیه و آله همراه ایشان بود. چون علی علیه السّلام آمد، اُم سلمه به وی گفت: برادرت فرمود: این ظرف را آب کن و میان دو کوه خود را به وی برسان. گوید: پس آن حضرت ظرف را پر کرده و به راه افتاد تا اینکه به میان دو کوه رسید و در آنجا به یک دو راهی رسید و ندانست از کدامشان باید برود، پس چوپانی را بالای کوه دیده و فرمود: ای مرد چوپان، آیا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر تو گذر کرده است؟ گفت: خدا را فرستادهای نیست! پس علی علیه السّلام سنگ بزرگی را برداشت که در پی آن چوپان چنان فریادی کرد که کوه پر از اسب سوار و پیاده شد و همه مشغول پرتاب سنگ به سوی آن حضرت شدند و دو پرنده سفید آن حضرت را احاطه کردند، پس آن حضرت همچنان راه میرفت و آنها سنگ بارانش میکردند تا اینکه به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رسید. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، تو را چه میشود که فرار کردهای؟ عرض کرد: یا رسول الله، ماجرا چنین و چنان بود. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا میدانی آن چوپان کیست؟ عرض کرد: خیر! فرمود: آن چوپان ابلیس است اما آن دو پرنده، جبرئیل و میکائیل هستند. سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود! علی، این شمشیر مرا بگیر و از میان این دو کوه حرکت کن و به هر که رسیدی او را بکش و از هیچ کس واهمه نداشته باش. پس آن حضرت شمشیر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را گرفته و وارد میان دو کوه شد، پس با مردی روبرو شد که چشمانش به برق و دندانهایش به داس میمانست و در میان انبوه موی خود راه میرفت. پس علی علیه السّلام به وی حمله برد و ضربتی بر او وارد نمود اما کاری از پیش نبرد سپس ضربت دوم را وارد ساخت که او را به دو نیم کرد. آنگاه نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز گشته و عرض کرد: او را کشتم. پس رسول خدا سه بار تکبیر سرداده و فرمود: یغوث (نام بتی است) بود و دیگر تا قیام قیامت در هیچ بتی که در مقابل خداوند متعال پرستش شود؛ داخل نمیگردد.(1)
توضیح
فیروز آبادی گوید: الشّکوۀ: مَشکی است که آن را آب یا شیر کنند.(2)
روایت18.
الخرائج- مناقب ابن شهر آشوب- الإرشاد: و از جمله معجزات آن حضرت علیه السّلام داستانی است که روایات بسیاری درباره آن رسیده و آن داستان فرستادن علی علیه السّلام توسط رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به درّه جن است که جبرئیل به آن حضرت خبر داده بود که گروههایی
ص: 175
مِنْهُمْ قَدِ اجْتَمَعُوا لِکَیْدِهِ فَأَغْنَی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ بِهِ کَیْدَهُمْ وَ دَفَعَهُمْ عَنِ الْمُسْلِمِینَ بِقُوَّتِهِ الَّتِی بَانَ بِهَا عَنْ جَمَاعَتِهِمْ فَرَوَی (1) مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی السَّرِیِّ التَّمِیمِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَرَجِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَبَرَةَ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی بَنِی الْمُصْطَلِقِ جَنَّبَ عَنِ الطَّرِیقِ فَأَدْرَکَهُ اللَّیْلُ فَنَزَلَ بِقُرْبِ وَادٍ وَعِرٍ(2) فَلَمَّا کَانَ فِی آخِرِ اللَّیْلِ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ (3) یُخْبِرُهُ أَنَّ طَائِفَةً مِنْ کُفَّارِ الْجِنِّ قَدِ اسْتَبْطَنُوا الْوَادِیَ یُرِیدُونَ کَیْدَهُ وَ إِیقَاعَ الشَّرِّ بِأَصْحَابِهِ عِنْدَ سُلُوکِهِمْ إِیَّاهُ فَدَعَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ اذْهَبْ إِلَی هَذَا الْوَادِی فَسَیَعْرِضُ لَکَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ الْجِنِّ مَنْ یُرِیدُکَ فَادْفَعْهُ بِالْقُوَّةِ الَّتِی أَعْطَاکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِیَّاهَا وَ تَحَصَّنْ مِنْهُمْ بِأَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّتِی خَصَّکَ بِعِلْمِهَا(4) وَ أَنْفَذَ مَعَهُ مِائَةَ رَجُلٍ مِنْ أَخْلَاطِ النَّاسِ (5) وَ قَالَ لَهُمْ کُونُوا مَعَهُ وَ امْتَثِلُوا أَمْرَهُ فَتَوَجَّهَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی الْوَادِی فَلَمَّا قَرُبَ مِنْ شَفِیرِهِ أَمَرَ الْمِائَةَ الَّذِینَ صَحِبُوهُ أَنْ یَقِفُوا بِقُرْبِ الشَّفِیرِ وَ لَا یُحْدِثُوا شَیْئاً حَتَّی یُؤْذِنَ لَهُمْ ثُمَّ تَقَدَّمَ فَوَقَفَ عَلَی شَفِیرِ الْوَادِی وَ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ سَمَّی اللَّهَ عَزَّ اسْمُهُ وَ أَوْمَأَ إِلَی الْقَوْمِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ أَنْ یَقْرُبُوا مِنْهُ فَقَرُبُوا وَ کَانَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَهُ فُرْجَةٌ مَسَافَتُهَا غَلْوَةٌ(6) ثُمَّ رَامَ الْهُبُوطَ إِلَی الْوَادِی فَاعْتَرَضَتْ رِیحٌ عَاصِفٌ کَادَ أَنْ تَقَعَ الْقَوْمُ عَلَی وُجُوهِهِمْ لِشِدَّتِهَا وَ لَمْ تَثْبُتْ أَقْدَامُهُمْ عَلَی الْأَرْضِ مِنْ هَوْلِ الْخَصْمِ وَ مِنْ هَوْلِ مَا لَحِقَهُمْ فَصَاحَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ابْنُ عَمِّهِ اثْبُتُوا إِنْ شِئْتُمْ فَظَهَرَ لِلْقَوْمِ أَشْخَاصٌ عَلَی صُوَرِ الزُّطِّ یُخَیَّلُ فِی أَیْدِیهِمْ
ص: 176
از طایفه جن گرد آمدهاند تا در کار او مکری کنند، و علی علیه السلام رسول خدا صلی الله علیه و آله را از مقابله با آن ها بی نیاز نمود و خداوند به وسیله علی علیه السلام مکر آنان را از مومنین دفع کرد و با قوتی که علی علیه السلام را از سایر مومنین متمایز میساخت؛ شر آنها را از سر مسلمین کوتاه کرد.* محمّد بن أبی السریّ تمیمی با سندی از ابن عباس آورده است که گفت: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله عازم جنگ با بنیالمصطلق شد، قدری از راه دور شد و چون شب شد، در جایی نزدیک به درهای پر فراز و نشیب فرود آمد، و چون نیمه شب شد، جبرئیل بر وی فرود آمده تا آن حضرت را باخبر کند که طایفهای از کفّار جن در درون درّه کمین کردهاند و قصد دارند با پیامبر از در مکر در آیند و هنگام عبور از آنجا*، یاران آن حضرت را آسیب برسانند. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امیرالمؤمنین علیه السّلام را فراخوانده سپس به وی فرمود: به این درّه برو تا اینکه گروهی از جنیّان دشمن خدا راه را بر تو گرفته و قصد آزارت کنند، آنگاه به وسیله آن نیرویی که خدای عزّوجل به تو عطا فرموده، ایشان را دفع کن و خود را از شرّ آنان در پناه اسماء خدای عزّوجل که تو را به دانستن آنها مخصوص گردانیده، در امان نگاهدار، و یکصد نفر از گروههای مختلف را نیز با وی همراه نموده و به ایشان فرمود: در کنار او و گوش به فرمان وی باشید. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام رهسپار آن درّه شد و همین که به کنار آن رسید، به آن صد نفری که همراهش بودند دستور داد در همانجا نزدیک دره توقف کنند و بدون اجازه دست به هیچ اقدامی نزنند، سپس جلو رفته و بر لبه درّه ایستاده، از شرّ دشمنان خود به خدا پناه برده و نام خدای عزّوجل را بر زبان جاری نموده، سپس به همراهان اشاره کرد که به وی نزدیک شوند و آنها نیز از فرمانش پیروی نموده به وی نزدیک شدند و میان آنها و آن حضرت فاصله پرتاب یک تیر بود، سپس عزم فرود آمدن به درّه را نمود که با تندبادی سهمگین مواجه شدند که نزدیک بود شدت آن ،آنها را با صورت بر زمین اندازد و گامهای آنان از هراس دشمن و آنچه دیده بودند، بر زمین لرزید. در این هنگام امیرالمؤمنین علیه السّلام فریاد زد: من علی بن أبی طالب بن عبدالمطلّب وصیّ رسول خدا و پسر عمّ او هستم، تا میتوانید پایداری کنید، سپس مردمانی شبیه هندوان و مردم سودان بر ایشان آشکار شدند که به نظر میرسید مشعلهایی از آتش در دستان خود دارند
ص: 176
شُعَلُ النِّیرَانِ قَدِ اطْمَأَنُّوا وَ أَطَافُوا بِجَنَبَاتِ الْوَادِی فَتَوَغَّلَ (1) أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَطْنَ الْوَادِی وَ هُوَ یَتْلُو الْقُرْآنَ وَ هُوَ یوئی [یُومِئُ](2) بِسَیْفِهِ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَمَا لَبِثَ الْأَشْخَاصُ حَتَّی صَارَتْ کَالدُّخَانِ الْأَسْوَدِ وَ کَبَّرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ صَعِدَ مِنْ حَیْثُ انْهَبَطَ فَقَامَ مَعَ الْقَوْمِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ حَتَّی اصْفَرَّ الْمَوْضِعُ عَمَّا اعْتَرَاهُ فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَقِیتَ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَلَقَدْ کِدْنَا أَنْ نَهْلِکَ خَوْفاً وَ أَشْفَقْنَا عَلَیْکَ أَکْثَرَ مِمَّا لَحِقَنَا فَقَالَ علیه السلام لَهُمْ إِنَّهُ لَمَّا تَرَاءَی لِیَ الْعَدُوُّ جَهَرْتُ فِیهِمْ بِأَسْمَاءِ اللَّهِ تَعَالَی فَتَضَاءَلُوا(3) وَ عَلِمْتُ مَا حَلَّ بِهِمْ مِنَ الْجَزَعِ فَتَوَغَّلْتُ الْوَادِیَ غَیْرَ خَائِفٍ مِنْهُمْ وَ لَوْ بَقُوا عَلَی هَیْئَتِهِمْ لَأَتَیْتُ عَلَی أَنْفُسِهِمْ (4) وَ قَدْ کَفَی اللَّهُ کَیْدَهُمْ وَ کَفَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ شَرَّهُمْ (5) وَ سَتَسْبِقُنِی بَقِیَّتُهُمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ انْصَرَفَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِمَنْ مَعَهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَخْبَرَهُ الْخَبَرَ فَسُرِّیَ عَنْهُ وَ دَعَا لَهُ بِخَیْرٍ وَ قَالَ لَهُ کَیْفَ قَدْ سَبَقَکَ یَا عَلِیُّ مَنْ أَخَافَهُ اللَّهُ بِکَ وَ أَسْلَمَ (6) وَ قُبِلَتْ إِسْلَامُهُ ثُمَّ ارْتَحَلَ بِجَمَاعَةِ الْمُسْلِمِینَ حَتَّی قَطَعُوا الْوَادِیَ آمِنِینَ غَیْرَ خَائِفِینَ وَ هَذَا الْحَدِیثُ قَدْ رَوَتْهُ الْعَامَّةُ کَمَا رَوَتْهُ الْخَاصَّةُ وَ لَمْ یَتَنَاکَرُوا شَیْئاً مِنْهُ (7).
أَقُولُ رَوَی الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی الْمُهَذَّبِ وَ غَیْرُهُ فِی غَیْرِهِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَوْمُ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی وَجَّهَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام إِلَی وَادِی الْجِنِّ فَأَخَذَ عَلَیْهِمُ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِیقَ (8).
ص: 177
و در گوشه و کنار آن دره کمین کرده بودند. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام در حالی که قرآن تلاوت میفرمود و شمشیر خود را به سمت راست و چپ میچرخاند، وارد درّه شد و طولی نکشید که آن اشخاص به صورت دود سیاه در آمدند، و امیرالمؤمنین علیه السّلام تکبیرگویان از همان جایی که به درّه وارد شده بود، بالا آمد و به کنار آن گروه که همراهش بودند رسیده و در آنجا ایستاد تا اینکه آن دودها به آسمان رفته و هوا صاف شد. پس یاران رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی عرض کردند: یا أباالحسن، چه دیدی؟ ما نزدیک بود از ترس هلاک شویم و بر شما بیش از خودمان بیمناک گشتیم، آن حضرت فرمود: چون دشمنان خویش خود را به من نشان دادند، نامهای خدای متعال را با صدای بلند در میان ایشان خواندم و دیدم رو به ضعف نهادند و بدین ترتیب دریافتم که گرفتار آمدهاند، لذا بدون ترس از آنها به میان دره رفتم و اگر بر همان هیأت و شکل قبلی باقی میماندند، جانشان را میگرفتم. و بدین ترتیب خداوند نقشه آنها را نقش بر آب کرد و شرّ آنان را از سر امیرالمؤمنین دفع فرمود، و بقیه آنان پیش از من نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفته و به وی ایمان خواهند آورد؛ آنگاه امیرالمؤمنین علیه السّلام با همراهان خود، نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشته و آن حضرت را از ماجرا آگاه نمود. و بدین ترتیب نگرانی آن حضرت زایل گشته و در حق علی علیه السّلام دعای خیر کرده و فرمود: یا علی، چگونه است کسانی که خداوند آنان را به وسیله تو به هراس انداخت، پیش از رسیدن تو نزد من آمده، اسلام آوردند و من نیز اسلامشان را پذیرفتم؟ سپس به همراه مسلمانان بدون ترس و در امنیت کامل از درّه عبور کردند. این حدیث را عامه و خاصّه هر دو روایت کردند و هیچکدام منکر چیزی از آن نشدهاند.(1)
روایت19.
میگویم: احمد بن فهد در کتاب «المهذّب» و دیگران نیز در دیگر کتابها با اسنادهای خود از مُعَلَّی بن خنیس آوردهاند که امام صادق علیه السّلام فرمود: روز نوروز همان روزی است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را به درّه جن فرستاد و آن حضرت از ایشان عهد و پیمانها گرفت.(2)
ص: 177
شا، [الإرشاد] رَوَی حَمَلَةُ الْآثَارِ وَ رُوَاةُ الْأَخْبَارِ: أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَانَ یَخْطُبُ (1) عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ إِذْ ظَهَرَ ثُعْبَانٌ مِنْ جَانِبِ الْمِنْبَرِ وَ جَعَلَ یَرْقَی حَتَّی دَنَا مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَارْتَاعَ النَّاسُ لِذَلِکَ وَ هَمُّوا بِقَصْدِهِ وَ دَفْعِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَوْمَأَ إِلَیْهِمْ بِالْکَفِّ عَنْهُ فَلَمَّا صَارَ عَلَی الْمِرْقَاةِ الَّتِی عَلَیْهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَائِمٌ انْحَنَی إِلَی الثُّعْبَانِ وَ تَطَاوَلَ الثُّعْبَانُ إِلَیْهِ حَتَّی الْتَقَمَ أُذُنَهُ (2) وَ سَکَتَ النَّاسُ وَ تَحَیَّرُوا لِذَلِکَ وَ نَقَّ نَقِیقاً سَمِعَهُ کَثِیرٌ مِنْهُمْ ثُمَّ إِنَّهُ زَالَ عَنْ مَکَانِهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ وَ الثُّعْبَانُ کَالْمُصْغِی إِلَیْهِ ثُمَّ انْسَابَ وَ کَأَنَّ الْأَرْضَ ابْتَلَعَتْهُ وَ عَادَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی خُطْبَتِهِ فَتَمَّمَهَا فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهَا وَ نَزَلَ اجْتَمَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ یَسْأَلُونَهُ عَنْ حَالِ الثُّعْبَانِ وَ الْأُعْجُوبَةِ فِیهِ فَقَالَ لَهُمْ لَیْسَ ذَلِکَ کَمَا ظَنَنْتُمْ إِنَّمَا هُوَ حَاکِمٌ مِنْ حُکَّامِ الْجِنِّ الْتَبَسَتْ عَلَیْهِ قَضِیَّةٌ فَصَارَ إِلَیَّ أَنْ یَسْتَفْهِمَنِی (3) عَنْهَا فَأَفْهَمْتُهُ إِیَّاهَا وَ دَعَا لِی بِخَیْرٍ وَ انْصَرَفَ (4).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:یَا عَلِیُّ ائْتِ الْوَادِیَ فَدَخَلَ الْوَادِیَ وَ دَارَ فِیهِ فَلَمْ یَرَ أَحَداً حَتَّی إِذَا صَارَ عَلَی بَابِهِ لَقِیَهُ شَیْخٌ فَقَالَ مَا تَصْنَعُ هُنَا قَالَ أَرْسَلَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ تَعْرِفُنِی قَالَ یَنْبَغِی أَنْ تَکُونَ أَنْتَ الْمَلْعُونَ فَقَالَ مَا تَرَی أُصَارِعُکَ فَصَارَعَهُ فَصَرَعَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ قُمْ عَنِّی حَتَّی أُبَشِّرَکَ فَقَامَ عَنْهُ فَقَالَ بِمَ تُبَشِّرُنِی یَا مَلْعُونُ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ صَارَ الْحَسَنُ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ الْحُسَیْنُ عَنْ یَسَارِ الْعَرْشِ یُعْطُونَ شِیعَتَهُمُ الْجَوَازَ مِنَ النَّارِ فَقَامَ إِلَیْهِ فَقَالَ أُصَارِعُکَ مَرَّةً أُخْرَی قَالَ نَعَمْ فَصَرَعَهُ مَرَّةً أُخْرَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ قُمْ عَنِّی حَتَّی أُبَشِّرَکَ فَقَامَ عَنْهُ قَالَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی آدَمَ أَخْرَجَ ذُرِّیَّتَهُ عَنْ ظَهْرِهِ (5) مِثْلَ الذَّرِّ فَأَخَذَ مِیثَاقَهُمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا
ص: 178
روایت20.
الإرشاد: حاملان آثار و راویان اخبار آوردهاند که امیرالمؤمنین علیه السّلام بر منبر کوفه خطبه میخواند که ناگاه از کنار منبر اژدهایی پیدا شد و شروع به بالا رفتن از منبر کرد تا اینکه به نزدیک امیرالمؤمنین علیه السّلام رسید. مردم از این بابت به وحشت افتاده و خواستند آن را از امیرالمؤمنین علیه السّلام دور کنند که آن حضرت اشاره فرمود با آن کاری نداشته باشند، و چون به پلهای که امیرالمؤمنین علیه السّلام بر روی آن ایستاده بود رسید، آن حضرت به طرف اژدها خم شد و اژدها نیز قد راست کرد تا اینکه در گوشی با آن حضرت سخن گفت. مردم سکوت کرده و از این وضع حیرتزده بودند. اژدها صداهایی از خود در میآورد که خیلی از حاضران آن را شنیدند، سپس در حالی که امیرالمؤمنین علیه السّلام لبهای خود را حرکت میداد و اژدها گویی به سخنان وی گوش میداد، از آنجا دور گشته و پایین آمده و چنان از نظرها پنهان شد که گویی زمین آن را بلعیده باشد، و امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز به ادامه خطبه خود پرداخته آن را به پایان برد. و چون از خطبه فراغت یافت و پایین آمد، مردم گرد او جمع شده از ماجرای شگفتانگیز اژدها میپرسیدند. پس آن حضرت به ایشان فرمود: ماجرا آنگونه که شما گمان کردهاید نیست، بلکه او یکی از فرمانروایان جنّ است که قضیهای بر وی مشتبه شده بود، لذا نزد من آمد تا نظر مرا درباره آن جویا شود، من نیز موضوع را برای وی روشن کردم، و او دعای خیر در حق من کرده و رفت.(1)
روایت21.
مناقب ابن شهر آشوب: جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، به درّه (جنها) برو. پس آن حضرت وارد درّه گشته و در آن گشتی زد لیکن کسی را ندید تا اینکه به ورودی آن رسید و در آنجا به پیرمردی برخورد که به وی گفت: اینجا چه میکنی؟ فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مرا فرستاده است. پیرمرد گفت: مرا میشناسی؟ امام فرمود: به نطر میرسد آن ملعون باشی! گفت: با من کشتی میگیری؟ سپس علی علیه السّلام با وی کشتی گرفته مغلوبش ساخت. ابلیس گفت: از روی من برخیز تا شما را مژدهای دهم. پس آن حضرت از روی وی بلند شده و فرمود: ملعون، چه مژدهای به من میدهی؟ گفت: چون قیامت فرا رسد، حسن در سمت راست عرش و حسین در سمت چپ عرش قرار میگیرند و به شیعیان خود برات عبور از آتش را میدهند. پس ابلیس برخاسته و گفت: دوباره با من کشتی میگیری؟ فرمود: آری، سپس بار دیگر امیرالمؤمنین علیه السّلام وی را مغلوب ساخت، پس ابلیس گفت: از روی من برخیز تا شما را مژدهای دهم. پس علی علیه السّلام از روی او برخاست، ابلیس گفت: وقتی خداوند متعال آدم را آفرید، ذریه او را در پشت وی به صورت ذرّاتی بیرون آورد و از آنها پیمان گرفت که «آیا من پروردگارتان نیستم؟! گفتند:
ص: 178
بَلی فَأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ فَأَخَذَ مِیثَاقَ مُحَمَّدٍ وَ مِیثَاقَکَ فَعَرَّفَ وَجْهَکَ الْوُجُوهَ وَ رُوحَکَ الْأَرْوَاحَ فَلَا یَقُولُ لَکَ أَحَدٌ یُحِبُّکَ (1) إِلَّا عَرَفْتُهُ وَ لَا یَقُولُ لَکَ أَحَدٌ أَبْغَضَکَ إِلَّا عَرَفْتُهُ قَالَ قُمْ صَارِعْنِی ثَالِثَةً قَالَ نَعَمْ فَصَارَعَهُ فَاعْتَنَقَهُ ثُمَّ صَارَعَهُ فَصَرَعَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ یَا عَلِیُّ لَا تَنْقُضْنِی قُمْ عَنِّی حَتَّی أُبَشِّرَکَ فَقَالَ أَبْرَأُ مِنْکَ (2) وَ أَلْعَنُکَ قَالَ وَ اللَّهِ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ مَا أَحَدٌ یُبْغِضُکَ إِلَّا شَرِکْتُ أَبَاهُ فِی رَحِمِ أُمِّهِ وَ وُلْدِهِ وَ مَالِهِ أَ مَا قَرَأْتَ کِتَابَ اللَّهِ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ الْآیَةَ(3).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] إسماعیل بن إسحاق بن إبراهیم الفارسی معنعنا عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (4).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب تَارِیخُ الْخَطِیبِ وَ کِتَابُ النَّطَنْزِیِّ بِإِسْنَادِهِمَا عَنِ ابْنِ جَرِیحٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ بِإِسْنَادِ الْخَطِیبِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی وَائِلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ (5) عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ فِی إِبَانَةِ الْخَرْکُوشِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الضَّحَّاکِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ قَدْ رَوَاهُ الْقَاضِی أَبُو الْحَسَنِ الْأُشْنَانِیُّ عَنْ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ وَ رَوَی مِنْ أَصْحَابِنَا جَمَاعَةٌ مِنْهُمْ أَبُو جَعْفَرِ بْنُ بَابَوَیْهِ فِی الِامْتِحَانِ وَ لَفْظُ الْحَدِیثِ لِلْخَرْکُوشِیِّ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: کُنْتُ أَنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِفِنَاءِ الْکَعْبَةِ إِذْ أَقْبَلَ شَخْصٌ عَظِیمٌ مِمَّا یَلِی الرُّکْنَ الْیَمَانِیَّ کَفِیلٍ فَتَفَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لُعِنْتَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَا هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ وَ مَا تَعْرِفُهُ ذَاکَ إِبْلِیسُ اللَّعِینُ فَوَثَبَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَخَذَ بِنَاصِیَتِهِ وَ خُرْطُومِهِ وَ جَذَبَهُ فَأَزَالَهُ عَنْ مَوْضِعِهِ وَ قَالَ لَأَقْتُلَنَّهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مَا عَلِمْتَ یَا عَلِیُّ أَنَّهُ قَدْ أُجِّلَ لَهُ إِلَی یَوْمِ
ص: 179
بلی» سپس آنها بر خودشان گواه گرفت، سپس میثاق محمّد و میثاق تو را گرفت و چهره تو را به دیگر چهره ها و روح تو را به دیگر ارواح معرفی نمود، از این رو کسی به تو نمیگوید «من تو را دوست میدارم» مگر اینکه من او را بشناسم؛ و کسی به تو نمیگوید که «من از تو نفرت دارم» مگر اینکه من او را میشناسم. ابلیس گفت: برخیز و برای بار سوم با من کشتی بگیر. فرمود: بلی، سپس با وی کشتی گرفته و گلاویز شد سپس با وی کشتی گرفته و امیرالمؤمنین علیه السّلام وی را مغلوب ساخت. ابلیس گفت: یا علی، مرا درهم مشکن، از روی من برخیز تا تو را مژدهای دهم. پس امام فرمود: من از تو بیزاری جسته لعنتت میکنم. گفت: به خدا سوگند ای پسر ابوطالب کسی از تو نفرت ندارد مگر اینکه من شریک نطفه پدرش در رحم مادرش شده و فرزندان و مالش شده باشم، مگر کتاب خدا را نخواندهای که: « «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد»(1){و
با آنها در اموال و فرزندانشان شریک باش...}
تفسیر فرات بن ابراهیم: اسماعیل بن اسحاق بن ابراهیم فارسی با سندی از امام باقر علیه السّلام نظیر آن را روایت کرده است.(2)
روایت22.
مناقب ابن شهر آشوب: تاریخ خطیب و کتاب نطنزی با اسنادهای خود از علی بن أبی طالب علیه السّلام و در «الإبانه» خرکوشی با اسنادهایش از ضحاک از ابن عباس، و قاضی ابوالحسن اشنانی از اسحاق احمر آن را روایت کرده، و از اصحاب ما نیز جمعی آن را روایت کردهاند از جمله آنها ابوجعفر بن بابویه در «الامتحان»- و لفظ حدیث از خرکوشی است- ابن عباس گوید: من و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و علی بن أبی طالب علیه السّلام در صحن کعبه بودیم که شخصی درشت اندام که به یک فیل مانند بود، آمد، پس رسول خد صَلی الله علیهِ و آله آب دهان انداخته و فرمود: لعنت بر تو! علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، این چیست؟ فرمود: آیا او را نمیشناسی؟ او ابلیس ملعون است. پس علی علیه السّلام برجست و پیشانی و خرطوم آن را گرفته و کشید و او را از جای خود برکنده و فرمود: حتماً او را خواهم کشت یا رسول الله! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، مگر نمیدانی که تا روز
ص: 179
الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ؟ فَتَرَکَهُ فَوَقَفَ إِبْلِیسُ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ دَعْنِی أُبَشِّرْکَ فَمَا لِی عَلَیْکَ وَ لَا عَلَی شِیعَتِکَ سُلْطَانٌ وَ اللَّهِ مَا یُبْغِضُکَ أَحَدٌ إِلَّا شَارَکْتُ أَبَاهُ فِیهِ کَمَا هُوَ فِی الْقُرْآنِ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله دَعْهُ یَا عَلِیُّ فَتَرَکَهُ.
کِتَابُ إِبْرَاهِیمَ رَوَی أَبُو سَارَةَ الشَّامِیُّ بِإِسْنَادِهِ وَ کِتَابُ ابْنِ فَیَّاضٍ رَوَی إِسْمَاعِیلُ بْنُ أَبَانٍ بِإِسْنَادِهِ کِلَاهُمَا عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ فِی حَدِیثٍ: أَنَّهُ خَرَجَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ مَعَهُ بِلَالٌ یَقْفُوَانِ أَثَرَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی انْتَهَیَا إِلَی الْجَبَلِ فَانْقَطَعَ الْأَثَرُ عَنْهُمَا فَبَیْنَمَا هُمَا کَذَلِکَ إِذْ رُفِعَ لَهُمَا(1) رَجُلٌ مُتَّکِئٌ عَلَی عَصًا لَهُ کِسَاءٌ عَلَی عَاتِقِهِ کَأَنَّهُ رَاعِی (2) مِنْ هَذِهِ الرُّعَاةِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا بِلَالُ اجْلِسْ حَتَّی آتِیَکَ بِالْخَبَرِ وَ تَوَجَّهَ قِبَلَ الرَّجُلِ حَتَّی إِذَا کَانَ قَرِیباً مِنْهُ قَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ رَأَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ هَلْ لِلَّهِ مِنْ رَسُولٍ فَغَضِبَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ تَنَاوَلَ حَجَراً وَ رَمَاهُ فَأَصَابَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ فَصَاحَ صَیْحَةً فَإِذَا الْأَرْضُ کُلُّهَا سَوَادٌ بَیْنَ خَیْلٍ وَ رَجِلٍ حَتَّی أَطَافُوا بِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَبَیْنَمَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ طَائِرَانِ مِنْ قِبَلِ الْجَبَلِ فَأَخَذَ أَحَدُهُمَا یَمْنَةً وَ الْآخَرُ یَسْرَةً فَمَا زَالا یَضْرِبَانِهِمْ بِأَجْنِحَتِهِمَا حَتَّی ذَهَبَ ذَلِکَ السَّوَادُ وَ رَجَعَ الطَّائِرَانِ حَتَّی أُخِذَا فِی الْجَبَلِ فَقَالَ لِبِلَالٍ انْطَلِقْ حَتَّی نَتَّبِعَ هَذَیْنِ الطَّائِرَیْنِ فَصَعِدَ عَلِیٌّ علیه السلام الْجَبَلَ وَ بِلَالٌ فَإِذَا هُمَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ أَقْبَلَ مِنْ خَلْفِ الْجَبَلِ فَتَبَسَّمَ فِی وَجْهِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَا لِی أَرَاکَ مَذْعُوراً(3) فَقَصَّ عَلَیْهِ الْخَبَرَ فَقَالَ تَدْرِی (4) مَا الطَّائِرَانِ قَالَ لَا قَالَ ذَاکَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ کَانَا عِنْدِی یُحَدِّثَانِی فَلَمَّا سَمِعَا الصَّوْتَ عَرَفَا أَنَّهُ إِبْلِیسُ فَأَتَیَاکَ یَا عَلِیُّ لِیُعِینَاکَ (5).
ص: 180
قیامت به وی مهلت داده شده است؟ سپس آن حضرت وی را رها ساخت. آنگاه ابلیس ایستاده و گفت: یا علی، بگذار تو را مژدهای دهم که مرا بر تو و شیعیان تو سلطهای نیست. به خدا سوگند کسی با تو دشمنی نمیورزد مگر اینکه من در نطفه پدرش شریک بوده باشم آنگونه که در قرآن نیز آمده است: «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد» پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، او را رها کن! پس آن حضرت دست از او برداشت .
در کتاب ابراهیم آمده است که ابو ساره شامی با اسناد خود، و در کتاب ابن فیاض، اسماعیل بن ابان با اسناد خود، هر دو آنها از ام سلمه در روایتی آوردهاند که علی علیه السّلام به همراه بلال رّد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را گرفتند تا اینکه به کوه رسیدند و در آنجا ردّ پا قطع شد. آنها در چنین وضعی بودند که پیرمردی در برابرشان نمایان شد که بر عصایی تکیه زده بود و ردایی بر کتف انداخته بود و به نظر چوپانی مینمود همچون دیگر چوپانان، پس علی علیه السّلام فرمود: ای بلال، بنشین تا بروم و باخبر برگردم، و به سمت آن مرد حرکت کرده و چون به نزدیکش رسید فرمود: ای بنده خدا، آیا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دیدهای؟ آن مرد گفت: مگر خداوند رسولی هم دارد؟! پس علی علیه السّلام به خشم آمده، سنگی برداشته به طرف وی انداخت که به میان دو چشمش اصابت کرد و بر اثر آن چنان فریادی برآورد که تمام زمین را سواره و پیاده سیاهپوش کرد و او را احاطه کردند. سپس علی علیه السّلام پیش آمد که در همین حال دو پرنده از طرف کوه آمده یکی دست راست و دیگری سمت چپ وی را گرفته و آنقدر با بالهای خود آن جماعت را زدند که از بین رفتند آنگاه دو پرنده بازگشته و در کوه از دیده ناپدید شدند. پس آن حضرت به بلال فرمود: عجله کن تا مسیر این دو پرنده را دنبال کنیم، سپس علی علیه السّلام و بلال از کوه بالا رفتند و ناگهان خود را در مقابل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دیدند که از پشت کوه میآمد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به روی علی علیه السّلام لبخند زده سپس فرمود: ای علی، چرا تو را وحشت زده میبینم؟ پس علی علیه السّلام ماجرا را برای وی بازگو نمود. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: میدانی آن دو پرنده چه بودند؟ عرض کرد: خیر! فرمود: آنها جبرئیل و میکائیل علیها السّلام بودند، آنها نزد من مشغول گفتگو بودند و چون صدای فریاد را شنیدند، دانستند ابلیس است، از این رو ای علی نزد تو آمدند تا یاریت کنند.(1)
ص: 180
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الصُّوفِیِّ: أَنَّهُ لَقِیَ إِبْلِیسَ وَ سَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا مِنْ وُلْدِ آدَمَ فَقَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَنْتَ مِنْ قَوْمٍ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ یُحِبُّونَ اللَّهَ وَ یَعْصُونَهُ وَ یُبْغِضُونَ إِبْلِیسَ وَ یُطِیعُونَهُ فَقَالَ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا صَاحِبُ الْمِیسَمِ (1) وَ الِاسْمِ الْکَبِیرِ وَ الطَّبْلِ الْعَظِیمِ وَ أَنَا قَاتِلُ هَابِیلَ وَ أَنَا الرَّاکِبُ مَعَ نُوحٍ فِی الْفُلْکِ أَنَا عَاقِرُ نَاقَةِ صَالِحٍ أَنَا صَاحِبُ نَارِ إِبْرَاهِیمَ أَنَا مُدَبِّرُ قَتْلِ یَحْیَی أَنَا مُمَکِّنُ قَوْمِ فِرْعَوْنَ مِنَ النِّیلِ أَنَا مُخَیِّلُ السِّحْرِ وَ قَائِدُهُ إِلَی مُوسَی أَنَا صَانِعُ الْعِجْلِ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَا صَاحِبُ مِنْشَارِ زَکَرِیَّا أَنَا السَّائِرُ مَعَ أَبْرَهَةَ إِلَی الْکَعْبَةِ بِالْفِیلِ أَنَا الْمُجْمِعُ لِقِتَالِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَوْمَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ أَنَا مُلْقِی الْحَسَدِ یَوْمَ السَّقِیفَةِ فِی قُلُوبِ الْمُنَافِقِینَ أَنَا صَاحِبُ الْهَوْدَجِ یَوْمَ الْبَصْرَةِ وَ الْبَعِیرِ أَنَا الْوَاقِفُ بَیْنَ عَسْکَرِ صِفِّینَ (2) أَنَا الشَّامِتُ یَوْمَ کَرْبَلَاءَ بِالْمُؤْمِنِینَ أَنَا إِمَامُ الْمُنَافِقِینَ أَنَا مُهْلِکُ الْأَوَّلِینَ أَنَا مُضِلُّ الْآخِرِینَ أَنَا شَیْخُ النَّاکِثِینَ أَنَا رُکْنُ الْقَاسِطِینَ أَنَا ظِلُّ الْمَارِقِینَ أَنَا أَبُو مُرَّةَ مَخْلُوقٌ مِنْ نَارٍ لَا مِنْ طِینٍ أَنَا الَّذِی غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ رَبُّ الْعَالَمِینَ (3) فَقَالَ الصُّوفِیُّ بِحَقِّ اللَّهِ عَلَیْکَ إِلَّا دَلَلْتَنِی عَلَی عَمَلٍ أَتَقَرَّبُ بِهِ إِلَی اللَّهِ وَ أَسْتَعِینُ بِهِ عَلَی نَوَائِبِ دَهْرِی فَقَالَ اقْنَعْ مِنْ دُنْیَاکَ بِالْعَفَافِ وَ الْکَفَافِ وَ اسْتَعِنْ عَلَی الْآخِرَةِ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ بُغْضِ أَعْدَائِهِ فَإِنِّی عَبَدْتُ اللَّهَ فِی سَبْعِ سَمَاوَاتِهِ وَ عَصَیْتُهُ فِی سَبْعِ أَرَضِیهِ فَلَا وَجَدْتُ مَلَکاً مُقَرَّباً وَ لَا نَبِیّاً مُرْسَلًا إِلَّا وَ هُوَ یَتَقَرَّبُ بِحُبِّهِ قَالَ ثُمَّ غَابَ عَنْ بَصَرِی فَأَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِخَبَرِهِ فَقَالَ علیه السلام آمَنَ الْمَلْعُونُ بِلِسَانِهِ وَ کَفَرَ بِقَلْبِهِ.
مَنَاقِبُ أَبِی إِسْحَاقَ الطَّبَرِیِّ وَ إِبَانَةُ الْفَلَکِیِّ قَالَ أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی تَمِیمٍ یُقَالُ لَهُ خَیْثَمَةُ فَلَمَّا حَکَمُوا الْحَکَمَیْنِ خَرَجَ هَارِباً نَحْوَ الْجَزِیرَةِ فَمَرَّ بِوَادٍ مُخِیفٍ یُقَالُ لَهُ مَیَّافَارِقِینَ فَهَتَفَ بِهِ مِنَ الْوَادِی:
ص: 181
روایت23.
مناقب ابن شهر آشوب: در روایتی طولانی از علی بن محمد صوفی آورده است که وی ابلیس را ملاقات کرده و ابلیس از وی پرسیده است: تو کیستی؟ گفته من یکی از فرزندان آدم هستم. ابلیس گفته: لا إله إلّا الله، تو از قومی هستی که گمان دارند خدا را دوست میدارند و در عین حال نافرمانیاش میکنند و با ابلیس دشمنی میورزند و فرمانش را میبرند؟! آنگاه علی بن محمد صوفی از وی پرسیده تو کیستی؟ گفت: من صاحب علامت و نشانهام (داغ کن)، و آن نام بزرگ، و طبل بزرگ، و من قاتل هابیلام، و من آنم که با نوح سوار بر کشتی شدم، من پی کننده شتر صالحم، من صاحب آتش ابراهیم هستم، طرّاح قتل یحیی منم، منم که قوم فرعون را وارد نیل ساختم، من جادوساز و کشاننده افسون به سوی موسی هستم، منم گوساله ساز بنیاسرائیل، منم ارّه کش بر زکریا، همسفر ابرهه برای ویرانی کعبه با فیل، گرد آورنده سپاه برای جنگ با محمّد در جنگ اُحد و حُنین؛ منم که در دل منافقان سقیفه حسد افکندم، صاحب کجاوه و جَمَل در جنگ بصره منم، آن منم که در سپاه صفین پایداری کردم، من آنم که در کربلا از مؤمنان انتقام گرفتم، من پیشوای منافقینم، من به هلاکت رساننده اولین و گمراه کننده آخرینم، منم پیشوای ناکثین(پیمان شکنان)، من رکن قاسطانم، من سایه مارقان(خوارج) هستم، ابومرّه که از آتش آفریده شده نه از گِل منم، من آنم که خدای ربّ العالمین بر او خشم گرفت! پس علی بن محمّد صوفی گفت: تو را به حقّ خدا سوگند میدهم که مرا به عملی راهنمایی کنی که با انجام آن به خدا تقرّب جویم و با آن بر پیشامدهای ناگوار روزگارم غالب آیم. گفت: از دنیای خود به پاکدامنی و اندک کافی قناعت کن و برای به دست آوردن آخرت، از دوستی علی بن أبی طالب علیه السّلام و نفرت از دشمنانش مدد بگیر که من خدای را در هفت آسمان پرستش کردم و در هفت زمینش معصیت نمودم و هیچ فرشتهای مقرّب یا پیامبری مرسل نیافتم مگر اینکه به حُبّ علی به درگاه خدا تقرّب جوید: گوید: سپس از دید من نهان گشت، سپس نزد امام باقر علیه السّلام آمده و ماجرای ابلیس را برایش بازگو کردم، آن حضرت علیه السّلام فرمود: آن ملعون با زبان خود ایمان آورده لیکن با قلبش کفر ورزیده است.
«مناقب» ابواسحاق طبری و «إبانه» فلکی آورده اند که از حمزه ثمالی گفت: مردی از بنی تمیم به نام خیثمه بود که چون حَکَمین حُکم خود را صادر کردند، بیرون رفته و به سمت جزیره گریخت، پس بر درّهای هولناک گذر کرد که به آن «میّافارقین» گفته میشود، پس از درون درّه ندایی او را چنین خطاب کرد: (شعر)
ص: 181
یَا أَیُّهَا السَّارِی بامیا فارق [بِمَیَّافَارِقٍ](1)***مُخَالِفاً لِلْحَقِّ دِینِ الصَّادِقِ
تَابَعْتَ دِیناً لَیْسَ دِینَ الْخَالِقِ***بَلْ دِینُ کُلِّ أَحْمَقٍ مُنَافِقٍ
فَقَالَ خَیْثَمَةُ:
لَمَّا رَأَیْتُ الْقَوْمَ فِی الْخُصُومِ***فَارَقْتُ دِینَ أَحْمَقٍ لَئِیمٍ
حَتَّی یَعُودَ الدِّینُ فِی الصَّمِیمِ
فَقَالَ:
اسْمَعْ لِقَوْلِی ثُمَّ تُرْشَدُ(2)***إِنَّ عَلِیّاً کَالْحُسَامِ الْأَصْیَدِ
مِنْهَاجُهُ دِینُ النَّبِیِّ الْمُهْتَدِی***فَارْجِعْ إِلَی دِینِ وَصِیِّ أَحْمَدَ
فَخَالِفِ الْمَرَاقَ فِیهِ وَ اشْهَدْ(3)
فَرَجَعَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ لَمْ یَزَلْ مَعَهُ حَتَّی قُتِلَ.
وَ فِی بَعْضِ کُتُبِ الْأَخْبَارِ عَنْ بَعْضِ صَالِحَاتِ الْجِنِّ مِمَّنْ کَانَتْ تَدْخُلُ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام أَنَّهَا قَالَتْ: رَأَیْتُ إِبْلِیسَ عَلَی صَخْرَةِ جَزِیرَةٍ مَاثِلًا وَ هُوَ یَقُولُ:
شَفِیعِی إِلَی اللَّهِ أَهْلُ الْعَبَاءِ***وَ إِنْ لَمْ یَکُونُوا شَفِیعِی فَمَنْ
شَفِیعِی النَّبِیُّ شَفِیعِی الْوَصِیُ***شَفِیعِی الْحُسَیْنُ شَفِیعِی الْحَسَنُ
شَفِیعِی الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا***فَصَلَّی عَلَیْهِمْ إِلَهُ الْمِنَنِ.
و هذه من عجائبه علیه السلام لأن الخلائق یخافون من إبلیس و جنوده و یتعوذون منه و هم یخافون من علی بن أبی طالب علیه السلام و یحبونه و یتوسلون به لعلو شأنه و سمو مکانه (4).
الْمُعْجِزَاتُ وَ الرَّوْضَةُ وَ دَلَائِلُ ابْنِ عُقْدَةَ أَبُو إِسْحَاقَ السَّبِیعِیُّ وَ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ:
ص: 182
- «ای کسی که بر میافارقین میگذری و مخالف حقّی و مخالف دین آن پیامبر راستگو،
- از دینی پیروی کردهای که دین خدای خالق نیست، بلکه دین هر احمق منافقی است»
پس خثیمه گفت: (شعر)
- «چون مردم را در خصومت با یکدیگر دیدم، از دین احمقی لئیم جدا گشتم،
- تا اینکه کار دین به صلاح آید»
پس ندا آمد:
-«سخنم را بشنو تا هدایت یابی، به راستی که علی همچون شمشیر است و صاحب ملک،
- راه او، راه دین پیامبر هدایت یافته است، پس به سوی دین وصی احمد بازگرد،
- پس با خارجان از دین مخالفت کن و به سپاه علی بپیوند!»
سپس به سپاه علی علیه السّلام بازگشت و همچنان با آن حضرت بود تا اینکه به شهادت رسید.
و در برخی کتب اخبار از یکی از زنان صالح جن که به خانه اهل بیت علیهم السّلام رفت و آمد داشت روایت کردهاند که گفت: ابلیس را دیدم که بالای سنگی در جزیره ای ظاهر گشته و میگوید:
- «شفیع من نزد خدا اصحاب کساء هستند و اگر آنان شفیع من نباشد، پس چه کسی شفیع من است؟
- شفیع من پیامبر، شفیع من وصیّ پیامبر، شفیع من حسین و شفیع من حسن است، - شفیع من آن بانویی است که پاکدامن بود، پس صلوات خداوند صاحب منّت بر ایشان باد!»
و این خود از شگفتیهای آن حضرت علیه السّلام است، زیرا خلایق از ابلیس و سربازانش وحشت دارند و از شر آنها به خدا پناه میبرند، اما آنها از علی بن أبی طالب علیه السّلام میترسند و دوستش میدارند و به سبب علوّ شأن و رفعت جایگاهش بدو توسّل میجویند.(1)
کتاب های «المعجزات»، «الروضه» و «دلائل» ابن عقده از ابواسحاق سبیعی و حارث أعور نقل کردهاند که:
ص: 182
رَأَیْنَا شَیْخاً بَاکِیاً وَ هُوَ یَقُولُ أَشْرَفْتُ عَلَی الْمِائَةِ وَ مَا رَأَیْتُ الْعَدْلَ إِلَّا سَاعَةً فَسُئِلَ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَنَا هَجَرٌ الْحِمْیَرِیُّ وَ کُنْتُ یَهُودِیّاً أَبْتَاعُ الطَّعَامَ قَدِمْتُ یَوْماً نَحْوَ الْکُوفَةِ فَلَمَّا صِرْتُ بِالْقُبَّةِ بِالْمَسْجِدِ فَقَدْتُ حَمِیرِی (1) فَدَخَلْتُ الْکُوفَةَ عَلَی الْأَشْتَرِ(2) فَوَجَّهَنِی إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَلَمَّا رَآنِی قَالَ یَا أَخَا الْیَهُودِ إِنَّ عِنْدَنَا عِلْمَ الْبَلَایَا وَ الْمَنَایَا مَا کَانَ أَوْ یَکُونُ أُخْبِرُکَ أَمْ تُخْبِرُنِی بِمَا ذَا جِئْتَ فَقُلْتُ بَلْ تُخْبِرُنِی فَقَالَ اخْتَلَسَتِ الْجِنُّ مَالَکَ فِی الْقُبَّةِ فَمَا تَشَاءُ قُلْتُ إِنْ تَفَضَّلْتَ عَلَیَّ آمَنْتُ بِکَ فَانْطَلَقَ مَعِی حَتَّی إِذَا أَتَی الْقُبَّةَ صَلَّی (3) رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا بِدُعَاءٍ وَ قَرَأَ یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ (4) الْآیَةَ ثُمَّ قَالَ یَا عُبَیْدَ اللَّهِ مَا هَذَا الْعَبَثُ وَ اللَّهِ مَا عَلَی هَذَا بَایَعْتُمُونِی وَ عَاهَدْتُمُونِی یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ فَرَأَیْتُ مَالِی یُخْرَجُ مِنَ الْقُبَّةِ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ اللَّهِ ثُمَّ إِنِّی لَمَّا قَدِمْتُ الْآنَ وَجَدْتُهُ مَقْتُولًا.
قال ابن عقدة إن الیهود(5) من سورات المدینة(6).
کِتَابُ هَوَاتِفِ الْجِنِّ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَدَّثَنِی سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فِی خَبَرٍ: کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی یَوْمٍ مَطِیرٍ وَ نَحْنُ مُلْتَفِتُونَ نَحْوَهُ فَهَتَفَ هَاتِفٌ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قَالَ مَنْ أَنْتَ قَالَ عُرْفُطَةُ بْنُ شِمْرَاخٍ أَحَدُ بَنِی نَجَاحٍ قَالَ اظْهَرْ لَنَا رَحِمَکَ اللَّهُ فِی صُورَتِکَ قَالَ سَلْمَانُ فَظَهَرَ لَنَا شَیْخٌ أَذَبُّ أَشْعَرُ قَدْ لَبِسَ وَجْهَهُ شَعْرٌ غَلِیظٌ مُتَکَاثِفٌ قَدْ وَارَاهُ وَ عَیْنَاهُ مَشْقُوقَتَانِ طُولًا وَ فَمُهُ فِی صَدْرِهِ فِیهِ أَنْیَابٌ بَادِیَةٌ طِوَالٌ وَ أَظْفَارُهُ کَمَخَالِبِ
ص: 183
پیرمردی گریان را دیدیم که میگفت: عمرم به مرز صد سالگی رسیده و شاهد عدالت نبودهام مگر در یک ساعت. پس، از وی در این خصوص سؤال شد، گفت: من هجر حمیری هستم و قبلاً یهودی بودم و خوراک میفروختم. روزی به کوفه آمدم و چون به گنبد مسجد رسیدم، ناگهان الاغم را گُم کردم. پس داخل کوفه شده، بر مالک اشتر وارد گشتم که او مرا نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام فرستاد. چون آن حضرت مرا دید، فرمود: ای برادر یهود، علم بلاها و مرگها نزد ماست، و علم آنچه اتفاق افتاده و اتفاق خواهد افتاد! اکنون تو را خبر کنم که به چه کار آمدهای یا تو خود خواهی گفت؟ عرض کردم: شما مرا خبر کنید، سپس فرمود: اجنّه اموالت را در گنبد مسجد دزدیدهاند، حال چه میخواهی؟ عرض کردم: اگر لطف فرموده مالم را به من بازگردانی، به تو ایمان خواهم آورد؛ سپس به همراه من آمده تا اینکه به گنبد مسجد رسید و دو رکعت نماز به جای آورده و دعایی فرموده سپس این آیات را تلاوت نمود: «یُرْسَلُ عَلَیْکُمَا شُوَاظٌ مِّن نَّارٍ وَ نحَُاسٌ فَلَا تَنتَصِرَان..»(1){بر
سَرِ شما شراره هایی از [نوع] تفته آهن و مس فروفرستاده خواهد شد، و [از کسی] یاری نتوانید طلبید..} سپس فرمود: ای بندگان خدا، این چه کار بیهودهای است که از شما سرزده؟ به خدا سوگند که بر چنین کارهایی با من بیعت نکردید و پیمان نبستید ای جماعت جنّیان! ناگهان دیدم که اموالم از گنبد بیرون میآید، پس گفتم: أشهد أن لا إله إلّا الله و أشهد أنَّ محّمداً رسول الله و أشهد أنَّ علیاً ولیّ الله؛ اما اکنون که به اینجا باز آمدهام، او را کشته یافتم!
ابن عقده گوید: آن مرد یهودی از ساکنان قلاع مدینه بود.
کتاب «هواتف الجنّ» محمّد بن اسحاق با سندی از سلمان فارسی آورده است که گفت: در یک روز بارانی در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم و در حالی ما رو سوی آن حضرت داشتیم ناگاه هاتفی ندا در داده و گفت: السلام علیک یا رسول الله! رسول خدا سلام وی را پاسخ داده و فرمود: کیستی؟ عرض کرد: عرفطۀ بن شمراخ، یکی از بنی نجاح؛ فرمود: خدایت رحمت کند همانطور که هستی خود را بر ما آشکار کن! سلمان گوید: پس پیرمردی بلند قد و پُرمو که صورت او را مویی انبوه و زبر پوشانده بود و چشمانی که به صورت عمودی شکافته شده بودند، و دهانش در سینهاش قرار داشت با دندانهای نیش بلند و کاملاً مشخص و ناخنهایی به مانند درندگان، بر ما آشکار شد. پس عرض کرد: یا رسول الله، کسی بامن بفرست که قوم مرا به اسلام دعوت کند،* و من او را به سلامت نزد شما باز خواهم گرداند. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کدام یک از شما با وی میرود و از جانب من به جنیان پیغام میبرد و بهشت از آن او خواهد بود؟ اما کسی بر نخاست. سپس آن حضرت برای بار دوم و سوم سخن خود را تکرار فرمود، پس علی علیه السّلام عرض کرد: من یا رسول الله! سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رو به آن پیرمرد کرده و فرمود: امشب در حرّه نزد من بیا تا مردی را با تو روانه کنم که حکم مرا به اجرا میگذارد و با زبان من سخن میگوید و پیغام مرا به جنّیان میرساند. گوید: پس آن پیرمرد غیب شد و شب بازگشت در حالی که سوار بر شتری بود که به گوسفند میمانست و شتری دیگر به همراه آورده بود که هم قدّ اسب بود. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را بر آن سوار نموده و مرا بر ترک وی سوار کرده، چشمانم را بست و فرمود: چشمانت را باز مکن مگر زمانی که بشنوی علی این اجازه را به تو بدهد و آنچه میشنوی موجب هراست نگردد که در امن و أمان هستی. سپس شتر همانند شتر مرغ که بالهای خود را به هنگام حرکت تکان میدهد، به راه افتاد در حالی که علی علیه السّلام مشغول تلاوت قرآن بود .
تمام شب را تا سپیده دم راه رفتیم که علی علیه السّلام اذان گفته، شتر را خوابانده و فرمود: پیاده شو سلمان، سپس چشمانم را باز کرده و پیاده شدم، ناگاه دیدم در زمینی پر از صخرههای سیاه هستیم. پس علی علیه السّلام اقامه نماز گفت و نماز را با ما به جای آورد و من صداهایی را میشنیدم، و چون علی علیه السّلام نماز را سلام داد، برگشتم و خلق بسیاری را پیرامون خودمان دیدم، علی علیه السّلام مشغول ذکر و تسبیح خدا بود تا اینکه آفتاب طلوع کرد، آنگاه در میان ایشان به خطبه ایستاد و مشغول خواندن خطبه شد که چند تن از بزرگان آنان بر آن حضرت اعتراض کردند. پس آن حضرت رو به آنها کرده و فرمود: آیا حقّ را تکذیب میکنید و از قرآن اعراض مینمایید و منکر آیات خدا میشوید؟! سپس چشم به سوی آسمان بلند کرده و فرمود: خدایا به حق نام اعظم و نامهای نیکو، تصمیمهای بزرگ و به حیّ قیّوم بودن و زنده کننده مردگان، میراننده زندگان، پروردگار زمین و آسمان بودنت، ای نگاهبانان جن و ای رصدکنندگان شیاطین و خادمان شرهالی خدا و صاحبان ارواح طاهره، شما را به سنگهای گداختهای که خاموش نگردند و شهابهای ثاقب و شرارههای سوزان و مس - نحاس - کُشنده، به «کهیعص» و «طواسین» و «حوامیم» و «یس» و «نون والقلم و ما یسطرون» و «الذاریات» و «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی» و «وَ الطُّورِ وَ کِتَابٍ مَّسْطُورٍفیِ رَقٍ ّ مَّنشُورٍ» و به آن بیت معمور و سوگندهای بزرگ و جایگاههای
ص: 184
السِّبَاعِ فَقَالَ الشَّیْخُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ ابْعَثْ مَعِی مَنْ یَدْعُو قَوْمِی إِلَی الْإِسْلَامِ وَ أَنَا أَرُدُّهُ إِلَیْکَ سَالِماً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَیُّکُمْ یَقُومُ مَعَهُ فَیَبْلُغَ الْجِنَّ عَنِّی وَ لَهُ الْجَنَّةُ فَلَمْ یَقُمْ أَحَدٌ فَقَالَ ثَانِیَةً وَ ثَالِثَةً فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَالْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی الشَّیْخِ فَقَالَ وَافِنِی إِلَی الْحَرَّةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ أَبْعَثُ مَعَکَ رَجُلًا یَفْصِلُ حُکْمِی وَ یَنْطِقُ بِلِسَانِی وَ یَبْلُغُ الْجِنَّ عَنِّی قَالَ فَغَابَ الشَّیْخُ ثُمَّ أَتَی فِی اللَّیْلِ وَ هُوَ عَلَی بَعِیرٍ کَالشَّاةِ وَ مَعَهُ بَعِیرٌ آخَرُ کَارْتِفَاعِ الْفَرَسِ فَحَمَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام عَلَیْهِ وَ حَمَلَنِی خَلْفَهُ وَ عَصَبَ عَیْنَیَّ وَ قَالَ لَا تَفْتَحْ عَیْنَیْکَ حَتَّی تَسْمَعَ عَلِیّاً یُؤَذِّنُ وَ لَا یَرُوعُکَ مَا تَسْمَعُ (1) وَ إِنَّکَ آمِنٌ فَثَارَ الْبَعِیرُ(2) فَدَفَعَ سَائِراً یَدُفُّ کَدَفِیفِ النَّعَامِ وَ عَلِیٌّ یَتْلُو الْقُرْآنَ فَسِرْنَا لَیْلَتَنَا حَتَّی إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ أَذَّنَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَنَاخَ الْبَعِیرَ وَ قَالَ انْزِلْ یَا سَلْمَانُ فَحَلَلْتُ عَیْنَیَّ وَ نَزَلْتُ فَإِذَا أَرْضٌ قَوْرَاءُ فَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَ صَلَّی بِنَا وَ لَمْ أَزَلْ أَسْمَعُ الْحِسَّ حَتَّی إِذَا سَلَّمَ عَلِیٌّ علیه السلام الْتَفَتَ فَإِذَا خَلْقٌ عَظِیمٌ وَ أَقَامَ عَلِیٌّ یُسَبِّحُ رَبَّهُ حَتَّی طَلَعَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ قَامَ خَطِیباً فَخَطَبَهُمْ فَاعْتَرَضَتْهُ مَرَدَةٌ مِنْهُمْ فَأَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ أَ بِالْحَقِّ تُکَذِّبُونَ وَ عَنِ الْقُرْآنِ تَصْدِفُونَ وَ بِآیَاتِ اللَّهِ تَجْحَدُونَ ثُمَّ رَفَعَ طَرْفَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ بِالْکَلِمَةِ الْعُظْمَی وَ الْأَسْمَاءِ الْحُسْنَی وَ الْعَزَائِمِ الْکُبْرَی وَ الْحَیَّ الْقَیُّومَ وَ مُحْیِیَ الْمَوْتَی وَ مُمِیتَ الْأَحْیَاءِ وَ رَبَّ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ یَا حَرَسَةَ الْجِنِّ وَ رَصَدَةَ الشَّیَاطِینِ وَ خُدَّامَ اللَّهِ الشرهالیین (3) وَ ذَوِی الْأَرْوَاحِ الطَّاهِرَةِ(4) اهْبِطُوا بِالْجَمْرَةِ الَّتِی لَا تُطْفَأُ وَ الشِّهَابِ الثَّاقِبِ وَ الشُّوَاظِ الْمُحْرِقِ وَ النُّحَاسِ الْقَاتِلِ بِ کهیعص وَ الطَّوَاسِینَ وَ
الْحَوَامِیمَ وَ یس وَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ وَ الذَّارِیاتِ وَ النَّجْمِ إِذا هَوی وَ الطُّورِ وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ الْأَقْسَامِ (5) الْعِظَامِ وَ مَوَاقِعِ
ص: 184
ستارگان سوگند میدهم که به شتاب به سوی این سرکشان حریص خودخواه منکر آثار پروردگار جهانیان فرود آیید! سلمان گوید: پس احساس کردم زمین زیر پایم میلرزد و صدایی مهیب در آسمان شنیدم آنگاه شنیدم آنگاه آتشی از آسمان نازل شد که هرکه از جنّیان آن را دید، دچار صاعقه شده و بیهوش با صورت بر زمین افتاد، من هم با صورت بر زمین افتادم، و چون به هوش آمدم، متوجه شدم از زمین دود به آسمان میرود سپس علی علیه السّلام ایشان را نداداد که سرهایتان را بالا بیاورید که خداوند ستمگران را به هلاکت رسانید، آنگاه به خطبهاش بازگشته و فرمود: ای جماعت جنّ و شیاطین و دیو و بنی شمراخ و آل نجاح و ساکنان نیزارها و شنزارها و صحراهای بیآب و علف و همهی شیاطین سرزمینها بدانید که زمین پر از عدل و داد شد همانطور که از پیش پر از ستم گشته بود. این است حق و فراتر از آن چیزی جز گمراهی نیست، پس چگونه از حق باز گردانیده میشوید؟! (یونس/32) عرض کردند: به خدا و رسول او و فرستاده رسولش ایمان آوردیم! و چون وارد مدینه شدیم، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: چه کردی؟ عرض کرد: دعوت را اجابت و اقرار آوردند، سپس ماجرای آنان را برای آن حضرت نقل کرد. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آنها تا روز قیامت همچنان در هراس خواهند ماند.(1)
و در وادی العقیق از جنیان بیعت گرفت که در کاروانهای ما - منازل - و راههای مسلمانان ظاهر نشوند و به قضاوت علی علیه السلام و رسول خدا صلی الله علیه و آله تن دهند. پس جنها از بابت خوراکشان شکوه کردند که فرمود: مگر سرگین و استخوان را برای شما مباح نکردم؟ عرض کردند: یا امیرالمؤمنین، به شرط اینکه از آن ها در طهارت بدن استفاده نشود. فرمود: این خواسته شما برآورده است. عرض کردند: یا امیرالمؤمنین، خورشید برای کودکان ما زیانبار است. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام خورشید را فرمان داد: که برگرد، و خورشید برگشت و از آن پیمان گرفت برای فرزندان جنها و انسانهای مؤمن زیانبار نباشد.(2)
توضیح
الأذبّ: دراز، و جزری گوید: در آن آمده است: «إنّه دفع من عرفات»
ص: 185
النُّجُومِ لَمَّا أَسْرَعْتُمُ الِانْحِدَارَ إِلَی الْمَرَدَةِ الْمُتَوَلِّعِینَ الْمُتَکَبِّرِینَ الْجَاحِدِینَ آثَارَ رَبِّ الْعَالَمِینَ قَالَ سَلْمَانُ فَأَحْسَسْتُ بِالْأَرْضِ مِنْ تَحْتِی تَرْتَعِدُ وَ سَمِعْتُ فِی الْهَوَاءِ دَوِیّاً شَدِیداً ثُمَّ نَزَلَتْ نَارٌ مِنَ السَّمَاءِ صَعِقَ کُلُّ مَنْ رَآهَا مِنَ الْجِنِّ وَ خَرَّتْ عَلَی وُجُوهِهَا مَغْشِیّاً عَلَیْهَا وَ سَقَطْتُ أَنَا عَلَی وَجْهِی فَلَمَّا أَفَقْتُ إِذَا دُخَانٌ یَفُورُ مِنَ الْأَرْضِ فَصَاحَ بِهِمْ عَلِیٌّ علیه السلام ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ فَقَدْ أَهْلَکَ اللَّهُ الظَّالِمِینَ ثُمَّ عَادَ إِلَی خُطْبَتِهِ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الشَّیَاطِینِ وَ الْغِیلَانِ وَ بَنِی شِمْرَاخٍ وَ آلَ نَجَاحٍ وَ سُکَّانَ الْآجَامِ وَ الرِّمَالِ وَ الْقِفَارِ وَ جَمِیعَ شَیَاطِینِ الْبُلْدَانِ اعْلَمُوا أَنَّ الْأَرْضَ قَدْ مُلِئَتْ عَدْلًا کَمَا کَانَتْ مَمْلُوءَةً جَوْراً هَذَا هُوَ الْحَقُ فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ فَقَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ رَسُولِ رَسُولِهِ فَلَمَّا دَخَلْنَا الْمَدِینَةَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام مَا ذَا صَنَعْتَ قَالَ أَجَابُوا وَ أَذْعَنُوا وَ قَصَّ عَلَیْهِ خَبَرَهُمْ فَقَالَ صلی الله علیه و آله لَا یَزَالُونَ کَذَلِکَ هَائِبِینَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(1)
وَ أَخَذَ الْبَیْعَةَ عَلَی الْجِنِّ بِوَادِی الْعَقِیقِ بِأَنْ لَا یَظْهَرُوا فِی رِحَالاتِنَا وَ جَوَادِ الْمُسْلِمِینَ (2) وَ قَضَی مِنْهُ وَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(3) فَشَکَتِ الْجِنُّ مَأْکَلَهُمْ فَقَالَ أَ وَ لَیْسَ قَدْ أَبَحْتُ لَکُمُ النَّثِیلَ (4) وَ الْعِظَامَ قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی أَنْ لَا یَسْتَجْمِرَ بِهَا فَقَالَ لَکُمْ ذَلِکَ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّ الشَّمْسَ تَضُرُّ بَأَطْفَالِنَا فَأَمَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الشَّمْسَ أَنْ تَرْجِعَ فَرَجَعَتْ وَ أَخَذَ عَلَیْهَا الْعَهْدَ أَنْ لَا تَضُرَّ بِأَوْلَادِ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ (5).
الأذب الطویل و قال الجزری فیه إنه دفع من عرفات
ص: 185
یعنی: حرکت را از آنجا آغاز کرد، و خود را از آن کنار کشید یا شتر خود را حرکت داده و وادار به راه رفتن کرد.(1)
و گوید: در آن است: «إنَّ فی الجنّۀ لنجائب تدفّ بر کبانها» یعنی: آنها را به نرمی و آرامی راه میبرند. تمام.(2)
و در بعضی از نسخه ها آمده است «بال میزند مانند بال زدن شتر مرغ» به معنای این است که سریع میرود. و «القوراء» یعنی وسیع .
روایت24.
الروضۀ- الفضائل: از علی علیه السّلام نقل است که فرمود: رسول خد صَلی الله علیهِ و آله در شبی بسیار تاریک مرا فراخوانده سپس به من فرمود: شمشیرت را بردار و به کوه ابوقبیس برو و هرکه را بالای آن یافتی با این شمشیر بزن. سپس به سوی آن کوه روانه شدم و چون بر بالای آن رفتم مردی سیاه بد شکل در آنجا یافتم که چشمانش به دو اخگر شباهت داشتند، این منظره را هولناک یافتم، سپس به من گفت: یا علی، پس من به وی نزدیک گشته و با شمشیر ضربتی بر او وارد کردم که دو نیمهاش نمودهام، پس از آن از تمام خانههای مکه صدای همهمه برخاست، سپس نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که در خانه خدیجه رضی الله عنها بود، آمده و آن حضرت را از ماوقع آگاه نمودم. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، آیا میدانی چه کسی را به قتل رساندهای؟ عرض کردم: خدا و رسول او آگاهترند! فرمود: بتهای لات و عُزّی را به قتل رساندهای، به خدا سوگند از این پس هرگز این دو پرستیده نخواهند شد.(3)
روایت25.
الروضۀ- الفضائل: ابن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نماز صبح را با ما اقامه فرمود آنگاه به محرابش تکیه داد در حالی که مردم پیرامون وی بودند از جمله: مقداد، حذیفۀ، ابوذرّ و سلمان که ناگهان صداهایی بلند گوشها را پر کرد، در این هنگام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حذیفه، ببین چه خبر است؟ گوید: پس بیرون آمدم و ناگاه دیدم که چهل نفر شتر سوار نیزه خطدار به دست که بر سر هر نیزه سپری از عقیق سرخ قرار داشت و بر روی هرکدام یک عدد مروارید و بر سر هر سوار کلاهی مرصّع به دُرّ و گوهر که جوانی نورس که صورتش موی در نیاورده و ماه رخسار پیشاپیش آن ها بود در حالی که که ندا در میدهند: هشدار هشدار، بشتابید بشتابید به سوی محمد مختار آن برانگیخته بر روی زمین! حذیفه گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را از ماجرا آگاه نمودم، فرمود: ای حذیفۀ به خانه زداینده غمها، بنده خداوند آگاه به غیبها، آن شیر شرزه و زبان شکرگزار، آن شیر بیشه غیرت و دلاور جسور، آن عالم صبور که نامش در تورات، انجیل
ص: 186
أی ابتدأ السیر و دفع نفسه منها و نحاها أو دفع ناقته و حملها علی السیر(1) و قال فیه إن فی الجنة لنجائب تدف برکبانها أی تسیر بهم سیرا لینا(2) انتهی و فی بعض النسخ یزف کزفیف النعام أی یسرع و القوراء الواسعة.
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: دَعَانِی رَسُولُ اللَّهِ ذَاتَ لَیْلَةٍ مِنَ اللَّیَالِی وَ هِیَ لَیْلَةٌ مُدْلَهِمَّةٌ سَوْدَاءُ فَقَالَ لِی خُذْ سَیْفَکَ وَ مُرَّ فِی جَبَلِ أَبِی قُبَیْسٍ فَکُلَّ مَنْ رَأَیْتَهُ عَلَی رَأْسِهِ فَاضْرِبْهُ بِهَذَا السَّیْفِ فَقَصَدْتُ الْجَبَلَ فَلَمَّا عَلَوْتُهُ وَجَدْتُ عَلَیْهِ رَجُلًا أَسْوَدَ هَائِلَ الْمَنْظَرِ کَأَنَّ عَیْنَیْهِ جَمْرَتَانِ فَهَالَنِی مَنْظَرُهُ فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ فَدَنَوْتُ إِلَیْهِ وَ ضَرَبْتُهُ بِالسَّیْفِ فَقَطَعْتُهُ نِصْفَیْنِ فَسَمِعْتُ الضَّجِیجَ مِنْ بُیُوتِ مَکَّةَ بِأَجْمَعِهَا ثُمَّ أَتَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ بِمَنْزِلِ خَدِیجَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا فَأَخْبَرْتُهُ بِالْخَبَرِ فَقَالَ أَ تَدْرِی مَنْ قَتَلْتَ یَا عَلِیُّ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ فَقَالَ قَتَلْتَ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی وَ اللَّهِ لَا عَادَتْ عُبِدَتْ بَعْدَهَا أَبَداً(3).
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْغَدَاةَ وَ اسْتَنَدَ إِلَی مِحْرَابِهِ وَ النَّاسُ حَوْلَهُ مِنْهُمُ الْمِقْدَادُ وَ حُذَیْفَةُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ إِذَا بِأَصْوَاتٍ عَالِیَةٍ قَدْ مَلَأَتِ الْمَسَامِعَ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ صلی الله علیه و آله یَا حُذَیْفَةُ انْظُرْ مَا الْخَبَرُ قَالَ فَخَرَجْتُ وَ إِذَا هُمْ أَرْبَعُونَ رَجُلًا عَلَی رَوَاحِلِهِمْ بِأَیْدِیهِمُ الرِّمَاحُ الْخَطِّیَّةُ عَلَی رُءُوسِ الرِّمَاحِ أَسِنَّةٌ مِنَ الْعَقِیقِ الْأَحْمَرِ وَ عَلَی کُلِّ وَاحِدٍ ضَرْبَةٌ مِنَ اللُّؤْلُؤِ وَ عَلَی رُءُوسِهِمْ قَلَانِسُ مَرْصُوعَةٌ بِالدُّرِّ وَ الْجَوَاهِرِ یَقْدُمُهُمْ غُلَامٌ لَا نَبَاتَ بِعَارِضَیْهِ کَأَنَّهُ فِلْقَةُ قَمَرٍ وَ هُمْ یُنَادُونَ الْحِذَارَ الْحِذَارَ الْبِدَارَ الْبِدَارَ إِلَی مُحَمَّدٍ الْمُخْتَارِ الْمَبْعُوثِ فِی الْأَرْضِ قَالَ حُذَیْفَةُ فَأَخْبَرْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ قَالَ یَا حُذَیْفَةُ انْطَلِقْ إِلَی حُجْرَةِ کَاشِفِ الْکُرُوبِ وَ عَبْدِ عَلَّامِ الْغُیُوبِ وَ اللَّیْثِ الْهَصُورِ(4) وَ اللِّسَانِ الشَّکُورِ وَ الْهِزَبْرِ الْغَیُورِ وَ الْبَطَلِ الْجَسُورِ وَ الْعَالِمِ الصَّبُورِ الَّذِی حَوَی اسْمَهُ التَّوْرَاةُ وَ الْإِنْجِیلُ
ص: 186
و زبور آمده برو، به خانه دخترم فاطمه برو و شوی او علی بن أبی طالب را برای من بیاور.
حذیفه گوید: پس روانه شدم اما ناگاه به خود آن حضرت برخوردم و به من فرمود: ای حذیفه، آیا آمدهای درباره قومی به من خبر بدهی که من از بدو خلقتشان و از زمانی که زاده شدهاند و اینکه برای چه آمدهاند، آگاهترم؟! پس حذیفه عرض کرد: خداوند به علم و فهم شما بیفزاید مولای من؛ سپس آن حضرت در حالی به مسجد در آمد که مردم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را احاطه کرده بودند و چون چشمانش به علی علیه السّلام افتاد، به احترامش قیام نموده و ایستادند. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به ایشان فرمود: سرجای خود بنشینید! پس آنها نشستند و چون در جای خود مستقر شدند آن جوان نوخاسته به تنهایی برخاسته گفت: ای مردم، کدام یک از شما پارسای شب تار است؟ کدام یک از شما بتشکن است؟ کدامیک از شما پوشاننده معایب زنان است؟ کدام یک از شما شکرگزار نعمتهای خدای منان است؟ کدامیک از شما شمشیر باز روز جنگ است؟ کدامیک از شما درهم کوبنده فرق دلاور مردان سوار است؟ کدامتان محمّد، آن معدن ایمان است؟ کدامیک از شما آن وصیّ اوست، وی را یاری میدهد تا دینش بر دیگر ادیان غالب آید؟ کدامتان علی بن أبی طالب است؟ در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی این پاسخ این نوجوان را که در توصیفش هم مانند نوجوانان است بده و حاجتش را برآور. در این هنگام علی علیه السّلام فرمود: نزد من بیا جوان! من سؤالت را پاسخ گفته خواستهات را برآورده میسازم و به امید پروردگار مردم، دردهایت را شفا میدهم، پس حاجت خود را بگو که من تو را به خواستهات میرسانم تا مسلمانان بدانند که کشتی نجات منم و عصای موسی، کلمهی کبری، نبأ عظیم و صراط مستقیم من هستم! پس آن جوان گفت: برادرم با من است، او شیفته شکار بود، روزی به عزم شکار بیرون رفت و به ده گاو وحشی برخورد، پس به سوی یکی از آنها تیرافکند و او را به قتل رساند ولی فیالفور نیمی از بدنش فلج شد و جز با اشاره نمیتواند با ما سخن بگوید و ما را خبر کردهاند که دوست شما میتواند او را شفا دهد، پس اگر دوست شما او را شفا دهد، به وی ایمان میآوریم که ما اهل یاری، صلابت و قدرتیم و زر و سیم بسیار داریم و اسب و شتر نیز؛ و خیمه های بلند و ما هفتاد هزار تنیم با اسبان راهوار و بازوان پر قدرت، ما بازماندگان قوم عادیم.
ص: 187
وَ الزَّبُورُ انْطَلِقْ إِلَی حُجْرَةِ ابْنَتِی فَاطِمَةَ وَ ائْتِنِی بِبَعْلِهَا عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
قَالَ: فَمَضَیْتُ وَ إِذَا بِهِ قَدْ تَلْقَانِی قَالَ لِی یَا حُذَیْفَةُ جِئْتَ لَتُخْبِرَنِی عَنْ قَوْمٍ أَنَا عَالِمٌ بِهِمْ مُنْذُ خُلِقُوا وَ مُنْذُ وُلِدُوا وَ فِی أَیِّ شَیْ ءٍ جَاءُوا فَقَالَ حُذَیْفَةُ فَقُلْتُ زَادَکَ اللَّهُ عِلْماً وَ فَهْماً یَا مَوْلَایَ ثُمَّ أَقْبَلَ علیه السلام إِلَی الْمَسْجِدِ وَ الْقَوْمُ حَافُّونَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَأَوْهُ نَهَضُوا قِیَاماً عَلَی أَقْدَامِهِمْ فَقَالَ لَهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کُونُوا عَلَی مَجَالِسِکُمْ فَقَعَدُوا فَلَمَّا اسْتَقَرَّ بِهِمُ الْمَجْلِسُ قَامَ الْغُلَامُ الْأَمْرَدُ قَائِماً دُونَ أَصْحَابِهِ وَ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ أَیُّکُمُ الرَّاهِبُ إِذَا انْسَدَلَ اللَّیْلُ الظَّلَامُ أَیُّکُمْ مُکَسِّرُ الْأَصْنَامِ أَیُّکُمْ سَاتِرُ عَوْرَاتِ النِّسْوَانِ أَیُّکُمْ الشَّاکِرُ لِمَا أَوْلَاهُ الْمَنَّانُ أَیُّکُمُ الضَّارِبُ یَوْمَ الضَّرْبِ وَ الطَّعَّانِ أَیُّکُمْ مُکَسِّرُ رُءُوسِ الْفُرْسَانِ أَیُّکُمْ مُحَمَّدٌ مَعْدِنُ الْإِیمَانِ أَیُّکُمْ وَصِیُّهُ الَّذِی یَنْصُرُ بِهِ دَیْنَهُ عَلَی سَائِرِ الْأَدْیَانِ أَیُّکُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ أَجِبِ الْغُلَامَ الَّذِی هُوَ فِی وَصْفِهِ غُلَامٌ وَ قُمْ لِحَاجَتِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام ادْنُ مِنِّی یَا غُلَامُ إِنِّی أُعْطِیکَ سُؤْلَکَ وَ الْمَرَامَ وَ أَشْفِی عَلَیْکَ الْأَسْقَامَ بِعَوْنِ رَبِّ الْأَنَامِ فَانْطَلِقْ بِحَاجَتِکَ (1) فَأَنَا أُبَلِّغُکَ أُمْنِیَّتَکَ لِتَعْلَمَ الْمُسْلِمُونَ أَنِّی سَفِینَةُ النَّجَاةِ وَ عَصَا مُوسَی وَ الْکَلِمَةُ الْکُبْرَی وَ النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ صِرَاطُهُ الْمُسْتَقِیمُ فَقَالَ الْغُلَامُ إِنَّ مَعِی أَخِی وَ کَانَ مُولَعاً بِالصَّیْدِ فَخَرَجَ فِی بَعْضِ أَیَّامِهِ مُتَصَیِّداً فَعَارَضَتْهُ بَقَرَاتُ وَحْشٍ عَثَرَ(2) فَرَمَی إِحْدَاهُنَّ فَقَتَلَهَا فَفَلَجَ (3) نِصْفَهُ فِی الْوَقْتِ وَ الْحَالِ وَ قَلَّ کَلَامَهُ حَتَّی لَایُکَلِّمَنَا إِلَّا إِیمَاءً وَ قَدْ بَلَغَنَا أَنَّ صَاحِبَکُمْ یَدْفَعُ عَنْهُ مَا یَجِدُهُ فَإِنْ شَفَی صَاحِبُکُمْ عِلَّتَهُ آمَنَّا بِهِ فَنَحْنُ بَنِی النَّجْدَةِ وَ الْبَأْسِ وَ الْقُوَّةِ وَ الْمِرَاسِ (4) وَ لَنَا الذَّهَبُ وَ الْفِضَّةُ وَ الْخَیْلُ وَ الْإِبِلُ وَ الْمَضَارِبُ الْعَالِیَةُ وَ نَحْنُ سَبْعُونَ أَلْفاً بِخُیُولٍ جِیَادٍ وَ سَوَاعِدَ شِدَادٍ وَ نَحْنُ بَقَایَا قَوْمِ عَادٍ.
ص: 187
در این هنگام امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: برادرت عجّاج بن حلاحل بن ابوالغضب بن سعد بن مقنّع بن عملاق بن ذهب بن سعد عادی کجاست؟ چون آن جوان نسب خود را شنید، عرض کرد: هم اینک در کجاوه نشسته و به همراه جمعی از ما در حال آمدن به اینجاست، مولای من، اگر بیماری او را شفا دادی از بتپرستی برمیگردیم و از پسرعمّ شما پیروی خواهیم کرد، همان که بُردی بر تن و عصایی بر دست و سایهبانی از ابر بر بالای سر دارد. گوید: آنها در حال گفتگو بودند که پیرمردی سوار بر شتری که کجاوهای روی آن قرار داشت و آن را بر در خانه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خوابانده - جای داده - بود، پیش آمد، آن جوان گفت: جوانمرد، برادرم آمد. امیرالمؤمنین علیه السّلام برخاسته نزدیک کجاوه رفت و در آن جوانی با سیمایی زیبا دید، آن جوان چشم گشود و نگاهی به چهره علی علیه السّلام انداخته و گریست و با صدایی ضعیف و دلی پر اندوه عرض کرد: به شما شکایت آوردهام و شما ای خاندان نبوت پناه مردم هستید. پس علی علیه السّلام به وی فرمود: از این پس هیچ ترس و بیمی نداشته باش، آنگاه با صدای بلند فرمود: ای مردم، امشب به بقیع درآیید که در آنجا از علی یک شگفتی خواهید دید. حذیفۀ بن یمان گوید: پس مردم از عصر در بقیع جمع شدند تا اینکه شب فرا رسید. آنگاه امیرالمؤمنین علیه السّلام ذوالفقار به دست نزد آنان رفته و فرمود: دنبال من بیایید تا یک شگفتی به شما نشان دهم، پس مردم در پی وی افتادند تا اینکه با دو آتش مواجه شدند، یکی انبوه و دیگری اندک، پس آن حضرت وارد آتش اندک گشته و بعد از آن به درون آتش انبوه رفت. حذیفه گوید: سپس غرّشی همچون غرّش رعدو برق شنیدم که هر دو آتش را درهم آمیخت و آن حضرت در حالی که ما از او فاصله داشتیم، وارد آتش شد و در حالی که از شدت صدای غرّش وحشت زده شده بودیم و منتظر بودیم ببینم با آتش چه میکند؛ این وضع همچنان ادامه یافت تا اینکه سپیده دمید آنگاه آتش خاموش گشته و در حالی که از زنده بودن آن حضرت ناامید شده بودیم، از درون آن بیرون آمد و در حالی که سری در دست داشت که دارای یک برآمدگی بود و یازده انگشت داشت و آن حضرت موهای پرپشت وی را که به خرس میمانست، در دست گرفته بود، پس به وی عرض کردیم: خدا قوّت! سپس آن را با خود به میان جمعی آورد که آن جوان در آن بود و فرمود! ای جوان، به إذن خدا برخیز، زیرا مشکلی برایت باقی نمانده است. پس آن جوان در حالی دستها و پاهایش خوب شده بودند برخاست و خود را بر روی پای امام انداخته مشغول بوسه زدن بر آن شده و میگفت: دستتان را دراز کنید که خدای من خدایی جز الله نیست و محمّد فرستاده خداست و تو علی ولیّ الله و یاور دین او هستی. سپس جماعتی که به همراه وی بودند نیز اسلام آوردند.
راوی گوید: و مردم حیرت زده از دیدن آن سر و شکل و شمایلش بهت زده شده بودند، پس علی علیه السّلام به طرف ایشان برگشته و فرمود: ای مردم، این سر عمرو بن أخیل بن لاقیس بن ابلیس ملعون است.
ص: 188
فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَیْنَ أَخُوکَ عَجَّاجُ بْنُ الْحَلَاحِلِ بْنِ أَبِی الغضب بْنِ سَعْدِ بْنِ الْمُقْنِعِ بْنِ عِمْلَاقِ بْنِ ذَهَبِ بْنِ سَعْدٍ الْعَادِیُّ فَلَمَّا سَمِعَ الْغُلَامُ نَسَبَهُ قَالَ هَا هُوَ فِی هَوْدَجٍ سَیَأْتِی مَعَ جَمَاعَةٍ مِنَّا یَا مَوْلَایَ فَإِنْ شَفَیْتَ عِلَّتَهُ رَجَعْنَا عَنْ عِبَادَةِ الْأَوْثَانِ وَ اتَّبَعْنَا ابْنَ عَمِّکَ صَاحِبَ الْبُرْدَةِ وَ الْقَضِیبِ وَ الْغَمَامِ قَالَ فَبَیْنَمَا هُمْ فِی الْکَلَامِ إِذَا قَدْ أَقْبَلَتْ عَجُوزٌ فَوْقَ جَمَلٍ عَلَیْهِ مَحْمِلٌ قَدْ أَبْرَکَتْهُ بِبَابِ الْمُصْطَفَی قَالَ الْغُلَامُ جَاءَ أَخِی یَا فَتَی فَنَهَضَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ دَنَا مِنَ الْمَحْمِلِ وَ إِذَا فِیهِ غُلَامٌ لَهُ وَجْهٌ صَبِیحٌ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ فَنَظَرَ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ علیه السلام فَبَکَی وَ قَالَ بِلِسَانٍ ضَعِیفٍ وَ قَلْبٍ حَزِینٍ إِلَیْکُمُ الْمُشْتَکَی وَ الْمُلْتَجَی یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَا بَأْسَ عَلَیْکَ بَعْدَ الْیَوْمِ ثُمَّ نَادَی أَیُّهَا النَّاسُ اخْرُجُوا هَذِهِ اللَّیْلَةَ إِلَی الْبَقِیعِ سَتَرَوْنَ مِنْ عَلِیٍّ عَجَباً قَالَ حُذَیْفَةُ بْنُ الْیَمَانِ فَاجْتَمَعَ النَّاسُ مِنَ الْعَصْرِ بِالْبَقِیعِ إِلَی أَنْ هَدَأَ اللَّیْلُ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْهِمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ مَعَهُ ذُو الْفَقَارِ فَقَالَ اتَّبِعُونِی حَتَّی أُرِیَکُمْ عَجَباً فَتَبِعُوهُ فَإِذَا هُوَ بِنَارَیْنِ مُتَفَرِّقَةٍ نَارٌ کَثِیرَةٌ وَ نَارٌ قَلِیلَةٌ فَدَخَلَ فِی النَّارِ الْقَلِیلَةِ فَأَقْبَلَهَا عَلَی النَّارِ الْکَثِیرَةِ قَالَ حُذَیْفَةُ فَسَمِعْتُ زَمْجَرَةً کَزَمْجَرَةِ الرَّعْدِ وَ قَدْ قَلَبَ النَّارُ بَعْضَهَا فِی بَعْضٍ ثُمَّ دَخَلَ فِیهَا وَ نَحْنُ بِالْبُعْدِ مِنْهُ وَ قَدْ تَدَاخَلَنَا الرُّعْبُ مِنْ کَثْرَةِ الزَّمْجَرَةِ وَ نَحْنُ نَنْتَظِرُ مَا یُصْنَعُ بِالنَّارِ فَلَمْ یَزَلْ کَذَلِکَ إِلَی أَنْ أَسْفَرَ الصَّبَاحُ ثُمَّ خَمَدَتِ النَّارُ فَطَلَعَ مِنْهَا وَ قَدْ کُنَّا آیَسْنَا مِنْهُ فَوَصَلَ إِلَیْنَا وَ بِیَدِهِ رَأْسٌ فِیهِ ذِرْوَةٌ لَهُ أَحَدَ عَشَرَ إِصْبَعاً وَ لَهُ عَیْنٌ وَاحِدَةٌ فِی جَبْهَتِهِ وَ هُوَ مَاسِکٌ بِشَعْرِهِ وَ لَهُ شَعْرٌ کَالدُّبِّ فَقُلْنَا لَهُ أَعَانَ اللَّهُ عَلَیْکَ ثُمَّ أَتَی بِهِ إِلَی الْمَحْفِلِ الَّذِی فِیهِ الْغُلَامُ وَ قَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ یَا غُلَامُ فَمَا بَقِیَ عَلَیْکَ بَأْسٌ فَنَهَضَ الْغُلَامُ وَ یَدَاهُ صَحِیحَتَانِ وَ رِجْلَاهُ سَلِیمَتَانِ فَانْکَبَّ عَلَی رِجْلِ الْإِمَامِ یُقَبِّلُهَا وَ هُوَ یَقُولُ مُدَّ یَدَکَ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ وَ نَاصِرُ دِینِهِ ثُمَّ أَسْلَمَ الْقَوْمُ الَّذِینَ کَانُوا مَعَهُ.
قَالَ: وَ بَقِیَ النَّاسُ مُتَحَیِّرِینَ قَدْ بُهِتُوا لَمَّا رَأَوُا الرَّأْسَ وَ خِلْقَتَهُ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِمْ عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ هَذَا رَأْسُ عَمْرِو بْنِ الْأَخْیَلِ بْنِ لَاقِیسَ بْنِ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ
ص: 188
او سرکرده 12 هزار سپاه جن بود و کسی است که بلایی که دیدید بر سر این جوان آورده بود؛ از این رو من آنها را با این شمشیر خود زدم و با این قلب خود با آنان جنگیدم، پس همگی با بردن نام اعظم مردند، همان اسم اعظمی که بر عصای موسی حک شده بود و آن حضرت آن را در آب انداخت و 12 شکاف در آن ایجاد شد، پس به اطاعت خدا و رسولش چنگ زنید تا هدایت یابید.(1)
توضیح
الخطّ: نام جایی در یمامه است که نیزههای خطدار به آن منسوب میشود. زمرجره: داد و فریاد. الفیلق(بر وزن صیقل): سپاه و مرد عظیم الجثّه.
روایت26.
ارشاد القلوب: ابی اسحاق سبیعی گوید: وارد مسجد اعظم کوفه شدم و ناگاه با پیرمردی با سر و صورت سفید روبرو شدم که وی را نمیشناختم و به ستونی تکیه داده بود و میگریست و اشکهایش بر روی گونههایش جاری بودند. پس به وی گفتم: ای شیخ، سبب گریهات چیست؟ به من گفت: بیش از یکصد سال از عمر من گذشته و در این مدت نه حقی دیدم و نه عدالتی و نه عِلم آشکاری دیدم مگر در دو ساعت از یک شب و دو ساعت از یک روز! من بدین سبب گریه میکنم. گفتم: آن ساعت و آن شب و روز کدامند که در آنها عدل را یافتهای؟ گفت: من مردی یهودی هستم و مزرعهای در ناحیه «سوراء» (2)داشتم و در روستا همسایهای از مردم کوفه به نام حارث اعور همدانی داشتیم که یک چشمش کور بود و او با من دوست و ملازم بود، من روزی به همراه مقداری طعام که سوار بر تعدادی دراز گوش کرده و در پی فروش آن در کوفه بودم، وارد شهر گشتم. پس در حالی که مشغول راندن چهار پایان بودم و پس از نماز عشاء به مسجد کوفه رسیدم، چهارپایان خود را گم کردم چنانکه گویی زمین آنها را بلعیده یا آسمان آنها را قاپیده و جنّیان آنها را ربوده باشند. پس چپ راست
ص: 189
کَانَ فِی اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ فَیْلَقٍ مِنَ الْجِنِّ وَ هُوَ الَّذِی فَعَلَ بِالْغُلَامِ مَا شَاهَدْتُمُوهُ فَضَرَبْتُهُمْ بِسَیْفِی هَذَا وَ قَاتَلْتُهُمْ بِقَلْبِی هَذَا فَمَاتُوا کُلُّهُمْ بِالاسْمِ الْأَعْظَمِ الَّذِی کَانَ عَلَی عَصَا مُوسَی الَّذِی ضَرَبَ بِهَا الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ اثْنَا عَشَرَ فَرْقاً فَاعْتَصِمُوا بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ تَرْشُدُوا(1).
الخط موضع بالیمامة تنسب إلیه الرماح الخطیة. و الزمجرة: الصیاح و الصخب و الفیلق کصیقل الجیش و الرجل العظیم.
إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ: قَالَ دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ الْأَعْظَمَ بِالْکُوفَةِ فَإِذَا أَنَا بِشَیْخٍ أَبْیَضِ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ لَا أَعْرِفُهُ مُسْتَنِداً إِلَی أُسْطُوَانَةٍ وَ هُوَ یَبْکِی وَ دُمُوعُهُ تَسِیلُ عَلَی خَدَّیْهِ فَقُلْتُ یَا شَیْخُ مَا یُبْکِیکَ فَقَالَ لِی أَتَی عَلَیَ (2) نَیِّفٌ وَ مِائَةُ سَنَةٍ لَمْ أَرَ فِیهَا عَدْلًا وَ لَا حَقّاً وَ لَا عِلْماً ظَاهِراً إِلَّا سَاعَتَیْنِ مِنْ لَیْلٍ وَ سَاعَتَیْنِ مِنْ نَهَارٍ وَ أَنَا أَبْکِی لِذَلِکَ فَقُلْتُ وَ مَا تِلْکَ السَّاعَةُ وَ اللَّیْلَةُ وَ الْیَوْمُ الَّذِی رَأَیْتَ فِیهِ الْعَدْلَ قَالَ إِنِّی رَجُلٌ مِنَ الْیَهُودِ وَ کَانَ لِی ضَیْعَةٌ بِنَاحِیَةِ سُورَاءَ(3) وَ کَانَ لَنَا جَارٌ فِی الضَّیْعَةِ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ یُقَالُ لَهُ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ الْهَمْدَانِیُّ وَ کَانَ رَجُلًا مُصَابَ الْعَیْنِ وَ کَانَ لِی صَدِیقاً وَ خَلِیطاً وَ إِنِّی دَخَلْتُ الْکُوفَةَ یَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ وَ مَعِی طَعَامٌ عَلَی أَحْمِرَةٍ لِی أُرِیدُ بَیْعَهَا(4) بِالْکُوفَةِ فَبَیْنَمَا أَنَا أَسُوقُ الْأَحْمِرَةَ وَ قَدْ صِرْتُ فِی مَسْبَخَةِ الْکُوفَةِ(5) وَ ذَلِکَ بَعْدَ عِشَاءِ الْآخِرَةِ فَافْتَقَدْتُ حَمِیرِی فَکَأَنَّ الْأَرْضَ ابْتَلَعَتْهَا أَوِ السَّمَاءَ تَنَاوَلَتْهَا وَ کَأَنَّ الْجِنَّ اخْتَطَفَتْهَا وَ طَلَبْتُهَا یَمِیناً وَ شِمَالًا
ص: 189
به جستجوی آنها پرداختم لیکن آنها را نیافتم، سپس فوراً به خانه حارث همدانی آمده از آنچه بر سر من رفته بود شکوه نموده و او را از ماجرا آگاه کردم؛ پس گفت: بیا باهم نزد امیرمؤمنان علیه السّلام برویم تا وی را آگاه کنیم. سپس نزد وی رفته و آن حضرت را از خبر مطلّع نمود. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به حارث فرمود: به خانهات برو و مرا با یهودی تنها بگذار که من ضامن چهارپایان و مواد خوراکی وی هستیم تا اینکه آنها را به او برگردانم، پس حارث به خانهاش رفته و امیرالمؤمنین علیه السّلام دست مرا گرفته تا اینکه به جایی آمدیم که چهارپایان و کالای خود را گم کرده بودم، آنگاه از من روی برگردانده و لب و زبانش را به سخنی که آن را نمیفهمیدم به گردش در آورد، سپس سر خود را بلند کرده و شنیدم که میفرمود: به خدا سوگند ای جماعت جن بر چنین کاری با من بیعت نکردید، و قَسَم به خدا اگر چهارپایان و خوراکیهای مرد یهودی را به وی باز نگردانید، قطعاً پیمان شما را خواهم شکست و آنگونه با شما در راه خدا جهاد خواهم کرد که حق جهاد را ادا کرده باشم! گوید: به خدا سوگند هنوز امیرالمؤمنین علیه السّلام از کلام خود فارغ نشده بود که چهارپایان و خوراکیهای خویش در مقابل خود یافتم، سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای مرد یهودی یکی از این دو کار را برگزین: یا چهارپایانت را راه میبری و من آنها را هی کرده وادار به حرکت میکنم یا اینکه من آن را راه میبرم و تو آنها را هی کرده و وادار به حرکت میکنی. گوید: عرض کردم: بلکه من آنها را راه میبرم که من به برانگیختن آنها تواناترم و شما در پیشاپیش آنها به سوی حیاط مسجد حرکت کنید. فرمود: ای مرد یهودی، بقیه شب را در پیش داری تا صبح شود پس مراقب چهارپایانت باش، یا تو بار آنها را پایین بیاور یا من بار از پشت آنها برمیدارم و تو مراقب آنها باش. عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، من بر پایین آوردن بارها توانا هستم و شما در حفظ و مراقبت از آنها توانایی تا صبح شود. پس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: این کارها را به من واگذار و تو تا سپیده دم بخواب! و چون صبح شد، بیدار شدم، آن حضرت فرمود: برخیز که سپیده دمیده و مراقب ستوران خود باش. و باکی بر تو نیست و از آنها غافل مشو تا اینکه إن شاء الله نزد تو باز گردم.
ص: 190
فَلَمْ أَجِدْهَا فَأَتَیْتُ مَنْزِلَ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ مِنْ سَاعَتِی أَشْکُو إِلَیْهِ مَا أَصَابَنِی وَ أَخْبَرْتُهُ بِالْخَبَرِ فَقَالَ انْطَلِقْ بِنَا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَتَّی نُخْبِرَهُ فَانْطَلَقْنَا إِلَیْهِ فَأَخْبَرَهُ الْخَبَرَ(1) فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْحَارِثِ انْصَرِفْ إِلَی مَنْزِلِکَ وَ خَلِّنِی وَ الْیَهُودِیَّ فَأَنَا ضَامِنٌ لِحَمِیرِهِ وَ طَعَامِهِ حَتَّی أَرُدَّهَا لَهُ (2) فَمَضَی الْحَارِثُ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ أَخَذَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِیَدِی حَتَّی أَتَیْنَا الْمَوْضِعَ الَّذِی افْتَقَدْتُ حَمِیرِی وَ طَعَامِی فَحَوَّلَ وَجْهَهُ عَنِّی وَ حَرَّکَ شَفَتَیْهِ وَ لِسَانَهُ بِکَلَامٍ لَمْ أَفْهَمْهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ اللَّهِ مَا عَلَی هَذَا بَایَعْتُمُونِی یَا مَعْشَرَ الْجِنِ (3) وَ ایْمُ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ تَرُدُّوا عَلَی الْیَهُودِیِّ حَمِیرَهُ وَ طَعَامَهُ لَأَنْقُضَنَّ عَهْدَکُمْ وَ لَأُجَاهِدَنَّکُمْ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا فَرَغَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ کَلَامِهِ حَتَّی رَأَیْتُ حَمِیرِی وَ طَعَامِی بَیْنَ یَدَیَ (4) ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اخْتَرْ یَا یَهُودِیُّ إِحْدَی خَصْلَتَیْنِ إِمَّا أَنْ تَسُوقَ حَمِیرَکَ وَ أَحُثُّهَا عَلَیْکَ أَوْ أَسُوقُهَا أَنَا وَ تَحُثُّهَا عَلَیَّ أَنْتَ قَالَ قُلْتُ بَلْ أَسُوقُهَا وَ أَنَا أَقْوَی عَلَی حَثِّهَا وَ تَقَدَّمُ أَنْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَمَامَهَا إِلَی الرَّحْبَةِ(5) فَقَالَ یَا یَهُودِیُّ إِنَّ عَلَیْکَ بَقِیَّةً مِنَ اللَّیْلِ فَاحْفَظْ حَمِیرَکَ حَتَّی تُصْبِحَ وَ حُطَّ أَنْتَ عَنْهَا أَوْ أَحُطُّ أَنَا عَنْهَا وَ تَحْفَظُ أَنْتَ (6) فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا قَوِیٌ (7) عَلَی حَطِّهَا وَ أَنْتَ عَلَی حِفْظِهَا حَتَّی یَطْلُعَ الْفَجْرُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام خَلِّنِی وَ إِیَّاهَا وَ نَمْ أَنْتَ حَتَّی یَطْلُعَ الْفَجْرُ فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ انْتَبَهْتُ فَقَالَ قُمْ قَدْ طَلَعَ الْفَجْرُ فَاحْفَظْ حَمِیرَکَ وَ لَیْسَ عَلَیْکَ بَأْسٌ وَ لَا تَغْفُلْ عَنْهَا حَتَّی أَعُودَ إِلَیْکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.
ص: 190
سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام روانه گشته و نماز صبح را با مردم اقامه فرمود و چون آفتاب طلوع نمود، نزد من باز گشته و فرمود: بساط کاسبی خود را بگستران و برکت را از خدا طلب کن و خوراکیهایت را قیمت گذاری کن، و من چنین کردم. سپس فرمود: یکی از دو کار را به من واگذار: یا من میفروشم و تو بهای آن را میگیری یا تو بفروش و من بهای آن را میگیرم. عرض کردم: بلکه من میفروشم و شما بهای آن را دریافت کنید. فرمود: چنین کن! و چون از فروش خود فارغ شدم، پول را به من تحویل داده و به من فرمود: آیا حاجتی داری؟ عرض کردم: آری، میخواهم برای خرید برخی لوازم وارد بازار شوم. فرمود: راه بیفت تا تو را کمک کنم که تو مردی ذمّی هستی! و آن حضرت همچنان با من بود تا اینکه از تهیه لوازم مورد نیازم فارغ شدم؛ سپس با من خداحافظی فرمود؛ در هنگام وداع بود که گفتم: أشهد أن لا إله إلّا الله وحده لا شریک له و أنَّ محمّداً عبده و رسوله و شهادت میدهم که تو عالِم این اُمّت و جانشین رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر جنّ و إنس هستی، پس خداوند از بابت اسلام نیکوترین پاداش را به تو عطا فرماید! سپس به روستای خود بازگشته و چند ماهی در آنجا ماندم که مشتاق دیدار وی گشته، برای دیدارش آمدم و چون جویای او شدم، گفته شد: امیرالمؤمنین به قتل رسیده است! پس استرجاع نموده (گفتم: إنّا لله و إنّا إلیه راجعون) و بر او درود بسیار فرستادم و به هنگام بازگشت گفتم: با رفتنش علم هم رفت! در آن شب نخستین عدالت را از وی دیدم و آن روز آخرین عدالت را از او دیدم، پس چرا گریه نکنم؟ و این داستان یکی از دلائل شایستگی ایشان برای امامت و خلافت بود.(1)
روایت27.
الاختصاص: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: روزی به همراه قنبر به پشت کوفه رفتم و به او گفتم: قنبر، آیا آنچه را که من میبینم تو هم میبینی؟ گفت: یا امیرالمؤمنین، خداوند آنچه را که چشم من از دیدنش فرو بسته، برای شما روشن و قابل رؤیت فرموده است. سپس به دیگران گفتم: یاران، آیا آنچه را که من میبینم، شما هم میبینید؟ گفتند: خیر، یا امیرالمؤمنین، خداوند آنچه را که دیدههای ما از دیدنش ناتوانند، برای شما مکشوف فرموده است. سپس گفتم: سوگند به آنکه دانه را شکافت و انسان را آفرید، حتماً او را خواهید دید همانگونه که من میبینم و صدایش را خواهید شنید همانگونه که من میشنوم! و چیزی نگذشت که پیرمردی با سری بزرگ، بلند بالا با چشمانی عمودی نمایان گشته و گفت: السّلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمۀ الله و برکاته!
ص: 191
ثُمَّ انْطَلَقَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَصَلَّی بِالنَّاسِ الصُّبْحَ فَلَمَّا طَلَعَتِ الشَّمْسُ أَتَانِی وَ قَالَ افْتَحْ بِرَّکَ عَلَی بَرَکَةِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سَعِّرْ طَعَامَکَ (1) فَفَعَلْتُ ثُمَّ قَالَ اخْتَرْ مِنِّی خَصْلَةً مِنْ خَصْلَتَیْنِ إِمَّا أَنْ أَبِیعَ أَنَا وَ تَسْتَوْفِیَ أَنْتَ الثَّمَنَ أَوْ تَبِیعُ أَنْتَ وَ أَسْتَوْفِی أَنَا لَکَ الثَّمَنَ فَقُلْتُ بَلْ أَبِیعُ أَنَا وَ تَسْتَوْفِی أَنْتَ الثَّمَنَ فَقَالَ افْعَلْ فَلَمَّا فَرَغْتُ مِنْ بَیْعِی سَلَّمَ إِلَیَّ الثَّمَنَ وَ قَالَ لِی لَکَ حَاجَةٌ فَقُلْتُ نَعَمْ أُرِیدُ أَدْخُلُ السُّوقَ فِی شِرَاءِ حَوَائِجَ قَالَ فَانْطَلِقْ حَتَّی أُعِینَکَ فَإِنَّکَ ذِمِّیٌّ فَلَمْ یَزَلْ مَعِی حَتَّی فَرَغْتُ مِنْ حَوَائِجِی ثُمَّ وَدَّعَنِی فَقُلْتُ عِنْدَ الْفَرَاغِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَالِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَجَزَاکَ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلَامِ خَیْرَ الْجَزَاءِ ثُمَّ انْطَلَقْتُ إِلَی ضَیْعَتِی فَأَقَمْتُ بِهَا شُهُوراً وَ نَحْوَ ذَلِکَ فَاشْتَقْتُ إِلَی رُؤْیَتِهِ فَقَدِمْتُ وَ سَأَلْتُ عَنْهُ فَقِیلَ قَدْ قُتِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَاسْتَرْجَعْتُ وَ صَلَّیْتُ عَلَیْهِ صَلَاةً کَثِیرَةً وَ قُلْتُ عِنْدَ فِرَاقِی ذَهَبَ الْعِلْمُ وَ کَانَ أَوَّلَ عَدْلٍ رَأَیْتُهُ مِنْهُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ وَ آخِرَ عَدْلٍ رَأَیْتُهُ مِنْهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ فَمَا لِی لَا أَبْکِی وَ کَانَ هَذَا مِنْ دَلَائِلِهِ علیه السلام(2).
ختص، [الإختصاص] الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیُّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ یَحْیَی بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَارِسِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: خَرَجْتُ ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی ظَهْرِ الْکُوفَةِ وَ بَیْنَ یَدَیَّ قَنْبَرٌ فَقُلْتُ لَهُ یَا قَنْبَرُ تَرَی مَا أَرَی فَقَالَ قَدْ ضَوَّأَ اللَّهُ لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَمَّا عَمِیَ عَنْهُ بَصَرِی فَقُلْتُ یَا أَصْحَابَنَا تَرَوْنَ مَا أَرَی فَقَالُوا لَا قَدْ ضَوَّأَ اللَّهُ لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَمَّا عَمِیَ عَنْهُ أَبْصَارُنَا فَقُلْتُ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَتَرَوْنَهُ کَمَا أَرَاهُ وَ لَتَسْمَعُنَّ کَلَامَهُ کَمَا أَسْمَعُ فَمَا لَبِثْنَا أَنْ طَلَعَ شَیْخٌ عَظِیمُ الْهَامَةِ مَدِیدُ الْقَامَةِ لَهُ عَیْنَانِ بِالطُّولِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ
ص: 191
گفتم: از کجا آمدهای ملعون؟ گفت: از دیار گناهان! گفتم: به کجا میروی؟ گفت: به سوی گناه! گفتم: چه بد پیرمردی هستی تو! گفت: شما چرا چنین میگویید یا امیرالمؤمنین؟! به خدا سوگند سخنی از جانب خدای عزّوجل را درباره خودم به شما خواهم گفت که آن را زمانی به من فرموده که جز او و من شخص سومی میان ما حضور نداشته است! گفتم: ای لعین، تو از خدا روایت میکنی؟! بیواسطه و بدون حضور شخص سومی؟! گفت: آری، زمانی که به خاطر گناهی که مرتکب شدم به آسمان چهارم فرود آمدم، ندا در دادم: ای خدا و مولای من، گمان نکنم آفریدهای شقیتر از من خلق کرده باشی! پس خدای تبارک و تعالی به من وحی فرمود که: بلی، شقیتر از تو را نیز آفریدهام، نزد مالک برو تا او را به تو نشان دهد. پس نزد مالک رفته و گفتم: خداوندی که خود سلام است به تو سلام میرساند و میفرماید: آن کسی را که شقیتر از من است به من نشان بده! پس مالک مرا با خود به دوزخ برد و دریچه بالایی آن را برداشت، ناگاه آتشی سیاه بیرون زد که یقین کردم من و مالک را خواهد خورد، سپس مالک به آن گفت: آرام باش! پس آرام گرفت، آنگاه به طبقه پایینتر رفت که آتشی سیاهتر و سوزانتر از آن بیرون زد، پس به آن گفت: خاموش شو! و آتش خاموش گشت! و همینطور مرا تا طبقه هفتم با خود برد و هرچه پایینتر میرفتیم، آتشی شدیدتر از طبقه قبلی بیرون میزد و یقین میکردم که من و مالک و هر آنچه را که خدای عزّوجل آفریده، خواهد خورد، لذا دستهایم را روی چشمانم گذاشته و میگفتم: مالک، آن را فرمان بده که خاموش شود وگرنه من خاموش خواهم شد! پس مالک میگفت: تو تا زمانی که برایت معیّن شده، خاموش نخواهی شد، آنگاه امر میکرد و آن آتش خاموش میشد. سپس دو مرد را دیدم که زنجیرهایی از آتش دور گردنشان پیچیده و آنها را به سمت بالا آویزان کرده و بالای سرشان عدهای آتش به دست، بر فرق آنها میکوبیدند، پس گفتم: ای مالک، این دو کیستند؟ گفت: مگر نوشتهی پایه عرش را نخواندهای؟ و من آن را دوهزار سال پیش از اینکه خداوند دنیا را خلق کند، خوانده بودم که چنین بود: «لاإله إلّا الله محمّد رسول الله، او را به علی مؤیَّد و نصرت دادم.» مالک گفت: این دو دشمنان آن دو هستند و در حق آن دو ستم روا داشتهاند.(1)
میگویم: به تحقیق که برخی از روایات در باب محبت ایشان و برخی دیگر در مورد اینکه جنیان به حضور ائمه علیهم السلام میرسیدند، در کتاب امامت گذشت و در داستان چاه دانش و داستان هایی دیگر نیز در باب شجاعت ایشان خواهد آمد ان شاء الله .
ص: 192
فَقُلْتُ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ یَا لَعِینُ قَالَ مِنَ الْآثَامِ (1) فَقُلْتُ وَ أَیْنَ تُرِیدُ قَالَ الْآثَامَ فَقُلْتُ بِئْسَ الشَّیْخُ أَنْتَ فَقَالَ لِمَ تَقُولُ هَذَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَوَ اللَّهِ لَأُحَدِّثَنَّکَ بِحَدِیثٍ عَنِّی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا بَیْنَنَا ثَالِثٌ فَقُلْتُ یَا لَعِینُ عَنْکَ عَنِ اللَّهِ مَا بَیْنَکُمَا ثَالِثٌ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَمَّا هَبَطْتُ بِخَطِیئَتِی إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ نَادَیْتُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی مَا أَحْسَبُکَ خَلَقْتَ خَلْقاً هُوَ أَشْقَی مِنِّی فَأَوْحَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَیَّ بَلَی قَدْ خَلَقْتُ مَنْ هُوَ أَشْقَی مِنْکَ فَانْطَلِقْ إِلَی مَالِکٍ یُرِیکَهُ فَانْطَلَقْتُ إِلَی مَالِکٍ وَ قُلْتُ السَّلَامُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ أَرِنِی مَنْ هُوَ أَشْقَی مِنِّی فَانْطَلَقَ بِی مَالِکٌ إِلَی النَّارِ فَرَفَعَ الطَّبَقَ الْأَعْلَی فَخَرَجَتْ نَارٌ سَوْدَاءُ ظَنَنْتُ أَنَّهَا قَدْ أَکَلَتْنِی وَ أَکَلَتْ مَالِکاً فَقَالَ لَهَا اهْدِئِی فَهَدَأَتْ ثُمَّ انْطَلَقَ مِنْهُ إِلَی الطَّبَقِ الثَّانِی (2) فَخَرَجَتْ نَارٌ هِیَ أَشَدُّ مِنْ تِلْکَ سَوَاداً وَ أَشَدُّ حَمًی فَقَالَ لَهَا اخْمُدِی فَخَمَدَتْ إِلَی أَنِ انْطَلَقَ بِی إِلَی السَّابِعِ (3) وَ کُلُّ نَارٍ تَخْرُجُ مِنْ طَبَقٍ فَهِیَ أَشَدُّ مِنَ الْأُولَی فَخَرَجَتْ نَارٌ ظَنَنْتُ أَنَّهَا قَدْ أَکَلَتْنِی وَ أَکَلَتْ مَالِکاً وَ جَمِیعَ مَا خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَضَعْتُ یَدِی عَلَی عَیْنِی وَ قُلْتُ مُرْهَا یَا مَالِکُ تَخْمُدْ(4) وَ إِلَّا خَمَدْتُ فَقَالَ إِنَّکَ لَنْ تَخْمُدَ إِلَی الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَأَمَرَهَا فَخَمَدَتْ فَرَأَیْتُ رَجُلَیْنِ فِی أَعْنَاقِهِمَا سَلَاسِلُ النِّیرَانِ مُعَلَّقَیْنِ بِهَا إِلَی فَوْقُ وَ عَلَی رُءُوسِهِمَا قَوْمٌ مَعَهُمْ مَقَامِعُ النِّیرَانِ یَقْمَعُونَهُمَا بِهَا فَقُلْتُ یَا مَالِکُ مَنْ هَذَانِ فَقَالَ وَ مَا قَرَأْتَ عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ وَ کُنْتُ قَبْلُ قَرَأْتُهُ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ الدُّنْیَا بِأَلْفَیْ عَامٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُهُ وَ نَصَرْتُهُ بِعَلِیٍّ فَقَالَ هَذَانِ عَدُوَّا أُولَئِکَ وَ ظَالِمَاهُمْ (5).
أقول: قد مضی بعض الأخبار فی باب حبه علیه السلام و بعضها فی باب أن الجن تأتیهم علیه السلام فی کتاب الإمامة و سیأتی قصة بئر العلم و غیرها فی باب شجاعته صلوات الله علیه.
ص: 192
باب هشتاد و چهارم : امیرالمؤمنین علیه السّلام تقسیم کننده بهشت و دوزخ است و برات عبور از پل صراط
روایات
روایت1.
امالی صدوق: علی علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، چون روز قیامت شود تو را سوار بر محملی از نور و در حالی که تاجی با چهار کنگره بر سرداری و بر هر کنگره سه سطر نوشته است که عبارت است از «لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله»، میآورند و کلیدهای بهشت به دست تو سپرده میشود. سپس یک کرسی که آن را تخت کرامت نامند برایت آورده میشود و تو بر روی آن مینشینی، آنگاه اوّلین و آخرین را به یکباره به حضورت میآورند، پس فرمان میدهی شیعیانت به بهشت و دشمنانت به جهنّم برده شوند، بدین ترتیب تو تقسیم کننده بهشت و دوزخ هستی و تحقیقاً کسی رستگار میشود که ولایت تو را پذیرفته باشد و زیانکار آن است که با تو دشمنی ورزیده باشد، در آن روز تو امین خدا و حجّت آشکار او هستی. (1)
روایت2.
عیون اخبار الرضا: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو تقسیم کننده دوزخی(2)
و تو تأکیداً در بهشت را خواهی زد و بدون بازخواست وارد آن میشوی.(3)
صحیفه الرضا: نظیر این روایت را از آن حضرت نقل کرده است.(4)
روایت3.
عیون اخبار الرضا: روزی مأمون به امام رضا علیه السّلام عرض کرد: یا أباالحسن، مرا آگاه کنید که چرا جدّتان امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب تقسیم کننده بهشت و دوزخ است و چگونه آن را تقسیم میکند؟ این موضوع بسیار فکر مرا به خود مشغول نموده است. امام رضا علیه السّلام به وی فرمود: یا امیرالمؤمنین، مگر از پدرت از پدرانش
ص: 193
لی، [الأمالی] للصدوق الْمُکَتِّبُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُؤْتَی بِکَ یَا عَلِیُّ عَلَی عَجَلَةٍ(1) مِنَ نُورٍ وَ عَلَی رَأْسِکَ تَاجٌ لَهُ أَرْبَعَةُ أَرْکَانٍ عَلَی کُلِّ رُکْنٍ ثَلَاثَةُ أَسْطُرٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ وَ تُعْطَی مَفَاتِیحُ الْجَنَّةِ ثُمَّ یُوضَعُ لَکَ کُرْسِیٌّ یُعْرَفُ بِکُرْسِیِّ الْکَرَامَةِ فَتَقْعُدُ عَلَیْهِ ثُمَّ یُجْمَعُ لَکَ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ فَتَأْمُرُ بِشِیعَتِکَ إِلَی الْجَنَّةِ وَ بِأَعْدَائِکَ إِلَی النَّارِ فَأَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ قَسِیمُ النَّارِ وَ لَقَدْ فَازَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ خَسِرَ مَنْ عَادَاکَ فَأَنْتَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَمِینُ اللَّهِ وَ حُجَّةُ اللَّهِ الْوَاضِحَةُ(2).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:یَا عَلِیُّ إِنَّکَ قَسِیمُ النَّارِ(3) وَ إِنَّکَ لَتَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ وَ تَدْخُلُهَا بِلَا حِسَابٍ (4).
صح: عنه علیه السلام مثله.(5)
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] تَمِیمٌ الْقُرَشِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قَالَ الْمَأْمُونُ یَوْماً لِلرِّضَا علیه السلام یَا أَبَا الْحَسَنِ أَخْبِرْنِی عَنْ جَدِّکَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِأَیِّ وَجْهٍ هُوَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ بِأَیِّ مَعْنَی فَقَدْ کَثُرَ فِکْرِی فِی ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَمْ تُرْوَ عَنْ أَبِیکَ عَنْ آبَائِهِ
ص: 193
از عبدالله بن عباس روایت نکردهای که گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: حُبّ علی ایمان است و دشمنی با او کفر است؟ مأمون گفت: بلی! پس امام رضا علیه السّلام فرمود: اگر تقسیم بهشت و دوزخ بر اساس دوستی و دشمنی با او باشد، او تقسیم کننده بهشت و دوزخ خواهد بود. سپس مأمون گفت: یا أباالحسن، خداوند مرا پس از تو زنده نگذارد! گواهی میدهم که تو وارث علم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله هستی.
ابوالصلت هروی گوید: چون امام رضا علیه السّلام به خانهاش رفت، نزد آن حضرت آمده و به وی عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، چه نیکو پاسخی به امیرالمؤمنین دادی! پس امام رضا علیه السّلام به من فرمود: با وی به اقتضای حال و مقامش سخن گفتم، و شنیدم از پدرم از پدران بزرگوارش از علی علیه السّلام ،که آن حضرت فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا علی، تو تقسیم کننده بهشت و دوزخ در روز قیامت هستی، به دوزخ میگویی: این برای من و این برای تو!(1)
روایت4.
امالی طوسی: امیرالمؤمنین علیه السّلام : در حالی به حضور پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسیدم که ابوبکر و عمر نزد وی بودند، پس میان آن حضرت و عایشه نشستم. عایشه گفت: برای نشستن جایی جز ران من یا ران رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را نیافتی؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تند مرو عایشه، با این گونه سخن گفتن درباره علی مرا آزار مده که او در دنیا و آخرت برادر من و او امیرمؤمنان است که خداوند در روز قیامت او را بر پل صراط مینشاند و او دوستداران خود را به بهشت و دشمنانش را به جهنّم وارد میکند.(2)
روایت5.
علل الشرائع: مفضّل بن عمر گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: چرا امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام قسمت کننده بهشت و دوزخ شد؟ فرمود: چون حُبّ او ایمان و دشمنی با او کفر است، و بهشت برای اهل ایمان و دوزخ برای اهل کفرآفریده شده است، بدین سبب، او تقسیم کننده بهشت و دوزخ است؛ زیرا جز دوستداران او به بهشت نمیروند و جز دشمنانش وارد جهنّم نمیشوند؛ مُفَضَّل گوید: عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، پیامبران
ص: 194
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ حُبُّ عَلِیٍّ إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ کُفْرٌ فَقَالَ بَلَی فَقَالَ الرِّضَا علیه السلام فَقِسْمَةُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ إِذَا کَانَتْ عَلَی حُبِّهِ وَ بُغْضِهِ فَهُوَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَالَ الْمَأْمُونِ لَا أَبْقَانِیَ اللَّهُ بَعْدَکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَشْهَدُ أَنَّکَ وَارِثُ عِلْمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله. قَالَ أَبُو الصَّلْتِ الْهَرَوِیُّ فَلَمَّا انْصَرَفَ الرِّضَا إِلَی مَنْزِلِهِ أَتَیْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ مَا أَجَبْتَ بِهِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لِی الرِّضَا علیه السلام إِنَّمَا کَلَّمْتُهُ مِنْ حَیْثُ هُوَ(1) وَ لَقَدْ سَمِعْتُ أَبِی یُحَدِّثُ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تَقُولُ لِلنَّارِ هَذَا لِی وَ هَذَا لَکِ (2).
ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْفَحَّامُ عَنْ عَمِّهِ عَمْرِو بْنِ یَحْیَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَهَارٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی عَنْ جَابِرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: أَتَیْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ عِنْدَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَجَلَسْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عَائِشَةَ فَقَالَتْ لِی عَائِشَةُ مَا وَجَدْتَ إِلَّا فَخِذِی أَوْ فَخِذَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله؟ فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَهْ یَا عَائِشَةُ لَا تُؤْذِینِی فِی عَلِیٍّ فَإِنَّهُ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ أَخِی فِی الْآخِرَةِ وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یُجْلِسُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی الصِّرَاطِ فَیُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهُ الْجَنَّةَ وَ أَعْدَاءَهُ النَّارَ(3).
ع، [علل الشرائع] الْقَطَّانُ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دَاهِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام لِمَ صَارَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَسِیمَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ قَالَ لِأَنَّ حُبَّهُ إِیمَانٌ وَ بُغْضَهُ کُفْرٌ وَ إِنَّمَا خُلِقَتِ الْجَنَّةُ لِأَهْلِ الْإِیمَانِ وَ خُلِقَتِ النَّارُ لِأَهْلِ الْکُفْرِ فَهُوَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لِهَذِهِ الْعِلَّةِ فَالْجَنَّةُ لَا یَدْخُلُهَا إِلَّا أَهْلُ مَحَبَّتِهِ وَ النَّارُ لَا یَدْخُلُهَا إِلَّا أَهْلُ بُغْضِهِ قَالَ الْمُفَضَّلُ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَالْأَنْبِیَاءُ
ص: 194
و اوصیا علیهم السّلام[و دوستداران آنها] او را دوست میداشته و دشمنان ایشان از وی نفرت داشتهاند؟ فرمود: آری! عرض کردم: چگونه؟ فرمود: مگر ندانستی که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در جنگ خیبر فرمود: «فردا پرچم را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند، تا خدا پیروزی را بر دست او رقم نزند، باز نمیگردد» سپس پرچم را به علی علیه السّلام سپرد و خدای عزّوجل خیبر را به دست او گشود؟ عرض کردم: بلی، فرمود: آیا ندانستی که چون «پرنده بریان» را برای رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آوردند، فرمود: «خدایا، محبوبترین آفریدهات، نزد خودت و نزد من را بفرست، تا با من از این پرنده بخورد!» و منظورش علی علیه السّلام بود؟ عرض کردم: بلی، فرمود: آیا جایز است که پیامبران الهی و فرستادگان او و اوصیای ایشان مردی را که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند، دوست نداشته باشند؟ عرض کردم: خیر، فرمود: آیا جایز است که مؤمنان اُمّتهای ایشان حبیب خدا و حبیب رسول او و پیامبران الهی صلوات الله علیهم را دوست نداشته باشند؟ عرض کردم: خیر، فرمود: بنابراین، ثابت گردید که همه پیامبران الهی و فرستادگان او و همه فرشتگان و همه مؤمنان دوستدار علی بن أبی طالب علیه السّلام بودهاند؛ و ثابت گردید که دشمنان و مخالفان آنها دشمن آنها و هم دشمن همهی دوستدران آنها بودهاند؟ عرض کردم: بلی، فرمود: بنابراین، از اوّلین و آخرین کسی جز دوستدار او وارد بهشت نمیشود، و از اولین و آخرین کسی جز دشمن او وارد جهنم نمیشود، از این رو او قسممت کننده بهشت و دوزخ است .
مفضّل بن عمر گوید: پس به آن حضرت عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، مرا آسوده خاطر فرمودی که خداوند شما را آسوده خاطر فرماید! پس از آنچه خداوند به شما آموخته بیشتر برای من بگویید؛ فرمود: بپرس ای مفضّل! پس به وی عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، بنابر آنچه فرمودید، آیا علی بن ابی طالب دوست دارش را به بهشت و دشمنش را به دوزخ وارد میکند یا رضوان(فرشته موکّل بر بهشت) و مالک( فرشته موکّل بر جهنم) آنها را به بهشت و دوزخ میبرند؟ فرمود: ای مفضّل، مگر ندانستی که خدای تبارک و تعالی روح رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دوهزار سال قبل از آفرینش مخلوقات در عالم ارواح به سوی انبیا مبعوث فرمود؟ عرض کردم: بلی، میدانم! فرمود: آیا ندانستی که آن حضرت ایشان را به توحید خدا و اطاعت او و پیروی از فرمانش دعوت نمود و بابت آن بهشت را به ایشان وعده فرمود و کسانی را که با آنچه انبیاء آن را پذیرفته اند مخالفت کرده و آن را انکار کنند، به آتش ترسانده است؟ عرض کردم: بلی، فرمود: آیا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ضامن وعده و وعیدی که داده نیست؟ عرض کردم: هست! فرمود: آیا علی بن ابی طالب جانشین او و امام امت او نیست؟ گفتم: آری. فرمود: آیا «رضوان» و «مالک» از جمله فرشتگانی نیستند که برای شیعیان وی طلب مغفرت نموده و خود نیز به سبب مهر و محبتی که از آن حضرت در دل دارند، رستگار میشوند؟ عرض کردم: بلی، فرمود: بنابراین، علی بن أبی طالب علیه السّلام از طرف رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله قسمت کننده بهشت و دوزخ است و رضوان و مالک
ص: 195
وَ الْأَوْصِیَاءُ علیهم السلام وَ أَوْلِیَاؤُهُمْ کَانُوا یُحِبُّونَهُ وَ أَعْدَاؤُهُمْ کَانُوا یُبْغِضُونَهُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَکَیْفَ ذَلِکَ قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ فَدَفَعَ الرَّایَةَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَفَتَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی یَدَیْهِ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا أُتِیَ بِالطَّائِرِ الْمَشْوِیِّ قَالَ اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ وَ إِلَیَّ یَأْکُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ وَ عَنَی بِهِ عَلِیّاً علیه السلام قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ لَا یُحِبَّ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ وَ رُسُلُهُ وَ أَوْصِیَاؤُهُمْ رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقُلْتُ لَهُ لَا قَالَ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْ أُمَمِهِمْ لَا یُحِبُّونَ حَبِیبَ اللَّهِ وَ حَبِیبَ رَسُولِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ علیهم السلام قُلْتُ لَا قَالَ فَقَدْ ثَبَتَ أَنَّ جَمِیعَ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعَ الْمَلَائِکَةِ وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ کَانُوا لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مُحِبِّینَ وَ ثَبَتَ أَنَّ أَعْدَاءَهُمْ وَ الْمُخَالِفِینَ لَهُمْ کَانُوا لَهُمْ وَ لِجَمِیعِ أَهْلِ مَحَبَّتِهِمْ مُبْغِضِینَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَلَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ أَحَبَّهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَبْغَضَهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَهُوَ إِذَنْ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ قَالَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَرَّجْتَ عَنِّی فَرَّجَ اللَّهُ عَنْکَ فَزِدْنِی مِمَّا عَلَّمَکَ اللَّهُ قَالَ سَلْ یَا مُفَضَّلُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَعَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یُدْخِلُ مُحِبَّهُ الْجَنَّةَ وَ مُبْغِضَهُ النَّارَ أَوْ رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ فَقَالَ یَا مُفَضَّلُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ رُوحٌ إِلَی الْأَنْبِیَاءِ وَ هُمْ أَرْوَاحٌ قَبْلَ خَلْقِ الْخَلْقِ بِأَلْفَیْ عَامٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ دَعَاهُمْ إِلَی تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ اتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ وَعَدَهُمُ الْجَنَّةَ عَلَی ذَلِکَ وَ أَوْعَدَ مَنْ خَالَفَ مَا أَجَابُوا إِلَیْهِ وَ أَنْکَرَهُ النَّارَ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ وَ لَیْسَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ضَامِناً لِمَا وَعَدَ وَ أَوْعَدَ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ وَ لَیْسَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام خَلِیفَتَهُ وَ إِمَامَ أُمَّتِهِ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ وَ لَیْسَ رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ مِنْ جُمْلَةِ الْمَلَائِکَةِ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ لِشِیعَتِهِ النَّاجِینَ بِمَحَبَّتِهِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَعَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِذاً قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ صَادِرَانِ عَنْ أَمْرِهِ
ص: 195
به امر خدای تبارک و تعالی مطیع فرمان علی علیه السّلام هستند؛ ای مفضّل، این مفاهیم را بگیر که از گنجینه علم و نهانخانه آن است و جز برای اهلش برای احدی بازگو مکن!(1)
روایت6.
امالی طوسی: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت فرا رسد و پل صراط بر روی جهنم نصب گردد، کسی قادر به عبور از آن نخواهد بود مگر اینکه مجّوزی داشته باشد که نشان دهد او پیرو ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام بوده است و سخن خدای متعال: «وَقِفُوهُمْ إِنهَُّم مَّسُْولُون»(2){و بازداشتشان نمایید که آنها مسئولند} ناظر به همین معناست یعنی اینکه آنها در برابر پذیرش ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام مسؤول بوده و بازخواست خواهند شد. ابوسعید خدری نیز در همین معنا گفته است: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای متعال در روز قیامت به من و علی بن أبی طالب میفرماید: دوستداران خودتان وارد بهشت و دشمنانتان را وارد دوزخ کنید؛ و قول خدای متعال: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ»(3){[به
آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید} ناظر بر همین معناست.
روایت7.
امالی طوسی: شُریک بن عبدالله قاضی گوید: هنگام بیماری أعمش که بر اثر آن درگذشت، به عیادتش رفتم و در آنجا بودم که ابن شبرمه و ابن أبی لیلی(4)
و ابوحنیفه وارد شدند و حال او را پرسیدند که أعمش از ضعف و ناتوانی شدید
ص: 196
بِأَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا مُفَضَّلُ خُذْ هَذَا فَإِنَّهُ مِنْ مَخْزُونِ الْعِلْمِ وَ مَکْنُونِهِ لَا تُخْرِجْهُ إِلَّا إِلَی أَهْلِهِ (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَاشِمٍ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا الْجَوْهَرِیِّ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ تَمَامَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَی جَهَنَّمَ لَمْ یَجُزْ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ جَوَازٌ فِیهِ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ (2) یَعْنِی عَنْ وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام. قَالَ قَالَ الْفَحَّامُ وَ فِی هَذَا الْمَعْنَی حَدَّثَنِی أَبُو الطَّیِّبِ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَرْحَانِ الدُّورِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ فُرَاتٍ الدَّهَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْیَانُ بْنُ وَکِیعٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ النَّاجِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِی وَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ أَحَبَّکُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ الْهَیْثَمِ الْأَنْمَاطِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ النَّخَعِیِّ عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقَاضِی قَالَ: حَضَرْتُ الْأَعْمَشَ فِی عِلَّتِهِ الَّتِی قُبِضَ فِیهَا فَبَیْنَا أَنَا عِنْدَهُ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی (4) وَ أَبُو حَنِیفَةَ فَسَأَلُوهُ عَنْ حَالِهِ فَذَکَرَ ضَعْفاً شَدِیداً وَ
ص: 196
خود شکوه کرد و از گناهان خود که از آنها بیمناک بود، سخن گفت و دچار رعشهای گشته و بگریست. پس ابوحنیفه به سمت وی رفته و گفت: ای ابومحمّد، از خدا بترس و به فکر خود باش که این آخرین روز عمر تو در این دنیاست و نخستین روز عمر تو از روزهای آخرت است، تو درباره علی بن أبی طالب سخنانی بر زبان راندهای که اگر از بابت آنها توبه کنی برایت بهتر خواهد بود. اعمش گفت: مثلاً چه سخنی ای نعمان؟! ابوحنیفه گفت: مثل حدیث عبایه بن ربعی: «من تقسیم کننده دوزخ هستم». اعمش گفت: ای یهودی، با فردی چون من چنین میگویی؟! مرا بنشانید! برایم تکیهگاه بگذارید! مرا بنشانید! سوگند به کسی که فرجام من رفتن به سوی اوست، موسی بن طریف که هیچ مردی اسدی بهتر از او ندیدهام، مرا روایت کرده و گفت: شنیدم عبایه بن ربعی امام محله گفت: شنیدم که علی، امیرمؤمنان علیه السّلام میفرمود: من قسمت کننده دوزخ هستم؛ به آن میگویم: این دوستدار من است، رهایش کن و این دشمن من است، او را ببر. و مرا ابوالمتوکِّل ناجی در زمان امارت حجّاج که دشنامهای گزنده به علی میداد- منظور حجّاج بن یوسف ثقفی لعنه الله علیه میباشد- از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت کرده که میگفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود، خدای عزّوجل فرمان میدهد و من و علی بر پل صراط مینشینیم و به ما گفته میشود: هرکه را که به من ایمان آورده و شما دو نفر را دوست داشته، وارد بهشت کنید و هر که را که به من کفر ورزیده و شما دو نفر را دشمن داشته به دوزخ وارد سازید. ابوسعید گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کسی که به من ایمان نیاورد، به خدا ایمان نیاورده است و هرکس ولایت علی را نپذیرد- یا گفت: علی را دوست نداشته باشد- ، به من ایمان نیاورده است، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ ». راوی گوید: سپس ابوحنیفه دامن کشان گفت: برخیزید که تا ابومحمّد پاسخی کوبندهتر از این بر ما نداده است؛ حسن بن سعید گوید: شُریک بن عبدالله به من گفت: آن روز أعمش روز را به شب نرسانده از دنیا رفت.(1)
روایت8.
امالی طوسی:
ص: 197
ذَکَرَ مَا یَتَخَوَّفُ مِنْ خَطِیئَاتِهِ وَ أَدْرَکَتْهُ رَنَّةٌ فَبَکَی فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اتَّقِ اللَّهَ وَ انْظُرْ لِنَفْسِکَ فَإِنَّکَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَةِ وَ قَدْ کُنْتَ تُحَدِّثُ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِأَحَادِیثَ لَوْ رَجَعْتَ عَنْهَا کَانَ خَیْراً لَکَ قَالَ الْأَعْمَشُ مِثْلُ مَا ذَا یَا نُعْمَانُ قَالَ مِثْلُ حَدِیثِ عَبَایَةَ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ قَالَ أَ وَ لِمِثْلِی تَقُولُ یَا یَهُودِیُّ أَقْعِدُونِی سَنِّدُونِی أَقْعِدُونِی حَدَّثَنِی وَ الَّذِی إِلَیْهِ مَصِیرِی مُوسَی بْنُ طَرِیفٍ وَ لَمْ أَرَ أَسَدِیّاً کَانَ خَیْراً مِنْهُ قَالَ سَمِعْتُ عَبَایَةَ بْنَ رِبْعِیٍّ إِمَامَ الْحَیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ أَقُولُ هَذَا وَلِیِّی دَعِیهِ وَ هَذَا عَدُوِّی خُذِیهِ وَ حَدَّثَنِی أَبُو الْمُتَوَکِّلِ النَّاجِی فِی إِمْرَةِ الْحَجَّاجِ وَ کَانَ یَشْتِمُ عَلِیّاً شَتْماً مُقْذِعاً(1) یَعْنِی الْحَجَّاجَ لَعَنَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَقْعُدُ أَنَا وَ عَلِیٌّ عَلَی الصِّرَاطِ وَ یُقَالُ لَنَا أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ آمَنَ بِی وَ أَحَبَّکُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ کَفَرَ بِی وَ أَبْغَضَکُمَا قَالَ أَبُو سَعِیدٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِی وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِی مَنْ لَمْ یَتَوَلَّ أَوْ قَالَ لَمْ یُحِبَّ عَلِیّاً وَ تَلَا أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ قَالَ فَجَعَلَ أَبُو حَنِیفَةَ إِزَارَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَالَ قُومُوا بِنَا لَا یُجِیبُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ بِأَطَمَّ مِنْ هَذَا(2) قَالَ الْحَسَنُ بْنُ سَعِیدٍ قَالَ لِی شَرِیکُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَمَا أَمْسَی یَعْنِی الْأَعْمَشَ حَتَّی فَارَقَ الدُّنْیَا(3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَرَّاقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَکَرِیَّا الْبَصْرِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْبُرْسِیِ (4) عَنِ النَّضْرِ عَنِ
ص: 197
امام باقر علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، چگونه خواهی بود اگر بر لبه دوزخ ایستاده باشی و بر سر پل صراط بروی و به مردم گفته شود: «عبور کنید!» و تو به جهنّم بگویی: این برای من و این برای تو؟! علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، اینان چه کسانی هستند؟ فرمود: اینان شیعیان تو هستند که هرجا باشی با تو خواهند بود.(1)
روایت9.
امالی طوسی: امیرالمؤمنین علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود و خداوند از حساب خلایق فارغ گردد، خداوند خالق عزّوجل کلیدهای بهشت و دوزخ را به من خواهد سپرد، و من آن ها را به تو میدهم و آنگاه به تو خواهم گفت: قضاوت کن! علی علیه السّلام فرمود: به خدا سوگند بهشت هفتادو یک در دارد که شیعیان من و اهل بیتم از هفتاد در آن وارد بهشت میشوند و بقیه مردم از یک در وارد آن میشوند.(2)
روایت10.
علل الشرائع: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون روز قیامت شود، منبری قرار داده خواهد شد که همه خلایق آن را خواهند دید، مردی بر روی آن خواهد ایستاد که فرشتهای در سمت راست و فرشتهای دیگر در سمت چپ وی میایستند و آن فرشته سمت راستی ایستاده و خطاب به مردم میگوید: ای خلایق، این علی بن أبی طالب است که هرکه را خواهد وارد بهشت میکند؛ و آن فرشته که در سمت چپ وی قرار دارد، ندا در دهد که: ای خلایق، این علی بن أبی طالب علیه السّلام صاحب دوزخ است که هرکه را خواهد وارد آن کند.(3)
بصائر الدرجات: ابن أبی الخطّاب نظیر این روایت را نقل کرده است.(4)
روایت11.
علل الشرائع: امام صادق علیه السّلام: امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: من به اذن خدا مردم را میان بهشت و دوزخ تقسیم میکنم، من فاروق اکبرم و صاحب عصا و نشانه! (5)
ص: 198
ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام(1) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَیْفَ بِکَ یَا عَلِیُّ إِذَا وَقَفْتَ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ وَ قَدِمْتَ الصِّرَاطَ وَ قِیلَ لِلنَّاسِ جُوزُوا وَ قُلْتَ لِجَهَنَّمَ هَذَا لِی وَ هَذَا لَکِ فَقَالَ عَلِیٌّ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ أُولَئِکَ فَقَالَ أُولَئِکَ شِیعَتُکَ مَعَکَ حَیْثُ کُنْتَ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ فَرَغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ دَفَعَ الْخَالِقُ عَزَّ وَ جَلَّ مَفَاتِیحَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ إِلَیَّ فَأَدْفَعُهَا إِلَیْکَ فَأَقُولُ لَکَ (3) احْکُمْ قَالَ عَلِیٌّ وَ اللَّهِ إِنَّ لِلْجَنَّةِ إِحْدَی وَ سَبْعِینَ بَاباً یَدْخُلُ مِنْ سَبْعِینَ مِنْهَا شِیعَتِی وَ أَهْلُ بَیْتِی وَ مِنْ بَابٍ وَاحِدٍ سَائِرُ النَّاسِ (4).
ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وُضِعَ مِنْبَرٌ یَرَاهُ جَمِیعُ الْخَلَائِقِ یَقِفُ عَلَیْهِ رَجُلٌ یَقُومُ مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ مَلَکٌ عَنْ یَسَارِهِ فَیُنَادِی الَّذِی عَنْ یَمِینِهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یُدْخِلُ الْجَنَّةَ مَنْ شَاءَ وَ یُنَادِی الَّذِی عَنْ یَسَارِهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام صَاحِبُ النَّارِ یُدْخِلُهَا مَنْ شَاءَ(5).
یر، [بصائر الدرجات] ابن أبی الخطاب: مثله (6).
ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا قَسِیمُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ (7).
ص: 198
روایت12.
امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: ای علی، چون روز قیامت شود، تو را سوار بر مرکبی از نور میآورند در حالی که تاجی بر سر داری که نورش چنان درخشان است که نزدیک باشد چشمان کسانی را که در آنجا هستند، برباید که از جانب خدای جلّ جلاله ندا در رسد که: جانشین محمّد رسول خدا کجاست؟ و تو خواهی گفت: من اینجا هستم! گوید: پس ندا داده میشود که : ای علی، هرکس تو را دوست داشته، به بهشت و هرکه با تو دشمنی ورزید را به دوزخ وارد کن که تو قسمت کننده بهشت و تو قسمت کننده دوزخ هستی.(1)
روایت13.
تفسیر علی بن ابراهیم: علی بن أبی طالب علیه السّلام درباره آیه: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ»(2){[به
آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید} گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون خدای تبارک و تعالی در روز قیامت مردم را یکجا جمع کند، در آن روز من و تو در سمت راست عرش خواهیم بود، آنگاه خدای تبارک و تعالی به من و تو میفرماید: برخیزید و هرکه را که با شما دشمنی کرده و تکذیب نموده، به دوزخ دراندازید.(3)
روایت14.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام: امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: من تقسیم کننده بهشت و دوزخ هستم، دوستدارانم را به بهشت و دشمنانم را به جهنم وارد میکنم.(4)
روایت15.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام: امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: من به اذن خدا تقسیم کننده مردم میان بهشت و دوزخ هستم، کسی وارد آنها نمیشود مگر اینکه من او را تقسیم کرده باشم و فاروق اکبر من هستم!(5)
ص: 199
لی، [الأمالی] للصدوق أَبِی عَنِ الْمُؤَدِّبِ عَنْ أَحْمَدَ الْأَصْفَهَانِیِّ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ قُتَیْبَةَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ السَّرَّاجِ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُؤْتَی بِکَ یَا عَلِیُّ عَلَی نَجِیبٍ مِنْ نُورٍ وَ عَلَی رَأْسِکَ تَاجٌ قَدْ أَضَاءَ نُورُهُ وَ کَادَ یَخْطِفُ أَبْصَارَ أَهْلِ الْمَوْقِفِ فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَیْنَ خَلِیفَةُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ فَتَقُولُ هَا أَنَا ذَا قَالَ فَیُنَادِی (1) یَا عَلِیُّ أَدْخِلْ مَنْ أَحَبَّکَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ عَادَاکَ النَّارَ فَأَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ قَسِیمُ النَّارِ(2).
فس، [تفسیر القمی] أَبُو الْقَاسِمِ الْحُسَیْنِیُّ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ: فِی قَوْلِهِ أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(3) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا جَمَعَ النَّاسَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ کُنْتُ أَنَا وَ أَنْتَ یَوْمَئِذٍ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِی وَ لَکَ قُومَا فَأَلْقِیَا مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ کَذَّبَکُمَا فِی النَّارِ(4).
یر، [بصائر الدرجات] مُوسَی بْنُ عُمَرَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عُرْوَةَ بْنِ مُوسَی عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ: أَنَا قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ أُدْخِلُ أَوْلِیَائِی الْجَنَّةَ وَ أُدْخِلُ أَعْدَائِی النَّارَ(5).
یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرِّیَاحِیُّ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ الْحُلْوَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا قَسِیمُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَا یَدْخُلُهُمَا دَاخِلٌ إِلَّا عَلَی أَحَدِ قِسْمَیَ (6) وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ(7).
ص: 199
روایت16.
بصائر الدرجات: امام صادق علیه السّلام: بیتردید امیرمؤمنان علی بن أبی طالب در روز قیامت پاداش دهنده مردم* است و به اذن خدا تقسیم کننده مردم میان بهشت و دوزخ است، کسی وارد آن دو نمیشود مگر اینکه به یکی از دو قسمت تقسیم شده باشد و به راستی که فاروق اکبر اوست.(1)
روایت17.
بصائرالدرجات: سماعۀ بن مهران: امام صادق فرمود: چون روز قیامت شود، منبری قرار داده میشود که خلایق آن را میبینند، مردی از آن منبر بالا میرود و فرشته ای در سمت راست و فرشتهای دیگر در سمت چپ او قرار میگیرند، آنکه بر سمت راست است ندا در میدهد: ای خلایق این علی بن ابی طالب صاحب بهشت است و هر که را بخواهد وارد بهشت میکند و فرشته ای که در سمت چپ اوست ندا در میدهد: ای خلایق، این علی بن أبی طالب صاحب دوزخ است، هر که او را خواهد وارد آن میکند.(2)
روایت18.
بصائر الدرجات: عبایه اسدی گوید: شنیدم علی علیه السّلام میفرمود: تقسیم کننده دوزخ منم!(3)
روایت19.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام: علی علیه السّلام فرمود: تقسیم کننده دوزخ منم، دوستداران خودم را به بهشت و دشمنانم را به دوزخ وارد میکنم.(4)
روایت20.
بصائر الدرجات: امام صادق علیه السّلام: امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: من تقسیم کننده خلایق میان بهشت و دوزخ هستم، و فاروق اکبر منم و صاحب عصا و نشانه منم!(5)
روایت21.
کشف الیقین: جابر جعفی گوید: مرا وصیّ اوصیا خبر داده گفت: علی علیه السّلام در حالی بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وارد گردید که عایشه نزد آن حضرت بود و علی علیه السّلام در نزدیکی عایشه نشست. عایشه گفت:
ص: 200
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ لَدَیَّانُ النَّاسِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ قَسِیمُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَا یَدْخُلُهُمَا دَاخِلٌ إِلَّا عَلَی أَحَدِ قِسْمَیْنِ وَ إِنَّهُ الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ(1).
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وُضِعَ مِنْبَرٌ یَرَاهُ الْخَلَائِقُ یَصْعَدُهُ رَجُلٌ یَقُومُ مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ مَلَکٌ عَنْ شِمَالِهِ یُنَادِی الَّذِی عَنْ یَمِینِهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ صَاحِبُ الْجَنَّةِ یُدْخِلُهَا مَنْ یَشَاءُ وَ یُنَادِی الَّذِی عَنْ یَسَارِهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ صَاحِبُ النَّارِ یُدْخِلُهَا مَنْ یَشَاءُ(2).
یر، [بصائر الدرجات] أَبُو مُحَمَّدٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ مُوسَی بْنِ طَرِیفٍ عَنْ عَبَایَةَ الْأَسَدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: أَنَا قَسِیمُ النَّارِ(3).
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ مُوسَی عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: أَنَا قَسِیمُ النَّارِ أُدْخِلُ أَوْلِیَائِی الْجَنَّةَ وَ أَعْدَائِی النَّارَ(4).
یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا قَسِیمٌ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ (5).
شف، [کشف الیقین] مِنْ کِتَابِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عُمَرَ بْنِ شَیْبَةَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ أَخْبَرَنِی وَصِیُّ الْأَوْصِیَاءِ قَالَ: دَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عِنْدَهُ عَائِشَةُ فَجَلَسَ قَرِیباً مِنْهَا فَقَالَتْ مَا وَجَدْتَ
ص: 200
ای پسر ابوطالب، جایی جز ران من برای نشستن نیافتی؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر پشت وی زده و فرمود: عایشه، مرا از بابت امیرمؤمنان و سرور مسلمانان و امیر دست و روی سپیدان آزار مده، خداوند او را در روز قیامت بر پل صراط مینشاند و او دوستداران خود را به بهشت و دشمنان خود را به دوزخ وارد میکند.(1)
روایت22.
کشف الیقین: ابوسعید خدری: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: چون روز قیامت شود خداوند به دو فرشته فرمان میدهد که بر پل صراط بنشینند و کسی از آن عبور نخواهد کرد مگر از امیرمؤمنان علی بن أبی طالب علیه السّلام مجوّز داشته باشد و هرکس بخواهد بدون اجازه آن حضرت وارد شود، خداوند او را با صورت به دوزخ خواهد انداخت. این خود مصداق سخن خداست که میفرماید: «وَقِفُوهُمْ إِنهَُّم مَّسُْولُون» . عرض کردم: پدر و مادرم فدای تو باد ای رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، منظور از مجوّز امیرالمؤمنین چیست؟ فرمود: قول«لا إله إلّا الله محمّد رسول الله علیّ امیرالمؤمنین وصیّ رسول الله».(2)
روایت23.
مناقب ابن شهر آشوب: تفسیر مقاتل از عطا از ابن عباس آورده است که در مورد این آیات گفت: «یَوْمَ لَا یخُْزِی اللَّهُ النَّبیِ»(3)
یعنی: خداوند محمّد را عذاب نمیدهد،«وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ» یعنی: علی بن أبی طالب ، فاطمه، حسن، حسین، حمزه و جعفر را نیز عذاب نمیدهد، «نُورِهم یَسعَی» یعنی: نورشان هفتاد بار بیشتر از زمین پل صراط را برای علی فاطمه روشن میسازد، سپس نورشان از پیشاپیش آن و از سمت راستشان میتابد و آنها آن نورها را دنبال میکنند، سپس اهل بیت محمّد به صورت گروهی و به سرعت برق از آن میگذرند، سپس قومی چون باد از آن میگذرند و آنگاه قومی چون تاختن اسب، آنگاه قومی چون قدم زدن سپس قومی چون راه رفتن بر روی چهار دست و پا، آنگاه قومی
ص: 201
یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ مَقْعَداً إِلَّا فَخِذِی فَضَرَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی ظَهْرِهَا فَقَالَ یَا عَائِشَةُ لَا تُؤْذِینِی فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدِ الْمُسْلِمِینَ وَ أَمِیرِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ (1) یُقْعِدُهُ اللَّهُ غَداً یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی الصِّرَاطِ فَیُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهُ الْجَنَّةَ وَ أَعْدَاءَهُ النَّارَ(2).
شف، [کشف الیقین] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الثَّقَفِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ الْقُدُّوسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ وَکِیعِ بْنِ الْجَرَّاحِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ مَرْزُوقٍ عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ مَلَکَیْنِ یَقْعُدَانِ عَلَی الصِّرَاطِ فَلَا یَجُوزُ أَحَدٌ إِلَّا بِبَرَاءَةِ(3) أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ إِلَّا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرِهِ (4) فِی النَّارِ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ قُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا تَعْنِی بَرَاءَةَ(5) أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ (6).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب تَفْسِیرُ مُقَاتِلٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَ (7) لَا یُعَذِّبُ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ لَا یُعَذَّبُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ نُورُهُمْ یَسْعی یُضِی ءُ عَلَی الصِّرَاطِ لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ مِثْلَ الدُّنْیَا سَبْعِینَ مَرَّةً فَیَسْعَی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ یَسْعَی عَنْ أَیْمَانِهِمْ وَ هُمْ یَتَّبِعُونَهَا فَیَمْضِی أَهْلُ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ زُمْرَةً عَلَی الصِّرَاطِ مِثْلَ الْبَرْقِ الْخَاطِفِ ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ الرِّیحِ ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ عَدْوِ الْفَرَسِ ثُمَّ یَمْضِی قَوْمٌ مِثْلَ الْمَشْیِ ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ الْحَبْوِ ثُمَّ قَوْمٌ
ص: 201
همانند سینهخیز راه رفتن از آن میگذرند، و خداوند آن را برای مؤمنان پهن و برای کافران باریک قرار خواهد داد؛ خدای متعال میفرماید: «یَقُولون ربّنا أتمِم نورَنا» تا با آن از صراط بگذریم! راوی گوید: سپس امیرمؤمنان علیه السّلام در کجاوهای از زمرّد سبز در حالی که فاطمه علیها السّلام سوار بر اسبی نجیب از یاقوت سرخ که هفتاد هزار حور بهشتی احاطهاش کرده باشند، به سان برق درخشان از آن میگذرند.
ابن عباس و أنس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آوردهاند آن حضرت فرمود: چون روز قیامت شود و پل صراط بر روی جهنم قرار داده شود، هیچ کسی قادر به عبور از آن نخواهد بود مگر با مجوّزی که ولایت علی بن أبی طالب در آن باشد و این خود مصداق قول خدای متعال است که فرمود: «وَقِفُوهُمْ إِنهَُّم مَّسُْولُونَ»(1){و بازداشتشان نمایید که آنها مسئولند}.
و ابوشهر آشوب با اسناد خود از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مرا روایت کرد که آن حضرت فرمود: هر چیزی مجوّزی دارد و مجوّز عبور از پل صراط، حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام است.
تاریخ خطیب با سندی از ابن عباس آورده است که گفت: به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عرض کردم: یا رسول الله، آیا مردم (برای عبور از پل صراط) مجوّز لازم دارند؟ فرمود: آری؛ عرض کردم: و آن چیست؟ فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام.
و در روایت وکیع آمده است که ابوسعید خدری عرض کرد: یا رسول الله، معنای «امان نامه علی» چیست؟ فرمود: لا إله إلّا الله، محمّد رسول الله، علی ولی الله.
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از جبرئیل پرسید: اُمّت من چگونه از پل صراط میگذرند؟ پس جبرئیل رفت و بازگشت آنگاه گفت: خدای متعال سلامت میرساند و میفرماید: تو با نور من از صراط میگذری و علی بن أبی طالب علیه السّلام با نور تو از پل صراط میگذرد و اُمّت تو با نور علی از صراط میگذرد، زیرا نور اُمّت تو از نور علی و نور علی از نور تو و نور تو از نور خداست.
و در روایتی آمده است: و این صراط، همان پل صراطی است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در سمت راست آن و امیرالمؤمنین علیه السّلام در سمت چپ آن میایستند و از جانب خدا به آنان ندا میرسد که: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِید»(2){[به آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید}
حسن بصری از عبدالله از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در روایتی آورده است که: در حالی که او بر
ص: 202
مِثْلَ الزَّحْفِ وَ یَجْعَلُهُ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ عَرِیضاً وَ عَلَی الْمُذْنِبِینَ دَقِیقاً قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا حَتَّی نَجْتَازَ بِهِ عَلَی الصِّرَاطِ قَالَ فَیَجُوزُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی هَوْدَجٍ مِنَ الزُّمُرُّدِ الْأَخْضَرِ وَ مَعَهُ فَاطِمَةُ علیها السلام عَلَی نَجِیبٍ مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ حَوْلَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْرَاءَ(1) کَالْبَرْقِ اللَّامِعِ.
ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَنَسٌ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَی جَهَنَّمَ لَمْ یَجُزْ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ جَوَازٌ فِیهِ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ (2).
وَ حَدَّثَنِی أَبِی شَهْرَآشُوبَ بِإِسْنَادٍ لَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله:لِکُلِّ شَیْ ءٍ جَوَازٌ وَ جَوَازُ الصِّرَاطِ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
تَارِیخُ الْخَطِیبِ: لَیْثٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ طَاوُسٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: قُلْتُ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَا رَسُولَ اللَّهِ لِلنَّاسِ جَوَازٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ فِی حَدِیثِ وَکِیعٍ قَالَ أَبُو سَعِیدٍ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا مَعْنَی بَرَاءَةِ عَلِیٍّ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ.
وَ سَأَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَبْرَئِیلَ کَیْفَ تَجُوزُ أُمَّتِی الصِّرَاطَ فَمَضَی وَ عَادَ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ إِنَّکَ تَجُوزُ الصِّرَاطَ بِنُورِی وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَجُوزُ الصِّرَاطَ بِنُورِکَ وَ أُمَّتُکَ تَجُوزُ الصِّرَاطَ بِنُورِ عَلِیٍّ فَنُورُ أُمَّتِکَ مِنْ نُورِ عَلِیٍّ وَ نُورُ عَلِیٍّ مِنْ نُورِکَ وَ نُورُکَ مِنْ نُورِ اللَّهِ.
وَ فِی خَبَرٍ: وَ هُوَ الصِّرَاطُ الَّذِی یَقِفُ عَلَی یَمِینِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی شِمَالِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ یَأْتِیهِمَا النِّدَاءُ مِنَ اللَّهِ أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(3).
الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ: وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی
ص: 202
تختی از نور نشسته- مقصود آن حضرت علی علیه السّلام است- و چشمه تسنیم از مقابلش جاری است، کسی از پل صراط عبور نمیکند مگر اینکه براتی متضمن پذیرش ولایت او و اهل بیتش برای عبور از آن را داشته باشد، او بر بهشت اشراف دارد و دوستدارانش را به بهشت و دشمنانش را به دوزخ وارد میکند.
امام باقر علیه السّلام: از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره قول خدای متعال که میفرماید: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِید» سؤال شد، فرمود: یا علی، چون خدای متعال در روز قیامت مردم را یکجا جمع کند، من و تو در سمت راست عرش خواهیم بود و خداوند خواهد فرمود: یا محمّد و یا علی، برخیزید و هر که را با شما دشمنی کرده و به مخالفت با شما برخاسته و تکذیبتان نموده، در دوزخ اندازید.
امام رضا علیه السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: این آیه درباره من و علی نازل شده است.
شُریک قاضی و عبدالله بن حماد انصاری هرکدام گفتهاند: در بیماری اعمش که از آن درگذشت بر بالینش حاضر شدم در حالی که ابن شبرمه و ابن أبی لیلی و ابوحنیفه نیز در آنجا بودند. پس ابوحنیفه گفت: ای ابومحمّد، از خدا بترس و برای خودت کاری بکن که تو آخرین روز عمرت را در این دنیا میگذرانی و قدم در اولین روز زندگی آخرتت میگذاری، تو درباره علی احادیثی را نقل میکردی که اگر از بابت آنها توبه کنی برایت بهتر خواهد بود. اعمش گفت: مثل کدام حدیث؟! ابوحنیفه گفت: مثل حدیث عبایه اسدی که «علی قسمت کننده دوزخ است»! اعمش گفت: مرا بنشانید! برایم تکیهگاه بگذارید! سپس گفت: سوگند به کسی که بازگشت من به سوی اوست، مرا موسی بن طریف امام بنی اسد از عبایه بن ربعی امام محله روایت کرده گفت: شنیدم علی علیه السّلام میفرمود: من تقسیم کننده دوزخ هستم، خواهم گفت: این دوستدار من است رهایش کن و این دشمن من است او را ببر. و مرا ابو المتوکّل ناجی در امارت حجّاج از ابوسعید خدری روایت کرد که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود، خدای عزّوجل فرمان میدهد که من و علی بر پل صراط بنشینیم، و به ما گفته میشود: هر که به من ایمان آورده و شما را دوست داشته، وارد بهشت کنید و هرکه را که به من کفر ورزیده و با شما دشمنی کرده، وارد دوزخ کنید! و در روایتی آمده است: هرکه را با شما دشمنی ورزیده در آتش اندازید و هر که شما را دوست داشته به بهشت در آورید؛ و در روایتی غیر از این دو حدیث آمده است: و ابووائل مرا روایت کرده
ص: 203
کُرْسِیٍّ مِنْ نُورٍ یَعْنِی عَلِیّاً یَجْرِی بَیْنَ یَدَیْهِ التَّسْنِیمُ لَا یَجُوزُ أَحَدٌ الصِّرَاطَ إِلَّا وَ لَهُ بَرَاةٌ(1) بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ یُشْرِفُ عَلَی الْجَنَّةِ وَ یُدْخِلُ مُحِبِّیهِ الْجَنَّةَ وَ مُبْغِضِیهِ النَّارَ.
الْبَاقِرُ علیه السلام: سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ الْآیَةَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِذَا جَمَعَ النَّاسَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ کُنْتُ أَنَا وَ أَنْتَ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ (2) وَ یَقُولُ اللَّهُ یَا مُحَمَّدُ وَ یَا عَلِیُّ قُومَا وَ أَلْقِیَا مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ خَالَفَکُمَا وَ کَذَّبَکُمَا فِی النَّارِ.
الرِّضَا علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله:نَزَلَتْ فِیَّ وَ فِی عَلِیٍّ هَذِهِ الْآیَةُ.
شَرِیکٌ الْقَاضِی وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا: حَضَرْتُ الْأَعْمَشَ فِی عِلَّتِهِ الَّتِی قُبِضَ فِیهَا وَ عِنْدَهُ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی وَ أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اتَّقِ اللَّهَ وَ انْظُرْ لِنَفْسِکَ فَإِنَّکَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَةِ وَ قَدْ کُنْتَ تُحَدِّثُ فِی عَلِیٍّ بِأَحَادِیثَ لَوْ تُبْتَ عَنْهَا کَانَ خَیْراً لَکَ قَالَ الْأَعْمَشُ مِثْلُ مَا ذَا قَالَ مِثْلُ حَدِیثِ عَبَایَةَ الْأَسَدِیِّ أَنَّ عَلِیّاً قَسِیمُ النَّارِ قَالَ أَقْعِدُونِی سَنِّدُونِی (3) حَدَّثَنِی وَ الَّذِی إِلَیْهِ مَصِیرِی مُوسَی بْنُ طَرِیفٍ إِمَامُ بَنِی أَسَدٍ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ إِمَامِ الْحَیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ أَقُولُ هَذَا وَلِیِّی دَعِیهِ وَ هَذَا عَدُوِّی خُذِیهِ وَ حَدَّثَنِی أَبُو الْمُتَوَکِّلِ النَّاجِی فِی إِمْرَةِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَقْعُدُ أَنَا وَ عَلِیٌّ عَلَی الصِّرَاطِ وَ یُقَالُ لَنَا أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ آمَنَ بِی وَ أَحَبَّکُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ کَفَرَ بِی وَ أَبْغَضَکُمَا.
وَ فِی رِوَایَةٍ(4): أَلْقِیَا فِی النَّارِ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ أَحَبَّکُمَا. وَ فِی رِوَایَةِ غَیْرِهِمَا وَ حَدَّثَنِی أَبُو وَائِلٍ
ص: 203
گفت: ابن عباس مرا روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود، خداوند علی را امر میفرماید که خلایق را میان بهشت و دوزخ تقسیم کند، پس آن حضرت به دوزخ میگوید: این را بگیر که دشمن من است و این را رها کن که دوستدار من است. راوی گوید، پس ابوحنیفه دامن برچیده و گفت: برخیزید برویم تا ابو محمّد سخنی بزرگتر از این نگفته است! گوید: اعمش پیش از آنکه آن روز را به شب رساند، از دنیا رفت.
شیرویه در «الفردوس» حذیفه گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی تقسیم کننده دوزخ است!
صفوانی با سندی آورده است: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:
و آن دو فرشته (رضوان- مالک) فرود میآیند پس مالک میگوید: خدوند با لطف و منّت خود به من فرمان داد که آتش ها را بر افروزم و من این کار را کردم و فرمان داده که درب های آن را قفل کنم و من قفل کردم و فرمان داده که کلید های آن را به تو بدهم؛ پس بگیر ای محمد. و من میگویم: همانا من این را از پروردگارم قبول کردم و حمد مخصوص اوست به خاطر منتی که بر من نهاده است. و آن ها را به علی علیه السلام میدهم. سپس رضوان میگوید: خداوند به لطف و منت خود مرا امر کرده که بهشت را بیارایم که آن را آراستم و درهای آن را ببندم که بستم و کلیدهای آن را نزد تو بیاوریم یا محمّد، اکنون آنها را از من بگیر، و من خواهم گفت: این را از پروردگارم پذیرفتم! پس سپاس او راست به خاطر آنچه از منّت که بر من نهاد، آنگاه کلیدها را به علی علیه السّلام خواهم داد سپس علی علیه السّلام در حالی پایین میآید که کلیدهای بهشت و دوزخ را در دست دارد و اختیار دوزخ را به دست خواهد گرفت و بر دهانه آن میایستد در حالی شرارهها و زبانههای آتش بالا گرفته و زوزه میکشد و امواج آن متلاطم گشته و سپس آن حضرت را ندا کرده و گوید: ای علی، مرا واگذار و بگذر که نور تو حرارت مرا خاموش کرد، پس علی به آن میگوید: این دوستدار من است، او را رها کن و این دشمن من است او را ببر! و در آن روز جهنم برای علی از غلام هر کدامتان برای ارباب خود مطیعتر است.
و زمخشری در «الفائق»(1)
گوید: معنای قول علی که فرمود«أنا قسیم النار» آن است که من قسمت کننده آنم، یعنی اینکه مردم دو گروهند: هدایت یافته و گمراه، پس گویی آن حضرت دوزخ را بهره گمراهان ساخت و بهشت را سهم مؤمنان قرار داده تا در بهشت همراه وی باشند.
و محمّد بن سعد کتاب «مَن روی فی علی علیه السّلام أنّه قسیم النار» را تألیف کرده است.
ص: 204
قَالَ حَدَّثَنِی ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1): إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَأْمُرُ اللَّهُ عَلِیّاً أَنْ یَقْسِمَ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَیَقُولُ لِلنَّارِ خُذِی ذَا عَدُوِّی وَ ذَرِی ذَا وَلِیِّی قَالَ فَجَعَلَ أَبُو حَنِیفَةَ إِزَارَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَالَ قُومُوا بِنَا لَا یَجِی ءُ أَبُو مُحَمَّدٍ بِأَعْظَمَ مِنْ هَذَا قَالَ فَمَا أَمْسَی الْأَعْمَشُ حَتَّی تُوُفِّیَ (2).
شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ قَالَ حُذَیْفَةُ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ قَسِیمُ النَّارِ.
الصَّفْوَانِیُّ فِی الْإِحَنِ وَ الْمِحَنِ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:وَ یَنْزِلُ الْمَلَکَانِ یَعْنِی رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ فَیَقُولُ مَالِکٌ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی بِلُطْفِهِ وَ مَنِّهِ أَنْ أَسْعَرَ النِّیرَانَ فَسَعَرْتُهَا وَ أَنْ أَغْلَقَ أَبْوَابَهَا فَغَلَقْتُهَا وَ أَنْ آتِیَکَ بِمَفَاتِیحِهَا فَخُذْهَا یَا مُحَمَّدُ فَأَقُولُ قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْ رَبِّی فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَی مَا مَنَّ بِهِ عَلَیَّ ثُمَّ أَدْفَعُهَا إِلَی عَلِیٍّ ثُمَّ یَقُولُ رِضْوَانُ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی بِمَنِّهِ وَ لُطْفِهِ أَنْ أُزَخْرِفَ الْجِنَانَ فَزَخْرَفْتُهَا وَ أَنْ أَغْلَقَ أَبْوَابَهَا فَغَلَقْتُهَا وَ أَنْ آتِیَکَ بِمَفَاتِیحِهَا فَخُذْهَا یَا مُحَمَّدُ فَأَقُولُ قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْ رَبِّی فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَی مَا مَنَّ بِهِ عَلَیَّ ثُمَّ أَدْفَعُهَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَیَنْزِلُ عَلِیٌّ وَ فِی یَدِهِ مَفَاتِیحُ الْجَنَّةِ وَ مَقَالِیدُ النَّارِ فَیَقِفُ عَلِیٌّ بِحُجْزَتِهَا وَ یَأْخُذُ بِزِمَامِهَا وَ قَدْ تَطَایَرَ شَرَرُهَا وَ عَلَا زَفِیرُهَا وَ تَلَاطَمَتْ أَمْوَاجُهَا فَتُنَادِیهِ النَّارُ جُزْنِی یَا عَلِیُّ فَقَدْ أَطْفَأَ نُورُکَ لَهَبِی فَیَقُولُ لَهَا عَلِیٌّ اتْرُکِی هَذَا وَلِیِّی وَ خُذِی هَذَا عَدُوِّی وَ إِنَّ جَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ لَأَطْوَعُ لِعَلِیٍّ مِنْ غُلَامِ أَحَدِکُمْ لِصَاحِبِهِ.
وَ قَالَ الزَّمَخْشَرِیُّ فِی الْفَائِقِ (3) مَعْنَی قَوْلِ عَلِیٍّ: أَنَا قَسِیمُ النَّارِ أَیْ مُقَاسِمُهَا وَ مُسَاهِمُهَا یَعْنِی أَنَّ الْقَوْمَ عَلَی شَطْرَیْنِ مُهْتَدُونَ وَ ضَالُّونَ فَکَأَنَّهُ قَاسِمُ النَّارِ إِیَّاهُمْ فَشَطْرٌ لَهَا وَ شَطْرٌ مَعَهُ فِی الْجَنَّةِ.
وَ لَقَدْ صَنَّفَ مُحَمَّدُ بْنُ سَعْدٍ(4) کِتَابَ مَنْ رَوَی فِی عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قَسِیمُ النَّارِ.
ص: 204
عمرو بن شمر گوید: کلبی و اعمش باهم دیدار کردند پس کلبی گفت: چه منقبتی از مناقب علی علیه السّلام را شنیدهای که بزرگتر از بقیه مناقب باشد؟ پس وی حدیث عبایه را برای او روایت کرد که «علی تقسیم کننده دوزخ است»، کلبی گفت: من بزرگتر از آن را دارم، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نوشته ای به علی علیه السلام داد که در آن نام بهشتیان و دوزخیان نوشته شده بود.
عبدالصمد بن بشیر از امام صادق علیه السّلام در روایتی طولانی که ماجرای معراج را در آن ذکر میکند. میگوید: «فَأَوْحَی إِلیَ عَبْدِهِ مَا أَوْحَی» یعنی اینکه خداوند نوشتهای به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله داد که نام اصحاب یمین(بهشتیان) و اصحاب شمال (دوزخیان) در آن نوشته شده بود. پس آن حضرت نامه اسامی بهشتیان را به دست راست خود گرفته در آن نگریست ناگاه نام بهشتیان و نام پدران و قبایلشان را در آن دید، سپس خداوند متعال فرمود: «ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کلُ ٌّ ءَامَنَ بِالله»(1){پیامبر
[خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است، و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده اند [و گفتند:] «میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمی گذاریم» و گفتند: «شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را [خواستاریم] و فرجام به سوی تو است.»} سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله عرض کرد: «رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا»(2){پروردگارا،
اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما مگیر!} پس خدای متعال فرمود: چنین کردم. آنگاه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عرض کرد: «وَ لَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ »{و آنچه تاب آن نداریم بر ما تحمیل مکن و از ما درگذر و ما را ببخشای و بر ما رحمت آور سرور ما تویی پس ما را بر گروه کافران پیروز کن} و در همه موارد خدای متعال میفرمود: چنین کردم! سپس آن صحیفه را پیچیده و با دست راست خود آن را گرفت و طومار دوزخیان را گشود ناگاه مشاهده فرمود که نام اهل دوزخ و نام پدران و قبیلههایشان در آن نوشته شده است؛ سپس امام صادق علیه السّلام سخن خود را ادامه داده تا اینکه فرمود: سپس در حالی که هر دو طومار را در اختیار داشت، به زمین آمد و آن دو طومار را به علی بن أبی طالب علیه السّلام سپرد.
و در روایت محمّد بن زکریای غلّابی- و این حدیث خلاصه شده است- آمده است که رضوان ندا در میدهد: خداوند مرا فرمان داده که کلیدهای باغهای بهشتی را به محمّد صَلی الله علیهِ و آله بسپارم و محمّد صَلی الله علیهِ و آله به من امر فرمود: که آنها را به علی بن أبی طالب علیه السّلام بدهم، پس در این مورد گواهی دهید که من چنین کردم! سپس خزانهدار جهنم برمیخیزد و ندا در میدهد: بدانید که خدای عزّوجل مرا فرمان داده که کلیدهای دوزخ را به محمّد بسپارم و محمّد مرا فرمان داد که آنها را به
ص: 205
قَالَ عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ: اجْتَمَعَ الْکَلْبِیُّ وَ الْأَعْمَشُ فَقَالَ الْکَلْبِیُّ أَیُّ شَیْ ءٍ أَشَدُّ مَا سَمِعْتَ فِی مَنَاقِبِ عَلِیٍّ علیه السلام(1) فَحَدَّثَ بِحَدِیثِ عَبَایَةَ أَنَّهُ قَسِیمُ النَّارِ فَقَالَ الْکَلْبِیُّ وَ عِنْدِی أَعْظَمُ مِمَّا عِنْدَکَ أَعْطَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کِتَاباً(2) فِیهِ أَسْمَاءُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَسْمَاءُ أَهْلِ النَّارِ.
عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ بَشِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ حَدِیثَ الْإِسْرَاءِ ثُمَّ قَالَ: فَأَوْحی إِلی عَبْدِهِ ما أَوْحی قَالَ دَفَعَ إِلَیْهِ کِتَاباً یَعْنِی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِیهِ أَسْمَاءُ أَصْحَابِ الْیَمِینِ وَ أَصْحَابِ الشِّمَالِ فَأَخَذَ کِتَابَ الْیَمِینِ بِیَمِینِهِ وَ نَظَرَ إِلَیْهِ فَإِذَا فِیهِ أَسْمَاءُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَسْمَاءُ آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ (3) الْآیَةَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا(4) فَقَالَ تَعَالَی قَدْ فَعَلْتُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ کُلَّ ذَلِکَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی قَدْ فَعَلْتُ ثُمَّ طَوَی الصَّحِیفَةَ فَأَمْسَکَهَا بِیَمِینِهِ وَ فَتَحَ صَحِیفَةَ أَصْحَابِ الشِّمَالِ فَإِذَا فِیهَا أَسْمَاءُ أَهْلِ النَّارِ وَ أَسْمَاءُ آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ ثُمَّ سَاقَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام الْکَلَامَ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ نَزَلَ وَ مَعَهُ الصَّحِیفَتَانِ فَدَفَعَهُمَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ فِی رِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا الْغَلَابِیِّ وَ الْحَدِیثُ مُخْتَصَرٌ: أَنَّ رِضْوَانَ یُنَادِی إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ مَفَاتِیحَ الْجِنَانِ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّ مُحَمَّداً أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَاشْهَدُوا لِی عَلَیْهِ (5) ثُمَّ یَقُومُ خَازِنُ جَهَنَّمَ وَ یُنَادِی أَلَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ مَفَاتِیحَ جَهَنَّمَ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی
ص: 205
علی بدهم، سپس گفت: شما شاهد باشید که من چنین کردم، آنگاه علی علیه السّلام کلیدهای بهشت و دوزخ را دریافت میکند، و تو دامن مرا میگیری و اهل بیت تو دامن تو را میگیرند و شیعیان تو دامن اهل بیت تو را میگیرند، فرمود: پس من هر دو دستم را برهم زده و گفتم: به سوی بهشت یا رسول الله؟ فرمود: آری، به پروردگار کعبه سوگند!
محمّد فتّال در کتاب «روضه الواعظین»: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حلقه در بهشت از طلاست، اگر حلقه بر در زده شود، صدای «یا علی» از آن برمیخیزد! خصائص نطنزی، قیس بن أبی حازم از ابن مسعود آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن أبی طالب حلقهی آویزانی بر در بهشت است، هرکس به آن آویزد، وارد بهشت میشود.(1)
روایت24.
مجالس مفید: ابوحمزه ثمالی: امام باقر علیه السّلام فرمود: ای ابوحمزه، علی را در مرتبهای پایینتر از آنچه خداوند قرار داده، قرار ندهید، و علی را بالا تر از آنچه خداوند قرار داده قرار ندهید. در منزلت علی همین بس که با دلاوران میجنگد و بهشتیان را باهم پیوند میدهد. (2)
روایت25.
مجالس مفید: شیخ صدوق از امام صادق علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، تو از منی و من از تو، دوستدار تو دوستدار من و دوستدار من دوستدار خداست، و دشمن تو دشمن من است و دشمن من دشمن خداست. ای علی، من با کسی که با تو میجنگد در جنگم و با آنکه با تو در صلح است، در صلح هستم، ای علی برای تو گنجی در بهشت است و تو صاحب دو طرف بهشت هستی. یا علی تو قسمت کننده بهشت و جهنم هستی، جز کسی که تو را بشناسد و تو او را بشناسی، وارد بهشت نمیشود، و کسی وارد دوزخ نمیشود مگر اینکه تو را انکار کرده و تو نیز او را نشناسی، ای علی، تو و امامانی که از نسل تو هستند در روز قیامت در اعراف قرار دارید،
ص: 206
عَلِیٍّ فَقَالَ اشْهَدُوا لِی عَلَیْهِ فَیَأْخُذُ(1) مَفَاتِیحَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ تَأْخُذُ حُجْزَتِی وَ أَهْلُ بَیْتِکَ یَأْخُذُونَ حُجْزَتَکَ وَ شِیعَتُکَ یَأْخُذُونَ حُجْزَةَ أَهْلِ بَیْتِکَ قَالَ فَصَفَقْتُ بکلتی [بِکِلْتَا] یَدَیَ (2) وَ قُلْتُ إِلَی الْجَنَّةِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِی وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ.
مُحَمَّدٌ الْفَتَّالُ فِی رَوْضَةِ الْوَاعِظِینَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:حَلْقَةُ بَابِ الْجَنَّةِ ذَهَبٌ فَإِذَا دُقَّتِ الْحَلْقَةُ عَلَی الصَّفِیحَةِ طَنَّتْ وَ قَالَتْ یَا عَلِیُّ.
خَصَائِصُ النَّطَنْزِیِّ قَیْسُ بْنُ أَبِی حَازِمٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ حَلْقَةٌ مُعَلَّقَةٌ بِبَابِ الْجَنَّةِ مَنْ تَعَلَّقَ بِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ(3).
جا، [المجالس] للمفید الصَّدُوقُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَبِی عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ غَانِمِ بْنِ مُغَفَّلٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَا أَبَا حَمْزَةَ لَا تَضَعُوا عَلِیّاً دُونَ مَا رَفَعَهُ اللَّهُ وَ لَا تَرْفَعُوا عَلِیّاً فَوْقَ مَا جَعَلَ اللَّهُ کَفَی عَلِیّاً أَنْ یُقَاتِلَ أَهْلَ الْکَرَّةِ وَ أَنْ یُزَوِّجَ أَهْلَ الْجَنَّةِ(4).
جا، [المجالس] للمفید الصَّدُوقُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ أَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ وَلِیُّکَ وَلِیِّی وَ وَلِیِّی وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ یَا عَلِیُّ أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکَ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکَ یَا عَلِیُّ لَکَ کَنْزٌ فِی الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا یَا عَلِیُّ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَکَ وَ عَرَفْتَهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَکَ وَ أَنْکَرْتَهُ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِکَ (5) عَلَی الْأَعْرَافِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ
ص: 206
مجرمان را از سیمای آنها و مؤمنان را با نشانههایشان میشناسی، ای علی، اگر تو نبودی، پس از من مؤمنان شناخته نمیشدند.(1)
روایت26.
بشارۀ المصطفی: پدرم با سندی از ابن عباس آورده است که گفت: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شهر خیبر را فتح نمود، جعفر نیز از حبشه رسید، رسول خدا فرمود: نمیدانم از کدامیک خوشحال ترم، به فتح خیبر یا به رسیدن جعفر؟ و جعفر کنیزی را به همراه داشت که او را به علی علیه السّلام هدیه کرد، و چون فاطمه علیها السّلام وارد خانه خود گشت، سر علی را در دامن آن کنیز دید و از این بابت همانند دیگر زنان حسّ حسادت و غیرت بر وی غلبه یافته، روسری و رو بندهاش را پوشیده و برای شکایت از علی علیه السّلام نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفت. پس جبرئیل بر پیامبر نازل گشته و به آن حضرت گفت: ای محمّد، خداوند سلامت میکند و به تو میگوید: فاطمه برای شکایت از علی نزد تو میآید، شکایت وی را به هیچ وجه نپذیر. چون فاطمه علیها السّلام بر آن حضرت وارد شد، پیامبر به وی فرمود: نزد شوهرت باز گردد و به وی بگو: علی رغم میل باطنیام، به خوشنودی تو راضی هستم. پس فاطمه علیها السّلام بازگشته و گفت: عموزاده، علی رغم میل باطنیام، به خوشنودی تو راضی هستم. علی رغم میل باطنیام، به خوشنودی تو راضی هستم. پس علی علیه السّلام فرمود: فاطمه، شکایت مرا به پیامبر بردهای؟! از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شرمسارم، ای فاطمه، من تو را گواه میگیرم که برای خوشنودی تو این کنیز را در راه خدا آزاد کردم! علی علیه السّلام پانصد درهم به همراه داشت، پس فرمود: و این پانصد درهم به برکت خوشنودی تو از من، صدقه است برای فقرای مهاجرین و انصار؛ سپس جبرئیل علیه السّلام بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نازل گشته و گفت: ای محمّد، خداوند سلامت میکند و میفرماید: ص: 207
تَعْرِفُ الْمُجْرِمِینَ بِسِیمَاهُمْ وَ الْمُؤْمِنِینَ بِعَلَامَاتِهِمْ یَا عَلِیُّ لَوْلَاکَ لَمْ یُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدِی (1).
بشا، [بشارة المصطفی] وَالِدِی أَبُو الْقَاسِمِ الْفَقِیهُ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ وَلَدُهُ سَعْدُ بْنُ عَمَّارٍ جَمِیعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نَصْرٍ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ مِنْ کِتَابِهِ بِخَطِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْخَلِیلِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ لَیْثِ بْنِ أَبِی سُلَیْمٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا فَتَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(2) مَدِینَةَ خَیْبَرَ قَدِمَ جَعْفَرٌ علیه السلام مِنَ الْحَبَشَةِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا أَدْرِی أَنَا بِأَیِّهِمَا أُسَرُّ بِفَتْحِ خَیْبَرَ أَمْ بِقُدُومِ جَعْفَرٍ وَ کَانَتْ مَعَ جَعْفَرٍ علیه السلام جَارِیَةٌ فَأَهْدَاهَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَدَخَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بَیْتَهَا فَإِذَا رَأْسُ عَلِیٍّ فِی حَجْرِ الْجَارِیَةِ فَلَحِقَهَا مِنَ الْغَیْرَةِ مَا یَلْحَقُ الْمَرْأَةَ عَلَی زَوْجِهَا فَتَبَرْقَعَتْ بِبُرْقِعِهَا وَ وَضَعَتْ خِمَارَهَا عَلَی رَأْسِهَا تُرِیدُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله تَشْکُو إِلَیْهِ عَلِیّاً فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ اللَّهُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ (3) وَ یَقُولُ لَکَ هَذِهِ فَاطِمَةُ أَتَتْکَ (4) تَشْکُو عَلِیّاً فَلَا تَقْبَلَنَّ مِنْهَا فَلَمَّا دَخَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام قَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ارْجِعِی إِلَی بَعْلِکِ وَ قُولِی لَهُ رَغِمَ أَنْفِی لِرِضَاکَ فَرَجَعَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقَالَتْ یَا ابْنَ عَمِّ رَغِمَ أَنْفِی لِرِضَاکَ رَغِمَ أَنْفِی لِرِضَاکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا فَاطِمَةُ شَکَوْتِینِی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَا حَیَاءَاهْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُشْهِدُکِ یَا فَاطِمَةُ أَنَّ هَذِهِ الْجَارِیَةَ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللَّهِ فِی مَرْضَاتِکِ وَ کَانَ مَعَ عَلِیٍّ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَقَالَ وَ هَذِهِ الْخَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ صَدَقَةٌ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فِی مَرْضَاتِکِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ اللَّهُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ (5) وَ یَقُولُ بَشِّرْ
ص: 207
علی بن أبی طالب را بشارت ده که چون آن کنیز برای جلب رضایت فاطمه آزاد کرد، تمام بهشت را به او بخشیدم، آنگاه که روز قیامت شود، علی بر درِ بهشت میایستد و هرکه را خواهد با رحمت من وارد بهشت نماید و هر که را خواهد با خشم من از ورود به آن منع میکند. و تمام آتش را به او بخشیدم به خاطر آن پانصد درهمی که برای رضای فاطمه به فقرا صدقه داد. پس چون روز قیامت شود بر در جهنم میایستد و هر که را بخواهد به سبب غضب من وارد جهنم میکند و هر که را خواهد به رحمت من از آن باز میدارد. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به به از همچو تویی ای علی که تقسیم کننده بهشت و دوزخی!(1)
روایت27.
بشاره المصطفی: ابن عباس گوید: چون روز قیامت شود، خداوند جبرئیل و محمّد علیهما السّلام را بر پل صراط مینشاند و احدی قادر به عبور از آن نخواهد بود مگر اینکه از علی بن أبی طالب علیه السّلام جواز عبور داشته باشد.(2)
روایت28.
بشارۀ المصطفی: علی علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود، پل صراط بر لبه دوزخ نصب خواهد شد و کسی قادر به عبور از آن نخواهد بود مگر اینکه برات پذیرش ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام را داشته باشد.(3)
ص: 208
عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِأَنِّی قَدْ وَهَبْتُ لَهُ الْجَنَّةَ بِحَذَافِیرِهَا بِعِتْقِهِ (1) الْجَارِیَةَ فِی مَرْضَاةِ فَاطِمَةَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَقِفُ عَلِیٌّ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ فَیُدْخِلُ مَنْ یَشَاءُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِی وَ یَمْنَعُ مِنْهَا مَنْ یَشَاءُ بِغَضَبِی وَ قَدْ وَهَبْتُ لَهُ النَّارَ بِحَذَافِیرِهَا بِصَدَقَتِهِ الْخَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ عَلَی الْفُقَرَاءِ فِی مَرْضَاةِ فَاطِمَةَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَقِفُ عَلَی بَابِ النَّارِ فَیُدْخِلُ مَنْ یَشَاءُ النَّارَ بِغَضَبِی وَ یَمْنَعُ مِنْهَا مَنْ یَشَاءُ مِنْهَا بِرَحْمَتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: بَخْ بَخْ مَنْ مِثْلُکَ یَا عَلِیُّ وَ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ(2).
بشا، [بشارة المصطفی] یَحْیَی بْنُ مُحَمَّدٍ الْجَوَّانِیُّ عَنْ جَامِعِ بْنِ أَحْمَدَ الدِّهِسْتَانِیِ (3) عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (4) عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ کَثِیرٍ الْعَامِرِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ یَزِیدَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَقْعَدَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ وَ مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله وَ لَا یَجُوزُ أَحَدٌ إِلَّا کَانَ (5) مَعَهُ بَرَاءَةٌ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(6).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ (7) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْفَارِسِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ هَارُونَ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِصْرِیِّ عَنْ ذِی النُّونِ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ فَلَا یُجَاوِزُ(8) إِلَّا مَنْ کَانَ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(9).
ص: 208
روایت29.
بشارۀ المصطفی: علی علیه السّلام فرمود: در حالی بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم که ابوبکر، عمر و عایشه در محضر ایشان بودند. پس بین پیامبر صَلی الله علیهِ و آله و عایشه نشستم، سپس عایشه گفت: جایی دیگر پیدا نکردی؟! ناگاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر ران وی زده و فرمود: مرا از بابت برادرم علی آزار مده که او سرور مسلمانان، امام پارسایان و پیشوای دست و رو سفیدان است؛ خدای عزّوجل در روز قیامت او را بر پل صراط مینشاند و او دوستانش را وارد بهشت میکند و دشمنانش را به دوزخ روانه میکند.(1)
روایت30.
همان منبع، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو تقسیم کننده بهشت و دوزخ هستی و تو یعسوب (پیشوا) مؤمنانی!(2)
روایت31.
الطرائف: ابن مغازلی با اسناد خود گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: تو تقسیم کننده بهشت و دوزخی، و تو درِ بهشت را میزنی و بدون بازخواست وارد آن میشوی.(3)
روایت32.
میگویم: برسی در«مشارق الأنوار» گوید: رازی در کتاب خود مرفوعاً از ابن عباس آورده است که گفت: چون روز قیامت شود خداوند به «مالک» فرمان میدهد که دوزخ را برافزوزد و به «رضوان» فرمان میدهد که بهشت را بیاراید، سپس پل صراط کشیده شده و ترازوی عدل الهی در زیر عرش نصب میگردد و یک منادی ندا در میدهد: ای محمّد، اُمّت خود را برای بازخواست به پیش بیاور! پس هفت پل بر روی صراط کشیده میشوند که فاصله هر پل هفت هزار سال راه است و بر روی هر پل فرشتگانی هستند که مردم را میربایند و هیچ کس نمیتواند از این پلها عبور کند مگر اینکه علی و اهل بیت او را دوست داشته باشد و آن حضرت آنها را بشناسد و آنها نیز وی را بشناسد، و هرکس آنها را نشناسد، با سر به دوزخ سقوط میکند حتی اگر عمل هفتاد هزار عابد را با خود داشته باشد.(4)
و عبدالحمید بن أبی الحدید در شرح قول امیرالمؤمنین علیه السّلام: «نحنُ الشّعار
ص: 209
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْفَارِسِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی السَّمَیْدَعِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَلَمَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ مُعَاذٍ الْحِمَّانِیِّ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ النَّوْفَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عِنْدَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عَائِشَةُ فَقَعَدْتُ بَیْنَهُمَا فَقَالَتْ عَائِشَةُ مَا وَجَدْتَ مَکَاناً غَیْرَ هَذَا فَضَرَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَخِذَهَا وَ قَالَ لَا تُؤْذِینِی فِی أَخِی فَإِنَّهُ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ یُقْعِدُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی الصِّرَاطِ فَیُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهُ الْجَنَّةَ وَ أَعْدَاءَهُ النَّارَ(1).
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الطَّیِّبِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاصِمٍ عَنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْأَسْوَدِ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنْتَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ (2).
یف، [الطرائف] ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ إِنَّکَ تَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ وَ تُدْخِلُهَا بِغَیْرِ حِسَابٍ (3).
أَقُولُ قَالَ الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ، رَوَی الرَّازِیُّ فِی کِتَابِهِ مَرْفُوعاً إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ مَالِکاً أَنْ یُسَعِّرَ النَّارَ وَ أَمَرَ رِضْوَانَ أَنْ یُزَخْرِفَ الْجَنَّةَ ثُمَّ یُمَدُّ الصِّرَاطُ وَ یُنْصَبُ مِیزَانُ الْعَدْلِ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ یَا مُحَمَّدُ قَرِّبْ أُمَّتَکَ إِلَی الْحِسَابِ ثُمَّ یُمَدُّ عَلَی الصِّرَاطِ سَبْعُ قَنَاطِرَ بُعْدُ کُلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعَةُ آلَافِ سَنَةٍ وَ عَلَی کُلِّ قَنْطَرَةٍ مَلَائِکَةٌ یَتَخَطَّفُونَ النَّاسَ (4) فَلَا یَمُرُّ عَلَی هَذِهِ الْقَنَاطِرِ إِلَّا مَنْ وَالَی عَلِیّاً وَ أَهْلَ بَیْتِهِ وَ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُمْ سَقَطَ فِی النَّارِ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ وَ لَوْ کَانَ مَعَهُ عَمَلُ سَبْعِینَ أَلْفَ عَابِدٍ(5).
و قال عبد الحمید بن أبی الحدید فی شرح قَوْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: نَحْنُ الشِّعَارُ
ص: 209
و الأصحاب و الخزنۀ و الأبواب» «ما اهل بیت پیامبر چون پیراهن تن او و یاران و گنجینه های علم او و ابواب رسالتیم» گفته است که اشاره آن حضرت در این سخن به خود ایشان است و آن حضرت پیوسته لفظ جمع را به کار برده ولی منظورشان شخص واحد است. و «شعار» لباسی است که با پوست بدن در تماس است و این لباس نزدیکتر از هر چیزی به اوست. و مقصود آن حضرت اختصاص به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باشد و ممکن است منظورشان از «الخزنه» و «الأبواب» گنجوران دانش و درهای علم باشد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرموده است «من شهر علم هستم و علی دروازه آن است، پس هرکس طالب حکمت است، باید از در وارد شود» و نیز قول آن حضرت که میفرمود: «خزانهدار علم من بیاید!» و برخی اوقات دیگر میفرمود: «گنجور علم من» و ممکن است مقصود ایشان نگهبانان بهشت و درهای بهشت باشد، یعنی اینکه وارد بهشت نمیشود مگر اینکه ولایت ما را پذیرفته باشد و در حق ایشان روایات بسیار وارد گشته که آن حضرت علیه السّلام تقسیم کننده دوزخ و بهشت است، و ابوعبید هروی در کتاب «الجمع بین الغریبین» آورده است که عدهای از بزرگان لغت عرب آن را تفسیر نموده و گفتهاند: چون دوستدار آن حضرت اهل بهشت و دشمن ایشان اهل جهنّم است، از این رو تقسیم کننده بهشت و دوزخ است. ابوعبید گوید: افرادی غیر از اینان گفتهاند: علی علیه السّلام خود شخصاً و حقیقتاً تقسیم کننده آنهاست، گروهی را به بهشت وارد و گروه دیگری به دوزخ روانه میکند و این سخن اخیر ابوعبید با روایاتی که درباره آن حضرت وارد شده، مطابقت دارد: او به دوزخ میگوید: این به من تعلّق دارد، پس رهایش کن و این به تو تعلّق دارد، پس او را ببر!(1)
وابن أثیر در «النهایۀ» گوید: علی علیه السّلام فرموده است: «من تقسیم کننده دوزخ هستم!» و منظور آن حضرت این است که مردم دو گروه هستند: یک گروه با منند و اینها بر هدایتند، و گروهی بر علیه منند که آنها بر گمراهیاند. پس نیمی به خاطر با من بودن در بهشت با من هستند و نیمی دیگر به خاطر دشمنی با من در دوزخ هستند؛ و «قسیم» «فعیل» به معنای «مفاعل» است. تمام.(2)
میگویم: احادیثی که دال بر صحت این سخن باشند در بابهای پیشین مذکور افتادند و در بابهای آینده نیز روایاتی آورده خواهد شد که اکثر آنها را در کتاب «المعاد» ذکر کردهایم و در تواتر آنها هیچ شکی وجود ندارد و هیچ عاقلی تردید ندارد که آن کسی که تقسیم کننده بهشت و دوزخ باشد، تابع شخص دیگری نخواهد بود و چگونه یک عاقل جایز میداند که امام برای ورود به بهشت خود، محتاج اجازه یکی از رعایای خویش باشد؟! علاوه بر این، بر هر منصفی که آثار گذشتگان را پیگیری کرده باشد پوشیده نیست که آنان که بر وی پیشی گرفتند، از دشمنان آن حضرت بودند، و این روایات مشتمل بر این معنا بودند که آن حضرت دشمنان خود را به دوزخ وارد میکند، پس حمد و سپاس خداوند را که ما را ولایت آن حضرت و ولایت امامانی که از گزیدگان ذرّیه اویند، روزی عنایت فرمود!
ص: 210
وَ الْأَصْحَابُ وَ الْخَزَنَةُ وَ الْأَبْوَابُ. یشیر إلی نفسه و هو أبدا یأتی بلفظ الجمع و مراده الواحد و الشعار ما یلی الجسد من الثیاب فهو أقرب من سائرها إلیه و مراده الاختصاص برسول الله صلی الله علیه و آله و الخزنة و الأبواب یمکن أن یعنی به خزنة العلم و أبواب العلم بقول (1) رسول الله صلی الله علیه و آله أنا مدینة العلم و علی بابها فمن أراد الحکمة فلیأت الباب و قوله فلیأت خازن علمی (2) و قال تارة أخری عیبة علمی و یمکن أن یرید به خزنة الجنة و أبواب الجنة أی لا یدخل الجنة إلا من وافی بولایتنا فقد جاء فی حقه الشائع المستفیض (3) أنه قسیم النار و الجنة و ذکر أبو عبید الهروی فی الجمع بین الغریبین أن قوما من أئمة العربیة فسروه فقالوا لأنه لما کان محبه من أهل الجنة و مبغضه من أهل النار کان بهذا الاعتبار قسیم النار و الجنة قال أبو عبید و قال غیر هؤلاء بل هو قسیمها بنفسه علی الحقیقة یدخل قوما إلی الجنة و قوما إلی النار و هذا الذی ذکره أبو عبید أخیرا هو یطابق الأخبار الواردة فیه یقول للنار هذا لی فدعیه و هذا لک فخذیه (4).
و قال ابن الأثیر فی النهایة فی حدیث علی علیه السلام أنا قسیم النار أراد أن الناس فریقان فریق معی فهم علی هدی و فریق علی فهم علی ضلال فنصف معی فی الجنة و نصف علی فی النار و قسیم فعیل بمعنی مفاعل انتهی (5).
أقول: قد مضی ما یدل علی ذلک فی الأبواب السالفة و سیأتی فی الأبواب اللاحقة و قد أوردنا جلها فی کتاب المعاد و لا شک فی تواترها و لا یریب عاقل فی أن من کان قسیم الجنة و النار لا یکون تابعا لغیره و کیف یجوز عاقل أن یکون الإمام محتاجا فی دخول الجنة إلی إذن أحد من رعیته مع أنه لا یخفی علی منصف تتبع الآثار أن من تقدم علیه کانوا أعداءه و قد اشتمل تلک الأخبار علی أنه یدخل أعداءه النار فالحمد لله الذی رزقنا ولایته و ولایة الأئمة من ذریته الأخیار.
ص: 210
باب هشتاد و پنجم : امیرالمؤمنین علیه السّلام ساقی حوض و پرچمدار است و در همین باب است که وی نخستین کسی است که وارد بهشت میشود
روایات
روایت1.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، تو برادر، وزیر و پرچمدار من در دنیا و آخرت هستی و تو صاحب حوض منی، هر که تو را دوست بدارد مرا دوست داشته و آنکه با تو دشمنی ورزد، با من دشمنی کرده است.(1)
روایت2.
عیون اخبار الرضا: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، پس از من تو مظلوم واقع میشوی پس وای بر آنکس بر تو ستم نموده و به تو تعدّی کند، و خوشا به حال آنکه از تو پیروی کند و کسی را بر تو نگزیند. ای علی، پس از من با تو خواهند جنگید، پس وای به حال آنکه با تو بجنگد و خوشا به حال آنکه در رکاب تو بجنگد؛ ای علی، پس از من تو کسی هستی که سخن مرا بازگو میکنی و به زبان من سخن میگویی، پس وای بر آنکه سخن تو را نپذیرد و خوشا به حال آنکه سخن تو را قبول کند، ای علی، پس از من تو سرور این اُمّت هستی و تو امام آنی و جانشین من بر آن، هر که از تو جدا شود، در روز قیامت از من جدا میگردد و هر کس با تو باشد، روز قیامت با من خواهد بود؛ ای علی، تو اولین کسی هستی که به من ایمان آوردی و مرا تصدیق نمودی و تو اولین کسی هستی که در کار دعوتم مرا یاری نمودی و به همراه من با دشمنانم جنگیدی، و تو نخستین کسی هستی که با من نماز گزاردی در حالی آن روز مردم در غفلت جهل به سر میبردند؛ ای علی، تو نخستین کسی هستی که با من سر از خاک در میآوری و اولین کسی هستی که با من برانگیخته میشوی، و تو اولین کسی هستی که با من از پل صراط میگذرد و اینکه پروردگارم عزّوجل به عزّت خویش سوگند یاد فرموده که هیچ کس از پل صراط نگذرد مگر اینکه برات پذیرش ولایت تو و ولایت امامانی که از
ص: 211
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَعْبَدٍ عَنِ ابْنِ خَالِدٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ حَوْضِی مَنْ أَحَبَّکَ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَکَ أَبْغَضَنِی (1).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَالِکِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمَظْلُومُ مِنْ بَعْدِی فَوَیْلٌ لِمَنْ ظَلَمَکَ وَ اعْتَدَی عَلَیْکَ وَ طُوبَی لِمَنْ تَبِعَکَ وَ لَمْ یَخْتَرْ عَلَیْکَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمُقَاتِلُ بَعْدِی فَوَیْلٌ لِمَنْ قَاتَلَکَ وَ طُوبَی لِمَنْ قَاتَلَ مَعَکَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الَّذِی تَنْطِقُ بِکَلَامِی وَ تَتَکَلَّمُ بِلِسَانِی (2) بَعْدِی فَوَیْلٌ لِمَنْ رَدَّ عَلَیْکَ وَ طُوبَی لِمَنْ قَبِلَ کَلَامَکَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ سَیِّدُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدِی وَ أَنْتَ إِمَامُهَا وَ خَلِیفَتِی عَلَیْهَا مَنْ فَارَقَکَ فَارَقَنِی (3) یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ کَانَ مَعَکَ کَانَ مَعِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِی وَ صَدَّقَنِی وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ أَعَانَنِی عَلَی أَمْرِی وَ جَاهَدَ مَعِی عَدُوِّی وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ صَلَّی مَعِی وَ النَّاسُ یَوْمَئِذٍ فِی غَفْلَةِ الْجَهَالَةِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ مَعِی وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یُبْعَثُ مَعِی وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَجُوزُ الصِّرَاطَ مَعِی وَ إِنَّ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ (4) أَنَّهُ لَا یَجُوزُ عَقَبَةَ الصِّرَاطِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوَلَایَتِکَ وَ وَلَایَةِ الْأَئِمَّةِ مِنْ
ص: 211
فرزندان تو هستند، با خود داشته باشد؛ و تو نخستین کسی هستی که بر حوض من وارد میشود، دوستداران خود را از آن مینوشانی و دشمنانت را از آن میرانی، و آنگاه که در مقام محمود بایستم تو با من خواهی بود و شفاعت دوستدارانمان را میکنیم و شفاعت ما درباره ایشان پذیرفته میشود، و تو نخستین کسی هستی که وارد بهشت میشوی در حالی که پرچم مرا در دست داری و آن«لواء الحمد» است که هفتاد تکه است و هر تکه آن گستردهتر از خورشید و ماه است، و تو صاحب اختیار درخت طوبا در بهشت هستی که ریشه آن در خانه تو و شاخ و برگش در خانه شیعیان و دوستداران توست.(1)
روایت3.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از ابوالأسود دؤلی از پدرش روایت کرده که گفت: شنیدم امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام میفرمود: به خدا سوگند با همین دو دست کوتاهم دشمنانمان را از حوض رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دور خواهم کرد و قطعاً دوستدارانمان بر آن وارد میشوند.(2)
روایت4.
مناقب ابن شهر آشوب: در اخبار ابورافع از پنج طریق آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، تو و شیعیانت در کنار حوض کوثر بر من وارد میشوید و از آن سیراب میگردید و دشمنانت تشنه و در زنجیر بر تو وارد میگردند .
و در تفسیر قول خدای متعال آمده است که منظور از «رب» در: «وَ سَقَئهُمْ رَبهُُّم»(3)
سرورشان علی بن أبی طالب است و دلیل بر اینکه «ربّ» به معنای سید و «سرور» است، قول خدای عزّوجل است که میفرماید: «اذْکُرْنیِ عِندَ رَبِّکَ»(4){«مرا نزد آقای خود به یاد آور.»!} است.
الفائق: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: در روز قیامت دور کننده دشمنان از حوض من تو هستی، مردان را چنان از آن دور میسازی که شتر مبتلا به «داء الصَیَد» را دور میکنند، و داء الصَیَد نوعی بیماری است که باعث میشود گردن شتر بپیچد.(5)
ص: 212
وُلْدِکَ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَرِدُ حَوْضِی تَسْقِی مِنْهُ أَوْلِیَاءَکَ وَ تَذُودُ عَنْهُ أَعْدَاءَکَ وَ أَنْتَ صَاحِبِی إِذَا قُمْتَ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ وَ نَشْفَعُ لِمُحِبِّینَا فَنُشَفَّعُ فِیهِمْ (1) وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ بِیَدِکَ لِوَائِی وَ هُوَ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ هُوَ سَبْعُونَ شِقَّةً الشِّقَّةُ مِنْهُ أَوْسَعُ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ شَجَرَةِ طُوبَی فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِکَ وَ أَغْصَانُهَا فِی دُورِ شِیعَتِکَ وَ مُحِبِّیکَ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یَعْلَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ سَیَابَةَ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی حَرْبِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ الدُؤَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَأَذُودَنَّ بِیَدِی هَاتَیْنِ الْقَصِیرَتَیْنِ عَنْ حَوْضِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَعْدَاءَنَا وَ لَیَرِدَنَّهُ أَحِبَّاؤُنَا(3).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فِی أَخْبَارِ أَبِی رَافِعٍ مِنْ خَمْسَةِ طُرُقٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:یَا عَلِیُّ تَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ (4) رِوَاءً مَرْوِیِّینَ وَ یَرِدُ عَلَیْکَ عَدُوُّکَ ظِمَاءً مُقْمَحِینَ.
وَ جَاءَ: فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ (5) یَعْنِی سَیِّدَهُمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ الرَّبَّ بِمَعْنَی السَّیِّدِ قَوْلُهُ تَعَالَی اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ (6).
الْفَائِقُ: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ الذَّائِدُ عَنْ حَوْضِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ تَذُودُ عَنْهُ الرِّجَالُ کَمَا یُذَادُ الْأَصْیَدُ الْبَعِیرُ الصَّادِی (7) أَیِ الَّذِی بِهِ الصَّیْدُ وَ الصَّیْدُ(8) دَاءٌ یَلْوِی عُنُقَهُ (9).
ص: 212
روایت5.
مناقب ابن شهر آشوب: مقاتل، ضحّاک، عطاء و ابن عباس در قول خدای متعال: «وَ مِنهُْم مَّن یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتیَّ إِذَا خَرَجُواْ مِنْ عِندِکَ قَالُواْ لِلَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مَا ذَا قَالَ ءَانِفًا أُوْلَئکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلیَ قُلُوبهِِم»(1){و
از میان [منافقان] کسانی اند که [در ظاهر] به [سخنان] تو گوش می دهند، ولی چون از نزد تو بیرون می روند، به دانش یافتگان می گویند: «هم اکنون چه گفت؟» اینان همانانند که خدا بر دلهایشان مُهر نهاده است} گفتهاند: منظور از «منهم» یعنی از منافقین «کسانی به تو گوش فرا میدهند» در حالی که تو بر بالای منبر خود خطبهای میخوانی و میگویی: پرچمدار محمّد در روز قیامت قطعاً علی بن أبی طالب است که «از نزد تو بیرون میروند» و از پیرامون تو پراکنده گشته و با تمسخر میگویند: بالای منبر چه گفت؟! چنانکه گویی نشنیده باشند، پس فرمود: «آنان کسانی هستند که خداوند بر دلهای ایشان مهر زده است»
ابوالفتح حفّار با اسناد از جابر از ابن عباس آورده است که از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره قول خدای متعال سؤال کردند آنجا که میفرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ مِنهُْم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمَا»(2){خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، آمرزش و پاداش بزرگی وعده داده است.}، آن حضرت فرمود: چون روز قیامت فرا رسد، پرچمی از نور سفید افراشته میشود و یک منادی ندا در میدهد: سرور مؤمنان به همراه کسانی که پس از بعثت محمّد صَلی الله علیهِ و آله ایمان آوردهاند برخیزید، پس علی علیه السّلام برمیخیزد و پرچمی از نور سفید به دست وی داده میشود که تمام پیشتازان در اسلام از مهاجرین و انصار زیر آن جای میگیرند بیآنکه کسی با ایشان در آمیخته باشد تا اینکه بر منبری از نور پروردگار عزّت مینشیند....الخ.(3)
«المنتهی فی الکمال» از ابن طباطبا آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در روز قیامت آدم و هر که پس از او آمده، زیر پرچم من هستند و چون خداوند میان بندگان قضاوت کند، امیرالمؤمنین در حالی که بر ناقهای بهشتی سوار است، پرچم را گرفته در حالی که خلایق زیر پرچم هستند، ندا در میدهد: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله» تا اینکه وارد بهشت میشوند.
«اعتقاد اهل السنّّۀ»: جابر بن سمره عرض کرد: یا رسول الله، در روز قیامت چه کسی پرچمدار شما خواهد بود؟ فرمود: چه کسی ممکن است آن را حمل کند جز آنکه در دنیا آن را حمل میکرد، علی بن أبی طالب.
«الأربعین» از خطیب و «الفضائل» از احمد بن حنبل در روایتی آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آدم و جمله
ص: 213
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مُقَاتِلٌ وَ الضَّحَّاکُ وَ عَطَاءٌ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ مِنْهُمْ أَیْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ (1) وَ أَنْتَ تَخْطُبُ عَلَی مِنْبَرِکَ وَ تَقُولُ إِنَّ حَامِلَ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ تَفَرَّقُوا عَنْکَ وَ قَالُوا ما ذا قالَ آنِفاً عَلَی الْمِنْبَرِ اسْتِهْزَاءً بِذَلِکَ کَأَنَّهُمْ لَمْ یَسْمَعُوا ثُمَّ قَالَ أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ.
أَبُو الْفَتْحِ الْحَفَّارُ بِالْإِسْنَادِ عَنْ جَابِرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (2): أَنَّهُ سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً(3) قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ عُقِدَ لِوَاءٌ مِنْ نُورٍ أَبْیَضَ وَ نَادَی مُنَادٍ لِیَقُمْ سَیِّدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَعَهُ الَّذِینَ آمَنُوا بَعْدَ بَعْثِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَیَقُومُ عَلِیٌّ علیه السلام فَیُعْطَی لِوَاءٌ مِنَ النُّورِ الْأَبْیَضِ بِیَدِهِ تَحْتَهُ جَمِیعُ السَّابِقِینَ الْأَوَّلِینَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ لَا یُخَالِطُهُمْ غَیْرُهُمْ حَتَّی یَجْلِسَ عَلَی مِنْبَرٍ مِنْ نُورِ رَبِّ الْعِزَّةِ الْخَبَرَ(4).
الْمُنْتَهَی فِی الْکَمَالِ عَنِ ابْنِ طَبَاطَبَا قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:آدَمُ وَ مَنْ دُونَهُ تَحْتَ لِوَائِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِذَا حَکَمَ اللَّهُ بَیْنَ الْعِبَادِ أَخَذَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ اللِّوَاءَ وَ هُوَ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ یُنَادِی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الْخَلْقُ تَحْتَ اللِّوَاءِ إِلَی أَنْ یَدْخُلُوا الْجَنَّةَ.
اعْتِقَادُ أَهْلِ السُّنَّةِ جَابِرُ بْنُ سَمُرَةَ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ یَحْمِلُ رَایَتَکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَ وَ مَنْ عَسَی یَحْمِلُهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا مَنْ کَانَ یَحْمِلُهَا فِی الدُّنْیَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.
الْأَرْبَعِینُ عَنِ الْخَطِیبِ وَ الْفَضَائِلُ عَنْ أَحْمَدَ فِی خَبَرٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:آدَمُ وَ جَمِیعُ
ص: 213
خلق خدا در روز قیامت زیر سایه پرچم من قرار میگیرند که طول آن بالغ بر هزار سال راه است، سنان آن یاقوتی سرخ و دسته آن نقرهای سپید، دستهاش گوهری سبز است و چهار رشته از گوهر دارد که یک رشته آن در مشرق و رشته دیگر در مغرب و سومین رشته در وسط جهان قرار دارد و بر آن سه سطر نوشته شده است: سطر اول: «بسم الله الرحمن الرحیم»، سطر دوم: «الحُمد الله ربّ العالمین» و سطر سوم: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله»، طول هر سطر یکهزار سال راه و عرض آن یکهزار سال راه است و با پرچم من حرکت میکنی- روی سخن آن حضرت با علی علیه السّلام است- در حالی که حسن در سمت راست و حسین در سمت چپ تو قرار دارند تا اینکه میان من و ابراهیم در سایه عرش توقف میکنی، سپس جامهای سبز بهشتی پوشانده میشوی، آنگاه یک منادی از زیر عرش ندا در میدهد: چه نیکو پدری است پدرت ابراهیم و چه نیکو برادری است برادرت علی!
و ابوالرضی حسینی راوندی با اسناد خود مرا از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرد که چون روز قیامت شود، جبرئیل «لواء الحمد» را نزد من میآورد که هفتاد تکه است که هر تکّه آن گستردهتر از خورشید و ماه است در حالی که من بر یک کرسی از تختهای بهشتی بالای منبری از منبرهای قدس نشسته باشم، پس پرچم را از وی گرفته و آن را به علی بن أبی طالب علیه السّلام میسپارم. در این هنگام عمر به میان سخن آن حضرت پریده و گفت: یا رسول الله، علی چگونه توان حمل این پرچم را پیدا میکند؟ آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هنگامی که قیامت شود، خداوند قدرتی همانند قدرت جبرئیل به علی خواهد داد و نوری همچون نور آدم به وی عطا خواهد فرمود و حِلمی همانند حِلم رضوان (فرشته موکّل بر بهشت) خواهد داد و جمالی همچون جمال یوسف به او مرحمت خواهند نمود...الخ.
و ابوالعلاء همدانی با اسناد از جابر بن عبدالله مرا خبر داد که گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: اولین کسی که در حضور پیامبران و صِدّیقان وارد بهشت میشود، علی بن أبی طالب علیه السّلام است. پس ابودجانه برخاسته و گفت: مگر به ما خبر ندادید که بهشت بر پیامبران حرام گشته تا اینکه شما وارد آن گردی و بر اُمّتهای دیگر حرام است تا اینکه اُمّت شما وارد آن شوند؟ فرمود: آری، لیکن آیا ندانستی که حامل «لواء الحمد» پیشاپیش آنها است و علی بن أبی طالب حامل لواء الحمد در روز قیامت است که پیشاپیش من وارد بهشت میشود و من در پی او وارد آن میگردم؟...الخ
ابوهریره از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: در روز قیامت علی بن أبی طالب سوار بر یکی از شتران بهشتی و پرچم به دست میآید، پس حاضران در موقف قیامت میگویند: این فرشتهای مقرّب است یا پیامبری
ص: 214
خَلْقِ اللَّهِ یَسْتَظِلُّونَ بِظِلِّ لِوَائِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ طُولُهُ مَسِیرَةُ أَلْفِ سَنَةٍ سِنَانُهُ یَاقُوتَةٌ حَمْرَاءُ قَضِیبُهُ فِضَّةٌ بَیْضَاءُ زُجُّهُ (1) دُرَّةٌ خَضْرَاءُ لَهُ ثَلَاثُ ذَوَائِبَ مِنْ دُرٍّ ذُؤَابَةٌ فِی الْمَشْرِقِ وَ ذُؤَابَةٌ فِی الْمَغْرِبِ وَ الثَّالِثَةُ وَسَطَ الدُّنْیَا مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ ثَلَاثَةُ أَسْطُرٍ الْأَوَّلُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ الثَّانِی الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ الثَّالِثُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ طُولُ کُلِّ سَطْرٍ مَسِیرَةُ أَلْفِ سَنَةٍ وَ عَرْضُهُ مَسِیرَةُ أَلْفِ سَنَةٍ وَ تَسِیرُ بِلِوَائِی یَعْنِی عَلِیّاً وَ الْحَسَنُ عَنْ یَمِینِکَ وَ الْحُسَیْنُ عَنْ یَسَارِکَ حَتَّی تَقِفَ (2) بَیْنِی وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ ثُمَّ تُکْسَی حُلَّةً خَضْرَاءَ مِنَ الْجَنَّةِ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ نِعْمَ الْأَبُ أَبُوکَ إِبْرَاهِیمُ وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوکَ عَلِیٌّ.
وَ أَخْبَرَنِی أَبُو الرَّضِیِّ الْحُسَیْنِیُّ الرَّاوَنْدِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَأْتِینِی جَبْرَئِیلُ وَ مَعَهُ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ هُوَ سَبْعُونَ شِقَّةً الشِّقَّةُ مِنْهُ أَوْسَعُ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ أَنَا عَلَی کُرْسِیٍّ مِنْ کَرَاسِیِّ الرِّضْوَانِ فَوْقَ مِنْبَرٍ مِنْ مَنَابِرِ الْقُدْسِ فَآخُذُهُ وَ أَدْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَوَثَبَ عُمَرُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَیْفَ یُطِیقُ عَلِیٌّ حَمْلَ اللِّوَاءِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُعْطِی اللَّهُ تَعَالَی عَلِیّاً مِنَ الْقُوَّةِ مِثْلَ قُوَّةِ جَبْرَئِیلَ وَ مِنَ النُّورِ مِثْلَ نُورِ آدَمَ وَ مِنَ الْحِلْمِ مِثْلَ حِلْمِ رِضْوَانَ وَ مِنَ الْجَمَالِ مِثْلَ جَمَالِ یُوسُفَ الْخَبَرَ.
وَ نَبَّأَنِی أَبُو الْعَلَاءِ الْهَمْدَانِیُّ بِالْإِسْنَادِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بَیْنَ یَدَیِ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَامَ إِلَیْهِ أَبُو دُجَانَةَ فَقَالَ لَهُ أَ لَمْ تُخْبِرْنَا أَنَّ الْجَنَّةَ مُحَرَّمَةٌ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ حَتَّی تَدْخُلَهَا أَنْتَ وَ عَلَی الْأُمَمِ حَتَّی تَدْخُلَهَا أُمَّتُکَ قَالَ بَلَی وَ لَکِنْ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ حَامِلَ لِوَاءِ الْحَمْدِ أَمَامَهُمْ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ حَامِلُ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَیْنَ یَدَیَّ یَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ أَنَا عَلَی أَثَرِهِ الْخَبَرَ.
أَبُو هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یُقْبِلُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ بِیَدِهِ لِوَاءُ الْحَمْدِ فَیَقُولُ أَهْلُ الْمَوْقِفِ هَذَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌ
ص: 214
مرسل؟ پس یک منادی ندا در میدهد: این صدّیق اکبر علی بن أبی طالب علیه السّلام است.
در کتاب «فیما نزل من القرآن فی اعداء آل محمّد صَلی الله علیهِ و آله» از امام صادق علیه السّلام آمده است، اگر ابوفلان و فلان (ابوبکر و عمر) جایگاه علی را آنگاه که خداوند «لوای حمد» را به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میدهد که همه فرشتگان مقرب و پیامبران مُرسل در زیر آن قرار دارند، و آن حضرت آن را به علی علیه السّلام میسپارد،{چهرههای کسانی که کافر شدهاند درهم میرود و به آنان گفته میشود این} همان چیزی است{که آن را فرا میخواندید}(1)
یعنی اینکه نام «امیرالمؤمنین» را که به وی تعلّق دارد، بر خود مینهید.(2)
عبدالرزاق از معمّر از قتاده از انس آورده است که: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره آیه: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌْ مِّنهَْا وَ هُم مِّن فَزَعٍ یَوْمَئذٍ ءَامِنُون»{هر کس نیکی به میان آورد، پاداشی بهتر از آن خواهد داشت، و آنان از هراس آن روز ایمنند.} پرسیدم، به من فرمود: ای انس، در روز قیامت من نخستین کسی هستم که سر از خاک در میآورم و بیرون میآیم و جبرئیل هفت جامه بهشتی به تن من میکند که طول هریک از آنها از مشرق تا مغرب است و تاج کرامت را بر سر من مینهد و ردای جمال را بر من میپوشاند و مرا سوار بر براق کرده و لوای حمد را به دست من میدهد طول آن به مقدار یکصد سال راه است و بر روی آن سیصد و شصت جامه از دیبای سفید است که بر روی آنها نوشته شده: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله علی بن أبی طالب ولیّ الله» سپس من آن را به دست گرفته و نگاهی به راست و چپ میاندازم ولی کسی را نمیبینم، لذا به گریه افتاده و میگویم: ای جبرئیل، اهل بیت و اصحاب من چه کردند؟ آنگاه او میگوید: ای محمّد، خدای متعال نخستین کسی از زمینیان را که امروز زنده گردانیده، تو هستی، پس بنگر که خداوند چگونه بعد از تو اهل بیت و صحابه تو را زنده میکند، و اولین کسی که سر از خاک بیرون میآورد، امیرمؤمنان است و جبرئیل جامههایی از بهشت بر وی می پوشاند و تاج وقار *و ردای کرامت را بر سر او مینهد و بر ناقه من «العضباء» سوار گشته و «لواء الحمد» را به دست وی میسپارم و او با آن پیشاپیش من حرکت میکند و همگی میآییم و زیر عرش میایستیم، و حدیث: «تو نخستین کسی هستی که پس از من سر از خاک بر میآوری» از آن حضرت است.(3)
ص: 215
مُرْسَلٌ فَیُنَادِی مُنَادٍ هَذَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ جَاءَ فِیمَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ فِی أَعْدَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهم عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا رَأَی أَبُو فُلَانٍ وَ فُلَانٍ مَنْزِلَ عَلِیٍّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِذَا دَفَعَ اللَّهُ لِوَاءَ الْحَمْدِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَحْتَهُ کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ حَتَّی یَدْفَعُهُ إِلَی عَلِیٍ سِیئَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ قِیلَ هذَا الْیَوْمُ الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ (1) أَیْ بِاسْمِهِ تُسَمُّونَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (2).
عَبْدُ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ بن [عَنْ] قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ (3) قَالَ لِی یَا أَنَسُ أَنَا أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَخْرُجُ وَ یَکْسُونِی جَبْرَئِیلُ سَبْعَ حُلَلٍ مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ طُولُ کُلِّ حُلَّةٍ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ وَ یَضَعُ عَلَی رَأْسِی تَاجَ الْکَرَامَةِ وَ رِدَاءَ الْجَمَالِ وَ یُجْلِسُنِی عَلَی الْبُرَاقِ وَ یُعْطِینِی لِوَاءَ الْحَمْدِ طُولُهُ مَسِیرَةُ مِائَةِ عَامٍ فِیهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ سِتُّونَ حُلَّةً مِنَ الْحَرِیرِ الْأَبْیَضِ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَلِیُّ اللَّهِ فَآخُذُهُ بِیَدِی وَ أَنْظُرُ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً فَلَا أَرَی أَحَداً فَأَبْکِی وَ أَقُولُ یَا جَبْرَئِیلُ مَا فَعَلَ أَهْلُ بَیْتِی وَ أَصْحَابِی (4) فَیَقُولُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوَّلُ مَنْ أَحْیَا الْیَوْمَ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ أَنْتَ فَانْظُرْ کَیْفَ یُحْیِی اللَّهُ بَعْدَکَ أَهْلُ بَیْتِکَ وَ أَصْحَابُکَ وَ أَوَّلُ مَنْ یَقُومُ مِنْ قَبْرِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَکْسُوهُ جَبْرَئِیلُ حُلَلًا مِنَ الْجَنَّةِ وَ یَضَعُ عَلَی رَأْسِهِ تَاجَ الْوَقَارِ وَ رِدَاءَ الْکَرَامَةِ وَ یُجْلِسُهُ عَلَی نَاقَتِیَ الْعَضْبَاءِ وَ أُعْطِیهِ لِوَاءَ الْحَمْدِ فَیَحْمِلُهُ بَیْنَ یَدَیَّ وَ نَأْتِی جَمِیعاً وَ نَقُومُ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ مِنْهُ الْحَدِیثُ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ بَعْدِی (5).
ص: 215
روایت6.
اعلام الوری: محمّد بن منکدر از جابر بن عبدالله روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: گویی میبینم که اُمّت من در کنار حوض کوثر از سر و کول یکدیگر بالا رفته و آنان که میآید به آنان که میروند میگویند: آیا از آب کوثر نوشیدید؟ پس جواب میدهد: آری به خدا، نوشیدم! و برخی از آنها میگویند: نه به خدا، ننوشیدم! ای وای بر طول مدت تشنگیام! و به علی علیه السّلام فرمود: سوگند به آنکه محمّد را پیامبر گردانیده و او را کرامت بخشید، این تو هستی که دشمنان را از حوض من دور میکنی، مردان را چنان از آن دور میسازی که شتر تشنه را از آب دور میسازند، عصایی از چوب عوسج داری، گویی هماینک جایگاه تو را از حوضم میبینم.
و از طارق از علی علیه السّلام آورده است که فرمود: سوگند به پروردگار بندگان و شهرها و هفت آسمان استوار، که در روز قیامت با همین دستهای کوتاه خود از حوض دفاع خواهم کرد!
و در روایتی دیگر: سوگند به خداوندی که دنه را شکافت و مردم را آفرید، روز قیامت دشمنم را با این دو دستم از حوض دور خواهم ساخت و دوستانمان را به آن وارد خواهم کرد.(1)
روایت7.
بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: خداوند نظری بر زمین افکنده سپس مرا برگزید، آنگاه دگر بار در آن نظر افکند و تو را برگزید، تو پدر فرزندان منی و ادا کننده وامم و برآوردنده وعدههایم و تو فردا در کنار حوض منی، خوشا به حال آنکه تو را دوست بدارد و وای بر آن کس که با تو دشمنی ورزد.(2)
روایت8.
تفسیر فرات بن ابراهیم: أبی وقّاص: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نماز صبح روز جمعه را با ما اقامه فرمود آنگاه روی مبارک و زیبای خویش را به سوی ما کرده حمد و ثنای خدا را به جا آورده و فرمود: روز قیامت در حالی بیرون میروم که علی بن أبی طالب پیشاپیش من «لواء الحمد» را در دست دارد که از دو تکه تشکیل شده است: یک تکه از «سندس» و دیگری از «استبرق»؛ در این هنگام مردی اعرابی از اهالی صحرای نجد از فرزندان جعفر بن کلاب بن ربیعه به وسط مجلس پریده و عرض کرد:
ص: 216
عم، [إعلام الوری] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی تَرَافُعِ مَنَاکِبِ أُمَّتِی عَلَی الْحَوْضِ فَیَقُولُ الْوَارِدُ لِلصَّادِرِ هَلْ شَرِبْتَ فَیَقُولُ نَعَمْ وَ اللَّهِ لَقَدْ شَرِبْتُ وَ یَقُولُ بَعْضُهُمْ لَا وَ اللَّهِ مَا شَرِبْتُ فَیَا طُولَ عَطَشَاهْ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ وَ الَّذِی نَبَّأَ مُحَمَّداً وَ أَکْرَمَهُ إِنَّکَ الذَّائِدُ عَنْ حَوْضِی تَذُودُ عَنْهُ رِجَالًا کَمَا تُذَادُ(1) الْبَعِیرُ الصَّادِی عَنِ الْمَاءِ بِیَدِکَ عَصًا مِنْ عَوْسَجٍ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی مُقَامِکَ مِنْ حَوْضِی.
وَ عَنْ طَارِقٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: وَ رَبِّ الْعِبَادِ وَ الْبِلَادِ وَ السَّبْعِ الشِّدَادِ لَأَذُودَنَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَنِ الْحَوْضِ بِیَدَیَّ هَاتَیْنِ الْقَصِیرَتَیْنِ قَالَ وَ بَسَطَ یَدَیْهِ.
وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی: وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَأَقْمَعَنَّ بِیَدَیَّ هَاتَیْنِ عَنِ الْحَوْضِ أَعْدَاءَنَا وَ لَأُورِدَنَّهُ أَحِبَّاءَنَا(2).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَهْدِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ إِنَّ اللَّهَ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ فَاخْتَارَنِی ثُمَّ اطَّلَعَ إِلَیْهَا(3) فَاخْتَارَکَ أَنْتَ أَبُو وُلْدِی وَ قَاضِی دَیْنِی وَ الْمُنْجِزُ عِدَاتِی وَ أَنْتَ غَداً عَلَی حَوْضِی طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ (4).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو أَحْمَدَ یَحْیَی بْنُ عُبَیْدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْقَزْوِینِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی وَقَّاصٍ (5) قَالَ: صَلَّی بِنَا النَّبِیُّ صَلَاةَ الْفَجْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ الْحَسَنِ وَ أَثْنَی عَلَی اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ أَخْرُجُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَمَامِی وَ بِیَدِهِ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ شِقَّتَانِ شِقَّةٌ مِنَ السُّنْدُسِ وَ شِقَّةٌ مِنَ الْإِسْتَبْرَقِ فَوَثَبَ إِلَیْهِ رَجُلٌ أَعْرَابِیٌّ مِنْ أَهْلِ نَجْدٍ مِنْ وُلْدِ جَعْفَرِ بْنِ کِلَابِ بْنِ رَبِیعَةَ فَقَالَ
ص: 216
مرا نزد شما فرستادهاند تا سؤالی بپرسم! فرمود: بگو، ای برادر بادیهنشین! عرض کرد: درباره علی بن أبی طالب اختلاف نظر بسیار است، شما چه میفرمایید؟ پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله لبخندی زده و فرمود: ای مرد اعرابی، چرا در مورد ایشان اختلاف نظر وجود دارد؟ علی از من به مانند سر است از تن و دکمه از پیراهنم. پس آن مرد اعرابی خشمگینانه از جای برجسته و گفت: یا محمّد، من از علی دشمنشکنترم، آیا علی قادر به حمل «لواء الحمد» هست؟! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تُند مرو ای مرد اعرابی، که خداوند در روز قیامت چندین خصلت به وی عطا فرموده است: حُسن یوسف، زهد یحیی، صبر ایوب، سخاوت آدم و قدرت جبرئیل علیهم الصلاۀ والسلام و «لواء الحمد» در دست اوست و همه خلایق زیر آن «لواء» هستند و او را امامان و کسانی که اجازه تلاوت قرآن و اذان گفتن یافتهاند، احاطه نمودهاند، و آنان کسانی هستند که در گورهایشان دچار کرمزدگی نمیشوند. پس آن اعرابی با خشم از جای جَسته و گفت: خدایا، اگر آنچه محمّد میگوید حق و درست است، سنگی بر من فرود آر! پس خداوند درباره وی فرمود: «سَأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ* لِّلْکَافِرِینَ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ* مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِجِ»(1){پرسنده ای
از عذاب واقع شونده ای پرسید،که اختصاص به کافران دارد [و] آن را بازدارنده ای نیست. [و] از جانب خداوندِ صاحب درجات [و مراتب] است.}
روایت9.
علل الشرائع: علی بن أبی طالب علیه السّلام : رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: تو نخستین کسی هستی که وارد بهشت میشود؛ عرض کردم: یا رسول الله، حتی پیش از شما وارد آن میشوم؟ فرمود: آری، چون در آخرت تو پرچمدار منی همانطور که در دنیا پرچمدار منی و آنکه پرچمدار است، پیشاپیش حرکت میکند؛ سپس فرمود: ای علی، گویی دارم میبینم که وارد بهشت شدهای و پرچم مرا در دست داری که «لواء الحمد» است و آدم و غیر او همه در زیر آن قرار دارند.(2)
ص: 217
قَدْ أَرْسَلُونِی إِلَیْکَ لِأَسْأَلَکَ فَقَالَ قُلْ یَا أَخَا الْبَادِیَةِ قَالَ مَا تَقُولُ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَقَدْ کَثُرَ الِاخْتِلَافُ فِیهِ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ضَاحِکاً فَقَالَ یَا أَعْرَابِیُّ وَ لِمَ کَثُرَتِ الِاخْتِلَافُ فِیهِ عَلِیٌّ مِنِّی کَرَأْسِی مِنْ بَدَنِی وَ زِرِّی مِنْ قَمِیصِی فَوَثَبَ الْأَعْرَابِیُّ مُغْضَباً ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی أَشَدُّ مِنْ عَلِیٍّ بَطْشاً فَهَلْ یَسْتَطِیعُ عَلِیٌّ أَنْ یَحْمِلَ لِوَاءَ الْحَمْدِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَهْلًا یَا أَعْرَابِیُّ فَقَدْ أَعْطَاهُ اللَّهُ (1) یَوْمَ الْقِیَامَةِ خِصَالًا شَتَّی حُسْنَ یُوسُفَ وَ زُهْدَ یَحْیَی وَ صَبْرَ أَیُّوبَ وَ طُولَ آدَمَ وَ قُوَّةَ جَبْرَئِیلَ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ بِیَدِهِ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ کُلُّ الْخَلَائِقِ تَحْتَ اللِّوَاءِ وَ تَحُفُّ بِهِ الْأَئِمَّةُ وَ الْمُؤَذِّنُونَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ الْأَذَانِ وَ هُمُ الَّذِینَ لَا یتدودون [یَتَبَدَّدُونَ] فِی قُبُورِهِمْ فَوَثَبَ الْأَعْرَابِیُّ مُغْضَباً وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنْ یَکُنْ مَا قَالَ مُحَمَّدٌ حَقّاً فَأَنْزِلْ عَلَیَّ حَجَراً فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْکافِرینَ لَیْسَ لَهُ دافِعٌ مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ (2).
ع، [علل الشرائع] الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الصُّوفِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ التَّمِیمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ(3) فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَدْخُلُهَا قَبْلَکَ قَالَ نَعَمْ لِأَنَّکَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الْآخِرَةِ کَمَا أَنَّکَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا وَ حَامِلُ اللِّوَاءِ هُوَ الْمُتَقَدِّمُ ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ کَأَنِّی بِکَ وَ قَدْ دَخَلْتَ الْجَنَّةَ وَ بِیَدِکَ لِوَائِی وَ هُوَ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ تَحْتَهُ آدَمُ وَ مَنْ دُونَهُ (4).
ص: 217
روایت10.
الخصال: علی علیه السّلام: از کسانی که به من حسادت میورزیدند به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شکایت کردم، فرمود: ای علی، آیا خوشنود نمیشوی که نخستین چهار نفری باشی که وارد بهشت میشوند: من، تو، و ذرّیههای ما پشت سرمان و شیعیانمان در سمت راست و چپمان؟(1)
روایت11.
تفسیر فرات بن ابراهیم: جابر بن عبدالله گوید: صحابه در حضور پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره بهشت به گفتگو پرداختند، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نخستین بهشتی از میان بهشتیان که وارد بهشت میشود، علی بن أبی طالب علیه السّلام است. ابودجانه انصاری رضی الله عنه عرض کرد: یا رسول الله، مگر به ما نفرمودی که بهشت تا زمانی که خودتان وارد آن نشوید حتی بر پیامبران نیز حرام است و کما اینکه تا زمانی که اُمّت شما وارد آن نشوند، بر دیگر اُمّتها نیز حرام است؟ فرمود: آری، ای ابودجانه! مگر ندانستی که خدا پرچمی از نور دارد که عمودش از یاقوت است و بر آن پرچم نوشته شده: «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله و آل محمّد خیر البریّۀ»؟ و پرچمدار پیشاپیش قوم حرکت میکند. گوید: علی علیه السّلام با شنیدن این سخنان شادمان گشته و عرض کرد: سپاس خدا را- ای رسول خدا- که ما را به شما کرامت و شرافت بخشید، راوی گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بشارت باد تو را ای علی، بندهای نیست که تو را دوست داشته باشد و مهر تو را در دل بگیرد مگر اینکه خداوند او را در روز قیامت با ما برانگیزد، سپس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله این آیه را تلاوت فرمود: «إِنَّ المُْتَّقِینَ فیِ جَنَّاتٍ وَ نهََرٍ* فیِ مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُّقْتَدِرِ»(2){در حقیقت، مردم پرهیزگار در میان باغها و نهرها، در قرارگاه صدق، نزد پادشاهی توانایند}
روایت12.
الطرائف: در مسند احمد بن حنبل از مخدوج بن زید هذلی نقل است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میان مسلمانان پیمان برادری بسته سپس فرمود: یا علی، تو برادر من هستی و منزلت هارون از موسی را نزد من داری إلّا اینکه پس از من پیامبری نخواهد آمد، آنگاه پس از ذکر مطالبی در وصف حال پیامبران در روز قیامت فرمود: هان ای علی، بدان که اُمّت من نخستین اُمّتی خواهد بود که در روز قیامت بازخواست میشود، سپس تو به سبب خویشاوندی و منزلتی که نزد من داری، نخستین کسی خواهی بود که فرا خوانده میشود و پرچم مرا که «لواء الحمد» است
ص: 218
ل، [الخصال] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدَانِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ حُسَیْنٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ مُسَاوِرٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَسَدَ مَنْ یَحْسُدُنِی فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ أَوَّلَ أَرْبَعَةٍ(1) یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ أَنَا وَ أَنْتَ وَ ذَرَارِیُّنَا خَلْفَ ظُهُورِنَا وَ شِیعَتُنَا عَنْ أَیْمَانِنَا وَ شَمَائِلِنَا(2).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو الْقَاسِمِ الْحُسَیْنُ (3) مُعَنْعَناً عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: تَذَاکَرَ أَصْحَابُنَا الْجَنَّةَ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَوَّلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا فِی الْجَنَّةِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ فَقَالَ أَبُو دُجَانَةَ الْأَنْصَارِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَیْسَ أَخْبَرْتَنَا أَنَّ الْجَنَّةَ مُحَرَّمَةٌ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ حَتَّی تَدْخُلَهَا وَ عَلَی الْأُمَمِ حَتَّی یَدْخُلَهَا أُمَّتُکَ قَالَ بَلَی یَا أَبَا دُجَانَةَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلَّهِ لِوَاءً مِنْ نُورٍ وَ عَمُودُهُ مِنْ یَاقُوتٍ مَکْتُوبٌ عَلَی ذَلِکَ اللِّوَاءِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ آلُ مُحَمَّدٍ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ وَ صَاحِبُ اللِّوَاءِ أَمَامَ الْقَوْمِ قَالَ فَسُرَّ بِذَلِکَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا وَ شَرَّفَنَا بِکَ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ مَا مِنْ عَبْدٍ یُحِبُّکَ وَ یَنْتَحِلُ مَوَدَّتَکَ إِلَّا بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَنَا ثُمَّ قَرَأَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَذِهِ الْآیَةَ إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ(4).
یف، [الطرائف] مُسْنَدُ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ مَخْدُوجِ بْنِ زَیْدٍ الْهُذَلِیِّ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله آخَی بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی غَیْرَ أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ ذَکَرَهُ فِی وَصْفِ حَالِ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا وَ إِنِّی
أُخْبِرُکَ یَا عَلِیُّ أَنَّ أُمَّتِی أَوَّلُ الْأُمَمِ یُحَاسَبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یُدْعَی بِکَ لِقَرَابَتِکَ وَ مَنْزِلَتِکَ عِنْدِی وَ یُدْفَعُ إِلَیْکَ لِوَائِی وَ هُوَ لِوَاءُ الْحَمْدِ فَتَسِیرُ
ص: 218
به دست تو سپرده خواهد شد، و سپس بین دو صف حرکت میکنی و آدم و همه خلق خدا در پناه سایه آن هستند. سپس فرمود: پس پرچم را میبری و در آن هنگام حسن در طرف راست و حسین در طرف چپ تو قرار میگیرند تا اینکه در زیر سایه عرش میان من و ابراهیم علیه السّلام قرار میگیری آنگاه جامهای سبز بهشتی به تو میپوشانند، سپس از زیر عرش ندا میرسد که: چه نیکو پدری است پدرت ابراهیم علیه السّلام و چه نیکو برادری است برادرت علی! ای علی، و من به تو بشارت میدهم که هرگاه مرا جامه پوشاندند، تو را هم جامه میپوشانند و چون مرا فرا خواندند، تو را نیز فرا میخوانند و چون به من تحیت گویند به تو نیز تحیت و خوش آمد گویند.(1)
العمدۀ: با اسناد خود به احمد بن حنبل با سندی عین این حدیث را روایت کرده است مانند آنچه در باب
«الأُخوّۀ» از خوارزمی روایت شده است.(2)
روایت13.
العمدۀ: با اسناد از عبدالله بن احمد بن حنبل از ابوسعید خدری روایت شده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: از بابت علی مرا پنج خصلت دادهاند که نزد من از دنیا و هرچه در آن است دوست داشتنیترند: یکی اینکه در محضر خدای عزّوجل خواهد بود تا اینکه از حساب فارغ گردد، دوم اینکه «لواء الحمد» در دست اوست و آدم و فرزندان او زیر آن پرچم قرار دارند، سوم اینکه در انتهای حوض من ایستاده هر که را از اُمّت من که بشناسد، سیراب میکند، چهارم اینکه او عورت مرا پوشانده و مرا به پروردگارم عزّوجل تسلیم مینماید (غسل و کفنم میکند و به خاکم میسپارد)، اما پنجمی آن است خیال من از بابت او آسوده است که پس از پاکدامنی و عفت، زنا کار نخواهد شد و بعد از ایمان آوردن کافر نخواهد شد.(3)
میگویم: در این خصوص روایات زیادی را در کتاب «المعاد» نوشتهام که در اینجا فقط به آوردن مقدار اندکی از آنها اکتفا کردم تا اینکه این مجلّد از این نوع روایات خالی نباشد و همانطور که در بابهای قبلی از آن آورده شده، در بابهای آتی نیز آورده خواهد شد، و چه فضیلتی بالاتر از اینکه آن حضرت ساقی کوثر است و حامل لواء و نخستین کسی است که وارد بهشت میشود؟ و با این احوال چگونه کسی میتواند در خلافت بر وی تقدّم جوید در حالی که فضیلتی ندارد که نزدیک به فضایل آن حضرت باشد؟
ص: 219
بَیْنَ السِّمَاطَیْنِ آدَمَ وَ جَمِیعِ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَی یَسْتَظِلُّونَ بِهِ ثُمَّ ذَکَرَ صِفَةَ اللِّوَاءِ ثُمَّ قَالَ فَتَسِیرُ بِاللِّوَاءِ وَ الْحَسَنُ عَنْ یَمِینِکَ وَ الْحُسَیْنُ عَنْ یَسَارِکَ حَتَّی تَقِفَ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی ظِلِّ الْعَرْشِ (1) ثُمَّ تُکْسَی حُلَّةً خَضْرَاءَ مِنَ الْجَنَّةِ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ نِعْمَ الْأَبُ أَبُوکَ إِبْرَاهِیمُ وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوکَ عَلِیٌّ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ إِنَّکَ تُکْسَی إِذَا کُسِیتُ وَ تُدْعَی إِذَا دُعِیتُ وَ تُحَیَّا إِذَا حُیِّیتُ (2).
مد، [العمدة] بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ رَاشِدٍ وَ الصَّبَّاحُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ قَیْسِ بْنِ رَبِیعٍ عَنْ سَعْدٍ الْجَحَّافِ عَنْ عَطِیَّةَ عَنْ مَخْدُوجِ بْنِ زَیْدٍ الْهُذَلِیِّ وَ ذَکَرَ: الْحَدِیثَ بِتَمَامِهِ مِثْلَ مَا مَرَّ فِی بَابِ الْأُخُوَّةِ بِرِوَایَةِ الْخُوارِزْمِیِ (3).
مد، [العمدة] بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مَرْزُوقٍ عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ خَمْسَ خِصَالٍ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا أَمَّا وَاحِدَةٌ فَهُوَ ذَابٌ (4) بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ وَ أَمَّا الثَّانِیَةُ فَلِوَاءُ الْحَمْدِ بِیَدِهِ وَ آدَمُ علیه السلام وَ مَنْ وَلَدَ تَحْتَهُ وَ أَمَّا الثَّالِثَةُ فَوَاقِفٌ عَلَی عُقْرِ حَوْضِی (5) یَسْقِی مَنْ عَرَفَ مِنْ أُمَّتِی وَ أَمَّا الرَّابِعَةُ فَسَاتِرُ عَوْرَتِی وَ مُسَلِّمِی إِلَی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا الْخَامِسَةُ فَلَسْتُ أَخْشَی عَلَیْهِ أَنْ یَرْجِعَ زَانِیاً بَعْدَ إِحْصَانٍ وَ لَا کَافِراً بَعْدَ إِیمَانٍ (6).
أقول: أثبت عمدة أخبار هذا الباب فی کتاب المعاد و إنما أوردت منها هاهنا نزرا منها لئلا یخلو منها هذا المجلد و قد مضی و سیأتی بعضها فی الأبواب السالفة و الآتیة و أی فضل یضاهی کونه صلوات الله علیه ساقی الحوض و حامل اللواء و أول من یدخل الجنة و کیف یجوز أن یتقدم علیه من لم یکن له فضل یدانیها؟
ص: 219
باب هشتاد و ششم : سایر فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام که به چشم میآیند و رفعت درجات وی صلوات الله علیه چه به هنگام مرگ و در قبر و قبل از حشر و پس از آن
روایات
روایت1.
مناقب ابن شهر آشوب: «امالی» ابن خشیش تمیمی و «تاریخ الخطیب» و «إبانه» عکبری با اسنادهای خود از علیم کندی و در «فردوس» شیرویه از ابن عباس، و در روایت جمعی از اسماعیل بن کهیل از پدرش از ابوصادق و از سلمان و لفظ از اوست، آمده است که: نخستین کسی از این اُمّت که در روز قیامت بر پیامبرش وارد میشود، کسی است که نخستین آنها در پذیرش اسلام است یعنی علی بن أبی طالب علیه السّلام، این سخن را من از پیامبرتان شنیدهام.
تاریخ بغداد با اسناد از ابن عباس آورده است که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که دست علی علیه السّلام را در دست داشت فرمود: این نخستین کسی است که در روز قیامت با من مصافحه میکند.
و نقل است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در روز قیامت در حالی میآیند که به علی علیه السّلام تکیه دادهاند.
«حلیۀ الأولیاء» سلمان بن عبدالله با اسناد خود از ابوسعید خدری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: از بابت علی علیه السّلام پنج چیز به من داده شد: یکی اینکه عورت مرا میپوشاند، دوم اینکه وام مرا پرداخت میکند، سوم اینکه در روز قیامت تکیهگاه من است، اما چهارم اینکه او در دفاع از حوض من، یاور من است و اما پنجمی اینکه بیم آن ندارم که ایمانش به کفر و پاکدامنیاش به زنا آلوده گردد.
طبری تاریخ نگار با اسنادش از ابن عباس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نخستین کسانی که در روز قیامت جامه پوشانده میشوند یکی ابراهیم به خاطر خلیل الله بودن او و من به خاطر صفی الله بودنم و علی است که میان من و ابراهیم همانند دامادی که به حجلهاش برند، وارد بهشت میشود.
ص: 220
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَمَالِی ابْنِ خُشَیْشٍ التَّمِیمِیِ (1) وَ تَارِیخُ الْخَطِیبِ وَ إِبَانَةُ الْعُکْبَرِیِّ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ عُلَیْمٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ وَ فِی فِرْدَوْسِ شِیرَوَیْهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ فِی رِوَایَةِ جَمَاعَةٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ کُهَیْلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی صَادِقٍ وَ عَنْ سَلْمَانَ وَ اللَّفْظُ لَهُ قَالَ: أَوَّلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وُرُوداً عَلَی نَبِیِّهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَوَّلُهُمْ إِسْلَاماً عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام سَمِعْتُ ذَلِکَ مِنْ نَبِیِّکُمْ.
تَارِیخُ بَغْدَادَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ آخِذٌ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام یَقُولُ هَذَا أَوَّلُ مَنْ یُصَافِحُنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رُوِیَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُتَّکِئاً عَلَی عَلِیٍّ.
حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ سَلْمَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ (2) بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ خَمْساً أَمَّا إِحْدَاهَا فَیُوَارِی عَوْرَتِی وَ الثَّانِی یَقْضِی دَیْنِی وَ أَمَّا الثَّالِثَةُ فَإِنَّهُ مُتَّکَایَ فِی طُولِ الْقِیَامَةِ وَ أَمَّا الرَّابِعَةُ فَإِنَّهُ عَوْنِی عَلَی حَوْضِی وَ أَمَّا الْخَامِسَةُ فَإِنِّی لَا أَخَافُ عَلَیْهِ أَنْ یَرْجِعَ کَافِراً بَعْدَ إِیمَانٍ وَ لَا زَانِیاً بَعْدَ إِحْصَانٍ.
الطَّبَرِیُّ التَّارِیخِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِبْرَاهِیمُ بِخُلَّتِهِ وَ أَنَا بِصَفْوَتِی وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یَزِفُّ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ زَفّاً إِلَی الْجَنَّةِ.
ص: 220
سعید بن جبیر از ابن عباس: نخستین کسانی که از جامههای بهشتی پوشانده میشوند، ابراهیم به خاطر خلیل الله بودنش، سپس محمّد به خاطر برگزیده خدا بودنش و آنگاه علی علیه السّلام که میان آن دو همچون دامادی که به حجله عروسی برده شود، وارد بهشت میگردد. سپس ابن عباس این آیه را تلاوت نمود: «یَوْمَ لَا یخُْزِی اللَّهُ النَّبیِ َّ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ»{در آن روز خدا پیامبر [خود] و کسانی را که با او ایمان آورده بودند خوار نمی گرداند} گفت: منظور آیه علی و یاران اوست.
«شرف المصطفی» از خرکوشی، زاذان از علی بن أبی طاالب علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا خوشنود نمیگردی که در روز قیامت ابراهیم خوانده میشود و بر سمت راست عرش میایستد و جامه پوشانده میشود سپس من فرا خوانده میشوم و جامه پوشانده میشوم و آنگاه تو فرا خوانده میشوی و جامه پوشانده میشوی؟
و این حدیث نیز از اوست: او (علی علیه السّلام) نخستین کسی است که با من جامه پوشانده میشود.(1)
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، چون روز قیامت شود، تو را بر مرکبی از نور خواهند آورد در حالی که تاجی از نور بر سر داری که خدایش نور داده باشد و برق نور آن چنان است که نزدیک باشد چشمان حاضران را درخشش آن کور کند که از جانب خداوند ندا در داده میشود که: کجاست جانشین محمّد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله؟ که علی گوید: من اینجا هستم! آنگاه منادی ندا در دهد که: دوستدارانت را به بهشت وارد کن و دشمنانت را به دوزخ بفرست، و تو تقسیم کننده بهشت هستی و تو تقسیم کننده دوزخی.
و در روایتی از امام صادق علیه السّلام آورده است: سپس از جانب خدا ندا در میرسد که: ای خلایق، این علی بن أبی طالب خلیفه خدا بر زمین اوست و حجت وی بر بندگانش، پس هرکس در دار دنیا به ریسمان وی چنگ زده باشد، امروز نیز به ریسمان وی درآویزد و از نور وی بهرهمند گردد، و به سوی درجات و مراتب عالی بهشت در پی او روانه شود...الخ
فلکی مفسّر: علی علیه السّلام درباره مصداق قول خدای متعال: «إِخْوَانًا عَلیَ سُرُرٍ مُّتَقَبِلِین»(2){برادرانه
بر تختهایی روبروی یکدیگر نشسته اند.} فرمود:- به خدا سوگند- این آیه درباره ما بدریان نازل شده است. و آیه: «مُّتَّکِِینَ فِیهَا عَلیَ الْأَرَائک»(3){در
آنجا بر سریرها تکیه می زنند} نیز درباره وی نازل شده است.
ص: 221
سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ إِبْرَاهِیمُ (1) بِخُلَّتِهِ مِنَ اللَّهِ ثُمَّ مُحَمَّدٌ لِأَنَّهُ صَفْوَةُ اللَّهِ ثُمَّ عَلِیٌّ یَزِفُّ بَیْنَهُمَا إِلَی الْجِنَانِ (2) ثُمَّ قَرَأَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ (3) قَالَ عَلِیٌّ وَ أَصْحَابُهُ.
شَرَفُ الْمُصْطَفَی عَنِ الْخَرْکُوشِیِّ زَاذَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:أَ مَا تَرْضَی أَنَّ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَ اللَّهِ یُدْعَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُقَامُ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ فَیُکْسَی ثُمَّ أُدْعَی فَأُکْسَی ثُمَّ تُدْعَی فَتُکْسَی.
وَ مِنْهُ الْحَدِیثُ: أَنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی مَعِی (4).
وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُؤْتَی بِکَ یَا عَلِیُّ عَلَی نَجِیبٍ مِنْ نُورٍ وَ عَلَی رَأْسِکَ تَاجٌ قَدْ أَضَاءَ نُورُهُ وَ کَادَ یَخْطِفُ أَبْصَارَ أَهْلِ الْمَوْقِفِ فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ أَیْنَ خَلِیفَةُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ عَلِیٌّ هَا أَنَا ذَا(5) فَیُنَادِی الْمُنَادِی أَدْخِلْ مَنْ أَحَبَّکَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ عَادَاکَ النَّارَ وَ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ قَسِیمُ النَّارِ.
وَ فِی خَبَرٍ عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام: فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ فَمَنْ تَعَلَّقَ بِحَبْلِهِ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَلْیَتَعَلَّقْ بِحَبْلِهِ هَذَا الْیَوْمَ یَسْتَضِی ءُ بِنُورِهِ وَ لْیَتَّبِعْهُ إِلَی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی (6) مِنَ الْجِنَانِ الْخَبَرَ.
الْفَلَکِیُّ الْمُفَسِّرُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ (7) فِینَا وَ اللَّهِ نَزَلَتْ أَهْلِ بَدْرٍ وَ نَزَلَتْ فِیهِ قَوْلُهُ مُتَّکِئِینَ فِیها عَلَی الْأَرائِکِ (8).
ص: 221
طبری و خرکوشی در کتابهای خود با اسناد از سلمان روایت کردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون قیامت شود، گنبدی از یاقوت سرخ بر سمت راست عرش برای من به پا شود و برای ابراهیم گنبدی از یاقوت سبز در سمت چپ عرش به پا گردد و میان این دو گنبد،گنبدی از مروارید سپید برای علی بن أبی طالب برپا شود، اکنون درباره محبوبی میان دو خلیل چه خواهید گفت؟!
ابوالحسن دار قطنی با سندی از أنس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود، منبری به طول سی مایل برای من نصب گردد، آنگاه یک منادی از درون عرش ندا در دهد: محمّد کجاست؟ که پاسخ خواهم داد، آنگاه به من گفته میشود: از منبر بالا برو، که بر بالای آن قرار میگیرم، سپس دوباره ندا در داده میشود: علی بن أبی طالب کجاست؟ که او در یک پله پایینتر از من مستقر میشود و بدین ترتیب همه خلایق در خواهند یافت که محمّد سرور پیامبران مرسل است و علی سرور اوصیاست. در این هنگام مردی به پا خاسته و عرض کرد: یا رسول الله، پس از شنیدن این سخن، چه کسی با علی دشمنی خواهد کرد؟ فرمود: ای برادر انصاری، از قریش کسی جز حرامزاده و از انصار جز یهودی و از عرب جز کسی که در حلالزاده بودنش شک و شبهه وجود دارد و از دیگر اصناف مردم جز کسی که شقی و بدبخت باشد با وی دشمنی نکند- و در روایت ابن مسعود: و از زنان، جز زنی که از پشت دچار حیض گردد!
در مورد مصداق آیه: «فَأُوْلَئکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِْم مِّنَ النَّبِیِّنَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشهَُّدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُوْلَئکَ رَفِیقًا»(1){در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته [یعنی] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند و آنان چه نیکو همدمانند.} عبدالله بن حکیم بن جبیر از علی علیه السّلام آورده است که آن حضرت به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عرض نمود: آیا هرگاه اراده بکنیم میتوانیم شما را در بهشت ببینیم؟ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر پیامبری همراهی در بهشت دارد و او نخستین کسی از اُمّت اوست که به وی ایمان آورده باشد؛ آنگاه این آیه نازل گردید.
عباد بن صهیب با سندی از امام صادق از پدرش از جد بزرگوارش از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت فرمود که چون از آن حضرت سؤال شد: یا رسول الله، در بهشت برین فاصله شما تا علی چقدر است؟ فرمود: فاصلهای به اندازه انگشت باز شده ابهام و سبابه! و شاید کمتر! من بر تختی از نور عرش پروردگارمان خواهم بود و علی بر تختی از نور کرسی ص: 222
الطَّبَرِیُّ وَ الْخَرْکُوشِیُّ فِی کِتَابَیْهِمَا بِالْإِسْنَادِ عَنْ سَلْمَانَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ ضُرِبَتْ لِی قُبَّةٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَی یَمِینِ الْعَرْشِ وَ ضُرِبَ لِإِبْرَاهِیمَ قُبَّةٌ خَضْرَاءَ عَلَی یَسَارِ الْعَرْشِ وَ ضُرِبَ فِیمَا بَیْنَهُمَا لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قُبَّةٌ مِنْ لُؤْلُؤَةٍ بَیْضَاءَ فَمَا ظَنُّکُمْ بِحَبِیبٍ بَیْنَ خَلِیلَیْنِ.
أَبُو الْحَسَنِ الدَّارَقُطْنِیُّ وَ أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ فِی الصَّحِیحِ وَ الْحِلْیَةِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نُصِبَ لِی مِنْبَرٌ طُولُهُ ثَلَاثُونَ مِیلًا ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیْنَ مُحَمَّدٌ فَأُجِیبُ فَیُقَالُ لِی ارْقَ فَأَکُونُ فِی أَعْلَاهُ ثُمَّ یُنَادِی الثَّانِیَةَ أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَیَکُونُ دُونِی بِمِرْقَاةٍ فَیَعْلَمُ جَمِیعُ الْخَلَائِقِ بِأَنَّ مُحَمَّداً سَیِّدُ الْمُرْسَلِینَ وَ أَنَّ عَلِیّاً سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَنْ یُبْغِضُ عَلِیّاً بَعْدَ هَذَا فَقَالَ یَا أَخَا الْأَنْصَارِ لَا یُبْغِضُهُ مِنَ قُرَیْشٍ إِلَّا سَفَحِیٌ (1) وَ لَا مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَّا یَهُودِیٌّ وَ لَا مِنَ الْعَرَبِ إِلَّا دَعِیٌ (2) وَ لَا مِنْ سَائِرِ النَّاسِ إِلَّا شَقِیٌّ.
وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ مَسْعُودٍ: وَ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا سَلَقْلَقِیَّةٌ(3)
قَوْلُهُ تَعَالَی فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً(4). عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَکِیمِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله هَلْ نَقْدِرُ عَلَی رُؤْیَتِکَ فِی الْجَنَّةِ کُلَّمَا أَرَدْنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ لِکُلِّ نَبِیٍّ رَفِیقاً وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ مِنْ أُمَّتِهِ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ.
عَبَّادُ بْنُ صُهَیْبٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکَمْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عَلِیٍّ فِی الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَی قَالَ فِتْرٌ أَوْ أَقَلُّ مِنْ فِتْرٍ(5) أَنَا عَلَی سَرِیرٍ مِنْ نُورِ عَرْشِ رَبِّنَا وَ عَلِیٌّ عَلَی کُرْسِیٍّ مِنْ نُورِ کُرْسِیِ
ص: 222
پروردگار، کسی نمیتواند بفهمد کدام یک از ما به پروردگارش عزّوجل نزدیکتر است.
سدّی از کلبی از ابوصالح از ابن عباس آورده است که آیه: «فَأَمَّا إِن کاَنَ مِنَ الْمُقَرَّبِین»(1){و
امّا اگر [او] از مقرّبان باشد} درباره علی علیه السّلام و یاران آن حضرت نازل شده است.
اعمش از سعید بن جبیر از ابن عباس؛ و خطیب در تاریخ خود با اسنادش از ابولهیعه از جعفر بن ربیعۀ از ابن عباس؛ و امام رضا علیه السّلام از پدرانش-و لفظ از آن حضرت است- جملگی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آوردهاند که آن حضرت فرمود: در قیامت سوارهای جز ما چهار نفر نیست: من سوار بر براق «دابّۀ الله» هستم، و برادرم صالح سوار بر «ناقۀ الله» است که پی شده بود، و حمزه سوار بر ناقه من «العضباء» است و برادرم علی بن أبی طالب علیه السّلام سوار بر ناقهای از ناقههای بهشتی است که «لواء الحمد» را در دست گرفته، در برابر عرش ایستاده و ندا در میدهد: «لا إله إلّا الله، محمّد رسول الله» راوی گوید: سپس آدمیزادگان گویند: این کسی نیست مگر یک فرشته مقرّب یا پیامبری مرسل یا حامل عرش پروردگار جهانیان! گوید: پس فرشتهای از درون عرش ایشان را پاسخ گوید که این، یک فرشته مقرّب یا نبیّ مرسل و یا حامل عرش نیست، او صدِّیق اکبر است، او علی بن أبی طالب علیه السّلام است. و خطیب این حدیث را در تاریخ خود با سندی از ابوهریره و ابوجعفر طوسی در امالی خود با اسناد آن به هارون الرشید از مهدی از منصور از محمّد بن علی بن عبدالله بن عباس نقل کردهاند با این تفاوت که اینان از حمزه نام نبردهاند و به جای ایشان «فاطمه» سلام الله علیها را ذکر کردهاند.
در مورد قول خدای متعال: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کاَنَ مِزَاجُهَا کَافُورًا* عَیْنًا یَشْرَبُ بهَِا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونهََا تَفْجِیرًا»(2){همانا نیکان از جامی نوشند که آمیزه ای از کافور دارد، چشمه ای که بندگان خدا از آن می نوشند و [به دلخواه خویش] جاریش می کنند}و قول خدای متعال: «وَ یُطَافُ عَلَیهِْم بَِانِیَةٍ مِّن فِضَّةٍ وَ أَکْوَابٍ کاَنَتْ قَوَارِیرَا* قَوَارِیرَاْ مِن فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِیرًا* وَ یُسْقَوْنَ فِیهَا کَأْسًا کاَنَ مِزَاجُهَا زَنجَبِیلاً* عَیْنًا فِیهَا تُسَمَّی سَلْسَبِیلًا»(3){و ظروف سیمین و جامهای بلورین، پیرامون آنان گردانده می شود. جامهایی از سیم که درست به اندازه [و با کمال ظرافت] آنها را از کار در آورده اند.و در آنجا از جامی که آمیزه زنجبیل دارد به آنان می نوشانند.از چشمه ای در آنجا که «سلسبیل» نامیده می شود} در روایتی آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی نخستین کسی است که از سلسبیل و زنجبیل مینوشد، و علی علیه السّلام و شیعه او نزد خدای متعال از جایگاهی برخوردارند که اولین و آخرین به آن غبطه میخورند.
ص: 223
رَبِّنَا لَا یُدْرَی أَیُّنَا أَقْرَبُ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
السُّدِّیُّ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ (1) نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ.
وَ رَوَی الْأَعْمَشُ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ رَوَی الْخَطِیبُ فِی تَارِیخِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی لَهِیعَةَ(2) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ رَبِیعَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ رَوَی الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام وَ اللَّفْظُ لَهُ کُلُّهُمْ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَیْسَ فِی الْقِیَامَةِ رَاکِبٌ غَیْرُنَا وَ نَحْنُ أَرْبَعَةٌ أَنَا عَلَی دَابَّةِ اللَّهِ الْبُرَاقِ وَ أَخِی صَالِحٌ عَلَی نَاقَةِ اللَّهِ الَّتِی عُقِرَتْ وَ عَمِّی حَمْزَةُ عَلَی نَاقَتِیَ الْعَضْبَاءِ وَ أَخِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ بِیَدِهِ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَاقِفٌ بَیْنَ یَدَیِ الْعَرْشِ یُنَادِی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ فَیَقُولُ الْآدَمِیُّونَ مَا هَذَا إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ حَامِلُ عَرْشِ رَبِّ الْعَالَمِینَ قَالَ فَیُجِیبُهُمْ مَلَکٌ مِنْ تَحْتِ بُطْنَانِ الْعَرْشِ مَا هَذَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا حَامِلُ عَرْشٍ هَذَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.وَ قَدْ رَوَاهُ الْخَطِیبُ فِی تَارِیخِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ فِی أَمَالِیهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی هَارُونَ الرَّشِیدِ عَنِ الْمَهْدِیِّ عَنِ الْمَنْصُورِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ إِلَّا أَنَّهُمَا لَمْ یَذْکُرَا حَمْزَةَ وَ قَالا فِی مَوْضِعِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام: قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً(3) وَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ یُطافُ عَلَیْهِمْ بِآنِیَةٍ مِنْ فِضَّةٍ(4) إِلَی قَوْلِهِ سَلْسَبِیلًا(5) النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ أَنَّ عَلِیّاً أَوَّلُ مَنْ یَشْرَبُ السَّلْسَبِیلَ وَ الزَّنْجَبِیلَ وَ أَنَّ لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ شِیعَتِهِ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی مَکَاناً یَغْبِطُهُ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ.
ص: 223
جابر جعفی از امام باقر علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، در سمت راست عرش منبرهایی از نور و مائدههایی از نور هست، چون روز قیامت شود، تو و شیعیانت میآیید و آنها بر این منبرها مینشینند و مشغول خوردن و آشامیدن میشوند، در حالی که دیگر مردمان در جایگاه در حال بازخواست شدن هستند.
تفسیر ابوصالح آورده است که ابن عباس دریاره قول خدای متعال: «إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ* عَلیَ الْأَرَائکِ یَنظُرُونَ* تَعْرِفُ فیِ وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ* یُسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ* خِتَمُهُ مِسْکٌ وَ فیِ ذَالِکَ فَلْیَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ* وَ مِزَاجُهُ مِن تَسْنِیمٍ* عَیْنًا یَشْرَبُ بهَِا الْمُقَرَّبُونَ»(1){براستی
نیکوکاران در نعیم [الهی] خواهند بود. بر تختها [نشسته] می نگرند.از چهره هایشان طراوت نعمت [بهشت] را درمی یابی.از باده ای مُهرشده نوشانیده شوند. [باده ای که] مُهر آن، مُشک است، و در این [نعمتها] مشتاقان باید بر یکدیگر پیشی گیرند.و ترکیبش از [چشمه] «تسنیم» است:چشمه ای که مقرّبان [خدا] از آن نوشند} گوید: این آیات درباره علی، فاطمه، حسن و حسین، حمزه و جعفر علیهم السّلام نازل شده و فضیلت ایشان از این آیات کاملاً آشکار و درخشان است.
زجّاج، مقاتل، کلبی، ضحّاک، سدّی، قشیری و ثعلبی آوردهاند که علی علیه السّلام به همراه عدهای از مسلمانان از قبیل سلمان، ابوذر، مقداد، بلال، خبّاب و صهیب نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میآمدند که مورد تمسخر ابوجهل و منافقان قرار گرفتند و آنها میخندیدند و به یکدیگر چشمک میزدند، سپس به دوستانشان گفتند: امروز أصلع (علی علیه السّلام) را دیده و به او خندیدیم، سپس خدای متعال این آیات را نازل فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُواْ کاَنُواْ مِنَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ یَضْحَکُون...»(2){[آری،
در دنیا] کسانی که گناه می کردند، آنان را که ایمان آورده بودند به ریشخند می گرفتند} را نازل فرمود. در این آیات، منظور از : «فَالْیَوْمَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ ....»(3){و
[لی] امروز، مؤمنانند که بر کافران خنده می زنند} علی و یاران وی هستند و منظور از «کفّار» در: «مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ»{بر کافران خنده میزنند} ابوجهل و یاران اویند آنگاه که ایشان در دوزخ ببینند در حالی که خود{بر تخت[ی خود نشسته]، نظاره میکنند}
کتاب ابوعبدالله مرزبانی آورده است که ابن عباس گفت: «الَّذِینَ ءَامَنُواْ» علی بن أبی طالب و «الّذین کفروا» منافقین قریش هستند.
أصبغ بن نباته و زید بن علی آوردهاند که از امیرالمؤمنین علیه السّلام درباره قول خدای متعال: «وَ عَلیَ الْأَعْرَافِ رِجَال»(4)
سؤال شد و از امام صادق علیه السّلام نیز سؤال شد- و لفظ از آن حضرت است- و در پاسخ فرمود: آن مردان ما هستیم که بر پل صراط میان بهشت و دوزخ خواهیم بود، و هرکه را شناختیم و او نیز ما را شناخت، وارد بهشت میشود، و آنکه ما را نشناسد و ما نیز او را نشناسیم، به دوزخ وارد گردد.
«إبانه» عکبری، «الکشف و البیان» ثعلبی و تفسیر فلکی با اسناد از ابواسحاق
ص: 224
جَابِرٌ الْجُعْفِیُّ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:یَا عَلِیُّ إِنَّ عَلَی یَمِینِ الْعَرْشِ لَمَنَابِرَ مِنْ نُورٍ وَ مَوَائِدَ مِنْ نُورٍ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جِئْتَ وَ شِیعَتُکَ یَجْلِسُونَ عَلَی تِلْکَ الْمَنَابِرِ یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ النَّاسُ فِی الْمَوْقِفِ یُحَاسَبُونَ.
تَفْسِیرُ أَبِی صَالِحٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ (1) إِلَی قَوْلِهِ الْمُقَرَّبُونَ (2) نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ فَضْلُهُمْ فِیهَا بَاهِرٌ.
الزَّجَّاجُ وَ مُقَاتِلٌ وَ الْکَلْبِیُّ وَ الضَّحَّاکُ وَ السُّدِّیُّ وَ الْقُشَیْرِیُّ وَ الثَّعْلَبِیُّ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام جَاءَ فِی نَفَرٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ نَحْوَ سَلْمَانَ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ وَ بِلَالٍ وَ خَبَّابٍ وَ صُهَیْبٍ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَخِرَ بِهِمْ أَبُو جَهْلٍ وَ الْمُنَافِقُونَ فَضَحِکُوا وَ تَغَامَزُوا ثُمَّ قَالُوا لِأَصْحَابِهِمْ رَأَیْنَا الْیَوْمَ الْأَصْلَعَ فَضَحِکْنَا مِنْهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ (3) السُّورَةَ فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا(4) یَعْنِی عَلِیّاً وَ أَصْحَابَهُ مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ یَعْنِی أَبَا جَهْلٍ وَ أَصْحَابَهُ إِذَا رَأَوْهُمْ فِی النَّارِ وَ هُمْ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ.
کِتَابُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمَرْزُبَانِیِّ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: الَّذِینَ آمَنُوا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا مُنَافِقُو قُرَیْشٍ.
الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ وَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ: أَنَّهُ سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ (5) وَ سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السلام وَ اللَّفْظُ لَهُ فَقَالَ نَحْنُ أُولَئِکَ الرِّجَالُ عَلَی الصِّرَاطِ مَا بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَمَنْ عَرَفْنَاهُ وَ عَرَفَنَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنَا وَ لَمْ نَعْرِفْهُ أُدْخِلَ النَّارَ.
إِبَانَةُ الْعُکْبَرِیِّ وَ کَشْفُ الثَّعْلَبِیِّ وَ تَفْسِیرُ الْفَلَکِیِّ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ
ص: 224
عاصم بن سلیمان مفسّر از جویر بن سعید از ضحّاک از ابن عباس آوردهاند که گفت: «اعراف» نام مکان مرتفعی بر پل صراط است که عباس، حمزه، علی بن أبی طالب، و جعفر ذوالجناحین بر روی آن ایستاده، دوستدارانشان را از سفیدی رخسار و دشمنانشان را روسیاهیشان شناسایی میکنند.
و از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای ما روایت شده که آن حضرت به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، تو و اوصیا از فرزندانت أعراف خدا هستید بین بهشت و جهنم، جز کسی که شما را بشناسد و شما نیز او را بشناسید وارد بهشت نمیشود و جز کسی که منکر شما شود و شما نیز او را نشناسید، وارد جهنم نگردد.
و سفیان بن مصعب عبدی از امام صادق علیه السّلام در این مورد پرسید، پس آن حضرت فرمود: آنان همان دوازده وصی از آل محمّد صَلی الله علیهِ و آله هستند که کسی جز با شناخت آنها به خداشناسی نمیرسد. عرض کرد: قربانت گردم، «أعراف» چیست؟ فرمود: پشتهای از مشک است که پیامبر و اوصیا بر روی آن ایستادهاند، همه را از چهرههایشان میشناسند. پس سفیان چنین سرود:
-«شما فرمانروای روز قیامت و جزا هستید و در هول و هراس قیامت پناهگاهید،
- شما بر اعراف که تلّی از مشک است و بوی آن پراکنده است، قرار دارید،
- هشت نفر که حامل عرش خدا هستند و بعد از آنها نیز چهار نفر در زمین هدایت کنندهاید»
و اما قول عامه: اعرافیان کسانی هستند که نه مستحق بهشت هستند و نه دوزخ و این خود امری محال است، زیرا خداوند در آخرت جز دو جایگاه قرار نداده است: یا برای پاداش دادن یا برای مجازات کردن، پس چگونه اعرافیان چنین حالی را خواهند داشت در حالی خداوند در مورد ایشان فرموده که در روز قیامت مردم را باچهرههایشان میشناسند و دوزخیان را از گناهانی که مرتکب شدهاند آگاه مینمایند و به ایشان میگویند: «مَا أَغْنیَ عَنکُمْ جَمْعُکمُ ْ وَ مَا کُنتُمْ تَسْتَکْبرُِونَ»(1){جمعیّت شما و آن [همه] گردنکشی که می کردید، به حال شما سودی نداشت.} و بهشتیان را ندا در دهند که «سلام بر شما»: «وَ نَادَوْاْ أَصحَْابَ الجَْنَّةِ أَن سَلَامٌ عَلَیْکُم»(2){و
بهشتیان را- که هنوز وارد آن نشده و [لی] [بدان] امید دارند- آواز می دهند که: «سلام بر شما.»}
ابّان بن عیّاش از أنس، کلبی از ابوصالح، شعبه از قتاده، حسن از جابر، ثعلبی از ابن عباس و ابوبصیر و عبد الصمد از امام صادق علیه السّلام روایت کردهاند که آن حضرت فرمود: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره قول خدای متعال: «طُوبیَ لَهُمْ وَ حُسْنُ مََاب»(3){خوشا به حالشان، و خوش سرانجامی دارند.} سؤال شد، فرمود:
ص: 225
عَاصِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْمُفَسِّرِ عَنْ جُوَیْرِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الضَّحَّاکِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: الْأَعْرَافُ مَوْضِعٌ عَالٍ مِنَ الصِّرَاطِ عَلَیْهِ الْعَبَّاسُ وَ حَمْزَةُ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ جَعْفَرٌ ذُو الْجَنَاحَیْنِ یَعْرِفُونَ مُحِبِّیهِمْ بِبَیَاضِ الْوُجُوهِ وَ مُبْغِضِیهِمْ بِسَوَادِ الْوُجُوهِ.
وَ رُوِّینَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ یَا عَلِیُّ وَ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ وُلْدِکَ أَعْرَافُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَکُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَکُمْ وَ أَنْکَرْتُمُوهُ.
وَ سَأَلَ سُفْیَانُ بْنُ مُصْعَبٍ الْعَبْدِیُّ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْهَا فَقَالَ: هُمُ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهم الِاثْنَا عَشَرَ لَا یَعْرِفُ اللَّهَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ قَالَ فَمَا الْأَعْرَافُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ کَثَائِبُ مِنَ الْمِسْکِ عَلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ وَ الْأَوْصِیَاءُ یَعْرِفُونَ کُلًّا بِسِیماهُمْ فَأَنْشَأَ سُفْیَانُ یَقُولُ:
وَ أَنْتُمْ وُلَاةُ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ وَ الْجَزَاءِ***وَ أَنْتُمْ لِیَوْمِ الْمَفْزَعِ الْهَوْلِ مَفْزَعٌ
وَ أَنْتُمْ عَلَی الْأَعْرَافِ وَ هِیَ کَثَائِبُ***مِنَ الْمِسْکِ رِیَّاهَا بِکُمْ یَتَضَوَّعُ (1)
ثَمَانِیَةٌ بِالْعَرْشِ إِذْ یَحْمِلُونَهُ***وَ مَنْ بَعْدَهُمْ فِی الْأَرْضِ هَادُونَ أَرْبَعٌ
و أما قول العامة: إن أصحاب الأعراف من لا یستحق الجنة و لا النار محال و ما جعل الله فی الآخرة غیر منزلتین إما للثواب و إما للعقاب و کیف یکون أصحاب الأعراف بهذه الحالة و قد أخبر الله أنهم یعرفون الناس یومئذ بسیماهم و أنهم یوقفون أهل النار علی ذنوبهم و یقولون لهم ما أَغْنی عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ (2) الآیة و ینادون أهل الجنة أَنْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ (3) الآیة.
أَبَانُ بْنُ عَیَّاشٍ عَنْ أَنَسٍ وَ الْکَلْبِیُّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ وَ شُعْبَةُ عَنْ قَتَادَةَ وَ الْحَسَنُ عَنْ جَابِرٍ وَ الثَّعْلَبِیُّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبُو بَصِیرٍ وَ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (4) قَالَ نَزَلَتْ فِی
ص: 225
درباره علی بن أبی طالب علیه السّلام نازل شده است، و طوبی نام درختی است که ریشه و تنه آن در خانه علی علیه السّلام در بهشت است و در بهشت جایی نیست که شاخ و برگی از طوبی در آن نباشد؛ و از ابن عباس نقل است که: و در خانه هر مؤمنی شاخهای از آن هست.
و در تفسیر «االکشف والبیان» از ثعلبی با اسناد خود از امام باقر علیه السّلام و از حاکم حسکانی با اسناد از موسی بن جعفر علیه السّلام آمده است که آن حضرت فرمود: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در مورد «طوبی» سؤال شد، فرمود: درختی است در بهشت که ریشه آن در خانه من و شاخ و برگ آن در خانههای بهشتیان است، سپس بار دیگر همین سؤال را از آن حضرت کردند، فرمود: درختی است که ریشه آن در خانه علی و شاخ و برگ آن بر بهشتیان گسترده است؛ عرض شد، چگونه ممکن است که ریشه آن هم در خانه شما باشد و هم در خانه علی؟ فرمود: فردای قیامت خانه من و علی یکی است.
سفیان بن عیینه با سندی از ابوهریره آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روزی به عمر بن خطّاب فرمود: ای عمر، در بهشت درختی وجود دارد که شاخ و برگ آن همه خانهها و مجالس و کاخهای بهشتی را پوشش میدهد، ریشه این درخت در خانه من است.
چون سه روز از این موضوع گذشت، فرمود: ای عمر، در بهشت درختی هست که هیچ خانه یا کاخی و یا منزلی و یا مجلسی نیست مگر شاخهای از آن درخت در آن باشد و ریشه آن درخت در خانه علی بن أبی طالب است. پس عمر در مورد دوگانگی سخن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پرسید، آن حضرت فرمود: ای عمر، آیا ندانستی که خانه من و خانه علی بن أبی طالب در بهشت یکی است؟!
فلکی مفسّر: ابن سیرین گوید: «طوبی» نام درختی است در بهشت که ریشه آن در خانه علی و شاخ و برگ اضافه آن در دیگر جاهای بهشت است.
سمعانی در «الفضائل الصحابه» از فضل بن مرزوق از عطّیه از ابوسعید خدری آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله، فرمود: نخستین کسی که از میوه شجره طوبی تناول میکند، علی است .
اُمّ أیمن: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند مهریه فاطمه علیها السّلام را درخت طوبی معیّن فرموده از این رو آن را در خانه علی قرار داده است.
ابوالقاسم با اسناد خود از محمّد بن حنفیّه از علی علیه السّلام روایت کرده که فرمود: آن مؤذن من هستم.
و با اسناد خود از ابوصالح از ابن عباس آورده است که: علی علیه السّلام را در کتاب خدا آیهای است که مردم آن را نمیشناسند
ص: 226
عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ طُوبَی شَجَرَةٌ أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ علیه السلام فِی الْجَنَّةِ وَ لَیْسَ مِنَ الْجَنَّةِ شَیْ ءٌ إِلَّا وَ هُوَ فِیهَا.
وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: وَ فِی دَارِ کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْهَا غُصْنٌ.
وَ فِی الْکَشْفِ عَنِ الثَّعْلَبِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَنِ الْحَاکِمِ الْحَسْکَانِیِّ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ: سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ طُوبَی فَقَالَ شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِی وَ فَرْعُهَا عَلَی أَهْلِ الْجَنَّةِ ثُمَّ سَأَلُوهُ عَنْهَا ثَانِیَةً فَقَالَ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ وَ فَرْعُهَا عَلَی أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ دَارِی وَ دَارَ عَلِیٍّ غَداً وَاحِدَةٌ.
سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنِ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ یَا عُمَرُ إِنَّ فِی الْجَنَّةِ لَشَجَرَةً مَا فِی الْجَنَّةِ قَصْرٌ وَ لَا دَارٌ وَ لَا مَنْزِلٌ وَ لَا مَجْلِسٌ إِلَّا وَ فِیهِ غُصْنٌ مِنْ أَغْصَانِ تِلْکَ الشَّجَرَةِ أَصْلُ تِلْکَ الشَّجَرَةِ فِی دَارِی.
ثُمَّ مَضَی عَلَی ذَلِکَ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ ثُمَّ قَالَ یَا عُمَرُ إِنَّ فِی الْجَنَّةِ لَشَجَرَةً مَا فِی الْجَنَّةِ قَصْرٌ وَ لَا دَارٌ وَ لَا مَنْزِلٌ وَ لَا مَجْلِسٌ إِلَّا وَ فِیهِ غُصْنٌ مِنْ أَغْصَانِ تِلْکَ الشَّجَرَةِ وَ أَصْلُ تِلْکَ الشَّجَرَةِ فِی دَارِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ عُمَرُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله یَا عُمَرُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَنْزِلِی وَ مَنْزِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی الْجَنَّةِ وَاحِدٌ؟
الْفَلَکِیُّ الْمُفَسِّرُ قَالَ ابْنُ سِیرِینَ: طُوبَی شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ وَ سَائِرُ أَغْصَانِهَا فِی سَائِرِ الْجَنَّةِ.
السَّمْعَانِیُّ فِی فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مَرْزُوقٍ عَنْ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:أَوَّلُ مَنْ یَأْکُلُ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی عَلِیٌّ.
أُمُّ أَیْمَنَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:وَ لَقَدْ نَحَلَ اللَّهُ طُوبَی فِی مَهْرِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَجَعَلَهَا فِی مَنْزِلِ عَلِیٍّ.
أَبُو الْقَاسِمِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: أَنَا ذَلِکَ الْمُؤَذِّنُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ لِعَلِیٍّ علیه السلام آیَةً فِی کِتَابِ اللَّهِ لَا یَعْرِفُهَا
ص: 226
و آن قول خدای متعال: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ بَیْنهَُم»(1){پس
آواز دهنده ای میان آنان آواز درمی دهد} است که میگوید: آگاه باشید که نفرین خدا بر کسانی باد که ولایت مرا تکذیب نموده و حقّ مرا سبک شمردند.
امام باقر علیه السّلام: در مصداق آیه: «وَ نَادَی أَصحَْبُ الجَْنَّةِ أَصحَْابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ بَیْنهَُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلیَ الظَّالِمِینَ»(2){و
بهشتیان، دوزخیان را آواز می دهند که: «ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود درست یافتیم آیا شما [نیز] آنچه را پروردگارتان وعده کرده بود راست و درست یافتید؟» می گویند: «آری.» پس آواز دهنده ای میان آنان آواز درمی دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»} فرمود: «مؤذن» امیرالمؤمنین علیه السّلام است.
در «خطبه افتخار» آمده است: و من أذان خدا در دنیا و مؤذن او در آخرت هستم و منظور آن حضرت اشاره به آیه: «وَ أَذَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ...»(3){و [این آیات] اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش ...} است که در ماجرای «برائت» آمده است و قول خدای متعال: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ » و اینکه چون آن حضرت در دنیا منادی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر دشمنانش گردید، در آخرت نیز منادی خدا بر دشمنانش گردید .
زراره از امام باقر علیه السّلام در قول خدای متعال: «فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِیَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَ قِیلَ هَاذَا الَّذِی کُنتُم بِهِ تَدَّعُون»(4){وآنگاه
که آن [لحظه موعود] را نزدیک ببینند، چهره های کسانی که کافر شده اند در هم رود، و گفته شود: «این است همان چیزی که آن را فرا می خواندید!»} آورده است که آن حضرت فرمود: این آیه در شأن امیرالمؤمنین و همراهان ایشان (خلفای غاصب) که آن کار های زشت را انجام دادند نازل گردید. آنها امیرالمؤمنین علیه السلام را در بالاترین منزلتی که میشود به آن غبطه خورد میبینند و این کار چهره آنان را درهم میکند، از این رو به ایشان گفته میشود: «هَاذَا الَّذِی کُنتُم بِهِ تَدَّعُون»(5){این
است همان چیزی که آن را فرا می خواندید!} کسی که ادّعای مقامش را کردید. و در روایتی از ائمه علیهم السلام فرمود: این همان کسی است که تکذیبش میکردید، یعنی امیرالمؤمنین علیه السّلام.
ابوحمزه ثمالی از وی علیه السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در قول خدای متعال: «لَا یحَْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبر...»(6){دلهره
بزرگ، آنان را غمگین نمی کند..} آورده است که آن حضرت فرمود: پس ناقهای به وی داده میشود، سپس گفته میشود: در قیامت به هر کجا که خواستی برو، پس اگر اراده کرد، در جایگاه حساب میایستد و اگر بخواهد، بر لبه دوزخ میایستد و اگر خواسته باشد، وارد بهشت میشود و اینکه خازن دوزخ میگوید: ای مرد، کیستی؟ آیا پیامبری یا وصی؟ پس میگوید: من از شیعه محمّد و اهل بیت او هستم، آنگاه خازن به او میگوید: اختیار با توست.
امام صادق علیه السّلام: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس من و ذریّه مرا دوست بدارد، چون از قبرش بیرون آید، جبرئیل
ص: 227
النَّاسُ قَوْلُهُ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ (1) یَقُولُ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الَّذِینَ کَذَّبُوا بِوَلَایَتِی وَ اسْتَخَفُّوا بِحَقِّی.
أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ نادی أَصْحابُ الْجَنَّةِ(2) الْآیَةَ قَالَ الْمُؤَذِّنُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.
فِی خُطْبَةِ الِافْتِخَارِ: وَ أَنَا أَذَانُ اللَّهِ فِی الدُّنْیَا وَ مُؤَذِّنُهُ فِی الْآخِرَةِ یَعْنِی قَوْلَهُ تَعَالَی وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (3) فِی حَدِیثِ بَرَاءَةَ وَ قَوْلَهُ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ وَ أَنَّهُ لَمَّا صَارَ فِی الدُّنْیَا مُنَادِی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی أَعْدَائِهِ صَارَ مُنَادِی اللَّهِ فِی الْأُخْرَی (4) عَلَی أَعْدَائِهِ.
زُرَارَةُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِیئَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُوا(5) الْآیَةَ هَذِهِ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَصْحَابِهِ الَّذِینَ عَمِلُوا مَا عَمِلُوا یَرَوْنَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی أَغْبَطِ الْأَمَاکِنِ لَهُمْ فَیَسُوءُ وُجُوهُهُمْ وَ یُقَالُ لَهُمْ هذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ (6) الَّذِی انْتَحَلْتُمُ اسْمَهُ. وَ فِی رِوَایَةٍ عَنْهُمْ علیهم السلام: هَذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ یَعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.
أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ عَنْهُ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله:فِی قَوْلِهِ لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ(7) الْآیَاتِ قَالَ فَیُعْطَی نَاقَةً فَیُقَالُ اذْهَبْ فِی الْقِیَامَةِ حَیْثُ مَا شِئْتَ فَإِنْ شَاءَ وَقَفَ فِی الْحِسَابِ وَ إِنْ شَاءَ وَقَفَ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ وَ إِنْ شَاءَ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ إِنَّ خَازِنَ النَّارِ یَقُولُ یَا هَذَا مَنْ أَنْتَ أَ نَبِیٌّ أَمْ وَصِیٌّ فَیَقُولُ أَنَا مِنْ شِیعَةِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَیَقُولُ ذَلِکَ لَکَ.
الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله :مَنْ أَحَبَّنِی وَ أَحَبَّ ذُرِّیَّتِی أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ
ص: 227
نزد او میآید و او را از هر مکان هراسناکی که بگذرد، عبور میدهد... الخ .
تاریخ بغداد: سفیان ثوری از منصور بن معتمر از جده اش از عایشه روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: همین تو را بس که دوستدار تو هنگام مرگ حسرتی نخواهد داشت و در قبرش دچار هراس نخواهد شد و در روز قیامت به وحشت نخواهد افتاد.
امالی طوسی: حارث أعور از امیرالمؤمنین علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود، من به صاحب عرش پناهنده میشوم و تو ای علی به من پناه میبری و ذریّهات به تو پناه میبرند و شیعیانتان به شما پناه میبرند، در آن روز خداوند با پیامبر خود چه خواهد کرد؟ و پیامبر با وصیّ خود چه خواهد کرد؟ ای حارث، خلاصهاش را به تو میگویم، تو با کسی محشور میشوی که دوستش داری و اعمالت نیز برای خودت است!
قول خدای متعال: «فَوَقَئهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّئهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُورًا»(1){پس
خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت و شادابی و شادمانی به آنان ارزانی داشت.} زید بن علی و جعفر صادق علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود و مردم در محشر گرد آورده شوند، علی را خواهید دید که همچون کوکب درّی، میدرخشد.
شیرویه در «الفردوس» و یحیی بن الحسین با اسناد خود از انس: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله
فرمود، یقیناً علی بن أبی طالب همانند ستاره سحری (خورشید) برای مردم دنیا، در بهشت خواهد درخشید.(2)
روایت2.
روزی از قارونی درباره قول خدای متعال: «وَ قِفُوهُمْ
إِنهَُّم مَّسُْولُونَ»(3){وبازداشتشان نمایید که آنها مسئولند.} پرسید، گفت: بنشین ای مرد، اینجا جای طرح این سؤال نیست. پس آن مرد گفت:
ص: 228
إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ فَلَا یَمُرُّ بِهَوْلٍ إِلَّا أَجَازَهُ إِیَّاهُ الْخَبَرَ.
تَارِیخُ بَغْدَادَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْمُعْتَمِرِ عَنْ جَدَّتِهِ عَنْ عَائِشَةَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام حَسْبُکَ مَا لِمُحِبِّکَ حَسْرَةٌ عِنْدَ مَوْتِهِ وَ لَا وَحْشَةٌ فِی قَبْرِهِ وَ لَا فَزَعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
أَمَالِی الطُّوسِیِّ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَخَذْتُ بِحُجْزَةٍ مِنْ ذِی الْعَرْشِ وَ أَخَذْتَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ بِحُجْزَتِی وَ أَخَذَتْ ذُرِّیَّتُکَ بِحُجْزَتِکَ وَ أَخَذَتْ شِیعَتُکُمْ بِحُجْزَتِکُمْ فَمَا ذَا یَصْنَعُ اللَّهُ بِنَبِیِّهِ وَ مَا یَصْنَعُ نَبِیُّهُ بِوَصِیِّهِ خُذْهَا إِلَیْکَ یَا حَارِ قَصِیرَةً مِنْ طَوِیلَةٍ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ (1) وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ.
قَوْلُهُ تَعَالَی: فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُوراً(2) زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ حُشِرَ النَّاسُ فِی الْمَحْشَرِ وَجَدْتُمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَتَلَأْلَأُ نُوراً کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ.
شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ وَ یَحْیَی بْنُ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ لَیَزْهَرُ فِی الْجَنَّةِ کَکَوْکَبِ الصُّبْحِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا(3).
لا محاله تفسیر این آیه را میخواهم و رعایت امانت در آن حفظ شود. پس قارونی به وی گفت: بدان که چون روز قیامت شود، خلایق به حَسَب طبقاتشان پیرامون کرسی گرد آورده شوند، پیامبران علیهم الصلاۀ و السّلام، فرشتگان مقرّب، دیگر اوصیا علیهم السّلام، و فرمان بازخواست خلایق صادر میشود. سپس خدای عزّوجل ندا در میدهد: نگه داریدشان که باید بابت ولایت علی بن أبی طالب بازخواست شوند. سپس سؤال کننده پرسید: آیا محمّد صَلی الله علیهِ و آله نیز بابت ولایت علی بن أبی طالب بازخواست میشود؟ به وی گفت: آری، محمّد نیز بابت ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام بازخواست میشود.(1)
روایت3.
انس بن مالک روایت کرده گوید: با این دو گوش خود شنیدهام وگرنه کر شوند، که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حق علی بن أبی طالب علیه السّلام میفرمود: برجستهترین مطلب نامه اعمال انسان در روز قیامت حبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام است.(2)
روایت4.
کشف الغمّۀ: زمخشری در کتاب «ربیع الأبرار» از علی علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون مرا به معراج بردند، جبرئیل دست مرا گرفته بر مسندیهای بهشت نشانیده آنگاه یک دانه «بِه» به من داد. پس من مشغول چرخاندن آن شدم که ناگاه از هم شکافته شد و حوری از آن بیرون آمد که هرگز زیباتر از آن ندیده بودم؛ پس آن حور گفت: السلام علیک یا محمّد، گفتم: کیستی؟ گفت: من راضیه مرضیه هستم، خداوند جبّار مرا از سه چیز آفریده است: پایین تنهام را از مُشک و میان تنهام از کافور و بالا تنهام از عنبر، و خمیر مرا با آب زندگانی درست کرد، آنگاه خدای جبّار به من فرمود: «باش!» پس به وجود آمدم، مرا برای برادر و پسر عمّت علی صلوات الله علیه آفرید.(3)
عیون اخبار الرضا: با سه اسناد از امام رضا از پدرانش علیهم السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نظیر آن را روایت کرده است.(4)
صحیفۀ الرضا: از امام رضا علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام نظیر آن را روایت کرده است.(5)
ص: 229
لَا بُدَّ مِنْ تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیَةِ وَ یُؤَدِّی (1) فِیهِ الْأَمَانَةَ فَقَالَ لَهُ اعْلَمْ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ تُحْشَرُ الْخَلْقُ حَوْلَ الْکُرْسِیِّ کُلٌّ عَلَی طَبَقَاتِهِمْ الْأَنْبِیَاءُ علیهم السلام وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ سَائِرُ الْأَوْصِیَاءِ علیهم السلام فَیُؤْمَرُ الْخَلْقُ بِالْحِسَابِ فَیُنَادِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ عَنْ وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ السَّائِلُ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله یُسْأَلُ عَنْ وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ نَعَمْ وَ مُحَمَّدٌ یُسْأَلُ عَنْ وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2).
وَ رَوَی أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ فَقَالَ سَمِعْتُ بِأُذُنَیَّ هَاتَیْنِ وَ إِلَّا صَمَّتَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ فِی حَقِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُؤْمِنِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(3).
کشف، [کشف الغمة] نَقَلَ الزَّمَخْشَرِیُّ فِی کِتَابِ رَبِیعِ الْأَبْرَارِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام رَفَعَهُ: لَمَّا أُسْرِیَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ(4) أَخَذَ جَبْرَئِیلُ بِیَدِی وَ أَقْعَدَنِی عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّةِ ثُمَّ نَاوَلَنِی سَفَرْجَلَةً فَأَنَا أَقْلِبُهَا فَإِذَا انْفَلَقَتْ فَخَرَجَتْ مِنْهَا جَارِیَةٌ حَوْرَاءُ لَمْ أَرَ أَحْسَنَ مِنْهَا فَقَالَتِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ مَنْ أَنْتِ قَالَتْ أَنَا الرَّاضِیَةُ الْمَرْضِیَّةُ خَلَقَنِی الْجَبَّارُ مِنْ ثَلَاثَةِ أَصْنَافٍ أَسْفَلِی مِنْ مِسْکٍ وَ وَسَطِی مِنْ کَافُورٍ وَ أَعْلَایَ مِنْ عَنْبَرٍ عَجَّنَنِی مِنْ مَاءِ الْحَیَوَانِ قَالَ الْجَبَّارُ کُونِی فَکُنْتُ خَلَقَنِی لِأَخِیکَ وَ ابْنِ عَمِّکَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (5).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بالأسانید الثلاثة عن الرضا عن آبائه علیهم السلام عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله (6)
صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله (7).
ص: 229
روایت5.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از حسن بصری از عبدالله روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون روز قیامت شود علی بن أبی طالب بر بالای «فردوس» مینشیند که کوهی مشرف بر بهشت است و عرش جهان بالای آن است و از دامنه آن چشمهها جوشیده و جویبارهای آن در بهشت جاری میشوند. علی بر تختی از نور نشسته و جویبار تسنیم در مقابل وی جاری است، کسی از پل صراط نخواهد گذشت مگر اینکه برات ولایت علی و ولایت اهل بیت علی علیه السّلام را به همراه داشته باشد، او بر ورودی بهشت میایستد و دوستداران خود را به بهشت وارد میکند و دشمنانش را به دوزخ میفرستد.(1)
روایت6.
الفضائل- الروضه: ابوالحمراء گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: چهره علی بن أبی طالب در بهشت همانند خورشید بامدادان برای مردم دنیا، برای اهل آخرت خواهد درخشید.(2)
روایت7.
کنز جامع الفوائد و تاویل الآیات الظاهرة: جابر بن عبدالله: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در جمع ما برخاسته سپس بازوی علی بن أبی طالب علیه السّلام را چنان بلند کرد که سپیدی زیر بغلهای وی نمایان شد، و به وی فرمود: خداوند از بابت تو هفت خصلت به من عطا فرموده است. جابر گوید: عرض کردم پدر و مادرم فدای تو باد یا رسول الله، این هفت امتیازی که خداوند ابتدا به شما عنایت فرموده کدامند؟ فرمود: من نخستین کسی هستم که سر از قبر بیرون میآورم و علی با من خواهد بود، و من اولین کسی خواهم بود که از پل صراط خواهم گذشت و علی با من خواهد بود، و من اولین کسی خواهم بود که در بهشت را خواهم زد و علی با من خواهد بود، و من اولین کسی خواهم بود که در بهشت برین ساکن خواهم شد و علی با من خواهد بود، و من اولین کسی خواهم بود که با حورالعین ازدواج خواهم کرد و علی با من خواهد بود، و من اولین کسی خواهم بود که از شهد ممهور که مُهر آن از مُشک میباشد، نوشانده خواهم شد و علی با من خواهد بود.(3)
روایت8.
تفسیر فرات بن ابراهیم: امام باقر علیه السّلام در مورد مصداق: «وَ نَادَی
ص: 230
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَقْعُدُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی الْفِرْدَوْسِ وَ هُوَ جَبَلٌ قَدْ عَلَا عَلَی الْجَنَّةِ وَ فَوْقَهُ عَرْشُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مِنْ سَفْحِهِ تَنْفَجِرُ(1) أَنْهَارُالْجَنَّةِ وَ تَتَفَرَّقُ فِی الْجَنَّةِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی کُرْسِیٍّ مِنْ نُورٍ تَجْرِی (2) بَیْنَ یَدَیْهِ التَّسْنِیمُ لَا یَجُوزُ أَحَدٌ الصِّرَاطَ إِلَّا وَ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ یُشْرِفُ عَلَی الْجَنَّةِ(3) فَیُدْخِلُ مُحِبِّیهِ الْجَنَّةَ وَ مُبْغِضِیهِ النَّارَ(4).
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: إِنَّ وَجْهَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَزْهَرُ فِی الْجَنَّةِ کَمَا یَزْهَرُ کَوْکَبُ الصُّبْحِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا(5).
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مَوْلَی بَنِی هَاشِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَامَ فِینَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ بِعَضُدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام حَتَّی رُئِیَ بَیَاضُ إِبْطَیْهِ وَ قَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ ابْتَدَأَنِی فِیکَ بِسَبْعِ خِصَالٍ قَالَ جَابِرٌ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا السَّبْعُ الَّتِی ابْتَدَأَکَ اللَّهُ بِهِنَّ قَالَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَخْرُجُ مِنْ قَبْرِهِ وَ عَلِیٌّ مَعِی وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَجُوزُ الصِّرَاطَ وَ عَلِیٌّ مَعِی وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ وَ عَلِیٌّ مَعِی وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ عِلِّیِّینَ وَ عَلِیٌّ مَعِی وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ تَزَوَّجَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ عَلِیٌّ مَعِی وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یُسْقَی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ الَّذِی خِتامُهُ مِسْکٌ وَ عَلِیٌّ مَعِی (6).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: وَ نادی
ص: 230
أَصحَْبُ الجَْنَّةِ أَصحَْابَ النَّار» و «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ بَیْنهَُمْ» در آیه: «وَ نَادَی أَصحَْبُ الجَْنَّةِ أَصحَْابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُ بَیْنهَُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلیَ الظَّالِمِینَ»{و بهشتیان، دوزخیان را آواز می دهند که: «ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود درست یافتیم آیا شما [نیز] آنچه را پروردگارتان وعده کرده بود راست و درست یافتید؟» می گویند: «آری.» پس آواز دهنده ای میان آنان آواز درمی دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»} فرمود: علی بن أبی طالب علیه السّلام است.(1)
روایت9.
تفسیر فرات بن ابراهیم: زید بن علی علیه السّلام: مردی از صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به همراه جمعی بر آن حضرت وارد شدند. گوید: سپس آن صحابه عرض کرد: یا رسول الله، شجره طوبی کجاست؟ فرمود: در خانه من، در بهشت! راوی گوید: سپس شخص دیگری این سوال را پرسید و حضرت فرمود: در خانه علی بن أبی طالب در بهشت! شخص اولی عرض کرد: یا رسول الله، اما شما در پاسخ سؤال قبلی فرمودید: در خانه من بعد میفرمایید: در خانه علی؟! فرمود: خانه من و خانه او در دنیا و آخرت در یکجا واقع است مگر اینکه بخواهیم با زنان خلوت کنیم که در این صورت با رفتن به خانههای جداگانه خود را مستور میکنیم.(2)
روایت10.
تفسیر فرات: ابن عباس از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره قول خدای متعال: «طُوبیَ لَهُمْ وَ حُسْنُ مََاب»(3){خوشا به حالشان، و خوش سرانجامی دارند} روایت کرده که آن حضرت فرمود: «طوبی» نام درختی است که خداوند آن را با دست خود در بهشت کاشته و از روح خود در آن دمید که زیورآلات از آن میروید و میوههای آن نزدیک دهان بهشتیان آویخته باشد و شاخههای آن از آن سوی دیوار بهشت و در خانه علی بن أبی طالب دیده میشود، دوستدارش از آن ناکام و دشمنش از آن برخوردار نخواهند شد.(4)
روایت11.
تفسیر فرات بن ابراهیم: ابن عباس درباره قول خدای متعال: «الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ طُوبیَ لَهُمْ وَ حُسْنُ مََاب»(5){کسانی
که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، خوشا به حالشان، و خوش سرانجامی دارند} گوید: «طوبی» درختی در بهشت هست که ریشه آن در خانه امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب است و شاخ و برگ آن در همه خانههای مؤمنان قرار دارد و نامش درخت «طوبی» میباشد. و منظور از آیه: «طُوبیَ لَهُمْ وَ حُسْنُ مََاب» همین درخت است و منظور این است که چه خوب بازگشتگاهی دارند.(6)
ص: 231
أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ(1) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو عَمْرٍو الزُّهْرِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ جَمَاعَةٌ مَعَهُ قَالَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَیْنَ شَجَرَةُ طُوبَی قَالَ فِی دَارِی فِی الْجَنَّةِ قَالَ ثُمَّ سَأَلَهُ آخَرُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله فِی دَارِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ الْأَوَّلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَأَلْتُکَ آنِفاً فَقُلْتَ فِی دَارِی ثُمَّ قُلْتَ فِی دَارِ عَلِیٍّ فَقَالَ لَهُ إِنَّ دَارِی وَ دَارَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فِی مَکَانٍ [وَاحِدٍ] واحدة إِلَّا إِذَا هَمَمْنَا بِالنِّسَاءِ اسْتَتَرْنَا بِبُیُوتٍ (3).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ مُعَنْعَناً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (4) شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ غَرَسَهَا اللَّهُ بِیَدِهِ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ تُنْبِتُ الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ وَ الثِّمَارَ مُتَدَلِّیَةً عَلَی أَفْوَاهِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّ أَغْصَانَهَا لَتُرَی مِنْ وَرَاءِ سُورِ الْجَنَّةِ وَ فِی مَنْزِلِ (5) عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَنْ یُحْرَمَهَا وَلِیُّهُ وَ لَنْ یَنَالَهَا عَدُوُّهُ (6).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحَسَنُ بْنُ الْحَکَمِ مُعَنْعَناً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: فِی قَوْلِ اللَّهِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (7) شَجَرَةٌ(8) أَصْلُهَا فِی دَارِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی الْجَنَّةِ وَ فِی دَارِ کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْهَا غُصْنٌ یُقَالُ لَهَا طُوبَی فَذَلِکَ قَوْلُهُ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ بِحُسْنِ الْمَرْجِعِ (9).
ص: 231
روایت12.
تفسیر فرات بن ابراهیم: علی بن الحسین علیه السّلام در قول خدای متعال: «یَاحَسْرَتیَ عَلیَ مَا فَرَّطتُ فیِ جَنبِ الله»{«دریغا بر آنچه در حضور خدا کوتاهی ورزیدم بی تردید من از ریشخند کنندگان بودم.»} فرمود: «جنب الله» علی است، و او حجّت خدا بر خلقش در روز قیامت است، چون روز قیامت شود، خداوند به خازنان جهنم فرمان خواهد داد که کلیدهای جهنم را به علی بدهند، پس آن حضرت هر که را خواهد وارد دوزخ کند و هرکه را خواهد نجات دهد. و در همین رابطه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر که تو را دوست بدارد، مرا دوست داشته است و آنکه تو را دشمن داشته با من دشمنی کرده است؛ ای علی، تو برادر منی و من برادر توأم، ای علی، «لواء الحمد» روز قیامت در دست توست، پیشاپیش اُمّت من حرکت میکنی و اذانگویان در سمت راست و چپ تو خواهند بود.(1)
روایت13.
تفسیر فرات بن ابراهیم: عبد الله بن عمر بن خطاب: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: ای مردم، بدانید که امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام در میان شما همانند ستاره درخشان در آسمان است، چون برآید پیرامون خود را روشن میکند، ای مردم، بدانید که من این سخن را بدان جهت به شما گفتم که از شما بخواهم برای روز جزا آماده شوید. ای مردم، چون روز قیامت فرا رسد، همه مردم یکجا گرد آورده شوند و امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام در وسط جمعیت محشور گردد و من در ابتدای آن هستم و اولاد علی بن أبی طالب در آخر فوج قرار دارند؛ ای مردم، آیا دیدهاید بندهای از مولای خود پیشی گیرد؟ ای مردم، آگاه باشید در آن روز کسی جز آنان که از بیم خدا لاغر و گوشت بدنشان آب شده باشد، نجات نمییابد، ای مردم، بدانید که ولایت امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام از جانب خدا بر شما فرض شده است و این خود سخن جبرئیل علیه السّلام است که آن را از جانب پروردگار عالم فرود آورده است، ای مردم، بدانید که قول خدای متعال در کتابش:
ص: 232
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ (1) قَالَ جَنْبُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ خُزَّانَ جَهَنَّمَ (2) أَنْ یَدْفَعَ مَفَاتِیحَ جَهَنَّمَ إِلَی عَلِیٍّ فَیُدْخِلَ مَنْ یُرِیدُ وَ یُنْجِیَ مَنْ یُرِیدُ وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ أَنَا أَخُوکَ یَا عَلِیُّ إِنَّ لِوَاءَ الْحَمْدِ مَعَکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تُقَدِّمُ بِهِ قُدَّامَ أُمَّتِی وَ الْمُؤَذِّنُونَ عَنْ یَمِینِکَ وَ عَنْ شِمَالِکَ (3).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] زَیْدُ بْنُ حَمْزَةَ مُعَنْعَناً عَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِیکُمْ مِثْلُ النَّجْمِ الزَّاهِرِ فِی السَّمَاءِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ مَا حَوْلَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنِّی إِنَّمَا قُلْتُ هَذَا لِأَتَقَدَّمَ إِلَیْکُمْ لِیَوْمِ الْوَعِیدِ(4) مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ حُشِرَ النَّاسُ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ حُشِرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی وَسَطِ الْفَوْجِ فَأَنَا(5) فِی أَوَّلِهِ وَ وُلْدُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی آخِرِ الْفَوْجِ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَهَلْ رَأَیْتُمْ عَبْداً یَسْبِقُ مَوْلَاهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ لَا یَنْجُو فِی ذَلِکَ الْمَوْقِفِ (6) إِلَّا کُلُّ ضَامِرٍ مَهْزُولٍ (7) مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ وَلَایَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَرْضٌ عَلَیْکُمْ أَحْفَظَهُ اللَّهُ عَلَیْکُمْ وَ هُوَ قَوْلُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام هَبَطَ بِهِ إِلَیَّ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّهُ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ
ص: 232
«وَ مَا ءَاتَئکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نهََئکُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ»{و آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت، بازایستید} است؛ ابن عباس رضی الله عنه- گوید: به خدا سوگند هیچ کسی را در حُبّ امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام شریک نکردم، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آگاه باشید که این بهشت و دوزخ است، در سمت راست علی بن أبی طالب است و در سمت چپ شیطان قرار دارد که اگر از او پیروی کنید، شما را گمراه نماید و اگر فرمانش برید به دوزختان وارد میکند. امّا اگر از علی بن أبی طالب پیروی کنید، شما را هدایت نموده و اگر از او اطاعت کنید شما را به بهشت وارد میکند؛ پس ابوذر غفاری- رضی الله عنه- از جای برجسته و عرض کرد: یا رسول الله، چگونه چنین سخنی را میفرمایید؟ فرمود: چون علی امر به پارسایی میکند و خود بدانچه امر مینماید عمل میکند و شیطان امر به منکر نموده مرتکب فحشا میشود.(1)
روایت14.
تفیر فرات بن ابراهیم: ابوالقاسم علوی با سندی از ابوهریره آورده است که از ابوالقاسم صَلی الله علیهِ و آله در مورد آیه: «یَوْمَ یَفِرُّ المَْرْءُ مِنْ أَخِیهِ* وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ»(2){روزی
که آدمی از برادرش، و از مادرش و پدرش میگریزد} شنیدم که فرمود: مگر کسی که با ولایت امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب آمده باشد، زیرا علی از دوستدار خود نخواهد گریخت و با کسی که او را دوست داشته، دشمنی نخواهد کرد و کسی را که از وی نفرت داشته، مهر نخواهید ورزید و دشمن خویش را دوست نخواهد داشت؛ و علی را کاخی در بهشت است که از یک یاقوت سرخ ساخته شده، پایین از زمرّد سبز و بالای آن از یاقوت سرخ ساخته شده است و وسط آن سرخ است و دو سوم قصر مرصّع به انواع یاقوت و جواهرات است و شاهنشینی(بالکن) دارد که شناخته شده به تسبیح و تقدیس و ثناگویی و تمجید اوست، ای ابوهریره، آن چیست؟ عرض کرد: نمیدانم یا رسول الله! فرمود: آن عرش است و زمینش زعفران است، خدای رحمان به آن امر فرمود که «باش!» پس «شد!»، جز علی و یاران او در آن اقامت نکنند و من و علی در یک خانه خواهیم بود، و علی با حق است و دیگری بر باطل.(3)
ص: 233
وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا(1). قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: وَ اللَّهِ لَا أَشْرَکْتُ فِی حُبِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَعَهُ غَیْرَهُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(2) اعْلَمُوا أَنَّ هَذِهِ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ فَمِنَ الْیَمِینِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ عَلَی الشَّمَالِ شَیْطَانٌ (3) إِنِ اتَّبَعْتُمُوهُ أَضَلَّکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُ أَدْخَلَکُمُ النَّارَ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ إِنِ اتَّبَعْتُمُوهُ هَدَاکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُ أَدْخَلَکُمُ الْجَنَّةَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکَیْفَ قُلْتَ ذَا قَالَ لِأَنَّهُ یَأْمُرُ بِالتُّقَی وَ یَعْمَلُ بِهَا وَ الشَّیْطَانُ یَأْمُرُ بِالْمُنْکَرِ وَ یَعْمَلُ بِالْفَحْشَاءِ(4).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: سَمِعْتُ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ یَقُولُ فِی هَذِهِ الْآیَةِ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ (5) إِلَّا مَنْ أَتَی (6) بِوَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ لَا یَفِرُّ مِمَّنْ وَالاهُ (7) وَ لَا یُعَادِی مَنْ أَحَبَّهُ وَ لَا یُحِبُّ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ لَا یَوَدُّ مَنْ عَادَاهُ وَ عَلِیٌّ لَهُ فِی الْجَنَّةِ قَصْرٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ أَسْفَلُهَا مِنْ زَبَرْجَدٍ أَخْضَرَ وَ أَعْلَاهَا مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ وَسَطُهَا أَحْمَرُ وَ ثُلُثَا الْقَصْرِ مُرَصَّعٌ بِأَنْوَاعِ الْیَاقُوتِ وَ الْجَوْهَرِ عَلَیْهِ شُرَفٌ (8) یُعْرَفُ بِتَسْبِیحِهِ وَ تَقْدِیسِهِ وَ تَحْمِیدِهِ وَ تَمْجِیدِهِ لَهُ یَا أَبَا هُرَیْرَةَ مَا هُوَ قَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ مَا أَدْرِی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هُوَ الْعَرْشُ وَ أَرْضُهُ الزَّعْفَرَانُ قَالَ لَهُ الرَّحْمَنُ کُنْ فَکَانَ لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا عَلِیٌّ وَ أَصْحَابُهُ وَ أَنَا وَ عَلِیٌّ فِی دَارٍ وَاحِدَةٍ وَ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ غَیْرُهُ مَعَ الْبَاطِلِ (9).
ص: 233
روایت15.
الطرائف: ابن مغازلی در «مناقب» خود گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: برای من در سمت راست عرش گنبدی از زر سرخ برپا میشود و برای ابراهیم گنبدی از زر سرخ برپا میشود و برای علی علیه السّلام گنبدی از زمرّد سبز برپا میشود، در مورد یک محبوب میان دو خلیل چه میگویی؟!(1)
و از چند طریق دیگر با اسناد آنها به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله، و معنی جملگی نزدیک به هم است، آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون قیامت شود، و پل صراط بر لبه دوزخ نصب گردد، هیچ کس قادر به گذشتن از آن نخواهد بود مگر اینکه نامهای به همراه داشته باشد که نشان دهد ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام را پذیرفته است. و در برخی روایات ایشان از چند طریق با اسناد آنها به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آمده است: کسی از پل صراط عبور نخواهد کرد مگر اینکه مجوّز عبور از علی علیه السّلام داشته باشد.(2)
روایت16.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از قیس بن سعد بن عباده آورده است که شنیدم علی بن أبی طالب علیه السّلام میفرمود: در روز قیامت، من نخستین کسی خواهم بود که برای دادخواهی در محضر خدای عزّوجل خواهم ایستاد.(3)
روایت17.
الطرائف: خطیب بغدادی در تاریخ خود با سندی از عبدالله بن عباس رضی الله عنه آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جز ما چهار نفر احدی در روز قیامت سواره نخواهد بود، پس عمویش عباس رضی الله عنه به وی عرض کرد: و این چهار نفر چه کسانی هستند یا رسول الله؟ فرمود: اما من، سوار بر بُراق هستم سپس آن حضرت مفصّلاً اوصاف آن را بیان فرمود، عباس عرض کرد: بعد چه کسی یا رسول الله؟ فرمود: و برادرم صالح که بر «ناقۀ الله» تعالی سوار است، همان ناقهای که قومش آن را پی کرد؛ عباس عرض کرد: بعدی کیست یا رسول الله؟ فرمود: و عمویم حمزه شیرخدا و شیر رسول خدا، سرور شهیدان که سوار بر ناقه من است، عباس عرض کرد: و دیگر چه کسی؟ فرمود: و برادرم علی بر ناقهای از شتران بهشت سوار است که افسارش از مرواریدِ تر
ص: 234
یف، [الطرائف] ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ فِی مَنَاقِبِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُضْرَبُ (1) لِی عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ قُبَّةٌ مِنْ ذَهَبٍ حَمْرَاءَ وَ یُضْرَبُ لِإِبْرَاهِیمَ (2) قُبَّةٌ مِنْ ذَهَبٍ حَمْرَاءَ وَ یُضْرَبُ لِعَلِیٍّ علیه السلام قُبَّةٌ مِنْ زَبَرْجَدٍ خَضْرَاءَ فَمَا ظَنُّکَ بِحَبِیبٍ بَیْنَ خَلِیلَیْنِ؟(3). وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ بِأَسَانِیدِهَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْمَعْنَی مُتَقَارِبٌ فِیهَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ لَمْ یَجُزْ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ کِتَابٌ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام. وَ فِی بَعْضِ رِوَایَاتِهِمْ مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ بِأَسَانِیدِهَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: لَمْ یَجُزْ عَلَی الصِّرَاطِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ جَوَازٌ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام(4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَاهَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُسْلِمٍ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ التَّمِیمِیِّ عَنْ أَبِی مَخْلَدٍ(5) عَنْ قَیْسِ بْنِ سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ: أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَجْثُو بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِلْخُصُومَةِ(6).
یف، [الطرائف] ذَکَرَ الْخَطِیبُ فِی تَارِیخِهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی جَعْفَرِ بْنِ رَبِیعَةَ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا فِی الْقِیَامَةِ رَاکِبٌ غَیْرُنَا نَحْنُ أَرْبَعَةٌ فَقَالَ لَهُ عَمُّهُ الْعَبَّاسُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَمَّا أَنَا فَعَلَی الْبُرَاقِ فَوَصَفَهَا صلی الله علیه و آله بِوَصْفٍ طَوِیلٍ قَالَ الْعَبَّاسُ ثُمَّ مَنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ أَخِی صَالِحٌ عَلَی نَاقَةِ اللَّهِ تَعَالَی الَّتِی عَقَرَهَا قَوْمُهُ قَالَ الْعَبَّاسُ وَ مَنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ عَمِّی حَمْزَةُ أَسَدُ اللَّهِ وَ أَسَدُ رَسُولِهِ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ عَلَی نَاقَتِی قَالَ الْعَبَّاسُ وَ مَنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ أَخِی عَلِیٌّ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ زِمَامُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ
ص: 234
و محملی از یاقوت سرخ بر روی آن است، با یک ترکه از درّ سپید، در حالی که تاجی از نور بر سر دارد و آن تاج دارای هفتاد کنگره است که بر هر کنگره آن یک یاقوت سرخ قرار دارد، و دو جامه سبز بر تن کرده، «لواء الحمد» در دست ندا در میدهد: «أشهد أن لا إله إلّا الله و أنَّ محمّداً رسول الله» سپس خلایق گویند، این شخص پیامبری مرسل یا فرشتهای مقرّب است یا اینکه حامل عرش است، پس یک منادی از درون عرش ندا در میدهد که: او نه فرشته مقرّب است و نه نبیّ مرسل و نه حامل عرش، این شخص علی بن أبی طالب علیه السّلام وصیّ رسول ربّ العالمین و امام پارسایان و پیشوای دست و روی سپیدان است.(1)
روایت18.
امالی صدوق: پدرم با سندی از ابن عباس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حلقهی درِ بهشت از یاقوت سرخ روی صفحههایی از طلاست، چون حلقه بر صفحههای طلا کوبیده شود، صدای «علی» از آن بر میخیزد. (2)
روایت19.
مناقب ابن شهر آشوب: از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل کرده است که علی علیه السّلام نخستین کسی است که وارد بهشت میشود.
و از آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله است: و خانه تو در بهشت کنار خانه من است، درست مانند دو برادر!
و از آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله است: در حدیثی به عباس فرمود: وارد بهشت شدم (در معراج) و دیدم که تعداد حوریان علی بیشتر از برگ درختان و کاخهای علی به تعداد انسانها بود.(3)
روایت20.
کشف الیقین:
ص: 235
عَلَیْهَا مَحْمِلٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ أَحْمَرَ قُضْبَانُهَا مِنَ الدُّرِّ الْأَبْیَضِ عَلَی رَأْسِهِ تَاجٌ مِنْ نُورٍ لِذَلِکَ التَّاجِ سَبْعُونَ رُکْناً مَا مِنْ رُکْنٍ إِلَّا وَ فِیهِ یَاقُوتَةٌ حَمْرَاءُ(1) عَلَیْهِ حُلَّتَانِ خَضْرَاوَانِ بِیَدِهِ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ هُوَ یُنَادِی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَیَقُولُ الْخَلَائِقُ مَا هَذَا إِلَّا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ حَامِلُ عَرْشٍ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ لَیْسَ هَذَا مَلَکاً مُقَرَّباً وَ لَا نَبِیّاً مُرْسَلًا وَ لَا حَامِلَ عَرْشٍ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ (2).
لی، [الأمالی] للصدوق أَبِی عَنِ الْمُؤَدِّبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دَاوُدَ عَنْ مُنْذِرٍ الشَّعْرَانِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی قُنْبُلٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ حَلْقَةَ بَابِ الْجَنَّةِ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَی صَفَائِحِ الذَّهَبِ فَإِذَا دُقَّتِ الْحَلْقَةُ عَلَی الصَّفْحَةِ طَنَّتْ وَ قَالَتْ یَا عَلِیُ (3).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ.
وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: وَ مَنْزِلُکَ فِی الْجَنَّةِ حِذَاءَ مَنْزِلِی کَمَنْزِلِ الْأَخَوَیْنِ.
وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ قَالَ لِلْعَبَّاسِ: دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ حُورَ عَلِیٍّ أَکْثَرَ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ قُصُورَ عَلِیٍّ بِعَدَدِ الْبَشَرِ(4).
امام حسین علیه السّلام: از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره قول خدای متعال: «طُوبیَ لَهُمْ وَ حُسْنُ مََاب»(1){خوشابه حالشان، و خوش سرانجامی دارند} سؤال شد، فرمود: درباره امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب نازل شده است، و طوبی درختی است در خانه امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب در بهشت، در بهشت جایی نیست مگر اینکه او در آن باشد.(2)
روایت21.
کشف الیقین: ابوبکر خوارزمی با سندی از ابن عباس آورده است که شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: در شبی که مرا به معراج بردند، وارد بهشتم کردند که در آنجا نوری را مشاهده کردم که به صورتم خورد، پس به جبرئیل گفتم: این چه نوری بود که دیدم؟ گفت: ای محمّد این نه نور خورشید است و نه نور ماه، بلکه کنیزی از کنیزان علی بن أبی طالب علیه السّلام بود که از قصر خود بیرون آمده، نگاهی به شما کرده و خندید و این نور از دهان او خارج شد، او همچنان در بهشت به گردش میپردازد تا اینکه امیرالمؤمنین بر وی وارد گردد.(3)
کشف الیقین: محمد بن احمد بن حسن بن شاذان با سندی از شاپور بن عبدالرحمن مانند آن را نقل کرده است.(4)
کشف الیقین: محمد بن احمد بن حسن با سندی از شابور بن عبد الرحمن مانند این روایت را آورده است.(5)
کشف الیقین: از کتاب «کفایۀ الطالب» با سندی از طلحه بن احمد نظیر این روایت را آورده است.(6)
مناقب ابن شهر آشوب: شعبه بن الحجاج شبیه آن را روایت کرده است.(7)
ص: 236
عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (1) قَالَ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ طُوبَی شَجَرَةٌ فِی دَارِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی الْجَنَّةِ لَیْسَ فِی الْجَنَّةِ شَیْ ءٌ إِلَّا وَ هُوَ فِیهَا(2).
شف، [کشف الیقین] أَبُو بَکْرٍ الْخُوارِزْمِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ شَابُورَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ هَیْثَمِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ شُعْبَةَ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ نُوراً ضَرَبَ بِهِ وَجْهِی فَقُلْتُ لِجَبْرَئِیلَ مَا هَذَا النُّورُ الَّذِی رَأَیْتُهُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ لَیْسَ هَذَا نُورُ الشَّمْسِ وَ لَا نُورُ الْقَمَرِ وَ لَکِنْ جَارِیَةٌ مِنْ جَوَارِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام طَلَعَتْ مِنْ قُصُورِهَا(3) فَنَظَرَتْ إِلَیْکَ وَ ضَحِکَتْ فَهَذَا النُّورُ خَرَجَ مِنْ فِیهَا وَ هِیَ تَدُورُ فِی الْجَنَّةِ إِلَی أَنْ یَدْخُلَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام(4).
شف، [کشف الیقین] محمد بن أحمد بن الحسن بن شاذان عن أحمد بن طلحة النیسابوری عن شابور بن عبد الرحمن: مثله (5)
شف، [کشف الیقین] من کفایة الطالب عن محمد بن طرحان الدمشقی عن الحسن بن أحمد العطار عن الحسن بن محمد عن علی الوشاء عن محمد بن أحمد عن علی بن حسن بن شاذان عن طلحة بن أحمد: مثله (6)
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب شعبة بن الحجاج: مثله (7).
ص: 236
روایت22.
امالی طوسی: حذیفۀ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که فرمود: چون روز قیامت شود، در سمت راست عرش گنبدی از یاقوت سرخ برای من زده میشود و برای ابراهیم علیه السّلام در سمت دیگر گنبدی از دُرّی سپید زده میشود و میان این دو گنبد، گنبدی از زمرّد سبز متعلق به علی بن أبی طالب علیه السّلام خواهد بود، اینک در مورد محبوبی که میان دو «خلیل» قرار گرفته چه فکر میکنید؟!(1)
روایت23.
کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هیچ نفس مؤمنی نخواهد مُرد مگر اینکه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و علی علیه السّلام باهم بر وی وارد شوند، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بالای سر وی نشسته و علی علیه السّلام پایین پایش، آنگاه رسول خدا سر مبارک خود را پایین آورده به وی میفرماید: ای دوستدار خدا، مژده باد تو را که من رسول خدا هستم، من از هرچه در دنیا بر جای نهادهای برای تو بهترم، آنگاه رسول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته و علی علیه السّلام سر خود را به وی نزدیک نموده و میفرماید: ای دوستدار خدا، من همان علی بن أبی طالبی هستم که دوستش داشتی! یقین کن برایت سودمند خواهم بود، سپس فرمود: این مطلب در قرآن نیز مذکور است؛ عرض کردم: قربانت گردم، کجای قرآن؟ فرمود: در سوره یونس: «الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ کَانُواْ یَتَّقُونَ* لَهُمُ الْبُشْرَی فیِ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ فیِ الاَْخِرَةِ لَا تَبْدِیلَ لِکَلِمَاتِ اللَّهِ ذَالِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیم»(2){همانان
که ایمان آورده و پرهیزگاری ورزیده اند.در زندگی دنیا و در آخرت مژده برای آنان است. وعده های خدا را تبدیلی نیست این همان کامیابی بزرگ است.}
روایت24.
کافی: سعید بن یسار گوید که به عیادت یکی از دو پسر شاپور رفته است- و هر دو اهل فضل و ورع و خشوع بودند، و گمان کنم زکریا بن شاپور بوده است- راوی گوید:
ص: 237
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ جَرِیرٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنْ حُذَیْفَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ ضُرِبَ لِی عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ قُبَّةٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ ضُرِبَ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ قُبَّةٌ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ وَ بَیْنَهُمَا قُبَّةٌ مِنْ زَبَرْجَدَةٍ خَضْرَاءَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَمَا ظَنُّکُمْ بِحَبِیبٍ بَیْنَ خَلِیلَیْنِ؟(1).
کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ مُؤْمِنَةٌ حَتَّی تَرَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیّاً علیه السلام یَدْخُلَانِ جَمِیعاً عَلَی الْمُؤْمِنِ فَیَجْلِسُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَ رَأْسِهِ وَ عَلِیٌّ عِنْدَ رِجْلَیْهِ فَیُکِبُّ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ یَا وَلِیَّ اللَّهِ أَبْشِرْ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ إِنِّی خَیْرٌ لَکَ مِمَّا تَرَکْتَ مِنَ الدُّنْیَا ثُمَّ یَنْهَضُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُومُ عَلِیٌّ علیه السلام حَتَّی یُکِبَّ عَلَیْهِ فَیَقُولُ یَا وَلِیَّ اللَّهِ أَبْشِرْ أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ الَّذِی کُنْتَ تُحِبُ (2) أَمَا لَأَنْفَعَنَّکَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ فَقُلْتُ أَیْنَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ (3) قَالَ فِی یُونُسَ (4) الَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْری فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدِیلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (5).
کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ: أَنَّهُ حَضَرَ أَحَدَ ابْنَیْ سَابُورَ(6) وَ کَانَ لَهُمَا فَضْلٌ
ص: 237
هنگام مرگ بر بالینش حضور یافتم، پس دست خود را دراز کرده و آنگاه گفت: یا علی، دستم سپید شد، گوید: سپس بر امام صادق علیه السّلام وارد گشتم در حالی که محمد بن مسلم در محضر ایشان بود. گوید: چون از محضرش مرخص شدم، گمانم بر این بود که محمّد او را از ماجرای زکریا آگاه کرده است، اما آن حضرت در پی من فرستاد و دوباره به محضرش رسیدم، فرمود: از این مردی که هنگام مرگ بر بالینش حاضر شدی مرا خبر کن که از وی چه شنیدی؟ گوید: عرض کردم: دستش را دراز کرده سپس گفت: یا علی، دستم سپید شد! پس امام صادق علیه السّلام فرمود: به خدا سوگند که او را دیده است، به خدا سوگند او را دیده است، به خدا سوگند او را دیده است،(1)
روایت25.
کافی: عبدالرحمن قصیر گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم که صالح بن میثم از عبایه اسدی مرا روایت کرده که او از علی علیه السّلام شنیده است که میفرمود: به خدا سوگند هر بندهای که بر دشمنی با من بمیرد، مرا هنگام مرگش به صورتی خواهد دید که دوست ندارد، و بندهای نیست که بر محبت من بمیرد مگر اینکه مرا هنگام مرگ به صورتی دوست دارد، ببیند. پس امام باقر علیه السّلام فرمود: آری به رسول خدا سوگند!(2)
روایت26.
کافی: ابویعفور گوید: خطّاب جهنی با ما نشست و برخاست داشت و به شدت مخالف آل محمّد صَلی الله علیهِ و آله بود و مصاحب نجده حروری بود، راوی گوید: پس از باب تقیّه به دیدارش رفتم ناگاه دیدم که دچار اغما گشته و رو به مرگ است، سپس شنیدم میگفت: ای علی، مرا با تو چه کار؟ من امام صادق علیه السّلام را از این امر آگاه نمودم، پس آن حضرت فرمود: به پروردگار کعبه او را دیده است، به پروردگار کعبه او را دیده است، به پروردگار کعبه او را دیده است.(3)
ص: 238
وَ وَرَعٌ وَ إِخْبَاتٌ فَمَرِضَ أَحَدُهُمَا وَ لَا أَحْسَبُهُ إِلَّا زَکَرِیَّا بْنَ سَابُورَ قَالَ فَحَضَرْتُ (1) عِنْدَ مَوْتِهِ فَبَسَطَ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ ابْیَضَّتْ یَدِی یَا عَلِیُّ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ قَالَ فَلَمَّا قُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ ظَنَنْتُ أَنَّ مُحَمَّداً یُخْبِرُهُ بِخَبَرِ الرَّجُلِ فَأَتْبَعَنِی بِرَسُولٍ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الرَّجُلِ الَّذِی حَضَرْتَهُ عِنْدَ الْمَوْتِ أَیَّ شَیْ ءٍ سَمِعْتَهُ یَقُولُ قَالَ قُلْتُ بَسَطَ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ ابْیَضَّتْ یَدِی یَا عَلِیُّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَآهُ وَ اللَّهِ رَآهُ وَ اللَّهِ رَآهُ وَ اللَّهِ (2).
کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام حَدَّثَنِی صَالِحُ بْنُ مِیثَمٍ عَنْ عَبَایَةَ الْأَسَدِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَا یُبْغِضُنِی عَبْدٌ أَبَداً یَمُوتُ عَلَی بُغْضِی إِلَّا رَآنِی عِنْدَ مَوْتِهِ حَیْثُ یَکْرَهُ وَ لَا یُحِبُّنِی عَبْدٌ أَبَداً فَیَمُوتُ عَلَی حُبِّی إِلَّا رَآنِی عِنْدَ مَوْتِهِ حَیْثُ یُحِبُّ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام نَعَمْ وَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْیَمِینِ (3).
کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعَبْدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: کَانَ خَطَّابٌ الْجُهَنِیُّ خَلِیطاً لَنَا وَ کَانَ شَدِیدَ النَّصْبِ لِآلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ یَصْحَبُ نَجْدَةَ الْحَرُورِیَ (4) قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ أَعُودُهُ لِلْخُلْطَةِ وَ التَّقِیَّةِ فَإِذَا هُوَ مُغْمًی عَلَیْهِ فِی حَدِّ الْمَوْتِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا لِی وَ لَکَ یَا عَلِیُّ فَأَخْبَرْتُ بِذَلِکَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَآهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ رَآهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ رَآهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ(5).
ص: 238
روایت27.
کافی: محمّد بن حنظله گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: قربانت گردم، از بعضی شیعیان و دوستداران شما شنیدم که از پدرتان روایتی را نقل میکردند. امام فرمود: آن روایت چیست؟ عرض کردم: تصوّرشان بر این بود که آن حضرت فرموده است: بیشترین وقتی که هر شخصی نسبت به جایگاه ما غبطه میخورد؛ وقتی است که جانش به گلویش میرسد؛ امام فرمود: آری، در آن لحظه رسول خد صَلی الله علیهِ و آله نزد وی میآید و علی علیه السّلام نزد وی میآید و جبرئیل و ملک الموت نزد وی میآیند، پس آن مَلَک به علی علیه السّلام میگوید: یا علی، فلانی دوستدار تو و خاندانتان بوده است پس آن حضرت میفرماید: آری، ما را دوست میداشت و از دشمنان ما بیزاری میجست، سپس پیامبر خدا صَلی الله علیهِ و آله همین را به جبرئیل علیه السّلام میگوید و جبرئیل آن را به سوی خدای عزّوجل بالا میبرد.(1)
روایت28.
امالی طوسی: ابن نباته: حارث همدانی به همراه جمعی از شیعیان که من هم از جمله ایشان بودم، بر امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام وارد شد. پس در راه رفتن تلو تلو میخورد- منظور حارث است- و با عصای سرکجش بر زمین میکوفت - تا با آن تکیه کند -، و او بیمار بود، پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به استقبال وی آمد که نزد آن حضرت منزلتی نیکو داشت، و فرمود: حارث، خود را چگونه مییابی؟ عرض کرد: روزگار ناتوانم کرده است یاامیرالمؤمنین، و خصومت و جدل یاران بر در خانهات درونم را سوزانده است! فرمود: علت خصومتشان چیست؟ عرض کرد: بر سر شماست و به خاطر امتحانی است که از جانب شما به سراغ آنها آمده است. برخی درباره شما به افراط و غلوّ روی آورده و برخی دیگر بیعت خود را شکستهاند و گروهی نیز در شک و تردید به سر برده نمیدانند به شما بپیوندند یا روی بگردانند. فرمود: ای برادر حمدان، تو را کافی است که بدانی بهترین شیعیان من حدّ میانه را میگیرند تا هم مفرط غالی به رویّه ایشان باز گردد و دیگران به ایشان ملحق شوند. حارث عرض کرد: پدر و مادرم فدای تو باد،
ص: 239
کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی الْمُسْتَهِلِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جُعِلْتُ فِدَاکَ حَدِیثٌ سَمِعْتُهُ مِنْ بَعْضِ شِیعَتِکَ وَ مَوَالِیکَ یَرْوِیهِ عَنْ أَبِیکَ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ زَعَمُوا أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ أَغْبَطُ مَا یَکُونُ امْرُؤٌ بِمَا نَحْنُ عَلَیْهِ إِذَا کَانَتِ النَّفْسُ فِی هَذِهِ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا کَانَ ذَلِکَ أَتَاهُ نَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَتَاهُ عَلِیٌّ وَ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ وَ أَتَاهُ مَلَکُ الْمَوْتِ علیه السلام فَیَقُولُ ذَلِکَ الْمَلَکُ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ فُلَاناً کَانَ مُوَالِیاً لَکَ وَ لِأَهْلِ بَیْتِکَ فَیَقُولُ نَعَمْ کَانَ یَتَوَلَّانَا وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ عَدُوِّنَا فَیَقُولُ ذَلِکَ نَبِیُّ اللَّهِ لِجَبْرَئِیلَ علیه السلام فَیَرْفَعُ ذَلِکَ جَبْرَئِیلُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَهْدِیٍّ الْکِنْدِیِّ الْعَطَّارِ وَ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِیهِ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ صَالِحٍ (2) عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: دَخَلَ الْحَارِثُ الْهَمْدَانِیُّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی نَفَرٍ مِنَ الشِّیعَةِ وَ کُنْتُ فِیهِمْ فَجَعَلَ یَعْنِی الْحَارِثَ یَتَأَوَّدُ فِی مَشْیِهِ وَ یَخْبِطُ الْأَرْضَ بِمِحْجَنِهِ (3) وَ کَانَ مَرِیضاً فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ کَانَتْ لَهُ مِنْهُ مَنْزِلَةٌ فَقَالَ کَیْفَ تَجِدُکَ یَا حَارِ قَالَ نَالَ الدَّهْرُ مِنِّی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ زَادَنِی أُوَاراً وَ غَلِیلًا(4) اخْتِصَامُ أَصْحَابِکَ بِبَابِکَ قَالَ وَ فِیمَ خُصُومَتُهُمْ قَالَ فِی شَأْنِکَ وَ الْبَلِیَّةِ مِنْ قِبَلِکَ فَمِنْ مُفْرِطٍ غَالٍ وَ مُقْتَصِدٍ أَقَالَ (5) وَ مِنْ مُتَرَدِّدٍ مُرْتَابٍ لَا یَدْرِی أَ یُقْدِمُ أَوْ یُحْجِمُ قَالَ فَحَسْبُکَ یَا أَخَا هَمْدَانَ أَلَا إِنَّ خَیْرَ شِیعَتِی النَّمَطُ الْأَوْسَطُ إِلَیْهِمْ یَرْجِعُ الْغَالِی وَ بِهِمْ یَلْحَقُ التَّالِی قَالَ لَوْ کَشَفْتَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی الرَّیْنَ عَنْ
ص: 239
چه میشود که ما را در این امر بینا گردانی و زنگار از دلها برداری؟ فرمود: - گفتار من - تو را کفایت است، امر بر تو مشتبه شده است؛ آگاه باش که دین به اشخاص شناخته نمیشود بلکه با آیات حق شناخته میشود، پس حق را بشناس تا اهل حق را شناخته باشی، ای حارث، نیکوترین سخن، حق است و حقگو مجاهد است، من تو را از حق باخبر میکنم پس به سخنان من گوش فرا ده، سپس آن را به آن دسته از یارانت که صاحب عقل و هوشاند، منتقل کن؛ بدان که من بنده خدا و برادر رسول اویم و نخستین تصدیق کنندهاش، آن زمان تصدیقش کردم که آدم میان روح و جسم بود و در میان اُمّت شما نیز حقیقتاً من نخستین کسی هستم که وی را تصدیق نمود، بنابراین، ماییم اولین و ماییم آخرین. ای حارث، بدان که من خاصّه و خالصه اویم و همتا و وصیّ و ولیّ و رازدار و سرّ نگهدار اویم، فهم کتاب و فصل الخطاب و علم قرون و اسباب را به من دادهاند، هزار کلید در من به ودیعت نهاده شده که هر کلید آن هزار در بگشاید و هر در هزار هزار عهد را آشکار میکند، و مؤیّد گشته- یا اینکه فرمود: یاری شده- به شب قدر به عنوان فزونی و این حکم برای من و آن دسته از فرزندان من که خویشتندار باشند، ساری و جاری است، تا زمانی که شب و روز برقرار است تا اینکه خداوند زمین و آنچه در آن است را به ارث برد؛ ای حارث، من تو را بدینها بشارت میدهم تا مرا بشناسی، و سوگند به آنکه دانه را شکافت و انسان را آفرید، دوستدار من و دشمن من در دو جای مختلف قرار میگیرند، آنها مرا به هنگام مرگ، بر روی پل صراط و هنگام تقسیم خواهند شناخت .
عرض کرد: مولای من، تقسیم چه؟ فرمود: تقسیم دوزخ، من آن را درست تقسیم خواهم کرد، خواهم گفت: این دوستدار من است و این دشمن من.
سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام دست حارث را گرفته و فرمود: ای حارث، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست مرا گرفته- و قبلاً از دست حسودان قریش و منافقان به آن حضرت شکایت برده بودم- و فرمود: چون روز قیامت شود، به ریسمان- یا به عصمتی- از جانب خدای متعال صاحب عرش چنگ میزنم و تو نیز به ریسمان من چنگ میزنی و ذرّیه تو به ریسمان تو چنگ میزنند، در آن حالت خداوند با پیامبر خود چه خواهد کرد؟! و نبیّ او با وصیّ خود چه خواهد کرد؟ ای حارث این اندک از بسیار را نیک دریاب، تو با کسی محشور میشوی که دوستش میداری و آنچه را که کسب کردهای به خودت تعلّق دارد- یا اینکه گفت: هرچه کسب کردهای- و این را سه بار تکرار فرمود. پس حارث-
ص: 240
قُلُوبِنَا وَ جَعَلْتَنَا فِی ذَلِکَ عَلَی بَصِیرَةٍ مِنْ أَمْرِکَ (1) قَالَ قَدْکَ فَإِنَّکَ امْرُؤٌ مَلْبُوسٌ عَلَیْکَ إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُعْرَفُ بِالرِّجَالِ بَلْ بِآیَةِ الْحَقِّ فَاعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ أَهْلَهُ یَا حَارِ إِنَّ الْحَقَّ أَحْسَنُ الْحَدِیثِ وَ الصَّادِعَ بِهِ مُجَاهِدٌ وَ بِالْحَقِّ أُخْبِرُکَ فَأَرْعِنِی سَمْعَکَ ثُمَّ خَبِّرْ بِهِ مَنْ کَانَتْ لَهُ حَصَانَةٌ مِنْ أَصْحَابِکَ أَلَا إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ وَ صِدِّیقُهُ الْأَوَّلُ قَدْ صَدَّقْتُهُ وَ آدَمُ بَیْنَ الرُّوحِ وَ الْجَسَدِ ثُمَّ إِنِّی صِدِّیقُهُ الْأَوَّلُ فِی أُمَّتِکُمْ حَقّاً فَنَحْنُ الْأَوَّلُونَ وَ نَحْنُ الْآخِرُونَ أَلَا وَ أَنَا خَاصَّتُهُ یَا حَارِ وَ خَالِصَتُهُ وَ صِنْوُهُ وَ وَصِیُّهُ وَ وَلِیُّهُ وَ صَاحِبُ نَجْوَاهُ وَ سِرِّهِ أُوتِیتُ فَهْمَ الْکِتَابِ وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ عِلْمَ الْقُرُونِ وَ الْأَسْبَابِ وَ اسْتُودِعْتُ أَلْفَ مِفْتَاحٍ یَفْتَحُ کُلُّ مِفْتَاحٍ أَلْفَ بَابٍ یُفْضِی کُلُّ بَابٍ إِلَی أَلْفِ أَلْفِ عَهْدٍ وَ أُیِّدْتُ أَوْ قَالَ أُمْدِدْتُ بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ نَفْلًا وَ إِنَّ ذَلِکَ لَیَجْرِی لِی وَ مَنِ اسْتُحْفِظَ مِنْ ذُرِّیَّتِی مَا جَرَی اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ حَتَّی یَرِثَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا وَ أُبَشِّرُکَ یَا حَارِ لَیَعْرِفُنِی وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَلِیِّی وَ عَدُوِّی فِی مَوَاطِنَ شَتَّی لَیَعْرِفُنِی عِنْدَ الْمَمَاتِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمُقَاسَمَةِ فَقَالَ وَ مَا الْمُقَاسَمَةُ یَا مَوْلَایَ قَالَ مُقَاسَمَةُ النَّارِ أُقَاسِمُهَا قِسْمَةً صِحَاحاً أَقُولُ هَذَا وَلِیِّی وَ هَذَا عَدُوِّی.
ثُمَّ أَخَذَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِیَدِ الْحَارِثِ وَ قَالَ یَا حَارِ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِی (2) فَقَالَ لِی وَ اشْتَکَیْتُ إِلَیْهِ حَسَدَةَ قُرَیْشٍ وَ الْمُنَافِقِینَ لِی إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَخَذْتُ بِحَبْلٍ أَوْ بِحُجْزَةٍ یَعْنِی عِصْمَةً مِنْ ذِی الْعَرْشِ تَعَالَی وَ أَخَذْتَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ بِحُجْزَتِی وَ أَخَذَ ذُرِّیَّتُکَ بِحُجْزَتِکَ وَ أَخَذَ شِیعَتُکُمْ بِحُجْزَتِکُمْ فَمَا ذَا یَصْنَعُ اللَّهُ بِنَبِیِّهِ وَ مَا یَصْنَعُ (3) نَبِیُّهُ بِوَصِیِّهِ خُذْهَا إِلَیْکَ یَا حَارِ قَصِیرَةً مِنْ طَوِیلَةٍ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا احْتَسَبْتَ أَوْ قَالَ مَا اکْتَسَبْتَ قَالَهَا ثَلَاثاً فَقَالَ الْحَارِثُ:
ص: 240
در حالی که از شادمانی جامه خود را بر زمین میکشید، عرض کرد: به پروردگارم سوگند اهمیتی نمیدهم که از این پس چه وقت با مرگ روبرو میشوم یا او به سراغم میآید ؛ جمیل بن صالح گوید: سید بن محمّد از کتاب خود این ابیات را برای من خواند:
- «سخن علی علیه السلام برای حارث بس شگفت است، سخن او حامل شگفتیهای بسیار است،
- ای حارث همدان کسی که بمیرد مرا میبیند، در برابر خویش چه مؤمن باشد و چه منافق،
- چشمانش مرا میشناسد و من نیز او را به وصف و نام و آنچه کرده است میشناسم،
- و تو در کنار پل صراط مرا میشناسی، پس نترس از اینکه بیفتی یا پایت بلغزد،
- تو را پس از تحمل تشنگی آبی گوارا مینوشانم که از شدت شیرینی گمانی بری عسل است،
- آنگاه که برپا داشته میشود، میگویم: او را رها کن، آن مرد را نپذیر، - او را رها کن، به آن مرد نزدیک مشو که او ریسمانی دارد که به ریسمان وصی پیوسته است»(1)
روایت29.
حسین بن عون گوید: به منظور عیادت بر سیّد بن محمد حمیری در آن بیماری که بدان درگذشت، نزد وی رفتم و او را در حال مرگ یافتم و جمعی از همسایگان را که جملگی عثمانی بودند، نزد وی یافتم، و سید خوش سیما بود و گشادهرو و ستبر گردن بود، اما نقطه سیاهی در صورتش پیدا شد شبیه اثر یک مداد که مدام زیاد و زیادتر میشد تا اینکه تمام صورتش را فرا گرفت- یعنی اینکه صورتش کاملاً سیاه شد- از این رو شیعیان حاضر از این بابت غمگین شدند ولی ناصبیان آشکارا اظهار شادمانی نموده و شماتت میکردند، اما دیری نپایید که ناگهان از همان نقطه صورتش که سیاهی پیدا شده بود، لکه سفیدی نمایان شد و کم کم شروع به بزرگ شدن کرد تا اینکه تمام صورتش را سپیدی و درخشندگی پوشاند و پلکهای سید از خستگی فرو افتاد و بخندید و آنگاه چنین سرود:
- «دروغ گفتهاند آنان که گمان کردهاند که علی دوستدار خود را از گرفتاریها نجات نمیدهد،
ص: 241
وَ قَامَ یَجُرُّ رِدَاءَهُ جَذَلًا(1) مَا أُبَالِی وَ رَبِّی بَعْدَ هَذَا مَتَی لَقِیتُ الْمَوْتَ أَوْ لَقِیَنِی قَالَ جَمِیلُ بْنُ صَالِحٍ فَأَنْشَدَنِی السَّیِّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ فِی کِتَابِهِ:
قَوْلُ عَلِیٍّ لِحَارِثٍ عَجَبٌ***کَمْ ثَمَّ أُعْجُوبَةً لَهُ حَمَلَا
یَا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ یَمُتْ یَرَنِی***مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلًا
یَعْرِفُنِی طَرْفُهُ وَ أَعْرِفُهُ***بِنَعْتِهِ وَ اسْمِهِ وَ مَا فَعَلَا
وَ أَنْتَ عِنْدَ الصِّرَاطِ تَعْرِفُنِی***فَلَا تَخَفْ عَثْرَةً وَ لَا زَلَلًا
أَسْقِیکَ مِنْ بَارِدٍ عَلَی ظِمَاءٍ***تَخَالُهُ فِی الْحَلَاوَةِ الْعَسَلَا
أَقُولُ لِلنَّارِ حِینَ تُعْرَضُ لِلْعَرْضِ***دَعِیهِ لَا تَقْبَلِی الرَّجُلَا
دَعِیهِ لَا تَقْرَبِیهِ إِنَّ لَهُ***حَبْلًا بِحَبْلِ الْوَصِیِّ مُتَّصِلًا(2)
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی حَرْبٍ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَوْنٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی السَّیِّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ عَائِداً فِی عِلَّتِهِ الَّتِی مَاتَ فِیهَا فَوَجَدْتُهُ یُسَاقُ بِهِ وَ وَجَدْتُ عِنْدَهُ جَمَاعَةً مِنْ جِیرَانِهِ وَ کَانُوا عُثْمَانِیَّةً وَ کَانَ السَّیِّدُ جَمِیلَ الْوَجْهِ رَحْبَ الْجَبْهَةِ عَرِیضَ مَا بَیْنَ السَّالِفَتَیْنِ (3) فَبَدَتْ فِی وَجْهِهِ نُکْتَةٌ سَوْدَاءُ مِثْلُ النُّقْطَةِ مِنَ الْمِدَادِ ثُمَّ لَمْ تَزَلْ تَزِیدُ وَ تَنْمِی حَتَّی طَبَّقَتْ وَجْهَهُ یَعْنِی اسْوِدَاداً
فَاغْتَمَّ لِذَلِکَ مَنْ حَضَرَ(4) مِنَ الشِّیعَةِ وَ ظَهَرَ مِنَ النَّاصِبَةِ سُرُورٌ وَ شَمَاتَةٌ فَلَمْ یَلْبَثْ بِذَلِکَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی بَدَتْ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ مِنْ وَجْهِهِ لُمْعَةٌ بَیْضَاءُ فَلَمْ تَزَلْ تَزِیدُ أَیْضاً وَ تَنْمِی حَتَّی أَسْفَرَ وَجْهُهُ وَ أَشْرَقَ وَ افْتَرَّ(5) السَّیِّدُ ضَاحِکاً وَ أَنْشَأَ یَقُولُ
کَذَبَ الزَّاعِمُونَ أَنَّ عَلِیّاً***لَنْ یُنَجِّیَ مُحِبَّهُ مِنْ هَنَاةٍ(6)
ص: 241
- به خدا سوگند که وارد بهشت عدن شدم، و خداوند از بدیهای من درگذشت،
- پس ای دوستداران علی، امروز مژده باد شما را، و تا زندهاید به ولایت علی گردن نهید،
- و پس از او ولایت پسرانش را بپذیرید یکی پس از دیگری، با صفاتی که به وسیله آنها ایشان را میشناسید»
سپس به دنبال این ابیات گفت: «أشهد أن لا إله إلّا الله حقّاً حقّاً، و أشهد أنّ محمداً رسول الله صَلی الله علیهِ و آله حقّاً حقّاً، أشهدُ أن علیاً امیرالمؤمنین حقّاً حقّاً و أشهد أن لا إله إلّا الله» و آنگاه چشمانش را فرو بست و جان سپرد چنانکه گویی روحش شعلهای بود که خاموش شد یا ریگی که بر زمین افتاد .
علی بن الحسین گوید: پدرم حسین بن عون این مطلب را به من گفت در حالی که أُذینۀ نیز حضور داشت. پس اذینه گفت: الله اکبر، کسی که دیده باشد همانند کسی نیست که ندیده باشد. مرا خبر داد- و اگر غیر از این باشد گوشهایم کر شوند!- فضیل بن یسار از ابوجعفر باقر و جعفر علیهما السّلام که آن دو فرمودند: بر ارواح حرام است که تا پنج تن را ندیده از تن جدا شوند، تا اینکه محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین را ببیند، آنگاه یا چشمانشان بدین دیدار روشن گردد یا شرمنده شوند. پس این خبر در میان مردم پخش شد، و به خدا سوگند که موافق و همراه همه در تشییع جنازه او شرکت کردند.(1)
روایت30.
تفسیر علی بن ابراهیم: امام صادق علیه السلام: مردی به عمّار بن یاسر گفت: ای ابو یقظان، در کتاب خدا آیهای هست که قلب مرا تباه کرده و مرا به تردید انداخته است. عمّار گفت: کدام آیه است؟ گفت: قول خدای متعال: «وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِْمْ أَخْرَجْنَا لهَُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُکلَِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کاَنُواْ بَِایَاتِنَا لَا یُوقِنُون»(2){و
چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند.} این جنبنده چه جنبندهای است؟ عمّار گفت: به خدا سوگند نه مینشینم و نه غذا میخورم و نه میآشامم تا اینکه او را به تو نشان دهم. پس عمّار به همراه آن مرد نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام آمدند و آن حضرت مشغول خوردن خرما با کره بود، پس فرمود: ابویقظان، بیا و بخور! پس عمار نشست و با وی مشغول خوردن شد.آن مرد از این کار عمّار متعجّب شد و چون عمّار برخاست به وی گفت: سبحان الله، تو سوگند یاد کردی که نخوری و نیاشامی و ننشینی تا اینکه «دابّۀ الأرض» را به من نشان دهی! عمّار گفت: او را به تو نشان دادم، اگر اندیشه میکردی.(3)
ص: 242
قَدْ وَ رَبِّی دَخَلْتُ جَنَّةَ عَدْنٍ***وَ عَفَا لِیَ الْإِلَهُ عَنْ سَیِّئَاتٍ
فَأَبْشِرُوا الْیَوْمَ أَوْلِیَاءَ عَلِیٍ***وَ تَوَلَّوْا عَلِیّاً حَتَّی الْمَمَاتِ (1)
ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ تَوَلَّوْا بَنِیهِ***وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ بِالصِّفَاتِ
ثُمَّ أَتْبَعَ قَوْلَهُ هَذَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَقّاً حَقّاً أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً حَقّاً وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ثُمَّ أَغْمَضَ عَیْنَهُ لِنَفْسِهِ فَکَأَنَّمَا کَانَتْ رُوحُهُ زُبَالَةً(2) طَفِئَتْ أَوْ حَصَاةً سَقَطَتْ.
قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ قَالَ لِی أَبِی الْحُسَیْنُ بْنُ عَوْنٍ وَ کَانَ أُذَیْنَةُ حَاضِراً فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ مَا مَنْ شَهِدَ کَمَنْ لَمْ یَشْهَدْ أَخْبَرَنِی وَ إِلَّا فَصَمَّتَا الْفُضَیْلُ بْنُ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ عَنْ جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُمَا قَالا: حَرَامٌ عَلَی رُوحٍ أَنْ تُفَارِقَ جَسَدَهَا حَتَّی تَرَی الْخَمْسَةَ حَتَّی تَرَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَیْناً علیهم السلام بِحَیْثُ تَقَرُّ عَیْنُهَا أَوْ تَسْخَنُ عَیْنُهَا فَانْتَشَرَ هَذَا القَوْلُ فِی النَّاسِ فَشَهِدَ جِنَازَتَهُ وَ اللَّهِ الْمُوَافِقُ وَ الْمُفَارِقُ (3).
فس، [تفسیر القمی] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَالَ رَجُلٌ لِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ آیَةٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَدْ أَفْسَدَتْ قَلْبِی وَ شَکَّکَتْنِی قَالَ عَمَّارٌ وَ أَیَّةُ آیَةٍ هِیَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (4) الْآیَةَ فَأَیَّةُ دَابَّةٍ هَذِهِ قَالَ عَمَّارٌ وَ اللَّهِ مَا أَجْلِسُ وَ لَا آکُلُ وَ لَا أَشْرَبُ حَتَّی أُرِیَکَهَا فَجَاءَ عَمَّارٌ مَعَ الرَّجُلِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ یَأْکُلُ تَمْراً وَ زُبْداً فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ هَلُمَّ فَجَلَسَ عَمَّارٌ وَ أَقْبَلَ یَأْکُلُ مَعَهُ فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ مِنْهُ فَلَمَّا قَامَ عَمَّارٌ قَالَ لَهُ الرَّجُلُ سُبْحَانَ اللَّهِ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ حَلَفْتَ (5) أَنَّکَ لَا تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ وَ لَا تَجْلِسُ حَتَّی تُرِیَنِیهَا قَالَ عَمَّارٌ قَدْ أَرَیْتُکَهَا إِنْ کُنْتَ تَعْقِلُ (6).
ص: 242
روایت31.
تفسیر علی بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام که در مسجد خوابیده بود و مقداری شن جمع کرده و سرش را بر روی آن گذاشته بود، رفت. پس آن حضرت با پای مبارک خود علی را تکان داده و سپس فرمود: برخیز ای دابّۀ الله!. یکی از اصحابش گفت: آیا همدیگر را با چنین نامی خطاب کنیم؟! فرمود: به خدا سوگند که نه! این نام مختص به اوست و او همان «دابّۀ الأرض»ی است که خداوند در کتاب خود یاد فرموده گوید: «وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِْمْ أَخْرَجْنَا لهَُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُکلَِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کاَنُواْ بَِایَاتِنَا لَا یُوقِنُون»(1){و
چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند} سپس فرمود: یا علی، چون آخرالزّمان شود، خداوند تو را به بهترین صورت برخواهد انگیخت در حالی که یک ابزار داغ نهادن - نشانهگذاری - به همراه خود داری و دشمنانت را با آن نشانهگذاری میکنی. پس آن مرد به امام صادق علیه السّلام عرض کرد: اما عامّه میگویند که این آیه به این صورت است که «تکلمهم» (به فتح تاء و سکون کاف)، امام علیه السلام فرمود: خداوند آنان را در آتش جهنم زخمی کند. به درستی که در این آیه «تکلمهم» (به ضم تاء و فتح کاف) است از ریشه کلام.
توضیح
این لفظ را فعل ثلاثی مجرد میخواندند از «کلم» که به معنی «زخم زدن» است و شرح آن در کتاب «الغیبۀ» خواهد آمد.
روایت32.
کنز جامع الفوائد: ابوعبدالله جدلی گوید: روزی بر علی علیه السّلام وارد گشتم، پس آن حضرت فرمود: «دابّۀ الأرض» من هستم!
و گفت: بر علی بن أبی طالب علیه السّلام وارد شدم که فرمود: آیا پیش از اینکه کسی به جمع ما ملحق شود تو را از سه چیز خبر دهم؟ عرض کردم: آری، فرمود: من «عبد الله» و من «دابّۀ الأرض» هستم، صدق آن و عدل آن و برادر پیامبرش، میخواهی تو را از بینی مهدی و چشم وی باخبر کنم؟ گوید: عرض کردم: بلی! گوید: پس آن حضرت دست بر سینه خود زده و فرمود: من هستم!
ابن نباته گوید:
ص: 243
فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: انْتَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ نَائِمٌ فِی الْمَسْجِدِ قَدْ جَمَعَ رَمْلًا وَ وَضَعَ رَأْسَهُ عَلَیْهِ فَحَرَّکَهُ بِرِجْلِهِ ثُمَّ قَالَ قُمْ یَا دَابَّةَ اللَّهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ یُسَمِّی بَعْضُنَا بَعْضاً بِهَذَا الِاسْمِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ إِلَّا لَهُ خَاصَّةً وَ هُوَ دَابَّةُ الْأَرْضِ الَّذِی ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (1) ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِذَا کَانَ آخِرُ الزَّمَانِ أَخْرَجَکَ اللَّهُ فِی أَحْسَنِ صُورَةٍ وَ مَعَکَ مِیسَمٌ (2) تَسِمُ بِهِ أَعْدَاءَکَ فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ الْعَامَّةَ یَقُولُونَ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّمَا هِیَ تَکْلِمُهُمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَلَمَهُمُ اللَّهُ فِی نَارِ جَهَنَّمَ إِنَّمَا هُوَ یُکَلِّمُهُمْ مِنَ الْکَلَامِ (3).
کانوا یقرءونه علی بناء المجرد من الکلم بمعنی الجرح و سیأتی شرحه فی کتاب الغیبة.
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام یَوْماً فَقَالَ أَنَا دَابَّةُ الْأَرْضِ. وَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِسْحَاقَ الرَّاشِدِیِّ عَنْ خَالِدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ یَعْقُوبَ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ أَ لَا أُحَدِّثُکَ ثَلَاثاً قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ عَلَیَّ وَ عَلَیْکَ دَاخِلٌ قُلْتُ بَلَی فَقَالَ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ أَنَا دَابَّةُ الْأَرْضِ صِدْقُهَا وَ عَدْلُهَا وَ أَخُو نَبِیِّهَا أَ لَا أُخْبِرُکَ بِأَنْفِ الْمَهْدِیِّ وَ عَیْنِهِ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ أَنَا.
وَ قَالَ: عُبَیْدُ بْنُ نَاصِحٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ
ص: 243
در حالی بر امیرالمؤمنین علیه السّلام وارد شدم که مشغول خوردن نان و سرکه و روغن بود، پس عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، خدای عزّوجل میفرماید: «: «وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِْمْ أَخْرَجْنَا لهَُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُکلَِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کاَنُواْ بَِایَاتِنَا لَا یُوقِنُون»(1){و چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند} این «دابّۀ الأرض» چیست؟ فرمود: جنبندهای است که نان و سرکه و روغن میخورد!
و نیز گوید: ابن نباته گفت: معاویه به من گفت: ای جماعت شیعه، گمان میکنید که علی«دابّۀ الأرض» است؟ گفتم: هم ما میگوییم و هم یهودیان. گوید: پس به دنبال رأس جالوت فرستاده و احضارش نموده و به وی گفت: وای بر تو، آیا «دابّۀ الأرض» در کتاب شما نوشته شده است؟ گفت: آری! گفت: اکنون بگو که چیست و چه نام دارد؟ گفت: نامش ایلیاست. گوید: پس معاویه به من رو کرده و گفت: ای أصبغ، این لفظ چقدر به «علی» نزدیک است؟!(2)
روایت33.
مناقب ابن شهر آشوب: امام رضا علیه السّلام در قول خدای متعال: «أَخْرَجْنَا لهَُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُکلَِّمُهُمْ » فرمود: «دابّۀ الأرض» علی است.
ابوعبدالله جَدَلی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «دابّۀ الأرض» من هستم.(3)
میگویم: اکثر روایات این باب در کتاب «الجنائز» و کتاب «المعاد» و بابهای تأویل آیات در همین مجلد مذکورند و در بسیاری از بابها خواهند آمد.
و ابن أبی الحدید در شرح قول امیرالمؤمنین علیه السّلام: «فإنّکم لو قد عاینتُم ما قد عاین مَن مات منکم لجزعتم و وهلتُم و سمعتم و أطعتُم ولکن محجوبٌ عنکُم ما قد عاینوا، و قریبٌ ما یطرح الحجاب» (پس به درستیکه اگر شما میدیدید آنچه را مردگان شما دیدند هر آینه جزع میکردید و میترسیدید و دستورات را میشنیدید و اطاعت میکردید ولی آنچه آنان میبینند از دیده شما پوشیده است و چه نزدیک است که حجاب بر طرف شود!) گوید: شاید منظور آن حضرت چنین باشد که هرکس بمیرد او را نزد خود حاضر میبیند، و شیعه قائل به این معنا هستند و درین باره شعری به آن حضرت منتسب میکنند که آن را حارث همدانی گفته است: -
ص: 244
نُبَاتَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ یَأْکُلُ خُبْزاً وَ خَلًّا وَ زَیْتاً فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (1) فَمَا هَذِهِ الدَّابَّةُ قَالَ هِیَ دَابَّةٌ تَأْکُلُ خُبْزاً وَ خَلًّا وَ زَیْتاً.
وَ قَالَ أَیْضاً حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ لِی مُعَاوِیَةُ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ تَزْعُمُونَ أَنَّ عَلِیّاً دَابَّةُ الْأَرْضِ قُلْتُ نَحْنُ نَقُولُ وَ الْیَهُودُ یَقُولُونَ قَالَ فَأَرْسَلَ إِلَی رَأْسِ الْجَالُوتِ فَقَالَ وَیْحَکَ تَجِدُونَ دَابَّةَ الْأَرْضَ عِنْدَکُمْ مَکْتُوبَةً فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ وَ مَا هِیَ أَ تَدْرِی مَا اسْمُهَا قَالَ نَعَمْ اسْمُهَا إِیلِیَا قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ وَیْحَکَ یَا أَصْبَغُ مَا أَقْرَبَ إِیلِیَا مِنْ عَلِیّاً(2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب قَالَ الرِّضَا علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ قَالَ عَلِیٌّ.
أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِیُّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا دَابَّةُ الْأَرْضِ (3).
أقول: جل أخبار هذا الباب فی کتاب الجنائز و کتاب المعاد و أبواب تأویل الآیات من هذا المجلد و سیأتی فی کثیر من الأبواب.
و قال ابن أبی الحدید فی شرح قَوْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: فَإِنَّکُمْ لَوْ قَدْ عَایَنْتُمْ مَا قَدْ عَایَنَ مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ لَجَزِعْتُمْ وَ وَهِلْتُمْ وَ سَمِعْتُمْ وَ أَطَعْتُمْ وَ لَکِنْ مَحْجُوبٌ عَنْکُمْ مَا قَدْ عَایَنُوا وَ قَرِیبٌ مَا یُطْرَحُ الْحِجَابُ. قال یمکن أن یعنی ما کان یقوله علیه السلام عن نفسه أنه لا یموت میت حتی یشاهده حاضرا عنده و الشیعة تذهب إلی هذا القول و تعتقده وَ تَرْوِی عَنْهُ شِعْراً قَالَهُ لِلْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِ (4):
ص: 244
«ای حارث همدان، هرکه بمیرد مرا در پیش رویش خواهد دید چه مومن باشد و چه منافق باشد.
- چشمانش مرا میشناسد و من نیز او را میشناسم و نامش را میدانم و از آنچه انجام داده آگاهم،
- به آتش که برای عرضه شدن برافروخته میشود، میگوییم: رهایش کن این مرد را و نزدیکش مشو،
- رهایش کن، نزدیکش مشو که او را ریسمانی است پیوسته به ریسمان وصی»
و اگر این سخنان را آن حضرت درباره خود گفته باشد، سخن نابجایی نفرموده است، زیرا در قرآن عزیز آمده است که کسی از اهل کتاب نمیمیرد مگر اینکه عیسی بن مریم علیه السّلام را تصدیق کند: «وَ إِن مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلَّا لَیُؤْمِننَ َّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکُونُ عَلَیهِْمْ شهَِیدًا»(1){و
از اهلِ کتاب، کسی نیست مگر آنکه پیش از مرگ خود حتماً به او ایمان می آورد، و روز قیامت [عیسی نیز] بر آنان شاهد خواهد بود.} و بسیاری از مفسّران گفتهاند که منظور آن است که هر میّتی از یهود و دیگر اهل کتاب از پیشینیان، به هنگام احتضار مسیح را نزد خود میبیند و کسانی که مکلّف بودهاند و وی را تصدیق نکردهاند، او را تصدیق نمایند؛ تمام.(2)
میگویم: ابن أثیر در «جامع الأصول» از صحیح ترمذی از انس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بهشت مشتاق سه کس است: علی، عمّار و سلمان.
و از سنن ابوداود و صحیح ترمذی با اسنادهایی از سعید بن زید روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی در بهشت است. (3)
باب هشتاد و هفتم : حُبّ و بغض امیرالمؤمنین علیه السلام و اینکه حُبَّش ایمان و بغضش کفر است و نفاق حُبّ و بغض امیرالمؤمنین علیه السلام و اینکه حُبَّش ایمان و بغضش کفر است و نفاق و اینکه ولایتش ولایت خدا و رسول اوست و دشمنی با او دشمنی با خدا و رسول اوست، و اینکه ولایتش بازدارنده از عذاب خدای جبّار است، و اینکه اگر مردم بر دوستیش گرد میآمدند، خداوند دوزخ را نمیآفرید
روایات
روایت1.
جامع الأخبار- امالی صدوق- عیون اخبار الرضا- معانی الأخبار: قطّان با سندی از علی بن أبی طالب از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از جبرئیل از میکائیل از اسرافیل از لوح محفوظ از قلم آورده است که: خدای عزّوجل میفرماید: ولایت علی بن أبی طالب دژ من است، هر که وارد دژ من گردد از عذابم درامان است.(4)
روایت2.
امالی طوسی: ابن حشیش با سندی آورده است که حذیفۀ گفت: شنیدم رسول خداصَلی الله علیهِ و آله میفرمود: هیچ بنده یا اُمّتی
ص: 246
یَا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ یَمُتْ یَرَنِی***مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلًا
یَعْرِفُنِی طَرْفُهُ وَ أَعْرِفُهُ***بِعَیْنِهِ وَ اسْمِهِ وَ مَا فَعَلَا
أَقُولُ لِلنَّارِ وَ هِیَ تُوقَدُ لِلْعَرْضِ***ذَرِیهِ لَا تَقْرَبِی الرَّجُلَا
ذَرِیهِ لَا تَقْرَبِیهِ إِنَّ لَهُ***حَبْلًا بِحَبْلِ الْوَصِیِّ مُتَّصِلًا
و لیس هذا بمنکر إن صح أنه علیه السلام قاله عن نفسه ففی الکتاب العزیز ما یدل علی أن أهل الکتاب ما یموت (1) منهم میت حتی یصدق بعیسی ابن مریم علیهما السلام و ذلک قوله تعالی وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً(2) قال کثیر من المفسرین یعنی بذلک (3) أن کل میت من الیهود و غیرهم من أهل الکتب السالفة إذا احتضر رأی المسیح عنده فیصدق به من لم یکن فی أوقات التکلیف مصدقا به انتهی (4).
أقول: وَ رَوَی ابْنُ الْأَثِیرِ فِی جَامِعِ الْأُصُولِ مِنْ صَحِیحِ التِّرْمِذِیِّ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْجَنَّةَ تَشْتَاقُ إِلَی ثَلَاثَةٍ عَلِیٍّ وَ عَمَّارٍ وَ سَلْمَانَ.
وَ رُوِیَ مِنْ سُنَنِ أَبِی دَاوُدَ وَ صَحِیحِ التِّرْمِذِیِّ بِأَسَانِیدَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ زَیْدٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: عَلِیٌّ فِی الْجَنَّةِ(5).
ص: 245
نمیمیرد در حالی که ذرهای از حُبّ علی بن أبی طالب در قلبش باشد مگر اینکه خداوند عزّوجل او را وارد بهشت گرداند.(1)
روایت3.
امالی طوسی: حفّار با سندی از امیرمؤمنان علیه السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از جبرئیل از میکائیل، از اسرافیل از لوح محفوظ از قلم از خدای متعال روایت کرده است فرمود: ولایت علی دژ من است، هر که به آن آید، از آتش من در امان خواهد بود.(2)
روایت4.
امالی صدوق: سنانی با سندی از ابن عباس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای جلّ جلاله فرموده است: اگر مردم جملگی بر ولایت علی اجماع میکردند، دوزخ را نمیآفریدم.(3)
روایت5.
امالی طوسی: فحّام با سندی از جابر آورده است که شنیدم ابن مسعود گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آتش بر کسی که به من ایمان آورده و علی را دوست داشته و ولایتش را پذیرفته، حرام شده است ، و خدا لعنت کند آنکه با علی جدل کند و از وی دوری گزیند، جایگاه علی نزد من به پوست میان چشم و ابرو میماند.(4)
روایت6.
و با اسناد از جابر بن عبدالله انصاری آورده است که از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که فرمود: هرکس دوست داشته باشد که مجاور خدای جلیل در خانهاش باشد و از سوز دوزخش در امان بماند، باید ولایت علی بن أبی طالب را بپذیرد.(5)
روایت7.
امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خدای عزّوجل میفرماید: هر کس به من و به پیامبرم ایمان بیاورد و ولایت علی را بپذیرد، او را وارد بهشت
ص: 247
جع، [جامع الأخبار] لی، [الأمالی] للصدوق ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] مع، [معانی الأخبار] الْقَطَّانُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْفَزَارِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَحْرٍ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَمْرٍو عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ مِیکَائِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ حَشِیشٍ عَنْ یَزِیدَ بْنِ جَنَاحٍ (2) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ یُوسُفَ بْنِ کُهَیْلٍ (3) عَنْ هَارُونَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی سَلَامٍ مَوْلَی قَیْسٍ قَالَ خَرَجْتُ مَعَ مَوْلَایَ قَیْسٍ إِلَی الْمَدَائِنِ قَالَ سَمِعْتُ سَعْدَ بْنَ حُذَیْفَةَ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی حُذَیْفَةَ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَةٍ
ص: 246
میکنم و عملش هر چه میخواهد باشد.(1)
روایت8.
مناقب ابن شهر آشوب : الفردوس: طاوس از ابن عباس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اگر مردم بر حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام گرد میآمدند، خدا دوزخ را نمیآفرید.(2)
روایت9.
الروضه- الفضائل: ابن عباس: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله صَلی الله علیهِ و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: اگر خلایق بر ولایت تو گرد میآمدند، خداوند دوزخ را نمیآفرید، لیکن تو و شیعیانت در روز قیامت رستگارانید.(3)
روایت10.
کشف الغمّۀ: از کتاب «الفردوس» از معاذ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل است که فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب حسنهای است که هیچ گناهی با وجود آن زیان نمیرساند و دشمنی با او گناهی است که هیچ ثوابی با بودن آن سودمند نمیافتد.(4)
و از مناقب خوارزمی آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اگر مردم بر حُبّ علی بن أبی طالب گرد میآمدند، خداوند دوزخ را نمیآفرید.(5)
روایت11.
الفضائل- الروضۀ: با اسنادی که آن را به سعد بن عباده میرساند آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چون مرا به معراج بردند، به حضور پروردگارم رسیدم به فاصله دو کمان یا نزدیکتر، پس صدایی از جانب پروردگارم شنیدم: ای محمّد، از میان کسانی که در زمین همراه توأند، چه کسی را دوست میداری؟ عرض کردم: پروردگارا، هر که را شما دوست داشته باشید و مرا به دوست داشتنش فرمان دهید، دوست میدارم. فرمود: ای محمّد، علی را دوست بدار که من او را دوست میدارم و هر که او را دوست بدارد را نیز دوست میدارم. و چون به آسمان چهارم باز گشتم، جبرئیل به استقبالم آمده و به من گفت: پروردگار عزّت به تو چه گفت و تو به وی چه گفتی؟ پس گفتم: ای محبوب من جبرئیل، چنین گفت و چنان گفتم، پس آن حضرت فرمود: آنگاه جبرئیل بگریست و گفت: سوگند به آنکه تو را به حق به نبوّت فرستاد، اگر زمینیان آنگونه که اهل آسمانها علی را دوست میدارند، او را دوست میداشتند، خداوند دوزخی نمیآفرید که کسی را در آن عذاب کند.(6)
ص: 248
یَمُوتُ وَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةِ خَرْدَلٍ (1) مِنْ حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ(2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُعَافَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ مِیکَائِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ عَنِ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ وَلَایَةُ عَلِیٍّ حِصْنِی مَنْ دَخَلَهُ أَمِنَ نَارِی (3).
لی، [الأمالی] للصدوق السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لَوِ اجْتَمَعَ النَّاسُ کُلُّهُمْ عَلَی وَلَایَةِ عَلِیٍّ مَا خَلَقْتُ النَّارَ(4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ جَابِرٍ قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ مَسْعُودٍ یَقُولُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: حَرُمَتِ النَّارُ عَلَی مَنْ آمَنَ بِی وَ أَحَبَّ عَلِیّاً وَ تَوَلَّاهُ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَارَی عَلِیّاً وَ نَاوَاهُ عَلِیٌّ مِنِّی کَجِلْدَةِ مَا بَیْنَ الْعَیْنِ وَ الْحَاجِبِ (5).
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُجَاوِرَ الْجَلِیلَ فِی دَارِهِ وَ یَأْمَنَ حَرَّ نَارِهِ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (6).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ آمَنَ بِی وَ بِنَبِیِّی وَ تَوَلَّی عَلِیّاً أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ
ص: 247
روایت12.
بشارۀ المصطفی: محمّد بن عبدالوهاب رازی با سندی از ابن عباس: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اگر مردم بر حُبّ علی بن أبی طالب گرد میآمدند، خداوند دوزخ را نمیآفرید.(1)
روایت13.
بشارۀ الممصطفی: محمّد بن علی با سندی از جابر بن عبدالله انصاری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من امید آن دارم که اُمّت من هر چه از قول «لا إله إلّا الله» بهره میبرند، از حُبّ علی نیز به همان میزان بهرهمند شوند. (2)
روایت14.
بشارۀ المصطفی: با اسناد آن به امام صادق علیه السّلام آورده است که علی بن أبی طالب بر منبر کوفه مشغول سخنرانی بود که از انتهای مسجد ماری وارد شد. مردم با کفشهای خود به آن حملهور شدند، پس علی علیه السّلام به ایشان فرمود: درنگ کنید خدایتان رحمت کند که این مار مأمور است. لذا مردم دست از آن کشیدند، سپس آن مار آنقدر جلو آمد که دهان خود را به گوش علی علیه السّلام نزدیک کرده و هر چه خواست گفت: آنگاه مار از منبر پایین آمده و علی علیه السّلام به دنبال آن به راه افتاد. مردم عرض کردند: یا امیرالمؤمنین، ما را از سخنان این مار آگاه نمیفرمایید؟ فرمود: بلی، او فرستاده جنیان است، به من گفت: من نماینده جنیان به سوی شما هستم، جنیان میگویند: اگر انسانها همانند ما شما را دوست میداشتند و همانند ما از شما اطاعت میکردند، خداوند هیچ انسانی را در دوزخ عذاب نمیکرد.(3)
روایت15.
منافب ابن شهر آشوب: در روایتی آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای ابن عباس، سوگند به آنکه مرا به حق به پیامبری مبعوث فرمود،
ص: 249
عَلَی مَا کَانَ مِنْ عَمَلِهِ (1).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْفِرْدَوْسُ طَاوُسٌ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ النَّاسَ لَوِ اجْتَمَعُوا عَلَی حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَمَا خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ(2).
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَقِیهِ الطَّبَرِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی طَاوُسٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَوْ اجْتَمَعَتِ الْخَلَائِقُ عَلَی وَلَایَتِکَ لَمَا خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ وَ لَکِنْ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(3).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ عَنْ مُعَاذٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَسَنَةٌ لَا تَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ وَ بُغْضُهُ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَةٌ(4).
وَ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوِ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَی حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَمَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّارَ(5).
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَقَفْتُ عَنْ رَبِّی کَقَابِ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی سَمِعْتُ النِّدَاءَ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ یَا مُحَمَّدُ مَنْ تُحِبُّ مِمَّنْ مَعَکَ فِی الْأَرْضِ فَقُلْتُ یَا رَبِّ أُحِبُّ مَنْ تُحِبُّهُ وَ تَأْمُرُنِی بِمَحَبَّتِهِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَحِبَّ عَلِیّاً فَإِنِّی أُحِبُّهُ وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّهُ فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ تَلَقَّانِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لِی مَا قَالَ لَکَ رَبُّ الْعِزَّةِ وَ مَا قُلْتَ لَهُ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ قَالَ لِی کَیْتَ وَ کَیْتَ وَ قُلْتُ لَهُ کَیْتَ وَ کَیْتَ قَالَ فَبَکَی جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْأَرْضِ یُحِبُّونَ عَلِیّاً کَمَا یُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ لَمَا خَلَقَ اللَّهُ نَاراً یُعَذِّبُ بِهَا أَحَداً(6).
ص: 248
آتش دوزخ بر دشمن علی خشمگینتر است تا بر کسی که مدّعی شود خداوند را فرزندی است .
ابوحمزه از امام باقر علیه السّلام در قول خدای متعال: «هَاذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُواْ فیِ رَبهِِّمْ
فَالَّذِینَ کَفَرُواْ قُطِّعَتْ لهَُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّار»(1){این دو [گروه،] دشمنان یکدیگرند که در باره پروردگارشان با هم ستیزه می کنند، و کسانی که} به ولایت علی بن أبی طالب{کفر ورزیدند، جامه هایی از آتش برایشان بریده شده است}(2)
تاریخ بغداد و شرف المصطفی و شرح الألکانی: عبدالرزاق از معمّر از زهری از عبدالله از ابن عباس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نگاهی به علی بن أبی طالب کرده سپس فرمود: تو در دنیا سیّد و سروری و در آخرت نیز سیّد و سروری؛ هرکه تو را دوست بدارد، قطعاً مرا دوست داشته است و آنکه مرا دوست بدارد، خدا را دوست داشته است و هرکس با تو دشمنی کند، با من دشمنی کرده است و آنکه با من دشمنی کند با خدا دشمنی کرده است.(3)
روایت16.
الفضائل- الروضۀ: از عمر بن خطاب روایت شده که گفت: در مسجد النبی محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم و آن حضرت نماز ظهر را با مردم اقامه کرده و به محراب خویش تکیه کرد در حالی که مانند ماه کامل میدرخشید، و در حالی که یاران وی پیرامونش بودند، نگاهی به آسمان انداخت و مدتی طولانی به آن خیره شد آنگاه نگاهی به زمین افکنده و مدتی به آن خیره شد، سپس به دشت - دره - و کوه نظر افکنده آنگاه فرمود: مسلمانان، گوش کنید خدایتان رحمت کند و بدانید که در دوزخ درهای به نام «وادی الضباع» (درّه کفتارها) هست و در آن دره چاهی است و در آن چاه ماری است. پس جهنم از آن دره به جانب خداوند شکایت میکند و آن درّه از آن چاه شکایت کند و آن چاه روزی هفتاد بار از آن مار به خدای متعال شکایت مینماید. عرض شد: یا رسول الله، این عذاب مضاعف که یکی از دیگری شکایت میکند برای کیست؟ فرمود: برای کسی است که در روز قیامت نزد خدا بیاید در حالی که ملتزم به ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام نبوده باشد. (4)
روایت17.
الفضائل: احمد بن مظفّر عطّار مرفوعاً از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که آن حضرت به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، بابت کسی که بر دشمنی با تو میمیرد ناراحت مباش زیرا هرکس بر دشمنی با تو بمیرد، یهودی یا نصرانی مرده است.
ص: 250
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْوَهَّابِ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْفَقِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الشَّیْبَانِیِ (1) عَنْ یَحْیَی بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِی مُعَاوِیَةَ عَنْ لَیْثٍ عَنْ طَاوُسٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَوِ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَی حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَمَا خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ(2).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَاسِمِ الْفَارِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی إِسْمَاعِیلَ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ صَدَقَةَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنِّی لَأَرْجُو لِأُمَّتِی فِی حُبِّ عَلِیٍّ کَمَا أَرْجُو فِی قَوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (3).
بشا، [بشارة المصطفی] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنِ الْمَرْضِیَّةِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: بَیْنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ یَخْطُبُ إِذْ أَقْبَلَ ثُعْبَانٌ (4) مِنْ آخِرِ الْمَسْجِدِ فَوَثَبَ إِلَیْهِ النَّاسُ بِنِعَالِهِمْ فَقَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام مَهْلًا یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ فَإِنَّهَا مَأْمُورَةٌ فَکَفَّ النَّاسُ عَنْهَا فَأَقْبَلَ الثُّعْبَانُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام حَتَّی وَضَعَ فَاهُ عَلَی أُذُنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَقُولَ ثُمَّ إِنَّ الثُّعْبَانَ نَزَلَ وَ تَبِعَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ النَّاسُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَا تُخْبِرُنَا بِمَقَالَةِ هَذَا الثُّعْبَانِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّهُ رَسُولُ الْجِنِّ قَالَ لِی أَنَا وَصِیُّ الْجِنِّ وَ رَسُولُهُمْ إِلَیْکَ یَقُولُ الْجِنُّ لَوْ أَنَّ الْإِنْسَ أَحَبُّوکَ کَحُبِّنَا إِیَّاکَ وَ أَطَاعُوکَ کَطَاعَتِنَا لَمَا عَذَّبَ اللَّهُ أَحَداً مِنَ الْإِنْسِ بِالنَّارِ(5).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ: یَا ابْنَ عَبَّاسٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً
ص: 249
از او با اسنادش به انس گوید: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم و جمعی از یارانش حضور داشتند. پس عرض کردند: یا رسول الله، ما شما را بیشتر از فرزندانمان و خودمان دوست میداریم. سپس علی علیه السّلام وارد شد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا أباالحسن، نزد من بیا ، کسی که مدّعی شود مرا دوست میدارد ولی از تو نفرت دارد، دروغگوست!(1)
از انس، گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند مخلوقاتی آفریده که نه از جنس جن هستند و نه از جنس إنس که دشمنان علی علیه السّلام را لعن میفرستند. عرض شد: یا رسول الله اینان کیانند؟ فرمود: چکاوکهایی هستند که صبحها بالای درختان ندا در میدهند: لعنت خدا بر دشمن علی بن أبی طالب باد!(2)
العمدۀ: ابن مغازلی با سندی از أنس نظیر آن را روایت کرده است.(3)
روایت18.
علل الشرائع: حسین بن یحیی بجلی با سندی از جد عبایۀ بن صامت روایت کرده که گفت: اگر مردی از انصار را دیدی که با علی بن أبی طالب دشمنی میکند، بدان که اصل او یهودی است.(4)
روایت19.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از سوید بن غفله آورده است که شنیدم علی علیه السّلام میفرمود: به خدا سوگند اگر تمام دنیا را یکجا به منافق بدهم، مرا دوست نخواهد داشت و اگر با این شمشیر بر بینی مؤمن بزنم، بازهم مرا دوست خواهد داشت، زیرا من شنیدم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیورزد.(5)
روایت20.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از پدر عمران
ص: 251
إِنَّ النَّارَ لَأَشَدُّ غَضَباً عَلَی مُبْغِضِی عَلِیٍّ مِنْهَا عَلَی مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً.
أَبُو حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا(1) بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیابٌ مِنْ نارٍ(2).
تَارِیخُ بَغْدَادَ وَ شَرَفُ الْمُصْطَفَی وَ شَرْحُ الألکانی [اللَّالِکَائِیِ] عَبْدُ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (3) عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَظَرَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ أَنْتَ سَیِّدٌ فِی الدُّنْیَا وَ سَیِّدٌ فِی الْآخِرَةِ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّنِی فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ (4).
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] رُوِیَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ: کُنَّا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِهِ وَ قَدْ صَلَّی بِالنَّاسِ صَلَاةَ الظُّهْرِ وَ اسْتَنَدَ إِلَی مِحْرَابِهِ کَأَنَّهُ الْبَدْرُ فِی تَمَامِهِ وَ أَصْحَابُهُ حَوْلَهُ إِذْ نَظَرَ إِلَی السَّمَاءِ وَ أَطَالَ النَّظَرَ إِلَیْهَا وَ نَظَرَ إِلَی الْأَرْضِ وَ أَطَالَ النَّظَرَ إِلَیْهَا ثُمَّ نَظَرَ سَهْلًا وَ جَبَلًا وَ قَالَ مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِینَ أَنْصِتُوا یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ فِی جَهَنَّمَ وَادِیاً یُعْرَفُ بِوَادِی الضِّبَاعِ وَ فِی ذَلِکَ الْوَادِی بِئْرٌ وَ فِی تِلْکَ الْبِئْرِ(5) حَیَّةٌ فَشَکَتْ جَهَنَّمُ مِنْ ذَلِکَ الْوَادِی إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ شَکَا الْوَادِی مِنْ تِلْکَ الْبِئْرِ وَ شَکَا تِلْکُ الْبِئْرُ مِنْ تِلْکَ الْحَیَّةِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَنْ هَذَا الْعَذَابُ الْمُضَاعَفُ الَّذِی یَشْکُو بَعْضُهُ عَنْ بَعْضٍ قَالَ هُوَ لِمَنْ یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ غَیْرُ مُلْتَزِمٍ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(6).
فض، [کتاب الروضة] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَطَّارِ یَرْفَعُهُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ لَا تُبَالِ بِمَنْ مَاتَ وَ هُوَ مُبْغِضٌ لَکَ فَمَنْ مَاتَ عَلَی بُغْضِکَ مَاتَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً.
ص: 250
بن میثم رحمه الله آورده است که: از علی امیرالمؤمنین علیه السّلام در حال جان دادن شنیدم که فرمود: ای حسن، حسن عرض کرد: در خدمتم پدر! فرمود: خداوند از پدرت پیمان گرفته که هر منافق و فاسقی را دشمن بدارد و از هر منافق و فاسقی نیز پیمان گرفته که پدرت را دشمن بدارد.(1)
امالی طوسی: ابومنصور سکّری با سندی نظیر آن را از عطاء بن مسلم روایت کرده است.(2)
توضیح
شاید معنای «أخذ میثاقهم علی البُغض» آن باشد که چون خداوند پیمان ولایت وی را از ایشان گرفت، در آن روز منکر وی شده و با وی دشمن شدند.
روایت21.
أمالی طوسی: ابوعمرو با سندی از عبدالله بن یحیی آورده است که گفت: شنیدم که علی بن أبی طالب علیه السّلام میفرمود: سه سال پیش از آنکه کسی با رسول خدا نماز بخواند، من با وی نماز خواندم، و ایشان به من قول دادند که جز مؤمن مرا دوست نداشته باشد و جز کافر یا منافق با من دشمنی نورزد، به خدا سوگند نه دروغ گفتهام و نه به من دروغ گفته شده است، و نه گمراه گشتهام و نه کسی با پیروی از من گمراه شده است و نه چیزی را که از من پیمان گرفته شده - بر عهده من گذاشته شده - فراموش کردهام.(3)
روایت22.
امالی طوسی: ابوعمرو با سندی از علی علیه السّلام آورده است که فرمود: از جمله اموری که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من وعده داده این است که: جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیورزد.(4)
روایت23.
امالی طوسی:
ص: 252
وَ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ لَأَحَبُّ إِلَیْنَا مِنْ أَوْلَادِنَا وَ أَنْفُسِنَا فَدَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ إِلَیَّ یَا أَبَا الْحَسَنِ لَقَدْ کَذَبَ الَّذِی یَزْعُمُ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ (1).
وَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً لَا هُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ یَلْعَنُونَ مُبْغِضَ عَلِیٍّ علیه السلام قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هُمْ قَالَ الْقَنَابِرُ یُنَادُونَ فِی السَّحَرِ عَلَی رُءُوسِ الْأَشْجَارِ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی مُبْغِضِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (2).
مد، [العمدة] روی ابن المغازلی عن أبی نصر الطحان عن القاضی أبی الفرج الحنوطی عن أحمد بن الحسن عن محمد بن الحسن عن المقدام بن داود عن الأسد بن موسی عن حماد بن سلمة عن ثابت عن أنس: مثله (3).
ع، [علل الشرائع] الْحُسَیْنُ بْنُ یَحْیَی الْبَجَلِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَوَانَةَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ الصَّامِتِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: إِذَا رَأَیْتَ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ یُبْغِضُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَاعْلَمْ أَنَّ أَصْلَهُ یَهُودِیٌ (4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ بِشْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیَا عَلَی الْمُنَافِقِ صَبّاً مَا أَحَبَّنِی وَ لَوْ ضَرَبْتُ بِسَیْفِی هَذَا خَیْشُومَ الْمُؤْمِنِ لَأَحَبَّنِی وَ ذَلِکَ أَنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَا عَلِیُّ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (5).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی الثَّلْجِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی رُشَیْدٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ بَشَّارٍ(6) عَنْ عِمْرَانَ
ص: 251
ابوعمرو با سندی از از عبدالله بن مسعود آورده است که گفت: شنیدم رسول خدا میفرمود: هرکس گمان برد که به من و آنچه آوردهام ایمان آورده و در همان حال از علی نفرت داشته باشد، او دروغگوست و مؤمن نیست.(1)
روایت24.
امالی طوسی: غضائری با سندی از امام صادق علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای عزّوجل گوید: اگر نبود اینکه از بنده مؤمنم حیا میکنم، کهنهای برای وی نمیگذاشتم که با آن ستر عورت کند و چون ایمانش به کمال رسد، او را به ضعف قدرت بدن و کمی روزی مبتلا میکنم، اگر دچار عسرت شد، آنها را به وی بازمیگردنم و اگر صبر پیشه کرد، با او بر فرشتگانم مباهات میکنم، بدانید که من علی را نشانهای برای مردم قرار دادهام، پس هرکس ازو پیروی کند، هدایت یافته و آنکه رهایش سازد، گمراه است. جز مؤمن دوستش نمیدارد و جز منافق با وی دشمنی نمیورزد.(2)
روایت25.
امالی طوسی: رسول خد صَلی الله علیهِ و آله در مورد قول خدای عزّوجل: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِید»(3){[به
آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید،} فرمود: درباره من و علی بن أبی طالب نازل شد، بدین معنی که چون روز قیامت شود، پروردگارم هم من و هم تو را شفیع قرار خواهد داد؛ مرا و تو را خلعت میپوشاند ای علی، سپس ای علی به من و تو میفرماید: هرکه را با شما دشمن است، در دوزخ افکنید و هرکه شما را دوست میدارد، به بهشت وارد کنید که مؤمن واقعی اوست.(4)
روایت26.
امالی طوسی: ابن الصلت با سندی از
ص: 253
بْنِ مِیثَمٍ عَنْ أَبِیهِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ (1): سَمِعْتُ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ یَجُودُ بِنَفْسِهِ یَقُولُ یَا حَسَنُ فَقَالَ الْحَسَنُ لَبَّیْکَ یَا أَبَتَاهْ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِیثَاقَ أَبِیکَ عَلَی بُغْضِ کُلِّ مُنَافِقٍ وَ فَاسِقٍ وَ أَخَذَ مِیثَاقَ کُلِّ مُنَافِقٍ وَ فَاسِقٍ عَلَی بُغْضِ أَبِیکَ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أبو منصور السکری عن جده علی بن عمر عن محمد بن محمد الباغندی عن هاشم بن ناجیة عن عطاء بن مسلم: مثله (3)
لعل معنی أخذ میثاقهم علی البغض أنه لما أخذ الله میثاق ولایته عنهم أنکروه فی ذلک الیوم و أبغضوه.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ: صَلَّیْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَبْلَ أَنْ یُصَلِّیَ مَعَهُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ ثَلَاثَ سِنِینَ فَکَانَ مِمَّا عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا یُبْغِضَنِی مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبَّنِی کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ وَ اللَّهِ مَا کَذَبْتُ وَ لَا کُذِبْتُ وَ لَا ضَلَلْتُ وَ لَا ضُلَّ بِی وَ لَا نَسِیتُ مِمَّا عَهِدَ إِلَیَ (4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ زِیَادِ بْنِ خَیْثَمَةَ وَ زُهَیْرِ بْنِ مُعَاوِیَةَ مَعاً عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: إِنَّ فِیمَا عَهِدَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ لَا یُحِبَّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضَکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (5).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ سَوَّارِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ(6) عَنْ یَحْیَی بْنِ
ص: 252
علی علیه السّلام آورده است که فرمود: دو پسر فاطمه را هم نیکوکار و هم فاجر دوست میدارند اما برای من چنین نوشته شده که هر مؤمنی مرا دوست بدارد و هر منافقی با من دشمنی کند.(1)
روایت27.
المحاسن: ریاح بن أبی نصر گوید: شنیدم امام صادق علیه السّلام میفرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود نشسته بود که ناگهان برخاسته و به استقبال جنازهای رفت که توسط چهار حبشی حمل میشد، پس فرمود: بر زمینش بگذارید! سپس چهره او را نمایان ساخته و فرمود: کدامیک از شما او را میشناسد؟ علی بن أبی طالب علیه السّلام عرض کرد: من، یا رسول الله! این بنده بنیریاح است، هر وقت مرا میدید میگفت: به خدا سوگند من تو را دوست دارم! راوی گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله
فرمود: شاهد باش که جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز کافر با تو دشمنی نمیکند. هفتاد هزار قبیله از فرشتگان که هر قبیله بر هفتاد هزار قبیله زعامت دارد، در تشییع جنازهاش شرکت کردهاند. سپس او را از درون جامههای کهنه به در آورد و غسل داده، کفن نمود و بر وی نماز گزارد و فرمود: فرشتگان راه را شلوغ کردهاند و همه اینها بدان خاطر است که تو را دوست داشته است ای علی!(2)
توضیح
قول او : «ثمّ اطلقه من جریده» شاید مصغر «جرد» که به معنای پیراهن کهنه است، باشد؛ یعنی اینکه لباسهای کهنه او را در آورد.
روایت28.
المحاسن: امام باقر علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه محبت خالصانه من در قلب او باشد و اگر محبت خالصانه من در قلب کسی جای گرفت، محبّت خالصانه علی نیز به قلبش راه یابد؛ ای علی، دروغ میگوید آنکه گمان کرده مرا دوست میدارد ولی از تو نفرت داشته باشد؛ گوید: سپس دو مرد از منافقان گفتند: رسول خدا شیفته این جوان شده است، پس خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرمود: «فَسَتُبْصِرُ وَ یُبْصِرُونَ* بِأَیِّکُمُ الْمَفْتُونُ»(3){به
زودی خواهی دید و خواهند دید، [که] کدام یک از شما دستخوش جنونید.}«وَدُّواْ لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ* وَ لَا تُطِعْ کلُ َّ حَلَّافٍ مَّهِینٍ»(4){دوست دارند که نرمی کنی تا نرمی نمایند.و از هر قَسَم خورنده فرومایه ای فرمان مبر} گوید: تا پایان آیه درباره آن دو منافق نازل شده است.(5)
ص: 254
الْخَزَّارِ(1) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ آمَنَ بِی وَ بِمَا جِئْتُ بِهِ وَ هُوَ یُبْغِضُ عَلِیّاً فَهُوَ کَاذِبٌ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَالِکِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ أَبِی خَالِدٍ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ لَا أَنِّی أَسْتَحْیِی مِنْ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ مَا تَرَکْتُ عَلَیْهِ خِرْقَةً یَتَوَارَی بِهَا وَ إِذَا کَمَلَتْ (3) لَهُ الْإِیمَانُ ابْتَلَیْتُهُ بِضَعْفٍ فِی قُوَّتِهِ وَ قِلَّةٍ فِی رِزْقِهِ فَإِنْ هُوَ حرج [جَزِعَ] أَعَدْتُ عَلَیْهِ فَإِنْ صَبَرَ(4) بَاهَیْتُ بِهِ مَلَائِکَتِی أَلَا وَ قَدْ جَعَلْتُ عَلِیّاً عَلَماً لِلنَّاسِ فَمَنْ تَبِعَهُ کَانَ هَادِیاً وَ مَنْ تَرَکَهُ کَانَ ضَالًّا لَا یُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُهُ (5) إِلَّا مُنَافِقٌ (6).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(7) قَالَ نَزَلَتْ فِیَّ وَ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ شَفَّعَنِی رَبِّی وَ شَفَّعَکَ (8) وَ کَسَانِی وَ کَسَاکَ یَا عَلِیُّ ثُمَّ قَالَ لِی وَ لَکَ یَا عَلِیُّ أَلْقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ أَدْخِلَا فِی الْجَنَّةِ کُلَّ مَنْ أَحَبَّکُمَا فَإِنَّ ذَلِکَ هُوَ الْمُؤْمِنُ (9).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ صَبَّاحِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَابِرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ
ص: 253
روایت29.
المحاسن: عبدالله بن یحیی گوید: شنیدم امیرالمؤمنین علیه السّلام میفرمود: نیکان و فاجران در دوست داشتن دو پسر فاطمه وجه اشتراک دارند، اما خداوند برای من نوشته است که هیچ کافری مرا دوست نداشته باشد و هیچ مؤمنی با من دشمنی نکند و آنکه افترا بندند، قطعاً نومید خواهد شد.(1)
روایت30.
الارشاد: محمّد بن عمر جعابی با سندی از زرّ بن حبیش آورده است که امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام را بر منبر دیده و شنیدم که فرمود: سوگند به کسی که دانه را شکافت و خلایق را آفرید این عهدی است که پیغمبر صَلی الله علیهِ و آله با من بسته که جز مؤمن تو را دوست ندارد و جز منافق شقی تو را دشمن ندارد.(2)
بشارۀ المصطفی: محمّد بن عبدالوهاب با سندی از اعمش نظیر این حدیث را روایت کرده؛ و در آن است: و سوگند به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید و جامهی عظمت بر تن کرد.(3)
روایت31.
الإرشاد: محمّد بن عمران مرزبانی با سندی از حارث همدانی آورده است که علی علیه السّلام را در روزی دیدم که آمد و بر منبر رفت سپس حمد و ثنای خدا را به جای آورده و آنگاه فرمود: حکمی بود که خدای متعال بر زبان پیامبر اُمّی جاری فرمود که جز مؤمن مرا دوست نخواهد داشت و جز منافق با من دشمنی نورزد و آنکه بهتان زند، نومید شود!(4)
روایت32.
الإرشاد:
ص: 255
عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: إِنَّ ابْنَیْ فَاطِمَةَ یَشْتَرِکُ فِی حبهم [حُبِّهِمَا] الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ(1) وَ إِنِّی کُتِبَ لِی أَنْ یُحِبَّنِی کُلُّ مُؤْمِنٍ وَ یُبْغِضَنِی کُلُّ مُنَافِقٍ (2).
سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ رِیَاحِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ جَالِساً فِی مَلَأٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ قَامَ فَزِعاً فَاسْتَقْبَلَ جَنَازَةً عَلَی أَرْبَعَةِ رِجَالٍ مِنَ الْحَبَشِ فَقَالَ ضَعُوهُ ثُمَّ کَشَفَ عَنْ وَجْهِهِ فَقَالَ أَیُّکُمْ یَعْرِفُ هَذَا فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا عَبْدُ بَنِی رِیَاحٍ مَا اسْتَقْبَلَنِی قَطُّ إِلَّا قَالَ وَ اللَّهِ أَنَا أُحِبُّکَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاشْهَدْ مَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا کَافِرٌ وَ إِنَّهُ قَدْ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ قَبِیْلٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ کُلُّ قَبِیلٍ عَلَی سَبْعِینَ أَلْفَ قَبِیلٍ قَالَ ثُمَّ أَطْلَقَهُ مِنْ جَرِیدِهِ وَ غَسَّلَهُ وَ کَفَّنَهُ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ قَالَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ تُضَایِقُ بِهِ الطَّرِیقَ وَ إِنَّمَا فُعِلَ بِهِ هَذَا لِحُبِّهِ إِیَّاکَ یَا عَلِیُ (3).
قوله ثم أطلقه من جریدة لعله تصغیر الجرد و هو الثوب الخلق أی نزع ثیابه البالیة.
سن، [المحاسن] أَبِی عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ قَدْ خَلَصَ وُدِّی إِلَی قَلْبِهِ وَ مَا خَلَصَ وُدِّی إِلَی قَلْبِ أَحَدٍ إِلَّا وَ قَدْ خَلَصَ وُدُّ عَلِیٍّ إِلَی قَلْبِهِ کَذَبَ یَا عَلِیُّ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ قَالَ فَقَالَ رَجُلَانِ مِنَ الْمُنَافِقِینَ لَقَدْ فُتِنَ رَسُولُ اللَّهِ بِهَذَا الْغُلَامِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَسَتُبْصِرُ وَ یُبْصِرُونَ بِأَیِّکُمُ الْمَفْتُونُ (4) وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ وَ لا تُطِعْ کُلَّ حَلَّافٍ مَهِینٍ (5) قَالَ نَزَلَتْ فِیهِمَا إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(6).
ص: 254
محمّد بن مظفّر بزّاز با سندی از امیرالمؤمنین علیه السّلام آورده است که فرمود: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله با من عهد بسته که جز مؤمن تو را دوست ندارد و جز منافق با تو دشمنی نورزد.(1)
بشارۀ المصطفی: اسماعیل بن أبی القاسم با سندی از اعمش نظیر آن را روایت کرده است.(2)
روایت33.
مناقب ابن شهر آشوب: قول خدای متعال: «وَ لَمْ یَتَّخِذُواْ مِن دُونِ اللَّهِ وَ لَا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً»(3){و
غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان، محرم اسراری نگرفته اند} درباره امیرالمؤمنین علیه السّلام نازل شده است.
تفسیر ثعلبی و سدّی از ابومالک از ابن عباس در قول خدای متعال : «وَ مَن یَقْترَِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا»(4){و
هر کس نیکی به جای آورد [و طاعتی اندوزد] ، برای او در ثواب آن خواهیم افزود} گوید: مراد از «حسنه» مودّت آل محمّد صَلی الله علیهِ و آله است.
حسن بن علی علیه السّلام فرمود: «حَسَنه» حُبّ اهل بیت علیهم السّلام است.
ابوتراب در «الحدائق» و خوارزمی در «الأربعین» با اسنادشان از أنس و دیلمی در «الفردوس» از معاذ و جمعی از ابن عمر آوردهاند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب حسنهای است که با وجود آن هیچ گناهی آسیبی نمیرساند و دشمنی با او سیّئهای است که هیچ حسنهای با وجود آن سودی نمیبخشد .
کتاب ابن مردویه با اسناد از زید بن علی از پدرش از جدش از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: ای علی، اگر بندهای خدا را به اندازه ای که نوح در میان قومش درنگ کرد، عبادت کند و اگر به اندازه کوه اُحد طلا داشته باشد و آن را در راه خدا انفاق کند و آنقدر عمرش طولانی گردد که هزار حج پیاده به جای آورد و آنگاه میان صفا و مروه *مظلوم کشته شود لیکن ولایت تو را ای علی نپذیرد، بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد و وارد آن نخواهد شد.(5)
ص: 256
سن، [المحاسن] ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ (1): إِنَّ ابْنَیْ فَاطِمَةَ اشْتَرَکَ فِی حُبِّهِمَا الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ وَ إِنَّهُ کُتِبَ لِی أَنْ لَا یُحِبَّنِی کَافِرٌ وَ لَا یُبْغِضَنِی مُؤْمِنٌ وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَری (2).
شا، [الإرشاد] مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الدِّهْقَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی الْمِنْبَرِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّهُ لَعَهِدَ النَّبِیُّ إِلَیَّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ شَقِیٌ (3).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ عِیسَی الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَزَّازِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَدْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الصَّوْلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یُونُسَ الْقُرَشِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دَاوُدَ عَنِ الْأَعْمَشِ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ تَرَدَّی بِالْعَظَمَةِ(4).
شا، [الإرشاد] مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ الْمَرْزُبَانِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْبَغَوِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ الْقَوَارِیرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام وَ قَدْ جَاءَ ذَاتَ یَوْمٍ فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ قَضَاءٌ قَضَاهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَری (5).
شا، [الإرشاد] مُحَمَّدُ بْنُ الْمُظَفَّرِ الْبَزَّازُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی الْبَرْبَرِیِ
ص: 255
میگویم: ابن شیرویه در «الفردوس» نظیر آن را از علی علیه السّلام روایت کرده است.
روایت34.
مناقب ابن شهر آشوب: در تاریخ نسائی و شرف المصطفی- و لفظ از اوست- : پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اگر بندهای خدا را میان رکن و مقام هزار سال عبادت کند و هزار سال دیگری برآن بیفزاید و هزار سال دیگر هم عبادت کند ولی ما اهلبیت را دوست نداشته باشد، خداوند او را با صورت در دوزخ خواهد افکند.
حنان بن سدیر از باقر علیه السّلام آورده است که فرمود: خداوند حُبّ علی علیه السّلام را در قلبی نکاشت مگر اینکه اگر پایش لغزید، خداوند آن را استوار دارد و قدم دیگر او ثابت و محکم میماند ( اگر کار ناپسندی از و سرزد، در عوض، کار نیکی نیز انجام خواهد داد)
الفردوس و الرسالۀ القوامیّۀ: ابوصالح از ابن عباس آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب گناهان را چنان میخورد که آتش هیزم را.
کتاب خطیب خوارزمی و شیرویه دیلمی: جابر بن عبدالله: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جبرئیل علیه السّلام از جانب خدا با برگ سبز آسی نزد من آمد که در آن با رنگی سفید چنین نوشته شده بود: من محبّت علی بن أبی طالب را بر آفریدگانم فرض کردم پس این را از جانب من ابلاغ کن! معجم طبرانی با اسناد خود از فاطمه علیها السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به راستی که خداوند به شما مباهات کرده و جملگی شما را و علی را اختصاصاً آمرزیده است، و من فرستاده خدا به سوی شما هستم نه بر قوم خود بیم دارم و نه صرفا به خاطر خویشاوندی کسی را دوست دارم، این جبرئیل است که مرا خبر میدهد که خوشبخت واقعی کسی است که علی را در زمان حیات و بعد از وفاتش دوست داشته باشد، و بدبخت واقعی کسی است که در زمان حیات و پس از مرگِ علی با وی دشمنی کند.
حذیفۀ بن یمان در روایتی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است: خداوند پنج چیز را بر مردم فرض نمود و آنها چهارتای آن را گرفته و یکی را رها کردند، سپس در این مورد از وی سؤال شد، فرمود: نماز و زکات و روزه و حج است. اصحاب گفتند: پس آن یکی که ترک کردند چیست؟ فرمود: ولایت علی بن أبی طالب، عرض کردند: آیا پذیرفتن آن از جانب خدا واجب شده است؟ فرمود: آری، خدای متعال فرموده است: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْترََی عَلیَ اللَّهِ کَذِبًا...»(1){پس
کیست ستمکارتر از آن کس که بر خدا دروغ بندد یا آیات او را تکذیب کند؟...}
روضة الواعظین در حدیثی آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روزی به صحابه خود فرمود: کدام یک از شما تمام عمر را روزه میگیرد و شبها را به احیا میگذراند و قرآن را ختم میکند؟ سلمان عرض کرد: من یا رسول الله، راوی گوید: پس یکی از حاضران به خشم آمده و گفت:
ص: 257
عَنْ خَلَفِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ وَکِیعٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: عَهِدَ إِلَیَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (1).
بشا، [بشارة المصطفی] إسماعیل بن أبی القاسم الدیلمی عن نصر بن عبد الجبار عن أبی محمد الجوهری عن أبی بکر القطیفی عن الحسین بن عمر عن إسماعیل الثقفی عن أسباط بن محمد عن الأعمش: مثله (2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً(3) فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.
تفسیر [تَفْسِیرَا] الثَّعْلَبِیِّ وَ السُّدِّیِّ عَنْ أَبِی مَالِکٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً(4) قَالَ الْمَوَدَّةُ لِآلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.
الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: الْحَسَنَةُ حُبُّ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام.
أَبُو تُرَابٍ فِی الْحَدَائِقِ وَ الْخُوارِزْمِیُّ فِی الْأَرْبَعِینِ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ أَنَسٍ وَ الدَّیْلَمِیُّ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ مُعَاذٍ وَ جَمَاعَةٌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَسَنَةٌ لَا تَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ وَ بُغْضُهُ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَةٌ.
کِتَابُ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ مِثْلَ مَا قَامَ (5) نُوحٌ فِی قَوْمِهِ وَ کَانَ لَهُ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ ذَهَباً فَأَنْفَقَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مُدَّ فِی عُمُرِهِ حَتَّی حَجَّ أَلْفَ عَامٍ عَلَی قَدَمَیْهِ ثُمَّ قُتِلَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ مَظْلُوماً ثُمَّ لَمْ یُوَالِکَ یَا عَلِیُّ لَمْ یَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ وَ لَمْ یَدْخُلْهَا(6).
ص: 256
سلمان مردی از پارسیان است، میخواهد بر ما قریشیان مباهات کند در حالی که در همه آنچه گفت دروغ میگوید؟! پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: درنگ کن فلان، تو را چه به شخصی که مانند لقمان حکیم است ( منظور سلمان فارسی است)؟! از او بپرس، او به شما خبر خواهد داد. پس آن مرد گفت: من دیدهام که تو اکثر روز ها را غذا میخوری و اکثر شبها را به خفتن سپری میکنی و اکثر اوقات روز را به سکوت میگذرانی. سلمان گفت: چنین نیست که تو میگویی، من سه روز در ماه را روزه میگیرم و خداوند فرموده است: «مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ فَلَهُ عَشرُْ أَمْثَالِهَا»(1){هر کس کار نیکی بیاورد، ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت} و ماههای رجب و شعبان را به ماه رمضان وصل میکنم که ارزش ثواب آن معادل روزه گزفتن تمام عمر است و شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: «هرکس شب را با طهارت صبح کند، گویی که آن شب را احیا گرفته است و من با طهارت شب را به صبح میرسانم، و شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام میفرمود: «ای ابوالحسن، مَثَل تو در اُمّت من به «قُل هو الله أحد» میماند که هرکس آن را یک بار بخواند، ثلث قرآن را خوانده است و آنکه دو بارش بخواند دو ثلث قرآن را خوانده است و هرکس آن را سه بار بخواند، تمام قرآن را ختم کرده است، پس هرکس تو را به زبان دوست بدارد، ثلث ایمانش حاصل است و آنکه به زبان و قلب خود تو را دوست بدارد، دو ثلث ایمان او کامل شده است و هرکه با زبان قلب تو را دوست بدارد و با دستش تو را یاری دهد، ایمان او به تمام و کمال است، ای علی، سوگند به آن کسی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت اگر اهل زمین تو را همچون اهل آسمان دوست میداشتند، هیچ کس به آتش عذاب نمیشد.»و من هر روز «قل هو الله أحد»را سه بار میخوانم، پس آن شخص برخاست چنانکه گویی دهانش را پر از سنگ کرده باشند.
و ابن عباس گفت: یک یهودی بود که علی را بسیار دوست میداشت، او مسلمان نشد و از دنیا رفت. و ابن عباس گوید: خدای جبّار تبارک و تعالی میفرماید: اما او بهرهای از بهشت من نخواهد داشت لیکن ای آتش او را میازار!
فضائل احمد و فردوس دیلمی: عمر بن خطاب گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حُبّ علی رستگاری از آتش است. و چنین سرود:
-«حُبّ علی سپری است برای مردم، پروردگارا گناهان مرا با آن فرو ریز!
- اگر ذمّی قصد کرد او را دوست بدارد، در دوزخ از آتش مصون میماند.» و در فردوس دیلمی ابوصالح گوید: چون عبدالله بن عباس را وفات در رسید، گفت: خداوندا، من به ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام به تو تقرّب میجویم.
ص: 258
أقول: روی ابن شیرویه فی الفردوس عن علی علیه السلام: مثله.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فِی تَارِیخِ النَّسَائِیِّ وَ شَرَفِ الْمُصْطَفَی وَ اللَّفْظُ لَهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ تَعَالَی بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ وَ لَمْ یَکُنْ یُحِبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَأَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرِهِ فِی النَّارِ.
حَنَانُ بْنُ سَدِیرٍ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: مَا ثَبَّتَ اللَّهُ حُبَّ عَلِیٍّ فِی قَلْبِ أَحَدٍ فَزَلَّتْ لَهُ قَدَمٌ إِلَّا ثَبَّتَهَا اللَّهُ وَ ثَبَّتَ لَهُ قَدَمٌ أُخْرَی.
الْفِرْدَوْسُ وَ الرِّسَالَةُ الْقَوَامِیَّةُ أَبُو صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَأْکُلُ الذُّنُوبَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ.
کِتَابُ خَطِیبِ الْخُوارِزْمِیِّ وَ شِیرَوَیْهِ الدَّیْلَمِیِّ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِوَرَقَةِ آسٍ خَضْرَاءَ مَکْتُوبٌ فِیهَا بِبَیَاضٍ إِنِّی افْتَرَضْتُ مَحَبَّةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَی خَلْقِی فَبَلِّغْ ذَلِکَ عَنِّی.
مُعْجَمُ الطَّبَرَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَی فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَاهَی بِکُمْ وَ غَفَرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ لِعَلِیٍّ خَاصَّةً وَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ غَیْرَ هَائِبٍ لِقَوْمِی وَ لَا مُحَابٍّ لِقَرَابَتِی هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ أَنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ.
حُذَیْفَةُ بْنُ الْیَمَانِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ: أَنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَی الْخَلْقِ خَمْسَةً فَأَخَذُوا أَرْبَعَةً وَ تَرَکُوا وَاحِداً فَسُئِلَ عَنْ ذَلِکَ قَالَ الصَّلَاةُ وَ الزَّکَاةُ وَ الصَّوْمُ وَ الْحَجُّ قَالُوا فَمَا الْوَاحِدُ الَّذِی تَرَکُوا قَالَ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالُوا هِیَ وَاجِبَةٌ مِنَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً الْآیَاتِ (1).
رَوْضَةُ الْوَاعِظِینَ فِی خَبَرٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْماً لِأَصْحَابِهِ أَیُّکُمْ یَصُومُ الدَّهْرَ وَ یُحْیِی اللَّیْلَ وَ یَخْتِمُ الْقُرْآنَ فَقَالَ سَلْمَانُ أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَغَضِبَ بَعْضُهُمْ وَ قَالَ
ص: 257
حلیه الأولیاء: یحیی بن کثیر نابینا گفت: در خواب زبید بن حارث نامی را دیده و به وی گفتم: ای ابوعبدالرحمان، کارت به کجا کشید؟ گفت: به رحمت خدا، گفتم: کدام کار را با فضیلت ترین کار ها یافتی؟ گفت: نماز و حُبّ علی بن أبی طالب علیه االسّلام.
جبرئیل بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرود آمده و گفت: یا محمّد، خدای علیّ اعلی تو را سلام میرساند و گفت: محمّد نبیِّ رحمت من و علی اقامه کننده حُجت من است، هرکس او را دوست بدارد را عذاب نمیکنم هرچند مرا نافرمانی کرده باشد، و بر هرکس که با وی دشمنی کرده باشد، رحم نمیکنم هرچند مرا اطاعت کرده باشد.
حلیۀ الأولیاء و فضائل احمد و خصائص نطنزی: زید بن ارقم از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که آن حضرت فرمود: هرکس دوست داشته باشد چون من زندگی کند و چون من بمیرد و در بهشت جاویدانی اقامت گزیند که پروردگارم عزّوجل مرا به آن وعده فرموده، همان بهشتی که خداوند نهال درختان آن را با دست خود کاشته، باید ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام را بپذیرد که او شما را از هدایتی خارج نکرده و به گمراهی وارد نمیسازد.
و در روایت ابن عباس و ابوهریره: هرکس خوشحال میشود که حیاتی همچون حیات من و مرگی چون مرگ من داشته باشد و به خانهام در بهشت عدن وارد شود که پروردگارم آن را کاشته سپس به آن فرمود «باش» و «شد»، باید ولایت علی بن أبی طالب را بپذیرد و پس از او ولایت اوصیایی که از فرزندان اویند، که آنها عترت من هستند و از گِل من سرشته شدهاند...الخ.
عبدالله بن موسی گفت: دو مرد در مورد امامت به مشاجره پرداختند و به داوری شُریک بن عبدالله رضایت داده، نزد وی آمدند. شُریک گفت: مرا اعمش از شقیق از سلمة از حذیفۀ بن الیمان روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «خداوند عزّوجل علی را ستون خیمه بهشت آفریده، پس هرکس به او چنگ زند، بهشتی خواهد بود.» پس آن مرد این ادعا را بسیار بزرگ دانسته و گفت: ما این حدیث را نشنیدهایم، برویم نزد ابن درّاج، پس نزد وی رفته و ماجرای خود را برایش بازگو نمودند، پس ابن دراج گفت: از این موضوع تعجّب میکنید؟! مرا أعمش از ابوهارون عبدی از ابوسعید خدری روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند ستونی از نور آفرید و آن را از وسط عرش خود آویخت، جز علی و هرکس از شیعیانش که ولایت او را پذیرفته باشد، دستش به آن نمیرسد» پس آن مرد گفت: اینکه شبیه قبلی بود، نزد وکیع برویم، پس نزد وکیع رفته و ماجرا را برای وی بازگو کردند. وی گفت: آیا از این تعجّب میکنید؟ مرا أعمش از ابوصالح از ابوسعید خدری روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «کسی قادر به رسیدن به ارکان عرش نیست مگر علی و هرکس از شیعیانش که ولایت او را پذیرفته باشد» راوی گوید: پس آن مرد به ولایت علی علیه السّلام اعتراف نمود.
ص: 259
إِنَّ سَلْمَانَ رَجُلٌ مِنَ الْفُرْسِ یُرِیدُ أَنْ یَفْتَخِرَ عَلَیْنَا مَعَاشِرَ قُرَیْشٍ وَ هُوَ یَکْذِبُ فِی جَمِیعِ ذَلِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَهْ یَا فُلَانُ أَنَّی لَکَ بِمِثْلِ لُقْمَانَ الْحَکِیمِ سَلْهُ فَإِنَّهُ یُنَبِّئُکَ فَقَالَ رَأَیْتُکَ فِی أَکْثَرِ أَیَّامِکَ تَأْکُلُ وَ أَکْثَرِ لَیَالِیکَ نَائِماً وَ أَکْثَرِ أَیَّامِکَ صَامِتاً فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِنِّی أَصُومُ الثَّلَاثَةَ فِی الشَّهْرِ وَ قَالَ اللَّهُ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها(1) وَ أُوصِلُ رَجَبَ وَ شَعْبَانَ بِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ ذَلِکَ صَوْمُ الدَّهْرِ وَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ بَاتَ عَلَی طُهْرٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیَا اللَّیْلَ وَ أَنَا أَبِیتُ عَلَی طُهْرٍ وَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَثَلُکَ فِی أُمَّتِی مَثَلُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَمَنْ قَرَأَهَا مَرَّةً فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَدْ خَتَمَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ فَمَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ فَقَدْ کَمَلَ لَهُ ثُلُثُ الْإِیمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَقَدْ کَمَلَ لَهُ ثُلُثَا الْإِیمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ نَصَرَکَ بِیَدِهِ فَقَدِ اسْتَکْمَلَ الْإِیمَانَ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً یَا عَلِیُّ لَوْ أَحَبَّکَ أَهْلُ الْأَرْضِ کَمَحَبَّةِ أَهْلِ السَّمَاءِ لَمَا عُذِّبَ أَحَدٌ بِالنَّارِ وَ أَنَا أَقْرَأُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ کُلَّ یَوْمٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَامَ کَأَنَّهُ أُلْقِمَ حَجَراً(2).
وَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: کَانَ یَهُودِیٌّ یُحِبُّ عَلِیّاً حُبّاً شَدِیداً فَمَاتَ وَ لَمْ یُسْلِمْ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَیَقُولُ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَّا جَنَّتِی فَلَیْسَ لَهُ فِیهَا نَصِیبٌ وَ لَکِنْ یَا نَارُ لَا تَهِیدِیهِ أَیْ لَا تُزْعِجِیهِ.
فَضَائِلُ أَحْمَدَ وَ فِرْدَوْسُ الدَّیْلَمِیِّ قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیٍّ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ أَنْشَدَ:
حُبُّ عَلِیٍّ جُنَّةٌ لِلْوَرَی***احْطُطْ بِهِ یَا رَبِّ أَوْزَارِی
لَوْ أَنَّ ذِمِّیّاً نَوَی حُبَّهُ***حُصِّنَ فِی النَّارِ مِنَ النَّارِ.
وَ فِی فِرْدَوْسِ الدَّیْلَمِیِّ قَالَ أَبُو صَالِحٍ: لَمَّا حَضَرَتْ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ الْوَفَاةُ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
ص: 258
ابن بطّه در «الإبانۀ» و خطیب در «الأربعین» با اسنادشان به ابوهریره- و لفظ از زید بن ارقم است- آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «هرکس دوست داشته باشد که به آن نهال سرخ که خداوند با دست خود در بهشت عدن کاشته تمسک جوید، باید به حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام تمسّک جوید».(1)
روایت35.
مناقب ابن شهر آشوب: ابن عقده و ابن جریر با اسناد از خدری و جابر انصاری و جمعی از مفسّران در قول خدای متعال: «وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فیِ لَحْنِ الْقَوْلِ»(2){تو آنها را به شیوه سخنشان خواهی شناخت} گفتهاند: منظور این است که به علامت دشمنی آن ها با علی بن ابی طالب آن ها را خواهی شناخت.
ربیع بن سلیمان گوید: در کوفه بودم که بر مجنونی گذر کردم، پس این آیه را بر وی خواندم: «ءَاللَّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلیَ اللَّهِ تَفْترَُون»(3){«آیا
خدا به شما اجازه داده یا بر خدا دروغ می بندید؟»} گفت: به خدا افترا نمیبندد بلکه با علی بن أبی طالب علیه السّلام دشمنی میکند.
جابر: از امام باقر علیه السّلام درباره قول خدای متعال پرسیدم که: «فَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالاَْخِرَةِ قُلُوبهُُم مُّنکِرَةٌ وَ هُم مُّسْتَکْبرُِونَ»(4){پس کسانی که به آخرت ایمان ندارند، دلهایشان انکارکننده [حق] است و خودشان متکبرند.} آن حضرت علیه السّلام فرمود: آنها از پذیرش ولایت علی تکبّر میورزند و خداوند در مورد کسانی که از پذیرش ولایت علی علیه السلام تکبر میکنند به عنوان هشدار فرموده است: «لَا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَ مَا یُعْلِنُونَ إِنَّهُ لَا یحُِبُّ الْمُسْتَکْبرِِین»(5){شک
نیست که خداوند آنچه را پنهان می دارند و آنچه را آشکار می سازند، می داند، و او گردنکشان را دوست نمی دارد.} یعنی متکبّران از پذیرش ولایت علی علیه السّلام.
امام باقر علیه السّلام در قول خدای تعالی: «إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتهَْزِءِینَ»(6){که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد} میفرماید یعنی دشمنان او و دوستانشان و هرکه امیرالمؤمنین علیه السّلام را ریشخند میکرده است، و اینان همان کسانی هستند که گفتند: این برگزیده محمّد از میان خاندان اوست
ص: 260
حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ قَالَ یَحْیَی بْنُ کَثِیرٍ الضَّرِیرُ: رَأَیْتُ زُبَیْدَ بْنَ الْحَارِثِ النَّامِیَ فِی النَّوْمِ فَقُلْتُ لَهُ إِلَی مَا صِرْتَ یَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ إِلَی رَحْمَةِ اللَّهِ قُلْتُ فَأَیَّ الْعَمَلِ وَجَدْتَ أَفْضَلَ قَالَ الصَّلَاةَ وَ حُبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ: یَا مُحَمَّدُ اللَّهُ الْعَلِیُّ الْأَعْلَی یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ قَالَ مُحَمَّدٌ نَبِیُّ رَحْمَتِی وَ عَلِیٌّ مُقِیمُ حُجَّتِی لَا أُعَذِّبُ مَنْ وَالاهُ وَ إِنْ عَصَانِی وَ لَا أَرْحَمُ مَنْ عَادَاهُ وَ إِنْ أَطَاعَنِی.
حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ وَ فَضَائِلُ أَحْمَدَ وَ خَصَائِصُ النَّطَنْزِیِّ رَوَی زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مِیتَتِی وَ یَسْکُنَ جَنَّةَ الْخُلْدِ الَّتِی وَعَدَنِی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ غَرَسَ قُضْبَانَهَا بِیَدِهِ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنَّهُ لَمْ یُخْرِجْکُمْ مِنْ هُدًی وَ لَنْ یُدْخِلَکُمُ فِی ضَلَالَةٍ.
وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبِی هُرَیْرَةَ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مِیتَتِی وَ یَدْخُلَ جَنَّةَ عَدْنٍ مَنْزِلِی مِنْهَا غَرَسَهُ رَبِّی ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَکَانَ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَلِیّاً ثُمَّ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ وُلْدِهِ فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی خُلِقُوا مِنْ طِینَتِی الْخَبَرَ. وَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی: تَشَاجَرَ رَجُلَانِ فِی الْإِمَامَةِ فَتَرَاضَیَا بِشَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَجَاءَا إِلَیْهِ فَقَالَ شَرِیکٌ حَدَّثَنِی الْأَعْمَشُ عَنْ شَقِیقٍ عَنْ سَلَمَةَ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ عَلِیّاً قَضِیباً مِنَ الْجَنَّةِ فَمَنْ تَمَسَّکَ بِهِ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَاسْتَعْظَمَ ذَلِکَ الرَّجُلُ وَ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ مَا سَمِعْنَاهُ نَأْتِی ابْنَ دَرَّاجٍ فَأَتَیَاهُ فَأَخْبَرَاهُ بِقِصَّتِهِمَا فَقَالَ أَ تَعْجَبَانِ مِنْ هَذَا حَدَّثَنِی الْأَعْمَشُ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ قَضِیباً مِنْ نُورٍ فَعَلَّقَهُ بِبُطْنَانِ عَرْشِهِ لَا یَنَالُهُ إِلَّا عَلِیٌّ وَ مَنْ تَوَلَّاهُ مِنْ شِیعَتِهِ فَقَالَ الرَّجُلُ هَذِهِ أُخْتُ تِلْکَ نَمْضِی إِلَی وَکِیعٍ فَمَضَیَا إِلَیْهِ فَأَخْبَرَاهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ وَکِیعٌ أَ تَعْجَبَانِ مِنْ هَذَا حَدَّثَنِی الْأَعْمَشُ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَرْکَانَ الْعَرْشِ لَا یَنَالُهَا أَحَدٌ إِلَّا عَلِیٌّ وَ مَنْ تَوَلَّاهُ مِنْ شِیعَتِهِ قَالَ فَاعْتَرَفَ الرَّجُلُ بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام.
ص: 259
و در مورد امیرالمؤمنین علیه السّلام به یکدیگر چشمک میزدند، پس خداوند آیه: «وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضِیقُ صَدْرُکَ بِمَا یَقُولُون»(1){و قطعاً می دانیم که سینه تو از آنچه می گویند تنگ می شود} را نازل فرمود.
امام باقر علیه السّلام در قول خدای متعال: «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونیِ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ »(2){بگو: «اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد} میفرماید: درباره آنان (منافقان) نازل شده و این زمانی بود که باهم گرد آمده و گفتند: اگر محمّد بمیرد نه از علی و نه از هیچیک از اهل بیت او اطاعت نخواهیم کرد.
ابن بطّۀ در «الإبانه» با اسنادش از جابر آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السلام فرمود: اگر اُمّت من با تو دشمنی ورزیدند، خداوند آنها را با صورت در دوزخ میافکند.
عطیّۀ از ابوسعید آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس با ما اهل بیت دشمنی کند، منافق است.
ابن مسعود: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس پندارد که به آنچه من آورده ام ایمان آورده در حالی که با علی علیه السلام دشمنی کند، او دروغگوست، مؤمن نیست!
پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: هرکه خدای عزّوجل را دیدار کند در حالی که کینه علی را به دل داشته باشد، همچون یک یهودی با خدا دیدار میکند.
ابن عباس، اُم سلمه و سلمان: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس علی را دوست بدارد، در حقیقت مرا دوست داشته و هرکس با علی دشمنی کند، با من دشمنی کرده است.
اُمّ سلمه و انس: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: - و به علی علیه السّلام نگاه کرد- : دروغ میگوید آنکه مدعی میشود مرا دوست میدارد ولی از این نفرت دارد.
تاریخ خطیب و کتاب ابن المؤذّن- و لفظ از اوست- : یزید بن هارون را به خواب دیدند، به وی گفته شد: خداوند با تو چه کرد؟ گفت: از من گله کرد. خداوند فرمود: از جریر بن عثمان چیزی میگویی؟ گفت: گفتم: پروردگارا، چیزی جز خوبی از او نمیدانم، گفت: ای یزید: او از علی بن أبی طالب علیه السّلام نفرت داشت؟!
ص: 261
ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ وَ الْخَطِیبُ فِی الْأَرْبَعِینِ بِإِسْنَادِهِمَا عَنِ السُّدِّیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی وَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ وَ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ شَرِیکٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ حَبِیبِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ وَ الثَّعْلَبِیُّ فِی رَبِیعِ الْمَذْکُورِینَ (1) بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ اللَّفْظُ لِزَیْدٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِالْقَضِیبِ الْأَحْمَرِ الَّذِی غَرَسَهُ اللَّهُ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ بِیَمِینِهِ فَلْیَتَمَسَّکْ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابْنُ عُقْدَةَ وَ ابْنُ جَرِیرٍ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْخُدْرِیِّ وَ جَابِرٌ الْأَنْصَارِیُّ وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُفَسِّرِینَ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ (3) بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
قَالَ الرَّبِیعُ بْنُ سُلَیْمَانَ: کُنْتُ بِالْکُوفَةِ فَمَرَرْتُ بِمَجْنُونٍ فَقَرَأْتُ عَلَیْهِ آللَّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَی اللَّهِ تَفْتَرُونَ (4) قَالَ مَا عَلَی اللَّهِ یَفْتَرِی وَ لَکِنْ یُبْغِضُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
جَابِرٌ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی فَالَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْکِرَةٌ وَ هُمْ مُسْتَکْبِرُونَ (5) فَقَالَ علیه السلام فَإِنَّهُمْ عَنْ وَلَایَةِ عَلِیٍّ مُسْتَکْبِرُونَ فَقَالَ (6) لِمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَعِیداً مِنْهُ لا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ (7) عَنْ وَلَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام.
الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ (8) أَعْدَاؤُهُ وَ أَوْلِیَاؤُهُ وَ مَنْ کَانَ یَهْزَأُ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُمُ الَّذِینَ قَالُوا هَذَا صَفِیُّ مُحَمَّدٍ مِنْ بَیْنِ أَهْلِهِ
ص: 260
امام باقر علیه السّلام در قول خدای متعال: «أَفَکلَُّمَا جَاءَکُمْ رَسُولُ بِمَا لَا تهَْوَی أَنفُعهسُکُمُ اسْتَکْبرَْتُمْ فَفَرِیقًا کَذَّبْتُمْ وَ فَرِیقًا تَقْتُلُون»(1){هر
گاه پیامبری چیزی را که خوشایند شما نبود برایتان آورد، کبر ورزیدید؟ گروهی} از آل محمّد{را دروغگو خواندید و گروهی را کشتید}.
از امام صادق علیه السّلام درباره قول خدای متعال: «قُلْ إِنیّ ِ لَا أَمْلِکُ لَکمُ ْ ضَرًّا وَ لَا رَشَدًا»(2){بگو: «من برای شما اختیار زیان و هدایتی را ندارم.»} سؤال شد، فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مردم را به پذیرش ولایت علی دعوت فرمود، اما جمعی را خوش نیامده و به آن اعتراض کردند، پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «قُلْ إِنیّ ِ لَا أَمْلِکُ لَکمُ ْ ضَرًّا وَ لَا رَشَدًا* قُلْ إِنیّ ِ لَن یجُِیرَنیِ مِنَ اللَّهِ أَحَد...»(3){بگو:
«من برای شما اختیار زیان و هدایتی را ندارم.» بگو: «هرگز کسی مرا در برابر خدا پناه نمی دهد} اگر او را در آنچه مرا به آن فرمان داده معصیت کنم.*
هلقام از امام باقر علیه السّلام در قول خدای عزّوجل: «فَاصْبرِْ عَلیَ مَا یَقُولُون»(4){پس
بر آنچه می گویند شکیبا باش!} آورده است که آن حضرت فرمود: منظور، نپذیرفتن ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام توسط آنهاست.
ابن بطّۀ از شش طریق، ابن ماجه، ترمذی، مسلم، بخاری، احمد، ابن البیّع، ابوالقاسم اصفهانی و ابوبکر بن أبی شیبه از وکیع و ابومعاویه از أعمش با اسنادهایشان از زرّ بن حبیش آوردهاند که علی علیه السّلام فرمود: سوگند به آنکه دانه را شکافت و انسانها را آفرید که این عهدی است از جانب آن پیامبر اُمّی که جز مؤمن مرا دوست نداشته باشد و جز منافق با من دشمنی نکند.
حلیة الأولیاء، فضائل سمعانی، عکبری، شرح ألکانی و تاریخ بغداد از زرّ بن حبیش روایت کردهاند که گفت: شنیدم علی علیه السّلام را که میفرمود: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مرا عهدی داده که «جز مؤمن تو را دوست ندارد و جز منافق تو را دشمن ندارد!» و این حدیث را کثیرالنوا و سالم بن أبی حفصه روایت کردهاند .
جامع ترمذی، مسند موصلی و فضائل احمد از اُمّ سلمۀ آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: منافق تو را دوست نمیدارد و مؤمن با تو دشمنی نکند.
احمد در «مسند النساء الصحابیات» از اُمّسلمه و کتاب ابراهیم ثقفی از أنس آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بشارت باد تو را که هیچ مؤمنی با تو دشمنی نورزد و هیچ منافقی تو را دوست ندارد و اگر تو نبودی، حزب خدا شناخته نمیشد.
ص: 262
وَ کَانُوا یَتَغَامَزُونَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضِیقُ صَدْرُکَ بِما یَقُولُونَ (1).
الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ (2) الْآیَةَ نَزَلَتْ فِیهِمْ وَ ذَلِکَ حِینَ اجْتَمَعُوا فَقَالُوا لَئِنْ مَاتَ مُحَمَّدٌ لَمْ نَسْمَعْ لِعَلِیٍّ وَ لَا لِأَحَدٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ.
ذَکَرَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَوْ أَنَّ أُمَّتِی أَبْغَضُوکَ لَأَکَبَّهُمُ اللَّهُ عَلَی مَنَاخِرِهِمْ فِی النَّارِ.
عَطِیَّةُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَهُوَ مُنَافِقٌ.
ابْنُ مَسْعُودٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ آمَنَ بِمَا جِئْتُ بِهِ وَ هُوَ یُبْغِضُ (3) عَلِیّاً فَهُوَ کَاذِبٌ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ.
النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِی قَلْبِهِ بُغْضُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَقِیَ اللَّهَ وَ هُوَ یَهُودِیٌّ.
ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أُمُّ سَلَمَةَ وَ سَلْمَانُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً فَقَدْ أَبْغَضَنِی.
أُمُّ سَلَمَةَ وَ أَنَسٌ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ نَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُ هَذَا.
تاریخ الخطیب (4) و کتاب ابن المؤذن و اللفظ له أنه رئی یزید بن هارون فی المنام فقیل ما فعل بک فقال عاتبنی فقال أ تحدث عن جریر بن عثمان قال قلت یا رب ما علمت إلا خیرا قال یا یزید إنه کان یبغض علی بن أبی طالب علیه السلام.
ص: 261
و در خبر است: ای علی، حُبّ تو پارسایی و ایمان و دشمنی با تو کفر است و نفاق.
امام صادق علیه السّلام: «وَ لَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ لَیَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِین»(1){البته
خدا میداند که مؤمنان} یعنی مؤمنان به ولایت علی{چه کسانی هستند و منافقان} یعنی کسانی که ولایت او را انکار کردند{چه کسانی هستند}
ربیع المذکورین: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، اگر تو نبودی، پس از من مؤمنان شناخته نمیشدند.
بلاذری، ترمذی و سمعانی از ابوهارون عبدی، ابوسعید خدری گفت: ما جماعت انصار منافقان را با دشمنی کردنشان با علی بن أبی طالب علیه السّلام میشناختیم.
الإبانه عکبری، کتاب ابن عقده و فضائل احمد با اسنادهایشان آوردهاند که جابر و خدری گفتهاند: ما منافقان را در عهد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به دشمنیشان با علی میشناختیم.
الإبانه عکبری و شرح ألکانی: جابر و زید بن أرقم گویند: هنگامی که با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودیم، .جز از طریق دشمنی با علی منافقان را نمیشناختیم .
امام باقر علیه السّلام در مورد آیه: «وَ لَا تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلیَ التهَّْلُکَةِ»(2){و
خود را با دست خود به هلاکت میفکنید} فرمود: یعنی اینکه از ولایت ما منحرف نشوید که در دنیا و آخرت هلاکت گردید.
ابوبکر بن مردویه با سندی از أنس بن مالک آورده است که ما پسری را که از غیر پدر خود زاده شده بود نمیشناختیم مگر به نفرتی که از علی بن أبی طالب داشت.
أنس در حدیثی طولانی گوید: پس از واقعه خیبر مردها پسران خود بر دوش گرفته سر راه علی علیه السّلام قرار گرفته و به آن حضرت اشاره نموده سپس به فرزند خود میگفتند: آیا این مرد را دوست داری؟ اگر میگفت: آری، او را میپذیرفتند و اگر میگفت: نه! بر زمینش افکنده و میگفتند: به مادرت ملحق شو!
هروی در «الغریبین» : عبادۀ بن الصامت گفت: فرزندانمان را به حُبّ علی بن أبی طالب امتحان میکردیم و اگر میدیدیم یکی از آنها او را دوست نمیدارد، پی میبردیم که حلالزاده نیست.
ص: 263
الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَ فَکُلَّما جاءَکُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوی أَنْفُسُکُمُ (1) بِمُوَالاةِ عَلِیٍ فَفَرِیقاً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ کَذَّبْتُمْ وَ فَرِیقاً تَقْتُلُونَ.
الصَّادِقُ علیه السلام: سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی قُلْ إِنِّی لا أَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لا رَشَداً(2) فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ دَعَا النَّاسَ إِلَی وَلَایَةِ عَلِیٍّ فَکَرِهَ ذَلِکَ قَوْمٌ وَ قَالُوا فِیهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قُلْ إِنِّی لا أَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لا رَشَداً قُلْ إِنِّی لَنْ یُجِیرَنِی مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ(3) إِنْ عَصَیْتُهُ فِیمَا أَمَرَنِی بِهِ الْآیَاتِ.
هِلْقَامٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ (4) قَالَ دَفْعِهِمْ وَلَایَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.
ابْنُ بَطَّةَ مِنْ سِتَّةِ طُرُقٍ وَ ابْنُ مَاجَهْ وَ التِّرْمِذِیُّ وَ مُسْلِمٌ وَ الْبُخَارِیُّ وَ أَحْمَدُ وَ ابْنُ الْبَیِّعِ وَ أَبُو الْقَاسِمِ الْأَصْفَهَانِیُّ وَ أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ وَکِیعٍ وَ أَبُو مُعَاوِیَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّهُ لَعَهِدَ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ.
الْحِلْیَةُ وَ فَضَائِلُ السَّمْعَانِیِّ وَ الْعُکْبَرِیُّ وَ شَرْحُ الألکانی [اللَّالِکَائِیِ] وَ تَارِیخُ بَغْدَادَ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: عَهِدَ إِلَیَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ. و قد رواه کثیر النواء و سالم بن أبی حفصة.
جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ وَ مُسْنَدُ الْمَوْصِلِیِّ وَ فَضَائِلُ أَحْمَدَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ.
أَحْمَدُ فِی مُسْنَدِ النِّسَاءِ الصَّحَابِیَّاتِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ وَ کِتَابُ إِبْرَاهِیمَ الثَّقَفِیِّ عَنْ أَنَسٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَبْشِرْ فَإِنَّهُ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ وَ لَوْ لَا أَنْتَ لَمْ یُعْرَفْ حِزْبُ اللَّهِ.
ص: 262
طبری در «الولایۀ» با اسناد خودش از اصبغ بن نباته آورده است که علی علیه السّلام فرمود: سه کس مرا دوست ندارند: زنازاده، منافق و مردی که مادرش در حیض به وی باردار شده باشد.
و عبادۀ بن یعقوب با اسنادش از یعلی بن مُرّۀ آورده است که وی در محضر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نشسته بوده که علی بن أبی طالب علیه السّلام وارد شد، پس پیامبرصَلی الله علیهِ و آله فرمود: دروغ میگوید آنکه گمان میبرد ولایت مرا پذیرفته و دوستم میدارد در حالی که با «این» دشمنی ورزیده، از او نفرت داشته باشد؛ به خدا سوگند جز کافر یا منافق یا زنازاده از او نفرت نداشته و با وی دشمنی نمیکند.(1)
شیرویه در «الفردوس» ابن عباس گفت: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند به سبب بدبینی بنیاسرائیل نسبت به پیامبرانشان باران را از ایشان دریغ نمود و خداوند به سبب دشمنی با علی بن أبی طالب باران را از این اُمّت دریغ خواهد کرد.
و در روایتی: پس مردی برخاسته و گفت: یا رسول الله، مگر کسی هم به علی کینه میورزد؟ فرمود: آری، کوتاهی در یاری کردنش دشمنی است.(2)
روایت36.
مجالس مفید: امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست مرا گرفته و فرمود: هرکس نمازهای پنجگانه را پیوسته بخواند سپس در حالی که تو را دوست دارد، بمیرد، شهید از دنیا رفته است، و هرکه در حالی که با تو دشمنی میکند بمیرد، بر جاهلیت مرده است و از بابت آنچه در اسلام کرده بازخواست میشود، و هرکه پس از تو زنده باشد و تو را دوست داشته باشد، خداوند امنیت و ایمان را بهره او خواهد ساخت تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شود.(3)
توضیح
منظور از «هؤلاءالخمس» نمازهای پنجگانه است و قول آن حضرت: «مَّن قَضیَ نحَْبَهُ» اشاره به آیه: «فَمِنْهُم مَّن قَضیَ نحَْبَهُ وَ مِنهُْم مَّن یَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُواْ تَبْدِیلا»(4){برخی
از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آنها در [همین] انتظارند و [هرگز عقیده خود را] تبدیل نکردند.}
ص: 264
وَ فِی الْخَبَرِ: یَا عَلِیُّ حُبُّکَ تَقْوَی وَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُکَ کُفْرٌ وَ نِفَاقٌ.
الصَّادِقُ علیه السلام: وَ لَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی بِوَلَایَةِ عَلِیٍ وَ لَیَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِینَ (1) یَعْنِی الَّذِینَ أَنْکَرُوا وَلَایَتَهُ.
رَبِیعُ الْمَذْکُورِینَ (2) قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ لَوْلَاکَ لَمَا عُرِفَ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدِی.
الْبَلاذُرِیُّ وَ التِّرْمِذِیُّ وَ السَّمْعَانِیُّ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ قَالَ أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ: کُنَّا لَنَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ نَحْنُ مَعَاشِرَ الْأَنْصَارِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
إِبَانَةُ الْعُکْبَرِیِّ وَ کِتَابُ ابْنِ عُقْدَةَ وَ فَضَائِلُ أَحْمَدَ بِأَسَانِیدِهِمْ أَنَّ جَابِراً وَ الْخُدْرِیَّ قَالا: کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِبُغْضِهِمْ عَلِیّاً.
إِبَانَةُ الْعُکْبَرِیِّ وَ شَرْحُ الألکانی [اللَّالِکَائِیِ] قَالَ جَابِرٌ وَ زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ: مَا کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ وَ نَحْنُ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَّا بِبُغْضِهِمْ عَلِیّاً.
الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ(3) قَالَ لَا تَعْدِلُوا عَنْ وَلَایَتِنَا فَتَهْلِکُوا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
أَبُو بَکْرِ بْنُ مَرْدَوَیْهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّبَّاحِ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ أَحْمَدَ قَالَ سَمِعْتُ الشَّافِعِیَّ یَقُولُ سَمِعْتُ مَالِکَ بْنَ أَنَسٍ یَقُولُ قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ: مَا کُنَّا نَعْرِفُ الرَّجُلَ لِغَیْرِ أَبِیهِ إِلَّا بِبُغْضِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
أَنَسٌ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ: کَانَ الرَّجُلُ مِنْ بَعْدِ یَوْمِ خَیْبَرَ یَحْمِلُ وَلَدَهُ عَلَی عَاتِقِهِ ثُمَّ یَقِفُ عَلَی طَرِیقِ عَلِیٍّ علیه السلام فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ أَوْمَأَ بِإِصْبَعِهِ یَا بُنَیَّ تُحِبُّ هَذَا الرَّجُلَ فَإِنْ قَالَ نَعَمْ قَبِلَهُ وَ إِنْ قَالَ لَا خَرَقَ بِهِ الْأَرْضَ وَ قَالَ لَهُ الْحَقْ بِأُمِّکَ.
الْهَرَوِیُّ فِی الْغَرِیبَیْنِ قَالَ عُبَادَةُ بْنُ الصَّامِتِ: کُنَّا نَسْبُرُ(4) أَوْلَادَنَا بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِذَا رَأَیْنَا أَحَدَهُمْ لَا یُحِبُّهُ عَلِمْنَا أَنَّهُ لِغَیْرِ رِشْدَةٍ.
ص: 263
روایت37.
مجالس مفید: محمّد بن عمران مرزبانی با سندی از سالم بن جعد گوید: از جابر بن عبدالله- در حالی که ابروانش بر روی چشمانش فروهشته بودند- سؤال شده و به وی گفته شد: از علی بن أبی طالب برای ما بگو! گفت: او بهترینِ مردم است، جز منافق با وی دشمنی نخواهد کرد و جز کافر در مورد او تردید نمیکند.(1)
روایت38.
مجالس مفید: محمّد بن جعفر تمیمی با سندی از أنس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نگاهی به علی بن أبی طالب علیه السّلام کرده سپس فرمود: ای علی، هر کس با تو دشمنی کند، خدایش بر جاهلیت بمیراند و در روز قیامت بابت کردارش وی را بازخواست نماید.(2)
روایت39.
مجالس مفید: علی بن بلال با سندی از سلمان فارسی رحمۀ الله علیه آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز عرفه بیرون آمده و فرمود: ای مردم، خداوند در این روز به شما مباهات کرده تا شما را به طور عام و علی را به طور خاص بیامرزد، سپس فرمود: ای علی، به من نزدیک شو! پس علی علیه السّلام به آن حضرت نزدیک شده آنگاه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دست وی را گرفته سپس فرمود: به راستی خوشبخت، خوشبخت واقعی و آنکه حقیقتاً خوشبخت است کسی است که پس از من ولایت تو را پذیرفته و فرمانبردارت باشد؛ و شقی، شقی واقعی و حقیقتاً شقی کسی است که بعد از من فرمانت نَبَرد و با تو به دشمنی برخیزد.(3)
روایت40.
امالی طوسی – مجالس مفید: شیخ مفید با سندی از ابوسعید خدری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرموده: ای مردم، علی را دوست بدارید که گوشت او گوشت من است و خون او خونِ من! خدا لعنت کند اقوامی از اُمّت مرا که عهد و پیمان مرا در مورد او تباه کرده،
ص: 265
الطَّبَرِیُّ فِی الْوَلَایَةِ بِإِسْنَادٍ لَهُ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لَا یُحِبُّنِی ثَلَاثَةٌ وَلَدُ زِنًا وَ مُنَافِقٌ وَ رَجُلٌ حَمَلَتْ بِهِ أُمُّهُ فِی بَعْضِ حَیْضِهَا.
وَ رَوَی عُبَادَةُ بْنُ یَعْقُوبَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یَعْلَی بْنِ مُرَّةَ: أَنَّهُ کَانَ جَالِساً عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذْ دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یَتَوَالانِی وَ یُحِبُّنِی وَ هُوَ یُعَادِی هَذَا وَ یُبْغِضُهُ وَ اللَّهِ لَا یُبْغِضُهُ وَ یُعَادِیهِ إِلَّا کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ أَوْ وَلَدُ زَنْیَةٍ(1).
شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّمَا رَفَعَ اللَّهُ الْقَطْرَ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ بِسُوءِ رَأْیِهِمْ فِی أَنْبِیَائِهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ یَرْفَعُ الْقَطْرَ عَنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ فِی رِوَایَةٍ: فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ هَلْ یُبْغِضُ عَلِیّاً أَحَدٌ قَالَ نَعَمْ الْقُعُودُ عَنْ نُصْرَتِهِ بُغْضٌ (2).
جا، [المجالس] للمفید عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ السَّبِیعِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَسْعُودِیِّ عَنْ کَثِیرٍ النَّوَّاءِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْخَوْلَانِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ ضَمْرَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ بِیَدِی وَ قَالَ مَنْ تَابَعَ هَؤُلَاءِ الْخَمْسَ ثُمَّ مَاتَ وَ هُوَ یُحِبُّکَ فَقَدْ قَضی نَحْبَهُ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ یُبْغِضُکَ فَقَدْ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً یُحَاسَبُ بِمَا یَعْمَلُ (3) فِی الْإِسْلَامِ وَ مَنْ عَاشَ بَعْدَکَ وَ هُوَ یُحِبُّکَ خَتَمَ اللَّهُ لَهُ بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ حَتَّی یَرِدَ عَلَیَّ الْحَوْضَ (4).
هؤلاء الخمس أی الصلوات الخمس و قوله فقد قضی نحبه إشارة إلی قوله تعالی فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا(5).
ص: 264
وصیّت مرا نسبت به او به فراموشی سپرده باشند، آنان را نزد خدا بهرهای نیست.(1)
روایت41.
مجاالس مفید: جعابی با سندی از عمران بن حصین آورده است که گفت: من و عمر بن خطاب در حضور پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم و علی علیه السّلام در کنار آن حضرت نشسته بود که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آیه: «أَمَّن یجُِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَ ءِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَّا تَذَکَّرُون»(2){یا
[کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟ آیا معبودی با خداست؟ چه کم پند می پذیرید} عمران گوید: پس علی علیه السّلام دچار رعشهای همچون رعشه گنجشک گشت، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: چرا چنین بیتابی میکنی؟ عرض کرد: چرا بیتاب نباشم در حالی که خداوند میفرماید ما را خلفای زمین قرار میدهد؟ پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: بیتابی مکن، به خدا سوگند که کسی جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیکند.(3)
کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة: محمّد بن عباس با سندی از بُریده آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله – در حالی که علی علیه السّلام در کنار وی بود- فرمود: «أَمَّن یجُِیبُ» تا اینکه فرمود: به خدا سوگند که هیچ مؤمنی با تو دشمنی نمیکند و هیچ کافری تو را دوست نمیدارد.(4)
روایت42.
الفضائل- الروضۀ: ابن عباس: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حبّ علی بن أبی طالب گناهان را چنان میسوزاند که آتش هیزم را ! و نیز گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام حسنهای است که هیچ کار ناشایستی با وجود آن آسیب نمیرساند، و دشمنی با او گناهی است که با وجود آن هیچ حسنهای سودمند نخواهد افتاد؛ و نیز آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من و علی بن أبی طالب از یک نور آفریده شدیم، از این رو دوستدار من دوستدار علی و دشمن من دشمن علی است.(5)
ص: 266
روایت43.
الفضائل- الروضۀ: از کتاب الفردوس مرفوعاً از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده است که فرمود: اگر مردم دنیا بر حُبّ علی بن أبی طالب اجماع میکردند، خداوند دوزخ را نمیآفرید.
باز آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس بخواهد به نهال سرخ کاشته شده در بهشت عدن چنگ زند، باید به حُبّ علی بن أبی طالب چنگ زند.(6)
روایت44.
کشف الغمّۀ: از مسند احمد بن حنبل از زرّ بن حبیش آورده است که علی علیه السّلام فرمود: به خدا سوگند از جمله چیزهایی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای من عهد کرد یکی این بود که جز منافق با من دشمنی نکند و جز مؤمن مرا دوست نداشته باشد.
و از کتاب «الآل» ابن خالویه از حذیفۀ آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر که دوست داشته باشد به نهال یاقوتی که خداوند آن را با دست خود آفریده سپس به آن فرمود: «باش!» پس «شد!» چنگ زند، باید پس از من ولایت علی بن أبی طالب را بپذیرد.
و نظیر آن از حذیفۀ بن یمان نقل شده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس خرسند باشد که چون من زندگی میکند و چون من بمیرد و چنگ در آن نهال یاقوتی زند که خدایش آفریده سپس به آن فرموده «باش!» پس «شد!»، باید ولایت علی بن أبی طالب را بعد از من بپذیرد.
گفتم: حافظ ابونعیم آن را در حلیۀ الأولیاء روایت کرده است و تنها بشر آن را از شریک روایت کرده است.
از کتاب ابن خالویه از ابوسعید خدری روایت شده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: دوست داشتن تو ایمان و دشمنی با تو نفاق است، و نخستین کسی که وارد بهشت میشود، دوستدار توست و اولین کسی که وارد دوزخ میشود، دشمن توست، و خداوند تو را سزاوار آن کرده است، زیرا تو از منی و من از تو و هیچ پیامبری پس از من نیست.
و نیز از آن کتاب است: عبدالله بن مسعود گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از خانه زینب دخت جحش بیرون آمده تا اینکه به خانه اُمّ سلمه آمد. پس یکی آمد و در زد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای اُمّ سلمه، برخیز و در را برای وی باز کن. گوید: عرض کردم: یا رسول الله، این کیست که مقامش آنقدر والاست که من باید برایش در باز کنم و با مچهای بازم به استقبالش بروم در حالی که همین دیروز آیاتی از کتاب خدا - درباره حجاب - نازل شده است؟ فرمود: ای اُمّ سلمه، اطاعت از
ص: 267
جا، [المجالس] للمفید مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ الْمَرْزُبَانِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حُکَیْمٍ الْأَوْدِیِّ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی زُرْعَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ الْجَعْدِ قَالَ: سُئِلَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ وَ قَدْ سَقَطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ فَقِیلَ لَهُ أَخْبِرْنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَرَفَعَ حَاجِبَیْهِ بِیَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ ذَاکَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ وَ لَا یَشُکُّ فِیهِ إِلَّا کَافِرٌ(1).
جا، [المجالس] للمفید مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ التَّمِیمِیُّ عَنْ هِشَامِ بْنِ یُونُسَ النَّهْشَلِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عَیَّاشٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَنْ أَبْغَضَکَ أَمَاتَهُ اللَّهُ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ حَاسَبَهُ بِمَا عَمِلَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(2).
جا، [المجالس] للمفید عَلِیُّ بْنُ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ زَاذَانَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ عَرَفَةَ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ بَاهَی بِکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ لِیَغْفِرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ یَغْفِرَ لِعَلِیٍّ خَاصَّةً ثُمَّ قَالَ ادْنُ مِنِّی یَا عَلِیُّ فَدَنَا مِنْهُ فَأَخَذَ بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَطَاعَکَ وَ تَوَلَّاکَ مِنْ بَعْدِی وَ إِنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَنْ عَصَاکَ وَ نَصَبَ لَکَ عَدَاوَةً مِنْ بَعْدِی (3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جا، [المجالس] للمفید الْمُفِیدُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْقَطَّانِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَسَّامٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ اللَّیْثِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَعَاشِرَ النَّاسِ أَحِبُّوا عَلِیّاً فَإِنَّ لَحْمَهُ لَحْمِی وَ دَمَهُ دَمِی لَعَنَ اللَّهُ أَقْوَاماً مِنْ أُمَّتِی ضَیَّعُوا فِیهِ عَهْدِی وَ نَسُوا فِیهِ
ص: 265
پیامبر اطاعت از خداست و نافرمانی رسول خدا نافرمانی خدای عزّوجل است و اینکه بر در است مردی سر به هوا و نادان نیست و وارد خانهای نمیشود مگر اینکه احساس کند باز کننده در به درون خانه بازگشته است، او خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند! اُمّ سلمه گوید: پس در را گشودم، سپس او دو لنگه در را گرفت (تا باز نشوند و درون خانه مکشوف نگردد). سپس من آمدم و به پشت پرده رفتم. و چون دیگر صدای پایم را نشنید، وارد خانه شده به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلام کرد، سپس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای اُمّ سلمۀ،- و من پشت پرده بودم- ، آیا این مرد را نمیشناسی؟ عرض کردم: آری، او علی بن أبی طالب علیه السّلام است. فرمود: او برادر من است، منش او منش من، گوشتش از گوشت من و خونش از خون من است، ای اُمّ سلمه این برآوردنده وعدههایم پس از من است، پس بشنو و شاهد باش ای اُمّ سلمۀ که این ولیّ من بعد از من است، پس بشنو و شاهد باش ای اُمّ سلمۀ که اگر مردی هزار سال خدا را میان رکن و مقام عبادت کند ولی خدا را در حالی دیدار کند که دشمن این باشد، خدای عزّوجل او را با صورت در آتش جهنم در خواهد افکند. و خطیب در کتاب «المناقب» این حدیث را روایت کرده که در آن زیادتی است: و خون او از خون من است و او دروازه علم من است، بشنو و گواه باش که او بعد از من کشنده ناکثین، قاسطین و مارقین است، بشنو و گواه باش، به خدا سوگند او زنده کننده سنّت من است، بشنو و گواه باش که اگر بندهای خدا را هزار سال بعد از هزار سال میان رکن و مقام عبادت کند آنگاه در حالی خدا را ملاقات کند که با علی دشمن باشد، خدا او را با صورت در آتش دوزخ خواهد انداخت.(1)
روایت45.
کشف الغمّۀ: از مسند احمد بن حنبل با اسنادش از علی بن الحسین از پدرش از جدش آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست حسن و حسین علیهما السلام را گرفته و فرمود: هرکس مرا و این دو و پدر و مادرشان را دوست داشته باشد، در روز قیامت با من در مرتبه من خواهد بود. این حدیث را احمد در چند جای مسند خود آورده است .
و از فاطمه دخت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آورده است که رسول خدا به علی علیه السّلام فرمود: اما تو ای پسر ابوطالب و شیعه تو در بهشت هستید.
و از آن کتاب، از اُمّ سلمۀ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: علی و شیعیان او در روز قیامت رستگارانند.
ص: 268
وَصِیَّتِی مَا لَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ خَلَاقٍ (1).
جا، [المجالس] للمفید الْجِعَابِیُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْمَسْعُودِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الْحُصَیْنِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ جَالِسَیْنِ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام جَالِسٌ إِلَی جَنْبِهِ إِذْ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ (2) قَالَ فَانْتَفَضَ عَلِیٌّ علیه السلام انْتِفَاضَةَ الْعُصْفُورِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا شَأْنُکَ تَجْزَعُ فَقَالَ مَا لِی لَا أَجْزَعُ وَ اللَّهُ یَقُولُ إِنَّهُ یَجْعَلُنَا خُلَفَاءَ الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا تَجْزَعْ فَوَ اللَّهِ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (3).
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ أَبِی دَاوُدَ عَنْ بُرَیْدَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام إِلَی جَنْبِهِ أَمَّنْ یُجِیبُ إِلَی قَوْلِهِ فَوَ اللَّهِ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ کَافِرٌ(4).
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یُحْرِقُ الذُّنُوبَ کَمَا تُحْرِقُ النَّارُ الْحَطَبَ. وَ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَسَنَةٌ لَا تَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ وَ بُغْضُهُ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَةٌ. وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ فَمُحِبِّی مُحِبُّ عَلِیٍّ وَ مُبْغِضِی مُبْغِضُ عَلِیٍ (5).
ص: 266
و از مناقب ابن مردویه از ابوسعید خدری آورده است که گفت: روزی به دیدار رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمدم که به من فرمود: ای ابوسعید! عرض کردم: در خدمتم یا رسول الله! فرمود: خداوند را در زیر عرش ستونی است که همچون خورشید که زمین را برای مردم روشن میکند، بهشت را برای بهشتیان روشن میسازد، جز علی و دوستدارانش به آن دست نمییابد.
و از «مناقب» مغازلی از ابوهریره آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نماز صبح را با ما اقامه نموده سپس فرمود: آیا میدانید جبرئیل با چه چیزی فرود آمد؟ سپس فرمود: جبرئیل فرود آمده و گفت: ای محمّد، خداوند ستونی در بهشت قرار داده که یک ثلث آن یاقوتی است سرخ و یک سوم آن زمرّدی است سبز و ثلث دیگر آن از مروارید تر است که روی آن طاقهایی زده شده در میان طاقها اتاقهایی قرار دارد و در هر غرفه درختی قرار داده و میوه آن را حورالعین قرار داده و چشمه سلام را در آن جاری ساخت؛ سپس درنگ فرمود؛ آنگاه مردی از آن جمع از جای برجسته و عرض کرد: یا رسول الله، این ستون به چه کسی تعلّق دارد؟ فرمود: هرکس دوست داشته باشد به آن ستون چنگ زند، به حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام تمسّک جوید.
و از کتاب «کفایۀ الطالب» از حارث همدانی آورده است که گفت: بر امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام وارد شدم که فرمود: چه چیزی تو را به اینجا آورد؟ عرض کردم: محبتی که از شما در دل دارم یا امیرالمؤمنین. فرمود: ای حارث، آیا مرا دوست داری؟ عرض کردم: آری به خدا یا امیرالمؤمنین، فرمود: بدان که چون جان به گلویت رسد، مرا آن گونه که دوست داری، خواهی دید، و اگر دیدی که مردان را چنان از اطراف حوض کوثر پراکنده میکنم که شتران بیگانه را (از سرچاه آب) میرانند، آن گونه که دوست داری مرا خواهی دید.(1)
روایت46.
امالی طوسی: أنس گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی بن أبی طالب علیه السّلام نظر کرد و دست وی را گرفته و فرمود: یا علی، دروغ میگوید کسی که گمان میبرد مرا دوست میدارد در حالی که با تو دشمنی میورزد.(2)
ص: 269
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] مِنْ کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ مِمَّا رُفِعَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: لَوِ اجْتَمَعَتْ عَلَی حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَهْلُ الدُّنْیَا مَا خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ.
وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِالْقَضِیبِ الْأَحْمَرِ الْمَغْرُوسِ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ فَلْیَتَمَسَّکْ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (1).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَمِمَّا عَهِدَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ وَ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ.
وَ مِنْ کِتَابِ الْآلِ لِابْنِ خَالَوَیْهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِقَصَبَةِ الْیَاقُوتِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ لَهَا کُونِی فَکَانَتْ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مِنْ بَعْدِی.
وَ مِثْلُهُ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مِیتَتِی وَ یَتَمَسَّکَ بِالْقَصَبَةِ الْیَاقُوتَةِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ ثُمَّ قَالَ لَهَا کُونِی فَکَانَتْ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مِنْ بَعْدِی.
قلت: رواه الحافظ أبو نعیم فی حلیة الأولیاء و تفرد به بشر عن شریک.
وَ مِنْ کِتَابِ ابْنِ خَالَوَیْهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام حُبُّکَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُکَ نِفَاقٌ وَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مُحِبُّکَ وَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ النَّارَ مُبْغِضُکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ أَهْلًا لِذَلِکَ فَأَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ وَ لَا نَبِیَّ بَعْدِی. وَ مِنْهُ أَیْضاً عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ(2) قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ بَیْتِ زَیْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ حَتَّی أَتَی بَیْتَ أُمِّ سَلَمَةَ فَجَاءَ دَاقٌّ وَ دَقَّ الْبَابَ فَقَالَ یَا أُمَّ سَلَمَةَ قُومِی فَافْتَحِی لَهُ قَالَتْ فَقُلْتُ وَ مَنْ هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ الَّذِی بَلَغَ مِنْ خَطَرِهِ أَنْ أَفْتَحَ لَهُ الْبَابَ وَ أَتَلَقَّاهُ بِمَعَاصِمِی (3) وَ قَدْ نَزَلَتْ فِیَّ بِالْأَمْسِ آیَاتٌ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ یَا أُمَّ سَلَمَةَ إِنَّ طَاعَةَ
ص: 267
روایت47.
امالی طوسی: ابوسعید خدری گوید: نشانه منافق بودن، دشمنی با علی بن أبی طالب بود، پس روزی در حالی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به همراه جمعی از مهاجرین و انصار که من هم در میان ایشان بودم، در مسجد بود که علی علیه السّلام وارد شد و از همه عبور کرد تا اینکه نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در جایی که همیشه مینشست، نشست. پس مردی درِ گوشی با مرد دیگر چیزهایی گفت- و آن دو متَّهم به نفاق بودند- که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دریافت که قصد آنها از این کار چه بوده است، از این رو به شدت به خشم آمد آنگونه که چهرهاش برافروخته شد سپس فرمود: سوگند به کسی که جانم در دست اوست، هیچ بندهای تا مرا دوست نداشته باشد، وارد بهشت نمیشود؛ بدانید دروغ میگوید کسی که میپندارد مرا دوست میدارد اما با این- و دست علی علیه السّلام را در دست خود گرفت- دشمنی میکند. پس خدای عزّوجل این آیه را در مورد آن دو منافق نازل فرمود: «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا تَنَاجَیْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْاْ بِالْاثْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ مَعْصِیَتِ الرَّسُولِ وَ تَنَاجَوْاْ بِالْبرِِّ وَ التَّقْوَی وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تحُْشَرُون»(1){ای
کسانی که ایمان آورده اید، چون با یکدیگر محرمانه گفتگو می کنید، به [قصد] گناه و تعدّی و نافرمانی پیامبر با همدیگر محرمانه گفتگو نکنید، و به نیکوکاری و پرهیزگاری نجوا کنید، و از خدایی که نزد او محشور خواهید گشت پروا دارید.}
روایت48.
معانی الأخبار: سلمان رضی الله عنه گوید: شنیدم محبوبم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روزی به علی علیه السّلام میفرمود: ای ابوالحسن، مَثَل تو در اُمّت من به «قُل هو الله أحد» در قرآن میماند که هرکس یک بار آن را بخواند، یک ثلث قرآن را خوانده و آنکه دوبارش بخواند، دو ثلث قرآن را خوانده و هرکس سه بار آن را بخواند، تحقیقاً قرآن را ختم کرده است؛ پس هرکس تو را با زبانش دوست بدارد، ثلث ایمان او حاصل شده است و آنکه تو را با زبان و قلبش دوست بدارد، دو سوم ایمانش کامل شده است و هر کس تو را با زبان و دل دوست بدارد و با دست یاریت کند، ایمانش به کمال است؛ و سوگند به آنکه مرا به حق مبعوث فرمود ای علی، اگر اهل زمین همچون اهل آسمان تو را دوست میداشتند، احدی با آتش دوزخ شکنجه نمیشد...الخ.(2)
کنز جامع الفوائد: اَخطب خوارزم با سندی از ابن عباس نظیر این حدیث را نقل کرده است.(3)
ص: 270
الرَّسُولِ طَاعَةُ اللَّهِ وَ إِنَّ مَعْصِیَةَ الرَّسُولِ مَعْصِیَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّ بِالْبَابِ لَرَجُلًا لَیْسَ بِنَزِقٍ وَ لَا خَرِقٍ (1) وَ مَا کَانَ لِیَدْخُلَ مَنْزِلًا حَتَّی لَا یَسْمَعَ حِسّاً هُوَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَتْ فَفَتَحْتُ الْبَابَ فَأَخَذَ بِعِضَادَتَیِ الْبَابِ ثُمَّ جِئْتُ حَتَّی دَخَلْتُ الْخِدْرَ(2) فَلَمَّا أَنْ لَمْ یَسْمَعْ وَطْئِی دَخَلَ ثُمَّ سَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ سَلَمَةَ وَ أَنَا مِنْ وَرَاءِ الْخِدْرِ أَ تَعْرِفِینَ هَذَا قُلْتُ نَعَمْ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ هُوَ أَخِی سَجِیَّتُهُ سَجِیَّتِی وَ لَحْمُهُ مِنْ لَحْمِی وَ دَمُهُ مِنْ دَمِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ هَذَا قَاضِی عِدَاتِی مِنْ بَعْدِی فَاسْمَعِی وَ اشْهَدِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ هَذَا وَلِیِّی مِنْ بَعْدِی فَاسْمَعِی وَ اشْهَدِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ سَنَةٍ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ لَقِیَ اللَّهَ مُبْغَضاً لِهَذَا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی وَجْهِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ (3). وَ قَدْ رَوَاهُ الْخَطِیبُ فِی کِتَابِ الْمَنَاقِبِ وَ فِیهِ زِیَادَةٌ: وَ دَمُهُ مِنْ دَمِی وَ هُوَ عَیْبَةُ عِلْمِی اسْمَعِی وَ اشْهَدِی هُوَ قَاتِلُ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ مِنْ بَعْدِی اسْمَعِی وَ اشْهَدِی هُوَ وَ اللَّهِ مُحْیِی سُنَّتِی اسْمَعِی وَ اشْهَدِی لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ مِنْ بَعْدِ أَلْفِ عَامٍ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ مُبْغِضاً لِعَلِیٍّ أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ.
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخَذَ بِیَدِ حَسَنٍ وَ حُسَیْنٍ وَ قَالَ مَنْ أَحَبَّنِی وَ أَحَبَّ هَذَیْنِ وَ أَبَاهُمَا وَ أُمَّهُمَا کَانَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ. و هذا الحدیث نقله أحمد فی مواضع من مسنده.
وَ عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَمَا إِنَّکَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ شِیعَتَکَ فِی الْجَنَّةِ.
وَ مِنْهُ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: عَلِیٌّ وَ شِیعَتُهُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
ص: 268
توضیح
میرداماد قدس سره گوید: ما خود به گوش فراگیران خوانده ایم و در کتابهای عقلی و صحیفههای حِکمی خود و بالأخص «تقویم الإیمان» بر دلهای اهل بصیرت املا کردهایم که جمله ممکنات یعنی نظام جُملی عوالم وجود به طور مطلق که زبان بزرگان حکمت از او به انسان بزرگ تعبیر میکنند، کتاب الله المبین است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرو نمیگذارد مگر اینکه آن را ثبت نماید. پس اگر أعم بودن صنف نسبت به شخصی که در زیر مجموعهاش مندرج است و شامل شدن او را و همینطور أعم بودن نوع نسبت به صنف و جنس نسبت به نوع در نظر گرفته شود گفته میشود: شخصیّتها و أشخاص به منزله حروف و کلمات مفرده هستند و اصناف به منزله افراد کلام و جملهها، و انواع به منزله آیات، و اجناس به منزله سورهها، و قوهها و لوازم و واوصاف به منزله تشدید و مدّ و اعراب؛ و اگر ترکیب یافتن نوع از جنس و فصل و صنف از نوع و لواحق تصنیف یافته و شخص از حقیقت صنفی و عوارض مشخّصه در نظر گرفته شود مطلب عکس بالا میشود؛ پس گفته شده: اجناس عالیه و فصول به منزله حروف مبانی هستند و انواع اضافی میانه آنها به مثابه کلماتند، و انواع حقیقی پایین به منزله جملهها هستند و اصناف به منزله آیات، و اشخاص به منزله سورهها؛ در این صورت نفس ناطقه بشری که به بالاترین درجات کمال در علم و عمل رسیده است زیرا خود به تنهایی در این حدّ مرتبت خود، یک عالم عقلی و نسخهای از کلّ عالم هستی خواهد بود، و برابر با اوست در کامل بودن و شامل شدن همه چیز. کتابی روشنگر و جامع خواهد بود که در جامعیّتش همانند مجموع کتاب جُملی - کتاب تشکیل یافته از جملهها - خواهد بود که همه نظام عوالم وجود را سر به سر در بر میگیرد، و از همینجاست که به انسان عارف «عالم صغیر» گفته میشود و به مجموعه جهان «انسان کبیر اطلاق میگردد»، بلکه به انسان عارف «عالم کبیر» و به مجموعه هستی «انسان صغیر» گفته میشود. چون دو راه نسبت متعاکس را به شما نشان دادیم که عالم هستی از آن نظم میگیرد و نیز کتاب از آن شکل میگیرد، پس بدان که هر
ص: 271
وَ مِنْ مَنَاقِبِ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: أَقْبَلْتُ ذَاتَ یَوْمٍ قَاصِداً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی یَا أَبَا سَعِیدٍ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَمُوداً تَحْتَ الْعَرْشِ یُضِی ءُ لِأَهْلِ الْجَنَّةِ کَمَا تُضِی ءُ الشَّمْسُ لِأَهْلِ الدُّنْیَا لَا یَنَالُهُ إِلَّا عَلِیٌّ وَ مُحِبُّوهُ.
وَ مِنْ مَنَاقِبِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَاةَ الْفَجْرِ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ بِمَا هَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام ثُمَّ قَالَ (1) هَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ غَرَسَ قَضِیباً فِی الْجَنَّةِ ثُلُثُهُ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ ثُلُثُهُ مِنْ زَبَرْجَدَةٍ خَضْرَاءَ وَ ثُلُثُهُ مِنْ لُؤْلُؤَةٍ رَطْبَةٍ ضَرَبَ عَلَیْهَا طَاقَاتٍ (2) جَعَلَ بَیْنَ الطَّاقَاتِ غُرَفاً وَ جَعَلَ فِی کُلِّ غُرْفَةٍ شَجَرَةً وَ جَعَلَ حَمْلَهَا الْحُورَ الْعِینَ وَ أَجْرَی عَلَیْهِ عَیْنَ السَّلَامِ ثُمَّ أَمْسَکَ فَوَثَبَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَنْ ذَلِکَ الْقَضِیبُ فَقَالَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِذَلِکَ الْقَضِیبِ فَلْیَتَمَسَّکْ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ مِنْ کِتَابِ کِفَایَةِ الطَّالِبِ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ فَقُلْتُ حُبِّی لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ یَا حَارِثُ أَ تُحِبُّنِی فَقُلْتُ نَعَمْ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ أَمَا لَوْ بَلَغَتْ نَفْسُکَ الْحُلْقُومَ لَرَأَیْتَنِی حَیْثُ تُحِبُّ وَ لَوْ رَأَیْتَنِی وَ أَنَا أَذُودُ الرِّجَالَ عَنِ الْحَوْضِ ذَوْدَ غَرِیبَةِ الْإِبِلِ لَرَأَیْتَنِی حَیْثُ تُحِبُ (3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ هِشَامِ بْنِ یُونُسَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ سُلَیْمَانَ الرَّفَّاءِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: نَظَرَ النَّبِیُّ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَخَذَ بِیَدِهِ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ هُوَ یُبْغِضُکَ (4).
ص: 269
دو اعتبار از مرتبهای از تحقیق و مقداری از تحصیل برخوردارند، بنابراین با اعتبار اول، فهم اطلاق کلمات بر اشخاص معلولات منتزع میشود و از این روست که خداوند جلّ سلطانه در قرآن کریم فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکلَِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسیَ ابْنُ مَرْیَم»(1){خداوند تو را به کلمه ای از جانب خود، که نامش مسیح، عیسی بن مریم است بشارت میدهد} و با اعتبار دوم سرّ قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آشکار میشود که فرمود: «مَثَل علی بن أبی طالب در میان شما مَثَل «قل هُو الله أحد» در قرآن است و غور در عمق این مفهوم راز بزرگی است که قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله از آن پرده برداشته میفرماید: «مَثَل علی بن أبی طالب در این اُمّت مَثَل عیسی بن مریم در میان بنیاسرائیل است» و این حدیث را عامه و خاصّه از طرق مختلف روایت کردهاند؛ از طرفی، تخصیص تشبیه به «قل هو الله أحد» در او بعد از تنبیه به عالیترین درجات بزرگواری و برخوردار بودن آن حضرت از عالیترین منزلتها و مراتب به خاطر مراعات انطباق این اوصاف بر حال علی بن أبی طالب صلوات الله علیه در درجه اخلاص برای خداوند سبحانه و شناخت حقایق توحید است، زیرا آن حضرت علیه السّلام، با زبان حال خود همان سخنی را می گوید که «قل هو الله أحد» با الفاظ خودش آن را میگوید، و زبان حال فصیحتر و بیان آن رساتر است، از این روست که از زبان آن حضرت علیه السّلام چنین برآمد که فرمود: «آن کتاب (قرآن) کتاب صامت است و من کتاب ناطق هستم» ، بنابراین، علی علیه السّلام سوره اخلاص و توحید در کتاب عالم است و نیز، او کتاب عقلی آشکار و تابناکی است شبیه به کتاب نظام هستی، و کلیدهای اسرار آیات نزد خدای علیم حکیم است، و رموز احادیث و چراغهای آن در مشکاتی هستند آنگونه که رسول بزرگوار خدا به بیان آورده و فضل جز در دست خدا نیست و رستگاری جز در پیروی از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و تمسّک به اهل بیت طاهرین درود خداوند بر ایشان و سلامهای او بر وی و ایشان اجمعین، نیست.
روایت49.
امالی طوسی: فحّام با سندی از امیرالمؤمنین علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود- وگرنه گوشهایم کر شوند- : ای علی، دوستدار تو دوستدار من و دشمن تو دشمن من است.(2)
روایت50.
امالی طوسی: ابومنصور سکّری با سندی از ابن عباس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام *: ای علی، تو در دنیا سروری و در آخرت سروری،
ص: 272
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ الْأَسَدِیِّ عَنِ السَّیِّدِ بْنِ عِیسَی الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ (1) بْنِ أَبِی نُعَیْمٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کَانَتْ أَمَارَةُ الْمُنَافِقِینَ بُغْضَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَبَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْمَسْجِدِ ذَاتَ یَوْمٍ فِی نَفَرٍ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ کُنْتُ فِیهِمْ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَتَخَطَّی الْقَوْمَ (2) حَتَّی جَلَسَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ هُنَاکَ مَجْلِسُهُ الَّذِی یُعْرَفُ بِهِ فَسَارَّ رَجُلٌ رَجُلًا وَ کَانَا یُرْمَیَانِ بِالنِّفَاقِ فَعَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَرَادَا فَغَضِبَ غَضَباً شَدِیداً حَتَّی الْتُمِعَ وَجْهُهُ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا یَدْخُلُ عَبْدٌ الْجَنَّةَ حَتَّی یُحِبَّنِی أَلَا وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ هُوَ یُبْغِضُ هَذَا وَ أَخَذَ بِکَفِّ عَلِیٍّ علیه السلام فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذِهِ الْآیَةَ فِی شَأْنِهِمَا یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَناجَیْتُمْ فَلا تَتَناجَوْا بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ مَعْصِیَةِ الرَّسُولِ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(3).
مع، [معانی الأخبار] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ (4) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَوْماً یَا أَبَا الْحَسَنِ مَثَلُکَ فِی أُمَّتِی مَثَلُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَمَنْ قَرَأَهَا مَرَّةً فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثاً فَقَدْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فَمَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ فَقَدْ کَمَلَ لَهُ ثُلُثُ الْإِیمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَقَدْ کَمَلَ لَهُ ثُلُثَا الْإِیمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ نَصَرَکَ بِیَدِهِ فَقَدِ اسْتَکْمَلَ الْإِیمَانَ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ یَا عَلِیُّ لَوْ أَحَبَّکَ أَهْلُ الْأَرْضِ کَمَحَبَّةِ أَهْلِ السَّمَاءِ لَکَ لَمَا عُذِّبَ أَحَدٌ بِالنَّارِ الْخَبَرِ(5).
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة أخطب خوارزم یرفعه إلی ابن عباس: مثله (6)
ص: 270
هرکس تو را دوست داشته باشد، تحقیقاً مرا دوست داشته و آنکه مرا دوست بدارد خداوند را دوست داشته است و آنکه با تو دشمنی کند، قطعاً با من دشمنی کرده است و هرکس با من دشمنی کند، با خدای عزّوجل دشمنی کرده است.(1)
روایت51.
امالی طوسی: حفّار با سندی از انس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نگاهی به علی علیه السّلام انداخته سپس فرمود: دروغ گوید: آنکه پندارد با تو دشمنی میکند ولی مرا دوست میدارد.(2)
روایت52.
بصائر الدرجات: ابوالجوزاء با سندی از امام باقر علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بدانید که جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمّد، پروردگارت تو را به حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمان میدهد و تو را به ولایتش امر میکند.(3)
روایت53.
ثواب الأعمال: با سندی از اسحاق بن جریر آورده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: عموزاده ات به مانند یک أعرابی دیوانه با لنگی و طیلسانی در حالی که کفشهایش در دستش بود نزد من آمده و به من گفت: جمعی درباره شما چیزهایی میگویند. به وی گفتم: آیا تو یک عرب نیستی؟ گفت: بلی، گفتم: عرب با علی علیه السّلام دشمنی نمیورزد، سپس به وی گفتم: شاید تو از کسانی باشی که حوض کوثر را تکذیب میکنند؟ به خدا سوگند اگر با وی دشمنی کنی سپس بر حوض وارد شدی قطعاً از تشنگی خواهی مرد.(4)
المحاسن: ابن مهران مانند آن را روایت کرده است.(5)
روایت54.
کشف الغمّۀ: از جمله احادیثی که عزّ محدّث از أنس جمعآوری کرده آن است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: دروغ میگوید آنکه پندارد مرا دوست میدارد ولی با تو دشمنی میکند.
و از آن کتاب از عبدالله بن مسعود آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دیدم که دست علی علیه السّلام
ص: 273
(1) قال السید الداماد قدس سره إنا نحن قد تلونا علی أسماع المتعلمین و أملینا علی قلوب المتبصرین فی کتبنا العقلیة و صحفنا الحکمیة لا سیما تقویم الإیمان أن جملة الممکنات أی النظام الجملی لعوالم الوجود علی الإطلاق المعبر عنه ألسنة أکارم الحکماء بالإنسان الکبیر کتاب الله (2) المبین الغیر المغادر صغیرة و لا کبیرة إلا أحصاها فإن روعیت أعمیة الصنف بالقیاس إلی الشخص المندرج تحته و شموله إیاه و کذلک النوع بالقیاس إلی الصنف و الجنس بالقیاس إلی النوع قیل الشخصیات و الأشخاص بمنزلة الحروف و الکلمات المفردة و الأصناف بمنزلة أفراد الکلام و الجمل و الأنواع بمنزلة الآیات و الأجناس بمنزلة السور و القوی و اللوازم و الأوصاف بمنزلة التشدید و المد و الإعراب و إن لوحظ ترکب النوع من الجنس و الفصل و الصنف من النوع و اللواحق المصنفة و الشخص من الحقیقة الصنفیة و العوارض المشخصة عکس فقیل الأجناس العالیة و الفصول بمنزلة حروف المبانی و الأنواع الإضافیة المتوسطة بمنزلة الکلمات و الأنواع الحقیقیة السافلة بمنزلة الجمل و الأصناف بمنزلة الآیات و الأشخاص بمنزلة السور و علی هذا فتکون النفس الناطقة البشریة البالغة فی جانبی العلم و العمل قصیا درجات الاستکمال بحسب أقصی مراتب العقل المستفاد لکونها وحدها فی حد مرتبتها تلک عالما عقلیا هو نسخة عالم الوجود بالأسر و مضاهیته فی الاستجماع و الاستیعاب کتابا مبینا جامعا مثابته فی جامعیته مثابة مجموع الکتاب الجملی الذی هو نظام عوالم الوجود قضها و قضیضتها(3) علی الإطلاق قاطبة و من هناک یقال للإنسان العارف العالم الصغیر و لمجموع العالم الإنسان الکبیر بل للإنسان العارف العالم الکبیر و لمجموع العالم الإنسان الصغیر و إذ قد هدیناک سبیلی النسبتین المتعاکستین فیما ینتظم منه العالم و ما یأتلف منه الکتاب فاعلمن أن لکل
ص: 271
را گرفته و به وی فرمود: خدا ولیّ من است و من ولیّ توأم، و دشمن هر که با تو دشمنی کند، و در صلحم با هر که با تو در صلح باشد.
و در آن کتاب از ابوعلقمه غلام بنیهاشم آورده است که گفت: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نماز صبح را با ما اقامه فرمود سپس روی خود را به سمت ما برگردانده و فرمود: یاران، دیشب عمویم حمزه بن عبدالمطلّب و برادرم جعفر بن أبی طالب را دیدم که طبقی از خرما در مقابل آنها بود. پس ساعتی از آن خوردند ناگهان خرما تبدیل به انگور شد که ساعتی مشغول خوردن شدند سپس انگور تبدیل به رطب شد، پس ساعتی مشغول خوردن شدند. پس به ایشان نزدیک شده و گفتم: پدر و مادرم فدایتان، شما چه کاری را با فضیلتتر یافتید؟ گفتند: پدران و مادران ما فدای تو باد، بهترین اعمال را درود فرستادن را بر شما یافتیم و سقایت و حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام. خوارزمی نیز آن را در مناقب خود آورده است.
و حافظ عبدالعزیز بن الأخضر جنابذی در کتاب خود مرفوعاً از فاطمه علیها السّلام آورده است که فرمود:
شبِ روز عرفه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نزد ما آمده و فرمود: خدای تبارک و تعالی به شما مباهات کرده و شما را عموماً و علی را بالأخصّ آمرزید، و من فرستاده خدایم به سوی شما بیآنکه صرفا به سبب خویشاوندی کسی را دوست بدارم، همانا خوشبخت واقعی کسی است که علی را دوست داشته باشد، هم در حیاتش و هم بعد از وفاتش.
کهمس(1)
گوید: علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: سه کس از بابت من هلاک و سه تن دیگر رستگار میشوند: لعنت فرستنده، شنونده لعنت و کسی که درباره من غلو کند و حاکِم مُترفی که با لعن کردن من به وی تقرّب جویند و نزد او از دین من بیزاری جویند و اصل و نسب من نزد او قطع گردد و این در حالی است که دین من دین رسول خدا و حسب و نسب من حسب و نسب رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میباشد؛ و سه کس از بابت من رستگار میشوند: دوستدار، و دوستدار دوستدار من و دشمن دشمن من، پس اگر کسی مرا دوست داشته باشد، دوستدار مرا نیز دوست میدارد و با دشمن من دشمنی میکند و مشایعت کننده مرا مشایعت کند، پس هر کدامتان قلب خود را بیازماید، زیرا خدای عزّوجل در درون یک مرد دو دل قرار نداده است تا با یکی دوست بدارد و با دیگری دشمنی کند.
ص: 274
من الاعتبارین درجة من التحقیق و قسطا من التحصیل فإذن بالاعتبار الأول ینزع فقه إطلاق الکلمات علی أشخاص المعلولات و منه ما قال جل سلطانه فی التنزیل الکریم إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ (1) و بالاعتبار الثانی یظهر سر قول رسول الله صلی الله علیه و آله مثل علی بن أبی طالب فیکم مثل قل هو الله أحد فی القرآن و طی مطاویه سر عظیم یکشف عنه قوله صلی الله علیه و آله مثل علی بن أبی طالب فی هذه الأمة مثل عیسی ابن مریم فی بنی إسرائیل و قد روته العامة و الخاصة من طرق مختلفة ثم إن تخصیص التشبیه بقل هو الله أحد فیه بعد روم التنبیه علی قصیا الجلالة و أقصی المنزلة رعایة الانطباق علی حال علی بن أبی طالب صلوات الله علیه فی درجة الإخلاص لله سبحانه و معرفة حقائق التوحید فهو علیه السلام ینطق بلسان حاله بما تنطق به قل هو الله أحد بلسان ألفاظها و لسان الحال أفصح و بیانه أبلغ و من هناک انبزغ عن لسانه صلوات الله علیه ذلک الکتاب الصامت و أنا الکتاب الناطق فعلی صلوات الله علیه سورة الإخلاص و التوحید فی کتاب العالم و هو أیضا کتاب عقلی مبین مضاه لکتاب نظام الوجود و أسرار الآیات مفاتیحها عند الله العلیم الحکیم و رموز الأحادیث و مصابیحها فی مشکاة کما قال رسوله الکریم و ما الفضل إلا بید الله و ما الفوز إلا فی اتباع رسول الله صلی الله علیه و آله و التمسک بأهل بیته الأطهرین صلوات الله علیهم و تسلیماته علیه و علیهم أجمعین.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلی الله علیه و آله قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِی وَ إِلَّا صَمَّتَا یَا عَلِیُّ مُحِبُّکَ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُکَ مُبْغِضِی (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو مَنْصُورٍ السُّکَّرِیُّ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْأَزْهَرِ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ یَا عَلِیُّ أَنْتَ سَیِّدٌ فِی الدُّنْیَا سَیِّدٌ(3) فِی الْآخِرَةِ مَنْ
ص: 272
و از کتاب «الأربعین» حافظ ابوبکر محمّد بن أبی نصر با سندی از زید بن ارقم آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس دوست داشته باشد که همانند من بِزیَد و همانند من بمیرد و ساکن بهشت جاودانی شود که پروردگارم وعده آن را به من داده است- که پروردگارم عزّوجل نهال آن را با دست خود کاشته است- باید ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام را بپذیرد که او شما را نه از هدایتی بیرون میبرد و نه به ضلالتی وارد میسازد.
و از مناقب خوارزمی از عبدخیر از علی بن أبی طالب علیه السّلام روایت کردم که آن حضرت فرمود: خوشهای موز به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله هدیه شد، پس آن حضرت شروع کرد به پوست کندن موز و گذاشتن آن در دهان من؛ یکی به وی عرض کرد: یا رسول الله، شما علی را دوست میدارید؟ فرمود: مگر ندانستی که علی از من است و من از او!
از جابر گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جبرئیل از جانب خدای عزّوجل با یک برگ آس سبز نزد من آمد که در آن نوشته شده بود: من دوست داشتن علی بن أبی طالب را بر خلقم فرض کردم، پس آنان را به این امر ابلاغ کن!
و از معاویۀ بن ثعلبه آورده است که مردی نزد ابوذر آمد در حالی که در مسجد بود و علی علیه السّلام در مقابل او مشغول نماز خواندن بود، و گفت: ای ابوذر، آیا در مورد محبوبترین مردم نزد شما با من سخن نمیگویی؟ به خدا سوگند میدانم که محبوبترین مردم نزد شما کسی است که نزدیک ترین آن ها به رسول خداست. گفت: بلی، سوگند به کسی که جانم در دست اوست، محبوبترین آنها نزد من، محبوب ترین آن ها نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است و او آن پیرمرد است- و با دست به علی علیه السّلام اشاره نمود- .
باز از مناقب آورده است که مردی به سلمان گفت: چه بسیار علی علیه السّلام را دوست میداری؟! گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: هر کس علی را دوست بدارد، مرا دوست داشته است و هرکس با علی دشمنی کند، با من دشمنی کرده است.
و از آن کتاب گوید: امام حافظ، صدر حافظان حسن بن احمد عطّار مرا از أنس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند از نور رخسار علی بن أبی طالب هفتاد هزار فرشته آفرید که برای وی و دوستدارانش تا روز قیامت طلب آمرزش کنند .
ص: 275
أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّنِی فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یُونُسَ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ جَدِّهِ هِشَامِ بْنِ یُونُسَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُبْغِضُکَ وَ یُحِبُّنِی (2).
یر، [بصائر الدرجات] أَبُو الْجَوْزَاءِ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَلَا إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَتَانِی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ رَبُّکَ یَأْمُرُکَ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ یَأْمُرُکَ بِوَلَایَتِهِ (3).
ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جَاءَنِی ابْنُ عَمِّکَ کَأَنَّهُ أَعْرَابِیٌّ مَجْنُونٌ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ وَ طَیْلَسَانٌ وَ نَعْلَاهُ فِی یَدِهِ فَقَالَ لِی إِنَّ قَوْماً یَقُولُونَ فِیکَ قُلْتُ لَهُ أَ لَسْتَ عَرَبِیّاً قَالَ بَلَی فَقُلْتُ إِنَّ الْعَرَبَ لَا تُبْغِضُ عَلِیّاً علیه السلام ثُمَّ قُلْتُ لَهُ لَعَلَّکَ مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِالْحَوْضِ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ أَبْغَضْتَهُ ثُمَّ وَرَدْتَ عَلَی الْحَوْضِ لَتَمُوتَنَّ عَطَشاً(4).
سن، [المحاسن] ابن مهران: مثله (5).
کشف، [کشف الغمة] مِنَ الْأَحَادِیثِ الَّتِی جَمَعَهَا الْعِزُّ الْمُحَدِّثُ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ.
وَ مِنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله آخِذاً بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام
ص: 273
از ابن مسعود گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میگفت: هرکس گمان بَرَد که به من و آنچه آوردهام ایمان آورده است و در عین حال با علی علیه السّلام دشمنی کند، او دروغگوست و مؤمن نمیباشد.
از زید بن أرقم آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس دوست دارد که به شاخه یاقوت سرخی که خداوند با دست خود در بهشت عدن کاشته است چنگ بزند، باید به حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام چنگ بزند.(1)
روایت55.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی گوید: از احادیث مرسل در معجم طبرانی با اسنادش به فاطمه زهرا علیها السّلام آورده است که فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای عزّوجل به همه شما به طور عام مباهات نموده و شما را آمرزید و علی را به طور خاص آمرزید! و من فرستاده خدا به سوی شما هستم بیآنکه قوم خویش را بزرگ بشمارم و یا اینکه به سبب خویشاوندی کسی را دوست داشته باشم، این جبرئیل است که به من خبر میدهد که خوشبخت واقعی کسی است که علی را در حیاتش و بعد از وفاتش دوست داشته باشد، و شقّی واقعی کسی است که با علی علیه السّلام در حیات و پس از وفاتش دشمنی بورزد.(2)
روایت56.
کشف الغمّۀ: از مسند احمد بن حنبل از عبدالله بن بُریده از پدرش نقل کرده که گفت: چنان کینه علی را به دل گرفته بودم که پیش از آن هرگز از کسی به دل نگرفته بودم و مردی از قریش را تنها بدین سبب دوست میداشتم که با علی دشمنی میکرد، گوید: پس آن مرد به فرماندهی سوارانی گسیل داشته شد و من نیز وی را همراهی کردم آن هم تنها به خاطر نفرت از علی، گوید: پس اسیرانی به دست آوردیم لذا به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نامه نوشت که: یکی را نزد ما بفرستید تا خمس غنایم را جدا کند، و آن حضرت علی علیه السّلام را نزد ما فرستاد و در میان اسیران کنیزکی بسیار زیبا بود که سرآمد دیگر کنیزکان بود. راوی گوید: پس آن حضرت غنایم را تقسیم نمود و در حالی که از سرش آب میچکید بیرون آمد، گفتیم: یا أباالحسن، این چیست؟ فرمود: مگر آن کنیزک را در میان اسیران ندیدید؟ من غنایم را تقسیم کردم و آن کنیزک در خمس افتاد از این رو به اهل بیت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله تعلّق گرفت و بعد از آن به آل علی رسید و من با وی نزدیکی کردم. گوید: پس آن مرد نامهای به پیامبر خدا صَلی الله علیهِ و آله نوشت،
ص: 276
وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُ وَلِیِّی وَ أَنَا وَلِیُّکَ وَ مُعَادِی مَنْ عَادَاکَ وَ مُسَالِمُ مَنْ سَالَمَکَ.
وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی عَلْقَمَةَ مَوْلَی بَنِی هَاشِمٍ قَالَ: صَلَّی بِنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الصُّبْحَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْنَا فَقَالَ مَعَاشِرَ أَصْحَابِی رَأَیْتُ الْبَارِحَةَ عَمِّی حَمْزَةَ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ أَخِی جَعْفَرَ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ بَیْنَ أَیْدِیهِمَا طَبَقٌ مِنْ نَبِقٍ (1) فَأَکَلَا سَاعَةً ثُمَّ تَحَوَّلَ النَّبِقُ عِنَباً فَأَکَلَا سَاعَةً ثُمَّ تَحَوَّلَ الْعِنَبُ رُطَباً فَأَکَلَا سَاعَةً فَدَنَوْتُ مِنْهُمَا وَ قُلْتُ بِأَبِی أَنْتُمَا(2) أَیُّ الْأَعْمَالِ وَجَدْتُمَا أَفْضَلَ قَالا فَدَیْنَاکَ بِالْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَجَدْنَا أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ الصَّلَاةَ عَلَیْکَ وَ سَقْیَ الْمَاءِ وَ حُبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام. وَ قَدْ أَوْرَدَهُ الْخُوارِزْمِیُّ فِی مَنَاقِبِهِ.
وَ رَوَی الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ الْأَخْضَرِ الْجَنَابِذِیُّ فِی کِتَابِهِ مَرْفُوعاً إِلَی فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَتْ: خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَشِیَّةَ عَرَفَةَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَاهَی بِکُمْ وَ غَفَرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ لِعَلِیٍّ خَاصَّةً وَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ غَیْرَ مُحَابٍ لِقَرَابَتِی إِنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ.
قَالَ کَهْمَسٌ (3) قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: یَهْلِکُ فِیَّ ثَلَاثَةٌ وَ یَنْجُو فِیَّ ثَلَاثَةٌ اللَّاعِنُ وَ الْمُسْتَمِعُ وَ الْمُفْرِطُ(4) وَ الْمَلِکُ الْمُتْرَفُ یُتَقَرَّبُ إِلَیْهِ بِلَعْنِی وَ یُتَبَرَّأُ إِلَیْهِ مِنْ دِینِی وَ یُقْضَبُ (5) عِنْدَهُ حَسَبِی وَ إِنَّمَا دِینِی دِینُ رَسُولِ اللَّهِ وَ حَسَبِی حَسَبُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَنْجُو فِیَّ ثَلَاثَةٌ الْمُحِبُّ وَ الْمُوَالِی لِمَنْ وَالانِی وَ الْمُعَادِی لِمَنْ عَادَانِی فَإِنْ أَحَبَّنِی مُحِبٌّ أَحَبَّ مُحِبِّی وَ أَبْغَضَ مُبْغِضِی وَ شَایَعَ مُشَایِعِی فَلْیَمْتَحِنْ أَحَدُکُمْ قَلْبَهُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَجْعَلْ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ فَیُحِبَّ بِأَحَدِهِمَا وَ یُبْغِضَ بِالْآخَرِ.
ص: 274
به وی گفتم: مرا با این نامه بفرست تا آن را تأیید کنم. گوید: پس شروع به خواندن آن نامه نموده و هرازگاهی در تأیید آن میگفتم: راست گفت! پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دست مرا با آن نامه گرفته و فرمود: دشمن علی هستی؟ گوید: گفتم: آری، گفت: با او دشمنی مکن و اگر دوستش میداشتهای، بیشتر از پیش دوستش بدار، زیرا سوگند به آنکس که جان محمّد در دست اوست سهم علی از خمس بیش از یک کنیز است، گوید: پس از سخنان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بود که از میان مردم هیچکس محبوبتر از علی نزد من نبود. عبدالله گوید: سوگند به آنکه خدایی جز او نیست، در نقل این روایت میان من و پیامبر جز پدرم بُریده شخص دیگری وجود ندارد.(1)
روایت57.
میگویم: جمال الدین یوسف بن حاتم، فقیه شامی رحمه الله در کتاب «الأربعین» از «الأربعین فی فضائل امیرالمؤمنین علیه السّلام» از حمّاد بن یزید از عبدالرحمن بن السراج از نافع از ابن عمر روایت کرده که از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره علی بن أبی طالب علیه السّلام پرسیدم، فرمود: مردمانی را چه میشود که منکر کسی میشوند که نزد خدا منزلتی همچون منزلت من دارد؟! بدانید که هرکس علی را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هرکس مرا دوست داشته باشد خدا از او راضی میشود و هرکه خدا از او راضی باشد، پاداش او را بهشت میدهد. بدانید هرکس علی را دوست بدارد، خداوند نماز و روزه و عبادتش را میپذیرد و دعایش را اجابت میفرماید، بدانید هرکس علی را دوست داشته باشد، فرشتگان برایش طلب آمرزش میکنند و درهای بهشت برایش گشوده میشود تا از هر دری که بخواهد وارد شود بیآنکه بازخواست شود، بدانید که هرکس علی را دوست بدارد، از دنیا خارج نمیشود مگر اینکه از کوثر نوشیده و از شجره طوبی خورده و جایگاه خود را در بهشت به چشم ببیند، بدانید هرکس علی را دوست داشته باشد، خداوند در بهشت به عدد رگهای بدنش به وی حور بهشتی مرحمت میفرماید، و شفاعت هشتاد تن از اهل بیت خود را میکند و به ازای هر تار مویی از بدنش یک شهر در بهشت خواهد داشت، هان که هرکس علی را دوست بدارد، خداوند ملک الموت را با مهربانی به سوی وی میفرستد و خدای عزّوجل منکر و نکیر را از او باز میدارد و قلبش را نورانی و چهرهاش را سپید میگرداند، بدانید هرکس علی را دوست داشته باشد خداوند او را از آتش نجات میدهد، بدانید هرکس علی را دوست داشته باشد، خداوند حکمت را در قلبش استوار میگرداند و راستی را بر زبانش جاری میسازد و خداوند درهای رحمت را به رویش میگشاید، بدانید هرکس علی را دوست داشته باشد، در آسمانها «اسیر خدا بر روی زمین» نامیده میشود، بدانید هرکس علی را دوست بدارد، فرشتهای از زیر عرش او را صدا میکند که ای بنده خدا اعمالت را از نو آغاز کن که خداوند همه گناهانت را بخشید، بدانید هرکس علی را دوست بدارد، روز قیامت با رویی همچون ماه
ص: 277
وَ مِنْ کِتَابِ الْأَرْبَعِینِ لِلْحَافِظِ أَبِی بَکْرٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ زِیَادِ بْنِ مُطَرِّفٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ وَ رُبَّمَا لَمْ یُذْکَرْ زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مِیتَتِی وَ یَسْکُنَ جَنَّةَ الْخُلْدِ الَّتِی وَعَدَنِی رَبِّی فَإِنَّ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ غَرَسَ قُضْبَانَهَا بِیَدِهِ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنَّهُ لَنْ یُخْرِجَکُمْ مِنْ هُدًی وَ لَنْ یُدْخِلَکُمْ فِی ضَلَالَةٍ.
وَ نَقَلْتُ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنْ عَبْدِ خَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قِنْوُ مَوْزٍ(1) فَجَعَلَ یُقَشِّرُ الْمَوْزَةَ وَ یَجْعَلُهَا فِی فَمِی فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ تُحِبُّ عَلِیّاً قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ.
وَ مِنْهُ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِوَرَقَةِ آسٍ خَضْرَاءَ مَکْتُوبٌ فِیهَا بِبَیَاضٍ إِنِّی افْتَرَضْتُ مَحَبَّةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَی خَلْقِی فَبَلِّغْهُمْ ذَلِکَ عَنِّی.
وَ مِنْهُ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ ثَعْلَبَةَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی ذَرٍّ وَ هُوَ جَالِسٌ فِی الْمَسْجِدِ وَ عَلِیٌّ علیه السلام یُصَلِّی أَمَامَهُ فَقَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ أَ لَا تُحَدِّثُنِی بِأَحَبِّ النَّاسِ إِلَیْکَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّ أَحَبَّهُمْ إِلَیْکَ أَحَبُّهُمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَجَلْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ أَحَبَّهُمْ إِلَیَّ أَحَبُّهُمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ ذَاکَ الشَّیْخُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام.
وَ مِنَ الْمَنَاقِبِ أَیْضاً: قَالَ رَجُلٌ لِسَلْمَانَ مَا أَشَدَّ حُبَّکَ لِعَلِیٍّ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً فَقَدْ أَبْغَضَنِی.
وَ مِنْهُ قَالَ أَنْبَأَنِی الْإِمَامُ الْحَافِظُ صَدْرُ الْحُفَّاظِ الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ الْعَطَّارُ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَلَقَ اللَّهُ مِنْ نُورِ وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَ لِمُحِبِّیهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.
ص: 275
شب بدر میآید، بدانید هرکس علی را دوست بدارد، خداوند بر سرش تاج کرامت مینهد، بدانید که هرکس علی را دوست بدارد، چون برق گذرا از پل صراط عبور خواهد کرد، بدانید که هرکس علی را دوست بدارد و ولایتش را بپذیرد، خداوند برایش برائت از دوزخ، جواز عبور از پل صراط و امان از عذاب را مینویسد، بدانید که هرکس علی را دوست بدارد، نامه اعمالش باز نمیشود و برایش میزان سنجش اعمال نصب نمیشود و به وی گفته میشود: بدون بازخواست وارد بهشت شو! بدانید که هرکس آل محمّد صَلی الله علیهِ و آله را دوست بدارد، از حساب و میزان و صراط ایمن خواهد بود، و هرکس آل محمّد را دوست بدارد، فرشتگان با او مصافحه کنند و پیامبران به دیدارش آیند و هر حاجتی که نزد خدا داشته باشد، برآورده میشوند، بدانید که هرکس بر حُبّ آل محمّد از دنیا برود، من ضامن بهشت اویم- این را سه بار تکرار فرمود- . قتیبه بن سعید بن رجاء گوید: حمّاد بن زید به این حدیث افتخار کرده و میگفت: این اصل است برای کسی که به وی اقرار کند.(1)
میگویم: آن را شیخ صدوق محمّد بن بابویه رحمۀ الله علیه در کتاب «فضائل الشیعه» با سندی از نافع بن عمر نظیر آن را روایت کرده است.
روایت58.
بشارۀ المصطفی: یحیی بن محمّد جوانی با سندی از عمران بن حصین از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که آن حضرت به فاطمه علیها السّلام فرمود: آیا خرسند نمیگردی که سرور زنان جهان باشی؟ عرض کرد! پس جایگاه مریم بنت عمران چه میشود؟ به وی فرمود: دخترکم، او سرور زنان عالَم خود است و تو سرور زنان عالم خودت هستی، سوگند به آنکه مرا به حق مبعوث فرمود که تو را به همسری کسی در آوردم که هم در دنیا سرور است و هم در آخرت، کسی که جز مؤمن دوستش ندارد و جز منافق با او دشمنی نورزد.(2)
روایت59.
بشارۀ المصطفی: ابوعلی بن شیخ الطائفه با سندی از زاذان آورده است که شنیدم
ص: 278
وَ مِنْهُ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ آمَنَ بِی وَ بِمَا جِئْتُ بِهِ وَ هُوَ یُبْغِضُ عَلِیّاً فَهُوَ کَاذِبٌ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ.
وَ مِنْهُ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِالْقَضِیبِ الْأَحْمَرِ الَّذِی غَرَسَهُ اللَّهُ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ بِیَمِینِهِ فَلْیَتَمَسَّکْ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(1).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ قَالَ مِنَ الْمَرَاسِیلِ فِی مُعْجَمِ الطَّبَرَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَی فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَاهَی وَ غَفَرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ لِعَلِیٍّ خَاصَّةً وَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ غَیْرَ هَائِبٍ لِقَوْمِی وَ لَا مُحَابٍ لِقَرَابَتِی هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ أَنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ (2).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَبْغَضْتُ عَلِیّاً بُغْضاً لَمْ أُبْغِضْهُ أَحَداً قَطُّ وَ أَحْبَبْتُ (3) رَجُلًا مِنْ قُرَیْشٍ لَمْ أُحِبَّهُ إِلَّا عَلَی بُغْضِهِ عَلِیّاً قَالَ فَبُعِثَ ذَلِکَ الرَّجُلُ عَلَی خَیْلٍ فَصَحِبْتُهُ مَا أَصْحَبُهُ إِلَّا عَلَی بُغْضِهِ عَلِیّاً قَالَ فَأَصَبْنَا سَبْیاً قَالَ فَکُتِبَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ابْعَثْ إِلَیْنَا(4) مَنْ یُخَمِّسُهُ قَالَ فَبَعَثَ إِلَیْنَا عَلِیّاً علیه السلام وَ فِی السَّبْیِ وَصِیفَةٌ هِیَ مِنْ أَفْضَلِ السَّبْیِ قَالَ وَ قَسَمَ (5) فَخَرَجَ وَ رَأْسُهُ یَقْطُرُ قُلْنَا یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا هَذَا قَالَ أَ لَمْ تَرَوْا إِلَی الْوَصِیفَةِ الَّتِی کَانَتْ فِی السَّبْیِ فَإِنِّی قَسَمْتُ وَ خَمَّسْتُ فَصَارَتْ فِی الْخُمُسِ ثُمَّ صَارَتْ فِی أَهْلِ بَیْتِ النَّبِیِّ ثُمَّ صَارَتْ فِی آلِ عَلِیٍّ وَ وَقَعْتُ بِهَا قَالَ فَکَتَبَ الرَّجُلُ إِلَی نَبِیِّ اللَّهِ
ص: 276
سلمان رحمۀ الله علیه میگفت: پیوسته علی علیه السّلام را دوست خواهم داشت زیرا که دیدهام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر ران او زده و میفرمود: دوستدارت دوستدار من و دوستدارم دوستدار خداست و دشمنت دشمن من و دشمن من دشمن خداست.(1)
امالی طوسی: حفّار با سندی از زاذان آورده است که سلمان به من گفت: ای زاذان، علی را پیوسته دوست بدار... الخ.(2)
روایت60.
بشارۀ المصطفی: محمّد بن احمد بن شهریار با سندی از احمد بن حسین انباری روایت کرده که گفت: ابونعیم فضل بن دکین به بغداد آمده و در محلهای به نام «رُمیله» فرود آمد. پس اصحاب حدیث گرد او جمع شده تختی برای وی نهادند که بر آن نشسته و به موعظه کردن مردم پرداخت، تذکّر داده و احادیثی را برای ایشان روایت میکرد و روزگار بسیار سختی در تقیّه کردن بود، پس مردی از انتهای مجلس برخاسته و به وی گفت: ای ابونعیم، شیعه هستی؟ راوی گوید: ابونعیم را این سخن خوش نیامد و از وی روی گردانده و به این دو بیت تمثّل جُست:
- «چنان غرق محبّت تو هستم که گویی از پاسخ دادن به کسی از من درباره تو پرسش میکند، ناتوانم،
- تا از سخن نمّامان سخن چین درامان بمانم و در امان بمانی؛ سالم باشی مگر هیچ زندهای از مردم جان به سلامت به در خواهند برد؟
راوی گوید: اما آن مرد منظور ابونعیم را در نیافته و دوباره سؤال خود را تکرار نموده و گفت: ای ابونعیم، شیعه هستی؟ ابونعیم گفت: ای مرد، چه شد که گرفتار تو شدم و کدام بادت به سوی من آورد؟! آری! شنیدم حسن بن
ص: 279
فَقُلْتُ ابْعَثْنِی مُصَدِّقاً قَالَ فَجَعَلْتُ أَقْرَأُ الْکِتَابَ وَ أَقُولُ صَدَقَ قَالَ فَأَمْسَکَ یَدِی وَ الْکِتَابَ قَالَ أَ تُبْغِضُ عَلِیّاً قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَلَا تُبْغِضْهُ وَ إِنْ کُنْتَ تُحِبُّهُ فَازْدَدْ لَهُ حُبّاً فَوَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَنَصِیبُ عَلِیٍّ فِی الْخُمُسِ أَفْضَلُ مِنْ وَصِیفَةٍ قَالَ فَمَا کَانَ مِنَ النَّاسِ (1) بَعْدَ قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ عَلِیٍّ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ فَوَ الَّذِی لَا إِلَهَ غَیْرُهُ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَ النَّبِیِّ فِی هَذَا الْحَدِیثِ غَیْرُ أَبِی بُرَیْدَةَ(2).
أَقُولُ: رَوَی جَمَالُ الدِّینِ یُوسُفُ بْنُ حَاتِمٍ الْفَقِیهُ الشَّامِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِ الْأَرْبَعِینِ عَنِ الْأَرْبَعِینِ فِی فَضَائِلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ حَمَّادِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ السَّرَّاجِ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ فَمَا بَالُ قَوْمٍ یُنْکِرُونَ مَنْ لَهُ مَنْزِلَةٌ عِنْدَ اللَّهِ کَمَنْزِلَتِی أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّنِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ کَافَاهُ الْجَنَّةَ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً یَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاتَهُ وَ صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ وَ اسْتَجَابَ اللَّهُ دُعَاءَهُ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً اسْتَغْفَرَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّ بَابٍ شَاءَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْرَبَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی وَ یَرَی مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ بِعَدَدِ کُلِّ عِرْقٍ فِی بَدَنِهِ حُوراً وَ یُشَفِّعُ فِی ثَمَانِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ فِی بَدَنِهِ مَدِینَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً بَعَثَ اللَّهُ مَلَکَ الْمَوْتِ إِلَیْهِ بِرِفْقٍ وَ دَفَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ هَوْلَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ وَ نَوَّرَ قَلْبَهُ (3) وَ بَیَّضَ وَجْهَهُ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً نَجَّاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَثْبَتَ اللَّهُ الْحُکْمَ فِی قَلْبِهِ وَ أَجْرَی عَلَی لِسَانِهِ الصَّوَابَ وَ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً سُمِّیَ فِی السَّمَاوَاتِ أَسِیرَ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً نَادَاهُ مَلَکٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَنْ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ الذُّنُوبَ کُلَّهَا أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ
ص: 277
صالح میگفت،شنیدم جعفر بن محمّد میگفت: حُبّ علی عبادت است و بهترین عبادت آن است که پنهانش داری.(1)
روایت61.
بشارۀ المصطفی: ابوعلی بن شیخ الطائفۀ با سندی از مسعدۀ روایت کرده که شنیدم أبا عبدالله جعفر بن محمّد علیه السّلام میفرمود: به خدا سوگند دوستدار علی مرگ را تجربه نمیکند تا اینکه علی بن أبی طالب علیه السّلام را در جایی که دوست دارد، ببیند و دشمن علی بن أبی طالب مرگ را تجربه نمیکند مگر اینکه علی بن أبی طالب را در جایی که منفورترین جا برایش باشد، ببیند.(2)
روایت62.
بشارۀ المصطفی: محمّد بن احمد بن شهریار با سندی از عبدالله بن مسعود آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، اگر بندهای به اندازه زمان اقامت نوح در قومش خدا را عبادت کند و به اندازه کوه اُحد طلا داشته باشد و آن را در راه خدا انفاق نماید و عمرش چنان طولانی شود که هزار حج به جای آورد و آنگاه میان صفا و مروه کشته شود اما تو را ای علی دوست نداشته باشد، بوی بهشت به مشامش نخواهد رسید و وارد آن نخواهد شد؛ ای علی، مگر ندانستی که حُبّ تو حسنهای است که هیچ سیئهای با وجود آن آسیب نمی رساند و دشمنی با تو سیئهای است که هیچ عبادتی با وجود آن پذیرفته نمیشود، ای علی، اگر دُرّ و گوهر را نثار منافق کنی تو را دوست نخواهد داشت و اگر بر بینی مؤمن بزنی با تو دشمنی نخواهد ورزید، زیرا حُبّ تو ایمان است و دشمنی با تو نفاق، جز مؤمن پارسا تو را دوست نمیدارد و جز منافق شقی با تو دشمنی نمیکند.(3)
روایت63.
بشارۀ المصطفی: ابن شیخ طائفۀ با سندی از عمّار بن یاسر آورده است که شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: به هرکس که به من ایمان آورده و تصدیقم نموده سفارش میکنم که ولایت علی علیه السّلام را پذیرا باشد، زیرا هرکس ولایت او را بپذیرد، ولایت مرا پذیرفته و آنکه ولایت مرا پذیرد، ولایت خدا را پذیرفته است
ص: 280
لَیْلَةَ الْبَدْرِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً وَضَعَ اللَّهُ عَلَی رَأْسِهِ تَاجَ الْکَرَامَةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً وَ تَوَلَّاهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَذَابِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یُنْشَرُ لَهُ دِیوَانٌ وَ لَا یُنْصَبُ لَهُ مِیزَانٌ وَ یُقَالُ لَهُ ادْخُلِ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ آلَ مُحَمَّدٍ أَمِنَ مِنَ الْحِسَابِ وَ الْمِیزَانِ وَ الصِّرَاطِ وَ مَنْ أَحَبَّ آلَ مُحَمَّدٍ صَافَحَتْهُ الْمَلَائِکَةُ وَ زَارَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ وَ قُضِیَ لَهُ کُلُّ حَاجَةٍ کَانَتْ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَنَا کَفِیلُهُ بِالْجَنَّةِ قَالَهُ ثَلَاثاً. قال قتیبة بن سعید بن رجاء کان حماد بن زید یفتخر بهذا الحدیث و یقول هو الأصل لمن یقر به (1)
أقول: رواه الصدوق محمد بن بابویه رحمه الله فی کتاب فضائل الشیعة(2) عن أبیه عن عبد الله بن الحسین المؤدب عن أحمد بن علی الأصفهانی عن محمد بن أسلم الطوسی عن أبی رجاء قتیبة بن سعید عن نافع عن ابن عمر: مثله.
بشا، [بشارة المصطفی] یَحْیَی بْنُ مُحَمَّدٍ الْجَوَّانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الدَّاعِی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَمَّادٍ الْعَدْلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَبَّارِ عَنْ لَیْثِ بْنِ دَاوُدَ عَنْ مُبَارَکِ بْنِ فَضَالَةَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ قَالَتْ فَأَیْنَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ قَالَ لَهَا أَیْ بُنَیَّةِ تِلْکَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ أَنْتِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِکِ (3) وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ لَقَدْ زَوَّجْتُکِ سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ سَیِّداً فِی الْآخِرَةِ فَلَا یُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ (4).
بشا، [بشارة المصطفی] أَبُو عَلِیِّ ابْنُ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنِ الْمَرَاغِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ یَعْلَی عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْوَاسِطِیِّ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْخَوْلَانِیِّ عَنْ زَاذَانَ قَالَ سَمِعْتُ
ص: 278
و هرکه دوستش بدارد، مرا دوست داشته و آنکه مرا دوست بدارد، خدا را دوست داشته و آنکه با وی دشمنی کند، با من دشمنی ورزیده و هرکس با من دشمنی ورزد با خدای عزّوجل دشمنی کرده است.(1)
روایت64.
بشارۀ المصطفی: محمّد بن علی بن عبدالصمد با سندی از ابی عبیدة بن محمّد بن عمّار از پدرش از جدّش نظیر آن را روایت کرده است.(2)
امالی طوسی: عبدالواحد از ابن عقدۀ مانند آن را نقل کرده است.(3)
روایت65.
بشارۀ المصطفی: حسن بن حسین بن بابویه با سندی از امام باقر علیه السّلام آورده است که مردی نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آمده و عرض کرد: یا رسول الله، آیا هر که بگوید: «لاإله إلّا الله» مؤمن است؟ فرمود: دشمنی با ما موجب میشود انسان به یهود و نصاری ملحق شود، شما به بهشت وارد نمیشوید مگر اینکه مرا دوست داشته باشید و هرکس مدّعی شود مرا دوست دارد ولی این- اشاره به علی علیه السّلام- را دشمن بدارد، دروغ گفته است.(4)
روایت66.
بشارۀ المصطفی:
ص: 281
سَلْمَانَ رَحِمَهُ اللَّهُ یَقُولُ: لَا أَزَالُ أُحِبُّ عَلِیّاً علیه السلام فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیَضْرِبُ فَخِذَهُ وَ یَقُولُ مُحِبُّکَ لِی مُحِبٌّ وَ مُحِبِّی لِلَّهِ مُحِبٌّ وَ مُبْغِضُکَ لِی مُبْغِضٌ وَ مُبْغِضِی لِلَّهِ مُبْغِضٌ (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْکَاتِبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی الْأَوْدِیِّ عَنْ حَسَنِ بْنِ حُسَیْنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ یَعْلَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الرُّمَّانِیِّ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ زَاذَانَ قَالَ: قَالَ لِی سَلْمَانُ یَا زَاذَانُ أَحِبَّ عَلِیّاً إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ(2).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَهْرَیَارَ عَنْ جَعْفَرٍ الدُّورْیَسْتِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبْدُونٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ الْأَنْبَارِیِّ قَالَ: قَدِمَ أَبُو نُعَیْمٍ الْفَضْلُ بْنُ دُکَیْنٍ بَغْدَادَ فَنَزَلَ الرُّمَیْلَةَ وَ هِیَ مَحَلَّةٌ بِهَا فَاجْتَمَعَ إِلَیْهِ أَصْحَابُ الْحَدِیثِ وَ نَصَبُوا لَهُ کُرْسِیّاً صَعِدَ عَلَیْهِ وَ أَخَذَ یَعِظُ النَّاسَ وَ یُذَکِّرُهُمْ وَ یَرْوِی لَهُمْ الْأَحَادِیثَ وَ کَانَتْ أَیَّاماً صَعْبَةً فِی التَّقِیَّةِ فَقَامَ رَجُلٌ مِنْ آخِرِ الْمَجْلِسِ وَ قَالَ لَهُ یَا أَبَا نُعَیْمٍ أَ تَتَشَیَّعُ قَالَ فَکَرِهَ الشَّیْخُ مَقَالَتَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْهُ (3) وَ تَمَثَّلَ بِهَذَیْنِ الْبَیْتَیْنِ:
وَ مَا زَالَ بِی حُبِّیکِ حَتَّی کَأَنَّنِی***بِرَدِّ جَوَابِ السَّائِلِی عَنْکِ أَعْجَمُ
لِأَسْلَمَ مِنْ قَوْلِ الْوُشَاةِ وَ تَسْلَمِی***سَلِمْتُ وَ هَلْ حَیٌّ مِنَ النَّاسِ یَسْلَمُ (4)
قَالَ فَلَمْ یَفْطُنِ الرَّجُلُ بِمُرَادِهِ وَ عَادَ إِلَی السُّؤَالِ وَ قَالَ یَا أَبَا نُعَیْمٍ أَ تَتَشَیَّعُ فَقَالَ یَا هَذَا کَیْفَ بُلِیتُ بِکَ وَ أَیُّ رِیحٍ هَبَّتْ بِکَ إِلَیَّ نَعَمْ سَمِعْتُ الْحَسَنَ بْنَ
ص: 279
ابن شیخ الطائفۀ با سندی از عبدالله بن بُریده از پدرش آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن أبی طالب و خالد بن ولید را جداگانه روانه سریه نمود لذا آنها را باهم به حضور پذیرفته و فرمود: اگر به هم رسیدید، فرماندهی با علی است . راوی گوید: پس یک گروه جهت راست و دیگری جهت چپ را در پیش گرفت. گوید: پس علی راه خویش را در پیش گرفت و مسیر درازی را پیمود تا اینکه غنیمتی به چنگ آورد و از خمس آن کنیزکی برای خود برگرفت. بُریده گوید: و من از همه مردم به علی علیه السّلام دشمنتر بودم و خالد بن ولید این را فهمیده بود. آنگاه مردی آمد و به وی خبر داد که آن حضرت کنیزکی از خمس غنایم برای خود برداشته است، خالد به وی گفت: چنین نیست، سپس یکی دیگر آمد و به دنبال او اخبار پیاپی در این مورد میرسید، پس خالد مرا فراخوانده و گفت: ای بُریده، دانستی که علی چه کرده است، هماکنون این نامه مرا به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برسان و او را از ماجرا آگاه کن، و نامهای به آن حضرت نوشت. پس نامهاش را گرفته و روانه شدم تا اینکه نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده بر آن حضرت وارد شدم. پس آن نامه را با دست چپ خود گرفته و آن حضرت همانگونه که خدای عزّوجل فرموده خواندن و نوشتن نمیدانست و من مردی بودم که به هنگام سخن گفتن سرم را پایین میگرفتم تا سخنم به پایان میرسید، از این رو سر به زیر انداخته و گزارش دادم و از علی علیه السّلام بسیار بد گفتم تا اینکه سخنم به پایان رسید. چون سر برداشتم، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دیدم که چنان به خشم آمده بود که هرگز وی را چنین خشمگین ندیده بودم مگر در جنگ با بنیقریظه و بنیالنضیر، پس آن حضرت به من نگاه کرده و فرمود: ای بُریده، پس از من علی، ولیّ شماست، پس علی را دوست بدار که او به آنچه فرمان مییابد عمل میکند. بُریده گوید: چون برخاستم، هیچکس را به اندازه علی دوست نداشتم. و عبدالله بن عطا گوید: من این ماجرا را برای حرب بن سوید بن غفلۀ نقل کردم، گفت: عبدالله بن بریده بخشی از ماجرا را از تو پنهان داشته است؛ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: بریده، آیا دور از چشم من منافق شدی؟!(1)
روایت67.
بشارۀ المصطفی: محمّد بن علی با سندی از یحیی بن کثیر آورده است که گفت: زبید أیامّی را در خواب دیده پس گفتم: ای ابو عبدالرحمان کارت به کجا کشید؟ گفت: به سوی رحمت
ص: 282
صالح بن حی یقول: سمعت جعفر بن محمد یقول: حب علی عبادة و خیر العبادة ما کتمت.(1)
بشا، [بشارة المصطفی] أَبُو عَلِیِّ بْنُ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَدِّهِ مَسْعَدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَا یَهْلِکُ هَالِکٌ عَلَی حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَّا رَآهُ فِی أَحَبِّ الْمَوَاطِنِ إِلَیْهِ وَ لَا یَهْلِکُ هَالِکٌ عَلَی بُغْضِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَّا رَآهُ فِی أَبْغَضِ الْمَوَاطِنِ إِلَیْهِ (2).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَهْرَیَارَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْقَاضِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَابُورَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ هِشَامٍ (3) عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ مِثْلَ مَا قَامَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ وَ کَانَ لَهُ مِثْلُ أُحُدٍ ذَهَباً فَأَنْفَقَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مُدَّ فِی عُمُرِهِ حَتَّی حَجَّ أَلْفَ حَجَّةٍ ثُمَّ قُتِلَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ ثُمَّ لَمْ یُوَالِکَ یَا عَلِیُّ لَمْ یَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ وَ لَمْ یَدْخُلْهَا أَ مَا عَلِمْتَ یَا عَلِیُّ أَنَّ حُبَّکَ حَسَنَةٌ لَا تَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ وَ بُغْضَکَ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا طَاعَةٌ یَا عَلِیُّ لَوْ نَثَرْتَ الدُّرَّ عَلَی الْمُنَافِقِ مَا أَحَبَّکَ وَ لَوْ ضَرَبْتَ خَیْشُومَ الْمُؤْمِنِ مَا أَبْغَضَکَ لِأَنَّ حُبَّکَ إِیمَانٌ وَ بُغْضَکَ نِفَاقٌ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ تَقِیٌّ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ شَقِیٌ (4).
بشا، [بشارة المصطفی] ابْنُ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أُوصِی مَنْ آمَنَ بِی وَ صَدَّقَنِی بِالْوَلَایَةِ لِعَلِیٍّ فَإِنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ تَوَلَّانِی وَ مَنْ تَوَلَّانِی فَقَدْ تَوَلَّی اللَّهَ
ص: 280
خداوند عزّوجل! گوید: گفتم: کدام عمل را با فضیلتتر یافتی؟ گفت: نماز و حُبّ علی بن أبی طالب علیه السّلام .(1)
روایت68.
بشارۀ المصطفی: با همین اسنادها از فارسی با سندی از ابن عباس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام نگاه کرده و سپس فرمود: ای علی، تو در دنیا و آخرت سیّد و سروری، خوشا به حال کسی که تو را دوست داشته باشد و وای بر کسی که پس از من با تو دشمنی کند.
ابوزکریّا گوید: ابوتراب أعمش به من گفت: شنیدم احمد بن یوسف سلمی میگوید: این را در کتاب عبدالرزاق دیدهام و او از نقل آن خودداری میکرد، سپس آن را برای ابوالأزهر نقل کرد پس آن را بر یحیی بن معن عرضه کردند، یحیی – در حالی که ابوالأزهر حاضر بود- داد زده و گفت: این کذّاب کیست که چنین دروغی را بر عبدالرزّاق میبندد؟ پس ابوالأزهر برخاسته و گفت: سرورم، من! با سلامت سینهام!(2)
روایت69.
بشارۀ المصطفی: زرّ بن حبیش گوید: علی علیه السّلام فرمود: از جمله اموری که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای من عهد فرموده یکی این است که: جز مؤمن تو را دوست نخواهد داشت و جز منافق با تو دشمنی نخواهد کرد.(3)
روایت70.
بشارۀ المصطفی: ابن عباس گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آگاهترین شما به قضاوت بر اساس کتاب خدا علی بن أبی طالب است، بدانید که هرکس مرا دوست دارد، باید او را دوست بدارد، زیرا هیچ بندهای جز با حُبّ علی بن أبی طالب به ولایت من دست نخواهد یافت.(4)
ص: 283
وَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّنِی أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی أَبْغَضَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ (1).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْعَبَّاسِ الْجُوَیْنِیِ (2) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الدَّوْرَقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْهَاشِمِ بْنِ الْبَرِیدِ(3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَافِعٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ: مِثْلَهُ (4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عبد الواحد عن ابن عقدة: مثله (5).
بشا، [بشارة المصطفی] الْحَسَنُ بْنُ حُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَمِّهِ أَبِی جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نَصْرِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَادٍّ عَنِ الْقَنْدِیِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ کُلُّ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُؤْمِنٌ قَالَ إِنَّ عَدَاوَتَنَا تَلْحَقُ (6) بِالْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ إِنَّکُمْ لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی تُحِبُّونِی وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُ هَذَا یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام(7).
بشا، [بشارة المصطفی] ابْنُ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَفَّانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ سَعَّادٍ عَنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ
ص: 281
روایت71.
حضرت فاطمه علیها السّلام فرمود: شب عرفه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نزد ما آمده و فرمود: خدای متعال به شما بر فرشتگان فخر فروخت از این رو از همه شما عموماً و از علی بالأخص درگذشت، و من فرستاده خدا به سوی شما هستم، نه بی دلیل قوم خود را به تعظیم میکنم و نه صرفا به دلیل رابطه خویشاوندی کسی را دوست میدارم. این جبرئیل است که به من خبر میدهد: خوشبخت واقعی کسی است که علی را در حیات و پس از وفاتم دوست داشته باشد.(1)
روایت72.
اسماعیل بن رجاء از پدرش آورده است که شنیدم علی علیه السّلام میگوید: سوگند به آنکه دانه را شکافت و انسان را آفرید، این عهد پیامبر اُمّی است که «جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیکند هرچند با شمشیرم بر بینی مؤمنان بزنم، هرگز از من کینه به دل نخواهند گرفت و اگر به منافقان چنین و چنان بدهم، هرگز مرا دوست نخواهند داشت.(2)
روایت73.
أنس بن مالک گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سرلوحه نامه اعمال مؤمن حُبّ علی بن أبی طالب است.(3)
روایت74.
محمّد بن جعفر از پدرش از جدّش آورده است
ص: 284
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ خَالِدَ بْنَ الْوَلِیدِ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا وَحْدَهُ وَ جَمَعَهُمَا فَقَالَ إِذَا اجْتَمَعْتُمَا فَعَلَیْکُمْ عَلِیٌّ قَالَ فَأَخَذْنَا یَمِیناً وَ یَسَاراً قَالَ فَأَخَذَ عَلِیٌّ فَأَبْعَدَ فَأَصَابَ شَیْئاً فَأَخَذَ جَارِیَةً مِنَ الْخُمُسِ قَالَ بُرَیْدَةُ وَ کُنْتُ أَشَدَّ النَّاسِ بُغْضاً لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ قَدْ عَلِمَ ذَلِکَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِیدِ فَأَتَی رَجُلٌ خَالِداً فَأَخْبَرَهُ أَنَّهُ أَخَذَ جَارِیَةً مِنَ الْخُمُسِ فَقَالَ مَا هَذَا ثُمَّ جَاءَ آخَرُ ثُمَّ تَتَابَعَتِ الْأَخْبَارُ عَلَی ذَلِکَ فَدَعَانِی خَالِدٌ فَقَالَ یَا بُرَیْدَةُ قَدْ عَرَفْتَ الَّذِی صَنَعَ فَانْطَلِقْ بِکِتَابِی هَذَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبِرْهُ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ فَانْطَلَقْتُ بِکِتَابِهِ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ الْکِتَابَ فَأَمْسَکَهُ بِشِمَالِهِ وَ کَانَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَکْتُبُ وَ لَا یَقْرَأُ وَ کُنْتُ رَجُلًا إِذَا تَکَلَّمَتُ طَأْطَأْتُ رَأْسِی (1) حَتَّی أَفْرُغَ مِنْ حَاجَتِی فَطَأْطَأْتُ أَوْ فَتَکَلَّمْتُ (2) فَوَقَعْتُ فِی عَلِیٍّ حَتَّی فَرَغْتُ ثُمَّ رَفَعْتُ رَأْسِی فَرَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ غَضِبَ غَضَباً لَمْ أَرَهُ غَضِبَ مِثْلَهُ قَطُّ إِلَّا یَوْمَ قُرَیْظَةَ وَ النَّضِیرِ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا بُرَیْدَةُ إِنَّ عَلِیّاً وَلِیُّکُمْ بَعْدِی فَأَحِبَّ عَلِیّاً فَإِنَّمَا یَفْعَلُ مَا یُؤْمَرُ(3) قَالَ فَقُمْتُ وَ مَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْهُ. وَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَطَاءٍ حَدَّثْتُ أَنَا حَرْبَ بْنَ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَةَ فَقَالَ: کَتَمَکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُرَیْدَةَ بَعْضَ الْحَدِیثِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ أَ نَافَقْتَ بَعْدِی یَا بُرَیْدَةُ(4).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْفَارِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْأَصْفَهَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَسْفَرَایِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یُوسُفَ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ قَادِمٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: رَأَیْتُ زُبَیْدَ الأیامی [الْیَامِیِ](5) فِی الْمَنَامِ فَقُلْتُ إِلَی مَا صِرْتَ یَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ إِلَی رَحْمَةِ اللَّهِ
ص: 282
که جبرئیل علیه السّلام بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرود آمده و به وی گفت: یا محمّد، خدای متعال به تو فرمان میدهد که علی بن أبی طالب را دوست داشته باشی، زیرا خداوند علی را دوست میدارد و هرکه علی را دوست بدارد نیز دوست میدارد. سپس گفت: یا رسول الله، چه کسی است که با علی دشمنی کند!؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که مردم را وادار به دشمنی با او میکند .
روایت75.
زید بن ثابت گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس علی را در حیاتش و پس از مرگش دوست بدارد، خداوند امنیت و ایمان را تا زمانی که خورشید طلوع و غروب کند، برایش مینویسد، و هرکس در حیاتش و پس از وفاتش با علی دشمنی کند، بر جاهلیت خواهد مرد و بابت کارهایی که انجام داده بازخواست میشود.(1)
روایت76.
سلمان فارسی گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: دوستدار تو دوستدار من و دشمن تو دشمن من است.(2)
روایت77.
زید بن أرقم گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر که دوست داشته باشد حیات و مماتش چون من باشد و در بهشت جاودانی اقامت گزیند که خداوند وعده آن را به من داده و نهال آن را با دست خود کاشته، باید ولایت علی بن أبی طالب بپذیرد.(3)
ص: 285
عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ قُلْتُ فَأَیُّ عَمَلٍ وَجَدْتَ أَفْضَلَ قَالَ الصَّلَاةُ وَ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(1).
بشا، [بشارة المصطفی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ أَبِی تُرَابٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْأَزْهَرِ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنِ الْبُرَیْرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ سَیِّدٌ فِی الدُّنْیَا وَ سَیِّدٌ فِی الْآخِرَةِ طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ مِنْ بَعْدِی.
قال أبو زکریا قال لی أبو تراب الأعمش سمعت أحمد بن یوسف السلمی یقول رأیت هذا فی کتاب عبد الرزاق و کان یمتنع لا یحدث به فحدث أبو الأزهر بهذا الحدیث فأعرضوه علی یحیی بن معن فصاح یحیی و کان أبو الأزهر حاضرا فقال من الکذاب الذی یحدث بهذا الکذب علی عبد الرزاق فقام أبو الأزهر فقال أنا یا سیدی بسلامة صدری (2).
بشا، [بشارة المصطفی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْفَارِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی غَسَّانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْأَحْمَرِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنَّ فِیمَا عَهِدَ إِلَیَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (3).
بشا، [بشارة المصطفی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الجری [الحبرمی](4) عَنْ عَتِیقِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَدَنِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ بِشْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ قَصَبَةَ بْنِ ذُوَیْبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَقْضَی أُمَّتِی بِکِتَابِ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَلَا مَنْ یُحِبُّنِی (5) فَلْیُحِبَّهُ فَإِنَّ الْعَبْدَ لَا یَنَالُ وَلَایَتِی إِلَّا بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (6).
ص: 283
روایت78.
ابن عباس: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نگاهی به علی بن أبی طالب انداخته سپس فرمود: یا علی، تو در دنیا و آخرت سیّد و سروری، هرکس تو را دوست داشته باشد، مرا دوست داشته است و هرکه با تو دشمنی ورزد با من دشمنی کرده است، و دوست تو دوست من است و دوست من دوست خداست و دشمن تو دشمن من و دشمن من دشمن خداست، پس خوشا به حال کسی که پس از من تو را دوست داشته باشد.(1)
کشف الغمّۀ: از جمله احادیثی که عزّ محدّث از ابن عباس روایت کرده، حدیثی شبیه این حدیث است و در آخر آن آمده است: پس وای بر کسی که پس از من با تو دشمنی کند.(2)
روایت79.
بشارۀ المصطفی: عمّار بن یاسر گوید: شنیدم که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی بن أبی طالب علیه السّلام میفرمود: یا علی، خوشا به حال کسی که تو را دوست میدارد و وای بر کسی که تو را تکذیب نموده و درباره تو دروغ بگوید.(3)
روایت80.
عقبۀ بن عامر گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام میفرمود: مردم را در مورد دوست داشتنت ملامت مکن زیرا محبت تو در زیر عرش اندوخته شده است، هرکسی قادر به دستیابی به محبّت تو نیست، بلکه به اندازه معلوم از آسمان نازل میشود.(4)
روایت81.
کنز جامع الفوائد: عمران بن حصین گوید: در محضر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودم و علی علیه السّلام در کنار آن حضرت بود که پیامبر آیه: «أَمَّن یجُِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْض»(5){یا
[کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟}
ص: 286
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْغِطْرِیفِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْدَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدَانَ عَنْ حَبِیبِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ جَنْدَلِ بْنِ وَالِقٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْمَازِنِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ فَاطِمَةَ الصُّغْرَی عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَةَ علیهم السلام قَالَتْ: خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَشِیَّةَ عَرَفَةَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَاهَی بِکُمُ الْمَلَائِکَةَ فَغَفَرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ غَفَرَ لِعَلِیٍّ خَاصَّةً وَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ غَیْرَ هَائِبٍ لِقَوْمِی وَ لَا مُحَابٍّ لِقَرَابَتِی هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی (1) أَنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی (2).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ هَاشِمِ بْنِ الْبَرِیدِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ رَجَاءٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّهُ لَعَهِدَ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ وَ لَوْ ضَرَبْتُ أَنْفَ الْمُؤْمِنِینَ بِسَیْفِی هَذَا مَا أَبْغَضُونِی أَبَداً وَ لَوْ أَعْطَیْتُ الْمُنَافِقِینَ هَکَذَا وَ هَکَذَا مَا أَحَبُّونِی أَبَداً(3).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَیْهَقِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی النُّعْمَانِ بْنِ الْفَضْلِ بْنِ قُدَامَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شِهَابٍ الزُّهْرِیِّ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُؤْمِنِ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (4).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَجَلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ قُرَّةَ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو
ص: 284
گوید: پس علی علیه السّلام بر خود لرزید، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله با دست خود بر کتف وی زده و فرمود: تو را چه میشود یا علی؟ عرض کرد: یا رسول الله، این آیه را تلاوت فرمودی و ترسیدم که بدان مبتلا گردیم از این رو حالتی به من دست داد که دیدی. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیورزد، تا روز قیامت.(1)
روایت82.
کشف الیقین علّامه قدّس سرّه: ابودُلَف پسری داشت که روزی با دوستانش درباره دوست داشتن علی علیه السّلام و دشمنی با او به گفتگو پرداختند، پس یکی از ایشان از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرد که آن حضرت فرموده است: «یا علی، جز مؤمن پارسا تو را دوست نمیدارد و جز زنازاده یا ولد حیض با تو دشمنی نمیورزد» پس پسر ابودلف گفت: درباره امیر چه میگویید، آیا تهمتی متوجه او هست؟ گفتند: خیر، گفت: به خدا سوگند که من دشمنترین دشمنان علی هستم! در این هنگام که مشغول بحث و مشاجره بودند، پدرش بیرون آمده و گفت: به خدا سوگند این حدیث، حدیث راستینی است، به خدا سوگند او هم زنازاده و هم ولد حیض باهم است! من بیمار بودم و تب داشتم و سه روز در خانه برادرم بودم که کنیزی برای کاری بر من وارد شد، پس نفسم به او متمایل شد اما او نپذیرفته و گفت: در حیض هستم اما من وی را ناچار به تن دادن به این کار کرده با او همبستر شدم و به این پسر باردار شد، بنابراین او هم زنازاده است و هم ولد حیض!
و پدرم رحمۀ الله علیه حکایت کرده و گفت: روزی به همراه دوستانم در کوچههای بغداد عبور میکردم که دچار تشنگی شدم، پس به یکی از دوستانم گفتم: از یکی کوچهها آبی پیدا کن. او دنبال آب رفت و ما به انتظار نشستیم در حالی که دو کودک مشغول بازی بودند و یکی از آنها میگفت: امام علی بن أبی طالب امیرالمؤمنین است و دیگری میگفت: امام ابوبکر است! پس گفتم: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درست فرمود که: «ای علی، جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز ولد حیض با تو دشمنی نمیورزد» در این هنگام زنی با آب بیرون آمده و گفت: آقا، تو را به خدا آنچه گفتی دوباره بگو تا بشنوم. گفتم: حدیثی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بود که نیازی به تکرار آن نیست. اما او خواستهاش را تکرار نمود و من نیز حدیث را برای ایشان نقل کردم. آن زن گفت: آقا، به خدا سوگند حدیث درستی بود، این دو، پسران من هستند، آنکه علی را دوست دارد، در حال پاکی به او باردار شدم اما این که به وی دشمنی میورزد، در حال حیض به او باردار شدم، پدرش آمد و علیرغم اینکه در عادت ماهانه بودم، مرا مجبور کرد تن به خواستهاش بدهم و
ص: 287
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ: أَنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَأْمُرُکَ أَنْ تُحِبَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ عَلِیّاً وَ یُحِبُّ مَنْ یُحِبُّهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ یُبْغِضُ عَلِیّاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ یَحْمِلُ النَّاسَ عَلَی عَدَاوَتِهِ (1).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ بِشْرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عِصَامِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ الْکِلَابِیِّ وَ عُمَرَ بْنِ سُلَیْمَانَ (2) وَ أَبِی الرَّبِیعِ الْأَعْرَجِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ الْأَمْنَ وَ الْإِیمَانَ مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ وَ مَا غَرَبَتْ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ حُوسِبَ بِمَا عَمِلَ (3).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ الرَّجَائِیِّ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی دَاوُدَ عَنْ هِلَالِ بْنِ بِشْرٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی هَاشِمٍ صَاحِبِ الرُّمَّانِ عَنْ زَاذَانَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ مُحِبُّکَ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُکَ مُبْغِضِی (4).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْفَارِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَزْدَادَ عَنْ أَبِی صَالِحٍ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی حَاتِمٍ عَنْ یَحْیَی الْحِمَّانِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ یَعْلَی عَنْ عَمَّارِ بْنِ زُرَیْقٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُطَرِّفٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مَوْتِی وَ یَسْکُنَ جَنَّةَ الْخُلْدِ الَّتِی وَعَدَنِی رَبِّی وَ غَرَسَ قُضْبَانَهَا بِیَدِهِ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(5).
ص: 285
بر اثر آن به این که با علی دشمنی میکند باردار شدم.(1)
روایت83.
کنز جامع الفوائد: ابن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: مَثَل تو به «قُل هو الله أحد» میماند که هرکس یک بار آن را بخواند گویی ثلث قرآن را خوانده و آنکه دو بار آن را بخواند، گویی دو ثلث قرآن را خوانده و هرکه سه بار آن را بخواند، گویی تمام قرآن را تلاوت کرده است، تو نیز چنین هستی، هرکس تو را در دل خود دوست بدارد، ثلث ثواب بندگان را برده و آنکه تو را با دل و زبان دوست داشته باشد از دو ثلث ثواب بندگان برخوردار میشود و آنکه با دل، زبان و دست تو را دوست بدارد، ثواب همه بندگان را از آنِ خود کرده است.(2)
روایت84.
این حدیث را نیز حدیثی که از علی بن عبدالله با سندی از نعمان بن بشیر روایت کرده است تأیید میکند که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس سوره «قُل هو الله» را یکبار بخواند گویی ثلث قرآن را خوانده و هرکس آن را دوبار بخواند، گویی دو ثلث قرآن را خوانده و هرکس سهبار آن را بخواند گویی تمام قرآن را خوانده است، همچنین هرکس علی را با قلب دوست داشته باشد، خداوند ثلث ثواب این اُمّت را به وی عطا میکند و هرکس او را با قلب و زبانش دوست بدارد، خداوند دو ثلث ثواب این اُمّت را به وی عطا میفرماید و هرکه او را با قلب و زبان و دستش دوست بدارد، خداوند همه ثواب این اُمّت را به او عطا خواهد فرمود.(3)
روایت85.
همچنین این روایت را حدیثی از علی بن عبدالله تأیید میکند که با سندی از امام باقر علیه السّلام نقل کرده مبنی بر اینکه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، شباهتی از «قُل هو الله أحد» در تو هست: هرکس آن را یکبار بخواند، ثلث قرآن را خوانده، و آنکه دوبارش بخواند، دو ثلث قرآن را خوانده و هرکس آن را سه بار بخواند، گویی تمام قرآن را خوانده است؛ ای علی، هرکس تو را با قلبش دوست بدارد پاداشی مانند پاداش ثلث این اُمّت دارد و آنکه تو را با قلب و زبانش دوست بدارد، ثواب دو ثلث این اُمّت را دارد *و هرکس تو را با قلبش دوست بدارد و با زبان یاری دهد و با شمشیرش یاریت کند، همانند پاداش این اُمّت را خواهد داشت.(4)
ص: 288
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْأَزْهَرِ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ سَیِّدٌ فِی الدُّنْیَا وَ سَیِّدٌ فِی الْآخِرَةِ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ حَبِیبُکَ حَبِیبِی وَ حَبِیبِی حَبِیبُ اللَّهِ وَ بَغِیضُکَ بَغِیضِی وَ بَغِیضِی بَغِیضُ اللَّهِ فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ بَعْدِی (1).
کشف، [کشف الغمة] مِنَ الْأَحَادِیثِ الَّتِی جَمَعَهَا الْعِزُّ الْمُحَدِّثُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: مِثْلَهُ وَ فِی آخِرِهِ فَالْوَیْلُ لِمَنْ أَبْغَضَکَ بَعْدِی (2).
بشا، [بشارة المصطفی] بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَرَفَةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَرَّاقِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الخرور [الْحَزَوَّرِ] عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا عَلِیُّ طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ کَذَّبَکَ وَ کَذَبَ فِیکَ (3).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ نَصْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیِّ عَنِ الْعِیسَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ زِیَادِ بْنِ مِخْرَاقٍ عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَا تَلُومَنَّ النَّاسَ عَلَی حُبِّکَ فَإِنَّ حُبَّکَ مَخْزُونٌ تَحْتَ الْعَرْشِ لَا یَنَالُ حُبَّکَ مَنْ یُرِیدُ إِنَّمَا یُنْزَلُ مِنَ السَّمَاءِ بِقَدَرٍ(4).
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ هَاشِمِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الشَّعْبِیِّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام إِلَی جَنْبِهِ إِذْ قَرَأَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ (5)
ص: 286
روایت86.
و شیخ صدوق محمّد بن بابویه با سندی از امام صادق علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در جمعی از یاران خود نشسته بود که جنازه برده سیاهی را که در جامهای پیچیده شده بود ، چهار سیاه زنگی حمل میکردند تا به گورش بسپارند، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آن سیاه را نزد من آورید، چون او را در مقابل آن حضرت بر زمین گذاشتند. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله صورت وی را مکشوف نموده و به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، این رباح غلام آل نجّار است، علی علیه السّلام عرض کرد: به خدا سوگند هرگز مرا ندید مگر اینکه از شادمانی به هوا بپرد و بگوید: یا علی، من تو را دوست میدارم. راوی گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود: او را غسل داده و با پیراهنی از پیراهنهای خود کفن کنند و بر او نماز خواند و به همراه مسلمانان تا قبرش مشایعت نمود و مردم صدای شدیدی را شنیدند که در آسمان پیچید، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: او را هفتاد هزار قبیله از فرشتگان تشییع نمودند که هر قبیله مشتمل بر هفتاد هزار فرشته است و به خدا سوگند این را جز با دوست داشتن تو به دست نیاورد ای علی! راوی گوید: و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به لحد او پایین رفته و روی از وی بگرداند و مشغول صاف کردن لحدش با گِل شد، اصحابش عرض کردند، دیدیم که زمانی که لحد او را گِل مالیدی و هموار ساختی، از او روی بر تافتی؟ فرمود: آری، این دوستدار خدا تشنه از دنیا رفت، از این رو همسرانش از حوریان بهشتی با نوشیدنی بهشتی به استقبالش آمدند و دوستدار خدا با غیرت است، از این رو دوست نداشتم که با نگاه کردن به همسرانش او را ناراحت کنم لذا از وی روی بگرداندم!
روایت87.
تفسیر فرات بن ابراهیم: محمّد با سندی از محمد بن حنفیّه روایت کرده که در مورد مفهوم آیه: «سَیَجْعَلُ لهَُمُ الرَّحْمَانُ وُدًّا»{[خدای] رحمان برای آنان محبتی [در دلها] قرار می دهد.} فرمود: هیچ مؤمنی را نمیبینی مگر اینکه در قلب او محبت امیرالمؤمنین علیه السّلام و اهل بیت او مستقر شده باشد.(1)
روایت88.
تفسیر فرات بن ابراهیم: جعفر بن محمّد بن سعید با سندی از ابوسعید خدری رحمۀ الله علیه آورده است
ص: 289
قَالَ فَارْتَعَدَ عَلِیٌّ علیه السلام فَضَرَبَ صلی الله علیه و آله بِیَدِهِ عَلَی کَتِفِهِ وَ قَالَ مَا لَکَ یَا عَلِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَرَأْتَ هَذِهِ الْآیَةَ فَخَشِیتُ أَنْ نَبْتَلِیَ بِهَا فَأَصَابَنِی مَا رَأَیْتَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(1).
کَشْفُ الْیَقِینِ، لِلْعَلَّامَةِ قُدِّسَ سِرُّهُ: کَانَ لِأَبِی دُلَفَ وَلَدٌ فَتَحَادَثَ أَصْحَابُهُ فِی حُبِّ عَلِیٍّ علیه السلام وَ بُغْضِهِ فَرَوَی بَعْضُهُمْ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ یَا عَلِیُّ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ تَقِیٌ (2) وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا وَلَدُ زَنْیَةٍ أَوْ حَیْضَةٍ فَقَالَ وَلَدُ أَبِی دُلَفَ مَا تَقُولُونَ فِی الْأَمِیرِ هَلْ یُؤْتَی فِی أَهْلِهِ فَقَالُوا لَا فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَشَدُّ النَّاسِ بُغْضاً لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَخَرَجَ أَبُوهُ وَ هُمْ فِی التَّشَاجُرِ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ هَذَا الْخَبَرَ لَحَقٌّ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَوَلَدُ زَنْیَةٍ وَ حَیْضَةٍ مَعاً إِنِّی کُنْتُ مَرِیضاً فِی دَارِ أَخِی فِی حُمَّی ثَلَاثٍ فَدَخَلَتْ عَلَیَّ جَارِیَةٌ لِقَضَاءِ حَاجَةٍ فَدَعَتْنِی نَفْسِی إِلَیْهَا فَأَبَتْ وَ قَالَتْ إِنِّی حَائِضٌ فَکَابَرْتُهَا عَلَی نَفْسِهَا فَوَطِئْتُهَا فَحَمَلَتْ بِهَذَا الْوَلَدِ فَهُوَ لِزَنْیَةٍ وَ حَیْضَةٍ مَعاً.
وَ حَکَی وَالِدِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: اجْتَزْتُ یَوْماً فِی بَعْضِ دُرُوبِ (3) بَغْدَادَ مَعَ أَصْحَابِی فَأَصَابَنِی عَطَشٌ فَقُلْتُ لِبَعْضِ أَصْحَابِی اطْلُبْ مَاءً مِنْ بَعْضِ الدُّرُوبِ فَمَضَی یَطْلُبُ الْمَاءَ وَ وَقَفْتُ أَنَا وَ بَاقِی أَصْحَابِی نَنْتَظِرُ الْمَاءَ وَ صَبِیَّانِ یَلْعَبَانِ أَحَدُهُمَا یَقُولُ الْإِمَامُ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْآخَرُ یَقُولُ إِنَّهُ أَبُو بَکْرٍ فَقُلْتُ صَدَقَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ مَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا وَلَدُ حَیْضَةٍ(4) فَخَرَجَتِ الْمَرْأَةُ بِالْمَاءِ فَقَالَتْ بِاللَّهِ عَلَیْکَ یَا سَیِّدِی أَسْمِعْنِی مَا قُلْتَ فَقُلْتُ حَدِیثٌ رَوَیْتُهُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَا حَاجَةَ إِلَی ذِکْرِهِ فَکَرَّرَتِ السُّؤَالَ فَرَوَیْتُهُ لَهَا فَقَالَتْ وَ اللَّهِ یَا سَیِّدِی إِنَّهُ لَخَبَرُ صِدْقٍ إِنَّ هَذَیْنِ وَلَدَایَ الَّذِی یُحِبُّ عَلِیّاً وَلَدُ طُهْرٍ وَ الَّذِی یُبْغِضُهُ حَمَلْتُهُ فِی الْحَیْضِ جَاءَ وَالِدُهُ إِلَیَّ فَکَابَرَنِی عَلَی نَفْسِی حَالَةَ الْحَیْضِ فَنَالَ مِنِّی فَحَمَلْتُ
ص: 287
که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای ابوالحسن، بگو: خداوندا، برای من نزد خود عهدی قرار داده و محبتی مقرر فرما و در دلهای مؤمنان مودّتی مرحمت فرما! ، پس آیه: «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَاتِ سَیَجْعَلُ لهَُمُ الرَّحْمَانُ وُدًّا»(1){کسانی
که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، به زودی [خدای] رحمان برای آنان محبتی [در دلها] قرار می دهد.} نازل شد. راوی گوید: مرد مؤمنی را نمییابی مگر اینکه محبتی از امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام در دل داشته باشد.(2)
روایت89.
تفسیر فرات بن ابراهیم: احمد بن موسی با سندی از ابن عباس رضی الله عنه آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست من و دست امیرمؤمنان علی بن أبی طالب علیه السّلام را گرفته و ما را به بالای کوه «ثبیر» برده چند رکعت نماز خوانده سپس دستان خود را به سوی آسمان بلند کرده و فرمود: «خداوندا، موسی بن عمران از تو درخواست نمود و اینک من محمّد، پیامبر تو از تو میخواهم که سینهام را برایم گشاده داری و کارم را برایم آسان گردانی و گرهی از زبانم بگشایی تا سخنم را دریابند، و برای من وزیری از خاندانم قرار ده، علی بن أبی طالب برادرم، پشت مرا بدو استوار دار و او را شریک کار من گردان!» راوی گوید: پس ابن عباس رضی الله عنه گفت: سپس صدای یک منادی را شنیدم که ندا در داده و میگفت: ای احمد، خواستهات برآورده شد.(3)
راوی گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به امیرمؤمنان علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: ای ابوالحسن، دست به سوی آسمان بردار و هرچه میخواهی از پروردگارت بخواه، به تو عطا میفرماید، پس آن حضرت دست به آسمان برداشته و میگفت: «خداوندا، برای من نزد خودت عهدی قرار ده و نزد خود محبتی برای من قرار ده!» پس خداوند بر پیامبر خود چنین نازل فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَاتِ سَیَجْعَلُ لهَُمُ الرَّحْمَانُ وُدًّا»(4){کسانی
که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، به زودی [خدای] رحمان برای آنان محبتی [در دلها] قرار می دهد} سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آن را بر اصحابش تلاوت فرمود که بسیار شگفتزده شدند، آنگاه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: از چه تعجّب میکنید؟ قرآن چهار «رُبع» است که یک ربع آن اختصاصاً درباره ما اهل بیت نازل شده است، و یک رُبع آن درباره دشمنان ما نازل شده و یک رُبع آن درباره حلال و حرام و رُبع دیگر درباره فرایض و احکام است، و خداوند عالیترین آیات قرآن را درباره علی بن أبی طالب علیه السّلام نازل فرموده است.(5)
روایت90.
تفسیر فرات بن ابراهیم: جعفر بن محمّد فزاری با سندی از امام باقر علیه السّلام آورده است که فرمود: در حالی که مردان قریش مشغول گفتگو درباره موضوعی بودند، امیرمؤمنان علی بن أبی طالب علیه السّلام سر رسید. و چون او را دیدند، سکوت کردند. این کار آنها بر آن حضرت گران آمده، نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و عرض کرد: یا رسول الله، در محضر شما هفتاد مرد
ص: 290
بِهَذَا الَّذِی یُبْغِضُ عَلِیّاً(1).
کنز، [کنز جامع الفوائد] و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عَجْبٍ الْأَنْبَارِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَهَرٍ عَنْ حَکِیمِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِنَّمَا مَثَلُکَ مَثَلُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِنَّهُ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّةً فَکَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ وَ کَذَلِکَ أَنْتَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ کَانَ لَهُ ثُلُثُ ثَوَابِ الْعِبَادِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ کَانَ لَهُ ثُلُثَا ثَوَابِ الْعِبَادِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ کَانَ لَهُ ثَوَابُ الْعِبَادِ أَجْمَعُ (2).
وَ یُؤَیِّدُهُ مَا رَوَاهُ أَیْضاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ سِمَاکِ بْنِ حَرْبٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً فَکَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ وَ کَذَلِکَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً بِقَلْبِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثُلُثَ ثَوَابِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ مَنْ أَحَبَّهُ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثُلُثَیْ ثَوَابِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ مَنْ أَحَبَّهُ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ هَذِهِ الْأُمَّةِ کُلِّهَا(3).
وَ یَعْضُدُهُ أَیْضاً مَا رَوَاهُ أَیْضاً عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ فِیکَ مَثَلًا مِنْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّةً فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ یَا عَلِیُّ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ ثُلُثِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ ثُلُثَیْ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَکَ بِلِسَانِهِ وَ نَصَرَکَ بِسَیْفِهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ هَذِهِ الْأُمَّةِ(4).
ص: 288
را به فرمان شما گردن زدهام و هشتاد مرد را در جنگ تن به تن به خاک افکندهام، از این رو احدی از قریش و بزرگان عرب نیست که کینه مرا به دل نگرفته باشد، پس در حق من به درگاه خدا دعایی بفرمایید که مهر مرا در دلهای مؤمنان افکند. راوی گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سکوت فرمود: تا اینکه آیه«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَاتِ سَیَجْعَلُ لهَُمُ الرَّحْمَانُ وُدًّا» {همانا کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند به زودی خداوند برایشان محبتی در قلب ها قرار خواهد داد} نازل گردید، آنگاه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، خداوند آیهای از کتاب خود درباره تو نازل فرمود و مهر تو را در دل هر مؤمنی قرار داد.(1)
روایت91.
تفسیر فرات بن ابراهیم: محمّد بن احمد بن عثمان بن دلیل با سندی از ابوسعید خدری رضی الله عنه آورده است که گفت: در خلافت ابوبکر شش نفر از قریش نزد وی (ابوسعید خدری) آمده و گفتند: ای ابوسعید، این مرد کیست که چنین سخنان متناقض درباره وی گفته میشود؟ گفت: درباره چه کسی میپرسید؟ گفتند: درباره علی بن أبی طالب علیه السّلام . گفت: شما در مورد مردی از من سؤال میکنید که از «دِفَلَی» تلختر و از عسل شیرینتر است و از پَر سبکتر و از کوه سنگینتر است، به خدا سوگند جز در زبان پارسایان شیرین نیست و جز بر قلوب مؤمنان سبکبار نیست، به خدا سوگند بر زبان کسی تلخ نیامد مگر اینکه کافر باشد و بر قلب کسی سنگینی نکرد مگر اینکه منافق باشد. کسی او را از حقّش باز نداشته و أحدی از وی اعراض ننموده و روی برنتافته و به وی بیاعتنایی نکرده و نسبت به او دروغ نگفته و او را رها نساخته و به دیگری نپرداخته است، و مرتکب فسقی در حق او نشده و دچار عُجب و غرور نگشته- و آن هفده صفت است- (2)مگر
اینکه خداوند او را به عنوان یکی از منافقان محشور فرماید، من تنها علی را میخواهم و جز علی را نمیخواهم، «و ستمکاران به زودی خواهند دانست که به چه مکانی باز میگردند.»(3)
توضیح
«یُکثَرُ فیه وَ یُقَلُّ» : گروهی از مردم در دوست داشتنش مبالغه میکنند و گروهی دیگر در حق او کوتاهی مینمایند. میتوان فعل اول را به صیغه مخاطب خواند و دومی را به صیغه متکلّم، یعنی اینک: تو در مدح او افراط میکنی و ما تفریط. دِفَلَی: گیاهی تلخ مزه است (خرزهره) این لفظ بر مفرد و جمع یکسان دلالت میکند و جوهری نیز آن را آورده است.
ص: 291
وَ رَوَی الصَّدُوقُ مُحَمَّدُ بْنُ بَابَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَلَأٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ إِذَا أَسْوَدُ تَحْمِلُهُ أَرْبَعَةٌ مِنَ الزُّنُوجِ مَلْفُوفٌ فِی کِسَاءٍ یَمْضُونَ بِهِ إِلَی قَبْرِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیَّ بِالْأَسْوَدِ فَوُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَکُشِفَ عَنْ وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ هَذَا رَبَاحٌ غُلَامُ آلِ النَّجَّارِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ اللَّهِ مَا رَآنِی قَطُّ إِلَّا وَ حُجِلَ فِی قُیُودِهِ (1) وَ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنِّی أُحِبُّکَ قَالَ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِغُسْلِهِ وَ کَفَّنَهُ فِی ثَوْبٍ مِنْ ثِیَابِهِ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ شَیَّعَهُ وَ الْمُسْلِمُونَ إِلَی قَبْرِهِ وَ سَمِعَ النَّاسُ دَوِیّاً شَدِیداً فِی السَّمَاءِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ قَدْ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ قَبِیلٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ کُلُّ قَبِیلٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ اللَّهِ مَا نَالَ ذَلِکَ إِلَّا بِحُبِّکَ یَا عَلِیُّ قَالَ وَ نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی لَحْدِهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهُ ثُمَّ سَوَّی عَلَیْهِ اللَّبِنَ فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ رَأَیْنَاکَ قَدْ أَعْرَضْتَ عَنِ الْأَسْوَدِ سَاعَةَ سَوَّیْتَ عَلَیْهِ اللَّبِنَ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ وَلِیَّ اللَّهِ خَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا عَطْشَاناً فَتَبَادَرَ إِلَیْهِ أَزْوَاجُهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِشَرَابٍ مِنَ الْجَنَّةِ وَ وَلِیُّ اللَّهِ غَیُورٌ فَکَرِهْتُ أَنْ أَحْزُنَهُ بِالنَّظَرِ إِلَی أَزْوَاجِهِ فَأَعْرَضْتُ عَنْهُ.
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُحَمَّدٌ عَنْ عَوْنِ بْنِ سَلَّامٍ قَالَ أَخْبَرَنَا مَنْدَلٌ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَلْمَانَ عَنْ أَبِی عُمَرَ الْأَسَدِیِّ عَنِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا(2) قَالَ لَا تَلَقَی مُؤْمِناً إِلَّا وَ فِی قَلْبِهِ وُدٌّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ علیهم السلام(3).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ
ص: 289
(1)قول
او «و لا علیّ إلّا اُرید» یعنی گویی آن حضرت جز برای این آفریده نشده که مردم دربارهاش بدگویی کنند در حالی که جز او کسی را نخواهند، و شاید تصحیفی در جمله صورت گرفته باشد.
روایت92.
تفسیر فرات بن ابراهیم: حسین بن حکم با سندی از أنس بن مالک آورده است که گفت: چون این آیه بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در سوره «نمل» نازل شد: «أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارًا وَ جَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَرًا وَ جَعَلَ لهََا رَوَاسیِ َ وَ جَعَلَ بَینْ َ الْبَحْرَیْنِ حَاجِزًا أَ ءِلَاهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ أَکْثرَُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ* أَمَّن یجُِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَ ءِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَّا تَذَکَّرُون»(2){[آیا
شریکانی که می پندارند بهتر است] یا آن کس که زمین را قرارگاهی ساخت و در آن رودها پدید آورد و برای آن، کوه ها را [مانند لنگر] قرار داد، و میان دو دریا برزخی گذاشت؟ آیا معبودی با خداست؟ [نه،] بلکه بیشترشان نمی دانند.یا [کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟ آیا معبودی با خداست؟ چه کم پند می پذیرید} گوید: علی علیه السّلام همانند* گنجشک *دچار رعشه گردید؛ پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: علی، تو را چه میشود؟ عرض کرد: یا رسول الله، از کفر آنها و جسارتشان بر خدا و حلم خدا درباره آنها در شگفت شدم. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست به صورتش کشیده و به وی آفرین گفته سپس فرمود: بشارت باد تو را ای علی، هیچ مؤمنی با تو دشمنی نمیکند و هیچ منافقی تو را دوست نخواهد داشت، و اگر تو نبودی حزب خدا و حزب رسولش شناخته نمیشدند.(3)
روایت93.
تفسیر فرات بن ابراهیم: جعفر بن محمد فزاری با سندی از ابوعبدالله جدلی از امیرمؤمنان علیه السّلام آورده است که آن حضرت به من فرمود: ای ابوعبدالله، آیا تو را از حسنهای آگاه کنم که هرکس آن را به دست آورد به واسطه آن از هول روز قیامت ایمن خواهد شد؟ آن حسنه، حُبّ ما اهل بیت است، آیا تو را از «سیئه» ای که هرکس مرتکب آن شود خداوند او را با صورت در آتش افکند، آگاه سازم؟ دشمنی با ما اهل بیت است. سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام این آیه را تلاوت فرمود: ««مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌْ مِّنهَْا وَ هُم مِّن فَزَعٍ یَوْمَئذٍ ءَامِنُونَ* وَ مَن جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فیِ النَّارِ هَلْ تجُْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ»(4) {هر کس نیکی به میان آورد، پاداشی بهتر از آن خواهد داشت، و آنان از هراس آن روز ایمنند.و هر کس بدی به میان آورَد، به رو در آتش [دوزخ] سرنگون شوند. آیا جز آنچه می کردید سزا داده می شوید؟}
روایت94.
تفسیر فرات بن ابراهیم: محمّد بن عیسی بن زکرّیا با سندی از ابن عمر آورده است که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خطبه خود چنین فرمود: ای مردم، علی را دشنام نداده و به وی حسادت نکنید
ص: 292
قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا أَبَا الْحَسَنِ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ وُدّاً وَ اجْعَلْ لِی فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ مَوَدَّةً فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا(1) قَالَ لَا تَلْقَی رَجُلًا مُؤْمِناً إِلَّا وَ فِی قَلْبِهِ حُبٌّ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام(2).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَحْمَدُ بْنُ مُوسَی مُعَنْعَناً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَدِی وَ یَدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَعَلَا بِنَا عَلَی ثَبِیرٍ ثُمَّ صَلَّی رَکَعَاتٍ ثُمَّ رَفَعَ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ سَأَلَکَ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ نَبِیُّکَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَشْرَحَ لِی صَدْرِی وَ تُیَسِّرَ لِی أَمْرِی وَ تَحْلُلَ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِی لِیَفْقَهُوا قَوْلِی وَ اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخِی اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی وَ أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی قَالَ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ سَمِعْتُ مُنَادِیاً یُنَادِی یَا أَحْمَدُ قَدْ أُوتِیتَ مَا سَأَلْتَ (3) قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا أَبَا الْحَسَنِ ارْفَعْ یَدَکَ إِلَی السَّمَاءِ فَادْعُ رَبَّکَ وَ سَلْهُ یُعْطِکَ فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ وُدّاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ (4) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ فَتَلاهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلَی أَصْحَابِهِ فَتَعَجَّبُوا مِنْ ذَلِکَ عَجَباً شَدِیداً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِمَ تَعْجَبُونَ إِنَّ الْقُرْآنَ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ خَاصَّةً وَ رُبُعٌ فِی أَعْدَائِنَا وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْکَامٌ وَ إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَرَائِمَ الْقُرْآنِ (5).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: جَاءَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قُرَیْشٌ فِی حَدِیثٍ لَهُمْ فَلَمَّا رَأَوْهُ سَکَتُوا فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَتَلْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ سَبْعِینَ رَجُلًا
ص: 290
که او ولیّ هر مرد و زن مؤمنی بعد از من است پس به خاطر من او را دوست بدارید و به کرامت من اکرامش کنید و برای رضای خدا و رسولش او را فرمان برید و ازو راهنمایی بخواهید تا کامیاب شده و رهنمون گردید که بعد از من راهنمای شما به سوی خدا اوست، من جایگاه علی را برایتان روشن کردم پس در آن تعقّل کنید «و بر پیامبر جز پیامرسانی آشکار هیچ نیست»!(1)
روایت95.
تفسیر فرات بن ابراهیم: حسین بن سعید با سندی از امام باقر علیه السّلام آورده است که فرمود: حُبّ امیرمؤمنان علی بن أبی طالب علیه السّلام ایمان و دشمنی با او نفاق است، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «وَ لَاکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْایمَانَ وَ زَیَّنَهُ فیِ قُلُوبِکمُ ْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیَانَ
أُوْلَئکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ* فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَ نِعْمَة»(2){* لیکن خدا ایمان را برای شما دوست داشتنی گردانید و آن را در دلهای شما بیاراست و کفر و پلیدکاری و سرکشی را در نظرتان ناخوشایند ساخت. آنان [که چنین اند] ره یافتگانند. [و این] بخششی از خدا و نعمتی [از اوست]}
روایت96.
الطرائف: احمد بن حنبل در مسند خود، و حمیدی در الجمع بین الصحیحین فی مسند امیرالمؤمنین علیه السّلام در حدیث نهم از تقسیم بندی مسلم و آن را در الجمع بین الصحاح الستّۀ در جزء دوم در باب مناقب امیرالمؤمنین علیه السّلام از صحیح ابوداود و نیز از باب مذکور از صحیح بخاری، و به دنبال آن نیز صحیح ابوداود آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیورزد. و در یکی از روایاتشان از ابوسعید خدری نقل کردهاند که: ما منافقان انصار را با نفرتشان از علی علیه السّلام میشناختیم، و از مسند احمد از عمّار بن یاسر آمده است که وی شنیده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام میفرمود: یا علی، خوشا به حال آنکه تو را دوس
العمدۀ: باسندی نظیر آن را از عمّار نقل کرده است.(3)
روایت97.
الطرائف: ابن مردویه با سندی از ابن عباس آورده است که: شنیدم
ص: 293
صَبْراً مِمَّا تَأْمُرُنِی بِقَتْلِهِ وَ ثَمَانِینَ رَجُلًا مُبَارَزَةً فَمَا أَحَدٌ مِنْ قُرَیْشٍ وَ لَا مِنْ وُجُوهِ الْعَرَبِ إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَ عَلَیْهِمْ بُغْضٌ لِی فَادْعُ اللَّهَ أَنْ یَجْعَلَ لِی مَحَبَّةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ فَسَکَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَنْزَلَ فِیکَ آیَةً مِنْ کِتَابِهِ وَ جَعَلَ لَکَ فِی قَلْبِ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَحَبَّةً (1)
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ دَلِیلٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: جَاءُوا سِتَّةُ نَفَرٍ مِنْ قُرَیْشٍ فِی زَمَانِ أَبِی بَکْرٍ فَقَالُوا لَهُ یَا أَبَا سَعِیدٍ هَذَا الرَّجُلُ الَّذِی یُکْثَرُ فِیهِ وَ یُقَلُّ قَالَ عَمَّنْ تَسْأَلُونَ قَالُوا نَسْأَلُکَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ أَمَا إِنَّکُمْ سَأَلْتُمُونِّی عَنْ رَجُلٍ أَمَرَّ مِنَ الدِّفْلَی وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَخَفَّ مِنَ الرِّیشَةِ وَ أَثْقَلَ مِنَ الْجَبَلِ أَمَا وَ اللَّهِ مَا حَلَا إِلَّا عَلَی أَلْسِنَةِ الْمُتَّقِینَ وَ لَا خَفَّ إِلَّا عَلَی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ اللَّهِ مَا مَرَّ عَلَی لِسَانِ أَحَدٍ قَطُّ إِلَّا عَلَی لِسَانِ کَافِرٍ وَ لَا ثَقُلَ عَلَی قَلْبِ أَحَدٍ إِلَّا عَلَی قَلْبِ مُنَافِقٍ وَ لَا زَوَی عَنْهُ أَحَدٌ وَ لَا صَدَفَ وَ لَا الْتَوَی وَ لَا کَذَبَ وَ لَا احْوَالَّ وَ لَا ازْوَارَّ عَنْهُ (2) وَ لَا فَسَقَ وَ لَا عَجِبَ وَ لَا تَعَجَّبَ وَ هِیَ (3) سَبْعَةَ عَشَرَ حَرْفاً إِلَّا حَشَرَهُ اللَّهُ مُنَافِقاً مِنَ الْمُنَافِقِینَ وَ لَا عَلِیٌّ إِلَّا أُرِیدَ وَ لَا أُرِیدَ إِلَّا عَلِیٌ وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (4).
یکثر فیه و یقل علی بناء المجهول فیهما أی بعض الناس یکثرون و یبالغون فی حبه و بعضهم یقلون و یقصرون فی ذلک و یمکن أن یقرأ الأول علی بناء المخاطب و الثانی علی التکلم أی أنت تکثر فی مدحه و نحن نقلل فیه و الدفلی بکسر الدال و سکون الفاء و فتح اللام نبت مر یکون واحدا و جمعا ذکره
ص: 291
رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: هرکس خدای متعال را در حالی ملاقات کند که منکر ولایت علی بن أبی طالب علیه السّلام باشد، خدا را در حالی که از او خشمگین است و چیزی از اعمال او را نمیپذیرد دیدار خواهد کرد و هفتاد فرشته را مأمور میکنند که مدام به صورتش آب دهان اندازند و او را روسیاه و کبودچشم محشور خواهد فرمود. گفتیم: ای پسرعباس، آیا حُبّ علی بن أبی طالب در آخرت سودمند خواهد بود؟ گفت: اصحاب رسول خدا در مورد حُبّ علی باهم به جدل پرداختند تا اینکه در این مورد از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرسیدیم، پس آن حضرت فرمود: بگذارید در این مورد درخواست وحی کنم؛ چون جبرئیل علیه السّلام فرود آمد، از وی در این مورد پرسید، جبرئیل گفت: در این مورد از پروردگارم عزّوجل خواهم پرسید، پس به آسمان بازگشته و دوباره به زمین بازگشته و گفت: ای محمّد، خدای متعال سلامت میکند و میفرماید: علی را دوست بدار، زیرا هرکس علی را دوست بدارد، تحقیقاً مرا دوست داشته و آنکه با علی دشمنی کند، با من دشمنی کرده است؛ ای محمّد، هر جایگاهی که تو داشته باشی، علی نیز دارد و هر جایگاهی که علی داشته باشد، دوستدارانش نیز از آن برخوردار خواهند شد هرچند گناهکار باشند، هرچند گناهکار باشند!(1)
الروضه – الفضائل: با اسنادهایی که آن را به ابن عباس میرساند نظیر این حدیث را نقل کرده است.(2)
روایت98.
مناقب ابن شهر آشوب: امام باقر علیه السّلام فرمود: مردی نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و عرض کرد: یا رسول الله، آیا هرکس بگوید: «لا إله إلّا الله» مؤمن است؟ فرمود: دشمنان ما به یهود و نصاری ملحق خواهند شد، شما تا مرا دوست نداشته باشید، وارد بهشت نخواهید شد، و دروغ میگوید کسی که میپندارد مرا دوست دارد اما با این- یعنی علی علیه السّلام – دشمنی میکند.(3)
میگویم: ابن أبی الحدید در مجلّد هشتم از شرح نهج البلاغه گوید: در حدیثی صحیح و مورد اتفاق آمده است که جز مؤمن او را دوست نمیدارد و جز منافق با او دشمنی نمیورزد و همین یک روایت تو را کفایت میکند که همین خبر به تنهایی (برای اثبات مدعای ما) کافی است.(4)
و در جایی دیگر گوید: شیخ ما ابوالقاسم بلخی گوید: از جمله اخبار صحیحی که میان محدّثان تردیدی در مورد آنها وجود ندارد، یکی آن است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: «جز
ص: 294
الجوهری (1) قوله و لا علی إلا أرید أی کأنه علیه السلام لیس إلا لیتعرض الناس له بالکلام و سوء القول فیه و لا یرید الناس إلا إیاه و لعل فیه تصحیفا.
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَکَمِ مُعَنْعَناً عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذِهِ الْآیَةُ فی [مِنْ] طس النَّمْلِ (2) أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً إِلَی قَوْلِهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ (3) قَالَ انْتَفَضَ (4) عَلِیٌّ انْتِفَاضَ الْعُصْفُورِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَکَ یَا عَلِیُّ قَالَ عَجِبْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ کُفْرِهِمْ وَ جُرْأَتِهِمْ عَلَی اللَّهِ وَ حِلْمِ اللَّهِ عَنْهُمْ فَمَسَحَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بَارَکَ ثُمَّ قَالَ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّهُ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ وَ لَوْ لَا أَنْتَ لَمْ یُعْرَفْ حِزْبُ اللَّهِ وَ لَا حِزْبُ رَسُولِهِ (5).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِالْحَسَنَةِ الَّتِی مَنْ جَاءَ بِهَا أَمِنَ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ حُبُّنَا(6) أَهْلَ الْبَیْتِ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِالسَّیِّئَةِ الَّتِی مَنْ جَاءَ بِهَا أَکَبَّهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی وَجْهِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ بُغْضُنَا(7) أَهْلَ الْبَیْتِ ثُمَّ تَلَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (8).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ زَکَرِیَّا مُعَنْعَناً عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ فِی خُطْبَتِهِ: أَیُّهَا النَّاسُ لَا تَسُبُّوا عَلِیّاً وَ لَا تَحْسُدُوهُ فَإِنَّهُ
ص: 292
منافق با تو دشمنی نورزد و جز مؤمن تو را دوست نمیدارد» گوید: حبّۀ العرنی از علی علیه السّلام آورده است که آن حضرت فرمود: خدای عزّوجل از هر مؤمنی پیمان گرفته که مرا دوست داشته باشد و از هر منافقی پیمان گرفته که با من دشمنی ورزد، بنابراین اگر با شمشیر بر صورت مؤمن بزنم با من دشمنی نخواهد کرد و اگر تمام دنیا را به منافق بدهم، مرا دوست نخواهد داشت. و عبدالکریم بن هلال از أسلَم مکیّ از ابوالطفیل روایت کرده که گفت: شنیدم علی علیه السّلام میفرمود: اگر با شمشیر بر بینی مؤمن بزنم، با من دشمن نخواهد شد و اگر طلا و نقره بر منافق فرو ریزم هرگز مرا دوست نخواهد داشت. خداوند از مومنان میثاق گرفته بر محبت من و از منافقان میثاق گرفته بر دشمنی من بنابر این هرگز هیچ مومنی از من نفرت نخواهد داشت و هیچ منافقی مرا دوست نخواهد داشت. شیخ ابوالقاسم بلخی گفت: بسیاری از محدّثان از جمعی از صحابه روایت کردهاند که: در زمان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله منافقان را جز با دشمنی با علی بن أبی طالب علیه السّلام نمیشناختیم.(1)
و در جای دیگری گفته است: ابوغسّان نهدی گفت: جمعی از شیعیان بر علی علیه السّلام در رحبه کوفه وارد شدند در حالی که آن حضرت روی حصیری کهنه نشسته بود، پس به ایشان فرمود: به چه کار آمدهاید؟ عرض کردند: حبُّ شما ما را آورده است یا امیرالمؤمنین، فرمود: بدانید که هرکس مرا دوست بدارد، در جایی مرا خواهد دید که دوست داشته باشد مرا ببیند و آنکه با من دشمنی کند، در جایی مرا خواهد دید که دوست ندارد مرا آنجا ببیند؛ سپس فرمود: جز پیامبر خدا صَلی الله علیهِ و آله کسی پیش از من خدا را پرستش نکرده و ابوطالب غفلتاً سر رسید و من و او را در حال سجده دیده و گفت: کار خودتان را کردید؟! سپس به من که نوجوانی بودم گفت: وای بر تو، پسر عمّت را یاری کن، وای بر تو تنهایش مگذار، و شروع کرد به تشویق من برای یاری و حمایت او و جعفر أحمر از مسلم أعور از حبّۀ العرنی آورده است که علی علیه السّلام فرمود: هرکس مرا دوست بدارد با من خواهد بود، اگر تو تمام عمر را روزه بداری و تمام شب ها را عبادت کنی و سپس میان صفا و مروۀ شهید شوی- یا اینکه گفت: میان رکن و مقام- خداوند تو را جز با آنچه دوست داری بر نخواهد انگیخت، هر چه میخواهد باشد، اگر میل تو به بهشت باشد به بهشت میروی و اگر به دوزخ باشد به دوزخ میروی. و جابر جعفی از علی علیه السّلام روایت کرده که فرمود: هرکس ما اهل بیت را دوست بدارد، پس باید آماده بلایا باشد. ابوالأحوص از أبوحیّان از علی علیه السّلام آورده است که فرمود: دو مرد به خاطر من هلاک میشوند: دوستداری که افراط کند و دشمنی که دشنام دهد. و حمّاد بن صالح
ص: 295
وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِی فَأَحِبُّوهُ بِحُبِّی (1) وَ أَکْرِمُوهُ لِکَرَامَتِی وَ أَطِیعُوهُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ اسْتَرْشِدُوهُ تَوَفَّقُوا وَ تَرْشُدُوا فَإِنَّهُ الدَّلِیلُ لَکُمْ عَلَی اللَّهِ بَعْدِی فَقَدْ بَیَّنْتُ لَکُمْ أَمْرَ عَلِیٍّ فَاعْقِلُوهُ وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ (2).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْأَشَجِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ یَعْلَی عَنْ یُونُسَ بْنِ حُبَابٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: حُبُّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ نِفَاقٌ ثُمَّ قَرَأَ وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ إِلَی قَوْلِهِ نِعْمَةً(3).
یف، [الطرائف] رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ وَ الْحُمَیْدِیُّ فِی الْجَمْعِ بَیْنَ الصَّحِیحَیْنِ فِی مُسْنَدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی الْحَدِیثِ التَّاسِعِ مِنْ إِفْرَادِ مُسْلِمٍ وَ رَوَاهُ فِی الْجَمْعِ بَیْنَ الصِّحَاحِ السِّتَّةِ فِی الْجُزْءِ الثَّانِی فِی بَابِ مَنَاقِبِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ صَحِیحِ أَبِی دَاوُدَ وَ مِنَ الْبَابِ الْمَذْکُورِ أَیْضاً مِنْ صَحِیحِ الْبُخَارِیِّ وَ یَلِیهِ أَیْضاً مِنْ صَحِیحِ أَبِی دَاوُدَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ. وَ فِی بَعْضِ رِوَایَاتِهِمْ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ: إِنَّا کُنَّا نَعْرِفُ مُنَافِقِی الْأَنْصَارِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیّاً. وَ مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ علیه السلام: یَا عَلِیُّ طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَبَ فِیکَ (4).
مد، [العمدة] عن عبد الله بن أحمد عن أبیه عن سعید بن محمد الوراق عن علی بن خرور عن أبی مریم الثقفی عن عمار: مثله (5).
یف، [الطرائف] ابْنُ مَرْدَوَیْهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ یَحْیَی الْبَصْرِیِّ عَنْ مُغِیرَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُهَلَّبِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمِ بْنِ الْبَرِیدِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ
ص: 293
از أیوب از ابوکهمش (کهمس) از علی صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: سه کس به خاطر من هلاک خواهد شد: لعنت فرست و کسی که به آن گوش کند و بدان اقرار نماید و آنکه بار این گناه را بر دوش کشد و او فرمانروای افراطگری است که با لعن من به او نزدیک شوند و در حضور او از دین من تبرّی میجویند و نزد او به نسب من خرده گیری میشود در حالی که حسب من حَسَب رسول خدا و دین من دین رسول خداست. و سه کس به خاطر من نجات مییابند: کسی که مرا دوست میدارد و کسی که دوستدار مرا دوست میدارد و کسی که با دشمن من دشمنی کند. پس هرکس قلبش از کینه من پرشده یا دیگران را علیه من سازماندهی کند یا از شأن و منزلت من بکاهد، باید بداند که دشمن او خدا و جبرئیل است و خدا دشمن کافران است.
گوید: همه راویان آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره علی علیه السّلام فرمود: «این دوستدار من است و من دوستدار او، با دشمنش دشمنی میکنم و با آنکه با او در صلح باشد، صلحم» یا چیزی شبیه این لفظ را فرمود. و محمّد بن عبدالله بن أبی رافع از زید بن علی بن الحسین علیهم السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: «دشمن تو دشمن من و دشمن من، دشمن خدای عزّوجل است.» و عبادلۀ از ابومریم انصاری از علی علیه السّلام آورده است که فرمود: کافر و زنازاده مرا دوست نخواهد داشت. و جعفر بن زیاد از ابوهارون عبدی از ابوسعید خدری آورده است که گفت: ما فرزندانمان را با حُبّ علی بن أبی طالب میآزمودیم، پس هر کدام علی را دوست میداشت، میدانستیم از ماست (حلال زاده است).(1)
روایت99.
نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: اگر با این شمشیرم بر بینی مؤمن ضربت زنم تا با من دشمن شود، دشمن من نخواهد شد و اگر دنیا را با هرچه در آن است نثار منافق کنم تا مرا دوست داشته باشد، مرا دوست نخواهد داشت، زیرا این تقدیری مقدر است و بر زبان آن پیامبر اُمّی چنین رفته است که فرمود: هیچ مؤمنی با تو دشمنی نمیکند و هیچ منافقی تو را دوست نمیدارد.(2)
ابن أبی الحدید گوید: مقصود آن حضرت علیه السّلام
ص: 296
عَبَّاسٍ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ لَقِیَ اللَّهَ تَعَالَی وَ هُوَ جَاحِدٌ وَلَایَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَقِیَ اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ شَیْئاً مِنْ أَعْمَالِهِ فَیُوَکِّلُ بِهِ سَبْعُونَ مَلَکاً یَتْفُلُونَ فِی وَجْهِهِ وَ یَحْشُرُهُ اللَّهُ أَسْوَدَ الْوَجْهِ أَزْرَقَ الْعَیْنِ قُلْنَا یَا ابْنَ عَبَّاسٍ أَ یَنْفَعُ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی الْآخِرَةِ قَالَ قَدْ تَنَازَعَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حُبِّهِ حَتَّی سَأَلْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ دَعُونِی حَتَّی أَسْأَلَ الْوَحْیَ فَلَمَّا هَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام سَأَلَهُ فَقَالَ أَسْأَلُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ هَذَا فَرَجَعَ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ هَبَطَ إِلَی الْأَرْضِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ أَحِبَّ عَلِیّاً فَمَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی یَا مُحَمَّدُ حَیْثُ تَکُنْ یَکُنْ عَلِیٌّ وَ حَیْثُ یَکُنْ عَلِیٌّ یَکُنْ مُحِبُّوهُ وَ إِنِ اجْتَرَحُوا وَ إِنِ اجْتَرَحُوا(1).
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان بالأسانید یرفعه إلی ابن عباس: مثله (2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُؤْمِنٌ قَالَ إِنَّ أَعْدَاءَنَا تَلْحَقُ بِالْیَهُودِ وَ النَّصَارَی إِنَّکُمْ لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی تُحِبُّونِی وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُ هَذَا یَعْنِی عَلِیّاً علیهم السلام(3).
أَقُولُ: قَالَ ابْنُ أَبِی الْحَدِیدِ فِی الْمُجَلَّدِ الثَّامِنِ مِنْ شَرْحِ نَهْجِ الْبَلَاغَةِ فِی الْخَبَرِ الصَّحِیحِ الْمُتَّفَقِ عَلَیْهِ: أَنَّهُ لَا یُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ. و حسبک بهذا الخبر ففیه وحده کفایة(4).
وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ قَالَ شَیْخُنَا أَبُو الْقَاسِمِ الْبَلْخِیُّ قَدِ اتَّفَقَتِ الْأَخْبَارُ الصَّحِیحَةُ الَّتِی لَا رَیْبَ عِنْدَ الْمُحَدِّثِینَ فِیهَا: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا
ص: 294
از این سخن یادآوری مطلبی است که رسول خدا درباره ایشان فرموده و این حدیث در صحاح با لفظی دیگر روایت شده است: جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیورزد. (1)
روایت100.
بشارۀ المصطفی: محمّد بن علی بن عبدالصمد با سندی از سلمان آورده است که گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: دوستدار تو دوستدار من است و دشمن تو دشمن من.(2)
روایت101.
امالی طوسی: جمعی از ابوالمفضّل با سندی از جابر آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جبرئیل از جانب خداوند با برگ آس سبزی نزد من آمد که با خطی سفید در آن نوشته شده بود که من محبت علی را بر خلقم فرض کردم، پس این را از جانب من به ایشان ابلاغ کن.(3)
روایت102.
امالی صدوق: ابن ادریس با سندی از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم الصلاۀ والسلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جبرئیل از طرف پروردگارم جلّ جلاله نزد من آمده و گفت: یا محمّد، خدای عزّوجل سلامت میکند و به تو میگوید: برادرت علی را بشارت ده که من دوستدار او را عذاب نمیکنم و بر دشمنش رحم نمیآورم.(4)
روایت103.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از عمّار
ص: 297
مُنَافِقٌ وَ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ. قَالَ وَ رَوَی حَبَّةُ الْعُرَنِیُّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَخَذَ مِیثَاقَ کُلِّ مُؤْمِنٍ عَلَی حُبِّی وَ مِیثَاقَ کُلِّ مُنَافِقٍ عَلَی بُغْضِی فَلَوْ ضَرَبْتُ وَجْهَ الْمُؤْمِنِ بِالسَّیْفِ مَا أَبْغَضَنِی وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیَا عَلَی الْمُنَافِقِ مَا أَحَبَّنِی. وَ رَوَی عَبْدُ الْکَرِیمِ بْنُ هِلَالٍ عَنْ أَسْلَمَ الْمَکِّیِّ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: لَوْ ضَرَبْتُ خَیَاشِیمَ الْمُؤْمِنِ بِالسَّیْفِ مَا أَبْغَضَنِی وَ لَوْ صَبَبْتُ (1) عَلَی الْمُنَافِقِ ذَهَباً وَ فِضَّةً مَا أَحَبَّنِی إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِیثَاقَ الْمُؤْمِنِینَ بِحُبِّی وَ مِیثَاقَ الْمُنَافِقِینَ بِبُغْضِی فَلَا یُبْغِضُنِی مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّنِی مُنَافِقٌ أَبَداً. قَالَ الشَّیْخُ أَبُو الْقَاسِمِ الْبَلْخِیُّ قَدْ رَوَی کَثِیرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْحَدِیثِ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنَ الصَّحَابَةِ قَالُوا: مَا کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا بِبُغْضِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام(2).
وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ رَوَی أَبُو غَسَّانَ النَّهْدِیُّ قَالَ: دَخَلَ قَوْمٌ مِنَ الشِّیعَةِ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فِی الرَّحْبَةِ وَ هُوَ عَلَی حَصِیرٍ خَلَقٍ فَقَالَ مَا جَاءَ بِکُمْ قَالُوا حُبُّکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَمَا إِنَّهُ مَنْ أَحَبَّنِی رَآنِی حَیْثُ یُحِبُّ أَنْ یَرَانِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی رَآنِی حَیْثُ یَکْرَهُ أَنْ یَرَانِی ثُمَّ قَالَ مَا عَبَدَ اللَّهَ أَحَدٌ قَبْلِی إِلَّا نَبِیُّهُ صلی الله علیه و آله وَ لَقَدْ هَجَمَ (3) أَبُو طَالِبٍ عَلَیْنَا وَ أَنَا وَ هُوَ سَاجِدَانِ فَقَالَ أَ وَ فَعَلْتُمُوهَا ثُمَّ قَالَ لِی وَ أَنَا غُلَامٌ وَیْحَکَ انْصُرْ ابْنَ عَمِّکَ وَیْحَکَ لَا تَخْذُلْهُ وَ جَعَلَ یَحُثُّنِی عَلَی مُؤَازَرَتِهِ وَ مُکَانَفَتِهِ. وَ رَوَی جَعْفَرٌ الْأَحْمَرُ عَنْ مُسْلِمٍ الْأَعْوَرِ عَنْ حَبَّةَ الْعُرَنِیِّ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ أَحَبَّنِی کَانَ مَعِی أَمَا إِنَّکَ لَوْ صُمْتَ الدَّهْرَ کُلَّهُ وَ قُمْتَ اللَّیْلَ کُلَّهُ ثُمَّ قُتِلْتَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ أَوْ قَالَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ لَمَا بَعَثَکَ اللَّهُ إِلَّا مَعَ هَوَاکَ بَالِغاً مَا بَلَغَ إِنْ فِی جَنَّةٍ فَفِی جَنَّةٍ وَ إِنْ فِی نَارٍ فَفِی نَارٍ. وَ رَوَی جَابِرٌ الْجُعْفِیُّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلْیَسْتَعِدَّ عُدَّةً لِلْبَلَاءِ. وَ رَوَی أَبُو الْأَحْوَصِ عَنْ أَبِی حَیَّانَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: یَهْلِکُ فِیَّ رَجُلَانِ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ. وَ رَوَی حَمَّادُ بْنُ صَالِحٍ عَنْ
ص: 295
بن یاسر آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: یا علی، خداوند تو را به زیوری آراسته که احدی از بندگان را به زینتی محبوبتر از آن نزد خدا، نیاراسته است، تو را به پارسایی در دنیا آراسته، و تو را چنان قرار داد که چیزی از دنیا نگیری و دنیا نیز چیزی از تو نگیرد، و حُبّ بینوایان را به تو عطا فرمود، و تو را چنان قرار داد که به اینکه پیرو تو باشند، خرسند گردی و آنها نیز راضی و خوشنود به پیشوایی تو باشند، پس خوشا به حال آنکه تو را دوست داشته و در مورد *تو راست گفته باشد و وای بر کسی که با تو دشمنی ورزیده و درباره تو دروغ گفت، اما کسانی که تو را دوست داشته و در مورد تو صادق بوده باشند، آنان همسایگان تو در خانهات و شریکان تو در بهشت تو خواهند بود، و اما کسی که با تو دشمنی کرده و درباره تو دروغ گفته باشد، پس بر خداوند واجب است که او را در روز قیامت در جایگاه دروغگویان قرار دهد.(1)
کشف الغمّۀ: از کتاب «کفایۀ الطالب» از ابومریم سلولی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نظیر این حدیث را نقل کرده و ابن مردویه نیز آن را در مناقب خود آورده است.(2)
روایت104.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از عبدالمؤمن انصاری از پدرش از أنس بن مالک آورده است که گفت: از وی پرسیدم: به نظر تو چه کسی نزد رسول خدا از همه نیکوکارتر بود؟ گفت: هیچکس را به منزلت علی بن أبی طالب علیه السّلام نیافتم، آن حضرت او را در دل شب فراخوانده و تا صبح با وی خلوت میفرمود و تا آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله از دنیا رفت، کارش همین بود. گوید: و شنیدام که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را که میفرمود: ای أنس، آیا علی را دوست میداری؟ عرض کردم: یا رسول الله، به خدا سوگند که چون شما او را دوست میدارید، من هم دوستش میدارم؛ فرمود: اگر تو او را دوست بداری، خداوند تو را دوست خواهد داشت و اگر دشمنش بداری، خداوند تو را دشمن میدارد، و اگر خدا تو را دشمن بدارد، به دوزخت وارد کند.(3)
روایت105.
امالی طوسی: فحّام با دو سند از امام باقر و صادق علیهما السّلام از جابر بن عبدالله انصاری آورده است که گفت:
ص: 298
أَیُّوبَ عَنْ أَبِی کَهْمَشٍ (1) عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: یَهْلِکُ فِیَّ ثَلَاثَةٌ اللَّاعِنُ وَ الْمُسْتَمِعُ الْمُقِرُّ وَ حَامِلُ الْوِزْرِ وَ هُوَ الْمَلِکُ الْمُتْرَفُ (2) الَّذِی یُتَقَرَّبُ إِلَیْهِ بِلَعْنِی وَ یُبْرَأُ عِنْدَهُ مِنْ دِینِی وَ یُنْتَقَصُ عِنْدَهُ حَسَبِی وَ إِنَّمَا حَسَبِی حَسَبُ رَسُولِ اللَّهِ وَ دِینِی دِینُهُ وَ یَنْجُو فِیَّ ثَلَاثَةٌ مَنْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّ مُحِبِّی وَ مَنْ عَادَی عَدُوِّی فَمَنْ أَشْرَبَ قَلْبَهُ بُغْضِی أَوْ أَلَّبَ (3) عَلَیَّ أَوِ انْتَقَصَنِی فَلْیَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَدُوُّهُ (4) وَ جِبْرِیلَ وَ اللَّهُ عَدُوُّ الْکَافِرِینَ.
قَالَ وَ رَوَی النَّاسُ کَافَّةً أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ: هَذَا وَلِیِّی وَ أَنَا وَلِیُّهُ عَادَیْتُ مَنْ عَادَاهُ وَ سَالَمْتُ مَنْ سَالَمَهُ: أَوْ نَحْوَ هَذَا اللَّفْظِ. وَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَافِعٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. وَ رَوَی الْعَبَادِلَةُ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَا یُحِبُّنِی کَافِرٌ وَ لَا وَلَدُ زِنَاءٍ. وَ رَوَی جَعْفَرُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کُنَّا نَخْتَبِرُ أَوْلَادَنَا بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَمَنْ أَحَبَّهُ عَرَفْنَا أَنَّهُ مِنَّا(5).
نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَوْ ضَرَبْتُ خَیْشُومَ الْمُؤْمِنِ بِسَیْفِی هَذَا عَلَی أَنْ یُبْغِضَنِی مَا أَبْغَضَنِی وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیَا بِجَمَّاتِهَا(6) عَلَی الْمُنَافِقِ عَلَی أَنْ یُحِبَّنِی مَا أَحَبَّنِی وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قَضَی فَانْقَضَی عَلَی لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ أَنَّهُ قَالَ لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ (7).
قال ابن أبی الحدید مراده علیه السلام من هذا الفصل إذکار الناس ما قاله فیه
ص: 296
من و علی علیه السّلام هرکدام در یک طرف رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم که عمر بن خطّاب با مردی که جامه او را میکشید وارد شد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چه کرده است؟ عرض کرد: از قول شما روایت کرده که «هرکس بگوید لاإله إلّا الله محمد رسول الله به بهشت وارد میشود» و اگر این سخن به گوش مردم برسد، در عمل کوتاهی خواهند ورزید، آیا شما چنین چیزی فرمودهاید یا رسول الله؟ فرمود: آری، اگر به محبّت و ولایت این (علی علیه السّلام) چنگ زند!(1)
روایت106.
مجالس مفید: علی بن بلال با سندی از ابن عباس آورده است که گفت: چون سوره «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ» بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نازل شد، علی بن أبی طالب علیه السّلام به آن حضرت عرض کرد: کوثر چیست یا رسول الله؟ فرمود: نهری است که خداوند مرا به داشتن آن گرامی داشته است. علی علیه السّلام عرض کرد: این نهر شریف است یا رسول الله، پس آن را برای ما توصیف بفرمایید! فرمود: بلی یا علی، کوثر نهری است که در زیر عرش خدای عزّوجل جاری است، آبش سپیدتر از شیر و شیرینتر از عسل و نرمتر از کره است، ریگش زمرّد و یاقوت و مرجان است، علفش زعفران، خاکش مُشک تر، سرچشمهاش زیر عرش خدای عزّوجل است، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با دست خود بر پهلوی امیرالمؤمنین علیه السّلام زده و فرمود: ای علی، این نهر متعلّق به من و توست و متعلّق به کسانی است که پس از من دوستدار تو باشند.(2)
روایت107.
الروضه: امام صادق علیه السّلام فرمود: ولایتمداری من نسبت به علی ابن أبی طالب علیه السّلام نزد من دوست داشتنیتر از زاده شدنم از آن حضرت است، زیرا ولایتمداری من برای علی بن أبی طالب یک فرض است ولی زاده شدنم از او یک فضیلت است.(3)
روایت108.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از ابوبرزۀ آورده است که روزی در حالی که نشسته بودیم، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:
ص: 299
رسول الله صلی الله علیه و آله و هو مروی فی الصحاح بغیر هذا اللفظ لا یحبک إلا مؤمن و لا یبغضک إلا منافق (1).
بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی دَاوُدَ عَنْ هِلَالِ بْنِ بِشْرٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مُوسَی الطَّوِیلِ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ زَاذَانَ عَنْ سَلْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ علیه السلام: مُحِبُّکَ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُکَ مُبْغِضِی (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْمِنْهَالِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَاشِمِیِّ عَنِ الْمُنْتَجِعِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ وَ حَدَّثَنَا عُقْبَةُ بْنُ الْمِنْهَالِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِوَرَقَةِ آسٍ خَضْرَاءَ مَکْتُوبٌ فِیهَا بِبَیَاضٍ إِنِّی افْتَرَضْتُ مَحَبَّةَ عَلِیٍّ عَلَی خَلْقِی فَبَلِّغْهُمْ ذَلِکَ عَنِّی (3).
لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَتَانِی جَبْرَئِیلُ مِنْ قِبَلِ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ بَشِّرْ أَخَاکَ عَلِیّاً بِأَنِّی لَا أُعَذِّبُ مَنْ تَوَلَّاهُ وَ لَا أَرْحَمُ مَنْ عَادَاهُ (4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ وَاصِلٍ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خرور [حَزَوَّرٍ] عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَمَّارِ
ص: 297
سوگند به کسی که جانم در دست اوست، هیچ بندهای نیست که قدم در روز قیامت نهد مگر اینکه خدای تبارک و تعالی او را برای چهار چیز بازخواست فرماید: از عمرش که آن را چگونه گذرانده؟ ، از جسمش که چگونه فرسودهاش ساخته؟ و از مالش که آن را از کجا به دست آورده و چگونه به مصرف رسانده؟ و از محبّت ما اهل بیت؛ پس عمر عرض کرد: نشانه دوست داشتن شما بعد از شما چه خواهد بود؟ پس آن حضرت دست بر سر علی علیه السّلام که در کنارش نشسته بود نهاده و فرمود: دوست داشتن من بعد از فوت من، دوست داشتن این است.(1)
روایت109.
الاحتجاج: از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل است که آن حضرت به علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: یا علی، جز پاکزاد تو را دوست نمیدارد و جز پلشتزاد نسبت به تو نفرت نمیورزد و جز مؤمن ولایت تو را نمیپذیرد و جز کافر با تو دشمنی نمیکند.(2)
روایت110.
علل الشرائع- امالی صدوق: ابن المتوکّل با سندی از ابوزبیر مکّی آورده است که گفت: جابر را دیدم که بر عصایش تکیه زده و در محلّههای انصار و مجالس آنها سر زده و میگفت: علی خیرالبشر است، هرکه نپذیرد، کافر است؛ ای جماعت انصار، فرزندانتان را بر حُبّ علی علیه السّلام تربیت کنید و هرکدامشان نپذیرفت، در کار مادرش نظر کنید.(3)
روایت111.
علل الشرائع: طالقانی با سندی از ابن عباس آورده است که گفت: مردم، بدانید که خدای تبارک و تعالی خلقی را آفرید که از ذریّه آدم نیستند و کارشان این است که دشمنان امیرالمؤمنین علیه السّلام را لعن کنند. پس به وی گفته شد: این خلق کیانند؟ گفت: چکاوکها که صبحگاهان میگویند: خداوندا، دشمن علی را لعن فرما، خداوندا دشمن بدار هرکس او را دشمن داشته و دوست بدار آنکه دوستش میدارد.(4)
ص: 300
بْنِ یَاسِرٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ قَدْ زَیَّنَکَ بِزِینَةٍ لَمْ یُزَیِّنِ الْعِبَادَ بِزِینَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْهَا زَیَّنَکَ بِالزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ جَعَلَکَ لَا تَرْزَأُ مِنْهَا شَیْئاً وَ لَا تَرْزَأُ مِنْکَ شَیْئاً وَ وَهَبَ لَکَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ فَجَعَلَکَ تَرْضَی بِهِمْ أَتْبَاعاً وَ یَرْضَوْنَ بِکَ إِمَاماً فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَّقَ فِیکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَّبَ عَلَیْکَ فَأَمَّا مَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَّقَ فِیکَ فَأُولَئِکَ جِیرَانُکَ فِی دَارِکَ وَ شُرَکَاؤُکَ فِی جَنَّتِکَ وَ أَمَّا مَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَّبَ عَلَیْکَ فَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُوقِفَهُ مَوْقِفَ الْکَذَّابِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(1).
کشف، [کشف الغمة] من کتاب کفایة الطالب عن أبی مریم السلولی عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله- و ذکره ابن مردویه فی مناقبه (2).
ما الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سُفْیَانَ بَیَّاعِ الْحَرِیرِ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ مَنْ کَانَ أَبَرَّ النَّاسِ (3) عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیمَا رَأَیْتَ قَالَ مَا رَأَیْتُ أَحَداً بِمَنْزِلَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِنْ کَانَ یَبْغِیهِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ (4) فَیَسْتَخْلِی بِهِ حَتَّی یُصْبِحَ هَذَا کَانَ لَهُ عِنْدَهُ حَتَّی فَارَقَ الدُّنْیَا قَالَ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَقُولُ یَا أَنَسُ تُحِبُّ عَلِیّاً قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّهُ لِحُبِّکَ إِیَّاهُ فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ إِنْ أَحْبَبْتَهُ أَحَبَّکَ اللَّهُ وَ إِنْ أَبْغَضْتَهُ أَبْغَضَکَ اللَّهُ وَ إِنْ أَبْغَضَکَ اللَّهُ أَوْلَجَکَ فِی النَّارِ(5).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عِیسَی بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیهم السلام عَنْ جَابِرٍ قَالَ الْفَحَّامُ وَ حَدَّثَنِی
ص: 298
روایت112.
علل الشرائع: محمّد بن المظفّر بن نفیس مصری با سندی از جابر آورده است که ابوایوب انصاری گفت: حُبّ علی را بر فرزندانتان عرضه کنید، هرکدام او را دوست داشتند از شما هستند و هرکدام او را دوست نداشتند، از مادرش بپرسید که او را از کجا آورده است زیرا من از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که به علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق یا زنازاده یا کسی که مادرش در حین حیض به وی باردار شده، با تو دشمنی نمیکند.(1)
روایت113.
امالی طوسی: ابومنصور سکّری با سندی از عمران بن میثم از پدرش آورده است که گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام را در حالی دیدم که جانفشانی میفرمود و شنیدم که میفرمود: ای حسن: حسن علیه السّلام عرض کرد: گوش به فرمان پدر! فرمود: خدای متعال از پدرت - و شاید فرمود: عهدی با من بست - و از هر مؤمنی، پیمان گرفته که هر منافق و فاسقی را دشمن بدارد و از هر منافق و فاسقی پیمان گرفته که با پدرت دشمنی ورزد.(2)
روایت114.
قرب الإسناد: محمّد بن عیسی از قدّاح از جعفر از پدرش علیه السّلام آورده است که عبدالله بن عمر گفت: به خدا سوگند در عهد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله منافقان را جز از طریق دشمنی با علی بن أبی طالب علیه السّلام نمیشناختیم.(3)
روایت115.
عیون اخبار الرضا: با إسناد تمیمی از امام رضا از پدرانش علیهم السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: از میان انصار جز کسی که یهودی الأصل باشد، با تو دشمنی نمیکند... و با همین إسناد فرمود: علی علیه السّلام فرمود: به راستی که عهد و پیمان پیامبر اَمّی صَلی الله علیهِ و آله به من است که جز مؤمن مرا دوست نداشته باشد
ص: 301
عَمِّی عُمَیْرُ بْنُ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیِّ عَنْ أَبِی عَاصِمٍ الضَّحَّاکِ بْنِ مَخْلَدٍ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ علیه السلام یَقُولُ حَدَّثَنِی أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَا مِنْ جَانِبٍ وَ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ جَانِبٍ إِذْ أَقْبَلَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَ مَعَهُ رَجُلٌ قَدْ تَلَبَّبَ بِهِ (1) فَقَالَ مَا بَالُهُ قَالَ حَکَی عَنْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَّکَ قُلْتَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ هَذَا إِذَا سَمِعَتْهُ النَّاسُ فَرَّطُوا فِی الْأَعْمَالِ أَ فَأَنْتَ قُلْتَ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ إِذَا تَمَسَّکَ بِمَحَبَّةِ هَذَا وَ وَلَایَتِهِ (2).
جا، [المجالس] للمفید عَلِیُّ بْنُ بِلَالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ أَبِی لُزَیْبَةَ(3) عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ قَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَا هُوَ الْکَوْثَرُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَهَرٌ أَکْرَمَنِیَ اللَّهُ بِهِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّ هَذَا النَّهَرَ شَرِیفٌ فَانْعَتْهُ لَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ یَا عَلِیُّ الْکَوْثَرُ نَهَرٌ یَجْرِی تَحْتَ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَاؤُهُ أَشَدُّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَلْیَنُ مِنَ الزَّبَدِ حَصَاهُ الزَّبَرْجَدُ وَ الْیَاقُوتُ وَ الْمَرْجَانُ حَشِیشُهُ الزَّعْفَرَانُ تُرَابُهُ الْمِسْکُ الْأَذْفَرُ قَوَاعِدُهُ تَحْتَ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ ضَرَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَدَهُ عَلَی جَنْبِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ هَذَا النَّهَرَ لِی وَ لَکَ وَ لِمُحِبِّیکَ مِنْ بَعْدِی (4).
فض، [کتاب الروضة] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: وَلَایَتِی لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ وِلَادَتِی مِنْهُ لِأَنَّ وَلَایَتِی لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَرْضٌ وَ وِلَادَتِی مِنْهُ فَضْلٌ (5).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنْ أَبِی بَرْزَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله
ص: 299
و جز منافق با من دشمنی نکند. و با همین اسناد فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: دشمنی با علی کفر است و دشمنی با بنیهاشم نیز همین طور است.(1)
و با همین اسناد از علی علیه السّلام آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: تو از جهتی مانند عیسی علیه السلام میمانی، مسیحیان آنقدر او را دوست داشتند تا اینکه به کفر افتادند و یهودیان چنان با او به دشمنی پرداختند که کافر شدند. (تو نیز اینچنین هستی)
و با همین اسناد گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: دوستدار تو دوستدار من است * و دشمن تو دشمن من است، و دشمن من دشمن خداست.
و با همین اسناد گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: علی را دوست نمیدارد مگر مومن و او را دشمن نمیدارد مگر شخص کافر.
و با همین اسناد از حسین بن علی علیه السّلام از جابر آورده است که گفت: در عهد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله منافقان را جز از راه دشمنی آنها با علی و فرزندانش نمیشناختیم.(2)
روایت116.
ثواب الأعمال: ابن المتوکّل با سندی از امام صادق علیه السّلام از پدرانش صلوات الله علیهم آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یقیناً که بهشت برای محبان علی در حالی که هنوز در دنیا هستند و وارد آن نشدهاند، مشتاق است و نورش برای آنها فزونی مییابد؛ و تحقیقاً که دوزخ به خشم آمده و لهیب آن بر دشمنان علی علیه السّلام در حالی که هنوز هم در دنیا هستند و قبل از اینکه وارد آن شوند، فزونی مییابد.(3)
روایت117.
المحاسن: محمّد بن علی *از نعمان از ابن مسکان از ابوعاصم سیستانی آورده است که گفت: از یکی از موالی بنیامیّه که حدیث میگفت شنیدم که امام باقر علیه السّلام فرموده است: هرکس با علی دشمنی کند وارد دوزخ میشود آنگاه خداوند دوازده هزار طوق به گردنش افکنده که بر هر طوق شیطانی است که به صورتش آب دهان انداخته و وی را به وحشت و هراس اندازد.(4)
روایت118.
المحاسن: ابن یزید با سندی از امام باقر علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کسانی که ولایت علی علیه السّلام را رها کرده
ص: 302
وَ نَحْنُ جُلُوسٌ ذَاتَ یَوْمٍ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا تَزُولُ قَدَمُ عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّی یَسْأَلَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَ أَفْنَاهُ وَ عَنْ جَسَدِهِ فِیمَ أَبْلَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِمَّا اکْتَسَبَهُ (1) وَ فِیمَ أَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ فَمَا آیَةُ حُبِّکُمْ مِنْ بَعْدِکَ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ إِلَی جَانِبِهِ فَقَالَ إِنَّ حُبِّی مِنْ بَعْدِی حُبُّ هَذَا(2).
ج، [الإحتجاج] رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: یَا عَلِیُّ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مَنْ طَابَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مَنْ خَبُثَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُوَالِیکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُعَادِیکَ إِلَّا کَافِرٌ(3).
ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق (4) ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ (5) عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ الْمَکِّیِّ قَالَ: رَأَیْتُ جَابِراً مُتَوَکِّئاً عَلَی عَصَاهُ وَ هُوَ یَدُورُ فِی سِکَکِ الْأَنْصَارِ وَ مَجَالِسِهِمْ وَ هُوَ یَقُولُ عَلِیٌّ خَیْرُ الْبَشَرِ فَمَنْ أَبَی فَقَدْ کَفَرَ یَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ أَدِّبُوا أَوْلَادَکُمْ عَلَی حُبِّ عَلِیٍّ علیه السلام فَمَنْ أَبَی فَانْظُرُوا فِی شَأْنِ أُمِّهِ (6).
ع، [علل الشرائع] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَدَوِیِّ عَنْ حَفْصٍ الْمَقْدِسِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ خَلْقاً لَیْسَ هُمْ مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ یَلْعَنُونَ مُبْغِضِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقِیلَ لَهُ وَ مَنْ هَذَا الْخَلْقُ قَالَ الْقَنَابِرُ تَقُولُ فِی السَّحَرِ اللَّهُمَّ الْعَنْ مُبْغِضِی عَلِیٍّ اللَّهُمَّ أَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ أَحِبَّ مَنْ أَحَبَّهُ (7).
ص: 300
فضیلت او را بر دیگران منکر شده و پشتیبان دشمنان وی باشند، اگر بر این حال بمیرند، از اسلام خارجاند.(1)
روایت119.
العمدۀ: از عبدالله بن احمد بن حنبل با سندی از علی علیه السّلام آورده است که آن حضرت فرمود: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به من عهد و پیمان داده که «جز مؤمن تو را دوست نمیدارد و جز منافق با تو دشمنی نمیکند.»
و از اوست که با سندی از ابوسعید خدری آورده است که گفت: ما منافقین انصار را تنها با دشمنیشان نسبت به علی علیه السّلام میشناختیم.
و با سندی از جابر بن عبدالله آورده است که گفت: ما انصاریان، منافقان را تنها از *طریق دشمنی آنها
با علی علیه السّلام میشناختیم.
و با سندی از مادر مساور حمیری آورده است که گفت: بر اُم ّسلمه وارد شدم و شنیدم که میگفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: مؤمن با تو دشمنی نمیکند و منافق تو را دوست نمیدارد.
و با سندی از محمد بن فضیل مثل این روایت را آورده است.
با سندی از ابوالزبیر آورده است که به جابر گفتم: علی علیه السّلام در میان شما چگونه بود؟ گفت: او یکی از خیرالبشر بود، منافقان را جز از طریق دشمنی با او نمیشناخنتیم.
و با سندی از عروۀ بن زبیر آورده است که مردی در حضور عمر از علی بن أبی طالب علیه السّلام بدگویی کرد، پس عمر به او گفت: آیا صاحب این قبر را میشناسی؟ او محمّد بن عبدالله بن عبدالمطلّب است و علی فرزند ابوطالب بن عبدالمطلّب است؛ پس جز به نیکی علی را یاد مکن زیرا اگر با او دشمنی کنی این (پیامبر صَلی الله علیهِ و آله) را در قبرش آزردهای.
ص: 303
ع، [علل الشرائع] مُحَمَّدُ بْنُ الْمُظَفَّرِ بْنِ نَفِیسٍ الْمِصْرِیُّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ ابْنِ أَخِی شَبَابٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْهُذَیْلِ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْفَتْحِ بْنِ قُرَّةَ السَّمَرْقَنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ ابْنِ لَهِیعَةَ(1) عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیُّ: اعْرِضُوا حُبَّ عَلِیٍّ عَلَی أَوْلَادِکُمْ فَمَنْ أَحَبَّهُ فَهُوَ مِنْکُمْ وَ مَنْ لَمْ یُحِبَّهُ فَاسْأَلُوا أُمَّهُ مِنْ أَیْنَ جَاءَتْ بِهِ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ أَوْ وَلَدُ زِنْیَةٍ أَوْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَ هِیَ طَامِثٌ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو مَنْصُورٍ السُّکَّرِیُّ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَاغَنْدِیِّ عَنْ هَاشِمِ بْنِ نَاجِیَةَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: شَهِدْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ یَجُودُ بِنَفْسِهِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ یَا حَسَنُ قَالَ الْحَسَنُ لَبَّیْکَ یَا أَبَتَاهْ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَخَذَ مِیثَاقَ أَبِیکَ وَ رُبَّمَا قَالَ أَعْطَی مِیثَاقِی وَ مِیثَاقَ کُلِّ مُؤْمِنٍ عَلَی بُغْضِ کُلِّ مُنَافِقٍ وَ فَاسِقٍ وَ أَخَذَ مِیثَاقَ کُلِّ مُنَافِقٍ وَ فَاسِقٍ عَلَی بُغْضِ أَبِیکَ (3).
ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ: وَ اللَّهِ مَا کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ فِی زَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(4).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیهم السلام لَا یُبْغِضُکَ مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَّا مَنْ کَانَ أَصْلُهُ یَهُودِیّاً. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنَّهُ لَعَهِدَ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ إِلَیَّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ
ص: 301
و از «الجمع بین الصحیحین» حمیدی از افراد مسلم با اسناد از زرّ بن حبیش آورده است که علی بن أبی طالب علیه السّلام فرمود: سوگند به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید پیامبر اُمّی به من تعهّد داده است که جز مؤمن مرا دوست ندارد و جز منافق با من دشمنی نکند. و از سنن ابوداود از ابن حبیش نظیر آن را نقل کرده است.
و از «الجمع بین الصحاح الستّه» عبدری از سنن ابوداود از ابوسعید خدری آورده است که گفت: ما منافقان را با دشمنیشان با علی بن أبی طالب علیه السّلام میشناختیم.(1)
میگویم: ابن أثیر در «جامع الأصول» نظیر آنچه از بخاری و مسلم و ابوداود و ترمذی آوردهاند را نقل کرده است که برای اجتناب از تکرار از بیان آنها خودداری میکنیم.
روایت120.
و ابن شیرویه در کتاب «الفردوس» از ابن عباس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که آن حضرت فرمود: خداوند تنها به این دلیل باران را از بنیاسرائیل باز گرفت که نسبت به پیامبرانشان بدبین بودند، و خدای عزّوجل به سبب دشمنی این اُمّت با علی بن أبی طالب علیه السّلام، باران را از ایشان منع خواهد فرمود.
ابوسعید خدری از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: به شما سفارش میکنم با این دو- علی و عباس- به نیکی رفتار کنید، زیرا هرکس شرّی را از ایشان دفع کند یا آنها را برای من پاس بدارد، قطعاً خداوند به وی نوری عطا خواهد فرمود که در روز قیامت به واسطه آن بر من وارد خواهد شد.
و از عمر بن شراحیل از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: خداوندا، یاری کن هرکس که علی را یاری کند! خدایا، گرامی بدار آنکس را که علی را گرامی بدارد! خداوندا، خوار و ذلیل فرما آنکس که علی را تنها گذارد!
و از ابن عباس از او صَلی الله علیهِ و آله آورده است: خدایا، او را کمک کن و به وسیله او (دین را) کمک کن، و بر او، و به خاطر او رحم آر! و یاریش فرما و به وسیله او (دین را) یاری فرما! خداوندا، دوستدارش را دوست بدار و با دشمنش دشمنی فرما- منظور آن حضرت علی علیه السّلام بوده- .
و از انس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: حُبّ علی آتشها را خاموش میکند.
و از معاذ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب حسنهای است که هیچ گناهی با وجود آن زیان نمیرساند و دشمنی با او سیّئهای است که هیچ حسنهای با بودن آن سود نمیبخشد.
و از ابن عباس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب گناهان را چنان میخورد که آتش هیزم را.
ص: 304
وَ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: بُغْضُ عَلِیٍّ کُفْرٌ وَ بُغْضُ بَنِی هَاشِمٍ (1).
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ لِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: فِیکَ مَثَلٌ مِنْ عِیسَی أَحَبَّهُ النَّصَارَی حَتَّی کَفَرُوا وَ أَبْغَضَهُ الْیَهُودُ حَتَّی کَفَرُوا فِی بُغْضِهِ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مُحِبُّکَ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُکَ مُبْغِضِی وَ مُبْغِضِی مُبْغِضُ اللَّهِ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا یُحِبُّ عَلِیّاً إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا کَافِرٌ. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام عَنْ جَابِرٍ قَالَ: مَا کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا بِبُغْضِهِمْ عَلِیّاً وَ وُلْدَهُ (2).
ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عُتَیْبَةَ بَیَّاعِ الْقَصَبِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْجَنَّةَ لَتَشْتَاقُ وَ یَشْتَدُّ ضَوْؤُهَا لِأَحِبَّاءِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُمْ فِی الدُّنْیَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلُوهَا وَ إِنَّ النَّارَ لَتَغِیظُ وَ یَشْتَدُّ زَفِیرُهَا عَلَی أَعْدَاءِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُمْ فِی الدُّنْیَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلُوهَا(3).
سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ النُّعْمَانِ (4) عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَاصِمٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مَوْلًی لِبَنِی أُمَیَّةَ یُحَدِّثُ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً دَخَلَ النَّارَ ثُمَّ جَعَلَ اللَّهُ فِی عُنُقِهِ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ شُعْبَةٍ عَلَی کُلِّ شُعْبَةٍ مِنْهَا شَیْطَانٌ یَبْزُقُ فِی وَجْهِهِ وَ یَکْلَحُ (5).
سن، [المحاسن] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ حَمِیدَةَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: التَّارِکُونَ وَلَایَةَ
ص: 302
و از عمر از آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله: حُبّ علی برات نجات از آتش است.
اُمّ سلمه از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: در روز قیامت شیعیان علی، خود رستگارانند.
انس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: سرلوحه نامه اعمال مؤمن حُبّ علی بن أبی طالب است.
ابن عباس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: اگر مردم بر حُبّ علی بن أبی طالب اجماع میکردند، خداوند دوزخ را نمیآفرید.
ابن عباس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: چون شب معراج مرا به آسمان هفتم بردند، در پایه عرش دیدم نوشته بودند «لاإله إلّا الله، محمّد رسول الله صَلی الله علیهِ و آله- او را به برادرش علی مؤیّد کردم».
معاویه بن حبدۀ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: هرکس با کینه علی بن أبی طالب در قلبش بمیرد، بگذار یهودی یا نصرانی بمیرد. و از علی علیه السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: ای جماعت مهاجرین و انصار، علی را به خاطر محبت من دوست بدارید و به کرامت من اکرامش کنید، به خدا سوگند که این را از خود به شما نگفتهام بلکه خدا مرا بدان فرمان داده است.
علی علیه السلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: ای علی، از مردان جز منافق با تو دشمنی نورزد و نیز کسی که مادرش در حال حیض به او باردار شده باشد، و از زنان کسی با تو دشمنی نکند مگر کسی که از پشت دچار حیض گردد .
ابن عباس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: شک کننده درباره، در حالی محشور شود که طوقی از آتش بر گردن داشته باشد که سیصد زبانه دارد و بر هر زبانهای شیطانی قرار دارد که سیلی بر چهرهاش میزند تا زمانی که هنگام رسیدگی به اعمالش فرا رسد. تمام.(1)
روایت121.
شیخ صدوق رحمه الله در کتابی که درباره فضائل شیعیان تالیف کرده است از حسین بن ابراهیم با سندی از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، حُبّ تو در دل مؤمنی جای نگرفت مگر اینکه اگر یک پایش بر روی پل صراط بلغزد، پای دیگرش استوار بماند تا اینکه خداوند به سبب دوست داشتن تو او را به بهشت وارد کند.
ص: 305
عَلِیٍّ الْمُنْکِرُونَ لِفَضْلِهِ الْمُظَاهِرُونَ أَعْدَاءَهُ خَارِجُونَ عَنِ الْإِسْلَامِ مَنْ مَاتَ مِنْهُمْ عَلَی ذَلِکَ (1).
مد، [العمدة] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَکِیعٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: عَهِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَیَّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ.
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَسْوَدَ بْنِ عَامِرٍ عَنْ إِسْرَائِیلَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: إِنَّمَا کُنَّا نَعْرِفُ مُنَافِقِی الْأَنْصَارِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیّاً علیه السلام.
وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ السُّلَمِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: مَا کُنَّا نَعْرِفُ مُنَافِقِینَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ إِلَّا بِبُغْضِهِمْ عَلِیّاً.
وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی نَصْرٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُسَاوِرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أُمِّهِ قَالَتْ: دَخَلْتُ عَلَی أُمِّ سَلَمَةَ فَسَمِعْتُهَا تَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام لَا یُبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ مُنَافِقٌ.
و عنه عن أبیه عن عثمان عن محمد بن أبی شیبة(2) عن محمد بن فضیل: مثله.
وَ عَنْهُ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ خَلَفٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ قَالَ: قُلْتُ لِجَابِرٍ کَیْفَ کَانَ عَلِیٌّ فِیکُمْ قَالَ ذَاکَ مِنْ خَیْرِ الْبَشَرِ مَا کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ إِلَّا بِبُغْضِهِمْ إِیَّاهُ.
وَ عَنْهُ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ حُبَابٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ أَبِی لَهِیعَةَ عَنْ أَبِی الْأَسْوَدِ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَیْرِ: أَنَّ رَجُلًا وَقَعَ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِمَحْضَرٍ مِنْ عُمَرَ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ تَعْرِفُ صَاحِبَ هَذَا الْقَبْرِ هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَلَا تَذْکُرْ عَلِیّاً إِلَّا بِخَیْرٍ فَإِنَّکَ إِنْ أَبْغَضْتَهُ آذَیْتَ هَذَا فِی قَبْرِهِ.
ص: 303
روایت122.
و با اسنادش از ابوسعید خدری آورده است که: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم که مردی نزد آن حضرت آمده و عرض کرد: یا رسول الله، مرا از قول خدای عزّوجل به ابلیس که فرمود: «أَسْتَکْبرَْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِین»(1){آیا
تکبّر نمودی یا از [جمله] برتری جویانی؟»} آگاه فرمایید که اینان که از فرشتگان بالاترند چه کسانی هستند؟ پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من و علی و فاطمه و حسن و حسین؛ ما دو هزار سال قبل از آفرینش آدم در سرادق (سراپردههای) عرش خدا را تسبیح میگفتیم و فرشتگان به سبب تسبیح ما تسبیح میگفتند، و چون خدای عزّوجل آدم را آفرید، به فرشتگان فرمان داد بر وی سجده کنند ولی به ما چنین فرمانی نداد، پس فرشتگان جملگی سجده کردند مگر ابلیس که استنکاف نموده و سجده نکرد، پس خدای متعال فرمود: «أَسْتَکْبرَْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِین» یعنی اینکه تکبّر ورزیدی یا از جمله این پنج تنی هستی که نامشان در سرادق عرش نوشته شده است؟ بنابراین، ما باب الله هستیم، همان بابی که از آن نزد خداوند آیند، هدایت یافتگان به ما هدایت یابند، پس هرکس ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست خواهد داشت و در بهشت خود مقیمش کند و هرکس با ما دشمنی ورزد، خداوند با وی دشمنی کرده و در دوزخ خود جایش دهد و جز کسی که پاکزاد باشد، ما را دوست نخواهد داشت.
روایت123.
و با اسنادش از حمّاد بن یزید با سندی از ابن عباس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حُبّ علی بن أبی طالب گناهان را چنان میخورد که آتش هیزم را.
روایت124.
و با اسنادش از ابوبصیر با سندی از امیرالمؤمنین علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، خداوند دوست داشتن بینوایان و مستضعفان در زمین را به تو عطا فرمود و تو به برادری آنان خوشنود گشتی و آنها نیز به پیشوایی تو خوشنود شدند؛ پس خوشا به حال کسی که تو را دوست بدارد و تصدیقت کند و وای بر کسی که با تو دشمنی کند و در مورد تو دروغ بگوید: ای علی، این تو هستی که به حال این اُمّت آگاهی داری، هرکه تو را دوست داشته باشد، رستگار است و آنکه دشمنت دارد هلاک! ای علی، من شهر هستم و تو دروازه آنی، مگر جز از دروازه به شهر میآیند؟! ای علی، دوستانت توبهکاران خویشتن دارند و ژندهپوشان بینوا که چون به خدا سوگند خورند، خداوند ایشان را (در موردی که به آن سوگند خورده اند) اجابت کند؛ ای علی، دوستان تو هر رازدار پاک تلاشگری است، که به خاطر تو دوستی و دشمنی کند، نزد مردم حقیر به نظر آید و نزد خدا بزرگ منزلت؛ ای علی، دوستداران تو همسایگان خدا در بهشت فردوساند
ص: 306
وَ مِنَ الْجَمْعِ بَیْنَ الصَّحِیحَیْنِ لِلْحُمَیْدِیِّ مِنْ إِفْرَادِ مُسْلِمٍ بِالْإِسْنَادِ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَعَهِدَ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ إِلَیَّ أَنْ لَا یُحِبَّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضَنِی إِلَّا مُنَافِقٌ. و روی من سنن أبی داود عن ابن حبیش: مثله.
وَ مِنَ الْجَمْعِ بَیْنَ الصِّحَاحِ السِّتَّةِ لِلْعَبْدَرِیِّ مِنْ سُنَنِ أَبِی دَاوُدَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: إِنَّا کُنَّا لَنَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(1).
أَقُولُ رَوَی ابْنُ الْأَثِیرِ فِی جَامِعِ الْأُصُولِ: مِثْلَ مَا مَرَّ عَنِ الْبُخَارِیِّ وَ مُسْلِمٍ وَ أَبِی دَاوُدَ وَ التِّرْمِذِیِّ لَا نُعِیدُهَا حَذَراً مِنَ التَّکْرَارِ.
وَ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: إِنَّمَا دَفَعَ اللَّهُ الْقَطْرَ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ بِسُوءِ رَأْیِهِمْ فِی أَنْبِیَائِهِمْ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَدْفَعُ الْقَطْرَ عَنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أُوصِیکُمْ بِهَذَیْنِ خَیْراً یَعْنِی عَلِیّاً وَ الْعَبَّاسَ لَا یَکُفُّ عَنْهُمَا أَحَدٌ وَ لَا یَحْفَظُهُمَا لِی إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ نُوراً یَرِدُ بِهِ عَلَیَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ عَنْ عُمَرَ بْنِ شَرَاحِیلَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: اللَّهُمَّ انْصُرْ مَنْ نَصَرَ عَلِیّاً اللَّهُمَّ أَکْرِمْ مَنْ أَکْرَمَ عَلِیّاً اللَّهُمَّ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَ عَلِیّاً.
وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: اللَّهُمَّ أَعِنْهُ وَ أَعِنْ بِهِ وَ ارْحَمْهُ وَ ارْحَمْ بِهِ وَ انْصُرْهُ وَ انْصُرْ بِهِ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام.
وَ عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبُّ عَلِیٍّ یُخْمِدُ النِّیرَانَ.
وَ عَنْ مُعَاذٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَسَنَةٌ لَا تَضُرُّ مَعَهَا سَیِّئَةٌ وَ بُغْضُهُ سَیِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَةٌ.
وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَأْکُلُ الذُّنُوبَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ.
ص: 304
و بر آنچه از دنیا وا گذارند، تأسف نمیخورند؛ ای علی، من دوستدار کسی هستم که تو دوستش بداری و دشمن کسی هستم که تو دشمن بداری؛ ای علی، هرکه تو را دوست بدارد، به یقین مرا دوست داشته است و آنکه دشمنت بدارد، یقیناً با من دشمنی کرده است؛ ای علی، دوستداران تو خشک لبان اند * که میتوان تارک دنیا بودنشان را از چهرههایشان دریافت؛ ای علی، دوستان تو در سه جا شادمانند: هنگامی که جان از بدنشان بیرون رود و من تو بر بالین ایشان باشیم، و هنگام سؤال و جواب در گورهایشان و وقت عرضه اعمال و در کنار پل صراط آنگاه که از دیگر خلایق از ایمانشان میپرسند و پاسخ ندهند؛ ای علی، جنگ با تو جنگ با من است و صلح با تو صلح با من است و جنگ با من جنگ با خداست هرکس با تو صلح کند با خدای عزّوجل صلح کرده است؛ ای علی، دوستانت را مژده ده که خداوند از ایشان راضی و خوشنود گشته است چون به پیشوایی تو بر ایشان راضی گشته و آنان نیز تو را به ولایت پذیرفتند؛ ای علی، تو امیرمؤمنانی و پیشوای دست و روسپیدان.
ای علی، شیعیان تو برگزیدگانند، و اگر تو و شیعیانت نبودید، دینی برای خدا برپا داشته نمیشد و اگر از شماها کسی در زمین نبود، قطرهای باران از آسمان نمیبارید؛ ای علی، گنجی در بهشت داری و تو ذوالقرنین بهشت هستی و شیعیانت به «حزب الله» معروفاند؛ ای علی، تو و شیعهات همان دادگستران و خوبان از خلق خدایید، ای علی، من اوّلین کسی هستم که از خاک سر برخواهد آورد و تو با من خواهی بود و آنگاه دیگر خلایق؛ یا علی، تو و شیعهات بر حوض کوثر هر که را دوست داشته باشید سیراب میکنید و هرکس را که دوست نداشته باشید از آن باز میدارید و در روز فزع اکبر شما در سایه عرش ایمن هستید، مردم دچار هراس و وحشت میشوند و شما چنین نخواهید بود، مردم غمناک خواهند بود و شما اندوهگین نمیشوید، این آیه درباره شما نازل شده است: «إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنیَ أُوْلَئکَ عَنهَْا مُبْعَدُونَ* لَا یَسْمَعُونَ حَسِیسَهَا
وَ هُمْ فیِ مَا اشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَلِدُونَ* لَا یحَْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبرَُ وَ تَتَلَقَّئهُمُ الْمَلَئکَةُ هَاذَا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنتُمْ تُوعَدُون»(1){بی گمان
کسانی که قبلا از جانب ما به آنان وعده نیکو داده شده است از آن [آتش] دور داشته خواهند شد. صدای آن را نمی شنوند، و آنان در میان آنچه دلهایشان بخواهد جاودانند.دلهره بزرگ، آنان را غمگین نمی کند و فرشتگان از آنها استقبال می کنند [و به آنان می گویند:] این همان روزی است که به شما وعده می دادند}
ای علی، تو و شیعیانت در جایگاه حساب فرا خوانده میشوید در حالی که شما در بهشت غرق در نعمت ها هستید؛ ای علی، فرشتگان و خازنان مشتاق شما هستند و حاملان عرش و فرشتگان مقرّب اختصاصاً دعاگوی شمایند و از خداوند برای دوستدارانتان طلب – خیر و مغفرت- کنند و از آمدن هر کدام از ایشان چنان شاد شوند که خانواده به دیدن غایبی که پس از غیبتی طولانی آمده باشد، شاد شوند، شادمان میگردند، ای علی این شیعیان تو هستند که در ص: 307
وَ عَنْ عُمَرَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیٍّ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ.
وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شِیعَةُ عَلِیٍّ هُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ عَنْ أَنَسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُؤْمِنِ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَوِ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَی حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَمَا خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ.
وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ رَأَیْتُ فِی سَاقِ الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیَّدْتُهُ وَ نَصَرْتُهُ بِأَخِیهِ عَلِیٍّ.
وَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حبدة عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ مَاتَ وَ فِی قَلْبِهِ بُغْضُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَلْیَمُتْ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِینَ (1) وَ الْأَنْصَارِ أَحِبُّوا عَلِیّاً بِحُبِّی وَ أَکْرِمُوهُ لِکَرَامَتِی وَ اللَّهِ مَا قُلْتُ لَکُمْ هَذَا مِنْ قِبَلِی وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی بِذَلِکَ.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ لَا یُبْغِضُکَ مِنَ الرِّجَالِ إِلَّا مُنَافِقٌ وَ مَنْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَ هِیَ حَائِضٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا السَّلَقْلَقِیُّ السَّلَقْلَقِیُّ الَّتِی تَحِیضُ مِنْ دُبُرِهَا.
وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یُحْشَرُ الشَّاکُّ فِی عَلِیٍّ مِنْ قَبْرِهِ وَ فِی عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنْ نَارٍ فِیهِ ثَلَاثُمِائَةِ شُعْبَةٍ عَلَی کُلِّ شُعْبَةٍ شَیْطَانٌ یُلَطِّخُ فِی وَجْهِهِ حَتَّی یُوقَفَ مَوْقِفَ الْحِسَابِ انْتَهَی (2).
وَ رَوَی الصَّدُوقُ رَحِمَهُ اللَّهُ فِیمَا وُصِلَ إِلَیْنَا مِنْ کِتَابٍ أَلَّفَهُ فِی فَضَائِلِ الشِّیعَةِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ مَا ثَبَتَ حُبُّکَ فِی قَلْبِ امْرِئٍ مُؤْمِنٍ فَزَلَّتْ بِهِ قَدَمٌ عَلَی الصِّرَاطِ إِلَّا ثَبَتَتْ لَهُ قَدَمٌ أُخْرَی حَتَّی یُدْخِلَهُ اللَّهُ بِحُبِّکَ الْجَنَّةَ.
ص: 305
نهان از خدا میترسند و در عیان نصیحتگویان- خلق- اویند، ای علی، شیعیانت برای کسب درجات متعالی باهم رقابت مینمایند زیرا در حالی خدا را دیدار میکنند که هیچ گناهی بر آنها نیست، ای علی، بیشک هر روز جمعه اعمال شیعیانت بر من عرضه میشود و از کارهای نیک آنها که به من میرسد خرسند میشوم و برای اعمال ناپسند ایشان آمرزش میخواهم؛ ای علی، ذکر خیر تو و شیعیانت پیش از آنکه آفریده شوند در تورات و نیز در انجیل است، پس، از اهل انجیل بپرس و از اهل کتاب بپرس، تو را از «إلیا» با وجود علمی که به تورات و انجیل داری و آنچه خدای عزّوجل از علم کتاب عطا فرموده، آگاه میکنند، و اهل انجیل «إلیا» را بزرگ میشمارند ولی شیعه او را نمیشناسند و تنها از طریق آنچه در کتابهایشان درباره ایشان مییابند، آنان را میشناسند.
ای علی، یقیناً نام یاران تو در آسمان بزرگتر از ذکر خیر اهل زمین از ایشان است پس باید بدان شاد باشند و بر تلاش خود بیفزایید؛ ای علی، ارواح شیعیان تو در خواب به آسمان بالا میروند و فرشتگان چنان ایشان را نگاه میکنند که مردم زمین هلال ماه را، و این به خاطر اشتیاق آنان برای دیدار ایشان است و به خاطر منزلتی که برای آنان نزد خدای عزّوجل مشاهده میکنند، ای علی، به یاران «علی شناس» خود بگو که از کارهای بدی که تو آنها را میشناسی و دشمنانشان آنها را انجام میدهند، منزّه و پاک باشند، زیرا روز و شبی نباشد مگر اینکه رحمت خدای تبارک و تعالی آنها را فرا گیرد، پس باید از پلیدی دوری جویند، ای علی، خشم خدا بر کسانی که از ایشان نفرت دارند و از تو و آنها بیزاری جسته و دیگران را به جای تو و آنها برگزیده و به طرف دشمن تو متمایل شدهاند، و تو را با شیعیانت رها ساختهاند، و گمراهی را برگزیده، با تو و شیعیانت به جنگ برخاسته و ما اهل بیت را دشمن داشته و نیز هرکس را که ولایت تو را گردن نهاده و به یاری تو پرداخته و تو را برگزیده و جان و مال خود را به خاطر ما نثار کرده، بسیار فزونی یافته است، ای علی، سلام مرا به ایشان برسان، *چه آنان که مرا دیدهاند و چه ندیدهاند، و آنان را آگاه کن که ایشان برادرانی از منند که مشتاق دیدارشان هستم، پس آنها باید علم مرا به اهل قرون آینده برسانند و به ریسمان خدا چنگ زده و به آن بچسبند و در کار، کوشا و تلاشگر باشند که ما آنان را از هدایت به گمراهی بیرون نمیبریم، و آنان را آگاه کن که خدا از ایشان راضی و خوشنود است و به ایشان بر فرشتگان خود مباهات میکند و هر روز جمعه با مهربانی به ایشان نظر میکند و به فرشتگان خود فرمان میدهد که برای ایشان طلب مغفرت کنند.
ص: 308
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِإِبْلِیسَ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ (1) فَمَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ الَّذِینَ هُمْ أَعْلَی مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ کُنَّا فِی سُرَادِقِ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُسَبِّحُ الْمَلَائِکَةُ لِتَسْبِیحِنَا قَبْلَ أَنْ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ أَمَرَ الْمَلَائِکَةَ أَنْ یَسْجُدُوا لَهُ وَ لَمْ یَأْمُرْنَا بِالسُّجُودِ فَسَجَدَتِ الْمَلَائِکَةُ کُلُّهُمْ إِلَّا إِبْلِیسَ فَإِنَّهُ أَبَی وَ لَمْ یَسْجُدْ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ أَیْ مِنْ هَؤُلَاءِ الْخَمْسِ الْمَکْتُوبِ أَسْمَاؤُهُمْ فِی سُرَادِقِ الْعَرْشِ فَنَحْنُ بَابُ اللَّهِ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ بِنَا یَهْتَدِی الْمُهْتَدُونَ فَمَنْ أَحَبَّنَا أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَسْکَنَهُ جَنَّتَهُ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا أَبْغَضَهُ اللَّهُ وَ أَسْکَنَهُ نَارَهُ وَ لَا یُحِبُّنَا إِلَّا مَنْ طَابَ مَوْلِدُهُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَیُّوبَ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَأْکُلُ السَّیِّئَاتِ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ وَهَبَ لَکَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ فَرَضِیتَ بِهِمْ إِخْوَاناً وَ رَضُوا بِکَ إِمَاماً فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَّقَ عَلَیْکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَّبَ عَلَیْکَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْعَالِمُ بِهَذِهِ الْأُمَّةِ مَنْ أَحَبَّکَ فَازَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ هَلَکَ یَا عَلِیُّ أَنَا الْمَدِینَةُ وَ أَنْتَ بَابُهَا فَهَلْ تُؤْتَی الْمَدِینَةُ إِلَّا مِنْ بَابِهَا یَا عَلِیُّ أَهْلُ مَوَدَّتِکَ کُلُّ أَوَّابٍ حَفِیظٍ وَ کُلُّ ذِی طِمْرٍ(2) لَوْ أَقْسَمَ عَلَی اللَّهِ لَبَرَّ قَسَمَهُ یَا عَلِیُّ إِخْوَانُکَ کُلُّ طَاوٍ(3) وَ زَاکٍ مُجْتَهِدٍ یُحِبُّ فِیکَ وَ یُبْغِضُ فِیکَ مُحْتَقِرٌ عِنْدَ الْخَلْقِ عَظِیمُ الْمَنْزَلَةِ عِنْدَ اللَّهِ یَا عَلِیُّ مُحِبُّوکَ جِیرَانُ اللَّهِ فِی دَارِ الْفِرْدَوْسِ
ص: 306
یا علی، از یاری مردمی روگردان مباش که به آنها خبر رسد یا بشنوند که من تو را دوست میدارم و تو را به خاطر من دوست میدارند و با این کار خود را به خدای عزّوجل نزدیک کردند، و خالصانهترین محبّت از دلهایشان را نثار تو کردند و تو را بر پدران و برادران و فرزندان برگزیدند و راه تو را پیمودند در حالی که به خاطر ما آزارها و سختیها دیدند لیکن دست از یاری ما نکشیدند و در راه ما علیرغم آزاری که میدیدند و دشنامهایی که میشنیدند و مصایبی که تحمل کردند، جان بازیها نمودند، بنابراین با ایشان مهربان باش و به داشتن آنها قانع باش که خداوند با علم خود ایشان را از میان خلق برای ما برگزیده و آنها را از گِل ما آفریده و سرّ ما را به آنها سپرده و شناخت حقّ ما را در دل آنها جای داده و سینههایشان را گشاده داشته و آنها را متمسّک به ریسمان ما قرار داده، مخالفان ما را بر ما مقدّم ندارند هرچند از این بابت زیانهای دنیوی را متحمل شوند و شیطان با سختی ها به سراغ آن ها بیاید، خداوند آنها را تأیید نموده و به راه حق رهنمون ساخت از این رو به وی تمسّک جستند در حالی که مردم در کوری و گمراهی به سر برده و در هوسهای خود در سرگردانی به سر میبرند و نسبت به حجّت و آنچه از جانب خدا آمده، کور و نابینا شدهاند، آنها روز را به شب و شب را در حالی به روز میرسانند که خدا از ایشان خشمگین است و این در حالی است که شیعیان تو بر راه حق و پایداری بوده از مؤانست با کسانی که مخالف ایشانند پرهیز میکنند، نه به دنیا دل بستهاند و نه دنیا به آنها دل بسته است، آنان چراغهای شب تارند، آنان چراغهای شب تارند، آنان چراغهای شب تارند.(1)
روایت125.
کنز کراجکی: از اسد بن ابراهیم با سندی از ابن عباس آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همانا خداوند باران را بدان سبب از بنیاسرائیل بازداشت که به پیامبران خود بدبین بودند هم او باران را از این اُمّت به سبب دشمنی با علی بن أبی طالب علیه السّلام قطع خواهد کرد.
و از سلمی با سندی از خلف بن أبی هارون عبدی آورده است که گفت: نزد عبدالله بن عمر نشسته بودم که نافع بن الأزرق آمده و گفت: به خدا سوگند که من از علی نفرت دارم! پس
ص: 309
لَا یَتَأَسَّفُونَ عَلَی مَا خَلَّفُوا مِنَ الدُّنْیَا یَا عَلِیُّ أَنَا وَلِیٌّ لِمَنْ وَالَیْتَ وَ أَنَا عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَیْتَ یَا عَلِیُّ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی یَا عَلِیُّ إِخْوَانُکَ الذُّبُلُ الشِّفَاهِ (1) تُعْرَفُ الرَّهْبَانِیَّةُ فِی وُجُوهِهِمْ یَا عَلِیُّ إِخْوَانُکَ یَفْرَحُونَ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ خُرُوجِ أَنْفُسِهِمْ وَ أَنَا شَاهِدُهُمْ وَ أَنْتَ وَ عِنْدَ الْمُسَاءَلَةِ فِی قُبُورِهِمْ وَ عِنْدَ الْعَرْضِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ إِذْ سُئِلَ سَائِرُ الْخَلْقِ عَنْ إِیمَانِهِمْ فَلَمْ یُجِیبُوا یَا عَلِیُّ حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ حَرْبِی حَرْبُ اللَّهِ مَنْ سَالَمَکَ فَقَدْ سَالَمَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ بَشِّرْ إِخْوَانَکَ بِأَنَّ اللَّهَ قَدْ رَضِیَ عَنْهُمْ إِذْ رَضِیَکَ لَهُمْ قَائِداً وَ رَضُوا بِکَ وَلِیّاً یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ.
یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الْمُنْتَجَبُونَ وَ لَوْ لَا أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ مَا قَامَ لِلَّهِ دِینٌ وَ لَوْ لَا مَنْ فِی الْأَرْضِ مِنْکُمْ لَمَا أَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا یَا عَلِیُّ لَکَ کَنْزٌ فِی الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا شِیعَتُکَ تُعْرَفُ بِحِزْبِ اللَّهِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ الْقَائِمُونَ بِالْقِسْطِ وَ خِیَرَةُ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ یَا عَلِیُّ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِهِ وَ أَنْتَ مَعِی ثُمَّ سَائِرُ الْخَلْقِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ عَلَی الْحَوْضِ تَسْقُونَ مَنْ أَحْبَبْتُمْ وَ تَمْنَعُونَ مَنْ کَرِهْتُمْ وَ أَنْتُمُ الْآمِنُونَ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ یَفْزَعُ النَّاسُ وَ لَا تَفْزَعُونَ وَ یَحْزَنُ النَّاسُ وَ لَا تَحْزَنُونَ فِیکُمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنی أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُونَ لا یَسْمَعُونَ حَسِیسَها وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ (2)
یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ تُطْلَبُونَ فِی الْمَوْقِفِ وَ أَنْتُمْ فِی الْجِنَانِ تَتَنَعَّمُونَ یَا عَلِیُّ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ وَ الْخُزَّانَ یَشْتَاقُونَ إِلَیْکُمْ وَ إِنَّ حَمَلَةَ الْعَرْشِ وَ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ لَیَخُصُّونَکُمْ بِالدُّعَاءِ وَ یَسْأَلُونَ اللَّهَ لِمُحِبِّیکُمْ (3) وَ یَفْرَحُونَ لِمَنْ قَدِمَ عَلَیْهِمْ مِنْهُمْ کَمَا یَفْرَحُ الْأَهْلُ بِالْغَائِبِ الْقَادِمِ بَعْدَ طُولِ الْغَیْبَةِ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الَّذِینَ یَخَافُونَ اللَّهَ فِی
ص: 307
ابن عمر سر برداشته و گفت: خدا از تو متنفّر باشد- وای بر تو- از مردی نفرت داری که تنها یکی از سوابق درخشان او بهتر از دنیا و آنچه در آن است میباشد؟!
و از محمّد بن احمد با سندی از ابوهریرۀ آورده است که گفت: نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودیم که علی بن أبی طالب علیه السّلام آمد، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا میدانی این کیست؟ عرض کردم: این علی بن أبی طالب است. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: این دریای خروشان است، این خورشید تابان است، دستش بخشندهتر از فرات و قلبش فراختر از دنیاست، پس هرکس با وی دشمنی کند، لعنت خدا بر او باد!(1)
و از اسد بن ابراهیم سلمی با سندی از ابوسعید خدری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جز فاسق یا منافق یا بدعتگذار با علی دشمنی نمیکند.
توضیح
بر تأمّل کننده پوشیده نیست که اکثر روایات این باب نصّ بر امامت هستند و برخی دیگر از روایات ظهور در امامت ایشان دارند، زیرا اینکه از میان یک اُمّت دوست داشتن تنها یک نفر از آنها نشانه ایمان باشد و دشمنی با او نشانه نفاق، چنین چیزی ممکن نگردد مگر اینکه آن شخص امام و خلیفهای از جانب خدا باشد، و ولایت او از ارکان ایمان شمرده شود وگرنه سایر مؤمنان هرچند به درجات عالی ایمان برسند، دوست داشتن آنها کسی را وارد جرگه مؤمنان نمیکند و دشمنی با آنها کسی را از دایره ایمان خارج نمیسازد و به کفر و نفاق نمیاندازد، بلکه حداکثر این است که دشمنی با آنها از گناهان کبیره شمرده شود ولی فرد را «کافر» نمیسازد؛ و صرف نظر از این نکته، برخوردار بودن آن حضرت از چنین فضل و امتیازی نزد اهل خرد مانع از آن است که دیگری بر وی مقدّم شود. سپس بدان که اکثر احادیث این باب در دیگر بابها پراکندهاند بالأخص در باب حُبّ و بغض آنها در کتاب «الامامۀ» و بابهای فضائل الشیعه در کتاب «الإیمان و الکفر» و باب ذمّ عائشه و حفصه در کتاب «النبوّۀ» و باب استیلای آن حضرت علیه السّلام بر شیاطین، و باب جوامع مناقب آن حضرت در همین مجلد. و توفیق دهنده خداست!
ص: 310
السِّرِّ وَ یَنْصَحُونَهُ فِی الْعَلَانِیَةِ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الَّذِینَ یَتَنَافَسُونَ فِی الدَّرَجَاتِ لِأَنَّهُمْ یَلْقَوْنَ اللَّهَ وَ مَا عَلَیْهِمْ مِنْ ذَنْبٍ یَا عَلِیُّ إِنَّ أَعْمَالَ شِیعَتِکَ تُعْرَضُ عَلَیَّ کُلَّ یَوْمِ جُمُعَةٍ فَأَفْرَحُ بِصَالِحِ مَا یَبْلُغُنِی مِنْ أَعْمَالِهِمْ وَ أَسْتَغْفِرُ لِسَیِّئَاتِهِمْ یَا عَلِیُّ ذِکْرُکَ فِی التَّوْرَاةِ وَ ذِکْرُ شِیعَتِکَ قَبْلَ أَنْ یُخْلَقُوا بِکُلِّ خَیْرٍ وَ کَذَلِکَ فِی الْإِنْجِیلِ فَاسْأَلْ أَهْلَ الْإِنْجِیلِ وَ أَهْلَ الْکِتَابِ یُخْبِرُوکَ عَنْ إِلْیَا مَعَ عِلْمِکَ بِالتَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ مَا أَعْطَاکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِلْمِ الْکِتَابِ وَ إِنَّ أَهْلَ الْإِنْجِیلِ لَیَتَعَاظَمُونَ إِلْیَا وَ مَا یَعْرِفُونَ شِیعَتَهُ (1) وَ إِنَّمَا یَعْرِفُونَهُمْ بِمَا یَجِدُونَهُ فِی کُتُبِهِمْ.
یَا عَلِیُّ إِنَّ أَصْحَابَکَ ذِکْرُهُمْ فِی السَّمَاءِ أَعْظَمُ مِنْ ذِکْرِ أَهْلِ الْأَرْضِ لَهُمْ بِالْخَیْرِ فَلْیَفْرَحُوا بِذَلِکَ وَ لْیَزْدَادُوا اجْتِهَاداً یَا عَلِیُّ أَرْوَاحُ شِیعَتِکَ تَصْعَدُ إِلَی السَّمَاءِ فِی رُقَادِهِمْ (2) فَتَنْظُرُ الْمَلَائِکَةُ إِلَیْهَا کَمَا یَنْظُرُ النَّاسُ إِلَی الْهِلَالِ شَوْقاً إِلَیْهِمْ وَ لِمَا یَرَوْنَ مِنْ مَنْزِلَتِهِمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ قُلْ لِأَصْحَابِکَ الْعَارِفِینَ بِکَ یَتَنَزَّهُونَ عَنِ الْأَعْمَالِ الَّتِی تَعْرِفُهَا یُفَارِقُهَا عَدُوُّهُمْ (3) فَمَا مِنْ یَوْمٍ وَ لَا لَیْلَةٍ إِلَّا وَ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ تَغْشَاهُمْ فَلْیَجْتَنِبُوا الدَّنَسَ یَا عَلِیُّ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی مَنْ قَلَاهُمْ (4) وَ بَرِئَ مِنْکَ وَ مِنْهُمْ وَ اسْتَبْدَلَ بِکَ وَ بِهِمْ وَ مَالَ إِلَی عَدُوِّکَ وَ تَرَکَکَ وَ شِیعَتَکَ وَ اخْتَارَ الضَّلَالَ وَ نَصَبَ الْحَرْبَ لَکَ وَ لِشِیعَتِکَ وَ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَبْغَضَ مَنْ وَالاکَ وَ نَصَرَکَ وَ اخْتَارَکَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ وَ مَالَهُ فِینَا یَا عَلِیُّ أَقْرِئْهُمْ مِنِّی السَّلَامَ مَنْ رَآنِی مِنْهُمْ وَ مَنْ لَمْ یَرَنِی وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُمْ إِخْوَانِیَ الَّذِینَ أَشْتَاقُ إِلَیْهِمْ فَلْیُلْقُوا عِلْمِی إِلَی مَنْ یَبْلُغُ الْقُرُونَ مِنْ بَعْدِی وَ لْیَتَمَسَّکُوا بِحَبْلِ اللَّهِ وَ لْیَعْتَصِمُوا بِهِ وَ لْیَجْتَهِدُوا فِی الْعَمَلِ فَإِنَّا لَا نُخْرِجُهُمْ مِنْ هُدًی إِلَی ضَلَالَةٍ وَ أَخْبِرْهُمْ أَنَّ اللَّهَ عَنْهُمْ رَاضٍ وَ أَنَّهُمْ یُبَاهِی بِهِمْ مَلَائِکَتَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ بِرَحْمَةٍ وَ یَأْمُرُ الْمَلَائِکَةَ أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لَهُمْ
ص: 308
باب هشتاد و هشتم : هر کس امیرالمؤمنین علیه السلام را دشنام دهد یا از او بیزاری بجوید کافر است، و خبر دادن از وقوع این کار بعد از وی و کرامتهایی که نزد وی آشکار گشت
روایات
روایت1.
امالی صدوق: قطّان با سندی از ابن عباس آورده است که وی بر مجلسی از مجالس قریش که مشغول دشنام دادن به علی بن أبی طالب علیه السّلام بودهاند گذر کرده و به آنکه افسار مرکبش را میکشید گفته است: اینان چه میگویند؟ گفت: علی را دشنام میدهند. گفت: مرا نزدیک ایشان ببر و چون بر بالای سر ایشان رسید گفت: کدامتان خدا را دشنام دادهاید؟ گفتند: سبحان الله! کسی که خدا را دشنام دهد به وی شرک ورزیده است. گفت: پس کدامتان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دشنام داده است؟ گفتند: هرکه رسول خدا را دشنام گوید، کفر ورزیده است. گفت: کدامتان علی بن أبی طالب را دشنام داده؟ گفتند: این اتفاق افتاده است! گفت: من خدا را گواه میگیرم و خود گواهی میدهم که شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: هرکه علی را دشنام دهد، مرا دشنام داده و آنکه مرا دشنام دهد، خدای عزّوجل را دشنام داده است؛ آنگاه به راه خود ادامه داده و به راه بر خود گفت: آیا بعد از آنچه من به آنها گفتم، چیزی گفتند؟ گفت: چیزی نگفتند. ابن عباس گفت: چهرههای ایشان را چگونه دیدی؟ گفت: (شعر)
- «با چشمان سرخ گشته به تو نگریستند، نگاه کردن بزهای نر به تیغهای تیز قصّابان»
ابن عباس گفت: بیشتر بگو که پدرت فدایت باد! گفت: (شعر) - «تنگ نظرانی با ابروان فرو افتاده و سرهایی که به پایین خم گشته، چون ذلیلی که بر عزیز قاهری نظر اندازد، تو را نگاه کردند»
گفت: بیشتر بگو که پدرت فدایت باد! گفت: جز این چیزی برای گفتن ندارم، ابن عباس گفت: اما این بیت رادارم:
- «زندههایشان ننگ مردههایشان هستند و مردههایشان موجب رسوایی پیشینیان خویشاند»(1)
مناقب ابن شهر آشوب: طبری در کتاب «الولایۀ» و عکبری در «الإبانۀ» نظیر این روایت را از ابن عباس نقل کردهاند.(2)
ص: 311
یَا عَلِیُّ لَا تَرْغَبْ عَنْ نَصْرِ قَوْمٍ یَبْلُغُهُمْ أَوْ یَسْمَعُونَ أَنِّی أُحِبُّکَ فَأَحَبُّوکَ لِحُبِّی إِیَّاکَ وَ دَانُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ وَ أَعْطَوْکَ صَفْوَ الْمَوَدَّةِ مِنْ قُلُوبِهِمْ وَ اخْتَارُوکَ عَلَی الْآبَاءِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَوْلَادِ وَ سَلَکُوا طَرِیقَکَ وَ قَدْ حُمِلُوا عَلَی الْمَکَارِهِ فِینَا فَأَبَوْا إِلَّا نَصْرَنَا وَ بَذَلُوا الْمُهَجَ فِینَا مَعَ الْأَذَی وَ سُوءِ الْقَوْلِ وَ مَا یُقَاسُونَهُ مِنْ مَضَاضَةِ ذَلِکَ (1) فَکُنْ بِهِمْ رَحِیماً وَ اقْنَعْ بِهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ اخْتَارَهُمْ بِعِلْمِهِ لَنَا مِنْ بَیْنِ الْخَلْقِ وَ خَلَقَهُمْ مِنْ طِینَتِنَا وَ اسْتَوْدَعَهُمْ سِرَّنَا وَ أَلْزَمَ قُلُوبَهُمْ مَعْرِفَةَ حَقِّنَا وَ شَرَحَ صُدُورَهُمْ وَ جَعَلَهُمْ مُتَمَسِّکِینَ بِحَبْلِنَا لَا یُؤْثِرُونَ عَلَیْنَا مَنْ خَالَفَنَا مَعَ مَا یَزُولُ مِنَ الدُّنْیَا عَنْهُمْ وَ مَیْلِ الشَّیْطَانِ بِالْمَکَارِهِ عَلَیْهِمْ أَیَّدَهُمُ اللَّهُ وَ سَلَکَ بِهِمْ طَرِیقَ الْهُدَی فَاعْتَصَمُوا بِهِ وَ النَّاسُ فِی غَمْرَةِ الضَّلَالِ مُتَحَیِّرِینَ فِی الْأَهْوَاءِ عَمُوا عَنِ الْمَحَجَّةِ(2) وَ مَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَهُمْ یُمْسُونَ وَ یُصْبِحُونَ فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ شِیعَتُکَ عَلَی مِنْهَاجِ الْحَقِّ وَ الِاسْتِقَامَةِ لَا یَسْتَأْنِسُونَ إِلَی مَنْ خَالَفَهُمْ لَیْسَتِ الدُّنْیَا مِنْهُمْ وَ لَیْسُوا مِنْهَا أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الدُّجَی أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الدُّجَی أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الدُّجَی (3).
کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، عَنْ أَسَدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ السُّلَمِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ الْعَتَکِیِّ الْخَطِیبِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْبَغْدَادِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُثْمَانَ الْخَلَّالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَبَسَ قَطْرَ الْمَطَرِ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ بِسُوءِ رَأْیِهِمْ فِی أَنْبِیَائِهِمْ وَ إِنَّهُ حَابِسٌ قَطْرَ الْمَطَرِ عَنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ عَنِ السُّلَمِیِّ عَنِ الْعَتَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْمَرْوَزِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ شَبِیبٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَأَتَی نَافِعُ بْنُ الْأَزْرَقِ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُبْغِضُ عَلِیّاً فَرَفَعَ
ص: 309
کشف الغمّۀ: از کتاب «کفایۀ الطالب» نظیر این حدیث را از وی نقل کرده است.(1)
توضیح
خزرالعیون: تنگ چشم، و شاید علت اینکه آن را به ابرو نسبت داده این باشد که مجازاً ابرو گویند و مراد چشم باشد، یا اینکه به ابرو نسبت داده شده چون تنگ کردن چشم مستلزم درهم کردن ابرو است.
روایت2.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از ابوعبدالله جدلی آورده است که گفت: بر اُمّ سلمه همسر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم که گفت: آیا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در میان شما دشنام داده میشود؟ گفتم: پناه بر خدا! گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: هرکس علی را دشنام دهد، یقیناً مرا دشنام داده است.(2)
روایت3.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از زرّ بن حبیش آورده است که گفت: جمعی از قریش در مسجدالنبی صَلی الله علیهِ و آله بودند که درباره علی بن أبی طالب سخن آغاز کرده و از وی به بدی یاد کردند و این در حالی است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانه یکی از همسران خویش در خواب قیلوله بود و چون کسی سخن آنان را در خانه ایشان بازگفت: آن حضرت از خواب برجسته و در حالی که لنگی بیش بر تن نداشت، قصد آنها نموده و وقتی آثار خشم را بر چهره آن حضرت دیدند عرض کردند: از خشم خدا و رسولش به خدا پناه میبریم! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: با علی چه کار دارید؟ چرا دست از علی بر نمیدارید؟ بدانید که علی از من است و من از اویم، هرکس علی را بیازارد، به یقین مرا آزرده است، هرکس علی را بیازارد به یقین مرا آزرده است!(3)
روایت4.
عیون أخبار الرضا: با اسناد تمیمی از امام رضا علیه السّلام از پدرانش علیهم الصلوۀ و السلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس علی را دشنام دهد، مرا دشنام داده و هرکه مرا دشنام دهد، قطعاً خدا را دشنام داده است.
روایت5.
مناقب ابن شهر آشوب: تفسیر قشیری: قول خدای متعال: «قَدْ کاَنَتْ ءَایَاتیِ تُتْلیَ عَلَیْکُمْ
ص: 312
ابْنُ عُمَرَ رَأْسَهُ فَقَالَ أَبْغَضَکَ اللَّهُ أَ تُبْغِضُ وَیْحَکَ رَجُلًا سَابِقَةٌ مِنْ سَوَابِقِهِ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا فِیهَا؟
وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الشَّامِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ الْقَطَّانِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ الْغَفَّارِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله تَدْرِی مَنْ هَذَا قُلْتُ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَذَا الْبَحْرُ الزَّاخِرُ هَذَا الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ أَسْخَی مِنَ الْفُرَاتِ کَفّاً وَ أَوْسَعُ مِنَ الدُّنْیَا قَلْباً فَمَنْ أَبْغَضَهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ (1).
وَ عَنْ أَسَدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ السُّلَمِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ الْعَتَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَنْبَلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَازِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَوْنٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُوسَی الْبَرْبَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یُبْغِضُ عَلِیّاً إِلَّا فَاسِقٌ أَوْ مُنَافِقٌ أَوْ صَاحِبُ بَدَائِعَ.
لا یخفی علی متأمل أن أکثر أخبار هذا الباب نص (2) فی الإمامة و بعضها ظاهر إذ کون محبة رجل واحد من بین جمیع الأمة علامة للإیمان و بغضه علامة للنفاق لا یکون إلا لکونه إماما و خلیفة من الله و کون ولایته من أرکان الإیمان و إلا فسائر المؤمنین و إن بلغوا الدرجة القصوی من الإیمان لا یدخل حبهم أحدا فی الإیمان و لا یخرج بغضهم عن الإیمان إلی الکفر و النفاق بل غایة الأمر أن یکون بغضهم من الکبائر و ذلک لا یقتضی الکفر و مع قطع النظر عن ذلک مثل هذا الفضل و الامتیاز یمنع تقدم غیره علیه عند أولی الألباب ثم اعلم أن أکثر أخبار هذا الباب متفرقة فی سائر الأبواب لا سیما أبواب حبهم و بغضهم علیه السلام فی کتاب الإمامة و أبواب فضائل الشیعة فی کتاب الإیمان و الکفر و باب ذم عائشة و حفصة فی کتاب النبوة و باب استیلائه علیه السلام علی الشیاطین و باب جوامع المناقب من هذا المجلد و الله الموفق.
ص: 310
فَکُنتُمْ عَلیَ أَعْقَابِکمُ ْ تَنکِصُونَ*مُسْتَکْبرِِینَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ»(1){در
حقیقت، آیات من بر شما خوانده می شد و شما بودید که همواره به قهقرا می رفتید.در حالی که از [پذیرفتن] آن تکبر می ورزیدید و شب هنگام [در محافل خود] بدگویی می کردید}«تَهْجُرُونَ» به معنای «تهذون= یاوه میگویید» است- که از «هذیان» گرفته شده- در مورد جمعی از قریش که علی ابن أبی طالب علیه السّلام و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را دشنام داده و در حق مسلمانان سخنان زشت بر زبان راندند، نازل شده است.
حلیۀ الأولیاء: کعب بن عجرۀ از پدرش آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی را دشنام ندهید که در ذات خدا ذوب شده است.(2)
توضیح
«ممسوس فی ذات الله» یعنی اینکه در راه رضای خدا و کسب قرب او هرگونه آسیب و اذیّتی را تحمّل میکند، یا اینکه آن حضرت از شدت حبّ خدا و پیروی از هر آنچه موجبات رضایت او را فراهم میسازد، به اصطلاح دیوانه حق تعالی بوده است همانطور که در صفات مؤمن آمده است که «مردم گمان برند که ایشان دچار جنون شدهاند» و احتمال دارد که مقصود از «ممسوس» مجازا مخلوط و ممزوج باشد یعنی اینکه عشق خدا با گوشت و خون او عجین شده است.
روایت6.
مناقب ابن شهر آشوب: مسند موصلی: اُمّ سلمه گوید: شما زنده باشید و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دشنام داده میشود؟! گفتم: چگونه چنین اتفاقی افتاده است؟ گفت: مگر علی و دوستدار علی دشنام داده نمیشوند در حالی که رسول خدا وی را دوست میداشت؟(3)
روایت7.
مجالس مفید: علی بن محمّد با سندی از ابوصادق آورده است که گفت: شنیدم امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام میفرمود: دین من دین رسول خداست و اصل و نسبم اصل و نسب رسول خداست، پس هرکس بر دین من و اصل و نسب من خرده بگیرد، بر دین اصل و نسب رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خرده گرفته است.(4)
روایت8.
أمالی طوسی: جمعی از ابی المفضّل با سندی از صالح بن کیسان آوردهاند که گفت: عامر بن عبدالله بن زبیر- که از عقلای قریش بود- شنید که پسرش از علی بن أبی طالب علیه السّلام بدگویی میکند
ص: 313
لی، [الأمالی] للصدوق الْقَطَّانُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ جَنْدَلِ بْنِ وَالِقٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ مَرَّ بِمَجْلِسٍ مِنْ مَجَالِسِ قُرَیْشٍ وَ هُمْ یَسُبُّونَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لِقَائِدِهِ مَا یَقُولُ هَؤُلَاءِ قَالَ یَسُبُّونَ عَلِیّاً قَالَ قَرِّبْنِی إِلَیْهِمْ فَلَمَّا أَنْ وَقَفَ عَلَیْهِمْ قَالَ أَیُّکُمُ السَّابُّ اللَّهَ قَالُوا سُبْحَانَ اللَّهِ وَ مَنْ یَسُبَّ اللَّهَ فَقَدْ أَشْرَکَ بِاللَّهِ قَالَ فَأَیُّکُمُ السَّابُّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالُوا وَ مَنْ یَسُبَّ رَسُولَ اللَّهِ فَقَدْ کَفَرَ قَالَ فَأَیُّکُمُ السَّابُّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ قَالُوا قَدْ کَانَ ذَلِکَ قَالَ فَأَشْهَدُ بِاللَّهِ وَ أَشْهَدُ لِلَّهِ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ سَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی وَ مَنْ سَبَّنِی فَقَدْ سَبَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ مَضَی فَقَالَ لِقَائِدِهِ فَهَلْ قَالُوا شَیْئاً حِینَ قُلْتُ لَهُمْ مَا قُلْتُ قَالَ مَا قَالُوا شَیْئاً قَالَ کَیْفَ رَأَیْتَ وُجُوهَهُمْ قَالَ:
نَظَرُوا إِلَیْکَ بِأَعْیُنٍ مُحْمَرَّةٍ***نَظَرَ التُّیُوسِ إِلَی شِفَارِ الْجَازِرِ(1)
قَالَ: زِدْنِی فِدَاکَ أَبُوکَ قَالَ:
خُزْرُ الْحَوَاجِبِ نَاکِسُو أَذْقَانِهِمْ***نَظَرَ الذَّلِیلِ إِلَی الْعَزِیزِ الْقَاهِرِ
قَالَ زِدْنِی فِدَاکَ أَبُوکَ قَالَ مَا عِنْدِی غَیْرُ هَذَا قَالَ لَکِنَّ عِنْدِی:
أَحْیَاؤُهُمْ خِزْیٌ عَلَی أَمْوَاتِهِمْ***وَ الْمَیِّتُونَ فَضِیحَةٌ لِلْغَابِرِ(2)
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الطبری فی الولایة و العکبری فی الإبانة عن ابن عباس: مثله (3)
ص: 311
پس به وی گفت: فرزندم، از علی بدگویی مکن که دین هرگز بنایی نساخته که دنیا بتواند آن را ویران سازد و دنیا چیزی نساخته مگر اینکه دین آنها را درهم کوبیده باشد، فرزندم، بنیاُمیّۀ پیوسته علی بن أبی طالب را در مجالس خود دشنام میدادند و بر منبرهایشان وی را لعن میکردند اما به خدا سوگند با این کارشان گویی بازوی او را گرفته به سوی آسمان بلندش میکردند، و پیوسته به تمجید و ستایش خویشاوندان و پیشینیان قومشان پرداختند که با این کار خود گویی درپوش متعفنترین مردار را برداشتهاند، از این رو تو را از دشنام دادن به وی نهی میکنم.(1)
روایت9.
امالی طوسی: جمعی از ابی المفضّل با سندی از شمر بن عطیه آوردهاند که گفت: پدرم پیوسته از علی بن أبی طالب علیه السّلام بدگویی میکرد، پس در خواب میبیند که به وی گفته میشود: آن دشنام دهنده به علی تویی؟ سپس چنان خفه شده بود که رختخواب خویش را نجس کرده بود- سه بار- یعنی سه شب در خواب چنین حالتی برایش پیش آمد.(2)
روایت10.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از کثیر بن الصّلت آورده است که گفت: زیاد پسر مرجانه مردم را در میدان کوفه گرد آورد تا از آنها بخواهد از امیرالمؤمنین علیه السّلام بیزاری جویند و مردم از این بابت بسیار غمگین بودند. پس به خواب رفتم و در خواب دیدم که شخصی میان آسمان و زمین را بسته است، لذا به وی گفتم: کیستی؟ گفت: من نقّاد ذوالرقبۀ هستم که به سوی
ص: 314
کشف، [کشف الغمة] من کتاب کفایة الطالب عنه: مثله (1)
خزر(2) العیون ضیقها و لعله إنما نسبه إلی الحاجب بإطلاق الحاجب علی العین مجازا أو نسب إلی الحاجب لأن تضییق العین یستلزم تضییقها.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَکِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ إِسْرَائِیلَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ أَ یُسَبُّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیکُمْ فَقُلْتُ مَعَاذَ اللَّهِ فَقَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ سَبِّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی (3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْکَاتِبِ عَنِ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ مُهَاجِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ: کَانَ عِصَابَةٌ مِنْ قُرَیْشٍ فِی مَسْجِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَذَکَرُوا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ انْتَهَکُوا مِنْهُ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَائِلٌ (4) فِی بَیْتِ بَعْضِ نِسَائِهِ فَأُتِیَ بِقَوْلِهِمْ فَثَارَ(5) مِنْ نَوْمِهِ فِی إِزَارٍ لَیْسَ عَلَیْهِ غَیْرُهُ فَقَصَدَ نَحْوَهُمْ وَ رَأَوُا الْغَضَبَ فِی وَجْهِهِ فَقَالُوا نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ غَضَبِ رَسُولِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَکُمْ وَ لِعَلِیٍّ أَ لَا تَدَعُونَ عَلِیّاً(6) أَلَا إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی (7).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی وَ مَنْ سَبَّنِی فَقَدْ سَبَّ اللَّهَ.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب تَفْسِیرُ الْقُشَیْرِیِّ: نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی قَدْ کانَتْ آیاتِی تُتْلی عَلَیْکُمْ
ص: 312
صاحب قصر امارت فرستاده شدهام، پس وحشتزده از خواب بیدار شدم و ناگهان یکی از غلامان زیاد را دیدم که به مردم میگفت: بروید که امیر با شما کاری ندارد، و در پی آن صدای شیون از درون قصر برخاست، سپس من در این مورد گفتم: (شعر)
- «او هرگز از کاری که میخواست با ما انجام دهد دست بردار نبود تا این که نقّاد ذو الرقبۀ گریبانش را گرفت،
- پس با یک ضربت یک طرف او را از کار انداخت- فلج کرد- همانطور که او امیرالمؤمنین را ستمگرانه به باد ناسزا گرفت.»(1)
کنز الکراجکی: از اسد بن ابراهیم حرّانی با سندی از عبدالرحمان بن سائب از پدرش نظیر این حدیث را نقل کرده است.(2)
روایت11.
امالی طوسی: شیخ مفید با سندی از امام جعفر صادق از پدرش از جدش علیهم السّلام آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: شما را به دشنام دادن من فرا خواهند خواند، در این صورت مرا دشنام دهید، و به بیزاری جستن از من فرا خوانده خواهید شد، پس گردنها را (برای کشته شدن) دراز کنید که من بر فطرت انسانی هستم.(3)
روایت12.
کشف الغمّۀ: از کتاب«کفایۀ الطالب» آورده است که گفت: معاویۀ بن أبی سفیان به سعد بن أبی وقّاص فرمان داد – که علی را دشنام دهد، اما سعد چنین نکرد- پس گفت: چه چیزی تو را از دشنام دادن ابوتراب بازداشت؟ سعد گفت: آنچه مرا از این کار بازداشت، برخوردار بودن علی از سه خصلت است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آنها را به وی داده و داشتن یکی از آنها برای من ارجمندتر از شتران سرخ موی است، شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که در رفتن به یکی از غزوه هایش او را به جای خویش نهاده بود، علی علیه السلام فرمود: یا رسول الله آیا مرا با زنان و کودکان بر جای میگذاری؟! پیامبر به وی فرمود: «آیا خرسند نیستی که نزد من منزلت هارون از موسی را داشته باشی إلّا اینکه پس از من پیامبری نخواهد آمد؟» و شنیدم در روز خیبر فرمود: «فردا پرچم را به مردی خواهم سپرد که
ص: 315
فَکُنْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ تَنْکِصُونَ مُسْتَکْبِرِینَ بِهِ سامِراً تَهْجُرُونَ (1) أَیْ تَهْذُونَ مِنَ الْهَذَیَانِ فِی مَلَإٍ مِنْ قُرَیْشٍ سَبُّوا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ سَبُّوا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ قَالُوا فِی الْمُسْلِمِینَ هُجْراً.
الْحِلْیَةُ کَعْبُ بْنُ عُجْرَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا تَسُبُّوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مَمْسُوسٌ فِی ذَاتِ اللَّهِ (2).
أی یمسه الأذی و الشدة فی رضاء الله تعالی و قربه أو هو لشدة حبه لله و اتباعه لرضاه کأنه ممسوس أی مجنون کما ورد فی صفات المؤمن یحسبهم القوم أنهم قد خولطوا و یحتمل أن یکون المراد بالممسوس المخلوط و الممزوج مجازا أی خالط حبه تعالی لحمه و دمه.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مُسْنَدُ الْمَوْصِلِیِّ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: أَ یُسَبُّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتُمْ أَحْیَاءٌ قُلْتُ وَ أَنَّی ذَلِکَ قَالَتْ أَ لَیْسَ یُسَبُّ عَلِیٌّ وَ مَنْ یُحِبُّ عَلِیّاً وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُحِبُّهُ (3).
جا، [المجالس] للمفید عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی صَادِقٍ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ: دِینِی دِینُ رَسُولِ اللَّهِ وَ حَسَبِی حَسَبُ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنْ تَنَاوَلَ دِینِی وَ حَسَبِی فَقَدْ تَنَاوَلَ دِینَ رَسُولِ اللَّهِ وَ حَسَبَهُ (4).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَارِثٍ اللَّیْثِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ کَیْسَانَ قَالَ: سَمِعَ عَامِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ وَ کَانَ مِنْ عُقَلَاءِ قُرَیْشٍ ابْناً لَهُ یَنْتَقِصُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام
ص: 313
خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند» گوید: سپس گردنها را برای کسب این فضیلت دراز کردیم، ناگاه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی را برای من فرا بخوانید، پس او را در حالی آوردند که از چشم درد رنج میبرد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آب دهان در چشمانش مالیده آنگاه پرچم را به دستش داد و خداوند خیبر را بر دست وی گشود؛ و نیز زمانی که این آیه نازل شد: «نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکمُ ْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُم»(1){بگو:
«بیایید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»} که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی ، فاطمه، حسن و حسین را نزد خود خواند و فرمود: «خداوندا، اینان خاندان منند!» مسلم این حدیث را در صحیح خود چنین روایت کرده است و دیگر حافظان نیز. محمّد بن یوسف گنجی گوید: از گمراه شدن پس از هدایت به خدا پناه میبریم!(2)
و از مناقب خوارزمی با اسناد از ترمذی از عامر بن سعد بن أبی وقّاص از پدرش نظیر این حدیث را نقل کرده است.(3)
روایت13.
امالی طوسی: با اسناد برادر دِعبل از امام رضا علیه السّلام از پدرانش از علی بن أبی طالب علیهم السّلام آورده است که فرمود: بدانید که شما را وادار به دشنام دادن به من خواهند کرد، پس اگر بر جانتان بیمناک شدید، مرا دشنام دهید، بدانید که شما را وادار به بیزاری جستن از من خواهند کرد، اما شما تن به این کار ندهید که من بر فطرت هستم.(4)
روایت14.
اصول کافی: علی بن ابراهیم از هارون بن مسلم از مسعدۀ بن صدقة روایت کرده که گفت: به امام صادق علیه السّلام عرض شد: مردم نقل میکنند که علی علیه السّلام بر منبر کوفه فرموده است: «ای مردم، شما را به دشنام دادن من فرا میخوانند، پس مرا دشنام دهید؛ سپس به بیزاری جستن از من دعوت میشوید، در این صورت از من بیزاری نجویید» آن حضرت علیه السّلام فرمود: مردم چه بسیار به علی علیه السّلام دروغ میبندند! سپس فرمود: بلکه آن حضرت فرمود: «شما را به دشنام دادن من فرا میخوانند، مرا دشنام دهید، سپس شما را به بیزاری جستن از من فرا میخوانند و من بر دین محمّدم» و نفرمود «از من بیزاری نجویید». پس آن سؤال کننده به وی عرض کرد: آیا درست میدانی که کشته شدن را بر بیزاری جستن برگزیند؟ فرمود: به خدا این تکلیف را ندارد. تکلیف او همان است که عمّار بن یاسر کرد زمانی که اهل مکه او را مجبور- به بیزاری جستن از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله- نمودند ولی قلبش به ایمان استوار بود، سپس خدای عزّوجل درباره وی چنین نازل فرمود: «إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئنِ ُّ بِالْایمَان»(5){مگر
آن کس که مجبور شده و [لی] قلبش به ایمان اطمینان دارد} سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: ای عمّار، اگر دوباره تو را مجبور به این کار کردند، بازهم این کار را بکن، زیرا
ص: 316
فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ لَا تَنْتَقِصْ عَلِیّاً فَإِنَّ الدِّینَ لَمْ یَبْنِ شَیْئاً فَاسْتَطَاعَتِ الدُّنْیَا أَنْ تَهْدِمَهُ وَ إِنَّ الدُّنْیَا لَمْ تَبْنِ شَیْئاً إِلَّا هَدَمَهُ الدِّینُ یَا بُنَیَّ إِنَّ بَنِی أُمَیَّةَ لَهِجُوا بِسَبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی مَجَالِسِهِمْ وَ لَعَنُوهُ عَلَی مَنَابِرِهِمْ فَکَأَنَّمَا یَأْخُذُونَ وَ اللَّهِ بِضَبْعَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ مَدّاً وَ إِنَّهُمْ لَهِجُوا بِتَقْرِیظِ(1) ذَوِیهِمْ وَ أَوَائِلِهِمْ مِنْ قَوْمِهِمْ فَکَأَنَّمَا یَکْشِفُونَ مِنْهُمْ عَنْ أَنْتَنَ مِنْ بُطُونِ الْجِیَفِ فَأَنْهَاکَ عَنْ سَبِّهِ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی یَعْلَی مُحَمَّدِ بْنِ زُهَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَیْمَنَ الطَّهُورِیِّ عَنْ مُصَبِّحِ بْنِ هِلْقَامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی أُمَیَّةَ الطَّرَسُوسِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ شِمْرِ بْنِ عَطِیَّةَ قَالَ: کَانَ أَبِی یَنَالُ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأُتِیَ فِی الْمَنَامِ فَقِیلَ لَهُ أَنْتَ السَّابُّ عَلِیّاً فَخُنِقَ حَتَّی أَحْدَثَ فِی فِرَاشِهِ ثَلَاثاً یَعْنِی صُنِعَ بِهِ ذَلِکَ فِی الْمَنَامِ ثَلَاثَ لَیَالٍ (3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ عَنِ ابْنِ دُرَیْدٍ عَنِ الرَّوَّاسِیِ (4) عَنْ عُمَرَ بْنِ بُکَیْرٍ عَنِ ابْنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی مِخْنَفٍ عَنْ کَثِیرِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: جَمَعَ زِیَادُ بْنُ مَرْجَانَةَ النَّاسَ بِرَحْبَةِ الْکُوفَةِ لِیَعْرِضَهُمْ عَلَی الْبَرَاءَةِ مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ النَّاسُ مِنْ ذَلِکَ فِی کَرْبٍ عَظِیمٍ فَأُغْفِیتُ (5) فَإِذَا أَنَا بِشَخْصٍ قَدْ سَدَّ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ أُرْسِلْتُ إِلَی
ص: 314
خداوند با نازل کردن آیهای عذر تو را پذیرفته و به تو فرمان داده که اگر آنها دوباره تو را وادار کردند، تو نیز این کار را تکرار کن.(1)
روایت15.
عیون اخبار الرضا: با اسناد تمیمی از امام رضا از پدرانش از علی علیهم السّلام آورده است که فرمود: شما را وادار خواهند کرد که از من بیزاری بجویید، از من بیزاری مجویید که من بر دین محمّدم.(2)
روایت16.
الإرشاد: از جمله معجزات امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حدیثی است که بسیاری آن را از قول وی نقل کردهاند و آن: «به زودی شما را وادار خواهند کرد که مرا دشنام دهید، پس مرا دشنام دهید، و چنانچه شما را وادار کردند که از من بیزاری جویید، از من تبرّی نجویید که من بر دین اسلام زاده شدهام، پس اگر کسی از شما را بر بیزاری از من مجبور کردند، باید گردنش را- برای کشته شدن- دراز کند، و اگر کسی از من بیزاری جوید، نه دنیا دارد و نه آخرت؛ و چنان شد که فرموده بود.(3)
روایت17.
مناقب ابن شهر آشوب: سفیان بن عیینه از طاوس یمانی آورده است که آن حضرت علیه السّلام به حجر بدری فرمود: «ای حجر، چگونه خواهی بود اگر بر منبر صنعا برپای داشته شوی و فرمان یابی که مرا دشنام داده و از من برائت جویی؟ گوید: عرض کردم: از این بابت به خدا پناه میبرم. فرمود: به خدا سوگند چنین خواهد شد و چون چنین شود، مرا دشنام ده ولی از من بیزاری مجوی که هرکس در دنیا از من بیزاری جوید در آخرت از او بیزاری میجویم» طاوس گوید: پس حجّاج او را ملزم به دشنام دادن به علی علیه السّلام نمود، سپس حجر از منبر بالا رفته و گفت: ای مردم، این امیر شما به من فرمان داده که علی را لعن کنم، اینک او را لعن کنید که خدایش لعنت کند!(4)
روایت18.
امالی طوسی: جمعی از ابوالمفضّل با سندی
ص: 317
صَاحِبِ الْقَصْرِ فَانْتَبَهْتُ مَذْعُوراً وَ إِذَا غُلَامٌ لِزِیَادٍ قَدْ خَرَجَ إِلَی النَّاسِ فَقَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّ الْأَمِیرَ عَنْکُمْ مَشْغُولٌ وَ سَمِعْنَا الصِّیَاحَ مِنْ دَاخِلِ الْقَصْرِ فَقُلْتُ فِی ذَلِکَ:
مَا کَانَ مُنْتَهِیاً عَمَّا أَرَادَ بِنَا***حَتَّی تَنَاوَلَهُ النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ
فَأَسْقَطَ الشَّقَّ مِنْهُ ضَرْبَةً ثَبَتَتْ***کَمَا تَنَاوَلَ ظُلْماً صَاحِبَ الرَّحَبَةِ(1).
کنز الکراجکی، عن أسد بن إبراهیم الحرانی عن عمر بن علی العتکی عن أحمد بن محمد بن سلیمان الجوهری عن أبیه عن محمد بن السری عن هشام بن محمد السائب عن أبیه عن عبد الرحمن بن السائب عن أبیه: مثله (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ بُکَیْرِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ علیه السلام: سَتُدْعَوْنَ إِلَی سَبِّی فَسُبُّونِی وَ تُدْعَوْنَ إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَمُدُّوا الرِّقَابَ فَإِنِّی عَلَی الْفِطْرَةِ(3).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِفَایَةِ الطَّالِبِ قَالَ: أَمَرَ مُعَاوِیَةُ بْنُ أَبِی سُفْیَانَ سَعْداً(4) فَقَالَ مَا مَنَعَکَ أَنْ تَسُبَّ أَبَا تُرَابٍ قَالَ أَمَا مَا ذَکَرْتُ ثَلَاثاً قَالَهُنَّ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَنْ أَسُبَّهُ لَأَنْ تَکُونَ لِی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَهُ وَ قَدْ خَلَّفَهُ فِی بَعْضِ مَغَازِیهِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ خَلَّفْتَنِی مَعَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْیَانِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نُبُوَّةَ(5) بَعْدِی وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ (6) یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ رَجُلًا
ص: 315
از ابوجعفر منصور روایت کردهاند که گفت: در میان ما در کوه شراة(1)
مرد قصهگویی بود که چون از قصّهگویی فراغت مییافت، علی را یاد کرده و دشنام میداد. تا اینکه روزی دشنام نداد و روز بعد نیز چنین کرد. گفتند: فراموش کرده است. چون روز سوم نیز دشنام نداد، به وی گفتند یا اینکه از او پرسیدند- که چرا علی را دشنام ندادی- گفت: به خدا سوگند دیگر هرگز او را دشنام نخواهم داد؛ خواب دیدم که مردم گرد آمده و نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله میآیند و آن حضرت به مردی میفرماید: سیرابشان کن، تا اینکه من بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وارد شدم و آن حضرت فرمود: او را سیراب کن، اما او مرا طرد کرد، لذا به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله شکایت برده و عرض کردم: یا رسول الله، امر بفرمایید مرا سیراب کند؛ فرمود: سیرابش کن؛ اما او مرا قطران نوشانید و صبح در حالی از خواب بیدار شدم که آروغ میزدم.(2)
روایت19.
مناقب ابن شهر آشوب: زیاد بن کلیب گوید: در میان جمعی نشسته بودم که محمّد بن صفوان با عبیدالله بن زیاد از کنار ما گذشته و وارد مسجد شده سپس نزد ما باز گشتند در حالی که محمّد بن صفوان نابینا شده بود، پس گفتیم: او را چه میشود؟ گفت که در محراب برخاسته و گفته است: هرکس علی را همراه با نیت دشنام ندهد، من این کار را میکنم! پس خداوند او را کور نمود. این ماجرا را عمر بن ثابت از ابومعشر روایت کرده است.
بلاذری، سمعانی، مامطیری، نطنزی و فلکی آوردهاند که مردی در حال دشنام دادن به علی علیه السّلام بر سعد بن مالک گذر کرد. سعد گفت: وای بر تو، چه میگویی؟ گفت: آنچه را که شنیدی میگویم! سعد گفت: خدایا، اگر دروغگو باشد، هلاکش فرما! پس او را شتری بُختی لگد زده و به قتل رساند.
ابن مسیِّب: مروان بر منبر رفته و علی را یاد نموده دشنام داد، سعید گوید:
ص: 318
یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ فَتَطَاوَلْنَا لَهَا فَقَالَ ادْعُوا لِی عَلِیّاً فَأُتِیَ بِهِ أَرْمَدَ فَبَصَقَ فِی عَیْنِهِ وَ دَفَعَ الرَّایَةَ إِلَیْهِ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ (1) دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَیْناً فَقَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِی. هکذا رواه مسلم فی صحیحه و غیره من الحفاظ قال محمد بن یوسف الکنجی نعوذ بالله من الحور بعد الکور(2)
و من مناقب الخوارزمی بالإسناد عن الترمذی عن عامر بن سعد بن أبی وقاص عن أبیه: مثله (3).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: أَلَا إِنَّکُمْ سَتُعْرَضُونَ عَلَی سَبِّی فَإِنْ خِفْتُمْ عَلَی أَنْفُسِکُمْ فَسُبُّونِی أَلَا وَ إِنَّکُمْ سَتُعْرَضُونَ عَلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَلَا تَفْعَلُوا فَإِنِّی عَلَی الْفِطْرَةِ(4).
کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یَرْوُونَ أَنَّ عَلِیّاً قَالَ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّکُمْ سَتُدْعَوْنَ إِلَی سَبِّی فَسُبُّونِی ثُمَّ تُدْعَوْنَ إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَلَا تَبَرَّءُوا مِنِّی فَقَالَ علیه السلام مَا أَکْثَرَ مَا یَکْذِبُ النَّاسُ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا قَالَ إِنَّکُمْ سَتُدْعَوْنَ إِلَی سَبِّی فَسُبُّونِی ثُمَّ تُدْعَوْنَ إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی وَ إِنِّی لَعَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ وَ لَمْ یَقُلْ وَ لَا تَبَرَّءُوا مِنِّی فَقَالَ لَهُ السَّائِلُ أَ رَأَیْتَ إِنِ اخْتَارَ الْقَتْلَ دُونَ الْبَرَاءَةِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا ذَلِکَ عَلَیْهِ وَ مَا لَهُ إِلَّا مَا مَضَی عَلَیْهِ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ حَیْثُ أَکْرَهَهُ أَهْلُ مَکَّةَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ (5) فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عِنْدَهَا یَا عَمَّارُ إِنْ عَادُوا فَعُدْ فَقَدْ
ص: 316
لحظهای چشمانم را بسته و به خواب رفتم، در خواب پنجه دستی دیدم که از قبر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بیرون آمده و گره شصت و سه را بسته بود، و شنیدم گویندهای گفت: ای اُمویّ، ای شقی، آیا به آنکه تو را از خاک آفرید، آنگاه از نطفه سپس به صورت مردی در آورد کفر ورزیدی؟ گوید: پس از آن مروان سه روز بیشتر زنده نماند.
مناقب اسحاق العدل آورده است که در زمان خلافت هشام خطیبی بود که بر منبر علی علیه السّلام را لعن میکرد. راوی گوید: پس پنجهای از قبر رسول خدا بیرون آمد به گونهای کف دست دیده میشد ولی ساعدش دیده نمیشد و بر شصت و سه گره خورده بود، ناگاه سخنی از قبر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به گوش رسید که: وای بر تو ای اُمّوی، آیا به کسی که تو را از خاک آفرید، آنگاه از نطفه و سپس به صورت مردی در آورد کفر ورزیدی؟ و آنچه را در خود داشت انداخت که ناگاه دودی آبی از آن برخاست. راوی گوید: هنوز از منبر پایین نیامده بود که کور شده بود و او را راه میبردند. گوید: و سه روز بیشتر نگذشته بود که مُرد.(1)
توضیح
با حساب عقود، عقد بر 63 آن است که انگشت خنصر و بنصر و میانی را بخواباند و ناخن انگشت ابهام را وارد گره دوم از انگشت سبابه نماید، و با نشان دادن به گره زدن سه انگشت، این معنا را القا کرد که بیش از آن (سه روز) زنده نخواهد ماند.
روایت20.
مناقب ابن شهر آشوب: علمای واسط آوردهاند که چون لعن فرستادن را برداشتند، خطیب واسط همچنان به لعن فرستادن ادامه میداد که ناگاه گاو نری از نهر عبور کرده، دیوار شهر را ویران نموده و وارد آن گردیده به سمت مسجد جامع رفته و از منبر بالا رفته و خطیب را شاخ زده و به قتل رسانده از چشم مردم غیب گردید. سپس دری را که از آن وارد شده بود بستند و آن را «باب الثور» نامیدند و هنوز هم اثر آن باقی است.
و یک هاشمی گوید: مردی را در شام دیدم که نیمی از صورتش سیاه شده بود و او آن را میپوشانید. پس علت را از وی جویا شدم، گفت: بلی، بر خود واجب کرده ام که هرکس در این مورد از من سؤال کند، او را پاسخ دهم: بسیار از علی بن أبی طالب عیبجویی نموده و از او به بدی یاد میکردم تا اینکه شبی در خواب شخصی به سراغ من آمد و گفت: آیا تو همانی که از علی عیبجویی میکند؟ سپس نیمی از صورتم را زد و چون صبح بیدار شدم همانطور که میبینی، دیدم که نیمی از صورتم را سیاه کرده است.
ص: 319
أَنْزَلَ اللَّهُ عُذْرَکَ وَ أَمَرَکَ أَنْ تَعُودَ إِنْ عَادُوا(1).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: إِنَّکُمْ سَتُعْرَضُونَ عَلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَلَا تَتَبَرَّءُوا مِنِّی فَإِنِّی عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ(2).
شا، [الإرشاد] مِنْ مُعْجِزَاتِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مَا اسْتَفَاضَ عَنْهُ مِنْ قَوْلِهِ: إِنَّکُمْ سَتُعْرَضُونَ مِنْ بَعْدِی عَلَی سَبِّی فَسُبُّونِی فَإِنْ عُرِضَ عَلَیْکُمُ الْبَرَاءَةُ(3) مِنِّی فَلَا تَبَرَّءُوا مِنِّی فَإِنِّی وُلِدْتُ عَلَی الْإِسْلَامِ فَمَنْ عُرِضَ عَلَیْهِ الْبَرَاءَةُ فَلْیَمْدُدْ عُنُقَهُ فَمَنْ تَبَرَّأَ مِنِّی فَلَا دُنْیَا لَهُ وَ لَا آخِرَةَ وَ کَانَ الْأَمْرُ فِی ذَلِکَ کَمَا قَالَ علیه السلام(4).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ عَنْ طَاوُسٍ الْیَمَانِیِّ أَنَّهُ قَالَ علیه السلام لِحُجْرٍ الْبَدْرِیِّ: یَا حُجْرُ کَیْفَ بِکَ إِذَا أُوقِفْتَ عَلَی مِنْبَرِ صَنْعَاءَ وَ أُمِرْتَ بِسَبِّی وَ الْبَرَاءَةِ مِنِّی قَالَ فَقُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ قَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ کَائِنٌ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَسُبَّنِی وَ لَا تَبَرَّأْ مِنِّی فَإِنَّهُ مَنْ تَبَرَّأَ مِنِّی فِی الدُّنْیَا بَرِئْتُ مِنْهُ فِی الْآخِرَةِ قَالَ طَاوُسٌ فَأَخَذَهُ الْحَجَّاجُ عَلَی أَنْ یَسُبَّ عَلِیّاً فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَمِیرَکُمْ هَذَا أَمَرَنِی أَنْ أَلْعَنَ عَلِیّاً أَلَا فَالْعَنُوهُ لَعَنَهُ اللَّهُ (5).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ الْمَکِّیِّ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی الْکِسَائِیِّ عَنْ نُوحِ بْنِ دَرَّاجٍ الْقَاضِی عَنِ ابْنِ
ص: 317
شمر بن عطیه گوید: پدرم از علی بد میگفت، پس کسی به خوابش آمده به وی گفت: دشنام دهنده به علی تویی؟ سپس چنان خفه شد که تا سه شب رختخواب خود را خیس میکرد.
ابوجعفر منصور: قصّهگویی بود که چون از قصه گفتنش فراغت مییافت، علی را یاد کرده و دشنام میداد. اما ناگهان این عادت خود را ترک نمود و چون از علت این از وی سؤال شد، گفت: به خدا سوگند دیگر هرگز او را دشنام نخواهم داد، زیرا در خواب دیدم که مردم جمع شده و نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله میروند و آن حضرت به مردی میگوید: آنان را آب بده، تا اینکه من بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وارد شدم، پس به آن مرد فرمود: آبش ده، اما آن مرد مرا طرد کرد لذا شکایت او را به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله کردم که فرمود: سیرابش کن، پس مرا قطران نوشانید و چون بیدار گشتم، متوجه شدم که هم آروغ آن را میزنم و هم ادرارم از آن است.
اعمش آورده است که منصور وی را چنین روایت کرده است: عمامه مردی بر زمین افتاد ناگاه دید که سرش سر یک خوک است، سپس از ماجرایش پرسید، گفت: سی سال مؤذن بودم و هر روز میان اذان و اقامه صد بار علی را لعن میکردم که جمعا روزی پانصد بار میشد و شب جمعه هزار بار لعنش میکردم. تا اینکه خواب بودم که دچار تشنگی گشتم و ناگاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و علی و حسن و حسین علیهم السّلام را دیدم. پس به حسنین علیهما السّلام گفتم: مرا سیراب کنید، اما آن دو با من سخن نگفتند، سپس به علی نزدیک شده و گفتم: یا أباالحسن، مرا سیراب کن، اما او مرا آب نداد و با من سخن نگفت: پس به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نزدیک شده و گفتم: مرا سیراب کنید، آن حضرت سر خود را برداشته و نگاهی به من کرده و فرمود: تو همانی که روزی پانصد بار علی را لعن میکردی و دیروز هزار بار لعنش کردی؟ اما من پاسخی نداشتم که به او بدهم، پس به صورتم آب دهان انداخت و گفت: گم شو خوک! پس به خدا سوگند که چون صبح کرد، سر و صورت او شبیه خوک شده بود.
حسین بن علی بن حسین بن علی بن أبی طالب علیه السّلام: ابراهیم بن هاشم مخزومی والی مدینه بود، وی هر روز جمعه ما را نزدیک منبر جمع میکرد و علی را دشنام میداد، پس به منبر چسبیدم و خواب مرا ربود، و در خواب دیدم که قبر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از هم شکافته شد و مردی از درون آن با جامههای سپید بیرون آمده و به من گفت: ای
ابوعبدالله، آیا گفتار این مرد تو را غمگین نمیکند؟ گفتم: آری به خدا! گفت: چشمانت را باز کن و ببین خدا با او چه میکند، و چون زبان به دشنام علی علیه السّلام گشود، از بالای منبر به زمین پرت شد و مُرد.
عثمان بن عفّان سیستانی: محمّد بن عبّاد گفت: مرد صالحی همسایه من بود، وی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را به خواب دیده بود که بر لبه حوض کوثر ایستاده و حسن و حسین اُمّت را آب مینوشانند.
ص: 320
أَبِی لَیْلَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ قَالَ: کَانَ عِنْدَنَا بِالشَّرَاةِ(1) قَاصٌّ إِذَا فَرَغَ مِنْ قِصَصِهِ ذَکَرَ عَلِیّاً فَشَتَمَهُ فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذَا تَرَکَ ذَلِکَ یَوْماً وَ مِنَ الْغَدِ فَقَالُوا نَسِیَ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الثَّالِثُ تَرَکَهُ أَیْضاً فَقَالُوا لَهُ أَوْ سَأَلُوهُ (2) فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَذْکُرُهُ بِشَتِیمَةٍ أَبَداً بَیْنَا أَنَا نَائِمٌ وَ النَّاسُ قَدْ جَمَعُوا فَیَأْتُونَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ لِرَجُلٍ اسْقِهِمْ حَتَّی وَرَدْتُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ اسْقِهِ فَطَرَدَنِی فَشَکَوْتُ ذَلِکَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مُرْهُ فَلْیَسْقِنِی فَقَالَ اسْقِهِ فَسَقَانِی قَطِرَاناً فَأَصْبَحْتُ وَ أَنَا أَتَجَشَّأُ(3).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب زِیَادُ بْنُ کُلَیْبٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً فِی نَفَرٍ فَمَرَّ بِنَا مُحَمَّدُ بْنُ صَفْوَانَ مَعَ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ فَدَخَلَا الْمَسْجِدَ ثُمَّ رَجَعَا إِلَیْنَا وَ قَدْ ذَهَبَ عَیْنَا مُحَمَّدِ بْنِ صَفْوَانَ فَقُلْنَا مَا شَأْنُهُ فَقَالَ إِنَّهُ قَامَ فِی الْمِحْرَابِ وَ قَالَ إِنَّهُ مَنْ لَمْ یَسُبَّ عَلِیّاً بِنِیَّةٍ فَإِنَّهُ (4) یَسُبُّهُ بِنِیَّةٍ فَطَمَسَ اللَّهُ بَصَرَهُ. وَ قَدْ رَوَاهُ عُمَرُ بْنُ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی مَعْشَرٍ.
الْبَلاذُرِیِّ وَ السَّمْعَانِیِّ وَ الْمَامَطِیرِیِّ وَ النَّطَنْزِیِّ وَ الْفَلَکِیِّ: أَنَّهُ مَرَّ بِسَعْدِ بْنِ مَالِکٍ رَجُلٌ یَشْتِمُ عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ وَیْحَکَ مَا تَقُولُ قَالَ أَقُولُ مَا تَسْمَعُ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ کَاذِباً فَأَهْلِکْهُ فَخَبَطَهُ جَمَلٌ بُخْتِیٌ (5) فَقَتَلَهُ.
ابْنُ الْمُسَیَّبِ: صَعِدَ مَرْوَانُ الْمِنْبَرَ وَ ذَکَرَ عَلِیّاً علیه السلام فَشَتَمَهُ قَالَ سَعِیدٌ
ص: 318
راوی گوید: سپس، من نیز از ایشان آب خواستم اما آن دو از دادن آب به من خودداری کردند. پس نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آمدم تا از وی آب بخواهم، که آن حضرت فرمود: آبش ندهید، در همسایه تو مردی است که علی را لعن میکند و تو او را از این کار باز نمیداری؟ سپس چاقویی به من داده و فرمود: برو و او را سر ببر! گوید: پس بیرون آمده و او را سر بریدم و چاقو را به آن حضرت باز گرداندم، آنگاه فرمود: حسین، سیرابش کن! حسین مرا آب داد و جام را در دست گرفته و نمیدانم از آن آب نوشیدم یا نه که با سروصدایی از خواب بیدار شدم که میگفتند: سر فلانی در رختخوابش بُریده شده است و شرطهها همسایهها را گرفتند. سپس نزد امیر رفته و گفتم: خدا تو را اصلاح فرماید، این کار را من کردهام و این مردم بیگناه هستند، آنگاه خوابم را برایش تعریف کردم، پس به من گفت: برو که خداوند تو را پاداش خیر دهد!
عبدالله بن السائب و کثیر بن الصلت گویند: زیاد بن أبیه اشراف کوفه را در مسجد رحبه گرد آورد تا آنان را وادار به سبّ امیرالمؤمنین و بیزاری جستن از او کند؛ پس خواب مرا در ربود و ناگاه در خواب مردی را دیدم دارای گردن دراز و پلک پر مو - رویدرهم کشیده - که لب پایین او آویزان بود و میان آسمان و زمین را سد کرده بود، پس به وی گفتم: کیستی؟ گفت: من نقّاد ذوالرقبه هستم، طاعونی که به سوی زیاد فرستاده شده، سپس از خواب جسته و صدای شیون بر او را شنیدیم. او آنگاه این ابیات را سرودم:
- «مردم را به کاری واداشت که سینه آن ها را تنگ کرده بود، آنان را مجبور کرد آن گاه که ایشان را به رحبه فراخواند؛
- تا یاری دهنده اسلام را نفرین کند، همان که پیوسته بر مشرکان از توانایی و پیروزی برخوردار بود،
- هنوز کاری را که اراده انجامش را کرده بود به پایان نرساند، تا اینکه نقّاد ذوالرقبه بر او غالب آمد،
- پس با یک ضربت شگفتانگیز یک طرف بدنش را از کار انداخت، همانطور که ستمگرانه به صاحب رحبه - امیرالمؤمنین - بیحرمتی کرد»
میگویم: ابن أبی الحدید گوید: ابوالفرج عبدالرحمان بن علی جوزی در کتاب «المنتظم» روایت کرده که زیاد چون با سنگ ریزه از سوی مردم کوفه مورد تهاجم قرار گرفت آنگاه که بر منبر خطبه میخواند، دست هشتاد تن از آنان را قطع کرد و قصد داشت خانههایشان را ویران سازد و نخلهایشان را بسوزاند از این رو آنها را جمع نمود تا اینکه مسجد و حیاط آن را از ایشان پر کرد تا آنان را وادار به بیزاری جستن از علی علیه السّلام نماید و میدانست که آنها خودداری خواهند کرد و به همین بهانه خواهد توانست ریشه آنان را بخشکاند و شهرشان را ویران سازد. عبدالرحمان بن سائب انصاری گوید: من در میان جمعی
ص: 321
فَهَوَّمَتْ عَیْنَایَ (1) فَرَأَیْتُ کَفّاً فِی مَنَامِی خَرَجَتْ مِنْ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَاقِدَةً عَلَی ثَلَاثٍ وَ سِتِّینَ وَ سَمِعْتُ قَائِلًا یَقُولُ یَا أُمَوِیُّ یَا شَقِیُّ أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا قَالَ فَمَا مَرَّتْ بِمَرْوَانَ إِلَّا ثَلَاثٌ حَتَّی مَاتَ.
مَنَاقِبُ إِسْحَاقَ الْعَدْلِ: أَنَّهُ کَانَ فِی خِلَافَةِ هِشَامٍ خَطِیبٌ یَلْعَنُ عَلِیّاً عَلَی الْمِنْبَرِ قَالَ فَخَرَجَتْ کَفٌّ مِنْ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُرَی الْکَفُّ وَ لَا یُرَی الذِّرَاعُ عَاقِدَةً عَلَی ثَلَاثٍ وَ سِتِّینَ وَ إِذَا کَلَامٌ مِنْ قَبْرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَیْلَکَ مِنْ أُمَوِیٍ أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا وَ أَلْقَتْ مَا فِیهَا وَ إِذَا دُخَانٌ أَزْرَقُ قَالَ فَمَا نَزَلَ عَنْ مِنْبَرِهِ إِلَّا وَ هُوَ أَعْمَی یُقَادُ قَالَ وَ مَا مَضَتْ لَهُ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ حَتَّی مَاتَ (2).
علی حساب العقود العقد علی ثلاث و ستین هو أن یثنی الخنصر و البنصر و الوسطی و یأخذ ظفر الإبهام بباطن العقدة الثانیة من السبابة فأشار بعقد الثلاثة إلی أنه لا یعیش أکثر منها.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب رَوَی عُلَمَاءُ وَاسِطٍ: أَنَّهُ لَمَّا رَفَعُوا اللَّعَائِنَ جَعَلَ خَطِیبُ وَاسِطٍ یَلْعَنُ فَإِذَا هُوَ بِثَوْرٍ عَبَرَ الشَّطَّ وَ شَقَّ السُّورَ وَ دَخَلَ الْمَدِینَةَ وَ أَتَی الْجَامِعَ وَ صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ نَطَحَ (3) الْخَطِیبَ فَقَتَلَهُ بِهَا وَ غَابَ عَنْ أَعْیُنِ النَّاسِ فَسَدُّوا الْبَابَ الَّذِی دَخَلَ مِنْهُ وَ أَثَرُهُ ظَاهِرٌ وَ سَمَّوْهُ بَابَ الثَّوْرِ.
وَ قَالَ هَاشِمِیٌّ: رَأَیْتُ رَجُلًا بِالشَّامِ قَدِ اسْوَدَّ نِصْفُ وَجْهِهِ وَ هُوَ یُغَطِّیهِ فَسَأَلْتُهُ عَنْ سَبَبِ ذَلِکَ فَقَالَ نَعَمْ قَدْ جَعَلْتُ عَلَیَّ أَنْ لَا یَسْأَلَنِی أَحَدٌ عَنْ ذَلِکَ إِلَّا أَخْبَرْتُهُ کُنْتُ شَدِیدَ الْوَقِیعَةِ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ کَثِیرَ الذِّکْرِ لَهُ بِالْمَکْرُوهِ فَبَیْنَا أَنَا ذَاتَ لَیْلَةٍ نَائِمٌ إِذْ أَتَانِی آتٍ فِی مَنَامِی فَقَالَ أَنْتَ صَاحِبُ الْوَقِیعَةِ فِی عَلِیٍّ فَضَرَبَ شَقَّ وَجْهِی فَأَصْبَحْتُ وَ شَقُّ وَجْهِی أَسْوَدُ کَمَا تَرَی.
ص: 319
از قوم خود بودم و در آن روز مردم گرفتار امری بس سترگ بودند که ناگاه خوابی بر من غلبه کرد، پس در خواب دیدم موجودی گردن دراز به مانند گردن شتر که نعره میکشید و لبهای ستبر و آویختهای داشت، به پیش میآمد، پس گفتم: چیستی؟ گفت: من نقّاد ذوالرقبه هستم، مأمور صاحب این قصر شدهام، پس وحشت زده از خواب پریدم و به دوستانم گفتم: آیا چیزی را که من دیدم، شما هم دیدید؟ گفتند: خیر، پس ایشان را
از آن آگاه نمودم که یکی از درون قصر به سوی ما بیرون آمده و گفت: از اینجا بروید که امیر به شما میگوید: مرا امروز با شما کاری نیست، ناگاه دریافتیم که طاعون او را زده و میگفت: احساس میکنم که نیمی از بدنم در آتش میسوزد. و چنین بود تا مُرد، پس عبدالرحمان بن سائب چنین سرود:
- «هنوز قصد خود را به انجام نرسانده بود که نقّاد ذوالرقبه بر وی دست یافت،
- پس با یک ضربت کاری نیمی از بدن او را از کار انداخت، همانطور که به ستم از صاحب رحبه - امیرالمؤمنین علیه السلام - بدگویی کرده بود.»(1) تمام!
توضیح
در «النهایۀ» آمده است: التهویم: ابتدای خواب که سبکتر از خواب عمیق است.(2)
و گفت: أهدب الأشفار: کسی که موی پلکهای او بسیار باشد، و از جمله آن است حدیث زیاد: طویل العنق أهدب.(3)
و گفت: الأهدل: کسی که لب زیرینش ضخیم و آویخته باشد و حدیث زیاد: أهدب أهدل،(4)
از همین است، و «الأهدر» گویا از «هدیر» شتر است که عبارت است از تکرار صدایش در حنجرهاش میباشد.
و میگویم: امثال اینها در باب «آنچه از معجزات آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله که در خواب به ظهور پیوسته خواهد آمد»
روایت21.
تفسیرعیاشی: از معمّر بن یحیی بن سالم آورده است که گفت: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم: مردم کوفه از علی علیه السّلام روایت میکنند که فرموده: به زودی شما را به دشنام دادن و بیزاری جستن از من فرا خواهند خواست، پس اگر به دشنام دادن به من فرا خوانده شدید، مرا دشنام دهید و اگر برای اظهار بیزاری جستن از من دعوت شدید، از من بیزاری نجویید که من بر کیش محمّدم صَلی الله علیهِ و آله. پس ابوجعفر فرمود: چه بسیار بر علی علیه السّلام دروغ می بندند! وی گفته است: «شما به زودی برای دشنام دادن و بیزاری جستن از من فرا خوانده میشوید، اگر دعوت به دشنام دادنم شدید، مرا دشنام دهید و اگر دعوت به اظهار برائت از من شدید، من بر دین محمّد صَلی الله علیهِ و آله هستم.» ونفرمود: «از من بیزاری نجویید.» راوی گوید:
ص: 322
شَمَرُ بْنُ عَطِیَّةَ قَالَ: کَانَ أَبِی یَنَالُ مِنْ عَلِیٍّ فَأُتِیَ فِی الْمَنَامِ فَقِیلَ لَهُ أَنْتَ السَّابُّ عَلِیّاً فَخُنِقَ حَتَّی أَحْدَثَ فِی فِرَاشِهِ ثَلَاثَ لَیَالٍ.
أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ: کَانَ قَاصٌّ إِذَا فَرَغَ مِنْ قِصَصِهِ ذَکَرَ عَلِیّاً فَشَتَمَهُ فَبَیْنَمَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ تَرَکَ ذَلِکَ فَسُئِلَ عَنْ سَبَبِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَا أَذْکُرُ لَهُ شَتِیمَةً أَبَداً بَیْنَا أَنَا نَائِمٌ وَ النَّاسُ قَدْ جَمَعُوا فَیَأْتُونَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ لِرَجُلٍ اسْقِهِمْ حَتَّی وَرَدْتُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ اسْقِهِ فَطَرَدَنِی فَشَکَوْتُ ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اسْقِهِ فَسَقَانِی قَطَرَاتٍ (1) وَ أَصْبَحْتُ وَ أَنَا أَتَجَشَّاهُ وَ أَبُولُهُ.
الْأَعْمَشُ أَنَّهُ حَدَّثَهُ الْمَنْصُورُ: وَقَعَ عِمَامَةُ رَجُلٍ فَإِذَا رَأْسُهُ رَأْسُ خِنْزِیرٍ فَسَأَلَهُ عَنْ قِصَّتِهِ فَقَالَ کُنْتُ مُؤَذِّناً ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کُنْتُ أَلْعَنُ عَلِیّاً بَیْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ مِائَةَ مَرَّةٍ کُلَّ یَوْمٍ خَمْسَمِائَةِ مَرَّةٍ وَ لَعَنْتُهُ لَیْلَةَ جُمُعَةٍ أَلْفَ لَعْنَةٍ فَبَیْنَمَا أَنَا نَائِمٌ وَ قَدْ لَحِقَنِی الْعَطَشُ فَإِذَا أَنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام فَقُلْتُ لِلْحَسَنَیْنِ علیهما السلام اسْقِیَانِی فَلَمْ یُکَلِّمَانِی فَدَنَوْتُ مِنْ عَلِیٍّ وَ قُلْتُ یَا أَبَا الْحَسَنِ اسْقِنِی وَ لَمْ یَسْقِنِی وَ لَمْ یُکَلِّمْنِی فَدَنَوْتُ مِنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ اسْقِنِی فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَبَصُرَ بِی وَ قَالَ أَنْتَ اللَّاعِنُ عَلِیّاً فِی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسَمِائَةِ مَرَّةٍ وَ قَدْ لَعَنْتَهُ الْبَارِحَةَ أَلْفَ مَرَّةٍ فَلَمْ أُحِرْ إِلَیْهِ جَوَاباً فَتَفَلَ فِی وَجْهِی وَ قَالَ اخْسَأْ یَا خِنْزِیرُ فَوَ اللَّهِ مَا أَصْبَحَ إِلَّا وَجْهُهُ وَ رَأْسُهُ کَخِنْزِیرٍ.
الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: کَانَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ الْمَخْزُومِیُّ وَالِیاً عَلَی الْمَدِینَةِ وَ کَانَ یَجْمَعُنَا کُلَّ یَوْمِ جُمُعَةٍ قَرِیباً مِنَ الْمِنْبَرِ وَ یَشْتِمُ عَلِیّاً فَلَصِقْتُ بِالْمِنْبَرِ فَأَغْفَیْتُ فَرَأَیْتُ الْقَبْرَ قَدِ انْفَرَجَ وَ خَرَجَ مِنْهُ رَجُلٌ عَلَیْهِ ثِیَابٌ بِیضٌ فَقَالَ لِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ لَا یَحْزُنُکَ مَا یَقُولُ هَذَا قُلْتُ بَلَی وَ اللَّهِ قَالَ افْتَحْ عَیْنَیْکَ انْظُرْ مَا یَصْنَعُ اللَّهُ بِهِ وَ إِذَا هُوَ قَدْ ذَکَرَ عَلِیّاً فَرُمِیَ بِهِ مِنْ فَوْقِ الْمِنْبَرِ فَمَاتَ.
عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ السِّجِسْتَانِیُّ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبَّادٍ قَالَ: کَانَ فِی جِوَارِی صَالِحٌ فَرَأَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فِی مَنَامِهِ عَلَی شَفِیرِ الْحَوْضِ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ یَسْقِیَانِ الْأُمَّةَ
ص: 320
عرض کردم: قربانت گردم، اگر مردی خواست در این راه کشته شود و تبرّی نجوید چه؟ فرمود: نه به خدا سوگند، تنها راه همان است که عمّار آن را انجام داد، زیرا خداوند میفرماید: «إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئنِ ُّ بِالْایمَان»(1){مگر
آن کس که مجبور شده و [لی] قلبش به ایمان اطمینان دارد}
میگویم: در باب «تقیّه» با اسنادهایی نظیر آن را آوردهایم.
روایت22.
مناقب ابن شهر آشوب: نزد اهل علم صحیحترین روایت از اینکه چگونه سبّ علی علیه السّلام باب شد آن است که معاویه نخستین بار دستور داد او را بر منبرها دشنام دهند و ابن عباس در این باره اعتراض کرد. معاویه گفت: هیهات، این مسأله مربوط به دین است و راهی برای ترک آن وجود ندارد؛ آیا او همان فریب دهنده رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، دشنام دهنده به ابوبکر، خرده گیرنده بر عمر و تنها گذرانده عثمان نیست؟ پس ابن عباس به وی گفت: او را بر منبرها دشنام میدهی در حالی که او این منبرها را با شمشیر خود برپا داشته است؟! معاویه گفت: دست از این کار نخواهم کشید تا اینکه بزرگسالان بر این باور بمیرند و کودکان به جوانی رسند و این بدعت ناروا تا خلافت عمر بن عبدالعزیز ادامه یافت که او به جای لعن کردن علی، آیه: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَنِ وَ إِیتَای ذِی الْقُرْبی»{در حقیقت، خدا به دادگری و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد} را جایگزین آن کرد، پس عمرو بن شعیب گفت: وای بر اُمّت! جمعه برداشته شد و لعنت کردن ترک شد و سنت از میان رفت.»(2)
روایت23.
مجالس مفید: مرزبانی با سندی از مالک بن ضمره آورده است که شنیدم علی، امیرمؤمنان علیه السّلام میفرمود: بدانید که شما را وادار خواهند کرد که مرا لعن کرده و دروغگو بخوانید، پس هرکس مرا از روی ناچاری و اکراه لعن کرد و خدا بداند که او مجبور بوده است، من و او با هم بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد میشویم، و آنکه زبان از لعن من باز دارد، به اندازه پرتاب یک تیر یا یک چشم برهم زدن بر من پیشی خواهد گرفت و هرکس با کمال میل مرا لعن کرد، هیچ حجابی میان او و خدا نخواهد بود و هیچ حجّتی نزد محمّد صَلی الله علیهِ و آله نخواهد داشت، بدانید که روزی محمّد صَلی الله علیهِ و آله دست مرا گرفته و فرمود: هر کس با این دست من بیعت کند و سپس در حالی که تو را دوست میدارد بمیرد، شهید از دنیا رفته است، و هرکس بمیرد در حالی که با تو دشمنی میکند، بر جاهلیت مرده لیکن بازخواست او بابت کارهایش در اسلام خواهد بود.(3)
توضیح
قول آن حضرت «فلا حجاب بینه و بین الله» یعنی اینکه چیزی او را از عذاب الهی
ص: 323
قَالَ فَاسْتَسْقَیْتُ أَنَا فَأَبَیَا عَلَیَّ فَأَتَیْتُ النَّبِیَّ أَسْأَلُهُ فَقَالَ لَا تَسْقُوهُ فَإِنَّ فِی جِوَارِکَ رَجُلًا یَلْعَنُ عَلِیّاً فَلَمْ تَمْنَعْهُ فَدَفَعَ إِلَیَّ سِکِّیناً وَ قَالَ اذْهَبْ فَاذْبَحْهُ قَالَ فَخَرَجْتُ وَ ذَبَحْتُهُ وَ دَفَعْتُ السِّکِّینَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا حُسَیْنُ اسْقِهِ فَسَقَانِی وَ أَخَذْتُ الْکَأْسَ بِیَدِی وَ لَا أَدْرِی أَشَرِبْتُ أَمْ لَا فَانْتَبَهْتُ وَ إِذَا أَنَا بِوَلْوَلَةٍ وَ یَقُولُونَ فُلَانٌ ذُبِحَ عَلَی فِرَاشِهِ وَ أَخَذَ الشُّرَطُ(1) الْجِیرَانَ فَقُمْتُ إِلَی الْأَمِیرِ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ هَذَا أَنَا فَعَلْتُهُ وَ الْقَوْمُ بُرَآءُ وَ قَصَصْتُ عَلَیْهِ الرُّؤْیَا فَقَالَ اذْهَبْ جَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً.
عَبْدُ اللَّهِ بْنُ السَّائِبِ وَ کَثِیرُ بْنُ الصَّلْتِ قَالا: جَمَعَ زِیَادُ بْنُ أَبِیهِ أَشْرَافَ الْکُوفَةِ فِی مَسْجِدِ الرَّحْبَةِ لِیَحْمِلَهُمْ عَلَی سَبِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُ فَأَغْفَیْتُ فَإِذَا أَنَا بِشَخْصٍ طَوِیلِ الْعُنُقِ أَهْدَلَ أَهْدَبَ قَدْ سَدَّ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ طَاعُونٌ بُعِثْتُ إِلَی زِیَادٍ فَانْتَبَهْتُ فَزِعاً وَ سَمِعْنَا الْوَاعِیَةَ عَلَیْهِ وَ أَنْشَأْتُ أَقُولُ:
قَدْ جَشَّمَ النَّاسَ أَمْراً ضَاقَ ذَرْعُهُمْ***یَحْمِلُهُمْ حِینَ أَدَّاهُمْ إِلَی الرَّحَبَةِ
یَدْعُو عَلَی نَاصِرِ الْإِسْلَامِ دَامَ لَهُ***عَلَی الْمُشْرِکِینَ الطَّوْلُ وَ الْغَلَبَةُ(2)
مَا کَانَ مُنْتَهِیاً عَمَّا أَرَادَ بِهِ***حَتَّی تَنَاوَلَهُ النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ
فَأَسْقَطَ الشِّقَّ مِنْهُ ضَرْبَةً عَجَباً***کَمَا تَنَاوَلَ ظُلْماً صَاحِبَ الرَّحَبَةِ(3).
أَقُولُ: قَالَ ابْنُ أَبِی الْحَدِیدِ رَوَی أَبُو الْفَرَجِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَلِیٍّ الْجَوْزِیُّ فِی کِتَابِ الْمُنْتَظَمِ: أَنَّ زِیَاداً لَمَّا حَصَبَهُ (4) أَهْلُ الْکُوفَةِ وَ هُوَ یَخْطُبُ عَلَی الْمِنْبَرِ قَطَعَ أَیْدِی ثَمَانِینَ مِنْهُمْ وَ هَمَّ أَنْ یُخَرِّبَ دُورَهُمْ وَ یُجَمِّرَ نَخْلَهُمْ فَجَمَعَهُمْ حَتَّی مَلَأَ بِهِمُ الْمَسْجِدَ وَ الرَّحْبَةَ لِیَعْرِضَهُمْ عَلَی الْبَرَاءَةِ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام وَ عَلِمَ أَنَّهُمْ سَیَمْتَنِعُونَ فَیَحْتَجُّ بِذَلِکَ عَلَی اسْتِئْصَالِهِمْ وَ إِخْرَابِ بَلَدِهِمْ قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ السَّائِبِ الْأَنْصَارِیُّ فَإِنِّی لَمَعَ
ص: 321
باز نخواهد داشت و «هولاء الخمس» اشارهای است به انگشتان آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله و در برخی نسخهها با تاء دو نقطه آمده و منظور نمازهای پنجگانه است.
روایت24.
رجال کشّی: یعقوب بن شیبه با سندی از أعمش آورده است که گفت: عبدالرحمن بن أبی لیلی را در حالی دیدم که حجّاج آنقدر وی را زده بود که کتفهایش کبود شده بودند و آنگاه او را در میان مردم برپا داشته و وادارش نمود علی را دشنام گوید و پاسبانان همراهش میگفتند: دروغگویان را دشنام ده! و او شروع کرد به گفتن«ألعن الکذّابین علیٌّ و الزبیر(1)
و المختار» ابن شهاب گوید اهل لغت عرب میگویند که«گوش تو میداند - زبان - چه میگوید» زیرا آوردن لفظ «علیٌّ» (به صورت مرفوع) بدین معناست که این لفظ مبتدا در کلام است (و متعلق به فعل ألعن نیست.)(2)
روایت25.
رجال کشّی: یعقوب با سندی از حجر بن عدی آورده است که علی علیه السّلام به من فرمود: تو چه کار خواهی کرد اگر تو را زدند و امر کردند مرا لعن کنی؟ به وی عرض کردم: چه کنم؟ فرمود: مرا لعن کن ولی از من تبّری مجوی که من بر دین خدایم. راوی گوید: بعدها محمّد بن یوسف وی را زده و امر نمود که علی را لعن کند و او را بر درب مسجد صنعا به پا داشت. راوی گوید: پس حجر گفت: امیر مرا فرمان داده که علی را لعن کنم، پس او را لعنت کنید که خدایش لعنت کند، پس دیدم همه مردم گفتند: «خدایش لعنت کند» مگر یک نفر که معنای آن را فهیمد و سالم ماند.(3)
روایت26.
کنز الکراجکی: از اسد بن ابراهیم سلمی با سندی از ابو رجاء عطاردی آورده است که گفت: این مرد را دشنام ندهید-
ص: 324
نَفَرٍ مِنْ قَوْمِی وَ النَّاسُ یَوْمَئِذٍ فِی أَمْرٍ عَظِیمٍ إِذْ هَوَّمْتُ تَهْوِیمَةً فَرَأَیْتُ شَیْئاً أَقْبَلَ طَوِیلَ الْعُنُقِ مِثْلَ عُنُقِ الْبَعِیرِ أَهْدَرَ أَهْدَلَ فَقُلْتُ مَا أَنْتَ فَقَالَ أَنَا النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ بُعِثْتُ إِلَی صَاحِبِ هَذَا الْقَصْرِ فَاسْتَیْقَظْتُ فَزِعاً فَقُلْتُ لِأَصْحَابِی هَلْ رَأَیْتُمْ مَا رَأَیْتُ قَالُوا لَا فَأَخْبَرْتُهُمْ وَ خَرَجَ عَلَیْنَا خَارِجٌ مِنَ الْقَصْرِ فَقَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّ الْأَمِیرَ یَقُولُ لَکُمْ إِنِّی عَنْکُمُ الْیَوْمَ مَشْغُولٌ وَ إِذَا الطَّاعُونُ قَدْ ضَرَبَهُ فَکَانَ یَقُولُ إِنِّی لَأَجِدُ فِی النِّصْفِ مِنْ جَسَدِی حَرَّ النَّارِ حَتَّی مَاتَ فَقَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ السَّائِبِ:
مَا کَانَ مُنْتَهِیاً عَمَّا أَرَادَ بِنَا***حَتَّی تَنَاوَلَهُ النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ
فَأَثْبَتَ الشِّقَّ مِنْهُ ضَرْبَةً عَظُمَتْ***کَمَا تَنَاوَلَ ظُلْماً صَاحِبَ الرَّحَبَةِ
انتهی (1).
فی النهایة التهویم أول النوم و هو دون النوم الشدید(2) و قال أهدب الأشفار أی طویل شعر الأجفان و منه حدیث زیاد طویل العنق أهدب (3) و قال الأهدل المسترخی الشفة السفلی الغلیظها و منه حدیث زیاد أهدب أهدل (4) و الأهدر کأنه من هدیر البعیر و هو تردید صوته فی حنجرته.
و أقول سیأتی أمثالها فی باب ما ظهر من معجزاته صلی الله علیه و آله فی المنام.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ أَهْلَ الْکُوفَةِ یَرْوُونَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ سَتُدْعَوْنَ إِلَی سَبِّی وَ الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَإِنْ دُعِیتُمْ إِلَی سَبِّی فَسُبُّونِی وَ إِنْ دُعِیتُمْ إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَلَا تَتَبَرَّءُوا مِنِّی فَإِنِّی عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مَا أَکْثَرَ مَا یَکْذِبُونَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام إِنَّمَا قَالَ إِنَّکُمْ سَتُدْعَوْنَ إِلَی سَبِّی وَ الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَإِنْ دُعِیتُمْ إِلَی سَبِّی فَسُبُّونِی وَ إِنْ دُعِیتُمْ إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَإِنِّی عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یَقُلْ فَلَا تَتَبَرَّءُوا مِنِّی قَالَ
ص: 322
منظورش علی علیه السّلام بود- زیرا مردی او را دشنام داد پس خداوند دو لکّه سفید در چشمان وی انداخت.
و از سلمی با سندی از عبدالله بن الفضل هاشمی آورده است که گفت: به دیوار تکیه داده بودم و خالد بن عبدالملک بالای منبر خطبه میخواند و در سخنان خود علی علیه السّلام را میآزرد. در همان حال خوابم برد و در خواب دیدم که ناگاه قبر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله شکافته شد و کسی از آن بیرون آمده و گفت: خدایت لعنت کند که رسول خدا را آزردی، خدایت لعنت کند که رسول خدا را آزردی.(1)
روایت27.
نهج البلاغه: از کلامی از آن حضرت به یارانش: آگاه باشید؛ پس از من مردی با گلوی گشاده و شکمی بزرگ بر شما مسلّط خواهد شد که هرچه بیابد میخورد و تلاش میکند آنچه ندارد به دست آورد، او را بکشید! ولی هرگز نمیتوانید او را بکشید. آگاه باشید. به زودی او شما را به بیزاری و بدگویی از من وادار میکند، بدگویی را به هنگام اجبار دشمن اجازه میدهم که مایه بلندی درجات من و نجات شماست، اما هرگز * از من بیزاری نجویید که من بر فطرت توحید زاده شدهام و در ایمان و هجرت از همه پیشقدمتر بودهام.(2)
میگویم: ابن أبی الحدید گوید: «مندحق البطن»: برآمده شکم. «الدحوق» از شتران ماده، آنکه به هنگام زایمان رحمش از شکم بیرون آید. سیظهر: غلبه خواهد کرد. رحب البلعوم: گشاد گلو. و بسیاری از مردم بر این باورند که منظور حضرت علی علیه السّلام «زیاد» بوده است و بسیاری دیگر میگویند: منظورش حجّاج بوده است و جمعی نیز گفتهاند: منظور آن حضرت مغیرۀ بن شعبه بوده است، اما به نظر من، منظور آن حضرت معاویه بوده است زیرا وی موصوف به سیری ناپذیری و پرخوری بوده و برآمده شکم بود.(3)
سپس گوید و صاحب کتاب «الغارات» از یوسف بن کلیب مسعودی
ص: 325
قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ أَرَادَ رَجُلٌ یَمْضِی عَلَی الْقَتْلِ وَ لَا یَتَبَرَّأُ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا عَلَی الَّذِی مَضَی عَلَیْهِ عَمَّارٌ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ (1).
أقول: قد أوردنا نحوه بأسانید فی باب التقیة.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: الْأَصْلُ فِی سَبِّهِ علیه السلام مَا صَحَّ عِنْدَ أَهْلِ الْعِلْمِ أَنَّ مُعَاوِیَةَ أَمَرَ بِلَعْنِهِ عَلَی الْمَنَابِرِ فَتَکَلَّمَ فِیهِ ابْنُ عَبَّاسٍ فَقَالَ هَیْهَاتَ هَذَا أَمْرُ دِینٍ لَیْسَ إِلَی تَرْکِهِ سَبِیلٌ أَ لَیْسَ الْغَاشَّ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الشَّتَّامَ لِأَبِی بَکْرٍ الْمُعَیِّرَ عُمَرَ الْخَاذِلَ عُثْمَانَ قَالَ أَ تَسُبُّهُ عَلَی الْمَنَابِرِ وَ هُوَ بَنَاهَا بِسَیْفِهِ قَالَ لَا أَدَعُ ذَلِکَ حَتَّی یَمُوتَ عَلَیْهِ الْکَبِیرُ(2) وَ یَشِبَّ عَلَیْهِ الصَّغِیرُ فَبَقِیَ ذَلِکَ إِلَی أَنْ وُلِّیَ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ فَجَعَلَ بَدَلَ اللَّعْنَةِ فِی الْخُطْبَةِ قَوْلَهُ تَعَالَی إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی (3) فَقَالَ عَمْرُو بْنُ شُعَیْبٍ وَیْلٌ لِلْأُمَّةِ رُفِعَتِ الْجُمُعَةُ وَ تُرِکَتِ اللَّعْنَةُ وَ ذَهَبَتِ السُّنَّةُ(4).
جا، [المجالس] للمفید الْمَرْزُبَانِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ هَارُونَ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی یَحْیَی التَّمِیمِیِّ عَنْ کَبِیرٍ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْخَوْلَانِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ ضَمْرَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: أَمَا إِنَّکُمْ تُعْرَضُونَ عَلَی لَعْنِی وَ دُعَائِی کَذَّاباً فَمَنْ لَعَنَنِی کَارِهاً مُکْرَهاً یَعْلَمُ اللَّهُ أَنَّهُ کَانَ مُکْرَهاً وَرَدْتُ أَنَا وَ هُوَ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَعاً وَ مَنْ أَمْسَکَ لِسَانَهُ فَلَمْ یَلْعَنِّی سَبَقَنِی کَرَمْیَةِ سَهْمٍ أَوْ لَمْحَةٍ بِالْبَصَرِ وَ مَنْ لَعَنَنِی مُنْشَرِحاً صَدْرُهُ بِلَعْنَتِی فَلَا حِجَابَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ لَا حُجَّةَ لَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَلَا إِنَّ مُحَمَّداً أَخَذَ بِیَدِی یَوْماً فَقَالَ مَنْ بَایَعَ هَؤُلَاءِ الْخَمْسَ ثُمَّ مَاتَ وَ هُوَ یُحِبُّکَ فَقَدْ قَضی نَحْبَهُ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ یُبْغِضُکَ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً یُحَاسَبُ بِمَا عَمِلَ فِی الْإِسْلَامِ (5).
قوله فلا حجاب بینه و بین الله أی لا یحجبه شی ء عن عذاب الله
ص: 323
با سندی از محمّد بن علی باقر علیه السّلام آورده است که حضرت علی علیه السّلام بر منبر کوفه خطبه خوانده و فرمود: به زودی دشنام دادن به من بر شما عرضه میشود و به زودی بر سر آن سرتان بریده خواهد شد، پس اگر شما را وادار به دشنام دادن به من کردند، مرا دشنام دهید و اگر بیزاری جستن از مرا به شما عرضه کردند، بدانید که من بر دین محمّد هستم. و نفرمود «از من بیزاری نجویید»
و نیز گوید: مرا احمد بن المفضّل با سندی از جعفر بن محمّد علیهما السّلام روایت کرد که علی علیه السّلام فرمود: قطعاً به خاطر دشنام دادن به من سر بریده خواهید شد- و با دست به گلوی خود اشاره کرده، سپس فرمود- : اگر به شما امر کردند مرا دشنام دهید، دشنامم دهید و اگر فرمانتان دادند از من بیزاری جویید، بدانید که من بر دین محمّدم صَلی الله علیهِ و آله؛ و آن حضرت آنها را از اظهار برائت منع نفرمود. سپس گفت: آن حضرت دشنام دادن خود را برای ایشان اگر مجبور به این کار شوند، مباح فرمود زیرا خدای متعال به هنگام ناچاری و ضرورت مباح فرموده که لفظ کفر را بر زبان آورند و فرموده است: «: «إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئنِ ُّ بِالْایمَان»(1){مگر
آن کس که مجبور شده و [لی] قلبش به ایمان اطمینان دارد} و امّا قول آن حضرت که : «فانّه لی زکاۀٌ و لکُم نجاۀٌ» بدان معناست که اگر شما زباناً چنین بگویید جان به سلامت به در میبرید؛ لفظ «زکاۀ» محتمل دو معنی است: یکی اینکه در احادیث نبوی آمده است که دشنام دادن به مؤمن برای او زکات است و فزونی حسناتش، و دوم اینکه دشنام دادنشان به من در دنیا از قدر من نخواهد کاست بلکه بر شرف و علوّ قدر و به شیوع ذکر من خواهد افزود، زیرا زکاۀ به معنای رشد و فزونی است.
پس اگر گفته شود فرق میان دشنام دادن و بیزاری جستن چیست و چگونه به آنها اجازه دشنام دادن داده و آنان را از تبرّی جستن منع کرده در حالی که دشنام دادن فاحشتر از بیزاری جستن است؟ پاسخ چنین خواهد بود که آنچه اصحاب میگویند این است که تفاوتی میان سب و تبرّی از او وجود ندارد، چون هر دو فسق است و حرام و گناه کبیره است و کسی که مجبور بدانها گردد، به خاطر بیم بر جانش مجاز به گفتن آنهاست کما اینکه به هنگام ترس میتواند کلمه کفر را برزبان آورد، و نیز جایز است برای عزّت بخشیدن به دین و سربلندی آن به گفتن آنها تن در ندهد همانطور که برای وی
ص: 326
و هؤلاء الخمس إشارة إلی أصابعه صلی الله علیه و آله و فی بعض النسخ بالتاء المثناة(1) فالمراد الصلوات الخمس.
کش، [رجال الکشی] رَوَی یَعْقُوبُ بْنُ شَیْبَةَ عَنْ خَالِدِ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنِ الْأَعْمَشِ قَالَ: رَأَیْتُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ أَبِی لَیْلَی وَ قَدْ ضَرَبَهُ الْحَجَّاجُ حَتَّی اسْوَدَّ کَتِفَاهُ ثُمَّ أَقَامَهُ لِلنَّاسِ عَلَی سَبِّ عَلِیٍّ وَ الْجَلَاوِزَةِ(2) مَعَهُ یَقُولُونَ سُبَّ الْکَذَّابِینَ فَجَعَلَ یَقُولُ أَلْعَنُ الْکَذَّابِینَ عَلِیٌّ وَ الزُّبَیْرُ(3) وَ الْمُخْتَارُ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ یَقُولُ أَصْحَابُ الْعَرَبِیَّةِ سَمْعُکَ یَعْلَمُ مَا یَقُولُ لِقَوْلِهِ عَلِیٌّ أَیْ هُوَ ابْتِدَاءُ الْکَلَامِ (4).
کش، [رجال الکشی] یَعْقُوبُ عَنِ ابْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ طَاوُسٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَنْبَأَنَا حُجْرُ بْنُ عَدِیٍّ قَالَ قَالَ لِی عَلِیٌّ علیه السلام کَیْفَ تَصْنَعُ أَنْتَ إِذَا ضُرِبْتَ وَ أُمِرْتَ بِلَعْنَتِی قُلْتُ لَهُ کَیْفَ أَصْنَعُ قَالَ الْعَنِّی وَ لَا تَبَرَّأْ مِنِّی فَإِنِّی عَلَی دِینِ اللَّهِ قَالَ وَ لَقَدْ ضَرَبَهُ مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَلْعَنَ عَلِیّاً وَ أَقَامَهُ عَلَی بَابِ مَسْجِدِ صَنْعَاءَ قَالَ فَقَالَ إِنَّ الْأَمِیرَ أَمَرَنِی أَنْ أَلْعَنَ عَلِیّاً فَالْعَنُوهُ لَعَنَهُ اللَّهُ فَرَأَیْتُ مُجَوِّزاً مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَجُلًا فَهِمَهَا وَ سَلِمَ (5).
کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، عَنْ أَسَدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ السُّلَمِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ الْعَتَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ مَحْمُودِ بْنِ مَتَّوَیْهِ الْوَاسِطِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عِیسَی عَنْ رَحْمَةَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ قُرَّةَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی رَجَاءٍ الْعُطَارِدِیِّ قَالَ: لَا تَسُبُّوا هَذَا
ص: 324
جایز است خود را برای کشته شدن تسلیم کند اما کلمه کفر را بر زبان نیاورد تا بدین ترتیب دین عزّت یابد، اما اینکه آن حضرت علیه السّلام بیزاری جستن را بسیار ناپسند دانسته آن است که در قرآن عزیز این لفظ جز برای مشرکان به کار نرفته است، مگر نمیبینی قول خدای متعال را که فرمود: «بَرَاءَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلیَ الَّذِینَ عَاهَدتمُّ مِّنَ الْمُشْرِکِین»(1){[این آیات] اعلام بیزاری [و عدم تعهّد] است از طرف خدا و پیامبرش نسبت به آن مشرکانی که با ایشان پیمان بسته اید} و نیز خدای متعال میفرماید: «أَنَّ اللَّهَ بَرِی ءٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولُهُ»(2){که خدا و پیامبرش در برابر مشرکان تعهّدی ندارند} از این رو به حکم عرف شرعی اختصاصاً برای مشرکان به کار میرود. بنابراین، این نهی حمل بر ترجیح تحریم لفظ «برائت» بر تحریم لفظ «سبّ» گردیده هرچند حکم هر دو یکی است. مگر نمیبینی که انداختن مصحف در میان نجاست بدتر از انداختن آن در خُم شراب است هرچند هردو کار حرام است و حکمشان یکی است. امّا إمامیه از وی روایت کردهاند که فرمود: «اگر مجبور به اظهار بیزاری از ما شدید، گردنها را برای کشته شدن دراز کنید» و میگویند: جایز نیست از وی بیزاری جویند هرچند که سوگند خورنده راستگو باشد و کفّاره دادن واجب است، و میگویند: برائت جستن از خدا و از رسول و از یکی از ائمّه دارای یک حکم است. و میگویند: مجبور ساختن به دشنام دادن، اظهار آن را مجاز میکند و جایز نیست در این مورد انسانها خود را تسلیم مرگ کنند ولی در مورد بیزاری جستن، انجام آن جایز است لیکن بهتر آن است که تن به کشته شدن دهد.
پس اگر گفته شود: چگونه آن حضرت نهی کردنشان را از بیزاری جویی با گفتن: «که من بر فطرت زاده شدهام» توجیه کرده است، زیرا این توجیه به آن حضرت اختصاص ندارد بلکه هر مولودی بر فطرت پاک زاده میشود و این پدر و مادر او هستند که یهودی یا نصرانی بارش میآورند؟ پاسخ این است که آن حضرت نهی کردنشان از بیزاری جستن را به چند دلیل توجیه فرموده از جمله اینکه بر فطرت پاک زاده شده، در ایمان و هجرت بر دیگران پیشی گرفته و تنها به یک مورد از این موارد استناد نکرده است و مراد آن حضرت در اینجا از «بر فطرت زاده شدن» آن است که وی در جاهلیت به دنیا نیامده زیرا تولد ایشان 30 سال بعد از عام الفیل بوده و پیامبرصَلی الله علیهِ و آله در چهلمین سال عام الفیل به نبوّت مبعوث گردیده و در روایات صحیحه آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ده سال پیش از مبعوث شدن صدای جبرئیل را میشنید و نور او را میدید اما کسی با وی سخن نمیگفت و این مدّت در حکم پیریزی رسالت آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله بوده است و این ده سال حکم دوران رسالت وی را دارد
ص: 327
الرَّجُلَ یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام فَإِنَّ رَجُلًا سَبَّهُ فَرَمَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِکَوْکَبَیْنِ (1) فِی عَیْنَیْهِ.
وَ عَنِ السُّلَمِیِّ عَنِ الْعَتَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی زُرْعَةَ الرَّازِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنِ ابْنِ أَبِی فُدَیْکٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی نُعَیْمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: کُنْتُ مُسْتَنِداً إِلَی الْمَقْصُورَةِ وَ خَالِدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ عَلَی الْمِنْبَرِ یَخْطُبُ وَ هُوَ یُؤْذِی عَلِیّاً فِی خُطْبَتِهِ فَذَهَبَ بِیَ النَّوْمُ (2) فَرَأَیْتُ الْقَبْرَ قَدِ انْفَرَجَ فَاطَّلَعَ مِنْهُ مُطَّلِعٌ فَقَالَ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ لَعَنَکَ اللَّهُ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ لَعَنَکَ اللَّهُ (3).
نهج، [نهج البلاغة] مِنْ کَلَامٍ لَهُ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ: أَمَا إِنَّهُ سَیَظْهَرُ عَلَیْکُمْ بَعْدِی رَجُلٌ رَحْبُ الْبُلْعُومِ مُنْدَحِقُ الْبَطْنِ یَأْکُلُ مَا یَجِدُ وَ یَطْلُبُ مَا لَا یَجِدُ فَاقْتُلُوهُ وَ لَنْ تَقْتُلُوهُ أَلَا وَ إِنَّهُ سَیَأْمُرُکُمْ بِسَبِّی وَ الْبَرَاءَةِ مِنِّی فَأَمَّا السَّبُّ فَسُبُّونِی فَإِنَّهُ لِی زَکَاةٌ وَ لَکُمْ نَجَاةٌ وَ أَمَّا الْبَرَاءَةُ فَلَا تَبَرَّءُوا مِنِّی فَإِنِّی وُلِدْتُ عَلَی الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَی الْإِیمَانِ وَ الْهِجْرَةِ(4).
أقول: قال ابن أبی الحدید مندحق البطن بارزها و الدحوق من النوق التی یخرج رحمها بعد الولادة و سیظهر سیغلب و رحب البلعوم واسعه و کثیر من الناس یذهب إلی أنه علیه السلام عنی زیادا و کثیر منهم یقول إنه عنی الحجاج و قال قوم إنه عنی المغیرة بن شعبة و الأشبه عندی أنه عنی معاویة لأنه کان موصوفا بالنهم و کثرة الأکل و کان بطنا(5).
ثم قال: وَ رَوَی صَاحِبُ کِتَابِ الْغَارَاتِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ کُلَیْبٍ الْمَسْعُودِیِّ عَنْ
ص: 325
و کسی که در این مدت به دنیا آمده باشد و در دامن او بزرگ شد و او متولی تربیتش شده باشد در روزهایی شبیه به روزهای نبوّت متولد گشته است و مولودی نبوده که در جاهلیّت محض به دنیا آمده باشد، از این جهات، حال او با حال صحابه ای که ادعای برابری با حضرت در فضیلت را میکنند مشابه نیست، و نقل است که سالی که آن حضرت در آن متولد شد همان سالی است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شروع به شنیدن صداهایی از سنگها و درختان نموده و پردهها از مقابل چشمانش کنار رفته انوار و اشخاصی را میدید اما سخنی با وی گفته نشد، و این سال همان سالی است که از همه بریده و عزلت گزینی را در کوه حراء را آغاز نمود و همچنان در آنجا بود تا اینکه رسالت با وی در میان نهاده شد و وحی بر ایشان نازل گردید، و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پیوسته آن سال و ولادت علی علیه السّلام در آن سال را فرخنده و خجسته دانسته و آن را «سنۀ الخیر» و «سنۀ البرکۀ» مینامید و در شب ولادتش به خانوادهاش فرمود- و چه شگفتیها و کرامات و قدرتهای الهی را در شب ولادتش دیده بود که از پیش آن را ندیده بود- : «برای ما مولودی به دنیا آمده که خداوند به برکت قدم وی درهای بسیاری از نعمت و رحمت را بر روی ما میگشاید.» و همینطور شد که آن حضرت صلوات الله علیه فرموده بود، زیرا علی علیه السّلام یاور، مدافع و غمزدای او بود و با شمشیر او دین اسلام را استوار گردید و پایههای آن محکم شد و قاعدههای آن هموار گشت.
و در این مسأله تفصیل دیگری هم هست و آن اینکه منظور آن حضرت از عبارت: «فأنّی ولدت علی الفطرۀ» آن است که این فطرت نه دچار تغییر گشته و نه از بین رفته است، زیرا معنای قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که«کُلّ مولود یولد علی الفطرۀ» آن است که خداوند هر مولودی را مجهّز به عقلی کرده که آن را در وی آفریده است و نیز او را مجهّز به درستی حواس و مشاعر نمود تا توحید و عدل بیاموزد و در وجودش مانعی قرار نداد که او از رسیدن به آنها باز دارد ولی تربیت و عقیدهای که والدین از آن برخوردارند و الفت گرفتن به باورهای آنان و داشتن حسن ظن به آن دو عامل بازدارندهای در مقابل فطرت او هستند، و امیرالمؤمنین علیه السّلام از این جهت با دیگران تفاوت دارد، او بر فطرتی زاده شد که زایل نشد و از رسیدن به هدفش باز داشته نشد نه از طرف والدین و نه از سوی دیگران، اما دیگران بر فطرت زاده شدند لیکن این فطرت به دلیل وجود موانعی بر سر راهش به هدف نرسید و از مسیر درستش منحرف گردید.
ص: 328
یَحْیَی بْنِ سُلَیْمَانَ الْعَدَوِیِ (1) عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: خَطَبَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ فَقَالَ سَیُعْرَضُ عَلَیْکُمْ سَبِّی وَ سَتُذْبَحُونَ عَلَیْهِ فَإِنْ عُرِضَ عَلَیْکُمْ سَبِّی فَسُبُّونِی وَ إِنْ عُرِضَ عَلَیْکُمُ الْبَرَاءَةُ مِنِّی فَإِنِّی عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.
و لم یقل فلا تبرءوا منی
وَ قَالَ أَیْضاً حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ الْمُفَضَّلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لَیُذْبَحُنَ (2) عَلَی سَبِّی وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ ثُمَّ قَالَ فَإِنْ أَمَرُوکُمْ بَسَبِّی فَسُبُّونِی وَ إِنْ أَمَرُوکُمْ أَنْ تَتَبَرَّءُوا(3) مِنِّی فَإِنِّی عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله. و لم ینههم عن إظهار البراءة ثم قال إنه أباح لهم سبه عند الإکراه لأن الله تعالی قد أباح عند الإکراه التلفظ بکلمة الکفر فقال إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ (4) و أما قوله فإنه لی زکاة و لکم نجاة فمعناه أنکم تنجون من القتل إذا أظهرتم ذلک و معنی الزکاة یحتمل أمرین أحدهما ما ورد فی الأخبار النبویة أن سب المؤمن زکاة له و زیادة فی حسناته الثانی أن یرید أن سبهم لی لا ینقص فی الدنیا من قدری بل أزید به شرفا و علو قدر و شیاع ذکر فالزکاة بمعنی النماء و الزیادة.: فإن قیل فأی فرق بین السب و البراءة و کیف أجاز لهم السب و منعهم من التبری (5) و السب أفحش من التبری فالجواب أما الذی یقوله أصحابنا فی ذلک فإنه لا فرق عندهم بین السب و التبری منه فی أن کلا منهما فسق و حرام و کبیرة و أن المکره علیهما یجوز له فعلهما عند خوفه علی نفسه کما یجوز له إظهار کلمة الکفر عند الخوف و یجوز أن لا یفعلهما و إن قتل إذا قصد بذلک إعزاز الدین کما
ص: 326
و میتوان آن را چنین تفسیر کرد که مقصود آن حضرت از فطرت «عصمت» است و اینکه آن حضرت از بدو تولّد کار زشتی مرتکب نشده و طرفهالعینی هم کافر نبوده و در هیچ کاری که به دین تعلّق داشته باشد، دچار خطا و اشتباه نشده است و این تفسیر، تفسیر امامیّه است. سخنش تمام!(1)
و میگویم: روایاتی که از طرق خاصه و عامه درباره «برائت» وارد شدهاند، متفاوت هستند و بعد از جمع بین آنها میتوان گفت که: به هنگام شدت ضرورت میتوان آن را بر زبان آورد و امتناع از گفتن آن و تحمل پیامدهایش نیز جایز است. اما در اینکه اولویت با کدام است، اشکال وجود دارد، و گفتن این نکته در مورد دشنام دادن نیز بعید نیست، جمعی از علمای ما نظری موافق با آنچه بیان کردیم دارند اما اینکه چرا ابن الحدید تحریم قول به برائت را به آنها نسبت داده است، شاید این مطلب که علمای ما در مورد جایز نبودن قسم خوردن به برائت از روی اختیار، بیان داشته اند، باعث اشتباه او شده است زیرا عامّه علمای ما این را قاطعانه حرام دانستهاند هرچند صادق باشد، و احکام مضطر شامل حال وی نمیگردد.
و شیخ شهید در کتاب «قواعد» خود گوید: تقیّۀ به اعتبار احکام پنج گانه به پنج قسم تقسیم میشود: تقیّه واجب آن است که فرد بداند و یا گمان بَرَد که با ترک آن خودش یا عدهای از مؤمنان متحمّل ضرر خواهند شد و تقیّه مستحب آن است که از زیان زودرس و عاجلی بیم نداشته باشد و احتمال دهد که در آینده ضرری متوجه او خواهد شد و یا اینکه دچار زیانی آسان و قابل تحمل خواهد شد، یا اینکه تقیّه از انجام عملی مستحب باشد نظیر رعایت ترتیب در تسبیح زهراء علیها السّلام و ترک برخی از عبارات أذان؛ و تقیّه مکروه، تقیّه از انجام اعمال مستحب است آنجا که احتمال ضرری فوری یا در آینده ندهد و بترسد که عوام شیعه از این کار به اشتباه بیفتند و تقیه حرام، جایی است که از خطر زودرس یا در متأخر در امان است یا اینکه تقیه باعث قتل مسلمانی میشود؛ امام باقر علیه السّلام فرمود: «تقیّه برای آن وضع شده که از خونریزی جلوگیری شود و چون به ریختن خون رسد، تقیّه جایز نیست» و تقیّه مباح، تقیّه کردن در برخی مباحات است که اهل سنت آن را بهتر میدانند و ترک آن موجب ضرر نمیشود.
سپس رحمۀ الله علیه گوید: تقیّه هر چیزی را مباح میکند حتی بر زبان راندن کلمه کفر را، و اگر کسی در زمان مناسب آن را ترک کند مرتکب گناه شده است مگر در این مقام و مقام تبرّی از اهل بیت علیهم السّلام که ترک آن گناه شمرده نخواهد شد بلکه صبر بر آن یا مباح است یا مستحب، و بالأخص اگر از کسی باشد که به وی اقتدا میشود.(2)
ص: 329
یجوز له أن یسلم نفسه للقتل و لا یظهر کلمة الکفر إعزازا للدین و إنما استفحش علیه السلام البراءة لأن هذه اللفظة ما وردت فی القرآن العزیز إلا من المشرکین أ لا تری إلی قوله تعالی بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی الَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ (1) و قال الله تعالی أَنَّ اللَّهَ بَرِی ءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولُهُ (2) فقد صارت بحکم العرف الشرعی مطلقة علی المشرکین خاصة فإذن یحمل هذا النهی علی ترجیح تحریم لفظ البراءة علی تحریم لفظ السب و إن کان حکمهما واحدا أ لا تری أن إلقاء المصحف فی العذرة(3) أفحش من إلقائه فی دن الشراب و إن کانا جمیعا محرمین و کان حکمهما واحدا فَأَمَّا الْإِمَامِیَّةُ فَتَرْوِی عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا عُرِضْتُمْ عَلَی الْبَرَاءَةِ مِنَّا فَمُدُّوا الْأَعْنَاقَ. و یقولون إنه لا یجوز التبری عنه و إن کان الحالف صادقا و أن علیه الکفارة و یقولون إن للبراءة من الله و من الرسول و من إحدی الأئمة حکما واحدا و یقولون الإکراه علی السب یبیح إظهاره و لا یجوز الاستسلام للقتل و یجوز أن یظهر التبری (4) و الأولی أن یستسلم للقتل.
فإن قیل کیف علل نهیه لهم من البراءة منه بقوله فإنی ولدت علی الفطرة فإن هذا التعلیل لا یختص به لأن کل ولد یولد علی الفطرة و إنما أبواه یهودانه و ینصرانه و الجواب أنه علل نهیه لهم عن البراءة منه بمجموع أمور و هو کونه ولد علی الفطرة و سبق إلی الإیمان و الهجرة و لم یعلل بآحاد هذا المجموع و مراده هنا بالولادة علی الفطرة أنه لم یولد فی الجاهلیة لأنه ولد لثلاثین عاما مضت من عام الفیل و النبی أرسل لأربعین مضت من عام الفیل و قد جاء فی الأخبار الصحیحة أنه مکث قبل الرسالة سنین عشرا یسمع الصوت و یری الضوء و لا یخاطبه أحد و کان ذلک إرهاصا لرسالته (5) فحکم تلک السنین العشر حکم أیام رسالته صلی الله علیه وآله
ص: 327
و شیخ امین الدین طبرسی گوید: اصحاب ما گفتهاند: تقیّه در همه احوال و عند الضروره جایز است، و شاید به جهت نوعی لطف و طلب اصلاح واجب باشد و از میان اعمال در مورد قتل مومن جایز نیست و نیز در مواردی که دانسته میشود یا احتمال قوی میرود که در دین فسادی ایجاد میگردد.
شیخ مفید رضی الله عنه گوید: گاهی تقیه واجب و فرض میشود و گاهی نیز جایز است ولی واجب نیست و گاهی نیز وجودش بهتر از ترک آن است، و گاه ترک آن افضل است (هرچند در صورت تقیه) فاعل آن معذور و مورد عفو باشد و بر او با ترک سرزنش نسبت به انجام آن لطف شده باشد. شیخ ابوجعفر طوسی رحمۀ الله علیه گوید: ظاهر روایات دالّ بر واجب بودن آن به هنگام بیم بر جان داشتن است و اجازه شیخ در جایز بودن تکلم به حق نیز روایت شده است؛ تمام!(1)
میگویم: سخن نهایی در این مورد إن شاء الله تعالی در باب تقیّه خواهد آمد .
باب هشتاد و نهم : هرکس امیرالمؤمنین علیه السلام را بیازارد، به وی حسادت ورزد یا اینکه با وی عناد ورزد، کافر است و مجازات هریک از این موارد
روایات
روایت1.
مناقب ابن شهر آشوب: و احدی در «اسباب النزول» و مقاتل بن سلیمان و ابوالقاسم قشیری در تفسیرهایشان آوردهاند که قول خدای متعال: «وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ بِغَیرِْ مَا اکْتَسَبُواْ فَقَدِ احْتَمَلُواْ بُهْتَنًا وَ إِثْمًا مُّبِین»(2){و کسانی که مردان و زنان مؤمن را بی آنکه مرتکب [عمل زشتی] شده باشند آزار می رسانند، قطعاً تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته اند.} درباره علی بن أبی طالب نازل شده است، و شأن نزول آن چنین بود که برخی از منافقان آن حضرت را میآزردند، به وی زخم زبان زده و دربارهاش دروغ میگفتند. و در روایت مقاتل آمده است که مراد از «مؤمنین» در «وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ... » علی علیه السّلام و مراد از مؤمنات «فاطمه» علیها السّلام است؛ و آنها «تهمت و گناه آشکاری را بر دوش کشیدند». ابن عباس گوید: زیرا خدای متعال در جهنم جرب را بر آنها مسلّط نموده تا چنان بدن خود را از شدت خارش بخارانند که ناخنهایشان شکسته شود و سپس آنقدر خود را میخارانند که پوستشان کنده میشود و بازهم آنقدر خود را میخارانند که گوشت بدنشان آشکار گشته و باز آنقدر میخارانند
ص: 330
فالمولود فیها إذا کان فی حجره و هو المتولی لتربیته مولود فی أیام کأیام النبوة و لیس بمولود فی جاهلیة محضة ففارقت حاله حال من یدعی له من الصحابة مماثلته فی الفضل و قد روی أن السنة التی ولد فیها هذه السنة التی بدئ فیها رسول الله صلی الله علیه و آله فأسمع الهتاف من الأحجار و الأشجار و کشف عن بصره فشاهد أنوارا و أشخاصا و لم یخاطب منها(1) بشی ء و هذه السنة هی السنة التی ابتدأ فیها بالتبتل و الانقطاع و العزلة فی جبل حراء فلم یزل به حتی کوشف بالرسالة و أنزل علیه الوحی و کان رسول الله صلی الله علیه و آله یتیمن بتلک السنة و بولادة علی علیه السلام فیها و یسمیها سنة الخیر و سنة البرکة و قال لأهله لیلة ولادته و فیها شاهد ما شاهد من الکرامات و القدرة الإلهیة و لم یکن من قبلها شاهد من ذلک شیئا لقد ولد لنا(2) مولود یفتح الله علینا به أبوابا کثیرة من النعمة و الرحمة و کان کما قال صلوات الله علیه فإنه کان ناصره و المحامی عنه و کاشف الغم عن وجهه و بسیفه ثبت دین الإسلام و رست (3) دعائمه و تمهدت قواعده.
و فی المسألة تفصیل آخر و هو أن یعنی بقوله فإنی ولدت علی الفطرة التی لم تتغیر و لم تحل و ذلک أن معنی قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی الْفِطْرَةِ.
أن کل مولود فإن الله تعالی قد هیأه بالعقل الذی خلقه فیه و بصحة الحواس و المشاعر لأن یتعلم التوحید و العدل و لم یجعل فیه مانعا یمنعه من ذلک و لکن التربیة و العقیدة فی الوالدین و الإلف لاعتقادهما و حسن الظن فیهما یصده عما فطر علیه و أمیر المؤمنین علیه السلام دون غیره ولد علی الفطرة التی لم تحل و لم یصد عن مقتضاها مانع لا من جانب الأبوین و لا من جهة غیرهما و غیره ولد علی الفطرة و لکنه حال عن مقتضاها و زال عن موجبها.
ص: 328
تا استخوانهایشان آشکار گردد و میگویند: این چه عذابی است که بر ما نازل شد؟! پس به آنها گفتهها میشود: ای جماعت اشقیا، این کیفر و مجازات شما به خاطر دشمنی با اهل بیت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است.
تفسیرهای ضحّاک و مقاتل: ابن عباس درباره قول خدای متعال: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»(1){بی گمان،
کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند} زمانی نازل شد که منافقان با زبان هایشان گفتند: محمّد از ما جز این نمیخواهد که اهل بیت رسول خدا را پرستش کنیم. پس فرمود: «لَعَنهَُمُ اللَّهُ فیِ الدُّنْیَا وَ الاَْخِرَةِ وَ أَعَدَّ لهَُمْ عَذَابًا مُّهِینًا»(2){خدا
آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابی خفّت آور آماده ساخته است.}
و در تفاسیر بسیاری آمده است که آیه: «لَّئنِ لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَفِقُونَ وَ الَّذِینَ فیِ قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فیِ الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یجَُاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلا»(3){اگر
منافقان و کسانی که در دلهایشان مرضی هست و شایعه افکنان در مدینه، [از کارشان] باز نایستند، تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم تا جز [مدّتی] اندک در همسایگی تو نپایند} یعنی اینکه آنها را به هلاکت میرساند؛ سپس فرمود: «مَّلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُواْ»(4){از
رحمت خدا دور گردیده و هر کجا یافته شوند} یعنی بعد از تو ای محمّد «أُخِذُواْ وَ قُتِّلُواْ تَقْتِیلا»(5){گرفته
و سخت کشته خواهند شد} و به خدا سوگند که امیرالمؤمنین علیه السّلام آنها را به قتل رسانید، سپس فرمود: «سُنَّةَ اللَّهِ فیِ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلُ وَ لَن تجَِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلا»(6){در
باره کسانی که پیشتر بوده اند [همین] سنّت خدا [جاری بوده] است و در سنّت خدا هرگز تغییری نخواهی یافت}
محمّد بن هارون مرفوعاً از ایشان علیه السّلام: «لا تؤذوا رسول الله» یعنی با آزردن علی و امامان، رسول خدا را آزار ندهید «کاَلَّذِینَ ءَاذَوْاْ مُوسیَ فَبرََّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُواْ »(7){مانند
کسانی مباشید که موسی را [با اتهام خود] آزار دادند، و خدا او را از آنچه گفتند مبرّا ساخت}
کتاب ابن مردویه با اسناد از محمّد بن عبدالله انصاری و جابر انصاری و در «الفضائل» از ابوالمظفّر با اسنادش از جابر انصاری و در «الخصائص» از نظنزی با اسنادش از جابر همگی آنها از عمر بن خطّاب روایت کردهاند که گفت: من در حق علی جفا میکردم، پس پیامبر مرا بدید و گفت: ای عمر، تو مرا آزار دادی! عرض کردم: از آزار رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به خدا پناه میبرم! فرمود: تو علی را آزردی و هرکس علی را بیازارد، تحقیقاً مرا آزرده است.
عکبری در «الإبانۀ» : مصعب بن سعد از پدرش سعد بن أبی وقّاص آورده است که گفت: من و دو مرد دیگر در مسجد بودیم و از علی بدگویی میکردیم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خشمگین به سوی ما آمده و فرمود: با من چه کار دارید؟! هرکس علی را بیازارد، تحقیقاً مرا آزار داده است، هرکس علی را بیازارد، تحقیقاً مرا آزار داده است!
ص: 331
و یمکن أن یفسر أنه أراد بالفطرة العصمة و أنه منذ ولد لم یواقع قبیحا و لا کان کافرا طرفة عین و لا مخطئا و لا غالطا فی شی ء من الأشیاء المتعلقة بالدین و هذا تفسیر الإمامیة انتهی کلامه (1).
و أقول: الأخبار فی البراءة من طرق الخاصة و العامة مختلفة و الأظهر فی الجمع بینها أن یقال بجواز التکلم بها عند الضرورة الشدیدة و جواز الامتناع عنه و تحمل ما تترتب علیه و أما أن أیهما أولی ففیه إشکال بل لا یبعد القول بذلک فی السب أیضا و ذهب إلی ما ذکرناه فی البراءة جماعة من علمائنا و أما ما نسبه ابن أبی الحدید إلیهم جمیعا من تحریم القول بالبراءة فلعله اشتبه علیه ما ذکروه من تحریم الحلف بالبراءة اختیارا فإنهم قطعوا بتحریم ذلک و إن کان صادقا و لا تعلق له بأحکام المضطر.
و قال الشیخ الشهید فی قواعده التقیة تنقسم بانقسام الأحکام الخمسة فالواجب إذا علم أو ظن نزول الضرر بترکها به أو ببعض المؤمنین و المستحب إذا کان لا یخاف ضررا عاجلا و یتوهم ضررا آجلا أو ضررا سهلا أو کان تقیة فی المستحب کالترتیب فی تسبیح الزهراء علیها السلام و ترک بعض فصول الأذان و المکروه التقیة فی المستحب حیث لا ضرر عاجلا و لا آجلا و یخاف منه الالتباس علی عوام المذهب و الحرام التقیة حیث یؤمن الضرر عاجلا و آجلا أو فی قتل مسلم؛قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّمَا جُعِلَتِ التَّقِیَّةُ لِیُحْقَنَ بِهَا الدِّمَاءُ فَإِذَا بَلَغَ الدَّمَ فَلَا تَقِیَّة. و المباح التقیة فی بعض المباحات التی رجحها العامة(2) و لا یصل بترکها ضرر(3).
ثم قال رحمه الله التقیة یبیح کل شی ء حتی إظهار کلمة الکفر و لو ترکها حینئذ أثم إلا فی هذا المقام و مقام التبری من أهل البیت علیهم السلام فإنه لا یأثم بترکها بل صبره إما مباح أو مستحب و خصوصا إذا کان ممن یقتدی به (4).
ص: 329
حاکم حافظ در «أمالی» خود و ابوسعید واعظ در «شرف المصطفی» و «ابو عبدالله نطنزی» در «الخصائص» با اسنادهای خود آوردهاند که زید بن علی در حالی که با دست موی خود را گرفته بود، گفت: مرا حسین بن علی روایت کرد در حالی که با دست موی خود را گرفته بود و فرمود: مرا علی بن أبی طالب در حالی که موی خود را گرفته بود، فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که موی خود را گرفته بود، روایت نموده و فرمود: هرکس ابوالحسن را بیازارد، به راستی که مرا آزار داده است، و آنکه مرا آزار دهد، تحقیقاً خدا را آزرده است، پس لعنت خدا بر او باد! و در روایتی دیگر: و آنکه خدا را بیازارد، خداوند به اندازه آسمانها و زمین او را لعنت فرستد.
ترمذی در «الجامع»، ابونعیم در «حلیۀ الأولیاء»، بخاری در «صحیح بخاری»، موصلی در «مسند» خود، احمد در «الفضائل» و خطیب در «الأربعین» از عمران بن حصین، ابن عباس و بریدة آوردهاند که علی علیه السّلام از میان جمله غنایم میل به کنیزکی پیدا کرد که آن را بخرد، پس حاطب بن أبی بلتعه و بُریدة أسلمی با او به مزایده پرداختند، و چون بهای آن کنیز به قیمت متوسط آن روز رسید، علی علیه السّلام او را با آن قیمت خرید، و چون بازگشتند، بُریده روبروی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ایستاده و از علی شکایت کرد؛ پس پیامبر از وی رو بگردانید، آنگاه بُریده از راست و چپ و پشت سر آن حضرت به شکایت از علی علیه السّلام پرداخت و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پیوسته از او روی بر میتافت، سپس رو در روی پیامبر ایستاد و شکایت خود را تکرار کرد، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به خشم آمده، رنگ رخسارش دگرگون گشته، چهره درهم کشید و رگهای گردنش آشکار گشت و فرمود: ای بُریده، تو را چه میشود؟ تو تا به امروز رسول خدا صلی الله علیه و آله را نیازرده ای! مگر نشنیدهای که خدای متعال میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنهَُمُ اللَّهُ فیِ الدُّنْیَا وَ الاَْخِرَةِ وَ أَعَدَّ لهَُمْ عَذَابًا مُّهِینًا»(1){بی گمان،
کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند، خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابی خفّت آور آماده ساخته است.} آیا ندانستی که علی از من است و من از اویم و هرکه علی را بیازارد تحقیقاً مرا آزرده و آنکه مرا بیازارد خدا را آزرده و هرکه خدا را بیازارد بر خدا حقّ است که او را با عذاب ألیم خود در آتش دوزخ بیازارد؟ ای بُریده، تو داناتری یا خدا داناتر است؟ یا قاریان لوح محفوظ داناترند؟ تو داناتری یا فرشته أرحام داناتر است؟ تو داناتری ای بُریده یا فرشتگان موکّل بر علی بن أبی طالب؟ عرض کرد: بلکه فرشتگان موکّل داناترند! فرمود: اینک جبرئیل مرا از جانب فرشتگان موکّل بر علی خبر داد که آن دو از بدو تولّد علی گناهی برای وی ثبت نکردهاند؛ سپس از فرشته ارحام و قاریان لوح محفوظ سخن گفت که آنها نیز همین سخن را درباره علی علیه السّلام گفتهاند- و در آن آمده است- : از علی چه میخواهید؟! (سه بار)
ص: 332
و قال الشیخ أمین الدین الطبرسی قال أصحابنا التقیة جائزة فی الأحوال کلها(1) عند الضرورة و ربما وجب فیها لضرب من اللطف و الاستصلاح و لیس یجوز من الأفعال فی قتل المؤمن و لا فیما یعلم أو یغلب علی الظن أنه استفساد فی الدین قال المفید رضی الله عنه إنها قد تجب أحیانا و تکون فرضا و تجوز أحیانا من غیر وجوب و تکون فی وقت أفضل من ترکها و قد یکون ترکها أفضل و إن کان فاعلها معذورا و معفوا عنه متفضلا علیه بترک اللوم علیها و قال الشیخ أبو جعفر الطوسی رحمه الله ظاهر الروایات یدل علی أنها واجبة عند الخوف علی النفس و قد روی رخصته فی جواز الإفصاح بالحق عنده انتهی (2).
أقول: سیأتی تمام القول فی ذلک فی باب التقیة إن شاء الله تعالی.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْوَاحِدِیُّ فِی أَسْبَابِ النُّزُولِ وَ مُقَاتِلُ بْنُ سُلَیْمَانَ وَ أَبُو الْقَاسِمِ الْقُشَیْرِیُّ فِی تَفْسِیرِهِمَا(3): أَنَّهُ نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ (4) الْآیَةَ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ ذَلِکَ أَنَّ نَفَراً مِنَ الْمُنَافِقِینَ کَانُوا یُؤْذُونَهُ وَ یَسْمَعُونَهُ وَ یَکْذِبُونَ عَلَیْهِ. وَ فِی رِوَایَةِ مُقَاتِلٍ: وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی عَلِیّاً وَ الْمُؤْمِناتِ یَعْنِی فَاطِمَةَ فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَرْسَلَ عَلَیْهِمُ الْجَرَبَ فِی جَهَنَّمَ فَلَا یَزَالُونَ یَحْتَکُّونَ حَتَّی تُقْطَعَ أَظْفَارُهُمْ ثُمَّ یَحْتَکُّونَ حَتَّی تَنْسَلِخَ جُلُودُهُمْ ثُمَّ یَحْتَکُّونَ حَتَّی تَبْدُوَ لُحُومَهُمْ ثُمَّ یَحْتَکُّونَ
ص: 330
سپس فرمود: به راستی که علی از من است و من از اویم، و او بعد از من ولیّ هر مؤمنی است و در روایت احمد بن حنبل: دست از آزار علی بردارید!(1)
روایت2.
مناقب ابن شهر آشوب: ابن سیرین از أنس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس به علی حسادت بورزد، به من حسادت کرده است و هرکس به من حسادت کند، تحقیقاً کفر ورزیده است. و در روایتی آمده است: و هرکس به من حسادت کند تحقیقاً وارد دوزخ میشود.(2)
روایت3.
الروضۀ: با اسناد آن به عبدالله بن عباس آورده است که گفت: در محضر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودم که علی بن أبی طالب خشمگین آمد؛ پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: تو را چه میشود یا أباالحسن؟ عرض کرد: مرا درباره شما آزردند یا رسول الله. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خشمگین برخاسته و فرمود: ای مردم کدامتان علی را آزرده است؟ که او نخستین کسی از میان شما است که ایمان آورده و وفادارترین شما به عهد و پیمان خداست. ای مردم، هرکس علی را بیازارد خداوند او را در روز قیامت یهودی یا نصرانی بر میانگیزد؛ پس جابر بن عبدالله انصاری عرض کرد: یا رسول الله، حتی اگر شهادت به یگانگی خدا داده باشد؟ فرمود: آری، حتی اگر گواهی داده باشد که محمّد رسول خداست ای جابر.(3)
روایت4.
الطرائف: احمد بن حنبل در مسند خود و ابن مغازلی در مناقب خود از چند طریق آوردهاند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای مردم، هرکس علی را بیازارد تحقیقاً مرا آزرده است. و ابن مغازلی به نقل از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بر آن افزوده است: ای مردم، هرکس علی را بیازارد در روز قیامت یهودی یا نصرانی برانگیخته خواهد شد؛ پس جابر بن عبدالله انصاری عرض کرد: یا رسول الله، حتی اگر گواهی به وحدانیت خدا داده باشند و اینکه شما فرستاده خدا هستید؟ فرمود: ای جابر، اینان این شهادتین را بدان جهت بر زبان میآورند تا در پشت آن پناه گیرند و بدین ترتیب خونهایشان ریخته و اموالشان گرفته نشود و در عین ذلت با دست خود جزیه نپرداختند.
و احمد بن حنبل در مسند خود با اسنادش از عمرو بن شاس أسلمی- که از حاضران در حدیبیه بود- آورده است که گفت: در فتح یمن همراه علی علیه السّلام بودم که آن حضرت در آن سفر به من جفا روا داشت
ص: 333
حَتَّی تَظْهَرَ عِظَامُهُمْ وَ یَقُولُونَ مَا هَذَا الْعَذَابُ الَّذِی نَزَلَ بِنَا فَیَقُولُونَ لَهُمْ مَعَاشِرَ الْأَشْقِیَاءِ هَذَا عُقُوبَةٌ لَکُمْ بِبُغْضِکُمْ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.
تَفْسِیرَیِ الضَّحَّاکِ وَ مُقَاتِلٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (1) وَ ذَلِکَ حِینَ قَالَ الْمُنَافِقُونَ إِنَّ مُحَمَّداً مَا یُرِیدُ مِنَّا إِلَّا أَنْ نَعْبُدَ أَهْلَ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ بِأَلْسِنَتِهِمْ فَقَالَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ بِالنَّارِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً فِی جَهَنَّمَ.
وَ فِی تَفَاسِیرَ کَثِیرَةٍ: أَنَّهُ نَزَلَ فِی حَقِّهِ لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فِیها إِلَّا قَلِیلًا(2) یَعْنِی یُهْلِکُهُمْ ثُمَّ قَالَ مَلْعُونِینَ أَیْنَما ثُقِفُوا یَعْنِی بَعْدَکَ یَا مُحَمَّدُ أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلًا فَوَ اللَّهِ لَقَدْ قَتَلَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ الْآیَةَ.
مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ رَفَعَهُ إِلَیْهِمْ علیه السلام: لَا تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ فِی عَلِیٍّ وَ الْأَئِمَّةِ کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا.
کِتَابُ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ وَ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ وَ فِی الْفَضَائِلِ عَنْ أَبِی الْمُظَفَّرِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ وَ فِی الْخَصَائِصِ عَنِ النَّطَنْزِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرٍ کُلِّهِمْ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ: کُنْتُ أَجْفُو عَلِیّاً فَلَقِیَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّکَ آذَیْتَنِی یَا عُمَرُ فَقُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ أَذَی رَسُولِهِ قَالَ إِنَّکَ قَدْ آذَیْتَ عَلِیّاً وَ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی.
الْعُکْبَرِیُّ فِی الْإِبَانَةِ مُصْعَبُ بْنُ سَعْدٍ عَنْ أَبِیهِ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ رَجُلَانِ فِی الْمَسْجِدِ فَنِلْنَا مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَأَقْبَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُغْضَباً فَقَالَ مَا لَکُمْ وَ لِی مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی.
ص: 331
به گونهای که کینه او را به دل گرفتم، و چون بازگشتم، در مسجد النبی از وی شکوهها کردم تا اینکه این خبر به سمع پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید. صبح روز بعد که به مسجد رفتم، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به همراه جمعی از صحابه خود وارد مسجد گردید و چون مرا دید، به من خیره شد تا اینکه نشستم آنگاه فرمود: یا عمرو، به خدا سوگند تو مرا آزردی! عرض کردم: یا رسول الله، از اینکه شما را آزار دهم به خدا پناه میبرم. فرمود: هرکه علی را بیازارد مرا آزرده است.(1)
روایت5.
امالی طوسی: جمعی از ابوالمفضّل با سندی از أنس بن مالک روایت کردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس به علی حسادت کند، به من حسادت کرده است و آنکه به من حسادت کند تحقیقاً کفر ورزیده است.(2)
امالی طوسی: جمعی از ابوالمفضّل با سندی از انس بن مالک آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس به علی حسد ورزد به من حسودی کرده است و هرکه به من حسودی کند وارد دوزخ میشود. و حبّه عرنی این ابیات را برای من سرود:
- «من مورد حسد واقع شدم و خداوند در حسدم افزود، زنده مباد آنکه روزی محسود واقع نشود،
- زیرا انسان جز در مورد فضیلتهایش مورد حسد واقع نمیشود، با علم و ظفر با به خاطر قدرت و سخاوتش!»(3)
ص: 334
الْحَاکِمُ الْحَافِظُ فِی أَمَالِیهِ وَ أَبُو سَعِیدٍ الْوَاعِظُ فِی شَرَفِ الْمُصْطَفَی وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ النَّطَنْزِیُّ فِی الْخَصَائِصِ بِأَسَانِیدِهِمْ أَنَّهُ حَدَّثَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ (1) قَالَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ قَالَ: حَدَّثَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ فَقَالَ مَنْ آذَی أَبَا حَسَنٍ فَقَدْ آذَانِی حَقّاً وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ وَ مَنْ آذَی اللَّهَ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ. وَ فِی رِوَایَةٍ: وَ مَنْ آذَی اللَّهَ لَعَنَهُ اللَّهُ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ مِلْ ءَ الْأَرْضِ.
التِّرْمِذِیُّ فِی الْجَامِعِ وَ أَبُو نُعَیْمٍ فِی الْحِلْیَةِ وَ الْبُخَارِیُّ فِی الصَّحِیحِ وَ الْمَوْصِلِیُّ فِی الْمُسْنَدِ وَ أَحْمَدُ فِی الْفَضَائِلِ وَ الْخَطِیبُ فِی الْأَرْبَعِینِ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الْحُصَیْنِ وَ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ بُرَیْدٍ: أَنَّهُ رَغِبَ عَلِیٌّ علیه السلام مِنَ الْغَنَائِمِ فِی جَارِیَةٍ فَزَایَدَهُ حَاطِبُ بْنُ أَبِی بَلْتَعَةَ وَ بُرَیْدَةُ الْأَسْلَمِیُّ فَلَمَّا بَلَغَ قِیمَتُهَا قِیمَةَ عَدْلٍ فِی یَوْمِهَا أَخَذَهَا بِذَلِکَ فَلَمَّا رَجَعُوا وَقَفَ بُرَیْدَةُ قُدَّامَ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ شَکَا مِنْ عَلِیٍّ فَأَعْرَضَ عَنْهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ جَاءَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَشْکُو فَأَعْرَضَ عَنْهُ ثُمَّ قَامَ إِلَی بَیْنِ یَدَیْهِ فَقَالَهَا فَغَضِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ تَرَبَّدَ وَجْهُهُ (2) وَ انْتَفَخَتْ أَوْدَاجُهُ وَ قَالَ مَا لَکَ یَا بُرَیْدَةُ مَا آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ مُنْذُ الْیَوْمِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً(3) أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ أَنَّ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ وَ مَنْ آذَی اللَّهَ فَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُؤْذِیَهُ بِأَلِیمِ عَذَابِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ یَا بُرَیْدَةُ أَنْتَ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ أَعْلَمُ أَمْ قُرَّاءُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَعْلَمُ أَنْتَ أَعْلَمُ أَمْ مَلَکُ الْأَرْحَامِ أَعْلَمُ أَنْتَ أَعْلَمُ یَا بُرَیْدَةُ أَمْ حَفَظَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالَ بَلْ حَفَظَتُهُ قَالَ وَ هَذَا جَبْرَئِیلُ أَخْبَرَنِی عَنْ حَفَظَةِ عَلِیٍّ أَنَّهُمْ مَا کَتَبُوا قَطُّ عَلَیْهِ خَطِیئَةً مُنْذُ وُلِدَ ثُمَّ حَکَی عَنْ مَلَکِ الْأَرْحَامِ وَ قُرَّاءِ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ(4) وَ فِیهَا مَا تُرِیدُونَ مِنْ عَلِیٍّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ
ص: 332
باب نودم : مناقب قدسی امیرالمؤمنین علیه السلام که خود آنها را بیان فرموده است
روایات
روایت1.
امالی صدوق: ابن المتوکّل از سعد و حمیری باهم با سندی از امیرالمؤمنین علیه السّلام آوردهاند که فرمود: من حجّت خدایم، و من خلیفه خدایم، و من صراط خدایم، و من باب الله هستم و من خازن علم خدایم و من أمین بر سرّ خدایم و من بعد از بهترین خلق خدا محمّد، نبیّ رحمت صَلی الله علیهِ و آله امام و پیشوای خلایق هستم.(1)
روایت2.
امالی صدوق: المکتّب با سندی از ابن نباته آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: من خلیفه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و وزیر و وارث وی هستم؛ من برادر، وصی و حبیب رسول خدایم، من برگزیده رسول خدا و همنشین او هستم، من پسر عم رسول خدا، داماد و پدر فرزندان او هستم، من سیّد اوصیا و وصیّ سید انبیا هستم، من آن حجّت عظمی، آیت کبری و مَثَل اعلی و باب پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله هستم؛ من عروۀ الوثقی، کلمه تقوی و امین خدا- که یادش متعالی باد- بر اهل دنیا هستم.(2)
روایت3.
امالی صدوق: محمّد بن عمر حافظ با سندی از ابوصادق آورده است که علی علیه السّلام فرمود: دین من دینِ پیامبر و اصل و نَسَبم، اصل و نسب پیامبر است، پس هرکس بر دین و اصل و نسب من خرده بگیرد، از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله عیبجویی کرده است.(3)
روایت4.
امالی صدوق:
ص: 335
ثُمَّ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ هُوَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِی. وَ فِی رِوَایَةِ أَحْمَدَ: دَعُوا عَلِیّاً(1).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابْنُ سِیرِینَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ حَسَدَ عَلِیّاً فَقَدْ حَسَدَنِی وَ مَنْ حَسَدَنِی فَقَدْ کَفَرَ.
وَ فِی خَبَرٍ: وَ مَنْ حَسَدَنِی فَقَدْ دَخَلَ النَّارَ(2).
فض، [کتاب الروضة] بِإِسْنَادِهِ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا بِکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ آذُونِی فِیکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَامَ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ مُغْضَبٌ وَ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ مِنْکُمْ آذَی عَلِیّاً فَإِنَّهُ أَوَّلُکُمْ إِیمَاناً وَ أَوْفَاکُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ آذَی عَلِیّاً بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً فَقَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ شَهِدَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ یَا جَابِرُ(3).
یف، [الطرائف] أَحْمَدُ فِی مُسْنَدِهِ وَ ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ فِی مَنَاقِبِهِ مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی. وَ زَادَ فِیهِ ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ آذَی عَلِیّاً بُعِثَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً فَقَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ یَا جَابِرُ کَلِمَةٌ یَحْتَجِزُونَ بِهَا أَنْ لَا تُسْفَکَ دِمَاؤُهُمْ وَ تُؤْخَذَ أَمْوَالُهُمْ وَ أَنْ لَا یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صَاغِرُونَ.
وَ رَوَی أَحْمَدُ فِی مُسْنَدِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شَاسٍ الْأَسْلَمِیِّ وَ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْحُدَیْبِیَةِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام(4) إِلَی الْیَمَنِ فَجَفَانِی فِی سَفَرِی ذَلِکَ حَتَّی وَجَدْتُ
ص: 333
طالقانی با سندی از أصبغ بن نباته آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام در یکی از خطبههای خود فرمود: ای مردم، سخن مرا بشنوید و در آن تعقّل کنید که جدایی نزدیک است، من امام خلایقم و وصیّ بهترینِ مردم، و شوی سرور زنان این اُمّت و پدر عترت طاهره و امامان ِ راهبرم، من برادر رسول خدا، وصی، ولیّ، وزیر، هم نشین، برگزیده، حبیب و دوست او هستم؛ من امیرمؤمنانم و پیشوای دست و روسپیدان و سرور اوصیا؛ جنگ با من جنگ با خدا و صلح با من صلح با خداست ، اطاعت از من اطاعت از خدا و ولایت من ولایۀ الله است و شیعیان من اولیای خدایند و یاران من انصار الله هستند؛ سوگند به آنکه مرا آفرید در حالی که چیزی نبودم، حافظان سیره رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میدانند که ناکثان و قاسطان و مارقان به فرموده پیامبر اُمّی صَلی الله علیهِ و آله ملعونند و هرکه افترا بندد، نومید است.(1)
روایت5.
الخصال: با سندی از امیرمؤمنان علیه السّلام آورده است که فرمود: به خدا سوگند خدای تبارک و تعالی نُه چیز را به من عطا فرموده که آنها را پیش از من به کسی جز پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نداده است: راهها به روی من گشوده شدهاند، علم انساب آموخته شدم، ابرها برای من به حرکت در آمده، علم مرگها و بلاها و فصل الخطاب- تعیین کننده حق- به من داده شده، و به اذن پروردگارم در ملکوت نظر کردم و هیچ چیز از دید من نهان نماند، چه آنچه پیش از من بوده و چه آنچه پس از من میآید، و خداوند دین این اُمّت را با ولایت من برایشان کامل گردانید نعمت خویش را بر آنان تمام کرد و به اسلام آنان خرسند و راضی گشت آنگاه که در روز ولایت- روز غدیرخم- به محمّد صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای محمّد، آنان را خبر ده که امروز دینشان را برایشان کامل کردم و نعمتم را برایشان تمام نمودم و به اسلام به عنوان دین آنها راضی شدم؛ همه اینها منّتهایی هستند که خداوند آنها را بر من نهاده است، پس حمد و سپاس او را سزاست!(2)
بصائر الدرجات: احمد بن الحسین مانند این روایت را نقل کرده است.(3)
ص: 336
عَلَیْهِ فِی نَفْسِی فَلَمَّا قَدِمْتُ أَظْهَرْتُ شِکَایَتَهُ فِی الْمَسْجِدِ حَتَّی بَلَغَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ غَدَاةً غَدَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی أُنَاسٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَلَمَّا رَآنِی حَدَّدَ إِلَیَّ النَّظَرَ حَتَّی إِذَا جَلَسْتُ قَالَ یَا عَمْرُو أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ آذَیْتَنِی فَقُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أُوذِیَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ بَلَی مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مَسِیحِ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِی عَمْرَةَ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِیرِینَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ حَسَدَ عَلِیّاً فَقَدْ حَسَدَنِی وَ مَنْ حَسَدَنِی فَقَدْ کَفَرَ(2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرٍو عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَکَمِ (3) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِیرِینَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ حَسَدَ عَلِیّاً حَسَدَنِی وَ مَنْ حَسَدَنِی دَخَلَ النَّارَ وَ أَنْشَدَنِی الْعُرَنِیُ:
إِنِّی حُسِدْتُ فَزَادَ اللَّهُ فِی حَسَدِی***لَا عَاشَ مَنْ عَاشَ یَوْماً غَیْرَ مَحْسُودٍ
مَا یُحْسَدُ الْمَرْءُ إِلَّا مِنْ فَضَائِلِهِ***بِالْعِلْمِ وَ الظَّفَرِ أَوْ بِالْبَأْسِ وَ الْجُودِ(4).
ص: 334
توضیح
مراد از گشوده شدن راهها، کشف راههای دانش و معارف یا همانطور که گذشت راههای آسمانهاست. و به حرکت در آمدن ابرها به همان معنایی است که از نظر گذشت و به زودی خواهد آمد که خدای متعال ابرها را رام ایشان کرده تا به هرکجا اراده کنند، آنها را ببرد.
و قاضی بیضاوی در قول خدای متعال: «وَ ءَاتَیْنَهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الخِْطَاب»(1){و
او را حکمت و کلامِ فیصله دهنده عطا کردیم.}گوید: یعنی خاتمه دادن به خصومتها با متمایز کردن حق از باطل یا کلام خالص شدهای که مخاطب را متوجه مقصود نماید بیآنکه امر را بر وی مشتبه کند، کلامی که جایگاه فصل و وصل، عطف و استیناف، اضمار و اظهار، حذف و تکرار و اموری از این قبیل در آن رعایت شده باشد؛ و علّت اینکه اصطلاح «امّا بعد» به این نام خوانده شده این است که مقدّمه سخن را که شامل حمد و ثنا و دعاست، از ما بعد خود جدا میسازد؛ و گفته شده است که سخن متعادلی است که هیچ اختصار مُخِلّ یا زیاده گویی مُمِلّ در آن راه نداشته باشد کما اینکه در مورد کلام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده است: فصل لا نزر و لا هذر (گویا است، نه کم نه زیاد).
روایت6.
الخصال: علی بن محمّد معروف به ابن مقبره با سندی آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: مرا از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ده خصلت عاید گردیده که دوست ندارم به جای یکی از آنها آنچه آفتاب بر آن میتاید از آنِ من باشد: به من فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر منی، و در روز قیامت از همه مردم به من نزدیکتری، تو وزیر و وصیّ منی، و جانشین من در خانواده و دارائیام تو هستی، و در دنیا و آخرت پرچمدار منی، تو دوستدار من هستی و دوستدار من دوستدار خداست و دشمن تو دشمن من و دشمن من دشمن خداست.(2)
روایت7.
الخصال: ماجیلویه با سندی از علی علیه السّلام آورده است که آن حضرت فرمود: ده خصلت از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من رسیده که نه نظیر آنها قبل از من به کسی داده شده و نه بعد از من به کسی داده خواهد شد، آن حضرت به من فرمود: ای علی،
ص: 337
لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ مَعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ غَزْوَانَ الضَّبِّیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنَا خَلِیفَةُ اللَّهِ وَ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ وَ أَنَا بَابُ اللَّهِ وَ أَنَا خَازِنُ عِلْمِ اللَّهِ وَ أَنَا الْمُؤْتَمَنُ عَلَی سِرِّ اللَّهِ وَ أَنَا إِمَامُ الْبَرِیَّةِ بَعْدَ خَیْرِ الْخَلِیقَةِ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ صلی الله علیه وآله.(1)
لی، [الأمالی] للصدوق الْمُکَتِّبُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ أَبِی الْعُلَی عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ وَ وَزِیرُهُ وَ وَارِثُهُ أَنَا أَخُو رَسُولِ اللَّهِ وَ وَصِیُّهُ وَ حَبِیبُهُ أَنَا صَفِیُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ صَاحِبُهُ أَنَا ابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ أَبُو وُلْدِهِ أَنَا سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ وَصِیُّ سَیِّدِ النَّبِیِّینَ أَنَا الْحُجَّةُ الْعُظْمَی وَ الْآیَةُ الْکُبْرَی وَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی وَ بَابُ النَّبِیِّ الْمُصْطَفَی أَنَا الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ کَلِمَةُ التَّقْوَی وَ أَمِینُ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا(2).
لی، [الأمالی] للصدوق مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْحَافِظُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ سَلَمَةَ عَنْ أَبِی صَادِقٍ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: دِینِی دِینُ النَّبِیِّ وَ حَسَبِی حَسَبُ النَّبِیِّ فَمَنْ تَنَاوَلَ دِینِی وَ حَسَبِی فَإِنَّمَا یَتَنَاوَلُ رَسُولَ اللَّهِ (3).
لی، [الأمالی] للصدوق الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ
ص: 335
تو در دنیا و در آخرت برادر منی، و تو در روز قیامت نزدیکترین مردم به منی، و خانه من و خانه تو در بهشت مانند خانههای دو برادر روبروی یکدیگرند، و وصی تویی و ولی تویی و وزیر تویی، و دشمن تو دشمن من است و دشمن من دشمن خداست، و دوستدار تو دوستدار من است و دوستدار من دوستدار خداست. (1)
امالی صدوق: حسن بن محمّد بن یحیی علوی نظیر این حدیث را با سندی از نصر بن مزاحم روایت کرده است. (2)
امالی طوسی: شیخ مفید نظیر این روایت را با سندی از ابو خالد واسطی نقل کرده است.(3)
روایت8.
الخصال: احمد بن محمّد بن صقر با سندی از علی علیه السّلام آورده است که فرمود: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مفتخر به ده خصلت بودم که دوست ندارم به جای یکی از آنها هر آنچه آفتاب بر آنها طلوع و غروب کند، از آنِ من باشد. پس یکی از یاران آن حضرت عرض کرد: ای علی، آنها را برای ما آشکار فرما! فرمود: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: یا علی، وصی تویی، وزیر تویی، جانشین من در خانواده و دارایی تویی، دوستدار تو دوستدار من است و دشمن تو دشمن من، و تو پس از من سرور مسلمانانی، و تو برادر منی، و در روز قیامت تو نزدیکترین مردمان به منی، و تو در دنیا و در آخرت پرچمدار منی.(4)
روایت9.
الخصال: پدرم با سندی از امیرمؤمنان علیه السّلام آورده است که فرمود: مرا از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ده خصلت است که در برابر یکی از آنها آنچه خورشید بر آن طلوع میکند مرا شادمان نمیسازد، فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر منی، و تو در روز قیامت نزدیکترین مردم به من در توقفگاه قیامت هستی، و خانه تو
ص: 338
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی بَعْضِ خُطَبِهِ أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا قَوْلِی وَ اعْقِلُوهُ عَنِّی فَإِنَّ الْفِرَاقَ قَرِیبٌ أَنَا إِمَامُ الْبَرِیَّةِ وَ وَصِیُّ خَیْرِ الْخَلِیقَةِ وَ زَوْجُ سَیِّدَةِ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَبُو الْعِتْرَةِ الطَّاهِرَةِ وَ الْأَئِمَّةِ الْهَادِیَةِ أَنَا أَخُو رَسُولِ اللَّهِ وَ وَصِیُّهُ وَ وَلِیُّهُ وَ وَزِیرُهُ وَ صَاحِبُهُ وَ صَفِیُّهُ وَ حَبِیبُهُ وَ خَلِیلُهُ أَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ حَرْبِی حَرْبُ اللَّهِ وَ سِلْمِی سِلْمُ اللَّهِ وَ طَاعَتِی طَاعَةُ اللَّهِ وَ وَلَایَتِی وَلَایَةُ اللَّهِ وَ شِیعَتِی أَوْلِیَاءُ اللَّهِ وَ أَنْصَارِی أَنْصَارُ اللَّهِ وَ الَّذِی خَلَقَنِی وَ لَمْ أَکُ شَیْئاً لَقَدْ عَلِمَ الْمُسْتَحْفَظُونَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَنَّ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ مَلْعُونُونَ عَلَی لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِ وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَری (1).
ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ یَزْدَادَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: وَ اللَّهِ لَقَدْ أَعْطَانِیَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی تِسْعَةَ أَشْیَاءَ لَمْ یُعْطِهَا أَحَداً قَبْلِی مَا خَلَا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَقَدْ فُتِحَتْ لِیَ السُّبُلُ وَ عُلِّمْتُ الْأَنْسَابَ وَ أُجْرِیَ لِیَ السَّحَابُ وَ عُلِّمْتُ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ لَقَدْ نَظَرْتُ فِی الْمَلَکُوتِ بِإِذْنِ رَبِّی فَمَا غَابَ عَنِّی مَا کَانَ قَبْلِی وَ لَا یَکُونُ مَا فَاتَنِی مِنْ بَعْدِی (2) وَ مَا یَأْتِی بَعْدِی وَ إِنَّ بِوَلَایَتِی أَکْمَلَ اللَّهُ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ دِینَهُمْ وَ أَتَمَّ عَلَیْهِمُ النِّعَمَ وَ رَضِیَ لَهُمْ إِسْلَامَهُمْ إِذْ یَقُولُ یَوْمَ الْوَلَایَةِ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْهُمْ أَنِّی أَکْمَلْتُ لَهُمُ الْیَوْمَ دِینَهُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْهِمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَهُمُ الْإِسْلَامَ دِیناً کُلُّ ذَلِکَ مِنْ مَنِّ اللَّهِ عَلَیَّ فَلَهُ الْحَمْدُ(3).
یر، [بصائر الدرجات] أحمد بن الحسین: مثله (4)
ص: 336
در بهشت مقابل خانه من است آنگونه که برادران خدایی برابر هم هستند، و تو پرچمدار من در دنیا و آخرت هستی، و تو وصی، وارث و جانشین من در خانواده و دارایی و مسلمانان در هر غیبتی که داشته باشم هستی، شفاعت تو شفاعت من است، و دوستدار تو دوستدار من است و دوستدار من دوستدار خداست، و دشمن تو دشمن من است و دشمن من دشمن خداست.(1)
روایت10.
التوحید- معانی الأخبار : ابن الولید با سندی از امام صادق علیه السّلام آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام در خطبه خود فرمود: هدایت کننده و هدایت شده من هستم، پدر یتیمان و مسکینان و شوی بیوه زنان منم، و من پناه هر ناتوان و ملجأ هر ترسانم، من راهبر مؤمنان به سوی بهشتم، و من حبل الله المتین هستم، من ریسمان مستحکم خدایم و کلمه تقوی من هستم، و من چشم خدا، زبان راستگوی خدا و دست خدایم، و آن جنب الله من هستم که میفرماید: «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَاحَسْرَتیَ عَلیَ مَا فَرَّطتُ فیِ جَنبِ الله»(2){تا
آنکه [مبادا] کسی بگوید: «دریغا بر آنچه در حضور خدا کوتاهی ورزیدم} و من دست گشاده به رحمت و مغفرت خدایم بر بندگانش، و «باب حِطَّه» منم، هرکس مرا بشناسد و حق مرا بشناسد، به یقین خدا را شناخته است، چون من وصیّ پیامبر او در زمینش و حجّت او بر خلقش هستم، کسی منکر این نمیشود مگر آنکه خدا و رسولش را انکار کند.(3)
توضیح
«أناحبل الله» اشاره به قول خدای متعال است که فرمود: «وَ اعْتَصِمُواْ بحَِبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا»(4){و
همگی به ریسمان خدا چنگ زنید} و اینکه آن حضرت خود را به ریسمان تشبیه فرموده بدان جهت است که او وسیله خلایق است، زیرا به او و ولایتش و پیروی کردن از وی به قرب الهی و محبّت و کرامت و بهشت او نایل میگردند، گویی آن حضرت ریسمانی آویخته میان خدا و خلق است؛ جزری گوید: در این خطبه آمده است که «او حبل الله المتین است» یعنی نور هدایت خداست، و گفته شده : (معنای حبل الله المتین) عهد و پیمان اوست که ایمنی دهنده از عذاب است، و «حبل» به معنای «عهد و پیمان» است.(5) قول آن حضرت: «أناعروۀ الله الوثقی»
ص: 339
المراد بفتح السبل کشف طرق العلوم و المعارف أو سبل السماوات کما مر و إجراء السحاب معناه ما مر و سیأتی أنه تعالی سخر لهم السحاب یذهب بهم حیث یشاءون.
و قال البیضاوی فی قوله تعالی: وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ (1) أی فصل الخصام بتمییز الحق عن الباطل أو الکلام المخلص الذی ینبه المخاطب علی المقصود من غیر التباس یراعی فیه مظان الفصل و الوصل و العطف و الاستئناف و الإضمار و الإظهار و الحذف و التکرار و نحوها و إنما سمی به أما بعد لأنه یفصل المقصود عما سبق مقدمة له من الحمد و الصلاة و قیل هو الخطاب القصد الذی لیس فیه اختصار مخل و لا إشباع ممل کما جاء فی وصف کلام الرسول صلی الله علیه و آله فصل لا نزر و لا هذر(2).
ل، [الخصال] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ مَقْبُرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْمُؤَمِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَانَ لِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ عَشْرُ خِصَالٍ مَا أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ لِی بِإِحْدَاهُنَ (3) مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ قَالَ لِی أَنْتَ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَقْرَبُ الْخَلَائِقِ مِنِّی فِی الْمَوْقِفِ وَ أَنْتَ الْوَزِیرُ وَ الْوَصِیُّ وَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ أَنْتَ آخِذُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ إِنَّکَ وَلِیِّی وَ وَلِیِّی وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ (4).
ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: کَانَ لِی عَشْرٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ لَمْ یُعْطَهُنَّ أَحَدٌ قَبْلِی وَ لَا یُعْطَاهُنَّ أَحَدٌ بَعْدِی قَالَ لِی یَا عَلِیُ
ص: 337
اشاره به آیه: «فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی»(1){به
یقین، به دستاویزی استوار، که آن را گسستن نیست، چنگ زده است} و «عُروۀ» هر چیزی است که به آن چنگ زنند، و «کلمه التقوی» اشاره به قول خدای متعال دارد که: «وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوَی»(2){آن
[آرمان] سزاوارتر و شایسته [اتّصاف به] آن بودند} که توضیح آن گذشت. قول آن حضرت «و أنا عین الله» یعنی من گواه او بر بندگانش هستم؛ از عین به معنای «باصره» (بیننده) یا جاسوس است؛ و جزری گوید: در روایت عمر آمده است که «مردی در طواف به زنان مسلمانان نگاه میکرد، پس علی علیه السّلام بر صورت او زد و آن مرد از وی نزد عمر شکایت کرد، عمر گفت: تو را به خاطر امر حقی که چشمی از چشمان خداوند آن را دیده است زده است و مراد وی خاصّهای از خواص خدا، ولیّی از اولیای خدا بود.(3)
و در این خطبه آن حضرت تشبیه به زبان شده است، زیرا این زبان است که بیانگر ما فیالضمیر انسان است و هرچه را که خواهد بیان کند، با زبان بیان مینماید و آن حضرت صلوات الله علیه بیانگر علوم و اسراری الهی است. ید: نعمت و رحمت است و مجازی است شایع. مراد از «جنب» یا جانب است و یا ناحیه است و آن حضرت صلوات الله علیه، ناحیهای است که خداوند فرمان داده است خلق متوجه آن شوند، یا کنایهای از نزدیک بودنشان به خدای متعال است و اینکه نزدیک شدن به خدای متعال جز با تقرّب به ایشان حاصل نمیشود، کما اینکه هرکس بخواهد به پادشاه نزدیک شود، در کنار وی مینشیند و هرکه در کنار وی بنشیند، نزدیکترین خلق و عزیزترین آنها به اوست.
کفعمی گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: معنای آن این است که چیزی نزدیکتر به خداوند از رسول خدا صلی الله علیه و آله نیست و کسی نزدیکتر از وصی رسول خدا به او نیست، بنابراین او در نزدیک بودن همانند پهلو است، و خدای متعال این معنا را در کتاب خود چنین بیان فرموده است: «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَاحَسْرَتیَ عَلیَ مَا فَرَّطتُ فیِ جَنبِ الله»(4){تا
آنکه [مبادا] کسی بگوید: «دریغا بر آنچه در حضور خدا کوتاهی ورزیدم} یعنی در ولایت اولیای او. و طبرسی در مجمع البیان خود آورده است: الجنب: القُرب (نزدیک بودن) یعنی : «افسوس و دریغ بر آنچه در قُرب خدا و جوار او کوتاهی ورزیدم»، و فلان فی جنب فلان: یعنی در نزدیکی و جوار اودر همین معناست
ص: 340
أَنْتَ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ أَخِی فِی الْآخِرَةِ وَ أَنْتَ أَقْرَبُ النَّاسِ مِنِّی مَوْقِفاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْزِلِی وَ مَنْزِلُکَ فِی الْجَنَّةِ مُتَوَاجِهَانِ کَمَنْزِلِ الْأَخَوَیْنِ وَ أَنْتَ الْوَصِیُّ وَ أَنْتَ الْوَلِیُّ وَ أَنْتَ الْوَزِیرُ وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ وَ وَلِیُّکَ وَلِیِّی وَ وَلِیِّی وَلِیُّ اللَّهِ (1).
لی، [الأمالی] للصدوق الحسن بن محمد بن یحیی العلوی عن جده یحیی بن الحسن عن إبراهیم بن علی و الحسن بن یحیی معا عن نصر بن مزاحم: مثله (2)
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی المفید عن الحسن بن محمد بن یحیی عن جده عن إبراهیم و الحسن بن یحیی جمیعا عن نصر بن مزاحم عن أبی خالد الواسطی: مثله (3).
ل، [الخصال] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّقْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ علیه السلام: کَانَتْ لِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَشْرُ خِصَالٍ مَا یَسُرُّنِی بِإِحْدَاهُنَّ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ مَا غَرَبَتْ فَقَالَ (4) بَعْضُ أَصْحَابِهِ بَیِّنْهَا لَنَا یَا عَلِیُّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْوَصِیُّ وَ أَنْتَ الْوَزِیرُ وَ أَنْتَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَلِیُّکَ وَلِیِّی وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ أَنْتَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ بَعْدِی وَ أَنْتَ أَخِی وَ أَنْتَ أَقْرَبُ الْخَلَائِقِ مِنِّی فِی الْمَوْقِفِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ(5).
ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَانَ لِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَشْرٌ مَا یَسُرُّنِی بِالْوَاحِدَةِ مِنْهُنَّ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ قَالَ أَنْتَ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَنْتَ أَقْرَبُ النَّاسِ مِنِّی مَوْقِفاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْزِلُکَ تُجَاهَ مَنْزِلِی
ص: 338
قول خدای متعال: «وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنب»(1){و
همنشین}
روایت11.
امالی طوسی: ابوعمرو با سندی از حبّه العرنی آورده است که گفت: شنیدم علی علیه السّلام میفرمود: ما نُجبا هستیم و فرزندانمان فرزندان انبیا هستند، حزب ما حزب خدا و گروه ستمگر حزب شیطان است، هرکس ما و دشمنانمان را برابر بداند، از ما نیست.(2)
توضیح
الفَرَط: کسی که پیش از دیگران وارد میشود - سبقت گیرنده -، از این رو به کودک از دنیا رفته «فَرَط» گفته میشود *و معنای عبارت این است که: فرزندان ما فرزندان پیامبرانند» یا اینکه: «هریک از ما که بمیرد، از پیامبران در رسیدن به درجات عالیه سبقت میگیرد، کما اینکه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرموده است: «أنا فرطکُم علی الحوض» (من پیشاپیش شما در کنار حوض کوثر خواهم بود.)
روایت12.
امالی صدوق: پدرم با سندی از ابن نباته آورده است که گفت: امیرالمرمنین صلوات الله علیه روزی بر بالای منبر کوفه فرمود: من سرور اوصیا و وصیّ سرور پیامبرانم، من امام مسلمانان و پیشوای پرهیزگاران و ولیّ مؤمنان و شوی سرور زنان جهانیانم، منم که انگشتر به دست راست دارم و پیشانی بر خاک نهم، من آنم که دو هجرت و دو بیعت کردهام، من صاحب بدر و حُنَینم و زننده با دو شمشیر و جنگنده بر دو اسب منم، من وارث علم اولین و حجّت خدا بر عالمیان پس از پیامبران و محمّد بن عبدالله خاتم پیامبرانم، دوستدارانم مورد رحمت قرار گرفته و دشمنانم لعنت شدهاند، و حبیبم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چه بسیار میفرمود: یا علی، دوست داستن تو تقوا و دشمنی کردن با تو کفر و نفاق است و من خانه حکمتم و تو کلید آن، و دروغ میگوید آنکه پندارد مرا دوست میدارد ولی با تو دشمنی میکند.(3)
توضیح
قول آن حضرت «أنا الضارب بالسیفین» یعنی شما را با دو شمشیر یکی بر سر پذیرفتن ظاهر قرآن در حیات رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله زدهام و بعد از رحلت آن حضرت بر سر تأویل قرآن نیز شما را با شمشیر زدهام. یا اینکه در یکی از غزوهها در هر دو دست شمشیر داشته و جنگیده است یا اینکه در یک جنگ شمشیری را بعد از شمشیر دیگر به دست گرفته است
ص: 341
فِی الْجَنَّةِ کَمَا یَتَوَاجَهُ الْإِخْوَانُ فِی اللَّهِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَنْتَ وَصِیِّی وَ وَارِثِی وَ خَلِیفَتِی فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْمُسْلِمِینَ (1) فِی کُلِّ غَیْبَةٍ شَفَاعَتُکَ شَفَاعَتِی وَ وَلِیُّکَ وَلِیِّی وَ وَلِیِّی وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ (2).
ید، [التوحید] مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی خُطْبَتِهِ: أَنَا الْهَادِی أَنَا الْمُهْتَدِی وَ أَنَا أَبُو الْیَتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ زَوْجُ الْأَرَامِلِ وَ أَنَا مَلْجَأُ کُلِّ ضَعِیفٍ وَ مَأْمَنُ کُلِّ خَائِفٍ وَ أَنَا قَائِدُ الْمُؤْمِنِینَ إِلَی الْجَنَّةِ وَ أَنَا حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ وَ أَنَا عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَی وَ کَلِمَةُ التَّقْوَی (3) وَ أَنَا عَیْنُ اللَّهِ وَ لِسَانُهُ الصَّادِقُ وَ یَدُهُ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ الَّذِی یَقُولُ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ (4) وَ أَنَا یَدُ اللَّهِ الْمَبْسُوطَةُ عَلَی عِبَادِهِ بِالرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنَا بَابُ حِطَّةٍ مَنْ عَرَفَنِی وَ عَرَفَ حَقِّی فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ لِأَنِّی وَصِیُّ نَبِیِّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَی خَلْقِهِ لَا یُنْکِرُ هَذَا إِلَّا رَادٌّ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ (5).
قوله علیه السلام أنا حبل الله إشارة إلی قوله تعالی وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً(6) و إنما شبه بالحبل لأنه وسیلة الخلق إذ به و بولایته و متابعته یصلون إلی قرب الله و حبه و کرامته و جنته فکأنه حبل ممدود بین الله و بین الخلق قال الجزری فیه هو حبل الله المتین أی نور هداه و قیل عهده و أمانه الذی یؤمن من العذاب و الحبل العهد و المیثاق (7) قوله علیه السلام و أنا عروة الله الوثقی
ص: 339
همانطور که در غزوه اُحُد چنین شد و پس از شکستن شمشیرش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ذوالفقار را به وی داد، یا اشاره به این مسأله مشهور است که ذوالفقار شمشیری دو سر بوده است. قول آن حضرت علیه السّلام: «و الحامل علی فرسین» یعنی حمله کننده به دو سوار، یا اینکه در یکی از غزوهها اسب خود را با اسب دیگر جایگزین کرده باشد، و در برخی نسخهها به جای «فرسین» ، «قوسین» آمده و همه احتمالاتی که راجع به «سیفین» بیان شد درباره آن نیز وارد خواهد بود و یا اینکه احتمال دارد که مفهوم حمله همزمان به دو تیرانداز باشد.
روایت13.
بصائر الدرجات: محمّد بن الحسین با سندی آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خاتم یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر بود و من نیز خاتم یکصد و بیست و چهار هزار وصی هستم و همان تکالیفی را بر عهده داشتم که اوصیای پیش از من بر عهده داشتند و یاور خداست، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در بیماری خود فرمود: «بیم آن ندارم که پس از هدایت گمراه گردی بلکه از فاسقان قریش و دشمنیهایشان بر تو بیمناکم، خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است!» و این با وجود آن است که دو سوم قرآن درباره ما و شیعیان ما نازل شده است پس هر خیری باشد برای ما و شیعیان ما است و در یک سوم دیگر آن با مردم شریک هستیم، هر شرّی که در قرآن است، درباره دشمنان ما نازل گشته است، سپس فرمود: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ»(1){آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند یکسانند؟» تنها خردمندانند که پندپذیرند.} «أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ » ما و شیعیان ما هستند و «وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ » دشمنان ما هستند و شیعیان ما خود هدایت یافتگانند.(2)
روایت14.
بصائر الدرجات: محمّد بن الحسین با سندی از امام باقر علیه السّلام آورده است که فرمود: شبی امیرالمؤمنین علیه السّلام در ثلث اول شب بیرون رفت در حالی که میفرمود: سرو صدایی در شب تاریک امامی نزد شما آمده که پیراهن آدم بر تن دارد و انگشتری سلیمان و عصای موسی را در دست دارد.(3)
ص: 342
إشارة إلی قوله تعالی فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی (1) و العروة ما یتمسک به و کلمة التقوی إشارة إلی قوله تعالی وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی (2) و قد مر بیانها قوله علیه السلام و أنا عین الله أی شاهده علی عباده من العین بمعنی الباصرة أو الجاسوس و قال الجزری: فِی حَدِیثِ عُمَرَ: إِنَّ رَجُلًا کَانَ یَنْظُرُ فِی الطَّوَافِ إِلَی حَرَمِ (3) الْمُسْلِمِینَ فَلَطَمَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَاسْتَعْدَی عَلَیْهِ (4) فَقَالَ ضَرَبَکَ بِحَقٍّ أَصَابَتْهُ عَیْنٌ مِنْ عُیُونِ اللَّهِ. أراد خاصة من خواص الله و ولیا من أولیاء الله (5).
و شبه علیه السلام باللسان لأن اللسان یعبر و یظهر ما یرید الرجل إظهاره و هو صلوات الله علیه یبین علومه تعالی و أسراره و الید النعمة و الرحمة و هو مجاز شائع و المراد بالجنب إما الجانب و الناحیة و هو صلوات الله علیه الناحیة التی أمر الله الخلق بالتوجه إلیها أو هو کنایة عن قربهم من جنابه تعالی و أن قربه تعالی لا یحصل إلا بالتقرب بهم کما أن من أراد أن یقرب من الملک یجلس بجنبه و من یجلس بجنبه فهو أقرب الخلق إلیه و أعزهم إلیه.
قال الکفعمی قال الباقر علیه السلام(6) معناه أنه لیس شی ء أقرب إلی الله تعالی من رسوله و لا أقرب إلی رسوله من وصیه فهو فی القرب کالجنب و قد بین الله تعالی ذلک فی کتابه فی قوله أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ (7) یعنی فی ولایة أولیائه و قال الطبرسی فی مجمعه الجنب القرب أی یا حسرتی علی ما فرطت فی قرب الله و جواره و فلان فی جنب فلان أی فی قربه و جواره و منه
ص: 340
روایت15.
بصائر الدرجات: عبدالله بن محمّد با سندی از امام صادق علیه السّلام آورده است که فرمود: برتری و فضیلت از آنِ محمّد صَلی الله علیهِ و آله است و او بر همه خلایق مقدّم شده است و با وجود او أحدی بر وی مقدّم نمیشود و پس از وی علی از همه برتر است و کسی که بر علی علیه السّلام پیشی گیرد همانند کسی است که با حضور رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر وی پیشی گیرد. و همین حالت برای امامان بعد از وی یکی بعد از دیگری جاری و ساری است، که خداوند آنها را ارکان زمین قرار داد تا ساکنانش را نلرزاند و فرزانگانی هدایتگر به سوی راه اویند، هیچ هدایتجویی جز به وسیله آنها هدایت نمییابد و کسی قدم در راه گمراهی نمینهد مگر با کاستن از حق آنها، آنان امنای خدا بر آنچه از علم یا عذر یا هشدار فرو فرستاده، هستند و گواهان او بر آفریدههایش میباشند و حجّت بالغه بر هر که بر روی زمین است و حکمی که خداوند بر اولین آنها واجب گردانیده بر آخرینشان نیز جاری و ساری است، پس هرکس به راه ایشان هدایت یافت و تسلیم فرمان ایشان شد، به ریسمان محکم الهی و عروۀ الوثقی چنگ زده و جز به یاری خدا کسی به چیزی از این نخواهد رسید، و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرموده است: من قسمت کننده بهشت و دوزخم، کسی وارد آنها نمیشود مگر بر اساس تقسیم کردن من، و فاروق أکبر و قلعه آهنین و باب ایمان منم ، و یقیناً صاحب عصا و میسم - نشانهگذار - منم، جز احمد کسی بر من پیشی نمیگیرد، و رسول خدا- در رستاخیز- فراخوانده شده و جامه پوشانده میشود سپس من فراخوانده شده و جامه پوشانده میشوم، سپس دعوت به سخن گفتن میشود و او سخن میگوید آنگاه من دعوت شده و در حد سخن او سخن میگویم؛ و تمام انبیا و اوصیا به آنچه برای محمّد صَلی الله علیهِ و آله اقرار کردهاند، برای من نیز اقرار کردهاند و به من آن هفت چیزی داده شد که پیش از من به کسی داده نشدهاند: اسماء به من آموخته شد و قضاوت بین بندگان به من داده شد و تفسیر کتاب، تقسیم عادلانه غنایم میان فرزندان آدم، و چیزی از نوادر علوم نماند مگر اینکه آن فرخندهپی آن را به من آموخت، و تحقیقاً حرفی به من داده شده که کلید گشوده شدن هزار حرف است، و همانا به همسر من مصحفی داده شده است که علومی در آن است که کسی قبل از او از آن ها خبر نداشته است و این عنایت خاصه ای از جانب خدا و رسولش بوده است.(1)
بیان
قول امام علیه السلام «و رابطیه علی سبیل هداة» به معنی این است که خودشان را برای هدایت خلق وقف کرده اند و همچنین رابط به معنای راهب و زاهد و حکیم هم میآید و «قرن» به معنی قلعه است که امام علیه السلام خودش را ص: 343
قوله تعالی وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ (1).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ (2) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ رُشَیْدٍ عَنْ حَبَّةَ الْعُرَنِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: نَحْنُ النُّجَبَاءُ وَ أَفْرَاطُنَا أَفْرَاطُ الْأَنْبِیَاءِ حِزْبُنَا حِزْبُ اللَّهِ وَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ حِزْبُ الشَّیْطَانِ مَنْ سَاوَی بَیْنَنَا وَ بَیْنَ عَدُوِّنَا فَلَیْسَ مِنَّا(3).
الفرط بالتحریک الذی یتقدم الواردة و منه قیل للطفل إذا مات أنه فرط فالمعنی أن أولادنا أولاد الأنبیاء أو المعنی أن من یموت منا یتقدم الأنبیاء و یسبقهم إلی المراتب العالیة کما قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَنَا فَرَطُکُمْ عَلَی الْحَوْضِ.
لی، [الأمالی] للصدوق أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ ذَاتَ یَوْمٍ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ أَنَا سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ وَصِیُّ سَیِّدِ النَّبِیِّینَ أَنَا إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ قَائِدُ الْمُتَّقِینَ وَ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ وَ زَوْجُ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَنَا الْمُتَخَتِّمُ بِالْیَمِینِ وَ الْمُعَفِّرُ لِلْجَبِینِ أَنَا الَّذِی هَاجَرْتُ الْهِجْرَتَیْنِ وَ بَایَعْتُ الْبَیْعَتَیْنِ أَنَا صَاحِبُ بَدْرٍ وَ حُنَیْنٍ أَنَا الضَّارِبُ بِالسَّیْفَیْنِ وَ الْحَامِلُ عَلَی فَرَسَیْنِ أَنَا وَارِثُ عِلْمِ الْأَوَّلِینَ وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی الْعَالَمِینَ بَعْدَ الْأَنْبِیَاءِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ أَهْلُ مُوَالاتِی مَرْحُومُونَ وَ أَهْلُ عَدَاوَتِی مَلْعُونُونَ وَ لَقَدْ کَانَ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَثِیراً مَا یَقُولُ یَا عَلِیُّ حُبُّکَ تَقْوَی وَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُکَ کُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ أَنَا بَیْتُ الْحِکْمَةِ وَ أَنْتَ مِفْتَاحُهُ وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ (4).
قوله علیه السلام أنا الضارب بالسیفین أی بسیف التنزیل فی حیاة الرسول صلی الله علیه و آله و بسیف التأویل بعده أو أنه أخذ بسیفین فی بعض الغزوات معا أو سیفا بعد سیف
ص: 341
به قلعه ای از آهن تشبیه کرده است به دلیل مناعت طبع حضرت و حلم او حامی خلق بودنش که تفسیر این مطالب گذشت.
روایت16.
بصائر الدرجات: احمد بن محمّد و عبدالله بن عامر با سندی از امام صادق علیه السّلام آورده است که فرمود: فضل امیرمؤمنان علیه السّلام در این است که هر آنچه که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده، علی علیه السّلام به آن عمل نموده و از هرچه نهی فرموده، علی علیه السّلام از آن دوری جسته است، هر فضیلتی برای محمّد صَلی الله علیهِ و آله برشمرده شود، بر علی علیه السّلام نیز مصداق پیدا میکند، و محمّد صَلی الله علیهِ و آله برتر از همه خلایق خداست، هرکس در احکامی که به علی علیه السّلام مربوط میشود شک نماید مانند کسی است که در احکام مربوط خدا و رسول او شک کرده باشد و مخالفت کننده با آن حضرت در هر امر کوچک یا بزرگی عملی در حد شرک یه خدا انجام داده است. امیرمؤمنان علیه السّلام باب اللّهی بود که جز از آن نمیشود بر خدا وارد شد و راهی است که هرکس جز آن راهی گزیند، هلاک گردد و همین حکم در مورد دیگر ائمّه هُدی یکی پس از دیگری جاری است، خداوند آنها را ستونهای زمین قرار داده تا ساکنانش را نلرزاند و حجّت بالغه بر هرکه روی زمین است و در زیر خاک قرار دارد، است. و امام صادق علیه السّلام فرمود: امیرمؤمنان بسیار میفرمود: من تقسیم کننده خدا میان بهشت و دوزخم، و فاروق اکبر وصاحب عصا و میسم منم، و تمام فرشتگان و روح الأمین و پیامبران اقرار نمودهاند که من از همان فضایلی برخوردارم که اقرار کرده بودند محمّد صَلی الله علیهِ و آله از آنها برخوردار است و همان بار مسؤولیتی که بر دوش وی نهاده شد، بر دوش من نیز گذاشته شد و آن ماموریت پروردگار تبارک و تعالی میباشد، و تحقیقاً رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در رستاخیز فرا خوانده شده و جامه پوشانده میشود و از وی خواسته میشود که سخن بگوید و او نیز لب به سخن میگشاید، پس من فراخوانده میشوم و جامه پوشانده میشوم و از من خواسته میشود سخن بگویم و آنگونه که پیامبر سخن گفت، سخن میگویم، و به من خصلتهایی عنایت شده که کسی پیش از من بدانها دست نیافته است: علم به مرگها و بلاها و نسبشناسی و فصل الخطاب به من آموخته شد، و چیزی پیش از من نیست که من از آن بیخبر باشم و از هرچه در پرده غیب است آگاهم، به إذن خدا بشارت میدهم و از جانب او انجام وظیفه میکنم، این همه را خداوند بر من منّت نهاده و با علم خود مرا به دستیابی به آنها قادر ساخته است.(1)
توضیح
قول او «و لمحمد الفضل علی جمیع من خلق الله» یعنی اینکه با توجه به مقدمه ای که بیان شد من نیز بر همه خلایق برتری دارم، یا اینکه مقصود آن حضرت برتری دادن آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله بر خود اوست
ص: 344
کما کان فی غزوة أحد أعطاه النبی صلی الله علیه و آله ذا الفقار بعد تکسر سیفه أو إشارة إلی ما هو المشهور من أن ذا الفقار کان ذا شعبتین قوله علیه السلام و الحامل علی فرسین أی فارسین أو أنه رکب فی بعض الغزوات علی فرس بعد فرس و فی بعض النسخ قوسین و یجری فیه أکثر الاحتمالات المذکورة فی السیفین و یحتمل أن یکون المراد التعرض لرامیین دفعة واحدة.
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی الْحِجَازِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَتَمَ مِائَةَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِیٍّ وَ خَتَمْتُ أَنَا مِائَةَ أَلْفِ وَصِیٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ وَصِیٍّ وَ کُلِّفْتُ مَا تُکُلِّفَ الْأَوْصِیَاءُ قَبْلِی وَ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ فَإِنَ (1) رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فِی مَرَضِهِ لَسْتُ أَخَافُ عَلَیْکَ أَنْ تَضِلَّ بَعْدَ الْهُدَی وَ لَکِنْ أَخَافُ عَلَیْکَ فُسَّاقَ قُرَیْشٍ وَ عَادِیَتَهُمْ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ عَلَی أَنَّ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ فِینَا وَ فِی شِیعَتِنَا فَمَا کَانَ مِنْ خَیْرٍ فَلَنَا وَ لِشِیعَتِنَا وَ ثُلُثَ الْبَاقِی أَشْرَکْنَا فِیهِ النَّاسَ فَمَا کَانَ مِنْ شَرٍّ(2) فَلِعَدُوِّنَا ثُمَّ قَالَ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ (3) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ فَنَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ شِیعَتُنَا أُولُوا الْأَلْبابِ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ عَدُوُّنَا وَ شِیعَتُنَا هُمُ الْمُهْتَدُونَ (4).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ أَبِی الْحُصَیْنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ذَاتَ لَیْلَةٍ بَعْدَ عَتَمَةٍ(5) وَ هُوَ یَقُولُ هَمْهَمَةٌ وَ لَیْلَةٌ مُظْلِمَةٌ خَرَجَ عَلَیْکُمُ الْإِمَامُ وَ عَلَیْهِ قَمِیصُ آدَمَ وَ فِی یَدِهِ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ وَ عَصَا مُوسَی علیه السلام(6).
ص: 342
یعنی اینکه محمّد صَلی الله علیهِ و آله بر همه خلایق برتری دارد حتی بر علی، و من نیز بر هرکس غیر او برتری دارم. فیزوز آبادی گوید: تعقّبه: او را به سبب گناهش بازخواست کرد، و تعقّب عن الخبر: در آن دچار تردید شد و دوباره دربارهاش سؤال کرد، و نیز «تعقّبه» :زشتی ها و لغزش های او را دنبال کرد.
میگویم: شاید معنای عبارت (المتعقب علیه فی ...) این باشد که هرکس در چیزی از احکامش شک کند به این صورت که «علی» به معنای «عن» باشد یا اینکه هرکس از او عیب گرفت و اعتراض نمود با تضمین معنای طعن و اعتراض، یا کسی که در چیزی بر وی پیشی گرفته، بخواهد او را پشت سر خود قرار داده و بخواهد بر وی پیشی گیرد، یا اینکه حکم او را پشت گوش انداخته و به آن عمل ننماید. و در روایت سلیمان بن خالد و سعید أعرج به حسب أکثر نسخههای کافی کلمه «المعیّب» (به جای «المعقب» آمده است). قول او : «فی صغیرۀ او کبیرۀ» دو صفت برای کلمۀ یا الخصلۀ یا المسألۀ یا چیزی نظیر آنهاست. قول او «أن تمید» یعنی کراهت از لرزش است و «مید» به معنای تحرّک و لرزش و اضطراب است. و آن حضرت علیه السّلام بدان جهت «فاروق» نامیده شده که حق را از باطل جدا کرده است، یا اینکه او نخستین کسی است که اسلامش را آشکار نمود و با این کار ایمان را از کفر جدا کرد. ( قول او: «أنا صاحب العصا و المیسم» اشاره به «دابّۀ الأرض» بودن آن حضرت است. و علمای عامه از حذیفۀ روایت کردهاند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «دابّۀ الأرض» طولش هفتاد ذرع است و هیچ گریزندهای توان فرار از دست او را ندارد؛ او نشانهای بر پیشانی مؤمن و کافر میگذارد و عصای موسی و خاتم سلیمان در اختیار اوست، پس با عصا سیمای مؤمن را درخشان میکند و با خاتم بینی کافر را مهر میزند تا آنها را از روی این علامتها «ای مؤمن» و «ای کافر» صدا بزنند. (1)و
تفصیل این مقوله در «باب رجعت» از کتابه «الغیبۀ» بیان خواهد شد. الحُمُولۀ» بارها، و مراد از آن بار و مسؤولیت نبوّت است و اسرار خلافت و تکالیف شاقّی که به ایشان اختصاص دارد.
روایت17.
بصائر الدرجات: ابوالفضل علوی با سندی از سلمان فارسی آورده است که شنیدم امیرالمؤمنین علیه السّلام میفرمود: من از علم به مرگها، بلایا
ص: 345
یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ بَعْضِ مَنْ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْفَضْلُ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ الْمُقَدَّمُ عَلَی الْخَلْقِ جَمِیعاً لَا یَتَقَدَّمُهُ أَحَدٌ وَ عَلِیٌّ علیه السلام الْمُتَقَدِّمُ مِنْ بَعْدِهِ وَ الْمُتَقَدِّمُ بَیْنَ یَدَیْ عَلِیٍّ علیه السلام کَالْمُتَقَدِّمِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَذَلِکَ یَجْرِی لِلْأَئِمَّةِ بَعْدَهُ (1) وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ جَعَلَهُمُ اللَّهُ أَرْکَانَ الْأَرْضِ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا وَ رَابِطِیهِ عَلَی سَبِیلِ هُدَاهُ لَا یَهْتَدِی هَادٍ مِنْ ضَلَالَةٍ إِلَّا بِهِمْ وَ لَا یَضِلُّ خَارِجٌ مِنْ هُدًی إِلَّا بِتَقْصِیرٍ عَنْ حَقِّهِمْ وَ أُمَنَاءُ اللَّهِ عَلَی مَا أَهْبَطَ مِنْ عِلْمٍ (2) أَوْ عُذْرٍ أَوْ نُذْرٍ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ عَلَی مَنْ فِی الْأَرْضِ جَرَی لِآخِرِهِمْ مِنَ اللَّهِ مِثْلُ الَّذِی أَوْجَبَ لِأَوَّلِهِمْ فَمَنِ اهْتَدَی بِسَبِیلِهِمْ وَ سَلَّمَ لِأَمْرِهِمْ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ وَ عُرْوَةِ اللَّهِ الْوُثْقَی وَ لَا یَصِلُ إِلَی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ أَنَا قَسِیمٌ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَا یَدْخُلُهَا أَحَدٌ إِلَّا عَلَی أَحَدِ قِسْمَیَّ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ(3) وَ قَرْنٌ مِنْ حَدِیدٍ وَ بَابُ الْإِیمَانِ وَ إِنِّی لَصَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ لَا یَتَقَدَّمُنِی أَحَدٌ إِلَّا أَحْمَدُ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیُدْعَی فَیُکْسَی ثُمَّ أُدْعَی فَأُکْسَی ثُمَّ یُدْعَی فَیُسْتَنْطَقُ فَیَنْطِقُ ثُمَّ أُدْعَی فَأَنْطِقُ عَلَی حَدِّ مَنْطِقِهِ وَ لَقَدْ أَقَرَّتْ لِی جَمِیعُ الْأَوْصِیَاءِ وَ الْأَنْبِیَاءِ بِمِثْلِ مَا أَقَرَّتْ بِهِ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَقَدْ أُعْطِیْتُ السَّبْعَ الَّتِی لَمْ یَسْبِقْنِی إِلَیْهَا أَحَدٌ عُلِّمْتُ الْأَسْمَاءَ وَ الْحُکُومَةَ بَیْنَ الْعِبَادِ وَ تَفْسِیرَ الْکِتَابِ وَ قِسْمَةَ الْحَقِّ مِنَ الْمَغَانِمِ بَیْنَ بَنِی آدَمَ فَمَا شَذَّ عَنِّی مِنَ الْعِلْمِ شَیْ ءٌ إِلَّا وَ قَدْ عَلَّمَنِیهِ الْمُبَارَکُ وَ لَقَدْ أُعْطِیْتُ حَرْفاً یَفْتَحُ أَلْفَ حَرْفٍ وَ لَقَدْ أُعْطِیَتْ زَوْجَتِی مُصْحَفاً فِیهِ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ یَسْبِقْهَا إِلَیْهِ أَحَدٌ خَاصَّةً مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (4).
قوله و رابطیه علی سبیل هداه أی ربطوا أنفسهم لهدایة الخلق و الرابط أیضا الراهب و الزاهد و الحکیم و القرن الحصن شبه علیه السلام نفسه
ص: 343
وصایا، أنساب و اسباب، فصل الخطاب، مولد اسلام و موارد کفر برخوردارم و صاحب نشانه «دابّۀ الأرض» منم، و من فاروق اکبرم، و من صاحب آن حملهها (یا رجعتها) و غلبه پیامبران بر دشمنانشان هستم، پس از بابت هرچه تا روز قیامت اتّفاق میافتد از من بپرسید و از آنچه در دوره هر پیامبری که خدایش مبعوث فرموده سؤال کنید. (1)
توضیح
قول آن حضرت علیه السّلام : «مولد الاسلام» یعنی کسی که خدا هنگام ولادتش میداند که بر کیش اسلام خواهد مُرد و همینطور است معنای «مورد الکفر». قول آن حضرت علیه السّلام: «و أنا صاحب الکرّات» یعنی رجعتها به دنیا یا حملهوری در جنگها. و «الدولۀ» به معنای «غلبه» است یعنی من صاحب غلبه اهل پیروزیها در جنگها هستم، یا اینکه معنای آن این است که هر پیروزی که پیامبران و اوصیا به دست آوردهاند به برکت انوار ما بوده است، یا اینکه آنها با توّسل جستن به ما بر دشمنان پیروز شدهاند آنگونه که روایات بسیاری این معنا را تایید میکند، یا اینکه معنا چنین است : من از هر کرّة - رجعت یا جنگ - و هر دولت اطلاع دارم و تفریع، مؤید معنای اخیر است .
روایت18.
کشف الیقین: از کتاب محمّد بن العباس بن مروان با سندی از أصبغ بن نباته آورده است که گفت: علی علیه السّلام برای مردم خطبه خواند، پس حمد و ثنای خدا را به جای آورده آنگاه فرمود: ای مردم، از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید، من یعسوب مؤمنان و پایان راه پیشتازان و امام پرهیزگاران و پیشوای دست و روی سپیدان و خاتم اوصیا و وارث ورّاث هستم (پیامبران)، من تقسیم کننده دوزخ و خزانهدار باغهای بهشتی و صاحب حوضم، و کسی از ما نیست مگر اینکه عالم به احوال همه کسانی باشد که ولایت او را پذیرفتهاند و این خود قول خدای عزّوجل است که : «إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِکلُ ِّ قَوْمٍ هَاد»(2){تو
فقط هشداردهنده ای، و برای هر قومی رهبری است.}
توضیح
قول آن حضرت «و غایۀ السابقین» بدین معناست که هیچکس در پیشتازی بر من پیشی نمیگیرد، زیرا هر پیشتازندهای به سوی هدفی میتازد که خط پایانی دارد و از آن خط تجاوز نمیکند.
روایت19.
مناقب ابن شهر آشوب: در حضور عمر هر کس از افتخارات خود سخن گفت، پس امیرالمؤمنین چنین سرود:
ص: 346
بالحصن من الحدید لمناعته و رزانته و حمایته للخلق و قد مر تفسیره.
یر(1)، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: فَضْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا جَاءَ بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ علیه السلام أَخَذَ بِهِ وَ مَا نَهَی عَنْهُ انْتَهَی عَنْهُ (2) جَرَی لَهُ مِنَ الْفَضْلِ مَا جَرَی لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لِمُحَمَّدٍ الْفَضْلُ عَلَی جَمِیعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ الْمُتَعَقِّبُ عَلَیْهِ فِی شَیْ ءٍ مِنْ أَحْکَامِهِ کَالْمُتَعَقِّبِ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ الرَّادُّ عَلَیْهِ فِی صَغِیرَةٍ أَوْ کَبِیرَةٍ عَلَی حَدِّ الشِّرْکِ بِاللَّهِ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَابَ اللَّهِ الَّذِی لَا یُؤْتَی إِلَّا مِنْهُ وَ سَبِیلَهُ الَّذِی مَنْ سَلَکَ بِغَیْرِهِ هَلَکَ وَ کَذَلِکَ جَرَی لِأَئِمَّةِ الْهُدَی (3) وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ جَعَلَهُمُ اللَّهُ أَرْکَانَ الْأَرْضِ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا وَ الْحُجَّةَ الْبَالِغَةَ عَلَی مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَی وَ قَالَ علیه السلام کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَثِیراً مَا یَقُولُ أَنَا قَسِیمُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ وَ لَقَدْ أَقَرَّتْ لِی جَمِیعُ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحُ وَ الرُّسُلُ بِمِثْلِ مَا أَقَرُّوا لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَقَدْ حُمِّلْتُ عَلَی مِثْلِ حَمُولَتِهِ وَ هِیَ حَمُولَةُ الرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ یُدْعَی فَیُکْسَی وَ یُسْتَنْطَقُ فَیَنْطِقُ ثُمَّ أُدْعَی فَأُکْسَی فَأُسْتَنْطَقُ فَأَنْطِقُ عَلَی حَدِّ مَنْطِقِهِ وَ لَقَدْ أُعْطِیتُ خِصَالًا مَا سَبَقَنِی إِلَیْهَا أَحَدٌ قَبْلِی عُلِّمْتُ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الْأَنْسَابَ وَ فَصْلَ الْخِطَابِ فَلَمْ یَفُتْنِی مَا سَبَقَنِی وَ لَمْ یَعْزُبْ عَنِّی مَا غَابَ عَنِّی أُبَشِّرُ بِإِذْنِ اللَّهِ (4) وَ أُؤَدِّی عَنْهُ کُلُّ ذَلِکَ مَنّاً مِنَ اللَّهِ مَکَّنَنِی فِیهِ بِعِلْمِهِ (5).
قوله و لمحمد الفضل علی جمیع من خلق الله أی فلی أیضا الفضل علی جمیعهم بضم المقدمة السابقة و یحتمل أن یکون المراد تفضیله علیه السلام علی نفسه
ص: 344
- «خداوند ما را به نصرت دادن پیامبرش گرامی داشت و ستونهای اسلام را با یاری ما برپا داشت،
- و با ما پیامبر و کتاب خود را قدرت و عزّت داد و ما را به پیروزی و شجاعت عزّت بخشید،
- در هر رزمگاهی این شمشیرهای ما هستند که سرها را از تن جدا میکند،
- و جبرئیل در خانههایمان به دیدار ما میآید و فرایض و احکام اسلام را با خود میآورد،
- از این رو خانههای ما مبدأ هر حکم حلال و حرامی هستند،
- ما برگزیدگانیم از میان تمام خلایق، و مایه نظام خلق و زمام همه امور به دست ماست.»(1)
روایت20.
مناقب ابن شهر آشوب: از امیرالمؤمنین علیه السّلام سؤال شد: چگونه شب را به صبح رساندی؟ فرمود: در حالی صبح کردم که صدیق اکبرم و فاروق اعظم، و من وصیّ خیرالبشرم، و اوّل و آخر منم و باطن و ظاهر منم، و من به هر چیزی آگاهم، و من چشم خدایم و من جنب الله هستم* و من امین خدا بر پیامبران مرسلم، خدا با ما پرستش شد، و ما گنجوران خدا در زمین و آسمان اوییم، و من میمیرانم و زنده میگردانم و من زندهام ای هستم که نمیمیرد.
پس آن مرد اعرابی از سخنان آن حضرت علیه السّلام شگفت زده شد، پس آن حضرت فرمود: «من أوّلم» یعنی اولین کسی که به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ایمان آورد، و «آخر منم» یعنی اینکه من آخرین کسی هستم که بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در لحدش نظر انداختم، و «ظاهر منم» یعنی آشکار کننده اسلام و «باطن منم» یعنی درونم آکنده از علم است، و «من به هرچیزی آگاهم» بدان جهت است که هرچیزی را که خداوند پیامبرش را از آن آگاه فرموده، پیامبرش مرا از آن باخبر نموده است، امّا «من چشم خدایم» بدان معناست که من چشم خدا بر مؤمنان و کافرانم، اما من از آن جهت «جنب الله» هستم *که در روز قیامت کسانی خواهند گفت: : «یَاحَسْرَتیَ عَلیَ مَا فَرَّطتُ فیِ جَنبِ الله»{دریغا بر آنچه در حضور خدا کوتاهی ورزیدم} و هرکس در مورد من کوتاهی کند در حق خدا کوتاهی کرده است، و هیچ پیامبری نبوّتش تثبیت نشده مگر اینکه مُهر نبوت خود را از محمّد صَلی الله علیهِ و آله گرفته باشد از این رو وی را «خاتم النییّن» نامیدهاند، محمّد سرور پیامبران است و من سید اوصیا، و اما «گنجوران خدا
ص: 347
أی له الفضل علی جمیع الخلق حتی علی و لی الفضل علی من سواه و قال الفیروزآبادی تعقبه أخذه بذنب کان منه و عن الخبر شک فیه و عاد للسؤال عنه و تعقبه طلب عورته أو عثرته (1).
أقول: لعل المعنی من شک فی شی ء من أحکامه بأن یکون علی بمعنی عن أو من عاب علیه و اعترض بتضمین معنی الطعن و الاعتراض أو المتقدم علیه فی شی ء بأن یجعله عقبه و خلفه و أراد التقدم علیه أو بأن یجعل حکمه عقبه و وراء ظهره فلا یعمل به و فی روایة سلیمان بن خالد و سعید الأعرج علی ما فی أکثر نسخ الکافی المعیب (2) قوله فی صغیرة أو کبیرة صفتان للکلمة أو الخصلة أو المسألة أو نحوها قوله أن تمید أی کراهة أن تمید و المید التحرک و الاضطراب و سمی علیه السلام بالفاروق لأنه فرق بین الحق و الباطل أو هو أول من أظهر الإسلام ففرق بین الإیمان و الکفر و قوله أنا صاحب العصا و المیسم إشارة إلی أنه صلوات الله علیه دابة الأرض وَ قَدْ رَوَی الْعَامَّةُ عَنْ حُذَیْفَةَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ دَابَّةُ الْأَرْضِ طُولُهَا سَبْعُونَ (3) ذِرَاعاً لَا یَفُوتُهَا هَارِبٌ فَتَسِمُ الْمُؤْمِنَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ تَسِمُ الْکَافِرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ مَعَهَا عَصَا مُوسَی وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ فَتَجْلُو وَجْهَ الْمُؤْمِنِ بِالْعَصَا وَ تَخْتِمُ (4) أَنْفَ الْکَافِرِ بِالْخَاتَمِ حَتَّی یُقَالَ یَا مُؤْمِنُ وَ یَا کَافِرُ(5). و سیأتی تفصیل القول فی ذلک فی باب الرجعة من کتاب الغیبة و الحمولة بالضم الأحمال و المراد أعباء النبوة و أسرار الخلافة و التکالیف الشاقة التی تختص بهم.
یر، [بصائر الدرجات] أَبُو الْفَضْلِ الْعَلَوِیُّ عَنْ سَعْدِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَکَمِ بْنِ ظُهَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ أَبِی وَقَّاصٍ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: عِنْدِی عِلْمُ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا
ص: 345
در زمینش» بدین معناست که آنچه که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به فرمان خدای صادق آن را به ما یاد داده است، آموخته ایم و «من زنده میکنم» یعنی سنت رسول خدا را و «من میمیرانم» یعنی بدعت را از بین میبرم، و «من زندهام و نمیمیرم» نظر به قول خدای متعال دارد که میفرماید: وَ لَا تحَْسَبنَ َّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فیِ سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون»(1){هرگز
کسانی را که در راه خدا کشته شده اند، مرده مپندار، بلکه زنده اند که نزد پروردگارشان روزی داده می شوند.}
در کتاب ابوبکر شیرازی آمده است: امیرالمؤمنین علیه السّلام در مسجد جامع بصره خطبهای خواند و در آن فرمود: ای گروه مؤمنان و مسلمانان، خدای عزّوجل در مقام ستایش خویش فرموده است: «هو الأول» یعنی قبل از هر چیزی بوده است، و «والآخر» یعنی بعد از مرگ همه، او خواهد بود، و «الظاهر» یعنی بر هر چیز غلبه میکند و «الباطن» یعنی علم او به هر نهانی احاطه دارد، از من بپرسید پیش از آنکه مرا بجویید و نیابید؛ من اول و آخر هستم... تا پایان خطبه، پس مردم بصره جملگی بگریستند و بر وی صلوات فرستادند.
و آن حضرت علیه السّلام فرمود: زمینش را من گستراندم و کوههایش را من هستی بخشیدم و چشمههایش را من شکافتم و نهرهایش را من جاری کردم و درختهایش را من کاشتم و میوههایش را طعم و مزه دادم، و ابرهایش را من ایجاد کردم و صدای ابرهایش را من شنواندم و برقش را روشنی بخشیدم و خورشیدش را گرمی دادم و ماهش را به در آوردم و بارانش را فرو ریختم و ستارگانش را بر جای خود نشاندم، دریای خروشان مواج بیانتها منم، من کوههایش را به پا داشتم و کشتی را در آن به حرکت در آوردم و به خورشیدش تابش عطا کردم؛ من «جنب الله»، «کلمۀ الله»، «قلب الله» و دروازهای هستم که از آن به نزد وی در آیند، سجده کنان از در وارد شوید تا گناهان شما را ببخشایم و بر پاداش نیکوکاران بیفزایم، به من و بر دست من قیامت به پا میشود، و باطل گرایان درباره من دچار تردید میشوند، و اوّل و آخر و ظاهر و باطن منم و من به هرچیزی آگاهم.
شرح این موارد از امام باقر علیه السّلام: «أنا دحوت أرضها»: من و ذرّیهام زمینی هستیم که در آن آرام و قرار گیرند.
«أنا أرسیتُ جبالها»: یعنی اینکه ذریّۀ ایشان کوههایی هستند که زمین بدون وجود آنها بقا و دوام نمیآورد .
«و فجرتُ عیونها»: یعنی علمی که در قلبش تثبیت و بر زبانش جاری شد.
«شققت أنهارها»: یعنی از او منشعب شده است آنچه که هرکس به آن تمسک جوید، نجات مییابد.
«و أنا غرست أشجارها»: اشجار یعنی ذریّه طیبه.
«و أطمعث ثمارها» ثمار یعنی کردارهای پاکیزه ایشان.
«و أنا أنشأت سحابها»: سحاب یعنی سایهای که به بنای آن از گرما پناه برند.
«و أنا انزلتُ قطرها»: یعنی حیات
ص: 348
وَ الْوَصَایَا وَ الْأَنْسَابِ وَ الْأَسْبَابِ (1) وَ فَصْلِ الْخِطَابِ وَ مَوْلِدِ الْإِسْلَامِ وَ مَوَارِدِ الْکُفْرِ وَ أَنَا صَاحِبُ الْمِیسَمِ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ وَ أَنَا صَاحِبُ الْکَرَّاتِ وَ دَوْلَةُ الدُّوَلِ فَاسْأَلُونِی عَمَّا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَمَّا کَانَ عَلَی عَهْدِ کُلِّ نَبِیٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ (2).
قوله علیه السلام و مولد الإسلام أی من یعلم الله وقت ولادته أنه یموت علی الإسلام و کذا مورد الکفر قوله علیه السلام و أنا صاحب الکرات أی الرجعات إلی الدنیا أو الحملات فی الحروب و الدولة الغلبة أی أنا صاحب الغلبة علی أهل الغلبة فی الحروب أو المعنی أنه کان دولة کل ذی دولة من الأنبیاء و الأوصیاء بسبب أنوارنا أو کان غلبتهم علی الأعادی بالتوسل بنا کما دلت علیه الأخبار الکثیرة أو المعنی أن لی علم کل کرة و علم کل دولة و التفریع یؤید الأخیر.
شف، [کشف الیقین] مِنْ کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ بُرَیْدٍ(3) عَنْ سَهْلِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: خَطَبَ عَلِیٌّ علیه السلام النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ غَایَةُ السَّابِقِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ وَ وَارِثُ الْوُرَّاثِ (4) أَنَا قَسِیمُ النَّارِ وَ خَازِنُ الْجِنَانِ وَ صَاحِبُ الْحَوْضِ وَ لَیْسَ مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ عَالِمٌ بِجَمِیعِ أَهْلِ وَلَایَتِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ(5).
قوله و غایة السابقین أی لا یسبقنی سابق فإن کل سابق إنما یسبق إلی الغایة فی المضمار و لا یتعداها.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: تَذَاکَرُوا الْفَخْرَ عِنْدَ عُمَرَ فَأَنْشَأَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام
ص: 346
و رحمت.
«و أنا اسمعت رعدها»: یعنی حکمتهایی که شنوانده میشود.
«و نوّرت برقها» : یعنی شهرها به نور ما روشن شدهاند.
«و اضحیتُ شمسها»: یعنی قائم ما نور علی نوری درخشان است.
«و أطلعت قمرها»: یعنی حضرت مهدی (عج) از ذریّۀ من است.
«و أنا نصبت نجومها»: به ما هدایت میشود و به نور ما روشنایی یابند.
«و أنا البحر القمقام الزاخر»: یعنی من امام امامان و عالِم عُلما و حاکِم حُکما و پیشوای فرماندهانم که علم من سرریز گشته و دوباره نزد خودم باز میگردد. همانطور که آب دریا بر سطح زمین پخش گشته و دوباره به اذن خدا به دریا باز میگردد.
«و أنا أنشأت جواری الفُلک فیها»: میگوید: بزرگان نیکوسرشت و امامان هُدی از منند.
«و سکّنت اطوادها»: میگوید: چشم فتنه را کور کردم و ریشههای ضلالت را به قتل میرسانم.
«و أنا جنب الله و کلمته و أنا قلب الله»: یعنی من چراغ علم خدا هستم.
«و أنا باب الله» : یعنی هرکس به من توسّل جوید، خدایش میآمرزد .
و قول او «بی و علی یدی تقوم الساعۀ»: منظورش رجعت قبل از قیامت است، خداوند در ذریّۀ من مؤمنان را یاری میفرماید و مقام مشهود از آنِ من است.(1)
روایت21.
رجال کشّی: طاهر بن عیسی گوید: در کتابی دیدم که از محمّد بن الحسین با سندی از امام باقر علیه السّلام حدیثی آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: من وجه الله هستم و من جنب الله هستم، اوّل و آخر، ظاهر و باطن منم و من وارث زمینم، سبیل الله منم و به او بر او سوگند خوردم. معروف بن خرّبوذ گوید: این عبارت تفسیری غیر از آنچه اهل غلو گویند، دارد.(2)
توضیح
«و به عزمت علیه» » یعنی به خدا سوگند یاد کردم بر خدا هنگام حاجت خواستن از او .
روایت22.
الروضۀ: از فرمایشات علی علیه السّلام است:
- «من روغن چراغ جنگ هستم و با جان خود آن را برمیافروزم، نعمتی است از جانب خداوند خالق عرش که بدان مخصوص گردیدهام،
- و من حامل «لواء الحمد» هستم و به خوبی از عهده نگهداری آن بر میآیم و فضیلت سبقت در اسلام آوردن را دارم آنگاه که کودکی خوبروی بودم،
- و از بابت فاطمه سلام الله علیها و پسرانش نیز بر مردم برتری دارم، و از طرفی افتخارم به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است که او را به همسری من در آورد،
ص: 349
اللَّهُ أَکْرَمَنَا بِنَصْرِ نَبِیِّهِ***وَ بِنَا أَقَامَ دَعَائِمَ الْإِسْلَامِ
وَ بِنَا أَعَزَّ نَبِیَّهُ وَ کِتَابَهُ***وَ أَعَزَّنَا بِالنَّصْرِ وَ الْإِقْدَامِ
فِی کُلِّ مُعْتَرَکٍ تَطِیرُ سُیُوفُنَا***مِنْهُ الْجَمَاجِمُ عَنْ فِرَاخِ الْهَامِ (1)
وَ یَزُورُنَا جِبْرِیلُ فِی أَبْیَاتِنَا***بِفَرَائِضِ الْإِسْلَامِ وَ الْأَحْکَامِ
فَتَکُونُ أَوَّلَ مُسْتَحِلٍّ حِلَّهُ***وَ مُحَرِّمٌ لِلَّهِ کُلَّ حَرَامٍ
نَحْنُ الْخِیَارُ مِنَ الْبَرِیَّةِ کُلِّهَا***وَ نِظَامُهَا وَ زِمَامُ کُلِّ زِمَامٍ (2)
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ فَقَالَ أَصْبَحْتُ وَ أَنَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ(3) وَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ وَ أَنَا وَصِیُّ خَیْرِ الْبَشَرِ وَ أَنَا الْأَوَّلُ وَ أَنَا الْآخِرُ وَ أَنَا الْبَاطِنُ وَ أَنَا الظَّاهِرُ وَ أَنَا بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ وَ أَنَا عَیْنُ اللَّهِ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ أَنَا أَمِینُ اللَّهِ عَلَی الْمُرْسَلِینَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ نَحْنُ خُزَّانُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ وَ أَنَا أُحْیِی وَ أَنَا أُمِیتُ (4) وَ أَنَا حَیٌّ لَا أَمُوتُ فَتَعَجَّبَ الْأَعْرَابِیُّ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ علیه السلام أَنَا الْأَوَّلُ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَا الْآخِرُ آخِرُ مَنْ نَظَرَ فِیهِ لَمَّا کَانَ فِی لَحْدِهِ وَ أَنَا الظَّاهِرُ ظَاهِرُ الْإِسْلَامِ وَ أَنَا الْبَاطِنُ بَطِینٌ مِنَ الْعِلْمِ وَ أَنَا بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ فَإِنِّی عَلِیمٌ بِکُلِّ شَیْ ءٍ أَخْبَرَ اللَّهُ بِهِ نَبِیَّهُ فَأَخْبَرَنِی بِهِ فَأَمَّا عَیْنُ اللَّهِ فَأَنَا عَیْنُهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْکَفَرَةِ وَ أَمَّا جَنْبُ اللَّهِ فَ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ مَنْ فَرَّطَ فِیَّ فَقَدْ فَرَّطَ فِی اللَّهِ وَ لَمْ یَجُزْ لِنَبِیٍّ نُبُوَّةً حَتَّی یَأْخُذَ خَاتَماً مِنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَلِذَلِکَ سُمِّیَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ مُحَمَّدٌ سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ أَنَا سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ أَمَّا خُزَّانُ اللَّهِ
ص: 347
- اگر پروردگارم آیهای نازل میفرمود، آن را به من میآموخت، و آنقدر دانش به من خورانید تا اینکه دانا و فقیه شدم.»(1)
روایت23.
تفسر فرات بن ابراهیم: احمد بن محرز خراسانی با سندی از امیرالمؤمنین علیه السّلام آورده است که فرمود: من از انبیا تا اوصیا و از اوصیا تا انبیا ارث میبرم و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود مگر اینکه من قرض او را پرداخت و وعدههای او را برآورده سازم، و پرورد گارم مرا به علم و ظفر برگزیده و دوازده بار به حضور پروردگارم شرفیاب شدهام که در آنها خود را به من شناسانده و کلیدهای غیب را به من داده سپس فرمود: من آن فاروقی هستم که حق را از باطل جدا میکنم ، و من دوستداران خودم را به بهشت و دشمنانم را به دوزخ میبرم، من آنم که خداوند فرمود: «هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا أَن یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فیِ ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَ الْمَلَئکَةُ وَ قُضیِ َ الْأَمْرُ وَ إِلیَ اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ»(2){مگر
انتظار آنان غیر از این است که خدا و فرشتگان، در [زیر] سایبانهایی از ابر سپید به سوی آنان بیایند و کار [داوری] یکسره شود؟ و کارها به سوی خدا بازگردانده می شود.}
روایت24.
تفسیر فرات بن ابراهیم با سندی آورده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام بر منبر کوفه خطبه خوانده و ضمن آن فرمود: به خدا قسم من پاداش دهنده مردم در روز قیامتم و تقسیم کننده میان بهشت و دوزخم، کسی وارد آنها نمیشود مگر توسط یکی از دو نوع تقسیم کردن من، و منم فاروق أکبر، قطعاً تمام پیامبران و فرشتگان و ارواح، به برکت آفرینش ما خلق شدهاند، من آنم که آن نُه خصلتی داده شدهام که کسی در داشتن آنها بر من پیشی نگرفته است: به من فصل الخطاب آموخته شد، و به حرکت بر راههای قرآن بینا شدهام، و راندن و به صدا در آوردن ابرها داده شدهام و مرا علم مرگها و بلاها و قضاوتها داده شده، و کمال دین با من انجام شده، و من آن نعمتی هستم که خداوند بر خلق خود ارزانی داشته، همه اینها منّتهایی از جانب خدا بر من هستند، و نگاهبان بر خلق خدا از ما قرار داده شده و ماییم سوگند خدا و حجّت او میان بندگان آنجا که میفرماید: «وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ
ص: 350
فِی أَرْضِهِ فَقَدْ عَلِمْنَا مَا عَلَّمَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِقَوْلٍ صَادِقٍ وَ أَنَا أُحْیِی أُحْیِی سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَنَا أُمِیتُ أُمِیتُ الْبِدْعَةَ وَ أَنَا حَیٌّ لَا أَمُوتُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ (1).
کِتَابُ أَبِی بَکْرٍ الشِّیرَازِیِّ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام خَطَبَ فِی جَامِعِ الْبَصْرَةِ فَقَالَ فِیهَا مَعَاشِرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَثْنَی عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ هُوَ الْأَوَّلُ یَعْنِی قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْآخِرُ یَعْنِی بَعْدَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الظَّاهِرُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْباطِنُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ سَوَاءٌ عِلْمُهُ عَلَیْهِ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَأَنَا الْأَوَّلُ وَ أَنَا الْآخِرُ إِلَی آخِرِ کَلَامِهِ فَبَکَی أَهْلُ الْبَصْرَةِ کُلُّهُمْ وَ صَلَّوْا عَلَیْهِ.
وَ قَالَ علیه السلام أَنَا دَحَوْتُ أَرْضَهَا وَ أَنْشَأْتُ جِبَالَهَا وَ فَجَّرْتُ عُیُونَهَا وَ شَقَقْتُ أَنْهَارَهَا وَ غَرَسْتُ أَشْجَارَهَا وَ أَطْعَمْتُ ثِمَارَهَا وَ أَنْشَأْتُ سَحَابَهَا وَ أَسْمَعْتُ رَعْدَهَا وَ نَوَّرْتُ بَرْقَهَا وَ أَضْحَیْتُ شَمْسَهَا وَ أَطْلَعْتُ قَمَرَهَا وَ أَنْزَلْتُ قَطْرَهَا وَ نَصَبْتُ نُجُومَهَا وَ أَنَا الْبَحْرُ الْقَمْقَامُ الزَّاخِرُ وَ سَکَّنْتُ أَطْوَادَهَا وَ أَنْشَأْتُ جَوَارِیَ الْفُلْکِ فِیهَا وَ أَشْرَقْتُ شَمْسَهَا وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ کَلِمَتُهُ وَ قَلْبُ اللَّهِ وَ بَابُهُ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ ادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّداً أَغْفِرْ لَکُمْ خَطَایَاکُمْ وَ أَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ وَ بِی وَ عَلَی یَدِی تَقُومُ السَّاعَةُ وَ فِیَّ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ وَ أَنَا الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیْمٌ (2)
شُرِحَ ذَلِکَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَا دَحَوْتُ أَرْضَهَا یَقُولُ أَنَا وَ ذُرِّیَّتِی الْأَرْضُ الَّتِی یُسْکَنُ إِلَیْهَا وَ أَنَا أَرْسَیْتُ جِبَالَهَا(3) یَعْنِی الْأَئِمَّةَ مِنْ ذُرِّیَّتِی هُمُ الْجِبَالُ الرَّوَاکِدُ الَّتِی لَا تَقُومُ إِلَّا بِهِمْ وَ فَجَّرْتُ عُیُونَهَا یَعْنِی الْعِلْمَ الَّذِی ثَبَتَ فِی قَلْبِهِ وَ جَرَی عَلَی لِسَانِهِ وَ شَقَقْتُ أَنْهَارَهَا یَعْنِی مِنْهُ انْشَعَبَ الَّذِی مَنْ تَمَسَّکَ بِهَا نَجَا وَ أَنَا غَرَسْتُ أَشْجَارَهَا یَعْنِی الذُّرِّیَّةَ الطَّیِّبَةَ وَ أَطْعَمْتُ ثِمَارَهَا یَعْنِی أَعْمَالَهُمُ الزَّکِیَّةَ وَ أَنَا أَنْشَأْتُ سَحَابَهَا یَعْنِی ظِلَّ مَنِ اسْتَظَلَّ بِبِنَائِهَا وَ أَنَا أَنْزَلْتُ قَطْرَهَا یَعْنِی حَیَاةً
ص: 348
وَ الْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ کاَنَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا»(1){از
خدایی که به [نامِ] او از همدیگر درخواست می کنید پروا نمایید و زنهار از خویشاوندان مَبُرید، که خدا همواره بر شما نگهبان است.} بنابراین، ما اهل بیتی هستیم که خداوند ما را از اینکه فتنهانگیز یا دروغگو یا ساحر یا فریبدهنده باشیم ، معصوم داشته است، پس هرکس چیزی از این خصلتهای ناپسند در وی باشد، از ما نیست و ما نیز از او نیستیم، ما خاندانی هستیم که خداوند ما را از هر پلیدی پاک و منزّه داشته است، ما راستگویانیم آنگاه که به سخن آییم و عالمانیم آنگاه که از ما پرسیده شود، خداوند ما را ده خصلت مرحمت فرموده که نه کسی پیش از ما از آنها برخوردار شده و نه پس از ما به کسی داده خواهد شد: علم، حِلم، خردمندی، نبوّت، شجاعت، سخاوت، صبر، راستگویی، پاکدامنی و طهارت. کلمه تقوی، ریسمان مستحکم خدا و آن حقّی که خداوند بدان اقرار نموده، ماییم، «فماذا بعد الحق الا الضلال فانی تصرفون» «با روشن شدن حق چیزی جز گمراهی باقی نمیماند، پس به کجا میروید؟»(2)
توضیح
فیروز آبادی گوید: زجَلَه و بِه: آن را انداخت و به حرکت در آورد. و زجله بالرُّمح: با ته نیزه او را زد، و زجل الحمام: کبوتر را به پرواز در آورد.
روایت25.
نهج البلاغه: آنگاه که همه از ترس سست شده، کنار کشیدند، من قیام کردم و آن هنگام که همه خود را پنهان کردند، من آشکارا به میدان آمدم، و آن زمان که همه لب فرو بستند، من سخن گفتم و آن وقت که همه باز ایستادند من با راهنمایی نور خدا به راه افتادم. در مقام شعار و حرف صدایم از همه آهستهتر بود اما در عمل برتر و پیشتاز بودم، زمام امور را به دست گرفتم، و جلوتر از همه پرواز کردم، و پاداش سبقت در فضیلتها را بردم. همانند کوهی که تند بادها آن را به حرکت در نمیآورد، و طوفانها آن را از جای بر نمیکند، کسی نمیتوانست عیبی در من بیابد، و سخن چینی جای عیبجویی در من نمییافت، خوارترین افراد نزد من عزیز است تاحق او را باز گردانم، و نیرومند در نظر من پست و ناتوان است تا حق را از او باز ستانم. در برابر خواستههای خدا راضی، و تسلیم فرمان او هستیم، آیا میپندارید
ص: 351
وَ رَحْمَةً وَ أَنَا أَسْمَعْتُ رَعْدَهَا یَعْنِی لِمَا یُسْمِعُ مِنَ الْحِکْمَةِ وَ نَوَّرْتُ بَرْقَهَا یَعْنِی بِنَا اسْتَنَارَتِ الْبِلَادُ وَ أَضْحَیْتُ شَمْسَهَا یَعْنِی الْقَائِمَ مِنَّا نُورٌ عَلَی نُورٍ سَاطِعٌ وَ أَطْلَعْتُ قَمَرَهَا یَعْنِی الْمَهْدِیَّ مِنْ ذُرِّیَّتِی وَ أَنَا نَصَبْتُ نُجُومَهَا یُهْتَدَی بِنَا وَ یُسْتَضَاءُ بِنُورِنَا وَ أَنَا الْبَحْرُ الْقَمْقَامُ الزَّاخِرُ یَعْنِی أَنَا إِمَامُ الْأَئِمَّةِ(1) وَ عَالِمُ الْعُلَمَاءِ وَ حَاکِمُ الْحُکَمَاءِ وَ قَائِدُ الْقَادَةِ یَفِیضُ عِلْمِی ثُمَّ یَعُودُ إِلَیَّ کَمَا أَنَّ الْبَحْرَ یَفِیضُ مَاؤُهُ عَلَی ظَهْرِ الْأَرْضِ ثُمَّ یَعُودُ إِلَیْهِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أَنَا أَنْشَأْتُ جَوَارِیَ الْفُلْکِ فِیهَا یَقُولُ أَعْلَامُ الْخَیْرِ وَ أَئِمَّةُ الْهُدَی مِنِّی وَ سَکَّنْتُ أَطْوَادَهَا یَقُولُ فَقَأْتُ عَیْنَ الْفِتْنَةِ وَ أَقْتُلُ أُصُولَ الضَّلَالَةِ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ کَلِمَتُهُ وَ أَنَا قَلْبُ اللَّهِ یَعْنِی أَنَا سِرَاجُ عِلْمِ اللَّهِ وَ أَنَا بَابُ اللَّهِ یَعْنِی مَنْ تَوَجَّهَ بِی إِلَی اللَّهِ غُفِرَ لَهُ وَ قَوْلُهُ بِی وَ عَلَی یَدِی تَقُومُ السَّاعَةُ یَعْنِی الرَّجْعَةَ قَبْلَ الْقِیَامَةِ یَنْصُرُ اللَّهُ فِی ذُرِّیَّتِی الْمُؤْمِنِینَ وَ لِی الْمَقَامُ الْمَشْهُودُ(2).
کش، [رجال الکشی] طَاهِرُ بْنُ عِیسَی قَالَ وَجَدْتُ فِی بَعْضِ الْکُتُبِ عَنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ أَبِی الْعَلَاءِ الْخَفَّافِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا وَجْهُ اللَّهِ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ أَنَا الْأَوَّلُ وَ أَنَا الْآخِرُ وَ أَنَا الظَّاهِرُ وَ أَنَا الْبَاطِنُ وَ أَنَا وَارِثُ الْأَرْضِ وَ أَنَا سَبِیلُ اللَّهِ وَ بِهِ عَزَمْتُ عَلَیْهِ. فقال معروف بن خربوذ و لها تفسیر غیر ما یذهب فیها أهل الغلو(3).
و به عزمت علیه أی بالله أقسمت علی الله عند سؤال الحوائج عنه.
فض، [کتاب الروضة] مِنْ قَوْلِ عَلِیٍّ علیه السلام:
أَنَا لِلْحَرْبِ أَلِیهَا وَ بِنَفْسِی أَصْطَلِیهَا***نِعْمَةً مِنْ خَالِقِ الْعَرْشِ بِهَا قَدْ خَصَّنِیهَا
وَ أَنَا حَامِلُ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْماً أَحْتَوِیهَا***وَ لِیَ السُّبْقَةُ فِی الْإِسْلَامِ طِفْلًا وَ وَجِیهاً(4)
وَ لِیَ الْفَضْلُ عَلَی النَّاسِ بِفَاطِمَ وَ بَنِیهَا***ثُمَّ فَخْرِی بِرَسُولِ اللَّهِ إِذْ زَوَّجَنِیهَا
ص: 349
من به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دروغی روا دارم؟ به خدا سوگند، من نخستین کسی هستم که او را تصدیق کردم و هرگز اول کسی نخواهم بود که بر او دروغ ببندم. در کار خود اندیشیدم، دیدم پیش از بیعت، پیمان اطاعت و پیروی از سفارش رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را بر عهده دارم، که از من برای دیگری پیمان گرفت (که اگر در امر حکومت کار به جدال و خونریزی کشانده شود، سکوت کن!).(1)
توضیح
التعتعۀ: بند آمدن زبان هنگام سخن گفتن به دلیل ناتوانی یا هیبت مجلس. الفوت: سبقت گرفتن برای دستیابی به چیزی. و هر دو ضمیر در «عنانها» و «رهانها» به قرینه «المقام» به «الفضیله» باز میگردند. الاستبداد: تنها بودن در کاری. قول آن حضرت علیه السّلام: «فإذا اطاعتی قد سبقت بیعتی» یعنی اطاعت من از رسول خدا در آنچه به من فرموده بود که اگر در امر حکومت کار به جدال و خونریزی کشانده شود، سکوت کن! باعث شد که من با خلفاء بیعت کنم و پیمان رسول خدا صلی الله علیه و آله در این مورد در گردن من بود. یا اینکه معنای آن چنین است: چون مردم از من اطاعت کردند، چارهای جز قبول بیعت آنها با خودم نداشتم و پیمان بیعت آنها به گردن من افتاد؛ یا : اطاعت من از دیگری (خلفاء غاصب) بر بیعت مردم در زمان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله غلبه یافته بود و کار آشکارا به صورت معکوس در آمد و پیمان خلافت جور دیگری را به گردن من انداختند؛ مولف میگوید: چنین به نظرم رسید و نزد من این معنا آشکارتر است؛ و گفته شده: مراد از اطاعت، طاعت آن حضرت برای خدا و رسول اوست، و مراد از «المیثاق بالبیعۀ» ، بیعت وی با خلفاست، یعنی: بیعت کردن من با آنها زیانی به من نمیرساند و مرا ملزم به پیروی از مفاد مستلزمات آن نمیکند، زیرا اطاعت من از خدا بر بیعت من پیشی گرفته است، زیرا من نخستین کسی هستم که خدا را اطاعت نموده و به رسول او ایمان آورده است، بنابراین لزومی برای بیعت کردن با آنها برای من وجود ندارد با وجود اینکه خلاف آن چیزی است که خدا و رسولش بدان فرمان دادهاند.
روایت26.
میگویم: در کتاب سلیم بن قیس هلالی دیدم که ابن أبی عیّاش از وی روایت نموده گفت: شنیدم که علی علیه السّلام میفرمود: مرا از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ده خصلت بود که برای من آنچه آفتاب بر آن طلوع و غروب کند، دوست داشتنیتر از یکی از آنها نیست. عرض شد: آنها را برای ما نام ببرید یا امیرالمؤمنین. فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: تو برادر، دوست، وصی و وزیر منی و تو در هر غیبتی که داشته باشم جانشین من بر خانواده و داراییهایم هستی، و منزلت تو از من همانند منزلت من از پروردگارم میباشد و خلیفه در اُمّت من تویی، دوستدار تو دوستدار من است و دشمن تو دشمن من، و تو أمیرمؤمنانی و سرور مسلمانان بعد از منی.
ص: 352
وَ إِذَا أَنْزَلَ رَبِّی آیَةً عَلَّمَنِیهَا***وَ لَقَدْ زَقَّنِیَ الْعِلْمَ لِکَیْ صِرْتُ فَقِیهاً(1)
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَحْمَدُ بْنُ مُحْرِزٍ الْخُرَاسَانِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِیثَمٍ الْمِیثَمِیِّ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: أَنَا أُوَرِّثُ (2) مِنَ النَّبِیِّینَ إِلَی الْوَصِیِّینَ وَ مِنَ الْوَصِیِّینَ إِلَی النَّبِیِّینَ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا وَ أَنَا أَقْضِی دِینَهُ وَ أُنْجِزُ عِدَاتِهِ وَ لَقَدِ اصْطَفَانِی رَبِّی بِالْعِلْمِ وَ الظَّفَرِ وَ لَقَدْ وَفَدْتُ إِلَی رَبِّی اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وِفَادَةً فَعَرَّفَنِی نَفْسَهُ وَ أَعْطَانِی مَفَاتِیحَ الْغَیْبِ ثُمَّ قَالَ أَنَا الْفَارُوقُ الَّذِی أُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ أَنَا أُدْخِلُ أَوْلِیَائِی الْجَنَّةَ وَ أَعْدَائِی النَّارَ(3) أَنَا الَّذِی قَالَ اللَّهُ هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَةُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ إِلَی اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ(4).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَسَنِ التَّمِیمِیُّ الْبَزَّازُ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ وَ کَانَ فِیمَا قَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَدَیَّانُ النَّاسِ یَوْمَ الدِّینِ وَ قَسِیمٌ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ(5) لَا یَدْخُلُهَا الدَّاخِلُ إِلَّا عَلَی أَحَدِ قِسْمَیَّ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ(6) وَ إِنَّ جَمِیعَ الرُّسُلِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ الْأَرْوَاحِ خُلِقُوا لِخَلْقِنَا وَ لَقَدْ أُعْطِیتُ التِّسْعَ الَّذِی لَمْ یَسْبِقْنِی إِلَیْهَا أَحَدٌ عُلِّمْتُ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ بُصِّرْتُ سَبِیلَ الْکِتَابِ وَ أُزْجَلُ إِلَی السَّحَابِ وَ عُلِّمْتُ عِلْمَ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الْقَضَایَا وَ بِی کَمَالُ الدِّینِ وَ أَنَا النِّعْمَةُ الَّتِی أَنْعَمَهَا اللَّهُ عَلَی خَلْقِهِ کُلُّ ذَلِکَ مَنٌّ مِنَ اللَّهِ مَنَّ بِهِ عَلَیَ (7) وَ مِنَّا الرَّقِیبُ عَلَی خَلْقِ اللَّهِ وَ نَحْنُ قَسِیمُ اللَّهِ (8) وَ حُجَّتُهُ بَیْنَ الْعِبَادِ إِذْ یَقُولُ اللَّهُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ
ص: 350
آنگاه علی علیه السّلام رو به یاران خود کرده سپس فرمود: ای گروه صحابه، به خدا سوگند دست به هیچ کاری نزدهام مگر آنچه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از من بر انجام آن پیمان گرفته باشد، پس خوشا به حال کسی که محبّت ما اهل بیت در قلبش رسوخ کرده باشد، به خدا سوگند آگاهان و دانایان چیزی را برای رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ذکر نکردهاند که برای آن حضرت خوشایندتر از ذکر من باشد، و کسی چون من رو به هر دو قبله نماز نخوانده است، هنوز کودک بودم و به سن بلوغ نرسیده بودم که نماز خواندم، و این فاطمه- صلوات الله علیها- پاره تن رسول خداست که همسر من است و او در زمان خودش همانند مریم بنت عمران در زمان خود است، و حسن و حسین دو سبط این اُمّت هستند و جایگاهشان از محمّد صَلی الله علیهِ و آله به جایگاه دو چشم در سر است، و امّا من، جایگاه دو دست از بدن را نسبت به آن حضرت دارم، و امّا فاطمه، جایگاهی همانند قلب از بدن را نزد آن حضرت دارد، مَثَل ما به کشتی نوح میماند، هرکس بر آن سوار شد نجات مییابد و هرکه باز ماند، غرق میگردد.(1)
ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
کلمة المصحّح
ص: 353
وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً(1) فَنَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ عَصَمَنَا اللَّهُ مِنْ أَنْ نَکُونَ فَتَّانِینَ أَوْ کَذَّابِینَ أَوْ سَاحِرِینَ أَوْ زَیَّانِینَ (2) فَمَنْ کَانَ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ فَلَیْسَ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ طَهَّرَنَا اللَّهُ مِنْ کُلِّ نَجَسٍ نَحْنُ الصَّادِقُونَ إِذَا نَطَقْنَا وَ الْعَالِمُونَ إِذَا سُئِلْنَا أَعْطَانَا اللَّهُ عَشْرَ خِصَالٍ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ قَبْلَنَا وَ لَا یَکُونُ لِأَحَدٍ بَعْدَنَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ اللُّبَّ وَ النُّبُوَّةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ السَّخَاوَةَ وَ الصَّبْرَ وَ الصِّدْقَ وَ الْعَفَافَ وَ الطَّهَارَةَ فَنَحْنُ کَلِمَةُ التَّقْوَی وَ سَبِیلُ الْهُدَی وَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی وَ الْحُجَّةُ الْعُظْمَی وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ الْحَقُّ الَّذِی أَقَرَّ اللَّهُ بِهِ فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ (3).
قال الفیروزآبادی زجله و به رماه و دفعه و بالرمح زجه و الحمام أرسلها(4).
نهج، [نهج البلاغة]: فَقُمْتُ بِالْأَمْرِ حِینَ فَشِلُوا وَ تَطَلَّعْتُ حِینَ تَعْتَعُوا(5) وَ مَضَیْتُ بِنُورِ اللَّهِ حِینَ وَقَفُوا وَ کُنْتُ أَخْفَضَهُمْ صَوْتاً وَ أَعْلَاهُمْ فَوْتاً فَطِرْتُ بِعِنَانِهَا وَ اسْتَبْدَدْتُ بِرِهَانِهَا کَالْجَبَلِ لَا تُحَرِّکُهُ الْقَوَاصِفُ وَ لَا تُزِیلُهُ الْعَوَاصِفُ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فِیَّ مَهْمَزٌ وَ لَا لِقَائِلٍ فِیَّ مَغْمَزٌ الذَّلِیلُ عِنْدِی عَزِیزٌ حَتَّی آخُذَ الْحَقَّ لَهُ وَ الْقَوِیُّ عِنْدِی ضَعِیفٌ حَتَّی آخُذَ الْحَقَّ مِنْهُ رَضِینَا عَنِ اللَّهِ قَضَاءَهُ وَ سَلَّمْنَا لِلَّهِ أَمْرَهُ أَ تَرَانِی
ص: 351
مراجع التصحیح و التخریج و التعلیق
ص: 354
أَکْذِبُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَأَنَا أَوَّلُ مَنْ صَدَّقَهُ فَلَا أَکُونُ أَوَّلَ مَنْ کَذَبَ عَلَیْهِ فَنَظَرْتُ فِی أَمْرِی فَإِذَا طَاعَتِی قَدْ سَبَقَتْ بَیْعَتِی وَ إِذَا الْمِیثَاقُ فِی عُنُقِی لِغَیْرِی (1).
التعتعة الاضطراب فی الکلام من حصر أو عی و الفوت السبق إلی الشی ء و الضمیران فی عنانها و رهانها راجعان إلی الفضیلة بقرینة المقام و الاستبداد الانفراد قوله علیه السلام فإذا طاعتی قد سبقت بیعتی أی طاعتی لرسول الله صلی الله علیه و آله فیما أمرنی به من ترک القتال معهم إذا غصبوا خلافتی و لم أجد ناصرا سبقت بیعتی و صارت سببا لها و میثاق الرسول (2) فی ذلک کان فی عنقی أو المعنی لما أطاعنی الناس لم أجد بدا من قبول بیعتهم لی فصار میثاق بیعتهم فی عنقی أو طاعتی لغیری سبقت و غلبت بیعة الناس لی فی زمن الرسول و صار الأمر ظاهرا بالعکس فحصل لغیری من خلفاء الجور فی عنقی المیثاق کذا خطر بالبال و هو عندی أظهر و قیل المراد بالطاعة طاعته لله و لرسوله و بالمیثاق بالبیعة بیعته للخلفاء أی لا یضرنی بیعتی لهم و لا یلزمنی القیام بلوازمها فإن طاعتی لله قد سبقت بیعتی فإنی أول من أطاع الله و آمن به و برسوله فلا یلزمنی مبایعتی لهم مع کونها خلاف ما أمر الله و رسوله به.
أَقُولُ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ رَوَی ابْنُ أَبِی عَیَّاشٍ عَنْهُ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: کَانَتْ لِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ عَشْرُ خِصَالٍ مَا یَسُرُّنِی بِإِحْدَاهُنَّ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ مَا غَرَبَتْ فَقِیلَ لَهُ سَمِّهَا(3) لَنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْتَ الْأَخُ (4) وَ أَنْتَ الْخَلِیلُ وَ أَنْتَ الْوَصِیُّ وَ أَنْتَ الْوَزِیرُ وَ أَنْتَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ فِی کُلِّ غَیْبَةٍ أَغِیبُهَا وَ مَنْزِلَتُکَ مِنِّی کَمَنْزِلَتِی مِنْ رَبِّی وَ أَنْتَ الْخَلِیفَةُ فِی أُمَّتِی وَلِیُّکَ وَلِیِّی وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ بَعْدِی
ص: 352
ص: 355
ثُمَّ أَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ الصَّحَابَةِ وَ اللَّهِ مَا تَقَدَّمْتُ عَلَی أَمْرٍ إِلَّا مَا عَهِدَ إِلَیَّ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَطُوبَی لِمَنْ رَسَخَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فِی قَلْبِهِ (1) فَوَ اللَّهِ مَا ذَکَرَ الْعَالِمُونَ ذِکْراً أَحَبَّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنِّی وَ صَلَّی الْقِبْلَتَیْنِ کَصَلَاتِی (2) صَلَّیْتُ صَبِیّاً وَ لَمْ أَرْهَقْ حُلُماً وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا بَضْعَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ تَحْتِی هِیَ فِی زَمَانِهَا کَمَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فِی زَمَانِهَا وَ إِنَ (3) الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا مِنْ مُحَمَّدٍ کَمَکَانِ الْعَیْنَیْنِ مِنَ الرَّأْسِ وَ أَمَّا أَنَا فَکَمَکَانِ الْیَدِ(4) مِنَ الْبَدَنِ وَ أَمَّا فَاطِمَةُ فَکَمَکَانِ الْقَلْبِ مِنَ الْجَسَدِ مَثَلُنَا مَثَلُ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ (5).
بسمه تعالی و له الحمد إلی هنا انتهی الجزء التاسع و الثلاثون من کتاب بحار الأنوار من هذه الطبعة النفیسة و هو الجزء الخامس من المجلّد التاسع فی تاریخ أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیه حسب تجزءة المصنّف أعلی اللّه مقامه یحوی زهاء ألف حدیث فی أحد عشرین بابا غیر ما حوی من المباحث العلمیّة و الکلامیّة.
و لقد بذلنا الجهد عند طبعها فی التصحیح (إلّا من صفحة 1- إلی- 48) فخرج بعون اللّه و مشیّته نقیّاً من الأغلاط إلّا نزراً زهیداً زاغ عنه البصر و حسر عنه النظر.
محمد باقر البهبودی.
ص: 353
ص: 356
بسم اللّه الرحمن الرحیم
الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاة و السلام علی سیّدنا محمّد و آله الطاهرین و لعنة اللّه علی أعدائهم أجمعین.
و بعد: فإنّ اللّه المنّان قد وفّقنا لتصحیح هذا الجزء و هو الجزء الخامس من أجزاء المجلّد التاسع من الأصل و الجزء التاسع و الثلاثون حسب تجزءتنا من کتاب بحار الأنوار و تخریج أحادیثه و مقابلتها علی ما بأیدینا من المصادر و بذلنا فی ذلک غایة جهدنا علی ما یراه المطالع البصیر و قد راجعنا فی تصحیح الکتاب و تحقیقه و مقابلته نسخاً مطبوعة و مخطوطة إلیک تفصیلها:
«1»
النسخة المطبوعة بطهران فی سنة 1307 بأمر الواصل إلی رحمة اللّه و غفرانه الحاجّ محمّد حسن الشهیر ب «کمپانیّ» و رمزنا إلی هذه النسخة ب (ک) و هی تزید علی جمیع النسخ التی عندنا کما أشار إلیه العلّامة الفقید الحاجّ میرزا محمّد القمیّ المتصدّی لتصحیحها فی خاتمة الکتاب، فجعلنا الزیادات التی وقفنا علیها بین معقوفین هکذا [...] و ربّما أشرنا إلیها فی ذیل الصفحات.
«2»
النسخة المطبوعة بتبریز فی سنة 1297 بأمر الفقید السعید الحاجّ إبراهیم التبریزیّ و رمزنا إلیها ب (ت).
«3»
نسخة کاملة مخطوطة بخطّ النسخ الجیّد علی قطع کبیر تاریخ کتابتها 1280 و رمزنا إلیها ب (م).
«4»
نسخة مخطوطة أخری بخطّ النسخ أیضاً علی قطع کبیر و قد سقط منها من أواسط الباب التاسع و التسعین: «باب زهده علیه السلام و تقواه» و رمزنا إلیها ب (ح).
ص: 354
ص: 357
«5»
نسخة مخطوطة أخری بخطّ النسخ أیضاً علی قطع متوسط و هذه الأخیرة أصحّها و أتقنها و فی هامش صحیفة منها خطّ المؤلّف قدسّ سرّه و تصریحه بسماعه إیّاها فی سنة 1109 و لکنّها أیضاً ناقصة من أواسط الباب السابع و التسعین: «باب ما علّمه الرسول صّلی الّله علیه و آله عند وفاته» و رمزنا إلیها ب (د).
و هذه النسخ الثلاث المخطوطة لمکتبة العالم البارع الأستاذ السیّد جلال الدین الحسینیّ الأرمویّ الشهیر بالمحدّث لا زال موفّقاً لمرضاة اللّه.
ثمّ إنّه قد اعتمدنا فی تخریج أحادیث الکتاب و ما نقله المصنّف فی بیاناته أو ما علّقناه و ذیّلناه علی هذه الکتب التی نسرد أسامیها:
«1»
الأتقان للسیوطیّ طبعة مصر سنة 1370
«2»
الإحتجاج للطبرسیّ طبعة النجف 1350
«3»
إحقاق الحق و إزهاق الباطل طبعة إیران-
«4»
الإختصاص للمفید طبعة طهران طبعة إیران سنة 1379
«5»
الأربعین فی أصول الدین للرازیّ طبعة حیدر آباد کن سنة 1353
«6»
إرشاد القلوب للدیلمیّ طبعة النجف-
«7»
الإرشاد للشیخ المفید طبعة: إیران 1377
«8»
أساس البلاغة للزمخشریّ طبعة مصر سنة 1372
«9»
أسباب النزول للواحدیّ طبعة مصر سنة 1315
«10»
أسد الغابة للجزریّ طبعة إیران سنة-
«11»
إعلام الوری للطبرسیّ طبعة إیران 1378
«12»
إقبال الأعمال لابن طاوس طبعة إیران 1312.
«13»
الأمالی للشیخ المفید طبعة: النجف سنة 1351
«14»
الأمالی للشیخ الصدوق طبعة: إیران 1300
«15»
الأمالی للشیخ الطوسیّ طبعة: إیران 1313
«16»
بشارة المصطفی طبعة النجف سنة 1369
ص: 355
ص: 358
«17»
بصائر الدرجات للصفّار طبعة إیران 1285
«18»
تاریخ الطبریّ طبعة مصر سنة 1358
«19»
تحف العقول لابن شعبة طبعة: إیران 1376
«20»
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکریّ علیه السلام طبعة: إیران 1315
«21»
تفسیر البرهان للبحرانیّ طبعة إیران سنة 1375
«22»
تفسیر البیضاویّ طبعة مصر سنة 1355
«23»
تفسیر التبیان للشیخ الطوسیّ طبعة إیران سنة 1365
«24»
تفسیر الدرّ المنثور للسیوطیّ طبعة إیران سنة 1377
«25»
تفسیر فرات الکوفیّ بالنجف-.
«26»
تفسیر القمیّ طبعة: إیران 1313
«27»
تفسیر الکشّاف للزمخشریّ طبعة مصر سنة 1318
«28»
تفسیر مجمع البیان للطبرسیّ طبعة إیران سنة 1373
«29»
تفسیر مفاتیح الغیب للرازیّ طبعة مصر سنة 1308
«30»
تفسیر النیسابوریّ طبعة إیران سنة-
«31»
تنبیه الخواطر و نزهة النواظر إیران سنة 1376
«32»
تهذیب الأحکام طبعة إیران 1317
«33»
التوحید للصدوق طبعة: الهند 1321
«34»
تیسیر الوصول إلی جامع الأصول طبعة مصر سنة 1352
«35»
ثواب الأعمال للصدوق طبعة إیران سنة 1375
«36»
جامع الأخبار للصدوق طبعة إیران سنة 1354
«37»
جامع الرواة للأردبیلی طبعة إیران سنة 1334
«38»
الحجة علی الذاهب إلی تکفیر أبی طالب طبعة النجف سنة 1351
«39»
الخرائج و الجرائح للراوندیّ طبعة: إیران 1301
«40»
الخصال للصدوق طبعة: إیران 1302
ص: 356
ص: 359
«41»
الدیوان المنسوب إلی أمیر المؤمنین علیه السلام طبعة الهند سنة 1310
«42»
الرجال للنجاشیّ طبعة الهند سنة 1317
«43»
الرجال للکشیّ طبعة: الهند 1317
«44»
الروضة فی الفضائل طبعة إیران 1321
«45»
روضة الواعظین للفتّال طبعة إیران طبعة إیران سنة-
«46»
سر العالمین للغزالی طبعة إیران سنة 1305
«47»
سعد السعود لابن طاوس طبعة النجف سنة 1369
«48»
الشافی للسیّد المرتضی طبعة إیران سنة 1310
«49»
شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید طبعة بیروت سنة 1374
«50»
صحاح اللغة للجوهریّ طبعة إیران سنة-
«51»
صحیح البخاریّ طبعة مصر سنة 1346
«52»
صحیح مسلم طبعة الهند سنة 1334
«53»
صحیفة الرضا علیه السلام طبعة إیران 1377
«54»
الصواعق المحرقة لابن حجر طبعة مصر سنة 1375
«55»
الطرائف للسیّد ابن طاوس طبعة إیران سنة 1302
«56»
علل الشرائع للصدوق طبعة: إیران 1321
«57»
العمدة لابن بطریق طبعة إیران سنة 1309
«58»
عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب طبعة الهند سنة 1318
«59»
عیون الأخبار للصدوق طبعة: إیران 1318
«60»
الغدیر للعلامة الأمینیّ طبعة إیران سنة 1372
«61»
الغیبة للشیخ الطوسیّ طبعة إیران سنة 1323
«62»
الغیبة للنعمانیّ طبعة: إیران 1318
«63»
الفائق للزمخشریّ طبعة مصر سنة 1364
«64»
فتح الباری فی شرح البخاریّ طبعة مصر سنة 1301
ص: 357
فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب
ص: 360
«65»
الفصول المختارة من العیون و المحاسن طبعة النجف سنة-
«66»
الفصول المهمّة لابن الصباغ طبعة النجف سنة-
«67»
فقه الرضا علیه السلام طبعة إیران سنة 1374
«68»
القاموس المحیط للفیروز آبادیّ طبعة مصر سنة 1354
«69»
قرب الأسناد للحمیریّ طبعة إیران 1370
«70»
القوائد و الفوائد للشهید طبعة إیران سنة 1380 71- الکافی للکلینیّ الاصول و الروضة طبعة إیران سنة 1375
«72»
الکافی للکلینیّ الفروع طبعة إیران سنة 1312
«73»
الکامل لابن الأثیر طبعة مصر سنة 1312
«74»
کامل الزیارات لابن قولویه طبعة النجف 1356.
«75»
کتاب سلیم بن قیس طبعة النجف سنة-
«76»
کشف الحقّ للعلامة طبعة بغداد سنة 1344
«77»
کشف الغمّة للإربلیّ طبعة إیران 1294
«78»
کشف الیقین للعلّامة طبعة النجف 1371
«79»
کمال الدین للصدوق طبعة إیران سنة 1301
«80»
کنز الفوائد للکراجکیّ طبعة: إیران 1322
«81»
الکنی و الألقاب للمحدث القمیّ طبعة النجف سنة 1376
«82»
المحاسن للبرقی طبعة إیران سنة 1331
«83»
المحتضر للحسن بن سلیمان الحلیّ طبعة النجف 1370
«84»
مختصر بصائر الدرجات له أیضا طبعة النجف 1370
«85»
مراصد الإطلاع طبعة مصر سنة 1313
«86»
مشارق الأنوار للبرسی طبعة الهند سنة 1303
«87»
مشکاة المصابیح طبعة الهند سنة 1300
«88»
مصابیح الکفعمیّ طبعة إیران سنة 1321
ص: 358
ص: 361
«89»
مصباح المتهجّد للشیخ الطوسیّ طبعة إیران سنة 1338
«90»
مطالب السؤول لمحمّد بن طلحة الشافعیّ طبعة النجف سنة 1346
«91»
معانی الأخبار للصدوق طبعة إیران سنة 1372
«92»
المصباح المنیر للفیّومیّ طبعة مصر سنة 1305
«93»
المفردات فی غریب القرآن للراغب الأصبهانیّ طبعة إیران سنة 1373
«94»
مکارم الأخلاق للطبرسیّ طبعة إیران سنة 1376
«95»
الملل و النحل للشهرستانیّ طبعة مصر سنة 1368
«96»
مناقب آل أبی طالب لابن شهر آشوب طبعة إیران سنة 1313
«97»
مناقب علی بن أبی طالب للخوارزمیّ طبعة إیران سنة 1313
«98»
النهایة لابن الأثیر طبعة مصر سنة 1311
«99»
نهج البلاغة للرضیّ و فی ذیله شرحه لابن (عبده)-
«100»
الیقین فی إمرة أمیر المؤمنین علیه السلام لابن طاوس طبعة النجف 1369
و قد اعتمدنا فی تعیین مواضع الآیات إلی المصحف الشریف الذی وفّق لطبعه المکتبة العلمیّة الإسلامیّة فی شهر جمادی الأخری 1377 ه
نسأل الله التوفیق لإنجاز هذا المشروع و نرجو من فضله أن یجعله ذخراً لنا لیوم تشخص فیه الأبصار.
جمادی الثانیة 1380.
یحیی العابدی الزنجانی. السید کاظم الموسوی المیاموی.
ص: 359
ص: 362
الموضوع/ الصفحه
الباب 70 ما ظهر من فضله صلوات اللّه علیه یوم الخندق 1- 7
الباب 71 ما ظهر من فضله صلوات الله علیه فی غزوة خیبر 7- 19
الباب 72 أنّ النبیّ صلّی اللّه علیه و آله أمر بسد الأبواب الشارعة إلی المسجد إلّا بابه صلوات اللّه علیه 19- 35
الباب 73 أنّ فیه علیه السلام خصال الأنبیاء و اشتراکه مع نبیّنا صّلی الّله علیه و آله فی جمیع الفضائل سوی النبوّة 35- 89
الباب 74 قول الرسول صّلی الّله علیه و آله لعلیّ علیه السلام أعطیت ثلاثاً لم أعط 89- 90
الباب 75 فضله علیه السلام علی سائر الأئمة علیهم السلام 90- 92
الباب 76 حبّ الملائکة له و افتخارهم بخدمته صلوات اللّه علیه و علیهم أجمعین 92- 114
الباب 77 نزول الماء لغسله علیه السلام من السماء 114- 118
الباب 78 تحف اللّه تعالی و هدایاه و تحیاته إلی رسول الله و أمیر المؤمنین صلوات الله علیهما و علی آلهما 118- 130
الباب 79 أنّ الخضر کان یأتیه علیهما السلام و کلامه مع الأوصیاء 130- 135
الباب 80 أنّ اللّه تعالی أقدره علی سیر الآفاق و سخّر له السحاب و هیّأ له الأسباب و فیه ذهابه صلوات الله علیه إلی أصحاب الکهف 136- 150
الباب 81 أنّ اللّه تعالی ناجاه صلوات اللّه علیه و أنّ الروح یلقی إلیه و جبرئیل أملی علیه 151- 157
الباب 82 إراءته علیه السلام ملکوت السماوات و الأرض و عروجه إلی السماء 158- 161
الباب 83 ما وصف إبلیس لعنه اللّه و الجنّ من مناقبه علیه السلام و استیلائه علیهم و جهاده معهم 162- 192
ص: 360
رموز الکتاب
ص: 363
الباب 84 أنّه علیه السلام قسیم الجنّة و النار و جوّاز الصراط 193- 210
الباب 85 أنّه علیه السلام ساقی الحوض و حامل اللواء و فیه أنّه علیه السلام أوّل من یدخل الجنّة 211- 219
الباب 86 سائر ما یعاین من فضله و رفعة درجاته صلوات الله علیه عند الموت و فی القبر و قبل الحشر و بعده 220- 245
الباب 87 حبّه و بغضه صلوات اللّه علیه و أنّ حبّه إیمان و بغضه کفر و نفاق و أنّ ولایته ولایة اللّه و رسوله و أنّ عداوته عداوة اللّه و رسوله و أنّ ولایته علیه السلام حصن من عذاب الجبّار و أنّه لو اجتمع الناس علی حبّه ما خلق اللّه النار 246- 310
الباب 88 کفر من سبّه أو تبرّأ منه صلوات اللّه علیه و ما أخبر بوقوع ذلک بعد و ما ظهر من کرامته عنده 311- 330
الباب 89 کفر من آذاه أو حسده أو عانده و عقابهم 330- 334
الباب 90 ما بیّن من مناقب نفسه القدسیة علیه الصلاة و السلام 335- 353
ص: 361
ص: 362
ب: لقرب الإسناد.
بشا: لبشارة المصطفی.
تم: لفلاح السائل.
ثو: لثواب الأعمال.
ج: للإحتجاج.
جا: لمجالس المفید.
جش: لفهرست النجاشیّ.
جع: لجامع الأخبار.
جم: لجمال الأسبوع.
جُنة: للجُنة.
حة: لفرحة الغریّ.
ختص: لکتاب الإختصاص.
خص: لمنتخب البصائر.
د: للعَدَد.
سر: للسرائر.
سن: للمحاسن.
شا: للإرشاد.
شف: لکشف الیقین.
شی: لتفسیر العیاشیّ
ص: لقصص الأنبیاء.
صا: للإستبصار.
صبا: لمصباح الزائر.
صح: لصحیفة الرضا علیه السلام
ضا: لفقه الرضا علیه السلام
ضوء: لضوء الشهاب.
ضه: لروضة الواعظین.
ط: للصراط المستقیم.
طا: لأمان الأخطار.
طب: لطبّ الأئمة.
ع: لعلل الشرائع.
عا: لدعائم الإسلام.
عد: للعقائد.
عدة: للعُدة.
عم: لإعلام الوری.
عین: للعیون و المحاسن.
غر: للغرر و الدرر.
غط: لغیبة الشیخ.
غو: لغوالی اللئالی.
ف: لتحف العقول.
فتح: لفتح الأبواب.
فر: لتفسیر فرات بن إبراهیم.
فس: لتفسیر علیّ بن إبراهیم.
فض: لکتاب الروضة.
ق: للکتاب العتیق الغرویّ
قب: لمناقب ابن شهر آشوب.
قبس: لقبس المصباح.
قضا: لقضاء الحقوق.
قل: لإقبال الأعمال.
قیة: للدُروع.
ک: لإکمال الدین.
کا: للکافی.
کش: لرجال الکشیّ.
کشف: لکشف الغمّة.
کف: لمصباح الکفعمیّ.
کنز: لکنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة معا.
ل: للخصال.
لد: للبلد الأمین.
لی: لأمالی الصدوق.
م: لتفسیر الإمام العسکریّ علیه السلام
ما: لأمالی الطوسیّ.
محص: للتمحیص.
مد: للعُمدة.
مص: لمصباح الشریعة.
مصبا: للمصباحین.
مع: لمعانی الأخبار.
مکا: لمکارم الأخلاق.
مل: لکامل الزیارة.
منها: للمنهاج.
مهج: لمهج الدعوات.
ن: لعیون أخبار الرضا علیه السلام
نبه: لتنبیه الخاطر.
نجم: لکتاب النجوم.
نص: للکفایة.
نهج: لنهج البلاغة.
نی: لغیبة النعمانیّ.
هد: للهدایة.
یب: للتهذیب.
یج: للخرائج.
ید: للتوحید.
یر: لبصائر الدرجات.
یف: للطرائف.
یل: للفضائل.
ین: لکتابی الحسین بن سعید او لکتابه و النوادر.
یه: لمن لا یحضره الفقیه.
ص: 363